Ramanuja: Bhagavadgitabhasya


Input by Sadanori ISHITOBI
Downloaded 22.12.2002


REFERENCE SYSTEM:
BhG_  = Bhagavadgita
BhGR_ = Ramanuja's Bhasya


PLAIN TEXT VERSION


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






******************** ADHYAYA 1 ********************


yatpadàmbhoruhadhyànavidhvastà÷eùakalmaùaþ /
vastutàm upayàto 'haü yàmuneyaü namàmi tam //

÷riyaþ patiþ, nikhilaheyapratyanãkakalyàõaikatànaþ, svetarasamastavastuvilakùaõànantaj¤anànandaikasvaråpaþ, svàbhàvikànavadhikàti÷ayaj¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejaþprabhçtyasaükhyeyakalyàõaguõagaõamahodadhiþ, svàbhimatànuråpaikaråpàcintyadivyàdbhutanityaniravadyanirati÷ayàujjvalyasaundaryasaugandhyasaukumàryalàvaõyayauvanàdyanantaguõanidhidivyaråpaþ, svocitavividhavicitrànantà÷caryanityaniravadyàparimitadivyabhåùaõaþ, svànuråpàsaükhyeyàcintya÷aktinityaniravadyanirati÷ayakalyàõadivyàyudhaþ, svàbhimatànuråpanityaniravadyasvaråparåpaguõavibhavài÷varya÷ãlàdyanavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõa÷rãvallabhaþ, svasaïkalpànuvidhàyisvaråpasthitipravçttibhedà÷eùaseùataikaratiråpanityaniravadyanirati÷ayaj¤ànakriyài÷varyàdyanantaguõagaõàparimitasåribhir anavaratàbhiùñutacaraõayugalaþ, vàïmanasàparicchedyasvaråpasvabhàvaþ svocitavividhavicitrànantabhogyabhogopakaraõabhogasthànasamçddhànantà÷caryànantamahàvibhavànantaparimàõanityaniravadyàkùaraparamavyomanilayaþ, vividhavicitrànantabhogyabhoktçvargaparipårõanikhilajagadudayavibhavalayalãlaþ, paraü brahma puruùottamo nàràyaõaþ, brahmàdisthàvaràntam akhilaü jagat sçùñvà ,svena råpeõàvasthito brahmàdidevamanuùyàõàü dhyànàràdhanàdyagocaraþ, apàrakàruõyasau÷ãlyavàtsalyàudàryamahodadhiþ, svam eva råpaü tat tat sajàtãyasaüsthànaü svasvabhàvam ajahad eva kurvan teùu teùu lokeùv avatãryàvatãrya tais tair àràdhitas tat tad iùñànuråpaü dharmàrthakàmamokùàkhyaü phalaü prayacchan, bhåbhàràvatàraõàpade÷enàsmadàdãnàm api samà÷rayaõãyatvàyàvatãryorvyàü
sakalamanujanayanaviùayatàü gataþ, paràvaranikhilajanamanonayanahàridivyaceùñitàni kurvan, påtanà÷akañayamalàrjunàriùñapralambadhenukakàliyake÷ikuvalayàpãóacàõåramuùñikatosalakaüsàdãn nihatya anavadhikadayàsauhàrdànuràgagarbhàvalokanàlàpàmçtair vi÷vam àpyàyayan, nirati÷ayasaundaryasau÷ãlyàdiguõagaõàviùkàreõàkråramàlàkàràdãn paramabhàgavatàn kçtvà, pàõóutanayayuddhaprotsàhanavyàjena paramapuruùàrthalakùaõamokùasàdhanatayà vedàntoditaü svaviùayaü j¤ànakarmànugçhãtaü bhaktiyogam avatàrayàm àsa / tatra pàõóavànàü kuråõàü ca yuddhe pràrabdhe sa bhagavàn puruùottamaþ sarve÷vare÷varo jagadupakçtimartyaþ à÷ritavàtsalyaviva÷aþ pàrthaü rathinam àtmànaü ca sàrathiü sarvalokasàkùikaü cakàra / 

     dhçtaràùñra uvàca 
     dharmakùetre kurukùetre samavetà yuyutsavaþ  |
     màmakàþ pàõóavà÷ caiva kim akurvata sa¤jaya  || BhG_1.1 ||

evaü j¤àtvàpi sarvàtmanàndho dhçtaràùñraþ suyodhanavijayabubhutsayà sa¤jayaü papraccha / 

     sa¤jaya uvàca 
     dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü duryodhanas tadà  |
     àcàryam upasaügamya ràjà vacanam abravãt  || BhG_1.2 ||
     pa÷yaitàü pàõóuputràõàm àcàrya mahatãü camåm  |
     vyåóhàü drupadaputreõa tava ÷iùyeõa dhãmatà  || BhG_1.3 ||
     atra ÷årà maheùvàsà bhãmàrjunasamà yudhi  |
     yuyudhàno viràña÷ ca drupada÷ ca mahàrathaþ  || BhG_1.4 ||
     dhçùñaketu÷ cekitànaþ kà÷ãràja÷ ca vãryavàn  |
     purujitkuntibhoja÷ ca ÷aibya÷ ca narapuïgavaþ  || BhG_1.5 ||
     yudhàmanyu÷ ca vikrànta uttamaujà÷ ca vãryavàn  |
     saubhadro draupadeyà÷ ca sarva eva mahàrathàþ  || BhG_1.6 ||
     asmàkaü tu vi÷iùñà ye tàn nibodha dvijottama  |
     nàyakà mama sainyasya saüj¤àrthaü tàn bravãmi te  || BhG_1.7 ||
     bhavàn bhãùma÷ ca karõa÷ ca kçpa÷ ca samiti¤jayaþ  |
     a÷vatthàmà vikarõa÷ ca saumadattis tathaiva ca  || BhG_1.8 ||
     anye ca bahavaþ ÷årà madarthe tyaktajãvitàþ  |
     nànà÷astrapraharaõàs sarve yuddhavi÷àradàþ  || BhG_1.9 ||
     aparyàptaü tad asmàkaü balaü bhãùmàbhirakùitam  |
     paryàptaü tv idam eteùàü balaü bhãmàbhirakùitam  || BhG_1.10 ||
     ayaneùu ca sarveùu yathàbhàgam avasthitàþ  |
     bhãùmam evàbhirakùantu bhavantaþ sarva eva hi  || BhG_1.11 ||

duryodhanaþ svayam eva bhãmàbhirakùitaü pàõóavànàü balam, àtmãyaü ca bhãùmàbhirakùitaü balam avalokya, àtmavijaye tasya balasya paryàptatàm àtmãyasya balasya tadvijaye càparyàptatàm àcàryàya nivedya antarviùaõõo 'bhavat // BhGR_1.211 //

     tasya saüjanayan harùaü kuruvçddhaþ pitàmahaþ  |
     siühanàdaü vinadyoccaiþ ÷aïkhaü dadhmau pratàpavàn  || BhG_1.12 ||
     tataþ ÷aïkhà÷ ca bherya÷ ca paõavànakagomukhàþ  |
     sahasaivàbhyahanyanta sa ÷abdas tumulo 'bhavat  || BhG_1.13 ||
     tataþ ÷vetair hayair yukte mahati syandane sthitau  |
     màdhavaþ pàõóava÷ caiva divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ  || BhG_1.14 ||
     pà¤cajanyaü hçùãke÷o devadattaü dhana¤jayaþ  |
     pauõóraü dadhmau mahà÷aïkhaü bhãmakarmà vçkodaraþ  || BhG_1.15 ||
     anantavijayaü ràjà kuntãputro yudhiùñhiraþ  |
     nakulaþ sahadeva÷ ca sughoùamaõipuùpakau  || BhG_1.16 ||
     kà÷ya÷ ca parameùvàsaþ ÷ikhaõóã ca mahàrathaþ  |
     dhçùñadyumno viràña÷ ca sàtyaki÷ càparàjitaþ  || BhG_1.17 ||
     drupado draupadeyà÷ ca sarvataþ pçthivãpate  |
     saubhadra÷ ca mahàbàhuþ ÷aïkhàn dadhmuþ pçthak pçthak  || BhG_1.18 ||

tasya viùàdam àlakùya bhãùmas tasya harùaü janayituü siühanàdaü ÷aïkhadhmànaü ca kçtvà, ÷aïkhabherãninàdai÷ ca vijayàbhi÷aüsinaü ghoùaü càkàrayat //  tataþ  taü ghoùam àkarõya sarve÷vare÷varaþ pàrthasàrathã rathã ca pàõóutanayas trailokyavijayopakaraõabhåte mahati syandane sthitau

     sa ghoùo dhàrtaràùñràõàü hçdayàni vyadàrayat  |
     nabha÷ ca pçthivãü caiva tumulo 'py anunàdayan  || BhG_1.19 ||
     atha vyavasthitàn dçùñvà dhàrtaràùñràn kapidhvajaþ  |
     pravçtte ÷astrasaüpàte dhanur udyamya pàõóavaþ  || BhG_1.20 ||
     hçùãke÷aü tadà vàkyam idam àha mahãpate  |
     arjuna uvàca  
     senayor ubhayor madhye rathaü sthàpaya me 'cyuta  || BhG_1.21 ||

trailokyaü kampayantau ÷rãmatpà¤cajanyadevadattau divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ //

tato yudhiùñhiro vçkodaràdaya÷ ca svakãyàn ÷aïkhàn pçthak pçthak pradadhmuþ / sa ghoùo duryodhanapramukhànàü sarveùàm eva bhavatputràõàü hçdayàni bibheda / "adyaiva naùñaü kuråõàü balam" iti dhàrtaràùñrà menire / evaü tadvijayàbhikàïkùiõe dhçtaràùñràya sa¤jayo 'kathayat // BhGR_1.1219 //

atha yuyutsån avasthitàn dhàrtaràùñràn dçùñvà laïkàdahanavànaradhvajaþ pàõóutanayo

     yàvad etàn nirãkùe 'haü yoddhukàmàn avasthitàn  |
     kair mayà saha yoddhavyam asmin raõasamudyame  || BhG_1.22 ||
     yotsyamànàn avekùe 'haü ya ete 'tra samàgatàþ  |
     dhàrtaràùñrasya durbuddher yuddhe priyacikãrùavaþ  || BhG_1.23 ||
     sa¤jaya uvàca 
     evam ukto hçùãke÷o guóàke÷ena bhàrata  |
     senayor ubhayor madhye sthàpayitvà rathottamam  || BhG_1.24 ||
     bhãùmadroõapramukhataþ sarveùàü ca mahãkùitàm  |
     uvàca pàrtha pa÷yaitàn samavetàn kurån iti  || BhG_1.25 ||
     tatràpa÷yat sthitàn pàrthaþ pitQn atha pitàmahàn  |

j¤àna÷aktibalài÷varyavãryatejasàü nidhiü svasaïkalpakçtajagadudayavibhavalayalãlaü hçùãke÷aü paràvaranikhilajanàntarabàhyakaraõànàü sarvaprakàraniyamane 'vasthitam à÷ritavàtsalyaviva÷atayà svasàrathye 'vasthitam, "yuyutsån yathàvad avekùituü tad ãkùanakùame sthàne rathaü sthàpaya" ity acodayat //

     àcàryàn màtulàn bhràtQn putràn pautràn sakhãüs tathà  || BhG_1.26 ||
     ÷va÷uràn suhçda÷ caiva senayor ubhayor api  |
     tàn samãkùya sa kaunteyaþ sarvàn bandhån avasthitàn  || BhG_1.27 ||
     kçpayà parayàviùño viùãdann idam abravãt  |
     arjuna uvàca 
     dçùñvemaü svajanaü kçùõa yuyutsuü samupasthitam  || BhG_1.28 ||
     sãdanti mama gàtràõi mukhaü ca pari÷uùyati  |
     vepathu÷ ca ÷arãre me romaharùa÷ ca jàyate  || BhG_1.29 ||
     gàõóãvaü sraüsate hastàt tvak caiva paridahyate  |
     na ca ÷aknomy avasthàtuü bhramatãva ca me manaþ  || BhG_1.30 ||
     nimittàni ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava  |
     na ca ÷reyo 'nupa÷yàmi hatvà svajanam àhave  || BhG_1.31 ||
     na kàïkùe vijayaü Kçùõa na ca ràjyaü sukhàni ca  |
     kiü no ràjyena govinda kiü bhogair jãvitena và  || BhG_1.32 ||
     yeùàm arthe kàïkùitaü no ràjyaü bhogàþ sukhàni ca  |
     ta ime 'vasthità yuddhe pràõàüs tyaktvà dhanàni ca  || BhG_1.33 ||
     àcàryàþ pitaraþ putràs tathaiva ca pitàmahàþ  |
     màtulàþ ÷va÷uràþ pautràþ syàlàþ saübandhinas tathà  || BhG_1.34 ||

sa ca tena coditas tatkùaõàd eva Bhãùmaóroõàdãnàü sarveùàm eva mahãkùitàü pa÷yatàü yathàcoditam akarot / ãdç÷ã bhavadãyànàü vijayasthitir iti càvocat // BhGR_1.2025 // 

sa tu Pàrtho mahàmanàþ paramakàruõiko dãrghabandhuþ paramadhàrmikaþ sabhràtçko 

     etàn na hantum icchàmi ghnato 'pi madhusådhana  |
     api trailokyaràjyasya hetoþ kiü nu mahãkçte  || BhG_1.35 ||
     nihatya dhàrtaràùñràn naþ kà prãtiþ syàj janàrdana  |
     pàpam evà÷rayed asmàn hatvaitàn àtatàyinaþ  || BhG_1.36 ||
     tasmàn nàrhà vayaü hantuü dhàrtaràùñràn sabàndhavàn  |
     svajanaü hi katham hatvà sukhinaþ syàma màdhava  || BhG_1.37 ||
     yady apy ete na pa÷yanti lobhopahatacetasaþ  |
     kulakùayakçtaü doùaü mitradrohe ca pàtakam  || BhG_1.38 ||
     kathaü na j¤eyam asmàbhiþ pàpàd asmàn nivartitum  |
     kulakùayakçtaü doùaü prapa÷yadbhir ¤anàrdana  || BhG_1.39 ||
     kulakùaye praõa÷yanti kuladharmàþ sanàtanàþ  |
     dharme naùñe kulaü kçtsnam adharmo 'bhibhavaty uta  || BhG_1.40 ||
     adharmàbhibhavàt kçùõa praduùyanti kulastriyaþ  |
     strãùu duùñàsu vàrùõeya jàyate varõasaïkaraþ  || BhG_1.41 ||
     saïkaro narakàyaiva kulaghnànàü kulasya ca  |
     patanti pitaro hy eùàü luptapiõóodakakriyàþ  || BhG_1.42 ||
     doùair etaiþ kulaghnànàü varõasaïkarakàrakaiþ  |
     utsàdyante jàtidharmàþ kuladharmà÷ ca ÷à÷vatàþ  || BhG_1.43 ||
     utsannakuladharmàõàü manuùyàõàü ¤anàrdana  |
     narake niyataü vàso bhavatãty anu÷u÷ruma  || BhG_1.44 ||
     aho bata mahat pàpaü kartuü vyavasità vayam  |
     yad ràjyasukhalàbhena hantuü svajanam udyatàþ  || BhG_1.45 ||
     yadi màm apratãkàram a÷astraü ÷astrapàõayaþ  |
     dhàrtaràùñrà raõe hanyus tan me kùemataraü bhavet  || BhG_1.46 ||

bhavadbhir atighorair màraõair jatugçhadàhàdibhir asakçdva¤cito 'pi paramapuruùasahàyenàtmanà haniùya

     sa¤jaya uvàca 
     evam uktvàrjunaþ saükhye rathopastha upàvi÷at  |
     visçjya sa÷araü càpaü ÷okasaüvignamànasaþ  || BhG_1.47 ||

màõàn bhavadãyàn vilokya bandhusnehena parayà kçpayà dharmabhayena càtimàtrasannasarvagàtraþ sarvathàhaü na yotsyàmãty uktvà bandhuvi÷leùajanita÷okasaüvignamànasaþ sa÷araü càpaü visçjya rathopastha upàvi÷at //



******************** ADHYAYA 2 ********************


      sa¤jaya uvàca 
      taü tathà kçpayàviùñam a÷rupårõàkulekùaõam  |
      viùãdantam idaü vàkyam uvàca madhusådanaþ  || BhG_2.1 ||
      ÷rãbhagavàn uvàca 
      kutas tvà ka÷malam idaü viùame samupasthitam  |
      anàryajuùñam asvargyam akãrtikaram arjuna  || BhG_2.2 ||
      mà klaibyaü gaccha kaunteya naitat tvayy upapadyate  |
      kùudraü hçdayadaurbalyaü tyaktvottiùñha parantapa  || BhG_2.3 ||

evam upaviùñe pàrthe kuto 'yam asthàne samupasthitaþ ÷oka ity àkùipya tam imaü viùamasthaü ÷okam avidvatsevitaü paralokavirodhinam akãrtikaram atikùudraü hçdayadaurbalyakçtaü parityajya yuddhàyottiùñheti ÷rãbhagavàn uvàca //

      arjuna uvàca 
      kathaü bhãùmam ahaü saükhye droõaü ca madhusådana  |
      iùubhiþ pratiyotsyàmi påjàrhàv arisådana  || BhG_2.4 ||
      gurån ahatvà hi mahànubhàvàn ÷reya÷ cartuü bhaikùam apãha loke  |
      hatvàrthakàmàüs tu gurån ihaiva bhu¤jãya bhogàn rudhirapradigdhàn  || BhG_2.5 ||

punar api pàrthaþ snehakàruõyadharmàdharmabhayàkulo bhagavaduktaü hitatamam ajànann idam uvàca  bhãùmadroõàdikàn gurån bahumantavyàn katham ahaü haniùyàmi? kathaütaràü bhogeùv atimàtrasaktàn tàn hatvà tair bhujyamànàüs tàn eva bhogàn tadrudhireõopasicya teùv àsaneùåpavi÷ya bhu¤jãya? // BhGR_2.45 //

      na caitad vidmaþ kataran no garãyo yad và jayema yadi và no jayeyuþ  |
      yàn eva hatvà na jijãviùàmas te 'vasthitàþ pramukhe dhàrtaràùñràþ  || BhG_2.6 ||
      kàrpaõyadoùopahatasvabhàvaþ pçcchàmi tvà dharmasaümåóhacetàþ  |
      yac chreyaþ syàn ni÷citaü bråhi tan me ÷iùyas te 'haü ÷àdhi màü tvàü prapannam  || BhG_2.7 ||
      na hi prapa÷yàmi mamàpanudyàd yac chokam ucchoùaõam indriyàõàm  |
      avàpya bhåmàv asapatnam çddhaü ràjyaü suràõàm api càdhipatyam  || BhG_2.8 ||

evaü yuddham àrabhya nivçttavyàpàràn bhavato dhàrtaràùñràþ prasahya hanyur iti cet, astu / tadvadhalabdhavijayàd adharmyàd asmàkaü dharmàdharmàv ajànadbhiþ tair hananam eva garãya iti me pratibhàtãty uktvà, yan mahyaü ÷reya iti ni÷citam, tac ÷araõàgatàya tava ÷iùyàya me bråhãty atimàtrakçpaõo bhagavatpàdàv upasasàda // BhGR_2.68 //

      sa¤jaya uvàca 
      evam uktvà hç÷ãke÷aü guóàke÷aþ parantapaþ  |
      na yotsya iti govindam uktvà tåùõãü babhåva ha  || BhG_2.9 ||

"evam asthàne samupasthitasnehakàruõyàbhyàm aprakçtiü gatam, kùatriyàõàü yuddhaü paramadharmam apy adharmaü manvànaü dharmabubhutsayà ca ÷araõàgataü pàrtham uddi÷ya, àtmayàthàtmyaj¤ànena yuddhasya phalàbhisandhirahitasyàtmapràptyupàyatàj¤ànena ca vinà asya moho na ÷àmyati" iti matvà, bhagavatà paramapuruùeõa adhyàtma÷àstràvataraõaü kçtam / taduktam -  "asthànasnehakàruõyadharmàdharmadhiyàkulam / pàrthaü prapannam uddi÷ya ÷àstràvataraõaü kçtam" // iti // BhGR_2.9 //

      tam uvàca hç÷ãke÷aþ prahasann iva bhàrata  |
      senayor ubhayor madhye sãdamànam idaü vacaþ  || BhG_2.10 ||

evaü dehàtmanor yàthàtmyàj¤ànanimitta÷okàviùñam, dehàtiriktàtmaj¤ànanimittaü ca dharmaü bhàùamàõam, parasparaviruddhaguõànvitam, ubhayos senayor yuddhàyodyuktayor madhye akasmàn nirudyogaü pàrtham àlokya paramapuruùaþ prahasann ivedam uvàca  parihàsavàkyaü vadann iva àtmaparamàtmayàthàtmyatatpràptyupàyabhåtakarmayogaj¤ànayogabhaktiyogagocaraü "na tv evàhaü jàtu nàsam" ityàrabhya "ahaü tvà sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ" ityetadantaü vacanam uvàcetyarthaþ // BhGR_2.10 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      a÷ocyàn anva÷ocas tvaü praj¤àvàdàü÷ ca bhàùase  |
      gatàsån agatàsåü÷ ca nànu÷ocanti paõóitàþ  || BhG_2.11 ||

a÷ocyàn prati anu÷ocasi / "patanti pitaro hy eùàü luptapiõóodakakriyàþ" ityàdikàn dehàtmasvabhàvapraj¤ànimittavàdàü÷ ca bhàùase / dehàtmasvabhàvaj¤ànavatàü nàtra kiücic chokanimittam asti / gatàsån dehàn agatàsån; àtmana÷ ca prati tatsvabhàvayàthàtmyavido na ÷ocanti / atas tvayi vipratiùiddham idam upalabhyate, yad etàn haniùyàmãty anu÷ocanam, yac ca dehàtiriktàtmaj¤ànakçtaü dharmàdharmabhàùaõam / ato dehasvabhàvaü ca na jànàsi, tadatiriktam àtmànaü ca nityam, tatpràptyupàyabhåtaü yuddhàdikaü dharmaü ca / idaü ca yuddhaü phalàbhisandhirahitam àtmayàthàtmyàvàptyupàyabhåtam / àtmà hi na janmàdhãnasadbhàvaþ; na maraõàdhãnavinà÷a÷ ca, tasya janmamaraõayor abhàvàt / ataþ sa na ÷okasthànam / dehas tv acetanaþ pariõàmasvabhàvaþ; tasyotpattivinà÷ayogaþ svàbhàvika iti so 'pi na ÷okasthànam ityabhipràyaþ // BhGR_2.11 //

prathamaü tàvad àtmanàü svabhàvam ÷çõu 

      na tv evàhaü jàtu nàsaü na tvaü neme janàdhipàþ  |
      na caiva na bhaviùyàmaþ sarve vayam ataþ param  || BhG_2.12 ||

ahaü sarve÷varas tàvat, ataþ vartamànàt pårvasmin anàdau kàle, na nàsam  api tv àsam / tvanmukhà÷ caite ã÷itavyàþ kùetraj¤àþ na nàsam; api tv àsan / ahaü ca yåyaü ca sarve vayam, ataþ parasmin anante kàle, na caiva na bhaviùyàmaþ; api tu bhaviùyàma eva / yathàhaü sarve÷varaþ paramàtmà nitya iti nàtra saü÷ayaþ, tathaiva bhavantaþ kùetraj¤à àtmàno 'pi nityà eveti mantavyàþ // BhGR_2.12 //

evaü bhagavataþ sarve÷varàd atmanàm, parasparaü ca, bhedaþ pàramàrthika iti bhagavataivoktam iti pratãyate; aj¤ànamohitaü prati tannivçttaye pàrmàrthikanityatvopade÷asamaye aham, tvam, ime, sarve, vayam iti vyapade÷àt / aupacàrikàtmabhedavàde hi àtmabhedasyàtàttvikatvena tattvopade÷asamaye bhedanirde÷o na saügacchate / bhagavaduktàtmabhedaþ svàbhàvika iti ÷rutir apy àha, "nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn" iti / nityànàü bahånàü cetanànàü ya eko nitya÷ cetanas san kàmàn vidadhàtãtyarthaþ / aj¤ànakçtabhedadçùñivàde tu paramapuruùasya paramàrthadçùter nirvi÷eùakåñasthanityacaitanyàtmayàthàtmyasàkùàtkàràn nivçttàj¤ànatatkàryatayà aj¤ànakçtabhedadar÷anaü tanmålopade÷àdivyavahàrà÷ ca na saügacchante /
atha paramapuruùasyàdhigatàdvaitaj¤ànasya bàdhitànuvçttiråpam idaü bhedaj¤ànaü dagdhapañàdivan na bandhakam ity ucyate  naitad upapadyate; marãcikàjalaj¤ànàdikaü hi bàdhitam anuvartamànaü na jalàharaõàdipravçttihetuþ / evam atràpy advaitaj¤ànena bàdhitaü bhedaj¤ànam anuvartamànam api mithyàrthaviùayatvani÷cayàn nopade÷àdipravçttihetur bhavati / na ce÷varasya pårvam aj¤asya ÷àstràdhigatatattvaj¤ànatayà bàdhitànuvçttiþ ÷akyate vaktum; "yaþ sarvaj¤aþ sarvavit", "paràsya ÷aktir vividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca", "vedàhaü samatãtàni vartamànàni càrjuna / bhaviùyàõi ca bhåtàni màü tu veda na ka÷cana" iti ÷rutismçtivirodhàt / kiü ca paramapuruùa÷ ca idànãütanaguruparamparà ca, advitãyàtmasvaråpani÷caye sati anuvartamàne 'pi bhedaj¤àne, svani÷cayànuråpam advitãyàtmaj¤ànaü kasmà upadi÷atãti vaktavyam // pratibimbavatpratãyamànebhyo 'rjunàdibhya iti cet  naitad upapadyate; na hy anunmattaþ ko 'pi maõikçpàõadarpaõàdiùu pratãyamàneùu svàtmapratibimbeùu, teùàü svàtmano 'nanyatvaü jànan, tebhyaþ kim apy upadi÷ati / bàdhitànuvçttir api tair na ÷akyate vaktum; bàdhakenàdvitãyàtmaj¤ànenàtmavyatiriktabhedaj¤ànakàraõasyànàder vinaùñatvàt / dvicandraj¤ànàdau tu candraikatvaj¤ànena pàramàrthikatimiràdidoùasya dvicandraj¤ànahetor avinaùñatvàd bàdhitànuvçttir yuktà; anuvartamànam api prabalapramàõabàdhitatvenàkiücitkaram / iha tu bhedaj¤ànasya saviùayasya sakàraõasyàpàramàrthikatvena vastuyàthàtmyaj¤ànavinaùñatvàn na katha¤cid api bàdhitànuvçttiþ saübhavati / ataþ sarve÷varasyedànãütanaguruparamparàyà÷ ca tattvaj¤ànam asti cet, bhedadar÷anatatkàryopade÷àdyasaübhavaþ
/ nàsti cet, aj¤ànasya taddhetoþ sthitatvenàj¤atvàd eva sutaràm upade÷o na saübhavati //
kiü ca guror advitãyàtmavij¤ànàd eva brahmàj¤ànasya sakàryasya vinaùñatvàc ÷iùyaü praty upade÷o niùprayojanaþ / gurus tajj¤ànaü ca kalpitam iti cet, ÷iùyatajj¤ànayor api kalpitatvàt tad apy anivartakam / kalpitatve 'pi pårvavirodhitvena nivartakam iti cet, tad acàryaj¤àne 'pi samànam iti tad eva nivartakaü bhavatãty upade÷ànarthakyam eva  iti kçtam asamãcãnavàdaiþ // BhGR_2.12 //

      dehino 'smin yathà dehe kaumàraü yauvanaü jarà  |
      tathà dehàntarapràptir dhãras tatra na muhyati  || BhG_2.13 ||

ekasmin dehe vartamànasya dehinaþ kaumàràvasthàü vihàya yauvanàdyavasthàpràptau àtmanaþ sthiratvabuddhyà yathà àtmà naùña iti na ÷ocati, dehàd dehàntarapràptàv api tathaiva sthira àtmeti buddhimàn na ÷ocati / ata àtmanàü nityatvàd àtmano na ÷okasthànam // BhGR_2.13 //

etàvad atra kartavyam  àtmanàü nityànàm evànàdikarmava÷yatayà tattatkarmocitadehasaüsçùñànàü tair eva dehair bandhanivçttaye ÷àstrãyaü svavarõocitaü yuddhàdikam anabhisaühitaphalaü karma kurvatàm avarjanãyatayà indriyair indriyàrthaspar÷àþ ÷ãtoùõàdiprayuktasukhaduþkhadà bhavanti, te tu yàvacchàstrãyakarmasamàpti kùantavyà iti / imam artham anantaram evàha 

      màtràspar÷às tu kaunteya ÷ãtoùõasukhaduþkhadàþ  |
      àgamàpàyino 'nityàs tàüs titikùasva bhàrata  || BhG_2.14 ||

÷abdaspar÷aråparasagandhàþ sà÷rayàþ tanmàtràkàryatvàn màtrà ity ucyante / ÷rotràdibhis teùàü spar÷àþ ÷ãtoùõamçduparuùàdiråpasukhaduþkhadàþ bhavanti / ÷ãtoùõa÷abdaþ pradar÷anàrthaþ / tàn dhairyeõa yàvadyuddhàdi÷àstrãyakarmasamàpti titikùasva / te càgamàpàyitvàd dhairyavatàm kùantuü yogyàþ / anityà÷ ca te / bandhahetubhåtakarmanà÷e sati àgamàpàyitvenàpi na vartante  ityarthaþ // BhGR_2.14 //

tatkùamà kimarthety atràha 
      yaü hi na vyathayanty ete puruùaü puruùarùabha  |
      samaduþkhasukhaü dhãraü so 'mçtatvàya kalpate  || BhG_2.15 ||

yaü puruùaü dhairyayuktam avarjanãyaduþkhaü sukhavan manyamànam, amçtatvasàdhanatayà svavarõocitaü yuddhàdikarma anabhisaühitaphalaü kurvàõaü tadantargatàþ ÷astrapàtàdimçdukråraspar÷àþ na vyathayanti; sa evàmçtatvaü sàdhayati / na tvàdç÷o duþkhàsahiùõur ityarthaþ / àtmanàü nityatvàd etàvad atra kartavyam ityarthaþ // BhGR_2.15 //

yat tu àtmanàü nityatvaü dehànàü svàbhàvikaü nà÷itvaü ca ÷okànimittam uktam, "gatàsån agatàsåü÷ ca nànu÷ocanti paõóitàþ" iti, tad upapàdayitum àrabhate 

      nàsato vidyate bhàvo nàbhàvo vidyate sataþ  |
      ubhayor api dçùño 'ntas tv anayos tattvadar÷ibhiþ  || BhG_2.16 ||

asataþ dehasya sadbhàvo na vidyate / sata÷ càtmano nàsadbhàvaþ / ubhayoþ  dehàtmanor upalabhyamànayor yathopalabdhi tattvadar÷ibhir anto dçùñaþ  nirõayàntatvàn niråpaõasya nirõaya iha anta÷abdenocyate / dehasyàcidvastuno 'sattvam eva svaråpam; àtmana÷ cetanasya sattvam eva svaråpam iti nirõayo dçùña ityarthaþ / vinà÷asvabhàvo hy asattvam / avinà÷asvabhàva÷ ca sattvam / yathà uktaü bhagavatà parà÷areõa, "tasmàn na vij¤ànam çte 'sti kiücit kvacit kadàcid dvija vastujàtam", "sadbhàva evaü bhavato mayokto j¤ànaü yathà satyam asatyam anyat", "anà÷ã paramàrtha÷ ca pràj¤air abhyupagamyate / tat tu nà÷i na saüdeho nà÷idravyopapàditam", "yat tu kàlàntareõàpi nànyasaüj¤àm upaiti vai / pariõàmàdisaübhåtàü tad vastu nçpa tac ca kim" iti / atràpi "antavanta ime dehàþ", "avinà÷i tu tad viddhi" iti hy ucyate / tad eva sattvàsattvavyapade÷ahetur iti gamyate //

atra tu satkàryavàdasyàprastutatvàn na tatparo 'yaü ÷lokaþ; dehàtmasvabhàvàj¤ànamohitasya tanmoha÷àntaye hy ubhayor nà÷itvànà÷itvaråpasvabhàvaviveka eva vaktavyaþ / sa eva "gatàsån agatàsån" iti ca prastutaþ / sa eva ca, "avinà÷i tu tad viddhi", "antavanta ime dehàþ" iti anantaram upapàdyate / ato yathà ukta evàrthaþ // BhGR_2.16 //

àtmanas tv avinà÷itvaü katham avagamyata ity atràha 

 * avinà÷i tu tad viddhi yena sarvam idaü tatam  |
 * vinà÷am avyayasyàsya na ka÷cit kartum arhati  || BhG_2.17 ||

tad atmatattvam avinà÷ãti viddhi, yena àtmatattvena cetanena tadvyatiriktam idam acetanatattvaü sarvaü tataü vyàptam / vyàpakatvena nirati÷ayasåkùmatvàd àtmano vinà÷ànarhasya tadvyatirikto na ka÷cit padàrtho vinà÷am kartum arhati, tadvyàpyatayà tasmàt sthålatvàt / nà÷akaü hi ÷astrajalàgnivàyvàdikaü nà÷yaü vyàpya ÷ithilãkaroti / mudràdayo 'pi hi vegavat saüyogena vàyum utpàdya taddvàreõa nà÷ayanti / ata àtmatattvam avinà÷i // BhGR_2.17 //

dehànàü tu vinà÷itvam eva svabhàva ityàha 

      antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõaþ  |
      anà÷ino 'prameyasya tasmàd yudhyasva bhàrata  || BhG_2.18 ||

"diha upacaye" ityupacayaråpà ime dehà antavantaþ vinà÷asvabhàvàþ / upacayàtmakà hi ghañàdayo 'ntavanto dçùñàþ / nityasya ÷arãriõaþ karmaphalabhogàrthatayà bhåtasaüghàtaråpà dehàþ, "puõyaþ puõyena" ityàdi÷àstrair uktàþ karmàvasànavinà÷inaþ / àtmà tv avinà÷ã; kutaþ ? aprameyatvàt / na hy àtmà prameyatayopalabhyate, api tu pramàtçtayà  / tathà ca vakùyate, "etad yo vetti taü pràhuþ kùetraj¤a iti tadvidaþ" iti / na cànekopacayàtmaka àtmopalabhayate, sarvatra dehe "aham idaü jànàmi" iti dehasya cànyasya ca pramàtçtayaikaråpeõopalabdheþ / na ca dehàder iva prade÷abhede pramàtur àkàrabheda upalabhyate / ata ekaråpatvena anupacayàtmakatvàt pramàtçtvàd vyàpakatvàc ca àtmà nityaþ / dehas tu upacayàtmakatvàt, ÷arãriõaþ karmaphalabhogàrthatvàt, anekaråpatvàt, vyàpyatvàc ca vinà÷ã / tasmàd dehasya vinà÷asvabhàvatvàd atmano nityatvàc ca ubhayàv api na ÷okasthànam iti, ÷astrapàtàdipuruùaspar÷àn avarjanãyàn svagatàn anyagatàü÷ ca ghairyeõa soóhvà amçtatvapràptaye anabhisaühitaphalaü yuddhàkhyaü karmàrabhasva // BhGR_2.18 //

      ya enaü vetti hantàraü ya÷ cainan manyate hatam  |
      ubhau tau na vijànãto nàyaü hanti na hanyate  || BhG_2.19 ||

enam  uktasvabhàvam àtmànaü prati, hantàraü hananahetuü kam api yo manyate; ya÷ cainaü kenàpi hetunà hataü manyate; tàv ubhau na vijànãtaþ, uktair hetubhir asya nityatvàd eva enam ayaü na hanti asyàyaü hananahetur na bhavati / ata eva càyam àtmà na hanyate / hantidhàtur apy àtmakarmakaþ ÷arãraviyogakaraõavàcã / "na hiüsyàt sarvà bhåtàni", "bràhmaõo na hantavyaþ" ityàdãny api

÷àstràõi avihita÷arãraviyogakaraõaviùayàõi // BhGR_2.19 //

      na jàyate mriyate và kadàcin nàyaü bhåtvà bhavità và na bhåyaþ  |
      ajo nityaþ ÷à÷vato 'yaü puràõo na hanyate hanyamàne ÷arãre  || BhG_2.20 ||

uktair eva hetubhir nityatvenàpariõàmitvàd àtmano jananamaraõàdayaþ sarva evàcetanadehadharmà na santãty ucyate / tatra jàyate, mriyate iti vartamànatayà sarveùu deheùu sarvair anubhåyamàne jananamaraõe kadàcid apy àtmànaü na spç÷ataþ / nàyaü bhåtvà bhavità và na bhåyaþ  ayaü kalpàdau bhåtvà

bhåyaþ kalpànte ca na na bhavità; keùucit prajàpatiprabhçtideheùv àgamenopalabhyamànaü kalpàdau jananaü kalpànte ca maraõam àtmànaü na spç÷atãtyarthaþ / ataþ sarvadehagata àtmà ajaþ, ata eva nityaþ / ÷à÷vataþ  prakçtivadavi÷adasatatapariõàmair api nànvãyate, puràõaþ  puràpi navaþ;

sarvadà apårvavad anubhàvya ityarthaþ / ataþ ÷arãre hanyamàne na hanyate 'yam àtmà // BhGR_2.20 //

      vedàvinà÷inaü nityaü ya enam ajam avyayam  |
      kathaü sa puruùaþ pàrtha kaü ghàtayati hanti kam  || BhG_2.21 ||

evam avinà÷itvenàjatvena vyayànarhatvena ca nityam enam àtmànaü yaþ puruùo veda, sa puruùo devamanuùyatiryaksthàvara÷arãràvasthiteùv àtmasu kam apy àtmànaü kathaü ghàtayati ? kaü và kathaü hanti / kathaü nà÷ayati; kathaü và tatprayojako bhavatãtyarthaþ / etàn àtmano ghàtayàmi hanmãty anu÷ocanam àtmasvaråpayàthàtmyàj¤ànamålam evetyabhipràyaþ // BhGR_2.21 //

yady api nityànàm àtmanàü ÷arãravi÷leùamàtraü kriyate  tathàpi ramaõãyabhogasàdhaneùu ÷arãreùu na÷yatsu tadviyogaråpaü ÷okanimittam asty evety atràha 

      vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçhõàti naro 'paràõi  |
      tathà ÷arãràõi vihàya jãrõàny anyàni saüyàti navàni dehã  || BhG_2.22 ||

dharmayuddhe ÷arãraü tyajatàü tyakta÷arãràd adhikatarakalyàõa÷arãragrahaõaü ÷àstràd avagamyata iti jãrõàni vàsàüsi vihàya navàni kalyàõàni vàsàüsi gçhõatàm iva harùanimittam evàtropalabhyate // BhGR_2.22 //

punar api "avinà÷i tu tad viddhi yena sarvam idaü tatam" iti pårvoktam avinà÷itvaü sukhagrahaõàya vya¤jayan draóhayati 

      nainaü chindanti ÷astràõi nainaü dahati pàvakaþ  |
      na cainaü kledayanty àpo na ÷oùayati màrutaþ  || BhG_2.23 ||
      acchedyo 'yam adàhyo 'yam akledyo '÷oùya eva ca  |
      nityas sarvagataþ sthàõur acalo 'yaü sanàtanaþ  || BhG_2.24 ||

÷astràgnyambuvàyavaþ chedanadahanakledana÷oùaõàni àtmànaü prati kartuü na ÷aknuvanti, sarvagatatvàd àtmanaþ sarvatattvavyàpanasvabhàvatayà sarvebhyas tattvebhyas såkùmatvàd asya tair vyàptyanarhatvàt; vyàpyakartavyatvàc ca chedanadahanakledana÷oùaõànàü / ata àtmà nityaþ sthàõur acalo 'yaü sanàtanaþ sthirasvabhàvo 'prakampyaþ puràtana÷ ca // BhGR_2.23 //24//

      avyakto 'yam acintyo 'yam avikàryo 'yam ucyate  |
      tasmàd evaü viditvainaü nànu÷ocitum arhasi  || BhG_2.25 ||

chedanàdiyogyàni vaståni yaiþ pramàõair vyajyante; tair ayam àtmà na vyajyata ity avyaktaþ; ataþ chedyàdivisajàtãyaþ / acintya÷ ca sarvavastuvijàtãyatvena tattatsvabhàvayuktatayà cintayitum api nàrhaþ; ata÷ càvikàryaþ vikàrànarhaþ / tasmàd uktalakùaõam enam àtmànaü viditvà tatkçte nànu÷ocitum arhasi // BhGR_2.25 //

      atha cainaü nityajàtaü nityaü và manyase mçtam  |
      tathàpi tvaü mahàbàho! naivaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.26 ||

atha nityajàtaü nityamçtaü deham evainam àtmànaü manuùe, na dehàtiriktam uktalakùaõam; tathàpi evam atimàtraü na ÷ocitum arhasi; pariõàmasvabhàvasya dehasyotpattivinà÷ayor avarjanãyatvàt // BhGR_2.26 //

      jàtasya hi dhruvo mçtyur dhruvaü janma mçtasya ca  |
      tasmàd aparihàrye 'rthe na tvaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.27 ||

utpannasya vinà÷o dhruvaþ avarjanãya upalabhyate; tathà vinaùñasyàpi janma avarjanãyam / katham idam upapadyate vinaùñasyotpattir iti; sata evotpattyupalabdheþ, asata÷ cànupalabdheþ / utpattivinà÷àdayaþ sato dravyasyàvasthàvi÷eùàþ / tantuprabhçtãni hi dravyàõi santy eva racanàvi÷eùayuktàni pañàdãny ucyante / asatkàryavàdinàpy etàvad evopalabhyate / na hi tatra tantusaüsthànavi÷eùàtirekeõa dravyàntaraü pratãyate / kàrakavyàpàranàmàntarabhajanavyavahàravi÷eùàõàm etàvataivopapatteþ na dravyàntarakalpanà yuktà / ato utpattivinà÷àdayaþ sato dravyasyàvasthàvi÷eùàþ / utpattyàkhyàm avasthàm upayàtasya dravyasya tadvirodhyavasthàntarapràptir vinà÷a ity ucyate / mçddravyasya piõóatvaghañatvakapàlatvacårõatvàdivat pariõàmidravyasya pariõàmaparamparà avarjanãyà / tatra pårvàvasthasya dravyasyottaràvasthàpràptir vinà÷aþ / saiva tadavasthasya cotpattiþ / evam utpattivinà÷àkhyapariõàmaparamparà pariõàmino dravyasyàparihàryeti na tatra ÷ocitum arhasi // BhGR_2.27 //

sato dravyasya pårvàvasthàvirodhyavasthàntarapràptidar÷anena yo 'lpãyàn ÷okaþ, so 'pi manuùyàdibhåteùu na saübhavatãty àha 

      avyaktàdãni bhåtàni vyaktamadhyàni bhàrata  |
      avyaktanidhanàny eva tatra kà paridevanà  || BhG_2.28 ||

manuùyàdãni bhåtàni santy eva dravyàõi anupalabdhapårvàvasthàni upalabdhamanuùyatvàdimadhyamàvasthàni anupalabdhottaràvasthàni sveùu svabhàveùu vartanta iti na tatra paridevanànimittam asti // BhGR_2.28 //

evaü ÷arãràtmavàde 'pi nàsti ÷okanimittam ity uktvà ÷arãràtirikte à÷caryasvaråpe àtmani draùñà vaktà ÷ravaõàyattàtmani÷caya÷ ca durlabha ity àha 

      à÷caryavat pa÷yati ka÷cid enam à÷caryavad vadati tathaiva cànyaþ  |
      à÷caryavac cainam anyaþ ÷çõoti ÷rutvàpy enaü veda na caiva ka÷cit  || BhG_2.29 ||

evam uktasvabhàvaü svetarasamastavastuvisajàtãyatayà à÷caryavad asthitam ananteùu jantuùu mahatà tapasà kùãõapàpaþ upacitapuõyaþ ka÷cit pa÷yati / tathàvidhaþ ka÷cit parasmai vadati / evaü ka÷cid eva ÷çõoti / ÷rutvàpy enaü yathàvad avasthitaü tattvato na ka÷cid veda / cakàràd draùñçvaktç÷rotçùv api tattvato dar÷anaü tattvato vacanaü tattvata÷ ÷ravaõaü durlabham ityuktaü bhavati // BhGR_2.29 //

      dehã nityam avadhyo 'yaü dehe sarvasya bhàrata  |
      tasmàt sarvàõi bhåtàni na tvaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.30 ||

sarvasya devàdidehino dehe vadhyamàne 'py ayaü dehã nityam avadhyo mantavyaþ / tasmàt sarvàõi devàdisthàvaràntàni bhåtàni viùamàkàràõy apy uktena svabhàvena svaråpatas samànàni nityàni ca / dehagataü tu vaiùamyam anityatvaü ca / tato devàdãni sarvàõi bhåtàny uddi÷ya na ÷ocitum arhasi; na kevalaü bhãùmàdãn prati // BhGR_2.30 //

      svadharmam api càvekùya na vikampitum arhasi  |
      dharmyàd dhi yuddhàc chreyo 'nyat kùatriyasya na vidyate  || BhG_2.31 ||

api cedaü pràrabdhaü yuddhaü pràõimàraõam api agnãùomãyàdivat svadharmam avekùya na vikampitum arhasi / dharmyàn nyàyataþ pravçttàd yuddhàd anyan na hi kùatriyasya ÷reyo vidyate / "÷auryaü tejo dhçtir dàkùyaü yuddhe càpy apalàyanam / dànam ã÷varabhàva÷ ca kùàtraü karma svabhàvajam // " iti hi vakùyate / agnãùomãyàdiùu ca na hiüsà pa÷oþ, nihãnataracchàgàdidehaparityàgapårvaka

kalyàõataradehasvargàdipràpakatva÷ruteþ saüj¤apanasya / "na và u etan mriyase na riùyasi devàü ideùi pathibhis surebhiþ / yatra yanti sukçto nàpi duùkçtaþ tatra tvà devas savità dadhàtu" iti hi ÷råyate / iha ca yuddhe mçtànàü kalyàõataradehapràptir uktà, "vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçhõàti" ityàdinà / ataþ, cikitsaka÷alyàdikarma àturasyeva, asya rakùaõam evàgnãùomãyàdiùu saüj¤apanam // BhGR_2.31 //

      yadçcchayà copapannaü svargadvàram apàvçtam  |
      sukhinaþ kùatriyàþ pàrtha labhante yuddham ãdç÷am  || BhG_2.32 ||

ayatnopanatam idaü nirati÷ayasukhopàyabhåtaü nirvighnam ãdç÷aü yuddhaü sukhinaþ puõyavantaþ kùatriyà labhante // BhGR_2.32 //

      atha cet tvam imaü dharmyaü saügràmaü na kariùyasi  |
      tataþ svadharmaü kãrtiü  ca hitvà pàpam avàpsyasi  || BhG_2.33 ||

atha kùatriyasya svadharmabhåtam imam  àrabdhaü saügràmaü mohàn na kariùyasi cet  tataþ pràrabdhasya dharmasyàkaraõàt svadharmaphalaü nirati÷ayasukham, vijayena nirati÷ayàü ca kãrtiü hitvà pàpaü nirati÷ayam avàpsyasi // BhGR_2.33 //

      akãrtiü càpi bhåtàni kathayiùyanti te 'vyayàm  |
      saübhàvitasya càkãrtiþ maraõàd atiricyate  || BhG_2.34 ||

na te kevalaü nirati÷ayasukhakãrtihànimàtram / "pàrtho yuddhe pràrabdhe palàyitaþ" iti avyayàü sarvade÷akàlavyàpinãm akãrtiü ca samarthàni asamarthàny api sarvàõi bhåtàni kathayiùyanti / tataþ kim iti cet  ÷airyavãryaparàkramàdibhis sarvasaübhàvitasya tadviparyayajà hy akãrtiþ maraõàd atiricyate / evaüvidhàyà akãrter maraõam eva tava ÷reya ityarthaþ // BhGR_2.34 //

bandhusnehàt kàruõyàc ca yuddhàn nivçttasya ÷årasya mamàkãrtiþ katham àgamiùyatãty atràha 

      bhayàd raõàd uparataü maüsyante tvàü mahàrathàþ  |
      yeùàü ca tvaü bahumato bhåtvà yàsyasi laughavam  || BhG_2.35 ||

yeùàü karõaduryodhanàdãnàü mahàrathànàm itaþ pårvaü tvaü ÷åro vairãti bahumato bhåtvà, idànãü yuddhe samupasthite nivçttavyàpàratayà làghavaü  sugrahatàü yàsyasi, te mahàrathàs tvàü bhayàd yuddhàd uparataü maüsyante / ÷åràõàü hi vairiõàü ÷atrubhayàd rte bandhusnehàdinà yuddhàd uparatir nopapadyate // BhGR_2.35 //

kiü ca,

      avàcyavàdàü÷ ca bahån vadiùyanti tavàhitàþ  |
      nindantas tava sàmarthyaü tato duþkhataraü nu kim  || BhG_2.36 ||

÷åràõàü asmàkaü sannidhau katham ayaü pàrthaþ kùaõam api sthàtuü ÷aknuyàt, asmatsannidhànàd anyatra hy asya sàmarthyam iti tava sàmarthyaü nindantaþ ÷åràõàm avàcyavàdàü÷ ca bahån vadiùyanti tava ÷atravo dhàrtaràùñràþ; tato 'dhikataraü duþkhaü kiü tava ? evaüvidhàvàcya÷ravaõàn maraõam eva ÷reya iti tvam eva maüsyase // BhGR_2.36 //

ataþ ÷årasya àtmanà pareùàü hananam, àtmano và parair hananam ubhayam api ÷reyase bhavatãty àha  

      hato và pràpsyase svargaü jitvà và bhokùyase mahãm  |
      tasmàd uttiùñha kaunteya yuddhàya kçtani÷cayaþ  || BhG_2.37 ||

dharmayuddhe parair hata÷ cet, tata eva paramaniþ÷reyasaü pràpsyasi; paràn và hatvà akaõñakaü ràjyaü bhokùyase; anabhisaühitaphalasya yuddhàkhyasya dharmasya paramaniþ÷reyasopàyatvàt tac ca paramaniþ÷reyasaü pràpsyasi; tasmàd yuddhàyodyogaþ paramapuruùàrthalakùaõamokùasàdhanam iti ni÷citya tadartham uttiùñha / kuntãputrasya tavaitad eva yuktam ityabhipràyaþ // BhGR_2.37 //

mumukùor yuddhànuùñhànaprakàram àha  

      sukhaduþkhe same kçtvà làbhàlàbhau jayàjayau  |
      tato yuddhàya yujyasva naivaü pàpam avàpsyasi  || BhG_2.38 ||

evaü dehàtiriktam aspçùñasamastadehasvabhàvaü nityam àtmànaü j¤àtvà yuddhe càvarjanãya÷astrapàtàdinimittasukhaduþkhàrthalàbhàlàbhajayaparàjayeùv avikçtabuddhiþ svargàdiphalàbhisandhirahitaþ kevalakàryabuddhyà yuddham àrabhasva / evaü kurvàõo na pàpam avàpsyasi  pàpaü duþkharåpaü saüsàraü nàvàpsyasi; saüsàrabandhàn mokùyase ityarthaþ // BhGR_2.38 //

evam àtmayàthàtmyaj¤ànam upadi÷ya tatpårvakaü mokùasàdhanabhåtaü karmayogaü vaktum àrabhate  

      eùà te 'bhihità sàïkhye buddhir yoge tv imàü ÷çõu  |
      buddhyà yukto yayà pàrtha karmabandhaü prahàsyasi  || BhG_2.39 ||

saïkhyà buddhiþ; buddhyàvadhàraõãyam àtmatattvaü sàïkhyam / j¤àtavye àtmatattve tajj¤ànàya yà buddhir abhidheyà  "na tv evàham" ity àrabhya "tasmàt sarvàõi bhåtàni na tvaü ÷ocitum arhasi" ityantena saiùà te 'bhihità / àtmaj¤ànapårvakamokùasàdhanabhåtakarmànuùñhàne yo buddhiyogo vaktavyaþ, sa iha yoga÷abdenocyate / "dåreõa hy avaraü karma buddhiyogàt" iti hi vakùyate / tatra yoge yà buddhir vaktavyà, tàm imàm abhidhãyamànàü ÷çõu, yayà buddhyà yuktaþ karmabandhaü prahàsyasi / karmaõà bandhaþ karmabandhaþ; saüsàrabandha ityarthaþ // BhGR_2.39 //

vakùyamàõabuddhiyuktasya karmaõo màhàtmyam àha  

      nehàbhikramanà÷o 'sti pratyavàyo na vidyate  |
      svalpam apy asya dharmasya tràyate mahato bhayàt  || BhG_2.40 ||

iha karmayoge nàbhikramanà÷o 'sti / abhikramaþ  àrambhaþ / nà÷aþ phalasàdhanabhàvanà÷aþ / àrabdhasyàsamàptasya vicchinnasyàpi na niùphalatvam /àrabdhasya vicchede pratyavàyo 'pi na vidyate / asya karmayogàkhyasya dharmasya svalpàü÷o 'pi mahato bhayàt  saüsàrabhayàt tràyate / ayam arthaþ; "pàrtha naiveha nàmutra vinà÷as tasya vidyate" iti uttaratra prapa¤cayiùyate / anyàni hi laukikàni vaidikàni ca sàdhanàni vicchinnàni na phalàya bhavanti; pratyavàyàya ca bhavanti // BhGR_2.40 //

kàmyakarmaviùayàyà buddher mokùasàdhanabhåtakarmaviùayàü buddhiü vi÷inaùñi  

      vyavasàyàtmikà buddhir ekeha kurunandana  |
      bahu÷àkhà hy anantà÷ ca buddhayo 'vyavasàyinàm  || BhG_2.41 ||

iha  ÷àstrãye sarvasmin karmaõi vyavasàyàtmikà buddhir ekà / mumukùuõànuùñheye karmaõi buddhir vyavasàyàtmikà buddhiþ / vyavasàyaþ ni÷cayaþ / sà hi buddhir àtmayàthàtmyani÷cayapårvikà /
kàmyakarmaviùayà tu buddhir avyavasàyàtmikà / tatra hi kàmàdhikàre dehàtiriktàtmàstitvaj¤ànamàtram apekùitam, nàtmasvaråpayàthàtmyani÷cayaþ / svaråpayàthàtmyàni÷caye 'pi svargàdiphalàrthitvatatsàdhanànuùñhànatatphalànubhavànàü saübhavàt, avirodhàc ca / seyaü vyavasàyàtmikà buddhiþ ekaphalasàdhanaviùayatayaikà; ekasmai mokùàkhyaphalàya hi mumukùoþ sarvàõi karmàõi vidhãyante / ataþ ÷àstràrthasyaikatvàt sarvakarmaviùayà buddhir ekaiva; yathaikaphalasàdhanatayà àgneyàdãnàü ùaõõàü setikartavyatàkànàm eka÷àstràrthatayà tadviùayà buddhir ekà, tadvad ityarthaþ / avyavasàyinàü tu svargaputrapa÷vannàdiphalasàdhanakarmàdhikçtànàü buddhayaþ phalànantyàd anantàþ / tatràpi bahu÷àkhàþ; ekasmai phalàya codite 'pi dar÷apårõamàsàdau karmaõi, "àyur à÷às te" ityàdyavagatàvàntaraphalabhedena bahu÷àkhatvaü ca vidyate / ataþ avyavasàyinàü buddhayo 'nantà bahu÷àkhà÷ ca /
etad uktaü bhavati  nityeùu naimittikeùu karmasu pradhànaphalàni avàntaraphalàni ca yàni ÷råyamàõàni, tàni sarvàõi parityajya mokùaikaphalatayà sarvàõi karmàõy eka÷àstràrthatayànuùñheyàni; kàmyàni  ca svavarõà÷ramocitàni, tattatphalàni parityajya mokùasàdhanatayà nityanaimittikair ekãkçtya yathàbalam anuùñheyàni  iti // BhGR_2.41 //

atha kàmyakarmàdhikçtàn nindati  

      yàm imàm puùpitàü vàcaü pravadanty avipa÷citaþ  |
      vedavàdaratàþ pàrtha nànyad astãti vàdinaþ  || BhG_2.42 ||
      kàmàtmànaþ svargaparàþ janmakarmaphalapradàm  |
      kriyàvi÷eùabahulàü bhogài÷varyagatiü prati  || BhG_2.43 ||
      bhogài÷varyaprasaktànàü tayàpahçtacetasàm  |
      vyavasàyàtmikà buddhiþ samàdhau na vidhãyate  || BhG_2.44 ||

yàm imàü puùpitàü  puùpamàtraphalàm, àpàtaramaõãyàü vàcam avipa÷citaþ  alpaj¤àþ bhogài÷varyagatiü prati vartamànàü pravadanti, vedavàdaratàþ  vedeùu ye svargàdiphalavàdàþ teùu saktàþ, nànyad astãti vàdinaþ  tatsaïgàtirekeõa svargàder adhikaü phalaü nànyad astãti vadantaþ, kàm àtmànaþ kàm apravaõamanasaþ, svargaparàþ  svargaparàyaõàþ, svargàdiphalàvasàne punarjanmakarmàkhyaphalapradàü, kriyàvi÷eùabahulàü  tattvaj¤ànarahitatayà kriyàvi÷eùapracuràm / bhogài÷varyagatiü prati vartamànàü yàm imàü puùpitàü vàcaü ye pravadantãti saübandhaþ / teùàü bhogài÷varyaprasaktànàü tayà  vàcà bhogài÷varyaviùayayà apahçtaj¤ànànàü yathoditavyavasàyàtmikà buddhiþ, samàdhau manasi na vidhãyate, notpadyate, samàdhãyate 'sminn àtmaj¤ànam iti samàdhir manaþ / teùàü manasy àtmayàthàtmyani÷cayapårvakamokùasàdhanabhåtakarmaviùayà buddhiþ kadàcid api notpadyate ityarthaþ / ataþ kàmyeùu karmasu mumukùuõà na saïgaþ kartavyaþ // BhGR_2.42 //43//44//

evam atyalpaphalàni punarjanmaprasavàni karmàõi màtàpitçsahasrebhyo 'pi vatsalataratayà àtmojjãvane pravçttà vedàþ kim arthaü vadanti, kathaü và vedoditaü tyàjyatayocyate ity ata àha  

      traiguõyaviùayà vedà nistraiguõyo bhavàrjuna  |
      nirdvandvo nityasattvastho niryogakùema àtmavàn  || BhG_2.45 ||

trayo guõàs traiguõyaü sattvarajastamàüsi / sattvarajastamaþpracuràþ puruùàs traiguõya÷abdenocyante; tadviùayà vedàþ tamaþpracuràõàü rajaþpracuràõàü sattvapracuràõàü ca vatsalataratayaiva hitam avabodhayanti vedàþ / yady eùàü svaguõànuguõyena svargàdisàdhanam eva hitaü nàvabodhayanti, tadaite rajastamaþpracuratayà sàttvikaphalamokùavimukhàþ svàpekùitaphalasàdhanam ajànantaþ kàmapràvaõyaviva÷à anupàdeyeùu upàdeyabhràntyà praviùñàþ pranaùñà bhaveyuþ / atas traiguõyaviùayà vedàþ, tvaü tu nistraiguõyo bhava  idànãü sattvapracuras tvaü tad eva vardhaya; nànyonyasaïkãrõaguõatrayapracuro bhava; na tatpràcuryaü vardhayetyarthaþ / nirdvandvaþ  nirgatasakalasàüsàrikasvabhàvaþ; nityasattvasthaþ  guõadvayarahitanityapravçddhasattvastho bhava / katham iti cet, niryogakùemaþ àtmasvaråpatatpràptyupàyabahirbhåtànàm arthànàü yogaü pràptànàü ca kùemaü parityajya àtmavàn bhava  àtmasvaråpàn veùaõaparo bhava / apràptasya pràptir yogaþ pràptasya parikùaõaü kùemaþ / evaü vartamànasya te rajastamaþpracuratà na÷yati, sattvaü ca vardhate // BhGR_2.45 //

      yàvàn artha udapàne sarvataþ saüplutodake  |
      tàvàn sarveùu vedeùu bràhmaõasya vijànataþ  || BhG_2.46 ||

na ca vedoditaü sarvaü sarvasyopàdeyam; yathà sarvàrthaparikalpite sarvataþ saüplutodake udapàne pipàsor yàvàn arthaþ  yàvad eva  prayojanam, tàvad eva tenopàdãyate, na sarvam; evaü sarveùu ca vedeùu bràhmaõasya vijànataþ  vaidikasya mumukùoþ yad eva mokùasàdhanaü tad evo=

pàdeyam; nànyat // BhGR_2.46 //

ataþ sattvasthasya mumukùor etàvad evopàdeyam ity àha  

      karmaõy evàdhikàras te mà phaleùu kadàcana  |
      mà karmaphalahetur bhåþ mà te saïgo 'stv akarmaõi  || BhG_2.47 ||

nitye naimittike kàmye ca kenacit phalavi÷eùeõa saübandhitayà ÷råyamàõe karmaõi nityasattvasthasya mumukùos te karmamàtre 'dhikàraþ / tatsaübandhitayàvagateùu phaleùu na kadàcid apy adhikàraþ / saphalasya bandharåpatvàt phalarahitasya kevalasya madàràdhanaråpasya mokùahetutvàc ca / mà ca karmaphalayor hetubhåþ / tvayànuùñhãyamàne 'pi karmaõi nityasattvasthasya mumukùos tava

akartçtvam apy anusandheyam / phalasyàpi kùunnivçttyàder na tvaü hetur ity anusandheyam / tadubhayaü guõeùu và sarve÷vare mayi vànusandheyam ity uttaratra vakùyate / evam anusandhàya karma kuru / akarmaõi  ananuùñhàne, na yotsyàmãti yat tvayàbhihitam, na tatra te saïgo 'stu; uktena prakàreõa yuddhàdikarmaõy eva saïgo 'stv ityarthaþ // BhGR_2.47 //

etad eva sphuñãkaroti  

      yogasthaþ kuru karmàõi saïgaü tyaktvà dhana¤jaya  |
      siddhyasiddhyoþ samo bhåtvà samatvaü yoga ucyate  || BhG_2.48 ||

ràjyabandhuprabhçtiùu saïgaü tyaktvà yuddhàdãni karmàõi yogasthaþ kuru, tadantarbhåtavijayàdisiddhyasiddhyos samo bhåtvà kuru / tad idaü siddhyasiddhyos samatvaü yogastha ity atra yoga÷abdenocyate / yogaþ  siddhyasiddhiyos samatvaråpaü cittasamàdhànam // BhGR_2.48 //

kim artham idam asakçd ucyata ity ata àha  

      dåreõa hy avaraü karma buddhiyogàd dhana¤jaya  |
      buddhau ÷araõam anviccha kçpaõàþ phalahetavaþ  || BhG_2.49 ||

yo 'yaü pradhànaphalatyàgaviùayo 'vàntaraphalasiddhyasiddhyos samatvaviùaya÷ ca buddhiyogaþ; tadyuktàt karmaõa itarat karma dåreõàvaram / mahad idaü dvayor utkarùàpakarùaråpaü vairåpyam / uktabuddhiyogayuktaü karma nikhilasàüsàrikaduþkhaü vinivartya paramapuruùàrthalakùaõaü ca mokùaü pràpayati / itarad aparimitaduþkharåpaü saüsàram iti / ataþ karmaõi kriyamàõe uktàyàü buddhau ÷araõam anviccha / ÷araõaü  vàsasthànam / tasyàm eva buddhau vartasvetyarthaþ / kçpaõàþ phalahetavaþ  phalasaïgàdinà karma kurvàõàþ kçpaõàþ  saüsàriõo bhaveyuþ // BhGR_2.49 //

      buddhiyukto jahàtãha ubhe sukçtaduùkçte  |
      tasmàd yogàya yujyasva yogaþ karmasu kau÷alam  || BhG_2.50 ||

buddhiyogayuktas tu karma kurvàõaþ ubhe sukçtaduùkçte anàdikàlasa¤cite anante bandhahetubhåte jahàti / tasmàd uktàya buddhiyogàya yujyasva / yogaþ karmasu kau÷alam  karmasu kriyamàõeùv ayaü buddhiyogaþ kau÷alam  atisàmarthyam / atisàmarthyasàdhya ityarthaþ // BhGR_2.50 //

      karmajaü buddhiyuktà hi phalaü tyaktvà manãùiõaþ  |
      janmabandhavinirmuktàþ padaü gacchanty anàmayam  || BhG_2.51 ||

buddhiyogayuktàþ karmajaü phalaü tyaktvà karma kurvantaþ, tasmàj janmabandhavinirmuktàþ anàmayaü padaü gacchanti hi  prasiddhaü hy etat sarvàsåpaniùatsv ityarthaþ // BhGR_2.51 //

      yadà te mohakalilaü buddhir vyatitariùyati  |
      tadà gantàsi nirvedaü ÷rotavyasya ÷rutasya ca  || BhG_2.52 ||
uktaprakàreõa karmaõi vartamànasya tayà vçttyà nirdhåtakalmaùasya te buddhir yadà mohakalilam atyalpaphalasaïgahetubhåtaü moharåpaü kaluùaü vyatitariùyati, tadà asmattaþ itaþ pårvaü tyàjyatayà ÷rutasya phalàdeþ itaþ pa÷càc chrotavyasya ca kçte svayam eva nirvedaü gantàsi  gamiùyasi // BhGR_2.52 //

"yoge tv imàü ÷çõu" ityàdinoktasyàtmayàthàtmyaj¤ànapårvakasya buddhivi÷eùasaüskçtasya dharmànuùñhànasya lakùabhåtaü yogàkhyaü phalam àha  

      ÷rutivipratipannà te yadà sthàsyati ni÷calà  |
      samàdhàv acalà buddhis tadà yogam avàpsyasi  || BhG_2.53 ||

÷rutiþ ÷ravaõam / asmattaþ ÷ravaõena vi÷eùataþ pratipannà sakaletaravisajàtãyanityanirati÷ayasåkùmatattvàtmaviùayà, svayam acalà ekaråpà buddhiþ asaïgakarmànuùñhànena nirmalãkçte manasi yadà ni÷calà sthàsyati, tadà yogam àtmàvalokanam avàpsyasi / etad uktaü bhavati  ÷àstrajanyàtmaj¤ànapårvakakarmayogaþ sthitapraj¤atàkhyaj¤ànaniùñhàm àpàdayati; j¤ànaniùñhàråpà

sthitapraj¤atà tu yogàkhyam àtmàvalokanaü sàdhayati iti // BhGR_2.53 //

etad uktaþ pàrtho 'saïgakarmànuùñhànaråpakarmayogasàdhyasthitapraj¤atàyà yogasàdhanabhåtàyàþ svaråpam, sthitapraj¤asyànuùñhànaprakàraü ca pçcchati 

      arjuna uvàca 
      sthitapraj¤asya kà bhàùà samàdhisthasya ke÷ava  |
      sthitadhãþ kiü prabhàùate kim àsãta vrajeta kim  || BhG_2.54 ||

samàdhisthasya sthitapraj¤asya kà bhàùà ko vàcaka÷ ÷abdaþ ? tasya svaråpaü kãdç÷am ityarthaþ / sthitapraj¤aþ kiü ca bhàùàdikaü karoti ? // BhGR_2.54 //

vçttivi÷eùakathanena svaråpam apy uktaü bhavatãti vçttivi÷eùa ucyate 

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      prajahàti yadà kàmàn sarvàn pàrtha manogatàn  |
      àtmany evàtmanà tuùñaþ sthitapraj¤as tadocyate  || BhG_2.55 ||

àtmany evàtmanà manasà àtmaikàvalambanena tuùñaþ tena toùeõa tadvyatiriktàn sarvàn manogatàn kàmàn yadà prakarùeõa jahàti, tadàyaü sthitapraj¤a ity ucyate / j¤ànaniùñhàkàùñheyam // BhGR_2.55 //

anantaraü j¤ànaniùñhasya tato 'rvàcãnàdåraviprakçùñàvasthocyate 

      duþkheùv anudvignamanàþ sukheùu vigataspçhaþ  |
      vãtaràgabhayakrodhaþ sthitadhãr munir ucyate  || BhG_2.56 ||

priyavi÷leùàdiduþkhanimitteùu upasthiteùu anudvignamanàþ  na duþkhã bhavati; sukheùu vigataspçhaþ  priyeùu sannihiteùv api vigataspçhaþ, vãtaràgabhayakrodhaþ  anàgateùu spçhà ràgaþ, tadrahitaþ; priyavi÷leùàpriyàgamanahetudar÷ananimittaü duþkhaü bhayam, tadrahitaþ; priyavi÷leùàpriyàgamanahetubhåtacetanàntaragataduþkhahetubhåtasvamanovikàraþ krodhaþ, tadrahitaþ; evaübhåtaþ muniþ  àtmamanana÷ãlaþ sthitadhãr ity ucyate // BhGR_2.56 //

tato 'rvàcãnada÷à procyate  

      yaþ sarvatrànabhisnehas tat tat pràpya ÷ubhà÷ubham  |
      nàbhinandati na dveùñi tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.57 ||

yaþ sarvatra priyeùu anabhisnehaþ udàsãnaþ; priyasaü÷leùavi÷leùaråpaü ÷ubhà÷ubhaü pràpyàbhinandanadveùarahitaþ, so 'pi sthitapraj¤aþ // BhGR_2.57 //

tato 'rvàcãnada÷àm àha  

      yadà saüharate càyaü kårmo 'ïgànãva sarva÷aþ  |
      indriyàõãndriyàrthebhyas tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.58 ||

yadendriyàõãndriyàrthàn spçùñum udyuktàni, tadaiva kårmo 'ïgànãva, indriyàrthebhyaþ sarva÷aþ pratisaühçtya mana àtmany avasthàpayati, so 'pi sthitapraj¤aþ / evaü caturvidhà j¤ànaniùñhà / pårvapårvà uttarottraniùpàdyà // BhGR_2.58 //

idànãü j¤ànaniùñhàyà duùpràpatàü tatpràptyupàyaü càha  

      viùayà vinivartante niràhàrasya dehinaþ  |
      rasavarjaü raso 'py asya paraü dçùñvà nivartate  || BhG_2.59 ||

indriyàõàm àhàrà viùayàþ; niràhàrasya viùayebhyaþ pratyàhçtendriyasya dehino viùayà vinivartamànà rasavarjaü vinivartante; rasaþ ràgaþ / viùayaràgo na nivartata ityarthaþ / ràgo 'py àtmasvaråpaü viùayebhyaþ paraü sukhataraü dçùñvà nivartate // BhGR_2.59 //

      yatato hy api kaunteya puruùasya vipa÷citaþ  |
      indriyàõi pramàthãni haranti prasabhaü manaþ  || BhG_2.60 ||

àtmadar÷anena vinà viùayaràgo na nivartate, anivçtte viùayaràge vipa÷cito yatamànasyàpi puruùasyendriyàõi pramàthãni balavanti, manaþ prasahya haranti /
evam indriyajayaþ àtmadar÷anàdhãnaþ, àtmadar÷anam indriyajayàdhãnam iti j¤ànaniùñhà duùpràpà // BhGR_2.60 //

      tàni sarvàõi saüyamya yukta àsãta matparaþ  |
      va÷e hi yasyendriyàõi tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.61 ||

asya sarvasya parijihãrùayà viùayànuràgayuktatayà durjayànãndriyàõi saüyamya, cetasa÷ ÷ubhà÷rayabhåte mayi mano 'vasthàpya samàhita àsãta / manasi madviùaye sati nirdagdhà÷eùakalmaùatayà nirmalãkçtaü viùayànuràgarahitaü mana indriyàõi svava÷àni karoti / tato va÷yendriyaü mana àtmadar÷anàya prabhavati / yathoktam, "yathàgnir uddhata÷ikhaþ kakùaü dahati sànilaþ / tathà cittasthito viùõur yoginàü sarvakilbiùam // BhGR_2." iti  / tadàha "va÷e hi yasyendriyàõi tasya praj¤à pratiùñhità"+iti // BhGR_2.61 //

evaü mayy anive÷ya manaþ svayatnagauraveõendriyajaye pravçtto vinaùño bhavatãty àha 

      dhyàyato viùayàn puüsaþ saïgas teùåpajàyate  |
      saïgàt saüjàyate kàmaþ kàmàt krodho 'bhijàyate  || BhG_2.62 ||
      krodhàd bhavati saümohaþ saümohàt smçtivibhramaþ  |
      smçtibhraü÷àd buddhinà÷o buddhinà÷àt praõa÷yati  || BhG_2.63 ||

anirastaviùayànuràgasya hi mayy anive÷itamanasa indriyàõi saüyamyàvasthitasyàpi anàdipàpavàsanayà viùayadhyànam avarjanãyaü syàt / dhyàyato viùayàn puüsaþ punar api saïgo 'tipravçddho jàyate / saïgàt saüjàte kàmaþ / kàmo nàma saïgasya vipàkada÷à / puruùo yàü da÷àm àpanno viùayàn abhuktvà sthàtuü na ÷aknoti, sa kàmaþ // kàmàt krodho 'bhijàyate / kàme vartamàne, viùaye càsannihite, sannihitàn puruùàn prati, ebhir asmadiùñaü vihitam iti krodho bhavati / krodhàd bhavati saümohaþ / saümohaþ kçtyàkçtyaviveka÷ånyatà / tayà sarvaü karoti / tata÷ ca pràrabdhe indriyajayàdike prayatne smçtibhraü÷o bhavati / smçtibhraü÷àd buddhinà÷aþ àtmaj¤àne yo vyavasàyaþ kçtaþ, tasya nà÷aþ syàt / buddhinà÷àt punar api saüsàre nimagno vinaùño bhavati // BhGR_2.62 //63//

      ràgadveùaviyuktais tu viùayàn indriyai÷ caran  |
      àtmava÷yair vidheyàtmà prasàdam adhigacchati  || BhG_2.64 ||

uktena prakàreõa mayi sarve÷vare cetasa÷ ÷ubhà÷rayabhåte nyastamanàþ nirdagdhà÷eùakalmaùatayà ràgadveùaviyuktair àtmava÷yair indriyaiþ viùayàü÷ caran viùayàüs tiraskçtya vartamànaþ vidheyàtmà vidheyamanàþ prasàdam adhigacchati nirmalàntaþkaraõo bhavatãtyarthaþ // BhGR_2.64 //

      prasàde sarvaduþkhànàü hànir asyopajàyate  |
      prasannacetaso hy à÷u buddhiþ paryavatiùñhate  || BhG_2.65 ||

asya puruùasya manaþprasàde sati prakçtisaüsargaprayuktasarvaduþkhànàü hànir upajàyate / prasannacetasaþ àtmàvalokanavirodhidoùarahitamanasaþ tadànãm eva hi viviktàtmaviùayà buddhiþ paryavatiùñhate / ato manaþprasàde sarvaduþkhànàü hànir bhavaty eva /65//

      nàsti buddhir ayuktasya na càyuktasya bhàvanà  |
      na càbhàvayataþ ÷àntir a÷àntasya kutaþ sukham  || BhG_2.66 ||

mayi sannyastamanorahitasya svayatnenendriyaniyamane pravçttasya kadàcid api viviktàtmaviùayà buddhir na setsyati/ ata eva tasya tadbhàvanà ca na saübhavati / viviktàtmànam abhàvayato viùayaspçhà÷àntir na bhavati / a÷àntasya viùayaspçhàyuktasya kuto nityanirati÷ayasukhapràptiþ // BhGR_2.66 //

punar apy uktena prakàreõendriyaniyamanam akurvato 'nartham àha 

      indriyàõàü hi caratàü yan mano 'nuvidhãyate  |
      tad asya harati praj¤àü vàyur nàvam ivàmbhasi  || BhG_2.67 ||

indriyàõàü viùayeùu caratàü vartamànànàü vartanam anu yan mano vidhãyate puruùeõànuvartyate, tan mano 'sya viviktàtmapravaõàü praj¤àü harati viùayapravaõàü karotãtyarthaþ; yathàmbhasi nãyamànàü nàvaü pratikålo vàyuþ prasahya harati // BhGR_2.67 //

      tasmàd yasya mahàbàho nigçhãtàni sarva÷aþ  |
      indriyàõãndriyàrthebhyas tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.68 ||

tasmàd uktena prakàreõa ÷ubhà÷raye mayi niviùñamanaso yasyendriyàõi indriyàrthebhyaþ sarva÷o nigçhãtàni, tasyaivàtmani praj¤à pratiùñhità bhavati // BhGR_2.68 //

evaü niyatendriyasya prasannamanasaþ siddhim àha 

      yà ni÷à sarvabhåtànàü tasyàü jàgarti saüyamã  |
      yasyàü jàgarti bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ  || BhG_2.69 ||

yà àtmaviùayà buddhiþ sarvabhåtànàü ni÷à ni÷evàprakà÷à, tasyàm àtmaviùayàyàü buddhau indriyasaüyamã prasannamanàþ jàgarti àtmànam avalokayan àsta ityarthaþ / yasyàü ÷abdàdiviùayàyàü buddhau sarvàõi bhåtàni jàgrati prabuddhàni bhavanti,; sà ÷abdàdiviùayà buddhir àtmànaü pa÷yato muner ni÷evàprakà÷à bhavati // BhGR_2.69 //

      àpåryamàõam acalapratiùñhaü samudram àpaþ pravi÷anti yadvat  |
      tadvat kàmà yaü pravi÷anti sarve sa ÷àntim àpnoti na kàmakàmã  || BhG_2.70 ||

yathà svenaivàpåryamàõam ekaråpaü samudraü nàdeyya àpaþ pravi÷anti, àsàm apàü prave÷e 'py aprave÷e ca samudro na ka¤cana vi÷eùam àpadyate  evaü sarve kàmàþ ÷abdàdayo viùayàþ yaü saüyaminaü pravi÷anti indriyagocaratàü yànti, sa ÷àntim àpnoti / ÷abdàdiùv indriyagocaratàm àpanneùv anàpanneùu ca svàtmàvalokanatçptyaiva yo na vikàram àpnoti, sa eva ÷àntim àpnotãtyarthaþ / na kàmakàmã / yaþ ÷abdàdibhir vikriyate, sa kadàcid api na ÷àntim àpnoti // BhGR_2.70 //

      vihàya kàmàn yaþ sarvàn pumàü÷ carati nisspçhaþ  |
      nirmamo nirahaïkàraþ sa ÷àntim adhigacchati  || BhG_2.71 ||

kàmyanta iti kàmàþ ÷abdàdayaþ / yaþ pumàn ÷abdàdãn sarvàn viùayàn vihàya

tatra nisspçhaþ tatra mamatàrahita÷ ca, anàtmani dehe àtmàbhimànarahita÷ carati; sa àtmànaü dçùñvà ÷àntim adhigacchati // BhGR_2.71 //

      eùà bràhmã sthitiþ pàrtha nainàü pràpya vimuhyati  |
      sthitvàsyàm antakàle 'pi brahmanirvàõam çcchati  || BhG_2.72 ||

eùà nityàtmaj¤ànapårvikà asaïgakarmaõi sthitiþ sthitadhãlakùà bràhmã brahmapràpikà / ãdç÷ãü karmaõi sthitiü pràpya na vimuhyati punaþ saüsàraü nàpnoti, asyàþ sthityàm antime 'pi vayasi sthitvà brahmanirvàõam çcchati nirvàõamayaü brahma gacchati; sukhaikatànam àtmànam avàpnotãtyarthaþ //

evam àtmayàthàtmyaü yuddhàkhyasya ca karmaõas tatpràptisàdhanatàm ajànataþ ÷arãràtmaj¤ànena mohitasya, tena ca mohena yuddhàn nivçttasya moha÷àntaye nityàtmaviùayà sàïkhyabuddhiþ, tatpårvikà ca asaïgakarmànuùñhànaråpakarmayogaviùayà buddhiþ sthitapraj¤atàyogasàdhanabhåtà dvitãye adhyàye proktà; tad uktam, "nityàtmàsaïgakarmehàgocarà sàïkhyayogadhãþ / dvitãye sthitadhãlakùà proktà tanmoha÷àntaye" iti // BhGR_2.72 //



******************** ADHYAYA 3 ********************


tad evaü mumukùubhiþ pràpyatayà vedàntoditanirastanikhilàvidyàdidoùagandhànavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaparabrahmapuruùottamapràptyupàyabhåtavedanopàsanadhyànàdi÷abdavàcyatadaikàntikàtyantikabhaktiü vaktuü tadaïgabhåtaü "ya àtmàpahatapàpmà" ityàdiprajàpativàkyoditaü pràptur àtmano yàthàtmyadar÷anaü tannityatàj¤ànapårvakàsaïgakarmaniùpàdyaj¤ànayogasàdhyam uktam /
prajàpativàkye hi daharavàkyoditaparavidyà÷eùatayà pràptur àtmanas svaråpadar÷anam, "yas tam àtmànam anuvidya vijànàti" ity uktvà jàgaritasvapnasuùuptyatãtaü pratyagàtmasvaråpam a÷arãraü pratipàdya, "evam evaiùa saüprasàdo 'smàc charãràt samutthàya paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate" iti daharavidyàphalenopasaühçtam / anyatràpi, "adhyàtmayogàdhigamena devaü matvà dhãro harùa÷okau jahàti" ity evam àdiùu, devaü matveti vidhãyamànaparavidyàïgatayà adhyàtmayogàdhigameneti pratyagàtmaj¤ànam api vidhàya, "na jàyate mriyate và vipa÷cit" ityàdinà pratyagàtmasvaråpaü

vi÷odhya, "aõor aõãyàn", ity àrabhya, "mahàntaü vibhum àtmànaü matvà dhãro na ÷ocati", "nàyam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evaiùa vçõute tena labhyas tasyaiùa àtmà vivçõute tanåü svàm // BhGR_3." ityàdibhiþ parasvaråpaü tadupàsanam upàsanasya ca bhaktiråpatàü pratipàdya, "vij¤ànasàrathir yas tu manaþpragrahavàn naraþ  / so 'dhvanaþ pàram àpnoti tadviùõoþ paramaü padam // BhGR_3." iti paravidyàphalenopasaühçtam  /
ataþ param adhyàyacatuùñayena idam eva pràptuþ pratyagàtmano dar÷anaü sasàdhanaü prapa¤cayati 

      arjuna uvàca 
      jyàyasã cet karmaõas te matà buddhir janàrdana  |
      tat kiü karmaõi ghore màü niyojayasi ke÷ava  || BhG_3.1 ||
      vyàmi÷reõaiva vàkyena buddhiü mohayasãva me  |
      tad ekaü vada, ni÷citya yena ÷reyo 'ham àpnuyàm  || BhG_3.2 ||

yadi karmaõo buddhir eva jyàyasãti te matà, kim arthaü tarhi ghore karmaõi màü niyojayasi / etad uktaü bhavati  j¤ànaniùñhaivàtmàvalokanasàdhanam; karmaniùñhà tu tasyàþ niùpàdikà; àtmàvalokanasàdhanabhåtà ca j¤ànaniùñhà sakalendriyamanasàü ÷abdàdiviùayavyàpàroparatiniùpàdyety abhihità / indriyavyàpàroparatiniùpàdyam àtmàvalokanaü cet siùàdhayiùitam, sakalakarmanivçttipårvakaj¤ànaniùñhàyàm evàhaü niyojayitavyaþ / kim arthaü ghore karmaõi sarvendriyavyàpàraråpe àtmàvalokanavirodhini karmaõi màü niyojayasãti // ato mi÷ravàkyena màü mohayasãva  pratibhàti / tathà hy àtmàvalokanasàdhanabhåtàyàþ sarvendriyavyàpàroparatiråpàyàþ j¤ànaniùñhàyàþ tadviparyayaråpaü karma sàdhanam, tad eva kurv iti vàkyaü viruddhaü vyàmi÷ram eva / tasmàd ekam ami÷raråpaü vàkyaü vada, yena vàkyenàham anuùñheyaråpaü ni÷citya ÷reyaþ pràpnuyàm // BhGR_3.12 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      loke 'smin dvividhà niùñhà purà proktà mayànagha  |
      j¤ànayogena sàïkhyànàü karmayogena yoginàm  || BhG_3.3 ||

pårvoktaü na samyagavadhçtaü tvayà / purà hy asmin loke vicitràdhikàripårõe, dvividhà niùñhà j¤ànakarmaviùayà yathàdhikàram asaïkãrõaiva mayoktà / na hi sarvo laukikaþ puruùaþ saüjàtamokùàbhilàùas tadànãm eva j¤ànayogàdhikàre prabhavati, api tv anabhisaühitaphalena kevalaparamapuruùàràdhanaveùeõànuùñhitena karmaõà vidhvastasvàntamalaþ, avyàkulendriyo j¤ànaniùñhàyàm adhikaroti / "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ" iti paramapuruùàràdhanaikaveùatà karmaõàü vakùyate / ihàpi, "karmaõy evàdhikàras te" ityàdinà anabhisaühitaphalaü karma anuùñheyaü vidhàya, tena viùayavyàkulatàråpamohàd uttãrõabuddheþ "prajahàti yadà kàmàn" ityàdinà j¤ànayoga uditaþ / ataþ sàïkhyànàm eva j¤ànayogena sthitir uktà / yoginàü tu karmayogena / saïkhyà buddhiþ tadyuktàþ sàïkhyàþ  àtmaikaviùayayà buddhyà saübandhinaþ sàïkhyàþ; atadarhàþ karmayogàdhikàriõo yoginaþ / viùayavyàkulabuddhiyuktànàü karmayoge 'dhikàraþ; avyàkulabuddhãnàü tu j¤ànayoge 'dhikàra ukta iti na kiücid iha viruddhaü vyàmi÷ram abhihitam // BhGR_3.3 //

sarvasya laukikasya puruùasya mokùecchàyàü jàtàyàü sahasaiva j¤ànayogo duùkara ity àha  

      na karmaõàm anàrambhàn naiùkarmyaü puruùo '÷nute  |
      na ca saünyasanàd eva siddhiü samadhigacchati  || BhG_3.4 ||

na ÷àstrãyàõàü karmaõàm anàrambhàd eva, puruùo naiùkarmyaü  j¤ànaniùñhàü pràpnoti / na càrabdhasya ÷àstrãyasya tyàgàt; yato 'nabhisaühitaphalasya paramapuruùàràdhanaveùasya karmaõaþ siddhiþ sà / atas tena vinà tàü na pràpnoti / anabhisaühitaphalaiþ karmabhir anàràdhitagovindair avinaùñànàdikàlapravçttànantapàpasa¤cayair avyàkulendriyatàpårvikà àtmaniùñhà dussaüpàdà // BhGR_3.4 //

etad evopapàdayati 

      na hi ka÷cit kùaõam api jàtu tiùñhaty akarmakçt  |
      kàryate hy ava÷aþ karma sarvaþ prakçtijair guõaiþ  || BhG_3.5 ||

na hy asmin loke vartamànaþ puruùaþ ka÷cit kadàcid api karmàkurvàõas tiùñhati; na kiücit karomãti vyavasito 'pi sarvaþ puruùaþ prakçtisaübhavaiþ sattvarajastamobhiþ pràcãnakarmànuguõaü pravçddhair guõaiþ svocitaü karma prati ava÷aþ kàryate  pravartyate / ata uktalakùaõena karmayogena pràcãnaü pàpasaücayaü nà÷ayitvà guõàü÷ ca sattvàdãn va÷e kçtvà nirmalàntaþkaraõena saüpàdyo j¤ànayogaþ // BhGR_3.5 //

anyathà j¤ànayogàya pravçtto mithyàcàro bhavatãty àha 

      karmendriyàõi saüyamya ya àste manasà smaran  |
      indriyàrthàn vimåóhàtmà mithyàcàraþ sa ucyate  || BhG_3.6 ||

avinaùñapàpatayà ajitàntaþkaraõaþ àtmaj¤ànàya pravçtto viùayapravaõatayà àtmani vimukhãkçtamanàþ viùayàn eva smaran ya àste, anyathà saükalpya anyathà caratãti sa mithyàcàra ucyate / àtmaj¤ànàyodyukto viparãto vinaùño bhavatãtyarthaþ // BhGR_3.6 //

      yas tv indriyàõi manasà niyamyàrabhate 'rjuna  |
      karmendriyaiþ karmayogam asaktaþ sa vi÷iùyate  || BhG_3.7 ||

ataþ pårvàbhyastaviùayasajàtãye ÷àstrãye karmaõi indriyàõy àtmàvalokanapravçttena manasà niyamya taiþ svata eva karmapravaõair indriyair asaïgapårvakaü yaþ karmayogam àrabhate, so 'saübhàvyamànapramàdatvena j¤ànaniùñhàd api puruùàd vi÷iùyate // BhGR_3.7 //

      niyataü kuru karma tvaü karmaü jyàsayo hy akarmaõaþ  |
      ÷arãrayàtràpi ca te na prasiddhyed akarmaõaþ  || BhG_3.8 ||

niyataü vyàptam; prakçtisaüsçùñena hi vyàptaü karma, anàdivàsanayà prakçtisaüsçùñas tvaü niyatatvena su÷akatvàd asaübhàvitapramàdatvàc ca karmaõaþ, karmaiva kuru; akarmaõaþ j¤ànaniùñhàyà api karmaiva jyàyaþ / "naiùkarmyaü puruùo '÷unute" iti prakramàd akarma÷abdena j¤ànaniùñhaivocyate / j¤ànaniùñhàdhikàriõo 'py anabhyastapårvatayà hy aniyatatvena duþ÷akatvàt sapramàdatvàc ca j¤ànaniùñhàyàþ, karmaniùñhaiva jyàyasã; karmaõi kriyamàõe ca àtmayàthàtmyaj¤ànenàtmano 'kartçtvànusandhànam anantaram eva vakùyate / ata àtmaj¤ànasyàpi karmayogàntargatatvàt sa eva jyàyàn ityarthaþ / karmaõo j¤ànaniùñhàyà jyàyastvavacanaü j¤ànaniùñhàyàm adhikàre saty evopapadyate /
yadi sarvaü karma parityajya kevalaü j¤ànaniùñhàyàm adhikàro 'pi, tarhi akarmaõaþ j¤ànaniùñhasya j¤ànaniùñhopakàriõã ÷arãrayàtràpi na setsyati / yàvat sàdhanasamàpti ÷arãradhàraõaü càva÷yaü kàryam / nyàyàrjitadhanena mahàyaj¤àdikaü kçtvà tacchiùñà÷anenaiva ÷arãradhàraõaü kàryam, "àhàra÷uddhau sattva÷uddhiþ sattva÷uddhau dhrutvà smçtiþ" ityàdi÷ruteþ / "te tv aghaü bhu¤jate pàpà ye pacanty àtmakàraõàt" iti vakùyate / ato j¤ànaniùñhasyàpi karmàkurvato dehayàtràpi na setsyati / yato j¤ànaniùñhasyàpi dhriyamàõa÷arãrasya yàvatsàdhanasamàpti mahàyaj¤àdi nityanaimittikaü karma ava÷yaü kartavyam, yata÷ ca karmayoge 'py àtmano 'kartçtvabhàvanayàtmayàthàtmyànusandhànam antarbhåtam, yata÷ ca prakçtisaüsçùñasya karmayogaþ su÷ako 'pramàda÷ ca, ato j¤ànaniùñhàyogyasyàpi j¤ànayogàt karmayogo jyàyàn / tasmàt tvaü karmayogam eva kurv ityabhipràyaþ // BhGR_3.8 //

evaü tarhi dravyàrjanàdeþ karmaõo 'haïkàramamakàràdisarvendriyavyakulatàgarbhatvenàsya puruùasya karmavàsanayà bandhanaü bhaviùyatãty atràha 

      yaj¤àrthàt karmaõo 'nyatra loko 'yaü karmabandhanaþ  |
      tadarthaü karma kaunteya muktasaïgas samàcara  || BhG_3.9 ||

yaj¤àdi÷àstrãyakarma÷eùabhåtàd dravyàrjanàdeþ karmaõo 'nyatra àtmãyaprayojana÷eùabhåte karmaõi kriyamàõe ayaü lokaþ karmabandhano bhavati / atas tvaü yaj¤àrthaü dravyàrjanàdikaü karma samàcara / tatràtmaprayojanasàdhanatayà yaþ saïgaþ tasmàt saïgàn muktas tam samàcara / evaü muktasaïgena yaj¤àdyarthatayà karmaõi kriyamàõe yaj¤àdibhiþ karmabhir àràdhitaþ paramapuruùo 'syànàdikàlapravçttakarmavàsanàm ucchidya avyàkulàtmàvalokanaü dadàtãtyarthaþ // BhGR_3.9 //

yaj¤a÷iùñenaiva sarvapuruùàrthasàdhananiùñhànàü ÷arãradhàraõakartavyatàm, ayaj¤a÷iùñena ÷arãradhàraõaü kurvatàü doùaü càha 

      saha yaj¤aiþ prajàþ sçùñvà purovàca prajàpatiþ  |
      anena prasaviùyadhvam eùa vo 'stv iùñakàmadhuk  || BhG_3.10 ||

"patiü vi÷vasya" ityàdi÷ruter nirupàdhikaþ prajàpati÷abdaþ sarve÷varaü vi÷vasya sraùñàraü vi÷vàtmànaü paràyaõaü nàràyaõam àha / purà  sargakàle sa bhagavàn prajàpatir anàdikàlapravçttàcitsaüsargaviva÷àþ upasaühçtanàmaråpavibhàgàþ svasmin pralãnàþ sakalapuruùàrthànarhàþ cetanetarakalpàþ prajàþ samãkùya paramakàruõikas tadujjãvayiùayà svàràdhanabhåtayaj¤anirvçttaye yaj¤aiþ saha tàþ sçùñvaivam uvàca  anena yaj¤ena prasaviùyadhvam, àtmano vçddhiü kurudhvam; eùa vo yaj¤aþ paramapuruùàrthalakùaõamokùàkhyasya kàmasya tadanuguõànàaü ca kàmànàü prapårayità bhavatu // BhGR_3.10 //

katham?

      devàn bhàvayatànena te devà bhàvayantu vaþ  |
      parasparaü bhàvayantaþ ÷reyaþ param avàpsyatha  || BhG_3.11 ||

anena devatàràdhanabhåtena devàn maccharãrabhåtàn madàtmakàn àràdhayata / "ahaü hi sarvayaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca" iti hi vakùyate / yaj¤enàràdhitàs te devà madàtmakàþ svàràdhanàpekùitànnapànàdikair yuùmàn puùõantu / evaü parasparaü bhàvayantaþ paraü ÷reyo mokùàkhyam avàpsyatha // BhGR_3.11 //

      iùñàn bhogàn hi vo devà dàsyante yaj¤abhàvitàþ  |
      tair dattàn apradàyaibhyo yo bhuïkte stena eva saþ  || BhG_3.12 ||

yaj¤abhàvitàþ  yaj¤enàràdhitàþ madàtmakà devàþ iùñàn vo dàsyante uttamapuruùàrthalakùaõaü mokùaü sàdhayatàü ye iùñà bhogàs tàn pårvapårvayaj¤abhàvità devà dàsyante uttarottaràràdhanopekùitàn sarvàn bhogàn vo dàsyante ityarthaþ / svàràdhanàrthatayà tair dattàn bhogàn tebhyo 'pradàya yo bhuïkte cora eva saþ / couryaü hi nàma anyadãye tatprayojanàyaiva parikëpte vastuni svakãyatàbuddhiü kçtvà tena svàtmapoùaõam / ato 'sya na paramapuruùàrthànarhatàmàtram; api tu nirayagàmitvaü ca bhaviùyatãtyabhipràyaþ // BhGR_3.12 //

tad eva vivçõoti 

      yaj¤a÷iùñà÷inas santo mucyante sarvakilviùaiþ  |
      te tv aghaü bhu¤jate pàpà ye pacanty àtmakàraõàt  || BhG_3.13 ||

indràdyàtmanàvasthitaparamapuruùàràdhanàrthatayaiva dravyàõy upàdàya vipacya tair yathàvasthitaü paramapuruùam àràdhya tacchiùñà÷anena ye ÷arãrayàtràü kurvate, te tv anàdikàlopàrjitaiþ kilbiùaiþ àtmayàthàtmyàvalokanavirodhibhiþ sarvair mucyante / ye tu paramapuruùeõendràdyàtmanà svàràdhanàya dattàni àtmàrthatyopàdàya vipacyà÷nanti, te pàpàtmano 'gham eva bhu¤jate / aghapariõàmitvàd agham ity ucyate / àtmàvalokanavimukhàþ narakàyaiva pacante // BhGR_3.13 //

punar api lokadçùñyà ÷àstradçùñyà ca sarvasya yaj¤amålatvaü dar÷ayitvà yaj¤ànuvartanasyàva÷yakàryatàm ananuvartane doùaü càha 

      annàd bhavanti bhåtàni parjanyàd annasaübhavaþ  |
      yaj¤àd bhavati parjanyo yaj¤aþ karmasamudbhavaþ  || BhG_3.14 ||
      karma brahmodbhavaü viddhi brahmàkùarasamudbhavam  |
      tasmàt sarvagataü brahma nityaü yaj¤e pratiùñhitam  || BhG_3.15 ||
      evaü pravartitaü cakraü nànuvartayatãha yaþ  |
      aghàyur indriyàràmo moghaü pàrtha sa jãvati  || BhG_3.16 ||

"annàt sarvàõi bhåtàni bhavanti parjanyàc cànnasaübhavaþ" iti sarvalokasàkùikam / yaj¤àt parjanyo bhavatãti ca ÷àstreõàvagamyate, "agnau pràstàhutiþ samyagàdityam upatiùñhate / àdityàj jàyate vçùñiþ" ityàdinà / yaj¤a÷ ca dravyàrjanàdikartçvyàpàraråpakarmasamudbhavaþ, karma ca brahmodbhavam / atra ca brahma÷abdanirdiùñaü prakçtipariõàmaråpaü ÷arãram / "tasmàd etad brahma nàma råpam annaü ca jàyate" iti hi brahma÷abdena prakçtinirdiùñà / ihàpi "mama yonir mahad brahma" iti vakùyate / ataþ karma brahmodbhavam iti prakçtipariõàmaråpa÷arãrodbhavaü karmetyuktaü bhavati / brahmàkùarasamudbhavam ity atràkùara÷abdanirdiùño jãvàtmà, annapànàdinà tçptàkùaràdhiùñhitaü ÷arãraü karmaõe prabhavatãti karmasàdhanabhåtaü ÷arãram akùarasamudbhavam; tasmàt sarvagataü brahma sarvàdhikàrigataü ÷arãraü nityaü yaj¤e pratiùñhitaü  yaj¤amålam ityarthaþ / evaü paramapuruùeõa pravartitam idaü cakram annàd bhåta÷abdanirdiùñàni sajãvàni ÷arãràõi, paryjanyàd annam, yaj¤àt parjanyaþ, yaj¤a÷ ca kartçvyàpàraråpàt karmaõaþ, karma ca sajãvàc charãràt, sajãvaü ÷arãraü punar apy annàd ity anyonyakàryakàraõabhàvena cakravat parivartamànam iha sàdhane vartamàno yaþ karmayogàdhikàrã j¤ànayogàdhikàrã và nànuvartayati na pravartayati, yaj¤a÷iùñena dehadhàraõam akurvan so 'ghàyur bhavati / aghàrambhàyaiva yasyàyuþ, aghapariõataü và, ubhayaråpaü và so 'ghàyuþ / ata evendriyàràmo bhavati, nàtmàràmaþ; indriyàõy evàsyodyànàni bhavanti; ayaj¤a÷iùñavardhitadehamanastvenodriktarajastamaskaþ
àtmàvalokanavimukhatayà viùayabhogaikaratir bhavati / ato j¤ànayogàdau yatamàno 'pi niùphalaprayatnatayà moghaü pàrtha sa jãvati // BhGR_3.14 //15//16//

asàdhanàyattàtmadar÷anasya muktasyeva mahàyaj¤àdivarõà÷ramocitakarmànàrambha ity àha

      yas tv àtmaratir eva syàd àtmatçpta÷ ca mànavaþ  |
      àtmany eva ca saütuùñas tasya kàryaü na vidyate  || BhG_3.17 ||
      naiva tasya kçtenàrtho nàkçteneha ka÷cana  |
      na càsya sarvabhåteùu ka÷cid arthavyapà÷rayaþ  || BhG_3.18 ||

yas tu j¤ànayogakarmayogasàdhananirapekùaþ svata evàtmaratiþ àtmàbhimukhaþ, àtmanaiva tçptaþ nànnapànàdibhir àtmavyatiriktaiþ, àtmany eva ca santuùñaþ, nodyànasrakcandanagãtavàditrançttàdau, dhàraõapoùaõabhogyàdikaü sarvam atmaiva yasya, tasyàtmadar÷anàya kartavyaü na vidyate, svata eva sarvadà dçùñàtmasvaråpatvàt / ata eva tasyàtmadar÷anàya kçtena tatsàdhanena nàrthaþ na kiücit prayojanam; akçtenàtmadar÷anasàdhanena na ka÷cid anarthaþ; asàdhanàyattàtmadar÷anatvàt / svata evàtmavyatiriktasakalàcidvastuvimukhasyàsya sarveùu prakçtipariõàmavi÷eùeùv àkà÷àdiùu sakàryeùu na ka÷cit prayojanatayà sàdhanatayà và vyapà÷rayaþ; yatas tadvimukhãkaraõàya sàdhanàrambhaþ; sa hi mukta eva // BhGR_3.17 //18//

      tasmàd asaktas satataü kàryaü karma samàcara  |
      asakto hy àcaran karma param àpnoti puruùaþ  || BhG_3.19 ||

yasmàd asàdhanàyattàtmadar÷anasyaiva sàdhanàpravçttiþ, yasmàc ca sàdhane pravçttasyàpi su÷akatvàc ca apramàdatvàd antargatàtmayàthàtmyànusandhànatvàc ca j¤ànayogino 'pi màtrayà karmànuvçttyapekùatvàc ca karmayoga evàtmadar÷ananirvçttau ÷reyàn, tasmàd asaïgapårvakaü kàryam ity eva satataü yàvadàtmapràpti karmaiva samàcara / asaktaþ, kàryam iti vakùyamàõàkartçtvànusandhànapårvakaü ca karmàcaran puruùaþ karmayogenaiva param àpnoti àtmànaü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_3.19 //

      karmaõaiva hi saüsiddhim àsthità janakàdayaþ  |

yato j¤ànayogàdhikàriõo 'pi karmayoga evàtmadar÷ane ÷reyàn; ata eva hi janakàdayo ràjarùayo j¤àninàm agresaràþ karmayogenaiva saüsiddhim àsthitàþ àtmànaü pràptavantaþ // evaü prathamaü mumukùor j¤ànayogànarhatayà karmayogàdhikàriõaþ karmayoga eva kàrya ity uktvà j¤ànayogàdhikàriõo 'pi j¤ànayogàt karmayoga eva ÷reyàn iti sahetukam uktam / idànãü ÷iùñatayà vyapade÷yasya sarvathà karmayoga eva kàrya ity ucyate 

      lokasaügraham evàpi saüpa÷yan kartum arhasi  || BhG_3.20 ||
      yad yad àcarati ÷reùñhas tat tad evetaro janaþ  |
      sa yat pramàõaü kurute lokas tad anuvartate  || BhG_3.21 ||

lokasaügrahaü pa÷yann api karmaiva kartum arhasi / ÷reùñhaþ kçtsna÷àstraj¤àtayànuùñhàtçtayà ca prathito yad yad àcarati, tat tad evàkçtsnavij jano 'py àcarati; anuùñhãyamànam api karma ÷reùñho yat pramàõaü yadaïgayuktam anutiùñhati tadaïgayuktam evàkçtsnavilloko 'py anutiùñhati /
ato lokarakùàrthaü ÷iùñatayà prathitena ÷reùñhena svavarõà÷ramocitaü karma sakalaü sarvadà anuùñheyam; anyathà lokanà÷ajanitaü pàpaü j¤ànayogàd apy enaü pracyàvayet // BhGR_3.21 //

      na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu kiücana  |
      nànavàptam avàptavyaü varta eva ca karmaõi  || BhG_3.22 ||

na me sarve÷varasyàptakàmasya sarvaj¤asya satyasaïkalpasya triùu lokeùu devamanuùyàdiråpeõa svacchandato vartamànasya kiücid api kartavyam asti, yato 'navàptaü karmaõàvàptavyaü na kiücid apy asti / athàpi lokarakùàyai karmaõy eva varte // BhGR_3.22 //

      yadi hy ahaü na varteyaü jàtu karmaõy atandritaþ  |
      mama vartmànuvartante manuùyàþ pàrtha sarva÷aþ  || BhG_3.23 ||
      utsãdeyur ime lokà na kuryàü karma ced aham  |
      saükarasya ca kartà syàm upahanyàm imàþ prajàþ  || BhG_3.24 ||

ahaü sarve÷varaþ satyasaïkalpaþ svasaïkalpakçtajagadudayavibhavalayalãlaþ chandato jagadupakçtimartyo jàto 'pi manuùyeùu ÷iùñajanàgresaravasudevagçhe 'vatãrõas tatkulocite karmaõy atandritas sarvadà yadi na varteya, mama ÷iùñajanàgresaravasudevasånor vartma akçtsnavidaþ ÷iùñàþ sarvaprakàreõàyam eva dharma ity anuvartante; te ca svakartavyànanuùñhànena akaraõe pratyavàyena ca àtmànam alabdhvà nirayagàmino bhaveyuþ / ahaü kulocitaü karma na cet kuryàm, evam eva sarve ÷iùñalokà madàcaràyattadharmani÷cayàþ akaraõàd evotsãdeyuþ naùñà bhaveyuþ / ÷àstrãyàcàrànanupàlanàt sarveùàü ÷iùñakulànàü saükarasya ca kartà syàm / ata evemàþ prajàþ upahanyàm / evam eva tvam api ÷iùñajanàgresarapàõóutanayo yudhiùñhirànujo 'rjunas san yadi j¤ànaniùñhàyàm adhikaroùi; tatas tvadàcàrànuvartino 'kçtsnavidaþ ÷iùñà mumukùavaþ svàdhikàram ajànantaþ karmaniùñhàyàü nàdhikurvanto vina÷yeyuþ / ato vyapade÷yena viduùà karmaiva kartavyam // BhGR_3.23 //24//

      saktàþ karmaõy avidvàüso yathà kurvanti bhàrata  |
      kuryàd vidvàüs tathàsakta÷ cikãrùur lokasaügraham  || BhG_3.25 ||
      na buddhibhedaü janayed aj¤ànàü karmasaïginàm  |
      joùayet sarvakarmàõi vidvàn yuktaþ samàcaran  || BhG_3.26 ||

avidvàüsaþ àtmany akçtsnavidaþ, karmaõi saktàþ karmaõy avarjanãyasaübandhàþ àtmany akçtsnavittayà tadabhyàsaråpaj¤ànayoge 'nadhikçtàþ karmayogàdhikàriõaþ karmayogam eva yathà àtmadar÷anàya kurvate, tathà àtmani kçtsnavittayà karmaõy asaktaþ j¤ànayogàdhikàrayogyo 'pi vyapade÷yaþ ÷iùño lokarakùàrthaü svàcàreõa ÷iùñalokànàü dharmani÷cayaü cikãrùuþ karmayogam eva kuryàt / aj¤ànàm àtmany akçtsnavittayà j¤ànayogopàdànà÷aktànàü mumukùåõàü karmasaïginàm anàdikarmavàsanayà karmaõy eva niyatatvena karmayogàdhikàriõàü karmayogàd anyad àtmàvalokanasàdhanam astãti na buddhibhedaü janayet / kiü tarhi? àtmani kçtsnavittayà j¤ànayoga÷akto 'pi pårvoktarãtyà, "karmayoga eva j¤ànayoganirapekùaþ àtmàvalokanasàdhanam" iti buddhyà yuktaþ karmaivàcaran

sakalakarmasu akçtsnavidàü prãtiü janayet // BhGR_3.25 //26//

karmayogam anutiùñhato viduùo 'viduùa÷ ca vi÷eùaü pradar÷ayan karmayogàpekùitam àtmano 'kartçtvànusandhànaprakàram upadi÷ati 

      prakçteþ kriyamàõàõi guõaiþ karmàõi sarva÷aþ  |
      ahaïkàravimåóhàtmà kartàham iti manyate  || BhG_3.27 ||
      tattvavit tu mahàbàho guõakarmavibhàgayoþ  |
      guõà guõeùu vartanta iti matvà na sajjate  || BhG_3.28 ||

prakçter guõaiþ sattvàdibhiþ svànuråpaü kriyamàõàni karmàõi prati ahaïkàravimåóhàtmà, ahaü karteti manyate; ahaïkàreõa vimåóha àtmà yasyàsàv ahaïkàravimåóhàtmà; ahaïkàro nàma anahamarthe prakçtàv ahamabhimànaþ; tena aj¤àtasvaråpo guõakarmasu ahaü karteti manyata ityarthaþ / guõakarmavibhàgayoþ sattvàdiguõavibhàge tattatkarmavibhàge ca tattvavit, guõàs sattvàdayaþ guõeùu sveùu kàryeùu vartanta iti matvà guõakarmasu ahaü karteti na sajjate // BhGR_3.27 //28//

      prakçter guõasaümåóhàþ sajjante guõakarmasu  |
      tàn akçtsnavido mandàn kçtsnavin na vicàlayet  || BhG_3.29 ||

akçtsnavidaþ svàtmadar÷anàya pravçttàþ prakçtisaüsçùñatayà prakçter guõair yathàvasthitàtmani saümåóhàþ guõakarmasu kriyàsv eva sajjante, na tadviviktàtmasvaråpe / atas te j¤ànayogàya na prabhavantãti karmayoga eva teùàm adhikàraþ / evaübhåtàüs tàn mandàn akçtsnavidaþ kçtsnavit svayaü j¤ànayogàvasthànena na vicàlayet / te kila mandàþ ÷reùñhajanàcàrànuvartinaþ karmayogàd utthitam enaü dçùñvà karmayogàt pracalitamanaso bhaveyuþ / ataþ ÷reùñhaþ svayam api karmayoge tiùñhan àtmayàthàtmyaj¤ànenàtmano 'kartçtvam anusandhànaþ, karmayoga evàtmàvalokane nirapekùasàdhanam iti dar÷ayitvà tàn akçtsnavido joùayed ityarthaþ / j¤ànayogàdhikàriõo 'pi j¤ànayogàd asyaiva jyàyastvaü pårvam evoktam / ato vyapade÷yo lokasaügrahàyaitam eva kuryàt // BhGR_3.29 //

prakçtiviviktàtmasvabhàvaniråpaõena guõeùu kartçtvam àropya karmànuùñhànaprakàra uktaþ  guõeùu kartçtvànusandhànaü cedam eva  àtmano na svaråpaprayuktam idaü kartçtvam, api tu guõasamparkakçtam iti pràptàpràptavivekena guõakçtam ity anusandhànam  idànãm àtmanàü paramapuruùa÷arãratayà tanniyàmyatvasvaråpaniråpaõena bhagavati puruùottame sarvàtmabhåte guõakçtaü ca kartçtvam àropya karmakartavyatocyate 

      mayi sarvàõi karmàõi saünyasyàdhyàtmacetasà  |
      nirà÷ãr nirmamo bhåtvà yudhyasva vigatajvaraþ  || BhG_3.30 ||

mayi sarve÷vare sarvabhåtàntaràtmabhåte sarvàõi karmàõy adhyàtmacetasà saünyasya, nirà÷ãr nirmama÷ ca vigatajvaro yuddhàdikaü sarvaü coditaü karma kuruùva / àtmani yac cetaþ tad adhyàtmacetaþ / àtmasvaråpaviùayeõa ÷ruti÷atasiddhena j¤ànenetyarthaþ / "antaþ praviùñaþ ÷àstà janànàü sarvàtmà ..... antaþ praviùñaü kartàram etam" "àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati, sa ta àtmàntaryàmyamçtaþ" ity evam àdyàþ ÷rutayaþ paramapuruùapravartyaü taccharãrabhåtam enam àtmànam, paramapuruùaü ca pravartayitàram àcakùate / smçtaya÷ ca "pra÷àsitàraü sarveùàm" ityàdyàþ / "sarvasya càhaü hçdi sanniviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca", "ã÷varas sarvabhåtànàü hçdde÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà // BhGR_3." iti vakùyate  / ato maccharãratayà matpravartyàtmasvaråpànusandhànena sarvàõi karmàõi mayaiva kriyamàõànãti mayi paramapuruùe saünyasya, tàni ca kevalaü madàràdhanànãti kçtvà tatphale nirà÷ãþ, tata eva tatra karmaõi mamatàrahito bhåtvà vigatajvaro yuddhàdikaü kuruùva   svakãyenàtmanà kartrà svakãyai÷ copakaraõaiþ svàràdhanaikaprayojanàya paramapuruùaþ sarva÷eùã sarve÷varaþ svayam eva svakarmàõi kàrayatãty anusandhàya, karmas mamatàrahitaþ, pràcãnenànàdikàlapravçttànantapàpasa¤cayena katham ahaü bhaviùyàmãty evaübhåtàntarjvaravinirmuktaþ, paramapuruùa eva karmabhir àràdhito
bandhàn mocayiùyatãti sukhena karmayogam eva kuruùv ityarthaþ / "tam ã÷varàõàü paramaü mahe÷varaü taü daivatànàü paramaü ca daivatam", "patiü vi÷vasya" , "patiü patãnàm" ityàdi÷rutisiddhiü hi sarve÷varatvaü sarva÷eùitvaü ca / ã÷varatvam niyantçtvam, ÷eùitvaü patitvam // BhGR_3.30 //

ayam eva sàkùàd upaniùatsàrabhåto 'rtha ityàha 

      ye me matam idaü nityam anutiùñhanti mànavàþ  |
      ÷raddhàvanto 'nasåyanto mucyante te 'pi karmabhiþ  || BhG_3.31 ||

ye mànavàþ ÷àstràdhikàriõaþ ayam eva ÷àstràrtha iti etan me mataü ni÷citya tathànutiùñhanti, ye cànanutiùñhanto 'py asmin ÷àstràrthe ÷raddadhànà bhavanti, ye cà÷raddadhànà api evaü ÷àstràrtho na saübhavatãti nàbhyasåyanti  asmin mahàguõe ÷àstràrthe doùam anàviùkurvanto bhavantãtyarthaþ  te sarve bandhahetubhir anàdikàlàrabdhais sarvaiþ karmabhir mucyante; te 'pi  ity api÷abdàd eùàü pçthakkaraõam / idànãm ananutiùñhanto 'py asmin ÷àstràrthe ÷raddadhànà anabhyasåyava÷ ca ÷raddhayà cànasåyayà ca kùãõapàpàþ acireõemam eva ÷àstràrtham anuùñhàya mucyanta ityarthaþ // BhGR_3.31 //

bhagavadabhimatam aupaniùadam artham ananutiùñhatàm a÷raddadhànànàm abhyasåyatàü ca doùam àha 

      ye tv etad abhyasåyanto nànutiùñhanti me matam  |
      sarvaj¤ànavimåóhàüs tàn viddhi naùñàn acetasaþ  || BhG_3.32 ||

ye tv etat sarvam àtmavastu maccharãratayà madàdhàraü maccheùabhåtaü madekapravartyam iti me mataü nànutiùñhanti naivam anusandhàya sarvàõi karmàõi kurvate, ye ca na ÷raddadhate, ye càbhyasåyanto vartante  tàn sarveùu j¤àneùu vi÷eùeõa måóhàn tata eva naùñàn, acetaso viddhi; cetaþkàryaü hi vastuyàthàtmyani÷cayaþ; tadabhàvàd acetasaþ; viparãtaj¤ànàþ sarvatra vimåóhà÷ ca // BhGR_3.32 //

evaü prakçtisaüsargiõas tadguõodrekakçtaü kartçtvam, tac ca paramapuruùàyattam ity anusandhàya karmayogayogyena j¤ànayogayogyena ca karmayogasya su÷akatvàd apramàdatvàd antargatàtmaj¤ànatayà nirapekùatvàt, itarasya du÷÷akatvàt sapramàdatvàc ÷arãradhàraõàdyarthatayà karmàpekùatvàt karmayoga eva kartavyaþ; vyapade÷yasya tu vi÷eùataþ sa eva kartavyaþ iti coktam / ataþ param adhyàya÷eùeõa j¤ànayogasya du÷÷akatayà sapramàdatocyate 

      sadç÷aü ceùñate svasyàþ prakçter j¤ànavàn api  |
      prakçtiü yànti bhåtàni nigrahaþ kiü kariùyati  || BhG_3.33 ||

prakçtiviviktam ãdç÷am àtmasvaråpam, tad eva sarvadànusandheyam iti ca ÷àstràõi pratipàdayantãti j¤ànavàn api svasyàþ prakçteþ pràcãnavàsanàyàs sadç÷aü pràkçtaviùayeùv eva ceùñate; kutaþ? prakçtiü yànti bhåtàni  acitsaüsçùñà jantavo 'nàdikàlapravçttavàsanàm evànuyànti; tàni vàsanànuyàyãni bhåtàni  ÷àstrakçto nigrahaþ kiü kariùyati // BhGR_3.33 //

prakçtyanuyàyitvaprakàram àha 

      indriyasyendriyasyàrthe ràgadveùau vyavasthitau  |
      tayor na va÷am àgacchet tau hy asya paripanthinau  || BhG_3.34 ||

÷rotràdij¤ànendriyasyàrthe ÷abdàdau vàgàdikarmendriyasya càrthe vacanàdau pràcãnavàsanàjanitatadanububhåùàråpo yo ràgo 'varjanãyo vyavasthitaþ; tadanubhave pratihate càvarjanãyo yo dveùo vyavasthitaþ, tàv evaü j¤ànayogàya yatamànaü niyamitasarvendriyaü svava÷e kçtvà prasahya svakàryeùu saüyojayataþ / tata÷ càyam àtmasvaråpànubhavavimukho vinaùño bhavati / j¤ànayogàrambheõa ràgadveùava÷am àgamya na vina÷yet / tau hi ràgadveùau asya durjayau ÷atrå  j¤ànàbhyàsaü vàrayataþ // BhGR_3.34 //

      ÷reyàn svadharmo viguõaþ paradharmàt svanuùñhitàt  |
      svadharme nidhanaü ÷reyaþ paradharmo bhayàvahaþ  || BhG_3.35 ||

ataþ su÷akatayà svadharmabhåtaþ karmayogo viguõo 'py apramàdagarbhaþ prakçtisaüsçùñasya du÷÷akatayà paradharmabhåtàj j¤ànayogàt saguõàd api kiücit kàlam anuùñhitàt sapramàdàc chreyàn; svenaivopàdàtuü yogyatayà svadharmabhåte karmayoge vartamànasyaikasmin janmany apràptaphalatayà nidhanam api ÷reyaþ, anantaràyahatatayànantarajanmany api avyàkulakarmayogàrambhasaübhavàt / prakçtisaüsçùñasya svenaivopàdàtum a÷akyatayà paradharmabhåto j¤ànayogaþ pramàdagarbhatayà bhayàvahaþ // BhGR_3.35 //

      arjuna uvàca 
      atha kena prayukto 'yaü pàpaü carati påruùaþ  |
      anicchann api vàrùõeya balàd iva niyojitaþ  || BhG_3.36 ||

athàyaü j¤ànayogàya pravçttaþ puruùaþ svayaü viùayàn anubhavitum anicchann api kena prayukto viùayànubhavaråpaü pàpaü balàn niyojita iva carati // BhGR_3.36 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      kàma eùa krodha eùa rajoguõasamudbhavaþ  |
      mahà÷ano mahàpàpmà viddhy enam iha vairiõam  || BhG_3.37 ||

asyodbhavàbhibhavaråpeõa vartamànaguõamayaprakçtisaüsçùñasya j¤ànàyàrabdhasya rajoguõasamudbhavaþ pràcãnavàsanàjanitaþ ÷abdàdiviùayaþ kàmo mahà÷anaþ ÷atruþ viùayeùv enam àkarùati / eùa eva pratihatagatiþ pratihatihetubhåtacetanàn prati krodharåpeõa pariõato mahàpàpmà parahiüsàdiùu pravartayati / enaü rajoguõasamudbhavaü sahajaü j¤ànayogavirodhinaü vairiõaü viddhi // BhGR_3.37 //

      dhåmenàvriyate vahnir yathàdar÷o malena ca  |
      yatholbenàvçto garbhas tathà tenedam àvçtam  || BhG_3.38 ||

yathà dhåmena vahnir àvriyate, yathà àdar÷o malena, yathà ca ulbenàvçto garbhaþ, tathà tena kàmena idaü jantujàtam àvçtam // BhGR_3.38 //

àvaraõaprakàram àha 

      àvçtaü j¤ànam etena j¤ànino nityavairiõà  |
      kàmaråpeõa kaunteya duùpåreõànalena ca  || BhG_3.39 ||

asya jantoþ j¤àninaþ j¤ànasvabhàvasyàtmaviùayaü j¤ànam etena  kàmakàreõa viùayavyàmohajananena nityavairiõà àvçtam; duùpåreõa  pràptyanarhaviùayeõa, analena ca  paryàptirahitena // BhGR_3.39 //

kair upakaraõair ayaü kàma àtmànam adhiùñhitãty atràha 

      indriyàõi mano buddhir asyàdhiùñhànam ucyate  |
      etair vimohayaty eùa j¤ànam àvçtya dehinam  || BhG_3.40 ||

adhitiùñhaty ebhir ayaü kàma àtmànam itãndriyàõi mano buddhir asyàdhiùñhànam; etair indriyamanobuddhibhiþ kàmo 'dhiùñhànabhåtair viùayapravaõair dehinaü prakçtisaüsçùñaü j¤ànam àvçtya vimohayati  vividhaü mohayati, àtmaj¤ànavimukhaü viùayànubhavaparaü karotãtyarthaþ // BhGR_3.40 //

      tasmàt tvam indriyàõy àdau niyamya bharatarùabha  |
      pàpmànaü prajahi hy enaü j¤ànavij¤ànanà÷anam  || BhG_3.41 ||

yasmàt sarvendriyavyàpàroparatiråpe j¤ànayoge pravçttasyàyaü kàmaråpaþ ÷atruþ viùayàbhimukhyakaraõena àtmani vaimukhyaü karoti, tasmàt prakçtisaüsçùñatayendriyavyàpàrapravaõastvam àdau  mokùopàyàrambhasamaya eva, indriyavyàpàraråpe karmayoge indriyàõi niyamya, enaü j¤ànavij¤ànanà÷anam  àtmasvaråpaviùayasya j¤ànasya tadvivekaviùayasya ca nà÷anaü pàpmànaü kàmaråpaü vairiõaü prajahi  nà÷aya // BhGR_3.41 //

j¤ànavirodhiùu pradhànam àha 

      indriyàõi paràõy àhur indriyebhyaþ paraü manaþ  |
      manasas tu parà buddhir yo buddheþ paratas tu saþ  || BhG_3.42 ||

j¤ànavirodhe pradhànànãndriyàõy àhuþ, yata indriyeùu viùayavyàpçteùu àtmani j¤ànaü na pravartate / indriyebhyaþ paraü manaþ  indriyeùu uparateùv api manasi viùayapravaõe àtmaj¤ànaü na saübhavati / manasas tu parà buddhiþ  manasi vçttyantaravimukhe 'pi viparãtàdhyavasàyapravçttau satyàü j¤ànaü na pravartate / sarveùu buddhiparyanteùu uparateùv apãcchàparyàyaþ kàmo rajassamudbhavo vartate cet, sa evaitànãndriyàdãny api svaviùaye vartayitvà àtmaj¤ànaü niruõaddhi / tad idam ucyate, yo buddheþ paras tu saþ iti / buddher api yaþ paras sa kàma ityarthaþ // BhGR_3.42 //

      evaü buddheþ paraü buddhvà saüstabhyàtmànam àtmanà  |
      jahi ÷atruü mahàbàho kàmaråpaü duràsadam  || BhG_3.43 ||

evaü buddher api paraü kàmaü j¤ànayogavirodhinaü vairiõaü buddhvà àtmànaü  manaþ àtmanà  buddhyà karmayoge 'vasthàpya enaü kàmaråpaü duràsadaü ÷atruü jahi  nà÷ayeti // BhGR_3.43 //



******************** ADHYAYA 4 ********************



tçtãye 'dhyàye  prakçtisaüsçùñasya mumukùoþ sahasà j¤ànayoge 'nadhikàràt karmayoga eva kàryaþ, j¤ànayogàdhikàriõo 'py akartçtvànusandhànapårvakakarmayoga eva ÷reyàn iti  sahetukam uktam; ÷iùñatayà vyapade÷yasya tu vi÷eùataþ karmayoga eva kàrya iti coktam / caturthenedànãm  asyaiva karmayogasya nikhilajagaduddharaõàya manvantaràdàv evopadiùñatayà kartavyatàü draóhayitvà antargataj¤ànatayàsyaiva j¤ànayogàkaratàü pradar÷ya, karmayogasvaråpam, tadbhedàþ, karmayoge j¤ànàü÷asyaiva pràdhànyaü cocyate / prasaïgàc ca bhagavadavatàrayàthàtmyam ucyate /

      ÷rãbhagavàn uvàca 

      imaü vivasvate yogaü proktavàn aham avyayam  |
      vivasvàn manave pràha manur ãkùavàkave 'bravãt  || BhG_4.1 ||
      evaü paramparàpràptam imaü ràjarùayo 'viduþ  |
      sa kàleneha mahatà yogo naùñaþ parantapa  || BhG_4.2 ||
      sa evàyaü mayà te 'dya yogaþ proktaþ puràtanaþ  |
      bhakto 'sti me sakhà ceti rahasyaü hy etad uttamam  || BhG_4.3 ||

yo 'yaü tavodito yogaþ sa kevalaü yuddhaprotsàhanàyedànãm udita iti na mantavyam / manvantaràdàv eva nikhilajagaduddharaõàya paramapuruùàrthalakùaõamokùasàdhanatayà imaü yogam aham eva vivasvate proktavàn, vivasvàü÷ ca manave, manur ikùvakave / ity evaü saüpradàyaparamparayà pràptam imaü yogaü pårve ràjarùayo 'viduþ / sa mahatà kàlena tattacchrotçbuddhimàndyàd vinaùñapràyo 'bhåt / sa evàyam askhalitasvaråpaþ puràtano yogaþ sakhyenàtimàtrabhaktyà ca màm eva prapannàya te mayà proktaþ  saparikaras savistaram ukta ityarthaþ / madanyena kenàpi j¤àtuü vaktuü cà÷akyam, yata idaü vedàntoditam uttamaü rahasyaü j¤ànam // BhGR_4.1 //2//3//

asmin prasaïge bhagavadavatàrayàthàtmyaü yathàvaj j¤àtum arjuna uvàca 

      arjuna uvàca 
      avaraü bhavato janma paraü janma vivasvataþ  |
      katham etad vijànãyàü tvam àdau proktavàn iti  || BhG_4.4 ||

kàlasaïkhyayà avaram asmajjanmasamakàlaü hi bhavato janma / vivasvata÷ ca janma kàlasaïkhyayà param  aùñàviü÷aticaturyugasaïkhyàsaïkhyàtam / tvam evàdau proktavàn iti katham etad asaübhàvanãyaü yathàrthaü jànãyàm ? nanu janmàntareõàpi vaktuü ÷akyam, janmàntarakçtasya mahatàü smçti÷ ca yujyata iti nàtra ka÷cid virodhaþ / na càsau vaktàram enaü vasudevatanayaü sarve÷varaü na jànàti, yata evaü vakùyati, "paraü brahma paraü dhàma pavitraü paramaü bhavàn / puruùaü ÷à÷vataü divyam àdidevam ajaü vibhum // àhus tvàm çùayas sarve devarùir nàradas tathà / asito devalo vyàsaþ svayaü caiva bravãùi me" iti / yudhiùñhiraràjasåyàdiùu bhãùmàdibhya÷ càsakçcchrutam, "kçùõa eva hi lokànàm utpattir api càpyayaþ / kçùõasya hi kçte bhåtam idaü vi÷vaü caràcaram" ityevamàdiùu / kçùõasya hi kçte iti, kçùõasya ÷eùabhåtam idaü kçtsnaü jagad ityarthaþ // atrocyate jànàty evàyaü bhagavantaü vasudevasånaü pàrthaþ / jànato 'py ajànata iva pçcchato 'yam à÷ayaþ  nikhilaheyapratyanãkakalyàõaikatànasya sarve÷varasya sarvaj¤asya satyasaïkalpasyàvàptasamastakàmasya karmaparava÷adevamanuùyàdisajàtãyaü janma kim indrajàlàdivan mithyà, uta satyam? satyatve ca kathaü janmaprakàraþ? kim àtmako 'yaü dehaþ? ka÷ ca janmahetuþ? kadà ca janma? kim arthaü ca janmeti / parihàraprakàreõa pra÷nàrtho vij¤àyate // BhGR_4.4 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      bahåni me vyatãtàni janmàni tava càrjuna  |
      tàny ahaü veda sarvàõi na tvaü vettha parantapa  || BhG_4.5 ||

anena janmanas satyatvam uktam, bahåni me vyatãtàni janmànãti vacanàt, tava ceti dçùñàntatayopàdànàc ca // BhGR_4.5 //

avatàraprakàram, dehayàthàtmyam, janmahetuü càha 

      ajo 'pi san avyayàtmà bhåtànàm ã÷varo 'pi san  |
      prakçtiü svàm adhiùñhàya saübhavàmy àtmamàyayà  || BhG_4.6 ||

ajatvàvyayatvasarve÷varatvàdi sarvaü pàrame÷varaü prakàram ajahad eva svàü prakçtim adhiùñhàya àtmamàyayà saübhavàmi / prakçtiþ  svabhàvaþ svam eva svabhàvam adhiùñhàya svenaiva råpeõa svecchayà saübhavàmãtyarthaþ / svasvaråpaü hi, "àdityavarõaü tamasaþ parastàt", "kùayantam asya rajasaþ paràke", "ya eùo 'ntaràditye hiraõyamayaþ puruùaþ", "tasminn ayaü puruùo manomayaþ; amçto hiraõmayaþ", "sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàd adhi" , "bhàråpas satyasaïkalpa àkà÷àtmà sarvakàmà sarvakàmas sarvagandhas sarvarasaþ", "màhàrajanaü vàsaþ" ityàdi÷rutisiddham / àtmamàyayà  àtmãyayà màyayà / "màyà vayunaü j¤ànam" iti j¤ànaparyàyo 'tra màyà÷abdaþ / tathà càbhiyuktaprayogaþ, "màyayà satataü vetti pràõinàü ca ÷ubhà÷ubham" iti / àtmãyena j¤ànena àtmasaïkalpenetyarthaþ / ato 'pahatapàpmatvàdisamastakalyàõaguõàtmakatvaü sarvam ai÷aü svabhàvam ajahat svam eva råpaü devamanuùyàdisajàtãyasaüsthànaü kurvan àtmasaïkalpena devàdiråpaþ saübhavàmi / tad idam àha, "ajàyamàno bahudhà vijàyate" iti ÷rutiþ / itarapuruùasàdhàraõaü janma akurvan devàdiråpeõa svasaïkalpenoktaprakriyayà jàyata ityarthaþ / "bahåni me vyatãtàni janmàni tava càrjuna / tàny ahaü veda sarvàõi", "tadàtmànaü sçjàmy aham" "janma karma ca me divyam evaü yo vetti tattvataþ" iti pårvàparàvirodhàc ca // BhGR_4.6 // janmakàlam àha  

      yadà yadà hi dharmasya glànir bhavati bhàrata  |
      abhyutthànam adharmasya tadàtmànaü sçjàmy aham  || BhG_4.7 ||

na kàlaniyamo 'smatsaübhavasya / yadà yadà hi dharmasya vedoditasya càturvarõyacàturà÷ramyavyavasthayàvasthitasya kartavyayasya glànir bhavati, yadà yadà ca tadviparyayasyàdharmasyàbhyutthànam tadàham eva svasaïkalpenoktaprakàreõàtmànaü sçjàmi // BhGR_4.7 //

janmanaþ prayojanam àha 

      paritràõàya sàdhånàü vinà÷àya ca duùkçtàm  |
      dharmasaüsthàpanàrthàya saübhavàmi yuge yuge  || BhG_4.8 ||

sàdhavaþ uktalakùaõadharma÷ãlàþ vaiùõavàgresarà matsamà÷rayaõe pravçttà mannàmakarmasvaråpàõàü vàïmanasàgocaratayà maddar÷anena vinà svàtmadhàraõapoùaõàdikm alabhamànàþ kùaõamàtrakàlaü kalpasahasraü manvànàþ prati÷ithilasarvagàtrà bhaveyur iti matsvaråpaceùñitàvalokanàlàpàdidànena teùàü paritràõàya tadviparãtànàü vinà÷àya ca kùãõasya vaidikasya dharmasya madàràdhanaråpasyàràdhyasvaråpapradar÷anena sthàpanàya ca devamanuùyàdiråpeõa yuge yuge saübhavàmi / kçtatretàdiyugavi÷eùaniyamo 'pi nàstãtyarthaþ // BhGR_4.8 //

      janma karmaü ca me divyam evaü yo vetti tattvataþ  |
      tyaktvà dehaü punarjanma naiti màm eti so 'rjuna  || BhG_4.9 ||

evaü karmamålaheyatriguõaprakçtisaüsargaråpajanmarahitasya sarvesvaratvasàrvaj¤yasatyasaïkalpatvàdisamastakalyàõaguõopetasya sàdhuparitràõamatsamà÷rayaõaikaprayojanaü divyam  apràkçtaü madasàdhàraõaü mama janma ceùñitaü ca tattvato yo vetti, sa vartamànaü dehaü parityajya punarjanma naiti, màm eva pràpnoti /  madãyadivyajanmaceùñitayàthàtmyavij¤ànena vidhvastasamastamatsamà÷ryaõavirodhipàpaþ asminn eva janmani yathoditaprakàreõa màm à÷ritya madekapriyo madekacitto màm eva pràpnoti // BhGR_4.9 //

tad àha 

      vãtaràgabhayakrodhà manmayà màm upà÷ritàþ  |
      bahavo j¤ànatapasà påtà madbhàvan àgatàþ  || BhG_4.10 ||

madãyajanmakarmatattvaj¤ànàkhyena tapasà påtà bahava evaü saüvçttàþ / tathà ca ÷rutiþ, "tasya dhãràþ parijànanti yonim" iti / dhãràþ  dhãmatàm agresarà evaü tasya janmaprakàraü jànantãtyarthaþ // BhGR_4.10 //

      ye yathà màü prapadyante tàüs tathaiva bhajàmy aham  |
      mama vartmànuvartante manuùyàþ pàrtha sarva÷aþ  || BhG_4.11 ||

na kevalaü devamanuùyàdiråpeõàvatãrya matsamà÷rayaõàpekùàõàü paritràõaü karomi, api tu ye matsamà÷rayaõàpekùà yathà  yena prakàreõa svàpekùànuråpaü màü saükalpya prapadyante  samà÷rayante; tàn prati tathaiva tanmanãùitaprakàreõa bhajàmi  màü dar÷ayàmi / kim atra bahunà, sarve manuùyàþ madanuvartanaikamanorathà mama vartma  matsvabhàvaü sarvaü yoginàü vàïmanasàgocaram api svakãyài÷ cakùuràdikaraõaiþ sarva÷aþ svàpekùitaiþ sarvaprakàrair anubhåyànuvartnte // BhGR_4.11 //

idànãü pràsaïgikaü parisamàpya prakçtasya karmayogasya j¤ànàkàratàprakàraü vaktuü tathàvidhakarmayogàdhikàriõo durlabhatvam àha  

      kàïkùantaþ karmaõàü siddhiü yajanta iha devatàþ  |
      kùipraü hi mànuùe loke siddhir bhavati karmajà  || BhG_4.12 ||

sarva eva puruùàþ karmaõàü phalaü kàïkùamàõàþ indràdidevatàmàtraü yajante  àràdhayanti, na tu ka÷cid anabhisaühitaphalaþ indràdidevatàtmabhåtaü sarvayaj¤ànàü bhoktàraü màü yajate / kuta etat? yataþ kùiprasminn eva mànuùe loke karmajà putrapa÷vannàdysiddhir bhavati / manuùyaloka÷abdaþ svargàdãnàm api pradar÷anàrthaþ / sarvaü eva laukikàþ puruùà akùãõànàdikàlapravçttànantapàpasaücayatayà avivekinaþ kùipraphalàkàïkùiõaþ putrapa÷vannàdyasvargàdyarthatayà sarvàõi karmàõãndràdidevatàràdhanamàtràõi kurvate; na tu ka÷cit saüsàrodvignahçdayo mumukùuþ uktalakùaõaü karmayogaü madàràdhanabhåtam àrabhata ityarthaþ // BhGR_4.12 //

yathoktakarmayogàrambhavirodhipàpakùayahetum àha 

      càturvarõyaü mayà sçùñaü guõakarmavibhàga÷aþ  |
      tasya kartàram api màü viddhy akartàram avyayam  || BhG_4.13 ||

càturvarõyapramukhaü brahmàdistambaparyantaü kçtsnaü jagat sattvàdiguõavibhàgena tadanuguõa÷amàdikarmavibhàgena ca vibhaktaü mayà sçùñam / sçùñigrahaõaü pradar÷anàrtham / mayaiva rakùyante, mayaiva copasaühriyate / tasya  vicitrasçùtyàdeþ kartàram apy akartàraü màü viddhi // BhGR_4.13 // katham ity atràha 

      na màü karmàõi limpanti na me karmaphale spçhà  |
      iti màü yo 'bhijànàti karmabhir na sa badhyate  || BhG_4.14 ||

yata imàni vicitrasçùñyàdãni karmàõi màü na limpanti  na màü saübadhnanti / na matprayuktàni tàni devamanuùyàdivaicitryàõi / sçjyànàü puõyapàparåpakarmavi÷eùaprayuktànãtyarthaþ / ataþ pràptàpràptavivekena vicitrasçùñyàder nàhaü kartà; yata÷ ca sçùñàþ kùetraj¤àþ sçùñilabdhakaraõakalebaràþ sçùñilabdhaü bhogyajàtaü phalasaïgàdihetusvakarmànuguõaü bhuïjate; sçùñyàdkarmaphale ca teùàm eva spçheti ne me spçhà / tathàha såtrakàraþ  vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàd iti / tathà ca bhagavàn parà÷araþ  "nimittamàtram evàsau sçjyànàü sargakarmaõi / pradhànakàraõãbhåtà yato vai sçjya÷aktayaþ // nimittamàtraü muktvedaü nànyat kiücid apekùate / nãyate tapatàü ÷reùñha sva÷aktyà vastu vastutàm // BhGR_4." iti  / sçjyànàü devàdãnàü kùetraj¤ànàü sçùñeþ kàraõamàtram evàyaü paramapuruùaþ; devàdivaicitrye tu pradhànakàraõaü sçjyabhåtakùetraj¤ànàü pràcãnakarma÷aktaya eva / ato nimittamàtraü muktvà  sçùñeþ kartàraü paramapuruùaü muktvà idaü kùetraj¤avastu devàdivicitrabhàve nànyad apekùate; svagatapràcãnakarma÷aktyà eva hi devàdivastubhàvaü nãyata ityarthaþ / evam uktena prakàreõa sçùtyàdeþ kartàram apy akartàraü sçùñyàdikarmaphalasaïgarahitaü ca yo màm abhijànàti, sa karmayogàrambhavirodhibhiþ phalasaïgàdihetubhiþ
pràcãnakarmabhir na saübadhyate / mucyata ityarthaþ // BhGR_4.14 //
      evaü j¤àtvà kçtaü karma pårvair api mumukùubhiþ  |
      kuru karmaiva tasmàt tvaü pårvaiþ pårvataraü kçtam  || BhG_4.15 ||

evaü màü j¤àtvà vimuktapàpaiþ pårvair api mumukùubhir uktalakùaõaü karma kçtam / tasmàt tvam uktaprakàramadviùayaj¤ànavidhåtapàpaþ pårvair vivasvanmanvàdibhiþ kçtaü pårvataraü  puràtanaü tadànãm eva mayoktaü vakùyamàõàkàraü karvaiva kuru // BhGR_4.15 //

vakùyamàõasya karmaõo durj¤ànatàm àha 

      kiü karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitàþ  |
      tat te karma pravakùyàmi yaj j¤àtvà mokùyase '÷ubhàt  || BhG_4.16 ||

mumukùuõànuùñheyaü karma kiüråpam, akarma ca kim / akarmeti kartur àtmano yàthàtmyaj¤ànam ucyate; anuùñheyaü karma tadantargataü j¤ànaü ca kiüråpam ity ubhayatra kavayaþ  vidvàüso 'pi mohitàþ  yathàvan na jànanti / evam antargataj¤ànaü yat karma, tat te pravakùyàmi, yaj j¤àtvànuùñhàya a÷ubhàt  saüsàrabandhàn mokùyase / kartavyakarmaj¤ànaü hy anuùñhànaphalam // BhGR_4.16 //

kuto 'sya durj¤ànatety àha 

      karmaõo hy api boddhavyaü boddhavyaü ca vikarmaõaþ  |
      akarmaõa÷ ca boddhavyaü gahanà karmaõo gatiþ  || BhG_4.17 ||

yasmàn mokùasàdhanabhåte karmasvaråpe boddhavyam asti; vikarmaõi ca / nityanaimittikakàmyaråpeõa, tatsàdhanadravyàrjanàdyàkàreõa ca vividhatàpannaü karma vikarma / akarmaõi  j¤àne ca boddhavyam asti / gahanà  durvij¤ànà mumukùoþ karmaõo gatiþ // BhGR_4.17 //

vikarmaõi boddhavyaü nityanaimittikakàmyadravyàrjanàdau karmaõi phalabhedakçtaü vaividhyaü parityajya mokùaikaphalatayaika÷àstràrthatvànusandhànam / tad etat "vyavasàyàtmikà buddhir ekà" ity atraivoktam iti neha prapa¤cyate / karmàkarmaõor boddhavyam àha 

      karmaõy akarma yaþ pa÷yed akarmaõi ca karma yaþ  |
      sa buddhimàn manuùyeùu sa yuktaþ kçtsnakarmakçt  || BhG_4.18 ||

akarma÷abdenàtra karmetaràt prastutam àtmaj¤ànam ucyate / karmaõi kriyamàõa evàtmaj¤ànaü yaþ pa÷yet, akarmaõi càtmaj¤àne vartamàna eva yaþ karma pa÷yet / kim uktaü bhavati? kriyamàõam eva karma àtmayàthàtmyànusandhànena j¤ànàkàraü yaþ pa÷yet, tac ca j¤ànaü karmayogàntaragatatayà karmàkàraü yaþ pa÷yed ity uktaü bhavati / kriyamàõe hi karmaõi kartçbhåtàtmayàthàtmyànusandhàne sati tadubhayaü saüpannaü bhavati / evam àtmayàthàtmyànusandhànàntargarbhaü karma yaþ pa÷yet, sa buddhimàn  kçtsna÷àstràrthavit,manuùyeùu sa yuktaþ  mokùàyàrhaþ, sa eva kçtsnakarmakçt kçtsna÷àstràrthakçt // BhGR_4.18 //

pratyakùeõa kriyamàõasya karmaõo j¤anàkàratà katham upapadyata ity atràha 

      yasya sarve samàrambhàþ kàmasaükalpavarjitàþ  |
      j¤ànàgnidagdhakarmàõaü tam àhuþ paõóitaü budhàþ  || BhG_4.19 ||

yasya mumukùoþ sarve dravyàrjanàdilaukikakarmapårvakanityanaimittikakàmyaråpakarmasamàrambhàþ kàmàrjitàþ phalasaïgarahitàþ / saïkalpavarjità÷ ca / prakçtyà tadguõai÷ càtmànam ekãkçtyànusandhànaü saïkalpaþ; prakçtiviyuktàtmasvaråpànusandhànayuktatayà tadrahitàþ / tam evaü karma kurvàõaü paõóitaü karmàntargatàtmayàthàtmyaj¤ànàgninà dagdhapràcãnakarmàõam àhus tattvaj¤àþ / ataþ karmaõo j¤ànàkàratvam upapadyate // BhGR_4.19 //

etad eva vivçõoti 

      tyaktvà karmaphalàsaïgaü nityatçpto nirà÷rayaþ  |
      karmaõy abhipravçtto 'pi naiva kiücit karoti saþ  || BhG_4.20 ||

karmaphalasaïgaü tyaktvà nityatçptaþ  nitye svàtmny eva tçptaþ, nirà÷rayaþ  asthiraprakçtau à÷rayabuddhirahito yaþ karmàõi karoti, sa karmaõy àbhimukhyena pravçtto 'pi naiva kiücit karma karoti  karmàpade÷ena j¤ànàbhyàsam eva karotãtyarthaþ // BhGR_4.20 //

punar api karmaõo j¤ànàkàrataiva vi÷odhyate 

      nirà÷ãr yatacittàtmà tyaktasarvaparigrahaþ  |
      ÷àrãraü kevalaü karma kurvan nàpnoti kilbiùam  || BhG_4.21 ||

nirà÷ãþ  nirgataphalàbhisandhiþ yatacittàtmà  yatacittamanàþ tyaktasarvaparigrahaþ  àtmaikaprayojanatayà prakçtipràkçtavastuni mamatàrahitaþ, yàvajjãvaü kevalaü ÷àrãram eva karma kurvan kilbiùaü  saüsàraü nàpnoti j¤ànaniùñhàvyavadhànarahitakevalakarmayogenaivaüråpeõàtmànaü pa÷yatãtyarthaþ // BhGR_4.21 //

      yadçcchàlàbhasaütuùño dvandvàtãto vimatsaraþ  |
      samaþ siddhàv asiddhau ca kçtvàpi na nibadhyate  || BhG_4.22 ||

yadçcchopanata÷arãradhàraõahetuvastusantuùñaþ, dvandvàtãtaþ  yàvatsàdhanasamàptyavarjanãya÷ãtoùõàdisahaþ, vimatsaraþ  aniùñopanipàtahetubhåtasvakarmaniråpaõena pareùu vigatamatsaraþ, samas siddhàv asiddau ca  yuddhàdikarmasu jayàdisiddhyasiddhyoþ samacittaþ, karmaiva kçtvàpi  j¤ànaniùñhàü vinàpi na nibadhyate  na saüsàraü pratipadyate // BhGR_4.22 //

      gatasaïgasya muktasya j¤ànàvasthitacetasaþ  |
      yaj¤àyàcarataþ karma samagraü pravilãyate  || BhG_4.23 ||

àtmaviùayaj¤ànàvasthitamanastvena nirgatataditarasaïgasya tata eva nikhilaparigrahavinirmuktasya uktalakùaõayaj¤àdikarmanirvçttaye vartamànasya puruùasya bandhahetubhåtaü pràcãnaü karma samagraü pravilãyate  ni÷÷eùaü kùãyate // BhGR_4.23 //

prakçtiviyuktàtmasvaråpànusandhànayuktatayà karmaõo j¤ànàkàratvam uktam; idànãü sarvasya saparikarasya karmaõaþ parabrahmabhåtaparamapuruùàtmakatvànusandhànayuktatayà j¤ànàkàratvam àha 

      brahmàrpaõaü brahma havir brahmàgnau brahmaõà hutam  |
      brahmaiva tena gantavyaü brahmakarmasamàdhinà  || BhG_4.24 ||

brahmàrpaõam iti havir vi÷eùyate / arpyate 'nenety arpaõaü srugàdi / tadbrahmakàryatvàd brahma / brahma yasya haviùo 'rpaõaü tad brahmàrpaõam, brahma haviþ brahmàrpaõaü haviþ / svayaü ca brahmabhåtam, brahmàgnau  brahmabhåte agnau brahmaõà kartrà hutam iti sarvaü karma brahmàtmakatayà brahmamayam iti yaþ samàdhatte, sa brahmakarmasamàdhiþ, tena brahmakarmasamàdhinà brahmaiva gantavyam  brahmàtmakatayà brahmabhåtam àtmasvaråpaü gantavyam / mumukùuõà kriyamàõaü karma parabrahmàtmakam evety anusandhànayuktatayà j¤ànàkàraü sàkùàdàtmàvalokanasàdhanam; na j¤ànaniùñhàvyadhànenetyarthaþ // BhGR_4.24 //

evaü karmaõo j¤ànàkàratàü pratipàdya karmayogabhedàn àha 

      daivam evàpare yaj¤aü yoginaþ paryupàsate  |
      brahmàgnàv apare yaj¤aü yaj¤enaivopajuhvati  || BhG_4.25 ||

daivaü  devàrcanaråpaü yaj¤am apare karmayoginaþ paryupàsate  sevante / tatraiva niùñhàü kurvantãtyarthaþ / apare brahmàgnau yaj¤aü yaj¤enaivopajuhvati; atra yaj¤a÷abdo havis srugàdiyaj¤asàdhane vartate; "brahmàrpaõaü brahma haviþ" iti nyàyena yàgahomayor  niùñhàü kurvanti // BhGR_4.25 //

      ÷rotràdãnãndriyàõy anye saüyamàgniùu juhvati  |
      ÷abdàdãn viùayàn anye indriyàgniùu juhvati  || BhG_4.26 ||

anye ÷rotràdãnàm indriyàõàü saüyamane prayatante / anye yoginaþ indriyàõàü ÷abdàdipravaõatànivàraõe prayatante // BhGR_4.26 //

      sarvàõãndriyakarmàõi pràõakarmàõi càpare  |
      àtmasaüyamayogàgnau juhvati j¤ànadãpite  || BhG_4.27 ||

anye j¤ànadãpite manassaüyanayogàgnau sarvàõãndriyakarmàõi pràõakarmàõi ca juhvati / manasa indriyapràõakarmaprvaõatànivàraõe prayatanta ityarthaþ // BhGR_4.27 //

      dravyayaj¤às tapoyaj¤à yogayaj¤às tathàpare  |
      svàdhyàyaj¤ànayaj¤à÷ ca yatayaþ saü÷itavratàþ  || BhG_4.28 ||

kecit karmayogino dravyayaj¤àþ nyàyato dravyàõy upàdàya devatàrcane prayatante, kecic ca dàneùu, kecic ca yàgeùu, kecic ca homeùu / ete sarve dravyayaj¤àþ / kecit tapoyaj¤àþ kçcchracàndràyaõopavàsàdiùu niùñhàü kurvanti / yogayaj¤à÷ càpare puõyatãrthapuõyasthànapràptiùu niùñhàü kurvanti / iha yoga÷abdaþ karmaniùñhàbhedaprakaraõàt tadviùayaþ / kecit svàdhyàyàbhyàsaparàþ / kecit tadarthaj¤ànàbhyàsaparàþ / yatayaþ yatana÷ãlàþ, saü÷itavratàþ dçóhasaïkalpàþ // BhGR_4.28 //

      apàne juhvati pràõaü pràõe 'pànaü tathàpare  |
      pràõàpànagatã ruddhvà pràõàyàmaparàyaõàþ  || BhG_4.29 ||
      apare niyatàhàràþ pràõàn pràõeùu juhvati  |

apare karmayoginaþ pràõàyàmeùu niùñhàü kurvanti / te ca trividhàþ pårakarecakakumbhakabhedena; apàne juhvati pràõam iti pårakaþ, pràõe 'pànam iti recakaþ, pràõàpànagatã ruddhvà ..... pràõàn pràõeùu juhvati iti kumbhakaþ / pràõàyàmapareùu triùv apy anuùajyate niyatàhàrà iti //

      sarve 'py ete yaj¤avido yaj¤akùapitakalmaùàþ  || BhG_4.30 ||
      yaj¤a÷iùñàmçtabhujo yànti brahma sanàtanam  |

daivayaj¤aprabhçtipràõàyàmaparyanteùu karmayogabhedeùu svasamãhiteùu pravçttà ete sarve "saha yaj¤aiþ prajàþ sçùñvà" ityabhihitamahàyaj¤apårvakanityanaimittikakarmaråpayaj¤avidaþ tanniùñhàþ tata eva kùapitakalmaùàþ yaj¤a÷iùñàmçtena ÷arãradhàraõaü kurvanta eva karmayoga vyàpçtàþ sanàtanaü brahma yànti //

      nàyaü loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nyaþ kurusattama  || BhG_4.31 ||

ayaj¤asya mahàyaj¤àdipårvakanityamaimittikakarmarahitasya nàyaü lokaþ na pràkçtalokaþ, pràkçtalokasaübandhidharmàrthakàmàkhyaþ puruùàrtho na sidhyati / kuta ito 'nyo mokùàkhyaþ puruùàrthaþ? paramapuruùàrthatayà mokùasya prastutatvàt taditarapuruùàrthaþ ayaü lokaþ iti nirdi÷yate / sa hi pràkçtaþ // BhGR_4.31 //

      evaü bahuvidhà yaj¤à vitatà brahmaõo mukhe  |
      karmajàn viddhi tàn sarvàn evaü j¤àtvà vimokùyase  || BhG_4.32 ||

evaü hi bahuprakàràþ karmayogàþ brahmaõo mukhe vitatàþ àtmayàthàtmyàvàptisàdhanatayà sthitàþ; tàn uktalakùaõàn uktabhedàn karmayogàn sarvàn karmajàn viddhi aharaharanuùñhãyamànanityanaimittikakarmajàn viddhi / evaü j¤àtvà yathoktaprakàreõànuùñhàya mokùyase // BhGR_4.32 //

antargataj¤ànatayà karmaõo j¤ànàkàratvam uktam; tatràntargataj¤àne karmaõi j¤ànàü÷asyaiva pràdhànyam àha 

      ÷reyàn dravyamayàd yaj¤àj j¤ànayaj¤aþ parantapa  |
      sarvaü karmàkhilaü pàrtha j¤àne parisamàpyate  || BhG_4.33 ||

ubhayàkàre karmaõi dravyamayàd aü÷àj j¤ànamayàü÷aþ ÷reyàn; sarvasya karmaõaþ taditarasya càkhilasyopàdeyasya j¤àne parisamàpteþ tad eva sarvais sàdhanaiþ pràpyabhåtaü j¤ànaü karmàntargatatvenàbhyasyate / tad eva abhyasyamànaü krameõa pràpyada÷àü pratipadyate // BhGR_4.33 //

      tad viddhi praõipàtena paripra÷nena sevayà  |
      upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninas tattvadar÷inaþ  || BhG_4.34 ||

tad atmaviùayaü j¤ànaü "avinà÷i tu tad viddhi" ityàrabhya "eùà te 'bhihità" ityantena mayopadiùñam, "tadyuktakarmaõi vartamànatvaü vipàkànuguõaü kàle kàle praõipàtaparipra÷nasevàdibhir vi÷adàkàraü j¤ànibhyo viddhi / sàkùàtkçtàtmasvaråpàs tu j¤àninaþ praõipàtàdibhyas sevitàþ j¤ànabubhutsayà paritaþ pçcchatas tavà÷ayam àlakùya j¤ànam upadekùyanti // BhGR_4.34 //

àtmayàthàtmyaviùayasya j¤ànasya sàkùàtkàraråpasya lakùaõam àha 

      yaj j¤àtvà na punar moham evaü yàsyasi pàõóava  |
      yena bhåtàny a÷eùeõa drakùyasy àtmany atho mayi  || BhG_4.35 ||

yaj j¤ànaü j¤àtvà punar evaü devàdyàtmàbhimànaråpaü tatkçtaü mamatàdyàspadaü ca mohaü na yàsyasi, yena ca devamanuùyàdyàkàreõànusanhitàni sarvàõi bhåtàni svàtmany eva drakùyasi, yatas tavànyeùàü ca bhåtànàü prakçtiviyuktànàü j¤ànaikàkàratayà sàmyam / prakçtisaüsargadoùavinirmuktam àtmaråpaü sarvaü samam iti ca vakùyate, "nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ" iti / atho mayi sarvabhåtàny a÷eùeõa drakùyasi, matsvaråpasàmyàt pari÷uddhasya sarvasyàtmavastunaþ / "idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ" iti hi vakùyate / tathà, "tadà vidvàn puõyapàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" ityevamàdiùu nàmaråpavinirmuktasyàtmavastunaþ parasvaråpasàmyam avagamyate / ataþ prakçtivinirmuktaü sarvam àtmavastu parasparaü samaü sarve÷vareõa ca samam // BhGR_4.35 //

      api ced asi pàpebhyaþ sarvebhyaþ pàpakçttamaþ  |
      sarvaü j¤ànaplavenaiva vçjinaü saütariùyasi  || BhG_4.36 ||

yady api sarvebhyaþ pàpebhyaþ pàpakçttamo 'si, sarvaü pårvàrjitaü vçjinaråpaü samudram àtmaviùayaj¤ànaråpaplavenaiva saütariùyasi // BhGR_4.36 //

      yathaidhàüsi samiddho 'gnir bhasmasàt kurute 'rjuna  |
      j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute tathà  || BhG_4.37 ||

samyakpravçddho 'gnir indhanasa¤cayam iva, àtmayàthàtmyaj¤ànaråpo 'gnir jãvàtmagatam anàdikàlapravçttànantakarmasa¤cayaü bhasmãkaroti // BhGR_4.37 //

      na hi j¤ànena sadç÷aü pavitram iha vidyate  |
      tat svayaü yogasaüsiddhaþ kàlenàtmani vindati  || BhG_4.38 ||

yasmàd àtmaj¤ànena sadç÷aü pavitraü ÷uddhikaram iha jagati vastvantaraü na vidyate, tasmàd àtmaj¤ànaü sarvapàpaü nà÷ayatãtyarthaþ / tat tathàvidhaü j¤ànaü yathopade÷am aharaharanuùñhãyamànaj¤ànàkàrakarmayogasaüsiddhaþ kàlena svàtmani svayam eva labhate // BhGR_4.38 //

tad eva vispaùñam àha 

      ÷raddhàvàn labhate j¤ànaü tatparaþ saüyatendriyaþ  |
      j¤ànaü labdhvà paràm ÷àntim acireõàdhigacchati  || BhG_4.39 ||

evam upade÷àj j¤ànaü labdhvà copadiùñaj¤ànavçddhau ÷raddhàvàn tatparaþ tatraiva niyatamanàþ taditaraviùayàt saüyatendriyo 'cireõa kàlenoktalakùaõavipàkada÷àpannaü j¤ànaü labhate, tathàvidhaü j¤ànaü labdhvà paràm ÷àntim acireõàdhigacchati paraü nirvàõam àpnoti // BhGR_4.39 //

      aj¤a÷ cà÷raddadhàna÷ ca saü÷ayàtmà vina÷yati  |
      nàyaü loko 'sti na paro na sukhaü saü÷ayàtmanaþ  || BhG_4.40 ||

aj¤aþ evam upade÷alabdhaj¤ànarahitaþ, upadiùñaj¤ànavçddhyupàye cà÷raddhadhànaþ atvaramàõaþ, upadiùñe ca j¤àne saü÷ayàtmà saü÷ayamanàþ vina÷yati vinaùño bhavati / asminn upadiùñe àtmayàthàtmyaviùaye j¤àne saü÷ayàtmano 'yam api pràkçto loko nàsti, na ca paraþ / dharmàrthakàmaråpapuruùàrthà÷ ca na sidhyanti, kuto mokùa ityarthaþ; ÷àstrãyakarmasiddhiråpatvàt sarveùàü puruùàrthànàm, ÷àstrãyakarmajanyasiddhe÷ ca dehàtiriktàtmani÷cayapårvakatvàt / ataþ sukhalavabhàgitvam àtmani saü÷ayàtmano na saübhavati // BhGR_4.40 //

      yogasaünyastakarmàõaü j¤ànasaücchinnasaü÷ayam  |
      àtmavantaü na karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya  || BhG_4.41 ||

yathopadiùñayogena saünyastakarmàõam j¤ànàkàratàpannakarmàõaü yathopadiùñena càtmaj¤ànena àtmani saücchinnasaü÷ayam, àtmavantaü manasvinam  upadiùñàrthe dçóhàvasthitamanasaü bandhahetubhåtapràcãnànantakarmàõi na nibadhnanti // BhGR_4.41 //

      tasmàd aj¤ànasaübhåtaü hçtsthaü j¤ànàsinàtmanaþ  |
      chittvainaü saü÷ayaü yogam àtiùñhottiùñha bhàrata  || BhG_4.42 ||

tasmàd anàdyaj¤ànasaübhåtaü hçtstham àtmaviùayaü saü÷ayaü mayopadiùñenàtmaj¤ànàsinà chittvà mayopadiùñaü karmayogam àtiùñha; tadartham uttiùñha bhàrateti // BhGR_4.42 //



******************** ADHYAYA 5 ********************



caturthe 'dhyàye karmayogasya j¤ànàkàratàpårvakasvaråpabhedo j¤ànàü÷asya ca pràdhànyam uktam; j¤ànayogàdhikàriõo 'pi karmayogasyàntargatàtmaj¤ànatvàd apramàdatvàt sukaratvàn nirapekùatvàc ca jyàyastvaü tçtãya evoktam / idànãü karmayogasyàtmapràptisàdhanatve j¤ànaniùñhàyà÷ ÷aighryaü karmayogàntargatàkarñrtvànusandhànaprakàraü ca pratipàdya tanmålaü j¤ànaü ca vi÷odhyate //

     arjuna uvàca 

     saünyàsaü karmaõàü kçùõa punar yogaü ca ÷aüsasi  |
     yac chreya etayor ekaü tan me bråhi suni÷citam  || BhG_5.1 ||

karmaõàü saünyàsaü j¤ànayogam punaþ karmayogaü ca ÷aüsasi / etad uktaü bhavati  dvitãye 'dhyàye mumukùoþ prathamaü karmayoga eva kàryaþ, karmayogena mçditàntaþkaraõakaùàyasya j¤ànayogenàtmadar÷anaü kàryam iti pratipàdya punas tçtãyacaturthayoþ j¤ànayogàdhikàrada÷àpannasyàpi karmaniùñhaiva jyàyasã, saiva j¤ànaniùñhànirapekùà àtmapràptau sàdhanam iti karmaniùñhàü pra÷aü÷asi iti / tatraitayor j¤ànayogakarmayogayor àtmapràptisàdhanabhàve yad ekaü saukàryac chaighryàc ca ÷reyaþ ÷reùñham iti suni÷citam, tan me bråhi // BhGR_5.1 //

     ÷rãbhagavàn uvàca 

     saünyàsaþ karmayoga÷ ca ni÷÷reyasakaràv ubhau  |
     tayos tu karmasaünyàsàt karmayogo vi÷iùyate  || BhG_5.2 ||

saünyàsaþ j¤ànayogaþ, karmayoga÷ ca j¤ànayoga÷aktasyàpy ubhau nirapekùau ni÷÷reyasakarau / tayos tu karmasaünyàsàj j¤ànayogàt karmayoga eva vi÷iùyate // BhGR_5.2 //

kuta ity atràha 

     j¤eyaþ sa nityasaünyàsã yo na dveùñi na kàïkùati  |
     nirdvandvo hi mahàbàho sukhaü bandhàt pramucyate  || BhG_5.3 ||

yaþ karmayogã tadantargatàtmànubhavatçptas tadvyatiriktaü kim api na kàïkùati, tata eva kim api na dveùñi, tata eva dvandvasaha÷ ca; sa nityasaünyàsã nityaj¤ànaniùñha iti j¤eyaþ / sa hi sukarakarmayoganiùñhatayà sukhaü bandhàt pramucyate // BhGR_5.3 //

j¤ànayogakarmayogayor àtmapràptisàdhanabhàve 'nyonyanairapekùyam àha 

     sàükhyayogau pçthag bàlàþ pravadanti na paõóitàþ  |
     ekam apy àsthitas samyag ubhayor vindante phalam  || BhG_5.4 ||

j¤ànayogakarmayogau phalabhedàt pçthag bhåtau ye pravadanti, te bàlàþ aniùpannaj¤ànàþ na paõóitàþ akçtsnavidaþ / karmayogo j¤ànayogam eva sàdhayati; j¤ànayogas tv eka àtmàvalokanaü sàdhayatãti tayoþ phalabhedena pçthaktvaü vadanto na paõóità ityarthaþ / ubhayor àtmàvalokanaikaphalayor ekaphalatvena ekam apy àsthitas tad eva phalaü labhate // BhGR_5.4 //

etad eva vivçõoti 

     yat sàükhyaiþ pràpyate sthànaü tad yogair api gamyate  |
     ekaü sàükhyaü ca yogaü ca yaþ pa÷yati sa pa÷yati  || BhG_5.5 ||

sàükhyaiþ j¤ànaniùñhaiþ / yad atmàvalokanaråpaü phalaü pràpyate, tad eva karmayoganiùñhair api pràpyate / evam ekaphalatvena ekaü vaikalpikaü sàükhyaü yogaü ca yaþ pa÷yati, sa pa÷yati sa eva paõóita ityarthaþ // BhGR_5.5 //

iyàn vi÷eùa ity àhà 

     saünyàsas tu mahàbàho duþkham àptum ayogataþ  |
     yogayukto munir brahma na cireõàdhigacchati  || BhG_5.6 ||

saünyàsaþ j¤ànayogas tu ayogataþ karmayogàd rte pràptum a÷akyaþ; yogayuktaþ karmayogayuktaþ svayam eva muniþ àtmamanana÷ãlaþ sukhena karmayogaü sàdhayitvà na cireõa alpenaiva kàlena brahmàdhigacchati àtmànaü pràpnoti / j¤ànayogayuktas tu mahatà duþkhena j¤ànayogaü sàdhayati; duþkhasàdhyatvàd àtmànaü cireõa pràpnotãtyarthaþ // BhGR_5.6 //

     yogayukto vi÷uddhàtmà vijitàtmà jitendriyaþ  |
     sarvabhåtàtmabhåtàtmà kurvann api na lipyate  || BhG_5.7 ||

karmayogayuktas tu ÷àstrãye paramapuruùàràdhanaråpe vi÷uddhe karmaõi vartamànaþ tena vi÷uddhamanàþ vijitàtmà svàbhyaste te karmaõi vyàpçtamanastvena sukhena vijitamanàþ , tata eva jitendiyaþ kartur àtmano yàthàtmyànusandhànaniùñhatayà sarvabhåtàtmabhåtàtmà sarveùàü devàdibhåtànàm àtmabhåta àtmà yasyàsau sarvabhåtàtmabhåtàtmà / àtmayàthàtmyam anusandhànasya hi devàdãnàü svasya caikàkàra àtmà; devàdibhedànàü prakçtipariõàmavi÷eùaråpatayàtmàkàratvàsaübhavàt / prakçtiviyuktaþ sarvatra devàdideheùu j¤ànaikàkàratayà samànàkàra iti "nirdoùaü hi samaü brahma" iti anantaram eva vakùyate / sa evaübhåtaþ karma kurvann api anàtmany àtmàbhimànena na lipyate  na saübadhyate / ato 'cireõàtmànaü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_5.7 //

yataþ saukaryàc chaighryàc ca karmayoga eva ÷reyàn, atas tadapekùitaü ÷çõu 

     naiùa ki¤cit karomãti yukto manyeta tattvavit  |
     pa÷yan ÷çõvan spç÷an jighran a÷nan gacchan svapan ÷vasan  || BhG_5.8 ||
     pralapan visçjan gçhõan unmiùan nimiùann api  |
     indriyàõãndriyàrtheùu vartanta iti dhàrayan  || BhG_5.9 ||

evam àtmatattvavic ÷rotràdãni j¤ànendriyàõi, vàgàdãni ca karmendriyàõi, praõà÷ ca svaviùayeùu vartanta iti dhàrayan anusandhànaþ nàhaü kiücit karomãti manyeta  j¤ànaikasvabhàvasya mama karmamålendriyapràõasaübandhakçtam ãdç÷aü kartçtvam; na svaråpaprayuktam iti manyetetyarthaþ // BhGR_5.8 //9//

     brahmaõy àdhàya karmàõi saïgaü tyaktvà karoti yaþ  |
     lipyate na sa pàpena padmapatram ivàmbhasà  || BhG_5.10 ||

brahma÷abdena prakçtir ihocyate / "mama yonir mahad brahma" iti hi vakùyate / indriyàõàü prakçtipariõàmavi÷eùaråpatvena indriyàkàreõàvasthitàyàü prakçtau "pa÷ya¤ chçõvan" ityàdyuktaprakàreõa karmàõy àdhàya, phalasaïgaü tyaktvà, naiva kiücit karomãti yaþ karmàõi karoti, sa prakçtisaüsçùñatayà vartamàno 'pi prakçtyàtmàbhimànaråpeõa bandhahetunà pàpena na lipyate / padmapatram ivàmbhasà  yathà padmapatram ambhasà saüsçùñam api na lipyate, tathà na lipyata ityarthaþ // BhGR_5.10 //

     kàyena manasà buddhyà kevalair indriyair api  |
     yoginaþ karma kurvanti saïgaü tyaktvàtma÷uddhaye  || BhG_5.11 ||

kàyamanobuddhãndriyasàdhyaü karma svargàdiphalasaïgaü tyaktvà yogina àtmavi÷uddhaye kuranti; àtmagatapràcãnakarmabandhavinà÷àya kurvantãtyarthaþ // BhGR_5.11 //

     yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntim àpnoti naiùñhikãm  |
     ayuktaþ kàmakàreõa phale sakto nibadhyate  || BhG_5.12 ||

yuktaþ  àtmavyatiriktaphaleùv acapalaþ àtmaikapravaõaþ, karmaphalaü tyaktvà kevalam àtma÷uddhaye karmànuùñhàya naiùñhikãü ÷àntim àpnoti  sthiràm àtmànubhavaråpàü nirvçtim àpnoti / ayuktaþ  àtmavyatiriktaphaleùu capalaþ àtmàvalokanavimukhaþ kàmakàreõa phale saktaþ karmàõi kurvan nityaü karmabhir badhyate  nityasaüsàrã bhavati / ataþ phalasaïgarahitaþ indriyàkàreõa pariõatàyàü prakçtau karmàõi saünyasya àtmano bandhamocanàyaiva karmàõi kurvãtetyuktaü bhavati // BhGR_5.12 //

atha dehàkàreõa pariõatàyàü prakçtau kartçtvasaünyàsa ucyate 

     sarvakarmàõi manasà saünyasyàste sukhaü va÷ã /
navadvàre pure dehã naiva kurvan na kàrayan // BhGR_5.13 //

àtmanaþ pràcãnakarmamåladehasaübandhaprayuktam idaü karmaõàü kartçtvam; na svaråpaprayuktam iti vivekaviùayeõa manasà sarvàõi karmàõi navadvàre pure saünyasya dehã svayaü va÷ã dehàdhiùñhànaprayatnam akurvan dehaü ca naiva kàrayan sukham àste // BhGR_5.13 //

sàkùàd àtmanaþ svàbhàvikaü råpam àha 

     na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ  |
     na karmaphalasaüyogaü svabhàvas tu pravartate  || BhG_5.14 ||

asya devatiryaïmanuùyasthàvaràtmanà prakçtisaüsargeõa vartamànasya lokasya devàdyasàdhàraõaü kartçtvaü tattadasàdhàraõàni karmàõi tattatkarmajanyadevàdiphalasaüyogaü ca, ayaü prabhuþ akarmava÷yaþ svàbhàvikasvaråpeõàvasthita àtmà na sçjati notpàdayati / kas tarhi? svabhàvas tu pravartate / svabhàvaþ prakçtivàsanà / anàdikàlapravçttapårvapårvakarmajanitadevàdyàkàraprakçtisaüsargakçtatattadàtmàbhimànajanitavàsanàkçtam ãdç÷aü kartçtvàdikaü sarvam; na svaråpaprayuktam ityarthaþ // BhGR_5.14 //

     nàdatte kasyacit pàpaü na caiva sukçtaü vibhuþ  |
     aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ  || BhG_5.15 ||

kasyacit svasaübandhitayàbhimatasya putràdeþ pàpaü duþkhaü nàdatte nàpanudati / kasyacit pratikålatayàbhimatasya sukçtaü sukhaü ca nàdatte nàpanudati / yato 'yaü vibhuþ; na kvàcitkaþ, na devàdidehàdyasàdhàraõade÷aþ, ata eva na kasyacit saübandhã, na kasyacit pratikåla÷ ca / sarvam idaü vàsanàkçtam / evaüsvabhàvasya katham iyaü viparãtavàsanà utpadyate? aj¤ànenàvçtaü j¤ànam j¤ànavirodhinà pårvapårvakarmaõà svaphalànubhavayogyatvàya asya j¤ànam àvçtaü saükucitam / tena j¤ànàvaraõaråpeõa karmaõà devàdidehasaüyogas tattadàtmàbhimànaråpamoha÷ ca jàyate / tata÷ ca tathàvidhàtmàbhimànavàsanà, taducitakarmavàsanà ca; vàsanàto viparãtàtmàbhimànaþ, karmàrambha÷ copapadyate // BhGR_5.15 //

"sarvaü j¤ànaplavenaiva vçjinaü saütariùyati /", "j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute tathà", "na hi j¤ànena sadç÷aü pavitram" iti pårvoktaü svakàle saügamayati 

     j¤ànena tu tad aj¤ànaü yeùàü nà÷itam àtmanaþ  |
     teùàm àdityavaj j¤ànaü prakà÷ayati tat param  || BhG_5.16 ||

evaü vartamàneùu sarveùv àtmasu yeùàm àtmanàm uktalakùaõena àtmayàthàtmyopade÷ajanitena àtmaviùayeõa aharaharabhyàsàdheyàti÷ayena nirati÷ayapavitreõa j¤ànena tat  j¤ànàvaraõam anàdikàlapravçttànantakarmasaücayaråpam aj¤ànaü nà÷itam, teùàü tat svàbhàvikaü paraü j¤ànam aparimitam asaükucitam àdityavat sarvaü yathàvasthitaü prakà÷ayati / teùàm iti vinaùñàj¤ànànàü bahutvàbhimànàd àtmasvaråpabahutvam, "na tv evàhaü jàtu nàsam"  ityupakramàvagatam atra spaùñataram uktam / na cedaü bahutvam upàdhikçtam; vinaùñàj¤ànànàm upàdhigandhàbhàvàt / "teùàm àdityavaj j¤ànam" iti vyatirekanirde÷àj j¤ànasya svaråpànubandhidharmatvam uktam / àdityadçùñàntena ca j¤àtçj¤ànayoþ prabhàprabhàvator ivàvasthànaü ca / tata eva saüsàrada÷àyàü j¤ànasya karmaõà saükoco mokùada÷àyàü vikàsa÷ copapannaþ // BhGR_5.16 //

     tadbuddhayas tadàtmanas tanniùñhàs tatparàyaõàþ  |
     gacchanty apunaràvçttiü j¤ànanirdhåtakalmaùàþ  || BhG_5.17 ||

tadbuddhayaþ tathàvidhàtmadar÷anàdhyavasàyàþ, tadàtmànaþ tadviùayamanasaþ, tanniùñhàþ tadabhyàsaniratàþ, tatparàyaõàþ tad eva paramaprayojanam iti manvànàþ, evam abhyasyamànena j¤ànena nirdhåtapràcãnakalmaùàþ tathàvidham àtmanam apunaràvçttiü gacchanti / yad avasthàd àtmanaþ punaràvçttir na vidyate, sa àtmà apunaràvçttiþ / svena råpeõàvasthitam àtmànaü gacchantãtyarthaþ // BhGR_5.17 //

     vidyàvinayasaüpanne bràhmaõe gavi hastini  |
     ÷uni caiva ÷vapàke ca paõóitàþ samadar÷inaþ  || BhG_5.18 ||

vidyàvinayasaüpanne, kevalabràhmaõe, gohasti÷va÷vapacàdiùu atyantaviùamàkàratayà pratãyamàneùu àtmasu paõóitàþ àtmayàthàtmyavidaþ, j¤ànaikàkàratayà sarvatra samadar÷inaþ  viùamàkàras tu prakçteþ, nàtmanaþ; àtmà tu sarvatra j¤ànaikàkàratayà sama iti pa÷yantãtyarthaþ // BhGR_5.18 //

     ihaiva tair jitas svargo yeùàü sàmye sthitaü manaþ  |
     nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ  || BhG_5.19 ||

ihaiva  sàdhanànuùñhànada÷àyàm eva taiþ sargo jitaþ saüsàro jitaþ; yeùàm uktarãtyà sarveùv àtmasu sàmye sthitaü manaþ / nirdoùaü hi samaü brahma / prakçtisaüsargadoùaviyuktatayà samam àtmavastu hi bramha / àtmasàmye sthità÷ ced brahmaõi sthità eva te; brahmaõi sthitir eva hi süsàrajayaþ / àtmasu j¤ànaikàkàratayà sàmyam evànusandhànà muktà evetyarthaþ // BhGR_5.19 //

yena prakàreõàvathitasya karmayoginaþ samadar÷anaråpo j¤anavipàko bhavati, taü prakàram upadi÷ati 

     na prahçùyet priyaü pràpya nodvijet pràpya càpriyam  |
     sthirabuddhir asaümåóho brahmavid brahmaõi sthitaþ  || BhG_5.20 ||

yàdç÷adehasthasya yadavasthasya pràcãnakarmavàsanayà yat priyaü bhavati, yac càpriyam, tadubhayaü pràpya harùodvegau na kuryàt / katham? sthirabuddhiþ  sthire àtmani buddhir yasya saþ sthirabuddhiþ, asaümåóho asthieõa ÷arãreõa sthiram àtmànam ekãkçtya mohaþ saümohaþ; tadrahitaþ / tac ca katham? brahmavid brahmaõi sthitaþ / upade÷ena brahmavit san tasmin brahmaõy abhyàsayuktaþ / etad uktaü bhavati  tattvavidàm upade÷ena àtmayàthàtmyavid bhåtvà tatraiva yatamàno dehàtmàbhimànaü parityajya sthiraråpàtmàvalokanapriyànubhave vyavasthitaþ asthire pràkçte priyàpriye pràpya harùodevegau na kuryàd iti // BhGR_5.20 //

     bàhyaspar÷eùv asaktàtmà vindaty àtmani yaþ sukham  |
     sa brahmayogayuktàtmà sukham akùayam a÷nute  || BhG_5.21 ||

evamuktena prakàreõa bàhyaspar÷eùu àtmavyatiriktaviùayànubhaveùu, asaktàtmà asaktamanàþ antaràtmany eva yaþ sukhaü vindati labhate, sa prakçtyabhyàsaü vihàya brahmayogayuktàtmà  brahmàbhyàsayuktamanàþ brahmànubhavaråpam akùayaü sukhaü pràpnoti // BhGR_5.21 //

pràkçtasya bhogasya sutyajatàm àha 

     ye hi saüspar÷ajà bhogà duþkhayonaya eva te  |
     àdyantavantaþ kaunteya na teùu ramate budhaþ  || BhG_5.22 ||

viùayendriyaspar÷ajàþ ye bhogàþ duþkhayonayas te  duþkhodarkàþ / àdyantavantaþ alpakàlavartino hi upalabhyante / na teùu tadyàthàtmyavid ramate // BhGR_5.22 //

     ÷aknotãhaiva yaþ soóhuü pràk ÷arãravimokùaõàt  |
     kàmakrodhodbhavaü vegaü sa yuktaþ sa sukhã naraþ  || BhG_5.23 ||

÷arãravimokùaõàt pràk ih+eva sàdhanànuùñhànada÷àyam eva àtmànubhavaprãtyà kàmakrodhodbhavaü vegaü soóhuü niroddhuü yaþ ÷aknoti, sa yuktaþ àtmànubhavàyàrhaþ / sa eva ÷arãravimokùottarakàlam àtmànubhavaikasukhas saüpatsyate // BhGR_5.23 //

     yo 'ntassukho 'ntaràràmas tathàntarjyotir eva yaþ  |
     sa yogã brahma nirvàõaü brahmabhåto 'dhigacchati  || BhG_5.24 ||

yo bàhyaviùayànubhavaü sarvaü vihàya antassukhaþ àtmànubhavaikasukhaþ, antaràràmaþ àtmaikodyànaþ svaguõair àtmaiva sukhavardhako yasya sa tathoktaþ, tathàntarjyotiþ àtmaikaj¤àno yo vartate, sa brahmabhåto yogã brahmanirvàõam àtmànubhavasukhaü pràpnoti // BhGR_5.24 //

     labhante brahmanirvàõam çùayaþ kùãõakalmaùàþ  |
     chinnadvaidhà yatàtmànas sarvabhåtahite ratàþ  || BhG_5.25 ||

cchinnadvaidhàþ ÷ãtoùõàdidvandvair vimuktàþ, yatàtmànaþ àtmany eva niyamitamanasaþ, sarvabhåtahite ratàþ àtmavat sarveùàü bhåtànàü hiteùv eva niratàþ, çùayaþ draùñàraþ àtmàvalokanaparàþ, ya evambhåtàs te kùãõà÷eùàtmapràptivirodhikalmaùàþ brahmanirvàõaü labhante // BhGR_5.25 //

uktalakùaõànàü brahma atyantasulabham ity àha 

     kàmakrodhaviyuktànàü yatãnàü yatacetasàm  |
     abhito brahmanirvàõaü vartate vijitàtmanàm  || BhG_5.26 ||

kàmakrodhviyuktànàü yatãnàü yatana÷ãlànàü yatacetasàü niyamitamanasàü vijitàtmanàü vijitamanasàü, brahmanirvàõam abhito vartate / evaübhåtànàü hastasthaü brahmanirvàõam ityarthaþ // BhGR_5.26 //

uktaü karmayogaü svalakùyabhåtayoga÷iraskam upasaüharati 

     spar÷àn kçtvà bahir bàhyàü÷ cakùu÷ caivàntare bhruvoþ  |
     pràõàpànau samau kçtvà nàsàbhyantaracàriõau  || BhG_5.27 ||
     yatendriyamanobuddhir munir mokùaparàyaõaþ  |
     vigatecchàbhayakrodho yaþ sadà mukta eva saþ  || BhG_5.28 ||

bàhyàn viùayaspar÷àn bahiþ kçtvà bàhyendriyavyàpàraü sarvam upasaühçtya, yogayogyàsane çjukàya upavi÷ya cakùuùã bhruvor antare nàsàgre vinyasya nàsàbhyantaracàriõau pràõàpànau samau kçtvà ucchvàsani÷vàsau samagatã kçtvà àtmàvalokanàd anyatra pravçttyanarhendriyamanobuddhiþ, tata eva vigatecchàbhayakrodhaþ, mokùaparàyaõaþ mokùaikaprayojanaþ, muniþ àtmàvalokana÷ãlaþ yaþ, saþ sadà mukta eva sàdhyada÷àyàm iva sàdhanada÷àyàm api mukta evetyarthaþ // BhGR_5.27 //28//

uktasya nityanaimittikakarmetikartavyatàkasya karmayogasya yoga÷iraskasya su÷akatàm àha 

     bhoktàraü yaj¤atapasàü sarvalokamahe÷varam  |
     suhçdaü sarvabhåtànàü j¤àtvà màm ÷àntim çcchati  || BhG_5.29 ||

yaj¤atapasàü bhoktàraü sarvalokamahe÷varaü sarvabhåtànàü suhçdaü màü j¤àtvà ÷àntim çcchati, karmayogakaraõa eva sukham çcchati / sarvalokamahe÷varaü sarveùàü loke÷varàõàm apã÷varam; "tam ã÷varàõàü paramaü mahe÷varam" iti hi ÷råyate / màü sarvalokamahe÷varaü sarvasuhçdaü j¤àtvà madàràdhanaråpaþ karmayoga iti sukhena tatra pravartata ityarthaþ; suhçda àràdhanàya hi sarve pravartante // BhGR_5.29 //



******************** ADHYAYA 6 ********************



     ÷rãbhagavàn uvàca 

     anà÷ritaþ karmaphalaü kàryaü karma karoti yaþ  |
     sa saünyasã ca yogã ca na niragnir na càkriyaþ  || BhG_6.1 ||

uktaþ karmayogaþ saparikaraþ, idànãü j¤ànayogakarmayogasàdhyàtmàvalokanaråpayogàbhyàsavidhir ucyate / tatra karmayogasya nirapekùayogasàdhanatvaü draóhayituü j¤ànàkàraþ karmayogo yoga÷irasko 'nådyate / karmaphalaü svargàdikam anà÷ritaþ, kàryaü karmànuùñhànam eva kàryam, sarvàtmanàsmatsuhçdbhåtaparamapuruùàràdhanaråpatayà karmaiva mama prayojanam, na tatsàdhyaü kiücid iti yaþ karma karoti; sa saünyàsã ca j¤ànayoganiùñha÷ ca; yogã ca karmayoganiùñha÷ ca; àtmàvalokanaråpayogasàdhanabhåtobhayaniùñha ityarthaþ / na niragnir na càkriyaþ na coditayaj¤àdikarmasv apravçttaþ, na ca kevalaj¤ànaniùñhaþ / tasya hi j¤ananiùñhaiva, karmayoganiùñhasya tåbhayam astãtyabhipràyaþ // BhGR_6.1 //

uktalakùaõakarmayoge j¤ànam apy astãty àha 

     yaü saünyàsa iti pràhur yogaü taü viddhi pàõóava  |
     na hy asaünyastasaïkalpo yogã bhavati ka÷cana  || BhG_6.2 ||

yaü saünyàsa iti j¤ànayoga iti, àtmayàthàtmyaj¤ànam iti pràhuþ, taü karmayogam eva viddhi / tad upapàdayati na hy asaünyastasaükalpo yogã bhavati ka÷cana / àtmayàthàtmyànusandhànena anàtmani prakçtau àtmasaïkalpaþ saünyastaþ parityakto yena sa saünyastasaïkalpaþ; anevaübhåtaþ asaünyastasaïkalpaþ / na hy ukteùu karmayogiùv anevaübhåtaþ ka÷cana karmayogã bhavati; "yasya sarve samàrambhàþ kàmasaïkalpavarjitàþ" iti hy uktam // BhGR_6.2 //

karmayoga evàpramàdena yogaü sàdhayatãty àha 

     àrurukùor muner yogaü karma kàraõam ucyate  |
     yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõam ucyate  || BhG_6.3 ||

yogam àtmàvalokanaü pràptum icchor mumukùoþ karmayoga eva kàraõam ucyate / tasyaiva yogàråóhasya pratiùñhitayogasyaiva, ÷amaþ karmanivçttiþ kàraõam ucyate / yàvad àtmàvalokanaråpamokùàvàpti karma kàryam ityarthaþ // BhGR_6.3 //

kadà pratiùñhitayogo bhavatãty atràha 

     yadà hi nendriyàrtheùu na karmasv anuùajjate  |
     sarvasaïkalpasaünyàsã yogàråóhas tadocyate  || BhG_6.4 ||

yadàyaü yogã tv àtmaikànubhavasvabhàvatayà indriyàrtheùu  àtmavyatiriktapràkçtaviùayeùu, tatsaübandhiùu ca karmasu nànuùajjate na saïgam arhati, tadà hi sarvasaïkalpasamnyàsã yogàråóha ity ucyate / tasmàd àrurukùor viùayànubhavàrhatayà tadananuùaïgàbhyàsaråpaþ karmayoga eva yoganiùpattikàraõam / ato viùayànanuùaïgàbhyàsaråpaü karmayogam eva àrurukùuþ kuryàt // BhGR_6.4 //

tad evàha 

     uddhared àtmanàtmànaü nàtmànam avasàdayet  |
     àtmaiva hy àtmano bandhur àtmaiva ripur àtmanaþ  || BhG_6.5 ||

àtmanà manasà; viùayànanuùaktena àtmànam uddharet / tadviparãtena manasà àtmànaü nàvasàdayet / àtmaiva mana eva hy àtmano bandhuþ; tad evàtmano ripuþ // BhGR_6.5 //

     bandhur àtmàtmanas tasya yenàtmaivàtmanà jitaþ  |
     anàtmanas tu ÷atrutve vartetàtmaiva ÷atruvat  || BhG_6.6 ||

yena puruùeõa svenaiva svamano viùayebhyo jitam, tanmanas tasya bandhuþ / anàtmanaþ ajitamanasaþ svakãyam eva manaþ svasya ÷atruvac ÷atrutve varteta  svani÷÷reyasaviparãte vartetetyarthaþ / yathoktaü bhagavatà parà÷areõàpi, "mana eva manuùyàõàü kàraõaü bandhamokùayoþ / bandhàya viùayàsaïgi muktyaiva nirviùayaü manaþ // BhGR_6." iti  //6//

yogàrambhayogyà avasthocyate 

     jitàtmanaþ pra÷àntasya paramàtmà samàhitaþ  |
     ÷ãtoùõasukhaduþkheùu tathà mànàvamànayoþ  || BhG_6.7 ||

÷ãtoùõasukhaduþkheùu mànàvamànayo÷ ca jitàtmanaþ jitamanasaþ vikàrarahitamanasaþ pra÷àntasya manasi paramàtmà samàhitaþ samyagàhitaþ / svaråpeõàvasthitaþ pratyagàtmàtra paramàtmety ucyate; tasyaiva prakçtatvàt / tasyàpi pårvapårvàvasthàpekùayà paramàtmatvàt / àtmà paraü samàhita iti vànvayaþ // BhGR_6.7 //

     j¤ànavij¤ànatçptàtmà kåñastho vijitendriyaþ  |
     yukta ity ucyate yogã samaloùñà÷makà¤canaþ  || BhG_6.8 ||

j¤ànavij¤ànatçptàtmà àtmasvaråpaviùayeõa j¤ànena, tasya ca prakçtivisajàtãyàkàraviùayeõa j¤ànena ca tçptamanàþ kåñasthaþ devàdyavasthàsv anuvartamànasarvasàdhàraõaj¤ànaikàkàràtmani sthitaþ, tata eva vijitendriyaþ, samaloùñà÷makà¤canaþ prakçtiviviktasvaråpaniùñhatayà pràkçtavastuvi÷eùeùu bhogyatvàbhàvàl loùñà÷makà¤caneùu samaprayojanaþ yaþ karmayogã, sa yukta ity ucyate àtmàvalokanaråpayogàbhyàsàrha ity ucyate // BhGR_6.8 //

tathà ca

     suhçnmitràryudàsãnamadhyasthadveùyabandhuùu  |
     sàdhuùv api ca pàpeùu samabuddhir vi÷iùyate  || BhG_6.9 ||

vayovi÷eùànaïgãkàreõa svahitaiùiõaþ suhçdaþ; savayaso hitaiùiõo mitràõi, arayo nimittato 'narthecchavaþ; ubhayahetvabhàvàd ubhayarahità udàsãnàþ; janmata evobhayarahità madhyasthàþ; janmata evànicchecchavo dveùyàþ; janmata eva hitaiùiõo bandhavaþ, sàdhavo dharma÷ãlàþ; pàpàþ pàpa÷ãlàþ; àtmaikaprayojanatayà suhçnmitràdibhiþ prayojanàbhàvàd virodhàbhàvàc ca teùu
samabuddhir yogàbhyàsàrhatve vi÷iùyate // BhGR_6.9 //

     yogã yu¤jãta satatam àtmànaü rahasi sthitaþ  |
     ekàkã yatacittàtmà nirà÷ãr aparigrahaþ  || BhG_6.10 ||

yogã uktaprakàrakarmayoganiùñhaþ, satatam aharaharyogakàle àtmànaü yu¤jãta àtmànaü yuktaü kurvãta / svadar÷ananiùñhaü kurvãtetyarthaþ; rahasi janavarjite ni÷÷abde de÷e sthitaþ, ekàkã tatràpi na sadvitãyaþ, yatacittàtmà yatacittamanaskaþ, nirà÷ãþ àtmavyatirikte kçtsne vastuni nirapekùaþ aparigrahaþ tadvyatirikte kasmiü÷cid api mamatàrahitaþ // BhGR_6.10 //

     ÷ucau de÷e pratiùñhàpya sthiram àsanam àtmanaþ  |
     nàtyucchritaü nàtinãcaü celàjinaku÷ottaram  || BhG_6.11 ||
     tatraikàgraü manaþ kçtvà yatacittendriyakriyaþ  |
     upavi÷yàsane yu¤jyàd yogam àtmavi÷uddhaye  || BhG_6.12 ||

÷ucau de÷e a÷ucibhiþ puruùair anadhiùñhite aparigçhãte ca a÷ucibhir vastubhir aspçùñe ca pavitrabhåte de÷e, dàrvàdinirmitaü nàtyucchritaü nàtinãcaü celàjinaku÷ottaraü àsanaü pratiùñhàpya tasmin manaþprasàdakare sàpà÷raye upavi÷ya yogaikàgraü manaþ kçtvà yatacittendriyakriyaþ sarvàtmanopasaühçtacittendriyakriyaþ àtmavi÷uddhaye bandhanivçttaye yogaü yu¤jyàd atmàvalokanaü kurvãta // BhGR_6.11 //12//

     samaü kàya÷irogrãvaü dhàrayan acalaü sthiram  |
     saüprekùya nàsikàgraü svaü de÷a÷ cànavalokayan  || BhG_6.13 ||
     pra÷àntàtmà vigatabhãþ brahmacàrivrate sthitaþ  |
     manaþ saüyamya maccitto yukta àsãta matparaþ  || BhG_6.14 ||

kàya÷irogrãvaü samam acalaü sàpà÷rayatayà sthiraü dhàrayan, di÷a÷ cànavaloakayan, svanàsikàgraü saüprekùya, pra÷àntàtmà atyantanirvçtamanàþ, vigatabhãr brahmacaryayukto manaþ saüyamya maccitto yuktaþ avahito matpara àsãta màm eva cintyan àsãta // BhGR_6.13 //14//

     yu¤jann evaü sadàtmànaü yogã niyatamànasaþ  |
     ÷àntiü nirvàõaparamàü matsaüsthàm adhigacchati  || BhG_6.15 ||

evaü mayi parasmin brahmaõi puruùottame manasa÷ ÷ubhà÷raye sadà àtmànaü manaþ yu¤jan niyatamànasaþ matspar÷avitrãkçtamànasatayà ni÷calamànasaþ, màm eva cintayan matsaüsthàü nirvàõaparamàü ÷àntim adhigacchati nirvàõakàùñhàråpàü matsaüsthàü mayi saüsthitàü ÷àntim adhigacchati // BhGR_6.15 //

evam àtmayogam àrabhamàõasya manonairmalyahetubhåtàü manaso bhagavati ÷ubhà÷raye sthitim abhidhàya anyad api yogopakaraõam àha 

     nàtya÷natas tu yogo 'sti na caikàntam ana÷nataþ  |
     na càtisvapna÷ãlasya jàgrato naiva càrjuna  || BhG_6.16 ||
     yuktàhàravihàrasya yuktaceùñasya karmasu  |
     yuktasvapnàvabodhasya yogo bhavati duþkhahà  || BhG_6.17 ||

atya÷anàna÷ane yogavirodhinã; ativihàràvihàrau ca tathàtimàtrasvapnajàgarye; tathà càtyàyàsànàyàsau / mitàhàravihàrasya mitàyàsasya mitasvapnàvabodhasya sakaladuþkhahà bandhanà÷anaþ yogaþ saüpanno bhavati // BhGR_6.16 //17//

     yadà viniyataü cittam àtmany evàvatiùñhate  |
     nisspçhaþ sarvakàmebhyo yukta ity ucyate tadà  || BhG_6.18 ||

yadà prayojanaviùayaü cittam àtmany eva viniyatam  vi÷eùeõa niyataü nirati÷ayaprayojanatayà tatraiva niyataü ni÷calam avatiùñhate, tadà sarvakàmebhyo nisspçhas san yukta ity ucyate  yogàrha ity ucyate // BhGR_6.18 //

     yathà dãpo nivàtastho neïgate sopamà smçtà  |
     yogino yatacittasya yu¤jato yogam àtmanaþ  || BhG_6.19 ||

nivàtastho dãpo yathà neïgate na calati; acalas saprabhas tiùñhati; yatacittasya nivçttasakaletaramanovçtteþ yoginaþ àtmani yogaü yu¤jataþ àtmasvaråpasya sopamà; nivàtasthatayà ni÷calasaprabhadãpavan nivçttasakalamanovçttitayà ni÷calo j¤ànaprabha àtmà tiùñhaãtyarthaþ // BhGR_6.19 //

     yatroparamate cittaü niruddhaü yogasevayà /
     yatra caivàtmanàtmànaü pa÷yan àtmani tuùyati /20//
     sukham àtyantikaü yat tad buddhigràhyam atãndriyam  |
     vetti yatra na caivàyaü sthita÷ calati tattvataþ  || BhG_6.21 ||
     yaü labdhvà càparaü làbhaü manyate nàdhikaü tataþ  |
     yasmin sthito na duþkhena guruõàpi vicàlyate  || BhG_6.22 ||
     taü vidyàd duþkhasaüyogaviyogaü yogasaüj¤itam  |
     sa ni÷cayena yoktavyo yogo 'nirviõõacetasà  || BhG_6.23 ||

yogasevayà hetunà sarvatra niruddhaü cittaü yatra yoge uparamate ati÷ayitasukham idam iti ramate, yatra ca yoge àtmanà manasà àtmànaü pa÷yan anyanirapekùam àtmany eva tuùyati, yat tad atãndriyam àtmabuddhyekagràhyam àtyantikaü sukhaü yatra ca yoge vetti anubhavati, yatra ca yoge sthitaþ sukhàtirekeõa tattvataþ tadbhàvàn na calati, yaü yogaü labdhvà yogàd viratas tam eva kàïkùamàõo nàparaü làbhaü tato 'dhikaü manyate, yasmiü÷ ca yoge sthito virato 'pi guõavat putraviyogàdinà guruõàpi duþkhena na vicàlyate, taü duþkhasaüyogaviyogaü duþkhasaüyogapratyanãkàkàraü yoga÷abdàbhidheyaü vidyàt / sa evaüråpo yoga iti àrambhada÷àyàü ni÷cayena anirviõõacetasà hçùñacetasà yogo yoktavyaþ // BhGR_6.2023 //

     saïkalpaprabhavàn kàmàüs tyaktvà sarvàn a÷eùataþ  |
     manasaivendriyagràmaü viniyamya samantataþ  || BhG_6.24 ||
     ÷anai÷ ÷anair uparamed buddhyà dhçtigçhãtayà  |
     àtmasaüsthaü manaþ kçtvà na kiücid api cintayet  || BhG_6.25 ||

spar÷ajàþ saïkalpajà÷ ceti dvividhàþ kàmàþ, spar÷ajàþ ÷ãtoùõàdayaþ, saïkalpajàþ putrakùetràdayaþ / tatra saïkalpaprabhavàþ svaråpeõaiva tyaktuü ÷akyàþ / tàn sarvàn manasaiva tadanvayànusandhànena tyaktvà spar÷ajeùv avarjanãyeùu tannimittaharùodvegau tyaktvà samantataþ sarvasmàd viùayàt sarvam indriyagràmaü viniyamya ÷anai÷ ÷anair dhçtigçhãtayà vivekaviùayayà buddhyà sarvasmàd àtmavyatiriktàd uparamya àtmasaüsthaü manaþ kçtvà na ki¤cid api cintayet // BhGR_6.24 //25//

     yato yato ni÷carati mana÷ ca¤calam asthiram  |
     tatas tato niyamyaitad àtmany eva va÷aü nayet  || BhG_6.26 ||

calasvabhàvatayàtmany asthiraü manaþ yato yato viùayapràvaõyahetoþ bahiþ ni÷carati, tatas tato yatnena mano niyamya àtmany eva ati÷ayitasukhabhàvanayà va÷aü nayet // BhGR_6.26 //

     pra÷àntamanasaü hy enaü yoginaü sukham uttamam  |
     upaiti ÷àntarajasaü brahmabhåtam akalmaùam  || BhG_6.27 ||

pra÷àntamanasam àtmani ni÷calamanasam, àtmanyastamanasaü tad eva hetor dagdhà÷eùakalmaùam, tata eva ÷àntarajasaü  vinaùñarajoguõam, tata eva brahmabhåtaü svasvaråpeõàvasthitam enaü yoginam àtmasvaråpànubhavaråpam uttamaü sukham upaiti / hãti hetau; uttamasukharåpatvàd àtmasvaråpasyetyarthaþ // BhGR_6.27 //

     evaü yu¤jan sadàtmànaü yogã vigatakalmaùaþ  |
     sukhena brahmasaüspar÷am atyantaü sukham a÷nute  || BhG_6.28 ||

evam uktaprakàreõàtmànaü yu¤jan tenaiva vigatapràcãnasamastakalmaùo brahmasaüspar÷aü brahmànubhavaråpaü sukham atyantam aparimitaü sukhena anàyàsena sadà÷unute // BhGR_6.28 //

atha yogavipàkada÷à catuùprakàrocyate 

     sarvabhåtastham àtmànaü sarvabhåtàni càtmani  |
     ãkùate yogayuktàtmà sarvatra samadar÷anaþ  || BhG_6.29 ||

svàtmanaþ pareùàm ca bhåtànàü prakçtiviyuktasvaråpàõàü j¤ànaikàkàratayà sàmyàd vaiùamyasya ca prakçtigatatvàd yogayuktàtmà prakçtiviyukteùv àtmasu sarvatra j¤ànaikàkàratayà samadar÷anaþ sarvabhåtasthaü svàtmànaü sarvabhåtàni ca svàtmanãkùate  sarvabhåtasamànàkàraü svàtmànaü svàtmasamànàkàràõi ca sarvabhåtàni pa÷yatãtyarthaþ / ekasmin àtmani dçùñe sarvasyàtmavastunas tatsàmyàt sarvam àtmavastu dçùñaü bhavatãtyarthaþ / "sarvatra samadar÷anaþ" iti vacanàt / "yo 'yaü yogas tvayà proktaþ sàmyena" ityanubhàùaõàc ca / "nirdoùaü hi samaü brahma" iti vacanàc ca // BhGR_6.29 //

     yo màü pa÷yati sarvatra sarvaü ca mayi pa÷yati  |
     tasyàhaü na praõa÷yàmi sa ca me na praõa÷yati  || BhG_6.30 ||

tato 'pi vipàkada÷àpanno mama sàdharmyam upàgataþ, "nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" ity ucyamànaü sarvasyàtmavastuno vidhåtapuõyapàpasya svaråpeõàvasthitasya matsàmyaü pa÷yan yaþ sarvatràtmavastuni màü pa÷yati, sarvam àtmavastu ca mayi pa÷yati anyonyasàmyàd anyataradar÷anena anyatarad apãdç÷am iti pa÷yati, tasya svàtmasvaråpaü pa÷yato 'haü tatsàmyàn na praõa÷yàmi nàdar÷anam upayàmi; mamàpi màü pa÷yataþ, matsàmyàt svàtmànaü matsamam avalokayan sa nàdar÷anam upayàti // BhGR_6.30 //

tato 'pi vipàkada÷àm àha 

     sarvabhåtasthitaü yo màm bhajaty ekatvam àsthitaþ  |
     sarvathà vartamàno 'pi sa yogã mayi vartate  || BhG_6.31 ||

yogada÷àyàü sarvabhåtasthitaü màm asaükucitaj¤ànaikàkàratayà ekatvam àsthitaþ pràkçtabhedaparityàgena sudçóhaü yo bhajate, sa yogã vyutthànakàle 'pi yathà tathà vartamànaþ svàtmànaü sarvabhåtàni ca pa÷yan mayi vartate màm eva pa÷yati / svàtmani sarvabhåteùu ca sarvadà matsàmyam eva pa÷yatãtyarthaþ // BhGR_6.31 //

tato 'pi kàùñhàm àha 

     àtmàupamyena sarvatra samaü pa÷yati yo 'rjuna  |
     sukhaü và yadi và duþkhaü sa yogã paramo mataþ  || BhG_6.32 ||

svàtmana÷ cànyeùàü càtmanàm asaükucitaj¤ànaikàkàratayopamyena svàtmani cànyeùu ca sarvatra vartamànaü putrajanmàdiråpaü sukhaü tanmaraõàdiråpaü ca duþkham asaübandhasàmyàt samaü yaþ pa÷yati paraputrajanmamaraõàdisamaü svaputrajanmamaraõàdikaü yaþ pa÷yatãtyarthaþ / sa yogã paramo mataþ yogakàùñhàm gato mataþ // BhGR_6.32 //

     arjuna uvàca 
     yo 'yaü yogas tvayà proktaþ sàmyena üadhusådana  |
     etasyàhaü na pa÷yàmi ca¤calatvàt sthitiü sthiràm  || BhG_6.33 ||
     ca¤calaü hi manaþ kçùõa pramàthi balavad dçóham  |
     tasyàhaü nigrahaü manye vàyor iva suduùkaram  || BhG_6.34 ||

yo 'yaü devamanuùyàdibhedena jãve÷varabhedena càtyatabhinnatayaitàvantaü kàlam anubhåteùu sarveùv àtmasu j¤ànaikàkàratayà parasparasàmyena akarmava÷yatayà ce÷varasàmyena sarvatra samadar÷anaråpo yogas tvayà proktaþ, etasya yogasya sthiràü sthitiü na pa÷yàmi, manasa÷ ca¤calatvàt / tathà anavaratàbhyastaviùayeùv api svata eva ca¤calaü puruùeõaikatràvasthàpayitum a÷akyaü manaþ puruùaü balàt pramathya dçóham anyatra carati; tasya svàbhyastaviùayeùv api ca¤calasvabhàvasya manasas tadviparãtàkàràtmani sthàpayituü nigrahaü pratikålagater mahàvàtasya vyajanàdinaiva suduùkaram ahaü manye / manonigrahopàyo vaktavya ityabhipràyaþ // BhGR_6.33 //34//

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     asaü÷ayaü mahàbàho mano durnigrahaü calam  |
     abhyàsena tu kaunteya vairàgyeõa ca gçhyate  || BhG_6.35 ||
     asaüyatàtmanà yogo duùpràpa iti me matiþ  |
     va÷yàtmanà tu yatatà ÷akyo 'vàptum upàyataþ  || BhG_6.36 ||

calasvabhàvatayà mano durnigraham evety atra na saü÷ayaþ; tathà +apy àtmano guõàkaratvàbhyàsajanitàbhimukhyena àtmavyatirikteùu doùàkaratvajanitavaitçùõyena ca kathaücid gçhyate; asaüyatàtmanà ajitamanasà mahatàpi balena yogo duùpràpa ea / upàyatas tu va÷yàtmanà pårvoktena madàràdhanaråpeõàntargataj¤ànena karmaõà jitamanasà yatamànenàyam eva samadar÷anaråpo yogo 'vàptuü ÷akyaþ // BhGR_6.35 //36//

atha "nehàbhikramanà÷o 'sti" iti àdàv eva ÷rutaü yogamàhàtmyaü yathàvacchrotum arjunaþ pçcchati / antargatàtmaj¤ànatayà yoga÷iraskatayà ca hi karmayogasya màhàtmyaü tatroditam; tac ca yogamàhàtmyam eva /

     arjuna uvàca 
     ayatiþ ÷raddhayopeto yogàc calitamànasaþ  |
     apràpya yogasaüsiddhiü kàü gatiü kçùõa gacchati  || BhG_6.37 ||
     kaccin nobhayavibhraùña÷ chinnàbhram iva na÷yati  |
     apratiùñho mahàbàho vimåóho brahmaõaþ pathi  || BhG_6.38 ||
     etaü me saü÷ayaü kçùõa cchetum arhasy a÷eùataþ  |
     tvadanyaþ saü÷ayasyàsya cchettà na hy upapadyate  || BhG_6.39 ||

÷raddhayà yoge pravçtto dçóhataràbhyàsaråpayatanavaikalyena yogasaüsiddhim apràpya yogàc calitamànasaþ kàü gatiü gacchati; ubhayavibhraùño 'yaü cchinnàbhram iva kaccin na na÷yati? yathà megha÷akalaþ pårvasmàd bçhato meghàc chinnaþ paraü bçhantaü megham apràpya madhye vinaùño bhavati, tathaiva kaccin na na÷yati / katham ubhayavibhraùñatà? apratiùñhaþ, vimåóho brahmaõaþ pathãti / yathàvasthitaü svargàdisàdhanabhåtaü karma phalàbhisandhirahitasyàsya puruùasya svaphalasàdhanatvena pratiùñhà na bhavatãty apratiùñhaþ / prakrànte brahmaõaþ pathi vimåóhaþ tasmàt pathaþ pracyutaþ / ataþ ubhayavibhraùñatayà kim ayaü na÷yaty eva, uta na na÷yati? tam enaü saü÷ayam a÷eùata÷ chettum arhasi / svataþ pratyakùeõa yugapat sarvaü sadà pa÷yatas tvatto 'nyaþ saü÷ayasyàsya
chettà na hy upapadyate // BhGR_6.37 //38//39//

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     pàrtha naiveha nàmutra vinà÷as tasya vidyate  |
     na hi kalyàõakçt ka÷cid durgatiü tàta gacchati  || BhG_6.40 ||

÷raddhayà yoge prakràntasya tasmàt pracyutasyeha càmutra ca vinà÷o na vidyate pràkçtasvargàdibhogànubhave brahmànubhave càbhilaùitàn avàptiråpaþ pratyavàyàkhyàniùñàvàptiråpa÷ ca vinà÷o na vidyata ityarthaþ / na hi nirati÷ayakalyàõaråpayogakçt ka÷cit kàlatraye 'pi durgatiü gacchati // BhGR_6.40 // 

katham ayaü bhaviùyatãty atràha 

     pràpya puõyakçtàü lokàn uùitvà ÷à÷vatãþ samàþ  |
     ÷ucãnàü ÷rãmatàü gehe yogabhraùño 'bhijàyate  || BhG_6.41 ||

yajjàtãyabhogàbhikàïkùayà yogàt pracyuto 'yam, atipuõyakçtàü pràpyàn lokàn pràpya tajjàtãyàn atikalyàõàn bhogàn yogamàhàtmyàd eva bhu¤jàno yàvat tadbhogatçùõàvasànaü ÷a÷vatãþ samàs tatroùitvà tasmin bhoge vitçùõaþ ÷ucãnàü ÷rãmatàm yogopakramayogyànàü kule yogopakrame bhraùño yogamàhàtmyàj jàyate // BhGR_6.41 //

     atha và yoginàm eva kule bhavati dhãmatàm  |
     etad dhi durlabhataraü loke janma yadãdç÷am  || BhG_6.42 ||

paripakvayoga÷ calita÷ cet, yoginàü dhãmatàü yogaü kurvatàü svayam eva yogopade÷akùamàõàü mahatàü kule bhavati; tad etad ubhayavidhaü yogayogyànàü yoginàü ca kule janma loke pràkçtànàü durlabhataram / etat tu yogamàhàtmyakçtam // BhGR_6.42 //

     tatra taü buddhisaüyogaü labhate paurvadaihikam  |
     yatate ca tato bhåyaþ saüsiddhau kurunandana  || BhG_6.43 ||
     pårvàbhyàsena tenaiva hriyate hy ava÷o 'pi saþ  |

tatra janmani paurvadaihikaü tam eva yogaviùayaü buddhisaüyogaü labhate / tataþ suptaprabuddhavad bhåyaþ saüsiddhau yatate  yathà nàntaràyahato bhavati, tathà yatate / tena pårvàbhyàsena pårveõa yogaviùyeõàbhyàsena saþ yogabhraùño hy ava÷o 'pi yoga eva hriyate / prasiddhaü hy etad yogamàhàtmyam ityarthaþ // BhGR_6.43 //

     jij¤àsur api yogasya ÷abdabrahmàtivartate  || BhG_6.44 ||

apravçttayogo yoge jij¤àsur api tata÷ calitamànasaþ punar api tàm eva jij¤àsàü pràpya karmayogàdikaü yogam anuùñhàya ÷abdabrahmàtivartate / ÷abdabrahma devamanuùyapçthivyantarikùasvargàdi÷abdàbhilàpayogyaü brahma prakçtiþ / prakçtibandhàd vimukto devamanuùyàdi÷abdàbhilàpànarhaü j¤ànànandaikatànam àtmànaü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_6.44 //

     prayatnàd yatamànas tu yogã saü÷uddhakilbiùaþ  |
     anekajanmasaüsiddhas tato yàti paràü gatim  || BhG_6.45 ||

yata evaü yogamàhàtmyam, tataþ anekajanmàrjitapuõyasa¤cayaiþ saü÷uddhakilbiùas saüsiddhiþ saüjàtaþ prayatnàd yatamànas tu yogã calito 'pi punaþ paràü gatiü yàty eva // BhGR_6.45 //

ati÷ayitapuruùàrthaniùñhatayà yoginaþ sarvasmàd àdhikyam àha 

     tapasvibhyo 'dhiko yogã j¤ànibhyo 'pi mato 'dhikaþ  |
     karmibhya÷ càdhiko yogã tasmàd yogã bhavàrjuna  || BhG_6.46 ||

kevalatapobhir yaþ puruùàrthaþ sàdhyate, àtmaj¤ànavyatiriktair j¤ànai÷ ca yaþ, ya÷ ca kevalair a÷vamedhàdibhiþ karmabhiþ, tebhyas sarvebhyo 'dhikapuruùàrthasàdhanatvàd yogasya, tapasvibhyo j¤ànibhyaþ karmibhya÷ càdhiko yogã tasmàd yogã bhavàrjuna // BhGR_6.46 //

tad evaü paravidyàïgabhåtaü prajàpativàkyoditaü pratyagàtmadar÷anam uktam; atha paravidyàü prastauti 

     yoginàm api sarveùàü madgatenàntaràtmanà  |
     ÷raddhàvàn bhajate yo màü sa me yuktatamo mataþ  || BhG_6.47 ||

yoginàm iti pa¤camyarthe ùaùñhã / "sarvabhåtastham àtmànam" ityàdinà caturvidhà yoginaþ pratipàditàþ / teùv anantargatatvàd vakùyamàõasya yoginaþ na nirdhàraõe ùaùñhã saübhavati / api sarveùàm iti sarva÷abdanirdiùñàs tapasviprabhçtayaþ / tatràpy uktena nyàyena pa¤camyartho grahãtavyaþ / yogibhyaþ, api sarvebhyo vakùyamàõo yogã yuktatamaþ / tadapekùayà avaratve tapasviprabhçtãnàü yoginàü ca na ka÷cidvi÷eùa ityarthaþ; mervapekùayà sarùapàõàm iva / yady api sarùapeùu anyonyanyånàdhikabhàvo vidyate  tathàpi mervapekùayà avaratvanirde÷aþ samànaþ / matpriyatvàtirekena ananyadhàraõasvabhàvatayà madgatena antaràtmanà manasà, ÷raddhàvàn atyarthamatpriyatvena kùaõamàtravi÷leùàsahatayà matpràptipravçttau tvaràvàn yo màü bhajate  màü vicitrànantabhogyabhoktçvargabhogopakaraõabhogasthànaparipårõanikhilajagadudayavibhavalayalãlam, aspçùñà÷eùadoùànavadhikàti÷ayaj¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejaþprabhçtyasaïkhyeyakalyàõaguõagaõanidhim, svàbhimatànuråpaikaråpàcintyadivyàdbhutanityaniravadyanirati÷ayàujjvalyasaundaryasaugandhyasaukumàryalàvaõyayauvanàdyanantaguõanidhidivyaråpam, vàïmanasàparicchedyasvaråpasvabhàvam, apàrakàruõyasau÷ãlyavàtsalyodàryamahodadhim, anàlocitavi÷eùà÷eùaloka÷araõyam, praõatàrtiharam, à÷ritavàtsalyaikajaladhim, akhilam anujanayanaviùayatàü gatam, ajahatsvasvabhàvam, vasudevagçhe 'vatãrõam, anavadhikàti÷ayatejasà nikhilaü jagad bhàsayantam, àtmakàntyà vi÷vam àpyàyayantam, bhajate sevate, upàsta ityarthaþ  sa me yuktatamo mataþ  sa sarvebhya÷ ÷reùñatamaþ
iti sarvaü sarvadà yathàvasthitaü svata eva sàkùàtkurvan ahaü manye // BhGR_6.47 //



******************** ADHYAYA 7 ********************



prathamenàdhyàyaùañkena  paramapràpyabhåtasya parasya brahmaõo niravadhasya nikhilajagadekakàraõasya sarvaj¤asya sarvabhåtasya satyasaïkalpasya mahàvibhåteþ ÷rãmato nàràyaõasya pràptyupàyabhåtaü tadupàsanaü vaktuü tadaïgabhåtam  àtmaj¤ànapårvakakarmànuùñhànasàdhyaü pràptuþ pratyagàtmano yàthàtmyadàr÷anam uktam / idànãü madhyamena ùañkena parabrahmabhåtaparamapuruùasvaråpaü tadupàsanaü ca bhakti÷abdavàcyam ucyate / tad etad uttaratra, "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ // BhGR_1." ity àrabhya, "vimucya nirmama÷ ÷ànto brahmabhåyàya kalpate  / brahmabhåtaþ prasannàtmà na ÷ocati na kàïkùati / samas sarveùu bhåteùu madbhaktiü labhate paràm // BhGR_1." iti saükùipya vakùyate  /

upànasaü tu bhaktiråpàpannam eva parapràptyupàyabhåtam iti vedàntavàkyasiddham / "tam eva viditvàtimçtyum eti", "tam evaü vidvàn amçta iha bhavati" ityàdinà abhihitaü vedanam, "àtmà và are draùñavyaþ ..... nididhyàsitavyaþ", "àtmànam eva lokam upàsãta", "sattva÷uddhau dhruvà smçtiþ; smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùaþ", "bhidyate hçdayagranthi÷ chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare" ityàdibhir aikàrthyàt smçtisantànaråpaü dar÷anasamànàkàraü dhyànopàsana÷abdavàcyam ity avagamyate / puna÷ ca, "nàyam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evaiùa vçõute tena labhyas tasyaiùa àtmà vivçõute tanåü svàm" iti vi÷eùaõàt pareõàtmanà varaõãyatàhetubhåtaü smaryamàõàtyarthapriyatvena svayam apy atyarthapriyaråpaü smçtisantànam evopàsana÷abdavàcyam iti hi ni÷cãyate / tad eva hi bhaktir ity ucyate, "snehapårvam anudhyànaü bhaktir ity abhidhãyate" ityàdivacanàt / ataþ "tam evaü vidvàn amçta iha bhavati, nànyaþ panthà ayanàya vidyate", "nàhaü vedair na tapasà na dànena na cejyayà / ÷akya evaüvidho draùñuü dçùñavàn asi màm yathà // bhaktyà tv ananyayà ÷akya aham evaüvidho 'rjuna / j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñuü ca parantapa" ity anayor ekàrthatvaü siddhaü bhavati /

tatra saptame tàvad upàsyabhåtaparamapuruùayàthàtmyaü prakçtyà tattirodhànaü tannivçttaye bhagavatprapattiþ, upàsakavidhàbhedaþ, j¤ànina÷ ÷raiùñhyaü cocyate //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      mayy àsaktamanàþ pàrtha yogaü yu¤jan madà÷rayaþ  |
      asaü÷ayaü samagraü màü yathà j¤àsyasi tac chçõu  || BhG_7.1 ||

mayy àbhimukhyena asaktamanàþ matpriyatvàtirekeõa matsvaråpeõa guõai÷ ca ceùñitena madvibhåtyà vi÷leùe sati tatkùaõàd eva vi÷ãryamàõasvaråpatayà mayi sugàóhaü baddhamanàþ tathà mada÷rayaþ svayaü ca mayà vinà vi÷ãryamàõatayà madà÷rayaþ madekàdhàraþ, madyogaü yu¤jan yoktuü pravçttaþ yogaviùayabhåtaü màm asaü÷ayaü nissaü÷ayam, samagraü sakalaü yathà j¤àsyasi yna j¤ànenoktena j¤àsyasi, taj j¤ànam avahitamanàþ tvaü ÷çõu // BhGR_7.1 //

      j¤ànaü te 'haü savij¤ànam idaü vakùyàmy a÷eùataþ  |
      yaj j¤àtvà neha bhåyo 'nyaj j¤àtavyam ava÷iùyate  || BhG_7.2 ||

ahaü te madviùayam idaü j¤ànaü vij¤ànena sahà÷eùato vakùayàmi / vij¤ànan viviktàkàraviùayaü j¤ànam / yathàhaü madvyatiriktàt samastacidacidvastujàtàn nikhilaheyapratyanãkatayà nànàvidhànavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõànantamahàvibhåtitayà ca viviktaþ, tena viviktaviùayaj¤ànena saha matsvaråpaviùayaj¤ànaü vakùyàmi / kiü bahunà; yad j¤ànaü j¤àtvà
mayi punar anyaj j¤àtavyaü nàva÷iùyate // BhGR_7.2 //

vakùyamàõasya j¤ànasya duùpràpatàm àha 

      manuùyàõàü sahasreùu ka÷cid yatati siddhaye  |
      yatatàm api siddhànàü ka÷cin màü vetti tattvataþ  || BhG_7.3 ||

manuùyàþ ÷àstràdhikàrayogyàþ / teùàü sahasreùu ka÷cid eva siddhiparyantaü yatate / siddhiparyantaü yatamànànàü sahasreùu ka÷cid eva màü viditvà mattas siddhaye yatate / madvidàü sahasreùu ka÷cid eva tattvataþ yathàvasthitaü màü vetti / na ka÷cid ityabhipràyaþ; "sa mahàtmà sudurlabhaþ", "màü tu veda na ka÷cana" iti hi vakùyate // BhGR_7.3 //

      bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca  |
      ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà  || BhG_7.4 ||

asya vicitrànantabhogyabhogopakaraõabhogasthànaråpeõàvasthitasya jagataþ prakçtir iyaü gandhàdiguõakapçthivyaptejovàyvàkà÷àdiråpeõa manaþprabhçtãndriyaråpeõa mahadahaükàraråpeõa càùñadhà bhinnà madãyeti viddhi // BhGR_7.4 //

      apareyam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm  |
      jãvabhåtàü mahàbàho yayedaü dhàryate jagat  || BhG_7.5 ||

iyaü mamàparà prakçtiþ; itas tv anyàm ito 'cetanàyà÷ cetanabhogyabhåtàyàþ prakçter visajàtãyàkàràü jãvabhåtàü paràü tasyàþ bhoktçtvena pradhànabhåtàü cetanaråpàü madãyàü prakçtiü viddhi; yayedam acetanaü kçtsnaü jagad dhàryate // BhGR_7.5 //

      etadyonãni bhåtàni sarvàõãty upadhàraya  |
      ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà  || BhG_7.6 ||

etadcetanàcetanasamaùñiråpamadãyaprakçtidvayayonãni brahmàdistambaparyantàni uccàvacabhàvenàvasthitàni cidacinmi÷ràõi madãyàni sarvàõi bhåtànãty upadhàraya / madãyaprakçtidvayayonãni hi tàni madãyàny eva / tathà prakçtidvayayonitvena kçtsnasya jagataþ, tayor dvayor api madyonitvena madãyatvena ca, kçtsnasya jagataþ aham eva prabhavo 'ham eva ca pralayo 'ham eva ca ÷eùãty upadhàraya / tayoþ cidacitsamaùñibhåtayoþ prakçtipuruùayor api paramapuruùayonitvaü ÷rutismçtisiddham / "mahàn avyakte lãyate / avyaktam akùare lãyate / akùaraü tamasi lãyate / tamaþ pare deva ekãbhavati", "viùõos svaråpàt paratodite dve råpe prdhànaü puruùa÷ ca vipra", "prakçtir yà mayàkhyàtà vyaktàvyaktasvaråpiõã / puruùa÷ càpy ubhàv etau lãyate paramàtmani / paramàtmà ca sarveùàm àdhàraþ parame÷varaþ / viùõunàmà sa vedeùu vedànteùu ca gãyate // BhGR_1." ityàdikà hi ÷rutismçtayaþ  //76//

      mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhana¤jaya  |

yathà sarvakàraõasyàpi prakçtidvayasya kàraõatvena, sarvàcetanavastu÷eùiõa÷ cetanasyàpi ÷eùitvena kàraõatayà ÷eùitayà càhaü parataraþ  tathà j¤àna÷aktibalàdiguõayogena càham eva parataraþ / matto 'nyan madvyatiriktaü j¤ànabalàdiguõàntarayogi kiücid api parataraü nàsti //

      mayi sarvam idaü protaü såtre maõigaõà iva  || BhG_7.7 ||

sarvam idaü cidacidvastujàtaü kàryàvasthaü kàraõàvasthaü ca maccharãrabhåtaü såtre maõigaõavad atmatayàvasthite mayi protam à÷ritam / "yasya pçthivã ÷arãram", "yasyàtmà ÷arãram", "eùa sarvabhåtàntaràtmàpahatapàpmà divyo deva eko nàràyaõaþ" iti, àtma÷arãrabhàvenàvasthànaü ca jagadbrahmaõor antaryàmibràhmaõàdiùu siddham // BhGR_7.7 //

ataþ sarvasya paramapuruùa÷arãratvenàtmabhåtaparamapuruùaprakàrarvàt sarvaprakàraþ paramapuruùa evàvasthita iti sarvai÷ ÷abdais tasyaivàbhidhànam iti tat tat sàmànàdhikaraõyena àha 

      raso 'ham apsu kaunteya prabhàsmi ÷a÷isåryayoþ  |
      praõavas sarvavedeùu ÷abdaþ khe pauruùaü nçùu  || BhG_7.8 ||
      puõyo gandhaþ pçthivyàü ca teja÷ càsmi vibhàvasau  |
      jãvanaü sarvabhåteùu tapa÷ càsmi tapasviùu  || BhG_7.9 ||
      bãjaü màü sarvabhåtànàü viddhi pàrtha sanàtanam  |
      buddhir buddhimatàm asmi tejas tejasvinàm aham  || BhG_7.10 ||
      balaü balavantठcàhaü kàmaràgavivarjitam  |
      dharmàviruddho bhåteùu kàmo 'smi bharatarùabha  || BhG_7.11 ||

ete sarve vilakùaõà bhàvà matta evotpannàþ, maccheùabhåtàþ maccharãratayà mayy evàvasthitàþ; atas tattatprakàro 'ham evàvathitaþ // BhGR_7.8,9,10,11 //

      ye caiva sàttvikà bhàvà ràjasàs tàmasà÷ ca ye  |
      matta eveti tàn viddhi na tv ahaü teùu te mayi  || BhG_7.12 ||

kiü vi÷iùya abhidhãyate? sàttvikà ràjasàs tàmasà÷ ca jagati dehatvenendriyatvena bhogyatvena tattaddhtetutvena càvasthità ye bhavàþ, tàn sarvàn matta evotpannàn viddhi; te maccharãratayà mayy evàvasthità iti ca / na tv ahaü teùu  nàhaü kadàcid api tadàyattasthitiþ; anyatràtmàyattasthititve 'pi ÷arãrasya, ÷arãreõàtmanaþ sthitàv apy upakàro vidyate; mama tu tair na ka÷cit tathàvidha upakàraþ, kevalalãlaiva prayojanam ityarthaþ // BhGR_7.12 //

      tribhir guõamayair bhàvair ebhiþ sarvam idaü jagat  |
      mohitaü nàbhijànàti màm ebhyaþ param avyayam  || BhG_7.13 ||

tad evaü cetanàcetanàtmakaü kçtsnaü jagan madãyaü kàle kàle matta evotpadyate, mayi ca pralãyate, mayy evàvasthitam, maccharãrabhåtam, madàtmakaü cety aham eva kàraõàvasthàyàü kàryàvathàyàü ca sarva÷arãratayà sarvaprakàro 'vasthitaþ / ataþ kàraõatvena ÷eùitvena ca j¤ànàdyasaïkhyeyakalyàõaguõagaõai÷ càham eva sarvaiþ prakàraiþ parataraþ, matto 'nyat kenàpi kalyàõaguõagaõena parataraü na vidyate / evaübhåtaü màü tribhyaþ sàttvikaràjasatàmasaguõamayebhyo bhàvebhyaþ paraü madasàdhàraõaiþ kalyàõaguõagaõais tattadbhogyatàprakàrai÷ ca param utkçùñatamam, avyayaü sadaikaråpam api tair eva tribhir guõamayair nihãnataraiþ kùaõadhvaüsibhiþ pårvakarmànuguõadehendriyabhogyatvenàvasthitaiþ padàrthair mohitaü devatiryaïmanuùyasthàvaràtmanàvasthitaü sarvam idaü jagan nàbhijànàti // BhGR_7.13 //

kathaü svata evànavadhikàti÷ayànande nitye sadaikaråpe laukikavastubhogyatatprakàrai÷ cotkçùñatame tvayi sthite 'py atyantanihãneùu guõamayeùv asthireùu bhàveùu sarvasya bhoktçvargasya bhogyatvabuddhir upajàyata ity atràha 

      daivã hy eùà guõamayã mama màyà duratyayà  |

mamaiùà guõamayã sattvarajastamomayã màyà yasmàd daivã devena krãóhàpravçttena mayaiva nirmità, tasmàt sarvair duratyayà duratikramà / asyàþ màyà÷abdavàcyatvam àsuraràkùasàstràdãnàm iva vicitrakàryakaratvena, yathà ca "tato bhagavatà tasya rakùàrthaü cakram uttamam / àjagàma samàj¤aptaü jvàlàmàli sudar÷anam / tena màyàsahasraü tacchambarasyà÷ugàminà / bàlasya rakùatà deham aikàika÷yena såditam" ity àdau / ato màyà÷abdo na mithyàrthavàcã / aindrajàlikàdiùv api kenacin mantràuùadhàdinà mithyàrthaviùayàyàþ pàramàrthikyà eva buddher utpàdakatvena màyàvãti prayogaþ / tathà mantràuùadhàdir eva tatra màyà; sarvaprayogeùv anugatasyaikasyaiva ÷abdàrthatvàt / tatra mithyàrtheùu màyà÷abdaprayogo màyàkàryabuddhiviùayatvenàupacàrikaþ, ma¤càþ kro÷antãtivat / eùà guõamayã pàramàrthikã bhagavanmàyaiva, "màyàm tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mahe÷varam" ityàdiùv abhidhãyate / asyàþ kàryaü bhagavatsvaråpatirodhànam, svasvaråpabhogyatvabuddhi÷ ca / ato bhagavanmàyayà mohitaü sarvaü jagad bhagavantam anavadhikàti÷ayànandasvaråpaü nàbhijànàti //

màyàvimocanopàyam àha 

      màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te  || BhG_7.14cd ||

màm eva satyasaïkalpaü paramakàruõikam anàlocitavi÷eùà÷eùaloka÷araõyam ye ÷araõaü prapadyante, te etàü madãyàü guõamayãü màyàü taranti màyàm utsçjya màm evopàsata ityarthaþ // BhGR_7.14 //

kim iti bhagavadupàsanàpàdinãü bhagavatprapattiü sarve na kurvata ity atràha 

      na màü duùkçtino måóhàþ prapadyante naràdhamàþ  |
      màyayàpahçtaj¤ànà àsuraü bhàvam à÷ritàþ  || BhG_7.15 ||

duùkçtinaþ pàpakarmàõaþ màü na prapadyate / duùkçtatàratamyena te caturvidhà bhavanti måóhàþ, naràdhamàþ, màyayàpahçtaj¤ànàþ, àsuraü bhàvam à÷ritàþ iti / måóhàþ viparãtaj¤ànàþ; pårvoktaprakàreõa bhagavaccheùataikarasam àtmànaü bhogyajàtaü ca sva÷eùatayà manyamànàþ / naràdhamàþ sàmànyena j¤àte 'pi matsvaråpe madaunmukhyànarhàþ / màyayàpahçtaj¤ànàþ madviùayaü madai÷varyaviùayaü ca j¤ànaü yeùàü tadasaübhàvanàpàdinãbhiþ kåñayuktibhir apahçtam, te tathà uktàþ / àsuraü bhàvam à÷ritàþ madviùayaü madai÷varyaviùayaü ca j¤ànaü sudçóham upapannaü yeùàü dvaiùàyaiva bhavati; te àsuraü bhàvam à÷ritàþ / uttarottaràþ pàpiùñhatamàþ // BhGR_7.15 //

      caturvidhà bhajante màm janàþ sukçtino 'rjuna  |
      àrto jij¤àsur arthàrthã j¤ànã ca bharatarùabha  || BhG_7.16 ||

sukçtinaþ puõyakarmàõo màü ÷araõam upagamya màm eva bhajante / te ca sukçtatàratamyena caturvidhàþ, sukçtagarãyastvena pratipattivai÷eùyàd uttarottarà adhikatamà bhavanti / àrtaþ pratiùñhàhãnaþ bhraùñài÷varyaþ punar tatpràptikàmaþ / arthàrthã apràptài÷varyatayà ai÷varyakàmaþ / tayor mukhabhedamàtram / ai÷varyaviùayatayàikyàd eka evàdhikàraþ / jij¤àsuþ prakçtiviyuktàtmasvaråpàvàptãcchuþ / j¤ànam evàsya svaråpam iti jij¤àsur ity uktam / j¤ànã ca, "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm" ityàdinàbhihitabhagavaccheùataikarasàtmasvaråpavit; prakçtiviyuktakevalàtmani aparyavasyan bhagavantaü prepsuþ bhagavantam eva paramapràpyaü manvànaþ // BhGR_7.16 //

      teùàü j¤ànã nityayuktaþ ekabhaktir vi÷iùyate  |
      priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ  || BhG_7.17 ||

teùàü j¤ànã vi÷iùyate / kutaþ? nityayukta ekabhaktir iti ca / j¤ànino hi
madekapràpyasya mayà yogo nityaþ; itarayos tu yàvatsvàbhilaùitapràpti mayà yogaþ / tathà j¤ànino mayy ekasminn eva bhaktiþ; itarayos tu svàbhilaùite tatsàdhanatvena mayi ca / ataþ sa eva vi÷iùyate / ki¤ ca, priyo hi j¤ànino 'tyartham aham / artha÷abdo 'bhidheyavacanaþ; j¤ànino 'haü yathà priyaþ, tathà mayà sarvaj¤ena sarva÷aktinàpy abhidhàtuü na ÷akyata ityarthaþ; priyatvasyeyattàrahitatvàt / yathà j¤àninàm agresarasya prahlàdasya, "sa tv àsaktamatiþ kçùõe da÷yamàno mahoragaiþ / na vivedàtmano gàtraü tatsmçtyàhlàdasaüsthitaþ" iti / tathaiva so 'pi mama priyaþ // BhGR_7.17 //

      udàràþ sarva evaite j¤ànã tv àtmaiva me  matam  |
      àsthitas sa hi yuktàtmà màm evànuttamàü gatim  || BhG_7.18 ||

sarva evaite màm evopàsata iti udàràþ vadànyàþ / ye matto yat kiücid api gçhõanti, te hi mama sarvasvadàyinaþ / j¤ànã tv àtmaiva me matam  tadàyattadhàraõo 'ham iti manye / kasmàd evam? yasmàd ayaü mayà vinàtmadhàraõàsaübhàvanayà màm evànuttamaü pràpyam àsthitaþ, atas tena vinà mamàpy àtmadhàraõaü na saübhavati / tato mamàtmà hi saþ // BhGR_7.18 //

      bahånàü janmanàm ante j¤ànavàn màü prapadyate  |
      vàsudevas sarvam iti sa mahàtmà sudurlabhaþ  || BhG_7.19 ||

nàlpasaükhyàsaïkhyàtànàü puõyajanmanàü phalam idam, yan maccheùataikarasàtmayàthàtmyaj¤ànapårvakaü matprapadanam; api tu bahånàü janmanàü puõyajanmanàm ante avasàne, vàsudeva÷eùataikaraso 'haü tadàyattasvaråpasthitipravçtti÷ ca; sa càsaïkhyeyaiþ kalyàõaguõagaõaiþ parataraþ iti j¤ànavàn bhåtvà, vàsudeva eva mama paramapràpyaü pràpakaü ca, anyad api yan manorathavartiü sa eva mama tat sarvam iti màü prapadyate màm upàste; sa mahàtmà mahàmanàþ sudurlabhaþ durlabhataro loke / vàsudevas sarvam ity asyàyam evàrthaþ, "priyo hi j¤ànino 'tyartham aham", "àsthitas sa hi yuktàtmà màm evànuttamàü gatim" iti prakramàt / j¤ànavàü÷ càyam uktalakùaõa eva, asyaiva pårvoktaj¤ànitvàt, bhåmir àpaþ" ity àrabhya, "ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà / apareyam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãvabhåtàm" iti hi cetanàcetanaprakçtidvayasya paramapuruùa÷eùataikarasatoktà; "ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà / mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ity àrabhya, "ye caiva sàttvikà bhàvà ràjasàs tàmasà÷ ca ye / matta eveti tàn viddhi na tv ahaü teùu te mayi // BhGR_1." iti prakçtidvayasya kàryakàraõobhayàvasthasya paramapuruùàyattasvaråpasthitipravçttitvaü paramapuruùasya ca sarvaiþ prakàraiþ sarvasmàt parataratvam uktam; ataþ sa evàtra j¤ànãty ucyate  //719//

tasya j¤ànino durlabhatvam evopapàdayati 

      kàmais tais tair hçtaj¤ànàþ prapadyante 'nyadevatàþ  |
      taü taü niyamam àsthàya prakçtyà niyatàþ svayà  || BhG_7.20 ||

sarva eva hi laukikàþ puruùàþ svayà prakçtyà pàpavàsanayà guõamayabhàvaviùayayà niyatàþ nityànvitàþ tais taiþ svavàsanànuråpair guõamayair eva kàmaiþ icchàviùayabhåtaiþ hçtamatsvaråpaviùayaj¤ànàþ tattatkàmasiddhyartham anyadevatàþ madvyatiriktàþ kevalendràdidevatàþ taü taü niyamaü àsthàya tattaddevatàvi÷eùamàtraprãõanàsàdhàraõaü niyamam àsthyàya prapadyante tà evà÷rityàrcayante // BhGR_7.20 //

      yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitum icchati  |
      tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàm eva vidadhàmy aham  || BhG_7.21 ||

tà api devatà madãyàs tanavaþ, "ya àditye tiùñhan ... yam àdityo na veda yasyàditya÷ ÷arãram" ityàdi÷rutibhiþ pratipàditàþ / madãyàs tanava ity ajànann api yo yo yàü yàü madãyàm àdityàdikàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitum icchati; tasya tasyàjànato 'pi mattanuviùayaiùà ÷raddhety anusandhàya tàm evàcalàü nirvighnàü vidadhàmy aham // BhGR_7.21 //

      sa tayà ÷raddhayà yuktas tasyàràdhanam ãhate  |
      labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn  || BhG_7.22 ||

sa tayà nirvighnayà ÷raddhayà yuktas tasya indràder àràdhanaü pratãhate / tataþ mattanubhåtendràdidevatàràdhanàt tàn eva hi svàbhilaùitàn kàmàn mayaiva vihitàn labhate / yady apy àràdhanakàle, "àràdhyendràdayo madãyàs tanavaþ, tata eva tadarcanaü ca madàràdhanam" iti na jànàti  tathàpi tasya vastuno madàràdhanatvàd àràdhakàbhilaùitam aham eva vidadhàmi // BhGR_7.22 //

      antavat tu phalaü teùàü tad bhavaty alpamedhasàm  |
      devàn devayaj¤o yànti madbhaktà yànti màm api  || BhG_7.23 ||

teùàm alpamedhasàm alpabuddhãnàm indràdimàtrayàjinàü tadàràdhanaphalam alpam, antavac ca bhavati / kutaþ? devàn devayajo yànti  yata indràdãn devàn tadyàjino yànti / indràdayo 'pi hi paricchinnabhogàþ parimitakàlavartina÷ ca / tatas tatsàyujyaü pràptàþ tais saha pracyavante / madbhaktà api teùàm eva karmaõàü madàràdhanaråpatàü j¤àtvà paricchinnaphalasaïgaü tyaktvà matprãõanaikaprayojanàþ màü pràpnuvanti; na ca punar nivartante / "màm upetya tu kaunteya punar janma na vidyate" iti hi vakùyate // BhGR_7.23 //

itare tu sarvasamà÷rayaõãyatvàya mama manuùyàdiùv avatàram apy aki¤citkaraü kurvantãty àha 

      avyaktaü vyaktim àpannaü manyante màm abuddhayaþ  |
      paraü bhàvam ajànanto mama avyayam anuttamam  || BhG_7.24 ||

sarvaiþ karmabhir àràdhyo 'haü sarve÷varo vàïmanasàparicchedyasvaråpasvabhàvaþ paramakàruõyàd a÷rityavàtsalyàc ca sarvasamà÷rayaõãyatvàyàjahatsvabhàva eva vasudevasånur avarãrõa iti mamaivaü paraü bhàvam avyayam anuttamam ajànantaþ pràkçtaràjasånusamànam itaþ pårvam anabhivyaktam idànãü karmava÷àj janmavi÷eùaü pràpya vyaktim àpannam pràptaü màm buddhayo manyante / ato màü nà÷rayante; na karmabhir àràdhayanti ca // BhGR_7.24 //

kuta evaü na prakà÷yata ity atràha 

      nàhaü prakà÷aþ sarvasya yogamàyàsamàvçtaþ  |
      måóho 'yaü nàbhijànàti loko màm ajam avyayam  || BhG_7.25 ||

kùetraj¤àsàdhàraõamanuùyatvàdisaüsthànayogàkhyamàyayà samàvçto 'haü na sarvasya prakà÷aþ / mayi manuùyatvàdisaüsthànadar÷anamàtreõa måóho 'yaü loko màm ativàyvindrakarmàõam atisåryàgnitejasam upalabhyamànam api ajam avyayaü nikhilajagadekakàraõaü sarve÷varaü màü sarvasamà÷rayaõãyatvàya manuùyatvasaüsthànam àsthitaü nàbhijànàti // BhGR_7.25 //

      vedàhaü samatãtàni vartamànàni càrjuna  |
      bhaviùyàõi ca bhåtàni màü tu veda na ka÷cana  || BhG_7.26 ||

atãtàni vartamànàni anàgatàni ca sarvàõi bhåtàny ahaü veda jànàmi / màü tu veda na ka÷cana mayànusaüdhãyamàneùu kàlatrayavartiùu bhåteùu màm evaüvidhaü vàsudevaü sarvasamà÷rayõãyatvàyàvatãrõaü viditvà màm eva samà÷rayan na ka÷cid upalabhyata ityarthaþ / ato j¤ànã sudurlabha eva // BhGR_7.26 //

tathà hi 

      icchàdveùasamutthena dvandvamohena bhàrata  |
      sarvabhåtàni saümohaü sarge yànti parantapa  || BhG_7.27 ||

icchàdveùàbhyàü samutthitena ÷ãtoùõàdidvandvàkhyena mohena sarvabhåtàni sarge janmakàla eva saümohaü yànti / etad uktaü bhavati  guõamayeùu sukhaduþkhàdidvandveùu pårvapårvajanmani yadviùayau icchàdveùau abhyastau, tadvàsanayà punar api janmakàla eva tad eva dvandvàkhyam icchàdveùaviùayatvena samutthitaü bhåtànàü mohanaü bhavati; tena mohena sarvabhåtàni saümohaü yànti; tadviùayecchàdveùasvabhàvàni bhavanti, na matsam÷leùaviyogasukhaduþkhasvabhàvàni, j¤ànã tu matsaü÷leùaviyogaikasukhaduþkhasvabhàvaþ; na tatsvabhàvaü kim api bhåtaü jàyate iti // BhGR_7.27 //

      yeùàü tv antagataü pàpaü janànàü puõyakarmaõàm  |
      te dvandvamohanirmuktàþ bhajante màü dçóhavratàþ  || BhG_7.28 ||

yeùàü tv anekajanmàrjitenotkçùñapuõyasaücayena guõamayadvandveccchàdveùahetubhåtaü madaunmukhyavirodhi ca anàdikàlapravçttaü pàpam antagatam kùãõam; te pårvoktena sukçtatàratamyena màü ÷araõam anuprapadya guõamayàn mohàd vinirmuktàþ jaràmaraõamokùàya, mahate cài÷varyàya, matpràptaye ca dçóhavratàþ dçóhasaïkalpàþ màm eva bhajante // BhGR_7.28 //

atra trayàõàü bhagavantaü bhajamànànàü j¤àtavyavi÷eùàn upàdeyàü÷ ca prastauti 

      jaràmaraõamokùàya màm à÷ritya yatanti ye  |
      te brahma tad viduþ kçtsnam adhyàtmaü karma càkhilam  || BhG_7.29 ||

jaràmaraõamokùàya prakçtiviyuktàtmasvaråpadar÷anàya màm à÷ritya ye yatante, te tadbrahma viduþ, adhyàtmaü tu kçtsnaü viduþ, karma càkhilaü viduþ // BhGR_1.29 //

      sàdhibhåtàdhidaivaü màü sàdhiyaj¤aü ca ye viduþ  |
      prayàõakàle 'pi ca màü te vidur yuktacetasaþ  || BhG_7.30 ||

atra ya iti punar nirde÷àt pårvanirdiùñavyo 'nye adhikàriõo j¤àyante; sàdhibhåtaü sàdhidaivaü màm ai÷varyàrthino ye viduþ ity etad anuvàdasaråpam apy apràptàrthatvàd vidhàyakam eva; tathà sàdhiyaj¤am ity api trayàõàm adhikàriõàm avi÷eùeõa vidhãyate; arthasvabhàvyàt / trayàõàü hi nityanaimittikaråpamahàyaj¤àdyanuùñhànam avarjanãyam / te ca prayàõakàle 'pi svapràpyànuguõaü màü viduþ / te ceti cakàràt pårve jaràmaraõamokùàya yatamànà÷ ca prayàõakàle vidur iti samuccãyante; anena j¤ànino 'py arthasvàbhàvyàt sàdhiyaj¤aü màü viduþ, prayàõakàle 'pi svapràpyànuguõaü màü vidur ity uktaü bhavati // BhGR_7.30 //



******************** ADHYAYA 8 ********************


saptame  parasya brahmaõo vàsudevasyopàsyatvam nikhilacetanàcetanavastu÷eùitvam, kàraõatvam, àdhàratvam, sarva÷arãratayà sarvaprakàratvena sarva÷abdavàcyatvam, sarvaniyantçtvam, sarvai÷ ca kalyàõaguõagaõais tasyaiva parataratvam, sattvarajastamomayair dehendriyatvena bhogyatvena càvasthitair bhàvair anàdikàlapravçttaduùkçtapravàhahetukais tasya tirodhànam, atyutkçùñasukçtahetukabhagavatprapattyà sukçtatàratamyena ca pratipattivai÷eùyàd ai÷varyàkùarayàthàtmyabhagavatpràptyapekùayopàsakabhedam, bhagavantaü prepsor nityayuktatayaikabhaktitayà càtyarthaparamapuruùapriyatvena ca ÷raiùñhyam durlabhatvaü ca pratipàdya eùàü trayàõàü j¤àtavyopàdeyabhedàü÷ ca pràstauùãt / idànãm aùñame prastutàn j¤àtavyopàdeyabhedàn vivinakti //

     arjuna uvàca 
     kiü tad brahma kim adhyàtmaü kiü karma puruùottama  |
     adhibhåtaü ca kiü proktam adhidaivaü kim ucyate  || BhG_8.1 ||
     adhiyaj¤aþ kathaü ko 'tra dehe 'smin madhusådanam  |
     prayàõakàle ca kathaü j¤eyo 'si niyatàtmabhiþ  || BhG_8.2 ||

jaràmaraõamokùàya bhagavantam à÷ritya yatamànànàü j¤àtavyatayoktaü tad brahma adhyàtmaü ca kim iti vaktavyam / ai÷varyàrthãnàü j¤àtavyam adhibhåtam adhidaivaü ca kim? trayàõàü j¤àtavyo 'dhiyaj¤a÷abdanirdiùña÷ ca kaþ? tasya càdhiyaj¤abhàvaþ katham? prayàõakàle ca ebhis tribhir niyatàtmabhiþ kathaü j¤eyo 'si? // BhGR_8.1,2 //

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     akùaraü brahma paramaü svabhàvo 'dhyàtmam ucyate  |
     bhåtabhàvodbhavakaro visargaþ karmasaüj¤itaþ  || BhG_8.3 ||

tadbrahmeti nirdiùñaü paramam akùaraü na kùaratãty akùaram, kùetraj¤asamaùñiråpam / tathà ca ÷rutiþ, "avyaktam akùare lãyate akùaraü tamasi lãyate" ityàdikà / paramam akùaraü prakçtivinirmuktam àtmasvaråpam / svabhàvo 'dhyàtmam ucyate / svabhàvaþ prakçtiþ / anàtmabhåtam, àtmani saübadhyamànaü bhåtasåkùmatadvàsanàdikaü pa¤càgnividyàyàü j¤àtavyatayoditam / tadubhayaü pràpyatayà tyàjyatayà ca mumukùubhir j¤àtavyam / bhåtabhàvodbhavakaro visargaþ karmasaüj¤itaþ / bhåtabhàvaþ manuùyàdibhàvaþ; tadudbhavakaro yo visargaþ, "pa¤camyàm àhutàv àpaþ puruùavacaso bhavanti" iti ÷rutisiddho yoùitsaübandhajaþ, sa karmasaüj¤itaþ / tac càkhilaü sànubandham udvejanãyatayà, pariharaõãyatayà ca mumukùubhir j¤àtavyam / pariharaõãyatayà cànantaram eva vakùyate, "yad icchanto brahmacaryaü caranti" iti // BhGR_8.3 //

     adhibhåtaü kùaro bhàvaþ puruùa÷ càdhidaivatam  |
     adhiyaj¤o 'ham evàtra dehe dehabhçtàü vara  || BhG_8.4 ||

ai÷varyàrthinàü j¤àtavyatayà nirdiùñam adhibhåtaü kùaro bhàvaþ viyadàdibhåteùu vartamànaþ tatpariõàmavi÷eùaþ kùaraõasvabhàvo vilakùaõaþ ÷abdaspar÷àdis sàsrayaþ / vilakùaõàþ sà÷rayà÷ ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ ai÷varyàrthibhiþ pràpyàs tair anusandheyàþ / puruùa÷ càdhidaivatam adhidaivata÷abdanirdiùñaþ puruùaþ adhidaivatam devatopari vartamànaþ, indraprajàpatiprabhçtikçtsnadaivatopari vartamànaþ, indraprajàpatiprabhçtãnàü bhogyajàtad vilakùaõa÷abdàder bhoktà puruùaþ / sà ca bhoktçtvàvasthà ai÷varyàrthibhiþ pràpyatayànusandheyà / adhiyaj¤o 'ham eva / adhiyaj¤aþ yaj¤air àràdhyatayà vartamànaþ / atra indràdau mama dehabhåte àtmatayàvasthito 'ham eva yaj¤air àràdhya iti mahàyaj¤àdinityanaimittikànuùñhànavelàyàü trayàõàm adhikàriõàm anusandheyam etat // BhGR_8.4 //

     antakàle ca màm eva smaran muktvà kalebaram  |
     yaþ prayàti sa madbhàvaü yàti nàsty atra saü÷ayaþ  || BhG_8.5 ||

idam api trayàõàü sàdhàraõam / antakàle ca màm eva smaran kalevaraü tyaktvà yaþ prayàti, sa madbhàvaü yàti mama yo bhàvaþ svabhàvaþ taü yàti; tadànãü yathà màm anusandhatte, tathàvidhàkàro bhavatãtyarthaþ; yathà àdibharatàdayas tadànãü smaryamàõamçgasajàtãyàkàràt saübhåtàþ // BhGR_8.5 //

smartus svaviùayasajàtãyàkàratàpàdanam antyapratyayasya svabhàva iti suspaùñam àha 

     yaü yaü vàpi smaran bhàvaü tyajaty ante kalebaram  |
     taü tam evaiti kaunteya sadà tadbhàvabhàvitaþ  || BhG_8.6 ||

ante antakàle yaü yaü vàpi bhàvaü smaran kalebaraü tyajati, taü taü bhàvam eva maraõànantaram eti / antimapratyaya÷ ca pårvabhàvitaviùaya eva jàyate // BhGR_8.6 //

     tasmàt sarveùu kàleùu màm anusmara yudhya ca  |
     mayy arpitamanobuddhiþ màm evaiùyasy asaü÷ayaþ  || BhG_8.7 ||

yasmàt pårvakàlàbhyastaviùaya evàntyapratyayo jàyate, tasmàt sarveùu kàleùv àprayàõàd ahar ahar màm anusmara / aharahar anusmçtikaraü yuddhàdikaü varõà÷ramànubandhi ÷rutismçticoditaü nityanaimittikaü ca karma kuru / evam upàyena mayy arpitamanobuddhiþ antakale ca màm eva smaran yathàbhilaùitaprakàraü màü pràpsyasi; nàtra saü÷ayaþ // BhGR_8.7 //

evaü sàmànyena svapràpyàvàptir antyapratyayàdhãnety uktvà tadarthaü trayàõàm upàsanaprakàrabhedaü vaktum upakramate; tatrài÷varyàrthinàm upàsanaprakàraü yathopàsanam antyapratyayaprakàraü càha 

     abhyàsayogayuktena cetasà nànyagàminà  |
     paramaü puruùaü divyaü yàti pàrthànucintayan  || BhG_8.8 ||

aharahar abhyàsayogàbhyàü yuktatayà nànyagàminà cetasà antakàle paramaü puruùaü divyaü màü vakùyamàõaprakàraü cintayan màm eva yàti  àdibharatamçgatvapràptivad ai÷varyavi÷iùñatayà matsamànàkàro bhavati / abhyàsaþ nityanaimittikàviruddheùu sarveùu kàleùu manasopàsyasaü÷ãlanam / yogas tu aharahar yogakàle 'nuùñhãyamànaü yathoktalakùaõam upàsanam // BhGR_8.8 //

     kaviü puràõam anu÷àsitàram aõor aõãyàüsam anusmared yaþ  |
     sarvasya dhàtàram acintyaråpam àdityavarõaü tamasaþ parastàt  || BhG_8.9 ||
     prayàõakàle manasàcalena bhaktyà yukto yogabalena caiva  |
     bhruvor madhye pràõam àve÷ya samyak sa taü paraü puruùam upaiti divyam  || BhG_8.10 ||

kaviü sarvaj¤an puràõam puràtanam anu÷àsitàram vi÷vasya pra÷àsitàram aõor aõãyàüsam jãvàd api såkùmataram, sarvasya dhàtàram sarvasya sraùñàram, acintyaråpam sakaletaravisajàtãyasvaråpam, àdityavarõaü tamasaþ parastàd apràkçtasvàsàdhàraõadivyaråpam, tam evaübhåtam aharahar abhyasyamànabhaktiyuktayogabalena àråóhasaüskàratayà acalena manasà prayàõakàle bhruvor madhye pràõam àve÷ya saüsthàpya tatra bhåmadhye divyaü puruùaü yo 'nusmaret; sa tam evopaiti  tadbhàvaü yàti, tatsamànài÷varyo bhavatãtyarthaþ // BhGR_8.9,10 //        

atha kaivalyàrthinàü smaraõ aprakàram àha 

     yad akùaraü vedavido vadanti vi÷anti yad yatayo vãtaràgàþ  |
     yad icchanto brahmacaryaü caranti tat te padaü saügraheõa pravakùye  || BhG_8.11 ||

yad akùaram asthålatvàdiguõakaü vedavido vadanti, vãtaràgà÷ ca yatayo yad akùaraü vi÷anti, yad akùaraü pràptum icchanto brahmacaryaü caranti, tat padaü saügraheõa te pravakùye / padyate gamyate cetaseti padam; tan nikhilavedàntavedyaü matsvaråpam akùaraü yathà upàsyam, tathà saükùepeõa pravakùyàmãtyarthaþ // BhGR_8.11 //

     sarvadvàràõi saüyamya mano hçdi nirudhya ca  |
     mårdhny àdhàyàtmanaþ pràõam àsthito yogadhàraõàm  || BhG_8.12 ||
     om ity ekàkùaraü brahma vyàharan màm anusmaran  |
     yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàü gatim  || BhG_8.13 ||

sarvàõi ÷rotràdãnãndriyàõi j¤ànadvàrabhåtàni saüyamya svavyàpàrebhyo vinivartya, hçdayakamalaniviùñe mayy akùare mano nirudhya, yogàkhyàü dhàraõàm àsthitaþ mayy eva ni÷calàü sthitim àsthitaþ, om ity ekàkùaraü brahma madvàcakaü vyàharan, vàcyaü màm anusmaran, àtmanaþ pràõaü mårdhny àdhàya dehaü tyajan yaþ prayàti  sa yàti paramàü gatiü prakçtiviyuktaü matsamànàkàram apunaràvçttim àtmànaü pràpnotãtyarthaþ / "yaþ sa sarveùu bhåteùu na÷yatsu na vina÷yati // avyakto 'kùara ity uktas tam àhuþ paramàü gatim // BhGR_1." ity anantaram eva vakùyate  //812, 13//

evam ai÷varyàrthinaþ kaivalyàrthina÷ ca svapràpyànuguõaü bhagavadupàsanaprakàra uktaþ; atha j¤ànino bhagavadupàsanaprakàraü pràptiprakàraü càha 

     ananyacetàþ satataü yo màü smarati nitya÷aþ  |
     tasyàhaü sulabhaþ pàrtha nityayuktasya yoginaþ  || BhG_8.14 ||

nitya÷aþ màm udyogaprabhçti satataü sarvakàlam ananyacetàþ yaþ smarati atyarthamatpriyatvena matsmçtyà vinà àtmadhàraõam alabhamàno nirati÷ayapriyàü smçtiü yaþ karoti; tasya nityayuktasya nityayogaü kàïkùamàõasya yoginaþ ahaü sulabhaþ aham eva pràpyaþ; na madbhàva ai÷varyàdikaþ supràpa÷ ca / tadviyogam asahamàno 'ham eva taü vçõe / "yam evaiùa vçõute tena labhyaþ" iti hi ÷råyate / matpràptyanuguõopàsanavipàkaü tadvirodhinirasanam atyarthamatpriyatvàdikaü càham eva dadàmãtyarthaþ / vakùyate ca "teùàü satatayuktànàü bhajatàü prãtipårvakam / dadàmi buddhiyogaü taü yena màm upàyànti te // teùàm evànukampàrtham aham aj¤ànajaü tamaþ / nà÷ayàmy àtmabhàvastho j¤ànadãpena bhàsvatà // BhGR_1." iti  //814//

ataþ param adhyàya÷eùeõa j¤àninaþ kaivalyàrthina÷ càpunaràvçttim ai÷varyàrthinaþ punaràvçttiü càha 

     màm upetya punarjanma duþkhàlayam a÷à÷vatam  |
     nàpnuvanti mahàtmànaþ saüsiddhiü paramàü gatàþ  || BhG_8.15 ||

màü pràpya punarnikhiladuþkhàlayam a÷à÷vatam asthiraü janma na pràpnuvanti / yata ete mahàtmànaþ mahàmanasaþ, yathàvasthitamatsvaråpaj¤ànànà atyarthamatpriyatvena mayà vinà àtmadhàraõam alabhamànà mayy àsktamanaso madà÷rayà màm upàsya paramasaüsiddhiråpaü màü pràptàþ // BhGR_8.15 //

ai÷varyagatiü pràptànàü bhagavantaü pràptànàü ca punaràvçttau apunaràvçttau ca hetum anantaram àha 

     à brahmabhuvanàl lokàþ punaràvartino 'rjuna  |
     màm upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate  || BhG_8.16 ||

brahmalokaparyantàþ brahmàõóodaravartinas sarve lokà bhogài÷varyàlayàþ punaràvartinaþ vinà÷inaþ / ata ai÷varyagatiü pràptànàü pràpyasthànavinà÷àd vinà÷itvam avarjanãyam / màü sarvaj¤aü satyasaïkalpaü nikhilajagadutpattisthitilayalãlaü paramakàruõikaü sadaikaråpaü pràptànàü vinà÷aprasaïgàbhàvàt teùàü punarjanma na vidyate // BhGR_8.16 //

brahmalokaparyantànàü lokànàü tadantarvartinàü ca paramapuruùasaïkalpakçtàm utpattivinà÷akàlavyavasthàm àha 

     sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaõo viduþ  |
     ràtriü yugasahasràntàü te 'horàtravido janàþ  || BhG_8.17 ||
     avyaktàd vyaktayaþ sarvàþ prabhavanty aharàgame  |
     ràtryàgame pralãyante tatraivàvyaktasaüj¤ake  || BhG_8.18 ||
     bhåtagràmaþ sa evàyaü bhåtvà bhåtvà pralãyate  |
     ràtryàgame 'va÷aþ pàrtha prabhavaty aharàgame  || BhG_8.19 ||

ye manuùyàdicaturmukhàntànàü matsaïkalpakçtàhoràtravyavasthàvido janàþ, te brahmaõa÷ caturmukhasya yad ahaþ tac caturyugasahasràvasànaü viduþ, ràtriü ca tathàråpàm / tatra brahmaõo 'haràgamasamaye trailokyàntarvartinyo dehendriyabhogyabhogasthànaråpà vyakta÷ caturmukhadehàvasthàd avyaktàt prabhavanti / tatraiva avyaktàvasthàvi÷eùe caturmukhadehe ràtryàgamasamaye pralãyante / sa evàyaü karmava÷yo bhåtagràmo 'haràgame bhåtvà bhutvà ràtryàgame pralãyate / punar apy aharàgame prabhavati / tathà varùatàvasànaråpayugasahasrànte brahmalokaparyantà lokàþ brahmà ca, "pçthivyapsu pralãyate àpastejasi lãyante" ityàdikrameõa avyaktàkùaratamaþparyantaü mayy eva pralãyante / evaü madvyatiriktasya kçtsnasya kàlavyavasthayà matta utpatteþ mayi pralayàc cotpattivinà÷ayogitvam avarjanãyam ity ai÷varyagatiü pràptànàü punaràvçttir aparihàryà / màm upetànàü tu na punaràvçttiprasaïgaþ // BhGR_8.19 //

atha kaivalyaü praptànàm api punaràvçttir na vidyata ity aha 

     paras tasmàt tu bhàvo 'nyo 'vyakto 'vyaktàt sanàtanaþ  |
     yasya sarveùu bhåteùu na÷yatsu na vina÷yati  || BhG_8.20 ||
     avyakto 'kùara ity uktas tam àhuþ paramàü gatim  |
     yaü pràpya na nivartante tad dhàma paramaü mama  || BhG_8.21 ||

tasmàd avyaktàd acetanaprakçtiråpàt puruùàrthatayà paraþ utkçùño bhàvo 'nyo j¤ànaikàkàratayà tasmàd visajàtãyaþ, avyaktaþ kenacit pramàõena na vyajyata ity avyaktaþ, svasaüvedyasvàsàdhàraõàkàra ityarthaþ; sanàtanaþ utpattivinà÷ànarhatayà nityaþ yaþ sarveùu viyadàdibhåteùu sakàraõeùu sakàryeùu vina÷yatsu tatra tatra sthito 'pi na vina÷yati; saþ avyakto 'kùara ityuktaþ, "ye tv akùaram anirde÷yam avyaktaü paryupàsate", "kåñastho 'kùara ucyate" ityàdiùu  taü vedavidaþ paramàü gatim àhuþ / ayam eva, "yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàü gatim" ity atra paramagati÷abdanirdiùño 'kùaraþ prakçtisaüsargaviyuktasvasvaråpeõàvasthita àtmetyarthaþ / yam evaübhåtaü svaråpeõàvasthitaü pràpya na nivartante; tan mama paramaü dhàma paraü niyamanasthànam / acetanaprakçtir ekaü niyamanasthànam; tatsaüsçùñaråpà jãvaprakçtir dvitãyaü niyamanasthànam / acitsaüsargaviyuktaü svaråeõàvathitaü muktasvaråpaü paramaü niyamanasthànam ityarthaþ / tac càpunaràvçttiråpam / atha và prakà÷avàcã dhàma÷abdaþ; prakà÷aþ ceha j¤ànam abhipretam; prakçtisaüsçùñàt parichinnaj¤ànaråpàd àtmano 'paricchinnaj¤ànaråpatayà muktasvaråpaü paraü dhàma // BhGR_1.20 //21//

j¤àninaþ pràpyaü tu tasmàd atyantavibhaktam ity àha 

     puruùas sa paraþ pàrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà  |
     yasyàntassthàni bhåtàni yena sarvam idaü tatam  || BhG_8.22 ||

"mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhanaüjaya / mayi sarvam idaü protaü såtre maõigaõà iva // BhGR_1.", "màm ebhyaþ param avyayam" ityàdinà nirdiùñasya yasya antassthàni sarvàõi bhåtàni, yena ca pareõa puruùeõa sarvam idaü tatam, sa paraþ puruùaþ "ananyacetàs satatam" ity ananyayà bhaktyà labhyaþ  //822//

athàtmayàthàtmyaviduþ paramapuruùaniùñasya ca sàdharaõãm arciràdikàü gatim àha  dvayor apy arciràdikà gatiþ ÷rutau ÷rutà / sà càpunaràvçttilakùaõà / yathà pa¤càgnividyàyàm, "tad ya itthaü vidur ye ceme 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate, te 'rciùam abhisaübhavanty arciùo 'haþ" ityàdau / arciràdikayà gatasya parabrahmapràptir apunaràvçtti÷ càmnàtà, "sa enàn brahma gamayati etena pratipadyamànà imaü mànavam àvartaü nàvartante" iti / na ca prajàpativàkyàdau ÷rutaparavidyàïgabhåtàtmapràptiviùayeyam, "tad ya itthaü viduþ" iti gati÷rtuiþ, "ye ceme 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate" iti paravidyàyàþ pçthakchrutivaiyàrthyàt / pa¤càgnividyàyàü ca, "iti tu pa¤camyàm àhutàv àpaþ puruùavacaso bhavanti" iti, "ramaõãyacaraõàþ ... kapåyacaraõàþ" iti puõyapàpahetuko manuùyàdibhàvo 'pàm eva bhåtàntarasaüsçùñànàm, àtmanas tu tatpariùvaïgamàtram iti cidacitor vivekam abhidhàya, "tad ya itthaü viduþ ,,, te 'rciùam asaübhavanti ... imaü mànavam àvartaü nàvartante" iti vivikte cidacidvastunã tyàjyatayà pràpyatayà ca ya itthaü viduþ te 'rciràdinà gacchanti, na ca punar àvartanta ity uktam iti gamyate / àtmayàthàtmyavidaþ paramapuruùaniùñhasya ca "sa enàn brahma gamayati" iti brahmapràptivacanàd acidviyuktam àtmavastu brahmàtmakatayà brahma÷eùataikarasam ity anusandheyam; tatkratunyàyàc ca / para÷eùataikarasatvaü ca "ya àtmani tiùñhan ... yasyàtmà ÷arãram" ityàdi÷rutisiddham /

     yatra kàle tv anàvçttim àvçttiü caiva yoginaþ  |
     prayàtà yànti taü kàlaü vakùyàmi bharatarùabha  || BhG_8.23 ||
     agnir jyotir aha÷ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam  |
     tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavido janàþ  || BhG_8.24 ||

atra kàla÷abdo màrgasyàhaþprabhçtisaüvataràntakàlàbhimànidevatàbhåyastayà màrgopalakùaõàrthaþ / yasmin màrge prayàtà yogino 'nàvçttiü puõyakarmàõa÷ càvçttiü yànti taü màrgaü vakùyàmãtyarthaþ / "agnir jyotir aha÷ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam" iti saüvatsaràdãnàü pradar÷anam // BhGR_8.23,24 //

     dhåmo ràtris tathà kçùõaþ ùaõmàsà dakùiõàyaõam  |
     tatra càndramasaü jyotir yogã pràpya nivartate  || BhG_8.25 ||

etac ca dhåmàdimàrgasthapitçlokàdeþ pradar÷anam / atra yogi÷abdaþ puõyakarmasaübandhiviùayaþ // BhGR_8.25 //

     ÷uklakçùõe gatã hy ete jagataþ ÷à÷vate mate  |
     ekayà yàty anàvçttim anyayàvartate punaþ  || BhG_8.26 ||

÷uklà gatiþ arciràdikà, kçùõà ca dhåmàdikà / ÷uklayànàvçttiü yàti; kçùõayà tu punar àvartate / ete ÷uklakçùõe gatã j¤àninàü vividhànàü puõyakarmaõàü ca ÷rutau ÷à÷vate mate / "tad ya itthaü vidur ye ceme 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate te 'rciùam abhisaübhavanti", "atha ya ime gràma iùñàpårte dattam ity upàsate te dhåmam abhisaübhavanti" iti // BhGR_8.26 //

     naite sçtã pàrtha jànan yogã muhyati ka÷cana  |
     tasmàt sarveùu kàleùu yogayukto bhavàrjuna  || BhG_8.27 ||

etau màrgau jànan yogã prayàõakàle ka÷cana na muhyati; api tu svenaiva devayànena pathà yàti / tasmàd aharahar ciràdigaticintanàkhyayogayukto bhava // BhGR_8.27 //

athàdhyàyadvayodita÷àstràrthavedanaphalam àha 

     vedeùu yaj¤eùu tapassu caiva dàne ca yat puõyaphalaü pradiùñam  |
     atyeti tat sarvam idaü viditvà yogã paraü sthànam upaiti càdyam  || BhG_8.28 ||

çgyajussàmàtharvaråpavedàbhyàsayaj¤atapodànaprabhçtiùu sarveùu puõyeùu yat phalaü nirdiùñam, idam adhyàyadvayoditaü bhagavanmàhàtmyaü viditvà tat sarvam atyeti etadvedanasukhàtirekeõa tat sarvaü tçõavan manyate / yogã j¤ànã ca bhåtvà j¤àninaþ pràpyaü param àdyaü sthànam upaiti // BhGR_8.28 //



******************** ADHYAYA 9 ********************


upàsakabhedanibandhanà vi÷eùàþ pratipàditàþ / idànãm upàsyasya paramapuruùasya màhàtmyam, j¤àninàü vi÷eùaü ca vi÷odhya bhaktiråpasyopàsanasya svaråpam ucyate /

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     idaü tu guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave  |
     j¤ànaü vij¤ànasahitaü yaj j¤àtvà mokùase '÷ubhàt  || BhG_9.1 ||

idaü tu guhyatamaü bhaktiråpam upàsanàkhyaü j¤ànaü vij¤ànasahitam upàsanagatavi÷eùaj¤ànasahitam, anasåyave te pravakùyàmi  madviùayaü sakaletaravisajàtãyam aparimitaprakàraü màhàtmyaü ÷rutvà, evam eva saübhavatãti manvànàya te pravakùyàmãtyarthaþ / yaj j¤ànam anuùñhànaparyantaü j¤àtvà matpràptivirodhinaþ sarvasmàd a÷ubhàn mokùyase // BhGR_9.1 //

     ràjavidyà ràjaguhyaü pavitram idam uttamam  |
     pratyakùàvagamaü dharmyaü susukhaü kartum avyayam  || BhG_9.2 ||

ràjavidyà vidyànàü ràjà, ràjaguhyaü guhyànàü ràjà / ràj¤àü vidyeti và ràjavidyà / ràjàno hi vistãrõàgàdhyamanasaþ / mahàmanasàm iyaü vidyetyarthaþ / mahàmanasa eva hi gopanãyagopanaku÷alà iti teùàm eva guhyam / idam uttamaü pavitraü matpràptivirodhya÷eùakalmaùàpaham / pratyakùàvagamam / avagamyata ity avagamaþ  viùayaþ; pratyakùabhåto 'vagamaþ viùayo yasya j¤ànasya tat pratyakùàvagamam / bhaktiråpeõopàsanenopàsyamàno 'haü tàdànãm evopàsituþ pratyakùatàm upagato bhavàmãtyarthaþ / athàpi dharmyaü dharmàd anapetam / dharmatvaü hi ni÷÷reyasasàdhanatvam / svaråpeõaivàtyarthapriyatvena tadànãm eva maddar÷anàpàdanatayà ca svayaü ni÷÷reyasaråpam api nirati÷ayani÷÷reyasaråpàtyantikamatpràptisàdhanam ityarthaþ / ata eva susukhaü kartuü susukhopàdànam / atyarthapriyatvenopàdeyam / avyayam akùayam; matpràptiü sàdhayitvà+api svayaü na kùãyate / evaüråpam upàsanaü kurvato matpradàne kçte 'pi kiücit kçtaü mayà+asyeti me pratibhàtãtyarthaþ // BhGR_9.2 //

     a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyàsya parantapa  |
     apràpya màü nivartante mçtyusaüsàravartmani  || BhG_9.3 ||

asyopàsanàkhyasya dharmasya nirati÷ayapriyamadviùayatayà svayaü nirati÷ayapriyaråpasya paramani÷÷reyasaråpamatpràptisàdhanasyàvyayasyopàdànayogyada÷àyàü pràpya a÷raddadhànàþ vi÷vàsapårvakatvaràrahitàþ puruùàþ màm apràpya mçtyuråpe saüsàravartmani nitaràü vartante / aho mahad idam à÷caryam ityarthaþ // BhGR_9.3 //

÷çõu tàvat pràpyabhåtasya mamàcintyamahimànam 

     mayà tatam idaü sarvaü jagad avyaktamårtinà  |
     matsthàni sarvabhåtàni na càhaü teùv avasthitaþ  || BhG_9.4 ||
     na ca matsthàni bhåtàni pa÷ya me yogam ai÷varam  |
     bhåtabhçn na ca bhåtastho mamàtmà bhåtabhàvanaþ  || BhG_9.5 ||

idaü cetanàcetanàtmakaü kçtsnaü jagad avyaktamårtinà aprakà÷itasvaråpeõa mayà antaryàmiõà, tatam asya jagato dhàraõàrthaü niyamanàrthaü ca ÷eùitvena vyàptam ityarthaþ / yathàntaryàmibràhmaõe, "yaþ pçthivyàü tiùñhan ... yaü pçthivã na veda", "ya àtmani tiùñhan ... yam àtmà na veda" iti cetanàcetanavastujàtair adçùñeõàntaryàmiõà tatra tatra vyàptir uktà / tato matsthàni sarvabhåtàni sarvàõi bhåtàni mayy antaryàmiõi sthitàni / tatraiva bràhmaõe, "yasya pçthivã ÷arãraü ... yaþ pçthivãm antaro yamayati, yasyàtmà ÷arãraü ... ya àtmànam antaro yamayati" iti ÷arãratvena niyàmyatvapratipàdanàt tadàyatte sthitiniyamane pratipàdite; ÷eùitvaü ca / na càhaü teùv avasthitaþ  ahaü tu na tadàyattasthitiþ; matsthitau tair na ka÷cid upakàra ityathaþ / na ca matsthàni bhåtàni  na ghañàdãnàü jalàder iva mama dhàrakatvam / katham? matsaïkalpena / pa÷ya mamài÷varaü yogam anyatra kutracid asaübhàvanãyaü madasàdhàraõam à÷caryaü yogaü pa÷ya / ko 'sau yoga? bhåtabhçn na ca bhåtastho mamàtmà bhåtabhàvanaþ / sarveùàü bhåtànàü bhartàham; na ca taiþ ka÷cid api mamopakàraþ / mamàtmaiva bhåtabhàvanaþ  mama manomayas saïkalpa eva bhåtànàü bhàvayità dhàrayità niyantà ca // BhGR_9.4,5 //

sarvasyàsya svasaïkalpàyattasthitipravçttitve nidar÷anam àha 

     yathà+àkà÷asthito nityaü vàyuþ sarvatrago mahàn  |
     tathà sarvàõi bhåtàni matsthànãty upadhàraya  || BhG_9.6 ||

yathà àka÷e anàlambane mahàn vayuþ sthitaþ sarvatra gacchati; sa tu vàyur niràlambano madàyattasthitir ity ava÷yàbhyupagamanãyaþ  evam eva sarvàõi bhåtàni tair adçùñe mayi sthitàni mayaiva dhçtànãty upadhàraya / yathà+àhur vedavidaþ, "meghodayaþ sàgarasannivçttir indor vibhàgaþ sphuritàni vàyoþ / vidyudvibhaïgo gatir uùõara÷mer viùõor vicitràþ prabhavanti màyàþ" iti viùõor ananyasàdhàraõàni mahà÷caryàõãtyarthaþ / ÷rutir api, "etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ", "bhãùà+asmàd vàtaþ pavate,bhãùodeti såryaþ, bhãùà+asmàd agni÷ cendra÷ ca" ityàdikà // BhGR_9.6 //
sakaletaranirapekùasya bhagavatas saïkalpàt sarveùàü sthitiþ pravçtti÷ coktà tathà tat saïkalpàd eva sarveùàm utpattipralayàv apãty àha 

     sarvabhåtàni kaunteya prakçtiü yànti màmikàm  |
     kalpakùaye punas tàni kalpàdau visçjàmy aham  || BhG_9.7 ||

sthàvarajaïgamàtmakàni sarvàõi bhåtàni, màmikàm maccharãrabhåtàm, prakçtiü tama÷÷abdavàcyàü nàmaråpavibhàgànarhàm, kalpakùaye caturmukhàvasànasamaye matsaïkalpàd yànti; tàny eva bhåtàni kalpàdau punar visçjyàmy aham; yathà+àha manuþ "àsãd idaü tamobhåtaü ... so 'bhidhyàya ÷arãràt svàt" iti / ÷rutir api "yasyàvyaktaü ÷arãram", "avyaktam akùare lãyate, akùaraü tamasi lãyate" ityàdikà, "tam àsãt tamasà gåóham agre praketam"  iti ca // BhGR_9.7 //

     prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ  |
     bhåtagràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt  || BhG_9.8 ||

svakãyàü vicitrapariõàminãü prakçtim avaùñabhya aùñadhà pariõàmyy imaü caturvidhaü devatiryaïmanuùyasthàvaràtmakaü bhåtagràmaü madãyàyà mohinyà guõamayyàþ prakçter va÷àd ava÷aü punaþ punaþ kàle kàle visçjàmi // BhGR_9.8 //

evaü tarhi viùamasçùñyàdãni karmàõi naighçõyàdyàpàdanena bhavantaü badhnantãty atràha 

     na ca màü tàni karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya  |
     udàsãnavad àsãnam asaktaü teùu karmasu  || BhG_9.9 ||

na ca tàni viùamasçùñyàdãni karmàõi màü nibadhnanti mayi nairghçõyàdikaü nàpàdayanti, yataþ kùetraj¤ànàü pårvakçtàny eva karmàõi devàdiviùamabhàvahetavaþ; ahaü tu tatra vaiùamye asaktaþ tatrodàsãnavad àsãnaþ; yathà +àha såtrakàraþ "vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt", na karmàvibhàgàd iti cen nànàditvàt" iti // BhGR_9.9 //

     mayà+adhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram  |
     hetunà+anena kaunteya jagad dhi parivartate  || BhG_9.10 ||

tasmàt kùetraj¤akarmànuguõaü madãyà prakçtiþ satyasaïkalpena mayà+adhyakùeõekùità sacaràcaraü jagat såyate / anena kùetraj¤akarmànuguõamadãkùaõena hetunà jagat parivartata iti matsvàmyaü satyasaïkalpatvaü nairghçõyàdidoùarahitatvam ity evam àdikaü mama vasudevasånor ai÷varaü yogaü pa÷ya / yathà+àha ÷rutiþ, "asmàn màyã sçjate vi÷vam etat tasmiü÷ cànyo màyayà sanniruddhaþ / màyàü tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mhe÷varam // BhGR_1." iti  //910//

     avajànanti màü måóhà mànuùãü tanum à÷ritam  |
     paraü bhàvam ajànanto mama bhåtamahe÷varam  || BhG_9.11 ||

evaü màü bhåtamahe÷varaü sarvaj¤aü satyasaïkalpaü nikhilajagadekakàraõaü paramakàruõikatayà sarvasamà÷rayaõãyatvàya mànuùãü tanum à÷ritaü svakçtaiþ pàpakarmabhir måóhà avajànanti pràkçtamanuùyasamaü manyante / bhåtamahe÷varasya mamàpàrakàruõyodàryasau÷ãlyavàtsalyanibandhanaü manuùyatvasamà÷rayaõalakùaõam imaü paraü bhàvam ajànanto manuùyatvasamà÷rayaõamàtreõa màm itarasajàtãyaü matvà tiraskurvantãtyarthaþ // BhGR_9.11 //

     moghà÷à moghakarmàõo moghaj¤ànà vicetasaþ  |
     ràkùasãm àsurãü caiva prakçtiü mohinãü ÷ritàþ  || BhG_9.12 ||

mama manuùyatve paramakàruõyàdiparatvatirodhànakarãü ràkùasãm àsurãü ca mohinãü prakçtim à÷ritàþ, moghà÷àþ moghvठchitàþ niùphalavठchitàþ, moghkarmàõaþ moghàrambhàþ, moghaj¤ànàþ sarveùu madãyeùu caràcareùv artheùu viparãtaj¤ànatayà niùphalaj¤ànàþ, vicetasaþ tathà sarvatra vigatayàthàtmyaj¤ànàþ màü sarve÷varam itarasamaü matvà mayi ca yat kartum icchanti, yad uddi÷yàrambhàn kurvate, tat sarvaü moghaü bhavatãtyarthaþ // BhGR_9.12 //

     mahàtmànas tu màm pàrtha daivãü prakçtim à÷ritàþ  |
     bhajanty ananyamanaso j¤àtvà bhåtàdim avyayam  || BhG_9.13 ||

ye tu svakçtaiþ puõyasa¤cayaiþ màü ÷araõam upagamya vidhvastasamastapàpabandhà daivãü prakçtim à÷rità mahàtmànaþ, te, bhåtàdim avyayam vàïmanasàgocaranàmakarmasvaråpaü paramakàruõikatayà sàdhuparitràõàya manuùyatvenàvatãrõaü màü j¤àtvà+ananyamanaso màü bhajante; matpriyatvàtirekeõa madbhajanena vinà manasa÷ càtmana÷ ca bàhyakaraõànàü ca dhàraõam alabhamànà madbhajanaikaprayojanà bhajante // BhGR_9.13 //

     satataü kãrtayanto màü yatanta÷ ca dçóhavratàþ  |
     namasyanta÷ ca màü bhaktyà nityayuktà upàsate  || BhG_9.14 ||

atyarthamatpriyatvena matkãrtanayatananamaskàrair vinà kùaõàõumàtre 'py àtmadhàraõam alabhamànàþ, madguõavi÷eùavàcãni mannàmàni smçtvà pulakà¤citasarvàïgàþ harùagadgadakaõñhàþ, nàràyaõakçùõavàsedevety evam àdãni satataü kãrtayantaþ, tathaiva yatantaþ matkarmasv arcanàdikeùu, tadupakàreùu bhavananandanavanakaraõàdikeùu ca dçóhasaïkalpà yatamànàþ, bhaktibhàràvanamitamanobuddhyabhimànapadadvayakaradvaya÷irobhir aùñàïgair acintitapàüsukardama÷arkaràdike dharàtale daõóavat praõipatantaþ, satataü màü nityayuktàþ nityayogaü kàïkùamàõà àtmàntaü maddàsyavyavasàyinaþ upàsate // BhGR_9.14 //

     j¤ànayaj¤ena càpy anye yajanto màm upàsate  |
     ekatvena pçthaktvena bahudhà vi÷vatomukham  || BhG_9.15 ||

anye 'pi mahàtmanaþ pårvoktaiþ kãrtanàdibhir j¤ànàkhyena yaj¤ena ca yajanto màm upàsate / katham? bahudhà pçthaktvena jagadàkàreõa, vi÷vatomukham vi÷vaprakàram avasthitaü màm ekatvenopàsate / etad uktaü bhavati  bhagavàn vàsudeva eva nàmaråpavibhàgànarhàtisåkùmacidacidvastu÷arãras san satyasaïkalpo vividhavibhaktanàmaråpasthålacidacidvastu÷arãraþ syàm iti saükalpya sa eka eva devatiryaïmanuùyasthàvaràkhyavicitrajagaccharãro 'vatiùñhata ity anusaüdadhànà÷ ca màm upàsate iti // BhGR_9.15 //

tathà hi vi÷va÷arãro 'ham evàvasthita ity àha 

     ahaü kratur ahaü yaj¤aþ svadhà+aham aham auùadham  |
     mantro 'ham aham evàjyam aham agnir ahaü hutam  || BhG_9.16 ||

ahaü kratuþ ahaü jyotiùñomàdikaþ kratuþ; aham eva mahàyaj¤aþ; aham eva pitçgaõapuùñidà svadhà; auùadhaü havi÷ càham eva; aham eva ca mantraþ; aham eva ca àjyam / pradar÷anàrtham idam somàdikaü ca havir aham evetyarthaþ; aham àhavanãyàdiko 'gniþ; homa÷ càham eva // BhGR_9.16 //

     pità+aham asya jagato màtà dhàtà pitàmahaþ  |
     vedyaü pavitram oïkàra çk sàma yajur eva ca  || BhG_9.17 ||

asya sthàvarajaïgamàtmakasya jagataþ, tatra tatra pitçtvena, màtçtvena, dhàtçtvena, pitàmahatvena ca vartamàno 'ham eva / atra dhàtç÷abdo màtàpitçvyatirikte utpattiprayojake cetanavi÷eùe vartate / yat ki¤cid vedavedyaü pavitram pàvanam,tad aham eva / vedaka÷ ca vedabãjabhåtaþ praõavo 'ham eva / çksàmayajuràtmako veda÷ càham eva // BhGR_9.17 //

     gatir bhartà prabhus sàkùã nivàsa÷ ÷araõaü suhçt  |
     prabhavapralayasthànaü nidhànaü bãjam avyayam  || BhG_9.18 ||

gamyata iti gatiþ; tatra tatra pràpyasthànam ityarthaþ; bhartà dhàrayità, prabhuþ ÷àsità, sàkùã sàkùàddçùñà, nivàsaþ vàsasthànaü ve÷màdi / ÷araõam / iùñasya pràpakatayà+aniùñasya nivàraõatayà ca samà÷rayaõãya÷ cetanaþ ÷araõam / sa càham eva; sukçd dhitaiùã, prabhavapralayasthànam yasya kasyacid yatra kutracid utpattipralayayor yat sthànam, tad aham eva / nidhànaü nidhãyata iti nidhànam, utpàdyam upasaühàryaü càham evetyarthaþ; avyayaü bãjam tatra tatra vyayarahitaü yat kàraõam, tad aham eva // BhGR_9.18 //

     tapàmy aham ahaü varùaü nigçhõàmy ity utsçjyàmi ca  |
     amçtaü caiva mçtyu÷ ca sad asac càham arjuna  || BhG_9.19 ||

agnyàdityàdiråpeõàham eva tapàmi; grãùmàdàv aham eva varùaü nigçhõàmi / tathà varùàsu càham evotsçjàmi / amçtaü caiva mçtyu÷ ca / yena jãvati loko yena ca mriyate, tadubhayam aham eva / kim atra bahunoktena; sadasac càham eva / sad yad vartate, asad yad atãtam anàgataü ca sarvàvasthàvasthitacidacidvastu÷arãratayà tat tat prakàro 'ham evàvasthita ityarthaþ / evaü bahudhà pçthaktvena vibhaktanàmaråpàvasthitakçtsnajagaccharãratayà tatprakàro 'ham evàvasthita ity ekatvaj¤ànenànanusaüdadhànà÷ ca màm upàsate // BhGR_9.19 //

evaü mahàtmanàü j¤àninàü bhagavadanubhavaikabhogànàü vçttam uktvà teùàm eva vi÷eùaü dar÷ayitum aj¤ànàü kàmakàmànàü vçttam àha 

     traividyà màü somapàþ påtapàpàþ yaj¤air iùñvà svargatiü pràrthayante  |
     te puõyam àsàdya surendralokam a÷nanti divyàn divi devabhogàn  || BhG_9.20 ||
     te taü bhuktvà svargalokaü vi÷àlaü kùãõe puõye martyalokaü vi÷anti  |
     evaü trayãdharmam anuprapannàþ gatàgataü kàmakàmà labhante  || BhG_9.21 ||

çgyajussàmaråpàs tisro vidyàþ trividyam; kevalaü trividyaniùñhàs traividyàþ, na tu trayyantaniùñhàþ / trayyantaniùñhà hi mahàtmanaþ pårvoktaprakàreõa nikhilavedavedyaü màm eva j¤àtvà+atimàtramadbhaktikàritakãrtanàdibhir j¤ànayaj¤ena ca madekapràpyà màm evopàsate / traividyàs tu vedapratipàdyakevalendràdiyàga÷iùñasomàn pibantaþ, påtapàpàþ svargàdipràptivirodhipàpàt påtàþ, taiþ kevalendràdidevatyatayà+anusaühitair yaj¤air vastutas tadråpaü màm iùñvà, tathàvasthitaü màm ajànantaþ svargagatiü pràrthayante / te puõyam duþkhàsaübhinnaü surendralokaü pràpya tatra tatra divyàn devabhogàn a÷nanti / te taü vi÷àlaü svargalokaü bhuktvà tadanubhavahetubhåte puõye kùãõe punar api martyalokaü vi÷anti / evaü trayyantasiddhaj¤ànavidhuràþ kàmyasvargàdikàmàþ kevalaü trayãdharmam anuprapannàþ gatàgataü labhante alpàsthirasvargàdãn anubhåya punaþ punar nivartanta ityarthaþ // BhGR_9.20,21 //

mahàtmanas tu nirati÷ayapriyaråpamaccintanaü kçtvà màm anavadhikàti÷ayànandaü pràpyana punar àvartanta iti teùàü vi÷eùaü dar÷ayati 

     ananyà÷ cintayanto màü ye janàþ paryupàsate  |
     teùàü nityàbhiyuktànàü yogakùemaü vahàmy aham  || BhG_9.22 ||

ananyàþ ananyaprayojanàþ, maccintanena vinà+àtmadhàraõàlàbhàn maccintanaikaprayojanàþ màü cintayanto ye mahàtmàno janàþ paryupàsate sarvakalyànõaguõànvitaü sarvavibhåtiyuktaü màü parita upàsate, anyånam upàsate, teùàü nityàbhiyuktànàm mayi nityàbhiyogaü kàïkùamàõànàm, aham matpràptilakùaõaü yogam, apunaràvçttiråpaü kùemam ca vahàmi // BhGR_9.22 //

     ye tv anyadevatàbhaktà yajante ÷raddhayà+anvitàþ  |
     te 'pi màm eva kaunteya yajanty avidhipårvakam  || BhG_9.23 ||

ye tv indràdidevatàbhaktàþ kevalatrayãniùñhàþ ÷raddhayà+anvitàþ indràdãn yajante, te 'pi pårvoktena nyàyena sarvasya maccharãratayà madàtmakatvena, indràdi÷abdànàü ca madvàcitvàd vastuto màm eva yajante; api tv avidhipårvakaü yajante / indràdãnàü devatànàü karamsvàràdhyatayà anvayaü yathà vedàntavàkyàni, "caturhotàro yatra saüpadaü gacchanti deaiþ" ityàdãni vidadhati, na tatpårvakaü yajante / vedàntavàkyajàtaü hi paramapuruùa÷arãratayà+avasthitànàm indràdãnàm àràdhyatvaü vidadhad atmabhåtasya paramapuruùasyaiva sàkùàd àràdhyatvaü vidadhàti / caturhotàraþ agnihotradar÷apårõamàsàdãni karmàõi, yatra paramàtmany àtmatayà+avasthite saty eva taccharãrabhåtendràdidevaiþ; saüpadaü gacchanti indràdidevànàm àràdhanàny etàni karmàõãtãmàü saüpadaü gacchantãtyarthaþ // BhGR_9.23 //

atas traividyà indràdi÷arãrasya paramapuruùasyàràdhanàny etàni karmàõi; àràdhya÷ ca sa eveti na jànanti, te ca parimitaphalabhàgina÷ cyavanasvabhàvà÷ ca bhavanti; tad àha 

     ahaü hi sarvayaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca  |
     na tu màm abhijànanti tattvenàta÷ cyavanti te  || BhG_9.24 ||

prabhur eva ca  tatra tatra phalapradàtà càham eva ityarthaþ // BhGR_9.24 //

aho mahad idaü vaicitryam, yad ekasminn eva karmaõi vartamànàþ saïkalpamàtrabhedena kecid atyalpaphalabhàgina÷ cyavanasvabhàvà÷ ca bhavanti; kecana anavadhikàti÷ayànandaparamapuruùapràptiråpaphalabhàgino 'punaràvartina÷ ca bhavantãty àha 

     yànti devavratà devàn pitQn yànti pitçvratàþ  |
     bhåtàni yànti bhåtejyàþ yànti madyàjino 'pi màm  || BhG_9.25 ||

vrata÷abdaþ saïklpavàcã; devavratàþ dar÷apårõamàsàdibhiþ karmabhiþ indràdãn yajàmahe iti indràdiyajanasaïkalpà ye, te indràdãn devàn yànti / ye ca pitçyaj¤àdibhiþ pitQn yajàmahe iti pitçyajanasaïkalpàþ, te pitQn yànti / ye ca "yakùarakaùaþpi÷àcàdãni bhåtàni yajàmahe" iti bhåtayajanasaïkalpàþ, te bhåtàni yànti / ye te tair eva yaj¤aiþ "devapitçbhåta÷arãrakaü paramàtmànaü bhagavantaü vàsudevaü yajàmahe" iti màü yajante, te madyàjino màm eva yànti / devàdivratàþ devàdãn pràpya tais saha parimitaü bhogaü bhuktvà teùàü vina÷akàle tais saha vinaùñà bhavanti / madyàjinas tu màm anàdinidhanaü sarvaj¤aü satyasaïkalpam anavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõamahodadhim anavadhikàti÷ayànandaü pràpya na punar nivartanta ityarthaþ // BhGR_9.25 //

madyàjinàm ayam api vi÷eùo 'stãty àha 

     patraü puùpaü phalaü toyaü yo me bhaktyà prayacchati  |
     tad ahaü bhaktyupahçtam a÷nàmi prayatàtmanaþ  || BhG_9.26 ||

sarvasulabhaü patraü và puùpaü và phalaü và toyaü và yo bhaktyà me prayacchati  atyarthamatpriyatvena tatpradànena vinà+àtmadhàraõam alabhamànatayà tadekaprayojano yo me patràdikaü dadàti; tasya prayatàtmanaþ tatpradànaikaprayojanatvaråpa÷uddhiyuktamanasaþ, tat tathàvidhabhaktyupahçtam, aham sarve÷varo nikhilajagadudayavibhavalayalãlà+avàptasamastakàmaþ satyasaïkalpo 'navadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaþ svàbhàvikànavadhikàti÷ayànandasvànubhave vartamàno 'pi, manorathapathadåravarti priyaü pràpyaivà÷nàmi / yathoktaü mokùadharme, "yàþ kriyàþ saüprayuktàs syur ekàntagatabuddhibhiþ / tàþ sarvàþ ÷irasà devaþ pratigçhõàti vai svayam" iti // BhGR_9.26 //

yasmàj j¤àninàü mahàtmanàü vàïmanasàgocaro 'yaü vi÷eùaþ, tasmàt tvaü ca j¤ànã bhåtvà uktalakùaõabhaktibhàràvanamitàtmà àtmãyaþ kãrtanayatanàrcanapraõàmàdikaü satataü kurvàõo laukikaü vaidikaü ca nityanaimittikaü karma cetthaü kurv ity àhà 

     yat karoùi yad a÷nàsi yaj jahoùi dadàsi yat  |
     yat tapasyasi kaunteya tat kuruùva madarpaõam  || BhG_9.27 ||

yad dehayàtrà÷eùabhåtaü laukikaü karma karoùi, yac ca dehadhàraõàyà÷nàsi, yac ca vaidikaü homadànatapaþprabhçti nityanaimittikaü karma karoùi, tat sarvaü madarpaõaü kuruùva / arpyata ity arpaõam sarvasya laukikasya vaidikasya ca karmaõaþ kartçtvaü bhoktçtvam àràdhyatvaü ca yathà mayi samarpitaü bhavati tathà kuru / etad uktaü bhavati  yàgadànàdiùu àràdhyatayà pratãyamànànàü devàdãnàü karmakartur bhoktuþ tava ca madãyatayà matsaïkalpàyattasvaråpasthitipravçttitayà ca mayy eva parama÷eùiõi paramakartari tvàü ca kartàraü bhoktàram àràdhakam, àràdhyaü ca devatàjàtam, àràdhanaü ca kriyàjàtaü sarvaü samarpaya; tava manniyàmyatàpårvakamaccheùataikarasatàm àràdhyàdes caitatsvabhàvagarbhatàm atyarthaprãtiyukto 'nusaüdhatsva  iti // BhGR_9.27 //

     ÷ubhà÷ubhaphalair evaü mokùyase karmabandhanaiþ  |
     saünyàsayogayuktàtmà vimukto màm upaiùyasi  || BhG_9.28 ||

evaü saünyàsàkhyayogayuktamanàþ àtmànaü maccheùatàmanniyàmyataikarasaü karma ca sarvaü madàràdhanam anusaüdadhàno laukikaü vaidikaü ca karma kurvan ÷ubhà÷ubhaphalair anantaiþ pràcãnakarmàkhyair bandhanair matpràptivirodhibhis sarvair mokùyase; tair vimukto màm evopaiùyasi // BhGR_9.28 //

mamemaü paramam atilokaü svabhàvaü ÷çõu 

     samo 'haü sarvabhåteùu na me dveùyo 'sti na priyaþ  |
     ye bhajanti tu màü bhaktyà mayi te teùu càpy aham  || BhG_9.29 ||

devatiryaïmanuùyasthàvaràtmanà+avasthiteùu jàtita÷ càkàrataþ svabhàvato j¤ànata÷ càtyantotkçùñàpakçùñaråpeõa vartamàneùu sarveùu bhåteùu samà÷rayaõãyatve samo 'ham; ayaü jàtyàkàrasvabhàvaj¤ànàdibhir nirkçùña iti samà÷rayaõe na me dveùyo 'sti  udvejanãyatayà na tyàjyo 'sti / tathà samà÷ritatvàtirekeõa jàtyàdibhir atyantotkçùño 'yam iti tadvyuktatayà samà÷rayaõe na ka÷cit priyo 'sti na saügràhyo 'sti / api tu atyarthamatpriyatvena madbhajanena vinà+àtmadhàraõàlàbhàn madbhajanaikaprayojanà ye màü bhajante, te jàtyàdibhir utkçùñà apakçùñà và matsamànaguõavad yathàsukhaü mayy eva vartante / aham api teùu madutkçùñeùv iva varte // BhGR_9.29 //

tatràpi 

     api cet suduràcàro bhajate màm ananyabhàk  |
     sàdhur eva sa mantavyaþ samyagvyavasito hi saþ  || BhG_9.30 ||

tatra tatra jàtivi÷eùe jàtànàü yaþ samàcàra upàdeyaþ pariharaõãya÷ ca, tasmàd ativçtto 'py uktaprakàreõa màm ananyabhàk bhajanaikaprayojano bhajate cet, sàdhur eva saþ vaiùõavàgresara eva saþ / mantavyaþ bahumantavyaþ pårvoktais sama ityarthaþ / kuta etat? samyagvyavasito hi saþ  yato 'sya vyavasàyaþ susamãcãnaþ  bhagavàn nikhilajagadekakàraõabhåtaþ paraü brahma nàràyaõa÷ caràcarapatir asmatsvàmã mama gurur mama suhçn mama paramaü bhogyam iti sarvair duùpràpo 'yaü vyavasàyas tena kçtaþ; tatkàryaü cànanyaprayojanaü nirantaraü bhajanaü tasyàsti  ataþ sàdhur eva; bahumantavyaþ / asmin vyavasàye, tatkàrye coktaprakàrabhajane saüpanne sati tasyàcàravyatikramaþ svalpavaikalyam iti na tàvatà+anàdaraõãyaþ, api tu bahumantavya evetyarthaþ // BhGR_9.30 //

nanu "nàvirato du÷caritàn nà÷ànto nàsamàhitaþ / nà÷antamànaso và+api praj¤ànenainam àpnuyàt // BhGR_1." ityàdi÷ruteþ àcàravyatikrama uttarottarabhajanotpattipravàhaü niruõaddhãty atra àha 

     kùipraü bhavati dharmàtmà ÷a÷vacchàntiü nigacchati  |
     kaunteya pratijànãhi na me bhaktaþ praõa÷yati  || BhG_9.31 ||

matpriyatvakàritànanyaprayojanamadbhajanena vidhåtapàpatayaiva samålonmålitarajastamoguõaþ kùipraü dharmàtmà bhavati kùipram eva virodhirahitasaparikaramadbhajanaikamanà bhavati  / evaüråpabhajanam eva hi "dharmasyàsya parantapa" iti upakrame dharma÷abdoditam / ÷a÷vacchàntiü nigacchati ÷a÷vatãm apunaràvartinãü matpràptivirodhyàcàranivçttiü gacchati / kaunteya tvam evàsminn arthe pratij¤àü kuru madbhaktàv upakrànto virodhyàcàrami÷ro 'pi na na÷yati; api tu madbhaktimàhàtmyena sarvaü virodhijàtaü nà÷ayitvà ÷à÷vatãü virodhinivçttim adhigamya kùipraü paripårõabhaktir bhavatãti // BhGR_9.31 //

     màü hi pàrtha vyapà÷ritya ye 'pi syuþ pàpayonayaþ  |
     striyo vai÷yàs tathà ÷ådràs te 'pi yànti paràü gatim  || BhG_9.32 ||
     kiü punar bràhmaõàþ puõyà bhaktà ràjarùayas tathà  |
     anityam asukhaü lokam imaü pràpya bhajasva màm  || BhG_9.33 ||

striyo vai÷yàþ ÷ådrà÷ ca pàpayonayo 'pi màü vyapà÷ritya paràü gatiü yànti; kiü punaþ puõyayonayo bràhmaõà ràjarùaya÷ ca madbhaktim àsthitàþ / atas tvaü ràjarùir asthiraü tàpatrayàbhihatatayà asukhaü cemaü lokaü pràpya vartamàno màü bhajasva // BhGR_9.32,33 //

bhaktisvaråpam àha 

     manmanà bhava madbhakto madyàjã màü namaskuru  |
     màm evaiùyasi yuktvaivam àtmànaü matparàyaõaþ  || BhG_9.34 ||

manmanà bhava mayi sarve÷vare÷vare, nikhilaheyapratyanãkakalyàõaikatàne, sarvaj¤e, satyasaïkalpe nikhilajagadekakàraõe, parasmin brahmaõi, puruùottame, puõóarãkadalàmalàyatàkùe, svacchanãlajãmåtasaïkà÷e, yugapaduditadinakarasahasrasadç÷atejasi, làvaõyàmçtamahodadhau, udàrapãvaracaturbàhau, atyujjvalapãtàmbare, amalakirãñamakarakuõóalahàrakeyårakañakabhåùite, apàrakàruõyasau÷ãlyasaundaryamàdhuryagàmbhãryàudàryavàtsalyajaladhau, anàlocitavi÷eùà÷eùaloka÷araõye sarvasvàmini tailadhàràvad avicchedena niviùñamanà bhava / tad eva vi÷inaùñi  madbhaktaþ atyarthamatpriyatvena yukto manmanà bhavetyarthaþ / punar pi vi÷inaùñi  madyàjã anavadhikàti÷ayapriyamadanubhavakàritamadyajanaparo bhava / yajanaü nàmaparipårõa÷eùavçttiþ / aupacàrikasàüspar÷ikàbhyavahàrikàdisakalabhogapradànaråpo hi yàgaþ / yathà madanubhavajanitanirvadhikàti÷ayaprãtikàritamadyajanaparo bhavasi, tathà manmanà bhavety uktaü bhavati / punar api tad eva vi÷inaùñi  màü namaskuru / anavadhikàti÷ayapriyamadanubhavakàritàtyarthapriyà÷eùa÷eùavçttau aparyavasyan mayy antaràtmani atimàtraprahvãbhàvavyavasàyaü kuru / matparàyaõaþ  aham eva param ayanaü yasyàsau matparàyaõaþ; mayà vinà+àtmadhàraõàsaübhàvanayà madà÷raya ityarthaþ / evam àtmànaü yuktvà matparàyaõas evam anavadhikàti÷ayaprãtyà madanubhavasamarthaü manaþ pràpya màm evaiùyasi / àtma÷abdo hy atra manoviùayaþ / evaüråpeõa manasà màü dhyàtvà màm anubhåya màm iùñvà màü namaskçtya matparàyaõo màm eva pràpsyasãtyarthaþ / tad evaü laukikàni ÷arãradhàraõàrthàni, vaidikàni ca nityanaimittikàni karmàõi matprãtaye maccheùataikaraso
mayaiva kàrita iti kurvan satataü matkãrtanayatananamaskàràdikàn prãtyà kurvàõo manniyàmyaü nikhilajagan maccheùataikarasam iti cànusandhànaþ atyarthapriyamadguõagaõaü cànusandhàyàharahar uktalakùaõam idam upàsanam upàdadàno màm eva pràpsyasi // BhGR_9.34 //



******************** ADHYAYA 10 ********************


bhaktiyogaþ saparikara uktaþ / idànãü bhaktyutpattaye tadvivçddhaye ca bhgavato niraïku÷ài÷varyàdikalyàõaguõagaõànantyam, kçtsnasya jagatas taccharãratayà tadàtmakatvena tatpravartyatvaü ca prapa¤cyate 

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     bhåya eva mahàbàho ÷çõu me paramaü vacaþ  |
     yat te 'haü prãyamàõàya vakùyàmi hitakàmyayà  || BhG_1.101 ||

mama màhàtmyaü ÷rutvà prãyamàõàya te madbhaktyutpattivivçddhiråpahitakàmanayà bhåyo manmàhàtmyaprapa¤caviùayam eva paramaü vaco yad vakùyàmi; tad avahitamanà÷ ÷çõu // BhGR_1.101 //

     na me viduþ suragaõàþ prabhavaü na maharùayaþ  |
     aham àdir hi devànàü maharùãõàü ca sarva÷aþ  || BhG_1.102 ||

suragaõà maharùaya÷ càtãndriyàrthadar÷ino 'dhikataraj¤ànà api me prabhavaü prabhàvaü na viduþ mama nàmakarmasvaråpasvabhàvàdikaü na jànanti; yatas teùàü devànàü maharùãõàü ca sarva÷o 'ham àdiþ teùàü svaråpasya j¤àna÷aktyàde÷ càham àdiþ; teùàü devatvamaharùitvàdihetubhåtapuõyànuguõaü mayà dattaü j¤ànaü parimitam; atas te parimitaj¤ànà matsvaråpàdikaü yathàvan na jànanti // BhGR_1.102 //

tad etad devàdyacintyasvayàthàtmyaviùayaj¤ànaü bhaktyutpattivirodhipàpavimocanopàyam àha 

     yo màm ajam anàdiü ca vetti lokamahe÷varam  |
     asaümåóhas sa martyeùu sarvapàpaiþ pramucyate  || BhG_1.103 ||

na jàyata ity ajaþ, anena vikàridravyàd acetanàt tatsaüsçùñàt saüsàricetanàc ca visajàtãyatvam uktam / saüsàricetanasya hi karmakçtàcitsaüsargo janma / anàdim ity anena padena àdimato 'jàn muktàtmano visajàtãyatvam uktam / muktàtmano hy ajatvam àdimat; tasya heyasaübandhasya pårvavçttatvàt tadarhatàsti / ato 'nàdim ity anena tadanarhatayà tatpratyanãkatocyate; "niravadyam" ityàdi÷rutyà ca / evaü heyasaübandhapratyanãkasvaråpatayà tadanarhaü màü lokamahe÷varam loke÷varàõàm apã÷varaü martyeùv asaümåóho yo vetti; itarasajàtãyatayaikãkçtya mohaþ saümohaþ, tadrahito 'saümåóhaþ sa madbhaktyutpattivirodhibhis sarvaiþ pàpaiþ pramucyate / etad uktaü bhavati  loke manuùyàõàü ràjà itaramanuùyasajàtãyaþ kenacit karmaõà tadàdhipatyaü pràptaþ; tathà devànàm adhipatir api; tathàõóàdhipatir apãtarasaüsàrisajàtãyaþ; tasyàpi bhàvanàtrayàntargatatvàt / "yo brahmàõaü vidadhàti" iti ÷rute÷ ca / tathànye 'pi ye kecanàõimàdyai÷varyaü pràptàþ / ayaü tu lokamahe÷varaþ kàryakàraõàvasthàd acetanàd baddhàn muktàc ca cetanàd i÷itavyàt sarvasmàn nikhilaheyapratyanãkànavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõaikatànatayà niyamanaikasvabhàvatayà ca visajàtãya itãtrasajàtãyatàmoharahito yo màü vetti, sa sarvaiþ pàpaiþ pramucyate iti // BhGR_1.103 //

evaü svasvabhàvànusandhànena bhaktyutpattivirodhipàpanirasanam, virodhinirasanà devàrthato bhaktyutpattiü ca pratipàdya svài÷varyasvakalyàõaguõagaõaprapa¤cànusandhànena bhaktivivçddhiprakàram àha 

     buddhir j¤ànam asaümohaþ kùamà satyaü damaþ ÷amaþ  |
     sukhaü duþkhaü bhavo 'bhàvo bhayaü càbhayam eva ca  || BhG_1.104 ||
     ahiüsà samatà tuùñhis tapo dànaü ya÷o 'ya÷aþ  |
     bhavanti bhàvà bhåtànàü matta eva pçthagvidhàþ  || BhG_1.105 ||

buddhiþ manaso niråpaõasàmarthyam, j¤ànam cidacidvastuvi÷eùaviùayo ni÷cayaþ, asaümohaþ pårvagçhãtàd rajatàder visajàtãye ÷uktikàdivastuni sajàtãyatàbuddhinivçttiþ; kùamà manovikàrahetau saty apy avikçtamanastvam; satyam yathàdçùñaviùayaü bhåtahitaråpaü vacanam / tadanuguõà manovçttir ihàbhipretà, manovçttiprakaraõàt / damaþ bàhyakaraõànàm anarthaviùayebhyo niyamanam; ÷amaþ antaþkaraõasya tathà niyamanam; sukham àtmànukålànubhavaþ; duþkham pratikålànubhavaþ; bhavaþ bhavanam; anukålànubhavahetukaü manaso bhavanam; abhàvaþ pratikålànubhavahetuko manaso 'vasàdaþ; bhayam àgàmino duþkhasya hetudar÷anajaü duþkham; tannivçttiþ abhayam; ahiüsà paraduþkhàhetutvam; samatà àtmani sukçtsu vipakùeùu càrthànarthayos samamatitvam; tuùñiþ sarveùv àtmasu dçùñeùu toùasvabhàvatvam; tapaþ ÷àstrãyo bhogasaïkocaråpaþ kàyakle÷aþ; dànam svakãyabhogyànaü parasmai pratipàdanam; ya÷aþ guõavattàprathà; aya÷aþ nairguõyaprathà / etac cobhayaü tadanuguõamanovçttidvayaü mantavyam, tatprakaraõàt / tapodàne ca tathà / evam àdyàþ sarveùàü bhåtànàü bhàvàþ pravçttinivçttihetavo manovçttayo matta eva matsaïkalpàyattà bhavanti // BhGR_1.104,5 //

sarvasya bhåtajàtasya sçùñisthityoþ pravartayitàra÷ ca matsaükalpàyattapravçttaya ity àha 

     maharùayas sapta pårve catvàro manavas tathà  |
     madbhàvà mànasà jàtà yeùàü loka imàþ prajàþ  || BhG_1.106 ||

pårve sapta maharùayaþ atãtamanvantare ye bhçgvàdayas sapta maharùayo nityasçùñipravartanàya brahmaõo manassaübhavàþ, nityasthitipravartanàya ye ca sàrvaõikà nàma catvàro manavaþ sthitàþ, yeùàü santànamaye loke jàtà imàþ sarvàþ prajàþ pratikùaõam àpralayàd apatyànàm utpàdakàþ pàlakà÷ ca bhavanti te bhçgvàdayo manava÷ ca madbhàvàþ mama yo bhàvaþ sa eva yeùàü bhàvaþ te madbhàvàþ, manmate sthitàþ, matsaïkalpà1nuvartina ityarthaþ // BhGR_1.106 //

     etàü vibhåtiü yogaü ca mama yo vetti tattvataþ  |
     so 'vikampena yogena yujyate nàtra saü÷ayaþ  || BhG_1.107 ||

vibhåtiþ ai÷varyam / etàü sarvasya madàyattotpattisthitipravçttitàråpàü vibhåtim, mama heyapratyanãkakalyàõaguõagaõaråpaü yogaü ca yas tattvato vetti, so 'vikampena aprakampyena bhaktiyogena yujyate / nàtra saü÷ayaþ / madvibhåtiviùayaü kalyàõaguõaviùayaü ca j¤ànaü bhaktiyogavardhanam iti svayam eva drakùyasãtyabhipràyaþ // BhGR_1.107 //

vibhåtij¤ànavipàkaråpàü bhaktivçddhiü dar÷ayati 
     ahaü, sarvasya prabhavo mattaþ sarvaü pravartate  |
     iti matvà bhajante màü budhà bhàvasamanvitàþ  || BhG_1.108 ||

ahaü, sarvasya vicitracidacitprapa¤casya prabhavaþ utpattikàraõam, sarvaü matta eva pravartate itãdaü mama svàbhàvikaü niraüku÷ài÷varyaü, sau÷ãlyasaundaryavàtsalyàdikalyàõaguõagaõayogaü ca matvà budhà j¤àninaþ bhàvasamanvitàþ màü sarvakalyàõaguõànvitaü bhajante / bhàvaþ manovçttivi÷eùaþ / mayi spçhayàlavo màü bhajanta ityarthaþ // BhGR_1.108 //

katham?

     maccittà madgatapràõà bodhayantaþ parasparam  |
     kathayanta÷ ca màü nityaü tuùyanti ca ramanti ca  || BhG_1.109 ||

maccittàþ mayi niviùñamanasaþ, madgatapràõàþ madgatajãvitàþ, mayà vinàtmadhàraõam alabhamànà ityarthaþ; svaiþ svair anubhåtàn madãyàn guõàn parasparaü bodhayantaþ, madãyàni divyàni ramaõãyàni karmàõi ca kathayantaþ tuùyanti ca ramanti ca  vaktàras tadvacanenànanyaprayojanena tuùyanti; ÷rotàra÷ ca tacchravaõenànavadhikàti÷ayapriyeõa ramante // BhGR_1.109 //

     teùàü satatayuktànàü bhajatàü prãtipårvakam  |
     dadàmi buddhiyogaü taü yena màm upayànti te  || BhG_1.1010 ||

teùàü satatayuktànàm mayi satatayogam à÷aüsamànànàü màü bhajamànànàm ahaü tam eva buddhiyogaü vipàkada÷àpannaü prãtipårvakaü dadàmi; yena te màm upayànti // BhGR_1.1010 //      

ki¤ ca,

     teùàm evànukampàrtham aham aj¤ànajaü tamaþ  |
     na÷yàmy àtmabhàvastho j¤ànadãpena bhàsvatà  || BhG_1.1011 ||

teùàm evànugrahàrtham aham, àtmabhàvasthaþ teùàü manovçttau viùayatayàvasthitaþ madãyàn kalyàõaguõagaõàü÷ càviùkurvan madviùayaj¤ànàkhyena bhàsvatà dãpena j¤ànavirodhipràcãnakarmaråpàj¤ànajaü madvyatiriktapårvàbhyastaviùayapràvaõyaråpaü tamo nà÷ayàmi // BhGR_1.1011 //

     arjuna uvàca 

evaü sakaletaravisajàtãyaü bhagavadasàdhàraõaü ÷çõvatàü nirati÷ayànandajanakaü kalyàõaguõagaõayogaü tadai÷varyavitatiü ca ÷rutvà tadvistàraü ÷rotukàmo 'rjuna uvàca 

     paraü brahma paraü dhàma pavitraü paramaü bhavàn  |

paraü brahma paraü dhàma paramaü pavitraü iti yaü ÷rutayo vadanti, sa hi bhavàn / "yato và imàni bhåtàni jàyante, yena jàtàni jãvanti, yat prayanty abhisaüvi÷anti, tad vijij¤àsasva tad brahmeti", "brahmavid àpnoti param", "sa yo ha vai tat paramaü brahma veda brahmaiva bhavati" iti / tathà paraü dhàma; dhàma÷abdo jyotirvacanaþ; paraü jyotiþ "atha yad ataþ paro divo jyotir dãpyate", "paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate", "taü devà jyotiùàü jyotiþ" iti / tathà ca paramaü pavitram paramaü pàvanam; smartur a÷eùakalmaùà÷leùakaram, vinà÷akaraü ca / "yathà puùkarapalà÷a àpo na ÷liùyante evam evaüvidi pàpaü karma na ÷liùyate", "tad yatheùãkàtålam agnau protaü pradåyetaivaü hàsya sarve pàpmànaþ pradåyante", "nàràyaõa paraü brahma tattvaü nagaràyaõaþ paraþ / nàràyaõa paro jyotir àtmà nàràyaõaþ paraþ" iti hi ÷rutayo vadanti  || BhG_1.1012ab ||

     puruùaü ÷à÷vataü divyam àdidevam ajaü vibhum // BhGR_1.1012 //
     àhus tvàm çùayaþ sarve devarùir nàradas tathà  |
     asito devalo vyàsaþ svayaü caiva bravãùi me  || BhG_1.1013 ||

çùaya÷ ca sarve paràvaratattvayàthàtmyavidas tvàm eva ÷à÷vataü divyaü puruùam àdidevam ajaü vibhum àhuþ; tathaiva devarùir nàradaþ asitaþ devalaþ vyàsa÷ ca / "ye ca devavido vipro ye càdhyàtmavido janàþ / te vadanti mahàtmànaü kçùõaü dharmaü sanàtanam // pavitàõàü hi govindaþ pavitraü param ucyate / puõyànàm api puõyo 'sau maïgalànàü ca maïgalam / trailokyaü puõóarãkàkùo devadevaþ sanàtanaþ / àste harir acintyàtmà tatraiva madhusådanaþ // BhGR_1.", "eùa nàràyaõaþ ÷rãmàn kùãràrõavaniketanaþ  / nàgaparyaïkam utsçjya hy àgato madhuràü purãm // BhGR_1.", "puõyà dvàravatã tatra yatràste madhusådahaþ  / sàkùàd devaþ puràõo 'sau sa hi dharmas sanàtanaþ" / tathà, "yatra nàràyaõo devaþ paramàtmà sanàtanaþ / tatra kçtsnaü jagat pàrtha  tãrthàny àyatanàni ca // tat puõyaü tat paraü brahma tat tãrthaü tat tapovanam / tatra devarùayas siddhàþ sarve caiva tapodhanàþ // àdidevo mahàyogã yatràste madhusådanaþ / puõyànàm api tat puõyaü mà bhåt te saü÷ayo 'tra vai // BhGR_1.", "kçùõa eva hi lokànàm utpattir api càpyayaþ  / kçùõasya hi kçte bhåtam idaü vi÷vaü caràcaram // BhGR_1." iti  / tathà svayam eva bravãùi ca, "bhåmir apo 'nalo vàyuþ khaü mano budhir eva ca / ahaükàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà // BhGR_1." ityàdinà, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" ityantena  //1012,13//

     sarvam etad çtaü manye yan màü vadasi ke÷ava  |
     na hi te bhagavan vyaktiü vidur devà na dànavàþ  || BhG_1.1014 ||

ataþ sarvam etad yathàvasthitavastukathanaü manye, na pra÷aüsàdyabhipràyam; yan màü prati ananyasàdhàraõam anavadhikàti÷ayaü svàbhàvikaü tavài÷varyaü kalyàõaguõànantyaü ca vadasi / ato bhagavan nirati÷ayaj¤àna÷aktibalài÷varyavãryatejasàü nidhe, te vyaktiü vya¤janaprakàraü na hi parimitaj¤ànà devà dànavà÷ ca viduþ // BhGR_1.1014 //

     svayam evàtmanàtmànaü vettha tvaü puruùottama  |
     bhåtabhàvana bhåte÷a devadeva jagatpate  || BhG_1.1015 ||

he puruùottama, àtmanà, àtmànam tvàü svayam eva svena j¤ànenaiva vettha / bhåtabhàvana; sarveùàü bhåtànàm utpàdayitaþ, bhåte÷a sarveùàü niyantaþ, devadeva daivatànàm api paramadaivata, yathà manuùyamçgapakùisarãsçpàdãn saundaryasau÷ãlyàdikalyàõaguõagaõair daivatàni atãtya vartante, tathà tàni sarvàõi daivatàny api tais tair guõais atãtya vartamàna, jagatpate jagatsvàmin // BhGR_1.1015 //

     vaktum arhasy a÷eùeõa divyà hy àtmavibhåtayaþ  |
     yàbhir vibhåtibhir lokàn imàüs tvaü vyàpya tiùñhasi  || BhG_1.1016 ||

divyàþ tvadasàdhàraõyo vibhåtayo yàþ, tàs tvam evà÷eùeõa vaktum arhasi / tvam eva vya¤jayetyarthaþ / yàbhir anantàbhir vibhåtibhiþ  yair niyamanavi÷eùair yuktaþ imàn lokàn tvaü niyantçtvena vyàpya tiùñhasi // BhGR_1.1016 //

     kathaü vidyàm ahaü yogã tvàü sadà paricintayan  |
     keùu keùu ca bhàveùu cintyo 'si bhagavan mayà  || BhG_1.1017 ||

ahaü yogã  bhaktiyoganiùñhas san bhaktyà tvàü sadà paricintayan cintayituü pravçttaþ cintanãyaü tvàü paripårõài÷varyàdikalyàõaguõagaõaü kathaü vidyàm? pårvoktabuddhij¤ànàdibhàvavyatirikteùu keùu keùu ca bhàveùu mayà niyantçtvena cintyo 'si? // BhGR_1.1017 //

     vistareõàtmano yogaü vibhåtiü ca janàrdana  |
     bhåyaþ kathaya tçptir hi ÷çõvato nàsti me 'mçtam  || BhG_1.1018 ||

"ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" iti saükùepeõoktaü tava sraùñçtvàdiyogaü vibhåtiü niyamanaü ca bhåyo vistareõa kathaya / tvayocyamànaü tvanmàhàtmyàmçtaü ÷çõvato me tçptir nàsti; hi  mamàtçptis tvayaiva viditetyabhipràyaþ // BhGR_1.1018 //

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     hanta te kathayiùyàmi vibhåtãr àtmana÷ ÷ubhàþ  |
     pràdhànyataþ kuru÷reùñha nàsty anto vistarasya me  || BhG_1.1019 ||

he kuru÷reùñha! madãyàþ kalyàõãr vibhåtãþ pràdhànyatas te kathayiùyàmi / pràdhanya÷abdena utkarùo vivakùitaþ; "purodhasàü ca mukhyaü màm" iti hi vakùyate / jagaty utkçùñàþ kà÷cana vibhåtãr vakùyàmi, vistareõa vaktuü ÷rotuü ca na ÷akyate, tàsàm ànantyàt / vibhåtitvaü nàma niyàmyatvam; sarveùàü bhåtànàü buddhyàdayaþ pçthagvidhà bhàvà matta eva bhavantãty uktvà, "etàü vibhåtiü yogaü ca mama yo vetti tattvataþ" iti pratipàdanàt / tathà tatra yoga÷abdanirdiùñaü sraùñçtvàdikaü vibhuti÷abdanirdiùñaü tatpravartyatvam iti hy uktaü puna÷ ca, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate / iti matvà bhajante màü budhà bhàvasamanvitàþ" iti // BhGR_1.1019 //

tatra sarvabhåtànàü pravartanaråpaü niyamanam àtmatayàvasthàyetãmam artham, yoga÷abdanirdiùñaü sarvasya sraùñçtvaü pàlayitçtvaü saühartçtvaü ceti suspaùñam àha 

     aham àtmà guóàke÷a sarvabhåtà÷ayasthitaþ  |
     aham àdi÷ ca madhyaü ca bhåtànàm anta eva ca  || BhG_1.1020 ||

sarveùàü bhåtànàü mama ÷arãrabhåtànàm à÷aye hçdaye aham àtmatayàvasthitaþ / àtmà hi nàma ÷arãrasya sarvàtmanà àdhàraþ, niyantà, ÷eùã ca / tathà vakùyate, "sarvasya càhaü hçdi sanniviùño mattas smçtir j¤ànam apohanaü ca", "ã÷varas sarvabhåtànàü hçdde÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà // BhGR_1." iti  / ÷råyate ca, "yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhan sarvebhyo bhåtebhyo 'ntaro yaü sarvàõi bhåtàni na viduþ, yasya sarvàõi bhåtàni ÷arãraü yas sarvàõi bhåtàny antaro yamayati, eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ" iti, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati, sa ta àtmàntaryàmy amçtaþ" iti ca / evaü sarvabhåtànàm àtmatayàvasthito 'haü teùàm àdir madhyaü cànta÷ ca  teùàm utpattisthitipralayahetur ityarthaþ // BhGR_1.1020 //

evaü bhagavataþ svavibhåtibhåteùu sarveùv àtmatayàvasthànaü tattacchabdasàmànàdhikaraõyanirde÷ahetuü pratipàdya vibhåtivi÷eùàn sàmànàdhikaraõyena vyapadi÷ati / bhagavaty àtmatayàvasthite hi sarve ÷abdàs tasminn eva paryavasyanti; yathà devo manuùyaþ pakùã vçkùaþ ityàdayaþ ÷abdàþ ÷arãràõi pratipàdayantas tattadàtmani paryavasyanti / bhagavatas tattadàtmatayàvasthànam eva tattacchabdasàmànàdhikaraõyanibandhanam iti vibhåtyupasaühàre vakùyati; "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü caràcaram" iti sarveùàü svenàvinàbhàvavacanàt / avinàbhàva÷ ca niyàmyatayeti; "mattas sarvaü pravartate" ity upakramoditam /

     àdityànàm ahaü viùõur jyotiùàü ravir aü÷umàn  |
     marãcir marutàm asmi nakùatràõàm ahaü ÷a÷ã  || BhG_1.1021 ||

dvàda÷asaükhyàsaükhyàtànàm àdityànàü dvàda÷o ya utkçùño viùõur nàmàdityaþ, so 'ham / jyotiùàü jagati prakà÷akànàü yaþ aü÷umàn raviþ àdityagaõaþ, so 'ham / marutàm utkçùño marãcir yaþ, so 'ham asmi / nakùatràõàm ahaü ÷a÷ã / neyaü nirdhàraõe ùaùñhã, "bhåtànàm asmi cetanà" itivat / nakùatràõàü patir ya÷ candraþ, so 'ham asmi // BhGR_1.1021 //

     vedànàü sàmavedo 'smi devànàm asmi vàsavaþ  |
     indriyàõàü mana÷ càsmi bhåtànàm asmi cetanà  || BhG_1.1022 ||

vedànàm çgyajussàmàtharvaõàü ya utkçùñaþ sàmavedaþ, so 'ham / devànàm indro 'ham asmi / ekàda÷ànàm indriyàõàü yad utkçùñaü mana indriyam, tad aham asmi / iyam api na nirdhàraõe / bhåtànàü cetanàvatàü yà cetanà, so 'ham asmi // BhGR_1.1022 //

     rudràõàü ÷aïkara÷ càsmi vitte÷o yakùarakùasàm  |
     vasånàü pàvaka÷ càsmi meruþ ÷ikhariõàm aham  || BhG_1.1023 ||

rudràõàm ekàda÷ànàü ÷aïkaro 'ham asmi / yakùarakùasàü vai÷ravaõo 'ham / vasånàm aùñànàü pàvako 'ham / ÷ikhariõàü ÷ikhara÷obhinàü parvatànàü madhye merur aham // BhGR_1.1023 //

     purodhasàü ca mukhyaü màü viddhi pàrtha bçhaspatim  |
     senànãnàm ahaü skandaþ sarasàm asmi sàgaraþ  || BhG_1.1024 ||

purodhasàm utkçùño bçhaspatir yaþ, so 'ham asmi, senànãnàü senàpatãnàü skando 'ham asmi / sarasàü sàgaro 'ham asmi // BhGR_1.1024 //

     maharùãõàü bhçgur ahaü giràm asmy ekam akùaram  |
     yaj¤ànàü japayaj¤o 'smi sthàvaràõàü himàlayaþ  || BhG_1.1025 ||

maharùãõàü marãcyàdãnàü bhçgur aham / arthàbhidhàyinaþ ÷abdà giraþ, tàsàm ekam akùaraü praõavo 'ham asmi / yaj¤ànàm utkçùño japayaj¤o 'smi / pårvamàtràõàü himavàn aham // BhGR_1.1025 //

     a÷vatthas sarvavçkùàõàü devarùãõàü ca nàradaþ  |
     gandharvàõàü citrarathaþ siddhànàü kapilo muniþ  || BhG_1.1026 ||
     uccai÷÷ravasam a÷vànàü viddhi màm amçtodbhavam  |
     airàvataü gajendràõàü naràõàü ca naràdhipam  || BhG_1.1027 ||
     àyudhànàm ahaü vajraü dhenånàm asmi kàmadhuk  |
     prajana÷ càsmi kandarpaþ sarpàõàm asmi vàsukiþ  || BhG_1.1028 ||
     ananta÷ càsmi nàgànàü varuõo yàdasàm aham  |
     pitQõàm aryamà càsmi yamaþ saüyamatàm aham  || BhG_1.1029 ||

vçkùàõàü påjyo '÷vattho 'ham / devarùãõaü nàrado 'ham / kàmadhuk divyà surabhiþ / jananahetuþ kandarpa÷ càham asmi / sarpàþ ekà÷irasaþ; nàgàþ bahu÷irasaþ / yàdàüsi jalavàsinaþ, teùàü varuõo 'ham / daõóayatàü vaivasvato 'ham // BhGR_1.1026,27,28,29 //

     prahlàda÷ càsmi daityànàü kàlaþ kalayatàm aham  |
     mçgàõàü ca mçgendro 'haü vainateya÷ ca pakùiõàm  || BhG_1.1030 ||

anarthaprepsutayà gaõayatàü madhye kàlaþ mçtyur aham // BhGR_1.1030 //

     pavanaþ pavatàm asmi ràmaþ ÷astrabhçtàm aham  |
     jhaùàõàü makara÷ càsmi srotasàm asmi jàhnavã  || BhG_1.1031 ||

pavatàm gamanasvabhàvànàü pavano 'ham / ÷astrabhçtàü ràmo 'ham / ÷astrabhçttvam atra vibhåtiþ, arthàntaràbhàvàt / àdityàdaya÷ ca kùetraj¤à àtmatvenàvasthitasya bhagavataþ ÷arãratayà dharmabhåtà iti ÷astrabhçttvasthànãyàþ // BhGR_1.1031 //

     sargàõàm àdir anta÷ ca madhyaü caivàham arjuna  |
     adhyàtmavidyà vidyànàü vàdaþ pravadatàm aham  || BhG_1.1032 ||

sçjyanta iti sargàþ, teùàm àdiþ kàraõam; sarvadà sçjyamànànàü sarveùàü pràõinàü tatra tatra sraùñàro 'ham evetyarthaþ / tathà antaþ sarvadà saühriyamàõànàü tatra tatra saühartàro 'py aham eva / tathà ca madhyaü pàlanam; sarvadà pàlyamànànàü pàlayitàra÷ càham evetyarthaþ / jalpavitaõóàdi kurvatàü tattvanirõayàya pravçtto vàdo yaþ, so 'ham // BhGR_1.1032 //

     akùaràõàm akàro 'smi dvandvas sàmàsikasya ca  |
     aham eva akùayaþ kàlaþ dhàtàhaü vi÷vatomukhaþ  || BhG_1.1033 ||

akùaràõàü madhye "akàro vai sarvà vàk" iti ÷rutisiddhiþ sarvavarõànàü prakçtir akàro 'ham sàmàsikaþ samàsasamåhaþ; tasya madhye dvandvasamàso 'ham / sa hy ubhayapadàrthapradhànatvenotkçùñaþ / kalàmuhårtàdimayo 'kùayaþ kàlo 'ham eva / sarvasya sraùñà hiraõyagarbha÷ caturmukho 'ham // BhGR_1.1033 //

     mçtyus sarvahara÷ càham udbhava÷ ca bhaviùyatàm  |
     kãrti÷ ÷rãr vàk ca nàrãõàü smçtir medhà dhçtiþ kùamà  || BhG_1.1034 ||

sarvapràõaharo mçtyu÷ càham / utpatsyamànànàm udbhavàkhyaü karma càham / ÷rãr aham; kãrti÷ càham; vàk càham; smçti÷ càham; medhà càham; dhçti÷ càham; kùamà càham // BhGR_1.1034 //

     bçhatsàma tathà sàmnàü gàyatrã chandasàm aham  |
     màsànàü màrga÷ãrùo 'ham çtånàü kusumàkaraþ  || BhG_1.1035 ||

sàmnàü bçhatsàma aham / chandasàü gàyatry aham / kusumàkaraþ vasantaþ // BhGR_1.1035 //

     dyåtaü chalayatàm asmi tejas tejasvinàm aham  |
     jayo 'smi vyavasàyo 'smi sattvaü sattvavatàm aham  || BhG_1.1036 ||

chalaü kurvatàü chalàspadeùv akùàdilakùaõaü dyutam aham / jetQõàü jayo 'smi / vyavasàyinàü vyavasàyo 'smi / sattvavatàü sattvam aham / sattvam mahàmanastvam // BhGR_1.1036 //

     vçùõãnàü vàsudevo 'smi pàõóavànàü dhana¤jayaþ  |
     munãnàm apy ahaü vyàsaþ kavãnàm u÷anà kaviþ  || BhG_1.1037 ||

vasudevasånutvam atra vibhåtiþ, arthàntaràbhàvàd eva / pàõóavànàü dhana¤jayo 'rjuno 'ham / munayaþ mananenàtmayàthàtmyadar÷inaþ; teùàü vyàso 'ham / kavayaþ vipa÷citaþ // BhGR_1.1037 //

     daõóo damayatàm asmi nãtir asmi jigãùatàm  |
     maunaü caivàsmi guhyànàü j¤ànaü j¤ànavatàm aham  || BhG_1.1038 ||

niyamàtikramaõe daõóaü kurvatàü daõóo 'ham / vijigãùåõàü jayopàyabhåtà nãtir asmi / guhyànàü saübandhiùu gopàneùu maunam asmi / j¤ànavatàü j¤ànaü càham // BhGR_1.1038 //

     yac càpi sarvabhåtànàü bãjaü tad aham arjuna  |
     na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü caràcaram  || BhG_1.1039 ||

sarvabhåtànàü sarvàvasthàvasthitànàm tattadavasthàbãjabhåtaü pratãyamànam apratãyamànaü ca yat, tad aham eva / bhåtajàtaü mayà àtmatayàvasthitena vinà yat syàt, na tad asti / "aham àtmà guóàke÷a sarvabhåtà÷ayasthitaþ" iti prakramàt, "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü caràcaram" ity atràpy àtmatayàvasthànam eva vivakùitam / sarvaü vastujàtaü sarvàvasthaü mayà àtmabhåtena yuktaü syàd ityarthaþ / anena sarvasyàsya sàmànàdhikaraõyanirde÷asyàtmatayàvasthitir eva hetur iti prakañitam // BhGR_1.1039 //

     nànto 'sti mama divyànàü vibhåtãnàü parantapa   |
     eùa tådde÷ataþ prokto vibhåter vistaro mayà  || BhG_1.1040 ||

mama divyànàü kalyàõãnàü vibhåtãnàm anto nàsti; eùa tu vibhåter vistaro mayà kai÷cid upàdhibhiþ saükùepataþ proktaþ // BhGR_1.40 //

     yad yad vibhåtimat sattvaü ÷rãmad urjitam eva và  |
     tat tad evàvagaccha tvaü mama tejo'ü÷asaübhavam  || BhG_1.1041 ||

yad yad vibhåtimad i÷itavyasaüpannaü bhåtajàtaü ÷rãmat kàntimat, dhanadhànyasamçddhaü và, årjitaü kalyàõàrambheùu udyuktam; tat tan mama tejo'ü÷asaübhavam ity avagaccha / tejaþ paràbhibhavanasàmarthyam, mamàcintya÷akter niyamana÷aktyekade÷asaübhavatãtyarthaþ // BhGR_1.1041 //

     atha và bahunaitena kiü j¤ànena tavàrjuna  |
     viùñabhyàham idaü kçtsnam ekàü÷ena sthito jagat  || BhG_1.1042 ||

bahunà etena ucyamànena j¤ànena kiü prayojanam /idaü cidacidàtmakaü kçtsnaü jagat kàryàvasthaü kàraõàvasthaü sthålaü såkùmaü ca svaråpasadbhàve, sthitau, pravçttibhede ca yathà matsaïkalpaü nàtivarteta, tathà mama mahimno 'yutàyutàü÷ena viùñabhyàham avasthitaþ / yathoktaü bhagavatà parà÷areõa, "yasyàyutàyutàü÷àü÷e vi÷va÷aktir iyaü sthità" iti // BhGR_1.1042 //



******************** ADHYAYA 11 ********************


evaü bhaktiyoganiùpattaye tadvivçddhaye ca sakaletaravilakùaõena svàbhàvikena bhagavadasàdhàraõena kalyàõaguõagaõena saha bhagavataþ sarvàtmatvaü tata eva tadvyatiriktasya kçtsnasya cidacidàtmakasya vastujàtasya taccharãratayà tadàyattasvaråpasthitipravçttitvaü coktam / tam etaü bhagavadasàdhàraõaü svabhàvaü kçtsnasya tadàyattasvaråpasthitipravçttitàü ca bhagavatsakà÷àd upa÷rutya evam eveti nitya÷ ca tathàbhåtaü bhagavantaü sàkùàtkartukàmo 'rjuna uvàca / tathaiva bhagavatprasàdàd anantaraü drakùyati / "sarvà÷caryamayaü devam anantaü vi÷vatomukham ... tatraikasthaü jagat kçtsnaü pratibhaktam anekadhàþ" iti hi vakùyate /

      arjuna uvàca 

      madanugrahàya paramaü guhyam adhyàtmasaüj¤itam  |
      yat tvayoktaü vacas tena moho 'yaü vigato mama  || BhG_11.1 ||

dehàtmàbhimànaråpamohena mohitasya mamànugrahaikaprayojanàya paramaü guhyam paramaü rahasyam adhyàtmasaüj¤itam àtmani vaktavyaü vacaþ, "na tv evàhaü jàtu nàsam" ityàdi, "tasmàd yogã bhavàrjuna" ity etadantaü yat tvayoktam, tenàyam mamàtmaviùayo mohaþ sarvo vigataþ dårato nirastaþ // BhGR_11.1 //

tathà ca 

      bhavàpyayau hi bhåtànàü ÷rutau vistara÷o mayà  |
      tvattaþ kamalapatràkùa màhàtmyam api càvyayam  || BhG_11.2 ||

saptamaprabhçti da÷amaparyante tvadvyatiriktànàü sarveùàü bhåtànàü tvattaþ paramàtmano bhavàpyayau utpattipralayau vistara÷o mayà ÷rutau hi / kamalapatràkùa, tava avyayaü nityaü sarvacetanàcetanavastu÷eùitvaü j¤ànabalàdikalyàõaguõagaõais tavaiva parataratvaü sarvàdhàratvaü cintitanimiùitàdisarvapravçttiùu tavaiva pravartayitçtvam ityàdi aparimitaü màhàtmyaü ca ÷rutam / hi÷abdo vakùyamàõadidçkùàdyotanàrthaþ // BhGR_11.2 //

      evam etad yathàttha tvam àtmànaü parame÷vara  |
      draùñum icchàmi te råpam ai÷varaü puruùottama  || BhG_11.3 ||

he parame÷vara, evam etad ity avadhçtam, yathàtha tvam àtmànaü bravãùi / puruùottama à÷ritavàtsalyajaladhe tavài÷varaü tvadasàdhàraõaü sarvasya pra÷àsitçtve, pàlayitçtve, sraùñçtve, saühartçtve bhartçtve, kalyàõaguõàkaratve, parataratve, sakaletaravisajàtãyatve 'vasthitaü råpaü draùñuü sàkùàtkartum icchàmi // BhGR_11.3 //

      manyase yadi tac chakyaü mayà draùñum iti prabho  |
      yoge÷vara tato me tvaü dar÷ayàtmànam avyayam  || BhG_11.4 ||

tat sarvasya sraùñç, sarvasya pra÷àsitç, sarvasyàdhàrabhåtaü tvadråpaü mayà draùñuü ÷akyam iti yadi manyase, tato yoge÷vara  yogo j¤ànàdikalyàõaguõayogaþ, "pa÷ya me yogam ai÷varam" iti hi vakùyate  tvadvyatiriktasya kasyàpy asaübhàvitànàü j¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejasàü nidhe! àtmànaü tvàm avyayaü me dar÷aya / avyayam iti kriyàvi÷eùaõam / tvàü sakalaü me dar÷ayetyarthaþ // BhGR_11.4 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 

evaü kautåhalànvitena harùagadgadakaõñhena pàrthena pràrthito bhagavàn uvàca 

      pa÷ya me pàrtha råpàõi ÷ata÷o 'tha sahasra÷aþ  |
      nànàvidhàni divyàni nànàvarõàkçtãni ca  || BhG_11.5 ||

pa÷ya me sarvà÷rayàõi råpàõi; atha ÷ata÷aþ sahasra÷a÷ ca nànàvidhàni nànàprakàràõi, divyàni apràkçtàni, nànàvarõàkçtãni ÷uklakçùõàdinànàvarõàni, nànàkàràõi ca pa÷ya // BhGR_11.5 //

      pa÷yàdityàn vasån rudràn a÷vinau marutas tathà  |
      bahåny adçùñapårvàõi pa÷yà÷caryàõi bhàrata  || BhG_11.6 ||

mamaikasmin råpe pa÷ya àdityàn dvàda÷a, vasån aùñau, rudràn ekàda÷a, a÷vinau dvau, maruta÷ caikonapa¤cà÷atam / pradar÷anàrtham idam, iha jagati pratyakùadçùñàni ÷àstradçùñàni ca yàni vaståni, tàni sarvàõi, anyàny api sarveùu lokeùu sarveùu ca ÷àstreùv adçùñapårvàõi bahåny à÷caryàõi pa÷ya // BhGR_11.6 //

      ihaikasthaü jagat kçtsnaü pa÷yàdya sacaràcaram  |
      mama dehe guóàke÷a yac cànyad draùñum icchasi  || BhG_11.7 ||

iha mamaikasmin dehe, tatràpi ekastham ekade÷asthaü sacaràcaraü kçtsnaü jagat pa÷ya; yac cànyad draùñum icchasi, tad apy ekadehaikade÷a eva pa÷ya // BhGR_11.7 //

      na tu màü ÷akùyase draùñum anenaiva svacakùuùà  |
      divyaü dadàmi te cakùuþ pa÷ya me yogam ai÷varam  || BhG_11.8 ||

ahaü mama dehaikade÷e sarvaü jagad dar÷ayiùyàmi; tvaü tv anena niyataparimitavastugràhiõà pràkçtena svacakùuùà, màü tathàbhåtaü sakaletaravisajàtãyam aparimeyaü draùñuü na ÷akùyase / tava divyam apràkçtaü maddar÷anasàdhanaü cakùur dadàmi / pa÷ya me yogam ai÷varam  madasàdhàraõaü yogaü pa÷ya; mamànantaj¤ànàdiyogam anantavibhåtiyogaü ca pa÷yetyarthaþ // BhGR_11.8 //

      evam uktvà tato ràjan mahàyoge÷varo hariþ  |
      dar÷ayàm àsa pàrthàya paramaü råpam ai÷varam  || BhG_11.9 ||

evam uktvà sàrathye 'vasthitaþ pàrthamàtulajo mahàyoge÷varo hariþ mahà÷caryayogànàm ã÷varaþ parabrahmabhåto nàràyaõaþ paramam ai÷varaü svàsàdhàraõaü råpaü pàrthàya pitçùvasuþ pçthàyàþ putràya dar÷ayàm àsa / tad vividhavicitranikhilajagadà÷rayaü vi÷vasya pra÷àsitç ca råpam; tac cedç÷am 

      anekavaktranayanam anekàdbhutadar÷anam  |
      anekadivyàbharaõaü divyànekodyatàyudham  || BhG_11.10 ||

      divyamàlyàmbaradharaü divyagandhànulepanam  |
      sarvà÷caryamayaü devam anantaü vi÷vatomukham  || BhG_11.11 ||

devaü dyotamànam, anantam kàlatrayavarti; nikhilajagadà÷rayatayà de÷akàlaparicchedànarham, vi÷vatomukham vi÷vadigvartimukham, svocitadivyàmbaragandhamàlyàbharaõàyudhànvitam // BhGR_11.10,11 //

tàm eva deva÷abdanirdiùñàü dyotamànatàü vi÷inaùñi 

      divi såryasahasrasya bhaved yugapad utthità  |
      yadi bhàþ, sadç÷ã sà syàd bhàsas tasya mahàtmanaþ  || BhG_11.12 ||

tejaso 'parimitatvadar÷anàrtham idam; akùayatejassvaråpam ityarthaþ // BhGR_11.12 //

      tatraikasthaü jagat kçtsnaü pravibhaktam anekadhà  |
      apa÷yad devadevasya ÷arãre pàõóavas tadà  || BhG_11.13 ||

tatra anantàyàm avistàre, anantabàhådaravaktranetre, aparimitatejaske, aparimitadivyàyudhopete, svocitàparimitadivyabhåùaõe, divyamàlyàmbaradhare, divyagandhànulepane, anantà÷caryamaye, devadevasya divye ÷arãre anekadhà pravibhaktaü brahmàdivividhavicitradevatiryaïmanuùyasthàvaràdibhoktçvargapçthivyantarikùasvargapàtàlàtalavitalasutalàdibhogasthànabhogyabhogopakaraõabhedabhinnaü prakçtipuruùàtmakaü kçtsnaü jagat, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate", "hanta te kathayiùyàmi vibhåtãr àtmana÷ ÷ubhàþ", "aham àtmà guóàke÷a sarvabhåtà÷ayasthitaþ", àdityànàm ahaü viùõuþ" ityàdinà, "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü caràcaram", "viùñabhyàham idaü kçtsnam ekàü÷ena sthito jagat" ityantenoditam, ekastham ekade÷astham; pàõóavo bhagavatprasàdalabdhataddar÷anànuguõadivyacakùur apa÷yat // BhGR_11.13 //

      tatas sa vismayàviùño hçùñaromà dhana¤jayaþ  |
      praõamya ÷irasà devaü kçtà¤jalir abhàùata  || BhG_11.14 ||

tato dhana¤jayo mahà÷caryasya kçtsnasya jagataþ svadehaikade÷enà÷rayabhåtaü kçtsnasya pravartayitàraü ca à÷caryatamànantaj¤ànàdikalyàõaguõagaõaü devaü dçùñvà vismayàviùño hçùñaromà ÷irasà daõóavat praõamya kçtà¤jalir abhàùata // BhGR_11.14 //

      arjuna uvàca 

      pa÷yàmi devàüs tava deva dehe sarvàüs tathà bhåtavi÷eùasaïgàn  |
      brahmàõam ã÷aü kamalàsanastham çùãü÷ ca sarvàn uragàü÷ ca dãptàn  || BhG_11.15 ||

deva; tava dehe sarvàn devàn pa÷yàmi; tathà sarvàn pràõivi÷eùàõàü saüghàn, tathà brahmàõaü caturmukham aõóàdhipatim, tathe÷aü kamalàsanasthaü  kamalàsane brahmaõi sthitam ã÷aü tanmate 'vasthitaü tathà devarùipramukhàn sarvàn çùãn, uragàü÷ ca vàsukitakùakàdãn dãptàn // BhGR_11.15 //

      anekabàhådaravaktranetraü pa÷yàmi tvàü sarvato 'nantaråpam  |
      nàntaü na madhyaü na punas tavàdiü pa÷yàmi vi÷ve÷vara vi÷varåpa  || BhG_11.16 ||

anekabàhådaravaktranetram anantaråpaü tvàü sarvataþ pa÷yàmi; vi÷ve÷vara  vi÷vasya niyantaþ, vi÷varåpa  vi÷va÷arãra! yatas tvam anantaþ, atas tava nàntaü na madhyaü na punas tavàdiü ca pa÷yàmi // BhGR_11.16 //

      kirãñinaü gadinaü cakriõaü ca tejorà÷iü sarvato dãptim antam  |
      pa÷yàmi tvà durnirãkùaü samantàd dãptànalàrkadyutim aprameyam  || BhG_11.17 ||

tejorà÷iü sarvato dãptimantaü samantàd durnirãkùaü dãptànalàrkadyutim aprameyaü tvàü kirãñinaü gadinaü cakriõaü ca pa÷yàmi // BhGR_11.17 //

      tvam akùaraü paramaü veditavyaü tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam  |
      tvam avyayaþ ÷à÷vatadharmagoptà sanàtanas tvaü puruùo mato me  || BhG_11.18 ||

upaniùatsu, "dve vidye veditavye" ityàdiùu veditavyatayà nirdiùñaü paramam akùaraü tvam eva; asya vi÷vasya paraü nidhànam vi÷vasyàsya paramàdhàrabhåtas tvam eva; tvam avyayaþ vyayarahitaþ; yat svaråpo yadguõo yadvibhava÷ ca tvam, tenaiva råpeõa sarvadàvatiùñhase / ÷à÷vatadharmagoptà ÷à÷vatasya nityasya vaidikasya dharmasya evam àdibhir avatàrais tvam eva goptà / sanàtanas tvaü puruùo mato me  "vedàham etaü puruùaü mahàntaü", "paràt paraü puruùam" ityàdiùåditaþ sanàtanapuruùas tvam eveti me mataþ j¤àtaþ / yad ukulatilakas tvam evaübhåta idànãü sàkùàtkçto mayetyarthaþ // BhGR_11.18 //

      anàdimadhyàntam anantavãryam anantabàhuü ÷a÷isåryanetram  |
      pa÷yàmi tvà dãptahutà÷avaktraü svatejasà vi÷vam idaü tapantam  || BhG_11.19 ||

anàdimadhyàntam àdimadhyàntarahitam / anantavãryam anavadhikàti÷ayavãryam; vãrya÷abdaþ pradar÷anàrthaþ; anavadhikàti÷ayaj¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejasàü nidhim ityarthaþ / anantabàhum asaükhyeyabàhum / so 'pi pradar÷anàrthaþ; anantabàhådarapàdavaktràdikam / ÷a÷isåryanetram ÷a÷ivat såryavac ca prasàdapratàpayuktasarvanetram / devàdãn anukålàn namaskàràdi kurvàõàn prati prasàdaþ, tadviparãtàn asuraràkùasàdãn prati pratàpaþ; "rakùàüsi bhãtàni di÷o dravanti sarve namasyanti ca siddhasaüghàþ" iti hi vakùyate / dãptahutà÷avaktram pradãptakàlànalavat saühàrànuguõavaktram / svatejasà vi÷vam idaü tapantam / tejaþ paràbhibhavanasàmarthyam; svakãyena tejasà vi÷vam idaü tapantaü tvàü pa÷yàmi  evambhåtaü sarvasya sraùñàraü sarvasyàdhàrabhåtaü sarvasya pra÷àsitàraü sarvasya saühartàraü j¤ànàdyaparimitaguõasàgaram àdimadhyàntarahitam evaübhåtadivyadehaü tvàü yathopade÷aü sàkùàtkaromãtyarthaþ / ekasmin divyadehe anekodaràdikaü katham? / ittham upapadyate / ekasmàt kañiprade÷àd anantaparimàõàd årdhvam udgatà yathoditodaràdayaþ, adha÷ ca yathoditadivyapàdàþ; tatraikasmin mukhe netradvayam iti ca na virodhaþ // BhGR_11.19 //

evaübhåtaü tvàü dçùñvà devàdayo 'haü ca pravyathità bhavàma ity àha 

      dyàvàpçthivyor idam antaraü hi vyàptaü tvayaikena di÷a÷ ca sarvàþ  |
      dçùñvàdbhutaü råpam ugraü tad evaü lokatrayaü pravyathitaü mahàtman  || BhG_11.20 ||

dyu÷abdaþ pçthivã÷abda÷ cobhau uparitanànàm adhastanànàü ca lokànàü pradar÷anàrthau / dyàvàpçthivyoþ antaram avakà÷aþ / yasminn avakàse sarve lokàs tiùñhanti, sarvo 'yam avakà÷o di÷a÷ ca sarvàs tvayaikena vyàptàþ / dçùñvàdbhutaü råpam ugraü tavedam anantàyàm avistàram atyadbhutam atyugraü ca råpaü dçùñvà lokatrayaü pravyathitam yuddhadidçkùayà àgateùu brahmàdidevàsurapitçgaõasiddhagandharvayakùaràkùaseùu pratikålànukålamadhyastharåpaü lokatrayaü sarvaü pravyathitam atyantabhãtam / mahàtman aparicchedyamanovçtte / eteùàm apy arjunasyaiva vi÷và÷rayaråpasàkùàtkàrasàdhanaü divyaü cakùur bhagavatà dattam / kim artham iti cet, arjunàya svài÷varyaü sarvaü pradar÷ayitum / ata idam ucyate, "dçùñvàdbhutaü råpam ugraü tavedaü lokatrayaü pravyarthitaü mahàtman" iti // BhGR_11.20 //

      amã hi tvà surasaïghà vi÷anti kecid bhãtàþ prà¤jalayo gçõanti  |
      svastãty uktvà maharùisiddhasaïghàþ stuvanti tvàü stutibhiþ puùkalàbhiþ  || BhG_11.21 ||

amã surasaüghàþ utkçùñàs tvàü vi÷và÷rayam avalokya hçùñamanasaþ tvan samãpaü vi÷anti / teùv eva kecid atyugram atyadbhutaü ca tavàkàram àlokya bhãtàþ prà¤jalayaþ svaj¤ànànuguõaü stutiråpàõi vàkyàni gçõanti uccàrayanti / apare maharùisaüghàþ siddhasaüghà÷ ca paràvaratattvayàthàtmyavidaþ svastãty uktvà puùkalàbhir bhavadanuråpàbhiþ stutibhiþ stuvanti // BhGR_11.21 //

      rudràdityà vasavo ye ca sàdhyà vi÷ve '÷vinau maruta÷ coùmapà÷ ca  |
      gandharvayakùàsurasiddhasaïghà vãkùyante tvàü vismità÷ caiva sarve  || BhG_11.22 ||

åùmapàþ pitaraþ, "åùmabhàgà hi pitaraþ" iti ÷ruteþ / ete sarve vismayam àpannàs tvàü vãkùante // BhGR_11.22 //

      råpaü mahat te bahuvaktranetraü mahàbàho bahubàhårupàdam  |
      bahådaraü bahudaüùñràkaràlaü dçùñvà lokàþ pravyathitàs tathàham  || BhG_11.23 ||

bahvãbhir daüùñràbhir atibhãùaõàkàraü lokàþ pårvoktàþ pratikålànukålamadhyasthàs trividhàþ sarva eva ahaü ca tad evam ãdç÷aü råpaü dçùñvà atãva vyathità bhavàmaþ // BhGR_11.23 //

      nabhasspç÷aü dãptam anekavarõaü vyàttànanaü dãptavi÷àlanetram  |
      dçsñvà hi tvà pravyathitàntaràtmà dhçtiü na vindàmi ÷amaü ca viùõo  || BhG_11.24 ||

nama÷÷abdaþ "tad akùare parame vyoman", "àdityavarõaü tamasaþ parastàt", "kùayantam asya rajasaþ paràke", "yo asyàdhyakùaþ parame vyoman" ityàdi÷rutisiddhitriguõaprakçtyatãtaparamavyomavàcã; savikàrasya prakçtitattvasya, puruùasya ca sarvàvasthasya, kçtsnasyà÷rayatayà nabhas spç÷am iti vacanàt; "dyàvàpçthivyor idam antaraü hi vyàptam" iti pårvoktatvàc ca / dãptam anekavarõaü vyàttànanaü dãptavi÷àlanetraü tvàü dçùñvà pravyathitàntaràtmà atyantabhãtamanàþ dhçtiü na vindàmi dehasya dhàraõaü na labhe, manasa÷ cendriyàõàü ca ÷amaü na labhe / viùõo vyàpin! / sarvavyàpinam atimàtram atyadbhutam atighoraü ca tvàü dçùñvà pra÷ithikasarvàvayavo vyàkulendriya÷ ca bhavàmãtyarthaþ // BhGR_11.24 //

      daüùñràkaràlàni ca te mukhàni dçùñvaiva kàlànalasannibhàni  |
      di÷o na jàne na labhe ca ÷arma prasãda deve÷a jagannivàsa  || BhG_11.25 ||

yugàntakàlànalavat sarvasaühàre pravçttàni atighoràõi tava mukhàni dçùñvà di÷o na jàne; sukhaü ca na labhe / jagatàü nivàsa deve÷a brahmàdãnàm ã÷varàõàm api paramamahe÷vara! màü prati prasanno bhava / yathàhaü prakçtiü gato bhavàmi, tathà kurv ityarthaþ // BhGR_11.25 //

evaü sarvasya jagataþ svàyattasthitipravçttitvaü dar÷ayan pàrthasàrathã ràjaveùacchadmanàvasthitànàü dhàrtaràùñràõàü yaudhiùñhireùv anupraviùñànàü ca asuràü÷ànàü saühàreõa bhåbhàràvataraõaü svamanãùitaü svenaiva kariùyamàõaü pàrthàya dar÷ayàm àsa / sa ca pàrtho bhagavataþ sraùñrtvàdikaü sarvài÷varyaü sàkùàtkçtya tasminn eva bhagavati sarvàtmani dhàrtaràùñràdãnàm upasaühàram anàgatam api tatprasàdalabdhena divyena cakùuùà pa÷yann idaü covàca 

      amã ca tvà dhçtaràùñrasya putràþ sarvaiþ sahaivàvanipàlasaïghaiþ  |
      bhãùmo  droõaþ såtaputras tathàsau sahàsmadãyair api yodhamukhyaiþ  || BhG_11.26 ||

      vaktràõi te tvaramàõà vi÷anti daüùñràkaràlàni bhayànakàni  |
      kecid vilagnà da÷anàntareùu saüdç÷yante cårõitair uttamàïgaiþ  || BhG_11.27 ||

amã dhçtaràùñrasya putràþ duryodhanàdayas sarve bhãùmo droõaþ såtaputraþ karõa÷ ca tatpakùãyair avanipàlasamåhaiþ sarvaiþ, asmadãyair api kai÷cid yodhamukhyais saha tvaramàõà daüùñràkaràlàni bhayànakàni tava vaktràõi vinà÷àya vi÷anti; tatra kecic cårõitair uttamàïgair da÷ànàntareùu vilagnàs saüdç÷yante // BhGR_11.26,27 //

      yathà nadãnàü bahavo 'mbuvegàþ samudram evàbhimukhà dravanti  |
      tathà tavàmã naralokavãrà vi÷anti vaktràõy abhivijvalanti  || BhG_11.28 ||

      yathà pradãptajvalanaü pataïgà vi÷anti nà÷àya samçddhavegàþ  |
      tathaiva nà÷àya vi÷anti lokàs tavàpi vaktràõi samçddhavegàþ  || BhG_11.29 ||

ete ràjalokàþ, bahavo nadãnàm ambupravàhàþ samudram iva, pradãptajvalanam iva ca ÷alabhàþ, tava vaktràõy abhivijvalanti svayam eva tvaramàõà àtmanà÷àya vi÷anti // BhGR_11.28,29 //

      lelihyase grasamànaþ samantàl lokàn samagràn vadanair jvaladbhiþ  |
      tejobhir àpårya jagat samagraü bhàsas tavogràþ pratapanti viùõo  || BhG_11.30 ||

ràjalokàn samagràn jvaladbhir vadanair grasamànaþ kopavegena tadrudhiràvasiktamoùñhapuñàdikaü lelihyase punaþ punar lehanaü karoùi / tavàtighorà bhàsaþ ra÷mayaþ tejobhiþ svakãyaiþ prakà÷aiþ jagat samagram àpårya pratapanti // BhGR_11.30 //

      àkhyàhi me ko bhavàn ugraråpo namo 'stu te devavara prasãda  |
      vij¤àtum icchàmi bhavantam àdyaü na hi prajànàmi tava pravçttim  || BhG_11.31 ||

"dar÷ayàtmànam avyayam" iti tavài÷varyaü niraïku÷aü sàkùàtkartuü pràrthitena bhavatà niraïku÷am ai÷varyaü dar÷ayatà atighoraråpam idam àviùkçtam / atighoraråpaþ ko bhavàn, kiü kartuü pravçtta iti bhavantaü j¤àtum icchàmi / tavàbhipretàü pravçttiü na jànàmi / etad àkhyàhi me / namo 'stu te devavara! prasãda  namas te 'stu sarve÷vara; evaü kartum, anenàbhipràyeõedaü saühartçråpam àviùkçtam ity uktvà prasannaråpa÷ ca bhava // BhGR_11.31 //

à÷ritavàtsalyàtirekeõa vi÷vài÷varyaü dar÷ayato bhavato ghoraråpàviùkàre ko 'bhipràya iti pçùño bhagavàn pàrthasàrathiþ svàbhipràyam àha, pàrthodyogena vinàpi dhàrtaràùñrapramukham a÷eùaü ràjalokaü nihantum aham eva pravçtta iti j¤àpanàya mama ghoraråpàviùkàraþ, tajj¤àpanaü ca pàrtham udyojayitum iti /

      ÷rãbhagavàn uvàca 

      kàlo 'smi lokakùayakçt pravçddho lokàn samàhartum iha pravçttaþ  |
      çte 'pi tvà na bhaviùyanti sarve ye 'vasthitàþ pratyanãkeùu yodhàþ  || BhG_11.32 ||

kalayati gaõayatãti kàlaþ; sarveùàü dhàrtaràùñrapramukhànàü ràjalokànàm àyuravasànaü gaõayann ahaü tatkùayakçd ghoraråpeõa pravçddho ràjalokàn samàhartum àbhimukhyena saühartum iha pravçtto 'smi / ato matsaükalpàd eva tvàm çte 'pi  tvadudyogàd rte 'pi ete dhàrtaràùñrapramukhàs tava pratyanãkeùu ye 'vasthità yodhàþ, te sarve na bhaviùyanti  vinaïkùyanti // BhGR_11.32 //

      tasmàt tvam uttiùñha ya÷o labhasva jitvà ÷atrån bhuïkùva ràjyaü samçddham  |
      mayaivaite nihatàþ pårvam eva nimittamàtraü bhava savyasàcin  || BhG_11.33 ||

tasmàt tvaü tàn prati yuddhàyottiùñha / tàn ÷atrån jitvà ya÷o labhasva; dharmyaü ràjyaü ca samçddhaü bhuïkùva / mayaivaite kçtàparàdhàþ pårvam eva nihatàþ hanane viniyuktàþ / tvaü tu teùàü hanane nimittamàtraü bhava / mayà hanyamànànàü ÷atràdisthànãyo bhava / savyasàcin / ùaca samavàye; savyena ÷arasacana÷ãlaþ savyasàcã; savyenàpi kareõa ÷arasamavàyakaraþ; karadvayena yoddhuü samartha ityarthaþ // BhGR_11.33 //

      droõaü ca bhãùmaü ca jayadrathaü ca karõaü tathànyàn api yodhamukhyàn  |
      mayà hatàüs tvaü jahi mà vyathiùñhàþ yudhyasva jetàsi raõe sapatnàn  || BhG_11.34 ||

droõabhãùmakarõàdãn kçtàparàdhatayà mayaiva hanane viniyuktàn tvaü jahi tvaü hanyàþ / etàn gurån bandhåü÷ ca anyàn api bhogasaktàn kathaü haniùyàmãti mà vyathiùñhàþ  tàn uddi÷ya dharmàdharmabhayena bandhusnehena kàruõyena ca mà vyathàü kçthàþ / yatas te kçtàparàdhà mayaiva hanane viniyuktàþ, ato nirvi÷aïko yudhyasva / raõe sapatnàn jetàsi jeùyasi / naiteùàü vadhe nç÷aüsatàgandhaþ; api tu jaya eva labhyata ityarthaþ // BhGR_11.34 //

      sa¤jaya uvàca 

      etac chrutvà vacanaü ke÷avasya kçtà¤jalir vepamànaþ kirãñã  |
      namaskçtvà bhåya evàha kçùõaü sagadgadaü bhãtabhãtaþ praõamya  || BhG_11.35 ||

etad a÷ritavàtsalyajaladheþ ke÷avasya vacanaü ÷rutvà arjunas tasmai namaskçtya bhãtabhãto bhåyas taü praõamya kçtà¤jalir vepamànaþ kirãñã sagadgadam àha // BhGR_11.35 //

      sthàne hçùãke÷a tava prakãrtyà jagat prahçùyaty anurajyate ca  |
      rakùàüsi bhãtàni di÷o dravanti sarve namasyanti ca siddhasaïghàþ  || BhG_11.36 ||

sthàne yuktam / yad etad yuddhadidçkùayàgatam a÷eùadevagandharvasiddhayakùavidyàdharakinnarakiüpuruùàdikaü jagat, tvatprasàdàt tvàü sarve÷varam avalokya tava prakãrtyà sarvaü prahçùyati, anurajyate ca, yac ca tvàm avalokya rakùàüsi bhãtàni sarvà di÷aþ pradravanti, sarve siddhasaüghàþ siddhàdyanukålasaüghàþ namasyanti ca  tad etat sarvaü yuktam iti pårveõa saübandhaþ // BhGR_11.36 //

yuktatàm evopapàdayati 

      kasmàc ca te na nameran mahàtman garãyase brahmaõo 'py àdikartre  |
mahàtman, te tubhyaü garãyase brahmaõaþ hiraõyagarbhasyàpi àdibhåtàya kartre hiraõyagarbhàdayaþ kasmàd dhetor na namaskuryuþ // BhGR_11.37ab //

      ananta deve÷a jagannivàsa tvam akùaraü sad asat tat paraü yat  || BhG_11.37 ||

ananta deve÷a jagannivàsa tvam evàkùaram / na kùaratãty akùaraü jãvàtmatattvam / "na jàyate mriyate và vipa÷cit" ity àdi÷rutisiddho jãvàtmà hi na kùarati / sad asac ca tvam eva sadasacchabdanirdiùñaü kàryakàraõabhàvenàvasthitaü prakçtitattvaü, nàmaråpavibhàgavattayà kàryàvasthaü sacchabdanirdiùñaü tadanarhatayà kàraõàvastham asacchabdanirdiùñaü ca tvam eva / tat param yat tasmàt prakçteþ prakçtisaübandhina÷ ca jãvàtmanaþ param anyan muktàtmatattvaü yat, tad api tvam eva // BhGR_11.37 //

      tvam àdidevaþ puruùaþ puràõas tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam  |
atas tvam àdidevaþ, puruùaþ puràõaþ, tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam / nidhãyate tvayi vi÷vam iti tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam; vi÷vasya ÷arãrabhåtasyàtmatayà paramàdhàrabhåtas tvam evetyarthaþ // BhGR_11.37 //

      vettàsi vedyaü ca paraü ca dhàma tvayà tataü vi÷vam anantaråpa  || BhG_11.38 ||

jagati sarvo vedità vedyaü ca sarvaü tvam eva / evaü sarvàtmatayàvasthitas tvam eva paraü ca dhàma sthànam; pràpyasthànam ityarthaþ / tvayà tataü vi÷vam anantaråpa / tvayàtmatvena vi÷vaü cidacinmi÷raü jagat tataü vyàptam // BhGR_11.38 //

atas tvam eva vàyvàdi÷abdavàcya ity àha 

      vàyur yamo 'gnir varuõa÷ ÷a÷àïkaþ prajàpatis tvaü prapitàmaha÷ ca  |
sarveùàü prapitàmahas tvam eva; pitàmahàdaya÷ ca / sarvasàü prajànàü pitaraþ prajàpatayaþ, prajàpatãnàü pità hiraõyagarbhaþ prajànàü pitàmahaþ, hiraõyagarbhasyàpi pità tvaü prajànàü prapitàmahaþ / pitàmahàdãnàm àtmatayà tattacchabdavàcyas tvam evetyarthaþ // BhGR_11.39ab //

atyadbhutàkàraü bhagavantaü dçùñvà harùotphullanayano 'tyantasàdhvasàvanataþ sarvato namaskaroti //

      namo namas te 'stu sahasrakçtvaþ puna÷ ca bhåyo 'pi namo namas te  || BhG_11.39 ||

      namaþ purastàd atha pçùñhatas te namo 'stu te sarvata eva sarva  |
      anantavãryàmitavikramas tvaü sarvaü samàpnoùi tato 'si sarvaþ  || BhG_11.40 ||

amitavãrya, aparimitaparàkramas tvaü sarvàtmatayà samàpnoùi; tataþ sarvo 'si / yatas tvaü sarvaü cidacidvastujàtam àtmatayà samàpnoùi, ataþ sarvasya cidacidvastujàtasya tvaccharãratayà tvatprakàratvàt sarvaprakàras tvam eva sarva÷abdavàcyo 'sãtyarthaþ / "tvam akùaraü sad asat", "vàyur yamo 'gniþ" ityàdisarvasàmànàdhikaraõyanirde÷asyàtmatayà vyàptir eva hetur iti suvyaktam uktam, "tvayà tataü vi÷vam anantaråpa", "sarvaü samàpnoùi tato 'si sarvaþ" iti ca // BhGR_11.40 //

      sakheti matvà prasabhaü yad uktaü he kçùõa he yàdava he sakheti  |
      ajànatà mahimànaü tavemaü mayà pramàdàt praõayena vàpi  || BhG_11.41 ||

      ya÷ càpahàsàrtham asatkçto 'si vihàra÷ayyàsanabhojaneùu  |
      eko 'tha vàpy acyuta tatsamakùaü tat kùàmaye tvàm aham aprameyam  || BhG_11.42 ||

tavànantavãryatvàmitavikramatvasarvàntaràtmatvasraùñçtvàdiko yo mahimà, tam imam ajànatà mayà pramàdàn mohàt, praõayena ciraparicayena và sakheti mama vayasyaþ iti matvà, he kçùõa, he yàdava, he sakhà iti tvayi prasabham vinayàpetaü yad uktaü, yac ca prihàsàrthaü sarvadaiva satkàràrhas tvam asatkçto 'si, vihàra÷ayyàsanabhojaneùu ca sahakçteùu ekànte vaþ samakùaü và yad asatkçto 'si; tat sarvaü tvàm aprameyam ahaü kùàmaye // BhGR_11.41,42 //

      pitàsi lokasya caràcarasya tvam asya påjya÷ ca guru garãyàn  |
      na tvatsamo 'sty abhyadhikaþ kuto 'nyo lokatraye 'py apratimaprabhàva  || BhG_11.43 ||

apratimaprabhàva! tvam asya sarvasya caràcarasya lokasya pitàsi / asya lokasya guru÷ càsi; atas tvam asya caràcarasya lokasya garãyàn påjyatamaþ / na tvatsamo 'sty abhyadhikaþ kuto 'nyaþ  lokatraye 'pi tvadanyaþ kàruõyàdinà kenàpi guõena na tvatsamo 'sti / kuto 'bhyadhikaþ? // BhGR_11.43 //

      tasmàt praõamya praõidhàya kàryaü prasàdaye tvàm aham ã÷am ãóyam  |
      piteva putrasya sakheva sakhyuþ priyaþ priyàyàrhasi deva soóhum  || BhG_11.44 ||

yasmàt tvaü sarvasya pità påjyatamo guru÷ ca kàruõyàdiguõai÷ ca sarvàdhiko 'si, tasmàt tvàm ã÷am ãóyaü praõamya praõidhàya ca kàyaü, prasàdaye; yathà kçtàparàdhasyàpi putrasya, yathà ca sakhyuþ, praõàmapårvaü pràrthitaþ pità và sakhà và prasãdati; tathà tvaü paramakàruõikaþ priyàya me sarvaü soóhum arhasi // BhGR_11.44 //

      adçùñapårvaü hçùito 'smi dçùñvà bhayena ca pravyathitaü mano me  |
      tad eva me dar÷aya deva råpaü prasãda deve÷a jagannivàsa  || BhG_11.45 ||

adçùñapårvam  atyadbhutam atyugraü ca tava råpaü dçùñvà hçùito 'smi prãto 'smi / bhayena pravyathitaü ca me manaþ / atas tad eva tava suprasannaü råpaü me dar÷aya / prasãda deve÷a jagannivàsa  mayi prasàdaü kuru, devànàü brahmàdãnàm apã÷a, nikhilajagadà÷rayabhåta // BhGR_11.45 //

      kirãñinaü gadinaü cakrahastam icchàmi tvàü draùñum ahaü tathaiva  |
      tenaiva råpeõa caturbhujena sahasrabàho bhava vi÷vamårte  || BhG_11.46 ||

tathaiva pårvavat, kirãñinaü gadinaü cakrahastaü tvàü draùñum icchàmi / atas tenaiva pårvasiddhena caturbhujena råpeõa yukto bhava / sahasrabàho vi÷vamårte idànãü sahasrabàhutvena vi÷va÷arãratvena dç÷yamànaråpas tvaü tenaiva råpeõa yukto bhavetyarthaþ // BhGR_11.46 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 

      mayà prasannena tavàrjunedaü råpaü paraü dar÷itam àtmayogàt  |
      tejomayaü vi÷vam anantam àdyaü yan me tvadanyena na dçùñapårvam  || BhG_11.47 ||

yan me tejomayaü tejasàü rà÷iþ; vi÷vaü vi÷vàtmabhåtam, anantam antarahitam; pradar÷anàrtham idam; àdimadhyàntarahitam; àdyam madvyatiriktasya kçtsnasyàdibhåtam, tvadanyena kenàpi na dçùñapårvaü råpam  tad idaü prasannena mayà madbhaktàya te dar÷itam; àtmayogàd atmanas satyasaükalpatvayogàt // BhGR_11.47 //

ananyabhaktivyatiriktaiþ sarvair apy upàyair yathàvad avasthito 'haü draùñuü na ÷akya ity àha 

      na vedayaj¤àdhyayanair na dànair na ca kriyàbhir na tapobhir ugraiþ  |
      evaüråpa÷ ÷akya ahaü nçloke draùñuü tvadanyena kurupravãra  || BhG_11.48 ||

evaüråpo yathàvad avathito 'haü mayi bhaktimatas tvatto 'nyena ekàntabhaktirahitena kenàpi puruùeõa vedayaj¤àdibhiþ kevalair draùñuü na ÷akyaþ // BhGR_11.48 //

      mà te vyathà mà ca vimåóhabhàvo dçùñvà råpaü ghoram ãdçï mamedam  |
      vyapetabhãþ prãtamanàþ punas tvaü tad eva me råpam idaü prapa÷ya  || BhG_11.49 ||

ãdç÷aghoraråpadar÷anena te yà vyathà, ya÷ ca vimåóhabhàvo vartate, tadubhayaü mà bhåt; tvayà abhyastapårvam eva saumyaü råpaü dar÷ayàmi, tad evedaü mama råpaü prapa÷ya // BhGR_11.49 //

      sa¤jaya uvàca 

      ity arjunaü vàsudevas tathoktvà svakaü råpaü dar÷ayàm àsa bhåyaþ  |
      à÷vàsayàm àsa ca bhãtam enaü bhåtvà punas saumyavapur mahàtmà  || BhG_11.50 ||

evaü pàõóutanayaü bhagavàn vasudevasånur uktvà bhåyaþ svakãyam eva caturbhujaü råpaü dar÷ayàm àsa; aparicitarupadar÷anena bhãtam enaü punar api paricitasaumyavapur bhåtvà à÷vàsayàm àsa ca, mahàtmà satyasaïkalpaþ / asya sarve÷varasya paramapuruùasya parasya brahmaõo jagadupakçtimartyasya vasudevasåno÷ caturbhujam eva svakãyaü råpam; kaüsàd bhãtavasudevapràrthanena àkaüsavadhàd bhujadvayam upasaühçtaü pa÷càd àviùkçtaü ca / "jàto 'si deva deve÷a ÷aïkhacakragadàdhara / divyaü råpam idaü deva prasàdenopsaühara // ..... upasaühara vi÷vàtman råpam etac caturbhujam" iti hi pràrthitam / ÷i÷upàlasyàpi dviùato 'navaratabhàvanàviùaya÷ caturbhujam eva vasudevasåno råpam, "udàrapãvaracaturbàhuü ÷aïkhacakragadàdharam" iti / ataþ pàrthenàtra tenaiva råpeõa caturbhujanety ucyate // BhGR_11.50 //

      arjuna uvàca 

      dçùñvedaü mànuùaü råpaü tava saumyaü janàrdana  |
      idànãm asmi saüvçttaþ sacetàþ prakçtiü gataþ  || BhG_11.51 ||

anavadhikàti÷ayasaundaryasaukumàryalàvaõyàdiyuktaü tavaivàsàdhàraõaü manuùyatvasaüsthànasaüsthitam atisaumyam idaü tava råpaü dçùñvà idànãü sacetàs saüvçtto 'smi; prakçtiü gata÷ ca // BhGR_11.51 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 

      sudurdar÷am idaü råpaü dçùñavàn asi yan mama  |
      devà apy asya råpasya nityaü dar÷anakàïkùiõaþ  || BhG_11.52 ||

mama idaü sarvasya pra÷àsane 'vasthitaü sarvàsrayaü sarvakàraõabhåtaü råpaü yad dçùñavàn asi, tat sudurdar÷aü na kenàpi draùñuü ÷akyam / asya råpasya devà api nityaü dar÷anakàïkùiõaþ, na tu dçùñavantaþ // BhGR_11.52 //

kuta ity atra àha 

      nàhaü vedair na tapasà na dànena na cejyayà  |
      ÷akya evaüvidho draùñuü dçùñavàn asi màm yathà  || BhG_11.53 ||

      bhaktyà tv ananyayà ÷akya aham evaüvidho 'rjuna  |
      j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñuü ca parantapa  || BhG_11.54 ||

vedair adhyàpanapravacanàdhyayana÷ravaõajapaviùayaiþ, yàgadànahomatapobhi÷ ca madbhaktivirahitaiþ kevalaiþ yathàvad avasthito 'haü draùñum a÷akyaþ / ananyayà tu bhaktyà tattvata÷ ÷àstrair j¤àtuü tattvatas sàkùàtkartuü, tattvataþ praveùñuü ca ÷akyaþ / tathà ca ÷rutiþ, "nàyam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evaiùa vçõute tena labhyas tasyaiùa àtmà vivçõute tanåü svàm"  iti // BhGR_11.53,54 //

      matkarmakçn matparamo madbhaktas saïgavarjitaþ  |
      nirvairas sarvabhåteùu yaþ sa màm eti pàõóava  || BhG_11.55 ||

vedàdhyayanàdãni sarvàõi karmàõi madàràdhanaråpàõãti yaþ karoti, sa matkarmakçt / matparamaþ  sarveùàm àrambhàõàm aham eva paramodde÷yo yasya, sa matparamaþ / madbhaktaþ  atyarthamatpriyatvena matkãrtanastutidhyànàrcanapraõàmàdibhir vinà àtmadhàraõam alabhamàno madekaprayojanatayà yaþ satataü tàni karoti, sa madbhaktaþ / saïgavarjitaþ madekapriyatvenetarasaïgam asahamànaþ / nirvairas sarvabhåteùu  matsaü÷leùaviyogaikasukhaduþkhasvabhàvatvàt svaduþkhasya svàparàdhananimittatvànusaüdhànàc ca sarvabhåtànàü paramapuruùaparatantratvànusaüdhànàc ca sarvabhåteùu vairanimittàbhàvàt teùu nirvairaþ / ya evaü bhåtaþ, sa màm iti màü yathàvad avasthitaü pràpnoti; nirastàvidyàdya÷eùadoùagandho madekànubhavo bhavatãtyarthaþ // BhGR_11.55 //




******************** ADHYAYA 12 ********************


bhaktiyoganiùñhànàü pràpyabhåtasya parasya brahmaõo bhagavato nàràyaõasya niraïku÷ài÷varyaü sàkùàtkartukàmàyàrjunàya anavadhikàti÷ayakàruõyàudàryasau÷ãlyàdiguõasàgareõa satyasaükalpena bhagavatà svài÷varyaü yathàvad avasthitaü dar÷itam; uktaü ca tattvato bhagavajj¤ànadar÷anapràptãnàm aikàntikàtyantikabhagavadbhaktyekalabhyatvam / ananataram àtmapràptisàdhanabhåtàd atmopàsanàd bhaktiråpasya bhagavadupàsanasya svasàdhyaniùpàdane ÷aighryàt susukhopàdànatvàc ca ÷raiùñhyam, bhagavadupàsanopàya÷ ca, tada÷aktasyàkùaraniùñhatà, tadapekùità÷ cocyante / bhagavadupàsanasya pràpyabhåtopàsya÷raiùñhyàc ÷raiùñhyaü tu, "yoginàm api sarveùàü madgatenàntaràtmanà / ÷raddhàvàn bhajate yo màm sa me yuktatamo mataþ // BhGR_12." ity atroktam  /

      evaü satatayuktà ye bhaktàs tvàü paryupàsate  |
      ye càpy akùaram avyaktaü teùàü ke yogavittamàþ  || BhG_12.1 ||

evam  "matkarmakçt" ityàdinoktena prakàreõa, satatayuktàþ bhagavantaü tvàm eva paraü pràpyaü manvànàþ ye bhaktàþ, tvàm sakalavibhåtiyuktam anavadhikàti÷ayasaundaryasau÷ãlyasàrvaj¤yasatyasaükalpatvàdyanantaguõasàgaraü paripårõam upàsate, ye càpy akùaraü pratyagàtmasvaråpam tad eva ca avyaktaü cakùuràdikaraõànabhivyaktasvaråpam upàsate; teùàm ubhayeùàü ke yogavittamàþ  ke svasàdhyaü prati ÷ãghragàmina ityarthaþ, "bhavàmi na ciràt pàrtha" iti uttaratra yogavittamatvaü ÷aighryaviùayam iti hi vya¤jayiùyate // BhGR_12.1 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      mayy àve÷ya mano ye màü nityayuktà upàsate  |
      ÷raddhayà parayopetàs te me yuktatamàþ matàþ  || BhG_12.2 ||

atyarthamatpriyatvena mano mayy àve÷ya ÷raddhayà parayopetàþ nityayuktàþ nityayogaü kàïkùamàõàþ ye màm upàsate  pràpyaviùayaü mano mayy àve÷ya ye màm upàsata ityarthaþ  te yuktatamàþ  màü sukhenàciràt pràpnuvantãtyarthaþ // BhGR_12.2 //

      ye tv akùaram anirde÷yam avyaktaü paryupàsate  |
      sarvatragam acintyaü ca kåñastham acalaü dhruvam  || BhG_12.3 ||
      sanniyamyendriyagràmaü sarvatra samabuddhayaþ  |
      te pràpnuvanti màm eva sarvabhåtahite ratàþ  || BhG_12.4 ||
      kle÷o 'dhikataras teùàm avyaktàsaktacetasàm  |
      avyaktà hi gatir duþkhaü dehavadbhir avàpyate  || BhG_12.5 ||

ye tu akùaram pratyagàtmasvaråpam, anirde÷yam dehàd anyatayà devàdi÷abdànirde÷yam tata eva cakùuràdikaraõànabhivyaktam, sarvatragam acintyaü ca  sarvatra devàdideheùu vartamànam api tadvisajàtãyatayà tena tena råpeõa cintayitum anarham, tata eva kåñastham sarvasàdhàraõam  tat tad devàdyasàdhàraõàkàràsaübaddham ityarthaþ  apariõàmitvena svàsàdhàraõàkàràn na calati na cyavata ity acalam, tata eva dhruvam, nityam / sanniyàmyendriyagràmam cakùuràdikam indriyagràmaü sarvaü svavyàpàrebhyas samyaïniyamya, sarvatra samabuddhayaþ sarvatra devàdiviùamàkàreùu deheùv avasthiteùv àtmasu j¤ànaikàkàratayà samabuddhayaþ, tata eva sarvabhåtahite ratàþ sarvabhåtàhitarahitatvàn nivçttàþ / sarvabhåtàhitarahitatvaü hy àtmano devàdiviùamàkàràbhimànanimittam / ya evam akùaram upàsate, te 'pi màü pràpnuvanty eva  matsamànàkàram asaüsàriõam àtmànaü pràpnuvanty evetyarthaþ / "mama sàdharmyam àgatàþ" iti hi vakùyate / ÷råyate ca, "nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" iti / tathà akùara÷abdanirdiùñàt kåñasthàd anyatvaü parasya brahmaõo vakùyate, "kåñastho 'kùara ucyate / uttamaþ puruùas tv anyaþ" iti / "atha parà yayà tad akùaram adhikgamyate" ity akùaravidyàyàü tu akùara÷abdanirdiùñaü param eva brahma, bhåtayonitvàdeþ /teùàm avyaktàsaktacetasàü kle÷as tv adhikataraþ / avyaktà hi gatiþ avyaktaviùayà manovçttiþ dehavadbhiþ dehàtmàbhimànayuktaiþ duþkhenàvàpyate / dehavanto hi deham eva àtmànaü
manyante // BhGR_12.3,4,5 //

bhagavantam upàsãnànàü yuktatamatvaü suvyaktam àha 

      ye tu sarvàõi karmàõi mayi saünyasya matparàþ  |
      ananyenaiva yogena màü dhyàyanta upàsate  || BhG_12.6 ||
      teùàm ahaü samuddhartà mçtyusaüsàrasàgaràt  |
      bhavàmi na ciràt pàrtha mayy àve÷itacetasàm  || BhG_12.7 ||

ye tu laukikàni dehayàtrà÷eùabhåtàni, dehadhàraõàrthàni ca a÷anàdãni karmàõi, vaidikàni ca yagadànahomatapaþprabhçtãni sarvàõi sakàraõàni sodde÷yàni adhyàtmacetasà mayi saünyasya, matparàþ madekapràpyàþ, ananyenaiva yogena ananyaprayojanena yogena màü dhyàyanta upàsate dhyànàrcanapraõàmastutikãrtanàdãni svayam evàtyarthapriyàõi pràpyasamàni kurvanto màm upàsata ityarthaþ / teùàü matpràptivirodhitayà mçtyubhåtàt saüsàràkhyàt sàgaràd aham acireõaiva kàlena samuddhartà bhavàmi // BhGR_12.6,7 //

      mayy eva mana àdhatsva mayi buddhiü nive÷aya  |
      nivasiùyasi mayy eva ata årdhvaü na saü÷ayaþ  || BhG_12.8 ||

ato 'ti÷ayitapuruùàrthatvàt sulabhatvàd aciralabhyatvàc ca mayy eva mana àdhatsva mayi manassamàdhànaü kuru / mayi buddhiü nive÷aya aham eva paramapràpya ity adhyavasàyaü kuru / ata årdhvaü mayy eva nivasiùyasi / aham eva paramapràpya ity adhyavasàyapårvakamanonive÷anànantaram eva mayi nivasiùyasãtyarthaþ // BhGR_12.8 //

      atha cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi mayi sthiram  |
      abhyàsayogena tato màm icchàptuü dhana¤jaya  || BhG_12.9 ||

atha sahasaiva mayi sthiraü cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi, tato 'bhyàsayogena màm àptum iccha svàbhàvikànavadhikàti÷ayasaundaryasau÷ãlyasauhàrdavàtsalyakàruõyamàdhuryagàmbhãryàudàrya÷airyavãryaparàkramasàrvaj¤yasatyakàmatvasatyasaükalpatvasarve÷varatvasakalakàraõatvàdyasaükhyeyaguõasàgare nikhilaheyapratyanãke mayi nirati÷ayapremagarbhasmçtyabhyàsayogena sthiraü cittasamàdhànaü labdhvà màü pràptum iccha // BhGR_12.9 //

      abhyàse 'py asamartho 'si matkarmaparamo bhava  |
      madartham api karmàõi kurvan siddhim avàpsyasi  || BhG_12.10 ||

athaivaüvidhasmçtyabhyàse 'py asamartho 'si, matkarmaparamo bhava / madãyàni karmàõy àlayanirmàõodyonakaraõapradãpàropaõamàrjanàbhyukùaõopalepanapuùpàharaõapåjàpravartananàmasaükãrtanapradakùiõastutinamaskàràdãni; tàni atyarthapriyatvenàcara / atyarthapriyatvena madarthaü karmàõi kurvann api aciràd abhyàsayogapårvikàü mayi sthiràü cittasthitiü labdhvà matpràptiråpàü siddhim avàpsyasi // BhGR_12.10 //

      athaitad apy a÷akto 'si kartuü madyogam à÷ritaþ  |
      sarvakarmaphalatyàgaü tataþ kuru yatàtmavàn  || BhG_12.11 ||

atha madyogam à÷rityaitad api kartuü na ÷aknoùi  madguõànusandhànakçtamadekapriyatvàkàraü bhaktiyogam à÷ritya bhaktiyogàïkuraråpam etan matkarmàpi kartuü na ÷aknoùi, tato 'kùarayogam àtmasvabhàvànusandhànaråpaü parabhaktijananaü pårvaùañkoditam à÷ritya tadupàyatayà sarvakarmaphalatyàgaü kuru / matpriyatvena madekapràpyatàbuddhir hi prakùãõà÷eùapàpasyaiva jàyate / yatàtmavàn yatamanaskaþ / tato 'nabhisaühitaphalena madàràdhanaråpeõànuùñhitena karmaõà siddhenàtmadhyànena nivçttàvidyàdisarvatirodhàne maccheùataikasvaråpe pratyagàtmani sàkùàtkçte sati mayi parà bhaktiþ svayam evotpadyate / tathà ca vakùyate, "svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ" ity àrabhya, "vimucya nirmama÷ ÷ànto brahmabhåyàya kalapate / brahmabhåtaþ prasannàtmà na ÷ocati na kàïkùati / samaþ sarveùu bhåteùu madbhaktiü labhate paràm" iti // BhGR_12.11 //

      ÷reyo hi j¤ànam abhyàsàj j¤ànàd dhyànaü vi÷iùyate  |
      dhyànàt karmaphalatyàgaþ tyàgàc chàntir anantaram  || BhG_12.12 ||

atyarthaprãtivirahitàt karka÷aråpàt smçtyabhyàsàd akùarayàthàtmyànusandhànapårvakaü tadàparokùyaj¤ànam eva àtmahitatvena vi÷iùyate / àtmàparokùyaj¤ànàd apy aniùpannaråpàt tadupàyabhåtàtmadhyànam evàtmahitatve vi÷iùyate / taddhyànàd apy aniùpannaråpàt tadupàyabhåtaü phalatyàgenànuùñhitaü karmaiva vi÷iùyate / anabhisaühitaphalàd anuùñhitàt karmaõo 'nantaram eva nirastapàpatayà manasa÷ ÷àntir bhaviùyati; ÷ànte manasi àtmadhyànaü saüpatsyate; dhyànàc ca tadàparokùyam; tadàparokùyàt parà bhaktiþ  iti bhaktiyogàbhyàsà÷aktasyàtmaniùñhaiva ÷reyasã / àtmaniùñhasyàpi a÷àntamanaso niùñhàpràptaye antargatàtmaj¤ànànabhisaühitaphalakarmaniùñhaiva ÷reyasãtyarthaþ // BhGR_12.12 //

anabhisaühitaphalakarmaniùñhasyopàdeyàn guõàn àha 

      adveùñà sarvabhåtànàü maitraþ karuõa eva ca  |
      nirmamo nirahaïkàraþ samaduþkhasukhaþ kùamã  || BhG_12.13 ||
      santuùñas satataü yogã yatàtmà dçóhani÷cayaþ  |
      mayy arpitamanobuddhir yo madbhaktaþ sa me priyaþ  || BhG_12.14 ||

adveùñà sarvabhåtànàm  vidviùatàm apakurvatàm api sarveùàü bhåtànàm adveùñà  madaparàdhànuguõam ã÷varapreritàny etàni bhåtàni dviùanty apakurvanti cety anusandadhànaþ; teùu dviùatsu apkurvatsu ca sarvabhåteùu maitrãü matiü kurvan maitraþ, teùv eva duþkhiteùu karuõàü kurvan karuõaþ, nirmamaþ dehendriyeùu tatsaübandhiùu ca nirmamaþ, nirahaïkàraþ dehàtmàbhimànarahitaþ, tata eva samaduþkhasukhaþ sukhaduþkhàgamayoþ sàïkalpikayoþ harùodvegarahitaþ, kùamã spar÷aprabhavayor avarjanãyayor api tayor vikàrarahitaþ, saütuùñaþ yadçcchopanatena yena kenàpi dehadhàraõadravyeõa saütuùñaþ, satataü yogã satataü prakçtiviyuktàtmànusandhànaparaþ, yatàtmà niyamitamanovçttiþ, dçóhani÷cayaþ adhyàtma÷àstroditeùv artheùu dçóhani÷cayaþ, mayy arpitamanobuddhiþ bhagavàn vàsedeva evànabhisaühitaphalenànuùñhitena karmaõà àràdhyate, àràdhita÷ ca mama àtmàparokùyaü sàdhayiùyatãti mayy arpitamanobuddhiþ, ya evaübhåto madbhaktaþ  evaü karmayogena màü bhajamàno yaþ, sa me priyaþ // BhGR_12.13 //14//

      yasmàn nodvijate loko lokàn nodvijate ca yaþ  |
      harùàmarùabhayodvegair mukto yaþ sa ca me priyaþ  || BhG_12.15 ||

yasmàt karmaniùñhàt puruùàn nimittabhåtàl loko nodvijate  yo lokodvegakaraü karma ki¤cid api na karotãtyarthaþ / lokàc ca nimittabhåtàd yo nodvijate  yam uddi÷ya sarvaloko nodvegakaraü karma karoti; sarvàvirodhitvani÷cayàt / ata eva ka¤cana prati harùeõa, ka¤cana prati amarùeõa, ka¤cana prati bhayena, ka¤cana prati udvegena muktah; evaübhåto yaþ, so 'pi mama priyaþ // BhGR_12.15 //

      anapekùaþ ÷ucir dakùa udàsãno gatavyathaþ  |
      sarvàrambhaparityàgã yo madbhaktaþ sa me priyaþ  || BhG_12.16 ||

anapekùaþ àtmavyatirikte kçtsne vastuny anapekùaþ, ÷uciþ ÷àstravihitadravyavardhitakàyaþ, dakùaþ  ÷àstrãyakriyopàdànasamarthaþ, anyatrodàsãnaþ, ganavyathaþ ÷àstrãyakriyànirvçttau avarjanãya÷ãtoùõapuruùaspar÷àdiduþkheùu vyathàrahitaþ, sarvàrambhaparityàgã ÷àstrãyavyatiriktasarvakarmàrambhaparityàgã, ya evaübhåto madbhaktaþ, sa me priyaþ // BhGR_12.16 //

      yo na hçùyati na dveùñi na ÷ocati na kàïkùati  |
      ÷ubhà÷ubhaparityàgã bhaktimàn yaþ sa me priyaþ  || BhG_12.17 ||

yo na hçùyati  yan manuùyàõàü harùanimittaü priyajàtam, tat pràpya yaþ karmayogã na hçùyati; yac càpriyam, tat pràpya na dveùñi; yac ca manuùyàõàü ÷okanimittaü bhàryàputravittakùayàdikam, tat pràpya na ÷ocati; tathàvidham apràptaü ca na kàïkùati; ÷ubhà÷ubhaparityàgã pàpavat puõyasyàpi bandhahetutvàvi÷eùàd ubhayaparityàgã / ya evaübhåto bhaktimàn, sa me priyaþ // BhGR_12.17 //

      sama÷ ÷atrau ca mitre ca tathà mànàvamànayoþ  |
      ÷ãtoùõasukhaduþkheùu samaþ saïgavivarjitaþ  || BhG_12.18 ||
      tulyanindàstutir maunã saütuùño yena kenacit  |
      aniketaþ sthiramatir bhaktimàn me priyo naraþ  || BhG_12.19 ||

"adveùñà sarvabhåtànàm" ityàdinà ÷atrumitràdiùu dveùàdirahitatvam uktam; atra teùu sannihiteùv api samacittatvaü tato 'py atirikto vi÷eùa ucyate / àtmani sthiramatitvena niketanàdiùv asakta ity aniketaþ; tata eva mànàvamànàdiùv api samaþ; ya evaübhåto bhaktimàn, sa me priyaþ // BhGR_12.18 //19//

asmàd àtmaniùñhàd bhaktiyoganiùñhasya ÷raiùñhyaü pratipàdayan yathopakramam upasaüharati 

      ye tu dharmyàmçtam idaü yathoktaü paryupàsate  |
      ÷raddadhànà matparamà bhaktàs te 'tãva me priyàþ  || BhG_12.20 ||

dharmyaü càmçtaü ceti dharmyàmçtam, ye tu pràpyasamaü pràpakaü bhaktiyogam, yathoktam  "mayy àve÷ya mano ye màm"ityàdinoktena prakàreõa upàsate; te bhaktàþ atitaràü mama priyàþ // BhGR_12.20 //



******************** ADHYAYA 13 ********************



pårvasmin ùañke paramapràpyasya parasya brahmaõo bhagavato vàsudevasya pràptyupàyabhåtabhaktiråpabhagavadupàsanàïgabhåtaü pràptuþ pratyagàtmano yàthàtmyadar÷anaü j¤ànayogakarmayogalakùaõaniùñhàdvayasàdhyam uktam / madhyame ca paramapràpyabhåtabhagavadtattvayàthàtmyatanmàhàtmyaj¤ànapårvakàikàntikàtyantikabhaktiyoganiùñhà pratipàdità / ati÷ayitài÷varyàpekùàõàm àtmakaivalyamàtràpekùàõàü ca bhaktiyogas tattadapekùitasàdhanam iti coktam / idànãm uparitane ùañke prakçtipuruùatatsaüsargaråpaprapa¤ce÷varatadyàthàtmyakarmaj¤ànabhaktisvaråpatadupàdànaprakàrà÷ ca ùañkadvayodità vi÷odhyante / tatra tàvat trayoda÷e dehàtmanoþ svaråpam, dehayàthàtmya÷odhanam, dehaviyuktàtmapràptyupàyaþ, viviktàtmasvaråpasaü÷odhanam, tathàvidhasyàtmana÷ càcitsaübandhahetuþ, tato vivekànusandhànaprakàra÷ cocyate/

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      idaü ÷arãraü kaunteya kùetram ity abhidhãyate  |
      etad yo vetti taü pràhuþ kùetraj¤a iti tadvidaþ  || BhG_13.1 ||

idaü ÷arãram devo 'ham, manuùyo 'ham, sthålo 'ham, kç÷o 'ham iti àtmano bhoktrà saha sàmànàdhikaraõyena pratãyamànaü bhoktur àtmano 'rthàntarabhåtasya bhogakùetram iti ÷arãrayàthàtmyavidbhir abhidhãyate / etad avayava÷aþ saüghàtaråpeõa ca, idam ahaü vedmãti yo vetti, taü vedyabhåtàd asmàd veditçtvenàrthàntarabhåtam, kùetraj¤a iti tadvidaþ àtmayàthàtmyavidaþ pràhuþ / yady api dehavyatiriktaghañàdyarthànusandhànavelàyàü "devo 'ham, manuùyo 'haü ghañàdikaü jànàmi" iti dehasàmànàdhikaraõyena j¤àtàram àtmànam anusandhatte, tathàpi dehànubhavavelàyàü deham api ghañàdikam iva "idam ahaü vedmi" iti vedyatayà veditànubhavatãti veditur àtmano vedyatayà ÷arãram api ghañàdivad arthàntarabhåtam / tathà ghañàder iva vedyabhåtàc charãràd api vedità kùetraj¤o 'rthàntarabhåtaþ / sàmànàdhikaraõyena pratãtis tu vastuta÷ ÷arãrasya gotvàdivad atmavi÷eùaõataikasvabhàvatayà tadapçthaksiddher upapannà / tatra veditur asàdhàraõàkàrasya cakùuràdikaraõàviùayatvàd yogasaüskçtamanoviùayatvàc ca prakçtisannidhànàd eva måóhàþ prakçtyàkàram eva veditàraü pa÷yanti, tathà ca vakùyati, "utkràmantaü sthitaü vàpi bhu¤jànaü và guõànvitam / vimåóhà nànupa÷yanti pa÷yanti j¤ànacakùuùaþ" iti // BhGR_13.1 //

      kùetraj¤aü càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata  |
      kùetrakùetraj¤ayor j¤ànaü yat taj j¤ànaü mataü mama  || BhG_13.2 ||

devamanuùyàdisarvakùetreùu veditçtvàkàraü kùetraj¤aü ca màü viddhi  madàtmakaü viddhi; kùetraj¤aü càpãti api÷abdàt kùetram api màü viddhãty uktam iti gamyate / yathà kùetraü kùetraj¤avi÷eùaõataikasvabhàvatayà tadapçthaksiddheþ tatsàmànàdhikaraõyenaiva nirde÷yam, tathà kùetraü kùetraj¤aü ca madvi÷eùaõataikasvabhàvatayà madapçthaksiddheþ matsàmànàdhikaraõyenaiva nirde÷yau viddhi / pçthivyàdisaüghàtaråpasya kùetrasya kùetraj¤asya ca bhagavaccharãrataikasvaråpatayà bhagavadàtmakatvaü ÷rutayo vadanti, "yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmy amçtaþ" ity àrabhya, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmy amçtaþ" ity àdyàþ / idam evàntaryàmitayà sarvakùetraj¤ànàm àtmatvenàvasthànaü bhagavataþ tatsàmànàdhikaraõyena vyapade÷ahetuþ / "aham àtmà guóàke÷a sarvabhåtà÷ayasthitaþ", "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü caràcaram" ,"viùñabhyàham idaü kçtsnam ekàü÷ena sthito jagat" iti purastàd upariùñàc càbhidhàya, madhye sàmànàdhikaraõyena vyapadi÷ati, "àdityànàm ahaü viùõuþ" ityàdinà / yad idaü kùetrakùetraj¤ayoþ vivekaviùayaü tayor madàtmakatvaviùayaü ca j¤ànam uktam, tad evopàdeyaü j¤ànam iti mama matam / kecid
àhuþ  "kùetraj¤aü càpi màü viddhi" iti sàmànàdhikaraõyenaikatvam avagamyate / tata÷ ce÷varasyaiva sato 'j¤ànàt kùetraj¤atvam iva bhavatãty abhyupagantavyam / tannivçttyartha÷ càyam ekatvopade÷aþ / anena ca àptatamabhagavadupade÷ena, "rajjur eùà na sarpaþ" ity àptopade÷ena sarpatvabhramanivçttivat kùetraj¤atvabhramo nivartate  iti /
te praùñavyàþ  ayam upadeùñà bhagavàn vàsudevaþ parame÷varaþ kim àtmayàthàtmyasàkùàtkàreõa nivçttàj¤ànaþ uta neti / nivçttàj¤àna÷ cet, nirvi÷eùacinmàtraikasvaråpe àtmani anyatadråpàdhyàsàsaübhàvanayà kaunteyàdibhedadar÷anaü, tàn praty upade÷àdivyàpàrà÷ ca na saübhavanti / athàtmasàkùàtkàràbhàvàd anivçttàj¤ànaþ, na tarhy aj¤atvàd evàtmaj¤ànopade÷asaübhavaþ; "upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninas tattvadar÷inaþ" iti hy uktam / ata evam àdivàdà anàkalita÷rutismçtãtihàsapuràõanyàyasvavàgvirodhair aj¤ànibhir jaganmohanàya pravartità ity anàdaraõãyàþ / atredaü tattvam 
acidvastuna÷ cidvastunaþ parasya ca brahmaõo bhogyatvena bhoktçtvena ce÷itçtvena ca svaråpavivekam àhuþ kà÷cana ÷rutayaþ, "asmàn màyã sçjate vi÷vam etat tasmiü÷ cànyo màyayà sanniruddhaþ", "màyàü tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mahe÷varaü", "kùaraü pradhànam amçtàkùaraü haraþ kùaràtmànàv ã÷ate deva ekaþ"  amçtàkùaraü haraþ iti bhoktà nirdi÷yate; pradhànam àtmano bhogyatvena haratãti haraþ  "sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷ci¤ janità na càdhipaþ", "pradhànakùetraj¤apatir guõe÷aþ", "patiü vi÷vasyàtme÷varaü ÷à÷vataü ÷ivam acyutam", "j¤àj¤au dvàv ajàv ã÷anã÷au", "nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn", "bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà", "pçthagàtmànaü preritàraü ca matvà juùñas tatas tenàmçtatvam eti", "tayor anyaþ pippalaü svàdv atty ana÷nann anyo 'bhicàka÷ãti", "ajàm ekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãü prajàü janayantãü saråpàm / ajo hy eko juùamàõo 'nu÷ete jahàty enàü bhuktabhogàm ajo 'nyaþ" ityàdyàþ / atràpi, "ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà / apareyam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãvabhåtàü", "sarvabhåtàni kauntteya prakçtiü yànti màmikàm / kalpakùaye punas tàni kalpàdau visçjàmy aham // prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ / bhåtagràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt // ..... mayàdhyakùeõa prakçtis
såyate sacaràcaram / hetunànena kaunteya jagad dhi parivartate // BhGR_13.", "prakçtiü puruùaü caiva viddhy anàdã ubhàv api", "mama yonir mahad brahma tasmin garbhaü dadhàmy aham  / saübhavas sarvabhåtànàü tato bhavati bhàrata" iti / jagadyonibhåtaü mahad brahma madãyaü prakçtyàkhyaü bhåtasåkùmam acidvastu yat, tasmin cetanàkhyaü garbhaü saüyojayàmi; tato matsaïkalpakçtàc cidacitsaüsargàd eva devàdisthàvaràntànàm acinmi÷ràõàü sarvabhåtànàü saübhavo bhavatãtyarthaþ / 
evaü bhoktçbhogyaråpeõàvasthitayoþ sarvàvasthàvasthitayo÷ cidacitoþ paramapuruùa÷arãratayà tanniyàmyatvena tadapçthaksthitiü paramapuruùasya càtmatvam àhuþ kà÷cana ÷rutayaþ, "yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayati" ity àrabhya, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmyamçtàþ" iti; tathà, "yaþ pçthivãm antare sa¤caran yasya pçthivã ÷arãraü yaü pçthivã na veda" ity àrabhya, yo 'kùaram antare sa¤caran yasyàkùaraü ÷arãraü yam akùaraü na veda", "yo mçtyum antare sa¤caran yasya mçtyu÷ ÷arãraü yaü mçtyur na veda eùa sarvabhåtàntaràtmàpahatapàpmà divyo deva eko nàràyaõa",  atra mçtyu÷abdena tama÷÷abdavàcyaü såkùmàvastham acidvastv abhidhãyate, asyàm evopaniùadi, "avyaktam akùare lãyate akùaraü tamasi lãyate" iti vacanàt  "antaþpraviùña÷ ÷àstà janànàü sarvàtmà" iti ca / evaü sarvàvasthàvasthitacidacidvastu÷arãratayà tatprakàraþ paramapuruùa eva kàryàvasthakàraõàvasthajagadråpeõàvasthita itãmam arthaü j¤àpayituü kà÷cana ÷rutayaþ kàryàvathaü kàraõàvathaü ca jagat sa evety àhuþ, "sad eva somyedam agra àsãd ekam evàdvitãyam", "tad aikùata bahu syàü prajàyeyeti / tat tejo 'sçjata" ity àrabhya, "sanmålàs somyemàs sarvàþ prajàs sadàyatanàs satpratiùñhà", "aitadàtmyam idaü sarvaü tat satyaü sa àtmà tat tvam asi ÷vetaketo" iti / tathà, "so 'kàmayata,
bahu syàü prajàyeyeti / sa tapo 'tapyata, sa tapas taptvà, idaü sarvam asçjata" ity àrabhya, "satyaü càmçtaü ca satyam abhavat" iti / atràpi ÷rutyantarasiddhi÷ cidacitoþ paramapuruùasya ca svaråpavivekaþ smàritaþ, "hantàham imàs tisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi", "tat sçùñvà, tad evànupravi÷at, tadanupravi÷ya, sac ca tyac càbhavat ..... vij¤ànaü càvij¤ànaü ca satyaü cànçtaü ca satyam abhavat" iti ca / evaübhåtam eva nàmaråpavyàkaraõam, "tad dhedaü tarhy avyàkçtam àsãt, tannàmaråpàbhyàü vyàkriyata" ity atràpy uktam /
ataþ kàryàvasthaþ kàraõàvastha÷ ca sthålasåkùmacidacidvastu÷arãraþ paramapuruùa eveti, kàraõàt kàryasyànanyatvena kàraõavij¤ànena kàryasya j¤àtatayaikavij¤ànena sarvavij¤ànaü ca samãhitam upapannataram / "hantàham imàs tisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi" iti, "tisro devatàþ" iti sarvam acidvastu nirdi÷ya tatra svàtmakajãvànuprave÷ena nàmaråpavyàkaraõavacanàt sarve vàcakàþ ÷abdàþ acijjãvavi÷iùñaparamàtmana eva vàcakà iti kàraõàvasthaparamàtmavàcinà ÷abdena kàryavàcinaþ ÷abdasya sàmànàdhikaraõyaü mukhyavçttam / ataþ sthålasåkùmacidacitprakàraü brahmaiva kàryaü kàraõaü ceti brahmopàdànaü jagat / såkùmacidacidvastu÷arãraü brahmaiva kàraõam iti jagato brahmopàdànatve 'pi saüghàtasyopàdànatvena cidacitor brahmaõa÷ ca svabhàvàsaïkaro 'py upapannataraþ / yathà ÷uklakçùõaraktatantusaüghàtopàdànatve 'pi citrapañasya tattattantuprade÷a eva ÷auklyàdisaübandha iti kàryàvasthàyàm api na sarvatra varõasaïkaraþ  tathà cidacidã÷varasaüghàtopàdànatve 'pi jagataþ kàryàvasthàyàm api bhoktçtvabhogyatvaniyantçtvàdyasaïkaraþ / tantånàü pçthaksthitiyogyànàm eva puruùecchayà kadàcit saühatànàü kàraõatvaü kàryatvaü ca; iha tu cidacitos sarvàvasthayoþ paramapuruùa÷arãratvena tatprakàratayaiva padàrthatvàt tatprakàraþ paramapuruùa eva karàõa kàryaü ca; sa eva sarvadà sarva÷abdavàcya iti vi÷eùaþ / svabhàvabhedas tadasaïkara÷ ca tatra càtra ca tulyaþ / evaü ca sati parasya brahmaõaþ kàryànuprave÷e 'pi svaråpànyathàbhàvàbhàvàd avikçtatvam upapannataram / sthålàvasthasya
nàmaråpavibhàgavibhaktasya cidacidvastunaþ àtmatayàvasthànàt kàryatvam apy upapannam / avasthàntaràpattir eva hi kàryatà / nirguõavàdà÷ ca parasya brahmaõo heyaguõasaübandhàbhàvàd upapadyante / "apahatapàpmà vijaro vimçtyur vi÷oko vijighatso 'pipàsaþ" iti heyaguõàn pratiùidhya, "satyakàmas satyasaïkalpaþ" iti kalyàõaguõagaõàn vidadhatãyaü ÷rutir eva anyatra sàmànyenàvagataü guõaniùedhaü heyaguõaviùayaü vyavasthàpayati / j¤ànasvaråpa brahma iti vàda÷ ca sarvaj¤asya sarva÷akter nikhilaheyapratyanãkakaylàõaguõàkarasya brahmaõaþ svaråpaü j¤ànaikaniråpaõãyaü svaprakà÷atayà j¤ànasvaråpaü cety abhyupagamàd upapannataraþ / "yas sarvaj¤aþ sarvavit", "paràsya ÷aktir vividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca, "vij¤àtàram are kena vijànãyàt" ityàdikàþ j¤àtçtvam àvedayanti / "satyaü j¤ànam" ityàdikà÷ ca j¤ànaikaniråpaõãyatayà svaprakà÷atayà ca j¤ànasvaråpatàm / "so 'kàmayata bahu syàm", "tad aikùata bahu syàm", "tan nàmaråpàbhyàm eva vyàkriyata" iti brahmaiva svasaïkalpàd vicitrasthiratrasaråpatayà nànàprakàram avasthitam iti tatpratyanãkàbrahmàtmakavastunànàtvam atattvam iti pratiùidhyate, "mçtyuþ sa mçtyum àpnoti ya iha nàneva pa÷yati ..... neha nànàsti ki¤cana", "yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraü pa÷yati / yatra tv asya sarvam àtmaivàbhåt tat kena kaü pa÷yet" ityàdinà / na punaþ, "bahu syàü prajàyeya" ityàdi÷rutisiddhaü svasaïkalpakçtaü brahmaõo nànànàmaråpabhàktvena nànàprakàratvam api niùidhyate / "yatra tv asya sarvam àtmaivàbhåt" iti niùedhavàkyàrambhe ca tat sthàpitam, "sarvaü taü paràdàd yo 'nyataràtmanas sarvaü veda", "tasya etasya mahato bhåtasya ni÷÷vasitam etad yad çgvedaþ" ityàdinà /
evaü cidacidã÷varàõàü svaråpabhedaü svabhàvabhedaü ca vadantãnàü kàryakàraõabhàvaü kàryakàraõayor ananyatvaü vadantãnàü ca sarvàsàü ÷rutãnàm avirodhaþ, cidacitoþ paramàtmana÷ ca sarvadà ÷arãràtmabhàvaü ÷arãrabhåtayoþ kàraõada÷àyàü nàmaråpavibhàgànarhasåkùmada÷àpattiü kàryada÷àyàü ca tadarhasthålada÷àpattiü vadantãbhiþ ÷rutibhir eva j¤àyata iti brahmàj¤ànavàdasyàupàdhikabrahmabhedavàdasya anyasyàpi apanyàyamålasya sakala÷rutiviruddhasya na kathaücid apy avakà÷o dç÷yata ity alam ativistareõa // BhGR_13.2 //

      tat kùetraü yac ca yàdçk ca yadvikàri yata÷ ca yat  |
      sa ca yo yatprabhàva÷ ca tat samàsena me ÷çõu  || BhG_13.3 ||

tat kùetraü yac ca  yad dravyam, yàdçk ca yeùàm à÷rayabhåtam, yadvikàri ye càsya vikàràþ, yata÷ ca  yato hetor idam utpannam; yasmai prayojanàyotpannam ityarthaþ, yat  yatsvaråpaü cedam, sa ca yaþ  sa ca kùetraj¤o yaþ yatsvaråpaþ, yatprabhàva÷ ca ye càsya prabhàvàþ, tat sarvam, samàsena saükùepeõa mattaþ ÷çõu // BhGR_13.3 //

      çùibhir bahudhà gãtaü chandobhir vividhaiþ pçthak  |
      brahmasåtrapadai÷ caiva hetumadbhir vini÷citaiþ  || BhG_13.4 ||

tad idaü kùetrakùetraj¤ayàthàtmyam çùibhiþ parà÷aràdibhiþ bahudhà bahuprakàraü gãtam  "ahaü tvam ca tathànye ca bhåtair uhyàma pàrthiva / guõapravàhapatito bhåtavargo 'pi yàtyayam // karmava÷yà guõà hy ete sattvàdyàþ pçthivãpate / avidyàsa¤citaü karma tac cà÷eùeùu jantuùu // àtmà ÷uddho 'kùara÷ ÷ànto nirguõaþ prakçteþ paraþ // BhGR_13."; tathà, "piõóaþ pçthak yataþ puüsaþ ÷iraþpàõyàdilakùaõaþ  / tato 'ham iti kutraitàü saüj¤àü ràjan karomy aham"; tathà ca, "kiü tvam etacchiraþ kiü nu urastava tathodaram / kim u pàdàdikaü tvaü vai tavaitat kiü mahãpate // samastàvayavebhyas tvaü pçthak bhåya vyavasthitaþ / ko 'ham ity eva nipuõo bhåtvà cintaya pàrthiva // BhGR_13." iti  / evaü viviktayor dvayoþ vàsudevàtmakatvaü càhuþ, "indriyàõi mano buddhis sattvaü tejo balaü dhçtiþ / vàsudevàtmakàny àhuþ kùetraü kùetraj¤am eva ca // BhGR_13." iti  / chandobhir vividhaiþ pçthak  pçthagvidhai÷ chandobhi÷ ca çgyajussàmàtharvabhiþ dehàtmanoþ svaråpaü pçthag gãtam  "tasmàd và etasmàd àtmana àkà÷as saübhåtaþ / àkà÷àd vàyuþ / vàyor agniþ / agner àpaþ / adbhyaþ pçthivã / pçthivyà oùadhayaþ / oùadhãbhyo 'nnam / annàt puruùaþ / sa và eùa puruùo 'nnarasamayaþ" iti ÷arãrasvaråpam abhidhàya tasmàd antaraü pràõamayaü tasmàc càntaraü
manomayam abhidhàya, "tasmàd và etasmàd manomayàd anyo 'ntara àtmà vij¤ànamayaþ" iti kùetraj¤asvaråpam abhidhàya, "tasmàd và etasmàd vij¤ànamayàd anyo 'ntara àtmànandamayaþ" iti kùetraj¤asyàpy antaràtmatayà ànanndamayaþ paramàtmàbhihitaþ / evam çksàmàtharvasu ca tatra tatra kùetrakùetraj¤ayoþ pçthagbhàvas tayor brahmàtmakatvaü ca suspaùñaü gãtam / brahmasåtrapadai÷ caiva  brahmapratipàdanasåtràkhyaiþ padaiþ ÷àrãrakasåtraiþ, hetumadbhiþ heyayuktaiþ, vini÷citaiþ nirõayàntaiþ; "na viyad a÷ruteþ" ityàrabhya kùetraprakàranirõaya uktaþ / "nàtmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhyaþ" ityàrabhya kùetraj¤ayàthàtmyanirõaya uktaþ / "paràt tu tacchruteþ" iti bhagavatpravartyatvena bhagavadàtmakatvam uktam / evaü bahudhà gãtaü kùetrakùetraj¤ayàthàtmyaü mayà saükùepeõa suspaùñam ucyamànaü ÷çõv ityarthaþ // BhGR_13.4 //

      mahàbhåtàny ahaïkàro buddhir avyaktam eva ca  |
      indriyàõi da÷aikaü ca pa¤ca cendriyagocaràþ  || BhG_13.5 ||
      icchà dveùaþ sukhaü duþkhaü saüghàta÷ cetanàdhçtiþ  |
      etat kùetraü samàsena savikàram udàhçtam  || BhG_13.6 ||

mahàbhåtàny ahaükàro buddhir avyaktam eva ceti kùetràrambhakadravyàõi; pçthivyaptejovàyvàkà÷àþ mahàbhåtàni, ahaükàro bhåtàdiþ, buddhiþ mahàn, avyaktaü prakçtiþ; indriyàõi da÷aikaü ca pa¤ca cendriyagocarà iti kùetrà÷ritàni tattvàni; ÷rotratvakcakùurjihvàghràõàni pa¤ca j¤ànendriyàõi, vàkpàõipàdapàyåpasthàni pa¤ca karmendriyàõãti tàni da÷a, ekam iti manaþ; indriyagocarà÷ ca pa¤ca ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ; icchà dveùas sukhaü duþkham iti kùetrakàryàõi kùetravikàrà ucyante; yady apãcchàdveùasukhaduþkhàny àtmadharmabhåtàni, tathàpy àtmanaþ kùetrasaübandhaprayuktànãti kùetrakàryatayà kùetravikàrà ucyante / teùàü puruùadharmatvam, "puruùas sukhaduþkhànàü bhoktçtve hetur ucyate" iti vakùyate; saüghàta÷ cetanàdhçtiþ / àdhçtiþ àdhàraþ sukhaduþkhe bhu¤jànasya bhogàpavargau sàdhayata÷ ca cetanasyàdhàratayotpanno bhåtasaüghàtaþ / prakçtyàdipçthivyantadravyàrabdham indriyà÷rayabhåtam icchàdveùasukhaduþkhavikàri bhåtasaüghàtaråpaü cetanasukhaduþkhopabhogàdhàratvaprayojanaü kùetram ity uktaü bhavati; etat kùetraü samàsena saükùepeõa sakivàraü sakàryam udàhçtam // BhGR_13.5,6 //

atha kùetrakàryeùv àtmaj¤ànasàdhanatayopàdeyà guõàþ procyante 

      amànitvam adambhitvam ahiüsà kùàntir àrjavam  |
      àcàryopàsanaü ÷aucaü sthairyam àtmavinigrahaþ  || BhG_13.7 ||

amànitvam utkçùñajaneùv avadhãraõàrahitatvam; adambhitvam  dhàrmikatvaya÷aþprayojanatayà dharmànuùñhànaü dambhaþ, tadrahitatvam; ahiüsà vàïmanaþkàyaiþ parapãóàrahitatvam; kùàntiþ paraiþ pãóyamànasyàpi tàn prati avikçtacittatvam / àrjavam paràn prati vàïmanaþkàyaprabhçtãnàm ekaråpatà; àcàryopàsanam àtmaj¤ànapradàyini àcàrye praõipàtaparipra÷nasevàdiniratatvam; ÷aucaü àtmaj¤ànatatsàdhanayogyatà manovàkkàyagatà ÷àstrasiddhà; stairyam adhyàtma÷àstrodite 'rthe ni÷calatvam; àtmavinigrahaþ àtmasvaråpavyatiriktaviùayebhyo manaso nivartanam // BhGR_13.7 //

      indriyàrtheùu vairàgyam anahaïkàra eva ca  |
      janmamçtyujaràvyàdhiduþkhadoùànudar÷anam  || BhG_13.8 ||

indriyàrtheùu vairàgyam àtmavyatirikteùu viùayeùu sadoùatànusaüdhànenodvejanam; anahaükàraþ anàtmani dehe àtmàbhimànarahitatvam; pradar÷anàrtham idam; anàtmãyeùv àtmãyàbhimànarahitatvaü ca vivakùitam / janmamçtyujaràvyàdhiduþkhadoùànudar÷anam sa÷arãratve janmamçtyujaràvyàdhiduþkharåpasya doùasyàvarjanãyatvànusaüdhànam // BhGR_13.8 //

      asaktir anabhiùvaïgaþ putradàragçhàdiùu  |
      nityaü ca samacittatvam iùñàniùñopapattiùu  || BhG_13.9 ||

asaktiþ àtmavyatiriktaparigraheùu saïgarahitatvam; anabhiùvaïgaþ putradàragçhàdiùu teùu ÷àstrãyakarmopakaraõatvàtirekeõa ÷leùarahitatvam; saükalpaprabhaveùv iùñàniùñopanipàteùu harùodvegarahitatvam // BhGR_13.9 //

      mayi cànanyayogena bhaktir avyabhicàriõã  |
      viviktade÷asevitvam aratir janasaüsadi  || BhG_13.10 ||

mayi sarve÷vare ca aikàntyayogena sthirà bhaktiþ, janavarjitade÷avàsitvam, janasaüsadi càprãtiþ // BhGR_13.10 //

      adhyàtmaj¤ànanityatvaü tattvaj¤ànàrthacintanam  |
      etaj j¤ànam iti proktam aj¤ànaü yad ato 'nyathà  || BhG_13.11 ||

àtmani j¤ànam adhyàtmaj¤ànam tanniùñhatvam, tattvaj¤ànàrthacintanam tattvaj¤ànaprayojanaü yac cintanaü tan niratatvam ityarthaþ / j¤àyate 'nenàtmeti j¤ànam, àtmaj¤ànasàdhanam ityarthaþ; kùetrasaübandhinaþ puruùasyàmànitvàdikam uktaü guõabçnham evàtmaj¤ànopayogi, etadvyatiriktaü sarvaü kùetrakàryam àtmaj¤ànavirodhãti aj¤ànam // BhGR_13.11 //

atha etad yo vettãti veditçtvalakùaõenoktasya kùetraj¤asya svaråpaü vi÷odhyate 

      j¤eyaü yat tat pravakùyàmi yaj j¤àtvàmçtam a÷nute  |
      anàdi matparaü brahma na sat tan nàsad ucyate  || BhG_13.12 ||

amànitvàdibhiþ sàdhanaiþ j¤eyaü pràpyaü yat pratyagàtmasvaråpaü tat pravakùyàmi, yaj j¤àtvà janmajaràmaraõàdipràkçtadharmarahitam amçtam àtmànaü pràpnoti; àdir yasya na vidyate, tad anàdi; asya hi pratyagàtmana utpattir na vidyate; tata evànto na vidyate / ÷ruti÷ ca, "na jàyate mriyate và vipa÷cit" iti, matparam ahaü paro yasya tan matparam / "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm, jãvabhåtàm" iti hy uktam / bhagavaccharãratayà bhagavaccheùataikarasaü hy àtmasvaråpam; tathà ca ÷rutiþ, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam atmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati" iti, tathà, "sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷ci¤ janità na càdhipaþ", "pradhànakùetraj¤apatir guõe÷aþ" ityàdikà / brahma bçhattvaguõayogi, ÷arãràder arthàntarabhåtam, svataþ ÷arãràdibhiþ paricchedarahitaü kùetraj¤atattvam ityarthaþ; "sa cànantyàya kalpate" iti hi ÷råyate; ÷arãraparicchinnatvam aõutvaü càsya karmakçtam / karmabandhàn muktasyànantyam / àtmany api brahma÷abdaþ prayujyate, "sa guõàn samatãtyaitàn brahmabhåyàya kalpate / brahmaõo hi pratiùñhàham amçtasyàvyayasya ca", "brahmabhåtaþ prasannàtmà na ÷ocati na kàïkùati / samaþ sarveùu bhåteùu madbhaktiü labhate paràm // BhGR_13." iti  / na sat tan nàsad ucyate kàryakàraõaråpàvasthàdvayarahitatayà sadasacchabdàbhyàm àtmasavaråpaü nocyate / kàryàvasthàyàü hi devàdinàmaråpabhàktvena sad ity ucyate, tadanarhatà kàraõàvasthàyàm asad ity ucyate / tathà ca ÷rutiþ, "asad và idam agra àsãt / tato vai sad ajàyata","tad dhedaü tarhy avyàkçtam àsãt tannàmaråpàbhyàü vyàkriyata" ityàdikà / kàryakàraõàvasthàdvayànvayas tv àtmanaþ karmaråpàvidyàveùñanakçtaþ,
na svaråpakçta iti sadasacchabdàbhyàm àtmasvaråpaü nocyate / yady api "asad và idam agra àsãt" iti kàraõàvasthaü paraü brahmocyate, tathàpi nàmaråpavibhàgànarhasåkùmacidacidvastu÷arãraü paraü brahma kàraõàvastham iti kàraõàvasthàyàü kùetrakùetraj¤asvaråpam api asacchabdavàcyam, kùetraj¤asya sàvasthà karmakçteti pari÷uddhasvaråpaü na sadasacchabdanirde÷yam // BhGR_13.12 //

      sarvataþpàõipàdaü tat sarvato'kùi÷iromukham  |
      sarvata÷÷rutimal loke sarvam àvçtya tiùñhati  || BhG_13.13 ||

sarvataþ pàõipàdaü tat pari÷uddhàtmasvaråpaü sarvataþ pàõipàdakàrya÷aktam, tathà sarvato 'kùi÷iromukhaü sarvata÷ ÷rutimat sarvata÷ cakùuràdikàryakçt, "apàõipàdo javano grahãtà pa÷yaty acakùuþ sa ÷çõoty akarõaþ" iti parasya brahmaõo 'pàõipàdasyàpi sarvataþ pàõipàdàdikàryakçttvaü ÷råyate / pratyagàtmano 'pi pari÷uddhasya tatsàmyàpattyà sarvataþ pàõipàdàdikàryakçttvaü ÷rutisiddham eva / "tadà vidvàn puõyapàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" iti hi ÷råyate / "idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ" iti ca vakùyate / loke sarvam àvçtya tiùñhati loke yad vastujàtaü tat sarvaü vyàpya tiùñhati, pari÷uddhasvaråpaü de÷àdiparicchedarahitatayà sarvagatam ityarthaþ // BhGR_13.13 //

      sarvendriyaguõàbhàsaü sarvendriyavivarjitam  |
      asaktaü sarvabhçc caiva nirguõaü guõabhoktç ca  || BhG_13.14 ||

sarvendriyaguõàbhàsam sarvendriyaguõair àbhàso yasya tat sarvendriyàbhàsam / indriyaguõà indriyavçttayaþ / indriyavçttibhir api viùayàn j¤atuü samartham ityarthaþ / svabhàvatas sarvendriyavivarjitam vinaivendriyavçttibhiþ svata eva sarvaü jànàtãtyarthaþ / asaktam svabhàvato devàdidehasaïgarahitam, sarvabhçc caiva devàdisarvadehabharaõasamarthaü ca; "sa ekadhà bhavati tridhà bhavati" ityàdi÷ruteþ / nirguõam tathà svabhàvatas sattvàdiguõarahitam / guõabhoktç ca sattvàdãnàü guõànàü bhogasamarthaü ca // BhGR_13.14 //

      bahir anta÷ ca bhåtànàm acaraü caram eva ca  |
      såkùmatvàt tad avij¤eyaü dårasthaü càntike ca tat  || BhG_13.15 ||

pçthivyàdãni bhåtàni parityajyà÷arãro bahir vartate; teùàm anta÷ ca vartate, "jakùat krãóan ramamàõaþ strãbhir và yànair và" ityàdi÷rutisiddhasvacchandavçttiùu / acaraü caram eva ca  svabhàvato 'caram; caram ca dehitve / såkùmatvàt tadavij¤eyam evaü sarva÷aktiyuktaü sarvaj¤àü tad atmatattvam asmin kùetre vartamànam apy atisåkùmatvàd dehàt pçthaktvena saüsàribhir avij¤eyam, dårasthaü càntike ca tad amànitvàdyuktaguõarahitànàü viparãtaguõàõàü puüsàü svadehe vartamànam apy atidårastham, tathà amànitvàdiguõopetànàü tad evàntike vartate // BhGR_13.15 //

      avibhaktaü ca bhåteùu vibhaktam iva ca sthitam  |
      bhåtabhartç ca taj j¤eyaü grasiùõu prabhaviùõu ca  || BhG_13.16 ||

devamanuùyàdibhåteùu sarvatra sthitam àtmavastu veditçtvaikàkàratayà avibhaktam / aviduùàü devàdyàkàreõa "ayaü devo manuùyaþ" iti vibhaktam iva ca sthitam / devo 'ham, manuùyo 'ham iti dehasàmànàdhikaraõyenànusandhãyamànam api veditçtvena dehàd arthàntarabhåtaü j¤àtuü ÷akyam iti àdàv uktam eva, "etad yo vetti" iti, idànãü prakàràntarai÷ ca j¤àtuü ÷akyam ity àja bhåtabhartç ceti / bhåtànàü pçthivyàdãnàü deharåpeõa saühatànàü yad bhartç, tad bhartavyebhyo bhåtebhyo 'rthàntaraü j¤eyam; arthàntaram iti j¤àtuü ÷akyam ityarthaþ / tathà grasiùõu annàdãnàü bhautikànàü grasiùõu, grasyamànebhyo bhåtebhyo grasitçtvenàrthàntrabhåtam iti j¤àtuü ÷akyam / prabhaviùõu ca prabhavahetu÷ ca, grastànàm annàdãnàm àkàràntareõa pariõatànàü prabhahetuþ, tebhyo 'rthàntaram iti j¤àtuü ÷akyam ityarthaþ; mçta÷arãre grasanaprabhavàdãnàm adar÷anàn na bhåtasaüghàtaråpaü kùetraü grasanaprabhavabharaõahetur iti ni÷cãyate // BhGR_13.16 //

      jyotiùàm api taj jyotis tamasaþ param ucyate  |
      j¤ànaü j¤eyaü j¤ànagamyaü hçdi sarvasya viùñhitam  || BhG_13.17 ||

jyoti÷àm dãpàdityamaõiprabhçtãnàm api tad eva jyotiþ prakà÷akam, dãpàdityàdãnàm apy àtmaprabhàråpaü / j¤ànam eva prakà÷akam / dãpàdayas tu viùayendriyasannikarùavirodhisaütamasanirasanamàtraü kurvate / tàvan màtreõa teùàü prakà÷akatvam / tamasaþ param ucyate / tama÷÷abdaþ såkùmàvasthaprakçtivacanaþ / prakçteþ param ucyata ityarthaþ / ato j¤ànaü j¤eyaü j¤ànaikàkàram iti j¤eyam / tac ca j¤ànagamyam amànitvàdibhir j¤ànasàdhanair uktaiþ pràpyam ityarthaþ / hçdi sarvasya viùñhitam sarvasya manuùyàdeþ hçdi vi÷eùaõàvasthitam  sannihitam // BhGR_13.17 //

      iti kùetraü tathà j¤ànaü j¤eyaü coktaü samàsataþ  |
      madbhakta etad vij¤àya madbhàvàyopapadyate  || BhG_13.18 ||

evaü "mahàbhåtàny ahaïkàraþ" ityàdinà "saüghàta÷ cetanàdhçtir" ityantena kùetratattvaü samàsenoktam / "amànitvam" ityàdinà "tattvaj¤ànàrthacintanam" ityantena j¤àtavyasyàtmatattvasya j¤ànasàdhanam uktam / "anàdi matparam" ityàdinà "hçdi sarvasya viùñhitam" ityantena j¤eyasya kùetraj¤asya yàthàtmyaü ca saükùepeõoktam / madbhaktaþ etat kùetrayàthàtmyaü, kùetràd viviktàtmasvaråpapràptyupàyayàthàtmyaü kùetraj¤ayàthàtmyaü ca vij¤àya, madbhàvàyopapadyate / mama yo bhàvaþ svabhàvaþ, asaüsàritvam  asaüsàritvapràptaye upapanno bhavatãtyarthaþ // BhGR_13.18 //

athàtyantaviviktasvabhàvayoþ prakçtyàtmanoþ saüsargasyànàditvaü saüsçùñayor dvayoþ kàryabhedaþ saüsargahetu÷ cocyate 

      prakçtiü puruùaü caiva viddhy anàdã ubhàv api  |
      vikàràü÷ ca guõàü÷ caiva viddhi prakçtisaübhavàn  || BhG_13.19 ||

prakçtipuruùau ubhau anyonyasaüsçùñau anàdã iti viddhi; bandhahetubhåtàn vikàràn icchàdveùàdãn, amànitvàdikàü÷ ca guõàm mokùahetubhåtàn prakçtisaübhavàn viddhi / puruùeõa saüsçùñeyam anàdikàlapravçttà kùetràkàrapariõàtà prakçtiþ svavikàrair icchàdveùàdibhiþ puruùasya bandhuhetur bhavati; saivàmànitvàdibhiþ svavikàraiþ puruùasyàpavargahetur bhavatãtyarthaþ // BhGR_13.19 //

      kàryakàraõakartçtve hetuþ prakçtir ucyate  |
      puruùaþ sukhaduþkhànàü bhoktçtve hetur ucyate  || BhG_13.20 ||

kàryaü ÷arãram; kàraõàni j¤ànakarmàtmakàni samanaskànãndriyàõi / teùàü kriyàkàritve puruùàdhiùñhità prakçtir eva hetuþ; puruùàdhiùñhitakùetràkàrapariõataprakçtyà÷rayàþ bhogasàdhanabhåtàþ kriyà ityarthaþ / puruùasyàdhiùñhàtçtvam eva; tadapekùayà, "kartà ÷àstràrthavattvàt" ityàdikam uktam; ÷arãràdhiùñhànaprayatnahetutvam eva hi puruùasya kartçtvam / prakçtisaüsçùñaþ puruùaþ sukhaduþkhànàü bhoktçtve hetuþ, sukhaduþkhànubhavà÷raya ityarthaþ // BhGR_13.20 //

evam anyonyasaüsçùñayoþ prakçtipuruùayoþ kàryabheda uktaþ; puruùasya svatas svànubhavaikasukhasyàpi vaiùayikasukhaduþkhopabhogahetum àha 

      puruùaþ prakçtistho hi bhuïkte prakçtijàn guõàn  |

guõa÷abdaþ svakàryeùv aupacàrikaþ / svatas svànubhavaikasukhaþ puruùaþ prakçtisthaþ prakçtisaüsçùñaþ, prakçtijàn guõàn prakçtisaüsargopàdhikàn sattvàdiguõakàryabhåtàn sukhaduþkhàdãn, bhuïkte anubhavati / prakçtisaüsargahetum àha 

      kàraõaü guõasaïgo 'sya sadasadyonijanmasu  || BhG_13.21 ||

pårvapårvaprakçtipariõàmaråpadevamanuùyàdiyonivi÷eùeùu sthito 'yaü puruùas tattadyoniprayuktasattvàdiguõamayeùu sukhaduþkhàdiùu saktaþ tatsàdhanabhåteùu puõyapàpakarmasu pravartate; tatas tatpuõyapàpaphalànubhavàya sadasadyoniùu sàdhvasàdhuùu yoniùu jàyate; tata÷ ca karmàrabhate; tato jàyate; yàvad amànitvàdikàn àtmapràptisàdhanabhåtàn guõàn sevate, tàvad eva saüsarati / tad idam uktaü kàraõaü guõasaïgo 'sya sadasadyonijanmasu iti // BhGR_13.21 //

      upadraùñànumantà ca bhartà bhoktà mahe÷varaþ  |
      paramàtmeti càpy ukto dehe 'smin puruùaþ paraþ  || BhG_13.22 ||

asmin dehe 'vasthito 'yaü puruùo dehapravçttyanuguõasaïkalpàdiråpeõa dehasyopadraùñà anumantà ca bhavati / tathà dehasya bhartà ca bhavati; tathà dehapravçttijanitasukhaduþkhayor bhoktà ca bhavati / evaü dehaniyamanena, dehabharaõena, deha÷eùitvena ca dehendriyamanàüsi prati mahe÷varo bhavati / tathà ca vakùyate, "÷arãraü yad avàpnoti yac càpy utkràmatã÷varaþ / gçhãtvaitàni saüyàti vàyur gandhàn ivà÷ayàt // BhGR_13." iti  / asmin dehe dehendriyamanàüsi prati paramàtmeti càpy uktaþ / dehe manasi ca àtma÷abdo 'nantaram eva prayujyate, "dhyànenàtmani pa÷yanti kecid àtmànam àtmanà" iti; api÷abdàn mahe÷vara ity apy ukta iti gamyate; puruùaþ paraþ "anàdi matparam" ityàdinokto 'paricchinnaj¤àna÷aktir ayaü puruùo 'nàdiprakçtisaübandhakçtaguõasaïgàd etad dehamàtramahe÷varo dehamàtraparamàtmà ca bhavati // BhGR_13.22 //

      ya enaü vetti puruùaü prakçtiü ca guõais saha  |
      sarvathà vartamàno 'pi na sa bhåyo 'bhijàyate  || BhG_13.23 ||

enam uktasvabhàvaü puruùam, uktasvabhàvàü ca prakçtiü vakùyamàõasvabhàvayuktaiþ sattvàdibhir guõaiþ saha, yo vetti yathàvad vivekena jànàti, sa sarvathà devamanuùyàdideheùv atimàtrakliùñaprakàreõa vartamàno 'pi, na bhåyo 'bhijàyate na bhåyaþ prakçtyà saüsargam arhati, aparicchinnaj¤ànalakaùaõam apahatapàpmànam àtmànaü taddehàvasànasamaye pràpnotãtyarthaþ // BhGR_13.23 //

      dhyànenàtmani pa÷yanti kecid àtmànam àtmanà  |
      anye sàïkhyena yogena karmayogena càpare  || BhG_13.24 ||

kecin niùpannayogàþ àtmani ÷arãre 'vasthitam àtmànam àtmanà manasà dhyànena yogena pa÷yanti / anye ca aniùpannayogàþ, sàükhyena yogena j¤ànayogena yogayogyaü manaþ kçtvà àtmànaü pa÷yanti / apare j¤ànayogànadhikàriõaþ, tadadhikàriõa÷ ca sukaropàyasaktàþ, vyapade÷yà÷ ca karmayogenàntargataj¤ànena manaso yogayogyatàm àpàdya àtmànaü pa÷yanti // BhGR_13.24 //

      anye tv evam ajànantaþ ÷rutvànyebhya÷ ca upàsate  |
      te 'pi càtitaranty eva mçtyuü ÷rutiparàyaõàþ  || BhG_13.25 ||

anye tu karmayogàdiùu àtmàvalokanasàdhaneùv anadhikçtàþ anyebhyaþ tattvadar÷ibhyo j¤ànibhyaþ ÷rutvà karmayogàdibhir àtmànam upàsate; te 'py àtmadar÷anena mçtyum atitaranti / ye ÷rutiparàyaõàþ ÷ravaõamàtraniùñhàþ, ete ca ÷ravaõaniùñhàþ påtapàpàþ krameõa karmayogàdikam àrabhyàtitaranty eva mçtyum / api÷abdàc ca pårvabhedo 'vagamyate // BhGR_13.25 //

atha prakçtisaüsçùñasyàtmano vivekànusandhànaprakàraü vaktuü sarvaü sthàvaraü jaïgamaü ca sattvaü cidacitsaüsargajam ity àha 

      yàvat saüjàyate ki¤cit sattvaü sthàvarajaïgamam  |
      kùetrakùetraj¤asaüyogàt tad viddhi bharatarùabha  || BhG_13.26 ||

yàvat sthàvarajaïgamàtmanà sattvaü jàyate, tàvat kùetrakùetraj¤ayor itaretarasaüyogàd eva jàyate saüyuktam eva jàyate, na tv itaretaraviyuktam ityarthaþ // BhGR_13.26 //
       
      samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame÷varam  |
      vina÷yatsv avina÷yantaü yaþ pa÷yati sa pa÷yati  || BhG_13.27 ||

evam itaretarayukteùu sarveùu bhåteùu devàdiviùamàkàràd viyuktaü tatra tatra tattaddehendriyamanàüsi prati parame÷varatvena sthitam àtmànaü j¤àtçtvena samànàkàraü teùu dehàdiùu vina÷yatsu vinà÷ànarhasvabhàvenàvina÷yantaü yaþ pa÷yati, sa  pa÷yati sa àtmànaü yathàvad avasthitaü pa÷yati / yas tu devàdiviùamàkàreõàtmànam api viùamàkàraü janmavinà÷àdiyuktaü ca pa÷yati, sa nityam eva saüsaratãtyabhipràyaþ // BhGR_13.27 //

      samaü pa÷yan hi sarvatra samavasthitam ã÷varam  |
      na hinasty àtmanàtmànaü tato yàti paràü gatim  || BhG_13.28 ||

sarvatra devàdi÷arãreùu tattaccheùitvenàdhàratayà viyantçtayà ca sthitam ã÷varam àtmànaü devàdiviùamàkàraviyuktaü j¤ànaikàkàratayà samaü pa÷yan àtmanà manasà, svam àtmànaü na hinasti rakùati, saüsàràn mocayati / tataþ tasmàj j¤àtçtayà sarvatra samànàkàradar÷anàt paràü gatiü yàti; gamyata iti gatiþ; paraü gantavyaü yathàvad avasthitam àtmànaü pràpnoti; devàdyàkàrayuktatayà sarvatra viùamam àtmànaü pa÷yan àtmànaü hinasti  bhavajaladhimadhye prakùipati // BhGR_13.28 //

      prakçtyaiva ca karmàõi kriyamàõàni sarva÷aþ  |
      yaþ pa÷yati tathàtmànam akartàraü sa pa÷yati  || BhG_13.29 ||

sarvàõi karmàõi, "kàryakàraõakartçtve hetuþ prakçtir ucyate" iti pårvoktarãtyà prakçtyà kriyamàõànãti yaþ pa÷yati, tathà àtmànaü j¤ànàkàraü akartàraü ca yaþ pa÷yati, tasya prakçtisaüyogas tadadhiùñhànaü tajjanyasukhaduþkhànubhava÷ ca karmaråpàj¤ànakçtànãti ca yaþ pa÷yati, sa àtmànaü yathàvad avasthitaü pa÷yati // BhGR_13.29 //

      yadà bhåtapçthagbhàvam ekastham anupa÷yati  |
      tata eva ca vistàraü brahma saüpadyate tadà  || BhG_13.30 ||

prakçtipuruùatattvadvayàtmakeùu devàdiùu sarveùu bhåteùu satsu teùàü devatvamanuùyatvahrasvatvadãrghatvàdipçthagbhàvam ekastham ekatattvastham  prakçtisthaü yadà pa÷yati, nàtmastham, tata eva prakçtita evottarottaraputrapautràdibhedavistàraü ca yadà pa÷yati, tadaiva brahmasaüpadyate anavacchinnaü j¤ànaikàkàram àtmànaü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_13.30 //

      anàditvàn nirguõatvàt paramàtmàyam avyayaþ  |
      ÷arãrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate  || BhG_13.31 ||

ayaü paramàtmà dehàn niùkçùya  svasvabhàvena niråpitaþ, ÷arãrastho 'pi anàditvàd anàrabhyatvàd avyayaþ vyayarahitaþ, nirguõatvàt sattvàdiguõarahitatvàn na karoti, na lipyate dehasvabhàvair na lipyate // BhGR_13.31 //

yady api nirguõatvàn na karoti, nityasaüyukto dehasvabhàvaiþ kathaü na lipyata ity atràha 

      yathà sarvagataü saukùmyàd àkà÷aü nopalipyate  |
      sarvatràvasthito dehe tathàtmà nopalipyate  || BhG_13.32 ||

yathà àkà÷aü sarvagatam api sarvair vastubhis saüyuktam api saukùmyàt sarvavastusvabhàvair na lipyate, tathà àtmà atisaukùmyàt sarvatra devamanuùyàdau dehe 'vasthito 'pi tattaddehasvabhàvair na lipyate // BhGR_13.32 //

      yathà prakà÷ayaty ekaþ kçtsnaü lokam imaü raviþ  |
      kùetraü kùetrã tathà kçtsnaü prakà÷ayati bhàrata  || BhG_13.33 ||

yathaika àdityaþ svayà prabhayà kçtsnam imaü lokaü prakà÷ayati, tathà kùetram api kùetrã, "mamedaü kùetram ãdç÷am" iti kçtsnam bahiranta÷ càpàdatalamastakaü svakãyena j¤ànena prakà÷ayati / ataþ prakà÷yàl lokàt prakà÷akàdityavad veditçtvena vedyabhåtàd asmàt kùetràd atyantavilakùaõo 'yam uktalakùaõa àtmetyarthaþ // BhGR_13.33 //

      kùetrakùetraj¤ayor evam antaraü j¤ànacakùuùà  |
      bhåtaprakçtimokùaü ca ye vidur yànti te param  || BhG_13.34 ||

evam uktena prakàreõa kùetrakùetraj¤ayor antaraü vi÷eùaü vivekaviùayaj¤ànàkhyena cakùuùà ye viduþ, bhåtaprakçtimokùaü ca, te paraü yànti nirmuktabandham àtmànaü pràpnuvanti / mokùyate 'neneti mokùaþ, amànitvàdikaü mokùasàdhanam ityarthaþ; kùetrakùetraj¤ayor vivekaviùayeõoktena j¤ànena tayor vivekaü viditvà bhåtàkàrapariõataprakçtimokùopàyam amànitvàdikaü càgamya ya àcaranti, te nirmuktabandhàþ svena råpeõàvasthitam anavacchinnaj¤ànalakùaõam àtmànaü pràpnuvantãtyarthaþ // BhGR_13.34 //



******************** ADHYAYA 14 ********************


trayoda÷e prakçtipuruùayor anyànyasaüsçùñayoþ svaråpayàthàtmayaü vij¤àya amànitvàdibhiþ bhagavadbhaktyanugçhãtair bandhàn mucyata ity uktam / tatra bandhahetuþ pårvapårvasattvàdiguõamayasukhàdisaïga iti càbhihitam, "kàraõaü guõasaïgo 'sya sadasadyonijanmasu" iti / athedànãü guõànàü bandhahetutàprakàraþ, guõanivartanaprakàra÷ cocyate /

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      paraü bhåyaþ pravakùyàmi j¤ànànàü j¤ànam uttamam  |
      yaj j¤àtvà munayaþ sarve paràü siddhim ito gatàþ  || BhG_14.1 ||

param pårvoktàd anyat prakçtipuruùàntargatam eva sattvàdiguõaviùayaü j¤ànaü bhåyaþ pravakùyàmi / tac ca j¤ànaü sarveùàü prakçtipuruùaviùayaj¤ànànàm uttamam / yaj j¤ànaü j¤àtvà sarve munayas tan manana÷ãlàþ itaþ saüsàrabandhàt paràü siddhiü gatàþ paràü pari÷uddhàtmasvaråpapràptiråpàü siddhim avàptàþ // BhGR_14.1 //

punar api taj j¤ànaü phalena vi÷inaùñi 

      idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ  |
      sarge 'pi nopajàyante pralaye na vyathanti ca  || BhG_14.2 ||

idam vakùyamàõaü j¤ànam upa÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ matsàmyaü pràptàþ, sarge 'pi nopajàyante  na sçjikarmatàü bhajante; pralaye na vyathanti ca  na ca saühçtikarmatàm // BhGR_14.2 //

atha pràkçtànàü guõànàü bandhahetutàprakàraü vaktuü sarvasya bhåtajàtasya prakçtipuruùasaüsargajatvaü "yàvat saüjàyate ki¤cit" ity anenoktaü bhagavatà svenaiva kçtam ity àha 

      mama yonir mahadbrahma tasmin garbhaü dadhàmy aham  |
      saübhavas sarvabhåtànàü tato bhavati bhàrata  || BhG_14.3 ||

kçtsnasya jagato yonibhåtaü mama mahadbrahma yat, tasmin garbhaü dadhàmy aham; "bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca / ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà // apareyam" iti nirdiùñà acetanaprakçtiþ mahadahaïkàràdivikàràõàü kàraõatayà mahadbrahmety ucyate / ÷rutàv api kvacit prakçtir api brahmeti nirdi÷yate, "yas sarvaj¤as sarvavid yasya j¤ànamayaü tapaþ / tasmàd etad brahma nàma råpam annaü ca jàyate" iti; "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãvabhåtàm" iti cetanapu¤jaråpà yà parà prakçtir nirdiùñà, seha sakalapràõibãjatayà garbha÷abdenocyate / tasmin acetane yonibhåte mahati brahmaõi cetanapu¤jaråpaü garbhaü dadhàmi; acetanaprakçtyà bhogakùetrabhåtayà bhoktçvargapu¤jabhåtàü cetanaprakçtiü saüyojayàmãtyarthaþ / tataþ tasmàt prakçtidvayasaüyogàn matsaükalpakçtàt sarvabhåtànàü brahmàdistambaparyantànàü saübhavo bhavati // BhGR_14.3 //

kàryàvastho 'pi cidacitprakçtisaüsargo mayaiva kçta ity àha 

      sarvayoniùu kaunteya mårtayaþ saübhavanti yàþ  |
      tàsàü brahma mahad yonir ahaü bãjapradaþ pità  || BhG_14.4 ||

sarvàsu devagandharvayakùaràkùasamanuùyapa÷umçgapakùisarãsçpàdiùu yoniùu tattanmårtayo yàþ saübhavanti jàyante, tàsàü brahma mahad yoniþ kàraõam; mayà saüyojitacetanavargà mahadàdivi÷eùàntàvasthà prakçtiþ kàraõam ityarthaþ / ahaü bãjapradaþ pità  tatra tatra ca tattatkarmànuguõyena cetanavargasya saüyojaka÷ càham ityarthaþ // BhGR_14.4 //

evaü sargàdau pràcãnakarmava÷àd acitsaüsargeõa devàdiyoniùu jàtànàü punaþ punar devàdibhàvena janmahetum àha 

      sattvaü rajas tama iti guõàþ prakçtisaübhavàþ  |
      nibadhnanti mahàbàho dehe dehinam avyayam  || BhG_14.5 ||

sattvarajastamàüsi trayo guõàþ prakçteþ svaråpànubandhinaþ svabhàvavi÷eùàþ prakà÷àdikàryaikaniråpaõãyàþ prakçtyavasthàyàm anudbhåtàþ tadvikàreùu mahadàdiùu udbhåtàþ mahadàdivi÷eùàntair àrabdhadevamanuùyàdidehasaübandhinam enaü dehinam, avyayam svato guõasaübandhànarhaü dehe vartamànaü nibadhnanti, dehe vartamànatvopàdhinà nibadhnantãtyarthaþ // BhGR_14.5 //

sattvarajastamasàm àkàraü bandhanaprakàraü càha 

      tatra sattvaü nirmalatvàt prakà÷akam anàmayam  |
      sukhasaïgena badhnàti j¤ànasaïgena cànagha  || BhG_14.6 ||

tatra sattvarajastamas tu sattvasya svaråpam ãdç÷am nirmalatvàt prakà÷akam; prakà÷asukhàvaraõasvabhàvarahitatà nirmalatvam; prakà÷asukhajananaikàntasvabhàvatayà prakà÷asukhahetubhåtam ityarthaþ / prakà÷aþ vastuyàthàtmyàvabodhaþ / anàmayam àmayàkhyaü kàryaü na vidyata ity anàmayam; arogatàhetur ityarthaþ / eùa sattvàkhyo guõo dehinam enaü sukhasaïgena j¤ànasaïgena ca badhnàti puruùasya sukhasaïgaü j¤ànasaïgaü ca janayatãtyarthaþ/ j¤ànasukhayos saïge hi jàte tatsàdhaneùu laukikavaidikeùu pravartate; tata÷ ca tatphalànubhavasàdhanabhåtàsu yoniùu jàyata iti sattvaü sukhaj¤ànasaïgadvàreõa puruùaü badhnàti / j¤ànasukhajananaü punar api tayos saïgajananaü ca sattvam ity uktaü bhavati // BhGR_14.6 //

      rajo ràgàtmakaü viddhi tçùõàsaïgasamudbhavam  |
      tan nibadhnàti kaunteya karmasaïgena dehinam  || BhG_14.7 ||

rajo ràgàtmakam ràgahetubhåtam / ràgaþ yoùitpuruùayor anyànyaspçhà / tçõàsaïgasamudbhavam tçùõàsaïgayor udbhavasthànam  tçùõàsaïgahetubhåtam ityarthaþ / tçùõà ÷abdàdisarvaviùayaspçhà; saïgaþ putramitràdiùu saübandhiùu saü÷leùaspçhà / tad rajaþ dehinaü karmasu kriyàsu spçhàjananadvàreõa nibadhnàti; kriyàsu hi spçhayà yàþ kriyà àrabhate dehã, tà÷ ca puõyapàparåpà iti tatphalànubhavasàdhanabhåtàsu yoniùu janmahetavo bhavanti / ataþ karmasaïgadvàreõa rajo dehinaü nibadhnàti / tad evaü rajo ràgatçùõàsaïgahetuþ karmasaïgahetu÷ cety uktaü bhavati // BhGR_14.7 //

      tamas tv aj¤ànajaü viddhi mohanaü sarvadehinàm  |
      pramàdàlasyanidràbhis tan nibadhnàti bhàrata  || BhG_14.8 ||

j¤ànàd anyad iha aj¤ànam abhipretam / j¤ànaü vastuyathàtmyàvabodhaþ; tasmàd anyat tadviparyayaj¤ànam / tamas tu vastuyàthàtmyaviaparãtaviùayaj¤ànajam / mohanaü sarvadehinàm / moho viparyayaj¤ànam; viparyayaj¤ànahetur ityarthaþ / tat tamaþ pramàdàlasyanidràhetutayà taddvàreõa dehinaü nibadhnàti / pramàdaþ kartavyàt karmaõo 'nyatra pravçttihetubhåtam anavadhànam / àlasyam karmasv anàrambhasvabhàvaþ; stabdhateti yàvat / puruùasyendriyapravartana÷ràntyà sarvendriyapravartanoparatir nidrà; tatra bàhyendriyapravartanoparamaþ svapnaþ; manaso 'py uparatiþ suùuptiþ // BhGR_14.8 //

sattvàdãnàü bandhadvàrabhåteùu pradhànàny àha 

      sattvaü sukhe sa¤jayati rajaþ karmaõi bhàrata  |
      j¤ànam àvçtya tu tamaþ pramàde sa¤jayaty uta  || BhG_14.9 ||

sattvaü sukhasaïgapradhànam; rajaþ karmasaïgapradhànam; tamas tu vastuyàthàtmyaj¤ànam àvçtya viparãtaj¤ànahetutayà kartavyaviparãtapravçttisaïgapradhànam // BhGR_14.9 //

dehàkàrapariõatàyàþ prakçteþ svaråpànubandhinaþ sattvàdayo guõàþ; te ca svaråpànubandhitvena sarvadà sarve vartante iti parasparaviruddhaü kàryaü kathaü janayantãty atra àha 

      rajas tama÷ càbhibhåya sattvaü bhavati bhàrata  |
      rajaþ sattvaü tama÷ caiva tamaþ sattvaü rajas tathà  || BhG_14.10 ||

yady api sattvàdyas trayaþ prakçtisaüsçùñàtmasvaråpànubandhinaþ, tathàpi pràcãnakarmava÷àd dehàpy àyanabhåtàhàravaiùamyàc ca sattvàdayaþ parasparasamudbhavàbhibhavaråpeõa vartante / rajastamasã kadàcid abhibhåya sattvam udriktaü vartate; tathà tamassattve abhibhåya rajaþ kadàcit; kadàcic ca rajassattve abhibhåya tamaþ // BhGR_14.10 //

tac ca kàryopalabhyaivàvagacched ity àha 

      sarvadvàreùu dehe 'smin prakà÷a upajàyate /
      j¤ànaü yadà tadà vidyàd vivçddhaü sattvam ity uta  || BhG%_14.11/

sarveùu cakùuràdiùu j¤ànadvàreùu yadà vastuyàthàtmyaprakà÷e j¤ànam upajàyate, tadà tasmin dehe sattvaü pravçddham iti vidyàt // BhGR_14.11 //

      lobhaþ pravçttir àrambhaþ karmaõàm a÷amaþ spçhà /
      rajasy etàni jàyante vivçddhe bharatarùabha // BhGR_14.12 //

lobhaþ svakãyadravyasyàtyàga÷ãlatà; pravçttiþ prayojanam anuddi÷yàpi calanasvabhàvàtà; àrambhaþ karmaõàm  phalasàdhanabhåtànàü karmaõàm àrambhaþ; a÷amaþ indriyànuratiþ; spçhà  viùayecchà / etàni rajasi pravçddhe jàyante / yadà lobhàdayo vartante, tadà rajaþ pravçddham iti vidyàd ityarthaþ // BhGR_14.12 //

      aprakà÷o 'pravçtti÷ ca pramàdo moha eva ca /
      tamasy etàni jàyante vivçddhe kurunandana // BhGR_14.13 //

aprakà÷aþ j¤ànànudayaþ; apravçtti÷ ca stabdhatà; pramàdaþ akàryapravçttiphalam anavadhànam; mohaþ viparãtaj¤ànam / etàni tamasi pravçddhe jàyante / etais tamaþ pravçddham iti vidyàt // BhGR_14.13 //

      yadà sattve pravçddhe tu pralayaü yàti dehabhçt /
      tadottamavidàü lokàn amalàn pratipadyate // BhGR_14.14 //

yadà sattvaü pravçddhaü tadà, sattve pravçddhe dehabhçt pralayaü maraõaü yàti cet, uttamavidàm uttamatattvavidàm àtmayàthàtmyavidàm lokàn samåhàn amalàn malarahitàn  aj¤ànarahitàn, pratipadyate pràpnoti / sattve pravçddhe tu mçtaþ àtmavidàü kuleùu janitvà àtmayàthàtmyaj¤ànasàdhaneùu puõyakarmasv adhikarotãty uktaü bhavati // BhGR_14.14 //

      rajasi pralayaü gatvà karmasaïgiùu jàyate /

rajasi pravçddhe maraõaü pràpya phalàrthaü karma kurvatàü kuleùu jàyate; tatra janitvà svargàdiphalasàdhanakarmasv adhikarotãtyarthaþ //

      tathà pralãnas tamasi måóhayoniùu jàyate // BhGR_14.15 //

tathà tamasi pravçddhe mçtà måóhayoniùu ÷vasåkaràdiyoniùu jàyate / sakalapuruùàrthàrambhànarho jàyata ityarthaþ // BhGR_14.15 //

      karmaõaþ sukçtasyàhuþ sàttvikaü nirmalaü phalam /
      rajasas tu phalaü duþkham aj¤ànaü tamasaþ phalam // BhGR_14.16 //

evaü sattvapravçddhau maraõam upagamyàtmavidàü kule jàtenànuùñhitasya sukçtasya phalàbhisandhirahitasya madàràdhanaråpasya karmaõaþ phalaü punar api tato 'dhikasattvajanitaü nirmalaü duþkhagandharahitaü bhavatãty àhuþ sattvaguõapariõàmavidaþ / antyakàlapravçddhasya rajasas tu phalaü phalasàdhanakarmasaïgikulajanmaphalàbhisandhipårvakakarmàrambhatatphalànubhavapunarjanmarajovçddhiphalàbhisandhipårvaka karmàrambhaparamparàråpaü sàüsàrikaduþkhapràyam evety àhuþ tadguõayàthàtmyavidaþ / aj¤ànaü tamasaþ phalam  evam antyakàlapravçddhasya tamasaþ phalam aj¤ànaparamparàråpam // BhGR_14.16 //

tad adhikasattvàdijanitaü nirmalàdiphalaü kim ity atràha 

      sattvàt saüjàyate j¤ànaü rajaso lobha eva ca /
      pramàdamohau tamaso bhavato 'j¤ànam eva ca // BhGR_14.17 //

evaü paramparayà jàtàd adhikasattvàd àtmayàthàtmyàparokùyaråpaü j¤ànaü jàyate / tathà pravçddhàd rajasaþ svargàdiphalalobho jàyate / tathà pravçddhàc ca tamasaþ pramàdaþ anavadhànanimittà asatkarmaõi pravçttiþ; tata÷ ca mohaþ viparãtaj¤ànam; tata÷ càdhikataraü tamaþ; tata÷ càj¤ànam  j¤ànàbhàvaþ // BhGR_14.17 //

      årdhvaü gacchanti sattvasthà madhye tiùñhanti ràjasàþ /
      jaghanyaguõavçttisthà adho gacchanti tàmasàþ // BhGR_14.18 //

evam uktena prakàreõa sattvasthà årdhvaü gacchanti  krameõa saüsàrabandhàn mokùaü gacchanti / rajasaþ svargàdiphalalobhakaratvàd ràjasàþ phalasàdhanabhutaü karmànuùñhàya tatphalam anubhåya punar api janitvà tad eva karmànutiùñhantãti madhye tiùñhanti / punaràvçttiråpatayà duþkhapràyam eva tat / tàmasàs tu jaghanyaguõavçttisthà uttarottaranikçùñatamoguõavçttiùu sthità adho gacchanti  antyatvam, tatas tiryaktvam, tataþ krimikãñàdijanma, sthàvaratvam, tato 'pi gulmalatàtvam, tata÷ ca ÷ilàkàùñhaloùñatçõàditvaü gacchantãtyarthaþ // BhGR_14.18 //

àhàravi÷eùaiþ phalàbhisandhirahitasukçtavi÷eùai÷ ca paramparayà pravardhitasattvànàü guõàtyayadvàreõa årdhvagamanaprakàram àha 

      nànyaü guõebhyaþ kartàraü yadà draùñànupa÷yati /
      guõebhya÷ ca paraü vetti madbhàvaü so 'dhigacchati // BhGR_14.19 //

evaü sàttvikàhàrasevayà phalàbhisandhirahitabhagavadàràdhanaråpakarmànuùñhànai÷ ca rajastamasã sarvàtmanàbhibhåya utkçùñasattvaniùñho yadàyaü guõebhyo 'nyaü kartàraü nànupa÷yati  guõà eva svànuguõapravçttiùu kartàra iti pa÷yati; guõebhya÷ ca paraü vetti kartçbhyo guõebhya÷ ca param anyam àtmànam akartàraü vetti  sa madbhàvam adhigacchati mama yo bhàvas tam adhigacchati / etad uktaü bhavati  "àtmanaþ svataþ pari÷uddhasvabhàvasya pårvapårvakarmamålaguõasaïganimittaü vividhakarmasu kartçtvam; àtmà svatas tv akartà aparicchinnaj¤ànaikàkàraþ" ity evam àtmànaü yadà pa÷yati, tadà madbhàvam adhigacchatãti // BhGR_14.19 //

kartçbhyo guõebhyo 'nyam akartàram àtmànaü pa÷yan bhagavadbhàvam adhigacchatãty uktam; sa bhagavadbhàvaþ kãdç÷a ity ata àha 

      guõàn etàn atãtya trãn dehã dehasamudbhavàn /
      janmamçtyujaràduþkhair vimukto 'mçtam a÷nute // BhGR_14.20 //

ayaü dehã dehasamudbhavàn dehàkàrapariõataprakçtisamudbhavàn etàn sattvàdãn trãn guõàn atãtya tebhyo 'nyaü j¤ànaikàkàram àtmànaü pa÷yan janmamçtyujaràduhkhair vimuktaþ amçtam àtmànam anubhavati / eùa madbhàva ityarthaþ // BhGR_14.20 //

atha guõàtãtasya svaråpasåcanàcàraprakàraü guõàtyayahetuü ca pçcchan arjuna uvàca 

      arjuna uvàca 
      kair liïgais triguõàn etàn atãto bhavati prabho /
      kim àcàraþ kathaü caitàüs trãn guõàn ativartate // BhGR_14.21 //

sattvàdãn trãn guõàn etàn atãtaþ kair liïgaiþ kair lakùaõaiþ upalakùito bhavati? kim àcàraþ kenàcàreõa yukto 'sau? asya svaråpàvagatiliïgabhåtàcàraþ kãdç÷a ityarthaþ / kathaü caitàn kenopàyena sattvàdãüs trãn guõàn ativartate? // BhGR_14.21 //

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      prakà÷aü ca pravçttiü ca moham eva ca pàõóava /
      na dveùñi saüpravçttàni na nivçttàni kàïkùati // BhGR_14.22 //

àtmavyatirikteùu vastvaniùñeùu saüpravçttàni sattvarajastamasàü kàryàõi prakà÷apravçttimohàkhyàni yo na dveùñi, tathà àtmavyatirikteùv iùñeùu vastuùu tàny eva nivçttàni na kàïkùati // BhGR_14.22 //

      udàsãnavad àsãno guõair yo na vicàlyate /
      guõà vartanta ity eva yo 'vatiùñhati neïgate // BhGR_14.23 //

udàsãnavad àsãnaþ guõavyatiriktàtmàvalokanatçptyà anyatrodàsãnavad àsãnaþ, guõair dveùàkàïkùàdvàreõe yo na vicàlyate  guõàþ sveùu kàryeùu prakà÷àdiùu vartanta ity anusandhàya yas tåùõãm avatiùñhate / neïgate na guõakàryànuguõaü ceùñate // BhGR_14.23 //

      samaduþkhasukhaþ svasthaþ samaloùñà÷makà¤canaþ /
      tulyapriyàpriyo dhãras tulyanindàtmasaüstutiþ // BhGR_14.24 //
      mànàvamànayos tulyas tulyo mitràripakùayoþ /
      sarvàrambhaparityàgã guõàtãtaþ sa ucyate // BhGR_14.25 //

samaduþkhasukhaþ sukhaduþkhayos samacittaþ, svasthaþ svasmin sthitaþ / svàtmaikapriyatvena tadvyatiriktaputràdijanmamaraõàdisukhaduþkhayos samacitta ityarthaþ / tata eva samaloùñà÷makà¤canaþ / tata eva tulyapriyàpriyaþ tulyapriyàpriyaviùayaþ / dhãraþ prakçtyàtmavivekaku÷alaþ / tata eva tulyanindàtmasaüstutiþ àtmani manuùyàdyabhimànakçtaguõàguõanimittastutinindayoþ svàsaübandhànusandhànena tulyacittaþ / tatprayuktamànàvamànayoþ tatprayuktamitràripakùayor api svasaübandhàbhàvàd eva tulyacittaþ / tathà dehitvaprayuktasarvàrambhaparityàgã / ya evaübhåtaþ, sa guõàtãta ucyate // BhGR_14.24,25 //

athaivaüråpaguõàtyaye pradhànahetum àha 

      màü ca yo 'vyabhicàreõa bhaktiyogena sevate /
      sa guõàn samatãtyaitàn brahmabhåyàya kalpate // BhGR_14.26 //

"nànyaü guõebhyaþ kartàram" ityàdinoktena prakçtyàtmavivekànusandhànamàtreõa na guõàtyayaþ saüpatsyate; tasyànàdikàlapravçttiviparãtavàsanàbàdhyatvasaübhavàt / màm satyasaïkalpaü paramakàruõikam à÷ritavàtsalyajaladhim, avyabhicàrena aikàntyavi÷iùñena bhaktiyogena ca yaþ sevate, sa etàn sattvàdãn guõàn duratyayàn atãtya brahmabhåyàya brahmatvàya kalpate; brahmabhàvayogyo bhavati / yathàvasthitam àtmànam amçtam avyayaü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_14.26 //

      brahmaõo hi pratiùñhàham amçtasyàvyayasya ca /
      ÷à÷vatasya ca dharmasya sukhasyaikàntikasya ca // BhGR_14.27 //

hi÷abdo hetau; yasmàd aham avyabhicàribhaktiyogena sevito 'mçtasyàvyayasya ca brahmaõaþ pratiùñhà, tathà ÷à÷vatasya ca dharmasya ati÷ayitanityài÷varyasya; eikàntikasya ca sukhasya "vàsudevaþ sarvam" ityàdinà nirdiùñasya j¤àninaþ pràpyasya sukhasyetyarthaþ / yady api ÷à÷vatadharma÷abdaþ pràpakavacanaþ, tathàpi pårvottarayoþ pràpyaråpatvena tatsàhacaryàdayam api pràpyalakùakaþ / etad uktaü bhavati  pårvatra "daivã hy eùà guõamayã mama màyà duratyayà / màm eva ye prapadyante" ity àrabhya guõàtyayasya tatpårvakàkùarair bhagavatpràptãnàü ca bhagavatprapattyekopàyatàyàþ pratipàditatvàd ekàntabhagavatprapattyekopàyo guõàtyayaþ tatpårvakabrahmabhàva÷ ceti // BhGR_14.27 //



******************** ADHYAYA 15 ********************


kùetràdhyàye kùetrakùetraj¤abhåtayoþ prakçtipuruùayoþ svaråpaü vi÷odhya vi÷uddhasyàparicchinnaj¤ànaikàkàrasyaiva puruùasya pràkçtaguõasaïgapravàhanimitto devàdyàkàrapariõataprakçtisaübandho 'nàdir ity uktam / anantare càdhyàye puruùasya kàryakàraõobhayàvasthaprakçtisaübandho guõasaïgamålo bhagavataiva kçta ity uktvà guõasaïgaprakàraü savistaraü pratipàdya guõasaïganivçttipårvakàtmayàthàtmyàvàpti÷ ca bhagavadbhaktimålety uktam / idànãü bhajanãyasya bhagavataþ kùaràkùaràtmakabaddhamuktavibhåtimattàm, vibhåtibhåtàt kùaràkùarapuruùadvayàn nikhilaheyapratyanãkakalyàõaiktànatayà atyantotkarùeõa visajàtãyasya bhagavataþ puruùottamatvaü ca vaktum àrabhate / tatra tàvad asaïgaråpa÷astracchinnabandhàm akùaràkhyavibhåtiü vaktuü chedyaråpabandhàkàreõa vitatam acitpariõàmavi÷eùam a÷vatthavçkùàkàram kalpayan 

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     årdhvamålam adha÷÷àkham a÷vatthaü pràhur avyayam  |
     chandàüsi yasya parõàni yas taü veda sa vedavit  || BhG_15.1 ||

yaü saüsàràkhyam a÷vatham årdhvamålam adha÷ ÷àkham avyayaü pràhuþ ÷rutayaþ, "årdhvamålo 'vàkchàkha eùo '÷vatthas sanàtanaþ", "årdhvamålam avàkchàkhaü vçkùaü yo veda saüprti" ityàdyàþ / saptalokopariniviùñacaturmukhàditvena tasyordhvamålatvam / pçthivãnivàsisakalanarapa÷umçgakrimikãñapataïgasthàvaràntatayà adha÷ ÷àkhatvam / asaïgahetubhåtàd a samyagj¤anodayàt pravàharåpeõàcchedyatvenàvyayatvam / yasya cà÷vatthasya chandàüsi parõàny àhuþ / chandàüsi  ÷rutayaþ, "vàyavyaü ÷vetam àlabheta bhåtikàmaþ", "aindràgnam ekàda÷a kapàlaü nirvapet prajàkàmaþ" ityàdi÷rutipratipàditaiþ kàmyakarmabhir vardhate 'yaü saüsàravçkùa iti chandàüsy evàsya parõàni / parõair hi vçkùo vardhate / yas tam evaübhåtam a÷vatthaü veda, sa vedavit / vedo hi saüsàravçkùacchedopàyaü vadati; chedyavçkùasvaråpaj¤ànaü chedanopàyaj¤anopayogãti vedavid ity ucyate // BhGR_15.1 //

     adha÷ cordhvaü ca prasçtàs tasya ÷àkhà guõapravçddhà viùayapravàlàþ  |

tasya manuùyàdi÷àkhasya vçkùasya tattatkarmakçtà aparà÷ ca adhaþ ÷àkhàþ punar api manuùyapa÷vàdiråpeõa prasçtà bhavanti; årdhvaü ca gandharvayakùadevàdiråpeõa prasçtà bhavanti / tà÷ ca guõapravçddhàþ guõaiþ sattvàdibhiþ pravçddhàþ, viùayapravàlàþ ÷abdàdiviùayapallavàþ / katham ity atràha 

     adha÷ ca målàny anusaütatàni karmànubandhãni manuùyaloke  || BhG_15.2 ||

brahmalokamålasyàsya vçkùasya manuùyàgrasya, adho manuùyaloke målàny anusantatàni; tàni ca karmànubandhãni karmàõy evànubandhãni målàni adho manuùyaloke ca bhavantãtyarthaþ / manuùyatvàvasthàyàü kçtair hi karmabhiþ adho manuùyapa÷vàdayaþ, årdhvaü ca devàdayo bhavanti // BhGR_15.2 //

     na råpam asyeha tathopalabhyate nànto na càdir na ca saüpratiùñhà  |

asya vçkùasya caturmukhàditvenordhvamålatvam, tatsantànaparamparayà manuùyàgratvenàdha÷ ÷àkhatvam, manuùyatve kçtaiþ karmabhir målabhåtaiþ punar apy adha÷ cordhvaü ca prasçta÷àkhatvam iti yathedaü råpaü nirdiùñam, na tathà saüsàribhir upalabhyate / manuùyo 'haü devadattasya putro yaj¤adattasya pità tadanuråpaprigraha÷ cety etàvanmàtram upalabhyate / tathà asya vçkùasya antaþ vinà÷o 'pi guõamayabhogeùv asaïgakçta iti nopalabhyate / tathà asya guõasaïga evàdir iti nopalabhyate / tasya pratiùñhà ca anàtmani àtmàbhimànaråpam aj¤ànam iti nopalabhyate; pratitiùñhaty asminn+eveti hy aj¤ànam evàsya pratiùñhà // BhGR_15.2 //

     a÷vattham enaü suviråóhamålam asaïga÷astreõa dçóhena chitvà  || BhG_15.3 ||
     tataþ padaü tat parimàrgitavyam yasmin gatà na nivartanti bhåyaþ  |

enam uktaprakàraü suviråóhamålam suùñhu vividhaü råóhamålam a÷vatthaü samyagj¤ànamålena dçóhena guõamayabhogàsaügàkhyena ÷astreõa chitvà, tataþ viùayàsaügàd dhetoþ tat padaü parimàrgitavyam anveùaõãyam, yasmin gatà bhåyo na nivartante // BhGR_15.3 //

katham anàdikàlapravçtto guõamayabhogasaügaþ tanmålaü ca viparãtaj¤ànaü nivartata ity ata àha 

     tam eva càdyaü puruùaü prapadyed yataþ pravçttiþ prasçtà puràõã  || BhG_15.4 ||

aj¤ànàdinivçttaye tam eva ca àdyam kçtsnasyàdibhåtam, "mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate", "mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ityàdiùåktam àdyaü puruùam eva ÷araõaü prapadyet tam eva ÷araõaü prapadyeta / yataþ yasmàt kçtsnasya sraùñur iyaü guõamayabhogasaïgapravçttiþ, puràõã puràtanã prasçtà / uktaü hi mayaitatpårvam eva, "daivã hy eùà guõamayã mam màyà dåratyayà / màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te" iti / prapadyeyataþ pravçttir iti và pàñhaþ; tam eva càdyaü puruùaü prpadya ÷araõam upagamya, iyataþ aj¤ànanivçttyàdeþ kçstnasyaitasya sàdhanabhåtà pravçttiþ puràõã puràtanã praçtà / puràtanànàü mumukùåõàü pravçttiþ puràõã / puràtanà hi mumukùavo màm eva ÷araõam upagamya nirmuktabandhàs saüjàtà ityarthaþ // BhGR_15.4 //

     nirmànamohà jitasaïgadoùà adhyàtmanityà vinivçttakàmàþ  |
     dvandvair vimuktàs sukhaduþkhasaüj¤air gacchanty amåóhàþ padam avyayaü tat  || BhG_15.5 ||

evaü màü ÷araõam upagamya nirmànamohàþ nirgatànàtmàtmàbhimànaråpamohàþ, jitasaïgadoùà jitaguõamayabhogasaïgàkhyadoùàþ / adhyàtmanityàþ àtmani yaj j¤ànaü tad adhyàtmam, àtmaj¤ànaniratàþ / vinivçttakàmàþ vinivçttataditarakàmàþ sukhaduþkhasaj¤air dvandvai÷ ca vimuktàþ, amåóhàþ àtmànàtmasvabhavaj¤àþ, tad avyayaü padaü gacchanti anavacchinnaj¤ànàkàram àtmànaü yathàvasthitaü pràpnuvanti; màü ÷araõam upagatànàü matprasàdàder evaitàþ sarvàþ pravçttayaþ su÷akàþ siddhiparyantà bhavantãtyarthaþ // BhGR_15.5 //

     na tad bhàsayate såryo na ÷a÷àïko na pàvakaþ  |
     yad gatvà na nivartante tad dhàma paramaü mama  || BhG_15.6 ||

tad atmajyotir na såryo bhàsayate, na ÷a÷àïkaþ, na pàvaka÷ ca / j¤ànam eva hi sarvasya prakà÷akam; bàhyàni tu jyotãüùi viùayendriyasaübandhavirodhitamonirasanadvàreõopakàrakàõi / asya ca prakà÷ako yogaþ / tadvirodhi cànàdikarma / tannivartanaü coktaü bhagavatprapattimålam asaïgàdi / yad gatvà punar na nivartante, tat paramaü dhàma paraü jyotiþ mama madãyam; madvibhåtibhåtaþ mamàü÷a ityarthaþ / àdityàdãnàm api prakà÷akatvena tasya paramatvam / àdityàdãni hi jyotãüùi na j¤ànajyotiùaþ prakà÷akàni; j¤ànam eva sarvasya prakà÷akam // BhGR_15.6 //

     mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtanaþ  |
     manaùùaùñhànãndriyàõi prakçtisthitàni karùati  || BhG_15.7 ||

ittham uktasvaråpaþ sanàtano mamàü÷a eva san ka÷cid anàdikarmaråpàvidyàveùñito jãvabhåto jãvaloke vartamàno devamanuùyàdiprakçtipariõàmavi÷eùa÷arãrasthàni manaùùaùñhànãndriyàõi karùati / ka÷cic ca pårvoktena màrgeõàsyà avidyàyàþ muktaþ svena råpeõàvatiùñhate / jãvabhåtas tv atisaükucitaj¤ànài÷varyaþ karmalabdhaprakçtipariõàmavi÷eùaråpa÷arãrasthànàm indriyàõàü manaùùaùñhànàm ã÷varaþ tàni karmànuguõam itas tataþ karùati // BhGR_15.7 //

     ÷arãraü yad avàpnoti yac càpy utkràmatã÷varaþ  |
     gçhãtvaitàni saüyàti vàyur gandhàn ivà÷ayàt  || BhG_15.8 ||

yac ÷arãram avàpnoti, yamàc charãràd utkràmati, tatràyam indriyàõàm ã÷varaþ etàni indriyàõi bhåtasåkùmais saha gçhãtvà saüyàti vàyur gandhàn ivà÷ayàt / yathà vàyuþ srakcandanakastårikàdyà÷ayàt tatsthànàt såkùmàvayavais saha gandhàn gçhãtvànyatra saüyàti, tadvad ityarthaþ // BhGR_15.8 //

kàni punas tànãndriyàõãty atràha 

     ÷rotraü cakùuþ spar÷anaü ca rasanaü ghràõam eva ca  |
     adhiùñhàya mana÷ càyaü viùayàn upasevate  || BhG_15.9 ||

etàni manaùùaùñhànãndriyàõi adhiùñhàya svasvaviùayavçttyanuguõàni kçtvà, tàn ÷abdàdãn viùayàn upasevate upabhuïkte // BhGR_15.9 //

     utkràmantaü sthitaü vàpi bhu¤jànaü và guõànvitam  |
     vimåóhà nànupa÷yanti pa÷yanti j¤ànacakùuùaþ  || BhG_15.10 ||

evaü guõànvitaü sattvàdiguõamayaprakçtipariõàmavi÷eùamanuùyatvàdisaüsthànapiõóasaüsçùñam, piõóavi÷eùàd utkràmantaü piõóavi÷eùe 'vathitaü và, guõamayàn viùayàn bhu¤jànaü và kadàcid api prakçtipariõàmavi÷eùamanuùyatvàdipiõóàd vilakùaõaü j¤ànaikàkàraü vimåóhà nànupa÷yanti / vimåóhàþ manuùyatvàdipiõóàtmatvàbhimàninaþ / j¤ànacakùuùas tu piõóàtmavivekaviùayaj¤ànavantaþ sarvàvastham apy enaü viviktàkàram eva pa÷yanti // BhGR_15.10 //

     yatanto yogina÷ cainaü pa÷yanty àtmany avasthitam  |
     yatanto 'py akçtàtmàno nainaü pa÷yanty acetasaþ  || BhG_15.11 ||

matprapattipårvakaü karmayogàdiùu yatamànàs tair nirmalàntaþkaraõà yogino yogàkhyena cakùuùà àtmani ÷arãre 'vasthitam api ÷arãràd viviktaü svena råpeõàvasthitam enaü pa÷yanti / yatamànà apy akçtàtmànaþ matprapattivirahiõaþ tata evàsaüskçtamanasaþ, tata eva acetasaþ àtmàvalokanasamarthacetorahitàþ nainaü pa÷yanti // BhGR_15.11 //

evaü ravicandràgnãnàm indriyasannikarùavirodhisaütamasanirasanamukhenendriyànugràhakatayà prakà÷akànàü jyotiùmatàm api prakà÷akaj¤ànajyotir àtmà muktàvastho jãvàvastha÷ ca bhagavadvibhåtir ity uktam, "tad dhàma pramaü mama", "mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtas sanàtanaþ" iti / idànãm acitpariõàmavi÷eùabhåtam àdityàdãnàü jyotiùmatàü jyotir api bhagavad vibhåtir ity àha 

     yad àdityagataü tejo jagad bhàsayate 'khilam  |
     yac candramasi yac càgnau tat tejo viddhi màmakam  || BhG_15.12 ||

akhilasya jagato bhàsakam eteùàm àdityàdãnàü yat tejaþ, tan madãyaü tejaþ tais tair àràdhitena mayà tebhyo dattam iti viddhi // BhGR_15.12 //

pçthivyà÷ ca bhåtadhàriõyà dhàrakatva÷aktir madãyety àha 

     gàm àvi÷ya ca bhåtàni dhàrayàmy aham ojasà //
     puùõàmi cauùadhãþ sarvàs somo bhåtvà rasàtmakaþ  || BhG%_15.13 ||

ahaü pçthivãm àvi÷ya sarvàõi bhåtàni ojasà mamàpratihatasàmarthyena dhàrayàmi / tathàham amçtarasamayas somo bhåtvà sarvauùadhãþ puùõàmi // BhGR_15.13 //

     ahaü vai÷vànaro bhåtvà pràõinàü deham à÷ritaþ /
     pràõàpànasamàyuktaþ pacàmy annaü caturvidham // BhGR_15.14 //

ahaü vai÷vànaro jàñharànalo bhåtvà sarveùàü pràõinàü deham à÷ritaþ tair bhuktaü khàdyacåùyalehyapeyàtmakaü caturvidham annaü pràõàpànavçttibhedasamàyuktaþ pacàmi // BhGR_15.14 //

atra paramapuruùavibhåtibhåtau somavai÷vànarau ahaü somo bhåtvà, vai÷vànaro bhåtvà iti tatsàmànàdhikaraõyena nirdiùñau / tayo÷ ca sarvasya bhåtajàtasya ca paramapuruùasàmànàdhikaraõyanirde÷ahetum àha 

     sarvasya càhaü hçdi sanniviùño mattaþ smçtij¤ànam apohanaü ca /
     vedai÷ ca sarvair aham eva vedyo vedàntakçd vedavid eva càham // BhGR_15.15 //

tayoþ somavai÷vànarayoþ sarvasya ca bhåtajàtasya sakalapravçttinivçttimålaj¤ànodayade÷e hçdi sarvaü matsaükalpena niyacchan aham àtmatayà sanniviùñaþ / tathàhuþ ÷rutayaþ, "antaþ praviùña÷ ÷àstà janànàü sarvàtmà", "yaþ pçthivyàü tiùñhan", "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro ..... yamayati", "padmako÷apratãkà÷aü hçdayaü càpy adhomukham", "atha yad idam asmin brahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma" ityàdyàþ / smçtaya÷ ca, "÷àstà viùõur a÷eùasya jagato yo jaganmayaþ", "pra÷àsitàraü sarveùàm aõãyàüsam aõãyasàm", "yamo vaivasvato ràjà yas tavaiùa hçdi sthitaþ" ityàdyàþ / ato matta eva sarveùàü smçtir jàyate / smçtiþ pårvànubhåtiviùayam anubhavasaüskàramàtrajaü j¤ànam / j¤ànam indriyaliïgàgamayogajo vastuni÷cayaþ; so 'pi mattaþ / apohanaü ca / apohanam  j¤ànanivçttiþ / apohanam åhanaü và; åhanam åhaþ; åho nàma idaü pramàõam itthaü pravartitum arhatãti pramàõapravçttyarhatàviùayaü sàmagryàdiniråpaõajanyaü pramàõànugràhakaü j¤ànam; sa coho matta eva / vedai÷ ca sarvair aham eva vedyaþ / ato 'gnisåryavàyusomendràdãnàü madantaryàmikatvena madàtmakatvàt tatpratipàdanaparair api sarvair vedair aham eva vedyaþ, devamanuùyàdi÷abdair jãvàtmaiva / vedàntakçd vedànàm  "indraü yajeta", "varuõaü yajeta" ity evam àdãnàm antaþ phalam; phale hi te sarve vedàþ paryavasyanti; antakçt phalakçt; vedoditaphalasya pradàtà càham evetyarthaþ / tad uktaü
pårvam eva, "yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitum icchati" ity àrabhya "labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn" iti, "ahaü hi sarvayaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca" iti ca / vedavid eva càham  vedavic càham eva / evaü madabhidhàyinaü vedam aham eva veda; ito 'nyathà yo vedàrthaü
bråte na sa vedavid ity abhipràyaþ // BhGR_15.15 //

ato matta eva sarvavedànàü sàrabhåtam artham ÷çõu 

     dvàv imau puruùau loke kùara÷ càkùara eva ca /
     kùaras sarvàõi bhåtàni kåñastho 'kùara ucyate // BhGR_15.16 //

kùara÷ càkùara÷ ceti dvàv imau puruùau loke prathitau / tatra kùara÷abdanirdiùñaþ puruùo jãva÷abdàbhilapanãyabrahmàdistambaparyantakùaraõasvabhàvàcitsaüsçùñasarvabhåtàni / atràcitsaüsargaråpaikopàdhinà puruùa ity ekatvanirde÷aþ / akùara÷abdanirdiùñaþ kåñasthaþ acitsaüsargaviyuktaþ svena råpeõàvasthito muktàtmà / sa tv acitsaüsargàbhavàd acitpariõàmavi÷eùabrahmàdidehàsàdhàraõo na bhavatãti kåñastha ity ucyate / atràpy ekatvanirde÷o 'cidviyogaråpaikopàdhinàbhihitaþ / na hi itaþ pårvam anàdau kàle mukta eka eva / yathoktam, "bahavo j¤ànatapasà påtà madbhàvam àgatàþ", "sarge 'pi nopajàyante pralaye na vyathanti ca" iti // BhGR_15.16 //

     uttamaþ puruùas tv anyaþ paramàtmety udàhçtaþ /
     yo lokatrayam àvi÷ya bibharty avyaya ã÷varaþ // BhGR_15.17 //

uttamaþ puruùas tu tàbhyàü kùaràkùara÷abdanirdiùñàbhyàü baddhamuktapuruùàbhyàm anyaþ arthàntarabhåtaþ paramàtmety udàhçtaþ sarvàsu ÷rutiùu / paramàtmeti nirde÷àd eva hy uttamaþ puruùo baddhamuktapuruùàbhyàü arthàntarabhåta ity avagamyate / katham? yo lokatrayam àvi÷ya bibharti / lokyata iti lokaþ; tattrayaü lokatrayam / acetanaü tatsaüsçùña÷ cetano mukta÷ ceti pramàõàvagamyam etat trayaü ya àtmatayà àvi÷ya bibharti, sa tasmàd vyàpyàd bhartavyàc càrthàntarabhåtaþ / ita÷ coktàl lokatrayàd arthàntarabhåtaþ; yataþ so 'vyayaþ, ã÷vara÷ ca; avyayasvabhàvo hi vyayasvabhàvàd acetanàt tatsaübandhena tadanusàriõa÷ ca cetanàd acitsaübandhayogyatayà pårvasaübandhino muktàc càrthàntarabhåta eva / tathaitasya lokatrayasye÷varaþ, ã÷itavyàt tasmàd arthàntarabhåtaþ // BhGR_15.17 //

     yasmàt kùaram atãto 'ham akùaràd api cottamaþ /
     ato 'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ // BhGR_15.18 //

yasmàd evam uktaiþ svabhàvaiþ kùaraü puruùam atãto 'ham, akùaràn muktàd apy uktair hetubhir utkçùñatamaþ, ato 'haü loke vede ca puruùottama iti prathito 'smi / vedàrthàvalokanàl loka iti smçtir ihocyate / ÷rutau smçtau cety arthaþ / ÷rutau tàvat, "paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate, sa uttamaþ puruùaþ" ityàdau / smçtav api, "aü÷àvatàraü puruùottamasya hy anàdimadhyàntam ajasya viùõoþ" ityàdau // BhGR_15.18 //

     yo màm evam asaümåóho jànàti puruùottamam /
     sa sarvavid bhajati màü sarvabhàvena bhàrata // BhGR_15.19 //

ya evam uktena prakàreõa puruùottamaü màm asaümåóho jànàti kùaràkùarapuruùàbhyàm, avyayasvabhàvatayà vyàpanabharaõài÷varyàdiyogena ca visajàtãyaü jànàti, sa sarvavin matpràptyupàyatayà yad veditavyaü tat sarvaü veda; bhajati màü sarvabhàvena  ye ca matpràptyupàyatayà madbhajanaprakàrà nirdiùñàþ tai÷ ca sarvair bhajanaprakàrair màü bhajate / sarvair madviùayair vedanair mama yà prãtiþ, yà ca mama sarvair madviùayair bhajanaiþ, ubhayavidhà sà prãtir anena vedanena mama jàyate // ity etat puruùottamatvavedanaü påjayati 

     iti guhyatamaü ÷àstram idam uktaü mayànagha /
     etad buddhvà buddhimàn syàt kçtakçtya÷ ca bhàrata // BhGR_15.20 //

itthaü mama puruùottamatvapratipàdanaü sarveùàü guhyànàü guhyatamam idaü ÷àstram, "tvam anaghatayà yogyatamaþ" iti kçtvà mayà tavoktam / etad buddhvà buddhimàüs syàt kçtakçtya÷ ca  màü prepsunà upàdeyà yà buddhiþ sà sarvà upàttà syàt: yac ca tena kartavyam, tat sarvaü kçtaü syàd ityarthaþ / anena ÷lokena, anantaroktaü puruùottamaviùayaü j¤ànaü ÷àstrajanyam evaitat sarvaü karoti, na tatsàkùàtkàraråpam ity ucyate // BhGR_15.20 //



******************** ADHYAYA 16 ********************


atãtenàdhyàyatrayeõa prakçtipuruùayor viviktayoþ saüsçùñayo÷ ca yàthàtmyaü tatsaüsargaviyogayo÷ ca guõasaïgatadviparyayahetutvam, sarvaprakàreõàvasthitayoþ prakçtipuruùayor bhagavadvibhåtitvam, vibhåtimato bhagavato vibhåtibhåtàd acidvastuna÷ cidvastuna÷ ca baddhamuktobhayaråpàd avyayatvavyàpanabharaõasvàmyair arthàntaratayà puruùottamatvena yàthàtmya¤ ca varõitam / anantaram, uktasya kçtsnasyàrthasya sthemne ÷àstrava÷yatàü vaktuü ÷àstrava÷yatadviparãtayor devàsurasargayor vibhàgaü

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      abhayaü sattvasaü÷uddhir j¤ànayogavyavasthitiþ  |
      dànaü dama÷ ca yaj¤a÷ ca svàdhyàyas tapa àrjavam  || BhG_16.1 ||
      ahiüsà satyam akrodhas tyàgaþ ÷àntir apai÷unam  |
      dayà bhåteùv aloluptvaü màrdavaü hrãr acàpalam  || BhG_16.2 ||
      tejaþ kùamà dhçtiþ ÷aucam adroho nàtimànità  |
      bhavanti saüpadaü daivãm abhi jàtasya bhàrata  || BhG_16.3 ||

iùñàniùñaviyogasaüyogaråpasya duþkhasya hetudar÷anajaü duþkhaü bhayam, tannivçttir abhayam / sattvasaü÷uddhiþ sattvasyàntaþkaraõasya rajastamobhyàm aspçùñatvam / j¤ànayogavyavasthitiþ prakçtiviyuktàtmasvaråpavivekaniùñhà / dànam nyàyàrjitadhanasya pàtre pratipàdanam / damaþ manaso viùayonmukhyanivçttisaü÷ãlanam / yaj¤aþ phalàbhisandhirahitabhagavadàràdhanaråpamahàyaj¤àdyanuùñhànam / svàdhyàyaþ savibhåter bhagavatas tadàràdhanaprakàrasya ca pratipàdakaþ kçtsno veda ityanusandhàya vedàbhyàsaniùñhà / tapaþ kçcchracàndràyaõadvàda÷yupavàsàder bhagavatprãõanakarmayogyatàpàdanasya karaõam / àrjavam manovàkkàyavçttãnàm ekaniùñhatà pareùu / ahiüsà parapãóàvarjanam / satyam yathàdçùñàrthagocarabhåtahitavàkyam / akrodhaþ parapãóàphalacittavikàrarahitatvam / tyàgaþ àtmahitapratyanãkaparigrahavimocanam / ÷àntiþ indriyàõàü viùayapràvaõyanirodhasaü÷ãlanam / apai÷unam parànarthakaravàkyanivedanàkaraõam / dayà bhåteùu  sarvabhåteùu duþkhàsahiùõutvam / aloluptvam alolupatvam / alolutvam iti và pàñhaþ; viùayeùu nisspçhatvam ityarthaþ / màrdavam akàñhinyam, sàdhujanasaü÷leùàrhatetyarthaþ / hrãþ akàryakaraõe vrãóà / acàpalam spçhaõãyaviùayasannidhau aca¤calatvam / tejaþ durjanair anabhibhavanãyatvam / kùamà paranimittapãóànubhave 'pi pareùu taü prati cittavikàrarahitatà / dhçtiþ mahatyàm apy àpadi kçtyakartavyatàvadhàraõam / ÷aucam bàhyàntarakaraõànàü kçtyayogyatà ÷àstrãyà / adrohaþ
pareùv anuparodhaþ; pareùu svacchandavçttinirodharahitatvam ityarthaþ / nàtimànità  asthàne garvo 'timànitvam; tadrahitatà / ete guõàþ daivãü saüpadam abhijàtasya bhavanti / devasaübandhinã saüpad daivã; devà bhagavadàj¤ànuvçtti÷ãlàþ; teùàü saüpat / sà ca bhagavadàj¤ànuvçttir eva / tàm abhijàtasya tàm abhimukhãkçtya jàtasya, tàü nivartayituü jàtasya bhavantãtyarthaþ // BhGR_16.1_3 //

      dambho darpo 'timàna÷ ca krodhaþ pàruùyam eva ca  |
      aj¤ànaü càbhijàtasya pàrtha sampadam asurãm  || BhG_16.4 ||

dambhaþ dhàrmikatvakhyàpanàya dharmànuùñhànam / darpaþ kçtyàkçtyàvivekakaro viùayànubhavanimitto harùaþ / atimàna÷ ca svavidyàbhijanàn anuguõo 'bhimànaþ / krodhaþ parapióàphalacittavikàraþ / pàruùyam sàdhånàm udvegakaraþ svabhàvaþ / aj¤ànam paràvaratattvakçtyàkçtyàvivekaþ / ete svabhàvàþ àsurãü saüpadam abhijàtasya bhavanti / asuràþ bhagavadàj¤àtivçtti÷ãlàþ // BhGR_16.4 //

      daivã saüpad vimokùàya nibandhàyàsurã matà  |

daivã madàj¤ànuvçttiråpà saüpad vimokùàya bandhàn muktaye bhavati / krameõa matpràptaye bhavatãtyarthaþ / àsurã madàj¤àtivçttiråpà saüpan nibandhàya bhavati adhogatipràptaye bhavatãtyarthaþ //

etac chrutvà svaprakçtyanirdhàraõàd atibhãtàyàrjunàyaivam àha 

      mà ÷ucas saüpadaü daivãm abhijàto 'si pàõóava  || BhG_16.5 ||

÷okaü mà kçthàþ; tvaü tu daivãü saüpadam abhijàto 'si / pàõóava / dhàrmikàgresarasya hi pàõóos tanayas tvam ityabhipràyaþ // BhGR_16.5 //

      dvau bhåtasargau loke 'smin daiva àsura eva ca  |
      daivo vistara÷aþ prokta àsuraü pàrtha me ÷çõu  || BhG_16.6 ||

asmin karmaloke karmakaràõàü bhåtànàü sargo dvividhau daiva÷ càsura÷ ceti / sargaþ utpattiþ, pràcãnapuõyapàparåpakarmava÷àd bhagavadàj¤ànuvçttitadviparãtakaraõàyotpattikàla eva vibhàgena bhåtàny utpadyanta ityarthaþ / tatra daivaþ sargo vistara÷aþ proktaþ  devànàü madàj¤ànuvçtti÷ãlànàm utpattir yadàcàrakaraõàrthà, sa àcàraþ karmayogaj¤ànayogabhaktiyogaråpo vistara÷aþ proktaþ / asuràõàü sarga÷ ca yadàcàràrthaþ, tam àcàraü me ÷çõu  mama sakà÷àc chçõu // BhGR_16.6 //

      pravçttiü ca nivçttiü ca janà na vidur àsuràþ  |
      na ÷aucaü nàpi càcàro na satyaü teùu vidyate  || BhG_16.7 ||

pravçttiü ca nivçttiü ca abhyudayasàdhanaü mokùasàdhanaü ca vaidikaü dharmam àsurà na viduþ na jànanti / ÷aucam vaidikakarmayogyatvaü ÷àstrasiddham; tad bàhyam àntaraü càsureùu na vidyate / nàpi càcàraþ tad bàhyàntara÷aucaü yena sandhyàvandanàdinà àcàreõa jàyate, so 'py àcàras teùu na vidyate / yathoktam, "saüdhyàhãno '÷ucir nityam anarhas sarvakarmasu" iti / tathà satyaü ca teùu na vidyate yathàj¤àtabhåtahitaråpabhàùaõaü teùu na vidyate // BhGR_16.7 //

kiü ca 

      asatyam apratiùñhaü te jagad àhur anã÷varam  |
      aparasparasaübhåtaü kim anyat kàmahetukam  || BhG_16.8 ||

asatyam jagad etat satya÷abdanirdiùñabrahmakàryatayà brahmàtmakam iti nàhuþ / apratiùñham tathà brahmaõi pratiùñhitam iti na vadanti / brahmaõànantena dhçtà hi pçthivã sarvàn lokàn bibharti / yathoktam, "teneyaü nàgavaryeõa ÷irasà vidhçtà mahã / bibharti màlàü lokànàü sad evàsuramànuùàm" iti / anã÷varam / satyasaükalpena pareõa brahmaõà sarve÷vareõa mayaitanniyamitam iti ca na vadanti / "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" iti hy uktam / vadanti caivam aparas parasaübhåtam; kim anyat / yoùitpuruùayoþ parasparasaübandhena jàtam idaü manuùyapa÷vàdikam upalabhyate; anevaübhåtaü kim anyad upalabhyate ? kiücid api nopalabhyata ityarthaþ / ataþ sarvam idaü jagat kàmahetukam iti // BhGR_16.8 //

      etàü dçùñim avaùñabhya naùñàtmàno 'lpabuddhayaþ  |
      prabhavanty ugrakarmàõaþ kùayàya jagato '÷ubhàþ  || BhG_16.9 ||

etàü dçùñim avaùñabhya avalambya, naùñàtmànaþ adçùñadehàtiriktàtmànaþ, alpabuddhayaþ ghañàdivaj j¤eyabhåte dehe j¤àtçtvena dehavyatirikta àtmopalabhyata iti vivekàku÷alàþ, ugrakarmàõaþ sarveùàü hiüsakà jagataþ kùayàya prabhavanti // BhGR_16.9 //

      kàmam à÷ritya duùpåraü dambhamànamadànvitàþ  |
      mohàd gçhãtvàsadgràhàn pravartante '÷ucivratàþ  || BhG_16.10 ||

duùpåram duùpràpaviùayaü kàmam à÷ritya tatsisàdhayiùayà mohàd aj¤ànàt, asadgràhàn anyàyagçhãtaparigrahàn gçhãtvà, a÷ucivratàþ a÷àstravihitavratayuktàþ dambhamànamadànvitàþ pravartante // BhGR_16.10 //

      cintàm aparimeyàü ca pralayàntàm upà÷ritàþ  |
      kàmopabhogaparamà etàvad iti ni÷citàþ  || BhG_16.11 ||

adya ÷vo và mumårùavaþ cintàm aparimeyàm  aparicchedyàü pralayàntàü pràkçtapralayàvadhikàlasàdhyaviùayàm upà÷ritàþ, tathà kàmopabhogaparamàþ kàmopabhoga eva paramapuruùàrtha iti manvànàþ, etàvad iti ni÷citàþ ito 'dhikaþ puruùàrtho na vidyata iti saüjàtani÷cayàþ // BhGR_16.11 //

      à÷àpà÷a÷atair baddhàþ kàmakrodhaparàyaõàþ  |
      ãhante kàmabhogàrtham anyàyenàrthasa¤cayàn  || BhG_16.12 ||

à÷àpà÷a÷ataiþ à÷àkhyapà÷a÷atair baddhàþ, kàmakrodhaparàyaõàþ kàmakrodhaikaniùñhàþ, kàmabhogàrtham anyàyenàrthasaücayàn prati ãhante // BhGR_16.12 //

      idam adya mayà labdham imaü pràpsye manoratham  |
      idam astãdam api me bhaviùyati punar dhanam  || BhG_16.13 ||

idam kùetraputràdikaü sarvaü mayà matsàmarthyenaiva labdham, nàdçùñàdinà; imaü ca manoratham aham eva pràpsye, nàdçùñàdisahitaþ / idaü dhanaü matsàmarthyena labdhaü me asti, idam api punar me matsàmarthyenaiva bhaviùyati // BhGR_16.13 //

      asau mayà hataþ ÷atrur haniùye càparàn api  |

asau mayà balavatà hataþ ÷atruþ / aparàn api ÷atrån ahaü ÷åro dhãra÷ ca haniùye / kim atra mandadhãbhir durbalaiþ parikalpitenàdçùñaparikareõa //

tathà ca 

      ã÷varo 'ham ahaü bhogã siddho 'haü balavàn sukhã  || BhG_16.14 ||

ã÷varo 'ham svàdhãno 'ham; anyeùàü càham eva niyantà / ahaü bhogã svata evàhaü bhogã; nàdçùñàdibhiþ / siddho 'ham svatassiddho 'ham; na kasmàccid adçùñàdeþ / tathà svata eva balavàn; svata eva sukhã // BhGR_16.14 //

      àóhyo 'bhijanavàn asmi ko 'nyo 'sti sadç÷o mayà  |
      yakùye dàsyàmi modiùya ityaj¤ànavimohitàþ  || BhG_16.15 ||

ahaü svata÷ càóhyo 'smi; abhijanavàn asmi svata evottamakule prasåto 'smi; asmin loke mayà sadç÷aþ ko 'nyaþ svasàmarthyalabdhasarvavibhavo vidyate? ahaü svayam eva yakùye dàsyàmi, modiùye ityaj¤ànavimohitàþ ã÷varànugrahanirapekùeõa svenaiva yàgadànàdikaü kartuü ÷akyam ityaj¤ànavimohità manyante // BhGR_16.15 //

      anekacittavibhràntà mohajàlasamàvçtàþ  |
      prasaktàþ kàmabhogeùu patanti narake '÷ucau  || BhG_16.16 ||

adçùñe÷varàdisahakàram çte svenaiva sarvaü kartuü ÷akyam iti kçtvà, evaü kuryàm, tac ca kuryàm, anyac ca kuryàm ity anekacittavibhràntàþ, evaüråpeõa mohajàlena samàvçtàþ, kàmabhogeùu prakarùeõa saktàþ, madhye mçtàþ a÷ucau narake patanti // BhGR_16.16 //

      àtmasaübhàvitàþ stabdhàþ dhanamànamadànvitàþ  |
      yajante nàmayaj¤ais te dambhenàvidhipårvakam  || BhG_16.17 ||

àtmanaiva saübhàvitàþ / àtmanaivàtmànaü saübhàvayantãtyarthaþ / stabdhàþ paripårõaü manyamànà na kiücitkurvàõàþ / katham ? dhanamànamadànvitàþ dhanena vidyàbhijanàbhimànena ca janitamadànvitàþ, nàmayaj¤aiþ nàmaprayojanaiþ yaùñetinàmamàtraprayojanair yaj¤aiþ yajante / tad api dambhena hetunà yaùñçtvakhyàpanàya, avidhipårvakam ayathàcodanaü yajante // BhGR_16.17 //

te cedçgbhåtà yajanta ity àha 

      ahaükàraü balaü darpaü kàmaü krodhaü ca saü÷ritàþ  |
      màm àtmaparadeheùu pradviùanto 'bhyasåyakàþ  || BhG_16.18 ||

ananyàpekùo 'ham eva sarvaü karomãtyevaüråpam ahaükàram à÷ritàþ, tathà sarvasya karaõe madbalam eva paryàptam iti ca balam, ato matsadç÷o na ka÷cid astãti ca darpam, evaübhåtasya mama kàmamàtreõa sarvaü saüpatsyata iti kàmam, mama ye aniùñakàriõas tàn sarvàn haniùyàmãti ca krodham, evam etàn saü÷ritàþ, svadeheùu paradeheùu càvasthitaü sarvasya kàrayitàraü puruùottamaü màm abhyasåyakàþ pradviùantaþ, kuyuktibhir matsthitau doùam àviùkurvanto màm asahamànàþ / ahaükàràdikàn saü÷rità yàgàdikaü sarvaü kriyàjàtaü kurvata ityarthaþ // BhGR_16.18 //

      tàn ahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn  |
      kùipàmy ajasram a÷ubhàn àsurãùv eva yoniùu  || BhG_16.19 ||

ya evaü màü dviùanti, tàn kråràn naràdhamàn a÷ubhàn aham ajasraü saüsàreùu janmajaràmaraõàdiråpeõa parivartamàneùu saütàneùu, tatràpy àsurãùv eva yoniùu kùipàmi madànukålyapratyanãkeùv eva janmasu kùipàmi / tattajjanmapràptyanuguõapravçttihetubhåtabuddhiùu kråràsv aham eva saüyojayàmãtyarthaþ // BhGR_16.19 //

      àsurãü yonim àpannà måóhà janmani janmani  |
      màm apràpyaiva kaunteya tato yànty adhamàü gatim  || BhG_16.20 ||

madànukålyapratyanãkajanmàpannàþ punar api janmani janmani måóhàþ madviparãtaj¤ànà màm apràpyaiva "asti bhagavàn sarve÷varo vàsudevaþ" iti j¤ànam apràpya tataþ tato janmano 'dhamàm eva gatiü yànti /20//

asyàsurasvabhàvasyàtmanà÷asya målahetum àha 

      trividhaü narakasyaitad dvàraü nà÷anam àtmanaþ  |
      kàmaþ krodhas tathà lobhas tasmàd etattrayaü tyajet  || BhG_16.21 ||

asyàsurasvabhàvaråpasya narakasyaitat trividhaü dvàram, tac càtmano nà÷anam; kàmaþ krodho lobha iti trayàõàü svaråpaü pårvam eva vyàkhyàtam / dvàram màrgaþ; hetur ityarthaþ / tasmàd etattrayaü tyajet; tasmàd atighoranarakahetutvàt kàmakrodhalobhànàm, etattritayaü dårataþ parityajet // BhGR_16.21 //

      etair vimuktaþ kaunteya tamodvàrais tribhir naraþ  |
      àcaraty àtmanaþ ÷reyas tato yàti paràü gatim  || BhG_16.22 ||

etaiþ kàmakrodhalobhaiþ tamodvàraiþ madviparãtaj¤ànahetubhiþ vimuko naraþ àtmanaþ ÷reya àcarati labdhamadviùayaj¤àno madànukålye prayatate / tato màm eva paràü gatiü yàti // BhGR_16.22 //

÷àstrànàdaro 'sya narakasya pradhànahetur ity àha 

      yaþ ÷àstravidhim utsçjya vartate kàmakàrataþ  |
      na sa siddhim avàpnoti na sukhaü na paràü gatim  || BhG_16.23 ||

÷àstraü vedàþ; vidhiþ anu÷àsanam / vedàkhyaü madanu÷àsanam utsçjya yaþ kàmakàrato vartate svacchandànuguõamàrgeõa vartate, na sa siddhim avàpnoti na kàm apy àmuùmikãü siddhim avàpnoti; na sukhaü kiücid avàpnoti / na paràü gatim / kutaþ paràü gatiü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_16.23 //

      tasmàc chàstraü pramàõaü te kàryàkàryavyavasthitau  |
      j¤àtvà ÷àstravidhànoktaü karma kartum ihàrhasi  || BhG_16.24 ||

tasmàt kàryàkàryavyvasthitau upàdeyànupàdeyavyavasthàyàü ÷àstram eva tava pramàõam / dharma÷àstretihàsapuràõàdyupabçühità vedàþ yad eva puruùottamàkhyaü paraü tattvaü tatprãõanaråpaü tatpràptyupàyabhåtaü ca karmàvabodhayanti, tac ÷àstravidhànoktaü tattvaü karma ca j¤àtvà yathàvad anyånàtiriktaü vij¤àya, kartuü tvam arhasi  tad evopàdàtum arhasi // BhGR_16.24 //



******************** ADHYAYA 17 ********************



devàsuravibhàgoktimukhena pràpyatattvaj¤ànaü tatpràptyupàyaj¤ànaü ca vedaikamålam ityuktam / idànãm a÷àstravihitasyàsuratvenàphalatvam, ÷àstravihitasya ca guõatas traividhyam, ÷àstrasiddhasya lakùaõaü cocyate / tatrà÷àstravihitasya niùphalatvam ajànan a÷àstravihite ÷raddhàsaüyukte yàgàdau sattvàdinimittaphalabhedabubhutsayà arjunaþ pçcchati 

      arjuna uvàca 
      ye ÷àstravidhim utsçjya yajante ÷raddhayànvitàþ  |
      teùàü niùñhà tu kà kçùõa sattvam àho rajas tamaþ  || BhG_17.1 ||

÷àstravidhim utsçjya ÷raddhayànvità ye yajante, teùàü niùñhà kà ? kiü sattvam ? àhosvid rajaþ ? atha tamaþ ? niùñhà sthitiþ; sthãyate 'sminn iti sthitiþ sattvàdir eva niùñhety ucyate / teùàü kiü sattve sthitiþ ? kiü và rajasi ? kiü và tamasãtyarthaþ // BhGR_17.1 //

evaü pçùño bhagavàn a÷àstravihita÷raddhàyàs tatpårvakasya ca yàgàder niùphalatvaü hçdi nidhàya ÷àstrãyasyaiva yàgàder guõatas traividhyaü pratipàdayituü ÷àstrãya÷raddhàyàþ traividhyaü tàvad àha 

      ÷rãbhagavàn uvàca 
      trividhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà svabhàvajà  |
      sàttvikã ràjasã caiva tàmasã ceti tàü ÷çõu  || BhG_17.2 ||

sarveùàü dehinàü ÷raddhà trividhà bhavati / sà ca svabhàvajà svabhàvaþ svàsàdhàraõo bhàvaþ, pràcãnavàsanànimittaþ tattadrucivi÷eùaþ / yatra ruciþ tatra ÷raddhà jàyate / ÷raddhà hi svàbhimataü sàdhayaty etad iti vi÷vàsapårvikà sàdhane tvarà / vàsanà ruci÷ ca ÷raddhà càtmadharmàþ guõasaüsargajàþ; teùàm àtmadharmàõàü vàsanàdãnàü janakàþ dehendriyàntaþkaraõaviùayagatà dharmàþ kàryaikaniråpaõãyàþ sattvàdayo guõàþ sattvàdiguõayuktadehàdyanubhavajà ityarthaþ / tata÷ ceyaü ÷raddhà sàttvikã ràjasã tàmasã ceti trividhà / tàm imàü ÷raddhàü ÷çõu; sà ÷raddhà yat svabhàvà, taü svabhàvaü ÷çõv ityarthaþ // BhGR_17.2 //

      sattvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata  |
      ÷raddhàmayo 'yaü puruùo yo yacchraddhaþ sa eva saþ  || BhG_17.3 ||

sattvam antaþkaraõam / sarvasya puruùasyàntaþkaraõànuråpà ÷raddhà bhavati / antaþkaraõaü yàdç÷aguõayuktam, tadviùayà ÷raddhà jàyata ityarthaþ / sattva÷abdaþ pårvoktànàü dehendriyàdãnàü pradar÷anàrthaþ / ÷raddhàmayo 'yaü puruùaþ / ÷raddhàmayaþ ÷raddhàpariõàmaþ / yo yacchraddhaþ yaþ puruùo yàdç÷yà ÷raddhayà yuktaþ, sa eva saþ sa tàdç÷a÷raddhàpariõàmaþ / puõyakarmaviùaye ÷raddhàyukta÷ cet, puõyakarmaphalasaüyukto bhavatãti ÷raddhàpradhànaþ phalasaüyoga ityuktaü bhavati // BhGR_17.3 //

tad eva vivçõoti 

      yajante sàttvikà devàn yakùarakùàüsi ràjasàþ  |
      pretàn bhåtagaõàü÷ cànye yajante tàmasà janàþ  || BhG_17.4 ||

sattvaguõapracuràþ sàttvikyà ÷raddhayà yuktàþ devàn yajante / duþkhàsaübhinnotkçùñasukhahetubhåtadevayàgaviùayà ÷raddhà sàttvikãtyuktaü bhavati / ràjasà yakùarakùàüsi yajante / anye tu tàmasà janàþ pretàn bhåtagaõàn yajante / duþkhasaübhinnàlpasukhajananã ràjasã ÷raddhà; duþkhapràyàtyalpasukhajananã tàmasãtyarthaþ // BhGR_17.4 //

evaü ÷àstrãyeùv eva yàgàdiùu ÷raddhàyukteùu guõataþ phalavi÷eùaþ. a÷àstrãyeùu tapoyàgaprabhçtiùu madanu÷àsanaviparãtatvena na ka÷cid api sukhalavaþ, api tv anartha eveti hçdi nihitaü vya¤jayan àha 

      a÷àstravihitaü ghoraü tapyante ye tapo janàþ  |
      dambhàhaïkàrasaüyuktàþ kàmaràgabalànvitàþ  || BhG_17.5 ||
      kar÷ayantaþ ÷arãrasthaü bhåtagràmam acetasaþ  |
      màü caivànta÷÷arãrasthaü tàn viddhy àsurani÷cayàn  || BhG_17.6 ||

a÷àstravihitam atighoram api tapo ye janàþ tapyante / pradar÷anàrtham idam / a÷àstravihitaü bahvàyàsaü yàgàdikaü ye kurvate, dambhàhaükàrasaüyuktàþ kàmaràgabalànvitàþ ÷arãrasthaü pçthivyàdibhåtasamåhaü kar÷ayantaþ, madaü÷abhåtaü jãvaü cànta÷÷arãrasthaü kar÷ayanto ye tapyante, yàgàdikaü ca kurvate; tàn àsurani÷cayàn viddhi / asuràõàü ni÷caya àsuro ni÷cayaþ; asurà hi madàj¤àviparãtakàriõaþ; madàj¤àviparãtakàritvàt teùàü sukhalavasaübandho na vidyate; api tvananarthavràte patantãti pårvam evoktam, "patanti narake '÷cau" iti // BhGR_17.5 //6//

atha prakçtam eva ÷àstrãyeùu yaj¤àdiùu guõato vi÷eùaü prapa¤cayati / tatràhàramålatvàt sattvàdivçddher àhàratraividhyaü prathamam ucyate / "annamayaü hi somya manaþ", "àhàra÷uddhau sattva÷uddhiþ" iti hi ÷råyate 

      àhàras tv api sarvasya trividho bhavati priyaþ  |
      yaj¤as tapas tathà dànaü teùàü bhedam imaü ÷çõu  || BhG_17.7 ||

àhàro 'pi sarvasya pràõijàtasya sattvàdiguõatrayànvayena trividhaþ priyo bhavati / tathaiva yaj¤o 'pi trividhaþ, tathà tapaþ dànaü ca / teùàm bhedam imaü ÷çõu  teùàm àhàrayaj¤atapodànànàü sattvàdibhedenemam ucyamànaü bhedaü ÷çõu // BhGR_17.7 //

      àyussattvabalàrogyasukhaprãtivivardhanàþ  |
      rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvikapriyaþ  || BhG_17.8 ||

sattvaguõopetasya sattvamayà àhàràþ priyà bhavanti / sattvamayà÷ càhàrà àyurvivardhanàþ; punar api sattvasya vivardhanàþ / sattvam antaþkaraõam; antaþkaraõakàryaü j¤ànam iha sattva÷abdenocyate / "sattvàt saüjàyate j¤ànam" iti sattvasya j¤ànavivçddhihetutvàt, àhàro 'pi sattvamayo j¤ànavivçddhihetuþ / tathà balàrogyayor api vivardhanàþ / sukhaprãtyor api vivardhanàþ  pariõàmakàle svayam eva sukhasya vivardhanàþ ;tathà prãtihetubhåtakarmàrambhadvàreõa prãtivardhanàþ / rasyàþ madhurarasopetàþ / snigdhàþ snehayuktàþ / sthiràþ sthirapariõàmàþ / hçdyàþ ramaõãyaveùàþ / evaüvidhàþ sattvamayà àhàràþ sàttvikasya puruùasya priyàþ // BhGR_17.8 //

      kañvamlalavaõàtyuùõatãkùõaråkùavidàhinaþ  |
      àhàrà ràjasasyeùñà duþkha÷okàmayapradàþ  || BhG_17.9 ||

kañurasàþ, amlarasàþ, lavaõotkañàþ, atyuùõàþ, atitãkùaõàþ, råkùàþ, vidàhina÷ ceti kañvamlalavaõàtyuùõatãkùõaråkùavidàhinaþ / ati÷aityàtitaikùõyàdinà durupayogàs tãkùõàþ; ÷oùakarà råkùàþ; tàpakarà vidàhinaþ / evaüvidhà àhàrà ràjasasyeùñàþ / te ca rajomayatvàd duþkha÷okàmayavardhanàþ rajovardhanà÷ ca // BhGR_17.9 //

      yàtayàmaü gatarasaü påti paryuùitaü ca yat  |
      ucchiùñam api càmedhyaü bhojanaü tàmasapriyam  || BhG_17.10 ||

yàtayàmam cirakàlàvasthitam; gatarasam tyaktasvàbhàvikarasam; påti durgandhopetam, paryuùitam kàlàtipattyà rasàntaràpannam; ucchiùñam gurvàdibhyo 'nyeùàü bhukta÷iùñam; amedhyam ayaj¤àrham; ayaj¤a÷iùñam ityarthaþ / evaüvidhaü tamomayaü bhojanaü tàmasapriyaü bhavati / bhujyata iti àhàra eva bhojanam / puna÷ ca tamaso vardhanam / ato hitaiùibhiþ sattvavivçddhaye sàttvikàhàra eva sevyaþ // BhGR_17.10 //

      aphalàkàïkùibhir yaj¤o vidhidçùño ya ijyate  |
      yaùñavyam eveti manas samàdhàya sa sàttvikaþ  || BhG_17.11 ||

phalàkàïkùàrahitaiþ puruùaiþ vidhidçùñaþ ÷àstradçùñaþ mantradravyakriyàdibhir yuktaþ, yaùñavyam eveti bhagavadàràdhanatvena svayaüprayojanatayà yaùñavyam iti manas samàdhàya yo yaj¤a ijyate, sa sàttvikaþ // BhGR_17.11 //

      abhisandhàya tu phalaü dambhàrtham api caiva yaþ  |
      ijyate bharata÷reùtha taü yaj¤aü viddhi ràjasam  || BhG_17.12 ||

phalàbhisandhiyuktair dambhagarbho ya÷aþphala÷ ca yo yaj¤a ijyate, taü yaj¤aü ràjasaü viddhi // BhGR_17.12 //

      vidhihãnam asçùñànnaü mantrahãnam adakùiõam  |
      ÷raddhàvirahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate  || BhG_17.13 ||

vidhihãnam bràhmaõoktihãnam; sadàcàrayuktair vidvadbhir bràhmaõair yajasvetyuktihãnam ityarthaþ; asçùñànnaü acoditadravyam, mantrahãnam adakùiõaü ÷raddhàvirahitaü ca yaj¤aü tàmasaü paricakùate // BhGR_17.13 //

atha tapaso guõatas traividhyaü vaktuü tasya ÷arãravàïmanoniùpàdyatayà svaråpabhedaü tàvad àha 

      devadvijagurupràj¤apåjanaü ÷aucam àrjavam  |
      brahmacaryam ahiüsà ca ÷àrãraü tapa ucyate  || BhG_17.14 ||

devadvijagurupràj¤ànàü påjanam, ÷aucam tãrthasnànàdikam, àrjavam yathàmanaþ÷arãravçttam, brahmacaryam yoùitsu bhogyatàbuddhiyuktekùaõàdirahitatvam, ahiüsà apràõipãóà; etac charãraü tapa ucyate // BhGR_17.14 //

      anudvegakaraü vàkyaü satyaü priyahitaü ca yat  |
      svàdhyàyàbhyasanaü caiva vàïmayaü tapa ucyate  || BhG_17.15 ||

pareùàm anudvegakaraü satyaü priyahitaü ca yad vàkyaü svàdhyàyàbhyasanaü cety etad vàïmayaü tapa ucyate // BhGR_17.15 //

      manaþprasàdaþ saumyatvaü maunam àtmavinigrahaþ  |
      bhàvasaü÷uddhir ity etat tapo mànasam ucyate  || BhG_17.16 ||

manaþprasàdaþ manasaþ krodhàdirahitatvam, saumyatvam manasaþ pareùàm abhyudayapràvaõyam, maunaü  manasà vàkpravçttiniyamanam, àtmavinigrahaþ manovçtter dhyeyaviùaye 'vasthàpanam, bhàva÷uddhiþ àtmavyatiriktaviùayacintàrahitatvam; etan mànasaü tapaþ // BhGR_17.16 //

      ÷raddhayà parayà taptaü tapas tat trividhaü naraiþ  |
      aphalàkàïkùibhir yuktaiþ sàttvikaü paricakùate  || BhG_17.17 ||

aphalàkàïkùibhiþ phalàkàïkùàrahitaiþ, yuktaiþ paramapuruùàràdhanaråpam idam iti cintàyuktaiþ naraiþ parayà ÷raddhayà yat trividhaü tapaþ kàyavàïmanobhis taptam, tat sàttvikaü paricakùate // BhGR_17.17 //

      satkàramànapåjàrthaü tapo dambhena caiva yat  |
      kriyate tad iha proktaü ràjasaü calam adhruvam  || BhG_17.18 ||

manasà àdaraþ satkàraþ, vàcà pra÷aüsà mànaþ, ÷arãro namaskàràdiþ påjà / phalàbhisandhipårvakaü satkàràdyarthaü ca dambhena hetunà yat tapaþ kriyate, tad iha ràjasaü proktam; svargàdiphalasàdhanatvenàsthiratvàc calam adhruvam / calatvam pàtabhayena calanahetutvam, adhruvatvam kùayiùõutvam //

      måóhagràheõàtmano yat pãóayà kriyate tapaþ  |
      parasyotsàdanàrthaü và tat tàmasam udàhçtam  || BhG_17.19 ||

måóhàþ avivekinaþ, måóhagràheõa måóhaiþ kçtenàbhinive÷ena àtmanaþ ÷aktyàdikam aparãkùya àtmapãóayà yat tapaþ kriyate, parasyotsàdanàrthaü ca yat kriyate, tat tàmasam udàhçtam // BhGR_17.19 //

      dàtavyam iti yad dànaü dãyate 'nupakàriõe  |
      de÷e kàle ca pàtre ca tad dànaü sàttvikaü smçtam  || BhG_17.20 ||

phalàbhisandhirahitaü dàtavyam iti de÷e kàle pàtre cànupakàriõe yad dànaü dãyate, tad dànaü sàttvikaü smçtam // BhGR_17.20 //

      yat tu pratyupakàràrthaü phalam uddi÷ya và punaþ  |
      dãyate ca parikliùñaü tad ràjasam udàhçtam  || BhG_17.21 ||

pratyupakàrakañàkùagarbhaü phalam uddi÷ya ca, parikliùñam akalyàõadravyakaü yad dànaü dãyate, tad ràjasam udàhçtam // BhGR_17.21 //

      ade÷akàle yad dànam apàtrebhya÷ ca dãyate  |
      asatkçtam avaj¤àtaü tat tàmasam udàhçtam  || BhG_17.22 ||

ade÷akàle apàtrebhya÷ ca yad dànaü dãyate, asatkçtam pàdaprakùàlanàdigauravarahitam, avaj¤àtaü sàvaj¤am anupacàrayuktaü yad dãyate, tat tàmasam udàhçtam /22//

evaü vaidikànàü yaj¤atapodànànàü sattvàdiguõabhedena bheda uktaþ; idànãü tasyaiva vaidikasya yaj¤àdeþ praõavasaüyogena tatsacchabdavyapade÷ytayà ca lakùaõam ucyate 

      oü tat sad iti nirde÷o brahmaõas trividhaþ smçtaþ  |
      bràhmaõàs tena vedà÷ ca yaj¤à÷ ca vihitàþ purà  || BhG_17.23 ||

oü tat sad iti trividho 'yaü nirde÷aþ ÷abdaþ brahmaõaþ smçtaþ brahmaõo 'nvayã bhavati / brahma ca vedaþ / veda÷abdena vaidikaü karmocyate / vaidikaü yaj¤àdikam / yaj¤àdikaü karma oü tat sad iti ÷abdànvitaü bhavati / om iti ÷abdasyànvayo vaidikakarmàïgatvena prayogàdau prayujyamànatayà; tat sad iti ÷abdayor anvayaþ påjyatvàya vàcakatayà / tena trividhena ÷abdenànvità bràhmaõàþ vedànvayinas traivarõikàþ vedà÷ ca yaj¤à÷ ca purà vihitàþ purà mayaiva nirmità ityarthaþ //

trayàõàm oü tat sad iti ÷abdànàm anvayaprakàro varõyate; prathamam om iti ÷abdasyànvayaprakàram àha 

      tasmàd om ity udàhçtya yaj¤adànatapaþkriyàþ  |
      pravartante vidhànoktàþ satataü brahmavàdinàm  || BhG_17.24 ||

tasmàd brahmavàdinàm vedàdinàü traivarõikànàü yaj¤adànatapaþkriyàþ vidhànoktàþ vedavidhànoktàþ àdau om ity udàhçtya satataü sarvadà pravartante / vedà÷ ca om ity udàhçtyàrabhyante / evaü vedànàü vaidikànàü ca yaj¤àdãnàü karmaõàm om iti ÷abdànvayo varõitaþ / om iti÷abdànvitavedadhàraõàt tadanvitayaj¤àdikarmakaraõàc ca bràhmaõa÷abdanirdiùñànàü traivarõikànàm api om iti ÷abdànvayo varõitaþ // BhGR_17.24 //

athaiteùàü tad iti ÷abdànvayaprakàram àha 

      tad ity anabhisandhàya phalaü yaj¤atapaþkriyàþ  |
      dànakriyà÷ ca vividhàþ kriyante mokùakàïkùibhiþ  || BhG_17.25 ||

phalam anabhisandhàya vedàdhyayanayaj¤atapodànakriyàþ mokùakàïkùibhis traivarõikair yàþ kriyante, tàþ brahmapràptisàdhanatayà brahmavàcinà tad iti ÷abdena nirde÷yàþ; "sa vaþ kaþ kiü yat tat padam anuttamam" iti tacchabdo hi brahmavàcã prasiddhaþ / evaü vedàdhyayanayaj¤àdãnàü mokùasàdhanabhåtànàü tacchabdanirde÷yatayà tad iti ÷abdànvaya uktaþ / traivarõikànàm api tathàvidhavedàdhyayanàdyanuùñhànàd eva tacchabdànvaya upapannaþ // BhGR_17.25 //

athaiùàü sacchabdànvayaprakàraü vaktuü loke sacchabdasya vyutpattiprakàram àha 

      sadbhàve sàdhubhàve ca sad ity etat prayujyate  |
      pra÷aste karmaõi tathà sacchabdaþ pàrtha yujyate  || BhG_17.26 ||

sadbhàve vidyamànatàyàm, sàdhubhàve kalyàõabhàve ca sarvavastuùu sad ity etat padaü prayujyate lokavedayoþ / tathà kenacit puruùeõànuùñhite laukike pra÷aste kalyàõe karmaõi satkarmedam iti sacchabdo yujyate prayujyate ityarthaþ // BhGR_17.26 //

      yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ sad iti cocyate  |
      karma caiva tadarthãyaü sad ity evàbhidhãyate  || BhG_17.27 ||

ato vaidikànàü traivarõikànàü yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ kalyàõatayà sad ity ucyate / karma ca tadarthãyam traivarõikàrthãyaü yaj¤adànàdikaü sad ity evàbhidhãyate / tasmàd vedàþ vaidikàni karmàõi bràhmaõa÷abdanirdiùñàs traivarõikà÷ ca oü tat sad iti ÷abdànvayaråpalakùaõena avedebhya÷ càvaidikebhya÷ ca vyàvçttà veditavyàþ // BhGR_17.27 //

      a÷raddhayà hutaü dattaü tapas taptaü kçtaü ca yat  |
      asad ity ucyate pàrtha na ca tat pretya no iha  || BhG_17.28 ||
a÷raddhayà kçtaü ÷àstrãyam api homàdikam asad ity ucyate / kutaþ ? na ca tat pretya, no iha na mokùàya, na sàüsàrikàya ca phalàyeti // BhGR_17.28 //




******************** ADHYAYA 18 ********************


atãtenàdhyàyadvayena  abhyudayani÷÷reyasasàdhanabhåtaü vaidikam eva yaj¤atapodànàdikaü karma, nànyat; vaidikasya ca karmaõas sàmànyalakùaõaü praõavànvayaþ; tatra mokùàbhyudayasàdhanayor bhedaþ tatsacchabdanirde÷yatvena; mokùasàdhanaü ca karma phalàbhisandhirahitaü yaj¤àdikam; tadàrambha÷ ca sattvodrekàd bhavati; sattvavçddhi÷ ca sàttvikàhàrasevayà ityuktam / anantaraü mokùasàdhanatayà nirdiùñayos tyàgasaünyàsayor aikyam, tyàgasya ca svaråpam, bhagavati sarve÷vare ca sarvakarmaõàü kartçtvànusandhànam, sattvarajastamasàü kàryavarõanena sattvaguõasyàva÷yopàdeyatvam, svavarõocitànàü karmaõàü paramapuruùàràdhanabhåtànàü paramapuruùapràptinirvartanaprakàraþ, kçtsnasya gãtà÷àstrasya sàràrtho bhaktiyoga ity ete pratipàdyante / tatra tàvat tyàgasaünyàsayor pçthaktvaikatvanirõayàya svaråpanirõayàya càrjunaþ pçcchati 

     arjuna uvàca 
     saünyàsasya mahàbàho tattvam icchàmi veditum  |
     tyàgasya ca hçùãke÷a pçthak ke÷iniùådana  || BhG_18.1 ||

tyàgasaünyàsau hi mokùasàdhanatayà vihitau, "na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaike amçtatvam àna÷uþ  vedàntavij¤ànasuni÷citàrthàs saünyàsayogàd yataya÷ ÷uddhasattvàþ / te brahmaloke tu paràntakàle paràmçtàt parimucyanti sarve//" ityàdiùu / asya saünyàsasya tyàgasya ca tattvam yàthàtmyaü pçthak veditum icchàmi / ayam abhipràyaþ  kim etau saünyàsatyàga÷abdau pçthagarthau, utaikàrthav eva yadà pçthagarthau, tadà anayoþ pçthaktvena svaråpaü veditum icchàmi; ekatve 'pi tasya svaråpaü vaktavyam iti // BhGR_18.1 //

athànayor ekam eva svaråpam, tac cedç÷am iti nirõetuü vàdivipratipattiü dar÷ayan ÷rãbhagavàn uvàca 

     ÷rãbhagavàn uvàca 
     kàmyànàü karmaõàü nyàsaü saünyàsaü kavayo viduþ  |
     sarvakarmaphalatyàgaü pràhus tyàgaü vicakùaõàþ  || BhG_18.2 ||

kecana vidvàüsaþ kàmyànàü karmaõàü nyàsaü svaråpatyàgaü saünyàsaü viduþ / kecic ca vicakùaõàþ nityànàü naimittikànàü ca kàmyànàü sarveùàü karmaõàü phalatyàga eva mokùa÷àstreùu tyàga÷abdàrtha iti pràhuþ / tatra ÷àstrãyatyàgaþ kàmyakarmasvaråpaviùayaþ; sarvakarmaphalaviùaya iti vivàdaü pradar÷ayan ekatra saünyàsa÷abdam itaratra tyàga÷abdaü prayuktavàn / atas tyàgasaünyàsa÷abdayor ekàrthatvam aïgãkçtam iti j¤àyate / tathà "ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharatasattama" iti tyàga÷abdenaiva nirõayavacanàt, "niyatasya tu saünyàsaþ karmaõo nopapadyate / mohàt tasya parityàgaþ tàmasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.", "aniùñam iùñaü mi÷raü ca trividhaü karmaõaþ phalam  / bhavaty atyàginàü pretya na tu saünyàsinàü kvacit /" iti parasparaparyàyatàdar÷anàc ca tayor ekàrthatvam aïgãkçtam iti ni÷cãyate // BhGR_18.2 //

     tyàjyaü doùavad ity eke karma pràhur manãùiõaþ  |
     yaj¤adànatapaþkarma na tyàjyam iti càpare  || BhG_18.3 ||

eke manãùiõaþ kàpilàþ vaidikà÷ ca tanmatànusàriõaþ ràgàdidoùavad bandhakatvàt sarvaü yaj¤àdikaü karma mumukùuõà tyàjyam iti pràhuþ; apare paõóitàþ yaj¤àdikaü karma na tyàjyam iti pràhuþ // BhGR_18.3 //

     ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharatasattama  |
     tyàgo hi puruùavyàghra trividhas saüprakãrtitaþ  || BhG_18.4 ||

tatra evaü vàdivipratipanne tyàge tyàgaviùayaü ni÷cayaü matta÷ ÷çõu; tyàgaþ kriyamàõeùv eva vaidikeùu karmasu phalaviùayatayà, karmaviùayatayà, kartçtvaviùayatayà ca pårvam eva hi mayà trividhas saüprakãrtitaþ, "mayi sarvàõi karmàõi saünyasyàdhyàtmacetasà / nirà÷ãr nirmamo bhåtvà yuddhyasva vigatajvaraþ" iti / karmajanyaü svargàdikaü phalaü mama na syàd iti phalatyàgaþ; madãyaphalasàdhanatayà madãyam idaü karmeti karmaõi mamatàyàþ parityàgaþ karmaviùayas tyàgaþ; sarve÷vare kartçtvànusaüdhànenàtmanaþ kartçtàtyàgaþ kartçtvaviùayas tyàgaþ // BhGR_18.4 //

     yaj¤adànatapaþkarma na tyàjyaü kàryam eva tat  |

yaj¤adànatapaþprabhçti vaidikaü karma mumukùuõà na kadàcid api tyàjyam, api tu à prayàõàd aharahaþ kàryam eva // BhGR_18.4 //

kutaþ ?

     yaj¤o dànaü tapa÷ caiva pàvanàni manãùiõàm  || BhG_18.5 ||

yaj¤adànatapaþprabhçtãni varõà÷ramasaübandhãni karmàõi manãùiõàü manana÷ãlànàü pàvanàni / mananam upàsanam; mumukùåõàü yàvajjãvam upàsanaü kurvatàm upàsananiùpattivirodhipràcãnakarmavinà÷anànãtyarthaþ // BhGR_18.5 //

     etàny api tu karmàõi saïgaü tyaktvà phalàni ca  |
     kartavyànãti me pàrtha ni÷citaü matam uttamam  || BhG_18.6 ||

yasmàn manãùiõàü yaj¤adànatapaþprabhçtãni pàvanàni, tasmàd upàsanavad etàny api yaj¤àdikarmàõi madàràdhanaråpàõi, saïgam  karmaõi mamatàü phalàni ca tyaktvà aharahar àprayàõàd upàsananivçttaye mumukùuõà kartavyànãti mama ni÷citam uttamaü matam // BhGR_18.6 //

     niyatasya tu saünyàsaþ karmaõo nopapadyate  |
     mohàt tasya parityàgas tàmasaþ parikãrtitaþ  || BhG_18.7 ||

niyatasya nityanaimittikasya mahàyaj¤àdeþ karmaõaþ saünyàsaþ tyàgo nopapadyate, "÷arãrayàtràpi ca tena prasiddhyed akarmaõaþ" iti ÷arãrayàtràyà evàsiddheþ, ÷arãrayàtrà hi yaj¤a÷iùñà÷anena nirvartyamànà samyagj¤ànàya prabhavati; anyathà, "te tv aghaü bhu¤jate pàpàþ" ity ayaj¤a÷iùñàgharåpà÷anàpyàyanaü manaso viparãtaj¤ànàya bhavati / "annamayaü hi somya manaþ" ity annena hi mana àpyàyate / "àhàra÷uddhau sattva÷uddhis sattva÷uddhau dhruvà smçtiþ / smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùaþ // BhGR_18." iti brahmasàkùàtkàraråpaü j¤ànam àhàra÷uddhyàyattaü ÷råyate  / tasmàn mahàyaj¤àdinityanaimittikaü karma à prayàõàd brahmaj¤ànàyaivopàdeyam iti tasya tyàgo nopapadyate / evaü j¤ànotpàdinaþ karmaõo bandhakatvamohàt parityàgas tàmasaþ parikãrtitaþ / tamomålas tyàgas tàmasaþ / tamaþkàryàj¤ànamålatvena tyàgasya tamomålatvam / tamo hy aj¤ànasya målaü, "pramàdamohau tamaso bhavato 'j¤ànam eva ca" ity atroktam / aj¤ànaü tu j¤ànavirodhi viparãtaj¤ànam; tathà ca vakùyate, "adharmaü dharmam iti yà manyate tamasàvçtà / sarvàrthàn viparãtàü÷ ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã" iti / ato nityanaimittikàdeþ karmaõas tyàgo viparãtaj¤ànamåla evetyarthaþ // BhGR_18.7 //

     duþkham ity eva yaþ karma kàyakle÷abhayàt tyajet  |
     sa kçtvà ràjasaü tyàgaü naiva tyàgaphalaü labhet  || BhG_18.8 ||

yady api paraüparayà mokùasàdhanabhåtaü karma, tathàpi duþkhàtmakadravyàrjanasàdhyatvàd bahvàyàsaråpatayà kàyakle÷akaratvàc ca manaso 'vasàdakaram iti tadbhãtyà yoganiùpattaye j¤ànàbhyàsa eva yatanãya iti / yo mahàyaj¤àdyà÷ramakarma parityajet, sa ràjasaü rajomålaü tyàgaü kçtvà tad ayathàvasthita÷àstràrtharåpam iti j¤ànotpattiråpaü tyàgaphalaü na labhate; "ayathàvat prajànàti buddhis sà pàrtha ràjasã" iti hi vakùyate / na hi karma dçùñadvàreõa manaþprasàdahetuþ, api tu bhavagatprasàdadvàreõa // BhGR_18.8 //

     kàryam ity eva yat karma niyataü kriyate 'rjuna  |
     saïgaü tyaktvà phalaü caiva, sa tyàgaþ sàttviko mataþ  || BhG_18.9 ||

nityanaimittikamahàyaj¤àdivarõà÷ramavihitaü karma madàràdhanaråpatayà kàryaü svayaüprayojanam iti matvà saïgam karmaõi mamatàü phalaü ca tyaktvà yat kriyate, sa tyàgaþ sàttviko mataþ, sa sattvamålaþ, yathàvasthita÷àstràrthaj¤ànamåla ityarthaþ / sattvaü hi yathàvasthitavastuj¤ànam utpàdayatãty uktam, "sattvàt saüjàyate j¤ànam" iti / vakùyate ca, "pravçttiü ca nivçttiü ca kàryàkàryaü bhayàbhaye / bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha sàttvikã// " iti //

     na dveùñy aku÷alaü karma ku÷ale nànuùajjate  |
     tyàgã sattvasamàviùño medhàvã cchinnasaü÷ayaþ  || BhG_18.10 ||

evaü sattvasamàviùño medhàvã yathàvasthitatattvaj¤ànaþ, tata eva cchinnasaü÷ayaþ, karmaõi saïgaphalakartçtvatyàgã, na dveùñy aku÷alaü karma; ÷ukale ca karmaõi nànuùajjate / aku÷alaü karma aniùñaphalam, ku÷alaü ca karma iùñaråpasvargaputrapa÷vannàdyàdiphalam / sarvasmin karmaõi mamatàrahitatvàt, tyaktabrahmavyatiriktasarvaphalatvàt, tyaktakartçtvàc ca tayoþ kriyamàõayoþ prãtidveùau na karoti / aniùñaphalaü pàpaü karmàtra pràmàdikam abhipretam;  "nàvirato du÷caritàn nà÷ànto nàsamàhitaþ / nà÷àntamànaso vàpi praj¤ànenainam àpnuyàt // BhGR_18." iti du÷caritàvirater j¤ànotpattivirodhitva÷ravaõàt  / ataþ karmaõi kartçtvasaïgaphalànàü tyàgaþ ÷àstrãyatyàgaþ, na karmasvaråpatyàgaþ // BhGR_18.10 //

tad àha 

     na hi dehabhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõy a÷eùataþ  |
     yas tu karmaphalatyàgã sa tyàgãty abhidhãyate  || BhG_18.11 ||

na hi dehabhçtà dhriyamàõa÷arãreõa karmàõy a÷eùatas tyaktuü ÷akyam; dehadhàraõàrthànàm a÷anapànàdãnàü tadanubandhinàü ca karmaõàm avarjanãyatvàt / tad arthaü ca mahàyaj¤àdyanuùñhànam avarjanãyam / yas tu teùu mahàyaj¤àdikarmasu phalatyàgã sa eva, "tyàgenaike amçtatvam àna÷uþ" ityàdi÷àstreùu tyàgãty abhidhãyate / phalatyàgãti pradar÷anàrthaü phalakartçtvakarmasaïgànàü tyàgãti; "trividhaþ saüprakãrtitaþ" iti prakramàt // BhGR_18.11 //

nanu karmàõy agnihotradar÷apårõamàsajyotiùñomàdãni, mahàyaj¤àdãni ca svargàdiphalasaübandhitayà ÷àstrair vidhãyante; nityanaimittikànàm api "pràjàpatyaü gçhasthànàm" ityàdiphalasaübandhitayaiva hi codanà / ataþ tattatphalasàdhanasvabhàvatayàvagatànàü karmaõàm anuùñhàne, bãjàvàpàdãnàm iva, anabhisaühitaphalasyàpi iùñàniùñaråpaphalasaübandhaþ avarjanãyaþ / ato mokùavirodhiphalatvena mumukùuõà na karmànuùñheyam ity ata uttaram àha 

     aniùñam iùñaü mi÷raü ca trividhaü karmaõaþ phalam  |
     bhavaty atyàginàü pretya na tu saünyàsinàü kvacit  || BhG_18.12 ||

aniùñam narakàdiphalam, iùñam svargàdi, mi÷ram aniùñasaübhinnaü putrapa÷vannàdyàdi; etat trividhaü karmaõaþ phalam, atyàginàm kartçtvamamatàphalatyàgarahitànàü pretya bhavati / pretya karmànuùñhànottarakàlam ityarthaþ / na tu saünyàsinàü kvacit  na tu kartçtvàdiparityàginàü kvacid api mokùavirodhi phalaü bhavati / etad uktaü bhavati  yady apy agnihotramahàyaj¤àdãni tàny eva, tathàpi jãvanàdhikàrakàmàdhikàrayor iva mokùàdhikàre ca viniyogapçthaktvena parihriyate / mokùaviniyoga÷ ca, "tam etaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena" ityàdibhir iti / tad evaü kriyamàõeùv eva karmasu
kartçtvàdiparityàgaþ ÷àstrasiddhiþ saünyàsaþ; sa eva ca tyàga ity uktaþ // BhGR_18.12 //

idànãü bhagavati puruùottame antaryàmiõi kartçtvànusaüdhànena àtmani akartçtvànusaüdhànaprakàram àha, tata eva phalakarmaõor api mamatàparityàgo bhavatãti / paramapuruùo hi svakãyena jãvàtmanà svakãyai÷ ca karaõakalevarapràõaiþ svalãlàprayojanàya karmàõy àrabhate / ato jãvàtmagataü kùunnivçttyàdikam api phalam, tatsàdhanabhåtaü ca karma paramapuruùasyaiva /

     pa¤caitàni mahàbàho kàraõàni nibodhe me /
     sàükhye kçtànte proktàni siddhaye sarvakarmaõàm  || BhG%_18.

sàükhyà buddhiþ, sàükhye kçtànte yathàvasthitatattvaviùayayà vaidikyà buddhyà anusaühite nirõaye sarvakarmaõàü siddhaye utpattaye, proktàni pa¤caitàni kàraõàni nibodhe me  mama sakà÷àd anusaüdhatsva / vaidikã hi buddhiþ ÷arãrendriyapràõajãvàtmopakaraõaü paramàtmànam eva kartàram avadhàrayati, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyàtmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmàntaryàmy amçtaþ", "antaþpraviùñaþ ÷àstà janànàü sarvàtmà" ityàdiùu // BhGR_18.13 //

tad idam àha 

     adhiùñhànaü tathà kartà karaõaü ca pçthagvidham /
     vividhà ca pçthakceùñà daivaü caivàtra pa¤camam //
     ÷arãravàïmanobhir yat karma pràrabhate naraþ /
     nyàyyaü và viparãtaü và pa¤caite tasya hetavaþ // BhGR_18.15 //

nyàyye ÷àstrasiddhe, viparãte pratiùiddhe và sarvasmin karmaõi ÷arãre, vàcike, mànase ca pa¤caite hetavaþ / adhiùñhànam ÷arãram; adhiùñhãyate jãvàtmaneti mahàbhåtasaüghàtaråpaü ÷arãram adhiùñhànam / tathà kartà jãvàtmà; asya jãvàtmano j¤àtçtvaü kartçtvaü ca, "j¤o 'ta eva", "kartà ÷àstràrthavattvàt " iti ca såtropapàditam / karaõaü ca pçthagvidham  vàkpàõipàdàdipa¤cakaü samanaskaü karmendriyaü pçthagvidham karmaniùpattau pçthagvyàpàram / vividhà ca pçthakceùñà / ceùñà÷abdena pa¤càtmà vàyur abhidhãyate tadvçttivàcinà; ÷arãrendriyadhàraõasya pràõàpànàdibhedabhinnasya vàyoþ pa¤càtmano vividhà ca ceùñà vividhà vçttiþ / daivaü caivàtra pa¤camam  atra karmahetukalàpe daivaü pa¤camam  paramàtmà antaryàmã karmaniùpattau pradhànahetur ityarthaþ / uktaü hi, "sarvasya càhaü hçdi sanniviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca" iti / vakùyati ca, "ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà//" iti / paramàtmàyattaü ca jãvàtmanaþ kartçtvam, "paràt tu tacchruteþ" ityàdyupapàditam / nanv evaü paramàtmàyatte jãvàtmanaþ kartçtve jãvàtmà karmaõy aniyojyo bhavatãti vidhiniùedha÷àstràõy anarthakàni syuþ // idam api codyaü såtrakàreõa parihçtam, "kçtaprayatnàpekùas tu vihitapratiùiddhàvaiyàrthyàdibhyaþ" iti / etad uktaü bhavati  paramàtmanà dattais tadàdhàrai÷ ca karaõakalebaràdibhis tadàhita÷aktibhiþ svayaü ca jãvàtmà tadàdhàras tadàhita÷aktis san karmaniùpattaye svecchayà karaõàdyadhiùñhànàkàraü
prayatnaü càrabhate; tadantaravasthitaþ paramàtmà svànumatidànena taü pravartayatãti jãvasyàpi svabuddhyaiva pravçttihetutvam asti; yathà gurutara÷ilàmahãruhàdicalanàdiphalapravçttiùu bahupuruùasàdhyàsu bahånàü hetutvaü vidhiniùedhabhàktvaü ceti // BhGR_18.14 //15//

     tatraivaü sati kartàram àtmànaü kevalaü tu yaþ /
     pa÷yaty akçtabuddhitvàn na sa pa÷yati durmatiþ // BhGR_18.16 //

evaü vastutaþ paramàtmànumatipårvake jãvàtmanaþ kartçtve sati, tatra karmaõi kevalam àtmànam eva kartàraü yaþ pa÷yati, sa durmatiþ viparãtamatiþ akçtabuddhitvàd aniùpannayathàvasthitavastubuddhitvàn na pa÷yati na yathàvasthitaü kartàraü pa÷yati // BhGR_18.16 //

     yasya nàhaükçto bhàvo buddhir yasya na lipyate /
     hatvàpi sa imàül lokàn na hanti na nibadhyate // BhGR_18.17 //

paramapuruùakartçtvànusaüdhànena yasya bhàvaþ kartçtvaviùayo manovçttivi÷eùaþ nàhaükçtaþ nàhamabhimànakçtaþ / ahaü karomãti j¤ànaü yasya na vidyata ityarthaþ / buddhir yasya na lipyate asmin karmaõi mama kartçtvàbhàvàd etatphalaü na mayà saübadhyate, na ca madãyaü karmeti yasya buddhir jàyata ityarthaþ / sa imàn lokàn yuddhe hatvàpi tàn na nihanti; na kevalaü bhãùmàdãn ityarthaþ / tatas tena yuddhàkhyena karmaõà na nibadhyate / tatphalaü nànubhavatãtyarthaþ // BhGR_18.17 //

sarvam idam akartçtvàdyanusandhànaü sattvaguõavçddhyaiva bhavatãti sattvasyopàdeyatàj¤àpanàya karmaõi sattvàdiguõakçtaü vaiùamyaü prapa¤cayiùyan karmacodanàprakàraü tàvad àha 

     j¤ànaü j¤eyaü parij¤àtà trividhà karmacodanà /
     kàraõaü karma karteti trividhaþ karmasaügrahaþ // BhGR_18.18 //

j¤ànam kartavyakarmaviùayaü j¤ànam, j¤eyaü ca kartavyaü karma, parij¤àtà tasya boddheti trividhà karmacodanà / bodhaboddhavyaboddhçyukto jyotiùñomàdikarmavidhir ityarthaþ / tatra boddhavyaråpaü karma trividhaü saügçhyate karaõaü karma karteti / karaõam sàdhanabhåtaü dravyàdikam; karma yàgàdikam; kartà anuùñhàteti // BhGR_18.18 //

     j¤ànaü karma ca kartà ca tridhaiva guõabhedataþ /
     procyate guõasaükhyàne yathàvac chçõu tàny api // BhGR_18.19 //

kartavyakarmaviùayaü j¤ànam, anuùñhãyamànaü ca karma, tasyànuùñhàtà ca sattvàdiguõabhedatas trividhaiva procyate guõasaükhyàne guõakàryagaõane / yathàvac chçõu tàny api tàni guõato bhinnàni j¤ànàdãni yathàvac chçõu // BhGR_18.19 //

     sarvabhåteùu yenaikaü bhàvam avyayam ãkùate /
     avibhaktaü vibhakteùu taj j¤ànaü viddhi sàttvikam // BhGR_18.20 //

bràhmaõakùatriyabrahmacàrigçhasthàdiråpeõa vibhakteùu sarveùu bhåteùu karmàdhikàriùu yena j¤ànenaikam àtmàkhyaü bhàvaü, tatràpy avibhaktam bràhmaõatvàdyanekàkàreùv api bhåteùu sitadãrghàdivibhàgavatsu j¤ànàkàre àtmani vibhàgarahitam, avyayaü vyayasvabhàveùv api bràhmaõàdi÷arãreùu avyayam avikçtaü phalàdisaïgànarhaü ca karmàdhikàravelàyàm ãkùate, taj j¤ànaü sàttvikaü viddhi // BhGR_18.20 //

     pçthaktvena tu yaj j¤ànaü nànàbhàvàn pçthagvidhàn /
     vetti sarveùu bhåteùu taj j¤ànaü viddhi ràjasam // BhGR_18.21 //

sarveùu bhåteùu bràhmaõàdiùu bràhmaõàdyàkàrapçthaktvenàtmàkhyàn api bhàvàn nànàbhåtàn sitadãrghàdipçthaktvena ca pçthagvidhàn phalàdisaüyogayogyàn karmàdhikàravelàyàü yaj j¤ànaü vetti, taj j¤ànaü ràjasaü viddhi // BhGR_18.21 //

     yat tu kçtsnavad ekasmin kàrye saktam ahetukam /
     atattvàrthavad alpaü ca tat tàmasam udàhçtam // BhGR_18.22 //

yat tu j¤ànam, ekasmin kàrye ekasmin kartavye karmaõi pretabhåtagaõàdyàràdhanaråpe atyalpaphale kçtsnaphalavat saktam, ahetukam vastutas tv akçtsnaphalavattayà tathàvidhasaïgaheturahitam atattvàrthavat pårvavad evàtmani pçthaktvàdiyuktatayà mithyàbhåtàrthaviùayam, atyalpaphalaü ca pretabhåtàdyàràdhanaviùayatvàd alpaü ca, taj j¤ànaü tàmasam udàhçtam // BhGR_18.22 //

evaü kartavyakarmaviùayaj¤ànasyàdhikàravelàyàm adhikàryaü÷ena guõatas traividhyam uktvà anuùñheyasya karmaõo guõatas traividhyam àha 

     niyataü saïgarahitam aràgadveùataþ kçtam /
     aphalaprepsunà karma yat tat sàttvikam ucyate // BhGR_18.23 //

niyatam svavarõà÷ramocitam, saïgarahitam kartçtvàdisaïgarahitam, aràgadveùataþ kçtam kãrtiràgàd akãrtidveùàc ca na kçtam; adambhena kçtam ityarthaþ; aphalaprepsunà aphalàbhisandhinà kàryam ity eva kçtaü yat karma, tat sàttvikam ucyate // BhGR_18.23 //

     yat tu kàmepsunà karma sàhaïkàreõa và punaþ /
     kriyate bahulàyàsaü tad ràjasam udàhçtam // BhGR_18.24 //

yat tu punaþ kàmepsunà phalaprepsunà sàhaükàreõa và và÷abda÷ càrthe kartçtvàbhimànayuktena ca, bahulàyàsaü yat karma kriyate, tad ràjasam bahulàyàsam idaü karma mayaiva kriyata ity evaüråpàbhimànayuktena yat karma kriyate, tad ràjasam ityarthaþ // BhGR_18.24 //

     anubandhaü kùayaü hiüsàm anavekùya ca pauruùam /
     mohàd àrabhyate karma yat tat tàmasam ucyate // BhGR_18.25 //

kçte karmaõy anubadhyamànaü duþkham anubandhaþ; kùayaþ karmaõi kriyamàõe arthavinà÷aþ; hiüsà tatra pràõipãóà; pauruùam àtmanaþ karmasamàpanasàmarthyam; etàni anavekùya avimç÷ya, mohàt paramapuruùakartçtvàj¤ànàd yat karmàrabhyate, tat tàmasam ucyate // BhGR_18.25 //

     muktasaïgo 'nahaüvàdã dhçtyutsàhasamanvitaþ /
     siddhyasiddhyor nirvikàraþ kartà sàttvika ucyate // BhGR_18.26 //

muktasaïgaþ phalasaïgarahitaþ anahaüvàdã kartçtvàbhimànarahitaþ, dhçtyutsàhasamanvitaþ àrabdhe karmaõi yàvatkarmasamàptyavarjanãyaduþkhadhàraõaü dhçtiþ; utsàhaþ udyuktacetastvam; tàbhyàü samanvitaþ, siddhyasiddhyor nirvikàraþ yuddhàdau karmaõi tadupakaraõabhåtadravyàrjanàdiùu ca siddhyasiddhyor avikçtacittaþ kartà sàttvika ucyate // BhGR_18.26 //

     ragã karmaphalaprepsur lubdho hiüsàtmako '÷uciþ /
     harùa÷okànvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.27 //

ràgã ya÷o'rthã, karmaphalaprepsuþ karmaphalàrthã; lubdhaþ karmàpekùitadravyavyayasvabhàvarahitaþ, hiüsàtmakaþ paràn pãóayitvà taiþ karma kurvàõaþ, a÷uciþ karmàpekùita÷uddhirahitaþ, harùa÷okànvitaþ yuddhàdau karmaõi jayàdisiddhyasiddhyor harùa÷okànvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.27 //

     ayuktaþ pràkçtaþ stabdhaþ ÷añho naikçtiko 'lasaþ /
     viùàdã dãrghasåtrã ca kartà tàmasa ucyate // BhGR_18.28 //

ayuktaþ ÷àstrãyakarmàyogyaþ, vikarmasthaþ, pràkçtaþ anadhigatavidyaþ, stabdhaþ anàrambha÷ãlaþ, ÷añhaþ abhicàràdikarmaruciþ, naikçtikaþ va¤canaparaþ, alasaþ àrabdheùv api karmasu mandapravçttiþ, viùàdã atimàtràvasàda÷ãlaþ dãrghasåtrã abhicàràdikarma kurvan pareùu dãrghakàlavartyanarthaparyàlocana÷ãlaþ, evaübhåto yaþ kartà, sa tàmasaþ // BhGR_18.28 //

evaü kartavyakarmaviùayaj¤àne kartavye ca karmaõi anuùñhàtari ca guõatas traividhyam uktam; idànãü sarvatattvasarvapuruùàrthani÷cayaråpàyà buddher dhçte÷ ca guõatas traividhyam àha 

     buddher bhedaü dhçte÷ caiva guõatas trividhaü ÷çõu /
     procyamànam a÷eùeõa pçthaktvena dhanaüjaya // BhGR_18.29 //

buddhiþ vivekapårvakaü ni÷cayaråpaü j¤ànam; dhçtiþ àrabdhàyàþ kriyàyà vighnopanipàte 'pi dhàraõam, tayos sattvàdiguõatas trividhaü bhedaü pçthaktvena procyamànaü yathàvac chçõu // BhGR_18.29 //

     pravçttiü ca nivçttiü ca kàryàkàrye bhayàbhaye /
     bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha sàttvikã // BhGR_18.30 //

pravçttiþ abhyudayasàdhanabhåto dharmaþ, nivçttiþ mokùasàdhanabhåtaþ, tav ubhau yathàvasthitau yà buddhir vetti; kàryàkàrye sarvavarõànàü pravçttinivçttidharmayor anyataraniùñhànàü de÷akàlàvasthàvi÷eùeùu "idaü kàryam, idam akàryam" iti yà vetti; bhayàbhaye  ÷àstràtivçttir bhayasthànaü tadanuvçttir abhayasthànam, bandhaü mokùaü ca saüsàrayàthàtmyaü tadvigamayàthàtmyaü ca yà vetti; sà sàttvikã buddhiþ // BhGR_18.30 //

     yathà dharmam adharmaü ca kàryaü càkàryam eva ca /
     ayathàvat prajànàti buddhiþ sà pàrtha ràjasã // BhGR_18.31 //

yathà pårvoktaü dvividhaü dharmaü tadviparãtaü ca tanniùñhànàü de÷akàlàvasthàdiùu kàryaü càkàryaü ca yathàvan na jànàti, sà ràjasã buddhiþ // BhGR_18.31 //

     adharmaü dharmam iti yà manyate tamasàvçtà /
     sarvàrthàn viparãtàü÷ ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã // BhGR_18.32 //

tàmasã tu buddhiþ tamasàvçtà satã sarvàrthàn viparãtàn manyate / adharmaü dharmaü, dharmaü càdharmaü, santaü càrtham asantam, asantam càrthaü santaü, paraü ca tattvam aparam, aparaü ca tattvaü param / evaü sarvaü viparãtaü manyata ityarthaþ // BhGR_18.32 //

     dhçtyà yayà dhàrayate manaþpràõendriyakriyàþ /
     yogenàvyabhicàriõyà dhçtiþ sà pàrtha sàttvikã // BhGR_18.33 //

yayà dhçtyà yogenàvyabhicàriõyà manaþpràõendriyàõàü kriyàþ puruùo dhàrayate; yogaþ mokùasàdhanabhåtaü bhagavadupàsanam; yogena prayojanabhåtenàvyabhicàriõyà yogodde÷ena pravçttàs tatsàdhanabhåtà manaþprabhçtãnàü kriyàþ yayà dhçtyà dhàrayate, sà sàttvikãtyarthaþ // BhGR_18.33 //

     yayà tu dharmakàmàrthàn dhçtyà dhàrayate 'rjuna /
     prasaïgena phalàkàïkùã dhçtiþ sà pàrtha ràjasã // BhGR_18.34 //

phalàkàïkùã puruùaþ prakçùñasaïgena dharmakàmàrthàn yayà dhçtyà dhàrayate, sà ràjasã / dharmakàmàrtha÷abdena tatsàdhanabhåtà manaþpràõendriyakriyà lakùyante / phalàkàïkùãty atràpi phala÷abdena ràjasatvàd dharmakàmàrthà eva vivakùitàþ / ato dharmakàmàrthàpekùayà manaþprabhçtãnàü kriyà yayà dhçtyà dhàrayate, sà ràjasãty uktaü bhavati // BhGR_18.34 //

     yayà svapnaü bhayaü ÷okaü viùàdaü madam eva ca /
     na vimu¤cati durmedhà dhçtiþ sà pàrtha tàmasã // BhGR_18.35 //

yayà dhçtyà /svapnaü nidràm / madaü viùayànubhavajanitaü madam / svapnamadav uddi÷ya pravçttà manaþpràõàdãnàü kriyàþ durmedhà na vimu¤cati dhàrayati / bhaya÷okaviùàda÷abdà÷ ca bhaya÷okàdidàyiviùayaparàþ; tatsàdhanabhåtà÷ ca manaþpràõàdikriyà yayà dhàrayate, sà dhçtis tàmasã // BhGR_18.35 //

     sukhaü tv idànãü trividhaü ÷çõu me bharatarùabha /

pårvoktàþ sarve j¤ànakarmakartràdayo yac cheùabhåtàþ, tac ca sukhaü guõatas trividham idànãü ÷çõu //

     abhyàsàd ramate yatra duþkhàntaü ca nigacchati // BhGR_18.36 //
     yat tad agre viùam iva pariõàme 'mçtopamam /
     tat sukhaü sàttvikaü proktam àtmabuddhiprasàdajam // BhGR_18.37 //

yasmin sukhe cirakàlàbhyàsàt krameõa nirati÷ayàü ratiü pràpnoti, duþkhàntaü ca nigacchati nikhilasya sàüsàrikasya duþkhasyàntaü nigacchati // tad eva vi÷inaùñi  yat tat sukham, agre yogopakramavelàyàü bahvàyàsasàdhyatvàd viviktasvaråpasyànanubhåtatvàc ca viùam iva duþkham iva bhavati, pariõàme 'mçtopamam / pariõàme vipàke abhyàsabalena viviktàtmasvaråpàvirbhàve amçtopamaü bhavati, tac ca àtmabuddhiprasàdajam àtmaviùayà buddhiþ àtmabuddhiþ, tasyàþ nivçttasakaletaraviùayatvaü prasàdaþ, nivçttasakaletaraviùayabuddhyà viviktasvabhàvàtmànubhavajanitaü sukham amçtopamaü bhavati; tat sukhaü sàttvikaü proktam // BhGR_18.37 //

     viùayendriyasaüyogàd yat tad agre 'mçtopamam /
     pariõàme viùam iva tat sukhaü ràjasaü smçtam // BhGR_18.38 //

agre anubhavavelàyàü viùayendriyasaüyogàd yat tad amçtam iva bhavati, pariõàme vipàke viùayàõàü sukhatànimittakùudàdau nivçtte tasya ca sukhasya nirayàdinimittatvàd viùam iva pãtaü bhavati, tat sukhaü ràjasaü smçtam // BhGR_18.38 //

     yad agre cànubandhe ca sukhaü mohanam àtmanaþ /
     nidràlasyapramàdotthaü tat tàmasam udàhçtam // BhGR_18.39 //

yat sukham agre cànubandhe ca anubhavavelàyàü vipàke ca àtmano mohanaü mohahetur bhavati; moho 'tra yathàvasthitavastvaprakà÷o 'bhipretaþ; nidràlasyapramàdottham nidràlasyapramàdajanitam, nidràdayo hy anubhavavelàyàm api mohahetavaþ / nidràyà mohahetutvaü spçùñam / àlasyam indriyavyàpàram àndyam / indriyavyàpàram àndye ca j¤ànam àndyaü bhavaty eva / pramàdaþ kçtyànavadhànaråpa iti tatràpi j¤ànam àndyaü bhavati / tata÷ ca tayor api mohahetutvam / tat sukhaü tàmasam udàhçtam / ato mumukùuõà rajastamasã abhibhåya sattvam evopàdeyam ity uktaü bhavati // BhGR_18.39 //

     na tad asti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ /
     sattvaü prakçtijair muktaü yad ebhiþ syàt tribhir guõaiþ // BhGR_18.40 //

pçthivyàü manuùyàdiùu divi deveùu và prakçtisaüsçùñeùu brahmàdiùu sthàvarànteùu prakçtijair ebhis tribhir guõair muktaü yat sattvaü pràõijàtam, na tad asti // BhGR_18.40 //

"tyàgenaike amçtatvam àna÷uþ" ityàdiùu mokùasàdhanatayà nirdiùñas tyàgaþ saünyàsa÷abdàrthàd ananyaþ; sa ca kriyamàõeùv eva karmasu kartçtvatyàgamålaþ phalakarmaõos tyàgaþ; kartçtvatyàga÷ ca paramapuruùe kartçtvànusaüdhànenety uktam / etat sarvaü sattvaguõavçddhikàryam iti sattvopàdeyatàj¤àpanàya sattvarajastamasàü kàryabhedàþ prapa¤citàþ / idànãm evaübhåtasya mokùasàdhanatayà kriyamàõasya karmaõaþ paramapuruùàràdhanaveùatàü tathànuùñhitasya ca karmaõas tatpràptilakùaõaü phalaü pratipàdayituü bràhmaõàdyadhikàriõàü svabhàvànubandhisattvàdiguõabhedabhinnaü vçttyà saha kartavyakarmasvaråpam àha 
     bràhmaõakùatriyavi÷àü ÷ådràõàü ca paraütapa /
     karmàõi pravibhaktàni svabhàvaprabhavair guõaiþ // BhGR_18.41 //

bràhmaõakùatriyavi÷àü svakãyo bhàvaþ svabhàvaþ bràhmaõàdijanmahetubhåtaü pràcãnakarmety arthaþ; tatprabhavàþ sattvàdayo guõàþ / bràhmaõasya svabhàvaprabhavo rajastamo'bhibhavenodbhåtaþ sattvaguõaþ; kùatriyasya svabhàvaprabhavaþ tamassattvàbhibhavenodbhåto rajoguõaþ; vai÷yasya svabhàvaprabhavaþ sattvarajo'bhibhavenàlpodriktas tamoguõaþ; ÷ådrasya svabhàvaprabhavas tu rajassattvàbhibhavenàtyudriktas tamoguõaþ / ebhiþ svabhàvaprabhavair guõaiþ saha pravibhaktàni karmàõi ÷àstraiþ pratipàditàni / bràhmaõàdaya evaüguõakàþ, teùàü caitàni karmàõi, vçttaya÷ caità iti hi vibhajya pratipàdayanti ÷àstràõi // BhGR_18.41 //

     ÷amo damas tapa÷ ÷aucaü kùàntir àrjavam eva ca /
     j¤ànaü vij¤ànam àstikyaü bràhmaü karma svabhàvajam // BhGR_18.42 //

÷amaþ bàhyendriyaniyamanam; damaþ antaþkaraõaniyamanam; tapaþ bhoganiyamanaråpaþ ÷àstrasiddhaþ kàyakle÷aþ; ÷aucaü ÷àstrãyakarmayogyatà; kùàntiþ paraiþ pãóyamànasyàpy avikçtacittatà; àrjavaü pareùu mano'nuråpaü bàhyaceùñàprakà÷anam; j¤ànaü paràvaratattvayàthàtmyaj¤ànam; vij¤ànaü paratattvagatàsàdhàraõavi÷eùaviùayaü j¤ànam; àstikyaü vaidikasya kçtsnasya satyatàni÷cayaþ prakçùñaþ; kenàpi hetunà càlayitum a÷akya ityarthaþ / bhagavàn puruùottamo vàsudevaþ parabrahma÷abdàbhideyo nirastanikhiladoùagandhaþ svàbhàvikànavadhikàti÷ayaj¤àna÷aktyàdyasaïkhyeyakalyàõaguõagaõo nikhilavedavedàntavedyaþ; sa eva nikhilajagadekakàraõaü nikhilajagadàdhàrabhåtaþ; nikhilasya sa eva pravartayità; tadàràdhanabhåtaü ca vaidikaü kçtsnaü karma; tais tair àràdhito dharmàrthakàmamokùàkhyaü phalaü prayacchatãty asyàrthasya satyatàni÷caya àstikyam; "vedai÷ ca sarvair aham eva vedyaþ", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate ", "mayi sarvam idaü protam", "bhoktàraü yaj¤atapasàü  ..... j¤àtvà màü ÷àntim çcchati", "mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhana¤jaya", "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ", "yo màm ajam anàdiü ca vetti lokamahe÷varam" iti hy ucyate / tad etad bràhmaõasya svabhàvajaü karma // BhGR_18.42 //

     ÷airyaü tejo dhçtir dàkùyaü yuddhe càpy apalàyanam /
     dànam ã÷varabhàva÷ ca kùàtraü karma svabhàvajam // BhGR_18.43 //

÷airyaü yuddhe nirbhayaprave÷asàmarthyam, tejaþ parair anabhibhavanãyatà, dhçtiþ àrabdhe karmaõi vighnopanipàte 'pi tatsamàpanasàmarthyam, dàkùyaü sarvakriyànirvçttisàmarthyam, yuddhe càpy apalàyanam yuddhe càtmamaraõani÷caye 'py anirvartanam; dànaü àtmãyasya dhanasya parasvatvàpàdanaparyantas tyàgaþ ã÷varabhàvaþ svavyatiriktasakalajananiyamanasàmarthyam; etat kùatriyasya svabhàvajaü karma // BhGR_18.43 //

     kçùigorakùyavàõijyaü vai÷yaü karma svabhàvajam /

kçùiþ satyotpàdanaü karùaõam / gorakùyam pa÷upàlanam ityarthaþ / vàõijyam dhanasa¤cayahetubhåtaü krayavikrayàtmakaü karma / etad vai÷yasya svabhàvajaü karma //

     paricaryàtmakaü karma ÷ådrasyàpi svabhàvajam // BhGR_18.44 //

pårvavarõatrayaparicaryàråpaü ÷ådrasya svabhàvajaü karma / tad etac caturõà varõànàü vçttibhis saha kartavyànàü ÷àstravihitànàü yaj¤àdikarmaõàü pradar÷anàrtham uktam / yaj¤àdayo hi trayàõàü varõànàü sàdhàraõàþ / ÷amàdayo 'pi trayàõàü varõànàü mumukùåõàü sàdhàraõàþ / bràhmaõasya tu sattvodrekasya svàbhàvikatvena ÷amadamàdayaþ sukhopàdànà iti kçtvà tasya ÷amàdaya svabhàvajaü karmety uktam / kùatriyavai÷yayos tu svato rajastamaþpradhànatvena ÷amadamàdayo duþkhopàdànà iti kçtvà na tat karmety uktam / bràhmaõasya vçttir yàjanàdhyàpanapratigrahàþ; kùatriyasya janapadaparipàlanam; vai÷yasya ca kçùyàdayo yathoktàþ; ÷ådrasya tu kartavyaü vçtti÷ ca pårvavarõatrayaparicaryaiva //

     sve sve karmaõy abhiratas saüsiddhiü labhate naraþ /
     svakarmaniratas siddhiü yathà vindati tac chçõu // BhGR_18.45 //

sve sve yathodite karmaõy abhirato naraþ saüsiddhiü paramapadapràptiü labhate / svakarmanirato yathà siddhiü vindati paramapadaü pràpnoti, tathà ÷çõu // BhGR_18.45 //

     yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam /
     svakarmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ // BhGR_18.46 //

yato bhåtànàm utpattyàdikà pravçttiþ, yena ca sarvam idaü tatam, svakarmaõà taü màm indràdyantaràtmatayàvasthitam abhyarcya matprasàdàn matpràptiråpàü siddhiü vindati mànavaþ / matta eva sarvam utpadyate, mayà ca sarvam idaü tatam iti pårvam evoktam, "ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà / mattaþ parataraü nànyat kiücid asti dhana¤jaya /", "mayà tatam idaü sarvaü jagad avyaktamårtinà", "mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" ityàdiùu // BhGR_18.46 //

     ÷reyàn svadharmo viguõaþ paradharmàt svanuùñhitàt /

evaü tyaktakartçtvàdiko madàràdhanaråpaþ svadharmaþ / svenaivopàdàtuü yogyo dharmaþ; prakçtisaüsçùñena hi puruùeõendriyavyàpàraråpaþ karmayogàtmako dharmaþ sukaro bhavati / ataþ karmayogàkhyaþ svadharmo viguõo 'pi paradharmàt  indriyajayanipuõapuruùadharmàj j¤ànayogàt sakalendriyaniyamanaråpatayà sapramàdàt kadàcit svanuùñhitàc ÷reyàn / tad evopapàdayati 

     svabhàvaniyataü karma kurvan nàpnoti kilbiùam // BhGR_18.47 //

prakçtisaüsçùñasya puruùasya indriyavyàpàraråpatayà svabhàvata eva niyatatvàt karmaõaþ, karma kurvan kilbiùaü saüsàraü na pràpnoti; apramàdatvàt karmaõaþ / j¤ànayogasya sakalendriyaniyamanasàdhyatayà sapramàdatvàt tanniùñhas tu pramàdàt kilbiùaü pratipadyetàpi // BhGR_18.47 //

ataþ karmaniùñhaiva jyàyasãti tçtãyàdhyàyoktaü smàrayati 

     sahajaü karma kaunteya sadoùam api na tyajet /
     sarvàrambhà hi doùeõa dhåmenàgnir ivàvçtàþ // BhGR_18.48 //

ataþ sahajatvena sukaram apramàdaü ca karma sadoùaü saduþkham api na tyajet; j¤ànayogayogyo 'pi karmayogam eva kurvãtetyarthaþ / sarvàrambhàþ,  karmàrambhàþ j¤ànàrambhà÷ ca hi doùeõa duþkhena dhåmenàgnir ivàvçtàþ / iyàüs tu vi÷eùaþ  karmayogaþ sukaro 'pramàda÷ ca, j¤ànayogas tadviparãtaþ iti // BhGR_18.48 //

     asaktabuddhis sarvatra jitàtmà vigataspçhaþ /
     naiùkarmyasiddhiü paramàü saünyàsenàdhigacchati // BhGR_18.49 //

sarvatra phalàdiùu asaktabuddhiþ, jitàtmà  jitamanàþ, paramapuruùakartçtvànusaüdhànenàtmakartçtve vigataspçhaþ, evaü tyàgàd ananyatvena nirõãtena saünyàsena yuktaþ karma kurvan paramàü naiùkarmyasiddhim adhigacchati  paramàü dhyànaniùñhàü j¤ànayogasyàpi phalabhåtam adhigacchatãtyarthaþ / vakùyamàõadhyànayogàvàptiü sarvendriyakarmoparatiråpàm adhigacchati // BhGR_18.49 //

     siddhiü pràpto yathà brahma tathàpnoti nibodha me /
     samàsenaiva kaunteya niùñhà j¤ànasya yà parà // BhGR_18.50 //

siddhiü pràptaþ àprayàõàdaharaharanuùñhãyamànakarmayoganiùpàdyadhyànasidddhiü pràptaþ, yathà yena prakàreõa vartamàno brahma pràpnoti, tathà samàsena me nibodha / tad eva brahma vi÷eùyate niùñhà j¤ànasya yà pareti / j¤ànasya dhyànàtmakasya yà parà niùñhà  paramapràpyam ityarthaþ // BhGR_18.50 //

     buddhyà vi÷uddhayà yukto dhçtyàtmànaü niyamya ca /
     ÷abdàdãn viùayàüs tyaktvà ràgadveùau vyudasya ca // BhGR_18.51 //
     viviktasevã laghvà÷ã yatavàkkàyamànasaþ /
     dhyànayogaparo nityaü vairàgyaü samupà÷ritaþ // BhGR_18.52 //
     ahaïkàraü balaü darpaü kàmaü krodhaü parigraham /
     vimucya nirmama÷ ÷ànto brahmabhåyàya kalpate // BhGR_18.53 //

buddhyà vi÷uddhayà yathàvasthitàtmatattvaviùayayà yuktaþ, dhçtyà àtmànaü niyamya ca viùayavimukhãkaraõena yogayogyaü manaþ kçtvà, ÷abdàdãn viùayàn tyaktvà  asannihitàn kçtvà, tannimittau ca ràgadveùau vyudasya, viviktasevã  sarvair dhyànavirodhibhir vivikte de÷e vartamànaþ, laghvà÷ã  atya÷anàna÷anarahitaþ, yatavàkkàyamànasaþ  dhyànàbhimukhãkçtakàyavàïmanovçttiþ, dhyànayogaparo nityam  evaübhåtas san à pràyàõàd aharahardhyànayogaparaþ, vairàgyaü samupà÷ritaþ  dhyeyatattvavyatiriktaviùayadoùàvamar÷ena tatra tatra viràgatàü vardhayan, ahaükàram  anàtmani àtmàbhimànaü, balaü  tadvçddhihetubhåtavàsanabalaü, tannimittaü darpaü kàmaü krodhaü parigrahaü vimucya, nirmamaþ sarveùv anàtmãyeùv àtmãyabuddhirahitaþ, ÷àntaþ  àtmànubhavaikasukhaþ, evaübhåto dhyànayogaü kurvan brahmabhåyàya kalpate  sarvabandhavinirmukto yathàvasthitam àtmànam anubhavatãtyarthaþ // BhGR_18.51  53 //

     brahmabhåtaþ prasannàtmà na ÷ocati na kàïkùati /
     samas sarveùu bhåteùu madbhaktiü labhate paràm // BhGR_18.54 //

brahmabhåtaþ  àvirbhåtàparicchinnaj¤ànaikàkàramaccheùataikasvabhàvàtmasvaråpaþ, "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm" iti hi sva÷eùatoktà / prasannàtmà  kle÷akarmàdibhir akaluùasvaråpo madvyatiriktaü na kaücana bhåtavi÷eùaü prati ÷ocati; na kiücana kàïkùati; api tu madvyatirikteùu sarveùu bhåteùu anàdaraõãyatàyàü samo nikhilaü vastujàtaü tçõavan manyamàno madbhaktiü labhate paràm mayi sarve÷vare nikhilajagadudbhavasthitipralayalãle nirastasamastaheyagandhe 'navadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaikatàne làvaõyàmçtasàgare ÷rãmati puõóarãkanayane svasvàmini atyarthapriyànubhavaråpàü paràü bhaktiü labhate // BhGR_18.54 //

tatphalam àha 

     bhaktyà màm abhijànàti yàvàn ya÷ càsmi tattvataþ /
     tato màü tattvato j¤àtvà vi÷ate tadanantaram // BhGR_18.55 //

svaråpataþ svabhàvata÷ ca yo 'ham; guõato vibhåtito 'pi yàvàü÷ càham, taü màm evaüråpayà bhaktyà tattvato 'bhijànàti; màü tattvato j¤àtvà tadanantaram  tattvaj¤ànànantaraü tataþ bhaktitaþ màü vi÷ate pravi÷ati / tattvatas svaråpasvabhàvaguõavibhåtidar÷anottarakàlabhàvinyà anavadhikàti÷ayabhaktyà màü pràpnotãtyarthaþ / atra tata iti pràptihetutayà, nirdiùñà bhaktir evàbhidhãyate; "bhaktyà tv ananyayà ÷akyaþ" iti tasya eva tattvataþ prave÷ahetutvàbhidhànàt // BhGR_18.55 //

evaü varõà÷ramocitanityanaimittikakarmaõàü parityaktaphalàdikànàü paramapuruùàràdhanaråpeõànuùñhitànàü vipàka uktaþ / idànãü kàmyànàm api karmaõàm uktenaiva prakàreõànuùñhitànàü sa eva vipàka ity àha 

     sarvakarmàõy api sadà kurvàõo madvyapà÷rayaþ /
     matprasàdàd avàpnoti ÷à÷vataü padam avyayam // BhGR_18.56 //

na kevalaü nityanaimittikàni karmàõi, api tu sarvàõi kàmyàny api karmàõi, madvyà÷rayaþ mayi saünyastakartçtvàdikaþ kurvàõo matprasàdàc chà÷vataü padam avyayam avikalaü pràpnoti / padyate gamyata iti padam; màü pràpnotãtyarthaþ // BhGR_18.56 //

yasmàd evam, tasmàt 

     cetasà sarvakarmàõi mayi saünyasya matparaþ /
     buddhiyogam upà÷ritya maccittas satataü bhava // BhGR_18.57 //

cetasà  àtmano madãyatvamanniyàmyatvabuddhyà / uktaü hi, "mayi sarvàõi karmàõi saünyasyàdhyàtmacetasà" iti / sarvakarmàõi sakartçkàõi sàràdhyàni mayi saünyasya, matparaþ  aham eva phalatayà pràpya ity anusaüdhànaþ, karmàõi kurvan imam eva buddhiyogam upà÷ritya satataü maccitto bhava // BhGR_18.57 //

     maccittaþ sarvadurgàõi matprasàdàt tariùyasi /
     atha cet tvam ahaükàràn na ÷roùyasi vinaïkùyasi // BhGR_18.58 //

evaü maccittaþ sarvakarmàõi kurvan sarvàõi sàüsàrikàõi durgàõi matprasàdàd eva tariùyasi / atha tvam ahaükàràd aham eva kçtyàkçtyaviùayaü sarvaü jànàmãti bhàvàn maduktaü na ÷roùyasi cet, vinaïkùyasi  vinaùño bhaviùyasi / na hi ka÷cin madvyatiriktaþ kçtsnasya pràõijàtasya kçtyàkçtyayor j¤àtà pra÷àsità vàsti // BhGR_18.58 //

     yady ahaïkàram à÷ritya na yotsya iti manyase /
     mithyaiùa vyavasàyas te prakçtis tvàü niyokùyati // BhGR_18.59 //

yadi ahaükàram àtmani hitàhitaj¤àne svàtantryàbhimànam à÷ritya manniyogam anàdçtya na yotsya iti manyase, eùa te svàtantryavyavasàyo mithyà bhaviùyati; yataþ prakçtis tvàü yuddhe niyokùyati matsvàtantryodvignaü tvàm aj¤aü prakçtir niyokùati // BhGR_18.59 //

tad upapàdayati 

     svabhàvajena kaunteya nibaddhaþ svena karmaõà /
     kartuü necchasi yan mohàt kariùyasy ava÷o 'pi tat // BhGR_18.60 //

svabhàvajaü hi kùatriyasya karma ÷auryam / svabhàvajena ÷auryàkhyena svena karmaõà nibaddhaþ, tad evàva÷aþ, parair dharùaõam asahamànas tvam eva tad yuddhaü kariùyasi, yad idànãü mohàd aj¤ànàt kartuü necchasi // BhGR_18.60 //

sarvaü hi bhåtajàtaü sarve÷vareõa mayà pårvakarmànuguõyena prakçtyanuvartane niyamitam; tac chçõu /

     ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷e 'rjuna tiùñhati /
     bhràmayan sarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà // BhGR_18.61 //

ã÷varaþ sarvaniyamana÷ãlo vàsudevaþ sarvabhåtànàü hçdde÷e sakalapravçttimålaj¤ànodayaprade÷e tiùñhati / kathaü kiü kurvaüs tiùñhati ? yantràråóhàni sarvabhåtàni màyayà bhràmayan / svenaiva nirmitaü dehendriyàvasthaü prakçtyàkhyaü yantram àråóhàni sarvabhåtàni svakãyayà sattvàdiguõamayyà màyayà guõànuguõaü pravartayaüs tiùñhatãtyarthaþ / pårvam apy etad uktam, "sarvasya càhaü hçdi sanniviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca" iti; "mattas sarvaü pravartate" iti ca / "ya àtmani tiùñhan" ityàdikà ÷ruti÷ ca // BhGR_18.61 //

etan màyànivçttihetum àha 

     tam eva ÷araõaü gaccha sarvabhàvena bhàrata /
     tatprasàdàt paràü ÷àntiü sthànaü pràpsyasi ÷à÷vatam // BhGR_18.62 //

yasmàd evam, tasmàt tam eva sarvasya pra÷àsitàram, à÷ritavàtsalyena tvatsàrathye 'vasthitam, "itthaü kuru " iti ca ÷àsitàraü sarvabhàvena sarvàtmanà ÷araõaü gaccha / sarvàtmanànuvartasva / anyathàpi tanmàyàpreritenàj¤ena tvayà yuddhàdikaraõam avarjanãyam / tathà sati naùño bhaviùyasi / atas taduktaprakàreõa yuddhàdikaü kurv ityarthaþ / evaü kurvàõas tatprasàdàt paràü ÷àntiü sarvakarmabandhopa÷amaü ÷à÷vataü ca sthànam pràpsyasi / yad abhidhãyate ÷ruti÷ataiþ, "tadviùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti sårayaþ, "te ha nàkaü mahimànaþ sacante yatra pårve sàdhyàþ santi devàþ", "yatra çùayaþ prathamajà ye puràõàþ", "pareõa nàkaü nihitaü guhàyàm", "yo 'syàdhyakùaþ parame vyoman", "atha yad ataþ paro divo jyotir dãpyate", "so 'dhvanaþ pàram àpnoti tadviùõoþ paramaü padam" ityàdibhiþ //

     iti te j¤ànam àkhyàtaü guhyàd guhyataraü mayà /
     vimç÷yaitad a÷eùeõa yathecchasi tathà kuru // BhGR_18.63 //

iti  evaü te mumukùubhir adhigantavyaü j¤ànaü sarvasmàd guhyàd guhyataraü karmayogaviùayaü j¤ànayogaviùayaü bhaktiyogaviùayaü ca sarvam àkhyàtam / etada÷eùeõa vimç÷ya svàdhikàrànuråpaü yathecchasi, tathà kuru karmayogaü j¤ànayogaü bhaktiyogaü và yatheùñam àtiùñhetyarthaþ // BhGR_18.63 //

     sarvaguhyatamaü bhåyaþ ÷çõu me paramaü vacaþ /
     iùño 'si me dçóham iti tato vakùyàmi te hitam // BhGR_18.64 //

sarveùv eteùu guhyeùu bhaktiyogasya ÷raiùñhyàd guhyatamam iti pårvam evoktam "idaü tu te guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave" ityàdau / bhåyo 'pi tadviùayaü paramaü me vacaþ ÷çõu / iùño 'si me dçóham iti tatas te hitaü vakùyàmi // BhGR_18.64 //

     manmanà bhava madbhakto madyàjã màü namaskuru /
     màm evaiùyasi satyaü te pratijàne priyo 'si me // BhGR_18.65 //

vedànteùu, "vedàham etaü puruùaü mahàntam àdityavarõaü tamasaþ parastàt / tam evaü vidvàn amçta iha bhavati nànyaþ panthà vidyate 'yanàya" ityàdiùu vihitaü vedanaü dhyànopàsanàdi÷abdavàcyaü dar÷anasamànàkàraü smçtisaütànam atyarthapriyam iha manmanà bhaveti vidhãyate / madbhaktaþ atyarthamatpriyaþ / atyarthamatpriyatvena nirati÷ayapriyàü smçtisaütatiü kuruùvetyarthaþ / madyàjã / tatràpi madbhakta ity anuùajyate / yajanaü påjanam / atyarthapriyamadàràdhanaparo bhava / àràdhanaü hi paripårõa÷eùavçttiþ / màü namaskuru / namaþ  namanam / mayy atimàtraprahvãbhàvam atyarthapriyaü kurv ityarthaþ / evaü vartamàno màm evaiùyasi / etat satyaü te pratijàne  tava pratij¤àü karomi; nopacchandanamàtram; yatas tvaü priyo 'si me / "priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ" iti pårvam evoktam / yasya mayy atimàtratà prãtir vartate, mamàpi tasmin atimàtrà prãtir bhavatãti tadviyogam asahamàno 'haü taü màü pràpayàmi / ataþ satyam eva pratij¤àtam, màm evaiùyasãti // BhGR_18.65 //

     sarvadharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vraja /
     ahaü tvà sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ // BhGR_18.66 //

karmayogaj¤ànayogabhaktiyogaråpàn sarvàn dharmàn paramani÷÷reyasasàdhanabhåtàn, madàràdhanatvena atimàtraprãtyà yathàdhikàraü kurvàõa eva, uktarãtyà phalakarmakartçtvàdiparityàgena parityajya, màm ekam eva kartàram àràdhyaü pràpyam upàyaü cànusaüdhatsva / eùa eva sarvadharmàõàü ÷astrãyaþ parityàga iti, "ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharatasattama / tyàgo hi puruùavyàghra trividhaþ saüprakãrtitaþ // BhGR_18." ityàrabhya, "saïgaü tyaktvà phalaü caiva sa tyàgas sàttiviko mataþ  // ... na hi dehabhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõy a÷eùataþ / yas tu karmaphalatyàgã sa tyàgãty abhidhãyate // BhGR_18." iti adhyàyàdau sudçóham upapàditam  / ahaü tvà sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi  evaü vartamànaü tvàm matpràptivirodhibhyo 'nàdikàlasaücitànantàkçtyakaraõakçtyàkaraõaråpebhyaþ sarvebhyaþ pàpebhyo mokùayiùyàmi / mà ÷ucaþ  ÷okaü mà kçthàþ / atha và, sarvapàpavinirmuktàtyarthabhagavatpriyapuruùanirvartyatvàd bhaktiyogasya, tadàrambhavirodhipàpànàm ànantyàt tatpràya÷cittaråpair dharmaiþ parimitakàlakçtais teùàü dustaratayà àtmano bhaktiyogàrambhànarhatàm àlocya ÷ocato 'rjunasya ÷okam apanudan ÷rãbhagavàn uvàca  sarvadharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vrajeti / bhaktiyogàrambhavirodhyanàdikàlasaücitanànàvidhànantapàpànuguõàn tattatpràya÷cittaråpàn kçcchracàndràyaõakå÷màõóavai÷vànaravràtapatipavitreùñitrivçdagniùñomàdikàn nànàvidhàn anantàüs tvayà parimitakàlavartinà dåranuùñhànàn sarvàn dharmàn parityajya bhaktiyogàrambhasiddhaye màm ekaü paramakàruõikam anàlocitavi÷eùà÷eùaloka÷araõyam
à÷ritavàtsalyajaladhiü ÷araõaü prapadyasva / ahaü tvà sarvapàpebhyaþ yathoditasvaråpabhaktyàrambhavirodhibhyaþ sarvebhyaþ pàpebhyaþ mokùayiùyàmi; mà ÷ucaþ // BhGR_18.66 //

     idaü te nàtapaskàya nàbhaktàya kadàcana /
     na cà÷u÷råùave vàcyaü na ca màü yo 'bhyasåyati // BhGR_18.67 //

idaü te paramaü guhyaü ÷àstraü mayàkhyàtam atapaskàya ataptatapase tvayà na vàcyam; tvayi vaktari, mayi càbhaktàya kadàcana na vàcyam / taptatapase càbhaktàya na vàcyam ityarthaþ / na cà÷u÷råùave / bhaktàyàpy a÷u÷råùave na vàcyam / na ca màü yo 'bhyasåyati / matsvaråpe madai÷varye madguõeùu ca kathiteùu yo doùam àviùkaroti, na tasmai vàcyam / asamànavibhaktinirde÷aþ tasyàtyantapariharaõãyatàj¤àpanàya // BhGR_18.67 //

     ya idaü paramaü guhyaü madbhakteùv abhidhàsyati /
     bhaktiü mayi paràü kçtvà màm evaiùyaty asaü÷ayaþ // BhGR_18.68 //

idaü paramaü guhyaü madbhakteùu yaþ abhidhàsyati vyàkhyàsyati, saþ mayi paramàü bhaktiü kçtvà màm evaiùyati; na tatra saü÷ayaþ // BhGR_18.68 //

     na ca tasmàn manuùyeùu ka÷cin me priyakçttamaþ /
     bhavità na ca me tasmàd anyaþ priyataro bhuvi // BhGR_18.69 //

sarveùu manuùyeùv itaþ pårvaü tasmàd anyo manuùyo me na ka÷cit priyakçttamo 'bhåt; ita uttaraü ca na bhavità / ayogyànàü prathamam upàdànaü yogyànàm akathanàd api tatkathanasyàniùñatamatvàt //

     adhyeùyate ca ya imaü dharmyaü saüvàdam àvayoþ /
     j¤ànayaj¤ena tenàham iùñaþ syàm iti me matiþ // BhGR_18.70 //

ya imam àvayor dharmyaü saüvàdam adhyeùyate, tena j¤ànayaj¤enàham iùñas syàm iti me matiþ  asmin yo j¤ànayaj¤o 'bhidhãyate, tenàham etad adhyayanamàtreõeùñaþ syàm ityarthaþ // BhGR_18.70 /

     ÷raddhàvàn anasåyu÷ ca ÷çõuyàd api yo naraþ /
     so 'pi muktaþ ÷ubhàül lokàn pràpnuyàt puõyakarmaõàm // BhGR_18.71 //

÷raddhàvàn anasåyu÷ ca yo naraþ ÷çõuyàd api, tena ÷ravaõamàtreõa so 'pi bhaktivirodhipàpebhyo muktaþ puõyakarmaõàü madbhaktànàü lokàn samåhan pràpnuyàt // BhGR_18.71 /

     ka÷cid etacchrutaü pàrtha tvayaikàgreõa cetasà /
     kaccid aj¤ànasaümohaþ pranaùñas te dhana¤jaya // BhGR_18.72 //

mayà kathitam etat pàrtha tvayà avahitena cetasà kaccic ÷rutam, tavàj¤ànasaümohaþ kaccit pranaùñaþ, yenàj¤ànena måóho na yotsyàmãtyuktavàn // BhGR_18.72 //

     arjuna uvàca 
     naùño mohaþ smçtir labdhà tvatprasàdàn mayàcyuta /
     sthito 'smi gatasaüdehaþ kariùye vacanaü tava // BhGR_18.73 //

mohaþ viparãtaj¤ànam / tvatprasàdàn mama tad vinaùñam / smçtiþ yathàvasthitatattvaj¤ànam / tvatprasàdàd eva tac ca labdham / anàtmani prakçtau àtmàbhimànaråpo mohaþ, paramapuruùa÷arãratayà tadàtmakasya kçtsnasya cidacidvastunaþ atadàtmàbhimànaråpa÷ ca, nityanaimittikaråpasya karmaõaþ paramapuruùàràdhanatayà tatpràptyupàyabhåtasya bandhakatvabuddhiråpa÷ ca sarvo vinaùñaþ / àtmanaþ prakçtivilakùaõatvatatsvabhàvarahitatàj¤àtçtvaikasvabhàvatàparamapuruùa÷eùatàtanniyàmyatvaikasvaråpatàj¤ànam, nikhilajagadudbhavasthitipralayalãlà÷eùadoùapratyanãkakalyàõaikasvaråpasvàbhàvikànavadhikàti÷ayaj¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejaþprabhçtisamastakalyàõaguõagaõamahàrõavaparabrahma÷abdàbhidheyaparamapuruùayàthàtmyaj¤ànaü ca, evaüråpaparàvaratattvayàthàtmyavij¤ànatadabhyàsapårvakàharaharupacãyamànaparamapuruùaprãtyekaphalanityanaimittikakarmaniùiddhaparihàra÷amadamàdyàtmaguõanivartyabhaktiråpatàpannaparamapuruùopàsanaikalabhyo vedàntavedyaþ paramapuruùo vàsudevas tvam iti j¤ànaü ca labdham / tata÷ ca bandhasnehakàruõyapravçddhaviparãtaj¤ànamålàt sarvasmàd avasàdàd vimukto gatasaüdehaþ svasthaþ sthito 'smi / idànãm eva yuddhàdikartavyatàviùayam tava vacanaü kariùyati  yathoktaü yuddhàdikaü kariùyati ityarthaþ // BhGR_18.73 //

dhçtaràùñràya svaputràþ pàõóavà÷ ca yuddhe kiü kariùyantãti pçcchate

     sa¤jaya uvàca 
     ity ahaü vàsudevasya pàrthasya ca mahàtmanaþ /
     saüvàdam imam a÷rauùam adbhutaü romaharùaõam // BhGR_18.74 //

iti evaü vàsudevasya vasudevasånoþ, pàrthasya ca tatpitçùvasuþ putrasya ca mahàtmanaþ mahàbuddhes tatpadadvandvam à÷ritasyemaü romaharùaõam adbhutaü saüvàdam ahaü yathoktam a÷rauùam ÷rutavàn aham // BhGR_18.74 //

     vyàsaprasàdàc chrutavàn etad guhyam ahaü param /
     yogaü yoge÷varàt kçùõàt sàkùàt kathayataþ svayam // BhGR_18.75 //

vyàsaprasàdàd vyàsànugraheõa divyacakùu÷÷rotralàbhàd etat paraü yogàkhyaü guhyaü yoge÷varàj j¤ànabalài÷varyavãrya÷aktitejasàü nidher bhagavataþ kçùõàt svayam eva kathayataþ sàkùàc ÷rutavàn aham // BhGR_18.75 //

     ràjan saüsmçtya saüsmçtya saüvàdam imam adbhutam /
     ke÷avàrjunayoþ puõyaü hçùyàmi ca muhur muhuþ // BhGR_18.76 //

ke÷avàrjunayor imaü puõyam adbhutaü saüvàdaü sàkùàc chrutaü smçtvà muhur muhur hçùyàmi //

     tac ca saüsmçtya saüsmçtya råpam atyadbhutaü hareþ /
     vismayo me mahàn ràjan hçùyàmi ca punaþ punaþ // BhGR_18.77 //

tac càrjunàya prakà÷itam ai÷varaü harer atyadbhutaü råpaü mayà sàkùàtkçtaü saüsmçtya saüsmçtya hçùyato me mahàn vismayo jàyate; punaþ puna÷ ca hçùyàmi // BhGR_18.77 //
kim atra bahunoktena ?

     yatra yoge÷varaþ kçùõo yatra pàrtho dhanurdharaþ /
     tatra ÷rãr vijayo bhåtir dhruvà nãtir matir mama // BhGR_18.78 //

yatra yoge÷varaþ kçtsnasyoccàvacaråpeõàvasthitasya cetanasyàcetanasya ca vastuno ye ye svabhàvayogàþ, teùàü sarveùàü yogànàm ã÷varaþ, svasaükalpàyattasvetarasamastavastusvaråpasthitipravçttibhedaþ, kçùõaþ vasudevasånuþ, yatra ca pàrtho dhanurdharaþ tatpitçùvasuþ putraþ tatpadadvandvaikà÷rayaþ, tatra ÷rãr vijayo bhåtir nãti÷ ca dhruvà ni÷calà iti matir mameti // BhGR_18.78 //