Jayatirtha: Nyayasudha, a subcommentary on Madhva's Anuvyakhyana, a commentary on Badarayana's Brahmasutra. Integrated version including Anuvyakhyana and Brahmasutra. Adhyaya 2 Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in/) Inconsistencies in the segmentation of words and phrases are due to the custom Devanagari encoding of the original Sansknet file. THE TEXT IS NOT PROOF-READ. NOTES: As an additional feature, this GRETIL version incorporates BÃdarÃyaïa's BrahmasÆtras and Madhva's AnuvyÃkhyÃna into the Sansknet e-text of JayatÅrtha's NyÃyasudhÃ. References to K.T. Pandurangi's edition of the NyÃyasudhà have been added for easier orientation, although the Sansknet e-text is probably based on a different edition. STRUCTURE OF REFERENCES (added): BBs_n,n.n = BÃdarÃyaïa-BrahmasÆtra_adhyÃya,pÃda.sÆtra MAnuv_n,n.n = Madhva's AnuvyÃkhyÃna_adhyÃya,pÃda.verse JNys_n,n.n = JayatÅrtha's NyÃyasudhÃ_adhyÃya,pÃda.adhikaraïa (Roman numbering) (NOTE: The adhikaraïa-numbering of the BrahmasÆtras is retained, although Madhva's commentary and JayatÅrtha's subcommentary do not cover all adhikaraïas of the mÆla text.) *n,nnn* = *volume,page* of K.T. Pandurangi's edition (Bangalore, c. 2002-2006) #<...># = BOLD for BrahmasÆtra %<...>% = ITALICS for Madhva's AnuvyÃkhyÃna ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Adhyaya 2, Pada 1 // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ sm­tyadhikaraïam // *5,1* yatpadaæ vedasaævedyaæ kaÂÃk«eïÃpi vÅk«itum / na k«amante vimatayastamupÃse Óriya÷ patim // 1 // ekavÃkyatÃ(di)siddhaye prathamÃdhyÃyÃrthasaÇgatatvena dvitÅyÃdhyÃyÃrthaæ vivak«urabuddhisthena saÇgaterdarÓayitumaÓakyatvÃt prathamÃdhyÃyÃrthaæ tÃvadanuvadati- ukta iti // %% NYùYASUDHù: (sakala)jagajjanmÃdinimittakÃraïe sÃrvajj¤asarvaiÓvaryÃdyanantaguïaparipÆrïe 'vidyÃdyavadyagandhavidhure pare brahmaïi nÃrÃyaïe svaravarïapadavÃkyamahÃvÃkyarÆpasya samastasya ÓÃstrasya, sÃk«Ãtparamamukhyayà v­ttyà natu lak«aïayÃ, tathà mahÃtÃtparyeïa natu pÃrÃrthyena samanvaya÷ prathame 'dhyÃye samarthita ityartha÷ / yadyapi samanvayaÓabdenaiva sÃk«Ãdityartho labhyate / tathÃpi parakÅyasaæÓabdavyÃkhyÃnanirasane 'vahitairbhavitavyamiti sÆcanÃya tadvayÃkhyÃnamidaæ k­tamityado«a÷ / athavà samanvayaÓabdena mukhyayà v­ttyÃnvaya÷ pratÅyate / paramamukhyayà tu v­ttyà anvayaæ darÓayituæ sÃk«Ãdityuktam / yadvà na pradhÃnaparamÃïvÃdinirÃsanena upÃdÃnatvÃdipratipÃdanena ca paramparayà kintu sÃk«ÃdevetyanenÃca«Âe / *5,8* evaæ prathamÃdhyÃyÃrthamabhidhÃya tatsaÇgatatvena dvitÅyÃdhyÃyÃrthamÃha- avirodha iti // %<... avirodho 'tra sÃdhyate // MAnuv_2,1.1b //>% NYùYASUDHù: atrokte 'rthe 'virodho virodhÃbhÃvo 'tra vyÃcikhyÃsitatayà buddhisannihite dvitÅye('dhyÃye) sÃdhyate / anenÃsyÃdhyÃsyÃtÅtÃdhyÃyena kÃryakÃraïabhÃvalak«aïa(ïÃ)saÇgati÷ sÆcità bhavati / sakalaÓÃstrasya samanvayena jagajjanmÃdikÃraïatve samastagurapÆrïatve 'Óe«ado«avidhuratve ca parasya brahmaïo 'bhihita eva(hi) tatra virodha÷ sphurati / nÃnyathà nirÃÓrayatvÃt / virodhasphÆrtÃveva tadabhÃvasÃdhanasyÃvasaro netarathà / aprÃptaprati«edhÃyogÃt / ato 'tÅtÃdhyÃyÃrthasya kÃraïatvametadadhyÃyÃrthasya kÃryatvaæ niÓcÅyate / athavà ÓrutisamanvayenopapÃdito 'pyartho na tÃvacchrotÌïÃæ d­¬hanirƬho bhavati, yÃvadatra pratÅte virodhÃbhÃvo na sÃdhyate / virodhena ÓrutÅnÃmevÃprÃmÃïyaÓaÇkanÃt / tathà cÃnupapÃditakalpa evÃpadyate / virodhÃbhÃvasÃdhane tu bhavatyeva d­¬hanirƬha÷ / yathoktam / "vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷' iti / ato viparÅtakÃryakÃraïabhÃvalak«aïà anayossaÇgati÷ / nanÆktÃrthe virodhastatra tatraiva parih­ta÷ / kimatra pari(tatkimaparamava)Ói«yate yadarthamadhyÃyÃntarÃrambha÷ / satyam / prativak«yatyatrÃcÃrya÷ / *5,16* nanvevamadhyÃyasyÃvirodhalak«aïaikÃrthatvenaikavÃkyatve sati pÃdabheda÷ kinnibandhana÷ / tatrÃpyasya pÃdasya prÃthamyaæ kinnibandhanamityapek«ÃyÃmÃha-caturvidhasyeti // %% NYùYASUDHù: tasyÃvirodhasya / nirdhÃraïe «a«ÂhÅ / Ãdau prathamapÃde / avirodha÷ sÃdhyata ityanuvartate / caturvidhasya tasyetyanuvÃdÃtsa caturvidha iti labhyate / *5,17* tadayamartha÷ / yadyapyukte 'rthe virodhÃbhÃva ityeko 'rtha÷ / tathÃpi yuktisamayaÓrutinyÃyopetaÓrutivirodhÃbhÃvarÆpÃvÃntarabhedena sa caturvidho bhavati / tatpratipÃdanena caturïÃæ pÃdÃnÃæ bhedo yujyate / tasya caturvidhasyÃpi virodhÃbhÃvasya madhye yuktivirodhÃbhÃva÷ prathamapÃde sÃdhyate / sarve«Ãmapi virodhÃnÃæ yuktyupajÅvitavena tadvirodhasya prabalatayà tadabhÃvasÃdhanasya prÃthamyopapatte÷ / yuktipuraskÃreïa yuktyupajÅvitvena tadvirodhasya prabalatayà tadabhÃvasÃdhanasya prÃthamyopapatte÷ / yuktipuraskÃreïa pravartanÃ(mÃnatvÃ)cca vicÃraÓÃstrasyeti / nanu kathamabhÃvasya cÃturvidhyam / ucyate / caturvidhà hi virodhino(nyo)yuktyÃdaya÷ / tadupadhÃnÃdvirodho 'pi caturvidho 'bhidhÅyate / tatastatpratiyogiko 'bhÃvo 'pi tathocyate / ata eva yaukta ityupapannam / abhÃvasyÃpi paramparayà yuktisambandhitvÃt / athavÃvirodhapadasannidhÃpito virodhastasyeti parÃm­Óate / tathÃca virodhasya yuktyÃdyupadhÃnena caturvidhatvÃttadabhÃvasÃdhanena pÃdabhedo yujyate / caturvidhasya tasya virodhasya madhye yaukto virodha ÃdÃvuktaprakÃreïa prabalo yatastasmÃttadabhÃvo 'trÃdau sÃdhyata iti yojanÅyam / yadvà tasyeti virodhiparÃmarÓo 'yam / tasyÃpyavirodhapadena buddhisannihitatvÃt / avirodho hi virodha(nirÆpaïa)dhÅnanirÆpaïa÷ / virodhaÓca virodhinà vinà nopapadyate / tataÓca virodhino yuktyÃdibhedena caturvidhatvÃ(tta)dvirodhÃbhÃvasÃdhanena pÃdabhedopapatti÷ / caturvidhasyÃpi tasya virodhino madhye yukte÷ prabalatvÃdÃdau yaukto yuktisambandhÅ virodhÃbhÃva÷ sÃdhyata iti yojyam / *5,20* prathamÃdhikaraïe viÓe«amÃha- tatrÃpÅti // %<... tatrÃpi ca sm­te÷ // MAnuv_2,1.1d //>% *5,20f.* NYùYASUDHù: apipadamÃdÃvityasyÃnuka«arïÃrtham / tatra yuktivirodhÃbhÃvapratipÃdake 'pi pÃda ityanaucityaÓaÇkÃsÆcanÃrthaæ và / caÓabdenÃvirodha÷ sÃdhyata ityetadanuk­«Âate / sm­te÷ pÃÓupatÃdikÃyÃ÷ / yadyapi sm­terityasya na na¤arthena sambandho ghaÂate virodhaÓca samÃse guïabhÆta÷ / tathÃpi buddhayà viviktena tena sambandha÷ sambhavati / *5,22* yuktivirodhaparihÃralak«aïe 'tra pÃde sm­tivirodhaparihÃro na kartavyo 'saÇgatatvÃt / kartavyatÃyÃæ và prÃthamyaæ kuta ityata Ãha- tasyà iti // %% NYùYASUDHù: tasyÃ÷ pÃÓupatÃdism­teryuktisamayÃdivirodhicatussvarÆpatvÃt / etaduktaæ bhavati / pÃÓupatÃdism­tayo hi svayamÃptÃbhimatavÃkyatayà samayarÆpà api svÃbhimatÃrthe yuktÅ÷ ÓrutÅÓca saævÃdayantyo yuktisamayÃdivirodhicatu«yayarÆpÃ÷ / tataÓcokte 'rthe tadvirodhaparihÃro 'dhyÃye 'ntarbhavatyeva / kintu pÃdacatu«yayÃrthasaÇgato '(pya)yaæ na ni«k­«Âaikatraiva pÃde 'ntarbhavati / tato 'dhyÃyÃdau tadante và vaktavya÷ / prathamÃtikrame ca kÃraïaæ na ki¤cidastÅtyÃdyÃdhikaraïe nirÆpyata iti / eva¤ca tatrÃpi ca sm­terityayamuktasyÃpavÃdo bhavannapi na sarvathetyuktaæ bhavati / samayÃdivirodhasyÃpi parihÃreïa ni«k­«ÂapÃdÃrthÃbhÃvÃdyuktivirodhaparihÃrasyÃpi bhÃvenÃntarbhÃvasambhavÃcca / *5,23* ekasyaivÃdhikaraïasya pÃdacatu«yayÃrthasambandhena catussvarÆpatvakathana(nena)prasaÇgacchi«yÃïÃæ ÓÃstre bahumÃnotpÃdanÃyÃnyadapi cÃturvidhyaæ vakti- pratyekamiti // %<... pratyekaæ caturÃtmakÃ÷ / pÃdÃ÷ sarve tadaæÓÃÓca ... // MAnuv_2,1.2bc //>% NYùYASUDHù: catvÃro 'pi pÃdÃ÷ pratyekaæ caturÃtmakÃ÷ pÃdacatu«yayÃrthavanto dra«ÂavyÃ÷ / tadyathà / yuktivirodhaparihÃralak«aïo 'pyayaæ pÃda÷ samayÃditrayavirodhaparihÃrÃtmako 'pi bhavati / tathà samayavirodhaparihÃralak«aïo 'pi dvitÅyo yuktyÃditrayavirodhaparihÃrÃtmako 'pi bhavatÅtyÃdi / pÃdà ityevokte sannihitatvÃdetadadhyÃyagatà eveti j¤Ãyate / tadarthaæ sarve ityuktam / sarvÃdhyÃyasambandhino 'pÅtyartha÷ / yo yadadhyÃyagata÷ pÃda÷ sa tadadhyÃya(gata)pÃdacatu«yayÃrthavÃnavadhe(se)ya÷ / na kevalamevaæ pÃdÃ÷, kintu tadaæÓÃÓca te pÃdà aæÓà ye«Ãæ te tadaæÓà adhyÃyà ityartha÷ / prathamÃdhyÃya÷ samanvayasyevÃvirodhÃditrayasyÃpi pratipÃdako bhavatÅtyÃdi / pÃdÃnÃæ caturÃtmakatve 'dhikaraïÃnÃæ tathÃtvaæ siddhameva / na caivamadhyÃyÃdibhedÃnupapatti÷ paunaruktyado«aÓceti vÃcyam / vivak«Ãbhedena sÃma¤jasyÃt / yadà prathama÷ samanvayasyÃrtho vivak«yate na tadà tadarthatetare«ÃmityÃdi / *5,24* anyadÃdi cÃturvidhyaæ ÓÃstrasya darÓayati- mÆrtÅnÃmiti // ##-(8) %<... mÆrtÅnÃæ varïamÃ'gamÃt // MAnuv_2,1.2d //>% NYùYASUDHù: catas­ïÃæ vÃsudevÃdimÆrtÅnÃæ pratipÃdakatvenÃpi caturÃtmakatvaæ j¤Ãtavyamiti yojanà / nanvetaduktameva, puna÷ kasmÃducyata ityata Ãha- varïamiti // atrÃgamÃdityÃÇgadvayasyopaÓle«o dra«Âavya÷ / tatrÃdyasyÃrabhyetyartha÷ / dvitÅyo 'bhividhau / Ãgama iti caturadhyÃyiÓÃstramucyate / tataÓcÃyamartha÷ / na kevalaæ pratyak«araæ pratipadaæ pratisÆtraæ pratyadhikaraïaæ kintvetacchÃstragatamekaæ varïamÃrabhya à sarvaÓÃstrÃt, pratyadhikaraïaæ pratipÃdaæ pratyÃdhyÃyaæ samastena ÓÃstreïa ca catasro mÆrtaya÷ pratipÃdyanta ityartha÷ / kuta etadavagantavyamityata Ãha- ÃgamÃditi // b­hattantrÃderityartha÷ / *5,26f.* etatpÃdÃdhikaraïapÆrvapak«asiddhÃntayuktÅ÷ saÇk«epeïÃha- ÃptatetyÃdinà // %<Ãptatà samatÃd­«ÂiÓrutisÃmyabalÃdbhavÃ÷ / sarvÃnusÃro laghutà viÓe«ÃdarÓanÃphale // MAnuv_2,1.3 // i«yasiddhiÓca niyama÷ pÆrvapak«e«u yuktaya÷ / età eva tvatibalà siddhÃntasya niyÃmakÃ÷ // MAnuv_2,1.4 //>% NYùYASUDHù: uktÃrthaæ sm­tivirodhenÃk«ipya samÃdadhatsÆtram oæ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇga iti cennÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt oæ // iti / asyÃrtha÷ / yaduktaæ parasya brahmaïo vi«ïo÷ sakalajagajjanmÃdikÃraïatvaæ sÃrvaj¤yÃdisakalaguïapÆrïatvaæ samastado«adÆratvaæ ca tadayuktam / pÃÓupatasÃÇkhayabauddhÃrhatÃdism­tiviruddhatvÃt / tà hi Óivaprabh­tÅnÃmeva jagajjanmÃdikÃraïatvÃdikaæ pratipÃdayanti / naca tÃsÃmanyo 'vakÃÓo 'sti yena pratÅte 'pyarthe tÃtparyÃbhÃvaæ pratÅma÷ / anyathà tÃsÃæ sm­tÅnÃmanavakÃÓenÃprÃmÃïyalak«aïado«aprasaÇga iti / tanna / puru«ottamasyaiva pa¤carÃtrÃdism­tibhirakhilajagatkÃraïatvÃderuktatvÃt / apara(nya)thà tÃsÃæ pÃÓupatÃdi(sm­ti)bhyo 'nyÃsÃæ pa¤carÃtrÃdism­tÅnÃmavakÃÓÃntarÃbhÃvenÃprÃmÃïyado«aprasaÇgÃditi / tatrÃk«epastÃvadayamayukta÷ / ÓrutisamanvayenÃsyÃrthasya sÃdhitatvÃt / ÓrutiviruddhÃnÃæ(ca) sm­tÅnÃmaprÃmÃïyasye«ÂatvÃt / ÓrutisamanvayanyÃyena pÃÓupatÃdism­tÅnÃmapi parabrahmaïi samanvayena ÓivÃrcanÃdiparatvena và sÃvakÃÓatvÃcca / samÃdhÃnamapÅdamayuktam / sakalaÓÃstrapramÃïakatvamuktÃrthasyÃbhidhÃyedÃnÅæ sm­timÃtropÃdÃne kÃraïÃbhÃvÃt / parÃbhidhitsitaæ do«amavabuddhaya ÓrutiparityÃgastvayukta÷ / kintu sa parihartavya÷ / anyathà prÃgapi ÓrutiranÃdeyà syÃt / ki¤ca pa¤carÃtrÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyaæ parasye«yameva / vÃsudevÃrcanÃdiparatayà sÃvakÃÓatÃpi tena sambhÃvyeta / sÃmyÃpÃdanamÃtre 'pi parasyaiva jayo niÓcayapratibandhakatvÃdityato nirdalaæ pÆrvapak«a tÃvadujjÅvayati- Ãptairiti // *5,27* ## %<Ãptai÷ pratyak«ato d­«Âvà proktamarthaæ kathaæ Órati÷ / pipÅlikÃlipinibhà vÃrayeta sarvagà hi te // MAnuv_2,1.5 //>% NYùYASUDHù: ayamihÃbhisandhi÷ pÆrvapak«iïa÷ / Órutivirodhena sm­tÅnÃmaprÃmÃïyamabhila«atà prabaladurbalatve sarvathà samarthanÅye / anyathÃtiprasaÇgÃt / na tÃvatprÃmÃïyakÃraïabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ prÃbalyadaurbalye / prÃmÃïyasya svatastvenÃÇgÅk­tatvÃt / vaiparÅtyÃcca / vÃkyaprÃmÃïye hi kÃraïaæ vakturÃptatvam / vaktÃraÓca sm­tÅnÃmÃptÃ÷ / na Órute÷ / apauru«eyatvenÃÇgÅk­tatvÃt / ata eva samÆlatvanirmÆlatvÃbhyÃm / sm­tÅnÃmÃptimÆlatvÃt / ÓrutestadabhÃvÃt / nÃpi k­ttimatvÃk­trimatvÃbhyÃm / svarÆpato 'prayojakatvÃt / uktarÅtyà vaiparÅtyÃcca / tadidamuktamÃptai rudrakapilakamalÃsanÃdibhi÷ uktamarthaæ ÓivÃdÅnÃæ jagatkÃraïatvÃdikaæ, pipÅlikÃlipinibhà buddhipÆrvapraïayahÅnÃ, Óruti÷, kathaæ vÃrayet na kathamapÅti / *5,30f.* nanvaudumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyedityÃdiÓrutiviruddhÃnÃmaudumbarÅ sarvà ve«yayitavyetyÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyamupalabdhaæ tathÃtra syÃt / na syÃt / vai«amyÃt / ÓrutimÆlatayÃbhimatà hi tÃ÷ sm­tayo 'tastÃsÃæ mÆlaÓrutyanumÃpakatvena prÃmÃïyami«yam / naca ÓrutiviruddhÃyÃ÷ sm­termÆlaÓrutyanumÃpakatvaæ sambhavatÅtyaprÃmÃïyameva yuktam / yathÃ'ha jaimini÷"virodhe tvanapek«aæ syÃdasati hyanumÃnam' iti / nacaivaæ prak­te / pÃÓupatÃdism­tÅnÃæ ÓivÃdipratyak«amÆlatvena ÓrutimÆlatvÃbhÃvÃt / tadidamÃha- pratyak«ato d­«Âveti // nanu tarhi sm­tÅnÃmuktarÅtyà sÃvakÃÓatvÃnniravakÃÓaÓrutivirodhenÃprÃmÃïyamastu / maivam / vaiparÅtyÃt / sm­tayo hi vispa«ÂavÃdinyo na vivak«itÃrthÃtpracyÃvanamarhanti / ÓrutayastvasphuÂa(spa«Âa)vik«iptavÃdinyo 'vyavasthitÃlaukikaÓÃbdalak«aïavi«ayà aÓakyÃdhyayanÃnantÃparipÆrïavÃkyarÆpà nÃrthaviÓe«ani«Âhà lak«yante / ata eva bhavatÃæ mÅmÃæsÃyÃsa÷ / etadapyuktaæ prakar«eïoktamiti / vispa«Âamuktamityartha÷ / pipÅlikÃlipinibheti ca / asphuÂe(spa«Âe)tyartha÷ / *5,33* ki¤ca ÓrutayastÃvadavispa«ÂÃrthÃ÷ / praïet­vyÃkhyÃnasampradÃyavikalà na svatantrÃ÷ kamapyarthaæ pratipÃdayitumÅÓate / kintu sahajasiddhena yogardhilabdhena và pratyak«eïÃÓe«ÃrthadarÓinÃmÃptÃnÃæ vacanamanus­tya netavyÃ÷ / yathoktam / itihÃsapurÃïÃbhyÃæ vedaæ samupab­æhayediti / itihÃsapurÃïagrahaïamupalak«aïam / tathÃca kathaæ pÃÓupatÃdism­tyuktÃrthanivÃraïÃya samarthÃssyu÷ / tadidamuktaæ pipÅlikÃlipinibhà saævÃdena vinà kamapyarthaæ pratipÃdayitumasamarthà ÓrutiryadvacanasaævÃdÃpek«iïÅ tairevÃptai÷ pratyak«ato d­«Âvà proktamarthaæ kathaæ vÃrayet / svatantra(svÃtantrya)daÓÃyÃmapratipÃdakatvÃt / pÃratantrye tu virodhÃbhÃvÃdeva / kintu tadanusÃreïaiva netavyeti / *5,34* bhavedetadyadi pÃÓupatÃdism­tipraïetÌïÃmÃptatvaæ syÃt / tadeva kuta ityata Ãha- sarvagà hÅti // sarvaæ gacchantyavagacchantÅti sarvagÃ÷ / Ãptatvopalak«aïametat / te rudrÃdaya÷ / hÅti tatra pramÃïaprasiddhiæ dyotayati / athavà sarvaj¤atvamevÃtra pramÃïaprasiddhayà sÃdhyate / *5,35* tata evÃnyasya siddhe÷ / tathÃhi / hariharahiraïyagarbhÃstÃvatsarvaj¤atayà ÓrutÅtihÃsapurÃïe«u prasiddhÃ÷ / tatra harerevÃvatÃrà buddhar«abhakapilÃ÷ saugatÃdism­tipraïetÃra÷ / tathÃca te«Ãæ mohÃbhÃvena rÃgadve«ayorapyabhÃvÃt vipralipsà ca nivartate / ki¤ca j¤ÃnecchÃprayatnasthÃnakaraïapÃÂavÃni tÃvadupadeÓamÃtreïa te«Ãæ niÓcÅyante / ki¤ca j¤ÃnecchÃprayatnasthÃnakaraïapÃÂavÃni tÃvadupadeÓamÃtreïa te«Ãæ niÓcÅyante / j¤Ãnaæ tu yathÃrthamayathÃrthaæ và syÃt / icchÃpi pratipipÃdayi«Ã và vipralipsà veti sandeho 'vaÓi«yate / tatrÃbhyÃsadaÓÃpanno 'yamartho 'syeti sÃmÃnyato niÓcaye bhavatyeva tasya j¤Ãnasya yathÃrthatvaniÓcaya÷ yathÃbhyÃsadaÓÃpannamidamaraïyamamÅ«Ãæ mle¤chÃnÃmato 'sminnete mÃrgÃbhij¤Ã iti pÃnthÃnÃmeva niÓcaya÷ / vipralipsà ca hetudarÓanena vyÃptà hetau sati syÃt / sa ca dvirÆpa÷ / svopakÃra÷ parÃpakÃro và / na tÃvatpÃnthe«u vimÃrgeïa prati«ÂhamÃne«u mle¤chÃnÃæ kaÓcitsvopakÃra÷ / svasya g­hÅtatvÃt / ÓarÅrasya ca karaïÅyÃntarabhÃvÃt / bhÃve và parityÃgÃyogÃt / nÃpi dvitÅya÷ / na hyanunmattà anapakÃriïamapakurvate / nÃpi parÃpakÃramÃtraæ puru«Ãrtha÷ / tathà sati sarva÷ sarvamapakuryÃditi / evaæ vipralipsÃpi nivÃryate / anabhyÃsadaÓÃpanne tu vi«aye pramÃïÃntarasaævÃdÃtprav­ttisÃmarthyÃdvà mohavipralipsayorniv­ttirityato mle¤chà apyÃptà bhavanti / kimuta mahÃnubhÃvà rudrÃdaya iti / *5,38* evaæ pÆrvapak«asÆtrÃbhiprÃyamabhidhÃya siddhÃntasÆtratÃtparyamÃha- iti cediti // %% NYùYASUDHù: tanneti Óe«a÷ / kuta÷ / niÓcite hi pÃÓupatÃdism­tiprÃmÃïye tadviruddhaæ vi«ïossarvajagatkÃraïatvÃdikamasatsyÃt / na caivam / satpratipak«atvÃt / ÃstÃæ tÃvacchati÷ / pa¤carÃtrÃdism­tayo hi vi«ïoreva sakalajagatkÃraïatvÃdikamabhidadhÃnà d­Óyante / *5,38f.* nanu viruddhayo÷ pramÃïayo÷ sÃmye sati satpratipak«atà syÃt / na caivaæ prak­te / pÃÓupatÃdism­tÅnÃmÃptapraïÅtatvÃt vispa«ÂavÃditvena niravakÃÓatvÃcca / pa¤carÃtrÃdism­tÅnÃæ tadabhÃvÃdityata Ãha- yadÅti // aÓe«aj¤Ã aÓe«avida ityÃptatvopalak«aïam / haripÆrvakà harimanuprabh­taya÷ pa¤carÃtrÃdÅnÃmapi tadupeyam / naca viÓe«aheturastÅti bhÃva÷ / upalak«aïaæ caitat / vispa«ÂavÃditvena nira(rÃna)vakÃÓatvaæ ca dra«Âavyam / *5,40* kimato yadyevamityata Ãha- mÃnamiti // %<... mÃnaæ hy ubhayatra samaæ bhavet // MAnuv_2,1.6cd //>% NYùYASUDHù: hiÓabdo hetau / yasmÃdevaæ tasmÃdubhayatra pÆrvapak«asiddhÃntayormÃnaæ sm­tidvayaæ samaæ bhavet / tathà ca pÃÓupatÃdism­tÅnÃæ satpratipak«atvaæ sthitamiti Óe«a÷ / nanu ye viruddhe pramÃïe na tayo÷ sÃmyam / Óuktirajataj¤ÃnayostadabhÃvadarÓanÃt / ye ca same na tayorvirodha÷ / paÂaÓuklo dÅrghaÓcetyatra tadabhÃvÃt / tatkathaæ pÃÓupatÃdism­te÷ satpratipak«atvasambhava÷ / sambhave 'pi jitaæ pareïa / siddhÃntanirïayasyÃyogÃdityata Ãha- mÃnamiti // ubhayatra dvayossmaraïayormadhye yatsamaæ saha mayà mÆlapramÃïena vartate, tadeva mÃnamanyadapramÃïam / etaduktaæ bhavati / viÓe«ÃnirdhÃraïÃyÃmeva satpratipak«atvam / vastutastu samÆlaæ mÃnamanyadamÃnamiti / nanu samÆlatvena prÃmÃïyÃvadhÃraïe prÃmÃïyasya paratastvÃpatti÷ / maivam / parasparavirodhenÃprÃmÃïyaÓaÇkÃprÃptau samÆlatvena tadapanayanÃt / tathobhayatra smaraïe yatpa¤carÃtrÃdismaraïaæ samaæ samÆlapramÃïaæ saævÃdipamÃïÃntaropetaæ ca, tadeva mÃnaæ bhavenna tu pÃÓupatÃdikam, mÆlÃdyabhÃvÃt / ato noktado«a iti yojyam / vak«yete hi ÓrutimÆlatvatatsaævÃditve ca pa¤carÃtrÃdÅnÃm / *5,42* nanu kathaæ pÃÓupatÃdism­tÅnÃæ nirmÆlatvÃt / yÃvatà paÓupatiprabh­tÅnÃmÃptistatra mÆlamuditetyata Ãha- na ceti // %% NYùYASUDHù: tatra ÓivÃdi«u niÓcayopÃyÃbhÃvÃditi Óe«a÷ / nanÆktamatra"sarvagà hi te' iti / maivam / "nityaæ v­ddhik«ayopetam' ityÃdinà paramapuru«Ãditare«Ãæ sÃrvaj¤yÃbhÃvasyoktatvÃt / ÓrutyÃdÅnÃæ copacaritatvÃt / nanvasti tÃvadvi«ïoranupacaritasÃrvaj¤yam / ÓivÃdÅnÃmapyupÃyopeyavi«ayam / kiæ gaÇgÃvÃlukÃkÅÂasaÇkhayÃparij¤Ãnena / satyam / na tÃvattattvaj¤ÃnamevÃpti÷ / vipralambhake 'tivyÃptirityÃha- vyabhicarata iti // *5,43f.* athocyeta sarvaj¤ÃnÃæ mohÃbhÃvÃttanmÆlayo rÃgadve«ayorabhÃve vipralipsÃpi nivartata ityÃptiniÓcaya iti / kiæ tatra sarve 'pi tÅrthakarà Ãptà ityaÇgÅk­tyaivamanumÅyate / uta svasvÃbhimatamekameva / Ãdyaæ dÆ«ayati- vyabhicÃrata iti // pa¤carÃtrÃdism­tipraïetari nÃrÃyaïe asyÃÇgÅkÃrasya bhagnatvÃdityartha÷ / abhaÇge và siddhaæ na÷ samÅhitam / yadvà vyabhicÃro 'nyonyavirodha÷ / nahi parasparaviruddhavÃdina÷ sarve 'pyÃptà ityaÇgÅkartumucitam / vastuvikalpaprasaÇgÃt / dvitÅyaæ parÃca«Âe- vyabhicÃrata iti // yasya tÅrthakarasyÃptatvaæ nÃÇgÅkriyate / tatraiva sÃrvaj¤yasya vyabhicÃrÃdityartha÷ / naca tatra sÃvarj¤yaæ nÃÇgÅkriyata iti yuktam / samÃnanyÃyatvÃt / atha hetuæ viÓiæ«yÃttadà sandigdhÃsiddhayÃdikam / *5,45f.* yadapyuktaæ j¤ÃnecchÃprayatnasthÃnakaraïapÃÂavÃni tÃvadupadeÓamÃtreïa niÓcÅyanta iti / tanna / apaÂukaraïÃnÃmapyupadeÓadarÓanena vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicarata iti // upadeÓaviÓe«aïe cokto do«a÷ / niÓcÅyatÃæ j¤Ãnam, tasya yÃthÃrthyaæ tu kuta÷ / abhyÃsadaÓÃpanno 'yam artho 'syeti sÃmÃnyaniÓcaye sati tatsiddhiriti netyÃha- vyabhicÃrata iti // vyabhicÃra÷ viprakar«a÷ te«Ãmeva sannidhÃnaæ durlabhamasmadÃdÅnÃæ, dÆre tadÅyÃbhyÃsÃvadhÃraïamiti bhÃva÷ / vineyavacanaparamparayà tadavadhÃraïamiti cet(na) / tÅrthakarÃntare vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // tÃsu tÃsu sm­ti«vabhinivi«yÃ÷ sarve 'pi hi taæ tamÃcÃryaæ tatra tatrÃrthe 'bhyÃsavantamevÃcak«ate / naca tadÅyaæ j¤Ãnaæ yathÃrthamevÃÇgÅkartuæ Óakyaæ, tvatsiddhÃntavirodhitvÃt / anyathà tvadÅyasiddhÃntasyÃvÃstavatvÃpÃtÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // vyabhicÃra÷ virodha÷ / icchÃpi vipralipsà kuto neti vÃcyam / svopakÃraparÃpakÃrarÆpahetudarÓanÃbhÃvÃditi cet tatkiæ sm­tipraïetÃrassarve 'pi na vipralambhakÃ÷ / addheti cet / asya niyamasya buddhÃdi«u bhagnatvÃdityÃha- vyabhicarata iti // niyame ca svavyÃghÃta÷ / yasya kasyÃpi vipralambhakatve, hetudarÓanÃbhÃvasya tatraiva vyabhicÃra÷ / nahi tattatpuru«aviÓe«ÃnusaæhitÃste te prayojanaviÓe«Ã÷ piÓitanayanairasmadÃdibhiravadhÃrayituæ Óakyanta ityÃÓayenÃha- vyabhicÃrata iti // kenÃpi pramÃïena hetÆpalambhÃbhÃvo 'vipralambhaheturiti cenna / sandigdhatvÃt / prayojanÃbhÃvo 'vipralambhahetu÷ / prayojanÃbhÃvaÓca parava¤canasyÃpuru«ÃrthatvÃdatatsÃdhanatvÃcca niÓcÅyata iti cenna / sampratipannavipralambhake«u vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // apuru«Ãrthamapi puru«Ãrthatayà vibhramya va¤cayatyasÃviti cet / kiæ tÃvatà / prak­tastu vivekitayà naivamiti cenna / tÅrthakarÃntare avidyamÃnasya vivekasyÃsminnavadhÃraïÃnupapatte÷ / atha viÓvahitopadeÓÃrthaæ prav­ttyà vipralambhÃbhÃvo 'numÅyata iti cenna / buddhÃdi«u tatsÃmyena vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // atha te na tathÃ, kintvayogyajanavyÃmohanÃrthamiti cet / prak­to 'pi na tatheti kuto niÓcitam / niÓcayopÃyasyetaratrÃpi tulyatvÃt / *5,49f.* yadapyuktaæ pramÃïÃntarasaævÃdÃnmohavipralipsayorniv­ttiriti tadasat / pramÃïÃntaraæ hi na tÃvatpratyak«am / atÅndriyatvÃdvipratipannÃrthasya / anumÃnaæ cedvayabhicÃro buddhÃdi«u / ÃbhÃsameva tat madÅyaæ tvanumÃnameveti cenna / yato nivÃrayi«yÃmastava(vacana)camatkÃraæ mà tvari«Âhà ityÃÓayenÃha- vyabhicÃrata iti // athÃgama÷ sa kiæ vedÃdiruta tadviruddhaæ sm­tyantaramathavà svayÆthyaracitaæ granthÃntaram / na prathamadvitÅyau / virodhitvena saævÃdÃsambhavÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // nÃpi t­tÅya÷ / buddhÃdipraïÅtasm­tÅnÃmapi svayÆthyapuru«ÃntaravacanasaævÃditvena vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // te 'pi sandigdhÃptabhÃvà iti cenna / prak­te«vapi tanniÓcayopÃyÃbhÃvÃt / *5,52* yaccoktaæ prav­ttisÃmarthyÃdvayÃmohavipralipsayornirÃsa iti / tadayuktam / prav­ttisÃmarthyaæ hi tato 'rthamavabuddhaya prav­ttasya phalopalambha÷ / naca vipratipannasm­tiphalaæ svargÃpavargalak«aïaæ pratyak«eïek«yate / indriyÃïÃæ tÃd­gÃrthÃvi«ayatvÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // Ãbhimukhyena cÃro 'bhicÃrastadabhÃvo vyabhicÃra÷ / nÃpyanumÃnena / sm­titvÃdervyabhicÃritvÃt / anyasya cÃbhÃvÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // athÃgamena / so 'pi na tÃvatsampratipanno 'sti / naca vipratipannena / tasya bauddhÃdivi«aye 'pi vidyamÃnatvena vyabhicÃrÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // *5,53* syÃdetat / dvividhà khalu ÓivÃdipraïÅtà sm­ti÷ / ekà tÃvadad­«Âaæ phalamuddiÓya prav­ttà / parà tu sampadÃdikaæ d­«Âam / tatra d­«ÂÃrthÃyÃ÷ prav­ttisÃmarthyaæ pratyak«eïopalabhyate / tatastatpraïeturÃptatvamiti / tanna / tathÃpi vipratipannasm­terÃptimÆlatve pramÃïÃbhÃvÃt / tata evÃsyà api tatsiddhiriti cenna / vyabhicÃrÃt / na hyekatrÃptena sarvatrÃpi tathà bhÃvyamiti niyamo 'sti / tathà ca sati sarvÃsÃmapi sm­tÅnÃmÃptimÆlatÃpÃtÃt / tatrÃpi d­«ÂÃrthÃnÃæ prav­ttisÃmarthyopalambhÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // aÇgÅk­tya cedamuditam / d­«ÂÃrthÃnÃmapi tÃsÃæ bahulaæ (phala)vyabhicÃro d­Óyate / tathÃca kathaæ tadd­«ÂÃntenetarÃsÃmÃptimÆlatÃnumÃnamityÃha- vyabhicÃrata iti // ki¤ca phalavyabhicÃratastadaæÓasyÃnÃptimÆlatvasthitau paÓupatipraïÅtatvÃdestatra vyabhicÃrata÷ kathamanumÃnaæ syÃdityÃha- vyabhicÃrata iti // tadevaæ pÃÓupatÃdism­tÅnÃmÃptimÆlatvÃniÓcayena nirmÆlÃnÃæ pa¤carÃtrÃdism­tivirodhenÃprÃmÃïyameva yuktam / *5,54* tadanena"itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷, etena yoga÷ pratyukta÷' iti sÆtradvayaæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / yaccetare«Ãæ mahadahaÇkÃrÃditattvÃnÃmanupalabdheÓca sÃÇkhayasm­teraprÃmÃïyamiti vyÃkhyÃnam / tatpratyak«ÃnupalabdhervedÃnte«vapi vyabhicÃrata÷ sarvathÃnupalabdherasiddheruktatvÃdayuktamiti / *5,55* nanu pa¤carÃtrÃdism­tayo 'pi phalaæ vyabhicaranti / kvacittaduktÃnu«ÂhÃne 'pi d­«ÂaphalÃnupalambhÃt / atastÃsÃmaprÃmÃïyÃnna tadvirodhena pÃÓupatÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyam / anyathà phalavyabhicÃrasyÃnaikÃntikatvamityata Ãha- na ceti // %% NYùYASUDHù: asyÃ÷ pa¤carÃtrÃdism­te÷ kvacidvayabhicÃre 'pÅti sambandha÷ / kuto na hÅyata iti cet / kimad­«ÂÃrthÃyÃ÷ prÃmÃïyÃbhÃvo 'bhidhÅyate, uta d­«ÂÃrthÃyà eva / nÃdya÷ / yata÷ phalavyabhicÃre hetau kvacid d­«ÂÃrthÃyÃæ vartamÃne asyà ad­«ÂÃrthÃyÃæ phalavyabhicÃre, tata evÃprÃmÃïye satyapyasyà ad­«ÂÃrthÃyÃstÃvavanmÃnatà na hÅyate / kÃraïÃbhÃvÃt / tadvirodhÃdeva ca pÃÓupatÃdÅnÃmaprÃmÃïyamuktam / d­«ÂÃrthÃyà aprÃmÃïyavacanaæ tu prak­tÃnupayuktamityabhisandhi÷ / *5,57* atha d­«ÂÃrthÃyÃ÷ phalavyabhicÃreïÃprÃmÃïye sati tata evÃd­«ÂÃrthà apyapramÃïaæ bhavi«yatÅti cenna / tata iti kiæ tena hetunota tena d­«ÂÃntena / nÃdya÷ / kvacidvayabhicÃre(ïÃ)'prÃmÃïye 'pyasyà mÃnatà hÅyata iti na yuktam, vyÃptyabhÃvÃt / na dvitÅya÷ / kvacidvayabhicÃre 'prÃmÃïye('pi) asyà mÃnatà hÅyata ityetanna yuktam / hetvabhÃvÃt / nÃrÃyaïavÃkyatvÃdervyabhicÃrÃt / mà hi bhÆtsakalamapi nÃrÃyaïavÃkyamapramÃïam / d­«ÂÃrthÃyÃæ phalavyabhicÃre aprÃmÃïye ca satyasyà api mÃnatà ÓaÇkÃspadatvena hÅyata iti ca na vÃcyam / atra hetumÃha- nirdo«eti // %% *5,58* NYùYASUDHù: nirdo«avÃkyaæ veda÷ tadyukti÷ samarthaprav­ttijanakatvaæ prÃmÃïyÃvadhÃraïasya yata iti Óe«a÷ / ayamabhisandhi÷ / kimidaæ d­«ÂÃrthÃyÃ÷ pa¤carÃtrÃdism­te÷ phalavyabhicÃreïÃprÃmÃïyÃnumÃnam / tata evetarasyà apyaprÃmÃïyaÓaÇkanaæ ca svÃtantryeïa kriyate kiævà pratibandÅgrahaïam / Ãdyaæ tÆttarÃdhikaraïe nirÃkari«yÃma÷ / na dvitÅya÷ / pratibandÅgrahaïaæ hi prameyasÃdhye bhavati / na caivaæ prak­te / pareïa khalu phalasaævÃdÃdinà pÃÓupatÃdism­terÃptimÆlatvaprÃmÃïyayoranumitayorasmÃbhistannyÃyena phalavisaævÃdaæ pradarÓya do«o 'bhihita÷ / yadi nÃma pa¤carÃtrÃdism­tiprÃmÃïyÃvadhÃraïaæ phalasaævÃdayuktyÃ'ÓÃsyeta / syÃdidaæ tadà pratibandÅgrahaïam / na cÃsmÃbhi÷ pa¤carÃtrÃdiprÃmÃïyÃvadhÃraïasya tadyuktimÆlatopeyate / na caivaæ tatprÃmÃïyÃvadhÃraïaæ nirmÆlaæ syÃditi vÃcyam / bodhakatvena svata÷siddhatvÃt / aprÃmÃïyaÓaÇkÃniv­tti÷ kuta iti cedÃptimÆlatvenetyuktam / tadavadhÃraïaæ nirmÆlamiti cenna / ÓrutisaævÃdanibandhanatvÃditi / nanu Órutereva vakt­guïahÅnÃyà na prÃmÃïyamityato nirdo«avÃkyetyuktam / bodhakatvenaiva hi prÃmÃïyaæ vyavasthÃpitaæ tacca vÃkyatvÃcchaterubhayasammatam / do«astu tadapavÃdaka÷ / na cÃpauru«eye sa sambhavatÅti ni«kampameva ÓrutiprÃmÃïyamiti vak«yÃma ityartha÷ / asyÃæ daÓÃyÃæ ÓrutivirodhenÃpi pÃÓupatÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyaæ ÓakyasÃdhanam / yadapyuktam"itihÃsapurÃïÃbhyÃæ vedaæ samupab­æhayet' iti tattathà kintvaviruddhÃnÃmevopÃyatvaæ na tu viruddhÃnÃm / nacaivamitaretarÃÓrayatvam / ÓrutyarthaniÓcayasya sm­tisaævÃdaikanibandhanatvÃbhÃvÃditi / *5,62* nanu ca pa¤carÃtrÃdism­tÅnÃæ prÃmÃïyamaÇgÅkurvÃïai÷ sarvathà prav­ttisÃmarthyamaÇgÅkaraïÅyam / vyabhicÃrasya ca kart­karaïÃdivaiguïyanibandhanatvamabhyupeyam / anyathà phalavyabhicÃri ca pramÃïaæ ceti vyÃghÃtÃpÃtÃt / tathÃca phalasaævÃdenÃpi prÃmÃïyÃdisÃdhanaæ suÓakameveti kimucyate, naca tadyuktimÆlateti suh­dbhÃvena p­cchantaæ pratyÃha- vedoktasyeti // %% NYùYASUDHù: vaidikagranthopadi«yÃnu«ÂhÃne vedoktà ni«ekÃdisaæskÃrà evÃdhikÃratÃmÃpadyanta iti vedoktasyetyuktam / yadvà vedaÓabdena pa¤carÃtrÃdayo 'pi g­hyante / adhikÃrasyetyupalak«aïam / sÃdhanÃnu«ÂhÃnasyetyapi dra«Âavyam / durnirÆpatvamasmadÃdyapratyak«atvam / sadeti svabhÃvata eva na tu deÓÃdivyavadhÃnenetyartha÷ / niyamo vyabhicÃro và phalasyeti Óe«a÷ / hiÓabdo yasmÃdityarthe / tasmÃtphalasaævÃdena prÃmÃïyÃdi nÃnumÅyata iti Óe«a÷ / etaduktaæ bhavati / pramitaæ khalu liÇgamanumite÷ karaïam / na sattÃmÃtreïa / atiprasaÇgÃt / atra (ca) evaæ prayoktavyam / pa¤carÃtrÃdikaæ pramÃïam / samarthaprav­ttijanakatvÃtsampratipannavaditi / tasya cÃyamartha÷ / etadvihitasÃdhanÃnu«ÂhÃnavadbhistatphalasya niyamena prÃpteriti / nacaitalliÇgaæ ÓakyÃvadhÃraïam / vyabhicÃrasya bahulamupalambhena niyamasya pratyetumaÓakyatvÃt / tadavadhÃraïe ca kÃkatÃlÅyatÃyÃ÷ ÓaÇkanÃt / tatraitÃvadvaktavyam / kÃryaæ kÃraïasÃmagrÅsampÃdyaæ natu tadekadeÓena / tathÃtve 'tiprasakte÷ / prak­te cobhayakulaÓuddhivaidikani«ekÃdisaæskÃrÃdyadhikÃrapÆrvakaæ viÓuddhÃbhisandhyÃdimatà samyaganu«Âhita karma asati pratibandhake, sati ceÓvarecchÃdau hi sahakÃriïi, sampadÃdiphalajananÃyÃlam / tathà ca yatra phalaæ nopalabdhaæ tatrÃdhikÃrÃdivaiguïyamitaratra tu tatsÃdguïyamityato niyamaniÓcaya iti / na caitadyuktam / paragatayoradhikÃrÃdibhÃvÃbhÃvayorasmadÃdibhiravagantumaÓakyatvÃt / nahi khalu parakÅyapit­pitÃmahÃdÅnÃæ mÃnasÃdiviÓuddhirdhÃ, ni«ekÃdisamÅcÅnatà vÃ, mantrÃïÃmayÃtayÃmatvÃdikaæ và dravyÃdÅnÃæ ÓucitvÃdikaæ vÃ, arvÃcÅnairavagantuæ Óakyate / tathÃcÃsya phalaniyama eva vyabhicÃrastu vaiguïyanimitta iti vÃstu / vyabhicÃra evÃsya / kvacitphalopalambhastu kÃkatÃlÅyo 'nyanimitta eveti và bhavatviti sandeho na nivartate / naca sandigdhena prÃmÃïyÃnumÃnaæ yujyate / prÃmÃïyasiddhayuttarakÃlaæ tu vyabhicÃrasya vaiguïyanimittatÃkalpanÃyÃmitaretarÃÓrayatvaæ syÃt / vedasaævÃdena tu prÃmÃïye 'vadhÃrite Óakyate phalavyabhicÃrasyÃnyà gati÷ kalpayitum / ato vedasaævÃdenaiva prÃmÃïyaæ pa¤carÃtrÃdÅnÃmavadhÃryate na prav­ttisÃmarthyeneti / *5,67* evaæ nyÃyasÃmyÃbhÃvena pratibandÅ mocità / yadapi pratibandÅmÃdadÃnasya vivak«itam / yathà ca pa¤carÃtrÃdiprÃmÃïyamabhila«atà phalavyabhicÃrasyÃdhikÃrÃdivaikalyanibandhanatà kalpyà tathÃhamapi pÃÓupatÃdism­ti«u kalpayi«yÃmÅti, tadayuktaæ vai«amyÃdityÃha- adhikÃro hÅti // %% NYùYASUDHù: adhikÃragrahaïaæ sÃdhanasyÃpyupalak«aïam / anyÃgame«u pÃÓupatÃdi«u kathito 'dhikÃro 'laæ sulabho 'nÃyÃsasÃdhya÷ / kuta÷ / yasmÃdanyÃgame«u tathà kathita÷ / tathÃca tadvaikalyakalpanamasambhÃvanÃpratihatam / vedoktastvadhikÃro viÓuddhasantÃnajatvÃdi÷ sarvamÃnu«airdurlabha iti prasiddhameva / atastadvaikalyakalpanaæ sambhÃvitameveti / *5,68* nanu kathamanyÃgame«vadhikÃra÷ sÃdhanaæ ca sulabhamuktamityato leÓena daÓaryati- anyÃgame«viti // %% NYùYASUDHù: yadbhÃvÃ÷ tareïa mahatà tapasà vinà vÃ(na)'labhyaæ tadapÅtyartha÷ / yatitvÃdikamapÅti và / caï¬ÃlajanmanÃmapi kimu k«atriyÃdÅnÃmiti và / viprà eva ye kamarïà caï¬ÃlÃste«Ãæ katha¤citpratyÃpattirvaidikairapyaÇgÅkriyata ityataÓcaï¬ÃlajanmanÃmityuktam / caï¬Ãle«u janma ye«Ãmiti và / caï¬ÃlasambandhitvÃccaï¬Ãlaæ janma ye«Ãmiti và tathoktÃ÷ / kramaÓo maï¬alÃnta÷praveÓenetyanenedamucyate / yo yÃvajjÃtivyavahitastasya tÃvanti maï¬alÃni pÆjyÃni (kalpyÃni) / tatra yadyanmaï¬alaæ praviÓati tattajjÃtÅyo bhavati / caramamaï¬alapraveÓe tu vipra÷ sampadyata ityanyÃgame«u pratipÃdyata iti sambandha÷ / tathà coktam "dÅk«ÃpraveÓamÃtreïa brÃhmaïo bhavati k«aïÃt / kÃpÃlaæ vratamÃsthÃya yatirbhavati mÃnava÷' // iti / etadadhikÃrasaulabhyamudÃharaïam / evaæ sÃdhanasaulabhyamapi dra«Âavyam / yathÃ'hu÷ kÃpÃlikÃ÷ / "mudrikëaÂkatattvaj¤a÷ paramudrÃviÓÃrada÷ / bhagÃsanasthamÃtmÃnaæ dhyÃtvà nirvÃïam­cchati / karïikà rucakaæ caiva kuï¬alaæ ca ÓikhÃmaïi÷ / bhasma yaj¤opavÅtaæ ca mudrëaÂkaæ pracak«ate / Ãbhirmudritadehastu na bhÆya iha jÃyate (kÃyabhÃk)' ityÃdi / tathà kÃlÃmukhà api / rudrÃk«akaÇkaïaæ haste jaÂà caikà ca mastake / kapÃlaæ bhasmanà snÃnaæ lakuÂaæ (ca kalÃ) kalaÓÃrcanam' ityÃdi / *5,69* nanu yathÃdhikÃrasÃdhanayo÷ saulabhyamuktamevaæ taddaurlabhyamapi tatraivoktamiti cettarhi na kevalaæ phalasaævÃdena pÃÓupatÃdÅnÃmaprÃmÃïyam / kinnÃma parasparavisaævÃdenÃpÅtyÃha- adhikÃramiti // *5,70* %% NYùYASUDHù: yasmÃtkvacidadhikÃraæ durÃpÃdyamuktvà punarapi sulabhaæ bravÅti, yasmÃcca tatphalÃptaye sampadÃdiphalÃptaye, sÃdhanamaÓakyamuktvà suÓakaæ cocyate / yasmÃcca taduktaæ sÃdhanaæ phale 'pi vi«aye vyabhicÃri atastaduktaæ sà pÃÓupatÃdyukti÷ kathaæ pramÃïatÃæ gacchenna kathamapÅtyartha÷ / durlabhatvoktyanurodhena saulabhyavacanaæ prarocanÃrthaæ vyÃkhyÃyatÃm / tathÃca phalavisaævÃdo 'pyadhikÃrÃdivaiguïyanimitto bhavi«yati yathà pa¤carÃtrÃdÃviti cenna / vai«amyÃt / yuktaæ hi pa¤carÃtrÃdi«u tathà kalpanam / ÓrutimÆlatvena prÃmÃïyasya niÓcitatayà kalpakasya vidyamÃnatvÃt / pÃÓupatÃdau tu tadabhÃvena visaævÃdasyÃprÃmÃïyanibandhanatopapattau kalpakÃbhÃvÃt / kvacitsaævÃdastu kÃkatÃlÅyo và gu¬ajihvikÃnimitto và bhavi«yati / tadidamuktaæ tuÓabdena / taduktaæ tviti sambandha÷ / tadevaæ pÃÓupatÃdÅnÃmapasm­titvÃnna tadvirodhenoktÃrthÃsambhava÷ ÓaÇkanÅya iti sthitam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ sm­tyadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.II: navilak«aïatvÃdhikaraïam =======] *5,71* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ navilak«aïatvÃdhikaraïam // // oæ na vilak«aïatvÃdasya tathÃtvaæ ca ÓabdÃt oæ // parih­ta÷ sm­tivirodha÷ / samprati yuktivirodha÷ parihriyate / tathÃhi / ÓrutyÃdisamanvayena khalu jagajjanmÃdikÃraïatvaæ brahmaïo nirÆpitam / tatra Órutereva prÃmÃïyaæ tÃvaddurlabham / yaddhi phalavyabhicÃri tadapramÃïaæ d­«Âam / yathà vipralambhakavÃkyam / phalavyabhicÃriïÅ ca Óruti÷ / putrakÃme«yayÃdyanu«ÂhÃne 'pi kadÃcitputrajanmÃdyanupalabdhe÷ / anyathà phalÃnupalabdhyoktaæ pÃÓupatÃdyaprÃmÃïyamapi na syÃt / ekadeÓe cÃprÃmÃïye tannyÃyenaikadeÓÃntarasyÃpyaprÃmÃïyÃnumÃnaæ sulabhameva / ki¤ca yadabuddhipÆrvakaæ tadapramÃïaæ yathà pipÅlikÃlipi÷ / abuddhipÆrvakaÓca vedo 'pauru«eyatvÃÇgÅkÃrÃt / pauru«eyatve ca mÆlapramÃïaÓÆnyatvÃdapramÃïameva, vipralambhakavÃkyavat / api cÃptÃpraïÅtavÃkyatvÃdunmattavÃkyavadaprÃmÃïyaæ vedasyÃnumeyam / yadà vedasya Å(etÃ)d­ÓÅ daÓà tadà kà vÃtasm­tÅtihÃsapurÃïÃnÃæ phalavyabhicÃrÃdi(do«a)kharkharÃïÃæ prÃmÃïyasya / tathÃca vedÃdisamanvayena na jagajjanmÃdikÃraïatvaæ brahmaïa÷ siddhayatÅtyevaæ prÃpte tatpratividhÃnÃtharsya na vilak«aïatvÃditi sÆtrasya tÃtparyamÃha- nityatvÃditi // ## %<... nityatvÃt puru«odbhavai÷ / ujkhitaæ sarvado«aiÓca kathaæ no mÃnatÃæ vrajet // MAnuv_2,1.12c-d //>% NYùYASUDHù: vedavÃkyamiti Óe«a÷ / ayamartha÷ / bodhakatvena khalu karaïÃnÃæ prÃmÃïyaæ do«Ãttu, kadÃcidapanÅyate / vedavÃkyaæ ca bodhakatvena vÃdiprativÃdisammatam / anyathà phalavyabhicÃro 'pi tatra(sya) na syÃt / vÃkye ca prÃmÃïyasyÃpavÃdakà do«Ã abodhakatvaviparÅtabodhakatvÃdaya÷sarve 'pi vakt­do«anibandhanà eva / anvayavyatirekÃbhyÃæ tadavagamÃt / vedavÃkyaæ ca nityatvÃdapauru«eyatvÃtpuru«ado«anibandhanai÷ sarvado«airvarjitaæ svata eva prÃmÃïyamÃpnoti / prÃmÃïye ca niÓcite sati phalavyabhicÃrasya sÃmagrÅvaikalyaæ và pratibandhakasadbhÃvo và kÃraïaæ kalpayi«yate / anyathà siddhÃnanyathÃsiddhayorananyathÃsiddhasya balavattvÃditi / atraite prayogà bhavanti / veda÷ pramÃïaæ bodhakatve sati viparÅtabodhakatvÃtsampratipannavat / vimato viparÅtabodhako na bhavati anÃptÃpraïÅtavÃkyatvÃtsampratipannavÃkyavat / vimato anÃptapraïÅto na bhavati apauru«eyatvÃdvayomavat / vimata÷ phalavyabhicÃro vaikalyÃdinibandhano bhava(vitumarha)ti pramÃïasiddhaphalavyabhicÃratvÃt carakÃdyuktaphalavyabhicÃravaditi / *5,77* syÃdetat / nityatvameva vedasya kuta÷ / prÃguktasÃmÃnyasiddhipariÓe«ÃbhyÃmiti brÆma÷ / ye tu svayÆthyà vedaprÃmÃïyamaÇgÅk­tyÃpi tannityatÃæ nÃnumanyante tÃnprati sÆtrasÆcitÃbhi÷ ÓrutibhistÃmupapÃdayati- virÆpeti // %% NYùYASUDHù: anena"tasmai nÆnamabhidyave vÃcà virÆpa nityayà / v­«ïe codasva su«yutim' iti ÓrutimupÃdatte / atra vÃco nityatvamucyate / na vedasya / tadapi bahukÃlÅnatvaæ bhavi«yatÅtyato"nityayÃnityayà staumi brahma tatparamaæ padam' iti"ÓrutirvÃva nityÃnityà vÃva sm­tayo yÃÓcanyà vÃca÷' iti ÓrutimupÃdatte- nityayeti // %<... nityayÃnityayà sadà / ityÃdiÓrutibhirvedo nitya ityavagamyate // MAnuv_2,1.13b-d //>% NYùYASUDHù: ##-(9) *5,78* vyÃkhyÃnÃntaranirÃsÃya nityayetyetatsadà vidyamÃnayeti vyÃkhyÃtam / vÃkyaÓe«e hi bahukÃlÅnà api sm­tÅranityapak«e nik«ipya Órutimeva nityÃmÃha / pauru«eyatÃmapi Órutayo 'bhidadhatÅti cenna / Ãptoktatvasya duravadhÃraïatÃyÃ÷ prÃguktatvena pauru«eyatve prÃmÃïyÃvadhÃraïÃnupapattiprasaÇgena durbalatvÃt / prÃmÃïyasya svatastvenÃpauru«eyatve 'pi kÃraïÃbhÃvÃtprÃmÃïyaæ na syÃditi prasaÇgasyÃbhÃsatvÃt / prabalaÓrutyanusÃreïa tattatpuru«apravartitatvameva tÃsÃmartho 'vagantavya÷ / tathÃca"­ca÷ sÃmÃni jaj¤ire'"­gveda evÃgnerajayata' ityÃdyupapannaæ bhavati / na hyekaæ vÃkyamanekakart­kamapi sambhavati / sambhavati tvanekapravartitamiti / *5,81* yadapi pipÅlikÃlipivadabuddhipÆrvakatvÃdaprÃmÃïyaæ Óruteriti, tannirÃkaroti- pipÅliketi // %% NYùYASUDHù: co yasmÃdityarthe / bodhakatvasamuccaye và / tasmÃt d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃdasadanumÃnamiti Óe«a÷ / na kevalaæ Óruti÷ kintu pipÅlikÃlipirapÅtyaperartha÷ / aprÃmÃïyaæ khalu pipÅlikÃliperabodhakatvena và syÃdviparÅtabodhakatvena và / nÃdya÷ / anubhavaviruddhatvÃt / anyathà puru«aliperapyabodhakatvaæ syÃt / tathÃca tadvaiyarthyamÃpadyeta / api caivaæ satyÃkÃÓÃdikamevodÃhriyeta tatkiæ pipÅlikÃlipigave«aïayà / na dvitÅya÷ / taddhi balavatpramÃïavirodhata÷ kalpanÅyamanyathÃtiprasaÇgÃt / naca pipÅlikÃlipibodhite 'rthe pramÃïavirodho 'sti / ata÷ kathamasÃvapramÃïaæ syÃt / syÃdetat / lipistÃvanna pramÃïaæ p­thak / anupramÃïatritvÃbhyupagamÃt / naca pratyak«Ãgamayorantarbhavati / atallak«aïatvÃt / ato 'numÃnameveti vÃcyam / tacca lekhakabuddhisthaÓabdavi«ayaæ và tadavabuddhÃrthavi«ayaæ và syÃt / na caitatpipÅlikÃlipau sambhavati / pramÃïabÃdhitatvÃttatkathamasau pramÃïamiti / maivam / tathà satye¬amÆkaliperapyaprÃmÃïyaprasaÇgÃt / bhavatu sÃpramÃïamitarà tvanumÃnamiti cenna / e¬amÆkaliperapi sÃævyÃvahÃrikatvadarÓanÃt / ki¤cetaratrÃpyanumÃne kime¬amÆkavyÃv­ttyarthaæ kimapi viÓe«aïamupÃdeyamuta neti vÃcyam / nÃdya÷ / sandigdhÃsiddhiprasaÇgÃt / nirïÅtalekhakaiva lipiranumÃnamiti cenna / anirïÅtalekhakÃyà api sÃævyÃvahÃrikatvÃt / na dvitÅya÷ / e¬amÆkalipÃvanaikÃntyÃt / atha mÆlalekhakabuddhisthaÓabdÃrthÃnumÃne na ko 'pi do«a iti matam / tadapi na / pipÅlikÃlipÃvanaikÃntyÃt / tadvayÃvartane ca sandigdhÃsiddhe÷ / nahi pipÅlikÃlipe÷ puru«aliperasti kaÓcidviÓe«o yena neyaæ pipÅlikÃlipiriti niÓcinuyÃt / tasmÃtpuru«alipirapi padamiva padÃrthasya varïÃnÃæ smaraïaheture«yavyà / tatsamaæ pipÅlikÃlipÃvapi / sm­teÓca pramitatvaæ vak«yÃma÷ / *5,85* nanu pramÃtve 'pi sm­terna taddhetumÃtrasya prÃmÃïyam / pramÃtrÃdÅnÃmapi tatprasaÇgÃt / kintu sÃdhakatamasyaiva / tacca mana eveti siddhÃnta÷ / lipidarÓanÃdikaæ tu saæskÃro dvedhÃbhidhasahakÃrisampÃdanenaiva caritÃrthamiti kathaæ tasya prÃmÃïyam / maivam / arthasannikar«alak«aïÃvÃntaravyÃpÃrasahitaæ hÅndriyaæ pratyak«aæ nendriyamÃtram / manasaÓca smaraïodaye saæskÃrodbodha evÃrthasannikar«a÷ / tathÃca cak«u«a ivÃrthopasarpaïatatsaæyogasahitasya prÃmÃïyamevaæ lipidarÓanatadudbuddhasaæskÃrasahitasyaiva manasa iti kathaæ na lipe÷ prÃmÃïyam / kevalÃyÃstu nÃstÅti cet / Óruterapi tannÃÇgÅkriyata eveti / nanvatra pramÃïaÓabdo bhÃvasÃdhano và syÃtkÃraïasÃdhano và / Ãdye pipÅlikÃlipi÷ pramÃïamiti sÃmÃnÃdhikaraïyaæ na syÃt / dvitÅye tu pramÃïÅti bhavitavyam / kathaæ vedÃ÷ pramÃïaæ sm­ti÷ pramÃïamiti / pramÃïamiti sÃmÃnyenoddiÓya vedÃditvavidhÃnÃt / anyathà tatrÃpi daurghaÂyameveti / maivam / bhÃvasÃdhanatvÃbhyupagamÃt / sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tu bhÃktamiti / *5,89* nanu ca Órute÷ samyaganubhavasÃdhanatvena prÃmÃïyami«yaæ natu smÃrakatvena / tathÃca na Óruti÷ samyaganubhavasÃdhanabuddhipÆrvakatvÃtpipÅlikÃlipivadityanumÃsyata ityata Ãha- yatheti // %% NYùYASUDHù: yathÃbuddhipÆrvakamapyekenolÆkena k­tamanekakÃkanÃÓanamaÓvatthÃmno 'hameka evÃnekÃnvadhi«yÃmÅtyasyÃrthasya bodhakaæ samyaganubhavaæ prati sÃdhanaæ jÃtam / tathà ÓrutirabuddhipÆrvÃpi samyaganubhavasÃdhanam / etaduktaæ bhavati / abuddhipÆrvakatvaæ kimanÃditvaæ vivak«itam, sÃditve 'pi buddhijanyatvÃbhÃvo và pratipÃdyÃtharbuddhipÆrvakatvÃbhÃvo vÃnenaitadevaæ pratipÃdayi«yÃmÅtyabhisandhipÆrvakatÃvaidhuryaæ và / nÃdya÷ / pipÅlikÃlipÃvabhÃvÃt / gaganameva d­«ÂÃnto bhavi«yatÅti cet / tathÃpi ÓruteranÃditvasya pareïÃnaÇgÅk­tatvenÃsiddhe÷ / na dvitÅya÷ / utpadyamÃnaæ buddhijanyameveti mayÃÇgÅk­tatvÃt / na t­tÅyacaturthau / ulÆkak­tavyÃpÃre vyabhicÃrÃditi / yadyapi pratyak«e vyabhicÃro 'tra vaktuæ Óakyate / tathÃpi j¤ÃtakÃraïasajatÅyatvena ÓakyaparihÃro 'sÃviti nodita÷ / anumÃnamÃtre suvaco 'pi cetanavyÃpÃravi«ayasya tathÃbhÆta eva ÓÃkune pradarÓayitumucita iti na pradarÓita÷ / nanu ÓÃkunamarthavisaævÃdyapi d­Óyate / satyam / yattu pramÃïÃviruddhaæ tadvayabhicÃrasthalaæ bhavi«yatÅti bhÃvenoktam- aviruddhamiti // ÓÃkunamÃtre vyabhicÃrasya darÓayituæ Óakyatve 'pyÃgamikatvena visaævÃdÃnarhatayedamudÃh­tam / nanvÃseti katham / asterbhÆrityasya nityatvÃt / vibhaktipratirÆpakaæ cÃvyayaæ bhavatÅti vacanÃdavyayametaditi na do«a÷ / vibhaktipratirÆpakamityucyate / nacaivaæ vibhaktirasti / na nÃsti / ÃmantÃnuprayogasya vidyamÃnatvÃt / *5,96* nanvevaæ tarhi prayujyate / Órutirna samyaganubhavasÃdhanaæ Óabdatve satyabuddhipÆrvakatvÃditi / yadvà ÓrutirnÃgamo 'buddhipÆrvakatvÃditi / abuddhipÆrvakatvaæ ca vivak«itÃrthatattvaj¤ÃnapÆrvakatvÃbhÃva÷ / Ãdya(syÃpi)sya pipÅlikÃlipÃvapraveÓe 'pyunmattavÃkyaæ d­«ÂÃnto bhavi«yati / na conmattavÃkyamapi pramÃïaæ pramÃïaviruddhatvÃdityata Ãha- viruddhaæ tviti // %<... viruddhaæ tu virodhÃdeva bÃdhitam // MAnuv_2,1.15ab //>% NYùYASUDHù: pramÃïaviruddhaæ yadunmattavÃkyaæ tat pramÃïavirodhÃdeva bÃdhitamayathÃrthamiti yÃvat / na tÆktahetubhyÃmiti / sopÃdhikatÃmanenÃca«Âe / ata evÃptÃpraïÅtavÃkyatvaheturapyapÃsta÷ / ayamabhisandhi÷ / na tÃvatsamyaganubhavasÃdhanatvÃbhÃvo j¤ÃnasÃdhanatvÃbhÃvena / j¤ÃnasÃdhanatvasyobhayasiddhatvÃt / nÃpi sm­tisÃdhanatvena / ananubhÆtavi«ayatvasammate÷ / tato viparÅtabodhakatvenaiveti vÃcyam / evaæ dvitÅyaprayoge 'pi na tÃvadanÃgamatvamaÓabdatvena / ÓabdatvasyobhayasammatatvÃt / tasmÃdayathÃthartveneti vaktavyam / evaæ t­tÅyaprayoge 'pi sÃdhyani«ka«ar÷ kartavya÷ / tathÃca tatra pramÃïabÃdhitatvamupÃdhi÷ / yadvÃnubhavasÃdhanatvÃvacchinne prathamasÃdhye, vÃkyatvÃvacchinne dvitÅyasÃdhye bodhakatvÃvacchinne t­tÅye cÃyamupÃdhiriti / nanvasyopÃdheryadayathÃrthaæ tatpramÃïaviruddhamiti sÃdhyavyÃpakatve 'pi sÃdhanÃvyÃpakatvaæ kathamityata Ãha- virodheti // %% NYùYASUDHù: pak«Åk­tÃyÃæ ÓrutÃvuktasÃdhanasadbhÃve 'pi pramÃïavirodhasyÃdaÓarnÃt / sÃdhanÃvyÃpakatvamiti Óe«a÷ / atra virodhÃbhÃvÃditi vaktavye 'darÓanÃdityuktaæ virodhÃbhÃvasÃdhanÃrthamiti dra«Âavyam / *5,100* kimato yadyevaæ pramÃïaviruddhatvamupÃdhiriti cet / upÃdhe÷ pratipak«onnÃyakatvasya vak«yamÃïatvenÃnumÃnÃnÃæ satpratipak«atvamityÃÓayenÃha- tasmÃditi // %<... tasmÃd vedaprÃmÃïyami«yate // MAnuv_2,1.15cd //>% NYùYASUDHù: yasmÃtpramÃïaviruddhatvamayathÃrthatvasya vyÃpakaæ vyÃv­taæ ca pak«Åk­tÃdvedÃt / vyÃpakaniv­ttau vyÃpyaniv­ttiravaÓyambhÃvinÅ / tasmÃdvedaprÃmÃïyame«yavyam / ayamatra prayoga÷ / vedo nÃyathÃrtha÷ pramÃïÃviruddhatvÃtpratyak«avat / yadvà vedo yathÃrtho bodhakatve sati pramÃïÃviruddhatvÃtpratyak«avat / evaæ veda÷ samyaganubhavasÃdhanamanubhavasÃdhanatve sati pramÃïaviruddhatvÃtpratyak«avat / veda Ãgamo vÃkyatve sati pramÃïÃviruddhatvÃtsampratipannavaditi / evaæ vÃkyatvÃvacchinne sÃdhye 'nÃptapraïÅtatvamupÃdhistadviparyayeïa ca pratipak«o 'bhidheya iti / *5,103* astvevaæ vedaprÃmÃïyam / pa¤carÃtrÃdism­tÅnÃæ tu katham / nahi tà apyapauru«eyÃ÷ / yena prÃmÃïyamavadhÃrya phalavyabhicÃramanyathà ne«yÃma ityata Ãha- tanmÆlatvÃditi // %% NYùYASUDHù: prÃmÃïyami«yata iti sambandha÷ / yadyapi bhagavadracitÃnÃæ vedÃ(dar)thamupalabhya racitatvaæ vedamÆlatvaæ nÃsti / tasya svata÷ sarvaj¤atvam / tathÃpi tamanus­tya racitatvaæ tanmÆlatvamiha vivak«itamiti noktado«a÷ / ayamatra prayoga÷ / pa¤carÃtrÃdism­ti÷ pramÃïaæ pramÃïamÆlatvÃtpramÃïasaævÃditvÃtsampratipannavaditi / yadvà vimataæ pramÃïaæ vedasaævÃditvÃtparÃbhyupagatÃrhiæsÃdivÃkyavat / ÃptavÃkyatvamupÃdhiriti cet (na) / pratyak«Ãdau sÃdhyÃvyÃpanÃt / vÃkyatvÃvacchinnasÃdhyavyÃpakatvÃdado«a iti cenna / tathÃpi vedetaravÃkyatvÃvacchinnasÃdhanenopÃdhe÷ pak«e sÃdhanasaulabhyÃt / sati caivaæ sm­tÅnÃæ prÃmÃïye tadbalena phalavyabhicÃro 'pyanyathayitavya iti / nanu coktÃrthaviruddhavÃdÅnyapi sm­tÅtihÃsapurÃïÃnyupalabhyante / te«Ãæ prÃmÃïyasÃdhane ca bahuviplava÷ syÃdityata Ãha- virodha iti // %<... virodho yatra na kvacit // MAnuv_2,1.16b //>% NYùYASUDHù: pÆrveïaivÃnvaya÷ / yÃsÃæ sm­tÅnÃæ sarvathà pramÃïavirodho nÃsti tÃsÃmeva pak«ÅkaraïÃnna kaÓciddo«a ityÃÓaya÷ / nanvevaæ sati vedamÆlatvopanyÃso vyartha÷ / j¤ÃnajanakÃnÃmavaÓyÃÇgÅkaraïÅyena virodhÃbhÃvenaiva prÃmÃïyasiddheriti cenna / phalavyabhicÃralak«aïavirodhadarÓanenÃsiddhiprasaÇgÃt / prÃmÃïyena tadapanayane cetaretarÃÓrayatvÃpÃtÃt / vedamÆlatvena tu prÃmÃïye siddhe na ko 'pi do«a iti / *5,107* aprÃmÃïyaprayojakasya pramÃïavirodhasyÃbhÃvÃnna Órutism­tyoraprÃmÃïyamityuktam / tadayuktam / ÓrutyÃdyukta(sya) ÅÓvarasÃrvaj¤ÃderÅÓvaro na sarvaj¤a÷ puru«atvÃt / yaj¤adattavat / ityÃdyanumÃnaviruddhatvÃdityata Ãha- virodho 'pÅti // %% *5,108f.* NYùYASUDHù: prak­tasambandhÃrtho 'piÓabda÷ / yacchabdo 'dhyÃhÃrya÷ / virodhÃdeva bÃdhitamityaprÃmÃïyaprayojakatayokto virodho 'pi sa eva ya÷ pratyak«eïÃgamena và syÃt / na punaranumÃnena / ayamabhisandhi÷ / aprÃmÃïyaprayojakatayà yadasmÃbhirabhihitaæ tatpak«e 'pyupapÃdayituæ khalu parasyÃyaæ prayatna÷ / asmÃbhiÓca pratyak«Ãgamavirodha eva tathÃbhipreto nÃnumÃnavirodha÷ / tathÃca pak«e tadvyutpÃdanaæ prak­tÃsaÇgatameva / svatantrÃnumÃnavirodhaæ tÆttaratra nirÃkari«yati sÆtrak­diti / nanu pramÃïavirodha evÃprÃmÃïye prayojako 'stu kiæ pratyak«eïÃgamena veti viÓe«aïena / tathà coktanumÃnavirÅdhÃdvedÃderaprÃmÃïyamiti / maivam / vak«yÃmo hyatra brahmÃdivastu«u pramÃïaæ veda evaika iti vaidike 'rthe 'numÃnasyÃnavakÃÓam / yatra ca yasyÃpraveÓo na tasya tadbÃdhakam / nahi nayanaæ sparÓÃpabÃdhanasye«ye / tathÃca kathamanumÃnaæ vedÃ(dyar)thabÃdhakena tadaprÃmÃïye prayojakaæ syÃt / prak­taæ ca vedÃdikameveti / *5,109* nanvevaæ (sati) tarhi vedÃrthamÅmÃæsà nÃrambhaïÅyà syÃt mÅmÃæsÃyà yuktyanusandhÃnÃtmakatavÃdityata Ãha- Ãgameneti // %<ÃgamenÃgamasyaiva virodhe yuktiri«yate // MAnuv_2,1.17ab //>% NYùYASUDHù: evaÓabdo virodha ityata÷ paro dra«Âavya÷ / nirïayÃrthamiti Óe«a÷ / etaduktaæ bhavati / anumÃnaæ hi dharmyÃdipramitimapek«ate / naca dharmyÃdirÆpaæ brahmÃdikaæ vedÃd­te siddhayatÅti tadanapek«ÃyÃmÃÓrayÃsiddhayÃdikam, apek«ÃyÃæ tu virodhino dharmyÃdigrÃhakavirodha ityevaæ vaidike 'rthe 'numÃnasyÃnavakÃÓo 'bhidhistita÷ / mÅmÃæsÃyÃæ tu kvacidÃgamasyÃgamÃntareïa virodha evÃrthanirïayÃrthaæ yuktirupÃdÅyate / sà khalvanyatarÃgama(prÃmÃïya)mupodbalayantya(ntyÃ)nyatarÃgamabÃdhayà 'rthanirïayÃya prabhavati / anyatarÃgamasiddhadharmyÃdyÃÓrayaïenÃ(yeïa)ÓrayÃsiddhayÃdyanavakÃÓÃt / anyatarÃgamasya dharmyÃdigrÃhakatvÃbhÃvenÃprabalasya, ÃgamasÆcitayopapattestato durbalasya, aki¤citkaratvÃt / tadevamevaævidhopapatterÃgamike 'pyarthe sÃvakÃÓatvÃdupapannà mÅmÃæseti / *5,110* api ca pratyak«Ãgamavirodho 'pi na svarÆpeïÃprÃmÃïyaæ prayojayati / kintu tayorupajÅvyatvÃdinà prÃbalye satyeva durbalayo÷ svayaæ bÃdhitatvena samabalayo÷ pratibandhamÃtrahetutvenÃprÃmÃïyaniÓcayÃnupapatte÷ / upajÅvyÃdivirodhena cÃprÃmÃïyaæ bhavadvedasya na sarvathÃyathÃrthatvalak«aïam / kinnÃma pratÅtÃrthapracyÃvanamÃtram / apauru«eyatayà nirdo«asya sarvathÃprÃmÃïyÃnupapatte÷ / tathÃcÃnyÃrthakalpanÃvaÓyaæ kÃryetyÃÓayavÃnÃha- upajÅvyeti / %% NYùYASUDHù: upalak«aïametat / niravakÃÓatvÃdikamapi grÃhyam / bhavatvevaæ tata÷ kim / vedopajÅvyatvÃdikaæ ca pratyak«Ãgamayoreva prÃyeïa sambhavati / yuktestu kvacideva / puru«atvÃdiyuktestu nÃstyeva / ataÓca na tadvirodhena vedasyÃprÃmÃïyaæ mantavyamityÃÓayenÃha- pratyak«amiti // *5,111* %% NYùYASUDHù: vedasyetyanuvartate / syÃdityata÷ paramitiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ tattvamasÅtyÃdivedasya pratyak«amupajÅvyam / yuktirapi kvacidvedasyopajÅvyeti sambandha÷ / yathÃ"prÃïà và aïava÷' ityÃde÷ / ÃgamaikapramÃïake«u vi«ïvÃdivi«aye«u pravartamÃnaæ"janito 'ta vi«ïo÷' ityÃdivedaæ prati nirani«yo niravadya ityÃdestasya vedo(dasyo)pajÅvyatetyartha÷ / evaæ niravakÃÓatvÃdikamapi pratyak«Ãgamayoreva prÃyeïa sambhavati yuktestu kvacideva / tacca na prak­tayukterityapi dra«Âavyam / *5,115* Ãgamayo÷ parasparavirodhe satyanyatarÃgamÃÓrayeïa yukteranupraveÓopapatteryuktà mÅmÃæsetyuktam / tadanupapannam / asÃrvatrikatvÃt / nahi sarvatrÃgamayo÷ parasparavirodha eva mÅmÃæsÃvatÃryata ityata Ãha- yukta iti // %% NYùYASUDHù: tatra tarhyayamabhisandhi÷ / satyametatkvacidevÃyaæ nyÃya iti / tathÃpi yatra naivaæ tatraikasyaivÃgamasyÃnekÃrthapratÅtau yuktyanusÃriïamarthamupÃdÃya tadanuguïatadviruddhÃrthaparityÃga÷ kriyata iti noktaniyamabhaÇga÷ / kevalayuktervaidike 'rthe 'nupraveÓasyÃnaÇgÅk­tatvÃt / nÃpi mÅmÃæsÃnupapatti÷ / anyataravaidikÃrthÃnusÃriïyà yukteraÇgÅk­tatvÃditi / *5,116* prÃk puru«atvÃdiyuktivirodhenÃgamasyÃprÃmÃïyaæ na vÃcyamityuktam / idÃnÅæ tu yuktirevÃsau pratyak«ÃgamavirodhenÃpramÃïam / tasyÃstadujÅvitvena tato durbalatvÃdityÃÓayavÃnÃha- yuktiÓceti // %<... yuktiÓca trividhà matà // MAnuv_2,1.19d //>% NYùYASUDHù: yadvà yatsiddhavatk­tya tatra mÅmÃæsÃrambhÃnupapatti÷ parih­tà tadidÃnÅæ darÓayitumÃha- yuktiÓceti // caÓabda÷ prak­tÃnusandhÃnÃrtha÷ / kathaæ traividhyamityata Ãha- vyÃptiriti // %% NYùYASUDHù: yasyà yukte÷ sÃdhyena vyÃpti÷ pratyak«agà pratyak«Ãvagatà saikà / yuktigà yuktyavagatà yasyà vyÃpti÷ sà dvitÅyà / tathÃ'gamagà ÃgamÃvagatà yasyà vyÃpti÷ sà t­tÅyeti / evaæ trividheti yojyam / upalak«aïaæ caitat / dhar(mÃr)myÃdigrÃhakabhedenÃpi traividhyaæ dra«Âavyam / etacca spa«Âayi«yÃma÷ / *5,117* evaæ tarhi yà yuktimÆlà yukti÷ sà nÃgamÃdyupajÅvinÅti tasya bÃdhikà / tadabÃdhyà ca bhavatvityata Ãha- pratyak«eti // *5,118* %% NYùYASUDHù: tatra tÃsu trividhÃsu yukti«u / pratyak«ÃgamÆleti / pratyak«amÆlÃ'gamamÆlà cetyartha÷ / yuktimÆlÃpi hi yuktirantata÷ pratyak«ÃgamamÆlaiva(dra)e«yavyà / anyathà tanmÆlayuktenirrmÆlatvamanavasthà vÃ'padyeta / tathÃca pratyak«Ãdyapek«atvena sÃmye 'pi bahusaævidhÃnÃnapek«ayo÷ pratyak«ÃgamamÆlayoryuktyo÷ prabalatvaæ tadapek«ÃyÃstu yuktimÆlÃyà durbalatvaæ yuktameva / tathÃca prabalayor(yuktyor)yaded­ÓÅ daÓà tadà kà (vÃrtÃ) durbalÃyà yukterÃgamabÃdhanÃdÃviti / *5,119* tadevamaprÃmÃïye pramÃïavirodhasyaiva prayojakatvÃcchatyÃdeÓca pratyak«ÃgamavirodhÃbhÃvÃt / anumÃnavirodhasyÃprayojakatvÃnnÃprÃmÃïyam / kinnÃma bodhakatvena svata eva prÃmÃïyamityupapÃditam / tadetatpramÃïÃpramÃïavivekamavidu«Ãæ duravadhÃraïamityuddeÓalak«aïavibhÃgaparÅk«ÃbhistannirÆpaïÃrthamuttaro granthasandarbha÷ / naca sÃævyÃvahÃrikatvÃtpramÃïÃde÷ kiæ tannirÆpaïeneti vÃcyam / tathÃpi svarÆpasaÇkhayÃvi«ayaphalagocarÃïÃæ vÃdivivÃdÃnÃæ vidyamÃnatvena nirÆpaïÃrhatvÃt / yadyapye«o 'rthastarkaÓÃstrasya vi«ayo na mÅmÃæsÃÓÃstrasya / tathÃpi Ói«yahitai«iïà bhëyak­tà prasaÇgÃgato nirÆpyate / yathà pÆvarmÅmÃæsÃbhëyakÃreïetyado«a÷ / ata eva pramÃïalak«aïÃdau nirÆpitasyÃrthasya punaratra nirÆpaïaæ na do«Ãya / ekÅk­tya nirÆpaïasyÃpi Ói«yahitÃrthatvÃt / *5,121* tatra nirdhÃrita(nirj¤Ãta)svarÆpasyaiva saÇkhayÃdijij¤Ãsà / lak«aïaæ ca tannirdhÃraïopÃya÷ / naca sÃmÃnyalak«aïena vinà viÓe«alak«aïÃ(syÃ)vasara ityata÷ pramÃïasÃmÃnyalak«aïaæ prathamaæ tÃvadÃha- yÃthÃrthyameveti // %% *5,122* NYùYASUDHù: atra kaÓcidÃha / kimarthaæ lak«aïamucyate / kiæ sajÃtÅyavijÃtÅyavyavacchinnalak«yapratÅtyartham / uta pramÃïatvÃdipratÅtaye taccihnopadarÓanamidam / uta pramÃïÃdiÓabdaprav­ttinimittÃvadhÃraïÃrtham / anyasmai kasmaicitprayojanÃya và / *5,124* nÃdya÷ / tasyà eva duravadhÃraïatvÃt / tathà hi / kiæ sajÃtÅyeti pramÃïatvena (sajÃtÅyatvaæ) vivak«itaæ rÆpÃntareïa và / nÃdya÷ / svavyavacchedÃvadhe÷ sajÃtÅyÃdavyÃv­ttatvena vyavacchedakatvÃnupapattyà vyÃv­ttisvÅkÃreïÃ(ca)vyÃpakatvÃt / nÃpi dvitÅya÷ / vijÃtÅyapadopadÃnavaiyarthyÃt / asti hi prameya(tvÃdinÃ)sarvasÃjÃtyam / atha j¤Ãnatvena viÓe«eïa sÃjÃtyaæ vivak«itvedamucyate / tarhi lak«yasyÃpi j¤ÃnatvÃdinà sÃjÃtyÃdvayavacchedyakoÂipravi«yatayà saÇgrÃhyÃbhÃvaprasaÇga÷ / lak«yasya yajj¤ÃnatvÃdibhi÷ sajÃtÅyaæ tadvayavacchedyam / naca lak«yasya lak«yaæ sajÃtÅyam / «a«Âhayarthasya sambandhasya bhede vyavasthitatvÃditi cet / evaæ tarhi lak«yÃpek«ayà bhinnÃdvayavaccheda ityevocyatÃæ k­taæ j¤ÃnatvÃdinà sÃjÃtyena prak­tÃnupayoginà varïitena / yadà ca lak«yÃdanyatva pare«Ãmavagataæ tadà parebhyo 'nyatvamapi lak«yasyÃrthÃdavagamyata iti siddhamagrato lak«aïaprayojanamiti vaiyarthyameva syÃllak«aïÃkhyÃnasya / *5,125* api ca na tÃvadanena lak«aïenÃnavagatenaiva vyavacchinnapratÅtisambhava÷ / atiprasaÇgÃt / nÃpi j¤Ãtena / duravadhÃraïatvÃt / na tÃvallak«aïaæ pratyak«am / nirdo«Ãk«odbhavatvÃderapratyak«aviÓe«aïatvam / nÃpi kÃryeïa liÇgena tadanupapattyà và tadavagama÷ / tÃbhyÃæ sÃmÃnyata÷ kÃraïamÃtrÃk«epeïa kÃraïagatÃnugatarÆpÃsiddhÃvekarÆpalak«aïÃsiddhe÷ / kÃryasyaikajÃtyÃdekajÃtÅyakÃraïasiddhiriti cet / tarhi kÃryagataikajÃtyasya pÆrvamavaÓyaæ pratyetavyatvÃÇgÅkÃre(ïa) tata eva sajÃtÅyavijÃtÅyavyavacchedaprati(do«a)pattirastu / k­tamanayà pÃramparyakus­«Âayà / nanvetÃvatÃpi na prak­talak«aïakhaï¬anaæ (saæ)bhavati / avyÃpterativyÃptervÃnudbhÃvanÃditi cet / maivam / prathamabhÃvitayÃvaÓyÃbhyupeyatayà laghorupÃyÃtsÃdhyasiddhau sambhavatyÃæ caramabhÃvitayà avaÓyÃnu«ÂheyatvÃbhÃvena gurÃvupÃye pravartamÃnasya tavaivedaæ (dÆ«aro)do«odbhÃvanam / pradÅpe pradÅpaæ prajvÃlya tamonirÃsÃya yatamÃnasyaiva puæsa÷ / nahi tatra kaÓciddÅpado«a÷ / kintu tathÃkÃrÅ puru«a eva paryanuyojya÷ / sarvasÃdhanasÃdhÃraïo vÃyaæ do«a÷ / yatsambhavadevaævidhalaghÆpÃyatvaæ nÃma svarÆpÃsiddhiriva sarvapramÃïÃnÃm / tasmÃnmà nÃma bhÆdativyÃptyÃdido«a÷ / sÃmÃnyado«Ãdeva du«yaæ lak«aïamiti / *5,132* etena dvitÅyo 'pi nirasta÷ / pramÃïatvÃdyavagamamantareïa tadavagamÃnupapattestadavagamÃyÃsya pratÅtÃvanyonyÃÓrayaprasaÇga÷ / astu vÃnyadapi lak«aïe ki¤cilliÇgam / tathÃpi tadeva lak«yÃvinÃbhÆtatayà lak«aïamupanyasyatÃæ sannihitapratipattikatvÃt / na tadavaÓyaæ vyÃpakaæ vaktavyam / liÇgatvasya vyÃpyatvenaivopapatteriti cenna, yatra liÇgamavyÃpakatvÃnnÃsti tatra lak«aïasya pramÃïÃbhÃvÃtpratyetumaÓakyatvena kathaæ tata÷ prÃmÃïyÃdyavagama÷ / yadà ca kvacillak«yajÃtÅya eva pramÃïÃbhÃvÃllak«aïama(syÃ)navadhÃraïÅyatayà lak«yavyÃpakatÃnavagame 'pi lak«aïam / tadà kimaparÃddhaæ liÇgÃntareïÃvyÃpakena / atha yatra tallak«aïe liÇgaæ nÃsti tatra liÇgÃntarÃtpratyetavyam / tathÃpi (tÃvevÃ)te evÃstÃæ lak«ye liÇgam / kiæ lak«aïÃnumÃnapÆrvakaæ tadanumÃnakalpanayà / atha tathÃ(vidhaæ)liÇgadvayaæ yattatpratyekamavyÃpakatayà na lak«aïam / tadanumitaæ tu tathÃtvÃllak«aïamiti cenna / lak«yÃnumÃnasya lak«aïaprayojanasyobhÃbhyÃmeva siddhe÷ k­taæ vyÃpakena tena / *5,135* nÃpi t­tÅya÷ / sa hyevaærÆpa÷ yadyathÃrthaæ tatpramÃïamiti vyavahartavyamiti / ayamanupapanna÷ / sarvatra lak«aïasya j¤ÃtumaÓakyatvÃt / pramÃïatvÃdinà tadavagame tadevÃstu vyavahÃraniyamanidÃnam / avyavahitapratipattikatvÃdityÃveditam / *5,136* ata eva na caturtha÷ / kalpanÃgauravado«aÓcÃdhika÷ / *5,137* (nÃpi) na pa¤cama÷ / tÃd­Óasya darÓayitumaÓakyatvÃditi / atrocyate / astu tÃvatsajÃtÅyavijÃtÅyavyavacchinnalak«yapratÅtyarthaæ lak«aïamiti pak«a÷ / sÃsnÃdimÃngauriti viditalak«aïasambandho hi yaæ piï¬aæ sÃsnÃdimantaæ paÓyati taæ nÃyamaÓvÃdirnÃpi ghaÂÃdiriti pratipÃdyate / nanu vyavacchedo 'nyonyÃbhÃvo bheda ityanarthÃntaram / bhedaÓca vastusvarÆpameva / tathÃca lak«yasvarÆpapratipattireva tatpratipattiriti k­taæ lak«aïena / atha lak«yapratÅtinirapek«ameva lak«aïena vyavacchedo bodhyata iti matam / tanna / nirÃÓrayasya tasya bodha(darÓa)yitumaÓakyatvÃditi / satyaæ svarÆpa(vastu)pratÅtireva bhedapratÅtiriti / tathÃpi pratiyogiviÓe«aghaÂitatadavagamÃya lak«aïasyopayoga÷ / asaÇkÅrïatayà gopiï¬aæ paÓyannapi hi na tÃvadayaæ nÃÓvo na ghaÂa iti pratyeti yÃvallak«aïaæ nÃvagacchati / sÃsnÃdimatvaæ tadà pratÅtamiti cenna / sÃsnÃdimÃn gaurityevamavagamasya vivak«itatvÃt / ata eva sajÃtÅyetyÃdiviÓe«aïopÃdÃnam / *5,139* yadatroktaæ kiæ sajÃtÅyetyÃdi / tadasat / pauru«eyavacasÃæ puru«avivak«ÃdhÅnatvena niyantumaÓakyatvÃt / lak«yÃtiriktaæ hi sajÃtÅyavijÃtÅyatayà dvairÃÓyena vivak«yate / yathà yathÃrthaj¤ÃnatatsÃdhanasya pramÃïasya j¤Ãnaæ tatsÃdhanaæ ca sajÃtÅyam / yanna j¤Ãnaæ nÃpi tatsÃdhanaæ tadvijÃtÅyam / yathà ca pratyak«asyÃnumÃnÃdikaæ sajÃtÅyaæ, vijÃtÅyaæ tu ghaÂÃdikam / evamanyatrÃpi vivektavyamiti / evaæ tarhi lak«yÃpek«ayà bhinnÃdvayavaccheda ityuktaæ syÃditi cet / ko netyÃha / nahi ko 'pi svasthÃtmà svasmÃdeva vyavacchedaæ lak«aïaprayojanamÃcak«ati(«ye) / *5,140* yadatroktaæ yadà cetyÃdi / tasadaÇgatam / vastuto yallak«yÃdbhinnaæ tato vyavacchedÃvagamÃrthatvÃllak«aïasya pratipÃdakasya yadyapi lak«yÃnyatvaj¤Ãnamalak«ye(vaÓyÃ)pek«itam tathÃpi pratipÃdyasyÃtada(tadana)pek«itam tathÃpi pratipÃdyastada(tadana)pek«atvÃnna do«a÷ / tasyÃpi padÃrthaj¤ÃnapÆrvakatvÃdvÃkyÃrthaj¤Ãnasya sajÃtÅyavijÃtÅyapadopÃttalak«yÃnya(tva)j¤Ãnaæ vinà lak«yasya alak«yÃnyatvaj¤Ãnaæ lak«aïaprayojanaæ na siddhayatÅti kaÓcit / tadanupapannam / nahi lak«yÃnyavyÃv­ttirlak«aïavÃkyapratipÃdyà / kinnÃma tajj¤Ãnaæ lak«aïaprayojanatvenocyate / lak«aïavÃkyÃrtha eva pratipÃdyena boddhavya÷ / *5,141* yadapyapi cetyÃdinà p­«Âam / tatrÃvagatameva lak«aïaæ vyÃv­ttalak«yaj¤ÃnamupajanayatÅti vadÃma÷ / naca tasya duravadhÃraïatà / yathÃyathaæ pratyak«Ãdinà tadavadhÃraïÃt / yatra liÇgÃttadavagamastatra tata eva lak«aïaprayojanasiddhervyarthà parasparÃkus­«Âiriti cenna / prayojanasadbhÃve gauravasyÃpyanÃdaraïa(pyÃdaraïa)sambhavÃt / yathendriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyitvenÃk«odbhavatvamanumÃya tena pratyak«aæ lak«yate / tatrÃnvarthasaæj¤Ãj¤Ãpanaæ prayojanam / evamanyatrÃpi dra«Âavyam / gauravamanuruddhaya prayojanamavadhÅryatÃmiti cenna / puru«ÃbhiprÃyÃïÃæ niyantumaÓakyatvÃt / garÅyÃæÓca pratipattau gauravÃtprameyÃdhikyalÃbha÷ / prayojanÃbhÃve tu paramparÃkus­«Âiriti cenna / prayojanasadbhÃve gauravasyÃpyanÃdaraïa(pyÃdaraïa)sambhavÃt / yathendriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyitvenÃk«odbhavatvamanumÃyatena pratyak«aæ lak«yate / tatrÃnvarthasaæj¤Ãj¤Ãpanaæ prayojanam / evamanyatrÃpi dra«Âavyam / gauravamanuruddhaya prayojanamavadhÅryatÃmiti cenna / puru«ÃbhiprÃyÃïÃæ niyantumaÓakyatvÃt / garÅyÃæÓca pratipattau gauravÃtprameyÃdhikyalÃbha÷ / prayojanÃbhÃve tu paramparÃkus­«ÂiranÃdaraïÅyaiveti tadÅyado«atÃvyutpÃdanaæ nÃsmÃkamani«yam / etena dvitÅyat­tÅyacaturthà api samÃhità veditavyÃ÷ / lak«aïÃvadhÃraïopÃyasyoktatvÃt / gauravasya ca samÃhitatvÃt / *5,144* nanu tathÃpi kiæ tattvam / yathÃyathaæ catu«yayamapi / tathÃhi / kvacillak«yÃtiriktaæ lak«aïaæ bhavati / yathà gandhavatÅ p­thivÅti / kvacillak«yÃnatiriktam / yathà p­thivÅtvavatÅ p­thivÅ, yathÃrthaæ pramÃïamityÃdi / tatrÃdyaæ lak«yasvarÆpapratipattikÃraïaæ bhavat tasyÃnvayo vyavacchedatacchabdavyavahartavyate ca pratipÃdayati / dvitÅyantu prav­ttinimittaæ bhavadvayavahÃramÃtrakÃraïaæ bhavati / tatra siddhÃæÓena pak«ÅkaraïamasiddhÃæÓena sÃdhyatvaæ svayamÆhanÅyam / *5,147* nanu lak«aïaæ vyÃv­ttaæ vyÃvartayatyutÃvyÃv­ttam / Ãdye svavyÃv­ttirlak«aïÃntarÃdhÅnà na và / na prathama÷ / tatrÃpi lak«aïÃpek«ÃyÃmanavasthÃpÃtÃt / na dvitÅya÷ / lak«ye'pi tatprasaÇgÃt / ninirmittakÃryÃbhyupagame kÃdÃcitkatÃnupapatteÓca / nÃntya÷ / atiprasaÇgÃdeveti / ucyate / lak«aïamapi vyÃv­ttameva vyÃvartayati / tadapi lak«aïenaiva / na caivamanavasthà / prÃÇnirj¤Ãte«varthr«u vyavasthÃnÃt / yastu këÂhalo«Âhayita÷ ka¤citpadÃrthaæ và kasyacitki¤cicchabdavÃcyatvaæ và na vetti nÃsau lak«aïaÓÃstre'dhikriyate / kinnÃmopadeÓÃdinà viditapadatadarthasaÇgatyÃdi÷ svatantravyavahÃrÃdyarthaæ lak«aïamapek«ata iti / *5,149* athÃpi syÃt / kimavagataæ lak«aïaæ phalahetu÷, kiævÃnavagatam / na tÃvaccarama÷ / tadabhidhÃnavaiyarthyaprasaÇgÃt / abhidhÃnasya j¤ÃnotpÃdano(payogi)pÃyatvÃt / tasya cÃnavagatasyaiva phalasÃdhanatvÃbhyupagamÃt / Ãdye kimanyasmÃttadavagama uta tvadÅyÃllak«aïavÃkyÃt / yadyanyasmÃt / k­tamamunà lak«aïÃbhidhÃnaprayÃsena / abhidhÃnasya j¤ÃnotpÃdÃtiriktaprayojanÃbhÃvÃt / tasyÃnyata eva siddhe÷ / antye kimidaæ tvadabhidhÃnamÃptopadeÓatayà lak«aïaæ bodhayatyuta liÇgÃdibhÃvena / na tÃvaccarama÷ / tvadvacanalak«aïÃvinÃbhÃvÃderdarÓayitumaÓakyatvÃt / nÃpi prathama÷ / paraæ prati bhavatyÃptatvasiddhe÷ / siddhau hi pratij¤ÃmÃtrÃdeva sÃdhyasiddherhetva(tvÃdya)bhidhÃnamanarthakaæ syÃt / nanu prativÃdinaæ prati lak«aïÃbhidhÃnaæ nÃrthavat / tena vÃdyÃptabhÃvÃnaÇgÅkÃrÃt / kintu Ói«yÃrthaæ lak«aïamucyate ÓÃstre / sa hi sarvasya ÓÃstrasya kartÃramÃptameva manyate / tasmÃcchi«yaæ pratyÃptavacanatayaiva lak«aïavÃkyamartaæ pratipÃdayi«yatÅti / maivam / yadi na prativÃdinaæ prati ÓÃstraæ kintu Ói«yaæ prati tadà pratij¤ÃmÃtrÃdevÃptavacanÃcchi«yasyÃrthaniÓcayopapatterhetvÃdyabhidhÃnamanarthakatÃmÃpannaæ ÓÃstre / atha bhavatu prativÃdinamapi prati (tacchÃ)ÓÃstravÃkyaæ yatra hetvÃdyupÃttam, lak«aïavÃkyaæ tu Ói«yameva prati prayojakaæ pratipannaÓÃstrakÃrÃptabhÃvamiti manyase / tadapyanupapannam / ÓÃstrÃntarasÃdhyatvÃdasyÃrthasya / asti hi samayagrÃhakaæ ÓÃstraæ munibhi÷ praïÅtaæ nÃmaliÇgÃnuÓÃsanavyÃkaraïÃdÅti / *5,149f.* atra brÆma÷ / uktaæ hyetadavagatameva lak«aïaæ phalaheturiti / tadavagamaÓca yathÃyathaæ pratyak«ÃdipramÃïÃdityapi / naca yathÃrthaæ pramÃïamiti sÃsnÃdimÃngauriti vÃkyasya lak«aïaæ pratipÃdyamabhyupagacchÃma÷ / yenÃnyata÷ siddhatvÃttasyedamanarthakaæ syÃt / kintu yo lak«aïamanyato jÃnÃti, na jÃnÃti ca vyavahÃranidÃnatvÃdinÃ, taæ prati tadavabodhÃyedaæ vÃkyam / tathÃhi / ayaæ gaurityÃdyupadeÓÃdinaikasyÃæ vyaktau goÓabdÃrthatayÃvagatÃyÃæ kimiyameva vyakti÷ (evam) utÃnyÃpÅti jij¤ÃsamÃnaæ pratyanyatrÃpi goÓabdÃrthatÃæ vijij¤Ãpayipuru«adeÓÃderÃnantyÃdinà kartumaÓakyatavÃdidaæ vyÃptivi«ayaæ vÃkyamÃha"ya÷ sÃsnÃdimÃnsa goÓabdÃrtha÷' iti / idaæ ca nÃptopadeÓatayaiva vyÃptibodhakam / api tu prayogÃntaravatpratÅtÃyà vyÃpte÷ smÃrakatvena / apratÅtÃyÃstu tadeva jij¤ÃsÃjananadvÃreïa pramotpÃdakatvenopayujyate / sm­tavyÃptiÓca yÃæ yÃæ vyaktiæ sÃsnÃdimatÅmavalokayati / tÃæ tÃæ goÓabdÃrthatayÃnuminotÅti ko do«a÷ / *5,150* yadvà ya÷ p­thivÅti padaæ và vyaktiviÓe«asya tadathartÃæ vÃvagacchaæstatprav­ttinimittaæ jij¤Ãsate taæ prati p­thivÅtvavatÅ prathivÅti p­thivÅtvaæ p­thivÅÓabdaprav­ttinimittamucyate / tatra yasya vaktaryÃptatÃbuddhi÷ sa tÃvatà santu«yati / aparaæ prati tvavyÃptyÃdiÓÆnyatvÃditi vÃkyaÓe«a÷ pravartate / athavÃsti gaurnÃmÃrtha iti viditavato yatra tatra gavi ghaÂÃdÃvaÓvÃdau ca gobuddhau prasaktÃyÃæ go÷ svarÆpÃvadhÃraïamukhenetaravyavacchedaæ kurvatsÃsnÃdimÃneva gaurna tu tadvirahÅ ghaÂÃdiraÓvÃdirveti vÃkyaæ prayujyate / idamapi pÆvarvadÃptatvÃvadhÃraïÃnavadhÃraïÃbhyÃæ dvayÃæ gatimavalambata iti kimatrÃnupapannam / ##-(10) *5,155* nanvatra tÃvadevaæ prayoktavyam / ayaæ gotvena vyavahartavya÷ sÃsnÃdimattvÃditi / tatra kiæ gaurvyavahÃrasya viÓe«aïaæ goÓabdo và / Ãdye yadyasau goviÓi«Âaæ vyavahÃraæ nÃj¤ÃsÅt tadà kathaæ purovartivyaktau tasya kartavyatÃmanumÃnÃdapi jÃnÅyÃt / na hyaviditÃgniranumÃnÃdagnisambandhaæ bodhayituæ Óakya÷ / athÃj¤ÃsÅttadà j¤Ãtaj¤Ãpakatvena vyarthamanumÃnam / na dvitÅya÷ / tadà hyayaæ goÓabdÃbhidheya÷ sÃsnÃdimattvadityanumÃnaæ syÃt / tatra cÃtiprasaÇga÷ / tatra eva jabaga¬adaÓÃdiÓabdÃbhidheyatvamapi sÃdhyaæ syÃt / te sÃmÃnyato 'pyarthavattayà na prasiddhÃ÷ / naivaæ goÓabda ityasti viÓe«a iti cet / tathÃpi ÓaÓavi«ÃïÃdiÓabdÃbhidheyatvaæ sÃdhyatÃm / te 'pyasadvi«ayatayaiva prasiddhÃ÷ / gaurastÅtyÃdiprayogÃdgoÓabdo naivamiti cet / evamapi svastimatÅtyÃdiÓabdavÃcyatÃnumÃnaæ gomÃtre syÃt / atha satyapi gotve tadanyatra tadaprayogÃnneti cet / evaæ tarhi yatra sÃsnÃdimattvaæ nÃsti tatra goÓabdaprayogo 'pi nÃsti, yatra sÃsnÃdimattvamasti tatra sarvatrÃstÅti yo jÃnÅte taæ prati lak«aïÃbhidhÃnamiti syÃt / sa ca vyavahÃrÃntaravadanvayavyatirekÃbhyÃmeva vÃcyavÃcakabhÃvamavadhÃritavÃniti vyarthamanumÃnamiti / *5,155f.* maivam / ubhayatrÃpi do«ÃbhÃvÃt / kevalavyatirekitve hi katha¤cidetadabhidhÃtuæ yuktam / upadeÓÃdinà viÓe«aïena gavà viÓe«itaæ vyavahÃramavagatavo hi tadanyatra tatkartavyatÃnumÃnasÃdhyetyaÇgÅkÃre ko virodha÷ syÃt / ÓabdaviÓe«itavyavahÃrakartavyatÃsÃdhane 'tiprasaÇga÷ kiæ bodhyasya bodhakasya veti vÃcyam / nÃdya÷ / tena tadvayÃpteranavagatatvÃt / avagatatvÃcca goÓabdavÃcyatÃvyÃpte÷ / na dvitÅya÷ / tenÃpi pÆrvaæ v­ddhavacanÃdinà tathaiva vyÃpteravagatatvÃt / prayogabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ bÃdhasya nirïÅtatvÃcca / nahi bodhyo bÃdhaparicayaÓÆnya ityetÃvatà paricitabÃdhenÃpi bodhakena viparÅtaæ bodhanÅyam / vipralambhakatvÃpÃtÃt / tattvanirïayÃrthatvÃcca vÃdakathÃnusÃriïa÷ ÓÃstrasyeti / evaæ pak«Ãntare 'pyanumÃnaprayogaprakÃro boddhavya÷ / *5,161f.* yadapyuktaæ ÓÃstrÃntarasÃdhyatvÃdayamartho na vaktavya iti / tadayuktam / na hyevamasmÃbhi÷ pratij¤Ãtaæ yatsarvathà ÓÃstrÃntarasÃdhyaæ tannocyata iti / na caivaæ ÓÃstrasÃÇkaryamÃÓaÇkanÅyam / vi«ayaprayojanabhedÃt / yadi ca ÓÃstrÃntarasÃdhyo 'pyartho bhavadÅyaÓÃstrasya vi«aya÷ tarhi vyÃkaraïÃdisÃdhyamanyadapi kasmÃnnocyata iti cenna / sandigdhatvasaprayojanatvasadasadbhÃvÃbhyÃæ vai«amyÃt / sandigdhatÃdisadbhÃve 'pi yadavacanaæ taduktadiÓà Ói«yaireva Óakyaj¤ÃnatvÃditi yatki¤cidetat / anyathà parasyÃpi kulÅrasyeva svÃpatyayuktihatatvaæ syÃt / tenÃpi hi sm­tirÆpa÷ paratra pÆrvad­«ÂÃvabhÃso 'dhyÃsa ityÃdÅni lak«aïÃni svaÓÃstre nibaddhÃni / sÆtrak­tà ca janmÃdyasya yata iti / tatraite do«ÃstÃni lak«aïÃni kiæ samÃskandantyuta neti vaktavyam / na tÃvaddvitÅya÷ / sÃmÃnyasamÃnanyÃyatvÃt / nÃdya÷ / du«yopÃdÃnasya parÃjayahetutvÃt / do«ÃskanditÃnyapi tÃni vyavahÃraæ nirvahantÅti cenna / ÃpÃtato 'pi du«yÃnÃæ tathÃtve kathamunmattabhëitÃnÃmapi tadbhÃvo na syÃt / nahi te«ÃmanirvÃhakatve 'nupapatteranyatkÃraïamasti / *5,168* ki¤caivaæ vadatà prÃgbrahmasÃk«ÃtkÃrÃdbÃdhyamavyÃvahÃrikaæ brahmasÃk«ÃtkÃrabÃdhyaæ vyÃvahÃrikamiti matamapi parityaktaæ syÃt / nahyayaæ brahmasÃk«ÃtkÃro nÃpi bÃdha÷ / *5,170* ki¤caivamasmadÅyamapi lak«aïaæ kuto na vyavahÃraæ nirvahet / naca vyavahÃranirvÃhÃtiriktaæ kimapi tatsÃdhyamabhila«Ãma÷ / bhavadabhila«ità pÃramÃrthikatà bÃdhyata iti cet / kiæ lak«aïasyota lak«yasya / nÃdya÷ / tathÃhi / vimatamapÃramÃrthikamaprayojanÃbhidhÃnatvÃdityÃdyuktaæ syÃt / na cÃsyÃsmÃnprati vyÃpti÷ ÓakyÃbhidhÃnà / ki¤cÃsminpak«e 'dhyÃsalak«aïÃnupapattiÓca bhavatà na pariharaïÅyà / tasyà vyavahÃranirvÃhÃvirodhÃt / pÃramÃrthikatÃni«edhaupayikatvene«yasÃdhanatvÃcca / etenÃtivyÃptyÃdido«o 'pi nÃparamÃrtha(pÃramÃrthika)tà sÃdhaka÷ / alak«aïatÃsÃdhakastu syÃt / na dvitÅya÷ / anupapadyamÃnalak«aïatvena lak«yamithyÃtvasÃdhane brahmaïi vyabhicÃrÃt / uktÃyà lak«aïÃnupapattestallak«aïe 'pi sÃmyÃt / *5,171* ki¤cÃdhyÃsalak«aïamupapannaæ na và / Ãdye sapak«ÃpraveÓa÷ sÃdhanasya / dvitÅye tadanupapattinirÃsÃyÃso vyartha÷ syÃdityÃstÃæ vistara÷ / *5,172* arthaæ nÃtivartata iti yathÃrthaæ, tasya bhÃvo yÃthÃrthyaæ, tadeva mÃnatvaæ mÃnaÓabdaprav­ttinimittaæ mÃlak«aïamiti yÃvat yadyapi sÃsnÃdimÃngauritivadyathÃrthaæ pramÃïamityukte 'pi bhavatyeva lak«yalak«aïabhÃvapratÅti÷ / tathÃpi tadvadeva lak«yaæ lak«aïÃtiriktaæ ÓaÇkayeta / tataÓca p­thaÇnirÆpyamapi syÃttanmà ÓaÇkÅti yÃthÃrthyameva mÃnatvaæ na tu sÃsnÃdimattvÃdgotvamiva tato 'tiriktamityuktam / *5,174* nanu kimidaæ lak«aïaæ nÃma / lak«yasyÃsÃdhÃraïo dharma÷ / yÃvastveka÷ Óabdo niveÓayitumi«ya÷, yÃvanti cetarasmÃdvayÃvartanÅyÃni tÃnyucyante lak«yÃïÅti / *5,175* nanvasÃdhÃra(ïo)ïadharmaÓcellak«aïamavyÃpakasyÃpi tadà lak«aïatÃpatti÷ / ativyÃptyasambhavÃviva avyÃptirapi hi lak«aïado«a÷ / ucyate / liÇgatayà hi lak«aïamupayujyate / naca vyÃpakatà liÇgatvopayoginÅ / vyÃpyatvenaiva tadupapatte÷ / itarathà dhÆmÃdÅnÃmaliÇgatÃpÃtÃt / kinnÃma pak«Åk­tad­«ÂÃntÅk­tavyÃpakatÃtvapek«itaiva / upÃyatvenopanyastasyÃbhÃve tadupeyaprÃpterasambhavÃt / ubhayadharmabhÆtÃyà vyÃpteranyatarÃbhÃve darÓayitumaÓakyatvÃt / tathÃca tadÃnÅæ lilak«ayi«itamÃtravyÃptitvaæ lak«aïasyÃpek«itam / tacca lak«yasya dharma ityuktameva / avyÃpakatva(dharma)sya lak«aïado«atÃvÃdastu sarvasyÃpi lilak«ayi«itatve dra«Âavya÷ / *5,178* yadvÃnyatra lak«aïÃntarÃbhÃvaniÓcayanimittà tadukti÷ / vastutastvekamivÃnekamapi svasvÃÓraye vyÃv­ttyÃdikaæ kurvadbhavatyeva lak«aïam / ata eva kaïÃda÷ kriyÃvadguïavatsamavÃyikÃraïamiti kriyÃvattvamapi dravyalak«aïatvenÃha / kriyÃvadgrahaïamanyÃrthamiti cet / tatkimavyÃpakasya lak«aïatÃnupapatteranyathÃvyÃkhyÃnamuta nimittÃntarÃt / nÃntya÷ / tadadarÓanÃt / na prathama÷ / anupapatterapÃk­tatvÃt / *5,181* nanu (ca) atra p­thivyÃdÅni navÃpi pak«Åk­tyaitÃni dravyÃïi kriyÃvattvÃditi prayoktavyam, kriyÃvantyeva và mÆrtÃni / nÃdya÷ bhÃgÃsiddhe÷ / na dvitÅya÷ / anadhyavasitatvÃt / tatkathaæ nÃnupapatti÷ / maivam / kaiÓcidanadhyavasitasya do«atÃnaÇgÅkÃrÃt / ye«Ãæ ca sa do«aste«ÃmapyupadeÓÃdinà ghaÂÃderdravyatvaniÓcaye sati taditaramÆrtapak«ÅkÃreïa dravyatvasÃdhane kÅd­Óo do«a÷ syÃdityalam / *5,182* kecidvÃdino vij¤Ãnasya prÃmÃïyamÃsthi«ata / apare tu tatkÃraïasya / tat kimatra tattvam / dvayamapÅti brÆma÷ / pramiti÷ pramÃïam, pramÅyate 'neneti pramÃïamiti bhÃvakaraïayo÷ pramÃïaÓabdasya sÃmarthyÃt / yadyapi lyu bhÃvakÃraïayorivÃdhikaraïe 'pi smaryate / tathÃpi pramÃïaÓabdasyÃbhidhÃnÃbhÃvÃnna tatra v­tti÷ / k­ttaddhitasamÃsÃnÃmabhidhÃnÃdhÅnatvÃt / nanvasti viprÃ÷ pramÃïamityadhikaraïe 'pi prayoga÷ / maivam / viprÃïÃæ pramÃyÃæ (pramÃæ prati) svÃtantryeïa kartÌïÃmadhikaraïatvÃbhÃvÃt / nahi kriyÃdhÃro 'dhikaraïam / kinnÃma kart­karmaïo÷ kriyÃÓrayayordhÃraïakriyÃæ prati ya ÃdhÃrastatkÃrakam / tasmÃttadÅyavij¤Ãnasya vÃkyasya và prÃmÃïyÃdviprÃ÷ pramÃïamityupacaryate / yadi tarhi vij¤Ãnaæ tatkÃraïaæ ca pramÃïaæ dvayamapi / tatrobhayatra yÃthÃrthyÃparaparyÃyaæ prÃmÃïyaæ kimekaprakÃraæ vartate, utÃnekaprakÃram / Ãdye vij¤Ãnaæ kevalapramÃïaæ pratyak«ÃnumÃnÃgamalak«aïaæ tatkÃraïamanupramÃïamiti siddhÃntavirodhÃpÃta÷ / dvitÅye lak«aïasyÃnupapatti÷ / prakÃradvayasyÃnyonyasminnavartanenÃvyÃptatvÃdityata Ãha- taditi // %<... tanmukhyaæ j¤ÃnaÓabdayo÷ // MAnuv_2,1.21b //>% NYùYASUDHù: karaïabhÆtayo÷ pratyak«ÃnumÃnayostvamukhyamiti Óe«a÷ / etacca (spa«ÂÅ)sphuÂÅkari«yate / *5,185* syÃdetat / yadi yÃthÃrthyaæ pramÃïalak«aïaæ syÃt / naca tatsambhavatyativyÃpte÷ / tathÃhi / yogyatÃ, vÅpsÃ, padÃrthÃnativ­tti÷, sÃd­Óyaæ ceti yatÃÓabdÃrthÃ÷ / arthaÓabdaÓcÃbhidheyadhanavastuprayojananiv­tti«u vartate / tatra sÃd­ÓyÃrthasya yathÃÓabdasya tÃvadatra na parigraha÷ / "yathÃsÃd­Óye' ityavyayÅbhÃvavidhÃne viÓe«aïÃt / samÃsÃntarasya ca asÃmarthyÃdipratihatatvÃt / ata eva yathÃrthÃnubhava÷ prametyatra kiæ yÃthÃrthyamarthasÃd­ÓyamityÃdi÷ kasyacitpraÓco 'nupapanna÷ / nÃpi yogyatÃvÅpsÃrthasya / vÃkyaÓe«Ã(do«Ã)bhÃvenÃrthayogyatÃyà (arthÃnÃæ) arthavÅpsÃyà và prÃmÃïyÃpatte÷ / tasmÃtpadÃrthÃnaniv­ttyarthasyedaæ grahaïam / arthaÓabdasyÃbhidheyavÃcino grahaïe avyÃptiprasaÇgÃt vi«ayÃparaparyÃyavasvacanasyaiva grahaïam / tathà cÃrthaæ vi«ayaæ nÃtivartate na vyabhicarati yattatpramÃïamityuktaæ syÃt / etacca sakarmakakriyÃmÃtre 'sti / nahi gamanaæ gamyamativartate, nÃpi chidà chedyam / yadeva(hi) gatyÃdinà prÃpyaæ tadeva gamyÃdi / tato nedaæ lak«aïamityata Ãha- arthatvamiti // %% *5,186* NYùYASUDHù: arthataiva j¤eyataivÃrthatvamarthaÓabdaprav­ttinimittamasmÃkaæ vivak«i(tÃ)taæ syÃt / natu vi«ayatvamityartha÷ / etaduktaæ bhavati / yathÃÓabdasya padÃrthÃnativ­ttivÃcitvamaÇgÅk­tameva / arthaÓabdastu na vi«ayaparyÃyo g­hyate / kintu j¤eyavÃcÅ / yadyapi na tatra tasya rƬhistathÃpyaryata(ityartha)iti vyutpatyà tadvÃcitÃstyeva / arterauïÃdikasya thanpratyayasya prasiddhatvÃt / gatyarthÃnÃæ ca j¤ÃnÃrthatvÃditi / nanvarthateti katham / "arya÷ svÃmivaiÓyayo÷' iti viÓe«aïÃt / maivam / svÃmitvopacÃrÃt / artho hi j¤ÃnÃdyapek«ayà pradhÃnaæ vivak«yate / *5,195* kimato yadyevaæ j¤eyataivÃrthatvamityata Ãha- neti // %<... na kriyÃrthe«u sà matà // MAnuv_2,1.21d //>% NYùYASUDHù: kriyÃrthe«u kriyÃvi«aye«u sà aryatà / tadabhÃvÃcca na yathÃrthatà / kriyÃsviti nÃtivyÃpakaæ pramÃralak«aïamiti Óe«a÷ / nanvetÃvatÃpi nÃtivyÃptiparihÃra÷ / gamanÃdÅnÃmapi j¤eyÃnativ­ttitvÃt / nahi tadvi«ayo grÃmÃdi÷ sarvathà na j¤eya iti Óakyate vaktum / tadatyantÃbhÃvaprasaÇgÃditi / maivam / yathà hi pitari sÃdhurmÃtari sÃdhuritivÃkyaæ yatki¤citpitrÃdau sÃdhutvena na paryavasyati, kintu svÅye pitrÃdau / tatkasya heto÷ / pitrÃdiÓabdÃnÃæ sambandhiÓabdatvÃt / sambandhiÓabdÃnÃæ hye«a mahimà / anyathà piturdhanamupÃdadyÃdityÃdau bahuviplava÷ syÃt / sati caivaæ ÓabdamahimÃnamanÃd­tya pratyavati«ÂhamÃna÷ chalavÃditayà jÅyeta / tathà prak­te 'pi j¤eyaÓabdasya sambandhiÓabdatvÃtsvaj¤eyaæ nÃtivartate yat tatpramÃïamityuktaæ syÃt / naca gama(ne)nopÃdhinà gamanena và nimittena grÃmo j¤eya÷ / yena tamanatikramya vartamÃnaæ gamanaæ yathÃrthaæ syÃt / kintu gamya eva / tatkathamativyÃpti÷ / bhavati ca ghaÂÃdirj¤ÃnatatkÃraïÃbhyÃmupÃdhinimittÃbhyÃæ j¤eya iti / tadidamuktaæ kriyÃrthe«u sà na matà ÓabdÃrthatattvavidu«Ãmiti / nanu tathÃpyanyonyÃÓrayatvamÃtmÃÓrayatvaæ vÃ, svaÓabdena pramÃïasyÃbhidhÃnÃditi cenna / j¤ÃnatatkÃraïamÃtropÃdanena lak«aïasya vyÃkhyÃtatvÃt / svaguïa(grÃhaka)grahaïamindriyaæ Órotramityatra yatheti / *5,198* nanu kimidaæ pramÃïasya j¤eyÃvyabhicÃritvaæ nÃma / kiæ prameyavyÃpyatvaæ kiæ và yÃvatprameyagocaratvam / Ãdye 'pi vyÃpti÷ kiæ deÓata÷ kiævà kÃlata÷ / na prathama÷ / pramÃïÃsamÃnadeÓÃrthavi«ayapramÃïe«vavyÃpte÷ / na dvitÅya÷ / atÅtÃdivi«ayapramÃïÃvyÃpte÷ / nÃntya÷ / asarvaj¤aj¤ÃnÃnÃæ tatkÃraïÃnÃæ vÃprÃmÃïyaprasaÇgÃditi / maivam / advaitÃgamÃdestattvÃvedakatvalak«aïaæ prÃmÃïyamabhyupagacchatà pareïÃ(pi) tasyÃ)pyasyÃrthasya nirvaktavyatvÃt / pareïÃÇgÅk­tamupÃdÃyÃsmÃbhirvyavahriyate na tu kimapi lak«aïaæ vyavasthÃpyata iti cenna / svapratipattÃvavaÓyÃÓrayaïÅyatvÃdvayavasthÃyÃ÷ / nahi svaprakÃÓaæ tattvamityetÃvatà vinà vedÃntÃdhigamaæ tadadhigama÷ Óakyo 'ÇgÅkartum / athÃveditasya sattvaæ tattvÃvedakatvamiti nirbrÆyÃttadà vibhrame 'tivyÃpti÷ syÃt / tatrÃpyÃveditasyedamÃkÃrasya sattvÃt / atha yÃvadÃveditasya sattvaæ tattvÃvedakatvaæ sadekagocaratvamiti yÃvaditi vadet, tadevÃsmÃkamapi yÃthÃrthyamiti vadÃma÷ / *5,202* nanvevamapi bhrame 'tivyÃpti÷ / na hÅdamaæÓo và rajatatvÃdijÃtirvà tatsambandha÷ samavÃyo và tattÃdÃtmyaæ và na sat / anyatra sattve 'pyatrÃsaditi cet / nahi devadatto g­he 'sannityasanneva / nacÃyamastyasmÃkaæ prasaÇga÷ / adhi«ÂhÃnetarasya sarvasyÃnirvacanÅyatayÃÇgÅkÃrÃditi / maivam / asmÃbhirapi tasyÃtyantÃsattvasvÅkÃrÃt / *5,205* atha mataæ kiæ vi«ayasattvaæ tadÃnÅmabhimatamuta pÆrvamatha paÓcÃdyadvà sarvadÃthavà yadÃkadÃcidyadi và yadyaddeÓakÃlayoryathÃpratÅtaæ tasya taddeÓakÃlayostathÃtvena / nÃdya÷ / atÅtÃnÃgatavi«ayapramÃïÃvyÃpanÃt / na dvitÅya÷ / vartamÃnÃnÃgatavi«ayÃvyÃpte÷ / pÃkarakte 'pi ghaÂe nÅlapratÅtau vibhÃgottarakÃlaæ saæyuktapratyaye vÃtivyÃpteÓca / na t­tÅya÷ / atÅtÃdivi«ayÃvyÃpte÷ / bhÃvipÃkajarÃge kumbhe ÓyÃme 'pi raktapittinà raktatÃpratibhÃse 'tivyÃpteÓca / na caturtha÷ / anityavi«ayÃvyÃpte÷ / na pa¤cama÷ / pÆrvoktavibhrame 'tivyÃpte÷ / nÃpi «a«Âha÷ / deÓakÃlapramÃïÃvyÃpte÷ / nahi deÓakÃlayordeÓakÃlÃntaramastÅti / maivam / deÓakÃlayorapi svasambandhena nirÆpaïasya vak«yamÃïatvÃt / yadvà yadyathÃbhÆtaæ pratÅtaæ tasya tathÃbhÆtasya sattvamityukta eva nÃtiprasaÇga÷ / deÓakÃlayorapi viÓe«aïÃntaravat yathÃbhÆtamityanenaiva g­hÅtatvÃt / viÓe«Ãnukteruktado«Ã(prÃpte)prasakteÓca / *5,208* tathÃtrapa niÓcÃyakÃbhÃvenÃsambhavÅdaæ lak«aïam / tathÃhi / j¤ÃnayÃthÃrthyaæ kimadu«yakaraïajanyatvenÃvadhÃraïÅyam, uta du«yakaraïÃjanyatvena, atha prav­ttisÃmarthyena, yadvà j¤ÃnÃntarasaævÃdena, kiævà visaævÃdÃbhÃvena / nÃdya÷ / tasyÃpi duravadhÃraïatvÃt / j¤ÃnayÃthÃrthyena tadanumÃne cetaretarÃÓrayatvÃpatte÷ / nityaj¤Ãne«u tadabhÃvÃcca / na dvitÅya÷ / aÓakyÃvadhÃraïatvÃt / na t­tÅya÷ / sarvatra tadabhÃvÃt / na caturtha÷ / sukhÃdij¤Ãne tadabhÃvÃt / j¤ÃnamÃtrasaævÃdÃÇgÅkÃre ca dhÃrÃvÃhikavibhrame('pi) tadgrahÃpatti÷ / yathÃrthaj¤ÃnasaævÃdÃbhyupagame tu tattadyÃthÃrthyÃvadhÃraïenÃnavasthà / na pa¤cama÷ / asa¤jÃtabÃdhabhrame«vapi tadÃpÃtÃt / puru«adeÓakÃlavikalpÃnupapatteÓceti / maivam / tathà sati vedÃntajanitavij¤ÃnasyÃpi yÃthÃrthyÃnavadhÃraïaprasaÇgÃt / vi«ayasatyatvÃttadavadhÃraïamiti cettadeva katham / j¤ÃnasÃmarthyÃditi cet / kiæ j¤ÃnamÃtrasya sÃmarthyamuta yathÃrthatayà niÓcitasya / Ãdye ÓuktirajatÃderapi satyatÃpatti÷ / dvitÅye('pi) kimetasyaiva j¤Ãnasyota j¤ÃnÃntarasya / na prathama÷ / parasparÃÓrayaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / anavasthÃdyÃpÃtÃt / *5,212* atha manyeta svata eva vij¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyagraha÷ bÃdhena kvacidapodyate / naca brahmaj¤Ãnasya bÃdha÷ sambhavati / yathÃÓakti parÅk«ÃyÃmapi tadadarÓanÃt / nirmÆlaÓaÇkÃyÃÓca anudayÃt / niravadhikasya nissÃk«ikasya bÃdhasyÃdarÓanÃt / avadhyÃdisvÅkÃre ca tasyaiva brahmatvena bÃdhitumaÓakyatvÃditi / tadetatsamÃnamasmanmate 'pi / viv­taÓcÃyamarthastatra tatretyupapannaæ yÃthÃrthyasya pramÃïalak«aïatvamiti / tanmukhyaæ j¤ÃnaÓabdayoriti na yuktam / tathà sati j¤ÃnavacchabdasyÃpi kevalatvÃpatte÷ / ityÃÓaÇkÃæ sopapattikaæ pariharati- j¤ÃnÃrtha iti // %% NYùYASUDHù: yasmÃjj¤ÃnÃrthe j¤Ãnavi«aye j¤eyatà mukhyà ÓabdÃrthe Óabdavi«aye tadanantaraæ j¤eyatÃmukhyeti yÃvat / tasmÃjj¤Ãna eva yÃthÃrthyalak«aïaæ prÃmÃïyaæ mukhyaæ, Óabde tvamukhyam / tathÃca na tasya kevalatvÃpattirityartha÷ / j¤ÃnÃrthe«varyatà mukhyeti prak­tatvÃdvaktavye 'ryatÃpi gatikarmasu vidyata iti gatÃvativyÃptistadavasthetyÃÓaÇkÃnirÃsÃya j¤eyatetyaryatÃvyÃkhyÃnaæ k­tam / idamuktaæ bhavati / na j¤Ãnasamakak«atayà Óabde yÃthÃrthyaæ mukhyam / kintu karaïa(mÃtrÃ)trayÃpek«ayà / j¤Ãna eva mukhyaæ yÃthÃrthyaæ karaïe«vapi nirdhÃraïÃyÃæ Óabde mukhyam / tadete paramamukhyamukhye ekÅk­tya tanmukhyaæ j¤ÃnaÓabdayorityuktamiti / *5,215* yadvà tanmukhyaæ j¤ÃnaÓabdayorityatraivÃyamartho vyÃkhyÃtavya÷ / tathÃhi / tadyÃthÃrthye j¤Ãne mukhyaæ karaïe«u tvamukhyam / karaïe«vapi kimekaprakÃramanekaprakÃraæ veti jij¤ÃsÃyÃæ Óabde mukhyaæ pratyak«ÃnumÃnayoramukhyamityuktam / atra ca ÓabdaÓabdane vedamevÃdhikurute bhagavÃnmuni÷ / tanmukhyatÃkathanasyaiva mÅmÃæsopayogitvÃt / anyathà vyarthÃyà jij¤ÃsÃyÃstatparihÃrasya cÃsaÇgatiprasaÇgÃt / yadyapi j¤Ãna(Óabda)Óabdau dvandvanirdi«yau tathÃpi karaïe«vamukhyamityata Ãha- j¤ÃnÃrtha iti // Óabda ityupalak«aïam / pratyak«ÃnumÃnayorapÅti dra«Âavyam / vyÃkhyÃnaæ tu pÆrvavat / Óabdasya svaÓabdenopÃdÃnaæ (tu) pÆrvatra j¤Ãnasamakak«atayà pratÅtiæ vÃrayitumiti / *5,216* j¤Ãne mukhyaæ yÃthÃrthyaæ karaïe«vamukhyam / tatrÃpi Óabde mukhyamityuktam / tatra j¤ÃnakaraïayoryÃthÃrthyasya mukhyatvÃmukhyatvopapÃdanÃya tadvi«ayayorj¤eyatÃyÃ(yÃæ) mukhyÃmukhyatve hetutayokte / tadupapÃdanÃrthamÃha- yathÃrtheti // *5,217* %% NYùYASUDHù: sopaskarÃïi vÃkyÃni bhavanti / tena j¤Ãnaæ sÃk«ÃdyathÃrthamityÃdau paÂhitavyam / bahuvacanamÃdyarthe / yuktyÃdaya ityartha÷ / tena janakà ityupapannam / avyayÅbhÃvasya klÅbÃvyayatvaæ chandastulyatvenÃnÃÓritya yathÃrthà ityuktam, katha¤cidbahuvrÅhitÃmÃÓritya vÃ, yadvà bhÃvapradhÃnÃdyathÃtharÓabdÃnmatvarthe 'rÓa ÃditvÃdaca yÃthÃrthyopetà ityartha÷ / tadayamartha÷ / j¤Ãnameva hi vi«ayasya j¤eyasya j¤eyatÃyÃæ sÃk«ÃdupÃdhirbhavati / j¤ÃtatÃyà nirÃkari«yamÃïatvÃt / atastadvi«ayasya (eva)j¤eyatvaæ mukhyamiti j¤Ãnasyaiva mukhyato yÃthÃrthyam / yuktyÃdikaraïÃni tu vi«ayasya j¤eyatÃyÃmupÃdhibhÆtaæ j¤Ãnaæ janayantÅti tadvi«ayasya j¤eyatvamamukhyam / tata eva te«Ãæ yÃthÃrthyamapyamukhyamiti / *5,224* atra"yathÃrthaj¤Ãnajanakà yathÃrthÃ÷' ityuktistu paramasÃdhyamapi sÆcayitum / yukteramukhyatÃyÃmÃditvena grahaïaæ tri«vapyapakar«asÆcanÃrtham / Ãgamayuktyorutkar«Ãpakar«au tatratatra samarthitÃviti nehoktam / *5,225* kimato yadyevaæ j¤Ãnasya yÃthÃrthyaæ mukhyaæ pratyak«ÃdikaraïÃnÃæ cÃmukhyamityata Ãha- anupramÃïamiti // %% *5,225f.* NYùYASUDHù: atrÃpi j¤Ãnaæ kevalapramÃïamiti prathamaæ paÂhitavyam / hi yasmÃdevamata iti sambandha÷ / anupramÃïamityekavacanaæ bahuvacanÃrthe / supÃæ sulugiti smaraïÃt / athavÃk«ayuktavacÃæsÅti dvandvanirdi«yÃnÃmapi buddhayà vivekena pratyekamanupramÃïamiti sambandha÷ / yadvÃnupramÃïÃnuvÃdena ak«Ãditvakathanamatreti na do«a÷ / avÃntaravyÃpÃramavivak«itvà karaïadharmiïa eva vivak«ayÃ(k«etyu)k«amityuktam / anyathà pratyak«amiti vaktavyam / vaca ityÃgamopalak«aïam / *5,227* nacaivamapyavyÃptirlak«aïasyeti vÃcyam / j¤Ãnameva yathÃrthaæ karaïÃni tu tajjanakatayà tathopacaryanta ityaÇgÅkÃre hi sà syÃt / na caivam / yathÃvasthitÃrthavi«ayitvasyobhayatrÃpi sÃmyÃt / j¤Ãnavi«aya eva hi karaïÃnÃæ vi«aya÷ / nahi kamapyavi«ayÅkurvantyeva tÃni j¤Ãnaæ janayanti / nÃpyanyavi«ayÃïi / atiprasaÇgÃt / kevalaæ vi«ayasya j¤eyatÃæ j¤ÃnamupÃdhitayà karaïÃni tu tajjanakatayà sampÃdayantÅtyetÃvantaæ viÓe«amÃÓritya kevalÃnupramÃïabheda÷ samathirta÷ / yadi caitÃvatÃpyavyÃptido«astadà sarvatrÃpi yatki¤cidvailak«aïyasya vaktuæ ÓakyatvÃdatiprasaÇga÷ syÃditi / *5,229* ayamatra samudÃyÃrtha÷ / yathÃrthaæ pramÃïam / tad dvividham / kevalamanupramÃïaæ ca / tatra yathÃrthaj¤Ãnaæ kevalam / tatsÃdhanamanupramÃïam / kevalamapi dvividham / caitanyaæ v­ttirÆpaæ ceti / caitanyamapi trividham / uttamamadhyamÃdhamabhedÃt / tatrottamaæ yathÃrthameva / madhyamaæ miÓram / adhamamayathÃrthameve / dvitÅyamapi kevalaæ pratyak«ÃnumÃnÃgamajabhedÃttrividhameveti / anupramÃïamapi pratyak«ÃnumÃnÃgamabhedÃttrividhameveti / *5,230f.* nanu tathÃpi kÃkatÃlÅye 'tivyÃptiraparihÃryà / tathÃhi / pÃïau pa¤ca varÃÂakÃnpidhÃya kaÓcitka¤citp­cchati mama kare kati varÃÂakà iti / saca p­«Âo 'jÃk­pÃïÅyanyÃyenÃha- pa¤ceti // tadetatpra«ÂurvaktuÓca j¤Ãnaæ yathÃrthamiti pramÃïaæ prasajyate / naca nissÃdhanaæ tadutpannamiti tatsÃdhanasyÃpi pramÃïatvÃpÃta÷ / yÃd­cchikasaævÃdiliÇgavibhramÃdi«vapyevaæ prasaÇgo durvÃra iti / maivam / vakturj¤Ãnasya saæÓayatvenÃprasaÇgÃt / tatra(ca)pÃk«ikavyavahÃrastu vaiyÃtyanibandhana÷ / na svaj¤Ãnanibandhana÷ / anyathà vipralambhakasyÃpi tÃd­ÓaniÓcayÃpattau viparyastÃviÓe«aprasaÇgÃt / etenÃhÃryaniÓcayakalpanamapyapÃstam / pra«Âustu prÃgÆrdhvaæ ca j¤Ãnaæ (yathÃrtha)pramÃïameva / tanmÆlaæ ca pratyak«am / vÃkyajanitamapi pÃrÓvasthÃdervij¤Ãnamevameva / vÃkyaæ tu yÃd­cchikasaævÃdi / yÃd­cchikasaævÃdiliÇgavibhramavÃkyÃbhÃsajanyasya kevalapramÃïatve 'pi na tayo÷ prÃmÃïyam / tathÃhi / na tÃvattatra bëpasya bëpatayà (vi)j¤Ãtasya và yathÃrthaj¤ÃnasÃdhanatvaæ vaktuæ Óakyam / nÃpi dhÆmasya asata÷ sÃdhanatvÃyogÃt / sattve 'pyaparÃm­«ÂatvÃt / tato dhÆmatvena j¤Ãtasya bëpasya bëpavi«ayasya dhÆmavibhramasya veti vaktavyaæ, naca tatsambhavati / tajjÃtÅyasya sarvatra kÃryo(karaïikÃkriyo)(kÃraïakÃryo)tpattirÃpanneti cenna / liÇgavibhramasya laukikakÃra(kara)ïatve 'pi pÃribhëikasÃdhanatvÃbhÃvasyoktatvÃt / vÃkyÃbhÃsasyÃpi prÃmÃïyaprasaÇgo 'nena nirasta÷ / tasya prÃmÃïyaprasaÇge 'pi na kÃcidasmÃkaæ k«ati÷ / nahi tÃrkikÃïÃmivÃsmÃkamÃptoktatayà prÃmÃïyÃnumÃnÃdikamasti / *5,238* yadvà nirdo«atayà sÃdhanaæ viÓi«Âate / nirdo«atà ca liÇgaj¤ÃnÃderyathÃrthatvÃdilak«aïà vyÃkhyeyà / tathÃtve nirdo«aæ j¤ÃnasÃdhanamanupramÃïamityevÃstu / k­taæ yathÃrtheti j¤ÃnaviÓe«aïeneti cet(na) / tatphalitÃrthasyaiva nirdo«agrahaïena varïitatvÃt / nirdo«akaraïajaæ j¤Ãnaæ yÃthÃrthyaæ na vyabhicaratÅti svarÆpakathanaæ và taditi / *5,240* nanu darÓanÃntarokte lak«aïe sati kimapÆrvanirmÃïenetyata Ãha- prÃmÃïyamiti / %% NYùYASUDHù: yadyadà yÃthÃrthyameva prÃmÃïyaÓabdÃrtho vivak«ito bhavati tadaiva yathÃrthayo÷ sm­tyanuvÃdayo÷ prÃmÃïyaæ na hÅyate / darÓanÃntaroktalak«aïakak«ÅkÃre tu tai÷ svalak«aïasya vyÃpakatayà aÇgÅk­tatvÃt / sm­tyÃdau tadabhÃvÃtprÃmÃïyÃbhÃva eva prasajyata iti yuktaæ tadanÃdareïa lak«aïÃntaranirmÃïamiti / *5,240f.* tathÃhi anadhigatÃrthagant­ pramÃïamiti mÅmÃæsakoktasya lak«aïasya sm­tyÃdÃvabhÃva÷ sphuÂa÷ / tasyÃdhigatagocaratvÃt / anubhÆti÷ pramÃïamiti prÃbhÃkaro(bhÃskaro)ktaæ lak«aïamapi na tatrÃsti / sm­tivyatiriktaæ j¤ÃnamanubhÆtiriti nirvacanÃt / tathà pramÃvyÃptaæ pramÃïaæ pramÃkaraïaæ pramÃïamiti naiyÃyikoktamapi / tairapi yathÃrthÃnubhava÷ prameti vyÃkhyÃtatvÃt / ata eva pramÃsÃmagrÅ pramÃramiti nirastam / avisaævÃdivij¤Ãnaæ pramÃïamiti saugatoktamapi / tadabhipretasyÃrthajatvÃderavisaævÃdasyÃbhÃvÃtsm­tyÃderavyÃpakam / svÃpÆrvÃrthavyavasÃyÃtmakaæ j¤Ãnaæ pramÃïamiti jainoktamapi na sm­tyÃdau vartate / tasyÃpÆrvÃrthavi«ayatvÃbhÃvÃt / nanu sm­tirapÆrvÃrthavi«ayà / tadityullekhÃt / tasya cÃnubhavenÃvi«ayÅkaraïÃditi cet(na / tathà satyapÆrvagrahaïasya vyavacchedyÃbhÃvaprasaÇgÃt / dhÃrÃvÃhikaæ tadvayavacchedyamiti cenna / anekÃnta(tÃ)vÃde padÃrthÃnÃæ k«aïikatvasyÃÇgÅk­tatvena dhÃrÃvÃhike(kavibhrame)'pyevamapÆrvÃrthatÃbhyupagamasaulabhyÃt / mà bhÆdvÃtra sm­tiprÃmÃïyahÃnirdo«a÷ / dhÃrÃvÃhike tu taddhÃniravarjanÅyà / tadapi sm­tyanuvÃdapadÃbhyÃmupalak«yata iti / *5,245* nanu bhavatpak«e 'pi sm­te÷ prÃmÃïyaæ hÅyata eva / tasyà yÃthÃrthyÃbhÃvÃt / nahi yÃd­Óo 'rtha÷ smaryate yadÃ, tÃd­Óa evÃsau tadà / pÆrvÃvasthÃyà vartamÃne niv­ttatvÃt / aniv­ttau hi pÆrvataiva na syÃt / naca niv­ttapÆrvÃvasthatayaiva tamarthaæ sm­tirÃlambate / pÆrvÃvasthÃniv­ttÃvanubhavÃprav­tte÷ / nanu samÃnavi«ayatve 'pi sm­tyanubhavayeranubhavo yathÃrtho na tu sm­tiriti kuta etatnubhavakÃle tasyÃrthasya tÃdavasthyÃt / sm­tikÃle tvatÃdavasthyÃt / nanu pÆrvaæ tÃvattadavastha evÃsÃvasÅdetÃvataiva j¤Ãnamastu yathÃrtham / na / pÃkarakte 'pi ÓyÃmatÃpratyayasya yathÃrthatvaprasaÇgÃt / nanvatÅtaÓyÃmatÃpratyayastatra yathÃrtha eva / satyam / tadvi«ayasya tadÃnÅmeva tadavasthÃtvam / natu smaryamÃïÃvasthastadÃnÅæ tadavastha÷ / tasmÃtsm­tirayathÃrthaiva / maivam / apasiddhÃntÃpÃtÃt / tathÃhi / upalabdhihetu÷ pramÃïamityatra saæÓayÃdÃvativyÃptimÃÓaÇkaya prak­tayÃthÃrthyenopalabdhirviÓe«ità / tasyÃpi sm­tihetÃvativyÃptimÃÓaÇkayopalabdhiÓabdo 'nubhavavacano na j¤ÃnasÃmÃnyavacana ityuktaæ vÃcaspatinà / tena j¤Ãyate tenÃbhyupagataæ sm­teryÃthÃrthyamiti / anyathà yÃthÃrthyena sm­tau vyÃv­ttÃyÃæ punarna ÓaÇketa / ÓaÇkamÃno và tameva parihÃramanatidiÓannupalabdhipadamanubhÆtiparatayà na vyÃkuryÃt / yathÃrthÃnubhava÷ pramà samyaganubhavasÃdhanaæ pramÃïamityÃdÅni nyÃyavidÃæ vacanÃnyapÅmamevÃrthamavagamayanti anyathà dvayaÇgavikalatvÃtsm­teranubhavapadavyÃvartyatà na syÃt / kÃïÃdairapi pratyak«alaiÇgikasm­tyÃr«abhedena vidyÃcÃturvidhyamaÇgÅkurvÃïairyathÃrthatvaæ sm­teraÇgÅk­tam / *5,246* yadapi"nahi (yadÃ)yo yÃd­Óa÷' ityÃdi, tadanena kimuktaæ bhavati / smaraïakÃle 'rthasya tadavasthÃtvÃbhÃvÃdayÃthÃrthyaæ sm­teriti vÃ, pÆrvÃvasthÃniv­tteravi«ayÅkaraïÃditi vÃ, aniv­ttapÆrvÃvasthatvena vi«ayÅkaraïÃditi và / Ãdye 'tÅtÃnÃgatavi«ayÃnumÃnÃgamaprÃmÃïyapracyuti÷ / atÅtÃdivi«ayasya tadÃnÅmasattvÃt / dvitÅye sarvapramÃïÃprÃmÃïyaprasaÇga÷ / kasyÃpi sarvÃtmanà vi«ayÅkaraïÃbhÃvÃt / t­tÅye tvasiddhi÷ / na hyaniv­ttatadavastho 'sÃviti sm­tirÃlambate / kintu tadÃsau tÃd­Óa iti / tadavasthÃniv­ttyaniv­ttyostÆdÃsÅnaiva / nanvanubhavena"tadÃ('sau) tÃd­Óa÷' ityavi«ayÅk­taæ tathà vi«ayÅkurvÃïÃ÷ kathaæ yÃthÃrthyaæ labhanta iti cet na / syÃdidam yadyanubhavÃnusÃritvaæ yÃthÃrthyamiti vadÃma÷ / arthÃnusÃritvaæ tu tathetyuktam / anubhave 'nyÃkÃre kutastyo 'yaæ sm­teranyÃkÃra iti cet / kimayaæ nÃstÅtyabhimÃna÷, uta nirhetuka iti vÃ, yadvà praÓnamÃtram / nÃdya÷ / sÃk«isiddhatvÃt / na dvitÅya÷ / vyÃghÃtÃt / t­tÅye 'nubhavasyÃpi kutastya÷ / svahetusamÃsÃdita iti cettulyam / yadi ca saæskÃramÃtrajanyatà sm­te÷ syÃt / (syÃtta)tadà katha¤cidvaisÃd­ÓyÃnupapatti÷ / mÃnasaæ taddhi vij¤Ãnamiti vak«yate / tasmÃdvaiyÃtyamÃtranimittaæ sm­tiyÃthÃthyarnirÃkaraïam / tathÃca sm­tyanuvÃdaprÃmÃïyasaÇgrahÃya lak«aïÃntararacanamiti sÆktam / *5,255* nanu ca saÇgrÃhyasya saÇgraho guïo, na tvasaÇgrahyasyÃpi / kinnÃmÃtivyÃptyà do«a eva / naca sm­tyÃdi lak«aïasaÇgrÃhyam / prÃmÃïyÃbhÃvÃditi cet / tatkiæ sm­tyÃdiprÃmÃïyaæ sÃdhakapramÃïÃbhÃvÃnnÃÇgÅkÃryam, uta bÃdhakasadbhÃvÃt / *5,256* nÃdya÷ / lokavyavahÃrasya sattvÃt / yathÃrthaj¤ÃnatatsÃdhane hi pramÃïatayà loko vyavaharati / nahyasti pratyak«ÃdiprÃmÃïyasÃdhakamanyallokavyavahÃrÃt / nanu pramÃïÃbhiyuktÃnÃæ kaïabhuga(bhak«Ã)k«apÃdÃdÅnÃæ tatra (prÃmÃïya)pramÃïavyavahÃro nÃstÅti cenna / "sm­ti÷ pratyak«amaitihyam' ityÃdiÓruti(sm­ti)siddhÃrthamanaÇgÅkurvatÃmÃptatvasyÃsiddhe÷ / sm­ti÷ pauru«eyo grantha iti cet / kimatrÃyamakhaï¬av­tti÷ Óabda÷ kiævà yaugika÷ / nÃdya÷ / k­dantatÃyÃ÷ spa«ÂÃvabhÃsatvÃt / na dvitÅya÷ / avyÃptyativyÃptibhyÃæ yogÃnupapatte÷ / tasmÃnmanvÃdismaraïamÆlatvÃtsm­tirityupacÃro grÃhya÷ / te hi ÓrutyÃdinÃnubhÆtamarthaæ sm­tvà tatpratipÃdakaæ granthamÃracayanti vyÃsÃdipraïÅte«u tatsÃd­ÓyÃtprayoga÷ / naca mukhye bÃdhakamantareïopacÃro labhyate / santu vÃk«acaraïÃdayo('pyÃ)hyÃptÃ÷ / tathÃpi tattadvayavahÃrÃbhÃvamÃtreïa sm­tyÃdiprÃmÃïyÃnabhyupagamo 'yukta÷ / nahi tai÷ prativyakti padÃrthà nirÆpitÃ÷ / tathÃpyuktalak«aïai÷ saÇg­hÅtà iti cet / tulyaæ sm­tyÃderapi / pratyak«ÃdyantarbhÃvasya suvacatvÃt / api ca sm­tyÃdikaæ pramÃïapadavÃcyam yathÃrthatvÃt pratyak«avat / na cÃnubhavatvamupÃdhi÷ / samavyÃptipak«e saæÓayÃdau vyÃptibhaÇgÃt / vi«amavyÃptitve(pak«e)'pi karaïarÆpe pratyak«e sÃdhyÃvyÃpakatvÃt / ki¤cedamanubhavatvaæ sm­tivyatiriktaj¤Ãnatvamiti cet / kimarthamidaæ viÓe«aïam / pak«avyÃv­ttyarthamiti cet / tarhi pak«etaratvenÃnupÃdhitvam / anyatheÓvarÃnumÃne 'pyupÃdhiraÓakyanirÃsa÷ syÃt / etenÃnubhavatatkaraïayoranyataratvamapi pratyuktam / ##-(11) *5,261* astu tarhi bÃdhakasadbhÃvÃditi dvitÅya ityata Ãha- aÇgÅk­taæ cediti // %% NYùYASUDHù: sm­tyÃde÷ prÃmÃïyamiti sambandha÷ / kimÃk«epe / tarhÅti Óe«a÷ / sam­tiranuvÃdaÓcÃpramÃïam ni«phalatvÃt / yadyatpramÃïaæ tattatsaphalaæ d­«Âaæ yathà pratyak«ÃdÅti bÃdhakasadbhÃvÃtkathametaditi cet / kimatra sarvà sm­ti÷ sarvo 'pyanuvÃdaÓca (savarÓcÃnuvÃda÷) pak«Åkriyate, kiævà tadekadeÓa÷ / Ãdye bhÃgÃsiddhirityÃha- na ceti // %% NYùYASUDHù: kÃsäcitsm­tÅnÃæ ke«Ã¤cidanuvÃdÃnÃæ ca saphalatvopalambhÃditi cÃrtha÷ / upapÃdayi«yate caitat / aprayojakaÓcÃyaæ heturityÃha- phalavattvamiti // %% NYùYASUDHù: yadi hi phalavattvaæ prÃmÃïyaæ prÃmÃïyasya vyÃpakamasmÃbhi÷ parÅk«akairvivak«itaæ syÃt / syÃnnÃma tadà vyÃpakasya tasya niv­ttyà sm­tyÃde÷ prÃmÃïyaniv­tti÷ / na caivamityartha÷ / ayamabhisandhi÷ / apramÃïa(prÃmÃïya)vyavahÃre yÃthÃrthyÃbhÃva eva prayojaka÷, aprÃmÃïye tu karaïado«abÃdhakapratyayau na ni«phalatvamiti / etenÃphalÃæÓasyaiva pak«Åkaraïamiti dvitÅyo 'pi nirasta÷ / *5,363* karaïado«abÃdhakapratyayÃviva viphalatvamapyaprÃmÃïyaprayojakaæ kinna syÃdityata Ãha- t­ïÃdÅti // %% NYùYASUDHù: dharmasya dharmyadhikaraïamiti saptamÅ / grÃmaæ gacchata÷ pathi paritat­ïÃdidarÓanasya / upalak«aïaæ caitat / sva(ka)kÃraïasÃmarthyÃyÃtÃnumiteÓcetyapi dra«Âavyam / kimÃk«epe / viphalatvasyÃprÃmÃïyaprayojakatve t­ïÃdidarÓanÃdestathÃtvenÃprÃmÃïyaæ syÃt / na caivam / lokavyavahÃravirÃdhÃdityÃÓaya÷ / yadvÃnaikÃntikaÓcÃyaæ heturiti anenÃca«Âe / pramÃïatayà sammate vipak«abhÆte t­ïÃdidaÓarne kiæ phalavattvaæ nigadyate na ki¤cida(kima)pÅtyaphalatvaæ tatra gatamiti / *5,263f.* nanu kÃryajÃtaæ prÃïinÃæ dharmÃdharmÃbhyÃmupajÃyata iti tÃvadavivÃdam / tataÓca dharmÃdharmÃbhyÃmujanitat­ïÃdidarÓanaæ svayamasukhadu÷khÃtmakaæ yadi sukhaæ du÷khaæ và tatsÃdhanaæ và na janayet tadà dharmÃdharmayorvaiyarthyaæ ÓrutyÃderaprÃmÃïyaæ vÃ(cÃ)padyeta / tataÓca t­ïÃdidarÓanenÃpi sukhadu÷khÃdikaæ ki¤cidupajanayitavyameva / ata÷ kathaæ tasya viphalatvamityata Ãha- sukheti // %% NYùYASUDHù: anena nyÃyena sarvasyà sm­te÷ sarvasya cÃnuvÃdasya saphalatvÃtsvarÆpÃsiddha eva hetu÷ syÃt / bhÃgÃsiddhatà tu spa«ÂaphalopalambhÃ(bhÃvÃ)bhiprÃyeïokteti bhÃva÷ / iyÃæstu viÓe«a÷ / t­ïÃdidarÓanasya phalaæ sarvathÃ(pya)vyaktam naivaæ sm­tyÃderityuktaæ d­Óyate 'pi hÅti / atrÃnuvÃdo 'pi grÃhya÷ / tathÃhi / i«yÃrthasm­tau sukhaæ, tajjÃtÅye rÃga÷, saæskÃrapÃÂavaæ ca / ani«yÃrthasm­tau du÷khaæ, tajjÃtÅye dve«a÷, saæskÃrapÃÂavaæ ca / praÓastÃrthasmaraïe dharma÷, apraÓastÃrthasmaraïe tvadharma÷ / evamanuvÃde 'pi dra«Âavyam / anyathà praïidhÃnÃdivaiyathyarprasaÇgÃt / "ÓabdÃrthayo÷ punarvacanaæ punaruktam anyatrÃnuvÃdÃt' iti vadatÃk«apÃdenÃpyanuvÃdasya sÃphalyamaÇgÅk­tam / nigamanasya ca prayojanÃni nyÃyavidbhirupapÃditÃnÅti / *5,268* athÃpi syÃt / prÃkaÂyÃparaparyÃyÃmarthagatÃæ j¤ÃtatÃmupajanayadeva pramÃïam / yathà pratyak«Ãdi / naca sm­tyÃdinà 'rthe j¤Ãtatopajani÷ sambhavati / anubhavenaiva tasyà jÃtatvÃt / nahi chinne chidà punarutpadyate / tatkathaæ tasya prÃmÃïyaæ syÃditi / tatrÃha- neti // %% NYùYASUDHù: paricchedo j¤Ãtatà / eveti prativÃdyuktÃnuvÃda÷ / paricchedakÃryeva pramÃïam / tadabhÃvÃtsm­tyÃdikamapramÃïamiti netyartha÷ / kuto netyata Ãha- iti ceti // itiÓabdenÃrthagatÃæ j¤ÃtatÃæ parÃm­Óati / netyasyÃnukar«aïÃrthaÓcakÃra÷ / j¤ÃtatÃyÃæ pramà pramÃïaæ nÃstÅtyartha÷ / tathà ca j¤ÃtatÃjanakatvaæ sapak«e vibhramÃdÃviva vipak«e pratyak«ÃdÃvapi vartata iti sÃdhÃraïÃnaikÃntikamiti bhÃva÷ / ki¤ca dhÃrÃvÃhikavij¤ÃnÃni sm­tyÃdikamiva na j¤ÃtatÃmupajanayantÅti kuto nÃnaikÃntyam / api ca saæÓayaviparyayÃvapi j¤ÃtatÃmupajanayata iti tvayÃÇgÅkaraïÅyam / samÃnanyÃyatvÃt / tataÓca vipak«Ã(tpratyak«Ã)diva sapak«Ãdapi vyÃv­ttestavÃsÃdhÃraïo hetu÷ syÃt / yadvà j¤ÃtatÃlak«aïasya paricchedasyaivÃprÃmÃïikatvÃtparicchedakÃryeva pramÃïamityasyÃæ vyÃptau na pramÃïamastÅtyekagranthatayà yojyam / tathÃca vyÃpakÃnupalabdhiliÇgakamanumÃnaæ dÆrÃpÃstamiti bhÃva÷ / *5,270* nanu cÃj¤Ãtaj¤Ãpakameva pramÃïam, aj¤Ãtaj¤Ãnameva và / na caitatsm­tyÃdÃvastÅti tadapramÃïamityato vÃ'ha- neti // paricchedo 'j¤Ãtaj¤Ãnaæ, tatkartuæ ÓÅlamasyÃstÅti paricchedakÃri(rÅ) / yadvà pariccheda eva kÃra akÃra÷ paricchedakÃra÷ so 'syÃstÅti paricchedakÃri / kiæ paricchedakÃritvaæ prÃmÃïyasya vyÃpyavyÃpakabhÆtaæ lak«aïamiti tadabhÃvÃtsm­tyÃderaprÃmÃïyamucyate, kiævà vyÃpakameveti / *5,270f.* Ãdye paricchedakÃryeva pramÃïamiti lak«aïaæ na pramà nopapannamiti yojanà / avyÃpterativyÃpteÓceti / tathÃhi / dharmiïamÃdÃyÃnadhigatÃrthagant­tvamucyate prakÃraæ và / Ãdye nityavi«ayÃïÃmaprÃmÃïyÃpÃta÷ / vyÃpyavattayÃvagataæ dharmiïaæ vyÃpakavattayà vi«ayÅkurvato 'numÃnasya p­thagavagatÃnarthÃntsaæs­«Âatayà gocarayata÷ Óabdasya cÃprÃmÃïyaprasaÇga÷ / dvitÅye tu dhÃrÃvÃhikavij¤ÃnÃnÃmaprÃmÃïyaæ syÃt / nahi vainÃÓikÃnÃmiva mÅmÃæsakÃnÃmanya eva ghaÂa÷ / nÃpi sÃÇkhayÃnÃmiva pariïÃmÅ / nÃpi prakÃramapyupajanÃpÃyavantamÅk«Ãmahe / *5,271* nanu yadyapi svarÆpasya prakÃrasya và tÃdavasthyam / tathÃpi ghaÂo 'yaæ ghaÂo 'yamiti pratyak«aj¤ÃnadhÃrÃyÃæ vartamÃna evÃrtha÷ (pari)sphurati / naca kramabhÃvinÃæ j¤ÃnÃnÃmeka eva vartamÃnakÃle vi«ayo nÃnÃpratipatt­vat j¤ÃnayaugapadyaprasaÇgÃt / (tatpra)pratyabhij¤ÃnÃnupapatteÓca / j¤ÃnÃnekatve 'pyekakÃlÃvasthÃnÃkalanÃt / tasmÃtpÆvarvÆrvavij¤ÃnairanÃkalita eva vartamÃno 'rtha uttarottarairavasÅyata ityanadhigatÃrthatvameveti / evaæ tarhi sm­tyÃderapyanadhigatÃrthatvameva / sm­tirapi vartamÃnatatkÃlatayÃnubhÆtamatharmatÅtatatkÃlatayÃvagÃhate / anyathà sa iti na syÃt / anuvÃdo 'pi yadi vÃdavi«ayastadà sphuÂamanadhigatÃrthatvam / yadi ca pÆrvavij¤ÃnaviÓi«ÂÃrthagocarastathÃpi dhÃrÃvÃhikasamÃno nyÃya÷ / adhikavidhÃnenaikavÃkyatÃyÃmapi tatheti / saæÓayaviparyÃsayorapyanadhigatavi«ayatvÃt prÃmÃïyaæ syÃt / anadhigatatathÃbhÆtÃrtha(gant­)tvaæ vivak«itamiti cenna / anadhigataviÓe«aïavaiyarthyÃt / sm­tyÃdivyÃv­ttyarthaæ taditi cet(na) / sm­tyÃdikameva kuto vyÃvartanÅyam / lak«aïÃbhÃvÃditi cet / tadidamitaretarÃÓrayatvamiti / *5,286* astu tarhi vyÃpakaniv­ttyà vyÃpyaniv­ttiriti dvitÅya÷ pak«a÷ / syÃdapyevam / yadi paricchedakÃryeva pramÃïamiti pramà pramÃïaæ syÃnna ca tadasti / tathÃhi / prÃmÃïyasyÃnadhigatÃrthatvena vyÃpti÷ kiæ sÃhacaryadarÓanamÃtrÃtsiddhayati, uta vyabhicÃradarÓanasahak­tÃt, uta vipak«e bÃdhakopetÃt / nÃdya÷ / atiprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / dhÃrÃvÃhini vyabhicÃradarÓanÃt, atiprasaÇgÃparihÃrÃcca / na t­tÅya÷ / tadabhÃvÃt / adhigatamevÃrthamadhigamayatà pramÃïena pi«yaæ pi«yaæ syÃditi cet / kimidaæ pi«yape«aïaæ nÃma / kimadhigate 'rthe 'dhigatyantasyÃnudaya÷, kiævà viphalatvam, utÃviÓi«Âaphalatvam, atha anapek«itaphalatvam / nÃdya÷ / syÃdapyevaæ yadi j¤ÃnÃbhavo 'pi j¤ÃnasÃmag«ekadeÓa÷ syÃt / j¤Ãnaæ và tatpratibandhakaæ bhavet / nacaivam / tathÃtve sm­terevÃnudayaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / uktottaratvÃt / na t­tÅya÷ / Ãdye 'pyÃpatte÷ / na caturtha÷ / t­ïÃdidarÓane, heyadaÓarne ca prasaÇgÃt / nanu ca karaïaviÓe«a÷ pramÃïam / kÃraïaæ ca sÃdhakatamam / naca sÃdhyasiddhau tajjÃtÅyasyÃpi sÃdhakatamatvamasti, chinne paraÓoriveti cet / maivam / nahi karaïasya sÃdhakatamatvaæ sÃdhakatamÃntarÃpek«ayà / kintu pradhÃnakriyÃkÃrakÃntarÃpek«ayà / anyathà yatra karaïÃnÃæ samuccayastatra parasparÃpek«ayÃnatiÓayitatvÃdakaraïatvaæ syÃt / chinne kuÂhÃrasyÃkaraïatvaæ tu phalÃnudayÃt / naca prak­te tathÃstÅtyuktamiti / *5,291* nanvanapek«atvaæ prÃmÃïyasya vyÃpakam, anyonyanirapek«Ã(stu) dhÃrÃvÃhikà buddhaya÷ / ata÷ prÃmÃïyamaÓnuvate / na caivaæ sm­tyÃdÅtyapramÃïameveti cenna / asyà api vyÃpteraprÃmÃïikatvÃdityÃha- neti // paricchedo 'napek«aæ j¤Ãnam / ki¤cÃnapek«atvaæ sarvathà cedanityapramÃïe«u nÃsti / j¤ÃnÃntarÃnapek«atvaæ cedanumityÃdau tadabhÃva÷ / utpattÃvevÃnumityÃdikaæ liÇgÃdyapek«aæ nÃrthapariccheda iti cet(na) / j¤ÃnavyatiriktasyÃrthaparicchedasyaivÃbhÃvÃt / sm­tyÃdÃvapyevameva suvacatvÃcca / samÃnavi«aya(ka)j¤ÃnÃnapek«atvaæ ceddharmiïamÃdÃyÃnumityÃdÃvapi tadabhÃva÷ / prakÃrato 'pi sm­tyÃdÃvastÅtyasiddhiriti / ananubhavatvÃtsm­tirapramÃïam / anubhavatatsÃdhanayoreva prÃmÃïyÃdityetadapyasat / pÆrvavadvayÃpterasiddherityÃha- neti // paricchedo 'nubhava÷ / *5,294* evaæ pramÃïasÃmÃnyalak«aïamabhidhÃya tadviÓe«Ãn lilak«ayi«urÃdau pratyak«asyoddi«ÂatvÃttallak«aïamÃha- nirdo«eti // %% NYùYASUDHù: atra pramÃïe«u / lokavedayoriti và / nanu kathamidaæ vij¤Ãyate / kiæ nirdo«airak«airudbhavo yasyeti, kiævà nirdo«aæ ca tadak«odbhavaæ ceti / nÃdya÷ / avyÃpterativyÃpteÓca / tathÃhi / ÅÓvarÃdipratyak«aæ nÃk«odbhavaæ nityatvÃt / ak«akÃryaæ kriyÃdikamapi pratyak«aæ syÃt / na dvitÅya÷ / dvayorapi viÓe«aïatvena samÃsÃnupapatte÷ / uktÃvyÃptyanistÃrÃcceti / ucyate / astu tÃvadÃdya÷ / aj¤ÃnaviparÅtaj¤Ãnahetubhi÷ kÃcakÃmalÃdido«ai rahitÃni yÃnyak«ÃïÅndriyÃïi tairudbhavo yasyeti / na cÃvyÃpti÷ / udbhavaÓabdasyotpattyabhivyaktyanyatarÃthartvÃt / yathoktam"sarvamak«Ãtmakaæ matam' iti / nÃpyativyÃpti÷ / j¤Ãnasya prakaraïaprÃptatvÃt / tathÃpyak«aliÇgake 'numÃne 'tivyÃptiriti cenna / tasyÃk«aj¤ÃnodbhavatvenÃk«amÃtrodbhavatvÃbhÃvÃt / nirdo«Ãk«odbhavamapyarthado«ÃdayathÃrthamutpadyate j¤Ãnam / yathoktam / "atidÆrÃdatisÃmÅpyÃdindriyado«Ãnmano 'navasthÃnÃt / sauk«myÃdyavadhÃnÃdabhibhavÃtsamÃnÃbhighÃtÃcca' iti / tathÃpi nirdo«Ãrthasannik­«Âeti viÓe«aïÃdado«a÷ / *5,298* atra j¤Ãnagrahaïaæ sukhÃdivyÃv­ttyarthamiti kecit / tadasat / vi«ayasÃk«ÃtkÃrasyaiva sukhÃdihetutvÃt / indriyÃrthasannikar«a÷(tu) tadarthamabhyarthyate / nanvevaæ sati sarvÃrthasÃk«ÃtkÃravata÷ parameÓvarasya sukhÃdyutpÃdaprasaÇga iti cet / lÅlÃvigrahagrahaïe tasyendriyÃrthasannikar«avata÷ kuto na tatprasaÇga÷ / atha na tÃvanmÃtraæ sukhÃdikÃraïam / kinnÃma dharmÃdikamapi / atastadabhÃvÃnna tasya sukhÃdyutpÃda iti cet / tulyam / ata eva na yogi«vapi prasaÇga÷ / tathÃcÃhu÷ / "dehe ÓÅto«ïÃdisambandhÃddhi ÓÅto«yÃdyanubhava Ãtmana÷ tataÓca sukhadu÷khe' iti / atra dehaÓabdena tadÃÓritÃnÅndriyÃïyupalak«yante / tadayaæ lak«aïÃthar÷ / nirdo«Ãrthasannik­«Âanirdo«endriyodbhavaæ j¤Ãnaæ pratyak«amiti / *5,300* yadvà nirdo«Ãrthendriyasannikar«ajaæ j¤Ãnaæ pratyak«amityevÃrtha÷ / janyapratyak«avi«ayameva (và ta)etadvayÃkhyÃtam(nam) iti noktado«a÷ / anugatalak«aïasiddhayarthaæ tu dvitÅyaæ pak«aæ parig­hïÅma÷ / nirdo«aæ yathÃrthamak«odbhavamiti / ak«odbhavaÓabdena (ca)sÃk«ÃtkÃro lak«yata iti na kaÓciddo«a÷ / sÃk«ÃtkÃratvaæ ca j¤Ãnagata eva viÓe«o na karaïopÃdhika÷ / tadanena kevalaæ pratyak«aæ lak«itam / *5,301f.* atraiva yatastaditi padadvayÃdhyÃhÃreïa yathÃrthÃparok«aj¤ÃnasÃdhanamityanupramÃïapratyak«alak«aïamapi vyÃkhyeyam / tacca vivak«Ãbhedena nirdo«Ãrthendriyasannikar«o và nirdo«Ãrthasannik­«Âamadu«yamindriyaæ veti / nanu"adu«yamindriyaæ tvak«am' iti vacanÃdak«aÓabda evÃdu«yatÃmÃca«Âe / tatkimarthaæ nirdo«etyak«aviÓe«aïam / maivam / indriyaæ tvak«aæ taccÃdu«yamiha vivak«itamiti tadvayakhyÃnÃt / *5,303* nanvetallak«aïaæ pratigatamak«aæ pratyak«amityevaæ ÓabdanirvacanÃdeva pratÅyamÃnaæ lak«yÃtpratyak«Ãnna bhidyate / nacaikasyaiva lak«yalak«aïabhÃva÷ sambhavati / j¤ÃtÃ(tva)j¤ÃtatvÃsambhavÃditi cenna / atra pratyak«apadavÃcyatÃyÃ÷ sÃdhyatvena vivak«itatvÃdityÃÓayenoktam- iti gÅyata iti // *5,303f.* nanu nirdo«atendriyÃïÃæ kuto 'vagantavyà / j¤ÃnayÃthÃrthyÃditi cet / tadapi kiæ karaïa(gatayÃ)nirdo«atayà j¤Ãtavyaæ, kiævà viruddhapramÃïÃbhÃvÃt / nÃdya÷ / parasparÃÓrayatÃpatte÷ / na dvitÅya÷ / asa¤jÃtavirodhivibhrame 'pyÃpatte÷ / maivam / j¤ÃnayÃthÃrthyasya sÃk«isiddhatvÃÇgÅkÃrÃt / parÅk«Ãpek«ÃyÃæ tu prabalavirodha(dhÃ)bhÃva÷ sÃcivyamÃcarati / yathoktam"balavatpramÃïataÓcaiva j¤eyà do«Ã na cÃnyathÃ' iti / asa¤jÃtavirodhÅ tu vibhrama eveti kuta÷ / deÓakÃlapuru«ÃntarasambandhiviparÅtapramÃvaÓÃditi cet / kathaæ tarhyasa¤jÃtavirodhitvam / evaæ tarhi sarvathà viparÅtapramÃbhÃvo 'ÇgÅk­ta÷ syÃt / addhà / so 'pi taistai÷ parÅk«ÃviÓe«airniÓcÅyate / nirmÆlaæ tu na ÓaÇkayate / anyathà sarvatrÃnÃÓvÃsenÃbhimatamapi na siddhayediti / *5,307* nanvindriyÃrthasannikar«asya pratyak«atve gagananayanasannikar«Ãdapi j¤ÃnamutpadyatÃm / maivam / arthaÓabdena tattadindriyagrahaïayogyasyaiva vivak«itatvÃt / gaganÃdau ca tadyogyatÃbhÃvasya kÃryÃbhÃvÃdeva siddhe÷ / etena cak«urÃdinà gandhÃdigrahaïaprasaÇgo 'pyapÃsta÷ / *5,307f.* atha matam / yadyÃÓrità yogyatÃ, kimantarga¬unà sannikar«eïa / tattadindriyavi«ayastena tenendriyeïa g­hyate / kathamanyathà kÃcÃbhrapaÂalÃdyantaritopalabdhi÷ syÃt / sÃntaragrahaïaæ ca prÃptipak«e na sambhavati / prÃpyakÃri«u tavagÃdi«u tadabhÃvÃt / ki¤ca nayanaæ cetprÃpyakÃri tadà svasaæyuktamÃtraæ g­hïÅyÃt / kuÂhÃrÃdi«u tathà darÓanÃt / p­thutaraæ ca g­hïÃti / digviÓe«asandehaÓcaiva sati na syÃt / prÃptyà tanniÓcayaprÃpte÷ / sannik­«Âaviprak­«Âayo÷ ÓÃkhÃcandramasoryugapadgrahaïÃcca / nahi prÃpyakÃriïyevaæ bhavitumarhati / api ca cak«u÷ aprÃpyÃrthaprakÃÓakam atyÃsannÃprakÃÓakatvÃt / vyatirekeïa ÓrotrÃdivat cak«urgatvà nÃrthena sambadhyate indriyatvÃt sparÓanÃdivat / nacÃrthasya Ãgamanaæ pratyak«avirodhÃt / tathà cÃprÃpyaprakÃÓakatvasiddhiriti / *5,310* atrocyate / vi«ayakaraïayoryogyatÃmÃtramupÃdÃya sannikar«ÃpÃkaraïaæ kiæ sarvatrota nayana eveti vaktavyam / na prathama÷ / aprÃptaireva kuÂhÃrÃdibhi÷ këÂhÃdau chidÃdyudayaprasaÇgÃt / ghrÃïarasanasparÓanairaprÃptaireva gandhÃdyavabodhodayÃpatteÓca / tathÃca yogyatÃvadanvayavyatirekasiddhà prÃptirapi kriyotpÃdopayoginÅ / na dvitÅya÷ / viÓe«akÃraïÃbhÃvÃt / yogyatÃyà anvayavyatirekadaÓarnÃtprÃpteÓcÃnupalambhÃditi cenna cak«u«o 'pi karaïatvendriyatvÃbhyÃæ prÃptyupalambhÃt / *5,311* nanvatra kiæ golakaæ pak«Åkriyate uta tadatiriktaæ cak«u÷ / Ãdye pramÃïabÃdha÷ / dvitÅye tvÃÓrayÃsiddhiriti cenna / tavÃpi golakapak«ÅkÃre siddhasÃdhanam / anyatrÃÓrayÃsiddhiriti vaktuæ ÓakyatvÃt / atha viÓe«aæ vihÃya rÆpadarÓanÃnumitaæ karaïamÃtraæ pak«Åkriyata iti brÆ«e / samaæ mamÃpi / ata eva golakÃtiriktamapi tatsetsyati / sannikar«aÓca pratyÃsattimÃtraæ vivak«itam, na saæyogÃdiriti na ÓabdÃdibhirvyabhicÃra÷ / *5,313* kà ceyaæ yogyatà yanmÃtrÃdasannik­«Âamapi cak«u÷ prakÃÓayet / yadi rÆpaviÓe«ÃdirÆpà tadÃtÅtÃnÃgatayorapi tadbhÃvÃccÃk«u«atÃpatti÷ / sannikar«Ãrthaæ khalu vartamÃnatÃbhyarthanam / sannikar«asyÃnyathÃsiddhau pratyabhij¤ÃyÃæ tattÃæÓasya cak«u«ÃvabhÃsanÃt sa cedanapek«ita÷, kiæ tadà vatarmÃnatayà / atha vartamÃnatÃpi rÆpadivadyogyatÃntargatÃ, tadà pratyabhij¤Ã na siddhayet / ku¬yÃdivyavahitapratÅtiprasaÇgaÓca / prÃptipratibandhakaæ hi ku¬yÃdivyavadhÃnamiti prÃptyarthaæ tadabhÃvo 'nve«aïÅya÷ syÃt / sà yadi ne«yate tadà ku¬yÃdikaæ kasyÃpakuryÃt / ÃvaraïÃbhÃvo 'pi yogyateti cet / na / ku¬ya(¬yÃ)parabhÃgÃvasthitenÃpyagrahaïaprasaÇgÃt / atha nayanavi«ayayormadhye nibi¬a(¬Ãvayava)dravyÃbhÃvo vivak«ita iti cet / sphaÂikÃdyantaritÃnupalabdhriprasaÇgÃt / asvacchadravyÃbhÃvo vivak«ita iti cet / tathÃpyavyavahitadÆradarÓanÃpattireva / atha k«aïabhaÇgapariïÃmÃvÃÓritya tathÃbhÆtasyotpÃdÃnutpÃdau eva yogyatÃyogyate manyase, tadà so 'rtha÷ kadÃcitsarvairupalabhyeta kadÃcinna kenÃpi / dra«Â­nibandhano 'pi tadbhedo 'stÅti cenna / pramitasannikar«aparityÃgenÃpramitÃnekakalpanasyÃnucitatvÃt / *5,317* ki¤cÃsannik­«ÂapratÅtau ca Ãsannasannik­«Âaviprak­«ÂayorvaiÓadyÃvaiÓadye na syÃtÃm / asmÃkaæ tu nayanaraÓmaya÷ samyagÃsannena sannik­«Âante viprak­«Âena tvasamyak pradÅparaÓmaya iveti yukte pratÅtervaiÓadyÃvaiÓadye / kÃcÃdyantaritopalabdhyà kimaprÃpyaprakÃÓakatvaæ kalpayÃma÷ kiævà kÃcÃdÅnÃæ praptipratibandhakatvÃbhÃvÃt / Ãdya÷ pramÃïaviruddho 'nekÃtiprasaÇgaparÃhata iti dvitÅya evÃÓrayaïÅya÷ / tathÃtve kÃcÃdervyÆhÃntaratÃpatti(tte)riti cet / (na) jalÃnalavyatibhede 'pi ghaÂÃdestadabhÃvÃt / tatrÃpi sÆk«mataratadabhyupagame 'trÃpi sÃstu / sÃntaragrahaïamapyasannik­«Âasya grahaïaæ cedasiddham / sÃntara iti grahaïaæ cetpradÅpe 'naikÃntikam / yathà khalu dÅpo raÓmibhirarthasannik­«Âo 'pi svarÆpÃpek«ayà sÃntara iti pratÅyate tathà cak«urapyadhi«ÂhÃnÃpek«ayeti kimanupapannam / p­thutaragrahaïamapi nayanaraÓmÅnÃmunmattakakusumavatp­thvagratayopapatsyate / aprÃptau tvalpasyÃpi grahaïaæ na syÃt / prÃptau digviÓe«asandeho na syÃditi cet(na) / aprÃptau sarvatra kalpayi«yati / yugapadgrahaïÃbhimÃnastu tejasa÷ ÓÅghragÃmitÃnibandhano bhrama eva / prÃpte÷ pramÃïasiddhatvÃt / *5,323* apara Ãha / nayanaraÓmaya÷ ÓÃkhÃcandrasaæyuktai÷ sauraraÓmibhirekÅbhÆtà yugapacchÃkhÃcandramasau grÃhayantÅti / tadasat / sarvÃrthagrahaïaprasaÇgÃt / ad­«ÂÃttadvayavastheti cet / (na) bÃhyasÃdhanasÃkalye 'd­«Âavaikalyena kÃryÃnudayasya kvÃpyadarÓanÃt / ad­«Âavaikalye hi bÃhyasÃmagrÅ vikalà syÃt / anyathà samanaskendriyasannik­«Âa÷ sphÅtÃlokamadhyamadhyÃsÅno 'pi ghaÂa÷ kadÃcinnopalabhyeta / aprÃpyÃrthaprakÃÓakamiti cÃprasiddhaviÓe«aïatà / atyÃsannÃprakÃÓakatvaæ prÃpyaprakÃÓake«u ghrÃïÃdi«vapi vidyate / svagatagandhÃderagrahaïÃt / parasyaiva atyÃsannakÃcÃdyagrahaïamayuktam / yogyatÃyà anapÃyÃt / *5,325* gatvà nÃrthena sannik­«Âata ityatra kiæ gatiprati«edha÷ sÃdhya÷, kiævà sannika«arprati«edha÷, utobhayaprati«edha÷ / nÃdya÷ / kÃlÃtÅtatvÃdanaikÃntyÃcca / na dvitÅya÷ / anaikÃntikatvÃdeva / ata eva na t­tÅyo 'pi / viÓi«Âani«edho 'yamiti cenna / so 'pi viÓe«aïÃbhÃvena vetyÃdivikalpadÆ«aïÃnistÃrÃt / sannikar«Ãrthaæ gatimanna bhavatÅti sÃdhyamiti cenna sparÓanÃdÃvanaikÃntyÃt / ÓÅlajalasannikar«Ãrthaæ tvagindriyagataye hi ÓarÅraparispando bhavati / athÃyamabhiprÃyo 'dhi«ÂhÃnÃdbahirna gacchatÅti / tadendriyatve samÃne 'pi ghrÃïÃdÅnÃmataijasÃnÃmanevambhÃva÷ / cak«u«astu taija(se)sasyetthambhÆta(tvÃ)tetyaÇgÅkÃre bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojakatvam / cÃk«u«araÓmÅnÃmupalabdhiprasaÇga iti cenna / atÅndriyatvopapatte÷ / mahattejojÃtÅyamaindriyakamupalabdhamiti cet cÃk«u«amapyupalabdhamiti vÃristhaæ tathà syÃt / ad­«ÂavaÓÃdanudbhÆtarÆpaæ taditi cet / idamapyanudbhÆtarÆpasparÓaæ kuto na kalpyate / kalpikÃyÃæ prÃpyakÃritÃyÃæ pramÃïasyoktatvÃt / yadi ca nayanaæ nirgatyÃrthaæ g­hÅyÃttadà unmÅlyanimÅlane 'pi arthapratipatti÷ syÃt / yadi (cÃk«u«a)vÃk«amadhi«ÂhÃnÃtiriktaæ syÃdadhi«ÂhÃnopaghÃtacikitse vyarthe syÃtÃmiti tu pradÅpena samÃnayogak«emam / api ca / chÃyÃyÃmupavi«yasyÃ(pyÃtapÃlokane)tapÃvalokanena nayanasyÃÓiÓiratvamÃtapopavi«yasyÃpi ÓiÓiradravyÃvalokanena ÓiÓiratvaæ caitamevÃrthaæ gamayata÷ / na hyaprÃptÃvetadupapadyate / tadetadakhilamapi pramÃïaprasiddhamiti kimatra vaktavyamiti hiÓabdenÃca«Âe / // iti pratyak«asÃmÃnyalak«aïanirÆpaïam // *5,330* yadak«aviÓe«aïaæ nirdo«atvamuktaæ tadvayavacchedyaæ darÓayitumak«abhedaæ tÃvadÃha- prÃk­miti // %% NYùYASUDHù: prak­tiÓabdenÃhaÇkÃra÷ pa¤cabhÆtÃni cocyante / sÆk«marÆpeïa nityamapyahaÇkÃrabhÆtÃæÓairupacitatvÃtprÃk­tam / Óuddhamityasyaiva vivaraïaæ caitanyamiti / cetiÓabdÃvadhyÃhÃryau / tuÓabdenÃcaitanyamevendriyaæ taccÃhaÇkÃrikameveti vadatÃæ sÃÇkhayÃdÅnÃæ, bhautikameveti bhëamÃïÃnÃæ vaiÓe«ikÃdÅnÃæ, dravyendriyabhÃ(vye)vendriyabhedÃddvividhamiti jalpatÃæ jainÃnÃæ ca mataæ vyavacchinatti / matamiti svoktÃrthasya pramitatvamÃha / *5,333* tatra ja¬acaitanyabhedamanupadamevopapÃdayi«yati / ja¬asya ca nityÃhaÇkÃrikabhautikatvam"sÆk«mendriyÃïi santyeva syu÷ sthÆlÃnyapyahaÇk­te÷ / te«Ãæ bhÆtairupacaya÷ s­«ÂikÃle vidhÅyate' ityÃdism­tisiddham / naca kevalÃhaÇkÃrikatve bhautikatve và pramÃïamasti / kapilÃdÅnÃmÃptatvÃsiddhe÷ / ghrÃïaæ pÃrthivaæ rasÃvya¤jakatve sati gandhavya¤jakatvÃt kuÇkumagandhÃbhivya¤jakagh­tavat / rasanamÃpyaæ rÆpÃvya¤jakatve sati rasavya¤jakatvÃt / lÃlÃvat / cak«ustaijasaæ sparÓÃvya¤jakatve sati rÆpavya¤jakatvÃt pradÅpavat / sparÓanaæ vÃyavÅyaæ ÓabdÃvya¤jakatve sati spaÓarvya¤jakatvÃt vyajanavÃtavaditi / *5,335* atra pÃrthi(vÃditva)vatvÃdimÃtrasÃdhane siddhasÃdhanatvam / tanmÃtratvasÃdhane d­«ÂÃntÃnÃæ sÃdhyavaikalyam / sarvatra päcabhautikatvÃbhyupagamÃt / sarvatra cÃd­«Âena vyabhicÃrÃ(ra÷)t / *5,336* tat sarvavya¤jakamiti cet / kiæ vyaktipuraskÃreïocyate utopÃdhyavacchedapuraskÃreïa / nÃdya÷ / yadad­«Âamekaikavya¤jakaæ tatra vyabhicÃrÃnistÃrÃt / tanna niÓcitamiti cet / tathÃpi sandigdhavyabhicÃrità / na dvitÅya÷ / indriyatvÃvacchedenÃsiddhe÷ / *5,337* ki¤ca pÃrthivÃdipadai÷ p­thivÅtvÃdyabhidhÃne tattatsannikar«airanaikÃntyam / indriyatvena hetuviÓe«aïe d­«ÂÃntÃnÃæ sÃdhanavaikalyam / p­thivyÃdikÃryatÃsÃdhane prÃguktasiddhasÃdhanatÃparihÃrÃya mÃtrapadaprayoge p­thivyÃdirÆpÃdivya¤jakasannikar«e«u vyabhicÃratÃdavasthyam / *5,343* api ca / carmÃdigandhavya¤jakatvaæ jalÃde÷, rasavya¤jakatvam lavaïÃde÷, rÆpavya¤jakatvama¤janÃde÷, sparÓavya¤jakatvaæ karpÆrÃderapyastÅti vyabhicÃra eva (iti) / *5,346* indriyadvaividhyasya pramitatvamuktam / tatkathamityata Ãha- Óuddhamiti // %<ÓuddhamÅÓaramÃmukte«vanyatra prÃk­tairyutam // MAnuv_2,1.28cd //>% NYùYASUDHù: prÃk prasiddhitÃratamyamapek«yoddeÓe 'pi prÃdhÃnyatÃratamyÃpek«ayopapÃdanamiti dra«Âavyam / anyatra saæsÃri«u / prÃk­tairak«airyutaæ ÓuddhamastÅtyartha÷ / ayamabhisandhi÷ / upapÃdayi«yate hÅÓaramÃmuktÃnÃmak«avattà / naca tadak«aæ prÃk­tamiti yuktam / nirguïatvÃdiÓrutism­tivirodhÃt / tatastacchuddhacaitanyameva bhavitumarhati / saæsÃri«u cÃk«avattà suprasiddhà / naca tanmuktÃvak«apratipÃdakapramÃïabalÃyÃtaæ ÓuddhamevÃstviti yuktam / saæsÃre 'pi samyagj¤ÃnaniyamÃdyÃpatte÷ / atastatra prÃk­taæ Óuddhaæ ceti dvividhamapyastÅti svÅkÃryam / tata÷ siddhamuktarÆpÃk«advaividhyamiti / parairÅÓalak«myorlÅlÃvigrahagrahaïa(ïÃ)maÇgÅkÃribhistadak«asya prÃk­tatvamaÇgÅkriyate / tÃnprati kiæ vÃdÃntareïeti muktagrahaïam / svamate muktÃnÃæ lÅlÃvigrahasvÅkÃrÃt / kimanyadÃpÅndriyopapÃdanÃyÃsenetÅÓarameti / *5,349* kimato yadyevamak«advaividhyamityata Ãha- nirdo«ameveti // %% NYùYASUDHù: tatrottamajÅvasambandhicaitanyamak«aæ nirdo«amevetyartha÷ / anyatrÃpi nirdo«atÃsadbhÃvÃdevetyuktam / anyatra madhyamajÅvasambandhicaitanye / sarvatra prÃk­te cÃk«e nirdo«atvaæ sado«atvaæ cobhayaæ kÃlÃdibhedene«yate / adhamasambandhicaitanye tu sado«atvameveti Óe«a÷ / i«yate prÃmÃïikairiti / anenÃgamaæ kÃryaliÇgakamanumÃnaæ cÃtrÃrthe darÓayati / yÃvadatra sado«amuktaæ tannirdo«agrahaïavyavacchedyamiti bhÃva÷ / *5,354* nanu ca saæsÃri«u prav­ttisiddhayarthamindriyamavaÓyamaÇgÅkaraïÅyam / naca tacchuddham / uktÃnupapatte÷ / ta(a)ta÷ prÃk­tenaiva savarsyopapatte÷ saæsÃri«u ÓuddhendriyÃbhyupagamo nirbÅja eva / naca muktau ÓuddhasadbhÃvÃtprÃgapi tadaÇgÅkaraïÅyam / muktivacchuddhendriyasyÃpi paÓcÃtprÃptyupapatterityata Ãha- sukheti // %% NYùYASUDHù: na kevalamÅÓaramÃmukte«u (kintu) saæsÃrage«vapi ÓuddhamindriyamaÇgÅkaraïÅyam / kuta÷ sukhadu÷khÃdivi«ayam / ayamartha÷ / asti tÃvatsaæsÃriïÃæ sukhadu÷khecchÃdivi«aye(yo)'parok«ÃvabhÃsa÷ / liÇgÃdyananusandhÃnenaivÃhaæ sukhÅtyÃdispa«ÂÃvabhÃsadarÓanÃt / nacendriyavi«ayatÃmantareïÃparok«ÃvabhÃsitvaæ sukhÃdÅnÃæ yuktam / dharmÃderapi tatprasaÇgÃt / tasmÃtsukhadu÷khÃdivi«ayamindriyamaÇgÅkartavyam / tadeva Óuddhamiti / astu sukhadu÷khÃdivi«ayamindriyaæ saæsÃri«u / tacchuddhamiti kuta÷ / prÃk­tenÃpi tadaparok«ÃvabhÃsopapatterityata Ãha- nirdo«atveti // %% *5,355* NYùYASUDHù: tatsukhÃdivi«ayamindriyaæ tÃvadbali«Âhatamaæ sarvathÃ(pya)'bÃdhyaæ mataæ sarve«Ãæ sammatam / na hi kadÃcidapyasati sukhe ahaæ sukhÅti pratyayo 'sti / nÃpi sati nÃsti sukhÅti / tathà hi satÅndriyasya bÃdhyatà syÃt / bali«Âhatamatà cendriyasya nirdo«atvÃdiniyamÃdevopapadyate nÃnyathà / sado«ÃïÃæ bÃdhadarÓanÃ(niyamÃ)t / nirdo«atvÃtiniyamaÓca Óuddhasyaiva dharmo na prÃk­tasyeti sukhÃdivi«ayasyendriyasya ÓuddhatÃsiddhiriti / etaduktaæ bhavati / sukhÃdikamindriyavi«aya÷ aparok«ÃvabhÃsitvÃt ghaÂavat / sukhÃdivi«ayamindriyaæ Óuddham nirdo«atÃniyamavattvÃt ÅÓvarÃdÅndriyavat / vimataæ nirdo«atÃniya(tima)mavat sarvathÃpyabÃdhyatvÃt tadvadeveti / yadyapi muktÃnÃæ Óuddhendriyavattvena saæsÃriïÃæ tadvattà ÓakyasÃdhanà tasya tatsvarÆpatÃvagamÃt / svarÆpasya cÃnÃgantukatvÃt / tathÃpi sÃk«iïo yatpratyak«atvamuktaæ tadvibhÃvayitumayaæ pramÃïÃntaropanyÃsa÷ / sukhÃdivi«ayaæ svarÆpabhÆtaæ caitanyendriyaæ hi sÃk«Åtyucyate / tadabhivyaktaæ j¤Ãnaæ ceti / *5,356* nanu prÃk­taÓuddhabhedÃt dvividhamindriyamityasat / "Órotraæ cak«u÷sparÓanaæ ca rasanaæ ghrÃïameva ca / adhi«ÂhÃya manaÓcÃyam' iti pa¤cendriyamanobhedenendriya«Ã¬vidhyasmaraïavirodhÃdityata Ãha- pa¤ceti // %% NYùYASUDHù: yatpa¤cendriyamanobhedÃdindriyaæ «a¬vidhamiti sm­taæ tatprÃk­taæ na tu sarvamityato na virodha÷ / j¤ÃnendriyÃïÃmevÃtra(vivak«ita)uktatvÃnnaikÃdaÓatvo(Óo)ktivirodha÷ / buddherapi manasyantarbhÃvÃnna saptatvavirodha÷ / nanvÃkÃÓÃtmakasya Órotrasya kathaæ prÃk­tatvÃt / maivam / bhÆtÃkÃÓapariïÃmatvÃbhyupagamÃt / avyÃk­tÃkÃÓÃtmakatve sÃrvatrikaÓabdopalabdhiprasaÇga÷ / karïaÓa«kulyavacchedÃÇgÅkÃre 'pi badhirÃbhÃvaprasakti÷ / ad­«ÂopagrahÃnneti cenna / tathà satyÃkÃÓasyaiva tattadavacchinnasyÃd­«Âopag­hÅtasya ghrÃïÃdibhÃvopapattau pÃrthivatvÃdyabhyupagamavaiyarthyÃt / gandhÃdimattvÃttatsiddhiriti cenna, asiddhe÷ / yadindriyaæ yaæ viÓe«aguïaæ g­hïÃti tat tadvaditi vyÃpte÷ sukhÃdigrÃhiïi manasi, sÃæsiddhikadravatvasnehagrÃhiïi cak«u«i, ÓÅto«ïasparÓagrÃhiïi sparÓane ca bhagnatvÃt / ÃgamÃtp­thivyÃdiprÃk­tikatÃvagamyata iti cet / tarhyahaÇkÃrikÃkÃÓakÃryatà ÓrotrasyÃpi tata evÃÇgÅkaraïÅyà / *5,360* nanu manonÃdinityaæ kathaæ prÃk­tam / maivam / pramÃïÃbhÃvÃt / sparÓarahitadravyatvÃde÷ sattvÃnneti cet(na) / tamasmasmÃkamanaikÃntyÃt / nityatvÃdimÃtrasÃdhane siddhasÃdhanatvÃt / kÆÂasthatÃsÃdhane tvÃgamavirodhÃditi / // iti pratyak«anirÆpaïam // ##-(12) *5,362* kramaprÃptaæ kevalamanupramÃïaæ ca anumÃnaæ lak«ayati- anumeti // %% NYùYASUDHù: atrÃnumeti lak«yam / yuktiriti lak«aïam / yadi ca yuktereva bahuÓa÷ prak­tatvÃttatsvarÆpajij¤ÃsÃyÃmidaæ prav­ttam / tadà viparÅto lak«yalak«aïabhÃva÷ / nanvanumà yuktiriti paryÃyÃvetau / tathÃhi / phalaprÃmÃïyapak«e 'numitiranumeti bhÃvasÃdhano 'numÃÓabdo liÇgadarÓanasamutthaæ laiÇgikavi«ayamanumitinÃmakaæ yathÃrthaj¤ÃnamÃha / tadeva yojanaæ yuktirita yuktiÓabdo 'pi / sÃdhanaprÃmÃïyapak«e 'pyapak«e 'apyanumÅyate 'nayeti karaïasÃdhano 'numÃÓabdo yamarthamÃca«Âe tameva yujyate 'nayeti yuktiÓabdo 'pi / tatkathaæ lak«yalak«aïabhÃva ityata uktam- uktaiveti // atrÃpi vyavahÃra eva sÃdhyo na tvanumÃtvaæ, yuktitvaæ và / yenoktado«a÷ syÃditi bhÃva÷ / *5,363* nanu yuktyupapattiÓabdÃvekÃrthau tathà cÃnyatra nirdo«opapattiranumetyÃdau yadi nirdo«agrahaïasya vyÃvartyamasti tadÃtrÃpi tatkartavyaæ syÃt / anyathÃtivyÃptiprasaÇgÃt / na (nÃsti) cenna (tatka)kartavyamiti / ucyate asti khalu ÓabdÃnÃæ mukhyÃmukhyabhedena dvayÅ v­tti÷ / eva¤copapattiÓabdÃdupapattÃviva tadÃbhÃse 'pi pratipattÃvutpannÃyÃæ tadvayavacchedena mukhyÃrthopadarÓanÃrthaæ tatra nirdo«agrahaïaæ k­tam / atra punarantargatanirdo«atvaæ mukhyamevÃrthamupÃdÃya yuktirityevoktam / samÅcÅno heturanaikÃntiko heturiti yatheti / tadidamapyuktaæ yuktireveti / natu nirdo«atvaviÓe«ità / yuktiÓabdamukhyÃrthavivak«ÃyÃæ tadanapek«aïÃditi Óe«a÷ / *5,364* athavà nedaæ paryÃyalak«aïam / kinnÃma yujyate sambaddhayate iti yuktiranumokteti yojyam / nanvevaæ sati viruddhÃnadhyavasitavyavacchede 'pyanaikÃntikasyÃnumÃnatvaæ syÃdityato yuktirevetyuktam / yujyata eva na tu (vi)yujyate 'pÅtyartha÷ / prameyatvÃdikaæ hyanityatvÃdinà yujyate, na yujyate ca / natu yujyata eva / tadanena sÃhityaniyamavat vyÃpyaæ, liÇgam, anumÃnamiti cocyata ityuktaæ bhavati / *5,366* saugatÃstu manyante / tÃdÃtmyatadutpattÅ evÃnumÃnÃÇgabhÆtau sambandhÃviti / vaiÓe«ikÃstvasyedaæ kÃryaæ kÃraïaæ sambandhyekÃrthasamavÃyi virodhi ceti laiÇgikanimittasambandhÃnparisa¤cak«ate / evaæ "mÃtrÃnimittasaæyogivirodhisahacÃribhi÷ / svasvÃmivadhyaghÃtÃdyai÷ sÃÇkhayÃnÃæ saptadhÃnumÃ' // iti sÃÇkhayÃ÷ parisaÇkhayÃtavanta÷ / tatsarvamapÃkartuæ và yuktirevetyavadhÃraïam / niyatasambandhavadevÃnumÃnaæ na sambandhaviÓe«avadityartha÷ / etaccopapÃdayi«yÃma÷ / *5,370* kecidÃhu÷ / pak«adharmatÃpyanumÃnÃÇgamiti / tadapyapÃkurvannuktameva viv­ïoti- vyÃptireveti // %<... vyÃptireva tu sà sm­tà // MAnuv_2,1.31b //>% NYùYASUDHù: viÓe«eïÃpyata iti vyÃpti÷ / yadavyabhicaritasÃhityopetameva liÇgaæ sÃnumà / na pak«adharmatÃvaÓyambhÃ(vavatÅtya)vinÅtyartha÷ / yadvà vyÃptiriti bhÃvasÃdhana÷ / tathÃtve vyÃptireva sÃnumeti gauïo nirdeÓa÷ / vyÃptirevÃnumÃnÃÇgaæ na pak«adharmatetyartha÷ / upapÃdayi«yate caitadvayadhikaraïasyÃpi sÃdhakatÃmupapÃdayatÃcÃryeïaiva / etena"j¤ÃtasambandhaniyamasyaikadeÓasya darÓanÃt / ekadeÓÃntare j¤ÃnamanumÃnamabÃdhitam' ityapi nirastam / ekadeÓatÃniyamasyÃprayojakatvÃt / *5,372* yaduktaæ pak«adharmatvaæ sapak«e sattvaæ vipak«ÃdvayÃv­ttirabÃdhitavi«ayatvamasatpratipak«atvamiti pa¤carÆpopapannamanumÃnamiti / yathÃ(''ha) / "anumeyena sambaddhaæ prasiddhaæ ca caÓabdasaÇg­hÅtamiti / tadasat / kevalÃnvayino vipak«ÃdvayÃv­ttyabhÃvena kevalavyatirekiïaÓca sapak«e sattÃbhÃvenÃvyÃpakatvÃt / kvaciccatÆrÆpopapannatvaæ kvacitpa¤carÆpopapannatvamiti cet(na) / ekaprayojakÃlÃbhÃt / vyÃptipak«adhamartaupayikatvenai«Ãæ grahaïam / vastutastu te evÃnumÃnÃÇgamiti cenna / pak«adharmatÃyà apyaprayojakatvÃt / tathÃca vyÃptireva prayojiketi vaktavyam / kimanena jalpitenetyÃha- vyÃptireveti // avinÃbhÃvo vyÃpti÷ / *5,376* sà dvividhà / anvayavyatirekabhedÃt / sÃdhyena sÃdhanasya vyÃptiranvaya÷ / sÃdhanÃbhÃvena sÃdhyÃbhÃvasya vyÃptirvyatireka iti kecidÃcak«ate / taddvaividhyaæ tuÓabdena vyavacchinatti / tathÃhi / yo 'gnimÃnna bhavati sa dhÆmavÃnna bhavatÅti vyatirekavyÃpti÷ kiæ dhÆmenÃgnisÃdhane upayujyate kiævÃgnyabhÃvena dhÆmÃbhÃvasÃdhane / nÃdya÷ / yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃnityanvayavyÃptyaiva tatsiddhe÷ / anyathà kevalÃnvayavato 'sÃdhakatvaprasaÇgÃt / ki¤cÃtrÃbhÃvayorvyÃpyavyÃpakabhÃvo, bhÃvena bhÃvasÃdhanamiti subhëitam / anyagatayà vyÃptyÃnyasya sÃdhakatve 'tiprasaÇgÃt / yadabhÃvayorvyÃpyavyÃpakabhÃvastayoreva sÃdhyasÃdhanabhÃva ityabhyupagame nÃtiprasaÇga iti cenna / tathÃpi vyÃpyaæ liÇgamityasyÃvyÃptiprasakte÷ / yadabhÃvayorvyÃpyavyÃpakabhÃvastayoreva sÃdhyasÃdhanabhÃva ityabhyupagame nÃtiprasaÇga iti cenna / tathÃpi vyÃpyaæ liÇgamityasyÃvyaptiprasakte÷ / yadabhÃvo yadabhÃvasya vyÃpaka÷ sa tasya vyÃpya iti niyamÃdado«a iti cet(na) / tarhi na vyatirekavyÃpti÷ prak­tasÃdhyasiddhayupayoginÅ, kinnÃma prak­tasÃdhanavyÃptisÃdhanopayoginÅ / tatra cÃnvayirÆpataiva tasyÃ÷ / dvitÅyastvi«yata eva / kinnÃma sÃpyanvayarÆpaiveti na sarvathà vyÃptidvaividhyaæ sambhavatÅti / *5,377* etenÃnumÃnasya kevalÃnvayikevalavyatirekyanvayavyatirekibhedena traividhyamapi parÃstam / vyatirekavyÃpteranumÃnÃnaÇgatvÃt / sadbhÃvamÃtreïa vyutpÃdanasyÃtiprasaÇgitvÃt / kathaæ tarhi kevalavyatirekiïo gamakatvamiti cet / ko 'yaæ kevalavyatirekÅ nÃma / kevalo vyatireka eva yasyÃsÃviti cet / tarhi kathamatyantÃsato÷ sÃdhyasÃdhanatà syÃt / d­Óyate tÃvaditi cenna / yatastasyÃnyaiva gati÷ / prÃïÃdimattvasya sÃtmakatvena vyÃptirjÅvaccharÅra eva g­hÅtà / atastatraiva vipratipattau na sopadarÓayituæ ÓakyÃbhÆt / vyÃptimÃtramevÃnumÃnÃÇgaæ na puna÷ sapak«e tadupadarÓanamapÅtyato vyatirekayorvyÃptyà tadupapÃdanaæ kriyate / ayamatra prayogakrama÷ / jÅvaccharÅraæ sÃtmakaæ prÃïÃdimattvÃt yatprÃïÃdimattatsÃtmakaæ prÃïÃdimaccedaæ tasmÃtsÃtmakamiti prayukte dhÆmasyÃgninevÃsya na vyÃptird­Óyate / tatkathamityÃkÃÇk«ÃyÃæ prayogÃntaraæ pravartate / prÃïÃdimattvaæ sÃtmakatvena vyÃptam tadabhÃvavyÃpakÃbhÃvatvÃt / yo yadabhÃvavyÃpakÃbhÃva÷ / sa tadvayÃpto yathà dhÆmo 'gnineti / tadetÃvati vaktavye yadanyathà prayujyate tadvivekinÃæ sphuÂapratÅtikatayà saÇgraharucitayà veti / *5,379f.* syÃdetat / vyÃpyaæ cedanumÃnaæ tadà dhÆma÷ ÓabdÃnityatve 'pyanumÃnaæ syÃt / vyÃpto hi so 'pyagnineti / maivam / vyÃpyamityasya sambandhiÓabdatvÃt / tathÃca yo yena vyÃpya÷ sa tasminnanumÃnamityuktaæ syÃt / na caivamatiprasaÇgo 'sti / dvividhà hi dharmà bhavanti / kecitparasparaparihÃreïaiva vatarmÃnÃ÷ / yathà k­takatvanityatve, svÃtantryapÃratantrye cetyevamÃdaya÷ / kecitsamÃvi«yÃ÷ / te 'pi trividhÃ÷ / kecitsaÇkÅrïÃ÷ / parasparaparihÃreïaiva vartamÃnayorekatra samÃveÓa÷ saÇkara÷ / yathà bhÆtatvamÆrtatve, puru«atvapÃcakatve cetyevamÃdaya÷ / kecitparÃparabhÃvÃvasthitÃ÷ / yathà sattvadravyatve, dhÆmavattvÃgnimattve cetyevamÃdaya÷ / kecittulyav­ttaya÷ / yathà k­takatvÃnityatve, gurutvarasavattve cetyÃ(tyevamÃ)daya÷ / tatrÃdyÃnÃæ parasparasambandha eva nÃstÅti nÃnumÃnÃnumeyabhÃva÷ / viruddhasamÃkhyayà te 'bhidhÅyante / dvitÅyÃnÃmapi satyapi sambandhe parasparavyabhicÃreïa vyÃpyavyÃpakabhÃvÃbhÃvÃnnÃnumÃnÃnumeyatà / kintu parasparamanaikÃntikatayÃbhidhÅyate / t­tÅye«vapare«Ãæ vyÃpyatayÃpare«Ãæ vyÃpakatayÃstyanumÃnÃnumeyatvam / pare tvavyÃpyatayà nÃpare«vanumÃnatÃmaÓnute / kinnÃmÃnaikÃntikà eva / caturthÃstu parasparaæ vyÃpyavyÃpakabhÃvÃdanyonyamanumÃnatÃmarhanta÷ prasiddhayaprasiddhibhyÃæ viÓi«Âanta iti saÇk«epa÷ / *5,382* nanvevamapi dhÆmenÃgnij¤Ãnaæ sarve«Ãæ syÃdityata uktaæ sm­teti / pramitatvasyopalak«aïametat / sm­tà vyÃptireva pramitameva vyÃpyamanumà / na tvindriyavatsattÃmÃtreïa pramÃkaraïamityartha÷ / nanu tathÃpi nÃrikeladvÅpavÃsino dhÆmadarÓanÃdagnyanumitiprasakti÷ / maivam / vyÃpyasvarÆpapramitivadvayÃptipramiterapyapek«itatvÃt / tathÃpi g­hÅ(tavism­)tÃsm­tavyÃptestadavastha÷ prasaÇga ityata uktaæ sm­teti / sm­tà vyÃptireva sÃnumopayoginÅtyartha÷ / tathÃca vyÃptismaraïasavyapek«aæ vyÃpyaj¤ÃnamanumÃnamityuktaæ bhavati / *5,383* liÇgaparÃmarÓo 'numÃnaæ parÃmarÓaÓcÃnusandhÃnÃtmakaæ t­tÅyaæ j¤Ãnamiti kaÓcit / tathÃhi / mahÃnasÃdau dhÆmasyÃgninà vyÃptigrahaïasamaye yajj¤Ãnaæ tatprathamam / g­hÅtavyÃptikasya parvatÃdau yaddhÆmaj¤Ãnaæ taddvitÅyam / tata÷ sambandhidaÓarnasamudbuddhasaæskÃrakÃraïa(ka)sya yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃniti vyÃptismaraïasyÃnantaramayaæ cÃgnivyÃptadhÆmavÃniti pratisandhÃnÃtmakaæ yaddhÆmaj¤Ãnaæ tatt­tÅyamanumÃnamiti / tatetadanyo na manyate / vyÃptismaraïaæ pak«adharmatÃj¤ÃnamityetÃvadeva hyanumÃnasÃmarthyam / tatrÃnanubhÆtÃyà vyÃpte÷ smartumaÓakyatvÃtprathamaæ j¤Ãnami«yate / dvitÅya(j¤Ãna)mapi pak«adharmatÃvi«ayatvÃdaÇgÅkriyate / tato vyÃptism­tau satyÃæ kimaparamavaÓi«yate yadarthaæ t­tÅyaæ j¤Ãname«yavyamiti / sa sthÆlad­ÓvetyÃdya÷ / na khalu sahakÃritÃnupapatte÷ / kintu saÇkalite / naca tatsaÇkalitatvaæ vinà t­tÅyaj¤ÃnÃditi kathaæ tannai«yavyam / Ãtmà saÇkalayatÅti cet / satyam / v­ttyà hyasau saÇkalayenna tu svarÆpeïaiva / nacaivaæ tadevÃstviti vÃcyam / pÆrveïa vinà tadanupapatteriti / vayaæ tu brÆma÷ / yatra liÇgadarÓanÃdeva vyÃptism­ti÷ astu tatroktaprakÃra÷ / yadà tu g­hÅtavyÃptervinÃpi liÇgadarÓanÃdvacanÃdinaiva vyÃptism­tirÃvirasti yadà dvitÅyameva liÇgadarÓanaæ pratisandhÃnÃtmakamude«yatÅti nÃvaÓyambhÃvinÅyaæ prakriyà / yathà khalu saæskÃrasÃhitye satÅndriyasannikar«Ãdeva so 'yamiti pratyabhij¤Ã jÃyate tathe(thÃtrÃpÅ)tyaÇgÅkÃre na kaÓcidvirodha iti / *5,386* nanu vyÃptireva kena pramÃïena grÃhyà / yathÃyathaæ pratyak«ÃnumÃnÃgamairityuktam / yathà caitattathà vak«yÃma÷ / *5,387* dvividhamanumÃnaæ svÃrthaæ parÃrthaæ ceti / tatra yatparopadeÓÃnupe(k«ya)k«aæ vyÃptism­timadvayÃpyadarÓanaæ tatsvÃrtham / paropadeÓÃpek«aæ tu parÃrtham / sasÃmarthyaliÇgapratÅtijanakaæ vÃkyaæ paropadeÓa÷ / tacca pratij¤ÃhetÆdÃharaïopanayanigamanai÷ pa¤cabhiravayavairupetamityeke / tamimaæ niyamamarocayamÃna Ãha- ukteti // uktà vyÃptireva sÃnumà / vyÃptyuktireva paropadeÓa iti yÃvat / evaÓabdo niyamanirÃkaraïaparo na puna÷ pak«Ãntaraniv­ttyartha÷ / pak«Ãntarasya svayameva vak«yamÃïatvÃt / nanu yo dhÆmavÃnso 'gnimÃniti vyÃptyukti÷ kathaæ pratyÃyanÃÇgam / vÃdiprativÃdinoranyonyasminnanÃÓvÃsÃdityata uktaæ sm­teti / tuÓabdaÓcaÓabdÃrtho jij¤Ãsiteti samuccinoti / g­hÅtavyÃptestadukti÷ smaraïaheturag­hÅtavyÃptestu jij¤ÃsÃjaniketyucyate / na tvÃgamatayopayujyata ityÃÓaya÷ / *5,389* nanu ca vyÃptyuktireva paropadeÓa ityayuktam / prathamata eva vyÃptyukterasaÇgatatvÃdityÃÓaÇkÃæ pariharan"uktà vyÃptireva sÃ' iti pratij¤ÃtamupapÃdayati- pratij¤Ãteti // %% NYùYASUDHù: pratij¤ÃtÃrthasiddhayarthamityasaÇgate÷ parihÃra÷ / tadetyadhyahÃyarm / kimÃk«epe / atra vaktavye / etaduktaæ bhavati / yo hi parvatamagnimantaæ pratipadyamÃna÷ pareïa niragnikaæ manyamÃnena kiæ parvatasyÃgnimatve mÃnamityanuyujyate, sa yadi yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃniti vyÃptimÃtraæ (paraæ prati) svapratipannÃrthasiddhayarthaæ brÆyÃttadà kà nÃmÃsaÇgati÷ / parap­«ÂapramÃïasyopanyasyamÃnatvÃt / kiævà (ki¤cÃ)paraæ vaktavyamavaÓi«yaæ yadarthaæ ÓabdÃnta(ramavaÓi«yaæ)raæ vaktavyaæ syÃt / ato vyÃptivacanameva paropadeÓa iti / *5,389f.* syÃdetat / vyÃptipak«adharmatopetatayà liÇgÃnusandhÃnaæ khalvanumÃnam / pak«adharmatÃmanaÇgaæ manyamÃnairapi liÇgasya sattà tÃvada(vaÓyama)ÇgÅkaraïÅyà / anyathà vyÃptyaÇgÅkÃravyÃghÃtÃt / sà ca nÃvivak«itasthÃnà / tathà sati yasyakasyaciddhÆmavattvÃdinà sarva(parvata)syÃpyagnimattvÃdiprasaÇgÃt / ato vyÃptyanusÃreïa niyatadeÓadharmatÃpyaÇgÅkaraïÅyaiva / vyadhikaraïo 'pi hi k­ttikÃgata evodayo rohiïyudayÃsattiæ gamayati / natu yatratatratya÷ / tatastÃvadanena vaktavyaæ yÃvatà vyÃptivivak«itasthaladharmatopetatayà liÇgasyÃnusandhÃnaæ syÃt tadapyÃkÃÇk«ÃkrameïÃbhidhÃtavyamiti sthite, nirÃÓrayasya pramÃïasyÃbhidhÃtumaÓakyatvÃt pramÃïajij¤ÃsotthÃpanÃya vi«ayopak«eparÆpaæ parvato 'gnimÃniti pratij¤ÃvÃkyaæ vaktavyam / tata÷ kasmÃdidaæ pramÃïÃtpratipattavyamityÃkÃÇk«ÃyÃæ parÃÇgatÃpannaliÇgasvarÆpamÃtrapratipÃdakaæ dhÆmavattvÃditi hetuvacanam / tato 'sya sÃmarthyajij¤ÃsÃyÃæ vyÃptipratipÃdanÃyà yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃnityudÃharaïavÃkyam / pak«Ãdivivak«itasthaladharmatÃpratipÃdanÃrthaæ dhÆmavÃæÓcÃyamityupanaya÷ / tata÷ sarvasya buddhayÃrohÃyaikavÃkyatÃmÃpÃdayituæ tasmÃdagnimÃneveti nigamanam / ata eva pratij¤ÃhetubhyÃmupanayanigamanayorgatÃrthatÃæ manyamÃnà nirastà bhavanti / tadevametÃvati vaktavye kathaæ vyÃptimÃtramuktvà k­tÅ syÃditi / *5,390* ucyate / yattÃvatpratij¤ÃvaÓyambhÃve kÃraïamuktaæ tadasat / vivÃdenaiva vi«ayopak«epasya siddhatayÃkÃÇk«odayasya samarthitatvÃt / tathÃpyÃkÃÇk«itatvÃlliÇgasvarÆpasya tatpak«adharmatÃyÃÓca pratipÃdanÃya hetÆpanayau vaktavyÃviti cenna / vikalpÃnupapatte÷ / tathÃhi / kiæ yena dhÆmavattvaæ parvatav­ttitayÃvagataæ taæ prati hetÆpanayau vaktavyau, uta viparÅtaæ prati / Ãdyaæ dÆ«ayati- liÇgamiti // %<... liÇgaæ tatra vijÃnata÷ // MAnuv_2,1.32b //>% NYùYASUDHù: tatra vivak«ite sthale / avaÓi«yaæ kimastÅti pÆrveïÃnvaya÷ / liÇgasvarÆpatadÅyapak«adharj¤atÃvij¤ÃpanÃya hi hetÆpayanopayoga÷ / taccedvij¤Ãnaæ parasya svatassiddhaæ tadà kiæ hetÆpanayÃbhyÃmiti bhÃva÷ / dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati- yadÅti // %% NYùYASUDHù: tatretyanuvartate / asiddhaæ pareïÃprasiddham / tadÃsya liÇgasya svarÆpÃsiddhasya mÃnataiva kuta÷ / nÃstÅti yÃvat / dÆre vaktavyateti evaÓabdÃrtha÷ / *5,392* nanvevaæ sati vyÃptirapi na vaktavyà / sÃpi yadi viditavyÃptikaæ pratyucyate tadÃbhidhÃnavaiyarthyam / viparatÅtasya tu vyÃpyatvÃsiddhayà tatpramÃïameva na bhavati (iti)kuto vyÃptyabhidhÃnamiti tatrÃpi vaktuæ ÓakyatvÃt / tathÃca vÃdiprativÃdinormaunamevÃpatitamiti / maivam / ubhayathÃpyado«Ãt / vyÃptirhi na svarÆpeïopayoginÅ / nÃpi j¤ÃtatÃmÃtreïa / api tarhi smaryamÃïà / tathÃca g­hÅtavyÃptikaæ prati tasmÃrakatvena, (tayÃ) ag­hÅtavyÃptikaæ prati tu (tadaiva) tajjij¤ÃsÃjanakatayà vyÃptivacanamupayujyata ityuktameva / evaæ tarhi hetÆpanayÃvapi nÃnupayuktau / nahi pak«adharmopetaæ liÇgaæ svarÆpeïopayuktam / nÃpi viditatvamÃtreïa / kintu j¤Ãtacaram / smaryamÃïatayà j¤ÃyamÃnamapi na v­k«ÃdisÃdhÃraïyena / kintarhi liÇgatayà / tathÃca viditaliÇgasvarÆpapak«adharmatvaæ prati tatsmÃrakatvena liÇgatayÃnusandhÃyakatvenetaraæ prati tajjij¤ÃsÃjanakatvena hetÆpanayayo÷ sÃrthakyamevetyÃÓaÇkayÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: smÃrakatvamuktasya sarvasyopalak«aïam / mÃtragrahaïena pratyÃyakatvaæ vyÃvartayati / hetvÃdikamiti Óe«a÷ / pak«adharmator(mo)petasya liÇgasyeti ca / syÃdityata÷paraæ tanna yata ityadhyÃhÃryam / smarturityupalak«aïam / atra vyÃptivacane / nimittasaptamÅyam / hetvÃdÃviti ca / *5,395* tataÓca vyÃptivacanavaddhetvÃdikamapi pak«adharmator(mo)petasya liÇgasya smaraïÃnusandhÃnajij¤ÃsÃjanakaæ syÃditi yadyucyate tanna / yato vyÃptivacanenaiva tatsmaraïÃdimatastasya hetvÃdinà prayojanaæ nÃstÅti yojanà / etaduktaæ bhavati / yadi hi hetvÃdikaæ vÃkyatayà pratyÃyakaæ syÃttadà samÃrthyacintopayujyate / yadà tu tatsmÃrakatvÃdinaivopayuktaæ tadà saæskÃrodbodhopayuktaæ sÃd­ÓyasambandhÃdikaæ kimapyanve(pye)«yavyam / tadvayÃptivacane 'pi samÃnam / yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃnityabhihite khalvanumÃnamudrÃvit atra dhÆmavattvaæ vyÃpyamityavabudhyata eva / tatastadÅyapak«adharmatÃdism­tyÃdimÃnapi kathaæ na bhavediti / *5,397* yadvà paropadeÓasya pa¤cÃvayavatÃniyatiæ vadanpra«Âavya÷ / kimetatpa¤cÃvayavaæ vÃkyamÃgamatayà vyÃptipak«adharmator(mo)petasya liÇgasya pratyÃyakam / uta smÃrakÃdimÃtram / Ãdye tu syÃde(vedaæ)vaæ paravyutpÃditarÅtyà (vÃkyaparimÃïaæ) vÃkyaæ pramÃïaæ katha¤cit / nacÃsau yujyate / vÃdipratavÃdinoritaretarasminnanÃÓvÃsÃt / ÃÓvÃse và pratij¤ÃmÃtreïÃrthasiddhau hetvÃdyabhidhÃnavaiyarthyÃt / dvitÅye tvÃha- yadÅti // *5,398* parepadeÓaæ vÃkyaæ yadi smaraïÃdimÃtrakÃraïamaÇgÅkriyate tadÃtra vyÃptivacane satyeva smarturvyÃptivacanÃdeva smaraïÃdyutpatteriti yÃvat / atra vyÃptivacanÃtirikte Óabde prayojanaæ nÃstÅti nÃsÃvavaÓyaæ vaktavya÷ / d­Óyate khalu loke padaikadeÓÃdito 'pi padÃrthasmaraïÃdikam / ÓÃstre 'pi ca vÃkyaikadeÓaprayoga÷ / tatra vakturÃptatvÃvadhÃraïÃdanusaraïaæ prativÃdini tu tannÃstÅti cenmà bhÆt / na hyetadÃgamatayà pratyÃyakamityaktam / anyathà sÃævyÃvahÃrika÷ kevalavyatirekiprayogo 'pi nÃnusaraïÅya÷ / vÃstavaprayogaparimÃïÃnyathÃtvasyopapÃditatvÃt / prativÃdinyapyanusaraïe nigrahasthÃnodbhÃvanaæ na syÃditi cet / laukikaÓÃstrÅyasaævyavahÃrÃtikrame tadavakÃÓÃt / anyathà prakaraïÃdyÃpannasyÃsaÇkÅrtanamapi nigrahahetu÷ syÃt / kiæ prakaraïÃdyÃpannatayÃyaæ na vadatyutÃpratipannatvÃdineti sandehasya prak­te 'pi tulyatvÃditi / *5,402* apara Ãha / prameyÃvadhÃraïÃrthaæ hi pramÃïopanyÃsa÷ / prameyÃvadhÃraïaæ ca nirvivÃdà tatpratÅti÷ / naca sà pramÃïasvarÆpamÃtropadarÓane(na) bhavati / kinnÃma tadÃbhÃsoddhÃreïÃpi / anyathà tatprÃmÃïyasyaivÃnavasthÃnÃt / tathÃca pratij¤ÃvÃkyena vi«ayamupak«ipya tatra hetunà pramÃïasvarÆpamupadarÓya tasyodÃharaïavÃkyena viruddhÃnadhyavasitÃnaikÃntikatvanirÃsa÷ kriyate / upanayenÃsiddhirapÃsyate / nigamanenÃpi hetvanuvÃdena tasmÃdeva nÃnyasmÃditi siddhasÃdhanatÃpak«ipyate / sÃdhyÃnuvÃdena (tu)agnimÃneva na tu niragnika iti bÃdhapratipak«apratik«epa÷ kriyate / tadevaæ vidhÆtavivÃdasÃdhyapratipattaye pa¤cÃvayavavÃkyamÃvaÓyakamiti / tadayuktam / evaæ vadatà hi ('pi) yÃvatà vivÃdÃvasÃnaæ tÃvÃnparopadeÓa ityuktaæ syÃt / tathÃca pa¤cÃvayavaæ vÃkyaæ paropadeÓa ityayuktam / pa¤cÃvayavoktÃvapi vivÃdÃvasiterabhÃvÃt / kintvÃkathÃparisamÃpte÷ paropadeÓa iti vaktavyamityÃÓayavÃnÃha- neti // %% NYùYASUDHù: vivÃdÃdhyavasiti÷ vivÃdÃvasÃnopetà sÃdhyapratÅti÷ / *5,403* nanvetadayuktam / udÃharaïÃdyavayavatrayeïÃbhÃsoddhÃrasya k­tatvÃt / nirastasamastÃbhÃsapramÃïopanyÃse 'pi vivÃdÃnavasÃne sarva(dÃ)thÃpi tatprasaÇgÃdityata Ãha- d­«ÂÃnteti // *5,404* %% NYùYASUDHù: d­«ÂÃntapadenodÃharaïÃrthamupalak«ayati / ÃdipadenopanayanigamanÃrthagrahaïam / vi«ayasaptamÅyam / evaæ yathà pra(tij¤Ã)tÅtÃrthe / sÃdhanaæ vaktavyamiti Óe«a÷ / syÃdeveti sambandha÷ / tuÓabdo yasmÃdityarthe / ayamartha÷ / satyamuddh­tÃbhÃsÃtpramÃïÃtprameyÃvadhÃraïaæ bhavatÅti / kintu pa¤cabhirapyavayavaistÃd­ÓapramÃïapratÅtireva na bhavatÅti brÆma÷ / ÃbhÃsoddhÃraparodÃharaïÃdyarthavipratipattau tatsÃdhanasyÃpi vaktavyatvÃt / naca tatra vipratipattirna kartavyà / nÃpi vÃÇmÃtreïa tanniv­tti÷ / pratij¤ÃrthasamÃnayogak«ematvÃt / nacodÃharaïÃdi«veva sarvaÓaÇkoddhÃrakÃraïamasti / anupalambhÃt / pa¤cÃvayavaprayoga eva kathÃpudraïÃpÃtÃt / ata÷ prameyaniïaryÃvadhitve 'numÃnaprayogasya na pa¤cÃvayavatvaniyamo yujyate / api tu kathaparisamÃptyavadhikatvamevÃÇgÅkÃryamiti / *5,405* satyaæ ni÷Óe«ato vivÃdaniv­ttirna pa¤cÃvayavaprayoge 'pi bhavatÅti / tathÃpyavÃntarÃkÃÇk«Ãnivartakatvena pa¤cÃvayavamevÃvÃntaravÃkyaæ parisamÃpyata ityata Ãha- liÇgeti // %% NYùYASUDHù: co hetvarthe / anumeti tatsambandhivÃkyamupalak«yate / evaæ sati kimatra pramÃïamityavÃntarÃkÃÇk«Ãniv­ttihetau dhÆmatvamiti liÇgoktau k­tÃyÃmapi avÃntaravÃkyaparyavasÃnamavaÓyaæ bhavatÅti tanmÃtrameva vÃkyamaÇgÅkaraïÅyam / natu pa¤cÃvayavatvaniyatiriti / *5,406* yaduktaæ smaraïÃdimÃtrahetutvena vÃkyasyopayogastacca vyÃptivacanamÃtreïa bhavatÅti vyÃptireva vaktavyeti tadayuktam / tathà sati liÇgamÃtravacanasyÃpi prayoktavyatvÃpÃtÃt / sambhavati hi tasyÃpi vyÃptipak«adharmatÃsmaraïÃdihetutvami(te)tyuktÃbhiprÃyamajÃnÃnasya codyaæ và pariharati- liÇgeti // yathà vyÃptyuktÃvevaæ liÇgoktÃvapyanumÃvasitirdhruvà syÃt / i«yÃpÃdanametadityartha÷ / caÓabda÷ pratij¤ÃhetugarbhaivetyÃdyuktapak«Ãntarasamuccaye / nacaivaæ sati vyÃptirevetyavadhÃraïÃnupapatti÷ / yena yena prakÃreïa vyÃptyÃdismaraïÃdikaæ bhavati / yaÓca sÃævyÃvahÃrikastaæ tamupÃdÃya niyamanirÃkaraïasya tatre«ÂatvÃdityabhisandhi÷ / etena pratij¤ÃhetubhyÃmupanayanigamanayorgatÃrthatÃpi samarthità veditavyeti / // ityanumÃnalak«aïanirÆpaïam // *5,407* nirdo«atÃmantarbhÃvya yuktiranumetyaktam / do«aparij¤Ãna eva tadviyuktà yukti÷ suj¤Ãnetyato yuktido«o nirÆpaïÅya÷ / dhÆmÃderagnyÃdipramitijanakatve 'pi,yannimittaæ kaÓcidartho 'rthÃntaraj¤Ãnaæ na janayati, saæÓayaviparyayau và karoti, sa yuktido«a÷ / sa dvividha÷ / sÃk«ÃdvÃcanikaÓca / tatrÃdyaæ vibhÃgenoddiÓati- virodha iti // %% *5,409* NYùYASUDHù: prÃyeïÃnumÃnado«o virodha evÃntarbhava(ntÅ)tÅti prÃdhÃnyÃtprathamaæ taduddeÓa÷ / eveti paraparisaÇkhayÃtamÃdhikyaæ nirÃkaroti / do«ÃïÃæ satÃmatraivÃntarbhÃvÃt / anantarbhÆtÃnÃæ ca do«atvanirÃsÃt / sÃk«Ãditi // vacanopadhÃnena vinà arthani«Âham (uktaæ) uktayukte÷ sÃmarthyam / dÆ«aïaæ tviti tuÓabdasambandha÷, sÃk«Ãtviti và / yukteryuktitvÃbhimatasyÃrthasya / *5,411* sÃdhanÃbhimatasyÃrthasya sÃdhyÃbhimatenÃrthena sambhÃvitapratÅtikasyÃpi sÃdhyasÃdhanabhÃvasya bÃdhalak«aïamayogyatvaæ virodha iti Ói«yairevohyatÃmityÃÓayavÃnasaÇgatiæ nirÆpayati- pratij¤ÃyÃmiti // %% NYùYASUDHù: pratij¤Ãpadena tadartho lak«yate / vi«ayasaptamÅyam / asambandho 'trÃkÃÇk«Ãlak«aïasambandhaviraha÷ / atrÃpi yukteriti gauïo nirdeÓa÷ / asambandho 'saÇgatiriti paryÃyÃvityato vyavahÃrasÃdhyatÃsÆcanÃyoktetyuktam / virodhÃsaÇgatisvarÆpasya sphuÂatvÃdanyairupadarÓitatvÃcca kimatrodÃharaïopadarÓaneneti hiÓabdenÃha / *5,413* nanu kathaæ dve evÃnumÃnadÆ«aïe paraparigaïitÃnÃmasiddhatvÃdÅnÃæ bahÆnÃæ sattvÃdityataste«ÃmatrÃntarbhÃvaæ vibhÃvayitu virodhavibhÃgamÃha- virodho 'pÅti // %% NYùYASUDHù: sÃmÃnyavibhÃgena saha viÓe«avibhÃgasya samuccaye apiÓabda÷ / asaÇgatirapyanekavidheti và tridhaiva na tvekavidhaiva yenÃsiddhayÃdÅnÃmantarbhÃvo durghaÂa÷ syÃt / yadvà yÃvanto 'numÃnÃbhÃsÃ÷ paraparigaïitÃstÃvadbhedatÃæ ni(rÃkartu)vataryitumevaÓabda÷ / sarve«ÃmatraivÃntarbhÃvÃt / traividhyaæ darÓayati- pratij¤Ãrtheti // *5,414* %<... pratij¤Ãrthaviruddhatà / liÇgarÃhityamavyÃptir ... // MAnuv_2,1.36bc //>% NYùYASUDHù: sÃdhyadharmaviÓi«Âo dharmÅ pratij¤Ãrtha÷ / tasya pratispardhisadbhÃvo viruddhatà / yatrÃrthe liÇgapramiti÷ sÃdhyasiddhayupayoginÅ tatra tadabhÃvo liÇgarÃhityam / vyÃpterabhÃvo 'vyÃpti÷ / itiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / *5,415* sÃdhyasÃdhanabhÃvasambandhayogyatÃviraho hi sÃdhyasÃdhanÃbhimatayostadbhÃvÃsambhave bhavati / naca sÃdhanasya tadbhÃve 'pi viruddhasya sÃdhyatà sambhavati / niÓitatve 'pi paraÓorÃkÃÓasya chedyatÃbhÃvÃt / nÃpi sÃdhyasya tathÃtvasambhave 'pyasamarthasya sÃdhanatopapadyate / chedyatve 'pi këÂhasya kuïÂhakuÂhÃrasya chedana(ka)tvÃbhÃvÃt / ata÷ pratij¤ÃrthaviruddhatÃdÅnÃæ yuktaæ virodhitvam / *5,416f.* astu liÇgarÃhityÃvyÃptyoryuktido«atvam / pratij¤Ãrthaviruddhatà tu kathaæ taddo«a÷ / sÃdhyasambandhitvÃditi cenna / sÃdhyÃbhimatasya tadbhÃvÃsambhave sÃdhanÃbhimatasyÃvi«ayav­ttitvÃt / nanvevaæ sati siddhasÃdhanatÃpi virodha eva syÃt / nahi siddhasya sÃdhyatà sambhavati / nacÃstviti vÃcyam / uktaprakÃratrayÃnantarbhÃvÃt / siddhasÃdhako 'saÇgata iti svavacanavirodhÃcceti / maivam / sati sÃkÃÇk«atve 'nvayÃyogyatvaæ virodha÷ / naca siddhasÃdhanasya sÃkÃÇk«atà astÅti nÃsau virodhe 'ntarbhavati / *5,418f.* nanu cÃnyatra trividho virodha ityÃdinà liÇgarÃhityÃvyÃptyorekatÃmupÃdÃya sÃdhyasya sÃdhanasya vÃnugamo d­«ÂÃntavirodhast­tÅyatayà parig­hÅta÷ / atrÃpi sÃdhyasÃdhanavaikalyaæ d­«ÂÃntasyeti vak«yati / tatkathametat / nacÃtrÃpi tadadhyÃhÃreïa tathaiva vyÃkhyÃnaæ yuktam / d­«ÂÃntado«asyÃnumÃnado«atÃnupapatte÷ / nahi d­«ÂÃnto 'numÃnam / tathÃpyanumÃnÃÇgavyÃptidÆ«akatayÃnumÃnado«atvamastu / d­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalye sÃdhanasya sÃdhyaparityÃgÃt / sÃdhanavaikalye tu vyÃpteranupadarÓanÃditi cenna / tathà satyavyÃptyaiva saÇg­hÅtatvena t­tÅyatvÃnupapatteriti / ucyate / svÃrthÃnumÃne hi d­«ÂavyÃptikasya liÇgasya vivak«itasthale siddhimÃtreïa sÃdhyapramitirutpadyata iti tatparipanthinÃæ do«atvamabhipretya pratij¤ÃrthaviruddhatÃliÇgarÃhityÃvyÃptÅnÃmatra grahaïam / parÃrthÃnumÃne('pya)tvavyÃptyaupayikasyÃpi d­«ÂÃntado«asya tadÃÓrayatayà pratÅtatvena tathaivodbhavanÅyatÃj¤ÃpanÃya tena saha trividhatvamanyatroktamiti na virodha÷ / *5,420* yadvà sÃdhyasÃdhanobhayÃÓrayahÅnasÃdhyasÃdhanobhayavyÃv­ttÃÓrayahÅnÃna«Âau d­«ÂÃntado«Ãneke bhëante / tannirÃsÃya d­«ÂÃntado«asya p­thagupÃdÃnam / tathÃhi ubhayavikalastÃvanna parisaÇkhayeya÷ / anyataravaikalyenaiva (d­«ÂÃnta)du«yatÃsiddhÃvÃdhikyaprasaÇgÃt / anyathaikaikavikalaparisaÇkhayÃnÃnupapatte÷ / kathaæ tarhyanvayavyatirekÅti cet / na katha¤cidityuktameva / sÃdhyÃdyavyÃptistu d­«ÂÃntasya guïa eva na do«a÷ / sato hi satà vyÃptiæ pradarÓayituæ d­«ÂÃnto 'nve«yavya÷ / vaidharmyad­«ÂÃntasyÃyaæ do«a iti cetsa eva kimartha÷ / vyatirekavyÃptibodhayeti cenna / tasyÃ÷ sÃk«ÃdanupayogÃt / pÃramparyeïopayogo tu sÃdharmyad­«ÂÃnta evÃsÃviti kiæ p­thagupÃdÃnena / ubhayÃvyÃv­ttaÓcÃdhikyÃnni(kyani)rasta÷ / ÃÓrayahÅnastvÃÓrayÃsiddhisamÃnayogak«ema iti dvÃveva d­«ÂÃntado«au / asÃrvatrikaÓca d­«ÂÃntado«a÷ / nahi sarvatra d­«ÂÃnta eva vyÃptirupadarÓanÅyetyasti niyama÷ / ÃnumÃnikÃgamikavyÃptestadanapek«aïÃt / *5,423* syÃdetat / pratij¤Ãrthaviruddhatayà hi kÃlÃtÅtaprakaraïasamau saÇg­hÅtau / liÇgarÃhityamityasiddhi÷ / avyÃptiÓca trividhà bhavati / sÃdhanasya sÃdhyena sambandhÃbhÃva÷ / satyapi sambandhe tadabhÃvenÃpi sambandha÷, sÃdhyÃbhÃvavyÃ(pta)pyatà ceti / tadetattrayaæ krameïÃnadhyavasità naikÃntikaviruddhasaæj¤Ãæ labhate / tathÃca paranirÆpitaprastÃrasya samasanamevÃnena k­taæ syÃt / nacÃnena kimapi prayojanam / anyathà puru«amativaiÓvarÆpyeïa prakriyÃntarasyÃpi sÃvakÃÓatvÃt / naca brahmatarkÃditarkaÓÃstramanus­tyetthaæ vyutpÃdanamiti vÃcyam / prayojanÃbhÃve 'ndhaparamparÃpatteriti / *5,423f.* ucyate / asti prakriyÃntarakaraïasya prayojanam / tathÃhi / pratij¤Ãrthaviruddhatayà hi svavÃkyavirodhasyÃpi saÇgrahaæ vak«yati / naca kÃlÃtÅtatvÃdinà sa labhyate / api ca vyavahÃro 'pi pratij¤Ãrthaviruddhatayopapadyate, na kÃlÃtÅtatvÃdinÃ, vaiyarthyaprasaÇgÃt / asÃdhakamidaæ kÃlÃtÅtatvÃt / satpratipak«atvÃdityasya prabalasamabalapramÃïaviruddhatvÃdityartha÷ / nacÃtra viÓe«aïasya kimapi prayojanamasti / hÅnabalasya pramÃïapadenaiva nirastatvÃt / pramÃïatadÃbhÃsÃviveka eva hi pramÃïaÓabdaprayogo na tvaprÃmÃïyaniÓcaye / ahÅnabalatayà và viÓe«aïe sambhavati tadavÃntarabhedopÃdÃnaæ niratharkameva / tathÃcaikamevedaæ dÆ«aïaæ syÃt / liÇgarÃhityagrahaïena cÃdÆ«aïÃnÃmapi dÆ«aïatayà paraparigaïitÃnÃmÃÓrayavyadhikaraïasÃdhyÃnyathÃsiddhÅnÃæ nirÃso labhyate anyathÃsiddherdÆ«aïatve 'pi prakÃrÃntasya vak«yamÃïatvÃt / ##-(13) *5,427* anadhyavasitatvÃdibhedo 'pi kiæ vyÃptyabhÃve sambhavatÅtyetÃvatà parisaÇkhayeyo vyavahÃropayogitvÃdvà / nÃdya÷ / vyarthavyutpÃdanasyÃtiprasaÇgitvÃt / na dvitÅya÷ / vaiyarthyaprasakte÷ / nedaæ sÃdhakamanaikÃntikatvÃdityasya hi sapak«av­ttitve sati vipak«av­ttitvÃdityartha÷ / nacÃtra viÓe«aïavyavacchedyaæ ki¤cidasti / evaæ viruddhatvÃdityasya sapak«Ãv­ttitve sati vipak«av­ttitvÃdityartha÷ / tathÃca vaiyarthyameva / sÃdhyaviparyayavyÃpyatvÃdityatrÃpi sambandhamÃtreïa k­tÃrthatve vyÃptigrahaïaæ vyarthameva / evamavÃntarabhedavyutpÃdanamapi nirastam / Ói«yamativaiÓadyÃya vyutpÃdanaæ tvanumatameveti na svÅyavyavahÃravirodha iti / virodhavadasaÇgaterapi prabhedÃ÷ svayamevohanÅyÃ÷ / *5,429* evaæ sÃk«Ãdyuktido«amabhidhÃya vÃcanikado«amÃha- nyÆneti // %<... nyÆnÃdhikye tu vÃcike // MAnuv_2,1.36d //>% NYùYASUDHù: nyÆnaÓabdo bhÃvapradhÃna÷ / yukterdÆ«aïamiti prak­tamanuvartate / avaÓyavaktavyÃparipÆrtirnyÆnatvam / k­takÃryatvamÃdhikyam / vacanado«ÃttatpratipÃdità yuktirapi du«yà syÃdityetayorvÃcanikatvam / nanvayukto 'yaæ vibhÃga÷ / virodhÃsaÇgatyorapi vÃci(cani)katvÃt / nahi k­takatvaæ svayameva du«yam / anityatvasÃdhane 'pi tathÃtvÃpatte÷ / k­ÓÃnuÓaityÃdau tatheti cet / tatkiæ k­takatvaæ k­ÓÃnuÓaityaæ và Óabdanityatvaæ và sÃdhayituæ svayameva prav­ttam / yena tatra du«yaæ syÃt / kinnÃma tatsÃdhanatayà Óabdena pratipÃdi(darÓi)tam / evamasaÇgatÃvapi siddhasÃdhanatÃdilak«aïÃyÃæ vÃcyamityÃÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ tuÓabda÷ / nyÆnÃdhikye eva vÃcanike, na virodhÃsaÇgatÅ / svÃrthÃnumÃne 'pi darÓanÃditi bhÃva÷ / santu tarhi pratipatt­pratipÃdakayorevaite do«Ã÷ / yathà niÓÃtam k­ÓÃnuÓaityÃdau vyÃpÃrayanpuru«a evÃparÃdhÅ syÃt natu k­takatvÃdikamiti / maivam / k­takatvÃderadu«Âatve tadvayÃpÃrayato 'pyaparÃdhÃnupapatte÷ / anyathà ÓabdanityatvasÃdhane prayu¤jÃno 'pyaparÃdhyeta / tata÷ k­ÓÃnuÓaityÃde÷ sÃdhyatÃnarhatvaæ nityatvÃdisÃdhane k­takatvÃderasamarthatvamityÃdirarthaÓabdagata eva do«o 'ÇgÅkaraïÅya÷ / na hyupÃdhimantarbhÃvya bhavan do«o na do«o bhavati / tathà sati bahuviplavÃpatteriti / *5,433* nanu kathameta evÃnumÃnado«Ã÷ / sopÃdhikatvasyÃpyatiriktasya sattvÃdityatastatsvarÆpÃnuvÃdenoktÃntarbhÃvamÃha- sÃdhyeti // %% NYùYASUDHù: sÃdhanasya yatsÃdhyavyÃpakavailomyaæ sÃvyÃpti÷ / caÓabdÃtsatpratipak«atà ca / sÃdhyasyÃdharmasÃdhanatvÃdervyÃpako yo ni«iddhatvÃdidharma÷ / yatrÃdharmasÃdhanatvaæ tatra ni«iddhatvamiti niyamÃt / tena sÃdhanasya hiæsÃtvÃdervailomyaæ sÃdhyÃpek«ayà vaiparÅtyamavyÃptatvamiti yÃvat / yatra hiæsÃtvaæ tatra ni«iddhatvamiti niyamÃbhÃvÃt / vaidhahiæsÃyÃæ satyapi hiæsÃtve ni«iddhatvÃbhÃvÃt / tadanena sopÃdhikatvasya svarÆpamuktam / sÃdhyavyÃpakatve sati sÃdhanÃvyÃpako hi dharma upÃdhi÷, tadvattvaæ ca sÃdhanasya sÃdhyavyÃpakÃvyÃpyatvameva / etatprÃganumÃnÃdvayÃptigrahaïavelÃyÃmavyÃptireva / sÃdhyavyÃpakaæ parityajata÷ sÃdhyaparityÃgÃvaÓyambhÃvÃt / nahi sÃdhyamaparityajan tadvayÃpakaæ parityajatÅti yujyate / sÃdhyaparityÃgaÓcÃvyÃptireva / *5,434* apare tu nirupÃdhika÷ sambandho vyÃpti÷ / sopÃdhikatve tu lak«aïÃbhÃvÃdvayÃptyabhÃva ityÃcak«ate / tadasat / vyÃptij¤ÃnÃdhÅnamupÃdhij¤Ãnaæ tadadhÅnaæ ca nirupÃdhikatvaj¤Ãnaæ tadÃyattaæ vyÃptij¤Ãnamiti cakrakaprasaÇgena tasya vyÃptilak«aïatvÃnupapatte÷ / tatkiæ sÃpÃdhikasyÃpyasti vyÃpti÷ / maivam / vyÃptatvÃnupÃdhikatvayo÷ samaniyame 'pi vyÃptibodhÃnaÇgatayopÃdhyabhÃvasya lak«aïatvÃnupapatteruktatvÃt / *5,435* nanvevaæ cetkathaæ sÃdhyasÃdhanavyavahÃra÷ / ÃgÃmisambhÃvanÃpek«ayeti brÆma÷ / vastutastu yo dharmo yadvayÃpakÃvyÃptastasya tenÃvyÃptirityeva vaktavyam / anumÃnaprav­ttyuttarakÃlaæ tu satpratipak«ataiva / sÃdhanasya sÃdhyavyÃpakaparityÃgo hi pak«Ãdanyatra và syÃtpak«e và / na tÃvadÃdya÷ / tathà sati sphuÂavyabhicÃraparityÃgenopÃdhyudbhÃvanasyÃnavasaratvÃt / dvitÅye tu sÃdhyavyÃpakasya pak«ÃdvayÃv­tti÷ sÃdhyamapi vyÃvartayatÅti satpratipak«ataiva / etenopÃdhyabhÃvasya pratipak«atve nopÃdherdÆ«aïatvam / nahi yadabhÃvo yatra dÆ«aïaæ so 'pi tatra dÆ«aïamiti yukta virodhÃditi parÃstam / pak«avyÃv­ttiprÃdhÃnyenaivopÃdhitvÃt / etadarthaæ ca sÃdhyavyÃpakasya vailomyaæ pak«ÃdvayÃv­tti÷ sÃdhanasya satpratipak«ateti yojanÅyam / bhÃvapradhÃnasyÃdo«atvaæ tvi«yameva / *5,436f.* nanu ca prÃganumÃnÃdapi satpratipak«atÃnumÃnottaramavyÃptirvà kinna syÃt / maivam / pak«e hi sÃdhyasyopasaæhÃre pratipak«Ãvasara÷ / naca vyÃptigrahaïasamaye pak«ÃdipravibhÃgo 'stÅti kathaæ tadà pratipak«atvaæ syÃt / anumÃnottaramavyÃpti÷ kathamiti vaktavyam / sÃdhyavyÃpaka upÃdhi÷ pak«ÃdvayÃvartamÃna÷ sÃdhyamapi vyÃvartayati / tathÃca sÃdhyarahite tatra vartamÃnaæ sÃdhanaæ sÃdhyaæ vyabhicaratÅti cenna / tathà sati bÃdhitasatpratipak«ayorapi vyabhicÃritÃpÃtÃt / omiti cenna / nirasi«yamÃïatvÃt / bÃdhapratipak«ÃbhyÃmevÃnumÃnadÆ«aïasambhave kiæ tadupajÅvinà vyabhicÃreïeti cet, tarhi vyÃpakavyÃv­ttyà pratipak«eïaivÃnumÃne dÆ«ite kiæ tadupajÅvinà vyabhicÃreïeti tulyam / *5,437* ki¤ca pak«e vyabhicÃra÷ kiæ niÓcita uta sandigdha÷ / nÃdya÷ / vikalpÃnupapatte÷ / tathÃhi / pak«e sÃdhyÃbhÃvo niÓcito na và / Ãdye kiæ pramÃïÃntareïota sÃdhyavyÃpakopÃdhivyÃv­ttyà / prathame tata evÃnumÃnaæ du«yamiti kimupÃdhinà / na dvitÅya÷ / parasparÃÓrayatvaprasaÇgÃt / upÃdhe÷ sÃdhyavyÃpakatvaniÓcaye tadvayÃv­ttyà sÃdhyavyÃv­ttiniÓcaya÷ sati ca tasminnasÃviti / neti pak«e sÃdhyavyÃpakatvÃniÓcayÃt upÃdhe÷, kathaæ tadvayÃv­ttyà pak«e sÃdhanasya niÓcito vyabhicÃra÷ syÃt / pak«e sandigdho vyabhicÃrastu svata eva siddho sopÃdhimukhanirÅk«aïÃpek«a÷ / sarvÃnumÃnocchedahetuÓca / tasmÃdanumÃnottarakÃlaæ satpratipak«ataivetyucitam / etadevÃbhipretya"sa evopÃdhido«o 'pi' ityÃdivacanÃt / *5,439* anukÆlatarkÃdinà sÃdhyavyÃpakatvaniÓcaye sati pak«e niÓcitavyabhicÃritÃsiddhiriti cenna / niÓcisÃdhyavyÃpakavyÃv­tterbÃdhakatvena tata evÃnumÃne dÆ«ite vyabhicÃravaiyarthyÃt / tathÃpi sopÃdhikatvaæ satpratipak«atvamiti gata÷ pak«a iti cenna / pratipak«asya yÃvajjÅvaæ tadbhÃvÃnaÇgÅkÃrÃt / sÃmarthyÃnirdhÃraïÃyÃmeva satpratipak«a÷, nirdhÃrite tu sÃmarthye bÃdhako và syÃt, bÃdhyo veti ko nÃma nÃbhyupaiti / *5,440f.* atra sopÃdhikatvamiti vaktavye sÃdhyavyÃpakavailomyamiti vacanamupÃdhilak«aïasyÃpi pradarÓanÃrtham / tadapi sÃdhyasamavyÃpakatvapak«anirÃsÃya / nanve«a pak«a«ÂÅkÃk­tÃÇgÅk­ta÷ / maivam / paramatÃnuvÃdatvÃt / anyathaikasÃdhyÃvinÃbhÃva ityudayanavacanodÃharaïavaiyarthyÃt / dÆ«aïaæ tu sphuÂatvÃnnoktam / tathà hi / samapadaæ kiæ vi«amavyÃptikavyavacchedÃrthamuta prayojanÃntarÃrtham / nÃdya÷ / pÃrthivaparamÃïurÆpÃdayo nityÃ÷ paramÃïuviÓe«aguïatvÃt ÃpyaparamÃïurÆpÃdivadityÃdau p­thivÅviÓe«aguïatvÃbhÃvÃdervi«amavyÃptikasyÃpyupÃdhitvena tadvayavacchedasyÃyuktatvÃt / pratipak«onnÃyakatvasambhavena dÆ«aïatvÃcca / vi«amavyÃptikasyopÃdhitve pak«etaratvasyÃpi tatprasaÇga iti cet / tatkimuktaviÓe«aïadvayopetaæ na và / neti pak«e tata evÃnupÃdhitvam / Ãdye tu tasyÃpyupÃdhitve ko do«a÷ / parvatetaratvÃde÷ sarvatra sambhavena naivamiti cenna / anumÃnavyÃptyÃdigrÃhakapramÃïaprÃbalye sati sÃdhyavyÃpakatvabhaÇgÃt / tadabhÃve cÃnumÃnabhaÇgasye«ÂatvÃt / anyathà Óabdo 'bhidheya÷ prameyatvÃdghaÂavadityÃdÃvaÓabdatvÃde÷ samavyÃptikapak«etarasyÃnirÃsaprasaÇgÃt / tadidami«yamapi tyajati ani«yamapi g­hïÃtÅti na viÓe«aïam / *5,445f.* yadapyayuktam / "svasambandhena ya÷svÅyaæ dharmamanyatra yojayet / sa upÃdhiryathà loke japÃdi÷ sphaÂikÃdi«u / ihÃpyavyÃpyahetvarthavyÃpyatvabhramahetutà / upÃdhe÷ syÃttadà tasya samavyÃptiryadà bhavet' iti / tatra vaktavyam / kimanenoktaæ bhavati / kiæ vi«amavyÃptikasya vyÃpyatvÃbhÃvÃttatsambandhena sÃdhanÃbhimate vyÃpyatÃbhramÃnupapatterado«atvena tadvayavacchedÃya samapadamiti, kiævÃnvarthopÃdhiÓabdasampÃdanÃrthamiti / nÃdya÷ / pratipak«onnÃyakatvena dÆ«aïatvasambhave svagatavyÃptyavabhÃsakatÃbhÃvasyÃdo«atvÃt / sÃdhyasÃhacaryadarÓanenaiva vyÃpyatÃbhramasambhavÃcca / na dvitÅya÷ / upÃdhiÓabdasambandhasya svakapolakalpitatvÃt / ata eva bhagavÃnÃcÃyarvarya÷ sopÃdhikatvamityanabhidhÃya sÃdhyavyÃpakavailomyamityÃha / vyavahÃrÃstu parak­tasaÇketenÃpi nirvahaïÅya÷ / yadvà kvacitsÃdhyavyÃpyatÃsadbhÃvenopÃdhitve 'nyatrÃpi gauïyà v­ttyà upÃdhivyavahÃropapatti÷ / ata eva na dvitÅyo 'pi / *5,449f.* nanu ca vi«amavyÃptikasya pratipak«onnÃyakatvaæ na sambhavati / kvacitpak«etaraviparyayasyÃsÃdhÃraïatvÃditi / maivam / asÃdhÃraïatvasya dÆ«aïatvÃsammate÷ / sammatau và tatropÃdhitvÃbhÃvasya vyutpÃdanÃt / yatropÃdhi÷ pak«aikadeÓÃdvayÃvartate tatra kathaæ pratipak«a÷ / bhÃgÃsiddhiprasaÇgÃt / nacÃsau nopÃdhi÷ / pak«aikadeÓÃdvayÃv­ttyÃpi sÃdhanÃvyÃpakatvasambhavÃt / nacÃyaæ samavyÃptipak«e 'sti do«a÷ / upÃdhimatyekadeÓe sÃdhyasadbhÃvaniyamena taæ vihÃyaikadeÓÃntarasyaiva pak«ÅkaraïaucityÃditi / ucyate / asmÃbhirapyupÃdhivyÃv­ttimÃ(nevaika)nekadeÓa÷ pak«Åkriyate / ekadeÓÃntare 'pi yadi sÃdhyasammatistadà tasyÃpak«Åkaraïameva / asammatau tu tatra do«Ãntarameva bhavi«yatÅti kimanupapannam / nanu ÓaÇkitopÃdhau kathaæ pratipak«a÷ sandigdhÃsiddhiprasaÇgenÃsamabalatvÃditi cenna / pÃk«ikasiddhayÃdinà satpratipak«atÃphalasya saæÓayasyÃnivÃraïÃt / saæÓayÃnaÇgatvamevÃsamabalatvamabhipretam / *5,453* syÃdetat / sÃdhyavyÃpakatve sati sÃdhanÃvyÃpakatvaæ kimupÃdhisÃmÃnyalak«aïaæ kiævà viÓe«alak«aïam / nÃdya÷ / samavÃya÷ samaveta÷ sambandhatvÃtsaæyogavadityatra sÃdhanÃvacchinnasÃdhyavyÃpakak­takatvopÃdhyavyÃpanÃt / vÃyu÷ spÃrÓano 'nudbhÆtarÆpÃnadhikaraïatve satyupalabhyamÃnasparÓÃdhikaraïatvÃdghaÂavadityatra dravyatvÃvacchinnasÃdhyavyÃpakacÃk«u«atvopÃdhyavyÃpteÓca / naca sÃdhanÃvacchinnasÃdhyavyÃpakasya yatki¤cidavacchinnasÃdhyavyÃpakasya ca nopÃdhitvamiti vÃcyam / tatra tatrÃcÃryairaÇgÅk­tatvÃt / vyatirekopÃdhyavyÃpakatvÃcca / na dvitÅya÷ / sÃmÃnyalak«aïÃntarasya vaktavyatÃpÃtÃt / na cÃnvayavyatirekidharmatvaæ taditi vÃcyam / tasyÃtrÃyamupÃdhiriti vyavahÃrakÃraïatvÃbhÃvÃt / tathÃtve ca lak«aïavaiyarthyÃditi / *5,458* atra brÆma÷ / idameva sÃmÃnyalak«aïam / sÃdhyapadenÃvacchinnÃnavacchinnasÃdhyasyÃbhidhÃnÃt / naca tatra pratipak«Ãsambhava÷ / yadavacchinnasÃdhye ya upÃdhistadvayÃv­ttestadviÓi«ÂÃbhÃve hetutvopapatte÷ / yathà samavÃya÷ sambandhatve sati samavetatvena hÅno 'kÃryatvÃdÃkÃÓavat / vÃyurdravyatve sati spÃrÓanatvena hÅno 'cÃk«u«atvÃdÃkÃÓavaditi / *5,460* nacÃtra sÃdhyaviÓe«aïavaiyarthyam / Óabdo na sparÓavadviÓe«aguïa÷ pratyak«atve satyakÃraïaguïapÆrvakatvÃdityÃdÃviva vyabhicÃraparihÃrÃrthatvÃt / kvacitsÃdhyÃvacchedakÃvacchinnasyopÃdhyabhÃvasya hetutvÃt / yathà vÃyu÷ spÃrÓano na bhavati dravyatve satyacÃk«u«atvÃditi / vyatirekavyÃptau tÆktamevottaram / sÃdhyasÃdhanapadÃbhyÃæ ca prak­tayoreva vivak«itatvÃnna kaÓcitk«udropadrava÷ / yo yatsÃdhyavyÃpako yatsÃdhanÃvyÃpaka iti vÃsyÃrtha iti sarvaæ sustham / *5,467* nanu ca sopÃdhikatvasya satpratipak«atve 'pi tenaivÃnumÃnado«Ãdhikyamiti / maivam / pratij¤Ãrthaviruddhatetyanenaiva prabalapramÃïaviruddhatÃlak«aïakÃlÃtÅta(tÃ)vatsamabalapramÃïaviruddhatÃyÃ÷ satpratipak«atÃyà api saÇg­hÅtatvÃt / pratispardhisadbhÃvamÃtraæ hi pratij¤Ãrthaviruddhatetyuktam / evaæ tarhi durbalena virodho 'pi pratij¤Ãrthaviruddhatà syÃt, uktalak«aïopetatvÃdityata Ãha- durbaleneti // %% NYùYASUDHù: ayamartha÷ / prakaraïÃdivaÓÃddhi sÃmÃnyaÓabdà api viÓe«e vatarnta iti prasiddham / yathà viÓi«Âasamaye puru«amÃnayetyukte puru«aviÓe«a evÃnÅyate na tu ya÷ ko 'pi puru«a÷ / prak­te cÃnumÃnasyÃsÃdhakatvanimittaparisaÇkhayÃnam / naca durbalena virodhe 'pyanumÃnamasÃdhakaæ bhavati / prabalavirodhÃdinà tasyaivÃbhÃsatvÃt / yathà vimataÓcak«u«mÃnrÆpÃparok«aj¤ÃnitvÃdityatra vimato 'ndha÷ puru«atvÃditi / ata÷ sÃmÃnyaÓabdaprasakto 'pi durbalena virodho (nÃnumÃnasÃdhyakatÃvacchinnapra) na prathij¤Ãrthaviruddhatà / kintu prabalasamabalapramÃïaviruddhataiva (iti) / *5,469* nanvevamÃdhikyanirÃse 'pi nÃnumÃnavirodhatraividhyaæ sambhavati / pratij¤ÃvirodhasyÃvyÃptyaiva gatatvÃt / virodhenaiva sÃdhyavirahiïi pak«e vartamÃnasya hetorarvyÃptibharvati / nahi viredhasyÃvyÃptyasaÇkÅrïamudÃharaïamasti / yatra tu virodhasambhavastatrÃvyÃpterevÃnyatrÃvadh­tasÃmarthyÃyà dÆ«aïatvÃt / virodhasyÃvyÃptyutthÃpanena caritÃrthatvÃdityÃÓaÇkÃæ bhik«u(ka)pÃdapra(sÃraïanyÃyena)sÃraïena pariharati- svavÃkyeneti // %% NYùYASUDHù: pramÃïamityanuvartate / na kevalaæ pramÃïavirodhe, kintu svavÃkyena virodhe 'pi pramÃïaæ naiva sÃdhakatÃæ vrajet / evaÓabdena pare«Ãmapi siddho 'yamartha iti darÓayati / yathoktam / avirodhigrahaïÃtpratyak«ÃnumÃnagamasvaÓÃstrasvavacanavirodhino nirastà iti (bhavanti iti) / *5,472* etaduktaæ bhavati / pratij¤Ãrthavirodho dvedhà bhavati / pramÃïavirodha÷ svavÃkyavirodhaÓceti / tatrÃdya÷ prabalasamabalapramÃïavirodhÃtmà dvividho bhavati / dvitÅyo 'pyapasiddhÃntajÃtibhedena dvedhà / jÃtiÓca svavacanavirodhasvanyÃyavirodhasvakriyÃvirodhabhedena tredhà / tatrÃstÃæ tÃvatpramÃïavirodha÷ / svavÃkyavirodhagrahaïaæ tÃvatp­thakkaraïÅyam / tasyÃpyavyÃptyutthÃpane vyÃpÃrÃyogÃt / svavÃkyavirodhe hi kiæ sÃdhanasyobhayÃbhimatyà (pak«e) vyabhicÃro bhavet, kiævÃnyarÃbhimatyà / nÃdya÷ / svavÃkyaprÃmÃïyasyobhayÃsammate÷ / na dvitÅya÷ / tasya svata÷siddhatvena svavÃkyavirodhÃnapek«atvÃt / ado«atvÃcca / tasmÃdavi«ayav­vi(tÃhetu)tvena pratij¤Ãrthaviruddhatà p­thageva patisaÇkhayÃtavyeti / ki¤cÃyaæ na kevalaæ vyÃptyapek«aprav­tteranumÃnasyaiva do«a÷ / kinnÃma tadanapek«asya pratyak«Ãderapi tathà cÃnyatropalabdhasÃmarthyasyÃnumÃne 'pi svÃtantryasiddhirityÃÓayavatà prastÃvÃdanumÃnamiti vaktavye pramÃïamityevÃdhik­tam / *5,475* etenaitadapi (parÃ)nirastam / astu svavÃkyavirodhasya p­thagdo«atvamavyÃptyutthÃpakatvÃyogÃt / bÃdhapratirodharÆpa÷ pramÃïavirodhastu na svatantrado«a÷ / pramÃïavirodhe hi heturapak«adharmo và syÃt anaikÃntiko và (syÃt) / jij¤Ãsitadharmaïo dharmiïa÷ pak«atvÃt / pramÃïÃvagatasÃdhyaviruddhadharmavataÓcÃpak«atvena taddharmasyÃpak«adharmatvaniyamÃt / sÃdhyadhar(ma)rmiïyeva pramÃïopasthÃpitasÃdhyadharmaviruddhadharmavati darÓanena vyabhicÃrÃt / naca sapak«avipak«ÃvevÃnvayavyatirekagamyÃvinÃbhÃvadarÓanavi«ayau na pak«a iti sÃmpratam / yadi hi pak«aæ vihÃya bahirevÃvinÃbhÃvo 'vagamyate tadà bahirvyÃptibalena pak«adharmo 'pi heturna pak«e sÃdhyaæ sÃdhayet / asiddhà hi tatra tasya sÃdhyena vyÃpti÷ / tasmÃdantarbahirvà sarvopasaæhÃreïÃvinÃbhÃvo 'vagantavya÷ / eva¤ca siddha÷ pak«e vyabhicÃra÷ sÃdhanadharmasya / *5,477* nanu pratirodhe katham / tatrÃpi vyÃptigrÃhakasya pramÃïasya prÃbalyam / ubhayatrÃpi pramÃïasadbhÃve vyÃpyatvÃsiddhÃvantarbhÃvÃditi / pramÃïavirodhasya pramÃïÃntare 'pyavi«ayav­ttitÃhetutvenÃvagatasvatantradÆ«aïabhÃvasyÃnumÃne 'pi tathaivÃÇgÅkartumucitatvÃt / api ca kiæ vyÃptigrahaïasamaye 'vyÃpterupasthÃpaka÷ pramÃïavirodha÷ syÃt, utÃnumÃnaprav­ttyuttaramapi / Ãdyastvi«yata eva / "mÃnabÃdhe na tadbhavet' iti vak«yamÃïatvÃt / na dvitÅya÷ / upajÅvyaparityÃgenopajÅvakasvÅkÃrasyÃyuktatvÃt / pramÃïaviruddhasyÃpak«adharmatve siddhasÃdhanasyÃpi tathÃtvaæ syÃt / samÃnanyÃyatvÃt / omiti cenna / svÃrthÃnumÃne 'pi siddhasÃdhanasya do«atvÃpatte÷ / nahi pak«adharmatÃsiddhi÷ parÃrtha evÃnumÃne do«a÷ / tasmÃt parÃnÃkÃÇk«itatvÃdasaÇgata eva siddhasÃdhana iti / // ityanumÃnado«anirÆpaïam // *5,479* evamanumÃnado«ÃnnirÆpya prasaÇgÃtparanirÆpitÃÓe«anigrahasthÃnÃnÃmapi virodhÃdi«vevÃntarbhÃva ityÃha- saævÃdeti // %% *5,479f.* NYùYASUDHù: nig­hyate parÃjÅyate ebhiriti nigrahÃ÷ nigrahasthÃnÃni / nanu ca pratij¤ÃhÃnyÃdÅnÃæ vakt­do«ÃïÃæ kathamarthavacanado«e«u virodhÃsaÇgatinyÆnÃdhikye«vanupraveÓa ityata uktam- saævÃdÃnuktisaæyuktÃæ iti // tathÃpyanupapattireva / virodhÃdicatu«yayasyÃnumÃnado«atvenoktatvÃt / nigrahasthÃnÃnÃæ ca niyamenÃnumÃnÃÓrayatvÃbhÃvÃt / nahi punaruktiranumÃna eva sambhÃvinÅ / praÓnÃdÃvapyupapatterityato 'styatra viÓe«a iti tuÓabdenÃha / dvividhaæ hi virodhÃdicatu«yayam / samayabandhÃdikathÃsarvarÆpasÃdhÃraïamasÃdhÃraïaæ ca / tatrÃnumÃnasyaiva yadasÃdhÃraïaæ virodhÃdi tatrÃnumÃnado«ÃïÃæ sarve«Ãæ praveÓo 'bhihita÷ / sÃdhÃraïe tu sarvanigrahasthÃnÃnÃmiti na kaÓcidvirodha÷ / yadvà kathÃbÃhyÃdÅnÃme«Ãæ nigrahasthÃnatÃvyavacchedÃrthastuÓabda÷ / *5,482* nanu keyaæ kathà nÃmetyapek«ÃyÃæ tatsvarÆpaæ nirÆpayansÃmÃnyalak«aïaæ vibhÃgamuddeÓaæ cÃha- vÃda iti // %% NYùYASUDHù: atra katheti lak«yapadamÃvartanÅyam / vicÃragocaretyupaskartavyam / vijÃnatÃmiti jÃtau bahuvacanam / tathà cÃnekavidva(tkart­)dvakt­kavicÃragocarà kathà vÃkyasand­ddhi÷(ndarbha÷) katheti sÃmÃnyalak«aïasiddhi÷ / tÃÓca kathà vÃdÃdibhedena tisra÷ trividhà ityartha÷ / vijÃnatÃæ matena tisra iti và / tena nyÆnÃdhikasaÇkhayoktistadvirodhÃdayuktetyuktaæ bhavati / *5,488* vÃdalak«aïamÃha- svÃrthamiti // %% NYùYASUDHù: tattvanirïayasÃdhanÅtyarthÃdyarthajalpavitaï¬Ãvyavaccheda÷ / tathÃpi vitaï¬ÃviÓe«e 'tivyÃptistadarthaæ kevalamityuktam / sÃk«Ãdityartha÷ / tuÓabdena tattvanirïayasÃdhanÃdapi jalpaviÓe«Ãt taduddeÓena prav­ttatvavailak«aïyaæ darÓayita / yadà tu viditatattvau vÅtarÃgÃvaviditatattvai÷ parairabhyarthitau kathÃæ kurutastadà tatrÃvyÃptemetallak«aïam / nacÃsau na vÃda÷ / anyatrÃnantarbhÃvena tisra ityasya vyÃghÃtÃdityata uktam- svÃrthaæ parÃrthamapi veti // apiÓabda ubhayÃrthatÃsamuccayÃrtha÷ / *5,491* jalpalak«aïamÃha- jalpa iti // %<... jalpo 'rthÃdivyapek«ayà / satÃmeva kathà j¤eyà ... // MAnuv_2,1.40bc //>% NYùYASUDHù: Ãdipadena khyÃtyÃdergrahaïam / arthÃdivyapek«ayeti vÃdavyÃv­ttyartham / Ãnu«aÇgikÃrthÃdisÃdhanatvaæ vÃdasyÃpi sambhavatÅti vyapek«Ãgrahaïam / vitaï¬ÃvyÃv­ttyarthaæ satÃmeveti / satÃmityevokte na vitaï¬ÃvyÃv­ttisiddhi÷ / vitaï¬ÃyÃmapyekasya sattvÃt / bahuvacanasya jÃtyarthatvÃt / tena evetyuktam / *5,491* vitaï¬Ãæ lak«ayati- vitaï¬eti // %<... vitaï¬Ã tvasatÃæ satÃm // MAnuv_2,1.40d // aprakÃÓya svasiddhÃntamasatÃæ pak«adÆ«aïam // MAnuv_2,1.41ab //>% NYùYASUDHù: tuÓabdo vÃdajalpavyavacchedÃrtha÷ / kathetyanuvartate / kart­bhedena kathÃbhede 'tiprasaÇga ityato lak«aïÃntaramÃha- aprakÃÓyeti // sadbhi÷ svasiddhÃntamaprakÃÓyÃsÃdhayitvÃsatÃæ pak«asya dÆ«aïameva kriyate yatsà vitaï¬etyartha÷ / prativÃdina÷ svapak«asÃdhanena vinà parapak«apratik«epamÃtreïa paryavasyantÅ kathà vitaï¬etyuktaæ bhavati / nanvetadeva kinnimittam / prÃÓnikÃdyadhÅnamiti brÆma÷ / te 'pi kuta etÃd­Óaniyamaæ kuryuriti cet(na) / tattvaj¤ÃnÃyogyÃnasata÷ prati sadbhi÷ svasiddhÃntasÃdhane te«Ãæ tattvaj¤ÃnotpÃdaprasaÇgÃt / tasya ca ni«iddhatvÃdityÃÓayenÃsatÃmityuktam / etena prathamalak«aïasyÃpi samarthanaæ veditavyam / *5,494* nanvasambhavÅdaæ lak«aïam / parapak«adÆ«aïaæ hi tatpratipÃdakapramÃïadÆ«aïenaiva bhavet / naca svapak«asÃdhanahÅnÃyÃæ vitaï¬ÃyÃæ tatsambhavatÅtyata Ãha- ukta iti // %% NYùYASUDHù: tairasadbhi÷ prathamaæ svapak«asÃdhanÃya mÃne ukte sati sadbhistasya mÃnasya dÆ«aïaæ vaktavyam / asato vÃdibhÆtasya svapak«asÃdhanaæ parapak«anirÃkaraïaæ ca karaïÅyam / satastu prativÃdina÷ tatpramÃïadÆ«aïenaiva caritÃrthatvamityuktaæ bhavati / kvacitsatÃmevetyÃdisÃrdhaÓloko vÃdajalpayorityata÷paraæ paÂhita÷ / tata etÃmeva saÇgatimÃÓritya ÂÅkÃk­tà tatraiva vyÃkhyÃta÷ / *5,496f.* ki¤ca guruÓi«yÃdayo 'samÃnavidyà api vÃde 'dhikriyante / tattvanirïayÃrthitvÃt / jalpavitaï¬ayostu sambhÃvitasamÃnavidyayorevÃdhikÃra÷ / "yayoreva samaæ vittaæ yayoreva samaæ Órutam / tayorvivÃho vÃdaÓca nottamÃdhamayo÷ kvacit' iti smaraïÃt / vÃdo jalpavitaï¬Ãlak«aïo vivÃda÷ / anyathÃtyantÃpak­«Âo 'pyutk­«Âatamena vaiyÃtyÃt ghaÂamÃno yadi và daivÃyattamabhibhÃvayet tadà v­thÃkhyÃtiæ labheta / tathÃca prÃÓnikÃdÅnÃmasuj¤Ãtvaæ pratyavÃyaÓca syÃt / apÆjya÷ pÆjyate yatreti vacanÃt / evaæ ca vÃdÃjjalpavitaï¬ayorbheda÷ / nanvetadayuktam / parabuddherapratyak«atvena vidyÃsÃmyavai«amyayorj¤ÃtumaÓakyatvÃditi cenna / jalpavitaï¬ÃrthinorvidyÃsÃmyÃde÷ parÅk«ayà niÓcayopapatte÷ / tadetadÃha- vidyeti / %% NYùYASUDHù: vidyÃparÅk«Ã pÆrvà kÃraïabhÆtà yasyÃ÷ sà tathoktà / vidyÃparÅk«ayà niÓcitasÃmyayoreva vitaï¬Ã dÃtavyÃ, na vi«amavidyayo÷ / jalpaÓcaivam vidyÃparÅk«ÃpÆrvaæ eveti vyÃkhyeyam / dvitÅyaivaÓabdo vÃdavyÃv­ttyartha÷ / samÃnavidyayorevetyayaæ niyamo na vÃde 'stÅti / *5,498* nanu jalpavitaï¬ÃrthinovirdyÃsÃmyÃdiniÓcayÃya kartavyà parÅk«Ã kiæ kathayÃ, utÃnyathà / nÃnyathà / anyonyasaÇghar«aïena vinà tadasiddhe÷ / Ãdye 'pi kiæ vÃdena jalpavitaï¬ÃbhyÃæ và / na prathama÷ / khyÃtyÃdikÃmayo÷ spardhÃvatorvÃdÃnupapatte÷ / na dvitÅya÷ / anavasthÃpÃtÃditi cenna / vÃdena tÃvadvidyÃparÅk«aïasye«ÂatvÃdityÃÓayavÃnvÃdasya vidyÃparÅk«ÃyÃæ kÃra(tatkÃra)ïatvamanvayavyatirekÃbhyÃæ sÃdhayitumupodghÃtaæ tÃvadÃha- ucceti // %% NYùYASUDHù: yato vidyayoccatvena nirïÅtatvameva jayo nÅcatvena nirïÅtatvaæ ca parÃjaya ityartha÷ / iti vidyÃparÅk«aïaæ vÃdeneti vak«yamÃïenÃnvaya÷ / evamupayuktamabhidhÃya vyatirekamÃha- vinaiveti // *5,498f.* %% NYùYASUDHù: nirïÅyate 'nayeti nirïÅtistattvasya nirïÅtistattvanirïÅtirvÃda iti yÃvat / tattvanirïÅtiæ vinoccanÅcatvavij¤Ãnaæ na hÅtyevokte vinà vÃdeneti vak«yamÃïavirodha÷ syÃt / ato jalpÃdinetyuktam / itiÓabdastasmÃdityarthe / vidyÃparÅk«aïaæ vÃdeneti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / yadyapi satsÃdhanopalambhe jalpe 'pi bhavati vÃdinoruccanÅcatvavij¤Ãnam / tathÃpi taduddeÓenÃprav­ttestÃdarthvasya prathamamaniÓcayÃnna tadarthaæ jalpo dÃtuæ Óakyate / *5,500* vyatirekasyÃnyadÅyÃkÃraïatvamÃtraniÓcayahetutvÃdvÃdasya kÃraïatÃmavadhÃrayitumanvayaæ cÃha- vÃdeneti // %% NYùYASUDHù: caÓabdo 'nvayasya vyatirekeïa samuccayÃrtha÷ / anvayavyatirekÃbhyÃæ samarthitamarthamupasaæharati- itÅti // *5,501* %% NYùYASUDHù: iti tasmÃdvÃdasya pÆrvatvam / jalpavitaï¬ÃrthinorvidyÃsÃmyÃdiniÓcayahetuparÅk«Ãrthaæ prathamÃnu«Âheyatvaæ siddhamityartha÷ / etaduktaæ bhavati / samÃnavidyayoreva jalpavitaï¬e / samÃnavidyatà ca parÅk«ÃniÓceyà / parÅk«Ã ca vÃdakathayà vidheyà / na jalpavitaï¬ÃbhyÃm / jayena hi vidyÃdhikyaæ nirïetavyam / parÃjayena ca tannyÆnatà / jayaparÃjayau ca pramÃïatarkÃbhyÃæ prak­taprameyasÃdhanasÃmarthyÃsÃmarthyalak«aïau uccanÅcatvanirïayavi«ayatÃÓabdavÃcyÃveva prak­topayoginau / tau ca vÃda eva sambhavato na jalpavitaï¬ayo÷ / tatra yatki¤cinnigrahodbhavanamÃtreïa jayaparÃjayavyavasthÃpanÃt / ato jalpavitaï¬Ãrthaæ jalpavitaï¬ÃbhyarthanÃbhÃvÃnnÃnavastheti / jalpavitaï¬ÃrthinorvidyÃparÅk«ÃyÃæ vÃdena k­tÃyÃæ kiæ kÃryam / samavidyatvasambhÃvanÃyÃæ jalpavitaï¬e kartavye ityuktameva / vi«amavidyatÃvadhÃraïÃyÃæ kiæ vidheyamityapek«ÃyÃmÃha- tatsiddhÃviti // %<... tatsiddhau vyarthatÃnyayo÷ // MAnuv_2,1.44d //>% NYùYASUDHù: tena vÃdenaiva tasya nÅcoccabhÃvasya siddhau satyÃmanyayorjalpavitaï¬ayorvyarthatà / tataÓca akartavyatetyartha÷ / parÅk«Ãrthena vÃdenaivoparama iti / %% NYùYASUDHù: jalpavitaï¬ÃrthinorvidyÃparÅk«Ãrthaæ vÃdakathà prathamaæ dÃtavyetyuktasyÃpavÃdamÃha- bahuvidyatveti // prÃk parÅk«Ãto lokasaævÃdÃdinÃnyatarasya pratiyogyapek«ayà bahuvidyatvasiddhau tu vÃdo 'pi naiva dÃtavya÷ / kimu jalpavitaï¬e iti / kuta ityata Ãha- kÃraïamiti // %<... kÃraïam // MAnuv_2,1.45b //>% NYùYASUDHù: vidyÃparÅk«Ãyà iti Óe«a÷ / vÃda ityanuvartate / vÃdo hi vidyÃparÅk«ÃkÃraïamitye«yavyo na tu vyasanitayà / tatphalaæ tvanyata eva jÃtamiti kiæ parÅk«ayà kiæ tadaÇgena vÃdeneti / *5,503* yaduktaæ spardhÃvato÷ khyÃtyÃdikÃmayorvÃdo na sambhavati, tatrÃsatsÃdhanottaraprayogasyÃvaÓyamavarjanÅyatvÃt, tataÓca vidyÃsÃmyavai«amyaniïaryÃnupapatteriti tatrÃha- sabheti // %% NYùYASUDHù: praÓnaÓabdÃtkarotÅtyarthe Åkakpratyayo vaktavya÷ / spardhinÃmiti jÃtau bahuvacanam / evetyasya yujyata ityadhyÃh­tenÃnvaya÷ / yata÷ sabhÃdipÆrvastata÷ spardhinÃmapi vÃdo yujyata eveti / tuÓabdo hetvartha÷ / sabhÃsabhÃpatiprÃÓnikairniyatayorasatsÃdhanÃdiprayogavarjanasambhavÃditi bhÃva÷ / *5,505* yaduktaæ"tatsiddhau vyarthatÃnyayo÷' iti tadayuktam / vÃdena tattvanirïayasiddhÃvapi arthÃdyasiddhe÷ / tathÃcÃbhila«itaæ na siddham, siddhaæ cÃnabhila«itamiti tatrÃha- ubhayeti // %<... ubhayÃrtha÷ syÃnnirïÅtijayakÃraka÷ // MAnuv_2,1.46ab //>% NYùYASUDHù: vÃda ityanuvartate / asyaiva vivaraïaæ nirïÅtÅti // na kevalaæ nirïÅtikÃraka÷ kintu jayakÃrakaÓca / jayaÓabdena tatsÃdhyamarthyÃdikamupalak«yate / vidyÃparÅk«Ãrthe vÃde jayino 'rthÃdikamapi sabhÃpatinà sampÃdanÅyamiti bhÃva÷ / evaæ tarhi na kadÃpi jalpavitaï¬Ãprav­tti÷"vyartharatÃnyayo÷' iti yukte÷ sama(mÃna)tvÃt / yathà hi vidyÃvai«amyanirïaye jitavato 'rthÃdilÃbha÷, tathà tatsÃmye dvayorapi arthÃdilÃbha÷ sambhavatyeva / naca phalÃntaramasti yena punarjalpavitaï¬Ãrambha÷ syÃdityata Ãha- tattvÃprakÃÓa eveti // *5,506* %% NYùYASUDHù: tattvÃprakÃÓa iti parava¤canasÃmarthyamucyate / tena tatsÃdhyo 'rthÃdilÃbho lak«yate / idamuktaæ bhavati / yadyapi vidyÃsÃmyavai«amyayornirïÅtijayau syÃtÃæ tathÃpi tÃttvikakathÃphalarÆpÃveva / parÃcchÃdanacÃturyaprayuktÃrthÃdilÃbhÃrthaæ samÃnavidyayo÷ punarjalpavitaï¬Ãprav­ttiriti / nacaivaæ vi«amavidyayorapi tatprav­tti÷, upaplavaprasaÇgasyoktatvÃditi / yadvà tattvanirïayaphalo vÃda÷ arthÃdiphale jalpavitaï¬e, iti phalabhedena kathÃbheda ukta÷ / so 'nupapanna÷ / tathà satyarthÃdÅnÃæ bhedena kathÃ'nantyaprasaÇgÃdityata Ãha- tattveti // yadyapi arthÃdayo 'vÃntarabhedabhinnÃstathÃpi tattvÃprakÃÓa eka eva vitaï¬Ãjalpayo÷ phalam / tattvanirïayetaratvarÆpeïÃrthÃdÅnÃmekatvÃnnoktado«a÷ / tadavÃntarabhedavivak«Ã tu vyarthaiveti bhÃva÷ / *5,507* evaæ kathayà vidyÃparÅk«aïamiti pak«a÷ samarthita÷ / idÃnÅmanyatheti pak«amapi samarthayamÃna Ãha- vineti // %% NYùYASUDHù: avigÅtavidvatprasiddhayÃdineti Óe«a÷ / kvÃpÅtyasya pÆrvÃrdhenÃnvaya÷ / tadà samavidyayo÷ prathamamapi jalpÃdi÷ kathÃviÓe«a÷ kÃrya÷ syÃdityartha÷ / tarhi vidyÃparÅk«aïaæ vÃdenaivetyuktivirodha ityata Ãha- và eveti // %<... vÃda evÃnyathà bhavet // MAnuv_2,1.47d //>% NYùYASUDHù: vÃda eva prathamaæ kartavyo bhavediti yaduktaæ tadanyathà vÃdena vinà vidyÃparÅk«aïasya kartumaÓakyatva evÃto na virodha iti / astvevamupÃyÃntaravirahe kathayaiva vidyÃparÅk«aïam / sà tu vÃda iti kuta÷ / tattvanirïayÃrthinoradhikÃritvÃttatphalatvÃcceti cet(na / evaæ) / tarhi vijigÅ«ÃvatoradhikÃritvÃdarthÃdiphalatvÃtsabhÃdyaÇgopetatvÃjjalpo 'pi syÃditi / *5,508* kimatra jalpaÓabdavÃcyatÃmÃtramÃpadyate, kiævà vÃdaÓabdavÃcyatÃbhÃva÷, athavà samÃhÃrarÆpaæ kathÃntaraæ yadvà nimittadvayasamÃveÓe vÃdaÓabdasyaiva vyavahÃrÃnupapatti÷ / sarvatrÃpyuttaramÃha- jalpa iti // %% *5,508f.* NYùYASUDHù: etÃd­Óasya nimittadvayopetasyÃtra jalpa iti nÃma syÃdityabhyupagamenÃdyo nirasta÷ / apiÓabdena vÃdaÓabdavÃcyatÃæ pratij¤Ãyai tÃd­Óasyetyanena heturukta÷ / tena dvitÅyo 'pi nirÃk­ta÷ / nahi nimittasadbhÃve vÃcakÃprav­ttiriti yuktam / jalpaÓabde 'pi sÃmyÃt / atastulÃyÃæ pramÃïÃdito vidhÃntaravatÅ syÃt / vÃdasya jalpa ityapi nÃma syÃditi vÃdasaæj¤Ã tu mukhyà jalpasaæj¤Ã tvamukhyeti sÆcitam / tena caturtho 'pi nirasta÷ / tatra hetuviÓe«asadbhÃvaæ tuÓabdena dyotayati / tathÃhi / yadyapi kathakÃvÃdito vijigÅ«Æ tathÃpi sabhyÃdibhivirjigÅ«Ãæ paribhÃvyotpÃdità tattvanirïayÃrthitaiva kathopayoginÅ / arthÃdilÃbhaÓcÃntarà prÃpto na tvÃdita evoddi«ya ityamukhya eva / ata eva pÆrva ubhayÃrtha÷ syÃdityukte sÃmyapratÅtiprasaktau nirïÅtijayakÃraka iti tattvanirïÅte÷ prÃdhÃnyapradarÓanÃrthaæ vivaraïaæ k­tam / anyathà kathÃphaladvayasyaivobhayaÓabdena pratÅtervivaraïaæ vyarthaæ syÃt / alpÃctaramiti lak«aïasya vyabhicÃraæ kurvÃïenÃpyetadeva sÆcitam / anyathà jayanirïÅtikÃraka ityavak«yat / sabhyÃdisaævaraïaæ ca vijigÅ«utÃparibhavÃrthamiti vÃdatÃprÃdhÃnyamevopodbalayatÅti / *5,513* api cÃdhikÃribhedÃdikaæ bahiraÇgatayaiva kathÃbhedakam / antaraÇgaæ tu prav­ttiprakÃra eva / sa ca vÃdasambandhyevÃsyÃæ kathÃyÃmastÅtyato vÃdatvameva mukhyamityÃÓayavÃnÃha- pratij¤eti // ##-(14) %% NYùYASUDHù: vidyÃparÅk«ÃrthÃyÃæ kathÃyÃæ kvÃpi prameye pratij¤ÃmÃtreïa pramÃïopanyÃsarahitena vacanena sÃdhyatvaæ praj¤ÃpanÅyaæ syÃt / kuta etat / katyeva devà yÃj¤avalkyeti ÓÃkalyena p­«Âe, (yÃj¤avalkyena) trayastriæÓaditi vacanamÃtreïa praj¤Ãpanasya k­tatvÃt / sà ca vidyÃparÅk«Ãrthà kathetyupakramaparyÃlocanayà siddham / yÃj¤avalkyaÓabdena tatkathopalak«yate / saptamyarthe vati÷ / tata÷ kimityata Ãha- saævÃda iti // %% NYùYASUDHù: evambhÃvo hi vÃdiprativÃdino÷ saævÃde 'nyonyÃptatÃ'ÓvÃse satyeva syÃt tadÃÓvÃso hi vÃda eva sambhavati na jalpe / vijigÅ«uïÃpasiddhÃntÃdiparihÃreïa sarvathà pramÃïapraÓnasya kartavyatvÃt / tenÃyaæ vÃda eveti (prati)j¤Ãyata iti / nanvevaæ tarhi na vidyÃparÅk«Ã sambhavati / pramÃïopanyÃse hi tatsamarthanopÃlambhÃbhyÃæ sà syÃt / natu praÓnapratij¤ÃbhyupagamamÃtreïetyata Ãha- vivÃda iti // %<... vivÃde hetur i«yate // MAnuv_2,1.48*b //>% NYùYASUDHù: heturiti pramÃïamÃtropalak«aïam / pramÃheturiti và / na hyekatrÃpta÷ sarvatrÃpta eveti niyamo 'stÅti bhÃva÷ / yÃj¤avalkyenÃpi tatra tatra pramÃïopanyÃsa÷ k­ta eveti sakalamanÃkulam / *5,517* prak­tÃnÃæ sabhyasabhÃpatiprÃÓnikÃnÃæ svarÆpajij¤ÃsÃyÃmÃha- sabheti // %% NYùYASUDHù: (dvau) caÓabdau sabhÃ(bhyÃ)dÅnÃmanyonyasamuccaye / t­tÅyo viÓe«aïasamuccaye / evaÓabdau tu vai«ïavà eva rÃgadve«avihÅnà eveti sambaddhayete / anyathà kathÃnupapattisÆcanaæ tatprayojanam / syuriti vak«yamÃïamihÃpi(matrÃpi) sambaddhayate / sabhyÃnÃæ prÃÓnikÃnÃæ ca viÓe«aïÃntaramÃha- syuriti // %<... syu÷ sabhyÃ÷ sarvavedina÷ // MAnuv_2,1.49d // prÃÓnikÃÓ ... // MAnuv_2,1.50a //>% *5,518* NYùYASUDHù: sarvaÓabdena vÃdiprativÃdidarÓanasya kathopayuktasya vyÃkaraïÃdeÓca saÇgraha÷ / puna÷ sabhyaprÃÓnikagrahaïaæ sabhÃpativyavacchedÃrtham / tatsÃrvaj¤asya kathopayogÃbhÃvÃt / sabhyÃ÷ prÃÓnikÃÓca sarvavedina÷ syurityanvaya÷ / nanu prÃÓnikÃnÃæ kvopayoga÷ / vivadamÃnayorguïado«ÃvadhÃraïÃdÃviti brÆma÷ / evaæ tarhi tairevÃlaæ kiæ sabhyairityata Ãha- etaditi // %<... caitadaj¤Ãne sabhyÃÓca ... // MAnuv_2,1.50ab //>% NYùYASUDHù: anantaroktÃnprÃÓnikÃn etacchabdena parÃm­Óati / kvacitsÆk«me prameye ete«Ãæ prÃÓnikÃnÃæ kÃraïÃntaradvÃj¤Ãne sati vÃdinorguïado«anirïayÃya sabhyÃÓca pramÃïaæ syuriti vak«yamÃïenÃnvaya÷ / pramÃïÃÓraye«u pramÃïatvopacÃra÷ / yadyevaæ prÃÓnike«vaj¤ÃnaÓaÇkayà sabhyÃnÃæ varaïam, tadà te«vapyaj¤ÃnaÓaÇkayÃnye 'pi varaïÅyÃ÷ / anyathà nirïayÃbhÃvena kathÃvaiyarthyÃpatte÷ / te«vapyevamityata Ãha- e«Ãæ ceti // %<... e«Ãæ ca dÆragÃ÷ / pramÃïaæ nirïayÃya syu÷ ... // MAnuv_2,1.50bc //>% NYùYASUDHù: e«Ãæ sabhyÃnÃæ cÃj¤Ãne sati dÆragà deÓÃntarasthÃ÷ / nacaivaæ sabhyasaævaraïamapyanarthakam / tata÷paraæ prÃyeïÃj¤ÃnaÓaÇkÃnudayÃt / laukikaÓcÃyamartha iti / dÆragÃnnirïÃyakatvasambhavÃya viÓina«Âi- pak«eti // %<... pak«apÃtavivarjitÃ÷ // MAnuv_2,1.50d //>% NYùYASUDHù: ekadeÓotkÅrtanena yathoktaæ sabhyÃdilak«aïamatidiÓati / *5,520* aprakÃÓya svasiddhÃntamiti vitaï¬Ãlak«aïamuktam / tatkathaæ vÃdajalpÃbhyÃæ vyÃvartakamityata Ãha- ubhÃbhyÃmiti // *5,521* %% NYùYASUDHù: vÃdajalpayorubhÃbhyÃmeva svapak«asÃdhanaæ parapak«adÆ«aïaæ kartavyaæ, natu prativÃdina÷ parapak«adÆ«aïamÃtreïa k­tÃrthateti / satÃmeveti sÃrdhaÓlokasyÃtra sanniveÓe tu, lak«itau vÃdajalpau / idÃnÅæ tu vitaï¬Ãyà lak«aïadvayaæ vivak«ustÃvadupayuktamÃha- ubhÃbhyÃmiti // kathà vÃdajalpalak«aïà / etena jalpo 'rthÃdivyapek«ayetyuktasya vitaï¬ÃyÃmativyÃptirapi parih­tà / ubhayasÃdhanavattvena sadekÃdhikÃrikatvena và 'rthÃdivyapek«akathÃyà viÓe«itatvÃt / yadarthaæ satÃmevetyuktaæ tadvitaï¬Ãlak«aïamÃha- vitaï¬Ã tviti // kathetyanuvartate / ubhÃbhyÃmiti yadarthamuktaæ tallak«aïÃntaramÃha- aprakÃÓyeti // ukte tairiti pÆrvavaditi / ubhÃbhyÃæ sÃdhanamityÃdyuktam / tatra sÃdhanÃya kiæ pramÃïaæ prayoktavyam / yatra yadasti tatra tadeva (kiæ) vaktavyam / satyam / pramÃïasamplave tu katham / kiæ sarvamevotaikameva tatrÃpi kimityapek«ÃyÃmÃha- sadbhiriti // %% *5,522* NYùYASUDHù: eka eva, natu sambhavatsarvamÃdhikyaprasaÇgÃt / sa cÃgama eveti yojyam / yadvaikaÓabdo mukhyÃrtha÷ / ÅÓvarÃdiprameye mukhyo vedÃdirÃgama eva vaktavya÷ (tasya svÃtantryeïa sÃdhyasiddhayaÇgatvÃt) nÃnumÃnamiti / nanvavaidikasya vedÃdyÃgamopÃdÃne 'pasiddhÃnta÷ syÃdityata uktam- sadbhiriti // kuto vedÃdiprayoganiyama ityata Ãha- abhÅ«yeti // yata iti Óe«a÷ / anumÃnaæ khalu na svÃtantryeïeÓvarÃdisÃdhanasye«ye / sarvatropÃdhipratipak«ayo÷ sambhavÃt / tadarthamantato 'pyÃgamo 'nusaraïÅya÷ / tato varaæ prathamameva (Ãgamo) vaktavya÷ / tasya svÃtantryeïa sÃdhyasiddhayaÇgatvÃt / nanvavaidikaæ prati katham / Ãgamaæ prayujya tatprÃmÃïyaæ sÃdhanÅyamiti / *5,524* nanvasadbhi÷ kiæ vaktavyam / na tÃvatpratyak«am / atÅndriye tadayogÃt / na cÃgama÷ / svaparÃgamayoranyonyaæ prÃmÃïyÃsammate÷ / nÃpyanumÃnam / prayogaparimÃïÃsammate÷ / tathÃhi / saugato yadi dvayavayavaprayogaæ kuryÃttadà naiyÃyikena nyÆnena nig­hyeta / anigrahe và prativÃdÅ paryanuyojyamupek«eta / pa¤cÃvayavaprayoge tvadhikena nig­hyeta / tathà svÅkÃre cÃpasiddhÃntena / tathÃca niyatÃvayavÃdivyatirekeïa vitaï¬aiva na syÃdityata Ãha- svasiddhÃnteti // %% NYùYASUDHù: yathÃsiddhÃntaæ vaktavyamiti prÃÇniyamÃtsvasiddhÃntanirïÅtaprayogÃvayavaparimÃïÃpek«ayaiva nyÆnÃdyavatÃrÃdanyathÃ(kathÃ)'nupapatteriti hiÓabdÃthar÷ / sadbhirÃgamo vaktavya iti na (itya)yuktam / vaidikasya prativÃdinastaddÆ«aïe 'pasiddhÃntÃt / adÆ«aïe tu parapak«ÃdÆ«aïena kathÃbhÃvaprasaÇgÃdityata Ãha- pratyak«eti / %% NYùYASUDHù: Ãgame tu vÃdinà prayukte prativÃdinà vaidikena tasyÃnyÃrthataiva daÓarnÅyà / nÃnumÃnasyevÃprÃmÃïyam / yenÃpasiddhÃnta÷ syÃt / tata eva k­taparapak«adÆ«aïo 'pi bhavet / anyÃrthatÃæ darÓitavatÃ'gamasya parÃbhimatÃrthÃtpracyÃvitatvÃt / na hyapek«itÃrthÃsÃdhakatavÃdanyatpramÃïadÆ«aïamastÅti / nanvevaæ sati kathaæ kathÃparyavasÃnam / svasvÃbhimatÃrthÃgrahaparityÃjanopÃyÃbhÃvÃdityata uktam- pratyak«etyÃdi // atra parÃbhimate 'rthe pratyak«ÃgamavirodhamÃÓritya / na kevalametÃvat / atropakramÃdiliÇgavilomatÃdo«o 'pi darÓanÅya÷ / atrÃnyatama(ra)mÃtre tÃtparyam / anyathÃ'dhikyaprasaÇgÃt / *5,527* nanvetÃvatÃpi na kathÃsamÃpti÷ / parÃbhimatÃrthÃnupapattimÃtreïa svÃbhimatÃrthÃsiddherityata÷ satyamityÃha- liÇgeti // %% NYùYASUDHù: darÓanÅyapadamanuvartate / ÓrutyÃdÅnÃæ vedÃdÅnÃæ ÓrutirliÇgaæ samÃkhyà cetyuktÃnÃæ liÇgagrahaïenaiva g­hÅtatvÃt / upalak«aïaæ caitat / parÃrthe pramÃïÃnukÆlyasya svÃrthe tatprÃtikÆlyasya ca nirÃso darÓanÅya ityapi dra«Âavyam / svasiddhÃntaprayogaparimÃïÃnatikrameïa parÃrthÃnumÃnavÃkyaprayoga÷ kartavya÷ / tathÃtve ca na nyÆnÃdyavatÃra÷ / tadatikrama eva tadavakÃÓa ityuktam / *5,528* apara Ãha / yathÃvastu prayoktavyam / naca vastutattva eva vÃdinÃæ vipratipatteravaÓyaæ nyÆnÃdyavatÃrasambhavenÃprayogaprÃptiriti vÃcyam / (ta)yasya yatra tÃttvikatvÃbhimÃnastena tatprayogÃnantaraæ pareïa nyÆnÃdÃvudbhÃvite tathÃrÆpatÃyÃ÷ sÃdha(nÅyatvÃt)nÃt / nacaivamarthÃntarÃpÃta÷ / hetoranyatarÃsiddhayudbhÃvane tatsiddhivyutpÃdanavatprak­topayogasadbhÃvÃditi / tadayuktam / dvitripa¤cÃvayavÃdipak«ÃïÃæ sarve«Ãmapi tÃttvikatÃyÃ÷ samarthitatvÃt / svasvaniyamasyaiva tÃtvikatvamupetya tadanatikrameïaiva prayogÃÇgÅkÃre tu sarvathà kathocchedÃpatte÷ / tattÃttvikatÃyÃæ prativÃdinà vipratipadyamÃnenÃvaÓyaæ nyÆnÃderudbhÃvanÃt / nanÆktamatra svasvÃvayavakalpanà paraæ prati samarthanÅyeti / duruktaæ tat / tatsamarthanasyÃÓakyatvÃdityÃha- tripa¤ceti // *5,529* %% NYùYASUDHù: traya÷ pratij¤ÃhetÆdÃharaïÃni, udÃharaïopanayanigamanÃni vÃ, pa¤ca pratij¤ÃhetÆdÃhaïopanayanigamanÃni vÃvayavà yasyÃ÷ sà tripa¤cÃvayavà / evaÓabdena pak«advayaniyamamÃha / yugmau dvÃvudÃharaïopanayÃvayavau yasyÃ÷ sà yugmÃvayavinÅ / niyamÃditi sannihitenaiva sambaddhayate / anumeti tÃdarthyÃtprayoga ucyate / vaiÓe«ikÃdÅnÃæ tatraiva vyavahÃrÃt / taæ brÆyÃdyadi paro 'niyatavÃdÅti Óe«a÷ / yadvà yo mÅmÃæsakastÃrkikÃdiÓca tripa¤cÃvayavÃmevÃnumÃæ brÆyÃt / taæ prati ya÷ saugato niyamÃdyugmÃvayavinÅæ brÆyÃt / sa yadi tÃd­ÓÅ tryavayavà pa¤cÃvayavà ca nÃnumeti brÆyÃditi yojyam / evaæ (vi)parivartenÃpi / tÃd­ÓÅ nÃnumetyasya pramÃïÃbhÃvÃditi Óe«a÷ / etaduktaæ bhavati / naiyÃyikena saugataæ prati pa¤cÃvayavaprayoge vihite saugato 'dhikamiti nig­hïÅyÃt / tato naiyÃyikena pa¤cÃvayavaprayogasyaiva tÃttvikatvÃnnaivamiti vaktavyam / tata÷ saugato nedaæ tattvamapramÃïikatvÃditi vadedeva / atha naiyÃyikenÃprÃmÃïikatvamasiddhamiti vadatà kathamiti saugate p­«Âavati (sati) kena pramÃïena svÅyà pa¤cÃvayavakalpanà sÃdhyà / tadagocaratvÃt / nahi kÃryakÃraïabhÃva÷ kvÃpi pratyak«asya vi«aya÷ / na cÃgamena / tadabhÃvÃt / "pa¤cÃvayavayuktasya vÃkyasya guïado«avit' iti bhÃratÃdivÃkyamastÅti cenna"sauk«myaæ saÇkhayÃkramaÓcaiva nirïayaÓca prayojanam' ityÃdinà tatraivÃnyathà vyÃkhyÃtatvÃt / nÃpyupamÃnÃbhÃvÃbhyÃm / niyatavi«ayatvÃt / nacÃrthÃpattyà / tadabhÃvÃt / anupÃnÃnatirekÃcceti / *5,531* mà bhÆtpratyak«ÃdinÃvayavakalpanÃsiddhi÷ / anumÃnena tu bhavi«yati / vyÃptipak«adharmatopetaliÇgapratÅte÷ pa¤cÃvayavavÃkyaÓravaïÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyitvÃditi cet / na tÃvadidamanumÃnaæ tvaccetasi parivartamÃnaæ paraæ pratyÃyanÃÇgam / kinnÃma prayujyamÃnam / tatra kiæ pa¤cÃvayavaprayogo 'sya vidhÃsyate, atha dvayavayava÷ / nobhÃvapÅtyÃha- niyateti // %<***[NOTE: jump in verse numbering, no lacuna in text!]*** niyatÃvayavÃsiddhau ... // MAnuv_2,1.57a //>% NYùYASUDHù: niyatÃvayavasya pa¤cÃvayavasya dvayavayavasya ca / yathÃsaÇkhayaæ saugatanaiyÃyikayorbodhaupayikatvÃsiddhau, nÃnumÃnenÃpyavayavakalpanÃsiddhiriti Óe«a÷ / yadvottaravÃkye niyatÃvayavÃsiddhÃvityanuvÃdo 'yam / tato niyatÃvayavÃsiddheriti siddhayati / pa¤cÃvayavaprayoge pareïÃdhikyodbhÃvanÃt / dvayavayavaprayoge 'nyataranyÆnatvÃpasiddhÃntayorudbhÃvanÃdityartha÷ / tata÷ kimityata Ãha- vyÃptÅti // *5,532* %<... vyÃptimÃtreïa sÃdhanam / kartavyameva tena syÃt ... // MAnuv_2,1.57bc //>% NYùYASUDHù: yata evaæ nopÃyÃntaraæ tena kÃraïena / tena naiyÃyikena vyÃptimÃtreïa yadyasyÃnyavavyatirekÃnuvidhatte tattatkÃryamityÃdivyÃptivacanamÃtreïaiva / upalak«aïametat / "liÇgoktau' ityÃdiprÃgvyutpÃditaprakÃre«vanyatamenetyapi dra«Âavyam / sÃdhanaæ pa¤cÃvayavaniyamasya, kartavyaæ syÃt / saugatenÃpi tadanusaraïÅyam / itarathà tasyÃpi prayogÃnupapattiprasaÇgÃditi / *5,534* tato 'pi kimityata Ãha- tasmÃditi // %<... tasmÃt saivÃnumà matà // MAnuv_2,1.57d //>% NYùYASUDHù: yasmÃtprayogeyattÃsÃdhanaæ vÃdiprativÃdibhyÃmanyatareïa và svamataparityÃgenÃnyamatÃbhyupagame k­ta evopapadyate nÃnyathà / tasmÃtsaivÃnumà matà / vyÃptivacanÃdikameva parÃrthaprayogatvena sarvatra mantavyam / idamuktaæ bhavati / yadà naiyÃyiko dvayavayavena pa¤cÃvayavaniyamaæ sÃdhayati / tadà dvayavayavasya tÃttvikatvaæ svayaæ manyate na và / neti pak«e pratÃraka÷ syÃt / Ãdye 'nyatrÃpi kathaæ tattatvaæ na syÃt / evaæ kathÃbhÃvaprasaÇgabhÅru÷ saugato 'pi pa¤cÃvayavena dvayavayavasyÃvaÓyakatÃæ pratipadyamÃnastattvaæ manyate na và / dvitÅye kathaæ tata÷ pratipadyeta / Ãdye 'nyatrÃpi kutastanna tattvam / ato 'tra sarvasiddhÃntaprakÃrÃïÃæ tÃttvikatvÃdyuktaæ svasiddhÃntÃnusÃreïeti / asmÃdeva saÇkaÂÃdbibhyadudayano yathÃvastu vaktavyamityuktvà yathÃsiddhÃntaæ và vaktavyamiti samayaæ baddhvà prav­ttÃyÃæ kathÃyÃæ na nyÆnÃdyavatÃra iti pak«ÃntaramavÃdÅditi / avasitamanumÃnam / *5,535* nirdo«aæ vÃkyamÃgama÷ / sa dvividha÷ / pauru«eyo 'pauru«eyaÓca / tatrÃpauru«eyo veda÷ / anyastu pauru«eya iti suprasiddhatvÃnnoktam / *5,537* kecidvÃkyaæ vÃkyÃrthe 'numÃnamiti bruvate / tadanupapannam / vÃkyavÃkyÃrthayordeÓata÷ kÃlato vÃnvayavyatirekÃbhÃvÃt / athedaæ vÃkyaæ vÃkyÃtharvat vÃkyatvÃditi sÃdhyate / tatra kiæ vÃkyÃrthamÃtraæ sÃdhyate tadviÓe«o và / nÃdya÷ / viÓe«apramiternirnibandhanatvÃpatte÷ / dvitÅye sa viÓe«a÷ pratÅto na và / Ãdye vÃkyavaiyarthyam / dvitÅye 'prasiddhaviÓe«aïatà / viÓe«asyÃnyatrÃbhÃvÃdanaikÃntyaæ ca / matubÃrthaÓca kiæ pratipÃdyapratipÃdakabhÃva÷, sambandhÃntaraæ và / Ãdye sÃk«ÃlliÇgatayà và / na prathama÷ / anumÃnavaiyarthyÃt / apasiddhÃntÃcca / dvitÅye tu nedaæ vÃkyÃrthÃnumÃnaæ kintu siddhe 'rthe vÃkyasya liÇgatÃnumÃnameva / tatra ca d­«ÂÃnto 'nyatarasÃdhyavikala÷ / na dvitÅya÷ / tadabhÃvena bÃdhÃt / *5,539* athaivaæ prayujyate, vivÃdÃdhyasitÃni padÃni svasmÃritÃrthÃnvayapramitipÆrvakÃïi ÃkÃÇk«Ãdimatpada(kadambaka)tvÃditi / tadayuktam / vinÃpyanvayapramitiæ daivÃtprayukte«vÃkÃÇk«Ãdimatsu pade«vanaikÃntyÃt / Ãptaprayuktatvena hetuviÓe«aïe sÃdhyÃrthasya hetvarthe praveÓÃpatte÷ / puru«aviÓe«aprayuktatvasyÃdhyÃpakaprayukte«u vyabhicÃrÃt / mÆlapramÃnumÃne 'pi vede«u anupapatte÷ / tadapauru«eyatvasya sÃdhitatvÃt / *5,542* apare tvapauru«eyasyÃgamatvamupagamya pauru«eyasyÃnumÃnatvamabhyupagacchanti / te«Ãæ tu sphuÂo vede vyabhicÃra÷ / ki¤ca padÃnÃmanvitÃbhidhÃne Óakti÷ / padÃnyeva ca vÃkyam / naca vaidikapadebhyo 'nyÃnyeva laukikÃni padÃni / vaktà tu padaj¤Ãna evopayujyate / tatkathaæ lokavedayo÷ prakÃrabheda÷ syÃt / api ca vedÃnusÃreïa paÂhyamÃne«u laukikavÃkye«u katham / anvayapratÅtirutpadyata eva / kinnÃma puna÷ pauru«eyatvaj¤ÃnÃdapanÅyata iti / evaæ tarhi vÃkyÃdeva vÃkyÃtharj¤Ãnam / tatprÃmÃïyaniÓcayÃya tu vaktrÃdyanusaraïamityÃyÃtamityÃstÃm / *5,544* tadevaæ sÃmÃnyato viÓe«ataÓca pramÃïÃni lak«itÃni / tatra svÅyasÃmÃnyalak«aïasamarthanenÃrthÃdvÃdyantaroktasÃmÃnyalak«aïÃni nirastÃnyeva / tathÃpi sm­tivi«aye vaktavya(vi)Óe«asya vidyamÃnatvÃtprÃbhÃkaralak«aïaæ viÓe«ato nirÃkaroti- anubhÆtiriti // %% NYùYASUDHù: "tadà vaktavyaæ sm­ti÷ pramà na và / Ãdye 'pasiddhÃnta÷' iti Óe«a÷ / dvitÅye tvÃha- keneti // yadi sm­tirna pramà tadà sm­ti÷ lak«aïena vyÃvartanÅyà / anyathÃtivyÃpte÷ / (tatkena) tatkuta÷ sm­tirapodyate vyÃvartyate / sm­tirvyÃvartakaæ na kimapi / lak«aïe 'stÅti yÃvat / *5,544f.* nanvanubhÆtirityukta eva sm­tÃvaprasaÇga÷ / sm­tivyatiriktaæ j¤ÃnamanubhÆtirityabhidhÃnÃt / nahi sm­ti÷ sm­tivyatiriktà bhavatÅti / maivam / sm­terapi sm­tyantaravyatiriktatvasambhavenÃvyavacchedakatvÃt / sm­titvÃnadhikaraïaæ j¤ÃnamanubhÆtiriti cet / kimidaæ sm­titvam / na tÃvajjÃti÷ / guïe«u jÃteranaÇgÅk­tatvÃt / saæskÃramÃtrajanyaj¤Ãnatvaæ tu na sambhavati / ad­«ÂÃdijanyatvÃt / asÃdhÃraïakÃraïavivak«ÃyÃmapi tathà / sm­termÃnasatvasya vak«yamÃïatvÃt / etena niyamena pratyutpannÃsÃdhÃraïakÃraïakapratyagratvamanubhÆtitvamityapyavacchedakaæ dra«Âavyam / sm­terapi mÃnasapratyak«ajanyÃyÃstathÃtvÃt / saæskÃrasya kÃraïatve 'pi nÃsau sattÃmÃtreïa sm­tiæ janayati kinnÃmodbuddha eva / tathÃca kathaæ na pratyutpannÃsÃdhÃraïakÃraïajanyatvam / anyathendriyÃdimÃ(yamÃ)tramupÃdÃyÃnubhÆterapi tannirÃkuryÃt / ki¤ca sm­tirapi kÃcitpratyutpannasaæskÃrajanyà sambhavatyeva / nacÃvacchedakena vinà niyamo j¤Ãtuæ Óakyata iti / *5,549* yadvà anubhÆti÷ pramÃïaæ cettadà sm­tÃvavyÃptiriti Óe«a÷ / nanu sm­ti÷ pramÃïameva na bhavati / tatkathaæ tatrÃvyÃptido«a ityata Ãha- keneti // sm­ti÷ kena nimittenÃpodyate pramÃïÃdbahi÷ kriyate na kenÃpÅtyartha÷ / tathÃhi / kimayathÃrthatvÃt / yÃthÃrthye 'pyananubhÆtitvÃdvÃprÃmÃïye bÃdhakÃbhÃvÃdvà prÃmÃïye sÃdhakÃbhÃvÃdbÃdhakasadbhÃvÃdvà / Ãdyaæ dÆ«ayati- keneti // sm­ti÷ kena prabalena pramÃïenÃpodyate bÃdhyate / yena yathÃrthà na syÃt / bÃdhakÃbhÃvÃnnÃyathÃrthatvaæ vÃcyamiti / dvitÅyaæ nirÃkaroti- keneti // kimanubhÆtitvaæ pramÃïalak«aïamiti k­tvÃnanubhÆtitvÃtsm­tirapramÃïamityucyate kiæ và ghaÂÃdid­«ÂÃntÃva«Âambhena / Ãdye 'nyonyÃÓrayatvam / tathÃca kena sm­tirapodyate / dvitÅye 'pi sm­tireva kenÃpodyate / asm­titvenÃnubhÆti÷ kuto nÃpodyate viÓe«ÃbhÃvÃditi / t­tÅyamapÃkaroti- pÆrveti // %% NYùYASUDHù: yadi sm­tirapramÃïaæ syÃttadà pÆrvÃnubhÆte kiæ mÃnamiti praÓno niruttara÷ syÃt / sm­tivyatiriktasya tatpramÃïasyÃbhÃvÃt / tathÃca sÃk«yÃdilokavyavahÃro lupyeta / sm­tireva pramÃïaæ kintu liÇgatayeti cenna / tathÃnubhavÃbhÃvÃt / anyathà sÃk«ÃtkÃreïa kÃryeïa karmakÃrakatayà ghaÂÃ(dya)numÃnamityapi syÃt / caturthaæ pratyÃha- pÆrveti // sm­tirityeva hi vaktavyam / vacanÃccÃnubhavo 'numÅyata iti lokavyavahÃra evÃtra pramÃïamityartha÷ / *5,552* nanu yadi sm­ti÷ pramà syÃttadà tatkÃraïasya saæskÃrasyÃnupramÃïatvaæ prasajyeta / tathÃcÃnupramÃïatritvaæ bhajyeta / nahi saæskÃra÷ pratyak«Ãdi«vantarbhavati / anindriyasannikar«atvÃdaj¤ÃtakaraïatvÃcceti pa¤camamapÃkaroti- mÃnasamiti // %% NYùYASUDHù: hi yasmÃttatsmaraïaæ mÃnasaæ mana÷pratyak«ajaæ na saæskÃrakaraïakaæ tato noktado«a iti Óe«a÷ / asÃk«ÃtkÃrarÆpatvÃnna pratyak«aphalatvamityata uktam- vij¤Ãnamiti // sÃk«ÃtkÃra ityartha÷ / smaraïasya mÃnasatvaæ sÃk«ÃtkÃratvaæ ca kuta ityata Ãha- tacceti // %<... tacca sÃk«ipramÃïakam // MAnuv_2,1.59b //>% NYùYASUDHù: taditi mÃnasatvam / caÓabdÃtsÃk«ÃtkÃratvaæ ca / yadvà dvayamapi tacchabdena parÃm­Óyate / prak­tÃnusandhÃnÃrthaÓcaÓabda÷ / *5,553* nanvindriyÃïÃæ prÃpyakÃritvaniyamÃdatÅtena ca manasa÷ prÃpterayogÃtkathaæ sm­termÃnasapratyak«ajatvamityata Ãha- atÅteti // %% NYùYASUDHù: santi tÃvadyogino 'ïimÃdisiddhisampannà atÅtÃnÃgatadarÓina÷ Órutism­tÅtihÃsapurÃïaprasiddhÃ÷ / ÓrutyÃde÷ siddhÃrthe prÃmÃïyasya sÃdhitatvÃt / karmavidhisamÃnayogak«ematvÃcca yogavidhÅnÃm / naca tajj¤ÃnamasÃk«ÃtkÃra÷ / ÓrutyÃdinà sÃk«ÃtkÃratvapratÅte÷ / tathÃhi Óruti÷"apaÓyamapyaye mÃyayà viÓvakarmaïyado jagannihitaæ Óubhracak«u÷' iti / purÃïaæ ca"nÃrÃyaïaprasÃdena' ityÃdi / itihÃso 'pi"divyaæ dadÃmi te cak«u÷' ityÃdi / tadidamuktam- a¤jaseti // sÃk«Ãdityartha÷ / eva¤ca yathà yoginÃmindriyeïaivÃtÅtÃnÃgatÃtharsÃk«ÃtkÃrastathÃtÅtamapi manasà smaryata iti ko do«a÷ / nanvindriyasyÃrthaprÃptirnÃma na saæyoga÷ samavÃyo veti niyama÷ / kintu pratyÃsattimÃtram / asti ca tadyogÅndriyÃïÃm / tattadupadarÓakayogajadharmasahak­tatvalak«aïamiti cet / evaæ tarhi manaso 'pi pÆrvÃnubhavajanitasaæskÃrasÃcivyalak«aïÃstyatÅtÃrthena pratyÃsattirityÃÓayavatoktam- pÆrvÃnubhÆtaæ ceti // *5,554* etaduktaæ bhavati / yadi prÃpti÷ saæyogÃdilak«aïà vivak«ità tadà tadabhÃvo 'naikÃntika÷ / pratyÃsattimÃtravivak«ÃyÃæ tvasiddhiriti / d­«ÂÃntakathanaæ tu pratyÃsattimÃtrasya sÃk«ÃtkÃrahetutÃæ sambhÃvayitum / kÃryadarÓanavaÓÃcceyaæ kalpanÃsau nÃtiprasaÇga iti darÓayituæ ca / etena mÃnasaæ cetsmaraïaæ syÃnna saæskÃrajaæ tadÃnanubhÆte 'pyu(vyu)tpadyeteti parÃstam / saæskÃrasya sannikar«asthÃnÅyatayÃÇgÅk­tatvÃt / *5,557* yatsm­termÃnasatvaæ sÃk«isiddhamityuktaæ tadabhinayena darÓayati- vij¤Ãtamiti // %% NYùYASUDHù: etanmayà pÆrvaæ k­tamityetanmayà manasà vij¤Ãtaæ sm­tamapÅti smaraïasya mÃnasatvaæ sÃk«ÃdanubhavÃtsÃk«yanubhavena siddhamiti / yaduktaæ parai÷ pÆrvÃnubhavÃvacchinnÃrthagocarà sm­tistadyÃthÃrthyÃdikamanuvidadhÃnà na svayaæ yathÃrtheti, tadasat, anubhavavacchuddhÃrthavi«ayatvasyÃpi sÃk«isiddhatvÃditi darÓayituæ mayaitatk­tamityapÅtyuktam / nanu manaso 'pratyak«atvÃtkathaæ smaraïasya mÃnasatà sÃk«ipratyak«agamyeti cenna / tasya sÃk«ivedyatÃyà vak«yamÃïatvÃt / tathÃpi kÃryakÃraïabhÃvo na pratyak«a iti cedanvayavyatirekasacivasya sÃk«iïastatra prÃmÃïyÃbhyupagamÃt / j¤Ãnaæ nityÃnumeyamiti cenna / j¤ÃtatÃyà nirÃkari«yamÃïatvÃt / svaprakÃÓamiti cenna / anÃtvatvÃt, ghaÂavat / mÃnasavedyatà tu nirasi«yata ityÃÓayavÃnÃha- kathameveti // %<... kathameva hyapodyate // MAnuv_2,1.60cd //>% *5,561* NYùYASUDHù: yÃthÃrthyamevetyÃdinoktasya prak­topayogamÃha- evamiti // %% NYùYASUDHù: yasmÃnmÃnatrayamevaælak«aïakaæ tasmÃdbrahmÃdivastu«u veda eva pramÃïaæ na yuktyÃdestatrÃvakÃÓa÷ / indriyaæ hi rÆpÃdimatyeva dravye pravatarte / naca brahmÃdikaæ tathà / anumÃnaæ ca vyÃptisÃpek«am / naca vedanirapek«asya tasya brahmÃdau sa¤cÃro 'sti / upÃdhipratipak«ayostu sarvatra sambhavena vyÃptyaniÓcayÃt / vedÃnusaraïe tu sÃdhyÃvyÃpakatvabÃdhitavi«ayatvayorÃvaÓyakatvÃt / pauru«eyÃgamastu paratantra eveti / tata÷ kimityata Ãha- tatprÃmÃïyaæ ceti // %<... tatprÃmÃïyaæ ca sÃdhitam // MAnuv_2,1.61d //>% NYùYASUDHù: ya(ta)smÃdvedavi«aye na yukteravakÃÓastato virodho 'pi sa evokta ityupapannam / tathÃca vedasya pramÃïavirodhÃbhÃvÃttatprÃmÃïyaæ ca sÃdhitam / yaduktaæ prÃk"tasmÃdvedaprÃmÃïyami«yate' iti tatsiddhamityartha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ na vilak«aïatvÃdhikaraïam // ##-(15) ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.III: abhimÃnyadhikaraïam =======] *6,1* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ caturtho bhÃga÷ (abhimÃnyadhikaraïam) // // oæ abhimÃnivyapadeÓastu viÓe«ÃnugatibhyÃm oæ // yuktyantaravirodhaæ vedasya parihartumidamÃrabhyate / syÃdetat / yuktivirodhÃ÷ kiæ pratyekaæ pariharaïÅyÃ÷' utopalak«aïayà / nÃdya÷ / nirasanÅyayuktyÃbhÃsÃnantyena ÓÃstrÃparyavasÃnaprasaÇgÃt / sÆtratvavyÃghÃtÃcca / dvitÅye tvanÃrambha evÃsyÃdhikaraïasya / nirantarÃtÅtÃdhikaraïenaivopalak«aïayà sakalayuktivirodhÃnÃæ parih­tatvÃditi / maivam / abhyadhikaÓaÇkÃsadbhÃvena tadupapatterityÃÓayavÃnpÆrvapak«aæ tÃvadÃha- tathÃpÅti // ## %% yadyapi phalavyabhicÃrÃdivirodho vedasya parih­tastathÃpÅtyartha÷ / m­jjalÃdÅnÃmityÃdipadena teja÷prabh­tÅnÃæ grahaïam / buddhirj¤Ãnaæ, vÃgvakt­tvaj¤ / Ãdigrahaïena Órot­tvÃdikam / veda ityanuvartate / d­«Âà pramità vyÃptiryasyà yukte÷ sà tathoktà / vyÃptigrahaïaæ pak«adharmatÃyà apyupalak«aïam / kvacittanniyamÃnabhyupagamÃtsvaÓabdenÃsaÇkÅrtanam / tayà viruddhatvÃt / tatra m­jjalÃdÅnÃæ buddhivÃgÃdau / kathamityÃk«epe / pratipÃdyÃntaraæ tu nÃstyapratÅteriti Óe«a÷ / *6,3f.* etaduktaæ bhavati / "m­dabravÅt, Ãpo 'bruvan, tatteja aik«ata, tà Ãpa aik«anta, ­ïota grÃvÃïo, vidu«o 'nuprÃïÃ÷, ahaæ Óreyasi vyÆdire, Ãpo và akÃmayanta' ityÃdivedastÃvanna pramÃïam, yuktiviruddhÃrthÃbhidhÃyitvÃt, nÅlaæ nabha itivat / m­jjalÃdÅnÃæ buddhivÃgÃdimattvaæ khalvasyÃrtha÷ / sa ca, vimatà m­nna vaktrÅ m­ttvÃtsampratipannam­dvadityÃdiyuktiviruddha÷ / tathÃca vedavÃkyÃntare 'pyaprÃmÃïyamanumÃsyate / *6,4* nanu"na vilak«aïatvÃt' ityanenaiva nyÃyenÃyamapi virodha÷ pariharaïÅya÷ / maivam / (tannyÃ)nyÃyasa¤cÃrÃvi«ayatvÃt / tatra hi yathoktÃnu«ÂhÃne 'pi phalavyabhicÃraÓceddhetu÷ tadÃ'pÃtatastÃvatsandigdhaviÓe«aïÃsiddhi÷ / kartrÃdivaiguïyasyÃpi sambhavÃt / nityatvena vedaprÃmÃïyasya sthitau tu viÓe«aïÃsiddhiniÓcaya eva / phalavyabhicÃramÃtrasya hetutve tu anaikÃntikatvamityevaæ vyÃptipak«adharmatÃvirahavyutpÃdanena yuktivirodha÷ parih­ta÷ / na cÃsyà yuktervyÃptyÃdyaÇgavaikalyaæ sambaddham / prasiddham­dÃdau tathopalambhÃt / naca tatrÃpi buddhayÃdisadbhÃva÷, kadÃpi tatkÃryasyÃdaÓarnÃt / nÃpi sambaddhamapi vyabhicÅrïam / vyabhicÃrÃnupalambhÃt / nacÃnupalambhamÃnavyabhicÃramapi sopÃdhikam, upÃdheranirÆpaïÃt / buddhayÃdimattve ca m­dÃdÅnÃæ ÓarÅrendriyavattÃpi syÃt / akaraïakakriyÃdarÓanÃt / naca tadyuktamindriyÃdÅnÃmapi vakt­tvÃdivadadarÓanÃt / tato 'nukÆlatarkasanÃthenopÃdhivyabhicÃrÃnupalambhasahak­tena sahabhÃgagrÃhakeïa pramÃïena siddhà m­ttvÃdÅnÃmavakt­tvÃdinà vyÃpti÷ / naca m­dÃdi«u m­dÃditvaæ(m­ttvÃdikaæ) nÃstÅti yuktam / vyÃghÃtÃt / m­dabravÅdityÃdiprayogÃcca / tata÷ pak«adharmatÃpi siddhaiveti / *6,8* nanu ca nityatayà vedasya prÃmÃïye vyavasthite tadviruddhÃyà yukterevÃprÃmÃïyamucitamiti / maivam / vyÃptipak«adharmatopetÃyà yukterapi niravakÃÓatvÃt / tataÓca satpratipak«atayà niÓcÃyakatvÃbhÃvenÃprÃmÃïyaæ vedasya / nanu prasiddham­dÃdipak«ÅkÃre siddhasÃdhanatà / pak«asapak«abhedÃbhÃvaÓca / sapak«ÃntarasvÅkÃre tatra m­ttvÃdyabhÃva÷ / ja¬atvasya hetÆkaraïe tvasiddhi÷ syÃt / tasmÃdÃdikÃlÅnaæ m­dÃdikaæ pak«ayitavyam / naca tat pratyak«Ãdisiddhamiti veda evopajÅvya÷ / tathÃca dharmigrÃhakapramÃïavirodhÃdaprÃmÃïyaæ yukteriti cenna / vyÃptyÃdimatyÃstadasambhavÃt / ÃdikÃlÅnam­dÃdisvarÆpaparavÃkyÃntareïaparid­ÓyamÃnakÃryaliÇgena dharmigrahopapatte÷ / etena vaidike 'rthe yukteravakÃÓÃbhÃvÃnna tadvirodhakatvamityapÃstam / tadevaæ m­dabravÅdityÃdivedavÃkyÃnÃæ yuktiviruddhatvenÃprÃmÃïye vedatvÃt"yato và imÃni (bhÆtÃni)' ityÃdivÃkyÃnÃmapyaprÃmÃïyÃnna vedasamanvayena brahmaïo jagatkÃraïatvasiddhiriti / *6,13* siddhÃntamÃha- tata iti // %% vedasya yukteÓca niravakÃÓatvaæ tata iti parÃm­Óati / tannÃmako m­dÃdinÃmaka÷ kaÓciditi asmadÃdyatÅndriyatvamabhipraiti / pumÃæÓcetano 'nyo 'smadÃdivilak«aïo 'ntardhÃnÃdiÓaktimÃnbhavet / asyÃæ Órutau vakt­tvÃdinà pratipÃdyata iti Óe«a÷ / itiÓabdasya prÃptamityanenÃnvaya÷ / prÃptaæ pramitam / yuktyÃgamavirodhenetyarthÃpattiæ sÆcayati / tataÓcÃyamartha÷ / na m­dabravÅdityÃdivÃkyÃnÃæ yuktivirodhenÃprÃmÃïyaæ vaktavyam / atra m­dÃdiÓabdasya cetanavi«ayatvÃt / tathÃca tatpak«ÅkÃre hetorasiddhe÷ / ÓabdamÃtreïa hetutve atiprasaÇgÃt / acetanam­dÃdipak«ÅkÃre ca prak­tÃvirodhÃt / nanu kathaæ cetane«u m­dÃdiÓabda(pra)v­tti÷ / abhidhÃnaÓaktyeti brÆma÷ / m­dÃdyabhimÃnitvÃt / p­thivyÃdi«u tadabhimatatvena m­dÃdiÓabdaprav­tti÷ / nanvete 'bhimÃnina÷ kimabhimatÃrthavyÃpinastadekadeÓav­ttayo và / Ãdye('pi) sadehà videhà và / Ãdye tadupalambhaprasaÇga÷ / dvitÅye te«ÃmindriyÃbhÃvena vakt­tvÃdyanupapattau punaryuktivirodhatÃdavasthyam / t­tÅye tadvaiyarthyam tadanadhi«ÂhitapradeÓavat pradeÓÃntaraprav­ttisambhavÃditi / maivam / vyÃpakÃnÃæ sadehÃnÃmapi piÓÃcÃdivadantardhÃnaÓaktiyogÃdad­Óyatvopapatte÷ / *6,16* nanvevaæ sati kalpanÃgauravamÃpadyeta / ke«Ã¤ciccetanÃnÃæ m­dÃdyabhimÃnitvaæ tatastacchabdÃnÃæ te«u v­virvyÃpakatvaæ sadehatvamantardhÃnaÓaktistatparatà ca Óruterityanekasya kalpyamÃnatvÃt / maivam / arthÃpattita÷ sarvasyÃsya siddhatvÃt / Órutirhi m­dÃdÅnÃæ vakt­tvÃdikaæ pratipÃdayati, yuktiÓca tadabhÃvam / na(ca)vÃstavo virodha÷ sambhavati / vastuvikalpÃpatte÷ / nacÃyaæ virodho vinaitatkalpanayà ÓÃmyati / ja¬asvÅkÃre yuktivirodhÃt / anabhimÃnisvÅkÃre ca p­thak ÓabdaÓaktau pramÃïÃbhÃvÃt / avyÃpakatvÃdyaÇgÅkÃre coktÃnupapatte÷ / naca ÓrutiyuktyoranyatarÃprÃmÃïyenÃpyupapadyata etaditi vÃcyam / uktarÅtyà dvayorapi niravakÃÓatvÃt / nahi pareïÃpi vidve«eïaivÃgamÃprÃmÃïyamabhidhÃtuæ yuktam / kinnÃmopapattimÃÓrityaiva / tathÃca kathaæ vedaprÃmÃïye 'pi na dÅyate d­«Âi÷ / tadevaæ yuktyÃgamavirodhenÃsyÃrthasya prÃptatvÃnna ki¤citkalpanÃgauravamiti / nanvetadutsÆtritaæ kathamucyata ityata Ãha- atreti // *6,16f.* ityuktametatsarvam atra"abhimÃnivyapadeÓastu viÓe«ÃnugatibhyÃmiti' sÆtre 'bhidhÅyata ityartha÷ / yadvÃtrÃbhidhÅyata iti siddhÃntopakramavÃkyam / tasyaivaæ prÃpte sÆtrak­tà samÃdhÃnamabhidhÅyata ityartha÷ / evaæ sÆtramavatÃrya tata ityÃdinà vyÃkhyÃtamiti / *6,18* yaduktaæ tannÃmaka iti m­dÃdiÓabdavÃcyatvaæ devatÃyÃstadanupapannam / ayogÃdanuyogÃcca / m­dÃdiÓabdÃ÷ khalvacetane«veva rƬhÃ÷ / na devatÃyÃm / lak«aïÃÓrayaïenÃpi ÓrutiyuktivirodhaÓÃntirbhavi«yati / nÃpi vacanav­ttiæ sÆtrak­dÃhetyata Ãha- bÃlarƬhimiti // %% *6,19* ete p­thivÅvaruïÃdayastattannÃmÃna eva santi / tÃni tÃni m­dÃdÅni nÃmÃni vÃcakÃni ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / natu tÃni lak«akÃïÅtyevaÓabdÃrtha÷ / santi bhavanti / ayogaparihÃrÃya uktam- bÃleti // avidvadrƬhyabhÃve 'pi vidvadrƬhisadbhÃvÃt / m­dÃdiÓabdÃstÃvaddevatÃvi«ayà ityarthÃpattisiddham / mukhyÃsambhava eva ca jaghanyav­ttirÃÓrayaïÅyà / nacÃtra bÃdhakamastÅti vaidikaprayogÃdeva bÃdhakÃbhÃvasahitÃdvidvadrƬhiravagamyate / yaccoktaæ vacanav­ttyaÇgÅkÃra÷ prak­tÃnupayogÅti tatparihÃrÃyoktaæ tattanm­dÃdivastvabhimÃnina iti / ayamartha÷ / m­dÃdiÓabdÃnÃæ cetanavi«ayatÃmÃtreïa prak­tavirodhaÓÃntÃvapi vastusthitiæ vijij¤Ãpayi«atà sÆtrakÃreïa vyapadeÓastviti tuÓabdena mukhyav­tti÷ sÆcità / tatropapattij¤ÃpanÃyÃbhimÃnÅti coktam / anyathà cenanavyapadeÓa ityavak«yat / abhimÃnÅ khalvabhimatasya sattÃde÷ prayojaka÷ / tataÓca tadadhÅnatvÃditi nyÃyena sa eva (tanmu)mukhyÃrtha iti / tadetat asmÃbhi÷ sÆtraæ vyÃkurvadbhirabhihitamiti / nanvatra tannÃmaka ityekavacanaæ prakramya tattannÃmÃna iti bahuvacanaprayoge kinnimittam / tathà bhëye 'pi"abhimÃnidevatà tatra vyapadiÓyate / tÃsÃæ ca' ityÃdi / ucyate / a(trÃ)bhimÃnivyapadeÓa ityabhimÃniÓabdo hyekavacanÃnta÷ samasta÷ / vyapadeÓaÓabdasyaikavacanÃntatvÃt / nahi bahÆnÃmeko vyapadeÓa iti sambhavati / uttarasÆtre caikavacanameva / ato yathÃsÆtraæ prathamaæ vyÃkhyÃtam / athedÃnÅæ prÃ(pramÃ)ïasaævÃdighaÂanÃya jÃtÃvidamekavacanamityÃÓayavatà bahuvacanaæ prayuktamiti / *6,23* abhimÃninÃæ prÃdeÓikatvavidehatvayorvaiyarthyavakt­tvÃdyanupapattÅ / vyÃptÃnÃæ sadehatve 'nupalambhabÃdha ityetatparihÃrÃya viÓe«ÃnugatibhyÃmiti sÆtrakhaï¬aæ kaÓcidanya iti tÃtparyato vyÃkhyÃtam / tatprapa¤cayati- te«Ãmiti // %<... te«Ãæ viÓe«eïa Óaktiranyebhya ucyate // MAnuv_2,1.65ab //>% viÓe«eïÃtiÓayena / anyebhyo 'smadÃdibhya÷ / vyÃptiÓcocyata iti sambandha÷ / dehavattvasyÃpyupalak«aïametat / yadyapyetatsarvamarthÃpattyaiva labdham / anyathà virodhaÓÃnterevÃpayarvasÃnÃt / tathÃpyucyata iti p­thivyÃdyabhimÃninya ityÃgamamapyatra saævÃ(dayati)dinaæ darÓayati / yadyapyatrÃkÃÇk«ÃnusÃreïa vyÃptimÃdÃvuktvà ÓaktiviÓe«o 'nantaramabhidhÃtavya÷ / tathÃpyalpÃctarasya pÆrvanipÃtamanus­tya prav­ttaæ sÆtramanugacchatà kramo bhagna÷ / *6,24* nanu ca p­thivyÃdyabhimÃninya iti vÃkyaæ kathamupÃdeyam 'Ãtmani caivaæ vicitrÃÓca hi', utkrÃntigatyÃgatÅnÃmityÃdyÃgÃmisÆtreïÃcintyaÓakte÷ sarvagatatvasya ca viruddhatvÃdityata Ãha uktÃnusÃreïeti / %% Ãtmani caivamityÃdyuktÃnusÃreïa ÓaktirvyÃptiÓcocyata ityanvaya÷ / syÃdayaæ virodho yadi ÓaktirvyÃptiÓca niravadhikÃtrocyate / na caivam / pramÃïÃntarÃnusÃreïÃntardhÃnÃdiÓakterabhimatÃrthavyÃpteÓca pratipÃdyatÃÇgÅkÃrÃditi / *6,25* evamasmadÃdyapek«ayÃbhimÃninÃmanupalambhamaÇgÅk­tya tadbÃdha÷ parih­ta÷ / idÃnÅmasiddhaÓcÃsÃvityÃha- d­Óyante ceti // %<... d­Óyante cÃdhikÃribhi÷ // MAnuv_2,1.65d //>% adhikÃribhirantarhitÃrthadarÓanasamarthairyogibhi÷ / etacca (bhëyodÃ) udÃh­tasm­tisiddham / etena"d­Óyate ca' iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / *6,26* ye tu mÅmÃæsakaæmanyà vigrahavatÅ devatÃæ na sahante te 'pyanenaiva nirastà bhavanti / arthÃpattyà pratyak«eïa ca tatsiddhe÷ / samarthitaæ cÃgamÃnÃæ siddhÃrthe prÃmÃïyam / anupalambha÷ anekatra yugapatsannidhÃnaæ ca ÓaktiviÓe«Ãdupapadyate piÓÃcÃdivat / naca piÓÃcÃdayo 'pi na santi / mantrau«adhÃdinÃsmadÃdibhirapyupalabhyamÃnatvÃt / arthakriyayà saævÃdena ca prÃmÃïyopapatte÷ / vak«yati ca sÆtrakÃro"devÃdivat' ityuktvà tatrÃpi vipratipannaæ prati"api loka÷' iti / ki¤cendrÃgnivaruïÃdipadaæ kasyacidvÃcakaæ padatvÃt gopadavat / nacÃcetanamÃtre tatprayogo 'sti / naca cetano mukta÷ pralÅno và tadvÃcya÷ / jagadvayÃpÃrasambandhinyapi prayogÃt / nacÃsau vigrahavidhura÷ sambhavatÅtyalam / *6,29* nanu tathÃpi m­dabravÅdityÃdivedasyÃbodhakatvalak«aïamaprÃmÃïyaæ durnivÃram / tathÃhi / yadyapi vÃkyatÃpannÃni padÃni vÃkyÃrthaæ padÃrthÃnÃmanyonyasaæsargaviÓe«arÆpamapÆrvamevÃvagamayanti, tathÃpi padÃrthairvÃcyavÃcakabhÃvarÆpasambandhapratipattilak«aïÃæ vyutpattimapek«ante anvayavyatirekÃbhyÃæ tathÃvadhÃraïÃt / naca m­dÃdiÓabdÃnÃæ p­thivyÃdi«u devatÃsu vyutpattissambhavati / sambandha(j¤Ãna)sya sambandhij¤ÃnasÃpek«atvÃt / pratisambandhirÆpÃyÃÓca devatÃyÃ÷ pratyak«eïa duradhigamatvÃt / liÇgÃbhÃvenÃnumÃnÃyogÃt / naca Óabdatastadavagama÷ / satyÃæ vyutpattau Óabdato devatÃgama÷, sati ca tasminvyutpattiriti parasparÃÓrayatvÃt / naca ÓabdaviÓe«asyÃg­hÅtasaÇgatikasyaiva bodhakatvam / ad­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt / yadyapi d­Óyate cetyuktam / tathÃpyasmadÃdÅnÃæ vyutpatyanupapattireva / devatÃdarÓanaæ tu (ca)yoginÃæ vedÃrthaj¤ÃnottarabhÃvanÃjanyamaÇgÅkriyata iti na vyutpattihetu÷ / lak«aïÃpi vÃcyÃrthadarÓanaæ vinÃnupapannaivetyata Ãha- ÓÃstrokteti // %<ÓÃstroktavastunaÓcaiva vyutpatti÷ ÓÃstraliÇgata÷ // MAnuv_2,1.66ab //>% caÓabdo 'pyartha÷ / evaÓabda÷ sÃmarthyÃcchÃstraÓabdena sambandhanÅya÷ / ÓÃstraikasamadhigamyavastuna iti / pratyak«ÃdyagamyÃyà api devatÃyà iti yÃvat / vastuno vyutpattirati m­dÃdiÓabdasya tatsambandhivÃcakatvapratipattirityartha÷ / yujyata iti Óe«a÷ / anena ca evaÓabdasya sambandha÷ / ÓÃstraliÇgatastajj¤ÃnasambhavÃditi Óe«a÷ / *6,33f.* yadvà ÓÃstroktavastuno 'pi ÓÃstraliÇgato 'dhigatisambhavÃttatra Óabdasya vyutpattiryujyata iti yojanà / devatÃyà iti vaktavye ÓÃstroktavastunaÓceti vacanaæ ÓaÇkÃnuvÃdarÆpam / ÓÃstrameva liÇgaæ ÓÃstraliÇgam / m­dabravÅdityÃdiÓÃstrÃdevopapattivirodhasahitÃnm­dÃdiÓabdavÃcyatayaiva devatÃsvarÆpamavagamyata iti / *6,34* yadvà ÓÃstraæ taistai÷ praïÅtaæ tatsadbhÃve liÇgam / nahi vedÃdanyadvÃkyaæ vaktÃramantareïopapadyate / tataÓca vacanaliÇgÃnumite vaktari v­ddhairanyÃnprati m­dÃdiÓabdÃ÷ ÓakyavyutpÃdanÃ÷ / yadvà ÓÃstraæ ÓÃsanam / var«aïÃdyupalak«aïametat / nahi var«aïÃdikriyà vikart­kà sambhavati / tathÃca tayÃnumite katarri Óakya(ta)nta eva v­ddhai÷ Óa(bdo)bdà vyutpÃdayitum / athavà ÓÃstroktaæ liÇgamavyabhicarito dharma÷ ÓÃstraliÇgam / pÃÓahastatvasahasrÃk«atvÃdiÓÃstroktatattaddevatÃlak«aïÃnyupÃdÃya vyutpÃdanaæ Óakyameva / yathà khalu loke yathà mudgastathà mudgaparïÅ, yathà mëastathà mëaparïÅ, dÅrghagrÅvÃdimÃnpaÓuru««a iti lak«aïÃnyupÃdÃya mudgaparïÅtyÃr(ïyÃ)diÓabdà vyutpÃdyante, tathà ya÷ pÃÓahastatvÃdimÃnso 'bÃdiÓabdÃrtha iti vyutpÃdanaæ suvacana(kara)meva / pÃÓÃdiÓabdÃstu lokata eva g­hÅtasaÇgataya÷ / samÃsasya vÃkyatvena vyutpattyanapek«atvamiti na kaÓcidvirodha÷ / na kevalaæ m­dÃdiÓabdÃnÃmayaæ vyutpattiprakÃra÷ / kinnÃmÃtÅndriye dharmÃdÃvapi / tataÓcaivaæ vedaprÃmÃïyamÃk«ipato 'tÅndriyÃtharvyavahÃramÃtravilayaprasaÇga iti sÆcayituæ ÓÃstroktavastunaÓceti sÃmÃnyenoktam / *6,36* evaæ tarhi kuÂilikeyaæ vyutpattirdubarlà / sÃk«Ãtk­te tu m­dÃdÃveva prabalà tataÓca devatÃnÃæ mukhyapratipÃdyatvamityayuktam / kintu m­dÃdÅnÃmeva / vyutpattyanusÃritvÃtpratipÃdanasyetyata Ãha- vyutpattiriti // %% *6,36f.* seti / yà viditaÓabdaÓaktibhirv­ddhai÷ ÓÃstraliÇgata÷ sampÃdità / mÆrkhairaviditaÓaktibhirvyutpÃdità / vyutpattirmÆrkhavyutpatti÷ / hiÓabdo hetusÆcaka÷ / nahi vyutpattivi«ayasya parok«atvamaparok«atvaæ ca vyutpatterdairbalye prÃbalye ca kÃraïam / api tarhi vyutpÃdakasya (Óabda)Óaktitattvaj¤attvam / tadanusÃreïa vyutpÃdanaæ prÃbalye, anyattu daurbalye / anyathaikhaï¬e sÃk«Ãtk­te candanaÓabdasya vyutpatti÷ prabalà / liÇgato 'pi j¤Ãpite candane dubarleti syÃt / asti cedaæ kÃraïaæ prak­te / itÅyameva prabalà netareti / yat yasmÃde(vaæ)vaitat tasmÃttattannÃmÃna evaita iti pÆrveïa sambandha÷ / *6,38* nanvetadayuktam / yadyuktivirodhena vedasya svÃrthÃtpracyÃvanam / tasya sakalapramÃïÃpek«ayà ca prÃbalyam / yatkvacitsvÃrthÃtpracyÃvanaæ tadupajÅvyavirodha eva / nacÃtra tathetyata Ãha- d­¬heti // %% virodhe vedasyeti Óe«a÷ / ayaæ bhÃva÷ / ÓruterarthapracyÃvanasyÃyuktatÃæ vadata÷ ko 'bhisandhi÷ / kiæ viruddhayorevÃprÃmÃïyamutÃgamaviruddhÃyà yukteraprÃmÃïyam / nÃdya÷ / vastuvikalpaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / vyÃptipak«adharmatopetÃyÃstadayogÃt / kathaæ tarhyupajÅvyavirodhe tvityÃdyuktamiti cet / upalak«aïatveneti brÆma÷ / upajÅvyaæ khalu nopajÅvyamityeva bÃdhakam / kintu prabalatvena / tadyadi yuktyantarasyÃpi syÃttadà kuto na bÃdhakateti / yadvÃdhikaraïopÃdhimanenÃha / na kevalamatrodÃharaïe / kintu sarvatrÃpi vedavÃkye pramitavyÃptipak«adharmatÃvadyaktivirodhe satÅd­Óa evÃnyathÃrthasvÅkÃreïa virodhaparihÃro nyÃya÷ prakÃro dra«Âavya iti / ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.IV: asadadhikaraïam =======] *6,40* // oæ asaditi cenna prati«edhamÃtratvÃt oæ // nanu ca(cÃ)nÃrambhaïÅyamevedamadhikaraïam"na vilak«aïatvÃt' ityanenaiva vedasya sakalayuktivirodhÃnÃæ parih­tatatvÃt, d­¬hayuktivirodhaparihÃrasya cÃbhimÃnyadhikaraïanyÃyasiddhatvÃt, ityato gatÃrthatÃæ pariharannadhikaraïasyopÃdhimÃ(pyÃ)ha- alpavÃkyeti // ## %% *6,41* yatra yadà vedasya vÃkyayutà yuktirvirodhinÅ syÃt, tatra tadÃ, vastunirïaya÷ kathaæ syÃt iti pÆrvapak«iïerite sati tadvirodhiyuktÅnÃæ bÃhulyÃt prÃbalyÃt vastunirïayo bhavediti siddhÃnta÷ / itye«o 'trÃdhikaraïe nyÃyo viniÓcita÷ / etaduktaæ bhavati / pÆrvÃdhikaraïe pratyak«Ãdig­hÅtavyÃptyÃdimattvena d­¬hayà yuktyà viruddhatvÃdvedaikadeÓasyÃprÃmÃïye sati tadd­«ÂÃntena brahmaïo jagatkÃraïatvÃbhidhÃyakasyÃpi vedasya vedatvÃdaprÃmÃïye tadasiddhiriti pÆrva÷ pak«a÷ / siddhÃntastu yuktivadvedasyÃpyapauru«eyatvena d­¬hatvÃt vÃstavavirodhasyÃnupapatte÷ aviruddhÃtharkalpanopapatte÷ nÃprÃmÃïyamiti / *6,42* iha punarvedavÃkyÃntarasaævÃdena sud­¬hayà yuktyà viruddhatvÃdbrahmaïo jagatkÃraïatvÃbhidhÃtrÅïÃæ ÓrutÅnÃmeva tatra prÃmÃïyÃnupapattau prathamÃdhyÃyoktavastunirïayo na bhavediti pÆrva÷ pak«a÷ / siddhÃntastu / pÆrvapak«iïotprek«itÃbhya÷ Órutisahitayuktibhyo 'pi prabalÃnÃæ tadvirodhiyuktÅnÃæ sadbhÃvÃttadviruddhÃnÃæ pÆrvapak«aÓrutiyuktÅnÃmaprÃmÃïyÃdupapannatara÷ prÃgukto 'rtha iti / ata÷ pÆrvottarapak«anyÃyayoragatatvena yukto 'dhikaraïÃrambha iti / etaccÃnupadamevodÃharaïena prapa¤cayi«yÃma÷ / *6,43* nanvevaæ sati ÓrutÅnÃæ ÓrutiyuktivirodhaparihÃro 'syÃdhikaraïasyÃrtha ityuktaæ bhavati / so 'yaæ caturthapÃdÃrtha eveti tatraivÃsyÃdhikaraïasyopanibandhanamucitam / nÃtretyato 'sya tato 'pi vailak«aïyaæ darÓayitumuktamalpeti, bahuleti ca / atrÃlpatvamupasajarnatvam, bahulatvaæ (ca) pradhÃnatvamiti j¤Ãtavyam / evaÓabdastu"na guïapradhÃnabhÃvavyatyÃsaÓcaturthapÃda iva' ityarthe / *6,44* nanu ÓrutiyuktibhyÃæ pÆrvapak«ite kathaæ prabalayuktimÃtrÃÓrayeïa siddhÃnta÷ / katha¤citpratipak«atÃmÃtrasambhavÃdityata uktaæ viv­ïvannÃha- yuktestviti // %% pÆrvapak«ayuktyapek«ayà virodhiyukterbÃhulyam / tathà pÆrvapak«ÃgamÃpek«ayà virodhyÃgamasya ca bÃhulyaæ kathaæ nirïayaæ na kuryÃt / pÆrvapak«yutprek«itayuktyÃgamÃbhyÃæ prabalau virodhiyuktyÃgamau tadbÃdhayà vastuvyavasthÃæ kuruta ityartha÷ / kuryÃditi pratyekaæ sambandha÷ / na kevalaæ siddhÃnte prabalayuktimÃtraæ, kinnÃma prabalÃgamo 'pyastÅti bhÃva÷ / iti ata÷, adhikaraïÃrambha÷ sambhavatÅti Óe«a÷ / adhikaraïopÃdhivyutpÃdanasamÃptidyotako và itiÓabda÷ / *6,47* tadidamudÃharaïani«Âhaæ vyutpÃdayituæ pÆrvapak«amanuvadati sÆtrakÃra÷- asaditi cediti // ayamasyÃrtha÷ / na brahmaïo jagatkart­tvaæ yuktam / pramÃïÃbhÃvÃt / "sadeva somyedamagra ÃsÅttattejo 's­jata' ityÃdiÓrutirastÅti cenna / tasyà yuktiviruddhatvena bhavadabhimatÃrthe prÃmÃïyÃbhÃvÃt / tathÃhi / mahÃpralaye tÃvadutpatsyamÃnakÃryaprÃgabhÃvo 'vaÓyamaÇgÅkaraïÅya÷ / anyathà sargÃdau kÃryotpÃdÃyogÃt / nacÃsyÃnyatra caritÃrthatopalabhyate / tataÓca sa eva sakalakÃryakÃraïaæ bhavi«yati / ayamatra prayoga÷ / mahÃpralayavartÅ kÃryaprÃgabhÃvo mahadÃdikÃyarkÃraïaæ bhavitumarhati, anyatrÃnupak«Åïatve sati niyamena tatpÆrvabhÃvitvÃt, yo 'nyatrÃnupak«Åïatve sati niyamena ya(ta÷)tpÆrvabhÃvÅ, sa tasya kÃraïam, yathà kuvinda÷ paÂasyeti / mahadÃdikaæ và prÃgabhÃvakÃryam ananyathÃsiddhaniyatapaÓcÃdbhÃvitvÃt, yat yadananyathÃsiddhaniyatapaÓcÃdbhÃvi tat tatkÃyarm / yathà paÂa÷ kuvindasyeti / nanvatra jagatprÃgabhÃvasya jagatkÃraïatvamÃtraæ và sÃdhyam, anyayogavyavacchedena và / Ãdye 'rthÃntaratÃ, prÃgabhÃvasya kÃraïatve 'pi brahmakÃraïatÃsambhavÃt / dvitÅye vyÃptyabhÃva÷ / na hi"yo yadapek«ayà pÆrvabhÃvÅ, sa eva tatkÃraïaæ, nÃnya÷' iti niyamo 'sti / tata÷ prÃgabhÃvasya jagatkÃraïatve 'pi tatsamÃnanyÃyÃnÃmÅÓvarÃdÅnÃmapi tatkÃraïatvamaÇgÅkÃryamiti / maivam / syÃdetadevam yadÅÓvarÃdÅnÃæ pralaye sattvameva syÃt / nacaitadasti / siddhÃntinà kÃraïatvenÃÓÃsyamÃnamÅÓvarÃdikaæ pralaye 'sadbhavitumarhati bhÃvatvÃnmahadÃdikÃryavaditi yuktivi(ruddhatvatÃt)rodha÷ / eva¤ca(¤cedÅ) ÅÓvarÃdÅnÃæ pralaye 'sattvasiddhau prÃgabhÃvasya kÃraïatvamÃtrasÃdhane 'pi tasyaiva kÃraïatvamiti siddhayati / nanu ca yatkÃryaæ tatsakart­kamiti niyamÃnmahadÃdikart­tveneÓvaro 'vaÓyamaÇgÅkaraïÅya÷ / na / pralaye tatsattÃ(ttvÃ)'bhÃvasya pramitatvena prÃgabhÃvasyaiva jagatkart­tvopapatte÷ / na caitadanumÃnajÃtamudÃh­taÓrutiviruddhatvenÃprÃmÃïyamiti sÃmpratam / "asadevedamagra ÃsÅt / tadasadeva sanmano 'kuruta / asata÷ sadajÃyata' ityÃdiÓrutisaævÃditvena ÓrutimÃtrata÷ prÃbalyÃt / prabalayuktiviruddhÃyÃÓca Órute÷ svÃrthaparityÃgasyÃtÅtÃdhikaraïe sthitatvÃt / prÃgabhÃvasyÃpi svarÆpasattvÃdinà sadevetyÃdiprayogavi«ayatadvopapatte÷ / *6,47f.* nanu"etena sarve' ityasadÃdiÓabdÃnÃæ brahmÃrthatvamuktam / tatkiæ ÓabdÃnÃmanyatra Óaktireva nÃsti, kiæ và Órutestatra tÃtparyÃbhÃva÷ / nÃdya÷ / samÃkar«ÃÇgÅkÃrÃt / na dvitÅya÷ / yuktyupatÃyÃstatra tÃtparyopapatte÷ / tathÃpi prÃgabhÃvasyaiva kÃraïatvaæ kart­tvaæ ca na kvÃpyupalabdhamiti cenna / alaukikÃrthasya yathÃgamaæ grÃhyatvÃt / santatotpattiprasaÇgastu brahmavÃdino 'pi samÃna÷ / icchÃdikÃraïÃnÃæ kÃdÃcitkatvena tatsamÃdhÃnaæ mamÃpi samÃnam / ata eva ÓrutirÃha"tanmano 'kuruta' iti / tat tasmÃt, tattatprÃgabhÃvasyaiva tattatkart­tvÃduktamayuktamiti / tadidamuktam- asaditi // abhÃva÷ Órutyà jagatkart­tvenocyate / anumÅyate ca tathà / tasmÃtsa eva jagatkarteti / atrÃsacchabdo bhÃvasÃdhana÷ ÓrutyanugamÃrthamabhÃve prayukta÷ / *6,54* aparÃpi v­tti÷ / bhÃvatvahetunà kÃryavadÅÓvarÃdikamapi pralaye 'sadanumÅyata iti / atrÃsacchabda÷ kart­sÃdhana÷ / iha prathamÃæ v­ttimabhipretya neti siddhÃntÃæÓaæ vyÃca«Âe(vyÃkhyÃti)- asaditi // %<... ityasat kÃraïaæ na hi // MAnuv_2,1.69d // Órutyartho bhavati ... // MAnuv_2,1.70a //>% abhÃva ityartha÷ / kÃraïamiti tadviÓe«a÷ kartocyate / hÅtyanenedamÃha / upapattiviruddhastÃvanna vedÃthar÷ sambhavati, tadaviruddhe 'rthe sambhavatÅtyuktam / prak­taÓcopapattiviruddha÷ / tathÃca vak«yÃma iti / Órutyartho na bhavatÅtyupalak«aïam / anumÃnaprameyamapÅdaæ na bhavatyupapattiviruddhatvÃdityapi dra«Âavyam / ki¤ca sambhÃvita eva Órutyartho vaktavyo 'numÃtavyaÓca / nacaivaæ prak­ta÷ / kvÃpyabhÃvasya kart­tvÃnupalambhÃdityÃha- kvÃpÅti // %<... kvÃpi ... // MAnuv_2,1.70a //>% asatkÃraïaæ na hyanupalabdhamityanuvartate / *6,60* caturthapÃdasyÃdhikaraïasya vailak«aïyaæ darÓayitumalpetyÃdyuktam / tadaviÓadam / vailak«aïyaj¤ÃnasyobhayasvarÆpaj¤ÃnÃdhÅnatvÃt / ataÓcaturthapÃdÃrthaæ darÓayati- ÓrutÅti // %<... ÓrutiprÃyopapattibhi÷ // MAnuv_2,1.70b //>% ÓrutÅnÃæ prÃyo bÃhulyam / tatsahitÃbhirupapattibhi÷ / ÓrutipradhÃnakopapattibhiriti yÃvat / avirodho virodhÃbhÃva÷ / ÓrutÅnÃmiti Óe«a÷ / yadvà ÓrutiprÃyaÓabdena Órutikalpatvamucyate / Órutig­hÅtÃbhirupapattibhirityartha÷ / atra tu svatantrÃbhiriti sphuÂameva / athavÃtroktÃrthasyaiva tatra prapa¤canÃnna do«a÷ / yathà prathamapÃdÃrthaprapa¤canÃt dvitÅyapÃdasya ityÃÓayenoktaæ samyagiti / yadvà kvÃpÅti atra sambaddhayate / tena kvÃpyadhyÃtmalak«aïe vi«aye, atra tvanyatreti bheda÷ sÆcito bhavati / yadyapyetatprÃgeva vaktavyam tathÃpyasatkÃryamityÃdervak«yamÃïasya, sÆtrasya vyÃkhyÃnÃntaratvadyotanÃya vyavadhÃnenoktam / anyathà pÆrvameva vyÃkhyÃnam, idaæ tu tadupapÃdanÃyopayogÅti vij¤Ãyeta / *6,63* atha dvitÅyÃæ v­ttimabhipretya"asaditi cenna' ityetÃvatsÆtraæ vyÃca«Âe- asaditi // %% kÃryaæ mahadÃdikam / yathà pralaye 'sat pramitaæ tathà vastutvÃdbhÃvatvÃtkÃraïaæ kÃraïatvena siddhÃntinÃÇgÅk­tamÅÓvarÃdikamapi(miti)pralaye 'sadbhavitumarhatÅtyartha÷ / kuto neti cet / na tÃvadasmÃdevÃnumÃnÃdabhÃvasya viÓvakart­tvasiddhi÷ / kintvanena pralayÃvasthÃyÃmÅÓvarÃdyabhÃvasiddhau kÃryasya sakart­katvaniyame sthite prÃgabhÃvasya niyatapÆrvabhÃvitvena viÓvakÃraïatvaæ siddhayan kart­tayaiva setsyatÅti vaktavyam / tadidaæ pratyanumÃnaparÃhatamityÃÓayavÃn prati«edhamÃtratvaditi sautraæ hetuæ vyÃkuvarn sÃdhyamadhyÃharati- ni«edheti // %<... ni«edhaikasvarÆpasya na kart­tà // MAnuv_2,1.71cd //>% ni«edhaikasvarÆpasyeti hetugarbhaviÓe«aïam / ayamatra prayoga÷ / vipratipanno 'bhÃvo na kartà prati«edhamÃtratvÃt ni«edhaikasvarÆpatvÃt sampratipannaghaÂÃbhÃvavaditi / kart­tvamÃtrasyÃbhÃve viÓvakart­tvaæ dÆrotsÃritam / naca d­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ / anvayavyatirekÃbhyÃæ kulÃlÃde÷ kart­tvaniÓcaye tu abhÃvasya tatkalpakÃbhÃvÃt / *6,65* nanvastu ni«edhaikasvarÆpatvaæ, kart­tvaæ ca ko virodha÷ / tathÃca ghaÂÃdyabhÃvasyÃkart­tve 'pi pralayakÃlÅno 'bhÃva÷ kartà bhavi«yatÅtyata÷ kart­tvani«edhaikasvarÆpatvayovirredhaæ sphorayituæ kart­tvasvarÆpamÃha- buddhÅti // %% prav­tti÷ icchÃprayatnÃdikà / niÓcitaæ sarvairapi parÅk«akai÷ / v­k«eïa sthÅyata ityÃdau kart­tvaæ pÃribhëikaæ na tu svÃbhÃvikamiti hi sarve 'pi pratipannÃ÷ / atra buddhipÆrvaprav­ttirityetadbuddhayà vivicya vyÃkhyeyam / tathÃhi / syÃtkart­ni«edhaikasvarÆpatvayoravirodha÷, yadi t­tÅyÃdivi«ayatvameva kart­tvaæ syÃt / na caitadasti / api tarhi icchÃprayatnÃdirÆpà prav­ttireva / sarvairapi parÅk«akaistasyà eva kart­tvena niÓcitatvÃt / prakaraïÃccaitadeva niÓcitam / atraiva hi vipratipattirnÃnyatra / sà ceyaæ prav­ttirbuddhipÆrvà buddhivyÃptà / kÃryÃyÃ÷ prav­tterbuddhikÃraïakatvÃt / akÃryÃyÃÓca buddhivyabhicÃrÃdyadaÓarnÃt / naca kart­tvÃparaparyÃyÃyÃ÷ prav­ttervyÃpikà buddhirabhÃve sambhavati / tato vyÃpyaæ kart­tvamapi na sambhavatyeveti kathaæ kart­tvani«edhaikasvarÆpatvayorna virodha iti / atra kart­tvÃnuvÃdena buddhipÆrvaprav­ttiriti vyÃkhyÃnÃnniÓcitamiti napuæsakopapatti÷ / bhÃve và ktapratyaya iti / *6,68* nanu mà bhÆdaprayojakatvaæ heto÷ / tathÃpi vaiyarthyamaparihÃyarm / abhÃvaparyÃyo hi prati«edhaÓabda÷, kart­tvaæ ca kÃryotpattyanukÆlecchÃdiyoga ityuktam / naca prati«edhatvaæ kartari vartate, yenÃkart­kaæ vyabhicaret / tannirÃsÃrthaæ ca viÓe«aïaæ sÃrthakaæ syÃt / ata÷ prati«edhatvÃdityetÃvatÃkart­tvavyabhicÃrÃbhÃvÃtsÆtre mÃtragrahaïaæ vyÃkhyÃne 'pyekagrahaïaæ vyarthamityata Ãha- prati«edheti // %% bhÃvasyÃpi kulÃlÃde÷ kartu÷ prati«edhÃtmakatvaæ vidyate / ata÷ prati«edhatvÃdityu(tyevo)kte kulÃlÃdau, akart­tvena heto÷, vyabhicÃra÷ syÃt / tatparihÃrÃrthaæ mÃtragrahaïam / tadvayÃkhyÃne (ca) ekagrahaïaæ ca sÃrthakamiti / *6,70* nanu kulÃlÃderbhÃvasya kathaæ prati«edhÃtmakatvamityata Ãha- abhÃveti // %<... -abhÃvadharmata÷ // MAnuv_2,1.72d //>% abhÃvo 'trÃnyonyÃbhÃvo vivak«ita÷ / sa dharmo 'syetyabhÃvadharmà / tasya bhÃvastattvam / tata iti bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / asti khalu kulÃlÃderbhÃvasya bhedÃparaparyÃya(÷)prati«edhÃtmaka÷ anyonyÃbhÃvo dharma iti / ##-(16) nanvidamasaÇgatam / ya÷ kartà dharmÅ kulÃlÃdi÷ na tasya prati«edhÃtmakatvam, yaÓca prati«edhÃtmako 'nyonyÃbhÃvo na tasya kart­tvamittaya Ãha- dharmeti // %% dharmadharmiïo÷ kulÃlÃnyonyÃbhÃvorekatvata÷ / caÓabdo hetusamuccaye / abhÃvadharmato dharmadharmyaikyataÓca prati«edhÃtmakatvaæ bhÃvasyÃstÅtyanvaya÷ / evaÓabdo bhedavyudÃsÃrtha÷ / anyonyÃbhÃvo hi dharmiïÃtyantÃbhinno 'bhyupeyate / na tvayÃvaddravyabhÃvÅ dharma iva bhinnÃbhinna÷ / *6,71* astvevaæ prati«edhatvasya kulÃlÃdau vyabhicÃrastathÃpi kathaæ mÃtragrahaïasya sÃrthakyam / na hyaviÓi«ÂavyabhicÃra eva viÓe«aïaæ prayojayati / tathÃtve viÓe«aïaniyamÃnupapatte÷ / kinnÃma viÓe«aïasya vyabhicÃranirÃsaupayikatve sati / tadatra kathamityata Ãha- na tviti // %<... natu tanmÃtratà bhavet // MAnuv_2,1.72f //>% *6,72* kulÃlÃde÷ karturbhÃvasya prati«edhatve 'pi(dhÃtmakatve 'pi)tanmÃtratà prati«edhamÃtratà na bhavet / ato 'sti mÃtragrahaïasya vyabhicÃraparihÃraupayikatvam / tuÓabdo 'vadhÃraïe sandigdhavyabhicÃraparihÃrÃrtha÷ / *6,72f.* nanvevamekaæ sandhitsato '(nyat)paraæ pracyavate / yato vyarthaviÓe«aïatÃparihÃre svarÆpÃsiddhirÃpannà / tathÃhi / pak«Åk­te abhÃve prameyatvÃdidharmÃ÷ santi na và / neti pak«e 'pramitÃÓrayatvÃdikaæ heto÷ / Ãdye na tÃvatte 'pyabhÃvÃ÷ vidhipratyayavi«ayatvÃt, pratiyogyanirÆpyatvÃcca / «aÂpadÃrthÃtiriktatvamabhÃvatvamiti cenna / svecchÃparikalpanÃyà anupÃdeyatvÃt / anyathà pa¤caiva bhÃvÃstadatirikto 'bhÃva iti kalpanÃyÃæ samavÃyÃderapi bhÃvatvaæ na syÃt / te ca nÃbhÃvÃddharmiïo bhinnÃ÷ / anyonyÃbhÃvasamÃnanyÃyatvÃt / tathÃca yathà kulÃlÃdervipak«asya vidhini«edhÃtmakatvena prati«edhamÃtratvÃbhÃvastathà pak«Åk­thÃbhÃvasyÃpi (dharmadvÃrà vidhirÆpasya) prati«edhamÃtratvÃbhÃvÃtsvarÆpÃsiddho hetu÷ syÃt / d­«ÂÃntaÓca sÃdhanavikala÷ / ghaÂÃbhÃvasyÃpi dharmadvÃrà vidhirÆpasya prati«edhamÃtratvÃbhÃvÃdityata Ãha- abhÃvasya ceti // %% prathamÃpiÓabdÃtpÆrvaæ yadÅtyadhyÃhÃryam / yadyapyabhÃvasya pak«Åk­tasya d­«ÂÃntÅk­tasya ca bhÃva÷ prameyatvÃdidharmo 'sti / caÓabdÃddharmiïà abhinnaÓca / bhÃvasyÃbhÃvadharma iveti và / athÃpi na svarÆpÃsiddhayÃdido«a iti Óe«a÷ / *6,74* kathamityata Ãha- hi dharmiïa iti // %<... hi dharmiïa÷ / tÃd­ktavaæ mÃtratehoktà ... // MAnuv_2,1.73b-c //>% *6,75* hiÓabdo hetau / tÃd­ktvaæ prati«edhÃtmakatvam / mÃtratà prati«edhamÃtratà / iha sÆtre / etaduktaæ bhavati / syÃdayaæ svarÆpÃsiddhayÃdido«o yadyatra prati«edhamÃtraÓabdena kevalaprati«edhatvaæ vivak«itaæ syÃt / nacaivam / kintu dharmadvÃramantareïa dhamirïa eva prati«edhatvam / tacca pak«ad­«ÂÃntayerastyeva / tayodharrmadvÃreïa vidhitve 'pi dharmiïo÷ prati«edhatvasyobhayasiddhatvÃt / vyÃv­ttaæ ca vipak«ÃtkulÃlÃde÷ / tasya dharmato ni«edhatve 'pi dharmi(ïo) vidhitvÃ)ïo 'ni«edhatvÃditi / nanu kathametallabhyate / ucyate / mÃtraÓabdo hi sÃkalye vartate / naca tat kvÃpi sambhavati / prati«edhe 'pi vidhisadbhÃvasya pareïaivoktatvÃt / tata÷ prati«edhamÃtraÓabdo vidheraprÃdhÃnyaæ lak«ayati, annamÃtraæ bhuktamiti yathà / dharmadharmiïoÓca, aprÃdhÃnyaæ dharmasya, prÃdhÃnyaæ dharmiïa÷ / tena dharmiïa÷ prati«edhatvaæ prati«edhamÃtratvamiti siddhayati / icchÃprayatnÃdirÆpÃyÃ÷ prav­tte÷ kart­tÃparanÃmikÃyÃ÷ vyÃpikà buddhi÷ abhÃvÃdvayÃv­ttà tÃmapi vyÃvartayatÅtyuktam / tatrÃbhÃvÃdbuddhivyÃv­ttireva kuta ityata Ãha- buddhÅti // %<... buddhirÃhityameva tat // MAnuv_2,1.73d //>% tattasmÃtprati«edhamÃtratvÃdeva buddhirÃhityamabhÃvasya ghaÂÃbhÃvavatsiddhayatÅtyartha÷ / dvividhaæ hi prameyam svatantraæ paratantraæ ca / paratantramapi dvividham bhÃvo 'bhÃvaÓca / bhÃvo 'pi dvedhà cetano 'cetanaÓca / eva¤ca yadà bhÃvasyÃpi kasyacinna caitanyaæ, kà vÃrtà tadÃbhÃve caitanyasya / kaÓcidabhÃvo buddhimÃn kinna syÃditi cenna / nirupÃdhikasambandhamanÃd­tya nirnimittÃyÃ÷ ÓaÇkÃyà atiprasaÇgitvÃt / "tanmano 'kuruta' iti Óruteriti cenna / anyathÃsiddhatvÃt / atha prati«edhamÃtratvamapi pak«e nÃbhyupeyÃt / tadÃsaditi brahmeti ca saæj¤ÃbhedamÃtram / anekatvÃde÷ pareïÃpi tyÃjyatvÃt / anekasvÃtantrye kÃryodayÃyogÃt / nanvidaæ tatraiva vaktavyam / satyam / prati«edha(tva)mÃtratve vidite tato buddhirÃhityapratÅte÷ saulabhyÃdihoktam / ÂÅkÃkÃrastu prameyatvÃdibhÃvadharmÃÇgÅkÃre buddhirapi tathà kinna syÃditi ÓaÇkÃvakÃÓÃdihoktamityÃhu÷ / *6,80* bhÃvasyÃbhÃvo dharma÷, abhÃvasya ca bhÃvo 'pi dharma ityanupapannam (bhÃvasyÃbhÃvadharmatÃ, abhÃvasya ca bhÃvadharmatetyanupapannam) / bhÃvÃbhÃvayorabhÃvabhÃvadharmitve pramÃïÃbhÃvÃt / sambandhÃbhÃvÃcca / sambaddhayoreva hi ÓauklayapaÂayordharmadharmibhÃvo d­«Âo nÃsambaddhayormarumandarayo÷ / naca bhÃvÃbhÃvayo÷ sambandho 'sti / saæyogasamavÃyayorbhÃvaniyatatvÃt / viruddhasvabhÃvatvÃcca / yÃvaviruddhasvabhÃvau guïaguïinau tÃveva hi dharmadharmiïÃvupalabdhau / na viruddhasvabhÃvÃvaÓvamahi«au / viruddhasvabhÃvau ca bhÃvÃbhÃvau / vidhini«edharÆpatvÃt / abhedÃcca / nahi ghaÂa÷ svayaæ svasyaiva dharmo bhavati / uktaæ ca dharmadharmyaikyamityata Ãha- viÓe«yataiveti // %% viÓe«aïataiva ca dharmatvamityapi dra«Âavyam / yo hi viÓi«Âate vyavacchidyate sa tasya dharmÅ / dharmaÓcÃpara÷ / prakÃrÃntarasya nirvaktumaÓakyatvÃt / pratÅyate ca viÓe«yaviÓe«aïabhÃvo bhÃvÃbhÃvayo÷ / anyathà ghaÂa÷ paÂo na bhavatÅtyabhÃva÷ prameya iti ca vyavahÃrÃnupapatte÷ / tatkathaæ bhÃvÃbhÃvayorna dharmadharmibhÃva÷ / paÂaÓoklayayoÓca na sambandhaprayukto dharmidharmabhÃva÷ / nÃpi merumandarayostadabhÃva÷ sambandhÃbhÃvaprayukta÷ / kintu svabhÃvÃdeva viÓe«yaviÓe«aïatvÃtadabhÃvarÆpa÷ / sambaddhayorapi ghaÂapaÂayostadabhÃvavat, bhÆtalaghaÂÃbhÃvayostadbhÃvÃcca / *6,82* evameva virodhisvabhÃvÃbhedÃvapi parÃ(nira)stau / saguïanirguïatvena nityÃnityatvena và viruddhasvabhÃvayorapi guïaguïinordharmyÃditvasya darÓanÃt / adarÓanÃcca paÂatvaÓauklayayo÷ / d­Óyate cÃbhede 'pi tadbhÃva÷ / astitvÃbhidheyatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ parairdharmyabhedasyÃÇgÅk­tatvÃt / bhinnÃnÃmapi tadbhÃvo nopalabhyate / tadevamasambaddhayorapi vilak«aïasvabhÃvayorapi bhÃvÃbhÃvayorabhede 'pi viÓe«aÓaktyà viÓe«yaviÓe«aïatÃlak«aïo dharmidharmabhÃvo yukta eveti / *6,84* yadyevaæ bhÃvÃbhÃvayorabhÃvabhÃvadharmitvaæ dharmadharmiïoÓcÃbheda÷ syÃt, tadà bhÃvasyÃpyabhÃvatvenÃbhÃvasya ca bhÃvatvena, ghaÂÃdÅnÃæ bhÃvatvameva prÃkpradhvaæsÃtyantÃbhÃvÃnÃmabhÃvatvameveti niyamo nirnibandhana÷ syÃt / nacaivamastviti vÃcyam / sakalalokasiddhasya tathÃbhÃvÃnarhatvÃt ityata Ãha- prathameti // %<... prathamapratipatti«u / ni«edhavidhirÆpatvaæ bhÃvÃbhÃvatvamatra hi // MAnuv_2,1.74b-d //>% rÆpaÓabdo dharmivacana÷ / bhÃvÃbhÃvatvamiti yathÃyogaæ sambandha÷ / atraivaæ satyapi / hiÓabda÷ prasiddhau / ayamartha÷ / kiæ bhÃvÃbhÃvanibandhanaæ prameyarÆpamanvi«yate pramÃïaæ và / ÃdyasyottarÃrdhamuttaram / yadyapi bhÃvÃbhÃvÃtmakà ghaÂÃdaya÷ prÃgabhÃvÃdayaÓca / tathÃpyatra padÃrthasÃrthe ya÷ piï¬o vidhidharmiko ghaÂÃdi÷ sa bhÃvo, yastu ni«edhadharmika÷ prÃgabhÃvÃdi÷ so 'bhÃva iti vyavasthopapadyate / abhede 'pi dhamardharmibhÃvo viÓe«aÓaktyà saÇgacchata ityuktameva / dvitÅyasya uttaraæ prathamapratipatti«viti / ya÷ prathamaæ vidhitayà parapratik«eparÆpatÃæ vinà pratÅyate sa ghaÂÃdirbhÃva÷ / yastu ni«edhatayà parapratik«epeïa pratÅyate prÃgabhÃvÃdi÷ so 'bhÃva ityuttarÃrdhenaikavÃkyatayà yojyam / *6,87* ghaÂo hi prathamaæ vidhitvena dharmirÆpeïa pratÅto 'nantaraæ paÂo na bhavatÅti paÂani«edhÃtmatayà pratÅyate / prÃgabhÃvÃdirapi prathamaæ ni«edhatvena dharmisvarÆpeïÃvagato 'nantaraæ prameya iti vidhitayà pratÅyata iti sakalapratipatt­siddhamiti bahuvacanahiÓabdÃbhyÃæ dyotayati / vi«ayivi«ayayorÃdhÃrÃdheyabhÃvamabhipretya saptamÅprayoga÷ / kÃrake«u gauïamukhyatvavivak«ÃbhÃvasya sthitatvÃditi / *6,91* evaæ pÆrvapak«yutprek«itapramÃïasamudÃyalabdhasyÃrthasya pramÃïavirodho darÓita÷ / idÃnÅmasatkÃryaæ yathà d­«ÂamityanumÃnaæ viÓe«ato nirÃcikÅr«ustatprastÃvanÃya asÆtrayatsÆtrakÃra÷ oæ apÅtau tadvatprasaÇgÃdasama¤jasamiti / asama¤jasametadviÓvasyÃbhÃvakart­katvamatam / kuta÷ / abhÃvasya (eva) jagatkart­tvÃÇgÅkÃre 'pÅtau pralaye tadvatprasaÇgÃt abhÃvavattvaprasaÇgÃt / ÅÓvarÃde÷ sarvasyÃ(pya)bhÃvÃbhyupagamaprasaÇgÃditi yÃvat / na hÅÓvarÃdau sati tatparityÃgenÃbhÃvasya jagatkart­tvamavadhÃrayituæ Óakyamiti / nanu nedamani«yamÅÓvarÃdikaæ pralaye 'sadbhavitumarhati / bhÃvatvÃt ghaÂavadityanumÃneneÓvarÃde÷ sarvasya pralaye 'bhÃvÃbhyupagamÃdityatroktaæ sÆtrak­tÃ"na tu d­«ÂÃntabhÃvÃt' iti / naiva pralaye sarvasyÃsattvamaÇgÅkartumucitam / kasmÃt d­«ÂÃntabhÃvÃt / d­«ÂÃnta iti tatrÃvadhÃritavyÃptimÆlamanumÃnamucyate / d­«ÂÃntamÃtrasya sÃdhanabÃdhanÃnaÇgatvÃt / tathÃca pralaye parameÓvarÃdisadbhÃva(sya) sÃdhakÃnumÃnasambhavÃdityartha÷ / *6,93* kiæ tadanumÃnamityata Ãha bhëyakÃra÷- sarvanÃÓe«vapÅti // *6,94* ## %% apirabhivyÃptau / sarvaÓabdo vartamÃnamÃtravivak«ayÃpi syÃdityata÷ sadetyuktam / tadidaæ vyabhicÃraparihÃrÃyÃbhihitam / na÷ puru«asya / ayamityasyaiva vivaraïaæ vimata iti / atra pÆrvÃrdhena vyÃptiruktà / uttarÃrdhena pratij¤ÃhetÆ / etaduktaæ bhavati / mahÃpralayalak«aïo nÃÓa÷ puru«aÓe«avÃnbhavitumarhati nÃÓatvÃt sampratipanna(sammata)nÃÓavaditi / atra puru«ÃvaÓe«amÃtraæ sÃdhyam / natu nÃÓakartu÷ puru«asyÃvaÓi«yatà / ata evoktaæ yasya kasyeti / nÃÓasya karturakarturvetyartha÷ / tathÃpi kart­Óe«avÃniti vadatedamabhipretam / pralaye puru«asadbhÃvamÃtrasÃdhane sati bhagnaæ tÃvatparasyÃnumÃnam / yadapi parasyÃbhÃvakart­katvaæ jagato 'bhimatam / tadapyata evÃpÃstam / avaÓi«yasya puru«a(viÓe«a)syaiva viÓvakart­tvasambhave 'bhÃvasya tatkalpanÃnavakÃÓÃt / d­«ÂÃnusÃriïÅ hi kalpanà / nahi loke prÃgutpatte÷ kulÃlÃbhÃvayo÷ satorabhÃvo ghaÂasya kartà d­«Âa÷ / kinnÃma kulÃla eveti / *6,96* abhiprÃyamajÃnÃna÷ kart­Óe«avÃnityuktvà vibhrÃntaÓcodayati"yatra sundopasundanyÃyenÃÓe«Ã api puru«Ã na«ÂÃstatra nÃÓatvahetoranaikÃntikatÃ' iti, tatrÃha- naceti // %% caÓabdo 'vadhÃraïe / aÓe«an­nÃÓastu naiva kvacidd­«Âa ityatÅtani«edho, d­Óyo và naivetyanÃgatasya, naivÃsti và d­ÓyamÃna iti vartamÃnasya / idamuktaæ bhavati / anaikÃntikatvaæ hi pramite vipak«e hetuv­ttau satyÃæ(hetuv­ttyÃ) vaktavyam / nÃpramite / tathà satyanaminamÃtrocchedaprasaÇgÃt / nacÃÓe«apuru«anÃÓa÷ kÃlatraye 'pi pramita÷, yena nÃÓatvasya tatra vyabhicÃra÷ syÃt / pramitatvÃÇgÅkÃre ca pramÃturevorvaritatvena vyÃghÃtaÓca syÃt / naca nÃÓakartu÷ puru«asyÃvaÓi«yatà sÃdhyatvene«yà / yena sundopasundÃdinÃÓa÷ pratyudÃhriyeta / kintu puru«a(vi)Óe«avattvamÃtramiti / *6,97* anena pralayakÃla÷ puru«avÃnkÃlatvÃdidÃnÅntanakÃlavadityapyanumÃnaæ sÆcitam / naca tadà kÃlÃbhÃvÃdÃÓrayÃsiddhi÷ / tathà sati tadetyeva vaktumaÓakyatvÃt / parakÅyÃnumÃne ca pralayaviÓe«aïÃnupapatte÷ / *6,99* yadyapyatra"kÃlo 'ÇgÅkriyate na và / Ãdye tatraiva bhÃvatvahetorvyabhicÃra÷ / dvitÅye pralayaviÓe«aïÃnupapatti÷ / sakalakÃryavinÃÓaviÓi«ÂakÃlasya pralayatvÃt / atha kÃryavinÃÓa eva pralayastathÃpÅÓvarÃbhÃvasya tena sambandhÃbhÃvÃdÅÓvarÃdikaæ pralaye 'saditi pratij¤ÃrthÃnupapatti÷ / deÓÃdidvÃrà sambandhÃbhyupagame tatraiva bhÃvatvasya vyabhicÃra÷ / pralayaviÓe«aïaparityÃge tacchi«yairevohyatÃmiti na sÆtrabhëyakÃrÃbhyÃmabhihitam / sÆcitaæ cÃpÅtÃviti sÆtrak­tà / "laye mÃnaæ ca kiæ bhavet' iti bhëyak­tÃpi / *6,100* tadidaæ jÅveÓvarasÃdhÃraïamanumÃnamuktam / idÃnÅæ pralaye jÅvasadbhÃvasÃdhakamanumÃnamÃha- dharmeti // %% *6,100f.* na kevalamuktÃnumÃnena / kinnÃma dharmÃdharmaÓrayatvenÃpÅti sambandha÷ / naro jÅvÃtmà / ayamatra prayoga÷ / pralayakÃlavartÅ dharma÷ sÃÓraya÷ dharmatvÃdidÃnÅntadharmavat / evamadharmamapi pak«Åk­tya prayoktavyam / naca dharmÃdharmÃÓrayo jÅvÃtmano 'nya÷ sambhavati / eva¤ca pralaye jÅvÃtmasadbhÃvÃdbhÃvamÃtrÃsattvasÃdhanamanupapannamiti / yatreÓvarasadbhÃvasÃdhanamidam / ÃÓrayaÓabdasyÃdhi«ÂhÃt­paratvÃt / tatraivaæ prayoga÷ / pralayakÃlavartinau dharmÃdharmau kenacidadhi«Âhitau / kÃraïatve satyacetanatvÃt / vÃÓyÃdivaditi / nacÃtÅndriyayordharmÃdharmayoradhi«ÂhÃt­tvamÅÓvarÃdanyasyopapadyate / ato dharmÃdharmÃdhi«ÂhÃt­tvenÃpi nara÷ paramapuru«o laye svÅkÃrya iti / *6,103* nanu pralaye bhÃvamÃtrasyÃsattvamabhyupagacchato mama tadà dharmÃdharmÃvapi na sta evetyÃÓrayÃsiddhiriti / idamiha vaktavyam / kiæ dharmÃdharmasaæj¤itamad­«Âamasti kÃryamÃtrasya kÃraïaæ ca bhavatÅtyabhyupagamya pralaye tadabhÃvo 'bhÅdhÅyate, uta sadapi tadakÃraïamityabhyupetya, atha tadeva nÃstÅtyaÇgÅk­tya / Ãdyaæ dÆ«ayati- anÃditvamiti // %% anÃditvamivÃnÃditvaæ pralaye sattvamityartha÷ / kvaciditi s­«ÂikÃle / yadyad­«Âaæ pralaye na syÃttadÃ'dikÃlÅnasya kÃryasya kÃraïaæ na syÃt / asata÷ kÃraïatvÃyogÃt / tathÃca sarvotpattimatÃæ nimittamityabhyupagamo bhagna ityathar÷ / syÃdetat / adhunÃtanakÃryamad­«ÂakÃraïakaæ na tvÃdikÃlÅnamiti mamÃbhyupagama÷ / tatkimad­«Âasya pralaye sadbhÃvenetyata Ãha- anÃditvamiti // anÃditvaæ vinà tata evÃdikÃlÅnakÃyarkÃraïatvaæ ca vinÃd­«Âaæ kvacidadhunÃtane 'pi kÃrye kÃraïaæ kathaæ syÃt / na katha¤cit / adhunÃtanaæ kÃryam ad­«ÂakÃraïakaæ na, kÃryatvÃdÃdikÃlÅnakÃryavadityanumÃnasambhavÃt / na cedidamiva tadapyad­«ÂakÃryamevÃÇgÅkÃryamiti / yadvà mà bhÆdÃdikÃlÅnasya kÃryasyÃd­«Âaæ kÃraïam / tathÃpi pralaye tadbhÃvo 'ÇgÅkaraïÅya÷ / kuta÷ / anÃditvaæ pralaye sattvaæ, vinÃd­«Âaæ kvacididÃnÅntane 'pi kÃrye kÃraïaæ kathaæ syÃt / antarÃla evÃd­«ÂotpattyayogÃditi yojyam / *6,105* nanvad­«Âasya sarvotpattimannimittatve 'pi na pralaye sadbhÃvo 'bhyupagantavya÷ / ÃdikÃla evotpannasyÃpi mahadÃdikÃraïatvopapatteriti / idamatra vaktavyam / tadÃdikÃle janimadad­«Âaæ tata÷ pÆrvÃd­«ÂÃdutpadyate na veti / ÃdyamupÃdatte- pÆrveti // %% jÃyata iti Óe«a÷ / pariharati- naiveti // evaæ tarhi taduttaramÃdikÃle janimadad­«Âaæ naivÃsmÃbhi÷ pak«Åkriyate / kintu tatkÃraïaæ pralayakÃlÅnaæ pÆrvÃd­«Âameveti kuta ÃÓrayÃsiddhiriti / dvitÅyamupÃdatte- pÆrveti // naivotpadyata iti Óe«a÷ / dÆ«ayati- uttaramiti // tarhi taduttaramÃdikÃlÅnamad­«Âaæ kuto jÃyate / na kutaÓcit / sarvotpattimannimittasyÃd­«ÂasyÃbhÃvÃdÃdikÃlÅnÃd­«Âotpattireva na syÃdityartha÷ / *6,105f.* na brÆmo vayaæ sarvaæ kÃryamad­«Âajanyamiti / kiæ tarhyÃdikÃle janimato mahadÃdikÃraïÃdad­«ÂÃdanyadevÃto noktado«a ityÃÓaÇkÃmutthÃpya dÆ«ayati- pÆrveti // yadi parÃd­«Âaæ s­«Âayupakrame janimatpÆrvÃd­«ÂÃnnaivotpadyate / api tvad­«Âanirapek«ameva / tarhyuttaramahadÃdikÃyarmapi kuto 'd­«ÂÃdutpadyata ityaÇgÅkaraïÅyam / ad­«ÂavattasyÃpyad­«Âinirapek«atvasambhavÃt / anyathà kÃryatvÃdad­«ÂasyÃpyad­«ÂÃpek«ÃÇgÅkÃryeti / *6,107* astu tarhyad­«Âaæ kÃraïameva na bhavatÅti dvitÅya÷ pak«a÷, ad­«Âameva nÃstÅti t­tÅyo vÃ, ubhayasyÃpyanupalambhÃt / tathÃcÃÓrayÃsiddhiraparihÃryetyÃÓaÇkayÃha- ad­«Âamiti // %% yadi pratyak«eïÃnupalambhÃdad­«Âaæ na syÃt / sadapi và kÃraïaæ na syÃt / tadà laye ca kiæ mÃnaæ bhavet / pralayo 'pyaprÃmÃïikatvÃnna syÃt / na hyasÃvapi pratyak«eïopalabhyate / tathÃceÓvarÃdikaæ pralaye 'sadbhavitumarhatÅtyaprasiddhaviÓe«aïa÷ pak«a÷ parasyÃpi syÃt / *6,108* atha matam / kÃlaviprakar«Ãdanupalabha(bhya)mÃno 'pi pralayo 'numÃnasiddhatvÃdaÇgÅkaraïÅya÷ / tathÃhi / viÓvasantÃno 'yaæ d­ÓyasantÃnaÓÆnyai÷ samavÃyi(ntÃni)bhirÃrabdha÷ santÃnatvÃt ÃraïeyasantÃnavat / vartamÃnabrahmÃï¬aparamÃïava÷ pÆrvamutpÃditasajÃtÅyasantÃnÃntarÃ÷ nityatve sati tadÃrambhakatvÃt pradÅpaparamÃïuvat / sarve santÃnÃ÷ kadÃcitsahocchidyante santÃnatvÃt pradÅpasantÃnavat / sarva eva paramÃïava÷ kadÃcitsamagropÃdeyaprabandhaÓÆnyÃ÷ ÃrambhakatvÃt na«ÂapavanÃrambhakaparamÃïuvat / bhÆgolakasantÃna÷ kadÃcitsÃkalyenocchidyate santÃnatvÃt dÅpasantÃnavat / iyaæ kriyà svÃnyÃvayayikÃlÅnatvÃnadhikaraïaki¤citkÃlÅnakriyÃnyà kriyÃtvÃdanyakriyÃvaditi / evaæ tarhi dharmÃdharmÃvapi svarÆpato viprak­«ÂatvÃdanupalabhyamÃnÃvapi devadattaÓarÅrÃdikaæ devadattaviÓe«aguïajanyaæ kÃryatve sati devadattabhogahetutvÃt devadattaprayatnajanyasragÃdivadityÃdyanumÃnena vicitrakÃryÃnyathÃnupapattyÃ,"jyoti«yomena svargakÃmo yajeta',"yo brÃhmaïÃyÃvagurettaæ Óatena yÃtayÃ(ye)t' ityÃdiÓrutasÃdhyasÃdhanabhÃvÃnyathÃnupapattyà và siddhatvÃdabhyupagantavyÃviti samaæ samÃdhÃnam / *6,117* atha manyase / nÃnumÃnÃdinà dharmÃdisiddhi÷ / tasyÃbhÃsatvÃt / tathÃhi / devadattaÓarÅrÃderdevadattaviÓe«aguïajanyatvaæ kiæ sÃk«ÃtsÃdhyamuta paramparayà / nÃdya÷ / dharmÃdharmayorapyÃrambhakapreraïÃdirÆpeïaivopayogÃÇgÅkÃrÃt / devadattaÓarÅraæ na sÃk«ÃddevadattaviÓe«aguïajanyaæ ÓarÅratvÃdyaj¤adattaÓarÅravaditi satpratipak«atvÃcca / dvitÅye tu janmÃntarÅyaprayatnÃrÃdhitadevatÃdvÃreïopapatterarthÃntaratà / devadattaviÓe«aguïajanyatayà vinÃpi ÃkÃÓÃderiveÓvarecchayà devadattasya bhogahetutà sambhavatÅtyaprayojakatà ca / kÃryavaicitryaæ ca d­«ÂakÃraïavaicitryÃdevopapadyate / ÃdikÃlÅnaæ ca tattatprÃgabhÃva eva vaicitryÃÇgÅkÃreïa / svagaryÃgÃde÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvaÓravaïaæ tvasiddhameva yogyatÃvirahÃt / anyathÃkhyÃtimÃÓrityÃbhyupagame 'panyathÃsiddham / yÃgÃdyÃrÃdhitÃvaj¤ÃtadevatÃdvÃreïa svargÃdyupapatteriti / *6,118* evaæ tarhi pralayasÃdhakÃnumÃnÃnÃma(pya)bhÃsatvÃnna taistatsiddhiriti tulyamuttaram / tathà hi / vimata÷ kÃlo 'vayaviyukta÷ kÃlatvÃdidÃnÅntanakÃlavat / vimato brÃhmaïo brÃhmaïapÆrvako brÃhmaïatvÃtsammatavadityÃdinà satpratipak«aæ tÃvaduktÃnumÃnajÃtam / nanu pralayakÃlapak«Åk­tÃvÃÓrayÃsiddhi÷ / anyathà siddhasÃdhanam / evamÃdyabrÃhmaïapak«ÅkÃre 'nyathà ca do«a iti cenna / parvato 'gnimÃnityÃdÃvapyagnimadanagnimatpak«adÆ«aïasambhavena sarvÃnumÃnocchedaprasaÇgÃt / nanvagnimattvadivyarirekeïÃpyasti parvatÃde÷ svarÆpaæ, Óakyaæ ca viÓe«ÃntareïÃvadhÃrayitum / tatkathaæ do«ÃvakÃÓa iti cet / tatkimavayavisambandhÃsambandhau vihÃya kÃlaviÓe«asya svarÆpameva nÃsti, brÃhmaïavyaktervÃ'dyatvÃnÃdyatve vihÃya / avadhÃraïaæ ca kÃlÃderhiraïyagarbhÃpavargottarar(gÃnantara)bhÃvitvÃdinà bhavi«yati / *6,126* ki¤ca prathamaprayoge viÓvaÓabdena kiæ brahmÃï¬amabhipreyate sakalakÃryÃïi và / nÃdya÷ / aÓrayÃsiddhe÷ / pralayamanabhyupagacchatà brahmÃï¬asyÃnaÇgÅk­tatvÃt / brahmÃï¬ÃbhÃve 'pi kÃryÃntarÃvasthitisambhavena pralayÃsiddheÓca / kapikapolÃntargataudumbarodaravartimaÓakaÓarÅrÃdivatkÃryÃntarÃvasthÃnamasambhÃvitamiti cenna / kuï¬abadaravadupapatte÷ / kÃlÃgnirudrÃdiprakriyÃyà asiddhatvÃt / dvitÅye 'pi na pralayasiddhi÷ / yathà hÅdÃnÅntanÃnÃæ dahanapavanasantÃnÃnÃæ krameïÃstamaye 'pi na pralayastathà tarugiriÓarÅrÃdisantÃnÃnÃmapi kramÃrambhasiddhÃvapyavayaviÓÆnyasamayà siddhe÷ / athaikadaiveti viÓe«aïamupÃdÅyeta tadà kramÃrabdhadahanapavanÃdisantÃnairvyabhicÃra÷ syÃt / ekadarambhakahetusÃkalye satÅti hetuviÓe«aïe viÓe«aïÃsiddhi÷ / dvayaïukÃdikrameïÃrambhasvÅkÃreïa bÃdhÃdiprasaÇgaÓca / etena dvitÅyÃnumÃnamapi nirastam / brahmÃï¬ÃnabhyupagamÃt / abhyupagame 'pyavayavÃnÃmÃvÃpoddhÃrÃbhyÃmevotpÃdavinÃÓayorupapatte÷ / kÃryÃntarÃvasthÃnopapatteÓca / t­tÅye 'pyapasiddhÃnta÷ / krameïocchedasyÃbhyupagamÃ(tatvÃ)t / caturthe 'pi paÂÃdibhya÷ pÆrvavina«ÂaistantvÃdibhivyarbhicÃra÷ / paramÃïutvena hetuviÓe«aïe 'pi dvayaïukÃdyavasthÃnasambhavena d­«ÂÃntasya sandigdhasÃdhyatà / pa¤came 'pi kiæ bhÆgolakà eva santÃnaÓabdenocyante tadatirikto và kaÓcit / Ãdye siddhasÃdhanam / avayavÃnÃmÃvÃpoddhÃrÃbhyÃæ santatotpattivinÃÓasiddhe÷ / dvitÅye tvÃÓrayÃsiddhi÷ / «a«Âhaæ tvÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃdupek«aïÅyamiti / *6,133f.* atha mà bhÆdanumÃnai÷ pralayasiddhi÷, tathÃpyÃgamairbhavi«yati, te«Ãæ siddhÃrthe 'pi prÃmÃïyasya sÃdhitatvÃt, tato nÃprasiddhaviÓe«aïateti brÆ«e, tarhyasmÃkamapi dharmÃdisiddhirÃgamÃdbhavi«yatÅti kathamÃÓrayÃsiddhiriti / evaæ pralaye jÅveÓvarasadbhÃvaæ sÃdhayatà dharmÃdisattvamapi sÃdhitamiti na pralaye bhÃvamÃtrÃsattvasÃdhanaæ yuktam / evam ÃdikÃryaæ pak«Åk­tya sopÃdÃnatvasÃdhane prak­tyÃdisiddhirapi dra«Âavyeti / *6,135* prathamasÆtre 'bhÃvasya kart­tvanirÃsÃyÃnumÃnamuktam / idÃnÅmito 'pi nÃbhÃvakart­kaæ jagat, cetanakart­katve"d­«ÂÃntabhÃvÃt' iti sÆtrasya v­ttyantaramabhipretya cetanakart­katve anumÃnamÃha- utpattÅti // %% buddhimÃnutpattinÃÓakÃrÅti buddhipÆrvaæ tatkartetyartha÷ / kvacitpaÂÃdau / sarvatra vipratipanne kÃrye / mahadÃdikÃrya ityevokte 'ÇkurÃdau vyabhicÃra÷ ÓaÇkayeta, tadarthaæ tasyÃpi pak«anik«epÃrthaæ sarvatretyuktam / kartà buddhimÃniti Óe«a÷ / anyathÃbhÃvakart­tvavÃdinaæ prati siddhasÃdhanatÃprasaÇgÃt / kimÃk«epe / ananumÃne na kimapi kÃraïam / d­«ÂÃntÃbhÃvena pratipak«ÃsambhavÃdityartha÷ / etena"svapak«ado«Ãcca' iti sÆtramapi vyÃkhyÃtaæ bhavati / ayamatra prayogakrama÷ / vimataæ kÃryaæ cetanotpÃdyaæ kÃryatvÃdghaÂavat / cetanavinÃÓyaæ ca tata eva tadvadeva / vimatotpattiÓcetanakart­kà utpattitvÃtpaÂotpattivat / vimato vinÃÓaÓcetanakart­ko vinÃÓatvÃtsammatavaditi / atra vinÃÓasya cetanakart­katvasÃdhanaæ prÃsaÇgikam / yadvà kecitkÃraïasya bÅjÃde÷ pradhvaæsenÃÇkurÃde÷ janmadarÓanÃttantvÃdinÃÓena paÂÃdinÃÓadaÓarnÃcca pradhvaæsÃbhÃvasyaiva jagajjanmavinÃÓakart­tvamÃsthitÃ÷ / yathoktam / nÃnupam­dya prÃdurbhÃvÃditi / tanmataæ vÃtrÃsadityÃdisÆtrairnirÃk­tamiti j¤ÃpanÃrtham / d­«ÂÃntÃbhÃvastu svayamÆhanÅya÷ / *6,138* nanvidamanumÃneneÓvarasya jagatkart­tvasÃdhanaæ sÆtrakÃrasya uktaviruddham / ÓÃstrayonitvÃditÅÓvare 'numÃnaprÃmÃïyasya svayameva nirÃk­tatvÃdityata Ãha- Ãgameti // %<ÃgamÃnug­hÅtà tu mÃnam ... // MAnuv_2,1.79cd //>% anumeti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / na sarvathÃpÅÓvare 'numÃnasya prÃmÃïyaæ sÆtrak­tà nirÃk­tam / kinnÃmÃgamÃnanug­hÅtasya / ÃgamÃnug­hÅtà tvanumà ÅÓvare mÃnamevÃbhimatà / anyathà vedavÃkyÃrthe yuktyanusandhÃnarÆpajij¤Ãsà nÃrabheteti / kimato yadyevamityata Ãha- e«eti // %<... e«ÃnumÃpitu // MAnuv_2,1.79d //>% ÃgamÃnug­hÅtetyanuvartate / mÃnamiti ca / e«Ã sampratyupanyastÃpyanumÃ"yato và imÃni bhÆtÃni' ityÃgamÃnug­hÅtà / tato bhavatÅÓvare mÃnamiti na kaÓcidvirodha iti / *6,140* evamanumÃnenÃbhÃvakart­katvaæ viÓvasyÃÓaÇkayÃnumÃnenaiveÓvarakart­katvaæ samarthitam / tadetanmatÃntareïÃk«ipya samÃdadhatsÆtram oæ tarkÃprati«ÂhÃnÃdapyanyathÃnumeyamiti cedevamapyanirmok«aprasaÇga÷ oæ iti // tatrÃk«epasyÃyamartha÷ / nÃyamanumÃnÃva«Âambhena pÆvarpak«a÷ pramÃïena ca siddhÃnto bhavati / na cÃnumÃnaæ nÃma pramÃïamasti / (kuta÷) / anyathÃpyanumeyam / asatpratipak«atvaæ hyanumÃnaprÃmÃïyavÃdibhiranumÃnÃÇgamaÇgÅkaraïÅyam / pratiruddhasya karaïasya kvÃpi kriyÃni«pÃdakatvÃdarÓanÃt / anumÃnapratipannaæ cÃnyathÃpyanumeyam anumÃtuæ Óakyam / kasmÃt / tarkÃprati«ÂhÃnÃm / "evamevÃnumÃtavyam, na punaranyathÃ' iti tarkasya vyavasthÃbhÃvÃt / tathà coktam / "upÃdhipratipak«au tu kva nÃmÃtÅva durvacau' iti / nanvidaæ vyadhikaraïaæ, tarkasyÃprati«ÂhitatvÃdanyathÃnumeyamiti / maivam / etadanena j¤Ãpayati sÆtrakÃra÷,"na tarko 'numÃnÃdbhidyate' iti / athavà tarkasyÃnumÃnasyÃprati«ÂhÃnÃdapramÃïatvÃnnÃnumÃnena pÆrvottarapak«au yuktau / kathamapramÃïatvÃt / yato 'nyathÃnumeyamiti yojanà / tatra samÃdhÃnasÆtraæ saÇgamayitumutsÆtrameva bhëyakÃrastÃvaduttaramÃha- Ãgameti // ## %<ÃgamÃnugrahÃbhÃve na tarka÷ syÃt prati«Âhita÷ // MAnuv_2,1.80ab //>% Ãgamagrahaïaæ pramÃïamÃtropalak«aïam / ata evottarÃrdhe 'k«ajamapi saÇg­hÅtam / pramÃïÃnugrahapramÃïamÆlatvaÓabdÃbhyÃæ prati«ÂhitaprÃmÃïyapramÃïÃntarÃvadh­tapak«aliÇgavyÃptimattvaæ tatsaævÃditvaæ cocyate / *6,142* tatrÃdyayojanÃyÃmasyÃyamartha÷ / yaduktamanumÃnasyÃvyavasthitatvena sarvatra pratyanumÃnasambhava iti tadanupapannam / yata÷ pramÃïÃnugrahÃbhÃve tarko na prati«Âhita÷ syÃt / kintu pramÃïamÆlasyaivÃsya prati«Âhiti÷ syÃt / etaduktaæ bhavati / pratyanumÃnaæ bhavatkiæ pramÃïÃnugraharahitaæ syÃt, uta tanmÆlam / Ãdyaæ tu kathaæ svayamad­¬habhÆmikaæ paraæ pratirundhyÃt / nahi bhavati tarak«o÷ pratipak«o hariïaÓÃva÷ / kintvÃdyenaiva pramÃïamÆlena bÃdhyate / dvitÅyaæ tu syÃdeva pramÃïam / Ãdyaæ cÃpabÃdheta / ubhayathÃpi na sarvÃnumÃnÃprÃmÃïyam / yada tÆbhayo÷ api pramÃïamÆlatvasandeha÷ tadÃstu pratirodha÷ / kintu naivaæ sarvatra / avadhÃraïÃyÃæ tu pÆrvaiva gatiriti / *6,144* dvitÅyayojanÃyÃæ tu pra«Âavyam / kiæ pramÃïÃnugraharahitamanumÃnaæ pratyanumÃnaparÃhatatvÃdapramÃïam, uta tanmÆlam / Ãdye sampratipattimuttaramÃha- Ãgameti // (tathÃpi) naivaæ sarvatreti bhÃva÷ / prati«Âhita÷ pramÃïabhÆta÷ / dvitÅye tvÃha- ak«ajeti // %% prati«Âhita÷ prÃmÃïyam / tenaiva pratiprayogasya bÃdhitatvÃt / ubhayorvÃstavapramÃïamÆlatvÃsambhavÃditi bhÃva÷ / yastvetÃæ vyavasthÃmanabhyupagamya sarvatrÃpi pratipak«asyÃstyavakÃÓa iti sarvamanumÃnamapramÃïamiti ca manyate tasya sÆtrÃrƬhamuttaramÃha- anyatheti // %% etenaivamupapÃdite 'pi yo naivaæ manyate tasya svavacanavyÃghÃtÃdanirmok«aprasaÇga iti sÆtrayojanà sÆcità / tathÃhi / sarvamanumÃnapramÃïaæ pratipak«apratihatatvÃditi tvadÅyamanumÃnaæ pratipak«aparÃhataæ cÃpramÃïaæ ca bhavati na và / Ãdye nÃnena sarvasyÃprÃmÃïyasiddhi÷ / dvitÅye tvatraiva bÃdhÃditi / anyathà uktavyavasthÃæ vihÃya, asya sarvasyÃpyanumÃnasya aprati«Âhà apramÃïatÃ, svavÃcaiva vyÃhatà hÅti / *6,145* apare tu"na vilak«aïatvÃt' ityÃdÅni sÆtrÃïi brahmaïo jagadupÃdÃnatvÃk«epasamÃdhÃnÃrthatayà vyÃcak«ate / tatprak­tyadhikaraïa eva nirÃk­tam / *6,149* yaccÃtra sÆtre tarkÃprati«ÂhÃnÃditi vÃkyaæ bhittvà siddhÃntatayaiva varïayanti, tadvà anena sÃrdhena Ólokena nirÃca«Âe / tathÃhi tarkasyÃprati«ÂhÃæ vadanvaktavya÷ / kiæ pramÃïÃnugraharahitasyota tanmÆlasya / Ãdye gƬhÃbhisandhiruttaramÃha- Ãgameti // ayamÃÓaya÷ / satyametat / tathÃpi na sÃÇkhaya÷ svatarkasyÃgamÃdyanugrahÃbhÃvaæ manyate / svamatenedamucyate cetpaunaruktyam / ÓÃstrayonitvÃt, Åk«aternÃÓabdam, ÃnumÃnikamityadinÃsyÃrthasyoktatvÃditi / *6,149f.* dvitÅyaæ dÆ«ayati- ak«ajeti // nahi j¤Ãnakaraïasya pramÃïag­hÅtavyÃptyÃdimattvenÃprÃmÃïyakÃraïavyabhicÃrÃdiÓaÇkÃkalaÇkavikalasya prÃmÃïyaæ nÃstÅti yuktamiti bhÃva÷ / vipak«e bÃdhakaæ cÃha- anyatheti // anyathoktÃnabhyupagamenÃsya pramÃïamÆlasyÃpyanumÃnasyÃprati«Âhà svavÃcà vyÃhataiva sÆtrak­ta÷ syÃt / svayameva hi yuktyanusandhÃnarÆpÃæ brahmamÅmÃæsÃmÃrabhya pramÃïamÆlasyÃpi tarkasyÃprÃmÃïyamabhidadhÃna÷ sÆtrakÃro na vyÃhatabhëŠkathaæ syÃt / yadapi v­ttikÃrairuktam"ekena tÃrkikeïotprek«itaæ tarkamaparo dÆ«ayati, tenotprek«itamapyapara÷, ityata÷ puru«amativaiÓvarÆpyajanmà tarka÷ syÃdaprati«Âhita÷' iti / taccÃyuktam / yato 'syÃpi tarkasya prÃmÃïye 'prÃmÃïye và asyÃprati«Âhà ca sva(vÃcÃ)vyÃhataiveti nÃyaæ vÃkyabhedo yukta ityukta eva sÆtrÃrtha÷ / ##-(17) *6,152* atra sÆtram oæ etena Ói«yà aparigrahà api vyÃkhyÃtà iti / tatkecidvayÃcak«ate / etena"navilak«aïatvÃt' ityÃdinà prak­tena Ói«yai÷ kenacidaæÓena parig­hÅtasya pradhÃnakÃraïavÃdasya nirÃkaraïena Ói«yairmanuvyÃsaprabh­tibhi÷ kenacidapyaæÓenÃparig­hÅtà ye 'ïvÃdikÃraïavÃdÃste 'pi vyÃkhyÃtà dra«Âavyà iti / tadidaæ dÆ«ayati- naceti // ## %% *6,152f.* ÃstÃæ tÃvadabhyadhikÃÓaÇkÃprakÃra÷, parihÃrÃtideÓaprakÃraÓca / yattÃvaduktam"sÃÇkhayÃdapi vaiÓe«ikÃderatiÓayena Ói«yÃg­hÅtatvam' tadati(tÅva)viruddham / sÃÇkhayasya nirÅÓvaratvÃt / vaiÓe«ikÃdestu seÓvaratvÃt / vaiparÅtyasyaivocitatvÃt / iha hi brahmaïo jagatkÃraïatve vipratipattayo nirasyante / tatra sÃÇkhayo brahmaiva nÃbhyupaiti / kutastadÅyaæ jagatkÃraïatvamityatiÓayena vedÃntavÃdavirodhitvÃcchi«yÃparig­hÅta÷ / vaiÓe«ikÃdistu, brahma tasya jagannimittatvaæ cÃÇgÅk­tyopÃdÃnatÃmÃtraæ nÃÇgÅkuruta itÅ«advirodhitvÃt Å«acchi«yÃparig­hÅta iti yuktam / satkÃryavÃditvÃdikaæ tu prak­tÃsaÇgatameva / anyathà yÃgÅyahiæsÃni«edhÃdinà viparivarta÷ syÃt / atha vedasaævÃdabÃhulyÃbÃhulyaprayuktamidam / maivam / (tanna / tattvÃnÃæ) pratipÃdyÃnÃmaparisaÇkhayÃtatvÃditi / *6,153* kiæ tarhyasya sÆtrasyÃbhidheyamityata Ãha- ata iti // %% arthÃntarasya nirÃk­tatvÃdityartha÷ / apavyÃkhyÃnanirÃkaraïasya svavyÃkhyÃnadÃr¬hyÃthartvÃnnÃsaÇgatamiti sÆcayitumata ityuktam / avaÓi«yà nirÃk­tÃyà abhÃvakart­tÃyÃ÷, jÅvÃdikart­tÃ, jagata iti Óe«a÷ / anena nirÃk­tÃdavaÓi«yà vedÃparig­hÅtà jÅvapradhÃnÃsatkÃlasvabhÃvÃdivÃdà nirÃk­tà iti vyÃkhyÃtaæ bhavati / tatra Ói«yà ityevokte brahmakÃraïavÃdo 'pi prÃpnoti / tadarthamaparigrahà ityuktam / tanmÃtre tÆkte abhÃvakart­tvavÃdo 'pi g­hyeta / tathÃca punaruktiratideÓÃnupapattiÓca syÃt / ata÷ Ói«yà ityuktam / abhyadhikÃÓaÇkÃsadbhÃvasÆcanena sÆtrÃrambhopapÃdanÃrthaæ ca Ói«yÃ÷ Ói«yatayà pratÅtÃ÷, natu tata eva nirÃk­tatayeti / *6,158* nanu jÅvÃdÅtyÃsidagrahaïenÃsatkart­katvaæ g­hÅtam / tasya"asaditi cet' ityÃdinà nirastatvena paunaruktyÃdiprasaÇgÃdityata Ãha- tanmana iti // %% *6,159* ityÃde÷ pramÃïÃt / ÃÓaÇkiteti Óe«a÷ / Ãdipadenoktayuktirg­hyate / asata÷ abhÃvasya / manasa iti / j¤ÃnecchÃprayatnebhya÷ jani÷ / jagata iti Óe«a÷ / pÆrvatra tviti sambandha÷ / tacca prati«edhamÃtratvÃdityÃdinà sphuÂamavagamyata iti hiÓabda÷ / akasmÃddhÅdamÃvirÃsÅdityÃdiÓrutyà / tat mano, vinà / asata÷ ÓÆnyÃt / etaduktaæ bhavati / pÆvarmabhÃvasya jagatkÃraïatvaæ nirÃk­tamidÃnÅæ tu ÓÆnyasya / ki¤ca pÆrvaæ kart­tvenÃdhunà kart­tÃæ vinaiveti na paunaruktyÃdÅti / yadvà bhëyadiÓà ni«kÃraïaivÃtra jagajjanirÃÓaÇkiteti na paunaruktyÃdikam / atra ÓaÇkÃprÃpakapramÃïopanyÃsastu asyaiva prameyabhedasyopapÃdanÃrtham / etenÃbhyadhikà ÓaÇkÃpi sÆcità / tathÃhi / mà bhÆdabhÃvakart­kaæ jagat, tathÃpi jÅvÃdibhyo janimadbhavi«yati / "jÅvÃdbhavanti bhÆtÃni',"pradhÃnÃdidamutpannam',"akasmÃddhÅdamÃvirÃsÅd' ityÃdiÓrutyanug­hÅtebhyo ghaÂadadhikaïÂataik«ïÃdid­«ÂÃntebhya÷ / nahi jÅvÃdÅnÃæ prati«edhamÃtratvamasti, yenoktayuktivirodha÷ syÃt / asattvÃcetanatvÃderupalak«aïametaditi cet / kimatrÃsadÃde÷ kÃraïatvamÃtraæ netyucyate, kiævà kart­tvam / nÃdya÷ / uktad­«ÂÃnte«u vyabhicÃrÃt / na dvitÅya÷ / kart­tvasyÃsmÃbhiranaÇgÅk­tatvÃditi / ata evÃtra sarvatra kart­Óabda÷ kÃraïatvamÃtraparo dra«Âavya÷ / *6,165* nanvatra jÅvÃderviÓvakÃraïatvamÃtraæ ÓaÇkayate, tasyaiva và / Ãdye na siddhÃntavirodha÷ / jÅvasya hyad­«ÂÃdhÃratayà nimittatvaæ pradhÃnasya copÃdÃnatvamaÇgÅk­tameva / na dvitÅya÷ / prÃpakÃbhÃvÃt / kÃryasya sakart­katvaniyamadarÓanÃccetyata Ãha- prÃpakamiti // %% dvitÅya evÃÓaÇkayate / tasya ca prÃpakaæ"na jÅvÃtkÃraïaæ param',"na hyanyatkÃraïaæ matam' ityÃdivÃkyam / naca lokavirodha÷ / vÃkyamÃtrasiddhe 'rthe tatpratipannameva g­hyate natu loko 'nugamyata iti pÆrvapak«Å manyata iti / nanu ca pradhÃnakÃraïatvÃdimatÃni dvitÅyapÃde nirÃkari«yate / te«ÃmatrÃpi nirÃkaraïe punaruktido«a÷ syÃdityato vÃ'ha- prÃpakamiti // atra ÓaÇkÃprÃpakaæ vÃkyamÃtraæ natu samaya ityartha÷ / idamuktaæ bhavati / atra Órutyanug­hÅtÃbhiryuktibhi÷ prÃptaæ pradhÃnÃdikÃraïatvaæ nirÃkriyate / uttaraæ(ratra) tu tu sÃÇkhayÃdisamayaprÃptam / ato 'pi noktado«a iti / nanvevaæ tarhyetenetyatideÓa÷ katham / uktaparihÃrasya pÆrvapak«iïà parih­tatvÃdityata Ãha- parihÃra iti // %<... parihÃro viÓe«ita÷ // MAnuv_2,1.83d //>% yadyapi prati«edhamÃtratvaæ pradhÃnÃdi«vasiddham / acetanatvÃdikaæ ca kÃraïatvamÃtravÃde anaikÃntikam / tathÃpi pÆrvapak«ÃïÃæ yuktiviruddhatvaæ yatprati«edhamÃtratvÃt d­«ÂÃntabhÃvÃditi sÃmÃnyata÷ sÆcitam, yacca svapak«ado«ÃccetyaprÃmÃïikatvaæ, sa parihÃro 'trÃpyaviÓe«ita÷ samÃna÷, ityatideÓo yujyata ityartha÷ / *6,167* nanu kathaæ jagato jÅvakart­tvÃdivÃdasya yuktiviruddhatvamityata Ãha- kvaciditi // %% kvacit deÓÃdau / yadvà kvacit jÅvÃdau / ak­tamiti ca bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / kÃraïatvamÃtramatra pÆrvapak«o na kart­tvamityato 'cetanÃditi pa¤camÅprayoga÷ / acetanÃdak­taæ ca d­«Âvà / evaÓabdena d­«ÂÃntÃnÃmasandigdhasÃdhyatÃmÃha / anumà anumiti÷ / anyathà vastutvasyaivÃnumÃnatvÃtpa¤camÅ na syÃt / jÅvÃk­tatvÃderiti Óe«a÷ / anyatra mahadÃdau / atraite prayogÃ÷ / mahadÃdikÃryaæ na jÅvak­taæ vastutvÃjjÅvavat, vimataæ na pradhÃnakÃryaæ vastutvÃtpradhÃnavat, vimataæ nÃsatkÃryaæ vastutvÃdghaÂavaditi / yadyapi jÅvasya nimittatvena pradhÃnasyopÃdÃnatvena jagatkÃraïatvamaÇgÅk­tameva tathÃpi svÃtantryÃbhÃvÃbhiprÃyeïedaæ vacanamiti na virodha÷ / *6,168* nanvevaæ satyatiprasaÇga÷ syÃt / vimatamaÓvarak­taæ na bhavati vastutvÃdÅÓvaravat ityapi prayoktuæ ÓakyatvÃdityata Ãha- Óruteriti // "sa idaæ sarvamas­jata' ityÃdiÓrutermahadÃderÅÓvarak­tatvÃvadhÃraïÃdatiprasaÇgÃnumÃnasya bÃdhitatvenÃprÃmÃïyamiti / samaæ tarhÅdaæ bhavadanumÃne«u / jÅvÃdbhavanti bhÆtÃnÅtyÃdiÓruterityata Ãha- Óruteriti // bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / jÅvÃdiÓabdÃnÃæ brahmaÓrutitvÃdbrahmanÃmatvÃnna Órutivirodha ityartha÷ / tatkuta ityata Ãha- Óruteriti // "nÃmÃni sarvÃïi yamÃviÓanti' ityÃdiÓrute÷ / Óe«aæ bhëye / nanu jÅvÃdikÃraïa(ka)tve 'pi ghaÂÃdid­«ÂÃntÃva«ÂambhenÃnumÃnasambhavÃtkathamaprÃmÃïikatvamityata Ãha- Óruteriti // "nÃnyo 'to 'sti kartÃ' ityÃdiÓruterbÃdhitavi«ayatvÃt d­«ÂÃntÃnÃæ sÃdhyavaikalyÃcca nÃnumÃnÃnÃæ prÃmÃïyam / etenÃsmadanumÃne 'kÃryatvamupÃdhirityapi nirasta÷(m) / (svÃtantryeïa) jÅvÃdyak­te 'pi ghaÂÃdÃvakÃryatvÃbhÃvÃt / pratipak«e bÃdhÃdido«Ãnu«aÇgÃcceti sarvaæ sustham / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ asadadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.V: bhoktradhikaraïam =======] *6,170* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ bhoktradhikaraïam / // oæ bhoktrÃpatteravibhÃgaÓcetsyÃllokavat oæ // atÅtÃdhikaraïe brahmaïo jagajjanmÃdikÃraïatve ÓrutisaævÃditvena prabalayà yuktyà virodha÷ parih­ta÷ / idÃnÅæ tu Órutisiddha(liÇga)tvena prabalayà yuktyà virodha÷ parihriyate / tathÃhi / na brahmaïo jagatkÃraïatvaæ vÃstavaæ sambhavati / asarvakÃraïena mukte(ktajÅve)nÃtyantÃbhinnatvÃt / nahi yo yenÃtyantÃbhinna÷ sa tadviruddhasvabhÃvo vastuta iti kvacidupalabdham / naca muktasyÃsarvakÃraïatvamasiddham, (sarvakÃraïatvasya) saæsÃre 'nupalambhÃt / saæsÃre pratÅyamÃnasya kasyacidÃkÃrasyaivÃpagamo hi mok«o natu apÆrvÃkÃrotpÃda÷, anityatvaprasaÇgÃt / nacÃnandÃderiva vidyamÃnasyaivÃvidyayà tirohitatvÃtsarvakÃraïatvasyÃnupalambha iti vÃcyam / pramÃïÃbhÃvÃt / ÃnandÃde÷ paramapremÃspadatvÃdinà ūadupalabdheÓca / naca brahmaïo jagatkÃraïatvaÓravaïÃtsavarthÃnupalabhyamÃnamapi jagatkÃraïatvaæ saæsÃre kalpyamiti yuktam / Órute÷ kÃlpanikajagatkÃraïatvÃnuvÃditvenÃpi sÃvakÃÓatvÃt / naca tathÃbhÆtameva lak«aïamastviti vÃcyam / anaÇgÅkÃrÃt / kÃlpanikasya jagatkÃraïatvasya pradhÃnÃdi«vapi sambhavenÃtiprasaÇgÃcca / syÃdetat / muktasya brahmaïaikyamevÃsiddhamiti / maivam / "karmÃïi vij¤ÃnamayaÓca Ãtmà pare 'vyaye sarva ekÅbhavanti' ityÃdiÓrutisiddhatvÃditi / tadidamuktaæ sÆtrak­tà bhokturjÅvasya mok«e brahmatvÃpattiÓravaïÃttayoravibhÃgo bhedÃbhÃva÷ / tataÓca na brahmaïo jagatkÃraïatvaæ vÃstavaæ yuktamiti / *6,171* evaæ prÃpte siddhÃntitam / bhavedetadakhilaæ yadi muktasya brahmaïÃbheda eva prÃmÃïika÷ syÃt / nacaitadasti / ÓrautastvekÅbhÃvaprayoga÷ syÃllokavat / yathà loke udake udakasyaikÅbhÃvavyavahÃra÷ sthÃnaikyanibandhana÷ / yathà và prÃgvibhinnà brÃhmaïÃ÷ sÃmpratamekÅbhÆtà iti matyaikyanibandhana÷ / tathà prÃgvibhinnasthÃnà bhinnamatayaÓca jÅvà muktau brahmaïà ekÅbhavanti / ekasthÃnà ekamatayaÓca bhavantÅtyupapadyate / tasmÃdasiddhenÃsiddhasÃdhanametaditi / tadetadayuktam / mukhyÃrthe bÃdhakÃbhÃvÃt / vinà bÃdhakena jaghanyav­ttyÃÓrayaïe cÃtiprasaÇgÃt / ityato mukhyÃrthe bÃdhakayuktivyutpÃdanaparatvenÃpi syÃllokavaditi sÆtrakhaï¬aæ vyÃca«Âe- nÃnyaditi // ## %% *6,176* atra mukhyamevÃrthamaÇgÅkurvÃïa÷ pra«Âavya÷ / kiæ prÃgabhinnasyaiva jÅvasya muktau brahmaïaikyamanenocyate, uta bhinnasya, atha(vÃ) bhinnÃbhinnasya / nÃdya÷, abhÆtatadbhÃvÃrthasyaikÅbhavantÅti cvipratyayasyaiva anupapatte÷ / ata eva na t­tÅya÷ / aikyasya prÃk siddhatvÃt / bhedaniv­ttyarthatve tu gauïÃrthatvÃpatte÷ / dvitÅyanirÃkaraïena nirastatvÃt (ca) / dvitÅye tvidamupati«Âhate, nÃnyaditi / hiÓabdo hetau / yato loke anyat vastu, anyatvaæ vastvantareïÃbhedamÃpannam, kvacitkÃle, katha¤canopÃyena, na d­«Âam / atastadd­«ÂÃntena jÅvasyÃpi kadÃcana muktÃvapi brahmabhÃvo brahmatvaæ na syÃt / ayamatra prayoga÷ / jÅvo na kÃlÃntare 'pi brahmaïaikyamÃpatsyate / prÃk tato 'tyantabhinnatvÃt / ya÷ kadÃcidyato 'tyantaæ bhidyate nÃsau kadÃcittadaikyamÃpadyate / yathà ghaÂa÷ paÂeneti / athavà jÅvabrahmaïo÷ bheda÷, satorbhedinorna niv­ttimÃn, bhedatvÃtstambhakumbhÃdibhedavaditi / ÃgamabÃdhitametaditi cenna / ÃgamÃnÃæ mukhyÃrthatÃsambhave 'numÃnabÃdhakatvaæ, bÃdhite cÃnumÃne te«Ãæ mukhyÃrthateti parasparÃÓrayatvaprasaÇgÃt / satpratipak«atvÃcca / tathÃhi Óruti÷ / yathodakamityÃdikà / pralhÃdo 'pi"paramÃtmÃtmanoryoga÷ paramÃrtha itÅ«yate(tÃm) / mithyaitadanyaddravyaæ hi naiti taddravyatÃæ yata÷' iti / *6,182* atha matam / nÃyamasti yuktivirodha÷ / prÃgapyabhinna eva brahmaïà jÅva ityaÇgÅkÃrÃt / naca cvipratyayÃnupapatti÷ / pratÅtyapek«ayà tadupapatte÷ / prÃgvibhinnatayà d­«Âo 'yaæ jÅvo brahmaïa÷ / athedÃnÅæ muktÃvabhinnatayà d­Óyate, ityata ekÅbhavantÅtyucyata iti / atredaæ vaktavyam / kiæ prÃktanÅ jÅvabrahmaïorbhedad­«ÂirbhrÃntiruta prameti / nÃdya÷ / bÃdhakÃbhÃvÃt / ÓrutayastvadyÃpyavyavasthitÃrthà na bÃdhakatÃmaÓnuvate / dvitÅye tvÃha- kvaciditi / %% kvacitkÃle yadvastu yato bhinnatayà pramitaæ tat kÃlÃntare 'pi kathaæ tadabhinnatayà pratÅ(mÅ)yeta, na katha¤cidityartha÷ / kuta ityata Ãha- no d­«ÂapÆrvaæ hÅti // tÃd­Óaæ prÃgbhinnatayà pramitaæ kÃlÃntare 'bhinnatayà pramÅyamÃïam / ayamiha prayoga÷ / jÅvo na kadÃcidbrahmÃbhinnatayà pramÃvi«aya÷ / tato 'tyantabhinnatayà pramitatvÃt / yadevaæ tadevaæ yathà ghaÂa÷ paÂÃdbhinnatayeti / yastu kvacidapi bhedapramÃæ na manyate, taæ pratyÃropitabhedamekaæ vastu vyatirekodÃharaïaæ vÃcyam / eva¤ca pratÅtimupÃdÃyÃpi na cvipratyayopapatti÷ / etadarthatvenÃpi syÃllokavaditi yojyam / tadevaæ grÃvaplavanÃdiÓrutivat upapattiviruddhatvena ÓrutermukhyÃrthÃsambhavÃdamukhyÃrtha eva svÅkaraïÅye parakÅyahetorasiddhatvÃnna brahmaïo jagatkÃraïatve yuktivirodha iti siddham / *6,184* kecididaæ sÆtramanyathà vyÃcak«ate / pÆrvaæ kila cetanÃcetanÃtmakasya prapa¤casya brahmopÃdanatvena brahmÃnanyatvamuktam / tadÃk«ipya samÃdhÃtumidaæ sÆtram / tathÃhi / yadi cetanÃcetanÃtmakasya jagato brahmÃnanyatvaæ syÃttadà cetano bhoktà bhogyaÓcÃcetanà vi«ayà ityayaæ vibhÃgo na syÃt / kuta÷ / bhogyasyÃpi bhokt­tvÃpatte÷ / bhokturapi bhogyatvÃpatte÷ / bhavitavyaæ cÃnena vibhÃgena / pratyak«ÃdisiddhatvÃditi cet / syÃllokavat / yathà loke samudrÃtmanÃmapi phenataraÇgÃdÅnÃæ netaretarabhÃvÃpattyà vibhÃgabhaÇga÷, yathà và mahÃkÃÓÃtmanÃmapi ghaÂamaÂhÃdyÃkÃÓÃnÃæ, tathà prak­te 'pi syÃditi / tadidaæ dÆ«ayati- bhokt­tveti // %% yat yadi bhoktrÃpatterityatra bhoktratvÃpatteriti vyÃkhyÃnaæ sÆtrakÃrasyÃpi(bhi)mataæ syÃt tat tarhi kuto hari÷ sÆtrak­t bhoktrÃpatteriti (pra)Ãha / bhokt­tvÃpatterityeva brÆyÃt / nacaivamabravÅt / tato nÃyamabhiprÃya÷ sÆtrakÃrasyeti / yadyapyatra pare«ÃmasmÃkaæ cÃdhyÃhÃrasÃmyam / tathÃpi bhÃvapratyayÃbhÃva÷ parasyÃdhika÷ / *6,186* ye tu vyÃcak«ate"cidacidvastuÓarÅratve brahmaïo jÅvavatsukhadu÷khÃdibhokt­tvÃpatterjÅvabrahmasvabhÃvavibhÃgo na syÃditi cenna / yathà kÃntÃre nipatitasya(syÃpi) n­pasya na daæÓamaÓakÃdyupadravastathÃtrÃpi syÃt' iti / te«Ãmapyayaæ Óabdado«a÷ samÃna÷ / nanu bhÃvapradhÃnà nirdeÓÃstatra tatra bahulamupalabhyante / tatkathamayaæ do«o 'bhidhÅyate / ayamabhisandhirbhëyakÃrasya / pratipÃdye vyavasthite tadbalÃcchÃbdÅ gauïatà katha¤cidanusartavyà / nacÃsya sÆtrasyedaæ pratipÃdyaæ vyavasthitam / jagadupÃdÃnatvasya prÃganuktatvenÃnuktopÃlambhaprasaÇgÃt / jagaccharÅratvasyÃntaryÃmyadhikaraïe prasakte 'pi sambhogaprÃptirityanenaiva parih­tatvÃt / tatra jÅvaÓarÅragatatvena (prasa(ktaæ)katabhokt­tvamapÃstam / atra tu jagaccharÅratveneti cenna / pÆrvottarapak«ayornyÃyÃviÓe«e sÆtrÃrambhÃnupapatte÷ / ato nirnimitta÷ ÓÃbdado«o 'pi nÃnusaraïÃrha iti / yadvaitadarthapratipÃdanÃya kathaæ cetyÃdyuttaravÃkyamatrÃpi saæyojya vyÃkhyeyamityukta eva sÆtrÃrtha iti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ bhoktradhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.VI: ÃrambhaïÃdhikaraïam =======] atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃrambhaïÃdhikaraïam / *6,188* // oæ tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ oæ // prÃk pramÃïamÆlatvatatsaævÃditvÃbhyÃæ prabalayà yuktyà ukte(ktÃr)the virodho nirÃ(sta÷)k­ta÷ / bÃhulyalak«aïabalavadyuktivirodhaparihÃrÃya idamadhikaraïamÃrabhyate / tadidaæ brahmapariïÃmavÃdÅ vyÃca«Âe"anantarÃdhikaraïe bhogyavargasya pariïÃmata÷siddhaprÃtisvikarÆpabhedÃnapahnavena lokasiddha(ddhaæ)kÃraïÃbhedamaÇgÅk­tya sÃÇkhayasiddhÃntena ÓÃstrato bhokt­vargasya svÃbhÃvikarÆpabrahmÃvibhÃge bhogyasyÃpi brahmaikyavadbhokt­tvÃpattimÃÓaÇkaya anaikÃntikatvena nirÃso(vi)'bhihita÷ / samprati vaiÓe«ikÃdimatena svarÆpakÃryavyapadeÓÃdibhedena kÃryasya kÃraïÃtma(ka)tvÃsiddhayà prapa¤casya brahmÃdvaitam Ãk«ipya samÃdhÅyate / tathÃhi / tadananyatvaæ tena brahmaïà ananyatvaæ, kÃryasya / kuta÷? ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷"yathà somyaikena m­tpiï¬ena vij¤Ãtena sarvaæ m­ïmayaæ vij¤Ãtaæ syÃt / vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' ityadiÓabdÃt / "Ãdi'grahaïÃt"aitadÃtmyamidaæ sarvam',"yadayamÃtmÃ',"sarvaæ khalvidaæ brahma' ityÃditÃdÃtmyÃvedakaÓrutiparigraha÷' iti / vivartavÃdÅ tu vyÃkhyÃti"abhyupagamya cemaæ vyÃvahÃrikaæ bhokt­bhogyalak«aïaæ vibhÃgam,"syÃllokavat' iti parihÃro 'bhihita÷ / na tvayaæ vibhÃga÷ pÃramÃrthiko 'sti / yasmÃt tadananyatvaæ kÃraïÃdbrahmaïa÷ kÃryasyÃkÃÓÃde÷ paramÃrthato 'nanyatvaæ vyatirekeïÃbhÃva÷, avagamyate / kuta÷? ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' iti / *6,193* tatrÃdyaæ vyÃkhyÃnaæ tÃvannirÃkaroti- kathaæ ceti // ## %<... kathaæ ca tadananyatà // MAnuv_2,1.87 //>% kathamityÃk«epe / caÓabda÷ pÆrvasÆtrÃpavyÃkhyÃnÃk«epeïÃsya samuccayÃrtha÷ / jagata iti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / "atra pratipÃdyà syÃt' iti Óe«a÷ / *6,194* ayamÃÓaya÷ / yo hi brahmopÃdÃnatÃæ jagato 'bhyupagamyÃpi tadanyatÃæ manyate so 'tra pÆrvapak«ÅkaraïÅya÷ / naca vaiÓe«ikÃdistatheti prÃptyabhÃvÃnna tadananyatvokteravasaro 'sti / brahmopÃdÃnatÃmanaÇgÅkurvÃïaæ prati tu saiva samarthanÅyà / natu tadananyatà / tadadhÅnasiddhitvÃdasyÃ÷ / atha brahmopÃdÃnatÃpyatra samarthyata iti cet / na / tathà sati prak­tyadhikaraïavaiyarthyÃpatte÷ / prak­tyadhikaraïanyÃyeno(yo)papÃdi(taæ)tamabhyupetyÃpi tadanyatÃæ manyamÃno 'tra pÆrvapak«Åti cet / na / kimidaæ brahmopÃdÃnatvaæ brahmasamavÃyitvaæ vÃ, brahmapariïÃmatvaæ vÃ, yatpareïÃÇgÅkÃritam / nÃdya÷ (kalpa÷) tasyÃnanyatvavirodhÃt / samavÃyasya nirÃkari«yamÃïatvÃcca / dvitÅye prayatnavaiyarthyameva / nahi ko 'pi pariïÃmavÃdamaÇgÅk­tya kÃyarkÃraïayoratyantabhedamaÇgÅkurute, yaæ pratÅdamÃrabhyeta iti / *6,195f.* yadvà kathaæ ca tadananyatà jagato vaktuæ Óakyate / ananyatvaæ hi bhedÃbhÃva÷ / atyantÃbheda iti yÃvat / bhedÃbhedau ca pareïÃÇgÅk­tau / atastÃdÃtmyamiti vaktavyaæ syÃt / nai«a do«a÷, yÃvatà kÃryasya kÃraïenÃbheda eva, kÃraïasya tu kÃryÃdbheda eva, ityevaæ bhedÃbhedÃvaÇgÅk­tÃviti cenna / yadi brahma jagato 'nyadeva tadà kathaæ ca tadananyatvaæ(tÃ) jagata÷ syÃt / nahi yadyato 'tyantabhinnaæ tattenÃtyantÃbhinnamiti sambhavati, atiprasaÇgÃditi / *6,196* athavà kathaæ ca tadananyatà pratij¤Ãtuæ yuktà / pramÃïÃbhÃvÃditi Óe«a÷ / nanu cÃrambhaïaÓabdÃdibhya ityuktatvÃtkathaæ pramÃïÃbhÃva iti cet / atra vaktavyam / ÃrambhaïaÓabdastÃvatkiæ sÃk«Ãjjagato brahmÃnanyatvamÃcak«Åta, uta vikÃrasya vikÃryananyatvam / Ãdye kathaæ ca tadananyatà jagatosyÃrtha÷ syÃt / yathà somyeti m­tpiï¬Ãde÷ prak­tatvÃdityuttaram / dvitÅye bhavatu nÃma vikÃrasya vikÃryananyatvam, jagatastu kathaæ tadananyateti / *6,197* (nanu) vikÃrasya vikÃryananyatve tenokte 'pi jagato brahmÃnanyatvaæ siddhayatyeva / tasyÃpi tadvikÃratvÃdityata Ãha- jagatastviti // %% avikÃratve brahmavikÃratvÃbhÃve / uktanyÃyena"naca prak­ti÷' ityÃdineti Óe«a÷ / sÃdhite sati kathaæ ca tadananyatetyanvaya÷ / yadvà jagata iti pÆrveïaiva sambaddhayate / avikÃratve brahmaïa iti Óe«a÷ / na vidyate vikÃro yasyetyavikÃram / tasya bhÃvastattvaæ, tasmin / *6,198* nanvatrÃrambhaïaÓa(bdaÓa)bdena"uta tamÃdeÓamaprÃk«ya(k«a÷)' ityÃdyà Órutirupalak«yate, tattÃtparyaparyÃlocanÃyÃæ ca jagato brahmavikÃratvaæ tadanantyavaæ cÃvagamyate iti cenna / mahÃvÃkyÃvÃntaravÃkyopakramatvapradhÃnavÃcitvÃdyabhÃvenÃsya Órutyupalak«aïayopÃdÃne nimittÃbhÃvÃt / abhyupetyÃpyupalak«aïatvamÃha- avikÃratva iti // vikarÃtvÃdanyasminsÃd­ÓyÃdau ÓrutyarthatayoktanyÃyena sÃdhite sati ÓrutitÃtparyaparyÃlocanayà ca kathaæ tadananyatà siddhayediti / *6,201* yadapyuktamÃdipadag­hÅtÃdaitadÃtmyamidaæ sarvamityÃdivÃkyÃttadananyatvasiddhiriti tadapyasat / Ãdipadena vÃkyÃntaragrahaïasyÃnupapatte÷ / tathà satyete«Ãmapi ÓabdatvenÃrambhaïÃdiÓabdebhya iti prayogaprasaÇgÃt / astu và katha¤cidÃdipadopÃttatÃ(tvaæ)te«Ãæ vÃkyÃnÃm / tathÃpi naitebhyastadananyatà siddhayati / upapattiviruddhatvÃdityÃÓayena p­cchati- kathaæ ceti // yà sÆtrak­tà pratij¤Ãtà ÓrutibhiÓca pratipÃdità sà jagatastadananyatà kathaæ kiæprakÃrà / "kiæ pika÷ kokila÷' itivadekatvalak«aïà kiævà m­dghaÂa itivadvikÃra(ri)vikÃri(ra)tvalak«aïeti praÓnÃrtha÷ / ÃdyamÃk«ipati- kathaæ ceti // ekatvalak«aïà jagatastadananyatà tu kathaæ sÆtrak­tà pratij¤Ãyeta / kathaæ ca Órutibhi÷ pratipÃdyeta na katha¤cidityartha÷ / atra hetumÃha- avikÃratva iti // brahmaïo 'vikÃratva uktanyÃyena sÃdhite sati jagatastu vikÃrÃtmakatve pratyak«Ãdipramite sati viruddhadharmÃdhikaraïatvÃditi bhÃva÷ / dvitÅyamÃk«ipati- kathaæ ceti // vikÃrivikÃratvarÆpa iti Óe«a÷ / Ãk«epe yuktimÃha- jagatastviti // vyÃkhyÃnaæ pÆrvavat / *6,203* nanvevamupapattiviruddhÃpi jagato brahmÃnanyatÃÇgÅkaraïÅyà / anyathaitadÃtmyamidaæ sarvamityÃdiÓrutÅnÃmaprÃmÃïyaprasaÇgÃdityata Ãha- kathaæ ceti // avikÃritve 'pi vikÃratvÃdanyasmiæstadadhÅnatvÃdau Órutyarthe"svÃtantrye ca viÓi«Âatve' ityuktanyÃyena sÃdhite sati kathaæ tadananyatÃÇgÅkartumucità / sÃvakÃÓaÓrutipratÅto 'pyartho niravakÃÓopapattivirodhÃttyÃjya eva / yathoktamabhimÃnyadhikaraïa iti bhÃva÷ / *6,203f.* aparamapi vyÃkhyÃnaæ dÆ«ayati- kathaæ ceti // (iti) prÃhetyanuvartate / yadyatra kÃryamÃtraprapa¤casyÃn­tatvaæ sÆtrak­to 'bhimataæ syÃt / tadÃn­tatvamityeva brÆyÃt / tadananyatvamiti kathaæ prÃha / nahi brahmÃnanyatvaÓabdo 'n­tatvÃvÃcÅ / tathà sati brahmaïo 'pyan­tatvaprasaÇgÃt / *6,204* nanu ca tadananyatvaæ tadvayatirekeïÃbhÃva iti vyÃkhyÃtam / satyam / na tathÃpyan­tatvalÃbha÷ / tadvayatirekeïa nÃstÅtyukte tadÃtmanÃstÅti labhyate / na puna÷ sarvathÃpyan­tatvam / anyathà brahmÃtirekeïÃsato jÅvacaitanyasyÃpi sarvathÃn­tatvaæ syÃt / prasiddhaæ caitat / yadviÓi«Âa(vi«aya÷)prati«edho viÓe«aïamupasaÇkrÃmatÅti / satyam / tathÃpi brahmavivartatÃj¤ÃpanÃyaivamuktamiti cet(na) / tathà sati tatrÃropita(tva)miti vaktavyatvÃt / nahi ÓuktikÃÓakale kaladhautamÃropitamiti vaktavye tatonanyaditi prayu¤ja(jya)te / atha brahmasattayaivedaæ sat, nÃparà sattÃsyÃstÅti j¤Ãpanametasya prayojanamiti cet / tarhi paramÃrthasadevedamityÃyÃtamiti kathaman­tatvam / atha yeyaæ prapa¤ce sattÃvagamyate sÃdhi«ÂhÃnabrahmagataivÃropitetyanena j¤Ãpyata iti cet / tatminyathÃkhyÃtivÃdivadanirvacanÅyakhyÃtivÃdino 'pyÃropitÃkÃrasyÃnyatra pÃramÃrthyamÃvaÓyakam / tathÃtve cÃkÃÓatvÃdikamapi brahmaïi pÃramÃrthikamaÇgÅkÃryaæ(raïÅyaæ) syÃt / rajatatvÃdikaæ ca ÓuktikÃyÃmiti / *6,206* yadvà syÃllokavaditi bhokt­bhogyaprapa¤casya satyatÃmabhidhÃyedÃnÅæ kathaæ ca tadananyateti tadviruddhaman­tatvaæ prÃheti yojanà / nanu sÆtrakÃra÷ paramÃrthÃbhiprÃyeïa tadananyatvamityÃha / vyavahÃrÃbhiprÃyeïa tu syÃllokavaditi / tatkuto virodha sati cenna / pratÃrakatvaprasaÇgÃt / anyathà pratyÃcak«Åta / apratyÃkhyÃyaiva kÃryaprapa¤caæ, pariïÃmaprakriyÃmÃÓrayati, saguïe«ÆpÃsane«Æpayok«yata i(tÅ)ti cet / kiæ saguïopÃsanavi«ayaprayojane prak­tavi«ayaprayojanÃnukÆle, uta tadviruddhe, athodÃsÅne / nÃdya÷ / bhedavi«ayatvÃt, sÃæsÃrikaphalatvÃcca / bhedavÃsanà hi sud­¬hà tÃmevopodbalayet / ata eva na t­tÅyo 'pi / na dvitÅya÷ anÃptatvÃparihÃrÃditi / *6,208* athavÃ'stÃæ tÃvadiyaæ granthÃrjavacintà / kathaæ ca tadananyatÃn­tatvalak«aïà jagato yuktà syÃt / na katha¤ciditi yojyam / atra hetumÃha- jagata iti // avikÃritva brahmavivartatvÃbhÃve / yaccÃvik­tamityÃdyuktanyÃyena / evaæ pramÃïÃbhÃvaparatvenÃpi pÆrvavadvayÃkhyeyamiti / *6,209* evaæ tarhi ko 'syÃrtha ityata Ãha- svatantreti // %% *6,209f.* yata evaæ jagato brahmÃnanyatvamanekavidhamapi nÃtra pratipÃdyaæ, tenetyartha÷ / anenÃpavyÃkhyÃnanirÃkaraïaæ svavyÃkhyÃnad­¬hÅkaraïÃrthatvÃnnÃsaÇgatamiti smÃrayati / kartranadhÅnasattÃÓaktyÃdimatkÃraïÃntaratavyapek«Ã khalu ghaÂÃdis­«Âird­«Âà / tato, mahadÃdis­«Âirapi kart­vyatiriktasvatantrakÃraïasavyapek«Ã s­«ÂitvÃdghaÂas­«Âivat, mahadÃdikaæ và kart­vyatiriktasvatantrakÃraïÃyatto sÃpek«otpattikaæ kÃyartvÃdghaÂavat, prak­tyÃdikaæ và svatantraæ kÃraïatvÃnm­dÃdivat, ÅÓvaro và svatantrakÃraïasavya(ïÃntarasÃ)pek«a÷ kart­tvÃtkulÃla(lÃdi)vaditi yuktiviruddhatvÃjjanmÃdisÆtre 'bhipretaæ yatparasyaiva brahmaïa÷ svÃtantryaæ tannopapadyate / naca Órutivirodha÷ / ÓrutÅnÃæ brahmaïo jagatkÃraïatvamÃtraparatvÃt / svatantrakÃraïÃntaranirÃse ÓruterabhÃvÃt / bhÃve 'pyapauru«eyatayà ÓrutiprÃbalyavadbÃhulyena yuktiprÃbalyasyÃpi sambhavÃt, satpratipak«atayà Óru(tya)tyÃbhipretÃvadhÃraïÃnupapatterityevaæ prÃptam / svatantrakÃraïÃnyatvaæ brahmaïo 'nyasya svatantrakÃraïatvamiti yÃvat / atra adhikaraïe / tadananyatvamityanena ni«iddhayate / mahadÃdis­«Âau yatsvatantrakÃraïaæ tasya tadananyatvamiti / *6,210* yadyatra svatantrakÃraïÃbhÃva ityeva brÆyÃt, tadà brahmaïo 'pi svÃtantryaæ prati«iddhaæ syÃt / tadananyatvaæ svatantrakÃraïasyetyukte hi svatantrakÃraïaæ tadeva nÃnyaditi labhyate / tadupapÃdanÃya yat"ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' iti svapak«e pramÃïamuktam, yaÓca"bhÃve copalabdhe÷' iti vipak«e pramÃïÃbhÃvastadubhayaæ hiÓabdena sÆcayati / *6,212f.* nanvÃrambhaïÃdyÃk«epaÓabdÃdibhya iti vaktavyam / satyam / lak«italak«aïayai«a evÃrtha÷ pratipÃdyata ityado«a÷ / tathÃpi"kiæsvidÃsÅdadhi«ÂhÃnam' iti (­.saæ.10-81-2) ÓrautanirdeÓÃnusÃreïÃdhi«ÂhÃnasyopÃdÃnamucitamiti cenna / ÓÃbdÃdapyarthaprÃdhÃnyasya balavattvÃt / sÃdhakatamaæ karaïamiti vacanÃ(smaraïÃ)t / nanu ca svatantrakÃraïasya brahmÃnanyatvaæ pratij¤Ãya kÃraïÃntarÃbhÃve pramÃïopanyÃso 'saÇgata÷ / maivam / astyatrÃbhiprÃya÷ / vak«yate (hi) ca brahmÃtiriktaprak­tyÃdikÃraïasadbhÃva÷ / ÃrambhaïaÓabdÃdibhyastadabhÃvo 'vagamyate / tatorthÃtsvatantrakÃraïÃntarabhÃve ca pramÃïairupalabdhe÷ prasaÇga iti vadanpramÃïÃbhÃvamÃha / evaæ manyate / Óu«kÃbhyo bahuyuktibhyo 'pi Órutyanug­hÅtÃnÃæ bahvÅnÃæ yuktÅnÃæ prÃbalyÃttadviruddhÃnÃæ pÆrvapak«ayuktÅnÃmaprÃmÃïyamiti / *6,215* syÃdetat / adbhaya÷ sambhÆta ityÃdivacanÃtkathaæ brahmÃtiriktasya svatantrakÃraïasyÃnupalabdhi÷ / nacÃtra na svÃtantryaæ ÓrÆyata iti vÃcyam / pÃratantryÃnuktau svÃtantryasya lokÃnurodhÃdeva siddheriti / etatparihÃrÃya sÆtram oæ sattvÃccÃvarasyeti oæ // tasyÃ(yamar)tha÷ / syÃdayaæ do«o yadi vayaæ brahmÃtiriktaæ kÃraïameva nÃstÅti vadÃma÷ / na caivam / avarasya tadadhÅnasya prak­tyÃde÷ kÃraïasya sattvÃditi / tadidaæ parihÃrÃya na paryÃptam / yÃvatà pÆrvapak«iïà pÃratantryÃnuktau svÃtantryameva setyasyatÅtyuktam / anyathà pÆrvapak«asya nirdalatvÃpatte÷, ityata÷ prak­tyÃde÷ kÃraïajÃtasyeÓvarÃdhÅnasattÃkatva pramÃïaæ darÓayansÆtraæ vyÃca«Âe- dravyamiti // ## %% cetanÃ÷ jÅvÃ÷ / dh­ti÷ citprak­ti÷,"dhÃrakatvÃt' iti Órute÷ / prak­tyÃdestadvaÓasya bhÃva÷ aÇgÅkriyate / ato 'dbhaya÷ sambhÆta ityatrÃpi svÃtantryÃsiddhernÃnupalabdhiryuktetyartha÷ / yadyapi ÃrambhaïaÓabdÃderadbhaya÷ sambhÆta iti ÓruteÓca parasparaviredhÃdarthÃpattyaivai«o 'rtho labhyate / tathÃpi mandÃpek«ayà spa«ÂaÓrutyudÃharaïam / *6,217* yadvà svatantrakÃraïÃnyatvaæ ni«iddhayata ityanena paratantrakÃïÃntarasadbhÃva÷ sÆcita÷ / anyathà kÃraïÃnyatvamityeva syÃ(brÆyÃ)t / (sa) paratantrakÃraïasadbhÃva÷ k­ta ityata Ãha- dravyamiti // bhÃvo gamyata iti Óe«a÷ / atra tadvaÓatvaæ vidheyam / kÃrarasadbhÃvasya pareïÃpyaÇgÅk­tatvÃt / // oæ asadvayapadeÓÃnneti cenna dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãt oæ // iti sÆtram / tatra Ãk«epasyÃyamartha÷ / "nÃsadÃsÅnnosadÃsÅttadÃnÅm' iti mahÃpralaye mÆrtÃmÆrtÃderaÓe«asyÃsattvavyapadeÓÃtkÃraïopalabdhiparicodanÃ, tasyeÓvaravaÓasyÃÇgÅkÃreïa samÃdhÃnaæ ca nopapadyate / nacÃyaæ pak«a÷"asaditi cet' ityÃdinaiva nirÃk­ta÷ / tatreÓvarasyÃpyanaÇgÅkÃrÃt / iha punarÅÓvaramaÇgÅk­tya kÃraïÃntaranirÃkaraïÃt / naca"adbhaya÷ sambhÆta÷' ityÃdivirodha÷ / atra mahÃpralaye kÃraïÃntarasadbhÃvasyÃÓravaïÃt / ÅÓvarÃtiriktakart­kÃsu s­«Âi«vabÃdikÃraïasadbhÃvaparatvÃcca / eva¤cÃrambhaïaÓabdÃdayo 'pi sama¤jasà bhavantÅti / (atra) neti siddhÃntÃæÓaæ vyÃca«Âe- dravyamiti // na mahÃpralaye kÃraïÃntarasyÃbhÃvo vÃcya÷ / kintu tadvaÓasya bhÃva eva / tasya tadvaÓatvaæ kuta iti cet / dravyamiti Óruteriti / ##-(18) *6,219* nanu"nÃsadÃsÅt' iti sarvasyÃsattvavyapadeÓÃtkathaæ netyata uktaæ"dharmÃntareïa' iti / tadvayÃca«Âe- tadvaÓasyeti // sÃvadhÃraïaæ cedam / tadvaÓasyaiva bhÃva÷ pralaye, na svatantrasya / tata÷ svÃtantryalak«aïadharmaviÓe«ÃbhiprÃyeïÃsattvavyapadeÓo yujyate / upalak«aïametat / yathoktaæ bhëye / yatkhalu paratantramavyaktaæ kÃryÃnabhimukhaæ tadasaditi vyapadiÓyate / *6,221* kuta÷ Órute÷ mukhyÃrthaparityÃgenÃmukhyÃrtho 'ÇgÅkriyate / "tama ÃsÅt' ityÃdivÃkyaÓe«Ãt / naca tamo brahma,"ÃnÅdavÃtam' iti tasya p­thagavasthÃnokte÷ / nacÃnantaprakÃÓasya tamastvamupapadyate / kintu prak­tereva, ÃcchÃdakatvÃderiti / *6,222f.* nanu ca pralaye 'vasthitaæ cetprak­tyÃdi tasya svÃtantryÃdidharmÃbhÃva÷ kuta÷, yenaivaæ vyÃkhyÃyata iti cet / vÃkyopakramatacche«ayorvirodhÃdarthÃpattyaiveti brÆma÷ / ÓrÆyate ca spa«ÂamityÃÓayavÃnvÃkyaÓe«ÃdityetatprakÃrÃntareïa vyÃca«Âe- na para iti // *6,223* %<... na para ityata÷ // MAnuv_2,1.89f //>% "tasmÃddhÃnyatra para÷ ki¤ca nÃsa' ityato vÃkyaÓe«Ãtprak­tyÃdÅnÃæ pralaye svÃtantryÃdyabhÃvo 'vagamyata ityartha÷ / iha hi tasmÃdbrahmaïo 'nyatprak­tyÃdikaæ para÷ paraæ svÃtantryÃdidharmopetaæ nÃseti tatsadbhÃvÃbhyupagamena paratvaæ ni«iddhayate / anyathà paraÓabdavaiyarthyÃditi / *6,224* syÃdetat / kÃraïÃntarasadbhÃvamabhyupagamya tasyeÓvarÃdhÅnatÃæ vadatà siddhÃntinedaæ vaktavyam / kimÅÓvara÷ prak­tyÃdibhirvinÃpi kadÃcits­«ÂayÃdikaæ karotyuta taireveti niyama÷ / Ãdye te«Ãæ kathaæ kÃraïatvamaniyatatvÃt / anyathà rÃsabhasyÃpi gha(pa)ÂakÃraïatÃpatte÷ / dvitÅye tu kathaæ tatparityÃgena kadÃpyakurvÃïasyeÓvarasya svÃtantryam / kathaæ ca niyamenÃpek«aïÅyÃnÃæ te«Ãæ pÃratantryam / evaæ p­k­tyaiva mahÃntaæ mahataivÃhaÇkÃramityÃdiniyamaæ kadÃcidapahÃya s­jati utÃnena niyamenaiva / Ãdye tvaniyatatvenÃkÃraïatvaprasaÇga÷ / dvitÅye punarÅÓvarÃde÷ svÃtantryÃdyanupapatti÷ / tathà prak­tyÃdikamupÃdÃnÅk­tya kÃlÃdikaæ nimittÅk­tya s­jatÅti niyame vyatyÃse coktado«Ãnu«aÇga÷ / *6,225* ato yuktibÃdhitatvÃdasyÃrthasya kÃraïÃntaranirapek«a eva bhagavants­«ÂayÃdikaæ karÃtÅtyeva jyÃya÷ / eva¤ca nirargalamaiÓvaryamasya samarthitaæ syÃt / naca pramÃïabÃdha÷ / adbhaya÷ sambhÆta÷ p­thivyai rasÃccetyÃderanÅÓvarakart­kÃvÃntaras­«Âivi«ayatvasyoktatvÃt / tama ÃsÅdityÃdau tama÷prabh­tÅnÃæ pralaye sattvaÓravaïe 'pÅÓvarakart­kÃyÃæ s­«Âau kÃraïatvÃÓravaïÃdityÃÓaÇkÃpanodanÃrthaæ sÆtram- // oæ yukte÷ ÓabdÃntarÃcca oæ // iti / asyÃyamartha÷ / noktayuktivirodhena bhagavata÷ kÃraïÃntaravidhuratvamurarÅkartavyam / kÃraïÃntarasadbhÃvÃbhyupagame 'pi prak­tyÃde÷ kÃraïatvasyeÓvarÃdisvÃtantryÃdikasya ca yukte÷ / nacaivaæ tarhi vinigamane kÃraïÃbhÃva iti vÃcyam / adbhaya÷ sambhÆto hiraïyagarbha ityÃdiÓabdÃntarÃt / pÆrvodÃh­taÓabdavilak«aïaÓabda÷ ÓabdÃntaram / tenedamuktaæ bhavati / yadyapi prÃgudÃh­tÃ÷ ÓabdÃ÷ katha¤cidanyathà netu Óakyante / tathÃpyayaæ na tathà / atreÓvarakart­kÃyÃmeva s­«Âau kÃraïÃntarasadbhÃvaÓravaïÃt / nahi hiraïyagarbhas­«ÂiranÅÓvarakart­kà / tasyaiva prathamajatvÃditi / *6,227* atra yukteriti yà svapak«e kÃraïatvÃderghaÂanoktà sà kathamityapek«ÃyÃmÃha Óakto 'pÅti / ## %<Óakto 'pi hyanyathÃkartuæ svecchÃniyamato hari÷ / kÃraïairniyataireva karotÅdaæ jagat sadà // MAnuv_2,1.90 //>% anyathÃ, kÃraïairvinÃ, kartuæ Óakto 'pi hari÷ kÃraïÃntarÃïyupÃdÃyaiva kari«yÃmÅti svecchÃniyamata÷ kÃraïairevedaæ jagatsadà s­jati / evamanyathÃ, prak­tyÃhaÇkÃramahaÇkÃreïa mahÃntamiti evam tathà prak­tiæ nimittÅk­tya kÃlÃdikaæ copÃdÃnÅk­tya kartuæ Óakto 'pyetenaivedametadupÃdÃnÅk­tyaivedaæ srak«yÃmÅti svecchÃniyamato niyatai÷ kÊptaireva, tathà niyatai÷ svaniyatasattÃÓaktyÃdimadbhireva kÃraïairidaæ jagatsadà karotÅti yojanà / *6,228* idamuktaæ bhavati / yaduktamÅÓvarasya kÃraïopÃdÃnÃdiniyamo 'sti na veti / tatrÃstÅti brÆma÷ / tathÃca prak­tyÃdÅnÃæ kÃraïatvaæ yuktam / saca niyamo na kulÃlÃderiva tÃnyapahÃya vyatyasya và akaraïe ÓaktyabhÃvanibandhana÷ / yena tasya svÃtantryam te«Ãæ ca pÃratantryaæ na syÃt / kinnÃma svecchÃyatta eva / tata÷ svÃtantryÃdikamapi yuktam / naca tÃni svÃdhÅnasattÃÓaktyÃdimanti, yenaiÓvaryaæ nirargalaæ na syÃt / kintu bhagavatyeva tadÅyaæ sattÃdikamÃyatate / tatastatsÃcivyamatiÓayenaiÓvaryasya dyotakameva / yathoktam"sÃdhanÃnÃæ sÃdhanatvaæ yadÃ'tmÃdhÅnami«yate / tadà sÃdhanasampattiraiÓvaryadyotikà bhavet' iti / nanu ÓaktasyÃpÅÓvarasya tanniyamÃnusaraïecchà kuta iti cet / kiæ kÃraïaæ p­cchasyuta j¤Ãpakam / Ãdye svabhÃvo 'yamiti brÆma÷ (vadÃma÷) / dvitÅye tu Órutiprasiddheriti / tadidamuktaæ hiÓabdena / Órutiæ codÃhari«yati / anena ÓabdÃntarÃcceti sÆtraæ prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃtaæ j¤Ãtavyam / ÓabdÃntaraæ ca ÓabdaviÓe«o, vivak«itÃrthapratipÃdaka÷ Óabda iti yÃvat / "paÂavacca',"yathà prÃïÃdi÷' iti sÆtre, bhëya eva vyakte / *6,229* anye punaranyathaitÃni sÆtrÃïi varïayanti / tathÃhi / bhÃve copalabdhe÷ / m­dÃde÷ kÃraïasya bhÃva eva ghaÂÃde÷ kÃryasyopalabdheÓcÃnanyatvaæ kÃraïÃtkÃyarsya / nahi yadyato bhinnaæ tattadbhÃva evopalabhyate / na hyaÓvo goto 'nyo gorbhÃva evopalabhyate / ki¤ca, bhÃve tilÃdau kÃraïe, tailÃdyupalabhyate / kÃrye ca bhÃve kuï¬alÃdau suvarïÃdikam / ataÓca tadabhedasiddhi÷ / satvÃccÃvarasya / avarakÃlÅnasya kÃyarsya prÃgutpatte÷"sadeva somyedamagra ÃsÅt' iti sattvÃvadhÃrarÃccÃnanyatvaæ kÃraïÃtkÃryasya / *6,230* asadvayapadeÓÃnneti cenna dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãt / "asadevedamagra ÃsÅt',"asadvà idamagra ÃsÅt' iti prÃgutpatte÷ kÃryasyÃsattvavyapadeÓÃnneti cenna / bhavedetadyadi kÃryasvarÆpÃbhiprÃyeïÃyaæ vyapadeÓa÷ syÃtkintu vyaktatvalak«aïadharmÃntarÃbhiprÃyeïa / kuta÷ / vÃkyaÓe«Ãt / asadevedamagra ÃsÅt ityasacchabdenopakrame nirdi«yaæ punastatsadÃsÅditi vÃkyaÓe«e nirdiÓati / asadvetyatrÃpi"tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' iti / tena j¤Ãyate nÃsatkÃryaæ dharmÃntareïaivÃsattvavyapadeÓa iti / yukte÷ ÓabdÃntarÃcca / yukteÓca kÃyarsya prÃgutpatte÷ sattvaæ kÃraïÃdananyatvaæ ca gamyate / ÓabdÃntarÃcca / yuktistÃvadasadakÃraïÃdityÃdikà sÃÇkhayoktà / v­ttivikalpÃnupapattyÃdikà ca saugatoktà / ÓabdÃntaraæ cÃsadvayapadeÓÃdanya÷"sadeva somyedamagra ÃsÅt' ityÃdisadvayapadeÓa÷ / paÂavacca / saæve«yitaprasÃritapaÂanyÃyenedaæ kÃraïÃtkÃryasyÃnanyatvaæ prÃgutpatte÷ sattvaæ ca pratipattavyam / *6,238* atra sÆtrÃk«arÃïÃmÃrjavÃnÃrjavÃdicintà Ói«yaireva kriyatÃmityÃÓayavÃn yaduktaæ kÃraïÃtkÃryasyÃnanyatvaæ tattÃvannirÃkari«yan kimanena prabandhena nimittakÃraïÃnanyatvaæ kÃryasyopapÃditam, utopÃdÃnakÃraïÃnanyatvamiti vikalpaæ cetasi nidhÃyÃdyaæ nirÃkaroti- nityabheda iti // %% nityaÓabdo niyamÃrtha÷ / bheda eveti / kÃryasyeti Óe«a÷ / hÅti sarvapramÃïaprasiddhiæ sÆcayati / tathÃca sarvamidaæ bÃdhitavi«ayamiti / na dvitÅya÷ / prak­tÃnupayogÃt / *6,240* viyadÃdiprapa¤casya brahmÃnanyatvamupapÃdayituæ khalvasyopanyÃsa÷ / tadyadi nÃma upÃdÃnÃnanyatvaæ kÃryasya tadà kimÃyÃtaæ prak­te / nahi brahma prapa¤copÃdÃnamityetaduktaprÃyamiti manvÃno dÆ«aïÃntaramÃha- upÃdÃneneti // %<... upÃdÃnena tu dvayam // MAnuv_2,1.91b //>% hÅtyanuvartyate / upÃdÃnena kÃryasya dvayaæ bhedÃbhedau pramitau / tato 'sminnapi pak«e bÃdhitavi«ayatvamiti / *6,241* kathaæ kÃryaæ kÃraïena bhinnÃbhinnaæ pramitamityata Ãha- asaditi // %% yat ghaÂÃdikaæ m­dÃdikÃraïÃtmatayà prÃgutpatterastÅti pramitaæ pareïÃÇgÅk­taæ ca tadeva p­thubudhnodarÃkÃrÃdinà kÃryarÆpera prÃgutpatterasat hi yasmÃttasmÃdupÃdÃnena bhinnÃbhinnamiti niÓcÅyate / etaduktaæ bhavati / paro hi ghaÂÃde÷ kÃryasya prÃgutpatte÷ sattvamabhyupagacchati / tatkiæ p­thagevota m­dÃdikÃraïÃtmatayeti vaktavyam / nÃdya÷ / anabhyupagamÃt / anupalabdheÓca / dvitÅye tu kÃryasyopÃdÃnÃbhedastÃvadaÇgÅk­ta÷ / na cÃtyantÃbheda÷ / ghaÂÃde÷ kÃryÃkÃreïa prÃgutpatterasattvÃt / yadà hi ghaÂÃdikaæ m­dÃdinÃtyantÃbhinnaæ syÃt / tadà prÃgutpatterghaÂÃdirÆpeïa satsyÃt / m­dÃdestadà sattvÃt / na caivam / tena jÃnÅmo ghaÂÃdikaæ m­dÃdinà bhinnÃbhinnamiti / atyantÃsatkÃryavÃdinaæ prati bhedÃbhedasamarthanaæ virodhaparihÃraÓcottaratra vidhÃsyata iti / *6,243* yacca kÃryasya prÃgutpatte÷ sattvamuktaæ tadapi nopapannamityÃha- asaditi // yat ghaÂÃdikaæ prÃgutpatterastÅtyÃvayo÷ sammatam / tadeva tadÃsacca yasmÃttasmÃtsadeveti satkÃryavÃdo 'nupapanna eva / tasyaiva tadaiva tatraiva sattvamasattvaæ ca viruddhamiti cenna / rÆpabhedena avirodhÃt ityÃÓayenoktaæ kÃraïÃtmatayà kÃryarÆpeïeti / nanvevaæ sati ki¤citsadeva ki¤cit asadeva sadasattu na kimapi syÃt / na syÃt / tayorapi rÆpayoratyantabhedÃbhÃvÃditi / *6,244* syÃdetaduktaæ yadyasattvaæ prÃgutpatte÷ kÃryasya syÃttadeva kuta÷ / tathà cÃtyantÃbhinnaæ kÃryamupÃdÃnenetyato vipak«e bÃdhakapradarÓanena kÃryasya prÃgutpatterasattvamupÃdÃnÃdbhedaæ copapÃdayati- anavastheti // %% anyathà kÃryasya prÃgutpatterÃtyantike sattve kÃraïenÃtyantÃbhede cÃÇgÅk­te sarvatrotpattinÃÓayoranavasthà avyavasthà syÃt / yathà hi / paÂastantvÃtmaka÷ prÃgapi sanneva / tathà tantavo 'pi svakÃraïÃtmakÃ÷ santa evetyanena krameïa sarvasya mÆlakÃraïÃtmakatvenÃtyantikaæ sattvaæ syÃt / naca mÆlakÃraïamutpadyate vinaÓyati ceti paÂÃdÅnÃmapyutpattivinÃÓau na syÃtÃm / tathÃca paÂÃdaya utpattivinÃÓavanta ÃtmÃdayastadrahità iti lokavedaprasiddhotpavinÃÓavyavasthà na syÃditi / upalak«aïaæ caitat / paÂÃdÅnÃmutpattivinÃÓÃbhÃve tatkÃrakavyÃpÃravaikalyaæ syÃdityapi dra«Âavyam / *6,246* yadvotpattinÃÓaÓabdÃbhyÃæ sattvamasattvaæ copalak«yate / tataÓcÃyamartha÷ / yadi paÂastantvÃtmaka÷ prÃgutpatterapi sanneva tadÃ(tadÃ)'pyupalabhyeta tantuvat / yadi cÃnupalabhyamÃno 'pi sannabhyupeyate, tadà sarvatrotpattinÃÓayossadasattvayoranavasthà syÃt / upalabhyamÃnaæ ghaÂÃdikamastyanupalabhyamÃnaæ kharavi«ÃïÃdikaæ nÃstÅti sarvajanasammatà vyavasthà na syÃt / *6,247* athavotpattivinÃÓaÓabdÃbhyÃæ tadupapÃdanasyopalak«aïam / tathà caivaæ yojanà ÃstÃæ tÃvadanyat / satkÃryavÃde sarvatra Ói«yaæ prativÃdinaæ và prati utpattinÃÓayornÃsadutpadyate na sadvinaÓyatÅtyevaærÆpopapÃdanasyÃpyanavasthÃvasthÃnÃbhÃva÷ syÃt / tathÃhi / idamupapÃdanaæ kimarthamiti vÃcyam / Ói«yÃdervidyotpattaye 'vidyÃnÃÓÃya vÃda jalpÃdau tu khyÃtyÃdyutpÃdÃyeti cet / tadvidyÃdikaæ saccennotpÃdyam, sattvÃdÃtmavat / asaccennotpÃdayituæ Óakyam, anyathà satkÃryavÃdabhaÇgaprasaÇgÃt / evamavidyà satÅ cenna vinÃÓyà / anyathÃpasiddhÃntÃpatte÷ / asatÅ cet(nitarÃæ) na tÃram / nityaniv­ttatvÃt / tata÷ sarvathà pratipÃdanÃsambhava eveti / *6,248* yadi votpattivinÃÓayoriti viruddhadharmopalak«aïam / tathÃhi / yadi kÃryamupÃdÃnÃtmakameva sadeva ca prÃgutpatte÷ syÃt / tadotpattivinÃÓÃdidharmÃïÃmanavasthà syÃt / tantava÷ prÃgeva santo nedÃnÅmutpadyante / paÂastÆtpadyate / tantu«vavina«Âe«veva paÂo vinaÓyati / tantavo bahava÷ paÂastveka÷ / evamÃkÃrÃbhidhÃnabuddhikÃryabhedo 'pi dra«Âavya÷ / sai«Ã vyavasthà na syÃditi / *6,249* nanvetatsakalamapi paÂavacca, yathà prÃïÃdiriti vyaktyavyaktyava«Âambhena parih­tam / tathÃhi / vyaktyapek«ayotpatti÷ paÂÃdÅnÃmavyaktyapek«ayà ca vinÃÓo yujyate / vyaktyavyaktyarthameva ca kÃrakÃïyupayujyante / vyaktyavyaktibhyÃmevopalabdhyanupalabdhÅ bhavata÷ / ata eva pratipÃdanaæ saÇgacchate / vyaktÃvyaktarÆpeïaiva viruddhadharmà vyavati«Âhante / yathà hi saæve«yita÷ paÂo na sphuÂaæ paÂa iti pratÅyate / na prÃvriyate na ÓÅtamapanudati / na bahudeÓavyÃpÅ bhavati / prasÃritastu sphuÂapratÅtyÃdimÃn / na caitÃvatà bheda÷ / nÃpi prasÃrita÷ prÃgasat / yathà ca prÃïÃyÃmena niruddha÷ ÓÃrÅro vÃyurjÅvanamÃtraæ karoti notk«epaïÃdi / nirodhÃpagame tvÃsÃditavyaktistadapi karoti / na tÃvanmÃtreïa bhidyate / prÃgasanvà / tathaivaitadapi vyaktyavyaktibhyÃæ sama¤jasamiti / atra brÆma÷ / keyaæ paÂasya prÃgutpatterÆrdhvaæ ca vinÃÓÃdavyaktirmadhye ca vyakti÷ / anupalabdhiravyaktirupalabdhirvyaktiriti cettatrÃha- anavastheti // yadyupalabdhyanupalabdhÅ evotpattivinÃÓau / tadà sarvatrotpattinÃÓayoranavasthà syÃt / yadyadopalabdhaæ tattadaivotpannam anupalabdhaæ ca vina«Âamiti syÃditi yÃvat / ki¤ca prÃgutpattessattve paÂasya kasmÃnnopalabdhi÷ kathaæ cordhvamupalabdhiriti praÓnasya upalabdhyanupalabdhi(anupalabdhyupalabdhi)bhyÃmeveti parihÃraæ vadandevÃnÃæpriya÷ ÓlÃghanÅyapraj¤a÷ syÃt / api ca prÃgÆrdhvaæ ca tantÆpalabdhau kathaæ tanmÃtrasya sata÷ paÂasyÃnupalabdhi÷ / anyathà tantÆnÃmapi sà syÃt / *6,251* atha paÂadharmÃveva vyaktyavyaktÅ / tadà tÃvapi tantÆnÃæ vidyete na và / na cenna kÃryakÃraïayeratyantÃbheda÷ / vidyete cettatrÃha- anavastheti // utpattinÃÓavyavahÃrahetÆvyaktyavyaktÅ yadi tantu«vapi vidyete tadà sarvatrotpattinÃÓayoranavasthà syÃt / tantavo notpannà na na«ÂÃ÷ / kintu paÂa evetyutpattivinÃÓavyavasthà na syÃditi / *6,252* ki¤ceyamabhivyaktirutpattyÃdivyavahÃrakÃraïatayopÃdÅyate / sà kiæ cakracÅvarÃdibhi÷ prÃgasatyevotpadyate mudgarÃbhighÃtÃdinà ca naÓyati, uta prÃgapi satyevÃvinÃÓinÅ ca / evamavyaktirapi kiæ prÃgasatÅ mudgarÃbhighÃtÃdinotpadyate / kiævà prÃgapi satÅ / ubhayatrÃdyau dÆ«ayati- anavastheti // vyaktyavyaktyorutpattinÃÓavattve sarvatrotpattinÃÓayoranavasthà vyavasthÃbhÃva÷ syÃt / na ki¤cidasadutpadyate na ki¤citsadvinaÓyatÅti siddhÃntavirodha÷(hÃni÷) syÃdityartha÷ / dvitÅyau dÆ«ayati- anavastheti // vyaktyavyaktyo÷ sadà sattve sarvatrotpattinÃÓayoranavasthÃvyavasthiti÷ syÃt / tathÃhi / etÃvantaæ kÃlamanutpanno ghaÂa idÃnÅmutpanna iti tÃvanna syÃt / utpattivyavahÃrahetorabhivyakte÷ prÃgapi sattvÃt / tathà mudgarÃbhighÃtÃdyuttarakÃlamapi ghaÂasattvavyavahÃra÷ syÃt / taddhetorabhivyakteravina«ÂatvÃt / tathedÃnÅmeva na«Âo ghaÂa ityapi na syÃt / vinÃÓavyavahÃrakÃraïÃnabhivyakte÷ prÃgapi sattvÃditi / kÃrakavyÃpÃravaiphalyatÃdavasthyaæ sphuÂameva / *6,253* athaitaddo«aparihÃrÃya vyaktyavyaktyorapi vyaktyavyaktÅ svÅkriyete, tadà tayorapyuktavikalpado«Ãnu«aÇga÷ syÃt / atha tatrÃpi vyaktyavyaktyantarÃÇgÅkÃrastadÃnavasthà syÃdityÃha- anavastheti // utpattinÃÓayoriti vi«ayasaptamÅ / santvanantà vyaktayo 'vyaktayaÓca / mÆlak«ayÃbhÃvÃnnÃnavasthà do«a ityata Ãha- anavastheti // anyathÃnavacchinnavyaktyavyaktiparamparÃÇgÅkÃre savartra ghaÂÃdÃvutpattinÃÓayoranavasthÃnavakÊpti÷ syÃt / uttarottaravyaktyavyaktisiddhau hi pÆrvapÆrvavyaktyavyaktÅnÃmutpattinÃÓavyavahÃranidÃnatvam / tata÷ prayojanaparik«ayahetutvÃdanavasthà dÆ«aïameva / *6,255* nanvidaæ bhavatÃmapi samÃnam / prÃgasata÷ sattÃsamavÃyo hi janiri«yate / sattÃsamavÃyÃha ca sadà santÃviti prÃgvinÃÓottaramapi jani÷ syÃt / vinÃÓaÓca na syÃdityata Ãha- anavastheti // iyaæ sarvatrotpattivinÃÓayoranavasthÃvyavasthiti÷ anyathà samavÃyasya janitvÃÇgÅk­tÃveva hi syÃt / nÃsmanmate / prakÃrÃntareïa janervak«yamÃïatvÃditi / nanu jani÷ kiæ prÃk satÅ uta kÃrakavyÃpÃrajanyà / Ãdye prÃgukta eva do«a÷ / dvitÅye janerjanirapi tathetyanavasthà / evaæ vinÃÓopÅtyata Ãha- anavastheti // sarvatrotpattinÃÓayoriyamuktÃnavasthà / anyathà ghaÂajaneranyà janerjanirityaÇgÅkÃra eva syÃt / na tvevamaÇgÅkriyate / api tarhi ghaÂajanmaiva janmano janmeti / yathÃ'hu÷"yathà janerjanirnÃnyà tasyà vastujanirjani÷' iti / ghaÂo jÃyate ghaÂajanma jÃyata ityanayorekÃrthataiva hi laukikaparÅk«akasammatà / naca vyaktyavyaktyorapyevamaÇgÅkartumucitam / janmavinÃÓÃvupalabdhyanupalabdhÅ và vihÃya vyaktyavyaktyorevÃprÃmÃïikatvÃditi / *6,257* nanu yadyasadutpadyeta sacca vinaÓyeta tadà sarvatrotpattinÃÓayoranavasthaiva syÃt / evaæ sati hi (khara)ÓaÓavi«Ãïamapyutpadyeta / Ãtmà ca naÓyedityata Ãha- anavastheti // anyathà kÃraïaÓaktyanÃdaraïe hÅmutpattivinÃÓayoranavasthà syÃt / nacaivaæ kintu yasyotpattikÃraïamasti tadasadapyutpadyate / yasya ca vinÃÓakÃraïaæ vidyate tatsadapi niruddhayate / naca kharavi«ÃïajanmanyÃtmavinÃÓe và kÃraïamastÅti tayorjananavinÃÓÃbhÃva÷ / kÃraïasvabhÃvÃnanugame tu satkÃryavÃdino 'pyatiprasaÇga eveti / athavà syÃdiyamanavasthà yadyatyantÃsadevotpadyate sanmÃtraæ vinaÓyatÅti brÆma÷ / sadasadevotpadyata iti coktaæ vinÃÓakÃraïavadeva ca vinaÓyatÅti / *6,258* yaccoktaæ bhÃve copalabdheriti sÆtrÃrthatvena, tadvayÃpyavyÃpakabhÃvenaivopapannaæ nÃtyantÃbhedasÃdhakam / atha kÃraïoparaktabuddhi÷ sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhirvÃtrÃbhimateti matam / sÃpi abhedamÃtreïa caritÃrthà nÃtyantÃbhedasÃdhanÃyÃlam / ki¤caitadyukteÓcetyanenaiva ÓakyasaÇgrahaæ na punarabhidhÃtavyam / athÃnena pratyak«amupanyasyate tadapi nÃtyantÃbhedasÃdhakam / ata eva bhÃvÃccopalabdheriti sÆtravipariïÃmo 'pi nirasta÷ / sattvÃccÃvasyeti yuktiÓcedyukteÓcetyetenaiva gatÃrthatà / ÓrutiÓcecchabdÃntarÃccetyanena / asadvayapadeÓÃditi tu paricodanaivÃsaÇgatà / paramÃrthato brahmakÃraïatÃparatvenÃpÃtatastu ÓÆnyasyÃbhÃvasya và kÃraïabhÃvapratipÃdakatÃpratibhÃsena kÃryÃsattvasya ÓrutÃvapratÅte÷ / yukterityuktayuktiæ tÆttaratrÃpÃkari«yÃma÷ / ÓabdÃntaraæ tvÃcÃryeïaivÃnyatrÃnyathaiva vyÃkhyÃtam / paÂe prÃïÃdau ca nÃtyantÃnupasa¤jÃtaviÓe«atvamityanudÃharaïamevetyalaæ prapa¤cena / *6,264* yaduktaæ Óakto 'pi hÅti yacca nityabheda itrata tadubhayaæ ÓrutyÃpi sÃdhayati- Óakto 'pÅti // %<Óakto 'pi bhagavÃn vi«ïurakartuæ kartumanyathà // MAnuv_2,1.92cd // svabhinnaæ kÃraïÃbhinnabhinnaæ viÓvaæ karotyaja÷ / iti Óruteravasita uktÃrtho 'yamaÓe«ata÷ // MAnuv_2,1.93 //>% akartuæ Óakto 'pi karoti / anyathà vinà kÃraïaistadvayatyÃsena ca kartuæ Óakto 'pi niyatai÷ kÃraïai÷ karotÅcchayeti yojyam / svasmÃnnimittakÃraïÃdbhinnam / upÃdÃnakÃraïenÃbhinnaæ bhinnaæ ca / saæsÃriïo hi vi«yig­hÅtà iveÓvaraprerità ani«yamapi dhÃrakaprayatnenÃk­tvà na sthÃtumÅÓate / naca bhagavÃæstathetyakartuæ Óakto 'pÅtyuktam / aÓe«ata÷ prÃgidÃnÅæ cokto na tu sannihita evetyartha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃrambhaïÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.VII: itaravyapadeÓÃdhikaraïam =======] *6,265* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ itaravyapadeÓÃdhikaraïam // // oæ itaravyapadeÓÃddhitÃkaraïÃdido«aprasakti÷ oæ // asminnadhikaraïe jÅvakart­tvapak«a÷ ÓrutiprÃpto vistarÃnnirÃkriyata iti bhëyam / atra vaktavyam / kimatra jÅvasya sarvathà kart­tvaæ nirÃkriyate / uteÓvarÃdhÅnaæ tadaÇgÅk­tya svÃtantryamÃtram / nÃdya÷ / tathà sati kartà ÓÃstrÃtharvattvÃdityÃdivak«yamÃïavirodhÃpatte÷ / svata÷kart­tvÃnupapattirityÃdiviÓe«aïavaiyarthyaprasaÇgÃcca / na dvitÅya÷ / hitakaraïÃdido«aprasaktirityÃdisÆtrÃïÃæ svÃtantryanirÃkaraïaparatvena Óakyayojanatve 'pi k­tsnaprasaktirniravayavatvaÓabdako«o vetyasya sÆtrasyÃÓakyavyÃkhyÃnatvÃt / idaæ hi sÆtraæ sarvathà kart­tvaæ nirÃkurvadupalabhyate / tathÃhi / kart­tvaæ k­tsnaikadeÓÃbhyÃæ vyÃptam / tatra k­tsnaprasaktÃvanubhavavirodha÷ / ekadeÓÃÇgÅkÃre ca"atha ya÷ sa jÅva÷ sa nityo niravayava÷' ityanaæÓatvaÓrutivyÃkopa÷ syÃt / nahi sÃmarthyÃparaparyÃyaæ prayatnÃdirÆpaæ kart­tvamasmÃkaæ jÅvÃdbhinnam / yena tasya vicitratve 'pi jÅvasya niraæÓatvaæ na vyÃhanyeta / tato vyÃpakaniv­ttyà vyÃpyaæ kart­tvamapi vicitratve 'pi jÅvasya niraæÓatvaæ na vyÃhanyeta / tato vyÃpakaniv­ttyà vyÃpyaæ kart­tvamapi nivartata iti khalvasya(tra) tÃtparyaæ pratÅyate / prasaÇgasya viparyaye paryavasÃnÃvaÓyambhÃvÃt / atha jÅvakart­tvasyeÓvarÃdhÅnatÃnaÇgÅkÃra evaito prasaÇgÃvuktau na kart­tvamÃtre / tathà ceÓvarÃdhÅnatvameva viparyayavaryavasÃnalabhyaæ bhavi«yatÅti cenna / syÃdapyevaæ yadi jÅvakart­tvasyeÓvarÃdhÅnatvÃÇgÅkÃreïemau prasaÇgau ÓakyasamÃdhÃnau syÃtÃm / nacaivaæ parÃdhÅnenÃpi khalvanena k­tsnena và kartavyamekadeÓena và / t­tÅyaprakÃrÃbhÃvÃt / bhÃve và tenaivÃparÃdhÅnatve 'pi kart­tvopapatte÷ / *6,265f.* ato viparyayÃparyavasÃnÃnnaivaæ vyÃkhyÃnaæ yuktamiti kart­tvÃbhÃva eva tÃtparyam / tathÃca vak«yamÃïavirodha÷ / atha vastuto nÃstyeva jÅvasya kart­tvam, ÃbhimÃnikaæ tu tadityavirodha÷ / maivam / vihÃropadeÓÃdityÃdinà vÃstavasyaiva tasya sÃdhayi«yamÃïatvÃt / *6,266* ato durghaÂametadadhikaraïamityato dvitÅyapak«amaÇgÅk­tya prasaÇgau jÅvakart­tvasyeÓvarÃdhÅnatÃnaÇgÅkÃravi«ayau vyÃkari«yannÃdau tÃvadÅÓvarÃdhÅnatÃÇgÅkÃre prasaÇganiv­ttiprakÃramÃgamavÃkyodÃharaïena darÓayati- anaæÓasyÃpÅti // ## %% ki¤citsÃmarthyayojanÃæ kÃryÃnurÆpasÃmarthyaprayogÃt / svayambhuve svatantrÃya / iti vacanÃdavasito 'yamabhipreta÷ artha ityanuvartate / tataÓcaitaduktaæ bhavati / yadi jÅva÷ parameÓvarÃdhÅnatayà kartÃÇgÅkriyate / tadopapadyate eva tasya kart­tvam / prasaÇgayo÷ samÃdhÃtuæ ÓakyatvÃt / anaæÓatvasyÃbhyupagamena hi na niravayavatvaÓabdako«a÷ / anaæÓasyÃpi parameÓvarÃcintyaÓaktivaÓena kÃryÃnurÆpasÃmarthyaprayogasambhavÃnna k­tsnaprasaktiriti / etacacÃnupadaæ sphuÂÅbhavi«yati / *6,271* evamupodghÃtaprakriyayà viparyayaparyavasÃnopapattimuktvedÃnÅæ vivak«itÃrthe sÆtraæ yojayati- yadÅti // %% bhÃgena kÃryÃnuguïÃæÓena / atra yadÅÓvarÃdhÅnatayà kartà na syÃditi vaktavye yadi bhÃgenetyÃdivacanaæ prasaÇgasphuÂÅkaraïÃrtham / ÅÓvarÃdhÅnatvaprakÃraprapa¤canÃrthaæ ca / sarvatra t­ïÃdÃnÃdÃvapi k­tsnayatnoæ'ÓitÃpi và prasajyeta / tathà cÃnubhavaÓrutivirodha÷ / tasmÃtparameÓvarÃdhÅna eva jÅva÷ karteti Óe«a÷ / na copÃdhik­tÃæÓakalpanayà kart­tvasyÃvidyakatvena (vo)copapatti÷ / anaæÓasyÃpÅtyÃdipramÃïasiddhopapannopapÃdakaparityÃgenÃprÃmÃïikÃnupapannasvÅkÃrasyÃyuktatvÃt / *6,272f.* nanu jÅvaÓaktyaivedaæ ghaÂatÃm / maivam / tasyÃghaÂitaghaÂakÃcintyaÓaktyabhÃvÃt / bhÃve và hitÃkaraïÃdido«aprasakti÷ / na hyatrÃdhikaraïe pÆrvapak«iïà mahadÃdisakalakÃryakart­tvaæ jÅvasyÃÓaÇkitam / kintu ghaÂÃdikart­tvam / tattÃvadanubhavasiddhatvÃtkulÃlÃdÅnÃæ na tyaktuæ Óakyam / tatreÓvarasyÃpi kart­tvÃÇgÅkÃre kalpÃgauravaæ syÃdityato neÓvarasya sarvakart­tvamiti / tathÃca kathamacintyaÓaktiprasakti÷ / *6,276f.* nanu ca vyatireko gandhavaditi jÅvÃnÃmanekarÆpatÃæ sÆtrakÃra eva vak«yati / utkrÃntigatyÃgatÅnÃmityaïutvaæ ca / na cÃïoryugapadanekarÆpatvaæ vinà sÃæÓatayopapadyata iti sÃæÓatÃpi tata eva siddhà / tatkathamatra niravayavatvaÓabdakopo vetyavÃdÅditi gƬhÃbhisandherÃÓaÇkÃmaviditÃbhiprÃyaiva pariharati- aæÓino hÅtyÃdinà // sÃrdhena Ólokadvayena / *6,277* %% tatra bahusvarÆpatÃkhyetyanena vak«yamÃïamabhyupaiti / bahvityanekatvopalak«aïam / bahusvarÆpatayà khyÃyata iti bahusvarÆpatÃkhyà / tuÓabda÷ Órutini«edhyÃyà vaiÓi«yayadyotaka÷ / te«u cetane«u / hiÓabda÷ pramÃïaprasiddhiæ dyotayati / ata evÃstyevetyavadhÃraïam / tataÓcÃyamartha÷ / astyeva vak«yamÃïÃnekasvarÆpatÃïutvaæ ca tadanyathÃnupapattisiddhà sÃæÓatà ca / prÃmÃïikasya tyaktumaÓakyatvÃditi / tarhi kathamatra tadviruddhamuktamityata uktam- aæÓina ityÃdi // Ãdyo hiÓabda÷ pramÃïaprasiddhau dvitÅyo yasmÃdityarthe / ye paÂÃdyà aæÓina÷ prasiddhÃste parasparaæ bhinnairevÃæÓairaæÓinà ca vak«yamÃïaprakÃreïa bhinnÃbhinnaireva na tvatyantÃbhinnai÷ tantvÃdibhiraæÓairaæÓina ucyante / cetanÃstvevameva paÂÃdivaduktarÆpairaæÓairaæÓino na bhavanti / kintu parasparamaæÓinà cÃtyantÃbhinnai÷ / yasmÃdevamata÷ prasiddhÃæÓivaidharmyÃdevÃnekasvarÆpe«u tata eva sÃæÓe«vapyete«u cetane«vanaæÓina iti Órutirvartate / natu sarvathÃæÓarÃhityÃbhiprÃyeïa / ato na virodha iti / nanu yadi bhedo nÃsti kathaæ tarhyanekatvaæ tasyÃbhedavyÃptatvÃt / kathaæ cÃæÓitvam / matvarthasya bhedena vinÃnupapatterityata uktaæ viÓe«Ãdeveti / bhedÃbhÃve 'pi kevalaæ tatpratinidherviÓe«ÃdevÃnekasvarÆpe«viti yojanà / yadvÃ"apyanekasvarÆpe«u' ityanenaiva vak«yamÃïamaÇgÅk­tyÃæÓina ityÃdinà virodha÷ parih­ta÷ / tatra bhedÃbhÃve kathamanekatvamaæÓitvaæ cetyÃÓaÇkÃæ viÓe«ÃdevetyÃdipÃdatrayeïa pariharati / kevalameva bhedena vinaiva te«u bahusvarÆpatà tayà khyÃyamÃnà sÃæÓatà cÃsti / katham / viÓe«Ãdeveti / kuta etatkalpyate / ÓrutidvayavirodhÃdeveti hiÓabdenÃha / atra jÅvasyeti prak­te 'pi yaccetanà iti sÃmÃnyenoktam / tena cetanamÃtre 'pyayaæ nyÃya iti sÆcayati / athavà yadyaæÓino jÅvÃstarhi paÂÃdivadeva syurityasyÃcetanatvamupÃdhimanena dyotayati / *6,281* nanvevaæ tarhi kiæ jÅvakart­tvasyeÓvarÃdhÅnatvakalpanayà / tadabhÃve 'pi svato bahurÆpatvasadbhÃvenaikadeÓata÷ kriyopapattau k­tsnaprasakterabhÃvÃt / vibhinnÃæÓÃbhÃvena niravayavatvaÓabdakopasyÃpi parihÃrÃt / etadatiriktasya ceÓvarak­tyasyÃdarÓanÃditi pÆrvapak«iïà svÃbhisandhÃvudghÃÂite satyÃha- bahutveneti // %% yadi bhagavÃnpuru«ottama evaæ na niyamak­dbahutve 'pi bhedo jÅve«u mà bhÆditi vyavasthÃyÃ÷ kartà na syÃt / tadà bahutvena hetunà jÅve«vapi bhinnatà bhavet / bahutvasaÇkhayÃyà bhinnatvenÃvinÃbhÃvalak«aïÃnniyamÃt / yathoktam- tadanuvidhÃnÃtp­thaktvam' iti / etaduktaæ bhavati / parameÓvarÃnapek«asya jÅvasya kart­tvÃÇgÅkÃre na sarvathoktaprasaÇgadvayaparihÃra÷ / tathÃhi / k­tsnaprasaktistÃvatkathaæ pariharaïÅyà / bahutvasadbhÃveneti cet / tarhi bahutvasya loke bhedÃvinÃbhÆtatvena jÅvasya bahutve bhinnatvamapyÃpadyeta / tathÃca durÃtmà niravayavatvaÓabdakopo du«parihÃra÷ / atha tatparihÃrÃrthaæ bhedo ne«yate / tadà vyÃpakaniv­ttyà vyÃpyaniv­tterÃvaÓyakatvÃdbahutvasaÇkhayÃpi tyÃjyà syÃt / tathà ca puna÷ saiva k­tyà k­tsnaprasaktirÃskandeta / atha ja¬e«veva yatra bahutvaæ tatra bheda iti niyamo na cetane«viti cet / kuta etat / tatha darÓanÃditi cenna / yata÷ kÃrakapraÓno 'yaæ na pramÃïapraÓna÷ / svabhÃvo 'yaæ padÃrthÃnÃmiti cenna / anÅÓvaravÃdapÃdaprasÃrikÃpÃtÃt / ki¤ca viruddhaÓca svabhÃvaÓceti katham / nahi svayameva svena sadvitÅya iti yuktam / pramitatvÃnna virodha iti tu pratyuktam / caitanyasÃmarthyÃdidaæ ghaÂata iti cet / dhÆmavÃnapi kaÓcinniragniko ghaÂatÃm / atha viÓe«aÓaktyedamupapadyata iti cet / ghaÂe 'pyupapadyatÃm / nahi tatra viÓe«o nÃsti / viÓe«avaicitryÃnneti cet / tadeva kuta÷ / tasmÃdbhagavÃneva svarÆpasvabhÃvaviÓe«ÃïÃæ niyÃmakaÓcaitanyamavacchedakaæ vidhÃya viÓe«aæ nimittÅk­tya viruddhe apyabhedabahutve samÃveÓyÃbhedena niravayavatvaÓabdakopamapÃsya bahutvena k­tsnaprasaktiæ nyakk­tya kÃryÃnurÆpaæ sÃmarthyÃviÓe«aæ (ni)yojaya¤jÅvena kÃrayatÅtyaÇgÅkartavyamiti / nanvetatsarvaæ jÅvasÃmarthyÃdinÃÓakyasampÃdanaæ kathaæ bhagavÃnapi sampÃdayedityata Ãha- tasya tviti // *6,282* %% tadevamasya sÆtrasyaivaæ tÃtparyavyÃkhyÃne na kaÓcidvirodha iti sthitam // // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ itaravyapadeÓÃdhikaraïam // ##-(19) ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.VIII: ÓabdamÆlatvÃdhikaraïam =======] *6,287* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÓabdamÆlatvÃdhikaraïam // // oæ Órutestu ÓabdamÆlatvÃt oæ // nanvÅÓvarasyÃpi kart­tvaæ na yujyate / jÅvavatk­tsnaprasakte÷ / nahi brahmÃï¬apipÅlikÃ(ï¬a)nirmÃïe samaæ sÃmarthyaæ prayu¤jÃna÷ prek«ÃvÃnbhavati / gatyantarÃbhÃvÃnna do«a iti cenna / ÅÓvaratvavyÃghÃtÃt / athaitatparihÃrÃtharmekadeÓena prav­ttiraÇgÅkriyate tadÃ"neha nÃnÃ' ityÃdiniravayavatvaÓabdakëa÷ syÃt / ÓarÅrendriyÃdivikalatvÃcca na kart­tvam / nahi kaÓciccharÅrÃdivikala÷ kartopalabdha÷ / bhÆmyÃdyÃdhÃravidhuratvÃcca / evaæ daurghaÂye 'pi yadi kart­tvamÅÓvarasya syÃttadà jÅvasyÃpi kinna syÃt / viÓe«ÃdarÓanÃt / eva¤ca sarvakart­tvaæ dÆranirastamityayaæ pÆrvapak«o 'trÃdhikaraïe nirasyate / tasya tÃtparyamÃha- tasya tviti // #<Órutes tu ÓabdamÆlatvÃt | BBs_2,1.27 |># %% *6,288f.* tuÓabdo jÅvÃdviÓe«aæ dyotayati / caÓabdo hetusamuccaye / ÅÓvarasyalaukikatvaÓruterÃgamaikÃgamyatvena yuktivirodhÃnavakÃÓÃt / vicitraÓakti÷ puru«a÷',"sarvairyuktà Óaktibhirdevatà sÃ' ityÃdiÓrutibhirvicitrÃÓe«aÓaktitvÃvagamÃcca / sarvaæ bhinnÃæÓarahitasyÃpi kÃrye«u k­tsnaprasaktyabhÃva÷, svarÆpÃæÓabÃhulye 'pi bhedÃbhÃva÷, aæÓata÷ kÃryakaraïe 'pi niravayavatvaÓabdakopÃbhÃva÷, dehÃdirahitasyÃpi kart­tvanirvÃha ityÃdi yujyata iti / nanu durghaÂamapi jÅvakart­tvamÅÓvaraÓaktyà ghaÂata ityatÅtÃdhikaraïe 'bhihitam / tathÃca kathamatra pÆrvapak«ÃvakÃÓa÷ / yo hi paratra pramitaæ ghaÂayitumÅ«ye sa÷ svasminna Å«ye ityasambhÃvitam / ucyate / nai«ortha÷ sÆtrak­tÃtÅtÃdhikaraïe 'bhihita÷ / kintvÃgÃminamarthaæ manasi nidhÃya jÅvakart­tvavÃdanirÃsa eva vihita÷ / bhëyakÃreïa tu Ói«yahitai«iïà vak«yamÃïamapyarthamÃk­«Âa pÆrvottaravirodha÷ parih­ta iti / *6,290* pariïÃmavÃdino vivartavÃdinaÓca brahmaïo jagadupÃdÃnatvaæ k­tsnaprasaktirityanenÃk«ipya ÓrutestvityÃdinà samÃdhÅyata iti vyÃcak«ate / tathÃhi / na brahma jagadupÃdÃnam / yatastathÃtve k­tsnasyÃpi brahmaïa÷ kÃryÃkÃratÃprasakti÷ syÃt / sthitau ca brahmÃbhÃve taddarÓanopadeÓÃnarthakyÃdi syÃt / athaitaddo«aparijihÅr«ayà brahma ekadeÓena pariïamate ekadeÓena cÃvati«Âhata ityucyate tadÃ"ni«kalaæ ÓÃntam' ityÃdiniravayavatvaÓabdakopa÷ syÃditi / atrocyate / nÃyaæ do«a÷ / "tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' ityÃdiÓruterbrahmaïo jagadupÃdÃnatvasya k­tsnapariïÃmÃbhÃvasya cÃvagamÃt / ÓabdamÆlatvena yuktivirodhÃnavakÃÓÃcca / api ca sarvaÓaktyupetà ca paradevatà ÓrÆyate / "sarvakarmà sarvakÃma÷' ityÃdi / tato niravayavasyÃpi brahmaïa÷ k­tsnaprasaktyabhÃvenaiva jagadupÃdÃnatvamupapannamityÃdi / tadetadvayÃkhyÃnamanupapannam / evaæ sati e«Ãæ sÆtrÃïÃmetadadhyÃyÃntarbhÃvalak«aïasaÇgatyabhÃvaprasaÇgÃt / tatkathamityata Ãha- virodha iti // *6,291* %% tuÓabdo 'vadhÃraïe / parabrahmaïà nÃrÃyaïasya sarvasmÃccetanÃdacetanÃcca vaiÓi«yaye vailak«aïye paramotk­«Âatve 'tyantavyÃv­ttatve ca yo yuktyÃdivirodha÷ sa evÃtra dvitÅye 'dhyÃye nirasyate / sakalajagadupÃdanatvena sarvÃtmakatvaæ tu na sarvavaiÓi«yayam / nÃpi tadupayuktam / pratyuta viruddhameva / tatkathaæ tatra virodhaparihÃro 'trÃntarbhÃvamÃsÃdayet / nanu jagadupÃdÃnatvÃdeva sarvavaiÓi«yayaæ brahmaïa÷ / nahi jagajjagadupÃdÃnamiti cet / tatkimupÃdÃnopÃdeyayorbhedaæ manyase / tathÃca tadananyatvamityuktavirodha÷ / jagat brahmaïo na bhidyate brahma tu jagato bhidyata iti cet / na / uktottaratvÃt / *6,293* prÃgbrahmopÃdÃnatvasyÃnuktatvÃtk­tsnaprasaktyÃdiparicodanaivÃnavakÃÓà / pariïÃmapratipÃdakaÓruterabhÃvena gaganÃdiprapa¤cÃtmakasya tadasambhaviÓabdamÆlatvasarvaÓaktitvÃdyasambhavena ca samÃdhÃnamapyayuktam / vivartavÃde tu sarvathÃpi nai«Ã ÓaÇkÃvakÃÓamaÓnute / ÓuktyÃdikamiva rajatÃdyÃropasya brahmÃvidyakaprapa¤cÃropasyÃdhi«ÂhÃnamiti spa«ÂamÃrambhaïÃdhikaraïe 'bhihitam / tatra kathaæ k­tsnaikadeÓavicÃra÷ / uktÃnavachÃnÃcchaÇgeti cet / tarhyuktaæ smareti vaktavyam / spa«Âaæ cÃropitatvaæ prapa¤casya brahmaïyupapÃdanÅyam / ÓrutestvityÃdestu kà saÇgati÷ / *6,295* kaÓcitparihÃrÃdarÓanasambhrÃntacitta Ãha / avidyÃsaævalitaæ khalu brahma jagadupÃdÃnam / tatrÃvidyopÃdÃnatvasyÃyamÃk«epa÷ parihÃraÓceti / tadatÅva mandam / na hyavidyÃyà upÃdÃnatvamapi vÃstavam / tasyÃvicÃritaramaïÅyatayaiva ÓaÇkÃvi«ayatvÃt / ki¤ca k­tsnaprasakti÷ sÃvayavatvaæ cÃvidyÃyÃæ kiæ kari«yati / samÃdhÃnaæ tu sarvathÃpyasaÇgatameva / etena vikaraïatvÃdityÃk«epaparihÃrÃvapyasaÇgatau veditavyau / nahi bhramÃdhi«ÂhÃnatà ÓarÅrÃdikamapek«ate / ÅÓvaravi«ayaæ taditi cenna / tasya kiraïatvÃbhÃvenÃk«epÃnudayÃdityÃdikaæ svayameva Ói«yairavagantavyamityasaÇgatirevÃcÃryeïoktà / *6,296* syÃdevamasaÇgatiryadi brahmaïa÷ sarvavaiÓi«yaye virodhaparihÃro 'dhyÃhÃyar÷ syÃttadeva kuta ityata Ãha- tadanya iti / %<... tadanye tatratatragÃ÷ // MAnuv_2,1.100c //>% *6,296f.* tasmÃtsarvavaiÓi«yayavi«ayÃdanye virodhÃstatra tatraivÃdhikaraïe«u gatÃ÷ parih­tÃ÷ / etaduktaæ bhavati / avirodhalak«aïo dvitÅyo 'dhyÃya iti tÃvatsammatam / na cÃnukte 'rthe virodhaparihÃra÷ saÇgata iti prathamÃdhyÃyÃrthe 'virodho dvitÅyasyÃrtha÷ / prathame cÃdisÆtreïa ÓÃstrÅyavi«ayaprayojanapradarÓanamukhena brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ katarvyatvamuktam / taccaturadhyÃyÅparisamÃpyaæ naikatra paryavasyati / tata÷ kiæ tadbrahma / kiæ jÅvo 'tha ja¬amiti svarÆpajij¤ÃsÃyÃæ Ó­ÇgagrÃhikayà pradarÓayitumaÓakyatvÃt / dvitÅyasÆtre sarvato vailak«aïyapradarÓanena sarvotk­«Âaæ sarvasmÃdvayÃv­ttaæ ceti pratipÃditam / sajÃtÅyavijÃtÅyÃsambhÃvitadharmasya lak«aïatvÃt / sakaletaravyÃv­tteÓca tatprayojanatvÃt / t­tÅyasÆtre ÓÃstraæ tatra pramÃïamabhidhÃya tasyottaraprabandhena sÃmÃnyato viÓe«ataÓca sakalajÅvaja¬avyÃv­ttavastuvi«ayatà samarthità / evaæca dvaye virodha÷ pariharaïÅyà bhavanti / dvitÅyasÆtrasiddhasarvavaiÓi«yayavi«ayÃ÷ ÓÃstrasamanvayavi«ayÃÓca / tatra dvitÅyà vikÃraÓabdÃdityÃdinà tatra tatraivÃdhikaraïe parih­tà iti pariÓe«ÃtsarvavaiÓi«yayavi«ayavirodhaparihÃra eva dvitÅyÃrtha iti j¤Ãyata iti / *6,299* nanu ca ÓrutÅnÃæ parasparavirodho 'pi dvitÅye 'dhyÃye na viyadaÓruterityÃdinà parih­ta÷ / tatkathamucyate brahmaïa÷ sarvavaiÓi«yaye virodho dvitÅye nirasyata iti tatrÃha- s­«ÂÅti // %% jÅvarÆpÃbhidhÃyinÃæ vÃkyÃnÃm / upalak«aïametat / prÃïÃdivi«ayÃïÃæ cetyapi dra«Âavyam / s­«ÂayÃdiviÓe«aïamupapattisÆcanÃrtham / tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / yo dvitÅyÃdhyÃyagocaro vÃkyÃnÃmanyonyavirodha÷ so 'pi pÃrameÓvarasarvavaiÓi«yayavirodhaparihÃra eva / kintu prathamadvitÅyapÃdayo÷ sÃk«att­tÅyacaturthayostu vyavadhÃneneti viÓe«a÷ / tathÃhi / ÓrutÅnÃæ parasparavirodhaparihÃra÷ kiæ tatprÃmÃïyanirïayamÃtraphala÷ kiæ và prameyanirïayaphala÷ / nÃdya÷ / mÅmÃæsÃyà nyÃyaÓÃstratvÃpatte÷ / ki¤caivaæ sati viyadÃdis­«ÂayÃdivi«ayavÃkyavirodhaparihÃra eva kasmÃtkriyate / uditahomÃdivÃkyÃnÃmapi nyÃyadarÓana ivopÃdÃnopapatte÷ / ÃkÃÓavÃyvÃdikramaÓcÃtra nÃtyantamupayujyate / dvitÅye 'pi kiæ s­«ÂayÃdikameva prameyamuta tadaÇgibhÆtamanyat / nÃdya÷ / tasya svarÆpato 'prayojanatvÃt / prathamÃpratipÃdyatvam / anyathà punaruditahomÃdivÃkyavirodhaparihÃro 'pi kÃrya÷ syÃt / *6,300* s­«ÂayÃdivi«ayani«kar«o 'pi nirhetuka÷ / ato dvitÅya eva pariÓi«yate / nacÃnyadasti s­«ÂayÃdiprameyasyÃÇgi prathamoktaæ dvitÅyasÆtrÃbhihitÃdbrahmaïa÷ sarvavaiÓi«yayÃt / ato yuktamuktam / tadevaæ paroktasÆtrÃrthasya dvitÅyÃdhyÃyÃntarbhÃvalak«aïasaÇgatyabhÃvÃdvirodhÃccokta eva sÆtrÃrtha iti siddham / *6,302* atreÓvarasya ÓarÅrendriyÃdikaraïarahitatvÃtkart­tvaæ nopapadyate ityÃk«epasamÃdhÃnÃrthaæ sÆtram // oæ vikaraïatvÃnneti cettaduktam oæ // iti / etadanÃrambhaïÅyam / punaruktatvÃt / Órutestu ÓabdamÆlatvÃt, tÃtmani caivaæ vicitrÃÓca hi, sarvopetà ca taddarÓanÃditi sÆtrairevÃlaukikatvaÓabdaikasamadhigamyatvavicitrÃnantaÓaktitvÃdiyuktibhi÷ sarvasyÃpi daurghaÂyasya parih­tatvÃt / yo hi sÃk«ÃtkÃrakÃdhi«ÂhÃnasya ne«ye sa ÓarÅravyavadhÃnamapek«ate / yasya cÃgantukaæ j¤Ãnaæ sa tadarthamindriyÃïi / yaÓca guruÓarÅro nÃvasthÃtuæ Óaknoti sa k«ityÃdikamÃdhÃram / bhagavÃæstu sarvaÓakti÷ sarvaj¤a÷ kimarthapapek«ateti / naca kÃcidabhyadhikà ÓaÇkÃsti yena punarÃrambha÷ syÃdityata Ãha- mÃneti // ## %% yathà ata eva prÃïa ityÃdau mÃnaikye 'pi meyaviÓe«aïa na punaruktido«astathÃtra meyaikye 'pi mÃnaviÓe«aïa na punaruktido«a÷ / etaduktaæ bhavati / kimuktÃrthoktimÃtraæ do«a÷ / kiæ voktÃnatiriktokti÷ / nÃdya÷ / uktaparihÃrÃtideÓokterapi do«atvÃnu«aÇgÃt / dvitÅyastu prak­te na siddha÷ / prameyaikye 'pi pramÃïabhedasya sattvÃt / iha hi cidÃnandÃdyÃtmakadivyamaÇgalavigrahavato mahÃpuru«asya prÃk­taÓarÅrÃdyabhÃve 'pi sakalakÃryakart­tvamapÃïipÃda ityÃdiÓrutimÃÓrityoktamiti / yadvà mÃnameyayorviÓe«eïeti yojyam / tathà cÃyamathar÷ / pÆrvasÆtrai÷ sÃmÃnyavi«ayapramÃïÃnyÃÓritya sÃmÃnyata eva sarvÃnupapattiparihÃro vihita÷ / iha tu viÓe«avi«ayeïaiva pramÃïena viÓe«ÃnupapattiparihÃra÷ kriyata iti kathaæ punaruktido«ÃvakÃÓa iti / tathÃpyÃk«epo nopapadyata iti cenna / viÓe«ajij¤Ãsayopapatteriti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÓabdamÆlatvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.IX: naprayojanÃdhikaraïam =======] *6,304* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ naprayojanÃdhikaraïam // *6,304f.* // oæ na prayojanavattvÃt oæ // oæ lokavattu lÅlÃkaivalyam oæ / yatprayojanÃrthaæ s­«ÂayÃdistadÆnatvÃdapÆrïatetyÃk«epaparihÃrÃyedamadhikaraïamÃrabhyate / tadetadanupapannamityÃbhÃti / tathÃhi / yadyatra kart­tvena prayojanavattvaæ prasÃdhyÃpÆrïatvasÃdhanaæ pÆrvapak«iïo vivak«itaæ syÃttadà prathamasÆtramayuktaæ syÃt / apÆrïatÃsÃdhakaæ prati prayojanavattvahetorasiddhatvÃt / atha kartà cetprayojanavÃnsyÃt tathà cÃpÆrïa÷ syÃdityÃpÃdanaæ vivak«itam / tadà vyarthamevedaæ sÆtram / na cÃpÆrïastato na prayojanavÃniti pareïaivÃÇgÅk­tatvÃt / anyathà viparyayÃparyavasÃnÃt / lokavattu lÅlÃkaivalyamiti dvitÅyasÆtraæ tu pak«advaye 'pyayuktam / sÃdhanÃpÃdanadÆ«aïasyÃnudbhÃvanÃditi / maivam / ÅÓvarasya s­«ÂayÃdinà prayojanamasti na và / Ãdye 'pÆrïatvaæ prasajyeta / dvitÅye tu kart­tvÃnupapatti÷ tasya prayojanavyÃptatvÃdityubhayathÃpÅÓvarasya jagats­«ÂayÃdikart­tvÃnupapattirityatra pÆrvapak«iïo vivak«itam / tatra prathamasÆtreïa prayojanÃbhÃvapak«aæ sayuktikamupÃdatte / tatroktado«aparihÃrÃrthaæ dvitÅyaæ sÆtram / yadvà kart­tvena prayojanasya tena cÃpÆrïatvasya idaæ sa dhanaæ vivak«itamutÃpÃdanamiti siddhÃntÅ vikalpyÃdyamÃdyena nirÃca«Âe / na kart­tvena prayojanavattvaæ sÃdhyam / k­tak­tyatvena prayojanÃbhÃvasyaiva niÓcitatvÃt / nacÃsiddho hetu÷ / athai«a eva parama Ãnando nirani«yo niravadya iti Órute÷ / prayojanavattvenÃpÆrïatÃnumÃnaæ tu garbhasrÃveïaiva ga(li)tamiti / Ãdyasya dÆ«aïÃntaraæ vadandvitÅyaæ dvitÅyena nirÃkarotÅti / *6,308* nanÆktamatra lokavaditi sÆtreïa sÃdhanasyÃpÃdanasya và na ki¤ciddÆ«aïamudbhÃvyata iti / maivam / bÃdhÃderudbhÃvanÃdityÃÓayavÃndvitÅyasÆtrasya tÃtparyamÃha- sadeti // ## %% *6,309* yathà loke jvalanapavanÃdÅnÃæ tatheÓasyÃpi sadà s­«ÂayÃdau kevalaæ prayojanena vinà svabhÃvÃdeva prav­tti÷ pramiteti Óe«a÷ / tadaneneÓvarasya prav­ttyà prayojanasÃdhanamanaikÃntikaæ bÃdhitavi«ayaæ ca / prasaÇgastu vyaptivikalo viparyayÃparyavasÃyÅ cetyuktaæ bhavati / atha manyeta / cetanaprav­tti÷ na prayojanena vinà d­«Âà / ato nÃnaikÃntyÃdÅti / tadapi nÃsti / mattasya sukhodrekÃdeva n­ttagÃnÃdiprav­ttidarÓanÃt / *6,310* nanu ca prek«Ãvatprav­ttirna prayojanoddeÓena vinopalabdhà iyaæ ca prek«Ãvatprav­tti÷ / ata÷ prayojanoddeÓavatÅ syÃditi sÃdhyamÃpÃdyaæ cetyata Ãha- aÇgeti // %% kÃÓcidvayÃkhyÃnÃdÃvaÇgulicÃlanÃdikÃ÷ / uddeÓavarjitÃ÷ prayojanoddeÓavarjitÃ÷ / tathà ÅÓasyÃpi prav­ttiriti pÆrveïÃnvaya÷ / tathÃpyanaikÃntyÃdyanistÃra iti bhÃva÷ / *6,311* yaduktamÅÓvarasya prav­tti÷ prayojanena vinà svabhÃvÃdeva pramiteti / tatpramÃïamidÃnÅmÃha- devasyeti // %% "devasyai«a svabhÃvo 'yamÃptakÃmasya kà sp­hÃ' iti Órutira¤jasà sphuÂamuktamarthamÃha / devasyÃyaæ s­«ÂayÃdivi«aya e«a÷ icchà / tatpÆrvikà prav­ttiriti yÃvat / svabhÃva eva / na prayojanÃya / kuta÷ ÃptakÃmasya prayojanasp­hÃsambhavÃdityartha÷ / *6,312* kecididaæ sÆtramanyathà vyÃcak«ate / yathà loke saptadvÅpÃæ medinÅmadhiti«Âhata÷ sampÆïarÓauryavÅryaparÃkramasyÃpi mahÃrÃjasya kevalalÅlaikaprayojanÃ÷ kandukÃdyÃrambhà d­Óyante / tathaiva parasyÃpi brahmaïa÷ svasaÇkalpamÃtrÃvakÊptajagajjanmasthitidhvaæsÃderlÅlaiva prayojanamiti tadetannirÃkaroti- krŬÃmiti // %% "bhogÃrthaæ s­«Âirityanye krŬÃtharmiti cÃpare' iti krŬÃprayojanÃæ bhagavata÷ s­«ÂayÃdiprav­ttiæ vadata÷ pÆrvapak«Åk­tya devasyaiva svabhÃvo 'yamiti sayuktikaæ prayojanaleÓÃbhÃva÷ Órutyà siddhÃntita÷ / ata÷ ÓrutiviruddhatvÃdapavyÃkhyÃnamevaitat / sÆtrÃk«arÃnanuguïaæ caitadvayÃkhyÃnamityÃha- itÅti // %% *6,312f.* yata evaæ"krŬÃæ prayojanaæ k­tvà s­«Âi÷ ÓrutivirodhinÅ' iti tasmÃt ÓrutyanusÃriïà prabhuïà svayaæ sÃk«Ãts­«Âaæ kevalalÅlaiva s­«ÂayÃdiprav­ttirnirïÅtà lÅlÃkaivalyamiti / natu lÅlÃrtheti tato 'pyayuktamidaæ vyÃkhyÃnamiti / yadvà pÆrvavÃkyokto hetu÷, ayaæ sÃdhyanirdeÓa÷ / yasmÃllÅlÃæ prayojanaæ k­tvà s­«Âi÷ ÓrutivirodhinÅ tasmÃdetatsÆtre kevalalÅlaiva sÆtrak­tà nirïÅtà vyÃkhyÃtà na punarlÅlÃrtheti / *6,313* ki¤ca kart­tvena prayojanavattÃæ sÃdhayannÃpÃdayanvà pra«Âavya÷ / kiæ prayojanaæ svasambandhi vivak«itam, uta parasambandhi, atha sÃdhÃraïam / Ãdye sÃdhane 'naikÃntyam / ÃpÃdane vyÃptyabhÃva÷ / viparyayaparyavasÃne vyabhicÃra eva / d­Óyante hi k­pÃlava÷ svaprayojanamanuddiÓya paraprayojanÃrthameva pravartamÃnÃ÷ / nacÃd­«ÂÃrthamiti vÃcyam / paÓÆnÃæ paÓuprÃyÃïÃæ cÃpatyapÃlanÃdau prav­ttidarÓanÃt / naca prayojanoddeÓità k­pÃlutà ceti sambhavati / dvitÅye 'pyanaikÃntyÃdikameva / svaprayojanÃrthaæ prav­tterbahulamupalambhÃt / bhagavato 'pi svaprayojanÃbhÃve 'pi paraprayojanoddeÓitÃÇgÅkÃreïa krameïa siddhasÃdhane«yÃpÃdanÃsiddhatvaprasaÇga(ÇgÃ)Óca / ata eva na t­tÅyo 'pi / ata eva (yena) kenacitkart­tva(tve)viÓe«aïaæ, prav­ttisvabhÃvatve sadà pravartetetyatiprasa¤janaæ ca pratyuktam / *6,314* syÃdetadevam / yadÅÓvaraprav­ttau paraprayojanoddeÓa÷ syÃnna cÃsÃvaÇgÅkartumucita÷ / kà sp­hà na kÃpÅti Órutyà neti sÆtrakÃreïa ca sarvathà prayojanoddeÓasya nivÃritatvÃdityata Ãha- Ãtmeti // %<ÃtmaprayojanÃrthÃya sp­hÃæ ÓrutiravÃrayat // MAnuv_2,1.105ab //>% Órutiriti sÆtrak­to 'pyupalak«aïam / paraprayojanÃrthatÃæ tvaÇgÅkuruta eveti Óe«a÷ / *6,324* kuta etadavagamyata ityata Ãha- neti // *6,325* %% yata÷ paraprayojanamaÇgÅk­tyÃtmaprayojanÃrthatÃmeva neti nyavÃrayat / ata eva hi prayojanavattvÃditi tatra hetumÃha- anyathà naitaæ brÆyÃt / etaduktaæ bhavati / yadi neti sautrÅpratij¤Ã svaparaprayojanavi«ayà syÃt tadà prayojanavattvÃditi heturanaikÃntika÷ syÃt / svayaæ vyÃpÃrasÃdhyaprayojanavato 'pi paraprayojanoddeÓena vyÃpÃradarÓanÃt / svaprayojanamÃtravi«ayatve tu nÃyaæ do«a÷ / yo 'vÃptayatprayojana÷ sa svÃrthaæ na taduddiÓatÅti vyÃpteranavadyatvÃt / ata÷ prayojanavattvÃditi hetuæ brahmaïa÷ sÆtrak­dÃtmaprayojanoddeÓameva neti nivÃritavÃn / na paraprayojanoddeÓamapi / tathÃtve tadvayÃptameva kamapi hetuæ brÆyÃt / svaprayojanani«edhaæ kurvÃïo viÓe«ani«edhasya Óe«Ãbhyanuj¤Ãj¤ÃpakatvÃtparaprayojanasp­hÃmabhyupaitÅti (manujÃnÃtÅtyapi) j¤Ãyata iti / upalak«aïametat / ÓrutirapyÃptakÃmasyeti hetugarbhaviÓe«aïaæ prayu¤jÃnÃ'tmaprayojanasp­hÃmevÃk«ipati paraprayojanasp­hÃmabhyupaitÅti j¤Ãyata ityapi dra«Âavyam / *6,326* iha hi buddhireveÓvarasyÃvyÃhatà kriyÃÓakti÷, tathaiva sarvasyopapattau kimicchÃprayatnakalpanayà / yadvà prayatna÷ kartatvam / tasyaivÃkhyÃtÃrthatayà nirïÅtatvÃt / sa ca dvedhà buddhimapek«ate / utpattyarthaæ vi«ayaniyamÃrthaæ ca / tatreÓvaraprayatno yadyapi nityatvÃnnotpattÃvapek«ate buddhim / tathÃpi vi«ayaniyamÃrthaæ tÃmapek«ata eva / na hi nirvi«aya evÃsau / vyarthatvaprasaÇgÃt / naca svabhÃvata evÃrthapravaïa÷ / buddhitvaprasaÇgÃt / buddhireva hi svabhÃvato 'rthapravaïà / ato j¤ÃnaprayatnÃbhyÃmeva sarvanirvÃhÃnneÓvarasyecchÃsti / na cecchayà prayatnasya vi«ayaniyama÷ / tasyà api svato vi«ayapravaïatÃbhÃvÃt / tadarthaæ buddhayaÇgÅkÃre tayaiva prayatnasya vi«ayaniyamopapatte÷ kimantarga¬unecchayeti manvÃ(nyamÃ)nÃ÷ kecit,"kà sp­hÃ' itrata ÓrutirneÓvarasya prayojanecchÃmÃtrani«edhaparÃ, kintvicchÃlak«aïaæ guïameva ni«edhatÅti vyÃcak«ate / tannirÃkaroti- icchÃmÃtramiti // *6,327* %% kà sp­heti Órutyà neÓvarasyecchÃmÃtraæ ni«i(«e)dhyate / kuta÷ / icchÃvattvasya pramÃïata÷ siddhatvÃt / tathÃhi / "vibhÆtiæ prasavaæ tvanye manyante s­«ÂicintakÃ÷ / svapnamÃyÃsarÆpeti s­«Âiranyairvikalpità / kÃlÃtprasÆtiæ bhÆtÃnÃæ manyante kÃlacintakÃ÷' iti pariïÃmavÃdaæ vivartavÃdaæ kÃlÃdinimittavÃdaæ cÃnyamatatvenoktvecchÃmÃtramiti Órutyà svamatamucyate / ye s­«Âivi«aye viÓi«ÂaniÓcayavantaste, prabhoricchÃmÃtrÃdhÅnà s­«Âirna brahmapariïÃmo naca tadvivarto nÃpi kÃlÃdinimitteti manyanta iti / anayà prabhoricchÃmÃtrÃyattatÃæ s­«ÂermanyamÃnÃnÃæ viniÓcità iti praÓaæsayà tasyecchÃvattvamavagamyate / yadÅÓvarasyecchà na syÃt tadà tadÃyattatÃæ s­«ÂermanyamÃnà vipayarstÃ÷ syu÷ / viÓi«ÂaniÓcayavanta itye«Ã praÓaæsÃnupapannà syÃt / naca praÓaæsÃtvÃdevÃrthÃsiddhi÷ / pÆrvottarapak«ÃvadhÃraïaprasaÇge praÓaæsÃnupapannà syÃt / naca praÓaæsÃtvÃdevÃrthÃsiddhi÷ / pÆrvottarapak«ÃvadhÃraïaprasaÇge praÓaæsÃyà api yÃthÃrthyÃvaÓyambhÃvÃt / anyathà pariïÃmÃdivÃdà api praÓaæsyeran / *6,330* %<... kÃmaÓrutibhyaÓcaiva ... // MAnuv_2,1.106cd //>% na kevalaæ ÓrutÃrthÃnupapattyà / api tarhi"kÃmastadagre samarvatÃdhi',"so 'kÃmayata' ityÃdibhyo bhagavata÷ kÃmapratipÃdakaÓrutibhyaÓcecchÃvagamyate / evaÓabda÷ ÓrutÅnÃmarthÃpattita÷ prÃbalyasÆcaka÷ / icchÃkÃmaÓabdayorj¤Ãnaprayatnopalak«aïatvasya sambhavÃnnÃrthÃpattiÓrutibhyÃmicchÃsiddhiriti cenna / mukhye bÃdhakÃbhÃvÃt / *6,331* %<... yuktita÷ // MAnuv_2,1.106d //>% mà và saitsÅdicchà 'rthÃpattiÓrutibhyÃæ yuktitastÃvatsetsyati / tathÃhi / ÅÓvara icchÃvÃn ÃtmatvÃt yaj¤adattavat / naca muktÃdau vyabhicÃra÷ / tatrÃpi tasyÃ÷ sÃdhayi«yamÃïatvÃt / j¤ÃnavattvÃt, prayatnavattvÃt, kart­tvÃdvà / ÅÓvaraj¤Ãnaæ vecchÃsamÃnÃÓrayaæ j¤ÃnatvÃdasmadÃdij¤Ãnavat / evaæ tatprayatnamapi pak«Åk­tya prayoktavyam / yadvà k«ityÃdikamicchÃvajjanyaæ kÃryatvÃdghaÂavat / nanvevaæ du÷khÃdikamapi sÃdhayituæ Óakyamiti cettatkimatiprasaÇgabhÅruïà k«ityÃderbuddhimatkÃraïakatvÃnumÃnamapi tyak«yate / du÷khÃdisÃdhane bÃdho 'sti na buddhisÃdhana iti cet / samaæ prak­te 'pi / *6,333* %< mahÃtÃtparyayukteÓca ... // MAnuv_2,1.106c //>% nanvÅÓvarasya icchÃbhÃve bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojakatvamanumÃnÃnÃmiti / maivam / mahÃtÃtparyayukteÓca / yadÅÓvarasya icchà na syÃt tadà tasminsarvavedÃnÃæ (vedÃntÃnÃæ) mahÃtÃtparyaæ na syÃditi bÃdhakasadbhÃvÃt / icchà ni«prayojaneti cet / syÃdevaæ yadi prayojanamanurudhya kalpyate / anyata÷ siddhe 'rthe kiæ prayojanagave«aïayà / %<... necchÃmÃtraæ ni«iddhayate // MAnuv_2,1.106d //>% *6,333f.* ki¤caivaæ sati buddhirapi nÃÇgÅkaraïÅyà / svarÆpasÃmarthyenaiveÓvarasya kart­tvopapatte÷ / lokavairÆpyamiti cet / tatkimudÃsÅnasya boddhu÷ kart­tvamupalabdhaæ loke, yenÃnicchato 'pi tadÅÓvarasyÃÇgÅkriyate / prayatnavata eva và kart­tvaæ bhavi«yati / tasya vi«ayaniyamÃrthaæ buddhire«yavyeti cenna / buddhivatsvato vi«ayapravaïatopapatte÷ / tathÃtve buddhito bhedo na syÃditi cenna buddhitvÃdinaiva tadupapatte÷ / anyathà paropÃdhikavi«ayapravaïatvayoricchÃprayatnayorapi bhedà na syÃt / vi«ayaniyamÃrthamiti ca ko 'rtha÷ / kiæ vi«ayaviÓe«asambaddhatayotpÃdÃ(nÃr)tham, utotpannasya sthitasyaiva và tatsambandhÃrtham, atha tajj¤ÃnÃrtham / nÃdya÷ / anÃditvÃt / sÃditve 'pi ka(kÃ)raïasÃpek«a(ta)yà buddherapi parato vi«ayapravaïatÃpatte÷ / na dvitÅya÷ / paurvÃparyobhÃvÃt / nahi prayatna÷ utpÃdya sthitvà và paÓcÃdvi«ayeïa sambaddhayate / na t­tÅya÷ / svarÆpagrÃhakapramÃïenaikatadgrahaïÃt / buddherapi parÃpek«ÃprasaÇgÃcceti / *6,348f.* mahÃtÃtparyayukteÓceti yaduktaæ tadasat / yadÅÓvaro necchÃvÃnsyÃttadà ÓrutimahÃtÃtparyavi«ayo na syÃdityatra vyÃptyabhÃvÃt / icchÃrahitasyÃpi dharmÃdestattacchÃstramahÃtÃtparyavi«ayatvadarÓanÃt / ÃpÃdyasyÃni«ÂatvÃbhÃvÃccetyata uktaæ viv­ïoti- mok«Ãrthà iti // *6,349* %% yasmÃtkÃraïÃtsarvà api Órutayo mok«ÃrthÃ÷ mok«aprayojanÃstasmÃttadabhÃve parameÓvarasyecchÃbhÃve tata eva mok«ÃrthatÃbhÃve Órutistatra mahÃtÃtparyarahità syÃt / tathÃca kathaæ pramÃïatvaæ gami«yatÅti yojanà / mok«Ãrthatve kimÅÓvarasyecchayetyata uktam- sa ceti // sa ca mok«astasya ÅÓvarasya prasÃdato yasmÃttasmÃttadabhÃva iti sambandha÷ / tathÃpÅÓvarasya prasÃdena bhÃvyaæ kimicchayetyata prasÃdata ityetadvayÃkhyÃtam- icchÃnimittaka iti // ÅÓvaraj¤ÃnÃdeva mok«asiddhe÷ kiæ tatprasÃdenetyata uktam- loketi // vimato bandhamok«a÷ prabhuprasÃdasÃdhyo mok«atvÃt Ó­ÇkhalÃmok«avat ityÃdilokad­«ÂavyÃptyupetÃnumÃnÃnusÃrata÷ ityathar÷ / na kevalamanumÃnÃtkintvÃgamÃdapÅtyuktaæ- unninÅ«atÅti // "e«a hye«a sÃdhukarma kÃrayati taæ, yamebhyo lokebhya unninÅ«ate' iti vÃkyÃcca / atra karmetyupalak«aïam / unninÅ«ate Ærdhvaæ netumicchati / yadvà prasÃdaÓabdenecchocyate ityata idaæ vÃkyaæ (vÃkyametat) j¤Ãpakam / lokad­«ÂÃ(d­«Âa)nusÃrata ityetadapyasyaiva arthasya j¤Ãpakamuktam / Órutaya ityupakramya Órutirityekavacanaæ kaimutyÃrtham / ekamapi vÃkyaæ na tatra mahÃtÃtparyavatsyÃt / kimuta sarvÃ÷ Órutaya iti / *6,351* etaduktaæ bhavati / ÓÃstraæ hi sÃdhyasÃdhanabhÃvavadvi«ayaprayojanavattayà vyÃptam / tatra ÓrutÅnÃæ mok«a eva prayojanam / "te«Ãæ du÷khaprahÃïÃya Órutire«Ã pravartate' iti vacanÃt / mok«ÃdanyatrÃtyantikadu÷khaprahÃïÃyogÃt / svargÃdiprayojanaæ bhavadapyavÃntarameva na pradhÃnam / vi«ayastu parameÓvara eva / "sarve vedà yatpadamÃmananti' ityÃdivacanÃt / dharmÃdikaæ tvavÃntarapratipÃdyam / abhipretaprayojanasÃdhanaæ ca vi«ayatÃmaÓnute / naca dharmÃdikaæ mok«asÃdhanam / "puïyacito loka÷ k«Åyate' iti Órute÷ / ato bhagavatyeva mok«asÃdhanatvÃtsavarÓrutÅnÃæ mahÃtÃtparyam / nacÃvyÃp­tÃtsÃdhanÃtphalasiddhi÷ / vyÃpÃraÓca prasÃda eva / natu Órutijanitaæ tajj¤Ãna sÃk«ÃtkÃro và / "yasya prasÃdÃt' ityÃdivÃkyÃduktÃnumÃnÃcca / j¤Ãnaæ tu prasÃdasÃdhanamiti na sambandhÃnupapatti÷ / prasÃdo nÃmecchÃviÓe«a÷ / tathà sati"unninÅ«ate'"tadicchayà yato hyasya bandhamok«au prati«Âhitau' ityÃdiÓrutibhi÷"yasya prasÃdÃt' iti ÓruteraikÃrthyalÃbhÃt / prasanno 'smÅti pratÅtau paropacikÅr«Ãyà eva sphuraïÃt / tathÃca yadÅÓvaro necchÃvÃæstadà na prasidedghaÂavat / sÃmÃnyÃbhÃve viÓe«ÃbhÃvaniyamÃt / prasÃdarahitaÓca na mok«asÃdhanaæ syÃt / yadyatra vivak«itÃvÃntaravyÃpÃrarahitaæ na tattatra sÃdhanamiti vyÃpte÷ / mok«aæ pratyasÃdhanaæ ca na mok«aÓÃstramahÃtÃtparyavi«aya÷ syÃt / tathÃca mok«aprayojanatà ÓrutÅnÃæ hÅyeta / naca vi«ayÃntaraæ prayojanÃntaraæ cÃstÅti vi«ayaprayojanaÓÆnyatvÃdaprÃmÃïyamevÃpadyeta / naca tadapauru«eyatÃyÃnÃÓaÇkitado«asya vÃkyasyopapadyate / ato 'vaÓyamuktena krameïecchÃvattvaæ bhagavato 'ÇgÅkaraïÅyamiti / *6,355f.* nanu vi«ayÃbhÃve syÃdaprÃmÃïyam / phalÃbhÃve tu kathamaprÃmÃïyÃpÃdanam / nahi phalavattvaæ prÃmÃïyam / kintu yÃthÃrthyamevetyuktam / nÃpi prÃmÃïyasya vyÃpakam / t­ïÃdidarÓanasya prayojanÃbhÃve 'pi prÃmÃïyÃbhyupagamÃdityata Ãha- yÃthÃrthyameveti // *6,356* %% yadyapi yÃthÃrthyameva mÃnatvaæ na phalavattvam / nÃpi tena vyÃptam / tathÃpi vÃkyaæ prayojakameva mÃnatvametÅti yuktamÃpÃdanam / etaduktaæ bhavati / prÃmÃïyamÃtrasya prayojanavattvena vyÃptyabhÃve 'pi tadviÓe«asya vÃkyaprÃmÃïyasyÃstyeva / padÃnÃmi«yasÃdhana eva g­hÅtasaÇgatikatvÃt / padasaÇgatigrahaïasavyapek«asyaiva vÃkyasya bodhakatvÃt / phalasya vi«ayaviÓe«e vÃkyaprÃmÃïyanirïayahetutvÃcca / ato vyÃpakÃbhÃve vyÃpyavÃkyaprÃmÃïyÃbhÃvÃpÃdanamupapannameveti / *6,357* nanu ca mahÃtÃtparyagocarasya vi«ayasya paramaprayojanasya cÃbhÃve 'pyavÃntaravi«ayeïa dharmÃdinÃpradhÃnaprayojanena ca svargÃdinà vi«ayaprayojanavatÅ Óruti÷ pramÃïaæ bhavi«yati ityata Ãha- tatrÃpÅti // %<... tatrÃpi yat sampÆrïaprayojanam // MAnuv_2,1.109cd //>% vÃkye 'pi nirdhÃraïe saptamÅ / prayojanavattve 'pÅti và / yat vÃkyaæ sampÆrïaprayojanaæ mahÃprayojanam / upalak«aïaæ caitat / pradhÃnavi«ayaæ cetyapi dra«Âavyam / yaditi ÓravaïÃttaditi labhyate / sampÆrïaprayojanamiti cÃvartanÅyam / mÃnatvametÅtyanuvartanÅyam / tathà cÃyamartha÷ / nÃvÃntaravi«ayaprayojanÃbhyÃæ vÃkyasya prÃmÃïyaæ sambhavati / kinnÃma yadvÃkyaæ yanma(hÃ)hatprayojanamuddiÓya yaæ pradhÃnaæ vi«ayaæ pratipÃdayituæ prav­ttaæ tattÃbhyÃæ(eva) prayojanavi«aÂÃbhyÃmupetaæ prÃmÃïyamaÓnute / tadabhÃve 'vÃntaraprayojanÃderapyasiddhe÷ / siddhau và và tasyaiva prÃdhÃnyaprÃpte÷ / vedavÃkyaæ ca mok«oddeÓena mahÃtatparyopetamityuktam / tattayoreva vi«ayaprayojanayorupapattau pramÃïaæ syÃnnÃnyatheti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ na prayojanÃdhikaraïam // ##-(20) ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.X: vai«amyanairgh­ïyÃdhikaraïam =======] *6,359* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vai«amyanairgh­ïyÃdhikaraïam // // oæ vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃttathà hi darÓayati oæ // prÃïinÃæ vividhÃndehendriya(yÃdi)vi«ayÃæstatphalaæ ca sukhadu÷khalak«aïamutpÃdayannÅÓvara÷ kiæ tadÅyaæ dharmÃdharmarÆpaæ karmÃpek«ate na và / Ãdye tasya svÃtantryapracyuti÷ / dvitÅye nirnimittaæ kÃæÓcitsukhayanvi«ama÷ syÃt / kÃæÓciddu÷khayannirgh­ïa÷ syÃt / ityubhayathà na tasya sarvakart­tvamitye«a(va) pÆrvapak«o 'trÃdhikaraïe nirÃkriyate / tatra tÃvadÃdyena sÆtreïa karmÃdisÃpek«asya kart­tvamabhyupetya vai«amyanairghaïye parih­te / apek«aïÅyaæ karmÃdi ÅÓvarÃyattaæ na và / neti pak«e sarvakÃraïatvahÃni÷ / Ãdye nirnimittaæ vi«amÃïÃæ karmaïÃæ kÃrayiturvai«amyanairgh­ïye syÃtÃmityÃk«ipya karmÃdÅnÃmanÃditÃ(tvÃ)bhyupagamena samÃdhÃnamuktaæ"na karmÃvibhÃgÃditi cennÃnÃditvÃt' iti sÆtreïa / evaæ tarhi karmÃdisÃpek«asya svÃtantryaæ na syÃdityÃÓaÇkayoktamupapadyate ceti / karmÃdyapek«asyÃpi tasya svÃtantryamupapadyate / karmÃdisattÃderapi tadadhÅnatvasyÃrambhaïÃdhikaraïe samarthitatvÃt / nahi svÃdhÅnasattÃdikamapek«amÃïasya svÃtantryapracyutiryukteti / evaæ(ca) tarhi tadapek«Ã nÃmÃnapek«aiva / tathÃca punarvai«amyÃdyÃpattirityÃÓaÇkayoktam- upalabhyate ceti // upalabhyate hÅ(ce)Óvarasyed­Óaæ vai«amyaæ nirgh­ïatvaæ ca pramÃïai÷ / ato nedamani«yamiti / tadidamayuktam / vai«amyanairgh­ïye hi vastuto dÆ«aïe na và / Ãdye kathamantato 'pyaÇgÅkriyete / dvitÅye prathamamevÃÇgÅkÃrye / kiæ sÃpek«atÃpak«aæ kak«Åk­tya tatra dÆ«aïaparihÃrakleÓena / tathÃca bakabandha(ka)rÅtirityato 'bhiprÃyamÃha- vai«amyamiti / *6,360* ## %% dvividhaæ khalvidaæ vai«amyaæ nirgh­ïatvaæ ca / ekaæ (dha)karmÃdyanapek«atÃprayuktam / aparaæ tu sÃpek«atve 'pi karmÃdisattÃderapÅÓvarÃdhÅnatvaprayuktam / tatrÃdyaæ vedÃprÃmÃïyakÃraïatvena dÆ«aïatvÃt neÓvarasyÃÇgÅkartumucitam / vedo hi dharmaæ sukhasÃdhanamadharmaæ ca du÷khasÃdhanamÃha / tatra yadÅÓvaro dharmÃdharmÃnapek«ya vi«amo nirgh­ïaÓca syÃt tadà vedoditaæ dharmÃdharmayo÷ sukhadu÷khasÃdhanatvamasatsyÃt / tathÃca tasya kathaæ prÃmÃïyaæ syÃt / ata÷ sÆtrakÃreïa karmÃdisÃpek«atÃpak«amurarÅk­tya tatparih­tam / ato 'nyattu dvitÅyaæ vai«amyaæ nairgh­ïyaæ ca na vai«amyÃdinÃmakaæ dÆ«aïarÆpaæ na bhavatÅti yÃvat / tathÃhi vai«amyÃdikaæ tÃvanna svarÆpeïa do«a÷ kintu do«ahetutayà / na cedaæ vedÃprÃmÃïyakÃraïam / karmÃdisÃpek«atvÃÇgÅkÃrÃt / nÃpi jÅvÃnÃmiveÓvarasya pratyavÃyahetu÷ / tadabhÃvÃt / ato 'dÆ«aïatvÃdaÇgÅk­taæ sÆtrak­teti na kaÓciddo«a÷ / tathÃca bhÃgyam / "naca punarvai«amyÃdyÃpÃtena do«a÷' iti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vai«amyanairgh­ïyÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_2,1.XI: sarvadharmopapattyadhikaraïam =======] *6,366* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ sarvadharmopapattyadhikaraïam // // oæ sarvadharmopapatteÓca oæ // sarve cetanà apÆrïaguïà do«iïaÓca d­«ÂÃstadd­«ÂÃntena cetanatvÃdÅÓvarasyÃpi samÃsavyÃsÃbhyÃmaparipÆïarguïatvaæ do«itvaæ ca syÃditi pÆrvapak«o 'trÃdhikaraïe nirasyate / tadidamaspa«Âaæ bhëye / caÓabdasamuccitÃyÃ÷ ÓruterevodÃh­tatvÃt / yukteravyutpÃdanÃt / tata÷ spa«Âaæ yadadhÅnà iti // ## %% cÃpiÓabdÃvanyonyasamuccaye / evaÓabdasya yadadhÅnà evetyanvaya÷ / hiÓabda÷ sarvasya bhagavadadhÅnatÃyÃæ ÓrutyÃdiprasiddhiæ dyotayati / kathamityÃk«epe / dvedhà hi vastu na prÃpyate / tatra svÃtantryÃbhÃvÃdvà prepsÃbhÃvÃdvà / dvedhà ca na hÅyate / svÃtantryÃbhÃvÃdvà jihÃsÃbhÃvÃdvà / asti tÃvadÅÓvarasya sarvatra svÃtantryam / asti ca mayà sarvadÃ'nandÃdiguïavatà du÷khÃdido«avarjitena bhÃvyamitÅcchÃ, prek«ÃvattvÃt / ata÷ kathaæ tasyÃnandÃdiguïapÆrïatvaæ du÷khÃdisarvado«adÆratvaæ na bhavati / atraite prayogÃ÷ / ÅÓvara÷ sakalaguïapÆrïa÷ sarvado«adÆraÓca, svatantratvÃt / vyatirekeïa yaj¤adattavat / ÅÓvaro vipratipannaguïavÃn, tatra prepsÃvattve sati svatantratvÃt / yo yatra prepsÃvatve sati svatantra÷ sa tadvÃn yathà sampratipanna÷ / ÅÓvaro na vimatado«avÃn, tajjihÃsutve sati svatantratvÃt / yo yatra jihÃsÃvattve sati svatantra÷ sa tadabhÃvavÃn / yathà sammata iti / *6,368* %% %<|| iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅbrahmasÆtrÃnuvyÃkhyÃne dvitÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ ||>% tat evamuktaprakÃreïa sarve«Ãæ dharmÃïÃæ guïÃnÃæ do«ÃbhÃvÃnÃæ ca sambandhinyÃstatpratipÃdikayà upapatte÷ tÃd­Óai÷ sarvaguïapÆrtyÃderupapÃdakai÷ / hiÓabdaste«Ãæ"guïÃ÷ ÓrutÃ÷' ityÃdÅnÃæ prasiddhÃnÃæ sÆcayati / tadanena svapak«e pramÃïamabhidadhataiva parakÅyayuktÅnÃæ kÃlÃtyayÃpadi«Âatvaæ svÃtantryÃbhÃvopÃdhidu«Âatvaæ coktaæ bhavatÅti / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃtharviv­tau dvitÅyÃdhyÃyasya prathamacaraïa÷ paryavasita÷ // // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya prathamacaraïa÷ samÃpta÷ // ************************************************************************************************* Adhyaya 2, Pada 2 [======= JNys_2,2.I: racanÃnupapattyadhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ racanÃnupapattyadhikaraïam // *7,1* sakalajagajjanmÃdikÃraïe sakalaguïaparipÆrïe samastÃvadyagandhavidhure pare brahmaïi vi«ïau samastaÓrutisamanvayo ya÷ prathamÃdhyÃye 'bhihita÷, tasya sÃÇkhayÃdisamayavirodhenÃnyathÃtvaÓa(ÇkÃyÃæ tannirÃkaraïÃrthamayaæ)ÇkÃæ nivÃrayituæ dvitÅyapÃda Ãrabhyate / *7,4* nanvanÃrambhaïÅya evÃyaæ pÃda÷ / tathÃhi sÃÇkhayÃdimatÃni kiæ sm­titvenoktÃrthamanyathamantÅti ÓaÇkayate, kiævà yuktyupetatayÃ, athavà ÓrutyupetatayÃ, yadvà pratyak«opetatayà / nÃdya÷, pratism­tiparÃhatatvenÃptiniÓcÃyakÃbhÃvena ca te«Ãmapasm­titvasya prathamapÃde samarthitatvÃt / ata eva na caturtha÷ / na dvitÅya÷ / uktÃrthaviruddhÃnÃæ sakalayuktÅnÃmÃbhÃsatvasya tatraiva vyutpÃditatvÃt / prabalayuktivirodho 'tra nirasyata iti cenna / prÃbalyaæ hi yuktÅnÃæ ÓrutyÃdipramÃïamÆlatvena, tatsaævÃditvena (vÃ), bahutvena và syÃt / sarvathÃpi nÃdhikÃÓaÇkÃvakÃÓa÷ / ÓrutyÃdisaævÃdinÅnÃæ tanmÆlÃnÃæ bahvÅnÃæ ca yuktÅnÃæ tatraiva nirÃk­tatvÃt / kÃÓcideva tatra nirastà na samastà iti cenna / sÆtrÃïÃmupalak«aïÃrthatvÃt / anyathà yuktyÃbhÃsÃnÃmanantatvena aparyavasÃnaæ syÃt / pÃdabhedaÓcaivaæ sati na syÃt / na t­tÅya÷, samastaÓrutÅnÃæ brahmaïi samanvayasyoktatvÃt / atra kaÓcidÃha / svapak«asÃdanaparapak«apratik«epÃbhyÃmeva nirïayo bhavati / tatra prathamÃdhyÃye svapak«e pramÃïamuktam / tasya yuktivirodho dvitÅyasya ÃdyapÃdena nirasta÷ / evaæ svapak«asthÃpane jÃte parapak«apratik«epÃtharmayaæ vÃda Ãrabhyata iti / tadayuktam / parapak«apratik«epo hi tadÅyasÃdhananirÃsÃdanyo nÃsti / sÃdhanÃni ca sm­tyÃdÅnyeva / nirastÃni ca samastÃni tÃni prathamapÃda iti kimasya k­tyam / ki¤caivaæ sati virodhaparihÃro 'dhyÃyÃrtho na syÃditi / apara Ãha / uktÃrthe sm­tinyÃyavirodho nÃstÅti sthÃpite 'pyasti brahmaïi samanvayÃbhÃvaÓaÇkà / katham / yadyapyanumÃnaæ brahmaïo jagatkÃraïatvamapabÃdhituæ nÃlam, tathÃpi kÃraïÃntaraæ jagato 'vagamayitumalam / tataÓca vastuvikalpÃnupapatteranyataraparigrahe hetvabhÃvÃt brahmaiva jagatkÃraïamiti na niÓcetuæ Óakyate, pratyuta sarvaj¤apraïet­katvenÃnumÃnasyopab­æhitatvÃt pradhÃnÃdyeva jagatkÃraïaæ na brahmeti buddhi÷ syÃt / ato na kevalaæ brahmaïo jagatkÃraïatvamapabÃdhitumanumÃnaæ notsahate / kintu kÃraïÃntaramapyavagamayituæ nÃlamiti pradarÓanÃrthaæ dvitÅya÷ pÃda Ãrabhyata iti / etadapyuktam / tathÃhi / kimanenoktaæ syÃt / yadi, prÃk svÃbhimatÃrthe yuktivirodhaparihÃreïa svapak«asthapÃnà vihitÃ, idÃnÅæ parapak«apratik«epo vidhÅyata iti / tadoktamevottaram / atha yuktivirodhaparihÃra eva pÃdadvayÃrtha÷, kintu svapak«avirodhiyuktinirÃkaraïaæ prathame, dvitÅye tu parapak«asÃdhakayuktinirÃkaraïamiti, tanna / nyÃyasÃmyena tÃsÃmapi ÓakyanirÃkaraïatvÃt (sÃrvaj¤aæ) sarvaj¤atvaæ ca praïetÌïÃæ prÃgeva nirastam / *7,5* ato nÃyaæ pÃda ÃrambhaïÅya ityata Ãha- sm­tÅti // %% NYùYASUDHù: Órutayo gurà upasarjanÃ(ni) yÃsÃæ tÃstathoktÃ÷ / caturvidhà virodhipratÅtaya÷ / anvayaæ prati na viruddhayante iti Órutisamanvayasiddhamarthaæ nÃnyathayituæ ÓaknuvantÅtyartha÷ / abhiyoga Ãgraha÷ / d­Óyate prameyamebhiriti darÓanÃni sÃÇkhayÃdiÓÃstrÃïi / etaduktaæ bhavati / yadyapi paramatasÃdhakÃnÃmasmanmatabÃdhakÃnÃæ ca sm­tyÃdÅnÃmÃbhÃsatvavyutpÃdanena spaparapak«asÃdhanopÃlambhau k­tÃveveti paramÃrtha÷ / tathÃpyukte 'rthe puna÷ puru«asya ÃÓaÇkà bhavatyeva, kimetadevamanyathà veti / kasmÃt / abhiyogato (darÓanÃnÃæ) matÃnÃæ prav­ttatvÃt tadupalambhÃditi / *7,10* nanu ca ÓrutayastÃvadapauru«eyatayÃnÃÓaÇkitado«Ã÷ bahula(prabala)yuktibhiÓcÃnusaæhitÃrthà nirastasamastapratipak«ÃÓca / tatkathaæ tatsamanvayasiddhe 'rthe 'bhiyogaprav­ttadarÓanopalambhamÃtreïÃnyathÃtvaÓaÇkà syÃt / atiprasaÇgÃt / nanvata evoktaæ manda iti / maivam / prÃptimanÃlocya ÓaÇkamÃnasyÃvicikitsitaÓaÇkasya ÓÃstre 'nadhikÃrÃdityato 'bhiyogato darÓanÃnÃæ prav­ttatvÃdityuktaÓaÇkÃkÃraïaæ viv­ïoti- anÃdÅti // %% *7,11* NYùYASUDHù: kapilakaïÃdÃdÅnÃæ praïetÌïÃæ smaraïÃtkathamanÃditvamityata uktam- pravÃhata iti // kapilÃdayo hi pÆrvai÷ praïÅtÃnyeva ÓÃstrÃïi kÃlabalÃdutsannÃni sva(tapa÷)prabhÃvÃdinÃvagamya prabandhÃntararacanayà pravartayanti / evaæ pÆrve 'pi pÆrvatarairityevaæ pravÃhato 'nÃditvÃdado«a÷ / tathaiva ca smaraïÃnÅti / iti hetorÃÓaÇkita iti pÆrveïa sambandha÷ / idamuktaæ bhavati / karaïado«abÃdhakapratyayavaÓÃdeva hyaprÃmÃïyaæ kalpanÅyam / anyathà atiprasaÇgÃt / tatra yatà ÓrutÅnÃmanÃditvÃtkaraïado«ÃbhÃva÷, tathà samayÃnÃmapi / svarÆpÃnÃditvaæ pravÃhÃnÃditvamiti tu vai«amyamÃtram / puru«ado«asa¤cÃrÃbhÃvasyobhayatrÃpi sÃmyÃt / yathà cÃnucchedenÃnuv­tte÷ ÓrutÅnÃæ bÃdhakÃbhÃva÷, evaæ samayÃnÃmapi / yadi karaïado«abÃdakapratyayopetÃ÷ syu÷ tadonmattavÃkyavadidaæprathamÃ÷ samucchedavantaÓca syu÷ / nacaivam / ata÷ kathamaprÃmÃïyamaÓnuvate / yathà ca Órutayo balavadyuktyanusaæhitÃrthà evaæ samayà api / naca tÃsÃmÃbhÃsatvamuktamiti vÃcyam / sarve«Ãæ tadanuvartinÃmasmÃbhiranavagatatvena tatparihÃrasambhÃvanÃt / evamevÃpratipak«atvaæ ÓrutÅnÃmiva samayÃnÃæ sambhÃvitam / kathamanyathà sÆtrak­dekadhurÅïÃ÷ Óauddhodaniprabh­tayo 'bhiyogatastÃnpravartayeyu÷, kathaæ ca prek«Ãvanto 'neke 'bhiyogenaivopÃdadÅran / tadevaæ Órutitulya(samÃna)yogak«ematÃæ samayÃnÃæ manyamÃnasya syÃdevoktÃrthe sandeha iti / *7,17* nanvevaæ sati parasparaviruddhÃnÃmaneke«Ãæ prÃmÃïyaæ tÃvanna sambhavati, vastuvikalpÃpatte÷ / tathÃcÃvaÓyÃÓrayaïÅye kasyacideva prÃmÃïye anÃdikÃlato 'nuv­ttatvÃde÷ anye«vanyathÃsiddhau sarvathà kalpanÅyÃyÃm"itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷' ityuktadiÓà sÃÇkhayÃdisamayÃnÃm aprÃmÃïyaæ kalpayituæ Óakyata eva, tatkathaæ Órutisamanvayasiddhe 'rthe puna÷ ÓaÇketi / ucyate / yo hi itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷' iti saÇk«epeïoditaæ nyÃyaæ para(pari)kalpite«u prameyaviÓe«e«Ætprek«ituæ k«amate, taæ pratyevametat / yastvevaæ na k«ama÷ sa yÃvadayaæ saÇk«epo na prapa¤cyate tÃvadanyaparityÃgenaikagrahaïasyÃnÅÓÃna÷ ÓaÇketaiva / nacaivaæ ÓÃstre nÃdhikriyeta / saÇgrahaprapa¤cocchedaprasaÇgÃt / tadidamuktaæ manda ÃÓaÇkata iti / kimato yadyevamityata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: bhrÃntipadaæ vipralambhasyÃpyupalak«aïam / p­thak vistareïa / sphuÂam subodham / tattatsamayoktÃrthÃnÃmaprÃmÃïikatvaæ pramÃïaviruddhatvaæ (ca) prÃk saÇk«epeïÃsphuÂaæ coktaæ, atra vistareïa sphuÂaæ darÓayaæste«Ãæ bhrÃntyÃdimÆlatvaæ j¤ÃpayatÅtyartha÷ / etena pÆrvapÃdenÃsya pÃdasya prapa¤cyaprapa¤cakabhÃvalak«aïà saÇgati÷, prapa¤cane prayojanaæ coktaæ bhavati / tadidamuktamitare«ÃmityÃdi bhëyeïa / *7,19* nanvetadaÓakyaæ tai÷ svaprameyÃïÃæ d­¬hatarkÃgamasÃdhitatvÃt parakÅyatarkÃdenirastatvÃdityata Ãha- tarkairiti // %% *7,19f.* NYùYASUDHù: tarkaÓabda÷ sopaska(skÃ)rÃnumÃnÃrtha÷ / d­¬hatamai÷ parakÅyatarkabÃdhakai÷ tadabÃdhyai÷ (ca) vÃkyaiÓca d­¬hatarai(mai)riti sambaddhayate / pÆrveïa sambandha÷ (anvaya÷) / vedÃdivÃkyÃnÃæ prÃmÃïyamanabhyupagacchantaæ prati kathaæ tadupanyÃsa ityata uktam- ÃgamavÃdinÃmiti // Ãgamasya vedÃde÷ prÃmÃïyamabhyupagacchatÃæ puæsÃæ samayÃnÃmiti sambandha÷ / yadvà svÃgamaprÃmÃïyavÃdinÃmityartha÷ / tataÓca svÃgamaprÃmÃïyÃbhyupagamanyÃyena vedÃderapi prÃmÃïyaæ tairaÇgÅkÃryamiti(rayitvetir (yeti) bhÃva÷ / athavÃ'gamasya vedÃde÷ prÃmÃïyavÃdinÃæ Ói«yÃïÃæ vyapek«ayeti Óe«a÷ / tathÃca bauddhÃdhikaraïÃntena na virodha÷ / yadyapyetadanupadameva pradarÓayi«yate, tathÃpi Órot­mana÷samÃdhÃnÃrthamuktamiti / *7,21* nanu cÃnÃdyanantakÃle 'nucchedena pravartamÃnÃnÃæ samayÃnÃæ na bhrÃntyÃdimÆlatvamucitam / nahi tathÃvidhasyonmattavÃkyÃderanÃdyantakÃle 'nuv­ttirasti / tadayaæ prayoga÷ / sÃÇkhayÃdisamayÃ÷ pramÃïabhÆtÃ, na bhrÃntyÃdi(nti)mÆlà vÃ, sarvadÃnuvartamÃnatvÃt, mahÃjanaparig­hÅtatvÃt(vÃ), vedavaditi / tathÃca vak«yamÃïasya tarkÃderbÃdhitavi«ayatvamiti / maivam / kimatra sarve«Ãmapi samayÃnÃæ prÃmÃïyÃdikaæ sÃdhyamutaikasya / nÃdya÷ / parasparaviruddhÃnÃæ prÃmÃïyÃdisÃdhane vastuvikalpÃpattyà bÃdhitavi«ayatvÃt / parasparapratik«eparÆpatvena satpratipak«atvÃcca / na dvitÅya÷ / pak«Åk­tÃdanyasya prÃmÃïyÃdyabhyupagame praguktado«Ãnu«aÇgÃt / anabhyupagame tatraiva vyabhicÃrÃt / vedaprÃmÃïyÃdyabhyupagame pratij¤ÃtÃrthÃnupapatti÷ / anabhyupagame ca d­«ÂÃntado«a÷ / bhavedevam / bhrÃntyÃdimÆlatve samÃne satyunmattavÃkye 'vidyamÃnÃæ anÃdyanantakÃlÃnuv­ttirete«Ãmeva tarhi kinnimitteti suh­dbhÃvena p­cchantaæ pratyÃha- daurlabhyÃditi // *7,22* %% NYùYASUDHù: samayapravartakÃnÃæ puæsÃæ durÃgrahag­hÅtatvÃdvartante samayÃ÷ sadà / naikyamunmattavÃkye vidyate / nanvÃgrahe 'pi kiæ kÃraïamityata uktam- vidve«Ãditi // %% NYùYASUDHù: tarhi dve«otpattyanantaraæ pravartatÃm / kathaæ sadà ityata uktam- aniÓamiti // nanu puru«ÃrthakÃmÃ÷ kathaæ (vi)dve«animittÃdÃgrahÃdanyÃyaæ pravartayantÅtyata uktam- anÃdÅti // %% NYùYASUDHù: vÃsanÃvaÓÃttebhyastadeva rocayata iti bhÃva÷ / nanvanÃdivÃsanÃpi balavatprayatnena kuto na nivartata ityata uktam- asurÃïÃmiti // viparÅtaprayatnÃdiprerakÃïÃæ buddhayÃdyabhimÃninÃmiti Óe«a÷ / *7,24* nanu sÃdhÆnÃæ vidu«Ãæ nivÃraïÃtkuto na nivartanta ityata uktam- daurlabhyÃditi // alpavedinÃæ bhramÃdhi«ÂhÃnasvarÆpamÃtravidÃæ samayapravartakÃnÃm / tarhi rÃjÃdirloko nivÃrayi«yati ityata uktam- tÃmasatvÃditi // tata eva kupaï¬itanimittamithyÃj¤ÃnaprasaktiÓca / na caitÃni kÃraïÃni svarÆpato 'pyanÃdau vede sambhavantÅti / yadyapyetatpÃdÃnte vaktavyam, tathÃpyatra prasaÇgÃ(dÃ)gataæ buddhisamÃdhÃnÃyoktamiti / *7,25* yadyevaæ tarhyete«Ãæ sud­¬hanirƬhÃnÃæ samayÃnÃæ sarvathotsÃdanasyÃÓakyatvÃdvayartheyaæ nirÃk­tirityata Ãha- tathÃpÅti // %% NYùYASUDHù: yadyapi kusumayà na sarvathà samucchedyÃ÷ tathÃpi / tama÷ aj¤Ãnam / suyuktitvasya vivaraïaæ sadÃ'gamÃnugatà iti / pramÃïag­hÅtavyÃptyÃdiyuktÃ÷ tatsaævÃdayuktÃÓca / iti ityevamartham / etaduktaæ bhavati / na sÃÇkhayÃdisamayasamucchedÃrtho 'yaæ prayatna÷, yenoktado«a÷ syÃt / kinnÃma ke«Ã¤citpuæsÃæ taistai÷ samayairÃhitÃ(na)j¤ÃnasaæÓayaviparyayÃn ÃgamasahitÃbhiryuktibhi÷ tattvaj¤ÃnamutpÃdya apanetumiti / *7,25f.* nanvetadapyayuktam / atinirƬhanibi¬avÃsanÃnubaddhamanÃdyaj¤Ãnam idÃnÅmevotpannena tattvaj¤ÃnenÃpanÅyata iti / kintu tattvaj¤Ãnaæ paribhÆya svavÃsanÃvaÓÃtpunarudbhavati / pravartayati ca svocitaæ kÃryamityata uktam- ÓuddhabuddhÅnÃmiti // yathÃrthaj¤ÃnasvabhÃvÃnÃæ mok«ayogyÃnÃm / ayaæ bhÃva÷ / vak«yate hi kecana cetanà mok«ayogyÃ÷ kecana neti / tatra nÃyogyÃnÃmaj¤Ãnamapanetumaya--rambha÷, kintu yogyÃnÃmeva / teca viÓuddhavij¤ÃnasvabhÃvÃ÷ / tathÃca pramÃïairidÃnÅmevotpannamapÅdaæ manov­ttitvaæ tattvaj¤ÃnamantaraÇgabhÆtena viÓuddhasvarÆpaj¤Ãnenopodbalitaæ sat bahiraÇgamanÃdyapi savÃsanamaj¤Ãnaæ samÆlaghÃtaæ hanti / svabhÃvasya sarvato 'pi balavattvÃt / nacaivaæ pramÃïavaiyarthyam / svabhÃvasya bÃhyaprayatnasacivasyaiva kÃryakÃritvÃt / yathoktam"vinà yatnaæ na haÂho nÃpi karma' iti / ki¤ca sarvato 'pi balÅyÃnÅÓvarÃnugraha iti tÃvatsuprasiddham / asti cÃsau mok«ayogye«u (jÅve«u) anÃdita iti vak«yate / tathÃca tatsacivamidaæ v­ttij¤Ãnamaj¤ÃnamatinirƬhanibi¬avÃsanÃnubaddhamanÃdyapi samÆlakëaæ ka«atyeva / ato na vyartheyaæ samayÃnÃæ nirÃkriyeti bhÃvenoktam- ÅÓÃnugrahayoginÃmiti // nacaivaæ tata evÃvidyÃniv­ttirbhavi«yati kiæ tattvaj¤Ãneneti vÃcyam / ÅÓvarÃnugrahasya puru«aprayatnÃnusÃreïaiva phalajananasvÃbhÃvyÃt / tathÃcoktam"phalaprado vÃsudeva÷ akhilasya' iti / akhilasya yogyatÃkamarprayatnasÃkalyasya na punarekaikasyetyartha÷ / *7,30* yadyevaæ sÃdhÆnÃæ kusumayÃhitamaj¤Ãnamapanetuæ bhagavÃnsamayÃnÃæ nirÃk­tiæ cakÃra, tadeyaæ brahmÃdibhiranÃdartavyà syÃt / te«u kusumayairaj¤ÃnasyÃnÃhitatvena prayojanÃbhÃvÃt / tathÃca"evaævidhÃni sÆtrÃïi k­tvÃ' ityÃgamavirodha ityata Ãha- nijeti // %<... nijabhaktÃnÃæ buddhiÓÃïatvasiddhaye // MAnuv_2,2.8cd //>% NYùYASUDHù: kusumayairanÃhitÃj¤ÃnÃnÃæ brahmÃdÅnÃæ buddhiæ yuktÅnÃæ ÓÃïatvasiddhaye yuktiÓÃïena j¤ÃnÃse÷ atinaiÓityasiddhayarthamiti yÃvat / pÆrveïaiva sambandha÷ / kusumayÃ(hitÃ)j¤ÃnanirasanaprayojanÃbhÃve 'pi j¤ÃnavaiÓadyaprayojanasya vidyamÃnatvÃttairidamÃdaraïÅyamiti bhÃva÷ / // oæ racanÃnupapatteÓca nÃnumÃnam oæ // tadevaæ samarthita÷ pÃdÃrambha÷ / tatrÃdyÃdhikaraïe nirÅÓvarasÃÇkhayÃnÃæ nirÃkriyate / naca tatsvarÆpÃj¤Ãne dÆ«aïaæ subodhaæ bhavati ityata÷ tanmatasthitiæ tÃvaddarÓayati- cetaneti // ## %% *7,32* NYùYASUDHù: cetanamacetanaæ ceti dvandvaikavadbhÃva÷ / Ãhu÷ saÇkhayà iti Óe«a÷ / nanu ca vidhÃntarÃsambhavÃtprÃmÃïikaistattvadvayameva vaktavyam, tatkiæ te«Ãæ vai«amyamucyata ityata uktam- nirÅÓvara iti // ÅÓvaramanabhyupagamya jÅvaja¬Ãtmakaæ tattvadvayamevÃhurityartha÷ / *7,32f.* nanu sÃÇkhayà manyante / saÇk«epatastattvasya catasro vidhÃ÷ / kaÓcidartha÷ prak­tireva / kaÓcidartho vik­tireva / kaÓcitprak­tivik­ti÷ / kaÓcitanubhaya÷ / tatra sattvarajastamasÃæ sÃmyÃvasthà pradhÃnaæ prak­tireva / sà hi viÓvasya kÃryasya mÆlam / na tvasyà mÆlÃntaramasti / mahadahaÇkÃratanmÃtrÃ÷ sapta prak­tivik­taya÷ / prak­tayo vik­tayaÓceti / tathÃhi / mahattattvamahaÇkÃrasya prak­ti÷ vik­tiÓca mÆlaprak­te÷ / evamahaÇkÃratattvaæ tanmÃtrÃïÃmindriyÃïÃæ ca prak­ti÷ vik­tiÓca mahata÷ / evaæ pa¤ca tanmÃtrÃïi (tattvÃni) bhÆtÃnÃmÃkÃÓÃdÅnÃæ prak­tayo, vik­tayaÓca ahaÇkÃrasyeti / pa¤ca bhÆtÃnyekÃdaÓendriyÃïÅti «o¬aÓako gaïo vik­tireva / yadyapi p­thivyÃdÅnÃmapi goghaÂav­k«Ãdayo vikÃrÃ÷, evaæ tadvikÃrabhedÃ÷ payobÅjÃdaya÷, te«Ãæ dadhyaÇkurÃdaya÷ / tathÃpi gavÃdayo bÅjÃdayo và na p­thivyÃdibhyastattvÃntaram / sthÆlatendriyagrÃhyatÃsÃmyÃt / tattvopÃdÃnatvaæ ca prak­titvamiha vivak«itamiti / puru«astvanubhayo na prak­tirnÃpi vik­ti÷ / tadevaæ vistarata÷ pa¤caviæÓati tattvÃni / yathoktam / "mÆlaprak­tivik­tirmahadÃdyÃ÷ prak­tivik­taya÷ sapta / «o¬aÓakastu vikÃro na p­k­tirna vik­ti÷ puru«a÷' iti / tatkathamucyate tattvadvayamevÃhuriti, Ãha- taditi // %<... tat pa¤capa¤catvavibhÃgasthamacetanam / cetanaæ ... // MAnuv_2,2.9c-e //>% NYùYASUDHù: pa¤ca ca te pa¤cataÓca (pa¤capa¤cata÷) te«Ãæ bhÃva÷ pa¤capa¤catvam / sa cÃsau vibhÃgaÓca / tenopalak«itaæ ti«ÂhatÅti pa¤capa¤catvavibhÃgastham / tat cetanamacetanaæ ca tattvadvayameva, saÇk«epata÷ caturvidham, vistarata÷ pa¤caviæÓatiprabhedamÃhurityato na virodha÷ / nanu cetanamacetanaæ cÃsaÇkhayÃtaæ pratyak«ÃdipramÃïairupalabhamÃnÃ÷ kathamevamÃhurityata Ãha- taditi // %<... tadasaÇkhayÃtaæ ... // MAnuv_2,2.9e //>% NYùYASUDHù: tadityubhayaparÃmarÓa÷ / upÃdhikro¬ÅkÃreïa pa¤caviæÓatiprabhedaæ vadanto 'pyavÃntarabhedena tattvadvayamasaÇkhayÃtamÃhurityartha÷ / *7,37* cetanÃnÃmacetanÃnÃæ ca pratyekamasaÇkhayÃtatvasÃmye 'pi nobhayorbhinnatvena sÃmyam / kiæ tarhÅtyata Ãha- bhinnamiti // %<... bhinnamanyad layaæ bhavet // MAnuv_2,2.9f //>% *7,38* NYùYASUDHù: cetanamiti Óe«a÷ / cetanaæ parasparato bhinnamÃhu÷ / yathoktam / "jananamaraïakÃraïÃnÃæ pratiniyamÃdayugapatprav­tteÓca / puru«abahutvaæ siddhaæ traiguïyaviparyayÃcca' iti / anyat cetanÃt, acetanaæ bhidojkhitamÃhu÷ / *7,39* nanvÅÓvarÃnabhyupagame kasyÃpi prav­ttyanupapatte÷, sargÃdyasambhavÃdÅÓvarÃkhyaæ t­tÅyaæ tattvamaÇgÅkaraïÅyam / tatkathaæ nÃÇgÅkurvantÅtyata Ãha- acetanasyeti // *7,40* %% NYùYASUDHù: nigadyate sÃÇkhayairiti Óe«a÷ / tathÃhi / cetana÷ saÇghÃtaparÃrthatvÃdihesiddha÷ / acetanaæ ca vyaktaæ pratyak«Ãdisiddham avyaktaæ ca kÃraïakÃryavibhÃgÃdihetusiddham / nacaivamananyathÃsiddhamÅÓvare pramÃïamasti / acetanasyaiva pradhÃnasya kart­tvena sargÃdyupapatterad­«ÂeÓvarakalpanÃnupapatteriti manyanta iti / nanvacetanaæ cetanÃnadhi«Âhitaæ kvapi na prav­ttimadupalabdham / tata÷ pradhÃnasyÃdhi«ÂhÃtreÓvareïa bhÃvyamityata uktam- svÃtantryeïeti // cetanÃdhi«ÂhÃnena vinetyartha÷ / ta(ya)thoktam / "vatsaviv­ddhinimittaæ k«Årasya yathà prav­ttiraj¤asya / puru«asya vimok«animittaæ yathà prav­tti÷ pradhÃnasya' iti / *7,44* anyadbhidojkhitamityuktam / tadasat / acetanÃnÃmapi cetanavatparasparato bhedasya pratyak«ÃdisiddhatvÃdityata Ãha- paraspareti // %% NYùYASUDHù: Ãlayaæ pralayaparyantam / kÃryÃïÃæ parasparavibhedaÓca bhavediti nigadyate tai÷ / *7,45* etaduktaæ bhavati / kÃryaæ tÃvatkÃraïavyÃpÃrÃtprÃgapi sat / asadakaraïÃt / asaccet kÃraïavyÃpÃrÃtpÆrvaæ nÃsya sattvaæ kartuæ Óakyam / nahi nÅlaæ ÓilpisahasreïÃpi pÅtaæ Óakyaæ kartum / ki¤ca kÃryeïa sambaddhaæ kÃraïaæ kÃryasya janakam, asambaddhaæ và / Ãdye tvasatà sambandhÃnupapatte÷ sattvamaÇgÅkÃryam / na dvitÅya÷ / asambaddhatvÃviÓe«eïa sarvasmÃtsarvasambhavÃpatte÷ / asambaddhatve 'pi kÃraïaæ tadevaæ karoti yatra Óaktamato nÃtiprasaÇga iti cet / sà Óakti÷ Óakyavi«ayà và syÃtsavartra và / sarvatra cetsaivÃvyavasthà / Ãdye tvasati Óakye kathaæ tadvi«ayà syÃditi sadeva kÃryam / naca kÃraïÃdanyatkÃryaæ sadupalabhyata iti kÃryakÃraïayorabhedo 'ÇgÅkaraïÅya÷ / ki¤ca na paÂastantubhyo bhidyate tantudharmatvÃt, yadyato bhidyate tattasya dharmo na bhavati, yathà gauraÓvasya / upÃdÃnopÃdeyabhÃvÃcca / yayorarthÃntaratvaæ na tayorupÃdÃnopÃdeyabhÃvo, yathà ghaÂapaÂayo÷ / saæyogÃprÃptyabhÃvÃcca / arthÃntaratve hi saæyogo d­«Âo yathà kuï¬abadarayo÷ / aprÃptirvà yathà himavadvindhyayo÷ / naceha saæyogÃprÃptÅ / tasmÃnnÃrthÃntatvam / gurutvÃntarakÃryasyÃvanatibhedasyÃgrahaïÃcca / eva¤ca kÃryÃïÃæ parasparaæ bhede 'pi svasvakÃraïairabhedÃtkrameïa mahÃpralaye mÆlakÃraïabhÃvaæ gatÃnÃmabheda eva, ityenenÃbhiprÃyeïÃnyadbhidojkhitamityuktamiti / taccoktam"asadakaraïÃdupÃdÃnagrahaïÃtsarvasambhavÃbhÃvÃt / Óaktasya ÓakyakaraïÃtkÃraïÃbhÃvÃcca satkÃryam' iti / *7,48* te«vapi matabhedamÃha- bhokt­tÃmiti // %% NYùYASUDHù: sarve 'pi sÃÇkhayÃ÷ puru«asya kart­tvaæ nÃnumanyante / kriyÃveÓo hi kart­tvam / na cÃtmana÷ parispandalak«aïà kriyopapadyate / sarvagatatvÃt / nÃpi prayatnalak«aïà / tasyÃ÷ anta÷karaïav­ttitvÃt / naca vikriyÃlak«aïà / nirvikÃratvÃt / yathoktam / "tasmÃcca viparyÃsÃtsiddhaæ sÃk«itvamasya puru«asya / kaivalyaæ mÃdhyasthyaæ dra«Â­tvamakart­bhÃvaÓca' iti / tatra keciccetanasya bhokt­tÃmÃhu÷ / yathà bhokt­bhÃvÃditi / apare tÃmapi nÃhu÷ / yathÃ"tasmÃnna badhyate na mucyate nÃpi saæsarati kaÓcit / badhyate saæsarati mucyate ca nÃnÃÓrayà prak­ti÷' iti / *7,51* nanu kart­tÃbhÃve bhokt­tvamapi katham / tasyÃpi kriyÃveÓÃtmakatvÃdityata Ãha- svarÆpeti // %% NYùYASUDHù: sukhadu÷khÃdyanubhavit­tvaæ hi bhokt­tvamÃhurityata uktam- svaprakÃÓÃditi // sukhÃdyanubhavit­tvasya svapratÅtisiddhatvÃdityartha÷ / yathÃ'ha / bhokt­tvayogyatà ca puru«asya caitanyamiti / nacaivaæ kart­tvamapyaÇgÅkartumucitam / upapattibÃdhitatvena kart­tvapratÅteradhyÃsarÆpatvÃt / *7,52* nanvevaæ tarhi pratÅtisiddhaæ bhokt­tvamapare kathaæ nÃbhyupayantÅtyata Ãha- prak­teÓceti // %% NYùYASUDHù: bhogaæ bhogavyavahÃrakÃraïam / ayaæ te«ÃmÃÓaya÷ / bhokt­tvaæ hi na puru«asya svabhÃva÷ / apavargÃbhÃvaprasaÇgÃt / Ãgantukaæ tu nopapadyate / apariïÃmitvÃt / ata÷ kart­tvamiva bhokt­tvamapyÃtmano na ÓakyamaÇgÅkartum / naca pratÅtivirodha÷ / pratÅterabhÃvÃt / vyavahÃra eva hi kevalaæ bhoktÃ'tmeti / sa ca kart­tvavyavahÃravatprak­tipuru«avivekÃgrahamÃtranibandhana iti / *7,53* syÃdetat / ye«Ãæ puru«o bhoktà te«Ãæ mok«ÃbhÃva÷ syÃt / prak­tisaæyoganimitto hi puru«asya bhogastairaÇgÅkriyate / "puru«asya darÓanÃrthaæ kaivalyÃrthaæ tathà pradhÃnasya / paÇgvandhavadubhayorapi saæyogastatk­ta÷ sarga÷' iti vacanÃt / naca prak­tipuru«asaæyoga÷ kadÃpyapaiti yena puru«asya mok«a÷ syÃdityata Ãha- bhedagrahÃditi // %<... bhedagrahÃt tayo÷ // MAnuv_2,2.12d // bhoginÃæ muktiruddi«Âà ... // MAnuv_2,2.13a //>% NYùYASUDHù: tayo÷ prak­tipuru«ayo÷ bhoginÃæ puru«asya bhogamabhyupagacchatÃæ mate / ayamabhisandhiste«Ãm / prak­tisaæyogo hi puru«asya na kevalaæ bhogÃrtha÷ / kinnÃmÃpavargÃrthaÓca / tatra vivekÃgrahasacivo bhogÃya bhavati / vivekagrahe cÃpavargÃya / karotu nÃma pauna÷punyena ÓabdÃdyupabhogaæ prak­ti÷ / anayà vivekakhyÃtirak­teti / k­tavivekakhyÃtistu na ÓabdÃdyupabhojayati / avivekakhyÃtinibandhano hi tadupabhogo, nibandhanÃbhÃve na bhavitumarhati / taccoktam"d­«Âà mayetyupek«aka eko, d­«ÂÃhamityuparamatyantà / sati saæyogo 'pi tayo÷ prayojanaæ nÃsti sargasya iti / tathÃ"raÇgasya darÓayitvà nivartate nartakÅ yathà n­ttÃt / puru«asya tathÃ'tmÃnaæ prakÃÓya vinivartate prak­ti÷' iti / naca niv­ttÃpi puna÷ pravatsyartÅti ÓaÇkanÅyam / prayojanÃbhÃvÃt / uktaæ ca"prak­te÷ sukumÃrataraæ na ki¤cidastÅti me matirbhavati / tasyÃpi svenaiva niv­tte÷ / *7,56* nanu ca ye«Ãæ mate puru«asya bhoga eva nÃsti te«Ãæ kathaæ mok«a÷ / bandhÃbhÃvÃt / tathÃca yogÃnuÓÃsanavaiyarthyamityata Ãha- sa eveti // %<... sa evÃbhogavÃdinÃm // MAnuv_2,2.13b //>% NYùYASUDHù: sa bhedagraha eva muktiruddhi«yà / bhedÃgrahanibandhano bhrama eva hi bandha÷ / sa ca bhedagrahe sati nivartate saiva mukti÷ / na tvaparÃstÅtyata÷ sa evetyuktam / na punarbhedagraha eva mukti÷ / tasyÃpi nivartanÅyatvÃt / nÃpi vivekakhyÃtimityuktatvÃditi / *7,57* evamupanyastaæ matamadhunà nirasanÅyam / tatra sÆtrak­tà kramavivak«itvÃ"racanÃnupapatteÓca nÃnumÃnam' iti prathamaæ parapak«opÃlambhaæ vidhÃyÃnantaraæ"prav­tteÓca' iti svapak«asÃdhanaæ vihitam / bhëyakÃrastu sÃdhakapramÃïasya tattvapratipattyantaraÇgatvena tadupanyÃsasya prÃthamyaæ parapak«anirÃsÃya tasthaiyarhetorbahiraÇgatvena tadupanyÃsyÃnantaryamiti kramamapi grÃhayi«yan vyatyayena vyÃcak«Ãïa÷ prav­tteÓceti sÆtrasya pÃtanikÃrthamÃha- ÅÓasyeti // %<ÅÓasyÃsaÇgrahÃdeva na yuktau tÃvubhÃvapi // MAnuv_2,2.13cd //>% NYùYASUDHù: asaÇgrahÃt anabhyupagamÃt / evetyasya do«asyolbaïatvaæ sÆcayati / tÃvubhÃpi puru«asya bhokt­tvÃbhokt­tvapak«au / *7,58* nanvaprÃmÃïikasyeÓvarasyÃnabhyupagame kathamayuktatvamityata÷ prav­tteÓceti sÆtrÃrthatayeÓvare pramÃïamÃha- cetaneti // %% *7,59* NYùYASUDHù: yadà yasmÃt / tasmÃditi labhyate / etÃd­Óatvaæ paÂavaccetanecchÃnusÃreïodbhÆtatvam / anyasya mahadÃde÷, vastutvÃt kÃryatvÃdanumÅyamÃnamiti Óe«a÷ / kena ityÃk«epe / ayamatra prayoga÷ / mahadÃdikaæ cetanecchÃdhÅnotpattikaæ kÃryatvÃtpaÂavaditi / yadvà mahadÃdyudbhava÷ cetanecchÃdhÅna udbhavatvÃtpaÂodbhavavaditi prayoktavyam / prayogadvayasÆcanÃya paÂodbhava d­«ÂÃntamuktvà vastutvÃditi hetumÃha / evamuktÃvupalak«aïatvaæ hi ubhayatra j¤Ãyeta / upalak«aïaæ caitat / mahadÃdyupÃdÃnaæ cetanamadhi«Âhitaæ upÃdÃnatvÃttantuvadityÃdyapi dra«Âavyam / nacÃnyaÓcetanastathà bhavitumarhatÅti sarvÃtiÓayÅ puru«a ÅÓvara eva siddhayatÅti / vyÃsa-(21) *7,61* syÃdetat / mahadÃdikaæ na tÃvatpratyak«asiddham / avyaktatvÃt / ata÷ sÃÇkhayÃcÃryavacanÃt tatprayuktÃnumÃnÃdvà tadavagamo 'bhyupagantavya÷ / taiÓcÃnevaævidhameva taduktamanumitaæ ceti bÃdha÷ / anyathÃ'ÓrayÃsiddhiriti / maivam / vedatastadavagamÃt / uktaæ hÅdam"ajÃmekÃm' ityÃdiÓruti÷ pradhÃnamapi pratipÃdayatÅti / nanu puru«aÓcetano nÃnta÷karaïam / icchà cÃnta÷karaïadharmo na cetanasyÃvikÃrasya / ata÷ aprasiddhaviÓe«aïatà bÃdho và / paÂÃderapyevambhÃvÃbhÃvÃdd­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyaæ ceti cenna / Ãtmana evecchÃvattvasya vak«yamÃïatvÃt / *7,63* tathÃpyudbhavo nÃmotpattirabhivyaktirvà / nÃdya÷ / prathamaprayoge 'prasiddhaviÓe«aïatvÃt / d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃcca / dvitÅye cÃÓrayÃsiddhe÷ / mayà satkÃryavÃdasya abhyupagatatvÃt / dvitÅye 'pyeta eva do«Ã÷ / tvayà vyaktyanabhyupagamÃditi cenna / asatkÃryavÃdasya sÃdhitatvÃt / satkÃryavÃde pramÃïÃbhÃvÃcca / asadakaraïÃdityÃdibhiÓca kiæ kÃryasya prÃkkaraïavyÃpÃrÃtsattvamÃtraæ sÃdhyam utÃtyantasattvam / Ãdye siddhasÃdhanam / sadasattvÃbhyupagamÃt / dvitÅye tvasadakaraïÃditivatsadakaraïÃdityapi samÃnam / nahi sannÃtmà kenacitkriyate / *7,66* nanvasata÷ kathaæ karmatvam / sata÷ kathaæ kÃryatvamityapi samÃnam / anena ghaÂo jÃyata ityapi pratyuktam / tarhi ghaÂaæ karotÅtyÃde÷ ko 'rtha÷ / m­ttikÃæ ghaÂÅkarotÅti / m­ttikà ghaÂÅbhavatÅti / asadutpattau kharavi«Ãïamapi kuto notpadyata iti cet / tadÃtmakasyopÃdÃnasyÃbhÃvÃditi brÆma÷ / anyathà sata utpattÃvÃtmÃpi kuto notpadyata iti samÃnam / *7,69* ya(da)dyapi kÃryeïa kÃraïaæ sambaddhaæ tadupajanayati utÃsambaddhameveti p­«Âam / tatra kÃraïaÓabdenopÃdÃnaæ và vivak«itaæ nimittaæ và / Ãdye janayatÅtyeva ne«yate / kintu nimittakÃraïÃni tat kÃryatÃæ nayanti / dvitÅye tu kÃryÃkÃreïÃsambaddhaæ kÃraïÃkÃreïa sambaddhamityuttaram / ata eva nÃtiprasaÇga÷ / ÓaktiÓca kÃraïÃnÃæ sadasadvi«ayà / anyathà nirvi«ayatvÃpÃtÃt / nahi sat kartuæ Óakyaæ bhavati / *7,70* yacca tantupaÂayorabhedÃnumÃnaæ tatrÃbhedamÃtrasÃdhane siddhasÃdha(nam)natvam / bhedÃbhedÃÇgÅkÃrÃt / atyantÃbhedasÃdhane tantudharmatvaæ tÃvadasiddham / nahi svayameva svasya dharmo bhavati / nahi upacÃro 'numÃnaprav­tteraÇgam / atiprasaÇgÃt / kathaæ ca tantudharmatvaæ paÂasya / tantuviÓe«aïatvamiti cenna / puru«ÃdiviÓe«aïe daï¬Ãdau vyabhicÃrÃt / tadÃÓritatvamiti cenna / abhedenÃsiddhiprasaÇgÃt / kuï¬abadarÃdau vyabhicÃrÃcca / tadÃtmakatvamiti cenna / sÃdhyaviÓi«ÂatvÃpatte÷ / abhedena bhedÃbhÃva÷ sÃdhyata iti cenna / bhedÃbhÃvÃtiriktasyÃbhedasya anabhyupagamÃt / abhyupagamo 'pi bÃdhÃt / evamupÃdÃnopÃdeyabhÃvo 'pyasiddha eva / nahi svayamevopÃdanamupÃdeyaæ ceti yuktam / karaïatvakarmatvayorbhedaniyatatvÃt / saæyogÃprÃptyabhÃvaÓcÃtyantabhedÃbhÃvÃdupapatsyate / gurutvÃntarakÃryÃdarÓanaæ cÃbhedÃÇgÅkÃreïa bhavi«yati / *7,73* etena kÃryatvamabhÆtvÃbhÃvitvaæ cedasiddhamasmÃkam / abhivyaktidharmakatvaæ cedyu«mÃkamiti ca nirastam / tadidamuktam- kena vÃryata iti // tadevaæ paÂÃdyutpattau cetanasya kuvindÃde÷ prav­tterupalambhÃttadd­«ÂÃntena mahadÃdyutpatterapi cetanecchÃdhÅnatvamityevaæ svapak«aæ prasÃdhya parapak«anirÃsÃrthaæ racanÃnupapatteÓca nÃnumÃnamiti sÆtraæ vyÃkhyÃtuæ pÅÂhamÃracayati- naceti // %% *7,74* NYùYASUDHù: na kevalamasmanmate pramÃïasadbhÃva÷ / kintu sÃÇkhayoktÃrthe pradhÃnasya svÃtantryeïa jagatkÃraïatve kimapi pramÃïaæ nÃsti / tathÃhi / kimatra pratyak«aæ pramÃïaæ syÃduta Ãgamo 'thavÃnumÃnaæ và / nÃdya÷ / taddhayasmadÃdÅnÃæ và yoginÃæ và / na prathama÷ / asyÃrthasyÃtÅndriyatvÃt / na dvitÅya÷ / asiddhe÷ / nahi evaæ yogina÷ paÓyantÅtyasmÃkaæ pramÃïamasti / nÃpyÃgama÷ / sa hyapauru«eya÷ pauru«eyo và syÃt / nÃdya ityÃha- Órutireveti // *7,75* %<... Órutireva pramà hi na÷ // MAnuv_2,2.15b //>% NYùYASUDHù: Órutirno 'smÃkameva mate pramà hi / sarvÃ'pi hi ÓrutirÅÓvarameva svÃtantryeïa sakalajagatkÃraïaæ sarvaj¤aæ sarvaÓaktiæ pratipÃdayati / pradhÃnaæ ca tadÃyattasattÃpratÅtiprav­ttimattadadhi«Âhitaæ jagadupÃdÃnamÃtramiti / tathÃhi / "ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' / "yo yonimadhiti«Âhatyeka÷' ityÃdi / tathÃca Óruti÷ parasya pratipak«abhÆtaiva / pauru«eyo 'pi kiæ sm­tÅtihÃsapurÃïalak«aïa÷ / uta sÃÇkhayÃcÃryapraïÅta÷ / nÃdya÷ / tasyÃpyasmanmatÃnusÃritvÃt / "prak­tiæ puru«aæ caiva praviÓya puru«ottama÷ / k«obhayÃmÃsa bhagavÃns­«Âayarthaæ jagato vibhu÷' ityÃdivacanÃt / na dvitÅya÷ / tatprÃïyasyÃsammate÷ / Ãptoktatvena tatprÃmÃïyasiddhiriti cettatrÃha- Ãptatvamiti // %<ÃptatvamuktamÃrgeïa vakturnaivopapadyate // MAnuv_2,2.15cd //>% *7,76* NYùYASUDHù: uktamÃrgeïa Órutireva pramà hi na ityuktarÅtyà ÓrutiviruddhabhëitvÃdityartha÷ / vaktu÷ sÃÇkhayapraïetu÷ / yadvà itare«Ãæ cÃnupalabdherityuktamÃrgeïa / sÃÇkhayaÓÃstre 'pi hyÃkhyÃyikÃsu yogyÃnupalabdhibÃdhità bahavo 'rthÃ÷ pratipÃdyante / athavÃ"avipralambhastajj¤Ãnam' ityÃdyuktamÃrgeïÃptatvaniÓcÃyakapramÃïÃbhÃvÃdityartha÷ / "kapilo vÃsudevÃkhyastantraæ sÃÇkhayaæ jagÃda ha / brahmÃdibhyaÓca devebhyo bh­gvÃdibhyastathaiva ca / tathaivÃsuraye sarvavedÃrthaparib­æhitam / sarvavedaviruddhaæ ca kapilo 'nyo jagÃda ha / sÃÇkhayamÃsuraye 'nyasmai kutarkaparib­æhitam' iti purÃïoktamÃrgeïeti và / "­«iæ prasÆtaæ kapilam' ityÃdiÓrutyudÃharaïamapyanenaiva nirastam / etenaiva"ÃgamÃdyogipratyak«Ãvagame' ityapÃk­tam / *7,77* na kevalamuktamÃrgeïÃptatvÃnupapatti÷ / kinnÃmÃnupapannabhëitvÃdapÅtyÃha- aprÃmÃïyeti // %% *7,78* NYùYASUDHù: apiÓabdena prÃmÃïyasvatastvamapi samuccinoti / j¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyamaprÃmÃïyaæ j¤ÃnakÃraïamÃtrÃdhÅnotpattikamiti svÅkaroti sÃÇkhaya÷ / taccÃnupapannamityato 'pyasau nÃpta÷ / kathaæ prÃmÃïyÃprÃmÃïyayo÷ svatastvamanupapannamityata Ãha- mÃyivaditi // %<... mÃyivat / svoktÃkhilani«edhÅ syÃn ... // MAnuv_2,2.16bc //>% NYùYASUDHù: prÃmÃïyÃprÃmÃïyayorj¤ÃnakÃraïamÃtrajanyatve sÃÇkhayasya vacanenotpannaæ j¤Ãnaæ pramÃïamapramÃïaæ cetyubhayÃtmakaæ và syÃt / parasparavirÃdhenobhayavikalaæ và j¤ÃnamÃtramutpa(dyeta)dyate / ni÷svabhÃvasya j¤ÃnasyÃnupapattyà notpa(dyate)dyeta và / Ãdye sadasadvilak«aïaæ viÓvaæ manyamÃno mÃyÃvÃdÅ yathà svoktani«edhÅ sadvilak«aïamityuktyà prÃptasyÃsattvasya, svayameva asadvilak«aïamiti ni«edhÃt / asadvilak«aïamityuktyà ca prÃptasya sattvasya svayameva sadvilak«aïamiti ni«edhÃt / tathà sÃÇkhayo 'pi svoktÃkhilani«edhÅ syÃt / tadvÃkyajanitaj¤Ãnasya yÃthÃrthye hi prak­tirjagatkÃraïamityÃdiko 'rtho yo labdha÷, sa evÃrthastasyÃyÃthÃrthye ni«iddha÷ syÃt / ayÃthÃthyarsya vi«ayaviparyÃsÃnatirekÃt / ubhayasvatastve vastuno viruddhÃkÃradvayÃliÇgitatvaæ prasajyeteti bhÃva÷ / mÃyÃÓabdasya vrÅhyÃditvÃnmÃyÅti sÃdhu / *7,80* nanvevamapi yÃthÃrthyena prak­tirjagatkÃraïamityÃdiko 'rthastÃvatsiddhayatÅtyata Ãha- naceti // %<... na ca ki¤cit prasiddhayati // MAnuv_2,2.16d //>% NYùYASUDHù: nahi parasparavirodhe kimapi siddhayatÅti bhÃva÷ / tarhi prÃmÃïyasya kà gatiriti cet / aprÃmÃïye 'pi dÅyatÃæ d­«Âi÷ / dvitÅye do«amÃha- naceti // j¤Ãnaæ hi yathÃvasthitamayathÃvasthitaæ vÃr'thaæ vi«ayÅkuryÃt / t­tÅyaprakÃrÃnirÆpaïÃt / tathÃca prÃmÃïyÃprÃmÃïyavikalaæ j¤Ãnam aya÷ÓalÃkÃvadavi«ayameva syÃt / evaæca na sÃÇkhayavacanÃtki¤citprasiddhayatÅti / t­tÅye tu jagadÃndhyameva syÃdityÃha- naceti // syÃdetat yadà j¤ÃnakÃraïaæ guïopetaæ tadà tadÅyÃyÃmaprÃmÃïyajananaÓaktau guïena pratibaddhÃyÃæ pramÃïaj¤Ãnamevotpadyate / yadà tu do«opetaæ tadà do«eïa prÃmÃïyajananaÓaktau pratibaddhÃyÃæ apramÃïaj¤Ãnamevotpadyate / nahi kimapi karaïaæ yugapadubhayopetamubhayavikalaæ và sambhavati / yenoktado«a÷ syÃditi / ucyate / kimarthamitthaæ kalpyate / j¤ÃnasyobhayÃkÃratvaprasakteriti cet / tatprasaktirapi kuto nÃbhyupagantavyà / virodhabhayÃditi cet / karaïe 'pyubhayaÓaktivirodhÃtkuto na bibhe«i / *7,81* yadapi viruddhakÃryadvayajanakaæ karaïaæ tatsahakÃrisÃhityÃhitaÓaktikameva / prak­te ca tathÃbhyupagame dvayorapi paratastvÃpatti÷ / ki¤ca vacane kau guïado«au / ÃptÃnÃptatvapraïÅtatve iti cet / tarhyubhayÃbhÃvÃdvedavÃkyenobhayÃtmakamanubhayÃtmakaæ và j¤Ãnamutpadyeta / notpadyeta và / anÃptapraïÅtatvaæ guïa iti cet / tarhyÃptÃpraïÅtatvaæ do«o 'pi kinna syÃditi sa eva prasaÇga÷ / *7,82* etena sÃÇkhayÃcÃryavacanaæ svata eva pramÃïaæ kimÃptiniÓcayenetyapi nirastam / aprÃmÃïyasyÃpi svatastvenoktasakalado«Ãpatte÷ / atha mahÃjanaparigrahÃttatprÃmÃïyaniÓcaya iti cenna / pÆjyÃrthatve 'siddhe÷ / bahvarthatve savyabhicÃratvÃtsandigdhÃsiddheÓceti / *7,83* mà bhÆtprak­tikÃraïatve prapa¤casya pratyak«aæ pramÃïam / mà ca bhÆdÃgama÷ / anumÃnaæ tu bhavi«yati / yathoktam / "bhedÃnÃæ parimÃïÃtsamanvayÃcchaktita÷ prav­tteÓca / kÃraïakÃryÃvibhÃgÃdavibhÃgÃdvaiÓvarÆpasya' iti / *7,83f.* ayamartha÷ / kÃraïakÃryavibhÃgÃdavibhÃgÃdvaiÓvarÆpyasya mÆlakÃraïamastyavyaktam / yathà kÆrmaÓarÅre santyevÃÇgÃni tato vibhajyante / tasminnevÃvyaktÅbhavanti / evaæ kÃraïÃnm­tpiï¬Ãddhemapiï¬Ãdvà kÃryÃïi ghaÂamukuÂÃdÅni vibhajyante / santyeva ca p­thivyÃdÅni kÃraïÃttanmÃtrÃt / santyeva ca tanmÃtrÃïyahaÇkÃrÃt / sanneva cÃhaÇkÃro mahata÷ / sadeva ca mahatparamÃvyaktÃditi / so 'yaæ kÃraïÃtparamÃvyaktÃtpÃramparyeïa viÓvasya kÃryasya vibhÃga÷ pratisarge / m­tpiï¬aæ hemapiï¬aæ và ghaÂamukuÂÃdayo viÓanto 'vyaktÅbhavantÅti tatkÃraïarÆpamevÃnabhivyaktaghaÂamukuÂÃdikÃryamapek«yÃvyaktaæ bhavati / evaæ p­thivyÃdayastanmÃtrÃïi viÓanta÷ svÃpek«ayà tanmÃtramavyaktayanti / evaæ tanmÃtrÃïyahaÇkÃraæ viÓantyahaÇkÃramavyaktayanti / evamahaÇkÃro mahÃntamÃviÓanmahÃntamavyaktayati / mahÃnprak­tiæ svakÃraïaæ viÓati / prak­testu na kvacinniveÓa iti sà sarvakÃryÃïÃmavyaktameva / so 'yamavibhÃga÷ prak­tau vaiÓvarÆpyasya nÃnÃrÆpasya kÃryasya / tasmÃtkÃraïe kÃryasya sata eva vibhÃgÃvibhÃgÃbhyÃmavyaktaæ kÃraïamastÅti / *7,84* itaÓca, Óaktita÷ prav­tte÷ / kÃraïaÓaktito hi kÃryaæ pravartate / aÓaktÃtkÃraïÃtkÃryasyÃnutpatte÷ / ÓaktiÓca kÃraïagatà na kÃryasyÃvyaktatvÃdanyà / astu tarhi mahata eva paramÃvyaktatvamityata uktaæ bhedÃnÃæ parimÃïÃditi / mahadÃdÅnÃmavyÃpakatvÃdavyaktakÃraïakatvaæ ghaÂÃdivadityartha÷ / itaÓca, samanvayÃt / sukhadu÷khabhogasamanvitÃni hi kÃryÃïi / yÃni ca yadÆpamanugatÃni tÃni tatsvabhÃvÃvyaktakÃni / yathà m­ddhemarÆpamanugatà ghaÂamukuÂÃdayo m­ddhemapiï¬ÃvyaktakÃ÷ / tasmÃdasti sukhadu÷khamahohÃtmakÃnÃæ sattvarajastamasÃæ sÃmyÃvasthÃvyaktaæ bhedÃnÃmiti / *7,89* yadyapyetÃnyanumÃnÃnyavyaktasvarÆpaæ sÃdhayanti / tathÃpi mahadÃdikÃraïatayaiva tadetai÷ siddhayatÅti / atra vaktavyam / kimetairanumÃnairjagadupÃdÃnatÃmÃtreïÃvyaktaæ siddhayati, uta svÃtantryeïÃ(pÅti)pi / Ãdye siddhasÃdhanam / asmÃbhirapi viÓvopÃdÃnasya pradhÃnasyÃbhyupagatatvÃt / "ÓarÅrarÆpaka÷' iti hyuktam / dvitÅyaæ nirÃkartuæ sÆtram / racanÃnupapatteÓca nÃnumÃnamiti / tadvayÃca«Âe- idamiti // %% NYùYASUDHù: mahÃdÃdikÃryamityartha÷ / acetanavaÓaæ svatantrÃcetanÃdhÅnotpattikam / pratipannavat / pradhÃnavat / ÃstÃæ tÃvaddÆ«aïÃntaram iti pratyanumÃnenaiva prati«iddhasya pradhÃnasvÃtantryasya mÆlÃnumà sÃdhikÃnumà kena sÃmarthyena bhavet pramÃïamiti Óe«a÷ / mÆlÃnumeti vÃ'vartanÅyam / kim Ãk«epe / akÃryatvamatropÃdhiriti cenna / paÂÃdau sÃdhyÃvyÃpte÷ / paÂÃde÷ kuvindÃdyadhi«ÂhitatantvÃdikÃyartvasyÃnvayavyatirekÃbhyÃmupalambhÃt / *7,91* evaæ pradhÃnasya racanÃyÃ÷ svatantraprav­tteranumÃnavirodhenÃnupapatternÃnumÃnaæ tatra pramÃïamiti sÆtrÃk«arayojanÃæ manasi nidhÃya sÆtratÃtparyamuktam / idÃnÅæ tÃmeva viv­ïvanpratipak«ÃntaramÃha- svatantreti // %% NYùYASUDHù: caÓabdo 'numÃnÃntarasamuccaye / kuta evetyanvaya÷ / ayamatra prayoga÷ / pradhÃnaæ svatantraprav­ttirahitam acetanatvÃt / tantvÃdivaditi / *7,92* nanvacetanatve 'pi pradhÃnasya svÃtantryeïa prav­ttirastu ko virodha÷ / tathÃca vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojako 'yaæ heturityata Ãha- acetanatvamiti // %% NYùYASUDHù: tÃvadeva hyanenÃÓaÇkanÅyaæ yasminnÃÓaÇkayamÃne svavacanasvakriyÃsvanyÃyapramÃïÃntaravirodho na prÃdu«yÃt / nahi kaÓcidevaæ ÓaÇkate / mÆko 'pi vaktà kinna syÃt / Óabdo 'pratipÃdaka÷ kinna bhavet / anumÃnatvÃt anumÃnamÃtramapramÃïaæ kuto na syÃt / agniranu«ïa÷ kuto na bhavediti / na hye«Ã ÓaÇkÃpiÓÃcÅ kadÃcicchÃntimupÃgacchati / tasmÃdevÃmÃÓaÇkamÃno na laukiko nÃpi parÅk«aka ityunmattavadupek«aïÅya÷ / prak­te cÃcetanatvaæ svÃtantryaæ cÃtmapramÃhatam / svavyÃhataæ pramÃïaviruddhaæ ca / tasmÃdacetanatve 'pi svatantraprav­ttirastu pradhÃnasyeti ÓaÇkaiva notpattumarhatÅti kimatra bÃdhakopanyÃseneti / *7,93* nanvacetanasya svÃtantryaÓaÇkÃyÃæ kathaæ svavyÃhati÷ / nahi svÃtantryaæ nÃma caitanyam / nÃpyacetanatvaæ nÃmÃsvÃtantryam / kathaæca pramÃïavirodha÷, ityata svavyÃghÃtaæ tÃvadupapÃdayituæ svÃtantryaæ vyÃkhyÃti- sveccheti // %% NYùYASUDHù: prav­ttÃviti Óe«a÷ / vido vidurityanena sakalavidvatsammatametadityÃha / ata eva hi svÃtantryÃbhÃvÃdv­k«asti«ÂhatÅtyÃdikart­tvavyavahÃro gauïa iti sarve pratipannÃ÷ / *7,97* tathÃpi kathaæ svavyÃhati÷ / nahyacetanatvaæ nÃmecchÃviraha÷ / kinnÃma caitanyaviraha ityata Ãha- kuta iti // %% NYùYASUDHù: acetanasyecchà kuta÷ kÃraïÃjjÃyate / na kutaÓcit / j¤Ãnameva hÅcchÃyà janakamityartha÷ / tathÃpi kimityata Ãha- secchaæ cediti // *7,98* %<... secchaæ cet kimacetanam // MAnuv_2,2.19cd //>% NYùYASUDHù: secchaæ cedaÇgÅk­taæ tadà tadacetanaæ kiæ cetanamevetyartha÷ / etaduktaæ bhavati / acetanamapi pradhÃnaæ svÃtantryeïa prav­ttimadastviti vadatÃcetanamicchÃvadastvityuktaæ syÃt / svecchÃnusÃritvasya svÃtantryaÓabdÃrthatayà sarvasammatatvÃt / acetanasyecchÃvattvamaÇgÅkurvÃïena cetanatvamapyaÇgÅkartavyaæ syÃt / anvayavyatirekÃbhyÃmicchÃyÃ÷ svasamÃnÃÓrayacaitanyakÃryatvÃvadhÃraïÃt / kÃryÃÇgÅkÃre kÃraïÃnaÇgÅkÃrasyÃnucitatvÃt / acetanaæ cetanamiti ca sphuÂà vyÃhatiriti / etenaitadapi nirastam / acetanatvaæ svÃtantryaæ ca yadi parasparavyÃhataæ tarhyacetanatvena svatantraprav­ttirÃhityasÃdhane sÃdhyÃviÓi«ÂatÃdo«a÷ syÃditi / nahyasmÃbhiracetanatvasvÃtantryayo÷ vandhyà apatyavatÅtivatsÃk«Ãdvirodho 'bhihita÷ / kintu svÃtantryabalena caitanyaæ pareïÃÇgÅ(kÃrya)kÃrayitvà anenaiva svÃtantryÃÇgÅkÃre 'cetanatvÃnupapattiriti bÃdhakaæ coktaæ bhavati / *7,103* evamacetanasya svÃtantryÃÇgÅkÃre svavyÃhatimupapÃdya pramÃïavirodhamapyupapÃdayati- icchÃmÅti // %% NYùYASUDHù: hiÓabdenÃsyÃnumÃnasya viÓvajanaprasiddhatvaæ sÆcayati / evaÓabdasyÃpagataivaityanvaya÷ / nijÃnubhava÷ sÃk«yanubhava÷ / ahamicchÃmÅti tÃvadicchà ÃtmasambandhinÅ sÃk«iïÃnubhÆyate / naca sà dvikart­kà sambhavati / kvÃpyekasya vyÃpÃrasya dvikart­katvÃnupalambhÃt / tataÓcÃcetanasyecchÃÇgÅk­tÃ(vaitada)ce(tta)danubhavavirodhÃdacetanasyecchÃpagatà nÃstÅti yÃvat / icchÃbhÃve ca svecchÃnusÃritvalak«aïaæ svÃtantryaæ dÆrotsÃritamiti bhÃva÷ / *7,104* nanu navamastyanubhava÷ kintvahamicchÃ(mÅcchÃ)mÅti vyavahÃramÃtram / tasyÃpi nimittaæ bhedÃgraha÷ / Ãtmà hi nityo nirvikÃraÓcaitanyamÃtravapurna tasyecchÃdikart­tvamÃgantukaæ sambhavati / kintvanta÷karaïasyaiva prasavadharmatvÃt / tayoÓcÃtmÃnta÷karaïayorbhedÃgrahÃditaretaradharmavyavahÃra÷ pravartate / bhedÃgrahe ca nimittaæ sannidhÃnam / yathoktam / "tasmÃttatsaæyogÃdacetanaæ cetanÃvadiva liÇgam / guïakart­tve ca tathà karteva bhavatyudÃsÅna÷' iti / ato 'nubhavabalÃccetanasyaivecchÃvattvaæ nÃcetanasyetyayuktamityata Ãha- yadÅti // %<... yadi bhedÃgraho 'tra ca // MAnuv_2,2.20d // kathaæ na sa ghaÂasya syÃn ... // MAnuv_2,2.21a //>% NYùYASUDHù: yadi evamanubhava eva nÃsti kintu vyavahÃramÃtram, atra ca vyavahÃre bhedÃgraha eva nimittamucyate, tadà sa bhedÃgraho ghaÂasya kiæ (kathaæ) na syÃt / vyavahÃraheturiti Óe«a÷ / idamuktaæ bhavati / svaprakÃÓÃnubhavÃpalÃpado«astÃvat / vyavahÃre ca nimittaæ nÃsti / naca bhedÃgraha÷ / viÓi«ÂavyavahÃrasya tÃd­Óaj¤ÃnakÃryatÃniyamÃt / anyathà ghaÂapaÂÃvapÅtaretarabhedaæ na g­hïÅta itÅtaretaradharmasaæsargavyavahÃra÷ syÃditi / *7,107* nanu g­hyamÃïayorbhedagraho vyavahÃraheturna tu bhedÃgrahamÃtram / naca ghaÂapaÂau svarÆpaæ g­hïÅtastatkathamatiprasaÇga iti cet / kimayaæ viÓi«Âo bhedÃgraho 'nta÷karaïasya, utÃtmana÷ / nÃdya÷ / tasyÃcetanatvena svarÆpagrahÃnupapatte÷ / upapattau và sa kathaæ viÓi«Âo bhedÃgraho ghaÂasya na syÃt / tathÃca vyavahÃro 'pi syÃt / nanvanta÷karaïe 'sti caitanyÃropo na ghaÂe, ato nÃtiprasaÇga iti cet / kiæ tasya nimittam / sannidhÃnamiti cet / tarhi sarvagatÃtmasannidhÃnaæ ghaÂe 'pyastÅti kathaæ sa na ghaÂasya syÃt / nanu na saæyogamÃtraæ nimittam / kintÆpakÃryopakÃrakabhÃve sati / sa cÃstyÃtmÃnta÷karaïayo÷ / puru«asya darÓanÃrthamityuktatvÃt iti cet / tarhi ghaÂo 'pi puru«asyopakÃraka iti kathaæ sa na ghaÂasya syÃt / dvitÅye vyavahÃro 'pi kimÃtmana utÃnta÷karaïasya / nÃdya÷ / tasya nirvikÃrasya vyavahÃrakriyÃnupapatte÷ / upapattau và kimicchayÃparÃddham / dvitÅye 'nyagatena bhedÃgraheïÃnya(tra)sya vyavahÃraÓcetkathaæ sa na ghaÂasya syÃt / *7,109* ki¤ca yadi bhedÃgrahÃdanta÷karaïadharma evecchÃ'tmani vyavahriyata ityaÇgÅkriyate tadà ghaÂasyÃpyÃtmanà bhedÃgrahÃtp­thubudhnodarÃkÃro 'hamiti vyavahÃra÷ kathaæ na syÃditi gƬhÃbhisandheruttaram / yadvÃtra cÃtmÃnta÷karaïayoÓca sphuÂaæ pratibhÃsamÃnabhedayorapÅti h­dayam / yadi bhedÃgraha÷ syÃttadà kathaæ sa bhedÃgraho ghaÂasyÃtmanaÓca na syÃditi yojanà / athavaivaæ vadanpra«Âavya÷ / bhedÃgraha÷ kiæ bhedagrahasya virodhÅ na veti / neti pak«e kathaæ sa ghaÂasyÃtmanà paÂÃdinà và na syÃdityuttaram / *7,110* nanu bhedagraho bhedÃgrahavirodhÅ / sa cÃsti ghaÂa iti kutastatra bhedÃgrahastatprayukto vyavahÃro veti gƬhÃbhisandhimajÃnato dvitÅyapak«amÃÓaÇkayÃha- mana iti // %<... mano ma iti bhedata÷ / manaso 'pi g­hÅtatvÃd ... // MAnuv_2,2.21bc //>% *7,110f.* NYùYASUDHù: bhedata iti t­tÅyÃrtho tasi÷ / yadi bhedagraho bhedÃgrahavirodhÅti bhedena g­hyamÃïe ghaÂe na bhedÃgraha ityucyate, tadà me mana iti manaso 'pi bhedena g­hÅtatvÃnnÃtmanà bhedÃgraha÷ syÃt / tathÃca bhedÃgrahanimitto 'hamicchÃmÅti vyavahÃra ityasat / kintvanubhavanimitta eva / ata eva nÃnta÷karaïadharmasyÃtmanyÃropa ityapi yuktam / bhedagrahasadbhÃvena ÃropahetorbhedÃgrahasyÃyogÃt / nahyaviditabhedaæ sambandhitayà g­hyate / Ãtmanyapi prasaÇgÃt / kena puna÷ pramÃïena mano g­hyate / sÃk«iïeti vadÃma÷ / tathÃhi / natÃvaccak«urÃdinà tadavagama÷ / arÆpidravyatvÃt / cak«urÃdyavyÃpÃre 'pyupalabdhe÷ / nacÃnumÃnena / liÇgÃbhÃvÃt / nanvasti yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam / tathÃhi / bÃhyendriye«u svai÷ svairvi«ayairyugapatsannik­«Âe«vÃtmanÃdhi«Âhite«vapi na yugapajj¤ÃnÃni jÃyante / tena j¤Ãyate 'styetebhyo 'nyatsahakÃri / yatsaæyogakramavaÓÃjj¤Ãnakrama÷ prakramata iti // *7,115f.* atra kaÓcidÃha / Ãtmana evaivaævidhasÃmarthyakalpanopapattÃvanyathÃsiddhamanumÃnam / manasa÷ pratÅndriyasaæyogavyavahÃre kramavati kÃraïÃntaraÓÆnye 'naikÃntikaæ ca / phalasya ca v­k«aÓatpatata÷ kramavartinyÃkÃÓasaæyoge kuÂhÃrÃdivyÃpÃre ca / indriyÃïÃæ prativi«ayasaæyogavyÃpÃre ceti / tadayuktam / d­«ÂÃnusÃriïÅ hi kalpanà / kartà hyanekakaraïÃdhi«ÂhÃnena yugapannÃnÃkÃryÃïi kurvÃïo d­«Âa÷ / tathÃhi / yugapanmÃïavako gacchati paÂhati panthÃnamÅk«ate vahati ca kamaï¬alum / tasmÃnnaiva kart­dharmo yukta÷ kalpayitum / kintu d­«ÂatvÃd dravyÃntaramevÃvyÃpakam / anaikÃntyaæ tu nÃstyeva / tatrÃpi kriyÃkramÃdernimittasya vidyamÃnatvÃditi / *7,118f.* atrocyate / asti tÃvadavivekinÃmapi mana÷pratÅti÷ / mama mano 'nyatra gatamityÃdivyavahÃrÃt / naca te yugapajj¤ÃnÃnutpattiæ jÃnanti / pratyuta yugapadeva j¤Ãnotpattiæ manyante / anyathà vyÃsaÇge kramadarÓanenÃnyatrÃpi kramÃnumÃnaæ parasya vyarthaæ syÃt / tasmÃlliÇgadarÓanÃtprÃgeva bhavadidaæ manoj¤Ãnaæ na tannimittakamiti / astu tarhi buddhayÃdÅnÃmasamavÃyikÃraïasya saæyogasyÃÓrayatayà mana÷siddhi÷ / maivam / pratyak«aj¤Ãne tÃvadindriyÃtmasaæyogasyaivÃsamavÃyikÃraïatvasyopapatte÷ / anumityÃdau liÇgaj¤ÃnÃde÷ / sm­tau bhÃvanÃyÃ÷, sukhÃdÃvi«yÃrthopalabdhÃderiti / nityaviÓe«aguïÃnÃæ saæyogÃsamavÃyikÃraïatvaniyamÃnnaivamiti cenna / vibhÃga(ja)ÓabdajaÓabde vyabhicÃrÃt / aÓrÃvaïattvena hetuviÓe«aïÃnneti cet / yathà tarhi vibhÃgÃdiÓabde kÃraïÃntaradarÓanÃttannirÃsÃrthaæ vyÃptigrahaïavelÃyÃæ prayatyate tathà sukhÃdinirÃsÃya prayatanÅyam / asamavÃyikÃraïÃntaradarÓanasya tulyatvÃt / nimittaæ taditi cenna / asamavÃyikÃraïalak«aïasyÃtivyÃptiprÃpteriti / naca sukhÃdyupalabdhikaraïatvena manassiddhi÷ / sÃk«isiddhatayÃnyathÃsiddhe÷ / *7,123* evamanumÃnÃntaramapi nirasanÅyam / nacÃgamo manasi pramÃïam / jÃtibadhirÃïÃmapi tatpratyayÃt / tasmÃtsiddhaæ sÃk«igrÃhyatvaæ manasa÷ / tasya ca tenaivÃtmano bhinnatayà grahaïÃdbhedÃgrahÃsambhavenecchÃmyahamÅti na bhedÃgrahanibandhano vyavahÃra iti / *7,125* nanu ca "kÃma÷saÇkalpo vicikitsà ÓraddhÃÓraddhà dh­tiradh­tirbhÅrhÅrityetatsarvaæ mana eva' iti Órutau kÃmasyÃnta÷karaïarÆpatvaæ tÃvatpratÅyate / naca ÓrautenÃrthenÃnyathà bhavituæ yuktam / ato balavadbÃdhakopanipÃtÃdicchÃmyahamiti bhedÃgrahanimittaæ vyavahÃramÃtrametaÇgÅkaraïÅyam / na tvÃtmana icchÃsambandhÃnubhava÷ / naca me mana iti bhedagrahÃttadagrahÃsambhava÷ / me caitanyamitivadvayavahÃramÃtratvÃt / nacoktÃnupapatti÷ / sattvarajastamasÃmÃdikÃryaæ hi buddhirityucyate / sà cÃæÓatrayavatÅ / puru«oparÃgo vi«ayoparÃgo vyÃpÃrÃveÓaÓcetyaæÓÃ÷ / bhavati hyahamidaæ karomÅti / tatrÃhamiti cetanoparÃgo darpaïasyaiva mukhoparÃgo bhedÃgrahÃdatÃttvika÷ / idamiti vi«ayoparÃga indriyapranìikayà pariïatibhedo darparasyeva malasambandha÷ pÃramÃrthika÷, tathobhayÃyatto vyÃpÃrÃveÓa÷ / e«aiva digahamicchÃmÅtyatrÃpÅtyata Ãha- ubhayeti // %<... ubhayÃtmakatà yata÷ // MAnuv_2,2.21d // kÃmasya tu mana÷ kÃma÷ ... // MAnuv_2,2.22a //>% NYùYASUDHù: tuÓabdo 'vadhÃraïe / tata ityupaskartavyam / yata÷ kÃraïÃtkÃmasyobhayÃtmakatÃsti / Ãtmadharmatà manodharmatà ca / tata eva mana÷ kÃma iti Órutirupapadyate / idamuktaæ bhavati / bhavedidaæ bhedÃgrahakalpanam / yadyÃtmana÷ kÃmavattvaæ pÃramÃrthikaæ na syÃt / nacaitadasti / bÃdhakÃbhÃvÃt / dvividho hi kÃmo 'sti / eka Ãtmadharmo 'paro 'nta÷karaïadharma÷ / tatrÃnta÷karaïadharmaæ kÃmamabhipretya Óruti÷ prav­ttÃ, nÃtmana÷ kÃmavattvaæ bÃdhate / nahi devadatto gomÃniti vÃkyaæ yaj¤adattasya gosambandhaæ bÃdhituæ ÓaknotÅti / *7,133* syÃdetadevam / yadi kÃmadvaividhyaæ pramitaæ syÃt, etadeva kuta iti cet / ÓrutyanubhavabalÃttÃvat / prakÃrasahasrÃnusaraïe 'pyaghaÂanÃyÃæ khalvanubhavÃpalÃpasÃhasamabhyupeyam / pramÃïÃntaraæ cÃha- priyeti // %<... priyÃpriyavibhedata÷ / dvaividhyaæ d­Óyate cÃsya ... // MAnuv_2,2.22bc //>% *7,133f.* NYùYASUDHù: priyamityÃtyantike«yamucyate 'priyamiti ca tÃtkÃlike«yam / vi«ayeïa vi«ayiïa upalak«aïam / asya kÃmasya / ayamartha÷ / asti tÃvadÃstikakÃmukasya puru«asya srakcandavanitÃdau idaæ me syÃdityekata÷ kÃma÷ / anyatastyajeyamiti / nacaika evÃyam / viruddharÆpatvÃt / naca dvÃvapi manodharmau, yaugapadyÃt / yugapatsajÃtÅyadharmajananÃyogÃt / naca yaugapadyaæ nÃsti / anubhavasiddhatvÃt / bÃdhakÃbhÃvÃcca / tatra yo 'priyavi«aya÷ sa÷ anta÷karaïadharma÷ yastu priyavi«aya÷ sa Ãtmadharma iti / *7,134* yadvà priyÃpriyaÓabdÃbhyÃæ muktisaæsÃrÃvucyete / tatsambandhivibhedena kÃmadvaividhyaæ d­Óyata iti / asti tÃvatsaæsÃre pracuro 'yamanta÷karaïav­ttirÆpa÷ kÃma÷ / asti cÃsau muktau / "sa yadi pit­lokakÃmo bhavati' ityÃdiÓrute÷ / nacaika evÃyam / muktÃvanta÷karaïavilayÃt / tathÃcÃsÃvÃtmadharmo 'bhyupeya÷ / nacÃgantukadharmasambandho muktÃviti prÃgapi kÃmadvaividhyaæ siddhayatÅti / *7,136* ÓrutibÃdhaparihÃrasya prayojanamÃha- tasmÃditi // *7,137* %<... tasmÃd bhedÃgraha÷ kuta÷ // MAnuv_2,2.22d //>% NYùYASUDHù: Órutivirodhasya parih­tatvÃdbhedÃgraha÷ kuta÷ pramÃïÃtkalpanÅya÷ / kutaÓcÃnubhavÃpalÃpena vyavahÃrasya tannimittatvam / na kuto 'pÅtyartha÷ / anenÃcetanasya pradhÃnasya svÃtantryeïa jagatkÃraïatvaæ sÃdhayatÃmanumÃnamapi svavacanavirodha÷ pramÃïavirodhaÓcoktau bhavata÷ / d­«ÂÃntaÓca sÃdhyavikala÷ / acetanasvÃtantryasya kvÃpyasammateriti / *7,138* sÆtrÃrthamupasaæharannÃnumÃnamityetatprakÃrÃntareïa vyÃca«Âe- racaneti // %% NYùYASUDHù: tattasmÃt / sarvaj¤ÃnumÃgatamanumÃnaæ prak­tyÃdikaæ, kasyacitpratyak«aæ, prameyatvÃditi sarvamasÃdhakÃnumayÃvagatam / etadanumÃnasiddhasarvaj¤avÃkyÃvagatamiti yÃvat / yadvÃnumÃnasiddhaprÃmÃïyakatvenÃnumÃnapradhÃnatvena ca sarvaj¤Ãbhimatasya vÃkyameva sarvaj¤Ãnumocyate / vyÃkhyÃnÃntarasya cedaæ prayojanam / yatprÃguktaæ na yogipratyak«eïa sÃÇkhayÃcÃryavacanena vÃyamartha÷ siddhayatÅti tadapi sÆtrasÆcitameveti j¤Ãpanam / yadà tu sarvaj¤Ãbhimatotprek«itayà bhedÃnÃæ parimÃïÃdityÃdikayÃnumayÃvagatamÃnumÃnamiti yojanà / tadà vaici(trya)trÅpradarÓanaæ vyÃkhyÃnÃntaraprayojanam / jagatkart­ svÃtantryeïa jagatkÃraïam / *7,142f.* syÃdetat / parimÃïÃdihetubhistÃvanmahadÃdikÃryÃïÃæ kimapi mÆlakÃraïamastÅtyavagamyate / tasyÃpi kÃraïÃntarakalpane pramÃïÃbhÃvÃdanavasthÃnÃcca / tasya ca svÃtantryaæ kÃrakÃntarÃprayojyatvameva natu svecchÃnusÃritvam / yenoktado«a÷ syÃt / tacca tatprayoktu÷ kÃrakÃntarasyÃprÃmÃïikatvÃdeva siddham / nacÃcetanasya tadasambhÃvitam / acetane«vapi payo 'mbuprabh­ti«u darÓanÃt / acetanameva hi payo 'nyÃnadhi«Âhitamapi vatsaviv­ddhayarthaæ pravartate / dadhibhÃvaæ cÃpadyate / ghanavinirmuktaæ cÃmbu jambÅranÃrikelÃdi«vanekavidhaæ vikÃraæ prÃpnoti / nÃdeyaæ cÃpasarpati / t­ïaæ ca gavà jagdhaæ k«ÅrÅbhavati / ayaÓcÃyaskÃntamabhisarpati / naca"idaæ nÃcetanavaÓam' ityÃdipramÃïavirodha÷ / tasyoktasthÃne«vevÃnaikÃntyam / nacedaæ brahmavÃdinÃæ sammatam / yena siddhasÃdhanaæ syÃdityÃÓaÇkÃparihÃrÃrthaæ sÆtram- // oæ payo 'mbuvaccettatrÃpi oæ // iti / tadvayÃca«Âe- payo 'mbvÃdi ceti // *7,143* ## %<... payo 'mbvÃdi ca nopamà // MAnuv_2,2.23d // etatpraÓÃstivacanÃccetanÃcetanasya ca // MAnuv_2,2.24ab //>% NYùYASUDHù: upamà svÃrthasambhÃvanÃyÃmasmadÅyahetuvyabhicÃre ceti Óe«a÷ / yathÃtra sÃdhyaæ vyabhicarati tathà pak«e 'pi vyabhicaratu heturityevamarthaæ hi vyabhicÃrodbhÃvanam / tadatra na yujyate / cetanÃcetanasyaitatpraÓÃstivacanÃt / pÃrameÓvarapreraïÃpratipÃdakaÓrute÷ / ÃdyaÓcaÓabdo laukikÃnÃæ svatantratayà pratÅyamÃnamapÅtyarthe / dvitÅyastu na kevalamacetanasya / kintÆbhayasyÃpÅti / etaduktaæ bhavati / kÃrakÃntarÃprayojyatvalak«aïamapi svÃtantryaæ na pradhÃnasyopapadyate / asambhÃvitatvÃt / uktÃnumÃnaviruddhatvÃcca / *7,146* yaduktamatra payombvÃdivaditi / tadasat / tatrÃpÅÓvarapreraïayÃ"etasya và ak«arasya' ityadiÓrutisiddhatvÃt / ata eva pradhÃnasya paraprayojyatve pramÃïÃbhÃvo 'pi parÃsta iti / sÆtre payo 'mbuvadityukte 'pi nodÃharaïamÃdaraïÅyam / sthalÃntare sambhÃvanà vyabhicÃraÓca bhavi«yata ityÃÓaÇkÃparihÃrÃrthasya"vyatirekÃnavasthiteÓcÃnapek«atvÃt' iti uttarasÆtrasyÃpi vyÃkhyÃnÃyÃdipadaprayoga÷ / yadvà payo 'mbugrahaïamupalak«aïamityabhipretyÃdipadaæ pratyuktam / uttarasÆtraæ tu kaimutyÃrtham / cetanaprav­tterapÅÓvaravyatirekeïÃnavasthiteracetanaprav­ttestadadhÅnatvaæ kimu vÃcyamiti / tadvayÃkhyÃnÃya cetanÃcetanasya cetyuktam / vyÃsa-(22) *7,145* ki¤ca parimÃïÃditi hetustÃvadanaikÃntika÷ / sattvarajastamasÃæ sÃmyÃvasthà hi prak­tirucyate / sattvÃdayaÓca parimità eva / yathoktam / abagnÅranabho 'haÇk­nmahattattvaguïatrayai÷ / kramÃddaÓottarai÷' (Ãdi pu.veæ.mÃhÃ.2-46) iti / naca prak­tiravyaktÃntaravatÅti kathaæ nÃnaikÃntyam / naca parimitasyÃpi mÆlaprak­titve bÃdhakamasti / sÃrvatrikakÃryÃnutpattiparimitÃnÃmeva kÃraïatvam / tantvÃdi«u darÓanÃt / aparimitasya k­tsnaikadeÓavikalpÃnupapatteÓca / asmÃkaæ tvÅÓvaraÓaktyaivopapadyate / samanvayÃdityapyasat / yatkÃryaæ yadanugatimattattÃd­kkÃraïopetamityasyà vyÃpteravyaktÃdvayaktajanmÃÇgÅkÃreïaiva bhagnatvÃt / Óaktita÷ prav­tteÓcetyetadapi na vivak«itÃrthasÃdhakam / antarbhÃvitakÃryatvameva kÃraïasya Óaktirityasya siddhau hi tathà syÃt / tacca satkÃryavÃdanirvÃhyamiti / ata eva vibhÃgÃvibhÃgÃvapi nirastau / vibhÃgÃvibhÃgayoreva satkÃryavÃdasiddhayadhÅnayorasattvÃt / svaprakriyÃmÃtreïÃrthasiddhau"sthÆlakÃyarsya lo«ÂhÃde÷' ityÃdinà tÃrkikaparikalpitÃbhyÃæ vibhÃgÃvibhÃgÃbhyÃæ paramÃïukÃraïatvamapi syÃdityÃstÃæ prapa¤ca÷ / *7,151f.* nanvidaæ ghaÂÂakuÂÂÅprabhÃtanyÃyamanusarati / icchÃvattvamÃtmana eva na tu ja¬asyetyatra hi prathamamanubhava÷ pramÃïÅk­ta÷ / tatra ca Órutivirodhe codite 'nta÷karaïadharma ÃtmadharmaÓceti kÃmasya dvaividhyÃnna virodha ityuktam / eva¤cÃtmana evecchÃvattvaæ na tvacetanasyeti tyaktamevetyÃÓaÇkÃæ siæhÃvalokananyÃyena pariharati- dvaividhye 'pÅti // *7,152* %% NYùYASUDHù: kÃmÃderdvaividhye 'pi sÃk«ÃdanubhavÃrƬhamÃtmana÷ kÃmÃde÷ svÃmitvaæ tu kuta÷ pramÃïÃdapodituæ Óakyate na kuto 'pÅti yojanà / Órutyapek«ayÃ'dipadagrahaïam / apoditumiti samprasÃraïaæ chÃndasam / ayamatrottarakrama÷ / satyaæ kÃmo dvividha Ãtmadharmo manov­ttiÓceti / tatra manov­ttimapi kÃmaæ pratyÃtmana eva svÃmitvaæ na manasa÷ / ahaæ kÃmaya iti sÃk«yanubhavasiddhatvÃt / manasastu kÃmaæ pratyupÃdÃnatvameva / yathà hi / k«etropÃdÃnakÃnÃmapi sasyÃnÃæ k­«Åvala eva svÃmÅ na k«etraæ tathaiva / naca vÃcyaæ manasa eva kÃmasvÃmitvamahaæ kÃmaya ityanubhavastu bhrÃntirvyavahÃramÃtraæ veti / bÃdhakapramÃïÃbhÃvÃt / naca kauÂasthyaæ bÃdhakam / anta÷karaïasyaiva kÃmopÃdÃnatvenÃÇgÅk­tatvÃt / svÃmitvamÃtreïa ca kauÂasthyÃvighÃtÃt / anyathà k­païadhanasyevÃtmano vaiyarthyÃpatteriti / tadidamuktaæ kvaciditi / *7,155* nanvastu kÃmasvÃmitvamÃtmana eva mà bhÆcca manasa÷ / tathÃpi pÆrvottaravirodhastadavastha eva / icchÃsvÃmitvÃbhÃve 'pi yÃd­ÓatÃd­ÓasyecchÃvattvasya manasyaÇgÅk­tattvÃdityata Ãha- iccheti // %% NYùYASUDHù: acetanecchÃpagatetyÃdÃvicchÃsvÃmitvamevecchÃvattvamuktam / nacÃparamicchopÃdÃnatvalak«aïam / etaduktaæ bhavati / syÃdatra pÆrvÃparavirodha÷ / yadi yadevecchÃvattvaæ prÃÇmanaso ni«iddhaæ tadevÃtra punaraÇgÅkriyeta / na caitadasti / pÆrvaæ hÅcchÃsvÃmitvalak«aïamicchÃvattvamÃtmana eva na tvacetanasyetyuktam / tasyaiva kart­tvopayogÃt / Órutyarthatayà tvicchopÃdÃnatvalak«aïamicchÃvatvamidÃnÅæ manaso 'bhyupagamyata iti kuto virodha iti / *7,156* yadvà kÃmasya dvaividhyena manaso 'pi kÃmavattvÃtkart­tvamupapatsyata ityata Ãha- dvaividhye 'pÅti // dvayo÷ kÃmavattve 'pi kÃmasvÃmitvamÃtmana eva na tu manasa÷ / nirapavÃdasÃk«yanubhavasiddhatvÃt / manasastu kÃmopÃdÃnatvameveti / tata÷ kimityata Ãha- iccheti // icchÃsvÃmitvalak«aïamevecchÃvattvaæ prÃk kart­tvopayuktamuktam / na punaricchopÃdÃnatvalak«aïam / yo hÅcchati sa prayatate na tu yadicchà bhavati taditi / tasmÃdicchÃsvÃmitvÃccetanasyaiva kart­tvaæ nÃcetanasya / tasyecchopÃdÃnatve 'pÅcchÃsvÃmitvÃbhÃvÃditi / *7,157* syÃdetat / svaæ nÃma tadbhavati, yadyathe«yaviniyogayogyam / yathà gavÃdi / svÃmÅ ca sa ucyate yo yathe«yaviniyoktà / nacecchÃtmanoretadasti / yasmÃdÃstikakÃmukasya ni«iddhecchÃæ niyacchato 'pi (icchÃ)sÃ'virbhavati / prayatamÃnasyÃpi vihitecchà nodeti / tatkathamicchÃsvÃmitvamÃtmana÷ syÃditi cet / kimicchÃ'tmana÷ sarvathÃpi vaÓà na bhavati ityucyate / uta ki¤cidvaÓatvamaÇgÅkriyate / nÃdya÷ / anubhavavirodhÃt / icchati devadatta ityÃdivyavahÃravirahaprasaÇgÃcca / dvitÅye tu siddhaæ svÃmitvamityÃha- ki¤ciditi // %% NYùYASUDHù: prabalavirodhivaÓÃdatyantavaÓatvÃbhÃve 'pÅcchÃyÃ÷ ki¤cidÃtmavaÓatvamÃtreïÃpi tÃæ pratyÃtmana÷ svÃmitvaæ bhavede(vatye)va / katham / yathÃtyantamavaÓÃyÃmapi gavi ki¤cidvaÓatvamÃtreïa devadattasvÃmitvaæ loke d­«Âaæ tathaiva / anyathà tadapi na syÃditi / *7,158* nanvevaæ satyekaæ sandhi(di)tsato (paraæ pracya)nyaccyavata ityÃpannam / acetanasya kart­tvaæ nirÃkartumÃtmana evecchÃsvÃmitvaæ natu manasa iti samarthitam / tarhÅÓvarasyÃpi kulÃlÃdimanov­ttÅcchÃæ prati svÃmitvaæ nÃstÅti ghaÂÃdikart­tvaæ na syÃt / tathÃcetaravyapadeÓÃdityadhikaraïavirodhaityata Ãha- sarvÃtmeti // %% NYùYASUDHù: yadà jÅvasyÃpi kÃmÃdisvÃmyaæ tadà sarvÃtmanà tantramadhÅnaæ kÃmÃdi yasyÃsau tathokta÷ / sarve«ÃmÃtmanÃæ tantraæ sÃdhanaæ ya÷ kÃmastasyÃdi÷ kÃraïaæ tasya pareÓitu÷ kÃmasvÃmitvaæ kimutaiva vaktavyam / etaduktaæ bhavati / jÅveÓvarau dvÃvapi ÓarÅramadhiti«Âhata÷ / tatreÓvaro 'nta÷karaïaæ spa«Âaæ d­«Âvà tatra j¤ÃnecchÃprayatnarÆpà v­ttÅ÷ svecchÃj¤ÃnaprayatnairutpÃdya bÃhyakaraïÃni cÃdhi«ÂhÃya ghaÂÃdyutpÃdayati / jÅvastu taddattasvÃmyo 'vati«Âhate / yathoktaæ"baddhirj¤Ãnam' ityÃdi / tasmÃdÅÓvarasyaiva mukhyaæ svÃmyaæ kart­tvaæ ca / jÅvasya tvamukhyameveti / tathà coktam"svasvÃmibhÃvo dhruva e«a yatra tarhyacyute 'sÃviti k­tyayoge' iti / *7,161* yaduktaæ nirapavÃdÃnubhavabalÃdÃtmana evecchÃsvÃmitvamiti / tadayuktam / kÃma÷ saÇkalpa iti manasa÷ kÃmasvÃmitvÃbhidhÃtryÃpauru«eyatvena balavatyà vedavÃcaivÃpoditatvÃdityata Ãha- naceti // %% *7,161f.* NYùYASUDHù: kÃmasvÃmitvamÃtmana iti Óe«a÷ / kÃmÃdyanuvÃdena khalviyaæ vedavÃk ÃtmopÃdÃnatvaæ vaiÓe«ikÃdimataprÃptaæ vÃrayituæ te«Ãæ manorÆpatvamÃca«Âe / kÃmÃdisvarÆpaæ ca sÃk«yanubhavenaiva siddhamiti tasyopajÅvyatvam / sa ca tÃnÃtmasvÃmikÃneva vi«ayÅkaroti / nacopajÅvyakamupajÅvyamapavadituæ Óaknoti / vedasyotsargato balavattve 'pyupajÅvyÃpek«ayà daurbalyameva / yathà Ãhu÷ / "prÃbalyamÃgamasyaiva jÃtyà te«u tri«u sm­tam / upajÅvyavirodhe tu na prÃmÃïyamamu«ya ca' iti / ato na ÓruteranubhavÃpavÃdakatvaæ yuktamiti / tarhi Órute÷ kà gatirityata Ãha- tasmÃditi / %<... tasmÃt sà tadanyÃbhidhÃyinÅ // MAnuv_2,2.27cd //>% NYùYASUDHù: upajÅvyatvena balavatÃnubhavena bÃdhitatvÃdityartha÷ / tadanyÃbhidhÃyinÅ svÃmitvÃdanyasyopÃdÃnatvasyÃbhidhÃyinÅ / *7,164* na kevalamupajÅvyabÃdhÃt / kintÆpapattivirodhÃccetyÃha- mok«akÃma iti // %% NYùYASUDHù: yadi kÃmo 'nta÷karaïakart­ka÷ syÃttadà mok«akÃmo 'pyanta÷karaïasyaiva syÃt / mok«astu Ãtmana iti ca prasiddham / tathÃca yo mukto bhavi«yati tasmÃdanya eva mok«akÃma itayuktaæ syÃt / kÃmasyÃnyagatatve sÃdhanÃnu«ÂhÃtÃpyanya evetyaÇgÅkartavyam / phalakÃmanÃsÃdhanÃnu«ÂhÃnayorekani«Âhatvad­«Âe÷ / tathÃcÃk­tÃbhyÃgamak­tavipraïaÓaprasaÇga÷ / *7,166* nanu nÃyaæ do«a÷ / puru«avimok«Ãrthaæ prak­tiprav­ttyabhyupagamÃt / d­Óyate hi paraprayojanÃrthaæ janÃnÃæ prav­ttiriti / atredamupati«Âhate- mok«akÃmasyeti // %% NYùYASUDHù: upalak«aïametat / sÃdhanÃnu«ÂhÃtetyapi dra«Âavyam / paraprayojanÃrtaæ pravatarmÃnÃ÷ khalu loke d­«Âamad­«Âaæ và kimapi prayojanamanusandadhÃnÃ÷ prÃyeïopalabdhÃ÷ / tathÃtrÃpi prak­te÷ prayojanena bhÃvyam / naca tadastÅtyartha÷ / syÃdetat / svaprayojanamananusandhÃyaiva jÅvamok«Ãrthaæ prak­te÷ prav­tti÷, yatà k­pÃlutvena bhavatÃmÅÓvarasyetyata Ãha- svanÃÓÃrthaæ ceti // %<... svanÃÓÃrthaæ ca ko yatet // MAnuv_2,2.28d //>% *7,167* NYùYASUDHù: na kevalaæ paraprayojanÃrthà prak­te÷ prav­ttiryujyate / prak­tilayo hi mok«o nÃma / na hi ko 'pi k­pÃlurÃtmanÃÓÃrthaæ yatamÃno d­«Âa iti / yadyapyatrÃnÃdheyÃtiÓayasya ni«kriyasyopakÃryatvamapi kvacinna d­«Âamityeva vaktavyam / tathÃpi tacchi«yairevohyatÃmiti tadabhyupagamena dÆ«aïÃntaramidamuktam / *7,168* nanvidamayuktam / cetano hi svaprayojanamanusandadhyÃt / svanÃÓÃcca bibhyat parÃvarteta / prak­tistvacetanà kathamevaæ paryanuyogamarhatÅti / evaæ tarhi kathamÃtmamok«amapyanusandhÃya pravarteta / svabhÃvo 'yaæ pradhÃnasyeti cet / tarhi kadÃpi saæsÃro 'sya na syÃt / bhogÃrthà prav­tti÷ prak­te÷ svabhÃva iti cet / tarhi mok«ÃbhÃva÷ / ubhayasvabhÃvatve tÆbhayaæ na syÃt / virodhÃt / avirodhe và yugapadubhayaæ syÃt / vyavasthÃpakÃbhÃvÃt / bhoge«Æpabhukte«u mok«Ãrtheti cenna / bhogÃnÃmÃnantyenÃparisamÃpteriti / ayaæ prasaÇgÃthar÷ / yadyÃtmà na kÃmakartà syÃttadà mumuk«urapi na syÃt / tataÓca na tadarthaæ prayateta / tathÃca na mucyeta / paraprav­tte÷ svaprayojanabhÃvÃbhÃvayorayuktatvÃditi / bahulametannidarÓanamiti smaraïÃdyatediti parasmaipadam / tathÃcÃha"candrÃdayastu manyante sarvasmÃdubhayaæ padam' iti / *7,171* evamanÅÓvarasÃÇkhayamataæ sÃdhÃraïadÆ«aïairapÃk­tya ye kart­tvaæ prak­tereva bhokt­tvaæ tvÃtmana iti manyante tanmataæ dÆ«ayati- kart­tvamiti // %% NYùYASUDHù: yadvaivamÃtmana÷ kart­tvamupapÃdya bhokt­tvamapyanenaivopapÃdayati / yena mayedaæ k­taæ sa evÃhaæ tatphalaæ bhu¤ja iti kart­tvabhokt­tvayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃnubhavÃttayadvaiyadhikaraïyÃÇgÅkÃre 'nubhavavirodha ityartha÷ / bhrÃnto 'yamanubhava iti cenna / bÃdhakÃbhÃvÃdityÃha- vibhÃge ceti // %% NYùYASUDHù: tayo÷ kart­tvabhokt­tvayo÷ / vibhÃge vyadhikaraïatve / ak­tÃbhyÃgamak­ta- vinÃÓau caivaæ sati syÃtÃmiti / *7,172* yaduktamÃtmano mok«o na syÃditi / tadi«yÃpÃdanam / prak­tereva mok«ÃbhyupagamÃt / naca bandhamok«ayorvaiyadhikaraïyÃnupapatti÷ / bandhasyÃpi prak­tigatatvÃditi cenna / sakalaÓrutism­tÅhÃsapurÃïÃnubhavairbandhamok«ayerÃtmagatatvÃvagamena tadvirodhÃdityÃÓayavÃnupasaæharati- sarveti // %% NYùYASUDHù: sarvamÃnavirodha eva yà pradhÃnadurdÅk«Ã du«yo 'nu«ÂhÃnasaÇkalpa÷ / tayà dÅk«ito 'yaæ tu sÃÇkhayo mÃyÃvÃdinÃmupamÃtvaæ prÃpnuyÃt / te 'pi hi kart­tvabhokt­tvÃdisakaladharmavikalamasatkalpaæ caitanyamÃtramaÇgÅk­tyÃvidyÃyà evÃcetanÃyÃ÷ sarvakÃraïatvaæ bandhamok«Ãdhikaraïatvaæ cÃbhyupagacchanti / tadete«Ãæ sarvapramÃïaviruddhÃrthÃÇgÅkÃritve sÃÇkhayo 'yaæ d­«ÂÃntabhÃvamÃpadyata iti / *7,174* yatpuru«abahutvaæ sÃÇkhayenÃÇgÅk­taæ tadapi mÃyÃvÃdibhirabhyupagatameva / jananÃdiprak­tidharmaireva hi tadbahutvam / natu svarÆpe kaÓcidasti parasparato viÓe«a÷ / mÃyÃvÃdino 'pi upÃdhinibandhanaæ bhedamaÇgÅkurvantyeva / naca prapa¤casatyatvaæ viÓe«a÷ / kÃraïamÃtratvÃbhyupagamena kÃyarprapa¤casya sÃÇkhayena nirastatvÃditi / *7,177* yÃpi sÃÇkhayaparikalpità s­«Âipralayabandhamok«atatsÃdhanaprakriyà sÃpi sarvapramÃïaviruddhetyuktaæ bhavati / *7,178* na kevalaæ sÃÇkhayasya mÃyÃvÃdisad­ÓatvamasmÃbhirevocyate, kintu sÆtrak­tÃpi sÆcitamityÃha- taditi // %<... taccaÓabdÃnnirÃk­ta÷ // MAnuv_2,2.30d //>% NYùYASUDHù: tasmÃnmÃyÃvÃdisad­ÓatvÃdeva hi sÃÇkhayo bhoktrÃpatteravibhÃgaÓcetsyÃllokavaditi prÃk parÃk­tena mÃyÃvÃdinà racanÃnupapatteÓca nÃnumÃnamiti caÓabdena samuccitya nirÃk­ta÷ / yadvà pramÃïavirodho 'pi notsÆtrita ityanenÃha / tasmÃtsarvamÃnavirodhitvÃdeva / caÓabdÃtsarvamÃnavirodhasamuccayÃrthaæ caÓabdaæ prak«ipyetyartha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ racanÃnupapattyadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *7,180* [======= JNys_2,2.II: anyatrÃbhÃvÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anyatrÃbhÃvÃdhikaraïam // ## // oæ anyatrÃbhÃvÃcca na t­ïÃdivat oæ // idaæ sÆtraæ keciditthaæ vyÃcak«ate / yathà t­ïapallavÃdikaæ gavÃdinopabhuktaæ svayameva k«ÅrÅbhavati / evaæ pradhÃnaæ svayameva mahadÃdirÆpeïa pariïamata ityÃÓaÇkà kilÃtra nirasyate / na t­ïÃdivatsvayameva pradhÃnasya pariïÃmo vaktavya÷ / yatast­ïÃdÅnÃmapi svayameva pariïÃmo nÃsti / kuta÷ / anyatrÃna¬uhopabhukte tadabhÃvÃditi / atrÃÓaÇkaiva tÃvadanupapannà / payo 'mbuvaccettatrÃpÅtyanenaiva parih­tatvÃt / pratyudÃharaïaæ ca sÆtrapraïayanÃyogÃt / parihÃro 'pyayamanupapanna÷ / gavÃdyupabhuktasyaiva k«Åratvaæ nÃnyatreti hi vadatà prak­te÷ sahakÃrisadbhÃvamÃtramupapÃditaæ syÃt / na punarÅÓvarÃpek«atvam / ato nÃyaæ sÆtrÃrtha÷ / kintu pÃta¤jalamatamatrÃdhikaraïe nirÃkriyata ityÃÓayavÃæstadupanyasyati- sÃÇkhayÃnÃmiti // %% NYùYASUDHù: sÃÇkhayamatasya nirastatvÃtkiæ punarupanyÃsenetyato 'sya matasya tato viÓe«aæ tuÓabdena sÆcayati / tameva viÓe«aæ vyanakti- seÓvara iti // seÓvaraÓcenna nirÃkÃryo virodhÃbhÃvÃdityata uktam- k«etreti // tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtho 'trÃpyanvÅyate / yadyapi seÓvara ityanenaiveÓvaro 'stÅti brÆta iti siddham / tathÃpi tadanuvÃdena viÓe«aïavidhÃnamevaitat / ya ÅÓvaro 'sti sa k«etrÃnugrahaÓaktimÃneveti brÆta iti / k«iyantyasminkÃryÃïyavyaktatayeti k«etramupÃdÃnaæ prak­ti÷ / tadanugrahaÓaktireveÓvarasya tenÃbhyupagamyate / ato nirÃkaraïÅya evÃsÃviti / sarvaÓaktitvÃbhÃve kiæ tasyeÓvaratvamityata uktam- svayambhÃta iti // svayamindriyÃdyanapek«ameva bhÃta÷ / kartari kta÷ / tataÓca sarvaj¤a iti labhyate / ÅÓvaratvopapÃdakaæ viÓe«aïÃntaramÃha- kleÓeti // kleÓakarmavipÃkÃÓayavarjita ityartha÷ / tathÃcÃha pata¤jali÷ / "kleÓakarmavipÃkaÓayairaparÃm­«Âa÷ puru«aviÓe«a ÅÓvara÷' iti / tathÃ"nirmÃïakÃyamadhi«ÂhÃya sampradÃyapravartako 'nugrÃhakaÓca' iti / tatrÃvidyÃsmitÃrÃgadve«ÃbhiniveÓÃ÷ pa¤ca kleÓÃ÷ / anÃtmanyÃtmabuddhiravidyà / idaæ madÅyamityabhimÃno 'smità / vi«aye«vÃsaktÅ rÃga÷ / kopo dve«a÷ / bhayamabhiniveÓa÷ / eta eva pa¤ca kleÓÃstantrÃntare tamo moho mahÃmohÃ÷ tÃmisro 'ndhatÃmisra iti vyavahriyante / vÃr«agaïyastvenÃnavidyetyevÃha / karmeti vidhini«edhÃvucyete / ÃÓayaÓabdena dharmÃdharmau / vipÃka iti tatphalaæ sukhadu÷khe tadupÃyaÓceti / itiÓabdasya ÃgÃmina÷ prativÃkyaæ sambandha÷ / *7,185* vedavÃdavirodhaæ sphuÂÅkartumavadhÃraïavyÃvartyamÃha- k«etreti // %% NYùYASUDHù: yà jagadupÃdÃnaæ sà prak­tirevopÃdÃnatvaÓaktimatÅ brÆte / na punarvedavÃdina iva tÃmapi ÓaktimÅÓvarÃyattÃm / vyÃvartyÃntaramÃha- bÅjeti // %<... bÅjaÓaktimÃn / jÅva÷ parjanyavad ... // MAnuv_2,2.32bc //>% NYùYASUDHù: atrÃpyeveti sambaddhayate / ÓarÅrendriyÃdisambandhenotpattau yà Óakti÷ sà bÅjaÓakti÷ / jÅva eva tadvÃniti brÆte / natu tadÅyÃæ bÅjaÓaktiæ tattva(vÃdina)vida iva bhagavadadhÅnÃm / yadyupÃdÃnatvotpattiÓaktimattvaæ prak­tipuru«ayoreva tadà kimÅÓvareïÃnugrÃhakeïetyata Ãha- parjanyavaditi // yathà hi p­thivyÃ÷ kalamÃdibÅjÃnÃæ copÃdÃnatvabÅjatvaÓaktÅ yadyapi svÃyatte / tathÃpyaÇkurotpattau parjanyasyÃsti p­thivyanu(grahakÃraka)grÃhakatvam / tathà prak­tipuru«ayo÷ svÃyattaÓaktitve 'pÅÓvara÷ prak­tyanugrahaÓaktimÃnaÇgÅkaraïÅya÷ / tatkiæ parjanyavadanvayavyatirekÃbhyÃmÅÓvarasya prak­tyanugrÃhakatvamavaseyaæ netyÃha- daiveti // %<... daivaÓaktimÃnÅÓvara÷ sm­ta÷ // MAnuv_2,2.32cd //>% NYùYASUDHù: daivaÓabdo 'd­«ÂasvarÆpatvamÃha / tenÃnvayavyatirekÃvi«ayatvaæ lak«ayati / tatkiæ ni«pramÃïaka eveÓvara÷ prak­tyanugrÃhako 'ÇgÅkaraïÅya ityata uktam- sm­ta iti // "mÃyÃdhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃcaram' ityÃdÃviti Óe«a÷ / sm­ta ityupalak«aïam / Óruta ityapi grÃhyam / prak­tipuru«ayo÷ svÃyattaÓaktitvaæ kuta ityata Ãha- p­thivÅvaditi // *7,186* %% NYùYASUDHù: yathà p­thivyÃ÷ svÃyattopÃdanatvaÓakti÷ tathà tat tasmÃdupÃdÃnatvÃtpradhÃnamapi svÃyattopÃdÃnatvaÓaktimadanumeyamityartha÷ / upalak«aïaæ caitat / kalamÃdibÅjavadbÅjatvÃjjÅvo 'pi svÃyattabÅjaÓaktimÃnanumÃtavya ityapi dra«Âavyam / *7,187* nanu yathà loke kalamÃdibÅjÃnÃæ kaÓcidÃvapanakartÃsti / tathÃtrÃpi tatsthÃnÅyena kenÃpi bhÃvyam / nacÃsÃvanyo 'sti parameÓvarÃt / tatkathaæ k«etrÃnugrahaÓaktimÃneveÓvara ityata Ãha- jÅva iti // %<... jÅva÷ sannidhimÃtrata÷ / bÅjÃvapanakartevety ... // MAnuv_2,2.33bc //>% NYùYASUDHù: d­Óyate khalvapatyajÅvo bÅjabhÆta÷ / pit­jÅvaÓcÃvapanakart­sthÃnÅya÷ / tasmÃtkimÅÓvarasya tacchaktikalpanayà / vi«ayotpattau tu tadapek«aiva nÃstÅti bhÃva÷ / nanvevaæ pit­jÅvasyÃpatyotpÃdakatvÃÇgÅkÃre 'pasiddhÃnta÷ syÃt / sÃÇkhayairjÅvasya kart­tvÃnabhyupagamÃdityata uktam- sannidhimÃtrata iti // ÓarÅrÃdirÆpà prak­tirevÃpatyo(tpatti)tpÃdakatrÅ / tatsannidhinimittÃdvivekÃgrahÃjjÅve tatkart­tvavyavahÃra eveti brÆta iti / *7,188* evamupyastamatanirÃsÃrthaæ sÆtramavatÃrayati- atreti // %<... atra prÃha prabhu÷ svayam // MAnuv_2,2.33d //>% NYùYASUDHù: atraitanmatavi«aye dÆ«aïaæ prÃhetyathar÷ / svayaæ sÃk«ÃnnopacÃreïa / prabhuriti sÆtrak­to dÆ«aïasÃmarthyamÃca«Âe / sÆtraæ vyÃca«Âe- anyatreti // %% NYùYASUDHù: anyatra prak­tau puru«e / tathà p­thivyÃæ kalamÃdibÅje ca / kÃpÅti k«etraÓaktirbÅjaÓaktirbÅjÃvapanaÓaktiÓcetyartha÷ / kathaæ tarhyupÃdÃnatvÃdikamityata uktam- svÃtantryeïeti // kuto nÃstÅtyata Ãha- ÅÓeti // %<... [Å]Óa eva hi / ÓaktÅstÃ÷ prerayatya¤jas ... // MAnuv_2,2.34bc //>% NYùYASUDHù: yasmÃdÅÓa eva tÃ÷ pradhÃnÃdiÓaktÅ÷ prerayatÅti ÓrutyÃdiprasiddham / tasmÃdanyatra kÃpi Óakti÷ svÃtantryeïa nÃstÅti / naca pradhÃnÃdivadÅÓvarasyÃpi preraïÃÓakti÷ parÃyattetyuktam- a¤ja iti // kriyÃviÓe«aïametat / *7,189* tadanena parakÅyÃnumÃnasya bÃdhitavi«ayatvaæ d­«ÂÃntasya ca sÃdhyavikalatvamuktaæ bhavati / *7,190* na kevalaæ prak­tipuru«ayo÷ svÃtantryeïa ÓaktyabhÃva÷ parameÓvarÃyattaÓaktitvaæ ca / kiæ tarhÅtyataÓcaÓabdasamuccitamarthamÃha- tadadhÅnÃÓceti // %<... tadadhÅnÃÓca sarvadà // MAnuv_2,2.34d // sattÃpradhÃnapuru«aÓaktÅnÃæ ca pratÅtaya÷ / prav­ttayaÓca tÃ÷ sarvà ... // MAnuv_2,2.35a-c //>% *7,191* NYùYASUDHù: ÃdyaÓcaÓabda÷ Óaktiprerakatvasya sattÃdipradatvena saha samuccayÃrtha÷ / uttarÃvanyonyasamuccaye / pradhÃnapuru«ayostadÅyÃnÃæ ÓaktÅnÃæ ca, sattà svarÆpaæ, pratÅtayaÓca pramÃvi«ayatvaæ ceti yÃvat, tÃstÃ÷ sarvÃ÷ prav­ttayaÓca sarvadà tadadhÅnà iti yojanà / kecinmanyante svarÆpameva vastuna÷ sattvamiti, apare tu pramÃïayogyatvam, anye punararthakriyÃvattvam / tadidaæ trayamapi prak­tyÃdÅnÃæ bhagavadadhÅnameveti / *7,192* nanvetadayuktam / pradhÃnÃdisattÃdenirtyatvÃt / nityasya parÃdhÅnatÃsambhavÃdityata Ãha- nityamiti // %% NYùYASUDHù: yathÃnityaæ ghaÂÃdikamanityatayà niyamyate, tathà nityamapi nityÃtmanà nityaæ ca sarvadaiveÓvaro niyÃmayati / yata evaæ tasmÃduktamupapannamiti yojanà / *7,192f.* etaduktaæ bhavati / yathà hi ghaÂÃdayo 'nitya(ttva)svabhÃvà api nÃkasmÃdanityà bhavanti / ko do«a÷ / na cÃnityatà parÃdhÅneti kadÃcidghaÂÃdenirtyatà prÃptà / vinÃÓakÃraïopanipÃtaghrauvyÃt / tathà nityasya nityatÃyÃ÷ parÃdhÅnatve 'trapa na jÃtvanityatÃprasakti÷ / tanniyamananiyamÃditi / tadidamuktam- nityaæ ceti // na caitadalaukikam / nityakarmabhirduritaprÃgabhÃvÃnuv­tte÷ sÃdhyatvena vÃdibhirabhyupagatatvÃt / anuv­tternityatÃpÃdanÃnatirekÃt / bhavedetade(vama)svarasanityasya / na svarasanityasyeti cenna / ÅÓvarÃtiriktasya tadbhÃvÃsammate÷ / iyÃæstu viÓe«a÷ / ki¤cidasmadÃyattanityatvam / ki¤cicceÓvarÃyattanityatvamiti / tadapyasmÃsu kasmÃnnÃyatate tathÃbhÆtaæ ca kathamÅÓvarÃdhÅnamityata uktam- nityaÓaktyeti // pradhÃnÃdiÓakte÷ prak­tatvÃt tadgrahaïamidamiti mandÃÓaÇkÃæ vÃrayituæ svayetyuktam / *7,195* yaduktaæ pradhÃnÃderupÃdÃnatvÃdiÓaktirna svÃdhÅnà kintvÅÓvarapreritaiveti / tatkuta ityata Ãha- neti // "na ­te tvatkriyate ki¤canÃre' iti Órute÷ / prÃguktaæ pratipattavyamiti Óe«a÷ / Óaktireva hi kriyocyate / yatpradhÃnÃdisattÃderbhagavadadhÅnatvamuktaæ tasya sambhÃvanaivoktà / pramÃïaæ tu tatra kimityata Ãha- svabhÃveti // %% NYùYASUDHù: karmaÓabdena dharmÃdhamarvyaktayo g­hyante / kriyÃ÷ parispandÃ÷ / Óruti÷ veda÷ / santÅti trividhamapi sattvaæ vivak«itam / sattÃdyÃ÷ pradhÃnÃde÷ / nÃrÃyaïaæ vinà tatpreraïÃæ vinà / *7,197* tasmÃdanyatropÃdÃnatvÃdiÓakterabhÃvÃt, tatsattÃderapÅÓvarÃyattatvÃcca, na, t­ïÃdÅnÃmutpattau parjanyasyeva p­thivyanugrÃhakatvaæ, ÅÓvarasya mahadÃdyutpattau k«etrÃnugrÃhakatvamÃtram, kintu sarvasvÃtantryameva, iti, yadanyadabhyupagataæ pÃta¤jalairvaidikamataviruddhaæ, tatsarvaæ prathamÃdhikaraïa eva nirastam / kiæ puna÷ prayatnenetyÃÓayavÃnpÆvarmatena sahaitasya hetÃmupasaæharati- taditi // %% NYùYASUDHù: vindhyo 'nÅÓvara÷ sÃÇkhaya÷ / Ãdipadena tadekadeÓinÃæ pa¤caÓikheÓvarak­«ïÃdÅnÃæ grahaïam / tadavÃntaramatayorapi nirastatvÃt / yadvà pata¤jalivindhyÃvÃdÅ yasya tattathoktam / pata¤jalinÃÇgÅk­to 'pÅÓvaro anÅ(nirÅ)Óvarakalpa eva / ata÷ pÆrvasyÃsya ca sÃmyÃbhiprÃyeïa và sahopasaæhÃra iti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anyatrÃbhÃvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *7,199* [======= JNys_2,2.III: abhupagamÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ abhyupagamÃdhikaraïam // ## // oæ abhyupagame 'pyarthÃbhÃvÃt oæ // kecididaæ satramevaæ vyÃcak«ate / prÃk pradhÃnasya prav­ttirnopapadyata ityuktam / athedÃnÅæ prav­tterabhyupagame 'pi tasyÃ÷ prayejanÃbhÃvÃditi / tadayuktam / abhyupagame 'pÅtyetÃvato vaiyarthyÃt / arthÃbhÃvÃccetyetÃvataiva pÆrïatvÃt / ki¤ca arthÃbhÃvena kiæ sÃdhyam / sÃÇkhayamatasyÃsÃma¤jasyaæ và prak­te÷ prav­ttyanupapattirvà / nÃdya÷ / vyadhikaraïatvÃt / katha¤cidekÃdhikaraïatÃpÃdane 'pi svamatenÃnaikÃntyÃt / na dvitÅya÷ / abhyupagama(vÃda)virodhÃt / na hyabhyupagamavÃde 'pi yadevÃbhyupagamyate tadeva nirÃkriyate / anÃsthÃæ khalu tÃtkÃlikÅmabhyupagamena dyotayanti / yathÃstu Óabdo nityo 'nityo vÃ, anuÓÃsanaæ tÃvatkartavyamiti / tasmÃnnÃyaæ sÆtrÃrtha÷ / *7,203* kinnÃma mà bhÆdacetanasya kart­tvaæ, ÓarÅrasyaiva cetanÃvattvena kart­tvopapatte÷ / kimÅÓvarÃdinetyadhikÃÓaÇkayà pratyavati«ÂhamÃnasya cÃrvÃkasya matamatrÃdhikaraïe nirasyata iti bhÃvena tanmatamupanyasyati- cÃrvÃkairiti // %% NYùYASUDHù: cÃrvÅ buddhistatsambandhÃdÃcÃryo 'pi cÃrvÅ / tasyeme chÃtrÃÓcÃrvÃkÃ÷ / tairak«ajaæ mÃnamucyate / nanvetadasmÃkamapi sammatamityata÷ sÃvadhÃraïamidamuktamityÃÓayenoktaæ viv­ïoti- nÃparamiti // anumÃnamÃgamaÓca mÃnaæ nocyata ityartha÷ / etadapyasmÃkamanumatameva / prameyaviÓe«e pratyak«asyaiva mÃnatÃbhyupagamÃdityata Ãha- kvaciditi // etaduktaæ bhavati / pramÃïÃdhÅnà hi prameyasiddhi÷ / pramÃïaæ ca pratyak«ameva / nÃto 'nyadasti / naca pratyak«eïeÓvaraæ pratÅma÷ / tasmÃtpramÃïÃbhÃvÃnnÃstÅÓvara iti / nanu yadi pratyak«Ãtiriktaæ na pramÃïaæ tadà dharmamok«ayostatsÃdhanÃnÃæ ca pratyak«Ãvi«ayÃïÃmasiddhi÷ syÃdityata Ãha- deha iti // %% NYùYASUDHù: j¤ÃnavÃnkhalvÃtmanà / j¤Ãnaæ ca dehadharma÷ / yathoktam-"p­thivyÃpastejovÃyuriti tattvÃni / tatsamudÃye ÓarÅrendriyavi«ayasaæj¤Ã / tebhyaÓcaitanyaæ madaÓaktivadvij¤Ãnam' iti / tasmÃddeha evÃtmà / sa ca vinÃÓÅtyata÷ kÃlÃntarabhÃvina÷ puæsa evÃbhÃvÃddharmamok«Ãkhyapuru«ÃrthÃbhÃvo nÃni«ya÷ / puru«Ãrthau tu kÃmÃrthÃveva / puru«ÃnvayasambhavÃditi / tatrÃpi kÃma eva mukhyo 'rthastu tatsÃdhanatayaiva pumartha iti j¤Ãpayituæ kÃmasyÃdau saÇkÅrtanam / iti cocyata iti sambandha÷ / *7,208* etanmatanirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃkhyÃtumupodghÃtaæ tÃvadÃha- yadevamiti // %% NYùYASUDHù: yadyevamatÅndriyaæ vastu na syÃt tadà tadÅyaæ ÓÃstraæ vi«ayaprayojanaÓÆnyamÃpadyeteti Óe«a÷ / tatkathamiti cet / kimanena ÓÃstreïa tatpraïetà vi«ayaæ pratipadyate prayojanaæ ca labhate / uta vineyà narÃ÷ / Ãdyaæ dÆ«ayati- darÓaneneti // %<... darÓanenÃsya ko 'rtha÷ pratyak«agocara÷ / labdhastenaiva hi ... // MAnuv_2,2.40a-c //>% NYùYASUDHù: kimÃk«epe / artho vi«aya÷ prayojanaæ ca / labdha upalabdha÷ prÃptaÓca / pratyak«agocaro hÅti / tatra hetu÷ / tataÓcÃyamartha÷ / na tÃvadanena ÓÃstreïa ÓÃstrapraïetrÃstÅndriyo 'rtha÷ upalabhyate / tadabhÃvÃt / nÃpyaindriyaka÷ / tasya pratyak«agocaratvena vi«ayatvÃnupapatte÷ / "aprÃpte hi ÓÃstramarthavat' / ki¤ca pratyak«eïa tamarthamupalabhya khalvasau ÓÃstre pravÅïavÃn / anyathà (tatpra)praïayanÃnupapatte÷ / tathÃca taæ prati tamevÃrthamupadarÓayatkathaæ savi«ayaæ syÃt / evaæ prayojanamapi na tÃvadatÅndriyam / tadabhÃvÃt / nÃpyaindriyakam / tasya yogyÃnupala(bdhi)mbhabÃdhitatvÃt / nanu hitopade«yari jano 'nurajyate / "janÃnurÃgaprabhavÃÓca sampada÷' iti cet / k­taghnatÃnimittapratyavÃyÃnusandhÃne satyevametat / tattu pareïa tyÃjitamiti / dvitÅyaæ dÆ«ayati- narairiti // %<... narai÷ ÓÃstrÃt kiæ mohanaæ vinà // MAnuv_2,2.40cd //>% NYùYASUDHù: labdhamityanuvartate / atrÃpi pÆrvavaduttaram / syÃdetat / dharmÃdyatÅndriyÃbhimatÃrthÃbhÃva÷ ÓÃstrasya vi«aya÷ / tasya pratyak«atve 'pi vaidikavÃsanÃnimittaÓaÇkÃkalaÇkitatvena vi«ayatvamupapadyate / prayojanaæ ca dharmÃdharmaÓaÇkoparuddhÃrthakÃmopabhoga÷ / tatkathaæ narai÷ ÓÃstrÃtkiæ labdhamityucyate / maivam / vi«ayapratipattau hi prayojanÃvÃpti÷ / vi«ayaæ ca kiæ ÓÃstramÃptavÃkyatayà pratipÃdayet utopapattivyutpÃdanena / nÃdya÷ / ÃgamaprÃmÃïyÃbhyupagamaprasaÇgÃt / nÃsti atÅndriyaæ kimapÅtyetÃvataiva pÆrïatve(naiva)na vÃkyavistaravaiyarthyÃcca / na dvitÅya÷ / upapattiprÃmÃïyÃbhyupagamaprasaÇgÃt / ÓÃstraæ ÓaÇkÃmeva nivÃrayati / vi«ayapratipattistu pratyak«eïaiveti cenna / svayaæ vopapattivyutpÃdanena và kamapyarthamanupadarÓayata÷ ÓaÇkÃnivÃraïÃsÃmarthyÃt / ÓaÇkà hi saæÓayo và syÃdviparyayo và / dvÃvapi viparÅtÃrthagocarabalavatpratyayanirasanÅyau / nÃj¤ÃmÃtreïa / tarkavyutpÃdanaæ ÓÃstreïa kriyata iti cet(na) / tasyÃpi pramÃïatvÃt / tadidaæ"darÓanena' iti prak­tÃnuv­ttau satyÃæ"ÓÃstrÃtkim' itrata vadatà sÆcitam / anyathà naraiÓcetyavak«yat / mohanaæ vinetyubhayavÃkyaÓe«a÷ parihÃsa÷ / ÓÃstrapraïetrà suraguruïÃyogyajanavyÃmohanaæ prayojanaæ labdham / anyaiÓca mithyÃj¤Ãnam / nÃto 'dhikamiti / *7,211* kimato yadyevamityata Ãha- sveti // %% NYùYASUDHù: ni«phalaæ ÓÃstramiti vak«yamÃïaæ siæhÃvalo(kananyÃye)kitenÃnuvartate / taccopalak«aïam / nirvi«ayaæ cetyapi dra«Âavyam / vi«ayaprayojanavattvaæ hi svaparavi«ayaprayojanavattayà vyÃptam / t­tÅyaprakÃrÃbhÃvÃt / sarvaprakÃraparityÃgena sÃmÃnyÃnavasthÃnÃt / tataÓca vyÃpikÃyÃ÷ svaparavi«ayaprayojanavattÃyà abhÃvÃttadvayÃptaæ vi«ayaprayojanavattvamapi nÃstÅtyartha÷ / astvevaæ vi«ayaprayojanaÓÆnyamasmadÅyaæ ÓÃstram / tata÷ kimityata÷ sÆtraæ vyÃkhyÃti- svamatenaiveti // %<... svamatenaiva ni«phalam / kimityunmattavacchÃstraæ v­thà pralapati svayam // MAnuv_2,2.41b-d //>% *7,211f.* NYùYASUDHù: yata evaæ svamatenaiva ni«phalaæ nirvi«ayaæ ca na kevalaæ paropapÃdanameva / tasmÃd v­thà vi«ayaprayojanaÓÆnyam / yasmÃdvÃdinà cÃrvÃkeïa prativÃdibhiÓca taditarai÷ sarvairvi«ayaprayojanaÓÆnyatayÃbhyupagatam / tasmÃdvi«ayaprayojanaÓÆnya(meve)tyartha÷ / yasmÃdv­thà tasmÃttacchÃstraæ kimiti svayaæ prek«ÃvÃnpralapati / prek«Ãvatà nÃrambhaïÅyamiti yÃvat / vi«ayaprayojanaÓÆnyaæ cÃrabhamÃïo na laukiko nÃpi parÅk«aka ityunmattavadupek«aïÅya÷ syÃditi / yadvà ni«phalamiti prayojanÃbhÃvÃbhidhÃnam / v­theti vi«ayÃbhÃvavacanam / tathÃcaivaæ sÆtrayojanà / na kevalaæ paropapÃdanena kintu svÃbhyupagame 'pyarthÃbhÃvÃdanÃrambhaïÅyaæ ÓÃstramiti Óe«a iti / arthÃbhÃvahetorasiddhiparihÃrÃyÃbhyupagame 'pÅtyuktam / vyÃsa-(23) *7,213* nanu ca pramÃïÃnurodhi prayojanam / na puna÷ prayojanamanurudhyÃprÃmÃïiko 'yartho 'ÇgÅkartumucita÷ / atiprasaÇgÃt / pramÃïaæ ca pratyak«ameva nÃnyat / nacaivaæ lokavyavahÃroccheda÷ / sambhÃvanayaiva tadupapatte÷ / saævÃdena ca prÃmÃïyÃbhimÃnÃt / pratyak«eïa ca deha evÃtmopalabhyate / gauro 'haæ jÃnÃmÅti / tathÃca kÃlÃntarabhÃviprayojanÃnvayina÷ puru«asya abhÃvÃtkathaæ dharmamok«Ãkhyaæ prayojanamatÅndriyaÓca vi«ayo 'ÇgÅkartuæ Óakyata ityata Ãha- dehÃditi // %% NYùYASUDHù: anubhavata÷ parÃbhyupagataprÃmÃïyena pratyak«eïaiva / mama deha iti hyahaÇkÃrÃspadÃtmasambandhÅ deha÷ pratÅyate / nacÃnyatÃpratÅtau sambandhapratÅtirupapadyate / yathà mamÃrtha iti pratÅtau bhedapratÅtipÆrvaka eva sambandhÃbhÃsa iti / nanvevaæ pratibhÃsa eva nÃsti / api tarhi ghaÂasya svarÆpamitivadvayavahÃramÃtramiti cenna kalpakÃbhÃvÃt / viparÅtapratÅ(mi)tau khalvevaæ kalpyate / nacaivaæ prak­te / kasyacitkadÃcidapi deho 'hamiti pramÃbhÃvÃt / tadidamuktam- ÓarÅriïÃæ sadeti // ata eva pratibhÃso 'pi bhramo 'stviti nirastam / asti gauro 'hamiti prameti cenna / pratipak«atayà bÃdhakatvÃnupapatte÷ / *7,215* ki¤ca nÃyaæ dehÃtmatÃvabhÃsa÷ / kintu dehadharmasyÃtmadharmatÃvabhÃsa÷ / naca vyadhikaraïayorvirodho 'sti / tadabhÃve kathamasÃviti cet / kimetadanumÃnamarthÃpattirvà praÓnamÃtraæ và / na prathamadvitÅyau / apasiddhÃntÃt / sphaÂikajapÃkusumayorabhedÃpratibhÃse 'pi taddharmasya tatra pratÅtidarÓanÃcca / t­tÅye tu vak«yate / astu pratÅti÷ / pratyak«amiti tu kuta÷ / abÃdhapratibhÃsasya pratyak«Ãdanyasya pareïÃnabhyupagamÃt / abhyupagame và prÃmÃïyÃparihÃrÃt / aparok«atayÃnubhavÃcca / tadidamuktam- vyaktamiti // naca tadevÃsiddham / liÇgÃdyanusandhÃnÃbhÃve 'pi bhÃvÃt / anyathà dehapratibhÃsasyÃpi tanna syÃt / etadapyuktam- sadeti // kecidÃhu÷ / dehÃtmabhedaj¤Ãnaæ samÃdhiparipÃkavatÃmeveti / tadasat / ÃvipÃlagopÃlaæ mama deha itrata pratibhÃsasyÃnapalapanÅyatvÃt / ata evÃha- ÓarÅriïÃæ a(ÓarÅrÃ)bhimÃninÃmiti // *7,218* nanvastvÃtmà dehÃtiriktastathÃpyarthakÃmÃtirikte puru«Ãrthe tatsÃdhanÃdau ca kiæ mÃnam / vedÃdirÃgamo 'numÃnaæ ceti vadÃma÷ / tasya prÃmÃïyameva kuta iti cet / tatrÃha- pratyak«asyaiveti // %% NYùYASUDHù: yatpareïÃbhyupagatamarthÃdi tatkuta÷ siddhamiti vaktavyam / pratyak«eïeti cet / pratyak«asya mÃnatvamityeva kenÃvasÅyate / tathÃca puru«ÃrthatatsÃdhanamÃtrÃsiddhau jagadanÅhamÃpadyeteti / pratyak«aj¤Ãnaæ tÃvatpratÅyate / prÃmÃïyaæ ca j¤ÃnagrÃhakamÃtragrÃhyam / ata÷ kathamukto do«a÷ / prÃmÃïyaparatastvÃvÃde 'pi bÃdhakÃbhÃvÃdinà pratyak«aprÃmÃïyasiddhirityata Ãha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: yadi pratyak«aj¤ÃnaprÃmÃïyasya j¤ÃnagrÃhakaæ và bÃdhakÃbhÃvÃdikaæ và sÃdhakamucyate / tarhi tadeva vedaprÃmÃïyavi«aye kathaæ sÃdhakaæ na bhavet / nahi vedavÃkyÃjj¤Ãnaæ notpadyate / naca na pratÅyate / atra vedagrahaïamupalak«aïam / ata evÃnyeti sÃmÃnyena vak«yati / *7,220* nanu j¤ÃnagrÃhakasya prÃmÃïyagrÃhakatvamityutsarga÷ / apavÃde(na tva)satyaprÃmÃïyamapi g­hyate / tatkathaæ vedÃdiprÃmÃïyasiddhi÷ / paratastve 'pi bÃdhakÃbhÃva÷ kuta iti cet / samametatpratyak«e 'pi / anupalambhÃdapavÃdÃdyabhÃva÷ pratyak«asiddha iti cet / tulyametadvedÃdÃvityÃha- na ceti // %% NYùYASUDHù: pratyak«ÃdanyayoranumÃnÃgamayoramÃnatà / kvÃpi vi«aye / *7,221* yadvà pratyak«aprÃmÃïyamabhyupagacchanpra«Âavya÷ / kiæ tvayÃnubhÆyamÃnasyaikasyaiva pratyak«asya mÃnatvam uta sarvasyÃpi pratyak«asya / Ãdye do«amÃha- pratyak«asyaiveti // itare«Ãmapi pratyak«ÃïÃæ tattulyasÃmagrÅjanyatve satyekasyaiva pratyak«asya mÃnatvamiti kenÃvasÅyate / dvitÅye do«amÃha- pratyak«asyaiveti // pratyak«asya mÃnatvameva sarvamapi pratyak«aæ pramÃïamiti kenÃvasÅyate / anubhÆyamÃnapratyak«Ãdanyasya pratyak«asya, tatprÃmÃïyasya và cÃvasÃyakaæ na kimapÅtyartha÷ / parakÅyavacanena ce«yayà và pratyak«amavagamya pratyak«atvena tasya prÃmÃïyamavagamyata ityata Ãha- yadÅti // pratyak«asya tatprÃmÃïyasya ca sÃdhakaæ vacanamanumÃnaæ ca yadi pramÃïami«yate tarhi vedÃdiprÃmÃïye kathaæ na bhavet / abhyupagama iti Óe«a÷ / evamanumÃnÃgamaprÃmÃïyaæ pratyapi vikalpa÷ / Ãdyastu pÆrvavannirasta÷ / apasiddhÃntaÓca adhika÷ / dvitÅyaæ dÆ«ayati- naceti // anyayo÷ parapuru«ÃdivartinoranumÃnÃgamayoramÃnatà / pÆrvavadÃÓrayÃdyasiddhe÷ / tatsÃdhakÃÇgÅkÃre ca vyÃghÃtÃditi bhÃva÷ / *7,222f.* nanvarthasannik­«ÂakaraïajanyatvÃtpratyak«aæ pramÃïam / anumÃnÃgamayoratÅtÃdikamapi vi«ayÅkurvatostadabhÃvÃtkathaæ prÃmÃïyamiti / kiæ yÃthÃrthyameva prÃmÃïyaæ tanniyÃmakaÓca sannikar«a÷ anyathÃtiprasaÇgÃdityabhiprÃya÷ uta vi«ayasannik­«Âakaraïajanyatvaæ prÃmÃïyamiti / Ãdye 'pi kiæ yathÃkatha¤citsannikar«o niyÃmaka÷ uta saæyoga eva / Ãdyaæ dÆ«ayati- naceti // evaæ tarhyanyayoranumÃnÃgamayoramÃnatà nÃsti / avinÃbhÃvÃdisannikar«asya tatrÃpi sattvÃditi bhÃva÷ / dvitÅye do«amÃha- kvÃpÅti // kvÃpi pramÃïe cÃk«u«e ÓrÃvaïe ca / nÃvasÅyate nÃbhyupagamyate 'rthasaæyuktakaraïajanyatà / pareïa golakÃ(dya)tiriktasya cak«urÃderanabhyupagamÃt / tadÃtmakasya cÃrthasaæyogÃbhÃvÃt / tata÷ pratyak«asyÃpi kasyacitprÃmÃïyaæ na syÃditi / dvitÅyaæ dÆ«ayati- naceti // yÃthÃrthyÃdanyà arthasannik­«ÂakaraïajanyatÃlak«aïà mÃnatà na vaktavyà / kuta ityata Ãha- kvÃpÅti // pÆrvavaccÃk«u«ÃdÃvavyÃpteriti bhÃva÷ / upalak«aïaæ caitat / viparyayÃdÃvativyÃptiÓcetyapi dra«Âavyam / yÃthÃrthye satÅdaæ lak«aïamiti cet / tarhi tadevÃstu kiæ viÓe«yeïa / anumÃnÃdivyÃv­ttyarthamiti cenna / tadaprÃmÃïyasyÃdyÃpyasiddherityÃha- naceti // nanu vedÃdyarthasyÃnupambhabÃdhitatvÃtkathaæ tatprÃmÃïyamiti cenna / vedÃdinaivopalabdhe÷ / tadanyena nopalabhyata iti cet / tatkiæ pramÃïÃntarasaævÃditvaæ prÃmÃïyam / addheti cettatrÃha- naceti // pramÃïÃntarasaævÃdalak«aïà mÃnatà netyartha÷ / kuto netyata Ãha- kvÃpÅti // anavasthÃprasaÇgÃt kvÃpi pramÃïe nÃvasÅyate / yata÷ yadvà kvÃpi svasukhÃdij¤Ãne pramÃ(ïa)ïe saævÃda eva nÃvasÅyate iti yojyamityalam / *7,225* sÆtrÃrthamupasaæharati svamateneti / %% NYùYASUDHù: svasammatyaiva artharahito vi«ayaprayojanarahita÷ / Åd­Óa÷ ÅÓvarÃdyatÅndriyÃnabhyupagamalak«ïa÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ abhyupagamÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *7,226* [======= JNys_2,2.IV: puru«ÃÓmÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ puru«ÃÓmÃdhikaraïam // ## // oæ puru«ÃÓmavaditi cettathÃpi oæ // a(trÃnÅÓva)tra nirÅÓvarasÃÇkhayaikadeÓinÃæ puru«opasarjanaprak­tikart­katvavÃdinÃæ matamapÃkriyate / nanvevaæ tarhi tadanantaramevedamÃrambhaïÅyam / satyam / tathÃpyabhyadhikÃÓaÇkÃnusÃreïeyamukti÷ / tathÃhi / paramacetanasya bhagavata eva sarvakart­tvaæ prÃguktam / tasya kevalaprak­tikart­katvavÃda÷ sÃk«ÃdvirodhÅti prathamamapÃk­ta÷ / tatra mà bhÆtkevalasyÃcetanasya pradhÃnasya jagatkart­tvam / ÅÓvarÃnug­hÅtasya tu bhavi«yatÅtyÃÓaÇkà dvitÅyÃdhikaraïe (nirastÃ)nirÃk­tà / mà bhÆdacetanasya kart­tvaæ kintu ÓarÅrasyaiva caitanyÃÓrayasya kart­tvamastvityÃÓaÇkaya ÓarÅrasya caitanyÃÓrayatÃyogÃt punastadavastha÷ kart­tvÃyoga iti t­tÅye 'bhihitam / idÃnÅæ tu kevalasyÃcetanasya kart­tvÃyoge 'pi cetanasannidhÃnena tadupapatte÷ kimÅÓvare(ïetyÃ)ïetye«Ã ÓaÇkà nirÃkriyate / *7,227* tanmatarÅti÷ sÆtra evokteti tadeva vyÃca«Âe- sannidhÃnÃditi // %% *7,227f.* NYùYASUDHù: yathà khalvacetanameva ÓarÅraæ cetanasyÃtmana÷ sannidhÃnamÃtreïa aÓmÃnayanÃdikaæ karoti / evamacetanÃpi prak­ti÷ puru«asannidhÃnÃnmahadÃdikÃryaæ kari«yati / tathÃca prayoga÷ / mahadÃdikaæ puru«opasarjanaprak­tikart­kam kÃryatvÃdaÓmÃnayanÃdivaditi / evaæca kimÅÓvareïeti ÓaÇkÃrtha÷ / yadyapyevamabhyadhikamÃÓaÇkitaæ tathÃpi racanÃnupapatterityuktado«a÷ samo bhavet / na parih­to bhavet / kuta÷ / abuddhipÆrvatvÃt / prak­teriti Óe«a÷ / buddhi÷ pÆrvà yasya tat buddhipÆrvam / j¤ÃnecchÃprayatnà ityartha÷ / na vidyate buddhipÆrvaæ yasya tattathoktaæ tasya bhÃvastattvam / tasmÃt / etaduktaæ bhavati / j¤ÃnecchÃprayatnavattvaæ hi kart­tvam / naca puru«asannidhÃne('pi) na prak­terbuddhimattvaæ sambhavati / acetanatvÃÇgÅkÃravirodhÃt / naca buddhayabhÃve tatkÃryayoricchÃprayatnayorapi sambhava÷ / tathà cÃcetanasya kart­tvapratij¤Ã vyÃhataiveti / nanvÃtmopasajarnasya ÓarÅrasyÃÓmÃnayanÃdikart­tvaæ nidarÓitam / tatkatha(metadi)miti cenna / ÓarÅrasyÃpyuktarÅtyà kart­tvÃsammate÷ / *7,229* dÆ«aïÃntaraæ ca d­«ÂÃnte darÓayituæ sÆtram- // oæ aÇgitvÃnupapatte÷ oæ // iti / tadvayÃca«Âe- aÇgitvÃditi // ## %% NYùYASUDHù: caÓabdo dÆ«aïÃntarasamuccayÃrtha÷ / evaÓabdo vak«yamÃïakaimutyasphuÂÅkaraïÃrtha÷ / aÇgitvaæ pradhÃnatvaæ ÓarÅraæ pratÅti Óe«a÷ / tadaÇgatvoktita÷ tasyopasarjanatvÃÇgÅkÃrÃt / syÃt sÃÇkhaya iti Óe«a÷ / nanvetatprak­taviruddham / parameÓvarasya hi sarvakart­tvamupapÃdayitumayamÃrambha÷ / tathÃca aÓmÃnayanÃdikÃrye jÅvasya prÃdhÃnyopapÃdanaæ kathaæ na prakaraïaviruddhamiti cenna / jÅvagatasya amukhyasya kart­tvasya nirÃsa eva yadà pramÃïavirodha÷ tadà kimu vaktavyaæ sarvakarturÅÓvarasyÃpalÃpa ityetatpradarÓanÃyaiva sÆtrak­tà jÅvasyÃÇgitvopapÃdanÃdityÃÓayavÃnÃha- kimviti // %% NYùYASUDHù: asya sarvakart­tvena pratipipÃdayi«itasya / uttarasÆtre cÃsyÃÇgÅkÃravÃdatvaæ sphuÂÅbhavi«yatÅti hiÓabdena sÆcayati / kathaæ jÅvasya prÃdhÃnyanirÃsÃdapyatiÓayeneÓvaranirÃsa÷ pramÃïaviruddha ityata Ãha- yata iti // yata÷ kÃraïÃdakhilaæ pramÃïaæ yogipratyak«ÃnumÃnÃgamÃtmakaæ sarvakartÃramÅÓvaraæ pratipÃdayati tasmÃditi pÆrveïa sambandha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ puru«ÃÓmÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *7,231* [======= JNys_2,2.V: anyatÃnumityadhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anyathÃnumityadhikaraïam // ## // oæ anyathÃnumitau ca j¤aÓaktiviyogÃt oæ // prak­tyupasarjanapuru«akart­tvavÃdinÃæ nirÅÓvarasÃÇkhayaikadeÓinÃæ matamatra nirÃkriyate / tathÃhi aÓmÃnaya(napra)nÃdiprav­ttau tÃvatpuru«asya prÃdhÃnyaæ ÓarÅrasya copasarjanatvamanubhavasiddhamityuktam / tathÃca tadd­«ÂÃntena mahadÃdikÃryamapi prak­tyupasarjanapuru«akart­kamanumÅyate / puru«asya ca cetanatvena na kart­tvÃnupapatti÷ / su«uptyÃdau ca kart­tvÃnupalambhÃtprak­tirupasarjanabhÆtÃÇgÅkaraïÅyà / evaæca kimÅÓvareïeti / *7,232* atra vaktavyaæ kiæ puru«asyaikÃkina÷ kutrÃpi svÃtantryaæ nÃsti uta astÅti / Ãdyaæ dÆ«ayituæ sÆtraæ vyÃca«Âe- aÇgitvamiti // %% NYùYASUDHù: yadi puru«a(syaivÃÇgi)syÃÇgitvaæ prÃdhÃnyaæ kart­tvamiti yÃvat / prak­testÆpasarjanatvameveti pÆrvamatÃdanyathÃnumÅyate / tatrÃpi ca puru«asyÃkhilaæ svÃtantryaæ nÃstÅti pak«o yadyaÇgÅkriyate tadà svatantro 'nya÷ parameÓvaro 'ÇgÅkaraïÅya eva syÃt / kuta÷ / prak­tipreraïe puru«asyÃÓaktatvÃt / mà bhÆttÃvatkÃryÃntarÃrthamÅÓvarÃpek«Ã / tathÃpi prak­tipreraïÃrthamapek«aïÅya evÃsÃvityaperartha÷ / etaduktaæ bhavati / na tÃvatsattÃmÃtreïa saæyogamÃtreïa và pradhÃnasya kartÃraæ puru«aæ pratyupasarjanatvam / suptipralayÃdÃvapi prasaÇgÃt / kintu karaïatvÃdinà / naca kartrÃprayujyamÃnasya karaïatvÃdikaæ d­«Âam / naca tadeva tatpreraïe karaïÃdi / svav­ttivirodhÃt / tathÃca prak­tinirapek«asya puru«asya kvÃpi vyÃpÃrÃsÃmarthye 'vaÓyamanyena sahakÃriïà bhÃvyam / nacÃsÃvapyevaævidha eva / tasyÃpi sahakÃryantarÃpek«ÃyÃmanavasthÃprasaÇgÃt / ata÷ svatantra evÃsÃvaÇgÅkaraïÅya÷ / sa eva ceÓvara iti kathamasau nÃbhyupagamyata iti / *7,234* dvitÅyaæ ni«edhati- naceti // %% NYùYASUDHù: tathà sati prak­tyanapek«atvaprasaÇgena (asya) svasiddhÃntavirodhÃpatteriti bhÃva÷ / anena viprati«edhÃcceti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / [##] sÆtrasyÃrthÃntaramÃha- pratyak«ÃdÅti // %<... pratyak«Ãdivirodhata÷ // MAnuv_2,2.48b //>% NYùYASUDHù: pratyak«ÃdipramÃïairhi puru«asyÃsvÃtantryaæ sarvadà u(sarvatro)palabhyate / prakÃrÃntareïa vyÃca«Âe- hiteti // %% NYùYASUDHù: ÃdipadenÃhitakriyopÃdÅyate / evaæ pa¤camatÃni nirÃk­tyopasaæharati- bhadramiti // %<... bhadraæ nÃnÅÓvaraæ matam // MAnuv_2,2.48d //>% NYùYASUDHù: pÃta¤jalÃbhimatasyeÓvarasyeÓvaralak«aïÃbhÃvÃttadapyanÅÓvarameva matamiti / nanvanyÃnyapi bhinnakasaæsÃramocakÃdÅnyanÅÓvarÃïi matÃni santi tÃni kuto na nirÃkriyante / uktado«aireva nirastatvÃt abhyadhikÃÓaÇkÃbhÃvÃccetyÃha- saæsÃriïa iti // *7,235* %% NYùYASUDHù: saæsÃripadamÅÓvarÃtiriktopalak«aïam / sarveÓamiti viÓe«yapadam / tena na paunaruktayam / upamaivopamam / svÃrthiko 'ï / nÃstyaupamaæ yasyÃsÃvanaupama÷ / yadvopamÃyà ayamaupama÷ / sopama iti yÃvat / tato na¤samÃsa÷ / asya prapa¤casya / ime kathità do«Ã iti Óe«a÷ / na kevalaæ sarveÓaæ svarÆpeïÃnaÇgÅrkurvatÃmime do«Ã÷ / kintu tamaÇgÅk­tyÃpi jÅvÃ(dya)nyatvÃdiviÓe«aïÃni tasyÃnaÇgÅkurvatÃmapi / tathÃtve phalatastasyÃnÅÓvaratvÃditi / *7,237* kimato yadyevamanÅÓvaramatamasama¤jasamityata Ãha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: na parapak«anirÃsamÃtreïa svapak«asiddhirityata÷ ÓrutipramÃïenetyÃdyuktam / para utk­«Âa uktaviÓe«aïopapanna÷ / nitya iti sÃmarthyÃdaÇgÅkÃrasya viÓe«aïam / sarvadeti yÃvat / niÓcayasya svaparapak«asÃdhanopÃlambhÃtiriktÃnapek«atvÃtprÃmÃïikaniÓcayasya cÃsamÅcÅnatvÃyogÃtsuniÓcitamityuktam / prathamÃdhyÃyavyutpÃditena parapak«opÃlambhena ca yathÃlak«itaæ brahma siddhamityÃÓaya÷ / nanvevaæ tarhi uttarÃdhikaraïÃnÃmÃnarambha eva / nirÃkari«yamÃïai(ru)rapyuktaviÓe«aïasyeÓvarasyÃnabhyupagatatvÃditi cet / satyam / tathÃpi tanmatÃnÃmatyantaheyatÃpradarÓanÃya dÆ«aïÃntarÃïi vyutpÃdanayitumuttaro grantha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anyathÃnumityadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *7,239* [======= JNys_2,2.VI: vaiÓe«ikÃdhikaraïam =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vaiÓe«ikÃdhikaraïam // ## // oæ mahaddÅrghavadvà hrasvaparimaï¬alÃbhyÃm oæ // %% NYùYASUDHù: atra paramÃïvÃrambhavÃdinÃæ vaiÓe«ikÃdÅnÃæ matamapÃkriyate / nanu vaiÓe«ikÃdaya÷ parameÓvaramaÇgÅkurvantyeva / tatkathaæ tannirÃsÃyÃdhikaraïÃrambha ityÃÓaÇkaya yadyapÅÓvaraæ svarÆpeïÃÇgÅkuvarnti tathÃpi taddharme«u sukhÃdi«u vipratipadyanta eva / tathà s­«ÂipralayÃdividhiæ cÃnyathà manyanta ityato yuktastannirÃsÃyÃdhikaraïÃrambha ityÃÓayavÃæstanmatamupanyasyati- nityeti // ÅÓaæ vadanto 'nye ityÃhuriti vak«yamÃïenÃnvaya÷ / nityà j¤Ãnaprayatnecchà yasyÃsau tathokta÷ / saÇkhayÃdyai÷ saÇkhayÃparimÃïap­thaktavasaæyogavibhÃgai÷ / sÃvadhÃraïaæ caitat / evama«Âaguïakameva vadanta iti / nityadravyÃÓritÃnyekatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃnyeva dvitvadvip­thaktavÃdÅni saæyogavibhÃgau ca savartrÃnityà eveti siddhatvÃtsaÇkhayÃdau vidyamÃno 'pi nityÃnityavibhÃgo nÃbhihita÷ / j¤ÃnÃdÅnÃæ tu jÅvÃÓritÃnÃmanityatvÃdatra nityatvasaÇkÅrtanam / yadyapi kecidÅÓvaraæ «a¬guïamÃcak«ate / tathÃpi na tatparamaæ matamitya«Âaguïatvamevopanyastam / evamÃtreyasya j¤ÃnÃnityatvamapi nopanyastam / yadvà nityatvasaÇkÅrtanaæ guïÃntarÃbhÃve yuktitvena k­tam / tathÃhi / jÅvÃtmÃno buddhisukhadu÷khecchÃdve«aprayatnadharmÃdharmabhÃvanÃbhirnavabhirviÓe«aguïairyuktÃ÷ / tatra nityayathÃrthaj¤Ãnasya mohÃbhÃvÃttatprabhavasya dve«asyÃbhÃva÷ / tadabhÃve tanmÆlayordharmÃdyayorabhÃva÷ / icchÃyà api mohÃbhÃvenÃrÃgarÆpatvÃnna dharmÃdikÃraïatvam / dharmÃdyabhÃve ca tatkÃryayo÷ sukhadu÷khayorabhÃva eva / nityaj¤ÃnatvÃdeva sm­tyasambhavena kalpakÃbhÃvÃdbhÃvanÃyà apyabhÃva iti / athavà nityatvena j¤ÃnÃdÅnÃmakhaï¬atvaæ sÆcayati / *7,242* evamapÅÓvaravi«ayÃæ vipratipattimupanyasya s­«Âivi«ayÃmupanyasyati- tadiccheti // %<... tadicchÃd­«ÂacoditÃ÷ / paramÃïavaÓcaturvargÃ÷ saæyujyante dviÓo 'khilÃ÷ // MAnuv_2,2.51d-f //>% NYùYASUDHù: mahÃpralaye hi vak«yamÃïo nityavargo 'nityÃÓca dharmÃdharmasaæskÃrÃdayo 'vati«Âhante / tato brahmavar«aÓatÃnte prÃïinÃæ bhogabhÆtaye maheÓvarasya sis­k«Ã sa¤jÃyate / tayà ca sarvÃtmagatà dharmÃdharmalak«aïÃd­«ÂÃdayo labdhav­ttayo bhavanti / tatastadicchayà sis­k«Ãlak«aïeÓvarecchayÃd­«Âairad­«ÂavadÃtmasaæyogaiÓceti yÃvat / coditÃ÷ preritÃ÷ / kriyÃvanta iti yÃvat / prÃk pravibhaktatayÃvasthitÃ÷ paramÃïavaÓcaturguïÃ÷ pÃthirvÃ÷ pÃthasÅyÃstaijasà vÃyavÅyÃÓca dviÓa÷ saæyujyante / atra paramÃïava ityevokte manasÃmapi grahaïaæ syÃt / te«Ãæ saæyogasadbhÃve 'pi vak«yamÃïaæ dravyÃrambhakatvaæ gaganavadasparÓavattvÃdayuktam / atastadvayÃv­ttaye caturvargà ityuktam / yadvà sajÃtÅyasaæyoga eva dravyÃrambhako na tvanya iti anena sÆcayati / akhilà iti / dviÓa÷ saæyoge niyamavacanÃt / ye paramÃïavo dravyÃrambhÃya saæyujyante te 'khilà dviÓo dvau dvÃveveti / *7,249* tata÷ kimityata Ãha- paramÃïviti // %% NYùYASUDHù: paramÃïupu¤javÃdaæ pariïÃmavÃdamaniyamavÃdaæ caivaÓabdena vyÃvartayati / paramÃïudvayenaiva, natu nirantaratayotpannaparamÃïudvayaæ, nÃpi paramÃïudvayameva saæyuktamÃsÃditapariïÃmaviÓe«aæ, naca trayÃdineti / jÃyate ityasatkÃryavÃdaæ sÆcayati / jÃtyapek«ayaikavacanam / tataÓca saæyuktasajÃtÅyaparamÃïudvayaistato 'tyantabhinnÃni tatsamavetÃni prÃgasantyeva dvayaïukanÃmakÃni dravyÃïyutpadyanta ityartha÷ / dvayaïukatrayeïa tryaïukaæ jÃyate ityanurvate / eveti ca / atrÃpi pÆrvavadvayÃkhyÃnam / aïutvaparimÃïasya paramÃïau dvayaïuke ca sÃmyÃddvayaïukasaæj¤Ãvattryaïukasaæj¤Ãpyupapadyata eva / tai÷ sajÃtÅyai÷ saæyuktaiÓcaturbhistryaïukai÷ tadÃtmakaæ dravyaæ jÃyate / tryaïuke«vaïusaæj¤opacÃrÃt / kecit dvayaïukaireva caturaïukÃrambhamabhyupayanti / tanmatÃnusÃreïa taidvaryaïukairiti vyÃkhyeyam / dvayaïukÃni trÅïi (dravyaæ) yatkÃyarmÃrabhante tattryaïukam / caturbhirÃrabdhaæ caturaïukamiti / atra ca saæj¤Ã mukhyaiva / tata÷ tryaïukebhyaÓcaturaïekebhyo và / tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / tamevÃha / aniyamenaivaitÃvadbhireveti saÇkhayÃniyamaæ vinetyartha÷ / dravyasamavÃyikÃraïÃni kÃyardravyÃïi khaï¬Ãvayavina÷ / tryaïukÃderantyÃvayavinaÓca madhye naikameva khaï¬Ãvayavi kintu aniyamenÃnekÃnyapi bhavantÅti sÆcayituæ bahuvacanam / tata÷ tai÷ khaï¬ÃvayavibhiÓcÃniyamenaiva saÇkhayÃniyamaæ vinaiva sarvÃvayavinÃmantyÃvayavinÃæ ÓarÅrendriyavi«ayÃïÃæ sambhava÷ / tadanena dravyotpattirabhihità / guïÃnÃæ karmaïÃæ ca svÃÓrayadravye«ÆtpÃdo dra«Âavya÷ / *7,253* sarvamapi kÃryaæ bhÃvarÆpaæ kÃraïatritayajanyam / kÃraïÃni ca samavÃyyasamavÃyinimittÃnÃmÃni / tatra ya(tsama)tra samavetaæ kÃyarmutpadyate tatsamavÃyikÃraïam / tatsvarÆpeïa darÓayati- kÃraïamiti // %% NYùYASUDHù: atra dvayaïukÃdikÃryotpattau paramÃïvÃdidravyapadÃrtha÷ samavÃyikÃraïam / kuta÷ / atra paramÃïvÃdau dravye hi yasmÃtsarvakÃryaæ samavetamutpadyate tasmÃditi Óe«a÷ / *7,254* samavÃyyasamavÃyivyatiriktaæ kÃraïaæ nimittam / tadudÃharati- ÅÓeti // %<ÅÓecchÃd­«ÂakÃlÃstu nimittaæ kÃraïaæ matam // MAnuv_2,2.54cd //>% NYùYASUDHù: nimittaæ tvityanvaya÷ / idaæ ca sarvakÃryasÃdhÃraïaæ nimittaæ darÓitam / evamanyadapi dra«Âavyam / yathà turÅvemÃdikaæ paÂasyetyÃdi / *7,255f.* samavÃyikÃraïapratyÃsannamavadh­tasÃmarthyamasamavÃyikÃraïam / samavÃyikÃraïatatsamavÃyikÃraïayoranyatarasamavetatvaæ samavÃyikÃraïapratyÃsannatvam / sÃmarthyÃvadhÃraïaæ cÃnanyathÃsiddhaniyatapÆrvabhÃvitvena bhavati / taccÃsamavÃyikÃraïaæ dravyaæ samavÃyikÃraïamitivannaikoktayà vaktuæ Óakyam / pratikÃryaæ p­thaktavÃt / atastadvivekena darÓayituæ tajj¤Ãnasya kÃyarj¤ÃnasÃpek«atvÃtkÃryÃkÃryavibhÃgaæ tÃvadÃha- sÃmÃnyeti // *7,256* %% NYùYASUDHù: kÃryatvÃnityatvayo÷ samaniyamÃnnityÃnityavibhÃgoktayà kÃryÃkÃryavibhÃga eva siddhayati / *7,257* «a¬ime dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃ÷ bhÃvarÆpÃ÷ padÃrthÃ÷ / abhÃva÷ saptama÷ / vidhirÆpo bhÃva÷ / ni«edharÆpo abhÃva÷ / guïÃÓrayo dravyam / samavÃyikÃraïaæ và / sÃmÃnyavÃnasamavÃyikÃraïamaspandÃtmà guïa÷ / calanÃtmakaæ karma / nityamekamane(kÃnugataæ)kasamavetaæ sÃmÃnyam / nitye«veva dravye«veva vartanta eva ye te (antya)viÓe«Ã÷ / atyantavyÃv­ttihetavo và / ayutasiddhayo÷ sambandha÷ samavÃya÷ / avaÓyamÃÓrayÃÓrayibhÃvenÃvasthitÃvayutasiddhau / nitya÷ sambandho và / *7,266* tatra sÃmÃnyamantyaviÓe«aÓca samavÃyaÓcetyetattrayaæ nityamakÃryaæ ca / viÓe«a ityevokte dravyaguïakarmasÃmÃnyÃnÃmapi grahaïaæ syÃt / viÓi«Âate 'neneti hi viÓe«a÷ / dravyaæ ca daï¬Ãdikamadaï¬yÃdibhyo devadattÃdikaæ vyÃvartayati / guïaÓca nirguïÃddravyam / karmÃpi ni«kriyÃnmÆrtam / sÃmÃnyaæ dvividhaæ paramaparaæ ca / paraæ sattà pracurÃÓrayatvÃt / aparaæ dravyatvÃdi alpÃÓrayatvÃt / tatra parasÃmÃnyasyÃnuv­ttimÃtrahetutvena sÃmÃnyamÃtratve 'pyaparasÃmÃnyaæ vyÃv­tterapi hetutvÃdviÓe«o 'pi ye vyÃvartakà bhavanti te 'ntyÃ÷ / atyantavyÃv­ttihetava iti yÃvat / nahi daï¬Ãdikaæ tathà / daï¬yantarÃdibhyo 'vyÃvartakatvÃt / *7,269* kriyà utk«epaïÃpak«epaïÃku¤canaprasaraïagamanarÆpà anityÃÓca / caÓabdo 'vadhÃraïe / na dravyÃdivadubhayarÆpà ityartha÷ / guïà dravyÃïi ca nityÃnityabhedena dvividhÃnÅti / tathÃhi / dravyÃïi p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓakÃlÃdigÃtmamanÃæsi / tatra paramÃïurÆpÃïi p­thivyÃdÅni catvÃri, gaganÃdÅni pa¤ca nityÃni / dvayaïukÃdirÆpÃïi p­thivyÃdÅni catvÃryanityÃnÅti / guïÃÓcÃnityadravyagatà anityà eva / pÃrthivaparamÃïÃvaikatvaikap­thaktavaparimÃïagurutvÃni nityÃni / rÆparasagandhasparÓÃnekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvasaæskÃrà anityÃ÷ / (Ãpye ca) pÃthasÅye ca rÆparasasparÓaikatvaikap­thaktavaparimÃïagurutvadravyatvasnehà nityÃ÷ / anekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvasaæskÃrà anityÃ÷ / taijase ca rÆpasparÓaikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / anekatvÃnekap­thaktvasaæyogavibhÃgaparatvadravyatvasaæskÃrà anityÃ÷ / vÃyavÅye ca sparÓaikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / anekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvasaæskÃrà anityÃ÷ / ÃkÃÓe caikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / aketvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgaÓabdà anityÃ÷ / kÃle diÓi caikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / anekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgà anityÃ÷ / Ãtmani caikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / anekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgà buddhayÃdayaÓca nava anityÃ÷ / ÅÓvarasyÃpi viÓe«o 'bhihita÷ / manasi caikatvaikap­thaktavaparimÃïÃni nityÃni / anekatvÃnekap­thaktavasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvasaæskÃrà anityÃ÷ / iti viveka÷ / *7,271* evaæ kÃryÃkÃryavibhÃgamuktavà yasya yadasamavÃyikÃraïaæ tadÃha- kÃrya iti // %% NYùYASUDHù: kÃryakÃraïagrahaïamupalak«aïam / tataÓca kÃrye 'kÃrye ca dravye jÃyamÃnÃnÃæ guïÃnÃæ samavÃyikÃraïasamavÃyikÃraïasthÃ÷ samavÃyikÃraïasthÃÓca guïÃ÷ samavÃyikÃraïasthaæ karma ca samavÃyyanyakÃraïaæ asamavÃyikÃraïam / karmaïaÓca asamavÃyikÃraïasthà guïà evÃsamavÃyikÃraïamiti yojyam / ÃdyastuÓabdo dravyÃdviÓe«aæ dyotayati / dvitÅyasya dravyakÃraïaæ tvityanvaya÷ / yadvà dvÃvapyanuktasamuccayÃrthau / taccoktam / tathÃhi / kÃryagatÃnÃæ rÆparasagandhasparÓaparimÃïaikatvaikap­thaktavottarasaæyogavibhÃgagurutvadravatvasnehavegÃnÃæ kÃraïagatà rÆpÃdayo 'samavÃyikÃraïam / pÃrthivaparamÃïugatÃnÃæ rÆparasagandhasparÓÃnÃæ pÃrthivataijasaparamÃïugatadravyasya tadgata eva teja÷ saæyoga÷ / sarvatrÃnekatvÃnekap­thaktavayorÃÓrayagataikatvaikap­thaktavÃni / saæyogavibhÃgavegÃnÃmÃÓrayagataæ karma / paratvÃparatvayorÃÓrayagatau dikkÃlasaæyogau / ÃtmaviÓe«aguïÃnÃmÃtmagato mana÷ saæyoga÷ / ÓabdasyÃkÃÓagatÃ÷ saæyogavibhÃgaÓabdÃ÷ / karmaïaÓcÃÓrayagatà gurutvadravatvavegasaæyogà iti / dravyasya tu samavÃyikÃraïÃnÃmavayavÃnÃæ saæyogo 'samavÃyikÃraïamiti / *7,275* uktasya kvacidapavÃdamÃha- evamiti // %% NYùYASUDHù: kÃraïagataæ parimÃïaæ kÃryagatasya parimÃïasyÃsamavÃyikÃraïamityevaæ sÃmÃnyata÷ siddhÃnte sthite 'pi, tatra parimÃïaviÓe«e viÓe«o 'nyathÃbhÃva÷ kalpito vaiÓe«ikai÷ / kathamityata Ãha- dvayaïuka iti // %% NYùYASUDHù: caturvidhaæ parimÃïam / aïutvaæ mahattvaæ hrasvatvaæ dÅrghatvaæ ca / tatrÃïutvaæ dvividhaæ, nityamanityaæ ca / nityaæ caturvidhaparamÃïau manasi ca / pÃrimÃï¬alyamiti cocyate / anityaæ dvayaïuka eva / mahattvamapi dvividhaæ nityÃnityabhedÃt / nityamÃkÃÓakÃladigÃtmasu paramamahattvam / anityaæ tryaïukÃdau kÃyardravye / hrasvatvaæ dvayaïuka eva / dÅrghatvaæ tryaïukÃdikÃryadravya eva / kecitparamÃïÃvapi hrasvatvaæ gaganÃdÃvapi dÅrghatvamabhyupayanti / tatra dvayaïuke vartamÃnaæ hrasvatvam / upalak«aïametat / aïutvaæ ca kÃryaguïe dvayaïukakÃryatryaïukaparimÃïe / vi«ayasaptamÅyam / tryaïukamahaddÅrghatvayorasamavÃyikÃraïaæ na bhavati / tathà paramÃïau vartamÃnaæ parimaï¬alaæ pÃrimÃï¬alyaæ paramÃïukÃryadvayaïukaguïasya hrasvatvasyÃïutvasya cÃsamavÃyikÃraïaæ na bhavati / tryaïukÃdigataæ tu mahattvaæ dÅrghatvaæ ca caturaïukÃdiparimÃïaæ pratyasamavÃyikÃraïaæ bhavatyeveti / *7,276* kasmÃdevaæ kalpitamityata Ãha- vairÆpyamiti // %<... vairÆpyaæ tatra kÃraïam / ityÃhus ... // MAnuv_2,2.58bc //>% *7,276f.* NYùYASUDHù: tatra dvayaïukaparamÃïuparimÃïÃnÃæ tryaïukadvayaïukaparimÃïÃni prati kÃraïatvÃbhÃve vairÆpyaæ vijÃtÅyatvaæ kÃraïam / sajÃtÅyayoreva hi tantupaÂaparimÃïayo÷ kÃryakÃraïabhÃvo d­«Âa÷ / tathÃca prayoga÷ / dvayaïukatryaïukaparimÃïe na kÃryakÃraïabhÃvavatÅ vijÃtÅyaparimÃïatvÃt / vyatirekeïa tantupaÂaparimÃïavat / evaæ paramÃïudvayaïukaparimÃïayorapi dra«Âavyam / paramÃïoraïutvaæ dvayaïukÃïutvasya kÃraïamastviti cenna / tatrÃpi nityaparimÃïatvasya paramÃïutvasya ca vairÆpyasya sattvÃt / eva¤cedvayaïukatryaïukaparimÃïÃnÃæ kimasamavÃyikÃraïamityata Ãha- vairÆpyamiti // anekatvamityartha÷ / ÅÓvarabuddhimapek«yotpannà paramÃïvordvitvasaÇkhayà dvayaïuke 'ïutvaæ hrasvatvaæ ca karoti / dvayaïuke«u cotpannà tritvasaÇkhayà tryaïuke mahattvaæ dÅrghatvaæ ca karotÅti / *7,278* evamupanyastaæ matamapÃkartumadhikaraïa(sÆtra)mavatÃrayati- tÃniti // %<... tÃnathovÃca vidyÃdhÅÓa÷ svayaæ prabhu÷ // MAnuv_2,2.58cd //>% NYùYASUDHù: uvÃca mahaddÅrghavadvetyÃdÅti Óe«a÷ / prabalatarkopab­æhitamatanirÃse sÃmarthyaæ sÆtrak­ta÷ kathamityata uktam- svayaæ sÃk«ÃtsarvavidyÃnÃmadhÅÓastasmÃtprabhuriti / *7,279* na vaiÓe«ikÃdimatavirodhenoktÃrthasyÃnyathÃtvaæ ÓaÇkanÅyam / tasyopapattiviruddhatvÃt / tathÃhi / yattÃvaduktaæ dvayaïukÃdiparimÃïaæ na tryaïukÃdiparimÃïasyÃsamavÃyikÃraïamiti, tadupapattiviruddhamiti darÓayan"mahaddÅrghavadvà hrasvaparimaï¬alÃbhyÃm' iti sÆtraæ vyÃca«Âe- mahattvaæ ceti // %% NYùYASUDHù: evaÓabdasya tryaïukÃdye«veveti kalpitameveti và sambandha÷ / tryaïukÃdye«u dravye«u / tasmÃt tryaïukÃdau kÃrye 'ntyÃvayavivyatirikte vartamÃnÃnmahattvÃddÅrghatvÃt / caÓabdo vÃkyÃrthasamuccaye / kÃryaæ parimÃïam / tatkÃrye«u tryaïukÃdikÃrye«u caturaïukÃdi«u / tathaivetyevaÓabdena d­«ÂÃntadÃr«yÃntikavai«amyaÓaÇkÃmapÃkaroti / kÃrye tryaïuke dvayaïuke ca samatvata÷ kÃryaparimÃïatvÃdisÃmyÃditi hetuvacanam / hiÓabdo vyÃptidyotaka÷ / *7,281* yadyapi mahadÃdiÓabdà dravyavacanÃstathÃpi bhÃvapradhÃnatvÃtparimÃïavÃcino(pi) bhavantÅtyÃyena mahattvamityÃdyuktam / sÆtrak­tasya bhÃvaprÃdhÃnyenokti÷ kaïÃdasÆtrÃnusÃreïa / "kÃraïabahutvÃtkÃraïamahattvÃtpracayaviÓe«Ãcca mahat' ityÃdi hi tat / mahaddÅrghavaditi «a«Âhayarthe vati÷ / vibhaktivipariïÃmena và sakÃÓÃdityadhyÃhÃreïa và tasmÃdityuktam / atraitÃvadÃdau vaktavyam / yathà tasmÃtkÃrye«u kÃyarmupajÃyate tathaiva hrasvatvÃtpÃrimÃï¬alyato 'pi kÃrye parimÃïaæ jÃyeta samatvato hÅti / *7,285* etaduktaæ bhavati / tryaïukÃdvayaïukaparimÃïaæ svÃÓrayÃÓrayasamavÃyikÃraïaparimÃïajam kÃryaparimÃïattvÃccaturaïukÃdiparimÃïavat, dvayaïukaparamÃïuparimÃïaæ parimÃïÃrambhakaæ dravyasamavÃyikÃraïaparimÃïatvÃt, tryaïukaparimÃïavat tryaïukadvayaïuke và parimÃïÃrabhyaparimÃïavatÅ kÃryadravyatvÃccaturaïukÃdivat, dvayaïukaparamÃïÆ parimÃïÃsamavÃyikÃraïaparimÃïavantau dravyasamavÃyikÃraïatvÃt tryaïukavaditi / naca vivak«itÃrthÃsiddhi÷, anyathÃnupapattyà tatsiddhe÷ / naca yatra kevalena pracayena parimÃïamÃrabhyate tatra vyabhicÃra iti vÃcyam, tasyÃpi pak«atulyatvÃt / nacaivaæ sati bÃdha÷, pracayakÃraïatÃyà anivÃraïÃt / nacobhayakÃraïatvakalpane gauravado«a÷, dvayorapi kÊptaÓaktitvÃt / dvayaïukaparimÃïaæ tryaïukaparimÃïÃjanakam, paramÃïuparimÃïaæ ca dvayaïukaparimÃïÃjanakam, parimÃïatvÃt paÂaparimÃïavat, ityÃdinà satpratipak«ateti cenna, tatsamavÃyikÃïaparimÃïatvÃbhÃvasyopÃdhitvÃt, tryaïukaparimÃïaæ caturaïukaparimÃïÃjanakam parimÃïatvÃtpaÂaparimÃïavat, ityÃdyÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃcca / paramÃïuparimÃïaæ parimÃïÃnÃrambhakaæ nityaparimÃïatvÃt gaganaparimÃïavadityapi na, dravyasamavÃyikÃraïaparimÃïatvÃbhÃvasyopÃdhitvÃt / apyaparamÃïurÆpaæ rÆpÃnÃrambhakaæ nityatvÃt gaganaparimÃïavat, paramÃïavo dravyÃnÃrambhakà nityatvÃdgaganavat, ityÃdyÃbhÃsatulyatvÃcca / *7,290* etena paramÃïudvayaïukaparimÃïe parimÃïÃnÃrambhake aïutvÃnmana÷parimÃïavadityapi parÃstam / na cÃnaïutvamupÃdhi÷ / vak«yamÃïanyÃyena parimÃïÃvÃntarajÃterapÃkaraïÃt / pak«Åk­tÃdghrasvatvÃdavyÃv­tteÓca / *7,293* nanu ca tryaïukÃdiparimÃïaæ caturaïukÃdiparimÃïaæ ca sajÃtÅyamiti yuktastatra kÃryakaraïabhÃva÷ / dvayaïukatryaïukaparimÃïayostu vijÃtÅyatvÃtkathaæ tathÃtvamityato d­«ÂÃntadÃr«yÃntikayo÷ sad­Óamityuktam / yathà tryaïukÃdiparimÃïÃccaturaïukÃdau sajÃtÅyaæ parimÃïamutpadyate / tathà dvayaïukaparamÃïuparimÃïÃdapi tryaïukÃdau sajÃtÅyaparimÃïotpÃdasyaiva sisÃdhayi«itatvÃnna do«a ityartha÷ / *7,294* nanu ca tryaïukÃdau mahattvadÅrghatve dvayaïukÃdau tvaïutvahrasvatve pramÃïasiddhe / tatkathaæ sÃjÃtyasÃdhane bÃdho na bhavedityata uktam- mahattvaæ ceti // kalpanaivai«Ã vaiÓe«ikÃïÃæ natu parimÃïÃvÃntarajÃtibhede pramÃïamasti / kinnÃma parimÃïamekajÃtÅyamevotkar«Ãpaka«arvaditi bhÃva÷ / anena vairÆpyasyÃsiddhiruktà veditavyà / *7,294f.* nanu ca dvayaïukÃdiparimÃïasya paramÃïvÃdiparimÃïÃjanyatve bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojakatvamanumÃnÃnÃm / dvayaïukÃdiparimÃïasya saÇkhayaiva janmasambhavÃdityÃÓaÇkÃæ pariharan vÃÓabdaæ vyÃkhyÃti- nacediti // %% NYùYASUDHù: cÃpiÓabdÃvitaretarayoge / evaÓabdo no bhavedeveti sambaddhayate / *7,296f.* idamiha vaktavyam / dvayaïukÃdiparimÃïe 'samavÃyikÃraïalak«aïamasti na veti / Ãdye 'samavÃyikÃraïalak«aïasadbhÃve 'pi tryaïukÃdiparimÃïaæ dvayaïukÃdiparimÃïajaæ ca cedbhavettadà tryaïukÃdigatÃnmahattvato dÅrghatvÃcca no bhavedeva, caturaïukÃdiparimÃïamiti Óe«a÷ / idamuktaæ bhavati / yadi samavÃyikÃraïapratyÃsannatvÃdisadbhÃve 'pi nÃsamavÃyikÃraïatvaæ tadedamativyÃpakatvÃdalak«aïaæ syÃt / tathÃca na tathÃbhÆtasyÃpi mahattvÃderasamavÃyikÃraïatvaæ syÃditi / dvitÅye kiæ samavÃyikÃraïapratyÃsattirnÃsti uta sÃmarthyÃvadhÃraïam / nÃdya÷ / dvayaïukÃdiparimÃïasya tryaïukÃdiparimÃïasamavÃyikÃraïasamavÃyikÃraïe dvayaïukÃdau samavetatvasya pramitatvÃt / samavÃyikÃraïasamavetatvÃbhÃvÃnna cet dvayaïukÃdiparimÃïÃttryaïukÃdiparimÃïasyotpÃdastadà tryaïukÃdigatÃbhyÃæ mahattvadÅrghatvÃbhyÃæ caturaïukÃdiparimÃïamapi no bhavet tasyÃpi samavÃyikÃraïasamavetatvÃbhÃvÃt / na dvitÅya÷ / ananyathÃsiddhiniyatapÆrvabhÃvitvena hi sÃmarthyamavadhÃraïÅyam / taccÃsti dvayaïukÃdiparimÃïe / evamapi na cettatastryaïukÃdiparimÃïÃdijanma, tadoktaprasaÇga eva / *7,297f.* sad­ÓaparimÃïasyaiva kÃraïatvÃvadhÃraïÃdvisad­ÓametadakÃraïamavarjanÅyasannidhÅti cet / kimidaæ visad­Óatvam / kiæ jÃtibheda÷ / uta vailak«aïyamÃtram / nÃdya÷ / paramÃïudvayaïukÃdiparimÃïÃnÃmanumÃnenaikajÃtÅyatvasyÃpi sÃdhitatvÃt / dvitÅye vailak«aïyamÃtreïa na cetkÃraïatvaæ tadà mahattvÃderapi na syÃt / nahi tryaïukacaturaïukamahattve na vilak«aïe / sotkar«atvasyÃnubhavasiddhatvÃt / *7,298* atha saÇkhayÃta eva janmasambhave parimÃïasyÃpi kÃraïatvaæ na kalpanÅyamiti cet / tathÃpyukta evÃtiprasaÇga÷ / caturaïukÃdiparimÃïasyÃpi saÇkhayÃta eva jananopapatte÷ / yatra tu niyÃmakaviÓe«astatra parimÃïamapyÃdriyatÃmiti / yadyapi pariïÃmavÃdinÃæ nÃyaæ panthÃ÷ / kintÆpÃdÃnÃni svaguïayuktÃni tathÃvidhakÃryatÃmÃpadyanta iti / tathÃpi paramatamÃÓritya pa(re«Ãmevedaæ)rasyedaæ dÆ«aïÃbhidhÃnamiti na kÃcitk«ati÷ / *7,299f.* evaæ paramÃïuparimÃïÃddvayaïukaparimÃïasyotpÃda÷ tatastryaïukaparimÃïasya janma te«Ãæ caikajÃtÅyatvamityanumÃnena sÃdhitam / tadasat / pratitarkaparÃhatatvÃt / tathÃhi / kiæ paramÃïuparimÃïÃdvayaïuke dvayaïukaparimÃïÃcca tryaïuke sajÃtÅyaparimÃïasyÃïutvasyotpatti÷ sÃdhyate uta mahattvasya atha hrasvatvasya yadvà dÅrghatvasya / sarve«Ãmapi pak«ÃïÃæ du«Âatvaæ pratijÃnÅte- sad­Óasya hÅti // *7,300* %% NYùYASUDHù: yogo ghaÂanà / katha¤cana uktaprakÃre«u kenÃpi prakÃreïa / kuta ityata÷ prathamapak«e 'ni«yamÃha- apratyak«atvamiti // %% NYùYASUDHù: yadi paramÃïuparimÃïÃdaïutvena sajÃtÅyaæ dvayaïuke, dvayaïukaparimÃïÃcca tryaïuke parimÃïamutpadyate / tadà sarvakÃrye«vaïutvaprasaÇgenÃsmadÃdyapratyak«atvameva syÃdyatastasmÃnneti / dvyaïukasyÃpratyak«atvami«yamevetyato 'vadhÃraïam / sarve«Ãmapi kÃryÃïÃmapratyak«atvameva syÃt / natu (yasya) kasyacitpratyak«atvamiti / dravyasya hyasmadÃdipratyak«atvaæ mahattve satyudbhÆtarÆpasparÓavattvena vyÃptam / tathÃca tryaïukÃdÅnÃmaïutve mahattvÃbhÃvÃdapratyak«atvaæ syÃt / etena t­tÅyo 'pi parÃsta÷ / tryaïukÃderapi hrasvatve mahatvÃbhÃvenÃpratyak«atvaprasaÇgasya durnivÃratvÃt / *7,306* dvitÅye tu paramÃïudvayaïukayorapi mahattve pratyak«atvÃpatti÷ / na codbhÆtarÆpasparÓayoranyatarÃbhÃvena tadabhÃva÷ / tryaïukÃdÃvapi tadÃ(dabhÃvÃ)patte÷ / ata eva caturtho 'pi parÃsta÷ / dÅrghatve mahatvasyÃvarjanÅyatvÃditi pak«advayadÆ«aïaæ spa«ÂatvÃnnoktam / yadyapÅdaæ parimÃïÃvÃntarajÃtÅnÃmaïutvÃdÅnÃmaprÃmÃïikatvoktayà parih­tameva / tathÃpi tasyaivÃrthasya sphuÂÅkaraïÃrthaæ punarÃÓaÇkitamityado«a÷ / atra tÃvadvikalpite«u mahattvapak«aæ g­hïÃti- na mahattvaæ ceti // %<... na mahattvaæ ca paramÃïÃvaïÃvapi // MAnuv_2,2.62cd //>% NYùYASUDHù: caÓabdo dÅrghatvasamuccayÃrtha÷ / aïau dvayaïuke / kathaæ na kathyata iti vak«yamÃïamatrÃpa sambadhyate / yaduktaæ kimaïutvasyotpatti÷ sÃdhyata ityÃdi, tatra paramÃïumahattvÃddvayaïuke mahattvam / dvayaïukamahattvÃttryaïukamahattvamutpadyate itye«a pak«astÃvatparig­hyata ityartha÷ / yadyapyatra parimÃïÃvÃntarajÃtyabhÃvÃnnaivaæ vikalpa eva yujyata iti vaktavyam, tathÃpi tadabhÃvamevopapÃdayituæ gƬhÃbhisandhinà pak«aparigraha÷ k­ta iti j¤Ãtavyam / *7,309* ata eva pak«Ãntaramapi g­hïÃti- kathameveti // %% NYùYASUDHù: paramÃïoraïutvÃddvayaïuke 'ïutvaæ dvayaïukÃïutvÃttryaïuke 'ïutvaæ tataÓca caturaïuke 'ïutvamiti và pak«a÷ parig­hyata iti bhÃva÷ / nanvevaæ sati pak«advayoktado«ÃpattirvyÃghÃtaÓcÃdhika÷ / tathà hi / paramÃïumÃrabhyÃntyÃvayaviparyantasyodbhÆta(rÆpa)sparÓavato mahattve sarvasyÃpi pratyak«atvaæ syÃt / aïutve cÃpratyak«atvaæ syÃt / naca paramÃïvÃde÷ pratyak«atvaæ tryaïukÃderapratyak«atvaæ yuktam / pratyak«atvÃpratyak«atve ca parasparavyÃhate / yatpratyak«aæ ghaÂÃdi na tadapratyak«am / yaccÃpratyak«aæ gaganÃdi na tatpratyak«amiti tayo÷ parasparaparihÃreïaiva v­tte÷ / ki¤ca mahattvÃïutve parasparaviruddhe kathamekaikatrÃÇgÅkartumucite / (tadÃha) yathà Ãha sÆtrakÃra÷"d­«ÂÃntÃcca' iti / naca kÃlabhedena virodhaparihÃra÷, parimÃïasya yÃvaddravyabhÃvitvÃdityÃÓaÇkaya pratyak«atvÃpratyak«atvaprasaÇgayostÃvadi«yÃpÃdanatvaæ vadanvyÃhatiæ pariharati- pratyak«atveti // %% NYùYASUDHù: paramÃïvÃdÃvakhile 'pi dravye pratyak«atvÃpratyak«atve sta eveti naitau prasaÇgau yuktau / naca vyÃhati÷ / puru«abhedÃpek«ayà vyavasthopapatteriti / etaccottaratra sphuÂÅbhavi«yati / *7,312* idÃnÅmaïutvamahattvavyÃghÃtaæ pariharati- aïutvaæ ceti // %% NYùYASUDHù: akhiletyanuvartate / aïutvaæ ca mahattvaæ cÃkhile vastuni vidyete / natu viruddhe / katham / yato vastuvyapek«ayÃïutvaæ ca mahattvaæ ca tadevocyata iti yojanà / *7,312f.* etaduktaæ bhavati / syÃdayaæ paramÃïvÃdi«vakhiladravye«vaïutvamahattvÃÇgÅkÃre virodho yadi rÆpe nÅlatvapÅtatvavatparimÃïe 'ïutvamahattvÃdijÃtiyoga÷ syÃt / nacaivam / pramÃïÃbhÃvÃt / kintu yathà tryaïukÃdi«u mahattvamekajÃtÅyameva, utkar«Ãpakar«avatpareïÃÇgÅk­tam / yathÃcÃïutvaæ paramÃïudvayaïukayo÷ / evaæ parimÃïamavÃntarajÃtirahitameva sarvadravye«Ætkar«Ãpakar«avadvartate / tathà caikatra dravye vartamÃnaæ parimÃïaæ dravyÃntaravartyutk­«ÂaparimÃïÃpek«ayÃïutvamityucyate / tadeva dravyÃntavartino 'pak­«ÂaparimÃïasyÃpek«ayà mahattvamityucyate / eva¤ca kuto virodha÷ / yathà khalvekameva dravyaæ dravyabhedÃpek«ayà sannik­«Âaæ viprak­«Âaæ cocyamÃnaæ na virodhÃspadam / ata eva pratyak«atvÃpratyak«atvavirodho 'pyapÃsta÷ / tayormahattvÃdimÃtranimittatve hi sa syÃt / na caivam / kintu puru«ÃïÃmindriyapÃÂavanimittatvameva / anyathà mandavilocanenÃpi tryaïukamupalabhyeta / tarhi gaganÃderapi kadÃcitpratyak«atvaæ syÃditi cenna / udbhÆtarÆpÃbhÃvÃt / dvayaïukÃnupalambho guïaviÓe«aviparyayÃdhÅna÷ Ãlokendriyasannik­«ÂacÃk«u«adravyÃnupalambhatvÃt / pavanÃnupalambhavadityÃdikaæ tvapak­«ÂamahattvÃdinaivÃnyathÃsiddham / tarhi parvatÃderapratyak«atà syÃt iti cenna / apakar«aviÓe«asya vivak«itatvÃt / nÃsau vyavasthito 'stÅti cet / satyam / ata eva puru«Ãpek«ayetyuktamiti / *7,318f.* astvevaæ parimÃïe 'vÃntarajÃtyabhÃvastathÃpi na sarvatra mahattvÃïutvabhyupagamo yujyate / utk­«ÂÃpak­«ÂaparimÃïÃpek«ayà hi madhyavarti parimÃïamaïutvaæ mahattvaæ cocyata ityuktam / tacca dvayaïukÃdiparimÃïe sambhavati / naca paramÃïuparimÃïe / nahi paramÃïuparimÃïÃdapak­«Âaæ parimÃïamasti / yadapek«ayà tanmahattvaæ syÃt / ata÷ paramÃïoraïutvameva / tathÃca na mahattvaæ cetyasadityata Ãha- tÃratamyeti // *7,319* %% NYùYASUDHù: yasmÃtsarve 'pi padÃrthÃ÷ parimÃïatÃratamyenaiva sthitÃ÷ / svaparimÃïÃpek«ayotk­«ÂÃpak­«ÂaparimÃïavanta÷ / sarvÃïyapi dravyÃïi kutaÓcitparimÃïÃdutk­«Âena parimÃïena upetÃnÅti và / tasmÃtparamÃïorapi mahattvaæ yujyate iti sambandha÷ / ayamatra prayoga÷ / paramÃïu÷ kutaÓcidutk­«Âena parimÃïena yukta÷, svaparimÃïÃpek«ayÃpak­«ÂaparimÃïavÃniti vÃ, dravyatvÃttantuvaditi / naca paramÃïorapak­«ÂadravyÃbhÃvÃdbÃdhitavi«ayatvam / tadbhÃgÃnÃæ vak«yamÃïatvÃt / naca te«veva vyabhicÃra÷ / te«Ãmapi bhÃgavattvÃt / *7,321* tadevaæ paramÃïudvayaïukÃdiparimÃïÃnÃæ vaijÃtyasyÃbhÃvÃdyuktaæ sautramanumÃnamiti siddham / yadyapi vaijÃtyamaÇgÅk­tyÃpi kÃryakÃraïabhÃva÷ ÓakyopapÃdana÷ / anyathà saÇkhayÃyà apyakÃraïatvÃpatte÷ / parimÃïasyaivamiti niyamasya nirmÆlatvÃt / tathÃpi vastusthitireva vaktavyeti / parimÃïatvÃvÃntarajÃtyapÃkaraïena sajÃtÅyatÃmupapÃdyÃnumÃnaæ samÃhitamiti j¤Ãtavyam / *7,322* paramÃïorapyutk­«ÂaparimÃïÃÓrayatvamuktaæ tadÃk«ipati- yatheti // %% NYùYASUDHù: yathà mahattvasya viÓrÃntistathà parimÃïatva(to)hetoraïutvasya ca viÓrÃntiri«yate cediti yojanà / atra mahattvÃïutvaÓabdÃbhyÃæ parimÃïotkar«Ãpakar«Ãvucyete / tÃbhyÃæ ca tattÃratamyamupalak«yate / parimÃïatvata iti // parimÃratÃratamyatvÃdityartha÷ / tatÃcÃïau siddhe 'ïutvasiddhistatsiddhau ca tat(aïutva)siddhiriti parasparÃÓrayado«a÷ parÃsta÷ / tadayamartha÷ / parimÃïÃpakar«atÃratamyaæ kvacidviÓrÃntaæ parimÃïatÃratamyatvÃt parimÃïotkar«atÃratamyavadityanumÃnena parimÃïÃpakar«atÃratamyasya kvacidviÓrÃntisiddhau yatredaæ viÓrÃntaæ yata÷ paramÃïurnÃsti sa paramÃïuriti parimÃïÃpakar«akëÂhÃÓrayatayà siddhasya paramÃïo÷ kathamutk­«ÂaparimÃïÃkhyamapi mahattvaæ sÃdhayituæ Óakyam / dharmigrÃhakapramÃïena svavacanena (ca) vyÃghÃtÃditi / *7,323* atra vaktavyam / keyaæ kvacidviÓrÃntirnÃma / kimiyattÃpariccheda÷, tryaïukaparimÃïÃt «a«ÂhabhÃga eva parimÃïaæ, na tato 'pak­«ÂamastÅti, kiævà kvaciddravye v­tti÷, apakar«atÃratamyamiyattÃvacchedarahitameva kintvanantÃæÓopetamapi tatsarvaæ kvacidÃÓritameveti / tatrÃdye sÃdhye d­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala ityÃha- neti // %<... na mahattvasyÃpi viÓrama÷ // MAnuv_2,2.65ab //>% *7,324* NYùYASUDHù: d­«ÂÃntÅk­tasya mahattvasya parimÃïotkar«atÃratamyasyÃpi viÓrama÷ uktarÆpo nÃsti / na kevalaæ pak«asyetyaperartha÷ / kuto nÃstÅtyata Ãha- d­Óyata iti // %% NYùYASUDHù: parimÃïotkar«ataratamabhÃvo 'nanto 'navadhika ityeva d­Óyate / na tviyattÃparicchedavÃniti / bÃdhakapramÃïasadbhÃvÃtsÃdhakÃbhÃvÃccetyartha÷ / kÃlÃtyayÃpadi«yaæ cÃsminpak«e 'numÃnamityÃha- tatheti // %<... tathÃnantyamaïÃvapi // MAnuv_2,2.65d //>% NYùYASUDHù: tathÃÓabdo dÆ«aïasamuccaye / na kevalaæ parimÃïotkar«ataratamabhÃvo 'nanta iti d­Óyate / kintvasÃvaïau parimÃïÃpakar«atÃratamye 'pyÃnantyamanavadhikatvaæ d­Óyata ityartha÷ / *7,326* d­Óyate 'nanta ityeva' itÅyattÃparicchedo na d­«ÂÃnte d­Óyata iti evaÓabdena uktam / tadviÓadayati- neti // %% NYùYASUDHù: mahattvamiti dravyaviÓe«asyevaæ (syaiva) saæj¤Ã / tena Ãnmahata itye«a vidhirna bhavati / "d­«ÂÃnugatirhi saæj¤Ãchandaso÷' i«yate / yathÃ'ha"bahulaæ taïi' iti / guïaÓabdo 'tra tantreïa dvi÷ upÃtta÷ / tatrÃdyasya parimÃïÃkhyo guïaviÓe«o 'rtha÷ / dvitÅyasya guïanam ÅÓvara iti paramamahattvÃÓrayadravyopalak«aïam / parimÃïotkar«atÃratamyasyeyattÃparicchedo hi tathà sati d­«Âa÷ syÃt / yadi mahattattvÃdiparimÃïagaïanayeÓvarÃdi÷ etÃvÃnpa¤caguïaparimÃïavÃn «a¬guïaparimÃïavÃnveti paricchinna÷ syÃt / nacaivam / tathà sati paramamahattvÃnupapatteriti hiÓabdÃrtha÷ / *7,327* atra mahattattvagrahaïenedaæ sÆcayati / yaduktaæ vaiÓe«ikÃdibhi÷ p­thivyÃdÅni navaiva dravyÃïi iti tadasat / mahadahaÇkÃrÃdÅnÃmapi sattvÃt / naca tatra pramÃïÃbhÃva÷ / ÓrutyÃde÷ pramÃïasya vidyamÃnatvÃt / naca tryaïukÃdikameva tathocyate / avyaktatvÃdiÓravaïÃt / naca bÃdhakaæ ki¤cit vidyate / yenopacÃrakalpaneti / ÅÓvaragrahaïena jÅvÃtmanÃmapi yatparai«a÷ paramamahattvamuktaæ tadasaditi sÆcayati / upapÃdayi«yate khalvaïutvaæ jÅvasyeti / *7,329* d­«ÂÃnte viÓramÃbhÃvopapÃdanasya prayojanamÃha- tatheti // %<... tathÃïoÓca naitÃvadbhÃgatà kvacit // MAnuv_2,2.66cd //>% NYùYASUDHù: yato d­«ÂÃnta etÃvadguïameva parimÃïamutk­«Âate nÃto 'dhikamiti vÃkyaæ nÃsti / atastathà tadd­«ÂÃntena aïo÷ aïutvasya parimÃïÃpakar«asya caitÃvadbhÃgatà tryaïukaparimÃïÃt «a«ÂhabhÃga eva parimÃïamapak­«Âate nÃto 'dhikamitÅyattà kvaciddravye na siddhayati / nahi mahÃhradaæ sapak«Åk­tya parvate 'gnimatvaæ ÓakyasÃdhanam / tadasiddhau ca na vivak«itÃrthalÃbha÷ / asmÃdetÃvadbhÃgameva parimÃïamapÃk­«Âate nÃto 'dhikamityasyÃrthasya hi siddhÃvapakar«akëÂhÃÓrayabhÆtaæ kutaÓcidapyanutk­«ÂamÃïaæ dravyaæ siddhayatÅti / yadvÃnena vÃkyena pratipak«amÃha / tathÃhi / samarthitaæ tÃvatparimÃïotkar«atÃratamyaæ na kvacidviÓrÃntamasmÃdetÃvadguïameva parimÃïamutk­«Âata itÅyattÃbhÃvÃditi / tathà tadd­«ÂÃntenÃïoÓcaitÃvadbhÃgatà kvacinnÃstÅti sÃdhyata iti / atrÃyaæ prayoga÷ / parimÃïÃpakar«atÃratamyaæ kvacinna viÓrÃntam parimÃïatÃratamyatvÃt parimÃïotkar«atÃratamyavaditi / *7,330* dvitÅyaæ ÓaÇkate- viÓrÃnta iti // %% NYùYASUDHù: viÓrÃnta ityasya tryaïukÃdyapek«ayà parimÃïato 'nantÃæÓo dravyaviÓe«a÷ kaÓcidastÅtyartha iti dvitÅyapak«o gamyate 'bhyupagamyate yadÅtyartha÷ / idamu(etadu)ktaæ bhavati / parimÃïÃpakar«atÃratamyamiyattÃnavacchinnameva / kintvanantÃæÓarÆpamapi tatkvacidÃÓritamiti / nirÃkaroti- neti // *7,331* %% NYùYASUDHù: tarhÅti Óe«a÷ / kaÓciditi vartate / evaæ sÃdhane kaÓcidapi dravyaviÓe«o nÃvasÃyayituæ Óakya÷ / ayameva sarvato 'pak­«ÂaparimÃïavÃnnÃto 'pak­«ÂaparimÃïo 'stÅti sarvÃntimatayà na pratipattuæ kaÓcicchakyate / kuta÷ kevalaæ sÃk«ÃdvirodhÃt / parimÃïÃpakar«o 'nantaÓca paryavasitaÓceti hi viprati«iddhametat / bhavitavyaæ cÃvasÃnena / anyathà sarvasyÃpyutk­«ÂÃpak­«ÂaparimÃïasambhavena paramÃïormahattvanirÃkaraïÃsambhavÃt / evaÓabdena virodhasyÃparihÃryatvaæ sÆcayati / tadanenÃpasiddhÃnto 'bhihito bhavati / *7,332* yadi cÃnantyamavadhÅrya parimÃïÃpakar«atÃratamyaæ kvacidÃÓritamityeva pratij¤Ãrtha÷ syÃt / tathÃpi na sisÃ(«Ã)dhayi«itamavasÃnaæ labhyata ityarthÃntaratà syÃt / yathÃ'kÃÓÃderutk­«ÂaparimÃïaæ dravyaæ nÃsti tathà paramÃïorapak­«ÂaparimÃïaæ dravyaæ nÃstÅti tÃtparyÃrthaæ iti cet / satyam / nÃyamito labhyata iti ucyate / parimÃïÃpaka«artÃratamyaæ kvacinniratiÓayam parimÃïatÃratamyatvÃtparimÃïotka«artÃratamyavaditi vivak«itamiti cet / ko 'yamatiÓayo nÃma / kimÃdhikyamuta nyÆnatà / atha sÃdhÃraïaæ ki¤cit / Ãdye bÃdha÷ / dvitÅye d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatà / na t­tÅya÷ / tadabhÃvÃt / ÓabdasÃmyamÃtreïÃnumÃnÃprav­tte÷ / yathÃ'kÃÓÃdiparimÃïamubhayÃvadhimanna bhavati / tathà tryaïukÃvayavÃvayavaparimÃïamapi sÃdhyamiti cenna / hetvabhÃvÃt / parimÃïatvasya ghaÂÃdiparimÃïe vyabhicÃrÃt / nityaparimÃïatvasyÃÓrayÃnityatÃyà vak«yamÃïatvenÃsiddhe÷ / parimÃïakëÂhatvasya ca sÃdhyatvÃt / evaæ tÃtparyÃntarÃïyapi nirÃkÃryÃïÅti / *7,337* parimÃïotkar«atÃratamyasyÃnantatvaæ d­Óyata ityuktam / tatkena pramÃïenetyÃÓaÇkaya kÃlÃkÃÓeÓvarÃdÅni hi dravyÃïi paramamahattvayantÅ«yante / tatra kÃlÃkÃÓayostÃvatparimÃïotkar«asyÃnantyaæ sÃk«isiddhamityÃha- kevalamiti // %% NYùYASUDHù: kevalaÓabdena pramÃïÃntarÃbhÃvaæ pratijÃnÅte / deÓa ityÃkÃÓa ucyate / nÃntavÃnityanavadhikaparimÃïotkar«avÃn / d­Óyata iti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / kÃlÃkÃÓau hi kevalaæ sÃk«i(vedya)siddhÃvityupapÃditaæ prathamÃdhyÃye / atastatparimÃïotka«arsyÃnavadhikatvamapi tenaiva gamyata iti / *7,338* parimÃïÃpakar«atÃratamyasyÃpyÃnantyaæ d­Óyata ityuktam / tatkena pramÃïenetyÃÓaÇkaya kÃlÃkÃÓayostÃvatsÃk«iïaivetyÃha- aparyavasitaÓceti // %% NYùYASUDHù: dvayo÷ kÃle gagane ca / aïoÓca parimÃïÃpakar«atÃratamyasya cetyartha÷ / aparyavasiti÷ Ãnantyam / nanvetadanupayuktam / paramÃïuparimÃïato 'pak­«ÂaparimÃïasadbhÃve pramÃïopanyÃsasya kÃryatve kÃlÃvakÃÓayo÷ parimÃïotkar«Ãnantye pramÃïopanyÃsasya prayojanÃbhÃvÃditi / maivam / nahi pareïa sÃk«Ãdevamuktam / kintu parimÃïotkar«aparamparÃvattadapaka«arparamparÃpi paryavasÃnavatÅti / tathÃca kÃlÃkÃÓayo÷ parimÃïotkar«Ãpakar«aparamparÃyÃ÷ paryavasÃnÃbhÃve sÃk«ipramÃïopanyÃsa÷ kathamasaÇgata÷ / nanvastu kÃlÃkÃÓayo÷ parimÃïaprakar«o 'navadhika÷ / tadapakar«Ãnantyaæ tu katham / vyÃhatatvÃt / maivam / sÃk«isiddhatvÃt / pramite 'rthe virodhÃnavakÃÓÃt / *7,340* kÃlÃdÃvanavadhika÷ parimÃïÃpakar«a÷ sÃk«isiddha ityeva ne«yata iti cet / kiæ sÃk«iïà nÃvagamyate, utÃvagato 'pi na satya÷, athavà sÃk«Å nÃma pramÃïaæ nÃsti / Ãdyaæ ÓaÇkate- yadÅti // %% NYùYASUDHù: taditi kÃlÃde÷ parimÃïÃpakar«asyÃnantyaæ sÃmÃnyena parÃm­Óati / dÆ«ayati- mahattvamiti // %<... mahattvaæ kena gamyate // MAnuv_2,2.69b //>% NYùYASUDHù: kÃlÃkÃÓayoriti vartate / mahattvam anavadhika÷ parimÃïotka«ar÷ / tarhÅti Óe«a÷ / ayamabhisandhi÷ / kÃlÃdau parimÃïotka«arsyÃnantyamupetya hi pareïa tadapakar«Ãnantyaæ ne«yate / tatra vaktavyam / prakar«Ãnantyaæ kena pramÃïenÃvagamyata iti / sÃk«iïeti cet / apakar«Ãnantyamapi tadbalena kuto nÃÇgÅk­tam / tattena nÃvagamyata iti / sÃk«iïeti cet / apakar«Ãnantyamapi tadbalena kuto nÃÇgÅkÃryam / tattena nÃvagamyata ityuktamiti cet / idamapi (tadapi)tena nÃvagamyata iti vadantaæ prati kimuttaram / anubhavÃpalÃpo na yukta iti cet / samaæ prak­te 'pi / yathà hi kÃlÃderutkar«Ãnavadhikatvamanubhave cakÃsti / tathÃpakar«ÃnantyamapÅti kimekatra pak«apÃtena / anyathaikÃpalÃpe dvitÅyasyÃpyapalÃpo duruttara÷ syÃditi / *7,341* syÃdetat / na kÃlÃde÷ parimÃïotkar«Ãnantyaæ sÃk«isiddhamiti brÆma÷ / kintu anumÃnagamyam / tathÃca na pratibandÅgraha ityata Ãha- viÓrÃntiriti // %% NYùYASUDHù: parimÃïotkar«aparamparayà iti Óe«a÷ / anumÃnata iti t­tÅyÃrthe tasi÷ / nÃnumÃnena kÃlÃdÃvanavadhikaparimÃrotka«arsiddhi÷ / hi yasmÃttÃratamyenÃnumÃnena tadviÓrÃntird­Óyate / parimÃïotkar«atÃratamyaæ iyattÃvatparimÃïatÃratamyatvÃttadapaka«artÃratamyavaditi pratyanumÃnapratiruddhatvÃditi yÃvat / naca d­«ÂÃnto 'smÃkaæ sÃdhyavikala iti vÃcyam / apakar«atÃratamyasya antavattvamupetyotkar«atÃratamyasyÃnantyamanumimÃnasya parasyaivaæ pratipak«otprek«Ã syÃdityucyamÃnatvÃt / tathÃca sÃk«iviruddhaæ pratyanumÃnamiti vaktavyam / kathaæ tarhi sa eva kÃlÃdÃvanavadhikaprak­«ÂaparimÃïaæ na sÃdhayediti / *7,343* astu tarhyÃgamÃtkÃlÃdÃvanavadhikotk­«ÂaparimÃïasiddhiritayÃÓaÇkayÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: ÃgamÃt sa e«o 'nanta ityÃde÷ / tanmahatvaæ kÃlÃdiparimÃïotkar«a÷ / aïutvaæ parimÃïÃpakar«a÷ / etadu(idamu)ktaæ bhavati / nÃgama÷ kÃlÃdyanantÃnÃæ svayaæ pratipÃdayati / tatprav­tte÷ prÃgeva sÃk«iïà tatpratibhÃsÃt / kintvanuvÃda evÃyam / pratipÃdakatve và nÃsmatprayojanaparik«aya÷ / yasmÃdÃgamÃtkÃlÃdyutkar«o 'navadhika÷ pratÅyate tasmÃdevÃpar«ÃnantyapratÅte÷ / anantaÓabdo hyanavacchedamÃtramÃca«Âe / sa ca yathà parimÃïotkar«avi«ayo vyÃkhyÃyate / tathà tadapakar«avi«ayo 'pi Óakyate vyÃkhyÃtumiti / *7,345* parimÃïotkar«avattadapakar«asyÃpi kÃlÃdÃvÃnantyaæ sÃk«iïÃ'gamena và pratÅyata eva / tathÃpi na tatsatyam / nahi pratÅtatva(ti)mÃtreïa satyatÃniÓcayo 'tiprasaÇgÃditi dvitÅyaæ nirÃkaroti- mahattveti // %% NYùYASUDHù: kÃlÃdau parimÃïotkar«Ãpakar«ayorviÓrÃntiriyattÃvacchedo balavatpramÃïena naivopalabhyate / atra mahattvagrahaïaæ d­«ÂÃntÃtharm / idamuktaæ bhavati / yathà kÃlÃdau parimÃïotkar«asyÃnantyaæ sÃk«yÃdyavagataæ viparÅtagrÃhakapramÃïÃbhÃvÃtsatyameva / tathà tadapakar«asyÃpi / vinà bÃdhakena sÃk«yÃdisiddhaæ parimÃïÃpakar«Ãnantya kÃlÃdÃvasatyaæ cettadutkar«Ãnantyamapya(kÃlÃdÃva)satyaæ syÃt / aviÓe«Ãt / tataÓcÃparicchinnaparimÃïatÃÇgÅkÃro (bhajyeta) naÇk«ayeta / atiprasaÇgastu bÃdhakÃbhÃvenÃpÃsta iti / *7,347* nanvastyeva parimÃïÃpakar«asyÃnantyÃbhyupagame bÃdhakam / tathÃhi / apakar«o nÃmÃlpatà / Ãnantyaæ cÃnalpatà / naca viruddhayorviÓe«yabhÃva÷ sambhavati / na hi bhavati pÅto 'pÅta iti / ato bÃdhakasadbhÃvÃtpratÅtamapyapakar«Ãnantyaæ tyajyata ityata Ãha- anyadeveti // %% NYùYASUDHù: nÃnantatvaæ nÃmÃnalpatvam / kintvanyadeva paricchedÃbhÃvarÆpam / tasmÃtparimÃïotkar«Ãpakar«ayo÷ samÃno dharma iti yujyate / atrÃpi mahattvagrahaïaæ d­«ÂÃntameva / yathà mahattvasya viÓe«aïaæ tathÃïutvasyÃpÅti / yadyanantatvaæ nÃmÃnalpatvaæ syÃttadotkar«asyÃpi viÓe«aïaæ na syÃt / nahi tadeva tasya viÓe«aïaæ bhavati / pÅta÷ pÅta ityadarÓanÃt / atastatrÃnantyaæ nÃma paricchedÃbhÃva iti svÅk­tya viÓe«aïaviÓe«yabhÃva÷ samarthanÅya÷ / tathà prak­te 'pÅti / yathà hi parimÃïotkar«o gaganÃdÃvanadhikastathà tadapakar«o 'pyanavadhika eveti viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃbhyupagame na ko 'pi do«a iti / *7,355* Ãnantyaæ nÃmÃnalpatvÃdanyadityetatpratyayayituæ d­«ÂÃntÃntaramÃha- bahutveti // %% NYùYASUDHù: yadvat yathà saÇkhayÃyÃæ bahutvÃlpatvayorviÓe«aïatayÃ'nantyamupalabhyate / bahutvamanantamalpatvaæ cÃnantamiti / tathà prak­te 'pÅti / yadyanantvaæ nÃmÃnalpatvaæ syÃt tadà na bahutvasya viÓe«aïaæ syÃt / tasyaiva tadviÓe«aïatvÃyogÃt / nÃpyalpatvasya, virodhÃt / ata÷ avacchedÃbhÃva evÃnantatvamityaÇgÅk­tya bahutvamalpatva(cÃnanta)cÃparyavasitamiti viÓe«aïaviÓe«yabhÃvo boddhavya÷ / tathà parimÃïotkar«Ãpakar«ayorapÅti / nanu ca nÃstyeva saÇkhayÃyÃæ bahutvÃlpatvayorÃnantyam / bahutvasya parÃrdha eva paryavasitatvÃt / alpatvasya caika(Ã)tvÃvadhitvam / yathoktam / "sà caikatvÃdiparÃrdhaparyantÃ' iti / ata÷ kathamayaæ d­«ÂÃnta ityata Ãha- eketi // %<... ekabhÃgÃnÃæ tÃvattvaæ hyeva gaïyate // MAnuv_2,2.72cd //>% *7,356* NYùYASUDHù: saÇkhayÃmadhik­tya hi gaïitaÓÃstraæ prav­ttam / tatra ca kalÃsavaïarnaprabhÃgabhÃgÃnubandhabhÃgÃpavÃhabhÃgabhÃgÃdiprakaraïe«vekabhÃgÃnÃæ tÃvattvamanavadhikatvaæ gamyate hi yasmÃttasmÃdavagamyate astyekatvÃdapyapak­«ÂÃnavadhikà saÇkhayeti / parÃrdhÃtparato 'pi saÇkhayÃsadbhÃva÷ sphuÂa eveti nopapÃdita÷ / sambhavati hi pare«ÃmapÅÓvarÃpek«Ãbuddhayà paramÃïvÃdau parÃrdhÃtparato 'pi saÇkhayotpatti÷ / tata÷ paraæ saæj¤Ãkaraïaæ tu gaïakÃnÃæ prayojanÃbhÃvÃt / etÃmeva vipratipattimapanetaæ saÇkhayÃd­«ÂÃntopÃdÃnaæ k­tamiti / *7,357* evaæ kÃlÃkÃÓayo÷ parimÃïotkar«Ãpakar«Ãnantyaæ sÃk«iïà prasÃdhyeÓvare tadÃgamena sÃdhayati- aïÅyÃæÓceti // %% *7,358* NYùYASUDHù: "aïoraïÅyÃnmahato mahÅyÃnÃtmÃ' ityÃgamena bhagavÃnÅÓvaro 'ïorapyaïÅyÃnmahato 'pi mahÅyÃnudita÷ / naca tatrÃïumahacchabdÃbhyÃæ ki¤cidvayavasthitamucyate / viÓe«aïÃbhÃvÃt / tato yadyapak­«ÂaparimÃïaæ tatastato 'pyapak­«ÂaparimÃïo yadyaccotk­«ÂaparimÃïaæ tatastato 'pyutk­«ÂaparimÃïa ityuktaæ syÃt / tathà ceÓvaragatayo parimÃïotkar«Ãpakar«ayoranavadhikatvameva labhyate / nanvaïÅyÃnmahÅyÃnityukta eva bhagavati parimÃïotkar«Ãpakar«ayo÷ paryavasÃnÃtkathaæ tayo÷ anavadhikatvamityata Ãha- aïÅyÃniti // aïÅyÃnmahÅyÃnityuktayorapyaïormahataÓceti Óabdavi«ayatvÃditi / *7,359* nanvevaæ sati svasmÃdapi svayamapak­«Âa utk­«ÂaÓcetyÃgatam / ko netyÃha / yathà caitattathà vak«yate / Órutyantaraæ ceÓvare parimÃïotkar«Ãpakar«ayorÃnantyaæ pratipÃdayadastÅtyÃha- Ãnantyeti // %<ÃnantyavÃcaka÷ Óabdo dvidhÃnantye 'pi mÃnatÃm // MAnuv_2,2.73cd // yÃti ... // MAnuv_2,2.74a //>% NYùYASUDHù: "satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' iti brahmaïa Ãnantyasya vÃcako 'nantaÓabdastÃvaddeÓata÷ kÃlato vastutaÓcÃnantyamÃha / tatra deÓÃnantyaæ nÃmÃnavadhikaparimÃïavattvam / kÃlÃnantyaæ nÃmÃnavacchinnasattÃkatvam / vastvÃnantyaæ nÃmÃparicchinnasaÇkhayÃguïakarmavigrahavattvam / tatra yadà parimÃïÃnantyasya vÃcakastadà dvidhÃnantye 'pi utkar«Ãpakar«ÃbhyÃmanantye 'pi mÃnatÃæ yÃti / na tÆtkar«ÃnantyamÃtre viÓe«ÃbhÃvÃditi / nanvanekÃrthatvamanyÃya÷ / ko 'tra nyÃyavirodha÷ / nirarthakaÓabdaprayogÃyogÃttÃvadeko 'rtho 'ÇgÅkÃrya÷ / dvitÅyÃÇgÅkÃre tu na ki¤cidbÅjamiti kalpanÃgauravam / ucyate / yatra hyekasminnarthe vyavasthite sati v­thaivÃrthÃntarÃÇgÅkÃrastatraivametat / nacaivaæ prak­te / anantaÓabdo hi paricchedÃbhÃvamÃha / paricche(daÓca)do hi deÓata÷ kÃlato vastutaÓca bhavanyupagapadeva prÃpnoti / naca tatra kasyacinprÃthamyamasti / nÃpyanyatamaparityÃge kÃraïam / evaæ parimÃïÃntye 'pyutkar«aparigraho dra«Âavya iti / *7,362* nanvevaæ kÃlato guïataÓcÃnantyavÃcakasyÃnantaÓabdasyÃlpakÃlatvamalpaguïatvaæ cÃrtha÷ syÃt / anyathÃlpaparimÃïavattvamapi na syÃt / aviÓe«Ãditi cet / kimidaæ kÃlato guïataÓcÃlpatvamÃpÃdyaæ kimalpà eva guïÃ÷ santi brahmaïo na bahutarÃ÷ / tathà alpakÃlÅnaiva sattà na pracurakÃlÅneti / kiævà sarvakÃlagatasyÃlpakÃle 'pyavasthiti÷ syÃt / mahÃguïasya cÃlpo 'pi guïa÷ syÃditi / Ãdyaæ dÆ«ayati- naiveti // %<... naiva guïÃlpatvaæ kÃlÃtpatvaæ ca mÃnagam // MAnuv_2,2.74ab //>% NYùYASUDHù: guïÃlpatvaæ kÃlÃlpatvaæ ca mÃnagam / anantaæ brahmeti ÓrutipratipÃdyaæ naiva bhavediti gƬhÃbhisandhe÷ pratij¤Ã / hetumuttaratra vak«yati / dvitÅyamÃÓaÇkayÃÇgÅkaroti- sarveti // %% NYùYASUDHù: iticedÃpÃdyate / tadbhavedetyartha÷ / atra guïagrahaïaæ kriyÃderapyupalak«aïam / guïakÃlayoryathe«yamupÃdÃnaæ prÃthamyanirÃsÃtharm / tenoktakalpanÃgauravaparihÃraæ sÆcayati / *7,364* nanu yadi kÃlÃlpatvaæ guïÃlpatvaæ cÃÇgÅkriyate / kathaæ tarhi naiva guïÃlpatvamiti nirÃkaraïamityato 'bhisandhimudghÃÂayati- tÃvattvameveti // %% NYùYASUDHù: alpatvamevetyartha÷ / ityuktaæ prÃgiti Óe«a÷ / kuto na syÃditi cet / ÃpÃdakÃbhÃvÃdityÃha- deÓe 'pÅti // %<... deÓe 'pyetanna no matam // MAnuv_2,2.75c //>% NYùYASUDHù: parimÃïe 'pÅtyartha÷ / etat tÃvattvameva / na÷ asmÃkam / etaduktaæ bhavati / parimÃïavi«aye 'smadÅyaæ ÓrutivyÃkhyÃnamupalabhya hi guïakÃlayorapyetadÃpÃdyate / ÃpÃdakÃntarÃbhÃvÃt / naca parimÃïe 'smÃbhirevaæ vyÃkhyÃyate / apak­«Âameva parimÃïamanavadhikamasti notk­«Âamiti / dvidhÃnantye 'pÅtyuktatvÃt / ato nirmÆlametadÃpÃdanamiti / *7,365* nanvetadÅÓvarÃderanavadhikotk­«ÂÃpak­«ÂaparimÃïasamarthanamayuktam / sÆtrakÃreïa kvÃpyanuktatvÃt / mahaddÅrghavadveti sÆtrasya vijÃtÅyayorapi kÃryakÃraïabhÃvopapÃdanena vyadhikaraïayorapyaparicchinnaparimÃïotkar«Ãpakar«ayorupapÃdanena và samarthayituæ ÓakyatvÃdityata Ãha- mahata iti // %% NYùYASUDHù: niravadhikaparimÃïotkar«avato('pi) brahmaïo 'lpaparimÃravattvaæ ca vyomaæ d­«ÂÃntÅk­tya vyomavacceti sÆtrakhaï¬ena prÃha- sÆtrakÃra÷ / ato brahmaïo gaganasya vÃnavadhikaparimÃïarotkar«Ãpakar«asadbhÃvastatsiddhÃnto bhavatyeveti / *7,368* ki¤ca yo 'rtho niravakÃÓapramÃïasiddho yadviparyaye cÃni«yaæ sa sarvo 'pi siddhÃnta eva / tatra kÃlÃkÃÓayorÅ(rapÅ)Óvare cÃnavadhikaparimÃïotkar«Ãpakar«asadbhÃva÷ sÃk«iïÃ'gamena ca siddha ityuktam / tadviparyaye bÃdhakamÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: kÃlÃderiti vartate / sarvatrÃpi saæsthÃnamiti ca / kÃlÃdÅnÃæ sarvagatatvaæ pareïÃpyaÇgÅk­tam / sarvagatatvaæ ca sarva(tra)deÓe saæsthÃnam / tathÃca yadi kÃlÃderalpÃlpataradeÓe«u saæsthÃnaæ na syÃt / tadà sarvatrÃvasthÃnamapi no bhavet / kuta ityata Ãha- sthitasya hÅti // %% NYùYASUDHù: dhruvamityavadhÃraïe / alpadeÓe«u sthitasyaiveti / yathà khalvekaikaæ varïamuccÃrayata eva savardevoccÃraïam / natvekamapi varïamanuccÃrayata÷, tathÃlpÃlpataradeÓe«u sthitasyaiva hi sarvadeÓagatatvaæ bhavet / ekaikatrÃpi deÓe 'navasthitasyÃkhiladeÓasthatà kuta eva bhavet / anena yo yatsamudÃyaæ vyÃpnoti sa tadekadeÓÃnapi vyÃpnoti(tyeva), yaÓcaikadeÓÃnna vyÃpnoti nÃsau tatsamudÃyamityanvayavyatirekau darÓitau / *7,370* na kevalamalpÃlpataradeÓasthatvÃbhÃve sarvagatvÃbhÃvaprasaÇga÷ / kintu ÓaÓavi«ÃïÃdivatsattÃpi na syÃdityÃha- ÓÆnyatvameveti // %<ÓÆnyatvameva tasya syÃd yasyaikatrÃpi na sthiti÷ // MAnuv_2,2.78ab //>% NYùYASUDHù: evaæca kÃlÃdÅnÃmalpÃlpataradeÓÃvasthÃne 'lpÃlpataraparimÃïavattvamapyavarjanÅyamityanavadhikaparimÃïÃpakar«asiddhi÷ / anavadhikotkar«astu pareïÃpyaÇgÅk­ta eveti na tadviparyaye bÃdhakamuktam / sarvatrÃpi no bhavedityeva và dra«Âavyam / nahi paramamahattvÃbhÃve sarvagatatvaæ sambhavati / tathÃcÃha-"vibhutvÃnmahÃnÃkÃÓa÷' ityÃdi / alpÃlpataradeÓaparyavasitasyÃlpÃlpataraparimÃïatvam / na caivamÃkÃÓÃdÅti cet / tatkimÃkÃÓÃdi samuditarÆpaæ yena paryavasÃnÃparyavasÃnavi«ayatvamaÓnuvÅta / kintvekameva / tacca yadyalpÃlpataradeÓe«u ti«Âhettadà tattatparimÃïaæ bhavatyeva (bhavedeva) / yadi tava tatra sthitasya tattatparimÃïatvaæ tadà ghaÂÃdÃvapi tatprasaÇga iti cenna / tasya sÃæÓatvenÃnyathÃsiddhatvÃt / *7,372f.* nanu ca sarvamÆrta(dravya)saæyogitvameva sarvagatatvaæ, na sarvatra saæsthÃnam / ÃkÃÓÃderanÃÓritatvÃt / saæyogaÓca tattatparimÃïÃbhÃve('pi bhavedeva / nahi ghaÂo gaganena saæyujyamÃno bhavati paramamahÃnnÃpi paramÃïunà saæyujyamÃna÷ paramÃïu÷ / tatkasya heto÷ / saæyogasya pradeÓav­ttitvÃditi / maivam / sarvaparimÃïÃnÃmapyÃkÃÓe sattvÃtparamÃïunà ca ghaÂÃæÓasyaiva saæyogÃt / tathÃhi / viÓe«aÓaktayÃ, nirbhedamapyÃkÃÓamanantÃæÓopetam / tatra anavadhikau parimÃïotkar«Ãpakar«au vyavasthayà vartete / tataÓca ghaÂo vitastiparimÃïenaivÃkÃÓena saæyujyate / svayaæ ca tatparimÃïa iti ko do«a÷ / ghaÂÃæÓa eva paramÃïusaæyogo vartate, na ghaÂa iti kathaæ ghaÂasya paramÃïutà / tarhyÃkÃÓapradeÓà evÃlpÃlpatarapradeÓasaæyogina iti, ta eva tattatparimÃïÃ÷ syurnÃkÃÓamiti cenna / te«ÃmapyÃkÃÓÃtmakatvÃt / anyathà saæyogasya pradeÓav­ttitvaæ na syÃdvayÃghÃtÃditi / *7,378* kÃlÃdau parimÃïotkar«Ãpakar«ayorÃnantyamupapÃdyopasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: kvacit kÃlÃdau traye / yadvÃnumÃnadÆ«aïopasaæhÃro 'yam / tataÓca kÃlÃtÅtatvad­«ÂÃntado«ÃvaparihÃryÃviti / kÃlÃkÃÓeÓvare«u parimÃïotkar«Ãpakar«ayorÃnantyamastÅtyuktam / na kevalaæ te«veva / kintu prak­tyÃdau sarvagate paramamahati dravyÃntare 'pÅtyÃha- ubhayeti // %% *7,379* NYùYASUDHù: tasmÃdi«ÆktanyÃyÃt / mukhyaæ mahat paramamahat / yadi kÃlÃderapyÃnantyaæ syÃt / kathaæ tarhi satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmetyÃnantyaæ brahmaïo lak«aïatvenocyate / na hyativyÃptaæ lak«aïaæ bhavatÅtyata Ãha- tacceti // %% NYùYASUDHù: paramiti kevalÃrthe / yadyapi kÃlÃdikamapyanantaæ, tathÃpi brahmaiva tadanantamityucyate / kuta÷ / sÃk«Ãt parÃnapek«ayÃnantatvÃt / aparÃdhÅnatvÃpek«ayeti yÃvat / pak«ÃntaramÃha- sarveti // %<... sarvÃnantyayutaæ sadà // MAnuv_2,2.79d //>% NYùYASUDHù: nÃsyÃæ ÓrutÃvÃnantyamÃtraæ lak«aïatvenocyate / kintu deÓata÷ kÃlato guïÃditaÓca / tÃd­Óaæ ca brahmaiveti na do«a÷ / yathoktam"deÓata÷ kÃlataÓcaiva guïataÓca tridhà tati÷ / sà samastà harereva na hyanye pÆrïasadguïÃ÷' iti / pak«ÃntaramanvÃcinoti- sadeti // pÆrveïaiva sambandha÷ / tathÃca kÃlak«aïe«u deÓato 'nante«vapi nÃtivyÃptiriti / *7,382f.* paramÃïÃvapi parimÃïÃpakar«atÃratamyaviÓrÃntirnÃstÅtyuktam / tadasat / parimÃïasya dravyÃÓrayatvÃt / paramÃïuto 'pyapak­«ÂaparimÃïÃÓrayasya dravyasyÃbhÃvÃt / maivam / paramÃïubhÃgÃnÃæ sattvÃt / naca te«u viÓrÃnti÷ / te«Ãmapi (bhÃgasattvÃt) sabhÃgatvÃt / aviÓrÃntabhÃgaparamparà kuta÷ siddhetyata÷ sÃk«iïeti vaktuæ sÃk«Å nÃma pramÃïameva nÃstÅti vadato bÃdhakaæ tÃvadÃha- yadÅti // *7,383* %% NYùYASUDHù: sÃk«Å nÃma mÃnaæ yadi ne«yate tadÃk«ajÃderj¤Ãnasya mÃnatvam / caÓabdÃdbahi÷ kÃlÃkÃÓÃdikamanta÷sukhÃdikaæ ca kena pramÃïena gamyate / na kenÃpi / tadgrÃhakasya pramÃïÃntarasya abhÃvÃt / naca tanmà bhÆditi vÃcyam / tadvayavahÃravilayaprasaÇgÃditi / nanvastu sÃk«iïamanaÇgÅkurvÃïasyedaæ bÃdhakam / sÃdhakaæ (tu) kimityata Ãha- svayambhÃta iti // yastu svayaæ prakÃÓamÃne 'pi sÃk«iïi vipratipadyate so 'k«ajÃdermÃnatvaæ sapramÃïakaæ vastutvÃdghaÂavaditi prasaÇgasÆcitenÃnumÃnena bodhanÅya÷ / prasaktaprati«edhaÓca vak«yamÃïanyÃyena bhavi«yati / dhamirgrÃhakapramÃïenaiva siddherna tatprÃmÃïye p­thak pramÃïaæ vaktavyam / ata eva mÃnamityuktam / *7,385* na sÃk«iïo 'nabhyupagame 'pyak«ajÃdij¤ÃnaprÃmÃïyamaprÃmÃïikaæ prasajyate / prav­ttisÃmarthyena tajjÃtÅyatvena vÃnumÃnena tatsiddherityata Ãha- anavastheti // %<... anavasthÃthavà bhavet // MAnuv_2,2.80d //>% NYùYASUDHù: anyathà sÃk«ÅtarapramÃïavedyatvÃÇgÅkÃre / tarhi sÃk«iprÃmÃïyamapyanyena grÃhyamityanavasthaiveti cenna / tasya svaprakÃÓatvÃditi / tadidamuktaæ svayambhÃta iti / *7,386* kimato yadyevaæ sÃk«Å nÃma pramÃïamastÅtyata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: sÃk«ita ityartha÷ / sarvapadÃrthÃnÃæ paramÃïostadbhÃgÃnÃæ cetyartha÷ / santyeva iti siddhamiti Óe«a÷ / yadvà sarvapadÃrthÃnÃmityanenÃnumÃnamapi sÆcayati / paramÃïu÷ sabhÃga÷ padÃrthatvÃdghaÂavat iti / nacÃÓrayÃsiddhirdharmigrÃhakavirodho và / sÃk«iïà paramÃïusiddheruktatvÃt / tena ca sabhÃgatayaiva siddhe÷ / na caivamanumÃnavaiyarthyam / pramÃïasamplavÃÇgÅkÃrÃt / sabhÃgatvamÃtre vipratipannaæ prati sÃrthakyÃcca / anumÃnÃntaramÃha- sarvadeti // yugapadityartha÷ / sarvadik«u sthitairdravyai÷ sambandhÃtsaæyogÃdapi bhÃgÃ÷ santÅtyavagamyate / yadyapi sabhÃgatvamÃtrasÃdhane saæyogitvamÃtraæ prayojakam / gaganÃdÅnÃmapi bhÃgÃÇgÅkÃreïa vyabhicÃrÃbhavÃt / tathÃpi bahubhÃgasÃdhanÃya viÓe«aïopÃdÃnam / tathÃhi / paramÃïurdaÓabhÃgavÃnyugapaddaÓamÆrtasaæyogitvÃt (pa)ghaÂavaditi / *7,390* nanu dravyatvenaivÃlaæ kiæ saæyogitvena / (hetÆcchittirÆpa) vipak«e bÃdhakasÆcanÃrthamiti brÆma÷ / tathÃhi / asti tÃvatparamÃïo÷ paramÃïvantarasaæyoga÷ / anyathà dvayaïukÃdyÃrambhÃnupapatte÷ / na caikenaiveti niyama÷ / kÃraïÃkÃraïasaæyogajasaæyogaprakriyÃyÃmekaikasya paramÃïo÷ sajÃtÅyavijÃtÅyaparamÃïudvayena yugapatsaæyogasyorarÅk­tatvÃt / pëÃïÃdimadhyavartina÷ paramÃïo÷ parito 'sthitai÷ paramÃïubhi÷ saæyogÃbhÃvÃdyanupapatteÓca / naca mÆrtÃnÃæ yugapadekadeÓÃvasthÃnaæ sambhavati / pradeÓavartinaÓca saæyogÃ÷ / sÃk«isiddhatvÃt / ghaÂÃdau taddarÓanena ca paramÃïau(ïÃvapya0tadanumÃnÃcca / tathÃca yadi paramÃïuranekÃæÓo na syÃt, tadà yugapadanekairna saæyujyateti / nanu saæyogasya pradeÓav­ttitvaæ nÃma svÃtyantÃbhÃvasamÃnadeÓatvameva / natu ghaÂasaæyogo ghaÂÃvayave vartata iti / tatkathaæ bhÃgÃbhÃve saæyogÃnupapattiriti / maivam / pratyak«Ãdisiddhasya avayav­ttitvasya parityÃgenÃprÃmÃïikavyÃhatÃÇgÅkÃrasyÃnucitatvÃt / vak«yate caitat / *7,399* nanu paramÃïu÷ sÃvayava iti svavyÃghÃtasya mukhyamudÃharaïam / yo hi sarvata÷ apak­«Âo yata÷ paramÃïurnÃsti taæ paramÃïumÃcate / tasya sÃvayavatve 'vayavino 'vayavÃnÃmapak­«ÂaparimÃïatvÃvaÓyambhÃvÃtkathaæ na vyÃhatirityata Ãha- avibhÃga iti // %<... avibhÃga÷ parÃïutà // MAnuv_2,2.81d //>% NYùYASUDHù: syÃdayaæ virodho yadÅdaæ paramÃïupadaprav­ttinimittaæ syÃt / nacaivam / sÃvayavatayà sÃk«isiddhe tadasambhavÃt / kintu avibhÃga÷ parÃïutà paramÃïuÓabdaprav­ttinimittam / tathÃca kuto vyÃghÃta iti / nanvavibhÃga iti kathamidaæ vij¤Ãyate / sarvathà vibhÃgalak«aïaguïÃbhÃva iti cenna / guïÃderapi paramÃïutvaprasaÇgÃt / dravyatve satÅti viÓe«aïÃdado«a iti cenna / asambhavÃt / yatki¤cidvibhÃgÃbhÃvÃbhiprÃye merumandarayorapyaïutvaprasaÇgÃt / avayavavibhÃgÃbhÃvo 'bhimata iti cenna / maivam / yasya vibhinnÃvayave«u satsvapi te«Ãæ vibhÃgo na kadÃpi bhavitumarhati sa paramÃïuriti vyÃkhyÃnÃt / etenÃvayavaparamparÃvi(ÓrÃntyabhÃ)ÓramÃbhÃve 'navasthetyapi parÃstam / mÆlak«ayÃbhÃvasya sÆcitatvÃt / *7,407* yadvà vibhidyate vibhajyate iti vibhÃga÷ / tadabhÃva÷ paramÃïuteti / yata÷ svÃvayavaæ vinà svatantramanavayavarÆpamapak­«ÂaparimÃïaæ (vastu)nÃsti sa paramÃïuriti yÃvat / *7,413* nanvevamavayavaparamparÃviÓrÃntyabhÃve 'nantÃvayavÃrabdhatvÃviÓe«Ãtsar«apamahÅdharayo÷ parimÃïÃviÓe«a÷ syÃt / naca kÃraïasaÇkhayÃviÓe«e 'pi tatparimÃïapracayaviÓe«Ãtsar«apamahÅdharayo÷ parimÃïaviÓe«a iti vÃcyam / avayavÃnantyasÃmye tayorapyanupapatteriti / ucyate / kimayaæ prasaÇga÷, utÃnumÃnam / Ãdye hyayamartha÷ / yadi sar«apamahÅdharÃvaviÓrÃntÃvayavaparasparau syÃtÃæ tadà anantÃvayavÃrabdhau prasajyeyÃtÃt / tathÃca samaparimÃïau bhavetÃmiti / tatrobhayatrÃpi vyÃptyabhÃva÷ / yadaviÓrÃntÃvayavaparasparaæ tadanantÃvayavÃrabdham / yaccaivaæ tattulyaparimÃïamiti / kinnÃma bhavatopalabdham / ki¤cÃvayavaparamparÃviÓrÃntyabhÃva te sarve 'pi sambhÆyÃnantÃ÷ syu÷ / sa«arpamahÅdharÃrambhakÃïÃmÃnantyaæ tu kuta÷ / ata eva dvitÅyaprasaÇgasyÃpÃdakÃsiddhi÷ / etenÃvayavaparamparÃviÓrÃntyabhÃve samasaÇkhayÃvayavÃrabdhatvaæ tataÓcÃvayavaparimÃïÃdiviÓe«ÃbhÃve parimÃïÃviÓe«a÷ syÃditÅtyapi parÃstam / vyÃptyasiddhe÷ / samasaÇkhayÃvayavÃrabdhatvÃsiddheÓca / dvitÅye tvidamuktaæ syÃt / sar«apamahÅdharau nÃnantÃvayavÃrabdhau visad­ÓaparimÃïatvÃt / vimatau nÃviÓrÃntÃvayavaparamparau anantÃvayavÃnÃrabdhatvÃditi / Ãdye siddhasÃdhanam / nahi sar«apÃderavayavaparamparÃviÓrÃntyabhÃvÃdinÃnantÃvayavÃrabdhatvamaÇgÅk­tam / kintu sambhÆtÃnÃmanantatvam / tadabhÃvasÃdhane mÃæ prati d­«ÂÃntÃbhÃva÷ / guïÃdau sÃdhanÃbhÃvÃt / dvitÅyasya tvaprayojakateti / *7,417* syÃdetat / sar«apÃvayavaparamparÃyà niravadhikatve mÆrtÃnÃæ samÃnadeÓatvÃnupapattau sar«apÃvayavairjagati vyÃpte viÓvavyÃpÅ sar«apa÷ syÃditi mahÅdharasyÃnavakÃÓa evetyÃpÃdanÃrthaæ iti cenna / pÃrthivaparamÃïÆnÃmanantatve 'pisa mÆrtÃntarÃvakÃÓadarÓanÃt / sar«apo yÃvantaæ deÓamava«Âabhya vartamÃno d­Óyate tÃvatyevÃnavadhikÃyà api tadavayavaparamparÃyà avasthÃnÃcca / ata eva hi ÃkÃÓÃdÅnÃmapyanavadhikamaæÓaparamparÃmupetya tatra parimÃïÃpakar«ÃnantyamupapÃditam / *7,418* nanu mà bhÆtsÃk«Ãtsar«apamahÅdharÃrambhakÃïÃæ samasaÇkhayatvam , tathÃpyavayavaparamparÃyà viÓrÃntyabhÃve sambhÆtÃvayavÃnÃæ samasaÇkhayatvÃtparimÃïabhedo na syÃdi(tyucyata iti)ti cenna / Ãnantye 'pi tÃratamyasambhavÃt / anantà hi pÃrthivaparamÃïavo 'nantÃÓcÃntyaviÓe«Ã÷ / naca te samasaÇkhayÃ÷ / tathà satyÃpyaparamÃïu«u tadabhÃvÃpÃtÃt / tathà sarvakalpe«u saæsÃriïo 'nantÃ÷ / tathÃpyapavargavaÓÃttÃratamyamupeyameva / evamanekamudÃharaïamiti / *7,421* yadetatsÆtrak­tà parimÃïÃsamavÃyikÃraïavi«aye dÆ«aïamuktam / tadupalak«aïamÃtram / anyatrÃpyasamavÃyikÃraïe svayaæ dÆ«aïÃnyÆhanÅyÃnÅtyÃÓayavÃndravyÃsamavÃyikÃraïasaæyogavi«aye anyathÃpratipattiæ nirÃkaroti- tatsaæyogÃditi // %% NYùYASUDHù: avayavasaæyogo dravyÃsamavÃyikÃraïamiti vadanto 'pi vaiÓe«ikÃdaya÷ paramÃïukÃryotpattau dvayoreva sajÃtÅyayoreva paramÃïvoreva saæyoga(syÃsamavÃyikÃ)sya kÃraïatvamityÃdyacak«ate / tadaÓraddheyam kinnÃma te«Ãæ kÃraïÃnÃmaniyatÃduktaniyamarahitÃtsaæyogÃtpadÃrthÃnÃæ dravyÃïÃæ janirbhavet / ki¤citkÃryaæ dvayo÷ paramÃïvo÷ saæyogÃdupajÃyate / taddvayaïukamucyate / kadÃcit trayÃïÃæ tattryaïukaæ caturbhi÷ paramÃïubhirÃrabdhaæ ca(tacca)turuïukam / evamanyadapi / tathà ki¤citsajÃtÅyayo÷ paramÃïvo÷ saæyogÃtki¤cidvijÃtÅyayo÷ / evaæ ki¤citparamÃïvoreva saæyogÃtki¤citparamÃïudvayaïukayorityÃdi / evaæ dvayaïukakÃryotpattaÓavapyaniyamo dra«Âavya÷ / *7,422* kuta iti cet uktaniyame pramÃïÃbhÃvÃdityÃha- dvayoreveti // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / tena sajÃtÅyayo÷ paramÃïvoriti niyamo labhyate / saæyoga÷ ÃdikÃryasyÃsamavÃyikÃraïamiti Óe«a÷ / kena pramÃïenetyÃk«epe / upalak«aïametat / trayÃïÃmeva dvayaïukÃnÃmityapi dra«Âavyam / nanu sÃvayavasyÃnekasaæyoga÷ sambhavati / paramÃïustu niravayava iti dvayoreveti niyamasiddhirityuktottaram / niravayavatve dvayorapi saæyogo na sambhavati / saæyogasyÃæÓav­ttitvÃt / *7,423* nanu sajÃtÅyasaæyoga evÃrambhaka iti niyamo na ni«pramÃïaka÷ / paramÃïukÃrye gandhÃdyutpattereva tatra pramÃïatvÃt / tathà hi / pÃrthivÃpyaparamÃïubhyÃæ yadyekaæ kÃryamutpadyate tadà tadagandhamasnehamÃpadyeta / pÃrthivataijasÃbhyÃmutpannamagandharÆpamutpadyeta / ekasya gandhÃderanÃrambhakatvÃt / ato gandhÃdyutpattyaiva sajÃtÅyasaæyogasyÃrambhakatvasiddhirityata Ãha- kÃraïasyeti // %% NYùYASUDHù: teneti // dvayoreveti niyamÃbhÃvenetyartha÷ / syÃdetadvijÃtÅyÃrambhakatve bÃdhakam / yadi dvayoreva paramÃïvo÷ saæyoga÷ kÃryÃrambhaka iti niyama÷ pramÃïavÃnsyÃt / na caivam / tathÃca bahÆnÃæ paramÃïÆnÃæ vijÃtÅyÃnÃæ saæyogÃtakÃryÃrambhe kÃraïagatà gandhÃdayo guïÃ÷ (sadvitÅyÃ÷) sajÃtÅyÃ÷ santa÷ (kÃryagÃ÷) kÃryagatagandhÃdyÃrambhakà api bhaveyu÷, ko do«a÷ / *7,430* nanvaniyamavÃdinà dvayasaæyogasyÃrambhakatvaæ tÃvadi«yate / tatra vijÃtÅyayorÃrambhakatve kÃrye gandhÃdyanutpatti÷ prasajyata iti cenna / ekaikasyÃpi gandhÃderÃrambhakatve bÃdhakÃbhÃvÃt / apek«aïÅyÃntarÃbhÃvÃtsantotpattiprasaÇgo bÃdhaka iti cenna / kÃryadravyotpatterapek«aïÅyatvÃt / samavÃyikÃraïÃbhÃve kÃryÃnutpÃdÃt / anyathÃnekagandhÃdyabhyupagame 'pi samÃno do«a÷ / etacca paramatarÅtyoktam / vastutastu yata÷ kÃraïÃnyeva kÃryÃkÃreïotpadyante tena kÃraïaguïà eva kÃryagà bhaveyu÷ / tataÓca vijÃtÅyÃrambhakatve ko do«a÷ / evaæ tarhi p­thivÅtvÃdijÃtisaÇkara÷ syÃditi cet / tata÷ kim / vyavahÃravilopa÷ syÃditi cenna / "vaiÓe«yÃttu tadvÃde' iti parihari«yamÃïatvÃt / tathÃpi sampratipannasajÃtÅyÃrabdha(kÃrya)d­«ÂÃntena vipratipannÃnÃmapi sajÃtÅyÃrabdhatvamanumÃsyata iti cenna / vijÃtÅyÃrambhakatvasya sÃk«yÃdipramÃïasiddhatvena bÃdhÃt / *7,432* syÃdetat / yadi bahÆnÃæ paramÃïÆnÃæ saæyogasyÃrambhakatvaæ syÃt / nacaivam / ÃrambhakasaÇkhayÃpakar«atÃratamyaæ kvacidviÓrÃntam / tÃratamyatvÃt parimÃïatÃratamyÃdityanumÃnenÃrambhakasaÇkhayÃpakar«asya kvacidviÓrÃntisiddhÃvekasyÃrambhakatve santatotpattyÃdiprasaÇgÃttryÃdikalpane gauravÃd dvayoreva paramÃïvo÷ saæyogo dravyÃrambhaka iti niyamasiddherityata Ãha- tÃratamyeti // %% *7,432f.* NYùYASUDHù: yata÷ kÃraïÃttÃratamyena sarve 'pyarthà mahÃntaÓcÃïavaÓca samathirtÃ÷ tata÷ parimÃïatÃratamyavaditi d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃt dvayoreva tu saæyoga itrata kenÃvasÅyata iti sambandha÷ / ki¤cÃnenaiva nyÃyena dvayaïukadvayasaæyogasyÃpyÃrambhakatvaæ kiæ ne«yate / bahutvÃbhÃve kÃryamahattvÃnupapattiprasaÇgÃditi cenna / yatastÃratamyena sarve 'pi mahÃntaÓcÃïavaÓca samarthitÃ÷ tena dvayaïukamahattvÃttadutpattyupapatte÷ / paramÃïudvayÃrabdhakÃryad­«ÂÃntena sarvatrÃnumÃne tvatiprasaÇga iti / *7,434f.* astvevamuktaniyame«u pramÃïÃbhÃvastathÃpyaniyamas­«Âau kiæ mÃnamiti cet / sÃk«Å tÃvat / lo«ÂhÃdikÃryÃïÃmaniyatasaÇkhayairvijÃtÅyaivirsad­ÓaiÓcÃrambhadarÓanenÃnumÃnaæ ca / ÃgamÃÓcÃtra bahulaæ bhavanti / taddarÓanaæ bhrÃntiriti cet / kiæ niyamagrÃhakapramÃïavirodhÃdevamucyate / uta kevalayà vaiÓe«ikÃdikalpanayà virodhÃt / *7,435* Ãdyaæ dÆ«ayati- naceti // %% NYùYASUDHù: sajÃtÅyÃbhyÃmeva dvÃbhyÃmeva paramÃïubhyÃmevetyÃdiniyamavatyÃæ tatproktas­«Âau tu mÃnaæ nÃsti tat sÃk«yÃdisiddhasyÃsmadabhimatas­«ÂiprakÃrasya bÃdhakaæ syÃt / tathÃcoktam (prÃk) / dvitÅyaæ dÆ«ayati- kevaleti // %<... kevalakalpanà / kathaæ sÃk«imitasyÃsya ÓaknuyÃd vÃraïe kvacit // MAnuv_2,2.84b-d //>% NYùYASUDHù: nirmÆletyartha÷ / sÃk«Åtyupalak«aïam / asya aniyamÃrambhasya / kalpanÃmÃtrasya prÃmÃïikanivÃrakatve 'tiprasa(Çga iti)ÇgÃditi bhÃva÷ / *7,437* atra tatproktas­«ÂÃviti sÃmÃnyato vadatÃnyadapi tatkalpitamaprÃmÃïikamiti sÆcitam / tathÃhi"prak­temarhÃnmahato 'haÇkÃro 'haÇkÃrÃtkrameïÃkÃÓÃdÅni mahÃbhÆtÃni' ityetÃæ ÓrutyÃdiprasiddhÃæ prakriyÃmapahÃya vÃyvÃdÅnÃæ caturïÃmanyonyÃnapek«aiva s­«Âirvyutkrameïa cÃbhihità / vinaiva bÃdhakena"ÃkÃÓÃdvÃyurvÃyoragni÷' ityÃdipa¤camÅ bhÃktÅ svÅk­tà / atyantÃsata eva ca janiraÇgÅk­tà / sarvÃpi s­«Âi÷ samavÃyyÃdikÃraïatrayÃdhÅnÃbhyupagatà / tatra samavÃyikÃraïaæ samavÃyÃprÃmÃïikatvasya vak«yamÃïatvÃdayuktam / ata evÃsamavÃyikÃraïamapi / tadadhÅnanirÆpaïatvÃcca tallak«aïasya / samavÃyinimittayorativyÃpteÓca / tathÃhi / tantupaÂayo÷ utpannasya dvitvasya paÂa÷ samavÃyikÃraïam / sa ca dvitvasamavÃyikÃraïe tantau samavetatvÃt samavÃyikÃraïapratyÃsanna÷ / samavÃyikÃraïatayÃvadh­tasÃmarthyaÓca / ÓarÅrÃtmanorutpannasya dvitvasyÃpek«Ãbuddhirnimittam / sà ca dvitvasamavÃyikÃraïÃtsamavetatvÃnnimittatvÃccoktalak«aïasampannà / samavÃyikÃraïapratyÃsannatayà sÃmarthyÃvadhÃraïamabhi(hi)matam / naca tathà prak­ta iti cet / tathÃpi vyÃpyabuddhervyÃpakabuddhiæ prati vi«ayabuddherdharmÃdharmayoÓca sukhadu÷khe pratyasamavÃyikÃraïatvÃpatte÷ / nahyanyagataæ vyÃpyabuddhayÃdyanyagatasya vyÃpakabuddhayÃdernimittaæ bhavati / Ãtmani pradeÓabhedÃnneti cenna / ÃdyÃdiÓabdÃnÃæ dvitÅyÃdiÓabdasamavÃyikÃraïatvÃbhÃvÃpatte÷ / ekÃkÃÓagatatvena tatsambhave prak­te 'pi samÃnam / *7,440* evamanyatrÃpyativyÃptirÆhanÅyà / saÇketo 'yamÃcÃryasya / ato nÃtÅvÃtra nirbandha÷ karaïÅya iti cet / evaæ tarhi nimÆlaiveyaæ prakriyeti siddhameva / *7,447* pÃkajaprakriyÃæ cÃprÃmÃïikamaÇgÅkurvanti / ta(tra)cca vak«yata ityalam / *7,448* nanu paramÃïudvayaïuke eva tÃvanna sÃk«isiddhe kutastadÅyÃrambhaprakÃra÷ / tatkathamuktaæ sÃk«imitasyeti / tatrÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: etaditi // paramÃïvÃdikam / tarhi tadaprÃmÃïikamevÃpadyata iti Óe«a÷ / syÃdetat / yadyapi mahattvÃbhÃvÃnna paramÃïvÃdikaæ cak«urÃdergocara÷ / bahissvÃtantryÃnmanaso 'pi / ÃgamÃdi tu nÃnumÃnÃdbhidyate / bhede 'pyatÅndriye saÇketÃnupapatternÃgamasya vi«aya÷ / tathÃpyanumÃnaæ tatra (pramÃïaæ) bhavi«yati / tatkathaæ paramÃïvÃde÷ sÃk«ivedyatvÃbhÃve 'prÃmÃïikatvÃpattirityata Ãha- neti // %<... nÃnumà tatra vartate // MAnuv_2,2.85b //>% NYùYASUDHù: kathamiti cet / kiæ paramÃïvÃdikameva pak«Åk­tya tatsÃdhyate / utÃnyat / *7,451* Ãdye tatpramÃïÃntarata÷ siddhaæ na và / pak«advaye do«amÃha- pak«Åkartumiti // %% NYùYASUDHù: siddhatve pak«alak«aïÃbhÃvÃdasiddhatve nyÃyÃvi«ayatvÃtparamÃïvÃde÷ pak«ÅkartumaÓakyatvÃt tatpak«ÅkÃreïÃnumà dÆranirasteti / nanu pak«ÅkaraïÃsambhave kathamanumÃnÃnupapattirityata Ãha- yatreti // %% NYùYASUDHù: yathà tathetyadhyÃhartavyam / yatra yadvi«aye / vi«ayaæ deÓam / yathà hi vi«ayaprÃpte÷ padanyÃsa÷ kÃraïam / sthÃïvasthÃïusaæyogasyÃsthÃïukriyÃhetu(ka)tvÃt / ata÷ padanyÃsÃbhÃve vi«ayaprÃptirapi nÃsti / tathÃnumotpattau pak«Åkaraïaæ kÃraïam / nahi parvatÃdirvà vahnayÃdirvà anumÃnasya vi«aya÷ / kintu tatsambandha÷ / naca sambandhij¤Ãnena vinà sambandhaj¤Ãnaæ sambhavati / ata÷ pak«ÅkaraïÃbhÃve nÃnumÃnotpatti÷ sambhavatÅti / *7,452* dvitÅyamapi nirÃkaroti- pak«Åkartumiti // dvayaïukaæ hi pak«Åk­tya paramÃïuranumÃtavya÷ / kÃryamevÃtra pramÃïamityuktatvÃt / taccedÃnÅmapyasiddhamiti pak«ÅkartumaÓakyatvÃtkuta eva tatkÃraïaparamÃïvanumà bhavet / anumitaæ dvayaïukaæ pak«Åk­tya paramÃïuranumÃsyata iti cenna / tadapi hi paramÃïuæ pak«Åk­tya yadi sÃdhyate tadokta eva do«a ityÃha- pak«Åkartumiti // adyÃpyasiddhasya paramÃïo÷ pak«ÅkartumaÓakyatvÃtkuta eva tatkÃyardvayaïukÃnumà bhavet / nanvaïuparimÃïatÃratamyaæ kvacidviÓrÃntaæ parimÃïatÃratamyatvÃnmahatparimÃïatÃratamyavadityanumÃnena paramÃïusiddhirbhavi«yatÅti cenna / vikalpÃnupapatte÷ / aïuparimÃïaÓabdena kiæ parimÃïÃpakar«o 'bhidhÅyate, kiævà paramÃïuparimÃïam, yadvà dvayaïukaparimÃïam, yadi vobhayaparimÃïam / nÃdya÷ / dÆ«itatvÃt / uttarapak«atrayaæ dÆ«ayati- pak«Åkartumiti // paramÃïudvayaïukayorasiddhau tatparimÃïasyÃpyasiddhe÷ / ekaikatra tÃratamyasyÃbhÃvÃcceti bhÃva÷ / *7,452f.* yadidaæ jÃlasÆryamarÅcisthaæ sarvata÷ sÆk«matamaæ raja upalabhyate tattryaïukamityucyate / tadidaæ mahat, cÃk«u«adravyatvÃt, ghaÂavat / kÃryaæ ca mahattve sati cÃk«u«atvÃt mahatve sati kriyÃvatvÃdvà / sÃvayavaæ ca kÃryadravyatvÃt / tadavayavÃÓca dvayaïukanÃmÃna÷ / te 'pi kÃryÃ÷ sÃvayavÃÓca, mahaddravyÃrambhakatvÃt tantuvat / yaÓca tadavayava÷ sa eva paramÃïu÷ tadavayavakalpanÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃdbÃdhakasadbhÃvÃcca / ato 'numÃnenaiva paramÃïudvayaïukasiddhirityata Ãha- pak«Åkartumiti // pratyak«asya tryaïukasyaiva paramÃïutvasambhavena tatkÃryatvasÃvayavatvasÃdhÃnÃya pak«ÅkartumaÓakyatvÃtkuta eva dvayaïukaparamÃïvoranumà bhavet / *7,455* mahattvÃtkathamasau paramÃïuriti cenna / mahattvÃsiddhe÷ / cÃk«u«adravyatvÃttatsiddhiriti cenna / kasyacidamahato 'pi cÃk«u«atve bÃdhakÃbhÃvÃt / mahattvaæ ca dravyacÃk«u«atÃyÃæ kÃraïamiti cet / satyam / kvacidanyadapi kÃraïaæ kalpayi«yate / gauravaæ tathà sati syÃditi cenna / dharmikalpanÃto dharmamÃtrakalpanÃyÃ÷ laghutvÃt / astu và mahattvam / tathÃpyaïutvena tasya samÃveÓe ko virodha÷ / kÃryatvasÃdhanaæ cÃprayojakam / mahato 'pyÃtmana÷ pratyak«avaccÃk«u«atvopapatte÷ / paramamahattvÃbhÃvena kriyÃsambhavÃcca / mahattvasya kÃraïabahutvaæ kÃraïamiti cenna / nityatvopapatte÷ / cÃk«u«amahattvÃnneti cenna / bÃdhakÃbhÃvÃt / ata eva kÃryadravyatvamasiddham / santu và tadavayavÃsta eva paramÃïava iti te«Ãæ punaravayavasÃdhanÃya pak«ÅkartumaÓakyatvÃtkuta evÃnumà bhavet / nanu mahaddravyÃrambhakatvÃtte 'pi sÃvayavà eveti cenna / niravayavasya ma(hÃ)haddravyÃrambhakatve bÃdhakÃbhÃvÃt / bahutvenaiva mahattvÃrambhopapatte÷ / dravyÃrambhe sÃvayavatsyÃnupayogÃt / santu và dvayaïukÃvayavÃste 'pi kuta÷ paramÃïava÷ / mahaddravyÃrambhakatvena te«Ãmapi sÃvayavatvÃnumÃnÃt / anavasthà bÃdhiketi cenna / tadavayavÃnÃæ tadavayavÃvayavÃnÃæ và niravayavatvena tadviÓrÃnte÷ / kathaæ ceyamanavasthà dÆ«aïam / merusar«apÃdÅnÃæ samaparimÃïatvÃpattistu dÆ«ità / ghaÂÃdikÃryÃnutpattiriti cenna / sÃvayavasyaiva nityatvopapatte÷ / yathoktam / avibhÃga÷ pa(raïu)ramÃïuteti / *7,460* evaæ paramÃïudvayaïukayoranumÃnata÷ siddhimapÃk­tya prasaÇgÃdÃkÃÓÃdiparimÃïotkar«ÃnantyasyÃnumÃnikatvaæ na yujyata iti yaduktaæ tatprapa¤cayati- deÓÃntareti // %% NYùYASUDHù: yo 'yaæ yojanÃdiparicchinno deÓa÷ sampratipanna÷, sa svata÷ sthÆlena deÓÃntareïa yukto deÓatvÃddhastÃdideÓavadityÃdyanumÃnai÷ khalvÃkÃÓÃdiparimÃïotkar«Ãnantyaæ sÃdhanÅyam / ta ete deÓÃntarÃdiÓabdÃ÷ / deÓÃntarÃdisÃdhakÃnumÃnaprayogÃ÷ / ÓaÓaÓ­ÇgÃdiÓabdavat ÓaÓaÓ­ÇgÃdisÃdhakÃnumÃnaprayogaistulyaæ vartante / anenaiva prakÃreïa ÓaÓaÓ­ÇgÃdikamapyanumÃtuæ Óakyata iti yÃvat / ÓabdamÃtramevaitat / na tvanumÃnamiti sÆcayituæ Óabdà ityuktam / na kevalamÃkÃÓÃdÅnÃæ parimÃïotkar«ÃnantyÃnumÃnaæ pratipak«aparÃhatam / api tu sampratipannÃni sarvaÓ­ÇgviÓ­ÇgÃntaravanti Ó­ÇgatvÃdgoÓ­Çgavat / vimatÃ÷ sarve putrÃ÷ putrÃntaropetÃ÷ putratvÃddevadattaputravaditi ÓaÓaÓ­ÇgÃdisÃdhakÃnumÃnÃbhÃsasamÃnayogak«emaæ cetyartha÷ / *7,461f.* na vayamevamÃkÃÓÃdiparimÃïotkar«ÃnantyamanumimÅmahe / yenÃtiprasaÇga÷ syÃt / kintu vipratipanno deÓa÷ svata÷ sthÆlena sad­Óena sajÃtÅyena và dravyÃntareïa yukto deÓatvÃddhastÃdideÓavat / so 'pyevaæ so 'pyevam / evaæ kÃle 'pyanumÃtavyam / nacaivaæ ÓaÓaÓ­ÇgÃnumÃnaæ Óakyam / tasyÃtyantÃsato 'nupalabhyamÃnasya gavÃdiÓ­Çge÷ sÃd­ÓyasÃjÃtyayorabhÃvÃt / naca ÃkÃÓÃderapyekaikatvÃtsÃd­ÓyÃdyabhÃva÷ / aupÃdhikabhedena tadupapatterityata Ãha- sad­Óaæ ceti // *7,462* %% NYùYASUDHù: sampratipannadeÓÃdinà sad­Óaæ sajÃtÅyaæ (cÃ)vÃsmatpak«e gaganÃdiparimÃïotkar«ÃnantyamanabhyupagacchatÃæ pak«e kimeva na bhavati / kintu bhavatyeveti / tathÃca sampratipannadeÓasya tata÷ sthÆlenÃtmanà sad­Óena sajÃtÅyena vopetatvasya siddhatvÃtsiddhasÃdhanatà syÃt / ÃkÃÓÃdiparimÃïotkar«ÃnantyÃsiddherarthÃntaratà ceti / sampratipannadeÓasyeÓvarÃdimattvaæ bÃdhitaæ sambandhÃbhÃvÃditi cenna / deÓÃntareïÃpi sambandhÃbhÃvÃt / etena ÓaÓavi«ÃïÃdisÃdhakÃnumÃne 'pi bÃdhÃbhidhÃnaæ parÃstam / deÓÃntarÃnumÃne 'pi sÃmyÃt / tadevaæ paramÃïudvayaïukayorÃkÃÓÃdiparimÃïotkar«Ãntyasya ca sÃk«isiddhatÃmanaÇgÅk­tya kevalÃnumÃnavedyatvasvÅkaraïamanupapannamityuktam / *7,464* evamÃgamamanÃd­tyeÓvaradharmÃdyanumÃnamapyayuktamiti prasaÇgÃdÃha- yenaiveti // %% NYùYASUDHù: atyasiddhamityanenÃgamÃnÃdaraæ darÓayati / ÓaÓaÓ­ÇgÃderityaprÃmÃïikasyopalak«aïam / etacca tatra tatra leÓato darÓitam / *7,471* na(ca) ÓaÓaÓ­ÇgÃdyanumÃnapratibandÅgrastatvamÃtreïaite«ÃmanumÃnÃnÃmaprÃmÃïyaæ yuktam / tathà sati dhÆmÃnumÃnasyÃpyaprÃmÃïyaprasaÇgÃt / tatrÃpi hi Óakyate vaktuæ yadi dhÆmavattvÃtpavarto 'gnimÃæstadà paÓutvÃcchaÓo 'pi vi«ÃïavÃnyasyÃditi / athocyeta / tulyayogak«ematve hi pratibandÅgraha÷ / anyathÃtiprasaÇgÃt / nacÃtra tulyayogak«ematà dhÆmÃnumÃnasya vyÃptyÃdisÃmarthyasahitatvÃt / ÓaÓaÓ­ÇgÃdyanumÃnasya tadabhÃvÃditi / samametatprak­te 'pi / prastutÃnumÃnÃnÃmapi vyÃptyÃdimattvÃdityata Ãha- pratyak«amiti // %% *7,471f.* NYùYASUDHù: vÃÓabda÷ samuccaye / apiranumÃnasya samuccayÃrtha÷ / niyÃmako grÃhaka÷ / mÃnam anumÃnamÃnatvopayoginÅ / anyà pratyak«Ãdyag­hÅtà / sandigdhamÆlata÷ sandigdha(gdhÃ)vyabhicÃratvata÷ / avyabhicÃro hi sÃhityasya vyÃptitve mÆlam / tatra pratyak«ag­hÅtà vyÃptiryathà dhÆmasyÃgninà / Ãgamag­hÅtà yathà / brÃhmaïo na hantavya iti / anumÃnag­hÅtà yathà / vyatirekiprayoge / etaduktaæ bhavati / pratyak«Ãdyavadh­taæ hi vyÃptyÃdi anumÃnamÃnÃ(natÃ)Çgam / na svayamÃtrasiddham / sandigdha(gdhÃ)vyabhicÃ(ra)ritvÃt / samayÃnÃæ sandigdhamÆlatvÃcca / vidyate ca dhÆmÃdyanumÃnÃnÃæ pramÃïÃvadh­taæ vyÃptyÃdÅti na pratibandÅgrahamÃtreïa tadbhaÇga÷ / na paramÃïvÃdyanumÃnÃnÃmiti pratibandÅgrastatvÃdaprÃmÃïyameva / nanu vyÃptyÃdyabhÃve kiæ pratibandÅgraheïa / tata evÃprÃmÃïyasiddheriti / satyam / pratyak«Ãdyanavadh­tavyÃptyÃderapi prÃmÃïye 'tiprasaÇgo và tadaprÃmÃïye d­«ÂÃnto và pratibandÅgraheïa dyotyata ityado«a iti / *7,474* satyametatpratyak«Ãdyavadh­taiva vyÃptiranumÃnaprÃmÃïyopayoginÅti / sà ca dhÆmÃnumÃvatparamÃïvÃdyanumÃne«vapyastyeva / dhÆmasyÃgnineva mahadÃrambhakatvÃdÅnÃmapi sÃvayavatvÃdinà sÃhityadarÓanÃdityata Ãha- saheti // %% NYùYASUDHù: na dhÆmÃdÅmÃpyagnyÃdibhi÷ sahadarÓanamÃtreïa vyÃptiravasÅyate / yena mahadÃrambhakatvÃdÅnÃmapi sÃvayavatvÃdibhistato 'vasÅyeta / tathà satyagnyÃdÅnÃæ dhÆmÃdibhirapi vyÃptyadhyavasÃyaprasaÇgÃt / sahadarÓanamÃtrasya tatrÃpi sattvÃt / vyabhicÃrÃnupalambhe sati sÃhityadarÓanaæ vyÃptyadhyavasÃyaheturiti cet / kiæ sakaladeÓakÃlani«Âho 'nupalambha÷, kiæ và tadviÓe«ani«Âha÷ / nÃdya÷ / asmadÃdyaÓakyatvÃt / na dvitÅya÷ / atiprasaÇgÃditi / *7,475* kathaæ tarhi vyÃptyadhyavasÃya÷ syÃdityata Ãha- yadaiveti // %% NYùYASUDHù: avyatireke sÃdhyÃbhimatavyatirekeïÃsattve / asya sÃdhanÃbhimatasya dharmasya yuktervyÃptiniÓcayahetutve 'navasthà (syÃ)nÃt / tadvayÃpterapi yuktyantareïa niÓcetavyatvÃdityata uktam- tannirdhÃriteti // vyÃptiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / tena pratyak«eïÃgamena và nirdhÃritavyÃptiketyartha÷ / aparà sÃhityadarÓanamÃtranibandhanà na hi / ayamartha÷ / niyata÷ sambandho hi vyÃptirna sambandhamÃtram / niyamaÓca vyabhicÃrÃbhÃva÷ / ata÷ sÃhitya iva vyabhicÃrÃbhÃve 'pi pramÃïaprav­ttau vyÃptisiddhi÷ / nacaitadaÓakyam / anumityanudaye sarvavyavahÃravilopaprasaÇgena kÃryadarÓanÃdeva tatsiddhe÷ / prakÃrastu cintyate / tatra dhÆmasyÃgninà sambandhastÃvatpratyak«eïÃvagamyate / paricitadeÓakÃlayorvyabhicÃraÓca nÃvagamyate / deÓÃntarÃdigate tu vyabhicÃre sandeho 'vaÓi«yate / sa ca na tÃvadvayabhicÃracihnadarÓanajanya÷ / kintu bhÆya÷sahacaritatayà d­«Âà ad­«ÂavyabhicÃrà api dharmà vyabhicÃriïo d­«ÂÃ÷ / dharmaÓcÃyamityevamutpadyate / tatra yadyayametatsahav­ttisvabhÃvastadÃnyatrÃpi sahaiva varteta / svabhÃvasyÃnapÃyÃt / yadi cÃsahav­ttisvabhÃvastadÃtrÃpi na saha varteta / asahav­ttisvabhÃvasyÃpi sahav­ttirnimittÃntarÃyattà cedatropalabhyeta / sahav­ttisvabhÃvasyÃpi nimittÃntarÃdvayabhicÃro bhavi«yatÅti tu nirbÅjà ÓaÇkÃæ nodetyeva / sarvavyavahÃrÃbhÃvaprasaÇgÃt / tadevaæ mÅmÃæsÃsahak­taæ pratyak«aæ dhÆmasyÃgnisambandhaæ g­hïadvayabhicÃrÃbhÃvamapyÃkalayatÅti vyÃptimavadhÃrayatyeva / anumÃnÃgamÃbhyÃæ tu vyÃptigrahaprakÃra÷ su(gama)graha eveti / *7,479* nanvanenaiva nyÃyena mahadÃrambhakatvÃdÅnÃmapi vyÃptiniÓcayasambhavÃtkathaæ paramÃïvÃdÃvanumÃnÃprav­ttiriti cenna / pak«etaratvasyopÃdhitvasambhavena vyabhicÃrÃbhÃvÃniÓcayÃt / atha tasyopÃdhitvaæ nÃstÅtyucyeta dÃta bÃdhakamÃha- anyatheti // %% *7,479f.* NYùYASUDHù: pak«etaratvasyopÃdhitÃmanÃd­tya pramÃïÃntarÃsahak­tenaivÃnumÃnena paramÃïvÃdisiddhayabhyupagama ityartha÷ / madhuro raso lavaïÃdirasapa¤cakavyatiriktarasÃnyonyÃbhÃvavÃn rasatvÃllavaïÃdityÃdyanumayà / ani«yÃni ca sarvÃïi dahanaÓaityÃdÅnyÃpateyu÷ / kuta÷ / yasmÃdevaævidhÃnumà kÃmacÃriïÅ / nanu ca saptamarasÃderanupalambhÃdibÃdhitatvÃtpak«etaratvopÃdhidu«ÂatvamanumÃnÃnÃmiti cetsamaæ prak­te 'pi / paramÃïvÃderapyanupalambhabÃdhitatvÃt / ayogyaæ taditi cet / tulyaæ saptamarasÃdÃvapi / anumÃnaprÃmÃïye saptamarasÃdisiddhÃvayogyatvaæ kalpyam / kalpite ca tasminnanumÃnaprÃmÃïyasiddhirityanyonyÃÓrayatvamiti cet / etadapi tÃd­geva / anupabhogyasya saptamarasÃde÷ kalpane gauravamiti cet / samÃdhisÃmyam / pramite na gauravaæ do«a ityetadapi samÃnam / tasmÃtparamÃïvÃde÷ sÃk«ivedyatvamaÇgÅk­tya pratibandÅ mocanÅyeti kathaæ na tasya sÃk«ivedyatvamiti / *7,482* ## // oæ samavÃyÃbhyupagamÃcca sÃmyÃdanavasthite÷ oæ // oæ ubhayathÃpi na karmÃtastadabhÃva÷ oæ // iti sÆtram / tat"nityameva ca bhÃvÃt' ityÃgÃmisÆtravyÃkhyÃnenaiva vyÃkhyÃtaæ bhavi«yatÅti manvÃnastadapahÃya hetvantareïa vaiÓe«ikÃdisamayamapÃkurvan(t)"samavÃyÃbhyupagamÃcca sÃmyÃdanavasthite÷' ityetatsÆtraæ vyÃca«Âe- kÃryeti // %% NYùYASUDHù: samavÃya Åryata iti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / anena samavÃyapratipÃdakaæ pare«Ãæ"iheti yata÷ kÃryakÃraïayo÷ sa samavÃya÷' iti sÆtramarthato 'nuvadati / atra kÃryakÃraïaÓabdÃvayavÃvayavivÃcakau / tau copalak«aïaparÃviti sÆcanÃrthaÓcaÓabda÷ / evaÓabda÷ samavÃyasyehapratyasiddhatvaæ sÆcayati / *7,484* tadetatsvayameva viv­ïoti- guïÃderiti // %<... guïÃde÷ pa¤cakasya ca / bhinnasyaiva tu sambandha÷ samavÃyo 'nya Åryate // MAnuv_2,2.91b-d //>% NYùYASUDHù: guïÃde÷ pa¤cakasyeti guïÃvayavikriyÃsÃmÃnyaviÓe«aïÃmityartha÷ / caÓabdena guïyÃdipa¤cakasya ceti samuccinoti / nanu guïaguïyÃdikamabhinnaæ bhinnÃbhinnaæ và tatkiæ samavÃyenetyata uktam- bhinnasyaiveti // tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / na yayo÷ kayoÓcidguïaguïino÷ samavÃya÷ kintvayutasiddhayoreveti / sa guïaguïyÃdisvabhÃva eva cenna padÃrthÃntarasiddhirityata uktam- anya iti // Åryate vaiÓe«ikÃdibhi÷, ato 'pi taddarÓanamayuktamiti Óe«a÷ / ayamartha÷ / vaiÓe«ikÃdayo 'vayavÃvayavinorguïaguïino÷ kriyÃkriyÃvatorjÃtivyaktayo÷ viÓe«anityadravyayoratyantabhedamabhyupagamyÃtyantabhinnameva samavÃyÃkhyaæ sambandhamabhyupagacchanti / tato 'pyanupapannabhëiïa iti / *7,486* nanu ca guïaguïyÃdÅnÃmatyantabhedastÃvadvayapadeÓabhedÃdipramÃïasiddha÷ / anyathà stambhakumbhÃdÅnÃmapyatyantabhedo na syÃt / asti ceha tantu«u paÂa÷, iha paÂe rÆpamiha mÆrte karmeha gavi gotvamiha nityadravye viÓe«a ityabÃdhita÷ pratyaya÷ / na cehedamiti pratyayo vinÃtiriktena sambandhenopapadyate / iha kuï¬e badarÃïÅti pratyayasya saæyogapÆrvakatvadarÓanÃt / sa cÃyamayutasiddhayo÷ sambandha iti saæyogÃdbhidyate / yutasiddhayorhi sambandha÷ saæyoga÷ / dravyamÃtrav­ttiÓca / tadevaæ pramitasya samavÃyasyÃbhyupagame kathamayuktavÃditvaæ vaiÓe«ikÃdÅnÃmityata Ãha- bhinnatveti // %% NYùYASUDHù: bhinnatvasÃmyata ityupalak«aïam / ihapratyayasÃmyataÓcetyapi dra«Âavyam / tasya samavÃyasya / tÃbhyÃm avayavÃvayavyÃdisambandhibhyÃæ saha / yoga÷ sambandha÷ / etaduktaæ bhavati / iha tantu«u paÂa ityÃdipratyaya÷ sambandhapÆrvako 'bÃdhitehapratyayatvÃdiha kuï¬e badarÃïÅti pratyayavaditi samavÃyamanumimÃnena yo 'bÃdhitehapratyaya÷ sa sambandhapÆrvaka iti vyÃptiravaÓyamaÇgÅkaraïÅyà / vidyate ceha tantupaÂayo÷ samavÃya ityabÃdhitehapratyaya÷ / tena samavÃyasyÃpi tantupaÂÃbhyÃæ samavÃyo 'bhyupagantavya eva syÃt / na cÃbhyupagamyate / atastatra anaikÃntikamanumÃnamiti / nanu tantupaÂayo÷ samavÃya÷ siddho na và / siddhaÓcetkimuttarakÃlabhÃvinÃnaikÃntyena / nacetkvanaikÃntyam / maivam / ÃpÃtata÷ pratÅte sambandhe vyabhicÃraæ d­«Âvà parÃv­tterÃvaÓyakatvasya vivak«itatvÃt / *7,487* nanvatra bhinnatvasÃmyaæ kimarthamupanyastam / nahi bhinnatvaæ hetÆk­tamiti / satyam / abÃdhitatvadyotanÃrthaæ bhinnatvagrahaïam / vibhinnavastvabhÃve khalviha pratyayo bÃdhita÷ syÃt / iha tantupaÂayo÷ samavÃya iti pratyayo 'pi sambandhapÆrvaka eva tantupaÂasamavÃyasyaitatkÃraïatvÃditi cenna / ÃdhÃrÃdheyatayà pratÅyamÃnayo÷ sambandhasya pareïa sisÃdhayi«itatvÃt / anyathà sthÃïuÓyenayo÷ saæyoga ityatra samavÃyÃsiddhiprasaÇgÃt / indriyÃrthasannikar«Ãdinà siddhasÃdhanatÃpatteÓca / *7,489* nanvanavasthiteriti sÆtraæ katham / ittham / yadi vyabhicÃraparihÃrÃya samavÃyasyÃpi samavÃyÃntaramupeyate / tadÃnavasthitiriti / iha kecitsamavÃyaæ pratyak«amÃcak«ÃïÃ÷, yata iti ca vi«ayasaptamÅæ vyÃcak«ÃïÃ÷ tatsthemne anumÃnamÃcak«ate / te«Ãmihapratyayasya sambandhapÆrvakatvaæ nÃma tatpratÅtipÆrvakatvameva / tanmate sphuÂaivÃnavasthà / ye tu pratyak«atÃæ nÃbhyupagacchanti / sambandhasya sattÃmÃtreïehapratyayakÃraïavatvamÃhuste«Ãm, avasthiti÷ siddhÃnta÷ tadvirodho 'navasthiti÷ ityanavasthitiÓabdo 'pasiddhÃntavÃcÅ vyÃkhyÃyate / yadveha kuï¬e badarÃïÅtivatsambandhasya pratÅtyaivehapratyayakÃraïatvÃdatrÃpi pratÅtimÃpÃdyÃnavasthaiva vaktavyà / kuï¬abadarasaæyogasya yogyatayà avarjanÅyatayà pratÅtirnehapratyayakÃraïamiti kuta e«Ã kalpanà / sattÃmÃtreïehapratyayakÃraïatvopapattau pratÅterapi kÃraïatvakalpakÃbhÃvÃditi cenna / satyapi saæyoge kutaÓcidvayavadhÃnÃdapratÅyamÃne nehabuddhirbhavati / bhavati cÃsatyapi saæyoge tadviparyayÃdityanvayavyatirekayo÷ kalpakÃbhÃvÃt / svasvÃmibhÃvÃdayo 'pi hi j¤Ãtà eva sambandhanimittavyavahÃrahetavo d­«Âà nÃnyathà / na te sambandhà advi«ÂhatvÃditi cenna / saæyogasyÃpyadvi«ÂhatÃyà vak«yamÃïatvÃt / ki¤caivaæ samavÃyo 'pi na sambandha÷ syÃt / tasyÃnÃÓritatvÃbhyupagamÃt / nanvevaæ tarhi nÃnaikÃntyÃt anavasthaiva bÃdhitatvenÃbÃdhitehapratyayatvasya tatrÃv­tteriti cenna / anavasthÃyÃ÷ sÃdhyabÃdhakatvena sÃdhanÃbÃdhakatvÃt / sÃdhyabÃdhenaiva sÃdhanabÃdhanÃbhyupagamasya vyÃptiniÓcayottarakÃlÅnatvÃt / tantupaÂayo÷ samavÃya iti pratÅtirapi sambandhapÆrvikaiva / kintvaropita evÃsau sambandha iti cenna / anavasthÃnistÃrÃt / ÃropitasambandhapÆrvakatvaæ hi sambandhÃropapÆrvakatvameva, pratÅtau ceyamanavasthokteti kathaæ (tannirastÃ)nistÃra÷ / ki¤caivaæ vadatà sattayaiva sambandhasya kÃraïatvamiti mataæ tyaktaæ syÃt / *7,490* api cÃbÃdhito 'pÅhapratyayo yadi sambandhÃropamÃtreïa bhavettadà tantupaÂÃdÃvapi kinna bhavediti samavÃyÃsiddhi÷ / kvacitsiddhasya kvacidÃropa÷ kutrÃpyabhÃve tadasiddhiriti cenna / sthÃïuÓyenayo÷ sambandhasya sattvÃt / anyathà samavÃye 'pi samavÃyÃntarÃrope na syÃtsamavÃyÃntarasya kvÃpya(sattvÃt)sambhavÃt / samavÃye bheda evÃropyate na samavÃyÃntaramiti cenna / tÃvanmÃtreïehapratyayÃyogÃt / sambandhisambandhabhÃvo 'pyÃropyata iti cenna / tarhi tantupaÂÃdÃvapi tadÃropamÃtreïehapratyayopapattau kiæ samavÃyeneti / *7,497* nanu samavÃye 'pÅhedamiti pratyaya÷ samavÃyÃdhÅna eva / nacÃpasiddhÃnto 'navasthà và / tasyaiva samavÃyasya svanirvÃhakatvÃt / ya eva hi samavÃyo 'vayavÃdi«vavayavyÃdÅnÃæ sambandha÷, sa evÃvayavÃvavyÃdi«vÃtmanà sambandha ityÃÓaÇkate- sa iti // %% NYùYASUDHù: sa÷ avayavÃvayavyÃdisamavÃya÷ / evaæ tarhi kiæ samavÃyena, dravyasyaiva svanirvÃhakatvopapatteriti pariharati- dravyameveti // %<... dravyameva tathà na kim // MAnuv_2,2.92d //>% NYùYASUDHù: tarhÅti Óe«a÷ / tathà svanirvÃhakatvÃt / *7,498* kiæ kasmÃt / ayamÃÓaya÷ / yadÅhedamiti buddhirnÃvaÓyaæ svÃtiriktasambandhasÃpek«Ã / kvacitsvanirvÃhakatvÃt / tarhi dravyaguïÃdÅnÃmihedamiti pratyayo 'pi nÃtiriktasambandhÃdhÅno 'ÇgÅkÃrya÷ / dravyasyaiva svanirvÃhakatayÃpi tadupapatteriti / samavÃya÷ sambandhÃtmakatvÃt svanirvÃhaka÷, na dravyamiti cenna / tadasiddhau sambandhatvasyÃpyasiddhe÷ / saæyogasyÃpi svanirvÃhakatÃpatteÓca / tasyÃnityatvÃnneti cenna / samavÃyanityatvasyÃsiddheriti / evaæ dravyÃdguïÃdÅnÃmatyantabhede 'pi na tatsambandha÷ samavÃyalak«aïo 'para÷ siddhayati / samavÃyavaddravyasyaiva svanirvÃhakatvopapatte÷ kalpanÃlÃghavÃ(tva)ccetyuktam / idÃnÅæ guïÃdÅnÃæ dravyÃdatyantabhedÃbhÃvÃcca na samavÃyasiddhirityÃÓayavÃæstadatyantabhede paropanyastÃnhetÆnapÃkartuæ tÃvadupodghÃtamÃha- viÓe«a iti // *7,499* %% NYùYASUDHù: abhinne samavÃya iti Óe«a÷ / avasÅyate aÇgÅkriyata iti yÃvat / guïakriyÃdirÆpasya viÓe«asyeti Óe«a÷ / kena hetunà na kenÃpi / idamuktaæ bhavati / samavÃye tÃvadavayavÃvayavyÃdigatatvamaÇgÅk­tam / "ÃÓritatvaæ cÃnyatra nityadravyebhya÷' iti vacanÃt / nacÃnityadravyagurakarmasÃmÃnyaviÓe«aïÃmiva samavÃyasya tadgatatvaæ nÃma samavÃyalak«aïav­tti÷ sambhavati / tasyÃbhinnatvÃt / atastadgatatvaæ (nÃma) samavÃyasvarÆpamevetyaÇgÅkartavyam / paratantratayopalabdhistadgatatvamiti cenna / tasyÃ÷ samavÃyadharmatvÃnupapatte÷ / tadvi«ayatvÃttaddharmatvamiti cenna / vi«ayatvasyÃpi samavÃyasvarÆpÃ(tva)natirekÃt / *7,500f.* evamastitvÃbhidheyatvaj¤eyatvasambandhatvÃdayo 'pi samavÃye 'bhyupagatÃ÷, na samavÃyasvarÆpÃdbhidyante / bhedaæ hi te«Ãæ samavÃyena sambandho vaktavya÷ / anyathà kathamete tatra syu÷ / naca sambandho yukta÷, saæyogasya guïatvena dravyamÃtrav­tte÷, samavÃyasya cÃbhinnatvÃt / tatra p­cchÃma÷ / samavÃyasya tadgatatvÃdidharmÃïÃæ cÃbhede kathamaparyÃyaÓabdavÃcyatvaæ, dharmadharmibhÃva÷, «a«ÂhÅprayogo, j¤ÃtatvÃj¤Ãtatvam, ekatvÃnekatvamityÃdi yujyata iti / nahya(cÃ)tropacÃrÃdikalpanà yuktà / mukhyaprayogÃderadarÓanÃt / na tadgatatvÃdi samavÃyatanmÃtraæ, yenÃnupapÃtta÷ syÃt / kintu samavÃyÃbhinnamapi tadviÓe«Ãtmakatmakam / ato vyapadeÓabhedÃdi yujyate / viÓe«asya bhedapratinidhitvÃdityevÃgatikataya tatra samÃdhirabhidhÃnÅya÷ / tathÃca yadyabhinne 'pi samavÃye tadgatatvÃdiviÓe«o 'ÇgÅkriyate tadà guïakriyÃdikamapi dravyasvarÆpameva sadviÓe«Ãtmakaæ bhavatu na tu tanmÃtram / samavÃyadharmÃstaviÓe«Ã÷, guïÃdayastu na dravyaviÓe«Ã ityatra viÓe«ahetvabhÃvÃd iti / *7,504* kimato yadyevamityata Ãha- dravyameveti // %% NYùYASUDHù: samavÃyadharmavadguïÃdÅnÃæ dravyaviÓe«atvÃdityartha÷ / anantaÓabdo yatra yÃvanto vyavahÃrÃ÷ tÃvatÃmupalak«aka÷ / nÃnÃvyavah­te÷ vyapadeÓabhedÃdirityartha÷ / etaduktaæ bhavati / guïaguïyÃde÷ atyantabhede siddhe hi tatsambandha÷ samavÃya÷ siddhayati / guïaguïyÃdyatyantabhedastu na prÃmÃïika÷ / tathÃhi na tÃvattatra pratyak«aæ pramÃïaæ, gavÃÓvÃdivadanupalambhÃt / ato guïaguïinÃvatyantabhinnÃvaparyÃyaÓabdavÃcyatvÃt / ghaÂapaÂavadityÃdyanumÃnameva vaktavyam / taccÃnaikÃntikam / samavÃyasya taddharmÃïÃæ (ca) bhedÃbhÃve 'pyaparyÃyaÓabdavÃcyatvÃdanyathÃsiddhaæ ca / yathà samavÃye tadgatatvÃdidharmÃïÃæ bhedabhÃve 'pi viÓe«aparanÃmakÃtsvabhÃvaviÓe«ÃdevÃparyÃyaÓabdavÃcyatvÃdikamupapÃdanÅyam / gatyantarÃbhÃvÃt / tathà guïaguïyÃdÅnÃma(tyantÃ)bhede 'pi guïÃdÅnÃæ dravyaviÓe«atve(na dra)taddravyameva / viÓe«aÓaktayaivÃparyÃyaÓabdavÃcyatvÃdivyavahÃraheturbhavi«yati / tathÃca vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojakatvaæ hetÆnÃmiti / *7,506* yadvà viÓe«astadgatatvÃdirityanenaiva guïaguïyÃdyatyantabhedasÃdhakÃnÃæ hetÆnÃmanaikÃntyÃprayojakatve varïite / yadi tadgatatvÃdidharmÃbhinne samavÃye tadgatatvÃdiviÓe«o 'bhyupeyate / viÓe«aïaiva ca vyavahÃrà nirvahi«yante / tadà vyapadeÓabhedÃdihetÆnÃæ vyabhicÃrÃnyathÃsiddhibhyÃæ ÃbhÃsatvÃtkena hetunà dravyasya guïakriyÃdirÆpasya guïakriyÃdisvarÆpatvasya ni«edha÷ (kari«yate) kriyate / guïaguïyÃdyatyantabheda÷ kena hetunà sÃdhayi«yata iti yÃvat / anyathÃsiddhimeva prakaÂayannupasaæharati- dravyameveti // samavÃyavaditi vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / yathà samavÃyasya tadgatatvÃdiviÓe«Ãtmatayà vyapadeÓabhedÃdivyavahÃrahetutvam / tathà dravyameva ghaÂÃdikaæ guïakriyÃdyanantaviÓe«Ãtmatayà nÃnÃvyavah­terheturbhavatÅti / *7,507* nanvaupacÃrikatvaæ và bhrÃntimÆlatvaæ và vyavahÃrÃïÃmaÇgÅk­tya hetÆnÃæ dÆ«aïaæ Óakyam / tatkiæ viÓe«ÃÇgÅkÃreïa / naivaæ Óakyam / aupacÃrikatvÃdau hi kadÃcinmuktau vyavahÃra÷ syÃt / na hi tÅrÃdau sadà gaÇgÃdivyavahÃro 'sti / nacaivaæ prak­te sadaivÃparyÃyaÓabdavÃcyatvÃde÷ sattvÃt / yadÃpyabhedabodhÃya rÆpameva ghaÂa iti và vij¤Ãnaæ brahmeti và vyavahriyate tadÃpi na paryÃyatÃmupetya, tathÃnanubhavÃt / ato vaktavyamevÃtra nimittam / tadidamuktam- sadeti // *7,508* nanvanantaviÓe«Ãtmakamekameva dravyamiti vyÃhatamiti cet / kiæ mÃtà vandhyetivatsÃk«Ãdvirodha÷, kiævà k­takaæ nityamitivadvayÃptyà / nÃdya÷ / yato 'nantatvaæ saÇkhayÃviÓe«a÷, ekatvaæ cÃbheda÷ / na dvitÅya÷ / yatrÃnekatvaæ tatrÃvaÓyaæ bheda iti vyÃptau hi sa syÃt / na caivam / bhedapratinidhinà viÓe«eïaiva anekatvasaÇkhayÃnirvÃhÃdityÃha- anantatvamiti // %<... anantatvaæ viÓe«ata÷ // MAnuv_2,2.94d //>% NYùYASUDHù: ÅÓvarÃkhyadravyaviÓe«aïÃmanantatvamanyatrÃnekatvamiti dra«Âavyam / atrÃpi samavÃyavaditi sambaddhayate / eka eva hi samavÃyo 'nekadharmÃtmako 'ÇgÅkriyate / *7,509* nanvayaæ nÃnÃvyavahÃranirvÃhaheturviÓe«o yadi dravyÃtmaiva kathaæ tarhi (taddravya)dravyasya viÓe«a÷ syÃt / tadÅyatÃyà bhedavyÃptatvÃt / maivam / vinÃpi bhedena tatpratinidhinà viÓe«aïaiva viÓe«asya tadÅyatopapatte÷ / evaæ tarhi tasyÃpi viÓe«asya viÓe«atvasiddhaye viÓe«ÃntaramaÇgÅkartavyamityanavasthetyata Ãha- viÓe«aÓceti // %% NYùYASUDHù: yathà samavÃya÷ svenaiva samavÃyÅ, na sambandhÃntareïetyabhyupagamyÃnavasthà pareïa parÃkriyate / tathà sa dravye 'nekavyavahÃranirvÃheturviÓe«aÓca svenaiva viÓe«Å na punarviÓe«Ãntareïa / ato na kaÓciddo«a iti / samavÃyavadityupalak«aïam / sattÃntyaviÓe«avaccetyapi dra«Âavyam / yathà dravyaguïakarmasu sadvayavahÃrahetu÷ sattà svenaiva satÅ svÅk­tà / yathà ca nityadravye«vatyantavyÃv­ttipratyaye heturantyo viÓe«a÷ svenaivÃtyantavyÃv­ttastathaiveti / *7,510* athÃpi syÃt / guïaguïyÃdibhedamabhyupagacchatà mayà ihedamiti vyavahÃranirvÃhÃya samavÃyo 'ÇgÅkriyate, tasya cÃnavasthÃparihÃrÃya svanirvÃhakatvam / abhedaæ(abhyu)cÃbhyupagacchatà tvayÃparyÃyaÓabdavÃcyatÃdisiddhaye viÓe«o 'ÇgÅkriyate, tasya cÃnavasthÃnirÃsÃya svanirvÃhakatvamiti pak«advaye samÃne ko viÓe«o 'bhedapak«e, yena sa parig­hyate / samavÃyasyÃprÃmÃïikatvamiti cet / samaæ viÓe«e 'pi / aparyÃyavyavahÃrÃdinà sa siddha iti cet / tarhi samavÃyo 'pÅhedamityÃdinà siddha iti tulyam / tadanaikÃntikamityuktamiti cet / aparyÃyavyavahÃrÃdikamapi ghaÂapaÂÃvanaikÃntikamiti samÃnam / astu tarhi guïaguïyÃdibhede vyavahÃrÃdisakamapi ghaÂapaÂÃdavanaikÃntikamiti samÃnam / astu tarhi guïaguïyÃdibhede pramÃïÃbhÃvo viÓe«a iti cenna / abhede 'pi pramÃïÃbhÃvÃt / gavÃÓcÃdivadvivekenÃnupalambho abhede pramÃïamiti cet / tarhi vyapadeÓabhedÃdi bhede pramÃïamastÅti samÃdhisÃmyam / tadvayabhicÃrÃnyathÃsiddhibhyÃæ nirastamiti cet / abhedapramÃïamapi tÃd­geva / tasyÃpi k«ÅranÅrÃdau vyabhicÃrÃt / ayutasiddhatvenÃnyathÃsiddheÓca / tasmÃnnimitto 'yamabhedapak«apÃta ityata Ãha- kalpaneti // %% NYùYASUDHù: padÃrthÃntarà guïaguïyÃdÅnÃmiti Óe«a÷ / yadyapi bhedÃbhedapak«ayo÷ svanirvÃhakasamavÃyaviÓe«ÃÇgÅkÃreïa sÃmyaæ, tathÃpi bhedapak«e kalpanÃgurutÃdo«Ãt guïaguïyÃdÅnÃæ padÃrthÃntaratà nÃÇgÅkriyate / kalpanÃlÃghavÃdabheda evopeyata iti / kathaæ bhedavÃde kalpanÃgauravamityata Ãha- kalpayitveti // %% NYùYASUDHù: kevalamityetat «a¬ityanenaikasminnityanena ca sambaddhayate / ekasmin samavÃye, sa÷ vicitravyavahÃrahetuÓcedaÇgÅkriyata iti Óe«a÷ / kiæ kasmÃt / pÆrvaæ dravya ityartha÷ / tasya viÓe«asya / *7,513* ayamabhisandhi÷ / vyapadeÓabhedÃdipramÃïabalamavambya vaiÓe«ikÃdibhirdravyÃdayo bhÃvapadÃrthÃ÷ «a¬eva / abhÃvo 'pi saptama iti kalpitam / samavÃye pratÅtaæ tadgatatvÃdikaæ tu na samavÃyÃtiriktam / kintu svabhÃvabhedÃparanÃmnà viÓe«eïaiva tatra vyapadeÓabhedÃdyutpattiriti ca / tatrÃntato 'pyaÇgÅkatarvyena vyapadeÓabhedÃdinirvÃhakeïa viÓe«eïaiva dravye 'pi tannirvÃho vaktavya÷ / saptapadÃrthÅnirÆpaïaæ na kartavyam / yadvà dravyavatsamavÃye 'pi tadgatatvÃdÅnÃæ bheda eva svÅkÃrya÷ / te«Ãæ ca dravyÃdi«vantarbhÃvÃsambhave saptapadÃrthaniyamastyÃjya÷ / viÓe«akÃraïena vinà kvacidbhedasya kvacidviÓe«asyÃbhyupagame kathaæ kalpanÃgauravaæ na syÃt / tadabhÃve vÃbhedavÃde kathaæ kalpanÃlÃghavaæ na bhavediti / bhedapratÅtyapratÅtibhyÃæ viÓe«a ityÃdi tu nirÃkari«yate / atra dvidhÃkalpanapradarÓanÃrthenaiva pÆrvÃrdhena samavÃye viÓe«asyÃÇgÅkartavyatÃpi samathirtà veditavyà / ata eva kevalaÓabdasambandha÷ / saptaiva hi padÃrthÃ÷ / naca te«u samavÃyadharmÃïÃmantarbhÃva÷ sambhavatÅti viÓe«Ã eva taira(te ')ÇgÅkartavyà iti / *7,516* na kevalaæ sarvathÃÇgÅkÃryeïa viÓe«eïaiva guïaguïyÃdivyapadeÓabhedÃdyupapattau dravyabhedamaÇgÅk­tya samavÃya(eva) ekasminviÓe«Ãbhyupagame kalpanÃgauravamiti bhedamatamapahÃyÃbhedapak«apÃta÷ kriyate / kintu samavÃye pramÃïÃbhÃvÃdapi / *7,517* tathà hi / na tÃvattatra pratyak«aæ pramÃïam / kuï¬adadhno÷ saæyoga itivattantupaÂayo÷ samavÃya ityapratÅte÷ / sambandhapratÅtireva tatpratÅtiriti cenna / tasyà asammate÷ / etenÃyaæ tantupaÂasambandhapratyayaÓcak«urjanyo 'nanyathÃsiddhatadanvayavyatirekÃnuvidhÃyitvÃtpaÂapratyayavat / ayaæ tantupaÂayo÷ sambandho yogajadharmÃjanyajanyasÃk«ÃtkÃravi«ayastantupaÂasambandhatvÃdetattantupaÂÃntarasaæyogavaditi samavÃyapratyak«atÃsÃdhanamapyapÃstam / tantupaÂasambandhatatpratyayayo÷ asiddhayÃ'ÓrayÃsiddhe÷ / sambandhÃpratÅtau Óukla÷ paÂa iti sÃmÃnÃdhikaraïyapratÅtirna syÃt / daï¬Åkuï¬alÅtyÃdau tasya tatpÆrvakatvadarÓanÃditi cenna, samavÃyo 'stÅtyÃdau vyabhicÃrÃt / *7,521f.* nÃpyanumÃnam / ihedamiti pratyayasya dÆ«itatvÃt / iha bhÆtale ghaÂÃbhÃva iti pratyaye vyabhicÃrÃcca / bhÃvamÃtravi«ayatvena viÓe«aïÃdado«a iti cenna / abhÃvavadbhÃve 'pyupapattau anyathÃsiddhe÷ / iha ghaÂe j¤Ãnamiti pratyaye vyabhicÃrÃparihÃrÃcca / bÃdhito 'yamiti cenna / anyathÃpratyayÃnupalabdhe÷ / etena jÃtyÃdigocaro viÓi«ÂavyavahÃra÷ sambandhiniyato bhÃvamÃtravi«ayÃbÃdhitaviÓi«ÂavyavahÃratvÃtsaghaÂaæ bhÆtalamiti vyavahÃravadityapÃstam / j¤Ãto ghaÂa÷, asti samavÃya÷ ityÃdau vyabhicÃrÃt / *7,522* ete tantava etatpaÂasambaddhà etadÃÓrayatvÃdbhÆtalavat, ayaæ paÂa etattantusambaddha etadÃÓritatvÃdetadÃÓritat­ïÃdivadityapyasat / tantupaÂayorÃÓrayÃÓrayibhÃvÃsiddhe÷ / iha tantu«vayaæ paÂa iti vyavahÃrasiddhatatpratyÃttatsiddhiriti cenna / iha samavÃye 'stitvamityÃdau vyabhicÃrÃt / bhÆtalarÆpÃdayo bhÆtalasambaddhà bhÆtalaviÓe«aïatvÃt ghaÂavadityapi, bhÆtalaviÓe«aïe j¤Ãne vyabhicÃrÃdayuktam / iha tantu«a paÂa ityÃdipratyaya eta¤janakasaæyogatvarahitasambandhajanya ihetipratyayatvÃdiha kuï¬e badarÃïÅti pratyayavat / naceha bhÆtale ghaÂÃbhÃva iti pratyaye vyabhicÃra÷ tatrÃpi cak«urbhÆtalasaæyogÃdijanyatvasya sattvÃt, ityapi na yuktam, ayaæ paÂa etajjanakatanturahitopÃdÃnajanya÷ paÂatvÃtpaÂÃntaravadityÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃt / rÆpÃdaya÷ sambandhavanta÷ prameyatvÃdghaÂavadityapyanupapannam, samavÃyÃbhÃvayorvyabhicÃrÃt / tatrÃpi viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃbhyupagamÃnneti cenna, tasya pareïa sambandhatvÃnaÇgÅkÃrÃt / aÇgÅkÃre và tenaivÃrthÃntaratvÃt / matubarthasyÃbhÃvÃdbÃdhitavi«ayatvÃcca / samavÃya÷ svenaiva sambandhÅ (ityÃdi) syÃditi nirastam / idaæ cak«uretajjanyasaæyogaj¤Ãnatvarahitasambandhaj¤Ãnajanakaæ cak«u«ÂvÃdanyacak«urvat, ahaæ manni«Âhasaæyogaj¤Ãnatvarahitasambandhaj¤ÃnavÃnÃtmatvÃdÃtmÃntaravat, ayaæ kÃla idÃnÅntanasaæyogaj¤Ãnatvarahitasambandhaj¤ÃnavÃnkÃlatvÃdanyakÃlavat ityÃdÅni, ÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃt, viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃdinÃrthÃntaratvÃccÃpÃstÃni / saæyogatvaæ sambandhavyÃv­ttam jÃtitvÃdgotvavaditi siddhasÃdhanam / jÃte÷ prativyaktiniyatatvasya vak«yamÃïatvenaikasya saæyogatvasya saæyogÃntarÃdvayÃv­tte÷, viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃdito vyÃv­tteÓca / vivÃdÃdhyÃsità m­t ghaÂasambaddhà dravyatvÃdÃkÃÓavaditi ca ghaÂÃntarasaæyogenÃrthÃntaram / etadghaÂasambaddheti nirdeÓe 'pyetadghaÂasambandhamalabdhvà vina«Âadravye 'naikÃntikam / tatrÃpi paramparÃsambandho 'stÅti cet / tarhi siddhasÃdhanam / m­tsaæyuktabhÆtalasya ghaÂasaæyuktatvÃt / *7,523* tantupaÂau nityasambaddhau dravyatvÃdÃkÃÓavaditi, d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃdapÃstam / saæyoga÷ svavyatiriktasambandhÃdbhinna÷ prameyatvÃdghaÂavadityatra svavyatiriktapadena svÃnyonyÃbhÃvavivak«ÃyÃæ siddhasÃdhanatà / ekasya saæyogasya saæyogÃntarÃdbhinnatvÃt / saæyogatvarahitatvavivak«ÃyÃmaprasiddhaviÓe«aïatvam / viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃdinà tatsamÃdhÃne tenaiva siddhasÃdhanam / ayaæ saæyoga etadanyasaæyogatvarahitasambandhÃnyo meyatvÃdghaÂavat ityÃdyÃÓca, ÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃdupek«aïÅyÃ÷ / tadevaæ samavÃye pramÃïÃbhÃvÃnna bhedapak«o 'ÇgÅkriyate / *7,531* nanÆktamatrÃbhedapak«o 'pi tarhi nÃÇgÅkÃryo viÓe«e pramÃïÃbhÃvÃditi tatrÃha- yeneti // %% NYùYASUDHù: pratyak«asiddhenetyanena pratyak«asiddha iti labhyate / yenÃkhilo vyavahÃro bhavet / yaæ vinà na bhavedityanvayavyatirekÃbhyÃæ viÓe«akÃryatvaæ vyavahÃrasya darÓayatà vyavahÃrÃnyathÃnupapattiÓca viÓe«e pramÃïaæ tadanaÇgÅkÃre vyavahÃrocchedaprasaÇgaÓcetyuktaæ bhavati / akhila ityasyaiva vivaraïaæ bhÃvÃbhÃvavibhÃgena vidhini«edhabhedena(iti) / dvividhastÃvaditi Óe«a÷ / *7,532* nanu bhedapak«e 'pi samavÃyabhyupagamenÃkhilo 'pi vyavahÃro ghaÂi«yate / atyantÃbhede 'pi vyÃv­ttisvÅkÃreïa bhedÃbhedÃbhyÃæ tu sutarÃm / tatkiæ viÓe«eïetyata uktam- katha¤caneti // etÃd­Óe sarvavyavahÃranirvÃhahetau ko dve«a÷ kinnimittÃnupÃdità / pramÃïÃbhÃvo hyanupÃdÃnanimittam / sati pramÃïe nÃnupÃdÃnanimittamastÅtyartha÷ / mà bhÆdvayavahÃra ityata uktam- vÃdinÃmiti // upalak«aïaæ caitat / j¤Ãt­ïÃæ cetyapi dra«Âavyam / viÓi«Âavi«ayÃbhij¤Ãbhivadanalak«aïo hyatra vyavahÃra÷ prak­ta÷ / *7,534* ki¤cÃvayavÃvayavyÃdibhede pramÃïÃbhÃvÃcca taæ parityajyÃbhedapak«o 'ÇgÅkriyate / nanÆktamatrÃbhede 'pi pramÃïaæ nÃstÅti / tatrÃha- abhedeneti // %% *7,534f.* NYùYASUDHù: ihÃpi kÃryakÃraïagrahaïenÃvayavyavayavÃvucyete / pÆrvaÓabdena guïaguïyÃdikam / abhÃvaÓabdenÃnyonyÃbhÃvo g­hyate / tasyaiva dharmyabhinnatvÃt / yadvÃbhÃvataddharmÃvanenopalak«yete / avasÅyate sÃk«iïà / tathÃhi / tantupaÂÃdivi«ayà buddhiratyantabhinnaghaÂapaÂÃdivi«ayabuddhito vilak«aïÃnuvyavasÅyate utÃvilak«aïà / na tÃvaddvitÅya÷ / pratÅtyapalÃpÃnupapatte÷ / Ãdye kathamabhedapratÅtirnÃstÅti Óakyaæ vaktum / sambandhena vi(Óe)Ói«yata iti cenna / kuï¬abadarapratÅtito 'pi vailak«aïyÃnubhavÃt / sambandhinorayutasiddhatvÃttatheti cenna / ÃdhÃrÃdheyabhÃvenÃvasthÃnasamaye tasyÃki¤citkaratvÃt / atastantupaÂayo÷ kuï¬abadarayoÓca bhede sambandhe ca samÃne kÃlÃntarabhÃvina÷ sambandhavinÃÓÃde÷ sambandhivibhÃgÃdervà pratyak«apratÅtiæ pratyupayogÃ(yogÃ)bhÃvÃdvailak«aïyaæ nÃnubhÆyeta / anubhÆyate ca tantupaÂÃdibuddhi÷ kuï¬abadarÃdibuddhevirlak«aïetyabhedavi«ayaiva sÃvasÅyate / *7,537* ki¤ca paÂotpatte÷ prÃgyÃvantaæ deÓamava«Âabhya tantavasti«Âhanti paÂo 'pi tÃvantameva / naca mÆrtayo÷ samÃnadeÓatvaæ yujyate / tena j¤Ãyate tantvabhinna÷ paÂa iti / nacÃvayavÃvayavino rÆparasÃdi(vat)dvaitamanubhÆyata ityÃdyabhedapramÃïaæ svayamÆhanÅyam / *7,539f.* nanvabhedaÓcetpratyak«eïaivek«yate / tadà kathaæ Óukla÷ paÂaÓcalati(paÂa) ityÃdisÃmÃnÃdhikaraïyÃdivyavahÃra÷ / tasya daï¬Å kuï¬alÅtivadbhedavi«ayatvÃt / nahi pratÅtivirodhÅ vyavahÃro bhavatÅtyata uktam- saviÓe«eti // viÓe«eïa vi«ayeïa upetà / ayamartha÷ / yatra kevalamabheda÷ pratÅyate na tatra sÃmÃnÃdhikaraïyavyavahÃro bhavati / yathà ghaÂa÷ kalaÓa iti / atra tvabheda÷ pratÅyamÃno viÓe«eïa sahita eva pratÅyate / viÓe«aÓca bhedapratinidhi÷ sÃmÃnÃdhikaraïyavyavahÃraæ prasÆta iti / *7,541* nanvabhedapratÅtimabhibhÆya viÓe«apratÅti÷ svakÃryaæ kathaæ kuryÃt, karoti cedabhedapratÅtirapi viÓe«apratÅtimabhibhÆya svakÃryaæ kathaæ na syÃt / maivam / nahi pratÅtirastÅtyeva vyavahÃra÷ kintu prayojane 'pi sati / prayojanaæ ca sÃmÃnÃdhikaraïyavyavahÃreïaiva bahulaæ lokavedayo÷ / yadà tvabhedavyavahÃra÷ prayojanavÃæstadà so 'pi d­Óyata eva yathà vij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyÃdi / *7,542* yadvà viÓe«a÷ pratyak«ÃrthÃpattisiddha ityuktam / tatkathamityata÷ pratyak«asiddhatÃæ tÃvadupapÃdayati- abhedeneti // anuktasamuccayÃrthaÓcaÓabda÷ / padÃrtha ityekavacanaæ jÃtivi«ayam asti yatastasmÃtsà saviÓe«ÃvasÅyata iti yojanà / tataÓcÃyamartha÷ / asti tÃvadavayavÃvayavyÃdipadÃrthasÃrthe 'bhedena pratÅti÷ / kuï¬abadarÃdipratÅtito 'syà vyÃv­ttatayÃdhyavasÃyÃt / naca abhedamantareïa vyÃv­ttiheturasti / ato 'sati nimittÃntare sammatabhedavastvantarapratÅtito vyÃv­tteyamabheda eva viÓrÃmyatÅti / asti ca tathÃpi sÃmÃnÃdhikaraïyÃdivyavahÃra÷ / tatra yadÅyamabhedamÃtravi«ayà syÃttadà na sÃmÃnÃdhikaraïyÃdivyavahÃraæ kuryÃt / ghaÂa÷ kalaÓa iti vyavahÃrÃdarÓanÃt / tato j¤Ãyate 'dhiko 'pi vi«ayo 'syà vidyata iti / naca bhedo 'sÃviti vÃcyam / bhedÃbhedavÃde 'pyanto viÓe«asyÃÇgÅkÃryatvÃt / tathà ceyamabhedapratÅtirindriyajà saviÓe«ÃvasÅyata iti / *7,544* prÃguktaæ samavÃye viÓe«o 'ÇgÅ(kartavya)kriyata iti tanna tÃvadeva / kintu sarve«vapi padÃrthe«viti darÓayanviÓe«asya vyavahÃrÃnyathÃnupapattisiddhatÃæ copapÃdayati- sÃmÃnyÃdÅti // %% NYùYASUDHù: tanni«ÂhatvÃdayo vyaktini«ÂhatvÃdaya÷ / kathamityÃk«epe / vastvaikye 'pi dharmaikye 'pi / kuto na nivÃryata ityata uktam- vÃdibhiriti // avisaævÃdivyavahÃrasiddhatvÃditi yÃvat / etadeva prapa¤cayati- kÃryasyeti // %% NYùYASUDHù: asti tÃvadavayavino 'vayavani«Âhatvaæ nÃma dharma÷ / guïÃnÃæ ke«Ã¤cidrÆpÃdÅnÃmÃÓrayavyÃpitvam ke«Ã¤citsaæyogÃdÅnÃæ pradeÓav­ttitvam, rÆpÃdÅnÃmudbhÆtatvam, sarve«Ãæ caturviæÓatitvam karmaïaÓca ÃÓrayavyÃpitvamanityatvaæ pa¤catvaæ mÆrtani«Âhatvam, sÃmÃnyasyÃpi dravyaguïakarmani«Âhatvam, nityatvamanugatatvam, dvividhatvamityatibahulo 'yaæ padÃrthadharmasamÆha÷ / na cÃyamÃÓrayato bhinna eveti yuktam / asti ca dharmadharmyÃdivyavahÃra÷ / tantu«u paÂa÷, pa(gha)Âo na bhavati gha(pa)Âa ityÃdi÷ / sa cÃyamatyantÃbhede 'nupapadyamÃna÷ svopapÃdakaæ viÓe«amavagamayatÅti sarvapadÃrthe«u kathaæ viÓe«o naivÃsti / *7,546* satyam / santyeva dravyÃdi«u saptasvapi padÃrthe«u te te dharmÃ÷ / kinnÃmÃÓrayato bhinnà eva / tathÃca tatsambandhanibandhanatayaivopapadyamÃno vyavahÃra÷ sarvapadÃrthe«u na viÓe«amÃk«eptumalamityÃÓayena ÓaÇkate- sa ceti // *7,547* %<... sa ca dharmo 'paro yadi // MAnuv_2,2.100d //>% NYùYASUDHù: na kevalaæ guïÃdi dravyÃdito bhinnam / kintu sa÷ tattanni«ÂhatvÃdidharmaÓca apara÷ svÃÓrayÃdbhinno yadyaÇgÅkriyata ityartha÷ / nirÃkaroti- «a¬iti // %<«aÂpadÃrthÃtireka÷ syÃt ... // MAnuv_2,2.101a //>% NYùYASUDHù: tarhi dharmÃïÃæ «a¬bhya÷ padÃrthebhyo 'tireka÷ syÃt / tathÃca «a¬eva padÃrthà sati niyamo bhajyeteti / nanu svÃÓrayato vibhinnà api dharmà na «a(¬bhya÷)ÂpadÃrthebhyo 'tiricyante / kintu ta evÃnyonyaviÓe«aïÅbhÆtà dharmà ityucyante / yathÃ'ha"yadyapi dharmÃ÷ «aÂpadÃrthebhyo na vyatiricyante / kintu ta evÃnyonyÃpek«ayà dharmadharmiïaÓca bhavanti' itrata / anyatrÃpi"te«Ãæ dharmÃsta eva parasparaæ viÓe«aïÅbhÆtÃ÷' iti / tatkathaæ niyamabhaÇga iti / maivam / tanni«ÂhatvÃdÅnÃæ «aÂsu padÃrthe«vantarbhÃvayitumaÓakyatvÃt / tathÃhi / "ÃÓritatvaæ cÃnyatra nityadravyebhya÷' ityabhyupagataæ kÃryadravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃmavayavÃdini«Âhatvaæ na tÃvaddravyÃdikam / guïÃdiv­ttyanupapatte÷ / nÃpi samavÃya÷ tasya svav­ttyanupapatte÷ / ki¤cÃdhÃryÃdhÃrabhÆtayo÷ sambandha÷ samavÃya i«yate / tathÃca kathaæ sa evÃdhÃritvamÃdhÃratvaæ ca syÃt / tathà rÆpÃdÅnÃmÃÓrayavyÃpitvaæ na dravyÃdi«vantarbhavati / te«Ãæ guïav­tttivÃsambhavÃt / samavÃyastÆktarÅtyà nirasta÷ / api ca v­ttitvamÃtraæ samavÃya÷ / vyÃpyav­ttitvaæ tvatiriktaæ nirvaktavyar(vÃcya)m / k­tsne svÃÓraye samavÃyastaditi cenna / dravyasyÃsamuditatvena k­tsnatvÃdyanavakÃÓÃt / svabhÃvena sahÃnavasthÃnaæ vyÃpyav­ttitvamiti cenna / tasyÃpyantarbhÃvyatvÃt / abhÃvo 'sÃviti cenna / nirÃkari«yamÃïatvÃt / *7,552* evaæ saæyogÃdÅnÃæ pradeÓav­ttitvaæ nirastam / udbhÆtatvaæ ca na jÃtiviÓe«a÷ / rÆpatvÃdinà parÃparabhÃvÃnupapatte÷ / yadi hi rÆpatvaæ paraæ syÃttadà sparÓasyodbhÆtatvaæ na syÃt / yadi codbhÆtatvaæ paraæ bhavettadà sarvamapi rÆpamudbhÆtamiti cak«urÃderapi pratÅti÷ syÃt / *7,553* caturviæÓatitvaæ ca na saÇkhayÃ, guïÃnÃæ nirguïatvÃÇgÅkÃrÃt / upacÃro 'yamiti cenna / nimittÃbhÃvÃt / na tÃvadekÃtharsamavÃyo nimittam / dravye caturviæÓatitvaniyamÃbhÃvÃt / pratyekaæ rÆpÃdi«u tatprasaÇgÃcca / aparyÃyacaturviæÓatiÓabdavÃcyatvamiti cenna / Óabde 'pi caturviæÓatitvÃbhÃvÃt / caturviæÓatipuru«occÃritÃparyÃyaÓabdavÃcyatvamiti cenna / badhirÃdÅnÃæ rÆpÃdi«u saÇkhayÃvyavahÃrÃbhÃvaprasaÇgÃt / evamanye«Ãmapi dharmÃïÃmantarbhÃvo nirasanÅya÷ / *7,556* kaÓcidÃha / dharmapadÃrtho 'bhÃve 'ntarbhavatÅti / tadasat / ni«edhabuddhibodhyatvÃbhÃvÃt / abhÃve 'bhÃvÃnaÇgÅkÃreïa taddharmÃïÃmabhÃvatvÃyogÃcca / dravyÃdi«a¬lak«aïaÓanyatamarÃhityamabhÃvatvam / natu ni«edhabuddhibodhyatvamiti cenna / lokapratÅtimavadhÆya svakalpanÃdaraïe dravyameva bhÃvÃstallak«aïarahito 'bhÃva ityapi kalpanÃprasaÇgÃt / atastattanni«ÂhatvÃdayo dravyÃdidharmÃstadÃtmÃna evÃÇgÅkÃryÃ÷ / tathÃcÃha"bhÃvasya svarÆpamevÃvasthÃbhedenÃstitvaæ j¤eyatvamabhidheyatvaæ cocyate' iti / naca viÓe«amapahÃyÃvasthÃbheda÷ ÓakyanirÆpaïa÷ / *7,557* nanu dharmà dharmito bhinnà eva / nacoktado«a÷ / naiyÃyikÃdibhi÷ paramÃïvÃrambhavÃdibhi÷ «a¬eva padÃrthà iti niyamasyÃnaÇgÅk­tatvÃt / dharmapadÃrthasya p­thagaÇgÅk­tatvÃcca / tathÃca bhinnadharmasaæsargavaÓÃtsarvavyavahÃropapattau na tadanyathÃnupapattyà viÓe«asiddhirityata Ãha- padÃrtheti // %<... padÃrthÃniyame 'pi hi / dharmasya dharmasantÃnÃdanavasthÃkaro bhavet // MAnuv_2,2.101b-d //>% NYùYASUDHù: padÃrthÃnÃæ «a¬eveti niyamÃbhÃvapak«e 'pi hi yasmÃddharmasya dharmasantÃnÃdanavasthÃyà Ãkaro bhavedayaæ pak«a÷, tasmÃddharmadharmÃïÃmÃÓrayÃbhede 'vaÓyamaÇgÅkÃrye tatra dharmadharmyÃdivyavahÃrÃnyathÃnupapattyà viÓe«o 'ÇgÅkaraïÅya iti yojyam / khani÷ Ãkara÷ / *7,558* etaduktaæ bhavati / dharmapadÃrthaæ dravyÃdibhyo bhinnamabhyupagacchanpra«Âavya÷ / astitvÃdidharme«vapyastitvÃdikamasti na và / neti pak«e 'nubhavavirodha÷ / astitvaæ na j¤eyaæ nÃbhidheyamiti svakriyÃvirodhaÓca / anyathà dravyÃdi«vapi tadabhÃvÃpatti÷ / Ãdye tadÃÓrayato bhinnamabhinnaæ và / Ãdye tatrÃpyastitvÃdyantaramityanavasthà syÃt / dvitÅye tvasti tÃvattatrÃpi dharmadharmyÃdivyavahÃra÷ / sa cÃnupapadyamÃno viÓe«aæ gamayatÅti / ki¤ca dharmagatà dharmà yadi ÃÓrayÃbhinnÃstadà kiæ dravyÃdigatÃstitvÃdidharmairaparÃddham / yena te dravyÃdito bhidyeran / yogak«emasÃmyÃt / tataste«Ãmeva dravyÃdyabhede sati punarvyavahÃrÃnyathÃnupapattyà dravyÃdi«veva viÓe«asiddhi÷ (iti) / *7,560* nanvastyeva dravyÃdidharme«vastitvÃdi«vapyastitvÃdikam / taccÃÓrayato bhinnameva / nacaivaæ dharmasyÃnavadhikadharmasantÃnÃdanavasthÃdo«a÷ / utpattij¤aptipratibandhakatvÃbhÃvenÃdo«atvÃt / yathÃ'hu÷"mÆlak«ayakarÅæ prÃhuranavasthÃæ hi dÆ«aïam' iti / yadarthamuttarottarÃnusaraïaæ tanmÆlamutpattirj¤aptirvà / tato bhinnanimittatayopapadyamÃno vyavahÃro na viÓe«amÃk«eptumalamityata Ãha- sÃmÃnyasyÃpÅti // %% NYùYASUDHù: sÃmÃnyasya gotvÃde÷, sÃmÃnyaæ sattÃlak«aïam / guïasya ca rÆpÃde÷, saÇkhayÃp­thaktavÃdiguïa÷ ata anavasthÃbhayÃdeva hi nÃÇgÅk­ta÷ / ayamÃÓaya÷ / sÃmÃnyasyÃpi sÃmÃnyaæ tÃvatpareïa nÃÇgÅk­tam / tathà guïasyÃpi guïo nÃÇgÅk­ta÷ / tatkasmÃditi vaktavyam / na tÃvatpratÅtyabhÃvÃt / sadgotvaæ caturviæÓatiguïà rÆpÃdrasa÷ p­thagiti pratibhÃsasya durapahnavatvÃt / naca na sadgotvamityÃdi bÃdhakamasti yena pratÅtasyÃpi parityÃga÷ / gotvaæ na sattÃvadaparasÃmÃnyaÓÆnyatvÃdviÓe«avat, guïà na guïavanto 'dravyatvÃtkriyÃvadityÃdibÃdhakamastÅti cenna / vipak«e bÃdhakÃbhÃvenÃprayojakatvÃt / d­«ÂÃntayo÷(Óca)sÃdhyavikalatvÃcca / yadi gotvÃdau sattà syÃttadà sattÃyÃmapi syÃt / tathà cÃtmÃÓrayatvamiti cenna / sattÃntaratvopapatte÷ / ki¤ca pratÅte÷ kimÃtmÃÓrayatà kari«yati / anyathà prameyatvÃdÅnÃæ kevalÃnvayitvaæ na syÃt / ÃtmÃÓrayabhayÃdyata÷ prameyatvÃdivyÃv­tti÷ tasyaiva vipak«atvÃt / uktaæ ca"kathaæ svav­ttiri«yà cedyathÃnyatreti g­hyatÃm / pramÃïaæ Óaraïaæ v­ttau na bhinnÃbhinnateyatÃ' iti / guïÃnÃmapi guïavattve dravyalak«aïayogÃddravyatÃpattiriti cenna / pratÅtimanuruddhaya lak«aïÃntarasya kartavyatvÃt / tasmÃtsÃmÃnye sÃmÃnyaæ guïe ca guïa÷ anavasthÃbhayÃdeva nÃÇgÅkriyata ityeva vaktavyam / yathÃ'ha"vyakterabhedastulyatvaæ saÇkaro 'thÃnavasthiti÷ / rÆpahÃnirasambandho jÃtibÃdhakasaÇgraha÷' iti / nacÃnavacchinnà sÃmÃnyaparamparà guïaparamparà cotpattij¤aptipratibandhe hetu÷ / tathÃca yathà sà dÆ«aïaæ tathà prak­tÃpi dÆ«aïameva / na cetsÃpi na syÃditi sÃmÃnyÃderapi sÃmÃnyÃdyaÇgÅkÃryaæ syÃt / yadi katha¤cijj¤aptipratibandhakatvaæ tatra vyutpadyeta / tarhi vayamapyatra tadvyutpÃdayi«yÃma iti / *7,565* yadi kaÓcidvaiyÃtyÃdbrÆyÃt / astyeva sÃmÃnyasyÃpi sÃmÃnyaæ guïasyÃpi guïo nirbÃdhapratÅtisiddhatvÃt / utpattij¤aptyapratibandhahetoranavasthÃyà do«atvÃyogÃt / ato naitannyÃyena dharmaparamparÃnavasthÃbhayÃnnivÃraïÅyeti / tatrÃha- sa ceti // %<... sa ca yadi nÃnavasthà kvacid bhavet // MAnuv_2,2.102cd //>% NYùYASUDHù: sa ca guïasyÃpi guïa÷ / caÓabdÃtsÃmÃnyasyÃpi sÃmÃnyaæ yadyaÇgÅkriyate tadà brÆmo nÃnavasthà kvacidbhavediti / *7,566* ayamÃÓaya÷ / evaæ vadankvacidanavasthÃdÆ«aïamaÇgÅkaroti na veti vÃcyam / nacet dÆ«aïÃntaramapi nÃÇgÅkuryÃt / aviÓe«Ãt / tathÃca kathÃyÃæ nÃdhikÃrÅ syÃt / nÃdya÷ / dharmasÃmÃnyaguïÃnavasthÃyà adÆ«aïatve vimatÃyà api dÆ«aïatvÃyogÃt / viÓe«ahetorabhÃvÃt / *7,567* nanvaparyavasitaparamparÃmÃtrasÃmye 'pi yatrotpattyÃdipratibandhakatvaæ tatra dÆ«aïatvam / yatra yadabhÃvastatrÃdÆ«aïatvamiti cet / kimarthamutpattyÃdipratibandhakatvamanusaraïÅyam / anavasthà hi tarkaviÓe«a÷ / tarkaÓcÃni«yaprasa¤janam / utpattyÃdipratibandhaÓcÃni«ya÷ / prÃmÃïikaparityÃgarÆpatvÃt / utpattyÃde÷ prÃmÃïikatvÃt / atastadapratibandhe tarkatvÃyogÃtkathaæ dÆ«aïÃntaram / evameva dÆ«aïatve 'tiprasaÇga ita cet / kiæ prÃmÃïikaparityÃga evÃni«ya utÃprÃmÃïikasvÅkÃro 'pi / nÃdya÷ / niyÃmakÃbhÃvÃt / dvitÅye kathaæ na prak­tÃnavasthà dÆ«aïam / atyantabhinnadharmaparamparÃyà apyaprÃmÃïikatvÃt / athÃprÃmÃïikasvÅkÃro na dÆ«aïam / tarhi prÃmÃïikaparityÃgo 'pi na (dÆ«aïaæ) syÃditi nÃnavasthà kvaciddÆ«aïaæ bhavet / athÃni«yÃpattiheturanavasthÃdÆ«aïam / na punarani«yarÆpeti cenna / ani«yarÆpaivÃnavasthà dÆ«aïam / natvani«yÃpattiheturityapi vaktuæ Óakyatvena kvacidaÇgÅk­tÃpyanavasthà na dÆ«aïaæ bhavet / tasmÃtprÃmÃïikaparityÃgÃprÃmÃïikaparigraharÆpà và taddheturvÃnavacchinnaparamparÃnavastheti vÃcyam / ata eva nÃtiprasaÇga÷ / tathÃca dharmaparamparÃyà apyanavasthÃtvenÃbheda evÃÇgÅkÃrya÷ / evaæ coktanyÃyena vyavahÃrÃnyathÃnupapattyà viÓe«asiddhiriti / *7,570* api ca yo dharmadharmiïorbhedaæ samavÃyaæ cÃÇgÅk­tyÃbhedaæ viÓe«aæ cÃvajÃnÃti tenÃnavasthÃto bibhyatà guïasÃmÃnyayorguïasÃmÃnyapratÅtirevÃpalapanÅyà / vinaiva bÃdhakena bhrÃntirvà vÃcyà / pratÅtyapalÃpÃdito và bibhyato 'navasthà syÃdityekaæ sandhitsato 'nya(tpra)ccyavate / abhedaæ viÓe«aæ cÃÇgÅkurvatÃæ tu nedaæ dÆ«aïadvayamato 'pi tatpak«apÃta ityÃÓayavÃnÃha- asmatpak«a iti // %% NYùYASUDHù: dharmadharmiïo÷ saviÓe«ÃbhedavÃdinÃæ pak«a ityartha÷ / guïÃdyà guïÃ÷ sÃmÃnyÃni ca / tadvanto guïavanta÷ / sÃmÃnyavanti ca / tena caturviæÓatiguïÃ÷ sadgotvamityÃdipratÅtivirodho nÃstÅti Óe«a÷ / ananyatvÃt dharmadharmiïoriti Óe«a÷ / aprÃmÃïikÃparyavasitaparamparÃrÆpà hye«Ã / ananyatve kathaæ tadv­ttamiti tadavastha÷ pratÅtivirodha ityata uktam- viÓe«ato hi tadvanta iti // bhedasambandhakÃryakÃrÅ hi viÓe«a iti / *7,571* evamavayavÃvayavyÃdÅnÃmabhedo 'tra nirÆpita÷ / idÃnÅæ kvacidbhedÃbhedÃvapi bhavata iti tadapavÃdamÃha- bheda iti // %<... bhedo nÃÓe bhavet tathà // MAnuv_2,2.103d //>% NYùYASUDHù: yadvà yadyavayavyÃdayo 'vayavÃdyabhinnÃ÷ / kathaæ tarhi satsvevÃvayavÃdi«u vinaÓyantÅtyata Ãha- bheda iti // tathÃÓabda÷ samuccaye / avayavÃdi«u satsvevÃvayavyÃdÅnÃæ nÃÓe bhedo 'bhedaÓca bhavedityartha÷ / atra nÃÓa ityupalak«aïam / yatra satsvevÃvayave«vavayavino 'bhÃva÷ sati guïini guïasyÃbhÃvastatra bhedÃbhedÃvityÃdi dra«Âavyam / anyathà yatrÃvayavÃvayavyÃdÅnÃæ yugapadvinÃÓastatra bhedÃbhedÃvuktau na syÃtÃm / idamuktaæ bhavati / satyapi tasminnasattvÃdityanena hetunÃvayavyÃdÅnÃmavayavÃdibhyo bhedamÃtraæ và sÃdhyate 'tyantabhedo và / Ãdye siddhasÃdhanatà bhÃgÃsiddhiÓca / tathÃhi / satyapyu(tyu)pÃdÃne kadÃcidupÃdeyamasat / yathà paÂa÷ / evaæ satyapi dravye kecidguïà asanto yathà pÃkajÃdaya÷ / tathà satyapyÃ(tyevÃ)Óraye kÃÓcitkriyà asatyo yathà paÂacalanÃdaya÷ / jÃtiÓca kÃcitsati jÃtimatyasatÅ / yathà brÃhmaïam / tatra bhedÃbhedayoraÇgÅkÃrÃdbhedasÃdhanaæ siddhavi«ayam / gaganatadbhÃgayorÅÓvarÃdyÃÓritaj¤ÃnÃdiguïakriyÃjÃti«vabhÃvÃdbhÃgÃsiddhatvaæ heto÷ iti / na dvitÅya÷ / kÃlÃtyayÃpadi«ÂatvÃt / abhedasya prÃgupapÃditatvÃdupapÃdayi«yamÃïatvÃcceti / *7,573* syÃdetat / yathà bhedasÃdhakÃnÃæ vyapadeÓabhedÃdÅnÃæ viÓe«ÃÓrayeïaivÃnyathÃsiddhiruktà / tathà satyapi tasminnasattvasyÃpi viÓe«aïaiva nirvÃha÷ kriyatÃm / kiæ bhedÃbhedÃbhyupagamena / maivam / viÓe«asya bhedakÃryavyavahÃramÃtranirvÃhakatvena vinÃÓaæ pratyanirvÃhakatvÃt / sakalabhedakÃyarkÃritve viÓe«o bheda eva, na tatpratinidhi÷ syÃt / ki¤cÃnekÃÓritasyÃvayavino dvitvÃdeÓcÃÓrayeïÃtyÃntÃbhede satyÃÓrayaïÃmapi parasparamabheda÷ prasajyate / tatparihÃrÃrthaæ tÃvadavaÓyaæ tatra bhedo 'ÇgÅkaraïÅya÷ / nacÃvacchedakena vinà bhedÃbhedabhÆme÷ saÇgraha÷ syÃdityayÃvadÃÓrayabhÃvitvameva grÃhyam / tatrÃpi viÓe«a eva saÇkaraæ vÃrayi«yatÅti tu nirastam / ki¤ca pramÃïÃnusÃriïak«a vyavasthà natu svecchÃnusÃriïÅ / pramÃïaæ tu bhedÃbhedÃvavagÃhata iti vak«yate / nanu anityadravyÃÓrità ekatvÃdayo 'pi guïÃ÷ kiæ bhedavantaste«Ãmapi dravyakÃryatayà taduttarak«aïabhÃvitvÃditi / maivam / uktottaratvÃt / uktaæ hyetat / upÃdÃnadravyaæ guïavadupÃdeyatayà pariïamata iti / *7,576* nanu bhedÃbhedÃvekatra viruddhau / tatkathamayÃvadÃÓrayabhÃvinÃmavayaviguïakamarsÃmÃnyÃnÃmavayavÃdibhirbhedÃrbhedÃbhyupagama ityata Ãha- viÓe«ameveti // %% NYùYASUDHù: bhedÃbhedÃvekatra bhavata iti sambandha÷ / avadhÃraïaæ kÃlÃdibhedavyÃv­ttyartham / *7,577* kathaæ viÓe«ÃÓrayaïe virodhaÓÃntirityata Ãha- virodha iti // %<... viÓe«o balavÃn yata÷ // MAnuv_2,2.104b //>% NYùYASUDHù: balavÃnbhedakÃryakÃraïa iti Óe«a÷ / tato viÓe«aæ samÃÓrityaikatra bhedÃbhedau bhavata ityanvaya÷ / ayamartha÷ / bhedo hi virodhaÓÃntihetu÷ / tathÃhi / kvacidÃÓrayabhedo yathà madhurÃyÃæ devadattasadbhÃva÷ srughne tadabhÃva÷ / kvacitkÃlÃbhedo yathà madhurÃyÃmeva devadattasya bhÃvÃbhÃvau / kvacitpratiyogibhedo yathà gavayo goghaÂÃbhyÃæ sad­Óo visad­ÓaÓceti / bhedapratinidhiÓca viÓe«a ityuktam / ata÷ kathamasau bhedÃbhedÃvekadaivaikatraiva nÃvasthÃpayediti / evaæ tarhyatiprasaÇga÷ / sarvatra viÓe«amÃÓritya virodhasyotsÃdayituæ ÓakyatvÃdityata Ãha- d­«ÂÅti // %% *7,577f.* NYùYASUDHù: d­«ÂiÓca tatpramÃïaæ ca / pramÃïabhÆtà d­«Âirityartha÷ / tato bhedÃbhedau na viruddhÃviti sambandha÷ / caÓabdo viÓe«eïa saha d­«Âe÷ samuccaye / na svecchÃmÃtreïa bhedÃbhedÃvityupetya viÓe«eïa virodhÃbhÃvo 'bhidhÅyate / yenÃtiprasaÇga÷ syÃdityevaÓabda÷ / uktaæ tÃvadavayavÃvayavyÃdyabhedagrÃhiïÅ d­«Âirasti / sambaddhavastubuddhito vilak«aïatayÃnuvyavasÃyÃt / asti ca bhedagrÃhiïÅ satyapi tasminnasattvÃditi hetujanità d­«Âiriti / nacaite bÃdhyabÃdhake / anyatarÃnanuv­ttiprasaÇgÃt / nÃpi pratipak«abhÆte / pratipatt­ïÃmubhayodÃsÅnatÃpatte÷ / caivam na / ato dvayorapi prÃmÃïyataÓca bhedÃbhedayoravagatayonar virodha÷ / tadidamuktam- pramÃïata iti // *7,579* nanu bha(va)vetÃæ bhedÃbhedavekatraivaikadeva pramitau / tathÃpi kathaæ virodhaÓÃntirityata Ãha- virodha iti // %<... virodho darÓane katham // MAnuv_2,2.104d //>% NYùYASUDHù: sahadarÓane sati kathaæ virodho vaktuæ Óakyate / sahad­«Âau viruddhau ceti viprati«iddhamiti bhÃva÷ / etadeva viv­ïoti- virodho hÅti // %% *7,579f.* NYùYASUDHù: sarvatra parasparaparihÃreïaiva sattvadarÓanaæ mahÃnavasthÃnalak«aïavirodhe pramÃïam / kvacitsahadarÓanaæ cÃvirodhe / anyasyÃnirÆpaïÃt / ata÷ sahad­«Âe bhedÃbhedalak«aïe vastudvaye virodha÷ kathamucyeta / sahadarÓane hyavirodha÷ syÃt / punarvirodhakathane vyÃghÃtÃnivÃraïÃditi / hiÓabdena ÓÅto«ïÃdau rÆparasÃdau ca virodhÃvirodhayordarÓanaikapramÃïatvaæ nidarÓayati / tuÓabdasya d­«Âe tviti sambandha÷ / sadbhirvidvadbhirityupahÃsa÷ / vaiÓe«ikÃdayo hi saæyogavibhÃgaÓabdÃtmaviÓe«aguïÃnÃæ tatraiva tadaiva bhÃvÃbhÃvÃvupetya sahadarÓanÃdvirodho nÃstÅti vadanta÷ punaratra sahadarÓane 'pi virodhamudbhÃvayanta÷ svavyÃhatabhëiïa÷ svoktavismaraïaÓÅlÃ÷ svad­«Âipak«apÃtina÷ kathaæ santa÷ syu÷ / sarvatrÃsahad­«Âayoryadi kaÓcidÃgrahamÃtreïa sahÃvasthÃnaæ manyate taæ pratyeva virodhodbhÃvanaæ kriyate- nÃnyatheti // *7,581* dharmadharmiïorbhedÃbhedau kvaciditi saÇk«epeïoktam / tatkiæ sarve«vapi dravye«Æta ke«ucidevetyapek«ÃyÃmÃha- abhinna iti // %% NYùYASUDHù: bhagavÃniti cetanamÃtropalak«aïam / svena svÃvayavaguïakriyÃdibhi÷ / tadanyena prak­tijÅvaja¬Ãtmanà prapa¤cenetyevaæ vyavasthitÃveva bhedÃbhedau na tvekavi«ayÃvityartha÷ / ayÃvaddravyabhÃvidharmairbhedÃbhedau kuto na syÃtÃmityata Ãha- nityà iti // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo 'vadhÃraïe / asmÃt kÃraïam / asmÃt bhagavata÷ / dvitvÃdisaÇkhayÃvyatiriktà iti Óe«a÷ / *7,583* kva tarhi bhedÃbhedÃvityata Ãha- sÃmastyeti // %% NYùYASUDHù: anyatra parameÓvarÃt / ja¬e vastunÅti yÃvat / satyeva dhamirïi sÃmastyenocchedavanto ye dharmÃste ubhayarÆpiïo bhinnÃbhinnà ityartha÷ / abhibhavavyÃv­ttyarthaæ sÃmastyetyuktam / yadvà sÃmastye dravyasyÃvikalatve nÃÓÃbhÃve 'pi ye ucchedina iti vyÃkhyeyam / kiæ svasadbhÃvavelÃyÃmabhedino 'sadbhÃvavelÃyÃæ bhedina ityevaæ kÃlabhedena bhedÃbhedÃvityata uktam- bhÃva iti // svasadbhÃvadaÓÃyÃmevobhayarÆpakà ityartha÷ / vina«ÂasyÃsattvena bhedacintÃnavakÃÓÃt / prÃgatyantÃbhede vinÃÓÃsambhavÃcca / kuto bhinnÃbhinnà ityata Ãha- ta eveti // %<... ta eva cocchedÃt tadanye ca samastaÓa÷ // MAnuv_2,2.107cd //>% NYùYASUDHù: pratyak«abalena ta eva dharmisvarÆpabhÆtà eva ucchedÃt satyeva dharmiïyasattvÃddhetostadanye / caÓabdau mitha÷ samuccayÃrthau / samastaÓa ityayÃvaddravyabhÃvivivak«ayoktam / *7,584* yaduktaæ yÃvadavayavabhÃvino 'vayavino 'vayavairatyantÃbhedo 'yÃvadavayavabhÃvinastu bhedÃbhedÃviti / tenÃnyadapi codyaæ parih­tamityÃha- aæÓÃæÓinoriti // *7,585* %% NYùYASUDHù: tathà hi / sarvadik«vapi sambandhÃditi yadaæÓata÷ saæyoga ityuktaæ tadayuktam / anavasthÃpatte÷ / ghaÂasaæyogo hi ghaÂÃæÓasaæyogapÆrvaka÷ / so 'pi tadaæÓasaæyogapÆrvaka÷ / naceyaæ niraæÓe paramparà viÓrÃmyatÅti vÃcyam / aæÓaparamparÃyà aviÓramasyÃpyaÇgÅk­tatvÃt / ata÷ pÆrvapÆrvasaæyogÃnutpattÃvuttarottarÃnutpattiprasaÇgÃdaæÓata÷ saæyoga iti niyamo nopapadyata iti / tadidamasaÇgatam / yadyapyaæÓata eva saæyogo yadyapi cÃæÓe«vaæÓaparamparÃyà aviÓramastathÃpyaæÓÃæÓinorabhede naivÃæÓasaæyoga eva hi yasmÃdaæÓina÷ saæyogo 'to nÃnavastheti / *7,586* ayamabhisandhi÷ / syÃdiyamanavasthà yadi sarvatrÃæÓata eva saæyoga iti vadatÃmasmÃkamaæÓina÷ saæyogoæ'Óasaæyogenaiva jÃyata ityabhiprÃya÷ syÃt / nacaivam / kintu yo yasya aæÓina÷ saæyoga÷ sa tadaæÓe vartate / niraæÓasya tu saæyoga÷ kva nÃma vartatÃm / ata÷ paramÃïvo÷ saæyoge sati tadv­ttyarthamaæÓo 'ÇgÅkaraïÅya iti / na hyevaæ sati kÃcidanavasthÃsti / anavasthitakÃryakÃraïabhÆtÃsiddhasaæyogaparamparÃÓrayaïÃbhÃvÃt / etÃvattu bhavet / ghaÂasaæyoga÷ syÃt / pramÃïavirodhÃcca / ghaÂasaæyogo ghaÂav­ttirapi ghaÂasaæyoga÷ syÃt / pramÃïavirodhÃcca / ghaÂasaæyogo ghaÂav­ttistadguïatvÃttadrÆpavaditi / ghaÂÃæÓav­tti÷ saæyogo na ghaÂasaæyoga÷ tadanyav­ttitvÃt / paÂasaæyogavaditi / etadapyanavakÃÓam / aæÓÃæÓinorabhedasya sÃdhitatvÃt / atiprasaÇgo hi tadà syÃdyadi paÂavadghaÂÃæÓo 'pi ghaÂÃdatyantabhinna÷ syÃt / abhede tu kvÃtiprasaÇga÷ / anumÃnasyÃpyÃdyasya siddhasÃdhanatà / aæÓav­ttereva ghaÂav­ttitvÃt / aæÓÃv­ttitve sati ghaÂav­ttitvasÃdhane d­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ syÃt / dvitÅyastu hetu÷ svarÆpÃsiddho 'nyathÃsiddho veti / yadi ghaÂasaæyogo ghaÂÃæÓe vartate tarhi ghaÂÃæÓasaæyoga÷ kva vartata iti cet / anena (eva) nyÃyena tadaæÓe so 'pi tadaæÓa iti brÆma÷ / nacaivamanavasthà / sarve 'pyaæÓisaæyogÃstattadaæÓav­ttaya ityatretarÃpek«Ãyà abhÃvÃt / *7,588* evaæ tarhi paramÃïuv­ttirapi saæyogo ghaÂasaæyoga÷ syÃditi cet / ko netyÃheti / aæÓasaæyoga eva hyaæÓina÷ saæyogo 'to nÃnavasthetyuktamanavasthÃparihÃraæ viv­ïoti- ekasminniti // %% NYùYASUDHù: avayavaparamparÃyà aviÓramamabhyupagamyaikaikasminnavayavasaæyoge jÃta evÃnyo 'vayavasaæyogo jÃyata iti yadyaÇgÅkurmastadaivÃnavasthà syÃt / saæyogaikye avayavisaæyoga÷ kriyÃto jÃtastadavayave vartate, avayavav­tte÷ saæyogÃdaparo 'vayavina÷ saæyogo nÃstÅti vÃde tu, kva sÃnavastheti / etenaitadapi nirastam / yadÃhu÷ / saæyogastrividho 'nyatarakarmajobhayakarmajasaæyogajabhedÃt / tatrÃnyatarakarmajo ya÷ kriyÃvatà ni«kriyasya, yathà sthÃïo÷ Óyenena / ubhayakarmajastu viruddhadikkriyayo÷ sannipÃto, yathà mallayo÷ / saæyogajastu saæyoga÷ kÃraïÃkÃraïasaæyogÃtkÃryÃkÃryasaæyogo, yathà hastatarusaæyogÃtkÃyatarusaæyoga iti / nahi hastatarusaæyogÃtirikta÷ kÃyatarusaæyogo 'sti / yenÃsau tajjanya÷ syÃt / pramÃïÃbhÃvÃt / kintu hastakarmaïà janito hastav­tti÷ saæyoga eva hastakÃyayorabhedÃtkÃyasaæyogo bhavati / ata eva hastasyÃÓucisaæyoge kÃyak«ÃlanÃdividhayo 'pyupapadyate / *7,591* ata eva vibhÃgajo 'pi vibhÃgo nirasta÷ / dvividhaæ hi tamÃcak«ate / kÃraïÃkÃraïavibhÃgÃtkÃraïavibhÃgÃcceti / tatrÃdyo yathà / hastataruvibhÃgÃtkÃyataruvibhÃga÷ / dvitÅyo yathà / dvitantukÃvayave tantau karmotpannaæ tasya tantvantarÃdvibhÃgaæ karoti / vibhÃgÃttantvo÷ saæyogo naÓyati / tato dvitantukavinÃÓa÷ / tata idÃnÅæ tantvorvartamÃno vibhÃga÷ sakriyasyÃvayavasya dvitantukasaæyuktÃkÃÓÃdideÓÃdvibhÃgaæ karotÅti / tatrÃdyastÃvadanupapanna÷ / hastataruvibhÃgÃtiriktasya kÃyataruvibhÃgasyÃnupalambhÃt / hastakarmaïà janito hi vibhÃgo hastakÃyayorabhedÃddhastakÃyaguïo bhavati / ata eva vivÃdÃdhyÃsito vibhÃgo na karmÃsamavÃyikÃraïaka÷ karmaikÃrthÃsamavetatvÃt / Óabdavaditayasiddhatayà nirastam / *7,592* dvitÅyastvanupapannatara÷ / tantukarmaïaiva tantostantvantarÃdÃkÃÓÃdideÓÃcca vibhÃgotpattyupapattau kramakalpanÃnupapatte÷ / anyathÃÇgulikarmaïÃÇguleraÇgulyantarÃdeva vibhÃgo bhavati ÃkÃÓÃdideÓÃttu vibhÃgÃdeveti syÃt / nanvaÇgulikarma aÇgulivibhÃgamÃkÃÓÃdivibhÃgaæ ca karoti / tayorvibhÃgayoraviruddhatvÃt / tantukarma tu tantvantaravibhÃgamÃkÃÓÃdivibhÃgaæ (ca) na kartumarhati / tayorvibhÃgayo÷ dravyÃrambhakasaæyogavirodhitvÃvirodhitvarÆpavirodhÃt / nahyaviruddhÃtkÃraïÃdviruddhakÃryotpatti÷ sambhavatÅti / maivam / ekasmÃdeva karmaïa÷ saæyogavibhÃgajananÃbhyupagamÃt / tantukarmarà dravyÃrambhakÃnÃrambhakatantvantarÃkÃÓasaæyogajanmÃÇgÅkÃrÃcca / anyathà kÃraïÃkÃraïasaæyogajasaæyogavatkÃraïamÃtrasaæyogajo 'pi saæyoga÷ svÅkÃrya÷ syÃt / *7,595* nanu saæyogasya na svarÆpato virodho 'sti / yato dravyÃnÃrambhakadravyasamaveta eva saæyogo dravyÃnÃrambhaka÷ / dravyÃnÃrambhakaæ ca dravyaæ saptavidham / ÃrabdhadravyamantyÃvayavisparÓarahitaæ vinaÓyadavasthaæ vinaÓyadavasthasaæyogaæ ni«phalÃrambhaæ vijÃtÅyaæ ceti / tata÷ karmaïaiva saæyogadvayajanmopapattiriti / eyaæ tarhi vibhÃgayorapi ko virodha÷ / dravyÃrambhÃnÃrambhaprayuktatvÃdvirodhapratÅte÷ / tantudvayavibhÃgajanakaæ tantukarma na tantvÃkÃÓavibhÃgajanakaæ dravyÃrambhakasaæyogavirodhivibhÃgajanakakarmatvÃt / dravyÃnrÃrambhakasaæyogavirodhivibhÃgajanakakarmavat ityÃbhÃsasamÃnayogak«ematvÃt / tantukarma na tantvantaravibhÃgajanakaæ karmatvÃt sampratipannakarmavadityapi prayogasambhavÃt tatra pramÃïabÃdha iti cet / samamanyatrÃpi / vibhÃgadvayayaugapadyÃnubhavÃt / tantukarma ÃkÃÓavibhÃgajanakaæ karmatvÃditi pratipak«aÓca / ÃkÃÓavibhÃge vibhÃgena kartavye karmaïo nimittatvÃbhyupagamÃtsiddhasÃdhanamiti cenna / janakaÓabdasyÃsamavÃyyarthatvÃt / *7,600* etena vimataæ karma dravyÃrambhakasaæyogavirodhitadavirodhivibhÃgajanakaæ na bhavati karmatvÃditi nirastam / vimataæ karma dravyÃrambhakÃnÃrambhakasaæyogÃrambhakaæ na bhavati karmatvÃt / ÓyenakarmavadityÃbhÃsatulyatvÃtsatpratipak«atvÃcca / yadÃkÃÓavibhÃgajanakaæ karma na taddravyÃrambhakasaæyogavirodhivibhÃgajanakaæ yathÃÇgulikarmeti vyÃptestantukarmaïo gaganavibhÃgajanakatve tantvantaravibhÃgajanakatvaæ na syÃditi cennana / yadyatpradeÓavibhÃgajanakaæ na bhavati na tattatpradeÓasthadravyavibhÃgajanakamiti vyÃpterÃkÃÓadeÓavibhÃgÃjanakatve tantvantarÃdapi vibhÃgajanakaæ na syÃditi pratiprasaÇgasambhavÃt / *7,601* ki¤ca tantorÃkÃÓavibhÃgo yadi vibhÃgajo na tu karmajastadà sakarmakasyevÃkarmakasyÃpi kuto na syÃt / vibhÃgasyobhayatrÃpi sÃmyÃt / uttaravibhÃge karma nimittakÃraïamityato neti cenna / ÃdyavibhÃgajananenaivopak«Åïasya kÃraïatvÃnavadhÃraïÃt / avadhÃraïe vÃsamavÃyitvasya anivÃraïÃt / anyathà tallak«aïasyÃtivyÃpterityalaæ vistareïa / *7,604* evaæ chalatvenÃnavasthÃprasaÇgaæ nirÃk­tya prakÃrÃntareïa nirÃkaroti- aæÓa iti // aæÓisaæyogasyÃæÓav­ttitvad­«ÂeÓca nÃnavasthÃdo«a ityartha÷ / d­«Âatve kathamado«atvamityata Ãha- d­«Âa iti // %% NYùYASUDHù: ÃpÃdake 'rthe d­«Âe sati sà anavasthiti÷ kà na dÆ«aïamiti yÃvat / etaduktaæ bhavati / yadyaæÓata÷ saæyoga÷ syÃttadÃnavasthà syÃttataÓca saæyogÃbhÃva evÃpadyeta / nacÃsau yukta÷ / tasmÃnnÃæÓata÷ saæyoga iti hi viparyaye paryavasÃnaæ kartavyam / anavasthÃyÃstarkatvÃt / viparyayÃparyavasÃyinaÓca tarkÃbhÃsatvaniyamÃt / %<... d­«Âe kà sÃnavasthiti÷ // MAnuv_2,2.110b //>% NYùYASUDHù: atrÃæÓata÷ saæyoge na bhavatÅti ko 'rtho yadyaæÓisaæyogasyÃæÓasaæyogapÆrvakatÃniyamo nÃstÅti / tarhyevamiti vadÃma÷ / yadyaæÓisaæyogoæ'Óav­ttirna bhavatÅti / tanna / ghaÂÃdyaæÓisaæyogasya tadaæÓav­ttitÃyÃ÷ pratyak«ad­«Âatvena viparyayaparyavasÃnasya bÃdhitatvÃt / ghaÂasaæyogo ghaÂa eva vartate / kintvavyÃpyav­ttitvÃttadaæÓav­ttirivÃvabhÃsata iti cet / keyamavyÃpyav­ttità nÃma anyà aæÓav­ttitvÃt / svÃbhÃvasamÃnÃdhikaraïatvamiti cenna / viruddhatvÃt / d­«ÂatvÃdavirodha iti cenna / kimaæÓabhedena bhÃvÃbhÃvau d­Óyete uta ghaÂa eveti sandehÃt / na hyaviruddhavi«ayatve sati viruddhavi«ayatÃÇgÅkartumucità / upÃdhibhedÃdavirodha iti cet / ke ta upÃdhaya÷ / aæÓà eveti cet / ta eva santu tarhi saæyogÃvÃbhÃvÃÓrayÃ÷ kimaæ(Ói)Óav­ttitvena viruddhena aÇgÅk­tena / aæÓÃæÓinorabhedenÃtiprasaÇgasyÃpÃstatvÃditi / *7,609* pratitarkaparÃhatatvÃccÃtiprasaÇgo 'yamityÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: yadi kÃraïÃnÃæ saæyogastadaæÓav­ttirna syÃttadà tadÃrabdhe«u kÃrye«u kÃraïÃpek«ayà parimÃïotkar«o na syÃdityartha÷ / ayamabhisandhi÷ / kÃraïaparimÃïÃpek«ayà kÃrye parimÃïotkar«astÃvatsarvatra pracayajanya÷ / dvitÆlake tathà darÓanÃt / pracayahÅnatÆladvayajanyarajjudravye tadabhÃvopalambhÃcca / pracayaÓca kÃraïayo÷ praÓithila÷ saæyoga÷ / praÓithilatà ca saæyogasya ke«ucidaæÓe«u v­tti÷ ke«ucidav­ttireva / nÃnyà / anirÆpaïÃt / tata÷ saæyogasyÃæÓav­ttitvÃbhÃve pracayo 'sau na bhavatÅti kÃraïÃbhÃvÃdutk­«ÂaparimÃïotpÃdo na syÃditi / *7,610* astvanyasya saæyogo yathÃtathà / prastute paramÃïau saæyogasyÃæÓav­ttitvÃbhÃve nÃtiprasaÇga iti cenna / anvayavyatirekÃbhyÃæ kÃraïaparimÃïotk­«Âasya kÃryaparimÃïasya pracayÃkhyÃæÓav­ttisaæyogajatvÃvadhÃraïÃtkÃraïÃbhÃve ca kÃryÃbhÃvaniyamÃtparamÃïusaæyogasyÃæÓav­ttitvÃbhÃve tatkÃrye dvayaïuke paramÃïuparimÃïÃdutk­«ÂaparimÃïaæ notpadyetetyasyaiva bÃdhakasya sattvÃt / nanvidami«yÃpÃdanam / paramÃïuto dvayaïuke parimÃïotkar«ÃbhÃvÃdityata Ãha- paramÃïoriti // %% *7,611* NYùYASUDHù: paramÃïuparimÃïÃdaïodvaryaïukasya mahattà parimÃïotkar«o nÃstÅti vaco 'dbhutaæ svavyÃhataæ pramÃïaviruddhaæ cetyartha÷ / ayamìhyo 'yaæ paramìhya itivadaïuparamÃïuÓabdÃbhyÃmeva parimÃïatÃratamyÃvagatestadabhÃvavacanaæ svavyÃhataæ bhavati / dvitantukaparimÃïavada(saæm­di)samuditÃvayavajanyadravyaparimÃïatvena dvayaïukaparimÃïasya paramÃïuparimÃïÃdutkar«asyÃnumÃnÃvagatvÃcceti / nanu yat kÃraïaparimÃïajanyamutk­«ÂaparimÃïaæ tadeva pracayajanmay / tryaïukaparimÃïavaddvayaïukaparimÃïamapi kÃraïaparimÃïajanyaæ na bhavati / kintu kÃraïasaækhyÃjanyameva / tatkathaæ paramÃïo÷ pracayÃbhÃve dvayaïuke parimÃïotkar«ÃnutpÃdÃpÃdanamityata Ãha- aïÆnÃmiti // %% NYùYASUDHù: dvayaïukÃnÃæ parimÃïotkar«Ãpek«Ãæ vinaiva saækhyÃmÃtreïa tryaïuke sa parimÃïotkar«o jÃyate / tathà paramÃïormahattvaæ parimÃïotkar«aæ vinà kevalasaækhyayà dvayaïuke parimÃïotkar«o jÃyata ityetadvaca÷ kathaæ ghaÂate / mahaddÅrghavadveti nirastatvÃditi bhÃva÷ / cÃpiÓabdÃvitaretarasamuccaye / atra parimÃïamÃtragrahaïe kartavye prathimeti mahattvamiti coktirvisad­ÓaparimÃratvasyÃnapek«Ãheto÷ nirÃkaraïaæ smÃrayitumiti / *7,613* aæÓÃæÓinoratyantÃbhedo bhedÃbhedau ceti yaduktaæ tadviÓadayati- aæÓina iti // %% NYùYASUDHù: yathà gaganÃderyÃvadaæÓabhÃvinoæ'Óina÷ svÃæÓairatyantÃbhedastathà paÂÃderaæÓino 'pi sarvairaæÓai÷ atyantÃbheda÷ ekaikÃæÓena tu bhidÃbhidà / ayamityuttaravÃkyena sambaddhayate / nanvetadayuktam / sarvatantubhÃve 'pi kadÃcitpaÂasyÃbhÃvÃt / khaï¬ite bhedÃbhedasvÅkÃrÃt / ata ekenaiva sarvairapi paÂasya bhedÃbhedÃvevopacitau / tathÃcoktaæ brahmatarke / "tantubhyo 'nya÷ paÂa÷ sÃk«Ãtkasya d­«Âipathaæ gata÷ / ananyaÓcettantubhÃve paÂÃbhÃva÷ kuto bhavet' iti / ucyate / vyati«aÇgaviÓi«Âà hi tantavo 'vagamyate / naca tadbhÃve kadÃpi paÂÃbhÃva÷ / tasmÃdvayati«aÇgaviÓe«aviÓi«Âai÷ sarvatantubhi÷ paÂasyÃtyantÃbheda eva / avivak«itavyati«aÇgai÷ sarvatantubhistu bhedÃbhedÃveveti na kaÓcidvirodha÷ / nanvevaæ tarhi vyati«aktatantuvyatirekeïa paÂÃbhÃve paramÃïupu¤javÃdÃpattiriti / maivam / yathà hi guïÃnÃæ dravyÃbhede('pi) na dravyaæ nirguïam / yathà ca pare«Ãæ sÃmÃnyÃdÃvatiriktasattÃbhÃve('pi) nÃsattvam / tathà vyati«aktatantava eva paÂastathÃpi na paÂÃbhÃva÷ / kintu sati vyati«aktÃstantava÷ paÂaÓca / sa ca tebhyo na bhidyate iti / kathametaditi cet / viÓe«aÓaktayaiveti brÆma÷ / *7,616* nanu vyati«aktasarvatantubhyo 'pi paÂasya bhedo 'ÇgÅkÃrya÷ / tantuvyati«aÇgÃnantaraæ paÂasya jÃyamÃnatvÃt / kathaæ caikaikatantunÃbheda÷ ekaikatra paÂabuddhayabhÃvÃdityata Ãha- sarveti // %% NYùYASUDHù: ukto 'yamartha÷ sarvapratyak«avi«ayo yasmÃttasmÃtkathamevÃpodyate / etaduktaæ bhavati / asti tÃvadvayati«aktasarvatantÆnÃæ paÂasya cÃbhede pratyak«am / tatpratÅte÷ sambaddhavastudvayapratÅtivailak«aïyasya sÃk«isiddhatvÃt / naca bhede pramÃïamasti / yena so 'pi svÅkari«yate / jÃyatÃæ nÃma tantuvyati«aÇgaæ paÂamÃcak«mahe / kintu vyati«aÇge sati yattantÆnÃæ viÓi«Âaæ rÆpam / nacaikaikatantuparityÃge sarvatantavo nÃma santi / atastatrÃpyastyevÃbhedapratÅti÷ / ekaikatra paÂabuddhayabhÃvastu bhedamÃk«ipati / natu pratyak«asiddhamabhedamapavadatÅti / *7,621* athÃpi syÃt / avayavyÃdÅnÃmavayavÃdibhirabhedo nopapadyate / eko hyavayavyaneke cÃvayavÃ÷ / tadabhede 'vayavÃnÃmapyabhedo 'vayavino và bheda÷ prasajyeta / tathà guïÃÓca kecidanekÃÓritÃ÷ / ekaiva hi saæyogvayaktirdvayordvayorvartate / tathà vibhÃgavyaktirapi / saÇkhayà ca dvividhà / ekatvÃnekatvabhedÃt / tatraikatvasyaikadravyagatatve 'pi dvitvÃdikamenekÃÓritam / evaæ p­thaktavamapi dvividham / ekap­thaktavamanekap­thaktavaæ ca / tatraikap­thaktavasyaikadravyav­ttitve 'pi dvip­thaktavÃdikamane(kadravyÃÓri)kÃÓritameva / evaæca guïÃnÃæ guïinaikye saæyogÃdyÃÓrayÃnekadravyÃbhedo và saæyogÃdibhedo vÃ'padyeta / sÃmÃnyaæ caikamanekÃÓritam / tasya vyaktayabhede vyaktÅnÃmapyabheda÷ sÃmÃnyasya và bheda÷ prasajyetetyata÷ saæyogavibhÃgap­thaktavÃnÃæ tÃvadanekÃÓritatvaæ nÃstÅtyÃha- saæyogaÓceti // %% NYùYASUDHù: bheda iti p­thaktavamucyate / caÓabdà itaretarayoge / p­thakp­thageva ekaikadravyÃÓrità evetyartha÷ / tataÓcaikena guïenÃbhinnatve dravyayorapyabheda÷ syÃdityatiprasaÇgasyÃpÃdakÃsiddhi÷ / anekadravyÃbhinnatve guïasyÃpi bheda÷ syÃdityasye«yÃpattirdÆ«aïamityuktaæ bhavati / *7,624* nanu ghaÂapaÂasaæyogavibhÃgabhedà ghaÂapaÂasambandhitayÃnubhÆyate / tatkathamekaikÃÓritÃ÷ / tathÃtve caikaikasminneva saæyuktÃdipratyayaprasaÇga ityata Ãha- anyonyeti // %% NYùYASUDHù: pratiyoga÷ pratiyogitvam / anyonyasya pratiyogo 'nyonyapratiyoga÷ / yatsaæyogÃdirubhayorapi d­Óyate tadanyonyapratiyogena hi nimittena / atrobhayorapÅtyanekopalak«aïam / bhedasya bahusambandhitayÃpi pratÅte÷ / etaduktaæ bhavati / ghaÂapratiyogika÷ saæyogÃdi÷ paÂe 'sti / tathà paÂapratiyogiko ghaÂe 'sti / tasmÃdubhayasambandhitayà pratibhÃso 'tiprasaÇgÃbhÃvaÓca yujyata iti / *7,625* syÃdetadyadi saæyogÃdÅnÃmekaikav­ttitve pramÃïaæ syÃt / tadeva nÃstÅtyata Ãha- anyonyeti // p­thak p­thagevetyanuvartate / anyonyapratiyogena hetunà saæyogÃdikamubhayorapi p­thak p­thageva hi d­Óyate / ayamartha÷ / paÂo ghaÂena saæyukto ghaÂÃdvibhakto ghaÂÃdbhinna iti paÂadharma÷ saæyogÃdigharÂapratiyogikatayà pratÅyate / yaÓca yatpratiyogiko nÃsau taddharma÷ / yathà sthavirapratiyogikamaparatvaæ na sthaviradharma÷ / tasmÃnnÃyaæ saæyogÃdirghaÂadharma÷ / evaæ ghaÂadharma÷ saæyogÃdi÷ paÂapratiyogitayopalabhyamÃno na paÂadharmo bhavitumarhati / tathÃca p­thak p­thageva saæyogÃdiranekadharmo 'vagamyata iti / *7,626* nanvastu saæyogavibhÃgayoriyaæ gati÷ / natu p­thaktave / yaddhi ghaÂÃtpaÂa÷ p­thak paÂÃcca ghaÂa÷ p­thagityanyonyapratiyogikatayà pratÅyate tadekap­thaktavaæ p­thak p­thagevÃbhyupagamyate / yattu bhinnÃvimau bhinnà ime iti pratÅyate tadanekap­thaktavamanekÃÓritameva pratiyogyanirÆpyasyaikÃÓrita(Óraya)tve mÃnÃbhÃvÃdityata Ãha- bhinnà iti // %% NYùYASUDHù: ime bhinnà ityÃdipratÅtau bhedÃnÃæ samudÃyo 'nekatvaæ hi d­Óyate / katham / yathaiva ca padÃrthÃnÃm / etaduktaæ bhavati / yathà hi Óuklà ime paÂà ityÃdipratÅtÃvaneke paÂà anekÃni ca tadviÓe«aïÃni ÓauklayÃnyavabhÃsante / tathà bhinnà ima ityÃdipratÅtÃvapyaneke padÃrthà aneke ca bhedÃ÷ prakÃÓante ityabhyupagantavyam / naca viÓe«apramÃïamasti / yenÃtrÃnyo vidhirbhavi«yatÅti / etena saæyuktÃvimÃvityÃdipratÅtirapi vyÃkhyÃtà veditavyà / *7,628* nanvanayorbhedo 'mÅ«Ãæ bheda iti pratÅtÃvanekÃÓritaæ p­thaktavamupalabhyate / tatkathametaditi cet / kimatrÃnekasya dharmitayÃvabhÃsaæ pramÃïayasi, uta dharmasyaikatvÃvabhÃsam, utobhayÃvabhÃsam / pak«atraye 'pyuttaramÃha- anayoriti // %<... anayorbheda ityapi // MAnuv_2,2.114d // ito 'mu«yÃmuto 'pyasya bhedo d­«Âo dvidharmika÷ // MAnuv_2,2.115ab //>% NYùYASUDHù: asyÃmapi pratÅtÃvito ghaÂÃdamu«ya paÂasyÃmuta÷ paÂÃdamu«ya ghaÂasya bheda ityevaæ dvidharmiko bhedo d­«Âa÷ / tathÃcÃnekasya dharmitve 'pi dharmasyaikatvÃvabhÃsÃsammaternÃnenÃbhimatÃrthasiddhirityuktaæ bhavati / anenaivÃnayo÷ saæyoga ityÃdipratÅtirapi vyÃkhyÃtà dra«Âavyà / nanu vacanaliÇgà hi vakturabhiprÃyÃ÷ / bheda iti caikavacanaæ prayujyate / tena anumÅyate 'syÃæ pratÅtÃveka eva bhedo dvidharmiko d­«Âa iti / tasmÃdanyonyapratiyogikÃnekadharmikÃnekabhedavi«ayatvaæ pratÅterna vaktuæ Óakyamityata Ãha- tatreti // %% *7,629* NYùYASUDHù: tatra anayorbheda ityÃdivÃkye, bhedadvaye và / bhojanamityekavacanaæ yathà tathetyartha÷ / etena ekavacanena pratÅterekÃrthavi«ayatvÃnumÃne 'naikÃntikatvaæ samudÃyavi«ayatvenÃnyathÃsiddhiÓcetyuktaæ bhavati / avayavinastvekatve 'pi na kaÓciddo«a÷ / ÃkÃÓasya svÃvayavairabhedavadavayavÃnÃmapyabhedasya aÇgÅk­tatvÃt / paÂasya ca yÃd­Óena tantusamudÃyenÃtyantÃbhedo 'bhihita÷ sa eka eva / vyati«aktÃnÃæ tantÆnÃæ viÓi«ÂÃkÃro hyasau / sa cÃgantukatvÃttantubhyo bhinnÃbhinna eva / ekaikena tantunà sarvaiÓcabhede 'pi bhedasyÃpi vidyamÃnatvÃnnÃnyonyÃbhedaprasaktiriti svayamevohyatÃmiti noktam / *7,631* nanvevaæ tarhi saæyogÃderapyekaikÃÓritatvaæ na vaktavyam / ayÃvaddravyabhÃvitvena bhedÃbhedÃbhyÃmevoktÃk«epasamÃdhÃnÃditi / satyam / tathÃpi vastusthitiriyamuktetyado«a÷ / api cÃjasaæyoge nÃyaæ samÃdhi÷ sambhavati / sa eva nÃsti pramÃïÃbhÃvÃditi cenna / paramÃïo÷ ÃkÃÓÃdisaæyogÃÇgÅkÃrÃt / so 'pi paramÃïukarmaja iti cenna / prÃgasayogaprasaÇgÃt / aæÓabhedÃnneti cenna / svÃbhÃvikasyÃnabhyupagamÃt / aupÃdhikasya ca nirÃkari«yamÃïatvÃt / ki¤cÃkÃÓamÅÓvareïa saæyujyate dravyatvÃdghaÂavat / naca mÆrtatvamupÃdhirviÓe«aïavaiyarthyÃt / paricchinnaparimÃïavattvenaivÃlam / paricchinnatvaviÓe«aïaæ tu vyarthameva / ÃkÃÓamÅÓvareïa na saæyujyate amÆrtatvÃdrÆpavaditi cenna / adravyatvasyopÃdhitvÃditi / *8,1* idÃnÅæ sÃmÃnyasyaikaikÃÓritatvamÃha- nastvÃdikamiti // %% NYùYASUDHù: evaæ saæyogÃdivadekaikav­ttÅtyartha÷ / sÃmÃnyamapÅti vaktavye brÃhmaïatvÃderayÃvaddravyabhÃvitvenÃpi tatra parihÃra÷ sambhavatÅti j¤Ãpayituæ naratvÃdikamityuktam / upapÃdanaæ ca naikaprakÃramiti yogavibhÃga÷ / kuto naratvÃdikaæ prativyaktibhinnamityata Ãha- tattaditi // %<... tattaddharmatayeyate // MAnuv_2,2.116b //>% NYùYASUDHù: yathÃhi nare«ÆpalabhyamÃne«u tadÅyaæ rÆpÃdikaæ pratiniyatamupalabhyate / tathà naratvÃdikamapi tattanniyatadharmatayaiveyate d­Óyate iti pratyak«amuktam / yadvà yo 'nekÃÓrito dharmo nÃsÃvekaikapratÅtau pratÅyate, yathà dvitvÃdi / pratÅyate ca naratvÃdikamekaikapratÅtÃvato nÃnugatamityanumÃnamanena sÆcayati / *8,4* ki¤ca naratvÃdikaæ nÃnekÃnuv­ttaæ dharmatvÃdrÆpÃdivat / asyÃbhÃsoddhÃraæ karoti- neti // %% NYùYASUDHù: sarvadharma÷ anekav­ttidharma÷ / tena dharmatvaæ na bhagnavyÃptikamiti Óe«a÷ / pak«adharmatà tu sphuÂaiveti / nanvanekatvasaÇkhayà tÃvadanekÃÓrità / ekaikasmindvitvÃde÷ / ÓaÇkitumapyaÓakyatvÃt / nahi dvitvÃdikamekaikapratÅtau pratÅyate / naca pratiyoginirÆpyam / dharmitayaivÃneke«ÃmanubhavÃt / ato dharmatvahetostatrÃnaikÃntyamityata Ãha- samudÃyastviti // %<... samudÃyastu bhinnaga÷ // MAnuv_2,2.116d //>% NYùYASUDHù: samudÃyo 'nekatvaæ bhinnago 'nekÃÓrita÷ / satyamanekatvasaÇkhayÃnekÃÓrità / tathÃpi tadanyatvena hetuviÓe«aïÃdado«a iti bhÃva÷ / sà cÃpek«ÃbuddhijanyatvÃdayÃvaddravyabhÃvinÅ bhinnÃbhinneti nÃÓrayayorabhedÃpatti÷ / *8,6* prÃbhÃkarÃstvÃhu÷ / sÃd­Óyaæ tÃvadekamanekÃnugataæ, tatra dharmatvahetovyarbhicÃra÷ naca vÃcyaæ sÃmÃnyameva sÃd­Óyamata÷ pak«e vyabhicÃracodaneyamanupapanneti / jÃtisaÇkaraprasaÇgÃt / asti hi kayoÓcidaÓvarÃsabhavaktayo÷ sÃd­Óyaæ, tatra yadi sÃd­ÓyamaÓvatvÃtparam tadà sarve«ÃmapyaÓvÃnÃæ rÃsabhasÃd­Óyaæ syÃt / yadi cÃparaæ tadà rÃsabhavyaktÃvapyaÓvatvaæ syÃt / evaæ rÃsabhatve 'pi vÃcyam / na sÃd­ÓyamaÓvarÃsabhav­tti brÆma÷ / kintu tadavayav­tti / dravyaguïÃvayavakarmav­ttÅni sÃmÃnyÃdeva hi sÃd­ÓyanÃmanyabhyupagacchÃmo 'to na jÃtisaÇkarado«a iti cenna / gaurgavayena sad­ÓÅtyÃdivyavahÃrÃïÃmamukhyatvaprasaÇgÃt / naca sÃmÃnyaæ pratiyoginirÆpyam / tannirÆpyaæ ca sÃd­Óyamiti sphuÂo 'nayorbheda ityata Ãha- etÃd­Óaæ ceti // %% NYùYASUDHù: bhavatu sÃd­Óyaæ sÃmÃnyato bhinnaæ tathÃpi tatpadÃrthe«u p­thak p­thageveti na tena dharmatvahetorvyabhicÃra÷ / etÃd­Óamiti tatroktahetvatideÓa÷ / nahi sÃd­ÓyasyÃnekav­ttitve pramÃïasyÃnena sÃd­ÓyamasyÃnena ÓuklÃvimÃvityÃdivadupapatte÷ / anayo÷ sÃd­ÓyamityÃdeÓcÃsyÃnena sÃd­ÓyamasyÃnena sÃd­Óyamityupapatte÷ / ekavacanasyà (ca) viprÃïÃæ bhojanamityÃdivadupapannatvatpratiyogino dharmitvÃsambhavÃcca / ekÃÓritatve 'pi pratiyoginirÆpyatvenaikaikapratÅtÃvapi apratÅtisambhavÃcceti / *8,10* naratvÃdisÃmÃnyasya prativyaktibhinnatve 'numÃnÃntaramÃha- ekasminniti // %% NYùYASUDHù: ekasminnare na«Âe tadÃÓritaæ naratvaæ tÃvanna«Âam / tathÃpi sa naratvalak«aïo dharmo 'nyatra narÃntare d­Óyata eva yato 'to 'pi naratvÃdikamityuktena sambandha÷ / yadvà vina«Âaæ vinÃÓa÷ saha vina«Âena vartata iti savina«Âaæ tasminvinÃÓavatÅti yÃvat / athavÃ'Órayeïa saha vina«Âaæ savina«Âaæ tasminniti yojanà / ayamatra prayoga÷ / na«ÂÃna«Âavarti naratvaæ bhedavat viruddhadharmÃÓrayatvÃcchÃyÃ'tapavat / nacÃsiddho hetu÷ / na«ÂÃÓrayasya naratvasya na«ÂatvÃt / anyasya tu d­ÓyamÃnatvena avina«ÂatvÃt / yadvedaæ naratvaæ vina«ÂÃnnaratvÃdbhidyate 'vina«ÂatvÃdghaÂavat / yadi và tannaratvamavina«ÂÃnnaratvÃdbhidyate vina«ÂatvÃdghaÂavaditi / *8,12* bhavedetadyadi vina«ÂanarÃÓritamapi naratvaæ vinaÓyet / nacaitadasti tasya nityatvÃdityata Ãha- kuta iti // %% NYùYASUDHù: na«ÂanarÃÓritasyÃpi naratvasya puna÷ sattvaæ na ni«pramÃïakaæ pratyak«asiddhatvÃt / na«ÂÃna«ÂanarÃÓritaæ naratvaæ tÃvadekam / taccÃvina«Âe nare punarupalabhyate / ata evÃnumÃnamapi bÃdhitavi«ayamityata Ãha- ekatva iti // *8,13* %% NYùYASUDHù: syÃtedadyadyetayorekatve mÃnaæ syÃt / naca tadastÅtyartha÷ / naca pratyabhij¤Ãnaæ pramÃïam / tasya svarÆpata÷ pramÃïatvena sandigdhatvÃt / caÓabdenÃnyonyÃÓrayatvaæ samuccinoti / ekatve hi puna÷ (tasya) sattvasiddhistatsiddhau caikatvasiddhiriti / *8,13f.* evaæ sÃmÃnyÃdÅnÃæ pratyÃÓrayaæ bhede pratyak«ÃnumÃnÃnyuktavà ÓrutimapyÃha- ÓrutirapÅti // %<... ÓrutirapyÃha sÃdaram // MAnuv_2,2.118d // bhinnÃÓca bhinnadharmÃÓca padÃrthà akhilà api / svai÷ svairdharmairabhinnÃÓca svarÆpairapi sarvaÓa÷ // MAnuv_2,2.119 // aniv­ttavinÃÓÃstu dharmà ubhayarÆpakÃ÷ / na kenacidabhinno 'to bhagavÃn svaguïairvinà // MAnuv_2,2.120 // iti ... // MAnuv_2,2.121a //>% NYùYASUDHù: Ãha sÃmÃnyÃdÅnÃæ pratyÃÓrayaæ bhedamiti Óe«a÷ / bhinnÃ÷ parasparato bhedavanta÷ / anyonyaæ bhinnà dharmà ye«Ãæ te bhinnadharmÃ÷ / bhinnadharmà ityanenÃÓrayato 'pi bhedo 'bhihita iti ÓaÇkÃnirÃsÃrthamuktam- svairiti // svarÆpairapi yathà bhagavÃnmatsyÃdibhi÷ / svai÷ svairdharmairabhinnÃÓcetyasyÃpavÃdo 'niv­tteti / aniv­tte 'pyÃÓraye vinÃÓo ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / yathÃ'maghaÂaÓyÃmatÃdaya÷ / ubhayarÆpakà bhinnÃbhinnÃ÷ / na kenaciditi Óruti÷ svaprak­tamupasaæharati / atra sarvaÓa ityÃdivacanÃduktavivaraïÃccÃdara÷ pratÅyate / *8,15* nanu ghaÂÃderÃmadravyasyÃgninà sambaddhasya, agnyabhighÃtÃnnodanÃdvà tadÃrambhake«u paramÃïu«u, karmÃïyutpadyante / tebhyo vibhÃgÃ÷, vibhÃgebhyassaæyogavinÃÓÃ÷ / saæyogavinÃÓebhya÷ kÃryadravyaæ vinaÓyati / tasminvica«Âe paramÃïu«vagnisaæyogÃdau«ïyÃpek«ÃcchyÃmÃdÅnÃæ vinÃÓa÷ / punaranyasmÃdagnisaæyogÃdau«ïyÃpek«ÃtpÃkajà jÃyante / tadanantaraæ bhoginÃmad­«ÂÃpek«ÃdÃtmÃïusaæyogÃdutpannapÃkaje«vaïu«u karmotpattau te«Ãæ parasparasaæyogÃddvayaïukÃdikrameïa kÃryadravyamutpadyate / tatra ca kÃraïaguïaprakrameïa rÆpÃdyutpattirbhavati / tatkathamÃmaghaÂaÓyÃmatvÃdÅnÃmayÃvaddravyabhÃvitvamucyate / maivam / atra pramÃïÃbhÃvÃt / *8,19* nodanÃdyutpattau karmotpatti÷ pramÃïam, karmasu vibhÃgÃ÷, te«u pÆrvasaæyoganiv­tti÷, tatra kÃryadravyavinÃÓa÷, tatra ca pÆrvarÆpÃdiparÃv­tti÷, tathà rÆpÃdyantarotpatti÷ sthÆladravyotpattau pramÃïam, sà tadavayavaparamparÃyÃm, sà dvayaïuke, tadutpatti÷ paramÃïusaæyoge, sa ca tatkriyÃyam, sà tadavayavaparamparÃyÃm, sà tadavayavaparamparÃyÃm, sà dvayaïuke, tadutpatti÷ paramÃïusaæyoge, sa ca tatkriyÃyÃm, sÃd­«ÂavadÃtmasaæyoga iti cenna / paramÃïu«viva kÃryadravye«u pÆrvarÆpÃdiniv­tterapÆrvarÆpÃdyutpatterupapatte÷ / pÃrthivÃvayavirÆpÃdaya÷ svÃÓrayavinÃÓÃdeva vinaÓyanti avayavirÆpÃditvÃt dagdhapaÂarÆpÃdivat / kÃraïaguïebhya evotpadyante tata eva tadvadeveti cenna / kvacitsatyÃÓraye 'pi rÆpÃ(dÅnÃæ vi)divinÃÓe 'gnisaæyogajatve ca virodhÃbhÃvÃt / anyathà kÃryadravyaæ saæyogavinÃÓÃdeva vinaÓyati kÃryadravyatvÃt dvayaïukavadityÃdikamapi syÃt / *8,21f.* nanvagnisaæyoga÷ sarvÃvayave«vasti na và / nacettatra rÆpÃdivinÃÓotpÃdÃsambhava÷ / tathà cÃvayavÃvayavinorvilak«aïarÆpÃdimattvaæ syÃt / Ãdye 'gnyavayavÃnÃæ sarvatra praveÓena avayavinÃÓasyÃvarjanÅyatvamiti cet / avayavidravyÃïÃæ sacchidratvena praveÓopapatte÷ / saæsthÃnÃpagamÃbhÃvenÃvayavivinÃÓÃyogÃt / tathÃvidhasyaivodÃh­tatvÃdityalam / *8,25* evaæ sÃmÃnyasyÃnekav­ttitvaæ pramÃïairapÃk­tam / tadayuktam / tasyÃnekav­ttitvÃbhÃve bÃdhakasadbhÃvÃt / *8,26* tathÃhi / sarve«u gopiï¬e«u yadyanugatamekaæ gotvasÃmÃnyaæ na syÃt tadà tatra goÓabdasaÇgatigrahaïalak«aïà vyutpattirna syÃt / v­ddhavyavahÃropadeÓÃdinà hi vyutpattirbhavati / naca pratipiï¬aæ vyavahÃrÃdikamasti / te«ÃmÃnantyena vyutpattÃveva puru«Ãyu«aparyavasÃnaprasaÇgÃt / ato yatropadeÓÃdikaæ tatraiva vyutpattirvyavahÃraÓceti syÃt / atha vinaivaikena nimittenopadeÓÃdyabhÃve 'pi gopiï¬Ãntare goÓabda(saÇgatiæ)saÇketaæ g­hïÅyÃt / tadÃÓvapiï¬e 'pi kinna g­hïÅyÃt / aviÓe«Ãt / anugatagotve tu goÓabdav­ttinimittatayopadeÓÃdinÃvagate nÃyaæ do«a÷ prÃdu«yÃt / tasmÃdaneke«vekaÓabdasaÇgatigrahaïÃnyathÃnupapattyÃnugatamekamabhyupagantavyameva / *8,28* nanu kathaæ tarhi sÃmÃnyarahite«u p­thivyÃdi«u bhÆtamÆrtÃdiÓabdasaÇgatigrahaïam / ucyate / tatrÃpi bÃhyaikendriyagrÃhyaguïÃÓrayatveyattÃvacchinnaparimÃïatvÃdyupÃdhinibandhanaiva vyutpatti÷ / upÃdhÅnÃæ vyÃv­ttatve 'pyanugatasÃmÃnyÃÓrayatvena do«ÃbhÃvÃt / *8,34* ki¤cÃnugatatantutvapaÂatvÃdisÃmÃnyÃbhÃve kÃryakÃraïabhÃvÃvadhÃraïaæ na syÃt / tataÓca kÃryÃrthina÷ kÃraïe prav­ttirna syÃt / *8,35* kÃyarkÃraïabhÃve hyanvayavyatirekau vopadeÓo và pramÃïam / naca vyÃv­tte«u vastu«vanvayavyatirekagrahaïamupapadyate / niyamavyabhicÃrayodurj¤ÃnatvÃt / *8,36* upadeÓaÓcÃnante«u na sambhavatyevetyuktam / *8,37* api ca vyÃptij¤ÃnamapyanugatasÃmÃnyÃbhÃve 'nupapannaæ syÃt / vyÃv­ttavastÆnÃmanvayavyatirekÃvagamÃnupapatte÷ / *8,37f.* sÃmÃnyÃpavÃdanyÃyaÓcÃnugatasÃmÃnyÃbhÃve na bhavet / dvayo÷ pramÃïayorekasvarÆpavi«ayatve (hya)tvanyatarasyÃprÃmÃïyameva syÃt / bhinnavi«ayatve nÃpavÃdavi«ayo 'sti / asti ca tÃvadgaurayamityanugatÃkÃrapratyaya÷ / nacÃsau vyÃv­tte«u sambhavati / bhrÃntatvaprasaÇgÃt / nacaitatsavarmanyÃpohanibandhanam / tasyÃpi pratipiï¬aæ vyÃv­ttatvÃt / anugatatve và kimaparÃddhaæ sÃmÃnyena / tathÃca vidhirÆpa÷ pratyayo 'pi samÃhita÷ syÃt / *8,40* evaæcÃÇgÅkÃrye gotvÃderanugame nityatvamapyanivÃryamityata Ãha- vyutpattirapÅti // %<... vyutpattirapi hi sÃd­Óyenaiva gamyate // MAnuv_2,2.121ab //>% NYùYASUDHù: apipadaæ kÃryakÃraïabhÃvÃvadhÃraïÃdisamuccayÃrtham / hiÓabdo yasmÃdityarthe / gamyate abhyupagamyate 'vagamyata iti / asti tÃvatsÃd­Óyaæ nÃma padÃrthÃntaram / gosad­Óo gavaya ityÃdyadhyak«asiddhatvÃt / tenaiva copapadyate vyutpattyÃdikam / tasmÃnna tadarthaæ gotvÃderanugatatvaæ kalpanÅyam / *8,41* sÃd­Óyena tÃvat ÓabdavyutpattiprakÃraæ darÓayitumupakramate- sarve«viti // %% *8,41f.* NYùYASUDHù: bahavo hi ÓabdasaÇgatigrahaïopÃyÃ÷ / tatra yadopadeÓato vyutpadyate tadÃyaæ gaurityupadeÓavÃkyaæ vyÃptigrÃhakatayopayujyate / katham / sÃd­ÓyopadhÃnena sarve«u gopiï¬e«u yugapadekakÃlamayamityÃdiÓabda÷ pravartate / ayaæ gaurityasyÃyametatsad­ÓÃ÷ sarve 'pi goÓabdavÃcya ityartho vaktrà abhipreyate / Órotrà cÃvadhÃryata iti yÃvat / dvayorapi sÃrvatrikavyutpattikÃmatvena vÃkyasyaikapiï¬avi«aya(ka)tvakalpanÃnupapatteriti bhÃva÷ / *8,43* yadyayaæ gaurityÃdivÃkyaæ naikapiï¬amÃtravi«ayam / kintvayaæ caitatsad­ÓÃÓca sarve goÓabdavÃcyà iti vyÃptiparaæ tadà saÇgatigrahaïottarakÃlaæ gÃmÃnayetyukte goÓabdÃtsarvagopratipatti÷ syÃt / abhÅ«yagopratipattistu jÃyate sà kathamiti taÂasthasya codyaæ pariharati- tathÃpÅti // %% NYùYASUDHù: yadyapyupadeÓo naikapiï¬aviÓe«agocarastathÃpi gÃmÃnayetyukte 'bhÅ«yagopiï¬Ãvagati÷ syÃdeva / katham / prÃptito yogyatvÃt / atÅtÃnÃgatÃnÃmatyantaviprak­«ÂadeÓasthÃnÃæ gavÃmÃnayanayogyatÃbhÃvamÃlocya tatparityÃga ityartha÷ / tarhi sannihitasarvagopratipatti÷ kuto na bhavati iti cenna / gÃmityekavacanÃt / tathÃpi yasya kasyacidekasya gopiï¬asya pratipatti÷ syÃt / nÃbhÅ«yasyaiveti cenna / Óabalaæ bahulÃæ kÃlÃk«ÅmityÃdiviÓe«aïÃt / etaduktaæ bhavati / goÓabdÃdbhavatyeva sarvagopratipatti÷ / kintu liÇgaprakaraïÃdibalÃtpiï¬aviÓe«e kÃryapratipattiriti / *8,45* astvayaæ gaurityÃdivÃkyaæ vyÃptiparam / tata÷ kimityata Ãha- Óaktiriti // %<... chakti÷ sÃd­Óyagà yata÷ // MAnuv_2,2.122d // tÃd­Óo 'yaæ ca tacchabda iti j¤Ãpayati sphuÂam // MAnuv_2,2.123ab //>% NYùYASUDHù: yato vÃcakatvaÓakti÷ Óabdasya sÃd­Óyagà sÃd­ÓyasambandhinÅ sÃd­Óya(sya) vyÃpiketi yÃvat / asmÃdvÃkyÃdavadhÃriteti Óe«a÷ / atastÃæ Óaktiæ tattadvi«ayatayà sÃd­Óyaæ sphuÂaæ j¤Ãpayati / kathamityata÷ prayogaprakÃraæ darÓayati- tÃd­Óa iti // co yasmÃdityarthe / ayaæ parid­ÓyamÃno yasmÃttÃd­Óa upadeÓakÃle sannihitena piï¬ena sad­ÓastasmÃt / tacchabda÷ sa Óabdo yasya vÃcako 'sau tathokta÷ / itiÓabda÷ prakÃravÃcÅ / ayamatra samudÃyÃrtha÷ / vyutpattyarthaæ tÃvannÃnugataæ kimapyaÇgÅkaraïÅyam / sÃd­Óyenaiva tadupapatte÷ / naca vÃcyaæ sÃd­Óyamapyanugataæ cetkiæ sÃmÃnyenÃparÃddham / vyÃv­ttatve kathaæ sÃrvatrikavyutpattyaÇgamiti / nahi sÃd­Óyaæ ÓabdaÓaktivi«ayatayà prav­ttinimittatayà và abhyupagamyate / kinnÃma liÇgatayà / yathà hi gandhavattvaæ na p­thivÅÓabdavÃcyam, nÃpi tatprav­ttinimittam, kintu p­thivÅtvavatyà vyakte÷ p­thivÅÓabdavÃcyatve liÇgameva / tathà tete vyÃv­ttÃmapi tadavabodhe liÇgatayopayujyate / tathà hi / yadÃyaæ gaurityupadeÓapÆrvikà vyutpattistadà tadvÃkyaæ vyÃptigrÃhakam / ayaæ caitanyasad­ÓÃÓca sarve goÓabdavÃcyà ityevamparatvÃt / vyavahÃrÃdipÆrvikÃyÃæ tu vyutpattau bhÆyovyavahÃrÃdidaÓarne sÃd­ÓyavyÃpyatÃvagamo bhavati / tataÓcaitadvÃkyÃdinÃvagatavyÃptirityanumÅyate"ayaæ goÓabdavÃcyo bhavitumarhati tatsad­ÓatvÃt yastatsad­Óassa goÓabdavÃcyastathà cÃyaæ tatsad­ÓastasmÃdgoÓabdavÃcya÷' iti / *8,49* nanvatra ko d­«ÂÃnta÷ / upadeÓakÃle sannihito gopiï¬a iti cenna / tasya tatsad­ÓatvÃbhÃvÃt / maivam / d­«ÂÃntaniyamasya nirastatvÃt / naca sÃsnÃdimattvameva liÇgamastu kiæ sÃd­Óyeneti vÃcyam / tasya gotvavatprativyaktivyÃv­ttatvÃt / sÃd­Óyasya tu vyÃv­ttatve 'pi pratiyoginirÆpyatvenÃnugataphalasÃdhakatvÃnubhavÃt / sÃsnÃdimattvasyÃpi sÃd­Óyopahitasya liÇgatvamabhyupagacchÃma÷ / naca vÃcyaæ gosÃd­ÓyamaÓve 'pyastÅti tatrÃpi goÓabdavÃcyatÃnumÃnaprasaÇga iti / jÃtinimittatve 'pyevaæ prasaÇgasya samÃnatvÃt / jÃtiviÓe«o nimittatayÃÇgÅkriyate yo 'vyabhicÃrÅti cet / tarhi sÃd­ÓyaviÓe«a eva liÇgaæ yo lak«aïabhÆta iti vadÃma÷ / *8,52* etena kÃryakÃraïabhÃvÃvadhÃraïÃdikamapi samÃhitaæ veditavyam / sÃd­Óyenaiva tadupapatte÷ / antyaviÓe«e hi na ki¤cidanugatamasti, nÃpyanugatÃÓraya upÃdhi÷ / tadbhÃve dravyaguïakarmavadatyantavyÃvartakatvasvarÆpahÃniprasaÇgÃt / tathÃpyasti tatra viÓe«aÓabdavyutpatti÷ atyantavyÃv­(tti)ttabuddhiæ prati kÃraïatvÃvadhÃraïamityÃdi / tatra pareïÃpi lak«aïarÆpaæ sÃd­ÓyamevÃdaraïÅyamiti / *8,54* evamanugatasÃmÃnyÃnabhyupagamenaiva vyutpattyÃdikaæ samarthitam / yastu manyate anugatasÃmanyenaiva vyutpattyÃdikaæ nÃnyatheti tasya bÃdhakamÃha- jÃtitaÓcediti // %% NYùYASUDHù: yadyanugatajÃtinimittaiva sarvatra vyutpatti÷ kÃryakÃraïabhÃvÃvadhÃraïÃdikaæ ca syÃt / tadà tÃsu jÃti«u kathaæ jÃtyÃdiÓabdavyutpattiranugatabuddhikÃraïatvÃvadhÃraïaæ, gotvaæ nityaæ jÃtitvÃdityÃdivyÃptij¤ÃnamityÃdikaæ syÃt / jÃti«u jÃtyabhÃvena tatra vyutpattyÃdikaæ na syÃdityartha÷ / *8,54* yadi vaiyÃtyÃtkaÓcidbrÆyÃt"asti jÃti«vapi jÃtitvaæ nÃma jÃtistadvaÓÃttatra savarmupapadyate' iti, taæ pratyÃha- tatra cediti // *8,55* %<... tatra cedanavasthiti÷ // MAnuv_2,2.123d //>% NYùYASUDHù: yadi tatra jÃti«vapi jÃtitvaæ nÃma jÃtiraÇgÅkriyate tadÃnavasthiti÷ syÃt / tathÃhi gotvÃdijÃti«u jÃtiÓabdaprav­ttinimittaæ yà jÃtitvaæ nÃma jÃti÷ sà na tÃvatsvarÆpe vartate / svav­tteraprÃmÃïikatvÃt / ata÷ svavyatiriktÃsveva jÃti«u vartata iti vÃcyam / tathÃca svavyatiriktajÃti«u jÃtiÓabdaprav­ttÃviyaæ nimittaæ syÃnna tu svarÆpe 'pi / atastasyÃæ tadvayatiriktÃsu jÃti«vekasya jÃtiÓabdasya prav­ttau nimittaæ jÃtyantaramaÇgÅkaraïÅyam / tatrÃpyevamevetyanavastheti / nanu gotvÃdijÃti«u jÃtitvaprayukto jÃtiÓabda÷ / jÃtitve tÆpadeÓÃdhÅno bhavatu / tasyà ekatvÃditi / maivam / na hyasmÃbhi÷ sÃd­Óyamiva bhavatà jÃti÷ (jÃti)Óabdaprav­ttau j¤Ãpakatayopeyate / yena kvacidupadeÓo niveÓyate / kintu nimittatayà / tatropadeÓopanyÃsasya kvopayoga÷ / *8,56* sthÃnÃntare 'pi bÃdhakamÃha- tathaiveti // %% NYùYASUDHù: yathà jÃtivij¤Ãnaæ jÃtitvÃbhÃvena dÆ«itaæ tathaiva vyaktivij¤Ãnaæ vyaktÅnÃæ vyaktiÓabdavÃcyatvavij¤Ãnaæ tannimittavyaktitvajÃtyabhÃvena dÆ«itam / dravyaguïakarmÃïi khalu vyaktaya ucyante / naca tatra vyaktitvaæ nÃma sÃmÃnyamasti / sattayà parÃparabhÃvÃbhÃvÃt / tasmÃttatra vyaktiÓabdavÃcyatvaj¤Ãnaæ na syÃt / mà bhÆdvayatiriktaæ vyaktitvaæ sattaiva vyaktiÓabdaprav­ttau nimittaæ bhavi«yatÅti cenna / sÃmÃnyasya paryÃyaprav­ttau nimittatvÃt / sadvayaktiÓabdayoraparyÃyatvÃt / anyathà saæyogyÃdiÓabdÃnÃmapi dravyÃdiÓabdaparyÃyatvaæ syÃt / *8,58* nanu ÓabdamÃtrasya jÃtinimittatvÃtsattayà parÃparabhÃvaÓÆnyamapi dravyaguïakarmasu vyaktitvamastyevetyato noktado«a ityata Ãha- yadÅti // %% *8,58f.* NYùYASUDHù: tarhi tasya vyaktitvasyÃpi viÓe«e«u vyakti«u praveÓa÷ syÃt / tathà cÃnavasthitiriti yojanà / tathà hi / ya÷ Óabdo 'nekavÃcaka÷ sa sarvo jÃtinimittaka iti svÅk­tya dravyaguïakarmasu vyaktitvaæ nÃma jÃtiryadyaÇgÅkriyate / tarhi tasyÃmanyÃsu ca jÃti«u jÃtiÓabdaprav­ttaye jÃtitvaæ jÃtiraÇgÅkartavyà syÃt / omiti cet / tarhi sà vyaktitvajÃtirapi jÃtitvajÃtiæ prati vyakti÷ syÃt / naca sà svarÆpe vartate tato dravyÃditraye tasyÃæ ca vyaktiÓabdaprav­ttyarthamaparaæ vyaktitvamaÇgÅkaraïÅyam / tatra punarjÃtiÓabdaprav­ttaye jÃtitvamabhyupagantavyamiti sÃpi tadÃÓrayatayà vyakti÷ syÃt / tasyÃæ punarvyaktitvÃntaramityevamanavastheti / *8,60* sthalÃntare bÃdhakamÃha- kathamiti // %% NYùYASUDHù: atra svarÆpamityadhyÃhartavyam / tataÓcÃyamartha÷ / yadyanugatasÃmÃnyanibandhanaiva sarvatra vyutpattistadà sakalapadÃrthasvarÆpaæ svarÆpaÓabdavÃcyatayà kathaæ j¤Ãyate / anugatasya svarÆpatvasÃmÃnyasyÃbhÃvÃt / svarÆpe«u svarÆpaÓabdavyutpattirna syÃditi / nanu ca sarvasvarÆpe«vanugataæ svarÆpatvamaÇgÅkriyate mayÃto noktado«a ityata uktam"svarÆpatvamapi yadyanugatamaÇgÅkriyate tadà anavasthÃdidÆ«itaæ bhavati' iti / tathÃhi / sarve«u svarÆpe«u yatsvarÆpaÓabdaprav­ttinimittaæ svarÆpatvaæ nÃma sÃmÃnyamabhyupagamyate, tadapi tÃvatsvarÆpeïa / naca tatra svayameva vartate / ÃtmÃÓrayatvasyÃlaukikatvÃt / atastasminnanye«u ca svarÆpe«u svarÆpaÓabdaprav­ttaye 'nyatsvarÆpatvaæ nÃma sÃmÃnyamaÇgÅkÃryam / tadapi svarÆpamevetyanavasthà / ÃdipadenÃntyaviÓe«asvarÆpe«u svarÆpatvasÃmÃnyamaÇgÅkÃryam / tadapi svarÆpamevetyanavasthà / ÃdipadenÃntyaviÓe«asvarÆpe«u svarÆpatvasÃmÃnyÃÇgÅkÃre 'tyantavyÃv­ttidhÅhetutvaæ na syÃt / samavÃyÃbhÃvasvarÆpe ca sambandhÃbhÃva iti j¤Ãtavyam / anavasthÃdyani«yaprasaÇgasya viparyaye paryavasÃnaæ sÆcayati- ekavyutpattiparyantamiti // ekaæ kevalanugatasÃmÃnyahÅnamiti yÃvat / tasminvyutpattirekavyutpattistatparyantaæ tÃvadidaæ dÆ«aïamupaplavata eva / yÃvadanugatasÃmÃnyanibandhanaiva sarvatra vyutpattiriti pak«aæ parityajya sÃmÃnyahÅne 'pi vyutpattimaÇgÅkuryÃdityartha÷ / anavasthÃdiparihÃrÃyÃnugatasÃmÃnyena vinÃpi vyutpattiraÇgÅkaraïÅyeti bhÃva÷ / *8,61f.* nanvidaæ sakalamapyasaÇgatam / tathÃhi / yaduktaæ"jÃtitaÓcetyuktaæ tÃsu' iti, tattÃvadasat / jÃti«u jÃtyantarÃbhÃve 'pi nityatve satyanekÃnugatatvenopÃdhinà jÃtiÓabdavyutpattyupapatte÷ / astu và jÃti«u jÃtitvaæ nÃma jÃti÷ / na cÃnavasthà / jÃtitve jÃtiÓabdasya svarÆpanibandhanatvopapatte÷ / "tathaiva vyaktivij¤Ãnam' ityetadapyasat / vyaktitvÃbhÃve 'pi jÃtivya¤jakatvopÃdhinà dravyÃdi«u vyaktiÓabdaprav­ttyupapatte÷ / vyaktitvajÃtyaÇgÅkÃre 'pi nÃnavasthà / vyaktitve vyaktiÓabdasya svarÆpanimittatvasambhavÃt / yadapi"katham' ityÃdi tadayuktam / pramÃïagamyatvopÃdhinaiva svarÆpaÓabdavyutpattyupapatte÷ / svarÆpatvÃbhyupagame 'pi nÃnavasthà / tatra svarÆpaÓabdasya svarÆpamÃtranibandhanatvÃt / antyaviÓe«e«ÆpÃdhinibandhana eveti na rÆpahÃni÷ / samavÃyÃdau svarÆpameva sambandha ityato na kaÓciddo«a ityÃÓaÇkÃæ pariharannanugatasamÃnyadÆ«aïamupasaæharati- kalpaneti // %% NYùYASUDHù: sarvatra vyÃv­ttameva vÃcyaæ Óabdaprav­ttau nimittaæ ca / vyutpattistu sÃd­ÓyanibandhanetyekarÆpakalpanena sarvasÃma¤jasye kvacidanugataæ sÃmÃnyaæ nimittaæ kvacidupÃdhi÷ kvacitsvarÆpamevetyanekakalpane kalpanÃgauravaæ syÃdityartha÷ / tena bÃdhakasadbhÃvena sÃdhakÃbhÃvena ca / nanvanugatatvÃbhÃve kathaæ gotvÃdikaæ sÃmÃnyam / ananugatatve 'pi guïakarmavadavÃntarabhedasya kalpanÅyatvÃditi / *8,64* evaæ samavÃyaæ svarÆpato nirÃk­tyedÃnÅæ yatsamavÃyasya sarvatraikatvaæ nityatvaæ ca"tattvaæ bhÃvena' iti sÆtreïoktam, tattvaæ, samavÃyasya sarvatraikatvaæ nityatvaæ ca, bhÃvena, sattayà vyÃkhyÃtamiti / tadapi nirÃgikÅ«urÃdau tÃvadekatvaæ nirÃkartuæ pÅÂhamÃracayati- aupÃdhiketi // %% *8,65* NYùYASUDHù: aupÃdhika÷ pÃcakayÃjakÃdi÷ viÓi«Âo nÅlÃgnimadÃdi÷ / ÃdyagrahaïÃdupalak«itagrahaïam / apiÓabdo dÆ«aïÃntarasamuccayÃrtha÷ / tadvastÆpÃdhyÃditrayam / kiæÓabdasyobhayata÷ sambandha÷ / tata upÃdhyÃditrayÃt / vastvityetadaupÃdhikaviÓi«ÂÃdyamityanenÃpi sambaddhayate / *8,65f.* ayamartha÷ / samavÃyasya sarvatraikatvaæ vadatedaæ tÃvadvivicyatÃm / eka eva puru«a÷ pacanayajanÃdibhirupÃdhibhiravacchedakairdharmai÷ pÃcako yÃjakaÓcetyÃdyabhidhÅyate, sa pÃcakayÃjakÃdiraupÃdhiko 'rtha÷ kiæ pacanÃdyupÃdhipuru«atatsambandhebhyo 'nanya utÃnya iti / tathà samÃnÃdhikaraïaæ vyÃvartakaæ viÓe«aïam / yathotpalasya nÅlaæ rÆpaæ parvatasya cÃgni÷ / vyadhikaraïaæ tu vyÃvartakamupalak«aïam / yathà nÅlarÆpagataæ nÅlatvamutpalasya / *8,66* anye tu kÃyarpraveÓÃpraveÓÃbhyÃæ viÓe«aïopalak«aïayorbhedamÃcak«ate / yathà lambakarïa ÃnÅyatÃæ citragurÃnÅyatÃmiti / apare tu ÓÃbdasÃmÃnÃdhikaraïyÃbhyÃm / yathà daï¬Å devadatto jaÂÃbhistÃpasa iti / kecitpunarvyavacchittisamaye sattvÃsattvÃbhyÃm / tatra viÓi«Âaæ nÅlamagnimÃnvà viÓe«aïaviÓe«yatatsambandhebhyo 'nanyat anyadvà / upalak«itaæ copalak«aïopalak«yatatsambandhebhyo 'nanyat anyadveti / tatrÃnyatvapak«astÃvadanubhavÃbhyupagamopapattiviruddhatvÃdasambhÃvita eva / nahi pÃcakÃdi÷ pacanÃditrayÃtirikto 'nubhÆyate / naca yogyasyÃnanubhave sattvaæ siddhayati / nÃpyagnimadÃdi÷ parvatÃdyatirikto 'nubhÆyate / atiriktatve caupÃdhikaviÓi«ÂÃderdravyÃdyantarbhÃvÃsambhavÃt / «aÂpadÃrthÃtirekaprasaÇgenÃbhyupagamavirodha÷ syÃt / yadi caupÃdhikaviÓi«ÂÃdyamatiriktaæ syÃt tadà pÃcakamÃnayetyukte puru«ÃdyÃnayanaæ na kriyetetyÃdyupapattivirodha÷ / *8,70* nanvavacchittiraupÃdhikatvaæ, vyavacchittiÓca vaiÓi«yayaæ tritayÃdbhinnameveti cenna / avacchitteranirÆpaïÃt / sà kimupÃdhisambandho và puru«asyaikatvaæ và svagato bhedo và / Ãdye na trayÃtireka÷ / dvitÅye tvanaupÃdhikÃdaviÓe«a÷ / t­tÅye tvasattvaprasaÇga÷ / vyavacchittirvaiÓi«yamiti cÃyuktam / tasyà nÅlÃdipadÃrthatvÃbhÃvÃt / sà hi vaiÓi«yayapratÅtiphalavi«ayatayà anubhÆyate / *8,71f.* viÓe«aïaviÓe«yasambandhÃvagÃhyekaæ và vij¤Ãnamaviralamanekaæ và viÓi«Âamiti kaÓcit / yathÃ'ha"viÓe«aïaæ viÓe«yaæ ca tatsambandhaphalÃrpakam / j¤ÃnarÆpaæ svasÃmarthyÃdviÓi«Âamiti kÅrtitam' iti / tanna / viÓi«Âasya bÃhyÃrthatayÃnubhavÃt / anyathà sÃdhyadharmaviÓi«Âa÷ pak«a÷ / so 'numÃnena praj¤ÃpanÅya ityÃdyayuktaæ syÃt / tasmÃdatirekapak«o 'nupapanna eva / *8,74* astu tarhyaipÃdhikaviÓi«ÂÃdyaæ tritayÃnanyadityata Ãha- tadeveti // %<... tadeva cedagnimattvaæ kiæ tatra bhaïyate // MAnuv_2,2.126cd //>% *8,74f.* NYùYASUDHù: pratidattisaukaryÃyodÃharaïani«Âhatayà matupà praÓna÷ k­to 'gnimattvamiti / dhÆmÃdyanumÃnasÃdhyaæ viÓi«Âamityartha÷ / aupÃdhikÃderapyupalak«aïametat / ayamartha÷ / agnimadÃdiviÓi«Âaæ ca yadi viÓe«aïaviÓe«yatatsambandhebhyo 'nanyadaÇgÅkriyate / tadÃpi vaktavyam / kiæ tattritayamapi pratyekaæ viÓi«ÂamutÃ(tatra)nyatamam / dvitÅye 'pi kiæ viÓe«aïabhÆto 'gnirevÃgnimacchabdÃrtha÷, uta viÓe«yarÆpa÷ parvata÷, atha sambandha÷ saæyogalak«aïa÷ / saæyogapak«e 'pi kiæ nirviÓe«aïasaæyoga÷ kiævÃgninà saæyoga÷ / uttaratrÃpi kimagnisaæyogamÃtram / uta parvatasyÃgnisaæyoga iti / evaæ pÃcakÃderapi pacanÃditrayÃnanyatve vikalpo dra«Âavya÷ / *8,76* antyapak«ÃtiriktÃnsarvapak«ÃnapÃkaroti- agnÅti // %% NYùYASUDHù: agnisaæyogamÃtramiti sarvapak«opalak«aïam / cet agnimacchabdÃrtha iti Óe«a÷ / tat dhÆmavattvÃdyanumÃnamagniparvatasaæyogÃnÃæ samastÃnÃæ vyastÃnÃmagninà saæyogasya cÃgnimacchabdavÃcyaviÓi«Âatve dhÆmÃnumÃnaæ siddhasÃdhanaæ syÃt / viÓi«ÂasyÃnumÃnasÃdhyatvÃt / agnyÃderviÓi«Âasya mÃnÃntarata eva siddhatvÃditi / *8,77* astu tarhi parvatasyÃgninà saæyogo viÓi«ÂarÆpo 'gnimacchabdÃrtho 'numÃnasÃdhya ityantima÷ pak«a÷ / tatroktado«ÃbhÃvÃt / parvatamagnisaæyogÃnÃæ samastÃnÃæ vyastÃnÃmagnisaæyogasya ca siddhatve 'pi parvatasyÃgninà ya÷ saæyogastasyÃnumÃnata÷ prÃgasiddheriti ÓaÇkate- bhÆdharasyeti // %% NYùYASUDHù: agnimacchabdÃrtho viÓi«Âo 'numÃnasÃdhya iti Óe«a÷ / dÆ«ayituæ p­cchati- «a«Âhayartha iti // parvatasyÃgnisaæyogasya ca siddhatve 'pi pavartasya yo 'gnisaæyoga÷ sa na siddha ityata÷ sa eva viÓi«Âo 'gnimacchabdÃrtho 'numÃnavedya iti vadatà parvatasyeti «a«Âhayà nirdi«ya÷ sambandha eva viÓi«Âo 'gnimacchabdÃrtho 'numÃnavedya ityuktaæ bhavati / anyasya sarvasya siddhatvÃt / «a«ÂhayarthÃÓca sambandhà vaiyÃkaraïairaneke gaïitÃ÷ / ata÷ ko 'tra sambandho vivak«ita iti praÓnÃrtha÷ / evaÓabda÷ tasyaiva prÃdhÃnyadyotanÃrtha÷ / *8,78* uttaraæ ÓaÇkate samavÃya iti / %% NYùYASUDHù: saæyogo hi guïa÷ parvataÓca guïÅ guïaguïinoÓca samavÃya÷ sambandha iti prasiddhamiti hiÓabdÃrtha÷ / «a«Âhayartha iti vartate / nirÃkaroti- asya ceti // %<... asya caikatvÃt siddhasÃdhanam // MAnuv_2,2.128ab //>% NYùYASUDHù: parvatÃderivÃsya samavÃyasya ca siddhatvÃditi Óe«a÷ / siddhasÃdhanaæ dhÆmÃdyanumÃnamiti Óe«a÷ / kathaæ samavÃyasya siddhatvamityata uktam- ekatvÃditi // yastantupaÂayo÷ samavÃya÷ sa eva hi parvatÃgnisaæyogayo÷ samavÃya÷ pareïÃÇgÅk­ta÷ / tantupaÂayo÷ samavÃyaÓca pratyak«eïa vÃnumÃnena và siddha eveti / ayamatra samudÃyÃrtha÷ / yadyeka eva sarvatra samavÃya÷ syÃttadà sarvÃnumÃnÃnÃæ siddhasÃdhanatà syÃt / yadyapi yÃthÃrthyameva prÃmÃïyaæ tathÃpi ÓabdavatparÃrthÃnumÃnasya parÃpek«ayà prav­ttatvÃtsiddhasÃdhanatà do«a eva / *8,78f.* tathà hi / sarvamapyanumÃnaæ na vastusvarÆpamÃtraparam / tasyÃsiddhÃvÃÓrayÃsiddhe÷ / siddhau ca siddhasÃdhanatvÃt / kintu kenacidupahitaæ và viÓi«Âaæ vopalak«itaæ veti vaktavyam / tacca viÓi«ÂÃdikaæ na viÓe«aïÃditrayÃdanyadeveti yuktam / anupalambhÃdibÃdhÃt / trayÃnanyatve 'pi na viÓe«aïamÃtram / tasya anumÃnÃtprÃk siddhatvÃt / asiddhau cÃprasiddhaviÓe«aïatvÃpatte÷ / agnerevÃgnimacchabdÃrthatve matupo vaiyarthyÃpatteÓca / nÃpi dharmisvarÆpamÃtram / uktado«Ãt / parvato 'gnimÃnityetayerekÃrthatvÃpatteÓca / naca sambandhamÃtram / saæyogo hi kvacitsambandha÷ syÃt yathÃgniparvatayo÷ / kvacitsamavÃya÷ yathà rÃsadrÆpÃnumÃne / dvÃvapi svarÆpata÷ siddhÃviti siddhasÃdhanameva / saæyogamÃtrasya siddhatve 'pyagnyÃdisaæyoga÷ sÃdhya ityapi na vÃcyam / tasyÃpi mahÃnasÃdau siddhatvÃt / atha parvatÃderagnyÃdisaæyoga÷ sÃdhya÷ / atrÃpi vivektavyam / kasyÃtrÃsiddhayà sÃdhyatvamiti / anyasyÃsambhavÃt / «a«Âhayarthasya samavÃyasyeti vaktavyam / sa ca sarvatraika eva cetpuna÷ siddhasÃdhanataiva syÃt / ata÷ sarvÃnumÃnocchedaprasaÇgÃtsarvatra samavÃyaikyamayuktamiti / *8,80* nanu tantu«u paÂÃdisamavÃya÷ parvatÃgnisaæyogÃdisamavÃyaÓca yadyapi svarÆpeïaika eva, tathÃpi tantupaÂÃdiparvatÃgnisaæyogÃdyupÃdhinimitta÷ samavÃyasya bhedo 'pyasti / tata÷ siddhatve 'pi sÃdhyatvamupapadyata ityata Ãha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: yadi asya samavÃyasya sÃdhyatvasiddhayarthamaupÃdhiko bheda i«yate tadaikatvaæ kuta i«yate / samavÃyasyaikatvaæ hi na saÇkhayÃviÓe«a÷ / nirguïatvÃt / kintvabheda÷ / naca bhedÃbhedau kvÃpi pareïÃÇgÅk­tau / tasmÃtsamavÃye bhedasyÃÇgÅk­tau tadviruddho 'bhedo nÃÇgÅkartumucita iti / nanu svÃbhÃvikamekatvaæ svÃbhÃvikenaiva bhedena viruddhayate na punaraupÃdhikena / svabhÃvata÷ abhinne 'pi gaganÃdÃvaupÃdhikabhedadarÓanÃt / samavÃye caupÃdhika eva bhedo 'bhyupagata÷ / tatkathaæ svÃbhÃvikaikatvÃÇgÅkÃro 'nucita ityata Ãha- neti // *8,80f.* %% *8,81* NYùYASUDHù: viruddhÃbhimatayoravirodho hi kÃlabhedena bhavati / yathà tatraiva bhÆtale tasyaiva ghaÂasya bhÃvÃbhÃvayo÷ / deÓabhedena và / yathà tadaiva tasyaiva ghaÂasyÃstitvanÃstitvayo÷ / vyaktibhedena và / yathà tatraiva bhÆtale yadaikasya ghaÂasya bhÃvastadaiva ghaÂÃntarasyÃbhÃva÷ / pÃramÃrthikatvÃpÃramÃrthikatvÃbhyÃæ và / yathà gagane rÆpatadabhÃvayo÷ / tatra tÃvatsamavÃye 'bhedabhedayornÃdyaæ vidhÃtrayaæ sambhavatÅti parasyÃpi sampratipannam / nÃpi caturthÅ vidhà sambhavati / samavÃyabhedasyÃpÃramÃrthikatvamasattvamanirvÃcyatvaæ và / Ãdye siddhasÃdhanatvaæ tadavasthameva / dvitÅye tvidamupati«Âhate / hi yasmÃttena vaiÓe«ikÃdinÃnirvÃcyaæ vastu ne«yamato 'sattvÃnirvÃcyatvÃbhÃvÃdaupÃdhikasya svÃbhÃvikasya ca satyatvÃtko viÓe«a÷ syÃt / aupÃdhikasyÃpi svÃbhÃvikavatsatyatvÃtpÃramÃrthikatvÃpÃramÃrthikatvalak«aïasya virodhaÓÃntiheto÷ abhÃvavÃdaupÃdhikatvÃdyuktayà na ki¤citk­taæ syÃditi bhÃva÷ / *8,82* i«yate samavÃyabhedasyÃnirvÃcyatvaæ mayà cettadà ko do«a iti cedapasiddhÃnta ityÃha- mÃyeti // %<... mÃyÃvÃdyanyathà bhavet // MAnuv_2,2.129d //>% NYùYASUDHù: anirvÃcyavastvaÇgÅkÃre vaiÓe«ikÃdirapi mÃyÃvÃdÅ bhavedityartha÷ / nanu prakÃrabhedenÃpi virodhaÓaÓantirbhava(vi«ya)ti / yathà tatraiva tadaiva nÅlapaÂasadbhÃve 'pi pÅtapaÂÃbhÃva÷ / tathà samavÃye 'pyaupÃdhiko bhedo na svÃbhÃvikamabhedaæ viruïaddhÅtyata Ãha- upÃdhÅti // %% NYùYASUDHù: upÃdhiÓabdÃtt­tÅyÃsamarthÃjjanyagamyayo÷ Óe«ike Âhaki k­te sati aupÃdhikamiti bhavati / tata÷ kimityata Ãha-ubhayatreti // %% NYùYASUDHù: evaæ sati samavÃyabhedasyaupÃdhikatvaæ nÃmopÃdhijanyatvaæ vopÃdhigamyatvaæ và vaktavyam / tathÃca pak«advaye 'pyanantÃ÷ samavÃyÃ÷ syu÷ / tatkathamityata Ãha- itastata iti // sarvadeÓakÃlagatÃnÃmavayavÃvayavyÃdyupÃdhÅnÃmanantatvÃditi Óe«a÷ / upÃdhÅnÃmanantatve 'pi samavÃyÃnantyaæ kuta ityata Ãha- bhinnatvamiti // %% *8,82f.* NYùYASUDHù: co yasmÃdityarthe / nahyaupÃdhiko bhedo nÃmopÃdhÅnÃmeva bheda÷ / tathà sati samavÃyasyeti na syÃt / uktado«aparihÃraÓca na bhavet / kintu te«u samavÃye«vevopÃdhijanyaæ tadavagamyaæ và bhinnatvamasti / bhedahetavaÓcopÃdhayo 'nantà iti kathaæ na samavÃyÃnantyam / tathÃpyaupÃdhikameva tadÃnantyamityuktasya kimÃyÃtamityata Ãha- ka iti // *8,83* %<... ko viÓe«a upÃdhige // MAnuv_2,2.130f //>% NYùYASUDHù: upÃdhigastatsambandhÅ aupÃdhika iti yÃvat / aupÃdhikabhede ko viÓe«o yenÃsÃvabhedaæ na viruïaddhÅtyartha÷ / *8,84* etaduktaæ bhavati / nÅlapaÂasadbhÃve 'pi pÅtapaÂÃbhÃva ityatra hi yadi viÓi«Âavi«ayau vidhini«edhau, tadà bhinnavi«ayatvena virodhÃbhÃva÷ / nÅlapÅtapaÂayorbhinnatvÃt / nacaivaæ prak­te / bhedaviÓe«ÃbhÃve 'pi bhedÃntarÃbhyupagamÃpatte÷ / tathà caikatvoktirayuktaiva / nahi pÃrthivaparamÃïau rÆpÃdayo 'gnisaæyogajà na tvÃpyaparÃmÃïurÆpÃdaya iva svÃbhÃvikà ityetÃvatà rÆpÃdirahito 'sau bhavati / yadi ca viÓe«aïavi«ayau tadà samavÃye bhedo 'styeva / sa tu sambandhibhirupÃdhibhi÷ k­to na tvak­trima ityuktaæ syÃt / tathÃca ghaÂÃdibhedena tulya iti riktaivÃbhedokti÷ / upÃdhÅnÃæ ca sarvadÃnapÃyÃnna bhedasyÃgantukatvaæ yuktamiti / *8,86* upÃdhigamyamaupÃdhikamiti pak«amaÇgÅk­tyoktado«ÃbhÃvaæ ÓaÇkate- avidyamÃna eveti // %% *8,86f.* NYùYASUDHù: satyamupÃdhigamyatvÃdaupÃdhika÷ samavÃyabhedo 'dhigamaÓca na pramà / yenÃsau bheda÷ pÃramÃthirka÷ syÃt / kintu vibhrama eva / nacaivaæ bhedasyÃsttvaprÃptyà siddhasÃdhanatÃtÃdavasthyamiti vÃcyam yato 'vidyamÃna evÃnya÷ samavÃyo 'dhigamyate tattadupÃdhineti brÆma÷ / yathà aÇgulyava«ÂabdhanayanÃdyupÃdhivaÓÃdavidyamÃna eva dvitÅyaÓcandro 'dhigamyate / tathà taistai÷ sambandhilak«aïopÃdhibhiravidyamÃnà evÃneke samavÃyÃ÷ pratÅyante / ta ete samavÃyà aupÃdhikabhedÃbhinnà ityucyante / ta eva cÃgnimadÃdiÓabdavÃcyà anumÃnasÃdhyà viÓi«ÂÃkÃrÃ÷ / tathà ca na samavÃyaikatvahÃni÷ / candravadÃropitÃnÃmanekatve 'pyanÃropitasyaikatvÃvirodhÃt / nÃpyanumÃnÃnÃæ siddhasÃdhanatà / tathÃvidhasamavÃyÃnÃæ prÃgasiddhatvÃditi / pariharati tadgamakamiti / *8,87* %<... tadgamakamanumÃnaæ na mà bhavet // MAnuv_2,2.131cd //>% NYùYASUDHù: yadyapyasminpak«e na siddhasÃdhanaæ dhÆmÃdyanumÃnam / tathÃpi tadgamakamavidyamÃnasamavÃyasattÃæ pratipÃdayadanumÃnajÃtaæ dahanaÓaityÃnumÃnamiva bÃdhitavi«ayatayà na pramÃïaæ bhavet / upalak«aïaæ caitat / upÃdhÅnvinà samavÃyÃvabhÃsasya kvÃpyabhÃvÃtsarvatrÃpi tasyÃvidyamÃnataiva syÃdityapi dra«Âavyam / tadevaæ sarvÃnu(dhÆmÃdyanu)mÃnÃnÃæ siddhasÃdhanatvÃdiprasaÇgÃnna samavÃyaikyamupapannamiti / etaccopalak«aïam / ÃgamÃpanhavaÓca samavÃyaikye syÃt / padÃrthÃnÃæ tatsaæsargÃïÃæ ca sikatÃvadviÓakalitÃnÃæ siddhatvÃt / *8,88* idÃnÅæ samavÃyasya nityatvaæ nirÃkaroti- evameveti // %% NYùYASUDHù: yathà samavÃyasya sarvatraikatvÃÇgÅkÃre sarvÃnumÃnÃnÃæ siddhasÃdhanatvÃdidu«Âatvamuktam / evameva tannityatvÃbhyupagame prÃgasata÷ sattÃsamavÃyo janirdu«yà matà / samavÃyanityatve na kasyÃpi jani÷ syÃdityartha÷ / tatkathamityata Ãha- tatrÃpÅti // %% *8,88f.* NYùYASUDHù: uktado«ÃïÃæ siddhasÃdhanatvÃdÅnÃm / tathÃhi / prÃgasata÷ sattÃsamavÃyo janiriti pareïa janilak«aïamabhihitam / tatra yadi samavÃyo nitya÷ syÃttadà tallak«aïà ghaÂajani÷ prÃkkulÃlÃdivyÃpÃrÃdastÅti tadarthasya tasya siddhasÃdhanatà syÃt / j¤aptau hi siddhasyÃpi sÃdhanaæ ghaÂate / kintu kvacidanapek«atvamityeva / k­tau tu prÃksiddhasya sÃdhanamevÃÓakyamiti kulÃlÃdivyÃpÃrasya ni«phalatvaæ syÃt / atha samavÃyasya nityatve 'pi prÃgasata÷ sattÃsamavÃya÷ sÃdhya÷ asto ko do«a iti cenna / samavÃyaikyavyÃghÃtÃt / aupÃdhika÷ samavÃyasya bheda iti cet / yathÃsambhavaæ sarvamuktamanusandheyam / nahi prÃgasadvi«ayo vyÃpÃra÷ sambhavati / tasya satkÃraïÃtiriktakartavyÃbhÃvÃt / satkÃraïasya sattÃsamavÃyÃnatirekÃt / svarÆpalÃbha÷ kulÃlÃdivyÃpÃrasÃdhya iti cet / evaæ tarhi kimapareïa sattÃsamavÃyena / tadevaæ samavÃyasyaikatvanityatve sarvathÃpyayukte iti / yadvà samavÃyanirÃkaraïaprasaÇgÃtparoktaæ viÓi«ÂÃderjaneÓca svarÆpaæ tanmatÃsÃmäjasyapradarÓanÃyaupÃdhiketyÃdinà nirÃk­taæ(ca) veditavyam / *8,91* nanvetatsarvaæ vyÃhatam / yu«mÃbhirapi lokavedavyavahÃraæ paripÃlayadbhirviÓi«ÂÃde÷ aÇgÅkaraïÅyatvÃt / tatrÃpyuktado«Ãnu«aÇgÃdityato viÓi«ÂÃdinirÆpaïe tÃvaddo«ÃbhÃvaæ svamate darÓayati- asmaditi // %% NYùYASUDHù: viÓi«ÂÃkÃro na viÓe«aïaæ nÃpi sambandha÷ / kinnÃma viÓe«yam / naca tanmÃtram / dvividho hi viÓi«ÂÃkÃra÷ / yÃvadviÓe«yabhÃvyayÃvadviÓe«yabhÃvÅ ca / tatrÃdyo viÓe«yeïÃtyantÃbhinna÷ / yatheÓvara÷ svarÆpeïa sarvaj¤a÷ / evaæ yatra yatra viÓe«aïasambandho yÃvadviÓe«yabhÃvÅ tatra tatra viÓi«ÂaprakÃro 'pi tathÃbhÆto viÓe«yeïÃtyantÃbhinno dra«Âavya÷ / tathÃpi viÓe«asya bhedapratinidhe÷ sarvapadÃrthe«vaÇgÅk­tatveneÓvara÷ sarvaj¤a ityaparyÃyaÓabdaprav­ttyÃdyanupapattido«o nÃsti / ÅÓvara eva sarvaj¤a ityabhedastÃvatpramita÷ / bhede tu na niravakÃÓaæ pramÃïamastÅti / *8,91f.* dvitÅyastu viÓe«yeïa bhinnÃbhinna÷ / yathà pavartenÃgnimÃn / yathà hi saæyogaviÓe«asacivÃstantava÷ paÂÃkÃreïa pariïamante / tathÃ'gantukaviÓe«aïasambandhÃdviÓe«yasvarÆpaæ viÓi«ÂÃkÃreïa pariïamate / tatra yadyapi bhedÃbhedau vastuna÷ svarÆpabhÆtau tathÃpyasmatpak«e viÓe«asya sarvatrÃÇgÅk­tatvato na saÇkarado«a÷ / tadidamuktam- kvaciditi // atyantÃbhedasthale bhedÃbhedasthale cetyartha÷ / *8,94* yadvà kvacidityaupÃdhikÃditraya ityartha÷ / tasyÃpyuktaprakÃratvÃt / etena bhedahÅne 'pyÃkÃÓÃdÃvaupÃdhiko bhedo d­«Âa itya(pya)pÃstam / viÓe«anibandhanÃnÃmevÃkÃÓÃdyaæÓÃnÃæ ghaÂÃdyupÃdhibhi÷ sphuÂÅkaraïÃditi / janinirÆpaïe do«ÃbhÃvaæ svamate darÓayati- asmaditi // viÓe«asya pariïÃmasya janitvenÃÇgÅk­tatvato na kaÓciddo«o 'stÅti yojanà / m­dÃdÅnÃæ ghaÂÃdyÃkÃrÃpattireva ghaÂÃdijanirna tu samavÃya ityartha÷ / *8,95* syÃdetat / kvacidbhÃvo viÓe«yo viÓi«ÂÃkÃraÓcÃbhÃvo d­Óyate / yathà ghaÂo na jÃnÃti prak­tirna kartrÅti / kvaciccÃbhÃvo viÓe«yo viÓi«ÂÃkÃrÃÓca bhÃva÷ pratÅyate / abhÃvo 'sti / abhÃva÷ prameya iti / naca vidhini«edhÃtmanorbhÃvÃbhÃvayorabhedo yujyate / tatkathaæ viÓe«yÃbhinnaæ viÓi«Âamucyata ityata Ãha- bhÃvo hÅti // %<... bhÃvo hyabhÃvaÓca sa eva hi // MAnuv_2,2.133cd //>% NYùYASUDHù: kvacidityanuvartate / yo bhÃva÷ sa eva kvacidabhÃvo bhavati / yaÓcÃbhÃva÷ sa eva kvacidbhÃvo bhavatÅtyetadubhayaæ prasiddhamevetyartha÷ / vÃkyÃrthadvayaprasiddhidyotanÃrthaæ hiÓabdadvayam / tatkathamityata Ãha- abhÃvasya ceti // %% NYùYASUDHù: asti tÃvadidaæ yadabhÃvasyÃpi bhÃvà dharmÃ÷ syustathà te«Ãæ ca bhÃvÃnÃæ ca te 'bhÃvà dharmÃ÷ syuriti / akhilà iti bahutvopalak«aïam / etadapi nÃÇgÅkaromÅtyata Ãha- pratyak«eti // %% NYùYASUDHù: pratyak«agrahaïamupalak«aïÃrtham / yasmÃdabhÃvasyÃpi bhÃvà dharmÃ÷ santi bhÃvasya cÃbhÃvà ityetatsarvaæ pratyak«ÃdipramÃïata÷ siddham / ato na vÃrayituæ Óakyam / *8,97* astvabhÃvabhÃvayorbhÃvÃbhÃvadharmavattvam / tathÃpi bhÃvasyÃbhÃvatvamabhÃvasya ca bhÃvatvaæ kvacidastÅtyatra kimÃyÃtamityata Ãha- sarva iti // *8,98* %% NYùYASUDHù: yato 'bhÃvÃbhÃvayorbhÃvÃbhÃvadharmavattvaæ siddham / siddhaÓca dharmadharmiïorabhedatvena kÃraïatvena sarve bhÃvÃ÷ padÃrthà abhÃvÃÓca bhavanti / abhÃvaÓca sarve padÃrthà bhÃvà bhavantÅtyuktamupapannamityartha÷ / yadyevaæ bhÃvasyÃpyabhÃvatvamabhÃvasya ca bhÃvatvaæ tarhi dravyÃdayo bhÃvà eva prÃgabhÃvÃdayastvabhÃvà eveti sarvatra prasiddho bhÃvÃbhÃvavibhÃga÷ kathamityata Ãha- tathÃpÅti // %% NYùYASUDHù: ni«edhasya buddheriti sÃmÃnÃdhikaraïyam / paro bhÃva÷ / yadyapye«o 'rtha÷ prÃgevoktastathÃpi prasaÇgÃtpuna÷ smÃrita ityado«a÷ / *8,99* abhÃvabhÃvayorbhÃvÃbhÃvadharmavattvaæ pratyak«Ãdisiddhamityuktam / tatkathamityata Ãha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: pradhvastaæ pradhvaæso bheda÷ p­thaktvam / Ãdipadena prameyatvÃdigrahaïam / yasmÃdabhÃvasya bhÃvadharmatvamasti / tasmÃdeva hi pradhvaæsÃbhÃvÃde÷ p­thaktvaprameyatvÃdibhÃvadharmajÃtamastyevetyavagamyate / pratyak«Ãdineti yojanà / pradhvaæsa÷ prÃgabhÃvÃdvà ghaÂÃdvà p­thak prameyo 'bhidheyaÓcetyavagamyate / abhÃvasya (ca)dharmÃnabhyupagame tadvirodha÷ syÃditi brÆma÷ / ghaÂa÷ paÂo na bhavatÅti bhÃvasyÃnyonyÃbhÃvadharmatvaæ sphuÂatvÃnna pradarÓitam / evamabhÃvayorbhÃvÃbhÃvÃtmakatvaæ sÃmÃnyata÷ prasÃdhya prak­te yojayati- astÅti // %% *8,99f.* NYùYASUDHù: tasmÃdityanuvartate / yata evamabhÃvasya bhÃvatvaæ bhÃvasya cÃbhÃvatvamupapÃditam / tasmÃdabhÃvo 'sti pradhvaæso 'sti / dehÃbhÃvo bhasmatetyabhÃvasya viÓe«yatvaæ bhÃvasya ca viÓi«Âatvaæ tayoÓcÃbhedastathà ghaÂo na jÃnÃtÅti bhÃvo viÓe«yo 'bhÃvaÓca viÓi«ÂÃkÃrastayoÓcÃbheda ityuktaæ yujyata ityartha÷ / *8,100* yadi bhÃvÃbhÃvayorekatvaæ na viruddhaæ tadà ghaÂo 'pi svÃbhÃvÃtmà kinna syÃdityata Ãha pratyak«Ãditi / %<... pratyak«ÃdipramÃïata÷ // MAnuv_2,2.137b //>% NYùYASUDHù: siddhamiti Óe«a÷ / bhÃvÃbhÃvayorviÓe«yaviÓi«Âayoraikyaæ pratyak«ÃdipramÃïasiddhaæ natu ghaÂatadabhÃvayo÷ / ato nÃtiprasaÇga ityartha÷ / yadvà bhÃvÃbhÃvayordharmadharmibhÃvo dharmadharmiïoÓca abheda÷ prÃmÃïika ityetatkiæ bhÃvÃbhÃvayorviÓe«yaviÓi«ÂayoraikyasyopapÃdakaæ kiævà sambhÃvanÃhetu÷ / Ãdye tÆkto 'tiprasaÇga÷ / dvitÅye sÃdhakaæ vÃcyamityatredamuktam / anena kvacidityuktaæ viv­taæ bhavati / *8,101* athavà bhÃvo hÅtyÃdinà pariïÃmavÃda÷ prapa¤cyate / tathÃhi / kecitpariïÃmavÃdina÷ sata evÃbhivyaktiæ janimÃhu÷ / tadvyudÃsÃrthamÃha- bhÃvo hÅti // atra bhÃvÃbhÃvaÓabdau sadasatparau / ya÷ kÃraïatvÃbhimato m­tpiï¬a÷ sa kÃryaghaÂÃtmanÃbhÃva÷ sa eva tadÃtmanà bhÃvaÓca / yadvà sa ghaÂa÷ prÃgutpatterbhÃva÷ san, sa eva tadabhÃvo 'saæÓca / athavà ya÷ kulÃlÃdivyÃpÃrÃtprÃgabhÃvo ghaÂÃtmanÃsanm­tpiï¬a÷ sa eva tadanantaraæ bhÃvo ghaÂÃtmanà san bhavatÅti / etaduktaæ bhavati / kÃryaæ kÃraïena bhinnÃbhinnam / tata eva prÃgutpatte÷ sadasat / ata÷ kÃraïaæ prÃkkÃrakavyÃpÃrÃdakÃryÃtmakaæ satkÃryarÆpatÃmÃpadyate yatsà janiriti / nanvekasyaiva bhinnatvamabhinnatvaæ ca sattvamasattvaæ ca viruddhamityato yathaikasyaiva bhÃvatvamabhÃvatvaæ ca na viruddham / tathaitadapÅtyÃdau sambhÃvanÃæ tÃvadupadarÓayannekaikasya bhÃvatvamabhÃvatvaæ ca upapÃdayati- abhÃvasyeti sÃrdhaÓlokadvayena / pÆrvavadeva vyÃkhyÃnam / *8,101f.* astviyaæ sambhÃvanà / niÓcÃyakaæ kimityato bhedÃsattvayo÷ pareïÃpyaÇgÅk­tatvÃdabhedasattve pramÃïena sÃdhayati- tasmÃditi // pradhvastasya ghaÂÃderbheda÷ pradhvastabheda÷ / ÃdipadenÃnutpannasya kÃrakatvaæ g­hyate / "na«ÂÃnÃmapi vastÆnÃæ bhedo naiva vinaÓyati' iti yatpradhvastabhedasya sattvamavagamyate yacca ghaÂo jÃyate ghaÂaæ janayatÅtyanutpannasyÃpi kart­tvaæ karmatvaæ(ca) và / tattasmÃtkÃryasya kÃraïÃbhedÃtprÃgutpattervinÃÓottaraæ ca sattvÃdeva hi yujyate / nahyatyantÃsattvamÃpannasya svarÆpabheda÷ sanniti yujyate / nÃpyatyantÃsata÷ kÃrakatvam / naca kÃryasya p­thageva sattvamasti / anupalambhÃt / ata÷ sattvaæ kÃraïÃbhedaÓcÃÇgÅkaraïÅya÷ / naca vinaiva bÃdhakenopacÃratvakalpanà yuktà / atiprasaÇgÃt / tadidamuktamavagamyata eveti / na kevalaæ vyavahriyata ityartha÷ / abhÃvasya ca bhÃvÃ÷ syurdharmÃste ca pratyak«ÃdipramÃïasiddhatvÃdyujyanta eva na tu nirÃkaraïÃrhà ityuktam / tadviÓadayati- astÅti // Ãdipadena ghaÂÃderbhÃvasya paÂÃnyonyÃbhÃvadharmatvaæ g­hyate / *8,105* syÃdetat / anyonyÃbhÃvasya bhÃvadharmatve 'pi tasya bhÃvÃtp­thaktvena kathaæ bhÃvasyÃpyabhÃvatvamucyate / anyonyÃbhÃvasya bhedatvÃdbhedasya ca svarÆpatvÃÇgÅkÃrÃditi cenna / svarÆpabhedasyÃnyonyÃbhÃvÃtiriktatvÃt / yaccoktamabhÃve 'pi p­thaktvamastÅti tadasat / pramÃïÃbhÃvÃt / svarÆpabhedenaivÃsaÇkaropapatte÷ / p­thaktvasya ca svarÆpabhedÃtiriktatvÃdityata Ãha- anyonyeti // %% *8,106* NYùYASUDHù: p­thak p­thagvibhinnÃnÅtyartha÷ / caÓabdo dÆ«aïÃntarasuccayÃrtha÷ / gataæ prÃgeva nirÃk­tam / anena punaruktido«a÷ parih­to bhavati / kathaæ kalpanÃgauravÃdikamityata Ãha- paryÃyatveneti // %% NYùYASUDHù: kramaprayojyatvenetyartha÷ / sarva eva laukikà vaidikÃÓca / *8,107* atra mÃyÃvÃdinaÓcodayanti / svarÆpabhedÃnatiriktayoranyonyÃbhÃvap­thaktvayorbhÃvÃbhÃvadharmatvopalambhÃtsarvapadÃrthÃnÃmapi bhÃvÃbhÃvÃtmatÃsiddhiriti yaduktaæ tadayuktam / bhedasya vastusvarÆpatvÃnupapatte÷ / tathÃhi / bhedastÃvadvidÃraïÃtmà / bhidirvidÃraïa iti vidÃraïÃrthabhididhÃturÆpatvÃdbhedaÓabdasya / tasya ca vidÃraïÃtmano bhÃvasvabhÃvatve tasyÃpi vidÃraïaæ syÃt / tathà tadekadeÓÃnÃmapi bheda÷ svabhÃva iti tatrÃpa vidÃraïaæ bhavedityanena krameïa sarvaÓÆnyatà syÃt / ki¤ca bhedasya vastusvarÆpatve na tatraikatà samaveyÃt / abhedaikÃrthasamavÃyinyà ekatÃyà bhedena virodhÃt / ekatvÃbhÃve 'nekatvamapi na syÃt / tatsamÃhararÆpatvÃt tatkÃryatvÃdvà tasya / ekatvÃnekatvavikalaæ ca ÓÆnyamevÃpadyate / *8,107f.* api ca yadi bhedo vastusvarÆpaæ syÃttadà pratiyogyanapek«a÷ prasajyeta / svarÆpasyÃnapek«atvÃt / nahi ghaÂÃtpaÂasya bheda itivat ghaÂÃtpaÂa iti pratÅtirasti / ghaÂo bhinno ghaÂasya bheda iti viÓe«aïaviÓe«yabhÃvasambandhapratibhÃso 'pi bhedasya vastusvarÆpatve dugharÂa÷ syÃt / nahi svayameva svasya viÓe«aïaæ sambandhi và bhavati / saæÓayaviparyayau caivamucchidyeyÃtam / bhedÃgrahanimittarau hi tau bhavata÷ / tatra yadi dharmiïamavagÃhya tau bhavatastadà tatsvabhÃvabhÆto bhedo 'pi g­hÅta iti kva tayoravakÃÓa÷ / na cennirvi«ayatvÃtsutarÃm / yadi cÃsmadayaæ bhinna iti pratiyogighaÂitatayà pratÅyamÃno bhedo vastuna÷ svarÆpaæ syÃt / tadà tasya saparikarasya bhedasya svarÆpe 'ntarbhÃvÃtpratiyogino 'pi svarÆpatayà nimajjanÃdadvaitamatameva paryavasyediti / *8,108* tÃnapÃkaroti- bhedasyeti // %% NYùYASUDHù: tuÓabda÷ prak­tÃdvaiÓe«ikÃdervyavacchindanye tviti sambaddhayate / svarÆpatve bhedyavastusvarÆpatve / ÓÆnyatÃæ sarvasyÃpÅti Óe«a÷ / caÓabda÷ pÆrvoktadÆ«aïasamuccayÃrtha÷ / adbhutà ÃÓcaryÃ÷ / na laukike«vevaævidhà d­Óyante nÃpi parÅk«ake«viti yÃvat / tatkathamityata÷ ÓÆnyatÃpattiæ tÃvannirÃkaroti- yata iti // yo bhedo yasya svarÆpami«yate taæ bhedaæ prati tato 'nyasyaiva vastuna÷ pratiyogitvami«yate yatastasmÃdadbhutÃsta iti sambandha÷ / *8,111* anyasya pratiyogitve 'pi kathamuktado«aparihÃra ityata Ãha- pratiyogino hÅti // %% NYùYASUDHù: hiÓabda÷ pÆrvavaddhetau / ayamityevambhÃvasya pratyak«ÃdisiddhatÃæ sÆcayati / svasmÃt dharmisvarÆpÃt / idamuktaæ bhavati / vidÃraïÃtmà hi bhedo yasya yatastaæ tato vidÃrayet / natu yaæ kamapi yata÷ kutaÓcit / na(hi)ca ghaÂasvarÆpasya bhedasya ghaÂa eva pratiyogÅ yena svasminvidÃraïaæ syÃt / kintu ghaÂÃdaya eva / tato vidÃraïaæ tu nÃni«yam / tasya ÓÆnyatÃnÃpÃdakatvÃditi / ki¤ca bhidyate 'neneti yadi bhedaÓabda÷ karaïasÃdhano bhavet tadà bheda÷ kamapi vidÃrayet / bhÃvasÃdhanatvÃÇgÅkÃrÃt / ato 'bhyupagamyaiva karaïasÃdhanatÃmayaæ parihÃra÷ abhihita ityÃÓayavÃnÃha- katha¤caneti // idamuditamiti Óe«a÷ / *8,112* ki¤ca vidÃraïamapi lavitrÃdi yatsambandhi tadvidÃrayati / natu svÃtmÃnam / ato dharmabhedavÃde katha¤cididaæ vaktavyam / svarÆpabhedavÃde tu kvÃsyÃvakÃÓa÷ / bhedasya vastusvarÆpatve na tatraikatà samaveyÃdityapyanenaiva nirastam / nahyekatÃnekate svarÆpeïa viruddhe / ekasyaiva ghaÂasyÃnyÃpek«ayÃnekatvadarÓanÃt / kintu yadapek«ayÃnekastadapek«ayaivaika iti viruddham / tatra ghaÂasya parasmÃtpratiyogina eva bheda iti / tadapek«ayaivÃnekatvaæ svÃpek«ayà tvekatvamiti ko virodha÷ / api caikatvÃnekatvayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ và viruddhaæ dharmadharmibhÃvo và / Ãdye naikatÃyà bhedena virodha÷ / bhedasya svarÆpatvenaikatÃsÃmÃnÃdhikaraïyÃbhÃvÃt / na dvitÅya÷ / ekaæ dvitvamiti darÓanÃt / ekatvÃnekatvÃbhÃve 'pi ÓÆnyatvaæ kuta÷ / vaiÓe«ikÃdÅnÃæ guïÃdivanmÃyÃvÃdinÃæ brahmavadaguïasyÃpi sattvopapatteriti / *8,114* nanu bhedo vastusvarÆpaæ cetpratiyoginirÆpya eva na syÃt / svarÆpasya tadabhÃvÃt / ato nÃyaæ parihÃro yujyate / tathÃca svasminneva vidÃraïe puna÷ ÓÆnyataiveti cenna / svata÷ parato 'pi vyÃptyasiddhe÷ / yathÃ(hi) paranirÆpyamapi brahmaïo jÅvaikyaæ brahmasvarÆpatvaæ mÃyÃvÃdinÃÇgÅk­tam asmÃbhiÓca paratvÃdikaæ dravyasvarÆpam / tathà pratiyoginirÆpyasyÃpi bhedasya vastusvarÆpatve ko virodha÷ / *8,115* ki¤ca bhedo vastusvarÆpamiti bruvÃïo vastusvarÆpasyÃparanirÆpyatvaæ kathamabhyupeyÃt / etÃvattu syÃt / ekasyaiva vastuna÷ pratiyogipratÅtimapek«yÃnapek«ya ca pratÅti÷ katham / tatrÃpi na saiva pratÅtirubhayÅæ gatimaÓnute / kintu pratÅtidvayametat / taccaikasminnapi vastuni viÓe«abalamavalambya sama¤jasaæ bhavi«yatÅti bhedasya parapratiyogitopapatte÷ kuta÷ svasminvidÃraïÃpatti÷ / *8,117* astu và svarÆpavidÃraïam / tathÃpi ÓÆnyatÃpÃdanamayuktamevetyÃÓayavÃnÃha- vibhÃgeneti // %% NYùYASUDHù: lo«ÂhÃde÷ khalvavayavibhÃgena lo«ÂhÃdivinÃÓe satyalparimÃïÃvayavÃvaÓe«o 'vagato, natu sarvaÓÆnyatà / tathà sarvatrÃpi vibhÃgenÃlpatÃlpÃvayavÃvaÓe«ataiva syÃcchÆnyatà tu kuta eva syÃt / nanu ca pa¤ca«e«u sthale«u vidÃraïenÃlpÃlpatarÃlpatamavastvavaÓe«e 'pyantata÷ kasyacidavayavajÃtasya ÓÆnyatÃyÃæ sarvaÓÆnyatà syÃdityata Ãha- neti // %% *8,117f.* NYùYASUDHù: yatsaæyogena hi yadvastÆtpannaæ tasminvidÃraïe sati saæyoganÃÓÃdvastunÃÓÃnantaraæ tadavaÓe«o bhavati / yathà tantusaæyogenotpanne ghaÂe tantuvidÃraïasaæyoganÃÓakrameïa vina«Âe tantvavaÓe«a÷ / evaæca yadi ke«Ã¤citparamÃlpÃnÃæ vastÆnÃæ ÓÆnyasaæyogÃdutpatti÷ syÃttadà vidÃraïe sati saæyoganÃÓena kÃryanÃÓe ÓÆnyÃvaÓe«a÷ syÃt / nacaivaæ prÃmÃïikairi«yate / ato 'saÇgataæ sarvaÓÆnyatÃpÃdanamiti / bhÃvo janma / *8,118* nanu ÓÆnyatvaæ nÃma nÃtyantÃsattvamÃpÃdyatvena vivak«itam / kintu sÆk«matamatvameva / taccÃni«yamityata Ãha- vidÃraïeti // %% NYùYASUDHù: syÃdetadyadi bhedo vidÃraïÃtmà bhavet / nacaivam / pramÃïÃbhÃvÃt / aÇgÅk­tyaiva tu pÆrva÷ parihÃro 'bhihita÷ / nanÆktamatra bhedaÓabdÃdeva bhedasya vidÃraïÃtmakatvamavagamyate / sa hi bhiderdhÃto rÆpam / sa ca vidÃraïÃrthatayà vyÃkhyÃta iti / atrotraram / yadà bhididhÃturvidÃraïÃrtho vivak«itastadà bhedaÓabdo vibhÃgÃkhyaguïavÃcako na tvanyonyÃbhÃvalak«aïabhedavÃcaka iti / etaduktaæ bhavati / "kriyÃvÃcitvamÃkhyÃtumekaiko 'rtha÷ pradarÓita÷ / prayogato 'nugantavyà anekÃrthà hi dhÃtava÷' iti vacanÃdbhidirvibhÃgavacano 'nyatvavacanaÓca / bhinno ghaÂa ityukte sphuÂita iti gamyate / bhinnaæ gaganaæ ghaÂÃdityanyaditi vij¤Ãyate / tatra vibhÃgo vidÃraïÃtmà nÃnyatvam / tadeva cÃtra prak­taæ na vibhÃga ityanyatÃlak«aïasya bhedasya vastusvarÆpatve vidÃraïaprasaÇgenÃtyalpatÃpÃdanamapyasaÇgatameva, chalatvÃditi / nanu vibhÃgasyÃnyatvasya ca ko viÓe«o yenaivamucyata iti cenna / guïagrahaïenaiva parih­tatvÃt / vibhÃgo hi guïatayà vaiÓe«ikÃdibhirupÃtta÷ / anyatà cÃnyonyÃbhÃva iti sphuÂo bheda÷ / *8,120* yastu guïÃdiprakriyÃæ na mÃyÃvÃdÅ manyate / taæ bodhayitumÃha- avidÃraïe 'pÅti // %% NYùYASUDHù: ÃsyasyetyÃsyasambandhinoro«Âhayorgrahaïam / tasya ca mÃyÃvÃdina eva / yadà hi mÃyÃvÃdÅ niruttaratayà tÆ«ïÅmÃste tadà tadÅyayoro«ÂhayorvidÃraïalak«aïavibhÃgÃbhÃve 'pyo«Âhau bhinnÃvanyonyÃbhÃvalak«aïabhedavantau bhavata eva / yadabhÃve ca yadasti tattato 'nyaditi ca prasiddhameva / ato vibhÃgÃdbhedo 'rthÃntarameveti j¤Ãyate / tasya cetyanena nÃta÷ paraæ svarÆpabhede kÃcidanupapatti÷ sambhÃvitÃstÅti sÆcitam / nanu kathaæ nÃsti / viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃnupapattyÃderaparih­tatvÃditi cenna / svarÆpatve 'pi viÓe«abalena viÓe«aïaviÓe«yabhÃvasambandhÃvabhÃsopapatte÷ / anyathÃ'nandaæ brahma Ãnandaæ brahmaïa ityÃderanupapattiprasaÇgÃt / saæÓayaviparyayÃnupapattirapi nÃsti / saviÓe«atvena j¤ÃtÃj¤Ãtatvopapatte÷ / anyathÃ'tmasvarÆpe svayaæprakÃÓamÃne tatsvarÆpamÃtrÃïÃmadvitÅyatvÃnandatvÃdÅnÃmapi prakÃÓanÅyamÃnna jÃtu kasyacitsaæÓayaviparyayau syÃtÃm / avidyÃvaÓÃttatra tatheti cet / atrÃpi sÃd­(ÓyÃdiva)ÓyavaÓÃttatheti santo«yavyam / *8,121* yaccÃdvaitaparyavasÃnamuktam / tatkuta iti vaktavyam / yadi manyeta yathà hi lambakarïa Ãgato, nÅlamÃnÅyatÃmityÃdau parikaravato yadbhavati tatparikarasyÃpi, tathà pratiyogighaÂitasya bhedasya dharmisvarÆpatve pratiyogino 'pi ta(tra nima)nnimajjanaæ syÃditi tatra kiæ sambhÃvanayedamucyate uta vyÃptyà / nÃdya÷ / praÓithilamÆlatvÃt / na dvitÅya÷ / citragurÃnÅyatÃæ kÃÓÅnivÃsÅ samÃgata ityÃdau tadabhÃvÃt / pÃramÃrthikÅæ d­«ÂimavalambamÃnasya tadapi asiddhamiti cet / aho pak«apÃto 'sya yatparasyÃni«yaæ prasa¤jayanvyÃptigrahaïÃya laukikaæ d­«ÂÃntaæ bahumanyate vyabhicÃre tu tatrodÃste / parasiddhena parasyaivÃni«yÃpÃdanamiti cet / tarhi mÆlaÓaithilyamapi para÷ svasiddhena pratipatsyate / vaicitryaæ kinnimittamiti cet / vyÃvartakatvamÃtreïa pratiyoginÃmupayogÃditi brÆma÷ / *8,123* tadevaæ svaparamatÃvalokÃnapek«ayaiva do«odbhÃvanÃdupek«aïamevonmattavÃkyavanmÃyÃvÃdasyocitam / kinnirÃkaraïenetyÃÓayavÃnupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: nanvevaævidhaæ mataæ siddhÃntaviruddhatvÃtsÆtrak­tà kuto 'tra na nirÃk­tamityetadanena parihriyate / upek«ita÷ sÆtrakÃreïeti Óe«a÷ / evaæ samavÃyaæ nirÃk­tyedÃnÅæ sambandhaprasaÇgena sambandhinÃmapi guïÃdÅnÃæ prasaktatvÃdÅÓvaraguïasaÇkhayÃvipratipattiæ nirÃkaroti- naceti // %% NYùYASUDHù: ÅÓvaro '«Âaguïatvena a«ÂÃveva guïà asya santÅtyevaærÆpeïa, na prameyo na pratipattavya÷ / kuta÷ apramitatvata÷ a«Âaguïatve pramÃïÃbhÃvÃt / kintvamandasadÃnandasyandyanantaguïÃrïava÷ prameya÷ / arïava ivÃrïava÷, k«ÅrÃrïava÷ sudhÃsyandÅ bhavati / aya¤cÃnalpavido«ÃnandasudhÃsyandÅ / so 'nantà guïÃ÷ ÓubhapadÃrthÃÓcintÃmaïiprabh­tayo 'sminnityanantaguïa÷ / ayamapyÃnandÃdayo 'nantà guïà asminnityanantaguïa÷ / amandasadÃnandasyandÅ cÃsÃvanantaguïaÓcÃsÃvarïavaÓceti vigraha÷ / *8,124* a«Âaguïatvavadanantaguïatve 'pÅÓvarasya pramÃïaæ nÃstÅtyata Ãha- mayÅti // %% *8,124f.* NYùYASUDHù: anantà asaÇkhayÃtà guïà yasyÃsÃvanantaguïa÷ / guïato 'nanta iti guïÃnÃæ pratyekamanavadhikatvamanantÃvÃntaraviÓe«avattvaæ cÃbhipreyate / anantavigraha ityantaæ bhagavadvÃkyam / uttaraæ vedavÃkyam / guïamÃhÃtmyeti sÃmÃnyaviÓe«ÃbhyÃmuktam / mÃhÃtmyaæ parimÃïÃtiÓaya÷ / paraæ padamityuddiÓyÃnyaducyata iti na liÇgavyatyayado«a÷ / nanvetÃni vacanÃnyupacaritÃrthÃni kinna syurityata Ãha- kathameveti // %<... kathameva hyapodyate // MAnuv_2,2.146b //>% NYùYASUDHù: bÃdhakavaÓÃddhi mukhyÃrtho 'podyate / nacÃtra tadastÅtyato 'nantaguïatà vi«ïo÷ kathamevÃpodyate / *8,126* yacca vaiÓe«ikÃdibhirÅÓvaraj¤ÃnecchÃprayatnÃnÃmakhaï¬atvamuktaæ tadapyasat / "anantaæ guïata÷' iti pratyekaæ guïÃnÃmanantaviÓe«avattvasyÃgamasiddhatvÃt / tadanaÇgÅkÃre bÃdhakaæ cÃha- yadÅti // %% *8,126f.* NYùYASUDHù: tattadvi«ayatà ghaÂÃdivi«ayatÃ, vidhÅyate astitvenÃÇgÅkriyate / mà bhÆttattadvi«ayatvamityata uktam- sÃrvaj¤Ãrthamiti // upalak«aïaæ caitat / sarvakart­tvÃdyarthaæ cetyapi dra«Âavyam / atrÃnantaviÓe«Ã iti yathÃgamasiddhokti÷ / vastutastu yadi ÅÓvaraj¤ÃnÃdi nirviÓe«aæ syÃttadà tattadvi«ayatvaæ na syÃt / tadà ca tasya sÃrvaj¤Ãdikaæ na syÃt / sarvavi«ayaj¤ÃnavÃnhi sarvaj¤o nÃma / tathà sarvakÃryotpattivi«ayecchÃprayatnavÃnsarvakartà / sarvakÃryavinÃÓavi«ayecchÃdimÃæÓca sarvasaæhartà / aÇgÅk­taæ ca sÃrvaj¤Ãdi pareïa parameÓvarasya / atastadarthaæ j¤ÃnÃdestattadvi«ayatayà bhÃvyam / kathaæ ca tathà sati nirviÓe«atvamiti / *8,127* etanaidapi nirastam / yadÃhu÷ / "anityaæ hi j¤ÃnÃdi karmakÃrakatayà vi«ayasahitatvamapek«eta / nityasya tu kiæ vi«ayeïa' iti / vi«ayÃïÃæ cÃnantyÃdanantaviÓe«atÃsiddhi÷ / *8,128* syÃdetat / nirviÓe«ameveÓvaraj¤Ãnaæ j¤aptirÆpam / tattu taistairghaÂÃdyupÃdhibhistattadvi«ayamiti vyapadiÓyate / evamakhaï¬aiva tasyecchÃstvityevamÃkÃrà / tathÃpi taistai÷ s­«ÂayÃdyupÃdhibhi÷ sis­k«Ã sajjihÅr«etyÃdyucyate / tathà prayatno 'pi / ata÷ svato viÓe«ÃbhÃve 'pyaupÃdhikaviÓe«avaÓÃttattadvi«ayatà sÃrvaj¤Ãdikaæ ca yuktamityata Ãha- aupÃdhiketi // aupÃdhiko 'pi viÓe«o 'sti na và / asti cetkathaæ nirviÓe«atvam / na cetpuna÷ sÃrvaj¤ÃdyabhÃva ityÃdipÆrvoktanyÃyenaiva nirastamityartha÷ / ki¤copÃdhirj¤ÃnÃdisambaddho viÓe«amÃpÃdayedasambaddho và / Ãdye sambandho vi«ayavi«ayibhÃvÃtirikto nÃstÅti pÆrvameva tadvi«ayatai«yavyà / dvitÅye 'tiprasaÇga÷ / api cÃstvityevamÃkÃreïaivecchÃdinà s­«ÂayÃdikaæ bhavati uta s­«ÂayÃdikaæ bhavatvityevamÃkÃreïa / nÃdya÷ / atiprasaÇgÃt / dvitÅye svata÷ saviÓe«atvamitye«Ã dik / *8,129* vaiÓe«ikÃdaya÷ kecidÅÓvaraj¤Ãnaæ svaprakÃÓaæ na bhavatÅtyÃhu÷ / tÃnapÃkaroti- svaprakÃÓatvamapÅti // %% NYùYASUDHù: yaistviti sambandha÷ / kecidvaiÓe«ikÃdaya÷ svaprakÃÓatÃmaÇgÅkurvantÅtyetatsÆcayituæ tuÓabda÷ / j¤Ãnasya ÅÓvaraj¤Ãnasya / te«Ãæ pak«a iti Óe«a÷ / tasya ÅÓvarasya / kathaæ svaprakÃÓatvÃbhÃve sarvaj¤atÃbhÃva ityata Ãha- sveti // *8,130* %<... svaj¤ÃnÃdhigamaæ vinà // MAnuv_2,2.148d //>% NYùYASUDHù: svaj¤ÃnÃdhigamÃbhÃvÃdityartha÷ / ekameva hÅÓvaraj¤Ãnaæ tacca svavyatiriktameva vi«ayÅkaroti na tu svarÆpamiti kathamÅÓvara÷ sarvaj¤a÷ syÃditi / svaprakÃÓaj¤ÃnÃbhÃve 'pÅÓvarasya sÃrvaj¤asambhavaæ ÓaÇkate- j¤Ãnamiti // %% NYùYASUDHù: viÓvÃdhigaæ svavyatiriktasamastavi«ayam / tajj¤Ãnaæ vi«ayo yasya tattathoktam / syÃdayaæ do«o yadÅÓvarasyaikameva j¤Ãnaæ syÃnna caivam / dve khalvÅÓvaraj¤Ãne / tatraikaæ svavyatiriktadvitÅyaj¤Ãnasahitasarvavi«ayam / dvitÅyaæ tu tajj¤Ãnavi«ayÅkÃri / evaæca j¤Ãnasya svavi«ayatvÃbhÃve 'pÅÓvarasyaivaævidhaj¤Ãnadvayenaiva sarvavittvamupapadyata iti / tathÃpÅÓvarasyÃsÃrvaj¤aæ tajj¤Ãnasya và svaprakÃÓatvaæ du«pariharamityÃÓayavÃnuttaramÃha- e«a eveti // %<... e«a evÃrthastajj¤ÃnÃvasito yadi / svaprakÃÓatvameva syÃj ... // MAnuv_2,2.150a-c //>% NYùYASUDHù: ÃstÃæ tÃvatsajÃtÅyÃtmaviÓe«aguïayaugapadyÃnupapatti÷ / j¤ÃnadvayavÃnahaæ, j¤Ãnadvayena sarvaj¤o 'smi, idaæ me j¤Ãnametajj¤Ãnavi«ayaæ etaccaitadvi«ayamityÃdire«a evÃrtha ÅÓvareïa j¤Ãyate na và / neti pak«e tasya sÃrvaj¤aæ na syÃt / Ãdye kimetayoranyatareïota j¤ÃnÃntareïa / prathamasyedamuttaram / e«a evÃrthastayoranyatareïa j¤ÃnenÃvasito vi«ayÅk­to yadi tadà tasya j¤Ãnasya svaprakÃÓatvaæ syÃdeveti / tatkathamityata Ãha- j¤Ãnaæ hÅti // %<... j¤Ãnaæ hyetad viÓe«aïam // MAnuv_2,2.150d //>% NYùYASUDHù: yadyapyetajj¤Ãnaæ na ni«k­«Âaæ svasya svavi«ayatÃmÃpadyate / tathÃpi j¤Ãnavi«ayasyaitasya j¤ÃnadvayÃnahamityÃderarthasya viÓe«aïaæ bhavatyeva / tathÃca viÓi«ÂÃrthavi«ayatve viÓe«aïabhÆtasvavi«ayatvamavarjanÅyameva / nahi daï¬isÃk«ÃtkÃre daï¬o na sphuratÅti yuktamiti / *8,131* dvitÅye do«amÃha- j¤ÃnÃntareïeti // %% NYùYASUDHù: j¤ÃnÃntareïa t­tÅyena j¤Ãnena / yadye«o 'rtho vi«ayÅkriyate / atra asminpak«e anavasthiti÷ j¤ÃnadvayavÃnÅÓvara iti niyamÃbhÃvo bhavet / yastu j¤ÃnatrayavÃniti niyamaæ manyate sa pra«Âavya÷ / kiæ j¤ÃnatrayavÃnahamasmÅtyÃdikamarthamÅÓvaro vetti na veti / dvitÅye tu punarasÃrvaj¤am / Ãdye kimetattrayÃnyatamena, uta caturthena / nÃdya÷ / svaprakÃÓatÃpatte÷ / dvitÅye punaranavasthaiva / evaæ j¤ÃnÃntaraparamparÃbhyupagamavyasanaæ durvÃraæ syÃt / *8,132* nanvanantÃnÅÓvaraj¤ÃnÃnyabhyupagacchÃmi ko do«a iti cenna / kalpanÃgauravÃdvaramekasyaiva j¤Ãnasya svaprakÃÓatvÃbhyupagama ityÃÓayavÃnupasaæharati- svaprakÃÓatvamiti // %% NYùYASUDHù: nanu j¤Ãnaæ na svaprakÃÓaæ vastutvÃdityÃde÷ viruddhaæ(di) svaprakÃÓatvaæ kathamaÇgÅkartumucitamiti cet (na) / yat vastu, na tatsvaprakÃÓamiti vyÃptij¤Ãnaæ svÃtmÃnaæ na vi«ayÅkaroti cenna sarvopasaæhÃravadvayÃptisiddhi÷ / vi«ayÅkaraïe tu svaprakÃÓatvaæ durnivÃramityÃÓayavato vopasaæhÃra÷ / *8,133* yaduktamÅÓvaro 'nantaguïa iti tadanupapannam / caturviæÓateradhikÃnÃæ guïÃnÃmabhÃvÃt / tatrÃpi ke«Ã¤cidÅÓvare 'nupapatte÷ / tasmÃdupapannaira«Âabhireva guïairupapanno bhagavÃniti / maivam / ÓauryaudÃyarprÃgalbhyaprabh­tÅnÃæ guïÃnÃæ bhÃvÃt / pareïa svÅk­te«vapi ke«Ã¤cidanupapattyabhÃvÃcca / tathÃhi / sukhaæ tÃvadÅÓvarasya kuto nÃÇgÅkartavyam / ÅÓvara÷ sukharahito du÷kharahitatvÃdghaÂavat / sukhavÃæÓcedadu÷khavÃnprasajyate devadattavaditi vipak«e bÃdhakopapannÃdanumÃnÃditi cet / tatrÃnugrÃhakasya tarkasya tÃvaddÆ«aïamÃha- sukhavÃniti // *8,134* %% NYùYASUDHù: kathaæ vyÃptyabhÃva ityata Ãha- nirdu÷khatvamiti // %% *8,134f.* NYùYASUDHù: yadyapi sukhitvaæ du÷khitvena sahacaritaæ devadattÃdÃvupalabdham / tathÃpÅÓvare nirdu÷khe 'pi vÃcyaæ prÃk prasa¤jÃnÃdvayÃptigrahaïavelÃyÃmevedaæ vyÃptibhaÇgodbhÃvanamiti / sarvatrÃpyevaæ vaktuæ Óakyatvenoktado«ÃnistÃrÃditi / maivam / svÃbhyupagamamÃtreïÃpÃdanasthale vyÃptibhaÇgÃbhidhÃne satyevametat / nacaivaæ prak­te / ÓrutibalenaiveÓvare sukhitvasya du÷khitva(sya)vyabhicÃropapÃdanÃt / tadidamuktam- Órutyaiva bhaïyata iti // pratyekaæ sambandhÃdekavacanam / *8,135* kÃsau Órutirityato 'rthatastÃmudÃharati- ya iti // %% NYùYASUDHù: anena"yo 'ÓanÃyÃpipÃse Óokaæ mohaæ jarÃæ m­tyumatyeti' iti ÓrutimupÃdatte / vipÃpmetyanena"ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' ityÃdiÓrutim / sà nirdu÷khatvÃdyabhidhÃtrÅ / nanvÃnandaÓruterdu÷khÃbhÃvavi«ayatvopapatterna Órutyava«Âambhena prasaÇgamÆlabhÆtavyÃptibhaÇgo vaktuæ Óakyata ityato 'ÇgÅk­tya tÃvatsopÃdhikatvamÃha- ÅÓvarasyeti // *8,136* %<ÅÓvarasya tathe«Âatvaæ du÷khitvopÃdhirityapi / ukte kimuttaraæ brÆyÃcchrutyanÃdaratatpara÷ // MAnuv_2,2.154 //>% NYùYASUDHù: tathe«Âatvaæ du÷khÅ bhavatvitÅ«Âatvam / du÷khitvopÃdhi÷ du÷khitvaprayojakam / apipadenÃdharmÃdimattvaæ samuccinoti / anÃdaro vinà bÃdhakena pratÅtÃrthaparityÃga÷ / mà bhÆttÃvat Órutyava«Âambhena vyÃptibhaÇga÷, sopÃdhikatayà tu bhavi«yati / sopÃdhikasambandhasya vyabhicÃraniyamÃditi / ya÷ sukhÅ sa du÷khÅ bhavatvitÅÓvarecchÃvi«aya eveti niyamÃnnÃyamupÃdhirityata Ãha- na ceti // %% NYùYASUDHù: ÅÓvarasya hi"Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn' ityÃdiÓrute÷ sukhitve 'pi nopÃdhimattvam / kasyÃpyÃtmadu÷khitecchÃbhÃvÃdata etadupÃdhervyÃpyÃbhimatavyÃpakatvaæ nivÃyarte / yadyapyayaæ niyamo na darÓanamÃtreïa siddhayati / atiprasaÇgÃt / niyÃmakaæ tu nÃstÅti vaktuæ Óakyate / tathÃpi ÓrutyarthaparityÃgaæ vÃrayituæ prasaÇgÃpÃdanÃyedamuditamiti dra«Âavyam / bhavedetadyadyÃnandaÓruti÷ sukhavÃdinÅ syÃnna caitadasti / tasyà du÷khÃbhÃvaparatvÃditi cet / kiæ bÃdhakÃdiyaæ Óruti÷ svÃrthÃtpracyÃvyate utaivameva / na tÃvaddvitÅya÷ / du÷khÃbhÃvaÓruterapyanyathayituæ Óakyatvena tarkasye«yÃpattitÃpatte÷ / Ãdye na tÃvatpratyak«amÃgamo và bÃdhako 'sti / tata÷ sukhitve du÷khitvaprasaÇgo và nirdu÷khatvÃnumÃnaæ và bÃdhakamiti vÃcyam / tadubhayamapi vyaptibalaprav­ttaæ và syÃtsahadarÓanamÃtrabalaprav­ttaæ và / nÃdya÷ / itaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃt / siddhe hi Órute÷ svÃrthapracyÃvane tarkÃnumÃnayorvyÃptisiddhistatsiddhau ca Órute÷ svÃrthÃtpracyÃvanasiddhiriti / *8,138* nanvetadbhavatÃmapi samÃnam / Órute÷ svÃrthaparatve tarkÃnumÃnayorvyÃptibhaÇga÷, sati ca tasmin Órute÷ svÃrthaparatvamiti / maivam / yata÷ pratÅtÃrthaparityÃga eva bÃdhakamapek«ate / na svÃrthaparatvaæ, bÃdhakÃbhÃvam / tasya pratÅtyaiva siddhatvÃt / dvitÅye tvatiprasaÇga÷ syÃdityÃha- saheti // %% NYùYASUDHù: ÃpÃdyena sÃdhyena và sahadarÓanaæ yasyÃpÃdakasya sÃdhanasya và tatsahadarÓanam / ÓrutÅnÃm ÅÓvarasyÃnandavÃdinÅnÃm apalÃpaka÷ svÃrthapracyÃvaka÷ / yaj¤ÃderityÃdipadena gobhyo yavasadÃnaæ g­hyate / yute÷ yogÃt / yadi sahadarÓanamÃtreïÃnandaÓrutyarthÃlÃpa÷ kriyeta / tadà yà hiæsà sà pÃpaheturiti sahadarÓanena jyoti«yomÃdiÓrutyarthÃpalÃpo 'pi kriyatÃmaviÓe«Ãditi bhÃva÷ / *8,139* nanvaviÓe«o 'siddha÷ / hiæsÃtvapÃpasÃdhanatvayo÷ / sÃhacarye ni«iddhatvasyopÃdhe÷ vidyamÃnatvÃt / naca sukhitvadu÷khitvasambandhe kaÓcidupÃdhirasti / ÅÓvarasya tathe«ÂatvamupÃdhistvidÃnÅmapi gaha(naæ pravi)nanivi«ya ityÃÓaÇkate- tatreti // %<... tatra yadyupÃdhirni«iddhatà // MAnuv_2,2.156cd //>% NYùYASUDHù: astÅtyucyata iti Óe«a÷ / keyaæ ni«iddhatà nÃma / akartavyatayà Órutyuktatvamiti cet / keyamakartavyatÃpi karaïÃnarhatà và karturani«yahetutà và / nÃdya÷ / brahmahiæsÃyà api kriyamÃïatvÃt / dvitÅye 'pi kiæ sÃk«Ãdani«yasÃdhanatvaæ paramparayà và / nÃdya÷ / hiæsÃnantarameva du÷khotpÃdÃdarÓanÃt / dvitÅye tu pÃpasÃdhanatayoktatvamupÃdhirityuktaæ syÃt / evaæcÃtrÃpyupÃdhisadbhÃvÃdaviÓe«a eveti pariharati- adu÷khitveneti // %% NYùYASUDHù: "adu÷khitvenÃnuktiriti' du÷khitvenoktirityartha÷ / kÃsau devadattÃdÅnÃæ ÓrautÅ du÷khitvoktirityata Ãha- adu÷khamiti // %% NYùYASUDHù: pravartate du÷khaprahÃïasÃdhanaæ paramÃtmÃnaæ pratipÃdayatÅtyartha÷ / *8,141* evamanumÃnÃnugrÃhakaæ tarkaæ nirÃk­tyedÃnÅmÅÓvaro na sukhÅ nirdu÷khatvÃdghaÂavadityanumÃnamapi dÆ«ayati- Órutyuktiriti // %<... Órutyuktir yadi kÃraïam / kiæ kÃryamanumÃnena gaÊastanasamena hi // MAnuv_2,2.158b-d //>% NYùYASUDHù: kÃraïaæ pramÃyÃ÷ / "Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn' ityÃdiÓruti÷ pramÃïaæ na và / neti pak«e apasiddhÃnta÷ / Ãdye tadbÃdhitatvenÃjÃgalastana iva vivak«itÃrthÃsÃdhakamanumÃnamupek«aïÅyamiti bhÃva÷ / nanu Óruti÷ pramÃïameva kintvanumÃnaviruddhatvÃtpratÅtÃrthaæ parityajya du÷khÃbhÃvaparatayà vyÃkhyÃtavyetyÃÓaÇkaya, naivam, anumÃnasya ÓrutibÃdhakatvÃdarÓanÃt / kvacidupajÅvyatvÃdinaiva bÃdhakatvÃt / evameva bÃdhakatvÃbhyupagame tvatiprasaÇga÷ syÃdityÃha- anumÃneneti // %% NYùYASUDHù: pÆrvoktena ÓÃstrayonisÆtroktena / neÓvara÷ syÃt Órutid­«Âo 'pÅÓvaro 'numÃnavirodhÃttyÃjya÷ syÃditi bhÃva÷ / dharmaÓca naiva syÃttatphalaæ ca naiva syÃdityatrÃpyevameva tÃtparyam / yaj¤akriyà nÃd­«Âaphalahetu÷ kriyÃtvÃnni«ÂhÅvanÃdikriyÃvat / dharmo và na sukhasÃdhanamad­«ÂatvÃdadharmavadityÃdyanumÃnasambhavÃt / atiprasaÇgasya viparyaye paryavasÃnamÃha- teneti // %<... tenÃtra Órutireva pramà bhavet // MAnuv_2,2.159ef //>% NYùYASUDHù: yasmÃdupajÅvyatvÃdirahitenÃnumÃnenÃnandaÓruterbÃdhÃbhyupagame 'ni«yaprasaÇgastena kÃraïenai«Ã ÓrutiratreÓvarasyÃnandavattva eva pramà pramÃïaæ bhavenna punaranyathà yojyeti / JOSHI-1 *8,143* mà bhÆt ÓrutirapramÃïaæ, mà ca bhÆdanumÃnabÃdhayÃr'thÃntaraparÃ, tathÃpyanumÃnasya bÃdhikà kuta÷, pratirodhikà tu bhavedityata Ãha- ÅÓasyeti // %<ÅÓasyÃnumayà siddhe÷ Órutirdhamirpramà bhavet / tayà sarvaguïai÷ pÆrïa ukta ÅÓo yatastata÷ // MAnuv_2,2.160 // anÃnandÃnumà tasya dharmigrÃhivirodhata÷ / na pramÃïaæ bhavet ... // MAnuv_2,2.161a-c //>% NYùYASUDHù: anumayeti ÓrutivyatiriktapramÃïopalak«aïam / dharmipramà dharmigrÃhakaæ pramÃïam / anumÃnaæ hi pramÃïÃntareïa siddhe dharmiïi pravartate nÃnyathà / atra ceÓvaro dharmÅ na cÃsÃvanumÃnena siddhayatÅti samarthitaæ prÃk / pratyak«Ãdyavi«ayatvaæ tu parasyÃpi sammatam / tata÷ pariÓe«Ãt Órutireva dharmiïa÷ parameÓvarasya grÃhiketye«yavyam / tathÃcÃnenÃnumÃnena ÓrutiprÃmÃïyamanumatam / anyathà svasyÃnutthÃnaprasaÇgÃt / sà copajÅvyà ÓrutirÅÓvaramÃnandavantamÃca«Âe / tatastadvirodhÃdanumÃnamapramÃïameva / agnisvarÆpagrÃhakapratyak«aviruddhatacchaityÃnumÃnavaditi / naca vÃcyaæ ya÷ sarvaj¤a ityÃdivÃkyamanumÃnasyopajÅvyaæ nÃnandavÃdÅti / sarvasyÃpi vedasyaikavÃkyatvenÃrdha(ja)caratÅyÃyogÃt / anyathÃgnigrÃhakamevopajÅvyam / natu tadau«ïyagrÃhakamityapi syÃt / *8,144* anenaiva nyÃyeneÓvarasya vigraharÃhityÃdyanumÃnamapi sarvaæ ÓrutiviruddhatvÃdapramÃïamevetyÃÓayavÃnupasaæharati- tasmÃditi // %<... tasmÃnnÃnumÃtropayoginÅ // MAnuv_2,2.161d //>% NYùYASUDHù: atra ÅÓvaravÃkye / ata eva sarvaguïai÷ pÆrïa ityuktam anyathÃ'nandavÃnityavak«yat / *8,145* anupapattyantaraæ vaiÓe«ikÃdidarÓane darÓayan"nityameva ca bhÃvÃt' iti sÆtraæ vyÃkhyÃti- nityecchatvÃditi // %% *8,145f.* NYùYASUDHù: vaiÓe«ikÃdayo hi kÃlaviÓe«e dvayaïukÃdiprakrameïa mahÃbhÆtas­«Âimabhyupagacchanti / tattadÅyaprakriyÃparyÃlocanÃyÃæ nopapadyate / kintu tatpak«e kÃryaæ sadà bhavet / yadÃbhila«Âate tata÷ prÃgapi bhavet / kuta÷ / kÃraïasÃmagrÅsampattinibandhano hi kÃryotpatte÷ kÃlaniyama÷ / tatrÃdis­«Âau paramÃïava÷ samavÃyikÃraïabhÆtÃstÃvatsadà vidyante / nimittakÃraïaæ ceÓvarecchà nityaiva / tathà kÃlo di(kca)k / yadyapyad­«Âaæ dharmÃdharmasamÃkhyÃtaæ na nityaæ tathÃpi pralaye 'stÅtyaÇgÅkriyata eva / v­ttilÃbhastadà nÃstÅti cenna / tasyÃpÅÓvarecchÃdikÃraïakasya tadbhÃve 'bhÃvÃnupapatte÷ / ata eva paramÃïusaæyogasyÃsamavÃyikÃraïasyÃbhÃvÃnna sadà s­(sadÃdis­)(mahadÃdis­)«yiriti nirastam / saæyogÃnutpÃdasyÃpyanupapatte÷ / tadasamavÃyikÃraïakarmÃbhÃvÃditi cenna / tadanutpÃdasyÃpyayogÃt / nacÃto 'nyadvayaïukÃde÷ kÃraïamasti / yadvaikalyÃdabhila«itasamayÃtprÃk kÃryÃbhÃvo bhavet / satyÃæ cÃbhimatasÃmag«Ãæ kÃryÃnudaye paÓcÃdapi notpadyeta / niyÃmakÃbhÃvÃditi / sadÃtvaæ sadÃtatvanam / bhÃvÃt pralaye 'pÅti Óe«a÷ / evaÓabdasya sadaiveti sambandha÷ / kÃryaæ bhavediti cÃbhyupagamyoktam / vastutastu tatpak«e kadÃpi dvayaïukÃdyutpattirna sambhavati / vinÃÓakÃraïasyeÓvarecchÃde÷ sadÃtanatvena satpratipak«atvÃt / kÃryotpattisahak­tameveÓvarecchÃdikaæ vinÃÓakÃraïamityaÇgÅkÃre 'pyutpattyanantarameva vinÃÓa÷ prasajyeteti / ata eva s­«ÂayÃdÅti vak«yati / *8,147* syÃdevaæ yadi kÃlamÃtraæ s­«Âervà saæhÃrasya và kÃraïaæ syÃt / nacaivam / kintu kÃlaviÓe«a evÃtastadbhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ s­«ÂisaæhÃraniyamo ghaÂate / tathà neÓvarecchÃmÃtraæ s­«ÂayÃdihetu÷ kintu tadviÓe«a eva tatastadbhÃvÃbhÃvaprayuktà s­«ÂayÃdivyavasthà syÃditi cenna / kiæ kÃladeÓÃderaupÃdhiko bheda÷, kiævà svÃbhÃvika÷ / nÃdya÷ / nirastatvÃt / dvitÅye tvapasiddhÃnta ityÃha- nahÅti // %% NYùYASUDHù: hiÓabdena"ÃkÃÓakÃladiÓÃmekaikatvÃt' ityÃditadvÃkyaæ smÃrayati / kÃletÅÓvarecchÃyà apyupalak«aïam / *8,148* nanvidaæ dÆ«aïaæ bhavatÃmapi samÃnam / tathÃhi / mahadÃdyupÃdÃnakÃraïaæ prak­tirnityaiva / tathà nimittakÃraïamÅÓvarecchÃkÃlÃdikamapi / tadeva ca pralayakÃraïam / ata÷ s­«Âipralayasamayaniyamo bhavatÃmapi durghaÂa ityata Ãha- asmanmata iti // %<... 'smanmate hare÷ / viÓe«akÃla evaitats­«ÂayÃdÅcchà sadÃtanà // MAnuv_2,2.163b-d //>% NYùYASUDHù: yadyapyasmanmate harericchà sadÃtanà / prak­tyÃdyupalak«aïametat / tathÃpi viÓe«akÃla evaitasya mahadÃde÷ s­«ÂayÃdi bhavatÅti yojanà / asmÃbhi÷ kÃle svabhÃvata eva bhedo 'bhyupagamyate / tathà ca kÃlaviÓe«asyaiva s­«Âiæ saæhÃraæ ca kÃraïatvÃttadbhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ satsvapÅtarakÃraïe«u s­«ÂayÃdisamayaniyamo yujyata iti bhÃva÷ / nanu kÃlaviÓe«a iti vÃcyam / maivam / viÓi«Âata iti viÓe«a÷, sa cÃsau kÃlaÓceti vigrahagrahaïÃt / nanu sadÃtanÅti bhavitavyam / maivam / nÃyaæ ÂyuÂyuloranyarata÷ pratyaya÷ / kintu bha(bhÃ)vÃrthe tanapratyayo 'yam / athavà taneti tanote rÆpametat / *8,149* nanu te kÃlabhedà yadi nityÃstadà sa prasaÇgastadavastha÷ / vyarthaÓca kÃlabhedÃbhyupagama÷ / anityatve tatkÃraïaæ vÃcyamiti cet / satyam / upÃdÃnaæ tu prak­tireva / nimittamÃha- viÓe«ÃÓceti // *8,150* %% NYùYASUDHù: na kevalaæ mahadÃdi kintu kÃlasya viÓe«ÃÓca k«aïalavÃdaya÷ / evaÓabdasya harereveti sambandha÷ / sadetyanena na yugapatsarvak«aïas­«Âiryena te«Ãmapi k«aïikatvaæ syÃt / kintu nirantarapravÃhatayetyuktaæ bhavati / *8,152* nanu kÃlaviÓe«ÃïÃæ parameÓvarÃjjanma kuta÷ pramÃïÃtsiddhamityata Ãha- sarva iti // %% NYùYASUDHù: "sarve nime«Ã jaj¤ire vidyuta÷ puru«Ãdadhi' iti Órutireva kÃlaviÓe«ÃïÃmÅÓvarÃjjanimÃha hi ityartha÷ / viÓe«aïadyotata iti vidyuttasmÃtparamapuru«Ãtsarve nime«Ã÷ kÃlabhedà adhijaj¤ire yatÃsvaæ jÃyanta iti / nanve«Ã Óruti÷ kÃlopÃdhÅnÃmÅÓvarÃjjananamÃha, natu kÃlasya / tathà sati këÂhÃkalÃmuhartÃÓcetyuttaravÃkyasya paunaruktyaprasaÇgÃt / nahi sarvanime«Ãtiriktaæ këÂhÃkalÃdikamasti / upÃdhayastu nime«ÃdirÆpÃ÷ p­thageveti na tatra punaruktido«a ityata uktam- sÃdaramiti // yatsarvanime«ajanmÃbhidhÃya puna÷ këÂhÃdijanmÃbhidhatte tadÃdarÃrthamityato na punaruktido«a÷ / upÃdhibhedastu nopapadyata ityuktameveti / *8,155* nanu nime«ÃdiÓabdà ak«ipak«masaæyogÃdivÃcino na sÃk«ÃtkÃlÃbhidhÃyina÷ / ato neyaæ Órutirvyaktaæ kÃlasyaiveÓvarÃjjanma pratipÃdayitumalamityato 'tra spa«ÂÃæ Órutiæ cÃha- udÅrayatÅti // %% NYùYASUDHù: "so 'nta÷ÓarÅre 'rpitabhÆtasÆk«ma÷ kÃlÃtmikÃæ ÓaktimudÅrayÃïa÷' iti asya ÅÓvarasya vÃgapi kÃlasyeÓvarÃdutpattimÃhetyartha÷ / kÃlÃtmikÃæ kÃlÃkhyÃæ sahakÃriÓaktimudÅrayÃïo janayannityartha÷ / atra kÃlaÓabdÃdÅÓvarasya jagats­«Âau ÓaktitvÃbhidhÃnÃcca nÃrthÃntarakalpanÃvakÃÓa÷ / *8,156* syÃdetat / kÃlastÃvatsarvotpattimatÃæ nimittam / naca kÃlasyotpattau kÃlÃntaramasti / tatkathaæ tasyopapatti÷ / pÆrvakÃla÷ parakÃlasya nimittamiti cenna / idÃnÅæ jÃtastadÃnÅæ jÃta ityadhikaraïatayà kÃlasya kÃraïatÃvadhÃraïÃt / adhikaraïasya kÃryotpattisamÃnakÃlÅnatÃyà gehe jÃto go«Âhe jÃta ityÃdau niÓcitatvÃdityata Ãha- kÃlasyeti // %% NYùYASUDHù: kÃlasyotpattyaÇgÅkÃre na kevalaæ sÃdhakasadbhÃva÷ / kintu kaÓcana virodho 'pi nÃstÅti yojanà / etacca prapa¤cayi«yate / evaæ svamate kÃlaviÓe«abhÃvÃbhÃvaprayukta÷ s­«ÂayÃde÷ samayaniyama iti samarthitam / prakÃrÃntareïa taæ samarthayate- asaÇkhayÃteti // %% *8,156f.* NYùYASUDHù: sarvadà vidyamÃnÃyà iti Óe«a÷ / sarvadà vidyamÃnÃyà apÅÓvarecchayÃ÷ ÓaktivyaktirÆpÃvasthitasis­k«ÃtvÃdyasaÇkhayÃtaviÓe«a(vattvÃ)tvÃt tadvayaktyavyaktiprayukta÷ s­«ÂayÃde÷ samaniyamo yujyata ityartha÷ / yadyapi kÃlabhedamÃtreïa k­tasamÃdhÃnametat / kÃlaviÓe«e srak«yÃmÅtyevaærÆpatvÃdbhagavadicchÃyà na moghatvamÃpadyate / tathÃpi vastusthitiriyaæ darÓità veditavyà / *8,157* kÃlasya kÃlagatvenetyuktaæ, tatra kiæ kÃla÷ svagata÷ kiæ và kÃlÃntaragata÷ / nÃdya÷ / svaskandhÃrohaïavadviruddhatvÃt / na dvitÅya÷ / tadabhÃvÃt / bhÃve và kÃlÃntaras­«ÂivaiyarthyÃt / tasyÃpyutpattau kÃlÃntarÃÇgÅkÃraprasaÇgÃdityata÷ sapramÃïakamuktaæ viv­ïoti- ÅÓa iti // %<ÅÓo deÓaÓ ca kÃlaÓ ca svagatà eva sarvadà // MAnuv_2,2.166cd //>% NYùYASUDHù: deÓa ityavyÃk­tÃkÃÓÃbhidhÃnam / svagatà ityuktyà prÃptÃæ deÓakÃlayo÷ svÃtantryaÓaÇkÃæ vÃrayati- ÅÓÃdhÅnÃviti // *8,158* %<ÅÓÃdhÅnau ca tau nityaæ tadÃdhÃrau ca tadgatau / iti Órutirapi prÃha kÃle svoddi«Âa eva tu // MAnuv_2,2.167 // tatkÃlas­«ÂimevÃto vächatÅÓa÷ sadaiva hi / syÃt kÃla÷ sa tadaiveti kÃlasya svagatatvata÷ // MAnuv_2,2.168 //>% NYùYASUDHù: viÓe«aïamÃtreïa sattÃpratÅtiprav­ttÅnÃæ parameÓvarÃyattatvamucyate / ÓrutirapÅti sÃk«iïaæ samuccinoti / yata÷ kÃlasya svagatatvaæ Óruti÷ prÃha sÃk«iïà ca siddham / ata÷ kÃlasya svagatatvata÷ / sa kÃlastadaiva syÃditÅÓa÷ sadaiva svoddi«ya eva kÃle / tattatkÃlas­«Âimeva vächatÅtyanvaya÷ / *8,158f.* etaduktaæ bhavati / kÃlÃtiriktakÃryÃïÃmeva kÃlo 'dhikaraïatayà kÃraïaæ na kÃlasya / kevalaæ Óvo ghaÂaæ sra«ÂÃsmÅtivatkÃlas­«Âiæ vächata÷ parameÓvarasyÃdhikaraïatayoddeÓya÷ kÃla÷ ka iti praÓno 'vaÓi«yate / tatra ya÷ s­jya÷ sa evetyuttaram / nahi s­jyasya prÃk sattvamasti / yenoddeÓyatvaæ sattvamapek«eta / adhikaraïÃdhikartavyatà caikasyaiva ÓrutyÃdisiddhà viÓe«abalÃccopapadyate / ato na kÃlasyotpattau kÃcidanupapattiriti / *8,160* yaduktaæ yadeÓvarecchà sis­k«ÃkÃrà vyajyate tadà mahadÃdis­«Âibharvati / yadà tu sa¤jihÅr«ÃrÆpà sampadyate tadà saæhÃro bhavatÅti / tatredaæ vaicitryaæ kinnimittamiti vÃcyam / naca kÃlaviÓe«o nimittamiti yuktam / tasyeÓvarecchÃyattatvÃt / nÃpi puru«ÃrthÃyattam / pÃratantryÃpatterityata Ãha- svabhÃvÃdeveti // %% NYùYASUDHù: e«Ã vicitrà / tasmÃtkÃlaviÓe«ÃïÃmÅÓvarÃdhÅnatve netaretarÃÓrayado«Ãpattiriti hiÓabdÃrtha÷ / kuta etadityata Ãha- devasyeti // %<... devasyaiva iti Órute÷ // MAnuv_2,2.169b //>% NYùYASUDHù: etadavagamyata iti Óe«a÷ / *8,161* apara Ãha / kimanayà kÃlÃdivaicitryakalpanayà / yÃvatà kÃraïÃnÃæ kÃryÃïÃæ ca svabhÃvÃdeva samayaniyamopapatte÷ / antato 'pi hi svabhÃvavÃdo 'bhyupagantavya÷ / tato varamÃdÃveva svabhÃvavÃdÃbhyupagama iti / ata Ãha- svabhÃvo 'pÅti // %% NYùYASUDHù: purÃ"cetanÃnÃæ viÓe«o ya÷' ityÃdau / svabhÃvavÃdamabhyupagacchatÃpi tanniyÃmakatayeÓvaro aÇgÅkÃrya÷ / tatastatraikatraiva svabhÃvÃnusaraïe pramÃïÃyatte 'ÇgÅkÃrye kimanekatra tadabhyupagameneti bhÃva÷ / na kevalaæ pÆrvoktameva pramÃïaæ smartavyam / kintu pramÃïÃntaramapyastÅtyÃha- nityà iti // %% NYùYASUDHù: tata ityasya ÓrutÃveva parÃmarÓavi«ayo dra«Âavya÷ / Óruti÷ sarvasyeÓvarÃdhÅnatÃmÃheti Óe«a÷ / *8,162* anupapattyantaraæ vaiÓe«ikÃdimate darÓayan, // oæ rÆpÃdimattvÃcca viparyayo darÓanÃt oæ // oæ ubhayathà ca do«Ãt oæ // iti sÆtradvayaæ vyÃca«Âe- rÆpeti // ## %% NYùYASUDHù: paramÃïoriti jÃtyapek«amekavacanam / pÃrthivÃdÅnÃæ caturvidhÃnÃæ paramÃïÆnÃæ nityatÃmupayÃnti vaiÓe«ikÃdaya÷ / tadanupapannam / pÃthirvÃ÷ pÃthasÅyÃstaijasÃÓca paramÃïavo 'nityà rÆpavattvÃtpaÂavat / yadvà caturvidhà apyanityÃ÷ sparÓavattvÃtpaÂavat / evaæ pÃrthitavà ÃpyÃÓcÃnityà rasavattvÃtpaÂavat / pÃrthivà anityà gandhavattvÃttadvadevetyÃdyanumÃnaviruddhatvÃt / naca sÃvayavatvamupÃdhi÷ / guïÃdau sÃdhyÃvyÃpte÷ / naca dravyatvÃvacchinne sÃdhye 'syopÃdhitvam / yadrÆpÃdimattatsÃvayavamiti sÃdhanavyÃpakatvÃt / naca dharmigrÃhakavirodha÷ / sÃk«iïaiva paramÃïusiddheruktatvÃt / anityatve ca paramÃïÆnÃæ na mÆlakÃraïatvasiddhi÷ / yadi ca rÆpÃdimanto 'pi paramÃïavo nÃnityÃstadà ghaÂÃdayo 'pyanityà na syuraviÓe«Ãt / tathÃ(ca)pi na paramÃïÆnÃæ mÆlakÃraïatvam / naceÓvare hetÆnÃæ vyabhicÃra÷ / bhautikatvena viÓe«aïÃt / tathÃca vak«yati / "bhautikaæ tveva rÆpÃdi vyÃptaæ nÃÓena no mate' / iti / *8,164* nanvasmÃbhirbhÆtasÆk«mÃïÃæ nityatÃÇgÅkriyate / tatkathamevamanumÅyate / maivam / nahi paramÃïavo bhÆtasÆk«mÃïi, kinnÃmÃhaæ(kÃro)mÃtropacitÃni / vik­tÃkÃrÃÓca anityà eveti / *8,165* ## // oæ aparigrahÃccÃtyantamanapek«Ã oæ // iti sÆtraæ vyÃca«Âe- ÓrÅtÅnÃæ ceti // %<... ÓrutÅnÃæ ca viruddhatvÃnna tanmatam / upÃdeyamataÓcÃyamaviruddha÷ samanvaya÷ // MAnuv_2,2.171 //>% NYùYASUDHù: sambandhamÃtre «a«ÂhÅ / anyathà t­tÅyà syÃt / ÓrutayaÓca"Ãtmana ÃkÃÓa÷' ityÃdyÃstatra tatrodÃh­tà j¤ÃtavyÃ÷ / vaiÓe«ikÃdimatasyÃnupÃdeyatve siddhe kiæ labdhamityata Ãha- ataÓceti // ayaæ sakalaguïapÆrïaparabrahmavi«aya÷ / aviruddha iti na vaiÓe«ikÃsidamatavirodenÃsama¤jaso mantavya iti bhÃva÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vaiÓe«ikÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,166* [======= JNys_2,2.VII: samudÃyÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ samudÃyÃdhikaraïam // ## // oæ samudÃya ubhayahetuke 'pi tadaprÃpti÷ oæ // athedÃnÅæ saugatamatamapÃkriyate / te ca caturvidhÃ÷ / vaibhëikÃ÷ sautrÃntikà mÃdhyamikà yogÃcÃrÃÓceti / tatra jagatsatyameva paramÃïumayamÃcak«ÃïÃnÃæ vaiÓe«ikÃdÅnÃæ nirasanaprasaÇgÃdanatibhedaæ vaibhëikasautrÃntikamatamÃdau tÃvannirÃkriyate / vipratipattiæ darÓayaæstanmatamupanyasyati- vaibhëikÃÓceti // %% NYùYASUDHù: Ãhuriti vak«yamÃïena sambandha÷ / k«aïikaæ k«aïamÃtrÃvasthÃyi / mudgarÃbhighÃtÃdÅnÃæ vinÃÓahetÆnÃæ pratik«aïamanupalambhÃtkathaæ k«aïabhaÇgitvamityata uktam- svaraseti // svabhÃvenaiva k«aïikaæ svabhÃva evÃyaæ vastuno yadvinÃÓitvam / tatra kà kÃraïÃpek«Ã / mudgarÃdayo 'pi na vastuvinÃÓahetava÷ / kinnÃma ghaÂÃdita÷ kapÃlÃdervisad­ÓakÃryasyotpattau nimittabhÆtà eveti / *8,169* nanu ca kÃraïÃnÃæ kriyayà saæyoge sati tatsamavetatayà tatpariïÃmatayà và kÃryeïotpattavyam / tatkÃryeïÃpyevamiti kathaæ k«aïikatvaæ jagata ityata Ãha- aïÆnÃmiti // %% NYùYASUDHù: jagadÃhu÷ / aïusamudÃyà eva goghaÂÃdibodhabodhyÃ÷ / natu tadatirikto 'vayavÅ nÃmÃsti / yena k«aïikatà virudhyeta / aïumÃtramiti vaktavye samudÃyagrahaïameko mahÃniti pratyak«apratyayavirodhaparihÃrÃrtham / pratyekamaïÆnÃmapratyak«atve 'nekatve 'mahattve 'pi tatsamudÃyasya pratyak«atvÃdi yujyata iti bhÃva÷ / samudÃyo hi melakena (kenacit) puæsà bhavati / nacÃsmadÃdistathetÅÓvaro 'bhyupagantavya÷ syÃt / tathÃvayavyanabhyupagame goghaÂÃdivilak«aïÃkÃratà na syÃdityata Ãha- kÃleti // %<... ca kÃlakarmanimittata÷ // MAnuv_2,2.172d // utpattikÃle yuktÃnÃm ... // MAnuv_2,2.173a //>% *8,170* NYùYASUDHù: kÃlakarmaïÅ ca te nimitte ca tata÷ / utpattikÃle Ãdis­«Âau / anyadà tu nimittÃntaramastÅti bhÃva÷ / yuktÃnÃæ sannik­«ÂatayotpannÃnÃmaïÆnÃæ samudÃyamiti sambandha÷ / karmÃdivaÓÃdeva tathà tathà sannik­«ÂÃ÷ paramÃïavo jÃyante / yatà yathà goghaÂÃdivicitrÃkÃrÃvabhÃsa÷ syÃt / tatra kimÅÓvareïa / kiæ vÃvayavinà / siddhÃntinÃpi hi karmÃdikaæ nimittamaÇgÅkartavyam / saæyogaÓcÃvayavyutpÃdÃnuguïa÷ / tÃvataiva sarvamupapadyata itrata / *8,171* kimanÃtmaprapa¤ca eva k«aïiko netyÃha- ÃtmÃnamiti // %<... ÃtmÃnaæ ca k«aïasthitim // MAnuv_2,2.173b //>% NYùYASUDHù: k«aïikatvaheto÷ sattvasya sarvatra sÃmyÃditi bhÃva÷ / k«aïikatve pratyabhij¤Ãvirodha ityata Ãha- nityamiti // %% NYùYASUDHù: ete«Ãæ aïÆnÃm / santÃvi«ayà pratyabhij¤eti bhÃva÷ / nacaivaæ sattvasyÃnaikÃntyÃt / santÃnasya sattvÃbhÃvÃt / *8,172* evaæ sÃmÃnyato nirÆpya vibhÃgamÃha- pa¤ceti // %<.... pa¤caskandhÃtmanà sthitam // MAnuv_2,2.173d //>% NYùYASUDHù: jagadv­k«aæ pa¤caskandhÃtmanà sthitamÃhu÷ / pa¤caskandhÃnÃha- saæskÃreti // %% NYùYASUDHù: sthiti÷ skandhÃnÃmiti Óe«a÷ / samanantarapratyaya÷ saæskÃraskandha÷ / rÆparasagandhasparÓaÓabdÃtmakÃ÷ paramÃïavo rÆpaskandha÷ / nirvikalpakaæ j¤Ãnaæ vij¤Ãnaskandha÷ / savikalpakaæ j¤Ãnaæ saæj¤Ãskandha÷ / vedanÃparaparyÃyaæ du÷khaæ caikaskandha÷ / atra rÆpaskandho bÃhya÷ / anye catvÃra Ãbhyantarà ityÃhuriti sambandha÷ / *8,173* sukhÃdÅnÃæ padÃrthÃntareïa vidyamÃnatvÃtkathaæ pa¤caiva skandhà ityata Ãha- du÷khÃbhÃvÃditi // %% *8,174* NYùYASUDHù: caÓabdena kecitsukhaæ vedanÃskandhe 'ntarbhÃvayantÅti sÆcitaæ bhavati / yadvÃnuktasamuccayÃrthaÓcaÓabda÷ / yathà mÆrtÃbhÃva evÃkÃÓaæ, rÆpÃdaya eva p­thivyÃdyÃ÷, saÇkhayÃdayastu guïÃ÷ p­thaganupalambhÃnna santyeva / deÓÃntarotpÃda eva karmapratyayÃlambanam / k«aïikasya vÃstavakarmÃyogÃt / sannik­«Âaviprak­«ÂatayotpÃda eva saæyogÃdivyavahÃragocara÷ / atadvayÃv­ttireva gotvÃdisÃmÃnyabuddhibodhyetyÃdi / %<... arÆpaj¤Ãnasantatim // MAnuv_2,2.174d // mok«aæ ... // MAnuv_2,2.175a //>% NYùYASUDHù: arÆpeti / santanyamÃnaæ j¤ÃnamevÃtmà tasya vi«ayopaplava÷ saæsÃra÷ / arÆpà nirvi«ayà yà j¤ÃnasantatistÃmeve mok«amÃhurnÃnyamityato na pa¤caskandhaprakriyÃbhaÇga iti / *8,175* evaæ vaibhëikasautrÃntikayo÷ sÃdhÃraïaæ matamupanyasyÃvÃntarabhedaæ tu nirÃkaraïaprastÃva eva vivak«uryattÃvaduktaæ paramÃïusamudÃya eva goghaÂÃdiprapa¤co na tvavayavÅ kaÓcidastÅti tannirÃkartuæ samudÃya ubhayahetuke 'pi tadaprÃptiriti sÆtraæ vyÃca«Âe- sa iti // %<... sa samudÃyo hi naikasmÃdeva yujyate // MAnuv_2,2.175ab //>% NYùYASUDHù: yo 'yaæ goghaÂÃdibuddhivi«ayatvenÃbhyupagata÷ samudÃya÷ sa kimekaparamÃïuhetuka÷, kiævà anekaparamÃïuhetuka÷ / nÃdya÷ / ekasmÃtparamÃïo÷ samudÃyotpÃdÃnupapatte÷ / na hyekaikasmiæstarau tarusamudÃyabuddhi÷ kasyÃpi vidyate / samudÃyakalpanaæ vÃnarthakamÃpadyeta / mahattvaindriyakatvayorasamarthitatvÃt / anena apiÓabdalabdho 'rtho darÓita÷ / dvitÅyaæ nirÃkaroti- neti // %% NYùYASUDHù: ubhayagrahaïamanekamÃtropalak«aïam / sakÃÓÃditi Óe«a÷ / caÓabdena samudÃyo yujyata ityanuk­«Âate / kuto na yujyata iti cet / anekahetukatve 'pi kimasamuditÃnekahetuko 'tha samuditÃnekahetuka iti vaktavyam / Ãdye sarvatra(trÃpi)goghaÂÃdibuddhiprasakti÷ / asamuditaparamÃïÆnÃæ sarvatra bhÃvÃt / samudÃyasya ca tanmÃtrahetukatvÃt / samudÃyÃÇgÅkÃravaiyathyarprasaÇgaÓca / dvitÅyÃnupapattau hetumÃha- ubhayatvamiti // %<... Ócobhayatvaæ yat samudÃyavyapek«ayà // MAnuv_2,2.175cd //>% NYùYASUDHù: yadyasmÃdubhayatvaæ samuditÃnekatvaæ samudÃyasÃpek«am / jÃte hi samudÃye 'neke«Ãæ samuditatvaæ (saæ)bhavati / tasmÃnneti sambandha÷ / *8,177* samuditÃnekatvasya samudÃyasÃpek«atve 'pi kutastata÷ samudÃyotpÃdo na yujyata ityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtrÃrthamupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: samudÃyasya samuditÃneke«Ãæ cetaretarÃpek«otpattikatvenetyartha÷ / samudÃyÃnu(tpattau) cÃïÆnÃæ mahÃneka iti pratyak«abuddhigocaratÃyogÃdavaÓyamaÇgÅkaraïÅyo 'vayavÅti / ki¤cÃyaæ samudÃya÷ kiæ paramÃïÆnÃæ saæyoga÷ kiævÃnekatvasaÇkhayà / uta dravyÃntaram / nÃdyadvitÅyau / anaÇgÅkÃrÃt / aÇgÅkÃre 'pyatÅndriyÃÓritayostayoraindriyakatvÃnupapatti÷ / t­tÅye sa evÃvayavÅ / sÃæv­to 'sÃviti cet / tarhi punarmahÃnityÃdipramÃnupapattistadavasthaiva / bhrÃntiriyamiti cet(na) / bhrÃnterabhrÃntipÆrvakatvena kvacinmahattvÃdervÃstavattvaprasaÇgÃt / anÃdivÃsanÃvaÓÃdÃnÃdireveyaæ bhrÃntiriti cenna / nÅlÃdij¤ÃnasyÃpi tathÃtvaprasaÇgÃt / *8,179* nanu vi«amamidamucyate / avayavini bÃdhakasadbhÃvÃt / tathÃhi / avayavÅ kimavayave«u pratyekaæ kÃrtsyena vartate / kiæ vaikadeÓena / Ãdye 'nekatvaprasaÇga÷ / na dvitÅya÷ / tasyÃvayavÃnvihÃyaikadeÓÃbhÃvÃt / bhÃve vÃ(ta) atrÃpi v­ttivikalpaprasaÇgÃt / ki¤ca ke«ucittantu«u calatsu tadgato 'vayavÅ calati na và / neti pak«e yutasiddhiprasaÇga÷ / Ãdye tu niÓcalÃvayavÃÓrito na calatÅti calÃcalatvalak«aïo viruddhadharmÃdhyÃsa÷ / evamÃv­ttÃnÃv­tatvaraktÃraktatvalak«aïÃvapi viruddhadharmÃdhyÃsau dra«ÂavyÃviti / ucyate / nÃsmÃbhiravayavebhyo 'tyantabhinno 'vayavÅ g­hyate / kintu tatpariïÃmaviÓe«a eva / tatra kuto v­ttivikalpÃvakÃÓa÷ / calÃcalatvÃdivirodhastu bhedÃbheda(dÃdi)virodhavadapÃkriyata iti nÃvayavini bÃdhakasadbhÃva÷ / naca vÃcyaæ samudÃyo bhavadbhiraÇgÅ(kriya)k­ta eva ta(taÓca)trÃk«epasamÃdhÃnasÃmyamiti / yato 'neke«ÃmekakÃladeÓakÃryÃdyavacchedena melanaæ samudÃyo 'bhyupagamyate / sa cÃmilitebhya eva bhava(tÅ)ti / sthÃyitÃnÃæ ca tatsambhavo na k«aïabhaÇgavÃda iti vak«yati / *8,181* uktamarthamÃk«ipya samÃdadhatsÆtram oæ itaretarapratyayatvÃditi cennotpattimÃtranimittatvÃt oæ // iti / tatrÃk«epÃæÓaæ tÃvadvayÃca«Âe- anyonyeti // ## %% NYùYASUDHù: bhavedidamanyonyÃÓrayatvaæ yadyayaæ samudÃya÷ kÃdÃcitka÷ syÃt / nacaivam / sadÃtanaæ tvimamabhyupagacchÃma÷ / evaæ tarhi s­«Âipralayavyavasthà na syÃditi cenna / yatastasya samudÃyasya sadÃtanatve 'pi puæsa÷ samudÃyatvavedanaæ syÃt / kadÃciditi Óe«a÷ / tatastadapek«ayà s­«ÂayÃdivvayasthopapadyata iti bhÃva÷ / samudÃyasya sadÃtanatve tadvedanamapi kuta÷ kÃdÃcitkamityata uktam- tacceti // tatsamudÃyatvavedanaæ paramÃïusÃmÅpyahetukam / naca sÃmÅpyaæ sadÃstÅti vedanasya kÃdÃcitkatvamiti / samudÃyatvavedanasya sÃmÅpyahetukatà kuta ityata (uktaæ) Ãha- anyonyeti // anyonyaparamÃïuj¤ÃnÃpek«ayà hi tadbhavati / nacÃnyonyaj¤Ãnaæ sÃmÅpyena vinà bhavatÅti / nanu vedanameva pumÃniti saugatà manyante / tatkathaæ puæso vedanamiti / ucyate / j¤Ãnaæ hi dvividhaæ bhavati / prav­ttij¤ÃnamÃlayaj¤Ãnaæ ceti / tatrÃlayaj¤Ãnaæ prav­ttij¤Ãnadu÷khasaæskÃrÃspadaæ pumÃnityucyate / prav­ttij¤Ãnaæ tu samudÃyatvavedanamiti na virodha÷ / etaduktaæ bhavati / aneke paramÃïava eva samudÃya÷ / tadanekatvaæ ca samudÃyatvam / tanmilite«viva virale«vapi vidyate / kintu na sadà samudÃyatvavedanaæ bhavati / itaraparamÃïusahitetaraparamÃïusahitetaraparamÃïuj¤Ãne sati hi samudÃyatvaj¤Ãnaæ bhavati / apek«Ãbuddheranekatvavya¤jakatvÃt / nacetaretaraparamÃïuj¤Ãne sati hi samudÃyatvaj¤Ãnaæ bhavati / apek«Ãbuddheranekatvavya¤jakatvÃt / nacetaretaraparamÃïuj¤Ãne sati hi samudÃyatvaj¤Ãnaæ bhavati / ma(thu)dhurÃpÃÂalÅputrasthitayorv­k«ayoritaretarapratyayo d­«Âa÷ / ki¤cÃdhipatisahakÃryÃlambanasamanantarapratyayÃÓcatvÃro hi j¤Ãnahetava÷ / adhipatirindriyam / naca viralÃnÃæ paramÃïÆnÃmindriyÃlambanaviralaparamÃïubhyastadÃlambanatayà tathÃtathà sannik­«ÂÃ÷ paramÃïavo jÃyante / anadhipatÅndriyebhyaÓcÃdhipatÅndriyÃïi / athedÃnÅæ samanantarapratyayabalÃdeko mahÃniti j¤Ãnamutpadyate / tena nÃnyonyÃÓrayatvam / nÃpi s­«ÂayÃdyanupapattiriti / etena pak«Ãntaramapi sÆcitam / viralaparamÃïubhya÷ sannik­«ÂÃ÷ paramÃïavo jÃyante / tadeva te«Ãæ samudÃyatvam / ato na kaÓciddo«a iti / *8,185* samÃdhÃnÃæÓaæ vyÃca«Âe- kÃryeti // %<... kÃryasambhÆtimÃtravyÃp­tikÃraïam // MAnuv_2,2.177cd // natu kÃryaviÓe«e«u vyÃp­taæ kÃraïaæ bhavet // MAnuv_2,2.178ab //>% NYùYASUDHù: kÃryasambhÆtimÃtre vyÃp­tiryasya tattathoktaæ kÃraïaæ kÃryasambhÆtimÃtravyÃp­ti÷ yatastato neti Óe«a÷ / yathÃnutametanna parihÃrak«amam ato 'bhiprÃyamÃha- na tviti // viÓi«Âanta iti viÓe«Ã÷ / kÃryÃïyeva viÓe«Ã÷ kÃryaviÓe«Ã÷ / kÃraïamiti jÃtÃvekavacanam / kÃraïÃni khalu svasad­ÓakÃryajananavyÃpÃrÃïi / natu visad­ÓakÃryajanane vyÃp­tÃnÅtyartha÷ / kimato yadyevamityata Ãha- ata iti // *8,186* %% NYùYASUDHù: sad­ÓakÃryajanakatvaniyamÃdityartha÷ / saæyogirÆpe grÃhyagrÃhakarÆpe ye arthendriye tayo÷ kÃryayo÷ kÃraïatà saæyogirÆpakÃraïatà / arthendriyayo÷ saæyogirÆpakÃraïatà (arthendriyasaæyogirÆpakÃraïatà / ) sà naivopapadyate / kuta÷ / hi yasmÃtkÃraïasyÃtmano naiva tajj¤ÃnatÃstÅti yojanà / idamuktaæ bhavati / kÃraïaæ hi sad­ÓakÃryajananasvabhÃvaæ (vÃ) syÃt, visad­ÓakÃryajananasvabhÃvaæ vÃ, ubhayasvabhÃvaæ vÃ, anubhaya(janana)svabhÃvaæ và / *8,186f.* tatra yatrÃdya÷ kalpo 'ÇgÅkriyate tadendriyÃnÃlambanebhyo viralaparamÃïubhyastathÃbhÆtà eva paramÃïavo jÃyeran / na puna÷ kadÃcidindriyÃlambanabhÆtà militÃ÷ / indriyebhyaÓcÃrthÃnadhipatibhyastathÃvidhÃnyevendriyÃïyutpadyeran / na jÃtvarthÃdhipatÅndriyÃïi / ÃtmÃnaÓcÃsamudÃyaj¤ÃnÃttÃd­Óa evÃtmà jÃyeta / na kadÃcittajj¤ÃnavÃn / anyathà kÃraïaparamÃïvÃdÅnÃmapÅndriyÃlambanatvÃdikamabhyupagantavyaæ syÃt / itarathà sad­ÓakÃryajananasvabhÃvabhaÇgÃpatte÷ / ubhayathà samudÃyavedanasya kÃdÃcitkatvaæ nopapadyata iti / *8,188* dvitÅyamÃÓaÇkate- viÓe«eti // %% NYùYASUDHù: tathÃcendriyÃnÃlambanavilaparamÃïvÃdibhyastadÃlambanamilitaparamÃïvÃdijanirupapadyata iti bhÃva÷ / nirÃkaroti- kuta iti // %% NYùYASUDHù: tarhÅti Óe«a÷ / sarvaÓo 'pi kÃryÃïÃmiti sambandha÷ / atra kÃryagrahaïaæ paramatÃnusÃreïa / kÃraïasya visad­ÓakÃyarjananasvabhÃvatÃyÃmÃkapÃlabhÃvÃtsarve«vapi ghaÂak«aïe«u ghaÂÃkÃratà na syÃt / kintu ghaÂak«aïÃdgajak«aïastato gardabhak«aïa utpadyate / tathà nÅlak«aïÃtpÅtak«aïastata÷ kapotak«aïo jÃyeta / nÅlÃnuv­ttistu na syÃditi / *8,190* astu tarhyubhayasvabhÃvaæ kÃraïamiti t­tÅya÷ pak«a iti cenna / virodhenaikasyÃpyajananaprasaÇgÃt / avirodhe tvÃha- ata iti // %% NYùYASUDHù: prak­tapak«advayaæ samÃh­tyÃta iti parÃm­Óati / aniyatyà ghaÂo ghaÂasyaiva nÅlonÅlasyaiveti niyatiæ vinà / yatki¤cit ghaÂÃdikaæ nÅlÃdikaæ và / yasya kasyÃpi ghaÂÃderaghaÂÃdernÅlÃderanÅlÃdeÓca / kÃraïaæ syÃt / ghaÂak«aïasyobhayavidhakÃryajananasvabhÃvatve 'sau tadubhayaæ janayet / tathà copalabhyeteti yÃvat / kecididaæ vÃkyaæ pÆrvavÃkyaÓe«atayà vyÃcak«ate / sarvaÓo 'pi kÃryÃïÃæ samÃnarÆpatvaæ na syÃt / kintu visad­ÓakÃryajananasvabhÃvatvÃdghaÂÃdikaæ gajÃde÷ kÃraïaæ syÃditi / na caturtha÷ / arthakriyÃrahitasyÃsattvaprÃpte÷ / arthakriyÃkÃritvaæ sattvamiti (hi)saugatÃ÷ / nanu ca kÃryajananamÃtraæ vastuna÷ svabhÃva ityaÇgÅkurmo na tÆkte«u kamapi pak«amityata Ãha- ata iti // buddhisthamimaæ kalpamata iti parÃm­Óati / atiprasaÇgastu na tirohita÷ / *8,192* syÃdetat / yathà bhavanmate pramÃjananasvabhÃvatve 'pÅndriyÃderde«asahakÃrivaÓÃdapramÃjananam, tathà kÃraïasya sad­ÓakÃryajanakatve 'pyad­«ÂÃdisahakÃrisÃmarthyÃtkadÃcidvisad­ÓakÃryajananaæ bhavi«yati / yadvà yathà sÃÇkhayÃnÃmindriyÃdÅni pramÃpramÃjananasvabhÃvÃni / tatrÃpramÃpratipak«ÃïÃæ guïÃnÃmupanipÃte pramÃmevopajanayanti, pramÃpratipak«ÃïÃæ do«ÃïÃmupanipÃte tvapramÃm, tathà kÃraïasyobhayasvabhÃvatve 'pyad­«ÂÃdivaÓÃttadanyatarajanmopapatsyate / athavà yathà naiyÃyikÃdÅnÃmindriyÃdÅni j¤ÃnamÃtrajananasvabhÃvÃni / guïÃdisahakÃryupanipÃtena pramÃdyu(tpa)papatti÷, tathà kÃraïaæ kÃryajananasvabhÃvameva / ad­«ÂÃdisahakÃrisamavadhÃnÃt (tu) tatsad­Óaæ visad­Óaæ và janayi«yatÅtyata Ãha- ad­«ÂamapÅti // %% NYùYASUDHù: atrÃd­«Âagrahaïamupalak«aïam (sahakÃrimÃtrasya) / *8,193* ad­«Âamapi viÓe«asya, Ãdye visad­ÓakÃryajanakatvasya dvitÅya'nyatarapratibandhasya, t­tÅye tÆbhayajanakatvasyÃpÃdaæ kuta ityekaæ vÃkyam / tathÃhi / pÆrvapÆrvatarÃdyad­«Âak«aïÃviÓe«ÃnÃpÃdakÃstadÃpÃdakà và / Ãdye tvasyÃd­«Âak«aïasya viÓe«ÃpÃdakatvaæ na siddhayati / kÃraïÃbhÃvÃt / viÓe«ÃnÃpÃdakÃd­«Âak«aïÃjanyo 'pya(yama)d­«Âak«aïa÷ sahakÃrivaÓÃdviÓe«amÃpÃdayi«yatÅti cenna / tatsahakÃriïyapyasya sÃmyÃt / (a)tatrÃpi sahakÃryanatrÃnusaraïe gauravamiti / tasyaiva kÃraïasya viÓe«ÃpÃdakaæ kuta ityaparaæ vÃkyam / tathÃhi / viÓe«ÃpavÃdakamapyad­«Âaæ kiæ vivak«itasyaiva kÃraïasya viÓe«amÃpÃdayati, kÃraïamÃtrasya và / nÃdya÷ / niyÃmakayo÷ kÃraïaj¤ÃpakayorabhÃvÃditi / yebhya indriyÃnÃlamabanaviralaparamÃïubhyastadÃlambanamilitaparamÃïÆtpattirÃÓÃsyate / yataÓcÃrthÃnadhipaterindriyÃdarthÃdhipatÅndriyasya / yasmÃcca samudÃyaj¤ÃnarahitÃdÃtmanastadvadÃtmotpÃda÷ / tadidaæ tasyaivetyucyate / *8,195* ubhaya(trÃpi dvi)tra dvitÅyau kalpau dÆ«ayati- yasyeti // %% NYùYASUDHù: atrÃpi yatki¤cidad­«Âaæ viÓa«amupapÃdayedityekaæ vÃkyam / yadi pÆvarpÆrvatarÃdyad­«ÂasyÃpyasti viÓe«ÃpÃdakatvaæ tarhi tadapi pÆvarpÆrvatarÃdiparamÃïvÃdau viÓe«amÃpÃdayedeva / samarthasya k«epÃnabhyupagamÃt / tathÃca samudÃyapratÅte÷ samayaniyamo na syÃditi / yasya kasyÃpi viÓe«amupapÃdayediti dvitÅyam / yadi kÃraïamÃtrasya viÓe«ÃpÃdakamad­«ÂamaÇgÅkriyate tadà sarve«Ãmapi kÃraïÃnÃæ viÓe«amupapÃditam / tathÃca ghaÂaparamÃïumelane sarve«Ãmapi melanaæ syÃt / natu kutrÃpyabhila«itaparamÃïvavasthÃnaæ bhavet / naca yugapatsarvasamudÃyo d­Óyata iti / JOSHI-2 *8,196* atha matam / sarvamidaæ svavyÃhatam / tathÃhi / tantavo yadi sad­ÓakÃryajananasvabhÃvÃstadà tantvantarameva janayeyurna tu paÂam / yadi ca visad­ÓakÃryajananasvabhÃvÃstadà na tebhya÷ pÃrthivapaÂasyotpatti÷ syÃt / kintu pÃthasÅyaæ kimapi jÃyeta / ubhayasvabhÃvatvaæ tu viruddham / anubhayasvabhÃvatve paÂasyÃpyanutpatti÷ / sahakÃrivaÓÃdvayavasthÃÇgÅkÃre sahakÃri«vapÅdaæ samÃnam / athocyeta / asti(stu)tÃvattantupaÂayo÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ / pramitasyÃpanhavÃnarhatvÃt / sa ca yathà yathopapadyate tathà tathà kalpayi«yata iti / samametatsamÃpÅtyata Ãha- kÃryaæ ceti // %% *8,197* NYùYASUDHù: nityavinÃÓitva itayetadvak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / yatki¤cinnÅlÃdikaæ yasya kasyacideva pÅtÃde÷ kÃryaæ syÃt / yatki¤citpÅtÃdikaæ yasya kasyacideva nÅlÃde÷ kÃraïaæ syÃt / kuta÷ / nÅlà nÅlasyaiva kÃryaæ syÃt na pÅtasya / nÅlameva nÅlasya kÃraïaæ na pÅtami(tyatra)tiniyÃmakÃbhÃvÃditi yojanà / caÓabdau mitha÷ samuccaye / etaduktaæ bhavati / sambhavati sthiravÃde parihÃro 'yam / yadyatra samavetaæ yadyenÃkÃreïa pariïataæ và tattasya kÃraïaæ kÃryaæ ceti niyÃmakasadbhÃvena kÃyarkÃraïabhÃvÃvadhÃraïe sati tadupapÃdakakalpanopapatte÷ / k«aïabhaÇgunaye tu pÆrvottarak«aïayorniranvayavinÃÓotpÃdayo÷ kÃyarkÃraïabhÃvÃvadhÃraïopÃya eva nÃsti / samavÃyapariïÃmayorabhÃvÃt / tathÃca kasya balÃdupapÃdakaæ kalpayi«yata iti / *8,198* samavÃyapariïÃmayÃrabhÃve 'pi yadyadapek«ayà pÆrvabhÃvi tadeva tasya kÃraïam / yacca yadapek«ayà paÓcÃdbhÃvi tadeva tasya kÃryamityavadhÃraïopapatterniyÃmakÃbhÃvo 'siddha ityata÷ kÃryaniyamaæ tÃvannirÃkaroti- idamasyaiveti // *8,197* %<... idamasyaiva kÃraïam / iti nityavinÃÓitve kena mÃnena gamyate // MAnuv_2,2.182b-d //>% NYùYASUDHù: idaæ nÅlama(sya nÅla) syaiva kÃraïam, na tu pÅtasya, ityevaæ nÅlasya nÅlakÃryatvaæ, nityavinÃÓitve niranvayavinÃÓotpÃdapak«e, kena mÃnena na kenÃpi / paÓcÃdbhÃvamÃtrasya nÅ(lasyeva pÅtasyÃpi)lÃpek«ayeva pÅtÃpek«ayÃpi sattvÃditi bhÃva÷ / sÃdeÓyaæ sÃrÆpyaæ và niyÃmakamiti cenna / viralaparamÃïubhyo militÃnÃæ militebhyaÓca viralÃnÃmutpattyaÇgÅkÃrÃt / kÃraïaniyamamapyapÃkaroti- idaæ neti // %% NYùYASUDHù: idaæ nÅlamamu«mÃtpÅtÃnna jÃyate kintu nÅlÃdevetyatra nÅlasya kÃraïatvÃvadhÃraïe 'pi, kÃraïaæ pramÃïaæ, nÃsti / nÅlasyeva pÅtasyapi nÅlÃpek«ayà pÆrvabhÃvitÃyÃ÷ sattvÃditi bhÃva÷ / *8,199f.* nanu yathà bhavatÃæ samavÃyapariïÃmayorabhÃve 'pi kuvindapaÂayo÷ kÃryakÃraïabhÃvÃvadhÃraïaæ tathà mamÃpi bhavi«yatÅtyata Ãha- idamasyeti // nityavinÃÓitve Ãtmana iti Óe«a÷ / yujyate 'smÃkaæ nimittakÃraïakÃryayostadbhÃvÃvadhÃraïamanyatrÃnupak«ÅïÃnvayavyatirekÃbhyÃm / natu parasya / asmÃbhiranvayavyatirekÃnusandhÃturÃtmana÷ sthÃyitvÃbhyupagamÃt / pareïa(ca) k«aïikatÃsvÅkÃrÃt / nahi tathÃvidho 'nvayavyatirekayoranyatrÃnupak«ayasya cÃvadh­terÅ«ya iti bhÃva÷ / yojanà tu pÆrvavadeva / *8,200* evaæ samudÃyaæ nirÃk­tya sarvasya k«aïikatÃmadhunà pramÃïÃbhÃvena tadvirodhena cÃpÃkartumuttaro grantha÷ / tathÃhi / na kevalaæ samudÃyo nopapadyate / kinnÃma sarvasya k«aïikatà ca / tatra pramÃïÃbhÃvÃt / nanu pratyak«aæ k«aïikatÃmarthÃnÃmavagamayati / taddhi vartamÃnamÃtragocaramarthasya vatarmÃnak«aïamÃtrasambandhinÅæ sattÃmavagÃhate / na pÆrvottarak«aïasambandhanÅmapi / tatkathaæ k«aïikatvamarthÃnÃmaprÃmÃïikamiti / ucyate / kimidaæ k«aïikatvaæ nÃma / kiæ k«aïasambandhisattvam / kiævà k«aïamÃtra evotpattinÃÓavattvam / yadvà k«aïÃntarÃsambandhitve satyekak«aïasambandhitvam / Ãdyastvi«ya eva / sthÃyino 'pyarthasyaikak«aïasattÃsvÅkÃrÃt / dvitÅyat­tÅyau dÆ«ayati- vinÃÓeti // %% NYùYASUDHù: anekapadÃrthasambandhitvena bahuvacanam / caÓabdast­tÅyapak«asamuccayÃrtha÷ / evaÓabdasya naiveti sambandha÷ / sadÃtanÃ÷ pratik«aïabhÃvinya÷ / pratyak«aæ khalvarthÃnÃæ vatarmÃnakÃlasattÃmavagÃhate na puna÷ k«aïamÃtrabhÃvinÃvutpattivinÃÓÃvapi / nÃpi k«aïÃntarasambandhitvam / tathÃca kathaæ tena k«aïikatà siddhayediti / *8,202* nanu ca pratyak«aæ pÆrvottarak«aïavatirtvamapyarthasya g­hïÃti na và / nÃdya÷ / vartamÃnamÃtragrÃhitvÃt / dvitÅye tu pratyak«Ãnupalambhena parvottarak«aïayorasattvasiddhe÷ k«aïikataiva si(dhyediti)ddheti cet / dvitÅyaæ tÃvadurarÅkumar÷ / nacaivaæ k«aïikatÃsiddhi÷ / yogyÃnupalambhasyaivÃsattvagamakatvÃt / naca pÆrvottarakÃlavartinà pratyak«ayogyà / vatarmÃnamÃtragrÃhitÃyÃ÷ pareïaivoktatvÃt / astu vÃ'dya÷ pak«a÷ / kasyÃcitpratyak«asya vartamÃnamÃtragrÃhitve 'pi tadevedamiti pratyabhij¤Ãnalak«aïasya tadabhÃvÃdityÃÓayenÃha- d­Óyata iti // %% NYùYASUDHù: vi«ayÅkriyata ityartha÷ / t­tÅyÃrthe tasi÷ / ekasyaivÃnekak«aïasambandhitvaæ sthiratvam / etena na kevalaæ pratyak«aæ k«aïikatÃæ na gocarayati / kintu sthÃyi(tÃæ)tvamapi gocarayatÅtyapÅti vadatà parapak«e pramÃïavirodha÷ svapak«e pramÃïasadbhÃvaÓcodito bhavati / *8,203* anena"anusm­teÓca' iti sÆtraæ k­tavyÃkhyÃnaæ veditavyam / sarvavastu«vityanena saugatÃnÃæ pratyabhij¤ÃnirÃkaraïaæ vaiÓe«ikÃdimatameva sp­Óati na tvasmanmatamiti sÆcayati / tathÃhi / kimanayà pratyabhij¤ayà nityatvenÃbhyupagate«u paramÃïvÃdi«u sthiratvaæ sÃdhyate kiævà ghaÂÃdi«u / nÃdya÷ / te«ÃmatÅndriyatvena pratyabhij¤Ãpratyak«agocaratvasyÃbhyupagantumaÓakyatvÃt / na dvitÅya÷ / ghaÂÃdi«u pareïÃpi pratyabhij¤Ãyà bhrÃntitvasya svÅkÃryatvÃt / yadà hi ghaÂÃdau sÆcyagrÃdinaiko 'pi paramÃïurapaiti tadà na«Âavyameva tadÃrabdhena dvayaïukena / vibhÃgenÃsamavÃyikÃraïasya saæyogasya na«ÂatvÃt / dvayaïukanÃÓe samavÃyikÃraïanÃÓÃttryaïukanÃÓa ityanena krameïa ghaÂanÃÓo 'pyavaÓyambhÃvÅ / naca paramÃïu÷ pratyak«o yena tadapagamÃnapagamau pratyak«eïa ÓakyaniÓcayau / naca vÃcyaæ nibi¬Ãvayave«u sphaÂikÃdi«u pratyabhij¤ayà sthiratvaæ setsyatÅti / tatrÃpi paramÃïvapagamÃbhÃvasya pratyak«eïa niÓcetumaÓakyatvÃt / nibi¬Ãvayavatvaæ ca na vibhÃgÃyogyÃvayavatvam / vibhÃgasya pratyak«asiddhatvÃt / kintu ghaÂÃdito 'pyutk­«ÂakÃraïÃpek«atvam / naca tadviÓe«ÃbhÃva÷ Óakyo 'smÃbhiravagantum / d­Óyate hi kÃlata÷ sphaÂikÃdÃvapi gurutvÃpakar«a÷ / nacÃvayavÃnapagame sa sambhavatÅti / nÃpi guïÃdau sthÃyitvaæ pratyabhij¤ayà siddhayati / tasyÃpi kasyacidatÅndriyatvÃt / kasyacidghaÂÃditulyatvÃt sÃmÃnyÃdikaæ tu svarÆpato nÃstyeva / sattve 'pi rÆpÃdisamÃnameveti ÓaÇkitaprÃmÃïyaæ pratyabhij¤Ãnaæ na kutrÃpi sthairyasiddhau pramÃïayituæ yuktamiti / *8,206* atrocyate / syÃdayaæ do«a÷ paramÃïvÃrambhavÃdinÃm / na pariïÃmavÃdinÃmasmÃkam / tadeva (hi) vastvavayavopacayÃpacayÃbhyÃmanyathà vikriyate / na punaranyadeva bhavatÅti hi pariïÃmavÃdino manyante ata÷ pratyak«ayogye«u sarvavastu«u pratyabhij¤ayà sthiratvagrahaïaæ yuktameveti / nanu bhavanmate 'pi pratyabhij¤Ã (bhrama eva) bhrÃntireva / pariïÃmavÃde pÆrvottaravastunorbhedÃbhedÃÇgÅkÃrÃt / tadevedamiti ca pratyabhij¤ayÃtyantÃbhedasyÃvagÃhanÃt / ucyate / yadà tu (yadi hi) pÆrvottarakÃlabhÃvinorabheda÷ pratyabhij¤Ãvi«ayo 'ÇgÅkriyate / tadà sÃvadhÃraïasya pratyabhij¤Ãnasya bhramatve 'pi tadidamiti tu na bhrama÷ / tenaiva ca sthÃyitvasi(ddhi)ddhe÷ / yadà tu kÃlÃdidvayasambandho vi«ayastadà sÃvadhÃraïamapi na bhrama iti / nanvidaæ pratyabhij¤Ãnaæ parilÆnapunarjÃtakuntalÃpÃdÃviva bhrÃntaæ kinna syÃditi cet (na) / bÃdhakÃbhÃvÃt / evameva bhrÃ(nta)ntitvÃbhyupagame nÅlÃdipratyayÃnÃmapi tathÃtvÃpatte(tvaprÃpte)÷ / naca pratyak«aæ bÃdhakamityuktam / *8,211* pratyak«asyÃbÃdhakatve 'pyanumÃnaæ bÃdhakaæ bhavi«yatÅti ÓaÇkate- phalÃdÅnÃmiti // %% *8,211f.* NYùYASUDHù: Ãdipadena dehadÅpÃdigrahaïam / viÓe«eïa parimÃïabhedena, k«aïikatvaæ (tÃvat)anumÅyata iti sambandha÷ / tatastadd­«ÂÃntena sarvatra phalÃdivyatirikte 'pi vastuni sattvena hetunà pa¤caskandhà ityanumÃnaæ sthiratvavi«ayapratyabhij¤Ãyà bÃdhakaæ bhavi«yati / naca phalÃdid­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ / yadviruddhaparimÃïaæ tannÃnà d­«Âaæ yathà ghaÂapaÂau, viruddhaparimÃïaæ ca phalÃdikaæ pÆrvottarak«aïayo÷, ityanumÃnena phalÃdÅnÃæ k«aïikatÃsiddheriti / pariharati- ÃkÃÓasyeti // aviÓe«ata÷ pÆrvottara(k«aïa)yorbhedarahitatvata÷, aviÓe«a÷ pÆrvottarak«aïayorbhedarÃhityam / akhilasyÃpi vipratipannasya / idamuktaæ bhavati / yatsattadak«aïikam yathÃ'kÃÓam / sacca nÅlÃdÅti pratyanumÃnapratiruddhatvenÃnumÃnasyÃbhÃsatvÃnna pratyabhij¤ÃbÃdhakatvaæ sambhavatÅti / nacÃkÃÓad­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ / "ÃkÃÓo dvau nirodhau ca nityaæ trayamasaæsk­tam' itrata pareïaivÃÇgÅk­tatvÃt k«aïikatÃsÃdhakasya parimÃïabhedÃderÃkÃÓe 'bhÃvÃcca / tadidamu(mapyu)ktaæ aviÓe«ata÷ parimÃïabhedÃdirahitatvata iti / *8,213* yadvÃ'kÃÓasyÃviÓe«ata÷ parimÃïabhedarahitatvata÷ / tadd­«ÂÃntenÃkhilasyÃpi phalÃderaviÓe«a÷ pÆrvottarakÃlayo÷ parimÃïabhedÃbhÃva÷ sattvÃt kiæ nÃnumÅyata iti yojanà / etaduktaæ bhavati / nÃnumÃnaæ pratyabhij¤Ãyà bÃdhakaæ bhavitumarhati / anumÃnasya pratyak«ato dubarlatvena tadbÃdhyatvÃt / anyathà phalÃdikaæ parimÃïabhedarahitaæ sattvÃdÃkÃÓavadityapyanumÃnaprasaÇgÃt / nahyatra pratyak«ÃdibÃdhaæ vinà kaÓciddo«o 'sti / tathÃca tadd­«ÂÃnte k«aïikatvasÃdhakasyÃsiddhatvÃtsÃdhyavikalatà syÃt / tata÷ pratyak«avirodhenaivÃsyÃnumÃnasyÃprÃmÃïyam / anyathÃnyonyÃÓraya(tÃ)prasaÇga ityeva vaktavyam / tacca samaæ prak­te 'pÅti / etena"ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt' iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / tadanena k«aïikatva(tÃ)sÃdhakÃnumÃnasya satpratipak«atvaæ bÃdhitavi«ayatvaæ ca vadatÃ'kÃÓe '(nÃ)naikÃntyamapi sÆcitam / bhavadanumÃnasyÃpi phalÃdinÃnaikÃntyamiti cenna / tatrÃpi k«aïikatÃbhÃvasya vak«yamÃïatvÃt (iti) / *8,214* bhavedidaæ yadyÃkÃÓasya sattvaæ syÃt / nacaitadasti / mÆrtÃbhÃvatvÃdÃkÃÓasya / bhÃvatvaæ hi sattvamatra vivak«itam / sasvarÆpatve 'pi và sattve, abhÃvo ni÷svarÆpa ityaÇgÅk­tamityÃÓaÇkayÃha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: yadyÃkÃÓasya sattvaæ nÃstÅtyaÇgÅk­tya pratyanumÃne 'tiprasaÇgÃnumÃne ca d­«ÂÃntasya sÃdhanavaikalyaæ svÃnumÃnasyÃnaikÃntikatvÃbhÃvaÓcocyate / tadà dehÃdi«u sattvaæ kuta eva siddhamiti brÆma÷ / tathÃca parakÅyasyÃpi d­«ÂÃntasya sÃdhanavaikalyaæ syÃt / yadi ca vidhimukhapratyayavedyatvÃddehÃdÅnÃæ bhÃvatvaæ pramÃvi«ayatvÃtsattvaæ cocyate / tadÃ'kÃÓe 'pi samÃnamiti / pramÃïÃntareïÃkÃÓasyÃbhÃvatvaæ vÃrayitumupodghÃtamÃha- sa dharmÅti // %% *8,216* NYùYASUDHù: yatrÃbhÃva÷ sa dharmÅ / yasyÃbhÃva÷ sa pratiyogÅ / tadubhayavattvamabhÃvasya niyÃmakaæ vyÃpakam / yo 'bhÃva÷ sa sarvo 'pi dharmipratiyogisahita eva / yathà ghaÂÃdyabhÃva÷ / sa hi bhÆtalÃdidharmiïà ghaÂÃdipratiyoginà copeta eveti / nanvidamanupapannam / abhÃvasya hi dharmipratiyogisÃhityaniyama÷ kiæ deÓata÷ syÃt, kiævà kÃlata÷ / Ãdye dharmiïà sÃdeÓyaæ tÃvannÃsti / bhÆtalasya svÃÓraye, abhÃvasya tu bhÆtale v­tte÷ / pratiyoginà tu viruddhameva / dvitÅyastu yadyapi dharmiïà katha¤citsyÃt / tathÃpi pratiyoginà nÃstyeva / prÃgabhÃvapradhvaæsÃbhÃvayo÷ pratiyogibhinnakÃlatvaniyamÃdityÃÓaÇkÃæ pariharannabhÃvasya dharmipratiyogisÃhityavyÃptatvamupapÃdayati- tau vineti // %% NYùYASUDHù: atra d­«Âa iti prakaraïÃttau vineti tajj¤Ãnaæ vinetyathar÷ / caÓabdo 'bhÃvo d­ÓyamÃno dharmipratiyogipratÅtÃveva d­Óyata ityanvayasamuccayÃrtha÷ / hiÓabdenÃnvayavyatirekayo÷ prasiddhatvaæ sÆcayati / tadanenÃnvayavyatirekÃbhyÃmabhÃvapratÅterdharmipratiyogipratÅtipÆrvakatayà vyÃptirupapÃdità bhavati / yadvà tÃvi(ti)tyanena na j¤Ãnamupalak«aïÅyam / abhÃva÷ pratÅyamÃno dharmipratiyogighaÂita evÃtredaæ nÃstÅtyÃdirÆpeïa pratÅyate / natu tau vinà kevala ityanvayavyatirekÃbhyÃmekaj¤Ãnasambandhena vyÃpyavyÃpakabhÃvopapÃdanametadityavagantavyam / prÃtargajÃdyabhÃvaj¤Ãnaæ tvanyathopapÃdayi«yÃma÷ / *8,219* kimato yadyevamabhÃvasya yadyevamabhÃvasya dharmipratiyogisÃhityaæ pratÅtau vyÃpakamityata Ãha adharmÅti %% NYùYASUDHù: pratÅtÃvabhÃvasya vyÃpakaæ sadharmipratiyogitvamÃkÃÓÃttÃvadvayÃvartar(tya)te / yasmÃdÃkÃÓa ityevÃvagamyate na tvatredaæ nÃstÅti / iyamapi (ca) vastuto mÆrtÃbhÃvagocaraiva pratÅti÷ pralayÃdivanna¤varjitÃbhilÃpasambandhÃdatÃd­ÓÅva prakÃÓata iti cenna / nÅlÃdipratiterapi tathÃtvaprasaÇgÃt / anÃnubhÃvikatvasyobhayatrÃpi sÃmyÃt / tathÃca parasyÃpyasiddhayÃdyÃpÃta÷ / vyÃpakaniv­ttyÃ(ca) vyÃpyaniv­ttiravaÓyaæbhÃvinÅtyÃkÃÓasya nÃbhÃvatvamiti / tadayaæ prayoga÷ / ÃkÃÓo nÃbhÃva÷ dharmipratiyoginau vinaiva pratÅyamÃnatvÃdrÆpavaditi / ki¤ca mÆrtÃbhÃvamÃkÃÓaæ vadatà yo dharmÅ tasyocyate sa evÃsmÃkamÃkÃÓa iti nÃmnayeva vivÃdo 'vaÓi«yate / vak«yate caitadviyadadhikaraïa iti / *8,220* sÆtradvayÃrthamupasaæharati- svÅkÃreti // %% NYùYASUDHù: ad­«Âasya k«aïikatvÃde÷ svÅk­ti(kÃra)to d­«Âasya sthiratvÃdestyÃgata÷ / asau saugata÷ / adhikaæ svata iti Óe«a÷ / unmattamapi svasmÃdadhikavivekavantaæ (sthÃ)khyÃpayatÅtyartha÷ / na hyunmatta÷ sarvatrÃpramitaæ svÅkaroti nÃpi pramitaæ tyajatÅti / *8,220f.* nanu (ca) yadi nÅlÃdikaæ na syÃttadà sanna syÃt / arthakriyÃkÃritvaæ hi sattvam / vyÃptaæ ca kramayaugapadyÃbhyÃm / t­tÅyaprakÃrÃbhÃvÃt / naca sthire tatsambhava÷ prasaÇgatadviparyayÃbhyÃm / tathÃhi / sthÃyÅbhÃva÷ kiæ (svÅ)svakÅyÃmarthakriyÃæ krameïa kuryÃdyugapadvà / Ãdye kÃlÃntarabhÃvinÅmarthakriyÃæ pratÅdÃnÅæ samartho na và / prathame tÃmapÅdÃnÅæ(nÅmeva) kuryÃt / samarthasya k«epÃyogÃt / dvitÅye tadÃpi na kuryÃt / idÃnÅmasamartho 'pi tadÃnÅæ samarthatvÃtkari«yatÅti cet / tadà sÃmarthyÃsÃmarthyalak«aïaviruddhadharmÃdhyÃso bhÃvaæ bhindyÃt / dvitÅye tvÃdyak«aïa eva kartavyasya sarvasya k­tatvÃt dvitÅyÃdik«aïe 'sattvamavarjanÅyameva / tadevamanukÆlatarkabalalabdhapratibandhasya k«aïikatvÃnumÃnasya balavattvÃtpratyabhij¤ÃpratyanumÃne tadbÃdhite na sthairyasÃdhanÃyÃlamiti / maivam / e«Ãæ tarkÃïÃæ pratitarkaparÃhatatvÃdinÃ'bhÃsatvÃt / *8,223* tathÃhi / yadyÃtmÃnÃtmaprapa¤ca÷ sarvo 'pi k«aïika÷ syÃttadà pramÃpramÃrÆpa÷ sarvo(kalo)'pyanumÃnÃgamapratyabhij¤Ãlak«aïo vyavahÃro lupyeta / tarkasyÃpyasya notthÃnaæ syÃt / tasya tajjÃtÅyasya và tena tajjÃtÅyena và saha bhÆya÷ sambandhÃvagame (na)ta tÃdÃtmyatadutpattyavadhÃraïena (vÃ) copÃdhyabhÃvÃ(dya)vadhÃraïena và vyabhicÃrÃbhÃvaniÓcaye sati vyÃptyavadhÃraïam / avadh­tavyÃpteÓca pak«adarÓanaæ liÇgadarÓanaæ ca / tato 'nubhÆtavyÃptismaraïam / atha yanmayà vyÃptatvena j¤Ãtaæ liÇgaæ tadatra pak«e 'stÅtyanusandhÃnam / athedÃnÅmanumitirityanumÃnaprakriyà / na hyetatsarvaæ k«aïikasyÃtmana÷ sambhavati / yena hi sak­t dhÆmo d­«Âo na«Âa evÃsau / kasya bhÆyodarÓanaæ kasya ca vyÃptyavadhÃraïÃdi / yasmiæÓca parvate dhÆmo d­«Âo na«Âa evÃsau / kutra punarvyÃptiliÇgÃnusandhÃnam / kutra ca sÃdhyÃdhyavasÃya÷ / *8,224* evamÃgame 'pyekaikavarïaÓravaïÃni, padÃnusandhÃnam, samayagraha÷, puna÷ padaÓravaïam, samayasmaraïam, vÃkyÃrthaj¤Ãnamityanekasaævi(kÃnusandhÃ)ndhÃnam, nÃtmana÷ k«aïikatÃyÃmupapadyate / pratyabhij¤Ãnamapi yena pÆrvÃvastho 'rtho j¤Ãtastenaiva tasya và tatsad­Óasya và darÓane bhavati / tatkathaæ k«aïikasyÃtmana÷ syÃt / *8,225* anumÃnena tarko 'pi vyÃkhyÃta÷ / pratik«aïamÃtmano 'nÃtmanaÓca bhede 'pyanumÃ(nÃ)dyaÇgÅkÃre 'tiprasaÇga÷ syÃt / yasya kasyacidvayÃptij¤Ãne nÃrikeladvÅpavÃsino 'pyagnipramà (bhavet) syÃt / parvate liÇgadarÓanena hrade 'pyagniranumÅyetetyÃdi / pÆrvottarak«aïavartinÃmÃtmanÃæ parvatÃdÅnÃæ ca kÃryakÃraïabhÃvÃdupapanno 'numÃnÃdivyavahÃra iti cet(na) / anyatvasyÃnapÃyÃt / anyathopÃdhyÃyaÓi«yabuddhayÃdÃvapi prasaÇgÃt / *8,226* atha matam / kÃraïak«aïÃ÷ kÃryak«aïe«u saæskÃrÃnaparyanti / ata÷ pÆrvapÆrvÃtmasaæskÃrayoginÃmuttarottare«ÃmÃtmanÃmanumÃnÃdivyavahÃro yujyate / parvatÃdayo 'pi (pÆrva)pÆrvasaæskÃrabhÃja÷ pak«ÃditvamaÓnuvate iti / etannirÃkaraïÃya sÆtram / oæ uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt oæ // iti / tadvayÃca«Âe- uttareti // ## %% *8,227* NYùYASUDHù: kasyacit kÃraïasya, kacit kÃrye / tata÷ kimityata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: Ãtmana÷ k«aïikatvÃtsaæskÃrÃparïasya cÃ(vÃ)sambhavÃdityartha÷ / yanmayà vyÃptatvena j¤Ãtaæ tadatra vidyata ityÃdi yathà bhavati tathà na j¤eyaæ j¤ÃtumaÓakyam / tataÓcÃnumà kuta÷ / ÃgamÃderapyupalak«aïametat / nanvasti tÃvadanumÃnÃdivyavahÃra÷, sarvalokasiddhasyÃpahnavÃyogÃt / tadbalenÃlaukikamapyasahabhÃvina÷ saæskÃrÃrpakatvaæ kalpayi«yata ityata Ãha- ekatvamiti // %% NYùYASUDHù: kimanumÃnÃdivyavahÃrÃnyathÃnupapattimÃtreïÃlaukikaæ kalpanÅyam, kiævÃ'tmÃde÷ k«aïikatve 'pi sati / nÃdya÷ / ÃtmÃde÷ sthÃyitvenaiva tadupapatte÷ / dvitÅyastu syÃt / yadyÃtmÃde÷ k«aïikatvaæ siddhaæ syÃt / naca tadasti / pramÃïabÃdhitatvÃnni«pramÃïakatvÃcceti bhÃva÷ / ekatvaæ bhidetyatra pÆrvottarakÃlayoriti Óe«a÷ / anubhÆtisthaæ pratyabhij¤Ãsiddham / kuto 'ÇgÅkÃryetyadhyÃhÃrÃtsamÃnakart­tÃsiddhi÷ / *8,229* nanu ca pratyabhij¤Ãnaæ bhrÃntamityuktam / tatkathamÃtmÃderaikyaæ tata÷ siddhayedityata Ãha- valyeveti // %<... balyevÃnubhavo yata÷ // MAnuv_2,2.190f //>% NYùYASUDHù: tarkabalenÃnumÃne niravakÃÓatayà prabale sati hi tadvirodhÃtpratyabhij¤Ãnaæ bhrÃntaæ syÃt / yadà tu tarkasyoktavidhayÃ'bhÃsatvaæ, tadà kuta÷ k«aïikatvÃnumÃnaprÃbalyam / kutaÓca pratyabhij¤ÃyÃstadbÃdha÷ / abÃdhitaÓca pratyabhij¤Ãnubhavo yato balyeva / ata ÃtmÃderekatvaæ tena siddhamiti sambandha÷ / etenÃnumÃnasiddhasya bhedasya kathaæ nirmÃnakatvamityapi parÃstam / tadupajÅvyasya tarkasyÃdyÃpyanavasthÃnÃt / *8,230* nanvastÆttarotpÃda eva pÆrvasya nirodhastathÃpi kuta÷ pÆrvasyottarasminsaæskÃrÃnÃdhÃyakatvamityata Ãha- kÃryakÃraïayoÓceti // %% NYùYASUDHù: uttarotpÃda eva pÆrvasya nirodhÃtkÃyarkÃraïayorekakÃlÅnatvaæ tÃvannÃstÅti labhyate / ekakÃlÅnatvaæ ca vinà pÆrvÃhitasaæskÃrayogitvamuttarasya na yujyate / niyamena cetyanena kvacidapi na yujyate kuta÷ sarvatreti sÆcayati / yadvaikakÃlÅnasya eva saæskÃrÃrpakatvaæ d­«Âaæ na bhinnakÃlatva iti vyÃpterityartha÷ / nanvekakÃlÅnatvÃbhÃve 'pi kuta÷ saæskÃrÃrpakatvaæ na syÃdityata Ãha- sambaddhà eveti // %% *8,231* NYùYASUDHù: yasmÃt akhilÃ÷ saæskÃrÃdhÃyakÃÓcÃmpakakusumÃdaya÷ padÃrthÃstailÃdibhi÷ sambaddhà eva anyatra tailÃdau saæskÃramÃdadhate, nÃsambaddhà ityasti niyama÷ / naca bhinnakÃlÅna(la)yo÷ sambandho yujyate / tasmÃduttareïaÓasambaddha÷ pÆrvastasminnuttare vÃsanÃæ na kuryÃditi / uktamarthaæ buddhayÃrohÃrthaæ saÇkalayyÃha- ekakÃlatayeti // %% NYùYASUDHù: atraikakÃlatayà vinà kÃryakÃraïayoryogo na yujyate / yogaæ vinà kÃraïasya kÃrye saæskÃrÃrpakatvaæ ca na ghaÂate, saæskÃrato vinà kathamanumÃnÃdivyavahÃra ityadhyÃhÃreïa yojanà / saæskÃrÃparkatvaæ ca na ghaÂate, saæskÃrato vinà kathamanumÃnÃdivyavahÃra ityadhyÃhÃreïa yojanà / yadÅdaæ saÇkalanaæ na kriyeta tadà pÆrvo(ktahetÆnÃæ)ktÃnÃæ pratyekaæ saæskÃrÃnÃdhayakatve hetutvaæ j¤Ãyeta / sarvatra sÃdhyanirdeÓÃt tatra ko do«a÷ / uktÃkÃÇk«ÃkuïÂhitatvameveti / atraite prayogÃ÷ / pÆrvak«aïa uttarak«aïe saæskÃrÃdhÃyako na bhavati, tenÃsambaddhatvÃt / yo yenÃsambaddho nÃsau tatra saæskÃrÃdhÃyaka÷, yathà sampratipanna÷ / yadvà yo yatra saæskÃrÃdhÃyaka÷ sa tatsambaddha eva d­«Âo yathà sammata÷ / asambaddhasyÃpi saæskÃrÃdhÃyakatve m­gamado vasanamiva sarvaæ vÃsayedaviÓe«Ãt / asambaddhaÓca pÆrva uttareïa / tato bhinnakÃlÅnatvÃt / sampratipannavat / bhinnakÃlÅnayorapi sambandhe 'tiprasaÇga÷ / bhinnakÃlÅnaÓca pÆrvaæ uttareïa / tadutpÃda eva vina«ÂatvÃt / saæmatavat / prÃgeva na«Âasya tenaikakÃlÅnatvaÓaÇkà eva vyÃhateti / nanu lÃk«ÃrasÃhitabÅjapÆrakusumalauhityavatkinna syÃditi cet(na) / tatrÃpi niranvayavinÃÓotpÃdÃnabhyupagamÃt / atra ca parasiddhanyÃyena parasya bodhanÃnnÃÓrayÃsiddhayÃdi ÓaÇkanÅyamiti / *8,236* bhavedetadyadi kÃraïasya kÃryotpÃda eva vinÃÓa÷ syÃt / sa eva kuta÷ siddha ityata Ãha- k«aïamÃtramiti // %% NYùYASUDHù: kÃryakÃraïayostÃvaduttarapÆrvatvamÃvaÓyakam / yaugapadye kÃyarkÃraïabhÃvavyÃghÃtÃt / tata÷ pÆrvak«aïavarti kÃraïaæ yadi kÃyark«aïe 'pi syÃttadà sarvavastÆnÃmaÇgÅk­taæ k«aïamÃtramavasthÃnaæ bhajyeta / ata÷ k«aïikatvÃbhyupagama evottarotpÃde ca pÆrvanirodhaæ gamayatÅti / syÃdetat / kÃraïaæ k«aïasya pÆrvavibhÃge labdhasattÃkaæ madhyavibhÃge kÃryamutpÃdyÃparavibhÃge tatra saæskÃramÃdhÃya naÓyatÅtyaÇgÅkÃre na ko 'pi do«a ityata Ãha- pÆrveti // %% NYùYASUDHù: atra vibhÃgamÃtraæ kalocyate / pÆrvÃparayorabhÃve tannirÆpyamadhyÃbhÃva÷ siddha÷ / i«yate saugatai÷ / *8,237* evaæ tarkasya pratitarkaparÃhatimabhidhÃyedÃnÅæ yathà sthÃyina÷ sattvÃnupapattirevaæ k«aïikasyÃpi tadanupapatteranukÆlatà nÃma tarkado«a iti pratipÃdayituæ sÆtram oæ asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà oæ // iti / tadvayÃcak«ÃïastÃvadvikalpena tatp­cchati- pÆrveti // ## %% *8,237f.* NYùYASUDHù: arthakriyÃkÃritvaæ hi sattvaæ parasyÃbhimatam / tacca vak«yamÃïa(vi)kalpadvaya(yena)vyÃptam / t­tÅyaprakÃrÃnirÆpaïÃt / naca tatk«aïike sambhavati / tathÃhi k«aïikÃdbhÃvÃdbhavatkÃryaæ kiæ pÆrvasya kÃraïasya bhÃve bhavati / kÃraïasattÃsamÃnakÃlÅnasattamiti yÃvat / uta tasya kÃraïasya nÃÓe sati sambhavatÅti / *8,238* Ãdye do«amÃha- yaugapadyamiti // %% NYùYASUDHù: sati kÃraïe / kÃryaæ bhavati cet tarhÅti Óe«a÷ / k«aïikaæ hi kÃraïam / kÃryaæ ca tatsattÃsamÃnakÃlÅnasattaæ cetkÃryakÃraïayo÷ sahotpÃda ityuktaæ syÃt / k«aïe vibhÃgÃbhÃvasyoktatvÃt tattatkÃryÃïÃmapyayameva nyÃya iti tatsantÃnabhÃvinÃ(pya)maÓe«akÃryÃïÃæ yaugapadyaæ syÃt / tacca pratyak«Ãdiviruddhamiti / atra yadyapi yugapadbhavato÷ kÃryakÃraïabhÃvÃnupapattirapi dÆ«aïam / tathÃpi tacchi«yaireva j¤Ãtuæ Óakyata iti,"ubhayathà ca do«Ãt' iti sÆtre kathitamiti vÃ(cÃ)tra noktam / dvitÅyaæ nirÃkaroti- vinÃÓe cediti // %% NYùYASUDHù: kÃraïasya kÃryaæ bhavettarhÅti Óe«a÷ / tattasya kÃryaæ na bhavatÅtyÃpannam / anyathà sarvasya sarvaæ kÃryaæ syÃt / na hyÃnantaryamÃtreïa kÃryakÃraïabhÃva÷ / tathÃtve vinÃÓakÃryatvaprasaÇgÃt / ÃnantaryasyÃnyÃpek«ayÃpi sattvÃt / sÃdeÓyÃderapÃk­tatvÃt / evamanyasyÃpi kÃryaæ na bhavatÅti na kÃryaæ syÃdakÃraïaæ và / ubhayathÃpi pÆrvasyÃrthakriyÃvirahÃdasattvaprÃptiriti / sÆtrak­tà saugatÃbhyupagataæ pak«aæ pradhÃnÅk­tya dÆ«aïamuktam / bhëyak­tà tvabhÃvasya bhÃvasÃpek«atvÃttena krameïÃto 'rthavirodhÃbhÃva÷ / *8,241* nanvasti tÃvatpratik«aïaæ kÃryotpatti÷ / naca kÃryaæ kÃraïena vinotpattumalam / tathà sati nityaæ sattvamasattvaæ ve(ce)tyÃpatte÷ / ata÷ kÃryotpattirevÃnyatarapak«ado«amÃbhÃsayi«yati / pak«Ãntaraæ và grÃhayi«yatÅtyata Ãha- kÃryotpattau ceti // %<... kÃryotpattau ca kà pramà // MAnuv_2,2.195d //>% NYùYASUDHù: syÃdetadyadi pratik«aïaæ kÃryotpatti÷ pramÃïavatÅ syÃt / na caitadasti / naca svÃÇgÅkÃramÃtreïÃrthÃntarÃk«epasÃmarthyamatiprasaÇgÃditi / nanvasti, yatsattatk«aïikaæ yathà dehÃdi, sacca vivÃdapadamiti pratik«aïaæ kÃryotpattau pramÃïamiti cenna / asyaiva nirÃkriyamÃïatvÃt / dehÃdÅnÃma(deha)pi k«aïikatvÃbhÃvena d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃcca / nanu dehÃde÷ pÆrvottarak«aïayo÷ parimÃïabhedena bhedasiddhau k«aïikatvasiddhirityuktamityasya Ãha- abhede 'pÅti // %% *8,241f.* NYùYASUDHù: pÆrvottarak«aïayoriti Óe«a÷ / viÓe«eïa ÃrambhavÃdadvailak«aïyena / ÃdipadenÃÇkurÃdi / viÓe«adarÓanaæ parimÃïabhedadarÓanam / asmÃkaæ pariïÃmavÃdinÃæ mate / ayamathar÷ / ÃrambhavÃdino hi parimÃïaæ yÃvaddravyabhÃvyabhyupayanti / avayavasaÇkhayÃtiÓayÃnatiÓayÃyattatvÃtparimÃïabhedasya / avayavÃpacaye dravyavinÃÓasyÃvayavopacaye ca tadutpÃdasyÃvarjanÅyatvÃt / ataste«Ãæ parimÃïabhedo dravyaæ bhindyÃdeva / asmÃkaæ tvavasthitameva dravyamavayavopacayÃpacayÃbhyÃæ ta(tta)tparimÃïakatayà vikriyata iti darÓanam / tatra parimÃïabhedo na bhedamÃk«ipatÅti / *8,242* ki¤ca phalÃdÅnÃæ pÆrvottarak«aïayorbheda÷ sÃdhyate, utÃbhedÃbhÃva÷ / Ãdye siddhasÃdhanam / bhedasyÃsmÃbhirapyaÇgÅk­tatvÃt / tÃvatà k«aïabhaÇgÃsiddhe÷ / dvitÅye do«amÃha- anubhÆtita iti // %<... anubhÆtita÷ // MAnuv_2,2.196d // viÓe«adarÓanaæ mÃnaæ yadi na sthairyad­k kuta÷ // MAnuv_2,2.197ab //>% NYùYASUDHù: tadidaæ phalamiti pratyabhij¤ayà pÆrvottarak«aïayorabhedasiddherbÃdhitavi«ayamanumÃnamiti Óe«a÷ / bhrÃntà pratyabhij¤Ã nÃbhedaæ sÃdhayitumalamiti cet / tarhi bhrÃntaæ parimÃïabhedadarÓanaæ na bhedasÃdhanÃyÃlamiti brÆma÷ / parimÃïabhedadarÓanaæ bÃdhakÃbhÃvÃtpramÃïameveti cettatrÃha- viÓe«eti // *8,243* tarhi sthairyad­kkuto na mÃnam / tasyà api bÃdhakarahitatvÃt / viÓe«adarÓanaæ bÃdhakamiti cet / tarhi sthairyadarÓanaæ kuto na bÃdhakam / ato 'nupalabhyamÃnaviÓe«ayo(ranayor)bÃdhyabÃdhakabhÃvÃyogÃdanyonyapratipak«atÃnanubhavÃccÃnyatarapak«apÃtaæ parityajya bhedÃbhedavi«ayatayaiva vyavasthÃpanaæ yuktam / anyathà d­«ÂÃnte sÃdhyasandehenÃpi parÃnumÃnaæ du«yaæ syÃditi / evaæ tarkÃÇgÃntaravaikalyaæ svayamÆhanÅyam / *8,244* nanvetÃni sÆtrÃïi kuto vyutkrameïa(mato)vyÃkhyÃtÃni / ucyate / upodghÃtaprakriyayà sÆtrakÃreïaivÃdau bÃdhakÃni nirÃk­tyÃnte ni«kaïÂakà pratyabhij¤opanyastà / bhëyakÃreïa tu subodhatvÃya Ói«yÃkÃÇk«ÃkrameïÃdau pratyabhij¤ÃmabhidhÃyÃnantaraæ tadbÃdhakÃni parih­tÃnÅti / *8,245* du÷khÃbhÃvaæ sukhaæ cÃhuriti yadanÆditaæ tannirÃkaroti- digiti // %% NYùYASUDHù: svad­«ÂÃntÃdityÃkÃÓasya bhÃvatve yo nyÃyo 'bhihitastasmÃditi hetvatideÓa÷ / dharmipratiyoginirapek«ameva vidhirÆpeïa pratÅyamÃnatvÃdityartha÷ / sadbhÃva÷ kvacidbhaveccettadd­«ÂÃnteneti Óe«a÷ / anenÃnyathà rÆpÃdinÃmapi bhÃvatvaæ na syÃdaviÓe«Ãditi bÃdhakaæ sÆcayati / yadyapi diÓo nÃkÃÓÃdbhidyante / tathÃpyÃkÃÓasya bhÃgasadbhÃvaæ j¤Ãpayituæ tÃsÃæ grahaïam / ekavacanaæ tu jÃtyabhiprÃyam / etenÃkÃÓe cÃviÓe«Ãditi sÆtraæ prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃtaæ bhavati / ÃkÃÓÃdÅnÃæ bhÃvatvasamarthanena pa¤caskandhÃtmakaæ viÓvamiti nirastam / Ãtmano j¤ÃnÃtmakatvaæ tu nÃsmÃkaæ ani«yam(viruddham) / k«aïabhaÇgitÃyà nirastatvÃt / j¤ÃnasyÃpi grÃhakatÃyÃ÷ pareïÃbhyupagatatvÃt / mok«astu caturthe parÅk«i«yate / *8,247* syÃdetat / vaibhëikasautrÃntikayorya÷ sÃdhÃraïa÷ svamataviruddha÷ siddhÃnta÷ sa eva nirÃk­ta÷ / yastu sautrÃntikasya siddhÃntaviÓe«a÷"pramÃïaæ tÃvadvividham / prameyadvaividhyÃt / tatra j¤ÃnÃtirikta÷ sarve 'pi rÆpÃdiprapa¤co 'numeya eva na tu pratyak«a÷ / j¤Ãnaæ (tu) nÅlÃdyÃkÃraæ pratyak«avedyam' iti / sa kasmÃnna nirÃk­ta ityata Ãha- viÓvamiti // %% NYùYASUDHù: tayo÷ vaibhëikasautrÃntikayormadhye ya÷ sautrÃntiko viÓvaæ rÆpÃdikaæ pratyak«agaæ tyaktvà rÆpÃderviÓvasya pratyak«avedyatÃæ vaibhëikÃdibhirabhyupagatÃmanabhyupagamyeti yÃvat / anumitaæ vadet rÆpÃderviÓvasyÃnumÃnavedyatÃmaÇgÅkuryÃt / mÃyÃvÃdinà tulyaæ vartata iti mÃyÃvÃdivat / etaduktaæ bhavati / yathà sarvÃndu÷samayÃnapÃkurvatÃ('pi) sÆtrak­tà na mÃyÃvÃdo 'tra pÃde nirÃk­ta÷ / tasyÃtyantanirdalasyopek«aiva kÃryà / na tvÅ«atsadalai÷ sÃÇkhayÃdisamayai÷ saha nirÃsa iti j¤ÃpanÃrtham / tathà bÃhyÃnumeyatÃvÃdo 'pÅti / nanu mÃyÃvÃda÷ sÆtrotpattyuttarakÃlabhÃvÅ / tasya kathaæ nirÃsaprasakti÷ / maivam / "anÃdikÃlato v­ttÃ÷' ityaktatvÃt / anyathà sÃÇkhayÃdinirÃsasyÃpyaprasakteriti / VyÃsa-3 *8,249* nanvaprati«iddhamanumÃnaæ bhavatÅti nyÃyena nÅlÃderviÓvasyÃpratyak«atvaæ sÆtrakÃrasyÃbhimatameveti kuto na kalpyate / (naivaæ) nacaivaæ Óakyam / pramÃïÃviruddha÷ pramÃïÃnusÃrÅ ca sÆtrakÃrasyÃbhiprÃya÷ kalpanÅya÷ / nacÃyamarthastathetyÃÓavÃnÃha- sarveti // %% NYùYASUDHù: ayamatrottarakrama÷ / nÅlÃderarthasyÃpratyak«atvaæ na vaktuæ Óakyate / nÅlÃdipratÅteraparok«atÃyÃ÷ sÃk«isiddhatvÃt / indriyavyÃpÃrabhÃvabhÃvitvenÃnumÃnasiddhatvÃcca / atha matam / yenÃrthena yajj¤Ãnaæ jÃyate tat tadÃkÃraæ bhavati / tacca j¤Ãnaæ svaprakÃÓatayà svagataæ nÅlÃdyÃkÃramapi sÃk«Ãtkurute / ato 'parok«atayopalabhyamÃnasya nÅlÃdyÃkÃranikarasya buddhigatatvÃnna kaÓciddo«a iti / atredamupati«Âhate / yadaparok«atayÃvabhÃsamÃnaæ nÅlÃdyÃkÃracakraæ buddherbhedena sarvadà sarvapramÃïasiddham / tasya kathaæ nu buddhitvamaÇgÅkriyate / bahirmukhatayedantena hyayaæ nÅlÃdyÃkÃro 'parok«amavabhÃsate / na jÃtvantarmukhatayÃhaæ nÅlamiti / tathà nÅlÃparok«aj¤Ãnasamanantaraæ nÅlÃrthÅ niyamena bahi÷ pravartate / tenÃnumÅyate 'nena bahirartha eva sÃk«Ãtk­ta iti / na hyanyatra j¤Ãnamanyatra prav­ttiriti yujyate / atiprasaÇgÃt / madhye 'numÃnaæ tu nirasi«yate / evamÃpto 'pi kimaparok«atayà paÓyasÅti p­«Âo 'Çguliæ prasÃryedamiti bÃhyameva bravÅtyatastribhirapi pramÃïairaparok«atayÃvabhÃsamÃnasya nÅlÃdyÃkÃrasya buddhito bheda evÃvasÅyate / na cedaæ sarvaæ bhrÃntam / kadÃpyanyathÃpratÅtyabhÃvÃt / vinaiva bÃdhakena bhrÃntitvÃbhyupagame 'tiprasaÇgÃt / ato 'parok«atayÃvabhÃsamÃno nÅlÃdyÃkÃro bÃhya eva, natu buddhigata iti / *8,251* ki¤ca bÃhyÃrthasyÃpratyak«atve tadasiddhireva syÃt / pramÃïÃbhÃvÃt / tathÃca bÃhyÃrthÃbhyupagamo rikta÷ syÃdityÃha- viÓvamiti // %<... viÓvamanyacca kimpramam // MAnuv_2,2.199d //>% NYùYASUDHù: anyat j¤Ãnamiti Óe«a÷ / kà pramà yasya tat kiæpramam / anumeyo bÃhyÃkÃra iti cet(na) / sarvathÃsiddhasya pak«ÅkaraïÃyogÃt / liÇgÃbhÃvÃdvayÃptyasiddheÓca / syÃdetat / buddhigatastÃvadÃkÃro 'parok«amavabhÃsate / sa kÃdÃcitkatvÃtkimapi kÃraïamepak«amÃïo bÃhyaæ nÅlÃdyanumÃpayi«yatÅti / maivam / bÃhyatayaiva nÅlÃdyÃkÃrasya sphuraïÃt / kutra cedamulabdham, yatkÃdÃcitkaæ tatkÃraïavaditi / j¤Ãna eveti cet(na) / bÃhyÃpratyak«atvavÃde tatrÃpi kÃraïatvÃnavadhÃraïÃt / j¤Ãnaæ pÆrvaj¤ÃnakÃraïakamupalabdhamiti cet / tarhyÃkÃro 'pi pÆrvÃkÃrajanya÷ kalpyatÃm / kiæ bÃhyÃrthavyasanena / nÅlaj¤ÃnÃnaæ(notpÃdÃna)ntaraæ pÅtaj¤ÃnotpÃdadarÓanÃnneti cet(na) / sad­Óajanyatvasya pareïa kvÃpyanupa(gantavya)labdhatvÃt / *8,253* ki¤ca vÃsanÃdikamÃntarameva sahakÃrÅk­tya visad­Óa(meva)mapi j¤Ãnaæ janayatÅti kalpanÅyam / na bÃhyam / d­«Âenaiva katha¤cidupapattÃvad­«ÂakalpanÃnupapatte÷ / ato bÃhyo '(pyar)tha÷ pratyak«asiddha iti ÓaÇkÃnÃspadatvÃdidaæ matamatra na dÆ«itamityuktam / yadvà sphuÂatarÃnalpado«atvena Ói«yaireva heyatayà j¤Ãtuæ ÓakyatvÃdityÃÓayenÃha- sarveti // %% NYùYASUDHù: mÃdhyamikÃdayo 'pi bÃhyÃrthÃ(dvaya)napahnuvÃnà api hyanubhavÃdbibhyata÷ sÃæv­vasattvÃdyabhyupayanti / tata÷ sarvairanusaraïÅya evÃyamanubhava÷ / tamapi ya÷ sautrÃntiko 'palapati, anubhavasiddhÃyà aparok«asya nÅlÃ(dyÃ)kÃrasya bÃhyatÃyà apÃkaraïÃt / tathà ni«pramÃïakaæ vadati, nÅlÃdyÃkÃrasya buddhisthatÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt / tasya(syÃpya) anubhavasya apalÃpina÷ ni«pramÃïakavÃdinastasya sautrÃntikasya kiæ dÆ«aïaæ na bhavet / sarvamapi bhavediti / *8,254* "ekatvamanubhÆtistham'"khad­«ÂÃntÃt'"tasyÃpalÃpina÷' iti parapak«e tatra tatrÃnubhavavirodho 'bhihita÷ / sa kathamityato 'bhinayena taæ darÓayati- so 'hamiti // *8,255* %% NYùYASUDHù: atra sa evÃhamityÃtmaikatvÃgrÃhÅ pratyabhij¤Ãnubhavo darÓita÷ / tadidamityanÃtmana / ahaæ sukhÅti sukhasya vidhitvÃnubhava÷ / sat bhÃvarÆpaæ gaganaæ, diÓa÷ satyà bhÃvarÆpà iti gaganasya (ca) diÓÃæ ca bhÃvatvÃnubhava÷ / ÃdipadÃdidaæ nÅlaæ nÃhaæ nÅlamityÃde÷ (parigraha÷) grahaïam / tatpratipak«agÃ÷ tadabhyupagatÃtharviruddhavi«ayÃ÷ / vaibhëikasautrÃntika(mata)samayanirÃkaraïamupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: akhilapramÃïapratipak«agaæ sarvapramÃïaviruddhÃrthavi«ayam / ata eva durmatam / diÇnÃgaprabh­tibhirbahubhirg­hÅtatvÃtkathaæ ko nu g­hïÅyÃdityÃk«epa ityata uktam- vineti // satpuru«avi«aya evÃyamÃk«epa iti bhÃva÷ / nacaivaæ nirÃkaraïavaiyarthyam / uktÃrthÃnusandhÃne ko nu g­hïÅyÃditi vyÃkhyÃnÃditi / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ samudÃyÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,257* [======= JNys_2,2.VIII: asadadhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÓÆnyavÃdÃpÃkaraïam // // oæ nÃsato 'd­«ÂatvÃt oæ // mÃdhyamikamatamatrÃpÃkriyate / tasyoktÃrthaviruddhatÃæ darÓayituæ tattÃvadupanyasyati- apara iti // ## %% NYùYASUDHù: aparo mÃdhyamika÷, "iti brÆma÷' iti vak«yamÃïena sambandha÷ / ÓÆnyameva tattvaæ na tato 'nyadastÅti Óe«a÷ / nanu pa¤caskandhÃstato 'tiriktÃ÷ santÅtyata uktam- akhilamiti // pa¤caskandhÃtmakamakhilaæ jagacchÆnyameva, na tato 'nyadityathar÷ / tacchÆnyaæ kuta÷ siddhamityata uktam- svayambhÃtamiti // svayaæbhÃtatvaæ ca na svakarmakaprakÃÓatvam / kintvaparÃprakÃÓya(Óa)tvamevetyÃÓayenoktam- mana iti // pramÃïamÃtropalak«aïametat / kuta÷ pramÃïÃvi«ayatvaæ ÓÆnyasya, nirdharmakatvÃt / sadharmaka eva pramÃïaprav­ttirityuktam- nirviÓe«amiti // nikhilajagadÃtmakaæ cecchÆnyam, tarhi taddharmà lepajarÃmaraïadu÷khaparicchedÃdayastasyaiva syuriti kathaæ nirviÓe«atvÃdikamityata Ãha- nirlepamiti // lepo dharmÃdharmasambandha÷ / do«Ã du÷khÃdaya÷ / vastutaÓcÃnantaæ vastvantarapratiyogikÃnyonyÃbhÃvarahitam / yadvà Óuddhaæ sarvagataæ nityaæ sarvÃtmakaæ ÓÆnyamabhilapyate / tatkathaæ nirviÓe«a(mu)mityucyata ityata etaduktam / lepÃdido«ÃbhÃvamÃtreïa Óuddhamucyate / deÓÃdiparicchedÃbhÃvamÃdÃya sarvagatatvÃdivÃdo, natu kamapi dharmamÃÓrityeti / *8,260* upÃyopeyabhÃvÃvasthitapadÃrthakhyÃpanaæ ÓÃstradharma÷ / atastattvavi«ayÃæ vipratipattiæ darÓayitvà vipratipanne upÃyopeye darÓayati- tadasmÅti // %<... tadasmÅti nityopÃsÃparok«itam / rÃgÃdido«arahitaæ tadbhÃvaæ yoginaæ nayet // MAnuv_2,2.204c-f //>% NYùYASUDHù: tacchÆnyamahamasmÅti nityopÃsayÃparok«Åk­tam / tacchÆnyaæ rÃgÃdido«arahitaæ yoginaæ tadbhÃvaæ ÓÆnyatvalak«aïaæ mok«aæ nayediti sambandha÷ / yathoktam / "pradÅpasyeva nirvÃïaæ vimok«astasya tÃyina÷(tÃpina÷) (bhÃvina÷)' iti / *8,261* yadi ÓÆnyamuktarÆpaæ kathaæ tarhyakhilaæ ÓÆnya(mityukta)mityata Ãha- tasyaiveti // %% *8,261f.* NYùYASUDHù: ÓÆnyasyaiva / saævriyate 'nayeti saæv­tiravidyà / saæv­te÷ satyatve 'dvaitahÃnirÃropitatve tu saæv­tyantarÃpek«etyato 'nÃdÅtyuktam / nÃnÃbhedÃtmakaæ pa¤caskandhÃtmakam / ÓÆnyÃvidyÃkalpitatvÃdakhilaæ ÓÆnyamityucyate / na punastadeva taditi / tatkimasadevedam / tathÃtve và kathaæ saditi pratibhÃsa÷ / sattvÃropÃt / *8,263* pak«ÃntaramÃha- satyatvamiti // %<... satyatvaæ sÃæv­taæ tasya ce«yate // MAnuv_2,2.205cd //>% NYùYASUDHù: tasya Ãropitasya api jagata÷, sÃæv­taæ satyatvami«yate 'to na satpratyayavirodha÷ / asti cet jagata÷ sattvaæ kathaæ tarhyasat / yena sadivÃbhÃtÅtyuktamityata Ãha- pÃramÃrthiketi // %% NYùYASUDHù: sarvathÃbÃdhyatvaæ pÃramÃthirka(sa)ttvaæ tadabhÃvÃdasadidaæ jagadudgÅyata iti / pÃramÃrthikasattvÃbhÃve kathaæ jagatyarthakriyÃdivyavahÃra ityata Ãha- sÃæv­tenaiveti // %% NYùYASUDHù: akhilo hÃnopÃdÃnopek«Ãbhij¤ÃbhivÃdanÃrthakriyÃlak«aïa÷ / vyavahÃrasyÃpyasattvÃt / svapna iveti Óe«a÷ / pÃramÃrthikasattvameva vyavahÃravirodhi / tasya sarvakriyÃrahitatvÃt / natu tadabhÃva iti bhÃvenoktam- sÃæv­tenaiva sattveneti // *8,265* s­«Âipralayavi«a(yaæ)ye vigÃnaæ darÓayati- ÓÆnyÃditi // %<ÓÆnyÃt saæv­tiyogena viÓvametat pravartate / s­«ÂikÃle punaÓcÃnte stimitaæ ÓÆnyatÃæ vrajet / iti brÆte ... // MAnuv_2,2.207a-e //>% *8,266* NYùYASUDHù: s­«ÂikÃle pravartata jÃyate / ÓÆnyasya ni«kriyatvÃtkathaæ viÓvakart­tvamityata uktam- saæv­tiyogeneti / ante pralayakÃle / stimitaæ ni«kriyam / anena kriyÃvibhÃgÃdinyÃyena yà viÓvasya satyatvavÃdinÃæ pralayaprakriyà sà nirÃkriyate / svÃpnagajÃdiriveti Óe«a÷ / evamupanyastamatanirÃsÃthartvenÃdhikaraïamavatÃrayati- tamuddiÓyeti // %<... tamuddiÓya jagÃda jagatÃæ guru÷ // MAnuv_2,2.207ef //>% NYùYASUDHù: yattÃvaduktaæ ÓÆnyÃdevedaæ jagadutpadyata iti tadyathÃÓrutamapÃkartuæ sÆtram oæ nÃsato 'd­«ÂatvÃt oæ iti / tadvayÃca«Âe- nÃsata iti // *8,267* ## [second time!] %% NYùYASUDHù: asata÷ sarvaviÓe«anirmuktatvena gaganakusumasamÃnÃcchÆnyÃjjagato bhÃvo janma nopapadyate / kuta ityata Ãha- na hÅti // %<... nahi d­«ÂÃsato jani÷ / sata÷ kvacit ... // MAnuv_2,2.208bc //>% NYùYASUDHù: sato bhavata÷ kÃryasyeti yÃvat / kvacit / asato janirna d­«Âà yata÷ / atra sarvatra ÓÆnyasyÃsattvamÃpÃdya dÆ«aïÃbhidhÃnamiti j¤Ãtavyam / *8,268* syÃdetat / pramÃïÃbhÃva÷ prameyÃbhÃvaæ sÃdhayati / na puna÷ pramÃïaviÓe«ÃbhÃva÷ / mà hi bhÆdasmadÃdipratyak«avyÃv­ttyà dharmÃdyabhÃvasiddhi÷ / tadatrÃpi pramÃïÃbhÃvÃditi heturvaktavya÷ / "ad­«ÂatvÃditi' pratyak«ÃbhÃvakathanaæ tu katham / anaikÃntikatvÃdityata Ãha- pramÃïaæ ceti // %<... pramÃïaæ ca d­«ÂirevÃkhilÃd varam // MAnuv_2,2.208cd //>% NYùYASUDHù: d­«Âi÷ pratyak«ameva akhilÃt anumÃnÃdagamÃcca varaæ pramÃïam / ayamabhisandhi÷ / nÃsato jagato bhÃva iti pratij¤Ãya kuta ityÃkÃÇk«ÃyÃæ tatra pramÃïÃbhÃvÃditi hetuæ manasi nidhÃya kataæ tatra pramÃïÃbhÃva iti jij¤ÃsÃyÃmanumÃnÃgamayo÷ pratyak«amÆlatvena tata÷ pratyak«ameva varaæ pramÃïamiti, ÃdÃvad­«ÂatvÃditi tadabhÃvo 'yaæ darÓito natu pradhÃnapratij¤ÃyÃæ hetutvena, yenoktado«a÷ syÃditi / tarhyanumÃnÃdyabhÃvo ('pi) vaktavya ityata Ãha- pramÃïaæ ceti // ayamÃÓaya÷ / vedÃde÷ ÓÆnyavÃdinà prÃmÃïyaæ nÃÇgÅkriyate / tadÅyÃgamasya tvasmÃbhirityato nÃstyatrÃgama÷ sampratipanna iti Ói«yaireva Óakyate j¤Ãtum / pratyak«ÃbhÃvenÃnumÃnasyÃpyabhÃva÷ siddha eva / pratyak«asyÃnumÃnopajÅvyatvÃt / pratyak«eïa kvacidupalabdhameva hyanumÃnena (kvacitsÃ)sÃdhanÅyam / ato 'numÃnÃ(dya)bhÃvasyÃnuktÃvapi lÃbhÃdad­«ÂatvÃdityevoktaæ sÆtrak­teti / ata eva prÃguktam- kvaciditi // *8,270* mà bhÆcchÆnyÃjjagadutpattau pratyak«aæ pramÃïam / mà ca bhÆdÃgama÷ / tathÃpyanumÃnaæ bhavi«yati / asata÷ sadutpattau pratyak«ÃbhÃvena d­«ÂÃnumÃnÃnupapattÃvapi sÃmÃnyato d­«Âasyopapatte÷ / kÃraïasya hi sattve ni«iddhe 'sata eva janma setsyatÅtyÃÓaÇkayÃnumÃnÃnÃæ tarkapratighÃtaæ vaktuæ sÆtram- oæ udÃsÅnÃnÃmapi caivaæ siddhi÷ oæ iti // tadvayÃca«Âe- yadyevamiti // ## %% NYùYASUDHù: yadyasata eva yatki¤citkÃryaæ jÃyeta tadà madhurÃdiva saptamarasäjanasya pÅnatà syÃt / go÷ Ó­Çgamiva mÃrjÃr­Çgamapi janasya ghÃtakaæ bhavedaviÓe«Ãdityanena evaæ satyudÃsÅnÃnÃæ heyo(pÃdeyo)pek«aïÅyabuddhayavi«ayÃïÃæ saptamarasÃdÅnÃmapi sakÃÓÃt pÅnatvÃdikÃryasya siddhi÷ prasajyeteti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / *8,273* prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃti- kÃryÃrthÅti // %% NYùYASUDHù: yadyasata eva kÃryamutpadyate tadà paÂÃdikÃryÃrthÅ kuvindÃdi÷ sat tantvÃdikÃraïaæ sarvathà nopÃdadÅta / asata eva paÂÃdyutpatte÷ / atiprasaÇgÃntaramÃha- neti // %% NYùYASUDHù: na kevalamasata÷ kÃryotpattau satkÃraïopÃdÃnÃnupapatti÷ / kintvi«yÃya paÂÃdyutpÃdÃya na pravarteta / na prayateta ca / kuta÷ / ÓÆnyÃdeve«yasambhavÃt / etena tantvÃdyupÃdÃnÃdu(dyu)dÃsÅnÃnÃæ cikÅr«ÃdirahitÃnÃæ ca puæsÃæ paÂÃdisiddhi÷ syÃditi sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / *8,274* prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃti- deÓeti // %% NYùYASUDHù: ÓÆnyÃtsata÷ ÓÆnyÃdeva bhavata÷ kÃryasya deÓakÃlÃvasthÃniyamo na bhavet / tathÃhi / yadi jagacchÆnyÃdeva bhavet tadà godhÆmÃ÷ k­«ïabhÆmau sampadyante na pÃï¬ubhÆmau / vasante kiæÓukÃ÷ pu«pità bhavanti / na var«Ãsu / trihÃyiïyeva gaurgarbhaæ dhatte nÃnyathà / satu«Ã eva vrÅhayo 'ÇkurÃnutpÃdayanti netarathetyÃdideÓakÃlÃdiniyama÷ kÃryotpattau na syÃt / ÓÆnyasya sarvatrÃviÓi«ÂatvÃt / anenodÃsÅnÃnÃæ deÓakÃlÃdiniyamÃnapek«ÃïÃmapi kÃryÃïÃæ siddhirutpatti÷ syÃditi sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / ÓÆnyÃdeva kÃryotpattau kurtrupÃdÃnanimittÃpek«Ã na syÃditi samudÃyÃrtha÷ / *8,275* nanvÃdis­«ÂÃveva ÓÆnyÃtkÃryotpÃdaæ brÆmo na sarvadà / anyadà tu kartrÃdikÃïagaïÃdeva / ato nÃtiprasaÇga ityata Ãha- puru«eti // %% NYùYASUDHù: ki¤cidityadhunÃtanaæ kÃryam / vastutvÃt kÃryatvÃt / sarvasyÃpÅti / ÃdikÃlÅnasyÃpi kÃryasyetyartha÷ / anane nà puru«a÷, sata÷ ÃdikÃlÅnasya kÃryasya kartÃnumÃtavya÷ / kuta÷ / d­«ÂatvÃt adhunÃtanÃnÃæ kÃryÃïÃæ puru«akart­tvasya niÓcitatvÃditi prathamasÆtraæ prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃtaæ bhavati / sÆtrabhëyayo÷ puru«agrahaïaæ tu upÃdÃnÃdyupalak«aïam / *8,276* nanvidaæ sarvamapi svavyÃhatam / tathÃhi / yaduktaæ nÃsato 'd­«ÂatvÃditi / tatsata÷ kÃraïatve 'pi samÃnam / nahi sata÷ kÃraïatvamapi kvÃpyÃvayo÷ sammatam / nanu ca madhurÃdiva go÷ Ó­ÇgamivetyÃdinà sata÷ s­«ÂisaæhÃrakÃritvaæ nidarÓitam / maivam / sarvasyÃpi jagato 'sattvena tadanta÷pÃtino madhurÃderapi sattvÃbhÃvÃt / yaÓcÃyamatiprasaÇga÷"asata÷ kÃraïatve saptamarasÃderapi madhurÃdi(vat) kÃryakÃritvaprasaÇga÷' iti / so 'pi sata÷ kÃraïatve tantvÃdÅnÃæ m­dÃdikÃryakÃritvaprasaÇgena tulya÷ / tathÃpi kÃraïatvamÃtraæ sato 'stÅti cet (na) / tatsattvÃsammateruktatvÃt / nahi sakalavikriyÃtÅtasya kÃraïatvaæ ÓakyasambhÃvanam / madhurÃdÅnÃæ saptamarasÃdÅnÃæ cÃsattvÃviÓe«e 'pi sadbuddhibhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ viÓe«Ãt / yadapi kÃryÃrthÅtyÃdi / tadÅÓvarasya sarvakÃraïatve tata eva paÂÃdisambhavÃttantvÃdyupÃdÃnaæ na syÃt / kuvindÃdericchÃdikaæ ca vyarthaæ syÃditi samÃnam / etena deÓakÃlÃdÅti prasaÇgo 'pi samÅk­to veditavya÷ / yacca puru«ecchÃnusÃreïetyuktam / (tadapi) tanmahadÃdikÃryasya kulÃlÃdijanyatÃsÃdhanasamÃnayogak«emamiti / *8,278* atra yadviÓvasyÃsattvamuktaæ tattÃvannirÃkartuæ sÆtram oæ nÃbhÃva upalabdhe÷ oæ // iti / tadvayÃca«Âe- naceti // ## %<... nacÃbhÃvo viÓvaæ saditi gamyate // MAnuv_2,2.212cd // yato ... // MAnuv_2,2.213a //>% NYùYASUDHù: bhavatÅti bhÃva÷ / na bhÃvo 'bhÃva÷ / asaditi yÃvat / saditi gamyate yata ityanena viÓvasatyatve pratyak«aæ pramÃïamuktaæ veditavyam / pratyak«eïa sadityanubhÆyamÃnamapi viÓvamasaccetko do«a ityata Ãha- anubhaveti // %<... 'nubhavarodhe tu vacanaæ vÃdina÷ kuta÷ // MAnuv_2,2.213ab //>% NYùYASUDHù: anubhava(vi)rodhe tu kriyamÃïa iti Óe«a÷ / (tatra) yadi sattvenopalabhyamÃnamapyasatsyÃttadottaraæ vadatyapi ÓÆnyavÃditi noktaæ tvayetyataste 'pratibheti bruvÃïaæ paraæ prati ÓÆnyavÃdina÷ svavacanasÃdha(no)kopÃyÃbhÃvÃtparÃjaya evÃpadyeta / yadi ca prÃÓnikÃdyavagataæ kathaæ madvacanaæ nÃstÅti brÆyÃt tadÃÇgÅk­taæ pratyak«asya prÃmÃïyamiti sattvena tadavagataæ viÓvaæ katamasatsyÃditi / *8,279* uktado«aparihÃraæ ÓaÇkate- svapneti // %% NYùYASUDHù: svapnaÓca bhrÃntiÓca tayoriva svapnabhrÃntivat / yadyapi parasya svapno 'pi bhrantireva / tathÃpi gobalÅvardanyÃyena lokavyavahÃramapek«ya p­thagukti÷ / yathà svapne bhrÃntau cÃsadeva gajÃdikaæ sapÃdikaæ ca sadityupalabhyate tathÃsadevedaæ viÓvaæ sa(tyatve)ttvenopalabhyate / etadeva viÓvasya ÓÆnyakÃraïatvaæ nÃma / nÃparam / tatra kathaæ sadityupalambhena viÓvasya sa(tya)tvasiddhi÷ / nacaivamadhi«ÂhÃnasya dra«Âu÷ karaïÃnÃæ taddo«ÃïÃæ ca sattvamaÇgÅkÃryam / anyathà bhrÃntivaicitryÃdyanupapattiriti vÃcyam / asatprakÃÓanaÓaktyà saæv­tyaiva sarvasyopapattau tadaÇgÅkÃravaiyathryÃt / evaæca na vacanÃsiddhi÷ / sÃæv­tasattvasya vacanasya pratyak«eïaiva siddhe÷ / tÃvataiva vyavahÃropapattau pÃramÃrthikasattvasyopayogÃbhÃvÃditi / *8,282* etatparihÃrÃya oæ vaidharmyÃcca na svapnÃdivat oæ // iti sÆtram / tadvayÃca«Âe- ki¤ceti // ## %<... ki¤cÃtra bhramo naiva nivartate // MAnuv_2,2.214ab //>% NYùYASUDHù: bhavedevaæ yadi prapa¤ce rajjusarpÃdÃviva sattvapratyayo bhrama÷ syÃt / nacaivam / tathÃtve atra prapa¤ce satvabhrama÷ kimiti naiva nivartate / j¤ÃnÃnÃæ bhramatvÃvadhÃraïaæ hi bÃdhabodhÃdhÅnam / sampratipannasthale tathà darÓanÃt / pratyayatvamÃtrÃdhÅnatve prÃgapi bÃdhabodhodayÃdrajjusarpÃdij¤Ãne laukikaparÅk«akÃïÃæ bhramatvÃvadhÃraïaæ syÃt / nacaivaæ kvacidd­«Âam / naca prapa¤casattÃvagamasya bÃdhakaæ paÓyÃma÷ / tato na bhramatvÃvadhÃraïaæ yuktamiti / svapnasya bhrÃntitvÃbhÃvo, bhramasya cÃdhi«ÂhÃnÃdyapek«Ãniyama÷, sÃæv­tasattvasya vyavahÃranirvÃhakatvasyÃbhÃvaÓcÃnyatra samarthito 'trÃnusandheya÷ / *8,284* syÃdetat / kiæ prapa¤capratyayasyedÃnÅæ bÃdho nÃstÅtyucyate / utottarakÃle 'pi / Ãdye na tÃvatà bhavato 'pi viÓvasatyatvÃvadhÃraïaæ, ÓuktirajatÃdau tadayogÃt / dvitÅyastu nÃsti / prapa¤capratyayo bÃdhi«yate pratyayatvÃtsampratipannavat / ityÃgÃmibÃdhasiddherityata Ãha- anÃderiti // %% NYùYASUDHù: anÃdito 'nuv­ttasyetyartha÷ / viÓvasya tatpratyayasya, niv­tti÷ bÃdha÷ / nivarteta bÃdhyeta / yadi pratyayatvÃtprapa¤capratyayasya bÃdho 'numÅyate, tadÃvaÓyaæ bÃdhapratyayasyÃpi bÃdhena bhÃvyam / anyathà pratyayatvahetostatra vyabhicÃrÃpatte÷ / bÃdhakapratyayasya bÃdhyatve prapa¤capratyayasya yÃthÃrthyasiddhi÷ / ti«Âhatu tÃvatparamÃrthacintÃ, vyÃvahÃrike tu tathà d­«Âameva / na kevalamidamÃpÃdanaæ kintu sambhÃvitaæ caitat / yatprapa¤capratyayasya yÃthÃrthyaæ tannÃstitÃpratyayasya bÃdhyatvÃt / anÃdito 'nuv­ttasyÃnekasajÃtÅyavijÃtÅyasaævÃda(va)to yÃthÃrthyasambhavÃt / kÃdÃcitkasya saævÃdavidhura(ruddha)tvena bhramatvasambhavÃditi / *8,285* nanu ca prapa¤caniv­ttirnÃma ÓÆnyameva / tacca paramÃrtharÆpaæ na kalpitamad­«ÂatvÃt / tatkathaæ tatpratyayasya bÃdhyatà syÃt / kintu prapa¤casya d­«Âatvena kalpitatvasambhavÃttatpratyaya eva bÃdhya÷ / hetuÓca prapa¤capratyayatvena vivektavya ityata Ãha- d­«Âasyeti // %% NYùYASUDHù: bhrÃntitÃbhramaÓabdÃbhyÃæ kalpitatvamucyate / idamuktaæ bhavati / viparatÅmetaduktaæ yatsarvapramÃïad­«Âasya prapa¤casya kalpitatvamÃdÃya tatsattÃpratyayasya bÃdhyatvasvÅkaraïam / kenÃpi pramÃïenÃd­«Âasya ÓÆnyasyÃkalpitatvaæ g­hÅtvà tatsattvapratyayasyÃbÃdhyatvopÃdÃnam / prÃmÃïikamakalpitam aprÃmÃïikaæ cÃÇgÅkriyamÃïaæ kalpitamiti sarvasammatatvÃditi / *8,286* etadeva d­«ÂÃntena darÓayati- gavÃmiti // %% NYùYASUDHù: aÓ­ÇgibhÃvena sahiteti Óe«a÷ / kaÓcidgavÃæ Ó­ÇgitavamastÅtyÃha- kaÓcicchaÓasyeti / tatra paroktarÅtyà gavÃæ Ó­Çgità kalpitÃ, d­«ÂatvÃt / ÓaÓaÓ­Çgità tvakalpitÃd­«ÂatvÃditi syÃt / na hyevaæ loke pratÅti÷ lokÃnusÃreïaiva ca paramÃrtho boddhavyo nÃnyathà / lokanyÃyasyaiva tadbodhopÃyatvÃditi / tadevaæ pratyak«abalena viÓvasatyatà sÃdhità / tadbÃdhakaÓaÇkà ca parih­tà / tata÷ kiæ siddhamityato yaduktaæ pÆrvapak«iïà sato 'pi kÃraïatve pramÃïÃbhÃva iti tatparih­tamiti vadansamÅkaraïÃntaramapi pariharati- asmÃkaæ tviti // %% *8,286f.* NYùYASUDHù: satkÃraïatvavÃdinÃm akhilaæ pareïÃk«iptaæ yujyate / katham / bÃdhavidhureïa pramÃïena jagata÷ satyatvasiddhau madhurÃdÅnÃæ pu«yayÃdikÃraïÃnÃæ sattvasiddhe÷ / tantvÃdÅnÃæ ca vicitrasvabhÃvatayà pramÃïena siddhÃnÃæ na m­dÃdikÃryakÃritvaprasaÇga÷ / nahi sata ivÃsato 'pi svabhÃvabhedo 'sattvavyÃghÃtÃt / pramÃïenaiva sata÷ kÃraïatvopalabdheranupapattirÃbhÃsabhÆtaiva / pramÃïena sattayà pramitÃnÃæ madhurÃdÅnÃæ sadbuddhimÃtravailak«aïyakalpanà tyayuktaiva / anyathà sadbuddhayÃvagatÃtsaptamarasÃdapi pÅnatà satÅ syÃt / ÅÓvarasya sarvakÃraïatve 'pi tantvÃdyapek«Ã puru«aprayatnÃdyapek«Ã deÓakÃlÃdiniyamaÓca yujyata eva / tantvÃdyapek«ayaiva kÃryamutpadyatÃmitÅÓvarasya prasÃdÃt saÇkalpÃt / nacaivaæ nirviÓe«asya ÓÆnyasya saÇkalpo yujyate / nacaitadaprÃmÃïikam / ÃrambhaïÃdhikaraïoktarÅtyÃtrÃgamÃnumÃnÃdÅnÃæ pramÃratvÃt / naca vedÃdyÃgamaprÃmÃïyamasiddham / prathamasÆtroktarÅtyÃ'gamaprÃmÃïyasya siddhatvÃt / anumÃne 'tiprasaÇgo 'pyÃgamaprÃmÃïyenaivÃpÃsta iti / brahmÃdÅns­«ÂayÃdÃvÅÓvaraste«u k­payÃpek«ate parameÓvaraniyogÃnu«ÂhÃne te«Ãæ paramapuru«ÃrthalÃbhÃditi j¤Ãpayituæ prasÃdÃdityuktam / *8,289* prÃgviÓva(sya)satyatvasÃdhanÃyopanyastasya pratyak«asyÃnyathÃsiddhimÃÓaÇkaya tatparihÃratvena vaidharmyÃcca na svapnÃdivaditi sÆtraæ vyÃkhyÃtam / idÃnÅæ viÓvamithyÃtve parÃbhihitasya anumÃnasya dÆ«akatvenÃpi (tadvayÃ)vyÃkhyÃtuæ mithyÃtve 'numÃnaæ tÃvacchaÇkate- d­ÓyatvÃditi // %% NYùYASUDHù: sarvaæ mithyetyukte sampratipannamithyÃtve ÓuktirajatÃdau siddhasÃdhanatÃ, ÓÆnye bÃdha÷ (ca) syÃt / ata÷ satyatvamithyÃtvÃbhyÃæ vimatamityuktam / vimataæ gaganÃdikaæ mithyà d­ÓyatvÃt svapnavadityanumÃnena viÓvamithyÃtvasiddhe÷ kathaæ (tatsa)satyatvamaÇgÅkriyata ityartha÷ *8,291* dÆ«ayituæ p­cchati- iyaæ ceti // %<... iyaæ ca mà // MAnuv_2,2.217b //>% NYùYASUDHù: ti«Âhatu tÃvadviÓvam / iyaæ ca mà idameva d­ÓyatvÃnumÃnam / mithyà satyaæ (tyà ve) veti Óe«a÷ / Ãdyaæ dÆ«ayati- mithyeti // %% NYùYASUDHù: nahi Óabde 'vidyamÃnena cÃk«u«atvena ÓabdÃnityatvaæ siddhayatÅti bhÃva÷ / dvitÅye d­Óyatvaæ d­Óyamad­Óyaæ và / prathamaæ dÆ«ayati- vyabhicÃra iti // %<... vyabhicÃro na ced bhavet // MAnuv_2,2.217d //>% NYùYASUDHù: d­Óyatvaæ mithyà na cedatha ca d­Óyam / tadà (d­Óyatvasya) d­Óyatva eva vyabhicÃro bhavet / dvitÅye tvaj¤ÃnÃsiddhatà hetoriti bhÃva÷ / *8,292* syÃdetat / mithyaiva d­Óyatvamiti brÆma÷ / nacaivaæ sÃdhyÃsÃdhakatvam / varïadairghyÃdÅnÃæ mithyÃbhÆtÃnÃmapi sÃdhakatvasyobhayasiddhatvÃt / cÃk«u«atvÃdÅnÃæ tvÃropÃbhÃvÃt / Ãrope 'pyasÃævyÃvahÃrikatvÃdasÃdhakatvaæ, na tu mithyÃtvÃdityata Ãha- sÃdhakatvamiti // %% NYùYASUDHù: yatrodÃharaïe mithyÃtvaæ sampratipannaæ tatra sÃdhakatve, yatra ca sÃdhakatvaæ saæmataæ tatra mithyÃtve vipratipattito 'satyasya sÃdhakatvaæ sÃdhyameva, na punarasmÃkaæ siddhamiti / *8,293* vipratipattau sÃdhakatvaæ mithyÃtvaæ và sÃdhayi«yÃmÅti cet / kiæ satyena pramÃïenota mithyÃbhÆtena / Ãdye tÆktamevottaram / dvitÅye do«amÃha- tasya ceti // %% NYùYASUDHù: nahi kvÃpyasmÃkaæ mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvaæ sammatam / atastasyÃpi sÃdhakatvaæ sÃdhyameva / tasyÃpi sÃdhakatvaæ sÃdhayi«yÃmÅtyata Ãha- itÅti // %<... ityanavasthà syÃt ... // MAnuv_2,2.218c //>% NYùYASUDHù: pÆrvoktaprakÃreïetyartha÷ / nahi sarvamasatyaæ sÃdhakamityekaæ pramÃïamasti / nÃpi sadvÃdÅ kadÃpi sattvÃsattvodÃsÅnena pramÃïena sÃdhyasiddhimaÇgÅkuryÃt / yenÃnavasthÃÓÃntirbhavediti / *8,294* evamasiddhivyabhicÃrÃbhyÃmanumÃnaæ nirÃk­tya pramÃïabÃdhaæ cÃha- sattvaæ ceti // %<... sattvaæ cÃsyÃnubhÆtita÷ // MAnuv_2,2.218d //>% NYùYASUDHù: asya prapa¤casya / anubhÆtita÷ siddhamato bÃdhitavi«ayaæ cÃnumÃnamiti Óe«a÷ / na kevalaæ d­ÓyatvÃnumÃnasyÃnena do«eïÃbhÃsattvaæ, kintu yadanyadapi prapa¤camithyÃtve 'numÃnaæ ja¬atvaæ và paricchinnatvaæ và parairucyate tasyÃpÅtyÃha- anubhÆtÅti // %% NYùYASUDHù: upalak«aïametat / pÆrvoktavyabhicÃrÃsiddhibhyÃæ cetyapi dra«Âavyam / tathÃhi / ja¬atvÃdikaæ satyaæ mithyà và / Ãdye ja¬atvÃdimanna và / prathame vyabhicÃra÷ / dvitÅye 'pasiddhÃnta÷ / mithyà cetsÃdhyasiddhirneti / *8,295* bhavedasattvamanumÃnÃnÃæ yadyanubhavavirodho bhavet / na cÃsÃvasti, mithyÃtvÃparaparyÃyaæ bÃdhyatvaæ hyanumÃnasÃdhyam / naca tadabhÃva÷ pratyak«eïa vedya÷ / tasya vartamÃnamÃtravi«ayatvena katha¤cidvartamÃnakÃlÅnÃbÃdhÃbhÃvavi«ayatve 'pi kÃlÃntara(gata)bhÃvibÃdhÃbhÃvavi«ayatvÃyogÃdityata Ãha- atÅteti // *8,296* %% NYùYASUDHù: atrÃtÅtagrahaïaæ prÃsaÇgikam / na kevalaæ vartamÃna ityaperartha÷ / na÷ sarve«Ãm / anyathà tadviÓi«ÂavyavahÃrÃnupapa(tte)ttiriti bhÃva÷ / *8,297* kimato yadyevamavartamÃno 'pi kÃla÷ sÃk«igocara ityata Ãha- taditi // %% NYùYASUDHù: kÃlÃntarasambandhitayà sattvamabÃdhyatvam / na kevalaæ vartamÃnakÃlÅnabÃdhÃbhÃvo 'nubhavavedya÷ / kintu sarvakÃlagato 'pÅtyartha÷ / tatkathamityata uktam- d­«Âasyeti // %<... d­«Âasya sÃk«igam // MAnuv_2,2.219f //>% NYùYASUDHù: pratyak«ÃdipratÅtivi«ayasya / pratyak«ÃdipratÅtÅnÃæ prÃmÃïyasya sÃk«iïà grahaïÃditi bhÃva÷ / *8,298* nahi vi«ayasya traikÃlikÃbÃdhyatvamanantarbhÃvya tatpratÅte÷ prÃmÃïyaæ Óakyagrahaïam / yadi pratÅtiæ g­hïan sÃk«Å tatprÃmÃïyagrahaïasvabhÃvatvÃttadg­hïaæstadvi«ayasya traikÃlikÃbÃdhyatvaæ vyavasthÃpayettadà ÓuktirajatÃdipratÅterapi sa eva grÃhaka iti tasyà api prÃmÃïyaæ g­hïÅyÃt / tathÃca tadvi«ayasyÃpi rajatÃdestraikÃlikÃbÃdhyatvaæ siddhayedityato d­«ÂaÓabdaæ vyÃkhyÃti- d­¬heti // %% NYùYASUDHù: yannirde«atvenÃvadh­tayà pratÅtyà vi«ayÅk­taæ, tadeva d­«Âamityuktam / kuta÷ / itarasya sammugdha(sya)d­«Âasya d­«ÂÃbhÃsatvÃt / mukhyÃmukhyayoÓca mukhyagrahaïasya nyÃyyatvÃt / k­tavyutpÃdanaæ caitatprÃk / *8,299* satpratipak«Ãïi ca d­ÓyatvÃdyanumÃnÃnÅtyÃÓayavÃnÃha- bhrÃnteriti // %% *8,299f.* NYùYASUDHù: bhrÃntivi«ayatvena sampratipannÃcchuktirajatÃdikÃdityartha÷ / saæv­tisatyasya tathÃtvenÃbhyupagatasya viÓvasya viÓe«o vailak«aïyam avyabhicÃravÃn kadÃcitkvacidapi sampratipannamithyÃbhÃve avartamÃna÷ / tena ÓÆnyavÃdinÃpi, samyagiti asandehena / sa eva viÓe«o, na÷ asmÃkaæ mate viÓvasya satyatvaæ sÃdhayi«yatÅti Óe«a÷ / tata÷ satpratipak«Ãïi d­ÓyatvÃdyanumÃnÃnÅti / atra tenÃpi samyagaÇgÅk­ta ityanena pak«adharmatà samarthità / avyabhicÃravÃnityanena tu vyÃpti÷ / ayamatra prayoga÷ / viÓvaæ kÃlatrÃbÃdhyam, prÃtÅtikavilak«aïatvÃt / vyatirekeïa Óuktirajata(tÃdi)vaditi / *8,300* nanu ca ÓuktirajatÃdÅnÃæ prÃk ÓÆnyatattvaj¤ÃnÃcchuktyÃdij¤Ãnenaiva niv­tti÷ bhavati / prapa¤casya tu ÓÆnyaj¤Ãnena kadÃcinniv­ttirbhavi«yatÅtyevaæ mayà prÃtÅtikasÃæv­tayo÷ vailak«aïyamaÇgÅk­tam / nacedaæ viÓvasatyatve bhavatà hetÆkartuæ Óakyam, virodhÃdityata Ãha- vij¤ÃnÃditi // %% NYùYASUDHù: vyabhicÃro niv­tti÷ / nÃyaæ viÓe«o 'ÇgÅkartuæ Óakyate, aprÃmÃïikatvÃt / na hyaprÃmÃïikena Ó­ÇgeïÃÓvo 'nyato vi(Ói)Óe«yamÃïo d­Óyata iti / nanvidaæ kadÃcidbÃdhi«yate d­ÓyatvÃcchuktirajatÃdivadityanumÃnasya sattvÃtkathamatra pramÃïÃbhÃva ityata÷ (tasyo)svoktaæ do«aæ smÃrayati- prameti // %<... pramà sà ca na bhavet svavirodhata÷ // MAnuv_2,2.221cd //>% NYùYASUDHù: yà ca ÓaÇkayate setyartha÷ / svavirodhata iti / svavi«ayasya svasya ca bÃdhyatvÃpÃdakatvÃdityartha÷ / anyathà vyabhicÃrÃpatte÷ / yasya vi«ayo 'san(yat)svayaæ ca bÃdhyaæ, kathaæ tatpramÃïaæ bhavet / ato 'sya viÓe«asyÃprÃmÃïikatvenÃÇgÅkartumaÓakyatve yo 'nyo viÓe«a÷ prÃmÃïika÷ pramÃïÃvirodhÅ cÃÇgÅkartavya÷, so 'smÃkaæ satyatve heturbhavi«yatÅti / sa ca pramÃïagamyatvamarthakriyÃkÃritvaæ ceti h­dayam / *8,301* nanu tarhyevameva kuto nocyate / tathocyamÃne pramÃïÃnÃæ tattvÃvedakatvamatharkriyÃyÃ÷ sattvamasati tadabhÃva ityÃdi bahu saævidheyaæ syÃt / lÃghavÃrthaæ tvevamuktaæ, tadapi yathÃvasaramupapÃditameva / *8,303* yadvà prapa¤casyÃbÃdhyatve pariÓe«apramÃïamanenoktam / tathÃhi / jagato bÃdhyatvamabÃdhyatvaæ ca prasaktam / t­tÅyaprakÃrÃbhÃvÃt / bÃdhyatvaæ ca prasiddhapadÃrthatattvaj¤Ãnena, anyena và / tatrÃdyaæ vÃdiprativÃdibhyÃmanabhyupagamÃt / dvitÅyaæ tu pramÃïÃbhÃvanirastam / pariÓe«ÃdabÃdhyatvameva siddhayatÅti / athavà vyÃpakÃnupalabdhiliÇgakamanumÃnam(anena)etena Ólokadvayenoktam / bÃdhyatvaæ hi prasiddhapadÃrthataditaratattvaj¤Ãnanivatyartvena vyÃptam / tacca vyÃpakamanabhyupagamapramÃïÃbhÃvÃbhyÃæ jagato vyÃvartamÃnaæ svavyÃpyaæ bÃdhyatvamiti vyÃvartayati / JOSHI-4 *8,304* evaæ prapa¤camithyÃtvÃnumÃnÃni nirÃk­tyedÃnÅæ tadanugrÃhakatvena, satyatvapratyak«asya pratikÆlatvena ca parotprek«itaæ tarkamapi nirÃkartumÃÓaÇkate- bheda iti // %% NYùYASUDHù: Ãdipadena viÓe«aïapratiyÃginorgrahaïam / yadi g­hyata iti Óe«a÷ / tarhÅti ca / ayamartha÷ / yadi prapa¤co sÃæv­to na syÃttadà pratyak«o 'pyasau na syÃt / tathÃhi / anekamedabhinno hi prapa¤ca i«yate / bhedasya cÃpratyak«atÃyÃæ so 'pyapratyak«a eva / vinà bhedena tatpratÅtÃvadvitÅyaÓÆnyapratÅtyÃpatte÷ / naca bhedapratÅtirupapadyate / bhedo hi pratÅyamÃno ghaÂapaÂau bhinnÃviti ghaÂapaÂayovirÓe«aïatayÃ, ghaÂapaÂayorbheda iti tÃbhyÃæ viÓe«yatayà và pratyetavya÷ / bheda ityeva pratÅterabhÃvÃt / yadvà ghaÂÃtpaÂo bhinna iti, ghaÂÃtpaÂasya bheda iti và ghaÂapratiyogitayà paÂadharmikatayà ca bhedagrahaïame«yavyam / tatrobhayatrÃpyanyonyÃÓrayatvaæ, viÓe«yayorghaÂapaÂayorj¤Ãne sati hi tadviÓe«aïatayà bhedo j¤Ãtavya÷ / nahi devadattÃdarÓane daï¬asya tadviÓe«aïatayà darÓanaæ yujyate / viÓe«yaj¤Ãnaæ ca bhedÃpek«am / nahi bhedÃpratÅtau ghaÂapaÂÃviti dvitvaviÓi«ÂÃrthapratÅti÷ sambhavati / evaæ viÓe«yatayà bhedapratÅtÃvapi dra«Âavyam / tathà dharmipratiyogij¤Ãne sati bhedaj¤Ãnam tannirÆpyatvÃt / bhedaj¤Ã(na eva)ne sati ca dharmipratiyoginorj¤Ãnam / nahi bhedÃgrahe dharmipratiyogibhÃvo 'vagantuæ Óakyate / tathÃtve ghaÂÃdghaÂasya bheda(ityapi) pratÅti÷ syÃt / naca parasparÃÓrayÃïi kÃryÃïi sambhavanti / *8,305* ato vÃstavatve bhedasya pratÅtyanupapattau prapa¤casyÃpi tadÃpatteravicÃritaramaïÅya÷ saæv­tibhaya evÃyamaÇgÅkaraïÅya iti / nirÃkaroti- neti // %<... na tat // MAnuv_2,2.222 //>% *8,310* NYùYASUDHù: yaduktaæ bhedasya durgrÃhyatvaæ tannÃstÅtyartha÷ / tatkathamityata Ãha- svarÆpamiti // %% NYùYASUDHù: yat yasmÃdbhedo vastuna÷ svarÆpaæ tasmÃt tasya vastuno gra(he)haïe sati paÓcÃdbhedagraha iti nÃsti / kintu vastugraha eva bhedagraha÷ / tathÃca kvÃnyonyÃÓrayatvaæ yena bhedo durgraha÷ syÃditi / %<... yanna tasya grahe graha÷ // MAnuv_2,2.223b //>% NYùYASUDHù: yasmÃdvastuno grahe tasya bhedasyÃgraho nÃsti tasmÃdbhedo vastuna÷ svarÆpamiti sambandha÷ / ayamatra prayoga÷ / vimato bhedo ghaÂasvarÆpaæ bhavitumarhati ghaÂagrahe 'g­hyamÃïatvarahitatvÃt ghaÂasvarÆpavadeveti / yadi atra tasya grahe g­hyamÃïatvÃdityevocyeta tadà ghaÂapaÂÃviti ghaÂaj¤Ãnena j¤ÃyamÃnena paÂenÃnaikÃntikatvaæ syÃt / tadarthaæ"tasya grahe 'graho na' ityuktam / nahi ghaÂagrahe g­hyamÃïo 'pi paÂo ghaÂagrahe sarvathà g­hyata eveti niyamo 'sti / yajj¤Ãne yatsarvathopalabhyate tattatsvarÆpamiti vyÃptÃvucyamÃnÃyÃæ daï¬ij¤Ãne daï¬o 'pyavaÓyaæ sphuratyeva / nacÃsau daï¬ina÷ svarÆpamityato viÓe«ani«Âhaiva vyÃptirabhidhÃtavyà / *8,311* ki¤ca viÓi«Âaæ nÃma viÓe«aïasambandhanimitto viÓe«yasyÃkÃrabheda iti pÅ na viÓi«Âapratyaye viÓe«aïasphuraïamasti / kinnÃma viÓe«aïaj¤Ãnaæ viÓi«Âaj¤ÃnakÃraïam / ÃÓubhÃvÃcca na kramo lak«yate / yadvà ghaÂabhedau pak«Åk­tya niyamenÃnyatarapratÅtÃvanyatarasya sphuraïenÃnyonyÃbhinnatvaæ sÃdhyam / nahi daï¬ipratÅtau daï¬a(sya)sphuraïe 'pi, daï¬apratÅtau sarvathà daï¬i(na÷)sphuraïamastÅti / *8,314* bhavedetadyadi bhedo vastugraha eva g­hyeta / nacaivam / kinnÃma vastupratÅtyuttarakÃlameva / nirvikalpake (hi) ca pratyaye vastumÃtramavabhÃsate / bhedasta vastudarÓanottarakÃlaæ pratiyogismaraïe satyavabhÃsate / yathà sÃd­ÓyamabhÃvaÓcetyata Ãha- anyatheti // %% NYùYASUDHù: yadi bhedo vastupratÅtau na pratÅyeta tadÃsyÃmunà bheda ityuttarakÃlaæ savikalpaka(vi)j¤Ãnamapi na jÃyeta / tathÃca tathà vyavahÃro 'pi na syÃt / asyÃmuneti (hi) dharmipratiyogitayà vastudvayamuddiÓya bhedo j¤Ãyate / na cÃg­hÅtabhedaæ tathodde«yuæ Óakyate / ekasminnapi tatprasaÇgÃt / bhedasattÃmÃtreïa tadupapattiriti cet(na) / dÆrasthavanaspatyorabhedapratyayÃbhÃvaprasaÇgÃt / do«Ãttatra tatheti cenna / bhedasya svarÆpasattayaivopayoge do«asyÃki¤citkaratvÃditi / *8,316* na kevalaæ vastudarÓane bhedasphuraïamanabhyupagacchato 'syÃmunà bheda iti paÓcÃtkÃlÅnaæ savikalpakaj¤Ãnaæ tathà vyavahÃraÓca nopapadyate / kiæ tarhÅtyata Ãha- ag­hÅta iti // %% NYùYASUDHù: yadi ghaÂadarÓane 'pi tadbhedo na d­«Âastada(dÃ)nantaraæ smaryamÃïaro g­hyamÃïo và pratiyogÅ paÂo 'pi vinà bhedenopalabdhavya÷ / bhedÃdarÓane cÃvaÓyamabhedaj¤Ãnaæ syÃt / tathà cottarakÃlaæ svasmÃtsvayaæ bhinna iti savikalpako bhedagraha÷ syÃditi / asvevamityata Ãha- pratÅtÅti // %<... pratÅtivirodhÃcca ... // MAnuv_2,2.224c //>% NYùYASUDHù: caÓabdasyottaratra sambandha÷ / paÂÃdghaÂo bhinna ityeva hi savikalpikà pratÅtiranubhÆyate / na jÃtu svasmÃtsvayaæ bhinna iti / ata÷ pratÅtivirodhÃdevaævidha÷ savikalpakagraho nÃÇgÅkartumucita iti Óe«a÷ / ki¤ca yadi svasvÃtsvayaæ bhinna iti savikalpako bhedagraha÷ syÃt / tadà kadÃcittathÃvidho vÃgvyavahÃro 'pi syÃt / nacaivamityÃha- nahÅti // %<... nahi kaÓcit tathà vadet // MAnuv_2,2.224d //>% *8,317* NYùYASUDHù: etena kimikapratÅtivirodha÷ uta sarvapratÅtivirodha÷ / nÃdyo vyabhicÃrÃt / na dvitÅya÷ / asiddherityapi parÃstam / kadÃpi kasyacidapi tathà vyavahÃrÃbhÃvena viparÅtavyavahÃreïa ca sarvapratÅtisiddheriti / ato vastupratÅtÃveva bhedasya sphuraïÃttatsvarÆpatvameveti / *8,318* nanvevaæ bhedasya vastusvarÆpatvena tatpratÅtibhedÃbhÃvÃditaretarasÃpek«atvasya sutarÃmabhÃvÃnnÃnyonyÃÓrayatvamityuktam / tatra kiæ bhedo dharmiïa÷ svarÆpam, uta pratiyogino 'pi / na tÃvaddvitÅya÷ / ekasyaiva bhedasyobhayasvarÆpatve 'dvaitaprasaÇgÃt / Ãdye tu yadyapi dharmij¤Ãnabhedaj¤ÃnayornÃnyonyÃÓrayatvam / tathÃpi pratiyogij¤ÃnÃpek«ayÃnyonyÃÓrayatvaæ kathaæ pariharaïÅyam / maivam / bhedasya svarÆpato j¤Ãne pratiyogiviÓe«aj¤ÃnÃnapek«aïÃt / pratiyogisvarÆpaj¤Ãne caitadbhedaj¤ÃnÃnapek«aïÃt / astu tarhi viÓe«aj¤Ãne 'nyonyÃÓrayatvam / taddhi ghaÂÃtpaÂo bhinna ityutpadyate / tatra dhamirïo bhedena pratipannasya và pratiyogitÃ, anyathà và / natÃvaddvitÅya÷ / svato 'pi bhedapratÅtyÃpatte÷ / Ãdye pratiyogisvarÆpabhedapratÅtau dharmiïa÷ pratiyogitÃyÃæ sa eva nyÃya÷ / tathÃca paÂÃdghaÂasya bhedapratÅtau ghaÂÃtpaÂasya bhedapratÅtirityanyonyÃÓrayatvamiti / maivam / vastuto 'nyonyapratiyogikayorghaÂapaÂasvarÆpabhedayo÷ pratÅtayo÷ satorasati sÃd­ÓyÃdau pratibandhake 'nyonyapratiyogikatayà viÓi«ÂabhedapratÅtau bÃdhakÃbhÃvÃditi / *8,321* evaæ svamatena bhedapratÅtÃvanyonyÃÓrayatvaæ parih­tya bhinnabhedavÃdinÃæ parihÃramÃha- dharmitveti // %% NYùYASUDHù: upalak«aïaæ caitat / dharmipratiyoginau ce(tyapi)ti dra«Âavyam / tadbhÃvo viÓe«aïatvaæ viÓe«yatvaæ ca / atra viÓe«aïaviÓe«yayoranyataratvÃdbhedasya p­thaggrahaïÃbhÃva÷ / ayamartha÷ / kiæ nirvikalpakapratÅtÃvanyonyÃÓrayatvamucyate uta savikalpakapratÅtau / nÃdya÷ / tatra dharmipratiyogisvarÆpayostadbhÃvayostadbhedasya bhedayorvà yugapa(dubhaya)davabhÃsanÃt / tathà viÓe«aïa(viÓe«ya)bhÆta(bhÃva)yorghaÂapaÂayorbhedasya ca tadbhÃvayoÓca yugapatpratÅte÷ / yugapadeva sarvasyendriyasannik­«ÂatvÃt / darÓanayogyatvÃcca / nanu dharmipratiyoginorviÓe«aïaviÓe«yayo(Óca)÷ tadbhÃvo 'paro bhinnabhedavÃdibhirne«yate / tatkathametat / maivam / bhÆ«aïakÃrÃdibhistasyÃÇgÅk­tatvÃt / te«Ãmeva cÃyaæ parihÃra iti / nanu yatra pratiyogÅ paÓcÃtpratÅyate tatra yugapadavabhÃso nÃstÅti tadd­«ÂÃntena sarvatrÃpyevamanumÅyata iti cenna / asannihitavatsannihitasyÃpyaj¤ÃnasÃdhane pratitivirodhÃt / yatra(ca)pratiyogÅ na sannihitastatrÃpi dharmidharmitvabhedÃnÃæ tÃvadyugapatpratÅtirnÃnupapannà / tadidamuktam- ko virodha iti // %% NYùYASUDHù: dvitÅyaæ nirÃkaroti- svarÆpeïeti // %<... svarÆpeïa g­hÅto bheda eva tu / asyÃmu«mÃditi punarviÓe«eïaiva g­hyate // MAnuv_2,2.226 //>% *8,321f.* NYùYASUDHù: asyÃmu«mÃdityupalak«aïam / anayorbhedo bhinnÃvimÃvityapi grÃhyam / nivirkalpakapratÅtÃrthÃnÃmanyonyavaiÓi«yayamÃtraæ savikalpakaj¤Ãne 'vabhÃsate nÃdhikamiti na tatrÃpÅtaretarÃÓrayatvamiti / tathÃ(cÃ)hurbhinnabhedavÃdina÷ / ekasyÃmeva nirvikalpikÃyÃæ saævidi bhedasya bhedinoÓca yugapadavabhÃsane sati tatraikaæ bhedinamava(dhiæ k­tvai)dhÅk­tyaitasmÃdayaæ bhinna iti savikalpakabodhodayÃ(tkathama)nna vyatiriktabhedapak«e 'nyonyÃÓrayatvamiti / *8,324* nanu kimarthamayaæ paramatopanyÃsa÷ / bhedapÃrthakyamantareïa viÓe«apratÅtÃvasmÃkama(pyevame)pyayameva parihÃra iti j¤ÃpanÃrtham / tarhÅdameva vÃkyaæ tathà vyÃkhyÃyatÃm / nai(cai)vaæ (Óaæ)Óakyam / tadbhedaÓceti p­thagbhedagrahaïavirodhÃt / viÓe«aïaviÓe«yabhÃvena grahaïamapi na dharmipratiyogiprakÃrÃdbhidyata iti vaiÓe«ikaparÅk«ÃyÃmuktam / ato nÃtra vyutpÃdanamapi k­tamiti / *8,327* evamÃpÃdakÃnabhyupagamenÃnyonyÃÓrayatvaprasaÇgaæ nirÃk­tyedÃnÅæ dÆ«aïÃntaraæ pratijÃnÅte- ki¤ceti // %% NYùYASUDHù: anyaccetyartha÷ / kathamiti cet / kimatra yadi dharmyÃdipratÅtyapek«ayà bheda÷ pratÅyeta tadÃnyonyÃÓrayatvaæ syÃdi(tyÃ)tyevÃpÃdyate, kiævà yadi bheda÷ pratÅyeta tadÃnyonyÃÓrayatvaæ syÃditi / Ãdye do«amÃha- bheda iti // %<... bheda÷ kathaæ grÃhya iti ya÷ parip­cchati / dharmyÃdibhedagrahaïÃt tenokto 'nyonyasaæÓraya÷ // MAnuv_2,2.227 //>% NYùYASUDHù: kathamityÃk«epe / parip­cchatÅti m­dÆkti÷ / Ãk«ipatÅti yÃvat / dharmyÃdibhedagrahaïÃt dharmyÃdigrahaïasÃpek«abhedagrahaïÃt / kathamidaæ labhyate / dharmyÃdipadasya tadgrahaïopalak«aïatvÃt / Ãdipadasya ca kÃraïÃrthasyÃ'v­tte÷ / tadetatparasparaæ vyÃhatamiti Óe«a÷ / tathÃhi / bhedo durgraha iti pratij¤Ãya tadupapattaye hÅdamucyate / anena ca yadi bhedo dharmyÃdipratÅtimapek«ya pratÅyeta tadÃnyonyÃÓrayatvaæ syÃt / tathÃca na pratÅyetetyÃpÃdanena pratÅyate cÃto na dharmyÃdigrahaïÃpek«Ã tatpratÅtiriti labdhaæ bhavet / tathÃca"bhedo durgraha÷'"pratÅyate ca' ityetayo÷ kathaæ na pÆrvottaravirodha iti / *8,329* dvitÅye p­cchÃma÷ / kiæ pareïa kvÃpi bhedo na g­hÅta÷ kiævà kvacidg­hÅta iti / Ãdyaæ dÆ«ayati- anyatveti // %% NYùYASUDHù: yadyanyatvaæ kvÃpi na g­hÅtaæ tadÃnyonyÃÓrayatvÃpÃdanameva na Óakyam / nirÃÓrayatvÃt / taddhi pratÅtayordvayo÷ kÃryakÃraïabhÃvÃÓrayaïe satyÃpadyate / antato vÃdiprativÃdino÷ dÆ«yadÆ«akayorÃpÃdyÃpÃdakayorbhedÃgrahe 'nutthÃnamevÃpÃdanasya / dvitÅyaæ dÆ«ayati- anyatvamiti // %% NYùYASUDHù: siddhaæ pratÅtam / anyonyÃÓrayatve hi bhedapratÅtireva na syÃt / nahyanyonyÃÓrayÃïi kÃryÃïi kvÃpi d­«ÂÃni prakalpyante / tathÃcÃsti cedbhedapratÅti÷ nÆnamÃbhÃsabhÆtamevedamanyonyÃÓrayatvamapratibandhakatvÃditi / asti bhedapratÅti÷ sà na prameti tu tÃtparyamiti cenna kimanyonyÃÓrayatvamanyonyotpÃdaæ pratibadhanÃtÅti mataæ, kiævà taddharmam / Ãdye kathamapramÃpi bhedapratÅtirutpadyate / na dvitÅya÷ / anyayoranyonyÃÓrayatvamanyattu lupyata ityasyÃnyÃyatvÃt / sÃæv­tÅ pra(tÅti)tipattiriti cet / tatkiæ paÂa; sÃæv­ta iti yebhyastantubhyo jÃtaste«Ãmeva kÃraïaæ bha(va)vi«yatÅti / *8,331* nanvanenÃsya tarkasya kiæ dÆ«aïamuktaæ syÃdityata Ãha- etÃd­Óasyeti // %% NYùYASUDHù: na kevalametajjÃtyuttaraæ kintu yadanyadapi tadÅyaæ vacanam / tathÃhi / bhedasyÃpi bhedÃntarabhedyatve 'navastheti / tathà bhinne bhedaniveÓaÓcettenaiva bhedena bhinnatÃyÃmÃtmÃÓrayatvaæ, bhedÃntarÃÇgÅkÃre tvanavasthà / abhinne bhedaniveÓaÓcetsvato 'pi paÂasya bhedÃpattiriti / tathà na tÃvatpratyak«eïa bheda eva d­Óyate / bheda ityeva pratÅteranubhavÃt / vastuno 'pi pratÅtau na tÃvadbhedapÆrvaæ vastupratÅti÷ / uktado«Ãt / nÃpi vastupratÅtipÆrvikà bhedapratÅti÷ / abhedena pratÅte bhedapratÅtÃvatiprasakte÷ / naca yugapat / bhedapratÅtiæ prati vastupratÅte÷ kÃraïatvena yaugapadyÃyogÃt / naca prakÃrÃntaramastÅti / tathà sattÃvatkÃraïaæ và kÃraïe sattà và / Ãdye kÃraïasyÃsattvam / dvitÅye 'sata eva kÃraïatvamityÃdi / tatsarvaæ jÃtyuttaramiti j¤ÃpayitumetÃd­Óasyetyuktam / sarvasyÃpi svavyÃghÃtakatvÃt / bhedasya sattÃyÃÓca svarÆpÃtiriktayorayuktayo÷ (ktÃyÃ÷) (ktatÃyÃ÷) ayuktÃyÃ÷) evÃÇgÅkaraïÃcca / katameyaæ jÃtiriti cenna / sÃmÃnyalak«aïasadbhÃve 'sya nirbandhasya vyarthatvÃt / ahetuprasaÇganityasamÃsvantarbhÃvÃcca / mÃyÃÓabdasya vrÅhyÃditvÃnmÃyÅti sÃdhu÷ / ÓÆnyavÃdinirÃse(naiva)na mÃyÃvÃdo 'pi nirasto veditavya ityatideÓaj¤ÃpanÃya mÃyÅ cetyuktam / evaÓabdasyottaratrata sambandha÷ / *8,339* nanvetadanyonyÃÓrayatvÃdikaæ sÆtrak­taiva kuto na nirÃk­tamityata Ãha- taditi // %<... tadupek«yau bubhÆ«ubhi÷ // MAnuv_2,2.229d //>% NYùYASUDHù: tasmÃjjÃtyuttarÃkaratvÃdupek«yÃveva / natu parihÃrÃya prativÃdÅkartavyau / etaduktaæ bhavati / sadalameva pÆrvapak«ivacanaæ nirÃkartavyaæ bhavati na nirdalam / anyathÃtiprasaÇgÃt / etacca jÃtyuttaratvena nirdalamityupek«itaæ sÆtrak­tà / asmÃbhistu Ói«yavyutpÃdanÃya nirÃk­tamiti / syÃdetat / ÓÆnyÃvÃdÅ ÓÆnyaæ jagatkÃraïaæ manyate / mÃyÃvÃdÅ tu brahma / tatkathaæ nÃsato 'd­«ÂatvÃdityÃdiÓÆnyavÃdanirÃsÃya mÃyÃvÃde 'tideÓa÷ / matavai«amye 'tideÓÃsambhavÃdityata Ãha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: tasmÃdatideÓo yukta iti Óe«a÷ / tatkathamityata Ãha- nahÅti // %% *8,340* NYùYASUDHù: lak«aïabhedena hi vipratipanno bhedo bodhanÅya÷ / nÃ(cÃ)sau ÓÆnyabrahmaïo÷ sambhavati / dvayorapi nirviÓe«atvÃÇgÅkÃrÃt / nanu nirviÓe«atvena bÃhyalak«aïabhedÃbhÃve 'pi satyaj¤ÃnÃnantÃnandÃtmakatvaæ brahmaïa÷ svalak«aïaæ mÃyÃvÃdinÃÇgÅk­tam / na ÓÆnyasya ÓÆnyavÃdinà / tena brahmaÓÆnyayorbhedo bhavi«yatÅtyata Ãha- an­tÃdÅti // %% NYùYASUDHù: brahmaïa÷ satyaj¤ÃnÃdyÃtmakatvaæ nÃmÃn­taja¬ÃdivirodhitvamevÃbhimataæ mÃyÃvÃdino 'nyasyÃsambhavÃt,"an­taja¬avirodhirÆpamantatrayamalabandhanadu÷khatÃviruddham' iti tad vyÃkhyÃnÃcca / an­tÃdivirodhitvaæ ca ÓÆnyavÃdÅ ÓÆnyasyÃpi manyate / "jìyasaæv­tidu÷khÃntapÆvarde«avirodhi yat' iti vacanÃt / tato naitadapi bhedakamiti yukta evÃtideÓa÷ / *8,341* syÃdetat / prapa¤camithyÃtvÃnumÃnanirÃsÃrthaæ vaidharmyÃcca na svapnÃdivaditi sÆtram / tatra yat"bhrÃnte÷ saæv­visatyasya' iti dÆ«aïamuktam / tadeva vaidharmyÃditi sÆtre pratÅyate / yatpunaruktaæ d­Óyatvasya satyatve tatraiva vyabhicÃraprasaÇgÃttasya mithyÃtvaæ vÃcyam / tathÃcÃsÃdhakatvamiti tatsÆtre na d­Óyate / tatkathametadvayÃkhyÃnamityata Ãha- svavÃkyeti // %% NYùYASUDHù: atra vÃkyamiti hetuvÃkyÃrtho d­Óyatvaæ lak«yate / tatpak«a iti vi«ayasaptamÅ / tanmithyÃtvasÃdhanavi«aya iti yÃvat / iti Óabdo hetau / aprayatnÃt prayatnamavidhÃya,"vaidharmyÃcca na svapnÃdivat' ityanena nirÃcakra iti sambandha÷ / etaduktaæ bhavati / d­Óyatvasya mithyÃtvaæ ÓÆnyavÃdinaivÃbhyupagatam / mithyÃbhÆtasyÃ(cÃ)sÃdhakatvaæ suprasiddhameva / ata e(vai)tadvi«aye sadvÃdina÷ kimapi k­tyaæ nÃstyeva / sphuÂadÆïavyutpÃdane sÆtratvavyÃghÃtÃt / tasmÃdetaddÆ«aïavyutpÃdane sÆtrak­tà prayatno na vihita÷ / asmÃbhistu tadabhiprÃya÷ sphuÂÅk­ta iti / *8,342* tathÃpi"sattvaæ cÃsyÃnubhÆ«ita÷' iti yatprapa¤camithyÃtvasya pratyak«aviruddhatvamuktam / yacca"mithyÃtve mà na kÃcana' iti ni«pramÃïatvaæ, tadubhayaæ sÆtre na d­Óyata ityata Ãha- ceti // %<... ceti d­«ÂiviruddhatÃm / ni«pramÃïatvamapyasya sÆcayÃmÃsa viÓvak­t // MAnuv_2,2.232d-f //>% NYùYASUDHù: asya mithyÃtvasya / nanvanuktasamuccayÃrthena caÓabdenedaæ dÆ«aïadvayaæ sÆcitamiti yathà vyÃkhyÃyate / tathà tadapi cÃÓabdÃrthatayà vyÃkhyÃyatÃm / kimanuktatvÃÇgÅkÃreïa / maivam / "na k­tyaæ prativÃdina÷' ityuktvÃt / sÆtre hetuviÓe«asyÃnupÃdÃnÃnni«pramÃïakatvaæ j¤Ãpitamityastu / kiæ cÃÓabdasyobhayasÆcakatvagrahaïena / na / sati Óabde sÃvakÃÓaj¤ÃpakÃdaraïÃnupapatte÷ / svapnÃdivaditi sÆtraæ svapnavaditi vyÃkhyÃtam / ko 'trÃbhiprÃya÷ / ucyate / bahusthale«u g­hÅteyaæ vyÃptirityato na vyabhicÃramarhatÅti pÆrvapak«iïo 'bhimÃnaæ sÆcayituæ sÆtrakÃreïÃdipadaæ prayuktam / tathÃpi prayogavelÃyÃmeka eva d­«ÂÃnta upÃdeyo 'nyathÃ'dhikyaæ prasa(jyate)jyeteti / yathÃ'ha / hetÆdÃharaïÃdikam adhikamiti / etajj¤ÃpanÃya bhëyakÃreïa svapnavadityevoktamiti sarvaæ sustham / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ asadadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,344* [======= JNys_2,2.IX: anupalabdhyadhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anupalabdhyadhikaraïam // // oæ na bhÃvo 'nupalabdhe÷ oæ // atra yogÃcÃrÃïÃæ matamapÃkriyate / tadarthaæ tadupanyasyati- j¤Ãnameveti // ## %% NYùYASUDHù: vij¤Ãnameva tattvaæ, na rÆpÃdayaÓcatvÃra÷ skandhÃ÷, iti yogÃcÃrà manyanta ityathar÷ / vij¤ÃnÃÇgÅkÃre 'pi viÓe«amÃha- ekamiti // advitÅyamityartha÷ / nanu j¤eyamapi rÆpÃdikaæ pratyak«Ãdisiddhaæ tatkathaæ vij¤Ãnameva tattvamityata Ãha- akhileti // j¤Ãnameva j¤eyakÃram / na j¤eyaæ nÃma j¤ÃnÃdbhinnamastÅtyartha÷ / kuto j¤eyasya j¤ÃnÃtmakatvamityata Ãha- prabhÃsata iti // j¤Ãnaæ hi prakÃÓate / tena prakÃÓamÃnatvasya j¤Ãnatvena vyÃptau siddhÃyÃæ nÅlÃderapi prakÃÓamÃnasya j¤Ãnatvaæ siddhamityartha÷ / yadvà prabhÃsate nÅlÃdinà sahaiveti Óe«a÷ / tena"sahopalambhaniyamÃdabhedo nÅlataddhiyo÷' ityuktaæ bhavati / *8,346* nanvayukto j¤Ãnaj¤eyayorabheda÷ / bhedasya pratibhÃsanÃt / ekamiti cÃyuktam / vij¤ÃnasantatÅnÃæ bhedasya ekaikasyÃpi santatau vij¤Ãnabhedasya ca vidyamÃnatvÃt / ki¤ca ÃstÃmanyo bheda÷ / bhedÃbhÃvastÃvadabhyupagamyate / tenaiva vij¤Ãnasya sadvitÅyatvÃprÃpternaikatvamupapadyata ityata Ãha- tatreti // %% NYùYASUDHù: tatra j¤Ãnaj¤eyayo÷ bheda iti sambandha÷ / santatibheda÷ santatÅnÃæ parasparaæ bheda÷ / svabheda÷ ekaikasyÃmapi santatau pÆrvottaraj¤Ãnabheda÷ / kalpità eveti sambandha÷ / nÃnÃsaæv­tibhÆmi«u anekÃj¤ÃnasthÃne«vanta÷karaïe«u / yadvà nÃnÃsaæv­tikÃraïakÃsu vÃsanÃsviti nimittasaptamÅ / taduktam"bhedastu bhrantibuddhayaiva d­(d­Óya indÃ)ÓyetendÃvivÃdvaya÷' iti / *8,347* evamanÆditaæ matamapÃkaroti- ityetadapÅti / %% *8,348* NYùYASUDHù: pÆrvamatasamuccayÃrtho 'piÓabda÷ / anena"na bhÃve' iti sÆtrÃæÓo vyÃkhyÃta÷ / jagat bhÃvo j¤Ãnaæ na bhavatÅtyartha÷ / bhavateranubhavÃrthatvÃt / upasargà hi dhÃtulÅnÃsyÃrthasya vya¤jakà eva / *8,350f.* kuto na yuktamiti cet / kiæ j¤eyaæ svarÆpeïÃsadeva vij¤Ãne samÃropitaæ vij¤ÃnÃtmaka(mityu)mucyate, kiæ và paramÃrthasata eva j¤eyasya jagato vij¤ÃnÃtmakatvaæ bhedamÃtraæ tvasaditi / ÃdyastvatÅtÃdhikaraïarÅtyà nirasta÷ / na dvitÅya÷ / jagato j¤ÃnÃbhede pramÃïÃbhÃvÃt / na tÃvattatra pratyak«amastÅtyÃha- na hÅti // %<... na hi j¤Ãnatayà jagat / bhÃsate ... // MAnuv_2,2.234bc //>% NYùYASUDHù: anenÃnupalabdherityetadvayÃkhyÃtaæ bhavati / mà bhÆtpratyak«eïa j¤ÃnÃrthayorabhedasiddhi÷ / prakÃÓamÃnatvÃdyanumÃ(nÃttu)nena tu bhavi«yatÅtyata Ãha- anubhavasyaiveti // %<... anubhavasyaiva viruddhatvÃdapeÓalam // MAnuv_2,2.234cd // tanmataæ ... // MAnuv_2,2.235a //>% NYùYASUDHù: sambandhamÃtre «a«ÂhÅ / evaÓabdenÃnubhavasyÃnumÃnata÷ prÃbalyaæ sÆcayati / tanmataæ tadabhimatamanumÃnamiti Óe«a÷ / j¤Ãnaj¤eyayoraikyamiti (ca) và / j¤Ãnaj¤eyayo÷ sphuÂaæ bhedasyaiva sÃk«isiddhatvÃtkÃlÃtyayÃpadi«ÂatvamanumÃnasyetyartha÷ / anenÃnupalabdherityetadupalabdhivirodhÃditi ca vyÃkhyÃtam / nanu bhedagrÃhakaæ pratyak«aæ bhrÃntamiti cenna / bÃdhakÃbhÃvÃt / anumÃnaæ bÃdhakamiti tu na vÃcyam / pratyak«asyÃnumÃnato balavattvÃt / anyathà kÃlÃtÅtatocchedaprasaÇgÃt / pratyak«asya bhrÃ(nti)ntatve 'numÃnaprÃmÃïyaæ tasmiæÓca pratyak«asya bhrÃntatvamityanyonyÃÓrayatvÃcceti / *8,353* anumÃnavirodhaæ cÃnumÃnasya pratipÃdayituæ sÆtram oæ k«aïikatvÃcca oæ // iti / tadvayÃca«Âe- k«aïikatvÃcceti // ## %<... k«aïikatvÃcca j¤Ãnasya sthirarÆpata÷ / j¤eyasyoktaprakÃreïa ... // MAnuv_2,2.235a-c //>% NYùYASUDHù: ÃÓutaravinÃÓitvÃdityartha÷ / naca j¤Ãnasya k«aïikatvaæ bhrÃntam / abÃdhitapra(tÅti)tyayasiddhatvÃt / sthirarÆpata÷ ÃÓutaravinÃÓitÃrahita(tvÃt)tvata÷ / anusm­teÓcetyÃdyuktaprakÃreïa / atra k«aïikatvÃk«aïikatvalak«aïaviruddhadharmÃdhyÃsaæ bhedahetuæ vadatÃ'ntarabÃhyatvÃdiraneko viruddhadharmasaæsarga upalak«ito boddhavya÷ / *8,354* evaæ pratyekaæ nirÃk­tÃni bauddhamatÃni sÃdhÃraïado«eïa dÆ«ayituæ sÆtram- oæ savarthÃnupapatteÓca oæ // iti / tadvayÃkhyÃti- sarveti // ## %<... sarvaÓrutivirodhata÷ / anubhÆtiviruddhatvÃdapi pak«Ã ime 'ÓivÃ÷ // MAnuv_2,2.235d-f //>% NYùYASUDHù: ÓrutiprÃmÃïyasya samarthitatvÃdavaidikaæ pratyapi Órutivirodhakathanaæ yuktameva / abhyupagataÓrutiprÃmÃïyaæ (Ói«yaæ) prati và / te«Ãæ pak«ÃïÃmaÓivatvamanena j¤Ãpyata iti / nanvanubhÆtivirodha÷ prÃgukta eva puna÷ kasmÃducyate / upasaæhÃrÃrthamityado«a÷ / yadvà tadÅyaprameyÃntare 'pÅti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anupalabdhyadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,355* [======= JNys_2,2.X: naikasminnadhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ naikasminnadhikaraïam // // oæ naikasminnasambhavÃt oæ // jainamatamatra nirÃkriyate / nirÃkÃryÃæÓaj¤ÃpanÃya tadupanyasyati- Ãheti // ## %<Ãha k«apaïako viÓvaæ sadasad dvayamadvayam / dvayÃdvayamatatsarvaæ saptabhaÇgisadÃtanam // MAnuv_2,2.236 //>% NYùYASUDHù: dvividhaæ tÃvadviÓvaæ, jÅvÃjÅvÃtmakaæ nirÅÓvaram / tatpuna÷ «a¬dravyÃtmakam / tÃni ca dravyÃïi jÅvadharmÃdhamarpudgalakÃlÃkÃÓanÃmÃni / tatra jÅvÃstrividhÃ÷ / baddhà yogasiddhà muktÃÓceti / dharmo gatiheturjagadvayÃpÅ / adharma÷ sthitiheturvyÃpaka eva / pudgalo rÆparasagandhasparÓavat dravyam / tat dvividham / paramÃïurÆpaæ saÇghÃtarÆpaæ ca / kÃla÷, abhÆdbhavati bhavi«yatÅti vyavahÃraheturapyaïurÆpa÷ / ÃkÃÓa eko 'nantapradeÓaÓca / sa dvividho lokÃkÃÓo 'lokÃkÃÓaÓceti / (e)te«vaïuvyatiriktÃnyastikÃyaÓabdÃni / anekadeÓavartini dravye 'stikÃyaÓabda(pra)v­tte÷ / te ca jÅvÃstikÃyo dharmÃstikÃyo 'dharmÃstikÃya÷ pudgalÃstikÃya ÃkÃÓÃstikÃya iti pa¤ca / atra ca mok«opayogina÷ sapta padÃrthà jÅvÃjÅvÃsravabandhanirjarasaævaramok«Ã÷ / jÅvo j¤ÃnadarÓanasukhavÅryaguïa÷ / ajÅvo jÅvopabhogyaæ vastujÃtam / asrava÷ tadbhogopakaraïamindriyÃdikam / bandho dvividha÷ / ghÃtikÃghÃtikacatu«yayabhedÃt / Ãdyaæ jÅvaguïÃnÃæ j¤ÃnÃ(nandÃ)dÅnÃæ pratibandhakam / dvitÅyaæ ÓarÅrasaæsthÃnatadabhimÃnatatsthititatprayuktasukhadu÷khahetubhÆtam / nirjaro mok«asÃdhanaæ tapa÷ / saævara indriya(nirodha÷) nigraha÷ / mok«a÷ svÃbhÃvikÃtmasvarÆpÃvirbhÃva÷ / mok«agrahaïenaiva mok«amÃrgo 'pi saÇg­hÅta÷ / sa ca samyagj¤ÃnasamyagdarÓanasamyakcÃritryÃkhyaratnatrayÃtmaka÷ / tadetadviÓvaæ saptabhaÇgi pratyekaæ saptaprakÃrakamÃ(mityÃ)ha k«apaïaka÷ / katham / sadityekaprakÃra÷ / asaditi dvitÅya÷ / dvayaæ sadasadÃtmakamiti t­tÅya÷ / advayam avaktavyamiti caturtha÷ / dvayÃdvayamiti pa¤cama«a«Âhau / tatra sadavaktavyaæ ceti pa¤cama÷, asadavaktavyaæ ceti «a«Âha÷ / atatsarvamiti saptama÷ / sarvamiti sadasadÃtmakam, ataditi avaktavyam / *8,362* atra saptabhaÇgitvanirÃsÃrthaæ naikasminnasambhavÃditi sÆtraæ vyÃca«Âe- naitaditi // %% *8,363* NYùYASUDHù: etatsaptaprakÃratvaæ kuta÷ / asambhavÃt / so 'pi kathaæ, d­«Âivirodhata÷ / sarvaæ hi svopÃdhau sat paropÃdhÃvasat / svarÆpeïa bhÃvo 'nyÃtmatvÃdinÃbhÃva÷ / dravyarÆpeïa nityamavasthÃbhedena anityam / svarÆpÃdinÃbhinnaæ svaguïÃdinà bhinnÃbhinnamityeva pratÅyate / nÃto 'nyena prakÃreïa / ato vyavasthayà niyamagrÃhakapratyak«ÃdivirodhenÃsambhavÃdayuktamevÃnekÃntamatamiti / nanvekÃntadarÓanasya mithyÃd­«Âitvena na tadvirodho 'sambhavamÃhavatÅtyata Ãha- bhÃveti // %% NYùYASUDHù: yena rÆpeïetyasyaiva vivaraïaæ bhÃvÃbhÃvatayeti / tacca vyavasthitasadasattvÃdyupalak«aïaæ boddhavyam / yadvà bhÃvÃbhÃvatayÃnyena ca yena sattvÃdi(nÃ)rÆpeïeti yojanà / athavà yena bhÃvÃbhÃvatayà rÆpeïeti sÃmÃnÃdhikaraïyena yojyam / yadi và bhÃvÃbhÃvatayetyasya viÓe«aïametat / yena vyavasthitena rÆpeïeti / kena pramÃïenetyÃk«epa÷ / bhavedetanniyamadarÓanasya mithyÃd­«Âitvam / yadi d­«Âasya niyamasya nivÃrakamanekÃntasÃdhakaæ prabalapramÃïaæ syÃt / na caitadasti / naca bÃdhakena vinà pratyayÃnÃæ mithyÃtvaæ kalpayituæ yuktamatiprasaÇgÃditi / niyamasya bÃdhakamÃÓaÇkate- tattaditi // %% NYùYASUDHù: sadvÃdino hi sattvaæ viÓvasya pramÃïai÷ prÃti«ÂhipastadanaÇgÅkÃre do«ÃæÓca nyarÆpayan / evamasadvÃdino 'pyasattvasthÃpanaæ tadanaÇgÅkÃre dÆ«aïaæ ca vyutpÃditavanta÷ / tathÃnye 'pi svapak«asÃdhanaæ tadanabhyupagame bÃdhanaæ ca k­tavanta÷ / tathÃca yadi sa(tya)tvaæ nÃÇgÅkriyate tadà tu tadupanyastaæ pramÃïamuparudhyeta dÆ«aïaæ cÃnu«ajyeta / evamasattvÃdyanaÇgÅkÃre 'pi / atastaddo«aparihÃrÃrthaæ tattatpramÃïÃnusaraïÃrthaæ ca tattadÃtmatà viÓvasya mayà svÅk­tà / tathÃcÃnekÃnte prabalapramÃïasadbhÃvÃtkathaæ niyame bÃdhakÃbhÃva iti / pariharati- tairiti // *8,365* %<... tairakhilairde«airlipyate caladarÓana÷ // MAnuv_2,2.238cd //>% NYùYASUDHù: tarhÅti Óe«a÷ / idamatra vaktavyam / sadvÃdimatÃnusaraïasamaye 'sattvÃdibhaÇgÅraÇgÅkaro«i (vÃ) na veti / evamasadvÃdicaraïaÓaraïapraveÓavelÃyÃæ sattvÃdiprakÃrÃnÆrÅkaro«i và na veti / evamanye«vapi pak«e«u vikalpa÷ / yadyÃdyastadÃsau acaladarÓana÷ sadà sakalapak«ÃÇgÅkÃravÃn tairde«airakhilai(tairakhilairde«ai)rlipyate / tathÃhi / sadvÃdino hi na kevalaæ sattve pramÃïaæ tadanaÇgÅkÃre ca dÆ«aïaæ ca vyutpÃdya niv­ttÃ÷ / kintvasattvÃdipak«e«u do«Ãnapi vyutpÃditavanta÷ / evamasadvÃdino 'pi nÃsattve pramÃïaæ tadanabhyupagame bÃdhakaæ cÃbhidhÃyaivoparatÃ, kinnÃma sattvÃdipak«e«u do«Ãnapi upapÃditavanta÷ / evamanye 'pi / tathÃca sakalapak«akak«ÅkÃre (tu) tattadvÃdyuktapak«Ãntarado«alepa÷ kathaæ na syÃt / atha manyase / na te do«Ã÷ kintvÃbhÃsÃ÷ / te ca nÃnekÃntavÃdaæ bÃdhanta iti / tadà kathaæ tÃni pramÃïÃni / anaÇgÅkÃre do«ÃÓca nÃbhÃsÃ÷ / (ye nÃnuma)yenÃnusaraïÅyÃ÷ / tasamttattadvÃdivyutpÃditapramÃïÃdyanusÃreïa saptabhaÇgÅraÇgÅkurvÃïena taduktavipak«ado«ÃnusÃreïa tatparityÃgo 'pi kÃrya÷ syÃt / tathà cÃÇgÅkÃraparityÃgÃbhyÃmubhayata Ãk­«Âo 'yaæ ka«ÂÃæ daÓÃmÃvi«ya÷ syÃt / nanvekÃnto dvedhà / kramÃkramabhedÃt / tatra kramÃnekÃnte tÃvannÃÇgÅkÃraparityÃgau viruddhau / akramÃnekÃnte 'pi yena rÆpeïa nityatvaæ tenaivÃnityatvamityÃdyanaÇgÅkÃrÃnna virodha÷ / tathÃca saptabhaÇgayaÇgÅkÃriïà mayà tÃni pramÃïÃni dÆ«aïÃni ca vyavasthÃpitÃni bhavantÅti noktado«a÷ / maivam / tattatpramÃïÃdÅnÃæ vyavasthÃnarhatvÃt / na khalu tatta(tpramÃïavÃ)dvÃdibhistÃni tÃni pramÃïÃdÅni sÃvakÃÓÃnyupanyastÃni / tasmÃtsarve«vapi (vÃdi«u) vÃde«u paramÃstikasya kathitaiva gati÷ / *8,366* api caivamapi saptabhaÇgayaÇgÅkÃro nirmÆla eva / na hyevaævÃdino vÃdina÷ prasiddhÃ÷ / sambhÃvanayà tadaÇgÅkÃre ca na saptatvaparini«Âhà / sambhÃvanÃvakÃ(ko)Óasya ni÷sÅmatvÃt / ki¤ca sarvÃÇgÅkÃrapak«e syÃdasti ca nÃsti ceti pak«ÃtsyÃdasti syÃnnÃstÅti pak«advayaæ na bhidyate / dvitÅyapak«e tu caladarÓana ityeva dÆ«aïam / apasiddhÃntÅ syÃditi / tadevaæ saptabhaÇgayaÇgÅkÃra÷ pramÃïaviruddho 'prÃmÃïikaÓcetyuktam / akhilairde«airlipyata ityanena parasparavyÃhatiÓcetyapi sÆcitam / JOSHI-5 *8,368* evambhÆtasyÃpi saptabhaÇginayasya svÅkÃre 'tiprasaÇgaæ cÃha- atihÃyeti // %% NYùYASUDHù: aÓe«amÃviruddhaæ vadata ityasyopapÃdanaæ vyavasthitayà sadasattayà pramÃïÃptaniyamamatihÃyeti / sarve prakÃrà yasya viÓvasya tattathoktam / tataÓcÃsau prakÃraÓceti và / nanu kramÃnekÃnte tÃvatkÃlabhedena na vyÃghÃta÷ / akramÃnekÃnte 'pi rÆpabhedenetyata uktam- sadà sarvaprakÃraæ vadata iti // sadeti rÆpÃbhedasyÃpyupalak«aïam / *8,369* ayamÃÓaya÷ / yadi krameïa và rÆpabhedena vÃneprakÃratvam tadà nÃyamanekÃntavÃda÷ samarthanÅya÷ / sarvairapi vÃdibhiraÇgÅk­tatvÃt / nahi ko 'pi vÃdÅ padÃrthÃnÃæ kÃlato rÆpataÓcÃvasthÃvaicitryamanaÇgÅkurvÃïo 'sti / yaæ pratyanekÃntavÃdÃvatÃra÷ saÇgaccheta / kevalaæ k«aïabhaÇgo vÃtyantasatkÃryavÃdo vÃvasthÃvatoratyantabhedo vÃpÃkaraïÅya÷ / ata÷ anekÃntavÃdamavatÃrayatà k«apaïakena sadà rÆpÃbhedenaiva ca sarvaprakÃra(ka)tvamityeva vaktavyam / tathÃca na vyÃghÃtanistÃra iti / *8,370* aÓe«amÃviruddhaæ sadà sarvaprakÃratvaæ vadato d­«ÂahÃni÷ syÃt / nirmÃna ca sadà sarvaprakÃraæ vadato amagraho aprÃmÃïikasvÅkÃra÷ syÃt / vyÃhataæ sadà sarvaprakÃraæ vadata÷ svavyÃhatatvaæ syÃditi yojanà / d­«ÂahÃnÃdyanu«aÇgido«ÃntarasaÇgrahÃrthamityÃdyà ityuktam / hiÓabda÷ sarvatra prasaÇgahetusÆcanÃrtha÷ / ayamartha÷ / yadi pramÃïaviruddhamapi sarvaprakÃratvaæ viÓvasya svÅkriyate tadà dahanaÓaityaæ và gavÃlambhanÃderdharmasÃdhanatvÃdikaæ vÃ(cÃ)'ÇgÅkÃryaæ syÃt / pramÃïavirodhena pratipak«anirÃkaraïaæ ca na syÃt / kintu pratyabhij¤Ãdiviruddhamapi k«aïikatvÃdikamaÇgÅkartavyaæ syÃt / aviÓe«Ãt / yadi cÃprÃmÃïikamapi sarvaprakÃratvamurarÅkriyate tadà kharavi«ÃïÃdikaæ và gomÃæsÃdibhak«aïasya dharmasÃdhanatvaæ corarÅkaraïÅyaæ syÃt / pramÃïÃbhÃvena paramatanirÃso 'pi na kÃrya÷ syÃt / tada(pya)bhyupagamanÅyameva bhavedaviÓe«Ãt / tathÃca dÆ«yopÃdeyahÅnasya ÓÃstranirmÃïamapi na syÃt / yadi ca vyÃhatamapi sarvaprakÃratvamaÇgÅkuryÃt tadà mÃturapi vandhyatvaæ, jinopadeÓasya pramÃïatayÃbhyupagatasyÃpyaprÃmÃïyaæ, baddhasyÃpi muktatvaæ, muktasyÃpi baddhatvaæ, siddhasyÃpi rÃgitvaæ, ÓvapacasyÃpi siddhatvamityÃdisarvamapyaÇgÅ(kuryÃt)kÃryaæ syÃt / anyathÃnekÃntabhaÇgaprasaÇgÃt / evaæca na ÓÃstrapraïayanaprayÃsa÷ kÃrya÷ / mattonmattÃdibhirevÃsya k­tatvÃditi / *8,371* evaæ viÓvasya k«apaïakoktaæ sarvaprakÃratvaæ nirÃk­tya taduktamarthÃntaramapi nirÃkartumanuvadati- vaktÅti // %% *8,371f.* NYùYASUDHù: k«apaïaka iti vartate / svaprabhaæ svaprakÃÓaæ, dehasya mÃnaæ parimÃïamiva mÃnaæ yasyÃsau tathokta÷ / atra dehamÃnatvameva vipratipanno 'rtha÷ / svaprabhatvaæ tu sammatamevÃsmÃkam / yadvà svaprabhamiti kriyÃviÓe«aïam / vinà pramÃïena svÅyayà prabhayotprek«yaiva vaktÅti / athavÃnena dehaparimÃïatve jainoktaæ pramÃïÃbhÃvasamanuvadati / tatra svaÓabdena svÅyo deha ucyate / tatra prabhà yasyÃsau tathokta÷ / tathÃca prayoga÷ / devadattÃtmÃ, taddeha eva, tatra sarvatraiva ca vidyate / tatraiva tatra sarvatraiva ca svÃsÃdhÃraïaguïÃdhÃratayopalambhÃt / yo yatraiva, yatra savartraiva svÃsÃdhÃraïaguïÃdhÃratayopalabhyate, sa tatraiva, tatra sarvatra ca vidyate / yathà devadattag­ha eva tatra sarvatraiva copalabhyamÃnasvÃsÃdhÃraïabhÃsvaratvÃdiguïa÷ pradÅpa÷ / tathÃcÃyaæ tasmÃttatheti / anyathà kamanÅyatanayÃliÇganena sarvatrÃhlÃ(dÃka)dakarasya (sva)sukhasyÃnanubhavaprasaÇga÷ / tathÃca sarvÃÇgÅïaromäcÃdikÃryÃnudaya÷ syÃditi / yadvà pradÅpasyeva svÃnapÃyinÅ prabhà yasyÃsau svaprabha iti / *8,374* atrÃtmana÷ kÃyaparimÃïatvanirÃsÃrthaæ sÆtram // oæ eva¤cÃtmÃkÃtsnaryam oæ // iti / tasya tÃtparyamÃha- tadapÅti // ## %<... tadapyalam / du«yaæ nÃnÃÓarÅre«u praveÓÃdanyathÃbhavÃt // MAnuv_2,2.241b-d //>% NYùYASUDHù: kuta÷ / akÃtsnaryÃdiprasaÇgÃditi Óe«a÷ / pipÅlikÃdidehasthasya tatparimÃïasyÃtmana÷ karmavipÃkavaÓÃdgajagavayÃdidehaprÃptau tatrÃkÃtsnaryaæ syÃt / gajÃdidehagatasya ca tatparimÃïasya pipÅlikÃdidehe 'tireka÷ syÃdityubhayathà kÃyaparimÃïatvÃnupapattireveti / etadarthatvena (vÃ) ca nÃnÃÓarÅre«viti vÃkyaæ yojyam / tatrÃnyathÃbhÃvÃditi kÃyaparimÃïatvÃbhÃvÃpatterityartha÷ / *8,375* syÃdetat / yaæ yaæ dehaæ prÃpnotyÃtmà tattatparimÃïo bhavatyato noktado«a ityÃÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ sÆtram oæ naca paryÃyÃdapyavirodho vikÃrÃdibhya÷ oæ // iti / tasya tÃtparyamÃha- tadapyalamiti // cittasthaæ parimÃïaparyÃyaæ tacchabdena parÃm­Óati / "nÃnÃÓarÅre«u praveÓÃdanyathÃbhÃvÃt' iti sthÆlasÆk«maÓarÅre«u praveÓÃtsthÆlasÆk«maparimÃïopaja(na)ne sati parimÃïatadvatoratyantabhedÃnabhyupagamÃdÃtmana evÃnyathÃbhÃvaprasaÇgÃdityartha÷ / *8,376* astvÃtmana evÃnyathÃbhÃvÃstata÷ ko do«a ityata Ãha- anyatheti // %% NYùYASUDHù: sthiti÷ vyÃpti÷ / tanmata jainadarÓane / aÇgÅk­teti Óe«a÷ / tato 'pi kimityata Ãha- taditi // %<... tadanityatvaæ ... // MAnuv_2,2.242c //>% NYùYASUDHù: yata evaæ vyÃptiryataÓcÃnyathÃbhÃvitvamaÇgÅk­taæ tat tasmÃdÃtmano 'nityatvamÃpatatÅti Óe«a÷ / atra d­«ÂÃnta÷- pudgaleti // %<... pudgalasyÃnivÃritam // MAnuv_2,2.242d //>% *8,377* NYùYASUDHù: ivaÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / pudgalasya dehasyeveti / yadvà pudgalaÓabdo jarajjainairÃtmavÃcitvena svÅk­ta ityatrÃtmavÃcÅ / (yadvÃ) yadi và svamatenÃyamÃtmani prayukta÷ / yathÃ'hu÷ / "pudgalo nirayayaæ giran' iti / nanvavasthÃparyÃyarÆpeïÃ(pyÃ)tmano 'pyanityatvamaÇgÅkriyata eva / tatkathamanityatvÃpÃdanamityato và pudgalasya dehasyevetyuktam / yathà dehasya dehÃkÃranÃmaparityÃgena bhasmÅbhÃvalak«aïÃnityatvaæ tathÃvidhamÃtamno 'pyÃpÃdyata iti / nanu anyathÃbhÃvasyaivaæ vidhÃnityatvena vyÃptirnÃsti paramÃïvÃdau vyabhicÃrÃt / tatkathamÃpÃdanam / maivam / parimÃïavyatyayalak«aïasyÃnyathÃbhÃvasyaivaævidhÃnityatvavyÃptatvena dehÃdau d­«Âatayà tadvato 'pyÃtmanastathÃvidhÃnityatvasya nivÃrayitumaÓakyatvÃt / tadidamuktam- anivÃritamiti // *8,378* nanvasmanmatavadbhavanmate 'pyÃtmano 'nyathÃbhÃvo 'styeva sukhadu÷khÃbhyÃmuccanÅcatvÃbhyupagamÃt / anyathÃbhÃvinaÓca dehÃderanityatopalabdhà / tasmÃdbhavanmate 'pyÃtmano 'nityatà durvÃretyata Ãha- neti // %% *8,378f.* NYùYASUDHù: anyathÃbhÃvavato 'pyÃtmana÷ prasajyata iti Óe«a÷ / tatkathamityata Ãha- caitanyÃderiti // asmanmata iti vartate / anityateti ca / tuÓabdo 'vadhÃraïe / asmanmate caitanyÃderlak«aïasya niv­ttÃveva viÓe«iïo lak«aïavato 'rthasyÃnityatà syÃt / natu jainÃnÃmivÃnyathÃbhÃvamÃtreïa / etaduktaæ bhavati / yasya vastuno yallak«aïaæ tanniv­ttirÆpo 'nyathÃbhÃva eva tadanityatÃnibandhanaæ nÃnyathÃbhÃvamÃtramiti / evaæ tarhi ÓabdÃdilak«aïÃbhÃvÃdgaganÃdÅnÃæ mahÃpralaye vinÃÓa÷ syÃt / ce«yÃÓrayatvÃbhÃvÃccharÅrasya suptyÃdau vilayo bhavedityata uktam- viÓe«iïo lak«aïasyeti // viÓe«avato lak«aïasya na tu lak«aïamÃtrasyetyartha÷ / *8,379* kimato yadyevamityata Ãha- neti // taditi sÃmÃnyena vÃkyÃrthaæ parÃm­Óati / anityatvakÃraïatvenoktaæ viÓe«iïo lak«aïasya nivartanaæ cetane kvacidapi na syÃt / atastasyÃnityatÃpi na syÃt / yadvà taditi lak«aïaparÃmaÓar÷ / cetane vartamÃnaæ kvacinna nivartata iti Óe«a÷ / *8,380* viÓe«iïo lak«aïasya niv­ttau lak«asyÃnityatà syÃdityuktam / tadviÓadayati- oteti // %% NYùYASUDHù: otaprotÃtmakatvaæ nÃma tantÆnÃæ saæyogaviÓe«a÷ paÂe lak«aïamiti Óe«a÷ / aÇgasaæsthiti÷ karacaraïÃdyaÇgÃnÃæ sanniveÓaviÓe«a÷ / ÃdiÓabda÷ prakÃravacana÷ / anityatà lak«yasyeti Óe«a÷ / yÃvallak«yabhÃvinÃæ lak«aïÃnÃæ niv­ttireva lak«yÃnityatvanimittam / tÃd­Óaæ cÃtmanaÓcaitanyam / tacca kadÃpi na nivartate iti kathaæ tasya vinÃÓaprasaÇga iti / yaduktamÃtmà svaprabha iti tadapyasat / svaprabhÃvata÷ pradÅpÃderiva rÆpasparÓÃpatte÷ / rÆpÃdimatvÃcca vinÃÓitvÃpatte÷ / yadrÆpÃdimattadanityatvamiti pareïaiva vyÃpteraÇgÅk­tatvÃt iti / *8,381* nanu siddhÃnte 'pyÃtmano rÆpÃdimattvamaÇgÅkriyata eva / rÆpÃdimato 'nityatvamiti vyÃptiÓca / "rÆpÃdimattvÃcca viparyayo darÓanÃt' ityuktatvÃt / tatkathamanityatvaparihÃra ityata Ãha- bhautikaæ tviti // %% *8,382* NYùYASUDHù: tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / sa eva bhautikamiti viv­ta÷ / na rÆpÃdimÃtramityevÃrtha÷ / naca bhautikaæ rÆpÃdikamÃtmanyasti / tasmÃnnÃnityatÃprasaÇga iti bhÃva÷ / yathà bhavadbhiranyathÃbhÃvo viÓe«yate / yÃvallak«yabhÃvi(viÓe«a)lak«aïavyÃv­ttirÆpo 'nyathÃbhÃvo 'nityatvavyÃpta iti / rÆpÃdimattvaæ ca bhautikatvena / tathÃsmanmate 'pi viÓe«aïaprak«epe noktado«a ityata Ãha- naivamiti // %% NYùYASUDHù: tasya k«apaïakasya mate naivamanyathÃbhÃvo rÆpÃdimattvaæ ca viÓe«yate / kintu sÃmÃnyamevÃnityatvavyÃptatayÃÇgÅkriyate tato noktado«aparihÃra ityartha÷ / tatkathamityata Ãha- anyatheti // %<... anyathÃbhÃvo yasyÃnityatvamÅritam // MAnuv_2,2.245cd // rÆpÃdiyuktasya tathà jagannÃÓitvasiddhaye // MAnuv_2,2.246ab //>% NYùYASUDHù: bhÆbhÆdharÃdejargato nÃÓitvasiddhaye yasyÃnyathÃbhÃvastasyÃnityatvamÅritaæ k«apaïakena / tathÃÓabda÷ samuccaye / rÆpÃdiyuktasyÃpyanityatvamÅritamiti / yadvà yat rÆpÃdiyu(ktaæ tatta)k tattathÃnityamÅritamita yojanà / tasyetyata yasyetyanenÃnvaya÷ / anyathà tu yacchabdaÓravaïÃttacchabdÃdhyÃhÃra÷ / pÆrvavÃkyÃttasyetyanuvartate và / etaccopapÃdayi«yate / *8,383* uktamupasaæharati- vyÃptyeti // %% NYùYASUDHù: yadanyathÃbhÃvi tadanityaæ yacca rÆpÃdimattadanityamiti vyÃptyà / anyathÃbhÃvÃdityupalak«aïam / rÆpÃdimattvÃccetyapi dra«Âavyam / syÃdetat / sampratipannavyÃptikavyÃpyÃropo(ïa) ani«yavyÃpakÃro(pa÷)païaæ tarka÷ / atra ca na cedvayÃpti÷ sammatà kathaæ tarhi tarkatvam / maivam / vyÃpyavadvayÃpterapi parÃbhyupagatatve 'pi tarkatvÃvirodhÃt / evameva kvacidÃÓrayasyobhayÃsammatÃvapi na do«a÷ / vak«yati caitat"paranyÃyaistu dÆ«aïam' iti / *8,385* k«apaïoktaæ prameyÃntaraæ nirÃkartuæ sÆtram oæ antyÃvasthiteÓcobhayanityatvÃdaviÓe«Ãt oæ // iti / tatrÃntyÃvasthiteÓcetyetÃvattÃvadvayÃkhyÃti- nityeti // ## %% *8,386* NYùYASUDHù: apiÓabda÷ prameyÃntaranirÃkaraïasamuccayÃrtha÷ / caÓabda÷ parimÃïaparyÃyeïa saha samuccaye / yà e«Ã nityordhvagatirmuktiriti jainai÷ kathyate sà ca kathamÃtmano vik­tirno bhavet / bhevedeva / tatkatham / alokÃkÃÓamÃptasya / prÃk lokÃkÃÓastho hyayamÃtmà nirantarordhvagatyÃlokÃkÃÓamÃpnoti / tathÃcÃnyathÃbhÃvÃdÃtmano 'nityatvÃpattiriti bhÃva÷ / anenÃntyà (yÃ)avasthiti÷ santatordhvagatilak«aïà / tataÓcÃtmano 'nityatvÃpattiriti sÆtrakhaï¬asyÃrtha ukto bhavati / nanvanyathÃbhÃvamÃtramanityatvasya prayojakamiti na tÃvadbhavadÅya÷ pak«a ityuktam / nÃpi madÅya÷ pak«a÷ / tatkathaæ pradeÓaviÓe«asaæyogamÃtrarÆpÃnyathÃtvena muktÃtmano 'nityatvaprasa¤janamityato jainapak«o 'yamiti samarthayituæ tÃvatp­cchati- kÅd­ÓaÓceti // *8,387* %% NYùYASUDHù: k«apaïakena hi k«ityÃde÷ sarvasya nityatvÃdyanekÃntaæ samarthayamÃnena dravyaparyÃyÃbhyÃæ nityatvamanityatvaæ cetyuktam / dravyÃkÃrasya kadÃpyanapÃyÃnnityatvam / paryÃyo 'nyathÃbhÃva÷ tasmÃdanityatvamiti / tatra vaktavyam / kÅd­Óo 'trÃnyathÃbhÃvo nÃÓaæ prati hetutaye«yate / kiæ saæsthÃnÃdilak«aïÃpagamarÆpo vÃ, sadhÃraïo veti bhÃva÷ / Ãdyaæ ÓaÇkate- saæsthÃneti // %% NYùYASUDHù: saæsthÃnagrahaïaæ lak«aïopalak«aïam / nÃÓahetutaye«yata iti sambandha÷ / prati«edhati- sa neti // %<... sa nahi bhÆsÃgarÃdi«u // MAnuv_2,2.248d //>% NYùYASUDHù: vaktuæ Óakyata iti Óe«a÷ / kuto netyata Ãha- sa na hÅti // yÃvallak«yabhÃvilak«aïÃpagamalak«aïo 'nyathÃbhÃvo bhÆsÃgarÃdi«u pak«aikadeÓabhÆte«u na hÅdÃnÅæ pramitastato heto÷ sandigdhÃsiddhatvaæ syÃdityartha÷ / pramitatve tu tasyÃnityatve 'pi saæÓayo nÃstÅtyanumÃnaæ vyarthamÃpadyate / *8,388* tarhi dvitÅyo 'stviti ÓaÇkate- ya÷ kaÓciditi // %% NYùYASUDHù: pÆrvavadeva sambandha÷ / avivak«itaviÓe«a ityartha÷ / evaæ tarhi muktÃtmano 'pyanityatvÃpÃdanaæ susthitamiti bhÃvenÃha- muktiÓceti // %<... muktiÓca tÃd­ÓÅ // MAnuv_2,2.249b //>% NYùYASUDHù: tÃd­ÓÅ anyathÃbhÃvasvarÆpà / evamapyÃtmano nityatve bhÆbhÆdharÃdÅnÃmapi nityatvaæ syÃt / anyathà hetoranaikÃntyÃt / tadidamuktaæ sÆtrak­tà / "ubhayanityatvÃt' iti / avayavopacayÃpacayalak«aïo 'nyathÃbhÃvo 'nityatve heturiti cet (na) / sphaÂikÃdau pak«aikadeÓe sandigdhatvÃt / rÆpÃdimattvaæ saviÓe«aïamupÃdÅyate cetko do«a iti cenna / parasya vaiyarthyaprasaÇgÃt / nahi paro rÆpÃdimatki¤cinnityamabhyupaiti / Ãtmanastu prabhayà rÆpÃdimattvamÃpÃditameva / yadvà Ãtmano rÆpÃdimattvaæ svasiddhÃnta eva / rÆpÃdimato 'nityatvamiti vyÃptyaÇgÅkÃre pÆrvoktÃnityatvaprasaÇgo vyÃkhyÃtavya÷ / *8,391* k«apaïakoktamarthÃntaraæ dÆ«ayitumanuvadati- deheti // %% *8,391f.* NYùYASUDHù: dehamÃne dehamÃnatve / pramite (satÅ)ti Óe«a÷ / vikÃra÷ syÃt sthÃvarÃïÃæ sÃtmakatvÃÇgÅk­tÃvÃtmana iti Óe«a÷ / iti sa mà bhÆdityevamartham / sthÃsnÆn v­k«ÃdÅn / anÃtmana÷ ÃtmÃnadhi«ÂhitÃn / Ãha k«apaïaka÷ / atra k«apaïaka÷ sthÃvarÃnanÃtmana ÃhetyetÃvatyeva vaktavye yadÃtmano dehaparimÃïatvasya pramitatvÃt v­k«ÃdÅnÃmapi sÃtmakatve tatparimÃïatvÃpattÃvaÇkurÃvasthÃyÃmaïumÃtrasya mahÃv­k«ÃvasthÃyÃæ ca mahato vikÃritvaæ vikÃritvÃdanityatvaæ ca prasajyeta / tanmà prÃsÃÇk«Ådityetada(prasa¤jÅtyevamar)thati hetukathanaæ, tatpÆrvoktaprameyad­¬hÅkaraïÃrtham / yadi vikÃritvamÃtramanityatve prayojakaæ jaino nÃbhyupeyÃt / tadà vikÃritvenÃnityatvaprasaÇgÃdbibhyatà sthÃvarÃïÃmanÃtmatvaæ yattenÃbhyupagataæ tadanupapannaæ syÃt / nahi sthÃvarÃïÃæ sÃtmakatÃyÃmÃtmano lak«aïÃpagamo bhavati / kintvanyathÃbhÃvamÃtramiti / yadvà dÆ«aïasaukaryÃrthaæ hetvanuvÃda÷ / *8,393* tadidaæ vikÃritvÃpattibhayÃtsthÃvarÃïÃmanÃtmatvÃÇgÅkaraïamayuktam / tathà sati hastyÃdiÓarÅrÃïÃmapyanÃtmatvasyÃÇgÅkÃyartvaprasaÇgÃt / tatkathamityata Ãha- hastyÃdÅti // %<... hastyÃdidehe«u hyapi syÃdanyathÃbhÃva÷ // MAnuv_2,2.250ab //>% NYùYASUDHù: pipÅlikÃdidehasthasya tatparimÃïasya hastyÃdidehe«u prÃpte«vanyathÃbhÃva÷ syÃt hi tasmÃt iti / athavà ÓarÅramÃtrasyÃnÃtma(ka)tvamÃpÃdya tadupapÃdanamidaæ kriyate / hastyÃdisarvadehe«vapi Ãtmano 'nyathÃbhÃva÷ syÃt / utpattisamaye dehÃnÃæ hastavita(styÃdimÃ)stimÃtraparimÃïatvÃt yauvane tÆtk­«ÂaparimÃïatvÃditi / anenÃviÓe«Ãditi sÆtrakhaï¬asyÃrtha ukto bhavati / *8,394* nanu ca vi«amo 'yamupanyÃsa÷ / alpaiva hi hastyÃdidehe«vÃtmano vik­ti÷ / v­k«Ãdau tu mahatÅ / tato v­k«ÃdÅnÃmanÃtmatve hastyÃdÅnÃmapi ta(dupa)dÃpÃdanamanucitamityata Ãha- aïudehasyeti // %% *8,394f.* NYùYASUDHù: aïudehasya pipÅlikÃdidehasya jÅvasya gajatve prÃpte / yadvotpattisamaye aïudehasya hastavitastyÃdiparimitadehasya, mahÃgajatve prÃpte dehavyÃptau (yÃ) yÃvatÅ vik­ti÷, sthÃsnutanau ca nu÷ puru«asya, yà vik­tistasyÃstasyÃÓca parasparaæ ko viÓe«a÷ / na ko 'pi / ayamartha÷ / Ãtmana÷ kiæ mahatÅ vik­tiranityatvahetutvÃdanabhyupagantavyà / kiævà vik­timÃtram / nÃdya÷ / mahattvasyÃparini«ÂhitatvÃtparini«ÂhÃkalpane ke«ucidv­k«Ãdi«u tadabhÃvÃt / tadanurodhenÃpi parini«ÂhÃÇgÅkÃre hastyÃdÃvapi tadbhÃvÃt / dvitÅye tÆbhayorvikÃritvenÃviÓe«Ãdv­k«Ãdivat hastyÃdÃvapi anÃtmatvamaÇgÅkÃryam / hastyÃdivadv­k«ÃdÅnÃmapi sÃtmakatvaæ na parityÃjyamiti / etena aviÓe«ÃdityasyÃrthÃntaramuktaæ veditavyam / *8,396* syÃdetat / na vayaæ vikÃritvÃpattibhayÃdv­k«ÃdÅnÃmanÃtmakatvamÃcak«mahe / kintu sÃtmakatve pramÃïÃbhÃvÃt bÃdhakapramÃïasadbhÃvÃcca / v­k«ÃdÅnÃæ dehatve tadvayÃpakamindriyavattvamapi syÃt / naca tadasti / tatkÃryasya ÓravaïÃderabhÃvÃt / so 'pi tajj¤ÃpakasyÃbhÃvÃt / adehatve ca na sÃtmakatvaæ ÓilÃdivadityata Ãha- gÅtÃditi // %% NYùYASUDHù: gÅtÃttÃvadv­k«asyÃpi pu«paphalÃvÃptird­Óyate / tayà ÓravaïamanumÅyate / vimata÷ ÓravaïavÃn gÅtasÃnnidhye sati labdhavikÃsatvÃdrÃjÃdivaditi / na cÃyaæ svabhÃva eva / rÃjÃderapi tatprasaÇgÃt / Óravaïena ca ÓrotrasadbhÃvo 'numÅyate / evaæ ÓÅto«ïasparÓaviÓe«ÃtkÃrÓyaæ d­Óyate / tena sukumÃraÓarÅravatsparÓaj¤ÃnamanumÅyate / tena ca tvagindriyasattvam / tathodakÃdirasÃtsthitiraÓu«yato 'vasthÃnaæ d­Óyate / tena sammatadehavadrasaj¤Ãnaæ tato rasanendriyasadbhÃvo 'numÅyate / evaæ kamanÅyakÃntÃvalokanenotkorakatvaæ tilav­k«asyopalabhyate / tena darÓanakÃmau / tato nayanamanasÅ siddhayata÷ / dhÆpopayÃgena cÃtiÓayadarÓanÃdghrÃïasiddhiriti prasiddhaÓarÅrÃviÓe«ÃtsthÃvarÃïÃmanÃtmatà na siddhayet / kecinmÆle ni«iktÃnÃmapÃmupari sarpaïÃdÃdhyÃtmikavÃyusambandhamanumÃya sÃtmakatvamanumiyate / tadasat / bhasmagulikÃdau vyabhicÃrÃt / etenÃviÓe«ÃdityetatprakÃrÃntareïa vyÃkhyÃtaæ bhavati / *8,397* "vakti svaprabham' ityÃdikamutsÆtritaæ kasmÃdvarïitamiti mandÃÓaÇkÃæ nivÃrayituæ sÆtrÃrƬhaæ karoti- eva¤ceti // %% *8,398* NYùYASUDHù: iti trisÆtÅmiti Óe«a÷ / tata eva tadarthameva / uktasyÃrthasya pratipÃdanÃrthameva / evamanyatrÃpi sÆtrÃnupanyÃsena vyÃkhyÃne 'pi naivamÃÓaÇkanÅyamiti j¤Ãpayitumidamabhihitamiti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ naikasminnadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,399* [======= JNys_2,2.XI: patyuradhikaraïa =======] // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ patyaradhikaraïam // // oæ patyurasÃma¤jasyÃt oæ // iha mahÃdevaæ purask­tya pravartamÃnÃnÃæ matamapÃkriyate / te caturvidhÃ÷ ÓaivÃ÷ pÃÓupatÃ÷ kÃlÃmukhà mahÃvratÃÓceti / te«Ãæ satyapyavÃntarabhede sÃdhÃraïameva prameyaæ vedavÃdasyÃtiviruddhatvÃdapÃkartumanuvadati- sarvaj¤atvÃdikairiti // ## %% *8,399* NYùYASUDHù: paÓupaterime pÃÓupatà iti caturvidhà api g­hyante / te sadÃÓivaæ jagadvicitraracanÃkartÃramÃhu÷ / tato janmÃdyasya yata ityuktamasaditi / aj¤ÃnÃdido«ayuktaæ kathaæ jagatkartÃramÃhurityata uktam- do«avarjitamiti // sÃrvaj¤ÃdyabhÃve 'j¤ÃnÃdivarjanaæ cetanasya nopapadyata ityata÷ sarvaj¤atvÃdikai÷ sarvairguïairyuktamityuktam / yadvà sarvaj¤atvÃdikai÷ sarvairguïairyuktaæ do«avarjitamiti pradhÃnalak«aïaviruddhÃrthopanyÃsa÷ / jagadvicitraracanÃkartÃramiti Órautabrahmalak«aïaviruddhÃrthokti÷ ityavagantavyam / *8,401* tadetaddÆ«ayituæ patyurasÃma¤jasyÃditi sÆtratÃtparyamÃha- tacceti // %<... tacca bahuÓrutivirodhata÷ / nopÃdeyaæ mataæ hy ... // MAnuv_2,2.253a-c //>% NYùYASUDHù: caÓabda÷ pÆrvatanai÷(matai÷) saha samuccayÃrtha÷ / hiÓabdo hetau / tat paÓupate÷ sarvajagatkÃïatvÃdikaæ mataæ nopÃdeyam / kuta÷ / patyu÷ paÓupate÷ / asÃma¤jasyÃt do«itvÃt / tadanaÇgÅkÃre ca bahuÓrutivirodha iti yojanà / kÃstÃ÷ Órutaya ityatastà udÃharati- asyeti // %<... asya devasya stuhi gartagam // MAnuv_2,2.253cd // utpipe«a Óirastasya g­ïÅ«e satpatiæ padam / yad vi«ïorupamaæ hantuæ rudramÃk­«Âate mayà // MAnuv_2,2.254 // dhanuryaæ kÃmaye taæ tamugraæ mà ÓiÓnadevatÃ÷ / ghna¤chiÓnadevÃneko 'sÃvÃsÅnnÃrÃyaïa÷ para÷ // MAnuv_2,2.255 // tasmÃd rudra÷ samprasÃdaÓcÃbhÆtÃæ vai«ïavaæ makham / yaj¤ena yaj¤amayajantÃbadhnan puru«aæ paÓum // MAnuv_2,2.256 // yo bhÆtÃnÃmadhipatÅ rudrastanticaro v­«Ã // MAnuv_2,2.257ab //>% NYùYASUDHù: anena"asya devasya mÅÊhu«o vayà vi«ïore«asya prabhuthe havirbhi÷ / vide hi rudro rudriyaæ mahitvaæ yÃsi«yaæ vartiraÓcivÃvirÃvat' iti / (­.7-40-5) ÓrutimupÃdatte / *8,401f.* "stuhi gartagam' ityanena"stuhi Órutaæ gartamadaæ yuvÃnaæ m­gaæ na bhÅmamupahatnumugram / m­Êà jaritre rudra stavÃno 'nyaæ te asmÃnnivapantu senÃ' iti (­.2-33-11) / "utpipe«a' ityanena"rudrasya tveva dhanurÃrtni÷ ri utpipe«a' iti / "g­ïÅ«a÷' ityanena"kumÃraÓcitpitaraæ vandamÃnaæ prati nÃnÃma rudropayantam / bhÆrerdÃtÃraæ satpatiæ g­ïÅ«e stutastvaæ bhe«ajà rÃsyasma' iti (­.2-33-12) / "padam' ityanena"tava Óriye maruto marjayanta rudra yatte janima cÃru citram / padaæ yadvi«ïorupamaæ nidhÃyi tena pÃsi guhyaæ nÃma gonÃm' iti (­.5-3-3) / "yaæ kÃmaye' ityanena"yaæ kÃmaye taæ tamugraæ k­ïomi taæ brahmÃïaæ tam­«iæ taæ sumedhÃm' iti (­.10-125-5) / "mÃ' ityanena"mà ÓiÓnadevà api gur­taæ na' iti / "ghnan' ityanena"ghnaæcchiÓnadevÃæ abhivarpasà bhÆd' iti / "ekosau' ityanena"eko nÃrÃyaïa ÃsÅnna brahmà naca ÓaÇkara÷' iti / "tasmÃt' ityanena"sa ru«ya÷ sa prasanno yadru«yo yatprasannastasmÃdrudrasamprasÃdÃvabhÆtÃm' iti / "vai«ïavam' ityanena"te«Ãæ makhaæ vai«ïavaæ yaÓa Ãrchat' iti / yaj¤eneti, abadhnanniti, yo bhÆtÃnÃmiti prasiddham / *8,402* kathametÃbhi÷ Órutibhi÷ paÓupatenirrde«atvaæ viruddhamityatastÃsÃæ tÃtparyamÃha- ityÃdÅti // %% NYùYASUDHù: abhava÷ abhÃva÷ / pratÅyante paÓupateriti Óe«a÷ / *8,403* "asya devasya' ityanena parÃdhÅnapadaprÃpti÷ pratÅyate / mÅÊhu«a÷ secakasya, e«asya icchÃrÆpasya, asya vi«ïordevasya, pram­the prabharaïe pÆjÃyÃmiti yÃvat / havirbhi÷ k­te sati vayà bandhako rudro, rudriyaæ mahitvaæ raudraæ padaæ, vide vivide lebhe, hi yathà tathà he aÓvinau yuvÃmapi irÃvat annavat, varti vartanaæ, yÃsi«yaæ ayÃsi«ya prÃptavantau stha iti / "stuhi' ityanena stÃvakatayà pÃratantryam / he rudra tvaæ Órutaæ prasiddhaæ, gartasadaæ h­dayaguhÃnivÃsaæ, yuvÃnaæ, m­gaæ na bhÅmaæ siæhamiva bhÅ«aïam, ugram ugrÃïÃæ daityÃnÃm, upahantunam upahantÃraæ, n­hariæ, stuhi stau«i / sa evaæ stavÃna stuvaæstvaæ, jaritre stotre, tvÃæ stuvantaæ mÃm / m­Êa m­¬aya sukhasya / te senÃÓcÃsmadanyameva nivapantu ghnantviti / "rudrasya' ityanenÃj¤atvaæ pÃratantryaæ m­tiÓca / Ãropitaæ dhanurhanÃvava«ÂabhyÃvasthitasya rudrasya Óiro jyÃyÃæ (vabhrirÆ)kÃmarÆpeïendreïa chinnÃyÃmutk«iptà dhanurÃrtnirutpipe«a cicchedeti / "kumÃra÷' ityanenÃpi pÃratantryaæ janiÓca / he rudra kumÃra÷ putro bhavÃn jagadvayÃmohanÃya kailÃsamupayantaæ, tvÃæ vandamÃnaæ pitaraæ k­«ïaæ prati nanÃma / tena stutastvaæ bhÆre÷ puru«Ãrthasya dÃtÃraæ satpatiæ g­ïÅ«e stau«i stutavÃnasi / evambhÆtastvamasmÃbhi÷ stuta÷ asme 'smabhyaæ bhe«ajà bhe«ajÃni saæsÃravyÃdhinirasanÃni j¤ÃnÃni rÃsi dadÃsi dehÅti / "tava Óriya÷' ityanena parÃdhÅnapadaprÃptirjani÷ pÃratantryaæ ca / he rudra yat yebhyaste janima janmÃbhÆtte maruto brahmaïo 'tÅtavartamÃnÃstava Óriye sampade cÃru sundaraæ citramÃÓcaryaæ upamaæ upa samÅpe mà lak«mÅryasya saævahanakartrÅ tattathoktam / yadvi«ïo÷ padaæ marjayanta÷ Óodhitavanta÷ k«Ãlitavanta÷ / tattvayà h­di nidhÃyi nyadhÃyi / tena kÃraïena tvaæ gonÃæ gavÃæ (vÃcÃæ) madhye guhyaæ nÃma nÃrÃyaïÃdikaæ pÃsi japopadeÓÃdinà pÃlayasÅti / "aham' ityanena m­ti÷ / ahaæ brahmadvi«e brahmadvi«Ãæ daityÃnÃæ Óarave hiæsakaæ rudrÃya rudraæ hantavai hantumeva pralaye dhanurÃtanomi vistÃrayÃmÅti / *8,404* "yam' ityanena parÃdhÅnapadaprÃpti÷ / ahaæ yaæ yaæ rudraæ kartuæ kÃmaye taæ tamugraæ rudraæ k­ïomi karomi evaæ taæ brahmÃïaæ tam­«iæ taæ sumedhÃæ sumedhasaæ karomÅti / "mÃ' ityanenÃj¤atvam / atÅtÃnÃgatavartamÃnà guhyÃbhimÃnino devà rudrà api no 'smÃkamupÃsyam­taæ j¤ÃnarÆpaæ brahma mÃgurna j¤Ãtavanta iti / ghnannityanena m­ti÷ / guhyÃbhimÃnidevÃnghnannÅÓvaro varpasà balena sarvamabhyabhÆdabhibhÆtavÃniti / "eka÷' ityanena pralaye 'bhÃvo janiÓca / "tasmÃt' ityanena jani÷ / parameÓvararo«ajo rudra ityartha÷ / samprasÃdo brahmà / "te«Ãm' ityÃdivÃkyai÷ pÃratantryam / te«Ãæ devÃnÃæ yaÓo, vai«ïavaæ makhaæ vi«ïumakhe paÓutvena niyuktaæ rudramÃrchatprÃptavaditi / devà yaj¤ena rudreïa paÓunà yaj¤aæ vi«ïumayajanteti / devÃ÷ puru«aæ rudraæ paÓumabadhnanniti / yo bhÆtÃnÃmadhipatÅ rudra÷ sa vi«ïorÃj¤ÃrÆpÃyÃæ tantyÃæ carati v­«Ã prasiddhatantyÃmiveti / *8,408* etÃsÃæ ÓrutÅnÃmetadarthatvopapÃdanaæ tvacÃryeïaivÃnyatrodÃh­tebhyo vÃkyebhya«ÂÅkÃtaÓcÃvagantavyam / ata eva sÃmarthyÃdityuktam / *8,409* sÆtrÃrthamupasaæharati- sado«atvÃditi // %<... sado«atvÃnneÓa÷ paÓupatistata÷ // MAnuv_2,2.258cd //>% NYùYASUDHù: tata÷ Órutibalena sado«atvÃtpaÓupati÷ ÅÓo jagatkartà na bhavati / do«i(ïo)yaj¤adattasyeva jagatkart­tvÃnupapatteriti / *8,410* yuktyantareïa Óivasya jagatkart­tvamapÃkartuæ sÆtram oæ sambandhÃnupapatteÓca oæ // iti / tasyÃrthamÃha- aÓarÅratvata iti // ## %% NYùYASUDHù: tasya Óivasya / aÓarÅrasyÃpi gaganÃderjagatà sambandhadarÓanÃtkathametadityata sambandhameve vyÃkhyÃti / kvacit kÃrye / kart­tveneti / kÃyarkart­tvalak«aïa÷ sambandho na yujyata ityartha÷ / kvacidityanena kuta÷ sarvakart­tvamiti sÆcayati / ayamatra prayoga÷ / Óivo na kartÃÓarÅratvÃt suptapralÅnavaditi / nanu Óiva÷ siddho na và / na dvitÅya÷ / ÃÓrayÃsiddhe÷ / Ãdye tu kart­tvenaiva siddha iti dharmigrÃhakamÃnavirodha÷ / ki¤ca bhavanmate('pi) Óivasya kart­tvaæ ÓarÅritvaæ cÃÇgÅkriyata eva / tathà cÃpasiddhÃntÃnyatarÃsiddhÅ syÃtÃmiti / ucyate / idamatrÃkÆtam / paÓupaterjagatkÃraïatvaæ vadanpra«Âavya÷ / kiæ pÃÓupatÃdiÓÃstrÃïyanumÃnÃni (cÃ)vÃ'Órityedamucyate, uta ÓrutyÃdikam / Ãdye tvatiprasaÇgo 'yamucyate / yadi pÃÓupatÃdyÃÓrityedamucyate tarhi tasyÃÓarÅratvamapi tata÷ siddhamiti tadapyaÇgÅkÃryaæ syÃt / tathÃca kart­tvÃnupapattiriti / ata eva na yujyateti liÇprayoga÷ / dvitÅye tu vak«yata iti / eva¤ca na kaÓciddo«a÷ / ÓivasvarÆpasya asmÃkaæ ÓrutyÃdita÷ siddherÃÓrayÃsiddhayabhÃvÃt / parasiddhenÃÓarÅratvena kart­tvÃbhÃvÃpÃdanÃddharmigrÃhakavirodhÃdyabhÃvÃt / etena pÃÓupatÃdivirodhÃt Órutayo 'nyathà yojyà iti nirastam / *8,412* nanvaÓarÅrasyÃpi kart­tve bÃdhakÃbhÃvÃdvayÃptividhuro 'yaæ prasaÇga÷ / kÃrakaprayokt­tvaæ hi kart­tvaæ na ÓarÅritvamityata Ãha- dehina iti // %<... dehino j¤Ãnad­«Âita÷ // MAnuv_2,2.259d //>% NYùYASUDHù: satyaæ kÃrakaprayokt­tvameva kart­tvaæ na ÓarÅritvamiti / tacca na prayatnena vinà sambhavati / na cecchÃmantareïa prayatna÷ / naca j¤ÃnÃdvinecchà / naca ÓarÅrÃd­te j¤Ãnam / dehinÃmeva jÃgratÃæ j¤ÃnadarÓanÃt / adehinÃæ suptapralÅnÃnÃæ cÃdarÓanÃt / tata÷ kart­tvasya vyÃpakaæ ÓarÅraæ ÓivÃdvayÃvartamÃnaæ tadapi vyÃvartayatÅti / *8,413* nanu j¤Ãnajanmanyeva ÓarÅrasyopayoga÷ / j¤ÃnasyendriyajanyatvÃt / indriyÃïÃæ ca ÓarÅrasaæyoganiyamÃt / nityaj¤ÃnaÓca bhagavächiva iti kiæ tasya ÓarÅreïeti / evaæ tarhi prayatnajanmanyevecchopayoginÅti nityaprayatnasyecchÃpi na syÃt / tathecchotpattÃveva j¤Ãnamupayujyata iti nityecchasya j¤Ãnamapi na syÃt / *8,413f.* atha na prayatnamÃtraæ kart­tvam, api tarhi j¤Ãnecche api / parid­«ÂasÃmarthyakÃrakaprayokt­tvaæ kart­tvamiti hi v­ddhà iti cet / tathÃpÅcchÃtyÃge bÃdhakÃbhÃvÃt / kutaÓcaivaæ kalpanÅyam / kulÃlÃdau tathà darÓanÃditi cet / kiæ tatra ÓarÅraæ na d­«Âam / d­«Âamapyanupayuktamiti cet / kinniyamÃbhÃvÃdevamÃÓrÅyate, anyatropak«ayÃdvà / nÃdya÷ / vyabhicÃrÃbhÃvÃt / ÓarÅrapreraïe 'paraæ ÓarÅraæ nÃstÅti cenna / tenaiva saÓarÅratvÃt / na dvitÅya÷ / nirastatvÃt / anyathà j¤ÃnÃdÅnÃmapyanupayogaprasaÇga÷ / kutaÓcÃsya nityaj¤Ãnatvasiddhi÷ / ÃgamÃditi cenna / parasparÃÓrayaprasaÇgÃt / siddhe hyÃgamaprÃmÃïye nityaj¤ÃneÓvarasiddhistatsiddhau cÃgamasya tatpraïÅtatvena prÃmÃïyasiddhiriti / *8,416* uktado«aparihÃramÃÓaÇkaya tannirÃsÃya sÆtram oæ karaïavaccenna bhogÃdibhya÷ oæ // iti / tannetyantaæ tÃvadvayÃca«Âe- naceti // ## %% NYùYASUDHù: yaduktamaÓarÅratvÃcchivasya kart­tvÃnupapattiriti / tadasat / kulÃlÃdayo hi kartÃro daï¬Ãdikaæ sÃk«ÃtprayatnenÃdhi«ÂhÃtumanÅÓÃnÃstadadhi«ÂhÃnÃya sÃk«ÃtprayatnÃdhi«Âheyaæ syÃt / tata÷ kimapareïa ÓarÅreïa / ata eva bhagavÃnviÓvamÆrtiriti gÅyate / na cÃdis­«Âe÷ prÃk kÃrakÃbhÃva÷ / mÃyÃderanÃdervidyamÃnatvÃt / anyathà s­«Âayanupapatteriti / ÃdipadenendriyÃïÃæ vak«yamÃïasyÃdhi«ÂhÃnasya ca saÇgraha÷ / tadidaæ nopapadyata ityartha÷ / kuto netyata÷ sautrahetuæ vyÃkhyÃti- bhogeti // %<... bhogasambhavÃt // MAnuv_2,2.260b //>% *8,417* NYùYASUDHù: yadi Óivasya kÃrakagrÃma÷ sÃk«ÃtprayatnÃdhi«Âheya÷ syÃttadà sa tasya sukhadu÷khÃnubhavalak«aïabhogahetu÷ syÃt / sÃk«ÃtprayatnÃdhi«Âheye 'smadÃdiÓarÅre tathà darÓanÃt / karmÃrjitasyaiva tathÃtvamiti cenna / sÃk«ÃtprayatnÃdhi«Âheyatvena tathÃbhÃvasyÃpyÃpatterbhogÃdimataÓca neÓvaratvam / ata÷ Óivasya bhogÃdiprasaÇgÃnneyaæ kalpanà yukteti / JOSHI-6 hetvantareïa Óivasya viÓvakart­tvaæ nirÃkurvat oæ adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓca oæ // iti sÆtraæ vyÃca«Âe- adhi«ÂhÃna iti // ## %% NYùYASUDHù: ya÷ kartà kulÃlÃdi÷ sa p­thivyÃdÃvadhi«ÂhÃne sthita eva ghaÂÃdikÃryaæ kurvanpratÅyate / natu niradhi«ÂhÃna÷ kaÓcitki¤citkurvÃïa÷ / anena vyatirekÃvinÃbhÃvena niradhi«ÂhÃnatvasyÃkart­tvena vyÃptirupapÃdità bhavati / tata÷ kimityata Ãha- nÃsyeti // *8,418* %% NYùYASUDHù: asya Óivasya / tadà Ãdis­«Âisamaye / kuto nÃsti / prÃgutpannÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ pralaye sati / tasmÃtkart­tvamapi tasya nopapadyata iti Óe«a÷ / nanu kÃrakÃïÃmeva adhi«ÂhÃnatvaæ bhavi«yati / maivam / sÃdhi«ÂhÃnasya cetanasya bhogÃdiprasakteruktatvÃt / nanvayaæ niradhi«ÂhÃnatvahetu÷ karturvipak«ÃtkulÃlÃdirvÃkartu÷ sapak«ÃdghaÂÃderapi vyÃv­ttatvÃdasÃdhÃraïa÷ / maivam / gaganÃdau sapak«e v­tte÷ / nanvidaæ sÆtradvayaæ vyutkrameïa kuto vyÃkhyÃtam / sambandhÃnupapattyadhi«ÂhÃnÃnÃnupapattyorubhayorapi parihÃra÷ karaïavaccedityanena nirasyata iti j¤ÃpanÃrtham / yadi khalu yathÃkramameva vyÃkhyÃyeta / tadà sannihitÃdhi«ÂhÃnÃnupapattiparihÃranirÃsakamevedaæ j¤Ãyeta / vyutkrameïa tu ubhayamadhye vyÃkhyÃne satyubhayasambandhi vij¤Ãyata iti / ata eva bhëye 'dhi«ÂhÃnÃdirÆpamityuktamatra tu dehÃdivaditi / *8,419* nanu yuktaæ kulÃlasyÃdhi«ÂhÃnasÃpek«atvaæ ÓarÅritvam / ÓarÅraæ hi gurutvÃtprasaktapatanaæ tatpratibandhÃya sparÓavadadhi«ÂhÃnamapek«ate / anavasthitaÓarÅrasya kart­tvÃyogÃt / ÅÓvarasya tu ÓarÅravidhurasya kimadhi«ÂhÃnameva / ihedaæ jÃtamityadivyavahÃrastu gaganÃdikamÃÓrityopapatsyata ityata Ãha- adehaÓcediti // %% NYùYASUDHù: sadetyanena vyÃptimupapÃdayati / ata eva ÓilÃkëÂhÃdivadityanekad­«ÂÃntopÃdÃnam / tathÃca kuta÷ sÃvarj¤am / kutaÓca sarvakart­tvamiti bhÃva÷ / syÃdetat / na sarvathà sadÃÓiva÷ aÓarÅra÷ / kintu lÅlayà ÓarÅrÃïyapi g­hïÃti / tato nÃyaæ do«a÷ / naca bhogÃdiprÃpti÷ / lÅlayà g­hÅtasya vigrahasya tadahetutvÃdityata Ãha- dehÅ cediti // %% *8,420* NYùYASUDHù: antavÃnmaraïavÃnsyÃt / upalak«aïaæ caitat / du÷khÃdimÃæÓca syÃdityapi dra«Âavyam / nanvasau vigraho na taddheturityuktam / maivam / ÓarÅraæ na bhogÃyatanaæ cetyasya vyÃhatatvÃt / ÓarÅratvenaiva tadanumÃnÃcca / tadidamÃha- eveti // etena"antavattmasarvaj¤atà vÃ' iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / pÃÂhakramÃdarthakramo garÅyÃnityato vyutkrameïa vyÃkhyÃnam / *8,421* nanvevaæ Óivasya jagatkÃraïatvamapÃkurvatÃæ ko 'bhiprÃya÷ / kimakart­kamevedaæ viÓvamiti / kiævà vi«ïukart­kamiti / nÃdya÷ / kÃryasyÃkart­katve virodhÃt / apasiddhÃntaprasakteÓca / na dvitÅya÷ / vi«ïÃvapi kartaryabhyupagamyamÃne do«ÃïÃme«Ãæ samÃnatvena (sva)vyÃhatatvÃt / tathÃhi yaduktamasÃma¤jasyaæ Óivasya tattÃvadvi«ïÃvapi samam / "janitota vi«ïo÷' ityÃdau janmÃdido«aÓravaïÃt / sambandhÃnupapattyÃdikaæ tu sphuÂamevetyata Ãha- naceti // %% NYùYASUDHù: etadakhilaæ do«ajÃtaæ, vi«ïÃvapi viÓvasya kartaryabhyupagate samÃnamiti na vÃcyam / kuta÷ / Órutyaiva sakalado«aparihÃreïa vi«ïorviÓvakÃraïatvasya pratipÃditatvÃt / nanu paÓupaterapyevamÃgamairanumÃnaiÓca jagatkÃraïatà pratipÃditaiva / tata÷ ko viÓe«a ityata Ãha- ÓrutÅti // %<... ÓrutiprÃmÃïyagauravÃt // MAnuv_2,2.262b //>% NYùYASUDHù: pÃÓupatÃdito 'pi ÓrutÅnÃæ prÃmÃïyasya gurutvÃt / etaduktaæ bhavati / pÃÓupatÃdikaæ hi Óive jagatkartari sarvaj¤e siddhe tatpraïÅtatvena pramÃïatvena niÓcÅyeta / niÓcite ca tatprÃmÃïye Óivasyaivaævidhasya siddhirityanyonyÃÓrayatà duravadhÃraïaprÃmÃïyam / anyata÷ ÓivasyaivaævidhatÃsiddhÃvalamanena / na cÃnyattÃd­Óaæ pramÃïamasti / anumÃnÃnÃæ dÆ«itatvÃt / nacaivaæ ÓrutiprÃmÃïyam / apauru«eyatvena karaïado«ÃïÃæ bÃdhakapratyayasya cÃbhÃve sati tasya ni«kampameva svato niÓcitatvÃt / ato niÓcitapramÃïabhÃvayà Órutyà vidhÆtÃvadyagandhaæ vi«ïorjagatkÃraïatvaæ siddhayatyeveti / *8,423f.* kÃstÃ÷ Órutaya ityatastà udÃharati- mana iti // %% *8,424* NYùYASUDHù: anena"buddhimano 'ÇgapratyaÇgavattÃæ bhagavato lak«ayÃmÃha / buddhimÃnmanovÃnaÇgavÃnpratyaÇgavÃn' iti ÓrutimupÃdatte / "ya eva' ityanena"yadÃtmako bhagavÃæstadÃtmikà vyakti÷ kimÃtmako bhagavÃnj¤ÃnÃtmaka aiÓvaryÃtmaka÷ ÓaktyÃtmaka÷' iti / Ærjità balavatÅ / sarvatrÃpratibaddhà / etadÃtamako bhagavÃæstatastasya deho 'pyetadÃtmaka iti Órutilabdho 'rtha÷ / "na te vi«ïau' ityanena"na te vi«ïo jÃyamÃno na jÃto devamahimna÷ paramantamÃpa' iti / "vÃsudeva÷' ityanena"vÃsudevo và idamagra ÃsÅt' iti / "mÃtrayÃ' ityanena"paro mÃtrayà tanvà v­dhÃna na te mahitvamanvaÓnuvanti' iti / kathametÃbhi÷ ÓrutibhirabhipretÃrthasiddhirityatastÃsÃæ tÃtparyamÃha- ityÃdÅti // %% NYùYASUDHù: nityaÓcÃsau guïÃtmà ceti tathokta÷ / tasmÃt / tatra"buddhi÷' iti Órutyà vi«ïordehavattvamavagamyate / aÇgaæ deha÷, pratyaÇgÃni hastÃdÅni, lak«ayÃmahe j¤ÃpayÃma÷ / kathaæ buddhimÃnityÃdi / "yadÃtmako bhagavÃn' ityanayà bhagavato dehasya j¤ÃnÃdiguïÃtmakatvÃt / vyakti÷ deha÷ / "na te vi«ïau' ityanà bhagavo dehasya j¤ÃnÃdiguïÃtmakatvamanÃdinityatvam / jÃtÃdibhiraprÃpyamahitvasyÃnyathÃnupapatte÷ / "vÃsudeva÷' iti ÓrutidvayenÃnÃdinityadehatvam / "ajasya' ityanayà dehavattvaæ tasyÃpyajatvam / "paro mÃtrayÃ' ityanayà deÓakÃlaguïairaparicchinnatanutvam / "saddeha÷' ityÃdiÓrutidvayena janmÃdido«arahitaguïÃtmadehavattvam / saddeho janmÃdido«arahitadeha÷ / sukhagandha÷ sugandha÷ / j¤Ãnabhà na tu taijasabhÃ÷ / j¤Ãnaj¤Ãna ityÃderatiÓayitaj¤Ãna ityÃdirityartha÷ / priyÃdiÓabdÃ÷ sukhaviÓe«avÃcina÷ / anyat prÃk­tÃdikam / "manasa÷' ityÃdiÓrutidvayena dehavattvaæ tato jagato janma ca / "brÃhmaïo 'sya' ityÃdivÃkyaÓe«Ãt / pak«ayo÷ pÃrÓvayo÷ / *8,424f.* atra kÃsucit Óruti«u vivak«itÃrtho na sphuÂaæ pratÅyate / kintÆpapattisÃdhya ityÃÓayavatoktam- balÃditi // ÃvirÃsÅdityanena satkÃryavÃdaæ sÆcayati / Åyate j¤Ãyate / atra sakalajagatkÃraïatvasyaiva Órutisiddhatve sarvado«aparihÃra÷ sidhyatyeva / nahi do«e«u satsu tatsambhavati / tathÃpi dehÃbhÃvaprayuktÃni dÆ«aïÃni prayuktÃni / tasya ca dehasya j¤ÃnÃnandÃdiguïÃtmakatvena jananÃdido«aparihÃro 'pi siddha÷ / janitotetyÃdivÃkyaæ tu bahvÅbhirniravakÃÓÃdibhi÷ Órutibhi÷ viruddhamanyathÃvyÃkhyeyam / tadidamuktam- sandarbhabalÃditi // *8,428* syÃdetat / deho j¤ÃnÃnandÃdiguïÃtmÃnÃdinityaÓcetyetacchaÓo vi«ÃïavÃnitivadviruddham / yo deha÷ sa bhautiko janmÃdimÃniti niyamadarÓanÃt / tato vi«ïordehamaÇgÅk­tya tasyÃbhautikatvÃdyaÇgÅkÃre ÓaÓasyÃpi vi«ÃïitvamaÇgÅkÃryamityato dehasyÃbhautikatvÃdinà virodhaæ tÃvadapÃkaroti- mÃnasattvÃditi // %% NYùYASUDHù: ka ityÃk«epe / nÃsti virodha ityartha÷ / idÃnÅæ ÓaÓavi«ÃïapratibandÅæ mocayati- neti // %<... nÃmÃnaæ kvacidi«yate // MAnuv_2,2.270b //>% NYùYASUDHù: aÇgÅkurma÷ ÓaÓavi«Ãïamapi / yadi parameÓvaravigrahasyÃnandÃdyÃtmakatvamasti prÃmÃïikaæ syÃt / nacaivam / nahyaprÃmÃïikaæ kenÃpi kadÃpi kvacidapye«yuæ Óakyata iti / nanu prÃmÃïikatve 'pi virodhÃbhÃva÷ kathamityata Ãha- avirodha iti // %% NYùYASUDHù: yayo÷ kvacitsahadarÓanaæ tayoravirodha÷ / yayostu niyamena vyadhikaraïatayaiva daÓarnaæ tayo÷ virodha ityevaæ sahadarÓanÃsahadarÓanalak«aïena mÃnena (hi) vastÆnÃmavirodhavirodhÃvavagantavyau / tanniyamÃkasyÃnyasyÃbhÃvÃt / ata÷ pramÃïena sahad­«Âe 'rthe virodha÷ kathaæ syÃdvayÃghÃtÃditi / upasaæharati- ata iti // *8,429* %% NYùYASUDHù: pramÃïai÷ sahad­«Âe 'rthe virodhasyÃnÃÓaÇkanÅyatvÃt / uktam udÃh­tÃbhi÷ Órutibhi÷ / samastaæ cidÃnandÃdyÃtmakaniravadyavigraheïa jagatkÃraïatvam / etaccÃrÆpavadevetyÃdinà vak«yamÃïaæ Ói«yahitai«iïÃ'cÃryeïÃtroktamiti j¤Ãtavyam / nanvetadasmÃkamapi samÃnam / tathÃhi / yadyapi pÃÓupatÃdikamaÓakyÃvadhÃraïapramÃïabhÃvam / tathÃpi"j¤Ãtvà Óivaæ ÓÃntimatyantameti / '"eko rudro na dvitÅyÃya tasthe / '"sa imÃn lokÃnÅÓata ÅÓanÅbhi÷' ityÃdyÃ÷ ÓrutayastÃvacchivasya jagajjanmÃdihetutÃmÃcak«ate / ÓivÃdinÃmopetatvÃt / naca tathÃvidhasyÃsama¤jasatvaæ sambhavatÅtyudÃh­tÃ÷ Órutayo 'nyathà yojyÃ÷ / ata÷ sambandhÃnupapattyÃdikaæ ÓrutirevÃbhÃsayi«yati / tadghaÂakaæ và kimapi kalpayi«yatÅtyata Ãha- ÓivÃdÅti // %<ÓivÃdinÃmayuktÃÓca Órutayo vi«ïuvÃcakÃ÷ // MAnuv_2,2.271cd //>% NYùYASUDHù: bhavedevaæ yadyetÃ÷ Órutaya÷ ÓivaparÃ÷ syu÷ / nacaivam / kintu ÓivÃdinÃmayuktà api vi«ïuvi«ayà eva / nanvetatkuta÷ / evaæ satyasmÃbhirapi vaktuæ Óakyata eva / eko nÃrÃyaïa ityÃdyà api Órutaya÷ Óivaparà iti / maivam / ÓivÃdinÃmnÃæ vi«ïau ÓaktimattvÃt / nÃrÃyaïÃdinÃmnÃæ Óive ÓaktyabhavÃt / atrÃpi kiæ mÃnamityata Ãha- nÃmÃnÅti // *8,430* %% NYùYASUDHù: anena"nÃmÃni viÓvÃbhi na santi loke' ityÃdikÃæ ÓrutimupÃdatte / "eka÷' ityanena / "yo devÃnÃæ nÃmadhà eka eveti / nÃmÃni dhatta iti nÃmadhÃ÷ / nÃnyasya vÃcakÃni / na tadanye«u vartante / apare ÓivÃdiÓabdÃ÷ / ukta÷ samanvayaÓca tatra mÃnamiti sambandha÷ / samanvayagrahaïenaitadapi parih­tam / età api ÓrutÅrahaæ ÓivÃdivi(vavi)«ayatayà vyÃkhyÃsyÃmÅti / upakramÃdibhirliÇgÃdibhiÓca bhagavatparatayà niÓcitatvÃditi / *8,431* mà bhÆcchatibhi÷ Óivasya jagatkÃraïatvÃvadhÃraïaæ ÓaivapurÃïaistu bhavi«yati / naca tÃnyapi vi«ïuparÃïi / upakramÃdibalena Óivavi«ayatayà niÓcitatvÃdityata Ãha- purÃïÃnÅti / %% NYùYASUDHù: purÃïÃdyai÷ vai«ïavai÷ / viruddhatvÃt prÃk prÃbalyacintÃyÃ÷ satpratipak«atvÃt / taduttaraæ bÃdhitatvÃcca / tat tatra, Óivasya jagatkÃraïatve / na kevalaæ vai«ïavÃdipurÃïÃdiviruddhatvÃdapramÃïaæ ÓaivapurÃïam / kintu ÓaivapramÃïa(purÃïa)viruddhatvÃdapÅtyÃha- taditi / %% NYùYASUDHù: tadviruddhe«u ÓaivapurÃïÃdiviruddhe«u ÓivajagatkÃraïÃdi«u no mÃnam / ÓaivapurÃïamiti Óe«a÷ / kathaæ ÓaivapurÃïasya ÓaivapurÃïavirodha ityata Ãha- pÆrveti // etaccÃnyatra darÓitam / ki¤ca Óaivavai«ïavapak«apÃtaÓÆnyabrÃhmapurÃïaviruddhatvÃcca ÓaivapurÃïaæ vimate 'rthe na mÃnamityÃha- sameti // %% NYùYASUDHù: idamapyanyatra darÓitam / evaæ tarhi vai«ïavÃnÃmapi purÃïÃdÅnÃmaprÃmÃïyaæ syÃt / te«Ãmapi ÓaivabrÃhmapurÃïaviruddhatvÃtpÆrvÃparavirodhÃccetyata Ãha- niyamÃditi // *8,432* %<... niyamÃd vai«ïave«vapi // MAnuv_2,2.275b //>% NYùYASUDHù: ekaprakÃratvÃt / pÆrvÃparavirodhÃbhÃvÃt / ÓaivÃdipurÃïÃnÃmetatpratibandhakatvÃdyasÃmarthyÃdityaperartha÷ / te«Ãæ nÃprÃmÃïyamiti Óe«a÷ / nanu vai«ïave«vapi purÃïÃdi«u ÓivÃdÅnÃæ jagatkÃraïatvÃdikaæ vi«ïunà tadÅyastutyÃdikÃraïaæ ca pratÅyata eva / tatkathaæ niyama ucyata ityata Ãha- mohÃrthamiti // %% NYùYASUDHù: ÓivÃdÅnÃæ jagatkÃraïatvÃderayogyajanavyÃmohanÃrthamevokti÷, caÓabdÃdvi«ïunà ÓivastutyÃdermohÃrthaæ k­tasyÃnuvÃdataÓca niyamo na viruddha iti / kathaæ ÓaivapurÃïÃdÅnÃæ pratirodhakatvÃdyasÃmathyarmityata Ãha- mohÃrthamiti // ÓaivapurÃïÃdÅnÃæ mohÃrthameva uktita÷ k­tatvÃt / caÓabdena vai«ïavÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃtharmeva k­tatvÃt / atra cÃrthe 'nyatra pramÃïÃnyuktÃni / *8,433* adhikaraïÃrthamupasaæharati- vi«ïuriti // %<... vi«ïureko guïÃrïava÷ // MAnuv_2,2.275d //>% NYùYASUDHù: tasmÃditi siddhamiti Óe«a÷ / nanu skandÃdimatÃnyapyuktÃrthavirodhÅni santi tÃni kuto 'tra na nirÃkriyanta ityata Ãha- skandeti // %% NYùYASUDHù: amuto nyÃyata÷ pÃÓupatamatanirÃkaraïanyÃyata÷ / ato na nirÃkriyanta iti Óe«a÷ / kathamanena nyÃyena tannirÃkaraïamityata Ãha- aÓe«eïeti // %<... aÓe«eïa siddhÃntasyÃviÓe«ata÷ // MAnuv_2,2.276cd //>% NYùYASUDHù: kÃtsnaryena tadÅyasiddhÃntÃnÃæ pÃÓupatasiddhÃntasya cÃviÓe«ata÷ / kevaladevatÃntaraparigraheïaiva siddhÃntabheda÷ / prakriyà tu sarvatra samÃnaiva / ata÷ pÆrvanirÃkaraïanyÃyenaiva tannirÃkaraïaæ yuktameveti bhÃva÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ patyuradhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,434* [======= JNys_2,2.XI: utpatty(aÓakty)adhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ utpattya(Óaktya)dhikaraïam // // oæ utpattyasambhavÃt oæ // ÓÃktaæ matamatrÃpÃkriyate / na nirÃkartavyamevaitat / skÃndÃdimatavadasyÃpi pÆrvanyÃyenaiva nirastatvÃt / yathà hi / patyurityasya sthÃne skandasyetyÃdi paÂhitvÃsÃma¤jasye tadanusÃriïya÷ Órutaya udÃhriyante / sambandhÃnupapattyÃdikaæ ca tadvi«ayaæ yojyate / tathà ÓaktÃvapi vaktuæ Óakyameva(te) / anyathà skandÃdiÓarnamapi p­thagapÃkaraïÅyaæ syÃt / athocyeta / ÓÃktamate pÃÓupatÃdÃcÃrabhedÃdervidyamÃnatvÃttatsiddhÃntÃviÓe«o nÃstÅti / tanna / saurÃdimate«vapi tasya vidyamÃnatvÃt / atha kiæ tena / devatÃviÓe«aparigrahamantareïoktÃrthaviruddho dÆ«yo 'thar÷ sarvatra samÃna eveti brÆ«e / tacchÃkte 'pi samÃnamityato naitadapi p­thagapÃkaraïÅyamityata Ãha- nirÃk­tÃviti // ## %% NYùYASUDHù: satyam / skandÃdivacchÃktasyÃpi matasya na pÃÓupatÃdviÓe«a÷ / ata evoktado«agrÃmavi«ayatvamapi / tathÃpi tatrÃsÃdhÃraïasya dÆ«aïa(syÃpi vi)sya vidyamÃnatvÃttadvivak«ayà Óaktimataæ p­thagbhaÇgayà dÆ«yate sÆtrakÃreïa / utpattyasambhavo hi ÓÃktasyaivÃsÃdhÃraïado«o na tu puru«adaivatÃnÃm / etacca vak«yÃma iti / *8,436* evamadhikaraïÃrambhamupapÃdyedÃnÅæ ÓÃktamata(sthiti)mupanyasyati- mahatÅti // %<... mahatÅ devÅ hrÅÇkarÅ sarvakÃraïam / tripurÃbhairavÅtyÃdinÃmabhi÷ sÃbhidhÅyate // MAnuv_2,2.277c-f //>% NYùYASUDHù: Óaktimatamiti vartate / sarvasyÃgÃminà itiÓabdena sambandha÷ / devÅ mahatÅ sarvotk­«Âeti Óaktimatamiti / kathaæ mahatÅtyata uktam- sarvakÃraïamiti // sakalajagats­«ÂayÃdikÃraïatvÃt sÃrvaj¤ÃdisarvaguïavatÅ samastado«adÆrà bha(ga)vatÅtyata÷ sarvotk­«Âeti / nanvidaæ ÓÃstramanyonyavyÃhataæ kathaæ pramÃïaæ syÃt / bhuvaneÓvarÅtantre hi saiva mahatÅ sarvakÃraïamiti cocyate / tripurÃtantre tu tripuraiva / tathà bhaivarÅtantre bhairavÅ / evaæ kubjikÃditantre«vanyà cÃnyà ca / naca bahvÅnÃæ sarvottamatvamupapadyata ityata uktam / hrÅÇkÃrÅ tripurà bhairavÅtyÃdinÃmabhi÷ sà bhagavatyekaivÃbhidhÅyate / ato na (nÃnyonya) vyÃghÃta iti / ÓÃktÃÓca trividhÃ÷ / mahÃvÃmà madhyavÃmà aïuvÃmÃÓceti / eta eva kvacicchÃktaÓÃmbhavÃ'ïaÓabdairucyante / tatrÃdyÃnÃæ mataviÓe«aæ darÓayati- tasyà iti // %% NYùYASUDHù: tasyÃ÷ kevalÃyà eva Óakte÷ / sadÃÓivagrahaïena matÃntarÃdbhedo darÓita÷ / tatra sadÃÓivasya Óaktito janmÃnabhyupagamÃt / evamupanyastaæ mahÃvÃmamataæ tÃvadayuktamityÃha- taditi // %<... tannopapadyate // MAnuv_2,2.278d //>% *8,437* NYùYASUDHù: nirantaropanyastaæ mahÃvÃmamataæ taditi parÃm­Óati / kuta ityÃkÃÇk«ÃyÃæ sÆtram utpattyasambhavÃditi / tadvayÃkhyÃtuæ tÃvadvayÃptimupapÃdayati- d­«Âeti // %% *8,438* NYùYASUDHù: atra s­«ÂiÓabdenÃpattyotpattirvivak«ità na s­«ÂimÃtram / tasya kevalÃbhyo 'pi strÅbhyo darÓanÃt / sadeti vyabhicÃrÃbhÃvaæ sÆcayati / vÃÓabdastuÓabdÃrtha÷ / viÓe«ata÷ prÃcuryeïa / ke«Ã¤cideva hi droïÃdÅnÃæ s­«Âi÷ kevalebhya÷ puru«ebhyo d­«Âà / nanvacaturÃdisÆtreïa strÅpuæsebhya iti bhavitavyam / strÅpuæbhya iti katham / "samÃsÃnto vidhiranitya÷' iti bhavi«yati / yadvà dvandvÃtpara÷ samÃsÃnto 'sau nipÃtita÷ / atra tu strÅbhi÷ sahitÃ÷ pumÃæsa÷ (strÅmumÃæsaste)tebhya iti na dvandva iti na bhavi«yati / kevalÃbhya÷ puru(«ÃnugrahahÅnÃbhya÷)«Ãnanug­hÅtÃbhya÷ / tata÷ kimityata÷ sÆtraæ vyÃkhyÃti- tata iti // yata evaæ vyÃptiryataÓca prak­tÃ(ti÷) kevalà / ÓivÃdÅnÃæ tato janmÃÇgÅkÃrÃt / tata÷ kÃraïÃttata÷ ÓakterapatyotpattyasambhavÃt ityartha÷ / *8,439* ayamatra prayoga÷ / ÃdikÃlÅnÃpattyotpattirna kevalastrÅk­tÃ(kart­kÃ) apatyotpattitvÃt / yÃpattyotpatti÷ sà na kevalastrÅkart­kà / yathà sampratipannà / sà hi kadÃcit puru«amÃtrÃtkvacitpuru«Ãnug­hÅtÃbhya÷ strÅbhyo d­«Âà / na puna÷ kvÃpi kevalÃbhya÷ strÅbhyo d­«Âà / yenoktavyÃptervyabhicÃra÷ syÃditi / yadvà ÓaktirnÃpattyaprasavitrÅ kevalastrÅtvÃtsampratipannakevalastrÅvat / atra kevalÃbhyo na hi strÅbhya ityanvayakathanaæ d­«ÂetyÃdi tadvayabhicÃraparihÃrÃrthamiti j¤Ãtavyam / yadi và kevalastrÅtvÃnnÃpatyaprasavitrÅ cecchakti÷ syÃttadà kevalapu(lÃtpu)ru«atvÃt puru«ottamo 'pi tathà na syÃdityÃk«epamapÃkartuæ prÃgeva d­«ÂetyÃdyuktam / asiddhaæ ca kevalatvaæ tasya lak«mÅpaterityÃÓayena strÅpuæbhya ityuktam / kevalÃbhya iti tu vyÃptyupapÃdakam / athavà yat"nirÃk­tau viÓe«asya bhÃvÃt' ityanenÃsya do«asyÃsÃdhÃraïatvamuktam tadupapÃdanÃya d­«ÂetyÃdyupanyÃsa÷ / *8,441* idÃnÅmadhikÃÓaÇkayà matÃntaramutthÃpayati- vÃmairiti // %<... vÃmairanyadudÅryate // MAnuv_2,2.280b //>% NYùYASUDHù: madhyavÃmairityartha÷ / anyat mahÃvÃmasiddhÃntÃt / kiæ tadityata Ãha- Óiveti // %<Óivopasarjanà Óakti÷ sasarjedaæ samantata÷ // MAnuv_2,2.280 // iti ... // MAnuv_2,2.281a //>% NYùYASUDHù: Óiva upasarjanaæ yasyÃ÷ sà Óivopasarjanà / idamityasyaiva vyÃkhyÃnaæ samantato deÓe kÃle ca vartamÃnaæ kÃryamiti / etaduktaæ bhavati / notpattyasambhavo 'smanmate 'sti / asmÃbhi÷ ÓivasahitÃyÃ÷ ÓakterviÓvaprasa(bha)vasyÃÇgÅk­tatvÃt / nacaivaæ (ta)dvayo÷ sarvotk­«Âatvaæ viruddhamÃpadyate / Óivasya Óaktiæ patyupasarjanatvÃÇgÅkÃrÃditi / etatprati«edhati- tacceti // %<... taccopapannaæ na ... // MAnuv_2,2.281ab //>% NYùYASUDHù: atrÃpyutpattyasambhavasyÃparihÃrÃditi bhÃva÷ / ## %<... ÓivasyÃkaraïatvata÷ / adehatvÃd ... // MAnuv_2,2.281bc //>% *8,441f.* NYùYASUDHù: akaraïatvata ityasyaiva svapadasya varïanamadehatvÃditi / yadvÃkaraïatvato j¤ÃnÃdikÃraïÃbhÃvÃdityartha÷ / tadeva kathamityato 'karaïatvato nirindriyatvÃdityuktam / tadapi kuta ityata uktamadehatvÃditi / etaduktaæ bhavati / dehavatà hi ÓivenÃpatyotpattau Óakte÷ sÃcivyamÃcaraïÅyam / na videhena / tasya pra(vi)lÅnavadindriyÃdivij¤ÃnÃdivikalasya tadanupapatte÷ / naca Óivadehotpattau kevalÃyÃ÷ Óakte÷ Óaktirasti / prÃguktado«Ãt / anyathÃtrÃpi tathopapattau ÓivÃÇgÅkÃravaiyarthyÃpatteÓca / naca ÓivasahitÃyÃ÷ / videhasya sÃhÃyyakaraïÃnupapatte÷ / ata÷ aÇgÅk­tasyÃpi ÓivasyÃjÃgalastanÃyitatvenÃtrÃpyutpattyasambhava eveti / matÃntaramutthÃpayati- api hÅti // %<... api hyanye brÆyu÷ sarvaj¤amÅÓvaram // MAnuv_2,2.281cd // aïuvÃmà ... // MAnuv_2,2.282a //>% *8,443* NYùYASUDHù: anye 'pÅtyanvaya÷ / tÃneva viÓe«anÃmnÃ'ha- aïuvÃmà iti // asya matasya loke pracuratÃæ sÆcayituæ hiÓabda÷ / sarvaj¤amityupalak«aïam / jagats­«ÂayÃdyupayuktasakalakÃraïopetam / idamuktaæ bhavati / Óivasahità ÓaktirjagajjananÅtyabhyupacchato mama noktado«a÷ / Óivasya svÃbhÃvikasÃrvaj¤Ãdimattvena dehendriyÃnapek«aïÃt / lÅlÃvigrahagrahaïena ÓaktisÃhÃyyakaraïasyÃ(sambhogasyÃ)pyupapatteriti / tadidaæ dÆ«ayati- na taditi // %<... na tadyuktam ... // MAnuv_2,2.282a //>% NYùYASUDHù: kuta ityatra sÆtram oæ vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷ oæ // iti / tasyÃrtha÷ / Óivasya vij¤ÃnÃdibhÃve aÇgÅk­te tasya matasya prati«edho na kriyata iti / nanvidaæ matamanumÃnaæ na và / nÃdya÷ / uktÃrthaviruddhatvÃt / na tadyuktamityasya cÃyogÃt / dvitÅye kathaæ tadaprati«edha ityuktam / kathaæ ca na tadyuktamityatrÃsya hetutvamityatastadaprati«edha iti niveÓayitumutsÆtraæ tÃvaddhetumÃha- ÅÓeti // ## %<... ÅÓavÃdapraveÓanÃt // MAnuv_2,2.282b //>% NYùYASUDHù: ÓaivamatapraveÓÃpatterityartha÷ / *8,444* nanu ÓaivÃ÷ sÃrvaj¤Ãdiguïopetaæ ÓivamekamevÃbhyupayanti / ÓÃktÃstu Óivaæ Óaktiæ cetyasti mahÃnsiddhÃntabheda÷ / tatkathaæ ÓÃktÃnÃæ ÓaivamatÃnupraveÓa ityata ÃpÃditado«o 'yamityÃÓayavÃnÃha- sÃrvaj¤ÃdÅti // %% NYùYASUDHù: satyaæ ÓÃktai÷ sÃrvaj¤Ãdiguïairyuktaæ ÓivaÓaktyÃkhyaæ dvayamabhyupagatamiti / tattu na yujyate / kalpanÃgauravÃt / tathÃhi / na tÃvatsÃrvaj¤Ãdyupetaæ pratyak«eïa siddham / paracittav­ttÅnÃæ paraæ pratyatÅndriyatvÃt / nÃpyÃgamena / ÓaktÃgamasya prÃmÃïyasandehÃt / apauru«eyÃgamasya pareïa prÃmÃïyÃnÃdaraïÃt / Ãdaraïe và tata eva svamatahÃne÷ / tata÷ prapa¤caracanÃnupapattyaiva tathÃvidhaæ vastu kalpanÅyam / ekenaiva sÃrvaj¤Ãdimatà sarvaæ nirvahatyeva / tathÃca v­thà tathÃbhÆta(vastu)dvayakalpane kalpanÃgauravameva / ata ekameva tÃd­Óaæ vastvaÇgÅkÃryamiti / tata÷ kimityata Ãha- tata iti / %<... tatastvÅÓa eka eva prayojaka÷ // MAnuv_2,2.283b //>% NYùYASUDHù: uktahetorekasyaiva sÃrvaj¤Ãdimato 'ÇgÅkÃryatve kevalaÓakteraÇgÅk­tÃvutpattyasambhavaprasaÇgÃdÅÓa eva sÃrvaj¤Ãdyupeta÷ prapa¤caracanÃyÃ÷ prayojaka÷ ÓÃktairaÇgÅkartavya÷ syÃt / eva¤ca kathaæ na ÓaivamatapraveÓa÷ ÓÃktamatasyeti / *8,445* kimato yadyevam / ÓÃktasyÃpasiddhÃntena parÃjaya÷ syÃditi cetsatyam / tÃvatÃpi bhagavatsiddhÃntÃnavakÊptireva / ÓaivamatasyÃpi bhavatsiddhÃntavirodhitvena nirÃkatarvyatvÃdityatastadaprati«edha iti sÆtrÃæÓaæ sopapattikaæ niveÓayati- ukteti // %% NYùYASUDHù: yata÷ Óaivapak«o nirantarÃtÅtÃdhikaraïa evoktado«o 'to 'tra na punardÆ«yate punaruktido«abhayÃditi / evaæ pratyekamapÃk­tÃni trÅïyapi matÃni sÃdhÃraïadÆ«aïena nirÃkartuæ sÆtram / oæ viprati«edhÃcca oæ iti // tadvyÃca«Âe- ÓrutÅti // ## %<Órutism­tÅtihÃsÃnÃæ sÃmastyena virodhata÷ / satÃæ jugupsitatvÃcca nÃÇgÅkÃryaæ hi tanmatam // MAnuv_2,2.284 //>% NYùYASUDHù: satÃæ madhye jugupsitatvÃt goptumi«ÂatvÃt / yadvà kart­karmaïo÷ k­tÅti kartari «a«ÂhÅ / sadbhirninditatvÃdityartha÷ / hiÓabdena ÓrutyÃdÅnÃæ prasiddhatÃæ dyotayati / *8,447* kecidimÃæ catu÷sÆtrÅæ bhÃgavatamatanirÃkaraïaparatayà vyÃcak«ate / tathÃhi / päcarÃtrikà vÃsudevÃtsaÇkar«aïo nÃma jÅvo jÃyate saÇkar«aïÃtpradyumnasaæj¤akaæ mano jÃyate / pradyumnÃdaniruddhasaæj¤ako 'haÇkÃro jÃyata iti prakriyÃmÃhu÷ / tatra sÆtram- utpattyasambhavÃditi // vÃsudevÃtsaÇkar«aïo nÃma jÅvo jÃyata iti tÃvadayuktam / jÅvabhyotpattyasambhavÃt / utpattimato hi jÅvasyÃnityatvÃdayo do«Ã÷ prasajyeran / tataÓca naivÃsya bhagavatprÃptirmok«a÷ syÃt / na jÃyate(na)mriyata ityÃdiÓrutism­tivirodhÃcca / naca kartu÷ karaïam / saÇkar«aïasaæj¤akÃjjÅvÃtpradyumnasaæj¤akasya manaso janmÃpi pa¤carotroktaæ nopapadyate / nahi loke karturdevadattÃde÷ (karaïaæ) paraÓvadhÃdyutpadyamÃnaæ karaïaæ d­Óyate / yadà cotpadyate tadà karmaiva na karaïam / jÅvasya kartà manaÓca karaïam / tatastanna tato janimadbhavitumarhati / etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷sarvendriyÃïi cetÃæÓvarÃdeva manojananaÓravaïÃcca / etena pradyumnÃdaniruddhasaæj¤ako 'haÇkÃro jÃyata ityapi pratyuktam / athÃpi syÃt / naivaite saÇka«arïÃdayo jÅvÃdibhÃvenÃbhipreyante / kiæ tarhÅÓvarà evaite sarve j¤ÃnaiÓvaryaÓaktibalavÅryatejobhiraiÓvarairdharmairanvità abhyupagamyante / tasmÃnnÃyaæ do«a iti / atra parihÃraæ paÂhati vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷ / paramÃtmano vÃsudevasyeva saÇkar«aïÃdÅnÃmapi vij¤ÃnÃdi«Ã¬guïyasadbhÃve tata eva ceÓvaratve 'bhyupagamyamÃne 'pi tasyotpattyasambhavado«asyÃprati«edha÷ / prakÃrÃntareïa prÃpnotyevÃyamutpattyasambhavado«a÷ / tathÃhi / na tÃvadete catvÃra÷ parasparaæ bhinnÃ÷ / anekeÓvarakalpanÃyÃæ gauravÃdido«Ãpatte÷ / abhede tu kathaæ svata eva svasyotpatti÷ sambhavet / niratiÓayatvÃt / nacaite bhagavadvyÆhÃÓcatu÷saÇkhayÃyÃmevÃvati«Âheran / tadvyÆhÃnÃmanantatvÃbhyupagamÃt / viprati«edhÃcca / parasparavirodhaÓca pa¤carÃtre bhavati / j¤ÃnaiÓvaryabalavÅryaÓaktitejsÃæ bhagavato guïà iti kvaciducyate / ÃtmÃna evaite bhaga(vato)vanto vÃsude(và i)vasyeti kvacidbhagavatsvarÆpatvamityadi / vedaprati«edhaÓcÃtra bhavati / bhagavächÃï¬ilya÷ «a¬aÇgaæ vedamadhÅtya tasminmahatyÃmnÃye ni«ÂhÃmanadhigacchanya÷ sarvaparo dharmo yasmÃnna bhÆyo 'sti kathaæ taæ vidyÃmityevaæ balavadvivekamÃti«ÂhamÃno babhÆva / tatra bhagavate ÓÃï¬ilyÃya bhagavatà saÇkar«aïena vyaktena ÓabdavacchÃstraæ proktamiti vedanindÃdarÓanÃt / tathà cÃnyatra / "adhÅtà bhagavanvedÃ÷ sÃÇgopÃÇgÃ÷ savistarÃ÷ / ÓrutÃni ca mayÃÇgÃni vÃko vÃkyayutÃni ca / "na caite«u samaste«u saæÓayena vinà kvacit / ÓreyomÃrgaæ prapaÓyÃmi yena siddhirbhavi«yati' iti / tasmÃdayuktaæ pa¤carÃtraÓÃstramiti / *8,448* tÃmimÃmapavyÃkhyÃæ pratyÃkhyÃti- pa¤carÃtreti // %% NYùYASUDHù: Ãcak«ate vyÃcak«ate / yadityasyÃrthe yadiÓabda÷ / tadvayÃkhyÃnamati(ati)Óayena viruddhaæ svavyÃhataæ pramÃïÃntarapratihataæ cetyartha÷ / tatkathamityata÷ svavyÃhatiæ tÃvadupapÃdayati- yata iti // %<... yata Ãha sa bhÃrate // MAnuv_2,2.285d //>% NYùYASUDHù: yasmÃtsÆtrakÃra eva bhÃrate pa¤carÃtrasya prÃmÃïyamÃha / tasmÃdatra tannirÃkaraïe sÆtrakÃrasya svavacanavyÃhati÷ syÃdityartha÷ / *8,449f.* tadbhÃratavacanamudÃharati- pa¤carÃtrasyeti // %% *8,450* NYùYASUDHù: "sÃÇkhayaæ yoga÷ pÃÓupataæ vedÃraïyakameva ca / j¤ÃnÃnyetÃni bhinnÃnyutÃho neti cocyatÃm' iti / j¤ÃnakÃraïatvajj¤ÃnaÓabdavÃcyÃni sÃÇkhayÃdÅni ÓÃstrÃïyanyonyaviruddhÃnyutÃviruddhÃnÅti praÓnasya"sÃÇkhayaæ yoga÷ pÃÓupataæ vedÃraïyakameva ca / j¤ÃnÃnyetÃni bhinnÃni nÃtra kÃryà vicÃraïÃ' iti parihÃro 'bhihita÷ / tata÷ punarvastuvikalpÃnupapatte÷ parasparaviruddhÃnÃæ sarve«Ãæ prÃmÃïyayogÃdete«u kiæ pramÃïamiti jij¤ÃsÃyÃæ,"sÃÇkhayasya vaktà kapila÷' ityÃdinà sÃÇkhayÃdÅnÃmanÃptakart­tvamabhidhÃya prÃgvedÃraïyakapadopalak«itasya pa¤carÃtrasya paramÃptatvena nÃrÃyaïena praïÅtattvÃtprÃmÃïyamityanena vÃkyenocyate / vedÃnÃæ tvapauru«eyatayà svata eva prÃmÃïyaæ siddhameveti noktam / phalavatprav­ttijanakatvÃdapi pa¤carÃtrasya prÃmÃïyamiti / pa¤carÃtravida ityanena vÃkyenocyate / yathÃkramaparà devatÃtÃratamyaparÃ÷ / ekÃntabhÃvopagatÃ÷ avyabhicÃriïÅæ bhaktiæ prÃptÃ÷ / prakÃrÃntareïa svavyÃhatimÃha- gÅtà ceti // %<... gÅtà ca tacchÃstrasaÇk«epa iti hÅritam // MAnuv_2,2.288ab //>% NYùYASUDHù: tacchÃstrasaÇk«epa÷ pa¤carÃtrasaÇk«epa iti hÅritam / "brahmarudrendrasÆryÃïÃæ yaddattaæ vi«ïunà purà / pa¤carÃtrÃtmakaæ j¤Ãnaæ vyÃso 'dÃtpÃï¬ave«u tat / te«ÃmevÃvatÃre«u senÃmadhye 'rjunÃya ca / prÃdÃdgÅteti vinirdi«yaæ(vij¤Ãtaæ)(vikhyÃtaæ) saÇk«epeïÃyuyutsave' (te) ityÃdinà purÃïavÃkyeneti Óe«a÷ / tata÷ pramÃïatayà pa¤carÃtrasaÇk«eparÆpÃæ gÅtÃæ praïÅtavato bÃdarÃyaïasya pa¤carÃtraprÃmÃïyamanumatameveti punaratra tannirÃkaraïe kathaæ svavyÃhatirna bhavediti / svavyÃhatiæ prakÃrÃntareïa darÓayati- vedeneti // %% *8,451* NYùYASUDHù: evaæ varÃhapurÃïe bhagavaddarÓanasÃdhanatvena vedavatpa¤carÃtrasya prÃmÃïyamabhyupagamyeha punastannirÃkaraïe vyÃghÃta eveti / *8,452* evaæ svavyÃhatimupapÃdya pramÃïÃntaravirodhaæ darÓayati- Ólokà iti // %<... Ólokà iti vaca÷ Órutau // MAnuv_2,2.289d //>% *8,452f.* NYùYASUDHù: vaca÷ astÅti Óe«a÷ / "­gvedo yajurveda÷ sÃmavedo 'tharvÃÇgirasa itihÃsapu(sa÷pu)rÃïaæ vidyà upani«ada÷ ÓlokÃ÷ sÆtrÃïyanuvyÃkhyÃnÃni vyÃkhyÃnÃni' ityasyÃæ Órutau ­gvedÃdipramÃïoddeÓaprasaÇge Ólokà iti pa¤carÃtramupÃttam / "pa¤carÃtravido mukhyÃ÷' iti prak­tapa¤carÃtravi«ayatvena"­«ÅnuvÃca tÃnsarvÃnad­Óya÷ puru«ottama÷ / k­taæ Óatasahasraæ hi ÓlokÃnÃæ hitamuttamam' iti ÓlokaÓabdasya bhÃrate prayogÃt / chandogaÓrutau ­gvedo yajurveda ityÃrabhyaikÃyanamiti pa¤carÃtramucyate / tatsamÃkhyayà ÓlokaÓabda÷ pa¤carÃtravi«ayo 'Óe«o('vagamyate)j¤Ãyate / ata÷ Órutyà pa¤carÃtraprÃmÃïyaæ siddhamiti tadaprÃmÃïyavÃda÷ Órutiviruddha÷ / spa«ÂaÓrutivirodhaæ ca darÓayati- vedaiÓceti // *8,453* %% NYùYASUDHù: vedapa¤carÃtroktaprakÃreïaïetyartha÷ / saæhitÃbhedÃtpa¤carÃtrairiti bahuvacanam / parasparaviruddhaÓÃstradvayÃnusÃreïa kathaæ dhyÃnamityata uktam- pa¤carÃtraæ ceti // ityÃdivedavacanaiÓca pa¤carÃtrÃprÃmÃïyakathanaæ viruddhamiti Óe«a÷ / tata÷ kimityata Ãha- pa¤carÃtramiti // %% NYùYASUDHù: yata evaæ pa¤carÃtranirÃkaraïaæ svavyÃhataæ pramÃïÃntaravyÃhataæ ca / ato 'tra sÆtrakÃreïa pa¤carÃtraæ apodyate dÆ«yata iti kathame(vaæ)va vaktuæ Óakyate / nahi vyÃhatabhëŠbhagavÃniti / *8,454* syÃnmatam / nÃstyayaæ vyÃghÃta÷ / "yo 'sau nÃrÃyaïa÷ paro 'vaktÃt prasiddha÷ paramÃtmà sa ÃtmanÃ'tmÃnamanekadhà vyÆhya vyavasthita÷ / tamitthambhÆtaæ «Ã¬guïyavigrahaæ bhagavantamabhigamanopÃdÃnejyÃsvÃdhyÃyayogai÷ pa¤cakÃlÃbhi(dhaira)dhÃnairanekakÃlami«Âvà k«ÅïakleÓo bhagavantameva pratipÃdyate' ityÃde÷ pa¤carÃtrÃditasyÃrthasya svÅk­tatvÃt / tatparataiva bhÃratÃdivÃkyÃnÃmupapatteriti / maivam / evaæ sati sÃÇkhayÃdiÓÃstre«vapyupÃdeyÃæÓasya vidyamÃnatvena viÓe«ata÷ pa¤carÃtraprÃmÃïyÃbhidhÃnÃnupapatte÷ / k­tsnasyeti viÓe«aïÃnupapatteÓca / "­gÃdyà bhÃrataæ caiva pa¤carÃtramathÃkhilam / vedÃrthapÆrakaæ j¤eyaæ pa¤carÃtraæ yato 'khilam' ityakhilaÓabdavirodhÃcceti / *8,455* itaÓca na pa¤carÃtradÆ«aïaæ yuktamityÃha- atreti // %<... atra do«a÷ ka÷ ... // MAnuv_2,2.291c //>% NYùYASUDHù: atra pa¤carÃtre ko do«o yena tannirÃkriyeta na ko 'pÅtyartha÷ / nanu kathaæ do«o nÃsti jÅvotpatterasambhÃvitÃyÃstatroktatvÃdityato 'ÇgÅkÃravÃdenÃha- utpattiriti // %<... utpattirj¤o 'ta ityapi // MAnuv_2,2.291d // ihaivoktà ... // MAnuv_2,2.292a //>% NYùYASUDHù: kiæ jÅvotpatyabhidhÃnamÃtraæ pa¤carÃtrÃprÃmÃïyahetutayopÃdÅyate / utÃbhÆtabhavanarÆpajÅvotpattyabhidhÃnam / Ãdye tÆtpattimÃtraæ ihaiva, pramÃïatayÃbhyupagate mÅmÃæsÃÓÃstre,"j¤o 'ta eva' iti sÆtreïoktam / apipadena"sarva eva (vai) ta ÃtmÃno vyuccaranti' iti ÓrutÃvukteti samuccinoti / tato vedatanmÅmÃæsayorapyaprÃmÃïyaæ syÃt / anyathà hetoranaikÃntyÃpatteriti bhÃva÷ / "j¤o 'ta eva' iti sÆtrÃrthe vipratipannaæ prati ÓrutirevodÃhatarvyà / syÃdetat / dvitÅya eva heturupÃdÅyate / nacÃsau ÓrutisÆtrayorvartate / tatra hi prÃgvidyamÃnasyaiva jÅvasya dehÃdyupÃdhyapek«ayaivotpattirucyate / natvabhÆtabhÃvalak«aïetyata Ãha- naceti // %<... nacÃbhÆtabhÃvastatrÃpi kathyate // MAnuv_2,2.292ab //>% *8,456* NYùYASUDHù: tatrÃpi pa¤carÃtre 'pi / yathà hi ÓrutisÆtrayo÷ pratÅtamapi jÅvajananamabhÆtabhavanaæ vihÃya upÃdhivi«ayaæ vyÃkhyÃyate / tathà pa¤carÃtroktamapi tattathà vyÃkhyÃyatÃm / tataÓca svarÆpÃsiddho heturiti bhÃva÷ / JOSHI-7 *8,457* nu vi«amo 'yamupanyÃsa÷ / ÓrutisÆtrayo÷ khalu"anÃdimÃyayà supta÷' / "nÃnÃditvÃt' ityÃdinÃnÃdikarma(karmÃdi)sambandho 'bhidhÅyate / na hyabhÆtvà (bhavato)bhÃvavato jÅvasyÃsÃvupapadyate / atastadanurodhÃttatra pratÅtamapi jÅvajananamanyathà netavyameva / naca tathÃvidhaæ bÃdhakamihÃsti / yena mukhyÃrthaæ parityÃjyÃmukhyÃrthaæ pratipadyemahi / tato mukhyÃrthe grÃhye na hetorasiddhirityata Ãha- anÃdÅti // %% NYùYASUDHù: tadvaca÷ pa¤carÃtravÃkyam / ÓrutisÆtravatpa¤carÃtre 'pi jÅvasyÃnÃdikarmasambandhÃbhidhÃnÃttadanurodhena tatroktaæ jÅvajananamapyanyathÃvyÃkhyÃtavyameva / pak«apÃte kÃraïÃbhÃvÃt / tathÃca hetorasiddhistadavasthetyartha÷ / athÃpi syÃt / na kutrÃpi vedÃdau saæsÃrasÃditvÃdikaæ jÅvÃnÃmabhÆtvÃbhavanaj¤Ãpakaæ spa«Âamuktam / ata÷ sÃvakÃÓamidamanyathà yojyameveti cet / etadapi samÃnamatreti bhÃvenÃha- nahÅti // *8,458* %% NYùYASUDHù: anenaiva nyÃyena"naca kartu÷ karaïam' ityetadapyapÃkaraïÅyam iti / tathÃhi / kiæ karaïaæ karturna jÃyata iti vyÃpti÷ kiæ và yasyÃæ kriyÃyÃæ yatkaraïaæ tattatkriyÃkarturna jÃyata iti / nÃdya÷ / vyabhicÃrÃt / anyathà karaïÃnÃmanutpattiprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / prak­te 'pi tathÃbhÃvÃsiddhe÷ / etasmÃjjÃyata iti Órutivirodho 'pi kiæ jÅvÃnmanaso jananamÃtrÃbhyupagame syÃt / uta jananaviÓe«Ãbhyupagame / nÃdya÷ / "annamaÓitaæ tredhà vidhÅyate' ityÃdiÓrute÷ pratyahaæ manaso jÅvÃdutpatte÷ / na dvitÅya÷ / tathÃtvasya prak­te 'pyasammate÷ / evaæ manaso 'pyahaÇkÃrajanmani do«a÷ pariharaïÅya÷ / *8,460* evaæ jÅvÃdipadÃnÃæ yathÃÓrutÃrthÃbhyupagamena sÆtradvayÃropitado«aparihÃro '(vi)bhihita÷ / idÃnÅæ vÃsudevÃtsaÇka«arïo nÃma jÅvo jÃyata ityÃdivÃkyasya parakalpitÃdarthÃdarthÃntaramÃha- jÅveti // %% NYùYASUDHù: jÅvaÓabdasya prav­ttinimittamupapÃdayituæ jÅvÃbhimÃnÅtyuktam / saÇkar«aïasya bhagavato janerabhÃvÃttadvyudÃsÃya nÃmnà saÇkar«aïasya Óe«asyetyuktam / proktà vÃsudevÃdityÃdinà vÃkyena / tata÷ saÇkar«aïÃt / tathÃÓabda÷ samuccaye / jani÷ proktetyartha÷ / manobhimÃnina÷ kÃmasyetyasya pÆrvavadeva prayojanam / evaæÓabdena pradyumnÃdaniruddhasaæj¤ako 'haÇkÃro jÃyata ityatrÃpyuktavyÃkhyÃnanyÃyamatidiÓati / pradyumnÃdahaÇkÃrÃbhimÃnina÷ kÃmaputrasyÃniruddhasya jani÷ prokteti / *8,461* nanvevamapyutpattyasambhavado«astadavastha÷ Óe«ÃdÅnÃmapi jÅvatvÃditi / maivam / na hyatra saÇkar«aïÃdÅnÃmutpattirucyate / kintu jÃyata itrata janirucyate / janiÓca prÃdurbhÃva÷ / janÅ prÃdurbhÃva iti paÂhanti / prÃdurbhÃvaÓca ÓarÅrotpattau jÅvasya suprasiddha÷ / tadidamuktaæ jani÷ prokteti / ata eva pÆrvo 'bhyupagamavÃda÷ / arthÃntaramapyÃha- sÃk«Ãditi // %<... sÃk«Ãddhare÷ kvacit / saÇkar«aïÃdinÃmnaiva nityÃcintyoruÓaktita÷ / vyÆha ukto ... // MAnuv_2,2.295b-e //>% NYùYASUDHù: Óe«Ãdayo 'pi (hi) bhagavadaæÓatvÃddharitvenocyate / tadvyudÃsÃya sÃk«Ãdityuktam / sÃk«Ãddharereva saÇkar«aïÃdinÃmnà vyÆha ukta ityanvaya÷ / nanvatroktaæ tadaprati«edho harerutpattyabhÃvÃdityata uktaæ vyÆho vibhÃga evokto na tÆtpattiriti / yadapyuktaæ kimete 'nyonyaæ bhinnà uta neti / tasyottaraæ hare÷ ekasyaiveti / nanvevaæ tarhi niratiÓayatvÃtkathaæ svasmÃdeva svasya vibhÃga ityata uktam- nityeti // kinnÃma durvibhÃvyaæ bhagavati yatpramitamityartha÷ / yadapyuktaæ naivete bhagavadvyÆhÃÓcatu÷saÇkhayÃmeva parini«ÂhitÃ÷ anantatvÃditi / tatrottaraæ kvaciditi / kÃlaviÓe«e prayojanaviÓe«e cetyartha÷ / anabhij¤o bha(ga)vÃnbhÃgavatasampradÃyasya / ÃdikÃle hi bhagavÃnnÃrÃyaïo nijamuktipadapradÃnÃdyarthaæ vÃsudevÃdicaturvyÆho babhÆva / tata÷ kÃlÃntare prayojanÃntarÃrthaæ daÓadvÃdaÓÃdivyÆho jÃta÷ / seyaæ Óuddhas­«Âiriti päcarÃtrikairabhidhÅyate / tadapek«ayà caturvyÆhavarïanaæ kathaæ nÃmÃnupapannamiti / evamadhikÃriviÓe«ÃrÃdhanÃrthamiyamuktiryuktaiva / yathoktam "ekamÆrtiÓcaturmÆtirathavà pa¤camÆrtika÷ / dvÃdaÓÃdiprabhedo và pÆjyate sajjanairhari÷' iti / *8,463* arthÃntarakathanasya prayojanamÃha- anyatheti // %<... 'nyathÃnÆdya kathaæ du«Âatvamucyate // MAnuv_2,2.295ef //>% NYùYASUDHù: evamarthÃntaravivak«ayà prayuktasya vÃkyasyÃnyathÃnuvÃdaæ vidhÃya dÆ«aïÃbhidhÃnaæ kathaæ kriyate / chalaprasaÇgÃditi / naca jÅvÃdiÓabdÃnÃmanupapatti÷ / bhagavata eva mukhyata÷ prÃïadhÃraïÃdimatastadathartvÃt yacca viprati«edhÃcceti sÆtrÃrthatayà kalpitaæ parasparavyÃghÃto 'sti pa¤carÃtra iti / tadapi nityÃcintyoruÓaktita ityanenaiva parih­tam / bhagavacchaktyaiva guïaguïyÃdivyavahÃropapattiriti / samarthitaÓca bhedapade 'bhi«ikta÷ pramitasarvanirvÃhaheturviÓe«a÷ / yadapyuktaæ ÓÃï¬ilyav­ttÃntakathane pa¤carÃtrasya vedavidve«a÷ pratÅyata iti / tat nirÃkaroti- yadÅti // %% *8,463f.* NYùYASUDHù: "yadi vidyÃccaturvedÃnsÃÇgopani«adÃndvija÷ / nacetpurÃïaæ saævidyÃnnaiva sa syÃdvicak«aïa÷' ityatra vÃkye yathetihÃsapurÃïÃdito vedapÆraïamabhipreyate / tathÃtrÃpi pa¤carÃtrÃdvedapÆraïamevÃbhipretaæ iti vyÃkhyÃne sati, ÓÃï¬ilyavartane 'bhidhÅyamÃne pa¤carÃtrasya vedavidve«a÷ pratÅyata iti kuta÷ / na pratÅyata ityartha÷ / yadvaivaæ vÃkyadvaye samÃne sati ÓÃï¬ilyavartanÃbhidhÃyinyeva vÃkye bhavato dve«a÷ kuto yena yadi vidyÃdityetaditihÃsapurÃïayorvedapÆrakatvÃbhiprÃyamÃdÃya"bhagavÃn ÓÃï¬ilya÷' ityÃdikaæ pa¤carÃtrasya vedavirodhitvÃbhiprÃyamiti vyÃkhyÃyata iti / *8,464* ayamatrottarakrama÷ / yadyetadvÃkyabalÃtpa¤carÃtrasya cedavirodhitvaæ kalpyate / tadà yadi vidyÃditi vÃkyabalÃditihÃsapurÃïayorapi tatkalpyatÃæ viÓe«ÃbhÃvÃt(maviÓe«Ãt) / atha tatra itihÃsÃdervedapÆrakatvamabhiprÃya÷ / atrÃpi sa eva kalpyatÃm / viÓe«ÃbhÃvÃt / "itihÃsapurÃïÃbhyÃæ vedaæ samupab­æhayet' ityuttaravÃ(kyaviro)kyÃnurodhÃttathà kalpanaæ yuktamiti cet / atrÃpi"vedÃrthapÆrakaæ j¤eya pa¤carÃtram' ityÃdivÃkyÃnurodhÃttathà kalpanamiti na kaÓcidviÓe«a÷ / anyatra vidve«Ãditi paramasaæhitÃvÃkyamapyevameva vyÃkhyÃtavyam / apavyÃkhyÃnanirÃkaraïamupasaæharati- ata÷ parameti // %% *8,465* NYùYASUDHù: vÅk«ÃyÃmapi na k«amaæ vyadhikaraïamityartha÷ / tarhi kasmÃduditamityata uktam- parameti // paramaÓÃstraæ pa¤carÃtram / dve«a eva kiæ nibandhana ityata uktam- Ãsurairiti // bhÃgavataÓÃstre hi svÃbhÃvika eva hi vidve«o 'surÃïÃm / natu do«adarÓananimitta÷ / ete cÃsurasambandhinastatsvabhÃvÃÓca v­ttikÃrÃ÷ / Ãsurairevoktaæ natu sÆtrakÃreïetyanena tasmÃnnÃyaæ sÆtrÃrtha÷, kintu ÓÃktamatanirÃsa evetyuktaæ bhavati / etenaitadapi pratyuktam / yatkecididamadhikaraïaæ sÃÇkhayÃdivatpa¤carÃtrasyÃpyaprÃmÃïyamÃÓaÇkaya tannirÃsÃrthamiti varïayanti / tathÃhi / uktarÅtyÃ"utpattyasambhavÃt'"naca kartu÷ karaïam' iti sÆtradvayena pa¤carÃtrÃprÃmÃïyaæ pÆrvapak«ayitvà vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha iti siddhÃntitam / vÃÓabdÃtpak«o viparivartate / vij¤Ãnaæ cÃdi ceti paraæbrahma vij¤ÃnÃdi, saÇkar«aïapradyumnÃniruddhÃnÃmapi parabrahmabhÃve sati tatpratipÃda(kasya)nasya ÓÃstrasya prÃmÃïyaæ na prati«iddhayate / viprati«edhÃcca prati«iddhà hi jÅvotpattirasminnapi tantre / yathoktaæ paramasaæhitÃyÃæ / "acetanà parÃrthà ca nityà satatavikriyà / triguïà karmaïÃæ k«etraæ prak­te rÆpamucyate / prÃptirÆpeïa sambandhastasyÃÓca puru«asya ca / sa hyanÃdiranantaÓca paramÃrthena niÓcita÷' iti / *8,465f.* pa¤carÃtrÃprÃmÃïyaÓaÇkÃyÃæ prÃptÃyÃmeva hi tannirÃsÃya prayÃsa÷ sÃtharka÷ syÃt / naca vyadhikaraïÃni dÆ«aïÃni tacchaÇkÃæ prÃpayitumÅÓate / nahi chalottarÃïyetÃvadadhikaraïaæ prayojayanti / atiprasaÇgÃt / prakaraïÃnanuguraæ caitat / paramatanirÃso hyatra prak­to na tu svamatasamarthanam / k­taæ ca tat"na vilak«aïatvÃt' ityÃdinà / sÆtrÃk«arÃnanurÆpaæ caitadvayÃkhyÃnam / nahyatra vij¤ÃnÃdipadaæ brahmaïi kvacitprayuktam / tadaprati«edha iti ca vyartham / na prÃj¤atvÃdityeva vaktavyam / laghu caivaæ sÆtraæ vyaktaæ ca syÃt / tasmÃdukta eva sÆtrÃrtha iti sthitam / *8,467* pÃdÃrthamupasaæharati- ato 'Óe«eti // %% NYùYASUDHù: sÃÇkhayÃdivirodhisamayÃnÃæ nirastatvÃtprathamÃdhyÃye yatsakalaÓrutisamanvayena bhagavato lak«aïadvayaæ sÃdhitaæ tannirïÅtamevetyartha÷ / *8,467f.* syÃdetat / "na nig­hya kathÃæ kuryÃt' ityÃdism­tini«iddhaæ paranirÃkaraïamidaæ na kÃryameva / tatkuta÷ sÃÇkhayÃdinirÃkaraïaæ k­tamiti cenna / asya ni«edhasya sadvi«ayatvÃt / kuta÷ saÇkoca iti cet / Órutism­tyo÷ ÓruterbalavattvÃt / Órutau ca paranirÃkaraïasya kartavyatayà avagatatvÃdityÃÓayavÃn"andhantama÷ praviÓanti ye 'vidyÃmupÃsate / tato bhÆya iva te tamo ya u vidyÃyÃæ ratÃ÷ / vidyÃæ cÃvidyÃæ ca yastadvedobhayaæ saha / avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tamaÓnute' iti mantradvayamarthato 'nuvadati- andhamiti // *8,468* %% NYùYASUDHù: avidyÃm avidyakalpitamavidyamÃnÃrtham / ÃyÃnti tama÷ / ivaÓabda÷ ki¤cidartha÷ / uÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / ye kevalaæ vidyÃyÃmeva ratà ityuktyà labdhasyÃrthasya kathanam ,tasyà naiva nindakà iti / anyathà vidyayÃm­tamaÓnuta ityanena virodha÷ syÃt / tata÷ avidyÃnirÃkaraïÃbhÃve do«asadbhÃvÃt / saheti samuccayaniyamaæ dyotayati / do«aj¤ÃnÃdatÅtyaitÃm ityanena avidyayà du«Âatvena j¤Ãtayà m­tyuæ tÃmevÃvidyÃæ tatkÃryaæ du÷khÃdikaæ cÃtÅtya tÅrtvà ityartho j¤Ãyate / yadyapi tattvaj¤Ãnaæ na svapak«apramÃïamÃtreïa bhavati, yÃvatparapak«apramÃïaæ na nirÃkriyate / satpratipak«asya pramÃïasya nirïayÃnaÇgatvÃt / atastattvaj¤Ãnaæ kÃmayamÃnenÃvaÓyaæ svapak«asÃdhanamiva parapak«aniraso 'pi vidheya evetyupapattisiddho 'yamartha÷ / tathÃpyÃgamÃva«Âambhena pratyavati«ÂhamÃnastathaiva bodhanÅya ityÃÓayavatà mantrÃvudÃh­tÃviti sarvamanavadyam / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃtharviv­tau dvitÅye 'dhyÃye 'yaæ samayacaraïa÷ paryavasita÷ // ************************************************************************************************* Adhyaya 2, Pada 3 *8,471* [======= JNys_2,3....: ...Ãdhikaraïa =======] // atha dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ viyadadhikaraïam // "na viyadaÓrute÷' ityÃdi pÃdapratipÃdyaæ sasaÇgatikaæ darÓayati- atheti // %% NYùYASUDHù: prabhu÷ sÆtrakÃra÷, anena vyÃcikhyÃsitatayà buddhisannihitena t­tÅyena pÃdena vaidikÃnÃæ vacanÃnÃæ parasparaæ avirodhaæ virodhÃbhÃvaæ, darÓayatÅti pratipÃdyakathanam / asyÃntarbhÃvalak«aïÃæ saÇgatiæ darÓayitumuktam- aÓe«eti // aÓe«ÃÓca te samÃmnÃyavirodhÃÓceti vigraha÷ / kari«yan ityadhyÃyopakramasamayÃpek«ayà / sÆtrak­tà khalu sarvÃnapi vedavirodhÃnparihartuæ dvitÅyo 'yamadhyÃya Ãrabdha÷ / vaidikÃnÃæ vacanÃnÃæ parasparavirodho 'pi tadantarbhÆta evetyatastadapÃkaraïamiha saÇgatameveti / Ãnantaryalak«aïÃæ saÇgatiæ darÓayitumathetyuktam / avasaraprÃptau prÃdhÃnyÃdyuktivirodhaparihÃrasya prÃthamye tatprapa¤cÃtmakatvena samayavirodhaparihÃrasya tadÃnantarye sati ÓrutÅnÃæ parasparavirodhaparihÃrasya bhavatyayamavasara iti / nanvevaæ tarhyasya pÃdasya caturthapÃdÃdbhedo na syÃt / tatrÃpi vedavacasÃæ parasparavirodhasya apÃkriyamÃïatvÃdityata uktam- adhidaiveti // adhidaivÃni avyaktÃdyabhimÃnidevatÃ÷ / adhibhÆtÃni kÃryakÃraïopetÃni viyadÃdibhÆtÃni / *8,474* idamuktaæ bhavati / yadyapi pÃdadvaye vedavÃkyÃnÃæ parasparavirodha eva nirasyate / tathÃpi vi«ayabhedÃdbhedo bhavi«yati / ihÃdhidaivÃdivi«ayavÃkyÃnÃæ caturthe tvadhyÃtmavi«ayÃïÃmiti / nacaivamasya pÃdasyÃnekavi«ayatvenÃnekatvÃpatti÷ / adhyÃtmetaravi«ayatvenaikatvopapatte÷ iti / atrÃpi kramaniyame hetumÃcÃrya eva vak«yati / *8,475* nanu ca vedavÃkyÃnÃæ parasparavirodhaparihÃra÷ kimartha÷ / mitho viruddhÃnÃæ prÃmÃïyÃniÓcayÃttatprÃmÃïyaniÓcayÃrtha iti cenna / evaæ satyasya tarkaÓÃstratvaprasaÇgena mÅmÃæsÃtvavyÃghÃtÃditi / ucyate / brahmaïo 'Óe«ajagatkÃraïatvaniÓcayo hyaÓe«ajagatsvarÆpanirïaye tasya kÃryatvÃdinirïaye ca sati syÃnnÃnyathà / naca tadvi«ayÃïÃæ vÃkyÃnÃæ mitho vyÃghÃte tatsvarÆpanirïayo bhavati / ato 'dhidaivÃdivastutattvÃvadhÃraïÃrtha evÃyaæ mitho virodhaparihÃra÷ / tadidamapyuktam- svarÆpanirïayÃyaiveti // %% NYùYASUDHù: nanu kiæ katipayavacanÃnÃmanyonyavirodha÷ parihriyate uta sarve«Ãm / nÃdya÷ / vaiyarthyÃt / tatraiva vacanÃntaravirodhasadbhÃvenÃnirïayatÃdavasthyÃt / na dvitÅya÷ / vedavÃkyÃnÃmanantatvena j¤ÃtumaÓakyatvÃdityata uktam- amitadyutiriti // sarvaj¤a ityartha÷ / *8,476* etatpÃdÃdhikaraïapÆrvapak«asiddhÃntayuktÅ÷ saÇg­hyÃha- anubhÆtÅti // %% *8,477* NYùYASUDHù: // oæ na viyadaÓrute÷ oæ // atrÃdhikaraïe 'nÃdirvÃyamÃkÃÓa ityÃdiÓrutÅnÃæ gauïatvamÃtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta ityÃdiÓrutÅnÃæ mukhyatvamupÃdÃya viyata utpatti÷ samarthità / tatra viyatpadaæ nÃkÃÓamÃtraparaæ kinnÃma / atha ha vÃva nityÃni puru«a÷ prak­tirÃtmà kÃla ityÃdiÓrutivigÃnavi«ayÃïÃæ paramÃtmÃtiriktÃnÃæ prak­tyÃdÅnÃmupalak«aïÃrthaæ j¤ÃtavyamityÃÓayavÃnÃha- prak­tiriti // ## %% NYùYASUDHù: prak­ti÷ acetanà puru«o jÅva÷ tadabhimÃnina÷ prak­tyÃdyabhimÃnina÷ / mahadÃdyà iti mahadahaÇkÃramanobuddhÅndriyabhÆtasÆk«matanmÃtrÃïyucyante / prak­tasyotpattyasambhavasya neti prati«edhe labdhamarthamÃha- jÃyanta iti // ayamabhisandhi÷ / na tÃvatprak­tyÃdayo janmarahità evÃbhyupaga(myata)tà iti yuktam / "pratij¤ÃhÃniravyatirekÃcchabdebhya÷'"yÃvadvikÃrastu vibhÃgo lokavat' ityuktÃnÃæ pratij¤ÃhÃnyÃdÅnÃmatrÃpi sÃmyÃt / anyathà te«ÃmanaikÃntikatvÃpÃtÃt / nÃpyavigÅtajanmÃna÷ / ÓrutivigÃnasya darÓitatvÃt / nacÃdhikaraïÃntaraæ tatparamasti / tasmÃdatraiva viyatpadena te«Ãmupalak«aïaæ yuktam / mÃtariÓvaprabh­ti«u punaradhikÃÓaÇkÃnirÃsÃyÃyadhikaraïÃntarÃrambha iti / *8,479* ihÃkÃÓasyoktaæ janma ghaÂÃderivÃbhÆtvÃbhavanalak«aïamiti kecidÃsthitÃ÷ / tat nirÃkari«yansvamataæ tÃvadÃha- parÃdhÅneti // %<... parÃdhÅnaviÓe«ità / idaæ sarvaæ sasarjeti janimattvamihoditam // MAnuv_2,3.9d-f //>% NYùYASUDHù: "Ãtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta÷'"sa idaæ sarvamas­jata' ityÃdiÓrutiæ, vibhaktatvÃdiyuktiæ cÃÓritya yadihÃdhikaraïe viyato janimattvamuditaæ tatparÃdhÅnÃtiÓayalÃbhalak«aïaæ pratipattavyam / apÆrvaviÓe«opajanane hi viÓi«yÃkÃropajano 'vaÓyambhÃvÅ viÓi«yÃkÃraÓca vastusvarÆpÃbhinna iti tasyaivÃsÃvupajano bhavati / devadatta÷ ÓarÅrÅ jÃto vidvÃn jÃta iti, ghaÂa÷ saæyukto jÃto vibhakto jÃta iti cÃvasthitasvarÆpa eva vastuni viÓe«ÃvÃptimÃtreïa jananavyavahÃro d­Óyata eva / nanu pariïÃmavÃde ghaÂÃderapye«aivotpattiryadavasthitasvarÆpasyaiva m­dÃderapyÃkÃrÃnta(rÃvÃpti÷)ratÃpatti÷ / parairapi pariïÃmavÃda evÃÇgÅk­to nÃrambhavÃda÷ / ato vivÃdÃbhÃvÃdvayartho 'yamÃrambha÷ / yathà na vyarthastathÃ'cÃrya eva vivÃdavi«ayaæ spa«Âayi«yati / atra"idaæ sarvaæ sasarja' iti Óru(tyÃdyudÃ)tyudÃharaïaæ ÓrutyÃdÃvapyevameva janma vyÃkhyeyamiti j¤ÃpanÃrtham / yacca viyatpadaæ prak­tyÃdyupalak«aïaparamityÃbhipretaæ tatroktarÅtyopapattisÆcanÃrthaæ ceti / *8,481* paroktarÅtyà ghaÂÃdivadabhÆtvÃbhavanalak«aïaivotpattirviyata÷ ÓrutisÆtravivak«ità kinna syÃditi cedatra p­cchÃma÷ / ÃkÃÓaÓabdena kiæ vivak«itaæ pare«Ãæ (kiæ) vaiÓe«ikÃdivadavakÃÓamÃtramuta bÃhyÃnÃmiva mÆrtÃbhÃva÷ / Ãdyaæ dÆ«ayati- avakÃÓamÃtramiti // %% NYùYASUDHù: anyathà parÃdhÅnaviÓe«ÃptirjanmetyanaÇgÅk­tyÃbhÆtvÃbhavanaæ janmetyaÇgÅkÃre 'vakÃÓamÃtramÃkÃÓa iti cÃÇgÅkÃre kathamasÃvutpadyate / tasyotpattirnopapadyata iti yÃvat / sopÃdÃnà hi sar(vÃr)vas­«Âird­«Âà na cÃkÃÓotpattÃvupÃdÃnamasti / naca brahmaïa upÃdÃnatvamupapadyata iti prak­tyadhikaraïe (ni«ÂhaÇkitam) nirdi«yam / yasya cotpattistasya prÃgabhÃvena bhÃvyam / na cÃkÃÓasya prÃgabhÃva÷ sambhavati / anupapannapratÅtikatvÃt / abhÃvo hi pratÅyamÃno 'syÃtreti pratÅyate na tu nirÃÓraya÷ / nacÃkÃÓÃbhÃvasyÃÓrayapratÅtirupapadyate / yadeveheti nirdiÓyate tasyaivÃkÃÓatvÃt / upÃdÃnÃÓritÃbhÃvavÃde 'pi tadabhÃvÃnnÃbhÃvapratÅtyupapatti÷ / tathÃca Óruti÷ / "abhÃvo hi pradeÓasya na hyatrÃbhÃva ityapi' iti / anavakÃÓarÆpaæ brahmaivÃkÃÓasya pÆrvÃvasthà prÃgabhÃvaÓcocyata ityapi brahmaïo 'nupÃdÃnatvena pratyuktam / pratiyogyÃÓraya evÃbhÃvÃÓraya÷ / nacÃkÃÓasyÃÓrayo 'stÅti tadabhÃvo 'pi nirÃÓrayo 'stviti cenna / nirÃÓrayatve kÃryatvÃnupapatte÷ / ki¤ca pratÅtÃvÃkÃÓa÷ svÃÓraya ityatastadabhÃvo 'pyÃkÃÓÃÓraya÷ pratÅyeteti viruddhamÃpadyate / prak­tirÃkÃÓasya kÃraïamiti kaÓcit / tanmate prak­terajanmaprasaÇga÷ / atha tatra parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptirjanmÃÇgÅkriyate / tadÃsambhÃvitotpattike viyadÃdÃvapyevamevÃÇgÅkaraïÅyamiti / *8,483* dvitÅye 'pi kiæ pradeÓarÆpamÃkÃÓamaÇgÅk­tyedamucyate utÃnaÇgÅk­tya / prathame yasya kasyacinmÆrtadravyÃbhÃvasyotpattirvà sarvasya và vivak«ità / nÃdya÷ / tasyÃ÷ pratyak«ÃdisiddhatvenÃdhikaraïÃnÃrambhakatvÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati- yadÅti // %% *8,484* NYùYASUDHù: sarvasyÃpi mÆrtÃbhÃvasya s­«ÂÃvutpattyaÇgÅkÃre pralaye 'vaÓyaæ tadabhÃvo 'bhyupagama÷ syÃt / atyantÃsato janmÃsambhavÃt / yadi ca s­«Âe÷ pÆrvaæ pralaye 'nÃkÃÓatà sarvasya mÆrtadravyÃbhÃvasyÃbhÃva÷ aÇgÅkriyate / tarhi kiæ tadà mÆrtanibi¬aæ jagadaÇgÅkriyate / etadeva spa«Âayati- mÆrteti // %% NYùYASUDHù: yadyuktalak«aïÃkÃÓÃbhÃva÷ pralaye bhavettadà mÆrtasampÆrïatà bhavedeva / abhÃvÃbhÃvasya bhÃvÃnatirekÃt / tadvayÃptatvÃdvà / caÓabdo 'nuktasamuccayÃrtha÷ / s­«ÂayuttarakÃlaæ mÆrtamÃtraæ ca na syÃt / evaæ ca sargapralayaviparivarta÷ syÃt / adhikà ca pralaye mÆrtasampÆrterÃpatti÷ / mÆrtadravyÃbhÃva evÃkÃÓo na tato 'tirikto 'stÅti dvitÅyaæ nirÃkaroti- mÆrtadravyÃïÅti // %% NYùYASUDHù: tadabhÃvaÓceti cÃrtha÷ / yo mÆrtadravyÃïi tadabhÃvÃæÓcÃÇgÅkaroti tenÃvaÓyaæ tadatiriktÃkÃÓo 'ÇgÅkartavya eva / yasmÃttÃni sarvadÃ'kÃÓe sthitÃni teneti yojanà / *8,485f.* idamuktaæ bhavati / ekasmin patatriïi patati dvitÅyena patatriïà kutra patitavyamiti vÃcyam / yatrÃsau nÃsti tatreti cettarhi yenÃdhikaraïenaikya patatriïo 'bhÃva÷ parasya ca bhÃvo viÓi«yate tadarthÃntaramaÇgÅkaraïÅyam / sa eva pradeÓarÆpa ÃkÃÓa iti kathaæ tadanabhyupagama÷ / ki¤ceha pak«Å neha pak«Åti mÆrtatadabhÃvÃÓrayatayà pradeÓa÷ sÃk«isiddha÷ kathamapahnotuæ Óakyate / api ca kiæ mÆrtadravyasya prÃgabhÃva ÃkÃÓa÷ kiævà pradhvaæso yadvÃtyantÃbhÃva÷ athavÃnyonyÃbhÃva÷ / na prathamadvitÅyau / s­«ÂayuttarakÃle nirÃkÃÓatvaprasaÇgÃt / prÃgabhÃvapradhvaæsÃbhÃvayorupÃdÃnani«Âhatvena tatrÃkÃÓabuddheranyatra tadabhÃvasya cÃpatte÷ / na t­tÅya÷ / kvacitkadÃcinmÆrtasadbhÃve tadatyantÃbhÃvÃnupapatte÷ / nacaturtha÷ / ghaÂÃnyonyÃbhÃvo hi paÂastanni«Âho veti tatrÃkÃÓabuddhiprasaÇgÃt / mÆrtadravyasaæsargÃbhÃvamÃtramÃkÃÓa iti cettarhi utpatata÷ patatriïa÷ kena saæsargo yena tadabhÃvasyÃkÃÓatvaæ syÃdityavaÓyÃÓrayaïÅya÷ pradeÓa iti / tadevamÃkÃÓasyÃbhÆtvÃbhavanarÆpotpattiruyakteti siddham / *8,487* astvevaæ parak­tamapavyÃkhyÃnam / kastarhyÃkÃÓaÓabdÃrtha÷ kà ca tasya parÃdhÅnaviÓe«Ãptirityata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: parakÅyavyÃkhyÃnasyÃyuktatvÃdityartha÷ / taddevo bhÆtÃkÃÓÃbhimÃnÅti vinÃyakasyÃkÃÓaÓabdavÃcyatvopapÃdanam / atrÃtmana ÃkÃÓa ityÃdiÓrutau / dehotpattyeti parÃdhÅnaviÓe«Ã(vÃ)ptervivaraïam / vÃkyadvayametadityato 'treti Órutyeti ca yujyate / Órutervi«ayÃntaraæ cÃha- bhÆtamapÅti // *8,487f.* %% NYùYASUDHù: bhÆtamapyÃkÃÓaÓabdoktaæ tacca ghaÂÃdivadutpadyata iti ÓrutyÃbhidhÅyata iti sambandha÷ / kuto bhÆtÃkÃÓasyotpattimattvamityata uktam- asitamiti // rÆpitvÃdityartha÷ / tathÃca Óruti÷ / "ÃkÃÓo nÅlimodeti' iti / tathà sati cÃk«u«atvaprasaÇga ityata uktam- divyeti // tuÓabdenÃnudbhÆtatvaviÓe«aæ sÆcayati / idamuktaæ bhavati / kiæ cÃk«u«atvamÃtramÃpÃdyamutÃsmadÃdÅnprati / Ãdye tvi«yÃpÃdanam / divyad­«ÂigocaratvÃbhyupagamÃt / dvitÅye tu bhÆtÃdiÓarÅre«u vyÃptibhaÇga÷ / tatrÃnudbhÆtÃdikalpane 'trÃpi tatsamÃnaæ ÓrutiprÃmÃïyÃditi / *8,489* nanvÃkÃÓasyÃbhÆtvÃbhavanalak«aïÃmutpattimadhunaiva nirÃk­tyÃtra punastadaÇgÅkÃre kathaæ pÆrvottaravyÃghÃto na bhavedityata Ãha- avyÃk­tamiti // %<... avyÃk­taæ hi gaganaæ sÃk«igocaram // MAnuv_2,3.13cd //>% NYùYASUDHù: yato 'vyÃk­tameva gaganaæ notpadyata ityuktaæ na tu bhÆtamato na virodha÷ / tasyÃnutpattau hetvantaramapyÃha- nityaæ hi taditi // nacaitadasiddham / vinÃÓakÃraïÃbhÃvÃt / nahi kÃraïÃntaramanapek«yeÓcarecchà vinÃÓaheturd­«Âà / utpattiÓrutestadapi kalpanÅyamiti cenna / tasyà bhÆtatadabhimÃnivi«ayatvena sÃvakÃÓatvÃt / avaÓyaæ caitadevam / Ãtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta ityÃderbhÆtaprakaraïatvÃt / nanvavyÃk­tÃkÃÓe pramÃïameva nÃsti / kasyÃnutpattirucyata ityata uktam- sÃk«Åti // tatkathamityata Ãha- pradeÓa iti // %% NYùYASUDHù: nanvetadeva bhÆtÃkÃÓamiti cenna / rÆpitvÃrÆpitvavyÃk­tatvÃvyÃk­tatvaparicchinnatvÃparicchinnatvaÓrutÅnÃæ sattvÃt / ki¤cotpattyanutpattiÓrutyorvirodho 'pyÃkÃÓadvaitamavagamayati / vyavasthayÃvirodhopapattÃvanutpattiÓruteraupacÃrikatvakalpanÃyogÃt / naca pradeÓasyotpattirupapadyata ityuktaæ prÃk / nanu sÆtrak­taiva gauïyasambhavÃdityuktam / vyÃkhyÃtaæ tadbhëyak­tà / viv­taæ cÃsmÃbhi÷ / *8,491* nanvavyÃk­tÃkÃÓasyotpattyabhÃve mà bhÆdÃkÃÓa÷ sambhÆta iti virodha÷ / idaæ sarvamas­jatetyÃdiÓrutivirodhastu bhavi«yatÅti cenna / tasyÃbhÆtvÃbhavanalak«aïotpattyasambhave 'pi parÃdhÅnaviÓe«ÃptirÆpotpattisadbhÃvÃdityÃha- tathÃpÅti // %% NYùYASUDHù: mÆrtasambandhaÓcÃsau paratantraviÓe«aÓceti vigraha÷ / yadanÃditvenoktaæ tadeva svamityartha÷ / idaæ sarvamas­jateti ÓrutivÃkyaæ ÓrutiÓabda÷ / *8,492* evaæ ÓrautÃ(sautrÃ)kÃÓotpattiæ vyÃkhyÃyopalak«itaprak­tyÃdyutpattiæ vyÃkhyÃti- prak­tiriti // %% NYùYASUDHù: ityete ca etadÃdayaÓca / ÅÓvarÃdhÅnaviÓe«eïaiva nÃbhÆtvÃbhÃvitvenetyartha÷ / kÃlasya tvabhÆtvÃbhavanamapyastÅtyÃÓayenÃha- kÃleti // %% NYùYASUDHù: viÓe«avÃn k«aïalavÃdirÆpa÷ / upapÃditaæ caitatprÃgeva / *8,493* prÃk parigaïitÃnÃæ prak­tyÃdÅnÃmÅÓvarÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptireva janmetyuktam / tatra kasya kÅd­ÓÅ viÓe«ÃvÃptirityata÷ prak­tyÃditrayÃbhimÃnidevatÃyÃ÷ parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptiæ viÓadayati- puru«eti // %% NYùYASUDHù: yasmÃtpuru«ÃdÅnÃæ ramÃbhimÃninÅ / sà caikaiva dehadehyÃdibhedarahità / tattasmÃtsÃk«Ãdbhagavadicchayà sis­k«utvaviÓe«aæ prÃptaiva s­«Âetyudità / natu vinÃyakÃdyabhimÃnivaddehotpattimatÅtyartha÷ / yadyapi bhagavatyà icchÃni nityà tathÃpi (tadÅya)vyaktirÆpasyeÓvarÃ(parÃ)dhÅnatvÃbhiprÃyeïedamuktamiti j¤Ãtavyam / prak­te÷ parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptiæ viv­ïoti- pradhÃnamiti // %<... pradhÃnaæ vik­terapi // MAnuv_2,3.17d //>% NYùYASUDHù: pradhÃnamapi vik­terÅÓvarÃdhÅnÃyÃ÷ kÃraïÃdidaæ sarvamas­jatetyÃdau s­«Âamityuditamityartha÷ / yathoktam / "vikÃro 'vyaktajanma hi' iti / *8,494* puru«ÃïÃæ parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptiæ spa«Âayati- pumÃæsa iti // %% NYùYASUDHù: kÃlapravÃhasya pravÃhijanma mahadÃdÅnÃæ copacayÃvÃptirviÓe«alÃbha iti spa«ÂatvÃ(nnÃtro)nnoktam / etena"j¤o 'ta eva'"tathà prÃïÃ÷' ityadikamapi vyÃkhyÃtaæ veditavyam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ viyadadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,494* [======= JNys_2,3.II: mÃtariÓvÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ mÃtariÓvÃdhikaraïam // // oæ etena mÃtariÓvà vyÃkhyÃta÷ oæ // atÅtÃdhikaraïe viyadÃdivi«ayÃïÃæ utpattyanutpattiÓrutÅnÃæ vyavasthayà virodha÷ parih­ta÷ / idÃnÅæ"tejobannÃnyÃkÃÓa iti tÃnyanityÃni vÃyurvÃva nitya÷' iti Órutau vyavasthitanityatvÃnityatvavantamapyÃkÃÓamanityapak«e nik«ipya vÃyonirtyatvÃbhidhÃnÃdÃkÃÓadevatÃyà vinÃyakasyeva vÃyudevatÃyÃ÷ svarÆpeïa nityatvaæ dehotpattyÃdinà janmÃdimattvamiti vyavasthÃnupapattermukhyaivÃnutpattirityadhikÃÓaÇkayà pÆrvapak«ite vyavasthÃtideÓenaiva siddhÃntitam / tatra kÅd­ÓÅ vÃyau ÓrutÅnÃæ vyavasthà / yayÃdhikÃÓaÇkÃparihÃra÷ syÃdityatastÃæ daÓaryati- evamiti // *8,495* ## %% NYùYASUDHù: yathà viyadanÃdi janmavaccoktamevamityathar÷ / pratibhÃtaparÃvara÷ ÓarÅrÃbhÃve 'pi pratibhenaiva j¤Ãnena vi«ayÅk­tÃtÅtÃnÃgato yatastasmÃnnityasama iti Óabdita÷ / ÓarÅrotpattikÃraïÃtparÃdhÅnaviÓe«eïetyetayorhetuhetumadbhÃva÷ / evaÓabdasya parÃdhÅnaviÓe«eïaivetyanvaya÷ / mukhyavÃyurityanena bhÆtaprakaraïe 'pi na bhÆtavÃyuvi«ayamidaæ sÆtram / tatrÃdhikÃÓaÇkÃbhÃvÃt / ata eva nÃvÃntarÃbhimÃnivi«ayam / kinnÃma tatparamÃbhimÃnivi«ayameveti sÆcayati / svarÆpÃtiriktasya pratibhaj¤ÃnasyÃpyanupaplavÃdÃkÃÓadevatÃto viÓe«o yujyata iti bhÃva÷ / *8,496* yaduktamatra prakaraïe parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptireva janirnÃbhÆtvÃbhavanamiti tadupapattyantareïopapÃdayannadhikaraïÃrthamupasaæharati- naiveti // %% *8,496f.* NYùYASUDHù: iti siddhamiti Óe«a÷ / etacca janmana÷ parÃdhÅnaviÓe«alÃbha(svarÆpa)tva evÃÇgÅk­te siddhayati na tvabhÆtvÃbhavanarÆpatva ityartha÷ / nanvavyÃk­tÃkÃÓasyÃbhÆtvÃbhavanÃnupapatterastu tatra parÃdhÅnaviÓe«ÃvÃptijarnmaÓabdÃrtha÷ / anyatra tvabhÆtvÃbhavanamevÃÇgÅkriyate cetko do«a÷ / bÃdhakabhÃvÃbhÃvÃbhyÃmanekÃrthatvakalpanÃvirodhÃdityata Ãha- sthÆlateti // upÃdÃnadharmiïo dharmyantarÃtmanà parivarta÷ sthÆlatÃbhÃva÷ / ata eva pÆrvaÓabdavilopaÓca pÆrvaÓabdaniv­ttau ÓabdÃntaraprav­ttiÓcetyartha÷ / udÃh­taæ caitatprak­tyadhikaraïe / abhÆtvÃbhavanaæ yadi janmeti kÅrtyata ityukte 'sadanuvÃda÷ syÃt / pariïÃmavÃdibhi÷ kvÃpyabhÆtvÃbhavanÃnabhyupagamÃt / ato vimatipadaæ darÓayituæ sthÆlatetyÃdyuktam / tarhi ramÃyà jÅvacaitanyasyÃpi pradhÃnasya vedasya caivaævidhaæ janma naivÃstÅtyata÷ parameÓvarÃd­te sarvaæ janimaditi na siddhayet / tathÃca"idaæ sarvamas­jata' ityÃdipratij¤ÃhÃni÷"Ãtmà vÃ' ityÃdiÓabdavirodho vibhaktatvahetoranaikÃntyaæ ca syÃt iti vÃkyaÓe«a÷ / "e«a cetanayà yukto jÅva ityabhidhÅyate' ityÃdivacanÃjjÅvaÓabdo bhÆtÃdisaÇghÃte vartate / tasya coktavidhotpattirastyevetyata÷ kevalaæ caitanyasyetyuktam / nahi k«Åraæ dadhijÃtamitivadidaæ dravyaæ ramÃditvena pari(ïatami)v­ttamityatra pramÃïamasti / kintu"dvÃvetau nityamuktau nityau sarvagatau',"ajo nitya÷',"ajÃmekÃm',"yÃvadbrahma vi«Âhitaæ tÃvatÅ vÃk' ityÃdiÓrutibhyo 'nÃditvamevÃvagatam / *8,498* nanu vedasya kÅd­ÓÅ parÃdhÅnaviÓe«Ãptiryena bhavatpak«e pratij¤ÃhÃnyÃdikaæ na syÃdityata Ãha- vedasyÃpÅti // %<... vedasyÃpÅÓvarecchayà / vyaktirnÃma viÓe«o 'sti ... // MAnuv_2,3.22bc //>% NYùYASUDHù: niyataviÓi«yÃnupÆrvÅkatvenÃrthabodhakatvaÓaktyÃvirbhÃvo vyakti÷ / kÃlapravÃhasya nÃstitve do«o vak«yate / mahadÃdisÆk«marÆpanityatà ca ÓrutyÃ(dipra)pi prasiddhà / ato 'pi pratij¤ÃhÃnyÃdyanistÃra ityÃÓayavÃnupasaæharati- tasmÃditi // %<... tasmÃt tadvaÓataiva hi // MAnuv_2,3.22d // utpattiratra kathità ... // MAnuv_2,3.23a //>% NYùYASUDHù: tadvaÓatà parameÓvaravaÓatvaviÓe«alÃbha÷ / atra ÓrutisÆtrayo÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ mÃtariÓvÃdhikaraïam // JOSHI-8 ___________________________________________________________________________ *8,501* [======= JNys_2,3.III: asambhÃvÃdhikaraïa =======] / atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ asambhavÃdhikaraïam // // oæ asambhavastu sato 'nupapatte÷ oæ // asambhÃvyamÃnajanmanorgaganapavanayorutpattÃvuktÃyÃmidamÃÓaÇkayate / sadajÃyatetyÃdiÓruterbrahmaïo 'pi janmÃsti / naca ÓrutyÃdivirodha÷ / svarÆpotpattyabhÃve 'pi parÃyattaviÓe«ÃvÃptirÆpotpattisambhavÃdgaganapavanavaditi / tanniv­ttyarthamidamadhikaraïamÃrabdham / etaccÃyuktamivÃbhÃti / asambhava ityanutpattimÃtrapratij¤ÃnÃt / tasya ca pareïÃpyaÇgÅk­tatvÃt / nanvavadhÃraïÃrthasya tuÓabdasya prayogÃnnÃyaæ do«a÷ / satyam / tathÃpi tatra hetoranabhidhÃnÃdayuktameva / nanvanupapatterityuktam / satyam / kiæ tasyÃrtho na hyasata÷ sadutpatterad­«ÂatvÃdanupapatteriti / nacaitatsarvathÃpyutpattyabhÃvamupapÃdayitumalam / kÃraïaviÓe«aprati«edhÃt / maivam / prasaktakÃraïanirÃsÃdanyasyÃprasaÇgÃtkÃraïÃbhÃvasyaiva siddheriti sthite vibhavÃdanupapatterita hetuæ prakÃrÃntareïa vyÃcak«ÃïÃ÷ sÆtrÃrthamÃha- svatantratvÃditi // ## %<... svatantratvÃt parÃtmana÷ / naivotpatti÷ kathamapi na svatantraæ tato 'param // MAnuv_2,3.23b-d //>% NYùYASUDHù: kathamapÅti // svarÆpato viÓe«ataÓcetyartha÷ / kuta÷ paramÃtmana÷ svÃtantryamiti cenmaivam / kiæ svatantrameva vastu nÃÇgÅkriyate kiævÃto 'nyatsvatantramaÇgÅk­tya tasya svÃtantryaæ nirÃkriyate / nÃdya÷ / anavasthiterasambhavÃcca / dvitÅyaæ pratyÃha- neti // pramÃïÃbhÃvÃt / bhÃve và tadevÃsmÃbhi÷ paramÃtmatayÃÇgÅkari«yata iti bhÃva÷ / *8,503* kecididaæ sÆtramanyathà vyÃcak«ate / prÃgguïinÃæ viyadÃdÅnÃmutpattiruktà / idÃnÅæ rÆpÃdÅnÃæ guïÃnÃæ dikkÃlÃdeÓcotpattirucyate / sato guïÃderasambhavo nopapadyate / pratij¤ÃhÃnyÃdinÃnupapatteriti / tadasat / viyatpadenaiva sarvasyopalak«aïÃt / abhyadhikÃÓaÇkÃbhÃvÃcca / viyatpadasya sajÃtÅyabhÆtamÃtropalak«akatvaæ nyÃyyam / vijÃtÅyaguïÃdyupalak«akatvamayuktamiti cenna / saÇgatire«Ã nÃbhyadhikà ÓaÇkà / rÆpÃdÅnÃmutpattyaÓravaïÃditi cenna / pratij¤Ãdibhyastadavagate÷ / saÇkocastatra kalpyata iti cenna / bÃdhakÃnupanyÃsÃditi / *8,505* anye tvevaæ vyÃkurvate / brahmaïa evÃsambhavo na tu tadvayatiriktasya / pratij¤ÃhÃnyÃdiprasaÇgenÃnupapatteriti / etadapyasat / pÆrveïaivÃsyÃrthasya labdhatvÃt / viyanmÃtariÓvanorutpattipratipÃdanamupalak«aïÃrthamiti j¤Ãpayitumetaditi cenna / pratij¤ÃhÃnyÃdyupanyÃsenaiva tajj¤Ãpanasiddhe÷ / samÃnanyÃyopalak«aïasya mÅmÃæsÃyÃæ sarvatra prasiddhatvÃt / anyathÃtideÓe 'bhyadhikÃÓaÇkÃbhyÆhanavaiyarthyÃdityukta eva sÆtrÃrtha÷ / etadeva j¤Ãpayituæ bhagavatÃ'cÃryeïa prÃgeva"naiva ki¤cid' ityupasaæh­tam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ asambhavÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,506* [======= JNys_2,3.XIII: vyatirekhÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vyatirekÃdhikaraïam // // oæ vyatireko gandhavattathà ca darÓayati oæ // atra yoginÃæ svarÆpeïaivÃnekatvamupapadyate / tasya ca avirodhaÓcandanavadityuktÃrthopapÃdakatayà saÇgatau sthitÃyÃæ asambhavastu sato 'nupapatteriti yadÅÓvarasya sarvasvÃtantryamuktaæ tadupapÃdakatvenÃpi saÇgatiæ j¤Ãpayaæstathà sÆtraæ vyÃca«Âe- acchedyasyÃpÅti // ## %% NYùYASUDHù: bhogÃæÓceti sambandha÷ / aikyamevetyevaÓabdÃnvaya÷ / aikyaæ ekarÆpatvam / svarÆpaikyasya vibhÃge 'pi sattvÃt / sarvamÅÓavaÓam / tathÃca sa eva svatantra iti vÃkyaÓe«a÷ / *8,507* nanvanyaiÓchaittumaÓakyaæ chitvà te«Ãmapi bhÃgÃnÃæ bhogaÓaktiæ pradÃya yadi punarekatÃmÃpÃdayati haristarhi tatra tasya sÃmarthyaæ j¤ÃyatÃm / kÃryasya kÃraïaÓaktiæ vinÃnupapatte÷ / sarvaæ jagadÅÓavaÓamiti tu kathamityata Ãha- avibhÃgamiti // %% *8,507f.* NYùYASUDHù: yathà loke ki¤cidadbhataæ kÃryaæ k­tavatastathÃbhÆte 'nyatrÃpi kÃryaÓakti÷ sambhÃvyate / tathÃtyantÃghaÂitamidaæ ghaÂayato jagannÃthasya sarvatrÃpi ÓaktisambhÃvanà yuktaiveti bhÃva÷ / nanvatra sÆtre jÅvasyÃnekatvÃpattimÃtramucyate natu tasyÃ÷ parameÓvarÃyattatvam / tatkathamanena tasya sarvaiÓvaryÃvagatirityata Ãha- iti hÅti // "taæ yathà yatheÓvara÷ prakurute tathà tathà bhavati / so 'cintya÷ pamaro garÅyÃn'"acintyayeÓaÓaktyaiva hyeko 'vayavavivarjita÷ / ÃtmÃnaæ bahudhà k­tvà krŬate yogasampada÷' iti sÆtropÃttÃbhyÃæ ÓrutibhyÃæ yasmÃdevamabhidhÅyate tasmÃtsÆtreïÃpyevamevamabhidhÅyate / pratij¤ÃpramÃïayorekÃrthatÃyà ÃvaÓyakatvÃditi / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ vyatirekÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,508* [======= JNys_2,3.XIV: p­thagupadeÓÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ p­thagupadeÓÃdhikaraïam // // oæ p­thagupadeÓÃt oæ // atra jÅvÃtmana÷ paramÃtmanÃ'tyantiko bheda÷ samarthyate / syÃdetat / yathà hi pratyak«ÃdipramÃïaira??ïÃvadh­ta(devadatta)siæha(devadatta)bhedasya puæsa÷ siæho devadatta iti vÃkyaÓravaïe 'pi na siæhadevadattasvarÆpaikyapratipattirbhavati / kinnÃma gauïa evÃyaæ prayoga ityadhyavasyati / tathà athÃto brahmajij¤Ãsà ityÃdibhi÷ vyatireko gandhavat ityantai÷ sÆtrai÷ jÅvÃtmaparamÃtmabhedasya pratyak«ÃdipramÃïabalenopapÃditatvÃttattvamasyÃdiÓrutiÓatenÃpi na tadabhedapratipattirutpattumalam / kintu gauïÃrtha eva Órutaya eva iti niÓcayo bhavet / ata÷ prÃpakabhÃvÃnnedamadhikaraïamÃrambhaïÅyamityato 'dhikÃÓaÇkÃæ daÓaryanpÆrvapak«ayati- evaæ sthite 'pÅti // ## %% *8,509* NYùYASUDHù: evamatÅtagranthoktanyÃyena jÅvÃtmaparamÃtmanorbhede niÓcite 'pÅtyartha÷ / sm­tibhinneti cÃrtho 'numÃnabalÃcceti và sambandha÷ / etaduktaæ bhavati / yadyapi bheda÷ prÃk samarthitastathÃpi jÅva÷ paramÃtmanÃbhinna eva / "tadyo 'haæ so 'sau yo 'sau so 'ham' / tattvamasi / "ahaæ brahmÃsmi' ityÃdiÓrute÷ / "ahaæ hari÷ sarvamidaæ janÃrdano nÃnyattata÷ kÃraïakÃryajÃtam / Åd­Çmano yasya na tasya bhÆyo bhavodbhavà dvandvagadà bhavanti' ityÃdism­teÓca / nacaitÃ÷ Órutaya÷ sm­tayaÓca gauïÃrthà yojyÃ÷ / upakramÃdibalena tÃtparyÃvadhÃraïÃt / balavadbÃdhakÃbhÃvÃcca / upanyastÃni tu pramÃïÃnyÃvidyakamithyÃbhedavi«ayatayÃpi sambhavanti / tathà cÃnumÃnam / vimato bhedo mithyà bhedatvÃccandrabhedavaditi / naca"asminnasya ca tadyogaæ ÓÃsti' iti muktÃvapi bhedoktirbÃdhikà / tasyà avÃntaravi«ayatvopapatte÷ / naca paramamuktau bhede pramÃïamasti / "yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆt / vibhedajanake j¤Ãne nÃÓamÃtyantikaæ gate / Ãtmano brahmaïo bhedamasantaæ ka÷ kari«yati / avimuktestu bhedassyÃjjÅvasya paramasya ca / tata÷ paraæ na bhedo 'sti bhedahetorabhÃvata÷' ityÃdiÓrutiram­tayo 'pavadanti ca paramamuktau jÅvaparabhedamityevaæ kecidvÃdino vadanti / ato yuktastannirÃkaraïÃyÃdhikaraïÃrambha iti / *8,511* evaæ pÆrvapak«ayitvà siddhÃntayatsÆtraæ vyÃca«Âe- na taditi // %% NYùYASUDHù: tat jÅvasya paramÃtmaikyam / na yuktam / kintu p­thageva jÅvÃtmaparamÃtmÃnau / kuta÷ / yato vi«ïurjÅvÃjjÅvaÓca vi«ïo÷ "bhinno 'cintya÷ paramo jÅvasaÇghÃt' ityÃdiÓruti(sm­ti)bhi÷ p­thageva abhidhÅyate tasmÃdityartha÷ / nanvetÃ÷ Órutism­tayo 'vidyÃkalpitabhedavi«ayatayÃnyathÃsiddhÃ÷ na tÃtvikabhedasiddhayai prabhavantÅtyuktamiti cet / mà tvari«ÂhÃ÷ / nirÃkari«yÃma÷ ÓrutyÃde÷ atattvÃvedakatvamityÃÓayavÃnakalpitabhedavi«ayÃæ ÓrutimudÃharati- praj¤eti // %% NYùYASUDHù: "e«a brahmai«a prajÃpatirindra÷' ityÃdinà viÓvaprapa¤camanÆdya sarvaæ tatpraj¤Ãnetramiti tasya praj¤Ãkhyabrahmanet­katvamabhidhÃya net­netavyabhÃvasya kalpitatvÃdityÃÓaÇkÃniv­ttyarthaæ praj¤Ãnetro 'loka iti Órutyà muktÃvapi jÅvaparayorbhedo 'bhidhÅyate 'loko mukto 'pi praj¤Ãnetro brahmanet­ka iti / nÅyate 'neneti netram / dÃmnÅtyadisÆtrÃt / praj¤Ã ca brahma / "praj¤Ã prati«Âhà praj¤Ãnaæ brahma' iti vÃkyaÓe«Ãt / nacÃtra loka iti padaæ chedyam / janabhuvanadeharÆpasya lokasya prÃgeva brahmanet­katvasyoktatvena punaruktiprasaÇgÃt / naca net­netavyayorabheda÷ kvacidasti / nacÃvÃntaramuktivi«ayeyaæ Óruti÷ / tatra lokÃtÅtatÃyogÃt / dehendriyÃdivaikalyaæ khalvalokatvam / paramamuktau cÃnuvartamÃno bhedo nÃvidyÃkalpito bhavitumarhatyatiprasaÇgÃditi / *8,513* nanu mu(ktau bhedÃbhÃvene)ktÃvabhede 'nekÃ÷ Órutaya÷ sm­tayaÓca santi / tatkathamekÃkinÅyaæ Óratirmuktau bhedasÃdhanÃyÃlamityato bahvÅ÷ Órutism­tÅratrodÃharati- etamiti // *8,514* %% NYùYASUDHù: "etamÃnandamayÃtmÃnamupasaÇkramya' ityanyà Órutirmuktasya parasmÃdbhedamÃha / sÃmÅpyaprÃpterabhidhÃnÃt / naceyamavÃntaramukti÷ / "asmÃllokÃtpretya' iti videhatvavacanÃt / "tadà vidvÃnpuïyapÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti' ityapi Órutirmuktau jÅvasya brahmaïo bhedamÃca«Âe / sÃmyasya bhedasamÃnÃÓrayatvÃt / puïyapÃpäjanÃkhyavidyÃvidhÆnanÃbhidhÃnÃdasyÃpi paramamuktivi«ayatvaæ j¤Ãyate / %% NYùYASUDHù: idaæ j¤Ãnamiti bhagavadvÃkye 'pi mama sÃdharmyamÃgamà iti bhedo j¤Ãyate / sargapralayayorapyupajananavyathÃbhÃvoktyà paramamuktitvaæ ca / %% NYùYASUDHù: upasampadyata ityanena"para¤jyotirupasampadya svena rÆpeïÃbhini«padyate / sa tatra paryeti jak«ankrŬanramamÃïa÷' ityetÃæ Órutimarthato 'nuvadati / atrÃpi sÃmÅpyaprÃptyÃdinà bhedo 'vagamyate / "asmÃccharÅrÃtsamutthÃya svena rÆpeïÃbhini«padyate' ityuktyà paramamok«atvaæ ca / %<ÓÃkhÃæ ÓÃkhÃæ mahÃnadya÷ saæyÃnti parita÷sravÃ÷ / dhÃnÃpÆpà mÃæsakÃmÃ÷ sadà pÃyasakardamÃ÷ // MAnuv_2,3.31 // yasminnagnimukhà devÃ÷ sendrÃ÷ sahamarudgaïÃ÷ / Åjire kratubhi÷ Óre«Âhaistadak«aramupÃsate // MAnuv_2,3.32 // praviÓanti paraæ devaæ muktÃstatraiva bhogina÷ / nirgacchanti yathÃkÃmaæ pareÓenaiva coditÃ÷ // MAnuv_2,3.33 //>% *8,514f.* NYùYASUDHù: ÓÃkhÃæ ÓÃkhÃmiti mahÃbhÃratavÃkye bhedÃvabhÃsa÷ sphuÂa eva / tasya ca paramamok«avi«ayatÃpradarÓanÃrthamÃcak«vetyÃdipÆrvavÃkyÃrthasaÇgrahakathanam / ityukte prajÃpatineti p­«Âe / tasya madhye puïyagandha÷ sahasraÓÃkho vimalo vibhÃti / tasya vetasasya ÓÃkhÃæ ÓÃkhÃmÃÓritya dhÃnÃpÆpavatya÷ mÃæsakÃmavatya÷ / arÓaÃdibhyo 'c / pÃyasaæ kardamasthÃnÅyaæ yÃsÃæ tÃstathoktÃ÷ / yasmin loke / Åjire yajante ca / tadak«araæ paramaæ brahma / tatraiva parameÓvarÃntara eva / *8,515* %% NYùYASUDHù: bhedad­«Âayeti bhÃgavatavÃkyasyÃyamartha÷ / "Ãdya÷ sthiracarÃïÃæ yo vedagarbha÷ sahar«ibhi÷ / yogeÓvarai÷ kumÃrÃdyai÷ siddhairyogapravartakai÷ / sa jÅveÓvarÃdibhedaj¤ÃnenÃbhimÃneneÓvarabahumÃnena niv­ttakarmaïà ca jagatkart­tvÃtsÃrvaj¤Ãdiguïopetaæ paramapuru«Ãkhyaæ paraæ brahma saÇgatyamukta÷ sanpraviÓya puna÷ kÃlÃkhyaparameÓvaramÆrtyà s­«ÂikÃle jÃte satyaguïavyatireke sattvÃdiguïavikriyÃhÅne vi«ïuloke pÆrvavatsarvamuktÃdhipatirjÃyata iti / atra tu bheda÷ sphuÂa eva / hiraïyagarbhamuktitvÃdeva paramamuktitvaæ ca siddham / %<­cÃæ tva÷ po«amÃste ca pareïa preritÃ÷ sadà // MAnuv_2,3.36ab //>% NYùYASUDHù: "­cÃæ tva÷ po«amÃste pupu«vÃngÃyatraæ tvo gÃyati ÓakvarÅ«u / brahmà tvo vadati jÃtavidyÃæ yaj¤asya mÃtrÃæ vimimÅta u tva' iti mantrasyÃyamartha÷ / muktisthÃne tva÷ kaÓcid brahmà ­cÃæ po«aæ pupu«pvÃnÃste ­ca÷ pu«yÃ÷ kurvannÃste / tvo brahmà ÓakvarÅ«u ­k«vÃrƬhaæ gÃyatraæ sÃma gÃyati / tvo brahmà jÃtavidyÃæ pauru«eyavidyÃæ vadati / tvo brahmà yaj¤asya vi«ïormÃtrÃmaæÓameva vimimÅte dhyÃyatÅti / atrÃpi bheda÷ sphuÂa evÃvabhÃsate / brahmabÃhulyaÓravaïÃtparamamok«atvaæ ca / nacÃsya ­tvigvi«ayatvam / brahmaïo jÃtavidyÃvÃditvasyÃprasiddhatvÃt / caturïÃmapi pÃdÃnÃæ hotrÃdibhinnavi«ayatve t­tÅyapÃde tva iti ca vyarthaæ syÃt / caÓabdo vÃkyaÓe«asamuccaye / pareïa preritÃ÷ sadetyanena"sa và e«a brahmani«Âha idaæ ÓarÅraæ martyamatim­jya brahmÃbhisampadya brahmaïÃ('bhi)paÓyati' ityÃdiÓrutÅ÷ / "yathe«yaæ parivartante tasyaivÃnugraheritÃ' ityÃdism­tÅÓcopÃdatte / %% *8,516* NYùYASUDHù: yatkÃma ityanena"na hÃsya karma k«Åyate 'smÃddhayevÃtmano yadyatkÃmayate tattats­jata' iti ÓrutirupÃdÅyate / mukto yadyatkÃmayate tattadvastu tatkarma s­jate / katham / yats­jate tadasmÃdÃtmana eva parameÓvarÃnugrahadvÃraivetyartha÷ / addhaiveti hyevaÓabdÃrtha÷ / atreÓvarÃjjÅvasya bheda÷ spa«Âa eva / karmÃk«ayavacanÃtparamamuktitvaæ ca / %% NYùYASUDHù: sahaivetyanena"so 'Ónute sarvÃnkÃmÃnsaha brahmaïà vipaÓcita÷' iti ÓrutimupÃdatte / brahmaïà brahmÃtmakÃmatayà sarvÃnkÃmÃnsaha yaugapadyena bhuÇkta iti vyÃkhyÃnaæ tu ÓrautÃk«arÃnanuguïaæ tatsiddhÃntÃnanuguïaæ ca / nistÅrïetyanena"tÅrïo hi tadà sarvÃnÓokÃnh­dayasya bhavati' iti Órutirg­hyate / tadà sarvÃn ÓokÃæstÅrïo mukto h­dayasya brahmaïa÷ Óe«abhÆto bhavatÅtyartha÷ / h­dayanatvÃd h­dayaæ brahma / tadguïà h­dguïà du÷khÃdyÃ÷ / atra sarvaÓokataraïÃtparamamuktitvamavagamyate / %% NYùYASUDHù: du÷khÃdÅæÓca parityajyetyanena"jyotirmaye«u dehe«u svecchayà viÓvamok«iïa÷ / bhu¤jate susukhÃnyeva na du÷khÃdÅnkadÃcana' ityÃdi(kaæ) brahmavaivartavÃkyaæ g­hyate / atra bahuvacanena bhedo du÷khÃdyabhÃvena paramamuktitvaæ cÃva(sÅyate)bhÃsate / %<... jagadvayÃpÃravarjita÷ // MAnuv_2,3.37d // bhuÇkte bhogÃn sahaivoccÃn ... // MAnuv_2,3.38a //>% NYùYASUDHù: jagadvayÃpÃretyanena svÃdhikÃnandasamprÃptau s­«ÂayÃdivyÃp­ti«vapi / muktÃnÃæ naiva kÃma÷ syÃdanyÃnkÃmÃæstu bhu¤jate' iti vÃrÃhavacanaæ g­hyate / atra caiÓvaryamaryÃdayà bhedo gamyate / svapak«asÃdhanamupasaæharati- ityÃdÅti // %<... ityÃdyÃgamamÃnata÷ / muktasya bhedÃvagate÷ kathameva hyabhinnatà // MAnuv_2,3.38b-d // jÅveÓayor ... // MAnuv_2,3.39a //>% NYùYASUDHù: muktasya parabrahmaïa iti Óe«a÷ / *8,519* idÃnÅæ parapak«aæ nirÃkari«yanyaduktaæ ÓrutibhiÓcÃnumÃbalÃdita ÓrutisÃcivyena anumÃnam, tattÃvannirÃkartumupakramate- nÃnumà ceti // %<... nÃnumà ca tadabhedaæ pramÃpayet // MAnuv_2,3.39ab //>% NYùYASUDHù: caÓabda÷ svapak«asÃdhanaparapak«ani(rasana)rÃsasamuccayÃrta÷ / pramÃpayet pramitaæ kuryÃt / yadvà jÅveÓvarÃbhede paropanyastasamastapramÃïanirasanapratij¤eyam / tathÃca Órutism­tÅ ceti cÃrtha÷ / *8,520* tatkathamityato 'numÃnaæ tÃvadanuvadati- mithyaiveti // %% NYùYASUDHù: bhedo mithyetyetÃvatyukte candrabhedÃdinà siddhasÃdhanaæ syÃdityota vimata ityuktam / jÅvabrahmaïorbheda iti yÃvat / stambhakumbhÃdibhedasya pak«atulyatvÃnna tatra bhedatvahetorvyabhicÃra÷ ÓaÇkanÅya iti j¤ÃpanÃrthaæ và / yÃvÃnkaÓcidvimato bheda÷ sa sarvo 'pÅti / bhedagrahaïaæ (vi)spa«ÂÃrtham / sÃdhyÃvadhÃraïenÃsiddhayÃdyÃbhÃsoddhÃraæ sÆcayati / bhedamithyÃtvasiddhÃvabheda eva vÃstava÷ siddhayatÅti bhÃva÷ / *8,521* dÆ«ayituæ p­cchati- sÃdhyeti // %<... sÃdhyadharmo 'yaæ sannasan và navobhayam // MAnuv_2,3.39ef //>% NYùYASUDHù: ayaæ jÅvabrahmabhedasya mithyÃtvalak«aïa÷ / sanniti svamatÃnusÃreïa / nanu mithyÃtvaæ saccettadyasya tadapi satsyÃt / nahi sambhavati nÃsti dharmÅ dharmaÓcÃstÅti / tathÃca vaiparÅ(tyameva)tyam / maivam / mithyÃtvaæ khalvatyantÃbhÃvapratiyogitvaæ tacca buddhidvÃreïaiva / atyantÃsato 'pi pratÅtiraÇgÅkriyate / tathÃca mithyÃtvamastÅtyasya tatpratiyogiko 'tyantÃbhÃva÷ sannityartha÷ / nacÃtra ko 'pi virodha÷ / asanveti mÃdhyamikamatÃnurodhena / nahi prativÃdinyÃÓvÃso 'sti / yenÃsau svamatamatipa(tÅ)tya na vadediti niÓcinuma÷ / ubhayaæ naveti prativÃdimatÃnusÃreïa / sadÃdipak«adÆ«aïasÃmyÃditi brÆma÷ / yadvobhayaæ (veti) ceti t­tÅya÷ pak«a÷ / neti caturtha÷ / ubhayaæ na vetyartha÷ / *8,524* Ãdyaæ dÆ«ayati- yadÅti // %% NYùYASUDHù: yadyayaæ sÃdhyadharma÷ sannityucyate tadà mÃyÃvÃdino 'pasiddhÃnta÷ syÃt / nahi jÅvabrahmaïorbhedasya mithyÃtvaæ brahma, yena tasya sattve 'pi sadadvaitavÃdino nÃpasiddhÃnta÷ syÃt / brahmaïo nirvikalpakatvÃt / dvitÅye do«amÃha- sa eveti // %<... sa evÃsannitÅrite // MAnuv_2,3.40b //>% NYùYASUDHù: apasiddhÃnta eva / mithyÃtvasyÃsattve (api) sattvameva jÅvabrahmabhedasya syÃt / nacÃsat pramÃïavi«aya iti te«Ãæ pak«a÷ / anena sadasattvapak«o 'pi nirasto veditavya÷ / antimamapÃkaroti- nobhayaæ cediti / %% NYùYASUDHù: tadubhayavilak«aïatvaæ ca jÅvabrahmabhedamithyÃtve 'nyatra và kvÃpi na siddham / *8,525* nanvanena kimuktaæ syÃt / aprasiddhaviÓe«aïatvamiti cenna / sadasadvailak«aïyasya pak«aviÓe«aïatvÃbhÃvÃt / mithyÃtvameva pak«aviÓe«aïamupanyastaæ taddharma eva sadasadvailak«aïyam / naca vimataæ buddhimatkart­pÆrvakamitivadviÓe«aïenÃpi prasiddhena bhÃvyamiti vÃcyam / vai«amyÃt / yaddhi vyÃpakakoÂinivi«yaæ vivÃdapadaæ ca tasya prasiddhatÃvaÓyambhÃvinÅ / anyathà vyÃptigrahaïapak«a(tva)yorasambhavÃt / asti ca buddhimattvasyÃpi vyÃpakoÂi(Âau) niveÓÃdi na tu sadasadvailak«aïyasyeti / ucyate / yo hyartha÷ pramÃïasÃdhya÷ sa sambhÃvitaprakÃre«vanyatamaprakÃravÃnupalabdha÷ / idaæ ca jÅvabrahmabhedasya mithyÃtvaæ na sadÃdiprakÃravadaÇgÅkartuæ Óakyaæ prakÃratrayasyÃpasiddhÃntaparÃhatatvÃt / catutharsyÃprÃmÃïikatvÃt / na hyaprÃmÃïikena prakÃreïa prakÃravatki¤cidbhavati / ato vyÃpakÃnupalabdhibÃdhitaæ jÅvabrahmaïorbhedasya mithyÃtvaæ na sÃdhayituæ Óakyamiti samudÃyÃrtho vivak«ita iti na kÃcidanupapatti÷ / anenaivÃbhiprÃyeïa ÂÅkÃpi netavyeti / *8,526* dÆ«aïÃntaramÃha- iti mÃnasyeti // %<... iti mÃnasya dÆ«aïam // MAnuv_2,3.40d //>% *8,526f.* NYùYASUDHù: mÅyata iti mÃnam / k­tyalluÂo bahulamiti vacanÃt / mithyÃÓabdÃrthaæ vikalpyÃpyevaæ dÆ«aïamabhidhÃnÅyamityartha÷ / tathÃhi / kiæ mithyetyasattvamucyate / kiævÃnirvÃcyatvam / Ãdye 'pasiddhÃnta÷ / dvitÅye 'prasiddhaviÓe«aïatà pak«asyeti / sattvÃbhÃvo mithyÃpadÃrtha iti cenna / tasyaivÃsattva(ÓabdÃrtha)padÃrthatvenÃpasiddhÃntÃnistÃrÃditi / *8,528* do«ÃntaramÃha- itÅti // mÃnasya liÇgasya / bhedatvaheturapi sannasanvà sadasanvà anirvÃcyo veti vikalpyÃdye 'dvaitavÃdino 'siddhi÷ / d­«ÂÃntasya sÃdhanavikala÷ / dvitÅyat­tÅyayordvayorapi / caturthe dvaitavÃdina iti dÆ«aïamabhidhÃtavyamityartha÷ / naca sadasadÃdau bhedatvasÃmÃnyamasti / yena dhÆmavattvavadayaæ hetu÷ syÃt / *8,530* jÅvo brahmaïo na bhidyate ÃtmatvÃdbrahmavadityÃdÃvanumÃnÃntare 'pyevameva vikalpya dÆ«aïÃntaramabhidhÃtavyamityÃha- iti mÃnasyeti // yadvÃdvaitavÃdiprayukte«u viruddhavi«aye«u sarve«vapi anumÃne«vevaæ sÃdhyaæ hetuæ ca vikalpya do«o vaktavya ityatidiÓati- itÅti // *8,531* na siddhaæ tadityayuktam / pak«Åk­te bhede và prapa¤ce vÃvidyÃyÃæ và ÓaktirajatÃdau vÃnirvacanÅyatvasya pramÃïena sÃdhayituæ ÓakyatvÃdityata Ãha- naceti // %% NYùYASUDHù: yadà bhedamithyÃtvasya sattvÃdivikalpena dÆ«aïÃbhidhÃnaæ tadÃntaraÓabdo viÓe«avacana÷ / yadà tu mithyÃÓabdÃr(tharæ)thavika(lpya)lpena dÆ«aïÃbhidhÃnaæ tadÃnyanmÃnaæ mÃnÃntaram / etat anirvÃcyatvam / kvacit ityuktasthale«u / *8,532* tatkathamiti cedittham / kasyacitpadÃrthasyÃnirvÃcyatve pratyak«aæ và pramÃïamucyate anumÃnaæ vÃ'gamo vÃr'thÃpattirvopamÃnaæ vÃbhÃvo veti manasi vikalpÃnnidhÃya parÃÇgÅkÃraprÃcuryÃnurodhenÃnumÃnaæ tÃvadapÃkaroti- anumÃnena cediti // %% NYùYASUDHù: vimatamanirvÃcyaæ bÃdhyatvÃdityÃdyanumÃnena ÓuktirajatÃderanirvÃcyatvaæ sÃdhyate cedanavasthà bhavi«yati / katham / saiva hi aprasiddhaviÓe«aïatÃparihÃrÃrthÃnumÃnaparamparÃdvÃrikà prasiddhaivetyartha÷ / yadatra vaktavyaæ tatprathamasÆtra evÃsmÃbhirabhihitam / ÃgamamapÃkaroti- naceti // %% NYùYASUDHù: tadartho 'nirvacanÅyÃrtha÷ / anupalambhÃditi bhÃva÷ / nanu kathaæ nÃsti / nÃsadÃsÅnnosadÃsÅttadÃnÅmityÃgamasya vidyamÃnatvÃdityata Ãha- nÃsaditi // *8,533* %<... nÃsadÃsÅnna tad vadet // MAnuv_2,3.42b //>% NYùYASUDHù: ityÃgama iti Óe«a÷ / tat anirvÃcyaæ vastu / ayaæ bhÃva÷ / padasamanvayabalena pratÅta÷ padÃrthasaæsargo hi vÃkyÃrtho nÃpara÷ / anyathÃr'thÃpattyÃderapyÃgamÃntarbhÃvaprasaÇgÃt / atra ca pralaye sadÃdyabhÃvamÃtraæ vÃkyÃtpratÅyate na punaranirvÃcyaæ vastu / tato nÃyamÃgamo 'nirvÃcyÃrtha iti / mà bhÆdayamÃgamo 'nirvacanÅyÃrtha÷ / tathÃpyetadvacanabalenÃnirvacanÅyÃrtha÷ setsyati / tathÃhi / atra tÃvatpralaye sadasadabhÃva; pratipÃdyate / tatsÃmarthyÃttadà vidyamÃnasyÃrthasya sattvÃsattvaprati«edhÃvagatau pariÓe«ÃdanirvÃcyatvÃvagate÷ / naca tadà vastumÃtrÃbhÃva÷ / puna÷ s­«Âayanupapatte÷ / abhÃvasyÃÇgÅkÃryatvÃcca / *8,534* pariÓe«aÓcÃrthÃpattiranumÃnaæ vetyÃÓaÇkate- pariÓe«Ãditi // %% NYùYASUDHù: pariÓe«ÃdanirvÃcyaæ vastu siddhayedita yadyucyata iti sambandha÷ / atra brÆma÷ / bhavedidaæ yadyatra sadasacchabdau pratÅtÃrthau syÃtÃm / nacaivam / pratyak«Ãpratyak«apa¤camahÃbhÆtaparatvÃt / "na sattannÃsaducyate' ityÃdau tatra prayogÃt / kuta etaditi cetpratÅtÃrthatve 'ni«yaprasaÇgÃditayÃÓayavÃnÃha- parÃtmana iti // %<... parÃtmana÷ // MAnuv_2,3.42d // anirvÃcyatvameva syÃt ... // MAnuv_2,3.43a //>% NYùYASUDHù: tarhi sattvenÃÇgÅk­tasya paramÃtmana evÃnirvÃcyatvaæ syÃdityartha÷ / kuta ityata Ãha- pariÓi«yo hÅti // %<... pariÓi«Âo hyasau tadà // MAnuv_2,3.43b //>% NYùYASUDHù: sadasatprati«edhasÃmarthyÃtsarvakÃrya(pra)laye 'vaÓi«yasya khalvanirvÃcyatvameve«yavyam / asau paramÃtmà yasmÃttadà pralayavelÃyÃmalÅnatayÃvaÓi«yastasmÃttasyÃnirvÃcyatvaæ bhavediti / naca vÃcyaæ yadyapi pralaye paramÃtmà vidyata eva / tathÃpi tama ÃsÅdityadisannihitavÃkyÃttamo 'vidyÃkhyaæ buddhisannihitamiti tadupaktÃyÃæ buddhau pariÓe«apramÃïamapi tamasa eva anirvÃcyatÃmÃdhÃsyatÅti / ÃnÅdavÃtamiti vÃkyena brahmaïo 'pi buddhisannidhÃnÃt / satyaæ j¤Ãnamiti tasya satyatvÃvagamÃdapavÃda iti cenna / ÃsÅditi tamaso 'pi sattvÃvagamÃdapavÃda÷ syÃt / sÃævyÃvahÃrikaæ sattvaæ taditi cet / brahmaïo 'pi tathà kinna syÃt / ki¤cÃsminvyÃkhyÃne tadÃnÅmiti vyarthaæ sadà tamaso 'nirvÃcyatvÃt / anyaparaæ vÃkyamiti cet / tathÃpyasannÃsÅditi vyarthameva / prÃptyabhÃvÃt / *8,537* "na taæ vidÃtha ya imà jajÃnÃnyadyu«mÃkamantaraæ babhÆva / nÅhÃreïa prÃv­tà jalpyà cÃsut­pa ukthaÓÃsaÓcaranti / ta ime satyÃ÷ kÃmà an­tà pidhÃnÃ' ityÃdyÃgamastarhyaj¤ÃnasyÃnirvÃcyatve pramÃïamityata Ãha- naceti // %% NYùYASUDHù: tatrÃnirvÃcye 'rthe mÃnamiti Óe«a÷ / anyÃn­taÓabdÃbhyÃmanirvacanÅyÃj¤ÃnÃbhidhÃnÃtkathaæ netyato 'nirvÃcyatvaæ nirvakti- sadasaditi // %<... sadasatpratiyogini // MAnuv_2,3.43d //>% NYùYASUDHù: sadasatÅ pratiyoginÅ yasya tattathoktam / yanna sannÃpyasattaddhayanirvÃcyam / nacÃtra tatpratipÃdaka÷ Óabdo 'sti / an­tÃdiÓabdasya tvanyathà vyÃkhyÃnÃditi / *8,539* pratyak«aæ pratik«ipati- naceti // %% NYùYASUDHù: nahÅdamanirvÃcyamiti kaÓcillaukika÷ parÅk«ako và cak«urÃdinek«ate / bÃdhottarakÃlaæ mithyaiva rajataæ pratyabhÃdityanuvÃdÃtkathaæ nek«ata iti cenna / mithyÃÓabdasyÃsadarthatvÃt / *8,541* arthÃpattimapÃkaroti- naceti // %<... nacÃrthÃpattiri«yate // MAnuv_2,3.44b //>% NYùYASUDHù: anumÃnÃtp­thak prÃmÃïikairiti Óe«a÷ / anumÃnaæ cÃprasiddhaviÓe«aïatayà nirastamiti bhÃva÷ / ki¤ca nÃstyasÃvanupapadyamÃno 'rtho yena kasyacidarthasyÃnirvÃcyatÃpatti÷ syÃt / *8,542* atha matam / yadi viyadÃdiviÓvaæ và ÓuktirajatÃdikaæ và satsyÃttadà na bÃdhyeta / sato bÃdhÃyogÃt / nahi (saæÓcidÃtmÃ) sannÃtmà bÃdhyate / yadi vÃsatsyÃttarhi na pratÅyeta / asata÷ pratÅtyayogÃt / nahi nari Ó­Çgaæ bhÃti gavÅva / ato bÃdhapratÅtyoranupapattyÃnirvÃcyatvaæ gamyata ityata Ãha- bÃdheti // %% NYùYASUDHù: arthÃpattirne«yata iti vartate / ekadeÓotkÅrtanenoktaæ sarvamupÃttaæ veditavyam / sato bÃdhÃyogÃdityÃdyuktÃrthÃpattirnÃnirvÃcyatvaæ gamayitumalamityathar÷ / viyadÃde÷ sattve ÓuktirajatÃdeÓcÃsattve 'nupapattyabhÃvÃditi bhÃva÷ / nanu yadi viyadÃdikaæ satsyÃttadà bÃdho na syÃdityuktamityata Ãha- bÃdhÃbhÃvata iti // %<... bÃdhÃbhÃvata eva hi / i«ÂÃpatti÷ ... // MAnuv_2,3.44d-e //>% NYùYASUDHù: viyadÃderviÓvasya bÃdhÃbhÃvata eva, sattve bÃdho na syÃditÅ«yÃpÃdanametat / neha nÃnÃstÅti Órautani«edhÃtmà bÃdho 'stÅti cenna / tasya prÃ(Çni«i)geva ni«iddhatvÃt / tadidamÃha hiÓabdena / anenÃk«epakÃsiddhiÓcoktà bhavati / *8,543* vimataæ bÃdhyaæ d­ÓyatvÃd bhrÃntivaditi viyadÃdau bÃdha÷ pramita ityata Ãha- nahati // %<... na hi bhrÃntÃvapi bÃdho 'vagamyate // MAnuv_2,3.44ef //>% NYùYASUDHù: tasmÃdd­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala ityartha÷ / kathamiti cet / vaktavyaæ (hi ka) tarhi kasya bÃdha sati / kiæ j¤Ãnasyota vi«ayasya / nÃdya÷ / adhi«ÂhÃnaj¤ÃnanÃÓyatvalak«aïasya parÃbhimatasya bÃdhasya tatra svabhÃvabhaÇgure 'bhÃvÃt / anyathà pramiterapi tatprasaÇgÃt / paramate j¤Ãnasya sÃk«itvena vinÃÓÃyogÃcca / dvitÅyaæ prati«edhati- vi«ayasyeti // %% NYùYASUDHù: na kuto 'pÅtyartha÷ / kuto neti cet / vi«aya÷ ko 'bhimata÷ kiæ ÓuktyÃdi÷ kiæ và rajatÃdi÷ / Ãdye hetumÃha- vidyamÃnaæ hÅti // %% NYùYASUDHù: "na hi bhrÃntau' ityato maï¬Ækaplutyà netyanuvartate / vidyamÃnaæ yathÃrthaj¤ÃnodayÃnantaramapyanuvartamÃnaæ nahi bÃdhyate / tathà satyÃtmano 'pi bÃdhaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / dvitÅye (yuktimÃ)hetumÃha- vidyamÃnaæ hÅti // yatpÆrvaæ vidyamÃnaæ tadeva kenacinnÃÓyate (natvavi)nÃvidyamÃn / ÓuktirajatÃdikaæ cÃvidyamÃnamiti tasya nÃÓyatvÃyogÃttadvi«ayo bÃdha÷ sutarÃmayukta iti / asato nÃÓyatvaæ nÃsti kintu vidyamÃnasyaivetyatra d­«ÂÃntÃvÃha- nahÅti // ayamatra prayoga÷ / Óuktirajataæ na nÃÓyamasattvÃt / yadasattanna nÃÓyaæ yathà vandhyÃsuta÷ / yadvà yannÃÓyaæ na tadasadyathà yaj¤adatta iti / *8,545* syÃdetat / bÃdhÃnabhyupagame laukikavaidikavyavahÃravirodho 'pasiddhÃntaÓca syÃdityata÷ sarvathÃÇgÅkartavye bÃdhe tadd­«ÂÃntena viyadÃderapi bÃdhÃyogÃtsattvÃnupapattirityata Ãha- bÃdheti // %% NYùYASUDHù: kvetyÃk«epe / idamuktaæ bhavati / satyamaÇgÅkriyata eva bÃdho 'smÃbhi÷ / kintvanyathÃvij¤Ãtasya samyagvij¤Ãnagocaratvalak«aïa÷ / sa tu bhrÃntÃviva viyadÃdÃvapyastyeva / k«aïikatvabrahmapariïÃmatvÃdirÆpeïa vij¤Ãtasya sthÃyitvÃdirÆpeïÃvagamÃt / adhi«ÂhÃnayÃthÃtmyaj¤ÃnanÃÓyatvasyaiva prÃÇnirastatvÃt / tatsÃdhane siddhasÃdhanatà syÃt / naca tena viyadÃdau sattvapratik«epa÷ sambhavati / yatsattanna bÃdhyata iti vyÃpteranavagatatvÃt / sa (to 'pyÃ)tyasyÃpyÃtmano 'nyÃkÃreïa viditasya samyagvij¤ÃnagocaratvasyobhayasiddhatvÃt / nacÃrthÃpatte÷ p­thak pramÃïatve kiæ vyÃptyeti vÃcyam / nahi vayamanupapadyamÃnarsthasyopapÃdakenÃrthena vyÃpterabhÃvaæ codayÃma÷ / kintu sattvasya bÃdhÃbhÃvena bÃdhasya và sattvÃbhÃvena / nahi bÃdha evÃnupapadyaramÃno 'rtha÷ / kintu pratÅtatve sati bÃdha÷ / tasya cÃnyathÃnupapattiæ vyutpÃdayatà sarvathÃsattve bÃdho na syÃditi prasaÇgo và bÃdhÃtsanna bhavatÅtyanumÃnaæ và vÃcyam / tadubhayaæ ca vyÃptyapek«ameva / yadà tu pramÃïadvayavirodho 'rthÃpattistadà spa«Âa eva vyÃptyabhÃvo do«a iti / nanu bÃdhÃyogÃditi pa¤camÅ kimarthà / ucyate / sato bÃdhÃyogÃdbÃdhyamÃnamidaæ na sadityanumÃne vyÃptire«Ã kva d­Óyata iti vyÃkhyÃyate / yadvÃsmadabhimatabÃdhÃbhyupagame bÃdhÃyogÃtsata ityÃdikaæ nopapadyata iti na¤o 'nuv­ttyà vyÃkhyà / kuta ityÃÓaÇkÃyÃæ vyÃptirityÃdikaæ vyÃkhyeyam / *8,548* evaæ vinÃÓalak«aïaæ bÃdhaæ siddhavatk­tya ÓaktirajatÃdau viyadÃdau ca bÃdhasyÃsiddhirabhihità / idÃnÅæ tÃmeva vivarituæ bÃdhasvarÆpaæ paraæ p­cchati- kaÓceti // %% NYùYASUDHù: yo 'yaæ viyadÃde÷ ÓuktirajatÃdeÓca sattvÃbhÃvasiddhayarthaæ bÃdha uddi«yo 'yaæ ka÷ / kiæ (vi)j¤Ãnena vinÃÓa÷ kiævà niv­ttiryadvà nÃsÅnnÃsti na bhavi«yatÅti kÃlatrayasattÃni«edha iti bhÃva÷ / nanu vinÃÓaniv­ttyo÷ ko bheda÷ / ucyate / kecitkhalu mÃyÃvÃdino vadanti / adhi«ÂhÃnayÃthÃtmyaj¤Ãnena savilÃsÃvidyà vinaÓyati / yÃvanti j¤ÃnÃni tÃvatyo hyavidyà iti / tanmatarÅtyà vinÃÓa ityuktam / apare tvekaikÃvidyà tadavasthÃviÓe«Ã eva rajatÃdyupÃdÃnÃni bhavantÅti manvÃnà adhi«ÂhÃnatattvaj¤Ãnena, saha kÃryairavidyà tirodhatta iti / tatsamayÃnusÃreïa niv­ttiriti / *8,549* yadvÃvidyÃyà vidyayà vinÃÓo bhavati / kÃryaæ tu rajatÃdikamupÃdÃnavinÃÓe svayameva vilÅyata iti pare«Ãæ matam / tadubhayÃnusÃreïedaæ kalpadvayam / athavÃlaukikarajatotpÃdavÃdinÃæ matamanus­tya vinÃÓa iti / mÃyÃvÃdinÃæ tu matamanuruddhaya niv­ttiriti / yadi vÃ, vinÃÓa iti mÃyÃvÃdinÃæ matam / vivekÃgrahÃtprav­ttasya vivekagrahe sati niv­ttiriti prÃbhÃkaramatamiti / *8,550* Ãdyaæ dÆ«ayati- nahÅti // %<... nahi nÃÓo 'sato bhavet // MAnuv_2,3.46d //>% NYùYASUDHù: asata ityupalak«aïam / asadeva rajataæ pratyabhÃdityuttarÃnubhavabalÃdasadeva tÃvacchuktirajatam / nacÃsata÷ ÓaÓavi«ÃïavadvinÃÓa÷ sambhavati / svarÆpaniv­ttirhi vinÃÓa÷ / nacÃsata÷ svarÆpamasti / vyÃghÃtÃt / nÃpi viyadÃdervinÃÓa÷ sambhavati / nityatvÃt / ghaÂÃderapi mudgarÃbhighÃtÃdinaiva vinÃÓo nÃdhi«ÂhÃnatattvaj¤Ãneneti pÆrvoktaæ smÃrayitumetaduktamiti hiÓabda÷ / JOSHI-9 *8,551* dvitÅyaæ nirÃkaroti- niv­ttiÓceti // %% NYùYASUDHù: tirobhÃvÃdirÆpà niv­tti÷ khalvÃvirbhÃvÃdirÆpaprav­ttimato bhavet / saddharmaÓcÃvirbhÃva÷ / ÓuktirajatÃdikaæ cÃsadityuktam / ata÷ aprav­ttasya tasya niv­ttiÓca kathamevopapadyate / yadvà avidyÃyà prav­ttasya tadupÃdÃnakasya hi vidyayà niv­ttiruktarÆpopapadyate / naca ÓaktirajatÃdikamavidyopÃdÃnakam / asattvÃt / ata÷ aprav­ttasya niv­ttiÓca kathamevopapadyate / etena viyadÃdÃvapi bÃdhÃsiddhiruktà veditavyà / prÃbhÃkaraæ prati rajatÃrthitÃbhÃvÃdinÃprav­ttasya puru«asya niv­ttirnopapadyata iti tatrÃvyÃpternedaæ bÃdhalak«aïamiti vyÃkhyeyam / *8,552* t­tÅyaæ dÆ«ayitumanuvadati- nÃsÅditi // %% NYùYASUDHù: yadetÃvantaæ kÃlaæ pratyabhÃttannÃsÅnnÃsti na bhavi«yatÅti traikÃlikasattvani«edharÆpaj¤Ãnavi«ayatà (yadi) bÃdha ityartha÷ / yadyapyevaævidhaæ j¤Ãnaæ bÃdha iti vaktavyaæ tathÃpi tasya rajatÃdisambandhitÃj¤ÃpanÃrthaæ j¤Ãnameyatetyuktam / dÆ«ayati- tadeti // *8,553* %<... tadÃsattvaæ tenaivÃÇgÅk­taæ puna÷ // MAnuv_2,3.47cd //>% NYùYASUDHù: yadyevaæ traikÃlikasattvani«edhalak«aïo bÃdho viyadÃde÷ ÓuktirajatÃdeÓcÃÇgÅkriyate / tadà asadvailak«aïyamurarÅkurvatà tenaiva punarasattvamaÇgÅk­taæ syÃt / sattÃvirahavyatirekeïa ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃmapyasattvasyÃnirÆpaïÃt / apasiddhÃntaprasaÇgÃnnÃyaæ bÃdha÷ pareïÃÇgÅkartuæ Óakyata ityÃÓaya÷ / asiddhaÓcÃyaæ bÃdho viyadÃdÃviti prÃgevoktam / (nanu) yaduktaæ ÓuktirajatÃderasattvÃnna vinÃÓÃdilak«aïo bÃdha÷ sambhavatÅti / tada(sat)siddham / vimataæ nÃsat pratÅyamÃnatvÃt, yatpratÅyate tannÃsadyathà paÂa÷, yaccÃsanna tatpratÅyate yathà ÓaÓavi«Ãïamiti pramÃïenÃsattvavirahasya niÓcitatvÃt / ata evÃsattve 'nupapattyabhÃvÃdarthÃpatteranyathaivopapattirityapi pratyuktam / pratÅterevÃnupapatte÷ / yaccoktaæ traikÃlikasattvani«edhe 'sattvÃÇgÅkÃraprasaÇga iti tadapyasat / pratÅtatvenÃsattvÃnupapattau ni«edhasya sattvotsÃraïamÃtra eva paryavasÃnopapatte÷ / yadapyatroktaæ sattÃvirahavyatirekeïÃsattvaæ nÃma durnirÆpamiti, taccÃyuktam / nirupÃkhyatvamasattvamiti nirÆpaïÃt iti cenna / asata÷ pratÅtyabhÃve khalvidaæ sarvaæ syÃt / nacaivam / asata÷ pratÅtiæ nirÃkurvatà tvayaiva tasyà aÇgÅkÃryatvÃdityÃÓayavÃnÃha- pratÅtiriti // %% NYùYASUDHù: vadannityupalak«aïam / jÃnannityapi dra«Âavyam / asata÷ pratÅtirnÃstÅti ni«edhaæ kurvatà kuto 'sata÷ pratÅtiraÇgÅkÃryetyata Ãha- ni«edho hÅti // %% *8,553f.* NYùYASUDHù: pratÅtirnÃsata iti kimasata÷ pratÅtirni«idhyate kiævà pratÅterasadvi«ayatvam / Ãdye prati«edhavi«ayatayÃ, dvitÅye prati«edhyanivi«yatayÃvaÓyamasata÷ pratÅtiraÇgÅkaraïÅyà / tasmÃtkatha¤ciduktaprakÃradvayenÃpratÅtasya sambandhÅ ni«edho nopapadyate / na hyapratÅte bhÆtale ghaÂe và bhÆtale ghaÂo nÃstÅti prati«edho d­«Âa÷ / tadanena vimato 'satpratÅtimÃæstatsambandhini«edhakart­tvÃttadvayavahart­tvÃdvà sammatavaditi pramÃïaæ sÆcitaæ bhavati / avaÓyaæ ca prÃmÃïikaæ parÅk«akeïÃbhyupagantavyam / manasyabhyupagamo vÃci ni«edha iti svakriyÃvirodho vÃnena sÆcita iti / *8,555* evamarthÃpattiæ nirasyopamÃnaæ ca nirasyati- naceti // %% NYùYASUDHù: atra anirvacanÅyÃrthasadbhÃve / pramÃïamiti Óe«a÷ / tasyÃ÷ sÃd­ÓyÃdiniyatavi«ayatvÃditi bhÃva÷ / abhÃvamapÃkaroti pratyak«aditi %<... pratyak«Ãt sattvameva ca // MAnuv_2,3.49b //>% NYùYASUDHù: viyadÃdau ÓuktirajatÃdau và pratyak«eïÃnupalambhena và sattvÃsattvayorabhÃvasiddhÃvanirvacanÅyÃrthasiddhiriti vaktavyam / naca tadyuktam / yato viyadÃdau pratyak«Ãtsattvameva niÓcÅyate / caÓabdÃcchuktirajatÃdÃvasattvaæ ca niÓcÅyata iti g­hyate / pratyak«aæ viparÅtamanupalambhaÓcÃsiddha ityartha÷ / *8,556* evamanumÃnÃdÅnÃæ pratyekaæ dÆ«aïamabhidhÃya sÃdhÃraïaæ dÆ«aïamÃha- pratyak«Ãditi // pratyak«eïa gaganÃdau sattvameva ÓuktirajatÃdau tvasattvameva niÓcÅyate / sadgaganam, asti me 'j¤Ãnam, asadeva rajataæ pratyabhÃditi sarvalokasÃk«iïa÷ sÃk«ÃtkÃripratyak«asya durapahnavatvÃt / atastadanirvÃcyatÃyÃmÃÓaÇkayamÃnÃnyanumÃnÃdÅni pratyak«Ãpah­tavi«ayÃïÅti"nobhayaæ cenna siddhaæ tat' iti yuktam / yadvà jÅveÓvarayorbhedo mithyà bhedatvÃdityÃdyanumÃnasya dÆ«aïÃntaramÃha- pratyak«Ãditi // jÅveÓvarabhedasyÃvadhÃryata iti Óe«a÷ / tata÷ pratyak«aviruddhatvena kÃlÃtyayÃpadi«Âatvaæ jÅveÓvarabhedamithyÃtvÃdisÃdhakÃnumÃnasyeti bhÃva÷ / *8,557* syÃdetat / ÅÓvarastÃvanna pratyak«asiddha÷ / ÓÃstrayonitvasyÃbhyupagatatvÃt / nÃpi sarve jÅvÃ÷ / parÃtmanÃæ parÃtmÃnaæ prati pratyak«atvasyÃnabhyupagamÃt / nacÃpratyak«avastubheda÷ pratyak«asiddho dÆre tatsatyatvamityata Ãha- ÓÃstreti // %<ÓÃstragamyapareÓÃnÃd bheda÷ svÃtmana Åyate // MAnuv_2,3.49cd //>% NYùYASUDHù: Åyate pratyak«eïeti Óe«a÷ / uktaæ tÃvannaika eva bhedo 'nekatra vyÃsajya vartate kintvekapratiyogiko 'paradharmika iti / tatpratyak«atÃyÃæ ca dharmiïa eva pratyak«atopayujyate / pratiyoginastvavagamamÃtraæ, tathà loke darÓanÃt / tatreÓvarasyÃtmÃntarÃïÃæ cÃpratyak«atvena taddharmikasya bhedasya pratyak«eïa j¤ÃtumaÓakyatve 'pi parameÓvarapratiyogika÷ svÃtmadharmiko bheda÷ pratyak«eïa j¤Ãtuæ Óakyata eva / svÃtmana÷ pratyak«atvÃt / pareÓÃnasya ca ÓÃstreïÃvagatatvÃt / yastu ÓÃstreïeÓvaraæ na jÃnÃti tena mà vimÃyi tatpratiyogika÷ svÃtmano bheda÷ / ÓÃstrÃdviditeÓvarasyaiva pratyak«aæ tata÷ svÃtmano bhede pramÃïamuktamiti / tathÃpi kathamanumÃnasya kÃlÃtyayÃpadi«Âatvaæ bhedagrÃhakasya pratyak«asya prÃbalyÃnirÆpaïÃdityata Ãha- anubhÆtÅti // *8,559* tatÃpi kathamanumÃnasya kÃlÃtyayÃpadi«Âatvaæ bhedagrÃhakasya pratyak«asya prÃbalyÃnirÆpaïÃdityata Ãha anubhÆtÅti / %% NYùYASUDHù: atrÃnubhÆtiÓabdena sÃk«Å g­hyate / ucyate anumÅyate / parÃrthÃnumÃnaprayogasya vacanÃtmakatvÃducyata ityuktam / anumÃnenetyadhyÃhÃro và / etaduktaæ bhavati / sÃk«ipratyak«aæ khalu svÃtmana÷ paramÃtmabhedagrÃhakami«yam / taccÃnumÃnata÷ prabalameva / tatsvarÆpaprÃmÃïyayordharmikoÂinivi«yasya jÅvasya ca grÃhakatvenopajÅvyatvÃt / atastadvirodhena kÃraïena jÅvabrahmaïorekatvaæ nÃnumÃtuæ Óakyata iti / astu sÃk«ipratyak«amanumÃnÃtprabalaæ tasyeÓvarÃtsvÃtmano bhedagrÃhakatvaæ tu kuto niÓcitaæ yenÃnumÃnaæ bÃdhitavi«ayaæ syÃdityata Ãha- ki¤ciditi / %% *8,559f.* NYùYASUDHù: upalak«aïametat / alpaj¤o 'lpaÓaktiÓcetyapi pÆrvÃrdhe grÃhyam / tathà sarvakartà nirdu÷kha ityaparÃrdhe / anubhÆyate svÃtmeti Óe«a÷ / Óruta÷"ya÷ sarvaj¤a÷',"parÃsya Óakti÷',"sa hi sarvasya kartÃ',"nirani«ya÷' ityÃdÃviti Óe«a÷ / ayamabhisandhi÷ / yo hi yamarthamava(dhi)gamya tadviruddhadharmÃïaæ yamadhyak«Åkaroti sa tasmÃttasya bhedaæ pratyak«ata÷ paÓyatyeveti sarvasÃk«ikam / yadyapi bheda÷ pratyak«asiddhastathÃpi pratiyogino vaidharmyadaÓarnaæ pratyak«asÃcivyamÃcaratÅti na do«a÷ / d­«Âaæ hi ratnatattvasÃk«ÃtkÃre ÓÃstrÅyalak«aïaj¤Ãnasya sÃcivyam / tadihÃpi ÓÃstrÃvagatasÃrvaj¤ÃdimadÅÓvara÷ puru«a÷ svÃtmanaæ tadviruddhÃlpaj¤atvÃdidharmavantaæ sÃk«iïÃnubhavaæstata÷ svÃtmano bhedaæ kathaæ nÃdhyak«ÅkuryÃditi / astvekasya jÅvasyeÓvarÃdbheda÷ sÃk«isiddha÷ / tathÃpi taæ vihÃyÃnyatreÓvarÃbhedÃnumÃne na pratyak«abÃdha ityata uktam- sarvaireveti // ekapratyak«abÃdhÃbhÃve 'pi tattatpratyak«abÃdho du«parihara iti bhÃva÷ / *8,560* nanu jÅvaæ pak«Åk­tyeÓvarÃbhedasÃdhane bhavedeyaæ pratyak«avirodha÷ / nacaivamanumÅyate / kintvÅÓvaraæ pak«Åk­tya jÅvÃbheda ityata Ãha- anubhÆtÃddhÅti // %% *8,560f.* NYùYASUDHù: ÅÓvaraæ pak«Åkurvatà hi tatsiddhiravaÓyaæ vaktavyà / naca pratyak«Ãdinà sa siddhayatÅti Órutireva tadgrÃhikà grÃhyà / e«Ã(hi) ca dharmipramÃïabhÆtÃ"ya÷ sarvaj¤a÷' satyÃdikà Óruti÷ anumÅÓvaramalpaj¤atvÃdinÃnubhÆtÃjjÅvÃdbhedenavadati / tasmÃtpratyak«abÃdhÃbhÃve 'pyupajÅvyaÓrutivirodhena kÃlÃtyayÃpadi«yatà du«pariharaiva / sadÃvagatÃlpaj¤atvÃdima¤jÅrasvarÆpaæ prati sÃrvaj¤ÃdimadÅÓvarasvarÆpaæ pratipÃdayantÅ Órutistatastaæ bhinnameva pratipÃdayati / anubhavasyÃpalapitumaÓakyatvÃt / anenaivobhayapak«ÅkÃro 'pi parÃsta÷ / upajÅvyapratyak«aÓrutibÃdhitatvÃditi / *8,561* evamanumÃnaæ nirÃk­tyedÃnÅæ tadyo 'hamityÃdiÓrutiæ nirÃkaroti- upajÅvyeti // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / du«yaæ hyanumÃnamaprÃ(ïameva bha)ïaæ bhavati / Órutestu pratÅtÃrthapracyÃvanamÃtramiti / aikyaæ jÅveÓvarayo÷ / Órutyà hi yadi jÅvamanÆdya tasyeÓvaraikyaæ bodhyate tadà jÅvagrÃhakaæ sÃk«ipratyak«amupajÅvyaæ syÃt / tacca bhedagrÃhakamityuktamityupajÅvyavirodha÷ / yadi ceÓvarÃnuvÃdena tasya jÅvÃbhedo vidhÅyate tadà ya÷ sarvaj¤a ityÃdikaæ ÓrutyantaramevopajÅvyaæ bhavet / tacca bhedagrÃhakamityuktatvÃdupajÅvyavirodha eva / yadi cobhayÃnuvÃdenÃbhedamÃtrabodhyaæ tadobhayamupajÅvyamityupajÅvyapramÃïavirodha÷ sphuÂa eva / yadyapyetatsarvaæ prathamasÆtra evoktam / tathÃpi prapa¤canÃrthaæ punarÃrabhyata ityado«a÷ / *8,562* nanÆpajÅvyavirodhenopajÅvakaæ bÃdhyata ityatra kiæ niyÃmakam / yena pratyak«ÃgamavirodhÃdanumÃnÃgamayoraprÃmÃïyamuktam / ucyate / iha hi bhedÃbhedavi«ayorupajÅvyopajÅvakayorubhayorapi prÃmÃïyameva vÃprÃmÃïyameva và / ekasya prÃmÃïyamaparasyÃprÃmÃïyaæ và / tatrÃpyupajÅvakasya prÃmÃïyamupajÅvyasyÃprÃmÃïyaæ và / upajÅvyasya prÃmÃïyamupajÅvakasyÃprÃmÃïyamiti pak«Ã÷ sambhavati / tatra na tÃvatprathama÷ / viruddhayo÷ prÃmÃïyÃnupapatte÷ / upapattau và vastuno dvarÆpyÃpatte÷ / bhrÃntibÃdhavyavasthÃbhÃvaprasaÇgÃcca / naca bhedÃbhedÃbhyÃmupapatti÷ / nirÃkari«yamÃïatvÃt / asÃrvatrikatvÃcca / nacÃnaikÃntavÃdena nistÃra÷ / dvayorapi sÃvadhÃraïatvÃsambhavÃt / nÃpi dvitÅya÷ vastuno nissvabhÃvatvÃpatte÷ / nacÃnirvÃcyatÃsvÅkÃreïa nirvÃha÷ / brahmaïyapi sambhavÃditi pak«advayamatisphuÂado«atvÃdanirÃk­tya t­tÅyaæ dÆ«ayati- aprÃmÃïyamiti // %% NYùYASUDHù: bhedavÃcakasyÃgamasyetyupalak«aïam / bhedagrÃhiïa÷ pratyak«asyetyapi dra«Âavyam / evaæ tadà sa evetyatrÃpi vyÃkhyÃtatvÃt / dharmiïo jÅvasyeÓvarasya ca / itiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / kathaæ bodhya iti Óe«a÷ / idamuktaæ bhavati / yadyaj¤ÃnÃdiviÓi«yasya jÅvasya sÃrvaj¤ÃdiviÓi«yasya paramÃtmano grÃhakaæ pratyak«amÃgamavÃkyaæ vÃprÃmÃïyaæ syÃt / tadà jÅveÓvarayorasiddhau tattvamasyÃdyÃgamairanumÃnaiÓca tadabhedabodhanaæ na syÃt / nirvi«ayatvÃt / tathÃca kasya virodhÃtpratyak«ÃderaprÃmÃïyaæ syÃt / j¤ÃpakaÓcÃyamartho na kÃraka÷ / akhaï¬Ãrthabodhanamapi laukikavÃkyanyÃyamanus­tya paÓcÃllak«aïayà pareïÃbhyupagatam / na punarevameva / alaukikaprakÃrasya bodhÃnaÇgatvÃt / tasmÃdupajÅvakavirodhenopajÅvyasyÃprÃmÃïyÃyogÃtpariÓe«ataÓcaturthaprakÃra eva ca siddhayatÅti / *8,567f.* bhavedevopajÅvakÃdupajÅvyaæ balavattadvirodhe copajÅvakasyÃprÃmÃïyam / kinnÃmÃsti tatra viÓe«a÷ / anekaprakÃro hyupajÅvyopajÅvakabhÃva÷ / kvaciddharmigrÃhaka(tayeti)tvena / kvacitsÃdhyagrÃhakatayà / kvacittadgrahaïopayuktatayà / kvÃpi svarÆpagrahaïena / kutracitprÃmÃïyopapÃdanena / kvacidvayÃptyÃdyaÇgapratipÃdakatveneti / tatra sarvatropajÅvyaviruddhamupajÅvakaæ bÃdhyata eva / ÃÓrayÃdihÅnasyotthÃnavirahÃpatte÷ / yatra puna÷ prati«edhakasyopajÅvakasya prati«edhyasamarpakamupajÅvyaæ bhavati / tadà nÃyaæ nyÃya÷ / copajÅvakenaivopajÅvyasya bÃdha÷ / ni«edhÃrthameva tena tadupajÅvanÃt / d­«Âaæ hÅdaæ rajatamiti j¤Ãnasya nedaæ rajatamiti j¤Ãnena bÃdhyatvÃt / tadihÃpi yaduktamabhedapramÃïayoranumÃnÃgamayorupajÅvyÃbhyÃæ pratyak«ÃgamÃbhyÃæ virodhÃdaprÃmÃïyamiti tadayuktam / pratyak«ÃgamayoranumÃnÃgamau prati ni«edhyasamarpakatayopajÅvyatvÃt / bhedani«edho hi na tatprÃptiæ sambhavati / tenÃtropajÅvakavirodhinorupajÅvyayo÷ pratyak«ÃgamayorevÃprÃmÃïyamucitamityato ya÷ sarvaj¤a ityÃderÃgamasya tÃvadaprÃmÃïyamapÃkaroti- aprÃmÃïyamiti // *8,568* bhedavÃcakasya bhedakasÃrvaj¤ÃdiviÓi«yaparamÃtmapratipÃdakasyÃgamasya / etaduktaæ bhavati / samutthÃnavatà khalvanumÃnenÃgamena và virodhinà ya÷ sarvaj¤a ityÃdyÃgamasyÃprÃmÃïyasye«yavyam / asyÃprÃmÃïye tvanumÃnÃderutthÃnameva durlabham / dÆre tadbÃdhanam / paramÃtmalak«aïasya dharmiïastadekagamyatvÃt / nirÃÓrayasyÃnumÃnÃde÷ prav­ttyanupapattiriti / nanvevaæ tarhi nedaæ rajatamiti j¤Ãnavirodhena idaæ rajatamita j¤ÃnasyÃprÃmÃïyaæ na syÃt / na na syÃt / nahi nedaæ rajatamiti j¤Ãnaæ rajatÃviÓi«yaæ vastu dharmÅk­tyotpadyate kintu svarÆpamÃtram / sarvamapi hi, j¤Ãnaæ dharmiïi pramÃïaæ prakÃre tu viparyaya÷ (dharmiïyabhrÃntamakhilaæ j¤Ãnamicchanti vÃdina÷ / viparyayaæ prakÃre tu vadanti rajatÃdike' iti sÃyaïaÓik«Ãbhëye vÃrtikasÃravacanam / atrÃpi t­tÅyÃdhyÃye catutharpÃde"tathÃnyepyÃhu÷ sarvaæ j¤Ãnaæ dharmiïi pramÃïaæ prakÃre tu viparyaya iti) / tadatrÃpÅdaæ rajatamiti j¤ÃnamidamaæÓe pramÃïamiti tatsiddhamidamÃkÃramÃÓritya prav­ttena bÃdhakapratyayena virodhÃdrajatÃæÓe pÆrvaj¤ÃnasyÃprÃmÃïyaæ yujyata eva / *8,570* nanvanenaiva nyÃyenÃbhedÃnumÃnÃgamavirodhena ya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓruteraprÃmÃïyaæ ÓakyopapÃdanam / iyamapi ÓrutirbrahmasvarÆpamÃtre pramÃïamiti tanmÃtramupajÅvyÃnumÃnÃgamÃbhyÃæ sÃrvaj¤ÃdibhedakadharmavaiÓi«yayÃæÓe 'pramÃïÅkari«yate / tathÃca yaddharmigrÃhakaæ na tadvirodho 'numÃnÃde÷ / yacca virodhi na taddharmipramÃramityata Ãha- yaditi // %% NYùYASUDHù: yacchativÃkyaæ brahmasvarÆpagrahaïÃrthaæ mÃnamaÇgÅkriyate / taddharme sÃrvaj¤ÃdidharmavaiÓi«yayÃkÃre kathaæ na mÃnaæ bhavet / *8,570f.* ayamabhisandhi÷ / ÓuktirajatÃdij¤Ãnaæ hÅdamaæÓe pramÃïaæ rajatavaiÓi«yayÃæÓe tvapramÃïamiti yuktam / vaiÓi«yayÃæÓasya bÃdhakapramÃïaviruddhatvÃt / idamÃkÃrasyottaratrÃpyanuv­tte÷ / idaæ na rajatamiti bÃdhakaj¤Ãnamutpadyate na punarnedaæ rajataæ ceti / nacÃyamatra nyÃya÷ / svarÆpavadviÓi«yÃæÓe 'pi bÃdhakÃbhÃvÃt / nacÃbhedÃnumÃnÃgamau bÃdhakau / anyonyÃÓrayatvÃt / bÃdhitatvena ÓruteraprÃmÃïye satyupajÅvyavirodharahitasyÃnumÃnÃderbÃdhakatvaæ sati ca tasmiæstadvirodhinyÃ÷ ÓruteraprÃmÃïyamiti / kathaæ cÃnumÃnÃde÷ ÓrutibÃdhakatvam / natÃvadvirodhitvamÃtreïa / vaiparÅtyasyÃpi suvacatvÃt / nÃpi virodhyuttaraj¤Ãnatvena ÓuktirÆpyamiti j¤ÃnÃnantaraæ rajatamidamiti j¤Ãnasya darÓanÃt / anuttaravirodhij¤Ãnaæ bÃdhakamidaæ tu sottaramityapi na / kadÃcidanuttarasyÃpi rajataj¤Ãnasya sambhavÃt / kintu yÃvacchakti parÅk«itamuttaraæ virodhyaparÅk«itasya pÆrvasya bÃdhakaæ bhavati / nacaivamatrÃstÅti / *8,572* na kevalaæ bÃdhakÃbhÃvasÃmyÃdayaæ vibhÃgo na yukta÷ kiæ tarhÅtyata Ãha- eketi // %% NYùYASUDHù: ekavidhamevedaæ ya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓrutijanitaæ vij¤Ãnaæ, na puna÷ ÓuktirajatÃdij¤Ãnamiva svarÆpamÃtre pramÃïaæ viÓi«yÃkÃre tvapramÃïamityanekavidhamityevaæ parÅk«Ãsahak­tasÃk«irÆpavij¤aptyÃpÅdaæ j¤Ãnadvayaæ dharmadharmidvayagarbhaæ viÓi«yÃkÃraæ pratyapi mÃnaæ bhavatyeva / vak«yate cÃyamartha÷ prapa¤cena / yadvà dvayaæ pratÅtidvayaæ svarÆpavaddharme 'pÅti yojyam / *8,573f.* athavà ya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓruterbrahmasvarÆpamÃtre prÃmÃïyamaprÃmÃïyaæ tu sÃrvaj¤ÃdiviÓi«yÃkÃra iti vadata÷ ko 'bhiprÃya÷ / kiæ ÓuktirajatÃdij¤Ãnamivaikamevedaæ j¤Ãnaæ vi«ayabhedena pramÃïamapramÃïaæ ceti / kiævà j¤Ãnadvayametat tatraikaæ pramÃïamaparaæ cÃpramÃïamiti / Ãdyaæ dÆ«ayati- yaditi // pÆrva evÃbhiprÃya÷ / dvitÅyaæ nirÃkaroti- eketi / ekamevedaæ vij¤Ãnamiti sÃk«ivij¤aptyà nÃnekatvaæ kalpyamiti Óe«a÷ / anyathà stambho 'yamityÃdÃvapi j¤ÃnadvayakalpanÃpatti÷ / tathÃca sÃmÃnÃdhikaraïyaæ na kenÃpi j¤Ãyeta / *8,574* astu vedaæ j¤Ãnadvayaæ tathÃpi naikasyÃprÃmÃïyaæ vaktuæ Óakyate / svarÆpaj¤Ãnasyeva dharmaj¤ÃnasyÃpyabÃdhitatvÃdityÃha- dvayamiti // j¤ÃnadvayamapÅtyartha÷ / dharmaj¤ÃnamapÅti(ca) vaktavye dvayamiti vacanaæ nyÃyasÃmyasÆcanÃrtham / evaæ bÃdhÃbhÃvaparÅk«itatvasÃmye 'pi Órautamekaæ j¤Ãnadvayaæ vÃÇgÅk­tyÃæÓata÷ prÃmÃïyaprÃmÃïye vadato 'tiprasaÇgamÃha- nacediti // tacchrautaæ j¤Ãnaæ dvayaæ viÓi«yÃkÃraæ prati pramÃïaæ na cettadÃtra vi«aye ekaæ svarÆpÃæÓaæ pratyapi pramÃïaæ na bhavet / aviÓe«Ãt / tathÃca punaranÃÓrayayoranumÃnÃgÃmayoranutthÃnameva / yadvà tadvij¤Ãnamatra vi«aye ekaæ viÓi«yÃkÃraæ prati pramÃïaæ cettadà dvayaæ pratyapi no bhavet / viÓi«yÃkÃravatsvarÆpe 'pi pramÃïaæ na bhavet / aviÓe«Ãditi yÃvat / j¤ÃnadvayÃÇgÅkÃravÃde tvatra j¤Ãnadvaye tadviÓi«yavi«ayaæ j¤Ãnaæ pramÃïaæ na cettarhi j¤Ãnadvayamapi pramÃïaæ na bhavet / viÓi«yaj¤Ãnamiva svarÆpaj¤ÃnamapyapramÃïaæ syÃdaviÓe«Ãditi / *8,575* evamabhedÃnumÃnÃgamau prati ya÷ sarvaj¤a iti Óruterni«edhyasamarpakatvenopajÅvyatvaæ pratyuktam / tathÃpi nÃnumÃnÃgamayorupajÅvyapramÃïavirodho 'sti / ya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓrutisiddhabrahmasvarÆpamÃtrÃÓrayaïena prav­ttatvÃt / nahi sÃrvaj¤ÃdiviÓi«yÃkÃramavalambyÃnumÃnÃdinà pravartitavyamityatra niyÃmakamasti / tato viruddhÃkÃrasyÃnupayogitayÃnupajÅvanÃdupajÅvyasya ca svarÆpamÃtrasyÃvirodhitvÃnnopajÅvyapramÃïavirodho 'numÃnÃde÷ pramÃïavirodhastu katha¤citsyÃdityÃÓaÇkÃæ pariharannupasaæharati- dharmÅti // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷, pramÃïamÃtravirodhÃdvayavacchinatti / dharmigrÃhiïyà Órutyà virodha÷ / mÃnasya abhedapramÃïasyÃnumÃnÃgamarÆpasya / ayamÃÓaya÷ / paramÃïava÷ sÃvayavà ityÃderanumÃnasya vÃkyasya ca kathamupajÅvyavirodha÷ iti vaktavyam / paramÃïutvasyÃnupayogino 'nupajÅvyatvaæ kintu svarÆpamÃtrasyeti vaktuæ ÓakyatvÃt / naivaæ yuktam / niravayatvÃdinà vinà paramÃïordharmÅkaraïÃsambhavÃt / svarÆpamÃtradharmÅkaraïe siddhÃrthatÃpattiriti cet / samaæ prak­te 'pi / nahi brahmÃpi sÃrvaj¤Ãdinà vinà Óakyaæ dharmÅkartum / svarÆpamÃtradharmÅkaraïe siddhasÃdhanÃt / Ãropitena sÃrvaj¤Ãdinà vyÃv­ttasya dharmÅkaraïe ko do«a÷ / yo 'yaæ sthÃïu÷ sa puru«a itivaditi cenna / Ãropitena niravayavatvÃdinà vyÃv­ttasya tatrÃpi dharmÅkaraïasambhavÃt / niravayavatvÃdigrÃhakaæ pramÃïatayÃvadh­tam / nÃropitaæ iti cet / tulyamatrÃpi / Óruterapi prÃmÃïyaniÓcayÃt / tadevaæ pramÃïasiddhena niravayavatvÃdinà viÓi«yasyaiva yathà dharmÅkaraïaæ tathÃtrÃpi sÃvarj¤Ãdinà pÃramÃrthikenaiva viÓi«yasyaiva dharmÅkaraïamityato dharmigrÃhakavirodho du«parihara iti / *8,576f.* syÃdetat / yathà khalvabhedapramÃïayoranumÃnÃgamayorupajÅvyavirodhÃnnÃbhedasÃdhakatvaæ tathodÃh­tÃyà bhinno 'cintya ityÃdibhedaÓruterapyupajÅvyavirodhÃnna bhedasÃdhakatvaæ sambhavati / tÃdÃtmyapratiyogika÷ prati«edho hi bhedo nÃma / nacÃprÃpte tÃdÃtmye tatprati«edhabodhanaæ yuktamityabhedaprÃpakaæ pramÃïamupajÅvya prav­ttà bhedaÓruti÷ kathaæ nopajÅvyaviruddhà / ki¤ca nirbhedaæ svarÆpamÃÓritya tasya bhedo bodhanÅya÷ / tathÃca kathaæ nopajÅvyavirodha÷ / yathoktam"abhedaæ nollikhantÅ dhÅrna bhedollekhanak«amà / tathÃcÃdye pramà sà syÃnnÃntye svÃpek«yavaiÓasÃt' ityata Ãha- neti // *8,577* %% NYùYASUDHù: hiÓabdo yuktisÆcaka÷ / abheda iti tadgrÃhakam / atra kvaciditi / dharmitvÃdÃvityartha÷ / tadayamartha÷ / bhedaÓruterhi na dharmisamarpakatvenÃbhedaj¤ÃnopajÅvakatvaæ tÃvat / jÅveÓvarasvarÆpasyaiva dharmitvÃt / nÃpi svarÆpaprÃmÃïyagrÃhakatvena / pratyak«eïaiva tatsiddhe÷ / ato ni«edhyaprÃpakatayaiveti vaktavyam / naca tadvirodho 'prÃmÃïyamÃvahati / ni«edhaÓÃstrÃpalÃpaprasaÇgÃt / naca pramÃïaprÃptasyÃyaæ prati«edha÷ / kintu tattvamasyÃdiÓrutitÃtparyÃparij¤ÃnaprÃptasyaiva / yadapi nirbhedaæ svarÆpamÃdÃya bhedo boddhavya iti tatrÃpi na yayorbhedo bodhanÅyastayorabheda ÃÓrayaïÅya÷ / kintu svagatabhedaæ vastu dharmitayopÃdÃya tasyÃntato bhedo bodhyate / ato jÅveÓabhedaÓrutestadabhedopajÅvanÃbhÃvÃdanapek«atvalak«aïÃdbalÃdyuktaæ bhedasÃdhakatvamiti Óe«a÷ / *8,581* ki¤ca ti«Âhatu tÃvadya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓruterupajÅvyatvam / tathÃpyabhedÃnumÃnÃgamabÃdhakatvaæ bhavedeva / iyaæ khalu Óruti÷ sÃrvaj¤ÃdiviÓi«yamÅÓvaraæ pratipÃdayantÅ na ki¤cidapek«ate / anumÃnÃgamau tu sÃpek«au / sÃpek«anirapek«ayoÓca nirapek«asya prÃbalyÃdityÃÓayavÃnÃha- nopajÅvyo hÅti // atra bhedÃbhedapramÃïayormadhye / bhedaÓrute÷ bhedakadharmaviÓi«yadharmiÓrute÷ / abheda ityabhedapramÃïam / anapek«atvopalak«aïametat / ato balÃdabhedapramÃïabÃdhakatvamiti Óe«a÷ / *8,582* syÃdetat / ya÷ sarvaj¤a ityÃdiÓrutirna jÅvabhedakadharmaviÓi«yaæ brahma pratipÃdayati / kintvanuvadatyeva / ato nÃnumÃnÃdestadbÃdha ityata Ãha- naceti // %% NYùYASUDHù: upeyaæ j¤eyam / taditi sÃrvaj¤Ãdyupetam / kvaciditi bhrÃntipratipannamapi na bhavatÅti sÆcayati / na tÃvatsÃrvaj¤ÃdiviÓi«yaæ brahma ÓrÅtivyatiriktapramÃïagamyam / ÓÃstraikayonitvasya samarthitatvÃt / nÃpi bhrÃntipratipannam / kvacitpramitasyaivÃnyatrÃropÃt / naca pramÃïena bhrÃntyà vÃprÃptasyÃnuvÃda÷ sambhavati / ato neyaæ ÓrutiranuvÃdinÅ / kinnÃma pratipÃdayatyevoktarÆpaæ brahmeti / nanu tathÃpi nopajÅvyapramÃïavirodho 'numÃnÃde÷ / ÓrutyupajÅvane hi sa÷ syÃt / na caivam / tadvayatiriktapramÃïopajÅvanÃdityata Ãha- naceti // vastuvyavahito vahniradhÆmasthale pratyak«Ãdyavedyo 'pi kvaciddeÓe pratyak«eïÃnumÃnena vÃvagamyate / prÃk patanotpatteragamyamapi gurutvaæ kvacitkÃle 'numÃnena gamyate / nacaivaæ brahma kvacinmÃnÃntaropeyam / yena tadupajÅvyÃnumÃnÃdiprav­tti÷ syÃt / *8,583* astu và brahma pramÃïÃntaravedyam / tathÃpyabhedÃnumÃnÃderupajÅvyapramÃïavirodho du«parihara÷ / ÓrutivattasyÃpi pramÃïasya bhedapratyÃyakatvÃdityabhiprÃyavÃnÃha- yeneti // %% NYùYASUDHù: upeyaæ brahmeti Óe«a÷ / tatkathamityata Ãha- sa(sÃr)vaj¤eti // %% NYùYASUDHù: dharmÃdikaæ kasyacitpratyak«aæ prameyatvÃdghaÂavadityÃdikayà sÃ(sar)vaj¤asÃdhakatayÃnumayà / sarvakart­tvÃdyanumÃnopalak«aïaæ caitat / eveti pratyak«aæ vyÃvartayati / katha¤canetyabhyupagamavÃdo 'yamiti sÆcayati / sarvaj¤atvetyupalak«aïam / tayaivetyanvaya÷ / ÅÓvare tÃvatpratyak«aæ ÓaÇkÃrhameva na bhavati / ato 'numÃnameva vaktavyam / pratipak«Ãdinà parÃhatasyÃpi tasya katha¤cicchaÇkÃrhatvÃt / anumÃnaæ ca ki¤citkenacidviÓi«yameva pratipÃdayati / natu ni«k­«Âaæ vastu / naca jÅvÃdisÃdhÃraïadharmaviÓi«yÃtharsiddhÃvÅÓvara÷ sidhyati / tasmÃdbhedakadharmavaiÓi«yayenaiva tatsiddhivarktavyà / tathÃcÃnumÃnÃderupajÅvyavirodho vajralepÃyita÷ / yadyapyanumÃnaæ svata÷ Órutito durbalaæ tathÃpi upajÅvyatayà bÃdhakaæ bhavatyeveti / *8,584* tadaneneÓvaragrÃhikÃyÃ÷ ÓruterbhedakadharmaviÓÂi tasminprÃmÃïyamupapÃditam / idÃnÅæ jÅvagrÃhakasya pratyak«asyeÓvarabhedaka(vi)dharmiïi jÅve prÃmÃïyaæ samarthyate / tathÃhi / bhavatu Órutiradu÷khitvasÃrvaj¤ÃdimadÅÓvare pramÃïam / tathÃpi nÃbhedÃnumÃnÃgamayorupajÅvyapramÃïavirodhenÃprÃmÃïyam / du÷khitvÃdirÆpe hi jÅvasya tÃttvike sati tathà syÃnna caivam / ahaæ du÷khÅtyÃderanubhavasya mithyÃnubhavatvÃt / anta÷karaïagato hi du÷khÃdiranartha÷ svarÆpato mithyÃbhÆto japÃkusumÃruïimeva sphaÂike caitanye cakÃsti / naca bhrÃntipratipannena(nnabhe)bhedakena vastu bhidyata iti ata Ãha- neti // %% NYùYASUDHù: kvÃpÅti / sarvathetyartha÷ / bhavedetadyadyahaæ du÷khÅtyÃdyanubhavo mithyÃnubhava÷ syÃnna ca tathà / api tu pramÃïameva / yadyapi du÷khÃdikamanta÷karaïagataæ, tathÃpi svarÆpeïa sadeva / jÅvÃtmanaÓca tadbhokt­tvena tadvattvaæ tÃttvikameva / alpaÓaktitvapÃratantryÃdikaæ tu svarÆpagatamevetyÃÓaya÷ / *8,585* kuta ityata Ãha- nahÅti // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo 'vadhÃraïe naiveti sambandha÷ / asa¤jÃtabÃdhabhrame«u vyabhicÃraparihÃrÃya kvacidityuktam / nahi kadÃcitkutracitkaÓcinnÃhaæ du÷khÅ kintvanta÷karaïagatenaiva mithyÃdu÷khena du÷khitayÃ'tmÃnamamani(«Å)«amiti bÃdhakapratyayavÃnd­Óyata ityartha÷ / nanu"vimuktaÓca vimucyate'"tattvamasi' ityÃdiÓrutirevÃsyÃnubhavasya bÃdhikÃstÅti kathaæ na du÷khÃnubhÆtirbhrÃnti÷ / atra hi du÷khÃdyupaplavarahitamevÃsyÃtmanastÃttvikaæ rÆpamiti pratipÃdyata ityata Ãha- yadÅti // %% *8,585f.* NYùYASUDHù: avasÅyate ÓrutimÃÓrityeti Óe«a÷ / kena kÃraïena / bhrÃnti÷ svarÆpato 'rthataÓca / gamyate abhyupagamyate / anubhavamÃÓrityeti Óe«a÷ / idamuktaæ bhavati / bhavede«Ã ÓrutirasyÃnubhavasya bÃdhikà / yadi niÓcitapramÃïabhÃvà bhavet / naca tathà / dharmigrÃhakÃnubhavavirodhenÃsmÃbhi÷tadaprÃmÃïyasya pratipÃdyamÃnatvÃt / parasya ca tatparihÃrÃyÃdyÃpi samudyatatvÃt / tathÃca sati ÓrutiprÃmÃïyaniÓcaye 'nubhavasya bhrÃntitvaæ tasmiæÓca sati ÓrutiprÃmÃïyaniÓcaya iti parasparÃÓrayatvaprasaÇga÷ / nanvanubhavavirodhena ÓrutyaprÃmÃïyÃbhidhÃne 'pi samÃnametat / na samÃnam / anubhavasyÃnapek«atvÃt Órutestadapek«atvÃt / anyathà sarvatra dharmigrÃhakavirodhocchedÃpa(tte)ttiriti / *8,586* nanu tarhi nedaæ rajatamityasyÃpi rajatamidamiti j¤Ãnaæ prati bÃdhakatvamayuktaæ syÃt / na syÃt / nedaæ rajatamiti j¤ÃnaprÃmÃïyasya sÃk«iïà parÅk«ayà niÓcitatvÃt / idaæ rajatamiti j¤Ãnasya tadabhÃvÃt / parÅk«itaprÃmÃïyenopajÅvakenopajÅvyasyÃtathÃbhÆtasya bÃdhopagamÃt / upajÅvyopajÅvakanyÃyasya tadanyavi«ayatvÃt / prÃmÃïyasandehe khalu nyÃyÃnusaraïam / niÓcite tu prÃmÃïye kimanena / vak«yati caitadÃcÃrya÷ / evaæ tarhi Óruterapi prÃmÃïyaæ parÅk«Ãsahak­tena sÃk«iïà niÓcitamityanubhavabÃdhakatvamupapatsyata ityÃÓayavÃnÃÓaÇkate- ÓrutÅti // *8,588* evaæ tarhi Óruterapi prÃmÃïyaæ parÅk«Ãsahak­tena sÃk«iïà niÓcitamityanubhavabÃdhakatvamupapatsyata ityÃÓayavÃnÃÓaÇkate ÓrutÅti / *8,589* %<ÓrutisvarÆpamarthaÓca mÃnenaivÃvasÅyate // MAnuv_2,3.60ab //>% NYùYASUDHù: svarÆpamarthaÓceti vivak«Ãbhedena prÃmÃïyamevoktam / jÅvasya nirdu÷khabrahmÃtmatÃpratipÃdakaÓrutisvarÆpamasyÃ÷ Órute÷ so 'rtha ityubhayatra phalato 'rthabhedÃbhÃvÃt / etadeva hi prÃmÃïyamapi / mÃnena sÃk«iïà / pariharati- taccediti // %% NYùYASUDHù: ta ityavyayaæ t­tÅyÃrthe / te mata ityadhyÃhÃro và / kiæ kinnimittam / du÷khÃnubhave bhrama iti / du÷khÃnubhavasya bhramatvamiti(iti) yÃvat / aÇgÅkriyata iti Óe«a÷ / tat sÃk«ilak«aïaæ mÃnaæ du÷khÃnubhavavi«aye bhrama÷ kuto 'ÇgÅkriyata iti và / etaduktaæ bhavati / sÃk«iïà ÓrutiprÃmÃïyaæ niÓcitamiti na pareïÃÇgÅkartuæ Óakyate / tathà sati tatprÃmÃïyasyÃÇgÅkartavyatvaprasaÇgÃt / i«yate taditi cenna / tathà satyahaæ du÷khÅti du÷khÃdivi«ayo 'pi sa eveti tatrÃpi tasya prÃmÃïyameva grÃhyaæ syÃnna bhramatvam / nacet ÓrutiprÃmÃïyagrahaïe 'pi bhrama÷ syÃditi / JOSHI-10 *8,591* nanvekatra prÃmÃïye vi«ayÃntare 'pi prÃmÃïyena bhÃvyaæ tatrÃprÃmÃïye cÃnyatrÃpi aprÃmÃïyena bhavitavyamiti kuta etat / mà hi bhÆdekasya cak«urÃderayaæ niyama ityata Ãha- naceti // %% *8,591f.* NYùYASUDHù: bhededevaikasyÃpi kvacitprÃmÃïye paratrÃprÃmÃïyam / kÃraïaviÓe«Ãt / sa cotpattau do«o j¤aptau bÃdha÷ / do«o 'pi bÃdhonneya eva / yathoktam / "balavatpramÃïataÓcaiva j¤eyà do«Ã na cÃnyathÃ' iti / tato bÃdha eva viÓe«a÷ / naca du÷khÃdivi«ayasya sÃk«yanubhavasya bÃdharÆpo viÓe«o 'sti / yenÃsau ÓrutiprÃmÃïye pramÃïabhÆto 'pi du÷khÃdau bhrama÷ syÃt / yat yasmÃdevaæ tat tasmÃt ÓrutiprÃmÃïyamiva tat Ãtmano du÷khitvÃdikamapyabÃdhitameva satyamevÃÇgÅkÃyarmiti / yadvà yadyasmÃdevaæ ta(tta)smÃtkiæ du÷khÃnubhave bhrama iti pÆrve(ïaiva)ïa sambandha÷ / *8,593* nanvetat ÓrutiprÃmÃïyaæ du÷khÃdikaæ ca sÃk«ig­hÅtameva / nacobhayatra prÃmÃïyaæ sÃk«iïo yuktam / parasparavirodhÃt / tata ekatrÃprÃmÃïyÃvaÓyambhÃve du÷khÃdÃveva taditi grÃhyam / ÓrutiprÃmÃïyasyÃpauru«eyatvÃdiparÅk«Ãsahak­tena g­hÅtatvÃt / ato mithyaiva du÷khitvÃdikamita cenna / du÷khÃdÃvapi sajÃtÅyavijÃtÅyasaævÃdarÆpaparÅk«ÃsadbhÃvÃt / evaæ tarhi sandehÃnna du÷khÃdisatyatÃniÓcayo bhavatÃæ yukta iti na ÓruteranubhavabÃdho vaktuæ Óakyata ityata Ãha- abÃdhitameveti // tad du÷khaæ satyamevetyavadhÃrayato 'yamabhisandhi÷ / satyam / ÓrutiprÃmÃïyaæ du÷khÃdikaæ ca sÃk«ig­hÅtameva / nacaikatrÃpi bÃdhakamastÅtyubhayamapi pramÃïaæ sÃk«Å / naca virodha÷ / advaitasattÃmantareïÃpi ÓrutiprÃmÃïyasattÃyÃ÷ sambhavÃt / nahyapauru«eyatvÃdiyuktayo vi«ayaviÓe«aniyataprÃmÃïyaniÓcaye (sÃk«iïa÷) sÃcivyamÃcaranti / kintu prÃmÃïyamÃtraniÓcaye / upakramÃdyÃstu tatra tatrÃbhÃsÅk­tà eva / naca du÷khasattÃmantareïa tatra prÃmÃïyasya sambhavo 'sti / naca du÷khasattayà ÓrutiprÃmÃïyamÃtrasya virodho 'sti / vi«ayÃntare 'pi tasya sambhavÃt / ata÷ satyameva du÷khÃdikamiti / *8,594* Órutiranubhavasya bÃdhikà na bhavati / kintu dharmigrÃhakatayà prabalenÃnubhavenaiva bÃdhyata ityuktam / na kevalaæ dhamirgrÃhakatayÃnubhava(sya)prÃbalyam / kinnÃma ÓrutisvarÆpaprÃmÃïyagrÃhakatvenÃpÅtyÃÓayavÃnÃha- ÓrutÅti // artha ityarthavattvaæ prÃmÃïyamiti yÃvat / svarÆpata÷ prÃmÃïyataÓcÃvasità hi Órutirabhipretasiddhaye prayoktavyà nÃnyathà / ÓratisvarÆpaæ tatprÃmÃïyaæ ca mÃnenaiva sÃk«ilak«aïenÃvasÅyate nÃnyena / yadyapi ÓratisvarÆpaæ Órotravedyaæ tathÃpi Órotrajanitatadv­ttiprÃmÃïyaæ yÃvanna sÃk«iïà g­hyate tÃvanna tat siddhayatÅtyata÷ ÓrutisvarÆpÃvasÃyo 'pi sÃk«iïyevÃyatate / yadvà ÓrutiÓabde(nai)na tajjanitaæ j¤Ãnamucyate / tatra p­cchÃma÷ / tasya sÃk«iïa÷ prÃmÃïyaæ bhavatÃpyabhyupagataæ na veti / neti pak«e ÓrutisvarÆpÃdyasiddherna tadvirodhena du÷khÃdyanubhavasya bhramatvaæ vaktuæ yuktam / Ãdyaæ dÆ«ayati- taccediti // tat sÃk«i(sva)rÆpaæ pramÃïaæ tvayà g­hÅtaæ cettadà du÷khÃnubhavasya bhramatvaæ kiæ (kathaæ) na katha¤cit / Órutivirodhena khalu taducyate / sà tu svarÆpaprÃmÃïyagrÃhakatayopajÅvyenÃnubhavena bÃdhità kathaæ tadbÃdhanÃya prabhavatÅti / syÃdetat / ÓrutisvarÆpaprÃmÃïyayo÷ sÃk«iïa÷ prÃmÃïyamaÇgÅkriyate / du÷khÃdau tu vi«ayÃntare ÓrutivirodhenÃprÃmÃïyamÃÓrÅyate / tatkathamuktado«a ityata Ãha- naceti // bÃdhasya bÃdhakatvena abhimatÃyÃ÷ Órute÷ viÓe«o bÃdhyatayÃbhimatÃtsÃk«iïo 'tiÓayo nÃsti / asti coktavak«yamÃïarÅtyà sÃk«iïa eva viÓe«a iti / Ói«yaæ spa«Âam / *8,595* ki¤cÃhaæ du÷khÅtyÃdisÃk«iïo bhramatvaæ vadanpra«Âavya÷ / kiæ sarvatrÃpi sÃk«iïo bhramatvamaÇgÅkriyate / uta kvacitprÃmÃïyamapi / Ãdye do«amÃha- ÓrutisvarÆpamiti // mÃnena sÃk«iïaiva / tathÃca tasya bhrÃntitve tanna siddhayediti bhÃva÷ / paramÃrthato mà saitsÅditi ca na vÃcyam / tattvÃvedakatvasyÃÇgÅk­tatvÃt / atha ÓrutisvarÆpÃdivi«aye tanmÃnatvaæ svÅkriyata iti dvitÅyamanÆdyottaramÃha- taccediti // ekatra prÃmÃïye paratrÃpi prÃmÃïyamaÇgÅkartavyamityetatkuta ityato 'viÓe«ÃdityÃha- naceti // pÆrvavadvayÃkhyÃnam / evaæ sÃk«iïa÷ pramÃïÃntarasÃdhÃraïarÆpatÃ(tva)mupetya bÃdhakÃbhÃvenÃhaæ du÷khÅtyÃdebhraæmatvaæ nopapadyata ityuktam / idÃnÅæ sÃk«iïo yathÃrthatvaniyamÃcca na du÷khÃdivi«aye bhramatvaÓaÇkopapadyate / kiæ bÃdhakagave«aïÃdinetyÃÓayavÃnsÃk«iïo yathÃrthatvaniyamaæ vipak«e bÃdhakena samarthayate- bÃdha iti // *8,596* anubhÆte sÃk«ipratÅte 'rthe yadi bÃdha÷ pravarteta sÃk«Å yadi kutracidayathÃrtha÷ syÃditi yÃvat / ayathÃtvarthasya bÃdhonneyatvÃdevamuktam / tadà kathaæ stambho 'yaæ kumbho 'yamiti padÃrthÃnÃæ nirïaya Åyate upeyate / etadeva prapa¤cayati- ko 'pÅti // %% NYùYASUDHù: bhramavÃdinà sÃk«iïa÷ kvacidbhramatvaæ vadatà / (yadi) sÃk«Å kvacidayathÃrtha÷ syÃttadà padÃrthanirïayo na syÃdityartha÷ / yathÃ'huranye 'pi / "j¤Ãnasya vyabhicÃritve viÓvÃsa÷ kinnibandhana÷' iti / *8,597* nanu ca nirïayo niÓcaya iti cÃvadhÃraïÃtmakaæ j¤Ãnamucyate / tacca stambhakumbhÃdi«varthe«u tattatkÃraïasÃmagrÅvaÓÃdevotpadyate / nirïÃyakÃbhÃvasahak­tasamÃnadharmadarÓanÃdinà hyanavadhÃraïÃtmakaæ j¤Ãnaæ saæÓayapadavedanÅyaæ janyate / tadvilak«aïayà ca sÃmag«Ã avadhÃraïaj¤Ãnam / tatra ka÷ sÃk«iïo yÃthÃrthyaniyamasyopayoga÷ / ki¤ca tadabhÃvenÃpane«yate / ucyate / na stambho 'yamityekÃkÃrapratiniyataæ j¤Ãnaæ iha(hi) nirïayÃdiÓabdairabhidhÅyate / api tarhi tadanantarabhÃvÅ vastutathÃtvÃÓvÃsa÷ / tathÃhi / vaktÃro bhavanti / stambha iti (ca) pratÅyate bhavati cÃyaæ stambha iti và vastutattvaæ tu na vidma iti veti / tatkasya heto÷ / ekÃkÃrapratiniyate«vapi j¤Ãne«a ke«Ã¤cidbhramatvasya ke«Ã¤cidabhramatvasya bahulamupalabdhatvenedÃnÅæ jÃyamÃnepye(«ve)kÃkÃraniyate j¤Ãne vastutathÃtvaviÓvÃsÃyogÃt / *8,599* bhavatu vastutathÃtvÃÓvÃso vastudarÓanap­«ÂhabhÃvÅ nirïaya÷ / so 'pi tasya daÓarnasya bhramatvÃbhramatvanirïayamevÃpek«ate / yadi j¤Ãnaæ bhrama÷ syÃttadà vastvatathÃbhÆtamityavasÅyate / yadi tvabhramastadà tathÃbhÆtamiti / evaæca kiæ sÃk«iïo yÃthÃrthyaniyamenopanÅyate, kiæca tasya bhramatvenÃpanÅyata ityata Ãha- bhramatvamiti // %% NYùYASUDHù: satyaæ pratyayÃnÃæ bhramatvÃbhramatvanirïayÃyatto vastunirïaya iti / saiva tatra pratyaye«vekasya stambhÃdau puru«Ãdipratyayasya bhramatÃparasya stambhÃdipratyayasyÃbhramatà ca kuto nirïetavyà na kuto 'pi / kuto yadà yata÷ / pratyayÃnÃæ bhramatvamabhramatva ca anubhavopagaæ sÃk«iïaivÃdhyavaseyamiti / syÃdetat / karaïado«abÃdhakapratyayÃdhÅnaæ pratyayÃnÃæ bhramatvamabhramatvaæ ca saævÃdÃyattaæ bhavi«yati / tatkathaæ tadanavadhÃraïamityÃÓaÇkÃæ pariharannuktamarthaæ spa«ÂamÃca«Âe- bhramatvamiti // *8,600* %% NYùYASUDHù: pratyayÃnÃæ bhramatvamabhramatvaæ tadavadhÃraïopayuktaæ ca sarvaæ karaïado«Ãdikaæ sÃk«iïà niÓceyam / aniÓcitasya bhramatvÃdyavadhÃraïÃprasaÇgÃt / sa cetsÃk«Å kvacit du«ya÷ ayathÃrtha÷ syÃttadà kathaæ kÃraïado«ÃderbhramatvÃdervastutathÃtvÃdervà niïarya Åyate / etaduktaæ bhavati / pratyayÃnÃæ bhramatvÃvadhÃraïaæ kÃ(ka)raïado«ÃdyÃyattaæ tathÃpi sÃk«iïo yÃthÃrthyaniyamÃbhÃve na siddhayet / nahi tatsvarÆpeïopayuktam / atiprasaÇgÃt / kintu niÓcitameva tanniÓcayaÓca sÃk«ÃtkÃraparamparayà và sÃk«iïyÃyatate / sa hi kÃ(ka)raïado«Ãdikaæ svayameva (vÃ) tadgrÃhakaprÃmÃïyagrahaïena và niÓcitya bhramatvaæ niÓcinoti / tataÓca tasya kvacidayathÃrthatve 'viÓvasanÅyatvÃpattyà na nirïaya÷ syÃt / abhramatvaniÓcayastu na saævÃdÃdhÅna÷ / tathà satyanavasthÃdido«Ã÷ prÃdu«yurityuktam / kintu kevalasÃk«iïyÃyatta÷ / viparyayaÓaÇkÃnirÃse tu saævÃdasyÃnupraveÓa÷ / naca saævÃdo 'pyaniÓcito 'Çgam / tanniÓcayaÓca sÃk«yadhÅna eva / tasya ca kvacidayathÃrthatve tadubhayanirïayo 'pi na bhavediti / *8,602* nanu sÃk«iïo yathÃrthatvaniyame 'pi pratyayÃnÃæ bhramatvÃbhramatvanirïayo nopapadyate / nahi yÃthÃrthyaæ svarÆpeïaivopayuktam / atiprasaÇgÃt / kintu niÓcitameva / naca tanniÓcayopÃyo 'sti / atastadaniÓcayÃtkÃ(ka)raïado«ÃderbhramatvÃde÷ stambhatvÃderaniÓcaya evetyata Ãha- viÓe«Ã iti // %% NYùYASUDHù: viÓi«yante etairiti viÓe«Ã÷ kÃ(ka)raïado«opÃdaya÷ / sÃk«ipratyak«agocarà eveti sambandha÷ / sÃk«iyÃthÃrthyasya sÃk«iïaiva u(niÓcayo)papatte÷ / asyÃrthasya ca vak«yamÃïavyavahÃrÃnyathÃnupapattisiddhatvÃditi bhÃva÷ / *8,603* yadi sÃk«Å kvacidvayabhicarettadà tenÃviÓvasanÅyena kÃ(ka)raïado«ÃdiniÓcayo na syÃt / tadabhÃve ca pratyayÃnÃæ bhramatvÃdi na niÓcÅyeta / tathÃca vastunirïayo na syÃt / kÃraïÃbhÃve kÃryÃ(kÃryodayÃ)yogÃdityuktam / tatra mà bhÆdetatsarvamiti cenna / tathà sati hÃnopÃdÃnÃdisarvavyavahÃvilopaprasaÇgÃt / katham / sarvavyavahÃrÃïÃmatatkÃryatvÃdityÃha- ÆrÅk­tya ceti // %<ÆrÅk­tya ca tÃn sarvÃn vyavahÃra÷ pravartate // MAnuv_2,3.64cd //>% NYùYASUDHù: niÓcityetyartha÷ / co 'vadhÃraïe / tÃnsarvÃnkÃ(ka)raïado«Ã(dÅ)n ÆrÅk­tya vyavahÃra pravartata iti gauïaæ samÃnakart­katvam / yadvorÅk­tya kÃraïatayopÃdÃya kÃraïÅk­tveti vyÃkhyeyam / tathÃhi / idaæ rajatamiti bhrÃntyà prav­tta÷ kÃ(ka)raïado«aæ bÃdhakapratyayaæ (cÃ)vÃvadhÃrya tasya j¤Ãnasya bhramatvaæ niÓcitya nedaæ rajataæ kintu Óuktireveti vastu vyavasthÃpya jahÃti / tathà jalamedaditi pratÅtya tasya pratyayasyÃpÃtata evÃnyathÃtvaÓaÇkÃyÃæ saævÃdaæ niveÓya tatsvarÆpaprÃmÃïye g­hÅtvÃ(ca) abhramatvaæ niÓcitya jalametadbhavatyevetyavadhÃrya tadupÃdatta iti / *8,604* nanu nÃyamasti niyamo yaduktarÅtyÃr'thatathÃtvÃdhyavasÃyapÆrvaka eva vyavahÃra iti / tatsandehÃdinÃpi(dapi) vyavahÃradarÓanÃdityata Ãha- sÃk«iïa iti // %% NYùYASUDHù: vyavasÃyÅ niraÓaÇko 'visaævÃ(divya)dÅ ca vyavahÃro 'smÃbhiruktarÅtyà sÃk«iïa÷ kÃryo 'bhidhÅyate na tu vyavahÃramÃtram / naca viÓi«yo vyavahÃro 'rthatathÃtvÃdhyavasÃyapÆrvakatÃæ vyabhicaratÅti / astu vyavahÃravilopa÷ kinnaÓchinnamityÃÓaÇkÃæ pariharannuktÃprasaÇgÃnÃæ viparyayaparyavasÃnamÃha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: yasmÃtsÃk«iïa÷ kvacidayathÃrthatve 'viÓvasanÅyatvÃpattyà kÃ(ka)raïado«ÃdyaniÓcayaprasaÇgena j¤ÃnÃnÃæ bhramatvÃbhramatvanirdhÃraïÃbhÃvasaktyÃr'thatathÃtvanirïayÃbhÃvÃnu«aÇgeïa niÓÓaÇko 'visaævÃdÅ vyavahÃro lupyeta / naca tallopo 'ÇgÅkartuæ Óakya÷ / savarlokaprasiddhatvÃt / tathÃvidhasya (ca) laukikai÷ parÅk«akaiÓlollaÇghanÃyogÃt / pramitÃrthÃnanumatÃvunmattatvaprasaÇgÃt / tasmÃtsarvalokaprasiddhasya niÓÓaÇkasyÃvisaævÃdino vyavahÃrasya kÃyarbhÆtasya siddhaye vastutathÃtvÃtathÃtvaniÓcaya÷ kÃraïa(karaïÅ)bhÆto 'ÇgÅkÃrya÷ / tatsiddhaye kÃ(ka)raïado«ÃdiniÓcayadvÃrà sÃk«iïà j¤ÃnÃnÃæ bhramatvÃbhramatvanirïayo 'ÇgÅkÃrya÷ / tatsiddhaye (ca) sÃk«iïo viÓvasanÅyatvaæ tatsiddhaye ca sÃk«Å sadà nirde«o yathÃrtha eva na parÅk«akÃïÃmaÇgÅkÃrya iti / nanvevaæ tarhi prÃbhÃkarÃdidiÓà sarve«Ãmapi pratyayÃnÃæ yathÃrthatvaniyamo 'stvityata Ãha- eka eveti // ekasyaiva yÃthÃrthyaniyamena sarvasyopapattau kimaprÃmÃïikena pramÃïaviruddhena sarvapratyayayÃthÃrthyaniyameneti bhÃva÷ / *8,605* kimato yadyevaæ sÃk«Å niyamenÃrthÃvyabhicÃrÅtyata Ãha- Óuddha iti // %<Óuddha÷ sÃk«Å yadà siddho du÷khitvaæ vÃryate katham // MAnuv_2,3.66ab //>% NYùYASUDHù: du÷khitvaæ tena pratÅtaæ jÅvasyeti Óe«a÷ / tataÓca kimityata Ãha- upajÅvyeti // %% NYùYASUDHù: ÓrutyanumÃnayorupajÅvyapramÃïaæ tat tasmÃt bhedagrÃhakaæ bhedapramÃpakam / tathà copajÅvyavirodhÃdabhedaÓrutyÃderaprÃmÃïyamiti bhÃva÷ / tato 'pi kimityata÷ sÆtrÃrthamupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: Óruti÷"bhinno 'cintya÷' ityÃdikà / sÃmarthyamaprati(satprati)pak«atvam / // oæ tadguïasÃratvÃttu tadvayapadeÓa÷ prÃj¤avat oæ // yadyevaæ jÅveÓvarayorbheda eva pÃramÃrthiko vyavasthitastadà tattvamasÅtyÃdyadvaitaÓrutÅnÃmahaæ harirityÃdism­tÅnÃæ ca kà gati÷ / nahi tÃsÃmanumÃnavatsarvathÃprÃmÃïyaæ yuktam / apauru«eyatvenÃptoktatvena ca tatkÃraïÃbhÃvÃdityÃÓaÇkÃparihÃrÃya sÆtram / tadguïasÃratvÃttu tadvayapadeÓa÷ prÃj¤avaditi / tadvayÃca«Âe- tathÃpÅti // ## %% *8,606* NYùYASUDHù: yadyapi jÅvabrahmaïorbheda eva tathÃpyabhedavaditi sambandha÷ / tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / taæ ca vak«yÃma÷ / tatsad­Óa÷ paramÃtmaguïasad­ÓÃ÷ / sÃra ityanuvÃdena svarÆpamiti vyÃkhyÃnam / asya jÅvasya / kuta÷ / muktÃvapi kaivalye 'pyavaÓi«yate yata÷ / abhedavat abhedamiva"tatra tasyeva' ityatropasaÇkhayeyametat / Ói«yaprayogÃt / yadvÃbheda iti tatpratipÃdakamupalak«yate / ata eveti sambandha÷ / etÃ÷ parodÃh­tÃ÷ / hÅti mukhye bÃdhakaæ sÆcayati / ata evetyasyaiva vivaraïaæ sÃd­Óyeti / sÃd­ÓyamevÃbheda÷ sÃd­ÓyÃbheda÷ / siæho devadatta ityÃdivadgauïo 'yaæ vyapadeÓa iti vÃkyÃrtha÷ / advaitavÃdibhi÷ khalu tattvaæpadayorviruddhasvÃrthaikadeÓatyÃgenaikadeÓalak«aïayà sÃmÃnÃdhikaraïyamÃtraæ mukhyamaÇgÅk­tam / tato varaæ padadvayasya mukhyÃrthatvamabhyupagamya sÃmÃnÃdhikaraïyamÃtrasya gauïatvamabhyupagantum / tÃtparyaliÇgÃni ca tatra tatrÃnyathà nÅtÃni / *8,610* upalak«aïaæ caitat sautramabhedÃgamavyÃkhyÃnamityÃÓayavÃnuktÃnuvÃdenÃrthÃntaramapyÃha- sÃd­ÓyÃcceti // %% *8,611* NYùYASUDHù: pradhÃnatvÃdapÅtyanvaya÷ / Ãhu÷ Órutaya÷ / paurÃïÃni (ca) vÃkyÃnÅti vartate / uktÃnuvÃda÷ pratipattisaukaryÃrtha÷ / pradhÃnatvaæ vaiÓi«yayam / tattvamasÅtyÃdivyapadeÓa÷ sÃd­ÓyÃdgauïa ityuktam / nÃnyo 'to 'sti dra«ÂetyÃdi nirdeÓastu svÃtantryaprÃdhÃnyÃbhyÃæ lÃk«aïika÷ / dra«Â­padena tatrÃropitavaiÓi«yayaæ svÃtantryaæ copalak«yate / tathÃca dra«Âà viÓi«ya÷ svÃtantryaÓcÃnyo nÃsti ityartha÷ sampadyate / yadvà tattvamasÅtyÃdinirdeÓo 'pi prÃdhÃnyasvÃtantryÃbhyÃæ lÃk«aïiko vyÃkhyÃyate / tathÃhi / tacchabdena tadÅye svÃtantryaprÃdhÃnye lak«yete / punastÃbhyÃæ tadvi«ayatà lak«yate / tataÓca tatpradhÃnakastattantraÓceti vÃkyÃrtho bhavati / etadapyupalak«aïam / atattvamasÅtyÃdivyÃkhyÃnÃntaramapyatra dra«Âavyam / syÃdetat / tuÓabdo hi sautro 'vadhÃraïÃrthastena ca sÃd­ÓyÃtirikto 'rtho nivartyate / tatkathamarthÃntaravarïanamityato 'nyathà vyÃca«Âe- neti // %<... na svarÆpÃbhidÃæ kvacit // MAnuv_2,3.69d //>% NYùYASUDHù: kvacit pradeÓe / svarÆpÃbhidÃæ nÃhuriti tuÓabdÃrtha÷ / natu prÃdhÃnyÃdiniv­ttiriti / astvevaæ jÅvasya brahmaikyaæ muktasya tatkathaæ vyÃkhyeyam / naca tadapyuktanyÃyeneti yuktam / tathà sati yatra tvasyetyÃdiviÓe«oktyanupapatterityata Ãha- sthÃnaikyamiti // %% NYùYASUDHù: ÅÓeneti vartate / na kevalamuktanimittatrayaæ kinnÃmaitannimittadvayaæ viÓi«yate / ato viÓe«aïÃbhedoktirupapadyate / tatra sthÃnaikyenaikyavyapadeÓo lÃk«aïika÷ / sthÃnagatasyaikasya sthÃni«u prayogÃt / aikamatyanimitte tu prayoge lak«italak«aïà / vi«ayaikyÃnmatyaikyaæ tataÓca matimatÃmiti / *8,616* ki¤ca yatsÃd­Óyaæ sajjÅvamÃtrasÃdhÃraïatayoktaæ tatsaæsÃriïyanabhivyaktaæ mukte tu vyaktamiti tadabhiprÃyeïÃpi viÓe«ato 'bhedoktiryuktetyÃÓayavÃnÃha- sÃd­Óyaæ ceti // %% NYùYASUDHù: muktasyeÓeneti vartate / nanu sÃd­yÃdikaæ ja¬e«vapi vidyate / tatkathaæ te«Ãæ"sarvaæ khalvidaæ brahma' / "bhÆtÃni vi«ïurbhuvanÃni vi«ïurvanÃni vi«ïurgirayo diÓaÓca' ityÃdau kvacideva paramÃtmaikyavyapadeÓo na punarjÅvatprÃcuryeïetyata Ãha- ja¬ÃnÃmiti // %<... ja¬ÃnÃæ dvayameva tu // MAnuv_2,3.70d //>% NYùYASUDHù: tatpradhÃnakaæ tattantratvameva / ja¬ÃnÃæ tviti sambandha÷ / sÃd­ÓyasyÃpi t­tÅyasya vidyamÃnatvÃtkathaæ dvayamevetyata Ãha- bhavediti // %% *8,616f.* NYùYASUDHù: ja¬ÃnÃmiti vartate / satyamasti sÃd­Óyaæ kintu tatsatvÃ(ttÃ)dinaiva / natu jÅvavadÃnandÃdinà / ato dvayasyaiva sattvÃdupapannÃpracurokti÷ / nanvÃnandÃdinà sÃd­Óyaæ jÅve«vapi nÃsti / ke«Ã¤cijjÅvÃnÃmatadrÆpatÃbhyupagamÃditi cenmà bhÆt / nahi jÅvamÃtraæ prati tattvamasÅtyucyate / tasya vedÃnadhikÃritvÃt / kintu bhok«ayogyaæ patÅtyado«a÷ / atra sthÃnaikyaæ ca k«ÅrÃbdhyÃdisthitabhagavadrÆpÃpek«ayoktamiti na jÅvaja¬asÃdhÃraïam / ja¬ÃbhedavyÃkhyÃnena prÃj¤avaditi d­«ÂÃnto 'pi vyÃkhyÃto bhavati / *8,617* sÆtre prÃj¤avadityuktam / tasyÃ(yamar)tha÷ / prÃj¤e yathÃbhedavyapadeÓo 'mukhyastatheti / tatra pratiyogiviÓe«Ãnuktervij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyÃdirakhilo 'pyabhedavyapadeÓo nityatvÃdisÃd­ÓyenÃmukhya iti j¤Ãyeta / tanmà vij¤ÃyÅtyÃÓayavÃnÃha- ÅÓeti // *8,618* %<ÅÓarÆpakriyÃïÃæ ca guïÃnÃmapi sarvaÓa÷ / tathaivÃvayavÃnÃæ tatsvarÆpaikyaæ tu mukhyata÷ // MAnuv_2,3.71 //>% NYùYASUDHù: rÆpÃïi matsyÃdÅni / kriyÃ÷ s­«ÂayÃdyÃ÷ / guïà j¤ÃnÃdaya÷ / savarÓa iti pratyekaæ sambandha÷ / tathÃÓabda÷ samuccaye / evaÓabdasya mukhyata ityenÃnvaya÷ / avayavà hastÃdyÃ÷ / tatsvarÆpaikyam ÅÓvarasvarÆpeïai(pai)kyaæ tatpratipÃdakaæ vÃkyamiti yÃvat / mukhyata eva vyÃkhyeyamiti Óe«a÷ / tuÓabdo ja¬avyÃv­ttyartha÷ / tathÃca ja¬aviÓe«a evÃyaæ d­«ÂÃnta iti bhÃva÷ / nacaivaæ sÃdhyasamatvado«a÷ / jÅvamÃtrÃbhedavÃdinaæ pratyak«asyÃdhikaraïasyÃrabdhatvÃditi / kuta etaditi cet(na) / tatra bhedadarÓane pratyavÃyasyoktatvÃdityÃha- yatheti // %% NYùYASUDHù: parvate«u durge Óikhare v­«Âamudakaæ yathÃdho (vi)dhÃvatyevaæ pÃrameÓvarÃndharmÃstata÷ p­thak paÓyaæstÃneva taddarÓanamanvevÃvilambena narakaæ vidhÃvatÅtyartha÷ / *8,620* nanvÅÓvaradharmÃïÃæ bhedÃbhedau bhavatÃm / tathà cÃtyantÃbhedoktiramukhyeti sautro d­«ÂÃnto 'saÇkucitav­ttirbhavi«yati / iyaæ ca ÓrutiratyantabhedadarÓananindÃparà bhavatvityata Ãha- nobhayaæ ceti // %<... nobhayaæ ca bhedÃbhedÃkhyami«yate // MAnuv_2,3.72ef //>% NYùYASUDHù: i«yate sÆtrak­teti Óe«a÷ / bhedÃbhedau ne«yate iti vaktavye bhedÃbhedÃkhyamubhayamiti vacanaæ vak«yamÃïaÓrutivyÃkhyÃnÃnusÃreïeti j¤Ãtavyam / kuto ne«yata ityata Ãha- ekameveti // %% NYùYASUDHù: ekam abhinnam / ekamapi ghaÂÃdikamavayavabhedavadupalabdhamata evetyuktam / advitÅyaæ samÃdhikarahitam / iha brahmaïi ki¤cana guïÃdikamiti nÃnÃbhÆtaæ nÃsti / yastviha brahmaïi vidyamÃnaæ guïÃdikaæ nÃnà bhinnaæ, iva ÓabdÃdabhinnaæ ca paÓyati / sa m­tyoranantaraæ m­tyuæ narakamÃpnoti / iti ÓrutÃvivetyasmÃcchabdÃt / upalak«aïaæ caitat / evaÓabdÃcca bhedÃbhedanirÃk­ti÷ k­tà j¤Ãyate / ato ne«yata iti yojanà / ivaÓabdaprayogÃtkathametallabhyata ityata Ãha- iveti // %% NYùYASUDHù: ubhaye yaduktaæ pÆrvapadena tatpratiyogini dvitÅye vartata ityartha÷ / atra ca nÃno(ktvÃ)ktyà prayukta ivaÓabdo 'nÃnà (saæ)g­hïÃtÅti bhedÃbhedÃkhyamukhyaæ nirÃk­taæ bhavati / vÃgastÅti Óe«a÷ / Óabdanirïayo nÃma granthaviÓe«a÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ p­thagupadeÓÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *8,622* [======= JNys_2,3.XVIII: aæÓÃdhikaraïa =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ aæÓÃdhikaraïam // // oæ aæÓo nÃnÃvyapadeÓÃdanyathà cÃpi tÃÓakitavÃditvamadhÅyata eke oæ // kecididamevaæ vyÃcak«ate / jÅva÷ paramÃtmanoæ'Óa÷ / aæÓatvaæ ca nÃrambhakatvam / paramÃtmano 'nÃrabdhatvÃt / nÃpi khaï¬atvam / acchedyatvÃt / naca pradeÓatvam / pa(gha)ÂÃdivadanityatvaprasaÇgÃt / kinnÃma bhinnÃbhinnatvam / atra bheda aupÃdhiko 'bhedastu svÃbhÃvika÷ / upÃdhiÓca anÃdyanirvÃcyÃvidyetyeke / anye tu satyamevÃnta÷karaïÃdikamiti / kuta etat / "dvà suparïÃ'"nityo nityÃnÃm' ityÃdinÃnÃvyapadeÓÃt / anyathà cÃpi"tattvamasi'"ahaæ brahmÃsmi' ityÃdyabhedavyapadeÓÃt / nacaikasyaiva jÅvasya brahmaïà bhedÃbhedau kintu sarve«Ãm / yato brahmadÃÓà brahmakitavà ityeke brahmararo dÃÓakitavÃditvamadhÅyata ityÃdi / tadidamayuktam / tathÃhi / ko 'yamabheda÷ / kiæ mukhya evotÃmukhya÷ / sÃd­ÓyÃdilak«aïa÷ / Ãdyaæ nirÃkaroti- bhedasyeti // *8,623* ## %% NYùYASUDHù: muktÃvapÅti sambandha÷ / tatpak«o mukhyÃbhedapak«a÷ / jÅvasyaupÃdhika eva paramÃtmano bheda÷ / abhedastu svÃbhÃvika iti vadatà muktau bhedÃbhÃvo (vÃcya÷) / tatrÃvidyÃyà anta÷karaïÃdeÓcÃbhÃvÃt / naca tadyujyate / muktÃvapi jÅvabrahmabhe(ïorbhe)dasya prÃgudÃh­tÃbhi÷ Órutism­tibhirabhihitatvÃt / ata÷ pramÃïaviruddhatvÃdasya pak«asya heyatvameva / dvitÅyaæ nirÃca«Âe- cetanatvÃdÅti // %% NYùYASUDHù: sÃd­Óyamityupalak«aïam / tatpradhÃna(ka)tvÃdyapÅti dra«Âavyam / abhedo 'ÇgÅk­taÓcetkathaæ tatpak«anigraha ityuktamityata(mata) Ãha- neti // kvaciditi saæsÃre muktau ve(ce)tyartha÷ / *8,625* na kevalaæ yuktiviruddho jÅvabrahmaïorbhedÃbhedÃÇgÅkÃra÷ kiæ tarhi Órutiviruddho 'pÅtyÃha- na kenaciditi // %% *8,625f.* NYùYASUDHù: bhedena sahito 'bhedo bhedÃbheda÷ / kvacidapÅti sambandha÷ / vÃÓabda÷ samuccaye / ­teyoge dvitÅyÃpyupasaÇkhayÃtavyà / ÓrautaprayogÃt / apiÓabda÷ samuccaye / vÃÓabdo vikalpÃrtha÷ / sa ca vyavasthito vikalpa÷ / samudÃyam­te(na) kenacidbhedÃbhedo(do 'sti) nÃsti / svaguïÃdÅnvinÃbhedo nÃstÅti / kenacidapÅtyanvaya÷ / etena jÅvabrahmaïorbhedÃbhedau dvÃvapi svÃbhÃvikau / natu bhedo 'vidyÃdyupÃdhinibandhana÷ / ato muktÃvapi bhedasadbhÃvÃnnÃsmÃkaæ muktabhedavacanavirodha iti vadanyÃdavaprakÃÓo 'pi nirasta÷ / kvacitkenaciditi viÓe«aÓrutivirodhÃditi / *8,628* yadyevaæ jÅvabrahmaïorna bhedÃbhedau kathaæ tarhi sautraæ bhedÃbhedaÓrutyudÃharaïamityata÷ svamatena sÆtratÃtparyamÃha- abhedeti // %% NYùYASUDHù: upalak«aïametat / bhedaÓrutayaÓcetyapi dra«Âavyam / aæÓatvÃdeva hi upapadyanta iti Óe«a÷ / dinÃnÃvidhasambandhavyapadeÓahetumabhidhÃyÃnyathà cÃpÅtyÃdinÃr'thÃpattirapyucyate / tathÃhi / jÅvabrahmaïorbhedamabhedaæ ca vadantya÷ ÓrutayastÃvadvidyante / tÃÓca jÅvasya brahmÃæÓatvÃdeva hi upapadyante nÃnyathà / yadi jÅvo brahmaïo ghaÂa iva paÂÃdatyantabhinna÷ syÃttadÃbhedaÓrutaya uparudhyeran / yadi và brahmÃbhinna÷ syÃttarhi bhedaÓrutayo bÃdhyeran / naca bhedÃbhedÃÓrayaïena ÓrutidvayasÃma¤jasyaæ vÃcyam / na kenacidityudÃh­taÓrutivirodhÃt / ato bhedÃbhedaÓrutyanyathÃnupapattyà jÅvo brahmÃæ(ïoæ)Óo 'ÇgÅkÃrya ityeva sÆtrÃrtha iti / etadarthaæ ca na kenacidityÃdyekavÃkyatayà và yojyam / yathoktam / "yato bhedena tasyÃyamabhedena ca gÅyate / ataÓcÃæÓatvamuddi«yaæ bhedÃbhedau na mukhyata÷' iti / *8,629* paramÃtmÃæÓatvaæ cedupagataæ kathaæ tarhi na bhedÃbhedÃÇgÅkÃra÷ / prakÃrÃntareïÃæÓatvasya nirvaktumaÓakyatvÃt / matsyÃdi«u parameÓvarÃæÓe«vabhedasyÃÇgÅk­tatvÃccetyata Ãha- sÃd­Óyaæ ceti // %<... sÃd­Óyaæ cÃæÓatÃsya tu // MAnuv_2,3.77d //>% NYùYASUDHù: asya jÅvasya parameÓvarÃæÓatà tu tatsÃd­Óyam / caÓabdÃttadadhÅnasattÃdimattvaæ cetyartha÷ / etena puæstvÃdivadityanenaivedaæ gatÃrthamadhikaraïamityapi nirastam / yadvà caÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / satyam / matsyÃdi«vabhedanimittakoæ'ÓaÓabda÷ / tathÃpi mukhyÃæÓasÃd­Óyaæ tatsattayaiva sattÃvattvalak«aïameva jÅvasyÃæÓatvaæ gauïo 'yamaæÓaÓabda iti iti yÃvat / aæÓaÓabdasyÃnekÃrthatvaæ tatra matsyÃdyÃ÷ svarÆpÃæÓà eva jÅvÃ÷ bhinnÃæÓà evetyatra asambhÃvanÃnirÃsÃya(dÅnÃæ svarÆpÃæÓatvaæ jÅvÃnÃæ tvatathÃbhÆtÃæÓatvamityetatkuta ityato 'tra) ÃgamavÃkayaæ paÂhati- aæÓastviti // *8,630* %% NYùYASUDHù: dvividha eva na tvekavidha evetyanvaya÷ / ki¤citsÃd­ÓyamÃtrayugiti purovadubhayathà vyÃkhyeyam / sÃmarthyaæ s­«ÂayÃdikart­tvÃdilak«aïam / svarÆpaæ pÆrïÃnandÃdikam / sthiti÷ sarvagatatvÃdiparimÃïam / sa eva cet tatsÃmarthyÃdiyuktaÓcedaæÓastadÃsau tatsvarÆpÃæÓo j¤Ãtavya÷ / prÃdurbhÃvà iti tasyaivodÃharaïam / evaæ jÅvà yathetyÃdyasyÃpyudÃharaïaæ dra«Âavyam / anena prakÃÓÃdivannaivaæ para ityasya tÃtparyamuktaæ bhavati / *8,633* matsyÃdÅnÃæ jÅvÃnÃæ ca parameÓvarÃæÓatvÃsÃmye 'pi naikaprakÃratà kintu matsyÃdyÃ÷ svarÆpÃæÓà eva jÅvà vibhinnÃæÓà evetyatrÃsambhÃvanÃnirÃsÃya prakÃÓavaditi sÆtrak­tà d­«ÂÃntà dattÃ÷ / te cÃyuktà iva pratÅyante ubhayatra bhedÃbhedasÃmyÃ(sadbhÃvÃ)dityÃÓaÇkÃnirÃsÃ(yar)thaæ bhëyam"abhimÃnidevatÃpek«ayaitad' iti / tadavispa«Âamityata÷ sautrÃnd­«ÂÃntÃnspa«Âayati- sÆryeti // %% NYùYASUDHù: sÆryamaï¬alamÃnyaæÓÅ sÆryastatprakÃÓÃbhimÃnavÃæstadaæÓaÓcaika eva / yatheti sarvatrÃnvÅyate / athaÓabda÷ samuccaye / bÃhyodasyÃbhimÃnyaæÓÅ vÃripa÷ saptamÃbdherabhimÃnÅ tadaæÓaÓcaika eva / p­thivyÃ÷ pa¤cÃÓatkoÂivistÅrïÃyà abhimÃninyaæÓibhÆtà (devatÃ) dharÃdevÅ mervÃ(dera)dyabhimÃninÅ devatÃpyaæÓarÆpaikaiva / meruhimavadÃde÷ puru«Ã abhimÃnina÷ purÃïe«u (pra)siddhà ityata uktam- kaÂhiïatveneti // yatkaÂhinaæ(ïaæ) sà p­thivÅti ÓruterdharÃdevyeva sarvasyÃ÷ p­thivyà abhimÃninÅ / avÃntarÃbhimÃninastvanye iti / anena svarÆpÃæÓo nidarÓita÷ / dÃr«yÃntikaæ darÓayati- evameveti // %<... evamevaiko bhagavÃn vi«ïuravyaya÷ / nÃnÃvatÃrarÆpeïa sthita÷ pÆrïaguïa÷ sadà // MAnuv_2,3.81c-f //>% NYùYASUDHù: bhagavÃnvi«ïuraæÓÅ nÃnÃvatÃrarÆpeïa sthitoæ'ÓaÓcaika eveti yojanà / avyaya÷ sadà pÆrïaguïa ityÃgÃmisÆtrÃnusÃreïÃbhedopapÃdanam / vibhinnÃæÓad­«ÂÃntavivaraïapÆrvakaæ dÃr«yÃntikaæ viv­ïoti- viïmÆtreti // %% *8,635* NYùYASUDHù: apabhra«ÂanÃmakà devatà aæÓarÆpÃ÷ sÆryÃdibhya÷ sÆryavaruïap­thivÅbhyoæ'Óibhyo vyutkrameïa yathà p­thak / jÅvÃæÓÃnÃmaæÓina÷ parameÓvarÃtp­thaktvaæ yuktita÷ samarthayituæ sÆtram anuj¤ÃparihÃrau dehasambandhÃjjyotirÃdivaditi / atrÃpi d­«ÂÃntÃnÃmasaÇgatimÃÓaÇkayÃbhimÃnivi«ayatayà vyÃkhyÃti- deheti // ## %% NYùYASUDHù: paradehagatado«ai÷ / devatÃtvaæ tvantardhÃnÃdiÓaktiyoga÷ / caÓa(bdau)bdo hetvo÷ samuccaye / hi yasmÃdanugrÃhyÃÓca tai÷ sÆryÃdibhistatprasÃdÃyattapratibandhaniv­ttitvÃccetyapi dra«Âavyam / anugrÃhyaÓcetyÃdau yata iti Óe«a÷ / dehado«aliptatvÃdityapi grÃhyam / nanvanuj¤Ãdihetutrayaæ svarÆpÃæÓe«u matsyÃdi«vastÅtyanaikÃntikaæ na jÅvÃæÓÃnÃæ parameÓvarÃdbhedaæ sÃdhayitumalamityata Ãha- natviti // anugrÃhyatvamityupalak«aïam / ne«yate"naiva te jÃyante' ityÃdiÓrutibaleneti Óe«a÷ / *8,637* atraiva sÆtram- asantateÓcÃvyatikara÷' iti / tajjÅvÃæÓÃnÃæ parameÓvarÃdbhedameva sÃdhayatpratÅyate / natu matsyÃdÅnÃmabhedamapi / ata u(tadu)palak«aïatvena vyÃca«Âe- guïairiti // ## %% NYùYASUDHù: matsyÃdirÆpÃïÃmiti vartate / mukhyÃbhedÃeæ'Óinà / aparairjÅvairÅÓvarasyÃbhedo na ca te«ÃmaparipÆrïaguïatvÃcceti / anuj¤ÃparihÃrÃvityetadapyevamupalak«aïatayà vyÃkhyeyam / tadarthaæ và natu matsyÃdirÆpÃïÃmiti vÃkyaæ yojyam / *8,638* // oæ ÃbhÃsa eva ca oæ // evamaæÓasyÃpi jÅvasyeÓvarÃdbheda÷ pramÃïaissamarthita÷ / yastvaæÓatvÃdabhedaæ sÃdhayettasyÃæÓaÓabdavÃcyatvamÃtratvaæ ceddhetustadÃnaikÃntikatvamuktameva / mukhyÃæÓatvaæ ceddhetustadÃsiddhiriti pratipÃdayadÃbhÃsa eva ceti sÆtraæ vyÃca«Âe- aæÓeti // #<ÃbhÃsa eva ca | BBs_2,3.50 |># %% NYùYASUDHù: sarve 'pi jÅvÃ÷ / jÅvÃnÃmaæÓÃbhÃsatvaæ Órutyantareïa dra¬hayati- yatheti // %% NYùYASUDHù: tathaitasminpuru«ottame etajjÅvajÃtamÃtatametadevÃsya tadaæÓatvamiti bhÃva÷ / nanvetat Órutiviruddhaæ"pÃdo 'sya viÓvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' ityasminmantre 'nantÃsanaÓvetadvÅpavaikuïÂhe«u dyuÓabdavÃcye«vavasthitarÆpatrayavadbhÆtaÓabdavÃcyÃnÃæ jÅvÃnÃmapi paramapuru«apÃdatvÃbhidhÃnÃt ityÃÓaÇkaya viÓe«aÓrutibalena pÃdaÓabdasyÃnekÃrthatvakalpanaæ nyÃyyamityÃÓayavÃnÃha- natviti // %% NYùYASUDHù: puæpÃdavat puru«asyÃm­tapÃdatrayamiva / kuta÷ / pÆrïÃ÷ / nÃrÃyaïaæ prÃdurbhÃvarÆpam / jÅvÃæÓebhya÷ paraæ vilak«aïam / jagÃda / *8,639* adhidaivÃdisvarÆpanirïayÃya pÃdo 'yamÃrabdha ityuktam / tatra kÅd­Óo 'tra nirïayo jÃta ityatastaæ buddhayÃrohÃya piï¬Åk­tyÃha- ak«aya iti // %% NYùYASUDHù: dehÃdik«ayarahita eva pralaye sthita÷ / anena"asambhavastu sato 'nupapatte÷',"nÃtmà ÓruternityatvÃcca tÃbhya÷' ityadhikaraïatÃtparyamuktaæ bhavati / lak«myÃvÃsa iti / devyà api pralaye 'vasthÃnoktyà viyatpa(denopa)dopalak«itÃyÃstasyà na jÅvavajjananamiti / viyadÃdipadopÃdÃnena tadabhimÃnitvadaÓÃyÃmeva brahmÃdÅnÃæ dehÃdyutpattirna muktÃviti sÆcitam / tatsÆcayati- muktairiti // %% NYùYASUDHù: tathÃpi s­«Âi(pra)layakramasamarthanena sÆcitaæ tÃratamyaæ tu tatrÃpi nÃpaitÅtyÃÓayenoktam- tÃratamyagauriti // viparyayeïa tu kramo 'tra iti s­«Âikramaviparyayeïa (pra)laye kramo 'bhihita÷ / tatra ka÷ s­«Âau krama ityatastaæ darÓayanviyadadhikaraïatÃtparyamÃha- prak­tiriti // %% *8,640* NYùYASUDHù: %% NYùYASUDHù: tadabhimÃninÅ lak«mÅÓcaivamityartha÷ / tata÷ ka÷ s­«Âau krama ityatastaæ darÓayanviyadadhikaraïatÃtparyamÃha- prak­tiriti // tadabhimÃninÅ lak«mÅÓcaivamityartha÷ / tata÷ tadanantaram / prÃïanÃmà saÇkar«aïÃt / devyau sarasvatÅbhÃratyau / prak­timÃninÅ mahattattvarÆpÃt / tata÷ ahaÇkÃrÃt / tata eva indraskandÃbhyÃm / anye tattvÃbhimÃnina÷ / atropalak«itÃnÃmapyadhikÃÓaÇkÃnirÃsÃya"tathà prÃïa÷'ityÃdinà nirïaya÷ kari«yata ityado«a÷ / s­«Âipralayayo÷ kramavipayaryasamarthanÃya tÃtparyamÃha- tatreti // %% NYùYASUDHù: samastaÓa÷ samaste«u / "tejo 'ta÷',"tadabhidhyÃnÃt' ityÃdestÃtparyamÃha- tebhyaÓceti // %% NYùYASUDHù: ÓreyÃniti vartate / samastaÓa iti pa¤camyantamatra và sambaddhayate / sarvasya janmalayau parameÓvarÃyattÃvityuktam / "parÃttu tacchate÷' ityÃdinà prav­ttiÓca / tattÃtparyamÃha- tadadhÅnà iti // %<... tadadhÅnà ime sadà // MAnuv_2,3.92d // janmasthitilayÃj¤Ãnaniyatij¤Ãnasaæs­ti÷ / mok«aÓca ... // MAnuv_2,3.93a-c //>% NYùYASUDHù: ime janmÃdyà mok«Ãntà bhÃvÃ÷ / ete«Ãmiti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / dvandvaikavadbhÃve 'pi napuæsakatvÃbhÃvaÓchÃndasa÷ / yuvoranÃkÃviti yathà / muktau janmÃbhÃve 'pi sthityÃdau bhagavadadhÅnatvamastyevetyÃha- tadadhÅnatvamiti // %<... tadadhÅnatvamete«Ãæ naiva hÅyate // MAnuv_2,3.93cd // muktÃvapi ... // MAnuv_2,3.94a //>% *8,641* NYùYASUDHù: ete«Ãæ brahmÃdÅnÃm / paramaprameyamÃha- sa eveti // %<... sa evaika÷ svatantra÷ pÆrïasadguïa÷ // MAnuv_2,3.94ab // >% NYùYASUDHù: upasaæharati- itÅti // %% NYùYASUDHù: // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amadavÃkyÃrthaviv­tau dvitÅye 'dhyÃye 'smingaganacaraïa÷ paryavasita÷ // // iti dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // ************************************************************************************************* Adhyaya 2, Pada 4 *8,647* // atha dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // yadyapi caturthapÃde 'pi ÓrutivacanÃnÃæ parasparavirodha eva parihriyate / tathÃpyadhyÃtmavi«ayatvena bhedasiddhiriti prÃgeva sÆcitam / prakÃrÃntareïa pÃdabhedaæ darÓayitumÃha- Órutyartha iti // %<Órutyartha÷ ÓrutiyuktibhyÃæ viruddha iva d­Óyate / yatra tannirïayaæ deva÷ suviÓi«Âopapattibhi÷ / karotyanena pÃdena ... // MAnuv_2,4.1a-e //>% NYùYASUDHù: yadyapi Órutirityevokte 'pi siddhayatyartha iti / vÃkyÃnÃmarthadvÃraiva virodhasthite÷ / tathÃpyarthanirïayÃyaiva pÃdÃrambho na prÃmÃïyanirïayÃyÃto na mÅmÃæsÃtvahaniriti darÓayitumartha ityuktam / yadyapi yuktaya÷ pÆrvapÃde 'pi santi tathÃpyÃgamag­hÅtavyÃptyÃdimattvenÃtra prabalà iti viÓe«a÷ / pÃramÃrthike virodhe niïaryo du«kara ityata ivetyuktam / yatra prÃïÃdivi«aye / Órutyartho janmÃdi÷ / yuktyupasarjanÃbhi÷ / Órutibhirviruddha iva d­Óyate / tannirïayamiti yojanà / yuktisahitaÓrutibhi÷ pÆrvapak«ite kathaæ ÓrutimÃtreïa tadviparÅtÃrthanirïaya ityata uktam- suviÓi«yeti // anena buddhisannihitena / tathà prÃïà ityÃdÅnÃæ sÆtrÃïÃæ bhëya evÃrtho vispa«Âa ityata÷ pÆrvottarapa(k«Åyayu)k«ayuktÅ÷ saÇg­hyÃha- tatreti // %<... tatra spa«ÂÃrthavacchruti÷ // MAnuv_2,4.1f // viÓe«aÓrutivairÆpyaæ mÃhÃtmyaæ vyaktasadguïÃ÷ / d­«ÂÃyukti÷ samÃnatvaæ kart­ÓaktirvimiÓratà // MAnuv_2,4.2 // yuktaya÷ pÆrvapak«e«u sunirïÅtÃsatu tÃd­ÓÃ÷ / yuktayo nirïayasyaiva svayaæ bhagavatoditÃ÷ // MAnuv_2,4.3 //>% *8,648* NYùYASUDHù: tatra caturthapÃde / tÃd­ÓÃ÷ tacchabdavÃcyÃ÷ / nirïayasya siddhÃntasya / tÃd­ÓÃÓcetkathaæ nirïayaæ kuryurityata uktam- sunirïÅtÃstviti // tÃd­ÓÃrthà iti Óe«a÷ / kuta etadityata uktam- svayamiti // svayameveti sambandha÷ / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃrthaviv­tau dvitÅye 'dhyÃye 'smiæÓcaramacaraïa÷ paryavasita÷ // // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //