Ramanuja: Bhagavadgitabhasya


Input by Sadanori ISHITOBI
Downloaded 22.12.2002


REFERENCE SYSTEM:
BhG_  = Bhagavadgita
BhGR_ = Ramanuja's Bhasya


ANALYTIC TEXT VERSION (BHELA conventions)


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________

ANALYTIC VERSION according to BHELA conventions:

Sandhi markers:
(. =short vowel, - =long vowel)

in word-sandhi:
1: . .  e.g.: veda+anta = vedà1nta
2: - .
3: . -
4: - -
 
in sentence-sandhi:
7: . .  e.g.: ca+api = cà7pi
8: . -
9: - .
0: - -




******************** ADHYAYA 1 ********************


yat-padà1mbhoruha-dhyàna-vidhvastà1÷eùa-kalmaùaþ /
vastutàm upayàto 'haü yàmuneyaü namàmi tam //

÷riyaþ patiþ, nikhila-heya-pratyanãka-kalyàõai1katànaþ, sve1tara-samasta-vastu-vilakùaõà1nanta-j¤anà3nandai1ka-sva-råpaþ, svàbhàvikà1navadhikà1ti÷aya-j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejaþ-prabhçty-asaükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõa-maho2dadhiþ, svà1bhimatà1nuråpai1ka-råpà1cintya-divyà1dbhuta-nitya-niravadya-nirati÷ayà1ujjvalya-saundarya-saugandhya-saukumàrya-làvaõya-yauvanà3dy-ananta-guõa-nidhi-divya-råpaþ, svo1cita-vividha-vicitrà1nantà3÷carya-nitya-niravadyà1parimita-divya-bhåùaõaþ, svà1nuråpà1saükhyeyà1cintya-÷akti-nitya-niravadya-nirati÷aya-kalyàõa-divyà3yudhaþ, svà1bhimatà1nuråpa-nitya-niravadya-sva-råpa-råpa-guõa-vibhavà1i÷varya-÷ãlà3dy-anavadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõa-÷rã-vallabhaþ, sva-saïkalpà1nuvidhàyi-sva-råpa-sthiti-pravçtti-bhedà1÷eùa-seùatai2ka-rati-råpa-nitya-niravadya-nirati÷aya-j¤àna-kriyà2i÷varyà3dy-ananta-guõa-gaõà1parimita-såribhir anavaratà1bhiùñuta-caraõa-yugalaþ, vàï-manasà2paricchedya-sva-råpa-sva-bhàvaþ svo1cita-vividha-vicitrà1nanta-bhogya-bhogo1pakaraõa-bhoga-sthàna-samçddhà1nantà3÷caryà1nanta-mahà-vibhavà1nanta-parimàõa-nitya-niravadyà1kùara-parama-vyoma-nilayaþ, vividha-vicitrà1nanta-bhogya-bhoktç-varga-paripårõa-nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lãlaþ, paraü brahma puruùo1ttamo nàràyaõaþ, brahmà4di-sthàvarà1ntam akhilaü jagat sçùñvà ,svena råpeõà7vasthito brahmà4di-deva-manuùyàõàü dhyànà3ràdhanà3dy-agocaraþ, apàra-kàruõya-sau÷ãlya-vàtsalyà1udàrya-maho2dadhiþ, svam eva råpaü tat tat sajàtãya-saüsthànaü sva-sva-bhàvam ajahad eva kurvan teùu teùu lokeùv avatãryà7vatãrya tais tair àràdhitas tat tad iùñà1nuråpaü dharmà1rtha-kàma-mokùà3khyaü
phalaü prayacchan, bhå-bhàrà1vatàraõà1pade÷enà7smad-àdãnàm api samà÷rayaõãyatvàyà7vatãryo7rvyàü sakala-manuja-nayana-viùayatàü gataþ, parà1vara-nikhila-jana-mano-nayana-hàri-divya-ceùñitàni kurvan, påtanà-÷akaña-yamalà1rjunà1riùña-pralamba-dhenuka-kàliya-ke÷i-kuvalayà3pãóa-càõåra-muùñika-tosala-kaüsà3dãn nihatya anavadhika-dayà-sauhàrdà1nuràga-garbhà1valokanà3làpà1mçtair vi÷vam àpyàyayan, nirati÷aya-saundarya-sau÷ãlyà3di-guõa-gaõà3viùkàreõà7kråra-màlà-kàrà3dãn parama-bhàgavatàn kçtvà, pàõóu-tanaya-yuddha-protsàhana-vyàjena parama-puruùà1rtha-lakùaõa-mokùa-sàdhanatayà vedànto1ditaü sva-viùayaü j¤àna-karmà1nugçhãtaü bhakti-yogam avatàrayàm àsa / tatra pàõóavànàü kuråõàü ca yuddhe pràrabdhe sa bhagavàn puruùo1ttamaþ sarve3÷vare3÷varo jagad-upakçti-martyaþ à÷rita-vàtsalya-viva÷aþ pàrthaü rathinam àtmànaü ca sàrathiü sarva-loka-sàkùikaü cakàra / 

     dhçtaràùñra uvàca ---
     dharma-kùetre kurukùetre samavetà yuyutsavaþ  |
     màmakàþ pàõóavà÷ cai7va kim akurvata sa¤jaya  || BhG_1.1 ||

evaü j¤àtvà9pi sarvà3tmanà9ndho dhçtaràùñraþ suyodhana-vijaya-bubhutsayà sa¤jayaü papraccha / 

     sa¤jaya uvàca ---
     dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü duryodhanas tadà  |
     àcàryam upasaügamya ràjà vacanam abravãt  || BhG_1.2 ||
     pa÷yai7tàü pàõóu-putràõàm àcàrya mahatãü camåm  |
     vyåóhàü drupada-putreõa tava ÷iùyeõa dhãmatà  || BhG_1.3 ||
     atra ÷årà mahe4ùvàsà bhãmà1rjuna-samà yudhi  |
     yuyudhàno viràña÷ ca drupada÷ ca mahà-rathaþ  || BhG_1.4 ||
     dhçùñaketu÷ cekitànaþ kà÷ã-ràja÷ ca vãryavàn  |
     puru-jit-kunti-bhoja÷ ca ÷aibya÷ ca nara-puï-gavaþ  || BhG_1.5 ||
     yudhàmanyu÷ ca vikrànta uttamau1jà÷ ca vãryavàn  |
     saubhadro draupadeyà÷ ca sarva eva mahà-rathàþ  || BhG_1.6 ||
     asmàkaü tu vi÷iùñà ye tàn nibodha dvi-jo1ttama  |
     nàyakà mama sainyasya saüj¤à2rthaü tàn bravãmi te  || BhG_1.7 ||
     bhavàn bhãùma÷ ca karõa÷ ca kçpa÷ ca samiti¤-jayaþ  |
     a÷vatthàmà vikarõa÷ ca saumadattis tathai9va ca  || BhG_1.8 ||
     anye ca bahavaþ ÷årà mad-arthe tyakta-jãvitàþ  |
     nànà-÷astra-praharaõàs sarve yuddha-vi÷àra-dàþ  || BhG_1.9 ||
     aparyàptaü tad asmàkaü balaü bhãùmà1bhirakùitam  |
     paryàptaü tv idam eteùàü balaü bhãmà1bhirakùitam  || BhG_1.10 ||
     ayaneùu ca sarveùu yathà-bhàgam avasthitàþ  |
     bhãùmam evà7bhirakùantu bhavantaþ sarva eva hi  || BhG_1.11 ||

duryodhanaþ svayam eva bhãmà1bhirakùitaü pàõóavànàü balam, àtmãyaü ca bhãùmà1bhirakùitaü balam avalokya, àtma-vijaye tasya balasya paryàptatàm àtmãyasya balasya tad-vijaye cà7paryàptatàm àcàryàya nivedya antarviùaõõo 'bhavat // BhGR_1.2-11 //

     tasya saüjanayan harùaü kuru-vçddhaþ pitàmahaþ  |
     siüha-nàdaü vinadyo7ccaiþ ÷aïkhaü dadhmau pratàpavàn  || BhG_1.12 ||
     tataþ ÷aïkhà÷ ca bherya÷ ca paõavà3naka-go-mukhàþ  |
     sahasai9và7bhyahanyanta sa ÷abdas tumulo 'bhavat  || BhG_1.13 ||
     tataþ ÷vetair hayair yukte mahati syandane sthitau  |
     màdhavaþ pàõóava÷ cai7va divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ  || BhG_1.14 ||
     pà¤ca-janyaü hçùã-ke÷o deva-dattaü dhana¤jayaþ  |
     pauõóraü dadhmau mahà-÷aïkhaü bhãma-karmà vçko1daraþ  || BhG_1.15 ||
     ananta-vijayaü ràjà kuntã-putro yudhiùñhiraþ  |
     nakulaþ saha-deva÷ ca sughoùa-maõi-puùpakau  || BhG_1.16 ||
     kà÷ya÷ ca parame3ùvàsaþ ÷ikhaõóã ca mahà-rathaþ  |
     dhçùña-dyumno viràña÷ ca sàtyaki÷ cà7parà-jitaþ  || BhG_1.17 ||
     drupado draupadeyà÷ ca sarvataþ pçthivã-pate  |
     saubhadra÷ ca mahà-bàhuþ ÷aïkhàn dadhmuþ pçthak pçthak  || BhG_1.18 ||

tasya viùàdam àlakùya bhãùmas tasya harùaü janayituü siüha-nàdaü ÷aïkha-dhmànaü ca kçtvà, ÷aïkha-bherã-ninàdai÷ ca vijayà1bhi÷aüsinaü ghoùaü cà7kàrayat //  tataþ --- taü ghoùam àkarõya sarve3÷vare3÷varaþ pàrtha-sàrathã rathã ca pàõóu-tanayas trailokya-vijayo1pakaraõa-bhåte mahati syandane sthitau

     sa ghoùo dhàrtaràùñràõàü hçdayàni vyadàrayat  |
     nabha÷ ca pçthivãü cai7va tumulo 'py anunàdayan  || BhG_1.19 ||
     atha vyavasthitàn dçùñvà dhàrtaràùñràn kapi-dhvajaþ  |
     pravçtte ÷astra-saüpàte dhanur udyamya pàõóavaþ  || BhG_1.20 ||
     hçùãke÷aü tadà vàkyam idam àha mahãpate  |
     arjuna uvàca --- 
     senayor ubhayor madhye rathaü sthàpaya me 'cyuta  || BhG_1.21 ||

trailokyaü kampayantau ÷rãmat-pà¤cajanya-deva-dattau divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ //

tato yudhiùñhiro vçko1darà3daya÷ ca svakãyàn ÷aïkhàn pçthak pçthak pradadhmuþ / sa ghoùo duryodhana-pramukhànàü sarveùàm eva bhavat-putràõàü hçdayàni bibheda / "adyai7va naùñaü kuråõàü balam" iti dhàrtaràùñrà menire / evaü tad-vijayà1bhikàïkùiõe dhçtaràùñràya sa¤jayo 'kathayat // BhGR_1.12-19 //

atha yuyutsån avasthitàn dhàrtaràùñràn dçùñvà laïkà-dahana-vànara-dhvajaþ pàõóu-tanayo

     yàvad etàn nirãkùe 'haü yoddhu-kàmàn avasthitàn  |
     kair mayà saha yoddhavyam asmin raõa-samudyame  || BhG_1.22 ||
     yotsyamànàn avekùe 'haü ya ete 'tra samàgatàþ  |
     dhàrtaràùñrasya durbuddher yuddhe priya-cikãrùavaþ  || BhG_1.23 ||
     sa¤jaya uvàca ---
     evam ukto hçùãke÷o guóàke÷ena bhàrata  |
     senayor ubhayor madhye sthàpayitvà ratho1ttamam  || BhG_1.24 ||
     bhãùma-droõa-pramukhataþ sarveùàü ca mahãkùitàm  |
     uvàca pàrtha pa÷yai7tàn samavetàn kurån iti  || BhG_1.25 ||
     tatrà7pa÷yat sthitàn pàrthaþ pitQn atha pitàmahàn  |

j¤àna-÷akti-balà1i÷varya-vãrya-tejasàü nidhiü sva-saïkalpa-kçta-jagad-udaya-vibhava-laya-lãlaü hçùãke÷aü parà1vara-nikhila-janà1ntara-bàhya-karaõànàü sarva-prakàra-niyamane 'vasthitam à÷rita-vàtsalya-viva÷atayà sva-sàrathye 'vasthitam, "yuyutsån yathàvad avekùituü tad ãkùana-kùame sthàne rathaü sthàpaya" ity acodayat //

     àcàryàn màtulàn bhràtQn putràn pautràn sakhãüs tathà  || BhG_1.26 ||
     ÷va÷uràn suhçda÷ cai7va senayor ubhayor api  |
     tàn samãkùya sa kaunteyaþ sarvàn bandhån avasthitàn  || BhG_1.27 ||
     kçpayà parayà0viùño viùãdann idam abravãt  |
     arjuna uvàca ---
     dçùñve9maü sva-janaü kçùõa yuyutsuü samupasthitam  || BhG_1.28 ||
     sãdanti mama gàtràõi mukhaü ca pari÷uùyati  |
     vepathu÷ ca ÷arãre me roma-harùa÷ ca jàyate  || BhG_1.29 ||
     gàõóãvaü sraüsate hastàt tvak cai7va paridahyate  |
     na ca ÷aknomy avasthàtuü bhramatã7va ca me manaþ  || BhG_1.30 ||
     nimittàni ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava  |
     na ca ÷reyo 'nupa÷yàmi hatvà sva-janam àhave  || BhG_1.31 ||
     na kàïkùe vijayaü Kçùõa na ca ràjyaü sukhàni ca  |
     kiü no ràjyena govinda kiü bhogair jãvitena và  || BhG_1.32 ||
     yeùàm arthe kàïkùitaü no ràjyaü bhogàþ sukhàni ca  |
     ta ime 'vasthità yuddhe pràõàüs tyaktvà dhanàni ca  || BhG_1.33 ||
     àcàryàþ pitaraþ putràs tathai9va ca pitàmahàþ  |
     màtulàþ ÷va÷uràþ pautràþ syàlàþ saübandhinas tathà  || BhG_1.34 ||

sa ca tena coditas tat-kùaõàd eva Bhãùma-óroõà3dãnàü sarveùàm eva mahãkùitàü pa÷yatàü yathà-coditam akarot / ãdç÷ã bhavadãyànàü vijaya-sthitir iti cà7vocat // BhGR_1.20-25 // 

sa tu Pàrtho mahà-manàþ parama-kàruõiko dãrgha-bandhuþ parama-dhàrmikaþ sabhràtçko 

     etàn na hantum icchàmi ghnato 'pi madhu-sådhana  |
     api trailokya-ràjyasya hetoþ kiü nu mahã-kçte  || BhG_1.35 ||
     nihatya dhàrtaràùñràn naþ kà prãtiþ syàj janàrdana  |
     pàpam evà8÷rayed asmàn hatvai9tàn àtatàyinaþ  || BhG_1.36 ||
     tasmàn nà7rhà vayaü hantuü dhàrtaràùñràn sabàndhavàn  |
     sva-janaü hi katham hatvà sukhinaþ syàma màdhava  || BhG_1.37 ||
     yady apy ete na pa÷yanti lobho1pahata-cetasaþ  |
     kula-kùaya-kçtaü doùaü mitra-drohe ca pàtakam  || BhG_1.38 ||
     kathaü na j¤eyam asmàbhiþ pàpàd asmàn nivartitum  |
     kula-kùaya-kçtaü doùaü prapa÷yadbhir ¤anàrdana  || BhG_1.39 ||
     kula-kùaye praõa÷yanti kula-dharmàþ sanàtanàþ  |
     dharme naùñe kulaü kçtsnam adharmo 'bhibhavaty uta  || BhG_1.40 ||
     adharmà1bhibhavàt kçùõa praduùyanti kula-striyaþ  |
     strãùu duùñàsu vàrùõeya jàyate varõa-saïkaraþ  || BhG_1.41 ||
     saïkaro narakàyai7va kula-ghnànàü kulasya ca  |
     patanti pitaro hy eùàü lupta-piõóo1daka-kriyàþ  || BhG_1.42 ||
     doùair etaiþ kula-ghnànàü varõa-saïkara-kàrakaiþ  |
     utsàdyante jàti-dharmàþ kula-dharmà÷ ca ÷à÷vatàþ  || BhG_1.43 ||
     utsanna-kula-dharmàõàü manuùyàõàü ¤anàrdana  |
     narake niyataü vàso bhavatã7ty anu÷u÷ruma  || BhG_1.44 ||
     aho bata mahat pàpaü kartuü vyavasità vayam  |
     yad ràjya-sukha-làbhena hantuü sva-janam udyatàþ  || BhG_1.45 ||
     yadi màm apratãkàram a÷astraü ÷astra-pàõayaþ  |
     dhàrtaràùñrà raõe hanyus tan me kùemataraü bhavet  || BhG_1.46 ||

bhavadbhir atighorair màraõair jatu-gçha-dàhà3dibhir asakçd-va¤cito 'pi parama-puruùa-sahàyenà8tmanà haniùya-

     sa¤jaya uvàca ---
     evam uktvà9rjunaþ saükhye ratho1pastha upàvi÷at  |
     visçjya sa÷araü càpaü ÷oka-saüvigna-mànasaþ  || BhG_1.47 ||

màõàn bhavadãyàn vilokya bandhu-snehena parayà kçpayà dharma-bhayena cà7timàtra-sanna-sarva-gàtraþ sarvathà9haü na yotsyàmã7ty uktvà bandhu-vi÷leùa-janita-÷oka-saüvigna-mànasaþ sa÷araü càpaü visçjya ratho1pastha upàvi÷at //



******************** ADHYAYA 2 ********************


      sa¤jaya uvàca ---
      taü tathà kçpayà0viùñam a÷ru-pårõà3kule3kùaõam  |
      viùãdantam idaü vàkyam uvàca madhu-sådanaþ  || BhG_2.1 ||
      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      kutas tvà ka÷malam idaü viùame samupasthitam  |
      anàrya-juùñam asvargyam akãrti-karam arjuna  || BhG_2.2 ||
      mà klaibyaü gaccha kaunteya nai7tat tvayy upapadyate  |
      kùudraü hçdaya-daurbalyaü tyaktvo9ttiùñha paran-tapa  || BhG_2.3 ||

evam upaviùñe pàrthe kuto 'yam asthàne samupasthitaþ ÷oka ity àkùipya tam imaü viùama-sthaü ÷okam avidvat-sevitaü para-loka-virodhinam akãrti-karam atikùudraü hçdaya-daurbalya-kçtaü parityajya yuddhàyo7ttiùñhe7ti ÷rã-bhagavàn uvàca //

      arjuna uvàca ---
      kathaü bhãùmam ahaü saükhye droõaü ca madhu-sådana  |
      iùubhiþ pratiyotsyàmi påjà2rhàv ari-sådana  || BhG_2.4 ||
      gurån ahatvà hi mahà2nubhàvàn ÷reya÷ cartuü bhaikùam apã7ha loke  |
      hatvà9rtha-kàmàüs tu gurån ihai7va bhu¤jãya bhogàn rudhira-pradigdhàn  || BhG_2.5 ||

punar api pàrthaþ sneha-kàruõya-dharmà1dharma-bhayà3kulo bhagavad-uktaü hitatamam ajànann idam uvàca --- bhãùma-droõà3dikàn gurån bahu-mantavyàn katham ahaü haniùyàmi? kathaütaràü bhogeùv atimàtra-saktàn tàn hatvà tair bhujyamànàüs tàn eva bhogàn tad-rudhireõo7pasicya teùv àsaneùå7pavi÷ya bhu¤jãya? // BhGR_2.4-5 //

      na cai7tad vidmaþ kataran no garãyo yad và jayema yadi và no jayeyuþ  |
      yàn eva hatvà na jijãviùàmas te 'vasthitàþ pramukhe dhàrtaràùñràþ  || BhG_2.6 ||
      kàrpaõya-doùo1pahata-sva-bhàvaþ pçcchàmi tvà dharma-saümåóha-cetàþ  |
      yac chreyaþ syàn ni÷citaü bråhi tan me ÷iùyas te 'haü ÷àdhi màü tvàü prapannam  || BhG_2.7 ||
      na hi prapa÷yàmi mamà7panudyàd yac chokam ucchoùaõam indriyàõàm  |
      avàpya bhåmàv asapatnam çddhaü ràjyaü suràõàm api cà8dhipatyam  || BhG_2.8 ||

evaü yuddham àrabhya nivçtta-vyàpàràn bhavato dhàrtaràùñràþ prasahya hanyur iti cet, astu / tad-vadha-labdha-vijayàd adharmyàd asmàkaü dharmà1dharmàv ajànadbhiþ tair hananam eva garãya iti me pratibhàtã7ty uktvà, yan mahyaü ÷reya iti ni÷citam, tac ÷araõà-gatàya tava ÷iùyàya me bråhã7ty atimàtra-kçpaõo bhagavat-pàdàv upasasàda // BhGR_2.6-8 //

      sa¤jaya uvàca ---
      evam uktvà hç÷ãke÷aü guóàke÷aþ paran-tapaþ  |
      na yotsya iti govindam uktvà tåùõãü babhåva ha  || BhG_2.9 ||

"evam asthàne samupasthita-sneha-kàruõyàbhyàm aprakçtiü gatam, kùatriyàõàü yuddhaü parama-dharmam apy adharmaü manvànaü dharma-bubhutsayà ca ÷araõà-gataü pàrtham uddi÷ya, àtma-yàthàtmya-j¤ànena yuddhasya phalà1bhisandhi-rahitasyà8tma-pràpty-upàyatà-j¤ànena ca vinà asya moho na ÷àmyati" iti matvà, bhagavatà parama-puruùeõa adhyàtma-÷àstrà1vataraõaü kçtam / tad-uktam ---  "asthàna-sneha-kàruõya-dharmà1dharma-dhiyà0kulam / pàrthaü prapannam uddi÷ya ÷àstrà1vataraõaü kçtam" // iti // BhGR_2.9 //

      tam uvàca hç÷ãke÷aþ prahasann iva bhàrata  |
      senayor ubhayor madhye sãdamànam idaü vacaþ  || BhG_2.10 ||

evaü dehà3tmanor yàthàtmyà1j¤àna-nimitta-÷okà3viùñam, dehà1tiriktà3tma-j¤àna-nimittaü ca dharmaü bhàùamàõam, paraspara-viruddha-guõà1nvitam, ubhayos senayor yuddhàyo7dyuktayor madhye akasmàn nirudyogaü pàrtham àlokya parama-puruùaþ prahasann ive7dam uvàca --- parihàsa-vàkyaü vadann iva àtma-paramà3tma-yàthàtmya-tat-pràpty-upàya-bhåta-karma-yoga-j¤àna-yoga-bhakti-yoga-gocaraü "na tv evà7haü jàtu nà8sam" ity-àrabhya "ahaü tvà sarva-pàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ" ity-etad-antaü vacanam uvàce7ty-arthaþ // BhGR_2.10 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      a÷ocyàn anva÷ocas tvaü praj¤à-vàdàü÷ ca bhàùase  |
      gatà1sån a-gatà1såü÷ ca nà7nu÷ocanti paõóitàþ  || BhG_2.11 ||

a÷ocyàn prati anu÷ocasi / "patanti pitaro hy eùàü lupta-piõóo1daka-kriyàþ" ity-àdikàn dehà3tma-sva-bhàva-praj¤à-nimitta-vàdàü÷ ca bhàùase / dehà3tma-sva-bhàva-j¤ànavatàü nà7tra kiücic choka-nimittam asti / gatà1sån dehàn a-gatà1sån; àtmana÷ ca prati tat-sva-bhàva-yàthàtmya-vido na ÷ocanti / atas tvayi vipratiùiddham idam upalabhyate, yad etàn haniùyàmã7ty anu÷ocanam, yac ca dehà1tiriktà3tma-j¤àna-kçtaü dharmà1dharma-bhàùaõam / ato deha-sva-bhàvaü ca na jànàsi, tad-atiriktam àtmànaü ca nityam, tat-pràpty-upàya-bhåtaü yuddhà3dikaü dharmaü ca / idaü ca yuddhaü phalà1bhisandhi-rahitam àtma-yàthàtmyà1vàpty-upàya-bhåtam / àtmà hi na janmà1dhãna-sad-bhàvaþ; na maraõà1dhãna-vinà÷a÷ ca, tasya janma-maraõayor abhàvàt / ataþ sa na ÷oka-sthànam / dehas tv acetanaþ pariõàma-sva-bhàvaþ; tasyo7tpatti-vinà÷a-yogaþ svàbhàvika iti so 'pi na ÷oka-sthànam ity-abhipràyaþ // BhGR_2.11 //

prathamaü tàvad àtmanàü sva-bhàvam ÷çõu ---

      na tv evà7haü jàtu nà8saü na tvaü ne7me janà1dhipàþ  |
      na cai7va na bhaviùyàmaþ sarve vayam ataþ param  || BhG_2.12 ||

ahaü sarve3÷varas tàvat, ataþ vartamànàt pårvasmin anàdau kàle, na nà8sam --- api tv àsam / tvan-mukhà÷ cai7te ã÷itavyàþ kùetra-j¤àþ na nà8sam; api tv àsan / ahaü ca yåyaü ca sarve vayam, ataþ parasmin anante kàle, na cai7va na bhaviùyàmaþ; api tu bhaviùyàma eva / yathà9haü sarve3÷varaþ paramà3tmà nitya iti nà7tra saü÷ayaþ, tathai9va bhavantaþ kùetra-j¤à àtmàno 'pi nityà eve7ti mantavyàþ // BhGR_2.12 //

evaü bhagavataþ sarve3÷varàd atmanàm, parasparaü ca, bhedaþ pàramàrthika iti bhagavatai9vo7ktam iti pratãyate; aj¤àna-mohitaü prati tan-nivçttaye pàrmàrthika-nityatvo1pade÷a-samaye aham, tvam, ime, sarve, vayam iti vyapade÷àt / aupacàrikà3tma-bheda-vàde hi àtma-bhedasyà7tàttvikatvena tattvo1pade÷a-samaye bheda-nirde÷o na saügacchate / bhagavad-uktà3tma-bhedaþ svàbhàvika iti ÷rutir apy àha, "nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn" iti / nityànàü bahånàü cetanànàü ya eko nitya÷ cetanas san kàmàn vidadhàtã7ty-arthaþ / aj¤àna-kçta-bheda-dçùñi-vàde tu parama-puruùasya paramà1rtha-dçùter nirvi÷eùa-kåña-stha-nitya-caitanyà3tma-yàthàtmya-sàkùàtkàràn nivçttà1j¤àna-tat-kàryatayà aj¤àna-kçta-bheda-dar÷anaü tan-målo1pade÷à3di-vyavahàrà÷ ca na saügacchante /
atha parama-puruùasyà7dhigatà1dvaita-j¤ànasya bàdhità1nuvçtti-råpam idaü bheda-j¤ànaü dagdha-pañà3divan na bandhakam ity ucyate --- nai7tad upapadyate; marãcikà-jala-j¤ànà3dikaü hi bàdhitam anuvartamànaü na jalà-haraõà3di-pravçtti-hetuþ / evam atrà7py advaita-j¤ànena bàdhitaü bheda-j¤ànam anuvartamànam api mithyà2rtha-viùayatva-ni÷cayàn no7pade÷à3di-pravçtti-hetur bhavati / na ce8÷varasya pårvam aj¤asya ÷àstrà1dhigata-tattva-j¤ànatayà bàdhità1nuvçttiþ ÷akyate vaktum; "yaþ sarva-j¤aþ sarva-vit", "parà9sya ÷aktir vividhai9va ÷råyate svàbhàvikã j¤àna-bala-kriyà ca", "vedà7haü samatãtàni vartamànàni cà7rjuna / bhaviùyàõi ca bhåtàni màü tu veda na ka÷cana" iti ÷ruti-smçti-virodhàt / kiü ca parama-puruùa÷ ca idànãütana-guru-paramparà ca, advitãyà3tma-sva-råpa-ni÷caye sati anuvartamàne 'pi bheda-j¤àne, sva-ni÷cayà1nuråpam advitãyà3tma-j¤ànaü kasmà upadi÷atã7ti vaktavyam // pratibimbavat-pratãyamànebhyo 'rjunà3dibhya iti cet --- nai7tad upapadyate; na hy anunmattaþ ko 'pi maõi-kçpàõa-darpaõà3diùu pratãyamàneùu svà3tma-pratibimbeùu, teùàü svà3tmano 'nanyatvaü jànan, tebhyaþ kim apy upadi÷ati / bàdhità1nuvçttir api tair na ÷akyate vaktum; bàdhakenà7dvitãyà3tma-j¤ànenà8tma-vyatirikta-bheda-j¤àna-kàraõasyà7nàder vinaùñatvàt / dvi-candra-j¤ànà3dau tu candrai1katva-j¤ànena pàramàrthika-timirà3di-doùasya dvi-candra-j¤àna-hetor avinaùñatvàd bàdhità1nuvçttir yuktà; anuvartamànam api prabala-pramàõa-bàdhitatvenà7-kiücit-karam / iha tu bheda-j¤ànasya sa-viùayasya sa-kàraõasyà7-pàramàrthikatvena vastu-yàthàtmya-j¤àna-vinaùñatvàn na katha¤cid api bàdhità1nuvçttiþ saübhavati / ataþ sarve3÷varasye7dànãütana-guru-paramparàyà÷ ca
tattva-j¤ànam asti cet, bheda-dar÷ana-tat-kàryo1pade÷à3dy-asaübhavaþ / nà7sti cet, a-j¤ànasya tad-dhetoþ sthitatvenà7j¤atvàd eva sutaràm upade÷o na saübhavati //
kiü ca guror advitãyà3tma-vij¤ànàd eva brahmà1j¤ànasya sa-kàryasya vinaùñatvàc ÷iùyaü praty upade÷o niùprayojanaþ / gurus taj-j¤ànaü ca kalpitam iti cet, ÷iùya-taj-j¤ànayor api kalpitatvàt tad apy anivartakam / kalpitatve 'pi pårva-virodhitvena nivartakam iti cet, tad acàrya-j¤àne 'pi samànam iti tad eva nivartakaü bhavatã7ty upade÷à1narthakyam eva --- iti kçtam asamãcãna-vàdaiþ // BhGR_2.12 //

      dehino 'smin yathà dehe kaumàraü yauvanaü jarà  |
      tathà dehà1ntara-pràptir dhãras tatra na muhyati  || BhG_2.13 ||

ekasmin dehe vartamànasya dehinaþ kaumàrà1vasthàü vihàya yauvanà3dy-avasthà-pràptau àtmanaþ sthiratva-buddhyà yathà àtmà naùña iti na ÷ocati, dehàd dehà1ntara-pràptàv api tathai9va sthira àtme9ti buddhimàn na ÷ocati / ata àtmanàü nityatvàd àtmano na ÷oka-sthànam // BhGR_2.13 //

etàvad atra kartavyam --- àtmanàü nityànàm evà7nàdi-karma-va÷yatayà tat-tat-karmo1cita-deha-saüsçùñànàü tair eva dehair bandha-nivçttaye ÷àstrãyaü sva-varõo1citaü yuddhà3dikam anabhisaühita-phalaü karma kurvatàm avarjanãyatayà indriyair indriyà1rtha-spar÷àþ ÷ãto1ùõà3di-prayukta-sukha-duþkha-dà bhavanti, te tu yàvac-chàstrãya-karma-samàpti kùantavyà iti / imam artham anantaram evà8ha ---

      màtrà-spar÷às tu kaunteya ÷ãto1ùõa-sukha-duþkha-dàþ  |
      àgamà1pàyino 'nityàs tàüs titikùasva bhàrata  || BhG_2.14 ||

÷abda-spar÷a-råpa-rasa-gandhàþ sà3÷rayàþ tanmàtrà-kàryatvàn màtrà ity ucyante / ÷rotrà3dibhis teùàü spar÷àþ ÷ãto1ùõa-mçdu-paruùà3di-råpa-sukha-duþkha-dàþ bhavanti / ÷ãto1ùõa-÷abdaþ pradar÷anà1rthaþ / tàn dhairyeõa yàvad-yuddhà3di-÷àstrãya-karma-samàpti titikùasva / te cà8gamà1pàyitvàd dhairyavatàm kùantuü yogyàþ / anityà÷ ca te / bandha-hetu-bhåta-karma-nà÷e sati àgamà1pàyitvenà7pi na vartante  ity-arthaþ // BhGR_2.14 //

tat-kùamà kim-arthe9ty atrà8ha ---

      yaü hi na vyathayanty ete puruùaü puruùa-rùabha  |
      sama-duþkha-sukhaü dhãraü so 'mçtatvàya kalpate  || BhG_2.15 ||
yaü puruùaü dhairya-yuktam avarjanãya-duþkhaü sukhavan manyamànam, amçtatva-sàdhanatayà sva-varõo1citaü yuddhà3di-karma anabhisaühita-phalaü kurvàõaü tad-antargatàþ ÷astra-pàtà3di-mçdu-kråra-spar÷àþ na vyathayanti; sa evà7mçtatvaü sàdhayati / na tvà3dç÷o duþkhà1sahiùõur ity-arthaþ / àtmanàü nityatvàd etàvad atra kartavyam ity-arthaþ // BhGR_2.15 //

yat tu àtmanàü nityatvaü dehànàü svàbhàvikaü nà÷itvaü ca ÷okà1nimittam uktam, "gatà1sån agatà1såü÷ ca nà7nu÷ocanti paõóitàþ" iti, tad upapàdayitum àrabhate ---

      nà7sato vidyate bhàvo nà7bhàvo vidyate sataþ  |
      ubhayor api dçùño 'ntas tv anayos tattva-dar÷ibhiþ  || BhG_2.16 ||

asataþ dehasya sad-bhàvo na vidyate / sata÷ cà8tmano nà7sad-bhàvaþ / ubhayoþ --- dehà3tmanor upalabhyamànayor yatho2palabdhi tattva-dar÷ibhir anto dçùñaþ --- nirõayà1ntatvàn niråpaõasya nirõaya iha anta-÷abdeno7cyate / dehasyà7cid-vastuno 'sattvam eva sva-råpam; àtmana÷ cetanasya sattvam eva sva-råpam iti nirõayo dçùña ity-arthaþ / vinà÷a-sva-bhàvo hy asattvam / avinà÷a-sva-bhàva÷ ca sattvam / yathà uktaü bhagavatà parà÷areõa, "tasmàn na vij¤ànam çte 'sti kiü-cit kva-cit kadà-cid dvi-ja vastu-jàtam", "sad-bhàva evaü bhavato mayo9kto j¤ànaü yathà satyam asatyam anyat", "anà÷ã paramà1rtha÷ ca pràj¤air abhyupagamyate / tat tu nà÷i na saüdeho nà÷i-dravyo1papàditam", "yat tu kàlà1ntareõà7pi nà7nya-saüj¤àm upaiti vai / pariõàmà3di-saübhåtàü tad vastu nç-pa tac ca kim" iti / atrà7pi "antavanta ime dehàþ", "avinà÷i tu tad viddhi" iti hy ucyate / tad eva sattvà1sattva-vyapade÷a-hetur iti gamyate //

atra tu sat-kàrya-vàdasyà7prastutatvàn na tat-paro 'yaü ÷lokaþ; dehà3tma-sva-bhàvà1j¤àna-mohitasya tan-moha-÷àntaye hy ubhayor nà÷itvà1nà÷itva-råpa-sva-bhàva-viveka eva vaktavyaþ / sa eva "gatà1sån agatà1sån" iti ca prastutaþ / sa eva ca, "avinà÷i tu tad viddhi", "antavanta ime dehàþ" iti anantaram upapàdyate / ato yathà ukta evà7rthaþ // BhGR_2.16 //

àtmanas tv avinà÷itvaü katham avagamyata ity atrà8ha ---

 * avinà÷i tu tad viddhi yena sarvam idaü tatam  |
 * vinà÷am avyayasyà7sya na ka÷-cit kartum arhati  || BhG_2.17 ||

tad atma-tattvam avinà÷ã7ti viddhi, yena àtma-tattvena cetanena tad-vyatiriktam idam acetana-tattvaü sarvaü tataü vyàptam / vyàpakatvena nirati÷aya-såkùmatvàd àtmano vinà÷à1narhasya tad-vyatirikto na ka÷-cit padà1rtho vinà÷am kartum arhati, tad-vyàpyatayà tasmàt sthålatvàt / nà÷akaü hi ÷astra-jalà1gni-vàyv-àdikaü nà÷yaü vyàpya ÷ithilã-karoti / mudrà4dayo 'pi hi vegavat saüyogena vàyum utpàdya tad-dvàreõa nà÷ayanti / ata àtma-tattvam avinà÷i // BhGR_2.17 //

dehànàü tu vinà÷itvam eva sva-bhàva ity-àha ---

      antavanta ime dehà nityasyo7ktàþ ÷arãriõaþ  |
      anà÷ino 'prameyasya tasmàd yudhyasva bhàrata  || BhG_2.18 ||

"diha upacaye" ity-upacaya-råpà ime dehà antavantaþ vinà÷a-sva-bhàvàþ / upacayà3tmakà hi ghañà3dayo 'ntavanto dçùñàþ / nityasya ÷arãriõaþ karma-phala-bhogà1rthatayà bhåta-saüghàta-råpà dehàþ, "puõyaþ puõyena" ity-àdi-÷àstrair uktàþ karmà1vasàna-vinà÷inaþ / àtmà tv avinà÷ã; kutaþ ? aprameyatvàt / na hy àtmà prameyatayo9palabhyate, api tu pramàtçtayà  / tathà ca vakùyate, "etad yo vetti taü pràhuþ kùetra-j¤a iti tad-vidaþ" iti / na cà7neko1pacayà3tmaka àtmo7palabhayate, sarvatra dehe "aham idaü jànàmi" iti dehasya cà7nyasya ca pramàtçtayai9ka-råpeõo7palabdheþ / na ca dehà3der iva prade÷a-bhede pramàtur àkàra-bheda upalabhyate / ata eka-råpatvena anupacayà3tmakatvàt pramàtçtvàd vyàpakatvàc ca àtmà nityaþ / dehas tu upacayà3tmakatvàt, ÷arãriõaþ karma-phala-bhogà1rthatvàt, aneka-råpatvàt, vyàpyatvàc ca vinà÷ã / tasmàd dehasya vinà÷a-sva-bhàvatvàd atmano nityatvàc ca ubhayàv api na ÷oka-sthànam iti, ÷astra-pàtà3di-puruùa-spar÷àn avarjanãyàn sva-gatàn anya-gatàü÷ ca ghairyeõa soóhvà amçtatva-pràptaye anabhisaühita-phalaü yuddhà3khyaü karmà8rabhasva // BhGR_2.18 //

      ya enaü vetti hantàraü ya÷ cai7nan manyate hatam  |
      ubhau tau na vijànãto nà7yaü hanti na hanyate  || BhG_2.19 ||

enam --- ukta-sva-bhàvam àtmànaü prati, hantàraü hanana-hetuü kam api yo manyate; ya÷ cai7naü kenà7pi hetunà hataü manyate; tàv ubhau na vijànãtaþ, uktair hetubhir asya nityatvàd eva enam ayaü na hanti asyà7yaü hanana-hetur na bhavati / ata eva cà7yam àtmà na hanyate / hanti-dhàtur apy àtma-karmakaþ ÷arãra-viyoga-karaõa-vàcã / "na hiüsyàt sarvà bhåtàni", "bràhmaõo na hantavyaþ" ity-àdãny api

÷àstràõi avihita-÷arãra-viyoga-karaõa-viùayàõi // BhGR_2.19 //

      na jàyate mriyate và kadà-cin nà7yaü bhåtvà bhavità và na bhåyaþ  |
      ajo nityaþ ÷à÷vato 'yaü puràõo na hanyate hanyamàne ÷arãre  || BhG_2.20 ||

uktair eva hetubhir nityatvenà7pariõàmitvàd àtmano janana-maraõà3dayaþ sarva evà7cetana-deha-dharmà na santã7ty ucyate / tatra jàyate, mriyate iti vartamànatayà sarveùu deheùu sarvair anubhåyamàne janana-maraõe kadà-cid apy àtmànaü na spç÷ataþ / nà7yaü bhåtvà bhavità và na bhåyaþ --- ayaü kalpà3dau bhåtvà

bhåyaþ kalpà1nte ca na na bhavità; keùu-cit prajà-pati-prabhçti-deheùv àgameno7palabhyamànaü kalpà3dau jananaü kalpà1nte ca maraõam àtmànaü na spç÷atã7ty-arthaþ / ataþ sarva-deha-gata àtmà ajaþ, ata eva nityaþ / ÷à÷vataþ --- prakçtivad-avi÷ada-satata-pariõàmair api nà7nvãyate, puràõaþ --- purà9pi navaþ;

sarvadà apårvavad anubhàvya ity-arthaþ / ataþ ÷arãre hanyamàne na hanyate 'yam àtmà // BhGR_2.20 //

      vedà1vinà÷inaü nityaü ya enam ajam avyayam  |
      kathaü sa puruùaþ pàrtha kaü ghàtayati hanti kam  || BhG_2.21 ||

evam avinà÷itvenà7jatvena vyayà1narhatvena ca nityam enam àtmànaü yaþ puruùo veda, sa puruùo deva-manuùya-tiryak-sthàvara-÷arãrà1vasthiteùv àtmasu kam apy àtmànaü kathaü ghàtayati ? kaü và kathaü hanti / kathaü nà÷ayati; kathaü và tat-prayojako bhavatã7ty-arthaþ / etàn àtmano ghàtayàmi hanmã7ty anu÷ocanam àtma-sva-råpa-yàthàtmyà1j¤àna-målam eve7ty-abhipràyaþ // BhGR_2.21 //

yady api nityànàm àtmanàü ÷arãra-vi÷leùa-màtraü kriyate --- tathà9pi ramaõãya-bhoga-sàdhaneùu ÷arãreùu na÷yatsu tad-viyoga-råpaü ÷oka-nimittam asty eve7ty atrà8ha ---

      vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçhõàti naro 'paràõi  |
      tathà ÷arãràõi vihàya jãrõàny anyàni saüyàti navàni dehã  || BhG_2.22 ||

dharma-yuddhe ÷arãraü tyajatàü tyakta-÷arãràd adhikatara-kalyàõa-÷arãra-grahaõaü ÷àstràd avagamyata iti jãrõàni vàsàüsi vihàya navàni kalyàõàni vàsàüsi gçhõatàm iva harùa-nimittam evà7tro7palabhyate // BhGR_2.22 //

punar api "avinà÷i tu tad viddhi yena sarvam idaü tatam" iti pårvo1ktam avinà÷itvaü sukha-grahaõàya vya¤jayan draóhayati ---

      nai7naü chindanti ÷astràõi nai7naü dahati pàvakaþ  |
      na cai7naü kledayanty àpo na ÷oùayati màrutaþ  || BhG_2.23 ||
      acchedyo 'yam adàhyo 'yam akledyo '÷oùya eva ca  |
      nityas sarva-gataþ sthàõur acalo 'yaü sanàtanaþ  || BhG_2.24 ||

÷astrà1gny-ambu-vàyavaþ chedana-dahana-kledana-÷oùaõàni àtmànaü prati kartuü na ÷aknuvanti, sarva-gatatvàd àtmanaþ sarva-tattva-vyàpana-sva-bhàvatayà sarvebhyas tattvebhyas såkùmatvàd asya tair vyàpty-anarhatvàt; vyàpya-kartavyatvàc ca chedana-dahana-kledana-÷oùaõànàü / ata àtmà nityaþ sthàõur acalo 'yaü sanàtanaþ sthira-sva-bhàvo 'prakampyaþ puràtana÷ ca // BhGR_2.23 //24//

      avyakto 'yam acintyo 'yam avikàryo 'yam ucyate  |
      tasmàd evaü viditvai9naü nà7nu÷ocitum arhasi  || BhG_2.25 ||

chedanà3di-yogyàni vaståni yaiþ pramàõair vyajyante; tair ayam àtmà na vyajyata ity avyaktaþ; ataþ chedyà3di-visajàtãyaþ / acintya÷ ca sarva-vastu-vijàtãyatvena tat-tat-sva-bhàva-yuktatayà cintayitum api nà7rhaþ; ata÷ cà7vikàryaþ vikàrà1narhaþ / tasmàd ukta-lakùaõam enam àtmànaü viditvà tat-kçte nà7nu÷ocitum arhasi // BhGR_2.25 //

      atha cai7naü nitya-jàtaü nityaü và manyase mçtam  |
      tathà9pi tvaü mahàbàho! nai7vaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.26 ||

atha nitya-jàtaü nitya-mçtaü deham evai7nam àtmànaü manuùe, na dehà1tiriktam ukta-lakùaõam; tathà9pi evam atimàtraü na ÷ocitum arhasi; pariõàma-sva-bhàvasya dehasyo7tpatti-vinà÷ayor avarjanãyatvàt // BhGR_2.26 //

      jàtasya hi dhruvo mçtyur dhruvaü janma mçtasya ca  |
      tasmàd aparihàrye 'rthe na tvaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.27 ||

utpannasya vinà÷o dhruvaþ avarjanãya upalabhyate; tathà vinaùñasyà7pi janma avarjanãyam / katham idam upapadyate vinaùñasyo7tpattir iti; sata evo7tpatty-upalabdheþ, asata÷ cà7nupalabdheþ / utpatti-vinà÷à3dayaþ sato dravyasyà7vasthà-vi÷eùàþ / tantu-prabhçtãni hi dravyàõi santy eva racanà1vi÷eùa-yuktàni pañà3dãny ucyante / asat-kàrya-vàdinà9py etàvad evo7palabhyate / na hi tatra tantu-saüsthàna-vi÷eùà1tirekeõa dravyà1ntaraü pratãyate / kàraka-vyàpàra-nàmà1ntara-bhajana-vyavahàra-vi÷eùàõàm etàvatai9vo7papatteþ na dravyà1ntara-kalpanà yuktà / ato utpatti-vinà÷à3dayaþ sato dravyasyà7vasthà-vi÷eùàþ / utpatty-àkhyàm avasthàm upayàtasya dravyasya tad-virodhy-avasthà2ntara-pràptir vinà÷a ity ucyate / mçd-dravyasya piõóatva-ghañatva-kapàlatva-cårõatvà3divat pariõàmi-dravyasya pariõàma-paramparà avarjanãyà / tatra pårvà1vasthasya dravyasyo7ttarà1vasthà-pràptir vinà÷aþ / sai9va tad-avasthasya co7tpattiþ / evam utpatti-vinà÷à3khya-pariõàma-paramparà pariõàmino dravyasyà7parihàrye9ti na tatra ÷ocitum arhasi // BhGR_2.27 //

sato dravyasya pårvà1vasthà-virodhy-avasthà2ntara-pràpti-dar÷anena yo 'lpãyàn ÷okaþ, so 'pi manuùyà3di-bhåteùu na saübhavatã7ty àha ---

      avyaktà3dãni bhåtàni vyakta-madhyàni bhàrata  |
      avyakta-nidhanàny eva tatra kà paridevanà  || BhG_2.28 ||

manuùyà3dãni bhåtàni santy eva dravyàõi anupalabdha-pårvà1vasthàni upalabdha-manuùyatvà3di-madhyamà1vasthàni anupalabdho1ttarà1vasthàni sveùu sva-bhàveùu vartanta iti na tatra paridevanà-nimittam asti // BhGR_2.28 //

evaü ÷arãrà3tma-vàde 'pi nà7sti ÷oka-nimittam ity uktvà ÷arãrà1tirikte à÷carya-sva-råpe àtmani draùñà vaktà ÷ravaõà3yattà3tma-ni÷caya÷ ca durlabha ity àha ---

      à÷caryavat pa÷yati ka÷-cid enam à÷caryavad vadati tathai9va cà7nyaþ  |
      à÷caryavac cai7nam anyaþ ÷çõoti ÷rutvà9py enaü veda na cai7va ka÷-cit  || BhG_2.29 ||

evam ukta-sva-bhàvaü sve1tara-samasta-vastu-visajàtãyatayà à÷caryavad asthitam ananteùu jantuùu mahatà tapasà kùãõa-pàpaþ upacita-puõyaþ ka÷-cit pa÷yati / tathà-vidhaþ ka÷-cit parasmai vadati / evaü ka÷-cid eva ÷çõoti / ÷rutvà9py enaü yathàvad avasthitaü tattvato na ka÷-cid veda / ca-kàràd draùñç-vaktç-÷rotçùv api tattvato dar÷anaü tattvato vacanaü tattvata÷ ÷ravaõaü durlabham ity-uktaü bhavati // BhGR_2.29 //

      dehã nityam avadhyo 'yaü dehe sarvasya bhàrata  |
      tasmàt sarvàõi bhåtàni na tvaü ÷ocitum arhasi  || BhG_2.30 ||

sarvasya devà3di-dehino dehe vadhyamàne 'py ayaü dehã nityam avadhyo mantavyaþ / tasmàt sarvàõi devà3di-sthàvarà1ntàni bhåtàni viùamà3kàràõy apy uktena sva-bhàvena sva-råpatas samànàni nityàni ca / deha-gataü tu vaiùamyam anityatvaü ca / tato devà3dãni sarvàõi bhåtàny uddi÷ya na ÷ocitum arhasi; na kevalaü bhãùmà3dãn prati // BhGR_2.30 //

      sva-dharmam api cà7vekùya na vikampitum arhasi  |
      dharmyàd dhi yuddhàc chreyo 'nyat kùatriyasya na vidyate  || BhG_2.31 ||

api ce7daü pràrabdhaü yuddhaü pràõi-màraõam api agnãùomãyà3divat sva-dharmam avekùya na vikampitum arhasi / dharmyàn nyàyataþ pravçttàd yuddhàd anyan na hi kùatriyasya ÷reyo vidyate / "÷auryaü tejo dhçtir dàkùyaü yuddhe cà7py apalàyanam / dànam ã÷vara-bhàva÷ ca kùàtraü karma sva-bhàva-jam // " iti hi vakùyate / agnãùomãyà3diùu ca na hiüsà pa÷oþ, nihãnatara-cchàgà3di-deha-parityàga-pårvaka-

kalyàõatara-deha-svargà3di-pràpakatva-÷ruteþ saüj¤apanasya / "na và u etan mriyase na riùyasi devàü ideùi pathibhis surebhiþ / yatra yanti sukçto nà7pi duùkçtaþ tatra tvà devas savità dadhàtu" iti hi ÷råyate / iha ca yuddhe mçtànàü kalyàõatara-deha-pràptir uktà, "vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçhõàti" ity-àdinà / ataþ, cikitsaka-÷alyà3di-karma àturasye7va, asya rakùaõam evà7gnãùomãyà3diùu saüj¤apanam // BhGR_2.31 //

      yad-çcchayà co7papannaü svarga-dvàram apàvçtam  |
      sukhinaþ kùatriyàþ pàrtha labhante yuddham ãdç÷am  || BhG_2.32 ||

ayatno1panatam idaü nirati÷aya-sukho1pàya-bhåtaü nirvighnam ãdç÷aü yuddhaü sukhinaþ puõyavantaþ kùatriyà labhante // BhGR_2.32 //

      atha cet tvam imaü dharmyaü saügràmaü na kariùyasi  |
      tataþ sva-dharmaü kãrtiü  ca hitvà pàpam avàpsyasi  || BhG_2.33 ||

atha kùatriyasya sva-dharma-bhåtam imam --- àrabdhaü saügràmaü mohàn na kariùyasi cet --- tataþ pràrabdhasya dharmasyà7karaõàt sva-dharma-phalaü nirati÷aya-sukham, vijayena nirati÷ayàü ca kãrtiü hitvà pàpaü nirati÷ayam avàpsyasi // BhGR_2.33 //

      akãrtiü cà7pi bhåtàni kathayiùyanti te 'vyayàm  |
      saübhàvitasya cà7kãrtiþ maraõàd atiricyate  || BhG_2.34 ||

na te kevalaü nirati÷aya-sukha-kãrti-hàni-màtram / "pàrtho yuddhe pràrabdhe palàyitaþ" iti avyayàü sarva-de÷a-kàla-vyàpinãm akãrtiü ca samarthàni asamarthàny api sarvàõi bhåtàni kathayiùyanti / tataþ kim iti cet --- ÷airya-vãrya-paràkramà3dibhis sarva-saübhàvitasya tad-viparyaya-jà hy akãrtiþ maraõàd atiricyate / evaü-vidhàyà akãrter maraõam eva tava ÷reya ity-arthaþ // BhGR_2.34 //

bandhu-snehàt kàruõyàc ca yuddhàn nivçttasya ÷årasya mamà7kãrtiþ katham àgamiùyatã7ty atrà8ha ---

      bhayàd raõàd uparataü maüsyante tvàü mahà-rathàþ  |
      yeùàü ca tvaü bahu-mato bhåtvà yàsyasi laughavam  || BhG_2.35 ||

yeùàü karõa-duryodhanà3dãnàü mahà-rathànàm itaþ pårvaü tvaü ÷åro vairã9ti bahu-mato bhåtvà, idànãü yuddhe samupasthite nivçtta-vyàpàratayà làghavaü --- sugrahatàü yàsyasi, te mahà-rathàs tvàü bhayàd yuddhàd uparataü maüsyante / ÷åràõàü hi vairiõàü ÷atru-bhayàd rte bandhu-snehà3dinà yuddhàd uparatir no7papadyate // BhGR_2.35 //

kiü ca,

      avàcya-vàdàü÷ ca bahån vadiùyanti tavà7hitàþ  |
      nindantas tava sàmarthyaü tato duþkhataraü nu kim  || BhG_2.36 ||

÷åràõàü asmàkaü sannidhau katham ayaü pàrthaþ kùaõam api sthàtuü ÷aknuyàt, asmat-sannidhànàd anyatra hy asya sàmarthyam iti tava sàmarthyaü nindantaþ ÷åràõàm avàcya-vàdàü÷ ca bahån vadiùyanti tava ÷atravo dhàrtaràùñràþ; tato 'dhikataraü duþkhaü kiü tava ? evaü-vidhà1vàcya-÷ravaõàn maraõam eva ÷reya iti tvam eva maüsyase // BhGR_2.36 //

ataþ ÷årasya àtmanà pareùàü hananam, àtmano và parair hananam ubhayam api ÷reyase bhavatã7ty àha --- 

      hato và pràpsyase svargaü jitvà và bhokùyase mahãm  |
      tasmàd uttiùñha kaunteya yuddhàya kçta-ni÷cayaþ  || BhG_2.37 ||

dharma-yuddhe parair hata÷ cet, tata eva parama-niþ÷reyasaü pràpsyasi; paràn và hatvà akaõñakaü ràjyaü bhokùyase; anabhisaühita-phalasya yuddhà3khyasya dharmasya parama-niþ÷reyaso1pàyatvàt tac ca parama-niþ÷reyasaü pràpsyasi; tasmàd yuddhàyo7dyogaþ parama-puruùà1rtha-lakùaõa-mokùa-sàdhanam iti ni÷citya tad-artham uttiùñha / kuntã-putrasya tavai7tad eva yuktam ity-abhipràyaþ // BhGR_2.37 //

mumukùor yuddhà1nuùñhàna-prakàram àha --- 

      sukha-duþkhe same kçtvà làbhà1làbhau jayà1jayau  |
      tato yuddhàya yujyasva nai7vaü pàpam avàpsyasi  || BhG_2.38 ||

evaü dehà1tiriktam aspçùña-samasta-deha-sva-bhàvaü nityam àtmànaü j¤àtvà yuddhe cà7varjanãya-÷astra-pàtà3di-nimitta-sukha-duþkhà1rtha-làbhà1làbha-jaya-parà-jayeùv avikçta-buddhiþ svargà3di-phalà1bhisandhi-rahitaþ kevala-kàrya-buddhyà yuddham àrabhasva / evaü kurvàõo na pàpam avàpsyasi --- pàpaü duþkha-råpaü saüsàraü nà7vàpsyasi; saüsàra-bandhàn mokùyase ity-arthaþ // BhGR_2.38 //

evam àtma-yàthàtmya-j¤ànam upadi÷ya tat-pårvakaü mokùa-sàdhana-bhåtaü karma-yogaü vaktum àrabhate --- 

      eùà te 'bhihità sàïkhye buddhir yoge tv imàü ÷çõu  |
      buddhyà yukto yayà pàrtha karma-bandhaü prahàsyasi  || BhG_2.39 ||

saïkhyà buddhiþ; buddhyà9vadhàraõãyam àtma-tattvaü sàïkhyam / j¤àtavye àtma-tattve taj-j¤ànàya yà buddhir abhidheyà --- "na tv evà7ham" ity àrabhya "tasmàt sarvàõi bhåtàni na tvaü ÷ocitum arhasi" ity-antena sai9ùà te 'bhihità / àtma-j¤àna-pårvaka-mokùa-sàdhana-bhåta-karmà1nuùñhàne yo buddhi-yogo vaktavyaþ, sa iha yoga-÷abdeno7cyate / "dåreõa hy avaraü karma buddhi-yogàt" iti hi vakùyate / tatra yoge yà buddhir vaktavyà, tàm imàm abhidhãyamànàü ÷çõu, yayà buddhyà yuktaþ karma-bandhaü prahàsyasi / karmaõà bandhaþ karma-bandhaþ; saüsàra-bandha ity-arthaþ // BhGR_2.39 //

vakùyamàõa-buddhi-yuktasya karmaõo màhàtmyam àha --- 

      ne7hà7bhikrama-nà÷o 'sti pratyavàyo na vidyate  |
      sv-alpam apy asya dharmasya tràyate mahato bhayàt  || BhG_2.40 ||

iha karma-yoge nà7bhikrama-nà÷o 'sti / abhikramaþ --- àrambhaþ / nà÷aþ phala-sàdhana-bhàva-nà÷aþ / àrabdhasyà7samàptasya vicchinnasyà7pi na niùphalatvam /àrabdhasya vicchede pratyavàyo 'pi na vidyate / asya karma-yogà3khyasya dharmasya sv-alpà1ü÷o 'pi mahato bhayàt --- saüsàra-bhayàt tràyate / ayam arthaþ; "pàrtha nai7ve7ha nà7mutra vinà÷as tasya vidyate" iti uttaratra prapa¤cayiùyate / anyàni hi laukikàni vaidikàni ca sàdhanàni vicchinnàni na phalàya bhavanti; pratyavàyàya ca bhavanti // BhGR_2.40 //

kàmya-karma-viùayàyà buddher mokùa-sàdhana-bhåta-karma-viùayàü buddhiü vi÷inaùñi --- 

      vyavasàyà3tmikà buddhir eke9ha kuru-nandana  |
      bahu-÷àkhà hy anantà÷ ca buddhayo 'vyavasàyinàm  || BhG_2.41 ||

iha --- ÷àstrãye sarvasmin karmaõi vyavasàyà3tmikà buddhir ekà / mumukùuõà9nuùñheye karmaõi buddhir vyavasàyà3tmikà buddhiþ / vyavasàyaþ ni÷cayaþ / sà hi buddhir àtma-yàthàtmya-ni÷caya-pårvikà /
kàmya-karma-viùayà tu buddhir avyavasàyà3tmikà / tatra hi kàmà1dhikàre dehà1tiriktà3tmà1stitva-j¤àna-màtram apekùitam, nà8tma-sva-råpa-yàthàtmya-ni÷cayaþ / sva-råpa-yàthàtmyà1ni÷caye 'pi svargà3di-phalà1rthitva-tat-sàdhanà1nuùñhàna-tat-phalà1nubhavànàü saübhavàt, avirodhàc ca / se9yaü vyavasàyà3tmikà buddhiþ eka-phala-sàdhana-viùayatayai9kà; ekasmai mokùà3khya-phalàya hi mumukùoþ sarvàõi karmàõi vidhãyante / ataþ ÷àstrà1rthasyai7katvàt sarva-karma-viùayà buddhir ekai9va; yathai9ka-phala-sàdhanatayà àgneyà3dãnàü ùaõõàü se1ti-kartavyatàkànàm eka-÷àstrà1rthatayà tad-viùayà buddhir ekà, tadvad ity-arthaþ / avyavasàyinàü tu svarga-putra-pa÷v-annà3di-phala-sàdhana-karmà1dhikçtànàü buddhayaþ phalà3nantyàd anantàþ / tatrà7pi bahu-÷àkhàþ; ekasmai phalàya codite 'pi dar÷a-pårõa-màsà3dau karmaõi, "àyur à÷às te" ity-àdy-avagatà1vàntara-phala-bhedena bahu-÷àkhatvaü ca vidyate / ataþ avyavasàyinàü buddhayo 'nantà bahu-÷àkhà÷ ca /
etad uktaü bhavati --- nityeùu naimittikeùu karmasu pradhàna-phalàni avàntara-phalàni ca yàni ÷råyamàõàni, tàni sarvàõi parityajya mokùai1ka-phalatayà sarvàõi karmàõy eka-÷àstrà1rthatayà9nuùñheyàni; kàmyàni  ca sva-varõà3÷ramo1citàni, tat-tat-phalàni parityajya mokùa-sàdhanatayà nitya-naimittikair ekã-kçtya yathà-balam anuùñheyàni --- iti // BhGR_2.41 //

atha kàmya-karmà1dhikçtàn nindati --- 

      yàm imàm puùpitàü vàcaü pravadanty avipa÷citaþ  |
      veda-vàda-ratàþ pàrtha nà7nyad astã7ti vàdinaþ  || BhG_2.42 ||
      kàmà3tmànaþ svarga-paràþ janma-karma-phala-pradàm  |
      kriyà-vi÷eùa-bahulàü bhogà1i÷varya-gatiü prati  || BhG_2.43 ||
      bhogà1i÷varya-prasaktànàü tayà9pahçta-cetasàm  |
      vyavasàyà3tmikà buddhiþ samàdhau na vidhãyate  || BhG_2.44 ||

yàm imàü puùpitàü --- puùpa-màtra-phalàm, àpàta-ramaõãyàü vàcam avipa÷citaþ --- alpa-j¤àþ bhogà1i÷varya-gatiü prati vartamànàü pravadanti, veda-vàda-ratàþ --- vedeùu ye svargà3di-phala-vàdàþ teùu saktàþ, nà7nyad astã7ti vàdinaþ --- tat-saïgà1tirekeõa svargà3der adhikaü phalaü nà7nyad astã7ti vadantaþ, kàm àtmànaþ kàm apravaõa-manasaþ, svarga-paràþ --- svarga-paràyaõàþ, svargà3di-phalà1vasàne punar-janma-karmà3khya-phala-pradàü, kriyà-vi÷eùa-bahulàü --- tattva-j¤àna-rahitatayà kriyà-vi÷eùa-pracuràm / bhogà1i÷varya-gatiü prati vartamànàü yàm imàü puùpitàü vàcaü ye pravadantã7ti saübandhaþ / teùàü bhogà1i÷varya-prasaktànàü tayà --- vàcà bhogà1i÷varya-viùayayà apahçta-j¤ànànàü yatho2dita-vyavasàyà3tmikà buddhiþ, samàdhau manasi na vidhãyate, no7tpadyate, samàdhãyate 'sminn àtma-j¤ànam iti samàdhir manaþ / teùàü manasy àtma-yàthàtmya-ni÷caya-pårvaka-mokùa-sàdhana-bhåta-karma-viùayà buddhiþ kadàcid api no7tpadyate ity-arthaþ / ataþ kàmyeùu karmasu mumukùuõà na saïgaþ kartavyaþ // BhGR_2.42 //43//44//

evam atyalpa-phalàni punar-janma-prasavàni karmàõi màtà-pitç-sahasrebhyo 'pi vatsalataratayà àtmo1jjãvane pravçttà vedàþ kim arthaü vadanti, kathaü và vedo1ditaü tyàjyatayo9cyate ity ata àha --- 

      traiguõya-viùayà vedà nistraiguõyo bhavà8rjuna  |
      nirdvandvo nitya-sattva-stho niryoga-kùema àtmavàn  || BhG_2.45 ||

trayo guõàs traiguõyaü sattva-rajas-tamàüsi / sattva-rajas-tamaþ-pracuràþ puruùàs traiguõya-÷abdeno7cyante; tad-viùayà vedàþ tamaþ-pracuràõàü rajaþ-pracuràõàü sattva-pracuràõàü ca vatsalataratayai9va hitam avabodhayanti vedàþ / yady eùàü sva-guõà3nuguõyena svargà3di-sàdhanam eva hitaü nà7vabodhayanti, tadai9te rajas-tamaþ-pracuratayà sàttvika-phala-mokùa-vimukhàþ svà1pekùita-phala-sàdhanam ajànantaþ kàma-pràvaõya-viva÷à anupàdeyeùu upàdeya-bhràntyà praviùñàþ pranaùñà bhaveyuþ / atas traiguõya-viùayà vedàþ, tvaü tu nistraiguõyo bhava --- idànãü sattva-pracuras tvaü tad eva vardhaya; nà7nyonya-saïkãrõa-guõa-traya-pracuro bhava; na tat-pràcuryaü vardhaye7ty-arthaþ / nirdvandvaþ --- nirgata-sakala-sàüsàrika-sva-bhàvaþ; nitya-sattva-sthaþ --- guõa-dvaya-rahita-nitya-pravçddha-sattva-stho bhava / katham iti cet, niryoga-kùemaþ àtma-sva-råpa-tat-pràpty-upàya-bahir-bhåtànàm arthànàü yogaü pràptànàü ca kùemaü parityajya àtmavàn bhava --- àtma-sva-råpàn veùaõa-paro bhava / apràptasya pràptir yogaþ pràptasya parikùaõaü kùemaþ / evaü vartamànasya te rajas-tamaþ-pracuratà na÷yati, sattvaü ca vardhate // BhGR_2.45 //

      yàvàn artha udapàne sarvataþ saüpluto1dake  |
      tàvàn sarveùu vedeùu bràhmaõasya vijànataþ  || BhG_2.46 ||

na ca vedo1ditaü sarvaü sarvasyo7pàdeyam; yathà sarvà1rtha-parikalpite sarvataþ saüpluto1dake udapàne pipàsor yàvàn arthaþ --- yàvad eva  prayojanam, tàvad eva teno7pàdãyate, na sarvam; evaü sarveùu ca vedeùu bràhmaõasya vijànataþ --- vaidikasya mumukùoþ yad eva mokùa-sàdhanaü tad evo7=

pàdeyam; nà7nyat // BhGR_2.46 //

ataþ sattva-sthasya mumukùor etàvad evo7pàdeyam ity àha --- 

      karmaõy evà7dhikàras te mà phaleùu kadà-cana  |
      mà karma-phala-hetur bhåþ mà te saïgo 'stv akarmaõi  || BhG_2.47 ||

nitye naimittike kàmye ca kena-cit phala-vi÷eùeõa saübandhitayà ÷råyamàõe karmaõi nitya-sattva-sthasya mumukùos te karma-màtre 'dhikàraþ / tat-saübandhitayà9vagateùu phaleùu na kadà-cid apy adhikàraþ / sa-phalasya bandha-råpatvàt phala-rahitasya kevalasya mad-àràdhana-råpasya mokùa-hetutvàc ca / mà ca karma-phalayor hetu-bhåþ / tvayà9nuùñhãyamàne 'pi karmaõi nitya-sattva-sthasya mumukùos tava

akartçtvam apy anusandheyam / phalasyà7pi kùun-nivçtty-àder na tvaü hetur ity anusandheyam / tad-ubhayaü guõeùu và sarve3÷vare mayi và9nusandheyam ity uttaratra vakùyate / evam anusandhàya karma kuru / akarmaõi --- ananuùñhàne, na yotsyàmã7ti yat tvayà9bhihitam, na tatra te saïgo 'stu; uktena prakàreõa yuddhà3di-karmaõy eva saïgo 'stv ity-arthaþ // BhGR_2.47 //

etad eva sphuñã-karoti --- 

      yoga-sthaþ kuru karmàõi saïgaü tyaktvà dhana¤-jaya  |
      siddhy-asiddhyoþ samo bhåtvà samatvaü yoga ucyate  || BhG_2.48 ||

ràjya-bandhu-prabhçtiùu saïgaü tyaktvà yuddhà3dãni karmàõi yoga-sthaþ kuru, tad-antar-bhåta-vijayà3di-siddhy-asiddhyos samo bhåtvà kuru / tad idaü siddhy-asiddhyos samatvaü yoga-stha ity atra yoga-÷abdeno7cyate / yogaþ --- siddhy-asiddhiyos samatva-råpaü citta-samàdhànam // BhGR_2.48 //

kim artham idam asakçd ucyata ity ata àha --- 

      dåreõa hy avaraü karma buddhi-yogàd dhana¤-jaya  |
      buddhau ÷araõam anviccha kçpaõàþ phala-hetavaþ  || BhG_2.49 ||

yo 'yaü pradhàna-phala-tyàga-viùayo 'vàntara-phala-siddhy-asiddhyos samatva-viùaya÷ ca buddhi-yogaþ; tad-yuktàt karmaõa itarat karma dåreõà7varam / mahad idaü dvayor utkarùà1pakarùa-råpaü vairåpyam / ukta-buddhi-yoga-yuktaü karma nikhila-sàüsàrika-duþkhaü vinivartya parama-puruùà1rtha-lakùaõaü ca mokùaü pràpayati / itarad aparimita-duþkha-råpaü saüsàram iti / ataþ karmaõi kriyamàõe uktàyàü buddhau ÷araõam anviccha / ÷araõaü --- vàsa-sthànam / tasyàm eva buddhau vartasve7ty-arthaþ / kçpaõàþ phala-hetavaþ --- phala-saïgà3dinà karma kurvàõàþ kçpaõàþ --- saüsàriõo bhaveyuþ // BhGR_2.49 //

      buddhi-yukto jahàtã7ha ubhe sukçta-duùkçte  |
      tasmàd yogàya yujyasva yogaþ karmasu kau÷alam  || BhG_2.50 ||

buddhi-yoga-yuktas tu karma kurvàõaþ ubhe sukçta-duùkçte anàdi-kàla-sa¤cite anante bandha-hetu-bhåte jahàti / tasmàd uktàya buddhi-yogàya yujyasva / yogaþ karmasu kau÷alam --- karmasu kriyamàõeùv ayaü buddhi-yogaþ kau÷alam --- atisàmarthyam / atisàmarthya-sàdhya ity-arthaþ // BhGR_2.50 //

      karma-jaü buddhi-yuktà hi phalaü tyaktvà manãùiõaþ  |
      janma-bandha-vinirmuktàþ padaü gacchanty anàmayam  || BhG_2.51 ||

buddhi-yoga-yuktàþ karma-jaü phalaü tyaktvà karma kurvantaþ, tasmàj janma-bandha-vinirmuktàþ anàmayaü padaü gacchanti hi --- prasiddhaü hy etat sarvàså7paniùatsv ity-arthaþ // BhGR_2.51 //

      yadà te moha-kalilaü buddhir vyatitariùyati  |
      tadà gantàsi nirvedaü ÷rotavyasya ÷rutasya ca  || BhG_2.52 ||

ukta-prakàreõa karmaõi vartamànasya tayà vçttyà nirdhåta-kalmaùasya te buddhir yadà moha-kalilam atyalpa-phala-saïga-hetu-bhåtaü moha-råpaü kaluùaü vyatitariùyati, tadà asmattaþ itaþ pårvaü tyàjyatayà ÷rutasya phalà3deþ itaþ pa÷càc chrotavyasya ca kçte svayam eva nirvedaü gantàsi --- gamiùyasi // BhGR_2.52 //

"yoge tv imàü ÷çõu" ity-àdino9ktasyà8tma-yàthàtmya-j¤àna-pårvakasya buddhi-vi÷eùa-saüskçtasya dharmà1nuùñhànasya lakùa-bhåtaü yogà3khyaü phalam àha --- 

      ÷ruti-vipratipannà te yadà sthàsyati ni÷calà  |
      samàdhàv acalà buddhis tadà yogam avàpsyasi  || BhG_2.53 ||

÷rutiþ ÷ravaõam / asmattaþ ÷ravaõena vi÷eùataþ pratipannà sakale1tara-visajàtãya-nitya-nirati÷aya-såkùma-tattvà3tma-viùayà, svayam acalà eka-råpà buddhiþ asaïga-karmà1nuùñhànena nirmalãkçte manasi yadà ni÷calà sthàsyati, tadà yogam àtmà1valokanam avàpsyasi / etad uktaü bhavati --- ÷àstra-janyà3tma-j¤àna-pårvaka-karma-yogaþ sthita-praj¤atà4khya-j¤àna-niùñhàm àpàdayati; j¤àna-niùñhà-råpà

sthita-praj¤atà tu yogà3khyam àtmà1valokanaü sàdhayati iti // BhGR_2.53 //

etad uktaþ pàrtho 'saïga-karmà1nuùñhàna-råpa-karma-yoga-sàdhya-sthita-praj¤atàyà yoga-sàdhana-bhåtàyàþ sva-råpam, sthita-praj¤asyà7nuùñhàna-prakàraü ca pçcchati ---

      arjuna uvàca ---
      sthita-praj¤asya kà bhàùà samàdhi-sthasya ke÷ava  |
      sthita-dhãþ kiü prabhàùate kim àsãta vrajeta kim  || BhG_2.54 ||

samàdhi-sthasya sthita-praj¤asya kà bhàùà ko vàcaka÷ ÷abdaþ ? tasya sva-råpaü kãdç÷am ity-arthaþ / sthita-praj¤aþ kiü ca bhàùà4dikaü karoti ? // BhGR_2.54 //

vçtti-vi÷eùa-kathanena sva-råpam apy uktaü bhavatã7ti vçtti-vi÷eùa ucyate ---

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      prajahàti yadà kàmàn sarvàn pàrtha mano-gatàn  |
      àtmany evà8tmanà tuùñaþ sthita-praj¤as tado9cyate  || BhG_2.55 ||

àtmany evà8tmanà manasà àtmai1kà1valambanena tuùñaþ tena toùeõa tad-vyatiriktàn sarvàn mano-gatàn kàmàn yadà prakarùeõa jahàti, tadà9yaü sthita-praj¤a ity ucyate / j¤àna-niùñhà-kàùñhe9yam // BhGR_2.55 //

anantaraü j¤àna-niùñhasya tato 'rvàcãnà1dåra-viprakçùñà1vastho9cyate ---

      duþkheùv anudvigna-manàþ sukheùu vigata-spçhaþ  |
      vãta-ràga-bhaya-krodhaþ sthita-dhãr munir ucyate  || BhG_2.56 ||

priya-vi÷leùà3di-duþkha-nimitteùu upasthiteùu anudvigna-manàþ --- na duþkhã bhavati; sukheùu vigata-spçhaþ --- priyeùu sannihiteùv api vigata-spçhaþ, vãta-ràga-bhaya-krodhaþ --- anàgateùu spçhà ràgaþ, tad-rahitaþ; priya-vi÷leùà1priyà3gamana-hetu-dar÷ana-nimittaü duþkhaü bhayam, tad-rahitaþ; priya-vi÷leùà1priyà3gamana-hetu-bhåta-cetanà1ntara-gata-duþkha-hetu-bhåta-sva-mano-vikàraþ krodhaþ, tad-rahitaþ; evaü-bhåtaþ muniþ --- àtma-manana-÷ãlaþ sthita-dhãr ity ucyate // BhGR_2.56 //

tato 'rvàcãna-da÷à procyate --- 

      yaþ sarvatrà7nabhisnehas tat tat pràpya ÷ubhà1÷ubham  |
      nà7bhinandati na dveùñi tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.57 ||

yaþ sarvatra priyeùu anabhisnehaþ udàsãnaþ; priya-saü÷leùa-vi÷leùa-råpaü ÷ubhà1÷ubhaü pràpyà7bhinandana-dveùa-rahitaþ, so 'pi sthita-praj¤aþ // BhGR_2.57 //

tato 'rvàcãna-da÷àm àha --- 

      yadà saüharate cà7yaü kårmo 'ïgànã7va sarva÷aþ  |
      indriyàõã7ndriyà1rthebhyas tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.58 ||

yade9ndriyàõã7ndriyà1rthàn spçùñum udyuktàni, tadai9va kårmo 'ïgànã7va, indriyà1rthebhyaþ sarva÷aþ pratisaühçtya mana àtmany avasthàpayati, so 'pi sthita-praj¤aþ / evaü catur-vidhà j¤àna-niùñhà / pårva-pårvà uttaro1ttra-niùpàdyà // BhGR_2.58 //

idànãü j¤àna-niùñhàyà duùpràpatàü tat-pràpty-upàyaü cà8ha --- 

      viùayà vinivartante niràhàrasya dehinaþ  |
      rasa-varjaü raso 'py asya paraü dçùñvà nivartate  || BhG_2.59 ||

indriyàõàm àhàrà viùayàþ; niràhàrasya viùayebhyaþ pratyàhçte1ndriyasya dehino viùayà vinivartamànà rasa-varjaü vinivartante; rasaþ ràgaþ / viùaya-ràgo na nivartata ity-arthaþ / ràgo 'py àtma-sva-råpaü viùayebhyaþ paraü sukhataraü dçùñvà nivartate // BhGR_2.59 //

      yatato hy api kaunteya puruùasya vipa÷citaþ  |
      indriyàõi pramàthãni haranti prasabhaü manaþ  || BhG_2.60 ||

àtma-dar÷anena vinà viùaya-ràgo na nivartate, anivçtte viùaya-ràge vipa÷cito yatamànasyà7pi puruùasye7ndriyàõi pramàthãni balavanti, manaþ prasahya haranti /
evam indriya-jayaþ àtma-dar÷anà1dhãnaþ, àtma-dar÷anam indriya-jayà1dhãnam iti j¤àna-niùñhà duùpràpà // BhGR_2.60 //

      tàni sarvàõi saüyamya yukta àsãta mat-paraþ  |
      va÷e hi yasye7ndriyàõi tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.61 ||

asya sarvasya parijihãrùayà viùayà1nuràga-yuktatayà durjayànã7ndriyàõi saüyamya, cetasa÷ ÷ubhà3÷raya-bhåte mayi mano 'vasthàpya samàhita àsãta / manasi mad-viùaye sati nirdagdhà1÷eùa-kalmaùatayà nirmalãkçtaü viùayà1nuràga-rahitaü mana indriyàõi sva-va÷àni karoti / tato va÷ye1ndriyaü mana àtma-dar÷anàya prabhavati / yatho9ktam, "yathà9gnir uddhata-÷ikhaþ kakùaü dahati sà1nilaþ / tathà citta-sthito viùõur yoginàü sarva-kilbiùam // BhGR_2." iti  / tadà0ha "va÷e hi yasye7ndriyàõi tasya praj¤à pratiùñhità"+iti // BhGR_2.61 //

evaü mayy anive÷ya manaþ sva-yatna-gauraveõe7ndriya-jaye pravçtto vinaùño bhavatã7ty àha ---

      dhyàyato viùayàn puüsaþ saïgas teùå7pajàyate  |
      saïgàt saüjàyate kàmaþ kàmàt krodho 'bhijàyate  || BhG_2.62 ||
      krodhàd bhavati saümohaþ saümohàt smçti-vibhramaþ  |
      smçti-bhraü÷àd buddhi-nà÷o buddhi-nà÷àt praõa÷yati  || BhG_2.63 ||

anirasta-viùayà1nuràgasya hi mayy anive÷ita-manasa indriyàõi saüyamyà7vasthitasyà7pi anàdi-pàpa-vàsanayà viùaya-dhyànam avarjanãyaü syàt / dhyàyato viùayàn puüsaþ punar api saïgo 'tipravçddho jàyate / saïgàt saüjàte kàmaþ / kàmo nàma saïgasya vipàka-da÷à / puruùo yàü da÷àm àpanno viùayàn abhuktvà sthàtuü na ÷aknoti, sa kàmaþ // kàmàt krodho 'bhijàyate / kàme vartamàne, viùaye cà7sannihite, sannihitàn puruùàn prati, ebhir asmad-iùñaü vihitam iti krodho bhavati / krodhàd bhavati saümohaþ / saümohaþ kçtyà1kçtya-viveka-÷ånyatà / tayà sarvaü karoti / tata÷ ca pràrabdhe indriya-jayà3dike prayatne smçti-bhraü÷o bhavati / smçti-bhraü÷àd buddhi-nà÷aþ àtma-j¤àne yo vyavasàyaþ kçtaþ, tasya nà÷aþ syàt / buddhi-nà÷àt punar api saüsàre nimagno vinaùño bhavati // BhGR_2.62 //63//

      ràga-dveùa-viyuktais tu viùayàn indriyai÷ caran  |
      àtma-va÷yair vidheyà3tmà prasàdam adhigacchati  || BhG_2.64 ||

uktena prakàreõa mayi sarve3÷vare cetasa÷ ÷ubhà3÷raya-bhåte nyasta-manàþ nirdagdhà1÷eùa-kalmaùatayà ràga-dveùa-viyuktair àtma-va÷yair indriyaiþ viùayàü÷ caran viùayàüs tiraskçtya vartamànaþ vidheyà3tmà vidheya-manàþ prasàdam adhigacchati nirmalà1ntaþkaraõo bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_2.64 //

      prasàde sarva-duþkhànàü hànir asyo7pajàyate  |
      prasanna-cetaso hy à÷u buddhiþ paryavatiùñhate  || BhG_2.65 ||

asya puruùasya manaþ-prasàde sati prakçti-saüsarga-prayukta-sarva-duþkhànàü hànir upajàyate / prasanna-cetasaþ àtmà1valokana-virodhi-doùa-rahita-manasaþ tadànãm eva hi viviktà3tma-viùayà buddhiþ paryavatiùñhate / ato manaþ-prasàde sarva-duþkhànàü hànir bhavaty eva /65//

      nà7sti buddhir ayuktasya na cà7yuktasya bhàvanà  |
      na cà7bhàvayataþ ÷àntir a÷àntasya kutaþ sukham  || BhG_2.66 ||

mayi sannyasta-mano-rahitasya sva-yatnene7ndriya-niyamane pravçttasya kadàcid api viviktà3tma-viùayà buddhir na setsyati/ ata eva tasya tad-bhàvanà ca na saübhavati / viviktà3tmànam abhàvayato viùaya-spçhà1÷àntir na bhavati / a÷àntasya viùaya-spçhà1yuktasya kuto nitya-nirati÷aya-sukha-pràptiþ // BhGR_2.66 //

punar apy uktena prakàreõe7ndriya-niyamanam akurvato 'nartham àha ---

      indriyàõàü hi caratàü yan mano 'nuvidhãyate  |
      tad asya harati praj¤àü vàyur nàvam ivà7mbhasi  || BhG_2.67 ||

indriyàõàü viùayeùu caratàü vartamànànàü vartanam anu yan mano vidhãyate puruùeõà7nuvartyate, tan mano 'sya viviktà3tma-pravaõàü praj¤àü harati viùaya-pravaõàü karotã7ty-arthaþ; yathà9mbhasi nãyamànàü nà7vaü pratikålo vàyuþ prasahya harati // BhGR_2.67 //

      tasmàd yasya mahà-bàho nigçhãtàni sarva÷aþ  |
      indriyàõã7ndriyà1rthebhyas tasya praj¤à pratiùñhità  || BhG_2.68 ||

tasmàd uktena prakàreõa ÷ubhà3÷raye mayi niviùña-manaso yasye7ndriyàõi indriyà1rthebhyaþ sarva÷o nigçhãtàni, tasyai7và8tmani praj¤à pratiùñhità bhavati // BhGR_2.68 //

evaü niyate1ndriyasya prasanna-manasaþ siddhim àha ---

      yà ni÷à sarva-bhåtànàü tasyàü jàgarti saüyamã  |
      yasyàü jàgarti bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ  || BhG_2.69 ||

yà àtma-viùayà buddhiþ sarva-bhåtànàü ni÷à ni÷e9và7prakà÷à, tasyàm àtma-viùayàyàü buddhau indriya-saüyamã prasanna-manàþ jàgarti àtmànam avalokayan àsta ity-arthaþ / yasyàü ÷abdà3di-viùayàyàü buddhau sarvàõi bhåtàni jàgrati prabuddhàni bhavanti,; sà ÷abdà3di-viùayà buddhir àtmànaü pa÷yato muner ni÷e9và7prakà÷à bhavati // BhGR_2.69 //

      àpåryamàõam acala-pratiùñhaü samudram àpaþ pravi÷anti yadvat  |
      tadvat kàmà yaü pravi÷anti sarve sa ÷àntim àpnoti na kàma-kàmã  || BhG_2.70 ||

yathà svenai7và8påryamàõam eka-råpaü samudraü nàdeyya àpaþ pravi÷anti, àsàm apàü prave÷e 'py aprave÷e ca samudro na ka¤cana vi÷eùam àpadyate --- evaü sarve kàmàþ ÷abdà3dayo viùayàþ yaü saüyaminaü pravi÷anti indriya-gocaratàü yànti, sa ÷àntim àpnoti / ÷abdà3diùv indriya-gocaratàm àpanneùv anàpanneùu ca svà3tmà1valokana-tçptyai9va yo na vikàram àpnoti, sa eva ÷àntim àpnotã7ty-arthaþ / na kàma-kàmã / yaþ ÷abdà3dibhir vikriyate, sa kadàcid api na ÷àntim àpnoti // BhGR_2.70 //

      vihàya kàmàn yaþ sarvàn pumàü÷ carati nisspçhaþ  |
      nirmamo nirahaïkàraþ sa ÷àntim adhigacchati  || BhG_2.71 ||

kàmyanta iti kàmàþ ÷abdà3dayaþ / yaþ pumàn ÷abdà3dãn sarvàn viùayàn vihàya

tatra nisspçhaþ tatra mamatà-rahita÷ ca, anàtmani dehe àtmà1bhimàna-rahita÷ carati; sa àtmànaü dçùñvà ÷àntim adhigacchati // BhGR_2.71 //

      eùà bràhmã sthitiþ pàrtha nai7nàü pràpya vimuhyati  |
      sthitvà9syàm anta-kàle 'pi brahma-nirvàõam çcchati  || BhG_2.72 ||

eùà nityà3tma-j¤àna-pårvikà asaïga-karmaõi sthitiþ sthita-dhã-lakùà bràhmã brahma-pràpikà / ãdç÷ãü karmaõi sthitiü pràpya na vimuhyati punaþ saüsàraü nà8pnoti, asyàþ sthityàm antime 'pi vayasi sthitvà brahma-nirvàõam çcchati nirvàõa-mayaü brahma gacchati; sukhai1katànam àtmànam avàpnotã7ty-arthaþ //

evam àtma-yàthàtmyaü yuddhà3khyasya ca karmaõas tat-pràpti-sàdhanatàm ajànataþ ÷arãrà3tma-j¤ànena mohitasya, tena ca mohena yuddhàn nivçttasya moha-÷àntaye nityà3tma-viùayà sàïkhya-buddhiþ, tat-pårvikà ca asaïga-karmà1nuùñhàna-råpa-karma-yoga-viùayà buddhiþ sthita-praj¤atà-yoga-sàdhana-bhåtà dvitãye adhyàye proktà; tad uktam, "nityà3tmà1saïga-karme3hà-gocarà sàïkhya-yoga-dhãþ / dvitãye sthita-dhã-lakùà proktà tan-moha-÷àntaye" iti // BhGR_2.72 //



******************** ADHYAYA 3 ********************


tad evaü mumukùubhiþ pràpyatayà vedà1nto1dita-nirasta-nikhilà1vidyà4di-doùa-gandhà1navadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõa-para-brahma-puruùo1ttama-pràpty-upàya-bhåta-vedano2pàsana-dhyànà3di-÷abda-vàcya-tad-aikàntikà3tyantika-bhaktiü vaktuü tad-aïga-bhåtaü "ya àtmà9pahata-pàpmà" ity-àdi-prajàpati-vàkyo1ditaü pràptur àtmano yàthàtmya-dar÷anaü tan-nityatà-j¤àna-pårvakà1saïga-karma-niùpàdya-j¤àna-yoga-sàdhyam uktam /
prajàpati-vàkye hi dahara-vàkyo1dita-para-vidyà2÷eùatayà pràptur àtmanas sva-råpa-dar÷anam, "yas tam àtmànam anuvidya vijànàti" ity uktvà jàgarita-svapna-suùupty-atãtaü pratyag-àtma-sva-råpam a÷arãraü pratipàdya, "evam evai7ùa saüprasàdo 'smàc charãràt samutthàya paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõà7bhiniùpadyate" iti dahara-vidyà-phaleno7pasaühçtam / anyatrà7pi, "adhyàtma-yogà1dhigamena devaü matvà dhãro harùa-÷okau jahàti" ity evam àdiùu, devaü matve9ti vidhãyamàna-para-vidyà2ïgatayà adhyàtma-yogà1dhigamene7ti pratyag-àtma-j¤ànam api vidhàya, "na jàyate mriyate và vipa÷cit" ity-àdinà pratyag-àtma-sva-råpaü

vi÷odhya, "aõor aõãyàn", ity àrabhya, "mahà2ntaü vibhum àtmànaü matvà dhãro na ÷ocati", "nà7yam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evai7ùa vçõute tena labhyas tasyai7ùa àtmà vivçõute tanåü svàm // BhGR_3." ity-àdibhiþ para-sva-råpaü tad-upàsanam upàsanasya ca bhakti-råpatàü pratipàdya, "vij¤àna-sàrathir yas tu manaþ-pragrahavàn naraþ  / so 'dhvanaþ pàram àpnoti tad-viùõoþ paramaü padam // BhGR_3." iti para-vidyà-phaleno7pasaühçtam  /
ataþ param adhyàya-catuùñayena idam eva pràptuþ pratyag-àtmano dar÷anaü sasàdhanaü prapa¤cayati ---

      arjuna uvàca ---
      jyàyasã cet karmaõas te matà buddhir janà1rdana  |
      tat kiü karmaõi ghore màü niyojayasi ke÷ava  || BhG_3.1 ||
      vyàmi÷reõai7va vàkyena buddhiü mohayasã7va me  |
      tad ekaü vada, ni÷citya yena ÷reyo 'ham àpnuyàm  || BhG_3.2 ||

yadi karmaõo buddhir eva jyàyasã9ti te matà, kim arthaü tarhi ghore karmaõi màü niyojayasi / etad uktaü bhavati --- j¤àna-niùñhai9và8tmà1valokana-sàdhanam; karma-niùñhà tu tasyàþ niùpàdikà; àtmà1valokana-sàdhana-bhåtà ca j¤àna-niùñhà sakale1ndriya-manasàü ÷abdà3di-viùaya-vyàpàro1parati-niùpàdye9ty abhihità / indriya-vyàpàro1parati-niùpàdyam àtmà1valokanaü cet siùàdhayiùitam, sakala-karma-nivçtti-pårvaka-j¤àna-niùñhàyàm evà7haü niyojayitavyaþ / kim arthaü ghore karmaõi sarve1ndriya-vyàpàra-råpe àtmà1valokana-virodhini karmaõi màü niyojayasã7ti // ato mi÷ra-vàkyena màü mohayasã7va --- pratibhàti / tathà hy àtmà1valokana-sàdhana-bhåtàyàþ sarve1ndriya-vyàpàro1parati-råpàyàþ j¤àna-niùñhàyàþ tad-viparyaya-råpaü karma sàdhanam, tad eva kurv iti vàkyaü viruddhaü vyàmi÷ram eva / tasmàd ekam ami÷ra-råpaü vàkyaü vada, yena vàkyenà7ham anuùñheya-råpaü ni÷citya ÷reyaþ pràpnuyàm // BhGR_3.1-2 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      loke 'smin dvi-vidhà niùñhà purà proktà mayà9nagha  |
      j¤àna-yogena sàïkhyànàü karma-yogena yoginàm  || BhG_3.3 ||

pårvo1ktaü na samyag-avadhçtaü tvayà / purà hy asmin loke vicitrà1dhikàri-pårõe, dvi-vidhà niùñhà j¤àna-karma-viùayà yathà2dhikàram asaïkãrõai9va mayo9ktà / na hi sarvo laukikaþ puruùaþ saüjàta-mokùà1bhilàùas tadànãm eva j¤àna-yogà1dhikàre prabhavati, api tv anabhisaühita-phalena kevala-parama-puruùà3ràdhana-veùeõà7nuùñhitena karmaõà vidhvasta-svà1nta-malaþ, avyàkule1ndriyo j¤àna-niùñhàyàm adhikaroti / "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / sva-karmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ" iti parama-puruùà3ràdhanai1ka-veùatà karmaõàü vakùyate / ihà7pi, "karmaõy evà7dhikàras te" ity-àdinà anabhisaühita-phalaü karma anuùñheyaü vidhàya, tena viùaya-vyàkulatà-råpa-mohàd uttãrõa-buddheþ "prajahàti yadà kàmàn" ity-àdinà j¤àna-yoga uditaþ / ataþ sàïkhyànàm eva j¤àna-yogena sthitir uktà / yoginàü tu karma-yogena / saïkhyà buddhiþ tad-yuktàþ sàïkhyàþ --- àtmai1ka-viùayayà buddhyà saübandhinaþ sàïkhyàþ; atad-arhàþ karma-yogà1dhikàriõo yoginaþ / viùaya-vyàkula-buddhi-yuktànàü karma-yoge 'dhikàraþ; avyàkula-buddhãnàü tu j¤àna-yoge 'dhikàra ukta iti na kiücid iha viruddhaü vyàmi÷ram abhihitam // BhGR_3.3 //

sarvasya laukikasya puruùasya mokùe1cchàyàü jàtàyàü sahasai9va j¤àna-yogo duùkara ity àha --- 

      na karmaõàm anàrambhàn naiùkarmyaü puruùo '÷nute  |
      na ca saünyasanàd eva siddhiü samadhigacchati  || BhG_3.4 ||

na ÷àstrãyàõàü karmaõàm anàrambhàd eva, puruùo naiùkarmyaü --- j¤àna-niùñhàü pràpnoti / na cà8rabdhasya ÷àstrãyasya tyàgàt; yato 'nabhisaühita-phalasya parama-puruùà3ràdhana-veùasya karmaõaþ siddhiþ sà / atas tena vinà tàü na pràpnoti / anabhisaühita-phalaiþ karmabhir anàràdhita-govindair avinaùñà1nàdi-kàla-pravçttà1nanta-pàpa-sa¤cayair avyàkule1ndriyatà-pårvikà àtma-niùñhà dussaüpàdà // BhGR_3.4 //

etad evo7papàdayati ---

      na hi ka÷cit kùaõam api jàtu tiùñhaty akarma-kçt  |
      kàryate hy ava÷aþ karma sarvaþ prakçti-jair guõaiþ  || BhG_3.5 ||

na hy asmin loke vartamànaþ puruùaþ ka÷cit kadàcid api karmà1kurvàõas tiùñhati; na kiücit karomã7ti vyavasito 'pi sarvaþ puruùaþ prakçti-saübhavaiþ sattva-rajas-tamobhiþ pràcãna-karmà1nuguõaü pravçddhair guõaiþ svo1citaü karma prati ava÷aþ kàryate -- pravartyate / ata ukta-lakùaõena karma-yogena pràcãnaü pàpa-saücayaü nà÷ayitvà guõàü÷ ca sattvà3dãn va÷e kçtvà nirmalà1ntaþkaraõena saüpàdyo j¤àna-yogaþ // BhGR_3.5 //

anyathà j¤àna-yogàya pravçtto mithyà4càro bhavatã7ty àha ---

      karme1ndriyàõi saüyamya ya àste manasà smaran  |
      indriyà1rthàn vimåóhà3tmà mithyà4càraþ sa ucyate  || BhG_3.6 ||

avinaùña-pàpatayà ajità1ntaþkaraõaþ àtma-j¤ànàya pravçtto viùaya-pravaõatayà àtmani vimukhãkçta-manàþ viùayàn eva smaran ya àste, anyathà saükalpya anyathà caratã7ti sa mithyà4càra ucyate / àtma-j¤ànàyo7dyukto viparãto vinaùño bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_3.6 //

      yas tv indriyàõi manasà niyamyà8rabhate 'rjuna  |
      karme1ndriyaiþ karma-yogam asaktaþ sa vi÷iùyate  || BhG_3.7 ||

ataþ pårvà1bhyasta-viùaya-sajàtãye ÷àstrãye karmaõi indriyàõy àtmà1valokana-pravçttena manasà niyamya taiþ svata eva karma-pravaõair indriyair asaïga-pårvakaü yaþ karma-yogam àrabhate, so 'saübhàvyamàna-pramàdatvena j¤àna-niùñhàd api puruùàd vi÷iùyate // BhGR_3.7 //

      niyataü kuru karma tvaü karmaü jyàsayo hy akarmaõaþ  |
      ÷arãra-yàtrà9pi ca te na prasiddhyed akarmaõaþ  || BhG_3.8 ||

niyataü vyàptam; prakçti-saüsçùñena hi vyàptaü karma, anàdi-vàsanayà prakçti-saüsçùñas tvaü niyatatvena su÷akatvàd asaübhàvita-pramàdatvàc ca karmaõaþ, karmai7va kuru; akarmaõaþ j¤àna-niùñhàyà api karmai7va jyàyaþ / "naiùkarmyaü puruùo '÷unute" iti prakramàd akarma-÷abdena j¤àna-niùñhai9vo7cyate / j¤àna-niùñhà2dhikàriõo 'py anabhyasta-pårvatayà hy aniyatatvena duþ÷akatvàt sapramàdatvàc ca j¤àna-niùñhàyàþ, karma-niùñhai9va jyàyasã; karmaõi kriyamàõe ca àtma-yàthàtmya-j¤ànenà8tmano 'kartçtvà1nusandhànam anantaram eva vakùyate / ata àtma-j¤ànasyà7pi karma-yogà1ntargatatvàt sa eva jyàyàn ity-arthaþ / karmaõo j¤àna-niùñhàyà jyàyastva-vacanaü j¤àna-niùñhàyàm adhikàre saty evo7papadyate /
yadi sarvaü karma parityajya kevalaü j¤àna-niùñhàyàm adhikàro 'pi, tarhi akarmaõaþ j¤àna-niùñhasya j¤àna-niùñho2pakàriõã ÷arãra-yàtrà9pi na setsyati / yàvat sàdhana-samàpti ÷arãra-dhàraõaü cà7va÷yaü kàryam / nyàyà1rjita-dhanena mahà-yaj¤à3dikaü kçtvà tac-chiùñà3÷anenai7va ÷arãra-dhàraõaü kàryam, "àhàra-÷uddhau sattva-÷uddhiþ sattva-÷uddhau dhrutvà smçtiþ" ity-àdi-÷ruteþ / "te tv aghaü bhu¤jate pàpà ye pacanty àtma-kàraõàt" iti vakùyate / ato j¤àna-niùñhasyà7pi karmà1kurvato deha-yàtrà9pi na setsyati / yato j¤àna-niùñhasyà7pi dhriyamàõa-÷arãrasya yàvat-sàdhana-samàpti mahà-yaj¤à3di nitya-naimittikaü karma ava÷yaü kartavyam, yata÷ ca karma-yoge 'py àtmano 'kartçtva-bhàvanayà0tma-yàthàtmyà1nusandhànam antarbhåtam, yata÷ ca prakçti-saüsçùñasya karma-yogaþ su÷ako 'pramàda÷ ca, ato j¤àna-niùñhà-yogyasyà7pi j¤àna-yogàt karma-yogo jyàyàn / tasmàt tvaü karma-yogam eva kurv ity-abhipràyaþ // BhGR_3.8 //

evaü tarhi dravyà1rjanà3deþ karmaõo 'haïkàra-mamakàrà3di-sarve1ndriya-vyakulatà-garbhatvenà7sya puruùasya karma-vàsanayà bandhanaü bhaviùyatã7ty atrà8ha ---

      yaj¤à1rthàt karmaõo 'nyatra loko 'yaü karma-bandhanaþ  |
      tad-arthaü karma kaunteya mukta-saïgas samàcara  || BhG_3.9 ||

yaj¤à3di-÷àstrãya-karma-÷eùa-bhåtàd dravyà1rjanà3deþ karmaõo 'nyatra àtmãya-prayojana-÷eùa-bhåte karmaõi kriyamàõe ayaü lokaþ karma-bandhano bhavati / atas tvaü yaj¤à1rthaü dravyà1rjanà3dikaü karma samàcara / tatrà8tma-prayojana-sàdhanatayà yaþ saïgaþ tasmàt saïgàn muktas tam samàcara / evaü mukta-saïgena yaj¤à3dy-arthatayà karmaõi kriyamàõe yaj¤à3dibhiþ karmabhir àràdhitaþ parama-puruùo 'syà1nàdi-kàla-pravçtta-karma-vàsanàm ucchidya avyàkulà3tmà1valokanaü dadàtã7ty-arthaþ // BhGR_3.9 //

yaj¤a-÷iùñenai7va sarva-puruùà1rtha-sàdhana-niùñhànàü ÷arãra-dhàraõa-kartavyatàm, ayaj¤a-÷iùñena ÷arãra-dhàraõaü kurvatàü doùaü cà8ha ---

      saha yaj¤aiþ prajàþ sçùñvà puro9vàca prajàpatiþ  |
      anena prasaviùyadhvam eùa vo 'stv iùña-kàma-dhuk  || BhG_3.10 ||

"patiü vi÷vasya" ity-àdi-÷ruter nirupàdhikaþ prajàpati-÷abdaþ sarve3÷varaü vi÷vasya sraùñàraü vi÷và3tmànaü paràyaõaü nàràyaõam àha / purà --- sarga-kàle sa bhagavàn prajàpatir anàdi-kàla-pravçttà1cit-saüsarga-viva÷àþ upasaühçta-nàma-råpa-vibhàgàþ svasmin pralãnàþ sakala-puruùà1rthà1narhàþ cetane1tara-kalpàþ prajàþ samãkùya parama-kàruõikas tad-ujjãvayiùayà svà3ràdhana-bhåta-yaj¤a-nirvçttaye yaj¤aiþ saha tàþ sçùñvai9vam uvàca --- anena yaj¤ena prasaviùyadhvam, àtmano vçddhiü kurudhvam; eùa vo yaj¤aþ parama-puruùà1rtha-lakùaõa-mokùà3khyasya kàmasya tad-anuguõànàaü ca kàmànàü prapårayità bhavatu // BhGR_3.10 //

katham?

      devàn bhàvayatà7nena te devà bhàvayantu vaþ  |
      parasparaü bhàvayantaþ ÷reyaþ param avàpsyatha  || BhG_3.11 ||

anena devatà4ràdhana-bhåtena devàn mac-charãra-bhåtàn mad-àtmakàn àràdhayata / "ahaü hi sarva-yaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca" iti hi vakùyate / yaj¤enà8ràdhitàs te devà mad-àtmakàþ svà3ràdhanà1pekùità1nna-pànà3dikair yuùmàn puùõantu / evaü parasparaü bhàvayantaþ paraü ÷reyo mokùà3khyam avàpsyatha // BhGR_3.11 //

      iùñàn bhogàn hi vo devà dàsyante yaj¤a-bhàvitàþ  |
      tair dattàn apradàyai7bhyo yo bhuïkte stena eva saþ  || BhG_3.12 ||

yaj¤a-bhàvitàþ --- yaj¤enà8ràdhitàþ mad-àtmakà devàþ iùñàn vo dàsyante uttama-puruùà1rtha-lakùaõaü mokùaü sàdhayatàü ye iùñà bhogàs tàn pårva-pårva-yaj¤a-bhàvità devà dàsyante uttaro1ttarà3ràdhano1pekùitàn sarvàn bhogàn vo dàsyante ity-arthaþ / svà3ràdhanà1rthatayà tair dattàn bhogàn tebhyo 'pradàya yo bhuïkte cora eva saþ / couryaü hi nàma anyadãye tat-prayojanàyai7va parikëpte vastuni svakãyatà-buddhiü kçtvà tena svà3tma-poùaõam / ato 'sya na parama-puruùà1rthà1narhatà-màtram; api tu niraya-gàmitvaü ca bhaviùyatã7ty-abhipràyaþ // BhGR_3.12 //

tad eva vivçõoti --

      yaj¤a-÷iùñà3÷inas santo mucyante sarva-kilviùaiþ  |
      te tv aghaü bhu¤jate pàpà ye pacanty àtma-kàraõàt  || BhG_3.13 ||

indrà3dy-àtmanà9vasthita-parama-puruùà3ràdhanà1rthatayai9va dravyàõy upàdàya vipacya tair yathà2vasthitaü parama-puruùam àràdhya tac-chiùñà3÷anena ye ÷arãra-yàtràü kurvate, te tv anàdi-kàlo1pàrjitaiþ kilbiùaiþ àtma-yàthàtmyà1valokana-virodhibhiþ sarvair mucyante / ye tu parama-puruùeõe7ndrà3dy-àtmanà svà3ràdhanàya dattàni àtmà1rthatyo9pàdàya vipacyà7÷nanti, te pàpà4tmano 'gham eva bhu¤jate / agha-pariõàmitvàd agham ity ucyate / àtmà1valokana-vimukhàþ narakàyai7va pacante // BhGR_3.13 //

punar api loka-dçùñyà ÷àstra-dçùñyà ca sarvasya yaj¤a-målatvaü dar÷ayitvà yaj¤à1nuvartanasyà7va÷ya-kàryatàm ananuvartane doùaü cà8ha ---

      annàd bhavanti bhåtàni parjanyàd anna-saübhavaþ  |
      yaj¤àd bhavati parjanyo yaj¤aþ karma-samudbhavaþ  || BhG_3.14 ||
      karma brahmo1dbhavaü viddhi brahmà7kùara-samudbhavam  |
      tasmàt sarva-gataü brahma nityaü yaj¤e pratiùñhitam  || BhG_3.15 ||
      evaü pravartitaü cakraü nà7nuvartayatã7ha yaþ  |
      aghà3yur indriyà3ràmo moghaü pàrtha sa jãvati  || BhG_3.16 ||

"annàt sarvàõi bhåtàni bhavanti parjanyàc cà7nna-saübhavaþ" iti sarva-loka-sàkùikam / yaj¤àt parjanyo bhavatã7ti ca ÷àstreõà7vagamyate, "agnau pràstà3hutiþ samyag-àdityam upatiùñhate / àdityàj jàyate vçùñiþ" ity-àdinà / yaj¤a÷ ca dravyà1rjanà3di-kartç-vyàpàra-råpa-karma-samudbhavaþ, karma ca brahmo1dbhavam / atra ca brahma-÷abda-nirdiùñaü prakçti-pariõàma-råpaü ÷arãram / "tasmàd etad brahma nàma råpam annaü ca jàyate" iti hi brahma-÷abdena prakçti-nirdiùñà / ihà7pi "mama yonir mahad brahma" iti vakùyate / ataþ karma brahmo1dbhavam iti prakçti-pariõàma-råpa-÷arãro1dbhavaü karme7ty-uktaü bhavati / brahmà1kùara-samudbhavam ity atrà7kùara-÷abda-nirdiùño jãvà3tmà, anna-pànà3dinà tçptà1kùarà1dhiùñhitaü ÷arãraü karmaõe prabhavatã7ti karma-sàdhana-bhåtaü ÷arãram akùara-samudbhavam; tasmàt sarva-gataü brahma sarvà1dhikàri-gataü ÷arãraü nityaü yaj¤e pratiùñhitaü --- yaj¤a-målam ity-arthaþ / evaü parama-puruùeõa pravartitam idaü cakram annàd bhåta-÷abda-nirdiùñàni sajãvàni ÷arãràõi, paryjanyàd annam, yaj¤àt parjanyaþ, yaj¤a÷ ca kartç-vyàpàra-råpàt karmaõaþ, karma ca sajãvàc charãràt, sajãvaü ÷arãraü punar apy annàd ity anyonya-kàrya-kàraõa-bhàvena cakravat parivartamànam iha sàdhane vartamàno yaþ karma-yogà1dhikàrã j¤àna-yogà1dhikàrã và nà7nuvartayati na pravartayati, yaj¤a-÷iùñena deha-dhàraõam akurvan so 'ghà3yur bhavati / aghà3rambhàyai7va yasyà8yuþ, agha-pariõataü và, ubhaya-råpaü và so 'ghà3yuþ / ata eve7ndriyà3ràmo bhavati, nà8tmà3ràmaþ;
indriyàõy evà7syo7dyànàni bhavanti; ayaj¤a-÷iùña-vardhita-deha-manastveno7drikta-rajas-tamaskaþ àtmà1valokana-vimukhatayà viùaya-bhogai1ka-ratir bhavati / ato j¤àna-yogà3dau yatamàno 'pi niùphala-prayatnatayà moghaü pàrtha sa jãvati // BhGR_3.14 //15//16//

asàdhanà3yattà3tma-dar÷anasya muktasye7va mahà-yaj¤à3di-varõà3÷ramo1cita-karmà1nàrambha ity àha

      yas tv àtma-ratir eva syàd àtma-tçpta÷ ca mànavaþ  |
      àtmany eva ca saütuùñas tasya kàryaü na vidyate  || BhG_3.17 ||
      nai7va tasya kçtenà7rtho nà7kçtene7ha ka÷cana  |
      na cà7sya sarva-bhåteùu ka÷cid artha-vyapà÷rayaþ  || BhG_3.18 ||

yas tu j¤àna-yoga-karma-yoga-sàdhana-nirapekùaþ svata evà8tma-ratiþ àtmà1bhimukhaþ, àtmanai9va tçptaþ nà7nna-pànà3dibhir àtma-vyatiriktaiþ, àtmany eva ca santuùñaþ, no7dyàna-srak-candana-gãta-vàditra-nçttà3dau, dhàraõa-poùaõa-bhogyà3dikaü sarvam atmai9va yasya, tasyà8tma-dar÷anàya kartavyaü na vidyate, svata eva sarvadà dçùñà3tma-sva-råpatvàt / ata eva tasyà8tma-dar÷anàya kçtena tat-sàdhanena nà7rthaþ na kiücit prayojanam; akçtenà8tma-dar÷ana-sàdhanena na ka÷cid anarthaþ; asàdhanà3yattà3tma-dar÷anatvàt / svata evà8tma-vyatirikta-sakalà1cid-vastu-vimukhasyà7sya sarveùu prakçti-pariõàma-vi÷eùeùv àkà÷à3diùu sakàryeùu na ka÷cit prayojanatayà sàdhanatayà và vyapà÷rayaþ; yatas tad-vimukhãkaraõàya sàdhanà3rambhaþ; sa hi mukta eva // BhGR_3.17 //18//

      tasmàd asaktas satataü kàryaü karma samàcara  |
      asakto hy àcaran karma param àpnoti puruùaþ  || BhG_3.19 ||

yasmàd asàdhanà3yattà3tma-dar÷anasyai7va sàdhanà1pravçttiþ, yasmàc ca sàdhane pravçttasyà7pi su÷akatvàc ca apramàdatvàd antargatà3tma-yàthàtmyà1nusandhànatvàc ca j¤àna-yogino 'pi màtrayà karmà1nuvçtty-apekùatvàc ca karma-yoga evà8tma-dar÷ana-nirvçttau ÷reyàn, tasmàd asaïga-pårvakaü kàryam ity eva satataü yàvad-àtma-pràpti karmai7va samàcara / asaktaþ, kàryam iti vakùyamàõà1kartçtvà1nusandhàna-pårvakaü ca karmà7caran puruùaþ karma-yogenai7va param àpnoti àtmànaü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_3.19 //

      karmaõai9va hi saüsiddhim àsthità janakà3dayaþ  |

yato j¤àna-yogà1dhikàriõo 'pi karma-yoga evà8tma-dar÷ane ÷reyàn; ata eva hi janakà3dayo ràja-rùayo j¤àninàm agresaràþ karma-yogenai7va saüsiddhim àsthitàþ àtmànaü pràptavantaþ // evaü prathamaü mumukùor j¤àna-yogà1narhatayà karma-yogà1dhikàriõaþ karma-yoga eva kàrya ity uktvà j¤àna-yogà1dhikàriõo 'pi j¤àna-yogàt karma-yoga eva ÷reyàn iti sahetukam uktam / idànãü ÷iùñatayà vyapade÷yasya sarvathà karma-yoga eva kàrya ity ucyate ---

      loka-saügraham evà7pi saüpa÷yan kartum arhasi  || BhG_3.20 ||
      yad yad àcarati ÷reùñhas tat tad eve7taro janaþ  |
      sa yat pramàõaü kurute lokas tad anuvartate  || BhG_3.21 ||

loka-saügrahaü pa÷yann api karmai7va kartum arhasi / ÷reùñhaþ kçtsna-÷àstra-j¤àtayà9nuùñhàtçtayà ca prathito yad yad àcarati, tat tad evà7kçtsna-vij jano 'py àcarati; anuùñhãyamànam api karma ÷reùñho yat pramàõaü yad-aïga-yuktam anutiùñhati tad-aïga-yuktam evà7kçtsna-vil-loko 'py anutiùñhati /
ato loka-rakùà2rthaü ÷iùñatayà prathitena ÷reùñhena sva-varõà3÷ramo1citaü karma sakalaü sarvadà anuùñheyam; anyathà loka-nà÷a-janitaü pàpaü j¤àna-yogàd apy enaü pracyàvayet // BhGR_3.21 //

      na me pàrthà7sti kartavyaü triùu lokeùu kiücana  |
      nà7navàptam avàptavyaü varta eva ca karmaõi  || BhG_3.22 ||

na me sarve3÷varasyà8pta-kàmasya sarva-j¤asya satya-saïkalpasya triùu lokeùu deva-manuùyà3di-råpeõa svacchandato vartamànasya kiücid api kartavyam asti, yato 'navàptaü karmaõà9vàptavyaü na kiücid apy asti / athà7pi loka-rakùàyai karmaõy eva varte // BhGR_3.22 //

      yadi hy ahaü na varteyaü jàtu karmaõy atandritaþ  |
      mama vartmà7nuvartante manuùyàþ pàrtha sarva÷aþ  || BhG_3.23 ||
      utsãdeyur ime lokà na kuryàü karma ced aham  |
      saükarasya ca kartà syàm upahanyàm imàþ prajàþ  || BhG_3.24 ||

ahaü sarve3÷varaþ satya-saïkalpaþ sva-saïkalpa-kçta-jagad-udaya-vibhava-laya-lãlaþ chandato jagad-upakçti-martyo jàto 'pi manuùyeùu ÷iùña-janà1gresara-vasu-deva-gçhe 'vatãrõas tat-kulo1cite karmaõy atandritas sarvadà yadi na varteya, mama ÷iùña-janà1gresara-vasu-deva-sånor vartma akçtsna-vidaþ ÷iùñàþ sarva-prakàreõà7yam eva dharma ity anuvartante; te ca sva-kartavyà1nanuùñhànena akaraõe pratyavàyena ca àtmànam alabdhvà niraya-gàmino bhaveyuþ / ahaü kulo1citaü karma na cet kuryàm, evam eva sarve ÷iùña-lokà mad-àcarà3yatta-dharma-ni÷cayàþ akaraõàd evo7tsãdeyuþ naùñà bhaveyuþ / ÷àstrãyà3càrà1nanupàlanàt sarveùàü ÷iùña-kulànàü saükarasya ca kartà syàm / ata eve7màþ prajàþ upahanyàm / evam eva tvam api ÷iùña-janà1gresara-pàõóu-tanayo yudhiùñhirà1nujo 'rjunas san yadi j¤àna-niùñhàyàm adhikaroùi; tatas tvad-àcàrà1nuvartino 'kçtsna-vidaþ ÷iùñà mumukùavaþ svà1dhikàram ajànantaþ karma-niùñhàyàü nà7dhikurvanto vina÷yeyuþ / ato vyapade÷yena viduùà karmai7va kartavyam // BhGR_3.23 //24//

      saktàþ karmaõy avidvàüso yathà kurvanti bhàrata  |
      kuryàd vidvàüs tathà9sakta÷ cikãrùur loka-saügraham  || BhG_3.25 ||
      na buddhi-bhedaü janayed aj¤ànàü karma-saïginàm  |
      joùayet sarva-karmàõi vidvàn yuktaþ samàcaran  || BhG_3.26 ||

avidvàüsaþ àtmany akçtsna-vidaþ, karmaõi saktàþ karmaõy avarjanãya-saübandhàþ àtmany akçtsna-vittayà tad-abhyàsa-råpa-j¤àna-yoge 'nadhikçtàþ karma-yogà1dhikàriõaþ karma-yogam eva yathà àtma-dar÷anàya kurvate, tathà àtmani kçtsna-vittayà karmaõy asaktaþ j¤àna-yogà1dhikàra-yogyo 'pi vyapade÷yaþ ÷iùño loka-rakùà2rthaü svà3càreõa ÷iùña-lokànàü dharma-ni÷cayaü cikãrùuþ karma-yogam eva kuryàt / aj¤ànàm àtmany akçtsna-vittayà j¤àna-yogo1pàdànà1÷aktànàü mumukùåõàü karma-saïginàm anàdi-karma-vàsanayà karmaõy eva niyatatvena karma-yogà1dhikàriõàü karma-yogàd anyad àtmà1valokana-sàdhanam astã7ti na buddhi-bhedaü janayet / kiü tarhi? àtmani kçtsna-vittayà j¤àna-yoga-÷akto 'pi pårvo1kta-rãtyà, "karma-yoga eva j¤àna-yoga-nirapekùaþ àtmà1valokana-sàdhanam" iti buddhyà yuktaþ karmai7và8caran

sakala-karmasu akçtsna-vidàü prãtiü janayet // BhGR_3.25 //26//

karma-yogam anutiùñhato viduùo 'viduùa÷ ca vi÷eùaü pradar÷ayan karma-yogà1pekùitam àtmano 'kartçtvà1nusandhàna-prakàram upadi÷ati ---

      prakçteþ kriyamàõàõi guõaiþ karmàõi sarva÷aþ  |
      ahaïkàra-vimåóhà3tmà kartà9ham iti manyate  || BhG_3.27 ||
      tattva-vit tu mahà-bàho guõa-karma-vibhàgayoþ  |
      guõà guõeùu vartanta iti matvà na sajjate  || BhG_3.28 ||

prakçter guõaiþ sattvà3dibhiþ svà1nuråpaü kriyamàõàni karmàõi prati ahaïkàra-vimåóhà3tmà, ahaü karte9ti manyate; ahaïkàreõa vimåóha àtmà yasyà7sàv ahaïkàra-vimåóhà3tmà; ahaïkàro nàma anaham-arthe prakçtàv aham-abhimànaþ; tena aj¤àta-sva-råpo guõa-karmasu ahaü karte9ti manyata ity-arthaþ / guõa-karma-vibhàgayoþ sattvà3di-guõa-vibhàge tat-tat-karma-vibhàge ca tattva-vit, guõàs sattvà3dayaþ guõeùu sveùu kàryeùu vartanta iti matvà guõa-karmasu ahaü karte9ti na sajjate // BhGR_3.27 //28//

      prakçter guõa-saümåóhàþ sajjante guõa-karmasu  |
      tàn akçtsna-vido mandàn kçtsna-vin na vicàlayet  || BhG_3.29 ||

akçtsna-vidaþ svà3tma-dar÷anàya pravçttàþ prakçti-saüsçùñatayà prakçter guõair yathà2vasthità3tmani saümåóhàþ guõa-karmasu kriyàsv eva sajjante, na tad-viviktà3tma-sva-råpe / atas te j¤àna-yogàya na prabhavantã7ti karma-yoga eva teùàm adhikàraþ / evaü-bhåtàüs tàn mandàn akçtsna-vidaþ kçtsna-vit svayaü j¤àna-yogà1vasthànena na vicàlayet / te kila mandàþ ÷reùñha-janà3càrà1nuvartinaþ karma-yogàd utthitam enaü dçùñvà karma-yogàt pracalita-manaso bhaveyuþ / ataþ ÷reùñhaþ svayam api karma-yoge tiùñhan àtma-yàthàtmya-j¤ànenà8tmano 'kartçtvam anusandhànaþ, karma-yoga evà8tmà1valokane nirapekùa-sàdhanam iti dar÷ayitvà tàn akçtsna-vido joùayed ity-arthaþ / j¤àna-yogà1dhikàriõo 'pi j¤àna-yogàd asyai7va jyàyastvaü pårvam evo7ktam / ato vyapade÷yo loka-saügrahàyai7tam eva kuryàt // BhGR_3.29 //

prakçti-viviktà3tma-sva-bhàva-niråpaõena guõeùu kartçtvam àropya karmà1nuùñhàna-prakàra uktaþ --- guõeùu kartçtvà1nusandhànaü ce7dam eva --- àtmano na sva-råpa-prayuktam idaü kartçtvam, api tu guõa-samparka-kçtam iti pràptà1pràpta-vivekena guõa-kçtam ity anusandhànam --- idànãm àtmanàü parama-puruùa-÷arãratayà tan-niyàmyatva-sva-råpa-niråpaõena bhagavati puruùo1ttame sarvà3tma-bhåte guõa-kçtaü ca kartçtvam àropya karma-kartavyato9cyate ---

      mayi sarvàõi karmàõi saünyasyà7dhyàtma-cetasà  |
      nirà÷ãr nirmamo bhåtvà yudhyasva vigata-jvaraþ  || BhG_3.30 ||

mayi sarve3÷vare sarva-bhåtà1ntarà3tma-bhåte sarvàõi karmàõy adhyàtma-cetasà saünyasya, nirà÷ãr nirmama÷ ca vigata-jvaro yuddhà3dikaü sarvaü coditaü karma kuruùva / àtmani yac cetaþ tad adhyàtma-cetaþ / àtma-sva-råpa-viùayeõa ÷ruti-÷ata-siddhena j¤ànene7ty-arthaþ / "antaþ praviùñaþ ÷àstà janànàü sarvà3tmà ..... antaþ praviùñaü kartàram etam" "àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati, sa ta àtmà9ntaryàmy-amçtaþ" ity evam àdyàþ ÷rutayaþ parama-puruùa-pravartyaü tac-charãra-bhåtam enam àtmànam, parama-puruùaü ca pravartayitàram àcakùate / smçtaya÷ ca "pra÷àsitàraü sarveùàm" ity-àdyàþ / "sarvasya cà7haü hçdi san-niviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca", "ã÷varas sarva-bhåtànàü hçd-de÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarva-bhåtàni yantrà3råóhàni màyayà // BhGR_3." iti vakùyate  / ato mac-charãratayà mat-pravarty-àtma-sva-råpà1nusandhànena sarvàõi karmàõi mayai9va kriyamàõànã7ti mayi parama-puruùe saünyasya, tàni ca kevalaü mad-àràdhanànã7ti kçtvà tat-phale nirà÷ãþ, tata eva tatra karmaõi mamatà-rahito bhåtvà vigata-jvaro yuddhà3dikaü kuruùva -- - svakãyenà8tmanà kartrà svakãyai÷ co7pakaraõaiþ svà3ràdhanai1ka-prayojanàya parama-puruùaþ sarva-÷eùã sarve3÷varaþ svayam eva sva-karmàõi kàrayatã7ty anusandhàya, karmas mamatà-rahitaþ, pràcãnenà7nàdi-kàla-pravçttà1nanta-pàpa-sa¤cayena katham ahaü bhaviùyàmã7ty evaü-bhåtà1ntarjvara-vinirmuktaþ,
parama-puruùa eva karmabhir àràdhito bandhàn mocayiùyatã7ti sukhena karma-yogam eva kuruùv ity-arthaþ / "tam ã÷varàõàü paramaü mahe4÷varaü taü daivatànàü paramaü ca daivatam", "patiü vi÷vasya" , "patiü patãnàm" ity-àdi-÷ruti-siddhiü hi sarve3÷varatvaü sarva-÷eùitvaü ca / ã÷varatvam niyantçtvam, ÷eùitvaü patitvam // BhGR_3.30 //

ayam eva sàkùàd upaniùat-sàra-bhåto 'rtha ity-àha ---

      ye me matam idaü nityam anutiùñhanti mànavàþ  |
      ÷raddhàvanto 'nasåyanto mucyante te 'pi karmabhiþ  || BhG_3.31 ||

ye mànavàþ ÷àstrà1dhikàriõaþ ayam eva ÷àstrà1rtha iti etan me mataü ni÷citya tathà9nutiùñhanti, ye cà7nanutiùñhanto 'py asmin ÷àstrà1rthe ÷raddadhànà bhavanti, ye cà7÷raddadhànà api evaü ÷àstrà1rtho na saübhavatã7ti nà7bhyasåyanti --- asmin mahà-guõe ÷àstrà1rthe doùam anàviùkurvanto bhavantã7ty-arthaþ --- te sarve bandha-hetubhir anàdi-kàlà3rabdhais sarvaiþ karmabhir mucyante; te 'pi  ity api-÷abdàd eùàü pçthak-karaõam / idànãm ananutiùñhanto 'py asmin ÷àstrà1rthe ÷raddadhànà anabhyasåyava÷ ca ÷raddhayà cà7nasåyayà ca kùãõa-pàpàþ acireõe7mam eva ÷àstrà1rtham anuùñhàya mucyanta ity-arthaþ // BhGR_3.31 //

bhagavad-abhimatam aupaniùadam artham ananutiùñhatàm a÷raddadhànànàm abhyasåyatàü ca doùam àha ---

      ye tv etad abhyasåyanto nà7nutiùñhanti me matam  |
      sarva-j¤àna-vimåóhàüs tàn viddhi naùñàn acetasaþ  || BhG_3.32 ||

ye tv etat sarvam àtma-vastu mac-charãratayà mad-àdhàraü mac-cheùa-bhåtaü mad-eka-pravartyam iti me mataü nà7nutiùñhanti nai7vam anusandhàya sarvàõi karmàõi kurvate, ye ca na ÷raddadhate, ye cà7bhyasåyanto vartante --- tàn sarveùu j¤àneùu vi÷eùeõa måóhàn tata eva naùñàn, acetaso viddhi; cetaþ-kàryaü hi vastu-yàthàtmya-ni÷cayaþ; tad-abhàvàd acetasaþ; viparãta-j¤ànàþ sarvatra vimåóhà÷ ca // BhGR_3.32 //

evaü prakçti-saüsargiõas tad-guõo1dreka-kçtaü kartçtvam, tac ca parama-puruùà3yattam ity anusandhàya karma-yoga-yogyena j¤àna-yoga-yogyena ca karma-yogasya su÷akatvàd apramàdatvàd antargatà3tma-j¤ànatayà nirapekùatvàt, itarasya du÷÷akatvàt sapramàdatvàc ÷arãra-dhàraõà3dy-arthatayà karmà1pekùatvàt karma-yoga eva kartavyaþ; vyapade÷yasya tu vi÷eùataþ sa eva kartavyaþ iti co7ktam / ataþ param adhyàya-÷eùeõa j¤àna-yogasya du÷÷akatayà sapramàdato9cyate ---

      sadç÷aü ceùñate svasyàþ prakçter j¤ànavàn api  |
      prakçtiü yànti bhåtàni nigrahaþ kiü kariùyati  || BhG_3.33 ||

prakçti-viviktam ãdç÷am àtma-sva-råpam, tad eva sarvadà9nusandheyam iti ca ÷àstràõi pratipàdayantã7ti j¤ànavàn api svasyàþ prakçteþ pràcãna-vàsanàyàs sadç÷aü pràkçta-viùayeùv eva ceùñate; kutaþ? prakçtiü yànti bhåtàni --- acit-saüsçùñà jantavo 'nàdi-kàla-pravçtta-vàsanàm evà7nuyànti; tàni vàsanà2nuyàyãni bhåtàni  ÷àstra-kçto nigrahaþ kiü kariùyati // BhGR_3.33 //

prakçty-anuyàyitva-prakàram àha ---

      indriyasye7ndriyasyà7rthe ràga-dveùau vyavasthitau  |
      tayor na va÷am àgacchet tau hy asya paripanthinau  || BhG_3.34 ||

÷rotrà3di-j¤àne1ndriyasyà7rthe ÷abdà3dau vàg-àdi-karme1ndriyasya cà7rthe vacanà3dau pràcãna-vàsanà-janita-tad-anububhåùà-råpo yo ràgo 'varjanãyo vyavasthitaþ; tad-anubhave pratihate cà7varjanãyo yo dveùo vyavasthitaþ, tàv evaü j¤àna-yogàya yatamànaü niyamita-sarve1ndriyaü sva-va÷e kçtvà prasahya sva-kàryeùu saüyojayataþ / tata÷ cà7yam àtma-sva-råpà1nubhava-vimukho vinaùño bhavati / j¤àna-yogà3rambheõa ràga-dveùa-va÷am àgamya na vina÷yet / tau hi ràga-dveùau asya durjayau ÷atrå --- j¤ànà1bhyàsaü vàrayataþ // BhGR_3.34 //

      ÷reyàn sva-dharmo viguõaþ para-dharmàt svanuùñhitàt  |
      sva-dharme nidhanaü ÷reyaþ para-dharmo bhayà3vahaþ  || BhG_3.35 ||

ataþ su÷akatayà sva-dharma-bhåtaþ karma-yogo viguõo 'py apramàda-garbhaþ prakçti-saüsçùñasya du÷÷akatayà para-dharma-bhåtàj j¤àna-yogàt saguõàd api kiücit kàlam anuùñhitàt sapramàdàc chreyàn; svenai7vo7pàdàtuü yogyatayà sva-dharma-bhåte karma-yoge vartamànasyai7kasmin janmany apràpta-phalatayà nidhanam api ÷reyaþ, anantarà3ya-hatatayà9nantara-janmany api avyàkula-karma-yogà3rambha-saübhavàt / prakçti-saüsçùñasya svenai7vo7pàdàtum a÷akyatayà para-dharma-bhåto j¤àna-yogaþ pramàda-garbhatayà bhayà3vahaþ // BhGR_3.35 //

      arjuna uvàca ---
      atha kena prayukto 'yaü pàpaü carati påruùaþ  |
      anicchann api vàrùõeya balàd iva niyojitaþ  || BhG_3.36 ||

athà7yaü j¤àna-yogàya pravçttaþ puruùaþ svayaü viùayàn anubhavitum anicchann api kena prayukto viùayà1nubhava-råpaü pàpaü balàn niyojita iva carati // BhGR_3.36 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      kàma eùa krodha eùa rajo-guõa-samudbhavaþ  |
      mahà2÷ano mahà-pàpmà viddhy enam iha vairiõam  || BhG_3.37 ||

asyo7dbhavà1bhibhava-råpeõa vartamàna-guõa-maya-prakçti-saüsçùñasya j¤ànàyà8rabdhasya rajo-guõa-samudbhavaþ pràcãna-vàsanà-janitaþ ÷abdà3di-viùayaþ kàmo mahà4÷anaþ ÷atruþ viùayeùv enam àkarùati / eùa eva pratihata-gatiþ pratihati-hetu-bhåta-cetanàn prati krodha-råpeõa pariõato mahà-pàpmà para-hiüsà4diùu pravartayati / enaü rajo-guõa-samudbhavaü saha-jaü j¤àna-yoga-virodhinaü vairiõaü viddhi // BhGR_3.37 //

      dhåmenà8vriyate vahnir yathà0dar÷o malena ca  |
      yatho9lbenà8vçto garbhas tathà tene7dam àvçtam  || BhG_3.38 ||

yathà dhåmena vahnir àvriyate, yathà àdar÷o malena, yathà ca ulbenà8vçto garbhaþ, tathà tena kàmena idaü jantu-jàtam àvçtam // BhGR_3.38 //

àvaraõa-prakàram àha ---

      àvçtaü j¤ànam etena j¤ànino nitya-vairiõà  |
      kàma-råpeõa kaunteya duùpåreõà7nalena ca  || BhG_3.39 ||

asya jantoþ j¤àninaþ j¤àna-sva-bhàvasyà8tma-viùayaü j¤ànam etena --- kàma-kàreõa viùaya-vyàmoha-jananena nitya-vairiõà àvçtam; duùpåreõa --- pràpty-anarha-viùayeõa, analena ca --- paryàpti-rahitena // BhGR_3.39 //

kair upakaraõair ayaü kàma àtmànam adhiùñhitã7ty atrà8ha ---

      indriyàõi mano buddhir asyà7dhiùñhànam ucyate  |
      etair vimohayaty eùa j¤ànam àvçtya dehinam  || BhG_3.40 ||

adhitiùñhaty ebhir ayaü kàma àtmànam itã7ndriyàõi mano buddhir asyà7dhiùñhànam; etair indriya-mano-buddhibhiþ kàmo 'dhiùñhàna-bhåtair viùaya-pravaõair dehinaü prakçti-saüsçùñaü j¤ànam àvçtya vimohayati --- vividhaü mohayati, àtma-j¤àna-vimukhaü viùayà1nubhava-paraü karotã7ty-arthaþ // BhGR_3.40 //

      tasmàt tvam indriyàõy àdau niyamya bharata-rùabha  |
      pàpmànaü prajahi hy enaü j¤àna-vij¤àna-nà÷anam  || BhG_3.41 ||

yasmàt sarve1ndriya-vyàpàro1parati-råpe j¤àna-yoge pravçttasyà7yaü kàma-råpaþ ÷atruþ viùayà1bhimukhya-karaõena àtmani vaimukhyaü karoti, tasmàt prakçti-saüsçùñataye9ndriya-vyàpàra-pravaõastvam àdau --- mokùo1pàyà3rambha-samaya eva, indriya-vyàpàra-råpe karma-yoge indriyàõi niyamya, enaü j¤àna-vij¤àna-nà÷anam --- àtma-sva-råpa-viùayasya j¤ànasya tad-viveka-viùayasya ca nà÷anaü pàpmànaü kàma-råpaü vairiõaü prajahi --- nà÷aya // BhGR_3.41 //

j¤àna-virodhiùu pradhànam àha ---

      indriyàõi paràõy àhur indriyebhyaþ paraü manaþ  |
      manasas tu parà buddhir yo buddheþ paratas tu saþ  || BhG_3.42 ||

j¤àna-virodhe pradhànànã7ndriyàõy àhuþ, yata indriyeùu viùaya-vyàpçteùu àtmani j¤ànaü na pravartate / indriyebhyaþ paraü manaþ --- indriyeùu uparateùv api manasi viùaya-pravaõe àtma-j¤ànaü na saübhavati / manasas tu parà buddhiþ --- manasi vçtty-antara-vimukhe 'pi viparãtà1dhyavasàya-pravçttau satyàü j¤ànaü na pravartate / sarveùu buddhi-paryanteùu uparateùv apã7cchà-paryàyaþ kàmo rajas-samudbhavo vartate cet, sa evai7tànã7ndriyà3dãny api sva-viùaye vartayitvà àtma-j¤ànaü niruõaddhi / tad idam ucyate, yo buddheþ paras tu saþ iti / buddher api yaþ paras sa kàma ity-arthaþ // BhGR_3.42 //

      evaü buddheþ paraü buddhvà saüstabhyà8tmànam àtmanà  |
      jahi ÷atruü mahà-bàho kàma-råpaü duràsadam  || BhG_3.43 ||

evaü buddher api paraü kàmaü j¤àna-yoga-virodhinaü vairiõaü buddhvà àtmànaü --- manaþ àtmanà --- buddhyà karma-yoge 'vasthàpya enaü kàma-råpaü duràsadaü ÷atruü jahi --- nà÷aye7ti // BhGR_3.43 //



******************** ADHYAYA 4 ********************



tçtãye 'dhyàye --- prakçti-saüsçùñasya mumukùoþ sahasà j¤àna-yoge 'nadhikàràt karma-yoga eva kàryaþ, j¤àna-yogà1dhikàriõo 'py akartçtvà1nusandhàna-pårvaka-karma-yoga eva ÷reyàn iti --- sahetukam uktam; ÷iùñatayà vyapade÷yasya tu vi÷eùataþ karma-yoga eva kàrya iti co7ktam / caturthene7dànãm --- asyai7va karma-yogasya nikhila-jagad-uddharaõàya manv-antarà3dàv evo7padiùñatayà kartavyatàü draóhayitvà antargata-j¤ànatayà9syai7va j¤àna-yogà3karatàü pradar÷ya, karma-yoga-sva-råpam, tad-bhedàþ, karma-yoge j¤ànà1ü÷asyai7va pràdhànyaü co7cyate / prasaïgàc ca bhagavad-avatàra-yàthàtmyam ucyate /

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---

      imaü vivasvate yogaü proktavàn aham avyayam  |
      vivasvàn manave pràha manur ãkùavàkave 'bravãt  || BhG_4.1 ||
      evaü paramparà-pràptam imaü ràjarùayo 'viduþ  |
      sa kàlene7ha mahatà yogo naùñaþ paran-tapa  || BhG_4.2 ||
      sa evà7yaü mayà te 'dya yogaþ proktaþ purà-tanaþ  |
      bhakto 'sti me sakhà ce7ti rahasyaü hy etad uttamam  || BhG_4.3 ||

yo 'yaü tavo7dito yogaþ sa kevalaü yuddha-protsàhanàye7dànãm udita iti na mantavyam / manv-antarà3dàv eva nikhila-jagad-uddharaõàya parama-puruùà1rtha-lakùaõa-mokùa-sàdhanatayà imaü yogam aham eva vivasvate proktavàn, vivasvàü÷ ca manave, manur ikùvakave / ity evaü saüpradàya-paramparayà pràptam imaü yogaü pårve ràja-rùayo 'viduþ / sa mahatà kàlena tat-tac-chrotç-buddhi-màndyàd vinaùña-pràyo 'bhåt / sa evà7yam askhalita-sva-råpaþ purà-tano yogaþ sakhyenà7timàtra-bhaktyà ca màm eva prapannàya te mayà proktaþ --- saparikaras savistaram ukta ity-arthaþ / mad-anyena kenà7pi j¤àtuü vaktuü cà7÷akyam, yata idaü vedà1nto1ditam uttamaü rahasyaü j¤ànam // BhGR_4.1 //2//3//

asmin prasaïge bhagavad-avatàra-yàthàtmyaü yathàvaj j¤àtum arjuna uvàca ---

      arjuna uvàca ---
      avaraü bhavato janma paraü janma vivasvataþ  |
      katham etad vijànãyàü tvam àdau proktavàn iti  || BhG_4.4 ||

kàla-saïkhyayà avaram asmaj-janma-sama-kàlaü hi bhavato janma / vivasvata÷ ca janma kàla-saïkhyayà param --- aùñà-viü÷ati-catur-yuga-saïkhyà-saïkhyàtam / tvam evà8dau proktavàn iti katham etad asaübhàvanãyaü yathà2rthaü jànãyàm ? nanu janmà1ntareõà7pi vaktuü ÷akyam, janmà1ntara-kçtasya mahatàü smçti÷ ca yujyata iti nà7tra ka÷cid virodhaþ / na cà7sau vaktàram enaü vasu-deva-tanayaü sarve3÷varaü na jànàti, yata evaü vakùyati, "paraü brahma paraü dhàma pavitraü paramaü bhavàn / puruùaü ÷à÷vataü divyam àdi-devam ajaü vibhum // àhus tvàm çùayas sarve deva-rùir nàradas tathà / asito devalo vyàsaþ svayaü cai7va bravãùi me" iti / yudhiùñhira-ràja-såyà3diùu bhãùmà3dibhya÷ cà7sakçc-chrutam, "kçùõa eva hi lokànàm utpattir api cà7pyayaþ / kçùõasya hi kçte bhåtam idaü vi÷vaü carà1caram" ity-evam-àdiùu / kçùõasya hi kçte iti, kçùõasya ÷eùa-bhåtam idaü kçtsnaü jagad ity-arthaþ // atro7cyate jànàty evà7yaü bhagavantaü vasu-deva-sånaü pàrthaþ / jànato 'py ajànata iva pçcchato 'yam à÷ayaþ --- nikhila-heya-pratyanãka-kalyàõai1ka-tànasya sarve3÷varasya sarva-j¤asya satya-saïkalpasyà7vàpta-samasta-kàmasya karma-para-va÷a-deva-manuùyà3di-sajàtãyaü janma kim indra-jàlà3divan mithyà, uta satyam? satyatve ca kathaü janma-prakàraþ? kim àtmako 'yaü dehaþ? ka÷ ca janma-hetuþ? kadà ca janma? kim arthaü ca janme7ti / parihàra-prakàreõa pra÷nà1rtho vij¤àyate // BhGR_4.4 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      bahåni me vyatãtàni janmàni tava cà8rjuna  |
      tàny ahaü veda sarvàõi na tvaü vettha paran-tapa  || BhG_4.5 ||

anena janmanas satyatvam uktam, bahåni me vyatãtàni janmànã7ti vacanàt, tava ce7ti dçùñàntatayo9pàdànàc ca // BhGR_4.5 //

avatàra-prakàram, deha-yàthàtmyam, janma-hetuü cà8ha ---

      ajo 'pi san avyayà3tmà bhåtànàm ã÷varo 'pi san  |
      prakçtiü svàm adhiùñhàya saübhavàmy àtma-màyayà  || BhG_4.6 ||

ajatvà1vyayatva-sarve3÷varatvà1di sarvaü pàrame÷varaü prakàram ajahad eva svàü prakçtim adhiùñhàya àtma-màyayà saübhavàmi / prakçtiþ --- sva-bhàvaþ svam eva sva-bhàvam adhiùñhàya svenai7va råpeõa sve1cchayà saübhavàmã7ty-arthaþ / sva-sva-råpaü hi, "àditya-varõaü tamasaþ parastàt", "kùayantam asya rajasaþ paràke", "ya eùo 'ntarà3ditye hiraõya-mayaþ puruùaþ", "tasminn ayaü puruùo mano-mayaþ; amçto hiraõ-mayaþ", "sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàd adhi" , "bhà-råpas satya-saïkalpa àkà÷à3tmà sarva-kàmà sarva-kàmas sarva-gandhas sarva-rasaþ", "màhàrajanaü vàsaþ" ity-àdi-÷ruti-siddham / àtma-màyayà --- àtmãyayà màyayà / "màyà vayunaü j¤ànam" iti j¤àna-paryàyo 'tra màyà-÷abdaþ / tathà cà7bhiyukta-prayogaþ, "màyayà satataü vetti pràõinàü ca ÷ubhà1÷ubham" iti / àtmãyena j¤ànena àtma-saïkalpene7ty-arthaþ / ato 'pahata-pàpmatvà3di-samasta-kalyàõa-guõà3tmakatvaü sarvam ai÷aü sva-bhàvam ajahat svam eva råpaü deva-manuùyà3di-sajàtãya-saüsthànaü kurvan àtma-saïkalpena devà3di-råpaþ saübhavàmi / tad idam àha, "ajàyamàno bahudhà vijàyate" iti ÷rutiþ / itara-puruùa-sàdhàraõaü janma akurvan devà3di-råpeõa sva-saïkalpeno7kta-prakriyayà jàyata ity-arthaþ / "bahåni me vyatãtàni janmàni tava cà8rjuna / tàny ahaü veda sarvàõi", "tadà0tmànaü sçjàmy aham" "janma karma ca me divyam evaü yo vetti tattvataþ" iti pårvà1parà1virodhàc ca // BhGR_4.6 // janma-kàlam àha --- 

      yadà yadà hi dharmasya glànir bhavati bhàrata  |
      abhyutthànam adharmasya tadà0tmànaü sçjàmy aham  || BhG_4.7 ||

na kàla-niyamo 'smat-saübhavasya / yadà yadà hi dharmasya vedo1ditasya càturvarõya-càturà÷ramya-vyavasthayà9vasthitasya kartavyayasya glànir bhavati, yadà yadà ca tad-viparyayasyà7dharmasyà7bhyutthànam tadà9ham eva sva-saïkalpeno7kta-prakàreõà8tmànaü sçjàmi // BhGR_4.7 //

janmanaþ prayojanam àha ---

      paritràõàya sàdhånàü vinà÷àya ca duùkçtàm  |
      dharma-saüsthàpanà1rthàya saübhavàmi yuge yuge  || BhG_4.8 ||

sàdhavaþ ukta-lakùaõa-dharma-÷ãlàþ vaiùõavà1gresarà mat-samà÷rayaõe pravçttà man-nàma-karma-sva-råpàõàü vàï-manasà1gocaratayà mad-dar÷anena vinà svà3tma-dhàraõa-poùaõà3dikm alabhamànàþ kùaõa-màtra-kàlaü kalpa-sahasraü manvànàþ prati÷ithila-sarva-gàtrà bhaveyur iti mat-sva-råpa-ceùñità1valokanà3làpà3di-dànena teùàü paritràõàya tad-viparãtànàü vinà÷àya ca kùãõasya vaidikasya dharmasya mad-àràdhana-råpasyà8ràdhya-sva-råpa-pradar÷anena sthàpanàya ca deva-manuùyà3di-råpeõa yuge yuge saübhavàmi / kçta-tretà3di-yuga-vi÷eùa-niyamo 'pi nà7stã7ty-arthaþ // BhGR_4.8 //

      janma karmaü ca me divyam evaü yo vetti tattvataþ  |
      tyaktvà dehaü punar-janma nai7ti màm eti so 'rjuna  || BhG_4.9 ||

evaü karma-måla-heya-tri-guõa-prakçti-saüsarga-råpa-janma-rahitasya sarve3svaratva-sàrvaj¤ya-satya-saïkalpatvà3di-samasta-kalyàõa-guõo1petasya sàdhu-paritràõamat-samà÷rayaõai1ka-prayojanaü divyam --- apràkçtaü mad-asàdhàraõaü mama janma ceùñitaü ca tattvato yo vetti, sa vartamànaü dehaü parityajya punar-janma nai7ti, màm eva pràpnoti /  madãya-divya-janma-ceùñita-yàthàtmya-vij¤ànena vidhvasta-samasta-mat-samà÷ryaõa-virodhi-pàpaþ asminn eva janmani yatho2dita-prakàreõa màm à÷ritya mad-eka-priyo mad-eka-citto màm eva pràpnoti // BhGR_4.9 //

tad àha ---

      vãta-ràga-bhaya-krodhà man-mayà màm upà÷ritàþ  |
      bahavo j¤àna-tapasà påtà mad-bhàvan àgatàþ  || BhG_4.10 ||

madãya-janma-karma-tattva-j¤ànà3khyena tapasà påtà bahava evaü saüvçttàþ / tathà ca ÷rutiþ, "tasya dhãràþ parijànanti yonim" iti / dhãràþ --- dhãmatàm agresarà evaü tasya janma-prakàraü jànantã7ty-arthaþ // BhGR_4.10 //

      ye yathà màü prapadyante tàüs tathai9va bhajàmy aham  |
      mama vartmà7nuvartante manuùyàþ pàrtha sarva÷aþ  || BhG_4.11 ||

na kevalaü deva-manuùyà3di-råpeõà7vatãrya mat-samà÷rayaõà1pekùàõàü paritràõaü karomi, api tu ye mat-samà÷rayaõà1pekùà yathà --- yena prakàreõa svà1pekùà1nuråpaü màü saükalpya prapadyante --- samà÷rayante; tàn prati tathai9va tan-manãùita-prakàreõa bhajàmi --- màü dar÷ayàmi / kim atra bahunà, sarve manuùyàþ mad-anuvartanai1ka-mano-rathà mama vartma --- mat-sva-bhàvaü sarvaü yoginàü vàï-manasà1gocaram api svakãyài÷ cakùur-àdi-karaõaiþ sarva÷aþ svà1pekùitaiþ sarva-prakàrair anubhåyà7nuvartnte // BhGR_4.11 //

idànãü pràsaïgikaü parisamàpya prakçtasya karma-yogasya j¤ànà3kàratà-prakàraü vaktuü tathà-vidha-karma-yogà1dhikàriõo durlabhatvam àha --- 

      kàïkùantaþ karmaõàü siddhiü yajanta iha devatàþ  |
      kùipraü hi mànuùe loke siddhir bhavati karma-jà  || BhG_4.12 ||

sarva eva puruùàþ karmaõàü phalaü kàïkùamàõàþ indrà3di-devatà-màtraü yajante --- àràdhayanti, na tu ka÷cid anabhisaühita-phalaþ indrà3di-devatà4tma-bhåtaü sarva-yaj¤ànàü bhoktàraü màü yajate / kuta etat? yataþ kùiprasminn eva mànuùe loke karma-jà putra-pa÷v-annà3dy-siddhir bhavati / manuùya-loka-÷abdaþ svargà3dãnàm api pradar÷anà1rthaþ / sarvaü eva laukikàþ puruùà akùãõà1nàdi-kàla-pravçttà1nanta-pàpa-saücayatayà avivekinaþ kùipra-phalà3kàïkùiõaþ putra-pa÷v-annà3dy-asvargà3dy-arthatayà sarvàõi karmàõã7ndrà3di-devatà4ràdhana-màtràõi kurvate; na tu ka÷cit saüsàro1dvigna-hçdayo mumukùuþ ukta-lakùaõaü karma-yogaü mad-àràdhana-bhåtam àrabhata ity-arthaþ // BhGR_4.12 //

yatho2kta-karma-yogà3rambha-virodhi-pàpa-kùaya-hetum àha ---

      càturvarõyaü mayà sçùñaü guõa-karma-vibhàga÷aþ  |
      tasya kartàram api màü viddhy akartàram avyayam  || BhG_4.13 ||

càturvarõya-pramukhaü brahmà4di-stamba-paryantaü kçtsnaü jagat sattvà3di-guõa-vibhàgena tad-anuguõa-÷amà3di-karma-vibhàgena ca vibhaktaü mayà sçùñam / sçùñi-grahaõaü pradar÷anà1rtham / mayai9va rakùyante, mayai9va co7pasaühriyate / tasya --- vicitra-sçùty-àdeþ kartàram apy akartàraü màü viddhi // BhGR_4.13 // katham ity atrà8ha ---

      na màü karmàõi limpanti na me karma-phale spçhà  |
      iti màü yo 'bhijànàti karmabhir na sa badhyate  || BhG_4.14 ||

yata imàni vicitra-sçùñy-àdãni karmàõi màü na limpanti --- na màü saübadhnanti / na mat-prayuktàni tàni deva-manuùyà3di-vaicitryàõi / sçjyànàü puõya-pàpa-råpa-karma-vi÷eùa-prayuktànã7ty-arthaþ / ataþ pràptà1pràpta-vivekena vicitra-sçùñy-àder nà7haü kartà; yata÷ ca sçùñàþ kùetra-j¤àþ sçùñi-labdha-karaõa-kalebaràþ sçùñi-labdhaü bhogya-jàtaü phala-saïgà3di-hetu-sva-karmà1nuguõaü bhuïjate; sçùñy-àd-karma-phale ca teùàm eva spçhe9ti ne me spçhà / tathà0ha såtra-kàraþ --- vaiùamya-nairghçõye na sà1pekùatvàd iti / tathà ca bhagavàn parà÷araþ --- "nimitta-màtram evà7sau sçjyànàü sarga-karmaõi / pradhàna-kàraõãbhåtà yato vai sçjya-÷aktayaþ // nimitta-màtraü muktve9daü nà7nyat kiücid apekùate / nãyate tapatàü ÷reùñha sva-÷aktyà vastu vastutàm // BhGR_4." iti  / sçjyànàü devà3dãnàü kùetra-j¤ànàü sçùñeþ kàraõa-màtram evà7yaü parama-puruùaþ; devà3di-vaicitrye tu pradhàna-kàraõaü sçjya-bhåta-kùetra-j¤ànàü pràcãna-karma-÷aktaya eva / ato nimitta-màtraü muktvà --- sçùñeþ kartàraü parama-puruùaü muktvà idaü kùetra-j¤a-vastu devà3di-vicitra-bhàve nà7nyad apekùate; sva-gata-pràcãna-karma-÷aktyà eva hi devà3di-vastu-bhàvaü nãyata ity-arthaþ / evam uktena prakàreõa sçùty-àdeþ kartàram apy akartàraü sçùñy-àdi-karma-phala-saïga-rahitaü ca yo màm abhijànàti, sa
karma-yogà3rambha-virodhibhiþ phala-saïgà3di-hetubhiþ pràcãna-karmabhir na saübadhyate / mucyata ity-arthaþ // BhGR_4.14 //

      evaü j¤àtvà kçtaü karma pårvair api mumukùubhiþ  |
      kuru karmai7va tasmàt tvaü pårvaiþ pårvataraü kçtam  || BhG_4.15 ||

evaü màü j¤àtvà vimukta-pàpaiþ pårvair api mumukùubhir ukta-lakùaõaü karma kçtam / tasmàt tvam ukta-prakàra-mad-viùaya-j¤àna-vidhåta-pàpaþ pårvair vivasvan-manv-àdibhiþ kçtaü pårvataraü --- puràtanaü tadànãm eva mayo9ktaü vakùyamàõà3kàraü karvai7va kuru // BhGR_4.15 //

vakùyamàõasya karmaõo durj¤ànatàm àha ---

      kiü karma kim akarme7ti kavayo 'py atra mohitàþ  |
      tat te karma pravakùyàmi yaj j¤àtvà mokùyase '÷ubhàt  || BhG_4.16 ||

mumukùuõà9nuùñheyaü karma kiü-råpam, akarma ca kim / akarme7ti kartur àtmano yàthàtmya-j¤ànam ucyate; anuùñheyaü karma tad-antargataü j¤ànaü ca kiü-råpam ity ubhayatra kavayaþ --- vidvàüso 'pi mohitàþ --- yathàvan na jànanti / evam antargata-j¤ànaü yat karma, tat te pravakùyàmi, yaj j¤àtvà9nuùñhàya a÷ubhàt --- saüsàra-bandhàn mokùyase / kartavya-karma-j¤ànaü hy anuùñhàna-phalam // BhGR_4.16 //

kuto 'sya durj¤ànate9ty àha ---

      karmaõo hy api boddhavyaü boddhavyaü ca vikarmaõaþ  |
      akarmaõa÷ ca boddhavyaü gahanà karmaõo gatiþ  || BhG_4.17 ||

yasmàn mokùa-sàdhana-bhåte karma-sva-råpe boddhavyam asti; vikarmaõi ca / nitya-naimittika-kàmya-råpeõa, tat-sàdhana-dravyà1rjanà3dy-àkàreõa ca vividhatà4pannaü karma vikarma / akarmaõi --- j¤àne ca boddhavyam asti / gahanà --- durvij¤ànà mumukùoþ karmaõo gatiþ // BhGR_4.17 //

vikarmaõi boddhavyaü nitya-naimittika-kàmya-dravyà1rjanà3dau karmaõi phala-bheda-kçtaü vaividhyaü parityajya mokùai1ka-phalatayai9ka-÷àstrà1rthatvà1nusandhànam / tad etat "vyavasàyà3tmikà buddhir ekà" ity atrai7vo7ktam iti ne7ha prapa¤cyate / karmà1karmaõor boddhavyam àha ---

      karmaõy akarma yaþ pa÷yed akarmaõi ca karma yaþ  |
      sa buddhimàn manuùyeùu sa yuktaþ kçtsna-karma-kçt  || BhG_4.18 ||

akarma-÷abdenà7tra karme1taràt prastutam àtma-j¤ànam ucyate / karmaõi kriyamàõa evà8tma-j¤ànaü yaþ pa÷yet, akarmaõi cà8tma-j¤àne vartamàna eva yaþ karma pa÷yet / kim uktaü bhavati? kriyamàõam eva karma àtma-yàthàtmyà1nusandhànena j¤ànà3kàraü yaþ pa÷yet, tac ca j¤ànaü karma-yogà1ntaragatatayà karmà3kàraü yaþ pa÷yed ity uktaü bhavati / kriyamàõe hi karmaõi kartç-bhåtà3tma-yàthàtmyà1nusandhàne sati tad-ubhayaü saüpannaü bhavati / evam àtma-yàthàtmyà1nusandhànà1ntargarbhaü karma yaþ pa÷yet, sa buddhimàn --- kçtsna-÷àstrà1rtha-vit,manuùyeùu sa yuktaþ --- mokùàyà7rhaþ, sa eva kçtsna-karma-kçt kçtsna-÷àstrà1rtha-kçt // BhGR_4.18 //

pratyakùeõa kriyamàõasya karmaõo j¤anà3kàratà katham upapadyata ity atrà8ha ---

      yasya sarve samàrambhàþ kàma-saükalpa-varjitàþ  |
      j¤ànà1gni-dagdha-karmàõaü tam àhuþ paõóitaü budhàþ  || BhG_4.19 ||

yasya mumukùoþ sarve dravyà1rjanà3di-laukika-karma-pårvaka-nitya-naimittika-kàmya-råpa-karma-samàrambhàþ kàmà1rjitàþ phala-saïga-rahitàþ / saïkalpa-varjità÷ ca / prakçtyà tad-guõai÷ cà8tmànam ekãkçtyà1nusandhànaü saïkalpaþ; prakçti-viyuktà3tma-sva-råpà1nusandhàna-yuktatayà tad-rahitàþ / tam evaü karma kurvàõaü paõóitaü karmà1ntargatà3tma-yàthàtmya-j¤ànà1gninà dagdha-pràcãna-karmàõam àhus tattva-j¤àþ / ataþ karmaõo j¤ànà3kàratvam upapadyate // BhGR_4.19 //

etad eva vivçõoti ---

      tyaktvà karma-phalà1saïgaü nitya-tçpto nirà÷rayaþ  |
      karmaõy abhipravçtto 'pi nai7va kiücit karoti saþ  || BhG_4.20 ||

karma-phala-saïgaü tyaktvà nitya-tçptaþ --- nitye svà3tmny eva tçptaþ, nirà÷rayaþ --- asthira-prakçtau à÷raya-buddhi-rahito yaþ karmàõi karoti, sa karmaõy àbhimukhyena pravçtto 'pi nai7va kiücit karma karoti --- karmà1pade÷ena j¤ànà1bhyàsam eva karotã7ty-arthaþ // BhGR_4.20 //

punar api karmaõo j¤ànà3kàratai9va vi÷odhyate ---

      nirà÷ãr yata-città3tmà tyakta-sarva-parigrahaþ  |
      ÷àrãraü kevalaü karma kurvan nà8pnoti kilbiùam  || BhG_4.21 ||

nirà÷ãþ --- nirgata-phalà1bhisandhiþ yata-città3tmà --- yata-citta-manàþ tyakta-sarva-parigrahaþ --- àtmai1ka-prayojanatayà prakçti-pràkçta-vastuni mamatà-rahitaþ, yàvaj-jãvaü kevalaü ÷àrãram eva karma kurvan kilbiùaü --- saüsàraü nà8pnoti j¤àna-niùñhà-vyavadhàna-rahita-kevala-karma-yogenai7vaü-råpeõà8tmànaü pa÷yatã7ty-arthaþ // BhGR_4.21 //

      yadçcchà-làbha-saütuùño dvandvà1tãto vimatsaraþ  |
      samaþ siddhàv asiddhau ca kçtvà9pi na nibadhyate  || BhG_4.22 ||

yadçccho2panata-÷arãra-dhàraõa-hetu-vastu-santuùñaþ, dvandvà1tãtaþ --- yàvat-sàdhana-samàpty-avarjanãya-÷ãto3ùõà3di-sahaþ, vimatsaraþ --- aniùño1panipàta-hetu-bhåta-sva-karma-niråpaõena pareùu vigata-matsaraþ, samas siddhàv asiddau ca --- yuddhà3di-karmasu jayà3di-siddhy-asiddhyoþ sama-cittaþ, karmai7va kçtvà9pi --- j¤àna-niùñhàü vinà9pi na nibadhyate --- na saüsàraü pratipadyate // BhGR_4.22 //

      gata-saïgasya muktasya j¤ànà1vasthita-cetasaþ  |
      yaj¤àyà8carataþ karma samagraü pravilãyate  || BhG_4.23 ||

àtma-viùaya-j¤ànà1vasthita-manastvena nirgata-tad-itara-saïgasya tata eva nikhila-parigraha-vinirmuktasya ukta-lakùaõa-yaj¤à3di-karma-nirvçttaye vartamànasya puruùasya bandha-hetu-bhåtaü pràcãnaü karma samagraü pravilãyate --- ni÷÷eùaü kùãyate // BhGR_4.23 //

prakçti-viyuktà3tma-sva-råpà1nusandhàna-yuktatayà karmaõo j¤ànà3kàratvam uktam; idànãü sarvasya saparikarasya karmaõaþ para-brahma-bhåta-parama-puruùà3tmakatvà1nusandhàna-yuktatayà j¤ànà3kàratvam àha ---

      brahmà7rpaõaü brahma havir brahmà1gnau brahmaõà hutam  |
      brahmai7va tena gantavyaü brahma-karma-samàdhinà  || BhG_4.24 ||

brahmà1rpaõam iti havir vi÷eùyate / arpyate 'nene7ty arpaõaü srug-àdi / tad-brahma-kàryatvàd brahma / brahma yasya haviùo 'rpaõaü tad brahmà1rpaõam, brahma haviþ brahmà1rpaõaü haviþ / svayaü ca brahma-bhåtam, brahmà1gnau --- brahma-bhåte agnau brahmaõà kartrà hutam iti sarvaü karma brahmà3tmakatayà brahma-mayam iti yaþ samàdhatte, sa brahma-karma-samàdhiþ, tena brahma-karma-samàdhinà brahmai7va gantavyam --- brahmà3tmakatayà brahma-bhåtam àtma-sva-råpaü gantavyam / mumukùuõà kriyamàõaü karma para-brahmà3tmakam eve7ty anusandhàna-yuktatayà j¤ànà3kàraü sàkùàd-àtmà1valokana-sàdhanam; na j¤àna-niùñhà-vyadhànene7ty-arthaþ // BhGR_4.24 //

evaü karmaõo j¤ànà3kàratàü pratipàdya karma-yoga-bhedàn àha ---

      daivam evà7pare yaj¤aü yoginaþ paryupàsate  |
      brahmà1gnàv apare yaj¤aü yaj¤enai7vo7pajuhvati  || BhG_4.25 ||

daivaü --- devà1rcana-råpaü yaj¤am apare karma-yoginaþ paryupàsate --- sevante / tatrai7va niùñhàü kurvantã7ty-arthaþ / apare brahmà1gnau yaj¤aü yaj¤enai7vo7pajuhvati; atra yaj¤a-÷abdo havis srug-àdi-yaj¤a-sàdhane vartate; "brahmà1rpaõaü brahma haviþ" iti nyàyena yàga-homayor  niùñhàü kurvanti // BhGR_4.25 //

      ÷rotrà3dãnã7ndriyàõy anye saüyamà1gniùu juhvati  |
      ÷abdà3dãn viùayàn anye indriyà1gniùu juhvati  || BhG_4.26 ||

anye ÷rotrà3dãnàm indriyàõàü saüyamane prayatante / anye yoginaþ indriyàõàü ÷abdà3di-pravaõatà-nivàraõe prayatante // BhGR_4.26 //

      sarvàõã7ndriya-karmàõi pràõa-karmàõi cà7pare  |
      àtma-saüyama-yogà1gnau juhvati j¤àna-dãpite  || BhG_4.27 ||

anye j¤àna-dãpite manas-saüyana-yogà1gnau sarvàõã7ndriya-karmàõi pràõa-karmàõi ca juhvati / manasa indriya-pràõa-karma-prvaõatà-nivàraõe prayatanta ity-arthaþ // BhGR_4.27 //

      dravya-yaj¤às tapo-yaj¤à yoga-yaj¤às tathà9pare  |
      svà1dhyàya-j¤àna-yaj¤à÷ ca yatayaþ saü÷ita-vratàþ  || BhG_4.28 ||

kecit karma-yogino dravya-yaj¤àþ nyàyato dravyàõy upàdàya devatà2rcane prayatante, kecic ca dàneùu, kecic ca yàgeùu, kecic ca homeùu / ete sarve dravya-yaj¤àþ / kecit tapo-yaj¤àþ kçcchra-càndràyaõo1pavàsà3diùu niùñhàü kurvanti / yoga-yaj¤à÷ cà7pare puõya-tãrtha-puõya-sthàna-pràptiùu niùñhàü kurvanti / iha yoga-÷abdaþ karma-niùñhà-bheda-prakaraõàt tad-viùayaþ / kecit svà1dhyàyà1bhyàsa-paràþ / kecit tad-artha-j¤ànà1bhyàsa-paràþ / yatayaþ yatana-÷ãlàþ, saü÷ita-vratàþ dçóha-saïkalpàþ // BhGR_4.28 //

      apàne juhvati pràõaü pràõe 'pànaü tathà9pare  |
      pràõà1pàna-gatã ruddhvà pràõà3yàma-paràyaõàþ  || BhG_4.29 ||
      apare niyatà3hàràþ pràõàn pràõeùu juhvati  |

apare karma-yoginaþ pràõà3yàmeùu niùñhàü kurvanti / te ca tri-vidhàþ påraka-recaka-kumbhaka-bhedena; apàne juhvati pràõam iti pårakaþ, pràõe 'pànam iti recakaþ, pràõà1pàna-gatã ruddhvà ..... pràõàn pràõeùu juhvati iti kumbhakaþ / pràõà3yàma-pareùu triùv apy anuùajyate niyatà3hàrà iti //

      sarve 'py ete yaj¤a-vido yaj¤a-kùapita-kalmaùàþ  || BhG_4.30 ||
      yaj¤a-÷iùñà1mçta-bhujo yànti brahma sanàtanam  |

daiva-yaj¤a-prabhçti-pràõà3yàma-paryanteùu karma-yoga-bhedeùu sva-samãhiteùu pravçttà ete sarve "saha yaj¤aiþ prajàþ sçùñvà" ity-abhihita-mahà-yaj¤a-pårvaka-nitya-naimittika-karma-råpa-yaj¤a-vidaþ tan-niùñhàþ tata eva kùapita-kalmaùàþ yaj¤a-÷iùñà1mçtena ÷arãra-dhàraõaü kurvanta eva karma-yoga vyàpçtàþ sanàtanaü brahma yànti //

      nà7yaü loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nyaþ kuru-sattama  || BhG_4.31 ||

ayaj¤asya mahà-yaj¤à3di-pårvaka-nitya-maimittika-karma-rahitasya nà7yaü lokaþ na pràkçta-lokaþ, pràkçta-loka-saübandhi-dharmà1rtha-kàmà3khyaþ puruùà1rtho na sidhyati / kuta ito 'nyo mokùà3khyaþ puruùà1rthaþ? parama-puruùà1rthatayà mokùasya prastutatvàt tad-itara-puruùà1rthaþ ayaü lokaþ iti nirdi÷yate / sa hi pràkçtaþ // BhGR_4.31 //

      evaü bahu-vidhà yaj¤à vitatà brahmaõo mukhe  |
      karma-jàn viddhi tàn sarvàn evaü j¤àtvà vimokùyase  || BhG_4.32 ||

evaü hi bahu-prakàràþ karma-yogàþ brahmaõo mukhe vitatàþ àtma-yàthàtmyà1vàpti-sàdhanatayà sthitàþ; tàn ukta-lakùaõàn ukta-bhedàn karma-yogàn sarvàn karma-jàn viddhi ahar-ahar-anuùñhãyamàna-nitya-naimittika-karma-jàn viddhi / evaü j¤àtvà yatho2kta-prakàreõà7nuùñhàya mokùyase // BhGR_4.32 //

antargata-j¤ànatayà karmaõo j¤ànà3kàratvam uktam; tatrà7ntargata-j¤àne karmaõi j¤ànà1ü÷asyai7va pràdhànyam àha ---

      ÷reyàn dravya-mayàd yaj¤àj j¤àna-yaj¤aþ parantapa  |
      sarvaü karmà1khilaü pàrtha j¤àne parisamàpyate  || BhG_4.33 ||

ubhayà3kàre karmaõi dravya-mayàd aü÷àj j¤àna-mayà1ü÷aþ ÷reyàn; sarvasya karmaõaþ tad-itarasya cà7khilasyo7pàdeyasya j¤àne parisamàpteþ tad eva sarvais sàdhanaiþ pràpya-bhåtaü j¤ànaü karmà1ntargatatvenà7bhyasyate / tad eva abhyasyamànaü krameõa pràpya-da÷àü pratipadyate // BhGR_4.33 //

      tad viddhi praõipàtena paripra÷nena sevayà  |
      upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninas tattva-dar÷inaþ  || BhG_4.34 ||

tad atma-viùayaü j¤ànaü "avinà÷i tu tad viddhi" ity-àrabhya "eùà te 'bhihità" ity-antena mayo9padiùñam, "tad-yukta-karmaõi vartamànatvaü vipàkà1nuguõaü kàle kàle praõipàta-paripra÷na-sevà4dibhir vi÷adà3kàraü j¤ànibhyo viddhi / sàkùàt-kçtà3tma-sva-råpàs tu j¤àninaþ praõipàtà3dibhyas sevitàþ j¤àna-bubhutsayà paritaþ pçcchatas tavà8÷ayam àlakùya j¤ànam upadekùyanti // BhGR_4.34 //

àtma-yàthàtmya-viùayasya j¤ànasya sàkùàtkàra-råpasya lakùaõam àha ---

      yaj j¤àtvà na punar moham evaü yàsyasi pàõóava  |
      yena bhåtàny a÷eùeõa drakùyasy àtmany atho mayi  || BhG_4.35 ||

yaj j¤ànaü j¤àtvà punar evaü devà3dy-àtmà1bhimàna-råpaü tat-kçtaü mamatà4dy-àspadaü ca mohaü na yàsyasi, yena ca deva-manuùyà3dy-àkàreõà7nusanhitàni sarvàõi bhåtàni svà3tmany eva drakùyasi, yatas tavà7nyeùàü ca bhåtànàü prakçti-viyuktànàü j¤ànai1kà3kàratayà sàmyam / prakçti-saüsarga-doùa-vinirmuktam àtma-råpaü sarvaü samam iti ca vakùyate, "nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ" iti / atho mayi sarva-bhåtàny a÷eùeõa drakùyasi, mat-sva-råpa-sàmyàt pari÷uddhasya sarvasyà8tma-vastunaþ / "idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ" iti hi vakùyate / tathà, "tadà vidvàn puõya-pàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" ity-evam-àdiùu nàma-råpa-vinirmuktasyà8tma-vastunaþ para-sva-råpa-sàmyam avagamyate / ataþ prakçti-vinirmuktaü sarvam àtma-vastu parasparaü samaü sarve3÷vareõa ca samam // BhGR_4.35 //

      api ced asi pàpebhyaþ sarvebhyaþ pàpa-kçttamaþ  |
      sarvaü j¤àna-plavenai7va vçjinaü saütariùyasi  || BhG_4.36 ||

yady api sarvebhyaþ pàpebhyaþ pàpa-kçttamo 'si, sarvaü pårvà1rjitaü vçjina-råpaü samudram àtma-viùaya-j¤àna-råpa-plavenai7va saütariùyasi // BhGR_4.36 //

      yathai9dhàüsi samiddho 'gnir bhasmasàt kurute 'rjuna  |
      j¤ànà1gniþ sarva-karmàõi bhasmasàt kurute tathà  || BhG_4.37 ||

samyak-pravçddho 'gnir indhana-sa¤cayam iva, àtma-yàthàtmya-j¤àna-råpo 'gnir jãvà3tma-gatam anàdi-kàla-pravçttà1nanta-karma-sa¤cayaü bhasmã-karoti // BhGR_4.37 //

      na hi j¤ànena sadç÷aü pavitram iha vidyate  |
      tat svayaü yoga-saüsiddhaþ kàlenà8tmani vindati  || BhG_4.38 ||

yasmàd àtma-j¤ànena sadç÷aü pavitraü ÷uddhi-karam iha jagati vastv-antaraü na vidyate, tasmàd àtma-j¤ànaü sarva-pàpaü nà÷ayatã7ty-arthaþ / tat tathà-vidhaü j¤ànaü yatho2pade÷am ahar-ahar-anuùñhãyamàna-j¤ànà3kàra-karma-yoga-saüsiddhaþ kàlena svà3tmani svayam eva labhate // BhGR_4.38 //

tad eva vispaùñam àha ---

      ÷raddhàvàn labhate j¤ànaü tat-paraþ saüyate1ndriyaþ  |
      j¤ànaü labdhvà paràm ÷àntim acireõà7dhigacchati  || BhG_4.39 ||

evam upade÷àj j¤ànaü labdhvà co7padiùña-j¤àna-vçddhau ÷raddhàvàn tat-paraþ tatrai7va niyata-manàþ tad-itara-viùayàt saüyate1ndriyo 'cireõa kàleno7kta-lakùaõa-vipàka-da÷à4pannaü j¤ànaü labhate, tathà-vidhaü j¤ànaü labdhvà paràm ÷àntim acireõà7dhigacchati paraü nirvàõam àpnoti // BhGR_4.39 //

      aj¤a÷ cà7÷raddadhàna÷ ca saü÷ayà3tmà vina÷yati  |
      nà7yaü loko 'sti na paro na sukhaü saü÷ayà3tmanaþ  || BhG_4.40 ||

aj¤aþ evam upade÷a-labdha-j¤àna-rahitaþ, upadiùña-j¤àna-vçddhy-upàye cà7÷raddhadhànaþ atvaramàõaþ, upadiùñe ca j¤àne saü÷ayà3tmà saü÷aya-manàþ vina÷yati vinaùño bhavati / asminn upadiùñe àtma-yàthàtmya-viùaye j¤àne saü÷ayà3tmano 'yam api pràkçto loko nà7sti, na ca paraþ / dharmà1rtha-kàma-råpa-puruùà1rthà÷ ca na sidhyanti, kuto mokùa ity-arthaþ; ÷àstrãya-karma-siddhi-råpatvàt sarveùàü puruùà1rthànàm, ÷àstrãya-karma-janya-siddhe÷ ca dehà1tiriktà3tma-ni÷caya-pårvakatvàt / ataþ sukha-lava-bhàgitvam àtmani saü÷ayà3tmano na saübhavati // BhGR_4.40 //

      yoga-saünyasta-karmàõaü j¤àna-saücchinna-saü÷ayam  |
      àtmavantaü na karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya  || BhG_4.41 ||

yatho2padiùña-yogena saünyasta-karmàõam j¤ànà3kàratà4panna-karmàõaü yatho2padiùñena cà8tma-j¤ànena àtmani saücchinna-saü÷ayam, àtmavantaü manasvinam --- upadiùñà1rthe dçóhà1vasthita-manasaü bandha-hetu-bhåta-pràcãnà1nanta-karmàõi na nibadhnanti // BhGR_4.41 //

      tasmàd aj¤àna-saübhåtaü hçt-sthaü j¤ànà1sinà0tmanaþ  |
      chittvai9naü saü÷ayaü yogam àtiùñho7ttiùñha bhàrata  || BhG_4.42 ||

tasmàd anàdy-aj¤àna-saübhåtaü hçt-stham àtma-viùayaü saü÷ayaü mayo9padiùñenà8tma-j¤ànà1sinà chittvà mayo9padiùñaü karma-yogam àtiùñha; tad-artham uttiùñha bhàrate7ti // BhGR_4.42 //



******************** ADHYAYA 5 ********************



caturthe 'dhyàye karma-yogasya j¤ànà3kàratà-pårvaka-sva-råpa-bhedo j¤ànà1ü÷asya ca pràdhànyam uktam; j¤àna-yogà1dhikàriõo 'pi karma-yogasyà7ntargatà3tma-j¤ànatvàd apramàdatvàt sukaratvàn nirapekùatvàc ca jyàyastvaü tçtãya evo7ktam / idànãü karma-yogasyà8tma-pràpti-sàdhanatve j¤àna-niùñhàyà÷ ÷aighryaü karma-yogà1ntargatà1karñrtvà1nusandhàna-prakàraü ca pratipàdya tan-målaü j¤ànaü ca vi÷odhyate //

     arjuna uvàca ---

     saünyàsaü karmaõàü kçùõa punar yogaü ca ÷aüsasi  |
     yac chreya etayor ekaü tan me bråhi suni÷citam  || BhG_5.1 ||

karmaõàü saünyàsaü j¤àna-yogam punaþ karma-yogaü ca ÷aüsasi / etad uktaü bhavati --- dvitãye 'dhyàye mumukùoþ prathamaü karma-yoga eva kàryaþ, karma-yogena mçdità1ntaþkaraõa-kaùàyasya j¤àna-yogenà8tma-dar÷anaü kàryam iti pratipàdya punas tçtãya-caturthayoþ j¤àna-yogà1dhikàra-da÷à4pannasyà7pi karma-niùñhai9va jyàyasã, sai9va j¤àna-niùñhà-nirapekùà àtma-pràptau sàdhanam iti karma-niùñhàü pra÷aü÷asi iti / tatrai7tayor j¤àna-yoga-karma-yogayor àtma-pràpti-sàdhana-bhàve yad ekaü saukàryac chaighryàc ca ÷reyaþ ÷reùñham iti suni÷citam, tan me bråhi // BhGR_5.1 //

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---

     saünyàsaþ karma-yoga÷ ca ni÷÷reyasa-karàv ubhau  |
     tayos tu karma-saünyàsàt karma-yogo vi÷iùyate  || BhG_5.2 ||

saünyàsaþ j¤àna-yogaþ, karma-yoga÷ ca j¤àna-yoga-÷aktasyà7py ubhau nirapekùau ni÷÷reyasa-karau / tayos tu karma-saünyàsàj j¤àna-yogàt karma-yoga eva vi÷iùyate // BhGR_5.2 //

kuta ity atrà8ha ---

     j¤eyaþ sa nitya-saünyàsã yo na dveùñi na kàïkùati  |
     nirdvandvo hi mahàbàho sukhaü bandhàt pramucyate  || BhG_5.3 ||

yaþ karma-yogã tad-antargatà3tmà1nubhava-tçptas tad-vyatiriktaü kim api na kàïkùati, tata eva kim api na dveùñi, tata eva dvandva-saha÷ ca; sa nitya-saünyàsã nitya-j¤àna-niùñha iti j¤eyaþ / sa hi sukara-karma-yoga-niùñhatayà sukhaü bandhàt pramucyate // BhGR_5.3 //

j¤àna-yoga-karma-yogayor àtma-pràpti-sàdhana-bhàve 'nyonya-nairapekùyam àha ---

     sàükhya-yogau pçthag bàlàþ pravadanti na paõóitàþ  |
     ekam apy àsthitas samyag ubhayor vindante phalam  || BhG_5.4 ||

j¤àna-yoga-karma-yogau phala-bhedàt pçthag bhåtau ye pravadanti, te bàlàþ aniùpanna-j¤ànàþ na paõóitàþ akçtsna-vidaþ / karma-yogo j¤àna-yogam eva sàdhayati; j¤àna-yogas tv eka àtmà1valokanaü sàdhayatã7ti tayoþ phala-bhedena pçthaktvaü vadanto na paõóità ity-arthaþ / ubhayor àtmà1valokanai1ka-phalayor eka-phalatvena ekam apy àsthitas tad eva phalaü labhate // BhGR_5.4 //

etad eva vivçõoti ---

     yat sàükhyaiþ pràpyate sthànaü tad yogair api gamyate  |
     ekaü sàükhyaü ca yogaü ca yaþ pa÷yati sa pa÷yati  || BhG_5.5 ||

sàükhyaiþ j¤àna-niùñhaiþ / yad atmà1valokana-råpaü phalaü pràpyate, tad eva karma-yoga-niùñhair api pràpyate / evam eka-phalatvena ekaü vaikalpikaü sàükhyaü yogaü ca yaþ pa÷yati, sa pa÷yati sa eva paõóita ity-arthaþ // BhGR_5.5 //

iyàn vi÷eùa ity àhà ---

     saünyàsas tu mahàbàho duþkham àptum ayogataþ  |
     yoga-yukto munir brahma na cireõà7dhigacchati  || BhG_5.6 ||

saünyàsaþ j¤àna-yogas tu ayogataþ karma-yogàd rte pràptum a÷akyaþ; yoga-yuktaþ karma-yoga-yuktaþ svayam eva muniþ àtma-manana-÷ãlaþ sukhena karma-yogaü sàdhayitvà na cireõa alpenai7va kàlena brahmà7dhigacchati àtmànaü pràpnoti / j¤àna-yoga-yuktas tu mahatà duþkhena j¤àna-yogaü sàdhayati; duþkha-sàdhyatvàd àtmànaü cireõa pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_5.6 //

     yoga-yukto vi÷uddhà1tmà vijità3tmà jite1ndriyaþ  |
     sarva-bhåtà3tma-bhåtà3tmà kurvann api na lipyate  || BhG_5.7 ||

karma-yoga-yuktas tu ÷àstrãye parama-puruùà3ràdhana-råpe vi÷uddhe karmaõi vartamànaþ tena vi÷uddha-manàþ vijità3tmà svà1bhyaste te karmaõi vyàpçta-manastvena sukhena vijita-manàþ , tata eva jite1ndiyaþ kartur àtmano yàthàtmyà1nusandhàna-niùñhatayà sarva-bhåtà3tma-bhåtà3tmà sarveùàü devà3di-bhåtànàm àtma-bhåta àtmà yasyà7sau sarva-bhåtà3tma-bhåtà3tmà / àtma-yàthàtmyam anusandhànasya hi devà3dãnàü svasya cai7kà3kàra àtmà; devà3di-bhedànàü prakçti-pariõàma-vi÷eùa-råpatayà0tmà3kàratvà1saübhavàt / prakçti-viyuktaþ sarvatra devà3di-deheùu j¤ànai1kà3kàratayà samànà3kàra iti "nirdoùaü hi samaü brahma" iti anantaram eva vakùyate / sa evaü-bhåtaþ karma kurvann api anàtmany àtmà1bhimànena na lipyate --- na saübadhyate / ato 'cireõà8tmànaü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_5.7 //

yataþ saukaryàc chaighryàc ca karma-yoga eva ÷reyàn, atas tad-apekùitaü ÷çõu ---

     nai7ùa ki¤cit karomã7ti yukto manyeta tattva-vit  |
     pa÷yan ÷çõvan spç÷an jighran a÷nan gacchan svapan ÷vasan  || BhG_5.8 ||
     pralapan visçjan gçhõan unmiùan nimiùann api  |
     indriyàõã7ndriyà1rtheùu vartanta iti dhàrayan  || BhG_5.9 ||

evam àtma-tattva-vic ÷rotrà3dãni j¤àne1ndriyàõi, vàg-àdãni ca karme1ndriyàõi, praõà÷ ca sva-viùayeùu vartanta iti dhàrayan anusandhànaþ nà7haü kiücit karomã7ti manyeta --- j¤ànai1ka-sva-bhàvasya mama karma-måle1ndriya-pràõa-saübandha-kçtam ãdç÷aü kartçtvam; na sva-råpa-prayuktam iti manyete7ty-arthaþ // BhGR_5.8 //9//

     brahmaõy àdhàya karmàõi saïgaü tyaktvà karoti yaþ  |
     lipyate na sa pàpena padma-patram ivà7mbhasà  || BhG_5.10 ||

brahma-÷abdena prakçtir iho7cyate / "mama yonir mahad brahma" iti hi vakùyate / indriyàõàü prakçti-pariõàma-vi÷eùa-råpatvena indriyà3kàreõà7vasthitàyàü prakçtau "pa÷ya¤ chçõvan" ity-àdy-ukta-prakàreõa karmàõy àdhàya, phala-saïgaü tyaktvà, nai7va kiücit karomã7ti yaþ karmàõi karoti, sa prakçti-saüsçùñatayà vartamàno 'pi prakçty-àtmà1bhimàna-råpeõa bandha-hetunà pàpena na lipyate / padma-patram ivà7mbhasà --- yathà padma-patram ambhasà saüsçùñam api na lipyate, tathà na lipyata ity-arthaþ // BhGR_5.10 //

     kàyena manasà buddhyà kevalair indriyair api  |
     yoginaþ karma kurvanti saïgaü tyaktvà0tma-÷uddhaye  || BhG_5.11 ||
kàya-mano-buddhã1ndriya-sàdhyaü karma svargà3di-phala-saïgaü tyaktvà yogina àtma-vi÷uddhaye kuranti; àtma-gata-pràcãna-karma-bandha-vinà÷àya kurvantã7ty-arthaþ // BhGR_5.11 //

     yuktaþ karma-phalaü tyaktvà ÷àntim àpnoti naiùñhikãm  |
     ayuktaþ kàma-kàreõa phale sakto nibadhyate  || BhG_5.12 ||

yuktaþ --- àtma-vyatirikta-phaleùv acapalaþ àtmai1ka-pravaõaþ, karma-phalaü tyaktvà kevalam àtma-÷uddhaye karmà1nuùñhàya naiùñhikãü ÷àntim àpnoti --- sthiràm àtmà1nubhava-råpàü nirvçtim àpnoti / ayuktaþ --- àtma-vyatirikta-phaleùu capalaþ àtmà1valokana-vimukhaþ kàma-kàreõa phale saktaþ karmàõi kurvan nityaü karmabhir badhyate --- nitya-saüsàrã bhavati / ataþ phala-saïga-rahitaþ indriyà3kàreõa pariõatàyàü prakçtau karmàõi saünyasya àtmano bandha-mocanàyai7va karmàõi kurvãte7ty-uktaü bhavati // BhGR_5.12 //

atha dehà3kàreõa pariõatàyàü prakçtau kartçtva-saünyàsa ucyate ---

     sarva-karmàõi manasà saünyasyà8ste sukhaü va÷ã /
nava-dvàre pure dehã nai7va kurvan na kàrayan // BhGR_5.13 //

àtmanaþ pràcãna-karma-måla-deha-saübandha-prayuktam idaü karmaõàü kartçtvam; na sva-råpa-prayuktam iti viveka-viùayeõa manasà sarvàõi karmàõi nava-dvàre pure saünyasya dehã svayaü va÷ã dehà1dhiùñhàna-prayatnam akurvan dehaü ca nai7va kàrayan sukham àste // BhGR_5.13 //

sàkùàd àtmanaþ svàbhàvikaü råpam àha ---

     na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ  |
     na karma-phala-saüyogaü sva-bhàvas tu pravartate  || BhG_5.14 ||

asya deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3tmanà prakçti-saüsargeõa vartamànasya lokasya devà3dy-asàdhàraõaü kartçtvaü tat-tad-asàdhàraõàni karmàõi tat-tat-karma-janya-devà3di-phala-saüyogaü ca, ayaü prabhuþ akarma-va÷yaþ svàbhàvika-sva-råpeõà7vasthita àtmà na sçjati no7tpàdayati / kas tarhi? sva-bhàvas tu pravartate / sva-bhàvaþ prakçti-vàsanà / anàdi-kàla-pravçtta-pårva-pårva-karma-janita-devà3dy-àkàra-prakçti-saüsarga-kçta-tat-tad-àtmà1bhimàna-janita-vàsanà-kçtam ãdç÷aü kartçtvà3dikaü sarvam; na sva-råpa-prayuktam ity-arthaþ // BhGR_5.14 //

     nà8datte kasyacit pàpaü na cai7va sukçtaü vibhuþ  |
     aj¤ànenà8vçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ  || BhG_5.15 ||

kasyacit sva-saübandhitayà9bhimatasya putrà3deþ pàpaü duþkhaü nà8datte nà7panudati / kasyacit pratikålatayà9bhimatasya sukçtaü sukhaü ca nà8datte nà7panudati / yato 'yaü vibhuþ; na kvàcitkaþ, na devà3di-dehà3dy-asàdhàraõa-de÷aþ, ata eva na kasyacit saübandhã, na kasyacit pratikåla÷ ca / sarvam idaü vàsanà-kçtam / evaü-sva-bhàvasya katham iyaü viparãta-vàsanà utpadyate? aj¤ànenà8vçtaü j¤ànam j¤àna-virodhinà pårva-pårva-karmaõà sva-phalà1nubhava-yogyatvàya asya j¤ànam àvçtaü saükucitam / tena j¤ànà3varaõa-råpeõa karmaõà devà3di-deha-saüyogas tat-tad-àtmà1bhimàna-råpa-moha÷ ca jàyate / tata÷ ca tathà-vidhà3tmà1bhimàna-vàsanà, tad-ucita-karma-vàsanà ca; vàsanàto viparãtà3tmà1bhimànaþ, karmà3rambha÷ co7papadyate // BhGR_5.15 //

"sarvaü j¤àna-plavenai7va vçjinaü saütariùyati /", "j¤ànà1gniþ sarva-karmàõi bhasmasàt-kurute tathà", "na hi j¤ànena sadç÷aü pavitram" iti pårvo1ktaü sva-kàle saügamayati ---

     j¤ànena tu tad aj¤ànaü yeùàü nà÷itam àtmanaþ  |
     teùàm àdityavaj j¤ànaü prakà÷ayati tat param  || BhG_5.16 ||

evaü vartamàneùu sarveùv àtmasu yeùàm àtmanàm ukta-lakùaõena àtma-yàthàtmyo1pade÷a-janitena àtma-viùayeõa ahar-ahar-abhyàsà3dheyà1ti÷ayena nirati÷aya-pavitreõa j¤ànena tat --- j¤ànà3varaõam anàdi-kàla-pravçttà1nanta-karma-saücaya-råpam aj¤ànaü nà÷itam, teùàü tat svàbhàvikaü paraü j¤ànam aparimitam asaükucitam àdityavat sarvaü yathà2vasthitaü prakà÷ayati / teùàm iti vinaùñà1j¤ànànàü bahutvà1bhimànàd àtma-sva-råpa-bahutvam, "na tv evà7haü jàtu nàsam"  ity-upakramà1vagatam atra spaùñataram uktam / na ce7daü bahutvam upàdhi-kçtam; vinaùñà1j¤ànànàm upàdhi-gandhà1bhàvàt / "teùàm àdityavaj j¤ànam" iti vyatireka-nirde÷àj j¤ànasya sva-råpà1nubandhi-dharmatvam uktam / àditya-dçùñàntena ca j¤àtç-j¤ànayoþ prabhà-prabhàvator ivà7vasthànaü ca / tata eva saüsàra-da÷àyàü j¤ànasya karmaõà saükoco mokùa-da÷àyàü vikàsa÷ co7papannaþ // BhGR_5.16 //

     tad-buddhayas tad-àtmanas tan-niùñhàs tat-paràyaõàþ  |
     gacchanty apunar-àvçttiü j¤àna-nirdhåta-kalmaùàþ  || BhG_5.17 ||

tad-buddhayaþ tathà-vidhà3tma-dar÷anà1dhyavasàyàþ, tad-àtmànaþ tad-viùaya-manasaþ, tan-niùñhàþ tad-abhyàsa-niratàþ, tat-paràyaõàþ tad eva parama-prayojanam iti manvànàþ, evam abhyasyamànena j¤ànena nirdhåta-pràcãna-kalmaùàþ tathà-vidham àtmanam apunar-àvçttiü gacchanti / yad avasthàd àtmanaþ punar-àvçttir na vidyate, sa àtmà apunar-àvçttiþ / svena råpeõà7vasthitam àtmànaü gacchantã7ty-arthaþ // BhGR_5.17 //

     vidyà-vinaya-saüpanne bràhmaõe gavi hastini  |
     ÷uni cai7va ÷va-pàke ca paõóitàþ sama-dar÷inaþ  || BhG_5.18 ||

vidyà-vinaya-saüpanne, kevala-bràhmaõe, go-hasti-÷va-÷va-pacà3diùu atyanta-viùamà3kàratayà pratãyamàneùu àtmasu paõóitàþ àtma-yàthàtmya-vidaþ, j¤ànai1kà3kàratayà sarvatra sama-dar÷inaþ --- viùamà3kàras tu prakçteþ, nà8tmanaþ; àtmà tu sarvatra j¤ànai1kà3kàratayà sama iti pa÷yantã7ty-arthaþ // BhGR_5.18 //

     ihai7va tair jitas svargo yeùàü sàmye sthitaü manaþ  |
     nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ  || BhG_5.19 ||

ihai7va --- sàdhanà1nuùñhàna-da÷àyàm eva taiþ sargo jitaþ saüsàro jitaþ; yeùàm ukta-rãtyà sarveùv àtmasu sàmye sthitaü manaþ / nirdoùaü hi samaü brahma / prakçti-saüsarga-doùa-viyuktatayà samam àtma-vastu hi bramha / àtma-sàmye sthità÷ ced brahmaõi sthità eva te; brahmaõi sthitir eva hi süsàra-jayaþ / àtmasu j¤ànai1kà3kàratayà sàmyam evà7nusandhànà muktà eve7ty-arthaþ // BhGR_5.19 //

yena prakàreõà7vathitasya karma-yoginaþ sama-dar÷ana-råpo j¤ana-vipàko bhavati, taü prakàram upadi÷ati ---

     na prahçùyet priyaü pràpya no7dvijet pràpya cà7priyam  |
     sthira-buddhir asaümåóho brahma-vid brahmaõi sthitaþ  || BhG_5.20 ||

yàdç÷a-deha-sthasya yad-avasthasya pràcãna-karma-vàsanayà yat priyaü bhavati, yac cà7priyam, tad-ubhayaü pràpya harùo1dvegau na kuryàt / katham? sthira-buddhiþ --- sthire àtmani buddhir yasya saþ sthira-buddhiþ, asaümåóho asthieõa ÷arãreõa sthiram àtmànam ekãkçtya mohaþ saümohaþ; tad-rahitaþ / tac ca katham? brahma-vid brahmaõi sthitaþ / upade÷ena brahma-vit san tasmin brahmaõy abhyàsa-yuktaþ / etad uktaü bhavati --- tattva-vidàm upade÷ena àtma-yàthàtmya-vid bhåtvà tatrai7va yatamàno dehà3tmà1bhimànaü parityajya sthira-råpà3tmà1valokana-priyà1nubhave vyavasthitaþ asthire pràkçte priyà1priye pràpya harùo1devegau na kuryàd iti // BhGR_5.20 //

     bàhya-spar÷eùv asaktà3tmà vindaty àtmani yaþ sukham  |
     sa brahma-yoga-yuktà3tmà sukham akùayam a÷nute  || BhG_5.21 ||

evam-uktena prakàreõa bàhya-spar÷eùu àtma-vyatirikta-viùayà1nubhaveùu, asaktà3tmà asakta-manàþ antar-àtmany eva yaþ sukhaü vindati labhate, sa prakçty-abhyàsaü vihàya brahma-yoga-yuktà3tmà --- brahmà1bhyàsa-yukta-manàþ brahmà1nubhava-råpam akùayaü sukhaü pràpnoti // BhGR_5.21 //

pràkçtasya bhogasya su-tyajatàm àha ---

     ye hi saüspar÷a-jà bhogà duþkha-yonaya eva te  |
     àdy-antavantaþ kaunteya na teùu ramate budhaþ  || BhG_5.22 ||

viùaye1ndriya-spar÷a-jàþ ye bhogàþ duþkha-yonayas te --- duþkho1darkàþ / àdy-antavantaþ alpa-kàla-vartino hi upalabhyante / na teùu tad-yàthàtmya-vid ramate // BhGR_5.22 //

     ÷aknotã7hai7va yaþ soóhuü pràk ÷arãra-vimokùaõàt  |
     kàma-krodho1dbhavaü vegaü sa yuktaþ sa sukhã naraþ  || BhG_5.23 ||

÷arãra-vimokùaõàt pràk ih+eva sàdhanà1nuùñhàna-da÷àyam eva àtmà1nubhava-prãtyà kàma-krodho1dbhavaü vegaü soóhuü niroddhuü yaþ ÷aknoti, sa yuktaþ àtmà1nubhavàyà7rhaþ / sa eva ÷arãra-vimokùo1ttara-kàlam àtmà1nubhavai1ka-sukhas saüpatsyate // BhGR_5.23 //

     yo 'ntas-sukho 'ntar-àràmas tathà9ntar-jyotir eva yaþ  |
     sa yogã brahma nirvàõaü brahma-bhåto 'dhigacchati  || BhG_5.24 ||

yo bàhya-viùayà1nubhavaü sarvaü vihàya antas-sukhaþ àtmà1nubhavai1ka-sukhaþ, antar-àràmaþ àtmai1ko1dyànaþ sva-guõair àtmai9va sukha-vardhako yasya sa tatho2ktaþ, tathà9ntar-jyotiþ àtmai1ka-j¤àno yo vartate, sa brahma-bhåto yogã brahma-nirvàõam àtmà1nubhava-sukhaü pràpnoti // BhGR_5.24 //

     labhante brahma-nirvàõam çùayaþ kùãõa-kalmaùàþ  |
     chinna-dvaidhà yatà3tmànas sarva-bhåta-hite ratàþ  || BhG_5.25 ||

cchinna-dvaidhàþ ÷ãto1ùõà3di-dvandvair vimuktàþ, yatà3tmànaþ àtmany eva niyamita-manasaþ, sarva-bhåta-hite ratàþ àtmavat sarveùàü bhåtànàü hiteùv eva niratàþ, çùayaþ draùñàraþ àtmà1valokana-paràþ, ya evam-bhåtàs te kùãõà1÷eùà3tma-pràpti-virodhi-kalmaùàþ brahma-nirvàõaü labhante // BhGR_5.25 //

ukta-lakùaõànàü brahma atyanta-sulabham ity àha ---

     kàma-krodha-viyuktànàü yatãnàü yata-cetasàm  |
     abhito brahma-nirvàõaü vartate vijità3tmanàm  || BhG_5.26 ||

kàma-krodh-viyuktànàü yatãnàü yatana-÷ãlànàü yata-cetasàü niyamita-manasàü vijità3tmanàü vijita-manasàü, brahma-nirvàõam abhito vartate / evaü-bhåtànàü hasta-sthaü brahma-nirvàõam ity-arthaþ // BhGR_5.26 //

uktaü karma-yogaü sva-lakùya-bhåta-yoga-÷iraskam upasaüharati ---

     spar÷àn kçtvà bahir bàhyàü÷ cakùu÷ cai7và7ntare bhruvoþ  |
     pràõà1pànau samau kçtvà nàsà1bhyantara-càriõau  || BhG_5.27 ||
     yate1ndriya-mano-buddhir munir mokùa-paràyaõaþ  |
     vigate1cchà-bhaya-krodho yaþ sadà mukta eva saþ  || BhG_5.28 ||

bàhyàn viùaya-spar÷àn bahiþ kçtvà bàhye1ndriya-vyàpàraü sarvam upasaühçtya, yoga-yogyà3sane çju-kàya upavi÷ya cakùuùã bhruvor antare nàsà1gre vinyasya nàsà1bhyantara-càriõau pràõà1pànau samau kçtvà ucchvàsa-ni÷vàsau sama-gatã kçtvà àtmà1valokanàd anyatra pravçtty-anarhe1ndriya-mano-buddhiþ, tata eva vigate1cchà-bhaya-krodhaþ, mokùa-paràyaõaþ mokùai1ka-prayojanaþ, muniþ àtmà1valokana-÷ãlaþ yaþ, saþ sadà mukta eva sàdhya-da÷àyàm iva sàdhana-da÷àyàm api mukta eve7ty-arthaþ // BhGR_5.27 //28//

uktasya nitya-naimittika-karme1tikartavyatàkasya karma-yogasya yoga-÷iraskasya su÷akatàm àha ---

     bhoktàraü yaj¤a-tapasàü sarva-loka-mahe4÷varam  |
     suhçdaü sarva-bhåtànàü j¤àtvà màm ÷àntim çcchati  || BhG_5.29 ||

yaj¤a-tapasàü bhoktàraü sarva-loka-mahe4÷varaü sarva-bhåtànàü suhçdaü màü j¤àtvà ÷àntim çcchati, karma-yoga-karaõa eva sukham çcchati / sarva-loka-mahe4÷varaü sarveùàü loke3÷varàõàm apã8÷varam; "tam ã÷varàõàü paramaü mahe4÷varam" iti hi ÷råyate / màü sarva-loka-mahe4÷varaü sarva-suhçdaü j¤àtvà mad-àràdhana-råpaþ karma-yoga iti sukhena tatra pravartata ity-arthaþ; suhçda àràdhanàya hi sarve pravartante // BhGR_5.29 //



******************** ADHYAYA 6 ********************



     ÷rã-bhagavàn uvàca ---

     anà÷ritaþ karma-phalaü kàryaü karma karoti yaþ  |
     sa saünyasã ca yogã ca na niragnir na cà7kriyaþ  || BhG_6.1 ||

uktaþ karma-yogaþ saparikaraþ, idànãü j¤àna-yoga-karma-yoga-sàdhyà3tmà1valokana-råpa-yogà1bhyàsa-vidhir ucyate / tatra karma-yogasya nirapekùa-yoga-sàdhanatvaü draóhayituü j¤ànà3kàraþ karma-yogo yoga-÷irasko 'nådyate / karma-phalaü svargà3dikam anà÷ritaþ, kàryaü karmà1nuùñhànam eva kàryam, sarvà3tmanà9smat-suhçd-bhåta-parama-puruùà3ràdhana-råpatayà karmai7va mama prayojanam, na tat-sàdhyaü kiücid iti yaþ karma karoti; sa saünyàsã ca j¤àna-yoga-niùñha÷ ca; yogã ca karma-yoga-niùñha÷ ca; àtmà1valokana-råpa-yoga-sàdhana-bhåto1bhaya-niùñha ity-arthaþ / na niragnir na cà7kriyaþ na co7dita-yaj¤à3di-karmasv apravçttaþ, na ca kevala-j¤àna-niùñhaþ / tasya hi j¤ana-niùñhai7va, karma-yoga-niùñhasya tå7bhayam astã7ty-abhipràyaþ // BhGR_6.1 //

ukta-lakùaõa-karma-yoge j¤ànam apy astã7ty àha ---

     yaü saünyàsa iti pràhur yogaü taü viddhi pàõóava  |
     na hy asaünyasta-saïkalpo yogã bhavati ka÷cana  || BhG_6.2 ||

yaü saünyàsa iti j¤àna-yoga iti, àtma-yàthàtmya-j¤ànam iti pràhuþ, taü karma-yogam eva viddhi / tad upapàdayati na hy asaünyasta-saükalpo yogã bhavati ka÷cana / àtma-yàthàtmyà1nusandhànena anàtmani prakçtau àtma-saïkalpaþ saünyastaþ parityakto yena sa saünyasta-saïkalpaþ; anevaü-bhåtaþ asaünyasta-saïkalpaþ / na hy ukteùu karma-yogiùv anevaü-bhåtaþ ka÷cana karma-yogã bhavati; "yasya sarve samàrambhàþ kàma-saïkalpa-varjitàþ" iti hy uktam // BhGR_6.2 //

karma-yoga evà7pramàdena yogaü sàdhayatã7ty àha ---

     àrurukùor muner yogaü karma kàraõam ucyate  |
     yogà3råóhasya tasyai7va ÷amaþ kàraõam ucyate  || BhG_6.3 ||

yogam àtmà1valokanaü pràptum icchor mumukùoþ karma-yoga eva kàraõam ucyate / tasyai7va yogà3råóhasya pratiùñhita-yogasyai7va, ÷amaþ karma-nivçttiþ kàraõam ucyate / yàvad àtmà1valokana-råpa-mokùà1vàpti karma kàryam ity-arthaþ // BhGR_6.3 //

kadà pratiùñhita-yogo bhavatã7ty atrà8ha ---

     yadà hi ne7ndriyà1rtheùu na karmasv anuùajjate  |
     sarva-saïkalpa-saünyàsã yogà3råóhas tado9cyate  || BhG_6.4 ||

yadà9yaü yogã tv àtmai1kà1nubhava-sva-bhàvatayà indriyà1rtheùu --- àtma-vyatirikta-pràkçta-viùayeùu, tat-saübandhiùu ca karmasu nà7nuùajjate na saïgam arhati, tadà hi sarva-saïkalpa-samnyàsã yogà3råóha ity ucyate / tasmàd àrurukùor viùayà1nubhavà1rhatayà tad-ananuùaïgà1bhyàsa-råpaþ karma-yoga eva yoga-niùpatti-kàraõam / ato viùayà1nanuùaïgà1bhyàsa-råpaü karma-yogam eva àrurukùuþ kuryàt // BhGR_6.4 //

tad evà8ha ---

     uddhared àtmanà0tmànaü nà8tmànam avasàdayet  |
     àtmai9va hy àtmano bandhur àtmai9va ripur àtmanaþ  || BhG_6.5 ||

àtmanà manasà; viùayà1nanuùaktena àtmànam uddharet / tad-viparãtena manasà àtmànaü nà7vasàdayet / àtmai9va mana eva hy àtmano bandhuþ; tad evà8tmano ripuþ // BhGR_6.5 //

     bandhur àtmà0tmanas tasya yenà8tmai9và8tmanà jitaþ  |
     anàtmanas tu ÷atrutve vartetà8tmai9va ÷atruvat  || BhG_6.6 ||

yena puruùeõa svenai7va sva-mano viùayebhyo jitam, tan-manas tasya bandhuþ / anàtmanaþ ajita-manasaþ svakãyam eva manaþ svasya ÷atruvac ÷atrutve varteta --- sva-ni÷÷reyasa-viparãte vartete7ty-arthaþ / yatho9ktaü bhagavatà parà÷areõà7pi, "mana eva manuùyàõàü kàraõaü bandha-mokùayoþ / bandhàya viùayà1saïgi muktyai9va nirviùayaü manaþ // BhGR_6." iti  //6//

yogà3rambha-yogyà avastho9cyate ---

     jità3tmanaþ pra÷àntasya paramà3tmà samàhitaþ  |
     ÷ãto1ùõa-sukha-duþkheùu tathà mànà1vamànayoþ  || BhG_6.7 ||

÷ãto1ùõa-sukha-duþkheùu mànà1vamànayo÷ ca jità3tmanaþ jita-manasaþ vikàra-rahita-manasaþ pra÷àntasya manasi paramà3tmà samàhitaþ samyag-àhitaþ / sva-råpeõà7vasthitaþ pratyag-àtmà9tra paramà3tme9ty ucyate; tasyai7va prakçtatvàt / tasyà7pi pårva-pårvà1vasthà2pekùayà paramà3tmatvàt / àtmà paraü samàhita iti và9nvayaþ // BhGR_6.7 //

     j¤àna-vij¤àna-tçptà3tmà kåña-stho vijite1ndriyaþ  |
     yukta ity ucyate yogã sama-loùñà1÷ma-kà¤canaþ  || BhG_6.8 ||

j¤àna-vij¤àna-tçptà3tmà àtma-sva-råpa-viùayeõa j¤ànena, tasya ca prakçti-visajàtãyà3kàra-viùayeõa j¤ànena ca tçpta-manàþ kåña-sthaþ devà3dy-avasthàsv anuvartamàna-sarva-sàdhàraõa-j¤ànai1kà3kàrà3tmani sthitaþ, tata eva vijite1ndriyaþ, sama-loùñà1÷ma-kà¤canaþ prakçti-vivikta-sva-råpa-niùñhatayà pràkçta-vastu-vi÷eùeùu bhogyatvà1bhàvàl loùñà1÷ma-kà¤caneùu sama-prayojanaþ yaþ karma-yogã, sa yukta ity ucyate àtmà1valokana-råpa-yogà1bhyàsà1rha ity ucyate // BhGR_6.8 //

tathà ca

     suhçn-mitrà1ry-udàsãna-madhya-stha-dveùya-bandhuùu  |
     sàdhuùv api ca pàpeùu sama-buddhir vi÷iùyate  || BhG_6.9 ||

vayo-vi÷eùà1naïgãkàreõa sva-hitai1ùiõaþ suhçdaþ; savayaso hitai1ùiõo mitràõi, arayo nimittato 'narthe1cchavaþ; ubhaya-hetv-abhàvàd ubhaya-rahità udàsãnàþ; janmata evo7bhaya-rahità madhya-sthàþ; janmata evà7nicche2cchavo dveùyàþ; janmata eva hitai1ùiõo bandhavaþ, sàdhavo dharma-÷ãlàþ; pàpàþ pàpa-÷ãlàþ; àtmai1ka-prayojanatayà suhçn-mitrà3dibhiþ prayojanà1bhàvàd virodhà1bhàvàc ca teùu
sama-buddhir yogà1bhyàsà1rhatve vi÷iùyate // BhGR_6.9 //

     yogã yu¤jãta satatam àtmànaü rahasi sthitaþ  |
     ekàkã yata-città3tmà nirà÷ãr aparigrahaþ  || BhG_6.10 ||

yogã ukta-prakàra-karma-yoga-niùñhaþ, satatam ahar-ahar-yoga-kàle àtmànaü yu¤jãta àtmànaü yuktaü kurvãta / sva-dar÷ana-niùñhaü kurvãte7ty-arthaþ; rahasi jana-varjite ni÷÷abde de÷e sthitaþ, ekàkã tatrà7pi na sadvitãyaþ, yata-città3tmà yata-citta-manaskaþ, nirà÷ãþ àtma-vyatirikte kçtsne vastuni nirapekùaþ aparigrahaþ tad-vyatirikte kasmiü÷cid api mamatà-rahitaþ // BhGR_6.10 //

     ÷ucau de÷e pratiùñhàpya sthiram àsanam àtmanaþ  |
     nà7tyucchritaü nà7tinãcaü celà1jina-ku÷o1ttaram  || BhG_6.11 ||
     tatrai7kà1graü manaþ kçtvà yata-citte1ndriya-kriyaþ  |
     upavi÷yà8sane yu¤jyàd yogam àtma-vi÷uddhaye  || BhG_6.12 ||

÷ucau de÷e a÷ucibhiþ puruùair anadhiùñhite aparigçhãte ca a÷ucibhir vastubhir aspçùñe ca pavitra-bhåte de÷e, dàrvà3di-nirmitaü nà7tyucchritaü nà7tinãcaü celà1jina-ku÷o1ttaraü àsanaü pratiùñhàpya tasmin manaþ-prasàda-kare sà1pà÷raye upavi÷ya yogai1kà1graü manaþ kçtvà yata-citte1ndriya-kriyaþ sarvà3tmano9pasaühçta-citte1ndriya-kriyaþ àtma-vi÷uddhaye bandha-nivçttaye yogaü yu¤jyàd atmà1valokanaü kurvãta // BhGR_6.11 //12//

     samaü kàya-÷iro-grãvaü dhàrayan acalaü sthiram  |
     saüprekùya nàsikà1graü svaü de÷a÷ cà7navalokayan  || BhG_6.13 ||
     pra÷àntà3tmà vigata-bhãþ brahma-càri-vrate sthitaþ  |
     manaþ saüyamya mac-citto yukta àsãta mat-paraþ  || BhG_6.14 ||

kàya-÷iro-grãvaü samam acalaü sà1pà÷rayatayà sthiraü dhàrayan, di÷a÷ cà7navaloakayan, sva-nàsikà1graü saüprekùya, pra÷àntà3tmà atyanta-nirvçta-manàþ, vigata-bhãr brahma-carya-yukto manaþ saüyamya mac-citto yuktaþ avahito mat-para àsãta màm eva cintyan àsãta // BhGR_6.13 //14//

     yu¤jann evaü sadà0tmànaü yogã niyata-mànasaþ  |
     ÷àntiü nirvàõa-paramàü mat-saüsthàm adhigacchati  || BhG_6.15 ||

evaü mayi parasmin brahmaõi puruùo1ttame manasa÷ ÷ubhà3÷raye sadà àtmànaü manaþ yu¤jan niyata-mànasaþ mat-spar÷a-vitrãkçta-mànasatayà ni÷cala-mànasaþ, màm eva cintayan mat-saüsthàü nirvàõa-paramàü ÷àntim adhigacchati nirvàõa-kàùñhà-råpàü mat-saüsthàü mayi saüsthitàü ÷àntim adhigacchati // BhGR_6.15 //

evam àtma-yogam àrabhamàõasya mano-nairmalya-hetu-bhåtàü manaso bhagavati ÷ubhà3÷raye sthitim abhidhàya anyad api yogo1pakaraõam àha ---

     nà7tya÷natas tu yogo 'sti na cai7kàntam ana÷nataþ  |
     na cà7tisvapna-÷ãlasya jàgrato nai7va cà7rjuna  || BhG_6.16 ||
     yuktà3hàra-vihàrasya yukta-ceùñasya karmasu  |
     yukta-svapnà1vabodhasya yogo bhavati duþkha-hà  || BhG_6.17 ||

atya÷anà1na÷ane yoga-virodhinã; ativihàrà1vihàrau ca tathà9timàtra-svapna-jàgarye; tathà cà7tyàyàsà1nàyàsau / mità3hàra-vihàrasya mità3yàsasya mita-svapnà1vabodhasya sakala-duþkha-hà bandha-nà÷anaþ yogaþ saüpanno bhavati // BhGR_6.16 //17//

     yadà viniyataü cittam àtmany evà7vatiùñhate  |
     nisspçhaþ sarva-kàmebhyo yukta ity ucyate tadà  || BhG_6.18 ||

yadà prayojana-viùayaü cittam àtmany eva viniyatam --- vi÷eùeõa niyataü nirati÷aya-prayojanatayà tatrai7va niyataü ni÷calam avatiùñhate, tadà sarva-kàmebhyo nisspçhas san yukta ity ucyate --- yogà1rha ity ucyate // BhGR_6.18 //

     yathà dãpo nivàta-stho ne7ïgate so9pamà smçtà  |
     yogino yata-cittasya yu¤jato yogam àtmanaþ  || BhG_6.19 ||

nivàta-stho dãpo yathà ne7ïgate na calati; acalas sa-prabhas tiùñhati; yata-cittasya nivçtta-sakale1tara-mano-vçtteþ yoginaþ àtmani yogaü yu¤jataþ àtma-sva-råpasya so1pamà; nivàta-sthatayà ni÷cala-sa-prabha-dãpavan nivçtta-sakala-mano-vçttitayà ni÷calo j¤àna-prabha àtmà tiùñhaã7ty-arthaþ // BhGR_6.19 //

     yatro7paramate cittaü niruddhaü yoga-sevayà /
     yatra cai7và8tmanà0tmànaü pa÷yan àtmani tuùyati /20//
     sukham àtyantikaü yat tad buddhi-gràhyam atãndriyam  |
     vetti yatra na cai7và7yaü sthita÷ calati tattvataþ  || BhG_6.21 ||
     yaü labdhvà cà7paraü làbhaü manyate nà7dhikaü tataþ  |
     yasmin sthito na duþkhena guruõà9pi vicàlyate  || BhG_6.22 ||
     taü vidyàd duþkha-saüyoga-viyogaü yoga-saüj¤itam  |
     sa ni÷cayena yoktavyo yogo 'nirviõõa-cetasà  || BhG_6.23 ||

yoga-sevayà hetunà sarvatra niruddhaü cittaü yatra yoge uparamate ati÷ayita-sukham idam iti ramate, yatra ca yoge àtmanà manasà àtmànaü pa÷yan anya-nirapekùam àtmany eva tuùyati, yat tad atãndriyam àtma-buddhy-eka-gràhyam àtyantikaü sukhaü yatra ca yoge vetti anubhavati, yatra ca yoge sthitaþ sukhà1tirekeõa tattvataþ tad-bhàvàn na calati, yaü yogaü labdhvà yogàd viratas tam eva kàïkùamàõo nà7paraü làbhaü tato 'dhikaü manyate, yasmiü÷ ca yoge sthito virato 'pi guõavat putra-viyogà3dinà guruõà9pi duþkhena na vicàlyate, taü duþkha-saüyoga-viyogaü duþkha-saüyoga-pratyanãkà3kàraü yoga-÷abdà1bhidheyaü vidyàt / sa evaü-råpo yoga iti àrambha-da÷àyàü ni÷cayena anirviõõa-cetasà hçùña-cetasà yogo yoktavyaþ // BhGR_6.20-23 //

     saïkalpa-prabhavàn kàmàüs tyaktvà sarvàn a÷eùataþ  |
     manasai9ve7ndriya-gràmaü viniyamya samantataþ  || BhG_6.24 ||
     ÷anai÷ ÷anair uparamed buddhyà dhçti-gçhãtayà  |
     àtma-saüsthaü manaþ kçtvà na kiücid api cintayet  || BhG_6.25 ||

spar÷a-jàþ saïkalpa-jà÷ ce7ti dvi-vidhàþ kàmàþ, spar÷a-jàþ ÷ãto1ùõà3dayaþ, saïkalpa-jàþ putra-kùetrà3dayaþ / tatra saïkalpa-prabhavàþ sva-råpeõai7va tyaktuü ÷akyàþ / tàn sarvàn manasai9va tad-anvayà1nusandhànena tyaktvà spar÷a-jeùv avarjanãyeùu tan-nimitta-harùo1dvegau tyaktvà samantataþ sarvasmàd viùayàt sarvam indriya-gràmaü viniyamya ÷anai÷ ÷anair dhçti-gçhãtayà viveka-viùayayà buddhyà sarvasmàd àtma-vyatiriktàd uparamya àtma-saüsthaü manaþ kçtvà na ki¤cid api cintayet // BhGR_6.24 //25//

     yato yato ni÷carati mana÷ ca¤calam asthiram  |
     tatas tato niyamyai7tad àtmany eva va÷aü nayet  || BhG_6.26 ||

cala-sva-bhàvatayà0tmany asthiraü manaþ yato yato viùaya-pràvaõya-hetoþ bahiþ ni÷carati, tatas tato yatnena mano niyamya àtmany eva ati÷ayita-sukha-bhàvanayà va÷aü nayet // BhGR_6.26 //

     pra÷ànta-manasaü hy enaü yoginaü sukham uttamam  |
     upaiti ÷ànta-rajasaü brahma-bhåtam akalmaùam  || BhG_6.27 ||

pra÷ànta-manasam àtmani ni÷cala-manasam, àtma-nyasta-manasaü tad eva hetor dagdhà1÷eùa-kalmaùam, tata eva ÷ànta-rajasaü  vinaùña-rajo-guõam, tata eva brahma-bhåtaü sva-sva-råpeõà7vasthitam enaü yoginam àtma-sva-råpà1nubhava-råpam uttamaü sukham upaiti / hã7ti hetau; uttama-sukha-råpatvàd àtma-sva-råpasye7ty-arthaþ // BhGR_6.27 //

     evaü yu¤jan sadà0tmànaü yogã vigata-kalmaùaþ  |
     sukhena brahma-saüspar÷am atyantaü sukham a÷nute  || BhG_6.28 ||

evam ukta-prakàreõà8tmànaü yu¤jan tenai7va vigata-pràcãna-samasta-kalmaùo brahma-saüspar÷aü brahmà1nubhava-råpaü sukham atyantam aparimitaü sukhena anàyàsena sadà9÷unute // BhGR_6.28 //

atha yoga-vipàka-da÷à catuù-prakàro9cyate ---

     sarva-bhåta-stham àtmànaü sarva-bhåtàni cà8tmani  |
     ãkùate yoga-yuktà3tmà sarvatra sama-dar÷anaþ  || BhG_6.29 ||

svà3tmanaþ pareùàm ca bhåtànàü prakçti-viyukta-sva-råpàõàü j¤ànai1kà3kàratayà sàmyàd vaiùamyasya ca prakçti-gatatvàd yoga-yuktà3tmà prakçti-viyukteùv àtmasu sarvatra j¤ànai1kà3kàratayà sama-dar÷anaþ sarva-bhåta-sthaü svà3tmànaü sarva-bhåtàni ca svà3tmanã8kùate --- sarva-bhåta-samànà3kàraü svà3tmànaü svà3tma-samànà3kàràõi ca sarva-bhåtàni pa÷yatã7ty-arthaþ / ekasmin àtmani dçùñe sarvasyà8tma-vastunas tat-sàmyàt sarvam àtma-vastu dçùñaü bhavatã7tyarthaþ / "sarvatra sama-dar÷anaþ" iti vacanàt / "yo 'yaü yogas tvayà proktaþ sàmyena" ity-anubhàùaõàc ca / "nirdoùaü hi samaü brahma" iti vacanàc ca // BhGR_6.29 //

     yo màü pa÷yati sarvatra sarvaü ca mayi pa÷yati  |
     tasyà7haü na praõa÷yàmi sa ca me na praõa÷yati  || BhG_6.30 ||

tato 'pi vipàka-da÷à4panno mama sàdharmyam upàgataþ, "nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" ity ucyamànaü sarvasyà8tma-vastuno vidhåta-puõya-pàpasya sva-råpeõà7vasthitasya mat-sàmyaü pa÷yan yaþ sarvatrà8tma-vastuni màü pa÷yati, sarvam àtma-vastu ca mayi pa÷yati anyonya-sàmyàd anyatara-dar÷anena anyatarad apã8dç÷am iti pa÷yati, tasya svà3tma-sva-råpaü pa÷yato 'haü tat-sàmyàn na praõa÷yàmi nà7dar÷anam upayàmi; mamà7pi màü pa÷yataþ, mat-sàmyàt svà3tmànaü mat-samam avalokayan sa nà7dar÷anam upayàti // BhGR_6.30 //

tato 'pi vipàka-da÷àm àha ---

     sarva-bhåta-sthitaü yo màm bhajaty ekatvam àsthitaþ  |
     sarvathà vartamàno 'pi sa yogã mayi vartate  || BhG_6.31 ||

yoga-da÷àyàü sarva-bhåta-sthitaü màm asaükucita-j¤ànai1kà3kàratayà ekatvam àsthitaþ pràkçta-bheda-parityàgena sudçóhaü yo bhajate, sa yogã vyutthàna-kàle 'pi yathà tathà vartamànaþ svà3tmànaü sarva-bhåtàni ca pa÷yan mayi vartate màm eva pa÷yati / svà3tmani sarva-bhåteùu ca sarvadà mat-sàmyam eva pa÷yatã7ty-arthaþ // BhGR_6.31 //

tato 'pi kàùñhàm àha ---

     àtmà1upamyena sarvatra samaü pa÷yati yo 'rjuna  |
     sukhaü và yadi và duþkhaü sa yogã paramo mataþ  || BhG_6.32 ||

svà3tmana÷ cà7nyeùàü cà8tmanàm asaükucita-j¤ànai1kà3kàratayo9pamyena svà3tmani cà7nyeùu ca sarvatra vartamànaü putra-janmà3di-råpaü sukhaü tan-maraõà3di-råpaü ca duþkham asaübandha-sàmyàt samaü yaþ pa÷yati para-putra-janma-maraõà3di-samaü sva-putra-janma-maraõà3dikaü yaþ pa÷yatã7ty-arthaþ / sa yogã paramo mataþ yoga-kàùñhàm gato mataþ // BhGR_6.32 //

     arjuna uvàca ---
     yo 'yaü yogas tvayà proktaþ sàmyena üadhu-sådana  |
     etasyà7haü na pa÷yàmi ca¤calatvàt sthitiü sthiràm  || BhG_6.33 ||
     ca¤calaü hi manaþ kçùõa pramàthi balavad dçóham  |
     tasyà7haü nigrahaü manye vàyor iva suduùkaram  || BhG_6.34 ||

yo 'yaü deva-manuùyà3di-bhedena jãve3÷vara-bhedena cà7tyata-bhinnatayai9tàvantaü kàlam anubhåteùu sarveùv àtmasu j¤ànai1kà3kàratayà paraspara-sàmyena akarma-va÷yatayà ce8÷vara-sàmyena sarvatra sama-dar÷ana-råpo yogas tvayà proktaþ, etasya yogasya sthiràü sthitiü na pa÷yàmi, manasa÷ ca¤calatvàt / tathà anavaratà1bhyasta-viùayeùv api svata eva ca¤calaü puruùeõai7katrà7vasthàpayitum a÷akyaü manaþ puruùaü balàt pramathya dçóham anyatra carati; tasya svà1bhyasta-viùayeùv api ca¤cala-sva-bhàvasya manasas tad-viparãtà3kàrà3tmani sthàpayituü nigrahaü pratikåla-gater mahà-vàtasya vyajanà3dinai9va suduùkaram ahaü manye / mano-nigraho1pàyo vaktavya ity-abhipràyaþ // BhGR_6.33 //34//

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     asaü÷ayaü mahàbàho mano durnigrahaü calam  |
     abhyàsena tu kaunteya vairàgyeõa ca gçhyate  || BhG_6.35 ||
     asaüyatà3tmanà yogo duùpràpa iti me matiþ  |
     va÷yà3tmanà tu yatatà ÷akyo 'vàptum upàyataþ  || BhG_6.36 ||

cala-sva-bhàvatayà mano durnigraham eve7ty atra na saü÷ayaþ; tathà +apy àtmano guõà3karatvà1bhyàsa-janità1bhimukhyena àtma-vyatirikteùu doùà3karatva-janita-vaitçùõyena ca kathaücid gçhyate; asaüyatà3tmanà ajita-manasà mahatà9pi balena yogo duùpràpa ea / upàyatas tu va÷yà3tmanà pårvo1ktena mad-àràdhana-råpeõà7ntargata-j¤ànena karmaõà jita-manasà yatamànenà7yam eva sama-dar÷ana-råpo yogo 'vàptuü ÷akyaþ // BhGR_6.35 //36//

atha "ne7hà7bhikrama-nà÷o 'sti" iti àdàv eva ÷rutaü yoga-màhàtmyaü yathà9vacchrotum arjunaþ pçcchati / antargatà3tma-j¤ànatayà yoga-÷iraskatayà ca hi karma-yogasya màhàtmyaü tatro7ditam; tac ca yoga-màhàtmyam eva /

     arjuna uvàca ---
     ayatiþ ÷raddhayo9peto yogàc calita-mànasaþ  |
     apràpya yoga-saüsiddhiü kàü gatiü kçùõa gacchati  || BhG_6.37 ||
     kaccin no7bhaya-vibhraùña÷ chinnà1bhram iva na÷yati  |
     apratiùñho mahà-bàho vimåóho brahmaõaþ pathi  || BhG_6.38 ||
     etaü me saü÷ayaü kçùõa cchetum arhasy a÷eùataþ  |
     tvad-anyaþ saü÷ayasyà7sya cchettà na hy upapadyate  || BhG_6.39 ||

÷raddhayà yoge pravçtto dçóhatarà1bhyàsa-råpa-yatana-vaikalyena yoga-saüsiddhim apràpya yogàc calita-mànasaþ kàü gatiü gacchati; ubhaya-vibhraùño 'yaü cchinnà1bhram iva kaccin na na÷yati? yathà megha-÷akalaþ pårvasmàd bçhato meghàc chinnaþ paraü bçhantaü megham apràpya madhye vinaùño bhavati, tathai9va kaccin na na÷yati / katham ubhaya-vibhraùñatà? apratiùñhaþ, vimåóho brahmaõaþ pathã7ti / yathà2vasthitaü svargà3di-sàdhana-bhåtaü karma phalà1bhisandhi-rahitasyà7sya puruùasya sva-phala-sàdhanatvena pratiùñhà na bhavatã7ty apratiùñhaþ / prakrànte brahmaõaþ pathi vimåóhaþ tasmàt pathaþ pracyutaþ / ataþ ubhaya-vibhraùñatayà kim ayaü na÷yaty eva, uta na na÷yati? tam enaü saü÷ayam a÷eùata÷ chettum arhasi / svataþ pratyakùeõa yugapat sarvaü sadà pa÷yatas tvatto 'nyaþ saü÷ayasyà7sya
chettà na hy upapadyate // BhGR_6.37 //38//39//

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     pàrtha nai7ve7ha nà7mutra vinà÷as tasya vidyate  |
     na hi kalyàõa-kçt ka÷cid durgatiü tàta gacchati  || BhG_6.40 ||

÷raddhayà yoge prakràntasya tasmàt pracyutasye7ha cà7mutra ca vinà÷o na vidyate pràkçta-svargà3di-bhogà1nubhave brahmà1nubhave cà7bhilaùitàn avàpti-råpaþ pratyavàyà3khyà1niùñà1vàpti-råpa÷ ca vinà÷o na vidyata ity-arthaþ / na hi nirati÷aya-kalyàõa-råpa-yoga-kçt ka÷cit kàla-traye 'pi durgatiü gacchati // BhGR_6.40 // 

katham ayaü bhaviùyatã7ty atrà8ha ---

     pràpya puõya-kçtàü lokàn uùitvà ÷à÷vatãþ samàþ  |
     ÷ucãnàü ÷rãmatàü gehe yoga-bhraùño 'bhijàyate  || BhG_6.41 ||

yaj-jàtãya-bhogà1bhikàïkùayà yogàt pracyuto 'yam, atipuõya-kçtàü pràpyàn lokàn pràpya taj-jàtãyàn atikalyàõàn bhogàn yoga-màhàtmyàd eva bhu¤jàno yàvat tad-bhoga-tçùõà1vasànaü ÷a÷vatãþ samàs tatro7ùitvà tasmin bhoge vitçùõaþ ÷ucãnàü ÷rãmatàm yogo1pakrama-yogyànàü kule yogo1pakrame bhraùño yoga-màhàtmyàj jàyate // BhGR_6.41 //

     atha và yoginàm eva kule bhavati dhãmatàm  |
     etad dhi durlabhataraü loke janma yadã8dç÷am  || BhG_6.42 ||

paripakva-yoga÷ calita÷ cet, yoginàü dhãmatàü yogaü kurvatàü svayam eva yogo1pade÷a-kùamàõàü mahatàü kule bhavati; tad etad ubhaya-vidhaü yoga-yogyànàü yoginàü ca kule janma loke pràkçtànàü durlabhataram / etat tu yoga-màhàtmya-kçtam // BhGR_6.42 //

     tatra taü buddhi-saüyogaü labhate paurva-daihikam  |
     yatate ca tato bhåyaþ saüsiddhau kuru-nandana  || BhG_6.43 ||
     pårvà1bhyàsena tenai7va hriyate hy ava÷o 'pi saþ  |

tatra janmani paurva-daihikaü tam eva yoga-viùayaü buddhi-saüyogaü labhate / tataþ supta-prabuddhavad bhåyaþ saüsiddhau yatate --- yathà nà7ntar-àya-hato bhavati, tathà yatate / tena pårvà1bhyàsena pårveõa yoga-viùyeõà7bhyàsena saþ yoga-bhraùño hy ava÷o 'pi yoga eva hriyate / prasiddhaü hy etad yoga-màhàtmyam ity-arthaþ // BhGR_6.43 //

     jij¤àsur api yogasya ÷abda-brahmà7tivartate  || BhG_6.44 ||

apravçtta-yogo yoge jij¤àsur api tata÷ calita-mànasaþ punar api tàm eva jij¤àsàü pràpya karma-yogà3dikaü yogam anuùñhàya ÷abda-brahmà7tivartate / ÷abda-brahma deva-manuùya-pçthivy-antarikùa-svargà3di-÷abdà1bhilàpa-yogyaü brahma prakçtiþ / prakçti-bandhàd vimukto deva-manuùyà3di-÷abdà1bhilàpà1narhaü j¤ànà3nandai1katànam àtmànaü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_6.44 //

     prayatnàd yatamànas tu yogã saü÷uddha-kilbiùaþ  |
     aneka-janma-saüsiddhas tato yàti paràü gatim  || BhG_6.45 ||

yata evaü yoga-màhàtmyam, tataþ aneka-janmà1rjita-puõya-sa¤cayaiþ saü÷uddha-kilbiùas saüsiddhiþ saüjàtaþ prayatnàd yatamànas tu yogã calito 'pi punaþ paràü gatiü yàty eva // BhGR_6.45 //

ati÷ayita-puruùà1rtha-niùñhatayà yoginaþ sarvasmàd àdhikyam àha ---

     tapasvibhyo 'dhiko yogã j¤ànibhyo 'pi mato 'dhikaþ  |
     karmibhya÷ cà7dhiko yogã tasmàd yogã bhavà7rjuna  || BhG_6.46 ||

kevala-tapobhir yaþ puruùà1rthaþ sàdhyate, àtma-j¤àna-vyatiriktair j¤ànai÷ ca yaþ, ya÷ ca kevalair a÷va-medhà3dibhiþ karmabhiþ, tebhyas sarvebhyo 'dhika-puruùà1rtha-sàdhanatvàd yogasya, tapasvibhyo j¤ànibhyaþ karmibhya÷ cà7dhiko yogã tasmàd yogã bhavà7rjuna // BhGR_6.46 //

tad evaü para-vidyà2ïga-bhåtaü prajà-pati-vàkyo1ditaü pratyag-àtma-dar÷anam uktam; atha para-vidyàü prastauti ---

     yoginàm api sarveùàü mad-gatenà7ntar-àtmanà  |
     ÷raddhàvàn bhajate yo màü sa me yuktatamo mataþ  || BhG_6.47 ||

yoginàm iti pa¤camy-arthe ùaùñhã / "sarva-bhåta-stham àtmànam" ity-àdinà catur-vidhà yoginaþ pratipàditàþ / teùv anantargatatvàd vakùyamàõasya yoginaþ na nirdhàraõe ùaùñhã saübhavati / api sarveùàm iti sarva-÷abda-nirdiùñàs tapas-vipra-bhçtayaþ / tatrà7py uktena nyàyena pa¤camy-artho grahãtavyaþ / yogibhyaþ, api sarvebhyo vakùyamàõo yogã yuktatamaþ / tad-apekùayà avaratve tapasvi-prabhçtãnàü yoginàü ca na ka÷cid-vi÷eùa ity-arthaþ; merv-apekùayà sarùapàõàm iva / yady api sarùapeùu anyonya-nyånà1dhika-bhàvo vidyate --- tathà9pi merv-apekùayà avaratva-nirde÷aþ samànaþ / mat-priyatvà1tirekena ananya-dhàraõa-sva-bhàvatayà mad-gatena antar-àtmanà manasà, ÷raddhàvàn atyartha-mat-priyatvena kùaõa-màtra-vi÷leùà1sahatayà mat-pràpti-pravçttau tvaràvàn yo màü bhajate --- màü vicitrà1nanta-bhogya-bhoktç-varga-bhogo1pakaraõa-bhoga-sthàna-paripårõa-nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lãlam, aspçùñà1÷eùa-doùà1navadhikà1ti÷aya-j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejaþ-prabhçty-asaïkhyeya-kalyàõa-guõa-gaõa-nidhim, svà1bhimatà1nuråpai1ka-råpà1cintya-divyà1dbhuta-nitya-niravadya-nirati÷ayà1ujjvalya-saundarya-saugandhya-saukumàrya-làvaõya-yauvanà3dy-ananta-guõa-nidhi-divya-råpam, vàï-manasà2paricchedya-sva-råpa-sva-bhàvam, apàra-kàruõya-sau÷ãlya-vàtsalyo1dàrya-maho2dadhim, anàlocita-vi÷eùà1÷eùa-loka-÷araõyam, praõatà1rti-haram, à÷rita-vàtsalyai1ka-jaladhim, akhilam anuja-nayana-viùayatàü gatam, ajahat-sva-sva-bhàvam, vasu-deva-gçhe 'vatãrõam, anavadhikà1ti÷aya-tejasà nikhilaü jagad bhàsayantam, àtma-kàntyà vi÷vam àpyàyayantam, bhajate sevate, upàsta
ity-arthaþ --- sa me yuktatamo mataþ --- sa sarvebhya÷ ÷reùñatamaþ iti sarvaü sarvadà yathà2vasthitaü svata eva sàkùàt-kurvan ahaü manye // BhGR_6.47 //



******************** ADHYAYA 7 ********************



prathamenà7dhyàya-ùañkena --- parama-pràpya-bhåtasya parasya brahmaõo niravadhasya nikhila-jagad-eka-kàraõasya sarva-j¤asya sarva-bhåtasya satya-saïkalpasya mahà-vibhåteþ ÷rãmato nàràyaõasya pràpty-upàya-bhåtaü tad-upàsanaü vaktuü tad-aïga-bhåtam --- àtma-j¤àna-pårvaka-karmà1nuùñhàna-sàdhyaü pràptuþ pratyag-àtmano yàthàtmya-dàr÷anam uktam / idànãü madhyamena ùañkena para-brahma-bhåta-parama-puruùa-sva-råpaü tad-upàsanaü ca bhakti-÷abda-vàcyam ucyate / tad etad uttaratra, "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / sva-karmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ // BhGR_1." ity àrabhya, "vimucya nirmama÷ ÷ànto brahma-bhåyàya kalpate  / brahma-bhåtaþ prasannà3tmà na ÷ocati na kàïkùati / samas sarveùu bhåteùu mad-bhaktiü labhate paràm // BhGR_1." iti saükùipya vakùyate  /

upànasaü tu bhakti-råpà3pannam eva para-pràpty-upàya-bhåtam iti vedà1nta-vàkya-siddham / "tam eva viditvà9timçtyum eti", "tam evaü vidvàn amçta iha bhavati" ity-àdinà abhihitaü vedanam, "àtmà và are draùñavyaþ ..... nididhyàsitavyaþ", "àtmànam eva lokam upàsãta", "sattva-÷uddhau dhruvà smçtiþ; smçti-lambhe sarva-granthãnàü vipramokùaþ", "bhidyate hçdaya-granthi÷ chidyante sarva-saü÷ayàþ / kùãyante cà7sya karmàõi tasmin dçùñe parà1vare" ity-àdibhir aikàrthyàt smçti-santàna-råpaü dar÷ana-samànà3kàraü dhyàno1pàsana-÷abda-vàcyam ity avagamyate / puna÷ ca, "nà7yam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evai7ùa vçõute tena labhyas tasyai7ùa àtmà vivçõute tanåü svàm" iti vi÷eùaõàt pareõà8tmanà varaõãyatà-hetu-bhåtaü smaryamàõà1tyartha-priyatvena svayam apy atyartha-priya-råpaü smçti-santànam evo7pàsana-÷abda-vàcyam iti hi ni÷cãyate / tad eva hi bhaktir ity ucyate, "sneha-pårvam anudhyànaü bhaktir ity abhidhãyate" ity-àdi-vacanàt / ataþ "tam evaü vidvàn amçta iha bhavati, nà7nyaþ panthà ayanàya vidyate", "nà7haü vedair na tapasà na dànena na ce7jyayà / ÷akya evaü-vidho draùñuü dçùñavàn asi màm yathà // bhaktyà tv ananyayà ÷akya aham evaü-vidho 'rjuna / j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñuü ca paran-tapa" ity anayor ekà1rthatvaü siddhaü bhavati /

tatra saptame tàvad upàsya-bhåta-parama-puruùa-yàthàtmyaü prakçtyà tat-tirodhànaü tan-nivçttaye bhagavat-prapattiþ, upàsaka-vidhà-bhedaþ, j¤ànina÷ ÷raiùñhyaü co7cyate //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      mayy àsakta-manàþ pàrtha yogaü yu¤jan mad-à÷rayaþ  |
      asaü÷ayaü samagraü màü yathà j¤àsyasi tac chçõu  || BhG_7.1 ||

mayy àbhimukhyena asakta-manàþ mat-priyatvà1tirekeõa mat-sva-råpeõa guõai÷ ca ceùñitena mad-vibhåtyà vi÷leùe sati tat-kùaõàd eva vi÷ãryamàõa-sva-råpatayà mayi sugàóhaü baddha-manàþ tathà mad-a÷rayaþ svayaü ca mayà vinà vi÷ãryamàõatayà mad-à÷rayaþ mad-ekà3dhàraþ, mad-yogaü yu¤jan yoktuü pravçttaþ yoga-viùaya-bhåtaü màm asaü÷ayaü nissaü÷ayam, samagraü sakalaü yathà j¤àsyasi yna j¤àneno7ktena j¤àsyasi, taj j¤ànam avahita-manàþ tvaü ÷çõu // BhGR_7.1 //

      j¤ànaü te 'haü sa-vij¤ànam idaü vakùyàmy a÷eùataþ  |
      yaj j¤àtvà ne7ha bhåyo 'nyaj j¤àtavyam ava÷iùyate  || BhG_7.2 ||

ahaü te mad-viùayam idaü j¤ànaü vij¤ànena sahà7÷eùato vakùayàmi / vij¤ànan viviktà3kàra-viùayaü j¤ànam / yathà9haü mad-vyatiriktàt samasta-cid-acid-vastu-jàtàn nikhila-heya-pratyanãkatayà nànà-vidhà1navadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõà1nanta-mahà-vibhåtitayà ca viviktaþ, tena vivikta-viùaya-j¤ànena saha mat-sva-råpa-viùaya-j¤ànaü vakùyàmi / kiü bahunà; yad j¤ànaü j¤àtvà
mayi punar anyaj j¤àtavyaü nà7va÷iùyate // BhGR_7.2 //

vakùyamàõasya j¤ànasya duùpràpatàm àha ---

      manuùyàõàü sahasreùu ka÷cid yatati siddhaye  |
      yatatàm api siddhànàü ka÷cin màü vetti tattvataþ  || BhG_7.3 ||

manuùyàþ ÷àstrà1dhikàra-yogyàþ / teùàü sahasreùu ka÷cid eva siddhi-paryantaü yatate / siddhi-paryantaü yatamànànàü sahasreùu ka÷cid eva màü viditvà mattas siddhaye yatate / mad-vidàü sahasreùu ka÷cid eva tattvataþ yathà2vasthitaü màü vetti / na ka÷cid ity-abhipràyaþ; "sa mahà4tmà sudurlabhaþ", "màü tu veda na ka÷cana" iti hi vakùyate // BhGR_7.3 //

      bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca  |
      ahaïkàra itã7yaü me bhinnà prakçtir aùñadhà  || BhG_7.4 ||

asya vicitrà1nanta-bhogya-bhogo1pakaraõa-bhoga-sthàna-råpeõà7vasthitasya jagataþ prakçtir iyaü gandhà3di-guõaka-pçthivy-ap-tejo-vàyv-àkà÷à3di-råpeõa manaþ-prabhçtã1ndriya-råpeõa mahad-ahaükàra-råpeõa cà7ùñadhà bhinnà madãye9ti viddhi // BhGR_7.4 //

      apare9yam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm  |
      jãva-bhåtàü mahà-bàho yaye9daü dhàryate jagat  || BhG_7.5 ||

iyaü mamà7parà prakçtiþ; itas tv anyàm ito 'cetanàyà÷ cetana-bhogya-bhåtàyàþ prakçter visajàtãyà3kàràü jãva-bhåtàü paràü tasyàþ bhoktçtvena pradhàna-bhåtàü cetana-råpàü madãyàü prakçtiü viddhi; yaye9dam acetanaü kçtsnaü jagad dhàryate // BhGR_7.5 //

      etad-yonãni bhåtàni sarvàõã7ty upadhàraya  |
      ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà  || BhG_7.6 ||

etad-cetanà1cetana-samaùñi-råpa-madãya-prakçti-dvaya-yonãni brahmà4di-stamba-paryantàni uccà-vaca-bhàvenà7vasthitàni cid-acin-mi÷ràõi madãyàni sarvàõi bhåtànã7ty upadhàraya / madãya-prakçti-dvaya-yonãni hi tàni madãyàny eva / tathà prakçti-dvaya-yonitvena kçtsnasya jagataþ, tayor dvayor api mad-yonitvena madãyatvena ca, kçtsnasya jagataþ aham eva prabhavo 'ham eva ca pralayo 'ham eva ca ÷eùã9ty upadhàraya / tayoþ cid-acit-samaùñi-bhåtayoþ prakçti-puruùayor api parama-puruùa-yonitvaü ÷ruti-smçti-siddham / "mahàn avyakte lãyate / avyaktam akùare lãyate / akùaraü tamasi lãyate / tamaþ pare deva ekã-bhavati", "viùõos sva-råpàt parato2dite dve råpe prdhànaü puruùa÷ ca vipra", "prakçtir yà mayà0khyàtà vyaktà1vyakta-sva-råpiõã / puruùa÷ cà7py ubhàv etau lãyate paramà3tmani / paramà3tmà ca sarveùàm àdhàraþ parame3÷varaþ / viùõu-nàmà sa vedeùu vedà1nteùu ca gãyate // BhGR_1." ity-àdikà hi ÷ruti-smçtayaþ  //7-6//

      mattaþ parataraü nà7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya  |

yathà sarva-kàraõasyà7pi prakçti-dvayasya kàraõatvena, sarvà1cetana-vastu-÷eùiõa÷ cetanasyà7pi ÷eùitvena kàraõatayà ÷eùitayà cà7haü parataraþ --- tathà j¤àna-÷akti-balà3di-guõa-yogena cà7ham eva parataraþ / matto 'nyan mad-vyatiriktaü j¤àna-balà3di-guõà1ntara-yogi kiücid api parataraü nà7sti //

      mayi sarvam idaü protaü såtre maõi-gaõà iva  || BhG_7.7 ||

sarvam idaü cid-acid-vastu-jàtaü kàryà1vasthaü kàraõà1vasthaü ca mac-charãra-bhåtaü såtre maõi-gaõavad atmatayà9vasthite mayi protam à÷ritam / "yasya pçthivã ÷arãram", "yasyà8tmà ÷arãram", "eùa sarva-bhåtà1ntarà3tmà9pahata-pàpmà divyo deva eko nàràyaõaþ" iti, àtma-÷arãra-bhàvenà7vasthànaü ca jagad-brahmaõor antaryàmi-bràhmaõà3diùu siddham // BhGR_7.7 //

ataþ sarvasya parama-puruùa-÷arãratvenà8tma-bhåta-parama-puruùa-prakàrarvàt sarva-prakàraþ parama-puruùa evà7vasthita iti sarvai÷ ÷abdais tasyai7và7bhidhànam iti tat tat sàmànàdhikaraõyena àha ---

      raso 'ham apsu kaunteya prabhà9smi ÷a÷i-såryayoþ  |
      praõavas sarva-vedeùu ÷abdaþ khe pauruùaü nçùu  || BhG_7.8 ||
      puõyo gandhaþ pçthivyàü ca teja÷ cà7smi vibhà-vasau  |
      jãvanaü sarva-bhåteùu tapa÷ cà7smi tapasviùu  || BhG_7.9 ||
      bãjaü màü sarva-bhåtànàü viddhi pàrtha sanàtanam  |
      buddhir buddhimatàm asmi tejas tejasvinàm aham  || BhG_7.10 ||
      balaü balavantठcà7haü kàma-ràga-vivarjitam  |
      dharmà1viruddho bhåteùu kàmo 'smi bharata-rùabha  || BhG_7.11 ||

ete sarve vilakùaõà bhàvà matta evo7tpannàþ, mac-cheùa-bhåtàþ mac-charãratayà mayy evà7vasthitàþ; atas tat-tat-prakàro 'ham evà7vathitaþ // BhGR_7.8,9,10,11 //

      ye cai7va sàttvikà bhàvà ràjasàs tàmasà÷ ca ye  |
      matta eve7ti tàn viddhi na tv ahaü teùu te mayi  || BhG_7.12 ||

kiü vi÷iùya abhidhãyate? sàttvikà ràjasàs tàmasà÷ ca jagati dehatvene7ndriyatvena bhogyatvena tat-tad-dhtetutvena cà7vasthità ye bhavàþ, tàn sarvàn matta evo7tpannàn viddhi; te mac-charãratayà mayy evà7vasthità iti ca / na tv ahaü teùu --- nà7haü kadàcid api tad-àyatta-sthitiþ; anyatrà3tmà3yatta-sthititve 'pi ÷arãrasya, ÷arãreõà8tmanaþ sthitàv apy upakàro vidyate; mama tu tair na ka÷cit tathà-vidha upakàraþ, kevala-lãlai9va prayojanam ity-arthaþ // BhGR_7.12 //

      tribhir guõa-mayair bhàvair ebhiþ sarvam idaü jagat  |
      mohitaü nà7bhijànàti màm ebhyaþ param avyayam  || BhG_7.13 ||

tad evaü cetanà1cetanà3tmakaü kçtsnaü jagan madãyaü kàle kàle matta evo7tpadyate, mayi ca pralãyate, mayy evà7vasthitam, mac-charãra-bhåtam, mad-àtmakaü ce7ty aham eva kàraõà1vasthàyàü kàryà1vathàyàü ca sarva-÷arãratayà sarva-prakàro 'vasthitaþ / ataþ kàraõatvena ÷eùitvena ca j¤ànà3dy-asaïkhyeya-kalyàõa-guõa-gaõai÷ cà7ham eva sarvaiþ prakàraiþ parataraþ, matto 'nyat kenà7pi kalyàõa-guõa-gaõena parataraü na vidyate / evaü-bhåtaü màü tribhyaþ sàttvika-ràjasa-tàmasa-guõa-mayebhyo bhàvebhyaþ paraü mad-asàdhàraõaiþ kalyàõa-guõa-gaõais tat-tad-bhogyatà-prakàrai÷ ca param utkçùñatamam, avyayaü sadai9ka-råpam api tair eva tribhir guõa-mayair nihãnataraiþ kùaõa-dhvaüsibhiþ pårva-karmà1nuguõa-dehe1ndriya-bhogyatvenà7vasthitaiþ padà1rthair mohitaü deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3tmanà9vasthitaü sarvam idaü jagan nà7bhijànàti // BhGR_7.13 //

kathaü svata evà7navadhikà1ti÷ayà3nande nitye sadai9ka-råpe laukika-vastu-bhogya-tat-prakàrai÷ co7tkçùñatame tvayi sthite 'py atyanta-nihãneùu guõa-mayeùv asthireùu bhàveùu sarvasya bhoktç-vargasya bhogyatva-buddhir upajàyata ity atrà8ha ---

      daivã hy eùà guõa-mayã mama màyà duratyayà  |

mamai7ùà guõa-mayã sattva-rajas-tamo-mayã màyà yasmàd daivã devena krãóhà-pravçttena mayai9va nirmità, tasmàt sarvair duratyayà duratikramà / asyàþ màyà-÷abda-vàcyatvam àsura-ràkùasà1strà3dãnàm iva vicitra-kàrya-karatvena, yathà ca "tato bhagavatà tasya rakùà2rthaü cakram uttamam / àjagàma samàj¤aptaü jvàlà-màli sudar÷anam / tena màyà-sahasraü tac-chambarasyà7÷u-gàminà / bàlasya rakùatà deham aikà1ika÷yena såditam" ity àdau / ato màyà-÷abdo na mithyà2rtha-vàcã / aindrajàlikà3diùv api kenacin mantrà1uùadhà3dinà mithyà2rtha-viùayàyàþ pàramàrthikyà eva buddher utpàdakatvena màyàvã9ti prayogaþ / tathà mantrà1uùadhà3dir eva tatra màyà; sarva-prayogeùv anugatasyai7kasyai7va ÷abdà1rthatvàt / tatra mithyà2rtheùu màyà-÷abda-prayogo màyà-kàrya-buddhi-viùayatvenà7upacàrikaþ, ma¤càþ kro÷antã7tivat / eùà guõa-mayã pàramàrthikã bhagavan-màyai9va, "màyàm tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mahe4÷varam" ity-àdiùv abhidhãyate / asyàþ kàryaü bhagavat-sva-råpa-tirodhànam, sva-sva-råpa-bhogyatva-buddhi÷ ca / ato bhagavan-màyayà mohitaü sarvaü jagad bhagavantam anavadhikà1ti÷ayà3nanda-sva-råpaü nà7bhijànàti //

màyà-vimocano1pàyam àha ---

      màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te  || BhG_7.14cd ||

màm eva satya-saïkalpaü parama-kàruõikam anàlocita-vi÷eùà1÷eùa-loka-÷araõyam ye ÷araõaü prapadyante, te etàü madãyàü guõa-mayãü màyàü taranti màyàm utsçjya màm evo7pàsata ity-arthaþ // BhGR_7.14 //

kim iti bhagavad-upàsanà3pàdinãü bhagavat-prapattiü sarve na kurvata ity atrà8ha --

      na màü duùkçtino måóhàþ prapadyante narà1dhamàþ  |
      màyayà9pahçta-j¤ànà àsuraü bhàvam à÷ritàþ  || BhG_7.15 ||

duùkçtinaþ pàpa-karmàõaþ màü na prapadyate / duùkçta-tàratamyena te catur-vidhà bhavanti måóhàþ, narà1dhamàþ, màyayà9pahçta-j¤ànàþ, àsuraü bhàvam à÷ritàþ iti / måóhàþ viparãta-j¤ànàþ; pårvo1kta-prakàreõa bhagavac-cheùatai2ka-rasam àtmànaü bhogya-jàtaü ca sva-÷eùatayà manyamànàþ / narà1dhamàþ sàmànyena j¤àte 'pi mat-sva-råpe mad-aunmukhyà1narhàþ / màyayà9pahçta-j¤ànàþ mad-viùayaü mad-ai÷varya-viùayaü ca j¤ànaü yeùàü tad-asaübhàvanà3pàdinãbhiþ kåña-yuktibhir apahçtam, te tathà uktàþ / àsuraü bhàvam à÷ritàþ mad-viùayaü mad-ai÷varya-viùayaü ca j¤ànaü sudçóham upapannaü yeùàü dvaiùàyai7va bhavati; te àsuraü bhàvam à÷ritàþ / uttaro1ttaràþ pàpiùñhatamàþ // BhGR_7.15 //

      catur-vidhà bhajante màm janàþ sukçtino 'rjuna  |
      àrto jij¤àsur arthà1rthã j¤ànã ca bharata-rùabha  || BhG_7.16 ||

sukçtinaþ puõya-karmàõo màü ÷araõam upagamya màm eva bhajante / te ca sukçta-tàratamyena catur-vidhàþ, sukçta-garãyastvena pratipatti-vai÷eùyàd uttaro1ttarà adhikatamà bhavanti / àrtaþ pratiùñhà-hãnaþ bhraùñà1i÷varyaþ punar tat-pràpti-kàmaþ / arthà1rthã apràptà1i÷varyatayà ai÷varya-kàmaþ / tayor mukha-bheda-màtram / ai÷varya-viùayatayà9ikyàd eka evà7dhikàraþ / jij¤àsuþ prakçti-viyuktà3tma-sva-råpà1vàptã1cchuþ / j¤ànam evà7sya sva-råpam iti jij¤àsur ity uktam / j¤ànã ca, "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm" ity-àdinà9bhihita-bhagavac-cheùatai2ka-rasà3tma-sva-råpa-vit; prakçti-viyukta-kevalà3tmani aparyavasyan bhagavantaü prepsuþ bhagavantam eva parama-pràpyaü manvànaþ // BhGR_7.16 //

      teùàü j¤ànã nitya-yuktaþ eka-bhaktir vi÷iùyate  |
      priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ  || BhG_7.17 ||

teùàü j¤ànã vi÷iùyate / kutaþ? nitya-yukta eka-bhaktir iti ca / j¤ànino hi
mad-eka-pràpyasya mayà yogo nityaþ; itarayos tu yàvat-svà1bhilaùita-pràpti mayà yogaþ / tathà j¤ànino mayy ekasminn eva bhaktiþ; itarayos tu svà1bhilaùite tat-sàdhanatvena mayi ca / ataþ sa eva vi÷iùyate / ki¤ ca, priyo hi j¤ànino 'tyartham aham / artha-÷abdo 'bhidheya-vacanaþ; j¤ànino 'haü yathà priyaþ, tathà mayà sarva-j¤ena sarva-÷aktinà9py abhidhàtuü na ÷akyata ity-arthaþ; priyatvasye7yattà-rahitatvàt / yathà j¤àninàm agresarasya prahlàdasya, "sa tv àsakta-matiþ kçùõe da÷yamàno maho2ragaiþ / na vivedà8tmano gàtraü tat-smçty-àhlàda-saüsthitaþ" iti / tathai9va so 'pi mama priyaþ // BhGR_7.17 //

      udàràþ sarva evai7te j¤ànã tv àtmai9va me  matam  |
      àsthitas sa hi yuktà3tmà màm evà7nuttamàü gatim  || BhG_7.18 ||

sarva evai7te màm evo7pàsata iti udàràþ vadànyàþ / ye matto yat kiücid api gçhõanti, te hi mama sarva-sva-dàyinaþ / j¤ànã tv àtmai9va me matam --- tad-àyatta-dhàraõo 'ham iti manye / kasmàd evam? yasmàd ayaü mayà vinà0tma-dhàraõà1saübhàvanayà màm evà7nuttamaü pràpyam àsthitaþ, atas tena vinà mamà7py àtma-dhàraõaü na saübhavati / tato mamà8tmà hi saþ // BhGR_7.18 //

      bahånàü janmanàm ante j¤ànavàn màü prapadyate  |
      vàsu-devas sarvam iti sa mahà4tmà sudurlabhaþ  || BhG_7.19 ||

nà7lpa-saükhyà-saïkhyàtànàü puõya-janmanàü phalam idam, yan mac-cheùatai2ka-rasà3tma-yàthàtmya-j¤àna-pårvakaü mat-prapadanam; api tu bahånàü janmanàü puõya-janmanàm ante avasàne, vàsu-deva-÷eùatai2ka-raso 'haü tad-àyatta-sva-råpa-sthiti-pravçtti÷ ca; sa cà7saïkhyeyaiþ kalyàõa-guõa-gaõaiþ parataraþ iti j¤ànavàn bhåtvà, vàsu-deva eva mama parama-pràpyaü pràpakaü ca, anyad api yan mano-ratha-vartiü sa eva mama tat sarvam iti màü prapadyate màm upàste; sa mahà4tmà mahà-manàþ sudurlabhaþ durlabhataro loke / vàsu-devas sarvam ity asyà7yam evà7rthaþ, "priyo hi j¤ànino 'tyartham aham", "àsthitas sa hi yuktà3tmà màm evà7nuttamàü gatim" iti prakramàt / j¤ànavàü÷ cà7yam ukta-lakùaõa eva, asyai7va pårvo1kta-j¤ànitvàt, bhåmir àpaþ" ity àrabhya, "ahaïkàra itã7yaü me bhinnà prakçtir aùñadhà / apare9yam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãva-bhåtàm" iti hi cetanà1cetana-prakçti-dvayasya parama-puruùa-÷eùatai2ka-rasato9ktà; "ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà / mattaþ parataraü nà7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ity àrabhya, "ye cai7va sàttvikà bhàvà ràjasàs tàmasà÷ ca ye / matta eve7ti tàn viddhi na tv ahaü teùu te mayi // BhGR_1." iti prakçti-dvayasya kàrya-kàraõo1bhayà1vasthasya parama-puruùà3yatta-sva-råpa-sthiti-pravçttitvaü parama-puruùasya ca sarvaiþ prakàraiþ sarvasmàt parataratvam uktam; ataþ sa evà7tra j¤ànã9ty ucyate  //7-19//

tasya j¤ànino durlabhatvam evo7papàdayati ---

      kàmais tais tair hçta-j¤ànàþ prapadyante 'nya-devatàþ  |
      taü taü niyamam àsthàya prakçtyà niyatàþ svayà  || BhG_7.20 ||

sarva eva hi laukikàþ puruùàþ svayà prakçtyà pàpa-vàsanayà guõa-maya-bhàva-viùayayà niyatàþ nityà1nvitàþ tais taiþ sva-vàsanà2nuråpair guõa-mayair eva kàmaiþ icchà-viùaya-bhåtaiþ hçtamat-sva-råpa-viùaya-j¤ànàþ tat-tat-kàma-siddhy-artham anya-devatàþ mad-vyatiriktàþ kevale1ndrà3di-devatàþ taü taü niyamaü àsthàya tat-tad-devatà-vi÷eùa-màtra-prãõanà1sàdhàraõaü niyamam àsthyàya prapadyante tà evà8÷rityà7rcayante // BhGR_7.20 //

      yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayà9rcitum icchati  |
      tasya tasyà7calàü ÷raddhàü tàm eva vidadhàmy aham  || BhG_7.21 ||

tà api devatà madãyàs tanavaþ, "ya àditye tiùñhan ... yam àdityo na veda yasyà8ditya÷ ÷arãram" ity-àdi-÷rutibhiþ pratipàditàþ / madãyàs tanava ity ajànann api yo yo yàü yàü madãyàm àdityà3dikàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayà9rcitum icchati; tasya tasyà7jànato 'pi mat-tanu-viùayai9ùà ÷raddhe9ty anusandhàya tàm evà7calàü nirvighnàü vidadhàmy aham // BhGR_7.21 //

      sa tayà ÷raddhayà yuktas tasyà8ràdhanam ãhate  |
      labhate ca tataþ kàmàn mayai9va vihitàn hi tàn  || BhG_7.22 ||

sa tayà nirvighnayà ÷raddhayà yuktas tasya indrà3der àràdhanaü pratãhate / tataþ mat-tanu-bhåte1ndrà3di-devatà4ràdhanàt tàn eva hi svà1bhilaùitàn kàmàn mayai9va vihitàn labhate / yady apy àràdhana-kàle, "àràdhye1ndrà3dayo madãyàs tanavaþ, tata eva tad-arcanaü ca mad-àràdhanam" iti na jànàti --- tathà9pi tasya vastuno mad-àràdhanatvàd àràdhakà1bhilaùitam aham eva vidadhàmi // BhGR_7.22 //

      antavat tu phalaü teùàü tad bhavaty alpa-medhasàm  |
      devàn deva-yaj¤o yànti mad-bhaktà yànti màm api  || BhG_7.23 ||

teùàm alpa-medhasàm alpa-buddhãnàm indrà3di-màtra-yàjinàü tad-àràdhana-phalam alpam, antavac ca bhavati / kutaþ? devàn deva-yajo yànti --- yata indrà3dãn devàn tad-yàjino yànti / indrà3dayo 'pi hi paricchinna-bhogàþ parimita-kàla-vartina÷ ca / tatas tat-sàyujyaü pràptàþ tais saha pracyavante / mad-bhaktà api teùàm eva karmaõàü mad-àràdhana-råpatàü j¤àtvà paricchinna-phala-saïgaü tyaktvà mat-prãõanai1ka-prayojanàþ màü pràpnuvanti; na ca punar nivartante / "màm upetya tu kaunteya punar janma na vidyate" iti hi vakùyate // BhGR_7.23 //

itare tu sarva-samà÷rayaõãyatvàya mama manuùyà3diùv avatàram apy aki¤citkaraü kurvantã7ty àha ---

      avyaktaü vyaktim àpannaü manyante màm abuddhayaþ  |
      paraü bhàvam ajànanto mama avyayam anuttamam  || BhG_7.24 ||

sarvaiþ karmabhir àràdhyo 'haü sarve3÷varo vàï-manasà2paricchedya-sva-råpa-sva-bhàvaþ parama-kàruõyàd a÷ritya-vàtsalyàc ca sarva-samà÷rayaõãyatvàyà7jahat-sva-bhàva eva vasu-deva-sånur avarãrõa iti mamai7vaü paraü bhàvam avyayam anuttamam ajànantaþ pràkçta-ràja-sånu-samànam itaþ pårvam anabhivyaktam idànãü karma-va÷àj janma-vi÷eùaü pràpya vyaktim àpannam pràptaü màm buddhayo manyante / ato màü nà8÷rayante; na karmabhir àràdhayanti ca // BhGR_7.24 //

kuta evaü na prakà÷yata ity atrà8ha ---

      nà7haü prakà÷aþ sarvasya yoga-màyà-samàvçtaþ  |
      måóho 'yaü nà7bhijànàti loko màm ajam avyayam  || BhG_7.25 ||

kùetra-j¤à1sàdhàraõa-manuùyatvà3di-saüsthàna-yogà3khya-màyayà samàvçto 'haü na sarvasya prakà÷aþ / mayi manuùyatvà3di-saüsthàna-dar÷ana-màtreõa måóho 'yaü loko màm ativàyv-indra-karmàõam atisåryà1gni-tejasam upalabhyamànam api ajam avyayaü nikhila-jagad-eka-kàraõaü sarve3÷varaü màü sarva-samà÷rayaõãyatvàya manuùyatva-saüsthànam àsthitaü nà7bhijànàti // BhGR_7.25 //

      vedà7haü samatãtàni vartamànàni cà7rjuna  |
      bhaviùyàõi ca bhåtàni màü tu veda na ka÷cana  || BhG_7.26 ||

atãtàni vartamànàni anàgatàni ca sarvàõi bhåtàny ahaü veda jànàmi / màü tu veda na ka÷cana mayà9nusaüdhãyamàneùu kàla-traya-vartiùu bhåteùu màm evaü-vidhaü vàsu-devaü sarva-samà÷rayõãyatvàyà7vatãrõaü viditvà màm eva samà÷rayan na ka÷cid upalabhyata ity-arthaþ / ato j¤ànã sudurlabha eva // BhGR_7.26 //

tathà hi ---

      icchà-dveùa-samutthena dvandva-mohena bhàrata  |
      sarva-bhåtàni saümohaü sarge yànti paran-tapa  || BhG_7.27 ||

icchà-dveùàbhyàü samutthitena ÷ãto1ùõà3di-dvandvà3khyena mohena sarva-bhåtàni sarge janma-kàla eva saümohaü yànti / etad uktaü bhavati --- guõa-mayeùu sukha-duþkhà3di-dvandveùu pårva-pårva-janmani yad-viùayau icchà-dveùau abhyastau, tad-vàsanayà punar api janma-kàla eva tad eva dvandvà3khyam icchà-dveùa-viùayatvena samutthitaü bhåtànàü mohanaü bhavati; tena mohena sarva-bhåtàni saümohaü yànti; tad-viùaye1cchà-dveùa-sva-bhàvàni bhavanti, na mat-sam÷leùa-viyoga-sukha-duþkha-sva-bhàvàni, j¤ànã tu mat-saü÷leùa-viyogai1ka-sukha-duþkha-sva-bhàvaþ; na tat-sva-bhàvaü kim api bhåtaü jàyate iti // BhGR_7.27 //

      yeùàü tv anta-gataü pàpaü janànàü puõya-karmaõàm  |
      te dvandva-moha-nirmuktàþ bhajante màü dçóha-vratàþ  || BhG_7.28 ||

yeùàü tv aneka-janmà1rjiteno7tkçùña-puõya-saücayena guõa-maya-dvandve1ccchà-dveùa-hetu-bhåtaü mad-aunmukhya-virodhi ca anàdi-kàla-pravçttaü pàpam anta-gatam kùãõam; te pårvo1ktena sukçta-tàratamyena màü ÷araõam anuprapadya guõa-mayàn mohàd vinirmuktàþ jarà-maraõa-mokùàya, mahate cà7i÷varyàya, mat-pràptaye ca dçóha-vratàþ dçóha-saïkalpàþ màm eva bhajante // BhGR_7.28 //

atra trayàõàü bhagavantaü bhajamànànàü j¤àtavya-vi÷eùàn upàdeyàü÷ ca prastauti ---

      jarà-maraõa-mokùàya màm à÷ritya yatanti ye  |
      te brahma tad viduþ kçtsnam adhyàtmaü karma cà7khilam  || BhG_7.29 ||

jarà-maraõa-mokùàya prakçti-viyuktà3tma-sva-råpa-dar÷anàya màm à÷ritya ye yatante, te tad-brahma viduþ, adhyàtmaü tu kçtsnaü viduþ, karma cà7khilaü viduþ // BhGR_1.29 //

      sà1dhibhåtà1dhidaivaü màü sà1dhiyaj¤aü ca ye viduþ  |
      prayàõa-kàle 'pi ca màü te vidur yukta-cetasaþ  || BhG_7.30 ||

atra ya iti punar nirde÷àt pårva-nirdiùñavyo 'nye adhikàriõo j¤àyante; sà1dhibhåtaü sà1dhidaivaü màm ai÷varyà1rthino ye viduþ ity etad anuvàda-sa-råpam apy apràptà1rthatvàd vidhàyakam eva; tathà sà1dhiyaj¤am ity api trayàõàm adhikàriõàm avi÷eùeõa vidhãyate; artha-sva-bhàvyàt / trayàõàü hi nitya-naimittika-råpa-mahà-yaj¤à3dy-anuùñhànam avarjanãyam / te ca prayàõa-kàle 'pi sva-pràpyà1nuguõaü màü viduþ / te ce7ti ca-kàràt pårve jarà-maraõa-mokùàya yatamànà÷ ca prayàõa-kàle vidur iti samuccãyante; anena j¤ànino 'py artha-svàbhàvyàt sà1dhiyaj¤aü màü viduþ, prayàõa-kàle 'pi sva-pràpyà1nuguõaü màü vidur ity uktaü bhavati // BhGR_7.30 //



******************** ADHYAYA 8 ********************


saptame --- parasya brahmaõo vàsu-devasyo7pàsyatvam nikhila-cetanà1cetana-vastu-÷eùitvam, kàraõatvam, àdhàratvam, sarva-÷arãratayà sarva-prakàratvena sarva-÷abda-vàcyatvam, sarva-niyantçtvam, sarvai÷ ca kalyàõa-guõa-gaõais tasyai7va parataratvam, sattva-rajas-tamo-mayair dehe1ndriyatvena bhogyatvena cà7vasthitair bhàvair anàdi-kàla-pravçtta-duùkçta-pravàha-hetukais tasya tirodhànam, atyutkçùña-sukçta-hetuka-bhagavat-prapattyà sukçta-tàratamyena ca pratipatti-vai÷eùyàd ai÷varyà1kùara-yàthàtmya-bhagavat-pràpty-apekùayo9pàsaka-bhedam, bhagavantaü prepsor nitya-yuktatayai9ka-bhaktitayà cà7tyartha-parama-puruùa-priyatvena ca ÷raiùñhyam durlabhatvaü ca pratipàdya eùàü trayàõàü j¤àtavyo1pàdeya-bhedàü÷ ca pràstauùãt / idànãm aùñame prastutàn j¤àtavyo1pàdeya-bhedàn vivinakti //

     arjuna uvàca ---
     kiü tad brahma kim adhyàtmaü kiü karma puruùo1ttama  |
     adhibhåtaü ca kiü proktam adhidaivaü kim ucyate  || BhG_8.1 ||
     adhiyaj¤aþ kathaü ko 'tra dehe 'smin madhusådanam  |
     prayàõa-kàle ca kathaü j¤eyo 'si niyatà3tmabhiþ  || BhG_8.2 ||

jarà-maraõa-mokùàya bhagavantam à÷ritya yatamànànàü j¤àtavyatayo9ktaü tad brahma adhyàtmaü ca kim iti vaktavyam / ai÷varyà1rthãnàü j¤àtavyam adhibhåtam adhidaivaü ca kim? trayàõàü j¤àtavyo 'dhiyaj¤a-÷abda-nirdiùña÷ ca kaþ? tasya cà7dhiyaj¤a-bhàvaþ katham? prayàõa-kàle ca ebhis tribhir niyatà3tmabhiþ kathaü j¤eyo 'si? // BhGR_8.1,2 //

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     akùaraü brahma paramaü sva-bhàvo 'dhyàtmam ucyate  |
     bhåta-bhàvo1dbhava-karo visargaþ karma-saüj¤itaþ  || BhG_8.3 ||

tad-brahme7ti nirdiùñaü paramam akùaraü na kùaratã7ty akùaram, kùetra-j¤a-samaùñi-råpam / tathà ca ÷rutiþ, "avyaktam akùare lãyate akùaraü tamasi lãyate" ity-àdikà / paramam akùaraü prakçti-vinirmuktam àtma-sva-råpam / sva-bhàvo 'dhyàtmam ucyate / sva-bhàvaþ prakçtiþ / anàtma-bhåtam, àtmani saübadhyamànaü bhåta-såkùma-tad-vàsanà4dikaü pa¤cà1gni-vidyàyàü j¤àtavyatayo9ditam / tad-ubhayaü pràpyatayà tyàjyatayà ca mumukùubhir j¤àtavyam / bhåta-bhàvo1dbhava-karo visargaþ karma-saüj¤itaþ / bhåta-bhàvaþ manuùyà3di-bhàvaþ; tad-udbhava-karo yo visargaþ, "pa¤camyàm àhutàv àpaþ puruùa-vacaso bhavanti" iti ÷ruti-siddho yoùit-saübandha-jaþ, sa karma-saüj¤itaþ / tac cà7khilaü sà1nubandham udvejanãyatayà, pariharaõãyatayà ca mumukùubhir j¤àtavyam / pariharaõãyatayà cà7nantaram eva vakùyate, "yad icchanto brahma-caryaü caranti" iti // BhGR_8.3 //

     adhibhåtaü kùaro bhàvaþ puruùa÷ cà7dhidaivatam  |
     adhiyaj¤o 'ham evà7tra dehe deha-bhçtàü vara  || BhG_8.4 ||

ai÷varyà1rthinàü j¤àtavyatayà nirdiùñam adhibhåtaü kùaro bhàvaþ viyad-àdi-bhåteùu vartamànaþ tat-pariõàma-vi÷eùaþ kùaraõa-sva-bhàvo vilakùaõaþ ÷abda-spar÷à3dis sà3srayaþ / vilakùaõàþ sà3÷rayà÷ ÷abda-spar÷a-råpa-rasa-gandhàþ ai÷varyà1rthibhiþ pràpyàs tair anusandheyàþ / puruùa÷ cà7dhidaivatam adhidaivata-÷abda-nirdiùñaþ puruùaþ adhidaivatam devato9pari vartamànaþ, indra-prajà-pati-prabhçti-kçtsna-daivato9pari vartamànaþ, indra-prajà-pati-prabhçtãnàü bhogya-jàtad vilakùaõa-÷abdà3der bhoktà puruùaþ / sà ca bhoktçtvà1vasthà ai÷varyà1rthibhiþ pràpyatayà9nusandheyà / adhiyaj¤o 'ham eva / adhiyaj¤aþ yaj¤air àràdhyatayà vartamànaþ / atra indrà3dau mama deha-bhåte àtmatayà9vasthito 'ham eva yaj¤air àràdhya iti mahà-yaj¤à3di-nitya-naimittikà1nuùñhàna-velàyàü trayàõàm adhikàriõàm anusandheyam etat // BhGR_8.4 //

     anta-kàle ca màm eva smaran muktvà kalebaram  |
     yaþ prayàti sa mad-bhàvaü yàti nà7sty atra saü÷ayaþ  || BhG_8.5 ||

idam api trayàõàü sàdhàraõam / anta-kàle ca màm eva smaran kalevaraü tyaktvà yaþ prayàti, sa mad-bhàvaü yàti mama yo bhàvaþ sva-bhàvaþ taü yàti; tadànãü yathà màm anusandhatte, tathà-vidhà3kàro bhavatã7ty-arthaþ; yathà àdi-bharatà3dayas tadànãü smaryamàõa-mçga-sajàtãyà3kàràt saübhåtàþ // BhGR_8.5 //

smartus sva-viùaya-sajàtãyà3kàratà4pàdanam antya-pratyayasya sva-bhàva iti suspaùñam àha ---

     yaü yaü và9pi smaran bhàvaü tyajaty ante kalebaram  |
     taü tam evai7ti kaunteya sadà tad-bhàva-bhàvitaþ  || BhG_8.6 ||

ante anta-kàle yaü yaü và9pi bhàvaü smaran kalebaraü tyajati, taü taü bhàvam eva maraõà1nantaram eti / antima-pratyaya÷ ca pårva-bhàvita-viùaya eva jàyate // BhGR_8.6 //

     tasmàt sarveùu kàleùu màm anusmara yudhya ca  |
     mayy arpita-mano-buddhiþ màm evai7ùyasy asaü÷ayaþ  || BhG_8.7 ||

yasmàt pårva-kàlà1bhyasta-viùaya evà7ntya-pratyayo jàyate, tasmàt sarveùu kàleùv àprayàõàd ahar ahar màm anusmara / ahar-ahar anusmçti-karaü yuddhà3dikaü varõà3÷ramà1nubandhi ÷ruti-smçti-coditaü nitya-naimittikaü ca karma kuru / evam upàyena mayy arpita-mano-buddhiþ anta-kale ca màm eva smaran yathà2bhilaùita-prakàraü màü pràpsyasi; nà7tra saü÷ayaþ // BhGR_8.7 //

evaü sàmànyena sva-pràpyà1vàptir antya-pratyayà1dhãne9ty uktvà tad-arthaü trayàõàm upàsana-prakàra-bhedaü vaktum upakramate; tatrà7i÷varyà1rthinàm upàsana-prakàraü yatho2pàsanam antya-pratyaya-prakàraü cà8ha ---

     abhyàsa-yoga-yuktena cetasà nà7nya-gàminà  |
     paramaü puruùaü divyaü yàti pàrthà7nucintayan  || BhG_8.8 ||

ahar-ahar abhyàsa-yogàbhyàü yuktatayà nà7nya-gàminà cetasà anta-kàle paramaü puruùaü divyaü màü vakùyamàõa-prakàraü cintayan màm eva yàti --- àdi-bharata-mçgatva-pràptivad ai÷varya-vi÷iùñatayà mat-samànà3kàro bhavati / abhyàsaþ nitya-naimittikà1viruddheùu sarveùu kàleùu manaso9pàsya-saü÷ãlanam / yogas tu ahar-ahar yoga-kàle 'nuùñhãyamànaü yatho2kta-lakùaõam upàsanam // BhGR_8.8 //

     kaviü puràõam anu÷àsitàram aõor aõãyàüsam anusmared yaþ  |
     sarvasya dhàtàram acintya-råpam àditya-varõaü tamasaþ parastàt  || BhG_8.9 ||
     prayàõa-kàle manasà9calena bhaktyà yukto yoga-balena cai7va  |
     bhruvor madhye pràõam àve÷ya samyak sa taü paraü puruùam upaiti divyam  || BhG_8.10 ||

kaviü sarva-j¤an puràõam puràtanam anu÷àsitàram vi÷vasya pra÷àsitàram aõor aõãyàüsam jãvàd api såkùmataram, sarvasya dhàtàram sarvasya sraùñàram, acintya-råpam sakale1tara-visajàtãya-sva-råpam, àditya-varõaü tamasaþ parastàd apràkçta-svà1sàdhàraõa-divya-råpam, tam evaü-bhåtam ahar-ahar abhyasyamàna-bhakti-yukta-yoga-balena àråóha-saüskàratayà acalena manasà prayàõa-kàle bhruvor madhye pràõam àve÷ya saüsthàpya tatra bhå-madhye divyaü puruùaü yo 'nusmaret; sa tam evo7paiti --- tad-bhàvaü yàti, tat-samànà1i÷varyo bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_8.9,10 //        

atha kaivalyà1rthinàü smaraõ a-prakàram àha ---

     yad akùaraü veda-vido vadanti vi÷anti yad yatayo vãta-ràgàþ  |
     yad icchanto brahma-caryaü caranti tat te padaü saügraheõa pravakùye  || BhG_8.11 ||

yad akùaram asthålatvà3di-guõakaü veda-vido vadanti, vãta-ràgà÷ ca yatayo yad akùaraü vi÷anti, yad akùaraü pràptum icchanto brahma-caryaü caranti, tat padaü saügraheõa te pravakùye / padyate gamyate cetase9ti padam; tan nikhila-vedà1nta-vedyaü mat-sva-råpam akùaraü yathà upàsyam, tathà saükùepeõa pravakùyàmã7ty-arthaþ // BhGR_8.11 //

     sarva-dvàràõi saüyamya mano hçdi nirudhya ca  |
     mårdhny àdhàyà8tmanaþ pràõam àsthito yoga-dhàraõàm  || BhG_8.12 ||
     om ity ekà1kùaraü brahma vyàharan màm anusmaran  |
     yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàü gatim  || BhG_8.13 ||

sarvàõi ÷rotrà3dãnã7ndriyàõi j¤àna-dvàra-bhåtàni saüyamya sva-vyàpàrebhyo vinivartya, hçdaya-kamala-niviùñe mayy akùare mano nirudhya, yogà3khyàü dhàraõàm àsthitaþ mayy eva ni÷calàü sthitim àsthitaþ, om ity ekà1kùaraü brahma mad-vàcakaü vyàharan, vàcyaü màm anusmaran, àtmanaþ pràõaü mårdhny àdhàya dehaü tyajan yaþ prayàti --- sa yàti paramàü gatiü prakçti-viyuktaü mat-samànà3kàram apunar-àvçttim àtmànaü pràpnotã7ty-arthaþ / "yaþ sa sarveùu bhåteùu na÷yatsu na vina÷yati // avyakto 'kùara ity uktas tam àhuþ paramàü gatim // BhGR_1." ity anantaram eva vakùyate  //8-12, 13//

evam ai÷varyà1rthinaþ kaivalyà1rthina÷ ca sva-pràpyà1nuguõaü bhagavad-upàsana-prakàra uktaþ; atha j¤ànino bhagavad-upàsana-prakàraü pràpti-prakàraü cà8ha ---

     ananya-cetàþ satataü yo màü smarati nitya÷aþ  |
     tasyà7haü sulabhaþ pàrtha nitya-yuktasya yoginaþ  || BhG_8.14 ||

nitya÷aþ màm udyoga-prabhçti satataü sarva-kàlam ananya-cetàþ yaþ smarati atyartha-mat-priyatvena mat-smçtyà vinà àtma-dhàraõam alabhamàno nirati÷aya-priyàü smçtiü yaþ karoti; tasya nitya-yuktasya nitya-yogaü kàïkùamàõasya yoginaþ ahaü sulabhaþ aham eva pràpyaþ; na mad-bhàva ai÷varyà3dikaþ supràpa÷ ca / tad-viyogam asahamàno 'ham eva taü vçõe / "yam evai7ùa vçõute tena labhyaþ" iti hi ÷råyate / mat-pràpty-anuguõo1pàsana-vipàkaü tad-virodhi-nirasanam atyartha-mat-priyatvà3dikaü cà7ham eva dadàmã7ty-arthaþ / vakùyate ca "teùàü satata-yuktànàü bhajatàü prãti-pårvakam / dadàmi buddhi-yogaü taü yena màm upàyànti te // teùàm evà7nukampà2rtham aham aj¤àna-jaü tamaþ / nà8÷ayàmy àtma-bhàva-stho j¤àna-dãpena bhàsvatà // BhGR_1." iti  //8-14//

ataþ param adhyàya-÷eùeõa j¤àninaþ kaivalyà1rthina÷ cà7punar-àvçttim ai÷varyà1rthinaþ punar-àvçttiü cà8ha ---

     màm upetya punar-janma duþkhà3layam a÷à÷vatam  |
     nà8pnuvanti mahà4tmànaþ saüsiddhiü paramàü gatàþ  || BhG_8.15 ||

màü pràpya punar-nikhila-duþkhà3layam a÷à÷vatam asthiraü janma na pràpnuvanti / yata ete mahà4tmànaþ mahà-manasaþ, yathà2vasthita-mat-sva-råpa-j¤ànànà atyartha-mat-priyatvena mayà vinà àtma-dhàraõam alabhamànà mayy àskta-manaso mad-à÷rayà màm upàsya parama-saüsiddhi-råpaü màü pràptàþ // BhGR_8.15 //

ai÷varya-gatiü pràptànàü bhagavantaü pràptànàü ca punar-àvçttau apunar-àvçttau ca hetum anantaram àha ---

     à brahma-bhuvanàl lokàþ punar-àvartino 'rjuna  |
     màm upetya tu kaunteya punar-janma na vidyate  || BhG_8.16 ||

brahma-loka-paryantàþ brahmà1õóo1dara-vartinas sarve lokà bhogà1i÷varyà3layàþ punar-àvartinaþ vinà÷inaþ / ata ai÷varya-gatiü pràptànàü pràpya-sthàna-vinà÷àd vinà÷itvam avarjanãyam / màü sarva-j¤aü satya-saïkalpaü nikhila-jagad-utpatti-sthiti-laya-lãlaü parama-kàruõikaü sadai9ka-råpaü pràptànàü vinà÷a-prasaïgà1bhàvàt teùàü punar-janma na vidyate // BhGR_8.16 //

brahma-loka-paryantànàü lokànàü tad-antar-vartinàü ca parama-puruùa-saïkalpa-kçtàm utpatti-vinà÷a-kàla-vyavasthàm àha ---

     sahasra-yuga-paryantam ahar yad brahmaõo viduþ  |
     ràtriü yuga-sahasrà1ntàü te 'ho-ràtra-vido janàþ  || BhG_8.17 ||
     avyaktàd vyaktayaþ sarvàþ prabhavanty ahar-àgame  |
     ràtry-àgame pralãyante tatrai7và7vyakta-saüj¤ake  || BhG_8.18 ||
     bhåta-gràmaþ sa evà7yaü bhåtvà bhåtvà pralãyate  |
     ràtry-àgame 'va÷aþ pàrtha prabhavaty ahar-àgame  || BhG_8.19 ||

ye manuùyà3di-catur-mukhà1ntànàü mat-saïkalpa-kçtà1ho-ràtra-vyavasthà-vido janàþ, te brahmaõa÷ catur-mukhasya yad ahaþ tac catur-yuga-sahasrà1vasànaü viduþ, ràtriü ca tathà-råpàm / tatra brahmaõo 'har-àgama-samaye trailokyà1ntar-vartinyo dehe1ndriya-bhogya-bhoga-sthàna-råpà vyakta÷ catur-mukha-dehà1vasthàd avyaktàt prabhavanti / tatrai7va avyaktà1vasthà-vi÷eùe catur-mukha-dehe ràtry-àgama-samaye pralãyante / sa evà7yaü karma-va÷yo bhåta-gràmo 'har-àgame bhåtvà bhutvà ràtry-àgame pralãyate / punar apy ahar-àgame prabhavati / tathà varùatà2vasàna-råpa-yuga-sahasrà1nte brahma-loka-paryantà lokàþ brahmà ca, "pçthivy-apsu pralãyate àpas-tejasi lãyante" ity-àdi-krameõa avyaktà1kùara-tamaþ-paryantaü mayy eva pralãyante / evaü mad-vyatiriktasya kçtsnasya kàla-vyavasthayà matta utpatteþ mayi pralayàc co7tpatti-vinà÷a-yogitvam avarjanãyam ity ai÷varya-gatiü pràptànàü punar-àvçttir aparihàryà / màm upetànàü tu na punar-àvçtti-prasaïgaþ // BhGR_8.19 //

atha kaivalyaü praptànàm api punar-àvçttir na vidyata ity aha ---

     paras tasmàt tu bhàvo 'nyo 'vyakto 'vyaktàt sanàtanaþ  |
     yasya sarveùu bhåteùu na÷yatsu na vina÷yati  || BhG_8.20 ||
     avyakto 'kùara ity uktas tam àhuþ paramàü gatim  |
     yaü pràpya na nivartante tad dhàma paramaü mama  || BhG_8.21 ||

tasmàd avyaktàd acetana-prakçti-råpàt puruùà1rthatayà paraþ utkçùño bhàvo 'nyo j¤ànai1kà3kàratayà tasmàd visajàtãyaþ, avyaktaþ kenacit pramàõena na vyajyata ity avyaktaþ, sva-saüvedya-svà1sàdhàraõà3kàra ity-arthaþ; sanàtanaþ utpatti-vinà÷à1narhatayà nityaþ yaþ sarveùu viyad-àdi-bhåteùu sa-kàraõeùu sa-kàryeùu vina÷yatsu tatra tatra sthito 'pi na vina÷yati; saþ avyakto 'kùara ity-uktaþ, "ye tv akùaram anirde÷yam avyaktaü paryupàsate", "kåña-stho 'kùara ucyate" ity-àdiùu --- taü veda-vidaþ paramàü gatim àhuþ / ayam eva, "yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàü gatim" ity atra parama-gati-÷abda-nirdiùño 'kùaraþ prakçti-saüsarga-viyukta-sva-sva-råpeõà7vasthita àtme9ty-arthaþ / yam evaü-bhåtaü sva-råpeõà7vasthitaü pràpya na nivartante; tan mama paramaü dhàma paraü niyamana-sthànam / acetana-prakçtir ekaü niyamana-sthànam; tat-saüsçùña-råpà jãva-prakçtir dvitãyaü niyamana-sthànam / acit-saüsarga-viyuktaü sva-råeõà7vathitaü mukta-sva-råpaü paramaü niyamana-sthànam ity-arthaþ / tac cà7punar-àvçtti-råpam / atha và prakà÷a-vàcã dhàma-÷abdaþ; prakà÷aþ ce7ha j¤ànam abhipretam; prakçti-saüsçùñàt parichinna-j¤àna-råpàd àtmano 'paricchinna-j¤àna-råpatayà mukta-sva-råpaü paraü dhàma // BhGR_1.20 //21//

j¤àninaþ pràpyaü tu tasmàd atyanta-vibhaktam ity àha ---

     puruùas sa paraþ pàrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà  |
     yasyà7ntassthàni bhåtàni yena sarvam idaü tatam  || BhG_8.22 ||

"mattaþ parataraü nà7nyat ki¤cid asti dhanaü-jaya / mayi sarvam idaü protaü såtre maõi-gaõà iva // BhGR_1.", "màm ebhyaþ param avyayam" ity-àdinà nirdiùñasya yasya antassthàni sarvàõi bhåtàni, yena ca pareõa puruùeõa sarvam idaü tatam, sa paraþ puruùaþ "ananya-cetàs satatam" ity ananyayà bhaktyà labhyaþ  //8-22//

athà8tma-yàthàtmya-viduþ parama-puruùa-niùñasya ca sàdharaõãm arcirà3dikàü gatim àha --- dvayor apy arcirà3dikà gatiþ ÷rutau ÷rutà / sà cà7punar-àvçtti-lakùaõà / yathà pa¤cà1gni-vidyàyàm, "tad ya itthaü vidur ye ce7me 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate, te 'rciùam abhisaübhavanty arciùo 'haþ" ity-àdau / arcirà1dikayà gatasya para-brahma-pràptir apunar-àvçtti÷ cà8mnàtà, "sa enàn brahma gamayati etena pratipadyamànà imaü mànavam àvartaü nà8vartante" iti / na ca prajàpati-vàkyà3dau ÷ruta-para-vidyà2ïga-bhåtà3tma-pràpti-viùaye9yam, "tad ya itthaü viduþ" iti gati-÷rtuiþ, "ye ce7me 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate" iti para-vidyàyàþ pçthak-chruti-vaiyàrthyàt / pa¤cà1gni-vidyàyàü ca, "iti tu pa¤camyàm àhutàv àpaþ puruùa-vacaso bhavanti" iti, "ramaõãya-caraõàþ ... kapåya-caraõàþ" iti puõya-pàpa-hetuko manuùyà3di-bhàvo 'pàm eva bhåtà1ntara-saüsçùñànàm, àtmanas tu tat-pariùvaïga-màtram iti cid-acitor vivekam abhidhàya, "tad ya itthaü viduþ ,,, te 'rciùam asaübhavanti ... imaü mànavam àvartaü nà8vartante" iti vivikte cid-acid-vastunã tyàjyatayà pràpyatayà ca ya itthaü viduþ te 'rcirà3dinà gacchanti, na ca punar àvartanta ity uktam iti gamyate / àtma-yàthàtmya-vidaþ parama-puruùa-niùñhasya ca "sa enàn brahma gamayati" iti brahma-pràpti-vacanàd acid-viyuktam àtma-vastu brahmà3tmakatayà brahma-÷eùatai2ka-rasam ity anusandheyam; tat-kratu-nyàyàc ca / para-÷eùatai2ka-rasatvaü ca "ya àtmani tiùñhan ... yasyà8tmà ÷arãram" ity-àdi-÷ruti-siddham /

     yatra kàle tv anàvçttim àvçttiü cai7va yoginaþ  |
     prayàtà yànti taü kàlaü vakùyàmi bharata-rùabha  || BhG_8.23 ||
     agnir jyotir aha÷ ÷uklaþ ùaõ-màsà uttarà3yaõam  |
     tatra prayàtà gacchanti brahma brahma-vido janàþ  || BhG_8.24 ||

atra kàla-÷abdo màrgasyà7haþ-prabhçti-saüvatarà1nta-kàlà1bhimàni-devatà-bhåyastayà màrgo1palakùaõà1rthaþ / yasmin màrge prayàtà yogino 'nàvçttiü puõya-karmàõa÷ cà8vçttiü yànti taü màrgaü vakùyàmã7ty-arthaþ / "agnir jyotir aha÷ ÷uklaþ ùaõ-màsà uttarà3yaõam" iti saüvatsarà3dãnàü pradar÷anam // BhGR_8.23,24 //

     dhåmo ràtris tathà kçùõaþ ùaõ-màsà dakùiõà4yaõam  |
     tatra càndramasaü jyotir yogã pràpya nivartate  || BhG_8.25 ||

etac ca dhåmà3di-màrga-stha-pitç-lokà3deþ pradar÷anam / atra yogi-÷abdaþ puõya-karma-saübandhi-viùayaþ // BhGR_8.25 //

     ÷ukla-kçùõe gatã hy ete jagataþ ÷à÷vate mate  |
     ekayà yàty anàvçttim anyayà0vartate punaþ  || BhG_8.26 ||

÷uklà gatiþ arcirà3dikà, kçùõà ca dhåmà3dikà / ÷uklayà9nàvçttiü yàti; kçùõayà tu punar àvartate / ete ÷ukla-kçùõe gatã j¤àninàü vividhànàü puõya-karmaõàü ca ÷rutau ÷à÷vate mate / "tad ya itthaü vidur ye ce7me 'raõye ÷raddhà tapa ity upàsate te 'rciùam abhisaübhavanti", "atha ya ime gràma iùñà-pårte dattam ity upàsate te dhåmam abhisaübhavanti" iti // BhGR_8.26 //

     nai7te sçtã pàrtha jànan yogã muhyati ka÷cana  |
     tasmàt sarveùu kàleùu yoga-yukto bhavà7rjuna  || BhG_8.27 ||

etau màrgau jànan yogã prayàõa-kàle ka÷cana na muhyati; api tu svenai7va deva-yànena pathà yàti / tasmàd ahar-ahar cirà3di-gati-cintanà3khya-yoga-yukto bhava // BhGR_8.27 //

athà7dhyàya-dvayo1dita-÷àstrà1rtha-vedana-phalam àha ---

     vedeùu yaj¤eùu tapassu cai7va dàne ca yat puõya-phalaü pradiùñam  |
     atyeti tat sarvam idaü viditvà yogã paraü sthànam upaiti cà7dyam  || BhG_8.28 ||

çg-yajus-sàmà1tharva-råpa-vedà1bhyàsa-yaj¤a-tapo-dàna-prabhçtiùu sarveùu puõyeùu yat phalaü nirdiùñam, idam adhyàya-dvayo1ditaü bhagavan-màhàtmyaü viditvà tat sarvam atyeti etad-vedana-sukhà1tirekeõa tat sarvaü tçõavan manyate / yogã j¤ànã ca bhåtvà j¤àninaþ pràpyaü param àdyaü sthànam upaiti // BhGR_8.28 //



******************** ADHYAYA 9 ********************


upàsaka-bheda-nibandhanà vi÷eùàþ pratipàditàþ / idànãm upàsyasya parama-puruùasya màhàtmyam, j¤àninàü vi÷eùaü ca vi÷odhya bhakti-råpasyo7pàsanasya sva-råpam ucyate /

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     idaü tu guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave  |
     j¤ànaü vij¤àna-sahitaü yaj j¤àtvà mokùase '÷ubhàt  || BhG_9.1 ||

idaü tu guhyatamaü bhakti-råpam upàsanà3khyaü j¤ànaü vij¤àna-sahitam upàsana-gata-vi÷eùa-j¤àna-sahitam, anasåyave te pravakùyàmi --- mad-viùayaü sakale1tara-visajàtãyam aparimita-prakàraü màhàtmyaü ÷rutvà, evam eva saübhavatã7ti manvànàya te pravakùyàmã7ty-arthaþ / yaj j¤ànam anuùñhàna-paryantaü j¤àtvà mat-pràpti-virodhinaþ sarvasmàd a÷ubhàn mokùyase // BhGR_9.1 //

     ràja-vidyà ràja-guhyaü pavitram idam uttamam  |
     pratyakùà1vagamaü dharmyaü su-sukhaü kartum avyayam  || BhG_9.2 ||
ràja-vidyà vidyànàü ràjà, ràja-guhyaü guhyànàü ràjà / ràj¤àü vidye9ti và ràja-vidyà / ràjàno hi vistãrõà1gàdhya-manasaþ / mahà-manasàm iyaü vidye9ty-arthaþ / mahà-manasa eva hi gopanãya-gopana-ku÷alà iti teùàm eva guhyam / idam uttamaü pavitraü mat-pràpti-virodhy-a÷eùa-kalmaùà1paham / pratyakùà1vagamam / avagamyata ity avagamaþ --- viùayaþ; pratyakùa-bhåto 'vagamaþ viùayo yasya j¤ànasya tat pratyakùà1vagamam / bhakti-råpeõo7pàsaneno7pàsyamàno 'haü tàdànãm evo7pàsituþ pratyakùatàm upagato bhavàmã7ty-arthaþ / athà7pi dharmyaü dharmàd anapetam / dharmatvaü hi ni÷÷reyasa-sàdhanatvam / sva-råpeõai7và7tyartha-priyatvena tadànãm eva mad-dar÷anà3pàdanatayà ca svayaü ni÷÷reyasa-råpam api nirati÷aya-ni÷÷reyasa-råpà3tyantika-mat-pràpti-sàdhanam ity-arthaþ / ata eva su-sukhaü kartuü su-sukho1pàdànam / atyartha-priyatveno7pàdeyam / avyayam akùayam; mat-pràptiü sàdhayitvà+api svayaü na kùãyate / evaü-råpam upàsanaü kurvato mat-pradàne kçte 'pi kiücit kçtaü mayà+asye7ti me pratibhàtã7ty-arthaþ // BhGR_9.2 //

     a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyà7sya paran-tapa  |
     apràpya màü nivartante mçtyu-saüsàra-vartmani  || BhG_9.3 ||

asyo7pàsanà3khyasya dharmasya nirati÷aya-priya-mad-viùayatayà svayaü nirati÷aya-priya-råpasya parama-ni÷÷reyasa-råpa-mat-pràpti-sàdhanasyà7vyayasyo7pàdàna-yogya-da÷àyàü pràpya a÷raddadhànàþ vi÷vàsa-pårvaka-tvarà-rahitàþ puruùàþ màm apràpya mçtyu-råpe saüsàra-vartmani nitaràü vartante / aho mahad idam à÷caryam ity-arthaþ // BhGR_9.3 //

÷çõu tàvat pràpya-bhåtasya mamà7cintya-mahimànam ---

     mayà tatam idaü sarvaü jagad avyakta-mårtinà  |
     mat-sthàni sarva-bhåtàni na cà7haü teùv avasthitaþ  || BhG_9.4 ||
     na ca mat-sthàni bhåtàni pa÷ya me yogam ai÷varam  |
     bhåta-bhçn na ca bhåta-stho mamà8tmà bhåta-bhàvanaþ  || BhG_9.5 ||

idaü cetanà1cetanà3tmakaü kçtsnaü jagad avyakta-mårtinà aprakà÷ita-sva-råpeõa mayà antaryàmiõà, tatam asya jagato dhàraõà1rthaü niyamanà1rthaü ca ÷eùitvena vyàptam ity-arthaþ / yathà9ntaryàmi-bràhmaõe, "yaþ pçthivyàü tiùñhan ... yaü pçthivã na veda", "ya àtmani tiùñhan ... yam àtmà na veda" iti cetanà1cetana-vastu-jàtair adçùñeõà7ntaryàmiõà tatra tatra vyàptir uktà / tato mat-sthàni sarva-bhåtàni sarvàõi bhåtàni mayy antaryàmiõi sthitàni / tatrai7va bràhmaõe, "yasya pçthivã ÷arãraü ... yaþ pçthivãm antaro yamayati, yasyà8tmà ÷arãraü ... ya àtmànam antaro yamayati" iti ÷arãratvena niyàmyatva-pratipàdanàt tad-àyatte sthiti-niyamane pratipàdite; ÷eùitvaü ca / na cà7haü teùv avasthitaþ --- ahaü tu na tad-àyatta-sthitiþ; mat-sthitau tair na ka÷cid upakàra ity-athaþ / na ca mat-sthàni bhåtàni --- na ghañà3dãnàü jalà3der iva mama dhàrakatvam / katham? mat-saïkalpena / pa÷ya mamà7i÷varaü yogam anyatra kutracid asaübhàvanãyaü mad-asàdhàraõam à÷caryaü yogaü pa÷ya / ko 'sau yoga? bhåta-bhçn na ca bhåta-stho mamà8tmà bhåta-bhàvanaþ / sarveùàü bhåtànàü bhartà9ham; na ca taiþ ka÷cid api mamo7pakàraþ / mamà3tmai9va bhåta-bhàvanaþ --- mama mano-mayas saïkalpa eva bhåtànàü bhàvayità dhàrayità niyantà ca // BhGR_9.4,5 //

sarvasyà7sya sva-saïkalpà3yatta-sthiti-pravçttitve nidar÷anam àha ---

     yathà+àkà÷a-sthito nityaü vàyuþ sarvatra-go mahàn  |
     tathà sarvàõi bhåtàni mat-sthànã7ty upadhàraya  || BhG_9.6 ||

yathà àka÷e anàlambane mahàn vayuþ sthitaþ sarvatra gacchati; sa tu vàyur niràlambano mad-àyatta-sthitir ity ava÷yà1bhyupagamanãyaþ --- evam eva sarvàõi bhåtàni tair adçùñe mayi sthitàni mayai9va dhçtànã7ty upadhàraya / yathà+àhur veda-vidaþ, "megho1dayaþ sàgara-sannivçttir indor vibhàgaþ sphuritàni vàyoþ / vidyud-vibhaïgo gatir uùõa-ra÷mer viùõor vicitràþ prabhavanti màyàþ" iti viùõor ananya-sàdhàraõàni mahà4÷caryàõã7ty-arthaþ / ÷rutir api, "etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryà-candra-masau vidhçtau tiùñhataþ", "bhãùà+asmàd vàtaþ pavate,bhãùo9deti såryaþ, bhãùà+asmàd agni÷ ce7ndra÷ ca" ity-àdikà // BhGR_9.6 //
sakale1tara-nirapekùasya bhagavatas saïkalpàt sarveùàü sthitiþ pravçtti÷ co7ktà tathà tat saïkalpàd eva sarveùàm utpatti-pralayàv apã7ty àha ---

     sarva-bhåtàni kaunteya prakçtiü yànti màmikàm  |
     kalpa-kùaye punas tàni kalpà3dau visçjàmy aham  || BhG_9.7 ||

sthàvara-jaïgamà3tmakàni sarvàõi bhåtàni, màmikàm mac-charãra-bhåtàm, prakçtiü tama÷-÷abda-vàcyàü nàma-råpa-vibhàgà1narhàm, kalpa-kùaye catur-mukhà1vasàna-samaye mat-saïkalpàd yànti; tàny eva bhåtàni kalpà3dau punar visçjyàmy aham; yathà+àha manuþ "àsãd idaü tamo-bhåtaü ... so 'bhidhyàya ÷arãràt svàt" iti / ÷rutir api "yasyà7vyaktaü ÷arãram", "avyaktam akùare lãyate, akùaraü tamasi lãyate" ity-àdikà, "tam àsãt tamasà gåóham agre praketam"  iti ca // BhGR_9.7 //

     prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ  |
     bhåta-gràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt  || BhG_9.8 ||

svakãyàü vicitra-pariõàminãü prakçtim avaùñabhya aùñadhà pariõàmyy imaü catur-vidhaü deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3tmakaü bhåta-gràmaü madãyàyà mohinyà guõa-mayyàþ prakçter va÷àd ava÷aü punaþ punaþ kàle kàle visçjàmi // BhGR_9.8 //

evaü tarhi viùama-sçùñy-àdãni karmàõi naighçõyà3dy-àpàdanena bhavantaü badhnantã7ty atrà8ha ---

     na ca màü tàni karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya  |
     udàsãnavad àsãnam asaktaü teùu karmasu  || BhG_9.9 ||

na ca tàni viùama-sçùñy-àdãni karmàõi màü nibadhnanti mayi nairghçõyà3dikaü nà8pàdayanti, yataþ kùetra-j¤ànàü pårva-kçtàny eva karmàõi devà3di-viùama-bhàva-hetavaþ; ahaü tu tatra vaiùamye asaktaþ tatro7dàsãnavad àsãnaþ; yathà +àha såtra-kàraþ "vaiùamya-nairghçõye na sàpekùatvàt", na karmà1vibhàgàd iti cen nà7nàditvàt" iti // BhGR_9.9 //

     mayà+adhyakùeõa prakçtiþ såyate sacarà1caram  |
     hetunà+anena kaunteya jagad dhi parivartate  || BhG_9.10 ||

tasmàt kùetra-j¤a-karmà1nuguõaü madãyà prakçtiþ satya-saïkalpena mayà+adhyakùeõe8kùità sacarà1caraü jagat såyate / anena kùetra-j¤a-karmà1nuguõa-mad-ãkùaõena hetunà jagat parivartata iti mat-svàmyaü satya-saïkalpatvaü nairghçõyà3di-doùa-rahitatvam ity evam àdikaü mama vasu-deva-sånor ai÷varaü yogaü pa÷ya / yathà+àha ÷rutiþ, "asmàn màyã sçjate vi÷vam etat tasmiü÷ cà7nyo màyayà sanniruddhaþ / màyàü tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mhe4÷varam // BhGR_1." iti  //9-10//

     avajànanti màü måóhà mànuùãü tanum à÷ritam  |
     paraü bhàvam ajànanto mama bhåta-mahe4÷varam  || BhG_9.11 ||

evaü màü bhåta-mahe4÷varaü sarva-j¤aü satya-saïkalpaü nikhila-jagad-eka-kàraõaü parama-kàruõikatayà sarva-samà÷rayaõãyatvàya mànuùãü tanum à÷ritaü sva-kçtaiþ pàpa-karmabhir måóhà avajànanti pràkçta-manuùya-samaü manyante / bhåta-mahe4÷varasya mamà1pàra-kàruõyo1dàrya-sau÷ãlya-vàtsalya-nibandhanaü manuùyatva-samà÷rayaõa-lakùaõam imaü paraü bhàvam ajànanto manuùyatva-samà÷rayaõa-màtreõa màm itara-sajàtãyaü matvà tiraskurvantã7ty-arthaþ // BhGR_9.11 //

     moghà3÷à mogha-karmàõo mogha-j¤ànà vicetasaþ  |
     ràkùasãm àsurãü cai7va prakçtiü mohinãü ÷ritàþ  || BhG_9.12 ||

mama manuùyatve parama-kàruõyà3di-paratva-tirodhàna-karãü ràkùasãm àsurãü ca mohinãü prakçtim à÷ritàþ, moghà3÷àþ moghvठchitàþ niùphalavठchitàþ, mogh-karmàõaþ moghà3rambhàþ, mogha-j¤ànàþ sarveùu madãyeùu carà1careùv artheùu viparãta-j¤ànatayà niùphala-j¤ànàþ, vicetasaþ tathà sarvatra vigata-yàthàtmya-j¤ànàþ màü sarve3÷varam itara-samaü matvà mayi ca yat kartum icchanti, yad uddi÷yà8rambhàn kurvate, tat sarvaü moghaü bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_9.12 //

     mahà4tmànas tu màm pàrtha daivãü prakçtim à÷ritàþ  |
     bhajanty ananya-manaso j¤àtvà bhåtà3dim avyayam  || BhG_9.13 ||

ye tu sva-kçtaiþ puõya-sa¤cayaiþ màü ÷araõam upagamya vidhvasta-samasta-pàpa-bandhà daivãü prakçtim à÷rità mahà4tmànaþ, te, bhåtà3dim avyayam vàï-manasà-gocara-nàma-karma-sva-råpaü parama-kàruõikatayà sàdhu-paritràõàya manuùyatvenà7vatãrõaü màü j¤àtvà+ananya-manaso màü bhajante; mat-priyatvà1tirekeõa mad-bhajanena vinà manasa÷ cà8tmana÷ ca bàhya-karaõànàü ca dhàraõam alabhamànà mad-bhajanai1ka-prayojanà bhajante // BhGR_9.13 //

     satataü kãrtayanto màü yatanta÷ ca dçóha-vratàþ  |
     namasyanta÷ ca màü bhaktyà nitya-yuktà upàsate  || BhG_9.14 ||

atyartha-mat-priyatvena mat-kãrtana-yatana-namaskàrair vinà kùaõà1õu-màtre 'py àtma-dhàraõam alabhamànàþ, mad-guõa-vi÷eùa-vàcãni man-nàmàni smçtvà pulakà1¤cita-sarvà1ïgàþ harùa-gadgada-kaõñhàþ, nàràyaõa-kçùõa-vàsedeve7ty evam àdãni satataü kãrtayantaþ, tathai9va yatantaþ mat-karmasv arcanà3dikeùu, tad-upakàreùu bhavana-nandana-vana-karaõà3dikeùu ca dçóha-saïkalpà yatamànàþ, bhakti-bhàrà1vanamita-mano-buddhy-abhimàna-pada-dvaya-kara-dvaya-÷irobhir aùñà1ïgair acintita-pàüsu-kardama-÷arkarà4dike dharà-tale daõóavat praõipatantaþ, satataü màü nitya-yuktàþ nitya-yogaü kàïkùamàõà àtmà1ntaü mad-dàsya-vyavasàyinaþ upàsate // BhGR_9.14 //

     j¤àna-yaj¤ena cà7py anye yajanto màm upàsate  |
     ekatvena pçthaktvena bahudhà vi÷vato-mukham  || BhG_9.15 ||

anye 'pi mahà4tmanaþ pårvo1ktaiþ kãrtanà3dibhir j¤ànà3khyena yaj¤ena ca yajanto màm upàsate / katham? bahudhà pçthaktvena jagad-àkàreõa, vi÷vato-mukham vi÷va-prakàram avasthitaü màm ekatveno7pàsate / etad uktaü bhavati --- bhagavàn vàsu-deva eva nàma-råpa-vibhàgà1narhà1tisåkùma-cid-acid-vastu-÷arãras san satya-saïkalpo vividha-vibhakta-nàma-råpa-sthåla-cid-acid-vastu-÷arãraþ syàm iti saükalpya sa eka eva deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3khya-vicitra-jagac-charãro 'vatiùñhata ity anusaüdadhànà÷ ca màm upàsate iti // BhGR_9.15 //

tathà hi vi÷va-÷arãro 'ham evà7vasthita ity àha ---

     ahaü kratur ahaü yaj¤aþ svadhà+aham aham auùadham  |
     mantro 'ham aham evà8jyam aham agnir ahaü hutam  || BhG_9.16 ||

ahaü kratuþ ahaü jyotiùñomà3dikaþ kratuþ; aham eva mahà-yaj¤aþ; aham eva pitç-gaõa-puùñi-dà svadhà; auùadhaü havi÷ cà7ham eva; aham eva ca mantraþ; aham eva ca àjyam / pradar÷anà1rtham idam somà3dikaü ca havir aham eve7ty-arthaþ; aham àhavanãyà3diko 'gniþ; homa÷ cà7ham eva // BhGR_9.16 //

     pità+aham asya jagato màtà dhàtà pitàmahaþ  |
     vedyaü pavitram oï-kàra çk sàma yajur eva ca  || BhG_9.17 ||

asya sthàvara-jaïgamà3tmakasya jagataþ, tatra tatra pitçtvena, màtçtvena, dhàtçtvena, pità-mahatvena ca vartamàno 'ham eva / atra dhàtç-÷abdo màtà-pitç-vyatirikte utpatti-prayojake cetana-vi÷eùe vartate / yat ki¤cid veda-vedyaü pavitram pàvanam,tad aham eva / vedaka÷ ca veda-bãja-bhåtaþ praõavo 'ham eva / çk-sàma-yajur-àtmako veda÷ cà7ham eva // BhGR_9.17 //

     gatir bhartà prabhus sàkùã nivàsa÷ ÷araõaü suhçt  |
     prabhava-pralaya-sthànaü nidhànaü bãjam avyayam  || BhG_9.18 ||

gamyata iti gatiþ; tatra tatra pràpya-sthànam ity-arthaþ; bhartà dhàrayità, prabhuþ ÷àsità, sàkùã sàkùàd-dçùñà, nivàsaþ vàsa-sthànaü ve÷mà3di / ÷araõam / iùñasya pràpakatayà+aniùñasya nivàraõatayà ca samà÷rayaõãya÷ cetanaþ ÷araõam / sa cà7ham eva; sukçd dhitai7ùã, prabhava-pralaya-sthànam yasya kasyacid yatra kutracid utpatti-pralayayor yat sthànam, tad aham eva / nidhànaü nidhãyata iti nidhànam, utpàdyam upasaühàryaü cà7ham eve7ty-arthaþ; avyayaü bãjam tatra tatra vyaya-rahitaü yat kàraõam, tad aham eva // BhGR_9.18 //

     tapàmy aham ahaü varùaü nigçhõàmy ity utsçjyàmi ca  |
     amçtaü cai7va mçtyu÷ ca sad asac cà7ham arjuna  || BhG_9.19 ||

agny-àdityà3di-råpeõà7ham eva tapàmi; grãùmà3dàv aham eva varùaü nigçhõàmi / tathà varùàsu cà7ham evo7tsçjàmi / amçtaü cai7va mçtyu÷ ca / yena jãvati loko yena ca mriyate, tad-ubhayam aham eva / kim atra bahuno9ktena; sad-asac cà7ham eva / sad yad vartate, asad yad atãtam anàgataü ca sarvà1vasthà2vasthita-cid-acid-vastu-÷arãratayà tat tat prakàro 'ham evà7vasthita ity-arthaþ / evaü bahudhà pçthaktvena vibhakta-nàma-råpà1vasthita-kçtsna-jagac-charãratayà tat-prakàro 'ham evà7vasthita ity ekatva-j¤ànenà7nanusaüdadhànà÷ ca màm upàsate // BhGR_9.19 //

evaü mahà4tmanàü j¤àninàü bhagavad-anubhavai1ka-bhogànàü vçttam uktvà teùàm eva vi÷eùaü dar÷ayitum aj¤ànàü kàma-kàmànàü vçttam àha ---

     traividyà màü soma-pàþ påta-pàpàþ yaj¤air iùñvà svar-gatiü pràrthayante  |
     te puõyam àsàdya sure1ndra-lokam a÷nanti divyàn divi deva-bhogàn  || BhG_9.20 ||
     te taü bhuktvà svarga-lokaü vi÷àlaü kùãõe puõye martya-lokaü vi÷anti  |
     evaü trayã-dharmam anuprapannàþ gatà1gataü kàma-kàmà labhante  || BhG_9.21 ||

çg-yajus-sàma-råpàs tisro vidyàþ tri-vidyam; kevalaü tri-vidya-niùñhàs traividyàþ, na tu trayy-anta-niùñhàþ / trayy-anta-niùñhà hi mahà4tmanaþ pårvo1kta-prakàreõa nikhila-veda-vedyaü màm eva j¤àtvà+atimàtra-mad-bhakti-kàrita-kãrtanà3dibhir j¤àna-yaj¤ena ca mad-eka-pràpyà màm evo7pàsate / traividyàs tu veda-pratipàdya-kevale1ndrà3di-yàga-÷iùña-somàn pibantaþ, påta-pàpàþ svargà3di-pràpti-virodhi-pàpàt påtàþ, taiþ kevale1ndrà3di-devatyatayà+anusaühitair yaj¤air vastutas tad-råpaü màm iùñvà, tathà2vasthitaü màm ajànantaþ svarga-gatiü pràrthayante / te puõyam duþkhà1saübhinnaü sure1ndra-lokaü pràpya tatra tatra divyàn deva-bhogàn a÷nanti / te taü vi÷àlaü svarga-lokaü bhuktvà tad-anubhava-hetu-bhåte puõye kùãõe punar api martya-lokaü vi÷anti / evaü trayy-anta-siddha-j¤àna-vidhuràþ kàmya-svargà3di-kàmàþ kevalaü trayã-dharmam anuprapannàþ gatà1gataü labhante alpà1sthira-svargà3dãn anubhåya punaþ punar nivartanta ity-arthaþ // BhGR_9.20,21 //

mahà4tmanas tu nirati÷aya-priya-råpa-mac-cintanaü kçtvà màm anavadhikà1ti÷ayà3nandaü pràpyana punar àvartanta iti teùàü vi÷eùaü dar÷ayati ---

     ananyà÷ cintayanto màü ye janàþ paryupàsate  |
     teùàü nityà1bhiyuktànàü yoga-kùemaü vahàmy aham  || BhG_9.22 ||

ananyàþ ananya-prayojanàþ, mac-cintanena vinà+àtma-dhàraõà1làbhàn mac-cintanai1ka-prayojanàþ màü cintayanto ye mahà4tmàno janàþ paryupàsate sarva-kalyànõa-guõà1nvitaü sarva-vibhåti-yuktaü màü parita upàsate, anyånam upàsate, teùàü nityà1bhiyuktànàm mayi nityà1bhiyogaü kàïkùamàõànàm, aham mat-pràpti-lakùaõaü yogam, apunar-àvçtti-råpaü kùemam ca vahàmi // BhGR_9.22 //

     ye tv anya-devatà-bhaktà yajante ÷raddhayà+anvitàþ  |
     te 'pi màm eva kaunteya yajanty avidhi-pårvakam  || BhG_9.23 ||

ye tv indrà3di-devatà-bhaktàþ kevala-trayã-niùñhàþ ÷raddhayà+anvitàþ indrà3dãn yajante, te 'pi pårvo1ktena nyàyena sarvasya mac-charãratayà mad-àtmakatvena, indrà3di-÷abdànàü ca mad-vàcitvàd vastuto màm eva yajante; api tv avidhi-pårvakaü yajante / indrà3dãnàü devatànàü karam-svà3ràdhyatayà anvayaü yathà vedà1nta-vàkyàni, "catur-hotàro yatra saüpadaü gacchanti deaiþ" ity-àdãni vidadhati, na tat-pårvakaü yajante / vedà1nta-vàkya-jàtaü hi parama-puruùa-÷arãratayà+avasthitànàm indrà3dãnàm àràdhyatvaü vidadhad atma-bhåtasya parama-puruùasyai7va sàkùàd àràdhyatvaü vidadhàti / catur-hotàraþ agni-hotra-dar÷a-pårõa-màsà3dãni karmàõi, yatra paramà3tmany àtmatayà+avasthite saty eva tac-charãra-bhåte1ndrà3di-devaiþ; saüpadaü gacchanti indrà3di-devànàm àràdhanàny etàni karmàõã7tã7màü saüpadaü gacchantã7ty-arthaþ // BhGR_9.23 //

atas traividyà indrà3di-÷arãrasya parama-puruùasyà8ràdhanàny etàni karmàõi; àràdhya÷ ca sa eve7ti na jànanti, te ca parimita-phala-bhàgina÷ cyavana-sva-bhàvà÷ ca bhavanti; tad àha ---

     ahaü hi sarva-yaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca  |
     na tu màm abhijànanti tattvenà7ta÷ cyavanti te  || BhG_9.24 ||

prabhur eva ca --- tatra tatra phala-pradàtà cà7ham eva ity-arthaþ // BhGR_9.24 //

aho mahad idaü vaicitryam, yad ekasminn eva karmaõi vartamànàþ saïkalpa-màtra-bhedena kecid atyalpa-phala-bhàgina÷ cyavana-sva-bhàvà÷ ca bhavanti; kecana anavadhikà1ti÷ayà3nanda-parama-puruùa-pràpti-råpa-phala-bhàgino 'punar-àvartina÷ ca bhavantã7ty àha ---

     yànti deva-vratà devàn pitQn yànti pitç-vratàþ  |
     bhåtàni yànti bhåte1jyàþ yànti mad-yàjino 'pi màm  || BhG_9.25 ||

vrata-÷abdaþ saïklpa-vàcã; deva-vratàþ dar÷a-pårõa-màsà3dibhiþ karmabhiþ indrà3dãn yajàmahe iti indrà3di-yajana-saïkalpà ye, te indrà3dãn devàn yànti / ye ca pitç-yaj¤à3dibhiþ pitQn yajàmahe iti pitç-yajana-saïkalpàþ, te pitQn yànti / ye ca "yakùa-rakaùaþ-pi÷àcà1dãni bhåtàni yajàmahe" iti bhåta-yajana-saïkalpàþ, te bhåtàni yànti / ye te tair eva yaj¤aiþ "deva-pitç-bhåta-÷arãrakaü paramà3tmànaü bhagavantaü vàsudevaü yajàmahe" iti màü yajante, te mad-yàjino màm eva yànti / devà3di-vratàþ devà3dãn pràpya tais saha parimitaü bhogaü bhuktvà teùàü vina÷a-kàle tais saha vinaùñà bhavanti / mad-yàjinas tu màm anàdi-nidhanaü sarva-j¤aü satya-saïkalpam anavadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõa-maho2dadhim anavadhikà1ti÷ayà3nandaü pràpya na punar nivartanta ity-arthaþ // BhGR_9.25 //

mad-yàjinàm ayam api vi÷eùo 'stã7ty àha ---

     patraü puùpaü phalaü toyaü yo me bhaktyà prayacchati  |
     tad ahaü bhakty-upahçtam a÷nàmi prayatà3tmanaþ  || BhG_9.26 ||

sarva-sulabhaü patraü và puùpaü và phalaü và toyaü và yo bhaktyà me prayacchati --- atyartha-mat-priyatvena tat-pradànena vinà+àtma-dhàraõam alabhamànatayà tad-eka-prayojano yo me patrà3dikaü dadàti; tasya prayatà3tmanaþ tat-pradànai1ka-prayojanatva-råpa-÷uddhi-yukta-manasaþ, tat tathà-vidha-bhakty-upahçtam, aham sarve3÷varo nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-lãlà+avàpta-samasta-kàmaþ satya-saïkalpo 'navadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõaþ svàbhàvikà1navadhikà1ti÷ayà3nanda-svà1nubhave vartamàno 'pi, mano-ratha-patha-dåra-varti priyaü pràpyai7và7÷nàmi / yatho2ktaü mokùa-dharme, "yàþ kriyàþ saüprayuktàs syur ekà1nta-gata-buddhibhiþ / tàþ sarvàþ ÷irasà devaþ pratigçhõàti vai svayam" iti // BhGR_9.26 //

yasmàj j¤àninàü mahà4tmanàü vàï-manasà-gocaro 'yaü vi÷eùaþ, tasmàt tvaü ca j¤ànã bhåtvà ukta-lakùaõa-bhakti-bhàrà1vanamità3tmà àtmãyaþ kãrtana-yatanà1rcana-praõàmà3dikaü satataü kurvàõo laukikaü vaidikaü ca nitya-naimittikaü karma ce7tthaü kurv ity àhà ---

     yat karoùi yad a÷nàsi yaj jahoùi dadàsi yat  |
     yat tapasyasi kaunteya tat kuruùva mad-arpaõam  || BhG_9.27 ||

yad deha-yàtrà2÷eùa-bhåtaü laukikaü karma karoùi, yac ca deha-dhàraõàyà7÷nàsi, yac ca vaidikaü homa-dàna-tapaþ-prabhçti nitya-naimittikaü karma karoùi, tat sarvaü mad-arpaõaü kuruùva / arpyata ity arpaõam sarvasya laukikasya vaidikasya ca karmaõaþ kartçtvaü bhoktçtvam àràdhyatvaü ca yathà mayi samarpitaü bhavati tathà kuru / etad uktaü bhavati --- yàga-dànà3diùu àràdhyatayà pratãyamànànàü devà3dãnàü karma-kartur bhoktuþ tava ca madãyatayà mat-saïkalpà3yatta-sva-råpa-sthiti-pravçttitayà ca mayy eva parama-÷eùiõi parama-kartari tvàü ca kartàraü bhoktàram àràdhakam, àràdhyaü ca devatà-jàtam, àràdhanaü ca kriyà-jàtaü sarvaü samarpaya; tava man-niyàmyatà-pårvaka-mac-cheùatai2ka-rasatàm àràdhyà3des cai7tat-sva-bhàva-garbhatàm atyartha-prãti-yukto 'nusaüdhatsva --- iti // BhGR_9.27 //

     ÷ubhà1÷ubha-phalair evaü mokùyase karma-bandhanaiþ  |
     saünyàsa-yoga-yuktà3tmà vimukto màm upaiùyasi  || BhG_9.28 ||

evaü saünyàsà3khya-yoga-yukta-manàþ àtmànaü mac-cheùatà-man-niyàmyatai2ka-rasaü karma ca sarvaü mad-àràdhanam anusaüdadhàno laukikaü vaidikaü ca karma kurvan ÷ubhà1÷ubha-phalair anantaiþ pràcãna-karmà3khyair bandhanair mat-pràpti-virodhibhis sarvair mokùyase; tair vimukto màm evo7paiùyasi // BhGR_9.28 //

mame7maü paramam atilokaü sva-bhàvaü ÷çõu ---

     samo 'haü sarva-bhåteùu na me dveùyo 'sti na priyaþ  |
     ye bhajanti tu màü bhaktyà mayi te teùu cà7py aham  || BhG_9.29 ||

deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3tmanà+avasthiteùu jàtita÷ cà8kàrataþ sva-bhàvato j¤ànata÷ cà7tyanto1tkçùñà1pakçùña-råpeõa vartamàneùu sarveùu bhåteùu samà÷rayaõãyatve samo 'ham; ayaü jàty-àkàra-sva-bhàva-j¤ànà3dibhir nirkçùña iti samà÷rayaõe na me dveùyo 'sti --- udvejanãyatayà na tyàjyo 'sti / tathà samà÷ritatvà1tirekeõa jàty-àdibhir atyanto1tkçùño 'yam iti tad-vyuktatayà samà÷rayaõe na ka÷cit priyo 'sti na saügràhyo 'sti / api tu atyartha-mat-priyatvena mad-bhajanena vinà+àtma-dhàraõà1làbhàn mad-bhajanai1ka-prayojanà ye màü bhajante, te jàty-àdibhir utkçùñà apakçùñà và mat-samàna-guõavad yathà-sukhaü mayy eva vartante / aham api teùu mad-utkçùñeùv iva varte // BhGR_9.29 //

tatrà7pi ---

     api cet suduràcàro bhajate màm ananya-bhàk  |
     sàdhur eva sa mantavyaþ samyag-vyavasito hi saþ  || BhG_9.30 ||

tatra tatra jàti-vi÷eùe jàtànàü yaþ samàcàra upàdeyaþ pariharaõãya÷ ca, tasmàd ativçtto 'py ukta-prakàreõa màm ananya-bhàk bhajanai1ka-prayojano bhajate cet, sàdhur eva saþ vaiùõavà1gresara eva saþ / mantavyaþ bahu-mantavyaþ pårvo1ktais sama ity-arthaþ / kuta etat? samyag-vyavasito hi saþ --- yato 'sya vyavasàyaþ susamãcãnaþ --- bhagavàn nikhila-jagad-eka-kàraõa-bhåtaþ paraü brahma nàràyaõa÷ carà1cara-patir asmat-svàmã mama gurur mama suhçn mama paramaü bhogyam iti sarvair duùpràpo 'yaü vyavasàyas tena kçtaþ; tat-kàryaü cà7nanya-prayojanaü nirantaraü bhajanaü tasyà7sti --- ataþ sàdhur eva; bahu-mantavyaþ / asmin vyavasàye, tat-kàrye co7kta-prakàra-bhajane saüpanne sati tasyà8càra-vyatikramaþ sv-alpa-vaikalyam iti na tàvatà+anàdaraõãyaþ, api tu bahu-mantavya eve7ty-arthaþ // BhGR_9.30 //

nanu "nà7virato du÷caritàn nà÷à1nto nà7samàhitaþ / nà÷-anta-mànaso và+api praj¤ànenai7nam àpnuyàt // BhGR_1." ity-àdi-÷ruteþ àcàra-vyatikrama uttaro1ttara-bhajano1tpatti-pravàhaü niruõaddhã7ty atra àha ---

     kùipraü bhavati dharmà3tmà ÷a÷vac-chàntiü nigacchati  |
     kaunteya pratijànãhi na me bhaktaþ praõa÷yati  || BhG_9.31 ||

mat-priyatva-kàrità1nanya-prayojana-mad-bhajanena vidhåta-pàpatayai9va samålo1nmålita-rajas-tamo-guõaþ kùipraü dharmà3tmà bhavati kùipram eva virodhi-rahita-saparikara-mad-bhajanai1ka-manà bhavati  / evaü-råpa-bhajanam eva hi "dharmasyà7sya parantapa" iti upakrame dharma-÷abdo1ditam / ÷a÷vac-chàntiü nigacchati ÷a÷vatãm apunar-àvartinãü mat-pràpti-virodhy-àcàra-nivçttiü gacchati / kaunteya tvam evà7sminn arthe pratij¤àü kuru mad-bhaktàv upakrànto virodhy-àcàra-mi÷ro 'pi na na÷yati; api tu mad-bhakti-màhàtmyena sarvaü virodhi-jàtaü nà÷ayitvà ÷à÷vatãü virodhi-nivçttim adhigamya kùipraü paripårõa-bhaktir bhavatã7ti // BhGR_9.31 //

     màü hi pàrtha vyapà÷ritya ye 'pi syuþ pàpa-yonayaþ  |
     striyo vai÷yàs tathà ÷ådràs te 'pi yànti paràü gatim  || BhG_9.32 ||
     kiü punar bràhmaõàþ puõyà bhaktà ràja-rùayas tathà  |
     anityam asukhaü lokam imaü pràpya bhajasva màm  || BhG_9.33 ||

striyo vai÷yàþ ÷ådrà÷ ca pàpa-yonayo 'pi màü vyapà÷ritya paràü gatiü yànti; kiü punaþ puõya-yonayo bràhmaõà ràja-rùaya÷ ca mad-bhaktim àsthitàþ / atas tvaü ràja-rùir asthiraü tàpa-trayà1bhihatatayà asukhaü ce7maü lokaü pràpya vartamàno màü bhajasva // BhGR_9.32,33 //

bhakti-sva-råpam àha ---

     man-manà bhava mad-bhakto mad-yàjã màü namaskuru  |
     màm evai7ùyasi yuktvai9vam àtmànaü mat-paràyaõaþ  || BhG_9.34 ||

man-manà bhava mayi sarve3÷vare3÷vare, nikhila-heya-pratyanãka-kalyàõai1ka-tàne, sarva-j¤e, satya-saïkalpe nikhila-jagad-eka-kàraõe, parasmin brahmaõi, puruùo1ttame, puõóarãka-dalà1malàyatà1kùe, svaccha-nãla-jãmåta-saïkà÷e, yugapad-udita-dina-kara-sahasra-sadç÷a-tejasi, làvaõyà1mçta-maho2dadhau, udàra-pãvara-catur-bàhau, atyujjvala-pãtà1mbare, amala-kirãña-makara-kuõóala-hàra-keyåra-kañaka-bhåùite, apàrakàruõya-sau÷ãlya-saundarya-màdhurya-gàmbhãryà1udàrya-vàtsalya-jala-dhau, anàlocita-vi÷eùà1÷eùa-loka-÷araõye sarva-svàmini taila-dhàràvad avicchedena niviùña-manà bhava / tad eva vi÷inaùñi --- mad-bhaktaþ atyartha-mat-priyatvena yukto man-manà bhave7ty-arthaþ / punar pi vi÷inaùñi --- mad-yàjã anavadhikà1ti÷aya-priya-mad-anubhava-kàrita-mad-yajana-paro bhava / yajanaü nàma-paripårõa-÷eùa-vçttiþ / aupacàrika-sàüspar÷ikà1bhyavahàrikà3di-sakala-bhoga-pradàna-råpo hi yàgaþ / yathà mad-anubhava-janita-nirvadhikà1ti÷aya-prãti-kàrita-mad-yajana-paro bhavasi, tathà man-manà bhave7ty uktaü bhavati / punar api tad eva vi÷inaùñi --- màü namaskuru / anavadhikà1ti÷aya-priya-mad-anubhava-kàrità1tyartha-priyà1÷eùa-÷eùa-vçttau aparyavasyan mayy antar-àtmani atimàtra-prahvãbhàva-vyavasàyaü kuru / mat-paràyaõaþ --- aham eva param ayanaü yasyà7sau mat-paràyaõaþ; mayà vinà+àtma-dhàraõà1saübhàvanayà mad-à÷raya ity-arthaþ / evam àtmànaü yuktvà mat-paràyaõas evam anavadhikà1ti÷aya-prãtyà mad-anubhava-samarthaü manaþ pràpya màm evai7ùyasi / àtma-÷abdo hy atra mano-viùayaþ / evaü-råpeõa manasà màü dhyàtvà màm anubhåya màm iùñvà màü namaskçtya mat-paràyaõo màm eva pràpsyasã7ty-arthaþ / tad evaü
laukikàni ÷arãra-dhàraõà1rthàni, vaidikàni ca nitya-naimittikàni karmàõi mat-prãtaye mac-cheùatai2ka-raso mayai9va kàrita iti kurvan satataü mat-kãrtana-yatana-namaskàrà3dikàn prãtyà kurvàõo man-niyàmyaü nikhila-jagan mac-cheùatai2ka-rasam iti cà7nusandhànaþ atyartha-priya-mad-guõa-gaõaü cà7nusandhàyà7har-ahar ukta-lakùaõam idam upàsanam upàdadàno màm eva pràpsyasi // BhGR_9.34 //



******************** ADHYAYA 10 ********************


bhakti-yogaþ saparikara uktaþ / idànãü bhakty-utpattaye tad-vivçddhaye ca bhgavato niraïku÷à1i÷varyà3di-kalyàõa-guõa-gaõà3nantyam, kçtsnasya jagatas tac-charãratayà tad-àtmakatvena tat-pravartyatvaü ca prapa¤cyate ---

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     bhåya eva mahà-bàho ÷çõu me paramaü vacaþ  |
     yat te 'haü prãyamàõàya vakùyàmi hita-kàmyayà  || BhG_1.10-1 ||

mama màhàtmyaü ÷rutvà prãyamàõàya te mad-bhakty-utpatti-vivçddhi-råpa-hita-kàmanayà bhåyo man-màhàtmya-prapa¤ca-viùayam eva paramaü vaco yad vakùyàmi; tad avahita-manà÷ ÷çõu // BhGR_1.10-1 //

     na me viduþ sura-gaõàþ prabhavaü na maha-rùayaþ  |
     aham àdir hi devànàü maha-rùãõàü ca sarva÷aþ  || BhG_1.10-2 ||

sura-gaõà maha-rùaya÷ cà7tãndriyà1rtha-dar÷ino 'dhikatara-j¤ànà api me prabhavaü prabhàvaü na viduþ mama nàma-karma-sva-råpa-sva-bhàvà3dikaü na jànanti; yatas teùàü devànàü maha-rùãõàü ca sarva÷o 'ham àdiþ teùàü sva-råpasya j¤àna-÷akty-àde÷ cà7ham àdiþ; teùàü devatva-maha-rùitvà3di-hetu-bhåta-puõyà1nuguõaü mayà dattaü j¤ànaü parimitam; atas te parimita-j¤ànà mat-sva-råpà3dikaü yathàvan na jànanti // BhGR_1.10-2 //

tad etad devà3dy-acintya-sva-yàthàtmya-viùaya-j¤ànaü bhakty-utpatti-virodhi-pàpa-vimocano1pàyam àha ---

     yo màm ajam anàdiü ca vetti loka-mahe4÷varam  |
     asaümåóhas sa martyeùu sarva-pàpaiþ pramucyate  || BhG_1.10-3 ||

na jàyata ity ajaþ, anena vikàri-dravyàd acetanàt tat-saüsçùñàt saüsàri-cetanàc ca visajàtãyatvam uktam / saüsàri-cetanasya hi karma-kçtà1cit-saüsargo janma / anàdim ity anena padena àdimato 'jàn muktà3tmano visajàtãyatvam uktam / muktà3tmano hy ajatvam àdimat; tasya heya-saübandhasya pårva-vçttatvàt tad-arhatà9sti / ato 'nàdim ity anena tad-anarhatayà tat-pratyanãkato9cyate; "niravadyam" ity-àdi-÷rutyà ca / evaü heya-saübandha-pratyanãka-sva-råpatayà tad-anarhaü màü loka-mahe4÷varam loke3÷varàõàm apã8÷varaü martyeùv asaümåóho yo vetti; itara-sajàtãyatayai9kãkçtya mohaþ saümohaþ, tad-rahito 'saümåóhaþ sa mad-bhakty-utpatti-virodhibhis sarvaiþ pàpaiþ pramucyate / etad uktaü bhavati --- loke manuùyàõàü ràjà itara-manuùya-sajàtãyaþ kenacit karmaõà tad-àdhipatyaü pràptaþ; tathà devànàm adhipatir api; tathà9õóà1dhipatir apã7tara-saüsàri-sajàtãyaþ; tasyà7pi bhàvanà-trayà1ntargatatvàt / "yo brahmàõaü vidadhàti" iti ÷rute÷ ca / tathà9nye 'pi ye kecanà7õimà3dy-ai÷varyaü pràptàþ / ayaü tu loka-mahe4÷varaþ kàrya-kàraõà1vasthàd acetanàd baddhàn muktàc ca cetanàd i÷itavyàt sarvasmàn nikhila-heya-pratyanãkà1navadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõai1katànatayà niyamanai1ka-sva-bhàvatayà ca visajàtãya itã7tra-sajàtãyatà-moha-rahito yo màü vetti, sa sarvaiþ pàpaiþ pramucyate iti // BhGR_1.10-3 //

evaü sva-sva-bhàvà1nusandhànena bhakty-utpatti-virodhi-pàpa-nirasanam, virodhi-nirasanà devà1rthato bhakty-utpattiü ca pratipàdya svà1i÷varya-sva-kalyàõa-guõa-gaõa-prapa¤cà1nusandhànena bhakti-vivçddhi-prakàram àha ---

     buddhir j¤ànam asaümohaþ kùamà satyaü damaþ ÷amaþ  |
     sukhaü duþkhaü bhavo 'bhàvo bhayaü cà7bhayam eva ca  || BhG_1.10-4 ||
     ahiüsà samatà tuùñhis tapo dànaü ya÷o 'ya÷aþ  |
     bhavanti bhàvà bhåtànàü matta eva pçthag-vidhàþ  || BhG_1.10-5 ||

buddhiþ manaso niråpaõa-sàmarthyam, j¤ànam cid-acid-vastu-vi÷eùa-viùayo ni÷cayaþ, asaümohaþ pårva-gçhãtàd rajatà3der visajàtãye ÷uktikà4di-vastuni sajàtãyatà-buddhi-nivçttiþ; kùamà mano-vikàra-hetau saty apy avikçta-manastvam; satyam yathà-dçùña-viùayaü bhåta-hita-råpaü vacanam / tad-anuguõà mano-vçttir ihà7bhipretà, mano-vçtti-prakaraõàt / damaþ bàhya-karaõànàm anartha-viùayebhyo niyamanam; ÷amaþ antaþkaraõasya tathà niyamanam; sukham àtmà1nukålà1nubhavaþ; duþkham pratikålà1nubhavaþ; bhavaþ bhavanam; anukålà1nubhava-hetukaü manaso bhavanam; abhàvaþ pratikålà1nubhava-hetuko manaso 'vasàdaþ; bhayam àgàmino duþkhasya hetu-dar÷ana-jaü duþkham; tan-nivçttiþ abhayam; ahiüsà para-duþkhà1hetutvam; samatà àtmani sukçtsu vipakùeùu cà7rthà1narthayos sama-matitvam; tuùñiþ sarveùv àtmasu dçùñeùu toùa-sva-bhàvatvam; tapaþ ÷àstrãyo bhoga-saïkoca-råpaþ kàya-kle÷aþ; dànam svakãya-bhogyànaü parasmai pratipàdanam; ya÷aþ guõavattà-prathà; aya÷aþ nairguõya-prathà / etac co7bhayaü tad-anuguõa-mano-vçtti-dvayaü mantavyam, tat-prakaraõàt / tapo-dàne ca tathà / evam àdyàþ sarveùàü bhåtànàü bhàvàþ pravçtti-nivçtti-hetavo mano-vçttayo matta eva mat-saïkalpà3yattà bhavanti // BhGR_1.10-4,5 //

sarvasya bhåta-jàtasya sçùñi-sthityoþ pravartayitàra÷ ca mat-saükalpà3yatta-pravçttaya ity àha ---

     maha-rùayas sapta pårve catvàro manavas tathà  |
     mad-bhàvà mànasà jàtà yeùàü loka imàþ prajàþ  || BhG_1.10-6 ||

pårve sapta maha-rùayaþ atãta-manv-antare ye bhçgv-àdayas sapta maha-rùayo nitya-sçùñi-pravartanàya brahmaõo manas-saübhavàþ, nitya-sthiti-pravartanàya ye ca sàrvaõikà nàma catvàro manavaþ sthitàþ, yeùàü santàna-maye loke jàtà imàþ sarvàþ prajàþ pratikùaõam à-pralayàd apatyànàm utpàdakàþ pàlakà÷ ca bhavanti te bhçgv-àdayo manava÷ ca mad-bhàvàþ mama yo bhàvaþ sa eva yeùàü bhàvaþ te mad-bhàvàþ, man-mate sthitàþ, mat-saïkalpà1nuvartina ity-arthaþ // BhGR_1.10-6 //

     etàü vibhåtiü yogaü ca mama yo vetti tattvataþ  |
     so 'vikampena yogena yujyate nà7tra saü÷ayaþ  || BhG_1.10-7 ||

vibhåtiþ ai÷varyam / etàü sarvasya mad-àyatto1tpatti-sthiti-pravçttità-råpàü vibhåtim, mama heya-pratyanãka-kalyàõa-guõa-gaõa-råpaü yogaü ca yas tattvato vetti, so 'vikampena aprakampyena bhakti-yogena yujyate / nà7tra saü÷ayaþ / mad-vibhåti-viùayaü kalyàõa-guõa-viùayaü ca j¤ànaü bhakti-yoga-vardhanam iti svayam eva drakùyasã7ty-abhipràyaþ // BhGR_1.10-7 //

vibhåti-j¤àna-vipàka-råpàü bhakti-vçddhiü dar÷ayati ---

     ahaü, sarvasya prabhavo mattaþ sarvaü pravartate  |
     iti matvà bhajante màü budhà bhàva-samanvitàþ  || BhG_1.10-8 ||
ahaü, sarvasya vicitra-cid-acit-prapa¤casya prabhavaþ utpatti-kàraõam, sarvaü matta eva pravartate itã7daü mama svàbhàvikaü niraüku÷à1i÷varyaü, sau÷ãlya-saundarya-vàtsalyà3di-kalyàõa-guõa-gaõa-yogaü ca matvà budhà j¤àninaþ bhàva-samanvitàþ màü sarva-kalyàõa-guõà1nvitaü bhajante / bhàvaþ mano-vçtti-vi÷eùaþ / mayi spçhayàlavo màü bhajanta ity-arthaþ // BhGR_1.10-8 //

katham?

     mac-città mad-gata-pràõà bodhayantaþ parasparam  |
     kathayanta÷ ca màü nityaü tuùyanti ca ramanti ca  || BhG_1.10-9 ||

mac-cittàþ mayi niviùña-manasaþ, mad-gata-pràõàþ mad-gata-jãvitàþ, mayà vinà0tma-dhàraõam alabhamànà ity-arthaþ; svaiþ svair anubhåtàn madãyàn guõàn parasparaü bodhayantaþ, madãyàni divyàni ramaõãyàni karmàõi ca kathayantaþ tuùyanti ca ramanti ca --- vaktàras tad-vacanenà7nanya-prayojanena tuùyanti; ÷rotàra÷ ca tac-chravaõenà7navadhikà1ti÷aya-priyeõa ramante // BhGR_1.10-9 //

     teùàü satata-yuktànàü bhajatàü prãti-pårvakam  |
     dadàmi buddhi-yogaü taü yena màm upayànti te  || BhG_1.10-10 ||

teùàü satata-yuktànàm mayi satata-yogam à÷aüsamànànàü màü bhajamànànàm ahaü tam eva buddhi-yogaü vipàka-da÷à4pannaü prãti-pårvakaü dadàmi; yena te màm upayànti // BhGR_1.10-10 //      

ki¤ ca,

     teùàm evà7nukampà2rtham aham aj¤àna-jaü tamaþ  |
     na÷yàmy àtma-bhàva-stho j¤àna-dãpena bhàsvatà  || BhG_1.10-11 ||

teùàm evà7nugrahà1rtham aham, àtma-bhàva-sthaþ teùàü mano-vçttau viùayatayà9vasthitaþ madãyàn kalyàõa-guõa-gaõàü÷ cà8viùkurvan mad-viùaya-j¤ànà3khyena bhàsvatà dãpena j¤àna-virodhi-pràcãna-karma-råpà1j¤àna-jaü mad-vyatirikta-pårvà1bhyasta-viùaya-pràvaõya-råpaü tamo nà÷ayàmi // BhGR_1.10-11 //

     arjuna uvàca ---

evaü sakale1tara-visajàtãyaü bhagavad-asàdhàraõaü ÷çõvatàü nirati÷ayà3nanda-janakaü kalyàõa-guõa-gaõa-yogaü tad-ai÷varya-vitatiü ca ÷rutvà tad-vistàraü ÷rotu-kàmo 'rjuna uvàca ---

     paraü brahma paraü dhàma pavitraü paramaü bhavàn  |

paraü brahma paraü dhàma paramaü pavitraü iti yaü ÷rutayo vadanti, sa hi bhavàn / "yato và imàni bhåtàni jàyante, yena jàtàni jãvanti, yat prayanty abhisaüvi÷anti, tad vijij¤àsasva tad brahme7ti", "brahma-vid àpnoti param", "sa yo ha vai tat paramaü brahma veda brahmai7va bhavati" iti / tathà paraü dhàma; dhàma-÷abdo jyotir-vacanaþ; paraü jyotiþ "atha yad ataþ paro divo jyotir dãpyate", "paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõà7bhiniùpadyate", "taü devà jyotiùàü jyotiþ" iti / tathà ca paramaü pavitram paramaü pàvanam; smartur a÷eùa-kalmaùà3÷leùa-karam, vinà÷a-karaü ca / "yathà puùkara-palà÷a àpo na ÷liùyante evam evaü-vidi pàpaü karma na ÷liùyate", "tad yathe9ùãkà-tålam agnau protaü pradåyetai7vaü hà7sya sarve pàpmànaþ pradåyante", "nàràyaõa paraü brahma tattvaü nagaràyaõaþ paraþ / nàràyaõa paro jyotir àtmà nàràyaõaþ paraþ" iti hi ÷rutayo vadanti  || BhG_1.10-12ab ||

     puruùaü ÷à÷vataü divyam àdi-devam ajaü vibhum // BhGR_1.10-12 //
     àhus tvàm çùayaþ sarve deva-rùir nàradas tathà  |
     asito devalo vyàsaþ svayaü cai7va bravãùi me  || BhG_1.10-13 ||

çùaya÷ ca sarve parà1vara-tattva-yàthàtmya-vidas tvàm eva ÷à÷vataü divyaü puruùam àdi-devam ajaü vibhum àhuþ; tathai9va deva-rùir nàradaþ asitaþ devalaþ vyàsa÷ ca / "ye ca deva-vido vipro ye cà7dhyàtma-vido janàþ / te vadanti mahà4tmànaü kçùõaü dharmaü sanàtanam // pavitàõàü hi govindaþ pavitraü param ucyate / puõyànàm api puõyo 'sau maïgalànàü ca maïgalam / trailokyaü puõóarãkà1kùo deva-devaþ sanàtanaþ / àste harir acintyà3tmà tatrai7va madhu-sådanaþ // BhGR_1.", "eùa nàràyaõaþ ÷rãmàn kùãrà1rõava-niketanaþ  / nàga-paryaïkam utsçjya hy àgato madhuràü purãm // BhGR_1.", "puõyà dvàravatã tatra yatrà8ste madhu-sådahaþ  / sàkùàd devaþ puràõo 'sau sa hi dharmas sanàtanaþ" / tathà, "yatra nàràyaõo devaþ paramà3tmà sanàtanaþ / tatra kçtsnaü jagat pàrtha  tãrthàny àyatanàni ca // tat puõyaü tat paraü brahma tat tãrthaü tat tapo-vanam / tatra deva-rùayas siddhàþ sarve cai7va tapo-dhanàþ // àdi-devo mahà-yogã yatrà8ste madhusådanaþ / puõyànàm api tat puõyaü mà bhåt te saü÷ayo 'tra vai // BhGR_1.", "kçùõa eva hi lokànàm utpattir api cà7pyayaþ  / kçùõasya hi kçte bhåtam idaü vi÷vaü carà1caram // BhGR_1." iti  / tathà svayam eva bravãùi ca, "bhåmir apo 'nalo vàyuþ khaü mano budhir eva ca / ahaükàra itã7yaü me bhinnà prakçtir aùñadhà // BhGR_1." ity-àdinà, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" ity-antena  //10-12,13//

     sarvam etad çtaü manye yan màü vadasi ke÷ava  |
     na hi te bhagavan vyaktiü vidur devà na dànavàþ  || BhG_1.10-14 ||

ataþ sarvam etad yathà2vasthita-vastu-kathanaü manye, na pra÷aüsà4dy-abhipràyam; yan màü prati ananya-sàdhàraõam anavadhikà1ti÷ayaü svàbhàvikaü tavà7i÷varyaü kalyàõa-guõà3nantyaü ca vadasi / ato bhagavan nirati÷aya-j¤àna-÷akti-balà1i÷varya-vãrya-tejasàü nidhe, te vyaktiü vya¤jana-prakàraü na hi parimita-j¤ànà devà dànavà÷ ca viduþ // BhGR_1.10-14 //

     svayam evà8tmanà0tmànaü vettha tvaü puruùo1ttama  |
     bhåta-bhàvana bhåte3÷a deva-deva jagat-pate  || BhG_1.10-15 ||

he puruùo1ttama, àtmanà, àtmànam tvàü svayam eva svena j¤ànenai7va vettha / bhåta-bhàvana; sarveùàü bhåtànàm utpàdayitaþ, bhåte3÷a sarveùàü niyantaþ, deva-deva daivatànàm api parama-daivata, yathà manuùya-mçga-pakùi-sarãsçpà3dãn saundarya-sau÷ãlyà3di-kalyàõa-guõa-gaõair daivatàni atãtya vartante, tathà tàni sarvàõi daivatàny api tais tair guõais atãtya vartamàna, jagat-pate jagat-svàmin // BhGR_1.10-15 //

     vaktum arhasy a÷eùeõa divyà hy àtma-vibhåtayaþ  |
     yàbhir vibhåtibhir lokàn imàüs tvaü vyàpya tiùñhasi  || BhG_1.10-16 ||

divyàþ tvad-asàdhàraõyo vibhåtayo yàþ, tàs tvam evà7÷eùeõa vaktum arhasi / tvam eva vya¤jaye7ty-arthaþ / yàbhir anantàbhir vibhåtibhiþ --- yair niyamana-vi÷eùair yuktaþ imàn lokàn tvaü niyantçtvena vyàpya tiùñhasi // BhGR_1.10-16 //

     kathaü vidyàm ahaü yogã tvàü sadà paricintayan  |
     keùu keùu ca bhàveùu cintyo 'si bhagavan mayà  || BhG_1.10-17 ||

ahaü yogã --- bhakti-yoga-niùñhas san bhaktyà tvàü sadà paricintayan cintayituü pravçttaþ cintanãyaü tvàü paripårõà1i÷varyà3di-kalyàõa-guõa-gaõaü kathaü vidyàm? pårvo1kta-buddhi-j¤ànà3di-bhàva-vyatirikteùu keùu keùu ca bhàveùu mayà niyantçtvena cintyo 'si? // BhGR_1.10-17 //

     vistareõà8tmano yogaü vibhåtiü ca janà1rdana  |
     bhåyaþ kathaya tçptir hi ÷çõvato nà7sti me 'mçtam  || BhG_1.10-18 ||

"ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" iti saükùepeõo7ktaü tava sraùñçtvà3di-yogaü vibhåtiü niyamanaü ca bhåyo vistareõa kathaya / tvayo9cyamànaü tvan-màhàtmyà1mçtaü ÷çõvato me tçptir nà7sti; hi --- mamà7tçptis tvayai9va vidite9ty-abhipràyaþ // BhGR_1.10-18 //

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     hanta te kathayiùyàmi vibhåtãr àtmana÷ ÷ubhàþ  |
     pràdhànyataþ kuru-÷reùñha nà7sty anto vistarasya me  || BhG_1.10-19 ||

he kuru-÷reùñha! madãyàþ kalyàõãr vibhåtãþ pràdhànyatas te kathayiùyàmi / pràdhanya-÷abdena utkarùo vivakùitaþ; "purodhasàü ca mukhyaü màm" iti hi vakùyate / jagaty utkçùñàþ kà÷cana vibhåtãr vakùyàmi, vistareõa vaktuü ÷rotuü ca na ÷akyate, tàsàm ànantyàt / vibhåtitvaü nàma niyàmyatvam; sarveùàü bhåtànàü buddhy-àdayaþ pçthag-vidhà bhàvà matta eva bhavantã7ty uktvà, "etàü vibhåtiü yogaü ca mama yo vetti tattvataþ" iti pratipàdanàt / tathà tatra yoga-÷abda-nirdiùñaü sraùñçtvà3dikaü vibhuti-÷abda-nirdiùñaü tat-pravartyatvam iti hy uktaü puna÷ ca, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate / iti matvà bhajante màü budhà bhàva-samanvitàþ" iti // BhGR_1.10-19 //

tatra sarva-bhåtànàü pravartana-råpaü niyamanam àtmatayà9vasthàye7tã7mam artham, yoga-÷abda-nirdiùñaü sarvasya sraùñçtvaü pàlayitçtvaü saühartçtvaü ce7ti suspaùñam àha ---

     aham àtmà guóàke÷a sarva-bhåtà3÷aya-sthitaþ  |
     aham àdi÷ ca madhyaü ca bhåtànàm anta eva ca  || BhG_1.10-20 ||

sarveùàü bhåtànàü mama ÷arãra-bhåtànàm à÷aye hçdaye aham àtmatayà9vasthitaþ / àtmà hi nàma ÷arãrasya sarvà3tmanà àdhàraþ, niyantà, ÷eùã ca / tathà vakùyate, "sarvasya cà7haü hçdi sanniviùño mattas smçtir j¤ànam apohanaü ca", "ã÷varas sarva-bhåtànàü hçd-de÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarva-bhåtàni yantrà3råóhàni màyayà // BhGR_1." iti  / ÷råyate ca, "yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhan sarvebhyo bhåtebhyo 'ntaro yaü sarvàõi bhåtàni na viduþ, yasya sarvàõi bhåtàni ÷arãraü yas sarvàõi bhåtàny antaro yamayati, eùa ta àtmà9ntaryàmy amçtaþ" iti, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati, sa ta àtmà9ntaryàmy amçtaþ" iti ca / evaü sarva-bhåtànàm àtmatayà9vasthito 'haü teùàm àdir madhyaü cà7nta÷ ca --- teùàm utpatti-sthiti-pralaya-hetur ity-arthaþ // BhGR_1.10-20 //

evaü bhagavataþ sva-vibhåti-bhåteùu sarveùv àtmatayà9vasthànaü tat-tac-chabda-sàmànàdhikaraõya-nirde÷a-hetuü pratipàdya vibhåti-vi÷eùàn sàmànàdhikaraõyena vyapadi÷ati / bhagavaty àtmatayà9vasthite hi sarve ÷abdàs tasminn eva paryavasyanti; yathà devo manuùyaþ pakùã vçkùaþ ity-àdayaþ ÷abdàþ ÷arãràõi pratipàdayantas tat-tad-àtmani paryavasyanti / bhagavatas tat-tad-àtmatayà9vasthànam eva tat-tac-chabda-sàmànàdhikaraõya-nibandhanam iti vibhåty-upasaühàre vakùyati; "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü carà1caram" iti sarveùàü svenà7vinàbhàva-vacanàt / avinàbhàva÷ ca niyàmyataye9ti; "mattas sarvaü pravartate" ity upakramo1ditam /

     àdityànàm ahaü viùõur jyotiùàü ravir aü÷umàn  |
     marãcir marutàm asmi nakùatràõàm ahaü ÷a÷ã  || BhG_1.10-21 ||

dvàda÷a-saükhyà-saükhyàtànàm àdityànàü dvàda÷o ya utkçùño viùõur nàmà8dityaþ, so 'ham / jyotiùàü jagati prakà÷akànàü yaþ aü÷umàn raviþ àditya-gaõaþ, so 'ham / marutàm utkçùño marãcir yaþ, so 'ham asmi / nakùatràõàm ahaü ÷a÷ã / ne7yaü nirdhàraõe ùaùñhã, "bhåtànàm asmi cetanà" itivat / nakùatràõàü patir ya÷ candraþ, so 'ham asmi // BhGR_1.10-21 //

     vedànàü sàma-vedo 'smi devànàm asmi vàsavaþ  |
     indriyàõàü mana÷ cà7smi bhåtànàm asmi cetanà  || BhG_1.10-22 ||

vedànàm çg-yajus-sàmà1tharvaõàü ya utkçùñaþ sàma-vedaþ, so 'ham / devànàm indro 'ham asmi / ekàda÷ànàm indriyàõàü yad utkçùñaü mana indriyam, tad aham asmi / iyam api na nirdhàraõe / bhåtànàü cetanàvatàü yà cetanà, so 'ham asmi // BhGR_1.10-22 //

     rudràõàü ÷aïkara÷ cà7smi vitte3÷o yakùa-rakùasàm  |
     vasånàü pàvaka÷ cà7smi meruþ ÷ikhariõàm aham  || BhG_1.10-23 ||

rudràõàm ekàda÷ànàü ÷aïkaro 'ham asmi / yakùa-rakùasàü vai÷ravaõo 'ham / vasånàm aùñànàü pàvako 'ham / ÷ikhariõàü ÷ikhara-÷obhinàü parvatànàü madhye merur aham // BhGR_1.10-23 //

     purodhasàü ca mukhyaü màü viddhi pàrtha bçhaspatim  |
     senànãnàm ahaü skandaþ sarasàm asmi sàgaraþ  || BhG_1.10-24 ||

purodhasàm utkçùño bçhaspatir yaþ, so 'ham asmi, senànãnàü senà-patãnàü skando 'ham asmi / sarasàü sàgaro 'ham asmi // BhGR_1.10-24 //

     maha-rùãõàü bhçgur ahaü giràm asmy ekam akùaram  |
     yaj¤ànàü japa-yaj¤o 'smi sthàvaràõàü himàlayaþ  || BhG_1.10-25 ||

maha-rùãõàü marãcy-àdãnàü bhçgur aham / arthà1bhidhàyinaþ ÷abdà giraþ, tàsàm ekam akùaraü praõavo 'ham asmi / yaj¤ànàm utkçùño japa-yaj¤o 'smi / pårva-màtràõàü himavàn aham // BhGR_1.10-25 //

     a÷vatthas sarva-vçkùàõàü deva-rùãõàü ca nàradaþ  |
     gandharvàõàü citra-rathaþ siddhànàü kapilo muniþ  || BhG_1.10-26 ||
     uccai÷÷ravasam a÷vànàü viddhi màm amçto1dbhavam  |
     airàvataü gaje1ndràõàü naràõàü ca narà1dhipam  || BhG_1.10-27 ||
     àyudhànàm ahaü vajraü dhenånàm asmi kàma-dhuk  |
     prajana÷ cà7smi kandarpaþ sarpàõàm asmi vàsukiþ  || BhG_1.10-28 ||
     ananta÷ cà7smi nàgànàü varuõo yàdasàm aham  |
     pitQõàm aryamà cà7smi yamaþ saüyamatàm aham  || BhG_1.10-29 ||

vçkùàõàü påjyo '÷vattho 'ham / deva-rùãõaü nàrado 'ham / kàma-dhuk divyà surabhiþ / janana-hetuþ kandarpa÷ cà7ham asmi / sarpàþ ekà÷irasaþ; nàgàþ bahu-÷irasaþ / yàdàüsi jala-vàsinaþ, teùàü varuõo 'ham / daõóayatàü vaivasvato 'ham // BhGR_1.10-26,27,28,29 //

     prahlàda÷ cà7smi daityànàü kàlaþ kalayatàm aham  |
     mçgàõàü ca mçge1ndro 'haü vainateya÷ ca pakùiõàm  || BhG_1.10-30 ||

anartha-prepsutayà gaõayatàü madhye kàlaþ mçtyur aham // BhGR_1.10-30 //

     pavanaþ pavatàm asmi ràmaþ ÷astra-bhçtàm aham  |
     jhaùàõàü makara÷ cà7smi srotasàm asmi jàhnavã  || BhG_1.10-31 ||

pavatàm gamana-sva-bhàvànàü pavano 'ham / ÷astra-bhçtàü ràmo 'ham / ÷astra-bhçttvam atra vibhåtiþ, arthà1ntarà1bhàvàt / àdityà3daya÷ ca kùetra-j¤à àtmatvenà7vasthitasya bhagavataþ ÷arãratayà dharma-bhåtà iti ÷astra-bhçttva-sthànãyàþ // BhGR_1.10-31 //

     sargàõàm àdir anta÷ ca madhyaü cai7và7ham arjuna  |
     adhyàtma-vidyà vidyànàü vàdaþ pravadatàm aham  || BhG_1.10-32 ||

sçjyanta iti sargàþ, teùàm àdiþ kàraõam; sarvadà sçjyamànànàü sarveùàü pràõinàü tatra tatra sraùñàro 'ham eve7ty-arthaþ / tathà antaþ sarvadà saühriyamàõànàü tatra tatra saühartàro 'py aham eva / tathà ca madhyaü pàlanam; sarvadà pàlyamànànàü pàlayitàra÷ cà7ham eve7ty-arthaþ / jalpa-vitaõóà4di kurvatàü tattva-nirõayàya pravçtto vàdo yaþ, so 'ham // BhGR_1.10-32 //

     akùaràõàm akàro 'smi dvandvas sàmàsikasya ca  |
     aham eva akùayaþ kàlaþ dhàtà9haü vi÷vato-mukhaþ  || BhG_1.10-33 ||

akùaràõàü madhye "akàro vai sarvà vàk" iti ÷ruti-siddhiþ sarva-varõànàü prakçtir akàro 'ham sàmàsikaþ samàsa-samåhaþ; tasya madhye dvandva-samàso 'ham / sa hy ubhaya-padà1rtha-pradhànatveno7tkçùñaþ / kalà-muhårtà3di-mayo 'kùayaþ kàlo 'ham eva / sarvasya sraùñà hiraõya-garbha÷ catur-mukho 'ham // BhGR_1.10-33 //

     mçtyus sarva-hara÷ cà7ham udbhava÷ ca bhaviùyatàm  |
     kãrti÷ ÷rãr vàk ca nàrãõàü smçtir medhà dhçtiþ kùamà  || BhG_1.10-34 ||

sarva-pràõa-haro mçtyu÷ cà7ham / utpatsyamànànàm udbhavà3khyaü karma cà7ham / ÷rãr aham; kãrti÷ cà7ham; vàk cà7ham; smçti÷ cà7ham; medhà cà7ham; dhçti÷ cà7ham; kùamà cà7ham // BhGR_1.10-34 //

     bçhat-sàma tathà sàmnàü gàyatrã chandasàm aham  |
     màsànàü màrga-÷ãrùo 'ham çtånàü kusumà3karaþ  || BhG_1.10-35 ||

sàmnàü bçhat-sàma aham / chandasàü gàyatry aham / kusumà3karaþ vasantaþ // BhGR_1.10-35 //

     dyåtaü chalayatàm asmi tejas tejasvinàm aham  |
     jayo 'smi vyavasàyo 'smi sattvaü sattvavatàm aham  || BhG_1.10-36 ||

chalaü kurvatàü chalà3spadeùv akùà3di-lakùaõaü dyutam aham / jetQõàü jayo 'smi / vyavasàyinàü vyavasàyo 'smi / sattvavatàü sattvam aham / sattvam mahà-manastvam // BhGR_1.10-36 //

     vçùõãnàü vàsu-devo 'smi pàõóavànàü dhana¤-jayaþ  |
     munãnàm apy ahaü vyàsaþ kavãnàm u÷anà kaviþ  || BhG_1.10-37 ||

vasu-deva-sånutvam atra vibhåtiþ, arthà1ntarà1bhàvàd eva / pàõóavànàü dhana¤-jayo 'rjuno 'ham / munayaþ mananenà8tma-yàthàtmya-dar÷inaþ; teùàü vyàso 'ham / kavayaþ vipa÷citaþ // BhGR_1.10-37 //

     daõóo damayatàm asmi nãtir asmi jigãùatàm  |
     maunaü cai7và7smi guhyànàü j¤ànaü j¤ànavatàm aham  || BhG_1.10-38 ||

niyamà1tikramaõe daõóaü kurvatàü daõóo 'ham / vijigãùåõàü jayo1pàya-bhåtà nãtir asmi / guhyànàü saübandhiùu gopàneùu maunam asmi / j¤ànavatàü j¤ànaü cà7ham // BhGR_1.10-38 //

     yac cà7pi sarva-bhåtànàü bãjaü tad aham arjuna  |
     na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü carà1caram  || BhG_1.10-39 ||

sarva-bhåtànàü sarvà1vasthà2vasthitànàm tat-tad-avasthà-bãja-bhåtaü pratãyamànam apratãyamànaü ca yat, tad aham eva / bhåta-jàtaü mayà àtmatayà9vasthitena vinà yat syàt, na tad asti / "aham àtmà guóàke÷a sarva-bhåtà3÷aya-sthitaþ" iti prakramàt, "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü carà1caram" ity atrà7py àtmatayà9vasthànam eva vivakùitam / sarvaü vastu-jàtaü sarvà1vasthaü mayà àtma-bhåtena yuktaü syàd ity-arthaþ / anena sarvasyà7sya sàmànàdhikaraõya-nirde÷asyà8tmatayà9vasthitir eva hetur iti prakañitam // BhGR_1.10-39 //

     nà7nto 'sti mama divyànàü vibhåtãnàü parantapa   |
     eùa tå7dde÷ataþ prokto vibhåter vistaro mayà  || BhG_1.10-40 ||

mama divyànàü kalyàõãnàü vibhåtãnàm anto nà7sti; eùa tu vibhåter vistaro mayà kai÷cid upàdhibhiþ saükùepataþ proktaþ // BhGR_1.40 //

     yad yad vibhåtimat sattvaü ÷rãmad urjitam eva và  |
     tat tad evà7vagaccha tvaü mama tejo-'ü÷a-saübhavam  || BhG_1.10-41 ||

yad yad vibhåtimad i÷itavya-saüpannaü bhåta-jàtaü ÷rãmat kàntimat, dhana-dhànya-samçddhaü và, årjitaü kalyàõà3rambheùu udyuktam; tat tan mama tejo-'ü÷a-saübhavam ity avagaccha / tejaþ parà1bhibhavana-sàmarthyam, mamà7cintya-÷akter niyamana-÷akty-eka-de÷a-saübhavatã7ty-arthaþ // BhGR_1.10-41 //

     atha và bahunai9tena kiü j¤ànena tavà7rjuna  |
     viùñabhyà7ham idaü kçtsnam ekà1ü÷ena sthito jagat  || BhG_1.10-42 ||

bahunà etena ucyamànena j¤ànena kiü prayojanam /idaü cid-acid-àtmakaü kçtsnaü jagat kàryà1vasthaü kàraõà1vasthaü sthålaü såkùmaü ca sva-råpa-sad-bhàve, sthitau, pravçtti-bhede ca yathà mat-saïkalpaü nà7tivarteta, tathà mama mahimno 'yutà1yutà1ü÷ena viùñabhyà7ham avasthitaþ / yatho2ktaü bhagavatà parà÷areõa, "yasyà7yutà1yutà1ü÷à1ü÷e vi÷va-÷aktir iyaü sthità" iti // BhGR_1.10-42 //



******************** ADHYAYA 11 ********************


evaü bhakti-yoga-niùpattaye tad-vivçddhaye ca sakale1tara-vilakùaõena svàbhàvikena bhagavad-asàdhàraõena kalyàõa-guõa-gaõena saha bhagavataþ sarvà3tmatvaü tata eva tad-vyatiriktasya kçtsnasya cid-acid-àtmakasya vastu-jàtasya tac-charãratayà tad-àyatta-sva-råpa-sthiti-pravçttitvaü co7ktam / tam etaü bhagavad-asàdhàraõaü sva-bhàvaü kçtsnasya tad-àyatta-sva-råpa-sthiti-pravçttitàü ca bhagavat-sakà÷àd upa÷rutya evam eve7ti nitya÷ ca tathà-bhåtaü bhagavantaü sàkùàt-kartu-kàmo 'rjuna uvàca / tathai9va bhagavat-prasàdàd anantaraü drakùyati / "sarvà3÷carya-mayaü devam anantaü vi÷vato-mukham ... tatrai7ka-sthaü jagat kçtsnaü pratibhaktam anekadhàþ" iti hi vakùyate /

      arjuna uvàca ---

      mad-anugrahàya paramaü guhyam adhyàtma-saüj¤itam  |
      yat tvayo9ktaü vacas tena moho 'yaü vigato mama  || BhG_11.1 ||

dehà3tmà1bhimàna-råpa-mohena mohitasya mamà7nugrahai1ka-prayojanàya paramaü guhyam paramaü rahasyam adhyàtma-saüj¤itam àtmani vaktavyaü vacaþ, "na tv evà7haü jàtu nà8sam" ity-àdi, "tasmàd yogã bhavà7rjuna" ity etad-antaü yat tvayo9ktam, tenà7yam mamà8tma-viùayo mohaþ sarvo vigataþ dårato nirastaþ // BhGR_11.1 //

tathà ca ---

      bhavà1pyayau hi bhåtànàü ÷rutau vistara÷o mayà  |
      tvattaþ kamala-patrà1kùa màhàtmyam api cà7vyayam  || BhG_11.2 ||

saptama-prabhçti da÷ama-paryante tvad-vyatiriktànàü sarveùàü bhåtànàü tvattaþ paramà3tmano bhavà7pyayau utpatti-pralayau vistara÷o mayà ÷rutau hi / kamala-patrà1kùa, tava avyayaü nityaü sarva-cetanà1cetana-vastu-÷eùitvaü j¤àna-balà3di-kalyàõa-guõa-gaõais tavai7va parataratvaü sarvà3dhàratvaü cintita-nimiùità3di-sarva-pravçttiùu tavai7va pravartayitçtvam ity-àdi aparimitaü màhàtmyaü ca ÷rutam / hi-÷abdo vakùyamàõa-didçkùà-dyotanà1rthaþ // BhGR_11.2 //

      evam etad yathà0ttha tvam àtmànaü parame3÷vara  |
      draùñum icchàmi te råpam ai÷varaü puruùo1ttama  || BhG_11.3 ||

he parame3÷vara, evam etad ity avadhçtam, yathà0tha tvam àtmànaü bravãùi / puruùo1ttama à÷rita-vàtsalya-jaladhe tavà7i÷varaü tvad-asàdhàraõaü sarvasya pra÷àsitçtve, pàlayitçtve, sraùñçtve, saühartçtve bhartçtve, kalyàõa-guõà3karatve, parataratve, sakale1tara-visajàtãyatve 'vasthitaü råpaü draùñuü sàkùàtkartum icchàmi // BhGR_11.3 //

      manyase yadi tac chakyaü mayà draùñum iti prabho  |
      yoge3÷vara tato me tvaü dar÷ayà8tmànam avyayam  || BhG_11.4 ||

tat sarvasya sraùñç, sarvasya pra÷àsitç, sarvasyà8dhàra-bhåtaü tvad-råpaü mayà draùñuü ÷akyam iti yadi manyase, tato yoge3÷vara --- yogo j¤ànà3di-kalyàõa-guõa-yogaþ, "pa÷ya me yogam ai÷varam" iti hi vakùyate --- tvad-vyatiriktasya kasyà7py asaübhàvitànàü j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejasàü nidhe! àtmànaü tvàm avyayaü me dar÷aya / avyayam iti kriyà-vi÷eùaõam / tvàü sakalaü me dar÷aye7ty-arthaþ // BhGR_11.4 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---

evaü kautåhalà1nvitena harùa-gadgada-kaõñhena pàrthena pràrthito bhagavàn uvàca ---

      pa÷ya me pàrtha råpàõi ÷ata÷o 'tha sahasra÷aþ  |
      nànà-vidhàni divyàni nànà-varõà3kçtãni ca  || BhG_11.5 ||

pa÷ya me sarvà3÷rayàõi råpàõi; atha ÷ata÷aþ sahasra÷a÷ ca nànà-vidhàni nànà-prakàràõi, divyàni apràkçtàni, nànà-varõà3kçtãni ÷ukla-kçùõà3di-nànà-varõàni, nànà4kàràõi ca pa÷ya // BhGR_11.5 //

      pa÷yà8dityàn vasån rudràn a÷vinau marutas tathà  |
      bahåny adçùña-pårvàõi pa÷yà8÷caryàõi bhàrata  || BhG_11.6 ||

mamai7kasmin råpe pa÷ya àdityàn dvàda÷a, vasån aùñau, rudràn ekàda÷a, a÷vinau dvau, maruta÷ cai7kona-pa¤cà÷atam / pradar÷anà1rtham idam, iha jagati pratyakùa-dçùñàni ÷àstra-dçùñàni ca yàni vaståni, tàni sarvàõi, anyàny api sarveùu lokeùu sarveùu ca ÷àstreùv adçùña-pårvàõi bahåny à÷caryàõi pa÷ya // BhGR_11.6 //

      ihai7ka-sthaü jagat kçtsnaü pa÷yà7dya sacarà1caram  |
      mama dehe guóàke÷a yac cà7nyad draùñum icchasi  || BhG_11.7 ||

iha mamai7kasmin dehe, tatrà7pi eka-stham eka-de÷a-sthaü sacarà1caraü kçtsnaü jagat pa÷ya; yac cà7nyad draùñum icchasi, tad apy eka-dehai1ka-de÷a eva pa÷ya // BhGR_11.7 //

      na tu màü ÷akùyase draùñum anenai7va sva-cakùuùà  |
      divyaü dadàmi te cakùuþ pa÷ya me yogam ai÷varam  || BhG_11.8 ||

ahaü mama dehai1ka-de÷e sarvaü jagad dar÷ayiùyàmi; tvaü tv anena niyata-parimita-vastu-gràhiõà pràkçtena sva-cakùuùà, màü tathà-bhåtaü sakale1tara-visajàtãyam aparimeyaü draùñuü na ÷akùyase / tava divyam apràkçtaü mad-dar÷ana-sàdhanaü cakùur dadàmi / pa÷ya me yogam ai÷varam --- mad-asàdhàraõaü yogaü pa÷ya; mamà7nanta-j¤ànà3di-yogam ananta-vibhåti-yogaü ca pa÷ye7ty-arthaþ // BhGR_11.8 //

      evam uktvà tato ràjan mahà-yoge3÷varo hariþ  |
      dar÷ayàm àsa pàrthàya paramaü råpam ai÷varam  || BhG_11.9 ||

evam uktvà sàrathye 'vasthitaþ pàrtha-màtula-jo mahà-yoge3÷varo hariþ mahà4÷carya-yogànàm ã÷varaþ para-brahma-bhåto nàràyaõaþ paramam ai÷varaü svà1sàdhàraõaü råpaü pàrthàya pitç-ùvasuþ pçthàyàþ putràya dar÷ayàm àsa / tad vividha-vicitra-nikhila-jagad-à÷rayaü vi÷vasya pra÷àsitç ca råpam; tac ce8dç÷am ---

      aneka-vaktra-nayanam anekà1dbhuta-dar÷anam  |
      aneka-divyà3bharaõaü divyà1neko1dyatà3yudham  || BhG_11.10 ||

      divya-màlyà1mbara-dharaü divya-gandhà1nulepanam  |
      sarvà3÷carya-mayaü devam anantaü vi÷vato-mukham  || BhG_11.11 ||

devaü dyotamànam, anantam kàla-traya-varti; nikhila-jagad-à÷rayatayà de÷a-kàla-paricchedà1narham, vi÷vato-mukham vi÷va-dig-varti-mukham, svo1cita-divyà1mbara-gandha-màlyà3bharaõà3yudhà1nvitam // BhGR_11.10,11 //

tàm eva deva-÷abda-nirdiùñàü dyotamànatàü vi÷inaùñi ---

      divi sårya-sahasrasya bhaved yugapad utthità  |
      yadi bhàþ, sadç÷ã sà syàd bhàsas tasya mahà4tmanaþ  || BhG_11.12 ||

tejaso 'parimitatva-dar÷anà1rtham idam; akùaya-tejas-sva-råpam ity-arthaþ // BhGR_11.12 //

      tatrai7ka-sthaü jagat kçtsnaü pravibhaktam anekadhà  |
      apa÷yad deva-devasya ÷arãre pàõóavas tadà  || BhG_11.13 ||

tatra anantàyàm avistàre, ananta-bàhå1dara-vaktra-netre, aparimita-tejaske, aparimita-divyà3yudho1pete, svo1cità1parimita-divya-bhåùaõe, divya-màlyà1mbara-dhare, divya-gandhà1nulepane, anantà3÷carya-maye, deva-devasya divye ÷arãre anekadhà pravibhaktaü brahmà4di-vividha-vicitra-deva-tiryaï-manuùya-sthàvarà3di-bhoktç-varga-pçthivy-antarikùa-svarga-pàtàlà1tala-vitala-sutalà3di-bhoga-sthàna-bhogya-bhogo1pakaraõa-bheda-bhinnaü prakçti-puruùà3tmakaü kçtsnaü jagat, "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate", "hanta te kathayiùyàmi vibhåtãr àtmana÷ ÷ubhàþ", "aham àtmà guóàke÷a sarva-bhåtà3÷aya-sthitaþ", àdityànàm ahaü viùõuþ" ity-àdinà, "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü carà1caram", "viùñabhyà7ham idaü kçtsnam ekà1ü÷ena sthito jagat" ity-anteno7ditam, eka-stham eka-de÷a-stham; pàõóavo bhagavat-prasàda-labdha-tad-dar÷anà1nuguõa-divya-cakùur apa÷yat // BhGR_11.13 //

      tatas sa vismayà3viùño hçùña-romà dhana¤jayaþ  |
      praõamya ÷irasà devaü kçtà1¤jalir abhàùata  || BhG_11.14 ||

tato dhana¤jayo mahà4÷caryasya kçtsnasya jagataþ sva-dehai1ka-de÷enà8÷raya-bhåtaü kçtsnasya pravartayitàraü ca à÷caryatamà1nanta-j¤ànà3di-kalyàõa-guõa-gaõaü devaü dçùñvà vismayà3viùño hçùña-romà ÷irasà daõóavat praõamya kçtà1¤jalir abhàùata // BhGR_11.14 //

      arjuna uvàca ---

      pa÷yàmi devàüs tava deva dehe sarvàüs tathà bhåta-vi÷eùa-saïgàn  |
      brahmàõam ã÷aü kamalà3sana-stham çùãü÷ ca sarvàn uragàü÷ ca dãptàn  || BhG_11.15 ||

deva; tava dehe sarvàn devàn pa÷yàmi; tathà sarvàn pràõi-vi÷eùàõàü saüghàn, tathà brahmàõaü catur-mukham aõóà1dhipatim, tathe0÷aü kamalà3sana-sthaü --- kamalà3sane brahmaõi sthitam ã÷aü tan-mate 'vasthitaü tathà deva-rùi-pramukhàn sarvàn çùãn, uragàü÷ ca vàsuki-takùakà3dãn dãptàn // BhGR_11.15 //

      aneka-bàhå1dara-vaktra-netraü pa÷yàmi tvàü sarvato 'nanta-råpam  |
      nà7ntaü na madhyaü na punas tavà8diü pa÷yàmi vi÷ve3÷vara vi÷va-råpa  || BhG_11.16 ||

aneka-bàhå1dara-vaktra-netram ananta-råpaü tvàü sarvataþ pa÷yàmi; vi÷ve3÷vara --- vi÷vasya niyantaþ, vi÷va-råpa --- vi÷va-÷arãra! yatas tvam anantaþ, atas tava nà7ntaü na madhyaü na punas tavà8diü ca pa÷yàmi // BhGR_11.16 //

      kirãñinaü gadinaü cakriõaü ca tejo-rà÷iü sarvato dãptim antam  |
      pa÷yàmi tvà durnirãkùaü samantàd dãptà1nalà1rka-dyutim aprameyam  || BhG_11.17 ||

tejo-rà÷iü sarvato dãptimantaü samantàd durnirãkùaü dãptà1nalà1rka-dyutim aprameyaü tvàü kirãñinaü gadinaü cakriõaü ca pa÷yàmi // BhGR_11.17 //

      tvam akùaraü paramaü veditavyaü tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam  |
      tvam avyayaþ ÷à÷vata-dharma-goptà sanàtanas tvaü puruùo mato me  || BhG_11.18 ||

upaniùatsu, "dve vidye veditavye" ity-àdiùu veditavyatayà nirdiùñaü paramam akùaraü tvam eva; asya vi÷vasya paraü nidhànam vi÷vasyà7sya paramà3dhàra-bhåtas tvam eva; tvam avyayaþ vyaya-rahitaþ; yat sva-råpo yad-guõo yad-vibhava÷ ca tvam, tenai7va råpeõa sarvadà9vatiùñhase / ÷à÷vata-dharma-goptà ÷à÷vatasya nityasya vaidikasya dharmasya evam àdibhir avatàrais tvam eva goptà / sanàtanas tvaü puruùo mato me --- "vedà7ham etaü puruùaü mahà2ntaü", "paràt paraü puruùam" ity-àdiùå7ditaþ sanàtana-puruùas tvam eve7ti me mataþ j¤àtaþ / yad ukula-tilakas tvam evaü-bhåta idànãü sàkùàt-kçto maye9ty-arthaþ // BhGR_11.18 //

      an-àdi-madhyà1ntam ananta-vãryam ananta-bàhuü ÷a÷i-sårya-netram  |
      pa÷yàmi tvà dãpta-hutà3÷a-vaktraü sva-tejasà vi÷vam idaü tapantam  || BhG_11.19 ||

an-àdi-madhyà1ntam àdi-madhyà1nta-rahitam / ananta-vãryam anavadhikà1ti÷aya-vãryam; vãrya-÷abdaþ pradar÷anà1rthaþ; anavadhikà1ti÷aya-j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejasàü nidhim ity-arthaþ / ananta-bàhum asaükhyeya-bàhum / so 'pi pradar÷anà1rthaþ; ananta-bàhå1dara-pàda-vaktrà3dikam / ÷a÷i-sårya-netram ÷a÷ivat såryavac ca prasàda-pratàpa-yukta-sarva-netram / devà3dãn anukålàn namaskàrà3di kurvàõàn prati prasàdaþ, tad-viparãtàn asura-ràkùasà3dãn prati pratàpaþ; "rakùàüsi bhãtàni di÷o dravanti sarve namasyanti ca siddha-saüghàþ" iti hi vakùyate / dãpta-hutà3÷a-vaktram pradãpta-kàlà1nalavat saühàrà1nuguõa-vaktram / sva-tejasà vi÷vam idaü tapantam / tejaþ parà1bhibhavana-sàmarthyam; svakãyena tejasà vi÷vam idaü tapantaü tvàü pa÷yàmi --- evam-bhåtaü sarvasya sraùñàraü sarvasyà8dhàra-bhåtaü sarvasya pra÷àsitàraü sarvasya saühartàraü j¤ànà3dy-aparimita-guõa-sàgaram àdi-madhyà1nta-rahitam evaü-bhåta-divya-dehaü tvàü yatho9pade÷aü sàkùàtkaromã7ty-arthaþ / ekasmin divya-dehe aneko1darà3dikaü katham? / ittham upapadyate / ekasmàt kañi-prade÷àd ananta-parimàõàd årdhvam udgatà yatho2dito1darà3dayaþ, adha÷ ca yatho2dita-divya-pàdàþ; tatrai7kasmin mukhe netra-dvayam iti ca na virodhaþ // BhGR_11.19 //

evaü-bhåtaü tvàü dçùñvà devà3dayo 'haü ca pravyathità bhavàma ity àha ---

      dyàvà-pçthivyor idam antaraü hi vyàptaü tvayai9kena di÷a÷ ca sarvàþ  |
      dçùñvà9dbhutaü råpam ugraü tad evaü loka-trayaü pravyathitaü mahà4tman  || BhG_11.20 ||

dyu-÷abdaþ pçthivã-÷abda÷ co7bhau uparitanànàm adhastanànàü ca lokànàü pradar÷anà1rthau / dyàvà-pçthivyoþ antaram avakà÷aþ / yasminn avakàse sarve lokàs tiùñhanti, sarvo 'yam avakà÷o di÷a÷ ca sarvàs tvayai9kena vyàptàþ / dçùñvà9dbhutaü råpam ugraü tave7dam anantàyàm avistàram atyadbhutam atyugraü ca råpaü dçùñvà loka-trayaü pravyathitam yuddha-didçkùayà àgateùu brahmà4di-devà1sura-pitç-gaõa-siddha-gandharva-yakùa-ràkùaseùu pratikålà1nukåla-madhya-stha-råpaü loka-trayaü sarvaü pravyathitam atyanta-bhãtam / mahà4tman aparicchedya-mano-vçtte / eteùàm apy arjunasyai7va vi÷và3÷raya-råpa-sàkùàtkàra-sàdhanaü divyaü cakùur bhagavatà dattam / kim artham iti cet, arjunàya svà1i÷varyaü sarvaü pradar÷ayitum / ata idam ucyate, "dçùñvà9dbhutaü råpam ugraü tave7daü loka-trayaü pravyarthitaü mahà4tman" iti // BhGR_11.20 //

      amã hi tvà sura-saïghà vi÷anti kecid bhãtàþ prà¤jalayo gçõanti  |
      svastã7ty uktvà maha-rùi-siddha-saïghàþ stuvanti tvàü stutibhiþ puùkalàbhiþ  || BhG_11.21 ||

amã sura-saüghàþ utkçùñàs tvàü vi÷và1÷rayam avalokya hçùña-manasaþ tvan samãpaü vi÷anti / teùv eva kecid atyugram atyadbhutaü ca tavà8kàram àlokya bhãtàþ prà¤jalayaþ sva-j¤ànà1nuguõaü stuti-råpàõi vàkyàni gçõanti uccàrayanti / apare maha-rùi-saüghàþ siddha-saüghà÷ ca parà1vara-tattva-yàthàtmya-vidaþ svastã7ty uktvà puùkalàbhir bhavad-anuråpàbhiþ stutibhiþ stuvanti // BhGR_11.21 //

      rudrà3dityà vasavo ye ca sàdhyà vi÷ve '÷vinau maruta÷ co8ùma-pà÷ ca  |
      gandharva-yakùà1sura-siddha-saïghà vãkùyante tvàü vismità÷ cai7va sarve  || BhG_11.22 ||

åùma-pàþ pitaraþ, "åùma-bhàgà hi pitaraþ" iti ÷ruteþ / ete sarve vismayam àpannàs tvàü vãkùante // BhGR_11.22 //

      råpaü mahat te bahu-vaktra-netraü mahàbàho bahu-bàhå1ru-pàdam  |
      bahå1daraü bahu-daüùñrà-karàlaü dçùñvà lokàþ pravyathitàs tathà9ham  || BhG_11.23 ||

bahvãbhir daüùñràbhir atibhãùaõà3kàraü lokàþ pårvo1ktàþ pratikålà1nukåla-madhya-sthàs tri-vidhàþ sarva eva ahaü ca tad evam ãdç÷aü råpaü dçùñvà atãva vyathità bhavàmaþ // BhGR_11.23 //

      nabhas-spç÷aü dãptam aneka-varõaü vyàttà3nanaü dãpta-vi÷àla-netram  |
      dçsñvà hi tvà pravyathità1ntar-àtmà dhçtiü na vindàmi ÷amaü ca viùõo  || BhG_11.24 ||

nama÷-÷abdaþ "tad akùare parame vyoman", "àditya-varõaü tamasaþ parastàt", "kùayantam asya rajasaþ paràke", "yo asyà7dhyakùaþ parame vyoman" ity-àdi-÷ruti-siddhi-tri-guõa-prakçty-atãta-parama-vyoma-vàcã; savikàrasya prakçti-tattvasya, puruùasya ca sarvà1vasthasya, kçtsnasyà8÷rayatayà nabhas spç÷am iti vacanàt; "dyàvà-pçthivyor idam antaraü hi vyàptam" iti pårvo1ktatvàc ca / dãptam aneka-varõaü vyàttà3nanaü dãpta-vi÷àla-netraü tvàü dçùñvà pravyathità1ntarà3tmà atyanta-bhãta-manàþ dhçtiü na vindàmi dehasya dhàraõaü na labhe, manasa÷ ce7ndriyàõàü ca ÷amaü na labhe / viùõo vyàpin! / sarva-vyàpinam atimàtram atyadbhutam atighoraü ca tvàü dçùñvà pra÷ithika-sarvà1vayavo vyàkule1ndriya÷ ca bhavàmã7ty-arthaþ // BhGR_11.24 //

      daüùñrà-karàlàni ca te mukhàni dçùñvai9va kàlà1nala-sannibhàni  |
      di÷o na jàne na labhe ca ÷arma prasãda deve3÷a jagan-nivàsa  || BhG_11.25 ||

yugà1nta-kàlà1nalavat sarva-saühàre pravçttàni atighoràõi tava mukhàni dçùñvà di÷o na jàne; sukhaü ca na labhe / jagatàü nivàsa deve3÷a brahmà3dãnàm ã÷varàõàm api parama-mahe4÷vara! màü prati prasanno bhava / yathà9haü prakçtiü gato bhavàmi, tathà kurv ity-arthaþ // BhGR_11.25 //

evaü sarvasya jagataþ svà3yatta-sthiti-pravçttitvaü dar÷ayan pàrtha-sàrathã ràja-veùa-cchadmanà9vasthitànàü dhàrtaràùñràõàü yaudhiùñhireùv anupraviùñànàü ca asurà1ü÷ànàü saühàreõa bhåbhàrà7vataraõaü sva-manãùitaü svenai7va kariùyamàõaü pàrthàya dar÷ayàm àsa / sa ca pàrtho bhagavataþ sraùñrtvà3dikaü sarvà1i÷varyaü sàkùàtkçtya tasminn eva bhagavati sarvà3tmani dhàrtaràùñrà3dãnàm upasaühàram anàgatam api tat-prasàda-labdhena divyena cakùuùà pa÷yann idaü co7vàca ---

      amã ca tvà dhçtaràùñrasya putràþ sarvaiþ sahai7và7vani-pàla-saïghaiþ  |
      bhãùmo  droõaþ såta-putras tathà9sau sahà7smadãyair api yodha-mukhyaiþ  || BhG_11.26 ||

      vaktràõi te tvaramàõà vi÷anti daüùñrà-karàlàni bhayà1nakàni  |
      kecid vilagnà da÷anà1ntareùu saüdç÷yante cårõitair uttamà1ïgaiþ  || BhG_11.27 ||

amã dhçtaràùñrasya putràþ duryodhanà3dayas sarve bhãùmo droõaþ såta-putraþ karõa÷ ca tat-pakùãyair avanipàla-samåhaiþ sarvaiþ, asmadãyair api kai÷cid yodha-mukhyais saha tvaramàõà daüùñrà-karàlàni bhayà1nakàni tava vaktràõi vinà÷àya vi÷anti; tatra kecic cårõitair uttamà1ïgair da÷ànà1ntareùu vilagnàs saüdç÷yante // BhGR_11.26,27 //

      yathà nadãnàü bahavo 'mbu-vegàþ samudram evà7bhimukhà dravanti  |
      tathà tavà7mã nara-loka-vãrà vi÷anti vaktràõy abhivijvalanti  || BhG_11.28 ||

      yathà pradãpta-jvalanaü pataïgà vi÷anti nà÷àya samçddha-vegàþ  |
      tathai9va nà÷àya vi÷anti lokàs tavà7pi vaktràõi samçddha-vegàþ  || BhG_11.29 ||

ete ràja-lokàþ, bahavo nadãnàm ambu-pravàhàþ samudram iva, pradãpta-jvalanam iva ca ÷alabhàþ, tava vaktràõy abhivijvalanti svayam eva tvaramàõà àtma-nà÷àya vi÷anti // BhGR_11.28,29 //

      lelihyase grasamànaþ samantàl lokàn samagràn vadanair jvaladbhiþ  |
      tejobhir àpårya jagat samagraü bhàsas tavo7gràþ pratapanti viùõo  || BhG_11.30 ||

ràja-lokàn samagràn jvaladbhir vadanair grasamànaþ kopa-vegena tad-rudhirà1vasikta-moùñha-puñà3dikaü lelihyase punaþ punar lehanaü karoùi / tavà7tighorà bhàsaþ ra÷mayaþ tejobhiþ svakãyaiþ prakà÷aiþ jagat samagram àpårya pratapanti // BhGR_11.30 //

      àkhyàhi me ko bhavàn ugra-råpo namo 'stu te deva-vara prasãda  |
      vij¤àtum icchàmi bhavantam àdyaü na hi prajànàmi tava pravçttim  || BhG_11.31 ||

"dar÷ayà8tmànam avyayam" iti tavà7i÷varyaü niraïku÷aü sàkùàtkartuü pràrthitena bhavatà niraïku÷am ai÷varyaü dar÷ayatà atighora-råpam idam àviùkçtam / atighora-råpaþ ko bhavàn, kiü kartuü pravçtta iti bhavantaü j¤àtum icchàmi / tavà7bhipretàü pravçttiü na jànàmi / etad àkhyàhi me / namo 'stu te deva-vara! prasãda --- namas te 'stu sarve3÷vara; evaü kartum, anenà7bhipràyeõe7daü saühartç-råpam àviùkçtam ity uktvà prasanna-råpa÷ ca bhava // BhGR_11.31 //

à÷rita-vàtsalyà1tirekeõa vi÷và1i÷varyaü dar÷ayato bhavato ghora-råpà3viùkàre ko 'bhipràya iti pçùño bhagavàn pàrtha-sàrathiþ svà1bhipràyam àha, pàrtho1dyogena vinà9pi dhàrtaràùñra-pramukham a÷eùaü ràja-lokaü nihantum aham eva pravçtta iti j¤àpanàya mama ghora-råpà3viùkàraþ, taj-j¤àpanaü ca pàrtham udyojayitum iti /

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---

      kàlo 'smi loka-kùaya-kçt pravçddho lokàn samàhartum iha pravçttaþ  |
      çte 'pi tvà na bhaviùyanti sarve ye 'vasthitàþ pratyanãkeùu yodhàþ  || BhG_11.32 ||

kalayati gaõayatã7ti kàlaþ; sarveùàü dhàrtaràùñra-pramukhànàü ràja-lokànàm àyur-avasànaü gaõayann ahaü tat-kùaya-kçd ghora-råpeõa pravçddho ràja-lokàn samàhartum àbhimukhyena saühartum iha pravçtto 'smi / ato mat-saükalpàd eva tvàm çte 'pi --- tvad-udyogàd rte 'pi ete dhàrtaràùñra-pramukhàs tava pratyanãkeùu ye 'vasthità yodhàþ, te sarve na bhaviùyanti --- vinaïkùyanti // BhGR_11.32 //

      tasmàt tvam uttiùñha ya÷o labhasva jitvà ÷atrån bhuïkùva ràjyaü samçddham  |
      mayai9vai7te nihatàþ pårvam eva nimitta-màtraü bhava savya-sàcin  || BhG_11.33 ||

tasmàt tvaü tàn prati yuddhàyo7ttiùñha / tàn ÷atrån jitvà ya÷o labhasva; dharmyaü ràjyaü ca samçddhaü bhuïkùva / mayai9vai7te kçtà1paràdhàþ pårvam eva nihatàþ hanane viniyuktàþ / tvaü tu teùàü hanane nimitta-màtraü bhava / mayà hanyamànànàü ÷atrà3di-sthànãyo bhava / savya-sàcin / ùaca samavàye; savyena ÷ara-sacana-÷ãlaþ savya-sàcã; savyenà7pi kareõa ÷ara-samavàya-karaþ; kara-dvayena yoddhuü samartha ity-arthaþ // BhGR_11.33 //

      droõaü ca bhãùmaü ca jayad-rathaü ca karõaü tathà9nyàn api yodha-mukhyàn  |
      mayà hatàüs tvaü jahi mà vyathiùñhàþ yudhyasva jetàsi raõe sapatnàn  || BhG_11.34 ||

droõa-bhãùma-karõà3dãn kçtà1paràdhatayà mayai9va hanane viniyuktàn tvaü jahi tvaü hanyàþ / etàn gurån bandhåü÷ ca anyàn api bhoga-saktàn kathaü haniùyàmã7ti mà vyathiùñhàþ --- tàn uddi÷ya dharmà1dharma-bhayena bandhu-snehena kàruõyena ca mà vyathàü kçthàþ / yatas te kçtà1paràdhà mayai9va hanane viniyuktàþ, ato nirvi÷aïko yudhyasva / raõe sapatnàn jetàsi jeùyasi / nai7teùàü vadhe nç-÷aüsatà-gandhaþ; api tu jaya eva labhyata ity-arthaþ // BhGR_11.34 //

      sa¤jaya uvàca ---

      etac chrutvà vacanaü ke÷avasya kçtà1¤jalir vepamànaþ kirãñã  |
      namaskçtvà bhåya evà8ha kçùõaü sa-gadgadaü bhãta-bhãtaþ praõamya  || BhG_11.35 ||

etad a÷rita-vàtsalya-jala-dheþ ke÷avasya vacanaü ÷rutvà arjunas tasmai namaskçtya bhãta-bhãto bhåyas taü praõamya kçtà1¤jalir vepamànaþ kirãñã sa-gadgadam àha // BhGR_11.35 //

      sthàne hçùã-ke÷a tava prakãrtyà jagat prahçùyaty anurajyate ca  |
      rakùàüsi bhãtàni di÷o dravanti sarve namasyanti ca siddha-saïghàþ  || BhG_11.36 ||

sthàne yuktam / yad etad yuddha-didçkùayà0gatam a÷eùa-deva-gandharva-siddha-yakùa-vidyà-dhara-kinnara-kiüpuruùà3dikaü jagat, tvat-prasàdàt tvàü sarve3÷varam avalokya tava prakãrtyà sarvaü prahçùyati, anurajyate ca, yac ca tvàm avalokya rakùàüsi bhãtàni sarvà di÷aþ pradravanti, sarve siddha-saüghàþ siddhà3dy-anukåla-saüghàþ namasyanti ca --- tad etat sarvaü yuktam iti pårveõa saübandhaþ // BhGR_11.36 //

yuktatàm evo7papàdayati ---

      kasmàc ca te na nameran mahà4tman garãyase brahmaõo 'py àdi-kartre  |
mahà4tman, te tubhyaü garãyase brahmaõaþ hiraõya-garbhasyà7pi àdi-bhåtàya kartre hiraõya-garbhà3dayaþ kasmàd dhetor na namaskuryuþ // BhGR_11.37ab //

      ananta deve3÷a jagan-nivàsa tvam akùaraü sad asat tat paraü yat  || BhG_11.37 ||

ananta deve3÷a jagan-nivàsa tvam evà7kùaram / na kùaratã7ty akùaraü jãvà3tma-tattvam / "na jàyate mriyate và vipa÷cit" ity àdi-÷ruti-siddho jãvà3tmà hi na kùarati / sad asac ca tvam eva sad-asac-chabda-nirdiùñaü kàrya-kàraõa-bhàvenà7vasthitaü prakçti-tattvaü, nàma-råpa-vibhàgavattayà kàryà1vasthaü sac-chabda-nirdiùñaü tad-anarhatayà kàraõà1vastham asac-chabda-nirdiùñaü ca tvam eva / tat param yat tasmàt prakçteþ prakçti-saübandhina÷ ca jãvà3tmanaþ param anyan muktà3tma-tattvaü yat, tad api tvam eva // BhGR_11.37 //

      tvam àdi-devaþ puruùaþ puràõas tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam  |
atas tvam àdi-devaþ, puruùaþ puràõaþ, tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam / nidhãyate tvayi vi÷vam iti tvam asya vi÷vasya paraü nidhànam; vi÷vasya ÷arãra-bhåtasyà8tmatayà paramà3dhàra-bhåtas tvam eve7ty-arthaþ // BhGR_11.37 //

      vettà9si vedyaü ca paraü ca dhàma tvayà tataü vi÷vam ananta-råpa  || BhG_11.38 ||

jagati sarvo vedità vedyaü ca sarvaü tvam eva / evaü sarvà3tmatayà9vasthitas tvam eva paraü ca dhàma sthànam; pràpya-sthànam ity-arthaþ / tvayà tataü vi÷vam ananta-råpa / tvayà0tmatvena vi÷vaü cid-acin-mi÷raü jagat tataü vyàptam // BhGR_11.38 //

atas tvam eva vàyv-àdi-÷abda-vàcya ity àha ---

      vàyur yamo 'gnir varuõa÷ ÷a÷à1ïkaþ prajàpatis tvaü prapitàmaha÷ ca  |
sarveùàü prapitàmahas tvam eva; pitàmahà3daya÷ ca / sarvasàü prajànàü pitaraþ prajà-patayaþ, prajàpatãnàü pità hiraõya-garbhaþ prajànàü pitàmahaþ, hiraõya-garbhasyà7pi pità tvaü prajànàü prapitàmahaþ / pitàmahà3dãnàm àtmatayà tat-tac-chabda-vàcyas tvam eve7ty-arthaþ // BhGR_11.39ab //

atyadbhutà3kàraü bhagavantaü dçùñvà harùo1tphulla-nayano 'tyanta-sàdhvasà1vanataþ sarvato namaskaroti //

      namo namas te 'stu sahasra-kçtvaþ puna÷ ca bhåyo 'pi namo namas te  || BhG_11.39 ||

      namaþ purastàd atha pçùñhatas te namo 'stu te sarvata eva sarva  |
      ananta-vãryà1mita-vikramas tvaü sarvaü samàpnoùi tato 'si sarvaþ  || BhG_11.40 ||

amita-vãrya, aparimita-paràkramas tvaü sarvà3tmatayà samàpnoùi; tataþ sarvo 'si / yatas tvaü sarvaü cid-acid-vastu-jàtam àtmatayà samàpnoùi, ataþ sarvasya cid-acid-vastu-jàtasya tvac-charãratayà tvat-prakàratvàt sarva-prakàras tvam eva sarva-÷abda-vàcyo 'sã7ty-arthaþ / "tvam akùaraü sad asat", "vàyur yamo 'gniþ" ity-àdi-sarva-sàmànàdhikaraõya-nirde÷asyà8tmatayà vyàptir eva hetur iti suvyaktam uktam, "tvayà tataü vi÷vam ananta-råpa", "sarvaü samàpnoùi tato 'si sarvaþ" iti ca // BhGR_11.40 //

      sakhe9ti matvà prasabhaü yad uktaü he kçùõa he yàdava he sakhe9ti  |
      ajànatà mahimànaü tave7maü mayà pramàdàt praõayena và9pi  || BhG_11.41 ||

      ya÷ cà7pahàsà1rtham asat-kçto 'si vihàra-÷ayyà4sana-bhojaneùu  |
      eko 'tha và9py acyuta tat-samakùaü tat kùàmaye tvàm aham aprameyam  || BhG_11.42 ||

tavà7nanta-vãryatvà1mita-vikramatva-sarvà1ntarà3tmatva-sraùñçtvà3diko yo mahimà, tam imam ajànatà mayà pramàdàn mohàt, praõayena cira-paricayena và sakhe9ti mama vayasyaþ iti matvà, he kçùõa, he yàdava, he sakhà iti tvayi prasabham vinayà1petaü yad uktaü, yac ca prihàsà1rthaü sarvadai9va sat-kàrà1rhas tvam asat-kçto 'si, vihàra-÷ayyà4sana-bhojaneùu ca saha-kçteùu ekà1nte vaþ samakùaü và yad asat-kçto 'si; tat sarvaü tvàm aprameyam ahaü kùàmaye // BhGR_11.41,42 //

      pità9si lokasya carà1carasya tvam asya påjya÷ ca guru garãyàn  |
      na tvat-samo 'sty abhyadhikaþ kuto 'nyo loka-traye 'py apratima-prabhàva  || BhG_11.43 ||

apratima-prabhàva! tvam asya sarvasya carà1carasya lokasya pità9si / asya lokasya guru÷ cà7si; atas tvam asya carà1carasya lokasya garãyàn påjyatamaþ / na tvat-samo 'sty abhyadhikaþ kuto 'nyaþ --- loka-traye 'pi tvad-anyaþ kàruõyà3dinà kenà7pi guõena na tvat-samo 'sti / kuto 'bhyadhikaþ? // BhGR_11.43 //

      tasmàt praõamya praõidhàya kàryaü prasàdaye tvàm aham ã÷am ãóyam  |
      pite9va putrasya sakhe9va sakhyuþ priyaþ priyàyà7rhasi deva soóhum  || BhG_11.44 ||

yasmàt tvaü sarvasya pità påjyatamo guru÷ ca kàruõyà3di-guõai÷ ca sarvà1dhiko 'si, tasmàt tvàm ã÷am ãóyaü praõamya praõidhàya ca kàyaü, prasàdaye; yathà kçtà1paràdhasyà7pi putrasya, yathà ca sakhyuþ, praõàma-pårvaü pràrthitaþ pità và sakhà và prasãdati; tathà tvaü parama-kàruõikaþ priyàya me sarvaü soóhum arhasi // BhGR_11.44 //

      adçùña-pårvaü hçùito 'smi dçùñvà bhayena ca pravyathitaü mano me  |
      tad eva me dar÷aya deva råpaü prasãda deve3÷a jagan-nivàsa  || BhG_11.45 ||

adçùña-pårvam --- atyadbhutam atyugraü ca tava råpaü dçùñvà hçùito 'smi prãto 'smi / bhayena pravyathitaü ca me manaþ / atas tad eva tava suprasannaü råpaü me dar÷aya / prasãda deve3÷a jagan-nivàsa --- mayi prasàdaü kuru, devànàü brahmà3dãnàm apã8÷a, nikhila-jagad-à÷raya-bhåta // BhGR_11.45 //

      kirãñinaü gadinaü cakra-hastam icchàmi tvàü draùñum ahaü tathai9va  |
      tenai7va råpeõa catur-bhujena sahasra-bàho bhava vi÷va-mårte  || BhG_11.46 ||

tathai9va pårvavat, kirãñinaü gadinaü cakra-hastaü tvàü draùñum icchàmi / atas tenai7va pårva-siddhena catur-bhujena råpeõa yukto bhava / sahasra-bàho vi÷va-mårte idànãü sahasra-bàhutvena vi÷va-÷arãratvena dç÷yamàna-råpas tvaü tenai7va råpeõa yukto bhave7ty-arthaþ // BhGR_11.46 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---

      mayà prasannena tavà7rjune7daü råpaü paraü dar÷itam àtma-yogàt  |
      tejo-mayaü vi÷vam anantam àdyaü yan me tvad-anyena na dçùña-pårvam  || BhG_11.47 ||

yan me tejo-mayaü tejasàü rà÷iþ; vi÷vaü vi÷và3tma-bhåtam, anantam anta-rahitam; pradar÷anà1rtham idam; àdi-madhyà1nta-rahitam; àdyam mad-vyatiriktasya kçtsnasyà8di-bhåtam, tvad-anyena kenà7pi na dçùña-pårvaü råpam --- tad idaü prasannena mayà mad-bhaktàya te dar÷itam; àtma-yogàd atmanas satya-saükalpatva-yogàt // BhGR_11.47 //

ananya-bhakti-vyatiriktaiþ sarvair apy upàyair yathàvad avasthito 'haü draùñuü na ÷akya ity àha ---

      na veda-yaj¤à1dhyayanair na dànair na ca kriyàbhir na tapobhir ugraiþ  |
      evaü-råpa÷ ÷akya ahaü nç-loke draùñuü tvad-anyena kuru-pravãra  || BhG_11.48 ||

evaü-råpo yathàvad avathito 'haü mayi bhaktimatas tvatto 'nyena ekà1nta-bhakti-rahitena kenà7pi puruùeõa veda-yaj¤à3dibhiþ kevalair draùñuü na ÷akyaþ // BhGR_11.48 //

      mà te vyathà mà ca vimåóha-bhàvo dçùñvà råpaü ghoram ãdçï mame7dam  |
      vyapeta-bhãþ prãta-manàþ punas tvaü tad eva me råpam idaü prapa÷ya  || BhG_11.49 ||

ãdç÷a-ghora-råpa-dar÷anena te yà vyathà, ya÷ ca vimåóha-bhàvo vartate, tad-ubhayaü mà bhåt; tvayà abhyasta-pårvam eva saumyaü råpaü dar÷ayàmi, tad eve7daü mama råpaü prapa÷ya // BhGR_11.49 //

      sa¤jaya uvàca ---

      ity arjunaü vàsu-devas tatho9ktvà svakaü råpaü dar÷ayàm àsa bhåyaþ  |
      à÷vàsayàm àsa ca bhãtam enaü bhåtvà punas saumya-vapur mahà4tmà  || BhG_11.50 ||

evaü pàõóu-tanayaü bhagavàn vasu-deva-sånur uktvà bhåyaþ svakãyam eva catur-bhujaü råpaü dar÷ayàm àsa; aparicita-rupa-dar÷anena bhãtam enaü punar api paricita-saumya-vapur bhåtvà à÷vàsayàm àsa ca, mahà4tmà satya-saïkalpaþ / asya sarve3÷varasya parama-puruùasya parasya brahmaõo jagad-upakçti-martyasya vasu-deva-såno÷ catur-bhujam eva svakãyaü råpam; kaüsàd bhãta-vasu-deva-pràrthanena àkaüsa-vadhàd bhuja-dvayam upasaühçtaü pa÷càd àviùkçtaü ca / "jàto 'si deva deve3÷a ÷aïkha-cakra-gadà-dhara / divyaü råpam idaü deva prasàdeno7psaühara // ..... upasaühara vi÷và3tman råpam etac catur-bhujam" iti hi pràrthitam / ÷i÷u-pàlasyà7pi dviùato 'navarata-bhàvanà-viùaya÷ catur-bhujam eva vasu-deva-såno råpam, "udàra-pãvara-catur-bàhuü ÷aïkha-cakra-gadà-dharam" iti / ataþ pàrthenà7tra tenai7va råpeõa catur-bhujane7ty ucyate // BhGR_11.50 //

      arjuna uvàca ---
      dçùñve9daü mànuùaü råpaü tava saumyaü janà1rdana  |
      idànãm asmi saüvçttaþ sacetàþ prakçtiü gataþ  || BhG_11.51 ||

anavadhikà1ti÷aya-saundarya-saukumàrya-làvaõyà3di-yuktaü tavai7và7sàdhàraõaü manuùyatva-saüsthàna-saüsthitam atisaumyam idaü tava råpaü dçùñvà idànãü sa-cetàs saüvçtto 'smi; prakçtiü gata÷ ca // BhGR_11.51 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---

      su-dur-dar÷am idaü råpaü dçùñavàn asi yan mama  |
      devà apy asya råpasya nityaü dar÷ana-kàïkùiõaþ  || BhG_11.52 ||

mama idaü sarvasya pra÷àsane 'vasthitaü sarvà3srayaü sarva-kàraõa-bhåtaü råpaü yad dçùñavàn asi, tat sudurdar÷aü na kenà7pi draùñuü ÷akyam / asya råpasya devà api nityaü dar÷ana-kàïkùiõaþ, na tu dçùñavantaþ // BhGR_11.52 //

kuta ity atra àha ---

      nà7haü vedair na tapasà na dànena na ce7jyayà  |
      ÷akya evaü-vidho draùñuü dçùñavàn asi màm yathà  || BhG_11.53 ||

      bhaktyà tv ananyayà ÷akya aham evaü-vidho 'rjuna  |
      j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñuü ca paran-tapa  || BhG_11.54 ||

vedair adhyàpana-pravacanà1dhyayana-÷ravaõa-japa-viùayaiþ, yàga-dàna-homa-tapobhi÷ ca mad-bhakti-virahitaiþ kevalaiþ yathàvad avasthito 'haü draùñum a÷akyaþ / ananyayà tu bhaktyà tattvata÷ ÷àstrair j¤àtuü tattvatas sàkùàtkartuü, tattvataþ praveùñuü ca ÷akyaþ / tathà ca ÷rutiþ, "nà7yam àtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ÷rutena / yam evai7ùa vçõute tena labhyas tasyai7ùa àtmà vivçõute tanåü svàm"  iti // BhGR_11.53,54 //

      mat-karma-kçn mat-paramo mad-bhaktas saïga-varjitaþ  |
      nirvairas sarva-bhåteùu yaþ sa màm eti pàõóava  || BhG_11.55 ||

vedà1dhyayanà3dãni sarvàõi karmàõi mad-àràdhana-råpàõã7ti yaþ karoti, sa mat-karma-kçt / mat-paramaþ --- sarveùàm àrambhàõàm aham eva paramo1dde÷yo yasya, sa mat-paramaþ / mad-bhaktaþ --- atyartha-mat-priyatvena mat-kãrtana-stuti-dhyànà1rcana-praõàmà3dibhir vinà àtma-dhàraõam alabhamàno mad-eka-prayojanatayà yaþ satataü tàni karoti, sa mad-bhaktaþ / saïga-varjitaþ mad-eka-priyatvene7tara-saïgam asahamànaþ / nirvairas sarva-bhåteùu --- mat-saü÷leùa-viyogai1ka-sukha-duþkha-sva-bhàvatvàt sva-duþkhasya svà1paràdhana-nimittatvà1nusaüdhànàc ca sarva-bhåtànàü parama-puruùa-para-tantratvà1nusaüdhànàc ca sarva-bhåteùu vaira-nimittà1bhàvàt teùu nirvairaþ / ya evaü bhåtaþ, sa màm iti màü yathàvad avasthitaü pràpnoti; nirastà1vidyà4dy-a÷eùa-doùa-gandho mad-ekà1nubhavo bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_11.55 //




******************** ADHYAYA 12 ********************


bhakti-yoga-niùñhànàü pràpya-bhåtasya parasya brahmaõo bhagavato nàràyaõasya niraïku÷à1i÷varyaü sàkùàtkartu-kàmàyà7rjunàya anavadhikà1ti÷aya-kàruõyà1udàrya-sau÷ãlyà3di-guõa-sàgareõa satya-saükalpena bhagavatà svà1i÷varyaü yathàvad avasthitaü dar÷itam; uktaü ca tattvato bhagavaj-j¤àna-dar÷ana-pràptãnàm aikàntikà3tyantika-bhagavad-bhakty-eka-labhyatvam / ananataram àtma-pràpti-sàdhana-bhåtàd atmo1pàsanàd bhakti-råpasya bhagavad-upàsanasya sva-sàdhya-niùpàdane ÷aighryàt su-sukho1pàdànatvàc ca ÷raiùñhyam, bhagavad-upàsano1pàya÷ ca, tad-a÷aktasyà7kùara-niùñhatà, tad-apekùità÷ co7cyante / bhagavad-upàsanasya pràpya-bhåto1pàsya-÷raiùñhyàc ÷raiùñhyaü tu, "yoginàm api sarveùàü mad-gatenà7ntaràtmanà / ÷raddhàvàn bhajate yo màm sa me yuktatamo mataþ // BhGR_12." ity atro7ktam  /

      evaü satata-yuktà ye bhaktàs tvàü paryupàsate  |
      ye cà7py akùaram avyaktaü teùàü ke yoga-vittamàþ  || BhG_12.1 ||

evam --- "mat-karma-kçt" ity-àdino9ktena prakàreõa, satata-yuktàþ bhagavantaü tvàm eva paraü pràpyaü manvànàþ ye bhaktàþ, tvàm sakala-vibhåti-yuktam anavadhikà1ti÷aya-saundarya-sau÷ãlya-sàrvaj¤ya-satya-saükalpatvà3dy-ananta-guõa-sàgaraü paripårõam upàsate, ye cà7py akùaraü pratyag-àtma-sva-råpam tad eva ca avyaktaü cakùur-àdi-karaõà1nabhivyakta-sva-råpam upàsate; teùàm ubhayeùàü ke yoga-vittamàþ --- ke sva-sàdhyaü prati ÷ãghra-gàmina ity-arthaþ, "bhavàmi na ciràt pàrtha" iti uttaratra yoga-vittamatvaü ÷aighrya-viùayam iti hi vya¤jayiùyate // BhGR_12.1 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      mayy àve÷ya mano ye màü nitya-yuktà upàsate  |
      ÷raddhayà parayo9petàs te me yuktatamàþ matàþ  || BhG_12.2 ||

atyartha-mat-priyatvena mano mayy àve÷ya ÷raddhayà parayo9petàþ nitya-yuktàþ nitya-yogaü kàïkùamàõàþ ye màm upàsate --- pràpya-viùayaü mano mayy àve÷ya ye màm upàsata ity-arthaþ --- te yuktatamàþ --- màü sukhenà7ciràt pràpnuvantã7ty-arthaþ // BhGR_12.2 //

      ye tv akùaram anirde÷yam avyaktaü paryupàsate  |
      sarvatra-gam acintyaü ca kåña-stham acalaü dhruvam  || BhG_12.3 ||
      sanniyamye7ndriya-gràmaü sarvatra sama-buddhayaþ  |
      te pràpnuvanti màm eva sarva-bhåta-hite ratàþ  || BhG_12.4 ||
      kle÷o 'dhikataras teùàm avyaktà1sakta-cetasàm  |
      avyaktà hi gatir duþkhaü dehavadbhir avàpyate  || BhG_12.5 ||

ye tu akùaram pratyag-àtma-sva-råpam, anirde÷yam dehàd anyatayà devà3di-÷abdà1nirde÷yam tata eva cakùur-àdi-karaõà1nabhivyaktam, sarvatra-gam acintyaü ca --- sarvatra devà3di-deheùu vartamànam api tad-visajàtãyatayà tena tena råpeõa cintayitum anarham, tata eva kåña-stham sarva-sàdhàraõam --- tat tad devà3dy-asàdhàraõà3kàrà1saübaddham ity-arthaþ --- apariõàmitvena svà1sàdhàraõà3kàràn na calati na cyavata ity acalam, tata eva dhruvam, nityam / sanniyàmye1ndriya-gràmam cakùur-àdikam indriya-gràmaü sarvaü sva-vyàpàrebhyas samyaï-niyamya, sarvatra sama-buddhayaþ sarvatra devà3di-viùamà3kàreùu deheùv avasthiteùv àtmasu j¤ànai1kà3kàratayà sama-buddhayaþ, tata eva sarva-bhåta-hite ratàþ sarva-bhåtà1hita-rahitatvàn nivçttàþ / sarva-bhåtà1hita-rahitatvaü hy àtmano devà3di-viùamà3kàrà1bhimàna-nimittam / ya evam akùaram upàsate, te 'pi màü pràpnuvanty eva --- mat-samànà3kàram asaüsàriõam àtmànaü pràpnuvanty eve7ty-arthaþ / "mama sàdharmyam àgatàþ" iti hi vakùyate / ÷råyate ca, "nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" iti / tathà akùara-÷abda-nirdiùñàt kåña-sthàd anyatvaü parasya brahmaõo vakùyate, "kåña-stho 'kùara ucyate / uttamaþ puruùas tv anyaþ" iti / "atha parà yayà tad akùaram adhikgamyate" ity akùara-vidyàyàü tu akùara-÷abda-nirdiùñaü param eva brahma, bhåta-yonitvà3deþ /teùàm avyaktà1sakta-cetasàü kle÷as tv adhikataraþ / avyaktà hi gatiþ avyakta-viùayà mano-vçttiþ dehavadbhiþ dehà3tmà1bhimàna-yuktaiþ duþkhenà7vàpyate
/ dehavanto hi deham eva àtmànaü manyante // BhGR_12.3,4,5 //

bhagavantam upàsãnànàü yuktatamatvaü suvyaktam àha ---

      ye tu sarvàõi karmàõi mayi saünyasya mat-paràþ  |
      ananyenai7va yogena màü dhyàyanta upàsate  || BhG_12.6 ||
      teùàm ahaü samuddhartà mçtyu-saüsàra-sàgaràt  |
      bhavàmi na ciràt pàrtha mayy àve÷ita-cetasàm  || BhG_12.7 ||

ye tu laukikàni deha-yàtrà2÷eùa-bhåtàni, deha-dhàraõà1rthàni ca a÷anà3dãni karmàõi, vaidikàni ca yaga-dàna-homa-tapaþ-prabhçtãni sarvàõi sakàraõàni so1dde÷yàni adhyàtma-cetasà mayi saünyasya, mat-paràþ mad-eka-pràpyàþ, ananyenai7va yogena ananya-prayojanena yogena màü dhyàyanta upàsate dhyànà1rcana-praõàma-stuti-kãrtanà3dãni svayam evà7tyartha-priyàõi pràpya-samàni kurvanto màm upàsata ity-arthaþ / teùàü mat-pràpti-virodhitayà mçtyu-bhåtàt saüsàrà3khyàt sàgaràd aham acireõai7va kàlena samuddhartà bhavàmi // BhGR_12.6,7 //

      mayy eva mana àdhatsva mayi buddhiü nive÷aya  |
      nivasiùyasi mayy eva ata årdhvaü na saü÷ayaþ  || BhG_12.8 ||

ato 'ti÷ayita-puruùà1rthatvàt sulabhatvàd acira-labhyatvàc ca mayy eva mana àdhatsva mayi manas-samàdhànaü kuru / mayi buddhiü nive÷aya aham eva parama-pràpya ity adhyavasàyaü kuru / ata årdhvaü mayy eva nivasiùyasi / aham eva parama-pràpya ity adhyavasàya-pårvaka-mano-nive÷anà1nantaram eva mayi nivasiùyasã7ty-arthaþ // BhGR_12.8 //

      atha cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi mayi sthiram  |
      abhyàsa-yogena tato màm icchà0ptuü dhana¤-jaya  || BhG_12.9 ||

atha sahasai9va mayi sthiraü cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi, tato 'bhyàsa-yogena màm àptum iccha svàbhàvikà1navadhikà1ti÷aya-saundarya-sau÷ãlya-sauhàrda-vàtsalya-kàruõya-màdhurya-gàmbhãryà1udàrya-÷airya-vãrya-paràkrama-sàrvaj¤ya-satya-kàmatva-satya-saükalpatva-sarve3÷varatva-sakala-kàraõatvà3dy-asaükhyeya-guõa-sàgare nikhila-heya-pratyanãke mayi nirati÷aya-prema-garbha-smçty-abhyàsa-yogena sthiraü citta-samàdhànaü labdhvà màü pràptum iccha // BhGR_12.9 //

      abhyàse 'py asamartho 'si mat-karma-paramo bhava  |
      mad-artham api karmàõi kurvan siddhim avàpsyasi  || BhG_12.10 ||

athai7vaü-vidha-smçty-abhyàse 'py asamartho 'si, mat-karma-paramo bhava / madãyàni karmàõy àlaya-nirmàõo1dyona-karaõa-pradãpà3ropaõa-màrjanà1bhyukùaõo1palepana-puùpà3haraõa-påjà-pravartana-nàma-saükãrtana-pradakùiõa-stuti-namaskàrà3dãni; tàni atyartha-priyatvenà8cara / atyartha-priyatvena mad-arthaü karmàõi kurvann api aciràd abhyàsa-yoga-pårvikàü mayi sthiràü citta-sthitiü labdhvà mat-pràpti-råpàü siddhim avàpsyasi // BhGR_12.10 //

      athai7tad apy a÷akto 'si kartuü mad-yogam à÷ritaþ  |
      sarva-karma-phala-tyàgaü tataþ kuru yatà3tmavàn  || BhG_12.11 ||

atha mad-yogam à÷rityai7tad api kartuü na ÷aknoùi --- mad-guõà1nusandhàna-kçta-mad-eka-priyatvà3kàraü bhakti-yogam à÷ritya bhakti-yogà1ïkura-råpam etan mat-karmà7pi kartuü na ÷aknoùi, tato 'kùara-yogam àtma-sva-bhàvà1nusandhàna-råpaü para-bhakti-jananaü pårva-ùañko1ditam à÷ritya tad-upàyatayà sarva-karma-phala-tyàgaü kuru / mat-priyatvena mad-eka-pràpyatà-buddhir hi prakùãõà1÷eùa-pàpasyai7va jàyate / yatà3tmavàn yata-manaskaþ / tato 'nabhisaühita-phalena mad-àràdhana-råpeõà7nuùñhitena karmaõà siddhenà8tma-dhyànena nivçttà1vidyà4di-sarva-tirodhàne mac-cheùatai2ka-sva-råpe pratyag-àtmani sàkùàtkçte sati mayi parà bhaktiþ svayam evo7tpadyate / tathà ca vakùyate, "sva-karmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ" ity àrabhya, "vimucya nirmama÷ ÷ànto brahma-bhåyàya kalapate / brahma-bhåtaþ prasannà3tmà na ÷ocati na kàïkùati / samaþ sarveùu bhåteùu mad-bhaktiü labhate paràm" iti // BhGR_12.11 //

      ÷reyo hi j¤ànam abhyàsàj j¤ànàd dhyànaü vi÷iùyate  |
      dhyànàt karma-phala-tyàgaþ tyàgàc chàntir anantaram  || BhG_12.12 ||

atyartha-prãti-virahitàt karka÷a-råpàt smçty-abhyàsàd akùara-yàthàtmyà1nusandhàna-pårvakaü tad-àparokùya-j¤ànam eva àtma-hitatvena vi÷iùyate / àtmà3parokùya-j¤ànàd apy aniùpanna-råpàt tad-upàya-bhåtà3tma-dhyànam evà8tma-hitatve vi÷iùyate / tad-dhyànàd apy aniùpanna-råpàt tad-upàya-bhåtaü phala-tyàgenà7nuùñhitaü karmai7va vi÷iùyate / anabhisaühita-phalàd anuùñhitàt karmaõo 'nantaram eva nirasta-pàpatayà manasa÷ ÷àntir bhaviùyati; ÷ànte manasi àtma-dhyànaü saüpatsyate; dhyànàc ca tad-àparokùyam; tad-àparokùyàt parà bhaktiþ --- iti bhakti-yogà1bhyàsà1÷aktasyà8tma-niùñhai9va ÷reyasã / àtma-niùñhasyà7pi a÷ànta-manaso niùñhà-pràptaye antargatà3tma-j¤ànà1nabhisaühita-phala-karma-niùñhai9va ÷reyasã9ty-arthaþ // BhGR_12.12 //

anabhisaühita-phala-karma-niùñhasyo7pàdeyàn guõàn àha ---

      adveùñà sarva-bhåtànàü maitraþ karuõa eva ca  |
      nirmamo nirahaïkàraþ sama-duþkha-sukhaþ kùamã  || BhG_12.13 ||
      santuùñas satataü yogã yatà3tmà dçóha-ni÷cayaþ  |
      mayy arpita-mano-buddhir yo mad-bhaktaþ sa me priyaþ  || BhG_12.14 ||

adveùñà sarva-bhåtànàm --- vidviùatàm apakurvatàm api sarveùàü bhåtànàm adveùñà --- mad-aparàdhà1nuguõam ã÷vara-preritàny etàni bhåtàni dviùanty apakurvanti ce7ty anusandadhànaþ; teùu dviùatsu apkurvatsu ca sarva-bhåteùu maitrãü matiü kurvan maitraþ, teùv eva duþkhiteùu karuõàü kurvan karuõaþ, nirmamaþ dehe1ndriyeùu tat-saübandhiùu ca nirmamaþ, nirahaïkàraþ dehà3tmà1bhimàna-rahitaþ, tata eva sama-duþkha-sukhaþ sukha-duþkhà3gamayoþ sàïkalpikayoþ harùo1dvega-rahitaþ, kùamã spar÷a-prabhavayor avarjanãyayor api tayor vikàra-rahitaþ, saütuùñaþ yadçccho2panatena yena kenà7pi deha-dhàraõa-dravyeõa saütuùñaþ, satataü yogã satataü prakçti-viyuktà3tmà1nusandhàna-paraþ, yatà3tmà niyamita-mano-vçttiþ, dçóha-ni÷cayaþ adhyàtma-÷àstro1diteùv artheùu dçóha-ni÷cayaþ, mayy arpita-mano-buddhiþ bhagavàn vàse-deva evà7nabhisaühita-phalenà7nuùñhitena karmaõà àràdhyate, àràdhita÷ ca mama àtmà3parokùyaü sàdhayiùyatã7ti mayy arpita-mano-buddhiþ, ya evaü-bhåto mad-bhaktaþ --- evaü karma-yogena màü bhajamàno yaþ, sa me priyaþ // BhGR_12.13 //14//

      yasmàn no7dvijate loko lokàn no7dvijate ca yaþ  |
      harùà1marùa-bhayo1dvegair mukto yaþ sa ca me priyaþ  || BhG_12.15 ||

yasmàt karma-niùñhàt puruùàn nimitta-bhåtàl loko no7dvijate --- yo loko1dvega-karaü karma ki¤cid api na karotã7ty-arthaþ / lokàc ca nimitta-bhåtàd yo no7dvijate --- yam uddi÷ya sarva-loko no7dvega-karaü karma karoti; sarvà1virodhitva-ni÷cayàt / ata eva ka¤cana prati harùeõa, ka¤cana prati amarùeõa, ka¤cana prati bhayena, ka¤cana prati udvegena muktah; evaü-bhåto yaþ, so 'pi mama priyaþ // BhGR_12.15 //

      anapekùaþ ÷ucir dakùa udàsãno gata-vyathaþ  |
      sarvà3rambha-parityàgã yo mad-bhaktaþ sa me priyaþ  || BhG_12.16 ||

anapekùaþ àtma-vyatirikte kçtsne vastuny anapekùaþ, ÷uciþ ÷àstra-vihita-dravya-vardhita-kàyaþ, dakùaþ --- ÷àstrãya-kriyo2pàdàna-samarthaþ, anyatro7dàsãnaþ, gana-vyathaþ ÷àstrãya-kriyà-nirvçttau avarjanãya-÷ãto1ùõa-puruùa-spar÷à3di-duþkheùu vyathà-rahitaþ, sarvà3rambha-parityàgã ÷àstrãya-vyatirikta-sarva-karmà3rambha-parityàgã, ya evaü-bhåto mad-bhaktaþ, sa me priyaþ // BhGR_12.16 //

      yo na hçùyati na dveùñi na ÷ocati na kàïkùati  |
      ÷ubhà1÷ubha-parityàgã bhaktimàn yaþ sa me priyaþ  || BhG_12.17 ||

yo na hçùyati --- yan manuùyàõàü harùa-nimittaü priya-jàtam, tat pràpya yaþ karma-yogã na hçùyati; yac cà7priyam, tat pràpya na dveùñi; yac ca manuùyàõàü ÷oka-nimittaü bhàryà-putra-vitta-kùayà3dikam, tat pràpya na ÷ocati; tathà-vidham apràptaü ca na kàïkùati; ÷ubhà1÷ubha-parityàgã pàpavat puõyasyà7pi bandha-hetutvà1vi÷eùàd ubhaya-parityàgã / ya evaü-bhåto bhaktimàn, sa me priyaþ // BhGR_12.17 //

      sama÷ ÷atrau ca mitre ca tathà mànà1vamànayoþ  |
      ÷ãto1ùõa-sukha-duþkheùu samaþ saïga-vivarjitaþ  || BhG_12.18 ||
      tulya-nindà-stutir maunã saütuùño yena kenacit  |
      aniketaþ sthira-matir bhaktimàn me priyo naraþ  || BhG_12.19 ||

"adveùñà sarva-bhåtànàm" ity-àdinà ÷atru-mitrà3diùu dveùà3di-rahitatvam uktam; atra teùu sannihiteùv api sama-cittatvaü tato 'py atirikto vi÷eùa ucyate / àtmani sthira-matitvena niketanà3diùv asakta ity aniketaþ; tata eva mànà1vamànà3diùv api samaþ; ya evaü-bhåto bhaktimàn, sa me priyaþ // BhGR_12.18 //19//

asmàd àtma-niùñhàd bhakti-yoga-niùñhasya ÷raiùñhyaü pratipàdayan yatho2pakramam upasaüharati ---

      ye tu dharmyà1mçtam idaü yatho2ktaü paryupàsate  |
      ÷raddadhànà mat-paramà bhaktàs te 'tãva me priyàþ  || BhG_12.20 ||

dharmyaü cà7mçtaü ce7ti dharmyà1mçtam, ye tu pràpya-samaü pràpakaü bhakti-yogam, yatho2ktam --- "mayy àve÷ya mano ye màm"ity-àdino9ktena prakàreõa upàsate; te bhaktàþ atitaràü mama priyàþ // BhGR_12.20 //



******************** ADHYAYA 13 ********************



pårvasmin ùañke parama-pràpyasya parasya brahmaõo bhagavato vàsu-devasya pràpty-upàya-bhåta-bhakti-råpa-bhagavad-upàsanà1ïga-bhåtaü pràptuþ pratyag-àtmano yàthàtmya-dar÷anaü j¤àna-yoga-karma-yoga-lakùaõa-niùñhà-dvaya-sàdhyam uktam / madhyame ca parama-pràpya-bhåta-bhagavad-tattva-yàthàtmya-tan-màhàtmya-j¤àna-pårvakà1ikàntikà3tyantika-bhakti-yoga-niùñhà pratipàdità / ati÷ayità1i÷varyà1pekùàõàm àtma-kaivalya-màtrà1pekùàõàü ca bhakti-yogas tat-tad-apekùita-sàdhanam iti co7ktam / idànãm uparitane ùañke prakçti-puruùa-tat-saüsarga-råpa-prapa¤ce3÷vara-tad-yàthàtmya-karma-j¤àna-bhakti-sva-råpa-tad-upàdàna-prakàrà÷ ca ùañka-dvayo1dità vi÷odhyante / tatra tàvat trayo-da÷e dehà3tmanoþ sva-råpam, deha-yàthàtmya-÷odhanam, deha-viyuktà3tma-pràpty-upàyaþ, viviktà3tma-sva-råpa-saü÷odhanam, tathà-vidhasyà8tmana÷ cà7cit-saübandha-hetuþ, tato vivekà1nusandhàna-prakàra÷ co7cyate/

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      idaü ÷arãraü kaunteya kùetram ity abhidhãyate  |
      etad yo vetti taü pràhuþ kùetra-j¤a iti tad-vidaþ  || BhG_13.1 ||

idaü ÷arãram devo 'ham, manuùyo 'ham, sthålo 'ham, kç÷o 'ham iti àtmano bhoktrà saha sàmànàdhikaraõyena pratãyamànaü bhoktur àtmano 'rthà1ntara-bhåtasya bhoga-kùetram iti ÷arãra-yàthàtmya-vidbhir abhidhãyate / etad avayava÷aþ saüghàta-råpeõa ca, idam ahaü vedmã7ti yo vetti, taü vedya-bhåtàd asmàd veditçtvenà7rthà1ntara-bhåtam, kùetra-j¤a iti tad-vidaþ àtma-yàthàtmya-vidaþ pràhuþ / yady api deha-vyatirikta-ghañà3dy-arthà1nusandhàna-velàyàü "devo 'ham, manuùyo 'haü ghañà3dikaü jànàmi" iti deha-sàmànàdhikaraõyena j¤àtàram àtmànam anusandhatte, tathà9pi dehà1nubhava-velàyàü deham api ghañà3dikam iva "idam ahaü vedmi" iti vedyatayà vedità9nubhavatã7ti veditur àtmano vedyatayà ÷arãram api ghañà3divad arthà1ntara-bhåtam / tathà ghañà3der iva vedya-bhåtàc charãràd api vedità kùetra-j¤o 'rthà1ntara-bhåtaþ / sàmànàdhikaraõyena pratãtis tu vastuta÷ ÷arãrasya gotvà3divad atma-vi÷eùaõatai9ka-sva-bhàvatayà tad-apçthak-siddher upapannà / tatra veditur asàdhàraõà3kàrasya cakùur-àdi-karaõà1viùayatvàd yoga-saüskçta-mano-viùayatvàc ca prakçti-sannidhànàd eva måóhàþ prakçty-àkàram eva veditàraü pa÷yanti, tathà ca vakùyati, "utkràmantaü sthitaü và9pi bhu¤jànaü và guõà1nvitam / vimåóhà nà7nupa÷yanti pa÷yanti j¤àna-cakùuùaþ" iti // BhGR_13.1 //

      kùetra-j¤aü cà7pi màü viddhi sarva-kùetreùu bhàrata  |
      kùetra-kùetra-j¤ayor j¤ànaü yat taj j¤ànaü mataü mama  || BhG_13.2 ||

deva-manuùyà3di-sarva-kùetreùu veditçtvà3kàraü kùetra-j¤aü ca màü viddhi --- mad-àtmakaü viddhi; kùetra-j¤aü cà7pã7ti api-÷abdàt kùetram api màü viddhã7ty uktam iti gamyate / yathà kùetraü kùetra-j¤a-vi÷eùaõatai2ka-sva-bhàvatayà tad-apçthak-siddheþ tat-sàmànàdhikaraõyenai7va nirde÷yam, tathà kùetraü kùetra-j¤aü ca mad-vi÷eùaõatai2ka-sva-bhàvatayà mad-apçthak-siddheþ mat-sàmànàdhikaraõyenai7va nirde÷yau viddhi / pçthivy-àdi-saüghàta-råpasya kùetrasya kùetra-j¤asya ca bhagavac-charãratai2ka-sva-råpatayà bhagavad-àtmakatvaü ÷rutayo vadanti, "yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayati sa ta àtmà9ntaryàmy amçtaþ" ity àrabhya, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmà9ntaryàmy amçtaþ" ity àdyàþ / idam evà7ntaryàmitayà sarva-kùetra-j¤ànàm àtmatvenà7vasthànaü bhagavataþ tat-sàmànàdhikaraõyena vyapade÷a-hetuþ / "aham àtmà guóàke÷a sarva-bhåtà3÷aya-sthitaþ", "na tad asti vinà yat syàn mayà bhåtaü carà1caram" ,"viùñabhyà7ham idaü kçtsnam ekà1ü÷ena sthito jagat" iti purastàd upariùñàc cà7bhidhàya, madhye sàmànàdhikaraõyena vyapadi÷ati, "àdityànàm ahaü viùõuþ" ity-àdinà / yad idaü kùetra-kùetra-j¤ayoþ viveka-viùayaü tayor mad-àtmakatva-viùayaü ca j¤ànam uktam, tad evo7pàdeyaü
j¤ànam iti mama matam / kecid àhuþ --- "kùetra-j¤aü cà7pi màü viddhi" iti sàmànàdhikaraõyenai7katvam avagamyate / tata÷ ce7÷varasyai7va sato 'j¤ànàt kùetra-j¤atvam iva bhavatã7ty abhyupagantavyam / tan-nivçtty-artha÷ cà7yam ekatvo1pade÷aþ / anena ca àptatama-bhagavad-upade÷ena, "rajjur eùà na sarpaþ" ity àpto1pade÷ena sarpatva-bhrama-nivçttivat kùetra-j¤atva-bhramo nivartate --- iti /
te praùñavyàþ --- ayam upadeùñà bhagavàn vàsu-devaþ parame3÷varaþ kim àtma-yàthàtmya-sàkùàtkàreõa nivçttà1j¤ànaþ uta ne7ti / nivçttà1j¤àna÷ cet, nirvi÷eùa-cin-màtrai1ka-sva-råpe àtmani anya-tad-råpà1dhyàsà1saübhàvanayà kaunteyà3di-bheda-dar÷anaü, tàn praty upade÷à3di-vyàpàrà÷ ca na saübhavanti / athà8tma-sàkùàtkàrà1bhàvàd anivçttà1j¤ànaþ, na tarhy aj¤atvàd evà8tma-j¤àno1pade÷a-saübhavaþ; "upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninas tattva-dar÷inaþ" iti hy uktam / ata evam àdi-vàdà anàkalita-÷ruti-smçtã1tihàsa-puràõa-nyàya-sva-vàg-virodhair aj¤ànibhir jagan-mohanàya pravartità ity anàdaraõãyàþ / atre7daü tattvam ---
acid-vastuna÷ cid-vastunaþ parasya ca brahmaõo bhogyatvena bhoktçtvena ce8÷itçtvena ca sva-råpa-vivekam àhuþ kà÷cana ÷rutayaþ, "asmàn màyã sçjate vi÷vam etat tasmiü÷ cà7nyo màyayà sanniruddhaþ", "màyàü tu prakçtiü vidyàn màyinaü tu mahe4÷varaü", "kùaraü pradhànam amçtà1kùaraü haraþ kùarà3tmànàv ã÷ate deva ekaþ" --- amçtà1kùaraü haraþ iti bhoktà nirdi÷yate; pradhànam àtmano bhogyatvena haratã7ti haraþ --- "sa kàraõaü karaõà1dhipà1dhipo na cà7sya ka÷ci¤ janità na cà7dhipaþ", "pradhàna-kùetra-j¤a-patir guõe3÷aþ", "patiü vi÷vasyà8tme3÷varaü ÷à÷vataü ÷ivam acyutam", "j¤à1j¤au dvàv ajàv ã÷-anã÷au", "nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn", "bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà", "pçthag-àtmànaü preritàraü ca matvà juùñas tatas tenà7mçtatvam eti", "tayor anyaþ pippalaü svàdv atty ana÷nann anyo 'bhicàka÷ãti", "ajàm ekàü lohita-÷ukla-kçùõàü bahvãü prajàü janayantãü saråpàm / ajo hy eko juùamàõo 'nu÷ete jahàty enàü bhukta-bhogàm ajo 'nyaþ" ity-àdyàþ / atrà7pi, "ahaïkàra itã7yaü me bhinnà prakçtir aùñadhà / apare9yam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãva-bhåtàü", "sarva-bhåtàni kauntteya prakçtiü yànti màmikàm / kalpa-kùaye punas tàni kalpà3dau visçjàmy aham // prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ / bhåta-gràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt // ..... mayà9dhyakùeõa
prakçtis såyate sacarà1caram / hetunà9nena kaunteya jagad dhi parivartate // BhGR_13.", "prakçtiü puruùaü cai7va viddhy anàdã ubhàv api", "mama yonir mahad brahma tasmin garbhaü dadhàmy aham  / saübhavas sarva-bhåtànàü tato bhavati bhàrata" iti / jagad-yoni-bhåtaü mahad brahma madãyaü prakçty-àkhyaü bhåta-såkùmam acid-vastu yat, tasmin cetanà3khyaü garbhaü saüyojayàmi; tato mat-saïkalpa-kçtàc cid-acit-saüsargàd eva devà3di-sthàvarà1ntànàm acin-mi÷ràõàü sarva-bhåtànàü saübhavo bhavatã7ty-arthaþ / 
evaü bhoktç-bhogya-råpeõà7vasthitayoþ sarvà1vasthà1vasthitayo÷ cid-acitoþ parama-puruùa-÷arãratayà tan-niyàmyatvena tad-apçthak-sthitiü parama-puruùasya cà8tmatvam àhuþ kà÷cana ÷rutayaþ, "yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayati" ity àrabhya, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmà9ntaryàmy-amçtàþ" iti; tathà, "yaþ pçthivãm antare sa¤caran yasya pçthivã ÷arãraü yaü pçthivã na veda" ity àrabhya, yo 'kùaram antare sa¤caran yasyà7kùaraü ÷arãraü yam akùaraü na veda", "yo mçtyum antare sa¤caran yasya mçtyu÷ ÷arãraü yaü mçtyur na veda eùa sarva-bhåtà1ntarà3tmà9pahata-pàpmà divyo deva eko nàràyaõa", --- atra mçtyu-÷abdena tama÷-÷abda-vàcyaü såkùmà1vastham acid-vastv abhidhãyate, asyàm evo7paniùadi, "avyaktam akùare lãyate akùaraü tamasi lãyate" iti vacanàt --- "antaþ-praviùña÷ ÷àstà janànàü sarvà3tmà" iti ca / evaü sarvà1vasthà2vasthita-cid-acid-vastu-÷arãratayà tat-prakàraþ parama-puruùa eva kàryà1vastha-kàraõà1vastha-jagad-råpeõà7vasthita itã7mam arthaü j¤àpayituü kà÷cana ÷rutayaþ kàryà1vathaü kàraõà1vathaü ca jagat sa eve7ty àhuþ, "sad eva somye7dam agra àsãd ekam evà7dvitãyam", "tad aikùata bahu syàü prajàyeye7ti / tat tejo 'sçjata" ity àrabhya, "san-målàs somye7màs sarvàþ prajàs sad-àyatanàs sat-pratiùñhà", "aitad-àtmyam idaü sarvaü tat satyaü sa àtmà
tat tvam asi ÷veta-keto" iti / tathà, "so 'kàmayata, bahu syàü prajàyeye7ti / sa tapo 'tapyata, sa tapas taptvà, idaü sarvam asçjata" ity àrabhya, "satyaü cà7mçtaü ca satyam abhavat" iti / atrà7pi ÷ruty-antara-siddhi÷ cid-acitoþ parama-puruùasya ca sva-råpa-vivekaþ smàritaþ, "hantà7ham imàs tisro devatà anena jãvenà8tmanà9nupravi÷ya nàma-råpe vyàkaravàõi", "tat sçùñvà, tad evà7nupravi÷at, tad-anupravi÷ya, sac ca tyac cà7bhavat ..... vij¤ànaü cà7vij¤ànaü ca satyaü cà7nçtaü ca satyam abhavat" iti ca / evaü-bhåtam eva nàma-råpa-vyàkaraõam, "tad dhe7daü tarhy avyàkçtam àsãt, tan-nàma-råpàbhyàü vyàkriyata" ity atrà7py uktam /
ataþ kàryà1vasthaþ kàraõà1vastha÷ ca sthåla-såkùma-cid-acid-vastu-÷arãraþ parama-puruùa eve7ti, kàraõàt kàryasyà7nanyatvena kàraõa-vij¤ànena kàryasya j¤àtatayai9ka-vij¤ànena sarva-vij¤ànaü ca samãhitam upapannataram / "hantà7ham imàs tisro devatà anena jãvenà8tmanà9nupravi÷ya nàma-råpe vyàkaravàõi" iti, "tisro devatàþ" iti sarvam acid-vastu nirdi÷ya tatra svà3tmaka-jãvà1nuprave÷ena nàma-råpa-vyàkaraõa-vacanàt sarve vàcakàþ ÷abdàþ acij-jãva-vi÷iùña-paramà3tmana eva vàcakà iti kàraõà1vastha-paramà3tma-vàcinà ÷abdena kàrya-vàcinaþ ÷abdasya sàmànàdhikaraõyaü mukhya-vçttam / ataþ sthåla-såkùma-cid-acit-prakàraü brahmai7va kàryaü kàraõaü ce7ti brahmo1pàdànaü jagat / såkùma-cid-acid-vastu-÷arãraü brahmai7va kàraõam iti jagato brahmo1pàdànatve 'pi saüghàtasyo7pàdànatvena cid-acitor brahmaõa÷ ca sva-bhàvà1saïkaro 'py upapannataraþ / yathà ÷ukla-kçùõa-rakta-tantu-saüghàto1pàdànatve 'pi citra-pañasya tat-tat-tantu-prade÷a eva ÷auklyà3di-saübandha iti kàryà1vasthàyàm api na sarvatra varõa-saïkaraþ --- tathà cid-acid-ã÷vara-saüghàto1pàdànatve 'pi jagataþ kàryà1vasthàyàm api bhoktçtva-bhogyatva-niyantçtvà3dy-asaïkaraþ / tantånàü pçthak-sthiti-yogyànàm eva puruùe1cchayà kadàcit saühatànàü kàraõatvaü kàryatvaü ca; iha tu cid-acitos sarvà1vasthayoþ parama-puruùa-÷arãratvena tat-prakàratayai9va padà1rthatvàt tat-prakàraþ parama-puruùa eva karàõa kàryaü ca; sa eva sarvadà sarva-÷abda-vàcya iti vi÷eùaþ / sva-bhàva-bhedas tad-asaïkara÷ ca tatra cà7tra ca tulyaþ / evaü ca sati parasya brahmaõaþ kàryà1nuprave÷e
'pi sva-råpà1nyathà-bhàvà1bhàvàd avikçtatvam upapannataram / sthålà1vasthasya nàma-råpa-vibhàga-vibhaktasya cid-acid-vastunaþ àtmatayà9vasthànàt kàryatvam apy upapannam / avasthà2ntarà3pattir eva hi kàryatà / nirguõa-vàdà÷ ca parasya brahmaõo heya-guõa-saübandhà1bhàvàd upapadyante / "apahata-pàpmà vijaro vimçtyur vi÷oko vijighatso 'pipàsaþ" iti heya-guõàn pratiùidhya, "satya-kàmas satya-saïkalpaþ" iti kalyàõa-guõa-gaõàn vidadhatã9yaü ÷rutir eva anyatra sàmànyenà7vagataü guõa-niùedhaü heya-guõa-viùayaü vyavasthàpayati / j¤àna-sva-råpa brahma iti vàda÷ ca sarva-j¤asya sarva-÷akter nikhila-heya-pratyanãka-kaylàõa-guõà3karasya brahmaõaþ sva-råpaü j¤ànai1ka-niråpaõãyaü sva-prakà÷atayà j¤àna-sva-råpaü ce7ty abhyupagamàd upapannataraþ / "yas sarva-j¤aþ sarva-vit", "parà9sya ÷aktir vividhai9va ÷råyate svàbhàvikã j¤àna-bala-kriyà ca, "vij¤àtàram are kena vijànãyàt" ity-àdikàþ j¤àtçtvam àvedayanti / "satyaü j¤ànam" ity-àdikà÷ ca j¤ànai1ka-niråpaõãyatayà sva-prakà÷atayà ca j¤àna-sva-råpatàm / "so 'kàmayata bahu syàm", "tad aikùata bahu syàm", "tan nàma-råpàbhyàm eva vyàkriyata" iti brahmai7va sva-saïkalpàd vicitra-sthira-trasa-råpatayà nànà-prakàram avasthitam iti tat-pratyanãkà1brahmà3tmaka-vastu-nànàtvam atattvam iti pratiùidhyate, "mçtyuþ sa mçtyum àpnoti ya iha nàne9va pa÷yati ..... ne7ha nànà9sti ki¤cana", "yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraü pa÷yati / yatra tv asya sarvam àtmai9và7bhåt tat kena kaü pa÷yet" ity-àdinà / na punaþ, "bahu syàü prajàyeya" ity-àdi-÷ruti-siddhaü sva-saïkalpa-kçtaü brahmaõo nànà-nàma-råpa-bhàktvena nànà-prakàratvam api niùidhyate / "yatra tv asya sarvam àtmai9và7bhåt" iti niùedha-vàkyà3rambhe ca tat sthàpitam, "sarvaü taü parà-dàd yo 'nyatarà8tmanas
sarvaü veda", "tasya etasya mahato bhåtasya ni÷÷vasitam etad yad çg-vedaþ" ity-àdinà /
evaü cid-acid-ã÷varàõàü sva-råpa-bhedaü sva-bhàva-bhedaü ca vadantãnàü kàrya-kàraõa-bhàvaü kàrya-kàraõayor ananyatvaü vadantãnàü ca sarvàsàü ÷rutãnàm avirodhaþ, cid-acitoþ paramà3tmana÷ ca sarvadà ÷arãrà3tma-bhàvaü ÷arãra-bhåtayoþ kàraõa-da÷àyàü nàma-råpa-vibhàgà1narha-såkùma-da÷à4pattiü kàrya-da÷àyàü ca tad-arha-sthåla-da÷à3pattiü vadantãbhiþ ÷rutibhir eva j¤àyata iti brahmà1j¤àna-vàdasyà7upàdhika-brahma-bheda-vàdasya anyasyà7pi apanyàya-målasya sakala-÷ruti-viruddhasya na kathaücid apy avakà÷o dç÷yata ity alam ativistareõa // BhGR_13.2 //

      tat kùetraü yac ca yàdçk ca yad-vikàri yata÷ ca yat  |
      sa ca yo yat-prabhàva÷ ca tat samàsena me ÷çõu  || BhG_13.3 ||

tat kùetraü yac ca --- yad dravyam, yàdçk ca yeùàm à÷raya-bhåtam, yad-vikàri ye cà7sya vikàràþ, yata÷ ca --- yato hetor idam utpannam; yasmai prayojanàyo7tpannam ity-arthaþ, yat --- yat-sva-råpaü ce7dam, sa ca yaþ --- sa ca kùetra-j¤o yaþ yat-sva-råpaþ, yat-prabhàva÷ ca ye cà7sya prabhàvàþ, tat sarvam, samàsena saükùepeõa mattaþ ÷çõu // BhGR_13.3 //

      çùibhir bahudhà gãtaü chandobhir vividhaiþ pçthak  |
      brahma-såtra-padai÷ cai7va hetumadbhir vini÷citaiþ  || BhG_13.4 ||

tad idaü kùetra-kùetra-j¤a-yàthàtmyam çùibhiþ parà÷arà3dibhiþ bahudhà bahu-prakàraü gãtam --- "ahaü tvam ca tathà9nye ca bhåtair uhyàma pàrthiva / guõa-pravàha-patito bhåta-vargo 'pi yà9tyayam // karma-va÷yà guõà hy ete sattvà3dyàþ pçthivã-pate / avidyà-sa¤citaü karma tac cà7÷eùeùu jantuùu // àtmà ÷uddho 'kùara÷ ÷ànto nirguõaþ prakçteþ paraþ // BhGR_13."; tathà, "piõóaþ pçthak yataþ puüsaþ ÷iraþ-pàõy-àdi-lakùaõaþ  / tato 'ham iti kutrai7tàü saüj¤àü ràjan karomy aham"; tathà ca, "kiü tvam etac-chiraþ kiü nu urastava tatho9daram / kim u pàdà3dikaü tvaü vai tavai7tat kiü mahã-pate // samastà1vayavebhyas tvaü pçthak bhåya vyavasthitaþ / ko 'ham ity eva nipuõo bhåtvà cintaya pàrthiva // BhGR_13." iti  / evaü viviktayor dvayoþ vàsu-devà3tmakatvaü cà8huþ, "indriyàõi mano buddhis sattvaü tejo balaü dhçtiþ / vàsudevà3tmakàny àhuþ kùetraü kùetra-j¤am eva ca // BhGR_13." iti  / chandobhir vividhaiþ pçthak --- pçthag-vidhai÷ chandobhi÷ ca çg-yajus-sàmà1tharvabhiþ dehà3tmanoþ sva-råpaü pçthag gãtam --- "tasmàd và etasmàd àtmana àkà÷as saübhåtaþ / àkà÷àd vàyuþ / vàyor agniþ / agner àpaþ / adbhyaþ pçthivã / pçthivyà oùadhayaþ / oùadhãbhyo 'nnam / annàt puruùaþ / sa và eùa puruùo 'nna-rasa-mayaþ" iti ÷arãra-sva-råpam abhidhàya tasmàd antaraü
pràõa-mayaü tasmàc cà7ntaraü mano-mayam abhidhàya, "tasmàd và etasmàd mano-mayàd anyo 'ntara àtmà vij¤àna-mayaþ" iti kùetra-j¤a-sva-råpam abhidhàya, "tasmàd và etasmàd vij¤àna-mayàd anyo 'ntara àtmà0nanda-mayaþ" iti kùetra-j¤asyà7py antarà3tmatayà ànannda-mayaþ paramà3tmà9bhihitaþ / evam çk-sàmà1tharvasu ca tatra tatra kùetra-kùetra-j¤ayoþ pçthag-bhàvas tayor brahmà3tmakatvaü ca suspaùñaü gãtam / brahma-såtra-padai÷ cai7va --- brahma-pratipàdana-såtrà3khyaiþ padaiþ ÷àrãraka-såtraiþ, hetumadbhiþ heya-yuktaiþ, vini÷citaiþ nirõayà1ntaiþ; "na viyad a÷ruteþ" ity-àrabhya kùetra-prakàra-nirõaya uktaþ / "nà8tmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhyaþ" ity-àrabhya kùetra-j¤a-yàthàtmya-nirõaya uktaþ / "paràt tu tac-chruteþ" iti bhagavat-pravartyatvena bhagavad-àtmakatvam uktam / evaü bahudhà gãtaü kùetra-kùetra-j¤a-yàthàtmyaü mayà saükùepeõa suspaùñam ucyamànaü ÷çõv ity-arthaþ // BhGR_13.4 //

      mahà-bhåtàny ahaïkàro buddhir avyaktam eva ca  |
      indriyàõi da÷ai7kaü ca pa¤ca ce7ndriya-gocaràþ  || BhG_13.5 ||
      icchà dveùaþ sukhaü duþkhaü saüghàta÷ cetanà3dhçtiþ  |
      etat kùetraü samàsena savikàram udàhçtam  || BhG_13.6 ||

mahà-bhåtàny ahaükàro buddhir avyaktam eva ce7ti kùetrà3rambhaka-dravyàõi; pçthivy-ap-tejo-vàyv-àkà÷àþ mahà-bhåtàni, ahaükàro bhåtà3diþ, buddhiþ mahàn, avyaktaü prakçtiþ; indriyàõi da÷ai7kaü ca pa¤ca ce7ndriya-gocarà iti kùetrà3÷ritàni tattvàni; ÷rotra-tvak-cakùur-jihvà-ghràõàni pa¤ca j¤àne1ndriyàõi, vàk-pàõi-pàda-pàyå1pasthàni pa¤ca karme1ndriyàõã7ti tàni da÷a, ekam iti manaþ; indriya-gocarà÷ ca pa¤ca ÷abda-spar÷a-råpa-rasa-gandhàþ; icchà dveùas sukhaü duþkham iti kùetra-kàryàõi kùetra-vikàrà ucyante; yady apã7cchà-dveùa-sukha-duþkhàny àtma-dharma-bhåtàni, tathà9py àtmanaþ kùetra-saübandha-prayuktànã7ti kùetra-kàryatayà kùetra-vikàrà ucyante / teùàü puruùa-dharmatvam, "puruùas sukha-duþkhànàü bhoktçtve hetur ucyate" iti vakùyate; saüghàta÷ cetanà3dhçtiþ / àdhçtiþ àdhàraþ sukha-duþkhe bhu¤jànasya bhogà1pavargau sàdhayata÷ ca cetanasyà8dhàratayo9tpanno bhåta-saüghàtaþ / prakçty-àdi-pçthivy-anta-dravyà3rabdham indriyà3÷raya-bhåtam icchà-dveùa-sukha-duþkha-vikàri bhåta-saüghàta-råpaü cetana-sukha-duþkho1pabhogà3dhàratva-prayojanaü kùetram ity uktaü bhavati; etat kùetraü samàsena saükùepeõa sakivàraü sakàryam udàhçtam // BhGR_13.5,6 //

atha kùetra-kàryeùv àtma-j¤àna-sàdhanatayo9pàdeyà guõàþ procyante ---

      amànitvam adambhitvam ahiüsà kùàntir àrjavam  |
      àcàryo1pàsanaü ÷aucaü sthairyam àtma-vinigrahaþ  || BhG_13.7 ||

amànitvam utkçùña-janeùv avadhãraõà1rahitatvam; adambhitvam --- dhàrmikatva-ya÷aþ-prayojanatayà dharmà1nuùñhànaü dambhaþ, tad-rahitatvam; ahiüsà vàï-manaþ-kàyaiþ para-pãóà1rahitatvam; kùàntiþ paraiþ pãóyamànasyà7pi tàn prati avikçta-cittatvam / àrjavam paràn prati vàï-manaþ-kàya-prabhçtãnàm eka-råpatà; àcàryo1pàsanam àtma-j¤àna-pradàyini àcàrye praõipàta-paripra÷na-sevà4di-niratatvam; ÷aucaü àtma-j¤àna-tat-sàdhana-yogyatà mano-vàk-kàya-gatà ÷àstra-siddhà; stairyam adhyàtma-÷àstro1dite 'rthe ni÷calatvam; àtma-vinigrahaþ àtma-sva-råpa-vyatirikta-viùayebhyo manaso nivartanam // BhGR_13.7 //

      indriyà1rtheùu vairàgyam anahaïkàra eva ca  |
      janma-mçtyu-jarà-vyàdhi-duþkha-doùà1nudar÷anam  || BhG_13.8 ||

indriyà1rtheùu vairàgyam àtma-vyatirikteùu viùayeùu sadoùatà2nusaüdhàneno7dvejanam; anahaükàraþ anàtmani dehe àtmà1bhimàna-rahitatvam; pradar÷anà1rtham idam; anàtmãyeùv àtmãyà1bhimàna-rahitatvaü ca vivakùitam / janma-mçtyu-jarà-vyàdhi-duþkha-doùà1nudar÷anam sa÷arãratve janma-mçtyu-jarà-vyàdhi-duþkha-råpasya doùasyà7varjanãyatvà1nusaüdhànam // BhGR_13.8 //

      asaktir anabhiùvaïgaþ putra-dàra-gçhà3diùu  |
      nityaü ca sama-cittatvam iùñà1niùño1papattiùu  || BhG_13.9 ||

asaktiþ àtma-vyatirikta-parigraheùu saïga-rahitatvam; anabhiùvaïgaþ putra-dàra-gçhà3diùu teùu ÷àstrãya-karmo1pakaraõatvà1tirekeõa ÷leùa-rahitatvam; saükalpa-prabhaveùv iùñà1niùño1panipàteùu harùo1dvega-rahitatvam // BhGR_13.9 //

      mayi cà7nanya-yogena bhaktir avyabhicàriõã  |
      vivikta-de÷a-sevitvam aratir jana-saüsadi  || BhG_13.10 ||

mayi sarve3÷vare ca aikàntya-yogena sthirà bhaktiþ, jana-varjita-de÷a-vàsitvam, jana-saüsadi cà7prãtiþ // BhGR_13.10 //

      adhyàtma-j¤àna-nityatvaü tattva-j¤ànà1rtha-cintanam  |
      etaj j¤ànam iti proktam aj¤ànaü yad ato 'nyathà  || BhG_13.11 ||

àtmani j¤ànam adhyàtma-j¤ànam tan-niùñhatvam, tattva-j¤ànà1rtha-cintanam tattva-j¤àna-prayojanaü yac cintanaü tan niratatvam ity-arthaþ / j¤àyate 'nenà8tme9ti j¤ànam, àtma-j¤àna-sàdhanam ity-arthaþ; kùetra-saübandhinaþ puruùasyà7mànitvà3dikam uktaü guõa-bçnham evà8tma-j¤àno1payogi, etad-vyatiriktaü sarvaü kùetra-kàryam àtma-j¤àna-virodhã7ti aj¤ànam // BhGR_13.11 //

atha etad yo vettã7ti veditçtva-lakùaõeno7ktasya kùetra-j¤asya sva-råpaü vi÷odhyate ---

      j¤eyaü yat tat pravakùyàmi yaj j¤àtvà9mçtam a÷nute  |
      anàdi mat-paraü brahma na sat tan nà7sad ucyate  || BhG_13.12 ||

amànitvà3dibhiþ sàdhanaiþ j¤eyaü pràpyaü yat pratyag-àtma-sva-råpaü tat pravakùyàmi, yaj j¤àtvà janma-jarà-maraõà3di-pràkçta-dharma-rahitam amçtam àtmànaü pràpnoti; àdir yasya na vidyate, tad anàdi; asya hi pratyag-àtmana utpattir na vidyate; tata evà7nto na vidyate / ÷ruti÷ ca, "na jàyate mriyate và vipa÷cit" iti, mat-param ahaü paro yasya tan mat-param / "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm, jãva-bhåtàm" iti hy uktam / bhagavac-charãratayà bhagavac-cheùatai2ka-rasaü hy àtma-sva-råpam; tathà ca ÷rutiþ, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam atmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati" iti, tathà, "sa kàraõaü karaõà1dhipà1dhipo na cà7sya ka÷ci¤ janità na cà7dhipaþ", "pradhàna-kùetra-j¤a-patir guõe3÷aþ" ity-àdikà / brahma bçhattva-guõa-yogi, ÷arãrà3der arthà1ntara-bhåtam, svataþ ÷arãrà3dibhiþ pariccheda-rahitaü kùetra-j¤a-tattvam ity-arthaþ; "sa cà7nantyàya kalpate" iti hi ÷råyate; ÷arãra-paricchinnatvam aõutvaü cà7sya karma-kçtam / karma-bandhàn muktasyà7nantyam / àtmany api brahma-÷abdaþ prayujyate, "sa guõàn samatãtyai7tàn brahma-bhåyàya kalpate / brahmaõo hi pratiùñhà9ham amçtasyà7vyayasya ca", "brahma-bhåtaþ prasannà3tmà na ÷ocati na kàïkùati / samaþ sarveùu bhåteùu mad-bhaktiü labhate paràm // BhGR_13." iti  / na sat tan nà7sad ucyate kàrya-kàraõa-råpà1vasthà-dvaya-rahitatayà sad-asac-chabdàbhyàm àtma-sava-råpaü no7cyate / kàryà1vasthàyàü hi devà3di-nàma-råpa-bhàktvena sad ity ucyate, tad-anarhatà kàraõà1vasthàyàm asad ity ucyate / tathà ca ÷rutiþ, "asad và idam agra àsãt / tato vai sad ajàyata","tad dhe7daü tarhy avyàkçtam àsãt tan-nàma-råpàbhyàü vyàkriyata" ity-àdikà / kàrya-kàraõà1vasthà-dvayà1nvayas
tv àtmanaþ karma-råpà1vidyà-veùñana-kçtaþ, na sva-råpa-kçta iti sad-asac-chabdàbhyàm àtma-sva-råpaü no7cyate / yady api "asad và idam agra àsãt" iti kàraõà1vasthaü paraü brahmo7cyate, tathà9pi nàma-råpa-vibhàgà1narha-såkùma-cid-acid-vastu-÷arãraü paraü brahma kàraõà1vastham iti kàraõà1vasthàyàü kùetra-kùetra-j¤a-sva-råpam api asac-chabda-vàcyam, kùetra-j¤asya sà9vasthà karma-kçte9ti pari÷uddha-sva-råpaü na sad-asac-chabda-nirde÷yam // BhGR_13.12 //

      sarvataþ-pàõi-pàdaü tat sarvato-'kùi-÷iro-mukham  |
      sarvata÷-÷rutimal loke sarvam àvçtya tiùñhati  || BhG_13.13 ||

sarvataþ pàõi-pàdaü tat pari÷uddhà3tma-sva-råpaü sarvataþ pàõi-pàda-kàrya-÷aktam, tathà sarvato 'kùi-÷iro-mukhaü sarvata÷ ÷rutimat sarvata÷ cakùur-àdi-kàrya-kçt, "apàõi-pàdo javano grahãtà pa÷yaty acakùuþ sa ÷çõoty akarõaþ" iti parasya brahmaõo 'pàõi-pàdasyà7pi sarvataþ pàõi-pàdà3di-kàrya-kçttvaü ÷råyate / pratyag-àtmano 'pi pari÷uddhasya tat-sàmyà3pattyà sarvataþ pàõi-pàdà3di-kàrya-kçttvaü ÷ruti-siddham eva / "tadà vidvàn puõya-pàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyam upaiti" iti hi ÷råyate / "idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ" iti ca vakùyate / loke sarvam àvçtya tiùñhati loke yad vastu-jàtaü tat sarvaü vyàpya tiùñhati, pari÷uddha-sva-råpaü de÷à3di-pariccheda-rahitatayà sarva-gatam ity-arthaþ // BhGR_13.13 //

      sarve1ndriya-guõà3bhàsaü sarve1ndriya-vivarjitam  |
      asaktaü sarva-bhçc cai7va nirguõaü guõa-bhoktç ca  || BhG_13.14 ||

sarve1ndriya-guõà3bhàsam sarve1ndriya-guõair àbhàso yasya tat sarve1ndriyà3bhàsam / indriya-guõà indriya-vçttayaþ / indriya-vçttibhir api viùayàn j¤atuü samartham ity-arthaþ / sva-bhàvatas sarve1ndriya-vivarjitam vinai9ve7ndriya-vçttibhiþ svata eva sarvaü jànàtã7ty-arthaþ / asaktam sva-bhàvato devà3di-deha-saïga-rahitam, sarva-bhçc cai7va devà3di-sarva-deha-bharaõa-samarthaü ca; "sa ekadhà bhavati tridhà bhavati" ity-àdi-÷ruteþ / nirguõam tathà sva-bhàvatas sattvà3di-guõa-rahitam / guõa-bhoktç ca sattvà3dãnàü guõànàü bhoga-samarthaü ca // BhGR_13.14 //

      bahir anta÷ ca bhåtànàm acaraü caram eva ca  |
      såkùmatvàt tad avij¤eyaü dåra-sthaü cà7ntike ca tat  || BhG_13.15 ||

pçthivy-àdãni bhåtàni parityajyà7÷arãro bahir vartate; teùàm anta÷ ca vartate, "jakùat krãóan ramamàõaþ strãbhir và yànair và" ity-àdi-÷ruti-siddha-svacchanda-vçttiùu / acaraü caram eva ca --- sva-bhàvato 'caram; caram ca dehitve / såkùmatvàt tad-avij¤eyam evaü sarva-÷akti-yuktaü sarva-j¤àü tad atma-tattvam asmin kùetre vartamànam apy atisåkùmatvàd dehàt pçthaktvena saüsàribhir avij¤eyam, dåra-sthaü cà7ntike ca tad amànitvà3dy-ukta-guõa-rahitànàü viparãta-guõàõàü puüsàü sva-dehe vartamànam apy atidåra-stham, tathà amànitvà3di-guõo1petànàü tad evà7ntike vartate // BhGR_13.15 //

      avibhaktaü ca bhåteùu vibhaktam iva ca sthitam  |
      bhåta-bhartç ca taj j¤eyaü grasiùõu prabhaviùõu ca  || BhG_13.16 ||

deva-manuùyà3di-bhåteùu sarvatra sthitam àtma-vastu veditçtvai1kà3kàratayà avibhaktam / aviduùàü devà3dy-àkàreõa "ayaü devo manuùyaþ" iti vibhaktam iva ca sthitam / devo 'ham, manuùyo 'ham iti deha-sàmànàdhikaraõyenà7nusandhãyamànam api veditçtvena dehàd arthà1ntara-bhåtaü j¤àtuü ÷akyam iti àdàv uktam eva, "etad yo vetti" iti, idànãü prakàrà1ntarai÷ ca j¤àtuü ÷akyam ity àja bhåta-bhartç ce7ti / bhåtànàü pçthivy-àdãnàü deha-råpeõa saühatànàü yad bhartç, tad bhartavyebhyo bhåtebhyo 'rthà1ntaraü j¤eyam; arthà1ntaram iti j¤àtuü ÷akyam ity-arthaþ / tathà grasiùõu annà3dãnàü bhautikànàü grasiùõu, grasyamànebhyo bhåtebhyo grasitçtvenà7rthà1ntra-bhåtam iti j¤àtuü ÷akyam / prabhaviùõu ca prabhava-hetu÷ ca, grastànàm annà3dãnàm àkàrà1ntareõa pariõatànàü prabha-hetuþ, tebhyo 'rthà1ntaram iti j¤àtuü ÷akyam ity-arthaþ; mçta-÷arãre grasana-prabhavà3dãnàm adar÷anàn na bhåta-saüghàta-råpaü kùetraü grasana-prabhava-bharaõa-hetur iti ni÷cãyate // BhGR_13.16 //

      jyotiùàm api taj jyotis tamasaþ param ucyate  |
      j¤ànaü j¤eyaü j¤àna-gamyaü hçdi sarvasya viùñhitam  || BhG_13.17 ||

jyoti÷àm dãpà3ditya-maõi-prabhçtãnàm api tad eva jyotiþ prakà÷akam, dãpà3dityà3dãnàm apy àtma-prabhà-råpaü / j¤ànam eva prakà÷akam / dãpà3dayas tu viùaye1ndriya-sannikarùa-virodhi-saütamasa-nirasana-màtraü kurvate / tàvan màtreõa teùàü prakà÷akatvam / tamasaþ param ucyate / tama÷-÷abdaþ såkùmà1vastha-prakçti-vacanaþ / prakçteþ param ucyata ity-arthaþ / ato j¤ànaü j¤eyaü j¤ànai1kà3kàram iti j¤eyam / tac ca j¤àna-gamyam amànitvà3dibhir j¤àna-sàdhanair uktaiþ pràpyam ity-arthaþ / hçdi sarvasya viùñhitam sarvasya manuùyà3deþ hçdi vi÷eùaõà1vasthitam --- sannihitam // BhGR_13.17 //

      iti kùetraü tathà j¤ànaü j¤eyaü co7ktaü samàsataþ  |
      mad-bhakta etad vij¤àya mad-bhàvàyo7papadyate  || BhG_13.18 ||

evaü "mahà-bhåtàny ahaïkàraþ" ity-àdinà "saüghàta÷ cetanà3dhçtir" ity-antena kùetra-tattvaü samàseno7ktam / "amànitvam" ity-àdinà "tattva-j¤ànà1rtha-cintanam" ity-antena j¤àtavyasyà8tma-tattvasya j¤àna-sàdhanam uktam / "anàdi mat-param" ity-àdinà "hçdi sarvasya viùñhitam" ity-antena j¤eyasya kùetra-j¤asya yàthàtmyaü ca saükùepeõo7ktam / mad-bhaktaþ etat kùetra-yàthàtmyaü, kùetràd viviktà3tma-sva-råpa-pràpty-upàya-yàthàtmyaü kùetra-j¤a-yàthàtmyaü ca vij¤àya, mad-bhàvàyo7papadyate / mama yo bhàvaþ sva-bhàvaþ, asaüsàritvam  asaüsàritva-pràptaye upapanno bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_13.18 //
athà7tyanta-vivikta-sva-bhàvayoþ prakçty-àtmanoþ saüsargasyà7nàditvaü saüsçùñayor dvayoþ kàrya-bhedaþ saüsarga-hetu÷ co7cyate ---

      prakçtiü puruùaü cai7va viddhy anàdã ubhàv api  |
      vikàràü÷ ca guõàü÷ cai7va viddhi prakçti-saübhavàn  || BhG_13.19 ||

prakçti-puruùau ubhau anyonya-saüsçùñau anàdã iti viddhi; bandha-hetu-bhåtàn vikàràn icchà-dveùà3dãn, amànitvà3dikàü÷ ca guõàm mokùa-hetu-bhåtàn prakçti-saübhavàn viddhi / puruùeõa saüsçùñe9yam anàdi-kàla-pravçttà kùetrà3kàra-pariõàtà prakçtiþ sva-vikàrair icchà-dveùà3dibhiþ puruùasya bandhu-hetur bhavati; sai7và7mànitvà3dibhiþ sva-vikàraiþ puruùasyà7pavarga-hetur bhavatã7ty-arthaþ // BhGR_13.19 //

      kàrya-kàraõa-kartçtve hetuþ prakçtir ucyate  |
      puruùaþ sukha-duþkhànàü bhoktçtve hetur ucyate  || BhG_13.20 ||

kàryaü ÷arãram; kàraõàni j¤àna-karmà3tmakàni sa-manaskànã7ndriyàõi / teùàü kriyà-kàritve puruùà1dhiùñhità prakçtir eva hetuþ; puruùà1dhiùñhita-kùetrà3kàra-pariõata-prakçty-à÷rayàþ bhoga-sàdhana-bhåtàþ kriyà ity-arthaþ / puruùasyà7dhiùñhàtçtvam eva; tad-apekùayà, "kartà ÷àstrà1rthavattvàt" ity-àdikam uktam; ÷arãrà1dhiùñhàna-prayatna-hetutvam eva hi puruùasya kartçtvam / prakçti-saüsçùñaþ puruùaþ sukha-duþkhànàü bhoktçtve hetuþ, sukha-duþkhà1nubhavà3÷raya ity-arthaþ // BhGR_13.20 //

evam anyonya-saüsçùñayoþ prakçti-puruùayoþ kàrya-bheda uktaþ; puruùasya svatas svà1nubhavai1ka-sukhasyà7pi vaiùayika-sukha-duþkho1pabhoga-hetum àha ---

      puruùaþ prakçti-stho hi bhuïkte prakçti-jàn guõàn  |

guõa-÷abdaþ sva-kàryeùv aupacàrikaþ / svatas svà1nubhavai1ka-sukhaþ puruùaþ prakçti-sthaþ prakçti-saüsçùñaþ, prakçti-jàn guõàn prakçti-saüsargo1pàdhikàn sattvà3di-guõa-kàrya-bhåtàn sukha-duþkhà3dãn, bhuïkte anubhavati / prakçti-saüsarga-hetum àha ---

      kàraõaü guõa-saïgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu  || BhG_13.21 ||

pårva-pårva-prakçti-pariõàma-råpa-deva-manuùyà3di-yoni-vi÷eùeùu sthito 'yaü puruùas tat-tad-yoni-prayukta-sattvà3di-guõa-mayeùu sukha-duþkhà3diùu saktaþ tat-sàdhana-bhåteùu puõya-pàpa-karmasu pravartate; tatas tat-puõya-pàpa-phalà1nubhavàya sad-asad-yoniùu sàdhv-asàdhuùu yoniùu jàyate; tata÷ ca karmà8rabhate; tato jàyate; yàvad amànitvà3dikàn àtma-pràpti-sàdhana-bhåtàn guõàn sevate, tàvad eva saüsarati / tad idam uktaü kàraõaü guõa-saïgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu iti // BhGR_13.21 //

      upadraùñà9numantà ca bhartà bhoktà mahe4÷varaþ  |
      paramà3tme9ti cà7py ukto dehe 'smin puruùaþ paraþ  || BhG_13.22 ||

asmin dehe 'vasthito 'yaü puruùo deha-pravçtty-anuguõa-saïkalpà3di-råpeõa dehasyo7padraùñà anumantà ca bhavati / tathà dehasya bhartà ca bhavati; tathà deha-pravçtti-janita-sukha-duþkhayor bhoktà ca bhavati / evaü deha-niyamanena, deha-bharaõena, deha-÷eùitvena ca dehe1ndriya-manàüsi prati mahe4÷varo bhavati / tathà ca vakùyate, "÷arãraü yad avàpnoti yac cà7py utkràmatã8÷varaþ / gçhãtvai9tàni saüyàti vàyur gandhàn ivà0÷ayàt // BhGR_13." iti  / asmin dehe dehe1ndriya-manàüsi prati paramà3tme9ti cà7py uktaþ / dehe manasi ca àtma-÷abdo 'nantaram eva prayujyate, "dhyànenà8tmani pa÷yanti kecid àtmànam àtmanà" iti; api-÷abdàn mahe4÷vara ity apy ukta iti gamyate; puruùaþ paraþ "anàdi mat-param" ity-àdino9kto 'paricchinna-j¤àna-÷aktir ayaü puruùo 'nàdi-prakçti-saübandha-kçta-guõa-saïgàd etad deha-màtra-mahe4÷varo deha-màtra-paramà3tmà ca bhavati // BhGR_13.22 //

      ya enaü vetti puruùaü prakçtiü ca guõais saha  |
      sarvathà vartamàno 'pi na sa bhåyo 'bhijàyate  || BhG_13.23 ||

enam ukta-sva-bhàvaü puruùam, ukta-sva-bhàvàü ca prakçtiü vakùyamàõa-sva-bhàva-yuktaiþ sattvà3dibhir guõaiþ saha, yo vetti yathàvad vivekena jànàti, sa sarvathà deva-manuùyà3di-deheùv atimàtra-kliùña-prakàreõa vartamàno 'pi, na bhåyo 'bhijàyate na bhåyaþ prakçtyà saüsargam arhati, aparicchinna-j¤àna-lakaùaõam apahata-pàpmànam àtmànaü tad-dehà1vasàna-samaye pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_13.23 //

      dhyànenà8tmani pa÷yanti kecid àtmànam àtmanà  |
      anye sàïkhyena yogena karma-yogena cà7pare  || BhG_13.24 ||

kecin niùpanna-yogàþ àtmani ÷arãre 'vasthitam àtmànam àtmanà manasà dhyànena yogena pa÷yanti / anye ca aniùpanna-yogàþ, sàükhyena yogena j¤àna-yogena yoga-yogyaü manaþ kçtvà àtmànaü pa÷yanti / apare j¤àna-yogà1nadhikàriõaþ, tad-adhikàriõa÷ ca sukaro1pàya-saktàþ, vyapade÷yà÷ ca karma-yogenà7ntar-gata-j¤ànena manaso yoga-yogyatàm àpàdya àtmànaü pa÷yanti // BhGR_13.24 //

      anye tv evam ajànantaþ ÷rutvà9nyebhya÷ ca upàsate  |
      te 'pi cà7titaranty eva mçtyuü ÷ruti-paràyaõàþ  || BhG_13.25 ||

anye tu karma-yogà3diùu àtmà1valokana-sàdhaneùv anadhikçtàþ anyebhyaþ tattva-dar÷ibhyo j¤ànibhyaþ ÷rutvà karma-yogà3dibhir àtmànam upàsate; te 'py àtma-dar÷anena mçtyum atitaranti / ye ÷ruti-paràyaõàþ ÷ravaõa-màtra-niùñhàþ, ete ca ÷ravaõa-niùñhàþ påta-pàpàþ krameõa karma-yogà3dikam àrabhyà7titaranty eva mçtyum / api-÷abdàc ca pårva-bhedo 'vagamyate // BhGR_13.25 //

atha prakçti-saüsçùñasyà8tmano vivekà1nusandhàna-prakàraü vaktuü sarvaü sthàvaraü jaïgamaü ca sattvaü cid-acit-saüsarga-jam ity àha ---

      yàvat saüjàyate ki¤cit sattvaü sthàvara-jaïgamam  |
      kùetra-kùetra-j¤a-saüyogàt tad viddhi bharata-rùabha  || BhG_13.26 ||

yàvat sthàvara-jaïgamà3tmanà sattvaü jàyate, tàvat kùetra-kùetra-j¤ayor itare1tara-saüyogàd eva jàyate saüyuktam eva jàyate, na tv itare1tara-viyuktam ity-arthaþ // BhGR_13.26 //
       
      samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame3÷varam  |
      vina÷yatsv a-vina÷yantaü yaþ pa÷yati sa pa÷yati  || BhG_13.27 ||

evam itare1tara-yukteùu sarveùu bhåteùu devà3di-viùamà3kàràd viyuktaü tatra tatra tat-tad-dehe1ndriya-manàüsi prati parame3÷varatvena sthitam àtmànaü j¤àtçtvena samànà1kàraü teùu dehà3diùu vina÷yatsu vinà÷à1narha-sva-bhàvenà7vina÷yantaü yaþ pa÷yati, sa --- pa÷yati sa àtmànaü yathàvad avasthitaü pa÷yati / yas tu devà3di-viùamà3kàreõà8tmànam api viùamà3kàraü janma-vinà÷à3di-yuktaü ca pa÷yati, sa nityam eva saüsaratã7ty-abhipràyaþ // BhGR_13.27 //

      samaü pa÷yan hi sarvatra samavasthitam ã÷varam  |
      na hinasty àtmanà0tmànaü tato yàti paràü gatim  || BhG_13.28 ||

sarvatra devà3di-÷arãreùu tat-tac-cheùitvenà8dhàratayà viyantçtayà ca sthitam ã÷varam àtmànaü devà3di-viùamà3kàra-viyuktaü j¤ànai1kà3kàratayà samaü pa÷yan àtmanà manasà, svam àtmànaü na hinasti rakùati, saüsàràn mocayati / tataþ tasmàj j¤àtçtayà sarvatra samànà3kàra-dar÷anàt paràü gatiü yàti; gamyata iti gatiþ; paraü gantavyaü yathàvad avasthitam àtmànaü pràpnoti; devà3dy-àkàra-yuktatayà sarvatra viùamam àtmànaü pa÷yan àtmànaü hinasti --- bhava-jaladhi-madhye prakùipati // BhGR_13.28 //

      prakçtyai9va ca karmàõi kriyamàõàni sarva÷aþ  |
      yaþ pa÷yati tathà0tmànam akartàraü sa pa÷yati  || BhG_13.29 ||

sarvàõi karmàõi, "kàrya-kàraõa-kartçtve hetuþ prakçtir ucyate" iti pårvo1kta-rãtyà prakçtyà kriyamàõànã7ti yaþ pa÷yati, tathà àtmànaü j¤ànà3kàraü akartàraü ca yaþ pa÷yati, tasya prakçti-saüyogas tad-adhiùñhànaü taj-janya-sukha-duþkhà1nubhava÷ ca karma-råpà1j¤àna-kçtànã7ti ca yaþ pa÷yati, sa àtmànaü yathàvad avasthitaü pa÷yati // BhGR_13.29 //

      yadà bhåta-pçthag-bhàvam eka-stham anupa÷yati  |
      tata eva ca vistàraü brahma saüpadyate tadà  || BhG_13.30 ||

prakçti-puruùa-tattva-dvayà3tmakeùu devà3diùu sarveùu bhåteùu satsu teùàü devatva-manuùyatva-hrasvatva-dãrghatvà3di-pçthag-bhàvam eka-stham eka-tattva-stham --- prakçti-sthaü yadà pa÷yati, nà8tma-stham, tata eva prakçtita evo7ttaro1ttara-putra-pautrà3di-bheda-vistàraü ca yadà pa÷yati, tadai9va brahma-saüpadyate anavacchinnaü j¤ànai1kà3kàram àtmànaü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_13.30 //

      anàditvàn nirguõatvàt paramà3tmà9yam avyayaþ  |
      ÷arãra-stho 'pi kaunteya na karoti na lipyate  || BhG_13.31 ||

ayaü paramà3tmà dehàn niùkçùya  sva-sva-bhàvena niråpitaþ, ÷arãra-stho 'pi anàditvàd anàrabhyatvàd avyayaþ vyaya-rahitaþ, nirguõatvàt sattvà3di-guõa-rahitatvàn na karoti, na lipyate deha-sva-bhàvair na lipyate // BhGR_13.31 //

yady api nirguõatvàn na karoti, nitya-saüyukto deha-sva-bhàvaiþ kathaü na lipyata ity atrà8ha ---

      yathà sarva-gataü saukùmyàd àkà÷aü no7palipyate  |
      sarvatrà7vasthito dehe tathà0tmà no7palipyate  || BhG_13.32 ||

yathà àkà÷aü sarva-gatam api sarvair vastubhis saüyuktam api saukùmyàt sarva-vastu-sva-bhàvair na lipyate, tathà àtmà atisaukùmyàt sarvatra deva-manuùyà3dau dehe 'vasthito 'pi tat-tad-deha-sva-bhàvair na lipyate // BhGR_13.32 //

      yathà prakà÷ayaty ekaþ kçtsnaü lokam imaü raviþ  |
      kùetraü kùetrã tathà kçtsnaü prakà÷ayati bhàrata  || BhG_13.33 ||

yathai9ka àdityaþ svayà prabhayà kçtsnam imaü lokaü prakà÷ayati, tathà kùetram api kùetrã, "mame7daü kùetram ãdç÷am" iti kçtsnam bahir-anta÷ cà8-pàda-tala-mastakaü svakãyena j¤ànena prakà÷ayati / ataþ prakà÷yàl lokàt prakà÷akà3dityavad veditçtvena vedya-bhåtàd asmàt kùetràd atyanta-vilakùaõo 'yam ukta-lakùaõa àtme9ty-arthaþ // BhGR_13.33 //

      kùetra-kùetra-j¤ayor evam antaraü j¤àna-cakùuùà  |
      bhåta-prakçti-mokùaü ca ye vidur yànti te param  || BhG_13.34 ||

evam uktena prakàreõa kùetra-kùetra-j¤ayor antaraü vi÷eùaü viveka-viùaya-j¤ànà3khyena cakùuùà ye viduþ, bhåta-prakçti-mokùaü ca, te paraü yànti nirmukta-bandham àtmànaü pràpnuvanti / mokùyate 'nene7ti mokùaþ, amànitvà3dikaü mokùa-sàdhanam ity-arthaþ; kùetra-kùetra-j¤ayor viveka-viùayeõo7ktena j¤ànena tayor vivekaü viditvà bhåtà3kàra-pariõata-prakçti-mokùo1pàyam amànitvà3dikaü cà8gamya ya àcaranti, te nirmukta-bandhàþ svena råpeõà7vasthitam anavacchinna-j¤àna-lakùaõam àtmànaü pràpnuvantã7ty-arthaþ // BhGR_13.34 //



******************** ADHYAYA 14 ********************


trayo-da÷e prakçti-puruùayor anyà1nya-saüsçùñayoþ sva-råpa-yàthàtmayaü vij¤àya amànitvà3dibhiþ bhagavad-bhakty-anugçhãtair bandhàn mucyata ity uktam / tatra bandha-hetuþ pårva-pårva-sattvà3di-guõa-maya-sukhà3di-saïga iti cà7bhihitam, "kàraõaü guõa-saïgo 'sya sad-asad-yoni-janmasu" iti / athe7dànãü guõànàü bandha-hetutà-prakàraþ, guõa-nivartana-prakàra÷ co7cyate /

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      paraü bhåyaþ pravakùyàmi j¤ànànàü j¤ànam uttamam  |
      yaj j¤àtvà munayaþ sarve paràü siddhim ito gatàþ  || BhG_14.1 ||

param pårvo1ktàd anyat prakçti-puruùà1ntargatam eva sattvà3di-guõa-viùayaü j¤ànaü bhåyaþ pravakùyàmi / tac ca j¤ànaü sarveùàü prakçti-puruùa-viùaya-j¤ànànàm uttamam / yaj j¤ànaü j¤àtvà sarve munayas tan manana-÷ãlàþ itaþ saüsàra-bandhàt paràü siddhiü gatàþ paràü pari÷uddhà3tma-sva-råpa-pràpti-råpàü siddhim avàptàþ // BhGR_14.1 //

punar api taj j¤ànaü phalena vi÷inaùñi ---

      idaü j¤ànam upà÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ  |
      sarge 'pi no7pajàyante pralaye na vyathanti ca  || BhG_14.2 ||

idam vakùyamàõaü j¤ànam upa÷ritya mama sàdharmyam àgatàþ mat-sàmyaü pràptàþ, sarge 'pi no7pajàyante --- na sçji-karmatàü bhajante; pralaye na vyathanti ca --- na ca saühçti-karmatàm // BhGR_14.2 //

atha pràkçtànàü guõànàü bandha-hetutà-prakàraü vaktuü sarvasya bhåta-jàtasya prakçti-puruùa-saüsarga-jatvaü "yàvat saüjàyate ki¤cit" ity aneno7ktaü bhagavatà svenai7va kçtam ity àha ---

      mama yonir mahad-brahma tasmin garbhaü dadhàmy aham  |
      saübhavas sarva-bhåtànàü tato bhavati bhàrata  || BhG_14.3 ||

kçtsnasya jagato yoni-bhåtaü mama mahad-brahma yat, tasmin garbhaü dadhàmy aham; "bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca / ahaïkàra itã7yaü me bhinnà prakçtir aùñadhà // apare9yam" iti nirdiùñà acetana-prakçtiþ mahad-ahaïkàrà3di-vikàràõàü kàraõatayà mahad-brahme7ty ucyate / ÷rutàv api kvacit prakçtir api brahme7ti nirdi÷yate, "yas sarva-j¤as sarva-vid yasya j¤àna-mayaü tapaþ / tasmàd etad brahma nàma råpam annaü ca jàyate" iti; "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm / jãva-bhåtàm" iti cetana-pu¤ja-råpà yà parà prakçtir nirdiùñà, se9ha sakala-pràõi-bãjatayà garbha-÷abdeno7cyate / tasmin acetane yoni-bhåte mahati brahmaõi cetana-pu¤ja-råpaü garbhaü dadhàmi; acetana-prakçtyà bhoga-kùetra-bhåtayà bhoktç-varga-pu¤ja-bhåtàü cetana-prakçtiü saüyojayàmã7ty-arthaþ / tataþ tasmàt prakçti-dvaya-saüyogàn mat-saükalpa-kçtàt sarva-bhåtànàü brahmà4di-stamba-paryantànàü saübhavo bhavati // BhGR_14.3 //

kàryà1vastho 'pi cid-acit-prakçti-saüsargo mayai9va kçta ity àha ---

      sarva-yoniùu kaunteya mårtayaþ saübhavanti yàþ  |
      tàsàü brahma mahad yonir ahaü bãja-pradaþ pità  || BhG_14.4 ||

sarvàsu deva-gandharva-yakùa-ràkùasa-manuùya-pa÷u-mçga-pakùi-sarãsçpà3diùu yoniùu tat-tan-mårtayo yàþ saübhavanti jàyante, tàsàü brahma mahad yoniþ kàraõam; mayà saüyojita-cetana-vargà mahad-àdi-vi÷eùà1ntà1vasthà prakçtiþ kàraõam ity-arthaþ / ahaü bãja-pradaþ pità --- tatra tatra ca tat-tat-karmà1nuguõyena cetana-vargasya saüyojaka÷ cà7ham ity-arthaþ // BhGR_14.4 //

evaü sargà3dau pràcãna-karma-va÷àd acit-saüsargeõa devà3di-yoniùu jàtànàü punaþ punar devà3di-bhàvena janma-hetum àha ---

      sattvaü rajas tama iti guõàþ prakçti-saübhavàþ  |
      nibadhnanti mahà-bàho dehe dehinam avyayam  || BhG_14.5 ||

sattva-rajas-tamàüsi trayo guõàþ prakçteþ sva-råpà1nubandhinaþ sva-bhàva-vi÷eùàþ prakà÷à3di-kàryai1ka-niråpaõãyàþ prakçty-avasthàyàm anudbhåtàþ tad-vikàreùu mahad-àdiùu udbhåtàþ mahad-àdi-vi÷eùà1ntair àrabdha-deva-manuùyà3di-deha-saübandhinam enaü dehinam, avyayam svato guõa-saübandhà1narhaü dehe vartamànaü nibadhnanti, dehe vartamànatvo1pàdhinà nibadhnantã7ty-arthaþ // BhGR_14.5 //

sattva-rajas-tamasàm àkàraü bandhana-prakàraü cà8ha ---

      tatra sattvaü nirmalatvàt prakà÷akam anàmayam  |
      sukha-saïgena badhnàti j¤àna-saïgena cà7nagha  || BhG_14.6 ||

tatra sattva-rajas-tamas tu sattvasya sva-råpam ãdç÷am nirmalatvàt prakà÷akam; prakà÷a-sukhà3varaõa-sva-bhàva-rahitatà nirmalatvam; prakà÷a-sukha-jananai1kà1nta-sva-bhàvatayà prakà÷a-sukha-hetu-bhåtam ity-arthaþ / prakà÷aþ vastu-yàthàtmyà1vabodhaþ / anàmayam àmayà3khyaü kàryaü na vidyata ity anàmayam; arogatà-hetur ity-arthaþ / eùa sattvà3khyo guõo dehinam enaü sukha-saïgena j¤àna-saïgena ca badhnàti puruùasya sukha-saïgaü j¤àna-saïgaü ca janayatã7ty-arthaþ/ j¤àna-sukhayos saïge hi jàte tat-sàdhaneùu laukika-vaidikeùu pravartate; tata÷ ca tat-phalà1nubhava-sàdhana-bhåtàsu yoniùu jàyata iti sattvaü sukha-j¤àna-saïga-dvàreõa puruùaü badhnàti / j¤àna-sukha-jananaü punar api tayos saïga-jananaü ca sattvam ity uktaü bhavati // BhGR_14.6 //

      rajo ràgà3tmakaü viddhi tçùõà-saïga-samudbhavam  |
      tan nibadhnàti kaunteya karma-saïgena dehinam  || BhG_14.7 ||

rajo ràgà3tmakam ràga-hetu-bhåtam / ràgaþ yoùit-puruùayor anyà1nya-spçhà / tçõà-saïga-samudbhavam tçùõà-saïgayor udbhava-sthànam --- tçùõà-saïga-hetu-bhåtam ity-arthaþ / tçùõà ÷abdà3di-sarva-viùaya-spçhà; saïgaþ putra-mitrà3diùu saübandhiùu saü÷leùa-spçhà / tad rajaþ dehinaü karmasu kriyàsu spçhà-janana-dvàreõa nibadhnàti; kriyàsu hi spçhayà yàþ kriyà àrabhate dehã, tà÷ ca puõya-pàpa-råpà iti tat-phalà1nubhava-sàdhana-bhåtàsu yoniùu janma-hetavo bhavanti / ataþ karma-saïga-dvàreõa rajo dehinaü nibadhnàti / tad evaü rajo ràga-tçùõà-saïga-hetuþ karma-saïga-hetu÷ ce7ty uktaü bhavati // BhGR_14.7 //

      tamas tv aj¤àna-jaü viddhi mohanaü sarva-dehinàm  |
      pramàdà3lasya-nidràbhis tan nibadhnàti bhàrata  || BhG_14.8 ||

j¤ànàd anyad iha aj¤ànam abhipretam / j¤ànaü vastu-yathàtmyà1vabodhaþ; tasmàd anyat tad-viparyaya-j¤ànam / tamas tu vastu-yàthàtmya-viaparãta-viùaya-j¤àna-jam / mohanaü sarva-dehinàm / moho viparyaya-j¤ànam; viparyaya-j¤àna-hetur ity-arthaþ / tat tamaþ pramàdà3lasya-nidrà-hetutayà tad-dvàreõa dehinaü nibadhnàti / pramàdaþ kartavyàt karmaõo 'nyatra pravçtti-hetu-bhåtam anavadhànam / àlasyam karmasv anàrambha-sva-bhàvaþ; stabdhate9ti yàvat / puruùasye7ndriya-pravartana-÷ràntyà sarve1ndriya-pravartano1paratir nidrà; tatra bàhye1ndriya-pravartano1paramaþ svapnaþ; manaso 'py uparatiþ suùuptiþ // BhGR_14.8 //

sattvà3dãnàü bandha-dvàra-bhåteùu pradhànàny àha ---

      sattvaü sukhe sa¤jayati rajaþ karmaõi bhàrata  |
      j¤ànam àvçtya tu tamaþ pramàde sa¤jayaty uta  || BhG_14.9 ||

sattvaü sukha-saïga-pradhànam; rajaþ karma-saïga-pradhànam; tamas tu vastu-yàthàtmya-j¤ànam àvçtya viparãta-j¤àna-hetutayà kartavya-viparãta-pravçtti-saïga-pradhànam // BhGR_14.9 //

dehà3kàra-pariõatàyàþ prakçteþ sva-råpà1nubandhinaþ sattvà3dayo guõàþ; te ca sva-råpà1nubandhitvena sarvadà sarve vartante iti paras-para-viruddhaü kàryaü kathaü janayantã7ty atra àha ---

      rajas tama÷ cà7bhibhåya sattvaü bhavati bhàrata  |
      rajaþ sattvaü tama÷ cai7va tamaþ sattvaü rajas tathà  || BhG_14.10 ||

yady api sattvà3dyas trayaþ prakçti-saüsçùñà3tma-sva-råpà1nubandhinaþ, tathà9pi pràcãna-karma-va÷àd dehà7py àyana-bhåtà3hàra-vaiùamyàc ca sattvà3dayaþ paras-para-samudbhavà1bhibhava-råpeõa vartante / rajas-tamasã kadàcid abhibhåya sattvam udriktaü vartate; tathà tamas-sattve abhibhåya rajaþ kadàcit; kadàcic ca rajas-sattve abhibhåya tamaþ // BhGR_14.10 //

tac ca kàryo1palabhyai7và7vagacched ity àha ---

      sarva-dvàreùu dehe 'smin prakà÷a upajàyate /
      j¤ànaü yadà tadà vidyàd vivçddhaü sattvam ity uta  || BhG%_14.11/

sarveùu cakùur-àdiùu j¤àna-dvàreùu yadà vastu-yàthàtmya-prakà÷e j¤ànam upajàyate, tadà tasmin dehe sattvaü pravçddham iti vidyàt // BhGR_14.11 //

      lobhaþ pravçttir àrambhaþ karmaõàm a÷amaþ spçhà /
      rajasy etàni jàyante vivçddhe bharata-rùabha // BhGR_14.12 //

lobhaþ svakãya-dravyasyà7tyàga-÷ãlatà; pravçttiþ prayojanam anuddi÷yà7pi calana-sva-bhàvàtà; àrambhaþ karmaõàm --- phala-sàdhana-bhåtànàü karmaõàm àrambhaþ; a÷amaþ indriyà1nuratiþ; spçhà --- viùaye1cchà / etàni rajasi pravçddhe jàyante / yadà lobhà3dayo vartante, tadà rajaþ pravçddham iti vidyàd ity-arthaþ // BhGR_14.12 //

      aprakà÷o 'pravçtti÷ ca pramàdo moha eva ca /
      tamasy etàni jàyante vivçddhe kuru-nandana // BhGR_14.13 //

aprakà÷aþ j¤ànà1nudayaþ; apravçtti÷ ca stabdhatà; pramàdaþ akàrya-pravçtti-phalam anavadhànam; mohaþ viparãta-j¤ànam / etàni tamasi pravçddhe jàyante / etais tamaþ pravçddham iti vidyàt // BhGR_14.13 //

      yadà sattve pravçddhe tu pralayaü yàti deha-bhçt /
      tado9ttama-vidàü lokàn amalàn pratipadyate // BhGR_14.14 //

yadà sattvaü pravçddhaü tadà, sattve pravçddhe deha-bhçt pralayaü maraõaü yàti cet, uttama-vidàm uttama-tattva-vidàm àtma-yàthàtmya-vidàm lokàn samåhàn amalàn mala-rahitàn --- aj¤àna-rahitàn, pratipadyate pràpnoti / sattve pravçddhe tu mçtaþ àtma-vidàü kuleùu janitvà àtma-yàthàtmya-j¤àna-sàdhaneùu puõya-karmasv adhikarotã7ty uktaü bhavati // BhGR_14.14 //

      rajasi pralayaü gatvà karma-saïgiùu jàyate /

rajasi pravçddhe maraõaü pràpya phalà1rthaü karma kurvatàü kuleùu jàyate; tatra janitvà svargà3di-phala-sàdhana-karmasv adhikarotã7ty-arthaþ //

      tathà pralãnas tamasi måóha-yoniùu jàyate // BhGR_14.15 //

tathà tamasi pravçddhe mçtà måóha-yoniùu ÷va-såkarà3di-yoniùu jàyate / sakala-puruùà1rthà3rambhà1narho jàyata ity-arthaþ // BhGR_14.15 //

      karmaõaþ sukçtasyà8huþ sàttvikaü nirmalaü phalam /
      rajasas tu phalaü duþkham aj¤ànaü tamasaþ phalam // BhGR_14.16 //

evaü sattva-pravçddhau maraõam upagamyà8tma-vidàü kule jàtenà7nuùñhitasya sukçtasya phalà1bhisandhi-rahitasya mad-àràdhana-råpasya karmaõaþ phalaü punar api tato 'dhika-sattva-janitaü nirmalaü duþkha-gandha-rahitaü bhavatã7ty àhuþ sattva-guõa-pariõàma-vidaþ / antya-kàla-pravçddhasya rajasas tu phalaü phala-sàdhana-karma-saïgi-kula-janma-phalà1bhisandhi-pårvaka-karmà3rambha-tat-phalà1nubhava-punar-janma-rajo-vçddhi-phalà1bhisandhi-pårvaka karmà3rambha-paramparà-råpaü sàüsàrika-duþkha-pràyam eve7ty àhuþ tad-guõa-yàthàtmya-vidaþ / aj¤ànaü tamasaþ phalam --- evam antya-kàla-pravçddhasya tamasaþ phalam aj¤àna-paramparà-råpam // BhGR_14.16 //

tad adhika-sattvà3di-janitaü nirmalà3di-phalaü kim ity atrà8ha ---

      sattvàt saüjàyate j¤ànaü rajaso lobha eva ca /
      pramàda-mohau tamaso bhavato 'j¤ànam eva ca // BhGR_14.17 //

evaü paramparayà jàtàd adhika-sattvàd àtma-yàthàtmyà1parokùya-råpaü j¤ànaü jàyate / tathà pravçddhàd rajasaþ svargà3di-phala-lobho jàyate / tathà pravçddhàc ca tamasaþ pramàdaþ anavadhàna-nimittà asat-karmaõi pravçttiþ; tata÷ ca mohaþ viparãta-j¤ànam; tata÷ cà7dhikataraü tamaþ; tata÷ cà7j¤ànam --- j¤ànà1bhàvaþ // BhGR_14.17 //

      årdhvaü gacchanti sattva-sthà madhye tiùñhanti ràjasàþ /
      jaghanya-guõa-vçtti-sthà adho gacchanti tàmasàþ // BhGR_14.18 //

evam uktena prakàreõa sattva-sthà årdhvaü gacchanti --- krameõa saüsàra-bandhàn mokùaü gacchanti / rajasaþ svargà3di-phala-lobha-karatvàd ràjasàþ phala-sàdhana-bhutaü karmà1nuùñhàya tat-phalam anubhåya punar api janitvà tad eva karmà1nutiùñhantã7ti madhye tiùñhanti / punar-àvçtti-råpatayà duþkha-pràyam eva tat / tàmasàs tu jaghanya-guõa-vçtti-sthà uttaro1ttara-nikçùña-tamo-guõa-vçttiùu sthità adho gacchanti --- antyatvam, tatas tiryaktvam, tataþ krimi-kãñà3di-janma, sthàvaratvam, tato 'pi gulma-latàtvam, tata÷ ca ÷ilà-kàùñha-loùña-tçõà3ditvaü gacchantã7ty-arthaþ // BhGR_14.18 //

àhàra-vi÷eùaiþ phalà1bhisandhi-rahita-sukçta-vi÷eùai÷ ca paramparayà pravardhita-sattvànàü guõà1tyaya-dvàreõa årdhva-gamana-prakàram àha ---

      nà7nyaü guõebhyaþ kartàraü yadà draùñà9nupa÷yati /
      guõebhya÷ ca paraü vetti mad-bhàvaü so 'dhigacchati // BhGR_14.19 //

evaü sàttvikà3hàra-sevayà phalà1bhisandhi-rahita-bhagavad-àràdhana-råpa-karmà1nuùñhànai÷ ca rajas-tamasã sarvà3tmanà9bhibhåya utkçùña-sattva-niùñho yadà9yaü guõebhyo 'nyaü kartàraü nà7nupa÷yati --- guõà eva svà1nuguõa-pravçttiùu kartàra iti pa÷yati; guõebhya÷ ca paraü vetti kartçbhyo guõebhya÷ ca param anyam àtmànam akartàraü vetti --- sa mad-bhàvam adhigacchati mama yo bhàvas tam adhigacchati / etad uktaü bhavati --- "àtmanaþ svataþ pari÷uddha-sva-bhàvasya pårva-pårva-karma-måla-guõa-saïga-nimittaü vividha-karmasu kartçtvam; àtmà svatas tv akartà aparicchinna-j¤ànai1kà3kàraþ" ity evam àtmànaü yadà pa÷yati, tadà mad-bhàvam adhigacchatã7ti // BhGR_14.19 //

kartçbhyo guõebhyo 'nyam akartàram àtmànaü pa÷yan bhagavad-bhàvam adhigacchatã7ty uktam; sa bhagavad-bhàvaþ kãdç÷a ity ata àha ---

      guõàn etàn atãtya trãn dehã deha-samudbhavàn /
      janma-mçtyu-jarà-duþkhair vimukto 'mçtam a÷nute // BhGR_14.20 //

ayaü dehã deha-samudbhavàn dehà3kàra-pariõata-prakçti-samudbhavàn etàn sattvà3dãn trãn guõàn atãtya tebhyo 'nyaü j¤ànai1kà3kàram àtmànaü pa÷yan janma-mçtyu-jarà-duhkhair vimuktaþ amçtam àtmànam anubhavati / eùa mad-bhàva ity-arthaþ // BhGR_14.20 //

atha guõà1tãtasya sva-råpa-såcanà3càra-prakàraü guõà1tyaya-hetuü ca pçcchan arjuna uvàca ---

      arjuna uvàca ---
      kair liïgais tri-guõàn etàn atãto bhavati prabho /
      kim àcàraþ kathaü cai7tàüs trãn guõàn ativartate // BhGR_14.21 //

sattvà3dãn trãn guõàn etàn atãtaþ kair liïgaiþ kair lakùaõaiþ upalakùito bhavati? kim àcàraþ kenà8càreõa yukto 'sau? asya sva-råpà1vagati-liïga-bhåtà3càraþ kãdç÷a ity-arthaþ / kathaü cai7tàn keno7pàyena sattvà3dãüs trãn guõàn ativartate? // BhGR_14.21 //

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      prakà÷aü ca pravçttiü ca moham eva ca pàõóava /
      na dveùñi saüpravçttàni na nivçttàni kàïkùati // BhGR_14.22 //

àtma-vyatirikteùu vastv-aniùñeùu saüpravçttàni sattva-rajas-tamasàü kàryàõi prakà÷a-pravçtti-mohà3khyàni yo na dveùñi, tathà àtma-vyatirikteùv iùñeùu vastuùu tàny eva nivçttàni na kàïkùati // BhGR_14.22 //

      udàsãnavad àsãno guõair yo na vicàlyate /
      guõà vartanta ity eva yo 'vatiùñhati ne7ïgate // BhGR_14.23 //

udàsãnavad àsãnaþ guõa-vyatiriktà3tmà1valokana-tçptyà anyatro7dàsãnavad àsãnaþ, guõair dveùà3kàïkùà-dvàreõe yo na vicàlyate --- guõàþ sveùu kàryeùu prakà÷à3diùu vartanta ity anusandhàya yas tå7ùõãm avatiùñhate / ne7ïgate na guõa-kàryà1nuguõaü ceùñate // BhGR_14.23 //

      sama-duþkha-sukhaþ sva-sthaþ sama-loùñà1÷ma-kà¤canaþ /
      tulya-priyà1priyo dhãras tulya-nindà4tma-saüstutiþ // BhGR_14.24 //
      mànà1vamànayos tulyas tulyo mitrà1ri-pakùayoþ /
      sarvà3rambha-parityàgã guõà1tãtaþ sa ucyate // BhGR_14.25 //

sama-duþkha-sukhaþ sukha-duþkhayos sama-cittaþ, sva-sthaþ svasmin sthitaþ / svà3tmai1ka-priyatvena tad-vyatirikta-putrà3di-janma-maraõà3di-sukha-duþkhayos sama-citta ity-arthaþ / tata eva sama-loùñà1÷ma-kà¤canaþ / tata eva tulya-priyà1priyaþ tulya-priyà1priya-viùayaþ / dhãraþ prakçty-àtma-viveka-ku÷alaþ / tata eva tulya-nindà4tma-saüstutiþ àtmani manuùyà3dy-abhimàna-kçta-guõà1guõa-nimitta-stuti-nindayoþ svà1saübandhà1nusandhànena tulya-cittaþ / tat-prayukta-mànà1vamànayoþ tat-prayukta-mitrà1ri-pakùayor api sva-saübandhà1bhàvàd eva tulya-cittaþ / tathà dehitva-prayukta-sarvà3rambha-parityàgã / ya evaü-bhåtaþ, sa guõà1tãta ucyate // BhGR_14.24,25 //

athai7vaü-råpa-guõà1tyaye pradhàna-hetum àha ---

      màü ca yo 'vyabhicàreõa bhakti-yogena sevate /
      sa guõàn samatãtyai7tàn brahma-bhåyàya kalpate // BhGR_14.26 //

"nà7nyaü guõebhyaþ kartàram" ity-àdino9ktena prakçty-àtma-vivekà1nusandhàna-màtreõa na guõà1tyayaþ saüpatsyate; tasyà7nàdi-kàla-pravçtti-viparãta-vàsanà-bàdhyatva-saübhavàt / màm satya-saïkalpaü parama-kàruõikam à÷rita-vàtsalya-jaladhim, avyabhicàrena aikàntya-vi÷iùñena bhakti-yogena ca yaþ sevate, sa etàn sattvà3dãn guõàn duratyayàn atãtya brahma-bhåyàya brahmatvàya kalpate; brahma-bhàva-yogyo bhavati / yathà2vasthitam àtmànam amçtam avyayaü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_14.26 //

      brahmaõo hi pratiùñhà9ham amçtasyà7vyayasya ca /
      ÷à÷vatasya ca dharmasya sukhasyai7kàntikasya ca // BhGR_14.27 //

hi-÷abdo hetau; yasmàd aham avyabhicàri-bhakti-yogena sevito 'mçtasyà7vyayasya ca brahmaõaþ pratiùñhà, tathà ÷à÷vatasya ca dharmasya ati÷ayita-nityà1i÷varyasya; eikàntikasya ca sukhasya "vàsu-devaþ sarvam" ity-àdinà nirdiùñasya j¤àninaþ pràpyasya sukhasye7ty-arthaþ / yady api ÷à÷vata-dharma-÷abdaþ pràpaka-vacanaþ, tathà9pi pårvo1ttarayoþ pràpya-råpatvena tat-sàhacaryà3dayam api pràpya-lakùakaþ / etad uktaü bhavati --- pårvatra "daivã hy eùà guõa-mayã mama màyà duratyayà / màm eva ye prapadyante" ity àrabhya guõà1tyayasya tat-pårvakà1kùarair bhagavat-pràptãnàü ca bhagavat-prapatty-eko1pàyatàyàþ pratipàditatvàd ekà1nta-bhagavat-prapatty-eko1pàyo guõà1tyayaþ tat-pårvaka-brahma-bhàva÷ ce7ti // BhGR_14.27 //



******************** ADHYAYA 15 ********************


kùetrà1dhyàye kùetra-kùetra-j¤a-bhåtayoþ prakçti-puruùayoþ sva-råpaü vi÷odhya vi÷uddhasyà7paricchinna-j¤ànai1kà3kàrasyai7va puruùasya pràkçta-guõa-saïga-pravàha-nimitto devà3dy-àkàra-pariõata-prakçti-saübandho 'nàdir ity uktam / anantare cà7dhyàye puruùasya kàrya-kàraõo1bhayà1vastha-prakçti-saübandho guõa-saïga-målo bhagavatai9va kçta ity uktvà guõa-saïga-prakàraü sa-vistaraü pratipàdya guõa-saïga-nivçtti-pårvakà3tma-yàthàtmyà1vàpti÷ ca bhagavad-bhakti-måle9ty uktam / idànãü bhajanãyasya bhagavataþ kùarà1kùarà3tmaka-baddha-mukta-vibhåtimattàm, vibhåti-bhåtàt kùarà1kùara-puruùa-dvayàn nikhila-heya-pratyanãka-kalyàõai1ktànatayà atyanto1tkarùeõa visajàtãyasya bhagavataþ puruùo1ttamatvaü ca vaktum àrabhate / tatra tàvad asaïga-råpa-÷astra-cchinna-bandhàm akùarà3khya-vibhåtiü vaktuü chedya-råpa-bandhà3kàreõa vitatam acit-pariõàma-vi÷eùam a÷vattha-vçkùà3kàram kalpayan ---

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     årdhva-målam adha÷-÷àkham a÷vatthaü pràhur avyayam  |
     chandàüsi yasya parõàni yas taü veda sa veda-vit  || BhG_15.1 ||

yaü saüsàrà3khyam a÷vatham årdhva-målam adha÷ ÷àkham avyayaü pràhuþ ÷rutayaþ, "årdhva-målo 'vàk-chàkha eùo '÷vatthas sanàtanaþ", "årdhva-målam avàk-chàkhaü vçkùaü yo veda saüprti" ity-àdyàþ / sapta-loko1pari-niviùña-catur-mukhà3ditvena tasyo8rdhva-målatvam / pçthivã-nivàsi-sakala-nara-pa÷u-mçga-krimi-kãña-pataïga-sthàvarà1ntatayà adha÷ ÷àkhatvam / asaïga-hetu-bhåtàd a samyagj¤ano1dayàt pravàha-råpeõà7cchedyatvenà7vyayatvam / yasya cà7÷vatthasya chandàüsi parõàny àhuþ / chandàüsi --- ÷rutayaþ, "vàyavyaü ÷vetam àlabheta bhåti-kàmaþ", "aindràgnam ekàda÷a kapàlaü nirvapet prajà-kàmaþ" ity-àdi-÷ruti-pratipàditaiþ kàmya-karmabhir vardhate 'yaü saüsàra-vçkùa iti chandàüsy evà7sya parõàni / parõair hi vçkùo vardhate / yas tam evaü-bhåtam a÷vatthaü veda, sa veda-vit / vedo hi saüsàra-vçkùa-cchedo1pàyaü vadati; chedya-vçkùa-sva-råpa-j¤ànaü chedano1pàya-j¤ano1payogã7ti veda-vid ity ucyate // BhGR_15.1 //

     adha÷ co8rdhvaü ca prasçtàs tasya ÷àkhà guõa-pravçddhà viùaya-pravàlàþ  |

tasya manuùyà3di-÷àkhasya vçkùasya tat-tat-karma-kçtà aparà÷ ca adhaþ ÷àkhàþ punar api manuùya-pa÷v-àdi-råpeõa prasçtà bhavanti; årdhvaü ca gandharva-yakùa-devà3di-råpeõa prasçtà bhavanti / tà÷ ca guõa-pravçddhàþ guõaiþ sattvà3dibhiþ pravçddhàþ, viùaya-pravàlàþ ÷abdà3di-viùaya-pallavàþ / katham ity atrà8ha ---

     adha÷ ca målàny anusaütatàni karmà1nubandhãni manuùya-loke  || BhG_15.2 ||

brahma-loka-målasyà7sya vçkùasya manuùyà1grasya, adho manuùya-loke målàny anusantatàni; tàni ca karmà1nubandhãni karmàõy evà7nubandhãni målàni adho manuùya-loke ca bhavantã7ty-arthaþ / manuùyatvà1vasthàyàü kçtair hi karmabhiþ adho manuùya-pa÷v-àdayaþ, årdhvaü ca devà3dayo bhavanti // BhGR_15.2 //

     na råpam asye7ha tatho9palabhyate nà7nto na cà8dir na ca saüpratiùñhà  |

asya vçkùasya catur-mukhà3ditveno8rdhva-målatvam, tat-santàna-paramparayà manuùyà1gratvenà7dha÷ ÷àkhatvam, manuùyatve kçtaiþ karmabhir måla-bhåtaiþ punar apy adha÷ co8rdhvaü ca prasçta-÷àkhatvam iti yathe9daü råpaü nirdiùñam, na tathà saüsàribhir upalabhyate / manuùyo 'haü deva-dattasya putro yaj¤a-dattasya pità tad-anuråpa-prigraha÷ ce7ty etàvan-màtram upalabhyate / tathà asya vçkùasya antaþ vinà÷o 'pi guõa-maya-bhogeùv asaïga-kçta iti no7palabhyate / tathà asya guõa-saïga evà8dir iti no7palabhyate / tasya pratiùñhà ca anàtmani àtmà1bhimàna-råpam aj¤ànam iti no7palabhyate; pratitiùñhaty asminn+eve7ti hy aj¤ànam evà7sya pratiùñhà // BhGR_15.2 //

     a÷vattham enaü su-viråóha-målam asaïga-÷astreõa dçóhena chitvà  || BhG_15.3 ||
     tataþ padaü tat parimàrgitavyam yasmin gatà na nivartanti bhåyaþ  |

enam ukta-prakàraü suviråóha-målam suùñhu vividhaü råóha-målam a÷vatthaü samyagj¤àna-målena dçóhena guõa-maya-bhogà1saügà3khyena ÷astreõa chitvà, tataþ viùayà1saügàd dhetoþ tat padaü parimàrgitavyam anveùaõãyam, yasmin gatà bhåyo na nivartante // BhGR_15.3 //

katham anàdi-kàla-pravçtto guõa-maya-bhoga-saügaþ tan-målaü ca viparãta-j¤ànaü nivartata ity ata àha ---

     tam eva cà8dyaü puruùaü prapadyed yataþ pravçttiþ prasçtà puràõã  || BhG_15.4 ||

aj¤ànà3di-nivçttaye tam eva ca àdyam kçtsnasyà8di-bhåtam, "mayà9dhyakùeõa prakçtiþ såyate sacarà1caram", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate", "mattaþ parataraü nà7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya" ity-àdiùå7ktam àdyaü puruùam eva ÷araõaü prapadyet tam eva ÷araõaü prapadyeta / yataþ yasmàt kçtsnasya sraùñur iyaü guõa-maya-bhoga-saïga-pravçttiþ, puràõã puràtanã prasçtà / uktaü hi mayai9tat-pårvam eva, "daivã hy eùà guõa-mayã mam màyà dåratyayà / màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te" iti / prapadyeyataþ pravçttir iti và pàñhaþ; tam eva cà8dyaü puruùaü prpadya ÷araõam upagamya, iyataþ aj¤àna-nivçtty-àdeþ kçstnasyai7tasya sàdhana-bhåtà pravçttiþ puràõã puràtanã praçtà / puràtanànàü mumukùåõàü pravçttiþ puràõã / puràtanà hi mumukùavo màm eva ÷araõam upagamya nirmukta-bandhàs saüjàtà ity-arthaþ // BhGR_15.4 //

     nirmàna-mohà jita-saïga-doùà adhyàtma-nityà vinivçtta-kàmàþ  |
     dvandvair vimuktàs sukha-duþkha-saüj¤air gacchanty amåóhàþ padam avyayaü tat  || BhG_15.5 ||

evaü màü ÷araõam upagamya nirmàna-mohàþ nirgatà1nàtmà3tmà1bhimàna-råpa-mohàþ, jita-saïga-doùà jita-guõa-maya-bhoga-saïgà3khya-doùàþ / adhyàtma-nityàþ àtmani yaj j¤ànaü tad adhyàtmam, àtma-j¤àna-niratàþ / vinivçtta-kàmàþ vinivçtta-tad-itara-kàmàþ sukha-duþkha-saj¤air dvandvai÷ ca vimuktàþ, amåóhàþ àtmà1nàtma-sva-bhava-j¤àþ, tad avyayaü padaü gacchanti anavacchinna-j¤ànà1kàram àtmànaü yathà2vasthitaü pràpnuvanti; màü ÷araõam upagatànàü mat-prasàdà3der evai7tàþ sarvàþ pravçttayaþ su÷akàþ siddhi-paryantà bhavantã7ty-arthaþ // BhGR_15.5 //

     na tad bhàsayate såryo na ÷a÷à1ïko na pàvakaþ  |
     yad gatvà na nivartante tad dhàma paramaü mama  || BhG_15.6 ||

tad atma-jyotir na såryo bhàsayate, na ÷a÷à1ïkaþ, na pàvaka÷ ca / j¤ànam eva hi sarvasya prakà÷akam; bàhyàni tu jyotãüùi viùaye1ndriya-saübandha-virodhi-tamo-nirasana-dvàreõo7pakàrakàõi / asya ca prakà÷ako yogaþ / tad-virodhi cà7nàdi-karma / tan-nivartanaü co7ktaü bhagavat-prapatti-målam asaïgà3di / yad gatvà punar na nivartante, tat paramaü dhàma paraü jyotiþ mama madãyam; mad-vibhåti-bhåtaþ mamà7ü÷a ity-arthaþ / àdityà3dãnàm api prakà÷akatvena tasya paramatvam / àdityà3dãni hi jyotãüùi na j¤àna-jyotiùaþ prakà÷akàni; j¤ànam eva sarvasya prakà÷akam // BhGR_15.6 //

     mamai7và7ü÷o jãva-loke jãva-bhåtaþ sanàtanaþ  |
     manaù-ùaùñhànã7ndriyàõi prakçti-sthitàni karùati  || BhG_15.7 ||

ittham ukta-sva-råpaþ sanàtano mamà7ü÷a eva san ka÷cid anàdi-karma-råpà1vidyà-veùñito jãva-bhåto jãva-loke vartamàno deva-manuùyà3di-prakçti-pariõàma-vi÷eùa-÷arãra-sthàni manaù-ùaùñhànã7ndriyàõi karùati / ka÷cic ca pårvo1ktena màrgeõà7syà avidyàyàþ muktaþ svena råpeõà7vatiùñhate / jãva-bhåtas tv atisaükucita-j¤ànà1i÷varyaþ karma-labdha-prakçti-pariõàma-vi÷eùa-råpa-÷arãra-sthànàm indriyàõàü manaù-ùaùñhànàm ã÷varaþ tàni karmà1nuguõam itas tataþ karùati // BhGR_15.7 //

     ÷arãraü yad avàpnoti yac cà7py utkràmatã8÷varaþ  |
     gçhãtvai9tàni saüyàti vàyur gandhàn ivà8÷ayàt  || BhG_15.8 ||

yac ÷arãram avàpnoti, yamàc charãràd utkràmati, tatrà7yam indriyàõàm ã÷varaþ etàni indriyàõi bhåta-såkùmais saha gçhãtvà saüyàti vàyur gandhàn ivà8÷ayàt / yathà vàyuþ srak-candana-kastårikà3dy-à÷ayàt tat-sthànàt såkùmà1vayavais saha gandhàn gçhãtvà9nyatra saüyàti, tadvad ity-arthaþ // BhGR_15.8 //

kàni punas tànã7ndriyàõã7ty atrà8ha ---

     ÷rotraü cakùuþ spar÷anaü ca rasanaü ghràõam eva ca  |
     adhiùñhàya mana÷ cà7yaü viùayàn upasevate  || BhG_15.9 ||

etàni manaù-ùaùñhànã7ndriyàõi adhiùñhàya sva-sva-viùaya-vçtty-anuguõàni kçtvà, tàn ÷abdà3dãn viùayàn upasevate upabhuïkte // BhGR_15.9 //

     utkràmantaü sthitaü và9pi bhu¤jànaü và guõà1nvitam  |
     vimåóhà nà7nupa÷yanti pa÷yanti j¤àna-cakùuùaþ  || BhG_15.10 ||

evaü guõà1nvitaü sattvà3di-guõa-maya-prakçti-pariõàma-vi÷eùa-manuùyatvà3di-saüsthàna-piõóa-saüsçùñam, piõóa-vi÷eùàd utkràmantaü piõóa-vi÷eùe 'vathitaü và, guõa-mayàn viùayàn bhu¤jànaü và kadàcid api prakçti-pariõàma-vi÷eùa-manuùyatvà3di-piõóàd vilakùaõaü j¤ànai1kà3kàraü vimåóhà nà7nupa÷yanti / vimåóhàþ manuùyatvà3di-piõóà3tmatvà1bhimàninaþ / j¤àna-cakùuùas tu piõóà3tma-viveka-viùaya-j¤ànavantaþ sarvà1vastham apy enaü viviktà3kàram eva pa÷yanti // BhGR_15.10 //

     yatanto yogina÷ cai7naü pa÷yanty àtmany avasthitam  |
     yatanto 'py akçtà3tmàno nai7naü pa÷yanty acetasaþ  || BhG_15.11 ||

mat-prapatti-pårvakaü karma-yogà3diùu yatamànàs tair nirmalà1ntaþkaraõà yogino yogà3khyena cakùuùà àtmani ÷arãre 'vasthitam api ÷arãràd viviktaü svena råpeõà7vasthitam enaü pa÷yanti / yatamànà apy akçtà3tmànaþ mat-prapatti-virahiõaþ tata evà7saüskçta-manasaþ, tata eva acetasaþ àtmà1valokana-samartha-ceto-rahitàþ nai7naü pa÷yanti // BhGR_15.11 //

evaü ravi-candrà1gnãnàm indriya-sannikarùa-virodhi-saütamasa-nirasana-mukhene7ndriyà1nugràhakatayà prakà÷akànàü jyotiùmatàm api prakà÷aka-j¤àna-jyotir àtmà muktà1vastho jãvà1vastha÷ ca bhagavad-vibhåtir ity uktam, "tad dhàma pramaü mama", "mamai7và7ü÷o jãva-loke jãva-bhåtas sanàtanaþ" iti / idànãm acit-pariõàma-vi÷eùa-bhåtam àdityà3dãnàü jyotiùmatàü jyotir api bhagavad vibhåtir ity àha ---

     yad àditya-gataü tejo jagad bhàsayate 'khilam  |
     yac candra-masi yac cà7gnau tat tejo viddhi màmakam  || BhG_15.12 ||

akhilasya jagato bhàsakam eteùàm àdityà3dãnàü yat tejaþ, tan madãyaü tejaþ tais tair àràdhitena mayà tebhyo dattam iti viddhi // BhGR_15.12 //

pçthivyà÷ ca bhåta-dhàriõyà dhàrakatva-÷aktir madãye9ty àha ---

     gàm àvi÷ya ca bhåtàni dhàrayàmy aham ojasà //
     puùõàmi cau7ùadhãþ sarvàs somo bhåtvà rasà3tmakaþ  || BhG%_15.13 ||

ahaü pçthivãm àvi÷ya sarvàõi bhåtàni ojasà mamà7pratihata-sàmarthyena dhàrayàmi / tathà9ham amçta-rasa-mayas somo bhåtvà sarvau1ùadhãþ puùõàmi // BhGR_15.13 //

     ahaü vai÷vànaro bhåtvà pràõinàü deham à÷ritaþ /
     pràõà1pàna-samàyuktaþ pacàmy annaü catur-vidham // BhGR_15.14 //

ahaü vai÷vànaro jàñharà1nalo bhåtvà sarveùàü pràõinàü deham à÷ritaþ tair bhuktaü khàdya-cåùya-lehya-peyà3tmakaü catur-vidham annaü pràõà1pàna-vçtti-bheda-samàyuktaþ pacàmi // BhGR_15.14 //

atra parama-puruùa-vibhåti-bhåtau soma-vai÷vànarau ahaü somo bhåtvà, vai÷vànaro bhåtvà iti tat-sàmànàdhikaraõyena nirdiùñau / tayo÷ ca sarvasya bhåta-jàtasya ca parama-puruùa-sàmànàdhikaraõya-nirde÷a-hetum àha ---

     sarvasya cà7haü hçdi sanniviùño mattaþ smçti-j¤ànam apohanaü ca /
     vedai÷ ca sarvair aham eva vedyo vedà1nta-kçd veda-vid eva cà7ham // BhGR_15.15 //

tayoþ soma-vai÷vànarayoþ sarvasya ca bhåta-jàtasya sakala-pravçtti-nivçtti-måla-j¤àno1daya-de÷e hçdi sarvaü mat-saükalpena niyacchan aham àtmatayà sanniviùñaþ / tathà0huþ ÷rutayaþ, "antaþ praviùña÷ ÷àstà janànàü sarvà3tmà", "yaþ pçthivyàü tiùñhan", "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro ..... yamayati", "padma-ko÷a-pratãkà÷aü hçdayaü cà7py adho-mukham", "atha yad idam asmin brahma-pure daharaü puõóarãkaü ve÷ma" ity-àdyàþ / smçtaya÷ ca, "÷àstà viùõur a÷eùasya jagato yo jagan-mayaþ", "pra÷àsitàraü sarveùàm aõãyàüsam aõãyasàm", "yamo vaivasvato ràjà yas tavai7ùa hçdi sthitaþ" ity-àdyàþ / ato matta eva sarveùàü smçtir jàyate / smçtiþ pårvà1nubhåti-viùayam anubhava-saüskàra-màtra-jaü j¤ànam / j¤ànam indriya-liïgà3gama-yoga-jo vastu-ni÷cayaþ; so 'pi mattaþ / apohanaü ca / apohanam --- j¤àna-nivçttiþ / apohanam åhanaü và; åhanam åhaþ; åho nàma idaü pramàõam itthaü pravartitum arhatã7ti pramàõa-pravçtty-arhatà-viùayaü sàmagry-àdi-niråpaõa-janyaü pramàõà1nugràhakaü j¤ànam; sa co8ho matta eva / vedai÷ ca sarvair aham eva vedyaþ / ato 'gni-sårya-vàyu-some1ndrà3dãnàü mad-antaryàmikatvena mad-àtmakatvàt tat-pratipàdana-parair api sarvair vedair aham eva vedyaþ, deva-manuùyà3di-÷abdair jãvà3tmai9va / vedà1nta-kçd vedànàm --- "indraü yajeta", "varuõaü yajeta" ity evam àdãnàm antaþ phalam; phale hi te sarve vedàþ paryavasyanti; anta-kçt phala-kçt; vedo1dita-phalasya pradàtà
cà7ham eve7ty-arthaþ / tad uktaü pårvam eva, "yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayà9rcitum icchati" ity àrabhya "labhate ca tataþ kàmàn mayai9va vihitàn hi tàn" iti, "ahaü hi sarva-yaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca" iti ca / veda-vid eva cà7ham --- veda-vic cà7ham eva / evaü mad-abhidhàyinaü vedam aham eva veda; ito 'nyathà yo vedà1rthaü
bråte na sa veda-vid ity abhipràyaþ // BhGR_15.15 //

ato matta eva sarva-vedànàü sàra-bhåtam artham ÷çõu ---

     dvàv imau puruùau loke kùara÷ cà7kùara eva ca /
     kùaras sarvàõi bhåtàni kåña-stho 'kùara ucyate // BhGR_15.16 //

kùara÷ cà7kùara÷ ce7ti dvàv imau puruùau loke prathitau / tatra kùara-÷abda-nirdiùñaþ puruùo jãva-÷abdà1bhilapanãya-brahmà4di-stamba-paryanta-kùaraõa-sva-bhàvà1cit-saüsçùña-sarva-bhåtàni / atrà7cit-saüsarga-råpai1ko1pàdhinà puruùa ity ekatva-nirde÷aþ / akùara-÷abda-nirdiùñaþ kåña-sthaþ acit-saüsarga-viyuktaþ svena råpeõà7vasthito muktà3tmà / sa tv acit-saüsargà1bhavàd acit-pariõàma-vi÷eùa-brahmà4di-dehà1sàdhàraõo na bhavatã7ti kåña-stha ity ucyate / atrà7py ekatva-nirde÷o 'cid-viyoga-råpai1ko1pàdhinà9bhihitaþ / na hi itaþ pårvam anàdau kàle mukta eka eva / yatho9ktam, "bahavo j¤àna-tapasà påtà mad-bhàvam àgatàþ", "sarge 'pi no7pajàyante pralaye na vyathanti ca" iti // BhGR_15.16 //

     uttamaþ puruùas tv anyaþ paramà3tme9ty udàhçtaþ /
     yo loka-trayam àvi÷ya bibharty avyaya ã÷varaþ // BhGR_15.17 //

uttamaþ puruùas tu tàbhyàü kùarà1kùara-÷abda-nirdiùñàbhyàü baddha-mukta-puruùàbhyàm anyaþ arthà1ntara-bhåtaþ paramà3tme9ty udàhçtaþ sarvàsu ÷rutiùu / paramà3tme9ti nirde÷àd eva hy uttamaþ puruùo baddha-mukta-puruùàbhyàü arthà1ntara-bhåta ity avagamyate / katham? yo loka-trayam àvi÷ya bibharti / lokyata iti lokaþ; tat-trayaü loka-trayam / acetanaü tat-saüsçùña÷ cetano mukta÷ ce7ti pramàõà1vagamyam etat trayaü ya àtmatayà àvi÷ya bibharti, sa tasmàd vyàpyàd bhartavyàc cà7rthà1ntara-bhåtaþ / ita÷ co7ktàl loka-trayàd arthà1ntara-bhåtaþ; yataþ so 'vyayaþ, ã÷vara÷ ca; avyaya-sva-bhàvo hi vyaya-sva-bhàvàd acetanàt tat-saübandhena tad-anusàriõa÷ ca cetanàd acit-saübandha-yogyatayà pårva-saübandhino muktàc cà7rthà1ntara-bhåta eva / tathai9tasya loka-trayasye8÷varaþ, ã÷itavyàt tasmàd arthà1ntara-bhåtaþ // BhGR_15.17 //

     yasmàt kùaram atãto 'ham akùaràd api co7ttamaþ /
     ato 'smi loke vede ca prathitaþ puruùo1ttamaþ // BhGR_15.18 //

yasmàd evam uktaiþ sva-bhàvaiþ kùaraü puruùam atãto 'ham, akùaràn muktàd apy uktair hetubhir utkçùñatamaþ, ato 'haü loke vede ca puruùo1ttama iti prathito 'smi / vedà1rthà1valokanàl loka iti smçtir iho7cyate / ÷rutau smçtau ce7ty arthaþ / ÷rutau tàvat, "paraü jyotir upasaüpadya svena råpeõà7bhiniùpadyate, sa uttamaþ puruùaþ" ity-àdau / smçtav api, "aü÷à1vatàraü puruùo1ttamasya hy anàdi-madhyà1ntam ajasya viùõoþ" ity-àdau // BhGR_15.18 //

     yo màm evam asaümåóho jànàti puruùo1ttamam /
     sa sarva-vid bhajati màü sarva-bhàvena bhàrata // BhGR_15.19 //

ya evam uktena prakàreõa puruùo1ttamaü màm asaümåóho jànàti kùarà1kùara-puruùàbhyàm, avyaya-sva-bhàvatayà vyàpana-bharaõà1i÷varyà3di-yogena ca visajàtãyaü jànàti, sa sarva-vin mat-pràpty-upàyatayà yad veditavyaü tat sarvaü veda; bhajati màü sarva-bhàvena --- ye ca mat-pràpty-upàyatayà mad-bhajana-prakàrà nirdiùñàþ tai÷ ca sarvair bhajana-prakàrair màü bhajate / sarvair mad-viùayair vedanair mama yà prãtiþ, yà ca mama sarvair mad-viùayair bhajanaiþ, ubhaya-vidhà sà prãtir anena vedanena mama jàyate // ity etat puruùo1ttamatva-vedanaü påjayati ---

     iti guhyatamaü ÷àstram idam uktaü mayà9nagha /
     etad buddhvà buddhimàn syàt kçta-kçtya÷ ca bhàrata // BhGR_15.20 //

itthaü mama puruùo1ttamatva-pratipàdanaü sarveùàü guhyànàü guhyatamam idaü ÷àstram, "tvam anaghatayà yogyatamaþ" iti kçtvà mayà tavo7ktam / etad buddhvà buddhimàüs syàt kçta-kçtya÷ ca --- màü prepsunà upàdeyà yà buddhiþ sà sarvà upàttà syàt: yac ca tena kartavyam, tat sarvaü kçtaü syàd ity-arthaþ / anena ÷lokena, anantaro1ktaü puruùo1ttama-viùayaü j¤ànaü ÷àstra-janyam evai7tat sarvaü karoti, na tat-sàkùàt-kàra-råpam ity ucyate // BhGR_15.20 //



******************** ADHYAYA 16 ********************


atãtenà7dhyàya-trayeõa prakçti-puruùayor viviktayoþ saüsçùñayo÷ ca yàthàtmyaü tat-saüsarga-viyogayo÷ ca guõa-saïga-tad-viparyaya-hetutvam, sarva-prakàreõà7vasthitayoþ prakçti-puruùayor bhagavad-vibhåtitvam, vibhåtimato bhagavato vibhåti-bhåtàd acid-vastuna÷ cid-vastuna÷ ca baddha-mukto1bhaya-råpàd avyayatva-vyàpana-bharaõa-svàmyair arthà1ntaratayà puruùo1ttamatvena yàthàtmya¤ ca varõitam / anantaram, uktasya kçtsnasyà7rthasya sthemne ÷àstra-va÷yatàü vaktuü ÷àstra-va÷ya-tad-viparãtayor devà1sura-sargayor vibhàgaü

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      abhayaü sattva-saü÷uddhir j¤àna-yoga-vyavasthitiþ  |
      dànaü dama÷ ca yaj¤a÷ ca svà1dhyàyas tapa àrjavam  || BhG_16.1 ||
      ahiüsà satyam akrodhas tyàgaþ ÷àntir apai÷unam  |
      dayà bhåteùv aloluptvaü màrdavaü hrãr acàpalam  || BhG_16.2 ||
      tejaþ kùamà dhçtiþ ÷aucam adroho nà7timànità  |
      bhavanti saüpadaü daivãm abhi jàtasya bhàrata  || BhG_16.3 ||

iùñà1niùña-viyoga-saüyoga-råpasya duþkhasya hetu-dar÷ana-jaü duþkhaü bhayam, tan-nivçttir abhayam / sattva-saü÷uddhiþ sattvasyà7ntaþ-karaõasya rajas-tamobhyàm aspçùñatvam / j¤àna-yoga-vyavasthitiþ prakçti-viyuktà3tma-sva-råpa-viveka-niùñhà / dànam nyàyà1rjita-dhanasya pàtre pratipàdanam / damaþ manaso viùayo1nmukhya-nivçtti-saü÷ãlanam / yaj¤aþ phalà1bhisandhi-rahita-bhagavad-àràdhana-råpa-mahà-yaj¤à3dy-anuùñhànam / svà1dhyàyaþ sa-vibhåter bhagavatas tad-àràdhana-prakàrasya ca pratipàdakaþ kçtsno veda ity-anusandhàya vedà1bhyàsa-niùñhà / tapaþ kçcchra-càndràyaõa-dvàda÷y-upavàsà3der bhagavat-prãõana-karma-yogyatà4pàdanasya karaõam / àrjavam mano-vàk-kàya-vçttãnàm eka-niùñhatà pareùu / ahiüsà para-pãóà-varjanam / satyam yathà-dçùñà1rtha-gocara-bhåta-hita-vàkyam / akrodhaþ para-pãóà-phala-citta-vikàra-rahitatvam / tyàgaþ àtma-hita-pratyanãka-parigraha-vimocanam / ÷àntiþ indriyàõàü viùaya-pràvaõya-nirodha-saü÷ãlanam / apai÷unam parà1nartha-kara-vàkya-nivedanà1karaõam / dayà bhåteùu --- sarva-bhåteùu duþkhà1sahiùõutvam / aloluptvam alolupatvam / alolutvam iti và pàñhaþ; viùayeùu nisspçhatvam ity-arthaþ / màrdavam akàñhinyam, sàdhu-jana-saü÷leùà1rhate9ty-arthaþ / hrãþ akàrya-karaõe vrãóà / acàpalam spçhaõãya-viùaya-sannidhau aca¤calatvam / tejaþ durjanair anabhibhavanãyatvam / kùamà para-nimitta-pãóà2nubhave 'pi pareùu taü prati citta-vikàra-rahitatà / dhçtiþ mahatyàm apy àpadi kçtya-kartavyatà2vadhàraõam
/ ÷aucam bàhyà1ntara-karaõànàü kçtya-yogyatà ÷àstrãyà / adrohaþ pareùv anuparodhaþ; pareùu svacchanda-vçtti-nirodha-rahitatvam ity-arthaþ / nà7timànità --- asthàne garvo 'timànitvam; tad-rahitatà / ete guõàþ daivãü saüpadam abhijàtasya bhavanti / deva-saübandhinã saüpad daivã; devà bhagavad-àj¤à2nuvçtti-÷ãlàþ; teùàü saüpat / sà ca bhagavad-àj¤à2nuvçttir eva / tàm abhijàtasya tàm abhimukhã-kçtya jàtasya, tàü nivartayituü jàtasya bhavantã7ty-arthaþ // BhGR_16.1_3 //

      dambho darpo 'timàna÷ ca krodhaþ pàruùyam eva ca  |
      aj¤ànaü cà7bhijàtasya pàrtha sampadam asurãm  || BhG_16.4 ||

dambhaþ dhàrmikatva-khyàpanàya dharmà1nuùñhànam / darpaþ kçtyà1kçtyà1viveka-karo viùayà1nubhava-nimitto harùaþ / atimàna÷ ca sva-vidyà2bhijanàn anuguõo 'bhimànaþ / krodhaþ para-pióà-phala-citta-vikàraþ / pàruùyam sàdhånàm udvega-karaþ sva-bhàvaþ / aj¤ànam parà1vara-tattva-kçtyà1kçtyà1vivekaþ / ete sva-bhàvàþ àsurãü saüpadam abhijàtasya bhavanti / asuràþ bhagavad-àj¤à2tivçtti-÷ãlàþ // BhGR_16.4 //

      daivã saüpad vimokùàya nibandhàyà8surã matà  |

daivã mad-àj¤à2nuvçtti-råpà saüpad vimokùàya bandhàn muktaye bhavati / krameõa mat-pràptaye bhavatã7ty-arthaþ / àsurã mad-àj¤à2tivçtti-råpà saüpan nibandhàya bhavati adho-gati-pràptaye bhavatã7ty-arthaþ //

etac chrutvà sva-prakçty-anirdhàraõàd atibhãtàyà7rjunàyai7vam àha ---

      mà ÷ucas saüpadaü daivãm abhijàto 'si pàõóava  || BhG_16.5 ||

÷okaü mà kçthàþ; tvaü tu daivãü saüpadam abhijàto 'si / pàõóava / dhàrmikà1gresarasya hi pàõóos tanayas tvam ity-abhipràyaþ // BhGR_16.5 //

      dvau bhåta-sargau loke 'smin daiva àsura eva ca  |
      daivo vistara÷aþ prokta àsuraü pàrtha me ÷çõu  || BhG_16.6 ||

asmin karma-loke karma-karàõàü bhåtànàü sargo dvi-vidhau daiva÷ cà8sura÷ ce7ti / sargaþ utpattiþ, pràcãna-puõya-pàpa-råpa-karma-va÷àd bhagavad-àj¤à2nuvçtti-tad-viparãta-karaõàyo7tpatti-kàla eva vibhàgena bhåtàny utpadyanta ity-arthaþ / tatra daivaþ sargo vistara÷aþ proktaþ --- devànàü mad-àj¤à2nuvçtti-÷ãlànàm utpattir yad-àcàra-karaõà1rthà, sa àcàraþ karma-yoga-j¤àna-yoga-bhakti-yoga-råpo vistara÷aþ proktaþ / asuràõàü sarga÷ ca yad-àcàrà1rthaþ, tam àcàraü me ÷çõu --- mama sakà÷àc chçõu // BhGR_16.6 //

      pravçttiü ca nivçttiü ca janà na vidur àsuràþ  |
      na ÷aucaü nà7pi cà8càro na satyaü teùu vidyate  || BhG_16.7 ||

pravçttiü ca nivçttiü ca abhyudaya-sàdhanaü mokùa-sàdhanaü ca vaidikaü dharmam àsurà na viduþ na jànanti / ÷aucam vaidika-karma-yogyatvaü ÷àstra-siddham; tad bàhyam àntaraü cà8sureùu na vidyate / nà7pi cà8càraþ tad bàhyà1ntara-÷aucaü yena sandhyà-vandanà3dinà àcàreõa jàyate, so 'py àcàras teùu na vidyate / yatho2ktam, "saüdhyà-hãno '÷ucir nityam anarhas sarva-karmasu" iti / tathà satyaü ca teùu na vidyate yathà-j¤àta-bhåta-hita-råpa-bhàùaõaü teùu na vidyate // BhGR_16.7 //

kiü ca ---

      asatyam apratiùñhaü te jagad àhur anã÷varam  |
      a-paraspara-saübhåtaü kim anyat kàma-hetukam  || BhG_16.8 ||

asatyam jagad etat satya-÷abda-nirdiùña-brahma-kàryatayà brahmà3tmakam iti nà8huþ / apratiùñham tathà brahmaõi pratiùñhitam iti na vadanti / brahmaõà9nantena dhçtà hi pçthivã sarvàn lokàn bibharti / yatho2ktam, "tene7yaü nàga-varyeõa ÷irasà vidhçtà mahã / bibharti màlàü lokànàü sad evà7sura-mànuùàm" iti / anã÷varam / satya-saükalpena pareõa brahmaõà sarve3÷vareõa mayai9tan-niyamitam iti ca na vadanti / "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" iti hy uktam / vadanti cai7vam aparas para-saübhåtam; kim anyat / yoùit-puruùayoþ paraspara-saübandhena jàtam idaü manuùya-pa÷v-àdikam upalabhyate; anevaü-bhåtaü kim anyad upalabhyate ? kiücid api no7palabhyata ity-arthaþ / ataþ sarvam idaü jagat kàma-hetukam iti // BhGR_16.8 //

      etàü dçùñim avaùñabhya naùñà3tmàno 'lpa-buddhayaþ  |
      prabhavanty ugra-karmàõaþ kùayàya jagato '÷ubhàþ  || BhG_16.9 ||

etàü dçùñim avaùñabhya avalambya, naùñà3tmànaþ adçùña-dehà1tiriktà3tmànaþ, alpa-buddhayaþ ghañà3divaj j¤eya-bhåte dehe j¤àtçtvena deha-vyatirikta àtmo7palabhyata iti vivekà1ku÷alàþ, ugra-karmàõaþ sarveùàü hiüsakà jagataþ kùayàya prabhavanti // BhGR_16.9 //

      kàmam à÷ritya duùpåraü dambha-màna-madà1nvitàþ  |
      mohàd gçhãtvà9sad-gràhàn pravartante '÷uci-vratàþ  || BhG_16.10 ||

duùpåram duùpràpa-viùayaü kàmam à÷ritya tat-sisàdhayiùayà mohàd aj¤ànàt, asad-gràhàn a-nyàya-gçhãta-parigrahàn gçhãtvà, a÷uci-vratàþ a-÷àstra-vihita-vrata-yuktàþ dambhamàna-madà1nvitàþ pravartante // BhGR_16.10 //

      cintàm aparimeyàü ca pralayà1ntàm upà÷ritàþ  |
      kàmo1pabhoga-paramà etàvad iti ni÷citàþ  || BhG_16.11 ||

adya ÷vo và mumårùavaþ cintàm aparimeyàm --- aparicchedyàü pralayà1ntàü pràkçta-pralayà1vadhi-kàla-sàdhya-viùayàm upà÷ritàþ, tathà kàmo1pabhoga-paramàþ kàmo1pabhoga eva parama-puruùà1rtha iti manvànàþ, etàvad iti ni÷citàþ ito 'dhikaþ puruùà1rtho na vidyata iti saüjàta-ni÷cayàþ // BhGR_16.11 //

      à÷à-pà÷a-÷atair baddhàþ kàma-krodha-paràyaõàþ  |
      ãhante kàma-bhogà1rtham a-nyàyenà7rtha-sa¤cayàn  || BhG_16.12 ||

à÷à1pà÷a-÷ataiþ à÷à3khya-pà÷a-÷atair baddhàþ, kàma-krodha-paràyaõàþ kàma-krodhai1ka-niùñhàþ, kàma-bhogà1rtham a-nyàyenà7rtha-saücayàn prati ãhante // BhGR_16.12 //

      idam adya mayà labdham imaü pràpsye mano-ratham  |
      idam astã7dam api me bhaviùyati punar dhanam  || BhG_16.13 ||

idam kùetra-putrà3dikaü sarvaü mayà mat-sàmarthyenai7va labdham, nà7dçùñà3dinà; imaü ca mano-ratham aham eva pràpsye, nà7dçùñà3di-sahitaþ / idaü dhanaü mat-sàmarthyena labdhaü me asti, idam api punar me mat-sàmarthyenai7va bhaviùyati // BhGR_16.13 //

      asau mayà hataþ ÷atrur haniùye cà7paràn api  |
asau mayà balavatà hataþ ÷atruþ / aparàn api ÷atrån ahaü ÷åro dhãra÷ ca haniùye / kim atra manda-dhãbhir durbalaiþ parikalpitenà7dçùña-parikareõa //

tathà ca ---

      ã÷varo 'ham ahaü bhogã siddho 'haü balavàn sukhã  || BhG_16.14 ||

ã÷varo 'ham svà1dhãno 'ham; anyeùàü cà7ham eva niyantà / ahaü bhogã svata evà7haü bhogã; nà7dçùñà3dibhiþ / siddho 'ham svatas-siddho 'ham; na kasmàc-cid adçùñà3deþ / tathà svata eva balavàn; svata eva sukhã // BhGR_16.14 //

      àóhyo 'bhijanavàn asmi ko 'nyo 'sti sa-dç÷o mayà  |
      yakùye dàsyàmi modiùya ity-aj¤àna-vimohitàþ  || BhG_16.15 ||

ahaü svata÷ cà8óhyo 'smi; abhijanavàn asmi svata evo7ttama-kule prasåto 'smi; asmin loke mayà sadç÷aþ ko 'nyaþ sva-sàmarthya-labdha-sarva-vibhavo vidyate? ahaü svayam eva yakùye dàsyàmi, modiùye ity-aj¤àna-vimohitàþ ã÷varà1nugraha-nirapekùeõa svenai7va yàga-dànà3dikaü kartuü ÷akyam ity-aj¤àna-vimohità manyante // BhGR_16.15 //

      aneka-citta-vibhràntà moha-jàla-samàvçtàþ  |
      prasaktàþ kàma-bhogeùu patanti narake '÷ucau  || BhG_16.16 ||

adçùñe3÷varà3di-saha-kàram çte svenai7va sarvaü kartuü ÷akyam iti kçtvà, evaü kuryàm, tac ca kuryàm, anyac ca kuryàm ity aneka-citta-vibhràntàþ, evaü-råpeõa moha-jàlena samàvçtàþ, kàma-bhogeùu prakarùeõa saktàþ, madhye mçtàþ a÷ucau narake patanti // BhGR_16.16 //

      àtma-saübhàvitàþ stabdhàþ dhana-màna-madà1nvitàþ  |
      yajante nàma-yaj¤ais te dambhenà7vidhi-pårvakam  || BhG_16.17 ||

àtmanai9va saübhàvitàþ / àtmanai9và8tmànaü saübhàvayantã7ty-arthaþ / stabdhàþ paripårõaü manyamànà na kiücit-kurvàõàþ / katham ? dhana-màna-madà1nvitàþ dhanena vidyà2bhijanà1bhimànena ca janita-madà1nvitàþ, nàma-yaj¤aiþ nàma-prayojanaiþ yaùñe1ti-nàma-màtra-prayojanair yaj¤aiþ yajante / tad api dambhena hetunà yaùñçtva-khyàpanàya, avidhi-pårvakam ayathà-codanaü yajante // BhGR_16.17 //

te ce8dçg-bhåtà yajanta ity àha ---

      ahaü-kàraü balaü darpaü kàmaü krodhaü ca saü÷ritàþ  |
      màm àtma-para-deheùu pradviùanto 'bhyasåyakàþ  || BhG_16.18 ||

ananyà1pekùo 'ham eva sarvaü karomã7ty-evaü-råpam ahaü-kàram à÷ritàþ, tathà sarvasya karaõe mad-balam eva paryàptam iti ca balam, ato mat-sadç÷o na ka÷cid astã7ti ca darpam, evaü-bhåtasya mama kàma-màtreõa sarvaü saüpatsyata iti kàmam, mama ye aniùña-kàriõas tàn sarvàn haniùyàmã7ti ca krodham, evam etàn saü÷ritàþ, sva-deheùu para-deheùu cà7vasthitaü sarvasya kàrayitàraü puruùo1ttamaü màm abhyasåyakàþ pradviùantaþ, ku-yuktibhir mat-sthitau doùam àviùkurvanto màm asahamànàþ / ahaü-kàrà3dikàn saü÷rità yàgà3dikaü sarvaü kriyà-jàtaü kurvata ity-arthaþ // BhGR_16.18 //

      tàn ahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu narà1dhamàn  |
      kùipàmy ajasram a÷ubhàn àsurãùv eva yoniùu  || BhG_16.19 ||

ya evaü màü dviùanti, tàn kråràn narà1dhamàn a÷ubhàn aham ajasraü saüsàreùu janma-jarà-maraõà3di-råpeõa parivartamàneùu saütàneùu, tatrà7py àsurãùv eva yoniùu kùipàmi mad-ànukålya-pratyanãkeùv eva janmasu kùipàmi / tat-taj-janma-pràpty-anuguõa-pravçtti-hetu-bhåta-buddhiùu kråràsv aham eva saüyojayàmã7ty-arthaþ // BhGR_16.19 //

      àsurãü yonim àpannà måóhà janmani janmani  |
      màm apràpyai7va kaunteya tato yànty adhamàü gatim  || BhG_16.20 ||

mad-ànukålya-pratyanãka-janmà3pannàþ punar api janmani janmani måóhàþ mad-viparãta-j¤ànà màm apràpyai7va "asti bhagavàn sarve3÷varo vàsudevaþ" iti j¤ànam apràpya tataþ tato janmano 'dhamàm eva gatiü yànti /20//

asyà7sura-sva-bhàvasyà8tma-nà÷asya måla-hetum àha ---

      tri-vidhaü narakasyai7tad dvàraü nà÷anam àtmanaþ  |
      kàmaþ krodhas tathà lobhas tasmàd etat-trayaü tyajet  || BhG_16.21 ||

asyà7sura-sva-bhàva-råpasya narakasyai7tat tri-vidhaü dvàram, tac cà8tmano nà÷anam; kàmaþ krodho lobha iti trayàõàü sva-råpaü pårvam eva vyàkhyàtam / dvàram màrgaþ; hetur ity-arthaþ / tasmàd etat-trayaü tyajet; tasmàd atighora-naraka-hetutvàt kàma-krodha-lobhànàm, etat-tritayaü dårataþ parityajet // BhGR_16.21 //

      etair vimuktaþ kaunteya tamo-dvàrais tribhir naraþ  |
      àcaraty àtmanaþ ÷reyas tato yàti paràü gatim  || BhG_16.22 ||

etaiþ kàma-krodha-lobhaiþ tamo-dvàraiþ mad-viparãta-j¤àna-hetubhiþ vimuko naraþ àtmanaþ ÷reya àcarati labdha-mad-viùaya-j¤àno mad-ànukålye prayatate / tato màm eva paràü gatiü yàti // BhGR_16.22 //

÷àstrà1nàdaro 'sya narakasya pradhàna-hetur ity àha ---

      yaþ ÷àstra-vidhim utsçjya vartate kàma-kàrataþ  |
      na sa siddhim avàpnoti na sukhaü na paràü gatim  || BhG_16.23 ||

÷àstraü vedàþ; vidhiþ anu÷àsanam / vedà3khyaü mad-anu÷àsanam utsçjya yaþ kàma-kàrato vartate svacchandà1nuguõa-màrgeõa vartate, na sa siddhim avàpnoti na kàm apy àmuùmikãü siddhim avàpnoti; na sukhaü kiücid avàpnoti / na paràü gatim / kutaþ paràü gatiü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_16.23 //

      tasmàc chàstraü pramàõaü te kàryà1kàrya-vyavasthitau  |
      j¤àtvà ÷àstra-vidhàno1ktaü karma kartum ihà7rhasi  || BhG_16.24 ||

tasmàt kàryà1kàrya-vyvasthitau upàdeyà1nupàdeya-vyavasthàyàü ÷àstram eva tava pramàõam / dharma-÷àstre1tihàsa-puràõà3dy-upabçühità vedàþ yad eva puruùo1ttamà3khyaü paraü tattvaü tat-prãõana-råpaü tat-pràpty-upàya-bhåtaü ca karmà7vabodhayanti, tac ÷àstra-vidhàno1ktaü tattvaü karma ca j¤àtvà yathàvad anyånà1tiriktaü vij¤àya, kartuü tvam arhasi --- tad evo7pàdàtum arhasi // BhGR_16.24 //



******************** ADHYAYA 17 ********************



devà1sura-vibhàgo1kti-mukhena pràpya-tattva-j¤ànaü tat-pràpty-upàya-j¤ànaü ca vedai1ka-målam ity-uktam / idànãm a÷àstra-vihitasyà8suratvenà7phalatvam, ÷àstra-vihitasya ca guõatas traividhyam, ÷àstra-siddhasya lakùaõaü co7cyate / tatrà7÷àstra-vihitasya niùphalatvam ajànan a÷àstra-vihite ÷raddhà-saüyukte yàgà3dau sattvà3di-nimitta-phala-bheda-bubhutsayà arjunaþ pçcchati ---

      arjuna uvàca ---
      ye ÷àstra-vidhim utsçjya yajante ÷raddhayà9nvitàþ  |
      teùàü niùñhà tu kà kçùõa sattvam àho rajas tamaþ  || BhG_17.1 ||

÷àstra-vidhim utsçjya ÷raddhayà9nvità ye yajante, teùàü niùñhà kà ? kiü sattvam ? àhosvid rajaþ ? atha tamaþ ? niùñhà sthitiþ; sthãyate 'sminn iti sthitiþ sattvà3dir eva niùñhe9ty ucyate / teùàü kiü sattve sthitiþ ? kiü và rajasi ? kiü và tamasã7ty-arthaþ // BhGR_17.1 //

evaü pçùño bhagavàn a÷àstra-vihita-÷raddhàyàs tat-pårvakasya ca yàgà3der niùphalatvaü hçdi nidhàya ÷àstrãyasyai7va yàgà3der guõatas traividhyaü pratipàdayituü ÷àstrãya-÷raddhàyàþ traividhyaü tàvad àha ---

      ÷rã-bhagavàn uvàca ---
      tri-vidhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà sva-bhàva-jà  |
      sàttvikã ràjasã cai7va tàmasã ce7ti tàü ÷çõu  || BhG_17.2 ||

sarveùàü dehinàü ÷raddhà tri-vidhà bhavati / sà ca sva-bhàva-jà sva-bhàvaþ svà1sàdhàraõo bhàvaþ, pràcãna-vàsanà-nimittaþ tat-tad-ruci-vi÷eùaþ / yatra ruciþ tatra ÷raddhà jàyate / ÷raddhà hi svà1bhimataü sàdhayaty etad iti vi÷vàsa-pårvikà sàdhane tvarà / vàsanà ruci÷ ca ÷raddhà cà8tma-dharmàþ guõa-saüsarga-jàþ; teùàm àtma-dharmàõàü vàsanà4dãnàü janakàþ dehe1ndriyà1ntaþkaraõa-viùaya-gatà dharmàþ kàryai1ka-niråpaõãyàþ sattvà3dayo guõàþ sattvà3di-guõa-yukta-dehà3dy-anubhava-jà ity-arthaþ / tata÷ ce7yaü ÷raddhà sàttvikã ràjasã tàmasã ce7ti tri-vidhà / tàm imàü ÷raddhàü ÷çõu; sà ÷raddhà yat sva-bhàvà, taü sva-bhàvaü ÷çõv ity-arthaþ // BhGR_17.2 //

      sattvà1nuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata  |
      ÷raddhà-mayo 'yaü puruùo yo yac-chraddhaþ sa eva saþ  || BhG_17.3 ||

sattvam antaþkaraõam / sarvasya puruùasyà7ntaþkaraõà1nuråpà ÷raddhà bhavati / antaþkaraõaü yàdç÷a-guõa-yuktam, tad-viùayà ÷raddhà jàyata ity-arthaþ / sattva-÷abdaþ pårvo1ktànàü dehe1ndriyà3dãnàü pradar÷anà1rthaþ / ÷raddhà-mayo 'yaü puruùaþ / ÷raddhà-mayaþ ÷raddhà-pariõàmaþ / yo yac-chraddhaþ yaþ puruùo yàdç÷yà ÷raddhayà yuktaþ, sa eva saþ sa tàdç÷a-÷raddhà-pariõàmaþ / puõya-karma-viùaye ÷raddhà2yukta÷ cet, puõya-karma-phala-saüyukto bhavatã7ti ÷raddhà-pradhànaþ phala-saüyoga ity-uktaü bhavati // BhGR_17.3 //

tad eva vivçõoti ---

      yajante sàttvikà devàn yakùa-rakùàüsi ràjasàþ  |
      pretàn bhåta-gaõàü÷ cà7nye yajante tàmasà janàþ  || BhG_17.4 ||

sattva-guõa-pracuràþ sàttvikyà ÷raddhayà yuktàþ devàn yajante / duþkhà1saübhinno1tkçùña-sukha-hetu-bhåta-deva-yàga-viùayà ÷raddhà sàttvikã9ty-uktaü bhavati / ràjasà yakùa-rakùàüsi yajante / anye tu tàmasà janàþ pretàn bhåta-gaõàn yajante / duþkha-saübhinnà1lpa-sukha-jananã ràjasã ÷raddhà; duþkha-pràyà9tyalpa-sukha-jananã tàmasã9ty-arthaþ // BhGR_17.4 //

evaü ÷àstrãyeùv eva yàgà3diùu ÷raddhà-yukteùu guõataþ phala-vi÷eùaþ. a÷àstrãyeùu tapo-yàga-prabhçtiùu mad-anu÷àsana-viparãtatvena na ka÷cid api sukha-lavaþ, api tv anartha eve7ti hçdi nihitaü vya¤jayan àha ---

      a÷àstra-vihitaü ghoraü tapyante ye tapo janàþ  |
      dambhà1haïkàra-saüyuktàþ kàma-ràga-balà1nvitàþ  || BhG_17.5 ||
      kar÷ayantaþ ÷arãra-sthaü bhåta-gràmam acetasaþ  |
      màü cai7và7nta÷-÷arãra-sthaü tàn viddhy àsura-ni÷cayàn  || BhG_17.6 ||

a÷àstra-vihitam atighoram api tapo ye janàþ tapyante / pradar÷anà1rtham idam / a÷àstra-vihitaü bahv-àyàsaü yàgà3dikaü ye kurvate, dambhà1haükàra-saüyuktàþ kàma-ràga-balà1nvitàþ ÷arãra-sthaü pçthivy-àdi-bhåta-samåhaü kar÷ayantaþ, mad-aü÷a-bhåtaü jãvaü cà7nta÷-÷arãra-sthaü kar÷ayanto ye tapyante, yàgà3dikaü ca kurvate; tàn àsura-ni÷cayàn viddhi / asuràõàü ni÷caya àsuro ni÷cayaþ; asurà hi mad-àj¤à-viparãta-kàriõaþ; mad-àj¤à-viparãta-kàritvàt teùàü sukha-lava-saübandho na vidyate; api tvan-anartha-vràte patantã7ti pårvam evo7ktam, "patanti narake '÷cau" iti // BhGR_17.5 //6//

atha prakçtam eva ÷àstrãyeùu yaj¤à3diùu guõato vi÷eùaü prapa¤cayati / tatrà8hàra-målatvàt sattvà3di-vçddher àhàra-traividhyaü prathamam ucyate / "anna-mayaü hi somya manaþ", "àhàra-÷uddhau sattva-÷uddhiþ" iti hi ÷råyate ---

      àhàras tv api sarvasya tri-vidho bhavati priyaþ  |
      yaj¤as tapas tathà dànaü teùàü bhedam imaü ÷çõu  || BhG_17.7 ||

àhàro 'pi sarvasya pràõi-jàtasya sattvà3di-guõa-trayà1nvayena tri-vidhaþ priyo bhavati / tathai9va yaj¤o 'pi tri-vidhaþ, tathà tapaþ dànaü ca / teùàm bhedam imaü ÷çõu --- teùàm àhàra-yaj¤a-tapo-dànànàü sattvà3di-bhedene7mam ucyamànaü bhedaü ÷çõu // BhGR_17.7 //

      àyus-sattva-balà3rogya-sukha-prãti-vivardhanàþ  |
      rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvika-priyaþ  || BhG_17.8 ||

sattva-guõo1petasya sattva-mayà àhàràþ priyà bhavanti / sattva-mayà÷ cà8hàrà àyur-vivardhanàþ; punar api sattvasya vivardhanàþ / sattvam antaþkaraõam; antaþkaraõa-kàryaü j¤ànam iha sattva-÷abdeno7cyate / "sattvàt saüjàyate j¤ànam" iti sattvasya j¤àna-vivçddhi-hetutvàt, àhàro 'pi sattva-mayo j¤àna-vivçddhi-hetuþ / tathà balà3rogyayor api vivardhanàþ / sukha-prãtyor api vivardhanàþ --- pariõàma-kàle svayam eva sukhasya vivardhanàþ ;tathà prãti-hetu-bhåta-karmà3rambha-dvàreõa prãti-vardhanàþ / rasyàþ madhura-raso1petàþ / snigdhàþ sneha-yuktàþ / sthiràþ sthira-pariõàmàþ / hçdyàþ ramaõãya-veùàþ / evaü-vidhàþ sattva-mayà àhàràþ sàttvikasya puruùasya priyàþ // BhGR_17.8 //

      kañv-amla-lavaõà1tyuùõa-tãkùõa-råkùa-vidàhinaþ  |
      àhàrà ràjasasye7ùñà duþkha-÷okà3maya-pradàþ  || BhG_17.9 ||

kañu-rasàþ, amla-rasàþ, lavaõo1tkañàþ, atyuùõàþ, atitãkùaõàþ, råkùàþ, vidàhina÷ ce7ti kañv-amla-lavaõà1tyuùõa-tãkùõa-råkùa-vidàhinaþ / ati÷aityà1titaikùõyà3dinà durupayogàs tãkùõàþ; ÷oùa-karà råkùàþ; tàpa-karà vidàhinaþ / evaü-vidhà àhàrà ràjasasye7ùñàþ / te ca rajo-mayatvàd duþkha-÷okà3maya-vardhanàþ rajo-vardhanà÷ ca // BhGR_17.9 //

      yàta-yàmaü gata-rasaü påti paryuùitaü ca yat  |
      ucchiùñam api cà7medhyaü bhojanaü tàmasa-priyam  || BhG_17.10 ||

yàta-yàmam cira-kàlà1vasthitam; gata-rasam tyakta-svàbhàvika-rasam; påti durgandho1petam, paryuùitam kàlà1tipattyà rasà1ntarà3pannam; ucchiùñam gurv-àdibhyo 'nyeùàü bhukta-÷iùñam; amedhyam ayaj¤à1rham; ayaj¤a-÷iùñam ity-arthaþ / evaü-vidhaü tamo-mayaü bhojanaü tàmasa-priyaü bhavati / bhujyata iti àhàra eva bhojanam / puna÷ ca tamaso vardhanam / ato hitai1ùibhiþ sattva-vivçddhaye sàttvikà3hàra eva sevyaþ // BhGR_17.10 //

      aphalà3kàïkùibhir yaj¤o vidhi-dçùño ya ijyate  |
      yaùñavyam eve7ti manas samàdhàya sa sàttvikaþ  || BhG_17.11 ||

phalà3kàïkùà-rahitaiþ puruùaiþ vidhi-dçùñaþ ÷àstra-dçùñaþ mantra-dravya-kriyà4dibhir yuktaþ, yaùñavyam eve7ti bhagavad-àràdhanatvena svayaü-prayojanatayà yaùñavyam iti manas samàdhàya yo yaj¤a ijyate, sa sàttvikaþ // BhGR_17.11 //

      abhisandhàya tu phalaü dambhà1rtham api cai7va yaþ  |
      ijyate bharata-÷reùtha taü yaj¤aü viddhi ràjasam  || BhG_17.12 ||

phalà1bhisandhi-yuktair dambha-garbho ya÷aþ-phala÷ ca yo yaj¤a ijyate, taü yaj¤aü ràjasaü viddhi // BhGR_17.12 //

      vidhi-hãnam asçùñà1nnaü mantra-hãnam adakùiõam  |
      ÷raddhà-virahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate  || BhG_17.13 ||

vidhi-hãnam bràhmaõo1kti-hãnam; sad-àcàra-yuktair vidvadbhir bràhmaõair yajasve7ty-ukti-hãnam ity-arthaþ; asçùñà1nnaü acodita-dravyam, mantra-hãnam adakùiõaü ÷raddhà-virahitaü ca yaj¤aü tàmasaü paricakùate // BhGR_17.13 //

atha tapaso guõatas traividhyaü vaktuü tasya ÷arãra-vàï-mano-niùpàdyatayà sva-råpa-bhedaü tàvad àha ---

      deva-dvi-ja-guru-pràj¤a-påjanaü ÷aucam àrjavam  |
      brahma-caryam ahiüsà ca ÷àrãraü tapa ucyate  || BhG_17.14 ||

deva-dvi-ja-guru-pràj¤ànàü påjanam, ÷aucam tãrtha-snànà3dikam, àrjavam yathà-manaþ-÷arãra-vçttam, brahma-caryam yoùitsu bhogyatà-buddhi-yukte3kùaõà3di-rahitatvam, ahiüsà apràõi-pãóà; etac charãraü tapa ucyate // BhGR_17.14 //

      anudvega-karaü vàkyaü satyaü priya-hitaü ca yat  |
      svà1dhyàyà1bhyasanaü cai7va vàï-mayaü tapa ucyate  || BhG_17.15 ||

pareùàm anudvega-karaü satyaü priya-hitaü ca yad vàkyaü svà1dhyàyà1bhyasanaü ce7ty etad vàï-mayaü tapa ucyate // BhGR_17.15 //

      manaþ-prasàdaþ saumyatvaü maunam àtma-vinigrahaþ  |
      bhàva-saü÷uddhir ity etat tapo mànasam ucyate  || BhG_17.16 ||

manaþ-prasàdaþ manasaþ krodhà3di-rahitatvam, saumyatvam manasaþ pareùàm abhyudaya-pràvaõyam, maunaü --- manasà vàk-pravçtti-niyamanam, àtma-vinigrahaþ mano-vçtter dhyeya-viùaye 'vasthàpanam, bhàva-÷uddhiþ àtma-vyatirikta-viùaya-cintà-rahitatvam; etan mànasaü tapaþ // BhGR_17.16 //

      ÷raddhayà parayà taptaü tapas tat tri-vidhaü naraiþ  |
      aphalà3kàïkùibhir yuktaiþ sàttvikaü paricakùate  || BhG_17.17 ||

aphalà3kàïkùibhiþ phalà3kàïkùà-rahitaiþ, yuktaiþ parama-puruùà3ràdhana-råpam idam iti cintà-yuktaiþ naraiþ parayà ÷raddhayà yat tri-vidhaü tapaþ kàya-vàï-manobhis taptam, tat sàttvikaü paricakùate // BhGR_17.17 //

      sat-kàra-màna-påjà2rthaü tapo dambhena cai7va yat  |
      kriyate tad iha proktaü ràjasaü calam adhruvam  || BhG_17.18 ||

manasà àdaraþ sat-kàraþ, vàcà pra÷aüsà mànaþ, ÷arãro namaskàrà3diþ påjà / phalà1bhisandhi-pårvakaü sat-kàrà3dy-arthaü ca dambhena hetunà yat tapaþ kriyate, tad iha ràjasaü proktam; svargà3di-phala-sàdhanatvenà7sthiratvàc calam adhruvam / calatvam pàta-bhayena calana-hetutvam, adhruvatvam kùayiùõutvam //

      måóha-gràheõà8tmano yat pãóayà kriyate tapaþ  |
      parasyo7tsàdanà1rthaü và tat tàmasam udàhçtam  || BhG_17.19 ||

måóhàþ avivekinaþ, måóha-gràheõa måóhaiþ kçtenà7bhinive÷ena àtmanaþ ÷akty-àdikam aparãkùya àtma-pãóayà yat tapaþ kriyate, parasyo7tsàdanà1rthaü ca yat kriyate, tat tàmasam udàhçtam // BhGR_17.19 //

      dàtavyam iti yad dànaü dãyate 'nupakàriõe  |
      de÷e kàle ca pàtre ca tad dànaü sàttvikaü smçtam  || BhG_17.20 ||

phalà1bhisandhi-rahitaü dàtavyam iti de÷e kàle pàtre cà7nupakàriõe yad dànaü dãyate, tad dànaü sàttvikaü smçtam // BhGR_17.20 //

      yat tu pratyupakàrà1rthaü phalam uddi÷ya và punaþ  |
      dãyate ca parikliùñaü tad ràjasam udàhçtam  || BhG_17.21 ||

pratyupakàra-kañà1kùa-garbhaü phalam uddi÷ya ca, parikliùñam akalyàõa-dravyakaü yad dànaü dãyate, tad ràjasam udàhçtam // BhGR_17.21 //

      ade÷a-kàle yad dànam apàtrebhya÷ ca dãyate  |
      a-satkçtam avaj¤àtaü tat tàmasam udàhçtam  || BhG_17.22 ||

ade÷a-kàle apàtrebhya÷ ca yad dànaü dãyate, a-satkçtam pàda-prakùàlanà3di-gaurava-rahitam, avaj¤àtaü sà1vaj¤am anupacàra-yuktaü yad dãyate, tat tàmasam udàhçtam /22//

evaü vaidikànàü yaj¤a-tapo-dànànàü sattvà3di-guõa-bhedena bheda uktaþ; idànãü tasyai7va vaidikasya yaj¤à3deþ praõava-saüyogena tat-sac-chabda-vyapade÷ytayà ca lakùaõam ucyate ---

      oü tat sad iti nirde÷o brahmaõas tri-vidhaþ smçtaþ  |
      bràhmaõàs tena vedà÷ ca yaj¤à÷ ca vihitàþ purà  || BhG_17.23 ||

oü tat sad iti tri-vidho 'yaü nirde÷aþ ÷abdaþ brahmaõaþ smçtaþ brahmaõo 'nvayã bhavati / brahma ca vedaþ / veda-÷abdena vaidikaü karmo7cyate / vaidikaü yaj¤à3dikam / yaj¤à3dikaü karma oü tat sad iti ÷abdà1nvitaü bhavati / om iti ÷abdasyà7nvayo vaidika-karmà1ïgatvena prayogà3dau prayujyamànatayà; tat sad iti ÷abdayor anvayaþ påjyatvàya vàcakatayà / tena tri-vidhena ÷abdenà7nvità bràhmaõàþ vedà1nvayinas traivarõikàþ vedà÷ ca yaj¤à÷ ca purà vihitàþ purà mayai9va nirmità ity-arthaþ //

trayàõàm oü tat sad iti ÷abdànàm anvaya-prakàro varõyate; prathamam om iti ÷abdasyà7nvaya-prakàram àha ---

      tasmàd om ity udàhçtya yaj¤a-dàna-tapaþ-kriyàþ  |
      pravartante vidhàno1ktàþ satataü brahma-vàdinàm  || BhG_17.24 ||

tasmàd brahma-vàdinàm vedà3dinàü traivarõikànàü yaj¤a-dàna-tapaþ-kriyàþ vidhàno1ktàþ veda-vidhàno1ktàþ àdau om ity udàhçtya satataü sarvadà pravartante / vedà÷ ca om ity udàhçtyà8rabhyante / evaü vedànàü vaidikànàü ca yaj¤à3dãnàü karmaõàm om iti ÷abdà1nvayo varõitaþ / om iti-÷abdà1nvita-veda-dhàraõàt tad-anvita-yaj¤à3di-karma-karaõàc ca bràhmaõa-÷abda-nirdiùñànàü traivarõikànàm api om iti ÷abdà1nvayo varõitaþ // BhGR_17.24 //

athai7teùàü tad iti ÷abdà1nvaya-prakàram àha ---

      tad ity anabhisandhàya phalaü yaj¤a-tapaþ-kriyàþ  |
      dàna-kriyà÷ ca vividhàþ kriyante mokùa-kàïkùibhiþ  || BhG_17.25 ||

phalam anabhisandhàya vedà1dhyayana-yaj¤a-tapo-dàna-kriyàþ mokùa-kàïkùibhis traivarõikair yàþ kriyante, tàþ brahma-pràpti-sàdhanatayà brahma-vàcinà tad iti ÷abdena nirde÷yàþ; "sa vaþ kaþ kiü yat tat padam anuttamam" iti tac-chabdo hi brahma-vàcã prasiddhaþ / evaü vedà1dhyayana-yaj¤à3dãnàü mokùa-sàdhana-bhåtànàü tac-chabda-nirde÷yatayà tad iti ÷abdà1nvaya uktaþ / traivarõikànàm api tathà-vidha-vedà1dhyayanà3dy-anuùñhànàd eva tac-chabdà1nvaya upapannaþ // BhGR_17.25 //

athai7ùàü sac-chabdà1nvaya-prakàraü vaktuü loke sac-chabdasya vyutpatti-prakàram àha ---

      sad-bhàve sàdhu-bhàve ca sad ity etat prayujyate  |
      pra÷aste karmaõi tathà sac-chabdaþ pàrtha yujyate  || BhG_17.26 ||

sad-bhàve vidyamànatàyàm, sàdhu-bhàve kalyàõa-bhàve ca sarva-vastuùu sad ity etat padaü prayujyate loka-vedayoþ / tathà kenacit puruùeõà7nuùñhite laukike pra÷aste kalyàõe karmaõi sat-karme7dam iti sac-chabdo yujyate prayujyate ity-arthaþ // BhGR_17.26 //

      yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ sad iti co7cyate  |
      karma cai7va tad-arthãyaü sad ity evà7bhidhãyate  || BhG_17.27 ||

ato vaidikànàü traivarõikànàü yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ kalyàõatayà sad ity ucyate / karma ca tad-arthãyam traivarõikà1rthãyaü yaj¤a-dànà3dikaü sad ity evà7bhidhãyate / tasmàd vedàþ vaidikàni karmàõi bràhmaõa-÷abda-nirdiùñàs traivarõikà÷ ca oü tat sad iti ÷abdà1nvaya-råpa-lakùaõena avedebhya÷ cà7vaidikebhya÷ ca vyàvçttà veditavyàþ // BhGR_17.27 //

      a÷raddhayà hutaü dattaü tapas taptaü kçtaü ca yat  |
      asad ity ucyate pàrtha na ca tat pretya no iha  || BhG_17.28 ||

a÷raddhayà kçtaü ÷àstrãyam api homà3dikam asad ity ucyate / kutaþ ? na ca tat pretya, no iha na mokùàya, na sàüsàrikàya ca phalàye7ti // BhGR_17.28 //




******************** ADHYAYA 18 ********************


atãtenà7dhyàya-dvayena --- abhyudaya-ni÷÷reyasa-sàdhana-bhåtaü vaidikam eva yaj¤a-tapo-dànà3dikaü karma, nà7nyat; vaidikasya ca karmaõas sàmànya-lakùaõaü praõavà1nvayaþ; tatra mokùà1bhyudaya-sàdhanayor bhedaþ tat-sac-chabda-nirde÷yatvena; mokùa-sàdhanaü ca karma phalà1bhisandhi-rahitaü yaj¤à3dikam; tad-àrambha÷ ca sattvo1drekàd bhavati; sattva-vçddhi÷ ca sàttvikà3hàra-sevayà ity-uktam / anantaraü mokùa-sàdhanatayà nirdiùñayos tyàga-saünyàsayor aikyam, tyàgasya ca sva-råpam, bhagavati sarve3÷vare ca sarva-karmaõàü kartçtvà1nusandhànam, sattva-rajas-tamasàü kàrya-varõanena sattva-guõasyà7va÷yo1pàdeyatvam, sva-varõo1citànàü karmaõàü parama-puruùà3ràdhana-bhåtànàü parama-puruùa-pràpti-nirvartana-prakàraþ, kçtsnasya gãtà-÷àstrasya sàrà1rtho bhakti-yoga ity ete pratipàdyante / tatra tàvat tyàga-saünyàsayor pçthaktvai1katva-nirõayàya sva-råpa-nirõayàya cà7rjunaþ pçcchati ---

     arjuna uvàca ---
     saünyàsasya mahàbàho tattvam icchàmi veditum  |
     tyàgasya ca hçùãke÷a pçthak ke÷i-niùådana  || BhG_18.1 ||

tyàga-saünyàsau hi mokùa-sàdhanatayà vihitau, "na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenai7ke amçtatvam àna÷uþ --- vedà1nta-vij¤àna-suni÷cità1rthàs saünyàsa-yogàd yataya÷ ÷uddha-sattvàþ / te brahma-loke tu parà1nta-kàle parà-mçtàt parimucyanti sarve//" ity-àdiùu / asya saünyàsasya tyàgasya ca tattvam yàthàtmyaü pçthak veditum icchàmi / ayam abhipràyaþ --- kim etau saünyàsa-tyàga-÷abdau pçthag-arthau, utai7kà1rthav eva yadà pçthag-arthau, tadà anayoþ pçthaktvena sva-råpaü veditum icchàmi; ekatve 'pi tasya sva-råpaü vaktavyam iti // BhGR_18.1 //

athà7nayor ekam eva sva-råpam, tac ce8dç÷am iti nirõetuü vàdi-vipratipattiü dar÷ayan ÷rã-bhagavàn uvàca ---

     ÷rã-bhagavàn uvàca ---
     kàmyànàü karmaõàü nyàsaü saünyàsaü kavayo viduþ  |
     sarva-karma-phala-tyàgaü pràhus tyàgaü vicakùaõàþ  || BhG_18.2 ||

kecana vidvàüsaþ kàmyànàü karmaõàü nyàsaü sva-råpa-tyàgaü saünyàsaü viduþ / kecic ca vicakùaõàþ nityànàü naimittikànàü ca kàmyànàü sarveùàü karmaõàü phala-tyàga eva mokùa-÷àstreùu tyàga-÷abdà1rtha iti pràhuþ / tatra ÷àstrãya-tyàgaþ kàmya-karma-sva-råpa-viùayaþ; sarva-karma-phala-viùaya iti vivàdaü pradar÷ayan ekatra saünyàsa-÷abdam itaratra tyàga-÷abdaü prayuktavàn / atas tyàga-saünyàsa-÷abdayor ekà1rthatvam aïgãkçtam iti j¤àyate / tathà "ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharata-sattama" iti tyàga-÷abdenai7va nirõaya-vacanàt, "niyatasya tu saünyàsaþ karmaõo no7papadyate / mohàt tasya parityàgaþ tàmasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.", "aniùñam iùñaü mi÷raü ca tri-vidhaü karmaõaþ phalam  / bhavaty atyàginàü pretya na tu saünyàsinàü kvacit /" iti paraspara-paryàyatà-dar÷anàc ca tayor ekà1rthatvam aïgãkçtam iti ni÷cãyate // BhGR_18.2 //

     tyàjyaü doùavad ity eke karma pràhur manãùiõaþ  |
     yaj¤a-dàna-tapaþ-karma na tyàjyam iti cà7pare  || BhG_18.3 ||

eke manãùiõaþ kàpilàþ vaidikà÷ ca tan-matà1nusàriõaþ ràgà3di-doùavad bandhakatvàt sarvaü yaj¤à3dikaü karma mumukùuõà tyàjyam iti pràhuþ; apare paõóitàþ yaj¤à3dikaü karma na tyàjyam iti pràhuþ // BhGR_18.3 //

     ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharata-sattama  |
     tyàgo hi puruùa-vyàghra tri-vidhas saüprakãrtitaþ  || BhG_18.4 ||

tatra evaü vàdi-vipratipanne tyàge tyàga-viùayaü ni÷cayaü matta÷ ÷çõu; tyàgaþ kriyamàõeùv eva vaidikeùu karmasu phala-viùayatayà, karma-viùayatayà, kartçtva-viùayatayà ca pårvam eva hi mayà tri-vidhas saüprakãrtitaþ, "mayi sarvàõi karmàõi saünyasyà7dhyàtma-cetasà / nirà÷ãr nirmamo bhåtvà yuddhyasva vigata-jvaraþ" iti / karma-janyaü svargà3dikaü phalaü mama na syàd iti phala-tyàgaþ; madãya-phala-sàdhanatayà madãyam idaü karme7ti karmaõi mamatàyàþ parityàgaþ karma-viùayas tyàgaþ; sarve3÷vare kartçtvà1nusaüdhànenà8tmanaþ kartçtà-tyàgaþ kartçtva-viùayas tyàgaþ // BhGR_18.4 //

     yaj¤a-dàna-tapaþ-karma na tyàjyaü kàryam eva tat  |

yaj¤a-dàna-tapaþ-prabhçti vaidikaü karma mumukùuõà na kadàcid api tyàjyam, api tu à prayàõàd ahar-ahaþ kàryam eva // BhGR_18.4 //

kutaþ ?

     yaj¤o dànaü tapa÷ cai7va pàvanàni manãùiõàm  || BhG_18.5 ||

yaj¤a-dàna-tapaþ-prabhçtãni varõà3÷rama-saübandhãni karmàõi manãùiõàü manana-÷ãlànàü pàvanàni / mananam upàsanam; mumukùåõàü yàvaj-jãvam upàsanaü kurvatàm upàsana-niùpatti-virodhi-pràcãna-karma-vinà÷anànã7ty-arthaþ // BhGR_18.5 //

     etàny api tu karmàõi saïgaü tyaktvà phalàni ca  |
     kartavyànã7ti me pàrtha ni÷citaü matam uttamam  || BhG_18.6 ||

yasmàn manãùiõàü yaj¤a-dàna-tapaþ-prabhçtãni pàvanàni, tasmàd upàsanavad etàny api yaj¤à3di-karmàõi mad-àràdhana-råpàõi, saïgam --- karmaõi mamatàü phalàni ca tyaktvà ahar-ahar àprayàõàd upàsana-nivçttaye mumukùuõà kartavyànã7ti mama ni÷citam uttamaü matam // BhGR_18.6 //

     niyatasya tu saünyàsaþ karmaõo no7papadyate  |
     mohàt tasya parityàgas tàmasaþ parikãrtitaþ  || BhG_18.7 ||

niyatasya nitya-naimittikasya mahà-yaj¤à3deþ karmaõaþ saünyàsaþ tyàgo no7papadyate, "÷arãra-yàtrà9pi ca tena prasiddhyed akarmaõaþ" iti ÷arãra-yàtràyà evà7siddheþ, ÷arãra-yàtrà hi yaj¤a-÷iùñà3÷anena nirvartyamànà samyag-j¤ànàya prabhavati; anyathà, "te tv aghaü bhu¤jate pàpàþ" ity ayaj¤a-÷iùñà1gha-råpà3÷anà3pyàyanaü manaso viparãta-j¤ànàya bhavati / "anna-mayaü hi somya manaþ" ity annena hi mana àpyàyate / "àhàra-÷uddhau sattva-÷uddhis sattva-÷uddhau dhruvà smçtiþ / smçti-lambhe sarva-granthãnàü vipramokùaþ // BhGR_18." iti brahma-sàkùàt-kàra-råpaü j¤ànam àhàra-÷uddhy-àyattaü ÷råyate  / tasmàn mahà-yaj¤à3di-nitya-naimittikaü karma à prayàõàd brahma-j¤ànàyai7vo7pàdeyam iti tasya tyàgo no7papadyate / evaü j¤àno1tpàdinaþ karmaõo bandhakatva-mohàt parityàgas tàmasaþ parikãrtitaþ / tamo-målas tyàgas tàmasaþ / tamaþ-kàryà1j¤àna-målatvena tyàgasya tamo-målatvam / tamo hy aj¤ànasya målaü, "pramàda-mohau tamaso bhavato 'j¤ànam eva ca" ity atro7ktam / aj¤ànaü tu j¤àna-virodhi viparãta-j¤ànam; tathà ca vakùyate, "adharmaü dharmam iti yà manyate tamasà0vçtà / sarvà1rthàn viparãtàü÷ ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã" iti / ato nitya-naimittikà3deþ karmaõas tyàgo viparãta-j¤àna-måla eve7ty-arthaþ // BhGR_18.7 //

     duþkham ity eva yaþ karma kàya-kle÷a-bhayàt tyajet  |
     sa kçtvà ràjasaü tyàgaü nai7va tyàga-phalaü labhet  || BhG_18.8 ||

yady api paraüparayà mokùa-sàdhana-bhåtaü karma, tathà9pi duþkhà3tmaka-dravyà1rjana-sàdhyatvàd bahv-àyàsa-råpatayà kàya-kle÷a-karatvàc ca manaso 'vasàda-karam iti tad-bhãtyà yoga-niùpattaye j¤ànà1bhyàsa eva yatanãya iti / yo mahà-yaj¤à3dy-à÷rama-karma parityajet, sa ràjasaü rajo-målaü tyàgaü kçtvà tad ayathà2vasthita-÷àstrà1rtha-råpam iti j¤àno1tpatti-råpaü tyàga-phalaü na labhate; "ayathàvat prajànàti buddhis sà pàrtha ràjasã" iti hi vakùyate / na hi karma dçùña-dvàreõa manaþ-prasàda-hetuþ, api tu bhavagat-prasàda-dvàreõa // BhGR_18.8 //

     kàryam ity eva yat karma niyataü kriyate 'rjuna  |
     saïgaü tyaktvà phalaü cai7va, sa tyàgaþ sàttviko mataþ  || BhG_18.9 ||

nitya-naimittika-mahà-yaj¤à3di-varõà3÷rama-vihitaü karma mad-àràdhana-råpatayà kàryaü svayaü-prayojanam iti matvà saïgam karmaõi mamatàü phalaü ca tyaktvà yat kriyate, sa tyàgaþ sàttviko mataþ, sa sattva-målaþ, yathà2vasthita-÷àstrà1rtha-j¤àna-måla ity-arthaþ / sattvaü hi yathà2vasthita-vastu-j¤ànam utpàdayatã7ty uktam, "sattvàt saüjàyate j¤ànam" iti / vakùyate ca, "pravçttiü ca nivçttiü ca kàryà1kàryaü bhayà1bhaye / bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha sàttvikã// " iti //

     na dveùñy aku÷alaü karma ku÷ale nà7nuùajjate  |
     tyàgã sattva-samàviùño medhàvã cchinna-saü÷ayaþ  || BhG_18.10 ||

evaü sattva-samàviùño medhàvã yathà2vasthita-tattva-j¤ànaþ, tata eva cchinna-saü÷ayaþ, karmaõi saïga-phala-kartçtva-tyàgã, na dveùñy aku÷alaü karma; ÷ukale ca karmaõi nà7nuùajjate / aku÷alaü karma aniùña-phalam, ku÷alaü ca karma iùña-råpa-svarga-putra-pa÷v-annà1dyà3di-phalam / sarvasmin karmaõi mamatà-rahitatvàt, tyakta-brahma-vyatirikta-sarva-phalatvàt, tyakta-kartçtvàc ca tayoþ kriyamàõayoþ prãti-dveùau na karoti / aniùña-phalaü pàpaü karmà7tra pràmàdikam abhipretam;  "nà7virato du÷caritàn nà7÷ànto nà7samàhitaþ / nà7÷ànta-mànaso và9pi praj¤ànenai7nam àpnuyàt // BhGR_18." iti du÷carità1virater j¤àno1tpatti-virodhitva-÷ravaõàt  / ataþ karmaõi kartçtva-saïga-phalànàü tyàgaþ ÷àstrãya-tyàgaþ, na karma-sva-råpa-tyàgaþ // BhGR_18.10 //

tad àha ---

     na hi deha-bhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõy a÷eùataþ  |
     yas tu karma-phala-tyàgã sa tyàgã9ty abhidhãyate  || BhG_18.11 ||

na hi deha-bhçtà dhriyamàõa-÷arãreõa karmàõy a÷eùatas tyaktuü ÷akyam; deha-dhàraõà1rthànàm a÷ana-pànà3dãnàü tad-anubandhinàü ca karmaõàm avarjanãyatvàt / tad arthaü ca mahà-yaj¤à3dy-anuùñhànam avarjanãyam / yas tu teùu mahà-yaj¤à3di-karmasu phala-tyàgã sa eva, "tyàgenai7ke amçtatvam àna÷uþ" ity-àdi-÷àstreùu tyàgã9ty abhidhãyate / phala-tyàgã9ti pradar÷anà1rthaü phala-kartçtva-karma-saïgànàü tyàgã9ti; "tri-vidhaþ saüprakãrtitaþ" iti prakramàt // BhGR_18.11 //

nanu karmàõy agni-hotra-dar÷a-pårõa-màsa-jyotiùñomà3dãni, mahà-yaj¤à3dãni ca svargà3di-phala-saübandhitayà ÷àstrair vidhãyante; nitya-naimittikànàm api "pràjàpatyaü gçha-sthànàm" ity-àdi-phala-saübandhitayai9va hi codanà / ataþ tat-tat-phala-sàdhana-sva-bhàvatayà9vagatànàü karmaõàm anuùñhàne, bãjà3vàpà3dãnàm iva, anabhisaühita-phalasyà7pi iùñà1niùña-råpa-phala-saübandhaþ avarjanãyaþ / ato mokùa-virodhi-phalatvena mumukùuõà na karmà1nuùñheyam ity ata uttaram àha ---

     aniùñam iùñaü mi÷raü ca tri-vidhaü karmaõaþ phalam  |
     bhavaty atyàginàü pretya na tu saünyàsinàü kvacit  || BhG_18.12 ||

aniùñam narakà3di-phalam, iùñam svargà3di, mi÷ram aniùña-saübhinnaü putra-pa÷v-annà1dyà3di; etat tri-vidhaü karmaõaþ phalam, atyàginàm kartçtva-mamatà-phala-tyàga-rahitànàü pretya bhavati / pretya karmà1nuùñhàno1ttara-kàlam ity-arthaþ / na tu saünyàsinàü kvacit --- na tu kartçtvà3di-parityàginàü kvacid api mokùa-virodhi phalaü bhavati / etad uktaü bhavati --- yady apy agni-hotra-mahà-yaj¤à3dãni tàny eva, tathà9pi jãvanà1dhikàra-kàmà1dhikàrayor iva mokùà1dhikàre ca viniyoga-pçthaktvena parihriyate / mokùa-viniyoga÷ ca, "tam etaü vedà1nuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasà9nà÷akena" ity-àdibhir iti / tad evaü kriyamàõeùv eva karmasu
kartçtvà3di-parityàgaþ ÷àstra-siddhiþ saünyàsaþ; sa eva ca tyàga ity uktaþ // BhGR_18.12 //

idànãü bhagavati puruùo1ttame antaryàmiõi kartçtvà1nusaüdhànena àtmani akartçtvà1nusaüdhàna-prakàram àha, tata eva phala-karmaõor api mamatà-parityàgo bhavatã7ti / parama-puruùo hi svakãyena jãvà3tmanà svakãyai÷ ca karaõa-kalevara-pràõaiþ sva-lãlà-prayojanàya karmàõy àrabhate / ato jãvà3tma-gataü kùun-nivçtty-àdikam api phalam, tat-sàdhana-bhåtaü ca karma parama-puruùasyai7va /

     pa¤cai7tàni mahà-bàho kàraõàni nibodhe me /
     sàükhye kçtà1nte proktàni siddhaye sarva-karmaõàm  || BhG%_18.

sàükhyà buddhiþ, sàükhye kçtà1nte yathà2vasthita-tattva-viùayayà vaidikyà buddhyà anusaühite nirõaye sarva-karmaõàü siddhaye utpattaye, proktàni pa¤cai7tàni kàraõàni nibodhe me --- mama sakà÷àd anusaüdhatsva / vaidikã hi buddhiþ ÷arãre1ndriya-pràõa-jãvà3tmo1pakaraõaü paramà3tmànam eva kartàram avadhàrayati, "ya àtmani tiùñhan àtmano 'ntaro yam àtmà na veda yasyà8tmà ÷arãraü ya àtmànam antaro yamayati sa ta àtmà9ntaryàmy amçtaþ", "antaþ-praviùñaþ ÷àstà janànàü sarvà3tmà" ity-àdiùu // BhGR_18.13 //

tad idam àha ---

     adhiùñhànaü tathà kartà karaõaü ca pçthag-vidham /
     vividhà ca pçthak-ceùñà daivaü cai7và7tra pa¤camam //
     ÷arãra-vàï-manobhir yat karma pràrabhate naraþ /
     nyàyyaü và viparãtaü và pa¤cai7te tasya hetavaþ // BhGR_18.15 //

nyàyye ÷àstra-siddhe, viparãte pratiùiddhe và sarvasmin karmaõi ÷arãre, vàcike, mànase ca pa¤cai7te hetavaþ / adhiùñhànam ÷arãram; adhiùñhãyate jãvà3tmane9ti mahà-bhåta-saüghàta-råpaü ÷arãram adhiùñhànam / tathà kartà jãvà3tmà; asya jãvà3tmano j¤àtçtvaü kartçtvaü ca, "j¤o 'ta eva", "kartà ÷àstrà1rthavattvàt " iti ca såtro1papàditam / karaõaü ca pçthag-vidham --- vàk-pàõi-pàdà3di-pa¤cakaü samanaskaü karme1ndriyaü pçthag-vidham karma-niùpattau pçthag-vyàpàram / vividhà ca pçthak-ceùñà / ceùñà-÷abdena pa¤cà3tmà vàyur abhidhãyate tad-vçtti-vàcinà; ÷arãre1ndriya-dhàraõasya pràõà1pànà3di-bheda-bhinnasya vàyoþ pa¤cà3tmano vividhà ca ceùñà vividhà vçttiþ / daivaü cai7và7tra pa¤camam --- atra karma-hetu-kalàpe daivaü pa¤camam --- paramà3tmà antaryàmã karma-niùpattau pradhàna-hetur ity-arthaþ / uktaü hi, "sarvasya cà7haü hçdi sanniviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca" iti / vakùyati ca, "ã÷varaþ sarva-bhåtànàü hçd-de÷e 'rjuna tiùñhati / bhràmayan sarva-bhåtàni yantrà3råóhàni màyayà//" iti / paramà3tmà3yattaü ca jãvà3tmanaþ kartçtvam, "paràt tu tac-chruteþ" ity-àdy-upapàditam / nanv evaü paramà3tmà3yatte jãvà3tmanaþ kartçtve jãvà3tmà karmaõy aniyojyo bhavatã7ti vidhi-niùedha-÷àstràõy anarthakàni syuþ // idam api codyaü såtra-kàreõa parihçtam, "kçta-prayatnà1pekùas tu vihita-pratiùiddhà1vaiyàrthyà3dibhyaþ" iti / etad uktaü bhavati --- paramà3tmanà dattais tad-àdhàrai÷ ca karaõa-kalebarà3dibhis tad-àhita-÷aktibhiþ svayaü ca jãvà3tmà tad-àdhàras tad-àhita-÷aktis san karma-niùpattaye
sve1cchayà karaõà3dy-adhiùñhànà3kàraü prayatnaü cà8rabhate; tad-antar-avasthitaþ paramà3tmà svà1numati-dànena taü pravartayatã7ti jãvasyà7pi sva-buddhyai9va pravçtti-hetutvam asti; yathà gurutara-÷ilà-mahã-ruhà3di-calanà3di-phala-pravçttiùu bahu-puruùa-sàdhyàsu bahånàü hetutvaü vidhi-niùedha-bhàktvaü ce7ti // BhGR_18.14 //15//

     tatrai7vaü sati kartàram àtmànaü kevalaü tu yaþ /
     pa÷yaty akçta-buddhitvàn na sa pa÷yati durmatiþ // BhGR_18.16 //

evaü vastutaþ paramà3tmà1numati-pårvake jãvà3tmanaþ kartçtve sati, tatra karmaõi kevalam àtmànam eva kartàraü yaþ pa÷yati, sa durmatiþ viparãta-matiþ akçta-buddhitvàd aniùpanna-yathà2vasthita-vastu-buddhitvàn na pa÷yati na yathà2vasthitaü kartàraü pa÷yati // BhGR_18.16 //

     yasya nà7haü-kçto bhàvo buddhir yasya na lipyate /
     hatvà9pi sa imàül lokàn na hanti na nibadhyate // BhGR_18.17 //

parama-puruùa-kartçtvà1nusaüdhànena yasya bhàvaþ kartçtva-viùayo mano-vçtti-vi÷eùaþ nà7haü-kçtaþ nà7ham-abhimàna-kçtaþ / ahaü karomã7ti j¤ànaü yasya na vidyata ity-arthaþ / buddhir yasya na lipyate asmin karmaõi mama kartçtvà1bhàvàd etat-phalaü na mayà saübadhyate, na ca madãyaü karme7ti yasya buddhir jàyata ity-arthaþ / sa imàn lokàn yuddhe hatvà9pi tàn na nihanti; na kevalaü bhãùmà3dãn ity-arthaþ / tatas tena yuddhà3khyena karmaõà na nibadhyate / tat-phalaü nà7nubhavatã7ty-arthaþ // BhGR_18.17 //

sarvam idam akartçtvà3dy-anusandhànaü sattva-guõa-vçddhyai9va bhavatã7ti sattvasyo7pàdeyatà-j¤àpanàya karmaõi sattvà3di-guõa-kçtaü vaiùamyaü prapa¤cayiùyan karma-codanà-prakàraü tàvad àha ---

     j¤ànaü j¤eyaü parij¤àtà tri-vidhà karma-codanà /
     kàraõaü karma karte9ti tri-vidhaþ karma-saügrahaþ // BhGR_18.18 //

j¤ànam kartavya-karma-viùayaü j¤ànam, j¤eyaü ca kartavyaü karma, parij¤àtà tasya boddhe9ti tri-vidhà karma-codanà / bodha-boddhavya-boddhç-yukto jyotiùñomà3di-karma-vidhir ity-arthaþ / tatra boddhavya-råpaü karma tri-vidhaü saügçhyate karaõaü karma karte9ti / karaõam sàdhana-bhåtaü dravyà3dikam; karma yàgà3dikam; kartà anuùñhàte9ti // BhGR_18.18 //

     j¤ànaü karma ca kartà ca tridhai9va guõa-bhedataþ /
     procyate guõa-saükhyàne yathàvac chçõu tàny api // BhGR_18.19 //

kartavya-karma-viùayaü j¤ànam, anuùñhãyamànaü ca karma, tasyà7nuùñhàtà ca sattvà3di-guõa-bhedatas tri-vidhai9va procyate guõa-saükhyàne guõa-kàrya-gaõane / yathàvac chçõu tàny api tàni guõato bhinnàni j¤ànà3dãni yathàvac chçõu // BhGR_18.19 //

     sarva-bhåteùu yenai7kaü bhàvam avyayam ãkùate /
     avibhaktaü vibhakteùu taj j¤ànaü viddhi sàttvikam // BhGR_18.20 //

bràhmaõa-kùatriya-brahma-càri-gçha-sthà3di-råpeõa vibhakteùu sarveùu bhåteùu karmà1dhikàriùu yena j¤ànenai7kam àtmà3khyaü bhàvaü, tatrà7py avibhaktam bràhmaõatvà3dy-anekà3kàreùv api bhåteùu sita-dãrghà3di-vibhàga-vatsu j¤ànà3kàre àtmani vibhàga-rahitam, avyayaü vyaya-sva-bhàveùv api bràhmaõà3di-÷arãreùu avyayam avikçtaü phalà3di-saïgà1narhaü ca karmà1dhikàra-velàyàm ãkùate, taj j¤ànaü sàttvikaü viddhi // BhGR_18.20 //

     pçthaktvena tu yaj j¤ànaü nànà-bhàvàn pçthag-vidhàn /
     vetti sarveùu bhåteùu taj j¤ànaü viddhi ràjasam // BhGR_18.21 //

sarveùu bhåteùu bràhmaõà3diùu bràhmaõà3dy-àkàra-pçthaktvenà8tmà3khyàn api bhàvàn nànà-bhåtàn sita-dãrghà3di-pçthaktvena ca pçthag-vidhàn phalà3di-saüyoga-yogyàn karmà1dhikàra-velàyàü yaj j¤ànaü vetti, taj j¤ànaü ràjasaü viddhi // BhGR_18.21 //

     yat tu kçtsnavad ekasmin kàrye saktam ahetukam /
     atattvà1rthavad alpaü ca tat tàmasam udàhçtam // BhGR_18.22 //

yat tu j¤ànam, ekasmin kàrye ekasmin kartavye karmaõi preta-bhåta-gaõà3dy-àràdhana-råpe atyalpa-phale kçtsna-phalavat saktam, ahetukam vastutas tv akçtsna-phalavattayà tathà-vidha-saïga-hetu-rahitam atattvà1rthavat pårvavad evà8tmani pçthaktvà3di-yuktatayà mithyà-bhåtà1rtha-viùayam, atyalpa-phalaü ca preta-bhåtà3dy-àràdhana-viùayatvàd alpaü ca, taj j¤ànaü tàmasam udàhçtam // BhGR_18.22 //

evaü kartavya-karma-viùaya-j¤ànasyà7dhikàra-velàyàm adhikàry-aü÷ena guõatas traividhyam uktvà anuùñheyasya karmaõo guõatas traividhyam àha ---

     niyataü saïga-rahitam aràga-dveùataþ kçtam /
     aphala-prepsunà karma yat tat sàttvikam ucyate // BhGR_18.23 //

niyatam sva-varõà3÷ramo1citam, saïga-rahitam kartçtvà3di-saïga-rahitam, aràga-dveùataþ kçtam kãrti-ràgàd akãrti-dveùàc ca na kçtam; adambhena kçtam ity-arthaþ; aphala-prepsunà aphalà1bhisandhinà kàryam ity eva kçtaü yat karma, tat sàttvikam ucyate // BhGR_18.23 //

     yat tu kàme3psunà karma sà1haï-kàreõa và punaþ /
     kriyate bahulà3yàsaü tad ràjasam udàhçtam // BhGR_18.24 //

yat tu punaþ kàme3psunà phala-prepsunà sà1haü-kàreõa và và-÷abda÷ cà7rthe kartçtvà1bhimàna-yuktena ca, bahulà3yàsaü yat karma kriyate, tad ràjasam bahulà3yàsam idaü karma mayai9va kriyata ity evaü-råpà1bhimàna-yuktena yat karma kriyate, tad ràjasam ity-arthaþ // BhGR_18.24 //

     anubandhaü kùayaü hiüsàm anavekùya ca pauruùam /
     mohàd àrabhyate karma yat tat tàmasam ucyate // BhGR_18.25 //

kçte karmaõy anubadhyamànaü duþkham anubandhaþ; kùayaþ karmaõi kriyamàõe artha-vinà÷aþ; hiüsà tatra pràõi-pãóà; pauruùam àtmanaþ karma-samàpana-sàmarthyam; etàni anavekùya avimç÷ya, mohàt parama-puruùa-kartçtvà1j¤ànàd yat karmà8rabhyate, tat tàmasam ucyate // BhGR_18.25 //

     mukta-saïgo 'nahaüvàdã dhçty-utsàha-samanvitaþ /
     siddhy-asiddhyor nirvikàraþ kartà sàttvika ucyate // BhGR_18.26 //

mukta-saïgaþ phala-saïga-rahitaþ anahaüvàdã kartçtvà1bhimàna-rahitaþ, dhçty-utsàha-samanvitaþ àrabdhe karmaõi yàvat-karma-samàpty-avarjanãya-duþkha-dhàraõaü dhçtiþ; utsàhaþ udyukta-cetastvam; tàbhyàü samanvitaþ, siddhy-asiddhyor nirvikàraþ yuddhà3dau karmaõi tad-upakaraõa-bhåta-dravyà1rjanà3diùu ca siddhy-asiddhyor avikçta-cittaþ kartà sàttvika ucyate // BhGR_18.26 //

     ragã karma-phala-prepsur lubdho hiüsà4tmako '÷uciþ /
     harùa-÷okà1nvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.27 //

ràgã ya÷o-'rthã, karma-phala-prepsuþ karma-phalà1rthã; lubdhaþ karmà1pekùita-dravya-vyaya-sva-bhàva-rahitaþ, hiüsà4tmakaþ paràn pãóayitvà taiþ karma kurvàõaþ, a÷uciþ karmà1pekùita-÷uddhi-rahitaþ, harùa-÷okà1nvitaþ yuddhà3dau karmaõi jayà3di-siddhy-asiddhyor harùa-÷okà1nvitaþ kartà ràjasaþ parikãrtitaþ // BhGR_18.27 //

     ayuktaþ pràkçtaþ stabdhaþ ÷añho naikçtiko 'lasaþ /
     viùàdã dãrgha-såtrã ca kartà tàmasa ucyate // BhGR_18.28 //

ayuktaþ ÷àstrãya-karmà1yogyaþ, vikarma-sthaþ, pràkçtaþ anadhigata-vidyaþ, stabdhaþ anàrambha-÷ãlaþ, ÷añhaþ abhicàrà3di-karma-ruciþ, naikçtikaþ va¤cana-paraþ, alasaþ àrabdheùv api karmasu manda-pravçttiþ, viùàdã atimàtrà1vasàda-÷ãlaþ dãrgha-såtrã abhicàrà3di-karma kurvan pareùu dãrgha-kàla-varty-anartha-paryàlocana-÷ãlaþ, evaü-bhåto yaþ kartà, sa tàmasaþ // BhGR_18.28 //

evaü kartavya-karma-viùaya-j¤àne kartavye ca karmaõi anuùñhàtari ca guõatas traividhyam uktam; idànãü sarva-tattva-sarva-puruùà1rtha-ni÷caya-råpàyà buddher dhçte÷ ca guõatas traividhyam àha ---

     buddher bhedaü dhçte÷ cai7va guõatas tri-vidhaü ÷çõu /
     procyamànam a÷eùeõa pçthaktvena dhanaüjaya // BhGR_18.29 //

buddhiþ viveka-pårvakaü ni÷caya-råpaü j¤ànam; dhçtiþ àrabdhàyàþ kriyàyà vighno1panipàte 'pi dhàraõam, tayos sattvà3di-guõatas tri-vidhaü bhedaü pçthaktvena procyamànaü yathàvac chçõu // BhGR_18.29 //

     pravçttiü ca nivçttiü ca kàryà1kàrye bhayà1bhaye /
     bandhaü mokùaü ca yà vetti buddhiþ sà pàrtha sàttvikã // BhGR_18.30 //

pravçttiþ abhyudaya-sàdhana-bhåto dharmaþ, nivçttiþ mokùa-sàdhana-bhåtaþ, tav ubhau yathà2vasthitau yà buddhir vetti; kàryà1kàrye sarva-varõànàü pravçtti-nivçtti-dharmayor anyatara-niùñhànàü de÷a-kàlà1vasthà-vi÷eùeùu "idaü kàryam, idam akàryam" iti yà vetti; bhayà1bhaye --- ÷àstrà1tivçttir bhaya-sthànaü tad-anuvçttir abhaya-sthànam, bandhaü mokùaü ca saüsàra-yàthàtmyaü tad-vigama-yàthàtmyaü ca yà vetti; sà sàttvikã buddhiþ // BhGR_18.30 //

     yathà dharmam adharmaü ca kàryaü cà7kàryam eva ca /
     ayathàvat prajànàti buddhiþ sà pàrtha ràjasã // BhGR_18.31 //

yathà pårvo1ktaü dvi-vidhaü dharmaü tad-viparãtaü ca tan-niùñhànàü de÷a-kàlà1vasthà4diùu kàryaü cà7kàryaü ca yathàvan na jànàti, sà ràjasã buddhiþ // BhGR_18.31 //

     adharmaü dharmam iti yà manyate tamasà0vçtà /
     sarvà1rthàn viparãtàü÷ ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã // BhGR_18.32 //

tàmasã tu buddhiþ tamasà0vçtà satã sarvà1rthàn viparãtàn manyate / adharmaü dharmaü, dharmaü cà7dharmaü, santaü cà7rtham asantam, asantam cà7rthaü santaü, paraü ca tattvam aparam, aparaü ca tattvaü param / evaü sarvaü viparãtaü manyata ity-arthaþ // BhGR_18.32 //

     dhçtyà yayà dhàrayate manaþ-pràõe1ndriya-kriyàþ /
     yogenà7vyabhicàriõyà dhçtiþ sà pàrtha sàttvikã // BhGR_18.33 //

yayà dhçtyà yogenà7vyabhicàriõyà manaþ-pràõe1ndriyàõàü kriyàþ puruùo dhàrayate; yogaþ mokùa-sàdhana-bhåtaü bhagavad-upàsanam; yogena prayojana-bhåtenà7vyabhicàriõyà yogo1dde÷ena pravçttàs tat-sàdhana-bhåtà manaþ-prabhçtãnàü kriyàþ yayà dhçtyà dhàrayate, sà sàttvikã9ty-arthaþ // BhGR_18.33 //

     yayà tu dharma-kàmà1rthàn dhçtyà dhàrayate 'rjuna /
     prasaïgena phalà3kàïkùã dhçtiþ sà pàrtha ràjasã // BhGR_18.34 //

phalà3kàïkùã puruùaþ prakçùña-saïgena dharma-kàmà1rthàn yayà dhçtyà dhàrayate, sà ràjasã / dharma-kàmà1rtha-÷abdena tat-sàdhana-bhåtà manaþ-pràõe1ndriya-kriyà lakùyante / phalà3kàïkùã9ty atrà7pi phala-÷abdena ràjasatvàd dharma-kàmà1rthà eva vivakùitàþ / ato dharma-kàmà1rthà1pekùayà manaþ-prabhçtãnàü kriyà yayà dhçtyà dhàrayate, sà ràjasã9ty uktaü bhavati // BhGR_18.34 //

     yayà svapnaü bhayaü ÷okaü viùàdaü madam eva ca /
     na vimu¤cati durmedhà dhçtiþ sà pàrtha tàmasã // BhGR_18.35 //

yayà dhçtyà /svapnaü nidràm / madaü viùayà1nubhava-janitaü madam / svapna-madav uddi÷ya pravçttà manaþ-pràõà3dãnàü kriyàþ durmedhà na vimu¤cati dhàrayati / bhaya-÷oka-viùàda-÷abdà÷ ca bhaya-÷okà3di-dàyi-viùaya-paràþ; tat-sàdhana-bhåtà÷ ca manaþ-pràõà3di-kriyà yayà dhàrayate, sà dhçtis tàmasã // BhGR_18.35 //

     sukhaü tv idànãü tri-vidhaü ÷çõu me bharata-rùabha /

pårvo1ktàþ sarve j¤àna-karma-kartr-àdayo yac cheùa-bhåtàþ, tac ca sukhaü guõatas tri-vidham idànãü ÷çõu //

     abhyàsàd ramate yatra duþkhà1ntaü ca nigacchati // BhGR_18.36 //
     yat tad agre viùam iva pariõàme 'mçto1pamam /
     tat sukhaü sàttvikaü proktam àtma-buddhi-prasàda-jam // BhGR_18.37 //

yasmin sukhe cira-kàlà1bhyàsàt krameõa nirati÷ayàü ratiü pràpnoti, duþkhà1ntaü ca nigacchati nikhilasya sàüsàrikasya duþkhasyà7ntaü nigacchati // tad eva vi÷inaùñi --- yat tat sukham, agre yogo1pakrama-velàyàü bahv-àyàsa-sàdhyatvàd vivikta-sva-råpasyà7nanubhåtatvàc ca viùam iva duþkham iva bhavati, pariõàme 'mçto1pamam / pariõàme vipàke abhyàsa-balena viviktà3tma-sva-råpà3virbhàve amçto1pamaü bhavati, tac ca àtma-buddhi-prasàda-jam àtma-viùayà buddhiþ àtma-buddhiþ, tasyàþ nivçtta-sakale1tara-viùayatvaü prasàdaþ, nivçtta-sakale1tara-viùaya-buddhyà vivikta-sva-bhàvà3tmà1nubhava-janitaü sukham amçto1pamaü bhavati; tat sukhaü sàttvikaü proktam // BhGR_18.37 //

     viùaye1ndriya-saüyogàd yat tad agre 'mçto1pamam /
     pariõàme viùam iva tat sukhaü ràjasaü smçtam // BhGR_18.38 //

agre anubhava-velàyàü viùaye1ndriya-saüyogàd yat tad amçtam iva bhavati, pariõàme vipàke viùayàõàü sukhatà-nimitta-kùud-àdau nivçtte tasya ca sukhasya nirayà3di-nimittatvàd viùam iva pãtaü bhavati, tat sukhaü ràjasaü smçtam // BhGR_18.38 //

     yad agre cà7nubandhe ca sukhaü mohanam àtmanaþ /
     nidrà4lasya-pramàdo1tthaü tat tàmasam udàhçtam // BhGR_18.39 //

yat sukham agre cà7nubandhe ca anubhava-velàyàü vipàke ca àtmano mohanaü moha-hetur bhavati; moho 'tra yathà2vasthita-vastv-aprakà÷o 'bhipretaþ; nidrà4lasya-pramàdo1ttham nidrà4lasya-pramàda-janitam, nidrà4dayo hy anubhava-velàyàm api moha-hetavaþ / nidràyà moha-hetutvaü spçùñam / àlasyam indriya-vyàpàram àndyam / indriya-vyàpàram àndye ca j¤ànam àndyaü bhavaty eva / pramàdaþ kçtyà1navadhàna-råpa iti tatrà7pi j¤ànam àndyaü bhavati / tata÷ ca tayor api moha-hetutvam / tat sukhaü tàmasam udàhçtam / ato mumukùuõà rajas-tamasã abhibhåya sattvam evo7pàdeyam ity uktaü bhavati // BhGR_18.39 //

     na tad asti pçthivyàü và divi deveùu và punaþ /
     sattvaü prakçti-jair muktaü yad ebhiþ syàt tribhir guõaiþ // BhGR_18.40 //

pçthivyàü manuùyà3diùu divi deveùu và prakçti-saüsçùñeùu brahmà4diùu sthàvarà1nteùu prakçti-jair ebhis tribhir guõair muktaü yat sattvaü pràõi-jàtam, na tad asti // BhGR_18.40 //

"tyàgenai7ke amçtatvam àna÷uþ" ity-àdiùu mokùa-sàdhanatayà nirdiùñas tyàgaþ saünyàsa-÷abdà1rthàd ananyaþ; sa ca kriyamàõeùv eva karmasu kartçtva-tyàga-målaþ phala-karmaõos tyàgaþ; kartçtva-tyàga÷ ca parama-puruùe kartçtvà1nusaüdhànene7ty uktam / etat sarvaü sattva-guõa-vçddhi-kàryam iti sattvo1pàdeyatà-j¤àpanàya sattva-rajas-tamasàü kàrya-bhedàþ prapa¤citàþ / idànãm evaü-bhåtasya mokùa-sàdhanatayà kriyamàõasya karmaõaþ parama-puruùà3ràdhana-veùatàü tathà2nuùñhitasya ca karmaõas tat-pràpti-lakùaõaü phalaü pratipàdayituü bràhmaõà3dy-adhikàriõàü sva-bhàvà1nubandhi-sattvà3di-guõa-bheda-bhinnaü vçttyà saha kartavya-karma-sva-råpam àha ---

     bràhmaõa-kùatriya-vi÷àü ÷ådràõàü ca paraütapa /
     karmàõi pravibhaktàni sva-bhàva-prabhavair guõaiþ // BhGR_18.41 //

bràhmaõa-kùatriya-vi÷àü svakãyo bhàvaþ sva-bhàvaþ bràhmaõà3di-janma-hetu-bhåtaü pràcãna-karme7ty arthaþ; tat-prabhavàþ sattvà3dayo guõàþ / bràhmaõasya sva-bhàva-prabhavo rajas-tamo-'bhibhaveno7dbhåtaþ sattva-guõaþ; kùatriyasya sva-bhàva-prabhavaþ tamas-sattvà1bhibhaveno7dbhåto rajo-guõaþ; vai÷yasya sva-bhàva-prabhavaþ sattva-rajo-'bhibhavenà7lpo1driktas tamo-guõaþ; ÷ådrasya sva-bhàva-prabhavas tu rajas-sattvà1bhibhavenà7tyudriktas tamo-guõaþ / ebhiþ sva-bhàva-prabhavair guõaiþ saha pravibhaktàni karmàõi ÷àstraiþ pratipàditàni / bràhmaõà3daya evaü-guõakàþ, teùàü cai7tàni karmàõi, vçttaya÷ cai7tà iti hi vibhajya pratipàdayanti ÷àstràõi // BhGR_18.41 //
     ÷amo damas tapa÷ ÷aucaü kùàntir àrjavam eva ca /
     j¤ànaü vij¤ànam àstikyaü bràhmaü karma sva-bhàva-jam // BhGR_18.42 //

÷amaþ bàhye1ndriya-niyamanam; damaþ antaþkaraõa-niyamanam; tapaþ bhoga-niyamana-råpaþ ÷àstra-siddhaþ kàya-kle÷aþ; ÷aucaü ÷àstrãya-karma-yogyatà; kùàntiþ paraiþ pãóyamànasyà7py avikçta-cittatà; àrjavaü pareùu mano-'nuråpaü bàhya-ceùñà-prakà÷anam; j¤ànaü parà1vara-tattva-yàthàtmya-j¤ànam; vij¤ànaü para-tattva-gatà1sàdhàraõa-vi÷eùa-viùayaü j¤ànam; àstikyaü vaidikasya kçtsnasya satyatà-ni÷cayaþ prakçùñaþ; kenà7pi hetunà càlayitum a÷akya ity-arthaþ / bhagavàn puruùo1ttamo vàsudevaþ para-brahma-÷abdà1bhideyo nirasta-nikhila-doùa-gandhaþ svàbhàvikà1navadhikà1ti÷aya-j¤àna-÷akty-àdy-asaïkhyeya-kalyàõa-guõa-gaõo nikhila-veda-vedà1nta-vedyaþ; sa eva nikhila-jagad-eka-kàraõaü nikhila-jagad-àdhàra-bhåtaþ; nikhilasya sa eva pravartayità; tad-àràdhana-bhåtaü ca vaidikaü kçtsnaü karma; tais tair àràdhito dharmà1rtha-kàma-mokùà3khyaü phalaü prayacchatã7ty asyà7rthasya satyatà-ni÷caya àstikyam; "vedai÷ ca sarvair aham eva vedyaþ", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate ", "mayi sarvam idaü protam", "bhoktàraü yaj¤a-tapasàü  ..... j¤àtvà màü ÷àntim çcchati", "mattaþ parataraü nà7nyat ki¤cid asti dhana¤jaya", "yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam / sva-karmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ", "yo màm ajam anàdiü ca vetti loka-mahe4÷varam" iti hy ucyate / tad etad bràhmaõasya sva-bhàva-jaü karma // BhGR_18.42 //

     ÷airyaü tejo dhçtir dàkùyaü yuddhe cà7py apalàyanam /
     dànam ã÷vara-bhàva÷ ca kùàtraü karma sva-bhàva-jam // BhGR_18.43 //

÷airyaü yuddhe nirbhaya-prave÷a-sàmarthyam, tejaþ parair anabhibhavanãyatà, dhçtiþ àrabdhe karmaõi vighno1panipàte 'pi tat-samàpana-sàmarthyam, dàkùyaü sarva-kriyà-nirvçtti-sàmarthyam, yuddhe cà7py apalàyanam yuddhe cà8tma-maraõa-ni÷caye 'py anirvartanam; dànaü àtmãyasya dhanasya para-svatvà3pàdana-paryantas tyàgaþ ã÷vara-bhàvaþ sva-vyatirikta-sakala-jana-niyamana-sàmarthyam; etat kùatriyasya sva-bhàva-jaü karma // BhGR_18.43 //

     kçùi-gorakùya-vàõijyaü vai÷yaü karma sva-bhàva-jam /

kçùiþ satyo1tpàdanaü karùaõam / gorakùyam pa÷u-pàlanam ity-arthaþ / vàõijyam dhana-sa¤caya-hetu-bhåtaü kraya-vikrayà3tmakaü karma / etad vai÷yasya sva-bhàva-jaü karma //

     paricaryà4tmakaü karma ÷ådrasyà7pi sva-bhàva-jam // BhGR_18.44 //

pårva-varõa-traya-paricaryà-råpaü ÷ådrasya sva-bhàva-jaü karma / tad etac caturõà varõànàü vçttibhis saha kartavyànàü ÷àstra-vihitànàü yaj¤à3di-karmaõàü pradar÷anà1rtham uktam / yaj¤à3dayo hi trayàõàü varõànàü sàdhàraõàþ / ÷amà3dayo 'pi trayàõàü varõànàü mumukùåõàü sàdhàraõàþ / bràhmaõasya tu sattvo1drekasya svàbhàvikatvena ÷ama-damà3dayaþ sukho1pàdànà iti kçtvà tasya ÷amà3daya sva-bhàva-jaü karme7ty uktam / kùatriya-vai÷yayos tu svato rajas-tamaþ-pradhànatvena ÷ama-damà3dayo duþkho1pàdànà iti kçtvà na tat karme7ty uktam / bràhmaõasya vçttir yàjanà1dhyàpana-pratigrahàþ; kùatriyasya jana-pada-paripàlanam; vai÷yasya ca kçùy-àdayo yatho2ktàþ; ÷ådrasya tu kartavyaü vçtti÷ ca pårva-varõa-traya-paricaryai9va //

     sve sve karmaõy abhiratas saüsiddhiü labhate naraþ /
     sva-karma-niratas siddhiü yathà vindati tac chçõu // BhGR_18.45 //

sve sve yatho2dite karmaõy abhirato naraþ saüsiddhiü parama-pada-pràptiü labhate / sva-karma-nirato yathà siddhiü vindati parama-padaü pràpnoti, tathà ÷çõu // BhGR_18.45 //

     yataþ pravçttir bhåtànàü yena sarvam idaü tatam /
     sva-karmaõà tam abhyarcya siddhiü vindati mànavaþ // BhGR_18.46 //

yato bhåtànàm utpatty-àdikà pravçttiþ, yena ca sarvam idaü tatam, sva-karmaõà taü màm indrà3dy-antarà3tmatayà9vasthitam abhyarcya mat-prasàdàn mat-pràpti-råpàü siddhiü vindati mànavaþ / matta eva sarvam utpadyate, mayà ca sarvam idaü tatam iti pårvam evo7ktam, "ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà / mattaþ parataraü nà7nyat kiücid asti dhana¤jaya /", "mayà tatam idaü sarvaü jagad avyakta-mårtinà", "mayà9dhyakùeõa prakçtiþ såyate sacarà1caram", "ahaü sarvasya prabhavo mattas sarvaü pravartate" ity-àdiùu // BhGR_18.46 //

     ÷reyàn sva-dharmo viguõaþ para-dharmàt sv-anuùñhitàt /

evaü tyakta-kartçtvà3diko mad-àràdhana-råpaþ sva-dharmaþ / svenai7vo7pàdàtuü yogyo dharmaþ; prakçti-saüsçùñena hi puruùeõe7ndriya-vyàpàra-råpaþ karma-yogà3tmako dharmaþ sukaro bhavati / ataþ karma-yogà3khyaþ sva-dharmo viguõo 'pi para-dharmàt --- indriya-jaya-nipuõa-puruùa-dharmàj j¤àna-yogàt sakale1ndriya-niyamana-råpatayà sa-pramàdàt kadàcit sv-anuùñhitàc ÷reyàn / tad evo7papàdayati ---

     sva-bhàva-niyataü karma kurvan nà8pnoti kilbiùam // BhGR_18.47 //

prakçti-saüsçùñasya puruùasya indriya-vyàpàra-råpatayà sva-bhàvata eva niyatatvàt karmaõaþ, karma kurvan kilbiùaü saüsàraü na pràpnoti; apramàdatvàt karmaõaþ / j¤àna-yogasya sakale1ndriya-niyamana-sàdhyatayà sa-pramàdatvàt tan-niùñhas tu pramàdàt kilbiùaü pratipadyetà7pi // BhGR_18.47 //

ataþ karma-niùñhai9va jyàyasã9ti tçtãyà1dhyàyo1ktaü smàrayati ---

     saha-jaü karma kaunteya sa-doùam api na tyajet /
     sarvà3rambhà hi doùeõa dhåmenà7gnir ivà8vçtàþ // BhGR_18.48 //

ataþ sahajatvena sukaram apramàdaü ca karma sa-doùaü sa-duþkham api na tyajet; j¤àna-yoga-yogyo 'pi karma-yogam eva kurvãte7ty-arthaþ / sarvà3rambhàþ, --- karmà3rambhàþ j¤ànà3rambhà÷ ca hi doùeõa duþkhena dhåmenà7gnir ivà8vçtàþ / iyàüs tu vi÷eùaþ --- karma-yogaþ sukaro 'pramàda÷ ca, j¤àna-yogas tad-viparãtaþ iti // BhGR_18.48 //

     asakta-buddhis sarvatra jità3tmà vigata-spçhaþ /
     naiùkarmya-siddhiü paramàü saünyàsenà7dhigacchati // BhGR_18.49 //

sarvatra phalà3diùu asakta-buddhiþ, jità3tmà --- jita-manàþ, parama-puruùa-kartçtvà1nusaüdhànenà8tma-kartçtve vigata-spçhaþ, evaü tyàgàd ananyatvena nirõãtena saünyàsena yuktaþ karma kurvan paramàü naiùkarmya-siddhim adhigacchati --- paramàü dhyàna-niùñhàü j¤àna-yogasyà7pi phala-bhåtam adhigacchatã7ty-arthaþ / vakùyamàõa-dhyàna-yogà1vàptiü sarve1ndriya-karmo1parati-råpàm adhigacchati // BhGR_18.49 //

     siddhiü pràpto yathà brahma tathà0pnoti nibodha me /
     samàsenai7va kaunteya niùñhà j¤ànasya yà parà // BhGR_18.50 //

siddhiü pràptaþ à-prayàõàd-ahar-ahar-anuùñhãyamàna-karma-yoga-niùpàdya-dhyàna-sidddhiü pràptaþ, yathà yena prakàreõa vartamàno brahma pràpnoti, tathà samàsena me nibodha / tad eva brahma vi÷eùyate niùñhà j¤ànasya yà pare9ti / j¤ànasya dhyànà3tmakasya yà parà niùñhà --- parama-pràpyam ity-arthaþ // BhGR_18.50 //

     buddhyà vi÷uddhayà yukto dhçtyà0tmànaü niyamya ca /
     ÷abdà3dãn viùayàüs tyaktvà ràga-dveùau vyudasya ca // BhGR_18.51 //
     vivikta-sevã laghv-à÷ã yata-vàk-kàya-mànasaþ /
     dhyàna-yoga-paro nityaü vairàgyaü samupà÷ritaþ // BhGR_18.52 //
     ahaï-kàraü balaü darpaü kàmaü krodhaü parigraham /
     vimucya nirmama÷ ÷ànto brahma-bhåyàya kalpate // BhGR_18.53 //

buddhyà vi÷uddhayà yathà2vasthità3tma-tattva-viùayayà yuktaþ, dhçtyà àtmànaü niyamya ca viùaya-vimukhãkaraõena yoga-yogyaü manaþ kçtvà, ÷abdà3dãn viùayàn tyaktvà --- asannihitàn kçtvà, tan-nimittau ca ràga-dveùau vyudasya, vivikta-sevã --- sarvair dhyàna-virodhibhir vivikte de÷e vartamànaþ, laghv-à÷ã --- atya÷anà1na÷ana-rahitaþ, yata-vàk-kàya-mànasaþ --- dhyànà1bhimukhãkçta-kàya-vàï-mano-vçttiþ, dhyàna-yoga-paro nityam --- evaü-bhåtas san à pràyàõàd ahar-ahar-dhyàna-yoga-paraþ, vairàgyaü samupà÷ritaþ --- dhyeya-tattva-vyatirikta-viùaya-doùà1vamar÷ena tatra tatra viràgatàü vardhayan, ahaü-kàram --- anàtmani àtmà1bhimànaü, balaü --- tad-vçddhi-hetu-bhåta-vàsana-balaü, tan-nimittaü darpaü kàmaü krodhaü parigrahaü vimucya, nirmamaþ sarveùv anàtmãyeùv àtmãya-buddhi-rahitaþ, ÷àntaþ --- àtmà1nubhavai1ka-sukhaþ, evaü-bhåto dhyàna-yogaü kurvan brahma-bhåyàya kalpate --- sarva-bandha-vinirmukto yathà2vasthitam àtmànam anubhavatã7ty-arthaþ // BhGR_18.51 - 53 //

     brahma-bhåtaþ prasannà3tmà na ÷ocati na kàïkùati /
     samas sarveùu bhåteùu mad-bhaktiü labhate paràm // BhGR_18.54 //

brahma-bhåtaþ --- àvirbhåtà1paricchinna-j¤ànai1kà3kàra-mac-cheùatai2ka-sva-bhàvà3tma-sva-råpaþ, "itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm" iti hi sva-÷eùato9ktà / prasannà3tmà --- kle÷a-karmà3dibhir akaluùa-sva-råpo mad-vyatiriktaü na kaücana bhåta-vi÷eùaü prati ÷ocati; na kiücana kàïkùati; api tu mad-vyatirikteùu sarveùu bhåteùu anàdaraõãyatàyàü samo nikhilaü vastu-jàtaü tçõavan manyamàno mad-bhaktiü labhate paràm mayi sarve3÷vare nikhila-jagad-udbhava-sthiti-pralaya-lãle nirasta-samasta-heya-gandhe 'navadhikà1ti÷ayà1saükhyeya-kalyàõa-guõa-gaõai1ka-tàne làvaõyà1mçta-sàgare ÷rãmati puõóarãka-nayane sva-svàmini atyartha-priyà1nubhava-råpàü paràü bhaktiü labhate // BhGR_18.54 //

tat-phalam àha ---

     bhaktyà màm abhijànàti yàvàn ya÷ cà7smi tattvataþ /
     tato màü tattvato j¤àtvà vi÷ate tad-anantaram // BhGR_18.55 //

sva-råpataþ sva-bhàvata÷ ca yo 'ham; guõato vibhåtito 'pi yàvàü÷ cà7ham, taü màm evaü-råpayà bhaktyà tattvato 'bhijànàti; màü tattvato j¤àtvà tad-anantaram --- tattva-j¤ànà1nantaraü tataþ bhaktitaþ màü vi÷ate pravi÷ati / tattvatas sva-råpa-sva-bhàva-guõa-vibhåti-dar÷ano1ttara-kàla-bhàvinyà anavadhikà1ti÷aya-bhaktyà màü pràpnotã7ty-arthaþ / atra tata iti pràpti-hetutayà, nirdiùñà bhaktir evà7bhidhãyate; "bhaktyà tv ananyayà ÷akyaþ" iti tasya eva tattvataþ prave÷a-hetutvà1bhidhànàt // BhGR_18.55 //

evaü varõà3÷ramo1cita-nitya-naimittika-karmaõàü parityakta-phalà3dikànàü parama-puruùà3ràdhana-råpeõà7nuùñhitànàü vipàka uktaþ / idànãü kàmyànàm api karmaõàm uktenai7va prakàreõà7nuùñhitànàü sa eva vipàka ity àha ---

     sarva-karmàõy api sadà kurvàõo mad-vyapà÷rayaþ /
     mat-prasàdàd avàpnoti ÷à÷vataü padam avyayam // BhGR_18.56 //

na kevalaü nitya-naimittikàni karmàõi, api tu sarvàõi kàmyàny api karmàõi, mad-vyà÷rayaþ mayi saünyasta-kartçtvà3dikaþ kurvàõo mat-prasàdàc chà÷vataü padam avyayam avikalaü pràpnoti / padyate gamyata iti padam; màü pràpnotã7ty-arthaþ // BhGR_18.56 //

yasmàd evam, tasmàt ---

     cetasà sarva-karmàõi mayi saünyasya mat-paraþ /
     buddhi-yogam upà÷ritya mac-cittas satataü bhava // BhGR_18.57 //

cetasà -- àtmano madãyatva-man-niyàmyatva-buddhyà / uktaü hi, "mayi sarvàõi karmàõi saünyasyà7dhyàtma-cetasà" iti / sarva-karmàõi sa-kartçkàõi sà3ràdhyàni mayi saünyasya, mat-paraþ --- aham eva phalatayà pràpya ity anusaüdhànaþ, karmàõi kurvan imam eva buddhi-yogam upà÷ritya satataü mac-citto bhava // BhGR_18.57 //

     mac-cittaþ sarva-durgàõi mat-prasàdàt tariùyasi /
     atha cet tvam ahaü-kàràn na ÷roùyasi vinaïkùyasi // BhGR_18.58 //

evaü mac-cittaþ sarva-karmàõi kurvan sarvàõi sàüsàrikàõi durgàõi mat-prasàdàd eva tariùyasi / atha tvam ahaü-kàràd aham eva kçtyà1kçtya-viùayaü sarvaü jànàmã7ti bhàvàn mad-uktaü na ÷roùyasi cet, vinaïkùyasi --- vinaùño bhaviùyasi / na hi ka÷cin mad-vyatiriktaþ kçtsnasya pràõi-jàtasya kçtyà1kçtyayor j¤àtà pra÷àsità và9sti // BhGR_18.58 //

     yady ahaï-kàram à÷ritya na yotsya iti manyase /
     mithyai9ùa vyavasàyas te prakçtis tvàü niyokùyati // BhGR_18.59 //

yadi ahaü-kàram àtmani hità1hita-j¤àne svàtantryà1bhimànam à÷ritya man-niyogam anàdçtya na yotsya iti manyase, eùa te svàtantrya-vyavasàyo mithyà bhaviùyati; yataþ prakçtis tvàü yuddhe niyokùyati mat-svàtantryo1dvignaü tvàm aj¤aü prakçtir niyokùati // BhGR_18.59 //

tad upapàdayati ---

     sva-bhàva-jena kaunteya nibaddhaþ svena karmaõà /
     kartuü ne7cchasi yan mohàt kariùyasy ava÷o 'pi tat // BhGR_18.60 //

sva-bhàva-jaü hi kùatriyasya karma ÷auryam / sva-bhàva-jena ÷auryà3khyena svena karmaõà nibaddhaþ, tad evà7va÷aþ, parair dharùaõam a-sahamànas tvam eva tad yuddhaü kariùyasi, yad idànãü mohàd aj¤ànàt kartuü ne7cchasi // BhGR_18.60 //

sarvaü hi bhåta-jàtaü sarve3÷vareõa mayà pårva-karmà1nuguõyena prakçty-anuvartane niyamitam; tac chçõu /

     ã÷varaþ sarva-bhåtànàü hçd-de÷e 'rjuna tiùñhati /
     bhràmayan sarva-bhåtàni yantrà3råóhàni màyayà // BhGR_18.61 //

ã÷varaþ sarva-niyamana-÷ãlo vàsudevaþ sarva-bhåtànàü hçd-de÷e sakala-pravçtti-måla-j¤àno1daya-prade÷e tiùñhati / kathaü kiü kurvaüs tiùñhati ? yantrà3råóhàni sarva-bhåtàni màyayà bhràmayan / svenai7va nirmitaü dehe1ndriyà1vasthaü prakçty-àkhyaü yantram àråóhàni sarva-bhåtàni svakãyayà sattvà3di-guõa-mayyà màyayà guõà1nuguõaü pravartayaüs tiùñhatã7ty-arthaþ / pårvam apy etad uktam, "sarvasya cà7haü hçdi sanniviùño mattaþ smçtir j¤ànam apohanaü ca" iti; "mattas sarvaü pravartate" iti ca / "ya àtmani tiùñhan" ity-àdikà ÷ruti÷ ca // BhGR_18.61 //

etan màyà-nivçtti-hetum àha ---

     tam eva ÷araõaü gaccha sarva-bhàvena bhàrata /
     tat-prasàdàt paràü ÷àntiü sthànaü pràpsyasi ÷à÷vatam // BhGR_18.62 //

yasmàd evam, tasmàt tam eva sarvasya pra÷àsitàram, à÷rita-vàtsalyena tvat-sàrathye 'vasthitam, "itthaü kuru " iti ca ÷àsitàraü sarva-bhàvena sarvà3tmanà ÷araõaü gaccha / sarvà3tmanà9nuvartasva / anyathà9pi tan-màyà-preritenà7j¤ena tvayà yuddhà3di-karaõam avarjanãyam / tathà sati naùño bhaviùyasi / atas tad-ukta-prakàreõa yuddhà3dikaü kurv ity-arthaþ / evaü kurvàõas tat-prasàdàt paràü ÷àntiü sarva-karma-bandho1pa÷amaü ÷à÷vataü ca sthànam pràpsyasi / yad abhidhãyate ÷ruti-÷ataiþ, "tad-viùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti sårayaþ, "te ha nàkaü mahimànaþ sacante yatra pårve sàdhyàþ santi devàþ", "yatra çùayaþ prathama-jà ye puràõàþ", "pareõa nàkaü nihitaü guhàyàm", "yo 'syà7dhyakùaþ parame vyoman", "atha yad ataþ paro divo jyotir dãpyate", "so 'dhvanaþ pàram àpnoti tad-viùõoþ paramaü padam" ity-àdibhiþ //

     iti te j¤ànam àkhyàtaü guhyàd guhyataraü mayà /
     vimç÷yai7tad a÷eùeõa yathe9cchasi tathà kuru // BhGR_18.63 //

iti --- evaü te mumukùubhir adhigantavyaü j¤ànaü sarvasmàd guhyàd guhyataraü karma-yoga-viùayaü j¤àna-yoga-viùayaü bhakti-yoga-viùayaü ca sarvam àkhyàtam / etad-a÷eùeõa vimç÷ya svà1dhikàrà1nuråpaü yathe9cchasi, tathà kuru karma-yogaü j¤àna-yogaü bhakti-yogaü và yathe9ùñam àtiùñhe7ty-arthaþ // BhGR_18.63 //

     sarva-guhyatamaü bhåyaþ ÷çõu me paramaü vacaþ /
     iùño 'si me dçóham iti tato vakùyàmi te hitam // BhGR_18.64 //

sarveùv eteùu guhyeùu bhakti-yogasya ÷raiùñhyàd guhyatamam iti pårvam evo7ktam "idaü tu te guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave" ity-àdau / bhåyo 'pi tad-viùayaü paramaü me vacaþ ÷çõu / iùño 'si me dçóham iti tatas te hitaü vakùyàmi // BhGR_18.64 //

     man-manà bhava mad-bhakto mad-yàjã màü namaskuru /
     màm evai7ùyasi satyaü te pratijàne priyo 'si me // BhGR_18.65 //

vedà1nteùu, "vedà7ham etaü puruùaü mahà2ntam àditya-varõaü tamasaþ parastàt / tam evaü vidvàn amçta iha bhavati nà7nyaþ panthà vidyate 'yanàya" ity-àdiùu vihitaü vedanaü dhyàno1pàsanà3di-÷abda-vàcyaü dar÷ana-samànà3kàraü smçti-saütànam atyartha-priyam iha man-manà bhave7ti vidhãyate / mad-bhaktaþ atyartha-mat-priyaþ / atyartha-mat-priyatvena nirati÷aya-priyàü smçti-saütatiü kuruùve7ty-arthaþ / mad-yàjã / tatrà7pi mad-bhakta ity anuùajyate / yajanaü påjanam / atyartha-priya-mad-àràdhana-paro bhava / àràdhanaü hi paripårõa-÷eùa-vçttiþ / màü namaskuru / namaþ --- namanam / mayy atimàtra-prahvãbhàvam atyartha-priyaü kurv ity-arthaþ / evaü vartamàno màm evai7ùyasi / etat satyaü te pratijàne --- tava pratij¤àü karomi; no7pacchandana-màtram; yatas tvaü priyo 'si me / "priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ" iti pårvam evo7ktam / yasya mayy atimàtratà prãtir vartate, mamà7pi tasmin atimàtrà prãtir bhavatã7ti tad-viyogam asahamàno 'haü taü màü pràpayàmi / ataþ satyam eva pratij¤àtam, màm evai7ùyasã7ti // BhGR_18.65 //

     sarva-dharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vraja /
     ahaü tvà sarva-pàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ // BhGR_18.66 //

karma-yoga-j¤àna-yoga-bhakti-yoga-råpàn sarvàn dharmàn parama-ni÷÷reyasa-sàdhana-bhåtàn, mad-àràdhanatvena atimàtra-prãtyà yathà2dhikàraü kurvàõa eva, ukta-rãtyà phala-karma-kartçtvà3di-parityàgena parityajya, màm ekam eva kartàram àràdhyaü pràpyam upàyaü cà7nusaüdhatsva / eùa eva sarva-dharmàõàü ÷astrãyaþ parityàga iti, "ni÷cayaü ÷çõu me tatra tyàge bharata-sattama / tyàgo hi puruùa-vyàghra tri-vidhaþ saüprakãrtitaþ // BhGR_18." ity-àrabhya, "saïgaü tyaktvà phalaü cai7va sa tyàgas sàttiviko mataþ  // ... na hi deha-bhçtà ÷akyaü tyaktuü karmàõy a÷eùataþ / yas tu karma-phala-tyàgã sa tyàgã9ty abhidhãyate // BhGR_18." iti adhyàyà3dau sudçóham upapàditam  / ahaü tvà sarva-pàpebhyo mokùayiùyàmi --- evaü vartamànaü tvàm mat-pràpti-virodhibhyo 'nàdi-kàla-saücità1nantà1kçtya-karaõa-kçtyà1karaõa-råpebhyaþ sarvebhyaþ pàpebhyo mokùayiùyàmi / mà ÷ucaþ --- ÷okaü mà kçthàþ / atha và, sarva-pàpa-vinirmuktà1tyartha-bhagavat-priya-puruùa-nirvartyatvàd bhakti-yogasya, tad-àrambha-virodhi-pàpànàm ànantyàt tat-pràya÷citta-råpair dharmaiþ parimita-kàla-kçtais teùàü dustaratayà àtmano bhakti-yogà3rambhà1narhatàm àlocya ÷ocato 'rjunasya ÷okam apanudan ÷rã-bhagavàn uvàca --- sarva-dharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vraje7ti / bhakti-yogà3rambha-virodhy-anàdi-kàla-saücita-nànà-vidhà1nanta-pàpà1nuguõàn tat-tat-pràya÷citta-råpàn kçcchra-càndràyaõa-kå÷màõóa-vai÷vànara-vràta-pati-pavitre1ùñi-tri-vçd-agniùñomà3dikàn nànà-vidhàn anantàüs tvayà parimita-kàla-vartinà dåranuùñhànàn sarvàn dharmàn parityajya bhakti-yogà3rambha-siddhaye
màm ekaü parama-kàruõikam anàlocita-vi÷eùà1÷eùa-loka-÷araõyam à÷rita-vàtsalya-jala-dhiü ÷araõaü prapadyasva / ahaü tvà sarva-pàpebhyaþ yatho2dita-sva-råpa-bhakty-àrambha-virodhibhyaþ sarvebhyaþ pàpebhyaþ mokùayiùyàmi; mà ÷ucaþ // BhGR_18.66 //

     idaü te nà7tapaskàya nà7bhaktàya kadàcana /
     na cà7÷u÷råùave vàcyaü na ca màü yo 'bhyasåyati // BhGR_18.67 //

idaü te paramaü guhyaü ÷àstraü mayà0khyàtam atapaskàya atapta-tapase tvayà na vàcyam; tvayi vaktari, mayi cà7bhaktàya kadàcana na vàcyam / tapta-tapase cà7bhaktàya na vàcyam ity-arthaþ / na cà7÷u÷råùave / bhaktàyà7py a÷u÷råùave na vàcyam / na ca màü yo 'bhyasåyati / mat-sva-råpe mad-ai÷varye mad-guõeùu ca kathiteùu yo doùam àviùkaroti, na tasmai vàcyam / asamàna-vibhakti-nirde÷aþ tasyà7tyanta-pariharaõãyatà-j¤àpanàya // BhGR_18.67 //

     ya idaü paramaü guhyaü mad-bhakteùv abhidhàsyati /
     bhaktiü mayi paràü kçtvà màm evai7ùyaty asaü÷ayaþ // BhGR_18.68 //

idaü paramaü guhyaü mad-bhakteùu yaþ abhidhàsyati vyàkhyàsyati, saþ mayi paramàü bhaktiü kçtvà màm evai7ùyati; na tatra saü÷ayaþ // BhGR_18.68 //

     na ca tasmàn manuùyeùu ka÷cin me priya-kçt-tamaþ /
     bhavità na ca me tasmàd anyaþ priyataro bhuvi // BhGR_18.69 //

sarveùu manuùyeùv itaþ pårvaü tasmàd anyo manuùyo me na ka÷cit priya-kçt-tamo 'bhåt; ita uttaraü ca na bhavità / ayogyànàü prathamam upàdànaü yogyànàm akathanàd api tat-kathanasyà7niùña-tamatvàt //

     adhyeùyate ca ya imaü dharmyaü saüvàdam àvayoþ /
     j¤àna-yaj¤ena tenà7ham iùñaþ syàm iti me matiþ // BhGR_18.70 //

ya imam àvayor dharmyaü saüvàdam adhyeùyate, tena j¤àna-yaj¤enà7ham iùñas syàm iti me matiþ --- asmin yo j¤àna-yaj¤o 'bhidhãyate, tenà7ham etad adhyayana-màtreõe7ùñaþ syàm ity-arthaþ // BhGR_18.70 /

     ÷raddhàvàn anasåyu÷ ca ÷çõuyàd api yo naraþ /
     so 'pi muktaþ ÷ubhàül lokàn pràpnuyàt puõya-karmaõàm // BhGR_18.71 //

÷raddhàvàn anasåyu÷ ca yo naraþ ÷çõuyàd api, tena ÷ravaõa-màtreõa so 'pi bhakti-virodhi-pàpebhyo muktaþ puõya-karmaõàü mad-bhaktànàü lokàn samåhan pràpnuyàt // BhGR_18.71 /

     ka÷cid etac-chrutaü pàrtha tvayai9kà1greõa cetasà /
     kaccid aj¤àna-saümohaþ pranaùñas te dhana¤jaya // BhGR_18.72 //

mayà kathitam etat pàrtha tvayà avahitena cetasà kaccic ÷rutam, tavà7j¤àna-saümohaþ kaccit pranaùñaþ, yenà7j¤ànena måóho na yotsyàmã7ty-uktavàn // BhGR_18.72 //

     arjuna uvàca ---
     naùño mohaþ smçtir labdhà tvat-prasàdàn mayà9cyuta /
     sthito 'smi gata-saüdehaþ kariùye vacanaü tava // BhGR_18.73 //

mohaþ viparãta-j¤ànam / tvat-prasàdàn mama tad vinaùñam / smçtiþ yathà2vasthita-tattva-j¤ànam / tvat-prasàdàd eva tac ca labdham / anàtmani prakçtau àtmà1bhimàna-råpo mohaþ, parama-puruùa-÷arãratayà tad-àtmakasya kçtsnasya cid-acid-vastunaþ atad-àtmà1bhimàna-råpa÷ ca, nitya-naimittika-råpasya karmaõaþ parama-puruùà3ràdhanatayà tat-pràpty-upàya-bhåtasya bandhakatva-buddhi-råpa÷ ca sarvo vinaùñaþ / àtmanaþ prakçti-vilakùaõatva-tat-sva-bhàva-rahitatà-j¤àtçtvai1ka-sva-bhàvatà-parama-puruùa-÷eùatà-tan-niyàmyatvai1ka-sva-råpatà-j¤ànam, nikhila-jagad-udbhava-sthiti-pralaya-lãlà1÷eùa-doùa-pratyanãka-kalyàõai1ka-sva-råpa-svàbhàvikà1navadhikà1ti÷aya-j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejaþ-prabhçti-samasta-kalyàõa-guõa-gaõa-mahà2rõava-para-brahma-÷abdà1bhidheya-parama-puruùa-yàthàtmya-j¤ànaü ca, evaü-råpa-parà1vara-tattva-yàthàtmya-vij¤àna-tad-abhyàsa-pårvakà1har-ahar-upacãyamàna-parama-puruùa-prãty-eka-phala-nitya-naimittika-karma-niùiddha-parihàra-÷ama-damà3dy-àtma-guõa-nivartya-bhakti-råpatà4panna-parama-puruùo1pàsanai1ka-labhyo vedà1nta-vedyaþ parama-puruùo vàsudevas tvam iti j¤ànaü ca labdham / tata÷ ca bandha-sneha-kàruõya-pravçddha-viparãta-j¤àna-målàt sarvasmàd avasàdàd vimukto gata-saüdehaþ sva-sthaþ sthito 'smi / idànãm eva yuddhà3di-kartavyatà-viùayam tava vacanaü kariùyati --- yatho2ktaü yuddhà3dikaü kariùyati ity-arthaþ // BhGR_18.73 //

dhçtaràùñràya sva-putràþ pàõóavà÷ ca yuddhe kiü kariùyantã7ti pçcchate

     sa¤jaya uvàca ---
     ity ahaü vàsudevasya pàrthasya ca mahà4tmanaþ /
     saüvàdam imam a÷rauùam adbhutaü roma-harùaõam // BhGR_18.74 //

iti evaü vàsudevasya vasu-deva-sånoþ, pàrthasya ca tat-pitç-ùvasuþ putrasya ca mahà4tmanaþ mahà-buddhes tat-pada-dvandvam à÷ritasye7maü roma-harùaõam adbhutaü saüvàdam ahaü yatho2ktam a÷rauùam ÷rutavàn aham // BhGR_18.74 //

     vyàsa-prasàdàc chrutavàn etad guhyam ahaü param /
     yogaü yoge3÷varàt kçùõàt sàkùàt kathayataþ svayam // BhGR_18.75 //

vyàsa-prasàdàd vyàsà1nugraheõa divya-cakùu÷-÷rotra-làbhàd etat paraü yogà3khyaü guhyaü yoge3÷varàj j¤àna-balà1i÷varya-vãrya-÷akti-tejasàü nidher bhagavataþ kçùõàt svayam eva kathayataþ sàkùàc ÷rutavàn aham // BhGR_18.75 //

     ràjan saüsmçtya saüsmçtya saüvàdam imam adbhutam /
     ke÷avà1rjunayoþ puõyaü hçùyàmi ca muhur muhuþ // BhGR_18.76 //

ke÷avà1rjunayor imaü puõyam adbhutaü saüvàdaü sàkùàc chrutaü smçtvà muhur muhur hçùyàmi //

     tac ca saüsmçtya saüsmçtya råpam atyadbhutaü hareþ /
     vismayo me mahàn ràjan hçùyàmi ca punaþ punaþ // BhGR_18.77 //

tac cà7rjunàya prakà÷itam ai÷varaü harer atyadbhutaü råpaü mayà sàkùàt-kçtaü saüsmçtya saüsmçtya hçùyato me mahàn vismayo jàyate; punaþ puna÷ ca hçùyàmi // BhGR_18.77 //
kim atra bahuno9ktena ?

     yatra yoge3÷varaþ kçùõo yatra pàrtho dhanur-dharaþ /
     tatra ÷rãr vijayo bhåtir dhruvà nãtir matir mama // BhGR_18.78 //

yatra yoge3÷varaþ kçtsnasyo7ccà1vaca-råpeõà7vasthitasya cetanasyà7cetanasya ca vastuno ye ye sva-bhàva-yogàþ, teùàü sarveùàü yogànàm ã÷varaþ, sva-saükalpà3yatta-sve1tara-samasta-vastu-sva-råpa-sthiti-pravçtti-bhedaþ, kçùõaþ vasu-deva-sånuþ, yatra ca pàrtho dhanur-dharaþ tat-pitç-ùvasuþ putraþ tat-pada-dvandvai1kà3÷rayaþ, tatra ÷rãr vijayo bhåtir nãti÷ ca dhruvà ni÷calà iti matir mame7ti // BhGR_18.78 //