Ramanuja: Bhagavadgitabhasya Input by Sadanori ISHITOBI Downloaded 22.12.2002 REFERENCE SYSTEM: BhG_ = Bhagavadgita BhGR_ = Ramanuja's Bhasya ANALYTIC TEXT VERSION (BHELA conventions) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ANALYTIC VERSION according to BHELA conventions: Sandhi markers: (. =short vowel, - =long vowel) in word-sandhi: 1: . . e.g.: veda+anta = vedÃ1nta 2: - . 3: . - 4: - - in sentence-sandhi: 7: . . e.g.: ca+api = cÃ7pi 8: . - 9: - . 0: - - ******************** ADHYAYA 1 ******************** yat-padÃ1mbhoruha-dhyÃna-vidhvastÃ1Óe«a-kalma«a÷ / vastutÃm upayÃto 'haæ yÃmuneyaæ namÃmi tam // Óriya÷ pati÷, nikhila-heya-pratyanÅka-kalyÃïai1katÃna÷, sve1tara-samasta-vastu-vilak«aïÃ1nanta-j¤anÃ3nandai1ka-sva-rÆpa÷, svÃbhÃvikÃ1navadhikÃ1tiÓaya-j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-teja÷-prabh­ty-asaækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa-maho2dadhi÷, svÃ1bhimatÃ1nurÆpai1ka-rÆpÃ1cintya-divyÃ1dbhuta-nitya-niravadya-niratiÓayÃ1ujjvalya-saundarya-saugandhya-saukumÃrya-lÃvaïya-yauvanÃ3dy-ananta-guïa-nidhi-divya-rÆpa÷, svo1cita-vividha-vicitrÃ1nantÃ3Ócarya-nitya-niravadyÃ1parimita-divya-bhÆ«aïa÷, svÃ1nurÆpÃ1saækhyeyÃ1cintya-Óakti-nitya-niravadya-niratiÓaya-kalyÃïa-divyÃ3yudha÷, svÃ1bhimatÃ1nurÆpa-nitya-niravadya-sva-rÆpa-rÆpa-guïa-vibhavÃ1iÓvarya-ÓÅlÃ3dy-anavadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa-ÓrÅ-vallabha÷, sva-saÇkalpÃ1nuvidhÃyi-sva-rÆpa-sthiti-prav­tti-bhedÃ1Óe«a-se«atai2ka-rati-rÆpa-nitya-niravadya-niratiÓaya-j¤Ãna-kriyÃ2iÓvaryÃ3dy-ananta-guïa-gaïÃ1parimita-sÆribhir anavaratÃ1bhi«Âuta-caraïa-yugala÷, vÃÇ-manasÃ2paricchedya-sva-rÆpa-sva-bhÃva÷ svo1cita-vividha-vicitrÃ1nanta-bhogya-bhogo1pakaraïa-bhoga-sthÃna-sam­ddhÃ1nantÃ3ÓcaryÃ1nanta-mahÃ-vibhavÃ1nanta-parimÃïa-nitya-niravadyÃ1k«ara-parama-vyoma-nilaya÷, vividha-vicitrÃ1nanta-bhogya-bhokt­-varga-paripÆrïa-nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lÅla÷, paraæ brahma puru«o1ttamo nÃrÃyaïa÷, brahmÃ4di-sthÃvarÃ1ntam akhilaæ jagat s­«Âvà ,svena rÆpeïÃ7vasthito brahmÃ4di-deva-manu«yÃïÃæ dhyÃnÃ3rÃdhanÃ3dy-agocara÷, apÃra-kÃruïya-sauÓÅlya-vÃtsalyÃ1udÃrya-maho2dadhi÷, svam eva rÆpaæ tat tat sajÃtÅya-saæsthÃnaæ sva-sva-bhÃvam ajahad eva kurvan te«u te«u loke«v avatÅryÃ7vatÅrya tais tair ÃrÃdhitas tat tad i«ÂÃ1nurÆpaæ dharmÃ1rtha-kÃma-mok«Ã3khyaæ phalaæ prayacchan, bhÆ-bhÃrÃ1vatÃraïÃ1padeÓenÃ7smad-ÃdÅnÃm api samÃÓrayaïÅyatvÃyÃ7vatÅryo7rvyÃæ sakala-manuja-nayana-vi«ayatÃæ gata÷, parÃ1vara-nikhila-jana-mano-nayana-hÃri-divya-ce«ÂitÃni kurvan, pÆtanÃ-ÓakaÂa-yamalÃ1rjunÃ1ri«Âa-pralamba-dhenuka-kÃliya-keÓi-kuvalayÃ3pŬa-cÃïÆra-mu«Âika-tosala-kaæsÃ3dÅn nihatya anavadhika-dayÃ-sauhÃrdÃ1nurÃga-garbhÃ1valokanÃ3lÃpÃ1m­tair viÓvam ÃpyÃyayan, niratiÓaya-saundarya-sauÓÅlyÃ3di-guïa-gaïÃ3vi«kÃreïÃ7krÆra-mÃlÃ-kÃrÃ3dÅn parama-bhÃgavatÃn k­tvÃ, pÃï¬u-tanaya-yuddha-protsÃhana-vyÃjena parama-puru«Ã1rtha-lak«aïa-mok«a-sÃdhanatayà vedÃnto1ditaæ sva-vi«ayaæ j¤Ãna-karmÃ1nug­hÅtaæ bhakti-yogam avatÃrayÃm Ãsa / tatra pÃï¬avÃnÃæ kurÆïÃæ ca yuddhe prÃrabdhe sa bhagavÃn puru«o1ttama÷ sarve3Óvare3Óvaro jagad-upak­ti-martya÷ ÃÓrita-vÃtsalya-vivaÓa÷ pÃrthaæ rathinam ÃtmÃnaæ ca sÃrathiæ sarva-loka-sÃk«ikaæ cakÃra / dh­tarëÂra uvÃca --- dharma-k«etre kuruk«etre samavetà yuyutsava÷ | mÃmakÃ÷ pÃï¬avÃÓ cai7va kim akurvata sa¤jaya || BhG_1.1 || evaæ j¤ÃtvÃ9pi sarvÃ3tmanÃ9ndho dh­tarëÂra÷ suyodhana-vijaya-bubhutsayà sa¤jayaæ papraccha / sa¤jaya uvÃca --- d­«Âvà tu pÃï¬avÃnÅkaæ vyƬhaæ duryodhanas tadà | ÃcÃryam upasaægamya rÃjà vacanam abravÅt || BhG_1.2 || paÓyai7tÃæ pÃï¬u-putrÃïÃm ÃcÃrya mahatÅæ camÆm | vyƬhÃæ drupada-putreïa tava Ói«yeïa dhÅmatà || BhG_1.3 || atra ÓÆrà mahe4«vÃsà bhÅmÃ1rjuna-samà yudhi | yuyudhÃno virÃÂaÓ ca drupadaÓ ca mahÃ-ratha÷ || BhG_1.4 || dh­«ÂaketuÓ cekitÃna÷ kÃÓÅ-rÃjaÓ ca vÅryavÃn | puru-jit-kunti-bhojaÓ ca ÓaibyaÓ ca nara-puÇ-gava÷ || BhG_1.5 || yudhÃmanyuÓ ca vikrÃnta uttamau1jÃÓ ca vÅryavÃn | saubhadro draupadeyÃÓ ca sarva eva mahÃ-rathÃ÷ || BhG_1.6 || asmÃkaæ tu viÓi«Âà ye tÃn nibodha dvi-jo1ttama | nÃyakà mama sainyasya saæj¤Ã2rthaæ tÃn bravÅmi te || BhG_1.7 || bhavÃn bhÅ«maÓ ca karïaÓ ca k­paÓ ca samiti¤-jaya÷ | aÓvatthÃmà vikarïaÓ ca saumadattis tathai9va ca || BhG_1.8 || anye ca bahava÷ ÓÆrà mad-arthe tyakta-jÅvitÃ÷ | nÃnÃ-Óastra-praharaïÃs sarve yuddha-viÓÃra-dÃ÷ || BhG_1.9 || aparyÃptaæ tad asmÃkaæ balaæ bhÅ«mÃ1bhirak«itam | paryÃptaæ tv idam ete«Ãæ balaæ bhÅmÃ1bhirak«itam || BhG_1.10 || ayane«u ca sarve«u yathÃ-bhÃgam avasthitÃ÷ | bhÅ«mam evÃ7bhirak«antu bhavanta÷ sarva eva hi || BhG_1.11 || duryodhana÷ svayam eva bhÅmÃ1bhirak«itaæ pÃï¬avÃnÃæ balam, ÃtmÅyaæ ca bhÅ«mÃ1bhirak«itaæ balam avalokya, Ãtma-vijaye tasya balasya paryÃptatÃm ÃtmÅyasya balasya tad-vijaye cÃ7paryÃptatÃm ÃcÃryÃya nivedya antarvi«aïïo 'bhavat // BhGR_1.2-11 // tasya saæjanayan har«aæ kuru-v­ddha÷ pitÃmaha÷ | siæha-nÃdaæ vinadyo7ccai÷ ÓaÇkhaæ dadhmau pratÃpavÃn || BhG_1.12 || tata÷ ÓaÇkhÃÓ ca bheryaÓ ca païavÃ3naka-go-mukhÃ÷ | sahasai9vÃ7bhyahanyanta sa Óabdas tumulo 'bhavat || BhG_1.13 || tata÷ Óvetair hayair yukte mahati syandane sthitau | mÃdhava÷ pÃï¬avaÓ cai7va divyau ÓaÇkhau pradadhmatu÷ || BhG_1.14 || päca-janyaæ h­«Å-keÓo deva-dattaæ dhana¤jaya÷ | pauï¬raæ dadhmau mahÃ-ÓaÇkhaæ bhÅma-karmà v­ko1dara÷ || BhG_1.15 || ananta-vijayaæ rÃjà kuntÅ-putro yudhi«Âhira÷ | nakula÷ saha-devaÓ ca sugho«a-maïi-pu«pakau || BhG_1.16 || kÃÓyaÓ ca parame3«vÃsa÷ Óikhaï¬Å ca mahÃ-ratha÷ | dh­«Âa-dyumno virÃÂaÓ ca sÃtyakiÓ cÃ7parÃ-jita÷ || BhG_1.17 || drupado draupadeyÃÓ ca sarvata÷ p­thivÅ-pate | saubhadraÓ ca mahÃ-bÃhu÷ ÓaÇkhÃn dadhmu÷ p­thak p­thak || BhG_1.18 || tasya vi«Ãdam Ãlak«ya bhÅ«mas tasya har«aæ janayituæ siæha-nÃdaæ ÓaÇkha-dhmÃnaæ ca k­tvÃ, ÓaÇkha-bherÅ-ninÃdaiÓ ca vijayÃ1bhiÓaæsinaæ gho«aæ cÃ7kÃrayat // tata÷ --- taæ gho«am Ãkarïya sarve3Óvare3Óvara÷ pÃrtha-sÃrathÅ rathÅ ca pÃï¬u-tanayas trailokya-vijayo1pakaraïa-bhÆte mahati syandane sthitau sa gho«o dhÃrtarëÂrÃïÃæ h­dayÃni vyadÃrayat | nabhaÓ ca p­thivÅæ cai7va tumulo 'py anunÃdayan || BhG_1.19 || atha vyavasthitÃn d­«Âvà dhÃrtarëÂrÃn kapi-dhvaja÷ | prav­tte Óastra-saæpÃte dhanur udyamya pÃï¬ava÷ || BhG_1.20 || h­«ÅkeÓaæ tadà vÃkyam idam Ãha mahÅpate | arjuna uvÃca --- senayor ubhayor madhye rathaæ sthÃpaya me 'cyuta || BhG_1.21 || trailokyaæ kampayantau ÓrÅmat-päcajanya-deva-dattau divyau ÓaÇkhau pradadhmatu÷ // tato yudhi«Âhiro v­ko1darÃ3dayaÓ ca svakÅyÃn ÓaÇkhÃn p­thak p­thak pradadhmu÷ / sa gho«o duryodhana-pramukhÃnÃæ sarve«Ãm eva bhavat-putrÃïÃæ h­dayÃni bibheda / "adyai7va na«Âaæ kurÆïÃæ balam" iti dhÃrtarëÂrà menire / evaæ tad-vijayÃ1bhikÃÇk«iïe dh­tarëÂrÃya sa¤jayo 'kathayat // BhGR_1.12-19 // atha yuyutsÆn avasthitÃn dhÃrtarëÂrÃn d­«Âvà laÇkÃ-dahana-vÃnara-dhvaja÷ pÃï¬u-tanayo yÃvad etÃn nirÅk«e 'haæ yoddhu-kÃmÃn avasthitÃn | kair mayà saha yoddhavyam asmin raïa-samudyame || BhG_1.22 || yotsyamÃnÃn avek«e 'haæ ya ete 'tra samÃgatÃ÷ | dhÃrtarëÂrasya durbuddher yuddhe priya-cikÅr«ava÷ || BhG_1.23 || sa¤jaya uvÃca --- evam ukto h­«ÅkeÓo gu¬ÃkeÓena bhÃrata | senayor ubhayor madhye sthÃpayitvà ratho1ttamam || BhG_1.24 || bhÅ«ma-droïa-pramukhata÷ sarve«Ãæ ca mahÅk«itÃm | uvÃca pÃrtha paÓyai7tÃn samavetÃn kurÆn iti || BhG_1.25 || tatrÃ7paÓyat sthitÃn pÃrtha÷ pitQn atha pitÃmahÃn | j¤Ãna-Óakti-balÃ1iÓvarya-vÅrya-tejasÃæ nidhiæ sva-saÇkalpa-k­ta-jagad-udaya-vibhava-laya-lÅlaæ h­«ÅkeÓaæ parÃ1vara-nikhila-janÃ1ntara-bÃhya-karaïÃnÃæ sarva-prakÃra-niyamane 'vasthitam ÃÓrita-vÃtsalya-vivaÓatayà sva-sÃrathye 'vasthitam, "yuyutsÆn yathÃvad avek«ituæ tad Åk«ana-k«ame sthÃne rathaæ sthÃpaya" ity acodayat // ÃcÃryÃn mÃtulÃn bhrÃtQn putrÃn pautrÃn sakhÅæs tathà || BhG_1.26 || ÓvaÓurÃn suh­daÓ cai7va senayor ubhayor api | tÃn samÅk«ya sa kaunteya÷ sarvÃn bandhÆn avasthitÃn || BhG_1.27 || k­payà parayÃ0vi«Âo vi«Ådann idam abravÅt | arjuna uvÃca --- d­«Âve9maæ sva-janaæ k­«ïa yuyutsuæ samupasthitam || BhG_1.28 || sÅdanti mama gÃtrÃïi mukhaæ ca pariÓu«yati | vepathuÓ ca ÓarÅre me roma-har«aÓ ca jÃyate || BhG_1.29 || gÃï¬Åvaæ sraæsate hastÃt tvak cai7va paridahyate | na ca Óaknomy avasthÃtuæ bhramatÅ7va ca me mana÷ || BhG_1.30 || nimittÃni ca paÓyÃmi viparÅtÃni keÓava | na ca Óreyo 'nupaÓyÃmi hatvà sva-janam Ãhave || BhG_1.31 || na kÃÇk«e vijayaæ K­«ïa na ca rÃjyaæ sukhÃni ca | kiæ no rÃjyena govinda kiæ bhogair jÅvitena và || BhG_1.32 || ye«Ãm arthe kÃÇk«itaæ no rÃjyaæ bhogÃ÷ sukhÃni ca | ta ime 'vasthità yuddhe prÃïÃæs tyaktvà dhanÃni ca || BhG_1.33 || ÃcÃryÃ÷ pitara÷ putrÃs tathai9va ca pitÃmahÃ÷ | mÃtulÃ÷ ÓvaÓurÃ÷ pautrÃ÷ syÃlÃ÷ saæbandhinas tathà || BhG_1.34 || sa ca tena coditas tat-k«aïÃd eva BhÅ«ma-¬roïÃ3dÅnÃæ sarve«Ãm eva mahÅk«itÃæ paÓyatÃæ yathÃ-coditam akarot / Åd­ÓÅ bhavadÅyÃnÃæ vijaya-sthitir iti cÃ7vocat // BhGR_1.20-25 // sa tu PÃrtho mahÃ-manÃ÷ parama-kÃruïiko dÅrgha-bandhu÷ parama-dhÃrmika÷ sabhrÃt­ko etÃn na hantum icchÃmi ghnato 'pi madhu-sÆdhana | api trailokya-rÃjyasya heto÷ kiæ nu mahÅ-k­te || BhG_1.35 || nihatya dhÃrtarëÂrÃn na÷ kà prÅti÷ syÃj janÃrdana | pÃpam evÃ8Órayed asmÃn hatvai9tÃn ÃtatÃyina÷ || BhG_1.36 || tasmÃn nÃ7rhà vayaæ hantuæ dhÃrtarëÂrÃn sabÃndhavÃn | sva-janaæ hi katham hatvà sukhina÷ syÃma mÃdhava || BhG_1.37 || yady apy ete na paÓyanti lobho1pahata-cetasa÷ | kula-k«aya-k­taæ do«aæ mitra-drohe ca pÃtakam || BhG_1.38 || kathaæ na j¤eyam asmÃbhi÷ pÃpÃd asmÃn nivartitum | kula-k«aya-k­taæ do«aæ prapaÓyadbhir ¤anÃrdana || BhG_1.39 || kula-k«aye praïaÓyanti kula-dharmÃ÷ sanÃtanÃ÷ | dharme na«Âe kulaæ k­tsnam adharmo 'bhibhavaty uta || BhG_1.40 || adharmÃ1bhibhavÃt k­«ïa pradu«yanti kula-striya÷ | strÅ«u du«ÂÃsu vÃr«ïeya jÃyate varïa-saÇkara÷ || BhG_1.41 || saÇkaro narakÃyai7va kula-ghnÃnÃæ kulasya ca | patanti pitaro hy e«Ãæ lupta-piï¬o1daka-kriyÃ÷ || BhG_1.42 || do«air etai÷ kula-ghnÃnÃæ varïa-saÇkara-kÃrakai÷ | utsÃdyante jÃti-dharmÃ÷ kula-dharmÃÓ ca ÓÃÓvatÃ÷ || BhG_1.43 || utsanna-kula-dharmÃïÃæ manu«yÃïÃæ ¤anÃrdana | narake niyataæ vÃso bhavatÅ7ty anuÓuÓruma || BhG_1.44 || aho bata mahat pÃpaæ kartuæ vyavasità vayam | yad rÃjya-sukha-lÃbhena hantuæ sva-janam udyatÃ÷ || BhG_1.45 || yadi mÃm apratÅkÃram aÓastraæ Óastra-pÃïaya÷ | dhÃrtarëÂrà raïe hanyus tan me k«emataraæ bhavet || BhG_1.46 || bhavadbhir atighorair mÃraïair jatu-g­ha-dÃhÃ3dibhir asak­d-va¤cito 'pi parama-puru«a-sahÃyenÃ8tmanà hani«ya- sa¤jaya uvÃca --- evam uktvÃ9rjuna÷ saækhye ratho1pastha upÃviÓat | vis­jya saÓaraæ cÃpaæ Óoka-saævigna-mÃnasa÷ || BhG_1.47 || mÃïÃn bhavadÅyÃn vilokya bandhu-snehena parayà k­payà dharma-bhayena cÃ7timÃtra-sanna-sarva-gÃtra÷ sarvathÃ9haæ na yotsyÃmÅ7ty uktvà bandhu-viÓle«a-janita-Óoka-saævigna-mÃnasa÷ saÓaraæ cÃpaæ vis­jya ratho1pastha upÃviÓat // ******************** ADHYAYA 2 ******************** sa¤jaya uvÃca --- taæ tathà k­payÃ0vi«Âam aÓru-pÆrïÃ3kule3k«aïam | vi«Ådantam idaæ vÃkyam uvÃca madhu-sÆdana÷ || BhG_2.1 || ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- kutas tvà kaÓmalam idaæ vi«ame samupasthitam | anÃrya-ju«Âam asvargyam akÅrti-karam arjuna || BhG_2.2 || mà klaibyaæ gaccha kaunteya nai7tat tvayy upapadyate | k«udraæ h­daya-daurbalyaæ tyaktvo9tti«Âha paran-tapa || BhG_2.3 || evam upavi«Âe pÃrthe kuto 'yam asthÃne samupasthita÷ Óoka ity Ãk«ipya tam imaæ vi«ama-sthaæ Óokam avidvat-sevitaæ para-loka-virodhinam akÅrti-karam atik«udraæ h­daya-daurbalya-k­taæ parityajya yuddhÃyo7tti«Âhe7ti ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca // arjuna uvÃca --- kathaæ bhÅ«mam ahaæ saækhye droïaæ ca madhu-sÆdana | i«ubhi÷ pratiyotsyÃmi pÆjÃ2rhÃv ari-sÆdana || BhG_2.4 || gurÆn ahatvà hi mahÃ2nubhÃvÃn ÓreyaÓ cartuæ bhaik«am apÅ7ha loke | hatvÃ9rtha-kÃmÃæs tu gurÆn ihai7va bhu¤jÅya bhogÃn rudhira-pradigdhÃn || BhG_2.5 || punar api pÃrtha÷ sneha-kÃruïya-dharmÃ1dharma-bhayÃ3kulo bhagavad-uktaæ hitatamam ajÃnann idam uvÃca --- bhÅ«ma-droïÃ3dikÃn gurÆn bahu-mantavyÃn katham ahaæ hani«yÃmi? kathaætarÃæ bhoge«v atimÃtra-saktÃn tÃn hatvà tair bhujyamÃnÃæs tÃn eva bhogÃn tad-rudhireïo7pasicya te«v Ãsane«Æ7paviÓya bhu¤jÅya? // BhGR_2.4-5 // na cai7tad vidma÷ kataran no garÅyo yad và jayema yadi và no jayeyu÷ | yÃn eva hatvà na jijÅvi«Ãmas te 'vasthitÃ÷ pramukhe dhÃrtarëÂrÃ÷ || BhG_2.6 || kÃrpaïya-do«o1pahata-sva-bhÃva÷ p­cchÃmi tvà dharma-saæmƬha-cetÃ÷ | yac chreya÷ syÃn niÓcitaæ brÆhi tan me Ói«yas te 'haæ ÓÃdhi mÃæ tvÃæ prapannam || BhG_2.7 || na hi prapaÓyÃmi mamÃ7panudyÃd yac chokam uccho«aïam indriyÃïÃm | avÃpya bhÆmÃv asapatnam ­ddhaæ rÃjyaæ surÃïÃm api cÃ8dhipatyam || BhG_2.8 || evaæ yuddham Ãrabhya niv­tta-vyÃpÃrÃn bhavato dhÃrtarëÂrÃ÷ prasahya hanyur iti cet, astu / tad-vadha-labdha-vijayÃd adharmyÃd asmÃkaæ dharmÃ1dharmÃv ajÃnadbhi÷ tair hananam eva garÅya iti me pratibhÃtÅ7ty uktvÃ, yan mahyaæ Óreya iti niÓcitam, tac ÓaraïÃ-gatÃya tava Ói«yÃya me brÆhÅ7ty atimÃtra-k­païo bhagavat-pÃdÃv upasasÃda // BhGR_2.6-8 // sa¤jaya uvÃca --- evam uktvà h­ÓÅkeÓaæ gu¬ÃkeÓa÷ paran-tapa÷ | na yotsya iti govindam uktvà tÆ«ïÅæ babhÆva ha || BhG_2.9 || "evam asthÃne samupasthita-sneha-kÃruïyÃbhyÃm aprak­tiæ gatam, k«atriyÃïÃæ yuddhaæ parama-dharmam apy adharmaæ manvÃnaæ dharma-bubhutsayà ca ÓaraïÃ-gataæ pÃrtham uddiÓya, Ãtma-yÃthÃtmya-j¤Ãnena yuddhasya phalÃ1bhisandhi-rahitasyÃ8tma-prÃpty-upÃyatÃ-j¤Ãnena ca vinà asya moho na ÓÃmyati" iti matvÃ, bhagavatà parama-puru«eïa adhyÃtma-ÓÃstrÃ1vataraïaæ k­tam / tad-uktam --- "asthÃna-sneha-kÃruïya-dharmÃ1dharma-dhiyÃ0kulam / pÃrthaæ prapannam uddiÓya ÓÃstrÃ1vataraïaæ k­tam" // iti // BhGR_2.9 // tam uvÃca h­ÓÅkeÓa÷ prahasann iva bhÃrata | senayor ubhayor madhye sÅdamÃnam idaæ vaca÷ || BhG_2.10 || evaæ dehÃ3tmanor yÃthÃtmyÃ1j¤Ãna-nimitta-ÓokÃ3vi«Âam, dehÃ1tiriktÃ3tma-j¤Ãna-nimittaæ ca dharmaæ bhëamÃïam, paraspara-viruddha-guïÃ1nvitam, ubhayos senayor yuddhÃyo7dyuktayor madhye akasmÃn nirudyogaæ pÃrtham Ãlokya parama-puru«a÷ prahasann ive7dam uvÃca --- parihÃsa-vÃkyaæ vadann iva Ãtma-paramÃ3tma-yÃthÃtmya-tat-prÃpty-upÃya-bhÆta-karma-yoga-j¤Ãna-yoga-bhakti-yoga-gocaraæ "na tv evÃ7haæ jÃtu nÃ8sam" ity-Ãrabhya "ahaæ tvà sarva-pÃpebhyo mok«ayi«yÃmi mà Óuca÷" ity-etad-antaæ vacanam uvÃce7ty-artha÷ // BhGR_2.10 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- aÓocyÃn anvaÓocas tvaæ praj¤Ã-vÃdÃæÓ ca bhëase | gatÃ1sÆn a-gatÃ1sÆæÓ ca nÃ7nuÓocanti paï¬itÃ÷ || BhG_2.11 || aÓocyÃn prati anuÓocasi / "patanti pitaro hy e«Ãæ lupta-piï¬o1daka-kriyÃ÷" ity-ÃdikÃn dehÃ3tma-sva-bhÃva-praj¤Ã-nimitta-vÃdÃæÓ ca bhëase / dehÃ3tma-sva-bhÃva-j¤ÃnavatÃæ nÃ7tra kiæcic choka-nimittam asti / gatÃ1sÆn dehÃn a-gatÃ1sÆn; ÃtmanaÓ ca prati tat-sva-bhÃva-yÃthÃtmya-vido na Óocanti / atas tvayi viprati«iddham idam upalabhyate, yad etÃn hani«yÃmÅ7ty anuÓocanam, yac ca dehÃ1tiriktÃ3tma-j¤Ãna-k­taæ dharmÃ1dharma-bhëaïam / ato deha-sva-bhÃvaæ ca na jÃnÃsi, tad-atiriktam ÃtmÃnaæ ca nityam, tat-prÃpty-upÃya-bhÆtaæ yuddhÃ3dikaæ dharmaæ ca / idaæ ca yuddhaæ phalÃ1bhisandhi-rahitam Ãtma-yÃthÃtmyÃ1vÃpty-upÃya-bhÆtam / Ãtmà hi na janmÃ1dhÅna-sad-bhÃva÷; na maraïÃ1dhÅna-vinÃÓaÓ ca, tasya janma-maraïayor abhÃvÃt / ata÷ sa na Óoka-sthÃnam / dehas tv acetana÷ pariïÃma-sva-bhÃva÷; tasyo7tpatti-vinÃÓa-yoga÷ svÃbhÃvika iti so 'pi na Óoka-sthÃnam ity-abhiprÃya÷ // BhGR_2.11 // prathamaæ tÃvad ÃtmanÃæ sva-bhÃvam Ó­ïu --- na tv evÃ7haæ jÃtu nÃ8saæ na tvaæ ne7me janÃ1dhipÃ÷ | na cai7va na bhavi«yÃma÷ sarve vayam ata÷ param || BhG_2.12 || ahaæ sarve3Óvaras tÃvat, ata÷ vartamÃnÃt pÆrvasmin anÃdau kÃle, na nÃ8sam --- api tv Ãsam / tvan-mukhÃÓ cai7te ÅÓitavyÃ÷ k«etra-j¤Ã÷ na nÃ8sam; api tv Ãsan / ahaæ ca yÆyaæ ca sarve vayam, ata÷ parasmin anante kÃle, na cai7va na bhavi«yÃma÷; api tu bhavi«yÃma eva / yathÃ9haæ sarve3Óvara÷ paramÃ3tmà nitya iti nÃ7tra saæÓaya÷, tathai9va bhavanta÷ k«etra-j¤Ã ÃtmÃno 'pi nityà eve7ti mantavyÃ÷ // BhGR_2.12 // evaæ bhagavata÷ sarve3ÓvarÃd atmanÃm, parasparaæ ca, bheda÷ pÃramÃrthika iti bhagavatai9vo7ktam iti pratÅyate; aj¤Ãna-mohitaæ prati tan-niv­ttaye pÃrmÃrthika-nityatvo1padeÓa-samaye aham, tvam, ime, sarve, vayam iti vyapadeÓÃt / aupacÃrikÃ3tma-bheda-vÃde hi Ãtma-bhedasyÃ7tÃttvikatvena tattvo1padeÓa-samaye bheda-nirdeÓo na saægacchate / bhagavad-uktÃ3tma-bheda÷ svÃbhÃvika iti Órutir apy Ãha, "nityo nityÃnÃæ cetanaÓ cetanÃnÃm eko bahÆnÃæ yo vidadhÃti kÃmÃn" iti / nityÃnÃæ bahÆnÃæ cetanÃnÃæ ya eko nityaÓ cetanas san kÃmÃn vidadhÃtÅ7ty-artha÷ / aj¤Ãna-k­ta-bheda-d­«Âi-vÃde tu parama-puru«asya paramÃ1rtha-d­«ter nirviÓe«a-kÆÂa-stha-nitya-caitanyÃ3tma-yÃthÃtmya-sÃk«ÃtkÃrÃn niv­ttÃ1j¤Ãna-tat-kÃryatayà aj¤Ãna-k­ta-bheda-darÓanaæ tan-mÆlo1padeÓÃ3di-vyavahÃrÃÓ ca na saægacchante / atha parama-puru«asyÃ7dhigatÃ1dvaita-j¤Ãnasya bÃdhitÃ1nuv­tti-rÆpam idaæ bheda-j¤Ãnaæ dagdha-paÂÃ3divan na bandhakam ity ucyate --- nai7tad upapadyate; marÅcikÃ-jala-j¤ÃnÃ3dikaæ hi bÃdhitam anuvartamÃnaæ na jalÃ-haraïÃ3di-prav­tti-hetu÷ / evam atrÃ7py advaita-j¤Ãnena bÃdhitaæ bheda-j¤Ãnam anuvartamÃnam api mithyÃ2rtha-vi«ayatva-niÓcayÃn no7padeÓÃ3di-prav­tti-hetur bhavati / na ce8Óvarasya pÆrvam aj¤asya ÓÃstrÃ1dhigata-tattva-j¤Ãnatayà bÃdhitÃ1nuv­tti÷ Óakyate vaktum; "ya÷ sarva-j¤a÷ sarva-vit", "parÃ9sya Óaktir vividhai9va ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãna-bala-kriyà ca", "vedÃ7haæ samatÅtÃni vartamÃnÃni cÃ7rjuna / bhavi«yÃïi ca bhÆtÃni mÃæ tu veda na kaÓcana" iti Óruti-sm­ti-virodhÃt / kiæ ca parama-puru«aÓ ca idÃnÅætana-guru-paramparà ca, advitÅyÃ3tma-sva-rÆpa-niÓcaye sati anuvartamÃne 'pi bheda-j¤Ãne, sva-niÓcayÃ1nurÆpam advitÅyÃ3tma-j¤Ãnaæ kasmà upadiÓatÅ7ti vaktavyam // pratibimbavat-pratÅyamÃnebhyo 'rjunÃ3dibhya iti cet --- nai7tad upapadyate; na hy anunmatta÷ ko 'pi maïi-k­pÃïa-darpaïÃ3di«u pratÅyamÃne«u svÃ3tma-pratibimbe«u, te«Ãæ svÃ3tmano 'nanyatvaæ jÃnan, tebhya÷ kim apy upadiÓati / bÃdhitÃ1nuv­ttir api tair na Óakyate vaktum; bÃdhakenÃ7dvitÅyÃ3tma-j¤ÃnenÃ8tma-vyatirikta-bheda-j¤Ãna-kÃraïasyÃ7nÃder vina«ÂatvÃt / dvi-candra-j¤ÃnÃ3dau tu candrai1katva-j¤Ãnena pÃramÃrthika-timirÃ3di-do«asya dvi-candra-j¤Ãna-hetor avina«ÂatvÃd bÃdhitÃ1nuv­ttir yuktÃ; anuvartamÃnam api prabala-pramÃïa-bÃdhitatvenÃ7-kiæcit-karam / iha tu bheda-j¤Ãnasya sa-vi«ayasya sa-kÃraïasyÃ7-pÃramÃrthikatvena vastu-yÃthÃtmya-j¤Ãna-vina«ÂatvÃn na katha¤cid api bÃdhitÃ1nuv­tti÷ saæbhavati / ata÷ sarve3Óvarasye7dÃnÅætana-guru-paramparÃyÃÓ ca tattva-j¤Ãnam asti cet, bheda-darÓana-tat-kÃryo1padeÓÃ3dy-asaæbhava÷ / nÃ7sti cet, a-j¤Ãnasya tad-dheto÷ sthitatvenÃ7j¤atvÃd eva sutarÃm upadeÓo na saæbhavati // kiæ ca guror advitÅyÃ3tma-vij¤ÃnÃd eva brahmÃ1j¤Ãnasya sa-kÃryasya vina«ÂatvÃc Ói«yaæ praty upadeÓo ni«prayojana÷ / gurus taj-j¤Ãnaæ ca kalpitam iti cet, Ói«ya-taj-j¤Ãnayor api kalpitatvÃt tad apy anivartakam / kalpitatve 'pi pÆrva-virodhitvena nivartakam iti cet, tad acÃrya-j¤Ãne 'pi samÃnam iti tad eva nivartakaæ bhavatÅ7ty upadeÓÃ1narthakyam eva --- iti k­tam asamÅcÅna-vÃdai÷ // BhGR_2.12 // dehino 'smin yathà dehe kaumÃraæ yauvanaæ jarà | tathà dehÃ1ntara-prÃptir dhÅras tatra na muhyati || BhG_2.13 || ekasmin dehe vartamÃnasya dehina÷ kaumÃrÃ1vasthÃæ vihÃya yauvanÃ3dy-avasthÃ-prÃptau Ãtmana÷ sthiratva-buddhyà yathà Ãtmà na«Âa iti na Óocati, dehÃd dehÃ1ntara-prÃptÃv api tathai9va sthira Ãtme9ti buddhimÃn na Óocati / ata ÃtmanÃæ nityatvÃd Ãtmano na Óoka-sthÃnam // BhGR_2.13 // etÃvad atra kartavyam --- ÃtmanÃæ nityÃnÃm evÃ7nÃdi-karma-vaÓyatayà tat-tat-karmo1cita-deha-saæs­«ÂÃnÃæ tair eva dehair bandha-niv­ttaye ÓÃstrÅyaæ sva-varïo1citaæ yuddhÃ3dikam anabhisaæhita-phalaæ karma kurvatÃm avarjanÅyatayà indriyair indriyÃ1rtha-sparÓÃ÷ ÓÅto1«ïÃ3di-prayukta-sukha-du÷kha-dà bhavanti, te tu yÃvac-chÃstrÅya-karma-samÃpti k«antavyà iti / imam artham anantaram evÃ8ha --- mÃtrÃ-sparÓÃs tu kaunteya ÓÅto1«ïa-sukha-du÷kha-dÃ÷ | ÃgamÃ1pÃyino 'nityÃs tÃæs titik«asva bhÃrata || BhG_2.14 || Óabda-sparÓa-rÆpa-rasa-gandhÃ÷ sÃ3ÓrayÃ÷ tanmÃtrÃ-kÃryatvÃn mÃtrà ity ucyante / ÓrotrÃ3dibhis te«Ãæ sparÓÃ÷ ÓÅto1«ïa-m­du-paru«Ã3di-rÆpa-sukha-du÷kha-dÃ÷ bhavanti / ÓÅto1«ïa-Óabda÷ pradarÓanÃ1rtha÷ / tÃn dhairyeïa yÃvad-yuddhÃ3di-ÓÃstrÅya-karma-samÃpti titik«asva / te cÃ8gamÃ1pÃyitvÃd dhairyavatÃm k«antuæ yogyÃ÷ / anityÃÓ ca te / bandha-hetu-bhÆta-karma-nÃÓe sati ÃgamÃ1pÃyitvenÃ7pi na vartante ity-artha÷ // BhGR_2.14 // tat-k«amà kim-arthe9ty atrÃ8ha --- yaæ hi na vyathayanty ete puru«aæ puru«a-r«abha | sama-du÷kha-sukhaæ dhÅraæ so 'm­tatvÃya kalpate || BhG_2.15 || yaæ puru«aæ dhairya-yuktam avarjanÅya-du÷khaæ sukhavan manyamÃnam, am­tatva-sÃdhanatayà sva-varïo1citaæ yuddhÃ3di-karma anabhisaæhita-phalaæ kurvÃïaæ tad-antargatÃ÷ Óastra-pÃtÃ3di-m­du-krÆra-sparÓÃ÷ na vyathayanti; sa evÃ7m­tatvaæ sÃdhayati / na tvÃ3d­Óo du÷khÃ1sahi«ïur ity-artha÷ / ÃtmanÃæ nityatvÃd etÃvad atra kartavyam ity-artha÷ // BhGR_2.15 // yat tu ÃtmanÃæ nityatvaæ dehÃnÃæ svÃbhÃvikaæ nÃÓitvaæ ca ÓokÃ1nimittam uktam, "gatÃ1sÆn agatÃ1sÆæÓ ca nÃ7nuÓocanti paï¬itÃ÷" iti, tad upapÃdayitum Ãrabhate --- nÃ7sato vidyate bhÃvo nÃ7bhÃvo vidyate sata÷ | ubhayor api d­«Âo 'ntas tv anayos tattva-darÓibhi÷ || BhG_2.16 || asata÷ dehasya sad-bhÃvo na vidyate / sataÓ cÃ8tmano nÃ7sad-bhÃva÷ / ubhayo÷ --- dehÃ3tmanor upalabhyamÃnayor yatho2palabdhi tattva-darÓibhir anto d­«Âa÷ --- nirïayÃ1ntatvÃn nirÆpaïasya nirïaya iha anta-Óabdeno7cyate / dehasyÃ7cid-vastuno 'sattvam eva sva-rÆpam; ÃtmanaÓ cetanasya sattvam eva sva-rÆpam iti nirïayo d­«Âa ity-artha÷ / vinÃÓa-sva-bhÃvo hy asattvam / avinÃÓa-sva-bhÃvaÓ ca sattvam / yathà uktaæ bhagavatà parÃÓareïa, "tasmÃn na vij¤Ãnam ­te 'sti kiæ-cit kva-cit kadÃ-cid dvi-ja vastu-jÃtam", "sad-bhÃva evaæ bhavato mayo9kto j¤Ãnaæ yathà satyam asatyam anyat", "anÃÓÅ paramÃ1rthaÓ ca prÃj¤air abhyupagamyate / tat tu nÃÓi na saædeho nÃÓi-dravyo1papÃditam", "yat tu kÃlÃ1ntareïÃ7pi nÃ7nya-saæj¤Ãm upaiti vai / pariïÃmÃ3di-saæbhÆtÃæ tad vastu n­-pa tac ca kim" iti / atrÃ7pi "antavanta ime dehÃ÷", "avinÃÓi tu tad viddhi" iti hy ucyate / tad eva sattvÃ1sattva-vyapadeÓa-hetur iti gamyate // atra tu sat-kÃrya-vÃdasyÃ7prastutatvÃn na tat-paro 'yaæ Óloka÷; dehÃ3tma-sva-bhÃvÃ1j¤Ãna-mohitasya tan-moha-ÓÃntaye hy ubhayor nÃÓitvÃ1nÃÓitva-rÆpa-sva-bhÃva-viveka eva vaktavya÷ / sa eva "gatÃ1sÆn agatÃ1sÆn" iti ca prastuta÷ / sa eva ca, "avinÃÓi tu tad viddhi", "antavanta ime dehÃ÷" iti anantaram upapÃdyate / ato yathà ukta evÃ7rtha÷ // BhGR_2.16 // Ãtmanas tv avinÃÓitvaæ katham avagamyata ity atrÃ8ha --- * avinÃÓi tu tad viddhi yena sarvam idaæ tatam | * vinÃÓam avyayasyÃ7sya na kaÓ-cit kartum arhati || BhG_2.17 || tad atma-tattvam avinÃÓÅ7ti viddhi, yena Ãtma-tattvena cetanena tad-vyatiriktam idam acetana-tattvaæ sarvaæ tataæ vyÃptam / vyÃpakatvena niratiÓaya-sÆk«matvÃd Ãtmano vinÃÓÃ1narhasya tad-vyatirikto na kaÓ-cit padÃ1rtho vinÃÓam kartum arhati, tad-vyÃpyatayà tasmÃt sthÆlatvÃt / nÃÓakaæ hi Óastra-jalÃ1gni-vÃyv-Ãdikaæ nÃÓyaæ vyÃpya ÓithilÅ-karoti / mudrÃ4dayo 'pi hi vegavat saæyogena vÃyum utpÃdya tad-dvÃreïa nÃÓayanti / ata Ãtma-tattvam avinÃÓi // BhGR_2.17 // dehÃnÃæ tu vinÃÓitvam eva sva-bhÃva ity-Ãha --- antavanta ime dehà nityasyo7ktÃ÷ ÓarÅriïa÷ | anÃÓino 'prameyasya tasmÃd yudhyasva bhÃrata || BhG_2.18 || "diha upacaye" ity-upacaya-rÆpà ime dehà antavanta÷ vinÃÓa-sva-bhÃvÃ÷ / upacayÃ3tmakà hi ghaÂÃ3dayo 'ntavanto d­«ÂÃ÷ / nityasya ÓarÅriïa÷ karma-phala-bhogÃ1rthatayà bhÆta-saæghÃta-rÆpà dehÃ÷, "puïya÷ puïyena" ity-Ãdi-ÓÃstrair uktÃ÷ karmÃ1vasÃna-vinÃÓina÷ / Ãtmà tv avinÃÓÅ; kuta÷ ? aprameyatvÃt / na hy Ãtmà prameyatayo9palabhyate, api tu pramÃt­tayà / tathà ca vak«yate, "etad yo vetti taæ prÃhu÷ k«etra-j¤a iti tad-vida÷" iti / na cÃ7neko1pacayÃ3tmaka Ãtmo7palabhayate, sarvatra dehe "aham idaæ jÃnÃmi" iti dehasya cÃ7nyasya ca pramÃt­tayai9ka-rÆpeïo7palabdhe÷ / na ca dehÃ3der iva pradeÓa-bhede pramÃtur ÃkÃra-bheda upalabhyate / ata eka-rÆpatvena anupacayÃ3tmakatvÃt pramÃt­tvÃd vyÃpakatvÃc ca Ãtmà nitya÷ / dehas tu upacayÃ3tmakatvÃt, ÓarÅriïa÷ karma-phala-bhogÃ1rthatvÃt, aneka-rÆpatvÃt, vyÃpyatvÃc ca vinÃÓÅ / tasmÃd dehasya vinÃÓa-sva-bhÃvatvÃd atmano nityatvÃc ca ubhayÃv api na Óoka-sthÃnam iti, Óastra-pÃtÃ3di-puru«a-sparÓÃn avarjanÅyÃn sva-gatÃn anya-gatÃæÓ ca ghairyeïa so¬hvà am­tatva-prÃptaye anabhisaæhita-phalaæ yuddhÃ3khyaæ karmÃ8rabhasva // BhGR_2.18 // ya enaæ vetti hantÃraæ yaÓ cai7nan manyate hatam | ubhau tau na vijÃnÅto nÃ7yaæ hanti na hanyate || BhG_2.19 || enam --- ukta-sva-bhÃvam ÃtmÃnaæ prati, hantÃraæ hanana-hetuæ kam api yo manyate; yaÓ cai7naæ kenÃ7pi hetunà hataæ manyate; tÃv ubhau na vijÃnÅta÷, uktair hetubhir asya nityatvÃd eva enam ayaæ na hanti asyÃ7yaæ hanana-hetur na bhavati / ata eva cÃ7yam Ãtmà na hanyate / hanti-dhÃtur apy Ãtma-karmaka÷ ÓarÅra-viyoga-karaïa-vÃcÅ / "na hiæsyÃt sarvà bhÆtÃni", "brÃhmaïo na hantavya÷" ity-ÃdÅny api ÓÃstrÃïi avihita-ÓarÅra-viyoga-karaïa-vi«ayÃïi // BhGR_2.19 // na jÃyate mriyate và kadÃ-cin nÃ7yaæ bhÆtvà bhavità và na bhÆya÷ | ajo nitya÷ ÓÃÓvato 'yaæ purÃïo na hanyate hanyamÃne ÓarÅre || BhG_2.20 || uktair eva hetubhir nityatvenÃ7pariïÃmitvÃd Ãtmano janana-maraïÃ3daya÷ sarva evÃ7cetana-deha-dharmà na santÅ7ty ucyate / tatra jÃyate, mriyate iti vartamÃnatayà sarve«u dehe«u sarvair anubhÆyamÃne janana-maraïe kadÃ-cid apy ÃtmÃnaæ na sp­Óata÷ / nÃ7yaæ bhÆtvà bhavità và na bhÆya÷ --- ayaæ kalpÃ3dau bhÆtvà bhÆya÷ kalpÃ1nte ca na na bhavitÃ; ke«u-cit prajÃ-pati-prabh­ti-dehe«v Ãgameno7palabhyamÃnaæ kalpÃ3dau jananaæ kalpÃ1nte ca maraïam ÃtmÃnaæ na sp­ÓatÅ7ty-artha÷ / ata÷ sarva-deha-gata Ãtmà aja÷, ata eva nitya÷ / ÓÃÓvata÷ --- prak­tivad-aviÓada-satata-pariïÃmair api nÃ7nvÅyate, purÃïa÷ --- purÃ9pi nava÷; sarvadà apÆrvavad anubhÃvya ity-artha÷ / ata÷ ÓarÅre hanyamÃne na hanyate 'yam Ãtmà // BhGR_2.20 // vedÃ1vinÃÓinaæ nityaæ ya enam ajam avyayam | kathaæ sa puru«a÷ pÃrtha kaæ ghÃtayati hanti kam || BhG_2.21 || evam avinÃÓitvenÃ7jatvena vyayÃ1narhatvena ca nityam enam ÃtmÃnaæ ya÷ puru«o veda, sa puru«o deva-manu«ya-tiryak-sthÃvara-ÓarÅrÃ1vasthite«v Ãtmasu kam apy ÃtmÃnaæ kathaæ ghÃtayati ? kaæ và kathaæ hanti / kathaæ nÃÓayati; kathaæ và tat-prayojako bhavatÅ7ty-artha÷ / etÃn Ãtmano ghÃtayÃmi hanmÅ7ty anuÓocanam Ãtma-sva-rÆpa-yÃthÃtmyÃ1j¤Ãna-mÆlam eve7ty-abhiprÃya÷ // BhGR_2.21 // yady api nityÃnÃm ÃtmanÃæ ÓarÅra-viÓle«a-mÃtraæ kriyate --- tathÃ9pi ramaïÅya-bhoga-sÃdhane«u ÓarÅre«u naÓyatsu tad-viyoga-rÆpaæ Óoka-nimittam asty eve7ty atrÃ8ha --- vÃsÃæsi jÅrïÃni yathà vihÃya navÃni g­hïÃti naro 'parÃïi | tathà ÓarÅrÃïi vihÃya jÅrïÃny anyÃni saæyÃti navÃni dehÅ || BhG_2.22 || dharma-yuddhe ÓarÅraæ tyajatÃæ tyakta-ÓarÅrÃd adhikatara-kalyÃïa-ÓarÅra-grahaïaæ ÓÃstrÃd avagamyata iti jÅrïÃni vÃsÃæsi vihÃya navÃni kalyÃïÃni vÃsÃæsi g­hïatÃm iva har«a-nimittam evÃ7tro7palabhyate // BhGR_2.22 // punar api "avinÃÓi tu tad viddhi yena sarvam idaæ tatam" iti pÆrvo1ktam avinÃÓitvaæ sukha-grahaïÃya vya¤jayan dra¬hayati --- nai7naæ chindanti ÓastrÃïi nai7naæ dahati pÃvaka÷ | na cai7naæ kledayanty Ãpo na Óo«ayati mÃruta÷ || BhG_2.23 || acchedyo 'yam adÃhyo 'yam akledyo 'Óo«ya eva ca | nityas sarva-gata÷ sthÃïur acalo 'yaæ sanÃtana÷ || BhG_2.24 || ÓastrÃ1gny-ambu-vÃyava÷ chedana-dahana-kledana-Óo«aïÃni ÃtmÃnaæ prati kartuæ na Óaknuvanti, sarva-gatatvÃd Ãtmana÷ sarva-tattva-vyÃpana-sva-bhÃvatayà sarvebhyas tattvebhyas sÆk«matvÃd asya tair vyÃpty-anarhatvÃt; vyÃpya-kartavyatvÃc ca chedana-dahana-kledana-Óo«aïÃnÃæ / ata Ãtmà nitya÷ sthÃïur acalo 'yaæ sanÃtana÷ sthira-sva-bhÃvo 'prakampya÷ purÃtanaÓ ca // BhGR_2.23 //24// avyakto 'yam acintyo 'yam avikÃryo 'yam ucyate | tasmÃd evaæ viditvai9naæ nÃ7nuÓocitum arhasi || BhG_2.25 || chedanÃ3di-yogyÃni vastÆni yai÷ pramÃïair vyajyante; tair ayam Ãtmà na vyajyata ity avyakta÷; ata÷ chedyÃ3di-visajÃtÅya÷ / acintyaÓ ca sarva-vastu-vijÃtÅyatvena tat-tat-sva-bhÃva-yuktatayà cintayitum api nÃ7rha÷; ataÓ cÃ7vikÃrya÷ vikÃrÃ1narha÷ / tasmÃd ukta-lak«aïam enam ÃtmÃnaæ viditvà tat-k­te nÃ7nuÓocitum arhasi // BhGR_2.25 // atha cai7naæ nitya-jÃtaæ nityaæ và manyase m­tam | tathÃ9pi tvaæ mahÃbÃho! nai7vaæ Óocitum arhasi || BhG_2.26 || atha nitya-jÃtaæ nitya-m­taæ deham evai7nam ÃtmÃnaæ manu«e, na dehÃ1tiriktam ukta-lak«aïam; tathÃ9pi evam atimÃtraæ na Óocitum arhasi; pariïÃma-sva-bhÃvasya dehasyo7tpatti-vinÃÓayor avarjanÅyatvÃt // BhGR_2.26 // jÃtasya hi dhruvo m­tyur dhruvaæ janma m­tasya ca | tasmÃd aparihÃrye 'rthe na tvaæ Óocitum arhasi || BhG_2.27 || utpannasya vinÃÓo dhruva÷ avarjanÅya upalabhyate; tathà vina«ÂasyÃ7pi janma avarjanÅyam / katham idam upapadyate vina«Âasyo7tpattir iti; sata evo7tpatty-upalabdhe÷, asataÓ cÃ7nupalabdhe÷ / utpatti-vinÃÓÃ3daya÷ sato dravyasyÃ7vasthÃ-viÓe«Ã÷ / tantu-prabh­tÅni hi dravyÃïi santy eva racanÃ1viÓe«a-yuktÃni paÂÃ3dÅny ucyante / asat-kÃrya-vÃdinÃ9py etÃvad evo7palabhyate / na hi tatra tantu-saæsthÃna-viÓe«Ã1tirekeïa dravyÃ1ntaraæ pratÅyate / kÃraka-vyÃpÃra-nÃmÃ1ntara-bhajana-vyavahÃra-viÓe«ÃïÃm etÃvatai9vo7papatte÷ na dravyÃ1ntara-kalpanà yuktà / ato utpatti-vinÃÓÃ3daya÷ sato dravyasyÃ7vasthÃ-viÓe«Ã÷ / utpatty-ÃkhyÃm avasthÃm upayÃtasya dravyasya tad-virodhy-avasthÃ2ntara-prÃptir vinÃÓa ity ucyate / m­d-dravyasya piï¬atva-ghaÂatva-kapÃlatva-cÆrïatvÃ3divat pariïÃmi-dravyasya pariïÃma-paramparà avarjanÅyà / tatra pÆrvÃ1vasthasya dravyasyo7ttarÃ1vasthÃ-prÃptir vinÃÓa÷ / sai9va tad-avasthasya co7tpatti÷ / evam utpatti-vinÃÓÃ3khya-pariïÃma-paramparà pariïÃmino dravyasyÃ7parihÃrye9ti na tatra Óocitum arhasi // BhGR_2.27 // sato dravyasya pÆrvÃ1vasthÃ-virodhy-avasthÃ2ntara-prÃpti-darÓanena yo 'lpÅyÃn Óoka÷, so 'pi manu«yÃ3di-bhÆte«u na saæbhavatÅ7ty Ãha --- avyaktÃ3dÅni bhÆtÃni vyakta-madhyÃni bhÃrata | avyakta-nidhanÃny eva tatra kà paridevanà || BhG_2.28 || manu«yÃ3dÅni bhÆtÃni santy eva dravyÃïi anupalabdha-pÆrvÃ1vasthÃni upalabdha-manu«yatvÃ3di-madhyamÃ1vasthÃni anupalabdho1ttarÃ1vasthÃni sve«u sva-bhÃve«u vartanta iti na tatra paridevanÃ-nimittam asti // BhGR_2.28 // evaæ ÓarÅrÃ3tma-vÃde 'pi nÃ7sti Óoka-nimittam ity uktvà ÓarÅrÃ1tirikte ÃÓcarya-sva-rÆpe Ãtmani dra«Âà vaktà ÓravaïÃ3yattÃ3tma-niÓcayaÓ ca durlabha ity Ãha --- ÃÓcaryavat paÓyati kaÓ-cid enam ÃÓcaryavad vadati tathai9va cÃ7nya÷ | ÃÓcaryavac cai7nam anya÷ Ó­ïoti ÓrutvÃ9py enaæ veda na cai7va kaÓ-cit || BhG_2.29 || evam ukta-sva-bhÃvaæ sve1tara-samasta-vastu-visajÃtÅyatayà ÃÓcaryavad asthitam anante«u jantu«u mahatà tapasà k«Åïa-pÃpa÷ upacita-puïya÷ kaÓ-cit paÓyati / tathÃ-vidha÷ kaÓ-cit parasmai vadati / evaæ kaÓ-cid eva Ó­ïoti / ÓrutvÃ9py enaæ yathÃvad avasthitaæ tattvato na kaÓ-cid veda / ca-kÃrÃd dra«Â­-vakt­-Órot­«v api tattvato darÓanaæ tattvato vacanaæ tattvataÓ Óravaïaæ durlabham ity-uktaæ bhavati // BhGR_2.29 // dehÅ nityam avadhyo 'yaæ dehe sarvasya bhÃrata | tasmÃt sarvÃïi bhÆtÃni na tvaæ Óocitum arhasi || BhG_2.30 || sarvasya devÃ3di-dehino dehe vadhyamÃne 'py ayaæ dehÅ nityam avadhyo mantavya÷ / tasmÃt sarvÃïi devÃ3di-sthÃvarÃ1ntÃni bhÆtÃni vi«amÃ3kÃrÃïy apy uktena sva-bhÃvena sva-rÆpatas samÃnÃni nityÃni ca / deha-gataæ tu vai«amyam anityatvaæ ca / tato devÃ3dÅni sarvÃïi bhÆtÃny uddiÓya na Óocitum arhasi; na kevalaæ bhÅ«mÃ3dÅn prati // BhGR_2.30 // sva-dharmam api cÃ7vek«ya na vikampitum arhasi | dharmyÃd dhi yuddhÃc chreyo 'nyat k«atriyasya na vidyate || BhG_2.31 || api ce7daæ prÃrabdhaæ yuddhaæ prÃïi-mÃraïam api agnÅ«omÅyÃ3divat sva-dharmam avek«ya na vikampitum arhasi / dharmyÃn nyÃyata÷ prav­ttÃd yuddhÃd anyan na hi k«atriyasya Óreyo vidyate / "Óauryaæ tejo dh­tir dÃk«yaæ yuddhe cÃ7py apalÃyanam / dÃnam ÅÓvara-bhÃvaÓ ca k«Ãtraæ karma sva-bhÃva-jam // " iti hi vak«yate / agnÅ«omÅyÃ3di«u ca na hiæsà paÓo÷, nihÅnatara-cchÃgÃ3di-deha-parityÃga-pÆrvaka- kalyÃïatara-deha-svargÃ3di-prÃpakatva-Órute÷ saæj¤apanasya / "na và u etan mriyase na ri«yasi devÃæ ide«i pathibhis surebhi÷ / yatra yanti suk­to nÃ7pi du«k­ta÷ tatra tvà devas savità dadhÃtu" iti hi ÓrÆyate / iha ca yuddhe m­tÃnÃæ kalyÃïatara-deha-prÃptir uktÃ, "vÃsÃæsi jÅrïÃni yathà vihÃya navÃni g­hïÃti" ity-Ãdinà / ata÷, cikitsaka-ÓalyÃ3di-karma Ãturasye7va, asya rak«aïam evÃ7gnÅ«omÅyÃ3di«u saæj¤apanam // BhGR_2.31 // yad-­cchayà co7papannaæ svarga-dvÃram apÃv­tam | sukhina÷ k«atriyÃ÷ pÃrtha labhante yuddham Åd­Óam || BhG_2.32 || ayatno1panatam idaæ niratiÓaya-sukho1pÃya-bhÆtaæ nirvighnam Åd­Óaæ yuddhaæ sukhina÷ puïyavanta÷ k«atriyà labhante // BhGR_2.32 // atha cet tvam imaæ dharmyaæ saægrÃmaæ na kari«yasi | tata÷ sva-dharmaæ kÅrtiæ ca hitvà pÃpam avÃpsyasi || BhG_2.33 || atha k«atriyasya sva-dharma-bhÆtam imam --- Ãrabdhaæ saægrÃmaæ mohÃn na kari«yasi cet --- tata÷ prÃrabdhasya dharmasyÃ7karaïÃt sva-dharma-phalaæ niratiÓaya-sukham, vijayena niratiÓayÃæ ca kÅrtiæ hitvà pÃpaæ niratiÓayam avÃpsyasi // BhGR_2.33 // akÅrtiæ cÃ7pi bhÆtÃni kathayi«yanti te 'vyayÃm | saæbhÃvitasya cÃ7kÅrti÷ maraïÃd atiricyate || BhG_2.34 || na te kevalaæ niratiÓaya-sukha-kÅrti-hÃni-mÃtram / "pÃrtho yuddhe prÃrabdhe palÃyita÷" iti avyayÃæ sarva-deÓa-kÃla-vyÃpinÅm akÅrtiæ ca samarthÃni asamarthÃny api sarvÃïi bhÆtÃni kathayi«yanti / tata÷ kim iti cet --- Óairya-vÅrya-parÃkramÃ3dibhis sarva-saæbhÃvitasya tad-viparyaya-jà hy akÅrti÷ maraïÃd atiricyate / evaæ-vidhÃyà akÅrter maraïam eva tava Óreya ity-artha÷ // BhGR_2.34 // bandhu-snehÃt kÃruïyÃc ca yuddhÃn niv­ttasya ÓÆrasya mamÃ7kÅrti÷ katham Ãgami«yatÅ7ty atrÃ8ha --- bhayÃd raïÃd uparataæ maæsyante tvÃæ mahÃ-rathÃ÷ | ye«Ãæ ca tvaæ bahu-mato bhÆtvà yÃsyasi laughavam || BhG_2.35 || ye«Ãæ karïa-duryodhanÃ3dÅnÃæ mahÃ-rathÃnÃm ita÷ pÆrvaæ tvaæ ÓÆro vairÅ9ti bahu-mato bhÆtvÃ, idÃnÅæ yuddhe samupasthite niv­tta-vyÃpÃratayà lÃghavaæ --- sugrahatÃæ yÃsyasi, te mahÃ-rathÃs tvÃæ bhayÃd yuddhÃd uparataæ maæsyante / ÓÆrÃïÃæ hi vairiïÃæ Óatru-bhayÃd rte bandhu-snehÃ3dinà yuddhÃd uparatir no7papadyate // BhGR_2.35 // kiæ ca, avÃcya-vÃdÃæÓ ca bahÆn vadi«yanti tavÃ7hitÃ÷ | nindantas tava sÃmarthyaæ tato du÷khataraæ nu kim || BhG_2.36 || ÓÆrÃïÃæ asmÃkaæ sannidhau katham ayaæ pÃrtha÷ k«aïam api sthÃtuæ ÓaknuyÃt, asmat-sannidhÃnÃd anyatra hy asya sÃmarthyam iti tava sÃmarthyaæ nindanta÷ ÓÆrÃïÃm avÃcya-vÃdÃæÓ ca bahÆn vadi«yanti tava Óatravo dhÃrtarëÂrÃ÷; tato 'dhikataraæ du÷khaæ kiæ tava ? evaæ-vidhÃ1vÃcya-ÓravaïÃn maraïam eva Óreya iti tvam eva maæsyase // BhGR_2.36 // ata÷ ÓÆrasya Ãtmanà pare«Ãæ hananam, Ãtmano và parair hananam ubhayam api Óreyase bhavatÅ7ty Ãha --- hato và prÃpsyase svargaæ jitvà và bhok«yase mahÅm | tasmÃd utti«Âha kaunteya yuddhÃya k­ta-niÓcaya÷ || BhG_2.37 || dharma-yuddhe parair hataÓ cet, tata eva parama-ni÷Óreyasaæ prÃpsyasi; parÃn và hatvà akaïÂakaæ rÃjyaæ bhok«yase; anabhisaæhita-phalasya yuddhÃ3khyasya dharmasya parama-ni÷Óreyaso1pÃyatvÃt tac ca parama-ni÷Óreyasaæ prÃpsyasi; tasmÃd yuddhÃyo7dyoga÷ parama-puru«Ã1rtha-lak«aïa-mok«a-sÃdhanam iti niÓcitya tad-artham utti«Âha / kuntÅ-putrasya tavai7tad eva yuktam ity-abhiprÃya÷ // BhGR_2.37 // mumuk«or yuddhÃ1nu«ÂhÃna-prakÃram Ãha --- sukha-du÷khe same k­tvà lÃbhÃ1lÃbhau jayÃ1jayau | tato yuddhÃya yujyasva nai7vaæ pÃpam avÃpsyasi || BhG_2.38 || evaæ dehÃ1tiriktam asp­«Âa-samasta-deha-sva-bhÃvaæ nityam ÃtmÃnaæ j¤Ãtvà yuddhe cÃ7varjanÅya-Óastra-pÃtÃ3di-nimitta-sukha-du÷khÃ1rtha-lÃbhÃ1lÃbha-jaya-parÃ-jaye«v avik­ta-buddhi÷ svargÃ3di-phalÃ1bhisandhi-rahita÷ kevala-kÃrya-buddhyà yuddham Ãrabhasva / evaæ kurvÃïo na pÃpam avÃpsyasi --- pÃpaæ du÷kha-rÆpaæ saæsÃraæ nÃ7vÃpsyasi; saæsÃra-bandhÃn mok«yase ity-artha÷ // BhGR_2.38 // evam Ãtma-yÃthÃtmya-j¤Ãnam upadiÓya tat-pÆrvakaæ mok«a-sÃdhana-bhÆtaæ karma-yogaæ vaktum Ãrabhate --- e«Ã te 'bhihità sÃÇkhye buddhir yoge tv imÃæ Ó­ïu | buddhyà yukto yayà pÃrtha karma-bandhaæ prahÃsyasi || BhG_2.39 || saÇkhyà buddhi÷; buddhyÃ9vadhÃraïÅyam Ãtma-tattvaæ sÃÇkhyam / j¤Ãtavye Ãtma-tattve taj-j¤ÃnÃya yà buddhir abhidheyà --- "na tv evÃ7ham" ity Ãrabhya "tasmÃt sarvÃïi bhÆtÃni na tvaæ Óocitum arhasi" ity-antena sai9«Ã te 'bhihità / Ãtma-j¤Ãna-pÆrvaka-mok«a-sÃdhana-bhÆta-karmÃ1nu«ÂhÃne yo buddhi-yogo vaktavya÷, sa iha yoga-Óabdeno7cyate / "dÆreïa hy avaraæ karma buddhi-yogÃt" iti hi vak«yate / tatra yoge yà buddhir vaktavyÃ, tÃm imÃm abhidhÅyamÃnÃæ Ó­ïu, yayà buddhyà yukta÷ karma-bandhaæ prahÃsyasi / karmaïà bandha÷ karma-bandha÷; saæsÃra-bandha ity-artha÷ // BhGR_2.39 // vak«yamÃïa-buddhi-yuktasya karmaïo mÃhÃtmyam Ãha --- ne7hÃ7bhikrama-nÃÓo 'sti pratyavÃyo na vidyate | sv-alpam apy asya dharmasya trÃyate mahato bhayÃt || BhG_2.40 || iha karma-yoge nÃ7bhikrama-nÃÓo 'sti / abhikrama÷ --- Ãrambha÷ / nÃÓa÷ phala-sÃdhana-bhÃva-nÃÓa÷ / ÃrabdhasyÃ7samÃptasya vicchinnasyÃ7pi na ni«phalatvam /Ãrabdhasya vicchede pratyavÃyo 'pi na vidyate / asya karma-yogÃ3khyasya dharmasya sv-alpÃ1æÓo 'pi mahato bhayÃt --- saæsÃra-bhayÃt trÃyate / ayam artha÷; "pÃrtha nai7ve7ha nÃ7mutra vinÃÓas tasya vidyate" iti uttaratra prapa¤cayi«yate / anyÃni hi laukikÃni vaidikÃni ca sÃdhanÃni vicchinnÃni na phalÃya bhavanti; pratyavÃyÃya ca bhavanti // BhGR_2.40 // kÃmya-karma-vi«ayÃyà buddher mok«a-sÃdhana-bhÆta-karma-vi«ayÃæ buddhiæ viÓina«Âi --- vyavasÃyÃ3tmikà buddhir eke9ha kuru-nandana | bahu-ÓÃkhà hy anantÃÓ ca buddhayo 'vyavasÃyinÃm || BhG_2.41 || iha --- ÓÃstrÅye sarvasmin karmaïi vyavasÃyÃ3tmikà buddhir ekà / mumuk«uïÃ9nu«Âheye karmaïi buddhir vyavasÃyÃ3tmikà buddhi÷ / vyavasÃya÷ niÓcaya÷ / sà hi buddhir Ãtma-yÃthÃtmya-niÓcaya-pÆrvikà / kÃmya-karma-vi«ayà tu buddhir avyavasÃyÃ3tmikà / tatra hi kÃmÃ1dhikÃre dehÃ1tiriktÃ3tmÃ1stitva-j¤Ãna-mÃtram apek«itam, nÃ8tma-sva-rÆpa-yÃthÃtmya-niÓcaya÷ / sva-rÆpa-yÃthÃtmyÃ1niÓcaye 'pi svargÃ3di-phalÃ1rthitva-tat-sÃdhanÃ1nu«ÂhÃna-tat-phalÃ1nubhavÃnÃæ saæbhavÃt, avirodhÃc ca / se9yaæ vyavasÃyÃ3tmikà buddhi÷ eka-phala-sÃdhana-vi«ayatayai9kÃ; ekasmai mok«Ã3khya-phalÃya hi mumuk«o÷ sarvÃïi karmÃïi vidhÅyante / ata÷ ÓÃstrÃ1rthasyai7katvÃt sarva-karma-vi«ayà buddhir ekai9va; yathai9ka-phala-sÃdhanatayà ÃgneyÃ3dÅnÃæ «aïïÃæ se1ti-kartavyatÃkÃnÃm eka-ÓÃstrÃ1rthatayà tad-vi«ayà buddhir ekÃ, tadvad ity-artha÷ / avyavasÃyinÃæ tu svarga-putra-paÓv-annÃ3di-phala-sÃdhana-karmÃ1dhik­tÃnÃæ buddhaya÷ phalÃ3nantyÃd anantÃ÷ / tatrÃ7pi bahu-ÓÃkhÃ÷; ekasmai phalÃya codite 'pi darÓa-pÆrïa-mÃsÃ3dau karmaïi, "Ãyur ÃÓÃs te" ity-Ãdy-avagatÃ1vÃntara-phala-bhedena bahu-ÓÃkhatvaæ ca vidyate / ata÷ avyavasÃyinÃæ buddhayo 'nantà bahu-ÓÃkhÃÓ ca / etad uktaæ bhavati --- nitye«u naimittike«u karmasu pradhÃna-phalÃni avÃntara-phalÃni ca yÃni ÓrÆyamÃïÃni, tÃni sarvÃïi parityajya mok«ai1ka-phalatayà sarvÃïi karmÃïy eka-ÓÃstrÃ1rthatayÃ9nu«ÂheyÃni; kÃmyÃni ca sva-varïÃ3Óramo1citÃni, tat-tat-phalÃni parityajya mok«a-sÃdhanatayà nitya-naimittikair ekÅ-k­tya yathÃ-balam anu«ÂheyÃni --- iti // BhGR_2.41 // atha kÃmya-karmÃ1dhik­tÃn nindati --- yÃm imÃm pu«pitÃæ vÃcaæ pravadanty avipaÓcita÷ | veda-vÃda-ratÃ÷ pÃrtha nÃ7nyad astÅ7ti vÃdina÷ || BhG_2.42 || kÃmÃ3tmÃna÷ svarga-parÃ÷ janma-karma-phala-pradÃm | kriyÃ-viÓe«a-bahulÃæ bhogÃ1iÓvarya-gatiæ prati || BhG_2.43 || bhogÃ1iÓvarya-prasaktÃnÃæ tayÃ9pah­ta-cetasÃm | vyavasÃyÃ3tmikà buddhi÷ samÃdhau na vidhÅyate || BhG_2.44 || yÃm imÃæ pu«pitÃæ --- pu«pa-mÃtra-phalÃm, ÃpÃta-ramaïÅyÃæ vÃcam avipaÓcita÷ --- alpa-j¤Ã÷ bhogÃ1iÓvarya-gatiæ prati vartamÃnÃæ pravadanti, veda-vÃda-ratÃ÷ --- vede«u ye svargÃ3di-phala-vÃdÃ÷ te«u saktÃ÷, nÃ7nyad astÅ7ti vÃdina÷ --- tat-saÇgÃ1tirekeïa svargÃ3der adhikaæ phalaæ nÃ7nyad astÅ7ti vadanta÷, kÃm ÃtmÃna÷ kÃm apravaïa-manasa÷, svarga-parÃ÷ --- svarga-parÃyaïÃ÷, svargÃ3di-phalÃ1vasÃne punar-janma-karmÃ3khya-phala-pradÃæ, kriyÃ-viÓe«a-bahulÃæ --- tattva-j¤Ãna-rahitatayà kriyÃ-viÓe«a-pracurÃm / bhogÃ1iÓvarya-gatiæ prati vartamÃnÃæ yÃm imÃæ pu«pitÃæ vÃcaæ ye pravadantÅ7ti saæbandha÷ / te«Ãæ bhogÃ1iÓvarya-prasaktÃnÃæ tayà --- vÃcà bhogÃ1iÓvarya-vi«ayayà apah­ta-j¤ÃnÃnÃæ yatho2dita-vyavasÃyÃ3tmikà buddhi÷, samÃdhau manasi na vidhÅyate, no7tpadyate, samÃdhÅyate 'sminn Ãtma-j¤Ãnam iti samÃdhir mana÷ / te«Ãæ manasy Ãtma-yÃthÃtmya-niÓcaya-pÆrvaka-mok«a-sÃdhana-bhÆta-karma-vi«ayà buddhi÷ kadÃcid api no7tpadyate ity-artha÷ / ata÷ kÃmye«u karmasu mumuk«uïà na saÇga÷ kartavya÷ // BhGR_2.42 //43//44// evam atyalpa-phalÃni punar-janma-prasavÃni karmÃïi mÃtÃ-pit­-sahasrebhyo 'pi vatsalataratayà Ãtmo1jjÅvane prav­ttà vedÃ÷ kim arthaæ vadanti, kathaæ và vedo1ditaæ tyÃjyatayo9cyate ity ata Ãha --- traiguïya-vi«ayà vedà nistraiguïyo bhavÃ8rjuna | nirdvandvo nitya-sattva-stho niryoga-k«ema ÃtmavÃn || BhG_2.45 || trayo guïÃs traiguïyaæ sattva-rajas-tamÃæsi / sattva-rajas-tama÷-pracurÃ÷ puru«Ãs traiguïya-Óabdeno7cyante; tad-vi«ayà vedÃ÷ tama÷-pracurÃïÃæ raja÷-pracurÃïÃæ sattva-pracurÃïÃæ ca vatsalataratayai9va hitam avabodhayanti vedÃ÷ / yady e«Ãæ sva-guïÃ3nuguïyena svargÃ3di-sÃdhanam eva hitaæ nÃ7vabodhayanti, tadai9te rajas-tama÷-pracuratayà sÃttvika-phala-mok«a-vimukhÃ÷ svÃ1pek«ita-phala-sÃdhanam ajÃnanta÷ kÃma-prÃvaïya-vivaÓà anupÃdeye«u upÃdeya-bhrÃntyà pravi«ÂÃ÷ prana«Âà bhaveyu÷ / atas traiguïya-vi«ayà vedÃ÷, tvaæ tu nistraiguïyo bhava --- idÃnÅæ sattva-pracuras tvaæ tad eva vardhaya; nÃ7nyonya-saÇkÅrïa-guïa-traya-pracuro bhava; na tat-prÃcuryaæ vardhaye7ty-artha÷ / nirdvandva÷ --- nirgata-sakala-sÃæsÃrika-sva-bhÃva÷; nitya-sattva-stha÷ --- guïa-dvaya-rahita-nitya-prav­ddha-sattva-stho bhava / katham iti cet, niryoga-k«ema÷ Ãtma-sva-rÆpa-tat-prÃpty-upÃya-bahir-bhÆtÃnÃm arthÃnÃæ yogaæ prÃptÃnÃæ ca k«emaæ parityajya ÃtmavÃn bhava --- Ãtma-sva-rÆpÃn ve«aïa-paro bhava / aprÃptasya prÃptir yoga÷ prÃptasya parik«aïaæ k«ema÷ / evaæ vartamÃnasya te rajas-tama÷-pracuratà naÓyati, sattvaæ ca vardhate // BhGR_2.45 // yÃvÃn artha udapÃne sarvata÷ saæpluto1dake | tÃvÃn sarve«u vede«u brÃhmaïasya vijÃnata÷ || BhG_2.46 || na ca vedo1ditaæ sarvaæ sarvasyo7pÃdeyam; yathà sarvÃ1rtha-parikalpite sarvata÷ saæpluto1dake udapÃne pipÃsor yÃvÃn artha÷ --- yÃvad eva prayojanam, tÃvad eva teno7pÃdÅyate, na sarvam; evaæ sarve«u ca vede«u brÃhmaïasya vijÃnata÷ --- vaidikasya mumuk«o÷ yad eva mok«a-sÃdhanaæ tad evo7= pÃdeyam; nÃ7nyat // BhGR_2.46 // ata÷ sattva-sthasya mumuk«or etÃvad evo7pÃdeyam ity Ãha --- karmaïy evÃ7dhikÃras te mà phale«u kadÃ-cana | mà karma-phala-hetur bhÆ÷ mà te saÇgo 'stv akarmaïi || BhG_2.47 || nitye naimittike kÃmye ca kena-cit phala-viÓe«eïa saæbandhitayà ÓrÆyamÃïe karmaïi nitya-sattva-sthasya mumuk«os te karma-mÃtre 'dhikÃra÷ / tat-saæbandhitayÃ9vagate«u phale«u na kadÃ-cid apy adhikÃra÷ / sa-phalasya bandha-rÆpatvÃt phala-rahitasya kevalasya mad-ÃrÃdhana-rÆpasya mok«a-hetutvÃc ca / mà ca karma-phalayor hetu-bhÆ÷ / tvayÃ9nu«ÂhÅyamÃne 'pi karmaïi nitya-sattva-sthasya mumuk«os tava akart­tvam apy anusandheyam / phalasyÃ7pi k«un-niv­tty-Ãder na tvaæ hetur ity anusandheyam / tad-ubhayaæ guïe«u và sarve3Óvare mayi vÃ9nusandheyam ity uttaratra vak«yate / evam anusandhÃya karma kuru / akarmaïi --- ananu«ÂhÃne, na yotsyÃmÅ7ti yat tvayÃ9bhihitam, na tatra te saÇgo 'stu; uktena prakÃreïa yuddhÃ3di-karmaïy eva saÇgo 'stv ity-artha÷ // BhGR_2.47 // etad eva sphuÂÅ-karoti --- yoga-stha÷ kuru karmÃïi saÇgaæ tyaktvà dhana¤-jaya | siddhy-asiddhyo÷ samo bhÆtvà samatvaæ yoga ucyate || BhG_2.48 || rÃjya-bandhu-prabh­ti«u saÇgaæ tyaktvà yuddhÃ3dÅni karmÃïi yoga-stha÷ kuru, tad-antar-bhÆta-vijayÃ3di-siddhy-asiddhyos samo bhÆtvà kuru / tad idaæ siddhy-asiddhyos samatvaæ yoga-stha ity atra yoga-Óabdeno7cyate / yoga÷ --- siddhy-asiddhiyos samatva-rÆpaæ citta-samÃdhÃnam // BhGR_2.48 // kim artham idam asak­d ucyata ity ata Ãha --- dÆreïa hy avaraæ karma buddhi-yogÃd dhana¤-jaya | buddhau Óaraïam anviccha k­païÃ÷ phala-hetava÷ || BhG_2.49 || yo 'yaæ pradhÃna-phala-tyÃga-vi«ayo 'vÃntara-phala-siddhy-asiddhyos samatva-vi«ayaÓ ca buddhi-yoga÷; tad-yuktÃt karmaïa itarat karma dÆreïÃ7varam / mahad idaæ dvayor utkar«Ã1pakar«a-rÆpaæ vairÆpyam / ukta-buddhi-yoga-yuktaæ karma nikhila-sÃæsÃrika-du÷khaæ vinivartya parama-puru«Ã1rtha-lak«aïaæ ca mok«aæ prÃpayati / itarad aparimita-du÷kha-rÆpaæ saæsÃram iti / ata÷ karmaïi kriyamÃïe uktÃyÃæ buddhau Óaraïam anviccha / Óaraïaæ --- vÃsa-sthÃnam / tasyÃm eva buddhau vartasve7ty-artha÷ / k­païÃ÷ phala-hetava÷ --- phala-saÇgÃ3dinà karma kurvÃïÃ÷ k­païÃ÷ --- saæsÃriïo bhaveyu÷ // BhGR_2.49 // buddhi-yukto jahÃtÅ7ha ubhe suk­ta-du«k­te | tasmÃd yogÃya yujyasva yoga÷ karmasu kauÓalam || BhG_2.50 || buddhi-yoga-yuktas tu karma kurvÃïa÷ ubhe suk­ta-du«k­te anÃdi-kÃla-sa¤cite anante bandha-hetu-bhÆte jahÃti / tasmÃd uktÃya buddhi-yogÃya yujyasva / yoga÷ karmasu kauÓalam --- karmasu kriyamÃïe«v ayaæ buddhi-yoga÷ kauÓalam --- atisÃmarthyam / atisÃmarthya-sÃdhya ity-artha÷ // BhGR_2.50 // karma-jaæ buddhi-yuktà hi phalaæ tyaktvà manÅ«iïa÷ | janma-bandha-vinirmuktÃ÷ padaæ gacchanty anÃmayam || BhG_2.51 || buddhi-yoga-yuktÃ÷ karma-jaæ phalaæ tyaktvà karma kurvanta÷, tasmÃj janma-bandha-vinirmuktÃ÷ anÃmayaæ padaæ gacchanti hi --- prasiddhaæ hy etat sarvÃsÆ7pani«atsv ity-artha÷ // BhGR_2.51 // yadà te moha-kalilaæ buddhir vyatitari«yati | tadà gantÃsi nirvedaæ Órotavyasya Órutasya ca || BhG_2.52 || ukta-prakÃreïa karmaïi vartamÃnasya tayà v­ttyà nirdhÆta-kalma«asya te buddhir yadà moha-kalilam atyalpa-phala-saÇga-hetu-bhÆtaæ moha-rÆpaæ kalu«aæ vyatitari«yati, tadà asmatta÷ ita÷ pÆrvaæ tyÃjyatayà Órutasya phalÃ3de÷ ita÷ paÓcÃc chrotavyasya ca k­te svayam eva nirvedaæ gantÃsi --- gami«yasi // BhGR_2.52 // "yoge tv imÃæ Ó­ïu" ity-Ãdino9ktasyÃ8tma-yÃthÃtmya-j¤Ãna-pÆrvakasya buddhi-viÓe«a-saæsk­tasya dharmÃ1nu«ÂhÃnasya lak«a-bhÆtaæ yogÃ3khyaæ phalam Ãha --- Óruti-vipratipannà te yadà sthÃsyati niÓcalà | samÃdhÃv acalà buddhis tadà yogam avÃpsyasi || BhG_2.53 || Óruti÷ Óravaïam / asmatta÷ Óravaïena viÓe«ata÷ pratipannà sakale1tara-visajÃtÅya-nitya-niratiÓaya-sÆk«ma-tattvÃ3tma-vi«ayÃ, svayam acalà eka-rÆpà buddhi÷ asaÇga-karmÃ1nu«ÂhÃnena nirmalÅk­te manasi yadà niÓcalà sthÃsyati, tadà yogam ÃtmÃ1valokanam avÃpsyasi / etad uktaæ bhavati --- ÓÃstra-janyÃ3tma-j¤Ãna-pÆrvaka-karma-yoga÷ sthita-praj¤atÃ4khya-j¤Ãna-ni«ÂhÃm ÃpÃdayati; j¤Ãna-ni«ÂhÃ-rÆpà sthita-praj¤atà tu yogÃ3khyam ÃtmÃ1valokanaæ sÃdhayati iti // BhGR_2.53 // etad ukta÷ pÃrtho 'saÇga-karmÃ1nu«ÂhÃna-rÆpa-karma-yoga-sÃdhya-sthita-praj¤atÃyà yoga-sÃdhana-bhÆtÃyÃ÷ sva-rÆpam, sthita-praj¤asyÃ7nu«ÂhÃna-prakÃraæ ca p­cchati --- arjuna uvÃca --- sthita-praj¤asya kà bhëà samÃdhi-sthasya keÓava | sthita-dhÅ÷ kiæ prabhëate kim ÃsÅta vrajeta kim || BhG_2.54 || samÃdhi-sthasya sthita-praj¤asya kà bhëà ko vÃcakaÓ Óabda÷ ? tasya sva-rÆpaæ kÅd­Óam ity-artha÷ / sthita-praj¤a÷ kiæ ca bhëÃ4dikaæ karoti ? // BhGR_2.54 // v­tti-viÓe«a-kathanena sva-rÆpam apy uktaæ bhavatÅ7ti v­tti-viÓe«a ucyate --- ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- prajahÃti yadà kÃmÃn sarvÃn pÃrtha mano-gatÃn | Ãtmany evÃ8tmanà tu«Âa÷ sthita-praj¤as tado9cyate || BhG_2.55 || Ãtmany evÃ8tmanà manasà Ãtmai1kÃ1valambanena tu«Âa÷ tena to«eïa tad-vyatiriktÃn sarvÃn mano-gatÃn kÃmÃn yadà prakar«eïa jahÃti, tadÃ9yaæ sthita-praj¤a ity ucyate / j¤Ãna-ni«ÂhÃ-këÂhe9yam // BhGR_2.55 // anantaraæ j¤Ãna-ni«Âhasya tato 'rvÃcÅnÃ1dÆra-viprak­«ÂÃ1vastho9cyate --- du÷khe«v anudvigna-manÃ÷ sukhe«u vigata-sp­ha÷ | vÅta-rÃga-bhaya-krodha÷ sthita-dhÅr munir ucyate || BhG_2.56 || priya-viÓle«Ã3di-du÷kha-nimitte«u upasthite«u anudvigna-manÃ÷ --- na du÷khÅ bhavati; sukhe«u vigata-sp­ha÷ --- priye«u sannihite«v api vigata-sp­ha÷, vÅta-rÃga-bhaya-krodha÷ --- anÃgate«u sp­hà rÃga÷, tad-rahita÷; priya-viÓle«Ã1priyÃ3gamana-hetu-darÓana-nimittaæ du÷khaæ bhayam, tad-rahita÷; priya-viÓle«Ã1priyÃ3gamana-hetu-bhÆta-cetanÃ1ntara-gata-du÷kha-hetu-bhÆta-sva-mano-vikÃra÷ krodha÷, tad-rahita÷; evaæ-bhÆta÷ muni÷ --- Ãtma-manana-ÓÅla÷ sthita-dhÅr ity ucyate // BhGR_2.56 // tato 'rvÃcÅna-daÓà procyate --- ya÷ sarvatrÃ7nabhisnehas tat tat prÃpya ÓubhÃ1Óubham | nÃ7bhinandati na dve«Âi tasya praj¤Ã prati«Âhità || BhG_2.57 || ya÷ sarvatra priye«u anabhisneha÷ udÃsÅna÷; priya-saæÓle«a-viÓle«a-rÆpaæ ÓubhÃ1Óubhaæ prÃpyÃ7bhinandana-dve«a-rahita÷, so 'pi sthita-praj¤a÷ // BhGR_2.57 // tato 'rvÃcÅna-daÓÃm Ãha --- yadà saæharate cÃ7yaæ kÆrmo 'ÇgÃnÅ7va sarvaÓa÷ | indriyÃïÅ7ndriyÃ1rthebhyas tasya praj¤Ã prati«Âhità || BhG_2.58 || yade9ndriyÃïÅ7ndriyÃ1rthÃn sp­«Âum udyuktÃni, tadai9va kÆrmo 'ÇgÃnÅ7va, indriyÃ1rthebhya÷ sarvaÓa÷ pratisaæh­tya mana Ãtmany avasthÃpayati, so 'pi sthita-praj¤a÷ / evaæ catur-vidhà j¤Ãna-ni«Âhà / pÆrva-pÆrvà uttaro1ttra-ni«pÃdyà // BhGR_2.58 // idÃnÅæ j¤Ãna-ni«ÂhÃyà du«prÃpatÃæ tat-prÃpty-upÃyaæ cÃ8ha --- vi«ayà vinivartante nirÃhÃrasya dehina÷ | rasa-varjaæ raso 'py asya paraæ d­«Âvà nivartate || BhG_2.59 || indriyÃïÃm ÃhÃrà vi«ayÃ÷; nirÃhÃrasya vi«ayebhya÷ pratyÃh­te1ndriyasya dehino vi«ayà vinivartamÃnà rasa-varjaæ vinivartante; rasa÷ rÃga÷ / vi«aya-rÃgo na nivartata ity-artha÷ / rÃgo 'py Ãtma-sva-rÆpaæ vi«ayebhya÷ paraæ sukhataraæ d­«Âvà nivartate // BhGR_2.59 // yatato hy api kaunteya puru«asya vipaÓcita÷ | indriyÃïi pramÃthÅni haranti prasabhaæ mana÷ || BhG_2.60 || Ãtma-darÓanena vinà vi«aya-rÃgo na nivartate, aniv­tte vi«aya-rÃge vipaÓcito yatamÃnasyÃ7pi puru«asye7ndriyÃïi pramÃthÅni balavanti, mana÷ prasahya haranti / evam indriya-jaya÷ Ãtma-darÓanÃ1dhÅna÷, Ãtma-darÓanam indriya-jayÃ1dhÅnam iti j¤Ãna-ni«Âhà du«prÃpà // BhGR_2.60 // tÃni sarvÃïi saæyamya yukta ÃsÅta mat-para÷ | vaÓe hi yasye7ndriyÃïi tasya praj¤Ã prati«Âhità || BhG_2.61 || asya sarvasya parijihÅr«ayà vi«ayÃ1nurÃga-yuktatayà durjayÃnÅ7ndriyÃïi saæyamya, cetasaÓ ÓubhÃ3Óraya-bhÆte mayi mano 'vasthÃpya samÃhita ÃsÅta / manasi mad-vi«aye sati nirdagdhÃ1Óe«a-kalma«atayà nirmalÅk­taæ vi«ayÃ1nurÃga-rahitaæ mana indriyÃïi sva-vaÓÃni karoti / tato vaÓye1ndriyaæ mana Ãtma-darÓanÃya prabhavati / yatho9ktam, "yathÃ9gnir uddhata-Óikha÷ kak«aæ dahati sÃ1nila÷ / tathà citta-sthito vi«ïur yoginÃæ sarva-kilbi«am // BhGR_2." iti / tadÃ0ha "vaÓe hi yasye7ndriyÃïi tasya praj¤Ã prati«ÂhitÃ"+iti // BhGR_2.61 // evaæ mayy aniveÓya mana÷ sva-yatna-gauraveïe7ndriya-jaye prav­tto vina«Âo bhavatÅ7ty Ãha --- dhyÃyato vi«ayÃn puæsa÷ saÇgas te«Æ7pajÃyate | saÇgÃt saæjÃyate kÃma÷ kÃmÃt krodho 'bhijÃyate || BhG_2.62 || krodhÃd bhavati saæmoha÷ saæmohÃt sm­ti-vibhrama÷ | sm­ti-bhraæÓÃd buddhi-nÃÓo buddhi-nÃÓÃt praïaÓyati || BhG_2.63 || anirasta-vi«ayÃ1nurÃgasya hi mayy aniveÓita-manasa indriyÃïi saæyamyÃ7vasthitasyÃ7pi anÃdi-pÃpa-vÃsanayà vi«aya-dhyÃnam avarjanÅyaæ syÃt / dhyÃyato vi«ayÃn puæsa÷ punar api saÇgo 'tiprav­ddho jÃyate / saÇgÃt saæjÃte kÃma÷ / kÃmo nÃma saÇgasya vipÃka-daÓà / puru«o yÃæ daÓÃm Ãpanno vi«ayÃn abhuktvà sthÃtuæ na Óaknoti, sa kÃma÷ // kÃmÃt krodho 'bhijÃyate / kÃme vartamÃne, vi«aye cÃ7sannihite, sannihitÃn puru«Ãn prati, ebhir asmad-i«Âaæ vihitam iti krodho bhavati / krodhÃd bhavati saæmoha÷ / saæmoha÷ k­tyÃ1k­tya-viveka-ÓÆnyatà / tayà sarvaæ karoti / tataÓ ca prÃrabdhe indriya-jayÃ3dike prayatne sm­ti-bhraæÓo bhavati / sm­ti-bhraæÓÃd buddhi-nÃÓa÷ Ãtma-j¤Ãne yo vyavasÃya÷ k­ta÷, tasya nÃÓa÷ syÃt / buddhi-nÃÓÃt punar api saæsÃre nimagno vina«Âo bhavati // BhGR_2.62 //63// rÃga-dve«a-viyuktais tu vi«ayÃn indriyaiÓ caran | Ãtma-vaÓyair vidheyÃ3tmà prasÃdam adhigacchati || BhG_2.64 || uktena prakÃreïa mayi sarve3Óvare cetasaÓ ÓubhÃ3Óraya-bhÆte nyasta-manÃ÷ nirdagdhÃ1Óe«a-kalma«atayà rÃga-dve«a-viyuktair Ãtma-vaÓyair indriyai÷ vi«ayÃæÓ caran vi«ayÃæs tirask­tya vartamÃna÷ vidheyÃ3tmà vidheya-manÃ÷ prasÃdam adhigacchati nirmalÃ1nta÷karaïo bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_2.64 // prasÃde sarva-du÷khÃnÃæ hÃnir asyo7pajÃyate | prasanna-cetaso hy ÃÓu buddhi÷ paryavati«Âhate || BhG_2.65 || asya puru«asya mana÷-prasÃde sati prak­ti-saæsarga-prayukta-sarva-du÷khÃnÃæ hÃnir upajÃyate / prasanna-cetasa÷ ÃtmÃ1valokana-virodhi-do«a-rahita-manasa÷ tadÃnÅm eva hi viviktÃ3tma-vi«ayà buddhi÷ paryavati«Âhate / ato mana÷-prasÃde sarva-du÷khÃnÃæ hÃnir bhavaty eva /65// nÃ7sti buddhir ayuktasya na cÃ7yuktasya bhÃvanà | na cÃ7bhÃvayata÷ ÓÃntir aÓÃntasya kuta÷ sukham || BhG_2.66 || mayi sannyasta-mano-rahitasya sva-yatnene7ndriya-niyamane prav­ttasya kadÃcid api viviktÃ3tma-vi«ayà buddhir na setsyati/ ata eva tasya tad-bhÃvanà ca na saæbhavati / viviktÃ3tmÃnam abhÃvayato vi«aya-sp­hÃ1ÓÃntir na bhavati / aÓÃntasya vi«aya-sp­hÃ1yuktasya kuto nitya-niratiÓaya-sukha-prÃpti÷ // BhGR_2.66 // punar apy uktena prakÃreïe7ndriya-niyamanam akurvato 'nartham Ãha --- indriyÃïÃæ hi caratÃæ yan mano 'nuvidhÅyate | tad asya harati praj¤Ãæ vÃyur nÃvam ivÃ7mbhasi || BhG_2.67 || indriyÃïÃæ vi«aye«u caratÃæ vartamÃnÃnÃæ vartanam anu yan mano vidhÅyate puru«eïÃ7nuvartyate, tan mano 'sya viviktÃ3tma-pravaïÃæ praj¤Ãæ harati vi«aya-pravaïÃæ karotÅ7ty-artha÷; yathÃ9mbhasi nÅyamÃnÃæ nÃ7vaæ pratikÆlo vÃyu÷ prasahya harati // BhGR_2.67 // tasmÃd yasya mahÃ-bÃho nig­hÅtÃni sarvaÓa÷ | indriyÃïÅ7ndriyÃ1rthebhyas tasya praj¤Ã prati«Âhità || BhG_2.68 || tasmÃd uktena prakÃreïa ÓubhÃ3Óraye mayi nivi«Âa-manaso yasye7ndriyÃïi indriyÃ1rthebhya÷ sarvaÓo nig­hÅtÃni, tasyai7vÃ8tmani praj¤Ã prati«Âhità bhavati // BhGR_2.68 // evaæ niyate1ndriyasya prasanna-manasa÷ siddhim Ãha --- yà niÓà sarva-bhÆtÃnÃæ tasyÃæ jÃgarti saæyamÅ | yasyÃæ jÃgarti bhÆtÃni sà niÓà paÓyato mune÷ || BhG_2.69 || yà Ãtma-vi«ayà buddhi÷ sarva-bhÆtÃnÃæ niÓà niÓe9vÃ7prakÃÓÃ, tasyÃm Ãtma-vi«ayÃyÃæ buddhau indriya-saæyamÅ prasanna-manÃ÷ jÃgarti ÃtmÃnam avalokayan Ãsta ity-artha÷ / yasyÃæ ÓabdÃ3di-vi«ayÃyÃæ buddhau sarvÃïi bhÆtÃni jÃgrati prabuddhÃni bhavanti,; sà ÓabdÃ3di-vi«ayà buddhir ÃtmÃnaæ paÓyato muner niÓe9vÃ7prakÃÓà bhavati // BhGR_2.69 // ÃpÆryamÃïam acala-prati«Âhaæ samudram Ãpa÷ praviÓanti yadvat | tadvat kÃmà yaæ praviÓanti sarve sa ÓÃntim Ãpnoti na kÃma-kÃmÅ || BhG_2.70 || yathà svenai7vÃ8pÆryamÃïam eka-rÆpaæ samudraæ nÃdeyya Ãpa÷ praviÓanti, ÃsÃm apÃæ praveÓe 'py apraveÓe ca samudro na ka¤cana viÓe«am Ãpadyate --- evaæ sarve kÃmÃ÷ ÓabdÃ3dayo vi«ayÃ÷ yaæ saæyaminaæ praviÓanti indriya-gocaratÃæ yÃnti, sa ÓÃntim Ãpnoti / ÓabdÃ3di«v indriya-gocaratÃm Ãpanne«v anÃpanne«u ca svÃ3tmÃ1valokana-t­ptyai9va yo na vikÃram Ãpnoti, sa eva ÓÃntim ÃpnotÅ7ty-artha÷ / na kÃma-kÃmÅ / ya÷ ÓabdÃ3dibhir vikriyate, sa kadÃcid api na ÓÃntim Ãpnoti // BhGR_2.70 // vihÃya kÃmÃn ya÷ sarvÃn pumÃæÓ carati nissp­ha÷ | nirmamo nirahaÇkÃra÷ sa ÓÃntim adhigacchati || BhG_2.71 || kÃmyanta iti kÃmÃ÷ ÓabdÃ3daya÷ / ya÷ pumÃn ÓabdÃ3dÅn sarvÃn vi«ayÃn vihÃya tatra nissp­ha÷ tatra mamatÃ-rahitaÓ ca, anÃtmani dehe ÃtmÃ1bhimÃna-rahitaÓ carati; sa ÃtmÃnaæ d­«Âvà ÓÃntim adhigacchati // BhGR_2.71 // e«Ã brÃhmÅ sthiti÷ pÃrtha nai7nÃæ prÃpya vimuhyati | sthitvÃ9syÃm anta-kÃle 'pi brahma-nirvÃïam ­cchati || BhG_2.72 || e«Ã nityÃ3tma-j¤Ãna-pÆrvikà asaÇga-karmaïi sthiti÷ sthita-dhÅ-lak«Ã brÃhmÅ brahma-prÃpikà / Åd­ÓÅæ karmaïi sthitiæ prÃpya na vimuhyati puna÷ saæsÃraæ nÃ8pnoti, asyÃ÷ sthityÃm antime 'pi vayasi sthitvà brahma-nirvÃïam ­cchati nirvÃïa-mayaæ brahma gacchati; sukhai1katÃnam ÃtmÃnam avÃpnotÅ7ty-artha÷ // evam Ãtma-yÃthÃtmyaæ yuddhÃ3khyasya ca karmaïas tat-prÃpti-sÃdhanatÃm ajÃnata÷ ÓarÅrÃ3tma-j¤Ãnena mohitasya, tena ca mohena yuddhÃn niv­ttasya moha-ÓÃntaye nityÃ3tma-vi«ayà sÃÇkhya-buddhi÷, tat-pÆrvikà ca asaÇga-karmÃ1nu«ÂhÃna-rÆpa-karma-yoga-vi«ayà buddhi÷ sthita-praj¤atÃ-yoga-sÃdhana-bhÆtà dvitÅye adhyÃye proktÃ; tad uktam, "nityÃ3tmÃ1saÇga-karme3hÃ-gocarà sÃÇkhya-yoga-dhÅ÷ / dvitÅye sthita-dhÅ-lak«Ã proktà tan-moha-ÓÃntaye" iti // BhGR_2.72 // ******************** ADHYAYA 3 ******************** tad evaæ mumuk«ubhi÷ prÃpyatayà vedÃ1nto1dita-nirasta-nikhilÃ1vidyÃ4di-do«a-gandhÃ1navadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa-para-brahma-puru«o1ttama-prÃpty-upÃya-bhÆta-vedano2pÃsana-dhyÃnÃ3di-Óabda-vÃcya-tad-aikÃntikÃ3tyantika-bhaktiæ vaktuæ tad-aÇga-bhÆtaæ "ya ÃtmÃ9pahata-pÃpmÃ" ity-Ãdi-prajÃpati-vÃkyo1ditaæ prÃptur Ãtmano yÃthÃtmya-darÓanaæ tan-nityatÃ-j¤Ãna-pÆrvakÃ1saÇga-karma-ni«pÃdya-j¤Ãna-yoga-sÃdhyam uktam / prajÃpati-vÃkye hi dahara-vÃkyo1dita-para-vidyÃ2Óe«atayà prÃptur Ãtmanas sva-rÆpa-darÓanam, "yas tam ÃtmÃnam anuvidya vijÃnÃti" ity uktvà jÃgarita-svapna-su«upty-atÅtaæ pratyag-Ãtma-sva-rÆpam aÓarÅraæ pratipÃdya, "evam evai7«a saæprasÃdo 'smÃc charÅrÃt samutthÃya paraæ jyotir upasaæpadya svena rÆpeïÃ7bhini«padyate" iti dahara-vidyÃ-phaleno7pasaæh­tam / anyatrÃ7pi, "adhyÃtma-yogÃ1dhigamena devaæ matvà dhÅro har«a-Óokau jahÃti" ity evam Ãdi«u, devaæ matve9ti vidhÅyamÃna-para-vidyÃ2Çgatayà adhyÃtma-yogÃ1dhigamene7ti pratyag-Ãtma-j¤Ãnam api vidhÃya, "na jÃyate mriyate và vipaÓcit" ity-Ãdinà pratyag-Ãtma-sva-rÆpaæ viÓodhya, "aïor aïÅyÃn", ity Ãrabhya, "mahÃ2ntaæ vibhum ÃtmÃnaæ matvà dhÅro na Óocati", "nÃ7yam Ãtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà Órutena / yam evai7«a v­ïute tena labhyas tasyai7«a Ãtmà viv­ïute tanÆæ svÃm // BhGR_3." ity-Ãdibhi÷ para-sva-rÆpaæ tad-upÃsanam upÃsanasya ca bhakti-rÆpatÃæ pratipÃdya, "vij¤Ãna-sÃrathir yas tu mana÷-pragrahavÃn nara÷ / so 'dhvana÷ pÃram Ãpnoti tad-vi«ïo÷ paramaæ padam // BhGR_3." iti para-vidyÃ-phaleno7pasaæh­tam / ata÷ param adhyÃya-catu«Âayena idam eva prÃptu÷ pratyag-Ãtmano darÓanaæ sasÃdhanaæ prapa¤cayati --- arjuna uvÃca --- jyÃyasÅ cet karmaïas te matà buddhir janÃ1rdana | tat kiæ karmaïi ghore mÃæ niyojayasi keÓava || BhG_3.1 || vyÃmiÓreïai7va vÃkyena buddhiæ mohayasÅ7va me | tad ekaæ vada, niÓcitya yena Óreyo 'ham ÃpnuyÃm || BhG_3.2 || yadi karmaïo buddhir eva jyÃyasÅ9ti te matÃ, kim arthaæ tarhi ghore karmaïi mÃæ niyojayasi / etad uktaæ bhavati --- j¤Ãna-ni«Âhai9vÃ8tmÃ1valokana-sÃdhanam; karma-ni«Âhà tu tasyÃ÷ ni«pÃdikÃ; ÃtmÃ1valokana-sÃdhana-bhÆtà ca j¤Ãna-ni«Âhà sakale1ndriya-manasÃæ ÓabdÃ3di-vi«aya-vyÃpÃro1parati-ni«pÃdye9ty abhihità / indriya-vyÃpÃro1parati-ni«pÃdyam ÃtmÃ1valokanaæ cet si«Ãdhayi«itam, sakala-karma-niv­tti-pÆrvaka-j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃm evÃ7haæ niyojayitavya÷ / kim arthaæ ghore karmaïi sarve1ndriya-vyÃpÃra-rÆpe ÃtmÃ1valokana-virodhini karmaïi mÃæ niyojayasÅ7ti // ato miÓra-vÃkyena mÃæ mohayasÅ7va --- pratibhÃti / tathà hy ÃtmÃ1valokana-sÃdhana-bhÆtÃyÃ÷ sarve1ndriya-vyÃpÃro1parati-rÆpÃyÃ÷ j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃ÷ tad-viparyaya-rÆpaæ karma sÃdhanam, tad eva kurv iti vÃkyaæ viruddhaæ vyÃmiÓram eva / tasmÃd ekam amiÓra-rÆpaæ vÃkyaæ vada, yena vÃkyenÃ7ham anu«Âheya-rÆpaæ niÓcitya Óreya÷ prÃpnuyÃm // BhGR_3.1-2 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- loke 'smin dvi-vidhà ni«Âhà purà proktà mayÃ9nagha | j¤Ãna-yogena sÃÇkhyÃnÃæ karma-yogena yoginÃm || BhG_3.3 || pÆrvo1ktaæ na samyag-avadh­taæ tvayà / purà hy asmin loke vicitrÃ1dhikÃri-pÆrïe, dvi-vidhà ni«Âhà j¤Ãna-karma-vi«ayà yathÃ2dhikÃram asaÇkÅrïai9va mayo9ktà / na hi sarvo laukika÷ puru«a÷ saæjÃta-mok«Ã1bhilëas tadÃnÅm eva j¤Ãna-yogÃ1dhikÃre prabhavati, api tv anabhisaæhita-phalena kevala-parama-puru«Ã3rÃdhana-ve«eïÃ7nu«Âhitena karmaïà vidhvasta-svÃ1nta-mala÷, avyÃkule1ndriyo j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃm adhikaroti / "yata÷ prav­ttir bhÆtÃnÃæ yena sarvam idaæ tatam / sva-karmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷" iti parama-puru«Ã3rÃdhanai1ka-ve«atà karmaïÃæ vak«yate / ihÃ7pi, "karmaïy evÃ7dhikÃras te" ity-Ãdinà anabhisaæhita-phalaæ karma anu«Âheyaæ vidhÃya, tena vi«aya-vyÃkulatÃ-rÆpa-mohÃd uttÅrïa-buddhe÷ "prajahÃti yadà kÃmÃn" ity-Ãdinà j¤Ãna-yoga udita÷ / ata÷ sÃÇkhyÃnÃm eva j¤Ãna-yogena sthitir uktà / yoginÃæ tu karma-yogena / saÇkhyà buddhi÷ tad-yuktÃ÷ sÃÇkhyÃ÷ --- Ãtmai1ka-vi«ayayà buddhyà saæbandhina÷ sÃÇkhyÃ÷; atad-arhÃ÷ karma-yogÃ1dhikÃriïo yogina÷ / vi«aya-vyÃkula-buddhi-yuktÃnÃæ karma-yoge 'dhikÃra÷; avyÃkula-buddhÅnÃæ tu j¤Ãna-yoge 'dhikÃra ukta iti na kiæcid iha viruddhaæ vyÃmiÓram abhihitam // BhGR_3.3 // sarvasya laukikasya puru«asya mok«e1cchÃyÃæ jÃtÃyÃæ sahasai9va j¤Ãna-yogo du«kara ity Ãha --- na karmaïÃm anÃrambhÃn nai«karmyaæ puru«o 'Ónute | na ca saænyasanÃd eva siddhiæ samadhigacchati || BhG_3.4 || na ÓÃstrÅyÃïÃæ karmaïÃm anÃrambhÃd eva, puru«o nai«karmyaæ --- j¤Ãna-ni«ÂhÃæ prÃpnoti / na cÃ8rabdhasya ÓÃstrÅyasya tyÃgÃt; yato 'nabhisaæhita-phalasya parama-puru«Ã3rÃdhana-ve«asya karmaïa÷ siddhi÷ sà / atas tena vinà tÃæ na prÃpnoti / anabhisaæhita-phalai÷ karmabhir anÃrÃdhita-govindair avina«ÂÃ1nÃdi-kÃla-prav­ttÃ1nanta-pÃpa-sa¤cayair avyÃkule1ndriyatÃ-pÆrvikà Ãtma-ni«Âhà dussaæpÃdà // BhGR_3.4 // etad evo7papÃdayati --- na hi kaÓcit k«aïam api jÃtu ti«Âhaty akarma-k­t | kÃryate hy avaÓa÷ karma sarva÷ prak­ti-jair guïai÷ || BhG_3.5 || na hy asmin loke vartamÃna÷ puru«a÷ kaÓcit kadÃcid api karmÃ1kurvÃïas ti«Âhati; na kiæcit karomÅ7ti vyavasito 'pi sarva÷ puru«a÷ prak­ti-saæbhavai÷ sattva-rajas-tamobhi÷ prÃcÅna-karmÃ1nuguïaæ prav­ddhair guïai÷ svo1citaæ karma prati avaÓa÷ kÃryate -- pravartyate / ata ukta-lak«aïena karma-yogena prÃcÅnaæ pÃpa-saæcayaæ nÃÓayitvà guïÃæÓ ca sattvÃ3dÅn vaÓe k­tvà nirmalÃ1nta÷karaïena saæpÃdyo j¤Ãna-yoga÷ // BhGR_3.5 // anyathà j¤Ãna-yogÃya prav­tto mithyÃ4cÃro bhavatÅ7ty Ãha --- karme1ndriyÃïi saæyamya ya Ãste manasà smaran | indriyÃ1rthÃn vimƬhÃ3tmà mithyÃ4cÃra÷ sa ucyate || BhG_3.6 || avina«Âa-pÃpatayà ajitÃ1nta÷karaïa÷ Ãtma-j¤ÃnÃya prav­tto vi«aya-pravaïatayà Ãtmani vimukhÅk­ta-manÃ÷ vi«ayÃn eva smaran ya Ãste, anyathà saækalpya anyathà caratÅ7ti sa mithyÃ4cÃra ucyate / Ãtma-j¤ÃnÃyo7dyukto viparÅto vina«Âo bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_3.6 // yas tv indriyÃïi manasà niyamyÃ8rabhate 'rjuna | karme1ndriyai÷ karma-yogam asakta÷ sa viÓi«yate || BhG_3.7 || ata÷ pÆrvÃ1bhyasta-vi«aya-sajÃtÅye ÓÃstrÅye karmaïi indriyÃïy ÃtmÃ1valokana-prav­ttena manasà niyamya tai÷ svata eva karma-pravaïair indriyair asaÇga-pÆrvakaæ ya÷ karma-yogam Ãrabhate, so 'saæbhÃvyamÃna-pramÃdatvena j¤Ãna-ni«ÂhÃd api puru«Ãd viÓi«yate // BhGR_3.7 // niyataæ kuru karma tvaæ karmaæ jyÃsayo hy akarmaïa÷ | ÓarÅra-yÃtrÃ9pi ca te na prasiddhyed akarmaïa÷ || BhG_3.8 || niyataæ vyÃptam; prak­ti-saæs­«Âena hi vyÃptaæ karma, anÃdi-vÃsanayà prak­ti-saæs­«Âas tvaæ niyatatvena suÓakatvÃd asaæbhÃvita-pramÃdatvÃc ca karmaïa÷, karmai7va kuru; akarmaïa÷ j¤Ãna-ni«ÂhÃyà api karmai7va jyÃya÷ / "nai«karmyaæ puru«o 'Óunute" iti prakramÃd akarma-Óabdena j¤Ãna-ni«Âhai9vo7cyate / j¤Ãna-ni«ÂhÃ2dhikÃriïo 'py anabhyasta-pÆrvatayà hy aniyatatvena du÷ÓakatvÃt sapramÃdatvÃc ca j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃ÷, karma-ni«Âhai9va jyÃyasÅ; karmaïi kriyamÃïe ca Ãtma-yÃthÃtmya-j¤ÃnenÃ8tmano 'kart­tvÃ1nusandhÃnam anantaram eva vak«yate / ata Ãtma-j¤ÃnasyÃ7pi karma-yogÃ1ntargatatvÃt sa eva jyÃyÃn ity-artha÷ / karmaïo j¤Ãna-ni«ÂhÃyà jyÃyastva-vacanaæ j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃm adhikÃre saty evo7papadyate / yadi sarvaæ karma parityajya kevalaæ j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃm adhikÃro 'pi, tarhi akarmaïa÷ j¤Ãna-ni«Âhasya j¤Ãna-ni«Âho2pakÃriïÅ ÓarÅra-yÃtrÃ9pi na setsyati / yÃvat sÃdhana-samÃpti ÓarÅra-dhÃraïaæ cÃ7vaÓyaæ kÃryam / nyÃyÃ1rjita-dhanena mahÃ-yaj¤Ã3dikaæ k­tvà tac-chi«ÂÃ3Óanenai7va ÓarÅra-dhÃraïaæ kÃryam, "ÃhÃra-Óuddhau sattva-Óuddhi÷ sattva-Óuddhau dhrutvà sm­ti÷" ity-Ãdi-Órute÷ / "te tv aghaæ bhu¤jate pÃpà ye pacanty Ãtma-kÃraïÃt" iti vak«yate / ato j¤Ãna-ni«ÂhasyÃ7pi karmÃ1kurvato deha-yÃtrÃ9pi na setsyati / yato j¤Ãna-ni«ÂhasyÃ7pi dhriyamÃïa-ÓarÅrasya yÃvat-sÃdhana-samÃpti mahÃ-yaj¤Ã3di nitya-naimittikaæ karma avaÓyaæ kartavyam, yataÓ ca karma-yoge 'py Ãtmano 'kart­tva-bhÃvanayÃ0tma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃnam antarbhÆtam, yataÓ ca prak­ti-saæs­«Âasya karma-yoga÷ suÓako 'pramÃdaÓ ca, ato j¤Ãna-ni«ÂhÃ-yogyasyÃ7pi j¤Ãna-yogÃt karma-yogo jyÃyÃn / tasmÃt tvaæ karma-yogam eva kurv ity-abhiprÃya÷ // BhGR_3.8 // evaæ tarhi dravyÃ1rjanÃ3de÷ karmaïo 'haÇkÃra-mamakÃrÃ3di-sarve1ndriya-vyakulatÃ-garbhatvenÃ7sya puru«asya karma-vÃsanayà bandhanaæ bhavi«yatÅ7ty atrÃ8ha --- yaj¤Ã1rthÃt karmaïo 'nyatra loko 'yaæ karma-bandhana÷ | tad-arthaæ karma kaunteya mukta-saÇgas samÃcara || BhG_3.9 || yaj¤Ã3di-ÓÃstrÅya-karma-Óe«a-bhÆtÃd dravyÃ1rjanÃ3de÷ karmaïo 'nyatra ÃtmÅya-prayojana-Óe«a-bhÆte karmaïi kriyamÃïe ayaæ loka÷ karma-bandhano bhavati / atas tvaæ yaj¤Ã1rthaæ dravyÃ1rjanÃ3dikaæ karma samÃcara / tatrÃ8tma-prayojana-sÃdhanatayà ya÷ saÇga÷ tasmÃt saÇgÃn muktas tam samÃcara / evaæ mukta-saÇgena yaj¤Ã3dy-arthatayà karmaïi kriyamÃïe yaj¤Ã3dibhi÷ karmabhir ÃrÃdhita÷ parama-puru«o 'syÃ1nÃdi-kÃla-prav­tta-karma-vÃsanÃm ucchidya avyÃkulÃ3tmÃ1valokanaæ dadÃtÅ7ty-artha÷ // BhGR_3.9 // yaj¤a-Ói«Âenai7va sarva-puru«Ã1rtha-sÃdhana-ni«ÂhÃnÃæ ÓarÅra-dhÃraïa-kartavyatÃm, ayaj¤a-Ói«Âena ÓarÅra-dhÃraïaæ kurvatÃæ do«aæ cÃ8ha --- saha yaj¤ai÷ prajÃ÷ s­«Âvà puro9vÃca prajÃpati÷ | anena prasavi«yadhvam e«a vo 'stv i«Âa-kÃma-dhuk || BhG_3.10 || "patiæ viÓvasya" ity-Ãdi-Óruter nirupÃdhika÷ prajÃpati-Óabda÷ sarve3Óvaraæ viÓvasya sra«ÂÃraæ viÓvÃ3tmÃnaæ parÃyaïaæ nÃrÃyaïam Ãha / purà --- sarga-kÃle sa bhagavÃn prajÃpatir anÃdi-kÃla-prav­ttÃ1cit-saæsarga-vivaÓÃ÷ upasaæh­ta-nÃma-rÆpa-vibhÃgÃ÷ svasmin pralÅnÃ÷ sakala-puru«Ã1rthÃ1narhÃ÷ cetane1tara-kalpÃ÷ prajÃ÷ samÅk«ya parama-kÃruïikas tad-ujjÅvayi«ayà svÃ3rÃdhana-bhÆta-yaj¤a-nirv­ttaye yaj¤ai÷ saha tÃ÷ s­«Âvai9vam uvÃca --- anena yaj¤ena prasavi«yadhvam, Ãtmano v­ddhiæ kurudhvam; e«a vo yaj¤a÷ parama-puru«Ã1rtha-lak«aïa-mok«Ã3khyasya kÃmasya tad-anuguïÃnÃaæ ca kÃmÃnÃæ prapÆrayità bhavatu // BhGR_3.10 // katham? devÃn bhÃvayatÃ7nena te devà bhÃvayantu va÷ | parasparaæ bhÃvayanta÷ Óreya÷ param avÃpsyatha || BhG_3.11 || anena devatÃ4rÃdhana-bhÆtena devÃn mac-charÅra-bhÆtÃn mad-ÃtmakÃn ÃrÃdhayata / "ahaæ hi sarva-yaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca" iti hi vak«yate / yaj¤enÃ8rÃdhitÃs te devà mad-ÃtmakÃ÷ svÃ3rÃdhanÃ1pek«itÃ1nna-pÃnÃ3dikair yu«mÃn pu«ïantu / evaæ parasparaæ bhÃvayanta÷ paraæ Óreyo mok«Ã3khyam avÃpsyatha // BhGR_3.11 // i«ÂÃn bhogÃn hi vo devà dÃsyante yaj¤a-bhÃvitÃ÷ | tair dattÃn apradÃyai7bhyo yo bhuÇkte stena eva sa÷ || BhG_3.12 || yaj¤a-bhÃvitÃ÷ --- yaj¤enÃ8rÃdhitÃ÷ mad-Ãtmakà devÃ÷ i«ÂÃn vo dÃsyante uttama-puru«Ã1rtha-lak«aïaæ mok«aæ sÃdhayatÃæ ye i«Âà bhogÃs tÃn pÆrva-pÆrva-yaj¤a-bhÃvità devà dÃsyante uttaro1ttarÃ3rÃdhano1pek«itÃn sarvÃn bhogÃn vo dÃsyante ity-artha÷ / svÃ3rÃdhanÃ1rthatayà tair dattÃn bhogÃn tebhyo 'pradÃya yo bhuÇkte cora eva sa÷ / couryaæ hi nÃma anyadÅye tat-prayojanÃyai7va parikÊpte vastuni svakÅyatÃ-buddhiæ k­tvà tena svÃ3tma-po«aïam / ato 'sya na parama-puru«Ã1rthÃ1narhatÃ-mÃtram; api tu niraya-gÃmitvaæ ca bhavi«yatÅ7ty-abhiprÃya÷ // BhGR_3.12 // tad eva viv­ïoti -- yaj¤a-Ói«ÂÃ3Óinas santo mucyante sarva-kilvi«ai÷ | te tv aghaæ bhu¤jate pÃpà ye pacanty Ãtma-kÃraïÃt || BhG_3.13 || indrÃ3dy-ÃtmanÃ9vasthita-parama-puru«Ã3rÃdhanÃ1rthatayai9va dravyÃïy upÃdÃya vipacya tair yathÃ2vasthitaæ parama-puru«am ÃrÃdhya tac-chi«ÂÃ3Óanena ye ÓarÅra-yÃtrÃæ kurvate, te tv anÃdi-kÃlo1pÃrjitai÷ kilbi«ai÷ Ãtma-yÃthÃtmyÃ1valokana-virodhibhi÷ sarvair mucyante / ye tu parama-puru«eïe7ndrÃ3dy-Ãtmanà svÃ3rÃdhanÃya dattÃni ÃtmÃ1rthatyo9pÃdÃya vipacyÃ7Ónanti, te pÃpÃ4tmano 'gham eva bhu¤jate / agha-pariïÃmitvÃd agham ity ucyate / ÃtmÃ1valokana-vimukhÃ÷ narakÃyai7va pacante // BhGR_3.13 // punar api loka-d­«Âyà ÓÃstra-d­«Âyà ca sarvasya yaj¤a-mÆlatvaæ darÓayitvà yaj¤Ã1nuvartanasyÃ7vaÓya-kÃryatÃm ananuvartane do«aæ cÃ8ha --- annÃd bhavanti bhÆtÃni parjanyÃd anna-saæbhava÷ | yaj¤Ãd bhavati parjanyo yaj¤a÷ karma-samudbhava÷ || BhG_3.14 || karma brahmo1dbhavaæ viddhi brahmÃ7k«ara-samudbhavam | tasmÃt sarva-gataæ brahma nityaæ yaj¤e prati«Âhitam || BhG_3.15 || evaæ pravartitaæ cakraæ nÃ7nuvartayatÅ7ha ya÷ | aghÃ3yur indriyÃ3rÃmo moghaæ pÃrtha sa jÅvati || BhG_3.16 || "annÃt sarvÃïi bhÆtÃni bhavanti parjanyÃc cÃ7nna-saæbhava÷" iti sarva-loka-sÃk«ikam / yaj¤Ãt parjanyo bhavatÅ7ti ca ÓÃstreïÃ7vagamyate, "agnau prÃstÃ3huti÷ samyag-Ãdityam upati«Âhate / ÃdityÃj jÃyate v­«Âi÷" ity-Ãdinà / yaj¤aÓ ca dravyÃ1rjanÃ3di-kart­-vyÃpÃra-rÆpa-karma-samudbhava÷, karma ca brahmo1dbhavam / atra ca brahma-Óabda-nirdi«Âaæ prak­ti-pariïÃma-rÆpaæ ÓarÅram / "tasmÃd etad brahma nÃma rÆpam annaæ ca jÃyate" iti hi brahma-Óabdena prak­ti-nirdi«Âà / ihÃ7pi "mama yonir mahad brahma" iti vak«yate / ata÷ karma brahmo1dbhavam iti prak­ti-pariïÃma-rÆpa-ÓarÅro1dbhavaæ karme7ty-uktaæ bhavati / brahmÃ1k«ara-samudbhavam ity atrÃ7k«ara-Óabda-nirdi«Âo jÅvÃ3tmÃ, anna-pÃnÃ3dinà t­ptÃ1k«arÃ1dhi«Âhitaæ ÓarÅraæ karmaïe prabhavatÅ7ti karma-sÃdhana-bhÆtaæ ÓarÅram ak«ara-samudbhavam; tasmÃt sarva-gataæ brahma sarvÃ1dhikÃri-gataæ ÓarÅraæ nityaæ yaj¤e prati«Âhitaæ --- yaj¤a-mÆlam ity-artha÷ / evaæ parama-puru«eïa pravartitam idaæ cakram annÃd bhÆta-Óabda-nirdi«ÂÃni sajÅvÃni ÓarÅrÃïi, paryjanyÃd annam, yaj¤Ãt parjanya÷, yaj¤aÓ ca kart­-vyÃpÃra-rÆpÃt karmaïa÷, karma ca sajÅvÃc charÅrÃt, sajÅvaæ ÓarÅraæ punar apy annÃd ity anyonya-kÃrya-kÃraïa-bhÃvena cakravat parivartamÃnam iha sÃdhane vartamÃno ya÷ karma-yogÃ1dhikÃrÅ j¤Ãna-yogÃ1dhikÃrÅ và nÃ7nuvartayati na pravartayati, yaj¤a-Ói«Âena deha-dhÃraïam akurvan so 'ghÃ3yur bhavati / aghÃ3rambhÃyai7va yasyÃ8yu÷, agha-pariïataæ vÃ, ubhaya-rÆpaæ và so 'ghÃ3yu÷ / ata eve7ndriyÃ3rÃmo bhavati, nÃ8tmÃ3rÃma÷; indriyÃïy evÃ7syo7dyÃnÃni bhavanti; ayaj¤a-Ói«Âa-vardhita-deha-manastveno7drikta-rajas-tamaska÷ ÃtmÃ1valokana-vimukhatayà vi«aya-bhogai1ka-ratir bhavati / ato j¤Ãna-yogÃ3dau yatamÃno 'pi ni«phala-prayatnatayà moghaæ pÃrtha sa jÅvati // BhGR_3.14 //15//16// asÃdhanÃ3yattÃ3tma-darÓanasya muktasye7va mahÃ-yaj¤Ã3di-varïÃ3Óramo1cita-karmÃ1nÃrambha ity Ãha yas tv Ãtma-ratir eva syÃd Ãtma-t­ptaÓ ca mÃnava÷ | Ãtmany eva ca saætu«Âas tasya kÃryaæ na vidyate || BhG_3.17 || nai7va tasya k­tenÃ7rtho nÃ7k­tene7ha kaÓcana | na cÃ7sya sarva-bhÆte«u kaÓcid artha-vyapÃÓraya÷ || BhG_3.18 || yas tu j¤Ãna-yoga-karma-yoga-sÃdhana-nirapek«a÷ svata evÃ8tma-rati÷ ÃtmÃ1bhimukha÷, Ãtmanai9va t­pta÷ nÃ7nna-pÃnÃ3dibhir Ãtma-vyatiriktai÷, Ãtmany eva ca santu«Âa÷, no7dyÃna-srak-candana-gÅta-vÃditra-n­ttÃ3dau, dhÃraïa-po«aïa-bhogyÃ3dikaæ sarvam atmai9va yasya, tasyÃ8tma-darÓanÃya kartavyaæ na vidyate, svata eva sarvadà d­«ÂÃ3tma-sva-rÆpatvÃt / ata eva tasyÃ8tma-darÓanÃya k­tena tat-sÃdhanena nÃ7rtha÷ na kiæcit prayojanam; ak­tenÃ8tma-darÓana-sÃdhanena na kaÓcid anartha÷; asÃdhanÃ3yattÃ3tma-darÓanatvÃt / svata evÃ8tma-vyatirikta-sakalÃ1cid-vastu-vimukhasyÃ7sya sarve«u prak­ti-pariïÃma-viÓe«e«v ÃkÃÓÃ3di«u sakÃrye«u na kaÓcit prayojanatayà sÃdhanatayà và vyapÃÓraya÷; yatas tad-vimukhÅkaraïÃya sÃdhanÃ3rambha÷; sa hi mukta eva // BhGR_3.17 //18// tasmÃd asaktas satataæ kÃryaæ karma samÃcara | asakto hy Ãcaran karma param Ãpnoti puru«a÷ || BhG_3.19 || yasmÃd asÃdhanÃ3yattÃ3tma-darÓanasyai7va sÃdhanÃ1prav­tti÷, yasmÃc ca sÃdhane prav­ttasyÃ7pi suÓakatvÃc ca apramÃdatvÃd antargatÃ3tma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃnatvÃc ca j¤Ãna-yogino 'pi mÃtrayà karmÃ1nuv­tty-apek«atvÃc ca karma-yoga evÃ8tma-darÓana-nirv­ttau ÓreyÃn, tasmÃd asaÇga-pÆrvakaæ kÃryam ity eva satataæ yÃvad-Ãtma-prÃpti karmai7va samÃcara / asakta÷, kÃryam iti vak«yamÃïÃ1kart­tvÃ1nusandhÃna-pÆrvakaæ ca karmÃ7caran puru«a÷ karma-yogenai7va param Ãpnoti ÃtmÃnaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_3.19 // karmaïai9va hi saæsiddhim Ãsthità janakÃ3daya÷ | yato j¤Ãna-yogÃ1dhikÃriïo 'pi karma-yoga evÃ8tma-darÓane ÓreyÃn; ata eva hi janakÃ3dayo rÃja-r«ayo j¤ÃninÃm agresarÃ÷ karma-yogenai7va saæsiddhim ÃsthitÃ÷ ÃtmÃnaæ prÃptavanta÷ // evaæ prathamaæ mumuk«or j¤Ãna-yogÃ1narhatayà karma-yogÃ1dhikÃriïa÷ karma-yoga eva kÃrya ity uktvà j¤Ãna-yogÃ1dhikÃriïo 'pi j¤Ãna-yogÃt karma-yoga eva ÓreyÃn iti sahetukam uktam / idÃnÅæ Ói«Âatayà vyapadeÓyasya sarvathà karma-yoga eva kÃrya ity ucyate --- loka-saægraham evÃ7pi saæpaÓyan kartum arhasi || BhG_3.20 || yad yad Ãcarati Óre«Âhas tat tad eve7taro jana÷ | sa yat pramÃïaæ kurute lokas tad anuvartate || BhG_3.21 || loka-saægrahaæ paÓyann api karmai7va kartum arhasi / Óre«Âha÷ k­tsna-ÓÃstra-j¤ÃtayÃ9nu«ÂhÃt­tayà ca prathito yad yad Ãcarati, tat tad evÃ7k­tsna-vij jano 'py Ãcarati; anu«ÂhÅyamÃnam api karma Óre«Âho yat pramÃïaæ yad-aÇga-yuktam anuti«Âhati tad-aÇga-yuktam evÃ7k­tsna-vil-loko 'py anuti«Âhati / ato loka-rak«Ã2rthaæ Ói«Âatayà prathitena Óre«Âhena sva-varïÃ3Óramo1citaæ karma sakalaæ sarvadà anu«Âheyam; anyathà loka-nÃÓa-janitaæ pÃpaæ j¤Ãna-yogÃd apy enaæ pracyÃvayet // BhGR_3.21 // na me pÃrthÃ7sti kartavyaæ tri«u loke«u kiæcana | nÃ7navÃptam avÃptavyaæ varta eva ca karmaïi || BhG_3.22 || na me sarve3ÓvarasyÃ8pta-kÃmasya sarva-j¤asya satya-saÇkalpasya tri«u loke«u deva-manu«yÃ3di-rÆpeïa svacchandato vartamÃnasya kiæcid api kartavyam asti, yato 'navÃptaæ karmaïÃ9vÃptavyaæ na kiæcid apy asti / athÃ7pi loka-rak«Ãyai karmaïy eva varte // BhGR_3.22 // yadi hy ahaæ na varteyaæ jÃtu karmaïy atandrita÷ | mama vartmÃ7nuvartante manu«yÃ÷ pÃrtha sarvaÓa÷ || BhG_3.23 || utsÅdeyur ime lokà na kuryÃæ karma ced aham | saækarasya ca kartà syÃm upahanyÃm imÃ÷ prajÃ÷ || BhG_3.24 || ahaæ sarve3Óvara÷ satya-saÇkalpa÷ sva-saÇkalpa-k­ta-jagad-udaya-vibhava-laya-lÅla÷ chandato jagad-upak­ti-martyo jÃto 'pi manu«ye«u Ói«Âa-janÃ1gresara-vasu-deva-g­he 'vatÅrïas tat-kulo1cite karmaïy atandritas sarvadà yadi na varteya, mama Ói«Âa-janÃ1gresara-vasu-deva-sÆnor vartma ak­tsna-vida÷ Ói«ÂÃ÷ sarva-prakÃreïÃ7yam eva dharma ity anuvartante; te ca sva-kartavyÃ1nanu«ÂhÃnena akaraïe pratyavÃyena ca ÃtmÃnam alabdhvà niraya-gÃmino bhaveyu÷ / ahaæ kulo1citaæ karma na cet kuryÃm, evam eva sarve Ói«Âa-lokà mad-ÃcarÃ3yatta-dharma-niÓcayÃ÷ akaraïÃd evo7tsÅdeyu÷ na«Âà bhaveyu÷ / ÓÃstrÅyÃ3cÃrÃ1nanupÃlanÃt sarve«Ãæ Ói«Âa-kulÃnÃæ saækarasya ca kartà syÃm / ata eve7mÃ÷ prajÃ÷ upahanyÃm / evam eva tvam api Ói«Âa-janÃ1gresara-pÃï¬u-tanayo yudhi«ÂhirÃ1nujo 'rjunas san yadi j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃm adhikaro«i; tatas tvad-ÃcÃrÃ1nuvartino 'k­tsna-vida÷ Ói«Âà mumuk«ava÷ svÃ1dhikÃram ajÃnanta÷ karma-ni«ÂhÃyÃæ nÃ7dhikurvanto vinaÓyeyu÷ / ato vyapadeÓyena vidu«Ã karmai7va kartavyam // BhGR_3.23 //24// saktÃ÷ karmaïy avidvÃæso yathà kurvanti bhÃrata | kuryÃd vidvÃæs tathÃ9saktaÓ cikÅr«ur loka-saægraham || BhG_3.25 || na buddhi-bhedaæ janayed aj¤ÃnÃæ karma-saÇginÃm | jo«ayet sarva-karmÃïi vidvÃn yukta÷ samÃcaran || BhG_3.26 || avidvÃæsa÷ Ãtmany ak­tsna-vida÷, karmaïi saktÃ÷ karmaïy avarjanÅya-saæbandhÃ÷ Ãtmany ak­tsna-vittayà tad-abhyÃsa-rÆpa-j¤Ãna-yoge 'nadhik­tÃ÷ karma-yogÃ1dhikÃriïa÷ karma-yogam eva yathà Ãtma-darÓanÃya kurvate, tathà Ãtmani k­tsna-vittayà karmaïy asakta÷ j¤Ãna-yogÃ1dhikÃra-yogyo 'pi vyapadeÓya÷ Ói«Âo loka-rak«Ã2rthaæ svÃ3cÃreïa Ói«Âa-lokÃnÃæ dharma-niÓcayaæ cikÅr«u÷ karma-yogam eva kuryÃt / aj¤ÃnÃm Ãtmany ak­tsna-vittayà j¤Ãna-yogo1pÃdÃnÃ1ÓaktÃnÃæ mumuk«ÆïÃæ karma-saÇginÃm anÃdi-karma-vÃsanayà karmaïy eva niyatatvena karma-yogÃ1dhikÃriïÃæ karma-yogÃd anyad ÃtmÃ1valokana-sÃdhanam astÅ7ti na buddhi-bhedaæ janayet / kiæ tarhi? Ãtmani k­tsna-vittayà j¤Ãna-yoga-Óakto 'pi pÆrvo1kta-rÅtyÃ, "karma-yoga eva j¤Ãna-yoga-nirapek«a÷ ÃtmÃ1valokana-sÃdhanam" iti buddhyà yukta÷ karmai7vÃ8caran sakala-karmasu ak­tsna-vidÃæ prÅtiæ janayet // BhGR_3.25 //26// karma-yogam anuti«Âhato vidu«o 'vidu«aÓ ca viÓe«aæ pradarÓayan karma-yogÃ1pek«itam Ãtmano 'kart­tvÃ1nusandhÃna-prakÃram upadiÓati --- prak­te÷ kriyamÃïÃïi guïai÷ karmÃïi sarvaÓa÷ | ahaÇkÃra-vimƬhÃ3tmà kartÃ9ham iti manyate || BhG_3.27 || tattva-vit tu mahÃ-bÃho guïa-karma-vibhÃgayo÷ | guïà guïe«u vartanta iti matvà na sajjate || BhG_3.28 || prak­ter guïai÷ sattvÃ3dibhi÷ svÃ1nurÆpaæ kriyamÃïÃni karmÃïi prati ahaÇkÃra-vimƬhÃ3tmÃ, ahaæ karte9ti manyate; ahaÇkÃreïa vimƬha Ãtmà yasyÃ7sÃv ahaÇkÃra-vimƬhÃ3tmÃ; ahaÇkÃro nÃma anaham-arthe prak­tÃv aham-abhimÃna÷; tena aj¤Ãta-sva-rÆpo guïa-karmasu ahaæ karte9ti manyata ity-artha÷ / guïa-karma-vibhÃgayo÷ sattvÃ3di-guïa-vibhÃge tat-tat-karma-vibhÃge ca tattva-vit, guïÃs sattvÃ3daya÷ guïe«u sve«u kÃrye«u vartanta iti matvà guïa-karmasu ahaæ karte9ti na sajjate // BhGR_3.27 //28// prak­ter guïa-saæmƬhÃ÷ sajjante guïa-karmasu | tÃn ak­tsna-vido mandÃn k­tsna-vin na vicÃlayet || BhG_3.29 || ak­tsna-vida÷ svÃ3tma-darÓanÃya prav­ttÃ÷ prak­ti-saæs­«Âatayà prak­ter guïair yathÃ2vasthitÃ3tmani saæmƬhÃ÷ guïa-karmasu kriyÃsv eva sajjante, na tad-viviktÃ3tma-sva-rÆpe / atas te j¤Ãna-yogÃya na prabhavantÅ7ti karma-yoga eva te«Ãm adhikÃra÷ / evaæ-bhÆtÃæs tÃn mandÃn ak­tsna-vida÷ k­tsna-vit svayaæ j¤Ãna-yogÃ1vasthÃnena na vicÃlayet / te kila mandÃ÷ Óre«Âha-janÃ3cÃrÃ1nuvartina÷ karma-yogÃd utthitam enaæ d­«Âvà karma-yogÃt pracalita-manaso bhaveyu÷ / ata÷ Óre«Âha÷ svayam api karma-yoge ti«Âhan Ãtma-yÃthÃtmya-j¤ÃnenÃ8tmano 'kart­tvam anusandhÃna÷, karma-yoga evÃ8tmÃ1valokane nirapek«a-sÃdhanam iti darÓayitvà tÃn ak­tsna-vido jo«ayed ity-artha÷ / j¤Ãna-yogÃ1dhikÃriïo 'pi j¤Ãna-yogÃd asyai7va jyÃyastvaæ pÆrvam evo7ktam / ato vyapadeÓyo loka-saægrahÃyai7tam eva kuryÃt // BhGR_3.29 // prak­ti-viviktÃ3tma-sva-bhÃva-nirÆpaïena guïe«u kart­tvam Ãropya karmÃ1nu«ÂhÃna-prakÃra ukta÷ --- guïe«u kart­tvÃ1nusandhÃnaæ ce7dam eva --- Ãtmano na sva-rÆpa-prayuktam idaæ kart­tvam, api tu guïa-samparka-k­tam iti prÃptÃ1prÃpta-vivekena guïa-k­tam ity anusandhÃnam --- idÃnÅm ÃtmanÃæ parama-puru«a-ÓarÅratayà tan-niyÃmyatva-sva-rÆpa-nirÆpaïena bhagavati puru«o1ttame sarvÃ3tma-bhÆte guïa-k­taæ ca kart­tvam Ãropya karma-kartavyato9cyate --- mayi sarvÃïi karmÃïi saænyasyÃ7dhyÃtma-cetasà | nirÃÓÅr nirmamo bhÆtvà yudhyasva vigata-jvara÷ || BhG_3.30 || mayi sarve3Óvare sarva-bhÆtÃ1ntarÃ3tma-bhÆte sarvÃïi karmÃïy adhyÃtma-cetasà saænyasya, nirÃÓÅr nirmamaÓ ca vigata-jvaro yuddhÃ3dikaæ sarvaæ coditaæ karma kuru«va / Ãtmani yac ceta÷ tad adhyÃtma-ceta÷ / Ãtma-sva-rÆpa-vi«ayeïa Óruti-Óata-siddhena j¤Ãnene7ty-artha÷ / "anta÷ pravi«Âa÷ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃ3tmà ..... anta÷ pravi«Âaæ kartÃram etam" "Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati, sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy-am­ta÷" ity evam ÃdyÃ÷ Órutaya÷ parama-puru«a-pravartyaæ tac-charÅra-bhÆtam enam ÃtmÃnam, parama-puru«aæ ca pravartayitÃram Ãcak«ate / sm­tayaÓ ca "praÓÃsitÃraæ sarve«Ãm" ity-ÃdyÃ÷ / "sarvasya cÃ7haæ h­di san-nivi«Âo matta÷ sm­tir j¤Ãnam apohanaæ ca", "ÅÓvaras sarva-bhÆtÃnÃæ h­d-deÓe 'rjuna ti«Âhati / bhrÃmayan sarva-bhÆtÃni yantrÃ3rƬhÃni mÃyayà // BhGR_3." iti vak«yate / ato mac-charÅratayà mat-pravarty-Ãtma-sva-rÆpÃ1nusandhÃnena sarvÃïi karmÃïi mayai9va kriyamÃïÃnÅ7ti mayi parama-puru«e saænyasya, tÃni ca kevalaæ mad-ÃrÃdhanÃnÅ7ti k­tvà tat-phale nirÃÓÅ÷, tata eva tatra karmaïi mamatÃ-rahito bhÆtvà vigata-jvaro yuddhÃ3dikaæ kuru«va -- - svakÅyenÃ8tmanà kartrà svakÅyaiÓ co7pakaraïai÷ svÃ3rÃdhanai1ka-prayojanÃya parama-puru«a÷ sarva-Óe«Å sarve3Óvara÷ svayam eva sva-karmÃïi kÃrayatÅ7ty anusandhÃya, karmas mamatÃ-rahita÷, prÃcÅnenÃ7nÃdi-kÃla-prav­ttÃ1nanta-pÃpa-sa¤cayena katham ahaæ bhavi«yÃmÅ7ty evaæ-bhÆtÃ1ntarjvara-vinirmukta÷, parama-puru«a eva karmabhir ÃrÃdhito bandhÃn mocayi«yatÅ7ti sukhena karma-yogam eva kuru«v ity-artha÷ / "tam ÅÓvarÃïÃæ paramaæ mahe4Óvaraæ taæ daivatÃnÃæ paramaæ ca daivatam", "patiæ viÓvasya" , "patiæ patÅnÃm" ity-Ãdi-Óruti-siddhiæ hi sarve3Óvaratvaæ sarva-Óe«itvaæ ca / ÅÓvaratvam niyant­tvam, Óe«itvaæ patitvam // BhGR_3.30 // ayam eva sÃk«Ãd upani«at-sÃra-bhÆto 'rtha ity-Ãha --- ye me matam idaæ nityam anuti«Âhanti mÃnavÃ÷ | ÓraddhÃvanto 'nasÆyanto mucyante te 'pi karmabhi÷ || BhG_3.31 || ye mÃnavÃ÷ ÓÃstrÃ1dhikÃriïa÷ ayam eva ÓÃstrÃ1rtha iti etan me mataæ niÓcitya tathÃ9nuti«Âhanti, ye cÃ7nanuti«Âhanto 'py asmin ÓÃstrÃ1rthe ÓraddadhÃnà bhavanti, ye cÃ7ÓraddadhÃnà api evaæ ÓÃstrÃ1rtho na saæbhavatÅ7ti nÃ7bhyasÆyanti --- asmin mahÃ-guïe ÓÃstrÃ1rthe do«am anÃvi«kurvanto bhavantÅ7ty-artha÷ --- te sarve bandha-hetubhir anÃdi-kÃlÃ3rabdhais sarvai÷ karmabhir mucyante; te 'pi ity api-ÓabdÃd e«Ãæ p­thak-karaïam / idÃnÅm ananuti«Âhanto 'py asmin ÓÃstrÃ1rthe ÓraddadhÃnà anabhyasÆyavaÓ ca Óraddhayà cÃ7nasÆyayà ca k«Åïa-pÃpÃ÷ acireïe7mam eva ÓÃstrÃ1rtham anu«ÂhÃya mucyanta ity-artha÷ // BhGR_3.31 // bhagavad-abhimatam aupani«adam artham ananuti«ÂhatÃm aÓraddadhÃnÃnÃm abhyasÆyatÃæ ca do«am Ãha --- ye tv etad abhyasÆyanto nÃ7nuti«Âhanti me matam | sarva-j¤Ãna-vimƬhÃæs tÃn viddhi na«ÂÃn acetasa÷ || BhG_3.32 || ye tv etat sarvam Ãtma-vastu mac-charÅratayà mad-ÃdhÃraæ mac-che«a-bhÆtaæ mad-eka-pravartyam iti me mataæ nÃ7nuti«Âhanti nai7vam anusandhÃya sarvÃïi karmÃïi kurvate, ye ca na Óraddadhate, ye cÃ7bhyasÆyanto vartante --- tÃn sarve«u j¤Ãne«u viÓe«eïa mƬhÃn tata eva na«ÂÃn, acetaso viddhi; ceta÷-kÃryaæ hi vastu-yÃthÃtmya-niÓcaya÷; tad-abhÃvÃd acetasa÷; viparÅta-j¤ÃnÃ÷ sarvatra vimƬhÃÓ ca // BhGR_3.32 // evaæ prak­ti-saæsargiïas tad-guïo1dreka-k­taæ kart­tvam, tac ca parama-puru«Ã3yattam ity anusandhÃya karma-yoga-yogyena j¤Ãna-yoga-yogyena ca karma-yogasya suÓakatvÃd apramÃdatvÃd antargatÃ3tma-j¤Ãnatayà nirapek«atvÃt, itarasya duÓÓakatvÃt sapramÃdatvÃc ÓarÅra-dhÃraïÃ3dy-arthatayà karmÃ1pek«atvÃt karma-yoga eva kartavya÷; vyapadeÓyasya tu viÓe«ata÷ sa eva kartavya÷ iti co7ktam / ata÷ param adhyÃya-Óe«eïa j¤Ãna-yogasya duÓÓakatayà sapramÃdato9cyate --- sad­Óaæ ce«Âate svasyÃ÷ prak­ter j¤ÃnavÃn api | prak­tiæ yÃnti bhÆtÃni nigraha÷ kiæ kari«yati || BhG_3.33 || prak­ti-viviktam Åd­Óam Ãtma-sva-rÆpam, tad eva sarvadÃ9nusandheyam iti ca ÓÃstrÃïi pratipÃdayantÅ7ti j¤ÃnavÃn api svasyÃ÷ prak­te÷ prÃcÅna-vÃsanÃyÃs sad­Óaæ prÃk­ta-vi«aye«v eva ce«Âate; kuta÷? prak­tiæ yÃnti bhÆtÃni --- acit-saæs­«Âà jantavo 'nÃdi-kÃla-prav­tta-vÃsanÃm evÃ7nuyÃnti; tÃni vÃsanÃ2nuyÃyÅni bhÆtÃni ÓÃstra-k­to nigraha÷ kiæ kari«yati // BhGR_3.33 // prak­ty-anuyÃyitva-prakÃram Ãha --- indriyasye7ndriyasyÃ7rthe rÃga-dve«au vyavasthitau | tayor na vaÓam Ãgacchet tau hy asya paripanthinau || BhG_3.34 || ÓrotrÃ3di-j¤Ãne1ndriyasyÃ7rthe ÓabdÃ3dau vÃg-Ãdi-karme1ndriyasya cÃ7rthe vacanÃ3dau prÃcÅna-vÃsanÃ-janita-tad-anububhÆ«Ã-rÆpo yo rÃgo 'varjanÅyo vyavasthita÷; tad-anubhave pratihate cÃ7varjanÅyo yo dve«o vyavasthita÷, tÃv evaæ j¤Ãna-yogÃya yatamÃnaæ niyamita-sarve1ndriyaæ sva-vaÓe k­tvà prasahya sva-kÃrye«u saæyojayata÷ / tataÓ cÃ7yam Ãtma-sva-rÆpÃ1nubhava-vimukho vina«Âo bhavati / j¤Ãna-yogÃ3rambheïa rÃga-dve«a-vaÓam Ãgamya na vinaÓyet / tau hi rÃga-dve«au asya durjayau ÓatrÆ --- j¤ÃnÃ1bhyÃsaæ vÃrayata÷ // BhGR_3.34 // ÓreyÃn sva-dharmo viguïa÷ para-dharmÃt svanu«ÂhitÃt | sva-dharme nidhanaæ Óreya÷ para-dharmo bhayÃ3vaha÷ || BhG_3.35 || ata÷ suÓakatayà sva-dharma-bhÆta÷ karma-yogo viguïo 'py apramÃda-garbha÷ prak­ti-saæs­«Âasya duÓÓakatayà para-dharma-bhÆtÃj j¤Ãna-yogÃt saguïÃd api kiæcit kÃlam anu«ÂhitÃt sapramÃdÃc chreyÃn; svenai7vo7pÃdÃtuæ yogyatayà sva-dharma-bhÆte karma-yoge vartamÃnasyai7kasmin janmany aprÃpta-phalatayà nidhanam api Óreya÷, anantarÃ3ya-hatatayÃ9nantara-janmany api avyÃkula-karma-yogÃ3rambha-saæbhavÃt / prak­ti-saæs­«Âasya svenai7vo7pÃdÃtum aÓakyatayà para-dharma-bhÆto j¤Ãna-yoga÷ pramÃda-garbhatayà bhayÃ3vaha÷ // BhGR_3.35 // arjuna uvÃca --- atha kena prayukto 'yaæ pÃpaæ carati pÆru«a÷ | anicchann api vÃr«ïeya balÃd iva niyojita÷ || BhG_3.36 || athÃ7yaæ j¤Ãna-yogÃya prav­tta÷ puru«a÷ svayaæ vi«ayÃn anubhavitum anicchann api kena prayukto vi«ayÃ1nubhava-rÆpaæ pÃpaæ balÃn niyojita iva carati // BhGR_3.36 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- kÃma e«a krodha e«a rajo-guïa-samudbhava÷ | mahÃ2Óano mahÃ-pÃpmà viddhy enam iha vairiïam || BhG_3.37 || asyo7dbhavÃ1bhibhava-rÆpeïa vartamÃna-guïa-maya-prak­ti-saæs­«Âasya j¤ÃnÃyÃ8rabdhasya rajo-guïa-samudbhava÷ prÃcÅna-vÃsanÃ-janita÷ ÓabdÃ3di-vi«aya÷ kÃmo mahÃ4Óana÷ Óatru÷ vi«aye«v enam Ãkar«ati / e«a eva pratihata-gati÷ pratihati-hetu-bhÆta-cetanÃn prati krodha-rÆpeïa pariïato mahÃ-pÃpmà para-hiæsÃ4di«u pravartayati / enaæ rajo-guïa-samudbhavaæ saha-jaæ j¤Ãna-yoga-virodhinaæ vairiïaæ viddhi // BhGR_3.37 // dhÆmenÃ8vriyate vahnir yathÃ0darÓo malena ca | yatho9lbenÃ8v­to garbhas tathà tene7dam Ãv­tam || BhG_3.38 || yathà dhÆmena vahnir Ãvriyate, yathà ÃdarÓo malena, yathà ca ulbenÃ8v­to garbha÷, tathà tena kÃmena idaæ jantu-jÃtam Ãv­tam // BhGR_3.38 // Ãvaraïa-prakÃram Ãha --- Ãv­taæ j¤Ãnam etena j¤Ãnino nitya-vairiïà | kÃma-rÆpeïa kaunteya du«pÆreïÃ7nalena ca || BhG_3.39 || asya janto÷ j¤Ãnina÷ j¤Ãna-sva-bhÃvasyÃ8tma-vi«ayaæ j¤Ãnam etena --- kÃma-kÃreïa vi«aya-vyÃmoha-jananena nitya-vairiïà Ãv­tam; du«pÆreïa --- prÃpty-anarha-vi«ayeïa, analena ca --- paryÃpti-rahitena // BhGR_3.39 // kair upakaraïair ayaæ kÃma ÃtmÃnam adhi«ÂhitÅ7ty atrÃ8ha --- indriyÃïi mano buddhir asyÃ7dhi«ÂhÃnam ucyate | etair vimohayaty e«a j¤Ãnam Ãv­tya dehinam || BhG_3.40 || adhiti«Âhaty ebhir ayaæ kÃma ÃtmÃnam itÅ7ndriyÃïi mano buddhir asyÃ7dhi«ÂhÃnam; etair indriya-mano-buddhibhi÷ kÃmo 'dhi«ÂhÃna-bhÆtair vi«aya-pravaïair dehinaæ prak­ti-saæs­«Âaæ j¤Ãnam Ãv­tya vimohayati --- vividhaæ mohayati, Ãtma-j¤Ãna-vimukhaæ vi«ayÃ1nubhava-paraæ karotÅ7ty-artha÷ // BhGR_3.40 // tasmÃt tvam indriyÃïy Ãdau niyamya bharata-r«abha | pÃpmÃnaæ prajahi hy enaæ j¤Ãna-vij¤Ãna-nÃÓanam || BhG_3.41 || yasmÃt sarve1ndriya-vyÃpÃro1parati-rÆpe j¤Ãna-yoge prav­ttasyÃ7yaæ kÃma-rÆpa÷ Óatru÷ vi«ayÃ1bhimukhya-karaïena Ãtmani vaimukhyaæ karoti, tasmÃt prak­ti-saæs­«Âataye9ndriya-vyÃpÃra-pravaïastvam Ãdau --- mok«o1pÃyÃ3rambha-samaya eva, indriya-vyÃpÃra-rÆpe karma-yoge indriyÃïi niyamya, enaæ j¤Ãna-vij¤Ãna-nÃÓanam --- Ãtma-sva-rÆpa-vi«ayasya j¤Ãnasya tad-viveka-vi«ayasya ca nÃÓanaæ pÃpmÃnaæ kÃma-rÆpaæ vairiïaæ prajahi --- nÃÓaya // BhGR_3.41 // j¤Ãna-virodhi«u pradhÃnam Ãha --- indriyÃïi parÃïy Ãhur indriyebhya÷ paraæ mana÷ | manasas tu parà buddhir yo buddhe÷ paratas tu sa÷ || BhG_3.42 || j¤Ãna-virodhe pradhÃnÃnÅ7ndriyÃïy Ãhu÷, yata indriye«u vi«aya-vyÃp­te«u Ãtmani j¤Ãnaæ na pravartate / indriyebhya÷ paraæ mana÷ --- indriye«u uparate«v api manasi vi«aya-pravaïe Ãtma-j¤Ãnaæ na saæbhavati / manasas tu parà buddhi÷ --- manasi v­tty-antara-vimukhe 'pi viparÅtÃ1dhyavasÃya-prav­ttau satyÃæ j¤Ãnaæ na pravartate / sarve«u buddhi-paryante«u uparate«v apÅ7cchÃ-paryÃya÷ kÃmo rajas-samudbhavo vartate cet, sa evai7tÃnÅ7ndriyÃ3dÅny api sva-vi«aye vartayitvà Ãtma-j¤Ãnaæ niruïaddhi / tad idam ucyate, yo buddhe÷ paras tu sa÷ iti / buddher api ya÷ paras sa kÃma ity-artha÷ // BhGR_3.42 // evaæ buddhe÷ paraæ buddhvà saæstabhyÃ8tmÃnam Ãtmanà | jahi Óatruæ mahÃ-bÃho kÃma-rÆpaæ durÃsadam || BhG_3.43 || evaæ buddher api paraæ kÃmaæ j¤Ãna-yoga-virodhinaæ vairiïaæ buddhvà ÃtmÃnaæ --- mana÷ Ãtmanà --- buddhyà karma-yoge 'vasthÃpya enaæ kÃma-rÆpaæ durÃsadaæ Óatruæ jahi --- nÃÓaye7ti // BhGR_3.43 // ******************** ADHYAYA 4 ******************** t­tÅye 'dhyÃye --- prak­ti-saæs­«Âasya mumuk«o÷ sahasà j¤Ãna-yoge 'nadhikÃrÃt karma-yoga eva kÃrya÷, j¤Ãna-yogÃ1dhikÃriïo 'py akart­tvÃ1nusandhÃna-pÆrvaka-karma-yoga eva ÓreyÃn iti --- sahetukam uktam; Ói«Âatayà vyapadeÓyasya tu viÓe«ata÷ karma-yoga eva kÃrya iti co7ktam / caturthene7dÃnÅm --- asyai7va karma-yogasya nikhila-jagad-uddharaïÃya manv-antarÃ3dÃv evo7padi«Âatayà kartavyatÃæ dra¬hayitvà antargata-j¤ÃnatayÃ9syai7va j¤Ãna-yogÃ3karatÃæ pradarÓya, karma-yoga-sva-rÆpam, tad-bhedÃ÷, karma-yoge j¤ÃnÃ1æÓasyai7va prÃdhÃnyaæ co7cyate / prasaÇgÃc ca bhagavad-avatÃra-yÃthÃtmyam ucyate / ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- imaæ vivasvate yogaæ proktavÃn aham avyayam | vivasvÃn manave prÃha manur Åk«avÃkave 'bravÅt || BhG_4.1 || evaæ paramparÃ-prÃptam imaæ rÃjar«ayo 'vidu÷ | sa kÃlene7ha mahatà yogo na«Âa÷ paran-tapa || BhG_4.2 || sa evÃ7yaæ mayà te 'dya yoga÷ prokta÷ purÃ-tana÷ | bhakto 'sti me sakhà ce7ti rahasyaæ hy etad uttamam || BhG_4.3 || yo 'yaæ tavo7dito yoga÷ sa kevalaæ yuddha-protsÃhanÃye7dÃnÅm udita iti na mantavyam / manv-antarÃ3dÃv eva nikhila-jagad-uddharaïÃya parama-puru«Ã1rtha-lak«aïa-mok«a-sÃdhanatayà imaæ yogam aham eva vivasvate proktavÃn, vivasvÃæÓ ca manave, manur ik«vakave / ity evaæ saæpradÃya-paramparayà prÃptam imaæ yogaæ pÆrve rÃja-r«ayo 'vidu÷ / sa mahatà kÃlena tat-tac-chrot­-buddhi-mÃndyÃd vina«Âa-prÃyo 'bhÆt / sa evÃ7yam askhalita-sva-rÆpa÷ purÃ-tano yoga÷ sakhyenÃ7timÃtra-bhaktyà ca mÃm eva prapannÃya te mayà prokta÷ --- saparikaras savistaram ukta ity-artha÷ / mad-anyena kenÃ7pi j¤Ãtuæ vaktuæ cÃ7Óakyam, yata idaæ vedÃ1nto1ditam uttamaæ rahasyaæ j¤Ãnam // BhGR_4.1 //2//3// asmin prasaÇge bhagavad-avatÃra-yÃthÃtmyaæ yathÃvaj j¤Ãtum arjuna uvÃca --- arjuna uvÃca --- avaraæ bhavato janma paraæ janma vivasvata÷ | katham etad vijÃnÅyÃæ tvam Ãdau proktavÃn iti || BhG_4.4 || kÃla-saÇkhyayà avaram asmaj-janma-sama-kÃlaæ hi bhavato janma / vivasvataÓ ca janma kÃla-saÇkhyayà param --- a«ÂÃ-viæÓati-catur-yuga-saÇkhyÃ-saÇkhyÃtam / tvam evÃ8dau proktavÃn iti katham etad asaæbhÃvanÅyaæ yathÃ2rthaæ jÃnÅyÃm ? nanu janmÃ1ntareïÃ7pi vaktuæ Óakyam, janmÃ1ntara-k­tasya mahatÃæ sm­tiÓ ca yujyata iti nÃ7tra kaÓcid virodha÷ / na cÃ7sau vaktÃram enaæ vasu-deva-tanayaæ sarve3Óvaraæ na jÃnÃti, yata evaæ vak«yati, "paraæ brahma paraæ dhÃma pavitraæ paramaæ bhavÃn / puru«aæ ÓÃÓvataæ divyam Ãdi-devam ajaæ vibhum // Ãhus tvÃm ­«ayas sarve deva-r«ir nÃradas tathà / asito devalo vyÃsa÷ svayaæ cai7va bravÅ«i me" iti / yudhi«Âhira-rÃja-sÆyÃ3di«u bhÅ«mÃ3dibhyaÓ cÃ7sak­c-chrutam, "k­«ïa eva hi lokÃnÃm utpattir api cÃ7pyaya÷ / k­«ïasya hi k­te bhÆtam idaæ viÓvaæ carÃ1caram" ity-evam-Ãdi«u / k­«ïasya hi k­te iti, k­«ïasya Óe«a-bhÆtam idaæ k­tsnaæ jagad ity-artha÷ // atro7cyate jÃnÃty evÃ7yaæ bhagavantaæ vasu-deva-sÆnaæ pÃrtha÷ / jÃnato 'py ajÃnata iva p­cchato 'yam ÃÓaya÷ --- nikhila-heya-pratyanÅka-kalyÃïai1ka-tÃnasya sarve3Óvarasya sarva-j¤asya satya-saÇkalpasyÃ7vÃpta-samasta-kÃmasya karma-para-vaÓa-deva-manu«yÃ3di-sajÃtÅyaæ janma kim indra-jÃlÃ3divan mithyÃ, uta satyam? satyatve ca kathaæ janma-prakÃra÷? kim Ãtmako 'yaæ deha÷? kaÓ ca janma-hetu÷? kadà ca janma? kim arthaæ ca janme7ti / parihÃra-prakÃreïa praÓnÃ1rtho vij¤Ãyate // BhGR_4.4 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- bahÆni me vyatÅtÃni janmÃni tava cÃ8rjuna | tÃny ahaæ veda sarvÃïi na tvaæ vettha paran-tapa || BhG_4.5 || anena janmanas satyatvam uktam, bahÆni me vyatÅtÃni janmÃnÅ7ti vacanÃt, tava ce7ti d­«ÂÃntatayo9pÃdÃnÃc ca // BhGR_4.5 // avatÃra-prakÃram, deha-yÃthÃtmyam, janma-hetuæ cÃ8ha --- ajo 'pi san avyayÃ3tmà bhÆtÃnÃm ÅÓvaro 'pi san | prak­tiæ svÃm adhi«ÂhÃya saæbhavÃmy Ãtma-mÃyayà || BhG_4.6 || ajatvÃ1vyayatva-sarve3ÓvaratvÃ1di sarvaæ pÃrameÓvaraæ prakÃram ajahad eva svÃæ prak­tim adhi«ÂhÃya Ãtma-mÃyayà saæbhavÃmi / prak­ti÷ --- sva-bhÃva÷ svam eva sva-bhÃvam adhi«ÂhÃya svenai7va rÆpeïa sve1cchayà saæbhavÃmÅ7ty-artha÷ / sva-sva-rÆpaæ hi, "Ãditya-varïaæ tamasa÷ parastÃt", "k«ayantam asya rajasa÷ parÃke", "ya e«o 'ntarÃ3ditye hiraïya-maya÷ puru«a÷", "tasminn ayaæ puru«o mano-maya÷; am­to hiraï-maya÷", "sarve nime«Ã jaj¤ire vidyuta÷ puru«Ãd adhi" , "bhÃ-rÆpas satya-saÇkalpa ÃkÃÓÃ3tmà sarva-kÃmà sarva-kÃmas sarva-gandhas sarva-rasa÷", "mÃhÃrajanaæ vÃsa÷" ity-Ãdi-Óruti-siddham / Ãtma-mÃyayà --- ÃtmÅyayà mÃyayà / "mÃyà vayunaæ j¤Ãnam" iti j¤Ãna-paryÃyo 'tra mÃyÃ-Óabda÷ / tathà cÃ7bhiyukta-prayoga÷, "mÃyayà satataæ vetti prÃïinÃæ ca ÓubhÃ1Óubham" iti / ÃtmÅyena j¤Ãnena Ãtma-saÇkalpene7ty-artha÷ / ato 'pahata-pÃpmatvÃ3di-samasta-kalyÃïa-guïÃ3tmakatvaæ sarvam aiÓaæ sva-bhÃvam ajahat svam eva rÆpaæ deva-manu«yÃ3di-sajÃtÅya-saæsthÃnaæ kurvan Ãtma-saÇkalpena devÃ3di-rÆpa÷ saæbhavÃmi / tad idam Ãha, "ajÃyamÃno bahudhà vijÃyate" iti Óruti÷ / itara-puru«a-sÃdhÃraïaæ janma akurvan devÃ3di-rÆpeïa sva-saÇkalpeno7kta-prakriyayà jÃyata ity-artha÷ / "bahÆni me vyatÅtÃni janmÃni tava cÃ8rjuna / tÃny ahaæ veda sarvÃïi", "tadÃ0tmÃnaæ s­jÃmy aham" "janma karma ca me divyam evaæ yo vetti tattvata÷" iti pÆrvÃ1parÃ1virodhÃc ca // BhGR_4.6 // janma-kÃlam Ãha --- yadà yadà hi dharmasya glÃnir bhavati bhÃrata | abhyutthÃnam adharmasya tadÃ0tmÃnaæ s­jÃmy aham || BhG_4.7 || na kÃla-niyamo 'smat-saæbhavasya / yadà yadà hi dharmasya vedo1ditasya cÃturvarïya-cÃturÃÓramya-vyavasthayÃ9vasthitasya kartavyayasya glÃnir bhavati, yadà yadà ca tad-viparyayasyÃ7dharmasyÃ7bhyutthÃnam tadÃ9ham eva sva-saÇkalpeno7kta-prakÃreïÃ8tmÃnaæ s­jÃmi // BhGR_4.7 // janmana÷ prayojanam Ãha --- paritrÃïÃya sÃdhÆnÃæ vinÃÓÃya ca du«k­tÃm | dharma-saæsthÃpanÃ1rthÃya saæbhavÃmi yuge yuge || BhG_4.8 || sÃdhava÷ ukta-lak«aïa-dharma-ÓÅlÃ÷ vai«ïavÃ1gresarà mat-samÃÓrayaïe prav­ttà man-nÃma-karma-sva-rÆpÃïÃæ vÃÇ-manasÃ1gocaratayà mad-darÓanena vinà svÃ3tma-dhÃraïa-po«aïÃ3dikm alabhamÃnÃ÷ k«aïa-mÃtra-kÃlaæ kalpa-sahasraæ manvÃnÃ÷ pratiÓithila-sarva-gÃtrà bhaveyur iti mat-sva-rÆpa-ce«ÂitÃ1valokanÃ3lÃpÃ3di-dÃnena te«Ãæ paritrÃïÃya tad-viparÅtÃnÃæ vinÃÓÃya ca k«Åïasya vaidikasya dharmasya mad-ÃrÃdhana-rÆpasyÃ8rÃdhya-sva-rÆpa-pradarÓanena sthÃpanÃya ca deva-manu«yÃ3di-rÆpeïa yuge yuge saæbhavÃmi / k­ta-tretÃ3di-yuga-viÓe«a-niyamo 'pi nÃ7stÅ7ty-artha÷ // BhGR_4.8 // janma karmaæ ca me divyam evaæ yo vetti tattvata÷ | tyaktvà dehaæ punar-janma nai7ti mÃm eti so 'rjuna || BhG_4.9 || evaæ karma-mÆla-heya-tri-guïa-prak­ti-saæsarga-rÆpa-janma-rahitasya sarve3svaratva-sÃrvaj¤ya-satya-saÇkalpatvÃ3di-samasta-kalyÃïa-guïo1petasya sÃdhu-paritrÃïamat-samÃÓrayaïai1ka-prayojanaæ divyam --- aprÃk­taæ mad-asÃdhÃraïaæ mama janma ce«Âitaæ ca tattvato yo vetti, sa vartamÃnaæ dehaæ parityajya punar-janma nai7ti, mÃm eva prÃpnoti / madÅya-divya-janma-ce«Âita-yÃthÃtmya-vij¤Ãnena vidhvasta-samasta-mat-samÃÓryaïa-virodhi-pÃpa÷ asminn eva janmani yatho2dita-prakÃreïa mÃm ÃÓritya mad-eka-priyo mad-eka-citto mÃm eva prÃpnoti // BhGR_4.9 // tad Ãha --- vÅta-rÃga-bhaya-krodhà man-mayà mÃm upÃÓritÃ÷ | bahavo j¤Ãna-tapasà pÆtà mad-bhÃvan ÃgatÃ÷ || BhG_4.10 || madÅya-janma-karma-tattva-j¤ÃnÃ3khyena tapasà pÆtà bahava evaæ saæv­ttÃ÷ / tathà ca Óruti÷, "tasya dhÅrÃ÷ parijÃnanti yonim" iti / dhÅrÃ÷ --- dhÅmatÃm agresarà evaæ tasya janma-prakÃraæ jÃnantÅ7ty-artha÷ // BhGR_4.10 // ye yathà mÃæ prapadyante tÃæs tathai9va bhajÃmy aham | mama vartmÃ7nuvartante manu«yÃ÷ pÃrtha sarvaÓa÷ || BhG_4.11 || na kevalaæ deva-manu«yÃ3di-rÆpeïÃ7vatÅrya mat-samÃÓrayaïÃ1pek«ÃïÃæ paritrÃïaæ karomi, api tu ye mat-samÃÓrayaïÃ1pek«Ã yathà --- yena prakÃreïa svÃ1pek«Ã1nurÆpaæ mÃæ saækalpya prapadyante --- samÃÓrayante; tÃn prati tathai9va tan-manÅ«ita-prakÃreïa bhajÃmi --- mÃæ darÓayÃmi / kim atra bahunÃ, sarve manu«yÃ÷ mad-anuvartanai1ka-mano-rathà mama vartma --- mat-sva-bhÃvaæ sarvaæ yoginÃæ vÃÇ-manasÃ1gocaram api svakÅyÃiÓ cak«ur-Ãdi-karaïai÷ sarvaÓa÷ svÃ1pek«itai÷ sarva-prakÃrair anubhÆyÃ7nuvartnte // BhGR_4.11 // idÃnÅæ prÃsaÇgikaæ parisamÃpya prak­tasya karma-yogasya j¤ÃnÃ3kÃratÃ-prakÃraæ vaktuæ tathÃ-vidha-karma-yogÃ1dhikÃriïo durlabhatvam Ãha --- kÃÇk«anta÷ karmaïÃæ siddhiæ yajanta iha devatÃ÷ | k«ipraæ hi mÃnu«e loke siddhir bhavati karma-jà || BhG_4.12 || sarva eva puru«Ã÷ karmaïÃæ phalaæ kÃÇk«amÃïÃ÷ indrÃ3di-devatÃ-mÃtraæ yajante --- ÃrÃdhayanti, na tu kaÓcid anabhisaæhita-phala÷ indrÃ3di-devatÃ4tma-bhÆtaæ sarva-yaj¤ÃnÃæ bhoktÃraæ mÃæ yajate / kuta etat? yata÷ k«iprasminn eva mÃnu«e loke karma-jà putra-paÓv-annÃ3dy-siddhir bhavati / manu«ya-loka-Óabda÷ svargÃ3dÅnÃm api pradarÓanÃ1rtha÷ / sarvaæ eva laukikÃ÷ puru«Ã ak«ÅïÃ1nÃdi-kÃla-prav­ttÃ1nanta-pÃpa-saæcayatayà avivekina÷ k«ipra-phalÃ3kÃÇk«iïa÷ putra-paÓv-annÃ3dy-asvargÃ3dy-arthatayà sarvÃïi karmÃïÅ7ndrÃ3di-devatÃ4rÃdhana-mÃtrÃïi kurvate; na tu kaÓcit saæsÃro1dvigna-h­dayo mumuk«u÷ ukta-lak«aïaæ karma-yogaæ mad-ÃrÃdhana-bhÆtam Ãrabhata ity-artha÷ // BhGR_4.12 // yatho2kta-karma-yogÃ3rambha-virodhi-pÃpa-k«aya-hetum Ãha --- cÃturvarïyaæ mayà s­«Âaæ guïa-karma-vibhÃgaÓa÷ | tasya kartÃram api mÃæ viddhy akartÃram avyayam || BhG_4.13 || cÃturvarïya-pramukhaæ brahmÃ4di-stamba-paryantaæ k­tsnaæ jagat sattvÃ3di-guïa-vibhÃgena tad-anuguïa-ÓamÃ3di-karma-vibhÃgena ca vibhaktaæ mayà s­«Âam / s­«Âi-grahaïaæ pradarÓanÃ1rtham / mayai9va rak«yante, mayai9va co7pasaæhriyate / tasya --- vicitra-s­«ty-Ãde÷ kartÃram apy akartÃraæ mÃæ viddhi // BhGR_4.13 // katham ity atrÃ8ha --- na mÃæ karmÃïi limpanti na me karma-phale sp­hà | iti mÃæ yo 'bhijÃnÃti karmabhir na sa badhyate || BhG_4.14 || yata imÃni vicitra-s­«Ây-ÃdÅni karmÃïi mÃæ na limpanti --- na mÃæ saæbadhnanti / na mat-prayuktÃni tÃni deva-manu«yÃ3di-vaicitryÃïi / s­jyÃnÃæ puïya-pÃpa-rÆpa-karma-viÓe«a-prayuktÃnÅ7ty-artha÷ / ata÷ prÃptÃ1prÃpta-vivekena vicitra-s­«Ây-Ãder nÃ7haæ kartÃ; yataÓ ca s­«ÂÃ÷ k«etra-j¤Ã÷ s­«Âi-labdha-karaïa-kalebarÃ÷ s­«Âi-labdhaæ bhogya-jÃtaæ phala-saÇgÃ3di-hetu-sva-karmÃ1nuguïaæ bhuÇjate; s­«Ây-Ãd-karma-phale ca te«Ãm eva sp­he9ti ne me sp­hà / tathÃ0ha sÆtra-kÃra÷ --- vai«amya-nairgh­ïye na sÃ1pek«atvÃd iti / tathà ca bhagavÃn parÃÓara÷ --- "nimitta-mÃtram evÃ7sau s­jyÃnÃæ sarga-karmaïi / pradhÃna-kÃraïÅbhÆtà yato vai s­jya-Óaktaya÷ // nimitta-mÃtraæ muktve9daæ nÃ7nyat kiæcid apek«ate / nÅyate tapatÃæ Óre«Âha sva-Óaktyà vastu vastutÃm // BhGR_4." iti / s­jyÃnÃæ devÃ3dÅnÃæ k«etra-j¤ÃnÃæ s­«Âe÷ kÃraïa-mÃtram evÃ7yaæ parama-puru«a÷; devÃ3di-vaicitrye tu pradhÃna-kÃraïaæ s­jya-bhÆta-k«etra-j¤ÃnÃæ prÃcÅna-karma-Óaktaya eva / ato nimitta-mÃtraæ muktvà --- s­«Âe÷ kartÃraæ parama-puru«aæ muktvà idaæ k«etra-j¤a-vastu devÃ3di-vicitra-bhÃve nÃ7nyad apek«ate; sva-gata-prÃcÅna-karma-Óaktyà eva hi devÃ3di-vastu-bhÃvaæ nÅyata ity-artha÷ / evam uktena prakÃreïa s­«ty-Ãde÷ kartÃram apy akartÃraæ s­«Ây-Ãdi-karma-phala-saÇga-rahitaæ ca yo mÃm abhijÃnÃti, sa karma-yogÃ3rambha-virodhibhi÷ phala-saÇgÃ3di-hetubhi÷ prÃcÅna-karmabhir na saæbadhyate / mucyata ity-artha÷ // BhGR_4.14 // evaæ j¤Ãtvà k­taæ karma pÆrvair api mumuk«ubhi÷ | kuru karmai7va tasmÃt tvaæ pÆrvai÷ pÆrvataraæ k­tam || BhG_4.15 || evaæ mÃæ j¤Ãtvà vimukta-pÃpai÷ pÆrvair api mumuk«ubhir ukta-lak«aïaæ karma k­tam / tasmÃt tvam ukta-prakÃra-mad-vi«aya-j¤Ãna-vidhÆta-pÃpa÷ pÆrvair vivasvan-manv-Ãdibhi÷ k­taæ pÆrvataraæ --- purÃtanaæ tadÃnÅm eva mayo9ktaæ vak«yamÃïÃ3kÃraæ karvai7va kuru // BhGR_4.15 // vak«yamÃïasya karmaïo durj¤ÃnatÃm Ãha --- kiæ karma kim akarme7ti kavayo 'py atra mohitÃ÷ | tat te karma pravak«yÃmi yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt || BhG_4.16 || mumuk«uïÃ9nu«Âheyaæ karma kiæ-rÆpam, akarma ca kim / akarme7ti kartur Ãtmano yÃthÃtmya-j¤Ãnam ucyate; anu«Âheyaæ karma tad-antargataæ j¤Ãnaæ ca kiæ-rÆpam ity ubhayatra kavaya÷ --- vidvÃæso 'pi mohitÃ÷ --- yathÃvan na jÃnanti / evam antargata-j¤Ãnaæ yat karma, tat te pravak«yÃmi, yaj j¤ÃtvÃ9nu«ÂhÃya aÓubhÃt --- saæsÃra-bandhÃn mok«yase / kartavya-karma-j¤Ãnaæ hy anu«ÂhÃna-phalam // BhGR_4.16 // kuto 'sya durj¤Ãnate9ty Ãha --- karmaïo hy api boddhavyaæ boddhavyaæ ca vikarmaïa÷ | akarmaïaÓ ca boddhavyaæ gahanà karmaïo gati÷ || BhG_4.17 || yasmÃn mok«a-sÃdhana-bhÆte karma-sva-rÆpe boddhavyam asti; vikarmaïi ca / nitya-naimittika-kÃmya-rÆpeïa, tat-sÃdhana-dravyÃ1rjanÃ3dy-ÃkÃreïa ca vividhatÃ4pannaæ karma vikarma / akarmaïi --- j¤Ãne ca boddhavyam asti / gahanà --- durvij¤Ãnà mumuk«o÷ karmaïo gati÷ // BhGR_4.17 // vikarmaïi boddhavyaæ nitya-naimittika-kÃmya-dravyÃ1rjanÃ3dau karmaïi phala-bheda-k­taæ vaividhyaæ parityajya mok«ai1ka-phalatayai9ka-ÓÃstrÃ1rthatvÃ1nusandhÃnam / tad etat "vyavasÃyÃ3tmikà buddhir ekÃ" ity atrai7vo7ktam iti ne7ha prapa¤cyate / karmÃ1karmaïor boddhavyam Ãha --- karmaïy akarma ya÷ paÓyed akarmaïi ca karma ya÷ | sa buddhimÃn manu«ye«u sa yukta÷ k­tsna-karma-k­t || BhG_4.18 || akarma-ÓabdenÃ7tra karme1tarÃt prastutam Ãtma-j¤Ãnam ucyate / karmaïi kriyamÃïa evÃ8tma-j¤Ãnaæ ya÷ paÓyet, akarmaïi cÃ8tma-j¤Ãne vartamÃna eva ya÷ karma paÓyet / kim uktaæ bhavati? kriyamÃïam eva karma Ãtma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃnena j¤ÃnÃ3kÃraæ ya÷ paÓyet, tac ca j¤Ãnaæ karma-yogÃ1ntaragatatayà karmÃ3kÃraæ ya÷ paÓyed ity uktaæ bhavati / kriyamÃïe hi karmaïi kart­-bhÆtÃ3tma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃne sati tad-ubhayaæ saæpannaæ bhavati / evam Ãtma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃnÃ1ntargarbhaæ karma ya÷ paÓyet, sa buddhimÃn --- k­tsna-ÓÃstrÃ1rtha-vit,manu«ye«u sa yukta÷ --- mok«ÃyÃ7rha÷, sa eva k­tsna-karma-k­t k­tsna-ÓÃstrÃ1rtha-k­t // BhGR_4.18 // pratyak«eïa kriyamÃïasya karmaïo j¤anÃ3kÃratà katham upapadyata ity atrÃ8ha --- yasya sarve samÃrambhÃ÷ kÃma-saækalpa-varjitÃ÷ | j¤ÃnÃ1gni-dagdha-karmÃïaæ tam Ãhu÷ paï¬itaæ budhÃ÷ || BhG_4.19 || yasya mumuk«o÷ sarve dravyÃ1rjanÃ3di-laukika-karma-pÆrvaka-nitya-naimittika-kÃmya-rÆpa-karma-samÃrambhÃ÷ kÃmÃ1rjitÃ÷ phala-saÇga-rahitÃ÷ / saÇkalpa-varjitÃÓ ca / prak­tyà tad-guïaiÓ cÃ8tmÃnam ekÅk­tyÃ1nusandhÃnaæ saÇkalpa÷; prak­ti-viyuktÃ3tma-sva-rÆpÃ1nusandhÃna-yuktatayà tad-rahitÃ÷ / tam evaæ karma kurvÃïaæ paï¬itaæ karmÃ1ntargatÃ3tma-yÃthÃtmya-j¤ÃnÃ1gninà dagdha-prÃcÅna-karmÃïam Ãhus tattva-j¤Ã÷ / ata÷ karmaïo j¤ÃnÃ3kÃratvam upapadyate // BhGR_4.19 // etad eva viv­ïoti --- tyaktvà karma-phalÃ1saÇgaæ nitya-t­pto nirÃÓraya÷ | karmaïy abhiprav­tto 'pi nai7va kiæcit karoti sa÷ || BhG_4.20 || karma-phala-saÇgaæ tyaktvà nitya-t­pta÷ --- nitye svÃ3tmny eva t­pta÷, nirÃÓraya÷ --- asthira-prak­tau ÃÓraya-buddhi-rahito ya÷ karmÃïi karoti, sa karmaïy Ãbhimukhyena prav­tto 'pi nai7va kiæcit karma karoti --- karmÃ1padeÓena j¤ÃnÃ1bhyÃsam eva karotÅ7ty-artha÷ // BhGR_4.20 // punar api karmaïo j¤ÃnÃ3kÃratai9va viÓodhyate --- nirÃÓÅr yata-cittÃ3tmà tyakta-sarva-parigraha÷ | ÓÃrÅraæ kevalaæ karma kurvan nÃ8pnoti kilbi«am || BhG_4.21 || nirÃÓÅ÷ --- nirgata-phalÃ1bhisandhi÷ yata-cittÃ3tmà --- yata-citta-manÃ÷ tyakta-sarva-parigraha÷ --- Ãtmai1ka-prayojanatayà prak­ti-prÃk­ta-vastuni mamatÃ-rahita÷, yÃvaj-jÅvaæ kevalaæ ÓÃrÅram eva karma kurvan kilbi«aæ --- saæsÃraæ nÃ8pnoti j¤Ãna-ni«ÂhÃ-vyavadhÃna-rahita-kevala-karma-yogenai7vaæ-rÆpeïÃ8tmÃnaæ paÓyatÅ7ty-artha÷ // BhGR_4.21 // yad­cchÃ-lÃbha-saætu«Âo dvandvÃ1tÅto vimatsara÷ | sama÷ siddhÃv asiddhau ca k­tvÃ9pi na nibadhyate || BhG_4.22 || yad­ccho2panata-ÓarÅra-dhÃraïa-hetu-vastu-santu«Âa÷, dvandvÃ1tÅta÷ --- yÃvat-sÃdhana-samÃpty-avarjanÅya-ÓÅto3«ïÃ3di-saha÷, vimatsara÷ --- ani«Âo1panipÃta-hetu-bhÆta-sva-karma-nirÆpaïena pare«u vigata-matsara÷, samas siddhÃv asiddau ca --- yuddhÃ3di-karmasu jayÃ3di-siddhy-asiddhyo÷ sama-citta÷, karmai7va k­tvÃ9pi --- j¤Ãna-ni«ÂhÃæ vinÃ9pi na nibadhyate --- na saæsÃraæ pratipadyate // BhGR_4.22 // gata-saÇgasya muktasya j¤ÃnÃ1vasthita-cetasa÷ | yaj¤ÃyÃ8carata÷ karma samagraæ pravilÅyate || BhG_4.23 || Ãtma-vi«aya-j¤ÃnÃ1vasthita-manastvena nirgata-tad-itara-saÇgasya tata eva nikhila-parigraha-vinirmuktasya ukta-lak«aïa-yaj¤Ã3di-karma-nirv­ttaye vartamÃnasya puru«asya bandha-hetu-bhÆtaæ prÃcÅnaæ karma samagraæ pravilÅyate --- niÓÓe«aæ k«Åyate // BhGR_4.23 // prak­ti-viyuktÃ3tma-sva-rÆpÃ1nusandhÃna-yuktatayà karmaïo j¤ÃnÃ3kÃratvam uktam; idÃnÅæ sarvasya saparikarasya karmaïa÷ para-brahma-bhÆta-parama-puru«Ã3tmakatvÃ1nusandhÃna-yuktatayà j¤ÃnÃ3kÃratvam Ãha --- brahmÃ7rpaïaæ brahma havir brahmÃ1gnau brahmaïà hutam | brahmai7va tena gantavyaæ brahma-karma-samÃdhinà || BhG_4.24 || brahmÃ1rpaïam iti havir viÓe«yate / arpyate 'nene7ty arpaïaæ srug-Ãdi / tad-brahma-kÃryatvÃd brahma / brahma yasya havi«o 'rpaïaæ tad brahmÃ1rpaïam, brahma havi÷ brahmÃ1rpaïaæ havi÷ / svayaæ ca brahma-bhÆtam, brahmÃ1gnau --- brahma-bhÆte agnau brahmaïà kartrà hutam iti sarvaæ karma brahmÃ3tmakatayà brahma-mayam iti ya÷ samÃdhatte, sa brahma-karma-samÃdhi÷, tena brahma-karma-samÃdhinà brahmai7va gantavyam --- brahmÃ3tmakatayà brahma-bhÆtam Ãtma-sva-rÆpaæ gantavyam / mumuk«uïà kriyamÃïaæ karma para-brahmÃ3tmakam eve7ty anusandhÃna-yuktatayà j¤ÃnÃ3kÃraæ sÃk«Ãd-ÃtmÃ1valokana-sÃdhanam; na j¤Ãna-ni«ÂhÃ-vyadhÃnene7ty-artha÷ // BhGR_4.24 // evaæ karmaïo j¤ÃnÃ3kÃratÃæ pratipÃdya karma-yoga-bhedÃn Ãha --- daivam evÃ7pare yaj¤aæ yogina÷ paryupÃsate | brahmÃ1gnÃv apare yaj¤aæ yaj¤enai7vo7pajuhvati || BhG_4.25 || daivaæ --- devÃ1rcana-rÆpaæ yaj¤am apare karma-yogina÷ paryupÃsate --- sevante / tatrai7va ni«ÂhÃæ kurvantÅ7ty-artha÷ / apare brahmÃ1gnau yaj¤aæ yaj¤enai7vo7pajuhvati; atra yaj¤a-Óabdo havis srug-Ãdi-yaj¤a-sÃdhane vartate; "brahmÃ1rpaïaæ brahma havi÷" iti nyÃyena yÃga-homayor ni«ÂhÃæ kurvanti // BhGR_4.25 // ÓrotrÃ3dÅnÅ7ndriyÃïy anye saæyamÃ1gni«u juhvati | ÓabdÃ3dÅn vi«ayÃn anye indriyÃ1gni«u juhvati || BhG_4.26 || anye ÓrotrÃ3dÅnÃm indriyÃïÃæ saæyamane prayatante / anye yogina÷ indriyÃïÃæ ÓabdÃ3di-pravaïatÃ-nivÃraïe prayatante // BhGR_4.26 // sarvÃïÅ7ndriya-karmÃïi prÃïa-karmÃïi cÃ7pare | Ãtma-saæyama-yogÃ1gnau juhvati j¤Ãna-dÅpite || BhG_4.27 || anye j¤Ãna-dÅpite manas-saæyana-yogÃ1gnau sarvÃïÅ7ndriya-karmÃïi prÃïa-karmÃïi ca juhvati / manasa indriya-prÃïa-karma-prvaïatÃ-nivÃraïe prayatanta ity-artha÷ // BhGR_4.27 // dravya-yaj¤Ãs tapo-yaj¤Ã yoga-yaj¤Ãs tathÃ9pare | svÃ1dhyÃya-j¤Ãna-yaj¤ÃÓ ca yataya÷ saæÓita-vratÃ÷ || BhG_4.28 || kecit karma-yogino dravya-yaj¤Ã÷ nyÃyato dravyÃïy upÃdÃya devatÃ2rcane prayatante, kecic ca dÃne«u, kecic ca yÃge«u, kecic ca home«u / ete sarve dravya-yaj¤Ã÷ / kecit tapo-yaj¤Ã÷ k­cchra-cÃndrÃyaïo1pavÃsÃ3di«u ni«ÂhÃæ kurvanti / yoga-yaj¤ÃÓ cÃ7pare puïya-tÅrtha-puïya-sthÃna-prÃpti«u ni«ÂhÃæ kurvanti / iha yoga-Óabda÷ karma-ni«ÂhÃ-bheda-prakaraïÃt tad-vi«aya÷ / kecit svÃ1dhyÃyÃ1bhyÃsa-parÃ÷ / kecit tad-artha-j¤ÃnÃ1bhyÃsa-parÃ÷ / yataya÷ yatana-ÓÅlÃ÷, saæÓita-vratÃ÷ d­¬ha-saÇkalpÃ÷ // BhGR_4.28 // apÃne juhvati prÃïaæ prÃïe 'pÃnaæ tathÃ9pare | prÃïÃ1pÃna-gatÅ ruddhvà prÃïÃ3yÃma-parÃyaïÃ÷ || BhG_4.29 || apare niyatÃ3hÃrÃ÷ prÃïÃn prÃïe«u juhvati | apare karma-yogina÷ prÃïÃ3yÃme«u ni«ÂhÃæ kurvanti / te ca tri-vidhÃ÷ pÆraka-recaka-kumbhaka-bhedena; apÃne juhvati prÃïam iti pÆraka÷, prÃïe 'pÃnam iti recaka÷, prÃïÃ1pÃna-gatÅ ruddhvà ..... prÃïÃn prÃïe«u juhvati iti kumbhaka÷ / prÃïÃ3yÃma-pare«u tri«v apy anu«ajyate niyatÃ3hÃrà iti // sarve 'py ete yaj¤a-vido yaj¤a-k«apita-kalma«Ã÷ || BhG_4.30 || yaj¤a-Ói«ÂÃ1m­ta-bhujo yÃnti brahma sanÃtanam | daiva-yaj¤a-prabh­ti-prÃïÃ3yÃma-paryante«u karma-yoga-bhede«u sva-samÅhite«u prav­ttà ete sarve "saha yaj¤ai÷ prajÃ÷ s­«ÂvÃ" ity-abhihita-mahÃ-yaj¤a-pÆrvaka-nitya-naimittika-karma-rÆpa-yaj¤a-vida÷ tan-ni«ÂhÃ÷ tata eva k«apita-kalma«Ã÷ yaj¤a-Ói«ÂÃ1m­tena ÓarÅra-dhÃraïaæ kurvanta eva karma-yoga vyÃp­tÃ÷ sanÃtanaæ brahma yÃnti // nÃ7yaæ loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nya÷ kuru-sattama || BhG_4.31 || ayaj¤asya mahÃ-yaj¤Ã3di-pÆrvaka-nitya-maimittika-karma-rahitasya nÃ7yaæ loka÷ na prÃk­ta-loka÷, prÃk­ta-loka-saæbandhi-dharmÃ1rtha-kÃmÃ3khya÷ puru«Ã1rtho na sidhyati / kuta ito 'nyo mok«Ã3khya÷ puru«Ã1rtha÷? parama-puru«Ã1rthatayà mok«asya prastutatvÃt tad-itara-puru«Ã1rtha÷ ayaæ loka÷ iti nirdiÓyate / sa hi prÃk­ta÷ // BhGR_4.31 // evaæ bahu-vidhà yaj¤Ã vitatà brahmaïo mukhe | karma-jÃn viddhi tÃn sarvÃn evaæ j¤Ãtvà vimok«yase || BhG_4.32 || evaæ hi bahu-prakÃrÃ÷ karma-yogÃ÷ brahmaïo mukhe vitatÃ÷ Ãtma-yÃthÃtmyÃ1vÃpti-sÃdhanatayà sthitÃ÷; tÃn ukta-lak«aïÃn ukta-bhedÃn karma-yogÃn sarvÃn karma-jÃn viddhi ahar-ahar-anu«ÂhÅyamÃna-nitya-naimittika-karma-jÃn viddhi / evaæ j¤Ãtvà yatho2kta-prakÃreïÃ7nu«ÂhÃya mok«yase // BhGR_4.32 // antargata-j¤Ãnatayà karmaïo j¤ÃnÃ3kÃratvam uktam; tatrÃ7ntargata-j¤Ãne karmaïi j¤ÃnÃ1æÓasyai7va prÃdhÃnyam Ãha --- ÓreyÃn dravya-mayÃd yaj¤Ãj j¤Ãna-yaj¤a÷ parantapa | sarvaæ karmÃ1khilaæ pÃrtha j¤Ãne parisamÃpyate || BhG_4.33 || ubhayÃ3kÃre karmaïi dravya-mayÃd aæÓÃj j¤Ãna-mayÃ1æÓa÷ ÓreyÃn; sarvasya karmaïa÷ tad-itarasya cÃ7khilasyo7pÃdeyasya j¤Ãne parisamÃpte÷ tad eva sarvais sÃdhanai÷ prÃpya-bhÆtaæ j¤Ãnaæ karmÃ1ntargatatvenÃ7bhyasyate / tad eva abhyasyamÃnaæ krameïa prÃpya-daÓÃæ pratipadyate // BhGR_4.33 // tad viddhi praïipÃtena paripraÓnena sevayà | upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤Ãninas tattva-darÓina÷ || BhG_4.34 || tad atma-vi«ayaæ j¤Ãnaæ "avinÃÓi tu tad viddhi" ity-Ãrabhya "e«Ã te 'bhihitÃ" ity-antena mayo9padi«Âam, "tad-yukta-karmaïi vartamÃnatvaæ vipÃkÃ1nuguïaæ kÃle kÃle praïipÃta-paripraÓna-sevÃ4dibhir viÓadÃ3kÃraæ j¤Ãnibhyo viddhi / sÃk«Ãt-k­tÃ3tma-sva-rÆpÃs tu j¤Ãnina÷ praïipÃtÃ3dibhyas sevitÃ÷ j¤Ãna-bubhutsayà parita÷ p­cchatas tavÃ8Óayam Ãlak«ya j¤Ãnam upadek«yanti // BhGR_4.34 // Ãtma-yÃthÃtmya-vi«ayasya j¤Ãnasya sÃk«ÃtkÃra-rÆpasya lak«aïam Ãha --- yaj j¤Ãtvà na punar moham evaæ yÃsyasi pÃï¬ava | yena bhÆtÃny aÓe«eïa drak«yasy Ãtmany atho mayi || BhG_4.35 || yaj j¤Ãnaæ j¤Ãtvà punar evaæ devÃ3dy-ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpaæ tat-k­taæ mamatÃ4dy-Ãspadaæ ca mohaæ na yÃsyasi, yena ca deva-manu«yÃ3dy-ÃkÃreïÃ7nusanhitÃni sarvÃïi bhÆtÃni svÃ3tmany eva drak«yasi, yatas tavÃ7nye«Ãæ ca bhÆtÃnÃæ prak­ti-viyuktÃnÃæ j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sÃmyam / prak­ti-saæsarga-do«a-vinirmuktam Ãtma-rÆpaæ sarvaæ samam iti ca vak«yate, "nirdo«aæ hi samaæ brahma tasmÃd brahmaïi te sthitÃ÷" iti / atho mayi sarva-bhÆtÃny aÓe«eïa drak«yasi, mat-sva-rÆpa-sÃmyÃt pariÓuddhasya sarvasyÃ8tma-vastuna÷ / "idaæ j¤Ãnam upÃÓritya mama sÃdharmyam ÃgatÃ÷" iti hi vak«yate / tathÃ, "tadà vidvÃn puïya-pÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyam upaiti" ity-evam-Ãdi«u nÃma-rÆpa-vinirmuktasyÃ8tma-vastuna÷ para-sva-rÆpa-sÃmyam avagamyate / ata÷ prak­ti-vinirmuktaæ sarvam Ãtma-vastu parasparaæ samaæ sarve3Óvareïa ca samam // BhGR_4.35 // api ced asi pÃpebhya÷ sarvebhya÷ pÃpa-k­ttama÷ | sarvaæ j¤Ãna-plavenai7va v­jinaæ saætari«yasi || BhG_4.36 || yady api sarvebhya÷ pÃpebhya÷ pÃpa-k­ttamo 'si, sarvaæ pÆrvÃ1rjitaæ v­jina-rÆpaæ samudram Ãtma-vi«aya-j¤Ãna-rÆpa-plavenai7va saætari«yasi // BhGR_4.36 // yathai9dhÃæsi samiddho 'gnir bhasmasÃt kurute 'rjuna | j¤ÃnÃ1gni÷ sarva-karmÃïi bhasmasÃt kurute tathà || BhG_4.37 || samyak-prav­ddho 'gnir indhana-sa¤cayam iva, Ãtma-yÃthÃtmya-j¤Ãna-rÆpo 'gnir jÅvÃ3tma-gatam anÃdi-kÃla-prav­ttÃ1nanta-karma-sa¤cayaæ bhasmÅ-karoti // BhGR_4.37 // na hi j¤Ãnena sad­Óaæ pavitram iha vidyate | tat svayaæ yoga-saæsiddha÷ kÃlenÃ8tmani vindati || BhG_4.38 || yasmÃd Ãtma-j¤Ãnena sad­Óaæ pavitraæ Óuddhi-karam iha jagati vastv-antaraæ na vidyate, tasmÃd Ãtma-j¤Ãnaæ sarva-pÃpaæ nÃÓayatÅ7ty-artha÷ / tat tathÃ-vidhaæ j¤Ãnaæ yatho2padeÓam ahar-ahar-anu«ÂhÅyamÃna-j¤ÃnÃ3kÃra-karma-yoga-saæsiddha÷ kÃlena svÃ3tmani svayam eva labhate // BhGR_4.38 // tad eva vispa«Âam Ãha --- ÓraddhÃvÃn labhate j¤Ãnaæ tat-para÷ saæyate1ndriya÷ | j¤Ãnaæ labdhvà parÃm ÓÃntim acireïÃ7dhigacchati || BhG_4.39 || evam upadeÓÃj j¤Ãnaæ labdhvà co7padi«Âa-j¤Ãna-v­ddhau ÓraddhÃvÃn tat-para÷ tatrai7va niyata-manÃ÷ tad-itara-vi«ayÃt saæyate1ndriyo 'cireïa kÃleno7kta-lak«aïa-vipÃka-daÓÃ4pannaæ j¤Ãnaæ labhate, tathÃ-vidhaæ j¤Ãnaæ labdhvà parÃm ÓÃntim acireïÃ7dhigacchati paraæ nirvÃïam Ãpnoti // BhGR_4.39 // aj¤aÓ cÃ7ÓraddadhÃnaÓ ca saæÓayÃ3tmà vinaÓyati | nÃ7yaæ loko 'sti na paro na sukhaæ saæÓayÃ3tmana÷ || BhG_4.40 || aj¤a÷ evam upadeÓa-labdha-j¤Ãna-rahita÷, upadi«Âa-j¤Ãna-v­ddhy-upÃye cÃ7ÓraddhadhÃna÷ atvaramÃïa÷, upadi«Âe ca j¤Ãne saæÓayÃ3tmà saæÓaya-manÃ÷ vinaÓyati vina«Âo bhavati / asminn upadi«Âe Ãtma-yÃthÃtmya-vi«aye j¤Ãne saæÓayÃ3tmano 'yam api prÃk­to loko nÃ7sti, na ca para÷ / dharmÃ1rtha-kÃma-rÆpa-puru«Ã1rthÃÓ ca na sidhyanti, kuto mok«a ity-artha÷; ÓÃstrÅya-karma-siddhi-rÆpatvÃt sarve«Ãæ puru«Ã1rthÃnÃm, ÓÃstrÅya-karma-janya-siddheÓ ca dehÃ1tiriktÃ3tma-niÓcaya-pÆrvakatvÃt / ata÷ sukha-lava-bhÃgitvam Ãtmani saæÓayÃ3tmano na saæbhavati // BhGR_4.40 // yoga-saænyasta-karmÃïaæ j¤Ãna-saæcchinna-saæÓayam | Ãtmavantaæ na karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya || BhG_4.41 || yatho2padi«Âa-yogena saænyasta-karmÃïam j¤ÃnÃ3kÃratÃ4panna-karmÃïaæ yatho2padi«Âena cÃ8tma-j¤Ãnena Ãtmani saæcchinna-saæÓayam, Ãtmavantaæ manasvinam --- upadi«ÂÃ1rthe d­¬hÃ1vasthita-manasaæ bandha-hetu-bhÆta-prÃcÅnÃ1nanta-karmÃïi na nibadhnanti // BhGR_4.41 // tasmÃd aj¤Ãna-saæbhÆtaæ h­t-sthaæ j¤ÃnÃ1sinÃ0tmana÷ | chittvai9naæ saæÓayaæ yogam Ãti«Âho7tti«Âha bhÃrata || BhG_4.42 || tasmÃd anÃdy-aj¤Ãna-saæbhÆtaæ h­t-stham Ãtma-vi«ayaæ saæÓayaæ mayo9padi«ÂenÃ8tma-j¤ÃnÃ1sinà chittvà mayo9padi«Âaæ karma-yogam Ãti«Âha; tad-artham utti«Âha bhÃrate7ti // BhGR_4.42 // ******************** ADHYAYA 5 ******************** caturthe 'dhyÃye karma-yogasya j¤ÃnÃ3kÃratÃ-pÆrvaka-sva-rÆpa-bhedo j¤ÃnÃ1æÓasya ca prÃdhÃnyam uktam; j¤Ãna-yogÃ1dhikÃriïo 'pi karma-yogasyÃ7ntargatÃ3tma-j¤ÃnatvÃd apramÃdatvÃt sukaratvÃn nirapek«atvÃc ca jyÃyastvaæ t­tÅya evo7ktam / idÃnÅæ karma-yogasyÃ8tma-prÃpti-sÃdhanatve j¤Ãna-ni«ÂhÃyÃÓ Óaighryaæ karma-yogÃ1ntargatÃ1karÂrtvÃ1nusandhÃna-prakÃraæ ca pratipÃdya tan-mÆlaæ j¤Ãnaæ ca viÓodhyate // arjuna uvÃca --- saænyÃsaæ karmaïÃæ k­«ïa punar yogaæ ca Óaæsasi | yac chreya etayor ekaæ tan me brÆhi suniÓcitam || BhG_5.1 || karmaïÃæ saænyÃsaæ j¤Ãna-yogam puna÷ karma-yogaæ ca Óaæsasi / etad uktaæ bhavati --- dvitÅye 'dhyÃye mumuk«o÷ prathamaæ karma-yoga eva kÃrya÷, karma-yogena m­ditÃ1nta÷karaïa-ka«Ãyasya j¤Ãna-yogenÃ8tma-darÓanaæ kÃryam iti pratipÃdya punas t­tÅya-caturthayo÷ j¤Ãna-yogÃ1dhikÃra-daÓÃ4pannasyÃ7pi karma-ni«Âhai9va jyÃyasÅ, sai9va j¤Ãna-ni«ÂhÃ-nirapek«Ã Ãtma-prÃptau sÃdhanam iti karma-ni«ÂhÃæ praÓaæÓasi iti / tatrai7tayor j¤Ãna-yoga-karma-yogayor Ãtma-prÃpti-sÃdhana-bhÃve yad ekaæ saukÃryac chaighryÃc ca Óreya÷ Óre«Âham iti suniÓcitam, tan me brÆhi // BhGR_5.1 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- saænyÃsa÷ karma-yogaÓ ca niÓÓreyasa-karÃv ubhau | tayos tu karma-saænyÃsÃt karma-yogo viÓi«yate || BhG_5.2 || saænyÃsa÷ j¤Ãna-yoga÷, karma-yogaÓ ca j¤Ãna-yoga-ÓaktasyÃ7py ubhau nirapek«au niÓÓreyasa-karau / tayos tu karma-saænyÃsÃj j¤Ãna-yogÃt karma-yoga eva viÓi«yate // BhGR_5.2 // kuta ity atrÃ8ha --- j¤eya÷ sa nitya-saænyÃsÅ yo na dve«Âi na kÃÇk«ati | nirdvandvo hi mahÃbÃho sukhaæ bandhÃt pramucyate || BhG_5.3 || ya÷ karma-yogÅ tad-antargatÃ3tmÃ1nubhava-t­ptas tad-vyatiriktaæ kim api na kÃÇk«ati, tata eva kim api na dve«Âi, tata eva dvandva-sahaÓ ca; sa nitya-saænyÃsÅ nitya-j¤Ãna-ni«Âha iti j¤eya÷ / sa hi sukara-karma-yoga-ni«Âhatayà sukhaæ bandhÃt pramucyate // BhGR_5.3 // j¤Ãna-yoga-karma-yogayor Ãtma-prÃpti-sÃdhana-bhÃve 'nyonya-nairapek«yam Ãha --- sÃækhya-yogau p­thag bÃlÃ÷ pravadanti na paï¬itÃ÷ | ekam apy Ãsthitas samyag ubhayor vindante phalam || BhG_5.4 || j¤Ãna-yoga-karma-yogau phala-bhedÃt p­thag bhÆtau ye pravadanti, te bÃlÃ÷ ani«panna-j¤ÃnÃ÷ na paï¬itÃ÷ ak­tsna-vida÷ / karma-yogo j¤Ãna-yogam eva sÃdhayati; j¤Ãna-yogas tv eka ÃtmÃ1valokanaæ sÃdhayatÅ7ti tayo÷ phala-bhedena p­thaktvaæ vadanto na paï¬ità ity-artha÷ / ubhayor ÃtmÃ1valokanai1ka-phalayor eka-phalatvena ekam apy Ãsthitas tad eva phalaæ labhate // BhGR_5.4 // etad eva viv­ïoti --- yat sÃækhyai÷ prÃpyate sthÃnaæ tad yogair api gamyate | ekaæ sÃækhyaæ ca yogaæ ca ya÷ paÓyati sa paÓyati || BhG_5.5 || sÃækhyai÷ j¤Ãna-ni«Âhai÷ / yad atmÃ1valokana-rÆpaæ phalaæ prÃpyate, tad eva karma-yoga-ni«Âhair api prÃpyate / evam eka-phalatvena ekaæ vaikalpikaæ sÃækhyaæ yogaæ ca ya÷ paÓyati, sa paÓyati sa eva paï¬ita ity-artha÷ // BhGR_5.5 // iyÃn viÓe«a ity Ãhà --- saænyÃsas tu mahÃbÃho du÷kham Ãptum ayogata÷ | yoga-yukto munir brahma na cireïÃ7dhigacchati || BhG_5.6 || saænyÃsa÷ j¤Ãna-yogas tu ayogata÷ karma-yogÃd rte prÃptum aÓakya÷; yoga-yukta÷ karma-yoga-yukta÷ svayam eva muni÷ Ãtma-manana-ÓÅla÷ sukhena karma-yogaæ sÃdhayitvà na cireïa alpenai7va kÃlena brahmÃ7dhigacchati ÃtmÃnaæ prÃpnoti / j¤Ãna-yoga-yuktas tu mahatà du÷khena j¤Ãna-yogaæ sÃdhayati; du÷kha-sÃdhyatvÃd ÃtmÃnaæ cireïa prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_5.6 // yoga-yukto viÓuddhÃ1tmà vijitÃ3tmà jite1ndriya÷ | sarva-bhÆtÃ3tma-bhÆtÃ3tmà kurvann api na lipyate || BhG_5.7 || karma-yoga-yuktas tu ÓÃstrÅye parama-puru«Ã3rÃdhana-rÆpe viÓuddhe karmaïi vartamÃna÷ tena viÓuddha-manÃ÷ vijitÃ3tmà svÃ1bhyaste te karmaïi vyÃp­ta-manastvena sukhena vijita-manÃ÷ , tata eva jite1ndiya÷ kartur Ãtmano yÃthÃtmyÃ1nusandhÃna-ni«Âhatayà sarva-bhÆtÃ3tma-bhÆtÃ3tmà sarve«Ãæ devÃ3di-bhÆtÃnÃm Ãtma-bhÆta Ãtmà yasyÃ7sau sarva-bhÆtÃ3tma-bhÆtÃ3tmà / Ãtma-yÃthÃtmyam anusandhÃnasya hi devÃ3dÅnÃæ svasya cai7kÃ3kÃra ÃtmÃ; devÃ3di-bhedÃnÃæ prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-rÆpatayÃ0tmÃ3kÃratvÃ1saæbhavÃt / prak­ti-viyukta÷ sarvatra devÃ3di-dehe«u j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà samÃnÃ3kÃra iti "nirdo«aæ hi samaæ brahma" iti anantaram eva vak«yate / sa evaæ-bhÆta÷ karma kurvann api anÃtmany ÃtmÃ1bhimÃnena na lipyate --- na saæbadhyate / ato 'cireïÃ8tmÃnaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_5.7 // yata÷ saukaryÃc chaighryÃc ca karma-yoga eva ÓreyÃn, atas tad-apek«itaæ Ó­ïu --- nai7«a ki¤cit karomÅ7ti yukto manyeta tattva-vit | paÓyan Ó­ïvan sp­Óan jighran aÓnan gacchan svapan Óvasan || BhG_5.8 || pralapan vis­jan g­hïan unmi«an nimi«ann api | indriyÃïÅ7ndriyÃ1rthe«u vartanta iti dhÃrayan || BhG_5.9 || evam Ãtma-tattva-vic ÓrotrÃ3dÅni j¤Ãne1ndriyÃïi, vÃg-ÃdÅni ca karme1ndriyÃïi, praïÃÓ ca sva-vi«aye«u vartanta iti dhÃrayan anusandhÃna÷ nÃ7haæ kiæcit karomÅ7ti manyeta --- j¤Ãnai1ka-sva-bhÃvasya mama karma-mÆle1ndriya-prÃïa-saæbandha-k­tam Åd­Óaæ kart­tvam; na sva-rÆpa-prayuktam iti manyete7ty-artha÷ // BhGR_5.8 //9// brahmaïy ÃdhÃya karmÃïi saÇgaæ tyaktvà karoti ya÷ | lipyate na sa pÃpena padma-patram ivÃ7mbhasà || BhG_5.10 || brahma-Óabdena prak­tir iho7cyate / "mama yonir mahad brahma" iti hi vak«yate / indriyÃïÃæ prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-rÆpatvena indriyÃ3kÃreïÃ7vasthitÃyÃæ prak­tau "paÓya¤ ch­ïvan" ity-Ãdy-ukta-prakÃreïa karmÃïy ÃdhÃya, phala-saÇgaæ tyaktvÃ, nai7va kiæcit karomÅ7ti ya÷ karmÃïi karoti, sa prak­ti-saæs­«Âatayà vartamÃno 'pi prak­ty-ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpeïa bandha-hetunà pÃpena na lipyate / padma-patram ivÃ7mbhasà --- yathà padma-patram ambhasà saæs­«Âam api na lipyate, tathà na lipyata ity-artha÷ // BhGR_5.10 // kÃyena manasà buddhyà kevalair indriyair api | yogina÷ karma kurvanti saÇgaæ tyaktvÃ0tma-Óuddhaye || BhG_5.11 || kÃya-mano-buddhÅ1ndriya-sÃdhyaæ karma svargÃ3di-phala-saÇgaæ tyaktvà yogina Ãtma-viÓuddhaye kuranti; Ãtma-gata-prÃcÅna-karma-bandha-vinÃÓÃya kurvantÅ7ty-artha÷ // BhGR_5.11 // yukta÷ karma-phalaæ tyaktvà ÓÃntim Ãpnoti nai«ÂhikÅm | ayukta÷ kÃma-kÃreïa phale sakto nibadhyate || BhG_5.12 || yukta÷ --- Ãtma-vyatirikta-phale«v acapala÷ Ãtmai1ka-pravaïa÷, karma-phalaæ tyaktvà kevalam Ãtma-Óuddhaye karmÃ1nu«ÂhÃya nai«ÂhikÅæ ÓÃntim Ãpnoti --- sthirÃm ÃtmÃ1nubhava-rÆpÃæ nirv­tim Ãpnoti / ayukta÷ --- Ãtma-vyatirikta-phale«u capala÷ ÃtmÃ1valokana-vimukha÷ kÃma-kÃreïa phale sakta÷ karmÃïi kurvan nityaæ karmabhir badhyate --- nitya-saæsÃrÅ bhavati / ata÷ phala-saÇga-rahita÷ indriyÃ3kÃreïa pariïatÃyÃæ prak­tau karmÃïi saænyasya Ãtmano bandha-mocanÃyai7va karmÃïi kurvÅte7ty-uktaæ bhavati // BhGR_5.12 // atha dehÃ3kÃreïa pariïatÃyÃæ prak­tau kart­tva-saænyÃsa ucyate --- sarva-karmÃïi manasà saænyasyÃ8ste sukhaæ vaÓÅ / nava-dvÃre pure dehÅ nai7va kurvan na kÃrayan // BhGR_5.13 // Ãtmana÷ prÃcÅna-karma-mÆla-deha-saæbandha-prayuktam idaæ karmaïÃæ kart­tvam; na sva-rÆpa-prayuktam iti viveka-vi«ayeïa manasà sarvÃïi karmÃïi nava-dvÃre pure saænyasya dehÅ svayaæ vaÓÅ dehÃ1dhi«ÂhÃna-prayatnam akurvan dehaæ ca nai7va kÃrayan sukham Ãste // BhGR_5.13 // sÃk«Ãd Ãtmana÷ svÃbhÃvikaæ rÆpam Ãha --- na kart­tvaæ na karmÃïi lokasya s­jati prabhu÷ | na karma-phala-saæyogaæ sva-bhÃvas tu pravartate || BhG_5.14 || asya deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3tmanà prak­ti-saæsargeïa vartamÃnasya lokasya devÃ3dy-asÃdhÃraïaæ kart­tvaæ tat-tad-asÃdhÃraïÃni karmÃïi tat-tat-karma-janya-devÃ3di-phala-saæyogaæ ca, ayaæ prabhu÷ akarma-vaÓya÷ svÃbhÃvika-sva-rÆpeïÃ7vasthita Ãtmà na s­jati no7tpÃdayati / kas tarhi? sva-bhÃvas tu pravartate / sva-bhÃva÷ prak­ti-vÃsanà / anÃdi-kÃla-prav­tta-pÆrva-pÆrva-karma-janita-devÃ3dy-ÃkÃra-prak­ti-saæsarga-k­ta-tat-tad-ÃtmÃ1bhimÃna-janita-vÃsanÃ-k­tam Åd­Óaæ kart­tvÃ3dikaæ sarvam; na sva-rÆpa-prayuktam ity-artha÷ // BhGR_5.14 // nÃ8datte kasyacit pÃpaæ na cai7va suk­taæ vibhu÷ | aj¤ÃnenÃ8v­taæ j¤Ãnaæ tena muhyanti jantava÷ || BhG_5.15 || kasyacit sva-saæbandhitayÃ9bhimatasya putrÃ3de÷ pÃpaæ du÷khaæ nÃ8datte nÃ7panudati / kasyacit pratikÆlatayÃ9bhimatasya suk­taæ sukhaæ ca nÃ8datte nÃ7panudati / yato 'yaæ vibhu÷; na kvÃcitka÷, na devÃ3di-dehÃ3dy-asÃdhÃraïa-deÓa÷, ata eva na kasyacit saæbandhÅ, na kasyacit pratikÆlaÓ ca / sarvam idaæ vÃsanÃ-k­tam / evaæ-sva-bhÃvasya katham iyaæ viparÅta-vÃsanà utpadyate? aj¤ÃnenÃ8v­taæ j¤Ãnam j¤Ãna-virodhinà pÆrva-pÆrva-karmaïà sva-phalÃ1nubhava-yogyatvÃya asya j¤Ãnam Ãv­taæ saækucitam / tena j¤ÃnÃ3varaïa-rÆpeïa karmaïà devÃ3di-deha-saæyogas tat-tad-ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpa-mohaÓ ca jÃyate / tataÓ ca tathÃ-vidhÃ3tmÃ1bhimÃna-vÃsanÃ, tad-ucita-karma-vÃsanà ca; vÃsanÃto viparÅtÃ3tmÃ1bhimÃna÷, karmÃ3rambhaÓ co7papadyate // BhGR_5.15 // "sarvaæ j¤Ãna-plavenai7va v­jinaæ saætari«yati /", "j¤ÃnÃ1gni÷ sarva-karmÃïi bhasmasÃt-kurute tathÃ", "na hi j¤Ãnena sad­Óaæ pavitram" iti pÆrvo1ktaæ sva-kÃle saægamayati --- j¤Ãnena tu tad aj¤Ãnaæ ye«Ãæ nÃÓitam Ãtmana÷ | te«Ãm Ãdityavaj j¤Ãnaæ prakÃÓayati tat param || BhG_5.16 || evaæ vartamÃne«u sarve«v Ãtmasu ye«Ãm ÃtmanÃm ukta-lak«aïena Ãtma-yÃthÃtmyo1padeÓa-janitena Ãtma-vi«ayeïa ahar-ahar-abhyÃsÃ3dheyÃ1tiÓayena niratiÓaya-pavitreïa j¤Ãnena tat --- j¤ÃnÃ3varaïam anÃdi-kÃla-prav­ttÃ1nanta-karma-saæcaya-rÆpam aj¤Ãnaæ nÃÓitam, te«Ãæ tat svÃbhÃvikaæ paraæ j¤Ãnam aparimitam asaækucitam Ãdityavat sarvaæ yathÃ2vasthitaæ prakÃÓayati / te«Ãm iti vina«ÂÃ1j¤ÃnÃnÃæ bahutvÃ1bhimÃnÃd Ãtma-sva-rÆpa-bahutvam, "na tv evÃ7haæ jÃtu nÃsam" ity-upakramÃ1vagatam atra spa«Âataram uktam / na ce7daæ bahutvam upÃdhi-k­tam; vina«ÂÃ1j¤ÃnÃnÃm upÃdhi-gandhÃ1bhÃvÃt / "te«Ãm Ãdityavaj j¤Ãnam" iti vyatireka-nirdeÓÃj j¤Ãnasya sva-rÆpÃ1nubandhi-dharmatvam uktam / Ãditya-d­«ÂÃntena ca j¤Ãt­-j¤Ãnayo÷ prabhÃ-prabhÃvator ivÃ7vasthÃnaæ ca / tata eva saæsÃra-daÓÃyÃæ j¤Ãnasya karmaïà saækoco mok«a-daÓÃyÃæ vikÃsaÓ co7papanna÷ // BhGR_5.16 // tad-buddhayas tad-Ãtmanas tan-ni«ÂhÃs tat-parÃyaïÃ÷ | gacchanty apunar-Ãv­ttiæ j¤Ãna-nirdhÆta-kalma«Ã÷ || BhG_5.17 || tad-buddhaya÷ tathÃ-vidhÃ3tma-darÓanÃ1dhyavasÃyÃ÷, tad-ÃtmÃna÷ tad-vi«aya-manasa÷, tan-ni«ÂhÃ÷ tad-abhyÃsa-niratÃ÷, tat-parÃyaïÃ÷ tad eva parama-prayojanam iti manvÃnÃ÷, evam abhyasyamÃnena j¤Ãnena nirdhÆta-prÃcÅna-kalma«Ã÷ tathÃ-vidham Ãtmanam apunar-Ãv­ttiæ gacchanti / yad avasthÃd Ãtmana÷ punar-Ãv­ttir na vidyate, sa Ãtmà apunar-Ãv­tti÷ / svena rÆpeïÃ7vasthitam ÃtmÃnaæ gacchantÅ7ty-artha÷ // BhGR_5.17 // vidyÃ-vinaya-saæpanne brÃhmaïe gavi hastini | Óuni cai7va Óva-pÃke ca paï¬itÃ÷ sama-darÓina÷ || BhG_5.18 || vidyÃ-vinaya-saæpanne, kevala-brÃhmaïe, go-hasti-Óva-Óva-pacÃ3di«u atyanta-vi«amÃ3kÃratayà pratÅyamÃne«u Ãtmasu paï¬itÃ÷ Ãtma-yÃthÃtmya-vida÷, j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sarvatra sama-darÓina÷ --- vi«amÃ3kÃras tu prak­te÷, nÃ8tmana÷; Ãtmà tu sarvatra j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sama iti paÓyantÅ7ty-artha÷ // BhGR_5.18 // ihai7va tair jitas svargo ye«Ãæ sÃmye sthitaæ mana÷ | nirdo«aæ hi samaæ brahma tasmÃd brahmaïi te sthitÃ÷ || BhG_5.19 || ihai7va --- sÃdhanÃ1nu«ÂhÃna-daÓÃyÃm eva tai÷ sargo jita÷ saæsÃro jita÷; ye«Ãm ukta-rÅtyà sarve«v Ãtmasu sÃmye sthitaæ mana÷ / nirdo«aæ hi samaæ brahma / prak­ti-saæsarga-do«a-viyuktatayà samam Ãtma-vastu hi bramha / Ãtma-sÃmye sthitÃÓ ced brahmaïi sthità eva te; brahmaïi sthitir eva hi sæsÃra-jaya÷ / Ãtmasu j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sÃmyam evÃ7nusandhÃnà muktà eve7ty-artha÷ // BhGR_5.19 // yena prakÃreïÃ7vathitasya karma-yogina÷ sama-darÓana-rÆpo j¤ana-vipÃko bhavati, taæ prakÃram upadiÓati --- na prah­«yet priyaæ prÃpya no7dvijet prÃpya cÃ7priyam | sthira-buddhir asaæmƬho brahma-vid brahmaïi sthita÷ || BhG_5.20 || yÃd­Óa-deha-sthasya yad-avasthasya prÃcÅna-karma-vÃsanayà yat priyaæ bhavati, yac cÃ7priyam, tad-ubhayaæ prÃpya har«o1dvegau na kuryÃt / katham? sthira-buddhi÷ --- sthire Ãtmani buddhir yasya sa÷ sthira-buddhi÷, asaæmƬho asthieïa ÓarÅreïa sthiram ÃtmÃnam ekÅk­tya moha÷ saæmoha÷; tad-rahita÷ / tac ca katham? brahma-vid brahmaïi sthita÷ / upadeÓena brahma-vit san tasmin brahmaïy abhyÃsa-yukta÷ / etad uktaæ bhavati --- tattva-vidÃm upadeÓena Ãtma-yÃthÃtmya-vid bhÆtvà tatrai7va yatamÃno dehÃ3tmÃ1bhimÃnaæ parityajya sthira-rÆpÃ3tmÃ1valokana-priyÃ1nubhave vyavasthita÷ asthire prÃk­te priyÃ1priye prÃpya har«o1devegau na kuryÃd iti // BhGR_5.20 // bÃhya-sparÓe«v asaktÃ3tmà vindaty Ãtmani ya÷ sukham | sa brahma-yoga-yuktÃ3tmà sukham ak«ayam aÓnute || BhG_5.21 || evam-uktena prakÃreïa bÃhya-sparÓe«u Ãtma-vyatirikta-vi«ayÃ1nubhave«u, asaktÃ3tmà asakta-manÃ÷ antar-Ãtmany eva ya÷ sukhaæ vindati labhate, sa prak­ty-abhyÃsaæ vihÃya brahma-yoga-yuktÃ3tmà --- brahmÃ1bhyÃsa-yukta-manÃ÷ brahmÃ1nubhava-rÆpam ak«ayaæ sukhaæ prÃpnoti // BhGR_5.21 // prÃk­tasya bhogasya su-tyajatÃm Ãha --- ye hi saæsparÓa-jà bhogà du÷kha-yonaya eva te | Ãdy-antavanta÷ kaunteya na te«u ramate budha÷ || BhG_5.22 || vi«aye1ndriya-sparÓa-jÃ÷ ye bhogÃ÷ du÷kha-yonayas te --- du÷kho1darkÃ÷ / Ãdy-antavanta÷ alpa-kÃla-vartino hi upalabhyante / na te«u tad-yÃthÃtmya-vid ramate // BhGR_5.22 // ÓaknotÅ7hai7va ya÷ so¬huæ prÃk ÓarÅra-vimok«aïÃt | kÃma-krodho1dbhavaæ vegaæ sa yukta÷ sa sukhÅ nara÷ || BhG_5.23 || ÓarÅra-vimok«aïÃt prÃk ih+eva sÃdhanÃ1nu«ÂhÃna-daÓÃyam eva ÃtmÃ1nubhava-prÅtyà kÃma-krodho1dbhavaæ vegaæ so¬huæ niroddhuæ ya÷ Óaknoti, sa yukta÷ ÃtmÃ1nubhavÃyÃ7rha÷ / sa eva ÓarÅra-vimok«o1ttara-kÃlam ÃtmÃ1nubhavai1ka-sukhas saæpatsyate // BhGR_5.23 // yo 'ntas-sukho 'ntar-ÃrÃmas tathÃ9ntar-jyotir eva ya÷ | sa yogÅ brahma nirvÃïaæ brahma-bhÆto 'dhigacchati || BhG_5.24 || yo bÃhya-vi«ayÃ1nubhavaæ sarvaæ vihÃya antas-sukha÷ ÃtmÃ1nubhavai1ka-sukha÷, antar-ÃrÃma÷ Ãtmai1ko1dyÃna÷ sva-guïair Ãtmai9va sukha-vardhako yasya sa tatho2kta÷, tathÃ9ntar-jyoti÷ Ãtmai1ka-j¤Ãno yo vartate, sa brahma-bhÆto yogÅ brahma-nirvÃïam ÃtmÃ1nubhava-sukhaæ prÃpnoti // BhGR_5.24 // labhante brahma-nirvÃïam ­«aya÷ k«Åïa-kalma«Ã÷ | chinna-dvaidhà yatÃ3tmÃnas sarva-bhÆta-hite ratÃ÷ || BhG_5.25 || cchinna-dvaidhÃ÷ ÓÅto1«ïÃ3di-dvandvair vimuktÃ÷, yatÃ3tmÃna÷ Ãtmany eva niyamita-manasa÷, sarva-bhÆta-hite ratÃ÷ Ãtmavat sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ hite«v eva niratÃ÷, ­«aya÷ dra«ÂÃra÷ ÃtmÃ1valokana-parÃ÷, ya evam-bhÆtÃs te k«ÅïÃ1Óe«Ã3tma-prÃpti-virodhi-kalma«Ã÷ brahma-nirvÃïaæ labhante // BhGR_5.25 // ukta-lak«aïÃnÃæ brahma atyanta-sulabham ity Ãha --- kÃma-krodha-viyuktÃnÃæ yatÅnÃæ yata-cetasÃm | abhito brahma-nirvÃïaæ vartate vijitÃ3tmanÃm || BhG_5.26 || kÃma-krodh-viyuktÃnÃæ yatÅnÃæ yatana-ÓÅlÃnÃæ yata-cetasÃæ niyamita-manasÃæ vijitÃ3tmanÃæ vijita-manasÃæ, brahma-nirvÃïam abhito vartate / evaæ-bhÆtÃnÃæ hasta-sthaæ brahma-nirvÃïam ity-artha÷ // BhGR_5.26 // uktaæ karma-yogaæ sva-lak«ya-bhÆta-yoga-Óiraskam upasaæharati --- sparÓÃn k­tvà bahir bÃhyÃæÓ cak«uÓ cai7vÃ7ntare bhruvo÷ | prÃïÃ1pÃnau samau k­tvà nÃsÃ1bhyantara-cÃriïau || BhG_5.27 || yate1ndriya-mano-buddhir munir mok«a-parÃyaïa÷ | vigate1cchÃ-bhaya-krodho ya÷ sadà mukta eva sa÷ || BhG_5.28 || bÃhyÃn vi«aya-sparÓÃn bahi÷ k­tvà bÃhye1ndriya-vyÃpÃraæ sarvam upasaæh­tya, yoga-yogyÃ3sane ­ju-kÃya upaviÓya cak«u«Å bhruvor antare nÃsÃ1gre vinyasya nÃsÃ1bhyantara-cÃriïau prÃïÃ1pÃnau samau k­tvà ucchvÃsa-niÓvÃsau sama-gatÅ k­tvà ÃtmÃ1valokanÃd anyatra prav­tty-anarhe1ndriya-mano-buddhi÷, tata eva vigate1cchÃ-bhaya-krodha÷, mok«a-parÃyaïa÷ mok«ai1ka-prayojana÷, muni÷ ÃtmÃ1valokana-ÓÅla÷ ya÷, sa÷ sadà mukta eva sÃdhya-daÓÃyÃm iva sÃdhana-daÓÃyÃm api mukta eve7ty-artha÷ // BhGR_5.27 //28// uktasya nitya-naimittika-karme1tikartavyatÃkasya karma-yogasya yoga-Óiraskasya suÓakatÃm Ãha --- bhoktÃraæ yaj¤a-tapasÃæ sarva-loka-mahe4Óvaram | suh­daæ sarva-bhÆtÃnÃæ j¤Ãtvà mÃm ÓÃntim ­cchati || BhG_5.29 || yaj¤a-tapasÃæ bhoktÃraæ sarva-loka-mahe4Óvaraæ sarva-bhÆtÃnÃæ suh­daæ mÃæ j¤Ãtvà ÓÃntim ­cchati, karma-yoga-karaïa eva sukham ­cchati / sarva-loka-mahe4Óvaraæ sarve«Ãæ loke3ÓvarÃïÃm apÅ8Óvaram; "tam ÅÓvarÃïÃæ paramaæ mahe4Óvaram" iti hi ÓrÆyate / mÃæ sarva-loka-mahe4Óvaraæ sarva-suh­daæ j¤Ãtvà mad-ÃrÃdhana-rÆpa÷ karma-yoga iti sukhena tatra pravartata ity-artha÷; suh­da ÃrÃdhanÃya hi sarve pravartante // BhGR_5.29 // ******************** ADHYAYA 6 ******************** ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- anÃÓrita÷ karma-phalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷ | sa saænyasÅ ca yogÅ ca na niragnir na cÃ7kriya÷ || BhG_6.1 || ukta÷ karma-yoga÷ saparikara÷, idÃnÅæ j¤Ãna-yoga-karma-yoga-sÃdhyÃ3tmÃ1valokana-rÆpa-yogÃ1bhyÃsa-vidhir ucyate / tatra karma-yogasya nirapek«a-yoga-sÃdhanatvaæ dra¬hayituæ j¤ÃnÃ3kÃra÷ karma-yogo yoga-Óirasko 'nÆdyate / karma-phalaæ svargÃ3dikam anÃÓrita÷, kÃryaæ karmÃ1nu«ÂhÃnam eva kÃryam, sarvÃ3tmanÃ9smat-suh­d-bhÆta-parama-puru«Ã3rÃdhana-rÆpatayà karmai7va mama prayojanam, na tat-sÃdhyaæ kiæcid iti ya÷ karma karoti; sa saænyÃsÅ ca j¤Ãna-yoga-ni«ÂhaÓ ca; yogÅ ca karma-yoga-ni«ÂhaÓ ca; ÃtmÃ1valokana-rÆpa-yoga-sÃdhana-bhÆto1bhaya-ni«Âha ity-artha÷ / na niragnir na cÃ7kriya÷ na co7dita-yaj¤Ã3di-karmasv aprav­tta÷, na ca kevala-j¤Ãna-ni«Âha÷ / tasya hi j¤ana-ni«Âhai7va, karma-yoga-ni«Âhasya tÆ7bhayam astÅ7ty-abhiprÃya÷ // BhGR_6.1 // ukta-lak«aïa-karma-yoge j¤Ãnam apy astÅ7ty Ãha --- yaæ saænyÃsa iti prÃhur yogaæ taæ viddhi pÃï¬ava | na hy asaænyasta-saÇkalpo yogÅ bhavati kaÓcana || BhG_6.2 || yaæ saænyÃsa iti j¤Ãna-yoga iti, Ãtma-yÃthÃtmya-j¤Ãnam iti prÃhu÷, taæ karma-yogam eva viddhi / tad upapÃdayati na hy asaænyasta-saækalpo yogÅ bhavati kaÓcana / Ãtma-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃnena anÃtmani prak­tau Ãtma-saÇkalpa÷ saænyasta÷ parityakto yena sa saænyasta-saÇkalpa÷; anevaæ-bhÆta÷ asaænyasta-saÇkalpa÷ / na hy ukte«u karma-yogi«v anevaæ-bhÆta÷ kaÓcana karma-yogÅ bhavati; "yasya sarve samÃrambhÃ÷ kÃma-saÇkalpa-varjitÃ÷" iti hy uktam // BhGR_6.2 // karma-yoga evÃ7pramÃdena yogaæ sÃdhayatÅ7ty Ãha --- Ãruruk«or muner yogaæ karma kÃraïam ucyate | yogÃ3rƬhasya tasyai7va Óama÷ kÃraïam ucyate || BhG_6.3 || yogam ÃtmÃ1valokanaæ prÃptum icchor mumuk«o÷ karma-yoga eva kÃraïam ucyate / tasyai7va yogÃ3rƬhasya prati«Âhita-yogasyai7va, Óama÷ karma-niv­tti÷ kÃraïam ucyate / yÃvad ÃtmÃ1valokana-rÆpa-mok«Ã1vÃpti karma kÃryam ity-artha÷ // BhGR_6.3 // kadà prati«Âhita-yogo bhavatÅ7ty atrÃ8ha --- yadà hi ne7ndriyÃ1rthe«u na karmasv anu«ajjate | sarva-saÇkalpa-saænyÃsÅ yogÃ3rƬhas tado9cyate || BhG_6.4 || yadÃ9yaæ yogÅ tv Ãtmai1kÃ1nubhava-sva-bhÃvatayà indriyÃ1rthe«u --- Ãtma-vyatirikta-prÃk­ta-vi«aye«u, tat-saæbandhi«u ca karmasu nÃ7nu«ajjate na saÇgam arhati, tadà hi sarva-saÇkalpa-samnyÃsÅ yogÃ3rƬha ity ucyate / tasmÃd Ãruruk«or vi«ayÃ1nubhavÃ1rhatayà tad-ananu«aÇgÃ1bhyÃsa-rÆpa÷ karma-yoga eva yoga-ni«patti-kÃraïam / ato vi«ayÃ1nanu«aÇgÃ1bhyÃsa-rÆpaæ karma-yogam eva Ãruruk«u÷ kuryÃt // BhGR_6.4 // tad evÃ8ha --- uddhared ÃtmanÃ0tmÃnaæ nÃ8tmÃnam avasÃdayet | Ãtmai9va hy Ãtmano bandhur Ãtmai9va ripur Ãtmana÷ || BhG_6.5 || Ãtmanà manasÃ; vi«ayÃ1nanu«aktena ÃtmÃnam uddharet / tad-viparÅtena manasà ÃtmÃnaæ nÃ7vasÃdayet / Ãtmai9va mana eva hy Ãtmano bandhu÷; tad evÃ8tmano ripu÷ // BhGR_6.5 // bandhur ÃtmÃ0tmanas tasya yenÃ8tmai9vÃ8tmanà jita÷ | anÃtmanas tu Óatrutve vartetÃ8tmai9va Óatruvat || BhG_6.6 || yena puru«eïa svenai7va sva-mano vi«ayebhyo jitam, tan-manas tasya bandhu÷ / anÃtmana÷ ajita-manasa÷ svakÅyam eva mana÷ svasya Óatruvac Óatrutve varteta --- sva-niÓÓreyasa-viparÅte vartete7ty-artha÷ / yatho9ktaæ bhagavatà parÃÓareïÃ7pi, "mana eva manu«yÃïÃæ kÃraïaæ bandha-mok«ayo÷ / bandhÃya vi«ayÃ1saÇgi muktyai9va nirvi«ayaæ mana÷ // BhGR_6." iti //6// yogÃ3rambha-yogyà avastho9cyate --- jitÃ3tmana÷ praÓÃntasya paramÃ3tmà samÃhita÷ | ÓÅto1«ïa-sukha-du÷khe«u tathà mÃnÃ1vamÃnayo÷ || BhG_6.7 || ÓÅto1«ïa-sukha-du÷khe«u mÃnÃ1vamÃnayoÓ ca jitÃ3tmana÷ jita-manasa÷ vikÃra-rahita-manasa÷ praÓÃntasya manasi paramÃ3tmà samÃhita÷ samyag-Ãhita÷ / sva-rÆpeïÃ7vasthita÷ pratyag-ÃtmÃ9tra paramÃ3tme9ty ucyate; tasyai7va prak­tatvÃt / tasyÃ7pi pÆrva-pÆrvÃ1vasthÃ2pek«ayà paramÃ3tmatvÃt / Ãtmà paraæ samÃhita iti vÃ9nvaya÷ // BhGR_6.7 // j¤Ãna-vij¤Ãna-t­ptÃ3tmà kÆÂa-stho vijite1ndriya÷ | yukta ity ucyate yogÅ sama-lo«ÂÃ1Óma-käcana÷ || BhG_6.8 || j¤Ãna-vij¤Ãna-t­ptÃ3tmà Ãtma-sva-rÆpa-vi«ayeïa j¤Ãnena, tasya ca prak­ti-visajÃtÅyÃ3kÃra-vi«ayeïa j¤Ãnena ca t­pta-manÃ÷ kÆÂa-stha÷ devÃ3dy-avasthÃsv anuvartamÃna-sarva-sÃdhÃraïa-j¤Ãnai1kÃ3kÃrÃ3tmani sthita÷, tata eva vijite1ndriya÷, sama-lo«ÂÃ1Óma-käcana÷ prak­ti-vivikta-sva-rÆpa-ni«Âhatayà prÃk­ta-vastu-viÓe«e«u bhogyatvÃ1bhÃvÃl lo«ÂÃ1Óma-käcane«u sama-prayojana÷ ya÷ karma-yogÅ, sa yukta ity ucyate ÃtmÃ1valokana-rÆpa-yogÃ1bhyÃsÃ1rha ity ucyate // BhGR_6.8 // tathà ca suh­n-mitrÃ1ry-udÃsÅna-madhya-stha-dve«ya-bandhu«u | sÃdhu«v api ca pÃpe«u sama-buddhir viÓi«yate || BhG_6.9 || vayo-viÓe«Ã1naÇgÅkÃreïa sva-hitai1«iïa÷ suh­da÷; savayaso hitai1«iïo mitrÃïi, arayo nimittato 'narthe1cchava÷; ubhaya-hetv-abhÃvÃd ubhaya-rahità udÃsÅnÃ÷; janmata evo7bhaya-rahità madhya-sthÃ÷; janmata evÃ7nicche2cchavo dve«yÃ÷; janmata eva hitai1«iïo bandhava÷, sÃdhavo dharma-ÓÅlÃ÷; pÃpÃ÷ pÃpa-ÓÅlÃ÷; Ãtmai1ka-prayojanatayà suh­n-mitrÃ3dibhi÷ prayojanÃ1bhÃvÃd virodhÃ1bhÃvÃc ca te«u sama-buddhir yogÃ1bhyÃsÃ1rhatve viÓi«yate // BhGR_6.9 // yogÅ yu¤jÅta satatam ÃtmÃnaæ rahasi sthita÷ | ekÃkÅ yata-cittÃ3tmà nirÃÓÅr aparigraha÷ || BhG_6.10 || yogÅ ukta-prakÃra-karma-yoga-ni«Âha÷, satatam ahar-ahar-yoga-kÃle ÃtmÃnaæ yu¤jÅta ÃtmÃnaæ yuktaæ kurvÅta / sva-darÓana-ni«Âhaæ kurvÅte7ty-artha÷; rahasi jana-varjite niÓÓabde deÓe sthita÷, ekÃkÅ tatrÃ7pi na sadvitÅya÷, yata-cittÃ3tmà yata-citta-manaska÷, nirÃÓÅ÷ Ãtma-vyatirikte k­tsne vastuni nirapek«a÷ aparigraha÷ tad-vyatirikte kasmiæÓcid api mamatÃ-rahita÷ // BhGR_6.10 // Óucau deÓe prati«ÂhÃpya sthiram Ãsanam Ãtmana÷ | nÃ7tyucchritaæ nÃ7tinÅcaæ celÃ1jina-kuÓo1ttaram || BhG_6.11 || tatrai7kÃ1graæ mana÷ k­tvà yata-citte1ndriya-kriya÷ | upaviÓyÃ8sane yu¤jyÃd yogam Ãtma-viÓuddhaye || BhG_6.12 || Óucau deÓe aÓucibhi÷ puru«air anadhi«Âhite aparig­hÅte ca aÓucibhir vastubhir asp­«Âe ca pavitra-bhÆte deÓe, dÃrvÃ3di-nirmitaæ nÃ7tyucchritaæ nÃ7tinÅcaæ celÃ1jina-kuÓo1ttaraæ Ãsanaæ prati«ÂhÃpya tasmin mana÷-prasÃda-kare sÃ1pÃÓraye upaviÓya yogai1kÃ1graæ mana÷ k­tvà yata-citte1ndriya-kriya÷ sarvÃ3tmano9pasaæh­ta-citte1ndriya-kriya÷ Ãtma-viÓuddhaye bandha-niv­ttaye yogaæ yu¤jyÃd atmÃ1valokanaæ kurvÅta // BhGR_6.11 //12// samaæ kÃya-Óiro-grÅvaæ dhÃrayan acalaæ sthiram | saæprek«ya nÃsikÃ1graæ svaæ deÓaÓ cÃ7navalokayan || BhG_6.13 || praÓÃntÃ3tmà vigata-bhÅ÷ brahma-cÃri-vrate sthita÷ | mana÷ saæyamya mac-citto yukta ÃsÅta mat-para÷ || BhG_6.14 || kÃya-Óiro-grÅvaæ samam acalaæ sÃ1pÃÓrayatayà sthiraæ dhÃrayan, diÓaÓ cÃ7navaloakayan, sva-nÃsikÃ1graæ saæprek«ya, praÓÃntÃ3tmà atyanta-nirv­ta-manÃ÷, vigata-bhÅr brahma-carya-yukto mana÷ saæyamya mac-citto yukta÷ avahito mat-para ÃsÅta mÃm eva cintyan ÃsÅta // BhGR_6.13 //14// yu¤jann evaæ sadÃ0tmÃnaæ yogÅ niyata-mÃnasa÷ | ÓÃntiæ nirvÃïa-paramÃæ mat-saæsthÃm adhigacchati || BhG_6.15 || evaæ mayi parasmin brahmaïi puru«o1ttame manasaÓ ÓubhÃ3Óraye sadà ÃtmÃnaæ mana÷ yu¤jan niyata-mÃnasa÷ mat-sparÓa-vitrÅk­ta-mÃnasatayà niÓcala-mÃnasa÷, mÃm eva cintayan mat-saæsthÃæ nirvÃïa-paramÃæ ÓÃntim adhigacchati nirvÃïa-këÂhÃ-rÆpÃæ mat-saæsthÃæ mayi saæsthitÃæ ÓÃntim adhigacchati // BhGR_6.15 // evam Ãtma-yogam ÃrabhamÃïasya mano-nairmalya-hetu-bhÆtÃæ manaso bhagavati ÓubhÃ3Óraye sthitim abhidhÃya anyad api yogo1pakaraïam Ãha --- nÃ7tyaÓnatas tu yogo 'sti na cai7kÃntam anaÓnata÷ | na cÃ7tisvapna-ÓÅlasya jÃgrato nai7va cÃ7rjuna || BhG_6.16 || yuktÃ3hÃra-vihÃrasya yukta-ce«Âasya karmasu | yukta-svapnÃ1vabodhasya yogo bhavati du÷kha-hà || BhG_6.17 || atyaÓanÃ1naÓane yoga-virodhinÅ; ativihÃrÃ1vihÃrau ca tathÃ9timÃtra-svapna-jÃgarye; tathà cÃ7tyÃyÃsÃ1nÃyÃsau / mitÃ3hÃra-vihÃrasya mitÃ3yÃsasya mita-svapnÃ1vabodhasya sakala-du÷kha-hà bandha-nÃÓana÷ yoga÷ saæpanno bhavati // BhGR_6.16 //17// yadà viniyataæ cittam Ãtmany evÃ7vati«Âhate | nissp­ha÷ sarva-kÃmebhyo yukta ity ucyate tadà || BhG_6.18 || yadà prayojana-vi«ayaæ cittam Ãtmany eva viniyatam --- viÓe«eïa niyataæ niratiÓaya-prayojanatayà tatrai7va niyataæ niÓcalam avati«Âhate, tadà sarva-kÃmebhyo nissp­has san yukta ity ucyate --- yogÃ1rha ity ucyate // BhGR_6.18 // yathà dÅpo nivÃta-stho ne7Çgate so9pamà sm­tà | yogino yata-cittasya yu¤jato yogam Ãtmana÷ || BhG_6.19 || nivÃta-stho dÅpo yathà ne7Çgate na calati; acalas sa-prabhas ti«Âhati; yata-cittasya niv­tta-sakale1tara-mano-v­tte÷ yogina÷ Ãtmani yogaæ yu¤jata÷ Ãtma-sva-rÆpasya so1pamÃ; nivÃta-sthatayà niÓcala-sa-prabha-dÅpavan niv­tta-sakala-mano-v­ttitayà niÓcalo j¤Ãna-prabha Ãtmà ti«ÂhaÅ7ty-artha÷ // BhGR_6.19 // yatro7paramate cittaæ niruddhaæ yoga-sevayà / yatra cai7vÃ8tmanÃ0tmÃnaæ paÓyan Ãtmani tu«yati /20// sukham Ãtyantikaæ yat tad buddhi-grÃhyam atÅndriyam | vetti yatra na cai7vÃ7yaæ sthitaÓ calati tattvata÷ || BhG_6.21 || yaæ labdhvà cÃ7paraæ lÃbhaæ manyate nÃ7dhikaæ tata÷ | yasmin sthito na du÷khena guruïÃ9pi vicÃlyate || BhG_6.22 || taæ vidyÃd du÷kha-saæyoga-viyogaæ yoga-saæj¤itam | sa niÓcayena yoktavyo yogo 'nirviïïa-cetasà || BhG_6.23 || yoga-sevayà hetunà sarvatra niruddhaæ cittaæ yatra yoge uparamate atiÓayita-sukham idam iti ramate, yatra ca yoge Ãtmanà manasà ÃtmÃnaæ paÓyan anya-nirapek«am Ãtmany eva tu«yati, yat tad atÅndriyam Ãtma-buddhy-eka-grÃhyam Ãtyantikaæ sukhaæ yatra ca yoge vetti anubhavati, yatra ca yoge sthita÷ sukhÃ1tirekeïa tattvata÷ tad-bhÃvÃn na calati, yaæ yogaæ labdhvà yogÃd viratas tam eva kÃÇk«amÃïo nÃ7paraæ lÃbhaæ tato 'dhikaæ manyate, yasmiæÓ ca yoge sthito virato 'pi guïavat putra-viyogÃ3dinà guruïÃ9pi du÷khena na vicÃlyate, taæ du÷kha-saæyoga-viyogaæ du÷kha-saæyoga-pratyanÅkÃ3kÃraæ yoga-ÓabdÃ1bhidheyaæ vidyÃt / sa evaæ-rÆpo yoga iti Ãrambha-daÓÃyÃæ niÓcayena anirviïïa-cetasà h­«Âa-cetasà yogo yoktavya÷ // BhGR_6.20-23 // saÇkalpa-prabhavÃn kÃmÃæs tyaktvà sarvÃn aÓe«ata÷ | manasai9ve7ndriya-grÃmaæ viniyamya samantata÷ || BhG_6.24 || ÓanaiÓ Óanair uparamed buddhyà dh­ti-g­hÅtayà | Ãtma-saæsthaæ mana÷ k­tvà na kiæcid api cintayet || BhG_6.25 || sparÓa-jÃ÷ saÇkalpa-jÃÓ ce7ti dvi-vidhÃ÷ kÃmÃ÷, sparÓa-jÃ÷ ÓÅto1«ïÃ3daya÷, saÇkalpa-jÃ÷ putra-k«etrÃ3daya÷ / tatra saÇkalpa-prabhavÃ÷ sva-rÆpeïai7va tyaktuæ ÓakyÃ÷ / tÃn sarvÃn manasai9va tad-anvayÃ1nusandhÃnena tyaktvà sparÓa-je«v avarjanÅye«u tan-nimitta-har«o1dvegau tyaktvà samantata÷ sarvasmÃd vi«ayÃt sarvam indriya-grÃmaæ viniyamya ÓanaiÓ Óanair dh­ti-g­hÅtayà viveka-vi«ayayà buddhyà sarvasmÃd Ãtma-vyatiriktÃd uparamya Ãtma-saæsthaæ mana÷ k­tvà na ki¤cid api cintayet // BhGR_6.24 //25// yato yato niÓcarati manaÓ ca¤calam asthiram | tatas tato niyamyai7tad Ãtmany eva vaÓaæ nayet || BhG_6.26 || cala-sva-bhÃvatayÃ0tmany asthiraæ mana÷ yato yato vi«aya-prÃvaïya-heto÷ bahi÷ niÓcarati, tatas tato yatnena mano niyamya Ãtmany eva atiÓayita-sukha-bhÃvanayà vaÓaæ nayet // BhGR_6.26 // praÓÃnta-manasaæ hy enaæ yoginaæ sukham uttamam | upaiti ÓÃnta-rajasaæ brahma-bhÆtam akalma«am || BhG_6.27 || praÓÃnta-manasam Ãtmani niÓcala-manasam, Ãtma-nyasta-manasaæ tad eva hetor dagdhÃ1Óe«a-kalma«am, tata eva ÓÃnta-rajasaæ vina«Âa-rajo-guïam, tata eva brahma-bhÆtaæ sva-sva-rÆpeïÃ7vasthitam enaæ yoginam Ãtma-sva-rÆpÃ1nubhava-rÆpam uttamaæ sukham upaiti / hÅ7ti hetau; uttama-sukha-rÆpatvÃd Ãtma-sva-rÆpasye7ty-artha÷ // BhGR_6.27 // evaæ yu¤jan sadÃ0tmÃnaæ yogÅ vigata-kalma«a÷ | sukhena brahma-saæsparÓam atyantaæ sukham aÓnute || BhG_6.28 || evam ukta-prakÃreïÃ8tmÃnaæ yu¤jan tenai7va vigata-prÃcÅna-samasta-kalma«o brahma-saæsparÓaæ brahmÃ1nubhava-rÆpaæ sukham atyantam aparimitaæ sukhena anÃyÃsena sadÃ9Óunute // BhGR_6.28 // atha yoga-vipÃka-daÓà catu«-prakÃro9cyate --- sarva-bhÆta-stham ÃtmÃnaæ sarva-bhÆtÃni cÃ8tmani | Åk«ate yoga-yuktÃ3tmà sarvatra sama-darÓana÷ || BhG_6.29 || svÃ3tmana÷ pare«Ãm ca bhÆtÃnÃæ prak­ti-viyukta-sva-rÆpÃïÃæ j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sÃmyÃd vai«amyasya ca prak­ti-gatatvÃd yoga-yuktÃ3tmà prak­ti-viyukte«v Ãtmasu sarvatra j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sama-darÓana÷ sarva-bhÆta-sthaæ svÃ3tmÃnaæ sarva-bhÆtÃni ca svÃ3tmanÅ8k«ate --- sarva-bhÆta-samÃnÃ3kÃraæ svÃ3tmÃnaæ svÃ3tma-samÃnÃ3kÃrÃïi ca sarva-bhÆtÃni paÓyatÅ7ty-artha÷ / ekasmin Ãtmani d­«Âe sarvasyÃ8tma-vastunas tat-sÃmyÃt sarvam Ãtma-vastu d­«Âaæ bhavatÅ7tyartha÷ / "sarvatra sama-darÓana÷" iti vacanÃt / "yo 'yaæ yogas tvayà prokta÷ sÃmyena" ity-anubhëaïÃc ca / "nirdo«aæ hi samaæ brahma" iti vacanÃc ca // BhGR_6.29 // yo mÃæ paÓyati sarvatra sarvaæ ca mayi paÓyati | tasyÃ7haæ na praïaÓyÃmi sa ca me na praïaÓyati || BhG_6.30 || tato 'pi vipÃka-daÓÃ4panno mama sÃdharmyam upÃgata÷, "nira¤jana÷ paramaæ sÃmyam upaiti" ity ucyamÃnaæ sarvasyÃ8tma-vastuno vidhÆta-puïya-pÃpasya sva-rÆpeïÃ7vasthitasya mat-sÃmyaæ paÓyan ya÷ sarvatrÃ8tma-vastuni mÃæ paÓyati, sarvam Ãtma-vastu ca mayi paÓyati anyonya-sÃmyÃd anyatara-darÓanena anyatarad apÅ8d­Óam iti paÓyati, tasya svÃ3tma-sva-rÆpaæ paÓyato 'haæ tat-sÃmyÃn na praïaÓyÃmi nÃ7darÓanam upayÃmi; mamÃ7pi mÃæ paÓyata÷, mat-sÃmyÃt svÃ3tmÃnaæ mat-samam avalokayan sa nÃ7darÓanam upayÃti // BhGR_6.30 // tato 'pi vipÃka-daÓÃm Ãha --- sarva-bhÆta-sthitaæ yo mÃm bhajaty ekatvam Ãsthita÷ | sarvathà vartamÃno 'pi sa yogÅ mayi vartate || BhG_6.31 || yoga-daÓÃyÃæ sarva-bhÆta-sthitaæ mÃm asaækucita-j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà ekatvam Ãsthita÷ prÃk­ta-bheda-parityÃgena sud­¬haæ yo bhajate, sa yogÅ vyutthÃna-kÃle 'pi yathà tathà vartamÃna÷ svÃ3tmÃnaæ sarva-bhÆtÃni ca paÓyan mayi vartate mÃm eva paÓyati / svÃ3tmani sarva-bhÆte«u ca sarvadà mat-sÃmyam eva paÓyatÅ7ty-artha÷ // BhGR_6.31 // tato 'pi këÂhÃm Ãha --- ÃtmÃ1upamyena sarvatra samaæ paÓyati yo 'rjuna | sukhaæ và yadi và du÷khaæ sa yogÅ paramo mata÷ || BhG_6.32 || svÃ3tmanaÓ cÃ7nye«Ãæ cÃ8tmanÃm asaækucita-j¤Ãnai1kÃ3kÃratayo9pamyena svÃ3tmani cÃ7nye«u ca sarvatra vartamÃnaæ putra-janmÃ3di-rÆpaæ sukhaæ tan-maraïÃ3di-rÆpaæ ca du÷kham asaæbandha-sÃmyÃt samaæ ya÷ paÓyati para-putra-janma-maraïÃ3di-samaæ sva-putra-janma-maraïÃ3dikaæ ya÷ paÓyatÅ7ty-artha÷ / sa yogÅ paramo mata÷ yoga-këÂhÃm gato mata÷ // BhGR_6.32 // arjuna uvÃca --- yo 'yaæ yogas tvayà prokta÷ sÃmyena æadhu-sÆdana | etasyÃ7haæ na paÓyÃmi ca¤calatvÃt sthitiæ sthirÃm || BhG_6.33 || ca¤calaæ hi mana÷ k­«ïa pramÃthi balavad d­¬ham | tasyÃ7haæ nigrahaæ manye vÃyor iva sudu«karam || BhG_6.34 || yo 'yaæ deva-manu«yÃ3di-bhedena jÅve3Óvara-bhedena cÃ7tyata-bhinnatayai9tÃvantaæ kÃlam anubhÆte«u sarve«v Ãtmasu j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà paraspara-sÃmyena akarma-vaÓyatayà ce8Óvara-sÃmyena sarvatra sama-darÓana-rÆpo yogas tvayà prokta÷, etasya yogasya sthirÃæ sthitiæ na paÓyÃmi, manasaÓ ca¤calatvÃt / tathà anavaratÃ1bhyasta-vi«aye«v api svata eva ca¤calaæ puru«eïai7katrÃ7vasthÃpayitum aÓakyaæ mana÷ puru«aæ balÃt pramathya d­¬ham anyatra carati; tasya svÃ1bhyasta-vi«aye«v api ca¤cala-sva-bhÃvasya manasas tad-viparÅtÃ3kÃrÃ3tmani sthÃpayituæ nigrahaæ pratikÆla-gater mahÃ-vÃtasya vyajanÃ3dinai9va sudu«karam ahaæ manye / mano-nigraho1pÃyo vaktavya ity-abhiprÃya÷ // BhGR_6.33 //34// ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- asaæÓayaæ mahÃbÃho mano durnigrahaæ calam | abhyÃsena tu kaunteya vairÃgyeïa ca g­hyate || BhG_6.35 || asaæyatÃ3tmanà yogo du«prÃpa iti me mati÷ | vaÓyÃ3tmanà tu yatatà Óakyo 'vÃptum upÃyata÷ || BhG_6.36 || cala-sva-bhÃvatayà mano durnigraham eve7ty atra na saæÓaya÷; tathà +apy Ãtmano guïÃ3karatvÃ1bhyÃsa-janitÃ1bhimukhyena Ãtma-vyatirikte«u do«Ã3karatva-janita-vait­«ïyena ca kathaæcid g­hyate; asaæyatÃ3tmanà ajita-manasà mahatÃ9pi balena yogo du«prÃpa ea / upÃyatas tu vaÓyÃ3tmanà pÆrvo1ktena mad-ÃrÃdhana-rÆpeïÃ7ntargata-j¤Ãnena karmaïà jita-manasà yatamÃnenÃ7yam eva sama-darÓana-rÆpo yogo 'vÃptuæ Óakya÷ // BhGR_6.35 //36// atha "ne7hÃ7bhikrama-nÃÓo 'sti" iti ÃdÃv eva Órutaæ yoga-mÃhÃtmyaæ yathÃ9vacchrotum arjuna÷ p­cchati / antargatÃ3tma-j¤Ãnatayà yoga-Óiraskatayà ca hi karma-yogasya mÃhÃtmyaæ tatro7ditam; tac ca yoga-mÃhÃtmyam eva / arjuna uvÃca --- ayati÷ Óraddhayo9peto yogÃc calita-mÃnasa÷ | aprÃpya yoga-saæsiddhiæ kÃæ gatiæ k­«ïa gacchati || BhG_6.37 || kaccin no7bhaya-vibhra«ÂaÓ chinnÃ1bhram iva naÓyati | aprati«Âho mahÃ-bÃho vimƬho brahmaïa÷ pathi || BhG_6.38 || etaæ me saæÓayaæ k­«ïa cchetum arhasy aÓe«ata÷ | tvad-anya÷ saæÓayasyÃ7sya cchettà na hy upapadyate || BhG_6.39 || Óraddhayà yoge prav­tto d­¬hatarÃ1bhyÃsa-rÆpa-yatana-vaikalyena yoga-saæsiddhim aprÃpya yogÃc calita-mÃnasa÷ kÃæ gatiæ gacchati; ubhaya-vibhra«Âo 'yaæ cchinnÃ1bhram iva kaccin na naÓyati? yathà megha-Óakala÷ pÆrvasmÃd b­hato meghÃc chinna÷ paraæ b­hantaæ megham aprÃpya madhye vina«Âo bhavati, tathai9va kaccin na naÓyati / katham ubhaya-vibhra«ÂatÃ? aprati«Âha÷, vimƬho brahmaïa÷ pathÅ7ti / yathÃ2vasthitaæ svargÃ3di-sÃdhana-bhÆtaæ karma phalÃ1bhisandhi-rahitasyÃ7sya puru«asya sva-phala-sÃdhanatvena prati«Âhà na bhavatÅ7ty aprati«Âha÷ / prakrÃnte brahmaïa÷ pathi vimƬha÷ tasmÃt patha÷ pracyuta÷ / ata÷ ubhaya-vibhra«Âatayà kim ayaæ naÓyaty eva, uta na naÓyati? tam enaæ saæÓayam aÓe«ataÓ chettum arhasi / svata÷ pratyak«eïa yugapat sarvaæ sadà paÓyatas tvatto 'nya÷ saæÓayasyÃ7sya chettà na hy upapadyate // BhGR_6.37 //38//39// ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- pÃrtha nai7ve7ha nÃ7mutra vinÃÓas tasya vidyate | na hi kalyÃïa-k­t kaÓcid durgatiæ tÃta gacchati || BhG_6.40 || Óraddhayà yoge prakrÃntasya tasmÃt pracyutasye7ha cÃ7mutra ca vinÃÓo na vidyate prÃk­ta-svargÃ3di-bhogÃ1nubhave brahmÃ1nubhave cÃ7bhila«itÃn avÃpti-rÆpa÷ pratyavÃyÃ3khyÃ1ni«ÂÃ1vÃpti-rÆpaÓ ca vinÃÓo na vidyata ity-artha÷ / na hi niratiÓaya-kalyÃïa-rÆpa-yoga-k­t kaÓcit kÃla-traye 'pi durgatiæ gacchati // BhGR_6.40 // katham ayaæ bhavi«yatÅ7ty atrÃ8ha --- prÃpya puïya-k­tÃæ lokÃn u«itvà ÓÃÓvatÅ÷ samÃ÷ | ÓucÅnÃæ ÓrÅmatÃæ gehe yoga-bhra«Âo 'bhijÃyate || BhG_6.41 || yaj-jÃtÅya-bhogÃ1bhikÃÇk«ayà yogÃt pracyuto 'yam, atipuïya-k­tÃæ prÃpyÃn lokÃn prÃpya taj-jÃtÅyÃn atikalyÃïÃn bhogÃn yoga-mÃhÃtmyÃd eva bhu¤jÃno yÃvat tad-bhoga-t­«ïÃ1vasÃnaæ ÓaÓvatÅ÷ samÃs tatro7«itvà tasmin bhoge vit­«ïa÷ ÓucÅnÃæ ÓrÅmatÃm yogo1pakrama-yogyÃnÃæ kule yogo1pakrame bhra«Âo yoga-mÃhÃtmyÃj jÃyate // BhGR_6.41 // atha và yoginÃm eva kule bhavati dhÅmatÃm | etad dhi durlabhataraæ loke janma yadÅ8d­Óam || BhG_6.42 || paripakva-yogaÓ calitaÓ cet, yoginÃæ dhÅmatÃæ yogaæ kurvatÃæ svayam eva yogo1padeÓa-k«amÃïÃæ mahatÃæ kule bhavati; tad etad ubhaya-vidhaæ yoga-yogyÃnÃæ yoginÃæ ca kule janma loke prÃk­tÃnÃæ durlabhataram / etat tu yoga-mÃhÃtmya-k­tam // BhGR_6.42 // tatra taæ buddhi-saæyogaæ labhate paurva-daihikam | yatate ca tato bhÆya÷ saæsiddhau kuru-nandana || BhG_6.43 || pÆrvÃ1bhyÃsena tenai7va hriyate hy avaÓo 'pi sa÷ | tatra janmani paurva-daihikaæ tam eva yoga-vi«ayaæ buddhi-saæyogaæ labhate / tata÷ supta-prabuddhavad bhÆya÷ saæsiddhau yatate --- yathà nÃ7ntar-Ãya-hato bhavati, tathà yatate / tena pÆrvÃ1bhyÃsena pÆrveïa yoga-vi«yeïÃ7bhyÃsena sa÷ yoga-bhra«Âo hy avaÓo 'pi yoga eva hriyate / prasiddhaæ hy etad yoga-mÃhÃtmyam ity-artha÷ // BhGR_6.43 // jij¤Ãsur api yogasya Óabda-brahmÃ7tivartate || BhG_6.44 || aprav­tta-yogo yoge jij¤Ãsur api tataÓ calita-mÃnasa÷ punar api tÃm eva jij¤ÃsÃæ prÃpya karma-yogÃ3dikaæ yogam anu«ÂhÃya Óabda-brahmÃ7tivartate / Óabda-brahma deva-manu«ya-p­thivy-antarik«a-svargÃ3di-ÓabdÃ1bhilÃpa-yogyaæ brahma prak­ti÷ / prak­ti-bandhÃd vimukto deva-manu«yÃ3di-ÓabdÃ1bhilÃpÃ1narhaæ j¤ÃnÃ3nandai1katÃnam ÃtmÃnaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_6.44 // prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ saæÓuddha-kilbi«a÷ | aneka-janma-saæsiddhas tato yÃti parÃæ gatim || BhG_6.45 || yata evaæ yoga-mÃhÃtmyam, tata÷ aneka-janmÃ1rjita-puïya-sa¤cayai÷ saæÓuddha-kilbi«as saæsiddhi÷ saæjÃta÷ prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ calito 'pi puna÷ parÃæ gatiæ yÃty eva // BhGR_6.45 // atiÓayita-puru«Ã1rtha-ni«Âhatayà yogina÷ sarvasmÃd Ãdhikyam Ãha --- tapasvibhyo 'dhiko yogÅ j¤Ãnibhyo 'pi mato 'dhika÷ | karmibhyaÓ cÃ7dhiko yogÅ tasmÃd yogÅ bhavÃ7rjuna || BhG_6.46 || kevala-tapobhir ya÷ puru«Ã1rtha÷ sÃdhyate, Ãtma-j¤Ãna-vyatiriktair j¤ÃnaiÓ ca ya÷, yaÓ ca kevalair aÓva-medhÃ3dibhi÷ karmabhi÷, tebhyas sarvebhyo 'dhika-puru«Ã1rtha-sÃdhanatvÃd yogasya, tapasvibhyo j¤Ãnibhya÷ karmibhyaÓ cÃ7dhiko yogÅ tasmÃd yogÅ bhavÃ7rjuna // BhGR_6.46 // tad evaæ para-vidyÃ2Çga-bhÆtaæ prajÃ-pati-vÃkyo1ditaæ pratyag-Ãtma-darÓanam uktam; atha para-vidyÃæ prastauti --- yoginÃm api sarve«Ãæ mad-gatenÃ7ntar-Ãtmanà | ÓraddhÃvÃn bhajate yo mÃæ sa me yuktatamo mata÷ || BhG_6.47 || yoginÃm iti pa¤camy-arthe «a«ÂhÅ / "sarva-bhÆta-stham ÃtmÃnam" ity-Ãdinà catur-vidhà yogina÷ pratipÃditÃ÷ / te«v anantargatatvÃd vak«yamÃïasya yogina÷ na nirdhÃraïe «a«ÂhÅ saæbhavati / api sarve«Ãm iti sarva-Óabda-nirdi«ÂÃs tapas-vipra-bh­taya÷ / tatrÃ7py uktena nyÃyena pa¤camy-artho grahÅtavya÷ / yogibhya÷, api sarvebhyo vak«yamÃïo yogÅ yuktatama÷ / tad-apek«ayà avaratve tapasvi-prabh­tÅnÃæ yoginÃæ ca na kaÓcid-viÓe«a ity-artha÷; merv-apek«ayà sar«apÃïÃm iva / yady api sar«ape«u anyonya-nyÆnÃ1dhika-bhÃvo vidyate --- tathÃ9pi merv-apek«ayà avaratva-nirdeÓa÷ samÃna÷ / mat-priyatvÃ1tirekena ananya-dhÃraïa-sva-bhÃvatayà mad-gatena antar-Ãtmanà manasÃ, ÓraddhÃvÃn atyartha-mat-priyatvena k«aïa-mÃtra-viÓle«Ã1sahatayà mat-prÃpti-prav­ttau tvarÃvÃn yo mÃæ bhajate --- mÃæ vicitrÃ1nanta-bhogya-bhokt­-varga-bhogo1pakaraïa-bhoga-sthÃna-paripÆrïa-nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lÅlam, asp­«ÂÃ1Óe«a-do«Ã1navadhikÃ1tiÓaya-j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-teja÷-prabh­ty-asaÇkhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa-nidhim, svÃ1bhimatÃ1nurÆpai1ka-rÆpÃ1cintya-divyÃ1dbhuta-nitya-niravadya-niratiÓayÃ1ujjvalya-saundarya-saugandhya-saukumÃrya-lÃvaïya-yauvanÃ3dy-ananta-guïa-nidhi-divya-rÆpam, vÃÇ-manasÃ2paricchedya-sva-rÆpa-sva-bhÃvam, apÃra-kÃruïya-sauÓÅlya-vÃtsalyo1dÃrya-maho2dadhim, anÃlocita-viÓe«Ã1Óe«a-loka-Óaraïyam, praïatÃ1rti-haram, ÃÓrita-vÃtsalyai1ka-jaladhim, akhilam anuja-nayana-vi«ayatÃæ gatam, ajahat-sva-sva-bhÃvam, vasu-deva-g­he 'vatÅrïam, anavadhikÃ1tiÓaya-tejasà nikhilaæ jagad bhÃsayantam, Ãtma-kÃntyà viÓvam ÃpyÃyayantam, bhajate sevate, upÃsta ity-artha÷ --- sa me yuktatamo mata÷ --- sa sarvebhyaÓ Óre«Âatama÷ iti sarvaæ sarvadà yathÃ2vasthitaæ svata eva sÃk«Ãt-kurvan ahaæ manye // BhGR_6.47 // ******************** ADHYAYA 7 ******************** prathamenÃ7dhyÃya-«aÂkena --- parama-prÃpya-bhÆtasya parasya brahmaïo niravadhasya nikhila-jagad-eka-kÃraïasya sarva-j¤asya sarva-bhÆtasya satya-saÇkalpasya mahÃ-vibhÆte÷ ÓrÅmato nÃrÃyaïasya prÃpty-upÃya-bhÆtaæ tad-upÃsanaæ vaktuæ tad-aÇga-bhÆtam --- Ãtma-j¤Ãna-pÆrvaka-karmÃ1nu«ÂhÃna-sÃdhyaæ prÃptu÷ pratyag-Ãtmano yÃthÃtmya-dÃrÓanam uktam / idÃnÅæ madhyamena «aÂkena para-brahma-bhÆta-parama-puru«a-sva-rÆpaæ tad-upÃsanaæ ca bhakti-Óabda-vÃcyam ucyate / tad etad uttaratra, "yata÷ prav­ttir bhÆtÃnÃæ yena sarvam idaæ tatam / sva-karmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷ // BhGR_1." ity Ãrabhya, "vimucya nirmamaÓ ÓÃnto brahma-bhÆyÃya kalpate / brahma-bhÆta÷ prasannÃ3tmà na Óocati na kÃÇk«ati / samas sarve«u bhÆte«u mad-bhaktiæ labhate parÃm // BhGR_1." iti saæk«ipya vak«yate / upÃnasaæ tu bhakti-rÆpÃ3pannam eva para-prÃpty-upÃya-bhÆtam iti vedÃ1nta-vÃkya-siddham / "tam eva viditvÃ9tim­tyum eti", "tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati" ity-Ãdinà abhihitaæ vedanam, "Ãtmà và are dra«Âavya÷ ..... nididhyÃsitavya÷", "ÃtmÃnam eva lokam upÃsÅta", "sattva-Óuddhau dhruvà sm­ti÷; sm­ti-lambhe sarva-granthÅnÃæ vipramok«a÷", "bhidyate h­daya-granthiÓ chidyante sarva-saæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃ7sya karmÃïi tasmin d­«Âe parÃ1vare" ity-Ãdibhir aikÃrthyÃt sm­ti-santÃna-rÆpaæ darÓana-samÃnÃ3kÃraæ dhyÃno1pÃsana-Óabda-vÃcyam ity avagamyate / punaÓ ca, "nÃ7yam Ãtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà Órutena / yam evai7«a v­ïute tena labhyas tasyai7«a Ãtmà viv­ïute tanÆæ svÃm" iti viÓe«aïÃt pareïÃ8tmanà varaïÅyatÃ-hetu-bhÆtaæ smaryamÃïÃ1tyartha-priyatvena svayam apy atyartha-priya-rÆpaæ sm­ti-santÃnam evo7pÃsana-Óabda-vÃcyam iti hi niÓcÅyate / tad eva hi bhaktir ity ucyate, "sneha-pÆrvam anudhyÃnaæ bhaktir ity abhidhÅyate" ity-Ãdi-vacanÃt / ata÷ "tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati, nÃ7nya÷ panthà ayanÃya vidyate", "nÃ7haæ vedair na tapasà na dÃnena na ce7jyayà / Óakya evaæ-vidho dra«Âuæ d­«ÂavÃn asi mÃm yathà // bhaktyà tv ananyayà Óakya aham evaæ-vidho 'rjuna / j¤Ãtuæ dra«Âuæ ca tattvena prave«Âuæ ca paran-tapa" ity anayor ekÃ1rthatvaæ siddhaæ bhavati / tatra saptame tÃvad upÃsya-bhÆta-parama-puru«a-yÃthÃtmyaæ prak­tyà tat-tirodhÃnaæ tan-niv­ttaye bhagavat-prapatti÷, upÃsaka-vidhÃ-bheda÷, j¤ÃninaÓ Órai«Âhyaæ co7cyate // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- mayy Ãsakta-manÃ÷ pÃrtha yogaæ yu¤jan mad-ÃÓraya÷ | asaæÓayaæ samagraæ mÃæ yathà j¤Ãsyasi tac ch­ïu || BhG_7.1 || mayy Ãbhimukhyena asakta-manÃ÷ mat-priyatvÃ1tirekeïa mat-sva-rÆpeïa guïaiÓ ca ce«Âitena mad-vibhÆtyà viÓle«e sati tat-k«aïÃd eva viÓÅryamÃïa-sva-rÆpatayà mayi sugìhaæ baddha-manÃ÷ tathà mad-aÓraya÷ svayaæ ca mayà vinà viÓÅryamÃïatayà mad-ÃÓraya÷ mad-ekÃ3dhÃra÷, mad-yogaæ yu¤jan yoktuæ prav­tta÷ yoga-vi«aya-bhÆtaæ mÃm asaæÓayaæ nissaæÓayam, samagraæ sakalaæ yathà j¤Ãsyasi yna j¤Ãneno7ktena j¤Ãsyasi, taj j¤Ãnam avahita-manÃ÷ tvaæ Ó­ïu // BhGR_7.1 // j¤Ãnaæ te 'haæ sa-vij¤Ãnam idaæ vak«yÃmy aÓe«ata÷ | yaj j¤Ãtvà ne7ha bhÆyo 'nyaj j¤Ãtavyam avaÓi«yate || BhG_7.2 || ahaæ te mad-vi«ayam idaæ j¤Ãnaæ vij¤Ãnena sahÃ7Óe«ato vak«ayÃmi / vij¤Ãnan viviktÃ3kÃra-vi«ayaæ j¤Ãnam / yathÃ9haæ mad-vyatiriktÃt samasta-cid-acid-vastu-jÃtÃn nikhila-heya-pratyanÅkatayà nÃnÃ-vidhÃ1navadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïÃ1nanta-mahÃ-vibhÆtitayà ca vivikta÷, tena vivikta-vi«aya-j¤Ãnena saha mat-sva-rÆpa-vi«aya-j¤Ãnaæ vak«yÃmi / kiæ bahunÃ; yad j¤Ãnaæ j¤Ãtvà mayi punar anyaj j¤Ãtavyaæ nÃ7vaÓi«yate // BhGR_7.2 // vak«yamÃïasya j¤Ãnasya du«prÃpatÃm Ãha --- manu«yÃïÃæ sahasre«u kaÓcid yatati siddhaye | yatatÃm api siddhÃnÃæ kaÓcin mÃæ vetti tattvata÷ || BhG_7.3 || manu«yÃ÷ ÓÃstrÃ1dhikÃra-yogyÃ÷ / te«Ãæ sahasre«u kaÓcid eva siddhi-paryantaæ yatate / siddhi-paryantaæ yatamÃnÃnÃæ sahasre«u kaÓcid eva mÃæ viditvà mattas siddhaye yatate / mad-vidÃæ sahasre«u kaÓcid eva tattvata÷ yathÃ2vasthitaæ mÃæ vetti / na kaÓcid ity-abhiprÃya÷; "sa mahÃ4tmà sudurlabha÷", "mÃæ tu veda na kaÓcana" iti hi vak«yate // BhGR_7.3 // bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano buddhir eva ca | ahaÇkÃra itÅ7yaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà || BhG_7.4 || asya vicitrÃ1nanta-bhogya-bhogo1pakaraïa-bhoga-sthÃna-rÆpeïÃ7vasthitasya jagata÷ prak­tir iyaæ gandhÃ3di-guïaka-p­thivy-ap-tejo-vÃyv-ÃkÃÓÃ3di-rÆpeïa mana÷-prabh­tÅ1ndriya-rÆpeïa mahad-ahaækÃra-rÆpeïa cÃ7«Âadhà bhinnà madÅye9ti viddhi // BhGR_7.4 // apare9yam itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm | jÅva-bhÆtÃæ mahÃ-bÃho yaye9daæ dhÃryate jagat || BhG_7.5 || iyaæ mamÃ7parà prak­ti÷; itas tv anyÃm ito 'cetanÃyÃÓ cetana-bhogya-bhÆtÃyÃ÷ prak­ter visajÃtÅyÃ3kÃrÃæ jÅva-bhÆtÃæ parÃæ tasyÃ÷ bhokt­tvena pradhÃna-bhÆtÃæ cetana-rÆpÃæ madÅyÃæ prak­tiæ viddhi; yaye9dam acetanaæ k­tsnaæ jagad dhÃryate // BhGR_7.5 // etad-yonÅni bhÆtÃni sarvÃïÅ7ty upadhÃraya | ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà || BhG_7.6 || etad-cetanÃ1cetana-sama«Âi-rÆpa-madÅya-prak­ti-dvaya-yonÅni brahmÃ4di-stamba-paryantÃni uccÃ-vaca-bhÃvenÃ7vasthitÃni cid-acin-miÓrÃïi madÅyÃni sarvÃïi bhÆtÃnÅ7ty upadhÃraya / madÅya-prak­ti-dvaya-yonÅni hi tÃni madÅyÃny eva / tathà prak­ti-dvaya-yonitvena k­tsnasya jagata÷, tayor dvayor api mad-yonitvena madÅyatvena ca, k­tsnasya jagata÷ aham eva prabhavo 'ham eva ca pralayo 'ham eva ca Óe«Å9ty upadhÃraya / tayo÷ cid-acit-sama«Âi-bhÆtayo÷ prak­ti-puru«ayor api parama-puru«a-yonitvaæ Óruti-sm­ti-siddham / "mahÃn avyakte lÅyate / avyaktam ak«are lÅyate / ak«araæ tamasi lÅyate / tama÷ pare deva ekÅ-bhavati", "vi«ïos sva-rÆpÃt parato2dite dve rÆpe prdhÃnaæ puru«aÓ ca vipra", "prak­tir yà mayÃ0khyÃtà vyaktÃ1vyakta-sva-rÆpiïÅ / puru«aÓ cÃ7py ubhÃv etau lÅyate paramÃ3tmani / paramÃ3tmà ca sarve«Ãm ÃdhÃra÷ parame3Óvara÷ / vi«ïu-nÃmà sa vede«u vedÃ1nte«u ca gÅyate // BhGR_1." ity-Ãdikà hi Óruti-sm­taya÷ //7-6// matta÷ parataraæ nÃ7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya | yathà sarva-kÃraïasyÃ7pi prak­ti-dvayasya kÃraïatvena, sarvÃ1cetana-vastu-Óe«iïaÓ cetanasyÃ7pi Óe«itvena kÃraïatayà Óe«itayà cÃ7haæ paratara÷ --- tathà j¤Ãna-Óakti-balÃ3di-guïa-yogena cÃ7ham eva paratara÷ / matto 'nyan mad-vyatiriktaæ j¤Ãna-balÃ3di-guïÃ1ntara-yogi kiæcid api parataraæ nÃ7sti // mayi sarvam idaæ protaæ sÆtre maïi-gaïà iva || BhG_7.7 || sarvam idaæ cid-acid-vastu-jÃtaæ kÃryÃ1vasthaæ kÃraïÃ1vasthaæ ca mac-charÅra-bhÆtaæ sÆtre maïi-gaïavad atmatayÃ9vasthite mayi protam ÃÓritam / "yasya p­thivÅ ÓarÅram", "yasyÃ8tmà ÓarÅram", "e«a sarva-bhÆtÃ1ntarÃ3tmÃ9pahata-pÃpmà divyo deva eko nÃrÃyaïa÷" iti, Ãtma-ÓarÅra-bhÃvenÃ7vasthÃnaæ ca jagad-brahmaïor antaryÃmi-brÃhmaïÃ3di«u siddham // BhGR_7.7 // ata÷ sarvasya parama-puru«a-ÓarÅratvenÃ8tma-bhÆta-parama-puru«a-prakÃrarvÃt sarva-prakÃra÷ parama-puru«a evÃ7vasthita iti sarvaiÓ Óabdais tasyai7vÃ7bhidhÃnam iti tat tat sÃmÃnÃdhikaraïyena Ãha --- raso 'ham apsu kaunteya prabhÃ9smi ÓaÓi-sÆryayo÷ | praïavas sarva-vede«u Óabda÷ khe pauru«aæ n­«u || BhG_7.8 || puïyo gandha÷ p­thivyÃæ ca tejaÓ cÃ7smi vibhÃ-vasau | jÅvanaæ sarva-bhÆte«u tapaÓ cÃ7smi tapasvi«u || BhG_7.9 || bÅjaæ mÃæ sarva-bhÆtÃnÃæ viddhi pÃrtha sanÃtanam | buddhir buddhimatÃm asmi tejas tejasvinÃm aham || BhG_7.10 || balaæ balavantä cÃ7haæ kÃma-rÃga-vivarjitam | dharmÃ1viruddho bhÆte«u kÃmo 'smi bharata-r«abha || BhG_7.11 || ete sarve vilak«aïà bhÃvà matta evo7tpannÃ÷, mac-che«a-bhÆtÃ÷ mac-charÅratayà mayy evÃ7vasthitÃ÷; atas tat-tat-prakÃro 'ham evÃ7vathita÷ // BhGR_7.8,9,10,11 // ye cai7va sÃttvikà bhÃvà rÃjasÃs tÃmasÃÓ ca ye | matta eve7ti tÃn viddhi na tv ahaæ te«u te mayi || BhG_7.12 || kiæ viÓi«ya abhidhÅyate? sÃttvikà rÃjasÃs tÃmasÃÓ ca jagati dehatvene7ndriyatvena bhogyatvena tat-tad-dhtetutvena cÃ7vasthità ye bhavÃ÷, tÃn sarvÃn matta evo7tpannÃn viddhi; te mac-charÅratayà mayy evÃ7vasthità iti ca / na tv ahaæ te«u --- nÃ7haæ kadÃcid api tad-Ãyatta-sthiti÷; anyatrÃ3tmÃ3yatta-sthititve 'pi ÓarÅrasya, ÓarÅreïÃ8tmana÷ sthitÃv apy upakÃro vidyate; mama tu tair na kaÓcit tathÃ-vidha upakÃra÷, kevala-lÅlai9va prayojanam ity-artha÷ // BhGR_7.12 // tribhir guïa-mayair bhÃvair ebhi÷ sarvam idaæ jagat | mohitaæ nÃ7bhijÃnÃti mÃm ebhya÷ param avyayam || BhG_7.13 || tad evaæ cetanÃ1cetanÃ3tmakaæ k­tsnaæ jagan madÅyaæ kÃle kÃle matta evo7tpadyate, mayi ca pralÅyate, mayy evÃ7vasthitam, mac-charÅra-bhÆtam, mad-Ãtmakaæ ce7ty aham eva kÃraïÃ1vasthÃyÃæ kÃryÃ1vathÃyÃæ ca sarva-ÓarÅratayà sarva-prakÃro 'vasthita÷ / ata÷ kÃraïatvena Óe«itvena ca j¤ÃnÃ3dy-asaÇkhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïaiÓ cÃ7ham eva sarvai÷ prakÃrai÷ paratara÷, matto 'nyat kenÃ7pi kalyÃïa-guïa-gaïena parataraæ na vidyate / evaæ-bhÆtaæ mÃæ tribhya÷ sÃttvika-rÃjasa-tÃmasa-guïa-mayebhyo bhÃvebhya÷ paraæ mad-asÃdhÃraïai÷ kalyÃïa-guïa-gaïais tat-tad-bhogyatÃ-prakÃraiÓ ca param utk­«Âatamam, avyayaæ sadai9ka-rÆpam api tair eva tribhir guïa-mayair nihÅnatarai÷ k«aïa-dhvaæsibhi÷ pÆrva-karmÃ1nuguïa-dehe1ndriya-bhogyatvenÃ7vasthitai÷ padÃ1rthair mohitaæ deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3tmanÃ9vasthitaæ sarvam idaæ jagan nÃ7bhijÃnÃti // BhGR_7.13 // kathaæ svata evÃ7navadhikÃ1tiÓayÃ3nande nitye sadai9ka-rÆpe laukika-vastu-bhogya-tat-prakÃraiÓ co7tk­«Âatame tvayi sthite 'py atyanta-nihÅne«u guïa-maye«v asthire«u bhÃve«u sarvasya bhokt­-vargasya bhogyatva-buddhir upajÃyata ity atrÃ8ha --- daivÅ hy e«Ã guïa-mayÅ mama mÃyà duratyayà | mamai7«Ã guïa-mayÅ sattva-rajas-tamo-mayÅ mÃyà yasmÃd daivÅ devena krŬhÃ-prav­ttena mayai9va nirmitÃ, tasmÃt sarvair duratyayà duratikramà / asyÃ÷ mÃyÃ-Óabda-vÃcyatvam Ãsura-rÃk«asÃ1strÃ3dÅnÃm iva vicitra-kÃrya-karatvena, yathà ca "tato bhagavatà tasya rak«Ã2rthaæ cakram uttamam / ÃjagÃma samÃj¤aptaæ jvÃlÃ-mÃli sudarÓanam / tena mÃyÃ-sahasraæ tac-chambarasyÃ7Óu-gÃminà / bÃlasya rak«atà deham aikÃ1ikaÓyena sÆditam" ity Ãdau / ato mÃyÃ-Óabdo na mithyÃ2rtha-vÃcÅ / aindrajÃlikÃ3di«v api kenacin mantrÃ1u«adhÃ3dinà mithyÃ2rtha-vi«ayÃyÃ÷ pÃramÃrthikyà eva buddher utpÃdakatvena mÃyÃvÅ9ti prayoga÷ / tathà mantrÃ1u«adhÃ3dir eva tatra mÃyÃ; sarva-prayoge«v anugatasyai7kasyai7va ÓabdÃ1rthatvÃt / tatra mithyÃ2rthe«u mÃyÃ-Óabda-prayogo mÃyÃ-kÃrya-buddhi-vi«ayatvenÃ7upacÃrika÷, ma¤cÃ÷ kroÓantÅ7tivat / e«Ã guïa-mayÅ pÃramÃrthikÅ bhagavan-mÃyai9va, "mÃyÃm tu prak­tiæ vidyÃn mÃyinaæ tu mahe4Óvaram" ity-Ãdi«v abhidhÅyate / asyÃ÷ kÃryaæ bhagavat-sva-rÆpa-tirodhÃnam, sva-sva-rÆpa-bhogyatva-buddhiÓ ca / ato bhagavan-mÃyayà mohitaæ sarvaæ jagad bhagavantam anavadhikÃ1tiÓayÃ3nanda-sva-rÆpaæ nÃ7bhijÃnÃti // mÃyÃ-vimocano1pÃyam Ãha --- mÃm eva ye prapadyante mÃyÃm etÃæ taranti te || BhG_7.14cd || mÃm eva satya-saÇkalpaæ parama-kÃruïikam anÃlocita-viÓe«Ã1Óe«a-loka-Óaraïyam ye Óaraïaæ prapadyante, te etÃæ madÅyÃæ guïa-mayÅæ mÃyÃæ taranti mÃyÃm uts­jya mÃm evo7pÃsata ity-artha÷ // BhGR_7.14 // kim iti bhagavad-upÃsanÃ3pÃdinÅæ bhagavat-prapattiæ sarve na kurvata ity atrÃ8ha -- na mÃæ du«k­tino mƬhÃ÷ prapadyante narÃ1dhamÃ÷ | mÃyayÃ9pah­ta-j¤Ãnà Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ || BhG_7.15 || du«k­tina÷ pÃpa-karmÃïa÷ mÃæ na prapadyate / du«k­ta-tÃratamyena te catur-vidhà bhavanti mƬhÃ÷, narÃ1dhamÃ÷, mÃyayÃ9pah­ta-j¤ÃnÃ÷, Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ iti / mƬhÃ÷ viparÅta-j¤ÃnÃ÷; pÆrvo1kta-prakÃreïa bhagavac-che«atai2ka-rasam ÃtmÃnaæ bhogya-jÃtaæ ca sva-Óe«atayà manyamÃnÃ÷ / narÃ1dhamÃ÷ sÃmÃnyena j¤Ãte 'pi mat-sva-rÆpe mad-aunmukhyÃ1narhÃ÷ / mÃyayÃ9pah­ta-j¤ÃnÃ÷ mad-vi«ayaæ mad-aiÓvarya-vi«ayaæ ca j¤Ãnaæ ye«Ãæ tad-asaæbhÃvanÃ3pÃdinÅbhi÷ kÆÂa-yuktibhir apah­tam, te tathà uktÃ÷ / Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ mad-vi«ayaæ mad-aiÓvarya-vi«ayaæ ca j¤Ãnaæ sud­¬ham upapannaæ ye«Ãæ dvai«Ãyai7va bhavati; te Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ / uttaro1ttarÃ÷ pÃpi«ÂhatamÃ÷ // BhGR_7.15 // catur-vidhà bhajante mÃm janÃ÷ suk­tino 'rjuna | Ãrto jij¤Ãsur arthÃ1rthÅ j¤ÃnÅ ca bharata-r«abha || BhG_7.16 || suk­tina÷ puïya-karmÃïo mÃæ Óaraïam upagamya mÃm eva bhajante / te ca suk­ta-tÃratamyena catur-vidhÃ÷, suk­ta-garÅyastvena pratipatti-vaiÓe«yÃd uttaro1ttarà adhikatamà bhavanti / Ãrta÷ prati«ÂhÃ-hÅna÷ bhra«ÂÃ1iÓvarya÷ punar tat-prÃpti-kÃma÷ / arthÃ1rthÅ aprÃptÃ1iÓvaryatayà aiÓvarya-kÃma÷ / tayor mukha-bheda-mÃtram / aiÓvarya-vi«ayatayÃ9ikyÃd eka evÃ7dhikÃra÷ / jij¤Ãsu÷ prak­ti-viyuktÃ3tma-sva-rÆpÃ1vÃptÅ1cchu÷ / j¤Ãnam evÃ7sya sva-rÆpam iti jij¤Ãsur ity uktam / j¤ÃnÅ ca, "itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm" ity-ÃdinÃ9bhihita-bhagavac-che«atai2ka-rasÃ3tma-sva-rÆpa-vit; prak­ti-viyukta-kevalÃ3tmani aparyavasyan bhagavantaæ prepsu÷ bhagavantam eva parama-prÃpyaæ manvÃna÷ // BhGR_7.16 // te«Ãæ j¤ÃnÅ nitya-yukta÷ eka-bhaktir viÓi«yate | priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷ || BhG_7.17 || te«Ãæ j¤ÃnÅ viÓi«yate / kuta÷? nitya-yukta eka-bhaktir iti ca / j¤Ãnino hi mad-eka-prÃpyasya mayà yogo nitya÷; itarayos tu yÃvat-svÃ1bhila«ita-prÃpti mayà yoga÷ / tathà j¤Ãnino mayy ekasminn eva bhakti÷; itarayos tu svÃ1bhila«ite tat-sÃdhanatvena mayi ca / ata÷ sa eva viÓi«yate / ki¤ ca, priyo hi j¤Ãnino 'tyartham aham / artha-Óabdo 'bhidheya-vacana÷; j¤Ãnino 'haæ yathà priya÷, tathà mayà sarva-j¤ena sarva-ÓaktinÃ9py abhidhÃtuæ na Óakyata ity-artha÷; priyatvasye7yattÃ-rahitatvÃt / yathà j¤ÃninÃm agresarasya prahlÃdasya, "sa tv Ãsakta-mati÷ k­«ïe daÓyamÃno maho2ragai÷ / na vivedÃ8tmano gÃtraæ tat-sm­ty-ÃhlÃda-saæsthita÷" iti / tathai9va so 'pi mama priya÷ // BhGR_7.17 // udÃrÃ÷ sarva evai7te j¤ÃnÅ tv Ãtmai9va me matam | Ãsthitas sa hi yuktÃ3tmà mÃm evÃ7nuttamÃæ gatim || BhG_7.18 || sarva evai7te mÃm evo7pÃsata iti udÃrÃ÷ vadÃnyÃ÷ / ye matto yat kiæcid api g­hïanti, te hi mama sarva-sva-dÃyina÷ / j¤ÃnÅ tv Ãtmai9va me matam --- tad-Ãyatta-dhÃraïo 'ham iti manye / kasmÃd evam? yasmÃd ayaæ mayà vinÃ0tma-dhÃraïÃ1saæbhÃvanayà mÃm evÃ7nuttamaæ prÃpyam Ãsthita÷, atas tena vinà mamÃ7py Ãtma-dhÃraïaæ na saæbhavati / tato mamÃ8tmà hi sa÷ // BhGR_7.18 // bahÆnÃæ janmanÃm ante j¤ÃnavÃn mÃæ prapadyate | vÃsu-devas sarvam iti sa mahÃ4tmà sudurlabha÷ || BhG_7.19 || nÃ7lpa-saækhyÃ-saÇkhyÃtÃnÃæ puïya-janmanÃæ phalam idam, yan mac-che«atai2ka-rasÃ3tma-yÃthÃtmya-j¤Ãna-pÆrvakaæ mat-prapadanam; api tu bahÆnÃæ janmanÃæ puïya-janmanÃm ante avasÃne, vÃsu-deva-Óe«atai2ka-raso 'haæ tad-Ãyatta-sva-rÆpa-sthiti-prav­ttiÓ ca; sa cÃ7saÇkhyeyai÷ kalyÃïa-guïa-gaïai÷ paratara÷ iti j¤ÃnavÃn bhÆtvÃ, vÃsu-deva eva mama parama-prÃpyaæ prÃpakaæ ca, anyad api yan mano-ratha-vartiæ sa eva mama tat sarvam iti mÃæ prapadyate mÃm upÃste; sa mahÃ4tmà mahÃ-manÃ÷ sudurlabha÷ durlabhataro loke / vÃsu-devas sarvam ity asyÃ7yam evÃ7rtha÷, "priyo hi j¤Ãnino 'tyartham aham", "Ãsthitas sa hi yuktÃ3tmà mÃm evÃ7nuttamÃæ gatim" iti prakramÃt / j¤ÃnavÃæÓ cÃ7yam ukta-lak«aïa eva, asyai7va pÆrvo1kta-j¤ÃnitvÃt, bhÆmir Ãpa÷" ity Ãrabhya, "ahaÇkÃra itÅ7yaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà / apare9yam itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm / jÅva-bhÆtÃm" iti hi cetanÃ1cetana-prak­ti-dvayasya parama-puru«a-Óe«atai2ka-rasato9ktÃ; "ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà / matta÷ parataraæ nÃ7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ity Ãrabhya, "ye cai7va sÃttvikà bhÃvà rÃjasÃs tÃmasÃÓ ca ye / matta eve7ti tÃn viddhi na tv ahaæ te«u te mayi // BhGR_1." iti prak­ti-dvayasya kÃrya-kÃraïo1bhayÃ1vasthasya parama-puru«Ã3yatta-sva-rÆpa-sthiti-prav­ttitvaæ parama-puru«asya ca sarvai÷ prakÃrai÷ sarvasmÃt parataratvam uktam; ata÷ sa evÃ7tra j¤ÃnÅ9ty ucyate //7-19// tasya j¤Ãnino durlabhatvam evo7papÃdayati --- kÃmais tais tair h­ta-j¤ÃnÃ÷ prapadyante 'nya-devatÃ÷ | taæ taæ niyamam ÃsthÃya prak­tyà niyatÃ÷ svayà || BhG_7.20 || sarva eva hi laukikÃ÷ puru«Ã÷ svayà prak­tyà pÃpa-vÃsanayà guïa-maya-bhÃva-vi«ayayà niyatÃ÷ nityÃ1nvitÃ÷ tais tai÷ sva-vÃsanÃ2nurÆpair guïa-mayair eva kÃmai÷ icchÃ-vi«aya-bhÆtai÷ h­tamat-sva-rÆpa-vi«aya-j¤ÃnÃ÷ tat-tat-kÃma-siddhy-artham anya-devatÃ÷ mad-vyatiriktÃ÷ kevale1ndrÃ3di-devatÃ÷ taæ taæ niyamaæ ÃsthÃya tat-tad-devatÃ-viÓe«a-mÃtra-prÅïanÃ1sÃdhÃraïaæ niyamam ÃsthyÃya prapadyante tà evÃ8ÓrityÃ7rcayante // BhGR_7.20 // yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃ9rcitum icchati | tasya tasyÃ7calÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva vidadhÃmy aham || BhG_7.21 || tà api devatà madÅyÃs tanava÷, "ya Ãditye ti«Âhan ... yam Ãdityo na veda yasyÃ8dityaÓ ÓarÅram" ity-Ãdi-Órutibhi÷ pratipÃditÃ÷ / madÅyÃs tanava ity ajÃnann api yo yo yÃæ yÃæ madÅyÃm ÃdityÃ3dikÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃ9rcitum icchati; tasya tasyÃ7jÃnato 'pi mat-tanu-vi«ayai9«Ã Óraddhe9ty anusandhÃya tÃm evÃ7calÃæ nirvighnÃæ vidadhÃmy aham // BhGR_7.21 // sa tayà Óraddhayà yuktas tasyÃ8rÃdhanam Åhate | labhate ca tata÷ kÃmÃn mayai9va vihitÃn hi tÃn || BhG_7.22 || sa tayà nirvighnayà Óraddhayà yuktas tasya indrÃ3der ÃrÃdhanaæ pratÅhate / tata÷ mat-tanu-bhÆte1ndrÃ3di-devatÃ4rÃdhanÃt tÃn eva hi svÃ1bhila«itÃn kÃmÃn mayai9va vihitÃn labhate / yady apy ÃrÃdhana-kÃle, "ÃrÃdhye1ndrÃ3dayo madÅyÃs tanava÷, tata eva tad-arcanaæ ca mad-ÃrÃdhanam" iti na jÃnÃti --- tathÃ9pi tasya vastuno mad-ÃrÃdhanatvÃd ÃrÃdhakÃ1bhila«itam aham eva vidadhÃmi // BhGR_7.22 // antavat tu phalaæ te«Ãæ tad bhavaty alpa-medhasÃm | devÃn deva-yaj¤o yÃnti mad-bhaktà yÃnti mÃm api || BhG_7.23 || te«Ãm alpa-medhasÃm alpa-buddhÅnÃm indrÃ3di-mÃtra-yÃjinÃæ tad-ÃrÃdhana-phalam alpam, antavac ca bhavati / kuta÷? devÃn deva-yajo yÃnti --- yata indrÃ3dÅn devÃn tad-yÃjino yÃnti / indrÃ3dayo 'pi hi paricchinna-bhogÃ÷ parimita-kÃla-vartinaÓ ca / tatas tat-sÃyujyaæ prÃptÃ÷ tais saha pracyavante / mad-bhaktà api te«Ãm eva karmaïÃæ mad-ÃrÃdhana-rÆpatÃæ j¤Ãtvà paricchinna-phala-saÇgaæ tyaktvà mat-prÅïanai1ka-prayojanÃ÷ mÃæ prÃpnuvanti; na ca punar nivartante / "mÃm upetya tu kaunteya punar janma na vidyate" iti hi vak«yate // BhGR_7.23 // itare tu sarva-samÃÓrayaïÅyatvÃya mama manu«yÃ3di«v avatÃram apy aki¤citkaraæ kurvantÅ7ty Ãha --- avyaktaæ vyaktim Ãpannaæ manyante mÃm abuddhaya÷ | paraæ bhÃvam ajÃnanto mama avyayam anuttamam || BhG_7.24 || sarvai÷ karmabhir ÃrÃdhyo 'haæ sarve3Óvaro vÃÇ-manasÃ2paricchedya-sva-rÆpa-sva-bhÃva÷ parama-kÃruïyÃd aÓritya-vÃtsalyÃc ca sarva-samÃÓrayaïÅyatvÃyÃ7jahat-sva-bhÃva eva vasu-deva-sÆnur avarÅrïa iti mamai7vaæ paraæ bhÃvam avyayam anuttamam ajÃnanta÷ prÃk­ta-rÃja-sÆnu-samÃnam ita÷ pÆrvam anabhivyaktam idÃnÅæ karma-vaÓÃj janma-viÓe«aæ prÃpya vyaktim Ãpannam prÃptaæ mÃm buddhayo manyante / ato mÃæ nÃ8Órayante; na karmabhir ÃrÃdhayanti ca // BhGR_7.24 // kuta evaæ na prakÃÓyata ity atrÃ8ha --- nÃ7haæ prakÃÓa÷ sarvasya yoga-mÃyÃ-samÃv­ta÷ | mƬho 'yaæ nÃ7bhijÃnÃti loko mÃm ajam avyayam || BhG_7.25 || k«etra-j¤Ã1sÃdhÃraïa-manu«yatvÃ3di-saæsthÃna-yogÃ3khya-mÃyayà samÃv­to 'haæ na sarvasya prakÃÓa÷ / mayi manu«yatvÃ3di-saæsthÃna-darÓana-mÃtreïa mƬho 'yaæ loko mÃm ativÃyv-indra-karmÃïam atisÆryÃ1gni-tejasam upalabhyamÃnam api ajam avyayaæ nikhila-jagad-eka-kÃraïaæ sarve3Óvaraæ mÃæ sarva-samÃÓrayaïÅyatvÃya manu«yatva-saæsthÃnam Ãsthitaæ nÃ7bhijÃnÃti // BhGR_7.25 // vedÃ7haæ samatÅtÃni vartamÃnÃni cÃ7rjuna | bhavi«yÃïi ca bhÆtÃni mÃæ tu veda na kaÓcana || BhG_7.26 || atÅtÃni vartamÃnÃni anÃgatÃni ca sarvÃïi bhÆtÃny ahaæ veda jÃnÃmi / mÃæ tu veda na kaÓcana mayÃ9nusaædhÅyamÃne«u kÃla-traya-varti«u bhÆte«u mÃm evaæ-vidhaæ vÃsu-devaæ sarva-samÃÓrayïÅyatvÃyÃ7vatÅrïaæ viditvà mÃm eva samÃÓrayan na kaÓcid upalabhyata ity-artha÷ / ato j¤ÃnÅ sudurlabha eva // BhGR_7.26 // tathà hi --- icchÃ-dve«a-samutthena dvandva-mohena bhÃrata | sarva-bhÆtÃni saæmohaæ sarge yÃnti paran-tapa || BhG_7.27 || icchÃ-dve«ÃbhyÃæ samutthitena ÓÅto1«ïÃ3di-dvandvÃ3khyena mohena sarva-bhÆtÃni sarge janma-kÃla eva saæmohaæ yÃnti / etad uktaæ bhavati --- guïa-maye«u sukha-du÷khÃ3di-dvandve«u pÆrva-pÆrva-janmani yad-vi«ayau icchÃ-dve«au abhyastau, tad-vÃsanayà punar api janma-kÃla eva tad eva dvandvÃ3khyam icchÃ-dve«a-vi«ayatvena samutthitaæ bhÆtÃnÃæ mohanaæ bhavati; tena mohena sarva-bhÆtÃni saæmohaæ yÃnti; tad-vi«aye1cchÃ-dve«a-sva-bhÃvÃni bhavanti, na mat-samÓle«a-viyoga-sukha-du÷kha-sva-bhÃvÃni, j¤ÃnÅ tu mat-saæÓle«a-viyogai1ka-sukha-du÷kha-sva-bhÃva÷; na tat-sva-bhÃvaæ kim api bhÆtaæ jÃyate iti // BhGR_7.27 // ye«Ãæ tv anta-gataæ pÃpaæ janÃnÃæ puïya-karmaïÃm | te dvandva-moha-nirmuktÃ÷ bhajante mÃæ d­¬ha-vratÃ÷ || BhG_7.28 || ye«Ãæ tv aneka-janmÃ1rjiteno7tk­«Âa-puïya-saæcayena guïa-maya-dvandve1ccchÃ-dve«a-hetu-bhÆtaæ mad-aunmukhya-virodhi ca anÃdi-kÃla-prav­ttaæ pÃpam anta-gatam k«Åïam; te pÆrvo1ktena suk­ta-tÃratamyena mÃæ Óaraïam anuprapadya guïa-mayÃn mohÃd vinirmuktÃ÷ jarÃ-maraïa-mok«Ãya, mahate cÃ7iÓvaryÃya, mat-prÃptaye ca d­¬ha-vratÃ÷ d­¬ha-saÇkalpÃ÷ mÃm eva bhajante // BhGR_7.28 // atra trayÃïÃæ bhagavantaæ bhajamÃnÃnÃæ j¤Ãtavya-viÓe«Ãn upÃdeyÃæÓ ca prastauti --- jarÃ-maraïa-mok«Ãya mÃm ÃÓritya yatanti ye | te brahma tad vidu÷ k­tsnam adhyÃtmaæ karma cÃ7khilam || BhG_7.29 || jarÃ-maraïa-mok«Ãya prak­ti-viyuktÃ3tma-sva-rÆpa-darÓanÃya mÃm ÃÓritya ye yatante, te tad-brahma vidu÷, adhyÃtmaæ tu k­tsnaæ vidu÷, karma cÃ7khilaæ vidu÷ // BhGR_1.29 // sÃ1dhibhÆtÃ1dhidaivaæ mÃæ sÃ1dhiyaj¤aæ ca ye vidu÷ | prayÃïa-kÃle 'pi ca mÃæ te vidur yukta-cetasa÷ || BhG_7.30 || atra ya iti punar nirdeÓÃt pÆrva-nirdi«Âavyo 'nye adhikÃriïo j¤Ãyante; sÃ1dhibhÆtaæ sÃ1dhidaivaæ mÃm aiÓvaryÃ1rthino ye vidu÷ ity etad anuvÃda-sa-rÆpam apy aprÃptÃ1rthatvÃd vidhÃyakam eva; tathà sÃ1dhiyaj¤am ity api trayÃïÃm adhikÃriïÃm aviÓe«eïa vidhÅyate; artha-sva-bhÃvyÃt / trayÃïÃæ hi nitya-naimittika-rÆpa-mahÃ-yaj¤Ã3dy-anu«ÂhÃnam avarjanÅyam / te ca prayÃïa-kÃle 'pi sva-prÃpyÃ1nuguïaæ mÃæ vidu÷ / te ce7ti ca-kÃrÃt pÆrve jarÃ-maraïa-mok«Ãya yatamÃnÃÓ ca prayÃïa-kÃle vidur iti samuccÅyante; anena j¤Ãnino 'py artha-svÃbhÃvyÃt sÃ1dhiyaj¤aæ mÃæ vidu÷, prayÃïa-kÃle 'pi sva-prÃpyÃ1nuguïaæ mÃæ vidur ity uktaæ bhavati // BhGR_7.30 // ******************** ADHYAYA 8 ******************** saptame --- parasya brahmaïo vÃsu-devasyo7pÃsyatvam nikhila-cetanÃ1cetana-vastu-Óe«itvam, kÃraïatvam, ÃdhÃratvam, sarva-ÓarÅratayà sarva-prakÃratvena sarva-Óabda-vÃcyatvam, sarva-niyant­tvam, sarvaiÓ ca kalyÃïa-guïa-gaïais tasyai7va parataratvam, sattva-rajas-tamo-mayair dehe1ndriyatvena bhogyatvena cÃ7vasthitair bhÃvair anÃdi-kÃla-prav­tta-du«k­ta-pravÃha-hetukais tasya tirodhÃnam, atyutk­«Âa-suk­ta-hetuka-bhagavat-prapattyà suk­ta-tÃratamyena ca pratipatti-vaiÓe«yÃd aiÓvaryÃ1k«ara-yÃthÃtmya-bhagavat-prÃpty-apek«ayo9pÃsaka-bhedam, bhagavantaæ prepsor nitya-yuktatayai9ka-bhaktitayà cÃ7tyartha-parama-puru«a-priyatvena ca Órai«Âhyam durlabhatvaæ ca pratipÃdya e«Ãæ trayÃïÃæ j¤Ãtavyo1pÃdeya-bhedÃæÓ ca prÃstau«Åt / idÃnÅm a«Âame prastutÃn j¤Ãtavyo1pÃdeya-bhedÃn vivinakti // arjuna uvÃca --- kiæ tad brahma kim adhyÃtmaæ kiæ karma puru«o1ttama | adhibhÆtaæ ca kiæ proktam adhidaivaæ kim ucyate || BhG_8.1 || adhiyaj¤a÷ kathaæ ko 'tra dehe 'smin madhusÆdanam | prayÃïa-kÃle ca kathaæ j¤eyo 'si niyatÃ3tmabhi÷ || BhG_8.2 || jarÃ-maraïa-mok«Ãya bhagavantam ÃÓritya yatamÃnÃnÃæ j¤Ãtavyatayo9ktaæ tad brahma adhyÃtmaæ ca kim iti vaktavyam / aiÓvaryÃ1rthÅnÃæ j¤Ãtavyam adhibhÆtam adhidaivaæ ca kim? trayÃïÃæ j¤Ãtavyo 'dhiyaj¤a-Óabda-nirdi«ÂaÓ ca ka÷? tasya cÃ7dhiyaj¤a-bhÃva÷ katham? prayÃïa-kÃle ca ebhis tribhir niyatÃ3tmabhi÷ kathaæ j¤eyo 'si? // BhGR_8.1,2 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- ak«araæ brahma paramaæ sva-bhÃvo 'dhyÃtmam ucyate | bhÆta-bhÃvo1dbhava-karo visarga÷ karma-saæj¤ita÷ || BhG_8.3 || tad-brahme7ti nirdi«Âaæ paramam ak«araæ na k«aratÅ7ty ak«aram, k«etra-j¤a-sama«Âi-rÆpam / tathà ca Óruti÷, "avyaktam ak«are lÅyate ak«araæ tamasi lÅyate" ity-Ãdikà / paramam ak«araæ prak­ti-vinirmuktam Ãtma-sva-rÆpam / sva-bhÃvo 'dhyÃtmam ucyate / sva-bhÃva÷ prak­ti÷ / anÃtma-bhÆtam, Ãtmani saæbadhyamÃnaæ bhÆta-sÆk«ma-tad-vÃsanÃ4dikaæ pa¤cÃ1gni-vidyÃyÃæ j¤Ãtavyatayo9ditam / tad-ubhayaæ prÃpyatayà tyÃjyatayà ca mumuk«ubhir j¤Ãtavyam / bhÆta-bhÃvo1dbhava-karo visarga÷ karma-saæj¤ita÷ / bhÆta-bhÃva÷ manu«yÃ3di-bhÃva÷; tad-udbhava-karo yo visarga÷, "pa¤camyÃm ÃhutÃv Ãpa÷ puru«a-vacaso bhavanti" iti Óruti-siddho yo«it-saæbandha-ja÷, sa karma-saæj¤ita÷ / tac cÃ7khilaæ sÃ1nubandham udvejanÅyatayÃ, pariharaïÅyatayà ca mumuk«ubhir j¤Ãtavyam / pariharaïÅyatayà cÃ7nantaram eva vak«yate, "yad icchanto brahma-caryaæ caranti" iti // BhGR_8.3 // adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ puru«aÓ cÃ7dhidaivatam | adhiyaj¤o 'ham evÃ7tra dehe deha-bh­tÃæ vara || BhG_8.4 || aiÓvaryÃ1rthinÃæ j¤Ãtavyatayà nirdi«Âam adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ viyad-Ãdi-bhÆte«u vartamÃna÷ tat-pariïÃma-viÓe«a÷ k«araïa-sva-bhÃvo vilak«aïa÷ Óabda-sparÓÃ3dis sÃ3sraya÷ / vilak«aïÃ÷ sÃ3ÓrayÃÓ Óabda-sparÓa-rÆpa-rasa-gandhÃ÷ aiÓvaryÃ1rthibhi÷ prÃpyÃs tair anusandheyÃ÷ / puru«aÓ cÃ7dhidaivatam adhidaivata-Óabda-nirdi«Âa÷ puru«a÷ adhidaivatam devato9pari vartamÃna÷, indra-prajÃ-pati-prabh­ti-k­tsna-daivato9pari vartamÃna÷, indra-prajÃ-pati-prabh­tÅnÃæ bhogya-jÃtad vilak«aïa-ÓabdÃ3der bhoktà puru«a÷ / sà ca bhokt­tvÃ1vasthà aiÓvaryÃ1rthibhi÷ prÃpyatayÃ9nusandheyà / adhiyaj¤o 'ham eva / adhiyaj¤a÷ yaj¤air ÃrÃdhyatayà vartamÃna÷ / atra indrÃ3dau mama deha-bhÆte ÃtmatayÃ9vasthito 'ham eva yaj¤air ÃrÃdhya iti mahÃ-yaj¤Ã3di-nitya-naimittikÃ1nu«ÂhÃna-velÃyÃæ trayÃïÃm adhikÃriïÃm anusandheyam etat // BhGR_8.4 // anta-kÃle ca mÃm eva smaran muktvà kalebaram | ya÷ prayÃti sa mad-bhÃvaæ yÃti nÃ7sty atra saæÓaya÷ || BhG_8.5 || idam api trayÃïÃæ sÃdhÃraïam / anta-kÃle ca mÃm eva smaran kalevaraæ tyaktvà ya÷ prayÃti, sa mad-bhÃvaæ yÃti mama yo bhÃva÷ sva-bhÃva÷ taæ yÃti; tadÃnÅæ yathà mÃm anusandhatte, tathÃ-vidhÃ3kÃro bhavatÅ7ty-artha÷; yathà Ãdi-bharatÃ3dayas tadÃnÅæ smaryamÃïa-m­ga-sajÃtÅyÃ3kÃrÃt saæbhÆtÃ÷ // BhGR_8.5 // smartus sva-vi«aya-sajÃtÅyÃ3kÃratÃ4pÃdanam antya-pratyayasya sva-bhÃva iti suspa«Âam Ãha --- yaæ yaæ vÃ9pi smaran bhÃvaæ tyajaty ante kalebaram | taæ tam evai7ti kaunteya sadà tad-bhÃva-bhÃvita÷ || BhG_8.6 || ante anta-kÃle yaæ yaæ vÃ9pi bhÃvaæ smaran kalebaraæ tyajati, taæ taæ bhÃvam eva maraïÃ1nantaram eti / antima-pratyayaÓ ca pÆrva-bhÃvita-vi«aya eva jÃyate // BhGR_8.6 // tasmÃt sarve«u kÃle«u mÃm anusmara yudhya ca | mayy arpita-mano-buddhi÷ mÃm evai7«yasy asaæÓaya÷ || BhG_8.7 || yasmÃt pÆrva-kÃlÃ1bhyasta-vi«aya evÃ7ntya-pratyayo jÃyate, tasmÃt sarve«u kÃle«v ÃprayÃïÃd ahar ahar mÃm anusmara / ahar-ahar anusm­ti-karaæ yuddhÃ3dikaæ varïÃ3ÓramÃ1nubandhi Óruti-sm­ti-coditaæ nitya-naimittikaæ ca karma kuru / evam upÃyena mayy arpita-mano-buddhi÷ anta-kale ca mÃm eva smaran yathÃ2bhila«ita-prakÃraæ mÃæ prÃpsyasi; nÃ7tra saæÓaya÷ // BhGR_8.7 // evaæ sÃmÃnyena sva-prÃpyÃ1vÃptir antya-pratyayÃ1dhÅne9ty uktvà tad-arthaæ trayÃïÃm upÃsana-prakÃra-bhedaæ vaktum upakramate; tatrÃ7iÓvaryÃ1rthinÃm upÃsana-prakÃraæ yatho2pÃsanam antya-pratyaya-prakÃraæ cÃ8ha --- abhyÃsa-yoga-yuktena cetasà nÃ7nya-gÃminà | paramaæ puru«aæ divyaæ yÃti pÃrthÃ7nucintayan || BhG_8.8 || ahar-ahar abhyÃsa-yogÃbhyÃæ yuktatayà nÃ7nya-gÃminà cetasà anta-kÃle paramaæ puru«aæ divyaæ mÃæ vak«yamÃïa-prakÃraæ cintayan mÃm eva yÃti --- Ãdi-bharata-m­gatva-prÃptivad aiÓvarya-viÓi«Âatayà mat-samÃnÃ3kÃro bhavati / abhyÃsa÷ nitya-naimittikÃ1viruddhe«u sarve«u kÃle«u manaso9pÃsya-saæÓÅlanam / yogas tu ahar-ahar yoga-kÃle 'nu«ÂhÅyamÃnaæ yatho2kta-lak«aïam upÃsanam // BhGR_8.8 // kaviæ purÃïam anuÓÃsitÃram aïor aïÅyÃæsam anusmared ya÷ | sarvasya dhÃtÃram acintya-rÆpam Ãditya-varïaæ tamasa÷ parastÃt || BhG_8.9 || prayÃïa-kÃle manasÃ9calena bhaktyà yukto yoga-balena cai7va | bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya samyak sa taæ paraæ puru«am upaiti divyam || BhG_8.10 || kaviæ sarva-j¤an purÃïam purÃtanam anuÓÃsitÃram viÓvasya praÓÃsitÃram aïor aïÅyÃæsam jÅvÃd api sÆk«mataram, sarvasya dhÃtÃram sarvasya sra«ÂÃram, acintya-rÆpam sakale1tara-visajÃtÅya-sva-rÆpam, Ãditya-varïaæ tamasa÷ parastÃd aprÃk­ta-svÃ1sÃdhÃraïa-divya-rÆpam, tam evaæ-bhÆtam ahar-ahar abhyasyamÃna-bhakti-yukta-yoga-balena ÃrƬha-saæskÃratayà acalena manasà prayÃïa-kÃle bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya saæsthÃpya tatra bhÆ-madhye divyaæ puru«aæ yo 'nusmaret; sa tam evo7paiti --- tad-bhÃvaæ yÃti, tat-samÃnÃ1iÓvaryo bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_8.9,10 // atha kaivalyÃ1rthinÃæ smaraï a-prakÃram Ãha --- yad ak«araæ veda-vido vadanti viÓanti yad yatayo vÅta-rÃgÃ÷ | yad icchanto brahma-caryaæ caranti tat te padaæ saægraheïa pravak«ye || BhG_8.11 || yad ak«aram asthÆlatvÃ3di-guïakaæ veda-vido vadanti, vÅta-rÃgÃÓ ca yatayo yad ak«araæ viÓanti, yad ak«araæ prÃptum icchanto brahma-caryaæ caranti, tat padaæ saægraheïa te pravak«ye / padyate gamyate cetase9ti padam; tan nikhila-vedÃ1nta-vedyaæ mat-sva-rÆpam ak«araæ yathà upÃsyam, tathà saæk«epeïa pravak«yÃmÅ7ty-artha÷ // BhGR_8.11 // sarva-dvÃrÃïi saæyamya mano h­di nirudhya ca | mÆrdhny ÃdhÃyÃ8tmana÷ prÃïam Ãsthito yoga-dhÃraïÃm || BhG_8.12 || om ity ekÃ1k«araæ brahma vyÃharan mÃm anusmaran | ya÷ prayÃti tyajan dehaæ sa yÃti paramÃæ gatim || BhG_8.13 || sarvÃïi ÓrotrÃ3dÅnÅ7ndriyÃïi j¤Ãna-dvÃra-bhÆtÃni saæyamya sva-vyÃpÃrebhyo vinivartya, h­daya-kamala-nivi«Âe mayy ak«are mano nirudhya, yogÃ3khyÃæ dhÃraïÃm Ãsthita÷ mayy eva niÓcalÃæ sthitim Ãsthita÷, om ity ekÃ1k«araæ brahma mad-vÃcakaæ vyÃharan, vÃcyaæ mÃm anusmaran, Ãtmana÷ prÃïaæ mÆrdhny ÃdhÃya dehaæ tyajan ya÷ prayÃti --- sa yÃti paramÃæ gatiæ prak­ti-viyuktaæ mat-samÃnÃ3kÃram apunar-Ãv­ttim ÃtmÃnaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ / "ya÷ sa sarve«u bhÆte«u naÓyatsu na vinaÓyati // avyakto 'k«ara ity uktas tam Ãhu÷ paramÃæ gatim // BhGR_1." ity anantaram eva vak«yate //8-12, 13// evam aiÓvaryÃ1rthina÷ kaivalyÃ1rthinaÓ ca sva-prÃpyÃ1nuguïaæ bhagavad-upÃsana-prakÃra ukta÷; atha j¤Ãnino bhagavad-upÃsana-prakÃraæ prÃpti-prakÃraæ cÃ8ha --- ananya-cetÃ÷ satataæ yo mÃæ smarati nityaÓa÷ | tasyÃ7haæ sulabha÷ pÃrtha nitya-yuktasya yogina÷ || BhG_8.14 || nityaÓa÷ mÃm udyoga-prabh­ti satataæ sarva-kÃlam ananya-cetÃ÷ ya÷ smarati atyartha-mat-priyatvena mat-sm­tyà vinà Ãtma-dhÃraïam alabhamÃno niratiÓaya-priyÃæ sm­tiæ ya÷ karoti; tasya nitya-yuktasya nitya-yogaæ kÃÇk«amÃïasya yogina÷ ahaæ sulabha÷ aham eva prÃpya÷; na mad-bhÃva aiÓvaryÃ3dika÷ suprÃpaÓ ca / tad-viyogam asahamÃno 'ham eva taæ v­ïe / "yam evai7«a v­ïute tena labhya÷" iti hi ÓrÆyate / mat-prÃpty-anuguïo1pÃsana-vipÃkaæ tad-virodhi-nirasanam atyartha-mat-priyatvÃ3dikaæ cÃ7ham eva dadÃmÅ7ty-artha÷ / vak«yate ca "te«Ãæ satata-yuktÃnÃæ bhajatÃæ prÅti-pÆrvakam / dadÃmi buddhi-yogaæ taæ yena mÃm upÃyÃnti te // te«Ãm evÃ7nukampÃ2rtham aham aj¤Ãna-jaæ tama÷ / nÃ8ÓayÃmy Ãtma-bhÃva-stho j¤Ãna-dÅpena bhÃsvatà // BhGR_1." iti //8-14// ata÷ param adhyÃya-Óe«eïa j¤Ãnina÷ kaivalyÃ1rthinaÓ cÃ7punar-Ãv­ttim aiÓvaryÃ1rthina÷ punar-Ãv­ttiæ cÃ8ha --- mÃm upetya punar-janma du÷khÃ3layam aÓÃÓvatam | nÃ8pnuvanti mahÃ4tmÃna÷ saæsiddhiæ paramÃæ gatÃ÷ || BhG_8.15 || mÃæ prÃpya punar-nikhila-du÷khÃ3layam aÓÃÓvatam asthiraæ janma na prÃpnuvanti / yata ete mahÃ4tmÃna÷ mahÃ-manasa÷, yathÃ2vasthita-mat-sva-rÆpa-j¤ÃnÃnà atyartha-mat-priyatvena mayà vinà Ãtma-dhÃraïam alabhamÃnà mayy Ãskta-manaso mad-ÃÓrayà mÃm upÃsya parama-saæsiddhi-rÆpaæ mÃæ prÃptÃ÷ // BhGR_8.15 // aiÓvarya-gatiæ prÃptÃnÃæ bhagavantaæ prÃptÃnÃæ ca punar-Ãv­ttau apunar-Ãv­ttau ca hetum anantaram Ãha --- à brahma-bhuvanÃl lokÃ÷ punar-Ãvartino 'rjuna | mÃm upetya tu kaunteya punar-janma na vidyate || BhG_8.16 || brahma-loka-paryantÃ÷ brahmÃ1ï¬o1dara-vartinas sarve lokà bhogÃ1iÓvaryÃ3layÃ÷ punar-Ãvartina÷ vinÃÓina÷ / ata aiÓvarya-gatiæ prÃptÃnÃæ prÃpya-sthÃna-vinÃÓÃd vinÃÓitvam avarjanÅyam / mÃæ sarva-j¤aæ satya-saÇkalpaæ nikhila-jagad-utpatti-sthiti-laya-lÅlaæ parama-kÃruïikaæ sadai9ka-rÆpaæ prÃptÃnÃæ vinÃÓa-prasaÇgÃ1bhÃvÃt te«Ãæ punar-janma na vidyate // BhGR_8.16 // brahma-loka-paryantÃnÃæ lokÃnÃæ tad-antar-vartinÃæ ca parama-puru«a-saÇkalpa-k­tÃm utpatti-vinÃÓa-kÃla-vyavasthÃm Ãha --- sahasra-yuga-paryantam ahar yad brahmaïo vidu÷ | rÃtriæ yuga-sahasrÃ1ntÃæ te 'ho-rÃtra-vido janÃ÷ || BhG_8.17 || avyaktÃd vyaktaya÷ sarvÃ÷ prabhavanty ahar-Ãgame | rÃtry-Ãgame pralÅyante tatrai7vÃ7vyakta-saæj¤ake || BhG_8.18 || bhÆta-grÃma÷ sa evÃ7yaæ bhÆtvà bhÆtvà pralÅyate | rÃtry-Ãgame 'vaÓa÷ pÃrtha prabhavaty ahar-Ãgame || BhG_8.19 || ye manu«yÃ3di-catur-mukhÃ1ntÃnÃæ mat-saÇkalpa-k­tÃ1ho-rÃtra-vyavasthÃ-vido janÃ÷, te brahmaïaÓ catur-mukhasya yad aha÷ tac catur-yuga-sahasrÃ1vasÃnaæ vidu÷, rÃtriæ ca tathÃ-rÆpÃm / tatra brahmaïo 'har-Ãgama-samaye trailokyÃ1ntar-vartinyo dehe1ndriya-bhogya-bhoga-sthÃna-rÆpà vyaktaÓ catur-mukha-dehÃ1vasthÃd avyaktÃt prabhavanti / tatrai7va avyaktÃ1vasthÃ-viÓe«e catur-mukha-dehe rÃtry-Ãgama-samaye pralÅyante / sa evÃ7yaæ karma-vaÓyo bhÆta-grÃmo 'har-Ãgame bhÆtvà bhutvà rÃtry-Ãgame pralÅyate / punar apy ahar-Ãgame prabhavati / tathà var«atÃ2vasÃna-rÆpa-yuga-sahasrÃ1nte brahma-loka-paryantà lokÃ÷ brahmà ca, "p­thivy-apsu pralÅyate Ãpas-tejasi lÅyante" ity-Ãdi-krameïa avyaktÃ1k«ara-tama÷-paryantaæ mayy eva pralÅyante / evaæ mad-vyatiriktasya k­tsnasya kÃla-vyavasthayà matta utpatte÷ mayi pralayÃc co7tpatti-vinÃÓa-yogitvam avarjanÅyam ity aiÓvarya-gatiæ prÃptÃnÃæ punar-Ãv­ttir aparihÃryà / mÃm upetÃnÃæ tu na punar-Ãv­tti-prasaÇga÷ // BhGR_8.19 // atha kaivalyaæ praptÃnÃm api punar-Ãv­ttir na vidyata ity aha --- paras tasmÃt tu bhÃvo 'nyo 'vyakto 'vyaktÃt sanÃtana÷ | yasya sarve«u bhÆte«u naÓyatsu na vinaÓyati || BhG_8.20 || avyakto 'k«ara ity uktas tam Ãhu÷ paramÃæ gatim | yaæ prÃpya na nivartante tad dhÃma paramaæ mama || BhG_8.21 || tasmÃd avyaktÃd acetana-prak­ti-rÆpÃt puru«Ã1rthatayà para÷ utk­«Âo bhÃvo 'nyo j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà tasmÃd visajÃtÅya÷, avyakta÷ kenacit pramÃïena na vyajyata ity avyakta÷, sva-saævedya-svÃ1sÃdhÃraïÃ3kÃra ity-artha÷; sanÃtana÷ utpatti-vinÃÓÃ1narhatayà nitya÷ ya÷ sarve«u viyad-Ãdi-bhÆte«u sa-kÃraïe«u sa-kÃrye«u vinaÓyatsu tatra tatra sthito 'pi na vinaÓyati; sa÷ avyakto 'k«ara ity-ukta÷, "ye tv ak«aram anirdeÓyam avyaktaæ paryupÃsate", "kÆÂa-stho 'k«ara ucyate" ity-Ãdi«u --- taæ veda-vida÷ paramÃæ gatim Ãhu÷ / ayam eva, "ya÷ prayÃti tyajan dehaæ sa yÃti paramÃæ gatim" ity atra parama-gati-Óabda-nirdi«Âo 'k«ara÷ prak­ti-saæsarga-viyukta-sva-sva-rÆpeïÃ7vasthita Ãtme9ty-artha÷ / yam evaæ-bhÆtaæ sva-rÆpeïÃ7vasthitaæ prÃpya na nivartante; tan mama paramaæ dhÃma paraæ niyamana-sthÃnam / acetana-prak­tir ekaæ niyamana-sthÃnam; tat-saæs­«Âa-rÆpà jÅva-prak­tir dvitÅyaæ niyamana-sthÃnam / acit-saæsarga-viyuktaæ sva-rÆeïÃ7vathitaæ mukta-sva-rÆpaæ paramaæ niyamana-sthÃnam ity-artha÷ / tac cÃ7punar-Ãv­tti-rÆpam / atha và prakÃÓa-vÃcÅ dhÃma-Óabda÷; prakÃÓa÷ ce7ha j¤Ãnam abhipretam; prak­ti-saæs­«ÂÃt parichinna-j¤Ãna-rÆpÃd Ãtmano 'paricchinna-j¤Ãna-rÆpatayà mukta-sva-rÆpaæ paraæ dhÃma // BhGR_1.20 //21// j¤Ãnina÷ prÃpyaæ tu tasmÃd atyanta-vibhaktam ity Ãha --- puru«as sa para÷ pÃrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà | yasyÃ7ntassthÃni bhÆtÃni yena sarvam idaæ tatam || BhG_8.22 || "matta÷ parataraæ nÃ7nyat ki¤cid asti dhanaæ-jaya / mayi sarvam idaæ protaæ sÆtre maïi-gaïà iva // BhGR_1.", "mÃm ebhya÷ param avyayam" ity-Ãdinà nirdi«Âasya yasya antassthÃni sarvÃïi bhÆtÃni, yena ca pareïa puru«eïa sarvam idaæ tatam, sa para÷ puru«a÷ "ananya-cetÃs satatam" ity ananyayà bhaktyà labhya÷ //8-22// athÃ8tma-yÃthÃtmya-vidu÷ parama-puru«a-ni«Âasya ca sÃdharaïÅm arcirÃ3dikÃæ gatim Ãha --- dvayor apy arcirÃ3dikà gati÷ Órutau Órutà / sà cÃ7punar-Ãv­tti-lak«aïà / yathà pa¤cÃ1gni-vidyÃyÃm, "tad ya itthaæ vidur ye ce7me 'raïye Óraddhà tapa ity upÃsate, te 'rci«am abhisaæbhavanty arci«o 'ha÷" ity-Ãdau / arcirÃ1dikayà gatasya para-brahma-prÃptir apunar-Ãv­ttiÓ cÃ8mnÃtÃ, "sa enÃn brahma gamayati etena pratipadyamÃnà imaæ mÃnavam Ãvartaæ nÃ8vartante" iti / na ca prajÃpati-vÃkyÃ3dau Óruta-para-vidyÃ2Çga-bhÆtÃ3tma-prÃpti-vi«aye9yam, "tad ya itthaæ vidu÷" iti gati-Órtui÷, "ye ce7me 'raïye Óraddhà tapa ity upÃsate" iti para-vidyÃyÃ÷ p­thak-chruti-vaiyÃrthyÃt / pa¤cÃ1gni-vidyÃyÃæ ca, "iti tu pa¤camyÃm ÃhutÃv Ãpa÷ puru«a-vacaso bhavanti" iti, "ramaïÅya-caraïÃ÷ ... kapÆya-caraïÃ÷" iti puïya-pÃpa-hetuko manu«yÃ3di-bhÃvo 'pÃm eva bhÆtÃ1ntara-saæs­«ÂÃnÃm, Ãtmanas tu tat-pari«vaÇga-mÃtram iti cid-acitor vivekam abhidhÃya, "tad ya itthaæ vidu÷ ,,, te 'rci«am asaæbhavanti ... imaæ mÃnavam Ãvartaæ nÃ8vartante" iti vivikte cid-acid-vastunÅ tyÃjyatayà prÃpyatayà ca ya itthaæ vidu÷ te 'rcirÃ3dinà gacchanti, na ca punar Ãvartanta ity uktam iti gamyate / Ãtma-yÃthÃtmya-vida÷ parama-puru«a-ni«Âhasya ca "sa enÃn brahma gamayati" iti brahma-prÃpti-vacanÃd acid-viyuktam Ãtma-vastu brahmÃ3tmakatayà brahma-Óe«atai2ka-rasam ity anusandheyam; tat-kratu-nyÃyÃc ca / para-Óe«atai2ka-rasatvaæ ca "ya Ãtmani ti«Âhan ... yasyÃ8tmà ÓarÅram" ity-Ãdi-Óruti-siddham / yatra kÃle tv anÃv­ttim Ãv­ttiæ cai7va yogina÷ | prayÃtà yÃnti taæ kÃlaæ vak«yÃmi bharata-r«abha || BhG_8.23 || agnir jyotir ahaÓ Óukla÷ «aï-mÃsà uttarÃ3yaïam | tatra prayÃtà gacchanti brahma brahma-vido janÃ÷ || BhG_8.24 || atra kÃla-Óabdo mÃrgasyÃ7ha÷-prabh­ti-saævatarÃ1nta-kÃlÃ1bhimÃni-devatÃ-bhÆyastayà mÃrgo1palak«aïÃ1rtha÷ / yasmin mÃrge prayÃtà yogino 'nÃv­ttiæ puïya-karmÃïaÓ cÃ8v­ttiæ yÃnti taæ mÃrgaæ vak«yÃmÅ7ty-artha÷ / "agnir jyotir ahaÓ Óukla÷ «aï-mÃsà uttarÃ3yaïam" iti saævatsarÃ3dÅnÃæ pradarÓanam // BhGR_8.23,24 // dhÆmo rÃtris tathà k­«ïa÷ «aï-mÃsà dak«iïÃ4yaïam | tatra cÃndramasaæ jyotir yogÅ prÃpya nivartate || BhG_8.25 || etac ca dhÆmÃ3di-mÃrga-stha-pit­-lokÃ3de÷ pradarÓanam / atra yogi-Óabda÷ puïya-karma-saæbandhi-vi«aya÷ // BhGR_8.25 // Óukla-k­«ïe gatÅ hy ete jagata÷ ÓÃÓvate mate | ekayà yÃty anÃv­ttim anyayÃ0vartate puna÷ || BhG_8.26 || Óuklà gati÷ arcirÃ3dikÃ, k­«ïà ca dhÆmÃ3dikà / ÓuklayÃ9nÃv­ttiæ yÃti; k­«ïayà tu punar Ãvartate / ete Óukla-k­«ïe gatÅ j¤ÃninÃæ vividhÃnÃæ puïya-karmaïÃæ ca Órutau ÓÃÓvate mate / "tad ya itthaæ vidur ye ce7me 'raïye Óraddhà tapa ity upÃsate te 'rci«am abhisaæbhavanti", "atha ya ime grÃma i«ÂÃ-pÆrte dattam ity upÃsate te dhÆmam abhisaæbhavanti" iti // BhGR_8.26 // nai7te s­tÅ pÃrtha jÃnan yogÅ muhyati kaÓcana | tasmÃt sarve«u kÃle«u yoga-yukto bhavÃ7rjuna || BhG_8.27 || etau mÃrgau jÃnan yogÅ prayÃïa-kÃle kaÓcana na muhyati; api tu svenai7va deva-yÃnena pathà yÃti / tasmÃd ahar-ahar cirÃ3di-gati-cintanÃ3khya-yoga-yukto bhava // BhGR_8.27 // athÃ7dhyÃya-dvayo1dita-ÓÃstrÃ1rtha-vedana-phalam Ãha --- vede«u yaj¤e«u tapassu cai7va dÃne ca yat puïya-phalaæ pradi«Âam | atyeti tat sarvam idaæ viditvà yogÅ paraæ sthÃnam upaiti cÃ7dyam || BhG_8.28 || ­g-yajus-sÃmÃ1tharva-rÆpa-vedÃ1bhyÃsa-yaj¤a-tapo-dÃna-prabh­ti«u sarve«u puïye«u yat phalaæ nirdi«Âam, idam adhyÃya-dvayo1ditaæ bhagavan-mÃhÃtmyaæ viditvà tat sarvam atyeti etad-vedana-sukhÃ1tirekeïa tat sarvaæ t­ïavan manyate / yogÅ j¤ÃnÅ ca bhÆtvà j¤Ãnina÷ prÃpyaæ param Ãdyaæ sthÃnam upaiti // BhGR_8.28 // ******************** ADHYAYA 9 ******************** upÃsaka-bheda-nibandhanà viÓe«Ã÷ pratipÃditÃ÷ / idÃnÅm upÃsyasya parama-puru«asya mÃhÃtmyam, j¤ÃninÃæ viÓe«aæ ca viÓodhya bhakti-rÆpasyo7pÃsanasya sva-rÆpam ucyate / ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- idaæ tu guhyatamaæ pravak«yÃmy anasÆyave | j¤Ãnaæ vij¤Ãna-sahitaæ yaj j¤Ãtvà mok«ase 'ÓubhÃt || BhG_9.1 || idaæ tu guhyatamaæ bhakti-rÆpam upÃsanÃ3khyaæ j¤Ãnaæ vij¤Ãna-sahitam upÃsana-gata-viÓe«a-j¤Ãna-sahitam, anasÆyave te pravak«yÃmi --- mad-vi«ayaæ sakale1tara-visajÃtÅyam aparimita-prakÃraæ mÃhÃtmyaæ ÓrutvÃ, evam eva saæbhavatÅ7ti manvÃnÃya te pravak«yÃmÅ7ty-artha÷ / yaj j¤Ãnam anu«ÂhÃna-paryantaæ j¤Ãtvà mat-prÃpti-virodhina÷ sarvasmÃd aÓubhÃn mok«yase // BhGR_9.1 // rÃja-vidyà rÃja-guhyaæ pavitram idam uttamam | pratyak«Ã1vagamaæ dharmyaæ su-sukhaæ kartum avyayam || BhG_9.2 || rÃja-vidyà vidyÃnÃæ rÃjÃ, rÃja-guhyaæ guhyÃnÃæ rÃjà / rÃj¤Ãæ vidye9ti và rÃja-vidyà / rÃjÃno hi vistÅrïÃ1gÃdhya-manasa÷ / mahÃ-manasÃm iyaæ vidye9ty-artha÷ / mahÃ-manasa eva hi gopanÅya-gopana-kuÓalà iti te«Ãm eva guhyam / idam uttamaæ pavitraæ mat-prÃpti-virodhy-aÓe«a-kalma«Ã1paham / pratyak«Ã1vagamam / avagamyata ity avagama÷ --- vi«aya÷; pratyak«a-bhÆto 'vagama÷ vi«ayo yasya j¤Ãnasya tat pratyak«Ã1vagamam / bhakti-rÆpeïo7pÃsaneno7pÃsyamÃno 'haæ tÃdÃnÅm evo7pÃsitu÷ pratyak«atÃm upagato bhavÃmÅ7ty-artha÷ / athÃ7pi dharmyaæ dharmÃd anapetam / dharmatvaæ hi niÓÓreyasa-sÃdhanatvam / sva-rÆpeïai7vÃ7tyartha-priyatvena tadÃnÅm eva mad-darÓanÃ3pÃdanatayà ca svayaæ niÓÓreyasa-rÆpam api niratiÓaya-niÓÓreyasa-rÆpÃ3tyantika-mat-prÃpti-sÃdhanam ity-artha÷ / ata eva su-sukhaæ kartuæ su-sukho1pÃdÃnam / atyartha-priyatveno7pÃdeyam / avyayam ak«ayam; mat-prÃptiæ sÃdhayitvÃ+api svayaæ na k«Åyate / evaæ-rÆpam upÃsanaæ kurvato mat-pradÃne k­te 'pi kiæcit k­taæ mayÃ+asye7ti me pratibhÃtÅ7ty-artha÷ // BhGR_9.2 // aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃ7sya paran-tapa | aprÃpya mÃæ nivartante m­tyu-saæsÃra-vartmani || BhG_9.3 || asyo7pÃsanÃ3khyasya dharmasya niratiÓaya-priya-mad-vi«ayatayà svayaæ niratiÓaya-priya-rÆpasya parama-niÓÓreyasa-rÆpa-mat-prÃpti-sÃdhanasyÃ7vyayasyo7pÃdÃna-yogya-daÓÃyÃæ prÃpya aÓraddadhÃnÃ÷ viÓvÃsa-pÆrvaka-tvarÃ-rahitÃ÷ puru«Ã÷ mÃm aprÃpya m­tyu-rÆpe saæsÃra-vartmani nitarÃæ vartante / aho mahad idam ÃÓcaryam ity-artha÷ // BhGR_9.3 // Ó­ïu tÃvat prÃpya-bhÆtasya mamÃ7cintya-mahimÃnam --- mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyakta-mÆrtinà | mat-sthÃni sarva-bhÆtÃni na cÃ7haæ te«v avasthita÷ || BhG_9.4 || na ca mat-sthÃni bhÆtÃni paÓya me yogam aiÓvaram | bhÆta-bh­n na ca bhÆta-stho mamÃ8tmà bhÆta-bhÃvana÷ || BhG_9.5 || idaæ cetanÃ1cetanÃ3tmakaæ k­tsnaæ jagad avyakta-mÆrtinà aprakÃÓita-sva-rÆpeïa mayà antaryÃmiïÃ, tatam asya jagato dhÃraïÃ1rthaæ niyamanÃ1rthaæ ca Óe«itvena vyÃptam ity-artha÷ / yathÃ9ntaryÃmi-brÃhmaïe, "ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan ... yaæ p­thivÅ na veda", "ya Ãtmani ti«Âhan ... yam Ãtmà na veda" iti cetanÃ1cetana-vastu-jÃtair ad­«ÂeïÃ7ntaryÃmiïà tatra tatra vyÃptir uktà / tato mat-sthÃni sarva-bhÆtÃni sarvÃïi bhÆtÃni mayy antaryÃmiïi sthitÃni / tatrai7va brÃhmaïe, "yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ... ya÷ p­thivÅm antaro yamayati, yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ... ya ÃtmÃnam antaro yamayati" iti ÓarÅratvena niyÃmyatva-pratipÃdanÃt tad-Ãyatte sthiti-niyamane pratipÃdite; Óe«itvaæ ca / na cÃ7haæ te«v avasthita÷ --- ahaæ tu na tad-Ãyatta-sthiti÷; mat-sthitau tair na kaÓcid upakÃra ity-atha÷ / na ca mat-sthÃni bhÆtÃni --- na ghaÂÃ3dÅnÃæ jalÃ3der iva mama dhÃrakatvam / katham? mat-saÇkalpena / paÓya mamÃ7iÓvaraæ yogam anyatra kutracid asaæbhÃvanÅyaæ mad-asÃdhÃraïam ÃÓcaryaæ yogaæ paÓya / ko 'sau yoga? bhÆta-bh­n na ca bhÆta-stho mamÃ8tmà bhÆta-bhÃvana÷ / sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ bhartÃ9ham; na ca tai÷ kaÓcid api mamo7pakÃra÷ / mamÃ3tmai9va bhÆta-bhÃvana÷ --- mama mano-mayas saÇkalpa eva bhÆtÃnÃæ bhÃvayità dhÃrayità niyantà ca // BhGR_9.4,5 // sarvasyÃ7sya sva-saÇkalpÃ3yatta-sthiti-prav­ttitve nidarÓanam Ãha --- yathÃ+ÃkÃÓa-sthito nityaæ vÃyu÷ sarvatra-go mahÃn | tathà sarvÃïi bhÆtÃni mat-sthÃnÅ7ty upadhÃraya || BhG_9.6 || yathà ÃkaÓe anÃlambane mahÃn vayu÷ sthita÷ sarvatra gacchati; sa tu vÃyur nirÃlambano mad-Ãyatta-sthitir ity avaÓyÃ1bhyupagamanÅya÷ --- evam eva sarvÃïi bhÆtÃni tair ad­«Âe mayi sthitÃni mayai9va dh­tÃnÅ7ty upadhÃraya / yathÃ+Ãhur veda-vida÷, "megho1daya÷ sÃgara-sanniv­ttir indor vibhÃga÷ sphuritÃni vÃyo÷ / vidyud-vibhaÇgo gatir u«ïa-raÓmer vi«ïor vicitrÃ÷ prabhavanti mÃyÃ÷" iti vi«ïor ananya-sÃdhÃraïÃni mahÃ4ÓcaryÃïÅ7ty-artha÷ / Órutir api, "etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃ-candra-masau vidh­tau ti«Âhata÷", "bhÅ«Ã+asmÃd vÃta÷ pavate,bhÅ«o9deti sÆrya÷, bhÅ«Ã+asmÃd agniÓ ce7ndraÓ ca" ity-Ãdikà // BhGR_9.6 // sakale1tara-nirapek«asya bhagavatas saÇkalpÃt sarve«Ãæ sthiti÷ prav­ttiÓ co7ktà tathà tat saÇkalpÃd eva sarve«Ãm utpatti-pralayÃv apÅ7ty Ãha --- sarva-bhÆtÃni kaunteya prak­tiæ yÃnti mÃmikÃm | kalpa-k«aye punas tÃni kalpÃ3dau vis­jÃmy aham || BhG_9.7 || sthÃvara-jaÇgamÃ3tmakÃni sarvÃïi bhÆtÃni, mÃmikÃm mac-charÅra-bhÆtÃm, prak­tiæ tamaÓ-Óabda-vÃcyÃæ nÃma-rÆpa-vibhÃgÃ1narhÃm, kalpa-k«aye catur-mukhÃ1vasÃna-samaye mat-saÇkalpÃd yÃnti; tÃny eva bhÆtÃni kalpÃ3dau punar vis­jyÃmy aham; yathÃ+Ãha manu÷ "ÃsÅd idaæ tamo-bhÆtaæ ... so 'bhidhyÃya ÓarÅrÃt svÃt" iti / Órutir api "yasyÃ7vyaktaæ ÓarÅram", "avyaktam ak«are lÅyate, ak«araæ tamasi lÅyate" ity-ÃdikÃ, "tam ÃsÅt tamasà gƬham agre praketam" iti ca // BhGR_9.7 // prak­tiæ svÃm ava«Âabhya vis­jÃmi puna÷ puna÷ | bhÆta-grÃmam imaæ k­tsnam avaÓaæ prak­ter vaÓÃt || BhG_9.8 || svakÅyÃæ vicitra-pariïÃminÅæ prak­tim ava«Âabhya a«Âadhà pariïÃmyy imaæ catur-vidhaæ deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3tmakaæ bhÆta-grÃmaæ madÅyÃyà mohinyà guïa-mayyÃ÷ prak­ter vaÓÃd avaÓaæ puna÷ puna÷ kÃle kÃle vis­jÃmi // BhGR_9.8 // evaæ tarhi vi«ama-s­«Ây-ÃdÅni karmÃïi naigh­ïyÃ3dy-ÃpÃdanena bhavantaæ badhnantÅ7ty atrÃ8ha --- na ca mÃæ tÃni karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya | udÃsÅnavad ÃsÅnam asaktaæ te«u karmasu || BhG_9.9 || na ca tÃni vi«ama-s­«Ây-ÃdÅni karmÃïi mÃæ nibadhnanti mayi nairgh­ïyÃ3dikaæ nÃ8pÃdayanti, yata÷ k«etra-j¤ÃnÃæ pÆrva-k­tÃny eva karmÃïi devÃ3di-vi«ama-bhÃva-hetava÷; ahaæ tu tatra vai«amye asakta÷ tatro7dÃsÅnavad ÃsÅna÷; yathà +Ãha sÆtra-kÃra÷ "vai«amya-nairgh­ïye na sÃpek«atvÃt", na karmÃ1vibhÃgÃd iti cen nÃ7nÃditvÃt" iti // BhGR_9.9 // mayÃ+adhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃ1caram | hetunÃ+anena kaunteya jagad dhi parivartate || BhG_9.10 || tasmÃt k«etra-j¤a-karmÃ1nuguïaæ madÅyà prak­ti÷ satya-saÇkalpena mayÃ+adhyak«eïe8k«ità sacarÃ1caraæ jagat sÆyate / anena k«etra-j¤a-karmÃ1nuguïa-mad-Åk«aïena hetunà jagat parivartata iti mat-svÃmyaæ satya-saÇkalpatvaæ nairgh­ïyÃ3di-do«a-rahitatvam ity evam Ãdikaæ mama vasu-deva-sÆnor aiÓvaraæ yogaæ paÓya / yathÃ+Ãha Óruti÷, "asmÃn mÃyÅ s­jate viÓvam etat tasmiæÓ cÃ7nyo mÃyayà sanniruddha÷ / mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃn mÃyinaæ tu mhe4Óvaram // BhGR_1." iti //9-10// avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam | paraæ bhÃvam ajÃnanto mama bhÆta-mahe4Óvaram || BhG_9.11 || evaæ mÃæ bhÆta-mahe4Óvaraæ sarva-j¤aæ satya-saÇkalpaæ nikhila-jagad-eka-kÃraïaæ parama-kÃruïikatayà sarva-samÃÓrayaïÅyatvÃya mÃnu«Åæ tanum ÃÓritaæ sva-k­tai÷ pÃpa-karmabhir mƬhà avajÃnanti prÃk­ta-manu«ya-samaæ manyante / bhÆta-mahe4Óvarasya mamÃ1pÃra-kÃruïyo1dÃrya-sauÓÅlya-vÃtsalya-nibandhanaæ manu«yatva-samÃÓrayaïa-lak«aïam imaæ paraæ bhÃvam ajÃnanto manu«yatva-samÃÓrayaïa-mÃtreïa mÃm itara-sajÃtÅyaæ matvà tiraskurvantÅ7ty-artha÷ // BhGR_9.11 // moghÃ3Óà mogha-karmÃïo mogha-j¤Ãnà vicetasa÷ | rÃk«asÅm ÃsurÅæ cai7va prak­tiæ mohinÅæ ÓritÃ÷ || BhG_9.12 || mama manu«yatve parama-kÃruïyÃ3di-paratva-tirodhÃna-karÅæ rÃk«asÅm ÃsurÅæ ca mohinÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷, moghÃ3ÓÃ÷ moghvä chitÃ÷ ni«phalavä chitÃ÷, mogh-karmÃïa÷ moghÃ3rambhÃ÷, mogha-j¤ÃnÃ÷ sarve«u madÅye«u carÃ1care«v arthe«u viparÅta-j¤Ãnatayà ni«phala-j¤ÃnÃ÷, vicetasa÷ tathà sarvatra vigata-yÃthÃtmya-j¤ÃnÃ÷ mÃæ sarve3Óvaram itara-samaæ matvà mayi ca yat kartum icchanti, yad uddiÓyÃ8rambhÃn kurvate, tat sarvaæ moghaæ bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_9.12 // mahÃ4tmÃnas tu mÃm pÃrtha daivÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷ | bhajanty ananya-manaso j¤Ãtvà bhÆtÃ3dim avyayam || BhG_9.13 || ye tu sva-k­tai÷ puïya-sa¤cayai÷ mÃæ Óaraïam upagamya vidhvasta-samasta-pÃpa-bandhà daivÅæ prak­tim ÃÓrità mahÃ4tmÃna÷, te, bhÆtÃ3dim avyayam vÃÇ-manasÃ-gocara-nÃma-karma-sva-rÆpaæ parama-kÃruïikatayà sÃdhu-paritrÃïÃya manu«yatvenÃ7vatÅrïaæ mÃæ j¤ÃtvÃ+ananya-manaso mÃæ bhajante; mat-priyatvÃ1tirekeïa mad-bhajanena vinà manasaÓ cÃ8tmanaÓ ca bÃhya-karaïÃnÃæ ca dhÃraïam alabhamÃnà mad-bhajanai1ka-prayojanà bhajante // BhGR_9.13 // satataæ kÅrtayanto mÃæ yatantaÓ ca d­¬ha-vratÃ÷ | namasyantaÓ ca mÃæ bhaktyà nitya-yuktà upÃsate || BhG_9.14 || atyartha-mat-priyatvena mat-kÅrtana-yatana-namaskÃrair vinà k«aïÃ1ïu-mÃtre 'py Ãtma-dhÃraïam alabhamÃnÃ÷, mad-guïa-viÓe«a-vÃcÅni man-nÃmÃni sm­tvà pulakÃ1¤cita-sarvÃ1ÇgÃ÷ har«a-gadgada-kaïÂhÃ÷, nÃrÃyaïa-k­«ïa-vÃsedeve7ty evam ÃdÅni satataæ kÅrtayanta÷, tathai9va yatanta÷ mat-karmasv arcanÃ3dike«u, tad-upakÃre«u bhavana-nandana-vana-karaïÃ3dike«u ca d­¬ha-saÇkalpà yatamÃnÃ÷, bhakti-bhÃrÃ1vanamita-mano-buddhy-abhimÃna-pada-dvaya-kara-dvaya-Óirobhir a«ÂÃ1Çgair acintita-pÃæsu-kardama-ÓarkarÃ4dike dharÃ-tale daï¬avat praïipatanta÷, satataæ mÃæ nitya-yuktÃ÷ nitya-yogaæ kÃÇk«amÃïà ÃtmÃ1ntaæ mad-dÃsya-vyavasÃyina÷ upÃsate // BhGR_9.14 // j¤Ãna-yaj¤ena cÃ7py anye yajanto mÃm upÃsate | ekatvena p­thaktvena bahudhà viÓvato-mukham || BhG_9.15 || anye 'pi mahÃ4tmana÷ pÆrvo1ktai÷ kÅrtanÃ3dibhir j¤ÃnÃ3khyena yaj¤ena ca yajanto mÃm upÃsate / katham? bahudhà p­thaktvena jagad-ÃkÃreïa, viÓvato-mukham viÓva-prakÃram avasthitaæ mÃm ekatveno7pÃsate / etad uktaæ bhavati --- bhagavÃn vÃsu-deva eva nÃma-rÆpa-vibhÃgÃ1narhÃ1tisÆk«ma-cid-acid-vastu-ÓarÅras san satya-saÇkalpo vividha-vibhakta-nÃma-rÆpa-sthÆla-cid-acid-vastu-ÓarÅra÷ syÃm iti saækalpya sa eka eva deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3khya-vicitra-jagac-charÅro 'vati«Âhata ity anusaædadhÃnÃÓ ca mÃm upÃsate iti // BhGR_9.15 // tathà hi viÓva-ÓarÅro 'ham evÃ7vasthita ity Ãha --- ahaæ kratur ahaæ yaj¤a÷ svadhÃ+aham aham au«adham | mantro 'ham aham evÃ8jyam aham agnir ahaæ hutam || BhG_9.16 || ahaæ kratu÷ ahaæ jyoti«ÂomÃ3dika÷ kratu÷; aham eva mahÃ-yaj¤a÷; aham eva pit­-gaïa-pu«Âi-dà svadhÃ; au«adhaæ haviÓ cÃ7ham eva; aham eva ca mantra÷; aham eva ca Ãjyam / pradarÓanÃ1rtham idam somÃ3dikaæ ca havir aham eve7ty-artha÷; aham ÃhavanÅyÃ3diko 'gni÷; homaÓ cÃ7ham eva // BhGR_9.16 // pitÃ+aham asya jagato mÃtà dhÃtà pitÃmaha÷ | vedyaæ pavitram oÇ-kÃra ­k sÃma yajur eva ca || BhG_9.17 || asya sthÃvara-jaÇgamÃ3tmakasya jagata÷, tatra tatra pit­tvena, mÃt­tvena, dhÃt­tvena, pitÃ-mahatvena ca vartamÃno 'ham eva / atra dhÃt­-Óabdo mÃtÃ-pit­-vyatirikte utpatti-prayojake cetana-viÓe«e vartate / yat ki¤cid veda-vedyaæ pavitram pÃvanam,tad aham eva / vedakaÓ ca veda-bÅja-bhÆta÷ praïavo 'ham eva / ­k-sÃma-yajur-Ãtmako vedaÓ cÃ7ham eva // BhGR_9.17 // gatir bhartà prabhus sÃk«Å nivÃsaÓ Óaraïaæ suh­t | prabhava-pralaya-sthÃnaæ nidhÃnaæ bÅjam avyayam || BhG_9.18 || gamyata iti gati÷; tatra tatra prÃpya-sthÃnam ity-artha÷; bhartà dhÃrayitÃ, prabhu÷ ÓÃsitÃ, sÃk«Å sÃk«Ãd-d­«ÂÃ, nivÃsa÷ vÃsa-sthÃnaæ veÓmÃ3di / Óaraïam / i«Âasya prÃpakatayÃ+ani«Âasya nivÃraïatayà ca samÃÓrayaïÅyaÓ cetana÷ Óaraïam / sa cÃ7ham eva; suk­d dhitai7«Å, prabhava-pralaya-sthÃnam yasya kasyacid yatra kutracid utpatti-pralayayor yat sthÃnam, tad aham eva / nidhÃnaæ nidhÅyata iti nidhÃnam, utpÃdyam upasaæhÃryaæ cÃ7ham eve7ty-artha÷; avyayaæ bÅjam tatra tatra vyaya-rahitaæ yat kÃraïam, tad aham eva // BhGR_9.18 // tapÃmy aham ahaæ var«aæ nig­hïÃmy ity uts­jyÃmi ca | am­taæ cai7va m­tyuÓ ca sad asac cÃ7ham arjuna || BhG_9.19 || agny-ÃdityÃ3di-rÆpeïÃ7ham eva tapÃmi; grÅ«mÃ3dÃv aham eva var«aæ nig­hïÃmi / tathà var«Ãsu cÃ7ham evo7ts­jÃmi / am­taæ cai7va m­tyuÓ ca / yena jÅvati loko yena ca mriyate, tad-ubhayam aham eva / kim atra bahuno9ktena; sad-asac cÃ7ham eva / sad yad vartate, asad yad atÅtam anÃgataæ ca sarvÃ1vasthÃ2vasthita-cid-acid-vastu-ÓarÅratayà tat tat prakÃro 'ham evÃ7vasthita ity-artha÷ / evaæ bahudhà p­thaktvena vibhakta-nÃma-rÆpÃ1vasthita-k­tsna-jagac-charÅratayà tat-prakÃro 'ham evÃ7vasthita ity ekatva-j¤ÃnenÃ7nanusaædadhÃnÃÓ ca mÃm upÃsate // BhGR_9.19 // evaæ mahÃ4tmanÃæ j¤ÃninÃæ bhagavad-anubhavai1ka-bhogÃnÃæ v­ttam uktvà te«Ãm eva viÓe«aæ darÓayitum aj¤ÃnÃæ kÃma-kÃmÃnÃæ v­ttam Ãha --- traividyà mÃæ soma-pÃ÷ pÆta-pÃpÃ÷ yaj¤air i«Âvà svar-gatiæ prÃrthayante | te puïyam ÃsÃdya sure1ndra-lokam aÓnanti divyÃn divi deva-bhogÃn || BhG_9.20 || te taæ bhuktvà svarga-lokaæ viÓÃlaæ k«Åïe puïye martya-lokaæ viÓanti | evaæ trayÅ-dharmam anuprapannÃ÷ gatÃ1gataæ kÃma-kÃmà labhante || BhG_9.21 || ­g-yajus-sÃma-rÆpÃs tisro vidyÃ÷ tri-vidyam; kevalaæ tri-vidya-ni«ÂhÃs traividyÃ÷, na tu trayy-anta-ni«ÂhÃ÷ / trayy-anta-ni«Âhà hi mahÃ4tmana÷ pÆrvo1kta-prakÃreïa nikhila-veda-vedyaæ mÃm eva j¤ÃtvÃ+atimÃtra-mad-bhakti-kÃrita-kÅrtanÃ3dibhir j¤Ãna-yaj¤ena ca mad-eka-prÃpyà mÃm evo7pÃsate / traividyÃs tu veda-pratipÃdya-kevale1ndrÃ3di-yÃga-Ói«Âa-somÃn pibanta÷, pÆta-pÃpÃ÷ svargÃ3di-prÃpti-virodhi-pÃpÃt pÆtÃ÷, tai÷ kevale1ndrÃ3di-devatyatayÃ+anusaæhitair yaj¤air vastutas tad-rÆpaæ mÃm i«ÂvÃ, tathÃ2vasthitaæ mÃm ajÃnanta÷ svarga-gatiæ prÃrthayante / te puïyam du÷khÃ1saæbhinnaæ sure1ndra-lokaæ prÃpya tatra tatra divyÃn deva-bhogÃn aÓnanti / te taæ viÓÃlaæ svarga-lokaæ bhuktvà tad-anubhava-hetu-bhÆte puïye k«Åïe punar api martya-lokaæ viÓanti / evaæ trayy-anta-siddha-j¤Ãna-vidhurÃ÷ kÃmya-svargÃ3di-kÃmÃ÷ kevalaæ trayÅ-dharmam anuprapannÃ÷ gatÃ1gataæ labhante alpÃ1sthira-svargÃ3dÅn anubhÆya puna÷ punar nivartanta ity-artha÷ // BhGR_9.20,21 // mahÃ4tmanas tu niratiÓaya-priya-rÆpa-mac-cintanaæ k­tvà mÃm anavadhikÃ1tiÓayÃ3nandaæ prÃpyana punar Ãvartanta iti te«Ãæ viÓe«aæ darÓayati --- ananyÃÓ cintayanto mÃæ ye janÃ÷ paryupÃsate | te«Ãæ nityÃ1bhiyuktÃnÃæ yoga-k«emaæ vahÃmy aham || BhG_9.22 || ananyÃ÷ ananya-prayojanÃ÷, mac-cintanena vinÃ+Ãtma-dhÃraïÃ1lÃbhÃn mac-cintanai1ka-prayojanÃ÷ mÃæ cintayanto ye mahÃ4tmÃno janÃ÷ paryupÃsate sarva-kalyÃnïa-guïÃ1nvitaæ sarva-vibhÆti-yuktaæ mÃæ parita upÃsate, anyÆnam upÃsate, te«Ãæ nityÃ1bhiyuktÃnÃm mayi nityÃ1bhiyogaæ kÃÇk«amÃïÃnÃm, aham mat-prÃpti-lak«aïaæ yogam, apunar-Ãv­tti-rÆpaæ k«emam ca vahÃmi // BhGR_9.22 // ye tv anya-devatÃ-bhaktà yajante ÓraddhayÃ+anvitÃ÷ | te 'pi mÃm eva kaunteya yajanty avidhi-pÆrvakam || BhG_9.23 || ye tv indrÃ3di-devatÃ-bhaktÃ÷ kevala-trayÅ-ni«ÂhÃ÷ ÓraddhayÃ+anvitÃ÷ indrÃ3dÅn yajante, te 'pi pÆrvo1ktena nyÃyena sarvasya mac-charÅratayà mad-Ãtmakatvena, indrÃ3di-ÓabdÃnÃæ ca mad-vÃcitvÃd vastuto mÃm eva yajante; api tv avidhi-pÆrvakaæ yajante / indrÃ3dÅnÃæ devatÃnÃæ karam-svÃ3rÃdhyatayà anvayaæ yathà vedÃ1nta-vÃkyÃni, "catur-hotÃro yatra saæpadaæ gacchanti deai÷" ity-ÃdÅni vidadhati, na tat-pÆrvakaæ yajante / vedÃ1nta-vÃkya-jÃtaæ hi parama-puru«a-ÓarÅratayÃ+avasthitÃnÃm indrÃ3dÅnÃm ÃrÃdhyatvaæ vidadhad atma-bhÆtasya parama-puru«asyai7va sÃk«Ãd ÃrÃdhyatvaæ vidadhÃti / catur-hotÃra÷ agni-hotra-darÓa-pÆrïa-mÃsÃ3dÅni karmÃïi, yatra paramÃ3tmany ÃtmatayÃ+avasthite saty eva tac-charÅra-bhÆte1ndrÃ3di-devai÷; saæpadaæ gacchanti indrÃ3di-devÃnÃm ÃrÃdhanÃny etÃni karmÃïÅ7tÅ7mÃæ saæpadaæ gacchantÅ7ty-artha÷ // BhGR_9.23 // atas traividyà indrÃ3di-ÓarÅrasya parama-puru«asyÃ8rÃdhanÃny etÃni karmÃïi; ÃrÃdhyaÓ ca sa eve7ti na jÃnanti, te ca parimita-phala-bhÃginaÓ cyavana-sva-bhÃvÃÓ ca bhavanti; tad Ãha --- ahaæ hi sarva-yaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca | na tu mÃm abhijÃnanti tattvenÃ7taÓ cyavanti te || BhG_9.24 || prabhur eva ca --- tatra tatra phala-pradÃtà cÃ7ham eva ity-artha÷ // BhGR_9.24 // aho mahad idaæ vaicitryam, yad ekasminn eva karmaïi vartamÃnÃ÷ saÇkalpa-mÃtra-bhedena kecid atyalpa-phala-bhÃginaÓ cyavana-sva-bhÃvÃÓ ca bhavanti; kecana anavadhikÃ1tiÓayÃ3nanda-parama-puru«a-prÃpti-rÆpa-phala-bhÃgino 'punar-ÃvartinaÓ ca bhavantÅ7ty Ãha --- yÃnti deva-vratà devÃn pitQn yÃnti pit­-vratÃ÷ | bhÆtÃni yÃnti bhÆte1jyÃ÷ yÃnti mad-yÃjino 'pi mÃm || BhG_9.25 || vrata-Óabda÷ saÇklpa-vÃcÅ; deva-vratÃ÷ darÓa-pÆrïa-mÃsÃ3dibhi÷ karmabhi÷ indrÃ3dÅn yajÃmahe iti indrÃ3di-yajana-saÇkalpà ye, te indrÃ3dÅn devÃn yÃnti / ye ca pit­-yaj¤Ã3dibhi÷ pitQn yajÃmahe iti pit­-yajana-saÇkalpÃ÷, te pitQn yÃnti / ye ca "yak«a-raka«a÷-piÓÃcÃ1dÅni bhÆtÃni yajÃmahe" iti bhÆta-yajana-saÇkalpÃ÷, te bhÆtÃni yÃnti / ye te tair eva yaj¤ai÷ "deva-pit­-bhÆta-ÓarÅrakaæ paramÃ3tmÃnaæ bhagavantaæ vÃsudevaæ yajÃmahe" iti mÃæ yajante, te mad-yÃjino mÃm eva yÃnti / devÃ3di-vratÃ÷ devÃ3dÅn prÃpya tais saha parimitaæ bhogaæ bhuktvà te«Ãæ vinaÓa-kÃle tais saha vina«Âà bhavanti / mad-yÃjinas tu mÃm anÃdi-nidhanaæ sarva-j¤aæ satya-saÇkalpam anavadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa-maho2dadhim anavadhikÃ1tiÓayÃ3nandaæ prÃpya na punar nivartanta ity-artha÷ // BhGR_9.25 // mad-yÃjinÃm ayam api viÓe«o 'stÅ7ty Ãha --- patraæ pu«paæ phalaæ toyaæ yo me bhaktyà prayacchati | tad ahaæ bhakty-upah­tam aÓnÃmi prayatÃ3tmana÷ || BhG_9.26 || sarva-sulabhaæ patraæ và pu«paæ và phalaæ và toyaæ và yo bhaktyà me prayacchati --- atyartha-mat-priyatvena tat-pradÃnena vinÃ+Ãtma-dhÃraïam alabhamÃnatayà tad-eka-prayojano yo me patrÃ3dikaæ dadÃti; tasya prayatÃ3tmana÷ tat-pradÃnai1ka-prayojanatva-rÆpa-Óuddhi-yukta-manasa÷, tat tathÃ-vidha-bhakty-upah­tam, aham sarve3Óvaro nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lÅlÃ+avÃpta-samasta-kÃma÷ satya-saÇkalpo 'navadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïa÷ svÃbhÃvikÃ1navadhikÃ1tiÓayÃ3nanda-svÃ1nubhave vartamÃno 'pi, mano-ratha-patha-dÆra-varti priyaæ prÃpyai7vÃ7ÓnÃmi / yatho2ktaæ mok«a-dharme, "yÃ÷ kriyÃ÷ saæprayuktÃs syur ekÃ1nta-gata-buddhibhi÷ / tÃ÷ sarvÃ÷ Óirasà deva÷ pratig­hïÃti vai svayam" iti // BhGR_9.26 // yasmÃj j¤ÃninÃæ mahÃ4tmanÃæ vÃÇ-manasÃ-gocaro 'yaæ viÓe«a÷, tasmÃt tvaæ ca j¤ÃnÅ bhÆtvà ukta-lak«aïa-bhakti-bhÃrÃ1vanamitÃ3tmà ÃtmÅya÷ kÅrtana-yatanÃ1rcana-praïÃmÃ3dikaæ satataæ kurvÃïo laukikaæ vaidikaæ ca nitya-naimittikaæ karma ce7tthaæ kurv ity Ãhà --- yat karo«i yad aÓnÃsi yaj jaho«i dadÃsi yat | yat tapasyasi kaunteya tat kuru«va mad-arpaïam || BhG_9.27 || yad deha-yÃtrÃ2Óe«a-bhÆtaæ laukikaæ karma karo«i, yac ca deha-dhÃraïÃyÃ7ÓnÃsi, yac ca vaidikaæ homa-dÃna-tapa÷-prabh­ti nitya-naimittikaæ karma karo«i, tat sarvaæ mad-arpaïaæ kuru«va / arpyata ity arpaïam sarvasya laukikasya vaidikasya ca karmaïa÷ kart­tvaæ bhokt­tvam ÃrÃdhyatvaæ ca yathà mayi samarpitaæ bhavati tathà kuru / etad uktaæ bhavati --- yÃga-dÃnÃ3di«u ÃrÃdhyatayà pratÅyamÃnÃnÃæ devÃ3dÅnÃæ karma-kartur bhoktu÷ tava ca madÅyatayà mat-saÇkalpÃ3yatta-sva-rÆpa-sthiti-prav­ttitayà ca mayy eva parama-Óe«iïi parama-kartari tvÃæ ca kartÃraæ bhoktÃram ÃrÃdhakam, ÃrÃdhyaæ ca devatÃ-jÃtam, ÃrÃdhanaæ ca kriyÃ-jÃtaæ sarvaæ samarpaya; tava man-niyÃmyatÃ-pÆrvaka-mac-che«atai2ka-rasatÃm ÃrÃdhyÃ3des cai7tat-sva-bhÃva-garbhatÃm atyartha-prÅti-yukto 'nusaædhatsva --- iti // BhGR_9.27 // ÓubhÃ1Óubha-phalair evaæ mok«yase karma-bandhanai÷ | saænyÃsa-yoga-yuktÃ3tmà vimukto mÃm upai«yasi || BhG_9.28 || evaæ saænyÃsÃ3khya-yoga-yukta-manÃ÷ ÃtmÃnaæ mac-che«atÃ-man-niyÃmyatai2ka-rasaæ karma ca sarvaæ mad-ÃrÃdhanam anusaædadhÃno laukikaæ vaidikaæ ca karma kurvan ÓubhÃ1Óubha-phalair anantai÷ prÃcÅna-karmÃ3khyair bandhanair mat-prÃpti-virodhibhis sarvair mok«yase; tair vimukto mÃm evo7pai«yasi // BhGR_9.28 // mame7maæ paramam atilokaæ sva-bhÃvaæ Ó­ïu --- samo 'haæ sarva-bhÆte«u na me dve«yo 'sti na priya÷ | ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃ7py aham || BhG_9.29 || deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3tmanÃ+avasthite«u jÃtitaÓ cÃ8kÃrata÷ sva-bhÃvato j¤ÃnataÓ cÃ7tyanto1tk­«ÂÃ1pak­«Âa-rÆpeïa vartamÃne«u sarve«u bhÆte«u samÃÓrayaïÅyatve samo 'ham; ayaæ jÃty-ÃkÃra-sva-bhÃva-j¤ÃnÃ3dibhir nirk­«Âa iti samÃÓrayaïe na me dve«yo 'sti --- udvejanÅyatayà na tyÃjyo 'sti / tathà samÃÓritatvÃ1tirekeïa jÃty-Ãdibhir atyanto1tk­«Âo 'yam iti tad-vyuktatayà samÃÓrayaïe na kaÓcit priyo 'sti na saægrÃhyo 'sti / api tu atyartha-mat-priyatvena mad-bhajanena vinÃ+Ãtma-dhÃraïÃ1lÃbhÃn mad-bhajanai1ka-prayojanà ye mÃæ bhajante, te jÃty-Ãdibhir utk­«Âà apak­«Âà và mat-samÃna-guïavad yathÃ-sukhaæ mayy eva vartante / aham api te«u mad-utk­«Âe«v iva varte // BhGR_9.29 // tatrÃ7pi --- api cet sudurÃcÃro bhajate mÃm ananya-bhÃk | sÃdhur eva sa mantavya÷ samyag-vyavasito hi sa÷ || BhG_9.30 || tatra tatra jÃti-viÓe«e jÃtÃnÃæ ya÷ samÃcÃra upÃdeya÷ pariharaïÅyaÓ ca, tasmÃd ativ­tto 'py ukta-prakÃreïa mÃm ananya-bhÃk bhajanai1ka-prayojano bhajate cet, sÃdhur eva sa÷ vai«ïavÃ1gresara eva sa÷ / mantavya÷ bahu-mantavya÷ pÆrvo1ktais sama ity-artha÷ / kuta etat? samyag-vyavasito hi sa÷ --- yato 'sya vyavasÃya÷ susamÅcÅna÷ --- bhagavÃn nikhila-jagad-eka-kÃraïa-bhÆta÷ paraæ brahma nÃrÃyaïaÓ carÃ1cara-patir asmat-svÃmÅ mama gurur mama suh­n mama paramaæ bhogyam iti sarvair du«prÃpo 'yaæ vyavasÃyas tena k­ta÷; tat-kÃryaæ cÃ7nanya-prayojanaæ nirantaraæ bhajanaæ tasyÃ7sti --- ata÷ sÃdhur eva; bahu-mantavya÷ / asmin vyavasÃye, tat-kÃrye co7kta-prakÃra-bhajane saæpanne sati tasyÃ8cÃra-vyatikrama÷ sv-alpa-vaikalyam iti na tÃvatÃ+anÃdaraïÅya÷, api tu bahu-mantavya eve7ty-artha÷ // BhGR_9.30 // nanu "nÃ7virato duÓcaritÃn nÃÓÃ1nto nÃ7samÃhita÷ / nÃÓ-anta-mÃnaso vÃ+api praj¤Ãnenai7nam ÃpnuyÃt // BhGR_1." ity-Ãdi-Órute÷ ÃcÃra-vyatikrama uttaro1ttara-bhajano1tpatti-pravÃhaæ niruïaddhÅ7ty atra Ãha --- k«ipraæ bhavati dharmÃ3tmà ÓaÓvac-chÃntiæ nigacchati | kaunteya pratijÃnÅhi na me bhakta÷ praïaÓyati || BhG_9.31 || mat-priyatva-kÃritÃ1nanya-prayojana-mad-bhajanena vidhÆta-pÃpatayai9va samÆlo1nmÆlita-rajas-tamo-guïa÷ k«ipraæ dharmÃ3tmà bhavati k«ipram eva virodhi-rahita-saparikara-mad-bhajanai1ka-manà bhavati / evaæ-rÆpa-bhajanam eva hi "dharmasyÃ7sya parantapa" iti upakrame dharma-Óabdo1ditam / ÓaÓvac-chÃntiæ nigacchati ÓaÓvatÅm apunar-ÃvartinÅæ mat-prÃpti-virodhy-ÃcÃra-niv­ttiæ gacchati / kaunteya tvam evÃ7sminn arthe pratij¤Ãæ kuru mad-bhaktÃv upakrÃnto virodhy-ÃcÃra-miÓro 'pi na naÓyati; api tu mad-bhakti-mÃhÃtmyena sarvaæ virodhi-jÃtaæ nÃÓayitvà ÓÃÓvatÅæ virodhi-niv­ttim adhigamya k«ipraæ paripÆrïa-bhaktir bhavatÅ7ti // BhGR_9.31 // mÃæ hi pÃrtha vyapÃÓritya ye 'pi syu÷ pÃpa-yonaya÷ | striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim || BhG_9.32 || kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃja-r«ayas tathà | anityam asukhaæ lokam imaæ prÃpya bhajasva mÃm || BhG_9.33 || striyo vaiÓyÃ÷ ÓÆdrÃÓ ca pÃpa-yonayo 'pi mÃæ vyapÃÓritya parÃæ gatiæ yÃnti; kiæ puna÷ puïya-yonayo brÃhmaïà rÃja-r«ayaÓ ca mad-bhaktim ÃsthitÃ÷ / atas tvaæ rÃja-r«ir asthiraæ tÃpa-trayÃ1bhihatatayà asukhaæ ce7maæ lokaæ prÃpya vartamÃno mÃæ bhajasva // BhGR_9.32,33 // bhakti-sva-rÆpam Ãha --- man-manà bhava mad-bhakto mad-yÃjÅ mÃæ namaskuru | mÃm evai7«yasi yuktvai9vam ÃtmÃnaæ mat-parÃyaïa÷ || BhG_9.34 || man-manà bhava mayi sarve3Óvare3Óvare, nikhila-heya-pratyanÅka-kalyÃïai1ka-tÃne, sarva-j¤e, satya-saÇkalpe nikhila-jagad-eka-kÃraïe, parasmin brahmaïi, puru«o1ttame, puï¬arÅka-dalÃ1malÃyatÃ1k«e, svaccha-nÅla-jÅmÆta-saÇkÃÓe, yugapad-udita-dina-kara-sahasra-sad­Óa-tejasi, lÃvaïyÃ1m­ta-maho2dadhau, udÃra-pÅvara-catur-bÃhau, atyujjvala-pÅtÃ1mbare, amala-kirÅÂa-makara-kuï¬ala-hÃra-keyÆra-kaÂaka-bhÆ«ite, apÃrakÃruïya-sauÓÅlya-saundarya-mÃdhurya-gÃmbhÅryÃ1udÃrya-vÃtsalya-jala-dhau, anÃlocita-viÓe«Ã1Óe«a-loka-Óaraïye sarva-svÃmini taila-dhÃrÃvad avicchedena nivi«Âa-manà bhava / tad eva viÓina«Âi --- mad-bhakta÷ atyartha-mat-priyatvena yukto man-manà bhave7ty-artha÷ / punar pi viÓina«Âi --- mad-yÃjÅ anavadhikÃ1tiÓaya-priya-mad-anubhava-kÃrita-mad-yajana-paro bhava / yajanaæ nÃma-paripÆrïa-Óe«a-v­tti÷ / aupacÃrika-sÃæsparÓikÃ1bhyavahÃrikÃ3di-sakala-bhoga-pradÃna-rÆpo hi yÃga÷ / yathà mad-anubhava-janita-nirvadhikÃ1tiÓaya-prÅti-kÃrita-mad-yajana-paro bhavasi, tathà man-manà bhave7ty uktaæ bhavati / punar api tad eva viÓina«Âi --- mÃæ namaskuru / anavadhikÃ1tiÓaya-priya-mad-anubhava-kÃritÃ1tyartha-priyÃ1Óe«a-Óe«a-v­ttau aparyavasyan mayy antar-Ãtmani atimÃtra-prahvÅbhÃva-vyavasÃyaæ kuru / mat-parÃyaïa÷ --- aham eva param ayanaæ yasyÃ7sau mat-parÃyaïa÷; mayà vinÃ+Ãtma-dhÃraïÃ1saæbhÃvanayà mad-ÃÓraya ity-artha÷ / evam ÃtmÃnaæ yuktvà mat-parÃyaïas evam anavadhikÃ1tiÓaya-prÅtyà mad-anubhava-samarthaæ mana÷ prÃpya mÃm evai7«yasi / Ãtma-Óabdo hy atra mano-vi«aya÷ / evaæ-rÆpeïa manasà mÃæ dhyÃtvà mÃm anubhÆya mÃm i«Âvà mÃæ namask­tya mat-parÃyaïo mÃm eva prÃpsyasÅ7ty-artha÷ / tad evaæ laukikÃni ÓarÅra-dhÃraïÃ1rthÃni, vaidikÃni ca nitya-naimittikÃni karmÃïi mat-prÅtaye mac-che«atai2ka-raso mayai9va kÃrita iti kurvan satataæ mat-kÅrtana-yatana-namaskÃrÃ3dikÃn prÅtyà kurvÃïo man-niyÃmyaæ nikhila-jagan mac-che«atai2ka-rasam iti cÃ7nusandhÃna÷ atyartha-priya-mad-guïa-gaïaæ cÃ7nusandhÃyÃ7har-ahar ukta-lak«aïam idam upÃsanam upÃdadÃno mÃm eva prÃpsyasi // BhGR_9.34 // ******************** ADHYAYA 10 ******************** bhakti-yoga÷ saparikara ukta÷ / idÃnÅæ bhakty-utpattaye tad-viv­ddhaye ca bhgavato niraÇkuÓÃ1iÓvaryÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïÃ3nantyam, k­tsnasya jagatas tac-charÅratayà tad-Ãtmakatvena tat-pravartyatvaæ ca prapa¤cyate --- ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- bhÆya eva mahÃ-bÃho Ó­ïu me paramaæ vaca÷ | yat te 'haæ prÅyamÃïÃya vak«yÃmi hita-kÃmyayà || BhG_1.10-1 || mama mÃhÃtmyaæ Órutvà prÅyamÃïÃya te mad-bhakty-utpatti-viv­ddhi-rÆpa-hita-kÃmanayà bhÆyo man-mÃhÃtmya-prapa¤ca-vi«ayam eva paramaæ vaco yad vak«yÃmi; tad avahita-manÃÓ Ó­ïu // BhGR_1.10-1 // na me vidu÷ sura-gaïÃ÷ prabhavaæ na maha-r«aya÷ | aham Ãdir hi devÃnÃæ maha-r«ÅïÃæ ca sarvaÓa÷ || BhG_1.10-2 || sura-gaïà maha-r«ayaÓ cÃ7tÅndriyÃ1rtha-darÓino 'dhikatara-j¤Ãnà api me prabhavaæ prabhÃvaæ na vidu÷ mama nÃma-karma-sva-rÆpa-sva-bhÃvÃ3dikaæ na jÃnanti; yatas te«Ãæ devÃnÃæ maha-r«ÅïÃæ ca sarvaÓo 'ham Ãdi÷ te«Ãæ sva-rÆpasya j¤Ãna-Óakty-ÃdeÓ cÃ7ham Ãdi÷; te«Ãæ devatva-maha-r«itvÃ3di-hetu-bhÆta-puïyÃ1nuguïaæ mayà dattaæ j¤Ãnaæ parimitam; atas te parimita-j¤Ãnà mat-sva-rÆpÃ3dikaæ yathÃvan na jÃnanti // BhGR_1.10-2 // tad etad devÃ3dy-acintya-sva-yÃthÃtmya-vi«aya-j¤Ãnaæ bhakty-utpatti-virodhi-pÃpa-vimocano1pÃyam Ãha --- yo mÃm ajam anÃdiæ ca vetti loka-mahe4Óvaram | asaæmƬhas sa martye«u sarva-pÃpai÷ pramucyate || BhG_1.10-3 || na jÃyata ity aja÷, anena vikÃri-dravyÃd acetanÃt tat-saæs­«ÂÃt saæsÃri-cetanÃc ca visajÃtÅyatvam uktam / saæsÃri-cetanasya hi karma-k­tÃ1cit-saæsargo janma / anÃdim ity anena padena Ãdimato 'jÃn muktÃ3tmano visajÃtÅyatvam uktam / muktÃ3tmano hy ajatvam Ãdimat; tasya heya-saæbandhasya pÆrva-v­ttatvÃt tad-arhatÃ9sti / ato 'nÃdim ity anena tad-anarhatayà tat-pratyanÅkato9cyate; "niravadyam" ity-Ãdi-Órutyà ca / evaæ heya-saæbandha-pratyanÅka-sva-rÆpatayà tad-anarhaæ mÃæ loka-mahe4Óvaram loke3ÓvarÃïÃm apÅ8Óvaraæ martye«v asaæmƬho yo vetti; itara-sajÃtÅyatayai9kÅk­tya moha÷ saæmoha÷, tad-rahito 'saæmƬha÷ sa mad-bhakty-utpatti-virodhibhis sarvai÷ pÃpai÷ pramucyate / etad uktaæ bhavati --- loke manu«yÃïÃæ rÃjà itara-manu«ya-sajÃtÅya÷ kenacit karmaïà tad-Ãdhipatyaæ prÃpta÷; tathà devÃnÃm adhipatir api; tathÃ9ï¬Ã1dhipatir apÅ7tara-saæsÃri-sajÃtÅya÷; tasyÃ7pi bhÃvanÃ-trayÃ1ntargatatvÃt / "yo brahmÃïaæ vidadhÃti" iti ÓruteÓ ca / tathÃ9nye 'pi ye kecanÃ7ïimÃ3dy-aiÓvaryaæ prÃptÃ÷ / ayaæ tu loka-mahe4Óvara÷ kÃrya-kÃraïÃ1vasthÃd acetanÃd baddhÃn muktÃc ca cetanÃd iÓitavyÃt sarvasmÃn nikhila-heya-pratyanÅkÃ1navadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïai1katÃnatayà niyamanai1ka-sva-bhÃvatayà ca visajÃtÅya itÅ7tra-sajÃtÅyatÃ-moha-rahito yo mÃæ vetti, sa sarvai÷ pÃpai÷ pramucyate iti // BhGR_1.10-3 // evaæ sva-sva-bhÃvÃ1nusandhÃnena bhakty-utpatti-virodhi-pÃpa-nirasanam, virodhi-nirasanà devÃ1rthato bhakty-utpattiæ ca pratipÃdya svÃ1iÓvarya-sva-kalyÃïa-guïa-gaïa-prapa¤cÃ1nusandhÃnena bhakti-viv­ddhi-prakÃram Ãha --- buddhir j¤Ãnam asaæmoha÷ k«amà satyaæ dama÷ Óama÷ | sukhaæ du÷khaæ bhavo 'bhÃvo bhayaæ cÃ7bhayam eva ca || BhG_1.10-4 || ahiæsà samatà tu«Âhis tapo dÃnaæ yaÓo 'yaÓa÷ | bhavanti bhÃvà bhÆtÃnÃæ matta eva p­thag-vidhÃ÷ || BhG_1.10-5 || buddhi÷ manaso nirÆpaïa-sÃmarthyam, j¤Ãnam cid-acid-vastu-viÓe«a-vi«ayo niÓcaya÷, asaæmoha÷ pÆrva-g­hÅtÃd rajatÃ3der visajÃtÅye ÓuktikÃ4di-vastuni sajÃtÅyatÃ-buddhi-niv­tti÷; k«amà mano-vikÃra-hetau saty apy avik­ta-manastvam; satyam yathÃ-d­«Âa-vi«ayaæ bhÆta-hita-rÆpaæ vacanam / tad-anuguïà mano-v­ttir ihÃ7bhipretÃ, mano-v­tti-prakaraïÃt / dama÷ bÃhya-karaïÃnÃm anartha-vi«ayebhyo niyamanam; Óama÷ anta÷karaïasya tathà niyamanam; sukham ÃtmÃ1nukÆlÃ1nubhava÷; du÷kham pratikÆlÃ1nubhava÷; bhava÷ bhavanam; anukÆlÃ1nubhava-hetukaæ manaso bhavanam; abhÃva÷ pratikÆlÃ1nubhava-hetuko manaso 'vasÃda÷; bhayam ÃgÃmino du÷khasya hetu-darÓana-jaæ du÷kham; tan-niv­tti÷ abhayam; ahiæsà para-du÷khÃ1hetutvam; samatà Ãtmani suk­tsu vipak«e«u cÃ7rthÃ1narthayos sama-matitvam; tu«Âi÷ sarve«v Ãtmasu d­«Âe«u to«a-sva-bhÃvatvam; tapa÷ ÓÃstrÅyo bhoga-saÇkoca-rÆpa÷ kÃya-kleÓa÷; dÃnam svakÅya-bhogyÃnaæ parasmai pratipÃdanam; yaÓa÷ guïavattÃ-prathÃ; ayaÓa÷ nairguïya-prathà / etac co7bhayaæ tad-anuguïa-mano-v­tti-dvayaæ mantavyam, tat-prakaraïÃt / tapo-dÃne ca tathà / evam ÃdyÃ÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ bhÃvÃ÷ prav­tti-niv­tti-hetavo mano-v­ttayo matta eva mat-saÇkalpÃ3yattà bhavanti // BhGR_1.10-4,5 // sarvasya bhÆta-jÃtasya s­«Âi-sthityo÷ pravartayitÃraÓ ca mat-saækalpÃ3yatta-prav­ttaya ity Ãha --- maha-r«ayas sapta pÆrve catvÃro manavas tathà | mad-bhÃvà mÃnasà jÃtà ye«Ãæ loka imÃ÷ prajÃ÷ || BhG_1.10-6 || pÆrve sapta maha-r«aya÷ atÅta-manv-antare ye bh­gv-Ãdayas sapta maha-r«ayo nitya-s­«Âi-pravartanÃya brahmaïo manas-saæbhavÃ÷, nitya-sthiti-pravartanÃya ye ca sÃrvaïikà nÃma catvÃro manava÷ sthitÃ÷, ye«Ãæ santÃna-maye loke jÃtà imÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ pratik«aïam Ã-pralayÃd apatyÃnÃm utpÃdakÃ÷ pÃlakÃÓ ca bhavanti te bh­gv-Ãdayo manavaÓ ca mad-bhÃvÃ÷ mama yo bhÃva÷ sa eva ye«Ãæ bhÃva÷ te mad-bhÃvÃ÷, man-mate sthitÃ÷, mat-saÇkalpÃ1nuvartina ity-artha÷ // BhGR_1.10-6 // etÃæ vibhÆtiæ yogaæ ca mama yo vetti tattvata÷ | so 'vikampena yogena yujyate nÃ7tra saæÓaya÷ || BhG_1.10-7 || vibhÆti÷ aiÓvaryam / etÃæ sarvasya mad-Ãyatto1tpatti-sthiti-prav­ttitÃ-rÆpÃæ vibhÆtim, mama heya-pratyanÅka-kalyÃïa-guïa-gaïa-rÆpaæ yogaæ ca yas tattvato vetti, so 'vikampena aprakampyena bhakti-yogena yujyate / nÃ7tra saæÓaya÷ / mad-vibhÆti-vi«ayaæ kalyÃïa-guïa-vi«ayaæ ca j¤Ãnaæ bhakti-yoga-vardhanam iti svayam eva drak«yasÅ7ty-abhiprÃya÷ // BhGR_1.10-7 // vibhÆti-j¤Ãna-vipÃka-rÆpÃæ bhakti-v­ddhiæ darÓayati --- ahaæ, sarvasya prabhavo matta÷ sarvaæ pravartate | iti matvà bhajante mÃæ budhà bhÃva-samanvitÃ÷ || BhG_1.10-8 || ahaæ, sarvasya vicitra-cid-acit-prapa¤casya prabhava÷ utpatti-kÃraïam, sarvaæ matta eva pravartate itÅ7daæ mama svÃbhÃvikaæ niraækuÓÃ1iÓvaryaæ, sauÓÅlya-saundarya-vÃtsalyÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïa-yogaæ ca matvà budhà j¤Ãnina÷ bhÃva-samanvitÃ÷ mÃæ sarva-kalyÃïa-guïÃ1nvitaæ bhajante / bhÃva÷ mano-v­tti-viÓe«a÷ / mayi sp­hayÃlavo mÃæ bhajanta ity-artha÷ // BhGR_1.10-8 // katham? mac-città mad-gata-prÃïà bodhayanta÷ parasparam | kathayantaÓ ca mÃæ nityaæ tu«yanti ca ramanti ca || BhG_1.10-9 || mac-cittÃ÷ mayi nivi«Âa-manasa÷, mad-gata-prÃïÃ÷ mad-gata-jÅvitÃ÷, mayà vinÃ0tma-dhÃraïam alabhamÃnà ity-artha÷; svai÷ svair anubhÆtÃn madÅyÃn guïÃn parasparaæ bodhayanta÷, madÅyÃni divyÃni ramaïÅyÃni karmÃïi ca kathayanta÷ tu«yanti ca ramanti ca --- vaktÃras tad-vacanenÃ7nanya-prayojanena tu«yanti; ÓrotÃraÓ ca tac-chravaïenÃ7navadhikÃ1tiÓaya-priyeïa ramante // BhGR_1.10-9 // te«Ãæ satata-yuktÃnÃæ bhajatÃæ prÅti-pÆrvakam | dadÃmi buddhi-yogaæ taæ yena mÃm upayÃnti te || BhG_1.10-10 || te«Ãæ satata-yuktÃnÃm mayi satata-yogam ÃÓaæsamÃnÃnÃæ mÃæ bhajamÃnÃnÃm ahaæ tam eva buddhi-yogaæ vipÃka-daÓÃ4pannaæ prÅti-pÆrvakaæ dadÃmi; yena te mÃm upayÃnti // BhGR_1.10-10 // ki¤ ca, te«Ãm evÃ7nukampÃ2rtham aham aj¤Ãna-jaæ tama÷ | naÓyÃmy Ãtma-bhÃva-stho j¤Ãna-dÅpena bhÃsvatà || BhG_1.10-11 || te«Ãm evÃ7nugrahÃ1rtham aham, Ãtma-bhÃva-stha÷ te«Ãæ mano-v­ttau vi«ayatayÃ9vasthita÷ madÅyÃn kalyÃïa-guïa-gaïÃæÓ cÃ8vi«kurvan mad-vi«aya-j¤ÃnÃ3khyena bhÃsvatà dÅpena j¤Ãna-virodhi-prÃcÅna-karma-rÆpÃ1j¤Ãna-jaæ mad-vyatirikta-pÆrvÃ1bhyasta-vi«aya-prÃvaïya-rÆpaæ tamo nÃÓayÃmi // BhGR_1.10-11 // arjuna uvÃca --- evaæ sakale1tara-visajÃtÅyaæ bhagavad-asÃdhÃraïaæ Ó­ïvatÃæ niratiÓayÃ3nanda-janakaæ kalyÃïa-guïa-gaïa-yogaæ tad-aiÓvarya-vitatiæ ca Órutvà tad-vistÃraæ Órotu-kÃmo 'rjuna uvÃca --- paraæ brahma paraæ dhÃma pavitraæ paramaæ bhavÃn | paraæ brahma paraæ dhÃma paramaæ pavitraæ iti yaæ Órutayo vadanti, sa hi bhavÃn / "yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante, yena jÃtÃni jÅvanti, yat prayanty abhisaæviÓanti, tad vijij¤Ãsasva tad brahme7ti", "brahma-vid Ãpnoti param", "sa yo ha vai tat paramaæ brahma veda brahmai7va bhavati" iti / tathà paraæ dhÃma; dhÃma-Óabdo jyotir-vacana÷; paraæ jyoti÷ "atha yad ata÷ paro divo jyotir dÅpyate", "paraæ jyotir upasaæpadya svena rÆpeïÃ7bhini«padyate", "taæ devà jyoti«Ãæ jyoti÷" iti / tathà ca paramaæ pavitram paramaæ pÃvanam; smartur aÓe«a-kalma«Ã3Óle«a-karam, vinÃÓa-karaæ ca / "yathà pu«kara-palÃÓa Ãpo na Óli«yante evam evaæ-vidi pÃpaæ karma na Óli«yate", "tad yathe9«ÅkÃ-tÆlam agnau protaæ pradÆyetai7vaæ hÃ7sya sarve pÃpmÃna÷ pradÆyante", "nÃrÃyaïa paraæ brahma tattvaæ nagarÃyaïa÷ para÷ / nÃrÃyaïa paro jyotir Ãtmà nÃrÃyaïa÷ para÷" iti hi Órutayo vadanti || BhG_1.10-12ab || puru«aæ ÓÃÓvataæ divyam Ãdi-devam ajaæ vibhum // BhGR_1.10-12 // Ãhus tvÃm ­«aya÷ sarve deva-r«ir nÃradas tathà | asito devalo vyÃsa÷ svayaæ cai7va bravÅ«i me || BhG_1.10-13 || ­«ayaÓ ca sarve parÃ1vara-tattva-yÃthÃtmya-vidas tvÃm eva ÓÃÓvataæ divyaæ puru«am Ãdi-devam ajaæ vibhum Ãhu÷; tathai9va deva-r«ir nÃrada÷ asita÷ devala÷ vyÃsaÓ ca / "ye ca deva-vido vipro ye cÃ7dhyÃtma-vido janÃ÷ / te vadanti mahÃ4tmÃnaæ k­«ïaæ dharmaæ sanÃtanam // pavitÃïÃæ hi govinda÷ pavitraæ param ucyate / puïyÃnÃm api puïyo 'sau maÇgalÃnÃæ ca maÇgalam / trailokyaæ puï¬arÅkÃ1k«o deva-deva÷ sanÃtana÷ / Ãste harir acintyÃ3tmà tatrai7va madhu-sÆdana÷ // BhGR_1.", "e«a nÃrÃyaïa÷ ÓrÅmÃn k«ÅrÃ1rïava-niketana÷ / nÃga-paryaÇkam uts­jya hy Ãgato madhurÃæ purÅm // BhGR_1.", "puïyà dvÃravatÅ tatra yatrÃ8ste madhu-sÆdaha÷ / sÃk«Ãd deva÷ purÃïo 'sau sa hi dharmas sanÃtana÷" / tathÃ, "yatra nÃrÃyaïo deva÷ paramÃ3tmà sanÃtana÷ / tatra k­tsnaæ jagat pÃrtha tÅrthÃny ÃyatanÃni ca // tat puïyaæ tat paraæ brahma tat tÅrthaæ tat tapo-vanam / tatra deva-r«ayas siddhÃ÷ sarve cai7va tapo-dhanÃ÷ // Ãdi-devo mahÃ-yogÅ yatrÃ8ste madhusÆdana÷ / puïyÃnÃm api tat puïyaæ mà bhÆt te saæÓayo 'tra vai // BhGR_1.", "k­«ïa eva hi lokÃnÃm utpattir api cÃ7pyaya÷ / k­«ïasya hi k­te bhÆtam idaæ viÓvaæ carÃ1caram // BhGR_1." iti / tathà svayam eva bravÅ«i ca, "bhÆmir apo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano budhir eva ca / ahaækÃra itÅ7yaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà // BhGR_1." ity-ÃdinÃ, "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate" ity-antena //10-12,13// sarvam etad ­taæ manye yan mÃæ vadasi keÓava | na hi te bhagavan vyaktiæ vidur devà na dÃnavÃ÷ || BhG_1.10-14 || ata÷ sarvam etad yathÃ2vasthita-vastu-kathanaæ manye, na praÓaæsÃ4dy-abhiprÃyam; yan mÃæ prati ananya-sÃdhÃraïam anavadhikÃ1tiÓayaæ svÃbhÃvikaæ tavÃ7iÓvaryaæ kalyÃïa-guïÃ3nantyaæ ca vadasi / ato bhagavan niratiÓaya-j¤Ãna-Óakti-balÃ1iÓvarya-vÅrya-tejasÃæ nidhe, te vyaktiæ vya¤jana-prakÃraæ na hi parimita-j¤Ãnà devà dÃnavÃÓ ca vidu÷ // BhGR_1.10-14 // svayam evÃ8tmanÃ0tmÃnaæ vettha tvaæ puru«o1ttama | bhÆta-bhÃvana bhÆte3Óa deva-deva jagat-pate || BhG_1.10-15 || he puru«o1ttama, ÃtmanÃ, ÃtmÃnam tvÃæ svayam eva svena j¤Ãnenai7va vettha / bhÆta-bhÃvana; sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm utpÃdayita÷, bhÆte3Óa sarve«Ãæ niyanta÷, deva-deva daivatÃnÃm api parama-daivata, yathà manu«ya-m­ga-pak«i-sarÅs­pÃ3dÅn saundarya-sauÓÅlyÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïair daivatÃni atÅtya vartante, tathà tÃni sarvÃïi daivatÃny api tais tair guïais atÅtya vartamÃna, jagat-pate jagat-svÃmin // BhGR_1.10-15 // vaktum arhasy aÓe«eïa divyà hy Ãtma-vibhÆtaya÷ | yÃbhir vibhÆtibhir lokÃn imÃæs tvaæ vyÃpya ti«Âhasi || BhG_1.10-16 || divyÃ÷ tvad-asÃdhÃraïyo vibhÆtayo yÃ÷, tÃs tvam evÃ7Óe«eïa vaktum arhasi / tvam eva vya¤jaye7ty-artha÷ / yÃbhir anantÃbhir vibhÆtibhi÷ --- yair niyamana-viÓe«air yukta÷ imÃn lokÃn tvaæ niyant­tvena vyÃpya ti«Âhasi // BhGR_1.10-16 // kathaæ vidyÃm ahaæ yogÅ tvÃæ sadà paricintayan | ke«u ke«u ca bhÃve«u cintyo 'si bhagavan mayà || BhG_1.10-17 || ahaæ yogÅ --- bhakti-yoga-ni«Âhas san bhaktyà tvÃæ sadà paricintayan cintayituæ prav­tta÷ cintanÅyaæ tvÃæ paripÆrïÃ1iÓvaryÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïaæ kathaæ vidyÃm? pÆrvo1kta-buddhi-j¤ÃnÃ3di-bhÃva-vyatirikte«u ke«u ke«u ca bhÃve«u mayà niyant­tvena cintyo 'si? // BhGR_1.10-17 // vistareïÃ8tmano yogaæ vibhÆtiæ ca janÃ1rdana | bhÆya÷ kathaya t­ptir hi Ó­ïvato nÃ7sti me 'm­tam || BhG_1.10-18 || "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate" iti saæk«epeïo7ktaæ tava sra«Â­tvÃ3di-yogaæ vibhÆtiæ niyamanaæ ca bhÆyo vistareïa kathaya / tvayo9cyamÃnaæ tvan-mÃhÃtmyÃ1m­taæ Ó­ïvato me t­ptir nÃ7sti; hi --- mamÃ7t­ptis tvayai9va vidite9ty-abhiprÃya÷ // BhGR_1.10-18 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- hanta te kathayi«yÃmi vibhÆtÅr ÃtmanaÓ ÓubhÃ÷ | prÃdhÃnyata÷ kuru-Óre«Âha nÃ7sty anto vistarasya me || BhG_1.10-19 || he kuru-Óre«Âha! madÅyÃ÷ kalyÃïÅr vibhÆtÅ÷ prÃdhÃnyatas te kathayi«yÃmi / prÃdhanya-Óabdena utkar«o vivak«ita÷; "purodhasÃæ ca mukhyaæ mÃm" iti hi vak«yate / jagaty utk­«ÂÃ÷ kÃÓcana vibhÆtÅr vak«yÃmi, vistareïa vaktuæ Órotuæ ca na Óakyate, tÃsÃm ÃnantyÃt / vibhÆtitvaæ nÃma niyÃmyatvam; sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ buddhy-Ãdaya÷ p­thag-vidhà bhÃvà matta eva bhavantÅ7ty uktvÃ, "etÃæ vibhÆtiæ yogaæ ca mama yo vetti tattvata÷" iti pratipÃdanÃt / tathà tatra yoga-Óabda-nirdi«Âaæ sra«Â­tvÃ3dikaæ vibhuti-Óabda-nirdi«Âaæ tat-pravartyatvam iti hy uktaæ punaÓ ca, "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate / iti matvà bhajante mÃæ budhà bhÃva-samanvitÃ÷" iti // BhGR_1.10-19 // tatra sarva-bhÆtÃnÃæ pravartana-rÆpaæ niyamanam ÃtmatayÃ9vasthÃye7tÅ7mam artham, yoga-Óabda-nirdi«Âaæ sarvasya sra«Â­tvaæ pÃlayit­tvaæ saæhart­tvaæ ce7ti suspa«Âam Ãha --- aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarva-bhÆtÃ3Óaya-sthita÷ | aham ÃdiÓ ca madhyaæ ca bhÆtÃnÃm anta eva ca || BhG_1.10-20 || sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ mama ÓarÅra-bhÆtÃnÃm ÃÓaye h­daye aham ÃtmatayÃ9vasthita÷ / Ãtmà hi nÃma ÓarÅrasya sarvÃ3tmanà ÃdhÃra÷, niyantÃ, Óe«Å ca / tathà vak«yate, "sarvasya cÃ7haæ h­di sannivi«Âo mattas sm­tir j¤Ãnam apohanaæ ca", "ÅÓvaras sarva-bhÆtÃnÃæ h­d-deÓe 'rjuna ti«Âhati / bhrÃmayan sarva-bhÆtÃni yantrÃ3rƬhÃni mÃyayà // BhGR_1." iti / ÓrÆyate ca, "ya÷ sarve«u bhÆte«u ti«Âhan sarvebhyo bhÆtebhyo 'ntaro yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na vidu÷, yasya sarvÃïi bhÆtÃni ÓarÅraæ yas sarvÃïi bhÆtÃny antaro yamayati, e«a ta ÃtmÃ9ntaryÃmy am­ta÷" iti, "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati, sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy am­ta÷" iti ca / evaæ sarva-bhÆtÃnÃm ÃtmatayÃ9vasthito 'haæ te«Ãm Ãdir madhyaæ cÃ7ntaÓ ca --- te«Ãm utpatti-sthiti-pralaya-hetur ity-artha÷ // BhGR_1.10-20 // evaæ bhagavata÷ sva-vibhÆti-bhÆte«u sarve«v ÃtmatayÃ9vasthÃnaæ tat-tac-chabda-sÃmÃnÃdhikaraïya-nirdeÓa-hetuæ pratipÃdya vibhÆti-viÓe«Ãn sÃmÃnÃdhikaraïyena vyapadiÓati / bhagavaty ÃtmatayÃ9vasthite hi sarve ÓabdÃs tasminn eva paryavasyanti; yathà devo manu«ya÷ pak«Å v­k«a÷ ity-Ãdaya÷ ÓabdÃ÷ ÓarÅrÃïi pratipÃdayantas tat-tad-Ãtmani paryavasyanti / bhagavatas tat-tad-ÃtmatayÃ9vasthÃnam eva tat-tac-chabda-sÃmÃnÃdhikaraïya-nibandhanam iti vibhÆty-upasaæhÃre vak«yati; "na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃ1caram" iti sarve«Ãæ svenÃ7vinÃbhÃva-vacanÃt / avinÃbhÃvaÓ ca niyÃmyataye9ti; "mattas sarvaæ pravartate" ity upakramo1ditam / ÃdityÃnÃm ahaæ vi«ïur jyoti«Ãæ ravir aæÓumÃn | marÅcir marutÃm asmi nak«atrÃïÃm ahaæ ÓaÓÅ || BhG_1.10-21 || dvÃdaÓa-saækhyÃ-saækhyÃtÃnÃm ÃdityÃnÃæ dvÃdaÓo ya utk­«Âo vi«ïur nÃmÃ8ditya÷, so 'ham / jyoti«Ãæ jagati prakÃÓakÃnÃæ ya÷ aæÓumÃn ravi÷ Ãditya-gaïa÷, so 'ham / marutÃm utk­«Âo marÅcir ya÷, so 'ham asmi / nak«atrÃïÃm ahaæ ÓaÓÅ / ne7yaæ nirdhÃraïe «a«ÂhÅ, "bhÆtÃnÃm asmi cetanÃ" itivat / nak«atrÃïÃæ patir yaÓ candra÷, so 'ham asmi // BhGR_1.10-21 // vedÃnÃæ sÃma-vedo 'smi devÃnÃm asmi vÃsava÷ | indriyÃïÃæ manaÓ cÃ7smi bhÆtÃnÃm asmi cetanà || BhG_1.10-22 || vedÃnÃm ­g-yajus-sÃmÃ1tharvaïÃæ ya utk­«Âa÷ sÃma-veda÷, so 'ham / devÃnÃm indro 'ham asmi / ekÃdaÓÃnÃm indriyÃïÃæ yad utk­«Âaæ mana indriyam, tad aham asmi / iyam api na nirdhÃraïe / bhÆtÃnÃæ cetanÃvatÃæ yà cetanÃ, so 'ham asmi // BhGR_1.10-22 // rudrÃïÃæ ÓaÇkaraÓ cÃ7smi vitte3Óo yak«a-rak«asÃm | vasÆnÃæ pÃvakaÓ cÃ7smi meru÷ ÓikhariïÃm aham || BhG_1.10-23 || rudrÃïÃm ekÃdaÓÃnÃæ ÓaÇkaro 'ham asmi / yak«a-rak«asÃæ vaiÓravaïo 'ham / vasÆnÃm a«ÂÃnÃæ pÃvako 'ham / ÓikhariïÃæ Óikhara-ÓobhinÃæ parvatÃnÃæ madhye merur aham // BhGR_1.10-23 // purodhasÃæ ca mukhyaæ mÃæ viddhi pÃrtha b­haspatim | senÃnÅnÃm ahaæ skanda÷ sarasÃm asmi sÃgara÷ || BhG_1.10-24 || purodhasÃm utk­«Âo b­haspatir ya÷, so 'ham asmi, senÃnÅnÃæ senÃ-patÅnÃæ skando 'ham asmi / sarasÃæ sÃgaro 'ham asmi // BhGR_1.10-24 // maha-r«ÅïÃæ bh­gur ahaæ girÃm asmy ekam ak«aram | yaj¤ÃnÃæ japa-yaj¤o 'smi sthÃvarÃïÃæ himÃlaya÷ || BhG_1.10-25 || maha-r«ÅïÃæ marÅcy-ÃdÅnÃæ bh­gur aham / arthÃ1bhidhÃyina÷ Óabdà gira÷, tÃsÃm ekam ak«araæ praïavo 'ham asmi / yaj¤ÃnÃm utk­«Âo japa-yaj¤o 'smi / pÆrva-mÃtrÃïÃæ himavÃn aham // BhGR_1.10-25 // aÓvatthas sarva-v­k«ÃïÃæ deva-r«ÅïÃæ ca nÃrada÷ | gandharvÃïÃæ citra-ratha÷ siddhÃnÃæ kapilo muni÷ || BhG_1.10-26 || uccaiÓÓravasam aÓvÃnÃæ viddhi mÃm am­to1dbhavam | airÃvataæ gaje1ndrÃïÃæ narÃïÃæ ca narÃ1dhipam || BhG_1.10-27 || ÃyudhÃnÃm ahaæ vajraæ dhenÆnÃm asmi kÃma-dhuk | prajanaÓ cÃ7smi kandarpa÷ sarpÃïÃm asmi vÃsuki÷ || BhG_1.10-28 || anantaÓ cÃ7smi nÃgÃnÃæ varuïo yÃdasÃm aham | pitQïÃm aryamà cÃ7smi yama÷ saæyamatÃm aham || BhG_1.10-29 || v­k«ÃïÃæ pÆjyo 'Óvattho 'ham / deva-r«Åïaæ nÃrado 'ham / kÃma-dhuk divyà surabhi÷ / janana-hetu÷ kandarpaÓ cÃ7ham asmi / sarpÃ÷ ekÃÓirasa÷; nÃgÃ÷ bahu-Óirasa÷ / yÃdÃæsi jala-vÃsina÷, te«Ãæ varuïo 'ham / daï¬ayatÃæ vaivasvato 'ham // BhGR_1.10-26,27,28,29 // prahlÃdaÓ cÃ7smi daityÃnÃæ kÃla÷ kalayatÃm aham | m­gÃïÃæ ca m­ge1ndro 'haæ vainateyaÓ ca pak«iïÃm || BhG_1.10-30 || anartha-prepsutayà gaïayatÃæ madhye kÃla÷ m­tyur aham // BhGR_1.10-30 // pavana÷ pavatÃm asmi rÃma÷ Óastra-bh­tÃm aham | jha«ÃïÃæ makaraÓ cÃ7smi srotasÃm asmi jÃhnavÅ || BhG_1.10-31 || pavatÃm gamana-sva-bhÃvÃnÃæ pavano 'ham / Óastra-bh­tÃæ rÃmo 'ham / Óastra-bh­ttvam atra vibhÆti÷, arthÃ1ntarÃ1bhÃvÃt / ÃdityÃ3dayaÓ ca k«etra-j¤Ã ÃtmatvenÃ7vasthitasya bhagavata÷ ÓarÅratayà dharma-bhÆtà iti Óastra-bh­ttva-sthÃnÅyÃ÷ // BhGR_1.10-31 // sargÃïÃm Ãdir antaÓ ca madhyaæ cai7vÃ7ham arjuna | adhyÃtma-vidyà vidyÃnÃæ vÃda÷ pravadatÃm aham || BhG_1.10-32 || s­jyanta iti sargÃ÷, te«Ãm Ãdi÷ kÃraïam; sarvadà s­jyamÃnÃnÃæ sarve«Ãæ prÃïinÃæ tatra tatra sra«ÂÃro 'ham eve7ty-artha÷ / tathà anta÷ sarvadà saæhriyamÃïÃnÃæ tatra tatra saæhartÃro 'py aham eva / tathà ca madhyaæ pÃlanam; sarvadà pÃlyamÃnÃnÃæ pÃlayitÃraÓ cÃ7ham eve7ty-artha÷ / jalpa-vitaï¬Ã4di kurvatÃæ tattva-nirïayÃya prav­tto vÃdo ya÷, so 'ham // BhGR_1.10-32 // ak«arÃïÃm akÃro 'smi dvandvas sÃmÃsikasya ca | aham eva ak«aya÷ kÃla÷ dhÃtÃ9haæ viÓvato-mukha÷ || BhG_1.10-33 || ak«arÃïÃæ madhye "akÃro vai sarvà vÃk" iti Óruti-siddhi÷ sarva-varïÃnÃæ prak­tir akÃro 'ham sÃmÃsika÷ samÃsa-samÆha÷; tasya madhye dvandva-samÃso 'ham / sa hy ubhaya-padÃ1rtha-pradhÃnatveno7tk­«Âa÷ / kalÃ-muhÆrtÃ3di-mayo 'k«aya÷ kÃlo 'ham eva / sarvasya sra«Âà hiraïya-garbhaÓ catur-mukho 'ham // BhGR_1.10-33 // m­tyus sarva-haraÓ cÃ7ham udbhavaÓ ca bhavi«yatÃm | kÅrtiÓ ÓrÅr vÃk ca nÃrÅïÃæ sm­tir medhà dh­ti÷ k«amà || BhG_1.10-34 || sarva-prÃïa-haro m­tyuÓ cÃ7ham / utpatsyamÃnÃnÃm udbhavÃ3khyaæ karma cÃ7ham / ÓrÅr aham; kÅrtiÓ cÃ7ham; vÃk cÃ7ham; sm­tiÓ cÃ7ham; medhà cÃ7ham; dh­tiÓ cÃ7ham; k«amà cÃ7ham // BhGR_1.10-34 // b­hat-sÃma tathà sÃmnÃæ gÃyatrÅ chandasÃm aham | mÃsÃnÃæ mÃrga-ÓÅr«o 'ham ­tÆnÃæ kusumÃ3kara÷ || BhG_1.10-35 || sÃmnÃæ b­hat-sÃma aham / chandasÃæ gÃyatry aham / kusumÃ3kara÷ vasanta÷ // BhGR_1.10-35 // dyÆtaæ chalayatÃm asmi tejas tejasvinÃm aham | jayo 'smi vyavasÃyo 'smi sattvaæ sattvavatÃm aham || BhG_1.10-36 || chalaæ kurvatÃæ chalÃ3spade«v ak«Ã3di-lak«aïaæ dyutam aham / jetQïÃæ jayo 'smi / vyavasÃyinÃæ vyavasÃyo 'smi / sattvavatÃæ sattvam aham / sattvam mahÃ-manastvam // BhGR_1.10-36 // v­«ïÅnÃæ vÃsu-devo 'smi pÃï¬avÃnÃæ dhana¤-jaya÷ | munÅnÃm apy ahaæ vyÃsa÷ kavÅnÃm uÓanà kavi÷ || BhG_1.10-37 || vasu-deva-sÆnutvam atra vibhÆti÷, arthÃ1ntarÃ1bhÃvÃd eva / pÃï¬avÃnÃæ dhana¤-jayo 'rjuno 'ham / munaya÷ mananenÃ8tma-yÃthÃtmya-darÓina÷; te«Ãæ vyÃso 'ham / kavaya÷ vipaÓcita÷ // BhGR_1.10-37 // daï¬o damayatÃm asmi nÅtir asmi jigÅ«atÃm | maunaæ cai7vÃ7smi guhyÃnÃæ j¤Ãnaæ j¤ÃnavatÃm aham || BhG_1.10-38 || niyamÃ1tikramaïe daï¬aæ kurvatÃæ daï¬o 'ham / vijigÅ«ÆïÃæ jayo1pÃya-bhÆtà nÅtir asmi / guhyÃnÃæ saæbandhi«u gopÃne«u maunam asmi / j¤ÃnavatÃæ j¤Ãnaæ cÃ7ham // BhGR_1.10-38 // yac cÃ7pi sarva-bhÆtÃnÃæ bÅjaæ tad aham arjuna | na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃ1caram || BhG_1.10-39 || sarva-bhÆtÃnÃæ sarvÃ1vasthÃ2vasthitÃnÃm tat-tad-avasthÃ-bÅja-bhÆtaæ pratÅyamÃnam apratÅyamÃnaæ ca yat, tad aham eva / bhÆta-jÃtaæ mayà ÃtmatayÃ9vasthitena vinà yat syÃt, na tad asti / "aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarva-bhÆtÃ3Óaya-sthita÷" iti prakramÃt, "na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃ1caram" ity atrÃ7py ÃtmatayÃ9vasthÃnam eva vivak«itam / sarvaæ vastu-jÃtaæ sarvÃ1vasthaæ mayà Ãtma-bhÆtena yuktaæ syÃd ity-artha÷ / anena sarvasyÃ7sya sÃmÃnÃdhikaraïya-nirdeÓasyÃ8tmatayÃ9vasthitir eva hetur iti prakaÂitam // BhGR_1.10-39 // nÃ7nto 'sti mama divyÃnÃæ vibhÆtÅnÃæ parantapa | e«a tÆ7ddeÓata÷ prokto vibhÆter vistaro mayà || BhG_1.10-40 || mama divyÃnÃæ kalyÃïÅnÃæ vibhÆtÅnÃm anto nÃ7sti; e«a tu vibhÆter vistaro mayà kaiÓcid upÃdhibhi÷ saæk«epata÷ prokta÷ // BhGR_1.40 // yad yad vibhÆtimat sattvaæ ÓrÅmad urjitam eva và | tat tad evÃ7vagaccha tvaæ mama tejo-'æÓa-saæbhavam || BhG_1.10-41 || yad yad vibhÆtimad iÓitavya-saæpannaæ bhÆta-jÃtaæ ÓrÅmat kÃntimat, dhana-dhÃnya-sam­ddhaæ vÃ, Ærjitaæ kalyÃïÃ3rambhe«u udyuktam; tat tan mama tejo-'æÓa-saæbhavam ity avagaccha / teja÷ parÃ1bhibhavana-sÃmarthyam, mamÃ7cintya-Óakter niyamana-Óakty-eka-deÓa-saæbhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_1.10-41 // atha và bahunai9tena kiæ j¤Ãnena tavÃ7rjuna | vi«ÂabhyÃ7ham idaæ k­tsnam ekÃ1æÓena sthito jagat || BhG_1.10-42 || bahunà etena ucyamÃnena j¤Ãnena kiæ prayojanam /idaæ cid-acid-Ãtmakaæ k­tsnaæ jagat kÃryÃ1vasthaæ kÃraïÃ1vasthaæ sthÆlaæ sÆk«maæ ca sva-rÆpa-sad-bhÃve, sthitau, prav­tti-bhede ca yathà mat-saÇkalpaæ nÃ7tivarteta, tathà mama mahimno 'yutÃ1yutÃ1æÓena vi«ÂabhyÃ7ham avasthita÷ / yatho2ktaæ bhagavatà parÃÓareïa, "yasyÃ7yutÃ1yutÃ1æÓÃ1æÓe viÓva-Óaktir iyaæ sthitÃ" iti // BhGR_1.10-42 // ******************** ADHYAYA 11 ******************** evaæ bhakti-yoga-ni«pattaye tad-viv­ddhaye ca sakale1tara-vilak«aïena svÃbhÃvikena bhagavad-asÃdhÃraïena kalyÃïa-guïa-gaïena saha bhagavata÷ sarvÃ3tmatvaæ tata eva tad-vyatiriktasya k­tsnasya cid-acid-Ãtmakasya vastu-jÃtasya tac-charÅratayà tad-Ãyatta-sva-rÆpa-sthiti-prav­ttitvaæ co7ktam / tam etaæ bhagavad-asÃdhÃraïaæ sva-bhÃvaæ k­tsnasya tad-Ãyatta-sva-rÆpa-sthiti-prav­ttitÃæ ca bhagavat-sakÃÓÃd upaÓrutya evam eve7ti nityaÓ ca tathÃ-bhÆtaæ bhagavantaæ sÃk«Ãt-kartu-kÃmo 'rjuna uvÃca / tathai9va bhagavat-prasÃdÃd anantaraæ drak«yati / "sarvÃ3Ócarya-mayaæ devam anantaæ viÓvato-mukham ... tatrai7ka-sthaæ jagat k­tsnaæ pratibhaktam anekadhÃ÷" iti hi vak«yate / arjuna uvÃca --- mad-anugrahÃya paramaæ guhyam adhyÃtma-saæj¤itam | yat tvayo9ktaæ vacas tena moho 'yaæ vigato mama || BhG_11.1 || dehÃ3tmÃ1bhimÃna-rÆpa-mohena mohitasya mamÃ7nugrahai1ka-prayojanÃya paramaæ guhyam paramaæ rahasyam adhyÃtma-saæj¤itam Ãtmani vaktavyaæ vaca÷, "na tv evÃ7haæ jÃtu nÃ8sam" ity-Ãdi, "tasmÃd yogÅ bhavÃ7rjuna" ity etad-antaæ yat tvayo9ktam, tenÃ7yam mamÃ8tma-vi«ayo moha÷ sarvo vigata÷ dÆrato nirasta÷ // BhGR_11.1 // tathà ca --- bhavÃ1pyayau hi bhÆtÃnÃæ Órutau vistaraÓo mayà | tvatta÷ kamala-patrÃ1k«a mÃhÃtmyam api cÃ7vyayam || BhG_11.2 || saptama-prabh­ti daÓama-paryante tvad-vyatiriktÃnÃæ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ tvatta÷ paramÃ3tmano bhavÃ7pyayau utpatti-pralayau vistaraÓo mayà Órutau hi / kamala-patrÃ1k«a, tava avyayaæ nityaæ sarva-cetanÃ1cetana-vastu-Óe«itvaæ j¤Ãna-balÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïais tavai7va parataratvaæ sarvÃ3dhÃratvaæ cintita-nimi«itÃ3di-sarva-prav­tti«u tavai7va pravartayit­tvam ity-Ãdi aparimitaæ mÃhÃtmyaæ ca Órutam / hi-Óabdo vak«yamÃïa-did­k«Ã-dyotanÃ1rtha÷ // BhGR_11.2 // evam etad yathÃ0ttha tvam ÃtmÃnaæ parame3Óvara | dra«Âum icchÃmi te rÆpam aiÓvaraæ puru«o1ttama || BhG_11.3 || he parame3Óvara, evam etad ity avadh­tam, yathÃ0tha tvam ÃtmÃnaæ bravÅ«i / puru«o1ttama ÃÓrita-vÃtsalya-jaladhe tavÃ7iÓvaraæ tvad-asÃdhÃraïaæ sarvasya praÓÃsit­tve, pÃlayit­tve, sra«Â­tve, saæhart­tve bhart­tve, kalyÃïa-guïÃ3karatve, parataratve, sakale1tara-visajÃtÅyatve 'vasthitaæ rÆpaæ dra«Âuæ sÃk«Ãtkartum icchÃmi // BhGR_11.3 // manyase yadi tac chakyaæ mayà dra«Âum iti prabho | yoge3Óvara tato me tvaæ darÓayÃ8tmÃnam avyayam || BhG_11.4 || tat sarvasya sra«Â­, sarvasya praÓÃsit­, sarvasyÃ8dhÃra-bhÆtaæ tvad-rÆpaæ mayà dra«Âuæ Óakyam iti yadi manyase, tato yoge3Óvara --- yogo j¤ÃnÃ3di-kalyÃïa-guïa-yoga÷, "paÓya me yogam aiÓvaram" iti hi vak«yate --- tvad-vyatiriktasya kasyÃ7py asaæbhÃvitÃnÃæ j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-tejasÃæ nidhe! ÃtmÃnaæ tvÃm avyayaæ me darÓaya / avyayam iti kriyÃ-viÓe«aïam / tvÃæ sakalaæ me darÓaye7ty-artha÷ // BhGR_11.4 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- evaæ kautÆhalÃ1nvitena har«a-gadgada-kaïÂhena pÃrthena prÃrthito bhagavÃn uvÃca --- paÓya me pÃrtha rÆpÃïi ÓataÓo 'tha sahasraÓa÷ | nÃnÃ-vidhÃni divyÃni nÃnÃ-varïÃ3k­tÅni ca || BhG_11.5 || paÓya me sarvÃ3ÓrayÃïi rÆpÃïi; atha ÓataÓa÷ sahasraÓaÓ ca nÃnÃ-vidhÃni nÃnÃ-prakÃrÃïi, divyÃni aprÃk­tÃni, nÃnÃ-varïÃ3k­tÅni Óukla-k­«ïÃ3di-nÃnÃ-varïÃni, nÃnÃ4kÃrÃïi ca paÓya // BhGR_11.5 // paÓyÃ8dityÃn vasÆn rudrÃn aÓvinau marutas tathà | bahÆny ad­«Âa-pÆrvÃïi paÓyÃ8ÓcaryÃïi bhÃrata || BhG_11.6 || mamai7kasmin rÆpe paÓya ÃdityÃn dvÃdaÓa, vasÆn a«Âau, rudrÃn ekÃdaÓa, aÓvinau dvau, marutaÓ cai7kona-pa¤cÃÓatam / pradarÓanÃ1rtham idam, iha jagati pratyak«a-d­«ÂÃni ÓÃstra-d­«ÂÃni ca yÃni vastÆni, tÃni sarvÃïi, anyÃny api sarve«u loke«u sarve«u ca ÓÃstre«v ad­«Âa-pÆrvÃïi bahÆny ÃÓcaryÃïi paÓya // BhGR_11.6 // ihai7ka-sthaæ jagat k­tsnaæ paÓyÃ7dya sacarÃ1caram | mama dehe gu¬ÃkeÓa yac cÃ7nyad dra«Âum icchasi || BhG_11.7 || iha mamai7kasmin dehe, tatrÃ7pi eka-stham eka-deÓa-sthaæ sacarÃ1caraæ k­tsnaæ jagat paÓya; yac cÃ7nyad dra«Âum icchasi, tad apy eka-dehai1ka-deÓa eva paÓya // BhGR_11.7 // na tu mÃæ Óak«yase dra«Âum anenai7va sva-cak«u«Ã | divyaæ dadÃmi te cak«u÷ paÓya me yogam aiÓvaram || BhG_11.8 || ahaæ mama dehai1ka-deÓe sarvaæ jagad darÓayi«yÃmi; tvaæ tv anena niyata-parimita-vastu-grÃhiïà prÃk­tena sva-cak«u«Ã, mÃæ tathÃ-bhÆtaæ sakale1tara-visajÃtÅyam aparimeyaæ dra«Âuæ na Óak«yase / tava divyam aprÃk­taæ mad-darÓana-sÃdhanaæ cak«ur dadÃmi / paÓya me yogam aiÓvaram --- mad-asÃdhÃraïaæ yogaæ paÓya; mamÃ7nanta-j¤ÃnÃ3di-yogam ananta-vibhÆti-yogaæ ca paÓye7ty-artha÷ // BhGR_11.8 // evam uktvà tato rÃjan mahÃ-yoge3Óvaro hari÷ | darÓayÃm Ãsa pÃrthÃya paramaæ rÆpam aiÓvaram || BhG_11.9 || evam uktvà sÃrathye 'vasthita÷ pÃrtha-mÃtula-jo mahÃ-yoge3Óvaro hari÷ mahÃ4Ócarya-yogÃnÃm ÅÓvara÷ para-brahma-bhÆto nÃrÃyaïa÷ paramam aiÓvaraæ svÃ1sÃdhÃraïaæ rÆpaæ pÃrthÃya pit­-«vasu÷ p­thÃyÃ÷ putrÃya darÓayÃm Ãsa / tad vividha-vicitra-nikhila-jagad-ÃÓrayaæ viÓvasya praÓÃsit­ ca rÆpam; tac ce8d­Óam --- aneka-vaktra-nayanam anekÃ1dbhuta-darÓanam | aneka-divyÃ3bharaïaæ divyÃ1neko1dyatÃ3yudham || BhG_11.10 || divya-mÃlyÃ1mbara-dharaæ divya-gandhÃ1nulepanam | sarvÃ3Ócarya-mayaæ devam anantaæ viÓvato-mukham || BhG_11.11 || devaæ dyotamÃnam, anantam kÃla-traya-varti; nikhila-jagad-ÃÓrayatayà deÓa-kÃla-paricchedÃ1narham, viÓvato-mukham viÓva-dig-varti-mukham, svo1cita-divyÃ1mbara-gandha-mÃlyÃ3bharaïÃ3yudhÃ1nvitam // BhGR_11.10,11 // tÃm eva deva-Óabda-nirdi«ÂÃæ dyotamÃnatÃæ viÓina«Âi --- divi sÆrya-sahasrasya bhaved yugapad utthità | yadi bhÃ÷, sad­ÓÅ sà syÃd bhÃsas tasya mahÃ4tmana÷ || BhG_11.12 || tejaso 'parimitatva-darÓanÃ1rtham idam; ak«aya-tejas-sva-rÆpam ity-artha÷ // BhGR_11.12 // tatrai7ka-sthaæ jagat k­tsnaæ pravibhaktam anekadhà | apaÓyad deva-devasya ÓarÅre pÃï¬avas tadà || BhG_11.13 || tatra anantÃyÃm avistÃre, ananta-bÃhÆ1dara-vaktra-netre, aparimita-tejaske, aparimita-divyÃ3yudho1pete, svo1citÃ1parimita-divya-bhÆ«aïe, divya-mÃlyÃ1mbara-dhare, divya-gandhÃ1nulepane, anantÃ3Ócarya-maye, deva-devasya divye ÓarÅre anekadhà pravibhaktaæ brahmÃ4di-vividha-vicitra-deva-tiryaÇ-manu«ya-sthÃvarÃ3di-bhokt­-varga-p­thivy-antarik«a-svarga-pÃtÃlÃ1tala-vitala-sutalÃ3di-bhoga-sthÃna-bhogya-bhogo1pakaraïa-bheda-bhinnaæ prak­ti-puru«Ã3tmakaæ k­tsnaæ jagat, "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate", "hanta te kathayi«yÃmi vibhÆtÅr ÃtmanaÓ ÓubhÃ÷", "aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarva-bhÆtÃ3Óaya-sthita÷", ÃdityÃnÃm ahaæ vi«ïu÷" ity-ÃdinÃ, "na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃ1caram", "vi«ÂabhyÃ7ham idaæ k­tsnam ekÃ1æÓena sthito jagat" ity-anteno7ditam, eka-stham eka-deÓa-stham; pÃï¬avo bhagavat-prasÃda-labdha-tad-darÓanÃ1nuguïa-divya-cak«ur apaÓyat // BhGR_11.13 // tatas sa vismayÃ3vi«Âo h­«Âa-romà dhana¤jaya÷ | praïamya Óirasà devaæ k­tÃ1¤jalir abhëata || BhG_11.14 || tato dhana¤jayo mahÃ4Ócaryasya k­tsnasya jagata÷ sva-dehai1ka-deÓenÃ8Óraya-bhÆtaæ k­tsnasya pravartayitÃraæ ca ÃÓcaryatamÃ1nanta-j¤ÃnÃ3di-kalyÃïa-guïa-gaïaæ devaæ d­«Âvà vismayÃ3vi«Âo h­«Âa-romà Óirasà daï¬avat praïamya k­tÃ1¤jalir abhëata // BhGR_11.14 // arjuna uvÃca --- paÓyÃmi devÃæs tava deva dehe sarvÃæs tathà bhÆta-viÓe«a-saÇgÃn | brahmÃïam ÅÓaæ kamalÃ3sana-stham ­«ÅæÓ ca sarvÃn uragÃæÓ ca dÅptÃn || BhG_11.15 || deva; tava dehe sarvÃn devÃn paÓyÃmi; tathà sarvÃn prÃïi-viÓe«ÃïÃæ saæghÃn, tathà brahmÃïaæ catur-mukham aï¬Ã1dhipatim, tathe0Óaæ kamalÃ3sana-sthaæ --- kamalÃ3sane brahmaïi sthitam ÅÓaæ tan-mate 'vasthitaæ tathà deva-r«i-pramukhÃn sarvÃn ­«Ån, uragÃæÓ ca vÃsuki-tak«akÃ3dÅn dÅptÃn // BhGR_11.15 // aneka-bÃhÆ1dara-vaktra-netraæ paÓyÃmi tvÃæ sarvato 'nanta-rÆpam | nÃ7ntaæ na madhyaæ na punas tavÃ8diæ paÓyÃmi viÓve3Óvara viÓva-rÆpa || BhG_11.16 || aneka-bÃhÆ1dara-vaktra-netram ananta-rÆpaæ tvÃæ sarvata÷ paÓyÃmi; viÓve3Óvara --- viÓvasya niyanta÷, viÓva-rÆpa --- viÓva-ÓarÅra! yatas tvam ananta÷, atas tava nÃ7ntaæ na madhyaæ na punas tavÃ8diæ ca paÓyÃmi // BhGR_11.16 // kirÅÂinaæ gadinaæ cakriïaæ ca tejo-rÃÓiæ sarvato dÅptim antam | paÓyÃmi tvà durnirÅk«aæ samantÃd dÅptÃ1nalÃ1rka-dyutim aprameyam || BhG_11.17 || tejo-rÃÓiæ sarvato dÅptimantaæ samantÃd durnirÅk«aæ dÅptÃ1nalÃ1rka-dyutim aprameyaæ tvÃæ kirÅÂinaæ gadinaæ cakriïaæ ca paÓyÃmi // BhGR_11.17 // tvam ak«araæ paramaæ veditavyaæ tvam asya viÓvasya paraæ nidhÃnam | tvam avyaya÷ ÓÃÓvata-dharma-goptà sanÃtanas tvaæ puru«o mato me || BhG_11.18 || upani«atsu, "dve vidye veditavye" ity-Ãdi«u veditavyatayà nirdi«Âaæ paramam ak«araæ tvam eva; asya viÓvasya paraæ nidhÃnam viÓvasyÃ7sya paramÃ3dhÃra-bhÆtas tvam eva; tvam avyaya÷ vyaya-rahita÷; yat sva-rÆpo yad-guïo yad-vibhavaÓ ca tvam, tenai7va rÆpeïa sarvadÃ9vati«Âhase / ÓÃÓvata-dharma-goptà ÓÃÓvatasya nityasya vaidikasya dharmasya evam Ãdibhir avatÃrais tvam eva goptà / sanÃtanas tvaæ puru«o mato me --- "vedÃ7ham etaæ puru«aæ mahÃ2ntaæ", "parÃt paraæ puru«am" ity-Ãdi«Æ7dita÷ sanÃtana-puru«as tvam eve7ti me mata÷ j¤Ãta÷ / yad ukula-tilakas tvam evaæ-bhÆta idÃnÅæ sÃk«Ãt-k­to maye9ty-artha÷ // BhGR_11.18 // an-Ãdi-madhyÃ1ntam ananta-vÅryam ananta-bÃhuæ ÓaÓi-sÆrya-netram | paÓyÃmi tvà dÅpta-hutÃ3Óa-vaktraæ sva-tejasà viÓvam idaæ tapantam || BhG_11.19 || an-Ãdi-madhyÃ1ntam Ãdi-madhyÃ1nta-rahitam / ananta-vÅryam anavadhikÃ1tiÓaya-vÅryam; vÅrya-Óabda÷ pradarÓanÃ1rtha÷; anavadhikÃ1tiÓaya-j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-tejasÃæ nidhim ity-artha÷ / ananta-bÃhum asaækhyeya-bÃhum / so 'pi pradarÓanÃ1rtha÷; ananta-bÃhÆ1dara-pÃda-vaktrÃ3dikam / ÓaÓi-sÆrya-netram ÓaÓivat sÆryavac ca prasÃda-pratÃpa-yukta-sarva-netram / devÃ3dÅn anukÆlÃn namaskÃrÃ3di kurvÃïÃn prati prasÃda÷, tad-viparÅtÃn asura-rÃk«asÃ3dÅn prati pratÃpa÷; "rak«Ãæsi bhÅtÃni diÓo dravanti sarve namasyanti ca siddha-saæghÃ÷" iti hi vak«yate / dÅpta-hutÃ3Óa-vaktram pradÅpta-kÃlÃ1nalavat saæhÃrÃ1nuguïa-vaktram / sva-tejasà viÓvam idaæ tapantam / teja÷ parÃ1bhibhavana-sÃmarthyam; svakÅyena tejasà viÓvam idaæ tapantaæ tvÃæ paÓyÃmi --- evam-bhÆtaæ sarvasya sra«ÂÃraæ sarvasyÃ8dhÃra-bhÆtaæ sarvasya praÓÃsitÃraæ sarvasya saæhartÃraæ j¤ÃnÃ3dy-aparimita-guïa-sÃgaram Ãdi-madhyÃ1nta-rahitam evaæ-bhÆta-divya-dehaæ tvÃæ yatho9padeÓaæ sÃk«ÃtkaromÅ7ty-artha÷ / ekasmin divya-dehe aneko1darÃ3dikaæ katham? / ittham upapadyate / ekasmÃt kaÂi-pradeÓÃd ananta-parimÃïÃd Ærdhvam udgatà yatho2dito1darÃ3daya÷, adhaÓ ca yatho2dita-divya-pÃdÃ÷; tatrai7kasmin mukhe netra-dvayam iti ca na virodha÷ // BhGR_11.19 // evaæ-bhÆtaæ tvÃæ d­«Âvà devÃ3dayo 'haæ ca pravyathità bhavÃma ity Ãha --- dyÃvÃ-p­thivyor idam antaraæ hi vyÃptaæ tvayai9kena diÓaÓ ca sarvÃ÷ | d­«ÂvÃ9dbhutaæ rÆpam ugraæ tad evaæ loka-trayaæ pravyathitaæ mahÃ4tman || BhG_11.20 || dyu-Óabda÷ p­thivÅ-ÓabdaÓ co7bhau uparitanÃnÃm adhastanÃnÃæ ca lokÃnÃæ pradarÓanÃ1rthau / dyÃvÃ-p­thivyo÷ antaram avakÃÓa÷ / yasminn avakÃse sarve lokÃs ti«Âhanti, sarvo 'yam avakÃÓo diÓaÓ ca sarvÃs tvayai9kena vyÃptÃ÷ / d­«ÂvÃ9dbhutaæ rÆpam ugraæ tave7dam anantÃyÃm avistÃram atyadbhutam atyugraæ ca rÆpaæ d­«Âvà loka-trayaæ pravyathitam yuddha-did­k«ayà Ãgate«u brahmÃ4di-devÃ1sura-pit­-gaïa-siddha-gandharva-yak«a-rÃk«ase«u pratikÆlÃ1nukÆla-madhya-stha-rÆpaæ loka-trayaæ sarvaæ pravyathitam atyanta-bhÅtam / mahÃ4tman aparicchedya-mano-v­tte / ete«Ãm apy arjunasyai7va viÓvÃ3Óraya-rÆpa-sÃk«ÃtkÃra-sÃdhanaæ divyaæ cak«ur bhagavatà dattam / kim artham iti cet, arjunÃya svÃ1iÓvaryaæ sarvaæ pradarÓayitum / ata idam ucyate, "d­«ÂvÃ9dbhutaæ rÆpam ugraæ tave7daæ loka-trayaæ pravyarthitaæ mahÃ4tman" iti // BhGR_11.20 // amÅ hi tvà sura-saÇghà viÓanti kecid bhÅtÃ÷ präjalayo g­ïanti | svastÅ7ty uktvà maha-r«i-siddha-saÇghÃ÷ stuvanti tvÃæ stutibhi÷ pu«kalÃbhi÷ || BhG_11.21 || amÅ sura-saæghÃ÷ utk­«ÂÃs tvÃæ viÓvÃ1Órayam avalokya h­«Âa-manasa÷ tvan samÅpaæ viÓanti / te«v eva kecid atyugram atyadbhutaæ ca tavÃ8kÃram Ãlokya bhÅtÃ÷ präjalaya÷ sva-j¤ÃnÃ1nuguïaæ stuti-rÆpÃïi vÃkyÃni g­ïanti uccÃrayanti / apare maha-r«i-saæghÃ÷ siddha-saæghÃÓ ca parÃ1vara-tattva-yÃthÃtmya-vida÷ svastÅ7ty uktvà pu«kalÃbhir bhavad-anurÆpÃbhi÷ stutibhi÷ stuvanti // BhGR_11.21 // rudrÃ3dityà vasavo ye ca sÃdhyà viÓve 'Óvinau marutaÓ co8«ma-pÃÓ ca | gandharva-yak«Ã1sura-siddha-saÇghà vÅk«yante tvÃæ vismitÃÓ cai7va sarve || BhG_11.22 || Æ«ma-pÃ÷ pitara÷, "Æ«ma-bhÃgà hi pitara÷" iti Órute÷ / ete sarve vismayam ÃpannÃs tvÃæ vÅk«ante // BhGR_11.22 // rÆpaæ mahat te bahu-vaktra-netraæ mahÃbÃho bahu-bÃhÆ1ru-pÃdam | bahÆ1daraæ bahu-daæ«ÂrÃ-karÃlaæ d­«Âvà lokÃ÷ pravyathitÃs tathÃ9ham || BhG_11.23 || bahvÅbhir daæ«ÂrÃbhir atibhÅ«aïÃ3kÃraæ lokÃ÷ pÆrvo1ktÃ÷ pratikÆlÃ1nukÆla-madhya-sthÃs tri-vidhÃ÷ sarva eva ahaæ ca tad evam Åd­Óaæ rÆpaæ d­«Âvà atÅva vyathità bhavÃma÷ // BhGR_11.23 // nabhas-sp­Óaæ dÅptam aneka-varïaæ vyÃttÃ3nanaæ dÅpta-viÓÃla-netram | d­sÂvà hi tvà pravyathitÃ1ntar-Ãtmà dh­tiæ na vindÃmi Óamaæ ca vi«ïo || BhG_11.24 || namaÓ-Óabda÷ "tad ak«are parame vyoman", "Ãditya-varïaæ tamasa÷ parastÃt", "k«ayantam asya rajasa÷ parÃke", "yo asyÃ7dhyak«a÷ parame vyoman" ity-Ãdi-Óruti-siddhi-tri-guïa-prak­ty-atÅta-parama-vyoma-vÃcÅ; savikÃrasya prak­ti-tattvasya, puru«asya ca sarvÃ1vasthasya, k­tsnasyÃ8Órayatayà nabhas sp­Óam iti vacanÃt; "dyÃvÃ-p­thivyor idam antaraæ hi vyÃptam" iti pÆrvo1ktatvÃc ca / dÅptam aneka-varïaæ vyÃttÃ3nanaæ dÅpta-viÓÃla-netraæ tvÃæ d­«Âvà pravyathitÃ1ntarÃ3tmà atyanta-bhÅta-manÃ÷ dh­tiæ na vindÃmi dehasya dhÃraïaæ na labhe, manasaÓ ce7ndriyÃïÃæ ca Óamaæ na labhe / vi«ïo vyÃpin! / sarva-vyÃpinam atimÃtram atyadbhutam atighoraæ ca tvÃæ d­«Âvà praÓithika-sarvÃ1vayavo vyÃkule1ndriyaÓ ca bhavÃmÅ7ty-artha÷ // BhGR_11.24 // daæ«ÂrÃ-karÃlÃni ca te mukhÃni d­«Âvai9va kÃlÃ1nala-sannibhÃni | diÓo na jÃne na labhe ca Óarma prasÅda deve3Óa jagan-nivÃsa || BhG_11.25 || yugÃ1nta-kÃlÃ1nalavat sarva-saæhÃre prav­ttÃni atighorÃïi tava mukhÃni d­«Âvà diÓo na jÃne; sukhaæ ca na labhe / jagatÃæ nivÃsa deve3Óa brahmÃ3dÅnÃm ÅÓvarÃïÃm api parama-mahe4Óvara! mÃæ prati prasanno bhava / yathÃ9haæ prak­tiæ gato bhavÃmi, tathà kurv ity-artha÷ // BhGR_11.25 // evaæ sarvasya jagata÷ svÃ3yatta-sthiti-prav­ttitvaæ darÓayan pÃrtha-sÃrathÅ rÃja-ve«a-cchadmanÃ9vasthitÃnÃæ dhÃrtarëÂrÃïÃæ yaudhi«Âhire«v anupravi«ÂÃnÃæ ca asurÃ1æÓÃnÃæ saæhÃreïa bhÆbhÃrÃ7vataraïaæ sva-manÅ«itaæ svenai7va kari«yamÃïaæ pÃrthÃya darÓayÃm Ãsa / sa ca pÃrtho bhagavata÷ sra«ÂrtvÃ3dikaæ sarvÃ1iÓvaryaæ sÃk«Ãtk­tya tasminn eva bhagavati sarvÃ3tmani dhÃrtarëÂrÃ3dÅnÃm upasaæhÃram anÃgatam api tat-prasÃda-labdhena divyena cak«u«Ã paÓyann idaæ co7vÃca --- amÅ ca tvà dh­tarëÂrasya putrÃ÷ sarvai÷ sahai7vÃ7vani-pÃla-saÇghai÷ | bhÅ«mo droïa÷ sÆta-putras tathÃ9sau sahÃ7smadÅyair api yodha-mukhyai÷ || BhG_11.26 || vaktrÃïi te tvaramÃïà viÓanti daæ«ÂrÃ-karÃlÃni bhayÃ1nakÃni | kecid vilagnà daÓanÃ1ntare«u saæd­Óyante cÆrïitair uttamÃ1Çgai÷ || BhG_11.27 || amÅ dh­tarëÂrasya putrÃ÷ duryodhanÃ3dayas sarve bhÅ«mo droïa÷ sÆta-putra÷ karïaÓ ca tat-pak«Åyair avanipÃla-samÆhai÷ sarvai÷, asmadÅyair api kaiÓcid yodha-mukhyais saha tvaramÃïà daæ«ÂrÃ-karÃlÃni bhayÃ1nakÃni tava vaktrÃïi vinÃÓÃya viÓanti; tatra kecic cÆrïitair uttamÃ1Çgair daÓÃnÃ1ntare«u vilagnÃs saæd­Óyante // BhGR_11.26,27 // yathà nadÅnÃæ bahavo 'mbu-vegÃ÷ samudram evÃ7bhimukhà dravanti | tathà tavÃ7mÅ nara-loka-vÅrà viÓanti vaktrÃïy abhivijvalanti || BhG_11.28 || yathà pradÅpta-jvalanaæ pataÇgà viÓanti nÃÓÃya sam­ddha-vegÃ÷ | tathai9va nÃÓÃya viÓanti lokÃs tavÃ7pi vaktrÃïi sam­ddha-vegÃ÷ || BhG_11.29 || ete rÃja-lokÃ÷, bahavo nadÅnÃm ambu-pravÃhÃ÷ samudram iva, pradÅpta-jvalanam iva ca ÓalabhÃ÷, tava vaktrÃïy abhivijvalanti svayam eva tvaramÃïà Ãtma-nÃÓÃya viÓanti // BhGR_11.28,29 // lelihyase grasamÃna÷ samantÃl lokÃn samagrÃn vadanair jvaladbhi÷ | tejobhir ÃpÆrya jagat samagraæ bhÃsas tavo7grÃ÷ pratapanti vi«ïo || BhG_11.30 || rÃja-lokÃn samagrÃn jvaladbhir vadanair grasamÃna÷ kopa-vegena tad-rudhirÃ1vasikta-mo«Âha-puÂÃ3dikaæ lelihyase puna÷ punar lehanaæ karo«i / tavÃ7tighorà bhÃsa÷ raÓmaya÷ tejobhi÷ svakÅyai÷ prakÃÓai÷ jagat samagram ÃpÆrya pratapanti // BhGR_11.30 // ÃkhyÃhi me ko bhavÃn ugra-rÆpo namo 'stu te deva-vara prasÅda | vij¤Ãtum icchÃmi bhavantam Ãdyaæ na hi prajÃnÃmi tava prav­ttim || BhG_11.31 || "darÓayÃ8tmÃnam avyayam" iti tavÃ7iÓvaryaæ niraÇkuÓaæ sÃk«Ãtkartuæ prÃrthitena bhavatà niraÇkuÓam aiÓvaryaæ darÓayatà atighora-rÆpam idam Ãvi«k­tam / atighora-rÆpa÷ ko bhavÃn, kiæ kartuæ prav­tta iti bhavantaæ j¤Ãtum icchÃmi / tavÃ7bhipretÃæ prav­ttiæ na jÃnÃmi / etad ÃkhyÃhi me / namo 'stu te deva-vara! prasÅda --- namas te 'stu sarve3Óvara; evaæ kartum, anenÃ7bhiprÃyeïe7daæ saæhart­-rÆpam Ãvi«k­tam ity uktvà prasanna-rÆpaÓ ca bhava // BhGR_11.31 // ÃÓrita-vÃtsalyÃ1tirekeïa viÓvÃ1iÓvaryaæ darÓayato bhavato ghora-rÆpÃ3vi«kÃre ko 'bhiprÃya iti p­«Âo bhagavÃn pÃrtha-sÃrathi÷ svÃ1bhiprÃyam Ãha, pÃrtho1dyogena vinÃ9pi dhÃrtarëÂra-pramukham aÓe«aæ rÃja-lokaæ nihantum aham eva prav­tta iti j¤ÃpanÃya mama ghora-rÆpÃ3vi«kÃra÷, taj-j¤Ãpanaæ ca pÃrtham udyojayitum iti / ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- kÃlo 'smi loka-k«aya-k­t prav­ddho lokÃn samÃhartum iha prav­tta÷ | ­te 'pi tvà na bhavi«yanti sarve ye 'vasthitÃ÷ pratyanÅke«u yodhÃ÷ || BhG_11.32 || kalayati gaïayatÅ7ti kÃla÷; sarve«Ãæ dhÃrtarëÂra-pramukhÃnÃæ rÃja-lokÃnÃm Ãyur-avasÃnaæ gaïayann ahaæ tat-k«aya-k­d ghora-rÆpeïa prav­ddho rÃja-lokÃn samÃhartum Ãbhimukhyena saæhartum iha prav­tto 'smi / ato mat-saækalpÃd eva tvÃm ­te 'pi --- tvad-udyogÃd rte 'pi ete dhÃrtarëÂra-pramukhÃs tava pratyanÅke«u ye 'vasthità yodhÃ÷, te sarve na bhavi«yanti --- vinaÇk«yanti // BhGR_11.32 // tasmÃt tvam utti«Âha yaÓo labhasva jitvà ÓatrÆn bhuÇk«va rÃjyaæ sam­ddham | mayai9vai7te nihatÃ÷ pÆrvam eva nimitta-mÃtraæ bhava savya-sÃcin || BhG_11.33 || tasmÃt tvaæ tÃn prati yuddhÃyo7tti«Âha / tÃn ÓatrÆn jitvà yaÓo labhasva; dharmyaæ rÃjyaæ ca sam­ddhaæ bhuÇk«va / mayai9vai7te k­tÃ1parÃdhÃ÷ pÆrvam eva nihatÃ÷ hanane viniyuktÃ÷ / tvaæ tu te«Ãæ hanane nimitta-mÃtraæ bhava / mayà hanyamÃnÃnÃæ ÓatrÃ3di-sthÃnÅyo bhava / savya-sÃcin / «aca samavÃye; savyena Óara-sacana-ÓÅla÷ savya-sÃcÅ; savyenÃ7pi kareïa Óara-samavÃya-kara÷; kara-dvayena yoddhuæ samartha ity-artha÷ // BhGR_11.33 // droïaæ ca bhÅ«maæ ca jayad-rathaæ ca karïaæ tathÃ9nyÃn api yodha-mukhyÃn | mayà hatÃæs tvaæ jahi mà vyathi«ÂhÃ÷ yudhyasva jetÃsi raïe sapatnÃn || BhG_11.34 || droïa-bhÅ«ma-karïÃ3dÅn k­tÃ1parÃdhatayà mayai9va hanane viniyuktÃn tvaæ jahi tvaæ hanyÃ÷ / etÃn gurÆn bandhÆæÓ ca anyÃn api bhoga-saktÃn kathaæ hani«yÃmÅ7ti mà vyathi«ÂhÃ÷ --- tÃn uddiÓya dharmÃ1dharma-bhayena bandhu-snehena kÃruïyena ca mà vyathÃæ k­thÃ÷ / yatas te k­tÃ1parÃdhà mayai9va hanane viniyuktÃ÷, ato nirviÓaÇko yudhyasva / raïe sapatnÃn jetÃsi je«yasi / nai7te«Ãæ vadhe n­-ÓaæsatÃ-gandha÷; api tu jaya eva labhyata ity-artha÷ // BhGR_11.34 // sa¤jaya uvÃca --- etac chrutvà vacanaæ keÓavasya k­tÃ1¤jalir vepamÃna÷ kirÅÂÅ | namask­tvà bhÆya evÃ8ha k­«ïaæ sa-gadgadaæ bhÅta-bhÅta÷ praïamya || BhG_11.35 || etad aÓrita-vÃtsalya-jala-dhe÷ keÓavasya vacanaæ Órutvà arjunas tasmai namask­tya bhÅta-bhÅto bhÆyas taæ praïamya k­tÃ1¤jalir vepamÃna÷ kirÅÂÅ sa-gadgadam Ãha // BhGR_11.35 // sthÃne h­«Å-keÓa tava prakÅrtyà jagat prah­«yaty anurajyate ca | rak«Ãæsi bhÅtÃni diÓo dravanti sarve namasyanti ca siddha-saÇghÃ÷ || BhG_11.36 || sthÃne yuktam / yad etad yuddha-did­k«ayÃ0gatam aÓe«a-deva-gandharva-siddha-yak«a-vidyÃ-dhara-kinnara-kiæpuru«Ã3dikaæ jagat, tvat-prasÃdÃt tvÃæ sarve3Óvaram avalokya tava prakÅrtyà sarvaæ prah­«yati, anurajyate ca, yac ca tvÃm avalokya rak«Ãæsi bhÅtÃni sarvà diÓa÷ pradravanti, sarve siddha-saæghÃ÷ siddhÃ3dy-anukÆla-saæghÃ÷ namasyanti ca --- tad etat sarvaæ yuktam iti pÆrveïa saæbandha÷ // BhGR_11.36 // yuktatÃm evo7papÃdayati --- kasmÃc ca te na nameran mahÃ4tman garÅyase brahmaïo 'py Ãdi-kartre | mahÃ4tman, te tubhyaæ garÅyase brahmaïa÷ hiraïya-garbhasyÃ7pi Ãdi-bhÆtÃya kartre hiraïya-garbhÃ3daya÷ kasmÃd dhetor na namaskuryu÷ // BhGR_11.37ab // ananta deve3Óa jagan-nivÃsa tvam ak«araæ sad asat tat paraæ yat || BhG_11.37 || ananta deve3Óa jagan-nivÃsa tvam evÃ7k«aram / na k«aratÅ7ty ak«araæ jÅvÃ3tma-tattvam / "na jÃyate mriyate và vipaÓcit" ity Ãdi-Óruti-siddho jÅvÃ3tmà hi na k«arati / sad asac ca tvam eva sad-asac-chabda-nirdi«Âaæ kÃrya-kÃraïa-bhÃvenÃ7vasthitaæ prak­ti-tattvaæ, nÃma-rÆpa-vibhÃgavattayà kÃryÃ1vasthaæ sac-chabda-nirdi«Âaæ tad-anarhatayà kÃraïÃ1vastham asac-chabda-nirdi«Âaæ ca tvam eva / tat param yat tasmÃt prak­te÷ prak­ti-saæbandhinaÓ ca jÅvÃ3tmana÷ param anyan muktÃ3tma-tattvaæ yat, tad api tvam eva // BhGR_11.37 // tvam Ãdi-deva÷ puru«a÷ purÃïas tvam asya viÓvasya paraæ nidhÃnam | atas tvam Ãdi-deva÷, puru«a÷ purÃïa÷, tvam asya viÓvasya paraæ nidhÃnam / nidhÅyate tvayi viÓvam iti tvam asya viÓvasya paraæ nidhÃnam; viÓvasya ÓarÅra-bhÆtasyÃ8tmatayà paramÃ3dhÃra-bhÆtas tvam eve7ty-artha÷ // BhGR_11.37 // vettÃ9si vedyaæ ca paraæ ca dhÃma tvayà tataæ viÓvam ananta-rÆpa || BhG_11.38 || jagati sarvo vedità vedyaæ ca sarvaæ tvam eva / evaæ sarvÃ3tmatayÃ9vasthitas tvam eva paraæ ca dhÃma sthÃnam; prÃpya-sthÃnam ity-artha÷ / tvayà tataæ viÓvam ananta-rÆpa / tvayÃ0tmatvena viÓvaæ cid-acin-miÓraæ jagat tataæ vyÃptam // BhGR_11.38 // atas tvam eva vÃyv-Ãdi-Óabda-vÃcya ity Ãha --- vÃyur yamo 'gnir varuïaÓ ÓaÓÃ1Çka÷ prajÃpatis tvaæ prapitÃmahaÓ ca | sarve«Ãæ prapitÃmahas tvam eva; pitÃmahÃ3dayaÓ ca / sarvasÃæ prajÃnÃæ pitara÷ prajÃ-pataya÷, prajÃpatÅnÃæ pità hiraïya-garbha÷ prajÃnÃæ pitÃmaha÷, hiraïya-garbhasyÃ7pi pità tvaæ prajÃnÃæ prapitÃmaha÷ / pitÃmahÃ3dÅnÃm Ãtmatayà tat-tac-chabda-vÃcyas tvam eve7ty-artha÷ // BhGR_11.39ab // atyadbhutÃ3kÃraæ bhagavantaæ d­«Âvà har«o1tphulla-nayano 'tyanta-sÃdhvasÃ1vanata÷ sarvato namaskaroti // namo namas te 'stu sahasra-k­tva÷ punaÓ ca bhÆyo 'pi namo namas te || BhG_11.39 || nama÷ purastÃd atha p­«Âhatas te namo 'stu te sarvata eva sarva | ananta-vÅryÃ1mita-vikramas tvaæ sarvaæ samÃpno«i tato 'si sarva÷ || BhG_11.40 || amita-vÅrya, aparimita-parÃkramas tvaæ sarvÃ3tmatayà samÃpno«i; tata÷ sarvo 'si / yatas tvaæ sarvaæ cid-acid-vastu-jÃtam Ãtmatayà samÃpno«i, ata÷ sarvasya cid-acid-vastu-jÃtasya tvac-charÅratayà tvat-prakÃratvÃt sarva-prakÃras tvam eva sarva-Óabda-vÃcyo 'sÅ7ty-artha÷ / "tvam ak«araæ sad asat", "vÃyur yamo 'gni÷" ity-Ãdi-sarva-sÃmÃnÃdhikaraïya-nirdeÓasyÃ8tmatayà vyÃptir eva hetur iti suvyaktam uktam, "tvayà tataæ viÓvam ananta-rÆpa", "sarvaæ samÃpno«i tato 'si sarva÷" iti ca // BhGR_11.40 // sakhe9ti matvà prasabhaæ yad uktaæ he k­«ïa he yÃdava he sakhe9ti | ajÃnatà mahimÃnaæ tave7maæ mayà pramÃdÃt praïayena vÃ9pi || BhG_11.41 || yaÓ cÃ7pahÃsÃ1rtham asat-k­to 'si vihÃra-ÓayyÃ4sana-bhojane«u | eko 'tha vÃ9py acyuta tat-samak«aæ tat k«Ãmaye tvÃm aham aprameyam || BhG_11.42 || tavÃ7nanta-vÅryatvÃ1mita-vikramatva-sarvÃ1ntarÃ3tmatva-sra«Â­tvÃ3diko yo mahimÃ, tam imam ajÃnatà mayà pramÃdÃn mohÃt, praïayena cira-paricayena và sakhe9ti mama vayasya÷ iti matvÃ, he k­«ïa, he yÃdava, he sakhà iti tvayi prasabham vinayÃ1petaæ yad uktaæ, yac ca prihÃsÃ1rthaæ sarvadai9va sat-kÃrÃ1rhas tvam asat-k­to 'si, vihÃra-ÓayyÃ4sana-bhojane«u ca saha-k­te«u ekÃ1nte va÷ samak«aæ và yad asat-k­to 'si; tat sarvaæ tvÃm aprameyam ahaæ k«Ãmaye // BhGR_11.41,42 // pitÃ9si lokasya carÃ1carasya tvam asya pÆjyaÓ ca guru garÅyÃn | na tvat-samo 'sty abhyadhika÷ kuto 'nyo loka-traye 'py apratima-prabhÃva || BhG_11.43 || apratima-prabhÃva! tvam asya sarvasya carÃ1carasya lokasya pitÃ9si / asya lokasya guruÓ cÃ7si; atas tvam asya carÃ1carasya lokasya garÅyÃn pÆjyatama÷ / na tvat-samo 'sty abhyadhika÷ kuto 'nya÷ --- loka-traye 'pi tvad-anya÷ kÃruïyÃ3dinà kenÃ7pi guïena na tvat-samo 'sti / kuto 'bhyadhika÷? // BhGR_11.43 // tasmÃt praïamya praïidhÃya kÃryaæ prasÃdaye tvÃm aham ÅÓam Ŭyam | pite9va putrasya sakhe9va sakhyu÷ priya÷ priyÃyÃ7rhasi deva so¬hum || BhG_11.44 || yasmÃt tvaæ sarvasya pità pÆjyatamo guruÓ ca kÃruïyÃ3di-guïaiÓ ca sarvÃ1dhiko 'si, tasmÃt tvÃm ÅÓam Ŭyaæ praïamya praïidhÃya ca kÃyaæ, prasÃdaye; yathà k­tÃ1parÃdhasyÃ7pi putrasya, yathà ca sakhyu÷, praïÃma-pÆrvaæ prÃrthita÷ pità và sakhà và prasÅdati; tathà tvaæ parama-kÃruïika÷ priyÃya me sarvaæ so¬hum arhasi // BhGR_11.44 // ad­«Âa-pÆrvaæ h­«ito 'smi d­«Âvà bhayena ca pravyathitaæ mano me | tad eva me darÓaya deva rÆpaæ prasÅda deve3Óa jagan-nivÃsa || BhG_11.45 || ad­«Âa-pÆrvam --- atyadbhutam atyugraæ ca tava rÆpaæ d­«Âvà h­«ito 'smi prÅto 'smi / bhayena pravyathitaæ ca me mana÷ / atas tad eva tava suprasannaæ rÆpaæ me darÓaya / prasÅda deve3Óa jagan-nivÃsa --- mayi prasÃdaæ kuru, devÃnÃæ brahmÃ3dÅnÃm apÅ8Óa, nikhila-jagad-ÃÓraya-bhÆta // BhGR_11.45 // kirÅÂinaæ gadinaæ cakra-hastam icchÃmi tvÃæ dra«Âum ahaæ tathai9va | tenai7va rÆpeïa catur-bhujena sahasra-bÃho bhava viÓva-mÆrte || BhG_11.46 || tathai9va pÆrvavat, kirÅÂinaæ gadinaæ cakra-hastaæ tvÃæ dra«Âum icchÃmi / atas tenai7va pÆrva-siddhena catur-bhujena rÆpeïa yukto bhava / sahasra-bÃho viÓva-mÆrte idÃnÅæ sahasra-bÃhutvena viÓva-ÓarÅratvena d­ÓyamÃna-rÆpas tvaæ tenai7va rÆpeïa yukto bhave7ty-artha÷ // BhGR_11.46 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- mayà prasannena tavÃ7rjune7daæ rÆpaæ paraæ darÓitam Ãtma-yogÃt | tejo-mayaæ viÓvam anantam Ãdyaæ yan me tvad-anyena na d­«Âa-pÆrvam || BhG_11.47 || yan me tejo-mayaæ tejasÃæ rÃÓi÷; viÓvaæ viÓvÃ3tma-bhÆtam, anantam anta-rahitam; pradarÓanÃ1rtham idam; Ãdi-madhyÃ1nta-rahitam; Ãdyam mad-vyatiriktasya k­tsnasyÃ8di-bhÆtam, tvad-anyena kenÃ7pi na d­«Âa-pÆrvaæ rÆpam --- tad idaæ prasannena mayà mad-bhaktÃya te darÓitam; Ãtma-yogÃd atmanas satya-saækalpatva-yogÃt // BhGR_11.47 // ananya-bhakti-vyatiriktai÷ sarvair apy upÃyair yathÃvad avasthito 'haæ dra«Âuæ na Óakya ity Ãha --- na veda-yaj¤Ã1dhyayanair na dÃnair na ca kriyÃbhir na tapobhir ugrai÷ | evaæ-rÆpaÓ Óakya ahaæ n­-loke dra«Âuæ tvad-anyena kuru-pravÅra || BhG_11.48 || evaæ-rÆpo yathÃvad avathito 'haæ mayi bhaktimatas tvatto 'nyena ekÃ1nta-bhakti-rahitena kenÃ7pi puru«eïa veda-yaj¤Ã3dibhi÷ kevalair dra«Âuæ na Óakya÷ // BhGR_11.48 // mà te vyathà mà ca vimƬha-bhÃvo d­«Âvà rÆpaæ ghoram Åd­Ç mame7dam | vyapeta-bhÅ÷ prÅta-manÃ÷ punas tvaæ tad eva me rÆpam idaæ prapaÓya || BhG_11.49 || Åd­Óa-ghora-rÆpa-darÓanena te yà vyathÃ, yaÓ ca vimƬha-bhÃvo vartate, tad-ubhayaæ mà bhÆt; tvayà abhyasta-pÆrvam eva saumyaæ rÆpaæ darÓayÃmi, tad eve7daæ mama rÆpaæ prapaÓya // BhGR_11.49 // sa¤jaya uvÃca --- ity arjunaæ vÃsu-devas tatho9ktvà svakaæ rÆpaæ darÓayÃm Ãsa bhÆya÷ | ÃÓvÃsayÃm Ãsa ca bhÅtam enaæ bhÆtvà punas saumya-vapur mahÃ4tmà || BhG_11.50 || evaæ pÃï¬u-tanayaæ bhagavÃn vasu-deva-sÆnur uktvà bhÆya÷ svakÅyam eva catur-bhujaæ rÆpaæ darÓayÃm Ãsa; aparicita-rupa-darÓanena bhÅtam enaæ punar api paricita-saumya-vapur bhÆtvà ÃÓvÃsayÃm Ãsa ca, mahÃ4tmà satya-saÇkalpa÷ / asya sarve3Óvarasya parama-puru«asya parasya brahmaïo jagad-upak­ti-martyasya vasu-deva-sÆnoÓ catur-bhujam eva svakÅyaæ rÆpam; kaæsÃd bhÅta-vasu-deva-prÃrthanena Ãkaæsa-vadhÃd bhuja-dvayam upasaæh­taæ paÓcÃd Ãvi«k­taæ ca / "jÃto 'si deva deve3Óa ÓaÇkha-cakra-gadÃ-dhara / divyaæ rÆpam idaæ deva prasÃdeno7psaæhara // ..... upasaæhara viÓvÃ3tman rÆpam etac catur-bhujam" iti hi prÃrthitam / ÓiÓu-pÃlasyÃ7pi dvi«ato 'navarata-bhÃvanÃ-vi«ayaÓ catur-bhujam eva vasu-deva-sÆno rÆpam, "udÃra-pÅvara-catur-bÃhuæ ÓaÇkha-cakra-gadÃ-dharam" iti / ata÷ pÃrthenÃ7tra tenai7va rÆpeïa catur-bhujane7ty ucyate // BhGR_11.50 // arjuna uvÃca --- d­«Âve9daæ mÃnu«aæ rÆpaæ tava saumyaæ janÃ1rdana | idÃnÅm asmi saæv­tta÷ sacetÃ÷ prak­tiæ gata÷ || BhG_11.51 || anavadhikÃ1tiÓaya-saundarya-saukumÃrya-lÃvaïyÃ3di-yuktaæ tavai7vÃ7sÃdhÃraïaæ manu«yatva-saæsthÃna-saæsthitam atisaumyam idaæ tava rÆpaæ d­«Âvà idÃnÅæ sa-cetÃs saæv­tto 'smi; prak­tiæ gataÓ ca // BhGR_11.51 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- su-dur-darÓam idaæ rÆpaæ d­«ÂavÃn asi yan mama | devà apy asya rÆpasya nityaæ darÓana-kÃÇk«iïa÷ || BhG_11.52 || mama idaæ sarvasya praÓÃsane 'vasthitaæ sarvÃ3srayaæ sarva-kÃraïa-bhÆtaæ rÆpaæ yad d­«ÂavÃn asi, tat sudurdarÓaæ na kenÃ7pi dra«Âuæ Óakyam / asya rÆpasya devà api nityaæ darÓana-kÃÇk«iïa÷, na tu d­«Âavanta÷ // BhGR_11.52 // kuta ity atra Ãha --- nÃ7haæ vedair na tapasà na dÃnena na ce7jyayà | Óakya evaæ-vidho dra«Âuæ d­«ÂavÃn asi mÃm yathà || BhG_11.53 || bhaktyà tv ananyayà Óakya aham evaæ-vidho 'rjuna | j¤Ãtuæ dra«Âuæ ca tattvena prave«Âuæ ca paran-tapa || BhG_11.54 || vedair adhyÃpana-pravacanÃ1dhyayana-Óravaïa-japa-vi«ayai÷, yÃga-dÃna-homa-tapobhiÓ ca mad-bhakti-virahitai÷ kevalai÷ yathÃvad avasthito 'haæ dra«Âum aÓakya÷ / ananyayà tu bhaktyà tattvataÓ ÓÃstrair j¤Ãtuæ tattvatas sÃk«Ãtkartuæ, tattvata÷ prave«Âuæ ca Óakya÷ / tathà ca Óruti÷, "nÃ7yam Ãtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà Órutena / yam evai7«a v­ïute tena labhyas tasyai7«a Ãtmà viv­ïute tanÆæ svÃm" iti // BhGR_11.53,54 // mat-karma-k­n mat-paramo mad-bhaktas saÇga-varjita÷ | nirvairas sarva-bhÆte«u ya÷ sa mÃm eti pÃï¬ava || BhG_11.55 || vedÃ1dhyayanÃ3dÅni sarvÃïi karmÃïi mad-ÃrÃdhana-rÆpÃïÅ7ti ya÷ karoti, sa mat-karma-k­t / mat-parama÷ --- sarve«Ãm ÃrambhÃïÃm aham eva paramo1ddeÓyo yasya, sa mat-parama÷ / mad-bhakta÷ --- atyartha-mat-priyatvena mat-kÅrtana-stuti-dhyÃnÃ1rcana-praïÃmÃ3dibhir vinà Ãtma-dhÃraïam alabhamÃno mad-eka-prayojanatayà ya÷ satataæ tÃni karoti, sa mad-bhakta÷ / saÇga-varjita÷ mad-eka-priyatvene7tara-saÇgam asahamÃna÷ / nirvairas sarva-bhÆte«u --- mat-saæÓle«a-viyogai1ka-sukha-du÷kha-sva-bhÃvatvÃt sva-du÷khasya svÃ1parÃdhana-nimittatvÃ1nusaædhÃnÃc ca sarva-bhÆtÃnÃæ parama-puru«a-para-tantratvÃ1nusaædhÃnÃc ca sarva-bhÆte«u vaira-nimittÃ1bhÃvÃt te«u nirvaira÷ / ya evaæ bhÆta÷, sa mÃm iti mÃæ yathÃvad avasthitaæ prÃpnoti; nirastÃ1vidyÃ4dy-aÓe«a-do«a-gandho mad-ekÃ1nubhavo bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_11.55 // ******************** ADHYAYA 12 ******************** bhakti-yoga-ni«ÂhÃnÃæ prÃpya-bhÆtasya parasya brahmaïo bhagavato nÃrÃyaïasya niraÇkuÓÃ1iÓvaryaæ sÃk«Ãtkartu-kÃmÃyÃ7rjunÃya anavadhikÃ1tiÓaya-kÃruïyÃ1udÃrya-sauÓÅlyÃ3di-guïa-sÃgareïa satya-saækalpena bhagavatà svÃ1iÓvaryaæ yathÃvad avasthitaæ darÓitam; uktaæ ca tattvato bhagavaj-j¤Ãna-darÓana-prÃptÅnÃm aikÃntikÃ3tyantika-bhagavad-bhakty-eka-labhyatvam / ananataram Ãtma-prÃpti-sÃdhana-bhÆtÃd atmo1pÃsanÃd bhakti-rÆpasya bhagavad-upÃsanasya sva-sÃdhya-ni«pÃdane ÓaighryÃt su-sukho1pÃdÃnatvÃc ca Órai«Âhyam, bhagavad-upÃsano1pÃyaÓ ca, tad-aÓaktasyÃ7k«ara-ni«ÂhatÃ, tad-apek«itÃÓ co7cyante / bhagavad-upÃsanasya prÃpya-bhÆto1pÃsya-Órai«ÂhyÃc Órai«Âhyaæ tu, "yoginÃm api sarve«Ãæ mad-gatenÃ7ntarÃtmanà / ÓraddhÃvÃn bhajate yo mÃm sa me yuktatamo mata÷ // BhGR_12." ity atro7ktam / evaæ satata-yuktà ye bhaktÃs tvÃæ paryupÃsate | ye cÃ7py ak«aram avyaktaæ te«Ãæ ke yoga-vittamÃ÷ || BhG_12.1 || evam --- "mat-karma-k­t" ity-Ãdino9ktena prakÃreïa, satata-yuktÃ÷ bhagavantaæ tvÃm eva paraæ prÃpyaæ manvÃnÃ÷ ye bhaktÃ÷, tvÃm sakala-vibhÆti-yuktam anavadhikÃ1tiÓaya-saundarya-sauÓÅlya-sÃrvaj¤ya-satya-saækalpatvÃ3dy-ananta-guïa-sÃgaraæ paripÆrïam upÃsate, ye cÃ7py ak«araæ pratyag-Ãtma-sva-rÆpam tad eva ca avyaktaæ cak«ur-Ãdi-karaïÃ1nabhivyakta-sva-rÆpam upÃsate; te«Ãm ubhaye«Ãæ ke yoga-vittamÃ÷ --- ke sva-sÃdhyaæ prati ÓÅghra-gÃmina ity-artha÷, "bhavÃmi na cirÃt pÃrtha" iti uttaratra yoga-vittamatvaæ Óaighrya-vi«ayam iti hi vya¤jayi«yate // BhGR_12.1 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- mayy ÃveÓya mano ye mÃæ nitya-yuktà upÃsate | Óraddhayà parayo9petÃs te me yuktatamÃ÷ matÃ÷ || BhG_12.2 || atyartha-mat-priyatvena mano mayy ÃveÓya Óraddhayà parayo9petÃ÷ nitya-yuktÃ÷ nitya-yogaæ kÃÇk«amÃïÃ÷ ye mÃm upÃsate --- prÃpya-vi«ayaæ mano mayy ÃveÓya ye mÃm upÃsata ity-artha÷ --- te yuktatamÃ÷ --- mÃæ sukhenÃ7cirÃt prÃpnuvantÅ7ty-artha÷ // BhGR_12.2 // ye tv ak«aram anirdeÓyam avyaktaæ paryupÃsate | sarvatra-gam acintyaæ ca kÆÂa-stham acalaæ dhruvam || BhG_12.3 || sanniyamye7ndriya-grÃmaæ sarvatra sama-buddhaya÷ | te prÃpnuvanti mÃm eva sarva-bhÆta-hite ratÃ÷ || BhG_12.4 || kleÓo 'dhikataras te«Ãm avyaktÃ1sakta-cetasÃm | avyaktà hi gatir du÷khaæ dehavadbhir avÃpyate || BhG_12.5 || ye tu ak«aram pratyag-Ãtma-sva-rÆpam, anirdeÓyam dehÃd anyatayà devÃ3di-ÓabdÃ1nirdeÓyam tata eva cak«ur-Ãdi-karaïÃ1nabhivyaktam, sarvatra-gam acintyaæ ca --- sarvatra devÃ3di-dehe«u vartamÃnam api tad-visajÃtÅyatayà tena tena rÆpeïa cintayitum anarham, tata eva kÆÂa-stham sarva-sÃdhÃraïam --- tat tad devÃ3dy-asÃdhÃraïÃ3kÃrÃ1saæbaddham ity-artha÷ --- apariïÃmitvena svÃ1sÃdhÃraïÃ3kÃrÃn na calati na cyavata ity acalam, tata eva dhruvam, nityam / sanniyÃmye1ndriya-grÃmam cak«ur-Ãdikam indriya-grÃmaæ sarvaæ sva-vyÃpÃrebhyas samyaÇ-niyamya, sarvatra sama-buddhaya÷ sarvatra devÃ3di-vi«amÃ3kÃre«u dehe«v avasthite«v Ãtmasu j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà sama-buddhaya÷, tata eva sarva-bhÆta-hite ratÃ÷ sarva-bhÆtÃ1hita-rahitatvÃn niv­ttÃ÷ / sarva-bhÆtÃ1hita-rahitatvaæ hy Ãtmano devÃ3di-vi«amÃ3kÃrÃ1bhimÃna-nimittam / ya evam ak«aram upÃsate, te 'pi mÃæ prÃpnuvanty eva --- mat-samÃnÃ3kÃram asaæsÃriïam ÃtmÃnaæ prÃpnuvanty eve7ty-artha÷ / "mama sÃdharmyam ÃgatÃ÷" iti hi vak«yate / ÓrÆyate ca, "nira¤jana÷ paramaæ sÃmyam upaiti" iti / tathà ak«ara-Óabda-nirdi«ÂÃt kÆÂa-sthÃd anyatvaæ parasya brahmaïo vak«yate, "kÆÂa-stho 'k«ara ucyate / uttama÷ puru«as tv anya÷" iti / "atha parà yayà tad ak«aram adhikgamyate" ity ak«ara-vidyÃyÃæ tu ak«ara-Óabda-nirdi«Âaæ param eva brahma, bhÆta-yonitvÃ3de÷ /te«Ãm avyaktÃ1sakta-cetasÃæ kleÓas tv adhikatara÷ / avyaktà hi gati÷ avyakta-vi«ayà mano-v­tti÷ dehavadbhi÷ dehÃ3tmÃ1bhimÃna-yuktai÷ du÷khenÃ7vÃpyate / dehavanto hi deham eva ÃtmÃnaæ manyante // BhGR_12.3,4,5 // bhagavantam upÃsÅnÃnÃæ yuktatamatvaæ suvyaktam Ãha --- ye tu sarvÃïi karmÃïi mayi saænyasya mat-parÃ÷ | ananyenai7va yogena mÃæ dhyÃyanta upÃsate || BhG_12.6 || te«Ãm ahaæ samuddhartà m­tyu-saæsÃra-sÃgarÃt | bhavÃmi na cirÃt pÃrtha mayy ÃveÓita-cetasÃm || BhG_12.7 || ye tu laukikÃni deha-yÃtrÃ2Óe«a-bhÆtÃni, deha-dhÃraïÃ1rthÃni ca aÓanÃ3dÅni karmÃïi, vaidikÃni ca yaga-dÃna-homa-tapa÷-prabh­tÅni sarvÃïi sakÃraïÃni so1ddeÓyÃni adhyÃtma-cetasà mayi saænyasya, mat-parÃ÷ mad-eka-prÃpyÃ÷, ananyenai7va yogena ananya-prayojanena yogena mÃæ dhyÃyanta upÃsate dhyÃnÃ1rcana-praïÃma-stuti-kÅrtanÃ3dÅni svayam evÃ7tyartha-priyÃïi prÃpya-samÃni kurvanto mÃm upÃsata ity-artha÷ / te«Ãæ mat-prÃpti-virodhitayà m­tyu-bhÆtÃt saæsÃrÃ3khyÃt sÃgarÃd aham acireïai7va kÃlena samuddhartà bhavÃmi // BhGR_12.6,7 // mayy eva mana Ãdhatsva mayi buddhiæ niveÓaya | nivasi«yasi mayy eva ata Ærdhvaæ na saæÓaya÷ || BhG_12.8 || ato 'tiÓayita-puru«Ã1rthatvÃt sulabhatvÃd acira-labhyatvÃc ca mayy eva mana Ãdhatsva mayi manas-samÃdhÃnaæ kuru / mayi buddhiæ niveÓaya aham eva parama-prÃpya ity adhyavasÃyaæ kuru / ata Ærdhvaæ mayy eva nivasi«yasi / aham eva parama-prÃpya ity adhyavasÃya-pÆrvaka-mano-niveÓanÃ1nantaram eva mayi nivasi«yasÅ7ty-artha÷ // BhGR_12.8 // atha cittaæ samÃdhÃtuæ na Óakno«i mayi sthiram | abhyÃsa-yogena tato mÃm icchÃ0ptuæ dhana¤-jaya || BhG_12.9 || atha sahasai9va mayi sthiraæ cittaæ samÃdhÃtuæ na Óakno«i, tato 'bhyÃsa-yogena mÃm Ãptum iccha svÃbhÃvikÃ1navadhikÃ1tiÓaya-saundarya-sauÓÅlya-sauhÃrda-vÃtsalya-kÃruïya-mÃdhurya-gÃmbhÅryÃ1udÃrya-Óairya-vÅrya-parÃkrama-sÃrvaj¤ya-satya-kÃmatva-satya-saækalpatva-sarve3Óvaratva-sakala-kÃraïatvÃ3dy-asaækhyeya-guïa-sÃgare nikhila-heya-pratyanÅke mayi niratiÓaya-prema-garbha-sm­ty-abhyÃsa-yogena sthiraæ citta-samÃdhÃnaæ labdhvà mÃæ prÃptum iccha // BhGR_12.9 // abhyÃse 'py asamartho 'si mat-karma-paramo bhava | mad-artham api karmÃïi kurvan siddhim avÃpsyasi || BhG_12.10 || athai7vaæ-vidha-sm­ty-abhyÃse 'py asamartho 'si, mat-karma-paramo bhava / madÅyÃni karmÃïy Ãlaya-nirmÃïo1dyona-karaïa-pradÅpÃ3ropaïa-mÃrjanÃ1bhyuk«aïo1palepana-pu«pÃ3haraïa-pÆjÃ-pravartana-nÃma-saækÅrtana-pradak«iïa-stuti-namaskÃrÃ3dÅni; tÃni atyartha-priyatvenÃ8cara / atyartha-priyatvena mad-arthaæ karmÃïi kurvann api acirÃd abhyÃsa-yoga-pÆrvikÃæ mayi sthirÃæ citta-sthitiæ labdhvà mat-prÃpti-rÆpÃæ siddhim avÃpsyasi // BhGR_12.10 // athai7tad apy aÓakto 'si kartuæ mad-yogam ÃÓrita÷ | sarva-karma-phala-tyÃgaæ tata÷ kuru yatÃ3tmavÃn || BhG_12.11 || atha mad-yogam ÃÓrityai7tad api kartuæ na Óakno«i --- mad-guïÃ1nusandhÃna-k­ta-mad-eka-priyatvÃ3kÃraæ bhakti-yogam ÃÓritya bhakti-yogÃ1Çkura-rÆpam etan mat-karmÃ7pi kartuæ na Óakno«i, tato 'k«ara-yogam Ãtma-sva-bhÃvÃ1nusandhÃna-rÆpaæ para-bhakti-jananaæ pÆrva-«aÂko1ditam ÃÓritya tad-upÃyatayà sarva-karma-phala-tyÃgaæ kuru / mat-priyatvena mad-eka-prÃpyatÃ-buddhir hi prak«ÅïÃ1Óe«a-pÃpasyai7va jÃyate / yatÃ3tmavÃn yata-manaska÷ / tato 'nabhisaæhita-phalena mad-ÃrÃdhana-rÆpeïÃ7nu«Âhitena karmaïà siddhenÃ8tma-dhyÃnena niv­ttÃ1vidyÃ4di-sarva-tirodhÃne mac-che«atai2ka-sva-rÆpe pratyag-Ãtmani sÃk«Ãtk­te sati mayi parà bhakti÷ svayam evo7tpadyate / tathà ca vak«yate, "sva-karmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷" ity Ãrabhya, "vimucya nirmamaÓ ÓÃnto brahma-bhÆyÃya kalapate / brahma-bhÆta÷ prasannÃ3tmà na Óocati na kÃÇk«ati / sama÷ sarve«u bhÆte«u mad-bhaktiæ labhate parÃm" iti // BhGR_12.11 // Óreyo hi j¤Ãnam abhyÃsÃj j¤ÃnÃd dhyÃnaæ viÓi«yate | dhyÃnÃt karma-phala-tyÃga÷ tyÃgÃc chÃntir anantaram || BhG_12.12 || atyartha-prÅti-virahitÃt karkaÓa-rÆpÃt sm­ty-abhyÃsÃd ak«ara-yÃthÃtmyÃ1nusandhÃna-pÆrvakaæ tad-Ãparok«ya-j¤Ãnam eva Ãtma-hitatvena viÓi«yate / ÃtmÃ3parok«ya-j¤ÃnÃd apy ani«panna-rÆpÃt tad-upÃya-bhÆtÃ3tma-dhyÃnam evÃ8tma-hitatve viÓi«yate / tad-dhyÃnÃd apy ani«panna-rÆpÃt tad-upÃya-bhÆtaæ phala-tyÃgenÃ7nu«Âhitaæ karmai7va viÓi«yate / anabhisaæhita-phalÃd anu«ÂhitÃt karmaïo 'nantaram eva nirasta-pÃpatayà manasaÓ ÓÃntir bhavi«yati; ÓÃnte manasi Ãtma-dhyÃnaæ saæpatsyate; dhyÃnÃc ca tad-Ãparok«yam; tad-Ãparok«yÃt parà bhakti÷ --- iti bhakti-yogÃ1bhyÃsÃ1ÓaktasyÃ8tma-ni«Âhai9va ÓreyasÅ / Ãtma-ni«ÂhasyÃ7pi aÓÃnta-manaso ni«ÂhÃ-prÃptaye antargatÃ3tma-j¤ÃnÃ1nabhisaæhita-phala-karma-ni«Âhai9va ÓreyasÅ9ty-artha÷ // BhGR_12.12 // anabhisaæhita-phala-karma-ni«Âhasyo7pÃdeyÃn guïÃn Ãha --- adve«Âà sarva-bhÆtÃnÃæ maitra÷ karuïa eva ca | nirmamo nirahaÇkÃra÷ sama-du÷kha-sukha÷ k«amÅ || BhG_12.13 || santu«Âas satataæ yogÅ yatÃ3tmà d­¬ha-niÓcaya÷ | mayy arpita-mano-buddhir yo mad-bhakta÷ sa me priya÷ || BhG_12.14 || adve«Âà sarva-bhÆtÃnÃm --- vidvi«atÃm apakurvatÃm api sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm adve«Âà --- mad-aparÃdhÃ1nuguïam ÅÓvara-preritÃny etÃni bhÆtÃni dvi«anty apakurvanti ce7ty anusandadhÃna÷; te«u dvi«atsu apkurvatsu ca sarva-bhÆte«u maitrÅæ matiæ kurvan maitra÷, te«v eva du÷khite«u karuïÃæ kurvan karuïa÷, nirmama÷ dehe1ndriye«u tat-saæbandhi«u ca nirmama÷, nirahaÇkÃra÷ dehÃ3tmÃ1bhimÃna-rahita÷, tata eva sama-du÷kha-sukha÷ sukha-du÷khÃ3gamayo÷ sÃÇkalpikayo÷ har«o1dvega-rahita÷, k«amÅ sparÓa-prabhavayor avarjanÅyayor api tayor vikÃra-rahita÷, saætu«Âa÷ yad­ccho2panatena yena kenÃ7pi deha-dhÃraïa-dravyeïa saætu«Âa÷, satataæ yogÅ satataæ prak­ti-viyuktÃ3tmÃ1nusandhÃna-para÷, yatÃ3tmà niyamita-mano-v­tti÷, d­¬ha-niÓcaya÷ adhyÃtma-ÓÃstro1dite«v arthe«u d­¬ha-niÓcaya÷, mayy arpita-mano-buddhi÷ bhagavÃn vÃse-deva evÃ7nabhisaæhita-phalenÃ7nu«Âhitena karmaïà ÃrÃdhyate, ÃrÃdhitaÓ ca mama ÃtmÃ3parok«yaæ sÃdhayi«yatÅ7ti mayy arpita-mano-buddhi÷, ya evaæ-bhÆto mad-bhakta÷ --- evaæ karma-yogena mÃæ bhajamÃno ya÷, sa me priya÷ // BhGR_12.13 //14// yasmÃn no7dvijate loko lokÃn no7dvijate ca ya÷ | har«Ã1mar«a-bhayo1dvegair mukto ya÷ sa ca me priya÷ || BhG_12.15 || yasmÃt karma-ni«ÂhÃt puru«Ãn nimitta-bhÆtÃl loko no7dvijate --- yo loko1dvega-karaæ karma ki¤cid api na karotÅ7ty-artha÷ / lokÃc ca nimitta-bhÆtÃd yo no7dvijate --- yam uddiÓya sarva-loko no7dvega-karaæ karma karoti; sarvÃ1virodhitva-niÓcayÃt / ata eva ka¤cana prati har«eïa, ka¤cana prati amar«eïa, ka¤cana prati bhayena, ka¤cana prati udvegena muktah; evaæ-bhÆto ya÷, so 'pi mama priya÷ // BhGR_12.15 // anapek«a÷ Óucir dak«a udÃsÅno gata-vyatha÷ | sarvÃ3rambha-parityÃgÅ yo mad-bhakta÷ sa me priya÷ || BhG_12.16 || anapek«a÷ Ãtma-vyatirikte k­tsne vastuny anapek«a÷, Óuci÷ ÓÃstra-vihita-dravya-vardhita-kÃya÷, dak«a÷ --- ÓÃstrÅya-kriyo2pÃdÃna-samartha÷, anyatro7dÃsÅna÷, gana-vyatha÷ ÓÃstrÅya-kriyÃ-nirv­ttau avarjanÅya-ÓÅto1«ïa-puru«a-sparÓÃ3di-du÷khe«u vyathÃ-rahita÷, sarvÃ3rambha-parityÃgÅ ÓÃstrÅya-vyatirikta-sarva-karmÃ3rambha-parityÃgÅ, ya evaæ-bhÆto mad-bhakta÷, sa me priya÷ // BhGR_12.16 // yo na h­«yati na dve«Âi na Óocati na kÃÇk«ati | ÓubhÃ1Óubha-parityÃgÅ bhaktimÃn ya÷ sa me priya÷ || BhG_12.17 || yo na h­«yati --- yan manu«yÃïÃæ har«a-nimittaæ priya-jÃtam, tat prÃpya ya÷ karma-yogÅ na h­«yati; yac cÃ7priyam, tat prÃpya na dve«Âi; yac ca manu«yÃïÃæ Óoka-nimittaæ bhÃryÃ-putra-vitta-k«ayÃ3dikam, tat prÃpya na Óocati; tathÃ-vidham aprÃptaæ ca na kÃÇk«ati; ÓubhÃ1Óubha-parityÃgÅ pÃpavat puïyasyÃ7pi bandha-hetutvÃ1viÓe«Ãd ubhaya-parityÃgÅ / ya evaæ-bhÆto bhaktimÃn, sa me priya÷ // BhGR_12.17 // samaÓ Óatrau ca mitre ca tathà mÃnÃ1vamÃnayo÷ | ÓÅto1«ïa-sukha-du÷khe«u sama÷ saÇga-vivarjita÷ || BhG_12.18 || tulya-nindÃ-stutir maunÅ saætu«Âo yena kenacit | aniketa÷ sthira-matir bhaktimÃn me priyo nara÷ || BhG_12.19 || "adve«Âà sarva-bhÆtÃnÃm" ity-Ãdinà Óatru-mitrÃ3di«u dve«Ã3di-rahitatvam uktam; atra te«u sannihite«v api sama-cittatvaæ tato 'py atirikto viÓe«a ucyate / Ãtmani sthira-matitvena niketanÃ3di«v asakta ity aniketa÷; tata eva mÃnÃ1vamÃnÃ3di«v api sama÷; ya evaæ-bhÆto bhaktimÃn, sa me priya÷ // BhGR_12.18 //19// asmÃd Ãtma-ni«ÂhÃd bhakti-yoga-ni«Âhasya Órai«Âhyaæ pratipÃdayan yatho2pakramam upasaæharati --- ye tu dharmyÃ1m­tam idaæ yatho2ktaæ paryupÃsate | ÓraddadhÃnà mat-paramà bhaktÃs te 'tÅva me priyÃ÷ || BhG_12.20 || dharmyaæ cÃ7m­taæ ce7ti dharmyÃ1m­tam, ye tu prÃpya-samaæ prÃpakaæ bhakti-yogam, yatho2ktam --- "mayy ÃveÓya mano ye mÃm"ity-Ãdino9ktena prakÃreïa upÃsate; te bhaktÃ÷ atitarÃæ mama priyÃ÷ // BhGR_12.20 // ******************** ADHYAYA 13 ******************** pÆrvasmin «aÂke parama-prÃpyasya parasya brahmaïo bhagavato vÃsu-devasya prÃpty-upÃya-bhÆta-bhakti-rÆpa-bhagavad-upÃsanÃ1Çga-bhÆtaæ prÃptu÷ pratyag-Ãtmano yÃthÃtmya-darÓanaæ j¤Ãna-yoga-karma-yoga-lak«aïa-ni«ÂhÃ-dvaya-sÃdhyam uktam / madhyame ca parama-prÃpya-bhÆta-bhagavad-tattva-yÃthÃtmya-tan-mÃhÃtmya-j¤Ãna-pÆrvakÃ1ikÃntikÃ3tyantika-bhakti-yoga-ni«Âhà pratipÃdità / atiÓayitÃ1iÓvaryÃ1pek«ÃïÃm Ãtma-kaivalya-mÃtrÃ1pek«ÃïÃæ ca bhakti-yogas tat-tad-apek«ita-sÃdhanam iti co7ktam / idÃnÅm uparitane «aÂke prak­ti-puru«a-tat-saæsarga-rÆpa-prapa¤ce3Óvara-tad-yÃthÃtmya-karma-j¤Ãna-bhakti-sva-rÆpa-tad-upÃdÃna-prakÃrÃÓ ca «aÂka-dvayo1dità viÓodhyante / tatra tÃvat trayo-daÓe dehÃ3tmano÷ sva-rÆpam, deha-yÃthÃtmya-Óodhanam, deha-viyuktÃ3tma-prÃpty-upÃya÷, viviktÃ3tma-sva-rÆpa-saæÓodhanam, tathÃ-vidhasyÃ8tmanaÓ cÃ7cit-saæbandha-hetu÷, tato vivekÃ1nusandhÃna-prakÃraÓ co7cyate/ ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- idaæ ÓarÅraæ kaunteya k«etram ity abhidhÅyate | etad yo vetti taæ prÃhu÷ k«etra-j¤a iti tad-vida÷ || BhG_13.1 || idaæ ÓarÅram devo 'ham, manu«yo 'ham, sthÆlo 'ham, k­Óo 'ham iti Ãtmano bhoktrà saha sÃmÃnÃdhikaraïyena pratÅyamÃnaæ bhoktur Ãtmano 'rthÃ1ntara-bhÆtasya bhoga-k«etram iti ÓarÅra-yÃthÃtmya-vidbhir abhidhÅyate / etad avayavaÓa÷ saæghÃta-rÆpeïa ca, idam ahaæ vedmÅ7ti yo vetti, taæ vedya-bhÆtÃd asmÃd vedit­tvenÃ7rthÃ1ntara-bhÆtam, k«etra-j¤a iti tad-vida÷ Ãtma-yÃthÃtmya-vida÷ prÃhu÷ / yady api deha-vyatirikta-ghaÂÃ3dy-arthÃ1nusandhÃna-velÃyÃæ "devo 'ham, manu«yo 'haæ ghaÂÃ3dikaæ jÃnÃmi" iti deha-sÃmÃnÃdhikaraïyena j¤ÃtÃram ÃtmÃnam anusandhatte, tathÃ9pi dehÃ1nubhava-velÃyÃæ deham api ghaÂÃ3dikam iva "idam ahaæ vedmi" iti vedyatayà veditÃ9nubhavatÅ7ti veditur Ãtmano vedyatayà ÓarÅram api ghaÂÃ3divad arthÃ1ntara-bhÆtam / tathà ghaÂÃ3der iva vedya-bhÆtÃc charÅrÃd api vedità k«etra-j¤o 'rthÃ1ntara-bhÆta÷ / sÃmÃnÃdhikaraïyena pratÅtis tu vastutaÓ ÓarÅrasya gotvÃ3divad atma-viÓe«aïatai9ka-sva-bhÃvatayà tad-ap­thak-siddher upapannà / tatra veditur asÃdhÃraïÃ3kÃrasya cak«ur-Ãdi-karaïÃ1vi«ayatvÃd yoga-saæsk­ta-mano-vi«ayatvÃc ca prak­ti-sannidhÃnÃd eva mƬhÃ÷ prak­ty-ÃkÃram eva veditÃraæ paÓyanti, tathà ca vak«yati, "utkrÃmantaæ sthitaæ vÃ9pi bhu¤jÃnaæ và guïÃ1nvitam / vimƬhà nÃ7nupaÓyanti paÓyanti j¤Ãna-cak«u«a÷" iti // BhGR_13.1 // k«etra-j¤aæ cÃ7pi mÃæ viddhi sarva-k«etre«u bhÃrata | k«etra-k«etra-j¤ayor j¤Ãnaæ yat taj j¤Ãnaæ mataæ mama || BhG_13.2 || deva-manu«yÃ3di-sarva-k«etre«u vedit­tvÃ3kÃraæ k«etra-j¤aæ ca mÃæ viddhi --- mad-Ãtmakaæ viddhi; k«etra-j¤aæ cÃ7pÅ7ti api-ÓabdÃt k«etram api mÃæ viddhÅ7ty uktam iti gamyate / yathà k«etraæ k«etra-j¤a-viÓe«aïatai2ka-sva-bhÃvatayà tad-ap­thak-siddhe÷ tat-sÃmÃnÃdhikaraïyenai7va nirdeÓyam, tathà k«etraæ k«etra-j¤aæ ca mad-viÓe«aïatai2ka-sva-bhÃvatayà mad-ap­thak-siddhe÷ mat-sÃmÃnÃdhikaraïyenai7va nirdeÓyau viddhi / p­thivy-Ãdi-saæghÃta-rÆpasya k«etrasya k«etra-j¤asya ca bhagavac-charÅratai2ka-sva-rÆpatayà bhagavad-Ãtmakatvaæ Órutayo vadanti, "ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅm antaro yamayati sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy am­ta÷" ity Ãrabhya, "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy am­ta÷" ity ÃdyÃ÷ / idam evÃ7ntaryÃmitayà sarva-k«etra-j¤ÃnÃm ÃtmatvenÃ7vasthÃnaæ bhagavata÷ tat-sÃmÃnÃdhikaraïyena vyapadeÓa-hetu÷ / "aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarva-bhÆtÃ3Óaya-sthita÷", "na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃ1caram" ,"vi«ÂabhyÃ7ham idaæ k­tsnam ekÃ1æÓena sthito jagat" iti purastÃd upari«ÂÃc cÃ7bhidhÃya, madhye sÃmÃnÃdhikaraïyena vyapadiÓati, "ÃdityÃnÃm ahaæ vi«ïu÷" ity-Ãdinà / yad idaæ k«etra-k«etra-j¤ayo÷ viveka-vi«ayaæ tayor mad-Ãtmakatva-vi«ayaæ ca j¤Ãnam uktam, tad evo7pÃdeyaæ j¤Ãnam iti mama matam / kecid Ãhu÷ --- "k«etra-j¤aæ cÃ7pi mÃæ viddhi" iti sÃmÃnÃdhikaraïyenai7katvam avagamyate / tataÓ ce7Óvarasyai7va sato 'j¤ÃnÃt k«etra-j¤atvam iva bhavatÅ7ty abhyupagantavyam / tan-niv­tty-arthaÓ cÃ7yam ekatvo1padeÓa÷ / anena ca Ãptatama-bhagavad-upadeÓena, "rajjur e«Ã na sarpa÷" ity Ãpto1padeÓena sarpatva-bhrama-niv­ttivat k«etra-j¤atva-bhramo nivartate --- iti / te pra«ÂavyÃ÷ --- ayam upade«Âà bhagavÃn vÃsu-deva÷ parame3Óvara÷ kim Ãtma-yÃthÃtmya-sÃk«ÃtkÃreïa niv­ttÃ1j¤Ãna÷ uta ne7ti / niv­ttÃ1j¤ÃnaÓ cet, nirviÓe«a-cin-mÃtrai1ka-sva-rÆpe Ãtmani anya-tad-rÆpÃ1dhyÃsÃ1saæbhÃvanayà kaunteyÃ3di-bheda-darÓanaæ, tÃn praty upadeÓÃ3di-vyÃpÃrÃÓ ca na saæbhavanti / athÃ8tma-sÃk«ÃtkÃrÃ1bhÃvÃd aniv­ttÃ1j¤Ãna÷, na tarhy aj¤atvÃd evÃ8tma-j¤Ãno1padeÓa-saæbhava÷; "upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤Ãninas tattva-darÓina÷" iti hy uktam / ata evam Ãdi-vÃdà anÃkalita-Óruti-sm­tÅ1tihÃsa-purÃïa-nyÃya-sva-vÃg-virodhair aj¤Ãnibhir jagan-mohanÃya pravartità ity anÃdaraïÅyÃ÷ / atre7daæ tattvam --- acid-vastunaÓ cid-vastuna÷ parasya ca brahmaïo bhogyatvena bhokt­tvena ce8Óit­tvena ca sva-rÆpa-vivekam Ãhu÷ kÃÓcana Órutaya÷, "asmÃn mÃyÅ s­jate viÓvam etat tasmiæÓ cÃ7nyo mÃyayà sanniruddha÷", "mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃn mÃyinaæ tu mahe4Óvaraæ", "k«araæ pradhÃnam am­tÃ1k«araæ hara÷ k«arÃ3tmÃnÃv ÅÓate deva eka÷" --- am­tÃ1k«araæ hara÷ iti bhoktà nirdiÓyate; pradhÃnam Ãtmano bhogyatvena haratÅ7ti hara÷ --- "sa kÃraïaæ karaïÃ1dhipÃ1dhipo na cÃ7sya kaÓci¤ janità na cÃ7dhipa÷", "pradhÃna-k«etra-j¤a-patir guïe3Óa÷", "patiæ viÓvasyÃ8tme3Óvaraæ ÓÃÓvataæ Óivam acyutam", "j¤Ã1j¤au dvÃv ajÃv ÅÓ-anÅÓau", "nityo nityÃnÃæ cetanaÓ cetanÃnÃm eko bahÆnÃæ yo vidadhÃti kÃmÃn", "bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvÃ", "p­thag-ÃtmÃnaæ preritÃraæ ca matvà ju«Âas tatas tenÃ7m­tatvam eti", "tayor anya÷ pippalaæ svÃdv atty anaÓnann anyo 'bhicÃkaÓÅti", "ajÃm ekÃæ lohita-Óukla-k­«ïÃæ bahvÅæ prajÃæ janayantÅæ sarÆpÃm / ajo hy eko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃty enÃæ bhukta-bhogÃm ajo 'nya÷" ity-ÃdyÃ÷ / atrÃ7pi, "ahaÇkÃra itÅ7yaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà / apare9yam itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm / jÅva-bhÆtÃæ", "sarva-bhÆtÃni kauntteya prak­tiæ yÃnti mÃmikÃm / kalpa-k«aye punas tÃni kalpÃ3dau vis­jÃmy aham // prak­tiæ svÃm ava«Âabhya vis­jÃmi puna÷ puna÷ / bhÆta-grÃmam imaæ k­tsnam avaÓaæ prak­ter vaÓÃt // ..... mayÃ9dhyak«eïa prak­tis sÆyate sacarÃ1caram / hetunÃ9nena kaunteya jagad dhi parivartate // BhGR_13.", "prak­tiæ puru«aæ cai7va viddhy anÃdÅ ubhÃv api", "mama yonir mahad brahma tasmin garbhaæ dadhÃmy aham / saæbhavas sarva-bhÆtÃnÃæ tato bhavati bhÃrata" iti / jagad-yoni-bhÆtaæ mahad brahma madÅyaæ prak­ty-Ãkhyaæ bhÆta-sÆk«mam acid-vastu yat, tasmin cetanÃ3khyaæ garbhaæ saæyojayÃmi; tato mat-saÇkalpa-k­tÃc cid-acit-saæsargÃd eva devÃ3di-sthÃvarÃ1ntÃnÃm acin-miÓrÃïÃæ sarva-bhÆtÃnÃæ saæbhavo bhavatÅ7ty-artha÷ / evaæ bhokt­-bhogya-rÆpeïÃ7vasthitayo÷ sarvÃ1vasthÃ1vasthitayoÓ cid-acito÷ parama-puru«a-ÓarÅratayà tan-niyÃmyatvena tad-ap­thak-sthitiæ parama-puru«asya cÃ8tmatvam Ãhu÷ kÃÓcana Órutaya÷, "ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅm antaro yamayati" ity Ãrabhya, "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy-am­tÃ÷" iti; tathÃ, "ya÷ p­thivÅm antare sa¤caran yasya p­thivÅ ÓarÅraæ yaæ p­thivÅ na veda" ity Ãrabhya, yo 'k«aram antare sa¤caran yasyÃ7k«araæ ÓarÅraæ yam ak«araæ na veda", "yo m­tyum antare sa¤caran yasya m­tyuÓ ÓarÅraæ yaæ m­tyur na veda e«a sarva-bhÆtÃ1ntarÃ3tmÃ9pahata-pÃpmà divyo deva eko nÃrÃyaïa", --- atra m­tyu-Óabdena tamaÓ-Óabda-vÃcyaæ sÆk«mÃ1vastham acid-vastv abhidhÅyate, asyÃm evo7pani«adi, "avyaktam ak«are lÅyate ak«araæ tamasi lÅyate" iti vacanÃt --- "anta÷-pravi«ÂaÓ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃ3tmÃ" iti ca / evaæ sarvÃ1vasthÃ2vasthita-cid-acid-vastu-ÓarÅratayà tat-prakÃra÷ parama-puru«a eva kÃryÃ1vastha-kÃraïÃ1vastha-jagad-rÆpeïÃ7vasthita itÅ7mam arthaæ j¤Ãpayituæ kÃÓcana Órutaya÷ kÃryÃ1vathaæ kÃraïÃ1vathaæ ca jagat sa eve7ty Ãhu÷, "sad eva somye7dam agra ÃsÅd ekam evÃ7dvitÅyam", "tad aik«ata bahu syÃæ prajÃyeye7ti / tat tejo 's­jata" ity Ãrabhya, "san-mÆlÃs somye7mÃs sarvÃ÷ prajÃs sad-ÃyatanÃs sat-prati«ÂhÃ", "aitad-Ãtmyam idaæ sarvaæ tat satyaæ sa Ãtmà tat tvam asi Óveta-keto" iti / tathÃ, "so 'kÃmayata, bahu syÃæ prajÃyeye7ti / sa tapo 'tapyata, sa tapas taptvÃ, idaæ sarvam as­jata" ity Ãrabhya, "satyaæ cÃ7m­taæ ca satyam abhavat" iti / atrÃ7pi Óruty-antara-siddhiÓ cid-acito÷ parama-puru«asya ca sva-rÆpa-viveka÷ smÃrita÷, "hantÃ7ham imÃs tisro devatà anena jÅvenÃ8tmanÃ9nupraviÓya nÃma-rÆpe vyÃkaravÃïi", "tat s­«ÂvÃ, tad evÃ7nupraviÓat, tad-anupraviÓya, sac ca tyac cÃ7bhavat ..... vij¤Ãnaæ cÃ7vij¤Ãnaæ ca satyaæ cÃ7n­taæ ca satyam abhavat" iti ca / evaæ-bhÆtam eva nÃma-rÆpa-vyÃkaraïam, "tad dhe7daæ tarhy avyÃk­tam ÃsÅt, tan-nÃma-rÆpÃbhyÃæ vyÃkriyata" ity atrÃ7py uktam / ata÷ kÃryÃ1vastha÷ kÃraïÃ1vasthaÓ ca sthÆla-sÆk«ma-cid-acid-vastu-ÓarÅra÷ parama-puru«a eve7ti, kÃraïÃt kÃryasyÃ7nanyatvena kÃraïa-vij¤Ãnena kÃryasya j¤Ãtatayai9ka-vij¤Ãnena sarva-vij¤Ãnaæ ca samÅhitam upapannataram / "hantÃ7ham imÃs tisro devatà anena jÅvenÃ8tmanÃ9nupraviÓya nÃma-rÆpe vyÃkaravÃïi" iti, "tisro devatÃ÷" iti sarvam acid-vastu nirdiÓya tatra svÃ3tmaka-jÅvÃ1nupraveÓena nÃma-rÆpa-vyÃkaraïa-vacanÃt sarve vÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ acij-jÅva-viÓi«Âa-paramÃ3tmana eva vÃcakà iti kÃraïÃ1vastha-paramÃ3tma-vÃcinà Óabdena kÃrya-vÃcina÷ Óabdasya sÃmÃnÃdhikaraïyaæ mukhya-v­ttam / ata÷ sthÆla-sÆk«ma-cid-acit-prakÃraæ brahmai7va kÃryaæ kÃraïaæ ce7ti brahmo1pÃdÃnaæ jagat / sÆk«ma-cid-acid-vastu-ÓarÅraæ brahmai7va kÃraïam iti jagato brahmo1pÃdÃnatve 'pi saæghÃtasyo7pÃdÃnatvena cid-acitor brahmaïaÓ ca sva-bhÃvÃ1saÇkaro 'py upapannatara÷ / yathà Óukla-k­«ïa-rakta-tantu-saæghÃto1pÃdÃnatve 'pi citra-paÂasya tat-tat-tantu-pradeÓa eva ÓauklyÃ3di-saæbandha iti kÃryÃ1vasthÃyÃm api na sarvatra varïa-saÇkara÷ --- tathà cid-acid-ÅÓvara-saæghÃto1pÃdÃnatve 'pi jagata÷ kÃryÃ1vasthÃyÃm api bhokt­tva-bhogyatva-niyant­tvÃ3dy-asaÇkara÷ / tantÆnÃæ p­thak-sthiti-yogyÃnÃm eva puru«e1cchayà kadÃcit saæhatÃnÃæ kÃraïatvaæ kÃryatvaæ ca; iha tu cid-acitos sarvÃ1vasthayo÷ parama-puru«a-ÓarÅratvena tat-prakÃratayai9va padÃ1rthatvÃt tat-prakÃra÷ parama-puru«a eva karÃïa kÃryaæ ca; sa eva sarvadà sarva-Óabda-vÃcya iti viÓe«a÷ / sva-bhÃva-bhedas tad-asaÇkaraÓ ca tatra cÃ7tra ca tulya÷ / evaæ ca sati parasya brahmaïa÷ kÃryÃ1nupraveÓe 'pi sva-rÆpÃ1nyathÃ-bhÃvÃ1bhÃvÃd avik­tatvam upapannataram / sthÆlÃ1vasthasya nÃma-rÆpa-vibhÃga-vibhaktasya cid-acid-vastuna÷ ÃtmatayÃ9vasthÃnÃt kÃryatvam apy upapannam / avasthÃ2ntarÃ3pattir eva hi kÃryatà / nirguïa-vÃdÃÓ ca parasya brahmaïo heya-guïa-saæbandhÃ1bhÃvÃd upapadyante / "apahata-pÃpmà vijaro vim­tyur viÓoko vijighatso 'pipÃsa÷" iti heya-guïÃn prati«idhya, "satya-kÃmas satya-saÇkalpa÷" iti kalyÃïa-guïa-gaïÃn vidadhatÅ9yaæ Órutir eva anyatra sÃmÃnyenÃ7vagataæ guïa-ni«edhaæ heya-guïa-vi«ayaæ vyavasthÃpayati / j¤Ãna-sva-rÆpa brahma iti vÃdaÓ ca sarva-j¤asya sarva-Óakter nikhila-heya-pratyanÅka-kaylÃïa-guïÃ3karasya brahmaïa÷ sva-rÆpaæ j¤Ãnai1ka-nirÆpaïÅyaæ sva-prakÃÓatayà j¤Ãna-sva-rÆpaæ ce7ty abhyupagamÃd upapannatara÷ / "yas sarva-j¤a÷ sarva-vit", "parÃ9sya Óaktir vividhai9va ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãna-bala-kriyà ca, "vij¤ÃtÃram are kena vijÃnÅyÃt" ity-ÃdikÃ÷ j¤Ãt­tvam Ãvedayanti / "satyaæ j¤Ãnam" ity-ÃdikÃÓ ca j¤Ãnai1ka-nirÆpaïÅyatayà sva-prakÃÓatayà ca j¤Ãna-sva-rÆpatÃm / "so 'kÃmayata bahu syÃm", "tad aik«ata bahu syÃm", "tan nÃma-rÆpÃbhyÃm eva vyÃkriyata" iti brahmai7va sva-saÇkalpÃd vicitra-sthira-trasa-rÆpatayà nÃnÃ-prakÃram avasthitam iti tat-pratyanÅkÃ1brahmÃ3tmaka-vastu-nÃnÃtvam atattvam iti prati«idhyate, "m­tyu÷ sa m­tyum Ãpnoti ya iha nÃne9va paÓyati ..... ne7ha nÃnÃ9sti ki¤cana", "yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraæ paÓyati / yatra tv asya sarvam Ãtmai9vÃ7bhÆt tat kena kaæ paÓyet" ity-Ãdinà / na puna÷, "bahu syÃæ prajÃyeya" ity-Ãdi-Óruti-siddhaæ sva-saÇkalpa-k­taæ brahmaïo nÃnÃ-nÃma-rÆpa-bhÃktvena nÃnÃ-prakÃratvam api ni«idhyate / "yatra tv asya sarvam Ãtmai9vÃ7bhÆt" iti ni«edha-vÃkyÃ3rambhe ca tat sthÃpitam, "sarvaæ taæ parÃ-dÃd yo 'nyatarÃ8tmanas sarvaæ veda", "tasya etasya mahato bhÆtasya niÓÓvasitam etad yad ­g-veda÷" ity-Ãdinà / evaæ cid-acid-ÅÓvarÃïÃæ sva-rÆpa-bhedaæ sva-bhÃva-bhedaæ ca vadantÅnÃæ kÃrya-kÃraïa-bhÃvaæ kÃrya-kÃraïayor ananyatvaæ vadantÅnÃæ ca sarvÃsÃæ ÓrutÅnÃm avirodha÷, cid-acito÷ paramÃ3tmanaÓ ca sarvadà ÓarÅrÃ3tma-bhÃvaæ ÓarÅra-bhÆtayo÷ kÃraïa-daÓÃyÃæ nÃma-rÆpa-vibhÃgÃ1narha-sÆk«ma-daÓÃ4pattiæ kÃrya-daÓÃyÃæ ca tad-arha-sthÆla-daÓÃ3pattiæ vadantÅbhi÷ Órutibhir eva j¤Ãyata iti brahmÃ1j¤Ãna-vÃdasyÃ7upÃdhika-brahma-bheda-vÃdasya anyasyÃ7pi apanyÃya-mÆlasya sakala-Óruti-viruddhasya na kathaæcid apy avakÃÓo d­Óyata ity alam ativistareïa // BhGR_13.2 // tat k«etraæ yac ca yÃd­k ca yad-vikÃri yataÓ ca yat | sa ca yo yat-prabhÃvaÓ ca tat samÃsena me Ó­ïu || BhG_13.3 || tat k«etraæ yac ca --- yad dravyam, yÃd­k ca ye«Ãm ÃÓraya-bhÆtam, yad-vikÃri ye cÃ7sya vikÃrÃ÷, yataÓ ca --- yato hetor idam utpannam; yasmai prayojanÃyo7tpannam ity-artha÷, yat --- yat-sva-rÆpaæ ce7dam, sa ca ya÷ --- sa ca k«etra-j¤o ya÷ yat-sva-rÆpa÷, yat-prabhÃvaÓ ca ye cÃ7sya prabhÃvÃ÷, tat sarvam, samÃsena saæk«epeïa matta÷ Ó­ïu // BhGR_13.3 // ­«ibhir bahudhà gÅtaæ chandobhir vividhai÷ p­thak | brahma-sÆtra-padaiÓ cai7va hetumadbhir viniÓcitai÷ || BhG_13.4 || tad idaæ k«etra-k«etra-j¤a-yÃthÃtmyam ­«ibhi÷ parÃÓarÃ3dibhi÷ bahudhà bahu-prakÃraæ gÅtam --- "ahaæ tvam ca tathÃ9nye ca bhÆtair uhyÃma pÃrthiva / guïa-pravÃha-patito bhÆta-vargo 'pi yÃ9tyayam // karma-vaÓyà guïà hy ete sattvÃ3dyÃ÷ p­thivÅ-pate / avidyÃ-sa¤citaæ karma tac cÃ7Óe«e«u jantu«u // Ãtmà Óuddho 'k«araÓ ÓÃnto nirguïa÷ prak­te÷ para÷ // BhGR_13."; tathÃ, "piï¬a÷ p­thak yata÷ puæsa÷ Óira÷-pÃïy-Ãdi-lak«aïa÷ / tato 'ham iti kutrai7tÃæ saæj¤Ãæ rÃjan karomy aham"; tathà ca, "kiæ tvam etac-chira÷ kiæ nu urastava tatho9daram / kim u pÃdÃ3dikaæ tvaæ vai tavai7tat kiæ mahÅ-pate // samastÃ1vayavebhyas tvaæ p­thak bhÆya vyavasthita÷ / ko 'ham ity eva nipuïo bhÆtvà cintaya pÃrthiva // BhGR_13." iti / evaæ viviktayor dvayo÷ vÃsu-devÃ3tmakatvaæ cÃ8hu÷, "indriyÃïi mano buddhis sattvaæ tejo balaæ dh­ti÷ / vÃsudevÃ3tmakÃny Ãhu÷ k«etraæ k«etra-j¤am eva ca // BhGR_13." iti / chandobhir vividhai÷ p­thak --- p­thag-vidhaiÓ chandobhiÓ ca ­g-yajus-sÃmÃ1tharvabhi÷ dehÃ3tmano÷ sva-rÆpaæ p­thag gÅtam --- "tasmÃd và etasmÃd Ãtmana ÃkÃÓas saæbhÆta÷ / ÃkÃÓÃd vÃyu÷ / vÃyor agni÷ / agner Ãpa÷ / adbhya÷ p­thivÅ / p­thivyà o«adhaya÷ / o«adhÅbhyo 'nnam / annÃt puru«a÷ / sa và e«a puru«o 'nna-rasa-maya÷" iti ÓarÅra-sva-rÆpam abhidhÃya tasmÃd antaraæ prÃïa-mayaæ tasmÃc cÃ7ntaraæ mano-mayam abhidhÃya, "tasmÃd và etasmÃd mano-mayÃd anyo 'ntara Ãtmà vij¤Ãna-maya÷" iti k«etra-j¤a-sva-rÆpam abhidhÃya, "tasmÃd và etasmÃd vij¤Ãna-mayÃd anyo 'ntara ÃtmÃ0nanda-maya÷" iti k«etra-j¤asyÃ7py antarÃ3tmatayà Ãnannda-maya÷ paramÃ3tmÃ9bhihita÷ / evam ­k-sÃmÃ1tharvasu ca tatra tatra k«etra-k«etra-j¤ayo÷ p­thag-bhÃvas tayor brahmÃ3tmakatvaæ ca suspa«Âaæ gÅtam / brahma-sÆtra-padaiÓ cai7va --- brahma-pratipÃdana-sÆtrÃ3khyai÷ padai÷ ÓÃrÅraka-sÆtrai÷, hetumadbhi÷ heya-yuktai÷, viniÓcitai÷ nirïayÃ1ntai÷; "na viyad aÓrute÷" ity-Ãrabhya k«etra-prakÃra-nirïaya ukta÷ / "nÃ8tmà Óruter nityatvÃc ca tÃbhya÷" ity-Ãrabhya k«etra-j¤a-yÃthÃtmya-nirïaya ukta÷ / "parÃt tu tac-chrute÷" iti bhagavat-pravartyatvena bhagavad-Ãtmakatvam uktam / evaæ bahudhà gÅtaæ k«etra-k«etra-j¤a-yÃthÃtmyaæ mayà saæk«epeïa suspa«Âam ucyamÃnaæ Ó­ïv ity-artha÷ // BhGR_13.4 // mahÃ-bhÆtÃny ahaÇkÃro buddhir avyaktam eva ca | indriyÃïi daÓai7kaæ ca pa¤ca ce7ndriya-gocarÃ÷ || BhG_13.5 || icchà dve«a÷ sukhaæ du÷khaæ saæghÃtaÓ cetanÃ3dh­ti÷ | etat k«etraæ samÃsena savikÃram udÃh­tam || BhG_13.6 || mahÃ-bhÆtÃny ahaækÃro buddhir avyaktam eva ce7ti k«etrÃ3rambhaka-dravyÃïi; p­thivy-ap-tejo-vÃyv-ÃkÃÓÃ÷ mahÃ-bhÆtÃni, ahaækÃro bhÆtÃ3di÷, buddhi÷ mahÃn, avyaktaæ prak­ti÷; indriyÃïi daÓai7kaæ ca pa¤ca ce7ndriya-gocarà iti k«etrÃ3ÓritÃni tattvÃni; Órotra-tvak-cak«ur-jihvÃ-ghrÃïÃni pa¤ca j¤Ãne1ndriyÃïi, vÃk-pÃïi-pÃda-pÃyÆ1pasthÃni pa¤ca karme1ndriyÃïÅ7ti tÃni daÓa, ekam iti mana÷; indriya-gocarÃÓ ca pa¤ca Óabda-sparÓa-rÆpa-rasa-gandhÃ÷; icchà dve«as sukhaæ du÷kham iti k«etra-kÃryÃïi k«etra-vikÃrà ucyante; yady apÅ7cchÃ-dve«a-sukha-du÷khÃny Ãtma-dharma-bhÆtÃni, tathÃ9py Ãtmana÷ k«etra-saæbandha-prayuktÃnÅ7ti k«etra-kÃryatayà k«etra-vikÃrà ucyante / te«Ãæ puru«a-dharmatvam, "puru«as sukha-du÷khÃnÃæ bhokt­tve hetur ucyate" iti vak«yate; saæghÃtaÓ cetanÃ3dh­ti÷ / Ãdh­ti÷ ÃdhÃra÷ sukha-du÷khe bhu¤jÃnasya bhogÃ1pavargau sÃdhayataÓ ca cetanasyÃ8dhÃratayo9tpanno bhÆta-saæghÃta÷ / prak­ty-Ãdi-p­thivy-anta-dravyÃ3rabdham indriyÃ3Óraya-bhÆtam icchÃ-dve«a-sukha-du÷kha-vikÃri bhÆta-saæghÃta-rÆpaæ cetana-sukha-du÷kho1pabhogÃ3dhÃratva-prayojanaæ k«etram ity uktaæ bhavati; etat k«etraæ samÃsena saæk«epeïa sakivÃraæ sakÃryam udÃh­tam // BhGR_13.5,6 // atha k«etra-kÃrye«v Ãtma-j¤Ãna-sÃdhanatayo9pÃdeyà guïÃ÷ procyante --- amÃnitvam adambhitvam ahiæsà k«Ãntir Ãrjavam | ÃcÃryo1pÃsanaæ Óaucaæ sthairyam Ãtma-vinigraha÷ || BhG_13.7 || amÃnitvam utk­«Âa-jane«v avadhÅraïÃ1rahitatvam; adambhitvam --- dhÃrmikatva-yaÓa÷-prayojanatayà dharmÃ1nu«ÂhÃnaæ dambha÷, tad-rahitatvam; ahiæsà vÃÇ-mana÷-kÃyai÷ para-pŬÃ1rahitatvam; k«Ãnti÷ parai÷ pŬyamÃnasyÃ7pi tÃn prati avik­ta-cittatvam / Ãrjavam parÃn prati vÃÇ-mana÷-kÃya-prabh­tÅnÃm eka-rÆpatÃ; ÃcÃryo1pÃsanam Ãtma-j¤Ãna-pradÃyini ÃcÃrye praïipÃta-paripraÓna-sevÃ4di-niratatvam; Óaucaæ Ãtma-j¤Ãna-tat-sÃdhana-yogyatà mano-vÃk-kÃya-gatà ÓÃstra-siddhÃ; stairyam adhyÃtma-ÓÃstro1dite 'rthe niÓcalatvam; Ãtma-vinigraha÷ Ãtma-sva-rÆpa-vyatirikta-vi«ayebhyo manaso nivartanam // BhGR_13.7 // indriyÃ1rthe«u vairÃgyam anahaÇkÃra eva ca | janma-m­tyu-jarÃ-vyÃdhi-du÷kha-do«Ã1nudarÓanam || BhG_13.8 || indriyÃ1rthe«u vairÃgyam Ãtma-vyatirikte«u vi«aye«u sado«atÃ2nusaædhÃneno7dvejanam; anahaækÃra÷ anÃtmani dehe ÃtmÃ1bhimÃna-rahitatvam; pradarÓanÃ1rtham idam; anÃtmÅye«v ÃtmÅyÃ1bhimÃna-rahitatvaæ ca vivak«itam / janma-m­tyu-jarÃ-vyÃdhi-du÷kha-do«Ã1nudarÓanam saÓarÅratve janma-m­tyu-jarÃ-vyÃdhi-du÷kha-rÆpasya do«asyÃ7varjanÅyatvÃ1nusaædhÃnam // BhGR_13.8 // asaktir anabhi«vaÇga÷ putra-dÃra-g­hÃ3di«u | nityaæ ca sama-cittatvam i«ÂÃ1ni«Âo1papatti«u || BhG_13.9 || asakti÷ Ãtma-vyatirikta-parigrahe«u saÇga-rahitatvam; anabhi«vaÇga÷ putra-dÃra-g­hÃ3di«u te«u ÓÃstrÅya-karmo1pakaraïatvÃ1tirekeïa Óle«a-rahitatvam; saækalpa-prabhave«v i«ÂÃ1ni«Âo1panipÃte«u har«o1dvega-rahitatvam // BhGR_13.9 // mayi cÃ7nanya-yogena bhaktir avyabhicÃriïÅ | vivikta-deÓa-sevitvam aratir jana-saæsadi || BhG_13.10 || mayi sarve3Óvare ca aikÃntya-yogena sthirà bhakti÷, jana-varjita-deÓa-vÃsitvam, jana-saæsadi cÃ7prÅti÷ // BhGR_13.10 // adhyÃtma-j¤Ãna-nityatvaæ tattva-j¤ÃnÃ1rtha-cintanam | etaj j¤Ãnam iti proktam aj¤Ãnaæ yad ato 'nyathà || BhG_13.11 || Ãtmani j¤Ãnam adhyÃtma-j¤Ãnam tan-ni«Âhatvam, tattva-j¤ÃnÃ1rtha-cintanam tattva-j¤Ãna-prayojanaæ yac cintanaæ tan niratatvam ity-artha÷ / j¤Ãyate 'nenÃ8tme9ti j¤Ãnam, Ãtma-j¤Ãna-sÃdhanam ity-artha÷; k«etra-saæbandhina÷ puru«asyÃ7mÃnitvÃ3dikam uktaæ guïa-b­nham evÃ8tma-j¤Ãno1payogi, etad-vyatiriktaæ sarvaæ k«etra-kÃryam Ãtma-j¤Ãna-virodhÅ7ti aj¤Ãnam // BhGR_13.11 // atha etad yo vettÅ7ti vedit­tva-lak«aïeno7ktasya k«etra-j¤asya sva-rÆpaæ viÓodhyate --- j¤eyaæ yat tat pravak«yÃmi yaj j¤ÃtvÃ9m­tam aÓnute | anÃdi mat-paraæ brahma na sat tan nÃ7sad ucyate || BhG_13.12 || amÃnitvÃ3dibhi÷ sÃdhanai÷ j¤eyaæ prÃpyaæ yat pratyag-Ãtma-sva-rÆpaæ tat pravak«yÃmi, yaj j¤Ãtvà janma-jarÃ-maraïÃ3di-prÃk­ta-dharma-rahitam am­tam ÃtmÃnaæ prÃpnoti; Ãdir yasya na vidyate, tad anÃdi; asya hi pratyag-Ãtmana utpattir na vidyate; tata evÃ7nto na vidyate / ÓrutiÓ ca, "na jÃyate mriyate và vipaÓcit" iti, mat-param ahaæ paro yasya tan mat-param / "itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm, jÅva-bhÆtÃm" iti hy uktam / bhagavac-charÅratayà bhagavac-che«atai2ka-rasaæ hy Ãtma-sva-rÆpam; tathà ca Óruti÷, "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam atmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati" iti, tathÃ, "sa kÃraïaæ karaïÃ1dhipÃ1dhipo na cÃ7sya kaÓci¤ janità na cÃ7dhipa÷", "pradhÃna-k«etra-j¤a-patir guïe3Óa÷" ity-Ãdikà / brahma b­hattva-guïa-yogi, ÓarÅrÃ3der arthÃ1ntara-bhÆtam, svata÷ ÓarÅrÃ3dibhi÷ pariccheda-rahitaæ k«etra-j¤a-tattvam ity-artha÷; "sa cÃ7nantyÃya kalpate" iti hi ÓrÆyate; ÓarÅra-paricchinnatvam aïutvaæ cÃ7sya karma-k­tam / karma-bandhÃn muktasyÃ7nantyam / Ãtmany api brahma-Óabda÷ prayujyate, "sa guïÃn samatÅtyai7tÃn brahma-bhÆyÃya kalpate / brahmaïo hi prati«ÂhÃ9ham am­tasyÃ7vyayasya ca", "brahma-bhÆta÷ prasannÃ3tmà na Óocati na kÃÇk«ati / sama÷ sarve«u bhÆte«u mad-bhaktiæ labhate parÃm // BhGR_13." iti / na sat tan nÃ7sad ucyate kÃrya-kÃraïa-rÆpÃ1vasthÃ-dvaya-rahitatayà sad-asac-chabdÃbhyÃm Ãtma-sava-rÆpaæ no7cyate / kÃryÃ1vasthÃyÃæ hi devÃ3di-nÃma-rÆpa-bhÃktvena sad ity ucyate, tad-anarhatà kÃraïÃ1vasthÃyÃm asad ity ucyate / tathà ca Óruti÷, "asad và idam agra ÃsÅt / tato vai sad ajÃyata","tad dhe7daæ tarhy avyÃk­tam ÃsÅt tan-nÃma-rÆpÃbhyÃæ vyÃkriyata" ity-Ãdikà / kÃrya-kÃraïÃ1vasthÃ-dvayÃ1nvayas tv Ãtmana÷ karma-rÆpÃ1vidyÃ-ve«Âana-k­ta÷, na sva-rÆpa-k­ta iti sad-asac-chabdÃbhyÃm Ãtma-sva-rÆpaæ no7cyate / yady api "asad và idam agra ÃsÅt" iti kÃraïÃ1vasthaæ paraæ brahmo7cyate, tathÃ9pi nÃma-rÆpa-vibhÃgÃ1narha-sÆk«ma-cid-acid-vastu-ÓarÅraæ paraæ brahma kÃraïÃ1vastham iti kÃraïÃ1vasthÃyÃæ k«etra-k«etra-j¤a-sva-rÆpam api asac-chabda-vÃcyam, k«etra-j¤asya sÃ9vasthà karma-k­te9ti pariÓuddha-sva-rÆpaæ na sad-asac-chabda-nirdeÓyam // BhGR_13.12 // sarvata÷-pÃïi-pÃdaæ tat sarvato-'k«i-Óiro-mukham | sarvataÓ-Órutimal loke sarvam Ãv­tya ti«Âhati || BhG_13.13 || sarvata÷ pÃïi-pÃdaæ tat pariÓuddhÃ3tma-sva-rÆpaæ sarvata÷ pÃïi-pÃda-kÃrya-Óaktam, tathà sarvato 'k«i-Óiro-mukhaæ sarvataÓ Órutimat sarvataÓ cak«ur-Ãdi-kÃrya-k­t, "apÃïi-pÃdo javano grahÅtà paÓyaty acak«u÷ sa Ó­ïoty akarïa÷" iti parasya brahmaïo 'pÃïi-pÃdasyÃ7pi sarvata÷ pÃïi-pÃdÃ3di-kÃrya-k­ttvaæ ÓrÆyate / pratyag-Ãtmano 'pi pariÓuddhasya tat-sÃmyÃ3pattyà sarvata÷ pÃïi-pÃdÃ3di-kÃrya-k­ttvaæ Óruti-siddham eva / "tadà vidvÃn puïya-pÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyam upaiti" iti hi ÓrÆyate / "idaæ j¤Ãnam upÃÓritya mama sÃdharmyam ÃgatÃ÷" iti ca vak«yate / loke sarvam Ãv­tya ti«Âhati loke yad vastu-jÃtaæ tat sarvaæ vyÃpya ti«Âhati, pariÓuddha-sva-rÆpaæ deÓÃ3di-pariccheda-rahitatayà sarva-gatam ity-artha÷ // BhGR_13.13 // sarve1ndriya-guïÃ3bhÃsaæ sarve1ndriya-vivarjitam | asaktaæ sarva-bh­c cai7va nirguïaæ guïa-bhokt­ ca || BhG_13.14 || sarve1ndriya-guïÃ3bhÃsam sarve1ndriya-guïair ÃbhÃso yasya tat sarve1ndriyÃ3bhÃsam / indriya-guïà indriya-v­ttaya÷ / indriya-v­ttibhir api vi«ayÃn j¤atuæ samartham ity-artha÷ / sva-bhÃvatas sarve1ndriya-vivarjitam vinai9ve7ndriya-v­ttibhi÷ svata eva sarvaæ jÃnÃtÅ7ty-artha÷ / asaktam sva-bhÃvato devÃ3di-deha-saÇga-rahitam, sarva-bh­c cai7va devÃ3di-sarva-deha-bharaïa-samarthaæ ca; "sa ekadhà bhavati tridhà bhavati" ity-Ãdi-Órute÷ / nirguïam tathà sva-bhÃvatas sattvÃ3di-guïa-rahitam / guïa-bhokt­ ca sattvÃ3dÅnÃæ guïÃnÃæ bhoga-samarthaæ ca // BhGR_13.14 // bahir antaÓ ca bhÆtÃnÃm acaraæ caram eva ca | sÆk«matvÃt tad avij¤eyaæ dÆra-sthaæ cÃ7ntike ca tat || BhG_13.15 || p­thivy-ÃdÅni bhÆtÃni parityajyÃ7ÓarÅro bahir vartate; te«Ãm antaÓ ca vartate, "jak«at krŬan ramamÃïa÷ strÅbhir và yÃnair vÃ" ity-Ãdi-Óruti-siddha-svacchanda-v­tti«u / acaraæ caram eva ca --- sva-bhÃvato 'caram; caram ca dehitve / sÆk«matvÃt tad-avij¤eyam evaæ sarva-Óakti-yuktaæ sarva-j¤Ãæ tad atma-tattvam asmin k«etre vartamÃnam apy atisÆk«matvÃd dehÃt p­thaktvena saæsÃribhir avij¤eyam, dÆra-sthaæ cÃ7ntike ca tad amÃnitvÃ3dy-ukta-guïa-rahitÃnÃæ viparÅta-guïÃïÃæ puæsÃæ sva-dehe vartamÃnam apy atidÆra-stham, tathà amÃnitvÃ3di-guïo1petÃnÃæ tad evÃ7ntike vartate // BhGR_13.15 // avibhaktaæ ca bhÆte«u vibhaktam iva ca sthitam | bhÆta-bhart­ ca taj j¤eyaæ grasi«ïu prabhavi«ïu ca || BhG_13.16 || deva-manu«yÃ3di-bhÆte«u sarvatra sthitam Ãtma-vastu vedit­tvai1kÃ3kÃratayà avibhaktam / avidu«Ãæ devÃ3dy-ÃkÃreïa "ayaæ devo manu«ya÷" iti vibhaktam iva ca sthitam / devo 'ham, manu«yo 'ham iti deha-sÃmÃnÃdhikaraïyenÃ7nusandhÅyamÃnam api vedit­tvena dehÃd arthÃ1ntara-bhÆtaæ j¤Ãtuæ Óakyam iti ÃdÃv uktam eva, "etad yo vetti" iti, idÃnÅæ prakÃrÃ1ntaraiÓ ca j¤Ãtuæ Óakyam ity Ãja bhÆta-bhart­ ce7ti / bhÆtÃnÃæ p­thivy-ÃdÅnÃæ deha-rÆpeïa saæhatÃnÃæ yad bhart­, tad bhartavyebhyo bhÆtebhyo 'rthÃ1ntaraæ j¤eyam; arthÃ1ntaram iti j¤Ãtuæ Óakyam ity-artha÷ / tathà grasi«ïu annÃ3dÅnÃæ bhautikÃnÃæ grasi«ïu, grasyamÃnebhyo bhÆtebhyo grasit­tvenÃ7rthÃ1ntra-bhÆtam iti j¤Ãtuæ Óakyam / prabhavi«ïu ca prabhava-hetuÓ ca, grastÃnÃm annÃ3dÅnÃm ÃkÃrÃ1ntareïa pariïatÃnÃæ prabha-hetu÷, tebhyo 'rthÃ1ntaram iti j¤Ãtuæ Óakyam ity-artha÷; m­ta-ÓarÅre grasana-prabhavÃ3dÅnÃm adarÓanÃn na bhÆta-saæghÃta-rÆpaæ k«etraæ grasana-prabhava-bharaïa-hetur iti niÓcÅyate // BhGR_13.16 // jyoti«Ãm api taj jyotis tamasa÷ param ucyate | j¤Ãnaæ j¤eyaæ j¤Ãna-gamyaæ h­di sarvasya vi«Âhitam || BhG_13.17 || jyotiÓÃm dÅpÃ3ditya-maïi-prabh­tÅnÃm api tad eva jyoti÷ prakÃÓakam, dÅpÃ3dityÃ3dÅnÃm apy Ãtma-prabhÃ-rÆpaæ / j¤Ãnam eva prakÃÓakam / dÅpÃ3dayas tu vi«aye1ndriya-sannikar«a-virodhi-saætamasa-nirasana-mÃtraæ kurvate / tÃvan mÃtreïa te«Ãæ prakÃÓakatvam / tamasa÷ param ucyate / tamaÓ-Óabda÷ sÆk«mÃ1vastha-prak­ti-vacana÷ / prak­te÷ param ucyata ity-artha÷ / ato j¤Ãnaæ j¤eyaæ j¤Ãnai1kÃ3kÃram iti j¤eyam / tac ca j¤Ãna-gamyam amÃnitvÃ3dibhir j¤Ãna-sÃdhanair uktai÷ prÃpyam ity-artha÷ / h­di sarvasya vi«Âhitam sarvasya manu«yÃ3de÷ h­di viÓe«aïÃ1vasthitam --- sannihitam // BhGR_13.17 // iti k«etraæ tathà j¤Ãnaæ j¤eyaæ co7ktaæ samÃsata÷ | mad-bhakta etad vij¤Ãya mad-bhÃvÃyo7papadyate || BhG_13.18 || evaæ "mahÃ-bhÆtÃny ahaÇkÃra÷" ity-Ãdinà "saæghÃtaÓ cetanÃ3dh­tir" ity-antena k«etra-tattvaæ samÃseno7ktam / "amÃnitvam" ity-Ãdinà "tattva-j¤ÃnÃ1rtha-cintanam" ity-antena j¤ÃtavyasyÃ8tma-tattvasya j¤Ãna-sÃdhanam uktam / "anÃdi mat-param" ity-Ãdinà "h­di sarvasya vi«Âhitam" ity-antena j¤eyasya k«etra-j¤asya yÃthÃtmyaæ ca saæk«epeïo7ktam / mad-bhakta÷ etat k«etra-yÃthÃtmyaæ, k«etrÃd viviktÃ3tma-sva-rÆpa-prÃpty-upÃya-yÃthÃtmyaæ k«etra-j¤a-yÃthÃtmyaæ ca vij¤Ãya, mad-bhÃvÃyo7papadyate / mama yo bhÃva÷ sva-bhÃva÷, asaæsÃritvam asaæsÃritva-prÃptaye upapanno bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_13.18 // athÃ7tyanta-vivikta-sva-bhÃvayo÷ prak­ty-Ãtmano÷ saæsargasyÃ7nÃditvaæ saæs­«Âayor dvayo÷ kÃrya-bheda÷ saæsarga-hetuÓ co7cyate --- prak­tiæ puru«aæ cai7va viddhy anÃdÅ ubhÃv api | vikÃrÃæÓ ca guïÃæÓ cai7va viddhi prak­ti-saæbhavÃn || BhG_13.19 || prak­ti-puru«au ubhau anyonya-saæs­«Âau anÃdÅ iti viddhi; bandha-hetu-bhÆtÃn vikÃrÃn icchÃ-dve«Ã3dÅn, amÃnitvÃ3dikÃæÓ ca guïÃm mok«a-hetu-bhÆtÃn prak­ti-saæbhavÃn viddhi / puru«eïa saæs­«Âe9yam anÃdi-kÃla-prav­ttà k«etrÃ3kÃra-pariïÃtà prak­ti÷ sva-vikÃrair icchÃ-dve«Ã3dibhi÷ puru«asya bandhu-hetur bhavati; sai7vÃ7mÃnitvÃ3dibhi÷ sva-vikÃrai÷ puru«asyÃ7pavarga-hetur bhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_13.19 // kÃrya-kÃraïa-kart­tve hetu÷ prak­tir ucyate | puru«a÷ sukha-du÷khÃnÃæ bhokt­tve hetur ucyate || BhG_13.20 || kÃryaæ ÓarÅram; kÃraïÃni j¤Ãna-karmÃ3tmakÃni sa-manaskÃnÅ7ndriyÃïi / te«Ãæ kriyÃ-kÃritve puru«Ã1dhi«Âhità prak­tir eva hetu÷; puru«Ã1dhi«Âhita-k«etrÃ3kÃra-pariïata-prak­ty-ÃÓrayÃ÷ bhoga-sÃdhana-bhÆtÃ÷ kriyà ity-artha÷ / puru«asyÃ7dhi«ÂhÃt­tvam eva; tad-apek«ayÃ, "kartà ÓÃstrÃ1rthavattvÃt" ity-Ãdikam uktam; ÓarÅrÃ1dhi«ÂhÃna-prayatna-hetutvam eva hi puru«asya kart­tvam / prak­ti-saæs­«Âa÷ puru«a÷ sukha-du÷khÃnÃæ bhokt­tve hetu÷, sukha-du÷khÃ1nubhavÃ3Óraya ity-artha÷ // BhGR_13.20 // evam anyonya-saæs­«Âayo÷ prak­ti-puru«ayo÷ kÃrya-bheda ukta÷; puru«asya svatas svÃ1nubhavai1ka-sukhasyÃ7pi vai«ayika-sukha-du÷kho1pabhoga-hetum Ãha --- puru«a÷ prak­ti-stho hi bhuÇkte prak­ti-jÃn guïÃn | guïa-Óabda÷ sva-kÃrye«v aupacÃrika÷ / svatas svÃ1nubhavai1ka-sukha÷ puru«a÷ prak­ti-stha÷ prak­ti-saæs­«Âa÷, prak­ti-jÃn guïÃn prak­ti-saæsargo1pÃdhikÃn sattvÃ3di-guïa-kÃrya-bhÆtÃn sukha-du÷khÃ3dÅn, bhuÇkte anubhavati / prak­ti-saæsarga-hetum Ãha --- kÃraïaæ guïa-saÇgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu || BhG_13.21 || pÆrva-pÆrva-prak­ti-pariïÃma-rÆpa-deva-manu«yÃ3di-yoni-viÓe«e«u sthito 'yaæ puru«as tat-tad-yoni-prayukta-sattvÃ3di-guïa-maye«u sukha-du÷khÃ3di«u sakta÷ tat-sÃdhana-bhÆte«u puïya-pÃpa-karmasu pravartate; tatas tat-puïya-pÃpa-phalÃ1nubhavÃya sad-asad-yoni«u sÃdhv-asÃdhu«u yoni«u jÃyate; tataÓ ca karmÃ8rabhate; tato jÃyate; yÃvad amÃnitvÃ3dikÃn Ãtma-prÃpti-sÃdhana-bhÆtÃn guïÃn sevate, tÃvad eva saæsarati / tad idam uktaæ kÃraïaæ guïa-saÇgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu iti // BhGR_13.21 // upadra«ÂÃ9numantà ca bhartà bhoktà mahe4Óvara÷ | paramÃ3tme9ti cÃ7py ukto dehe 'smin puru«a÷ para÷ || BhG_13.22 || asmin dehe 'vasthito 'yaæ puru«o deha-prav­tty-anuguïa-saÇkalpÃ3di-rÆpeïa dehasyo7padra«Âà anumantà ca bhavati / tathà dehasya bhartà ca bhavati; tathà deha-prav­tti-janita-sukha-du÷khayor bhoktà ca bhavati / evaæ deha-niyamanena, deha-bharaïena, deha-Óe«itvena ca dehe1ndriya-manÃæsi prati mahe4Óvaro bhavati / tathà ca vak«yate, "ÓarÅraæ yad avÃpnoti yac cÃ7py utkrÃmatÅ8Óvara÷ / g­hÅtvai9tÃni saæyÃti vÃyur gandhÃn ivÃ0ÓayÃt // BhGR_13." iti / asmin dehe dehe1ndriya-manÃæsi prati paramÃ3tme9ti cÃ7py ukta÷ / dehe manasi ca Ãtma-Óabdo 'nantaram eva prayujyate, "dhyÃnenÃ8tmani paÓyanti kecid ÃtmÃnam ÃtmanÃ" iti; api-ÓabdÃn mahe4Óvara ity apy ukta iti gamyate; puru«a÷ para÷ "anÃdi mat-param" ity-Ãdino9kto 'paricchinna-j¤Ãna-Óaktir ayaæ puru«o 'nÃdi-prak­ti-saæbandha-k­ta-guïa-saÇgÃd etad deha-mÃtra-mahe4Óvaro deha-mÃtra-paramÃ3tmà ca bhavati // BhGR_13.22 // ya enaæ vetti puru«aæ prak­tiæ ca guïais saha | sarvathà vartamÃno 'pi na sa bhÆyo 'bhijÃyate || BhG_13.23 || enam ukta-sva-bhÃvaæ puru«am, ukta-sva-bhÃvÃæ ca prak­tiæ vak«yamÃïa-sva-bhÃva-yuktai÷ sattvÃ3dibhir guïai÷ saha, yo vetti yathÃvad vivekena jÃnÃti, sa sarvathà deva-manu«yÃ3di-dehe«v atimÃtra-kli«Âa-prakÃreïa vartamÃno 'pi, na bhÆyo 'bhijÃyate na bhÆya÷ prak­tyà saæsargam arhati, aparicchinna-j¤Ãna-laka«aïam apahata-pÃpmÃnam ÃtmÃnaæ tad-dehÃ1vasÃna-samaye prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_13.23 // dhyÃnenÃ8tmani paÓyanti kecid ÃtmÃnam Ãtmanà | anye sÃÇkhyena yogena karma-yogena cÃ7pare || BhG_13.24 || kecin ni«panna-yogÃ÷ Ãtmani ÓarÅre 'vasthitam ÃtmÃnam Ãtmanà manasà dhyÃnena yogena paÓyanti / anye ca ani«panna-yogÃ÷, sÃækhyena yogena j¤Ãna-yogena yoga-yogyaæ mana÷ k­tvà ÃtmÃnaæ paÓyanti / apare j¤Ãna-yogÃ1nadhikÃriïa÷, tad-adhikÃriïaÓ ca sukaro1pÃya-saktÃ÷, vyapadeÓyÃÓ ca karma-yogenÃ7ntar-gata-j¤Ãnena manaso yoga-yogyatÃm ÃpÃdya ÃtmÃnaæ paÓyanti // BhGR_13.24 // anye tv evam ajÃnanta÷ ÓrutvÃ9nyebhyaÓ ca upÃsate | te 'pi cÃ7titaranty eva m­tyuæ Óruti-parÃyaïÃ÷ || BhG_13.25 || anye tu karma-yogÃ3di«u ÃtmÃ1valokana-sÃdhane«v anadhik­tÃ÷ anyebhya÷ tattva-darÓibhyo j¤Ãnibhya÷ Órutvà karma-yogÃ3dibhir ÃtmÃnam upÃsate; te 'py Ãtma-darÓanena m­tyum atitaranti / ye Óruti-parÃyaïÃ÷ Óravaïa-mÃtra-ni«ÂhÃ÷, ete ca Óravaïa-ni«ÂhÃ÷ pÆta-pÃpÃ÷ krameïa karma-yogÃ3dikam ÃrabhyÃ7titaranty eva m­tyum / api-ÓabdÃc ca pÆrva-bhedo 'vagamyate // BhGR_13.25 // atha prak­ti-saæs­«ÂasyÃ8tmano vivekÃ1nusandhÃna-prakÃraæ vaktuæ sarvaæ sthÃvaraæ jaÇgamaæ ca sattvaæ cid-acit-saæsarga-jam ity Ãha --- yÃvat saæjÃyate ki¤cit sattvaæ sthÃvara-jaÇgamam | k«etra-k«etra-j¤a-saæyogÃt tad viddhi bharata-r«abha || BhG_13.26 || yÃvat sthÃvara-jaÇgamÃ3tmanà sattvaæ jÃyate, tÃvat k«etra-k«etra-j¤ayor itare1tara-saæyogÃd eva jÃyate saæyuktam eva jÃyate, na tv itare1tara-viyuktam ity-artha÷ // BhGR_13.26 // samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantaæ parame3Óvaram | vinaÓyatsv a-vinaÓyantaæ ya÷ paÓyati sa paÓyati || BhG_13.27 || evam itare1tara-yukte«u sarve«u bhÆte«u devÃ3di-vi«amÃ3kÃrÃd viyuktaæ tatra tatra tat-tad-dehe1ndriya-manÃæsi prati parame3Óvaratvena sthitam ÃtmÃnaæ j¤Ãt­tvena samÃnÃ1kÃraæ te«u dehÃ3di«u vinaÓyatsu vinÃÓÃ1narha-sva-bhÃvenÃ7vinaÓyantaæ ya÷ paÓyati, sa --- paÓyati sa ÃtmÃnaæ yathÃvad avasthitaæ paÓyati / yas tu devÃ3di-vi«amÃ3kÃreïÃ8tmÃnam api vi«amÃ3kÃraæ janma-vinÃÓÃ3di-yuktaæ ca paÓyati, sa nityam eva saæsaratÅ7ty-abhiprÃya÷ // BhGR_13.27 // samaæ paÓyan hi sarvatra samavasthitam ÅÓvaram | na hinasty ÃtmanÃ0tmÃnaæ tato yÃti parÃæ gatim || BhG_13.28 || sarvatra devÃ3di-ÓarÅre«u tat-tac-che«itvenÃ8dhÃratayà viyant­tayà ca sthitam ÅÓvaram ÃtmÃnaæ devÃ3di-vi«amÃ3kÃra-viyuktaæ j¤Ãnai1kÃ3kÃratayà samaæ paÓyan Ãtmanà manasÃ, svam ÃtmÃnaæ na hinasti rak«ati, saæsÃrÃn mocayati / tata÷ tasmÃj j¤Ãt­tayà sarvatra samÃnÃ3kÃra-darÓanÃt parÃæ gatiæ yÃti; gamyata iti gati÷; paraæ gantavyaæ yathÃvad avasthitam ÃtmÃnaæ prÃpnoti; devÃ3dy-ÃkÃra-yuktatayà sarvatra vi«amam ÃtmÃnaæ paÓyan ÃtmÃnaæ hinasti --- bhava-jaladhi-madhye prak«ipati // BhGR_13.28 // prak­tyai9va ca karmÃïi kriyamÃïÃni sarvaÓa÷ | ya÷ paÓyati tathÃ0tmÃnam akartÃraæ sa paÓyati || BhG_13.29 || sarvÃïi karmÃïi, "kÃrya-kÃraïa-kart­tve hetu÷ prak­tir ucyate" iti pÆrvo1kta-rÅtyà prak­tyà kriyamÃïÃnÅ7ti ya÷ paÓyati, tathà ÃtmÃnaæ j¤ÃnÃ3kÃraæ akartÃraæ ca ya÷ paÓyati, tasya prak­ti-saæyogas tad-adhi«ÂhÃnaæ taj-janya-sukha-du÷khÃ1nubhavaÓ ca karma-rÆpÃ1j¤Ãna-k­tÃnÅ7ti ca ya÷ paÓyati, sa ÃtmÃnaæ yathÃvad avasthitaæ paÓyati // BhGR_13.29 // yadà bhÆta-p­thag-bhÃvam eka-stham anupaÓyati | tata eva ca vistÃraæ brahma saæpadyate tadà || BhG_13.30 || prak­ti-puru«a-tattva-dvayÃ3tmake«u devÃ3di«u sarve«u bhÆte«u satsu te«Ãæ devatva-manu«yatva-hrasvatva-dÅrghatvÃ3di-p­thag-bhÃvam eka-stham eka-tattva-stham --- prak­ti-sthaæ yadà paÓyati, nÃ8tma-stham, tata eva prak­tita evo7ttaro1ttara-putra-pautrÃ3di-bheda-vistÃraæ ca yadà paÓyati, tadai9va brahma-saæpadyate anavacchinnaæ j¤Ãnai1kÃ3kÃram ÃtmÃnaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_13.30 // anÃditvÃn nirguïatvÃt paramÃ3tmÃ9yam avyaya÷ | ÓarÅra-stho 'pi kaunteya na karoti na lipyate || BhG_13.31 || ayaæ paramÃ3tmà dehÃn ni«k­«ya sva-sva-bhÃvena nirÆpita÷, ÓarÅra-stho 'pi anÃditvÃd anÃrabhyatvÃd avyaya÷ vyaya-rahita÷, nirguïatvÃt sattvÃ3di-guïa-rahitatvÃn na karoti, na lipyate deha-sva-bhÃvair na lipyate // BhGR_13.31 // yady api nirguïatvÃn na karoti, nitya-saæyukto deha-sva-bhÃvai÷ kathaæ na lipyata ity atrÃ8ha --- yathà sarva-gataæ sauk«myÃd ÃkÃÓaæ no7palipyate | sarvatrÃ7vasthito dehe tathÃ0tmà no7palipyate || BhG_13.32 || yathà ÃkÃÓaæ sarva-gatam api sarvair vastubhis saæyuktam api sauk«myÃt sarva-vastu-sva-bhÃvair na lipyate, tathà Ãtmà atisauk«myÃt sarvatra deva-manu«yÃ3dau dehe 'vasthito 'pi tat-tad-deha-sva-bhÃvair na lipyate // BhGR_13.32 // yathà prakÃÓayaty eka÷ k­tsnaæ lokam imaæ ravi÷ | k«etraæ k«etrÅ tathà k­tsnaæ prakÃÓayati bhÃrata || BhG_13.33 || yathai9ka Ãditya÷ svayà prabhayà k­tsnam imaæ lokaæ prakÃÓayati, tathà k«etram api k«etrÅ, "mame7daæ k«etram Åd­Óam" iti k­tsnam bahir-antaÓ cÃ8-pÃda-tala-mastakaæ svakÅyena j¤Ãnena prakÃÓayati / ata÷ prakÃÓyÃl lokÃt prakÃÓakÃ3dityavad vedit­tvena vedya-bhÆtÃd asmÃt k«etrÃd atyanta-vilak«aïo 'yam ukta-lak«aïa Ãtme9ty-artha÷ // BhGR_13.33 // k«etra-k«etra-j¤ayor evam antaraæ j¤Ãna-cak«u«Ã | bhÆta-prak­ti-mok«aæ ca ye vidur yÃnti te param || BhG_13.34 || evam uktena prakÃreïa k«etra-k«etra-j¤ayor antaraæ viÓe«aæ viveka-vi«aya-j¤ÃnÃ3khyena cak«u«Ã ye vidu÷, bhÆta-prak­ti-mok«aæ ca, te paraæ yÃnti nirmukta-bandham ÃtmÃnaæ prÃpnuvanti / mok«yate 'nene7ti mok«a÷, amÃnitvÃ3dikaæ mok«a-sÃdhanam ity-artha÷; k«etra-k«etra-j¤ayor viveka-vi«ayeïo7ktena j¤Ãnena tayor vivekaæ viditvà bhÆtÃ3kÃra-pariïata-prak­ti-mok«o1pÃyam amÃnitvÃ3dikaæ cÃ8gamya ya Ãcaranti, te nirmukta-bandhÃ÷ svena rÆpeïÃ7vasthitam anavacchinna-j¤Ãna-lak«aïam ÃtmÃnaæ prÃpnuvantÅ7ty-artha÷ // BhGR_13.34 // ******************** ADHYAYA 14 ******************** trayo-daÓe prak­ti-puru«ayor anyÃ1nya-saæs­«Âayo÷ sva-rÆpa-yÃthÃtmayaæ vij¤Ãya amÃnitvÃ3dibhi÷ bhagavad-bhakty-anug­hÅtair bandhÃn mucyata ity uktam / tatra bandha-hetu÷ pÆrva-pÆrva-sattvÃ3di-guïa-maya-sukhÃ3di-saÇga iti cÃ7bhihitam, "kÃraïaæ guïa-saÇgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu" iti / athe7dÃnÅæ guïÃnÃæ bandha-hetutÃ-prakÃra÷, guïa-nivartana-prakÃraÓ co7cyate / ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- paraæ bhÆya÷ pravak«yÃmi j¤ÃnÃnÃæ j¤Ãnam uttamam | yaj j¤Ãtvà munaya÷ sarve parÃæ siddhim ito gatÃ÷ || BhG_14.1 || param pÆrvo1ktÃd anyat prak­ti-puru«Ã1ntargatam eva sattvÃ3di-guïa-vi«ayaæ j¤Ãnaæ bhÆya÷ pravak«yÃmi / tac ca j¤Ãnaæ sarve«Ãæ prak­ti-puru«a-vi«aya-j¤ÃnÃnÃm uttamam / yaj j¤Ãnaæ j¤Ãtvà sarve munayas tan manana-ÓÅlÃ÷ ita÷ saæsÃra-bandhÃt parÃæ siddhiæ gatÃ÷ parÃæ pariÓuddhÃ3tma-sva-rÆpa-prÃpti-rÆpÃæ siddhim avÃptÃ÷ // BhGR_14.1 // punar api taj j¤Ãnaæ phalena viÓina«Âi --- idaæ j¤Ãnam upÃÓritya mama sÃdharmyam ÃgatÃ÷ | sarge 'pi no7pajÃyante pralaye na vyathanti ca || BhG_14.2 || idam vak«yamÃïaæ j¤Ãnam upaÓritya mama sÃdharmyam ÃgatÃ÷ mat-sÃmyaæ prÃptÃ÷, sarge 'pi no7pajÃyante --- na s­ji-karmatÃæ bhajante; pralaye na vyathanti ca --- na ca saæh­ti-karmatÃm // BhGR_14.2 // atha prÃk­tÃnÃæ guïÃnÃæ bandha-hetutÃ-prakÃraæ vaktuæ sarvasya bhÆta-jÃtasya prak­ti-puru«a-saæsarga-jatvaæ "yÃvat saæjÃyate ki¤cit" ity aneno7ktaæ bhagavatà svenai7va k­tam ity Ãha --- mama yonir mahad-brahma tasmin garbhaæ dadhÃmy aham | saæbhavas sarva-bhÆtÃnÃæ tato bhavati bhÃrata || BhG_14.3 || k­tsnasya jagato yoni-bhÆtaæ mama mahad-brahma yat, tasmin garbhaæ dadhÃmy aham; "bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano buddhir eva ca / ahaÇkÃra itÅ7yaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà // apare9yam" iti nirdi«Âà acetana-prak­ti÷ mahad-ahaÇkÃrÃ3di-vikÃrÃïÃæ kÃraïatayà mahad-brahme7ty ucyate / ÓrutÃv api kvacit prak­tir api brahme7ti nirdiÓyate, "yas sarva-j¤as sarva-vid yasya j¤Ãna-mayaæ tapa÷ / tasmÃd etad brahma nÃma rÆpam annaæ ca jÃyate" iti; "itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm / jÅva-bhÆtÃm" iti cetana-pu¤ja-rÆpà yà parà prak­tir nirdi«ÂÃ, se9ha sakala-prÃïi-bÅjatayà garbha-Óabdeno7cyate / tasmin acetane yoni-bhÆte mahati brahmaïi cetana-pu¤ja-rÆpaæ garbhaæ dadhÃmi; acetana-prak­tyà bhoga-k«etra-bhÆtayà bhokt­-varga-pu¤ja-bhÆtÃæ cetana-prak­tiæ saæyojayÃmÅ7ty-artha÷ / tata÷ tasmÃt prak­ti-dvaya-saæyogÃn mat-saækalpa-k­tÃt sarva-bhÆtÃnÃæ brahmÃ4di-stamba-paryantÃnÃæ saæbhavo bhavati // BhGR_14.3 // kÃryÃ1vastho 'pi cid-acit-prak­ti-saæsargo mayai9va k­ta ity Ãha --- sarva-yoni«u kaunteya mÆrtaya÷ saæbhavanti yÃ÷ | tÃsÃæ brahma mahad yonir ahaæ bÅja-prada÷ pità || BhG_14.4 || sarvÃsu deva-gandharva-yak«a-rÃk«asa-manu«ya-paÓu-m­ga-pak«i-sarÅs­pÃ3di«u yoni«u tat-tan-mÆrtayo yÃ÷ saæbhavanti jÃyante, tÃsÃæ brahma mahad yoni÷ kÃraïam; mayà saæyojita-cetana-vargà mahad-Ãdi-viÓe«Ã1ntÃ1vasthà prak­ti÷ kÃraïam ity-artha÷ / ahaæ bÅja-prada÷ pità --- tatra tatra ca tat-tat-karmÃ1nuguïyena cetana-vargasya saæyojakaÓ cÃ7ham ity-artha÷ // BhGR_14.4 // evaæ sargÃ3dau prÃcÅna-karma-vaÓÃd acit-saæsargeïa devÃ3di-yoni«u jÃtÃnÃæ puna÷ punar devÃ3di-bhÃvena janma-hetum Ãha --- sattvaæ rajas tama iti guïÃ÷ prak­ti-saæbhavÃ÷ | nibadhnanti mahÃ-bÃho dehe dehinam avyayam || BhG_14.5 || sattva-rajas-tamÃæsi trayo guïÃ÷ prak­te÷ sva-rÆpÃ1nubandhina÷ sva-bhÃva-viÓe«Ã÷ prakÃÓÃ3di-kÃryai1ka-nirÆpaïÅyÃ÷ prak­ty-avasthÃyÃm anudbhÆtÃ÷ tad-vikÃre«u mahad-Ãdi«u udbhÆtÃ÷ mahad-Ãdi-viÓe«Ã1ntair Ãrabdha-deva-manu«yÃ3di-deha-saæbandhinam enaæ dehinam, avyayam svato guïa-saæbandhÃ1narhaæ dehe vartamÃnaæ nibadhnanti, dehe vartamÃnatvo1pÃdhinà nibadhnantÅ7ty-artha÷ // BhGR_14.5 // sattva-rajas-tamasÃm ÃkÃraæ bandhana-prakÃraæ cÃ8ha --- tatra sattvaæ nirmalatvÃt prakÃÓakam anÃmayam | sukha-saÇgena badhnÃti j¤Ãna-saÇgena cÃ7nagha || BhG_14.6 || tatra sattva-rajas-tamas tu sattvasya sva-rÆpam Åd­Óam nirmalatvÃt prakÃÓakam; prakÃÓa-sukhÃ3varaïa-sva-bhÃva-rahitatà nirmalatvam; prakÃÓa-sukha-jananai1kÃ1nta-sva-bhÃvatayà prakÃÓa-sukha-hetu-bhÆtam ity-artha÷ / prakÃÓa÷ vastu-yÃthÃtmyÃ1vabodha÷ / anÃmayam ÃmayÃ3khyaæ kÃryaæ na vidyata ity anÃmayam; arogatÃ-hetur ity-artha÷ / e«a sattvÃ3khyo guïo dehinam enaæ sukha-saÇgena j¤Ãna-saÇgena ca badhnÃti puru«asya sukha-saÇgaæ j¤Ãna-saÇgaæ ca janayatÅ7ty-artha÷/ j¤Ãna-sukhayos saÇge hi jÃte tat-sÃdhane«u laukika-vaidike«u pravartate; tataÓ ca tat-phalÃ1nubhava-sÃdhana-bhÆtÃsu yoni«u jÃyata iti sattvaæ sukha-j¤Ãna-saÇga-dvÃreïa puru«aæ badhnÃti / j¤Ãna-sukha-jananaæ punar api tayos saÇga-jananaæ ca sattvam ity uktaæ bhavati // BhGR_14.6 // rajo rÃgÃ3tmakaæ viddhi t­«ïÃ-saÇga-samudbhavam | tan nibadhnÃti kaunteya karma-saÇgena dehinam || BhG_14.7 || rajo rÃgÃ3tmakam rÃga-hetu-bhÆtam / rÃga÷ yo«it-puru«ayor anyÃ1nya-sp­hà / t­ïÃ-saÇga-samudbhavam t­«ïÃ-saÇgayor udbhava-sthÃnam --- t­«ïÃ-saÇga-hetu-bhÆtam ity-artha÷ / t­«ïà ÓabdÃ3di-sarva-vi«aya-sp­hÃ; saÇga÷ putra-mitrÃ3di«u saæbandhi«u saæÓle«a-sp­hà / tad raja÷ dehinaæ karmasu kriyÃsu sp­hÃ-janana-dvÃreïa nibadhnÃti; kriyÃsu hi sp­hayà yÃ÷ kriyà Ãrabhate dehÅ, tÃÓ ca puïya-pÃpa-rÆpà iti tat-phalÃ1nubhava-sÃdhana-bhÆtÃsu yoni«u janma-hetavo bhavanti / ata÷ karma-saÇga-dvÃreïa rajo dehinaæ nibadhnÃti / tad evaæ rajo rÃga-t­«ïÃ-saÇga-hetu÷ karma-saÇga-hetuÓ ce7ty uktaæ bhavati // BhGR_14.7 // tamas tv aj¤Ãna-jaæ viddhi mohanaæ sarva-dehinÃm | pramÃdÃ3lasya-nidrÃbhis tan nibadhnÃti bhÃrata || BhG_14.8 || j¤ÃnÃd anyad iha aj¤Ãnam abhipretam / j¤Ãnaæ vastu-yathÃtmyÃ1vabodha÷; tasmÃd anyat tad-viparyaya-j¤Ãnam / tamas tu vastu-yÃthÃtmya-viaparÅta-vi«aya-j¤Ãna-jam / mohanaæ sarva-dehinÃm / moho viparyaya-j¤Ãnam; viparyaya-j¤Ãna-hetur ity-artha÷ / tat tama÷ pramÃdÃ3lasya-nidrÃ-hetutayà tad-dvÃreïa dehinaæ nibadhnÃti / pramÃda÷ kartavyÃt karmaïo 'nyatra prav­tti-hetu-bhÆtam anavadhÃnam / Ãlasyam karmasv anÃrambha-sva-bhÃva÷; stabdhate9ti yÃvat / puru«asye7ndriya-pravartana-ÓrÃntyà sarve1ndriya-pravartano1paratir nidrÃ; tatra bÃhye1ndriya-pravartano1parama÷ svapna÷; manaso 'py uparati÷ su«upti÷ // BhGR_14.8 // sattvÃ3dÅnÃæ bandha-dvÃra-bhÆte«u pradhÃnÃny Ãha --- sattvaæ sukhe sa¤jayati raja÷ karmaïi bhÃrata | j¤Ãnam Ãv­tya tu tama÷ pramÃde sa¤jayaty uta || BhG_14.9 || sattvaæ sukha-saÇga-pradhÃnam; raja÷ karma-saÇga-pradhÃnam; tamas tu vastu-yÃthÃtmya-j¤Ãnam Ãv­tya viparÅta-j¤Ãna-hetutayà kartavya-viparÅta-prav­tti-saÇga-pradhÃnam // BhGR_14.9 // dehÃ3kÃra-pariïatÃyÃ÷ prak­te÷ sva-rÆpÃ1nubandhina÷ sattvÃ3dayo guïÃ÷; te ca sva-rÆpÃ1nubandhitvena sarvadà sarve vartante iti paras-para-viruddhaæ kÃryaæ kathaæ janayantÅ7ty atra Ãha --- rajas tamaÓ cÃ7bhibhÆya sattvaæ bhavati bhÃrata | raja÷ sattvaæ tamaÓ cai7va tama÷ sattvaæ rajas tathà || BhG_14.10 || yady api sattvÃ3dyas traya÷ prak­ti-saæs­«ÂÃ3tma-sva-rÆpÃ1nubandhina÷, tathÃ9pi prÃcÅna-karma-vaÓÃd dehÃ7py Ãyana-bhÆtÃ3hÃra-vai«amyÃc ca sattvÃ3daya÷ paras-para-samudbhavÃ1bhibhava-rÆpeïa vartante / rajas-tamasÅ kadÃcid abhibhÆya sattvam udriktaæ vartate; tathà tamas-sattve abhibhÆya raja÷ kadÃcit; kadÃcic ca rajas-sattve abhibhÆya tama÷ // BhGR_14.10 // tac ca kÃryo1palabhyai7vÃ7vagacched ity Ãha --- sarva-dvÃre«u dehe 'smin prakÃÓa upajÃyate / j¤Ãnaæ yadà tadà vidyÃd viv­ddhaæ sattvam ity uta || BhG%_14.11/ sarve«u cak«ur-Ãdi«u j¤Ãna-dvÃre«u yadà vastu-yÃthÃtmya-prakÃÓe j¤Ãnam upajÃyate, tadà tasmin dehe sattvaæ prav­ddham iti vidyÃt // BhGR_14.11 // lobha÷ prav­ttir Ãrambha÷ karmaïÃm aÓama÷ sp­hà / rajasy etÃni jÃyante viv­ddhe bharata-r«abha // BhGR_14.12 // lobha÷ svakÅya-dravyasyÃ7tyÃga-ÓÅlatÃ; prav­tti÷ prayojanam anuddiÓyÃ7pi calana-sva-bhÃvÃtÃ; Ãrambha÷ karmaïÃm --- phala-sÃdhana-bhÆtÃnÃæ karmaïÃm Ãrambha÷; aÓama÷ indriyÃ1nurati÷; sp­hà --- vi«aye1cchà / etÃni rajasi prav­ddhe jÃyante / yadà lobhÃ3dayo vartante, tadà raja÷ prav­ddham iti vidyÃd ity-artha÷ // BhGR_14.12 // aprakÃÓo 'prav­ttiÓ ca pramÃdo moha eva ca / tamasy etÃni jÃyante viv­ddhe kuru-nandana // BhGR_14.13 // aprakÃÓa÷ j¤ÃnÃ1nudaya÷; aprav­ttiÓ ca stabdhatÃ; pramÃda÷ akÃrya-prav­tti-phalam anavadhÃnam; moha÷ viparÅta-j¤Ãnam / etÃni tamasi prav­ddhe jÃyante / etais tama÷ prav­ddham iti vidyÃt // BhGR_14.13 // yadà sattve prav­ddhe tu pralayaæ yÃti deha-bh­t / tado9ttama-vidÃæ lokÃn amalÃn pratipadyate // BhGR_14.14 // yadà sattvaæ prav­ddhaæ tadÃ, sattve prav­ddhe deha-bh­t pralayaæ maraïaæ yÃti cet, uttama-vidÃm uttama-tattva-vidÃm Ãtma-yÃthÃtmya-vidÃm lokÃn samÆhÃn amalÃn mala-rahitÃn --- aj¤Ãna-rahitÃn, pratipadyate prÃpnoti / sattve prav­ddhe tu m­ta÷ Ãtma-vidÃæ kule«u janitvà Ãtma-yÃthÃtmya-j¤Ãna-sÃdhane«u puïya-karmasv adhikarotÅ7ty uktaæ bhavati // BhGR_14.14 // rajasi pralayaæ gatvà karma-saÇgi«u jÃyate / rajasi prav­ddhe maraïaæ prÃpya phalÃ1rthaæ karma kurvatÃæ kule«u jÃyate; tatra janitvà svargÃ3di-phala-sÃdhana-karmasv adhikarotÅ7ty-artha÷ // tathà pralÅnas tamasi mƬha-yoni«u jÃyate // BhGR_14.15 // tathà tamasi prav­ddhe m­tà mƬha-yoni«u Óva-sÆkarÃ3di-yoni«u jÃyate / sakala-puru«Ã1rthÃ3rambhÃ1narho jÃyata ity-artha÷ // BhGR_14.15 // karmaïa÷ suk­tasyÃ8hu÷ sÃttvikaæ nirmalaæ phalam / rajasas tu phalaæ du÷kham aj¤Ãnaæ tamasa÷ phalam // BhGR_14.16 // evaæ sattva-prav­ddhau maraïam upagamyÃ8tma-vidÃæ kule jÃtenÃ7nu«Âhitasya suk­tasya phalÃ1bhisandhi-rahitasya mad-ÃrÃdhana-rÆpasya karmaïa÷ phalaæ punar api tato 'dhika-sattva-janitaæ nirmalaæ du÷kha-gandha-rahitaæ bhavatÅ7ty Ãhu÷ sattva-guïa-pariïÃma-vida÷ / antya-kÃla-prav­ddhasya rajasas tu phalaæ phala-sÃdhana-karma-saÇgi-kula-janma-phalÃ1bhisandhi-pÆrvaka-karmÃ3rambha-tat-phalÃ1nubhava-punar-janma-rajo-v­ddhi-phalÃ1bhisandhi-pÆrvaka karmÃ3rambha-paramparÃ-rÆpaæ sÃæsÃrika-du÷kha-prÃyam eve7ty Ãhu÷ tad-guïa-yÃthÃtmya-vida÷ / aj¤Ãnaæ tamasa÷ phalam --- evam antya-kÃla-prav­ddhasya tamasa÷ phalam aj¤Ãna-paramparÃ-rÆpam // BhGR_14.16 // tad adhika-sattvÃ3di-janitaæ nirmalÃ3di-phalaæ kim ity atrÃ8ha --- sattvÃt saæjÃyate j¤Ãnaæ rajaso lobha eva ca / pramÃda-mohau tamaso bhavato 'j¤Ãnam eva ca // BhGR_14.17 // evaæ paramparayà jÃtÃd adhika-sattvÃd Ãtma-yÃthÃtmyÃ1parok«ya-rÆpaæ j¤Ãnaæ jÃyate / tathà prav­ddhÃd rajasa÷ svargÃ3di-phala-lobho jÃyate / tathà prav­ddhÃc ca tamasa÷ pramÃda÷ anavadhÃna-nimittà asat-karmaïi prav­tti÷; tataÓ ca moha÷ viparÅta-j¤Ãnam; tataÓ cÃ7dhikataraæ tama÷; tataÓ cÃ7j¤Ãnam --- j¤ÃnÃ1bhÃva÷ // BhGR_14.17 // Ærdhvaæ gacchanti sattva-sthà madhye ti«Âhanti rÃjasÃ÷ / jaghanya-guïa-v­tti-sthà adho gacchanti tÃmasÃ÷ // BhGR_14.18 // evam uktena prakÃreïa sattva-sthà Ærdhvaæ gacchanti --- krameïa saæsÃra-bandhÃn mok«aæ gacchanti / rajasa÷ svargÃ3di-phala-lobha-karatvÃd rÃjasÃ÷ phala-sÃdhana-bhutaæ karmÃ1nu«ÂhÃya tat-phalam anubhÆya punar api janitvà tad eva karmÃ1nuti«ÂhantÅ7ti madhye ti«Âhanti / punar-Ãv­tti-rÆpatayà du÷kha-prÃyam eva tat / tÃmasÃs tu jaghanya-guïa-v­tti-sthà uttaro1ttara-nik­«Âa-tamo-guïa-v­tti«u sthità adho gacchanti --- antyatvam, tatas tiryaktvam, tata÷ krimi-kÅÂÃ3di-janma, sthÃvaratvam, tato 'pi gulma-latÃtvam, tataÓ ca ÓilÃ-këÂha-lo«Âa-t­ïÃ3ditvaæ gacchantÅ7ty-artha÷ // BhGR_14.18 // ÃhÃra-viÓe«ai÷ phalÃ1bhisandhi-rahita-suk­ta-viÓe«aiÓ ca paramparayà pravardhita-sattvÃnÃæ guïÃ1tyaya-dvÃreïa Ærdhva-gamana-prakÃram Ãha --- nÃ7nyaæ guïebhya÷ kartÃraæ yadà dra«ÂÃ9nupaÓyati / guïebhyaÓ ca paraæ vetti mad-bhÃvaæ so 'dhigacchati // BhGR_14.19 // evaæ sÃttvikÃ3hÃra-sevayà phalÃ1bhisandhi-rahita-bhagavad-ÃrÃdhana-rÆpa-karmÃ1nu«ÂhÃnaiÓ ca rajas-tamasÅ sarvÃ3tmanÃ9bhibhÆya utk­«Âa-sattva-ni«Âho yadÃ9yaæ guïebhyo 'nyaæ kartÃraæ nÃ7nupaÓyati --- guïà eva svÃ1nuguïa-prav­tti«u kartÃra iti paÓyati; guïebhyaÓ ca paraæ vetti kart­bhyo guïebhyaÓ ca param anyam ÃtmÃnam akartÃraæ vetti --- sa mad-bhÃvam adhigacchati mama yo bhÃvas tam adhigacchati / etad uktaæ bhavati --- "Ãtmana÷ svata÷ pariÓuddha-sva-bhÃvasya pÆrva-pÆrva-karma-mÆla-guïa-saÇga-nimittaæ vividha-karmasu kart­tvam; Ãtmà svatas tv akartà aparicchinna-j¤Ãnai1kÃ3kÃra÷" ity evam ÃtmÃnaæ yadà paÓyati, tadà mad-bhÃvam adhigacchatÅ7ti // BhGR_14.19 // kart­bhyo guïebhyo 'nyam akartÃram ÃtmÃnaæ paÓyan bhagavad-bhÃvam adhigacchatÅ7ty uktam; sa bhagavad-bhÃva÷ kÅd­Óa ity ata Ãha --- guïÃn etÃn atÅtya trÅn dehÅ deha-samudbhavÃn / janma-m­tyu-jarÃ-du÷khair vimukto 'm­tam aÓnute // BhGR_14.20 // ayaæ dehÅ deha-samudbhavÃn dehÃ3kÃra-pariïata-prak­ti-samudbhavÃn etÃn sattvÃ3dÅn trÅn guïÃn atÅtya tebhyo 'nyaæ j¤Ãnai1kÃ3kÃram ÃtmÃnaæ paÓyan janma-m­tyu-jarÃ-duhkhair vimukta÷ am­tam ÃtmÃnam anubhavati / e«a mad-bhÃva ity-artha÷ // BhGR_14.20 // atha guïÃ1tÅtasya sva-rÆpa-sÆcanÃ3cÃra-prakÃraæ guïÃ1tyaya-hetuæ ca p­cchan arjuna uvÃca --- arjuna uvÃca --- kair liÇgais tri-guïÃn etÃn atÅto bhavati prabho / kim ÃcÃra÷ kathaæ cai7tÃæs trÅn guïÃn ativartate // BhGR_14.21 // sattvÃ3dÅn trÅn guïÃn etÃn atÅta÷ kair liÇgai÷ kair lak«aïai÷ upalak«ito bhavati? kim ÃcÃra÷ kenÃ8cÃreïa yukto 'sau? asya sva-rÆpÃ1vagati-liÇga-bhÆtÃ3cÃra÷ kÅd­Óa ity-artha÷ / kathaæ cai7tÃn keno7pÃyena sattvÃ3dÅæs trÅn guïÃn ativartate? // BhGR_14.21 // ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- prakÃÓaæ ca prav­ttiæ ca moham eva ca pÃï¬ava / na dve«Âi saæprav­ttÃni na niv­ttÃni kÃÇk«ati // BhGR_14.22 // Ãtma-vyatirikte«u vastv-ani«Âe«u saæprav­ttÃni sattva-rajas-tamasÃæ kÃryÃïi prakÃÓa-prav­tti-mohÃ3khyÃni yo na dve«Âi, tathà Ãtma-vyatirikte«v i«Âe«u vastu«u tÃny eva niv­ttÃni na kÃÇk«ati // BhGR_14.22 // udÃsÅnavad ÃsÅno guïair yo na vicÃlyate / guïà vartanta ity eva yo 'vati«Âhati ne7Çgate // BhGR_14.23 // udÃsÅnavad ÃsÅna÷ guïa-vyatiriktÃ3tmÃ1valokana-t­ptyà anyatro7dÃsÅnavad ÃsÅna÷, guïair dve«Ã3kÃÇk«Ã-dvÃreïe yo na vicÃlyate --- guïÃ÷ sve«u kÃrye«u prakÃÓÃ3di«u vartanta ity anusandhÃya yas tÆ7«ïÅm avati«Âhate / ne7Çgate na guïa-kÃryÃ1nuguïaæ ce«Âate // BhGR_14.23 // sama-du÷kha-sukha÷ sva-stha÷ sama-lo«ÂÃ1Óma-käcana÷ / tulya-priyÃ1priyo dhÅras tulya-nindÃ4tma-saæstuti÷ // BhGR_14.24 // mÃnÃ1vamÃnayos tulyas tulyo mitrÃ1ri-pak«ayo÷ / sarvÃ3rambha-parityÃgÅ guïÃ1tÅta÷ sa ucyate // BhGR_14.25 // sama-du÷kha-sukha÷ sukha-du÷khayos sama-citta÷, sva-stha÷ svasmin sthita÷ / svÃ3tmai1ka-priyatvena tad-vyatirikta-putrÃ3di-janma-maraïÃ3di-sukha-du÷khayos sama-citta ity-artha÷ / tata eva sama-lo«ÂÃ1Óma-käcana÷ / tata eva tulya-priyÃ1priya÷ tulya-priyÃ1priya-vi«aya÷ / dhÅra÷ prak­ty-Ãtma-viveka-kuÓala÷ / tata eva tulya-nindÃ4tma-saæstuti÷ Ãtmani manu«yÃ3dy-abhimÃna-k­ta-guïÃ1guïa-nimitta-stuti-nindayo÷ svÃ1saæbandhÃ1nusandhÃnena tulya-citta÷ / tat-prayukta-mÃnÃ1vamÃnayo÷ tat-prayukta-mitrÃ1ri-pak«ayor api sva-saæbandhÃ1bhÃvÃd eva tulya-citta÷ / tathà dehitva-prayukta-sarvÃ3rambha-parityÃgÅ / ya evaæ-bhÆta÷, sa guïÃ1tÅta ucyate // BhGR_14.24,25 // athai7vaæ-rÆpa-guïÃ1tyaye pradhÃna-hetum Ãha --- mÃæ ca yo 'vyabhicÃreïa bhakti-yogena sevate / sa guïÃn samatÅtyai7tÃn brahma-bhÆyÃya kalpate // BhGR_14.26 // "nÃ7nyaæ guïebhya÷ kartÃram" ity-Ãdino9ktena prak­ty-Ãtma-vivekÃ1nusandhÃna-mÃtreïa na guïÃ1tyaya÷ saæpatsyate; tasyÃ7nÃdi-kÃla-prav­tti-viparÅta-vÃsanÃ-bÃdhyatva-saæbhavÃt / mÃm satya-saÇkalpaæ parama-kÃruïikam ÃÓrita-vÃtsalya-jaladhim, avyabhicÃrena aikÃntya-viÓi«Âena bhakti-yogena ca ya÷ sevate, sa etÃn sattvÃ3dÅn guïÃn duratyayÃn atÅtya brahma-bhÆyÃya brahmatvÃya kalpate; brahma-bhÃva-yogyo bhavati / yathÃ2vasthitam ÃtmÃnam am­tam avyayaæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_14.26 // brahmaïo hi prati«ÂhÃ9ham am­tasyÃ7vyayasya ca / ÓÃÓvatasya ca dharmasya sukhasyai7kÃntikasya ca // BhGR_14.27 // hi-Óabdo hetau; yasmÃd aham avyabhicÃri-bhakti-yogena sevito 'm­tasyÃ7vyayasya ca brahmaïa÷ prati«ÂhÃ, tathà ÓÃÓvatasya ca dharmasya atiÓayita-nityÃ1iÓvaryasya; eikÃntikasya ca sukhasya "vÃsu-deva÷ sarvam" ity-Ãdinà nirdi«Âasya j¤Ãnina÷ prÃpyasya sukhasye7ty-artha÷ / yady api ÓÃÓvata-dharma-Óabda÷ prÃpaka-vacana÷, tathÃ9pi pÆrvo1ttarayo÷ prÃpya-rÆpatvena tat-sÃhacaryÃ3dayam api prÃpya-lak«aka÷ / etad uktaæ bhavati --- pÆrvatra "daivÅ hy e«Ã guïa-mayÅ mama mÃyà duratyayà / mÃm eva ye prapadyante" ity Ãrabhya guïÃ1tyayasya tat-pÆrvakÃ1k«arair bhagavat-prÃptÅnÃæ ca bhagavat-prapatty-eko1pÃyatÃyÃ÷ pratipÃditatvÃd ekÃ1nta-bhagavat-prapatty-eko1pÃyo guïÃ1tyaya÷ tat-pÆrvaka-brahma-bhÃvaÓ ce7ti // BhGR_14.27 // ******************** ADHYAYA 15 ******************** k«etrÃ1dhyÃye k«etra-k«etra-j¤a-bhÆtayo÷ prak­ti-puru«ayo÷ sva-rÆpaæ viÓodhya viÓuddhasyÃ7paricchinna-j¤Ãnai1kÃ3kÃrasyai7va puru«asya prÃk­ta-guïa-saÇga-pravÃha-nimitto devÃ3dy-ÃkÃra-pariïata-prak­ti-saæbandho 'nÃdir ity uktam / anantare cÃ7dhyÃye puru«asya kÃrya-kÃraïo1bhayÃ1vastha-prak­ti-saæbandho guïa-saÇga-mÆlo bhagavatai9va k­ta ity uktvà guïa-saÇga-prakÃraæ sa-vistaraæ pratipÃdya guïa-saÇga-niv­tti-pÆrvakÃ3tma-yÃthÃtmyÃ1vÃptiÓ ca bhagavad-bhakti-mÆle9ty uktam / idÃnÅæ bhajanÅyasya bhagavata÷ k«arÃ1k«arÃ3tmaka-baddha-mukta-vibhÆtimattÃm, vibhÆti-bhÆtÃt k«arÃ1k«ara-puru«a-dvayÃn nikhila-heya-pratyanÅka-kalyÃïai1ktÃnatayà atyanto1tkar«eïa visajÃtÅyasya bhagavata÷ puru«o1ttamatvaæ ca vaktum Ãrabhate / tatra tÃvad asaÇga-rÆpa-Óastra-cchinna-bandhÃm ak«arÃ3khya-vibhÆtiæ vaktuæ chedya-rÆpa-bandhÃ3kÃreïa vitatam acit-pariïÃma-viÓe«am aÓvattha-v­k«Ã3kÃram kalpayan --- ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- Ærdhva-mÆlam adhaÓ-ÓÃkham aÓvatthaæ prÃhur avyayam | chandÃæsi yasya parïÃni yas taæ veda sa veda-vit || BhG_15.1 || yaæ saæsÃrÃ3khyam aÓvatham Ærdhva-mÆlam adhaÓ ÓÃkham avyayaæ prÃhu÷ Órutaya÷, "Ærdhva-mÆlo 'vÃk-chÃkha e«o 'Óvatthas sanÃtana÷", "Ærdhva-mÆlam avÃk-chÃkhaæ v­k«aæ yo veda saæprti" ity-ÃdyÃ÷ / sapta-loko1pari-nivi«Âa-catur-mukhÃ3ditvena tasyo8rdhva-mÆlatvam / p­thivÅ-nivÃsi-sakala-nara-paÓu-m­ga-krimi-kÅÂa-pataÇga-sthÃvarÃ1ntatayà adhaÓ ÓÃkhatvam / asaÇga-hetu-bhÆtÃd a samyagj¤ano1dayÃt pravÃha-rÆpeïÃ7cchedyatvenÃ7vyayatvam / yasya cÃ7Óvatthasya chandÃæsi parïÃny Ãhu÷ / chandÃæsi --- Órutaya÷, "vÃyavyaæ Óvetam Ãlabheta bhÆti-kÃma÷", "aindrÃgnam ekÃdaÓa kapÃlaæ nirvapet prajÃ-kÃma÷" ity-Ãdi-Óruti-pratipÃditai÷ kÃmya-karmabhir vardhate 'yaæ saæsÃra-v­k«a iti chandÃæsy evÃ7sya parïÃni / parïair hi v­k«o vardhate / yas tam evaæ-bhÆtam aÓvatthaæ veda, sa veda-vit / vedo hi saæsÃra-v­k«a-cchedo1pÃyaæ vadati; chedya-v­k«a-sva-rÆpa-j¤Ãnaæ chedano1pÃya-j¤ano1payogÅ7ti veda-vid ity ucyate // BhGR_15.1 // adhaÓ co8rdhvaæ ca pras­tÃs tasya ÓÃkhà guïa-prav­ddhà vi«aya-pravÃlÃ÷ | tasya manu«yÃ3di-ÓÃkhasya v­k«asya tat-tat-karma-k­tà aparÃÓ ca adha÷ ÓÃkhÃ÷ punar api manu«ya-paÓv-Ãdi-rÆpeïa pras­tà bhavanti; Ærdhvaæ ca gandharva-yak«a-devÃ3di-rÆpeïa pras­tà bhavanti / tÃÓ ca guïa-prav­ddhÃ÷ guïai÷ sattvÃ3dibhi÷ prav­ddhÃ÷, vi«aya-pravÃlÃ÷ ÓabdÃ3di-vi«aya-pallavÃ÷ / katham ity atrÃ8ha --- adhaÓ ca mÆlÃny anusaætatÃni karmÃ1nubandhÅni manu«ya-loke || BhG_15.2 || brahma-loka-mÆlasyÃ7sya v­k«asya manu«yÃ1grasya, adho manu«ya-loke mÆlÃny anusantatÃni; tÃni ca karmÃ1nubandhÅni karmÃïy evÃ7nubandhÅni mÆlÃni adho manu«ya-loke ca bhavantÅ7ty-artha÷ / manu«yatvÃ1vasthÃyÃæ k­tair hi karmabhi÷ adho manu«ya-paÓv-Ãdaya÷, Ærdhvaæ ca devÃ3dayo bhavanti // BhGR_15.2 // na rÆpam asye7ha tatho9palabhyate nÃ7nto na cÃ8dir na ca saæprati«Âhà | asya v­k«asya catur-mukhÃ3ditveno8rdhva-mÆlatvam, tat-santÃna-paramparayà manu«yÃ1gratvenÃ7dhaÓ ÓÃkhatvam, manu«yatve k­tai÷ karmabhir mÆla-bhÆtai÷ punar apy adhaÓ co8rdhvaæ ca pras­ta-ÓÃkhatvam iti yathe9daæ rÆpaæ nirdi«Âam, na tathà saæsÃribhir upalabhyate / manu«yo 'haæ deva-dattasya putro yaj¤a-dattasya pità tad-anurÆpa-prigrahaÓ ce7ty etÃvan-mÃtram upalabhyate / tathà asya v­k«asya anta÷ vinÃÓo 'pi guïa-maya-bhoge«v asaÇga-k­ta iti no7palabhyate / tathà asya guïa-saÇga evÃ8dir iti no7palabhyate / tasya prati«Âhà ca anÃtmani ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpam aj¤Ãnam iti no7palabhyate; pratiti«Âhaty asminn+eve7ti hy aj¤Ãnam evÃ7sya prati«Âhà // BhGR_15.2 // aÓvattham enaæ su-virƬha-mÆlam asaÇga-Óastreïa d­¬hena chitvà || BhG_15.3 || tata÷ padaæ tat parimÃrgitavyam yasmin gatà na nivartanti bhÆya÷ | enam ukta-prakÃraæ suvirƬha-mÆlam su«Âhu vividhaæ rƬha-mÆlam aÓvatthaæ samyagj¤Ãna-mÆlena d­¬hena guïa-maya-bhogÃ1saægÃ3khyena Óastreïa chitvÃ, tata÷ vi«ayÃ1saægÃd dheto÷ tat padaæ parimÃrgitavyam anve«aïÅyam, yasmin gatà bhÆyo na nivartante // BhGR_15.3 // katham anÃdi-kÃla-prav­tto guïa-maya-bhoga-saæga÷ tan-mÆlaæ ca viparÅta-j¤Ãnaæ nivartata ity ata Ãha --- tam eva cÃ8dyaæ puru«aæ prapadyed yata÷ prav­tti÷ pras­tà purÃïÅ || BhG_15.4 || aj¤ÃnÃ3di-niv­ttaye tam eva ca Ãdyam k­tsnasyÃ8di-bhÆtam, "mayÃ9dhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃ1caram", "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate", "matta÷ parataraæ nÃ7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ity-Ãdi«Æ7ktam Ãdyaæ puru«am eva Óaraïaæ prapadyet tam eva Óaraïaæ prapadyeta / yata÷ yasmÃt k­tsnasya sra«Âur iyaæ guïa-maya-bhoga-saÇga-prav­tti÷, purÃïÅ purÃtanÅ pras­tà / uktaæ hi mayai9tat-pÆrvam eva, "daivÅ hy e«Ã guïa-mayÅ mam mÃyà dÆratyayà / mÃm eva ye prapadyante mÃyÃm etÃæ taranti te" iti / prapadyeyata÷ prav­ttir iti và pÃÂha÷; tam eva cÃ8dyaæ puru«aæ prpadya Óaraïam upagamya, iyata÷ aj¤Ãna-niv­tty-Ãde÷ k­stnasyai7tasya sÃdhana-bhÆtà prav­tti÷ purÃïÅ purÃtanÅ pra­tà / purÃtanÃnÃæ mumuk«ÆïÃæ prav­tti÷ purÃïÅ / purÃtanà hi mumuk«avo mÃm eva Óaraïam upagamya nirmukta-bandhÃs saæjÃtà ity-artha÷ // BhGR_15.4 // nirmÃna-mohà jita-saÇga-do«Ã adhyÃtma-nityà viniv­tta-kÃmÃ÷ | dvandvair vimuktÃs sukha-du÷kha-saæj¤air gacchanty amƬhÃ÷ padam avyayaæ tat || BhG_15.5 || evaæ mÃæ Óaraïam upagamya nirmÃna-mohÃ÷ nirgatÃ1nÃtmÃ3tmÃ1bhimÃna-rÆpa-mohÃ÷, jita-saÇga-do«Ã jita-guïa-maya-bhoga-saÇgÃ3khya-do«Ã÷ / adhyÃtma-nityÃ÷ Ãtmani yaj j¤Ãnaæ tad adhyÃtmam, Ãtma-j¤Ãna-niratÃ÷ / viniv­tta-kÃmÃ÷ viniv­tta-tad-itara-kÃmÃ÷ sukha-du÷kha-saj¤air dvandvaiÓ ca vimuktÃ÷, amƬhÃ÷ ÃtmÃ1nÃtma-sva-bhava-j¤Ã÷, tad avyayaæ padaæ gacchanti anavacchinna-j¤ÃnÃ1kÃram ÃtmÃnaæ yathÃ2vasthitaæ prÃpnuvanti; mÃæ Óaraïam upagatÃnÃæ mat-prasÃdÃ3der evai7tÃ÷ sarvÃ÷ prav­ttaya÷ suÓakÃ÷ siddhi-paryantà bhavantÅ7ty-artha÷ // BhGR_15.5 // na tad bhÃsayate sÆryo na ÓaÓÃ1Çko na pÃvaka÷ | yad gatvà na nivartante tad dhÃma paramaæ mama || BhG_15.6 || tad atma-jyotir na sÆryo bhÃsayate, na ÓaÓÃ1Çka÷, na pÃvakaÓ ca / j¤Ãnam eva hi sarvasya prakÃÓakam; bÃhyÃni tu jyotÅæ«i vi«aye1ndriya-saæbandha-virodhi-tamo-nirasana-dvÃreïo7pakÃrakÃïi / asya ca prakÃÓako yoga÷ / tad-virodhi cÃ7nÃdi-karma / tan-nivartanaæ co7ktaæ bhagavat-prapatti-mÆlam asaÇgÃ3di / yad gatvà punar na nivartante, tat paramaæ dhÃma paraæ jyoti÷ mama madÅyam; mad-vibhÆti-bhÆta÷ mamÃ7æÓa ity-artha÷ / ÃdityÃ3dÅnÃm api prakÃÓakatvena tasya paramatvam / ÃdityÃ3dÅni hi jyotÅæ«i na j¤Ãna-jyoti«a÷ prakÃÓakÃni; j¤Ãnam eva sarvasya prakÃÓakam // BhGR_15.6 // mamai7vÃ7æÓo jÅva-loke jÅva-bhÆta÷ sanÃtana÷ | mana«-«a«ÂhÃnÅ7ndriyÃïi prak­ti-sthitÃni kar«ati || BhG_15.7 || ittham ukta-sva-rÆpa÷ sanÃtano mamÃ7æÓa eva san kaÓcid anÃdi-karma-rÆpÃ1vidyÃ-ve«Âito jÅva-bhÆto jÅva-loke vartamÃno deva-manu«yÃ3di-prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-ÓarÅra-sthÃni mana«-«a«ÂhÃnÅ7ndriyÃïi kar«ati / kaÓcic ca pÆrvo1ktena mÃrgeïÃ7syà avidyÃyÃ÷ mukta÷ svena rÆpeïÃ7vati«Âhate / jÅva-bhÆtas tv atisaækucita-j¤ÃnÃ1iÓvarya÷ karma-labdha-prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-rÆpa-ÓarÅra-sthÃnÃm indriyÃïÃæ mana«-«a«ÂhÃnÃm ÅÓvara÷ tÃni karmÃ1nuguïam itas tata÷ kar«ati // BhGR_15.7 // ÓarÅraæ yad avÃpnoti yac cÃ7py utkrÃmatÅ8Óvara÷ | g­hÅtvai9tÃni saæyÃti vÃyur gandhÃn ivÃ8ÓayÃt || BhG_15.8 || yac ÓarÅram avÃpnoti, yamÃc charÅrÃd utkrÃmati, tatrÃ7yam indriyÃïÃm ÅÓvara÷ etÃni indriyÃïi bhÆta-sÆk«mais saha g­hÅtvà saæyÃti vÃyur gandhÃn ivÃ8ÓayÃt / yathà vÃyu÷ srak-candana-kastÆrikÃ3dy-ÃÓayÃt tat-sthÃnÃt sÆk«mÃ1vayavais saha gandhÃn g­hÅtvÃ9nyatra saæyÃti, tadvad ity-artha÷ // BhGR_15.8 // kÃni punas tÃnÅ7ndriyÃïÅ7ty atrÃ8ha --- Órotraæ cak«u÷ sparÓanaæ ca rasanaæ ghrÃïam eva ca | adhi«ÂhÃya manaÓ cÃ7yaæ vi«ayÃn upasevate || BhG_15.9 || etÃni mana«-«a«ÂhÃnÅ7ndriyÃïi adhi«ÂhÃya sva-sva-vi«aya-v­tty-anuguïÃni k­tvÃ, tÃn ÓabdÃ3dÅn vi«ayÃn upasevate upabhuÇkte // BhGR_15.9 // utkrÃmantaæ sthitaæ vÃ9pi bhu¤jÃnaæ và guïÃ1nvitam | vimƬhà nÃ7nupaÓyanti paÓyanti j¤Ãna-cak«u«a÷ || BhG_15.10 || evaæ guïÃ1nvitaæ sattvÃ3di-guïa-maya-prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-manu«yatvÃ3di-saæsthÃna-piï¬a-saæs­«Âam, piï¬a-viÓe«Ãd utkrÃmantaæ piï¬a-viÓe«e 'vathitaæ vÃ, guïa-mayÃn vi«ayÃn bhu¤jÃnaæ và kadÃcid api prak­ti-pariïÃma-viÓe«a-manu«yatvÃ3di-piï¬Ãd vilak«aïaæ j¤Ãnai1kÃ3kÃraæ vimƬhà nÃ7nupaÓyanti / vimƬhÃ÷ manu«yatvÃ3di-piï¬Ã3tmatvÃ1bhimÃnina÷ / j¤Ãna-cak«u«as tu piï¬Ã3tma-viveka-vi«aya-j¤Ãnavanta÷ sarvÃ1vastham apy enaæ viviktÃ3kÃram eva paÓyanti // BhGR_15.10 // yatanto yoginaÓ cai7naæ paÓyanty Ãtmany avasthitam | yatanto 'py ak­tÃ3tmÃno nai7naæ paÓyanty acetasa÷ || BhG_15.11 || mat-prapatti-pÆrvakaæ karma-yogÃ3di«u yatamÃnÃs tair nirmalÃ1nta÷karaïà yogino yogÃ3khyena cak«u«Ã Ãtmani ÓarÅre 'vasthitam api ÓarÅrÃd viviktaæ svena rÆpeïÃ7vasthitam enaæ paÓyanti / yatamÃnà apy ak­tÃ3tmÃna÷ mat-prapatti-virahiïa÷ tata evÃ7saæsk­ta-manasa÷, tata eva acetasa÷ ÃtmÃ1valokana-samartha-ceto-rahitÃ÷ nai7naæ paÓyanti // BhGR_15.11 // evaæ ravi-candrÃ1gnÅnÃm indriya-sannikar«a-virodhi-saætamasa-nirasana-mukhene7ndriyÃ1nugrÃhakatayà prakÃÓakÃnÃæ jyoti«matÃm api prakÃÓaka-j¤Ãna-jyotir Ãtmà muktÃ1vastho jÅvÃ1vasthaÓ ca bhagavad-vibhÆtir ity uktam, "tad dhÃma pramaæ mama", "mamai7vÃ7æÓo jÅva-loke jÅva-bhÆtas sanÃtana÷" iti / idÃnÅm acit-pariïÃma-viÓe«a-bhÆtam ÃdityÃ3dÅnÃæ jyoti«matÃæ jyotir api bhagavad vibhÆtir ity Ãha --- yad Ãditya-gataæ tejo jagad bhÃsayate 'khilam | yac candra-masi yac cÃ7gnau tat tejo viddhi mÃmakam || BhG_15.12 || akhilasya jagato bhÃsakam ete«Ãm ÃdityÃ3dÅnÃæ yat teja÷, tan madÅyaæ teja÷ tais tair ÃrÃdhitena mayà tebhyo dattam iti viddhi // BhGR_15.12 // p­thivyÃÓ ca bhÆta-dhÃriïyà dhÃrakatva-Óaktir madÅye9ty Ãha --- gÃm ÃviÓya ca bhÆtÃni dhÃrayÃmy aham ojasà // pu«ïÃmi cau7«adhÅ÷ sarvÃs somo bhÆtvà rasÃ3tmaka÷ || BhG%_15.13 || ahaæ p­thivÅm ÃviÓya sarvÃïi bhÆtÃni ojasà mamÃ7pratihata-sÃmarthyena dhÃrayÃmi / tathÃ9ham am­ta-rasa-mayas somo bhÆtvà sarvau1«adhÅ÷ pu«ïÃmi // BhGR_15.13 // ahaæ vaiÓvÃnaro bhÆtvà prÃïinÃæ deham ÃÓrita÷ / prÃïÃ1pÃna-samÃyukta÷ pacÃmy annaæ catur-vidham // BhGR_15.14 // ahaæ vaiÓvÃnaro jÃÂharÃ1nalo bhÆtvà sarve«Ãæ prÃïinÃæ deham ÃÓrita÷ tair bhuktaæ khÃdya-cÆ«ya-lehya-peyÃ3tmakaæ catur-vidham annaæ prÃïÃ1pÃna-v­tti-bheda-samÃyukta÷ pacÃmi // BhGR_15.14 // atra parama-puru«a-vibhÆti-bhÆtau soma-vaiÓvÃnarau ahaæ somo bhÆtvÃ, vaiÓvÃnaro bhÆtvà iti tat-sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdi«Âau / tayoÓ ca sarvasya bhÆta-jÃtasya ca parama-puru«a-sÃmÃnÃdhikaraïya-nirdeÓa-hetum Ãha --- sarvasya cÃ7haæ h­di sannivi«Âo matta÷ sm­ti-j¤Ãnam apohanaæ ca / vedaiÓ ca sarvair aham eva vedyo vedÃ1nta-k­d veda-vid eva cÃ7ham // BhGR_15.15 // tayo÷ soma-vaiÓvÃnarayo÷ sarvasya ca bhÆta-jÃtasya sakala-prav­tti-niv­tti-mÆla-j¤Ãno1daya-deÓe h­di sarvaæ mat-saækalpena niyacchan aham Ãtmatayà sannivi«Âa÷ / tathÃ0hu÷ Órutaya÷, "anta÷ pravi«ÂaÓ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃ3tmÃ", "ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan", "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro ..... yamayati", "padma-koÓa-pratÅkÃÓaæ h­dayaæ cÃ7py adho-mukham", "atha yad idam asmin brahma-pure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma" ity-ÃdyÃ÷ / sm­tayaÓ ca, "ÓÃstà vi«ïur aÓe«asya jagato yo jagan-maya÷", "praÓÃsitÃraæ sarve«Ãm aïÅyÃæsam aïÅyasÃm", "yamo vaivasvato rÃjà yas tavai7«a h­di sthita÷" ity-ÃdyÃ÷ / ato matta eva sarve«Ãæ sm­tir jÃyate / sm­ti÷ pÆrvÃ1nubhÆti-vi«ayam anubhava-saæskÃra-mÃtra-jaæ j¤Ãnam / j¤Ãnam indriya-liÇgÃ3gama-yoga-jo vastu-niÓcaya÷; so 'pi matta÷ / apohanaæ ca / apohanam --- j¤Ãna-niv­tti÷ / apohanam Æhanaæ vÃ; Æhanam Æha÷; Æho nÃma idaæ pramÃïam itthaæ pravartitum arhatÅ7ti pramÃïa-prav­tty-arhatÃ-vi«ayaæ sÃmagry-Ãdi-nirÆpaïa-janyaæ pramÃïÃ1nugrÃhakaæ j¤Ãnam; sa co8ho matta eva / vedaiÓ ca sarvair aham eva vedya÷ / ato 'gni-sÆrya-vÃyu-some1ndrÃ3dÅnÃæ mad-antaryÃmikatvena mad-ÃtmakatvÃt tat-pratipÃdana-parair api sarvair vedair aham eva vedya÷, deva-manu«yÃ3di-Óabdair jÅvÃ3tmai9va / vedÃ1nta-k­d vedÃnÃm --- "indraæ yajeta", "varuïaæ yajeta" ity evam ÃdÅnÃm anta÷ phalam; phale hi te sarve vedÃ÷ paryavasyanti; anta-k­t phala-k­t; vedo1dita-phalasya pradÃtà cÃ7ham eve7ty-artha÷ / tad uktaæ pÆrvam eva, "yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃ9rcitum icchati" ity Ãrabhya "labhate ca tata÷ kÃmÃn mayai9va vihitÃn hi tÃn" iti, "ahaæ hi sarva-yaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca" iti ca / veda-vid eva cÃ7ham --- veda-vic cÃ7ham eva / evaæ mad-abhidhÃyinaæ vedam aham eva veda; ito 'nyathà yo vedÃ1rthaæ brÆte na sa veda-vid ity abhiprÃya÷ // BhGR_15.15 // ato matta eva sarva-vedÃnÃæ sÃra-bhÆtam artham Ó­ïu --- dvÃv imau puru«au loke k«araÓ cÃ7k«ara eva ca / k«aras sarvÃïi bhÆtÃni kÆÂa-stho 'k«ara ucyate // BhGR_15.16 // k«araÓ cÃ7k«araÓ ce7ti dvÃv imau puru«au loke prathitau / tatra k«ara-Óabda-nirdi«Âa÷ puru«o jÅva-ÓabdÃ1bhilapanÅya-brahmÃ4di-stamba-paryanta-k«araïa-sva-bhÃvÃ1cit-saæs­«Âa-sarva-bhÆtÃni / atrÃ7cit-saæsarga-rÆpai1ko1pÃdhinà puru«a ity ekatva-nirdeÓa÷ / ak«ara-Óabda-nirdi«Âa÷ kÆÂa-stha÷ acit-saæsarga-viyukta÷ svena rÆpeïÃ7vasthito muktÃ3tmà / sa tv acit-saæsargÃ1bhavÃd acit-pariïÃma-viÓe«a-brahmÃ4di-dehÃ1sÃdhÃraïo na bhavatÅ7ti kÆÂa-stha ity ucyate / atrÃ7py ekatva-nirdeÓo 'cid-viyoga-rÆpai1ko1pÃdhinÃ9bhihita÷ / na hi ita÷ pÆrvam anÃdau kÃle mukta eka eva / yatho9ktam, "bahavo j¤Ãna-tapasà pÆtà mad-bhÃvam ÃgatÃ÷", "sarge 'pi no7pajÃyante pralaye na vyathanti ca" iti // BhGR_15.16 // uttama÷ puru«as tv anya÷ paramÃ3tme9ty udÃh­ta÷ / yo loka-trayam ÃviÓya bibharty avyaya ÅÓvara÷ // BhGR_15.17 // uttama÷ puru«as tu tÃbhyÃæ k«arÃ1k«ara-Óabda-nirdi«ÂÃbhyÃæ baddha-mukta-puru«ÃbhyÃm anya÷ arthÃ1ntara-bhÆta÷ paramÃ3tme9ty udÃh­ta÷ sarvÃsu Óruti«u / paramÃ3tme9ti nirdeÓÃd eva hy uttama÷ puru«o baddha-mukta-puru«ÃbhyÃæ arthÃ1ntara-bhÆta ity avagamyate / katham? yo loka-trayam ÃviÓya bibharti / lokyata iti loka÷; tat-trayaæ loka-trayam / acetanaæ tat-saæs­«ÂaÓ cetano muktaÓ ce7ti pramÃïÃ1vagamyam etat trayaæ ya Ãtmatayà ÃviÓya bibharti, sa tasmÃd vyÃpyÃd bhartavyÃc cÃ7rthÃ1ntara-bhÆta÷ / itaÓ co7ktÃl loka-trayÃd arthÃ1ntara-bhÆta÷; yata÷ so 'vyaya÷, ÅÓvaraÓ ca; avyaya-sva-bhÃvo hi vyaya-sva-bhÃvÃd acetanÃt tat-saæbandhena tad-anusÃriïaÓ ca cetanÃd acit-saæbandha-yogyatayà pÆrva-saæbandhino muktÃc cÃ7rthÃ1ntara-bhÆta eva / tathai9tasya loka-trayasye8Óvara÷, ÅÓitavyÃt tasmÃd arthÃ1ntara-bhÆta÷ // BhGR_15.17 // yasmÃt k«aram atÅto 'ham ak«arÃd api co7ttama÷ / ato 'smi loke vede ca prathita÷ puru«o1ttama÷ // BhGR_15.18 // yasmÃd evam uktai÷ sva-bhÃvai÷ k«araæ puru«am atÅto 'ham, ak«arÃn muktÃd apy uktair hetubhir utk­«Âatama÷, ato 'haæ loke vede ca puru«o1ttama iti prathito 'smi / vedÃ1rthÃ1valokanÃl loka iti sm­tir iho7cyate / Órutau sm­tau ce7ty artha÷ / Órutau tÃvat, "paraæ jyotir upasaæpadya svena rÆpeïÃ7bhini«padyate, sa uttama÷ puru«a÷" ity-Ãdau / sm­tav api, "aæÓÃ1vatÃraæ puru«o1ttamasya hy anÃdi-madhyÃ1ntam ajasya vi«ïo÷" ity-Ãdau // BhGR_15.18 // yo mÃm evam asaæmƬho jÃnÃti puru«o1ttamam / sa sarva-vid bhajati mÃæ sarva-bhÃvena bhÃrata // BhGR_15.19 // ya evam uktena prakÃreïa puru«o1ttamaæ mÃm asaæmƬho jÃnÃti k«arÃ1k«ara-puru«ÃbhyÃm, avyaya-sva-bhÃvatayà vyÃpana-bharaïÃ1iÓvaryÃ3di-yogena ca visajÃtÅyaæ jÃnÃti, sa sarva-vin mat-prÃpty-upÃyatayà yad veditavyaæ tat sarvaæ veda; bhajati mÃæ sarva-bhÃvena --- ye ca mat-prÃpty-upÃyatayà mad-bhajana-prakÃrà nirdi«ÂÃ÷ taiÓ ca sarvair bhajana-prakÃrair mÃæ bhajate / sarvair mad-vi«ayair vedanair mama yà prÅti÷, yà ca mama sarvair mad-vi«ayair bhajanai÷, ubhaya-vidhà sà prÅtir anena vedanena mama jÃyate // ity etat puru«o1ttamatva-vedanaæ pÆjayati --- iti guhyatamaæ ÓÃstram idam uktaæ mayÃ9nagha / etad buddhvà buddhimÃn syÃt k­ta-k­tyaÓ ca bhÃrata // BhGR_15.20 // itthaæ mama puru«o1ttamatva-pratipÃdanaæ sarve«Ãæ guhyÃnÃæ guhyatamam idaæ ÓÃstram, "tvam anaghatayà yogyatama÷" iti k­tvà mayà tavo7ktam / etad buddhvà buddhimÃæs syÃt k­ta-k­tyaÓ ca --- mÃæ prepsunà upÃdeyà yà buddhi÷ sà sarvà upÃttà syÃt: yac ca tena kartavyam, tat sarvaæ k­taæ syÃd ity-artha÷ / anena Ólokena, anantaro1ktaæ puru«o1ttama-vi«ayaæ j¤Ãnaæ ÓÃstra-janyam evai7tat sarvaæ karoti, na tat-sÃk«Ãt-kÃra-rÆpam ity ucyate // BhGR_15.20 // ******************** ADHYAYA 16 ******************** atÅtenÃ7dhyÃya-trayeïa prak­ti-puru«ayor viviktayo÷ saæs­«ÂayoÓ ca yÃthÃtmyaæ tat-saæsarga-viyogayoÓ ca guïa-saÇga-tad-viparyaya-hetutvam, sarva-prakÃreïÃ7vasthitayo÷ prak­ti-puru«ayor bhagavad-vibhÆtitvam, vibhÆtimato bhagavato vibhÆti-bhÆtÃd acid-vastunaÓ cid-vastunaÓ ca baddha-mukto1bhaya-rÆpÃd avyayatva-vyÃpana-bharaïa-svÃmyair arthÃ1ntaratayà puru«o1ttamatvena yÃthÃtmya¤ ca varïitam / anantaram, uktasya k­tsnasyÃ7rthasya sthemne ÓÃstra-vaÓyatÃæ vaktuæ ÓÃstra-vaÓya-tad-viparÅtayor devÃ1sura-sargayor vibhÃgaæ ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- abhayaæ sattva-saæÓuddhir j¤Ãna-yoga-vyavasthiti÷ | dÃnaæ damaÓ ca yaj¤aÓ ca svÃ1dhyÃyas tapa Ãrjavam || BhG_16.1 || ahiæsà satyam akrodhas tyÃga÷ ÓÃntir apaiÓunam | dayà bhÆte«v aloluptvaæ mÃrdavaæ hrÅr acÃpalam || BhG_16.2 || teja÷ k«amà dh­ti÷ Óaucam adroho nÃ7timÃnità | bhavanti saæpadaæ daivÅm abhi jÃtasya bhÃrata || BhG_16.3 || i«ÂÃ1ni«Âa-viyoga-saæyoga-rÆpasya du÷khasya hetu-darÓana-jaæ du÷khaæ bhayam, tan-niv­ttir abhayam / sattva-saæÓuddhi÷ sattvasyÃ7nta÷-karaïasya rajas-tamobhyÃm asp­«Âatvam / j¤Ãna-yoga-vyavasthiti÷ prak­ti-viyuktÃ3tma-sva-rÆpa-viveka-ni«Âhà / dÃnam nyÃyÃ1rjita-dhanasya pÃtre pratipÃdanam / dama÷ manaso vi«ayo1nmukhya-niv­tti-saæÓÅlanam / yaj¤a÷ phalÃ1bhisandhi-rahita-bhagavad-ÃrÃdhana-rÆpa-mahÃ-yaj¤Ã3dy-anu«ÂhÃnam / svÃ1dhyÃya÷ sa-vibhÆter bhagavatas tad-ÃrÃdhana-prakÃrasya ca pratipÃdaka÷ k­tsno veda ity-anusandhÃya vedÃ1bhyÃsa-ni«Âhà / tapa÷ k­cchra-cÃndrÃyaïa-dvÃdaÓy-upavÃsÃ3der bhagavat-prÅïana-karma-yogyatÃ4pÃdanasya karaïam / Ãrjavam mano-vÃk-kÃya-v­ttÅnÃm eka-ni«Âhatà pare«u / ahiæsà para-pŬÃ-varjanam / satyam yathÃ-d­«ÂÃ1rtha-gocara-bhÆta-hita-vÃkyam / akrodha÷ para-pŬÃ-phala-citta-vikÃra-rahitatvam / tyÃga÷ Ãtma-hita-pratyanÅka-parigraha-vimocanam / ÓÃnti÷ indriyÃïÃæ vi«aya-prÃvaïya-nirodha-saæÓÅlanam / apaiÓunam parÃ1nartha-kara-vÃkya-nivedanÃ1karaïam / dayà bhÆte«u --- sarva-bhÆte«u du÷khÃ1sahi«ïutvam / aloluptvam alolupatvam / alolutvam iti và pÃÂha÷; vi«aye«u nissp­hatvam ity-artha÷ / mÃrdavam akÃÂhinyam, sÃdhu-jana-saæÓle«Ã1rhate9ty-artha÷ / hrÅ÷ akÃrya-karaïe vrŬà / acÃpalam sp­haïÅya-vi«aya-sannidhau aca¤calatvam / teja÷ durjanair anabhibhavanÅyatvam / k«amà para-nimitta-pŬÃ2nubhave 'pi pare«u taæ prati citta-vikÃra-rahitatà / dh­ti÷ mahatyÃm apy Ãpadi k­tya-kartavyatÃ2vadhÃraïam / Óaucam bÃhyÃ1ntara-karaïÃnÃæ k­tya-yogyatà ÓÃstrÅyà / adroha÷ pare«v anuparodha÷; pare«u svacchanda-v­tti-nirodha-rahitatvam ity-artha÷ / nÃ7timÃnità --- asthÃne garvo 'timÃnitvam; tad-rahitatà / ete guïÃ÷ daivÅæ saæpadam abhijÃtasya bhavanti / deva-saæbandhinÅ saæpad daivÅ; devà bhagavad-Ãj¤Ã2nuv­tti-ÓÅlÃ÷; te«Ãæ saæpat / sà ca bhagavad-Ãj¤Ã2nuv­ttir eva / tÃm abhijÃtasya tÃm abhimukhÅ-k­tya jÃtasya, tÃæ nivartayituæ jÃtasya bhavantÅ7ty-artha÷ // BhGR_16.1_3 // dambho darpo 'timÃnaÓ ca krodha÷ pÃru«yam eva ca | aj¤Ãnaæ cÃ7bhijÃtasya pÃrtha sampadam asurÅm || BhG_16.4 || dambha÷ dhÃrmikatva-khyÃpanÃya dharmÃ1nu«ÂhÃnam / darpa÷ k­tyÃ1k­tyÃ1viveka-karo vi«ayÃ1nubhava-nimitto har«a÷ / atimÃnaÓ ca sva-vidyÃ2bhijanÃn anuguïo 'bhimÃna÷ / krodha÷ para-pi¬Ã-phala-citta-vikÃra÷ / pÃru«yam sÃdhÆnÃm udvega-kara÷ sva-bhÃva÷ / aj¤Ãnam parÃ1vara-tattva-k­tyÃ1k­tyÃ1viveka÷ / ete sva-bhÃvÃ÷ ÃsurÅæ saæpadam abhijÃtasya bhavanti / asurÃ÷ bhagavad-Ãj¤Ã2tiv­tti-ÓÅlÃ÷ // BhGR_16.4 // daivÅ saæpad vimok«Ãya nibandhÃyÃ8surÅ matà | daivÅ mad-Ãj¤Ã2nuv­tti-rÆpà saæpad vimok«Ãya bandhÃn muktaye bhavati / krameïa mat-prÃptaye bhavatÅ7ty-artha÷ / ÃsurÅ mad-Ãj¤Ã2tiv­tti-rÆpà saæpan nibandhÃya bhavati adho-gati-prÃptaye bhavatÅ7ty-artha÷ // etac chrutvà sva-prak­ty-anirdhÃraïÃd atibhÅtÃyÃ7rjunÃyai7vam Ãha --- mà Óucas saæpadaæ daivÅm abhijÃto 'si pÃï¬ava || BhG_16.5 || Óokaæ mà k­thÃ÷; tvaæ tu daivÅæ saæpadam abhijÃto 'si / pÃï¬ava / dhÃrmikÃ1gresarasya hi pÃï¬os tanayas tvam ity-abhiprÃya÷ // BhGR_16.5 // dvau bhÆta-sargau loke 'smin daiva Ãsura eva ca | daivo vistaraÓa÷ prokta Ãsuraæ pÃrtha me Ó­ïu || BhG_16.6 || asmin karma-loke karma-karÃïÃæ bhÆtÃnÃæ sargo dvi-vidhau daivaÓ cÃ8suraÓ ce7ti / sarga÷ utpatti÷, prÃcÅna-puïya-pÃpa-rÆpa-karma-vaÓÃd bhagavad-Ãj¤Ã2nuv­tti-tad-viparÅta-karaïÃyo7tpatti-kÃla eva vibhÃgena bhÆtÃny utpadyanta ity-artha÷ / tatra daiva÷ sargo vistaraÓa÷ prokta÷ --- devÃnÃæ mad-Ãj¤Ã2nuv­tti-ÓÅlÃnÃm utpattir yad-ÃcÃra-karaïÃ1rthÃ, sa ÃcÃra÷ karma-yoga-j¤Ãna-yoga-bhakti-yoga-rÆpo vistaraÓa÷ prokta÷ / asurÃïÃæ sargaÓ ca yad-ÃcÃrÃ1rtha÷, tam ÃcÃraæ me Ó­ïu --- mama sakÃÓÃc ch­ïu // BhGR_16.6 // prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca janà na vidur ÃsurÃ÷ | na Óaucaæ nÃ7pi cÃ8cÃro na satyaæ te«u vidyate || BhG_16.7 || prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca abhyudaya-sÃdhanaæ mok«a-sÃdhanaæ ca vaidikaæ dharmam Ãsurà na vidu÷ na jÃnanti / Óaucam vaidika-karma-yogyatvaæ ÓÃstra-siddham; tad bÃhyam Ãntaraæ cÃ8sure«u na vidyate / nÃ7pi cÃ8cÃra÷ tad bÃhyÃ1ntara-Óaucaæ yena sandhyÃ-vandanÃ3dinà ÃcÃreïa jÃyate, so 'py ÃcÃras te«u na vidyate / yatho2ktam, "saædhyÃ-hÅno 'Óucir nityam anarhas sarva-karmasu" iti / tathà satyaæ ca te«u na vidyate yathÃ-j¤Ãta-bhÆta-hita-rÆpa-bhëaïaæ te«u na vidyate // BhGR_16.7 // kiæ ca --- asatyam aprati«Âhaæ te jagad Ãhur anÅÓvaram | a-paraspara-saæbhÆtaæ kim anyat kÃma-hetukam || BhG_16.8 || asatyam jagad etat satya-Óabda-nirdi«Âa-brahma-kÃryatayà brahmÃ3tmakam iti nÃ8hu÷ / aprati«Âham tathà brahmaïi prati«Âhitam iti na vadanti / brahmaïÃ9nantena dh­tà hi p­thivÅ sarvÃn lokÃn bibharti / yatho2ktam, "tene7yaæ nÃga-varyeïa Óirasà vidh­tà mahÅ / bibharti mÃlÃæ lokÃnÃæ sad evÃ7sura-mÃnu«Ãm" iti / anÅÓvaram / satya-saækalpena pareïa brahmaïà sarve3Óvareïa mayai9tan-niyamitam iti ca na vadanti / "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate" iti hy uktam / vadanti cai7vam aparas para-saæbhÆtam; kim anyat / yo«it-puru«ayo÷ paraspara-saæbandhena jÃtam idaæ manu«ya-paÓv-Ãdikam upalabhyate; anevaæ-bhÆtaæ kim anyad upalabhyate ? kiæcid api no7palabhyata ity-artha÷ / ata÷ sarvam idaæ jagat kÃma-hetukam iti // BhGR_16.8 // etÃæ d­«Âim ava«Âabhya na«ÂÃ3tmÃno 'lpa-buddhaya÷ | prabhavanty ugra-karmÃïa÷ k«ayÃya jagato 'ÓubhÃ÷ || BhG_16.9 || etÃæ d­«Âim ava«Âabhya avalambya, na«ÂÃ3tmÃna÷ ad­«Âa-dehÃ1tiriktÃ3tmÃna÷, alpa-buddhaya÷ ghaÂÃ3divaj j¤eya-bhÆte dehe j¤Ãt­tvena deha-vyatirikta Ãtmo7palabhyata iti vivekÃ1kuÓalÃ÷, ugra-karmÃïa÷ sarve«Ãæ hiæsakà jagata÷ k«ayÃya prabhavanti // BhGR_16.9 // kÃmam ÃÓritya du«pÆraæ dambha-mÃna-madÃ1nvitÃ÷ | mohÃd g­hÅtvÃ9sad-grÃhÃn pravartante 'Óuci-vratÃ÷ || BhG_16.10 || du«pÆram du«prÃpa-vi«ayaæ kÃmam ÃÓritya tat-sisÃdhayi«ayà mohÃd aj¤ÃnÃt, asad-grÃhÃn a-nyÃya-g­hÅta-parigrahÃn g­hÅtvÃ, aÓuci-vratÃ÷ a-ÓÃstra-vihita-vrata-yuktÃ÷ dambhamÃna-madÃ1nvitÃ÷ pravartante // BhGR_16.10 // cintÃm aparimeyÃæ ca pralayÃ1ntÃm upÃÓritÃ÷ | kÃmo1pabhoga-paramà etÃvad iti niÓcitÃ÷ || BhG_16.11 || adya Óvo và mumÆr«ava÷ cintÃm aparimeyÃm --- aparicchedyÃæ pralayÃ1ntÃæ prÃk­ta-pralayÃ1vadhi-kÃla-sÃdhya-vi«ayÃm upÃÓritÃ÷, tathà kÃmo1pabhoga-paramÃ÷ kÃmo1pabhoga eva parama-puru«Ã1rtha iti manvÃnÃ÷, etÃvad iti niÓcitÃ÷ ito 'dhika÷ puru«Ã1rtho na vidyata iti saæjÃta-niÓcayÃ÷ // BhGR_16.11 // ÃÓÃ-pÃÓa-Óatair baddhÃ÷ kÃma-krodha-parÃyaïÃ÷ | Åhante kÃma-bhogÃ1rtham a-nyÃyenÃ7rtha-sa¤cayÃn || BhG_16.12 || ÃÓÃ1pÃÓa-Óatai÷ ÃÓÃ3khya-pÃÓa-Óatair baddhÃ÷, kÃma-krodha-parÃyaïÃ÷ kÃma-krodhai1ka-ni«ÂhÃ÷, kÃma-bhogÃ1rtham a-nyÃyenÃ7rtha-saæcayÃn prati Åhante // BhGR_16.12 // idam adya mayà labdham imaæ prÃpsye mano-ratham | idam astÅ7dam api me bhavi«yati punar dhanam || BhG_16.13 || idam k«etra-putrÃ3dikaæ sarvaæ mayà mat-sÃmarthyenai7va labdham, nÃ7d­«ÂÃ3dinÃ; imaæ ca mano-ratham aham eva prÃpsye, nÃ7d­«ÂÃ3di-sahita÷ / idaæ dhanaæ mat-sÃmarthyena labdhaæ me asti, idam api punar me mat-sÃmarthyenai7va bhavi«yati // BhGR_16.13 // asau mayà hata÷ Óatrur hani«ye cÃ7parÃn api | asau mayà balavatà hata÷ Óatru÷ / aparÃn api ÓatrÆn ahaæ ÓÆro dhÅraÓ ca hani«ye / kim atra manda-dhÅbhir durbalai÷ parikalpitenÃ7d­«Âa-parikareïa // tathà ca --- ÅÓvaro 'ham ahaæ bhogÅ siddho 'haæ balavÃn sukhÅ || BhG_16.14 || ÅÓvaro 'ham svÃ1dhÅno 'ham; anye«Ãæ cÃ7ham eva niyantà / ahaæ bhogÅ svata evÃ7haæ bhogÅ; nÃ7d­«ÂÃ3dibhi÷ / siddho 'ham svatas-siddho 'ham; na kasmÃc-cid ad­«ÂÃ3de÷ / tathà svata eva balavÃn; svata eva sukhÅ // BhGR_16.14 // ìhyo 'bhijanavÃn asmi ko 'nyo 'sti sa-d­Óo mayà | yak«ye dÃsyÃmi modi«ya ity-aj¤Ãna-vimohitÃ÷ || BhG_16.15 || ahaæ svataÓ cÃ8¬hyo 'smi; abhijanavÃn asmi svata evo7ttama-kule prasÆto 'smi; asmin loke mayà sad­Óa÷ ko 'nya÷ sva-sÃmarthya-labdha-sarva-vibhavo vidyate? ahaæ svayam eva yak«ye dÃsyÃmi, modi«ye ity-aj¤Ãna-vimohitÃ÷ ÅÓvarÃ1nugraha-nirapek«eïa svenai7va yÃga-dÃnÃ3dikaæ kartuæ Óakyam ity-aj¤Ãna-vimohità manyante // BhGR_16.15 // aneka-citta-vibhrÃntà moha-jÃla-samÃv­tÃ÷ | prasaktÃ÷ kÃma-bhoge«u patanti narake 'Óucau || BhG_16.16 || ad­«Âe3ÓvarÃ3di-saha-kÃram ­te svenai7va sarvaæ kartuæ Óakyam iti k­tvÃ, evaæ kuryÃm, tac ca kuryÃm, anyac ca kuryÃm ity aneka-citta-vibhrÃntÃ÷, evaæ-rÆpeïa moha-jÃlena samÃv­tÃ÷, kÃma-bhoge«u prakar«eïa saktÃ÷, madhye m­tÃ÷ aÓucau narake patanti // BhGR_16.16 // Ãtma-saæbhÃvitÃ÷ stabdhÃ÷ dhana-mÃna-madÃ1nvitÃ÷ | yajante nÃma-yaj¤ais te dambhenÃ7vidhi-pÆrvakam || BhG_16.17 || Ãtmanai9va saæbhÃvitÃ÷ / Ãtmanai9vÃ8tmÃnaæ saæbhÃvayantÅ7ty-artha÷ / stabdhÃ÷ paripÆrïaæ manyamÃnà na kiæcit-kurvÃïÃ÷ / katham ? dhana-mÃna-madÃ1nvitÃ÷ dhanena vidyÃ2bhijanÃ1bhimÃnena ca janita-madÃ1nvitÃ÷, nÃma-yaj¤ai÷ nÃma-prayojanai÷ ya«Âe1ti-nÃma-mÃtra-prayojanair yaj¤ai÷ yajante / tad api dambhena hetunà ya«Â­tva-khyÃpanÃya, avidhi-pÆrvakam ayathÃ-codanaæ yajante // BhGR_16.17 // te ce8d­g-bhÆtà yajanta ity Ãha --- ahaæ-kÃraæ balaæ darpaæ kÃmaæ krodhaæ ca saæÓritÃ÷ | mÃm Ãtma-para-dehe«u pradvi«anto 'bhyasÆyakÃ÷ || BhG_16.18 || ananyÃ1pek«o 'ham eva sarvaæ karomÅ7ty-evaæ-rÆpam ahaæ-kÃram ÃÓritÃ÷, tathà sarvasya karaïe mad-balam eva paryÃptam iti ca balam, ato mat-sad­Óo na kaÓcid astÅ7ti ca darpam, evaæ-bhÆtasya mama kÃma-mÃtreïa sarvaæ saæpatsyata iti kÃmam, mama ye ani«Âa-kÃriïas tÃn sarvÃn hani«yÃmÅ7ti ca krodham, evam etÃn saæÓritÃ÷, sva-dehe«u para-dehe«u cÃ7vasthitaæ sarvasya kÃrayitÃraæ puru«o1ttamaæ mÃm abhyasÆyakÃ÷ pradvi«anta÷, ku-yuktibhir mat-sthitau do«am Ãvi«kurvanto mÃm asahamÃnÃ÷ / ahaæ-kÃrÃ3dikÃn saæÓrità yÃgÃ3dikaæ sarvaæ kriyÃ-jÃtaæ kurvata ity-artha÷ // BhGR_16.18 // tÃn ahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæsÃre«u narÃ1dhamÃn | k«ipÃmy ajasram aÓubhÃn ÃsurÅ«v eva yoni«u || BhG_16.19 || ya evaæ mÃæ dvi«anti, tÃn krÆrÃn narÃ1dhamÃn aÓubhÃn aham ajasraæ saæsÃre«u janma-jarÃ-maraïÃ3di-rÆpeïa parivartamÃne«u saætÃne«u, tatrÃ7py ÃsurÅ«v eva yoni«u k«ipÃmi mad-ÃnukÆlya-pratyanÅke«v eva janmasu k«ipÃmi / tat-taj-janma-prÃpty-anuguïa-prav­tti-hetu-bhÆta-buddhi«u krÆrÃsv aham eva saæyojayÃmÅ7ty-artha÷ // BhGR_16.19 // ÃsurÅæ yonim Ãpannà mƬhà janmani janmani | mÃm aprÃpyai7va kaunteya tato yÃnty adhamÃæ gatim || BhG_16.20 || mad-ÃnukÆlya-pratyanÅka-janmÃ3pannÃ÷ punar api janmani janmani mƬhÃ÷ mad-viparÅta-j¤Ãnà mÃm aprÃpyai7va "asti bhagavÃn sarve3Óvaro vÃsudeva÷" iti j¤Ãnam aprÃpya tata÷ tato janmano 'dhamÃm eva gatiæ yÃnti /20// asyÃ7sura-sva-bhÃvasyÃ8tma-nÃÓasya mÆla-hetum Ãha --- tri-vidhaæ narakasyai7tad dvÃraæ nÃÓanam Ãtmana÷ | kÃma÷ krodhas tathà lobhas tasmÃd etat-trayaæ tyajet || BhG_16.21 || asyÃ7sura-sva-bhÃva-rÆpasya narakasyai7tat tri-vidhaæ dvÃram, tac cÃ8tmano nÃÓanam; kÃma÷ krodho lobha iti trayÃïÃæ sva-rÆpaæ pÆrvam eva vyÃkhyÃtam / dvÃram mÃrga÷; hetur ity-artha÷ / tasmÃd etat-trayaæ tyajet; tasmÃd atighora-naraka-hetutvÃt kÃma-krodha-lobhÃnÃm, etat-tritayaæ dÆrata÷ parityajet // BhGR_16.21 // etair vimukta÷ kaunteya tamo-dvÃrais tribhir nara÷ | Ãcaraty Ãtmana÷ Óreyas tato yÃti parÃæ gatim || BhG_16.22 || etai÷ kÃma-krodha-lobhai÷ tamo-dvÃrai÷ mad-viparÅta-j¤Ãna-hetubhi÷ vimuko nara÷ Ãtmana÷ Óreya Ãcarati labdha-mad-vi«aya-j¤Ãno mad-ÃnukÆlye prayatate / tato mÃm eva parÃæ gatiæ yÃti // BhGR_16.22 // ÓÃstrÃ1nÃdaro 'sya narakasya pradhÃna-hetur ity Ãha --- ya÷ ÓÃstra-vidhim uts­jya vartate kÃma-kÃrata÷ | na sa siddhim avÃpnoti na sukhaæ na parÃæ gatim || BhG_16.23 || ÓÃstraæ vedÃ÷; vidhi÷ anuÓÃsanam / vedÃ3khyaæ mad-anuÓÃsanam uts­jya ya÷ kÃma-kÃrato vartate svacchandÃ1nuguïa-mÃrgeïa vartate, na sa siddhim avÃpnoti na kÃm apy Ãmu«mikÅæ siddhim avÃpnoti; na sukhaæ kiæcid avÃpnoti / na parÃæ gatim / kuta÷ parÃæ gatiæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_16.23 // tasmÃc chÃstraæ pramÃïaæ te kÃryÃ1kÃrya-vyavasthitau | j¤Ãtvà ÓÃstra-vidhÃno1ktaæ karma kartum ihÃ7rhasi || BhG_16.24 || tasmÃt kÃryÃ1kÃrya-vyvasthitau upÃdeyÃ1nupÃdeya-vyavasthÃyÃæ ÓÃstram eva tava pramÃïam / dharma-ÓÃstre1tihÃsa-purÃïÃ3dy-upab­æhità vedÃ÷ yad eva puru«o1ttamÃ3khyaæ paraæ tattvaæ tat-prÅïana-rÆpaæ tat-prÃpty-upÃya-bhÆtaæ ca karmÃ7vabodhayanti, tac ÓÃstra-vidhÃno1ktaæ tattvaæ karma ca j¤Ãtvà yathÃvad anyÆnÃ1tiriktaæ vij¤Ãya, kartuæ tvam arhasi --- tad evo7pÃdÃtum arhasi // BhGR_16.24 // ******************** ADHYAYA 17 ******************** devÃ1sura-vibhÃgo1kti-mukhena prÃpya-tattva-j¤Ãnaæ tat-prÃpty-upÃya-j¤Ãnaæ ca vedai1ka-mÆlam ity-uktam / idÃnÅm aÓÃstra-vihitasyÃ8suratvenÃ7phalatvam, ÓÃstra-vihitasya ca guïatas traividhyam, ÓÃstra-siddhasya lak«aïaæ co7cyate / tatrÃ7ÓÃstra-vihitasya ni«phalatvam ajÃnan aÓÃstra-vihite ÓraddhÃ-saæyukte yÃgÃ3dau sattvÃ3di-nimitta-phala-bheda-bubhutsayà arjuna÷ p­cchati --- arjuna uvÃca --- ye ÓÃstra-vidhim uts­jya yajante ÓraddhayÃ9nvitÃ÷ | te«Ãæ ni«Âhà tu kà k­«ïa sattvam Ãho rajas tama÷ || BhG_17.1 || ÓÃstra-vidhim uts­jya ÓraddhayÃ9nvità ye yajante, te«Ãæ ni«Âhà kà ? kiæ sattvam ? Ãhosvid raja÷ ? atha tama÷ ? ni«Âhà sthiti÷; sthÅyate 'sminn iti sthiti÷ sattvÃ3dir eva ni«Âhe9ty ucyate / te«Ãæ kiæ sattve sthiti÷ ? kiæ và rajasi ? kiæ và tamasÅ7ty-artha÷ // BhGR_17.1 // evaæ p­«Âo bhagavÃn aÓÃstra-vihita-ÓraddhÃyÃs tat-pÆrvakasya ca yÃgÃ3der ni«phalatvaæ h­di nidhÃya ÓÃstrÅyasyai7va yÃgÃ3der guïatas traividhyaæ pratipÃdayituæ ÓÃstrÅya-ÓraddhÃyÃ÷ traividhyaæ tÃvad Ãha --- ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- tri-vidhà bhavati Óraddhà dehinÃæ sà sva-bhÃva-jà | sÃttvikÅ rÃjasÅ cai7va tÃmasÅ ce7ti tÃæ Ó­ïu || BhG_17.2 || sarve«Ãæ dehinÃæ Óraddhà tri-vidhà bhavati / sà ca sva-bhÃva-jà sva-bhÃva÷ svÃ1sÃdhÃraïo bhÃva÷, prÃcÅna-vÃsanÃ-nimitta÷ tat-tad-ruci-viÓe«a÷ / yatra ruci÷ tatra Óraddhà jÃyate / Óraddhà hi svÃ1bhimataæ sÃdhayaty etad iti viÓvÃsa-pÆrvikà sÃdhane tvarà / vÃsanà ruciÓ ca Óraddhà cÃ8tma-dharmÃ÷ guïa-saæsarga-jÃ÷; te«Ãm Ãtma-dharmÃïÃæ vÃsanÃ4dÅnÃæ janakÃ÷ dehe1ndriyÃ1nta÷karaïa-vi«aya-gatà dharmÃ÷ kÃryai1ka-nirÆpaïÅyÃ÷ sattvÃ3dayo guïÃ÷ sattvÃ3di-guïa-yukta-dehÃ3dy-anubhava-jà ity-artha÷ / tataÓ ce7yaæ Óraddhà sÃttvikÅ rÃjasÅ tÃmasÅ ce7ti tri-vidhà / tÃm imÃæ ÓraddhÃæ Ó­ïu; sà Óraddhà yat sva-bhÃvÃ, taæ sva-bhÃvaæ Ó­ïv ity-artha÷ // BhGR_17.2 // sattvÃ1nurÆpà sarvasya Óraddhà bhavati bhÃrata | ÓraddhÃ-mayo 'yaæ puru«o yo yac-chraddha÷ sa eva sa÷ || BhG_17.3 || sattvam anta÷karaïam / sarvasya puru«asyÃ7nta÷karaïÃ1nurÆpà Óraddhà bhavati / anta÷karaïaæ yÃd­Óa-guïa-yuktam, tad-vi«ayà Óraddhà jÃyata ity-artha÷ / sattva-Óabda÷ pÆrvo1ktÃnÃæ dehe1ndriyÃ3dÅnÃæ pradarÓanÃ1rtha÷ / ÓraddhÃ-mayo 'yaæ puru«a÷ / ÓraddhÃ-maya÷ ÓraddhÃ-pariïÃma÷ / yo yac-chraddha÷ ya÷ puru«o yÃd­Óyà Óraddhayà yukta÷, sa eva sa÷ sa tÃd­Óa-ÓraddhÃ-pariïÃma÷ / puïya-karma-vi«aye ÓraddhÃ2yuktaÓ cet, puïya-karma-phala-saæyukto bhavatÅ7ti ÓraddhÃ-pradhÃna÷ phala-saæyoga ity-uktaæ bhavati // BhGR_17.3 // tad eva viv­ïoti --- yajante sÃttvikà devÃn yak«a-rak«Ãæsi rÃjasÃ÷ | pretÃn bhÆta-gaïÃæÓ cÃ7nye yajante tÃmasà janÃ÷ || BhG_17.4 || sattva-guïa-pracurÃ÷ sÃttvikyà Óraddhayà yuktÃ÷ devÃn yajante / du÷khÃ1saæbhinno1tk­«Âa-sukha-hetu-bhÆta-deva-yÃga-vi«ayà Óraddhà sÃttvikÅ9ty-uktaæ bhavati / rÃjasà yak«a-rak«Ãæsi yajante / anye tu tÃmasà janÃ÷ pretÃn bhÆta-gaïÃn yajante / du÷kha-saæbhinnÃ1lpa-sukha-jananÅ rÃjasÅ ÓraddhÃ; du÷kha-prÃyÃ9tyalpa-sukha-jananÅ tÃmasÅ9ty-artha÷ // BhGR_17.4 // evaæ ÓÃstrÅye«v eva yÃgÃ3di«u ÓraddhÃ-yukte«u guïata÷ phala-viÓe«a÷. aÓÃstrÅye«u tapo-yÃga-prabh­ti«u mad-anuÓÃsana-viparÅtatvena na kaÓcid api sukha-lava÷, api tv anartha eve7ti h­di nihitaæ vya¤jayan Ãha --- aÓÃstra-vihitaæ ghoraæ tapyante ye tapo janÃ÷ | dambhÃ1haÇkÃra-saæyuktÃ÷ kÃma-rÃga-balÃ1nvitÃ÷ || BhG_17.5 || karÓayanta÷ ÓarÅra-sthaæ bhÆta-grÃmam acetasa÷ | mÃæ cai7vÃ7ntaÓ-ÓarÅra-sthaæ tÃn viddhy Ãsura-niÓcayÃn || BhG_17.6 || aÓÃstra-vihitam atighoram api tapo ye janÃ÷ tapyante / pradarÓanÃ1rtham idam / aÓÃstra-vihitaæ bahv-ÃyÃsaæ yÃgÃ3dikaæ ye kurvate, dambhÃ1haækÃra-saæyuktÃ÷ kÃma-rÃga-balÃ1nvitÃ÷ ÓarÅra-sthaæ p­thivy-Ãdi-bhÆta-samÆhaæ karÓayanta÷, mad-aæÓa-bhÆtaæ jÅvaæ cÃ7ntaÓ-ÓarÅra-sthaæ karÓayanto ye tapyante, yÃgÃ3dikaæ ca kurvate; tÃn Ãsura-niÓcayÃn viddhi / asurÃïÃæ niÓcaya Ãsuro niÓcaya÷; asurà hi mad-Ãj¤Ã-viparÅta-kÃriïa÷; mad-Ãj¤Ã-viparÅta-kÃritvÃt te«Ãæ sukha-lava-saæbandho na vidyate; api tvan-anartha-vrÃte patantÅ7ti pÆrvam evo7ktam, "patanti narake 'Ócau" iti // BhGR_17.5 //6// atha prak­tam eva ÓÃstrÅye«u yaj¤Ã3di«u guïato viÓe«aæ prapa¤cayati / tatrÃ8hÃra-mÆlatvÃt sattvÃ3di-v­ddher ÃhÃra-traividhyaæ prathamam ucyate / "anna-mayaæ hi somya mana÷", "ÃhÃra-Óuddhau sattva-Óuddhi÷" iti hi ÓrÆyate --- ÃhÃras tv api sarvasya tri-vidho bhavati priya÷ | yaj¤as tapas tathà dÃnaæ te«Ãæ bhedam imaæ Ó­ïu || BhG_17.7 || ÃhÃro 'pi sarvasya prÃïi-jÃtasya sattvÃ3di-guïa-trayÃ1nvayena tri-vidha÷ priyo bhavati / tathai9va yaj¤o 'pi tri-vidha÷, tathà tapa÷ dÃnaæ ca / te«Ãm bhedam imaæ Ó­ïu --- te«Ãm ÃhÃra-yaj¤a-tapo-dÃnÃnÃæ sattvÃ3di-bhedene7mam ucyamÃnaæ bhedaæ Ó­ïu // BhGR_17.7 // Ãyus-sattva-balÃ3rogya-sukha-prÅti-vivardhanÃ÷ | rasyÃ÷ snigdhÃ÷ sthirà h­dyà ÃhÃrÃ÷ sÃttvika-priya÷ || BhG_17.8 || sattva-guïo1petasya sattva-mayà ÃhÃrÃ÷ priyà bhavanti / sattva-mayÃÓ cÃ8hÃrà Ãyur-vivardhanÃ÷; punar api sattvasya vivardhanÃ÷ / sattvam anta÷karaïam; anta÷karaïa-kÃryaæ j¤Ãnam iha sattva-Óabdeno7cyate / "sattvÃt saæjÃyate j¤Ãnam" iti sattvasya j¤Ãna-viv­ddhi-hetutvÃt, ÃhÃro 'pi sattva-mayo j¤Ãna-viv­ddhi-hetu÷ / tathà balÃ3rogyayor api vivardhanÃ÷ / sukha-prÅtyor api vivardhanÃ÷ --- pariïÃma-kÃle svayam eva sukhasya vivardhanÃ÷ ;tathà prÅti-hetu-bhÆta-karmÃ3rambha-dvÃreïa prÅti-vardhanÃ÷ / rasyÃ÷ madhura-raso1petÃ÷ / snigdhÃ÷ sneha-yuktÃ÷ / sthirÃ÷ sthira-pariïÃmÃ÷ / h­dyÃ÷ ramaïÅya-ve«Ã÷ / evaæ-vidhÃ÷ sattva-mayà ÃhÃrÃ÷ sÃttvikasya puru«asya priyÃ÷ // BhGR_17.8 // kaÂv-amla-lavaïÃ1tyu«ïa-tÅk«ïa-rÆk«a-vidÃhina÷ | ÃhÃrà rÃjasasye7«Âà du÷kha-ÓokÃ3maya-pradÃ÷ || BhG_17.9 || kaÂu-rasÃ÷, amla-rasÃ÷, lavaïo1tkaÂÃ÷, atyu«ïÃ÷, atitÅk«aïÃ÷, rÆk«Ã÷, vidÃhinaÓ ce7ti kaÂv-amla-lavaïÃ1tyu«ïa-tÅk«ïa-rÆk«a-vidÃhina÷ / atiÓaityÃ1titaik«ïyÃ3dinà durupayogÃs tÅk«ïÃ÷; Óo«a-karà rÆk«Ã÷; tÃpa-karà vidÃhina÷ / evaæ-vidhà ÃhÃrà rÃjasasye7«ÂÃ÷ / te ca rajo-mayatvÃd du÷kha-ÓokÃ3maya-vardhanÃ÷ rajo-vardhanÃÓ ca // BhGR_17.9 // yÃta-yÃmaæ gata-rasaæ pÆti paryu«itaæ ca yat | ucchi«Âam api cÃ7medhyaæ bhojanaæ tÃmasa-priyam || BhG_17.10 || yÃta-yÃmam cira-kÃlÃ1vasthitam; gata-rasam tyakta-svÃbhÃvika-rasam; pÆti durgandho1petam, paryu«itam kÃlÃ1tipattyà rasÃ1ntarÃ3pannam; ucchi«Âam gurv-Ãdibhyo 'nye«Ãæ bhukta-Ói«Âam; amedhyam ayaj¤Ã1rham; ayaj¤a-Ói«Âam ity-artha÷ / evaæ-vidhaæ tamo-mayaæ bhojanaæ tÃmasa-priyaæ bhavati / bhujyata iti ÃhÃra eva bhojanam / punaÓ ca tamaso vardhanam / ato hitai1«ibhi÷ sattva-viv­ddhaye sÃttvikÃ3hÃra eva sevya÷ // BhGR_17.10 // aphalÃ3kÃÇk«ibhir yaj¤o vidhi-d­«Âo ya ijyate | ya«Âavyam eve7ti manas samÃdhÃya sa sÃttvika÷ || BhG_17.11 || phalÃ3kÃÇk«Ã-rahitai÷ puru«ai÷ vidhi-d­«Âa÷ ÓÃstra-d­«Âa÷ mantra-dravya-kriyÃ4dibhir yukta÷, ya«Âavyam eve7ti bhagavad-ÃrÃdhanatvena svayaæ-prayojanatayà ya«Âavyam iti manas samÃdhÃya yo yaj¤a ijyate, sa sÃttvika÷ // BhGR_17.11 // abhisandhÃya tu phalaæ dambhÃ1rtham api cai7va ya÷ | ijyate bharata-Óre«tha taæ yaj¤aæ viddhi rÃjasam || BhG_17.12 || phalÃ1bhisandhi-yuktair dambha-garbho yaÓa÷-phalaÓ ca yo yaj¤a ijyate, taæ yaj¤aæ rÃjasaæ viddhi // BhGR_17.12 // vidhi-hÅnam as­«ÂÃ1nnaæ mantra-hÅnam adak«iïam | ÓraddhÃ-virahitaæ yaj¤aæ tÃmasaæ paricak«ate || BhG_17.13 || vidhi-hÅnam brÃhmaïo1kti-hÅnam; sad-ÃcÃra-yuktair vidvadbhir brÃhmaïair yajasve7ty-ukti-hÅnam ity-artha÷; as­«ÂÃ1nnaæ acodita-dravyam, mantra-hÅnam adak«iïaæ ÓraddhÃ-virahitaæ ca yaj¤aæ tÃmasaæ paricak«ate // BhGR_17.13 // atha tapaso guïatas traividhyaæ vaktuæ tasya ÓarÅra-vÃÇ-mano-ni«pÃdyatayà sva-rÆpa-bhedaæ tÃvad Ãha --- deva-dvi-ja-guru-prÃj¤a-pÆjanaæ Óaucam Ãrjavam | brahma-caryam ahiæsà ca ÓÃrÅraæ tapa ucyate || BhG_17.14 || deva-dvi-ja-guru-prÃj¤ÃnÃæ pÆjanam, Óaucam tÅrtha-snÃnÃ3dikam, Ãrjavam yathÃ-mana÷-ÓarÅra-v­ttam, brahma-caryam yo«itsu bhogyatÃ-buddhi-yukte3k«aïÃ3di-rahitatvam, ahiæsà aprÃïi-pŬÃ; etac charÅraæ tapa ucyate // BhGR_17.14 // anudvega-karaæ vÃkyaæ satyaæ priya-hitaæ ca yat | svÃ1dhyÃyÃ1bhyasanaæ cai7va vÃÇ-mayaæ tapa ucyate || BhG_17.15 || pare«Ãm anudvega-karaæ satyaæ priya-hitaæ ca yad vÃkyaæ svÃ1dhyÃyÃ1bhyasanaæ ce7ty etad vÃÇ-mayaæ tapa ucyate // BhGR_17.15 // mana÷-prasÃda÷ saumyatvaæ maunam Ãtma-vinigraha÷ | bhÃva-saæÓuddhir ity etat tapo mÃnasam ucyate || BhG_17.16 || mana÷-prasÃda÷ manasa÷ krodhÃ3di-rahitatvam, saumyatvam manasa÷ pare«Ãm abhyudaya-prÃvaïyam, maunaæ --- manasà vÃk-prav­tti-niyamanam, Ãtma-vinigraha÷ mano-v­tter dhyeya-vi«aye 'vasthÃpanam, bhÃva-Óuddhi÷ Ãtma-vyatirikta-vi«aya-cintÃ-rahitatvam; etan mÃnasaæ tapa÷ // BhGR_17.16 // Óraddhayà parayà taptaæ tapas tat tri-vidhaæ narai÷ | aphalÃ3kÃÇk«ibhir yuktai÷ sÃttvikaæ paricak«ate || BhG_17.17 || aphalÃ3kÃÇk«ibhi÷ phalÃ3kÃÇk«Ã-rahitai÷, yuktai÷ parama-puru«Ã3rÃdhana-rÆpam idam iti cintÃ-yuktai÷ narai÷ parayà Óraddhayà yat tri-vidhaæ tapa÷ kÃya-vÃÇ-manobhis taptam, tat sÃttvikaæ paricak«ate // BhGR_17.17 // sat-kÃra-mÃna-pÆjÃ2rthaæ tapo dambhena cai7va yat | kriyate tad iha proktaæ rÃjasaæ calam adhruvam || BhG_17.18 || manasà Ãdara÷ sat-kÃra÷, vÃcà praÓaæsà mÃna÷, ÓarÅro namaskÃrÃ3di÷ pÆjà / phalÃ1bhisandhi-pÆrvakaæ sat-kÃrÃ3dy-arthaæ ca dambhena hetunà yat tapa÷ kriyate, tad iha rÃjasaæ proktam; svargÃ3di-phala-sÃdhanatvenÃ7sthiratvÃc calam adhruvam / calatvam pÃta-bhayena calana-hetutvam, adhruvatvam k«ayi«ïutvam // mƬha-grÃheïÃ8tmano yat pŬayà kriyate tapa÷ | parasyo7tsÃdanÃ1rthaæ và tat tÃmasam udÃh­tam || BhG_17.19 || mƬhÃ÷ avivekina÷, mƬha-grÃheïa mƬhai÷ k­tenÃ7bhiniveÓena Ãtmana÷ Óakty-Ãdikam aparÅk«ya Ãtma-pŬayà yat tapa÷ kriyate, parasyo7tsÃdanÃ1rthaæ ca yat kriyate, tat tÃmasam udÃh­tam // BhGR_17.19 // dÃtavyam iti yad dÃnaæ dÅyate 'nupakÃriïe | deÓe kÃle ca pÃtre ca tad dÃnaæ sÃttvikaæ sm­tam || BhG_17.20 || phalÃ1bhisandhi-rahitaæ dÃtavyam iti deÓe kÃle pÃtre cÃ7nupakÃriïe yad dÃnaæ dÅyate, tad dÃnaæ sÃttvikaæ sm­tam // BhGR_17.20 // yat tu pratyupakÃrÃ1rthaæ phalam uddiÓya và puna÷ | dÅyate ca parikli«Âaæ tad rÃjasam udÃh­tam || BhG_17.21 || pratyupakÃra-kaÂÃ1k«a-garbhaæ phalam uddiÓya ca, parikli«Âam akalyÃïa-dravyakaæ yad dÃnaæ dÅyate, tad rÃjasam udÃh­tam // BhGR_17.21 // adeÓa-kÃle yad dÃnam apÃtrebhyaÓ ca dÅyate | a-satk­tam avaj¤Ãtaæ tat tÃmasam udÃh­tam || BhG_17.22 || adeÓa-kÃle apÃtrebhyaÓ ca yad dÃnaæ dÅyate, a-satk­tam pÃda-prak«ÃlanÃ3di-gaurava-rahitam, avaj¤Ãtaæ sÃ1vaj¤am anupacÃra-yuktaæ yad dÅyate, tat tÃmasam udÃh­tam /22// evaæ vaidikÃnÃæ yaj¤a-tapo-dÃnÃnÃæ sattvÃ3di-guïa-bhedena bheda ukta÷; idÃnÅæ tasyai7va vaidikasya yaj¤Ã3de÷ praïava-saæyogena tat-sac-chabda-vyapadeÓytayà ca lak«aïam ucyate --- oæ tat sad iti nirdeÓo brahmaïas tri-vidha÷ sm­ta÷ | brÃhmaïÃs tena vedÃÓ ca yaj¤ÃÓ ca vihitÃ÷ purà || BhG_17.23 || oæ tat sad iti tri-vidho 'yaæ nirdeÓa÷ Óabda÷ brahmaïa÷ sm­ta÷ brahmaïo 'nvayÅ bhavati / brahma ca veda÷ / veda-Óabdena vaidikaæ karmo7cyate / vaidikaæ yaj¤Ã3dikam / yaj¤Ã3dikaæ karma oæ tat sad iti ÓabdÃ1nvitaæ bhavati / om iti ÓabdasyÃ7nvayo vaidika-karmÃ1Çgatvena prayogÃ3dau prayujyamÃnatayÃ; tat sad iti Óabdayor anvaya÷ pÆjyatvÃya vÃcakatayà / tena tri-vidhena ÓabdenÃ7nvità brÃhmaïÃ÷ vedÃ1nvayinas traivarïikÃ÷ vedÃÓ ca yaj¤ÃÓ ca purà vihitÃ÷ purà mayai9va nirmità ity-artha÷ // trayÃïÃm oæ tat sad iti ÓabdÃnÃm anvaya-prakÃro varïyate; prathamam om iti ÓabdasyÃ7nvaya-prakÃram Ãha --- tasmÃd om ity udÃh­tya yaj¤a-dÃna-tapa÷-kriyÃ÷ | pravartante vidhÃno1ktÃ÷ satataæ brahma-vÃdinÃm || BhG_17.24 || tasmÃd brahma-vÃdinÃm vedÃ3dinÃæ traivarïikÃnÃæ yaj¤a-dÃna-tapa÷-kriyÃ÷ vidhÃno1ktÃ÷ veda-vidhÃno1ktÃ÷ Ãdau om ity udÃh­tya satataæ sarvadà pravartante / vedÃÓ ca om ity udÃh­tyÃ8rabhyante / evaæ vedÃnÃæ vaidikÃnÃæ ca yaj¤Ã3dÅnÃæ karmaïÃm om iti ÓabdÃ1nvayo varïita÷ / om iti-ÓabdÃ1nvita-veda-dhÃraïÃt tad-anvita-yaj¤Ã3di-karma-karaïÃc ca brÃhmaïa-Óabda-nirdi«ÂÃnÃæ traivarïikÃnÃm api om iti ÓabdÃ1nvayo varïita÷ // BhGR_17.24 // athai7te«Ãæ tad iti ÓabdÃ1nvaya-prakÃram Ãha --- tad ity anabhisandhÃya phalaæ yaj¤a-tapa÷-kriyÃ÷ | dÃna-kriyÃÓ ca vividhÃ÷ kriyante mok«a-kÃÇk«ibhi÷ || BhG_17.25 || phalam anabhisandhÃya vedÃ1dhyayana-yaj¤a-tapo-dÃna-kriyÃ÷ mok«a-kÃÇk«ibhis traivarïikair yÃ÷ kriyante, tÃ÷ brahma-prÃpti-sÃdhanatayà brahma-vÃcinà tad iti Óabdena nirdeÓyÃ÷; "sa va÷ ka÷ kiæ yat tat padam anuttamam" iti tac-chabdo hi brahma-vÃcÅ prasiddha÷ / evaæ vedÃ1dhyayana-yaj¤Ã3dÅnÃæ mok«a-sÃdhana-bhÆtÃnÃæ tac-chabda-nirdeÓyatayà tad iti ÓabdÃ1nvaya ukta÷ / traivarïikÃnÃm api tathÃ-vidha-vedÃ1dhyayanÃ3dy-anu«ÂhÃnÃd eva tac-chabdÃ1nvaya upapanna÷ // BhGR_17.25 // athai7«Ãæ sac-chabdÃ1nvaya-prakÃraæ vaktuæ loke sac-chabdasya vyutpatti-prakÃram Ãha --- sad-bhÃve sÃdhu-bhÃve ca sad ity etat prayujyate | praÓaste karmaïi tathà sac-chabda÷ pÃrtha yujyate || BhG_17.26 || sad-bhÃve vidyamÃnatÃyÃm, sÃdhu-bhÃve kalyÃïa-bhÃve ca sarva-vastu«u sad ity etat padaæ prayujyate loka-vedayo÷ / tathà kenacit puru«eïÃ7nu«Âhite laukike praÓaste kalyÃïe karmaïi sat-karme7dam iti sac-chabdo yujyate prayujyate ity-artha÷ // BhGR_17.26 // yaj¤e tapasi dÃne ca sthiti÷ sad iti co7cyate | karma cai7va tad-arthÅyaæ sad ity evÃ7bhidhÅyate || BhG_17.27 || ato vaidikÃnÃæ traivarïikÃnÃæ yaj¤e tapasi dÃne ca sthiti÷ kalyÃïatayà sad ity ucyate / karma ca tad-arthÅyam traivarïikÃ1rthÅyaæ yaj¤a-dÃnÃ3dikaæ sad ity evÃ7bhidhÅyate / tasmÃd vedÃ÷ vaidikÃni karmÃïi brÃhmaïa-Óabda-nirdi«ÂÃs traivarïikÃÓ ca oæ tat sad iti ÓabdÃ1nvaya-rÆpa-lak«aïena avedebhyaÓ cÃ7vaidikebhyaÓ ca vyÃv­ttà veditavyÃ÷ // BhGR_17.27 // aÓraddhayà hutaæ dattaæ tapas taptaæ k­taæ ca yat | asad ity ucyate pÃrtha na ca tat pretya no iha || BhG_17.28 || aÓraddhayà k­taæ ÓÃstrÅyam api homÃ3dikam asad ity ucyate / kuta÷ ? na ca tat pretya, no iha na mok«Ãya, na sÃæsÃrikÃya ca phalÃye7ti // BhGR_17.28 // ******************** ADHYAYA 18 ******************** atÅtenÃ7dhyÃya-dvayena --- abhyudaya-niÓÓreyasa-sÃdhana-bhÆtaæ vaidikam eva yaj¤a-tapo-dÃnÃ3dikaæ karma, nÃ7nyat; vaidikasya ca karmaïas sÃmÃnya-lak«aïaæ praïavÃ1nvaya÷; tatra mok«Ã1bhyudaya-sÃdhanayor bheda÷ tat-sac-chabda-nirdeÓyatvena; mok«a-sÃdhanaæ ca karma phalÃ1bhisandhi-rahitaæ yaj¤Ã3dikam; tad-ÃrambhaÓ ca sattvo1drekÃd bhavati; sattva-v­ddhiÓ ca sÃttvikÃ3hÃra-sevayà ity-uktam / anantaraæ mok«a-sÃdhanatayà nirdi«Âayos tyÃga-saænyÃsayor aikyam, tyÃgasya ca sva-rÆpam, bhagavati sarve3Óvare ca sarva-karmaïÃæ kart­tvÃ1nusandhÃnam, sattva-rajas-tamasÃæ kÃrya-varïanena sattva-guïasyÃ7vaÓyo1pÃdeyatvam, sva-varïo1citÃnÃæ karmaïÃæ parama-puru«Ã3rÃdhana-bhÆtÃnÃæ parama-puru«a-prÃpti-nirvartana-prakÃra÷, k­tsnasya gÅtÃ-ÓÃstrasya sÃrÃ1rtho bhakti-yoga ity ete pratipÃdyante / tatra tÃvat tyÃga-saænyÃsayor p­thaktvai1katva-nirïayÃya sva-rÆpa-nirïayÃya cÃ7rjuna÷ p­cchati --- arjuna uvÃca --- saænyÃsasya mahÃbÃho tattvam icchÃmi veditum | tyÃgasya ca h­«ÅkeÓa p­thak keÓi-ni«Ædana || BhG_18.1 || tyÃga-saænyÃsau hi mok«a-sÃdhanatayà vihitau, "na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenai7ke am­tatvam ÃnaÓu÷ --- vedÃ1nta-vij¤Ãna-suniÓcitÃ1rthÃs saænyÃsa-yogÃd yatayaÓ Óuddha-sattvÃ÷ / te brahma-loke tu parÃ1nta-kÃle parÃ-m­tÃt parimucyanti sarve//" ity-Ãdi«u / asya saænyÃsasya tyÃgasya ca tattvam yÃthÃtmyaæ p­thak veditum icchÃmi / ayam abhiprÃya÷ --- kim etau saænyÃsa-tyÃga-Óabdau p­thag-arthau, utai7kÃ1rthav eva yadà p­thag-arthau, tadà anayo÷ p­thaktvena sva-rÆpaæ veditum icchÃmi; ekatve 'pi tasya sva-rÆpaæ vaktavyam iti // BhGR_18.1 // athÃ7nayor ekam eva sva-rÆpam, tac ce8d­Óam iti nirïetuæ vÃdi-vipratipattiæ darÓayan ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- kÃmyÃnÃæ karmaïÃæ nyÃsaæ saænyÃsaæ kavayo vidu÷ | sarva-karma-phala-tyÃgaæ prÃhus tyÃgaæ vicak«aïÃ÷ || BhG_18.2 || kecana vidvÃæsa÷ kÃmyÃnÃæ karmaïÃæ nyÃsaæ sva-rÆpa-tyÃgaæ saænyÃsaæ vidu÷ / kecic ca vicak«aïÃ÷ nityÃnÃæ naimittikÃnÃæ ca kÃmyÃnÃæ sarve«Ãæ karmaïÃæ phala-tyÃga eva mok«a-ÓÃstre«u tyÃga-ÓabdÃ1rtha iti prÃhu÷ / tatra ÓÃstrÅya-tyÃga÷ kÃmya-karma-sva-rÆpa-vi«aya÷; sarva-karma-phala-vi«aya iti vivÃdaæ pradarÓayan ekatra saænyÃsa-Óabdam itaratra tyÃga-Óabdaæ prayuktavÃn / atas tyÃga-saænyÃsa-Óabdayor ekÃ1rthatvam aÇgÅk­tam iti j¤Ãyate / tathà "niÓcayaæ Ó­ïu me tatra tyÃge bharata-sattama" iti tyÃga-Óabdenai7va nirïaya-vacanÃt, "niyatasya tu saænyÃsa÷ karmaïo no7papadyate / mohÃt tasya parityÃga÷ tÃmasa÷ parikÅrtita÷ // BhGR_18.", "ani«Âam i«Âaæ miÓraæ ca tri-vidhaæ karmaïa÷ phalam / bhavaty atyÃginÃæ pretya na tu saænyÃsinÃæ kvacit /" iti paraspara-paryÃyatÃ-darÓanÃc ca tayor ekÃ1rthatvam aÇgÅk­tam iti niÓcÅyate // BhGR_18.2 // tyÃjyaæ do«avad ity eke karma prÃhur manÅ«iïa÷ | yaj¤a-dÃna-tapa÷-karma na tyÃjyam iti cÃ7pare || BhG_18.3 || eke manÅ«iïa÷ kÃpilÃ÷ vaidikÃÓ ca tan-matÃ1nusÃriïa÷ rÃgÃ3di-do«avad bandhakatvÃt sarvaæ yaj¤Ã3dikaæ karma mumuk«uïà tyÃjyam iti prÃhu÷; apare paï¬itÃ÷ yaj¤Ã3dikaæ karma na tyÃjyam iti prÃhu÷ // BhGR_18.3 // niÓcayaæ Ó­ïu me tatra tyÃge bharata-sattama | tyÃgo hi puru«a-vyÃghra tri-vidhas saæprakÅrtita÷ || BhG_18.4 || tatra evaæ vÃdi-vipratipanne tyÃge tyÃga-vi«ayaæ niÓcayaæ mattaÓ Ó­ïu; tyÃga÷ kriyamÃïe«v eva vaidike«u karmasu phala-vi«ayatayÃ, karma-vi«ayatayÃ, kart­tva-vi«ayatayà ca pÆrvam eva hi mayà tri-vidhas saæprakÅrtita÷, "mayi sarvÃïi karmÃïi saænyasyÃ7dhyÃtma-cetasà / nirÃÓÅr nirmamo bhÆtvà yuddhyasva vigata-jvara÷" iti / karma-janyaæ svargÃ3dikaæ phalaæ mama na syÃd iti phala-tyÃga÷; madÅya-phala-sÃdhanatayà madÅyam idaæ karme7ti karmaïi mamatÃyÃ÷ parityÃga÷ karma-vi«ayas tyÃga÷; sarve3Óvare kart­tvÃ1nusaædhÃnenÃ8tmana÷ kart­tÃ-tyÃga÷ kart­tva-vi«ayas tyÃga÷ // BhGR_18.4 // yaj¤a-dÃna-tapa÷-karma na tyÃjyaæ kÃryam eva tat | yaj¤a-dÃna-tapa÷-prabh­ti vaidikaæ karma mumuk«uïà na kadÃcid api tyÃjyam, api tu à prayÃïÃd ahar-aha÷ kÃryam eva // BhGR_18.4 // kuta÷ ? yaj¤o dÃnaæ tapaÓ cai7va pÃvanÃni manÅ«iïÃm || BhG_18.5 || yaj¤a-dÃna-tapa÷-prabh­tÅni varïÃ3Órama-saæbandhÅni karmÃïi manÅ«iïÃæ manana-ÓÅlÃnÃæ pÃvanÃni / mananam upÃsanam; mumuk«ÆïÃæ yÃvaj-jÅvam upÃsanaæ kurvatÃm upÃsana-ni«patti-virodhi-prÃcÅna-karma-vinÃÓanÃnÅ7ty-artha÷ // BhGR_18.5 // etÃny api tu karmÃïi saÇgaæ tyaktvà phalÃni ca | kartavyÃnÅ7ti me pÃrtha niÓcitaæ matam uttamam || BhG_18.6 || yasmÃn manÅ«iïÃæ yaj¤a-dÃna-tapa÷-prabh­tÅni pÃvanÃni, tasmÃd upÃsanavad etÃny api yaj¤Ã3di-karmÃïi mad-ÃrÃdhana-rÆpÃïi, saÇgam --- karmaïi mamatÃæ phalÃni ca tyaktvà ahar-ahar ÃprayÃïÃd upÃsana-niv­ttaye mumuk«uïà kartavyÃnÅ7ti mama niÓcitam uttamaæ matam // BhGR_18.6 // niyatasya tu saænyÃsa÷ karmaïo no7papadyate | mohÃt tasya parityÃgas tÃmasa÷ parikÅrtita÷ || BhG_18.7 || niyatasya nitya-naimittikasya mahÃ-yaj¤Ã3de÷ karmaïa÷ saænyÃsa÷ tyÃgo no7papadyate, "ÓarÅra-yÃtrÃ9pi ca tena prasiddhyed akarmaïa÷" iti ÓarÅra-yÃtrÃyà evÃ7siddhe÷, ÓarÅra-yÃtrà hi yaj¤a-Ói«ÂÃ3Óanena nirvartyamÃnà samyag-j¤ÃnÃya prabhavati; anyathÃ, "te tv aghaæ bhu¤jate pÃpÃ÷" ity ayaj¤a-Ói«ÂÃ1gha-rÆpÃ3ÓanÃ3pyÃyanaæ manaso viparÅta-j¤ÃnÃya bhavati / "anna-mayaæ hi somya mana÷" ity annena hi mana ÃpyÃyate / "ÃhÃra-Óuddhau sattva-Óuddhis sattva-Óuddhau dhruvà sm­ti÷ / sm­ti-lambhe sarva-granthÅnÃæ vipramok«a÷ // BhGR_18." iti brahma-sÃk«Ãt-kÃra-rÆpaæ j¤Ãnam ÃhÃra-Óuddhy-Ãyattaæ ÓrÆyate / tasmÃn mahÃ-yaj¤Ã3di-nitya-naimittikaæ karma à prayÃïÃd brahma-j¤ÃnÃyai7vo7pÃdeyam iti tasya tyÃgo no7papadyate / evaæ j¤Ãno1tpÃdina÷ karmaïo bandhakatva-mohÃt parityÃgas tÃmasa÷ parikÅrtita÷ / tamo-mÆlas tyÃgas tÃmasa÷ / tama÷-kÃryÃ1j¤Ãna-mÆlatvena tyÃgasya tamo-mÆlatvam / tamo hy aj¤Ãnasya mÆlaæ, "pramÃda-mohau tamaso bhavato 'j¤Ãnam eva ca" ity atro7ktam / aj¤Ãnaæ tu j¤Ãna-virodhi viparÅta-j¤Ãnam; tathà ca vak«yate, "adharmaæ dharmam iti yà manyate tamasÃ0v­tà / sarvÃ1rthÃn viparÅtÃæÓ ca buddhi÷ sà pÃrtha tÃmasÅ" iti / ato nitya-naimittikÃ3de÷ karmaïas tyÃgo viparÅta-j¤Ãna-mÆla eve7ty-artha÷ // BhGR_18.7 // du÷kham ity eva ya÷ karma kÃya-kleÓa-bhayÃt tyajet | sa k­tvà rÃjasaæ tyÃgaæ nai7va tyÃga-phalaæ labhet || BhG_18.8 || yady api paraæparayà mok«a-sÃdhana-bhÆtaæ karma, tathÃ9pi du÷khÃ3tmaka-dravyÃ1rjana-sÃdhyatvÃd bahv-ÃyÃsa-rÆpatayà kÃya-kleÓa-karatvÃc ca manaso 'vasÃda-karam iti tad-bhÅtyà yoga-ni«pattaye j¤ÃnÃ1bhyÃsa eva yatanÅya iti / yo mahÃ-yaj¤Ã3dy-ÃÓrama-karma parityajet, sa rÃjasaæ rajo-mÆlaæ tyÃgaæ k­tvà tad ayathÃ2vasthita-ÓÃstrÃ1rtha-rÆpam iti j¤Ãno1tpatti-rÆpaæ tyÃga-phalaæ na labhate; "ayathÃvat prajÃnÃti buddhis sà pÃrtha rÃjasÅ" iti hi vak«yate / na hi karma d­«Âa-dvÃreïa mana÷-prasÃda-hetu÷, api tu bhavagat-prasÃda-dvÃreïa // BhGR_18.8 // kÃryam ity eva yat karma niyataæ kriyate 'rjuna | saÇgaæ tyaktvà phalaæ cai7va, sa tyÃga÷ sÃttviko mata÷ || BhG_18.9 || nitya-naimittika-mahÃ-yaj¤Ã3di-varïÃ3Órama-vihitaæ karma mad-ÃrÃdhana-rÆpatayà kÃryaæ svayaæ-prayojanam iti matvà saÇgam karmaïi mamatÃæ phalaæ ca tyaktvà yat kriyate, sa tyÃga÷ sÃttviko mata÷, sa sattva-mÆla÷, yathÃ2vasthita-ÓÃstrÃ1rtha-j¤Ãna-mÆla ity-artha÷ / sattvaæ hi yathÃ2vasthita-vastu-j¤Ãnam utpÃdayatÅ7ty uktam, "sattvÃt saæjÃyate j¤Ãnam" iti / vak«yate ca, "prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca kÃryÃ1kÃryaæ bhayÃ1bhaye / bandhaæ mok«aæ ca yà vetti buddhi÷ sà pÃrtha sÃttvikÅ// " iti // na dve«Ây akuÓalaæ karma kuÓale nÃ7nu«ajjate | tyÃgÅ sattva-samÃvi«Âo medhÃvÅ cchinna-saæÓaya÷ || BhG_18.10 || evaæ sattva-samÃvi«Âo medhÃvÅ yathÃ2vasthita-tattva-j¤Ãna÷, tata eva cchinna-saæÓaya÷, karmaïi saÇga-phala-kart­tva-tyÃgÅ, na dve«Ây akuÓalaæ karma; Óukale ca karmaïi nÃ7nu«ajjate / akuÓalaæ karma ani«Âa-phalam, kuÓalaæ ca karma i«Âa-rÆpa-svarga-putra-paÓv-annÃ1dyÃ3di-phalam / sarvasmin karmaïi mamatÃ-rahitatvÃt, tyakta-brahma-vyatirikta-sarva-phalatvÃt, tyakta-kart­tvÃc ca tayo÷ kriyamÃïayo÷ prÅti-dve«au na karoti / ani«Âa-phalaæ pÃpaæ karmÃ7tra prÃmÃdikam abhipretam; "nÃ7virato duÓcaritÃn nÃ7ÓÃnto nÃ7samÃhita÷ / nÃ7ÓÃnta-mÃnaso vÃ9pi praj¤Ãnenai7nam ÃpnuyÃt // BhGR_18." iti duÓcaritÃ1virater j¤Ãno1tpatti-virodhitva-ÓravaïÃt / ata÷ karmaïi kart­tva-saÇga-phalÃnÃæ tyÃga÷ ÓÃstrÅya-tyÃga÷, na karma-sva-rÆpa-tyÃga÷ // BhGR_18.10 // tad Ãha --- na hi deha-bh­tà Óakyaæ tyaktuæ karmÃïy aÓe«ata÷ | yas tu karma-phala-tyÃgÅ sa tyÃgÅ9ty abhidhÅyate || BhG_18.11 || na hi deha-bh­tà dhriyamÃïa-ÓarÅreïa karmÃïy aÓe«atas tyaktuæ Óakyam; deha-dhÃraïÃ1rthÃnÃm aÓana-pÃnÃ3dÅnÃæ tad-anubandhinÃæ ca karmaïÃm avarjanÅyatvÃt / tad arthaæ ca mahÃ-yaj¤Ã3dy-anu«ÂhÃnam avarjanÅyam / yas tu te«u mahÃ-yaj¤Ã3di-karmasu phala-tyÃgÅ sa eva, "tyÃgenai7ke am­tatvam ÃnaÓu÷" ity-Ãdi-ÓÃstre«u tyÃgÅ9ty abhidhÅyate / phala-tyÃgÅ9ti pradarÓanÃ1rthaæ phala-kart­tva-karma-saÇgÃnÃæ tyÃgÅ9ti; "tri-vidha÷ saæprakÅrtita÷" iti prakramÃt // BhGR_18.11 // nanu karmÃïy agni-hotra-darÓa-pÆrïa-mÃsa-jyoti«ÂomÃ3dÅni, mahÃ-yaj¤Ã3dÅni ca svargÃ3di-phala-saæbandhitayà ÓÃstrair vidhÅyante; nitya-naimittikÃnÃm api "prÃjÃpatyaæ g­ha-sthÃnÃm" ity-Ãdi-phala-saæbandhitayai9va hi codanà / ata÷ tat-tat-phala-sÃdhana-sva-bhÃvatayÃ9vagatÃnÃæ karmaïÃm anu«ÂhÃne, bÅjÃ3vÃpÃ3dÅnÃm iva, anabhisaæhita-phalasyÃ7pi i«ÂÃ1ni«Âa-rÆpa-phala-saæbandha÷ avarjanÅya÷ / ato mok«a-virodhi-phalatvena mumuk«uïà na karmÃ1nu«Âheyam ity ata uttaram Ãha --- ani«Âam i«Âaæ miÓraæ ca tri-vidhaæ karmaïa÷ phalam | bhavaty atyÃginÃæ pretya na tu saænyÃsinÃæ kvacit || BhG_18.12 || ani«Âam narakÃ3di-phalam, i«Âam svargÃ3di, miÓram ani«Âa-saæbhinnaæ putra-paÓv-annÃ1dyÃ3di; etat tri-vidhaæ karmaïa÷ phalam, atyÃginÃm kart­tva-mamatÃ-phala-tyÃga-rahitÃnÃæ pretya bhavati / pretya karmÃ1nu«ÂhÃno1ttara-kÃlam ity-artha÷ / na tu saænyÃsinÃæ kvacit --- na tu kart­tvÃ3di-parityÃginÃæ kvacid api mok«a-virodhi phalaæ bhavati / etad uktaæ bhavati --- yady apy agni-hotra-mahÃ-yaj¤Ã3dÅni tÃny eva, tathÃ9pi jÅvanÃ1dhikÃra-kÃmÃ1dhikÃrayor iva mok«Ã1dhikÃre ca viniyoga-p­thaktvena parihriyate / mok«a-viniyogaÓ ca, "tam etaæ vedÃ1nuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃ9nÃÓakena" ity-Ãdibhir iti / tad evaæ kriyamÃïe«v eva karmasu kart­tvÃ3di-parityÃga÷ ÓÃstra-siddhi÷ saænyÃsa÷; sa eva ca tyÃga ity ukta÷ // BhGR_18.12 // idÃnÅæ bhagavati puru«o1ttame antaryÃmiïi kart­tvÃ1nusaædhÃnena Ãtmani akart­tvÃ1nusaædhÃna-prakÃram Ãha, tata eva phala-karmaïor api mamatÃ-parityÃgo bhavatÅ7ti / parama-puru«o hi svakÅyena jÅvÃ3tmanà svakÅyaiÓ ca karaïa-kalevara-prÃïai÷ sva-lÅlÃ-prayojanÃya karmÃïy Ãrabhate / ato jÅvÃ3tma-gataæ k«un-niv­tty-Ãdikam api phalam, tat-sÃdhana-bhÆtaæ ca karma parama-puru«asyai7va / pa¤cai7tÃni mahÃ-bÃho kÃraïÃni nibodhe me / sÃækhye k­tÃ1nte proktÃni siddhaye sarva-karmaïÃm || BhG%_18. sÃækhyà buddhi÷, sÃækhye k­tÃ1nte yathÃ2vasthita-tattva-vi«ayayà vaidikyà buddhyà anusaæhite nirïaye sarva-karmaïÃæ siddhaye utpattaye, proktÃni pa¤cai7tÃni kÃraïÃni nibodhe me --- mama sakÃÓÃd anusaædhatsva / vaidikÅ hi buddhi÷ ÓarÅre1ndriya-prÃïa-jÅvÃ3tmo1pakaraïaæ paramÃ3tmÃnam eva kartÃram avadhÃrayati, "ya Ãtmani ti«Âhan Ãtmano 'ntaro yam Ãtmà na veda yasyÃ8tmà ÓarÅraæ ya ÃtmÃnam antaro yamayati sa ta ÃtmÃ9ntaryÃmy am­ta÷", "anta÷-pravi«Âa÷ ÓÃstà janÃnÃæ sarvÃ3tmÃ" ity-Ãdi«u // BhGR_18.13 // tad idam Ãha --- adhi«ÂhÃnaæ tathà kartà karaïaæ ca p­thag-vidham / vividhà ca p­thak-ce«Âà daivaæ cai7vÃ7tra pa¤camam // ÓarÅra-vÃÇ-manobhir yat karma prÃrabhate nara÷ / nyÃyyaæ và viparÅtaæ và pa¤cai7te tasya hetava÷ // BhGR_18.15 // nyÃyye ÓÃstra-siddhe, viparÅte prati«iddhe và sarvasmin karmaïi ÓarÅre, vÃcike, mÃnase ca pa¤cai7te hetava÷ / adhi«ÂhÃnam ÓarÅram; adhi«ÂhÅyate jÅvÃ3tmane9ti mahÃ-bhÆta-saæghÃta-rÆpaæ ÓarÅram adhi«ÂhÃnam / tathà kartà jÅvÃ3tmÃ; asya jÅvÃ3tmano j¤Ãt­tvaæ kart­tvaæ ca, "j¤o 'ta eva", "kartà ÓÃstrÃ1rthavattvÃt " iti ca sÆtro1papÃditam / karaïaæ ca p­thag-vidham --- vÃk-pÃïi-pÃdÃ3di-pa¤cakaæ samanaskaæ karme1ndriyaæ p­thag-vidham karma-ni«pattau p­thag-vyÃpÃram / vividhà ca p­thak-ce«Âà / ce«ÂÃ-Óabdena pa¤cÃ3tmà vÃyur abhidhÅyate tad-v­tti-vÃcinÃ; ÓarÅre1ndriya-dhÃraïasya prÃïÃ1pÃnÃ3di-bheda-bhinnasya vÃyo÷ pa¤cÃ3tmano vividhà ca ce«Âà vividhà v­tti÷ / daivaæ cai7vÃ7tra pa¤camam --- atra karma-hetu-kalÃpe daivaæ pa¤camam --- paramÃ3tmà antaryÃmÅ karma-ni«pattau pradhÃna-hetur ity-artha÷ / uktaæ hi, "sarvasya cÃ7haæ h­di sannivi«Âo matta÷ sm­tir j¤Ãnam apohanaæ ca" iti / vak«yati ca, "ÅÓvara÷ sarva-bhÆtÃnÃæ h­d-deÓe 'rjuna ti«Âhati / bhrÃmayan sarva-bhÆtÃni yantrÃ3rƬhÃni mÃyayÃ//" iti / paramÃ3tmÃ3yattaæ ca jÅvÃ3tmana÷ kart­tvam, "parÃt tu tac-chrute÷" ity-Ãdy-upapÃditam / nanv evaæ paramÃ3tmÃ3yatte jÅvÃ3tmana÷ kart­tve jÅvÃ3tmà karmaïy aniyojyo bhavatÅ7ti vidhi-ni«edha-ÓÃstrÃïy anarthakÃni syu÷ // idam api codyaæ sÆtra-kÃreïa parih­tam, "k­ta-prayatnÃ1pek«as tu vihita-prati«iddhÃ1vaiyÃrthyÃ3dibhya÷" iti / etad uktaæ bhavati --- paramÃ3tmanà dattais tad-ÃdhÃraiÓ ca karaïa-kalebarÃ3dibhis tad-Ãhita-Óaktibhi÷ svayaæ ca jÅvÃ3tmà tad-ÃdhÃras tad-Ãhita-Óaktis san karma-ni«pattaye sve1cchayà karaïÃ3dy-adhi«ÂhÃnÃ3kÃraæ prayatnaæ cÃ8rabhate; tad-antar-avasthita÷ paramÃ3tmà svÃ1numati-dÃnena taæ pravartayatÅ7ti jÅvasyÃ7pi sva-buddhyai9va prav­tti-hetutvam asti; yathà gurutara-ÓilÃ-mahÅ-ruhÃ3di-calanÃ3di-phala-prav­tti«u bahu-puru«a-sÃdhyÃsu bahÆnÃæ hetutvaæ vidhi-ni«edha-bhÃktvaæ ce7ti // BhGR_18.14 //15// tatrai7vaæ sati kartÃram ÃtmÃnaæ kevalaæ tu ya÷ / paÓyaty ak­ta-buddhitvÃn na sa paÓyati durmati÷ // BhGR_18.16 // evaæ vastuta÷ paramÃ3tmÃ1numati-pÆrvake jÅvÃ3tmana÷ kart­tve sati, tatra karmaïi kevalam ÃtmÃnam eva kartÃraæ ya÷ paÓyati, sa durmati÷ viparÅta-mati÷ ak­ta-buddhitvÃd ani«panna-yathÃ2vasthita-vastu-buddhitvÃn na paÓyati na yathÃ2vasthitaæ kartÃraæ paÓyati // BhGR_18.16 // yasya nÃ7haæ-k­to bhÃvo buddhir yasya na lipyate / hatvÃ9pi sa imÃæl lokÃn na hanti na nibadhyate // BhGR_18.17 // parama-puru«a-kart­tvÃ1nusaædhÃnena yasya bhÃva÷ kart­tva-vi«ayo mano-v­tti-viÓe«a÷ nÃ7haæ-k­ta÷ nÃ7ham-abhimÃna-k­ta÷ / ahaæ karomÅ7ti j¤Ãnaæ yasya na vidyata ity-artha÷ / buddhir yasya na lipyate asmin karmaïi mama kart­tvÃ1bhÃvÃd etat-phalaæ na mayà saæbadhyate, na ca madÅyaæ karme7ti yasya buddhir jÃyata ity-artha÷ / sa imÃn lokÃn yuddhe hatvÃ9pi tÃn na nihanti; na kevalaæ bhÅ«mÃ3dÅn ity-artha÷ / tatas tena yuddhÃ3khyena karmaïà na nibadhyate / tat-phalaæ nÃ7nubhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_18.17 // sarvam idam akart­tvÃ3dy-anusandhÃnaæ sattva-guïa-v­ddhyai9va bhavatÅ7ti sattvasyo7pÃdeyatÃ-j¤ÃpanÃya karmaïi sattvÃ3di-guïa-k­taæ vai«amyaæ prapa¤cayi«yan karma-codanÃ-prakÃraæ tÃvad Ãha --- j¤Ãnaæ j¤eyaæ parij¤Ãtà tri-vidhà karma-codanà / kÃraïaæ karma karte9ti tri-vidha÷ karma-saægraha÷ // BhGR_18.18 // j¤Ãnam kartavya-karma-vi«ayaæ j¤Ãnam, j¤eyaæ ca kartavyaæ karma, parij¤Ãtà tasya boddhe9ti tri-vidhà karma-codanà / bodha-boddhavya-boddh­-yukto jyoti«ÂomÃ3di-karma-vidhir ity-artha÷ / tatra boddhavya-rÆpaæ karma tri-vidhaæ saæg­hyate karaïaæ karma karte9ti / karaïam sÃdhana-bhÆtaæ dravyÃ3dikam; karma yÃgÃ3dikam; kartà anu«ÂhÃte9ti // BhGR_18.18 // j¤Ãnaæ karma ca kartà ca tridhai9va guïa-bhedata÷ / procyate guïa-saækhyÃne yathÃvac ch­ïu tÃny api // BhGR_18.19 // kartavya-karma-vi«ayaæ j¤Ãnam, anu«ÂhÅyamÃnaæ ca karma, tasyÃ7nu«ÂhÃtà ca sattvÃ3di-guïa-bhedatas tri-vidhai9va procyate guïa-saækhyÃne guïa-kÃrya-gaïane / yathÃvac ch­ïu tÃny api tÃni guïato bhinnÃni j¤ÃnÃ3dÅni yathÃvac ch­ïu // BhGR_18.19 // sarva-bhÆte«u yenai7kaæ bhÃvam avyayam Åk«ate / avibhaktaæ vibhakte«u taj j¤Ãnaæ viddhi sÃttvikam // BhGR_18.20 // brÃhmaïa-k«atriya-brahma-cÃri-g­ha-sthÃ3di-rÆpeïa vibhakte«u sarve«u bhÆte«u karmÃ1dhikÃri«u yena j¤Ãnenai7kam ÃtmÃ3khyaæ bhÃvaæ, tatrÃ7py avibhaktam brÃhmaïatvÃ3dy-anekÃ3kÃre«v api bhÆte«u sita-dÅrghÃ3di-vibhÃga-vatsu j¤ÃnÃ3kÃre Ãtmani vibhÃga-rahitam, avyayaæ vyaya-sva-bhÃve«v api brÃhmaïÃ3di-ÓarÅre«u avyayam avik­taæ phalÃ3di-saÇgÃ1narhaæ ca karmÃ1dhikÃra-velÃyÃm Åk«ate, taj j¤Ãnaæ sÃttvikaæ viddhi // BhGR_18.20 // p­thaktvena tu yaj j¤Ãnaæ nÃnÃ-bhÃvÃn p­thag-vidhÃn / vetti sarve«u bhÆte«u taj j¤Ãnaæ viddhi rÃjasam // BhGR_18.21 // sarve«u bhÆte«u brÃhmaïÃ3di«u brÃhmaïÃ3dy-ÃkÃra-p­thaktvenÃ8tmÃ3khyÃn api bhÃvÃn nÃnÃ-bhÆtÃn sita-dÅrghÃ3di-p­thaktvena ca p­thag-vidhÃn phalÃ3di-saæyoga-yogyÃn karmÃ1dhikÃra-velÃyÃæ yaj j¤Ãnaæ vetti, taj j¤Ãnaæ rÃjasaæ viddhi // BhGR_18.21 // yat tu k­tsnavad ekasmin kÃrye saktam ahetukam / atattvÃ1rthavad alpaæ ca tat tÃmasam udÃh­tam // BhGR_18.22 // yat tu j¤Ãnam, ekasmin kÃrye ekasmin kartavye karmaïi preta-bhÆta-gaïÃ3dy-ÃrÃdhana-rÆpe atyalpa-phale k­tsna-phalavat saktam, ahetukam vastutas tv ak­tsna-phalavattayà tathÃ-vidha-saÇga-hetu-rahitam atattvÃ1rthavat pÆrvavad evÃ8tmani p­thaktvÃ3di-yuktatayà mithyÃ-bhÆtÃ1rtha-vi«ayam, atyalpa-phalaæ ca preta-bhÆtÃ3dy-ÃrÃdhana-vi«ayatvÃd alpaæ ca, taj j¤Ãnaæ tÃmasam udÃh­tam // BhGR_18.22 // evaæ kartavya-karma-vi«aya-j¤ÃnasyÃ7dhikÃra-velÃyÃm adhikÃry-aæÓena guïatas traividhyam uktvà anu«Âheyasya karmaïo guïatas traividhyam Ãha --- niyataæ saÇga-rahitam arÃga-dve«ata÷ k­tam / aphala-prepsunà karma yat tat sÃttvikam ucyate // BhGR_18.23 // niyatam sva-varïÃ3Óramo1citam, saÇga-rahitam kart­tvÃ3di-saÇga-rahitam, arÃga-dve«ata÷ k­tam kÅrti-rÃgÃd akÅrti-dve«Ãc ca na k­tam; adambhena k­tam ity-artha÷; aphala-prepsunà aphalÃ1bhisandhinà kÃryam ity eva k­taæ yat karma, tat sÃttvikam ucyate // BhGR_18.23 // yat tu kÃme3psunà karma sÃ1haÇ-kÃreïa và puna÷ / kriyate bahulÃ3yÃsaæ tad rÃjasam udÃh­tam // BhGR_18.24 // yat tu puna÷ kÃme3psunà phala-prepsunà sÃ1haæ-kÃreïa và vÃ-ÓabdaÓ cÃ7rthe kart­tvÃ1bhimÃna-yuktena ca, bahulÃ3yÃsaæ yat karma kriyate, tad rÃjasam bahulÃ3yÃsam idaæ karma mayai9va kriyata ity evaæ-rÆpÃ1bhimÃna-yuktena yat karma kriyate, tad rÃjasam ity-artha÷ // BhGR_18.24 // anubandhaæ k«ayaæ hiæsÃm anavek«ya ca pauru«am / mohÃd Ãrabhyate karma yat tat tÃmasam ucyate // BhGR_18.25 // k­te karmaïy anubadhyamÃnaæ du÷kham anubandha÷; k«aya÷ karmaïi kriyamÃïe artha-vinÃÓa÷; hiæsà tatra prÃïi-pŬÃ; pauru«am Ãtmana÷ karma-samÃpana-sÃmarthyam; etÃni anavek«ya avim­Óya, mohÃt parama-puru«a-kart­tvÃ1j¤ÃnÃd yat karmÃ8rabhyate, tat tÃmasam ucyate // BhGR_18.25 // mukta-saÇgo 'nahaævÃdÅ dh­ty-utsÃha-samanvita÷ / siddhy-asiddhyor nirvikÃra÷ kartà sÃttvika ucyate // BhGR_18.26 // mukta-saÇga÷ phala-saÇga-rahita÷ anahaævÃdÅ kart­tvÃ1bhimÃna-rahita÷, dh­ty-utsÃha-samanvita÷ Ãrabdhe karmaïi yÃvat-karma-samÃpty-avarjanÅya-du÷kha-dhÃraïaæ dh­ti÷; utsÃha÷ udyukta-cetastvam; tÃbhyÃæ samanvita÷, siddhy-asiddhyor nirvikÃra÷ yuddhÃ3dau karmaïi tad-upakaraïa-bhÆta-dravyÃ1rjanÃ3di«u ca siddhy-asiddhyor avik­ta-citta÷ kartà sÃttvika ucyate // BhGR_18.26 // ragÅ karma-phala-prepsur lubdho hiæsÃ4tmako 'Óuci÷ / har«a-ÓokÃ1nvita÷ kartà rÃjasa÷ parikÅrtita÷ // BhGR_18.27 // rÃgÅ yaÓo-'rthÅ, karma-phala-prepsu÷ karma-phalÃ1rthÅ; lubdha÷ karmÃ1pek«ita-dravya-vyaya-sva-bhÃva-rahita÷, hiæsÃ4tmaka÷ parÃn pŬayitvà tai÷ karma kurvÃïa÷, aÓuci÷ karmÃ1pek«ita-Óuddhi-rahita÷, har«a-ÓokÃ1nvita÷ yuddhÃ3dau karmaïi jayÃ3di-siddhy-asiddhyor har«a-ÓokÃ1nvita÷ kartà rÃjasa÷ parikÅrtita÷ // BhGR_18.27 // ayukta÷ prÃk­ta÷ stabdha÷ ÓaÂho naik­tiko 'lasa÷ / vi«ÃdÅ dÅrgha-sÆtrÅ ca kartà tÃmasa ucyate // BhGR_18.28 // ayukta÷ ÓÃstrÅya-karmÃ1yogya÷, vikarma-stha÷, prÃk­ta÷ anadhigata-vidya÷, stabdha÷ anÃrambha-ÓÅla÷, ÓaÂha÷ abhicÃrÃ3di-karma-ruci÷, naik­tika÷ va¤cana-para÷, alasa÷ Ãrabdhe«v api karmasu manda-prav­tti÷, vi«ÃdÅ atimÃtrÃ1vasÃda-ÓÅla÷ dÅrgha-sÆtrÅ abhicÃrÃ3di-karma kurvan pare«u dÅrgha-kÃla-varty-anartha-paryÃlocana-ÓÅla÷, evaæ-bhÆto ya÷ kartÃ, sa tÃmasa÷ // BhGR_18.28 // evaæ kartavya-karma-vi«aya-j¤Ãne kartavye ca karmaïi anu«ÂhÃtari ca guïatas traividhyam uktam; idÃnÅæ sarva-tattva-sarva-puru«Ã1rtha-niÓcaya-rÆpÃyà buddher dh­teÓ ca guïatas traividhyam Ãha --- buddher bhedaæ dh­teÓ cai7va guïatas tri-vidhaæ Ó­ïu / procyamÃnam aÓe«eïa p­thaktvena dhanaæjaya // BhGR_18.29 // buddhi÷ viveka-pÆrvakaæ niÓcaya-rÆpaæ j¤Ãnam; dh­ti÷ ÃrabdhÃyÃ÷ kriyÃyà vighno1panipÃte 'pi dhÃraïam, tayos sattvÃ3di-guïatas tri-vidhaæ bhedaæ p­thaktvena procyamÃnaæ yathÃvac ch­ïu // BhGR_18.29 // prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca kÃryÃ1kÃrye bhayÃ1bhaye / bandhaæ mok«aæ ca yà vetti buddhi÷ sà pÃrtha sÃttvikÅ // BhGR_18.30 // prav­tti÷ abhyudaya-sÃdhana-bhÆto dharma÷, niv­tti÷ mok«a-sÃdhana-bhÆta÷, tav ubhau yathÃ2vasthitau yà buddhir vetti; kÃryÃ1kÃrye sarva-varïÃnÃæ prav­tti-niv­tti-dharmayor anyatara-ni«ÂhÃnÃæ deÓa-kÃlÃ1vasthÃ-viÓe«e«u "idaæ kÃryam, idam akÃryam" iti yà vetti; bhayÃ1bhaye --- ÓÃstrÃ1tiv­ttir bhaya-sthÃnaæ tad-anuv­ttir abhaya-sthÃnam, bandhaæ mok«aæ ca saæsÃra-yÃthÃtmyaæ tad-vigama-yÃthÃtmyaæ ca yà vetti; sà sÃttvikÅ buddhi÷ // BhGR_18.30 // yathà dharmam adharmaæ ca kÃryaæ cÃ7kÃryam eva ca / ayathÃvat prajÃnÃti buddhi÷ sà pÃrtha rÃjasÅ // BhGR_18.31 // yathà pÆrvo1ktaæ dvi-vidhaæ dharmaæ tad-viparÅtaæ ca tan-ni«ÂhÃnÃæ deÓa-kÃlÃ1vasthÃ4di«u kÃryaæ cÃ7kÃryaæ ca yathÃvan na jÃnÃti, sà rÃjasÅ buddhi÷ // BhGR_18.31 // adharmaæ dharmam iti yà manyate tamasÃ0v­tà / sarvÃ1rthÃn viparÅtÃæÓ ca buddhi÷ sà pÃrtha tÃmasÅ // BhGR_18.32 // tÃmasÅ tu buddhi÷ tamasÃ0v­tà satÅ sarvÃ1rthÃn viparÅtÃn manyate / adharmaæ dharmaæ, dharmaæ cÃ7dharmaæ, santaæ cÃ7rtham asantam, asantam cÃ7rthaæ santaæ, paraæ ca tattvam aparam, aparaæ ca tattvaæ param / evaæ sarvaæ viparÅtaæ manyata ity-artha÷ // BhGR_18.32 // dh­tyà yayà dhÃrayate mana÷-prÃïe1ndriya-kriyÃ÷ / yogenÃ7vyabhicÃriïyà dh­ti÷ sà pÃrtha sÃttvikÅ // BhGR_18.33 // yayà dh­tyà yogenÃ7vyabhicÃriïyà mana÷-prÃïe1ndriyÃïÃæ kriyÃ÷ puru«o dhÃrayate; yoga÷ mok«a-sÃdhana-bhÆtaæ bhagavad-upÃsanam; yogena prayojana-bhÆtenÃ7vyabhicÃriïyà yogo1ddeÓena prav­ttÃs tat-sÃdhana-bhÆtà mana÷-prabh­tÅnÃæ kriyÃ÷ yayà dh­tyà dhÃrayate, sà sÃttvikÅ9ty-artha÷ // BhGR_18.33 // yayà tu dharma-kÃmÃ1rthÃn dh­tyà dhÃrayate 'rjuna / prasaÇgena phalÃ3kÃÇk«Å dh­ti÷ sà pÃrtha rÃjasÅ // BhGR_18.34 // phalÃ3kÃÇk«Å puru«a÷ prak­«Âa-saÇgena dharma-kÃmÃ1rthÃn yayà dh­tyà dhÃrayate, sà rÃjasÅ / dharma-kÃmÃ1rtha-Óabdena tat-sÃdhana-bhÆtà mana÷-prÃïe1ndriya-kriyà lak«yante / phalÃ3kÃÇk«Å9ty atrÃ7pi phala-Óabdena rÃjasatvÃd dharma-kÃmÃ1rthà eva vivak«itÃ÷ / ato dharma-kÃmÃ1rthÃ1pek«ayà mana÷-prabh­tÅnÃæ kriyà yayà dh­tyà dhÃrayate, sà rÃjasÅ9ty uktaæ bhavati // BhGR_18.34 // yayà svapnaæ bhayaæ Óokaæ vi«Ãdaæ madam eva ca / na vimu¤cati durmedhà dh­ti÷ sà pÃrtha tÃmasÅ // BhGR_18.35 // yayà dh­tyà /svapnaæ nidrÃm / madaæ vi«ayÃ1nubhava-janitaæ madam / svapna-madav uddiÓya prav­ttà mana÷-prÃïÃ3dÅnÃæ kriyÃ÷ durmedhà na vimu¤cati dhÃrayati / bhaya-Óoka-vi«Ãda-ÓabdÃÓ ca bhaya-ÓokÃ3di-dÃyi-vi«aya-parÃ÷; tat-sÃdhana-bhÆtÃÓ ca mana÷-prÃïÃ3di-kriyà yayà dhÃrayate, sà dh­tis tÃmasÅ // BhGR_18.35 // sukhaæ tv idÃnÅæ tri-vidhaæ Ó­ïu me bharata-r«abha / pÆrvo1ktÃ÷ sarve j¤Ãna-karma-kartr-Ãdayo yac che«a-bhÆtÃ÷, tac ca sukhaæ guïatas tri-vidham idÃnÅæ Ó­ïu // abhyÃsÃd ramate yatra du÷khÃ1ntaæ ca nigacchati // BhGR_18.36 // yat tad agre vi«am iva pariïÃme 'm­to1pamam / tat sukhaæ sÃttvikaæ proktam Ãtma-buddhi-prasÃda-jam // BhGR_18.37 // yasmin sukhe cira-kÃlÃ1bhyÃsÃt krameïa niratiÓayÃæ ratiæ prÃpnoti, du÷khÃ1ntaæ ca nigacchati nikhilasya sÃæsÃrikasya du÷khasyÃ7ntaæ nigacchati // tad eva viÓina«Âi --- yat tat sukham, agre yogo1pakrama-velÃyÃæ bahv-ÃyÃsa-sÃdhyatvÃd vivikta-sva-rÆpasyÃ7nanubhÆtatvÃc ca vi«am iva du÷kham iva bhavati, pariïÃme 'm­to1pamam / pariïÃme vipÃke abhyÃsa-balena viviktÃ3tma-sva-rÆpÃ3virbhÃve am­to1pamaæ bhavati, tac ca Ãtma-buddhi-prasÃda-jam Ãtma-vi«ayà buddhi÷ Ãtma-buddhi÷, tasyÃ÷ niv­tta-sakale1tara-vi«ayatvaæ prasÃda÷, niv­tta-sakale1tara-vi«aya-buddhyà vivikta-sva-bhÃvÃ3tmÃ1nubhava-janitaæ sukham am­to1pamaæ bhavati; tat sukhaæ sÃttvikaæ proktam // BhGR_18.37 // vi«aye1ndriya-saæyogÃd yat tad agre 'm­to1pamam / pariïÃme vi«am iva tat sukhaæ rÃjasaæ sm­tam // BhGR_18.38 // agre anubhava-velÃyÃæ vi«aye1ndriya-saæyogÃd yat tad am­tam iva bhavati, pariïÃme vipÃke vi«ayÃïÃæ sukhatÃ-nimitta-k«ud-Ãdau niv­tte tasya ca sukhasya nirayÃ3di-nimittatvÃd vi«am iva pÅtaæ bhavati, tat sukhaæ rÃjasaæ sm­tam // BhGR_18.38 // yad agre cÃ7nubandhe ca sukhaæ mohanam Ãtmana÷ / nidrÃ4lasya-pramÃdo1tthaæ tat tÃmasam udÃh­tam // BhGR_18.39 // yat sukham agre cÃ7nubandhe ca anubhava-velÃyÃæ vipÃke ca Ãtmano mohanaæ moha-hetur bhavati; moho 'tra yathÃ2vasthita-vastv-aprakÃÓo 'bhipreta÷; nidrÃ4lasya-pramÃdo1ttham nidrÃ4lasya-pramÃda-janitam, nidrÃ4dayo hy anubhava-velÃyÃm api moha-hetava÷ / nidrÃyà moha-hetutvaæ sp­«Âam / Ãlasyam indriya-vyÃpÃram Ãndyam / indriya-vyÃpÃram Ãndye ca j¤Ãnam Ãndyaæ bhavaty eva / pramÃda÷ k­tyÃ1navadhÃna-rÆpa iti tatrÃ7pi j¤Ãnam Ãndyaæ bhavati / tataÓ ca tayor api moha-hetutvam / tat sukhaæ tÃmasam udÃh­tam / ato mumuk«uïà rajas-tamasÅ abhibhÆya sattvam evo7pÃdeyam ity uktaæ bhavati // BhGR_18.39 // na tad asti p­thivyÃæ và divi deve«u và puna÷ / sattvaæ prak­ti-jair muktaæ yad ebhi÷ syÃt tribhir guïai÷ // BhGR_18.40 // p­thivyÃæ manu«yÃ3di«u divi deve«u và prak­ti-saæs­«Âe«u brahmÃ4di«u sthÃvarÃ1nte«u prak­ti-jair ebhis tribhir guïair muktaæ yat sattvaæ prÃïi-jÃtam, na tad asti // BhGR_18.40 // "tyÃgenai7ke am­tatvam ÃnaÓu÷" ity-Ãdi«u mok«a-sÃdhanatayà nirdi«Âas tyÃga÷ saænyÃsa-ÓabdÃ1rthÃd ananya÷; sa ca kriyamÃïe«v eva karmasu kart­tva-tyÃga-mÆla÷ phala-karmaïos tyÃga÷; kart­tva-tyÃgaÓ ca parama-puru«e kart­tvÃ1nusaædhÃnene7ty uktam / etat sarvaæ sattva-guïa-v­ddhi-kÃryam iti sattvo1pÃdeyatÃ-j¤ÃpanÃya sattva-rajas-tamasÃæ kÃrya-bhedÃ÷ prapa¤citÃ÷ / idÃnÅm evaæ-bhÆtasya mok«a-sÃdhanatayà kriyamÃïasya karmaïa÷ parama-puru«Ã3rÃdhana-ve«atÃæ tathÃ2nu«Âhitasya ca karmaïas tat-prÃpti-lak«aïaæ phalaæ pratipÃdayituæ brÃhmaïÃ3dy-adhikÃriïÃæ sva-bhÃvÃ1nubandhi-sattvÃ3di-guïa-bheda-bhinnaæ v­ttyà saha kartavya-karma-sva-rÆpam Ãha --- brÃhmaïa-k«atriya-viÓÃæ ÓÆdrÃïÃæ ca paraætapa / karmÃïi pravibhaktÃni sva-bhÃva-prabhavair guïai÷ // BhGR_18.41 // brÃhmaïa-k«atriya-viÓÃæ svakÅyo bhÃva÷ sva-bhÃva÷ brÃhmaïÃ3di-janma-hetu-bhÆtaæ prÃcÅna-karme7ty artha÷; tat-prabhavÃ÷ sattvÃ3dayo guïÃ÷ / brÃhmaïasya sva-bhÃva-prabhavo rajas-tamo-'bhibhaveno7dbhÆta÷ sattva-guïa÷; k«atriyasya sva-bhÃva-prabhava÷ tamas-sattvÃ1bhibhaveno7dbhÆto rajo-guïa÷; vaiÓyasya sva-bhÃva-prabhava÷ sattva-rajo-'bhibhavenÃ7lpo1driktas tamo-guïa÷; ÓÆdrasya sva-bhÃva-prabhavas tu rajas-sattvÃ1bhibhavenÃ7tyudriktas tamo-guïa÷ / ebhi÷ sva-bhÃva-prabhavair guïai÷ saha pravibhaktÃni karmÃïi ÓÃstrai÷ pratipÃditÃni / brÃhmaïÃ3daya evaæ-guïakÃ÷, te«Ãæ cai7tÃni karmÃïi, v­ttayaÓ cai7tà iti hi vibhajya pratipÃdayanti ÓÃstrÃïi // BhGR_18.41 // Óamo damas tapaÓ Óaucaæ k«Ãntir Ãrjavam eva ca / j¤Ãnaæ vij¤Ãnam Ãstikyaæ brÃhmaæ karma sva-bhÃva-jam // BhGR_18.42 // Óama÷ bÃhye1ndriya-niyamanam; dama÷ anta÷karaïa-niyamanam; tapa÷ bhoga-niyamana-rÆpa÷ ÓÃstra-siddha÷ kÃya-kleÓa÷; Óaucaæ ÓÃstrÅya-karma-yogyatÃ; k«Ãnti÷ parai÷ pŬyamÃnasyÃ7py avik­ta-cittatÃ; Ãrjavaæ pare«u mano-'nurÆpaæ bÃhya-ce«ÂÃ-prakÃÓanam; j¤Ãnaæ parÃ1vara-tattva-yÃthÃtmya-j¤Ãnam; vij¤Ãnaæ para-tattva-gatÃ1sÃdhÃraïa-viÓe«a-vi«ayaæ j¤Ãnam; Ãstikyaæ vaidikasya k­tsnasya satyatÃ-niÓcaya÷ prak­«Âa÷; kenÃ7pi hetunà cÃlayitum aÓakya ity-artha÷ / bhagavÃn puru«o1ttamo vÃsudeva÷ para-brahma-ÓabdÃ1bhideyo nirasta-nikhila-do«a-gandha÷ svÃbhÃvikÃ1navadhikÃ1tiÓaya-j¤Ãna-Óakty-Ãdy-asaÇkhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïo nikhila-veda-vedÃ1nta-vedya÷; sa eva nikhila-jagad-eka-kÃraïaæ nikhila-jagad-ÃdhÃra-bhÆta÷; nikhilasya sa eva pravartayitÃ; tad-ÃrÃdhana-bhÆtaæ ca vaidikaæ k­tsnaæ karma; tais tair ÃrÃdhito dharmÃ1rtha-kÃma-mok«Ã3khyaæ phalaæ prayacchatÅ7ty asyÃ7rthasya satyatÃ-niÓcaya Ãstikyam; "vedaiÓ ca sarvair aham eva vedya÷", "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate ", "mayi sarvam idaæ protam", "bhoktÃraæ yaj¤a-tapasÃæ ..... j¤Ãtvà mÃæ ÓÃntim ­cchati", "matta÷ parataraæ nÃ7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya", "yata÷ prav­ttir bhÆtÃnÃæ yena sarvam idaæ tatam / sva-karmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷", "yo mÃm ajam anÃdiæ ca vetti loka-mahe4Óvaram" iti hy ucyate / tad etad brÃhmaïasya sva-bhÃva-jaæ karma // BhGR_18.42 // Óairyaæ tejo dh­tir dÃk«yaæ yuddhe cÃ7py apalÃyanam / dÃnam ÅÓvara-bhÃvaÓ ca k«Ãtraæ karma sva-bhÃva-jam // BhGR_18.43 // Óairyaæ yuddhe nirbhaya-praveÓa-sÃmarthyam, teja÷ parair anabhibhavanÅyatÃ, dh­ti÷ Ãrabdhe karmaïi vighno1panipÃte 'pi tat-samÃpana-sÃmarthyam, dÃk«yaæ sarva-kriyÃ-nirv­tti-sÃmarthyam, yuddhe cÃ7py apalÃyanam yuddhe cÃ8tma-maraïa-niÓcaye 'py anirvartanam; dÃnaæ ÃtmÅyasya dhanasya para-svatvÃ3pÃdana-paryantas tyÃga÷ ÅÓvara-bhÃva÷ sva-vyatirikta-sakala-jana-niyamana-sÃmarthyam; etat k«atriyasya sva-bhÃva-jaæ karma // BhGR_18.43 // k­«i-gorak«ya-vÃïijyaæ vaiÓyaæ karma sva-bhÃva-jam / k­«i÷ satyo1tpÃdanaæ kar«aïam / gorak«yam paÓu-pÃlanam ity-artha÷ / vÃïijyam dhana-sa¤caya-hetu-bhÆtaæ kraya-vikrayÃ3tmakaæ karma / etad vaiÓyasya sva-bhÃva-jaæ karma // paricaryÃ4tmakaæ karma ÓÆdrasyÃ7pi sva-bhÃva-jam // BhGR_18.44 // pÆrva-varïa-traya-paricaryÃ-rÆpaæ ÓÆdrasya sva-bhÃva-jaæ karma / tad etac caturïà varïÃnÃæ v­ttibhis saha kartavyÃnÃæ ÓÃstra-vihitÃnÃæ yaj¤Ã3di-karmaïÃæ pradarÓanÃ1rtham uktam / yaj¤Ã3dayo hi trayÃïÃæ varïÃnÃæ sÃdhÃraïÃ÷ / ÓamÃ3dayo 'pi trayÃïÃæ varïÃnÃæ mumuk«ÆïÃæ sÃdhÃraïÃ÷ / brÃhmaïasya tu sattvo1drekasya svÃbhÃvikatvena Óama-damÃ3daya÷ sukho1pÃdÃnà iti k­tvà tasya ÓamÃ3daya sva-bhÃva-jaæ karme7ty uktam / k«atriya-vaiÓyayos tu svato rajas-tama÷-pradhÃnatvena Óama-damÃ3dayo du÷kho1pÃdÃnà iti k­tvà na tat karme7ty uktam / brÃhmaïasya v­ttir yÃjanÃ1dhyÃpana-pratigrahÃ÷; k«atriyasya jana-pada-paripÃlanam; vaiÓyasya ca k­«y-Ãdayo yatho2ktÃ÷; ÓÆdrasya tu kartavyaæ v­ttiÓ ca pÆrva-varïa-traya-paricaryai9va // sve sve karmaïy abhiratas saæsiddhiæ labhate nara÷ / sva-karma-niratas siddhiæ yathà vindati tac ch­ïu // BhGR_18.45 // sve sve yatho2dite karmaïy abhirato nara÷ saæsiddhiæ parama-pada-prÃptiæ labhate / sva-karma-nirato yathà siddhiæ vindati parama-padaæ prÃpnoti, tathà ӭïu // BhGR_18.45 // yata÷ prav­ttir bhÆtÃnÃæ yena sarvam idaæ tatam / sva-karmaïà tam abhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷ // BhGR_18.46 // yato bhÆtÃnÃm utpatty-Ãdikà prav­tti÷, yena ca sarvam idaæ tatam, sva-karmaïà taæ mÃm indrÃ3dy-antarÃ3tmatayÃ9vasthitam abhyarcya mat-prasÃdÃn mat-prÃpti-rÆpÃæ siddhiæ vindati mÃnava÷ / matta eva sarvam utpadyate, mayà ca sarvam idaæ tatam iti pÆrvam evo7ktam, "ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà / matta÷ parataraæ nÃ7nyat kiæcid asti dhana¤jaya /", "mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyakta-mÆrtinÃ", "mayÃ9dhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃ1caram", "ahaæ sarvasya prabhavo mattas sarvaæ pravartate" ity-Ãdi«u // BhGR_18.46 // ÓreyÃn sva-dharmo viguïa÷ para-dharmÃt sv-anu«ÂhitÃt / evaæ tyakta-kart­tvÃ3diko mad-ÃrÃdhana-rÆpa÷ sva-dharma÷ / svenai7vo7pÃdÃtuæ yogyo dharma÷; prak­ti-saæs­«Âena hi puru«eïe7ndriya-vyÃpÃra-rÆpa÷ karma-yogÃ3tmako dharma÷ sukaro bhavati / ata÷ karma-yogÃ3khya÷ sva-dharmo viguïo 'pi para-dharmÃt --- indriya-jaya-nipuïa-puru«a-dharmÃj j¤Ãna-yogÃt sakale1ndriya-niyamana-rÆpatayà sa-pramÃdÃt kadÃcit sv-anu«ÂhitÃc ÓreyÃn / tad evo7papÃdayati --- sva-bhÃva-niyataæ karma kurvan nÃ8pnoti kilbi«am // BhGR_18.47 // prak­ti-saæs­«Âasya puru«asya indriya-vyÃpÃra-rÆpatayà sva-bhÃvata eva niyatatvÃt karmaïa÷, karma kurvan kilbi«aæ saæsÃraæ na prÃpnoti; apramÃdatvÃt karmaïa÷ / j¤Ãna-yogasya sakale1ndriya-niyamana-sÃdhyatayà sa-pramÃdatvÃt tan-ni«Âhas tu pramÃdÃt kilbi«aæ pratipadyetÃ7pi // BhGR_18.47 // ata÷ karma-ni«Âhai9va jyÃyasÅ9ti t­tÅyÃ1dhyÃyo1ktaæ smÃrayati --- saha-jaæ karma kaunteya sa-do«am api na tyajet / sarvÃ3rambhà hi do«eïa dhÆmenÃ7gnir ivÃ8v­tÃ÷ // BhGR_18.48 // ata÷ sahajatvena sukaram apramÃdaæ ca karma sa-do«aæ sa-du÷kham api na tyajet; j¤Ãna-yoga-yogyo 'pi karma-yogam eva kurvÅte7ty-artha÷ / sarvÃ3rambhÃ÷, --- karmÃ3rambhÃ÷ j¤ÃnÃ3rambhÃÓ ca hi do«eïa du÷khena dhÆmenÃ7gnir ivÃ8v­tÃ÷ / iyÃæs tu viÓe«a÷ --- karma-yoga÷ sukaro 'pramÃdaÓ ca, j¤Ãna-yogas tad-viparÅta÷ iti // BhGR_18.48 // asakta-buddhis sarvatra jitÃ3tmà vigata-sp­ha÷ / nai«karmya-siddhiæ paramÃæ saænyÃsenÃ7dhigacchati // BhGR_18.49 // sarvatra phalÃ3di«u asakta-buddhi÷, jitÃ3tmà --- jita-manÃ÷, parama-puru«a-kart­tvÃ1nusaædhÃnenÃ8tma-kart­tve vigata-sp­ha÷, evaæ tyÃgÃd ananyatvena nirïÅtena saænyÃsena yukta÷ karma kurvan paramÃæ nai«karmya-siddhim adhigacchati --- paramÃæ dhyÃna-ni«ÂhÃæ j¤Ãna-yogasyÃ7pi phala-bhÆtam adhigacchatÅ7ty-artha÷ / vak«yamÃïa-dhyÃna-yogÃ1vÃptiæ sarve1ndriya-karmo1parati-rÆpÃm adhigacchati // BhGR_18.49 // siddhiæ prÃpto yathà brahma tathÃ0pnoti nibodha me / samÃsenai7va kaunteya ni«Âhà j¤Ãnasya yà parà // BhGR_18.50 // siddhiæ prÃpta÷ Ã-prayÃïÃd-ahar-ahar-anu«ÂhÅyamÃna-karma-yoga-ni«pÃdya-dhyÃna-sidddhiæ prÃpta÷, yathà yena prakÃreïa vartamÃno brahma prÃpnoti, tathà samÃsena me nibodha / tad eva brahma viÓe«yate ni«Âhà j¤Ãnasya yà pare9ti / j¤Ãnasya dhyÃnÃ3tmakasya yà parà ni«Âhà --- parama-prÃpyam ity-artha÷ // BhGR_18.50 // buddhyà viÓuddhayà yukto dh­tyÃ0tmÃnaæ niyamya ca / ÓabdÃ3dÅn vi«ayÃæs tyaktvà rÃga-dve«au vyudasya ca // BhGR_18.51 // vivikta-sevÅ laghv-ÃÓÅ yata-vÃk-kÃya-mÃnasa÷ / dhyÃna-yoga-paro nityaæ vairÃgyaæ samupÃÓrita÷ // BhGR_18.52 // ahaÇ-kÃraæ balaæ darpaæ kÃmaæ krodhaæ parigraham / vimucya nirmamaÓ ÓÃnto brahma-bhÆyÃya kalpate // BhGR_18.53 // buddhyà viÓuddhayà yathÃ2vasthitÃ3tma-tattva-vi«ayayà yukta÷, dh­tyà ÃtmÃnaæ niyamya ca vi«aya-vimukhÅkaraïena yoga-yogyaæ mana÷ k­tvÃ, ÓabdÃ3dÅn vi«ayÃn tyaktvà --- asannihitÃn k­tvÃ, tan-nimittau ca rÃga-dve«au vyudasya, vivikta-sevÅ --- sarvair dhyÃna-virodhibhir vivikte deÓe vartamÃna÷, laghv-ÃÓÅ --- atyaÓanÃ1naÓana-rahita÷, yata-vÃk-kÃya-mÃnasa÷ --- dhyÃnÃ1bhimukhÅk­ta-kÃya-vÃÇ-mano-v­tti÷, dhyÃna-yoga-paro nityam --- evaæ-bhÆtas san à prÃyÃïÃd ahar-ahar-dhyÃna-yoga-para÷, vairÃgyaæ samupÃÓrita÷ --- dhyeya-tattva-vyatirikta-vi«aya-do«Ã1vamarÓena tatra tatra virÃgatÃæ vardhayan, ahaæ-kÃram --- anÃtmani ÃtmÃ1bhimÃnaæ, balaæ --- tad-v­ddhi-hetu-bhÆta-vÃsana-balaæ, tan-nimittaæ darpaæ kÃmaæ krodhaæ parigrahaæ vimucya, nirmama÷ sarve«v anÃtmÅye«v ÃtmÅya-buddhi-rahita÷, ÓÃnta÷ --- ÃtmÃ1nubhavai1ka-sukha÷, evaæ-bhÆto dhyÃna-yogaæ kurvan brahma-bhÆyÃya kalpate --- sarva-bandha-vinirmukto yathÃ2vasthitam ÃtmÃnam anubhavatÅ7ty-artha÷ // BhGR_18.51 - 53 // brahma-bhÆta÷ prasannÃ3tmà na Óocati na kÃÇk«ati / samas sarve«u bhÆte«u mad-bhaktiæ labhate parÃm // BhGR_18.54 // brahma-bhÆta÷ --- ÃvirbhÆtÃ1paricchinna-j¤Ãnai1kÃ3kÃra-mac-che«atai2ka-sva-bhÃvÃ3tma-sva-rÆpa÷, "itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm" iti hi sva-Óe«ato9ktà / prasannÃ3tmà --- kleÓa-karmÃ3dibhir akalu«a-sva-rÆpo mad-vyatiriktaæ na kaæcana bhÆta-viÓe«aæ prati Óocati; na kiæcana kÃÇk«ati; api tu mad-vyatirikte«u sarve«u bhÆte«u anÃdaraïÅyatÃyÃæ samo nikhilaæ vastu-jÃtaæ t­ïavan manyamÃno mad-bhaktiæ labhate parÃm mayi sarve3Óvare nikhila-jagad-udbhava-sthiti-pralaya-lÅle nirasta-samasta-heya-gandhe 'navadhikÃ1tiÓayÃ1saækhyeya-kalyÃïa-guïa-gaïai1ka-tÃne lÃvaïyÃ1m­ta-sÃgare ÓrÅmati puï¬arÅka-nayane sva-svÃmini atyartha-priyÃ1nubhava-rÆpÃæ parÃæ bhaktiæ labhate // BhGR_18.54 // tat-phalam Ãha --- bhaktyà mÃm abhijÃnÃti yÃvÃn yaÓ cÃ7smi tattvata÷ / tato mÃæ tattvato j¤Ãtvà viÓate tad-anantaram // BhGR_18.55 // sva-rÆpata÷ sva-bhÃvataÓ ca yo 'ham; guïato vibhÆtito 'pi yÃvÃæÓ cÃ7ham, taæ mÃm evaæ-rÆpayà bhaktyà tattvato 'bhijÃnÃti; mÃæ tattvato j¤Ãtvà tad-anantaram --- tattva-j¤ÃnÃ1nantaraæ tata÷ bhaktita÷ mÃæ viÓate praviÓati / tattvatas sva-rÆpa-sva-bhÃva-guïa-vibhÆti-darÓano1ttara-kÃla-bhÃvinyà anavadhikÃ1tiÓaya-bhaktyà mÃæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ / atra tata iti prÃpti-hetutayÃ, nirdi«Âà bhaktir evÃ7bhidhÅyate; "bhaktyà tv ananyayà Óakya÷" iti tasya eva tattvata÷ praveÓa-hetutvÃ1bhidhÃnÃt // BhGR_18.55 // evaæ varïÃ3Óramo1cita-nitya-naimittika-karmaïÃæ parityakta-phalÃ3dikÃnÃæ parama-puru«Ã3rÃdhana-rÆpeïÃ7nu«ÂhitÃnÃæ vipÃka ukta÷ / idÃnÅæ kÃmyÃnÃm api karmaïÃm uktenai7va prakÃreïÃ7nu«ÂhitÃnÃæ sa eva vipÃka ity Ãha --- sarva-karmÃïy api sadà kurvÃïo mad-vyapÃÓraya÷ / mat-prasÃdÃd avÃpnoti ÓÃÓvataæ padam avyayam // BhGR_18.56 // na kevalaæ nitya-naimittikÃni karmÃïi, api tu sarvÃïi kÃmyÃny api karmÃïi, mad-vyÃÓraya÷ mayi saænyasta-kart­tvÃ3dika÷ kurvÃïo mat-prasÃdÃc chÃÓvataæ padam avyayam avikalaæ prÃpnoti / padyate gamyata iti padam; mÃæ prÃpnotÅ7ty-artha÷ // BhGR_18.56 // yasmÃd evam, tasmÃt --- cetasà sarva-karmÃïi mayi saænyasya mat-para÷ / buddhi-yogam upÃÓritya mac-cittas satataæ bhava // BhGR_18.57 // cetasà -- Ãtmano madÅyatva-man-niyÃmyatva-buddhyà / uktaæ hi, "mayi sarvÃïi karmÃïi saænyasyÃ7dhyÃtma-cetasÃ" iti / sarva-karmÃïi sa-kart­kÃïi sÃ3rÃdhyÃni mayi saænyasya, mat-para÷ --- aham eva phalatayà prÃpya ity anusaædhÃna÷, karmÃïi kurvan imam eva buddhi-yogam upÃÓritya satataæ mac-citto bhava // BhGR_18.57 // mac-citta÷ sarva-durgÃïi mat-prasÃdÃt tari«yasi / atha cet tvam ahaæ-kÃrÃn na Óro«yasi vinaÇk«yasi // BhGR_18.58 // evaæ mac-citta÷ sarva-karmÃïi kurvan sarvÃïi sÃæsÃrikÃïi durgÃïi mat-prasÃdÃd eva tari«yasi / atha tvam ahaæ-kÃrÃd aham eva k­tyÃ1k­tya-vi«ayaæ sarvaæ jÃnÃmÅ7ti bhÃvÃn mad-uktaæ na Óro«yasi cet, vinaÇk«yasi --- vina«Âo bhavi«yasi / na hi kaÓcin mad-vyatirikta÷ k­tsnasya prÃïi-jÃtasya k­tyÃ1k­tyayor j¤Ãtà praÓÃsità vÃ9sti // BhGR_18.58 // yady ahaÇ-kÃram ÃÓritya na yotsya iti manyase / mithyai9«a vyavasÃyas te prak­tis tvÃæ niyok«yati // BhGR_18.59 // yadi ahaæ-kÃram Ãtmani hitÃ1hita-j¤Ãne svÃtantryÃ1bhimÃnam ÃÓritya man-niyogam anÃd­tya na yotsya iti manyase, e«a te svÃtantrya-vyavasÃyo mithyà bhavi«yati; yata÷ prak­tis tvÃæ yuddhe niyok«yati mat-svÃtantryo1dvignaæ tvÃm aj¤aæ prak­tir niyok«ati // BhGR_18.59 // tad upapÃdayati --- sva-bhÃva-jena kaunteya nibaddha÷ svena karmaïà / kartuæ ne7cchasi yan mohÃt kari«yasy avaÓo 'pi tat // BhGR_18.60 // sva-bhÃva-jaæ hi k«atriyasya karma Óauryam / sva-bhÃva-jena ÓauryÃ3khyena svena karmaïà nibaddha÷, tad evÃ7vaÓa÷, parair dhar«aïam a-sahamÃnas tvam eva tad yuddhaæ kari«yasi, yad idÃnÅæ mohÃd aj¤ÃnÃt kartuæ ne7cchasi // BhGR_18.60 // sarvaæ hi bhÆta-jÃtaæ sarve3Óvareïa mayà pÆrva-karmÃ1nuguïyena prak­ty-anuvartane niyamitam; tac ch­ïu / ÅÓvara÷ sarva-bhÆtÃnÃæ h­d-deÓe 'rjuna ti«Âhati / bhrÃmayan sarva-bhÆtÃni yantrÃ3rƬhÃni mÃyayà // BhGR_18.61 // ÅÓvara÷ sarva-niyamana-ÓÅlo vÃsudeva÷ sarva-bhÆtÃnÃæ h­d-deÓe sakala-prav­tti-mÆla-j¤Ãno1daya-pradeÓe ti«Âhati / kathaæ kiæ kurvaæs ti«Âhati ? yantrÃ3rƬhÃni sarva-bhÆtÃni mÃyayà bhrÃmayan / svenai7va nirmitaæ dehe1ndriyÃ1vasthaæ prak­ty-Ãkhyaæ yantram ÃrƬhÃni sarva-bhÆtÃni svakÅyayà sattvÃ3di-guïa-mayyà mÃyayà guïÃ1nuguïaæ pravartayaæs ti«ÂhatÅ7ty-artha÷ / pÆrvam apy etad uktam, "sarvasya cÃ7haæ h­di sannivi«Âo matta÷ sm­tir j¤Ãnam apohanaæ ca" iti; "mattas sarvaæ pravartate" iti ca / "ya Ãtmani ti«Âhan" ity-Ãdikà ÓrutiÓ ca // BhGR_18.61 // etan mÃyÃ-niv­tti-hetum Ãha --- tam eva Óaraïaæ gaccha sarva-bhÃvena bhÃrata / tat-prasÃdÃt parÃæ ÓÃntiæ sthÃnaæ prÃpsyasi ÓÃÓvatam // BhGR_18.62 // yasmÃd evam, tasmÃt tam eva sarvasya praÓÃsitÃram, ÃÓrita-vÃtsalyena tvat-sÃrathye 'vasthitam, "itthaæ kuru " iti ca ÓÃsitÃraæ sarva-bhÃvena sarvÃ3tmanà Óaraïaæ gaccha / sarvÃ3tmanÃ9nuvartasva / anyathÃ9pi tan-mÃyÃ-preritenÃ7j¤ena tvayà yuddhÃ3di-karaïam avarjanÅyam / tathà sati na«Âo bhavi«yasi / atas tad-ukta-prakÃreïa yuddhÃ3dikaæ kurv ity-artha÷ / evaæ kurvÃïas tat-prasÃdÃt parÃæ ÓÃntiæ sarva-karma-bandho1paÓamaæ ÓÃÓvataæ ca sthÃnam prÃpsyasi / yad abhidhÅyate Óruti-Óatai÷, "tad-vi«ïo÷ paramaæ padaæ sadà paÓyanti sÆraya÷, "te ha nÃkaæ mahimÃna÷ sacante yatra pÆrve sÃdhyÃ÷ santi devÃ÷", "yatra ­«aya÷ prathama-jà ye purÃïÃ÷", "pareïa nÃkaæ nihitaæ guhÃyÃm", "yo 'syÃ7dhyak«a÷ parame vyoman", "atha yad ata÷ paro divo jyotir dÅpyate", "so 'dhvana÷ pÃram Ãpnoti tad-vi«ïo÷ paramaæ padam" ity-Ãdibhi÷ // iti te j¤Ãnam ÃkhyÃtaæ guhyÃd guhyataraæ mayà / vim­Óyai7tad aÓe«eïa yathe9cchasi tathà kuru // BhGR_18.63 // iti --- evaæ te mumuk«ubhir adhigantavyaæ j¤Ãnaæ sarvasmÃd guhyÃd guhyataraæ karma-yoga-vi«ayaæ j¤Ãna-yoga-vi«ayaæ bhakti-yoga-vi«ayaæ ca sarvam ÃkhyÃtam / etad-aÓe«eïa vim­Óya svÃ1dhikÃrÃ1nurÆpaæ yathe9cchasi, tathà kuru karma-yogaæ j¤Ãna-yogaæ bhakti-yogaæ và yathe9«Âam Ãti«Âhe7ty-artha÷ // BhGR_18.63 // sarva-guhyatamaæ bhÆya÷ Ó­ïu me paramaæ vaca÷ / i«Âo 'si me d­¬ham iti tato vak«yÃmi te hitam // BhGR_18.64 // sarve«v ete«u guhye«u bhakti-yogasya Órai«ÂhyÃd guhyatamam iti pÆrvam evo7ktam "idaæ tu te guhyatamaæ pravak«yÃmy anasÆyave" ity-Ãdau / bhÆyo 'pi tad-vi«ayaæ paramaæ me vaca÷ Ó­ïu / i«Âo 'si me d­¬ham iti tatas te hitaæ vak«yÃmi // BhGR_18.64 // man-manà bhava mad-bhakto mad-yÃjÅ mÃæ namaskuru / mÃm evai7«yasi satyaæ te pratijÃne priyo 'si me // BhGR_18.65 // vedÃ1nte«u, "vedÃ7ham etaæ puru«aæ mahÃ2ntam Ãditya-varïaæ tamasa÷ parastÃt / tam evaæ vidvÃn am­ta iha bhavati nÃ7nya÷ panthà vidyate 'yanÃya" ity-Ãdi«u vihitaæ vedanaæ dhyÃno1pÃsanÃ3di-Óabda-vÃcyaæ darÓana-samÃnÃ3kÃraæ sm­ti-saætÃnam atyartha-priyam iha man-manà bhave7ti vidhÅyate / mad-bhakta÷ atyartha-mat-priya÷ / atyartha-mat-priyatvena niratiÓaya-priyÃæ sm­ti-saætatiæ kuru«ve7ty-artha÷ / mad-yÃjÅ / tatrÃ7pi mad-bhakta ity anu«ajyate / yajanaæ pÆjanam / atyartha-priya-mad-ÃrÃdhana-paro bhava / ÃrÃdhanaæ hi paripÆrïa-Óe«a-v­tti÷ / mÃæ namaskuru / nama÷ --- namanam / mayy atimÃtra-prahvÅbhÃvam atyartha-priyaæ kurv ity-artha÷ / evaæ vartamÃno mÃm evai7«yasi / etat satyaæ te pratijÃne --- tava pratij¤Ãæ karomi; no7pacchandana-mÃtram; yatas tvaæ priyo 'si me / "priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷" iti pÆrvam evo7ktam / yasya mayy atimÃtratà prÅtir vartate, mamÃ7pi tasmin atimÃtrà prÅtir bhavatÅ7ti tad-viyogam asahamÃno 'haæ taæ mÃæ prÃpayÃmi / ata÷ satyam eva pratij¤Ãtam, mÃm evai7«yasÅ7ti // BhGR_18.65 // sarva-dharmÃn parityajya mÃm ekaæ Óaraïaæ vraja / ahaæ tvà sarva-pÃpebhyo mok«ayi«yÃmi mà Óuca÷ // BhGR_18.66 // karma-yoga-j¤Ãna-yoga-bhakti-yoga-rÆpÃn sarvÃn dharmÃn parama-niÓÓreyasa-sÃdhana-bhÆtÃn, mad-ÃrÃdhanatvena atimÃtra-prÅtyà yathÃ2dhikÃraæ kurvÃïa eva, ukta-rÅtyà phala-karma-kart­tvÃ3di-parityÃgena parityajya, mÃm ekam eva kartÃram ÃrÃdhyaæ prÃpyam upÃyaæ cÃ7nusaædhatsva / e«a eva sarva-dharmÃïÃæ ÓastrÅya÷ parityÃga iti, "niÓcayaæ Ó­ïu me tatra tyÃge bharata-sattama / tyÃgo hi puru«a-vyÃghra tri-vidha÷ saæprakÅrtita÷ // BhGR_18." ity-Ãrabhya, "saÇgaæ tyaktvà phalaæ cai7va sa tyÃgas sÃttiviko mata÷ // ... na hi deha-bh­tà Óakyaæ tyaktuæ karmÃïy aÓe«ata÷ / yas tu karma-phala-tyÃgÅ sa tyÃgÅ9ty abhidhÅyate // BhGR_18." iti adhyÃyÃ3dau sud­¬ham upapÃditam / ahaæ tvà sarva-pÃpebhyo mok«ayi«yÃmi --- evaæ vartamÃnaæ tvÃm mat-prÃpti-virodhibhyo 'nÃdi-kÃla-saæcitÃ1nantÃ1k­tya-karaïa-k­tyÃ1karaïa-rÆpebhya÷ sarvebhya÷ pÃpebhyo mok«ayi«yÃmi / mà Óuca÷ --- Óokaæ mà k­thÃ÷ / atha vÃ, sarva-pÃpa-vinirmuktÃ1tyartha-bhagavat-priya-puru«a-nirvartyatvÃd bhakti-yogasya, tad-Ãrambha-virodhi-pÃpÃnÃm ÃnantyÃt tat-prÃyaÓcitta-rÆpair dharmai÷ parimita-kÃla-k­tais te«Ãæ dustaratayà Ãtmano bhakti-yogÃ3rambhÃ1narhatÃm Ãlocya Óocato 'rjunasya Óokam apanudan ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca --- sarva-dharmÃn parityajya mÃm ekaæ Óaraïaæ vraje7ti / bhakti-yogÃ3rambha-virodhy-anÃdi-kÃla-saæcita-nÃnÃ-vidhÃ1nanta-pÃpÃ1nuguïÃn tat-tat-prÃyaÓcitta-rÆpÃn k­cchra-cÃndrÃyaïa-kÆÓmÃï¬a-vaiÓvÃnara-vrÃta-pati-pavitre1«Âi-tri-v­d-agni«ÂomÃ3dikÃn nÃnÃ-vidhÃn anantÃæs tvayà parimita-kÃla-vartinà dÆranu«ÂhÃnÃn sarvÃn dharmÃn parityajya bhakti-yogÃ3rambha-siddhaye mÃm ekaæ parama-kÃruïikam anÃlocita-viÓe«Ã1Óe«a-loka-Óaraïyam ÃÓrita-vÃtsalya-jala-dhiæ Óaraïaæ prapadyasva / ahaæ tvà sarva-pÃpebhya÷ yatho2dita-sva-rÆpa-bhakty-Ãrambha-virodhibhya÷ sarvebhya÷ pÃpebhya÷ mok«ayi«yÃmi; mà Óuca÷ // BhGR_18.66 // idaæ te nÃ7tapaskÃya nÃ7bhaktÃya kadÃcana / na cÃ7ÓuÓrÆ«ave vÃcyaæ na ca mÃæ yo 'bhyasÆyati // BhGR_18.67 // idaæ te paramaæ guhyaæ ÓÃstraæ mayÃ0khyÃtam atapaskÃya atapta-tapase tvayà na vÃcyam; tvayi vaktari, mayi cÃ7bhaktÃya kadÃcana na vÃcyam / tapta-tapase cÃ7bhaktÃya na vÃcyam ity-artha÷ / na cÃ7ÓuÓrÆ«ave / bhaktÃyÃ7py aÓuÓrÆ«ave na vÃcyam / na ca mÃæ yo 'bhyasÆyati / mat-sva-rÆpe mad-aiÓvarye mad-guïe«u ca kathite«u yo do«am Ãvi«karoti, na tasmai vÃcyam / asamÃna-vibhakti-nirdeÓa÷ tasyÃ7tyanta-pariharaïÅyatÃ-j¤ÃpanÃya // BhGR_18.67 // ya idaæ paramaæ guhyaæ mad-bhakte«v abhidhÃsyati / bhaktiæ mayi parÃæ k­tvà mÃm evai7«yaty asaæÓaya÷ // BhGR_18.68 // idaæ paramaæ guhyaæ mad-bhakte«u ya÷ abhidhÃsyati vyÃkhyÃsyati, sa÷ mayi paramÃæ bhaktiæ k­tvà mÃm evai7«yati; na tatra saæÓaya÷ // BhGR_18.68 // na ca tasmÃn manu«ye«u kaÓcin me priya-k­t-tama÷ / bhavità na ca me tasmÃd anya÷ priyataro bhuvi // BhGR_18.69 // sarve«u manu«ye«v ita÷ pÆrvaæ tasmÃd anyo manu«yo me na kaÓcit priya-k­t-tamo 'bhÆt; ita uttaraæ ca na bhavità / ayogyÃnÃæ prathamam upÃdÃnaæ yogyÃnÃm akathanÃd api tat-kathanasyÃ7ni«Âa-tamatvÃt // adhye«yate ca ya imaæ dharmyaæ saævÃdam Ãvayo÷ / j¤Ãna-yaj¤ena tenÃ7ham i«Âa÷ syÃm iti me mati÷ // BhGR_18.70 // ya imam Ãvayor dharmyaæ saævÃdam adhye«yate, tena j¤Ãna-yaj¤enÃ7ham i«Âas syÃm iti me mati÷ --- asmin yo j¤Ãna-yaj¤o 'bhidhÅyate, tenÃ7ham etad adhyayana-mÃtreïe7«Âa÷ syÃm ity-artha÷ // BhGR_18.70 / ÓraddhÃvÃn anasÆyuÓ ca Ó­ïuyÃd api yo nara÷ / so 'pi mukta÷ ÓubhÃæl lokÃn prÃpnuyÃt puïya-karmaïÃm // BhGR_18.71 // ÓraddhÃvÃn anasÆyuÓ ca yo nara÷ Ó­ïuyÃd api, tena Óravaïa-mÃtreïa so 'pi bhakti-virodhi-pÃpebhyo mukta÷ puïya-karmaïÃæ mad-bhaktÃnÃæ lokÃn samÆhan prÃpnuyÃt // BhGR_18.71 / kaÓcid etac-chrutaæ pÃrtha tvayai9kÃ1greïa cetasà / kaccid aj¤Ãna-saæmoha÷ prana«Âas te dhana¤jaya // BhGR_18.72 // mayà kathitam etat pÃrtha tvayà avahitena cetasà kaccic Órutam, tavÃ7j¤Ãna-saæmoha÷ kaccit prana«Âa÷, yenÃ7j¤Ãnena mƬho na yotsyÃmÅ7ty-uktavÃn // BhGR_18.72 // arjuna uvÃca --- na«Âo moha÷ sm­tir labdhà tvat-prasÃdÃn mayÃ9cyuta / sthito 'smi gata-saædeha÷ kari«ye vacanaæ tava // BhGR_18.73 // moha÷ viparÅta-j¤Ãnam / tvat-prasÃdÃn mama tad vina«Âam / sm­ti÷ yathÃ2vasthita-tattva-j¤Ãnam / tvat-prasÃdÃd eva tac ca labdham / anÃtmani prak­tau ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpo moha÷, parama-puru«a-ÓarÅratayà tad-Ãtmakasya k­tsnasya cid-acid-vastuna÷ atad-ÃtmÃ1bhimÃna-rÆpaÓ ca, nitya-naimittika-rÆpasya karmaïa÷ parama-puru«Ã3rÃdhanatayà tat-prÃpty-upÃya-bhÆtasya bandhakatva-buddhi-rÆpaÓ ca sarvo vina«Âa÷ / Ãtmana÷ prak­ti-vilak«aïatva-tat-sva-bhÃva-rahitatÃ-j¤Ãt­tvai1ka-sva-bhÃvatÃ-parama-puru«a-Óe«atÃ-tan-niyÃmyatvai1ka-sva-rÆpatÃ-j¤Ãnam, nikhila-jagad-udbhava-sthiti-pralaya-lÅlÃ1Óe«a-do«a-pratyanÅka-kalyÃïai1ka-sva-rÆpa-svÃbhÃvikÃ1navadhikÃ1tiÓaya-j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-teja÷-prabh­ti-samasta-kalyÃïa-guïa-gaïa-mahÃ2rïava-para-brahma-ÓabdÃ1bhidheya-parama-puru«a-yÃthÃtmya-j¤Ãnaæ ca, evaæ-rÆpa-parÃ1vara-tattva-yÃthÃtmya-vij¤Ãna-tad-abhyÃsa-pÆrvakÃ1har-ahar-upacÅyamÃna-parama-puru«a-prÅty-eka-phala-nitya-naimittika-karma-ni«iddha-parihÃra-Óama-damÃ3dy-Ãtma-guïa-nivartya-bhakti-rÆpatÃ4panna-parama-puru«o1pÃsanai1ka-labhyo vedÃ1nta-vedya÷ parama-puru«o vÃsudevas tvam iti j¤Ãnaæ ca labdham / tataÓ ca bandha-sneha-kÃruïya-prav­ddha-viparÅta-j¤Ãna-mÆlÃt sarvasmÃd avasÃdÃd vimukto gata-saædeha÷ sva-stha÷ sthito 'smi / idÃnÅm eva yuddhÃ3di-kartavyatÃ-vi«ayam tava vacanaæ kari«yati --- yatho2ktaæ yuddhÃ3dikaæ kari«yati ity-artha÷ // BhGR_18.73 // dh­tarëÂrÃya sva-putrÃ÷ pÃï¬avÃÓ ca yuddhe kiæ kari«yantÅ7ti p­cchate sa¤jaya uvÃca --- ity ahaæ vÃsudevasya pÃrthasya ca mahÃ4tmana÷ / saævÃdam imam aÓrau«am adbhutaæ roma-har«aïam // BhGR_18.74 // iti evaæ vÃsudevasya vasu-deva-sÆno÷, pÃrthasya ca tat-pit­-«vasu÷ putrasya ca mahÃ4tmana÷ mahÃ-buddhes tat-pada-dvandvam ÃÓritasye7maæ roma-har«aïam adbhutaæ saævÃdam ahaæ yatho2ktam aÓrau«am ÓrutavÃn aham // BhGR_18.74 // vyÃsa-prasÃdÃc chrutavÃn etad guhyam ahaæ param / yogaæ yoge3ÓvarÃt k­«ïÃt sÃk«Ãt kathayata÷ svayam // BhGR_18.75 // vyÃsa-prasÃdÃd vyÃsÃ1nugraheïa divya-cak«uÓ-Órotra-lÃbhÃd etat paraæ yogÃ3khyaæ guhyaæ yoge3ÓvarÃj j¤Ãna-balÃ1iÓvarya-vÅrya-Óakti-tejasÃæ nidher bhagavata÷ k­«ïÃt svayam eva kathayata÷ sÃk«Ãc ÓrutavÃn aham // BhGR_18.75 // rÃjan saæsm­tya saæsm­tya saævÃdam imam adbhutam / keÓavÃ1rjunayo÷ puïyaæ h­«yÃmi ca muhur muhu÷ // BhGR_18.76 // keÓavÃ1rjunayor imaæ puïyam adbhutaæ saævÃdaæ sÃk«Ãc chrutaæ sm­tvà muhur muhur h­«yÃmi // tac ca saæsm­tya saæsm­tya rÆpam atyadbhutaæ hare÷ / vismayo me mahÃn rÃjan h­«yÃmi ca puna÷ puna÷ // BhGR_18.77 // tac cÃ7rjunÃya prakÃÓitam aiÓvaraæ harer atyadbhutaæ rÆpaæ mayà sÃk«Ãt-k­taæ saæsm­tya saæsm­tya h­«yato me mahÃn vismayo jÃyate; puna÷ punaÓ ca h­«yÃmi // BhGR_18.77 // kim atra bahuno9ktena ? yatra yoge3Óvara÷ k­«ïo yatra pÃrtho dhanur-dhara÷ / tatra ÓrÅr vijayo bhÆtir dhruvà nÅtir matir mama // BhGR_18.78 // yatra yoge3Óvara÷ k­tsnasyo7ccÃ1vaca-rÆpeïÃ7vasthitasya cetanasyÃ7cetanasya ca vastuno ye ye sva-bhÃva-yogÃ÷, te«Ãæ sarve«Ãæ yogÃnÃm ÅÓvara÷, sva-saækalpÃ3yatta-sve1tara-samasta-vastu-sva-rÆpa-sthiti-prav­tti-bheda÷, k­«ïa÷ vasu-deva-sÆnu÷, yatra ca pÃrtho dhanur-dhara÷ tat-pit­-«vasu÷ putra÷ tat-pada-dvandvai1kÃ3Óraya÷, tatra ÓrÅr vijayo bhÆtir nÅtiÓ ca dhruvà niÓcalà iti matir mame7ti // BhGR_18.78 //