Jayatirtha: Nyayasudha, a subcommentary on Madhva's Anuvyakhana, a commentary on Badarayana's Brahmasutra. Integrated version including Anuvyakhyana and Brahmasutra. Adhyaya 1 (Pada 1 incomplete; see below) Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in/) ___________________________________________________________________________ PARTS MISSING IN THE SANSKNET E-TEXT: NyÃyasudhà on Madhva's AnuvyÃkhyÃna 1,1.27-98 (including BrahmasÆtra 1,1.2) [= vol. 2, pp. 269-800, and vol. 3, pp. 1-38 of Pandurangi's edition] ___________________________________________________________________________ Inconsistencies in the segmentation of words and phrases are due to the custom Devanagari encoding of the original Sansknet file. THE TEXT IS NOT PROOF-READ. NOTES: As an additional feature, this GRETIL version incorporates BÃdarÃyaïa's BrahmasÆtras and Madhva's AnuvyÃkhyÃna into the Sansknet e-text of JayatÅrtha's NyÃyasudhÃ. References to K.T. Pandurangi's edition of the NyÃyasudhà have been added for easier orientation, although the Sansknet e-text is probably based on a different edition. STRUCTURE OF REFERENCES (added): BBs_n,n.n = BÃdarÃyaïa-BrahmasÆtra_adhyÃya,pÃda.sÆtra MAnuv_n,n.n = Madhva's AnuvyÃkhyÃna_adhyÃya,pÃda.verse JNys_n,n.n = JayatÅrtha's NyÃyasudhÃ_adhyÃya,pÃda.adhikaraïa (Roman numbering) (NOTE: The adhikaraïa-numbering of the BrahmasÆtras is retained, although Madhva's commentary and JayatÅrtha's subcommentary do not cover all adhikaraïas of the mÆla text.) *n,nnn* = *volume,page* of K.T. Pandurangi's edition (Bangalore, c. 2002-2006) $...$ = subject headings (partly added) #<...># = BOLD for BrahmasÆtra %<...>% = ITALICS for Madhva's AnuvyÃkhyÃna ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.I: janmÃdhikaraïam =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ jij¤ÃsÃdhikaraïam // $maÇgalÃcaraïam$ *1,1* NYùYASUDHù: Óriya÷ patye nityÃgaïitaguïamÃïikyaviÓadaprabhÃjÃlollÃsopahatasakalÃvadyatamase / jagajjanmasthemapralayaracanÃÓÅlavapu«e namo 'Óe«ÃmnÃyasm­tih­dayadÅptÃya haraye // 1 // *1,16* yena prÃdurabhÃvi bhÆmivalaye vyastÃri gosantati÷ prÃbodhi ÓrutipaÇkajaæ karuïayà prÃkÃÓi tattvaæ param / dhvÃntaæ dhvaæsamanÃyi sÃdhunikaraÓcÃkÃri sanmÃrgagastena vyÃsadivÃkareïa satataæ mà tyÃji me mÃnasam // 2 // *1,17* vyÃptiryasya nije nijena mahasà pak«e sapak«e sthitirvyÃv­ttiÓca vipak«ato 'tha vi«aye saktinar vai bÃdhite / naivÃsti pratipak«ayuktiratulaæ Óuddhaæ pramÃïaæ sa me bhÆyÃttattvavinirïayÃya bhagavÃnÃnandatÅrtho muni÷ // 3 // *1,20* bhavati yadanubhavÃde¬amÆko 'pi vÃgmÅ ja¬amatirapi janturjÃyate prÃj¤amauli÷ / sakalavacanaceto devatà bhÃratÅ sà mama vacasi nidhattÃæ sannidhiæ mÃnase ca // 4 // *1,21* ramÃnivÃsocivÃsabhÆmi÷sannyÃyaratnÃvalijanmabhÆmi÷ / vairÃgyabhÃgyo mama padmanÃbhatÅrthÃm­tÃbdhirbhavatÃdvibhÆtyai // 5 // padavÃkyapramÃïaj¤ÃnprativÃdimadacchida÷ / ÓrÅmadak«obhyatÅrthÃkhyÃnupati«Âhe gurÆnmama // 6 // *1,23* ÓrÅmadÃnandatÅrthÃryasanmana÷sarasÅbhuvi / anuvyÃkhyÃnanaline ca¤carÅkati me mana÷ // 7 // *1,25* na ÓabdÃbdhau gìhà naca nigamacarcÃsu caturà naca nyÃye prau¬hà naca viditavedyà api vayam / paraæ ÓrÅmatpÆrïapramatigurukÃruïyasaraïiæ prapannà mÃnyÃ÷ sma÷ kimapi ca vadanto 'pi mahatÃm // 8 // *1,30* bhagavatà bÃdarÃyaïena prÃïinÃæ ni÷ÓreyasÃya praïÅtamapi brahmamÅmÃæsÃÓÃstramasÃdhunibandhÃndhatamasÃvakuïÂhitatvenÃpraïÅtamiva manyamÃno bhagavÃnÃnandatÅrthamuniryathÃ'cÃryÃbhiprÃyaæ asya bhëyaæ vidhÃyÃnubhëyamapi kari«yanvilÅnaprak­titayà svayamantarÃyavidhuro 'pyanavaratamÅÓvarapravaïakÃyakaraïav­ttirapi nÃrÃyaïapraïÃmÃdikaæ prÃripsitasyÃnantarÃyaparisamÃpte÷ pracayasya ca hetutayÃvigÅtaÓi«yÃcÃraparamparÃdinÃvagatamavaÓyaæ karaïÅyaæ Ói«yÃn grÃhayituæ granthÃdau nibadhnÃti- nÃrÃyaïamiti // *1,37* %% NYùYASUDHù: atra nÃrÃyaïaæ sannamÃmÅtyanvaya÷ / uttamapuru«aprayogÃdevÃhamiti labhyate / samiti bhaktayÃdyatiÓayasÃhityalak«aïÃæ pramÃïasya samyaktÃmÃha / tathÃvidha eva hi nÃrÃyaïapraïÃmo bhavatyabhimatasiddheraÇgam / nikhiletyÃdÅnÃæ tu pramÃïakarmaïà nÃrÃyaïena viÓe«aïatayà sambandha÷ / prayojanaæ ca stutipadÃnÃæ viÓe«yapraÓaæsaiva / tatrÃrthikapunarukte÷ stutitvameva samÃdhÃnamavadhÃtavyam / *1,47* $namyatvaprayojakadharmaparatayà vyÃkhyÃnam$ athavà / kuto nÃrÃyaïasya namyatvam / tathÃtve 'pi k­to 'nyÃsu devatÃsu satÅ«u tasyaiva namanamityatroktamaÓe«aviÓe«ato 'pi vandyamiti / viÓi«Âate vastvebhiriti viÓe«Ã asÃdhÃraïadharmà aÓe«ÃÓca te viÓe«ÃÓca / apirabhivyÃptau / yÃvanto vandyatvanimittabhÆtà dharmÃ÷ tebhyo viÓe«ebhyo 'pi hetubhyo vandyam / tathÃÓe«Ãdvandyatvena samÃÓaÇkitÃtpadmabhavÃderjagato viÓe«o 'tiÓayo 'Óe«a÷sarvottamatvam / tato heto÷ satÅ«vanyÃsu devatÃsu vandyamiti / etadubhayaæ kathaæ nÃrÃyaïasyetyato 'bhihitaæ nikhiletyÃdi / trividhà hi devatà vandyà bhavati / viÓi«ÂÃdhik­te«yà ceti / nahi devatÃvandanaæ vyasanitayà kriyate / kintu vighnavighÃtÃdiprayojanÃpek«ayà / viÓi«Âaiva devatà tasye«ye / adhik­tà ca svavi«ayagranthaprabodhÃdikaæ sampÃdayati / vandanaæ khalu bhaktayÃdyupetameva saphalam / tacce«yÃyÃmeva devatÃyÃmupapadyata iti / tatra vaiÓi«yayopapÃdanÃya nikhilapÆrïaguïaikadehaæ nirdo«amasyodbhavÃdidamiti viÓe«aïatrayam / nikhilà ni÷Óe«Ã÷ pÆrïÃ÷ pratyekamapyanavadhikà guïà ÃnandÃdaya÷ / ekaÓabda÷ kevalÃrtha÷ / ta eva deho yasya na puna÷ prÃk­tÃdiriti tathokta÷ / ni«krÃnto do«ebhya÷ pÃratantryÃdibhya iti nirdo«a÷ / asya pratyak«ÃdipramÃïasiddhatayà buddhisannihitasya svavyatiriktaprapa¤casyodbhava utpattirÃdirasyetyudbhavÃdi janmÃdya«Âakaæ tadyathÃsambhavaæ dadÃtÅtyudbhavÃdidastam / asyeti sambandhamÃtre «a«ÂhÅ / aÓe«aviÓe«ato 'pÅtyetadasyodbhavÃdidamityanenÃpi sambaddhayate / viyadadhikaraïÃdivyutpÃdyasamastÃvÃntarabhedasahitodbhavÃdidamiti / adhik­tatvapradarÓanÃyÃpyatamamapyakhilai÷ suvÃkyairiti / apiÓabdo vandyatve hetusamuccayÃrtha÷ / abhivyÃptau và / apauru«eyatvena tanmÆlatvena vÃnÃÓaÇkitado«atvÃdinà ÓobhanÃni vÃkyÃni vedÃdÅni brahmasÆtrÃdÅni ca suvÃkyÃni tairakhilairÃpyatamam / atiÓayena pratipÃdyam / yadi vyÃcikhyÃsitena brahmamÅmÃæsÃÓÃstreïa tannirïetavyÃrthena vedÃdinà ca pratipÃdya iti nÃrÃyaïo vandanÅya÷ / hanta tarhi tata eva dharmÃdikaæ prÃïÃdikaæ và vandanÅyaæ syÃt / na syÃt / tasya nÃrÃyaïapratipattyaÇgatayà vedÃdyekadeÓapratipÃdyatvÃt / asya punarananyÃrthatayÃkhilavedÃdivedyatvÃt / tathÃvidhameva cÃdhik­tamucyata ityÃÓayavatÃ'pyatamamityakhilairiti coktam / i«ÂatvapradaÓarnaæ sadà priyatamaæ mameti / atrÃpi pÆrvavatsadÃpadasya tamapaÓca prayojanamavadheyam / $lak«aïaparatayà vyÃkhyÃnam$ *1,65* yadvà / nÃnirdhÃritasvarÆpasya praïÃmo yukta÷ / na cÃntareïa lak«aïaæ vastunirdhÃraïamityato vibhavÃdanekÃni nÃrÃyaïasya lak«aïÃnyanenocyante / tatra nikhiletyanena nikhilaguïatvaæ pÆrïaguïatvaæ svato guïaikadehatvaæ ceti vipak«Ãbhedena trÅïi lak«aïÃnyuditÃni / nirdo«amityanenaikam / Ãpyatamamityanena vedÃdimukhyÃrthatvamakhilavedÃdyarthatvaæ ceti dvayam / asyetyanenëyau / aÓe«etyanena mukhyavandyatvamuktamaÓe«ÃdviÓe«eïa vandyamiti / sadetyanena paramapremayogyatvam / tasyÃnÃnubhÃvikatvÃdasambhavamÃÓaÇkaya sadà mametyuktam / anye«Ãmapi j¤ÃnottarakÃlamidamÃnubhÃvikaæ mama tu sadeti / apiÓabdo lak«aïasamuccaye / athavà / nikhiletyÃdyuktalak«aïopapannatayà nÃrÃyaïa÷ kena pramÃïena pratipattavya ityata÷ suvÃkyairÃpyamityuktam / nanu vedÃdyekadeÓe 'nyathÃpyucyate / na / tatpratÅteraparÃmarÓapÆrvakatvÃdityÃÓayenÃkhilairityuditam / tarhi dharmÃdyasiddhi÷ syÃt / tasya pramÃïÃntarÃgocaratvÃt / maivam / amukhyayà v­ttyà dharmÃderapi vedÃdivedyatvÃdityÃÓayavatÃ'pyatamamityabhihitam / apiÓabdo vak«yamÃïapramÃïasamuccayÃrtha÷ / sakalajagannimittakÃraïatvÃdihetubhirapyuktalak«aïo nÃrÃyaïa÷ pratyetavya ityabhipretyoktamasyeti / $bÃdhakanirÃsaparatayà vyÃkhyÃnam$ *1,68* yadvà nÃrÃyaïasya dehasadbhÃve du÷khÃdido«Ãnu«aÇga÷ / tadabhÃve j¤ÃnÃdiguïÃbhÃva÷ / ubhayathÃpi jagajjanmÃdikÃraïatvÃsambhava ityÃÓaÇkayoktam / nikhilapÆrïaguïaikadehaæ nirdo«amiti / dehavattvÃjj¤ÃnÃdiguïapÆrïa÷ / tasyÃpi nikhilapÆrïaguïamÃtratvena du÷khÃdido«arahitaÓceti / athavà nÃyaæ nÃrÃyaïaÓabdo ¬itthÃdiÓabda iva bhagavati sÃÇgetiko ghaÂÃdiÓabda iva và rƬhimÃtraprav­tta÷ / kintu viÓi«ÂaguïÃnapyÃca«Âa iti $sakalaÓÃstrÃrthaparatayà vyÃkhyÃnam$ *1,70* athavà Órot­buddhayanukÆlanÃya sakalaÓÃstrÃrthaæ saÇk«epato 'nenÃca«Âe / viditasaÇk«epà hi prapa¤caæ jij¤Ãsavo bhavanti / tatra sadà vandyamiti prathamasÆtrÃrthokti÷ / manov­ttestatpravaïatà hi vandanam / jij¤ÃsÃpi tadviÓe«a eva / tasya jÅvÃdivyÃv­ttaye yadbrahmetyuktaæ tasyÃrtho nikhileti / tadupapÃdanÃya dvitÅyasÆtre lak«aïamabhihitam / tadÃha- asyeti // t­tÅyasÆtreïa tatra ÓÃstraæ pramÃïamabhidhÃya tasyÃdhyÃyaÓe«eïa tadvi«ayatopapÃdità / tatkathanamÃpyatamamiti / prathamÃdhyÃyÃrthe ÓaÇkitado«anirÃso dvitÅye 'bhihitastamÃha- nirdo«amiti // evaæ brahmasvarÆpe siddhe adhikÃriïastatprasÃdasÃdhanopÃyabhÆtatatsÃk«ÃtkÃrajananÃya vairÃgyabhaktibhyÃmakhilavedÃrthaÓravaïÃdi t­tÅya $gurutvena vyÃsasya praïÃma÷$ *1,75* %% NYùYASUDHù: nÃrÃyaïapraïÃmasyeva gurupraïÃmasyÃpyabhimatasiddhayaÇgatayà kÃryÃrambhe 'vaÓyamanu«ÂheyatvÃttadÃcaraïapura÷saraæ brahmamÅmÃæsÃÓÃstravyÃkhyÃnaæ samarthayamÃna÷ pratijÃnÅte- tameveti // taæ pÆrvapraïataæ nÃrÃyaïameva / anvapi punarapi praïamya bhaktayÃdyupetatÃlak«aïena prakar«eïa natvÃhaæ paramÃkhyavidyÃyà brahmamÅmÃæsÃÓÃstrarÆpÃyà vyÃkhyÃæ karomÅti sambandha÷ / vartamÃnasÃmÅpyÃrdvartamÃnavyapadeÓa÷ / saÇk«epato vyÃkhyÃnasya prakrÃntatvÃdvà / *1,78* nanu praïatasya puna÷ praïÃma÷ kimartha÷ / nahi praïÃmÃv­ttirvighnavighÃtÃdiheturityatra niyÃmakamasti / bhÃve và pÆrvaÓloka eva bahuÓa÷ sannamÃmÅti vaktavyam / maivam / gurutvenÃtra praïÃmÃcaraïÃt / kathaæ nÃrÃyaïasya gurutvamityata Ãha- ÓÃstraprabhavamiti // ÓÃstraÓabdena prak­tatvÃdbrahmamÅmÃæsÃÓÃstraæ vedÃdikaæ cocyate / prabhavatyutpadyate prathamamupalabhyate và yasmÃtsa÷ prabhava÷ / yathÃsambhavaæ ÓÃstrasya prabhava÷ ÓÃstraprabhavastam / yo hi yacchÃstre pravartate tasya tatprabhÃvo gururiti prasiddhameva / prak­taÓÃstrasampradÃyapravartakatvÃcca nÃrÃyaïasya gurutvamityÃha- jagadgurÆïÃmiti // jagata etacchÃstrapravakt­ïÃæ brahmÃdÅnÃma¤jasà mukhyatayà na tu vayo 'dhikatvÃdimÃtreïa gurum / asya ÓÃstrasya pravaktÃramiti yÃvat / prakÃrÃntareïa gurutvaæ nÃrÃyaïasya samarthayate- viÓe«ata iti // gurumiti vartate / viÓe«ata iti sÃk«Ãdupade«y­tvena na tu jagata iva paramparayà / atra yadi ÓÃstraprabhavamityÃdyevocyeta tadà p­thakpraïÃmena devatÃyà guroÓca pÃrthakyaÓaÇkà syÃt / tadarthaæ tamevetyuktam / nacaivaæ p­thak praïÃmÃnupapatti÷ / nimittadvayasamÃveÓe naimittikavilopaniyamÃbhÃvÃt / Ói«yaÓik«Ãyai caitadgranthe niveÓanam / Ói«yÃïÃæ cÃsti gurudevatÃbheda÷ / tadapek«ayaiva jagadgurÆïÃmityuktam / anyathà viÓe«ato ma ityuktamayuktaæ syÃt / $vyÃkhyeyatvasamarthanam$ *1,84* syÃdetat / athÃto brahmajij¤ÃsetyÃdikaæ granthaæ vyÃkhyÃtumayaæ devatÃdipraïÃma÷ / nacÃyaæ vyÃkhyÃtavya÷ / arthavivak«ÃpÆrvakasyaiva pauru«eyavÃkyasya vyÃkhyÃtavyatvÃt / nahi mÃt­kÃmÃtravyÃkhyÃne prek«ÃvÃnpravartate / nacÃsyÃrthavivak«ÃpÆrvakatve mÃnamasti / praïayanamÃtrasya vyabhicÃritvÃt / prek«Ãvatpraïayanasya cÃniÓcayÃt / niÓcaye và vi«aharamantrasyeva japÃdinÃbhyudayasiddhaye nirmÃïopapatte÷ / g­hÅtasaÇgaterarthapratibhÃso hi vi«aharamantre 'pi samÃna÷ / nacÃrthavivak«ÃpÆrvakatvamÃtreïopÃdeyatà vyÃkhyÃnaæ yuktam / vipralambhakÃdivÃkyavyÃkhyÃnaprasaÇgÃt / kiæ nÃma yÃthÃrthye ca sati / nacÃsya yÃthÃrthye mÃnamasti / tadbhÃve 'pi tathÃvidhavÃkyÃntaraparityÃgenÃsyaiva vyÃkhyÃne kÃraïaæ vaktavyamityÃÓaÇkÃnirÃsÃya paramÃkhyavidyetyuktam / *1,88* ayamabhisandhi÷ / asti tÃvadasmingranthe"dve vidye veditavye parà caivÃparà ca' ityÃdau paravidyÃkhyà / atra vidyÃÓabdenÃrthavivak«Ã yÃthÃrthyaæ cÃsyÃvagamyate / yÃthÃrthyaj¤ÃnatatsÃdhanayorvidyÃÓabdasya yogarƬhibhyÃæ prav­ttatvÃt / "saæj¤ÃyÃæ samajani«ada' ityatra saæj¤ÃyÃmityanuv­tte÷ / paraÓabdena ca yÃthÃrthyÃdvÃkyÃntarÃdutkar«a÷ / tadevamÃgamenÃsya sarvottamapraïÃmÃpyapratÅtergahanÃrthatvaccopapannamanyaparityÃgenÃsyaiva vyÃkhyÃnamiti / tathÃpyanyaireva vyÃkhyÃtatvÃnna punaridaæ vyÃkhyÃtavyamityato vyÃkhyÃmityuktam / viÓi«ÂÃ'khyà vyÃkhyà / anena parak­tÃnÃmapavyÃkhyÃnatÃmabhipraiti / tathÃca tatratatra pradarÓayi«yati / tathÃpi svapraïÅtabhëyeïaiva k­tavyutpÃdanamidaæ ÓÃstramiti kimanena vyutpÃdanenetyato 'nvapi cetyÃha / caÓabdena anuvyÃkhyÃne prayojanasadbhÃvaæ samuccinoti / tacca vak«yate / prayojanasadbhÃve bhëyadiÓà Ói«yà evÃnuvyÃkari«yantÅtyato 'hamevetyÃbhihitam / evaÓabdenÃnye«ÃmasÃmarthyaæ sÆcayati / $Ãgamena ÓÃstraprÃmÃïyam$ *1,96* %% *1,97* NYùYASUDHù: yaduktaæ nÃrÃyaïo 'sya ÓÃstrasya prabhava iti tadayuktam / vyÃsopaj¤atÃprasiddhivirodhÃt / naca nÃrÃyaïa eva vyÃsa÷ / jananavirodhÃt / k­tak­tyasya prayojanÃbhÃvena ÓÃstrapraïayanÃsambhavÃcca / yaccÃsya Órautyà paravidyÃkhyayà sarvottamaprÃmÃïyasiddhiriti tadapyayuktam / paraÓabdasyÃnekÃrthatvena vidyÃÓabdasya cÃrthavivak«Ãvirahiïyapi mantre prayogadarÓanena paravidyÃkhyÃyÃ÷ sarvottamaprÃmÃïyÃniÓcÃyakatvÃt / ki¤ceyaæ paravidyÃkhyaitadvi«ayetyatrÃpi na niyÃmakamastÅtyata Ãha- prÃdurbhÆta iti // atra k­tak­tyo 'pi harirÃtmak­pÃspadairviri¤cabhavapÆrvakairamarairarthito vyÃsa÷ prÃdurbhÆto na tu jÃto granthamimaæ cakra ityanena nÃrÃyaïasya ÓÃstraprabhavatve 'nupapatti÷ parih­tà / d­Óyante hi kevalaæ k­pÃpÃravaÓyena paropakÃrÃya pravartamÃnÃ÷ sutarÃæ tairarthitÃ÷ / ata eva paraprayojanamapyÃtmagÃmÅva manyamÃnasya bhagavata÷ ÓÃstrapraïayanamiti j¤ÃpayitumÃtmanepadaprayoga÷ / atra ca nÃrÃyaïÃdvini«pannamityÃdyÃgama÷ pramÃïam / paravidyÃkhyayà asya sarvottamaprÃmÃïyasiddhiæ vyutpÃdayituæ paravidyÃkhyamityanÆdyÃnuttamaæ ÓÃstramiti vyÃkhyÃtam / nÃstyuttamaæ ÓÃstramasmÃdityanuttamam / Ói«yate yathÃsthitaæ pratipÃdyate tattvamaneneti ÓÃstram / *1,100* idamuktaæ bhavati / "dve vidye veditavye parà caivÃparà ca' iti vidyÃdvayamuddiÓya tatrÃparetyÃdinà sÃÇgÃnvedÃnaparavidyÃtvenoktavÃ"atha parà yayà tadak«aramadhigamyate' iti paravidyà pradarÓità / sà tÃvadvedÃdiÓÃstraprakaraïÃtparamÃk«arÃdhigatikaraïatvaliÇgÃcca ÓÃstrameva bhavitumarhati anyathà sak­duktavidyÃÓabdasyÃnekÃrthatvakalpanÃprasaÇgÃcca / ÓÃstraæ cÃpramÃïaæ ceti viprati«iddham / tasya ca paratvaæ nÃmanyanna sambhavatÅtyanuttamatvameva / tadapi sannidhÃnÃt pramÃïatvenaiva / ÓabdÃntarasamabhivyÃhÃravaÓena sÃmÃnyaÓabdasya viÓe«Ãtharsya kalpanÅyatvÃt / tadyathà paramadhÃrmika ityabhihite paramatvaæ dharmeïeti j¤Ãyate / taccÃnuttamaæ ÓÃstramidameva vivak«itam / nirïetavyÃrthÃnÃm­gÃdipadopalak«itÃnÃmaÓe«aÓÃstrÃïÃmaparavidyÃtvenoktatvÃt / anyasya aprasaÇgÃtparatvÃsambhavÃcca / sambhavati tvasya paratvamanugrÃhakatvÃt / etenopani«ada÷ paravidyeti vyÃkhyÃnamiti parÃstam / ­gÃdigrahaïena tÃsÃmapi g­hÅtatvÃt / brÃhmaïaparivrÃjakanyÃyaÓca agatikà gati÷ / tajjanyaæ j¤Ãnaæ paravidyetyapi na yuktam / adhigatikaraïatvÃnupapatte÷ / anekÃrthatÃkalpanÃpatteÓca / ato 'nayà paravidyÃkhyayÃsya ÓÃstrasya sarvottamaprÃmÃïyasÃdhanamupapannamiti / $vidyÃÓÃstraÓabdayo÷ samÃnÃrthatvam$ *1,105* yadyapi vidyÃÓÃstraÓabdau Ói«yÃcÃryavyÃpÃrÃnubandhinau tathÃpyubhayÃnugatatattvaj¤ÃnakaraïatvamÃtramupÃdÃya dvayoraikÃrthyamuktamityavagantavyam / "­gÃdyà aparà vidyà yadà vi«ïorna vÃcakÃ÷ / tà eva paramà vidyà yadà vi«ïostu vÃcakÃ÷' iti bhagavatpÃdÅyaæ vyÃkhyÃnamapyetamevÃrthaæ sÆcayati / brahmamÅmÃæsÃÓÃstravyutpÃditanyÃyÃnupak­tà hi vedÃdayo vi«ïoravÃcakÃstaduk­tÃÓca tasya vÃcakà bhavantÅti / tathÃpi kevalasya na paravidyÃtvaæ labhyata iti cet / mà lÃbhi / vedÃdÅtikartavyatÃrÆpasyÃsya p­thak prÃmÃïyÃnabhyupagamÃt / $prÃmÃïyamÃtre anumÃnam$ *1,107* %% NYùYASUDHù: evaæ tÃvadÃgamenÃsya ÓÃstrasyÃnuttamaæ prÃmÃïyaæ prasÃdhyÃdhunÃnumÃnato 'pi tat si«Ãdhayi«urÃdau tÃvatprÃmÃïyamÃtre anumÃnaæ vaktumÃha- gururiti // yato yatkÃraïaæ bÃdarÃyaïo gurÆïÃæ jagatastattvopadeÓakÃnÃæ brahmÃdÅnÃæ gururupade«yà / yataÓca ÓÃstrÃïÃæ vedÃnÃæ bhÃratÃdÅnÃæ ca yathÃsambhavaæ prabhavo gurÆïÃmaÓe«ÃrthapratipÃdakÃnÃæ savistarÃïÃæ vedÃdiÓÃstrÃïÃæ gururmukhyaprabhavo na tu sampradÃyamÃtrapravartaka iti và / yataÓcÃjÃdibhya÷ Órot­bhyaste«Ãmartho mok«astadartha÷ tasmai tadarthata÷ / taduditaæ tena bÃdarÃyaïenopadi«yamidaæ ÓÃstramato mÃnaæ bhavitumarhati / *1,114* $hetÆnÃæ sÃk«ÃtsÃdhyanirdeÓa÷$ atra gururgurÆïÃmityÃdihetÆnÃæ vakt­Órot­prasaÇgÃnÃmÃnukÆlyÃnyeva sÃk«ÃtsÃdhyÃni mÃnasÅti tu paramasÃdhyanirdeÓa iti j¤Ãtavyam / tathà hi / vivak«itÃrthatattvaj¤Ãnaæ karaïapÃÂavaæ vivak«Ã ceti trayaæ vakturÃnukÆlyaæ nÃma / tattvaj¤Ãnayogyatà vakt­prÅtivi«ayatà ceti dvayaæ Órotu÷ / Órot­prayojanoddeÓa÷ prasaÇgasya / tatra gurÆïÃæ gururiti vakturbÃdarÃyaïasya vivak«itÃrthatattvaj¤ÃnasÃdhane hetu÷ / yo hi yasya tattvopade«yà sa tato 'dhikatattvaj¤ÃnavÃnupalabdha÷ / ayaæ ca sarvaj¤akalpÃnÃæ brahmÃdÅnÃæ tattvopade«yà brahmarudrÃdideve«vityÃdyÃgamÃdavagata÷ / ata÷ savarj¤o bhavitumarhatÅti / gurÆïÃæ ÓÃstrÃïÃæ guru÷ prabhava ityanenÃpi tattvaj¤Ãnaæ karaïapÃÂavaæ ca sÃdhyate / yo hi yÃvadatharpratipÃdakasyÃgamasya prabhava÷ sa tÃvantamarthaæ tattvato jÃnannavagata÷ / ayaæ cÃÓe«ÃrthapratipÃdakasyÃgamasya prabhavo 'nuktaæ pa¤cabhirvedairutsannÃnbhagavÃnvedÃnityÃdivacanÃdavagata÷ / tato bhavitavyamanena sarvaj¤ena / yaÓca bahorÃgamasya prabhava÷ so 'sati nimittÃntare paÂukaraïo d­«Âa÷ / ayaæ cÃparasya vedÃde÷ prabhava÷ kathamapaÂukaraïo bhavediti / taduditamiti vacanena kÃryeïa vakturvivak«Ã kÃraïabhÆtopapÃdità / gurÆïÃmiti Órot­ïÃæ tattvaj¤ÃnayogyatopapÃdane hetu÷ / nahi svayaæ tattvaj¤ÃnÃyogya÷ pare«Ãæ tattvopade«yà d­«Âa÷ / ajÃdibhya iti vakt­premÃspadatvopapÃdanam / brahmÃdayo hi parameÓvarapremavi«ayÃ÷ suprasiddhÃ÷ / tadarthata iti prasaÇgÃnukÆlyopapÃdanam / atra sarvatrÃkÃraïakÃryotvattyÃdiprasaÇgo vipak«e bÃdhakastarka÷ unneya÷ / *1,117* $kiæ madhye sÃdhyÃntarÃdhyÃhÃrakalpanayÃ$ nanvatra gururgurÆïÃmityÃdÅnÃæ ÓÃstraprÃmÃïyena yathÃÓruta eva sÃdhyasÃdhanabhÃvo vyÃkhyÃyatÃm / kiæ madhye sÃdhyÃntarÃdhyÃhÃrakalpanayà / yadyapi yathÃÓrutÃnÃme«Ãæ vyadhikaraïatà / tathÃpi taduditamiti vacanÃdvibhaktivipariïÃmena ekÃdhikaraïatà bhavi«yati / *1,120* $hetÆïÃm avyabhicaritatvam$ yadyapi caite pratyekaæ bauddhÃgamÃdau mÃnatÃæ vyabhicaranti / tathÃpi militÃnÃæ hetutÃstu / bhÃratÃdyaÓe«asacchÃstraprabhavapraïÅtatvÃæÓasya sapak«ÃpraveÓitatvenÃsÃdhÃraïyaæ syÃditi cenna / te«veva hetuv­ttisambhavÃt / tatprÃmÃïyasya mahÃjanaparigrahÃdinà niÓcitatvÃt / evaæ tarhi bhÃratÃdipraïayanaviÓi«Âena te«ÃmapraïÅtatvÃdbÃdarÃyaïena brahmÃdÅnprati tanmok«Ãrtamupadi«ÂatvamÃtraæ hetu÷ syÃditi cedbìham / tÃvanmÃtrasyaiva vyabhicÃrÃbhÃvÃt / tathà sati gururgurÆïÃæ prabhava÷ ÓÃstrÃïÃmiti vyarthamÃpadyata iti cenna / tasya hetuÓarÅrÃpraveÓino 'pi d­«ÂÃntopadarÓanÃdinà sÃrthakyopapatteriti / *1,125* $sÃdhyÃntarÃdhyÃhÃrasamarthanam$ satyam / tathÃpi naitadevaæ vij¤Ãtuæ Óakyam / tathà satyuttaravÃkye vaktrÃdyÃnukÆlyasya sÃdhyasambandhavyutpÃdanamasaÇgataæ syÃt / tadanumÃnÃntaraæ bhavi«yatÅti cenna / tathÃtve prÃmÃïyaæ trividhama *1,129* $upÃdyudbhÃvam asaægatam$ %% NYùYASUDHù: nanu tarhyanenedamuditaæ bhavati / etacchÃstraæ pramÃïamanukÆlavaktrÃdimattvÃdbhÃratÃdivat / vaktrÃdyÃnukÆlyaæ coktahetusiddhamiti / etadanupapannam / ÃptavÃkyatÃyÃstatropÃdhitvÃt / naca pratyak«Ãdau satyapi prÃmÃïye nÃstyÃptavÃkyatvamiti sÃdhyÃvyÃpakatvÃnnÃyamupÃdhiriti vÃcyam / vÃkyatvÃvacchinnasÃdhyavyÃpakatvenopÃdhitvopapatte÷ / tathÃpyapauru«eye vede tadabhÃvÃdanupÃdhitvamiti cenna / vedÃpauru«eyatvasyÃsambhavÃt / saæmatatve và sÃdhanÃvacchinne pauru«eyavÃkyatvÃvacchinne và sÃdhye 'syopÃdhitvopapatteriti / maivam / abhiprÃyÃnavagamÃt / nahi vayaæ vaktrÃdyÃnukÆlyena ÓÃstraprÃmÃïyaæ sÃk«ÃtsÃdhayitumudyatÃ÷ / yenÃtropÃdhyudbhÃvanaæ saÇgaccheta / api tarhyanukÆlavaktrÃdimattvasyÃptavÃkyatayà vyÃptatvÃttena tÃæ prasÃdhya tayà prÃmÃïyaæ ÓÃstrasya sÃdhyata ityÃÓayavÃnÃha- vakt­Órot­prasaktÅnÃmiti // yadyatra vÃkye vakt­Órot­prasaktÅnÃmanukÆlatà tatrÃpti÷ / yadvaktrÃdyÃnukÆlyayopetaæ tadÃptavÃkyamiti yÃvat / yata evaæ vyÃptiryataÓcÃsya ÓÃstrasyÃstyanukÆlavaktrÃdimattvam / tena siddhayÃ'ptavÃkyatayà mÃnamidaæ ÓÃstramiti pÆrveïa sambandha÷ / *1,132* $ko 'yam Ãpta÷$ etaduktaæ bhavati / vimatamÃptavÃkyamanukÆlena vaktrÃnukÆlÃn Órot­nprati tadÅyahitasÃdhanabodhÃyopadi«ÂatvÃtsampratipannavat / vimataæ pramÃïamÃptavÃkyatvÃtsampratipannatvÃditi / vakturÃnukÆlyÃbhÃvÃjjainÃdyanÃptavÃkyam / ÓrotrÃnukÆlyavirahÃdbauddhÃdi / prasaÇgÃnukÆlatÃvaidhuryÃt narmÃdi / nanu ko 'yamÃpto nÃma yadvÃkyatvaæ sÃdhyate / yathÃd­«ÂÃrthavÃdÅti cenna / bhrÃntid­«ÂÃrthavÃdinyapi prasaÇgÃt / pramÃïad­«Âeti viÓe«aïe 'pi pramÃïad­«Âasya pramÃdÃdinÃnyathÃkathake api prasaÇgÃt / pramÃïena yathà d­«Âaæ tathà vÃdÅti cenna / ekadeÓe tathÃbhÆtavÃditve 'pyaæÓÃntare atathÃbhÆtatvÃdinyapi prasaÇgÃt / yÃvatpramÃïad­«Âaæ tÃvato vakteti cenna / prÃyeïÃtathÃbhÆtatvÃdeva lak«yÃïÃæ tadavyÃpte÷ / nahi kenÃpi yÃvatpramÃïapramitaæ tÃvadabhidhÅyate / yÃvatpramÃïad­«Âaæ tÃvata eva vakteti cenna / aj¤ÃtasandigdhÃnuvÃdavÃkyaprayokturanÃptatvaprasaÇgÃt / bhÅmÃgrajasya api kadÃciccÃÂuvÃditvasambhavenÃnÃptatvÃpatteÓca / nirdo«a Ãpta iti cenna / ÃptÃnÃmapi kvacidrÃgÃdido«asambhavÃt / yatra vi«aye nirdo«astatrÃpta iti cenna / yattacchabdayorviÓe«avi«ayatvenÃsÃdhÃraïyÃdavyÃpteriti / *1,140* $ÃptisvarÆpanirÆpaïam$ maivam / vivak«itÃthartattvaj¤Ãnamavipralipsà vivak«Ã karaïapÃÂavaæ cetÅyamÃpti÷ / tadvÃnÃpta ityaÇgÅkÃrÃt / ÃptatvÃbhimate 'pi kadÃcididaæ nÃstÅti cenmà bhÆt / tadÃsÃvanÃpta ityaÇgÅkÃrÃt / kÃlÃdibhedenÃvirodhÃt / evaæ sati yo yatraivambhÆta÷ sa tatrÃpta ityuktaæ syÃditi cedastu ko do«a÷ / yattacchabdÃrthayorananugama iti cet / ko 'yamananugamo nÃma kiæ sÃrvatrikavyavahÃrÃnaupÃyikatvamutaikasyÃnekav­ttitvÃbhÃva÷ / nÃdya÷ / yo yasya suta÷ sa tadÅyaæ dhanaæ arhatÅtyÃdau sÃrvatrikavyavahÃrahetutopalambhÃt / na dvitÅya÷ / ado«atvÃt / yathà cÃnanugatasyÃpi nÃvyÃpti÷ sÃrvatrikavyavahÃrahetutà ca tathà sÃmÃnyaparÅk«ÃyÃæ vak«yÃma÷ / *1,145* $Ãpte÷ lak«aïÃntaram$ etena nirdo«a÷ pramitasyaiva vakteti lak«aïadvayamapi samÃhitaæ veditavyam / anuvÃdasya vÃdavi«ayatvena tatprayokturapyÃptatvÃvirodhÃt / evaæca vakturÃnukÆlyamÃptyekadeÓa eva / vipralipsà ca Órot­prasaÇgÃnukÆlataikanibandhanà tadabhÃve nivartata iti vaktrÃdyÃnukÆlyavattÃyà ÃptavÃkyatayà sustha÷ pratibandha÷ / nanvÃptavÃkyatà svakapolakalpite«u mÃlatÅmÃdhavÃdi«u prÃmÃïyaæ vyabhicarati / nahi nÃÂakÃdiprabandhaæ viracayannapi kadÃciduktalak«aïopapanno na bhavati bhavabhÆtiriti cenna / yo yatraivambhÆta ityanenaivoktottaratvÃt / ÃptimÆlavÃkyasyÃptavÃkyatayà vivak«itatvÃcca / abodhakaæ viparÅtabodhakaæ và vÃkyamapramÃïamityucyate / tatrÃbodhakaæ vakturapaÂukÃraïatayà bhavati / viparÅtabodhakaæ ca viparÅtaj¤ÃnÃdinetyÃptipÆrvakavÃkyatvasya prÃmÃïyena pratibandhasiddhi÷ / anyathà kÃraïena vinà kÃryotpattiprasaÇgÃditi / *1,148* $madhye kiæ ÃptavÃkyatÃsÃdhanam$ nanu cÃnukÆlavaktrÃdimattayà prÃmÃïyasÃdhanamevÃtra vyÃkhyÃyatÃm / kimÃptavÃkyatÃsÃdhanaæ madhye vyÃkhyÃyate / vyÃptipak«adharmatayoratulyatvÃt / nahi yadyadvayÃpakasya vyÃpakaæ tattasyÃvyÃpakamiti sambhavati / anukÆlavaktrÃdimattayà ÃptavÃkyatÃsÃdhane vaktrÃnukÆlyasyÃptyekadeÓatvena sÃdhyÃviÓi«Âatà ca syÃt / vakt­Órot­prasaktÅnÃmiti vÃkyaæ tu ÓaÇkitasya upÃdhe÷ sÃdhanavyÃpakatÃpradarÓanÃrthaæ bhavi«yati / maivam / ÃptavÃkyatayà tenetyuttaravÃkyavaiyarthyaprasaÇgÃt / upÃdhe÷ sÃdhanavyÃpakatÃyà vakt­Órot­prasaktÅnÃmityanenaivopapÃditatvÃt / nahi upÃdhiæ dÆ«ayatà sÃdhanavyÃpakatÃæ vyutpÃdya sÃdhanenopÃdhe÷ pak«e sÃdhanaæ vidhÃya tena sÃdhyaæ sÃdhanÅyamiti kuladharma÷ / *1,152* upÃdhe÷ sÃdhanÃbhedaæ pradarÓya tena sÃdhyaæ sÃdhyata iti cenna / Ãptervakt­mÃtradharmasya sÃdhanÃbhedÃnupapatte÷ / sÃdhyÃviÓi«Âatà tu nÃstyeva / vaktrÃdÅnÃmÃnukÆlyena vakturÃptisÃdhane khalvaæÓata÷ sà syÃt / anukÆlavaktrÃdimattayà ÃptavÃkyatà sÃdhyata iti coktam / tathÃpi sÃdhyasÃdhanayorÃptyekadeÓÃnupraveÓo 'stÅti cet / satyam / tathÃpi viÓi«Âabhedena ado«atvÃt / anyathà yo dhÆmavÃnasÃvagnimÃniti vyÃpyavyÃpakabhÃvo 'pi na syÃt / viÓe«yÃæÓasyobhayatrÃnupraveÓÃt / k­takatvÃnityatvayo÷sattÃnupraveÓe 'pi parairvyÃpyavyÃpakabhÃvasya aÇgÅk­tatvÃcca / yadà tu nirdo«a÷ pramitasyaiva vaktà Ãpta ityÃÓritaæ tadà sÃdhyaviÓi«ÂatÃyÃ÷ ÓaÇkaiva nÃsti / *1,156* $bhëyak­ta÷ paramparÃÓrayaïe nimittam$ granthak­tÃpi kasmÃdiyaæ paramparÃ'Óriteti cenna / vaktrÃdyÃnukÆlyena prÃmÃïyaæ sÃdhayatÃpyantato 'syÃrthasyÃÓrayaïÅyatvÃt / anyathÃstu vaktrÃdyÃnukÆlyaæ vakturvipralipsÃmÆlatvenÃprÃmÃïyaæ ca bhavatvityÃÓaÇkÃyÃ÷ ko nivÃrayità / yadyapi prÃmÃïyaæ svata eveti bÃdarÃyaïÅyaæ matam / yadvak«yati"na vilak«aïatvÃt' iti / jaiminirapi"tatprÃmÃïyaæ bÃdarÃyaïasya anapek«atvÃt' iti / tathÃpyaprÃmÃïyaÓaÇkÃnirÃsÃrtho 'yaæ prayatna ityavirodha÷ / *1,159* $yacchrutisaævÃdiyaccayuktisaævÃditatpramÃïam$ evaæ vijÃtÅyasaævÃdenÃsya ÓÃstrasya prÃmÃïyamupapÃdya tadanuttamatÃsiddhaye sajÃtÅyadvayasaævÃdamapyÃha- ÓrutÅti // tathÃcaÓabdau samuccayÃrthau / mÃnamityasyÃnukar«aïÃrthau và / yathà ÃptavÃkyatayà tathà ÓrutimÆlatayÃpÅtyupamÃrtho và tathÃÓabda÷ / yadyapi ÓrutiyuktimÆlaÓabdau ÓrutiyuktibhyÃmatharmupalabhya racitasya vÃcakau / tathÃpyatra sÃmÃnÃrthatÃsÃmyena gaupyà v­ttyà ÓrutiyuktisaævÃditÃrthau vyÃkhyeyau / bhagavato bÃdarÃyaïasya svata÷ sarvaj¤atvena mukhyÃrthÃsambhavÃt / yadi ca ÓrutiyuktisaævÃdityevÃk«yattadà yÃd­cchikasaævÃditÃpi vyaj¤Ãsyata / sà mà vij¤ÃyÅti gauïaprayoga÷ / evaæ hi prayoge 'ÇgÃÇgibhÃvo 'pyadhiko vij¤Ãyate / saca pak«adharmatopapÃdako bhavi«yati / tataÓcÃyamartha÷ / yacchrutisaævÃdi tatpramÃïam / yathà manvÃdivÃkyam / ÓrutisaævÃdi cedaæ ÓÃstram / tadarthavicÃraparatvÃt / visaævÃde tadanupapatte÷ / tacca "punastasyÃrthavittaye' ityÃdyÃgamasiddham / yacca yuktisaævÃdi tatpramÃïam / yathà dhÆmavantaæ parvatamuddiÓya parvato 'yamagnimÃnityuktaæ vÃkyam / yuktisaævÃdi cedam / mÅmÃæsÃrÆpatvÃt / mÅmÃæsÃyÃÓca yuktayanusandhÃnÃtmakatvÃt / tasmÃtpramÃïam / anyathà ÓruteryukteÓcÃprÃmÃïyaprasaÇga÷ / ardhavaiÓasÃsambhavÃditi / *1,163* $ÓÃrÅraka÷ paramÃtmaiva$ kimato yaddevamityata Ãha- eva prÃmÃïyamiti // evaÓabdo brahmasÆtrÃïÃæ ityanena sambaddhayate / trividhamiti kriyÃviÓe«aïam / brahma vedastadartha÷ parabrahma và tasya sÆtrÃïi brahmasÆtrÃïi / sakalavedÃrthabhÆtasya parabrahmaïo vi«ïo÷ svarÆpanirïayÃrthÃni sÆtrÃïÅti yÃvat / sÆtraÓabdÃrthaÓcÃlpÃk«aramityÃdyÃgamÃdavagantavya÷ / etenaitacchÃstravÃcina÷ ÓÃrÅrakaÓabdasya ÓarÅrameva ÓarÅrakaæ tatra bhava÷ ÓÃrÅrako jÅva÷ / tamadhik­tya k­to 'yaæ grantha÷ ÓÃrÅraka iti vyÃkhyÃnaæ nirastaæ bhavati / brahmasÆtraÓabdÃrthena viruddhatvÃt / tvaæpadÃbhidheyasya tatpadÃbhidheyabrahmarÆpatà mÅmÃæseti vyÃkhyÃnÃdavirodha iti cenna / asambhavÃt / nahi janmÃdisÆtrÃïi abhedaparÃïi / pratyuta tannirÃsaparÃïÅti vak«yate / ata÷ ÓÃrÅraka÷ paramÃtmaiva / yathoktam / "ÓarÅrau tÃvubhau j¤eyau jÅvaÓceÓvarasaæj¤ita÷' iti / tasya sakalagurapÆrïatvÃdimÅmÃæsaiva ÓÃrÅrakamÅmÃæsà / tathà coktaæ purÃïe"sarvado«avihÅnatvam' ityÃdi / *1,167* $brahmasÆtrÃïÃm eva trividhaæ prÃmÃïyam$ yata evaæ brahmasÆtrÃïÃæ prÃmÃïyaæ trividhaæ d­Óyate / ÃptavÃkyatvÃdipramÃïatrayeïa d­Óyata iti yÃvat / atastanmahadanuttamaæ mantavyam / ÃptavÃkyatrayÃdiliÇgatrayÃvasitaæ prÃmÃïyaæ anyatrÃpi cetsyÃttadà kathame«Ãæ tadanuttamamityato brahmasÆtrÃïÃmevetyuktam / tatkathamityata Ãha- ekadheti // sarvaÓa iti vacanÃdekadhetyupalak«aïam / tathà hi / kvacidekadhà / yathÃ'ptimÆlatayà laukikavi«aye pit­vÃkye / ÓrutisaævÃdena dharmÃdivi«aye prativÃdyudÅritavacane / tadukta eva pavarto 'gnimÃniti vÃkye yuktisaævÃdena / kvacit dvedhà / yathÃ'ptiÓrutibhyÃæ manvÃdivÃkye / ÃptiyuktibhyÃæ parvato 'gnimÃnityÃdau pit­vÃkye / ÓrutiyuktibhyÃmÅÓvara÷ sarvaj¤a iti prativÃdyudÅritavacasÅti / jaiminyÃdivÃkye tredhÃpyastÅti cet / satyam / yathà brahmasÆtre«u na tathà / niravadhikaæ hi tatrÃptyÃdikam / etadarthamapi mahadityetattrividhamityanenÃpi yojanÅyam / nanu pramÃïaikatvÃnekatvayo÷ prameyatÃdavasthyÃt kathametat / ittham / nahi pramÃïamÃtraæ ni÷ÓaÇkaprav­ttÃvupayujyate / kiæ nÃma pramÃïatayà pramitameva / tacca yÃvadyÃvadadhikaæ pramÅyate tattadanusÃriïÅmaviÓaÇkÃæ k«ipraprav­ttiæ prasÆta ityanubhavasiddham / tata÷ prÃmÃïyameva svakÃryÃtiÓayavaÓenÃtiÓayavaducyate / evaæ vi«ayaprayojanÃtiÓayavaÓenÃpyatiÓayo dra«Âavya÷ / *1,171* $prÃmÃïyoktisamarthanam$ %% NYùYASUDHù: tadevaæ ÓrutyanumÃnÃbhyÃmidameva ÓÃstraæ pramÃïatamaæ nÃnyadetÃd­ÓamastÅtyupasaæharati- ata iti // i«yate prÃmÃïikairiti Óe«a÷ / tathà cÃnyaparihÃreïÃsyaiva vyÃkhyÃnaæ yuktamiti h­dayam / nanu bhÃrataæ sarvaÓÃstre«Ættamamucyate / satyam / vicÃrye«u ÓÃstre«u tadityavirodha÷ / nanu cÃsya ÓÃstrasyÃrambhaïÅyatvaæ sÆtrakÃra eva prathamasÆtre samarthayate / tadvayÃkhyÃnenaiva sarvaæ sampadyate / kimanena / prathamasÆtra eva kathaæ prav­ttiriti cet / prathamabhëye 'pi katham / sandehÃtprav­ttasya punaruktapramÃïairnirïaya iti cet / samaæ prathamasÆtre 'pi / maivam / vi«ayÃdisampÃdanenaiva tat / naca tÃvatÃ'rambhaïÅyatvam / prÃmÃïye hi sati kÃkadantaparÅk«Ãgranthavailak«aïyÃrthaæ vi«ayÃdivyutpÃdanamupayujyate / ata÷ sÆtrÃk«iptamevedaæ Ói«yÃïÃæ buddhiÓuddhaye bhëyak­toktamiti / *1,176* $spa«ÂÃrtha÷$ tathÃpi nedaæ vyÃkhyÃtavyaæ vyÃkhyÃtatvÃdityatrÃnvapi ceti yat prayojanÃntaraæ astÅti sÆcitaæ tadvivaraïÃrthamÃha- svayamiti // yadyapi te«Ãæ brahmasÆtrÃïÃæ vyÃkhyà svayaæ mayaiva bhëye k­tà tathÃpi punaratra spa«ÂataivÃrtha÷ prayojanaæ yasya spa«ÂatÃrtha÷ / tasmai spa«ÂatÃrthata÷ / bhëye aspa«ÂÅk­tamarthaæ spa«ÂÅkartuæ kriyate / spa«ÂÅkaraïaæ cÃnekavidham / kvacidanuktÃæÓasyokti÷ / kvÃpyatisaÇk«iptasya vistaraïam / kvacidativist­tatayà buddhayanÃrƬhasya saÇk«epa÷ / kvÃpi vik«iptasya ekÅkaraïam / kutrÃpyuktasyopapÃdanam / kvacidapavyÃkhyÃnanirÃsena d­¬hÅkaraïamityÃdi tatratatra dra«Âavyam / nanvekatraiva sarvaæ vaktavyaæ kiæ prasthÃnabhedena / maivam / yata÷ saÇk«epavistarÃbhyÃmuktaæ Órot­ïÃæ sugrahaæ saprayojanaæ ca bhavati / yathoktam / "saÇk«epavistarÃbhyÃæ tu kathayanti manÅ«iïa÷ / bahuvÃrasm­testasya phalabÃhulyakÃraïÃt' iti / tatra bhëyÃdyapadyÃrtho atra Ólokatrayeïa viv­ta÷ / tathà hi / sarvaguïodÅrïatoktayà prÃptà guïaguïibhedaÓaÇkà nikhiletyÃdinà nirÃk­tà / j¤eyatvagamyatvayoritarasÃdhÃraïyÃtkathaæ viÓe«aïatvamityÃÓaÇkà Ãpyatamamityanena parih­tà / apiÓabdo viÓe«aïÃntarasamuccayÃrtha÷ / tadvivaraïamasyetyÃdi / ÓÃstraprabhavaæ ityÃdibhirbahubhi÷ prakÃrairyadgurutvopapÃdanaæ tena gurÆæÓceti bahuvacanÃntaæ padaæ viv­tam / gurudevatayo÷ bhede 'pipadenÃruci÷ sÆcità / tadviv­tistameveti / sampraÓabdÃbhyÃæ natveti viÓe«itam / nirupapadasÆtragrahaïena yadbrahmasÆtrÃïÃæ sarvottamaprÃmÃïyaæ sÆcitaæ tadupapÃdanaæ paramÃkhyeti / yaddvÃpara ityadibhëyaæ tadasaÇgatam / sÆtrÃrthavacanaæ pratij¤Ãya tadutpattikramakathanasyopayogÃdarÓanÃt / maivam / yasmÃdÃptimÆlatvÃdiyuktayÃpi brahmasÆtrÃïÃæ sarvottamaæ prÃmÃïyaæ samarthayituæ etaditi darÓayati gururgurÆïÃmityÃdineti / *1,179* $maÇgalavÃda÷$ tathÃpi nedaæ ÓÃstraæ vyÃkartavyaæ maÇgalÃcaraïarahitatvÃt / maÇgalÃcaraïapura÷sarÃïi khalu karmÃïi nirantarÃyaæ parisamÃpyante pracÅyante ca / nacÃk­tamaÇgalÃcaraïÃnÃmapi kÃryaparisamÃptyÃdidarÓanÃtk­tamaÇgalÃcaraïÃnÃmapi tadabhÃvopalambhÃnna taddhetutvamasyeti sÃmpratam / tathà sati kÃrÅryÃderapi v­«ÂayÃdihetutvÃbhÃvÃpatte÷ / syÃdetadevam / yadi kÃrÅryÃdevav­«ÂayÃdihetutvaæ ni«pramÃïakaæ syÃnna caivam / ÓrutiniÓcite tu sÃdhyasÃdhanabhÃve tadabhÃve 'pi bhÃvo 'nekakÃraïakatvasya kalpako bhavati / darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmiva traivarïikaparicaryÃdinÃpir svargaprÃpte÷ / bhÃve 'pyabhÃvastu kart­karaïÃdivaiguïyanimitto bhavati / nahi sÃmagrÅvaikalyena sÃdhyaæ vyabhicaran heturahetu÷ syÃt / kartrÃdisÃdguïye và prabalapratibandhakasadbhÃva÷ kalpyate / nahi pratibaddhaæ kÃryaæ ajanayat kÃraïamakÃraïaæ bhavati / vahnerapi sphoÂaæ pratyakÃraïatvaprasaÇgÃt / nacaivaæ sÃmagrÅvaiguïyaÓaÇkayÃ÷ sarvatra saulabhyena sakalaprav­ttivilayÃpÃtÃditi / samametatsakalaæ prak­te 'pi / *1,183* maÇgalÃcaraïasyÃvighnaparisamÃptyÃdihetutvasyÃpi avigÅtaÓi«yÃcÃrÃnumitaÓrutisiddhatvÃt / na tÃvatprek«Ãvatprav­ttirviphalà sambhÃvinÅ / nÃpi prayojanÃntarÃrthà / d­«ÂaparityÃgÃd­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt / kÃryamÃripsu÷ khalu tatsamÃptyÃdikaæ kÃmayata ityanubhavasiddham / naca phalÃntarÃnusandhÃne pramÃïamasti / nacaite«Ãmimaæ sÃdhyasÃdhanabhÃvapratÅtibhrÃnti÷ / tathà satyavigÃnÃnupapatte÷ / naca pratyak«ÃderatrÃvakÃÓa iti Órutireva Ói«yÃcÃramÆlaæ kalpyate / naca vighnahetusadbhÃvÃniÓcayÃdidamananu«Âheyam / tatsandehe 'pyanu«ÂhÃnasya"pÃk«iko 'pi do«a÷ parihatarvya÷' iti nyÃyaprÃptatvÃt / naca bhagavata÷ sÆtrakÃrasya vighnà eva na santÅti tatparihÃrÃrthÃnanu«ÂhÃnaæ na do«Ãyeti yuktam / Ói«yÃrthamapi kartavyatvÃt / yato maÇgalÃcaraïapura÷sarÃïi ÓÃstrÃïi vÅryavanti bhavantyÃyu«matpuru«akÃïi ca / anyathà bhÃratÃdÃvapi na kuryÃt / etena sÆtrak­tà k­tameva maÇgalÃcaraïam / kiæ nÃma granthÃdau na niveÓitamityapi nirastam / granthe niveÓanasyÃpi Ói«yÃcÃraprÃptatvÃt / Ói«yÃrthatvÃcca / ata evÃnyatkimapi vighnavighÃtÃdyarthamanu«Âhitaæ sÆtrakÃreïeti nirastam / atrocyate / kartavyameva kÃryÃrambhe maÇgalÃcaraïam / k­taæ ca bhagavatà sÆtrakÃreïa / niveÓitaæ ca granthÃdau / yadayamoÇkÃrÃthaÓabdÃvÃdita÷ k­tavÃn / tayormÃÇgalikatvÃt / yathoktam / "oækÃraÓcÃthaÓabdaÓca dvÃvetau brahmaïa÷ purà / kaïÂhaæ bhitvà viniryÃtau tasmÃnmÃÇgalikÃvubhau' iti / *1,192* $athaÓabdo maÇgalÃrtha÷$ %% NYùYASUDHù: nanvetadanupapannam / tathà satyetayorvighnavighÃtÃdihetutvena samastaÓÃstrÃÇgatayà prathamasÆtrÃvayavatvÃbhÃvaprasaÇgÃt / tathÃtve ca prathamasÆtraæ nyÆnamÃpadyeta / adhikÃryÃdipratipÃdakasya anyasyÃbhÃvÃt / tatpratipÃdanasya cÃvaÓyakatvÃt / anyathÃdhikÃrivi«ayavaidhuryeïa ÓÃstrasya anÃrambhaïÅyatvaÓaÇkà na nirÃk­tà syÃdityanarthakaæ sÆtramÃpadyetetyata Ãha- tatreti // taranti anena ani«yanicayamityoÇkÃrastÃra÷ / tÃraÓcÃthaÓca tayormÆlatvaæ krameïÃditvam / Ãdau prayuktau anena ani«yanicayamityoÇkÃrastÃra÷ / tÃraÓcÃthaÓca tayormÆlatvaæ krameïoditvam / Ãdau prayuktau oÇkÃrÃthaÓabdÃviti yÃvat / tatra prathamasÆtre 'vayavatayà sarvaÓÃstrasya cÃÇgatayà ce«yate 'ÇgÅkriyate sÆtrak­teti Óe«a÷ / etaduktaæ bhavati / prathamasÆtre 'dhikÃryÃdipratipÃdanÃyopÃttÃvoÇkÃrÃthaÓabdau ÓaÇkhavÅïÃveïudhvanivat Órutito mÃÇgalikatvÃtk­tsnaÓÃstrasyÃnantarÃyaparisamÃptyÃdikaæ kurvate / anyÃrthÃnÅyamÃnapÆrïakalaÓadarÓanavaditi / tÃrÃthÃvityetÃvatà pÆrïe yanmÆlatvamityÃha tatsÆtrakÃrÃÇgÅkÃraliÇgasÆcanam / yatparyÃyÃntaraæ vihÃyÃnayoreva kramÃntaraæ vihÃyÃdÃvevopÃdÃnaæ tena jÃnÅmo j¤ÃpakatayÃ'disÆtrasya kÃrakatayà samastaÓÃstrasya copayogitvenaitau sÆtrak­tà vivak«itÃviti / nacaitadyÃd­cchikam / sakalasÆtrakÃrairevameva prayuktatvÃt / nacÃneke«Ãæ prek«ÃvatÃæ yad­cchayaikavidhà prav­ttirupalabdheti / anenÃthaÓabdo maÇgalÃrtha ityÃdibhëyaæ viv­taæ bhavati / *1,200* $bhÃmatÅvivaraïamatavimarÓa÷$ atra yatpare«Ãæ dÆ«aïaæ"maÇgalasya vÃkyÃrthe samanvayÃbhÃvÃt' iti / "tathà hi / padÃrtha eva hi vÃkyÃrthe samanvÅyate / sa ca vÃcyo và lak«yo và / na ceha maÇgalamathaÓabdasya vÃcyaæ lak«yaæ và / kintu m­daÇgadhvanivadathaÓabdasya kÃryam / naca kÃryaj¤ÃpyayorvÃkyÃrthe samanvaya÷ ÓÃbde vyavahÃre d­«Âa÷' / "astu và maÇgalasya padÃrthatvam / tathÃpi na vÃkyÃrthe samanvaya÷ / tathÃhi / na tÃvanmaÇgalaæ brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ kart­karmakaraïabhÃvena vÃkyÃrthe 'nveti / kartrÃdyanyatamabhÃve pramÃïÃbhÃvÃt / kÃrakÃntarÃïÃæ vidyamÃnatvÃcca / nÃpi sÃmÃnÃdhikaraïyena anvaya÷ / jij¤Ãsà maÇgalamiti praÓaæsÃparatayà arthavÃdatvaprasaÇgÃt' iti / tadetenÃpÃstaæ bhavati / asmÃbhirapyÃnantaryÃbhidheyo 'thaÓabda÷ Órutyà maÇgalaprayojana ityaÇgÅkÃrÃt / nanvatra sÆtrÃdÃvoÇkÃra eva na vidyate / tatkathamucyate tÃrÃthamÆlatvati / yadyapi Ói«yairadhyet­bhi÷ uccÃryamÃïo 'dhyak«asiddhastathÃpi nÃyaæ sÆtrÃvayava÷ / lak«aïÃntarÃbhÃve satyasaæhitatayà sampÃÂhe akhilai÷ paÂhyamÃnatvÃt / vedÃdhyayanopakrame adhyet­bhiruccÃryamÃïoÇkÃravat / anyathÃthaÓabdavatsaæhitatayà nirdiÓyeta / naca d­«ÂÃnta÷ sÃdhyavikala÷ / adhyayanopakramavirativaicit­yeïa tattatsthÃnaparityÃgenÃnyÃnyasthÃne 'khilai÷ paÂhyamÃnasya vedavÃkyÃnavayavatÃyÃ÷ suprasiddhatvÃt / anyathÃdhyayanopakramavirativaicit­ye 'pi oæ iti brahmetyÃdivanniyatasthÃnatayà pÃÂhaprasaÇgÃt / pak«asapak«ayorÃdÃvuccÃraïaæ tu prÃÇmukhatvÃdivadadhyayananiyamÃntargatamadhyet­bhiranu«ÂhÅyata ityastu / evaæcÃyamoÇkÃra÷ sÆtrak­tà maÇgalÃrthatayà sÆtrÃdÃvupanibaddha ityanupapannamityata Ãha- sarvatra iti // akhilai÷ sÆtrapÃÂhakai÷ yatp­thagasaæhitatayoÇkriyate tatsarvatra sÆtre«vanugatatvenÃbhila«itena nimittenopapadyate / *1,208* $oækÃra÷ sÆtrÃvayava÷$ etaduktaæ bhavati / sarvÃïi hi sÆtrÃïi pratyekamanekavedavÃkyavicÃraparatvÃdavÃntarabrahmavidyÃ÷ / "sravatyanoÇk­taæ brahma parastÃcca viÓÅryate' iti ÓrautÃrthavÃdasÃmarthyÃtsarvÃsvapi brahmavidyÃsvÃdyantayoroÇkÃrasyoha÷ kartavya iti gamyate / na cohyamÃnaæ vÃkyÃtp­thagiti Óakyate vaktum / mantre«vapyÆhyamÃnasyÃmantrÃvayavatvaprasaÇgÃt / tataÓca patisÆtramÃdyantayoruccÃraïe gauravaæ syÃdityÃdÃvevoÇkÃro 'dhik­tatvenoccÃryate / tasya saæhitatayà nirdeÓe prathamasÆtrÃvayava evÃyaæ vij¤Ãyeta / tanmà vij¤ÃyÅti Ói«yai÷ p­thagoÇkriyate / naca vyÃkhyÃnato 'pyadhikÃro j¤Ãyata iti vyarthaæ p­thakkaraïamiti vÃcyam / antaraÇgaj¤ÃpakÃbhÃva eva bahiraÇgasyÃnve«aïÅyatvÃditi / tadanenÃsaæhitatayà nirdeÓe nimittÃntaraæ vadatà hetoranyathÃsiddhiruktà bhavati / *1,218* nanu ca ÓrautÃrthavÃdabalenÃdyantayoroÇkÃrasyoho và prÃÇmukhatvÃdivadbahirbhÆtasyaiva uccÃraïaæ và vidheyatvena kalpyamiti sandihyate / satyam / sandehe 'pi tayà praïìyÃnumÃnasya sandigdhÃnyathÃsiddhayÃpyÃbhÃsatvameva / vak«yamÃïanyÃyenoÇkÃrÃrthasya prathamasÆtravÃkyÃrthe samanvayena niÓcayopapattau bÃdhitavi«ayaæ cÃnumÃnamiti / athavà d­«ÂÃntadÆ«aïamanena kriyate / tathÃhi / akhilairvedapÃÂhakai÷ p­thagrÆpÃntareïa sthÃnavyatyÃsena yadoÇkriyate taduktanyÃyenÃdÃvuccÃraïenaiva labdhena sarvatrÃnugatatvena kÃraïenaivopapadyata ityanena d­«ÂÃnte sÃdhakasya hetoranyathÃsiddhiruktà / tathÃca d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalateti / evamanumÃne niraste nirapavÃdenÃdÃvuccÃraïenoÇkÃrasya prathamasÆtrÃvayavatÃsiddhÃvuktamupapannam / tadevaæ siddhe ÓÃstravyÃkhyeyatve prek«Ãvatprav­ttivi«ayasyaiva ÃrambhaïÅyatvÃtprayojanÃbhidheyasambandhavatyeva ca prek«ÃvatÃæ prav­tterÃrambhaïÅyatÃsiddhaye prek«Ãvata÷ pravartayituæ prayojanÃdyabhisambandhaæ pratipÃdayata÷ prathamasÆtrasya vyÃkhyÃmotatvavÃcÅtyÃdinà Ãrabhate / *1,225* $prayojanÃdyabhidhÃnaæ sÃrthakam$ nanu brahmaj¤Ãnasya mok«ahetutà yadi ÓÃstraprav­tte÷ prÃgeva pramÃïÃntarasiddhà vyarthaæ tadà tadabhidhÃnaæ ÓÃstre / pramÃïÃntarasiddhe kvacidupadeÓÃnapek«aïÃt / athehaiva tanniÓcayastadà prav­ttau prayojanÃdiniÓcayo niÓcite ca prayojanÃdau prav­ttirityanyonyÃÓrayatvam / atha prathamasÆtrÃttanniÓcaya÷ / tatraiva kathaæ prav­tti÷ / tadarthaæ ca prayojanÃntarÃbhidhÃne 'navasthà / evameva tatra prav­ttÃvuttaratrÃpi tathÃtvaprasaÇgÃdanarthakaæ sÆtre prayojanÃdyabhidhÃnamiti / ucyate / trividhà hi puæsÃæ cittav­tti÷ / anubhava icchà prayatnaÓca / tatra sÃdhanagocarÃvicchÃprayatnau prav­ttiriti ucyete / na tvanubhavo nÃpi phalagocarecchà / yena tayorapi prayojananiÓcayÃpek«Ã syÃt / nahi upek«aïÅyaæ ni«prayojanamiti nÃnubhÆyate / nÃpi sukhaæ prayojanÃntararahitamiti ne«yate / naca mumuk«uïà anapek«ite svarge yÃgÃdikaæ tatsÃdhanatayà nÃnubhÆyate / puru«ÃtharsÃdhane tu icchÃlak«aïà prayatnalak«aïà và prav­ttistathà na svarasasiddhà / nahi kaÓcitk«utprahÃïÃdikamananusandhÃya bhoktumicchati prayatate và / tasmÃdyo yatra pravartanÅya÷ sa tatprayojanÃdikaæ darÓayitvaiva iti sÃrthakaæ sÆtre prayojanÃdyabhidhÃnam / *1,236* $ÃdimasÆtrasya ÓÃstrÃntarbhÃva÷$ uktaæ ca prayojanÃdikaæ Órotà kataæ ÓraddadhÅtÃÓraddadhÃnaÓca kathaæ pravarteteti punaravaÓi«yate / tatraike samÃdhÃnamÃhu÷ / avagatasÆtrakÃrÃptabhÃvastÃvattadvacanÃdeva ÓraddhÃsyati / yadyapi ÃptatvÃvadhÃraïe prayojanÃdyanabhidhÃne 'pi tatsÃmÃnyaniÓcayo bhavatyeva prayojanÃdimadidaæ ÓÃstraæ ÃptoktatvÃditi / tathÃpi nÃsau prav­ttyaÇgam / nahi prayojanÃdimadityeva pravartate / kiæ nÃmÃsmadabhimataprayojanÃdimaditi / saca prayojanÃdiviÓe«o vacanÃdevÃvasÅyata iti sÃrthakaæ tadabhidhÃnam / ÃptatvÃniÓcaye 'pyarthasandehÃdeva k­«ÂÃdÃviva prav­ttyupapatti÷ / nanu sandeha÷ prayojanÃdyavacane 'pi sÃdhakabÃdhakapramÃïÃbhÃve sati sulabha eva / viÓe«asm­tiÓca tadarthitvaviÓe«Ãdbhavi«yati / maivam / yo hi yadvacanÃtpravartate sa tadvacanÃdeva viÓe«asm­timapek«ate / natu svÃtantryeïa / nahi rogÃrto mamedaæ roganiv­ttisÃdhanaæ na veti yatra tatrocch­Çkhala÷ svayaæ utprek«ya pravartate / kiæ nÃmÃnavadh­tÃptabhÃvasyÃpi vaidyasyaiva vacanÃt / anyathà svayaæ prayojanÃbhidhÃnamanadhigacchannanarthamapyÃÓaÇketa / kiæ ni«prayojanamidaæ kÃkadantaparÅk«ÃgranthavadutÃÓakyasÃdhanaprayojanaæ m­tiharahimamahÅdharottarasÃnusiddhasa¤jÅvanÅkathanavat / uta madanabhimataprayojanamÃryÃvartavÃsinaæ prati dÃk«iïÃtyasya mÃtulakanyÃpariïayanaprakÃropadeÓavat / athavÃbhimatasyÃpi prayojanasya satyapi laghÅyasyupÃyÃntare garÅyÃnayamupÃya÷ / pipÃsuæ prati gÅrvÃïataraÇgiïÅsamÅpakÆpakhananopadeÓavadityÃdi / etÃsu cÃnarthasambhÃvanÃsu na pravarteta / naca prayojanÃdyabhidhÃne 'pyetÃsÃmavakÃÓa÷ / lokavyavahÃrocchedaprasaÇgÃt / nahi kaÓcidvaidyavacanÃdÃvevamÃÓaÇkaya nivartate / tasmÃdupapannamubhayathÃpi prayojanÃdyabhidhÃnamiti / tadetadanupapannam / tathà hi / yadi tÃvadÃptavÃkyatayà sÆtramidaæ prayojanÃderniÓcÃyakaæ syÃttadÃ'gamatayà nyÃyasÆtratvahÃni÷ / ki¤cÃptatvaæ sÆtrak­to yena vedÃdinà pramÃïenÃvagantavyaæ tenaiva prayojanÃdyabhisambandho 'pi ÓÃstrasyÃvagamyata iti vyarthaæ tadabhidhÃnamÃpadyeta / ÃptatvÃniÓcaye 'pyarthasandehÃt prav­ttiriti cÃtisthavÅya÷ / nahi kaÓcitprayojanÃdisandehe 'timahÃyÃsasÃdhye pravartate prÃguktÃnarthaparamparÃÓca kathaæ na ÓaÇketa / tasmÃnnedaæ prayojanÃdyupadeÓamÃtraæ kintu Órautasya prayojanÃde÷ nyeyenopapÃdanÃrthamityeva parihÃra÷ / Ãptatvaæ tu nyÃyasyopodbalakamÃtramiti bhëyakÃrÅyaæ tadvyutpÃdanamapi nÃnarthakam / ata evÃsya sÆtrasya na ÓÃstrabahirbhÃva÷ / adhyayanavidhyÃdivadasyÃpyata evÃrambhaïÅyatvasiddhernÃnavasthÃdido«o 'pÅti / *1,244* $ka÷ punar asya sÆtrasya prasaÇga÷$ ka÷ punarasya sÆtrasya prasaÇga÷ / ucyate / prÃripsitatayà hi buddhisannihitaæ ÓÃstraæ sÆtrakÃrasya / tatra saæÓaya÷ kimidamÃrambhaïÅyaæ na veti / upalabhyante khalÆbhayavidhÃnyapi vÃkyÃni / vÃkyaæ cedam / naca viÓe«o d­Óyate / yenÃnyatarapak«aniÓcaya÷ syÃt / nanu kasyÃyaæ saæÓaya÷ / na tÃvatsÆtrakÃrasya / avagataviÓe«atvÃt / anyathà nirïÃyakasÆtrapraïayanÃnupapatte÷ / nÃpi parasya / pareïÃdyÃpi ÓÃstrasyÃnupalabdhatvÃt / anupalabdhe ca samÃnadharmadarÓanÃdyayogena saæÓayotpÃdÃnupapatte÷ / maivam / yadÅdaæ ÓÃstraæ pareïopalabhyeta tadoktasandehakÃraïopapattau prayojanÃrthitvena viÓe«asm­timataivaæ sandihyeteti sÆtrak­ta eva parakÅyasambhÃvitasaæÓayÃharaïopapatte÷ / *1,248* $jij¤ÃsÃyÃ÷ kartavyatvacintanam$ nanvidaæ yuktayanusandhÃnÃtmakavicÃramÅmÃæsÃmananÃparanÃmakajij¤ÃsÃÇgabhÆtanyÃyanibandhanaæ jij¤ÃsÃyÃ÷ katarvyatÃyÃmÃrambhaïÅyaæ bhavi«yati / nahi vicÃra÷ kartavya÷ taddvÃrabhÆtanyÃyanibandhanaæ ca nÃrambhaïÅyamiti sambhavati / ni÷sÃdhanasya vicÃrasyaivÃnutthÃnÃt / anyathà tu neti jij¤Ãsaiva vicÃraïÅyà / satyam / etacchÃstravyutpÃdanÅyanyÃyakaraïikÃyÃæ jij¤ÃsÃyÃæ ubhayavidhavyÃpÃradarÓanÃdviÓe«ÃdarÓanÃcca saæÓaya÷ kiæ kartavyà na veti / nanu ca tadvijij¤Ãsasva iti jij¤ÃsÃyÃ÷ ÓrutivihitatvÃt kathaæ viÓe«ÃdarÓanam / maivam / vinà vicÃreïa Órutyarthasya ÃdyÃpyanirïÅtatvena saæÓayÃspadatvÃt / tatra tÃvajjij¤Ãsà na kartavyeti prÃptam / kuta÷ / vi«ayaprayojanasambandhÃdhikÃrilak«aïÃnubandhavidhuratvÃt / kartavyatà khalu vi«ayÃdimattayà vyÃptà / k­«ÂÃdikaæ hi sati vi«ayabhÆte bhÆmyÃdau prayojane ca sasyÃdhigamÃdÃvadhikÃriïi ca k­«ÅvalÃdau kartavyamupalabdham / sà ca vyÃpikà vyÃvartamÃneto vyÃpyÃmapi kartavyatÃæ vyÃvartayatÅti pratibandhasiddhi÷ / vi«ayaÓÆnyatvÃddhi samanaskendriyasannik­«Âasya sphÅtÃlokamadhyavartino ghaÂasya na jij¤Ãsà kriyate / prayojanavikalatvÃtkhalu sandigdhamapi vÃyasadaÓanÃdikaæ na jij¤Ãsyate / sambandhavaidhuryÃddhi saprayojanaæ savi«ayamapi Óabdaj¤ÃnamarthayamÃno na vaidyake pravartate / adhikÃravirahÃcca na mumuk«orvÃtsyÃyane prav­tti÷ / *1,256* $na anÃtmavi«ayeyaæ jij¤ÃsÃ$ vi«ayÃdivaidhuryamevÃtra kathamiti cedittham / na tÃvadanÃtmavi«ayeyaæ jij¤Ãsà / tasya t­ïÃdilak«aïasya pratyak«Ãdinaiva niÓcitatvÃt / sandigdhaÓcÃrtho nyÃyavi«ayo bhavati / yathoktam / "avij¤Ãtatattve 'rthe kÃraïopapattitastattvaj¤ÃnÃrthamÆhastarka÷' iti / ni«pÃditakriye ca karmaïyaviÓe«ÃdhÃyina÷ sÃdhanasya sÃdhananyÃyÃtipÃta÷ / nÃpyasau jij¤Ãsita÷ kasmaicana prayojanÃya kalpate / evaævidhe cÃdhikÃrÅ dÆrotsÃrita÷ / yato 'rthÅ samartho vidvÃnadhikriyate / nacaitÃd­Óe 'rthe 'rthità sambhavati / dharmÃdilak«aïastvanÃtmà ÓÃstrÃntarÃdinaiva nirïÅta÷ / Ãtmà ca ÓarÅrendriyÃdisaÇghÃtavyatirikto nÃstyeva / ÓarÅrÃdikaæ ca yathÃyathaæ pratyak«Ãdinaiva niÓcitam / nanvÃtmà ÓarÅrÃdivyatirikto 'hamityasandigdhÃviparyastasÃk«ÃtpratÅtyaiva niÓcÅyata iti cet / evaæ tarhi tata eva na jij¤Ãsya÷ / ata evÃnÃditastadÅyatattvaj¤Ãne vidyamÃne 'pi i«yÃni«yaprÃptiparihÃrayoradarÓanÃnnÃsau jij¤Ãsita÷ kasyacitprayojanasye«ye / *1,272* $na svÃtmaparÃtmaparamÃtmavi«ayeyaæ jij¤ÃsÃ$ nanvayaæ kartà bhoktà do«asaæsargÅ cÃhaæpratyaye prakÃÓate / tadviparÅtastu ÓrutipratipÃdita÷ pratipattavyo 'to jij¤Ãseti cet / evaæ tarhi jaradgavÃdivÃkyavatpÃvakaÓaityÃnumÃnavacca pratÅtivirodhena Órutijij¤ÃsayorÃbhÃsatÃpÃta÷ / ata eva na parÃtmà jij¤Ãsya÷ / tasya prÃïÃdiliÇgairavagatatvÃt / saiva jij¤Ãseti cenna / tasyà laukikapravedanÅyatvena ÓÃstrÃvyutpÃdanÅyatvÃt / na khalu bÃlaka÷ stanapÃne«yasÃdhanatvÃnumÃne ÓÃstravyutpÃdanamapek«ate / yatkvacicchÃstre 'pi laukikapravedanÅyÃrthavyutpÃdanamanuvÃdo 'sau na puna÷ sa eva pradhÃnavyÃpÃra÷ / ÅÓvaravi«ayà jij¤Ãsà bhavi«yatÅti cenna / tasyaivÃbhÃvÃt / na caivamÅÓvarÃdipadÃnÃmÃnarthakyenÃpadatvaprasaÇga iti vÃcyam / te«Ãæ katha¤cijjÅvavi«ayatopapatte÷ / so 'pi hi svaÓarÅrendriyÃdÅnÃmÅ«ye / pratÅtÃrthatvopapattÃvapratÅtÃrthatvakalpanÃyÃæ gauravaprasaÇgÃt / jÅvasya cÃhamiti svaprakÃÓatayà svaprakÃÓaj¤ÃnÃÓrayatayà mÃnasapratyak«avedyatayà và siddhatvena na jij¤ÃsÃvi«ayatvamityuktam / *1,276* $na ceÓvaravi«ayà jij¤ÃsÃ$ ki¤ceÓvara÷ pramito na và / nobhayathÃpi jij¤Ãsà sambhavati / neti pak«e anugrÃhyapramÃïÃbhÃvena jij¤ÃsÃyÃstarkatvavyÃghÃtÃt / kÃraïopapattita iti hi uktam / pramÃkaraïasya pramÃïasyopapattiranugrahastatkaraïenetyartha÷ / naca buddhÃvanÃrƬhaæ Óakyaæ jij¤Ãsitum / pramitatve tu niÓcitatvÃdeva / nacaivaæ sakalatarkÃnupapattiprasaÇgena vyÃghÃta÷ / sÃmÃnyata÷ pratÅtau viÓe«e tadavakÃÓÃt / na cÃtra tathÃtvaæ paÓyÃma÷ / ki¤ceÓvare pramÃïaæ bhavanna tÃvatpratyak«am / tasyÃpÃtatastadabhÃvÃvedakatvÃt / nÃpyanumÃnam / tatpratibaddhaliÇgÃbhÃvÃt / Ãgamastu kÃryani«Âho na ni«pannasvarÆpamÅÓvaraæ Óaknotyavagamayitum / na cÃnyatpramÃïamasti yanmÅmÃæsayà anug­hyeta / ki¤cÃgamo 'pi bhavanveda eva vaktavya÷ / anyasyÃnÃÓaÇkanÅyatvÃtpÃratantryÃcca / vedasya pauru«eyatvÃpauru«eyatvayo÷ kÃraïÃbhÃvena prÃmÃïyameva durlabham / svata÷ prÃmÃïyÃÇgÅkÃre tu vedaviruddhÃnÃmapi ÓÃkyÃdivacasÃæ tathÃtvÃpÃtena punarvedÃpramÃïyatÃdavasthyam / ki¤ca Óabdasyaiva prÃmÃïyaæ durghaÂamarthasaæsparÓaÓÆnyatvÃt / vÃkyÃrthapratyÃyanaprakÃrÃnirÆpaïÃcca / kutastadviÓe«asya vedasya / *1,282* $prayojanÃbhÃvÃnnajij¤ÃsÃkartavyÃ$ prayojanaæ ceÓvarajij¤Ãsayà abhyudayo và syÃt mok«o và / nÃdya÷ / tasya dharmÃdilaghÆpÃyasÃdhyasya ÓÃstrÃntaraprayojanatvÃt / na dvitÅya÷ / tasyÃpyapÃma somamityÃdyÃgamena laghÆpÃyÃntarasÃdhyatÃvagamÃt / nacaikasyaiva karmaïo 'bhyudayani÷Óreyasahetutvaæ viruddham / phalÃbhisandhyÃdibhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ viÓe«opapatte÷ / jij¤Ãsà ca mok«asÃdhanaæ bhavantÅ kiæ sÃk«Ãduta j¤ÃnadvÃreïa / nÃdya÷ / d­«ÂÃd­«ÂatyÃgakalpanÃprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / karmaïà j¤ÃnamÃtanotÅtyÃgamena j¤Ãnasya laghÆpÃyÃntarasÃdhyatÃdhyavasÃyÃt / j¤ÃnasyÃpi sÃk«Ãnmok«ahetutvÃbhyupagame 'd­«Âakalpanaiva / na ceÓvaraprasÃdadvÃrà / j¤Ãnasya prasÃdahetutÃyÃ÷ kvÃpyad­«ÂatvÃt / "tatkarma harito«aæ yat' ityÃdinà tatprasÃdasya karmÃdyalpopÃyasÃdhyatÃpratÅteÓca / ki¤cÃyamÃtmÃvidyÃkalpito bandhastadvidyayaiva niv­ttimarhati / ÓuktikÃvidyÃkalpitaæ rajatamiva Óuktividyayà / tatkuto bandhaniv­ttilak«aïe mok«e parameÓvaraprasÃdasyopayoga÷ / kutastarÃæ tajj¤Ãnasya kutastamÃæ ca tajjij¤ÃsÃyÃ÷ / atha parÃmÃrtha evÃyaæ bandhastarhi na j¤Ãnena nivarteta / naca satyasyÃnÃderÃtmasvarÆpamÃtrÃnubandhino bandhasyÃtmasvarÆpasyeva kenÃpi niv­ttiryuktà / api ca muktasya ÓarÅrendriyavi«ayÃdisaæsarge muktatvavyÃghÃta÷ / du÷khÃdiprasaÇgaÓca / kÃraïasÃmagrÅsadbhÃvÃt / tathÃcÃbhyudayatulyatayoktado«a÷ / ÓarÅrÃdyabhÃve ca tatsÃdhyasukhÃbhÃvena kasyÃpi tatrÃrthitÃnupapatteranadhikÃrikaæ ÓÃstramÃpadyeta / ko hi svasthÃtmà sahasà sukhatatsÃdhane hÃtumutsahate / tadevaæ vi«ayÃdyanubandhavidhuratvÃnna jij¤Ãsà kartavyà / tadvidhayo 'pi na pramÃïam / ÓÃstraæ cedamanÃrambhaïÅyamiti prÃpte sÆtrayÃmÃsa bhagavÃnÃcÃrya÷- oæ athÃto brahmajij¤Ãseti // *1,288* // oæ oæ athÃto brahmajij¤Ãsà oæ // ## %% NYùYASUDHù: $ÅÓvara eva ÓÃstrasya vi«aya÷$ yattÃvaduktaæ vi«ayÃbhÃvÃnna jij¤Ãsà kartavyeti tadanupapannam / anÃtmajÅvÃtmanorvi«ayatvÃnupapattÃvapÅÓvarasya tadupapatte÷ / atra yaduktaæ jÅvavyatirikta ÅÓvara eva nÃstÅti tatparihÃrÃya sÆtrak­toÇkÃrabrahmaÓabdau prayuktau / tenÃyamartha÷ sÆcita÷ / "oæ ityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta',"tadvijij¤Ãsasva tadbrahma' ityÃdiÓrutÃvoÇkÃrabrahmaÓabdau jij¤Ãsye vastuni ÓrÆyete / tÃbhyÃæ ca tatsakalajÅvaja¬ÃtmakÃtprapa¤cÃdvilak«aïamavagamyata iti / tadayuktamivÃbhÃti / oæ Ãdipadasya alaukikÃrthe 'navagatasaÇgatitvÃt / nahi padaæ cak«urÃdivadapratÅta evÃrthe pratÅtiæ janayati yenÃpÆrvamarthaæ padaprayogÃdeva pratÅma÷ / svargÃpÆrvadevatÃdyartho 'pi na padaprayogÃdeva siddha÷ / kintu sannihitÃnekavÃkyÃrthasÃmarthyÃllabhyata ityata Ãha bhëyakÃra÷- otatvavÃcÅti // *1,291* $guïapÆrïataiva oækÃrasyÃrtha÷$ hiÓabdo hetvarthe / oækÃrastÃvadotatvasya gatatvasya pravi«Âatvasya và vÃcaka÷ / gatyÃdyarthasyÃvate÷ khalu rÆpametat,"avate«yilopaÓca' iti sÆtrÃt / "oæ iti puna÷ kasya vaktÃ' iti praÓnapÆrvakaæ"avatirnÃmÃyaæ dhÃturgatikarmà praveÓanakarmà ca' ityanyatrÃpyevameva niruktatvÃt / tathÃca yadyasau karmÃïi tadà karturyadi và kartari tadà karmaïo 'pek«ÃyÃmupapadÃdyabhÃve 'pi yogyatayà ÓrutyantarÃdibalÃdvÃsÃvoÇkÃrastasya jij¤Ãsasya guïairÃnandÃdyanantakalyÃïaguïairguïÃnvotatÃæ vakti / pak«advaye 'pyanantÃnavadyakalyÃïaguïapÆrïataivoÇkÃrasyÃrtha÷ / brahmaÓabdasyÃpi sa evÃrtha÷ / b­haterv­ddhayarthasya khalvedadrÆpam / tathà ca pÆrvavadyogyatayà "atha kasmÃducyate brahmeti b­hanto hyasmin guïÃ÷' ityÃdiÓrutyantarabalÃdvà guïÃnÃæ sambandha÷ / *1,299* $yaugikaÓabdÃnÃm avayavasaægatigrahaïÃpek«Ã ÃvaÓyakÅ$ etaduktaæ bhavati / yaugikà hi Óabdà nÃvaÓyamarthapratyÃyane saÇgatigrahaïamapek«ante / kiæ nÃma nigamaniruktavyÃkaraïabalenÃvayavÃrthÃvagame sati tatsaæsargasambhÃvanÃyÃæ prasiddhamanyathÃpÆrvamevÃrthamavagamayanti / vÃkyarÆpatvÃtte«Ãm / yathÃ'ha"ÓrotriyaæÓchando 'dhÅte'"vÃkyÃrthe padaprayoga÷' iti / naca vÃkyaæ saÇgatigrahaïÃpek«amarthamabodhayati / adhigatÃrthatvaprasaÇgÃdaÓakyatvÃcca / *1,305* $oækÃrabrahmaÓabdayo÷ na abhedo 'rtha÷$ tadetÃvoÇkÃrabrahmaÓabdÃvapi yaugiko jij¤ÃsyamanantaguïaparipÆrïaæ pratipÃdayantau jÅvaja¬ayostadayogÃttadvayatiriktameva ki¤cidgramayata÷ taccÃviditatvÃtsambhavati jij¤ÃsÃvi«aya÷ / naca tatrÃpi guïapÆrïatà viruddhà / prÃk pratÅternirÃÓrayasya virodhipratyayasyÃnutthÃnÃt / pratÅtyà caivameva siddhatvÃditi / yatpunarakÃravÃcyena tatpadÃrthenokÃravÃcyasya tvaæpadÃrthasyÃbhedo makÃreïocyate brahmaÓabdena ca sakalastvÃtmakatvalak«aïapÆrïatÃbhidhÅyata iti vyÃkhyÃnam / tadaprÃmÃïikaæ pramÃïaviruddhaæ ca / yattvÃpterÃdimattvÃdvetyÃdyoÇkÃrasya nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ sarvaj¤aæ sarvaÓaktisamanvitamityÃdi brahmaÓabdasya vyÃkhyÃnam tajjÅvÃdivyatiriktavastusÃdhanÃvirodhÅti sphuÂamevetyÃÓayavatà na vyÃkhyÃnÃntaraæ dÆ«itamanumataæ ca / *1,307* $guïotatetirÆpa÷ sÃdhu÷$ nanu guïotatÃmiti katham / v­ddhirecÅti bhavitavyam / maivam / omÃÇgoÓca iti caÓabdenÃnyatrÃpi pararÆpatvÃnuÓÃsanÃt / athavà Æyate rÆpametat / nanvasau tantusantÃne paÂhyate / anekÃrthatvÃddhÃtÆnÃmityado«a÷ / kathaæ tarhyetatvavÃcÅti guïa÷ / tatrÃvatirÆpÃÇgÅkÃrÃt / vaicit­yaæ tu dhÃtudvayajatvasÆcanÃrtham / athavÃ'kÃropasargapÆrvako 'sÃvityado«a÷ / *1,319* %% NYùYASUDHù: $nÃrÃyaïapadasyÃpi guïapÆrïataivÃrtha÷$ astu voÇkÃrabrahmaÓabdÃbhyÃæ jÅvaja¬Ãtiriktasya jij¤Ãsyasya siddhi÷ / tathÃpi ÅÓvarasya kimÃyÃtamityata Ãha- nÃrÃyaïeti // sa evetyanuvartate / nahi nÃmni vipratipattirityÃÓaya÷ / athavà sÆtrakÃroktÃvoÇkÃrabrahmaÓabdÃvupalak«aïamÃtram / "nÃrÃyaïaæ mahÃj¤eyam' ityÃdiÓrutau jij¤Ãsye nÃrÃyaïaÓabdo 'pi ÓrÆyate / nÃrÃyaïapadoditaÓcÃrtha÷ sa eva yo guïapÆrïatvÃkhya÷ / ato nÃrÃyaïaÓabdenÃpi jij¤Ãsyaæ jÅvÃdivyatiriktaæ siddhayatÅtyanenocyate / etadapyupalak«aïam / ÃtmÃnanteÓvarÃdiÓabdà api j¤ÃtavyÃ÷ / te«Ãmapi"ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta' ityÃdau jij¤Ãsye ÓravaïÃt / guïapÆrïatvÃbhidhÃyitvÃcca / na cÃlaukikÃrthakalpane gauravaprasaÇgÃdvaraæ katha¤cide«Ãæ ÓabdÃnÃæ jÅvÃdivi«ayÃÇgÅkaraïamiti vÃcyam / yaugikaÓabdaprayogÃnyathÃnupapatteruktatvena kalpanÃbhÃvÃt / anyathà vÃkyÃdapyalaukikÃtharpratyayo na syÃt / laukikÃtha eva katha¤cidarthÃnugamasya vaktuæ ÓakyatvÃt / ki¤ca kvacinmukhyÃrtha eva Óabdo 'nupapattyà kvacidamukhyÃrtho 'nugamyate / na punaramukhyÃrtha eva / tathÃca Órautaæ brahmÃdiÓabdaæ jÅvÃdivi«ayamaÇgÅkurvÃïenÃpi niravagrahapÆrïatÃyuktaæ ki¤cidabhidheyaæ mukhyamaÇgÅkaraïÅyameva / tataÓcÃnena kiæ k­taæ syÃt / jÅva evaite mukhyÃrthÃstadanupalabdhistvavidyÃvaraïanimitteti cenna / yato 'trÃcÃrya÷ svayameva prativak«yatÅti / *1,322* %% NYùYASUDHù: $ÅÓvara÷ vedena pramita÷$ yadatroktamÅÓvara÷ pramito na veti / tatra pramita ityuttaram / tatpak«ado«aÓca parihari«yate / tathÃca ÓÃstrasya vi«ayasambandha÷ samÃhità bhavati / yatpunaratroktaæ kena pramÃïeneti / tatra vedeneti vadÃma÷ / vedasyeÓvaravi«ayatà kuta ityato 'pyoÇkÃra÷ sÆtrak­tà brahmaïi prayukta÷ / tatkathamasyÃrthasyopapÃdakamityÃÓaÇkayedamatrÃkÆtaæ sÆtrakÃrasyetyÃha- vyÃh­tÅnÃæ ceti // sa evÃrtha iti sambandha÷ / oækÃrastÃvadbhagavata ÅÓvarasya vÃcaka÷ / "omiti brahma' ityÃdi Órute÷ / ata÷ sa eva vyÃh­tÅnÃæ ca bhÆrÃdÅnÃmartha iti gamyate"praïavÃrthà vyÃh­taya÷' ityÃdyÃgamena tis­ïÃæ vyÃh­tÅnÃæ varïatrayÃtmakoÇkÃravyÃkhyÃnatayÃvagatatvÃt / vyÃkhyÃnavyÃkhyeyayoÓcaikavi«ayatà suprasiddheti / evakÃro vyÃh­tÅnÃmagnivÃyusÆryadevatÃkatvaprasiddhayà tatpratipÃdakatvabhramaæ nivÃrayati / agnyÃdÅnÃmadhidevatÃtvenÃpi prasiddhayupapatte÷ / anyathoktavyÃkhyÃnavyÃkhyeyabhÃvÃnupapattiprasaÇga÷ / kena nimittena vyÃh­tÅnÃæ ca sa evÃrtha ityata Ãha- bhÆmata iti // bhÆmà pÆrïatvaæ tato bhÆ÷ / bhavaterbahutvÃrthasya kvipi rÆpametat / bhÃvanÃjjagata utpÃdanÃdbhuva÷ / bhavaterevÃntarïÅtapyarthasya kapratyaye rÆpam / sutvÃtsukhatvÃtsva÷ / svaÓabdo hi sukhavÃcÅ prasiddha÷ / cakÃrau nimittÃntarasamuccaye / yathoktam / "pÆrïo bhÆtivaro 'nantasukho yadvayÃh­tÅrita÷' iti / etaireva nimittairvyÃh­tÅnÃmartho na punarlokatrayÃtmakatvena / tasya pramÃïaviruddhatvÃt / "bhÆriti và ayaæ loka÷' ityÃdiÓrutirapi lokatrayÃntargatabhagavadvi«ayaivetyevaÓabdÃrtha÷ / *1,327* $gÃyatryartha÷ nÃrÃyaïa eva$ kimato na hi vyÃh­taya eva veda iti cet / vyÃh­tyarthatayà tÃvatparameÓvarasya gÃyatrÅpratipÃdyatÃvagamyate / tripadÃyà gÃyat­yà vyÃh­titrayavyÃkhyÃnatvasyÃgamasiddhatvÃt / nanu gÃyat­yÃæ yo bhargo no 'smÃkaæ dhiya÷ pracodayÃtprerayettasya saviturdevasya tadvareïyaæ rÆpaæ dhÅmahi cintayÃma iti bharganÃmaka÷ savità pratipÃdyo d­Óyate / tatkathaæ bhagavatparatvamityata Ãha- sa eva bhargaÓabdÃrtha iti // bharaïagamanayogÃditi Óe«a÷ / upalak«aïaæ caitat / jagatprasavahetutvÃtsavitetyapi dra«Âavyam / natu sÆrya÷ / tathÃtve gÃyat­yà vyÃh­tyarthatvÃnupapatte÷ / "dhyeya÷ sadà savit­maï¬alamadhyavartÅ nÃrÃyaïa÷' ityÃdyÃgamavirodhÃccetyevÃrtha÷ / astu gÃyat­yartho nÃrÃyaïa÷ kimetÃvatÃpi / gÃyat­yarthatvÃtpuru«asÆktÃrtho 'pi sa eveti siddhayati / vargatrayÃtmakasya tasya tripÃdagÃyatrÅvyÃkhyÃnatvena"tadbheda÷ pauru«aæ sÆktam' ityÃdyÃgamasiddhatvÃt / nanu puru«asÆkte puru«asya paÓorhiraïyagarbhasya và pratipÃdanÃtkathaæ nÃrÃyaïa÷ pratipÃdyata ityata Ãha- so 'yamiti // pÆrïatvÃdineti Óe«a÷ / tathÃca Óruti÷ / "sa và ayaæ puru«a÷ sarvÃsu pÆr«­puri«ayo nainena ki¤canÃnÃv­taæ nainena ki¤canÃsaæv­tam' iti / anyathoktayuktivirodha÷ / vak«yate caitat / siddhe ca puru«asÆktÃrthatve vi«ïo÷ kiæ syÃt / sarvavedÃrthatvameva siddham / *1,331* %% NYùYASUDHù: $sa sarvà vÃk sÃk«Ãt oækÃravyÃkhyÃnam$ "vedÃ÷ puru«asÆktagÃ÷' ityÃgamena sarvavedÃnÃæ puru«asÆktÃrthatayÃvagatatvÃdityÃha- sa eveti // evaÓabda÷ kÃryÃdivyÃv­ttyartha÷ / "sarve vedà yatpadamÃmananti' ityÃdiÓrutisiddhamapi bhagavata÷ sarvavedÃrthatvaæ nyÃyenopapÃdayitumayaæ prayatna÷ sÆtrakÃrasya / syÃdetat / ÅÓvara÷ savarvedÃrthastadvayÃkhyeyoÇkÃrÃrthatvÃt / yo yadvayÃkhyeyÃrtha÷ sa tadartho yathà sampratipanna iti và sarvo veda ÅÓvaraparastatparoÇkÃravyÃkhyÃnatvÃditi và sÃk«ÃdevÃnumÃnaæ kiæ na vyÃkhyÃyate / "tadyathà sarvÃïi parïÃni ÓaÇkunà sant­ïïÃnyevamoÇkÃreïaiva sarvà vÃk sant­ïïÃ' ityÃdiÓrutyà hetvarthasamarthanaæ bhavi«yati kimanena paramparÃvyÃkhyÃnena / satyam / tathÃpi vÃkyÃntarabalena na sarvà vÃgoÇkÃravyÃkhyÃnaæ sÃk«Ãtkiæ nÃmoktaprakÃreïa paramparayaiveti j¤Ãpayitumitthaæ vyÃkhyÃnamityado«a÷ / nanu ceÓvare pramÃïaæ p­«Âavata oækÃrabrahmaÓabdÃveva kasmÃnnoktau kiæ vedÃnumÃnena / naca padasyÃpramÃïateti vÃcyam / yaugikapadaprÃmÃïyasya uktatvÃt / maivam / mÅmÃæsÃnugrÃhyapramÃïasya p­«ÂatvÃt / na coÇkÃrÃdimÃtraæ tathà vivak«itam / kiæ nÃma samasto veda eveti / kimato yadyevamÅÓvara÷ sarvavedÃrtha iti cet / vi«ayasambandhasambhavÃjjij¤ÃsÃyÃ÷ kartavyatà ÓÃstrasya cÃrambhaïÅyatvaæ siddhamityÃÓayavÃn sÃkÃÇk«asya vÃkyÃbhÃsasyÃpratipÃdakatvÃdÃkÃÇk«itÃdhyÃhÃraæ sÆcayansÆtravÃkyÃrthamÃha- jij¤Ãsya iti // ayamiti uktavidhayà jÅvaja¬ÃtmakÃtprapa¤cÃdatyantaviviktatvena niÓcitatayà vi«ayabhÆta÷ sarvavedÃrthatayà ÓakyapratipÃdanaÓcetyartha÷ / *1,333* $mÅmÃæsÃdvÃrà ÓÃstrasyÃpi ÅÓvaravi«ayakatvam$ nanu vedÃnÃmÅÓvarapratipattijanakatvÃdbhavatu tadvi«ayatvam / ÓÃstraæ tu te«ÃmÅÓvarapratipÃdanÃnusaraïopÃyanyÃyavi«ayaæ kathamÅÓvaraparamucyate / maivam / vedÃnÃmÅÓvaramavabodhayatÃmitikartavyatà hi mÅmÃæsà / tenopakÃrakatvÃdbhavati tadvi«ayà taduddhÃrà ÓÃstramapi / na hi bÅjasyÃÇkuraæ janayata÷ sahakÃriïo jalÃderaÇkuro na kÃryam / nanu mÅmÃæsÃpi sambhÃvanÃdivi«ayà kathamÅÓvaravi«ayà bhavati / maivam / dvividhaæ khalu karmakÃrakaæ bhavati / ki¤cidavyavadhÃnena vyÃpÃrajanyÃtiÓayayogi / yathodyamananipatanavyÃpÃrajanyordhvÃdeÓasaæyogavibhÃgÃtiÓayaviÓi«Âa÷ kuÂhÃra÷ kart­vyÃpÃrasyÃvyavadhÃnena karma bhavati / ki¤ciduddeÓyaphalasambandhitayà karaïavyÃpÃravyavadhÃnena / yathà dvaidhÅbhÃvavÃnv­k«a÷ / tatra kart­vyÃpÃrasya karaïavyÃpÃravyavadhÃnena v­k«akarmateva mÅmÃæsÃvyÃpÃrasyÃpi pramÃïÃdisambhÃvanÃddhÃreïeÓvarÃvabodha evoddeÓya iti bhavati tatkarmatà / syÃdetadevam / yadi vedetikartavyatà vicÃra÷ syÃt / na caivam / vinÃpi vicÃreïa Óabdopalabdhisamayagrahaïatatsmaraïasahak­tÃcchabdÃdevÃrthÃvagamadarÓanÃt / naca mantavyaæ ÓaktitÃtparyÃj¤Ãnaviparyayado«Ãcchabda÷ saæÓayavipayaryayÃvutpÃdayati / tatra do«Ãpanayanena saæÓayÃdivyudÃsÃya ÓaktitÃtparyavicÃro 'Çgaæ bhavatÅti / yatastatrÃpi Óabdo vinà vicÃreïa tattvaj¤Ãnasye«ye / kiæ nÃma pratibandhamÃtraæ vicÃreïÃpanÅyate / na hÅtikartavyataivam / tatkathaæ vedetikartavyatà jij¤Ãsà / kathantarÃæ ceÓvaravi«ayà / kathantamÃæ ca ÓÃstrasya tadvi«ayateti / *1,338* $nirïayaprayojakatvÃt mÅmÃæsÃyÃ÷ ÅÓvaravi«ayatvam$ atrocyate / satyamevam / tathÃpi pratibandhaniv­ttau satyÃmeva nirïaya iti pratibandhakanirÃsahetorapi vicÃrasyopacÃreïa nirïayahetutvÃdupapannamÅÓvaravi«ayatvam / etenaitadapi nirastam / ÅÓvarasya vedapramÃïakatve tata eva niÓcitatvÃtkiæ mÅmÃæsayeti / yuktivÃkyÃbhÃsajanitavipratipattipratibandhasyoktatvÃt / tathà hi / vedaprÃmÃïyamevÃnaÇgÅkurvÃïÃ÷ kecidÅÓvara eva nÃstÅti pratipannÃ÷ / apare tu tadaÇgÅk­tyÃpi tadvÃcinÃæ padÃnÃæ jÅvÃdivi«ayatÃæ vyÃkurvantastadabhÃvamasthitÃ÷ / anye tu punarastÅÓvara÷ kintu paramÃrthato nirguïa eveti saÇgirante / eke tu saguïo 'pi na jagata÷ kÃraïamapi tÆdÃsÅna evetyÃti«Âhante / kecitkÃraïatve 'pyupÃdÃnamityabhyupayanti / nimittamÃtratve 'pi katipayaguïaæ guïebhyo bhinnamanye manyante / itare tu bhinnÃbhinnamupagatavanta÷ / kecidvigrahavantamityevamÃdyÃsvanekÃsu vipratipatti«u satÅ«u tattvaj¤ÃnakaraïÃdapi vedÃttadanutpattau tadapanodanadvÃreïa vedetikartavyatÃrÆpà jij¤Ãsà kartavyeti / *1,340* $karmaïi «a«ÂhÅparigraha÷ «a«ÂisamÃsavicÃra÷$ tatra tÃvadbrahmaïo jij¤Ãsà brahmajij¤Ãseti «a«ÂhÅsamÃso na punardharmÃya jij¤ÃsetivaccaturthÅsamÃsa÷ / tÃdarthyasamÃse prak­tigrahaïaæ kartavyamiti vÃrtikak­tà prak­tivikÃrabhÃva eva caturthÅsamÃsasya niyamitatvÃt / tathaivodÃharaïaæ yÆpÃya dÃru yÆpadÃrviti / prak­tivikÃrabhÃvarahite«u cÃÓvaghÃsÃdi«vaÓvaghÃsÃdaya÷ «a«ÂhÅsamÃsà bhavantÅti prativihitam / nacÃtra prak­tivikÃrabhÃvo 'sti / «a«ÂhÅsamÃse 'pi kecicche«e «a«ÂhÅti pratipannÃ÷ / kecitkarmaïÅti / tatra karmaïi «a«ÂhÅparigrahÃya jij¤Ãsya ityaktam / k­tyÃnÃæ karmaïi smaraïÃt / anyathà jij¤ÃsÃsyetyavak«yat / jij¤Ãsà khalu karmÃpek«Ã vinà karmaïà na j¤Ãtuæ Óakyà na tu sambandhinaæ vineti karmaïa÷ prÃdhÃnyÃttadeva vaktavyam / sambandhisÃmÃnyoktavarthÃtkarmÃpi labhyata iti cenna / sÃk«ÃtpratÅtaparityÃgenÃrthalabhyasvÅkÃrasya vaiyarthyÃt / evaæ sati lak«aïÃdijij¤ÃsÃpi pratij¤Ãtà syÃditi cenna / tasyà vinÃpyabhidhÃnena lÃbhÃt / nahi lak«aïÃdijij¤ÃsÃmantareïa brahmajij¤ÃsÃsti / anyathÃnekavi«ayatvena ÓÃstrabhedaprasaÇga÷ / nirvi«ayatÃÓaÇkÃpanodÃrthaæ prayuktaæ padamidaæ karmÃbhidhÃnyeva yuktam / tadvijij¤ÃsasvetyÃdiÓrutyarthÃnugataæ caivaæ sati sÆtraæ syÃt / *1,356* nanu ca "pratipadavidhÃnà «a«ÂhÅ na samasyate' iti karmÃïi «a«ÂhayÃ÷ samÃsa÷ prati«idhyata iti cenna / "k­dyogalak«aïà ca «a«ÂhÅ samasyate' iti pratiprasavÃt / *1,368* $karmaprÃdhÃnyÃrthaæ jij¤Ãsya iti prayoga÷$ athavà brahmaïa÷ karmatvenÃprÃdhÃnyaÓaÇkÃæ nivartayituæ jij¤Ãsya iti karmaprÃdhÃnyaæ sÆcitam / j¤Ãnavidhau hi brahmaïo 'prÃdhÃnyaæ syÃt / tajj¤ÃnoddeÓena jij¤ÃsÃvidhÃne kuta÷ aprÃdhÃnyam / *1,375* $kartavyetipadÃdhyÃhÃravicÃra÷$ vidhÅyata ityanena kartavyeti padÃdhyÃhÃraæ sÆcayati / nanu bhavatÅti svata÷ siddham / maivam / tathà satyanuvÃdatvaprasaÇgÃt / atraike codayanti / siddhaiva nanu brahmajij¤Ãsà / athÃto dharmajij¤Ãseti sakalavedÃrthavicÃrasyoditatvÃt / brahmaj¤Ãnasya codanÃlak«aïatvena dharmasvarÆpatvÃdabhyadhikÃÓaÇkÃbhÃvÃditi / *1,383* $gatÃrthatÃÓaÇkÃtatsamÃdhÃnÃnupapatti pradarÓanam$ tatra kecidabhyadhikÃÓaÇkÃæ darÓayanto brahmajij¤ÃsÃæ p­thagÃrabhante / apare tu kÃryani«Âha eva vedabhÃgo vicÃryatvena tatra prakrÃnto vicÃritaÓca na vastutattvani«Âha ityato vastutattvani«Âhaæ vedabhÃgaæ vicÃrayitumidamÃrabhyata ityÃhu÷ / seyaæ gatÃrthatÃÓaÇkà tatsamÃdhÃnaæ ca nopapadyate / sarvavedÃnÃmÅÓvaraikani«Âhatvena sarvavedÃrthasyÃtraiva jij¤ÃsyatvÃt / dharmajij¤ÃsÃÓÃstraæ tu vedaikadeÓÃmukhyÃrthadharmavicÃrÃya prav­ttamityÃÓayena vÃ"sa eva bhargaÓabdÃrtha÷' ityÃdyuktam / tatra sarvavedÃrtha ityanena gatÃrthatÃÓaÇkÃnirÃsa÷ sa eva na tu kÃryaÓe«atayetyÃdyaæ samÃdhÃnaæ sarveti dvitÅyaæ ca nirastam / tadupapÃdanÃya pÆrvavÃkyam / jij¤Ãsya iti sÃdhyanirdeÓa÷ / vak«yati ca etadvistareïa kÃryatà cetyÃdinà / *1,391* %% NYùYASUDHù: $jij¤ÃsÃyà ni«prayojanatvanirÃsa÷$ brahmajij¤ÃsÃyà ni«prayojanatvaæ ÓaÇkitamapÃkartuæ ata÷Óabdaæ vyÃca«Âe- j¤ÃnÅti // taæ vidvÃnityanena"tamevaæ vidvÃnam­ta iha bhavati' iti vÃkyamevaÓabdena"nÃnya÷ panthà ayanÃya' ityuttaravÃkyamavadhÃraïÃrthaæ ca saÇg­hÅtam / caÓabdo vÃkyasamuccaye / v­ïute yamityanena"yamevai«a v­ïute' iti vÃkyaæ saÇg­hÅtam / Ãdipadena"Ãtmà và are dra«Âavya÷' ityÃde÷ saÇgraha÷ / hiÓabdau hetau / evaÓabda÷ pratyekamabhisambadhyate / yasmÃttasya brahmaïo nÃrÃyaïasya prasÃdÃtparamÃnugrahÃdeva mucyate saæsÃrÃt na tu karmÃdineti"tamevam'"yamevai«a v­ïute' iti Órutibalena gamyate / yadyapi tamevamiti paramapuru«aprasÃdo na ÓrÆyate / tathÃpi yamevai«a v­ïuta iti Órutibalena gamyate / yadyapi tamevamiti paramapuru«aprasÃdo na ÓrÆyate / tathÃpi yamevai«a v­ïuta iti vÃkyÃnurodhena tatrÃpyanusandheya÷ / nimittena naimittikopalak«aïÃnmumuk«usambandhisÃdhanÃvadhÃraïÃya tu na sÃk«Ãdukta÷ / varaïaæ tu prasÃda ucyate / "apÃma somam' ityÃdyÃstu Órutaya÷ sÃvakÃÓatvÃdanyathà yojyÃ÷ / ÅÓvaraparamaprasÃdaÓca tajj¤ÃnÃdeva bhavati / na puna÷ karmÃdineti j¤ÃnÅ priyatamastamevaæ vidvÃnityuktibalenÃvagamyate / vidvÃnityasyÃpi prasÃdÃtiÓayadvÃreïetyarthaparyavasÃnasyoktatvÃt / karmÃderanugrahamÃtrahetutvenÃpi tadvacanaæ sÃrthakam / ÅÓvaraj¤Ãnaæ ca tajjij¤Ãsayaiva nÃnyeneti"Ãtmà và are dra«Âavya÷' iti paramÃtmadaÓarnÃnuvÃdena tatsÃdhanatayà Órotavya ityÃdinà ÓravaïÃdividhÃyakoktibalena pratÅyate / karmaïÃæ tvanta÷karaïaÓuddhidvÃreïa j¤ÃnÃÇgatvopapattestadvÃkyaæ sÃrthakaæ bhavi«yati / ato brahmajij¤Ãsà kartavyeti sambandha÷ / *1,397* idamuktaæ bhavati / yadyapi na jij¤ÃsÃyÃ÷ svargÃdirÆpo 'bhyudaya÷ prayojanaæ sambhavati / tathÃpi mok«o bhavi«yati / tasyÃnanyasÃdhyatvÃt / mok«asÃdhanaæ hi sÃk«Ãt bhagavÃneva / "bandhako bhavapÃÓena bhavapÃÓÃcca mocaka÷' ityÃdivacanÃt / sÃdhanaæ ca dvividham / siddhamasiddhaæ ca / tatrÃsiddhamutpÃdyaæ phalakÃmena / yathà yÃgÃdi / siddhaæ tu savyÃpÃrÅkaraïÅyam / yathà kuÂhÃrÃdi / siddhaæ ca sÃdhanaæ bhagavÃniti mumuk«uïà savyÃpÃrÅkaraïÅya÷ / vyÃpÃraÓca prasannataiva / niga¬Ãdimocake«u rÃjÃdi«u tathà darÓanÃt / "yasya prasÃdÃtparamÃrtirÆpÃdasmÃtsaæsÃrÃnmucyate nÃpareïa' ityÃdiÓruteÓca / vyÃpÃraprÃdhÃnyoktiÓcendriyÃrthasannikar«a÷ pratyak«amityÃdÃvivaupacÃrikÅ / mocakaÓceÓvaraprasÃdastadbhaktayekasÃdhya÷ / "bhaktayaiva tu«yimabhyeti vi«ïunÃnyena kenacit' ityÃdivacanÃt / svargÃdihetuprasÃdamÃtraæ karmÃdisÃdhyam / "karmaïà tvadhama÷ prokta÷ prasÃda÷' ityÃdism­te÷ / prasÃdo nÃmecchÃviÓe«o guïÃntaraæ và na na÷ kacit k«ati÷ / parameÓvarabhaktirnÃma niravadhikÃnantÃnavadyakalyÃïaguïatvaj¤ÃnapÆrvaka÷ svÃtmÃtmÅyasamastavastubhyo 'nekaguïÃdhiko 'ntarÃyasahasreïÃpyapratibaddho nirantarapremapravÃha÷ / yamadhik­tya"yatra nÃnyatpaÓyati'"sà niÓà paÓyato mune÷' ityÃdiÓrutism­taya÷ / nacÃsau tatsÃk«ÃtkÃramantareïotpadyate / loke tathà darÓanÃt / nacÃvyaktasvabhÃvo bhagavÃæsahasreïÃpi prayatnÃnÃæ Óakya÷ sÃk«Ãtkartuæ vinà tadanugrahÃt / prasannastvanantÃcintyaÓaktiyogÃdÃtmÃnaæ darÓayatÅti yujyate / darÓanÃsÃdhanaæ cÃnugraha÷ svayogyaguïopetasya nirdo«asya bhagavadvigrahaviÓe«asyÃdaranairantaryÃbhyÃæ vi«ayavairÃgyatadbhaktisahitÃd bahukÃlopacitÃnnididhyÃsanÃparanÃmakÃdvicintanÃd­te na labhyate / naca nididhyÃsanaæ vÃkyÃrthagrahaïalak«aïe Óravaïe k­te 'pi vinà mananÃparanÃmnà vicÃreïopapadyate / saæÓayaviparyayostÃdavasthyÃt / nahi tayo÷ satorÃdaranairantaryÃdyupapadyate / ato jij¤Ãsà nididhyÃsanaparameÓvarÃnugrahataddarÓanaparamabhaktiparamÃnugrahadvÃrà mok«ÃsÃdhanatvÃt kartavyeti / ye tu dhyÃnameva paramapÃÂavÃpannamaparok«ÃkÃramiti manyante te«Ãæ darÓanaÓrutaya upacaritÃrthÃ÷ prasajyeran / *1,403* syÃdetat / ata÷ÓabdastÃvatprak­tasya hetubhÃve vatarte / tatra brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ prayojanÃkÃÇk«ÃyÃmadhikÃriviÓe«aïatayÃthaÓabdena prak­to mok«a÷ sambaddhayate / j¤Ãtumicchà jij¤Ãsà / nacÃtrÃvayavÃrthena jij¤ÃsÃÓabdo 'rthavÃn / icchÃyÃ÷ svÃtantryÃvi«ayatvena vidhÃtumaÓakyatvÃt / ata eve«yamÃïaj¤Ãnopalak«aïÃpyayuktà / tasmÃjj¤ÃnecchÃntarïÅto vicÃro jij¤ÃsÃpadena lak«yate / mukhyaprayogÃtikrameïa lÃk«aïikÃÓrayaïe cedaæ prayojanam / yadvicÃrasya j¤ÃnadvÃraiva mok«asÃdhanatvaj¤Ãpanam / anyathà yogyatÃviraheïÃnvayÃbhÃvavaprasaÇgÃt / yadi ca jij¤ÃsÃÓabdo mÅmÃæsÃÓabdavadvicÃra evopasaÇkhayÃyate / tadÃpyanvayavyatirekÃbhyÃæ vicÃrasya j¤ÃnasÃdhanatà j¤Ãsyate / evaæca vicÃro yato j¤ÃnasÃdhanaæ j¤Ãnaæ ca mok«asÃdhanamato asau kartavya iti labhyate / *1,409* mok«Ãderanyalabhyatvasya ÓaÇkitatvÃtsÃvadhÃraïatÃpi / ÅÓvaraprasÃdasya tu j¤Ãpakaæ na ki¤cidatra paÓyÃma÷ / *1,418* $j¤Ãnamok«ayor madhye prasÃdÃnapek«atvaÓaÇkÃ$ naca j¤Ãnasya mok«asÃdhanatà na yuktà / yeneÓvaraprasÃdo madhye 'dhyÃhriyate / ÃtmayÃthÃtmyÃj¤ÃnÃdanÃtmani ÓarÅrÃdÃvÃtmatvÃrope sati hi tadanukÆlapratikÆlayo rÃgadve«au bhavata÷ / tÃbhyÃæ prayukta÷ puïyapÃpalak«aïÃæ prav­ttimÃcinute / tataÓca suranaratiryagÃdinÃnÃyoni«u navÅnaÓarÅrendriyÃdisaæyogalak«aïaæ janmÃsya bhavati / tasmÃcca du÷khÃnubhava ityanÃdirayaæ kÃryakÃraïapravÃha÷ saæsÃra ityucyate / Ãtmatattvaj¤ÃnÃccÃj¤Ãnaviparyayau nivartete / tattvaj¤Ãnasya samÃnÃÓrayavi«ayÃj¤ÃnamithyÃj¤ÃnanivartanasvÃbhÃvyÃt / ÓuktikÃtattvaj¤Ãnasya tadaj¤ÃnarajatÃropanivartakatvadarÓanÃt / mithyÃj¤Ãnaniv­ttau ca rÃgadve«Ãnudaya÷ / kÃraïÃbhÃvÃt / tayorabhÃve ca na prav­tterutpatti÷ prÃgupacitÃyÃÓcopabhogena prrak«aya÷ / prav­ttyabhÃve ca janmÃntarÃbhÃvo hetvabhÃvÃdeva / vatarmÃnaÓarÅrÃdeÓcÃrambhakak«aye sati niv­tti÷ / janmÃbhÃve ca na nirbÅjasya du÷khasyotpÃda ityevamÃtyantikÅ du÷khaniv­ttirmukti÷ / tathÃca j¤ÃnasvabhÃvalabhyÃyÃæ muktau kimÅÓvaraprasÃdena / na hyandhakÃranibandhanadu÷khaniv­ttaye pradÅpamupÃdadÃnÃ÷ kasyacitprabho÷ prasÃdamapek«ante / svabhÃvo hi pradÅpasyÃyaæ yatsamÃnÃdhikaraïÃndhakÃranivartakatvam / tathÃca nyÃyasÆtram / "du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃpÃyÃdapavarga÷' iti / *1,420* %% NYùYASUDHù: $mok«asya haryadhÅnatvam$ yattu mok«asyeÓvarÃdhÅnatvavacanaæ tajj¤ÃnÃdijanmanÅÓvarasya nimittatÃparamityaviruddham / tadarthaæ ca tadupÃstyÃderupayoga÷ / tadevaæ j¤ÃnasvabhÃvenÃj¤ÃnÃdiniv­ttau kÃraïÃbhÃve kÃryÃnudayasyeÓvaraprasÃdÃnapek«atvÃdayuktamidamata÷ÓabdavyÃkhyÃnamityata Ãha- dravyamiti // dravyaÓabdena prak­tyÃditattvamucyate / karmeti dharmÃdharmau / svabhÃva÷ prak­tyÃdÅnÃæ pariïÃmÃdi÷ / jÅva ityabhimÃnÅ / eveti yadanugrahata ityata÷ paraæ dra«Âavyam / anena sarvotpattimadupÃdÃnanimittÃnÃæ sattÃpi parameÓvarÃdhÅnetyucyate / "na ­te tvatkriyate ki¤cana' iti Órutyà sarvÃrthakriyÃyÃstadadhÅnatvam / ityÃderÃgamÃdavagamyata iti Óe«a÷ / j¤ÃnasvabhÃvato 'pÅtyapiÓabdenÃÇgÅkÃravÃdo 'yamiti sÆcayati / hiÓabdo hetau / yasmÃdevaæ tasmÃdupapannaæ pÆrvavyÃkhyÃnamiti / *1,421* $bandhasyeÓvarÃdhÅnatvopapÃdanam$ tataÓcÃyamartha÷ / syÃdetadevam / yadyaj¤ÃnamÃtranibandhano 'yaæ bandho jÅvasya syÃt / na caivam / Órutism­tÅtihÃsapurÃïe«u parameÓvarecchÃnimittatvÃvagamÃt / advaitinÃmavidyÃdhÅnajÅvabrahmavibhÃgavattÃrkikÃdÅnÃæ ca guïavattvÃdhÅnadravyavadanÃderapÅÓvarÃdhÅnatvopapatte÷ / upapÃdayi«yate hi j¤ÃnÃnandÃdisvarÆpo 'yaæ jÅva iti puæstvÃdivadityÃdinà / tadbhÃvÃnupalabdhiÓcÃnubhavasiddhà / tenÃvagamyate 'sti kimapyÃvarakam / yenÃv­ta÷ svaprakÃÓacaitanyarÆpo 'pi nÃtmanastattvaæ veda / naca kÃmakarmÃdikameva tathà bhavitumarhati / tasyÃpi sÃdina÷ kÃraïÃpek«atvÃt / naca pÆrvapÆrvasmÃduttarottaramiti yuktam / suptipralayayostadv­ttyabhÃvena ni«kalaÇkacaitanyabalÃtsvarÆpÃvabhÃsaprasakte÷ / ata÷ kÃmakarmÃdyatiriktaæ mÃyÃvidyà prak­tirityÃdiÓabdÃbhidheyamanÃdyeva kimapi dravyamaÇgÅkaraïÅyam / "anÃdimÃyayà supta÷' ityÃdiÓrutism­tayaÓca bhavanti / naca mÃyÃpi kathaæ svaprakÃÓamÃv­ïotÅti yuktam / Ãvarakatayaiva tasyÃ÷ pramitatvÃt / vak«yate cÃtropapatti÷ / naca ja¬asya svata÷ ki¤citkaratvaæ yuktam / dravyaæ karma cetyÃdivÃkyaviruddhaæ ca / *1,424* $ÅÓvaraprasÃdasyÃpek«itatvasamarthanam$ ata÷ parameÓvara eva sattvÃdiguïamayyà vidyÃvirodhitvenÃvidyayà svÃdhÅnayà prak­tyÃcintyÃdbhutayà svaÓaktayà ca jÅvasya svaprakÃÓamapi svarÆpacaitanyamÃcchÃdayatÅti yuktam / sa eva ca svÃdhi«ÂhÃnalabdhapariïÃmamahadahaÇkÃrÃdiprak­tyaæÓai÷ saæyojya kart­tvabhokt­tvasvÃtant­yaæ kÃrakaphalasvÃmyaæ cÃsyÃvidyamÃnamevopadarÓya rÃgÃdyutpÃdanadvarà du÷khamanubhÃvayati / tadevaæ bandhasyeÓvarÃdhÅnatvÃtsa eva mocako 'ÇgÅkÃryÃ'parasya svÃtantryÃbhÃvÃt / prasanna evÃsau svakÅyÃæ mÃyÃæ vyÃvartayatÅti tatprasÃdÃrthaæ sarvo 'pyayaæ sÃdhanasandarbha ityuktam / tato yadyapi na sÆtrÃk«arebhyo bhagavatprasÃdo labhyate / tathÃpyanupapattyÃÇgÅkaraïÅya iti yuktaæ vyÃkhyÃnam / vak«yati caitatsÆtrakÃra÷"tato hyasya bandhaviparyayau iti / evamuktena nyÃyena na j¤ÃnasyaivÃyaæ svabhÃvo yatsÃk«Ãnmok«asÃdhanatvam / astu và tathÃpÅÓvaraprasÃdo 'pek«ita÷ / sakalakÃrakÃïÃæ tadadhÅnasattÃprav­ttitvena tadicchÃæ vinà kasyÃpi kÃryasyÃnudayÃditi / aÇgÅkÃravÃdasya cedaæ prayojanaæ yatpÆrvasyaivÃrthasya samarthanam / tathÃhi / yena j¤Ãnasya mok«ahetutvamaÇgÅk­taæ na tenÃpi ÅÓvarecchÃæ tyaktuæ Óakyate / kÃrakaprerakatvÃdinÃvaÓyÃbhyupagamanÅyatvÃt / tathÃca kimanena j¤ÃnenÃpramitena / pramita ÅÓvara evÃÇgÅkÃrya iti / *1,426* %% NYùYASUDHù: $vivaraïamatÃnuvÃda÷$ yaduktaæ na kÃryo mok«a÷ kintu prÃcÅne«u mithyÃj¤ÃnÃdi«u niv­tte«u kÃraïÃbhÃvÃdevottarapravÃhÃnutpÃdamÃtram / tatra kà nÃma parameÓvarÃpek«Ã / tadvacanÃni tu j¤ÃnotpattyÃdinimittatÃparÃïÅti / tadanupapannam / j¤ÃnapradÃnÃdyatiriktasyÃpÅÓvaraprayojanasyÃgame«Ækteriti Ãha- aj¤ÃnÃmiti // mok«ada÷ prÃguktaprak­tibandhÃt / nanvanÃde÷ prak­tibandhasya kathaæ niv­ttiriti cet / atrÃha kaÓcit / na sÃditvamanÃditvaæ và vinÃÓÃvinÃÓayornimittam / kintu virodhisannipÃtÃsannipÃtÃveva / ki¤ca loke tÃvadanÃdi÷ prÃgabhÃvo nivartate sugatÃnÃæ tattvapatibhÃvanÃprakar«eïÃnÃdivÃsanÃsantÃnÃnÃæ niv­ttiri«yà / naiyyÃyikÃnÃmapyanÃdimithyÃj¤ÃnapravÃha÷ paramÃïuÓyÃmatà ca nivartate / sÃÇkhayÃnÃmapyaviveko nivartate vivekena / mÅmÃæsakÃnÃmidÃnÅntanadharmatattvaj¤ÃnaprÃgabhÃvo 'nÃdirnivartate / anÃdibhÃvarÆpasya na niv­ttiriti cenna / anirvacanÅyatvÃdaj¤Ãnasya / anÃdinar nivartata iti sÃmÃnyavyÃpti÷ / j¤ÃnenÃj¤Ãnaniv­ttiriti viÓe«avyÃpti÷ / ata÷ saiva balavatÅ / *1,430* $vivaraïamatanirÃsa÷$ nanu svopÃdÃnagatottarÃvasthà vinÃÓa÷ / tatkathamanÃdernirupÃdÃnasya vinÃÓa÷ / na / svÃÓrayagatottarÃvasthetyetÃvatvÃt / anyathà paramÃïuÓyÃmatvÃdÅnÃmaniv­ttiprasaÇgÃt / abhÃvavailak«aïyÃdÃtmavadaj¤ÃnasyÃniv­ttiriti cenna / sadvailak«aïyÃtprÃgabhÃvavanniv­tti÷ kiæ na syÃt / kastarhi nirïaya÷ / j¤ÃnÃj¤Ãnak­to viÓe«Ãnvaya ityuktamiti / tadayuktam / tathÃhi / yattÃvanna sÃditvamanÃditvaæ vetyÃdi / tatra kiæ nivartakÃbhÃva upÃdhiranenocyate kiæ và nivartakasadbhÃvena satpratipak«atà / nÃdya÷ / sÃdhanavyÃpakatvÃt / na dvitÅya÷ / asiddhe÷ / na hi aj¤ÃnasyÃnÃditayà niv­ttyanupapattiæ bruvÃïastannivartakamabhyupaiti / kintvanÃditvena tadabhÃvamapyanuminoti / yadapi prÃgabhÃve vyabhicÃrodbhÃvanaæ tadapi bhÃvatvena hetuviÓe«aïÃdayuktam / yadapi sugatÃnÃmityÃdi tadatyantamasaÇgatam / nahi vÃsanÃnÃmanÃditvaæ vainÃÓikà abhyupayanti / naca tadvayatiriktaæ santÃnam / yena tatra vyabhicÃra udbhÃvyeta / naca naiyyÃyikà abhyupayanti / naca tadvayatiriktaæ và pravÃhamaÇgÅkurvate / paramÃïuÓyÃmatÃpi sÃdireva / nahi paramÃïupÃkasyedaæprathamatà tatsiddhÃnta÷ / *1,437* yadapyaj¤ÃnasyÃnirvacanÅyatvamuktam / tatrÃnirvacanÅyatvaæ sadasadvilak«aïatvaæ cet kimanena prak­tÃnupayuktena / pratipak«o 'yamiti cenna / parasyÃsiddheravyÃpteÓca / bhÃvÃbhÃvavilak«aïatvamanirvacanÅyatvam / tena viÓe«aïÃsiddhirucyata iti cenna / svoktivirodhÃt / svayameva hyanÃdibhÃvarÆpaæ yadvij¤Ãnena vilÅyata ityaj¤Ãnalak«aïamabhidhÃya bhÃvarÆpÃmÃnasÃdhanÃya pramÃïÃnyupanyastÃni / abhÃvavailak«aïyamÃtraæ tatra vivak«itamiti cenna / tasyaiva hetuviÓe«aïatvopapatte÷ / nanvatroktam / sadvailak«aïyÃtprÃgabhÃvavanniv­tti÷ kiæ na syÃditi / satyamuktaæ duruktaæ tat / prÃgabhÃvasyÃpi sattvÃÇgÅkÃrÃt / atha sadvilak«aïatvaæ nÃma bhÃvavilak«aïatvaæ vivak«itam / tadÃbhÃvavailak«aïyÃÇgÅkÃravirodhenÃsiddhiprasaÇgo 'tyantÃbhÃve vyabhicÃraÓca / tasyÃpi niv­ttisÃdhane tanniv­ttÃveva vyabhicÃra÷ / ki¤cÃtmani bhÃvatvaæ nÃstÅti tatrÃnaikÃntyaæ du«pariharam / tathÃpyÃropitaæ bhÃvatvaæ tatrÃstÅti cet / tadavidyÃyÃmapi samÃnamityasiddhi÷ / yadapi vyÃptyo÷ sÃmÃnyaviÓe«abhÃvakathanaæ tasyopayogo vaktavya÷ / tena balÃbalaniÓcaya iti cet / sa kiæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃvamÃtreïotÃvyabhicÃrÃdisampattau satyÃm / Ãdye dhÆmavÃnagnimÃniti sÃmÃnyavyÃpte÷ parvato niragnika iti viÓe«avyÃptirbalavatÅ prasajyeta / dvitÅye kiæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃvena vyabhicÃrÃdikameva vyutpÃdyatÃm / kiæ vÃnena prabalatvena durbalatvena ca / viÓe«avyÃptyà sÃmÃnyavyÃptirbÃdhyata iti cet / kiæ saÇkocanaæ bÃdhyatvamuta vyabhicÃrapradarÓanamathopÃdhyudbhÃvanam / nÃdya÷ / yadanÃdi tadaj¤ÃnÃtiriktaæ na nivartata iti saÇkocanÅyam / na punaryadanÃditvarahitaæ tadeva j¤Ãnanivartyamiti saÇkocyamityatra niyÃmakÃbhÃvÃt / sÃmÃnyaviÓe«abhÃve tÆktam / na dvitÅya÷ / vyabhicÃrasthalasyÃdarÓitatvÃt / vyÃptibalenÃj¤Ãnasya j¤Ãnanivartyatve siddhe 'nÃditvasya tatraiva vyabhicÃra iti cet / tarhyetadevocyatÃm / kiæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃvena / anÃditvenÃj¤ÃnasyÃnivatyartve siddhe 'j¤Ãnatvasya tatraiva vyabhicÃra iti kiæ na syÃt / *1,442* astu tahir pratipak«a eveti cet / kiæ vyÃptimÃtreïota pak«adharmatopetayà vyÃptyà / na prathama÷ / vyaptimÃtrasyÃpratipÃdakatvÃt / anyathà pak«adharmatÃvaiyarthyÃt / dvitÅye saæsÃrakÃraïamaj¤Ãnaæ j¤Ãnanivartyaæ bhavitumarhati / aj¤ÃnatvÃt / ÓuktikÃj¤Ãnavadityuktaæ syÃt / atrÃpi kiæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃvena / ki¤ca tu ÓuktikÃj¤Ãnaæ nÃma kiæ j¤ÃnÃbhÃvo 'tha bhÃvarÆpamaj¤Ãnam / Ãdye d­«ÂÃntasya sÃdhanavaikalyam / nahi ÓabdasÃmyamÃtreïa d­«ÂÃntadÃr«yÃntikabhÃvo 'sti / tathÃtve gotvena vÃgÃdÅnÃmapi Ó­ÇgitvasÃdhanaprasaÇgÃt / dvitÅye kiæ tatsÃdyutanÃdi / Ãdye kathamayaæ viÓe«a÷ syÃt / dvitÅye tadapi pak«atulyam / na t­tÅya÷ / aj¤Ãnetaratvasya samavyÃptyÃvÃtpak«etaratvÃcca / *1,445* $ÂÅkÃk­tsvayaæ samÃdhatte$ etena j¤ÃnÃj¤Ãnak­to viÓe«Ãnvaya iti nirastam / yadapi nirupÃdÃnasya vinÃÓÃnupapattimÃÓaÇkayoktaæ svÃÓrayagatottarÃvasthà vinÃÓa iti / tadanupapannam / anupÃdÃnabhÆtÃÓrayottarÃvasthà cedÃÓritavinÃÓa÷ syÃttadà bhÆtalÃdapasÃrite ghaÂe ghaÂavinÃÓa÷ syÃt / paramÃïuÓyÃmatÃpratibandÅ tu tasyà api sopÃdÃnatvenaiva nirasteti / atrocyate / yattÃvadavidyÃyà anÃditvenÃniv­ttiriti so 'yaæ prasaÇga÷ svatantrÃnumÃnaæ và / nÃdya÷ / avidyÃnÃditvasya Órutiyuktisiddhatvena vipayaryÃparyavasÃnÃt / na dvitÅya÷ / "viÓvamÃyÃniv­tti÷'"mÃyÃmetÃæ taranti te'"tarantyavidyÃm' ityÃdiÓrutism­tiviruddhatvÃt / anÃderapi niv­ttau bÃdhakÃbhÃvenÃprayojakatvÃcca / Ãtmano 'pi niv­ttiprasaÇgo bÃdhaka iti cenna / vyÃptyabhÃvÃt / nivartakabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ viÓe«opapatte÷ / pramitanivartakÃnabhyupagamasyÃnucitatvÃt / anÃditvena nivartakÃbhÃvÃnumÃnasya bÃdhitatvÃt / etena nivartakÃbhÃvasyopÃdhitvam tadviparyayasya pratipak«atvaæ ca samÃhitam / *1,450* nanvavayavatatsaæyogavinÃÓÃbhyÃæ dravyanÃÓo d­«Âastatkathamatra vinÃÓa iti cet / kuto 'yamubhayÃbhyupagama÷ / ekaikaparihÃreïÃpi vinÃÓadarÓanÃditi cet / tarhi sÃderevamastu / anÃdest­tÅyo 'pi prakÃro 'nusartavya÷ / pramitatvÃdeva vinÃÓasya / anÃde÷ kÅd­Óo vinÃÓa iti cet / svarÆpadhvaæsa eva / svopÃdÃnagatottarÃvasthà svopÃdÃnamÃtratvÃpattirityÃdi kÃryavi«ayam / nanvavidyà cennivarteta / tarhyekamuktau sarvamukti÷ syÃt / na syÃt / pratijÅvamavidyÃbhedÃÇgÅkÃrÃt / atra viÓe«a÷"svaguïÃcchÃdikÃtvekÃ' ityÃgamÃdanusandheya÷ / *1,453* $siddhÃntebandhaniv­ttisamarthanam$ syÃdetat / brahmavidÃmapyavidyÃnuvartate / tena ca Órutism­tÅnÃæ prÃmÃïyam / brahmasÃk«ÃtkÃro 'vidyÃnivartako na vivekamÃtramiti cenna / tadvatÃmapi saæsÃrÃnuv­ttidarÓanÃt / sÃk«Ãtk­tabrahmaïÃæ sadya÷ ÓarÅrÃdipÃte vÃtaputrÅyÃ÷ pauru«eyà brahmopadeÓÃ÷ prasajyeranniti / maivam / na smarati bhavÃnuktÃrthasya / prasanna÷ parameÓvara eva bandhavidhvaæsaæ karotÅtyuktam / naca sÃk«ÃtkÃrastatprasÃdasÃdhanam / yena so 'pi kathaæ te«Ãæ neti paryanuyujyeta / bhakte÷ parÃvasthà hi taddheturuktà tatsampattiÓca kÃryagamyà / paracittav­ttÅnÃmapratyak«atvÃt / prÃrabdhakarmapratibaddho bhagavatprasÃda iti tu mandam / acetanÃnÃæ karmaïÃæ svatantrabhagavatprasÃdapratibandhakatvÃyogÃt / *1,461* tÃnyapi tadicchÃviÓe«Ãnug­hÅtÃnÅti cet / bhagavadicchayorvirodhaprasaÇgÃt / mocakaprasÃda evaivaærÆpa iti cet / tarhi sa evÃparipÆrïa ityevÃgatam / anyathà kathaæ prÃrabdhÃnÃmapyupamardaæ vak«yati / prÃrabdhapratibandhÃdivÃdÃstÆpacaritÃrthà eva / vastutastu bhagavÃneva anÃderapi bandhasya nivartaka iti sÃdhÆktaæ"j¤ÃninÃæ mok«adaÓca sa÷' iti / nanu cÃnanda÷ svarÆpameva / sa cÃvidyÃv­to 'vidyÃniv­ttau svata÷ siddha eva / anubhavo 'pyevameva / vi«ayitvamapyanubhavasvabhÃvo na tvÃgantuko dharma÷ / tato mok«adÃnÃtkathaæ p­thagÃnandÃdidÃnam / ucyate / parameÓvaraÓaktireva jÅvasvarÆpÃvaraïaæ mukhyam / avidyà tu nimittamÃtram / tato 'vidyÃyÃæ niv­ttÃyÃmapi nÃÓe«ÃnandÃbhivyaktiryÃvadÅÓvara eva svakÅyÃæ bandhaÓaktiæ na tato vyÃvartayati / ata evÃnandahrÃsav­ddhÅ vak«yete iti / *1,467* %% NYùYASUDHù: $bandhamithyÃtvavarïanam$ evaæ tÃvatsvamatena sÆtraæ vyÃkhyÃya tatpariÓuddhaye pare«Ãæ bhëyaæ dÆ«ayati- bandhamithyÃtvamityÃdinà // mÃyÃvÃdinà hi kart­tvabhokt­tvado«asaæsargakriyÃkÃrakaphalalak«aïasya bandhasyÃ'tmanyÃropitatvena mithyÃtvaæ svabhëyÃdau varïitam / tadanupapannam / bandhamithyÃtvasyÃsÆtritatvÃt / asÆtritÃrthavarïane ca bhëyalak«aïÃbhÃvenÃbhëyatvaprasaÇgÃt / sÆtrÃrtho varïyate yatra vÃkyai÷ sÆtrÃnukÃribhi÷ / svapadÃni ca varïyante bhëyaæ bhëyavido viduriti hi bhëyalak«aïamÃcak«ate / atrÃha / dvividho hi sÆtrÃrtha÷ / Órauta ÃrthaÓca / tatrÃthÃto brahmajij¤ÃsetisÆtre anuvÃdatvaparihÃrÃya ÓÃstre puru«aprav­ttisiddhaye ca kartavyeti padamadhyÃhÃryam / jij¤ÃsÃpadaæ cÃnu«ÂhÃnayogyasyÃntarïÅtasya vicÃrasyopalak«aïamiti sthite sÃdhanacatu«yayasampannasya brahmaj¤ÃnÃya vicÃra÷ kartavya iti sÆtravÃkyasya Órauto 'rtha÷ sampadyate / arthÃdadhikÃriviÓe«aïamok«asÃdhanaæ brahmaj¤Ãnamiti siddhayati / sannidhÃnÃcca vedÃntavÃkyavicÃra iti ÓrutyarthÃbhyÃæ sÃdhanacatu«yayasampannasya mok«asÃdhanabrahmaj¤ÃnÃya vedÃntavÃkyavicÃra÷ kartavya iti sÆtravÃkyasya tÃtparyeïa pratipÃdyo 'rtho 'vagata÷ / evaæca ÓÃstre prek«Ãvatprav­ttyaÇgatayà 'rthata÷ sÆtritasya prayojanÃderupapÃdakaæ bandhamithyÃtvamiti tadapi sÆtrÃrtha eva / *1,470* $bandhamithyÃtvaæ prayojanavi«ayopapÃdakam$ brahmaj¤Ãnaæ hi sÆtritamanarthahetunibarhaïam / anarthaÓca pramÃt­tÃpramukhaæ kart­tvaæ bhokt­tvaæ ca / tadyadi vastuk­taæ syÃnna j¤Ãnena nibarhaïÅyam / yato j¤Ãnamaj¤Ãnasyaiva nivartakam / tadyadi kart­tvaæ bhokt­tvamaj¤Ãnahetukaæ syÃttato brahmaj¤ÃnamanarthahetunibarhaïamucyamÃnamupapadyeta / tena sÆtrakÃreïaiva brahmaj¤Ãnamanarthahetunibarhaïaæ sÆtrayatÃvidcÃhetukaæ kart­tvaæ bhokt­tvaæ pradarÓitaæ bhavati / vicÃravi«ayatayà ca brahma sÆtritam / Ãtmà ca brahma / tasya cÃhaæ kartà bhokteti pratÅyamÃnaæ rÆpaæ yadi paramÃrthikaæ syÃt tadÃsandigdhatayà vicÃravi«ayatà na syÃt / tadyadi kart­tvÃdirÆpamavidyÃropitam / pÃramÃrthikaæ ni«krayaæ ni«kalaæ brahmarÆpaæ syÃttato 'sya sandidhatayà vi«ayatocyamÃnopapadyate / tenÃtmasvarÆpaæ vicÃravi«ayaæ sÆtrayatà sÆtrak­taiva kart­tvÃdyatadÃkÃrasya mithyÃtvaæ sÆtritaæ bhavati / kart­tvÃderbandhasya mithyÃtvaæ ca yÃvatà vinà nopapadyate tadapi sÆtritameva / na caivamanekÃrthatÃdo«a÷ / ÓrautÃrthikatvabhedasyoktatvÃt sÆtratvÃcca / alaækÃra eva hyayaæ sÆtrasya yadanekÃrthatvam / yathÃhu÷ / "alpÃk«aramasaædigdhaæ sÃravadviÓvatomukham / astobhamanavadyaï ca sÆtraæ sÆtravido vidur"iti / viÓvatomukhamityanekÃrthatÃmÃha / anyatrÃpi / "laghÆni sÆcitÃrthÃni svalpÃk«arapadÃni ca / sarvata÷ sÃrabhÆtÃni sÆtrÃïyÃhurmaïÅ«iïa" iti / yÃvÃætsÆcita÷ sa sarvo 'pye«Ãmartha iti sÆcitÃrthÃni / ato ya÷ kaÓcid artha÷ ÓabdasÃmarthyenÃrthavaÓÃdvà pratÅyate sa sarvastadartha eveti bhavatyayamarthakalÃpastanmahimÃdhigata÷ / tadevaæ vidhyapek«ite«vadhikÃrivi«ayaprayojanÃnubandhe«u sÆtrÃk«iptaprayojanavi«ayayorupapÃdakaæ bandhamithyÃtvaæ pratipÃdayadyupmadasmatpratyayagocarayorityÃdibhëyÃæ sÆtrÃtharsaÇgatameva / *1,476* syÃdetat / prathamapratipannaæ ÓrautÃrthamullaÇghaya caramapratipannamÃrthikÃrthamevopapÃdayankathamakuÓalo na syÃditi / atrocyate / syÃdetadevam / yadi yu«madasmÃdityÃdibhëyaæ prathamasÆtrÃk«iptÃrthasyaivopapÃdakaæ syÃt / na caivam / kiæ nÃma sakalatantrà 'rthopodghÃto 'pi prayojanamasya bhëyasya / tathÃhi / asya ÓÃstrasyaidaæparyaæ sukhaikatÃnasadÃtmakÆÂasthacaitanyaikarasatÃsaæsÃritvÃbhimatasyÃtmana÷ pÃramÃrthikaæ svarÆpamiti vedÃntÃ÷ paryavasyantÅti / taccÃhaæ kartà sukhÅ du÷khÅti pratyak«ÃbhimatenÃbÃdhitakalpenÃvabhÃsena viruddhayate / atastadvirodhaparihÃrÃrthaæ brahmasvarÆpapiparÅtarÆpamavidyÃnimittamÃtmana iti yÃvanna pratipÃdyate tÃvajjaradgavÃdivÃkyavadanarthakaæ pratibhÃti / atastanniv­ttyarthamavidyÃvilasitamabrahmasvarÆpatvamÃtmana iti prathamameva prek«Ãvatprav­ttaye pratipÃdanÅyam / tadanena bhëyeïocyata iti / *1,479* tadetadÃdibhëyasya saÇgatitrayamapyasaÇgatam / tathà hi / yattÃvaduktaæ sÆtritaprayojanÃk«iptaæ bandhamithyÃtvamiti / tadasat / yatkhalu pramitamapyanupapadyamÃnaæ svopapattaye yadapek«ate tattadÃk«ipati nÃnyat / yathà jÅvato devadattasya g­he 'bhÃvo bahirbhÃvaæ na puna÷ ÓabdÃnityatvam / tatkasya heto÷ / yato g­he 'bhÃvo bahirbhÃvenaivopapadyamÃnastamapek«ate / evaæca prayojanatayoktà muktiryadi bandhamithyÃtvÃmapek«eta tadà tadÃk«ipet / na caitadastÅtyÃha- bandhamithyÃtvamiti // evaÓabdenÃnyathaivopapannatÃæ sÆcayati / katham / uktametat j¤ÃnÃtprasanna÷ / parameÓvara eva bandhaniv­ttiæ karotÅti / upapadyate ca satyasyÃpi prabhuprasÃdÃnniv­ttiriti vak«yate / *1,483* nanu darÓanena bandhaniv­ttirubhayÅ d­«Âà / yathà satyasyÃpi niga¬Ãdibandhasya darÓanajanyena rÃjaprasÃdena / yathà ca mithyÃbhÆtasya svÃpnaniga¬abandhasya prabodhenaiva sÃk«Ãt / tatra brahmaj¤ÃnÃtsaæsÃrabandhaniv­tti÷ sÆtrità kaæ pak«amavalambyatÃmiti sandihyate / tathÃca anyathÃpyupapatti÷ syÃnnÃnyathaivopapattiriti / maivam / viÓe«oktayà nirïayopapatterityetadarthopapÃdanÃyÃj¤ÃnÃmityuktamatrÃpyanu«a¤janÅyam / tarati ÓokamÃtmaviditi sÃmÃnyavacanaæ viÓe«avacanena bÃdhyate / d­«Âvaiva taæ mucyata iti ÓrutirdarÓanamok«Ãvantarà ki¤cinna sahata iti cenna / avadhÃraïasyÃyogavyavacchedaparatvopapatte÷ / darÓanajanyÃdeveÓvaraprasÃdÃnna puna÷ karmÃdihetukÃdityanyayogavyavacchedaparatvopapatteÓceti / *1,485* $bandhmithyÃtvaæ vinÃpi muktirghaÂate$ astu và j¤ÃnÃdbandhaniv­tti÷ / tathÃpi bandhamithyÃtvaæ naivamuktirapek«ate / katham / nahi d­«ÂasÃmarthyÃjj¤ÃnÃdbandhaniv­tti÷ / yena bandhamithyÃtvamapek«eta / kintvÃgama eva j¤ÃnÃdbandhaniv­ttiæ ÓrÃvayati / pramite ca sÃdhyasÃdhanabhÃve kà nÃmÃnupapattiryacchamanÃyopapÃdakaæ m­gyam / nanu yathÃgneyÃdÅnÃæ «aïïÃæ yÃgÃnÃmapÆrvakÃraïabhÃve Órute 'pi kÃlÃntarabhÃvipradhÃnÃpÆrvasÃdhanatvopapattyarthaæ kramabhÃviyÃgajanyÃni madhyavartÅnyavÃntarÃpÆrvÃïi kalpyante / yathà và Órutasyaiva yÃgasya svargasÃdhaÓratvasyopapattaye 'pÆrvaæ kalpyate / tathà Órutopapattyarthameva bandhamithyÃtvakalpanamiti / maivam / vai«amyÃt yuktaæ hi tatrÃpÆrvakalpanam / yatkÃlÃntarabhÃvina tatkÃraïamiti niyamÃt / na ceha tathÃsti / ihÃpi j¤Ãnamaj¤Ãnasyaiva nivartakamiti niyamo 'stÅti cenna / satyasyÃpi j¤Ãnena niv­ttau bÃdhakÃbhÃvena tadaniÓcayÃt / naca darÓanÃdarÓanamÃtraæ vyÃpterniyÃmakamiti vak«yÃma÷ / niyatapÆrvak«aïav­ttitvaÓÆnyamapi kÃraïamastviti vyÃhatà ÓaÇkaiva nodeti / yanniv­ttaye bÃdhakamupanyasanÅyam / satyasyÃpi niv­ttÃvÃtmÃpi nivarteteti cenna / vyÃptyabhÃvÃt / vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃcca / anÃdeÓcÃj¤Ãnasya niv­ttÃvÃtmano 'pi niv­tti÷ kiæ na syÃt / mithyÃbhÆtamaj¤ÃnamanÃdyapi nivartate / na satya Ãtmeti cet / kvedamupalabdhaæ bhavatà yatsatyaæ na nivartata iti / niv­ttÃvanÃditvamaprayojakÅk­tya mithyÃtvaæ prayojakÅkurvatÃj¤Ãnasya yena kenÃpi niv­tti÷ kasmÃnne«yate / kiæ j¤Ãnaniyamena / j¤ÃnamevÃj¤ÃnavirodhÅti cet / hanta tarhi virodhisadbhÃva eva niv­ttau prayojaka iti kuta Ãtmaniv­tti÷ / *1,495* $vivaraïoktabÃdhakaparihÃra÷$ nanu j¤Ãnena satyaæ nivartamÃnaæ kiæ vi«ayagataæ nivartate / utÃÓrayagatam / athobhayagatam / nÃdya÷ / yataÓcitrÃvayavini nÅlaviÓi«Âadravyaj¤Ãnaæ svavi«ayaæ và svavi«ayasamavetaæ và rasÃdikaæ virodhinaæ và pÅtimÃdiguïaæ na nivartayati / na dvitÅya÷ / ghaÂÃdij¤ÃnenÃtmagatadharmÃdyaniv­tte÷ / na t­tÅya÷ / Ãtmana÷ ÓarÅravi«ayaj¤Ãnena ÓarÅrÃtmasambandhÃniv­tteriti / maivam / uktottaratvÃt / yadi j¤ÃnamÃÓrayagataæ nivartayet tadà dharmÃdikamapi nivartayedityatra vyÃptyayogÃt / vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃcca / ghaÂÃdij¤Ãnaæ dharmÃdyavirodhi / ÃtmayÃthÃtmyaj¤Ãnaæ tu bandhavirodhÅti vai«amyÃcca / ÃtmayÃthÃtmyaj¤ÃnasyaivÃpÃdanavi«ayatÃyÃmi«yÃpÃdanam / citrÃvayavini nÅlaviÓi«Âadravyaj¤Ãnaæ tu mithyÃj¤Ãnameva / nÃpi tatra pÅtimaguïo 'sti / ekameva hi citraæ nÃma rÆpamÃÓrayavyÃpyav­ttÅti padÃrthavida÷ / *1,513* $mukti÷ bandhamithyÃtvaæ naivÃpek«ata$ astu và j¤Ãnamaj¤Ãnasyaiva nivartakamiti vyÃptistathÃtrapa bandhamithyÃtvaæ naiva muktirapek«ate / kintu bandhasyÃj¤ÃnatatkÃryayoratvameveti tadeva varïanÅyam / adhyÃsavarïanasya kà saÇgati÷ / aj¤Ãnasya mithyÃtvaæ tu kapoïigu¬Ãyitam / nirÃkari«yamÃïatvÃt / *1,515* api ca satyasyÃpi vi«asya garu¬adhyÃnena niv­ttidarÓanÃdbandhamithyÃtvaæ naiva muktirapek«ate / vi«aæ na satyamiti cenna / tathà sati nÅlaviÓi«ÂadravyÃderapi tavÃsatyatvena tanniv­ttyÃpÃdanasyÃnupapattiprasaÇgÃt / satyam / tadapi mama mithyà / parÃÇgÅkÃreïa tvÃpÃdanamiti cet / tarhi tadeva na j¤ÃnÃnniv­ttamiti na mithyÃbhÆtasyÃpi j¤ÃnÃnniv­tti÷ / mithyÃbhÆtaæ virodhij¤Ãnanivartyamiti cenna / viÓe«aïavaiyarthyÃt / avirodhÃdevÃtmano 'niv­ttisambhavÃt / mithyÃtvamaÇgÅk­tyÃpi virodho 'ÇgÅkÃrya÷ / tato varaæ sa eva prayojaka ityaÇgÅkÃro lÃghavÃt / j¤Ãnavirodhitvaæ mithyÃbhÆtasyaiveti cenna / pramÃïÃbhÃvÃt / darÓanÃditi cet / tarhyÃgamena satyasyÃpi bhavatkena vÃryate / naca darÓanamÃtraæ vyÃpterniyÃmakam / dhyÃnaæ mÃnasÅkriyà na j¤Ãnamiti cenna / yadi kriyÃparispanda÷ sa tarhyatÅndriyÃÓrito 'tÅndriya ityaparok«ÃvabhÃsavirodho rÆparahitatvena tadavabhÃsavirodhaÓca / yadi ca mÃnasÅ s­«Âiriti matam anumatametat / ÓravaïadarÓanÃdijanitamÃnasavÃsanÃmayasya vastuno manasÃvalokanaæ dhyÃnamityaÇgÅkÃrÃt / atÅndriyopÃdÃnakasyÃpi dravyasyaindriyakatvaæ t­yaïukÃderivopapadyate / nÅrÆpÃdvÃyo rÆpavatastejaso janma vedÃntinÃæ prasiddhameva / tÃrkikÃdÅnstvÃrambhavÃdanirÃkaraïena to«ayi«yÃma÷ / evaæca dhyÃyateÓcintÃrthatÃpi sm­tisiddhÃsiddhà / ata eva kriyÃmÃnasavaditi sÆtravirodho 'pi parih­ta÷ / vidhijanyapuru«ecchÃprayatnanirapek«ameva sarvatra j¤Ãnasya pu«kalakÃraïam / anicchato 'pyani«yaj¤ÃnadarÓanÃt / tatkathamidaæ j¤Ãnamiti cenna / vidhe÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvamÃtraj¤Ãpanena caritÃrthatvÃt / icchÃprayatnayoÓca saæskÃrodbodhe k­tÃrthatvÃnmÃnasavastvavalokane vyÃpÃrÃbhÃvÃt / cak«uÓcalananirÃsavanmanovik«epanirÃse và tadupayoga÷ / *1,525* ki¤ca setudarÓanÃdinà pÃpÃdiniv­tti÷ suprasiddhà / madhye 'd­«ÂakalpanÃyÃæ tu na pramÃïamasti / anyathà prak­te 'pyad­«ÂakalpanÃyÃæ tu na pramÃïamasti / anyathà prak­te 'pyad­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt / ad­«ÂasÃdhyatve mok«asyÃnityatÃprasaktiriti cet j¤Ãnajanyatve 'pi sÃmyÃt / j¤Ãnajanyatve 'pi pradhvaæsatvÃnnÃnityatvamiti cet / samÃnametadad­«ÂasÃdhyatve 'pÅti / *1,530* api ca bandhavidhvaæsalak«aïatvÃdbandhamithyÃtvaæ naiva muktirapek«ate / kiæ nÃma satyatvameva / nahi mithyÃbhÆtasya ÓaÓavi«ÃïÃderdhvaæso 'sti / nanu yathà mithyÃbhÆtÃcchaÓavi«ÃïÃdervyÃv­ttau dhvaæsa÷ satye paryavasyatÅti bhavatocyate / tathà satyÃccidÃtmano 'pi vyÃv­ttau mithyÃbhÆte paryavasyatÅti mayÃpi vaktuæ Óakyata eva / satyamÃpÃtatastathà tathÃpyapi sautrÅ arthÃpatti÷ sandehÃskandità kuïÂhitaiva / anirvÃcyanirÃsena niÓcayamapi bhavato janayi«yÃma÷ / bandhabÃdha eva muktiriti cet / naivaæ ÓrutisÆtre vadata÷ / tarati ÓokamityÃdau viparÅtÃbhidhÃnÃt / vimuktaÓca vimucyata iti ÓrutÃrthÃpattistu bhëyak­taivÃnyathopapÃdità / *1,535* api caivam- uktirbrahmaj¤Ãnaæ jÅvagataæ bandhaæ nivartayatÅti sautrÅ prayojanoktirbandhamithyÃtvaæ nÃpek«ate / yadi jÅvaj¤Ãnaæ jÅvagatasya bandhasya nivartakamiti prayojanokti÷ sÆtre syÃttadà katha¤cidapek«etÃpi bandhamithyÃtvam / nacaivaæ sÆtrak­dÃha- nahi ÓuktikÃyÃmÃropitaæ rajataæ ghaÂaj¤ÃnÃnnivartate / brahmaj¤Ãnaæ nÃma tvaæpadÃrthasya jÅvasya tatpadÃrthena brahmaïaikyÃnubhava iti tu svago«ÂhÅni«Âhaæ pralÃpamÃtram / nirÃkari«yamÃïatvÃt / *1,536* api ca yadi bandhamithyÃtvaæ yadi ca j¤ÃnamÃtrÃdbandhabÃdha÷ / tadà j¤Ãne sati kimapi muktirnaivÃpek«ata iti sadya eva sÃk«Ãtk­tabrahmaïÃæ ÓarÅrÃdiniv­tti÷ prasajyetetyarthÃpattestarkavirodha÷ / etacca t­tÅye prapa¤cayi«yÃma÷ / evaæ sÆtritaprayojanÃk«iptaæ bandhamithyÃtvamiha varïitamityetannirÃk­tam / *1,538* athavà vi«ayoktayÃk«iptamityetadanena nirÃca«Âe / evamukti÷ sautrÅ brahmaïo vi«ayatvoktirbandhamithyÃtvaæ nÃpek«ate / yadi hi sÆtre jÅvÃtmano vi«ayatayokti÷ syÃttadà sà tasya sandigdhatÃsiddhaye kat­tvÃdibandhamithyÃtvaæ katha¤cidapek«etÃpi / brahmaiva hyatra vi«ayatayocyate / nahyanyasya sandigdhatayÃnyasya vicÃravi«ayatopapadyate / atiprasaÇgÃt / Ãtmaiva brahmetyetÃæ tu durÃÓÃmapÃkari«yÃma÷ / yadvà sakalatantrÃrthopodghÃta÷ prayojanaæ yu«madasmadityÃdigranthasyetyetadanenÃpÃkaroti / tathà hi / evamukti÷ sakalajagajjanmÃdinimittatvalak«aïaæ samastajÅvaja¬ÃtmakÃtprapa¤cadatyantavyÃv­ttaæ brahmaivÃÓe«avedapratipÃdyamityevaæ tattu samanvayÃdityÃdikoktirjÅvagatabandhamithyÃtvaæ nÃpek«ate / e«Ã hi brahmaïyeva pramÃïÃbhÃsapratipannasya jÅvÃbhedÃdereva mithyÃtvamapek«ate / yadi hi jÅvasya brahmatÃyÃæ sakalavedÃntaparyavasÃnaæ pratipÃdayitumidaæ ÓÃstraæ prav­ttaæ syÃttadà virodhaÓÃntyai bandhamithyÃtvÃpek«Ã / na caivam / yathà caitattathà vak«yÃma÷ / nanvapek«ÃyÃ÷ puru«adharmatvÃtkathametat / ittham / pramitasyÃnupapadyamÃnasyÃrthasyaivopapÃdakÃk«epaÓaktirapek«Ãtrocyata iti / eva¤ca j¤Ãnadbandhaniv­tterbandhamithyÃtvena vinÃnupapadyamÃnatvÃbhÃvÃnna tadÃk«epakatvamityuktam / *1,542* %% NYùYASUDHù: $mithyÃtvasya pratyak«avirodha÷$ dÆ«aïÃntaraæ cÃrthÃpatterÃha- mithyÃtvamapÅti // na kevalaæ bandhamithyÃtvaæ naiva muktirapek«ate kiæ nÃma bandhasya mithyÃtvaæ nÃstÅtyapisambandha÷ / nanvetadanupapannam / pramÃïaæ hi svamahimnaivÃrthaæ vyavasthÃpayati / na puna÷ prÃgarthasiddhimapek«ate / tathÃtve và pramÃïavaiyarthyaæ pÆrvapramÃïasyÃpi tathÃtvenÃnavasthà ca syÃt / ata÷ prÃgÃk«epyÃsiddhirarthÃpatterbhÆ«aïameva / prav­ttÃyÃæ tvarthÃpattau nÃpek«yÃsiddhi÷ pramitatvÃdeva / evaæ tarhi paricitacarapuru«asya divÃbhu¤jÃnasya pÅnatvamanupapadyamÃnaæ rasÃyanasiddhiæ yogarddhiæ và kasmÃnnÃk«ipet / tadasiddhirapi prÃgarthÃpattiprav­tteralaÇkÃra eva / uttarakÃlaæ tu nÃstyeveti cet / na / vai«amyÃt / nahi rasÃyanasiddhayÃdyasiddhatayà nÃrthÃpattiprameyam / api tarhi paricitacare puru«e pramÃïabÃdhitatayà / asiddhaæ sÃdhayati pramÃïaæ na tu pramÃïaviruddhamiti hi prasiddham / e«Ã khalvarthÃpattisÃmagrÅ / yadÃk«epakasya pramitatvamanupapadyamÃnatvaæ ca / Ãk«epyasyÃpyupapÃdakatvaæ pramÃïÃviruddhatvaæ ca / ata evÃpramitatvamanupapattyabhÃvo 'nyathÃpyupapattiranyathaivopapatti÷ pramÃïaviruddhÃrthatvaæ cetyarthÃpattidÆ«aïÃnÅti / satyam / vayamapi hi bandhamithyÃtvamahaæ kartà bhoktà sukhÅ du÷khÅtyÃdipratyak«aviruddhatvÃdeva nÃrthÃpattiprameyamiti brÆma÷ / tadidamuktaæ pratyak«avirodhata iti / pratyak«avirodhato 'pÅti và yojanà / tena pramÃïÃntaravirodhaæ samuccinoti / ce«yÃdiliÇgairahamityeva yo vedya ityÃdyÃgamaiÓcÃtmana÷ kart­tvÃdyupetasyaiva pramitatvÃt / athavà 'rthÃpatterÃbhÃsatvenÃnÃk«iptabandhamithyÃtvaæ varïayatpare«Ãæ bhëyamanupayuktamityuktam / ayuktamapi pratyak«ÃdiviruddhÃrthapratipÃdakatvÃdityanenocyate / nanu pratyak«aæ bandhasvarÆpamÃtraæ gocarayati na tu tasmin mithyÃtvÃbhÃvam / ato 'rthÃpatterbhëyakÃrÅyasya và tanmithyÃtvavyutpÃdanasya kathaæ pratyak«avirodha÷ / maivam / pratyak«aæ khalu bandhaæ gocarayadastÅti nÃstÅti và gocarayet / ubhayodÃsÅnasya j¤ÃnasyÃdaÓarnÃt / Ãdye 'stitvaæ mithyÃtvÃbhÃvaÓcetyanarthÃntaramiti kathaæ na pratyak«avirodha÷ / dvitÅye 'nubhavavirodhastadvyutpÃdanavaiyarthyaprasaÇgÃcca / *1,546* %% NYùYASUDHù: $neha nÃnÃstÅti ÓrutyarthavicÃra÷$ syÃdetadevam / yadÅdaæ pratyak«aæ tattvÃvedakaæ bhavet / na caitadasti / samastopÃdhyanavacchinnÃnantÃnandacaitanyaikarasamudÃsÅnamekamevÃdvitÅyaæ khalvÃtmatattvaæ nehanÃnÃsti ki¤canetyÃdiÓrutism­tÅtihÃsapurÃïe«u gÅyate / na caitÃnyupakramÃdivaÓÃdÅd­gÃtmatattvamabhidadhati tatparÃïi santi ÓakyÃni kenÃpyupacaritÃrthÃni kartum / tadviruddhaæ ca prÃdeÓikamanekavidhadu÷khÃdiprapa¤copaplutamÃtmÃnamÃdarÓayatpratyak«aæ kathamupaplavo na bhavet / yeyaæ caitanyasya svata eva sthitalak«aïabrahmarÆpatÃvabhÃsaæ pratibadhya jÅvatpÃpÃdikavidyÃkamarpÆrvapraj¤ÃsaæskÃracitrabhittiranÃdiranirvÃcyavidyà / tasyÃ÷ parameÓvarÃdhi«ÂhitatvalabdhapariïÃmaviÓe«o vij¤ÃnakriyÃÓaktidvayÃÓraya÷ kart­tvabhokt­tvaikÃdhÃra÷ kÆÂasthacaitanyasaævalanasa¤jÃtajyotiraparok«o 'haÇkÃra÷ / saca cidÃtmano buddhayà ni«k­«Âa vedÃntavÃdibhiranta÷karaïaæ mano buddhirahaæpratyayÅti ca vij¤ÃnaÓaktiviÓe«amÃÓritya gÅyate / parispandaÓaktayà ca prÃïa iti / taduparÃganimittaæ mithyaivÃtmana÷ kart­tvÃdikaæ pratibhÃti / sphaÂikamaïerivopadhÃnanimitto lohitimà / tadevamahaæ kartà bhoktà sukhÅ du÷khÅtyÃdipratyak«e ÓrutyÃdivirodhena pÆtikÆ«mÃï¬Åk­te bandhamithyÃtvavyutpÃdanamupapannataramityata Ãha- mithyÃtvaæ yadÅti // bhevedetannehanÃnetyÃdivÃkyavirodhena pratyak«amÃbhÃsÅk­tya bandhamithyÃtvavarïanam / bÃlajanamanoharà cai«Ã prakriyà / yadi tadvÃkyamuktavidhÃtmatattvaparaæ syÃt / na caivam / tathÃhi / kimÃpÃtata÷ pratipanna eva vÃkyÃrtha÷ / athavopakramopasaæhÃrÃvabhyÃso 'pÆrvatà phalam / atharvÃdopapattÅ ca liÇgaæ tÃtparyanirïaya ityÃdyuktaliÇgÃnuguïastadaviruddhaÓca / nÃdya÷ / mÅmÃæsÃvaiyarthyÃpatte÷ / dvitÅye tu kathamidaæ vÃkyuktalak«aïÃtmatattvaparaæ syÃt / upakramÃdiliÇge«u balavatyopapattyà viruddhatvÃt / ata eva hyasata÷ sadajÃyatetyÃdivÃkyapratipanno 'rtha÷ kutastu khalu somyaiyaæ syÃtkathamasata÷ sa¤jÃyetetyupapattiviruddhastyajyate / vak«yati ca bhagavansÆtrakÃro 'bhimÃnyadhikaraïe m­dabravÅdityÃdivÃkyÃtpratÅtamapyarthamupapattiviruddhaæ parityajyÃrthÃntaram / kathamatropapattivirodha iti cet / evaæ yadi du÷khÃderÃtmÃtiriktasya samastasya mithyÃtvaæ ÓrutyÃdibalena syÃttarhi tasya ÓrutyÃdivÃkyasya tÃvanmithyÃtvaæ bhavet / ÃtmÃtiriktatvÃt / anyathà svasminnevÃsya prÃmÃïyaæ pratihatamiti na ka¤cidarthaæ pratipÃdayet / yadi cedaæ vÃkyaæ mithyà syÃttathÃpi na du÷khÃdermithyÃtvaæ pratipÃdayet / mithyÃbhÆtasya vandhyÃsutavacasa÷ sÃdhakatvÃdarÓanÃt / tadevamasya vÃkyasya mithyÃtvÃmithyÃtvayorbandhamithyÃtvapratipÃdanÃsÃmathryÃtpratyak«abÃdhakatvÃnupapatterna du÷khÃdibandhamithyÃtvasiddhiriti / *1,556* tattvavido vadanti / sarvo 'pi hi bandho buddhÅndriyaÓarÅravi«ayataddharmalak«aïo 'smÃbhirapyÃtmanyÃropita evetyaÇgÅkriyate / yathoktaæ bhëyak­tà / pramÃdÃtmakatvÃdbandhasyeti / ata÷ kinnibandhano bandhamithyÃtvanirÃse nibarndha÷ / satyam / tathÃpyastyatra darÓanabheda÷ / evaæ khalvadhyÃtmavidÃæ darÓanam / kriyÃj¤Ãne prati kÃrakÃntarÃprayojyatvÃdilak«aïaæ kart­tvaæ bhokt­tvaæ ca parameÓvarÃyattamÃtmani svato vidyata eva / kriyÃveÓÃdirÆpayà vikriyayà vinÃÓÃdyahetutvasya vak«yamÃïatvÃt / tasyÃparÃyattatvÃvabhÃso 'vidyÃnimittako bhrama÷ / avidyÃdikaæ ca svarÆpeïÃtmasambandhitvena ca sadeva / evaæ buddhÅndriyaÓarÅravi«ayÃ÷ svarÆpasanta eveÓvaravaÓà apyavidyÃdivaÓÃdÃtmÅyatayÃdhyasyante / parÃyattÃtmÅyatÃpyastyeva / tÃæÓcÃtmano viviktÃnapi vispa«ÂatayÃnupalabhamÃnastaddharmÃndu÷khÃdÅætsatyÃnevÃtmÅyatvena paÓyaæstatk­te nÅcoccatvalak«aïe vik­tÅ satye eva pratipadyate / tato rÃgadve«ÃbhyÃæ prayuktastadviniv­ttaye yatkaroti tadapyetÃd­gevÃtanotÅtyanekayoni«u bambhramÅti / na kvÃpyÃtyantikaæ tadupaÓamaæ labhate vinà paramapuru«ÃrÃdhanÃditi / mÃyÃvÃdinastu du÷khÃdikaæ svarÆpeïÃpi mithyeti manyante / yadavocat / satyÃn­te mithunÅk­tyeti / atastannirÃkaraïanirbandho yukta evetyetatparibhÃvayituæ bandhamithyÃtvamiti saæmugdhe prastute 'pi du÷khÃderiti ni«k­«Âoktam / svÃtantryÃdernÃnyo 'to 'stikartetyÃdiÓrutibÃdhitatvÃt / nahi sarvamithyÃtvaÓruterivÃsyÃ÷ kaÓcidvirodho 'sti / vak«yati caitattatra tatra sÆtrakÃra÷ / *1,565* yadapi pareïÃtmÃnÃtmanoritaretarÃdhyÃsasamarthanÃya tametamavidyÃkhyamÃtmÃnÃtmanoritaretarÃdhyÃsaæ purask­tya sarve pramÃïaprameyavyavahÃrà laukikÃ÷ prav­ttÃ÷ sarvÃïi ca ÓÃstrÃïi ityÃdinà pramÃïÃntaramÃdarÓitam / tadanenaiva nirastam / atra hi pramÃt­pramÃïaprameyakart­karmakÃryabhokt­bhogyabhogalak«aïavyavahÃratrayasya ÓarÅrendriyÃde«vahaæmamÃdhyÃsapura÷saratvapradarÓanena vyavahÃrakÃryaliÇgakamanumÃnaæ vyavahÃrÃnyathÃnupapattirvÃdhyÃse pramÃïamuktam / nacÃnenÃnta÷karaïaÓarÅrendriyavi«ayÃïÃæ taddharmÃïÃæ du÷khÃdÅnÃæ ca mithyÃtvaæ siddhayati / svarÆpasatÃmapi tÃdÃtmyatatsambandhitvÃbhyÃmÃropeïaiva vyavahÃropapatte÷ / nacÃropitatvamÃtreïa mithyÃtvam / Ãtmano 'pyanta÷karaïÃdi«vÃropitatvena mithyÃtvaprasaÇgÃt / aÇgÅk­taÓcÃnta÷karaïÃdi«u pareïÃtmÃdhyÃsa÷ / yathoktam / taæ pratyagÃtmÃnaæ sarvasÃk«iïaæ tadviparyayeïÃnta÷karaïÃdi«vadhyasyatÅti / cetanasyÃcetane svarÆpÃdhyÃsÃbhÃvÃtsaæs­«ÂatayaivÃdhyÃsÃttanmÃtreïaiva sakalalaukikavaidikavyavahÃropapatterna mithyÃtvamiti cet samamacetanasyÃpi / yadatra kenacitpralapitam / itaretarÃdhyÃse 'pi dehendriyÃdiprapa¤casya bÃdhanaæ ÓrutiyuktibhirupapÃdayi«yate / cidÃtmà tu Órutism­tÅtihÃsapurÃïatadaviruddhanyÃyanirïÅto 'bÃdhita iti / tadasat / prapa¤cabÃdhakaÓrutyÃdenirrÃkriyamÃïatvÃt / yuktÅnÃæ ca nirÃkari«yamÃïatvÃt / ÓrutyÃdisiddhatve ca mithyÃtvasya tametamavidyÃkhyamityÃdi vyatharmÃpadyeta / na khalu ko 'pi vÃdÅ vadati / kenÃpi rÆpeïa ÓarÅrÃdikamÃtmani nÃdhyastamiti / yenÃdhyÃsamÃtramupapÃdyeta / tÃdÃtmyÃdhyÃsaæ ca nirÃkari«yatyÃcÃrya÷ / vinà ca tena vyavahÃramupapÃdayi«yati / *1,574* yadapyahaÇkÃrasthaæ kart­tvÃdikaæ taduparÃgÃdÃtmani cakÃstÅti / tadayuktam / ahaæpratyayasyÃtmavi«ayatvÃt / nanu tathà sati suptÃvapyahamullekha÷ syÃt / tadÃ'tmana÷ svaprakÃÓatayà prakÃÓamÃnatvÃt / nacÃvidyÃkÃryasyÃpi tadÃnÅæ pratÅtiprasaÇga÷ / suptÃvavidyÃyÃ÷ samutkhÃtitanikhilapariïÃmatvena tadabhÃvÃditi / maivam / suptÃvapyahamavabhÃsasye«ÂatvÃt / tathà sati smaryeta hyastana ivÃhaÇkÃra÷ / anubhÆte sm­tiniyamÃbhÃve 'pi smaryamÃïÃtmamÃtratvÃditi cenna / sukhamahamasvÃpsamiti suptotthitasya svÃpasukhÃnubhavaparÃmarÓadarÓanÃt / tadà viÓe«ata÷ smaryeti cet / kiæ spa«Âaæ smaraïamÃpÃdyate / uta vi«ayaviÓe«oparaktam / Ãdye tvi«yÃpÃdanam / na dvitÅya÷ / avi«ayajanyatvÃtsau«uptikasukhasya / na cÃyamasti niyamo yatsmaryamÃïamaÓe«asambandhiviÓe«asahitaæ smaryata iti / ata eva mukhyasukhatadanubhave bÃdhakÃbhÃvÃdadu÷khÃbhÃvavi«ayakatvakalpanaæ parÃmarÓasyÃpÃstam / *1,581* yattvathÃto 'haÇkÃrÃdeÓo 'thÃta ÃtamÃdeÓa ityÃtmÃhaÇkÃrayorbhedavacanaæ tadbhëyak­taivÃnyathà vyÃkhyÃtam / vak«yati ca sÆtrakÃra÷ saiva hi satyÃdaya iti / kathamanyathÃhaÇkÃrasya sarvagatatvamupapadyeta / mahÃbhÆtÃnyahaÇkÃra ityÃdism­tisiddhastvahaÇkÃro yadyapyÃtmano bhinna÷ / tathÃpi nÃsÃvahaæ kartetyullekhavi«aya÷ / tathà sati ahaæbrahmÃsmÅtyÃdÃvapi tathÃtvaprasaÇgÃt / atrÃpi ya÷ sthÃïu÷ sa puru«a itivadvayakhyÃnamiti cenna / tadÃ'tmÃnamevÃvedahaæbrahmÃsmÅti niravadyasya brahmaïo 'pyahamullekhadarÓanÃt / "mÃmeva ye prapadyante mÃyÃmetÃæ taranti te' iti svaprapannamÃyÃnirasanasamarthasyeÓvarasyÃpyahaæ sarvasya prabhava ityÃdyullekhopalambhÃcca / spa«Âa eva Óabdato 'pyanayorbheda÷ / yatprak­tipariïÃmavÃci makÃrÃntamavyayamahaæpadaæ na jÃtu tadÃtmani prayujyate / yaccÃtmavÃci dakÃrÃntÃsmacchabdajaæ tanna kadÃcidapi mÃyÃpariïÃme prayujyata iti / tadevaæ sarvamithyÃtvaparatve Órutereva mithyÃtvaprasaÇgenÃsÃdhakatvÃpattau du÷khÃdibandhamithyÃtvÃsiddhayà na pratyak«amatattvÃvedakamiti / nanvagrata iti katham / nehanÃnetivÃkyenÃtmÃtiriktaæ sakalamapi mithyetyekaiva buddhirutpadyate / naca buddherviramyavyÃpÃro 'sti / yÃvatsvavi«ayagocarÃyà eva tasyÃ÷ samutpÃdÃttadatiriktavyÃpÃrÃbhÃvÃditi / satyam / vÃkyena sak­deva jÃtÃyÃ÷ sakalamithyÃtvavi«ayÃyà buddhe÷ prÃmÃïyÃvadhÃraïÃya parÅk«akabuddhaya eva tadvi«ayaæ buddhayà vibhajya krameïÃvagÃhanta ityado«a÷ / samÃnametadyÃvajjÅvamahaæ maunÅtyÃdivÃkyaprÃmÃïyacintÃyÃmiti / *1,586* %% NYùYASUDHù: $asata÷ sÃdhakatvabhaÇga$ nanu ÓrutyÃdermithyÃtve 'pi sÃdhakatvaæ sambhavati / mayà mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvÃbhyupagamÃdityata Ãha- mithyÃyà iti // yÃ÷ ÓrutyÃdivÃco mithyà tÃsÃmiti yojanà / vibhaktipratirÆpakaæ và mithyÃyà ityavyayam / ayamabhisandhi÷ / nehanÃnetyÃdivÃkyai÷ kiæ pumÃnniÓcitÃdvaito bodhyate / uta tadviparÅta÷ / nÃdya÷ / vaiyarthyÃt / dvitÅyastu satyasyaiva sÃdhakatvamiti manyamÃno yadÅdaæ vÃkyaæ sakalamithyÃtvaæ pratipÃdayettadà sakalÃntargatatvÃtsvayamapi mithyà syÃt / yathÃ"Óabdo 'nitya÷' itiÓabdo 'nitya÷ / yadi caitadvÃkyaæ mithyà syÃnna kasyÃpyarthasya sÃdhakaæ syÃdityani«yaprasaÇgaæ paÓyankathaæ tvadabhyupagamamÃtreïa svatarkasya viruddhatÃæ pratipadyeteti / nanu vÃkyasya sÃdhakatvaæ nÃma padÃrthasaæsargapramitijanakatvam / tatkvacitpadado«eïa vihanyate / kvacitsaÇgatyagrahaïÃtkvÃpi tadvismaraïÃtkadÃcikÃÇk«ÃdivirahÃtkutracidviparÅtapratipÃdanena / tadatrÃpi nehanÃnetyÃdivÃkye sÃdhakatvÃbhÃvamÃpÃdayatà padado«ÃdyanyatamamevÃpÃdakamupÃdeyam / kiæ mithyÃtvena / tatkimavidyamÃnasyÃpi vÃkyasya nirdo«apadÃvayavatvÃdikaæ vidyata iti vaktumudyato bhavÃn / evaæca vadatà bhavatà kasmiæÓcana vipratipanne 'rthe vandhyÃsutavacanaæ pramÃïayantaæ prativÃdinaæ prati nÆnaæ padado«ÃdikamevopapÃdya sÃdhakatvaæ dÆ«ayi«yate / svarÆpasyaivÃbhÃvenÃsÃdhakatve siddhe kiæ tatra caramabhÃvinyà padado«Ãdicintayà / nahi Óabde 'vidyamÃnatvenaiva cÃk«u«atvasyÃnityatvasÃdhakatvÃbhÃve siddhe kiæ tatra caramabhÃvinyà padado«Ãdicintayà / nahi Óabde 'vidyamÃnatvenaiva cÃk«u«atvasyÃnityatvasÃdhakatvÃbhÃve siddhe vyÃpticintà kriyata iti cet / samaæ prak­te 'pi / nanu mà bhÆtprativÃdyapek«ayà tarkasya viruddhatà / vÃdyapek«ayà tu bhavi«yati / maivam / vÃdinÃpi hi ÓrutivÃkyenÃtmÃtiriktasyÃkhilasya mithyÃtvaæ pratipadya mithyÃbhÆtasyÃpi sÃdhakatvamiti pratipattavyam / so 'pi hi prÃk sakalamithyÃtvabodhÃtprativÃditulya eva / tathÃca Órute÷ sarvamithyÃtvapratipÃdakatve mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvaæ pratÅtya tadvirodhena tarko nirasanÅya÷ / tannirÃse ca Órute÷ sarvamithyÃtvapratipÃdakatvamityanyonyÃÓrayamanuttÅrïa÷ kathamasÃvapi tarkasya viruddhatÃæ pratipadyeta / *1,592* %% NYùYASUDHù: atha matam / pratyak«Ãdikasya sÃdhakatvaæ tÃvadanubhavasiddham / tanmithyÃtvaæ ca ÓrutibhiryuktibhiÓcÃvagamyate / mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvamitye«o 'rtha÷ kuta÷ siddha iti mà voca÷ / ekaj¤ÃnajanitasaæskÃrasahak­tasyetarapramÃïasyaiva surabhicandanamitivadviÓi«Âapratyayajanakatvopapatte÷ / athavobhayapratisandhÃturÃtmano vidyamÃnatvÃddaÓarnasparÓanÃbhyamekÃrthagrahaïavadviÓi«Âapratipattirbhavi«yati / evaæca pramÃïenaiva mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatve siddhe viruddhastarko na madabhyupagamamÃtreïetyetaddÆ«ayituæ vikalpena p­cchati- tacceti // taditi mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvam / ÃtmÃtiriktasya mithyÃtvamiveti caÓabda÷ / satà và pramÃïeneti sambandha÷ / yadidaæ mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvaæ sÃdhayituæ tvayà pramÃïadvayasamÃhÃrÃtmakaæ pramÃïamupanyasyate / tanmithyà sadveti praÓnÃrtha÷ / sattvapak«aæ dÆ«ayati- satà cediti // yadyapi pareïÃÇgÅcikÅr«itatvena prÃdhÃnyÃnmithyÃtvavikalpa÷ prathamaæ praÓnÃvasare nirdi«ya÷ / tathÃpi mithyÃsatyayo÷ satyamarthata÷ pradhÃnamiti tatkrameïa dÆ«aïam / satà cedityata÷ paramÃtmarÆpeïa tadanyena veti vikalpa÷ / prathamapak«e vak«yÃma ityÃdyapak«adÆ«aïapratij¤Ãnaæ cÃdhyÃhÃryam / Ãtmetareïa sateti dvitÅyapak«adÆ«aïaæ dvaitasiddhi÷ syÃditi / tathÃcÃdvaitapratipÃdakaÓruterupapattivirodha iti h­dayam / na punarapasiddhÃntamÃtre tÃtparyam / prakramÃnanurÆpatvÃt / ÓruterupapattivirodhenÃdvaitapratipÃdakatvÃbhÃvasya prakrÃntatvÃt / mithyÃtvapak«e do«amÃha- na siddhaæ ceti // caÓabdo 'vadhÃraïe tuÓabdÃrtho và / sato 'nyanmithyÃbhÆtaæ tu sÃdhanaæ na siddhameva / mithyÃbhÆtasya pramÃsÃdhanatvaæ na siddhameveti yÃvat / idamuktaæ bhavati / yo hi yanmithyà na tatsÃdhakamiti vyÃptimaÇgÅk­tya ÓrutermithyÃtve asÃdhakatvaæ prasa¤jayati sa mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvamityarthasÃdhanayopanyastapramÃïasyÃpi mithyÃtve 'sÃdhakatvamÃpÃdayi«yatyeva / tathÃca asya pramÃïasya sÃdhakatve siddhe mithyÃbhÆtasyaiva sÃdhakatvamityarthasiddhi÷ / tataÓca tarkasya viruddhatÃsiddhi÷ / tataÓcÃsya pramÃïasya sÃdhakatvasiddhiriti cakrakramaprasaÇgena naikasyÃpi siddhiriti / *1,605* $asata÷ sÃdhakatvÃbhÃve bÃdhakoddhÃra÷$ nanu ca Óruti÷ svavyatiriktasya du÷khÃdermithyÃtvaæ pratipÃdayantÅ kathamupapattiviruddheti cet / k­to 'yaæ ÓrutyarthasaÇkoca÷ / sÃdhakatvÃnupapattipramÃïabalÃditi cet / tarhi pramitaæ vihÃya mithyÃtvavÃdinÅ kathaæ du÷khÃdimithyÃtvamapi pratipÃdayet tasyÃpi pratyak«asiddhatvÃt / nanu ca Órutivirodhena pratyak«amÃbhÃsÅkartuæ mayopakrÃntam / tenaiva ÓrutivirodhÃbhidhÃne kathamitaretarÃÓrayatvaæ na syÃt / ÓruteraprÃmÃïye bÃdhakÃbhÃvÃtpratyak«aprÃmÃïyam / tataÓca tadviruddhatvena ÓruteraprÃmÃïyamiti / hanta tavÃpi kathamitaretarÃÓrayatvaæ na syÃt / ÓrutiprÃmÃïye tadvirodhena pratyak«ÃprÃmÃïyam / tataÓca bÃdhakÃbhÃvena ÓrutiprÃmÃïyasiddhiriti / Órute÷ prabalatvÃnnaivamiti cenna / tasya dÆ«ÂatvÃt / sÃdhayi«yate ca pratyak«aprÃbalyam / nanu cÃtra Órute÷ pratyak«avirodhamevopanyasya tatprÃbalyavyutpÃdanaæ kuto na k­tam / kimupapattivirodhavyutpÃdanena / ucyate / pareïa hyatrÃdvaitaparatve tÃtparyaliÇgÃnuguïatvaæ mahatà prabandhenopapÃditam / atastadvirodha eva parasya vicÃrÃkauÓalaprakaÂanÃya vyutpÃdita÷ / upakramÃdivirodhasya caitadupalak«aïam / taæ ca vyutpÃdayi«yÃma÷ / *1,607* nanu mà bhÆttarkasya viruddhatà / tathÃpi mithyÃbhÆto 'pi svÃpno 'rtha÷ ÓubhÃÓubhayo rekhÃropito varïo 'rthasya pratibimbaæ ca bimbasya sphaÂikalauhityaæ copÃdhÃnasannidhÃnasya varïadairghyÃdikaæ cÃrthabhedasya savit­su«iraprabh­ticÃri«yasya sÃdhakamupalabdhamiti praÓithilamÆlatvenÃbhÃsatvam / maivam / yato 'tra, yatsÃdhakaæ na tanmithyÃ, yacca mithyà na tatsÃdhakam / tathà hi / svapnasya tÃvajj¤ÃnÃrtharÆpasya satyatÃæ vak«yati / rekhÃpi varïe padamivÃrthe saÇketità taæ smÃrayatÅti na ki¤cidatra mithyÃsti / ata eva rekhÃmupalabhya varïamuccÃrayanti / pratibimbasya tu satyatà pareïÃpyaÇgÅk­tà / vicchedasyÃpi satyatÃmupapÃdayi«yÃma÷ / sphaÂikalauhityamapyetenaiva vyÃkhyÃtam / dairghyÃdayo 'pi dhvani«viva varïe«vapi svÃbhÃvikà eva / anyathà svare«viva vya¤jane«vapi dhvÃnopadhÃnavaÓena dÅrghÃdipratibhÃsaprasaÇgÃt / na tathÃvidhadhvanivyaÇgaæ vya¤janamiti cenna / tathÃtve varïe«veva viÓe«o 'ÇgÅkÃrya÷ syÃt / sa eva dairghyÃdipadÃbhidheyo bhavi«yati / savit­su«iraprabh­tij¤ÃnamevÃri«yasÆcakam / vak«yate caitat / evamanyadapyÆhanÅyamiti / tasmÃtpadavÃkyapramÃïavidÃmagresareïa paramÃstikena bhagavatà bhëyakÃreïokto bhagavati svarÆpabhedÃbhÃva eva Órutyartho 'vadheya÷ / *1,613* $siddhÃnte neha nÃneti Órutyarthasamarthanam$ nanvatrÃpyanupapattireva / yato nÃneti nÃnÃbhÆta÷ prapa¤co 'bhidhÅyate / natu bheda÷ / tathÃtve nÃnÃtvamiti syÃt / maivam / muktopas­pyavyapadeÓÃdityÃdÃviva bhÃvapradhÃnanirdeÓopapatte÷ / bhavit­prÃdhÃnye 'pi brahmaïi nÃnÃbhÆtÃvayavaguïakarmÃdini«edhe nÃnÃtvameva ni«iddhaæ bhavati / "saviÓe«aïe hi vidhini«edhau viÓe«aïamupasaÇkrÃmate' iti nyÃyÃt / ubhayani«edhe gauravÃt / viÓe«aïasya prathamaprÃptatvÃt / anyathà tadupÃdÃnavaiyarthyÃt / "na jÅrïamalavadvÃsÃ÷ snÃtaka÷ syÃt' ityÃdau darÓanÃcca / ata evoktam / "viÓe«yaæ nÃbhidhà gacchetk«ÅïaÓaktirviÓe«aïe' iti / yatkvacidviÓi«Âavidhini«edhÃÇgÅkaraïaæ tadagatikayaiva / saviÓe«atvaæ ca brahmaïo vak«yÃma÷ / nanvevaæ satyaprÃptaprati«edha iti cenna / ÃbhÃsaprÃptatvÃt / tathÃca"na sthÃnato 'pi' ityÃdyadhikaraïapÆrvapak«e darÓayi«yÃma÷ / parasyaiva svargÃpÆrvÃdini«edho 'prÃptatvÃdanupapanna÷ / "ekamevÃdvitÅyam' ityÃdau sajÃtÅyavijÃtÅyasvagatanÃnÃtvani«edhaæ vyÃkurvatà bhavatÃpi samÃdhÃtavyametat / *1,624* %% NYùYASUDHù: $aviÓe«asya sÃdhakatvabhaÇga÷$ nanu yathà bhavato mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvaæ na saæmatam / tathà mama satyasya sÃdhakatvaæ na saæmatam / caitanyÃtiriktasya satyatÃnabhyupagamÃt / caitanyasya ca kriyÃveÓaÓÆnyasya sÃdhakatvÃyogÃt / tatra yathà mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvÃnabhyupagamena ÓrutermithyÃtve 'sÃdhakatvaprasaÇgÃnna bandhamithyÃtvasÃdhakatetyuktaæ bhavatà / evaæ mayÃpi satyasya sÃdhakatvamanabhyupagacchatà vaktuæ Óakyata eva / pratyak«asya satyatve sÃdhakatvaæ na syÃt / mithyÃtvaæ tu tvayaiva nopeyate / tataÓca pratyak«asyÃpi bandhasatyatvasÃdhakatvÃbhÃvÃt"mithyÃtvamapi bandhasya na pratyak«avirodhata÷' ityanupapannamiti / evaæca prathamameva matikardame kathÃrambhaïamaÓakyamÃpadyeta / tenÃvicÃryaiya tÃvatpramÃïasadasak«attvaæ vicÃra Ãrabdhavya iti / maivam / du÷khÃdisatyatÃgrÃhiïa÷ pratyak«asya satyatve 'pyavirodhÃt / sata÷ sÃdhakatvaæ mayà na svÅk­tamityuktamiti cettatrÃha- sÃdhakatvamiti // tena mÃyÃvÃdinà / bhÃvarÆpÃj¤Ãnasyeti Óe«a÷ / hiÓabdo hetau / prasiddhidyotako và / mÃyÃvÃdinà khalu bhÃvarÆpÃj¤Ãnaæ si«Ãdhayi«atÃ"pratyak«aæ tÃvadahamaj¤o mÃmanyaæ ca na jÃnÃmÅtyaparok«ÃvabhÃsadarÓanÃt' ityÃdinà tatsÃdhanÃya sÃk«ipratyak«aæ pramÃïamaÇgÅk­tam / ÃÓrayapratiyogij¤ÃnabhÆtamapi sÃk«icaitanyamityÃdyuttaravÃkyena pratyak«asya sÃk«itvÃvagamÃt / evaæca sÃk«iïÃj¤Ãnasiddhimicchatà pareïa sata÷ sÃdhakatvaæ svÅk­tameva / sÃk«icaitanyasya sattvÃt / ato mayà sata÷ sÃdhakatvaæ nÃÇgÅk­tamiti na Óakyate vaktum / asmÃbhirapi du÷khÃdibandhasatyatÃyÃæ sÃk«ipratyak«amevopanyastamiti h­dayam / aj¤ÃnavaÓÃdeva sÃk«iïa÷ sÃdhakatvaæ mayÃÇgÅkriyate / na svata iti cenna / itaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃt / na khalu sÃk«yavabhÃsÃdanyÃj¤Ãnasattà tavÃsti / tato 'j¤Ãne sati sÃk«iïa÷ sÃdhakatvasiddhistasyÃæ cÃj¤Ãnasiddhiriti kathaæ netaretarÃÓrayatvam / dvayoranÃditvÃnnaivamiti cet / tarhyaj¤ÃnavaÓÃditi riktaæ vaca÷ / nahi sarvathà yadyannÃpek«ate tattadadhÅnamiti yujyate / apek«ÃyÃæ tu parasparÃÓrayÃnuttÃra÷ / *1,630* evamubhayavÃdisampratipannaæ pramÃïaæ svamate 'stÅti darÓayituæ satyasya sÃk«iïo 'j¤ÃnasÃdhakatvaæ parÃbhyupagatamupanyastam / sÃmprataæ prasaÇgÃttadapi nopapadyata ityÃha- aviÓe«asyeti // bhÃvarÆpamaj¤Ãnamanicchantaæ prati hi tatra sÃk«ipratyak«aæ pramÃïamupanyastam / naca taducitam / sÃk«iïo 'Óe«aviÓe«avidhuratvÃÇgÅkÃrÃt / aviÓe«asya sÃdhakatà tu paraæ prati tvayà sÃdhyaiva / na tu siddhà / yatsÃdhakaæ karaïaæ và phalaæ và nityaæ và j¤Ãnaæ tatsarvaæ jÃtyÃdiviÓe«avat / yacca nirviÓe«aæ ÓaÓavi«ÃïÃdi na tatsÃdhakamiti pareïa niyamasyÃÇgÅk­tatvÃt / na hyasampratipannasÃdhakabhÃvaæ kasyÃpyarthasya sÃdhanÃyopanyÃsamarhati / atiprasaÇgÃt / nanu pramÃïaæ vastusiddhÃvupayujyate / tatsaviÓe«atvaæ tu kimarthamiti cetsatyam / nirviÓe«asya prÃmÃïyameva nopapadyata iti tadarthameva viÓe«Ãnusaraïam / na hi sÃdhakatamatvÃdiviÓe«ÃbhÃve prÃmÃïyaæ ÓakyanirvÃham / sÃk«iïyÃropitatayaivÃj¤Ãnaæ siddhayati / na tato 'tiriktaæ sÃdhakatvaæ tasyeti cet / na tarhi sutarÃæ sÃk«iïÃj¤Ãnasiddhi÷ / prakÃÓÃÓrayaæ tama÷ prakÃÓenaiva siddhayatÅtyasyÃrthasyÃviÓe«avÃdinà bhavatà paraæ pratyupapÃdayitumaÓakyatvÃt / ki¤cÃj¤ÃnamÃropitamapi sÃk«iïo vi«ayo na và / Ãdye vi«ayitvaæ sÃk«iïyÃpatitam / dvitÅye sÃk«itvamevÃnupapannam / "sÃk«Ãddra«Âari saæj¤ÃyÃm' iti nirvacanÃsambhavÃt / atadvi«ayeïa tatsiddhiralaukikÅ / nirviÓe«asyÃpyaj¤ÃnavaÓÃtsÃk«itvamiti ca nirastam / yastu vaiyyÃtyÃdbrayÅti / siddhaprÃmÃïyamiva sÃdhyaprÃmÃïyamapi pramÃraæ prayogÃrhameva / anyathà ÓabdÃnityatve k­takatvamupanyasya pareïÃnyatarÃsiddhÃvudbhÃvitÃyÃæ tatsÃdhanasphÆrtimatÃpi tÆ«ïÅæ bhavitavyam / ahaæ cÃviÓe«asya sÃk«iïa÷ sÃdhakatvaæ vipratipattau sÃdhayi«yÃmÅti / sa pra«Âavya÷ / kiæ saviÓe«eïa pramÃïenaitatsÃdhyate / utÃviÓe«eïeti / nÃdya÷ / tasya tava mithyÃtvÃt / pareïa coktanyÃyena tasya sÃdhakatvÃnabhyupagamÃt / ato dvitÅya evÃÇgÅkartavya ityÃha- tacceti // kimata÷ / idaæ tata÷ / tadaviÓe«apramÃïaæ kiæ sÃk«yutanyat / Ãdye anyonyÃÓrayatvam / sÃk«iïa÷ sÃdhakatvasiddhiriti / na dvitÅya÷ / tadabhÃvÃt / aviÓe«ÃntarÃÇgÅkÃre dÆ«aïamÃha- ityanavasthitiriti // tasyÃpi aviÓe«asya sÃdhakatvamaviÓe«apramÃïenaiva sÃdhyamityupapÃdanamitiÓabdena sÆcayati / nanu cÃviÓe«asya sÃdhyà sÃdhakateti prak­tamata÷ sà ceti parÃmarÓo yukta÷ / satyam / tathÃpi prÃgyanmithyÃbhÆtasyÃpi sÃdhakatvaæ pramÃïavikalpanirÃkaraïena nirastaæ tatsaviÓe«atvÃdivikalpanirÃkaraïenÃpi nirÃkaraïÅyamiti sÆcanÃya sÃmÃnyena napuæsakanirdeÓa÷ / etena prÃgvikalpita÷ satÃ'tmabhÆteneti pak«o 'pi nirasto veditavya÷ / *1,643* %% NYùYASUDHù: $pramÃïyÃdisattÃnabhyupagame vÃditvÃnupapatti÷$ mithyÃtvaæ yadÅtyÃdinoktaæ prasaÇgamupasaæharati- anaÇgÅkurvatÃmiti // yasmÃdevaæ na mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvaæ tattasmÃdviÓvasatyatÃmanaÇgÅkurvatÃmÃtmÃtiriktasya sarvasyÃpi mithyÃtvaæ pratipÃdayatÃæ nehanÃnetyÃdivÃkyÃnÃmapi mithyÃtvaprasaktayà na vÃdità na sÃdhakatà syÃt / tadvÃkyasyeti prak­tamekavacanaæ samÆhavi«ayamiti j¤ÃpayitumupasaæhÃre bahuvacanam / athavÃtiprasaÇgÃntarÃbhidhÃnametat / tathÃhi / yadi caitanyÃtiriktaæ samastaæ mithyà syÃttadà samastÃntargataæ kathÃvyavahÃrÃÇgabhÆtaæ pramÃïÃdikamapi mithyà syÃt / tathÃca viÓvasatyatÃmanaÇgÅkurvatastanmithyÃtvamaÇgÅkuvarto mÃyÃvÃdino nirupÃyasya kathakatà na syÃt / kuta÷ / tattasmÃduktarÅtyà mithyÃbhÆtasya sÃdhanabÃdhanÃÇgatÃyogÃditi / viÓvamithyÃtvamaÇgÅkurvatÃmapi cÃrvÃkÃïÃæ bauddhÃnÃæ ca vÃditvopalambhÃdvayabhicÃra iti cenna / te«ÃmapyÃpÃdanavi«ayatvÃt / tadidamuktamanaÇgÅkurvatÃæ cÃrvÃkabauddhamÃyÃvÃdinÃmiti / anyathà tvayà tenetyekavacanasya prastutatvÃdanaÇgÅkuvarta ityavak«yat / tathÃpi pramÃïabÃdha÷ / cÃrvÃkÃdÅnÃæ vÃditvasya pratyak«ÃdisiddhatvÃt / maivam / vÃditvÃbhÃvasyÃtrÃpÃdyamÃnatvÃt / sÃdhanasya hi pramÃïabÃdho dÆ«aïam / na tvÃpÃdanasya / tasya ani«yavi«ayatvÃt / ani«yasya ca prÃmÃïikaparityÃgÃprÃmÃïikasvÅkÃrarÆpatvÃt / anyathÃtiprasaÇgamÃtrocchedaprasaÇgÃdityÃÓayavÃnuktasya prasaÇgatvaæ sphuÂÅkartuæ viparyayaparyavasÃnamÃha- pak«abalÃbalacintà na syÃt // vyavahriyate 'nayeti vyavah­ti÷ / kathÃÇgabhÆtapramÃïÃdÅti yÃvat / pramÃïÃdÅnÃæ kathÃvyavahÃrakÃraïatvÃtkÃraïÃbhÃve ca kÃryÃbhÃvasya sulabhatvÃtsustho 'tiprasaÇgamÆlabhÆta÷ pratibandha iti j¤Ãpayituæ pramÃïÃdÅti rƬhapadaparityÃgena vyavah­tiriti yaugikapadopÃdÃnam / _________________________END OF VOLUME 1_________________________ *2,1* $jij¤ÃsÃdhikaraïe pramÃïÃdisattÃnabhyupagame vÃditvÃnupapatti÷$ astu kathÃÇgabhÆtapramÃïÃdivyavahÃrasya satyatà du÷khÃdibandhasya tu kimÃyÃtamityata Ãha- vyÃvahÃrikamiti // etasmÃtpramÃïÃdivyavahÃrasya satyatvÃdvayÃvahÃrikaæ vyavahÃravi«ayo du÷khÃdi / caÓabdo na kevalaæ vyavahÃro vyÃvahÃrikaæ ceti sambaddhayate / nahi prameyaæ nÃstyasti ca pramÃïamiti sambhavati / vyÃghÃtÃdityarthapratipÃdanÃya vyÃvahÃrikamityuktam / yadatroktam / pramÃïÃdÅnÃæ sattvaæ yadabhyupetaæ kathakena tatkasya heto÷ / kiæ vÃgvyavahÃrasya pramÃïÃdisattÃbhyupagamavyÃptatvena tadabhÃve pravartayitumaÓakyatvÃdatha kathakapravartanÅyavÃgvyavahÃraæ prati hetubhÃvÃduta lokasiddhatvÃdathavà tadanabhyupagamasya tattvanirïayavijayÃtiprasaktatvÃt / Ãdye 'pi kiæ vyavahÃramÃtraæ pramÃïÃdisattÃbhyupagamavyÃptamuta sÃdhabÃdhanak«amo vyavahÃra÷ / na prathama÷ / tadanabhyupagacchato 'pi cÃrvÃkamÃdhyamikÃdervÃgvistarÃïÃæ pratÅyamÃnatvena vyabhicÃrÃt / tasyaivÃni«pattau bhavatastannirÃsaprayÃsÃnupapatte÷ / tasyÃpi pak«atve bÃdha÷ / dvitÅye bÃdhatÃdavasthyam / mama sattÃnabhyupagamasyÃnubhavasiddhatvÃt / hetuÓca tavÃsiddha÷ / siddhatve và siddhaæ mama samÅhitam / vyatireke ca sadvacanÃbhÃsalak«aïayogitvamupÃdhi÷ / yato 'bhyupagamyÃpi pramÃïasattÃæ pravartità matÃntarÃnusÃribhirvyavahÃrà abhyupagatapramÃïÃdisattvairmatÃntarÃnusÃribhiraparai÷ sÃdhanÃdyak«amà iti kathyante / tena j¤Ãyate vyavahÃrasya sÃdhanÃdyak«amatÃyÃæ sadvacanÃbhÃsalak«aïayogitvameva prayojakam / natu sattÃnabhyupagama iti / nanu yadi pramÃïÃdÅni na santi / tadà vyavahÃra eva dharmÅ kathaæ siddhayet / dÆ«aïÃdivyavasthà và kathaæ syÃt / sarvavidhini«edhÃnÃæ pramÃïÃdhÅnatvÃt / maivam / na brÆmo vayaæ na santi pramÃïÃdÅnÅti svÅk­tya kathÃrabhyeti / kiæ nÃma santi na santi pramÃïÃdÅnÅtyasyÃæ cintÃyÃmudÃsÅnairyathà svÅk­tya tÃni bhavatà vyavahriyante / tathà vyavahÃribhireva kathà pravartyatÃmiti / ki¤ca kÅd­ÓÅæ maryÃdÃmavalambya prav­ttÃyÃæ kathÃyÃmidaæ dÆ«aïamuktaæ bhavatà / kiæ pramÃïÃdÅnÃæ sattvamupagamyobhÃbhyÃæ vÃdiprativÃdibhyÃæ pravartitÃyÃmutÃsattvamabhyupetyÃthaikena sattvamapareïa cÃsattvamaÇgÅk­tya / nÃdya÷ / abhyupagatapramÃïÃdisattvaæ pratyetÃd­kparyanuyogÃnavakÃÓÃt / na dvitÅya÷ / svasyÃpyÃpatte÷ / na t­tÅya÷ / tathaiva kathÃntaraprasakte÷ / tasmÃtpramÃïÃdisattvÃsattvÃbhyupagamaudÃsÅnyena, vyavahÃraniyame samayaæ baddhvÃ, pravartitÃyÃæ kathÃyÃæ, bhavatedaæ dÆ«aïamuktamiti vÃcyam / tathÃca vyÃghÃta÷ / naca vÃcyaæ nedaæ dÆ«aïaæ prativÃdinaæ pratyucyate / kiæ nÃma Ói«yÃdaya÷ pramÃïÃdisattÃnabhyupagantu÷ kathÃnadhikÃraæ j¤Ãpyanta iti / yata÷ Ói«yÃdÅnpratyapi cÃrvÃkÃderde«o 'yamityevÃbhidhÃtavyam / kathaæ ca tathà syÃt / tasya kathÃpraveÓÃpraveÓayostadbodhÃk«amatvÃt / kathÃyÃmeva hi nigraha÷ / na dvitÅya÷ / syÃdapyevaæ yadi kathakapravartanÅyavÃgvyavahÃraæ prati pramÃïÃdÅnÃæ hetutà tatsattÃnabhyupagame nivarteta / natvevaæ sambhavati / tathà sati tatsattÃnabhyupagant­ïÃæ vÃgvyavahÃrasvarÆpameva na ni«padyeta / hetvanupapatte÷ / atha manyase / kathakavyavahÃraæ prati hetutvÃtpramÃïÃdÅnÃæ sattvam / sattvÃccÃbhyupagamo yatsattadabhyupagamyata iti sthiteriti / maivam / kayÃpi niyamasthityà prav­ttÃyÃæ kathÃyÃæ kathakavÃgvyavaharaæ prati hetutvÃtpramÃïÃdÅnÃæ sattvaæ sattvÃccÃbhyupagamo bhavatà prasÃdhya÷ / kathÃta÷ pÆrvaæ tu tattvÃvadhÃraïaæ paraparÃjayaæ vÃbhila«adbhayÃæ kathakÃbhyÃæ yÃvatà vinà tadabhila«itaæ na paryavasyati tÃvadanuroddhavyam / tacca vyavahÃraniyamasamayabandhÃdeva dvÃbhyÃmapi tÃbhyÃæ sambhÃvyata iti vyavahÃraniyamameva badhnÅta÷ / saca pramÃïena tarkeïa ca vyavahartavyamityÃdirÆpa÷ / naca pramÃïÃdÅnÃæ sattÃpÅtthameva tÃbhyÃmaÇgÅkartumucità / tÃd­ÓavyavahÃraniyamamÃtreïaiva kathÃprav­ttyupapatte÷ / pramÃïÃdisattÃmabhyupetyÃpi tathÃvidhavyavahÃraniyamavyatirekeïa kathÃprav­ttiæ vinà tattvanirïayasya jayasya vÃbhila«itasya kathakayoraparyavasÃnÃt / nÃpi t­tÅya÷ / lokavyavahÃro 'pi pramÃïavyavahÃro và syÃt pÃmarÃdisÃdhÃraïavyavahÃro và / nÃdya÷ / vicÃraprav­ttimantareïa tasya durnirÆpatvÃt / tadarthameva ca pÆrvaæ niyamasya gave«aïÃt / nÃpi dvitÅya÷ / ÓarÅrÃtmatvÃdÅnÃmapi tathà sati bhavatà svÅkartavyatÃpÃtÃt / paÓcÃttadvicÃrabÃdhyatayà nÃbhyupeyata iti cet / tarhi pramÃïÃdisattÃpi yadi vicÃrabÃdhyà bhavi«yati tadà nÃbhyupeyaiva anyathà tÆpagantavyeti lokavyavahÃrasiddhatayà sattvamabhyupagamyata iti tÃvanna bhavati / na caturtha÷ / yÃd­Óo bhavatà pramÃïÃdisattÃmabhyupagamya vyavahÃraniyama÷ kathÃyÃmavalambyate / tasyaiva pramÃïÃdisattvÃsattvÃnusaraïaudÃsÅnyenÃsmÃbhirapyavalambhÃt / tasya yadi mÃæ prati phalÃtiprasa¤jakatvam / tadà tvÃæ pratyapi samÃna÷ prasaÇga÷ / tasmÃtpramÃïÃdisattÃbhyupagamasya kathopayogÃbhÃvÃdanaÇgÅkurvatÃæ pramÃïÃdisattÃæ na vÃditetyanupapannamiti / *2,23* tadetatsarvamanenÃpahasita veditavyam / tathà hi / yattÃvadvayavahÃramÃtrasya pramÃïÃdisattÃbhyupagamavyÃptatvapak«e dÆ«aïamuktam / tadasat / yadi khalvevamasmÃbhi÷ sÃdhyeta / mÃyÃvÃdÅ pramÃïÃdisattÃbhyupagamavÃn / vyavahart­tvÃt / tadvayavahÃro và pramÃïÃdisattÃbhyupagamapura÷saro vyavahÃratvÃttattvavÃdivattadvayavahÃravacceti / yadvà nÃyaæ vyavahartà pramÃïÃdisattÃnabhyupagant­tvÃt / tadvayavahÃro và na vyavahÃra÷ / pramÃïÃdisattÃbhyupagamapura÷saratÃÓÆnyatvÃditi / tadà syÃdeva vyabhicÃrado«a÷ / ko nÃma svasthÃtmaivamanumimÅte / kiæ nÃma yadi pramÃïÃdÅni santi na syu÷ / tarhi sÃdhakÃni na syu÷ / asata÷ sÃdakatvÃnupapatte÷ / te«Ãæ cÃsÃdhakatve tatkÃryo vyavahÃro na ni«padyeta / tathÃca vÃdità na syÃt / asti ceyam / tasmÃttaddhetÆnÃæ pramÃïÃdÅnÃæ sattÃbhyupagantavyetyÃcÃryeïa prasaÇgatvenÃbhimatatvÃt / vyabhicÃrasthalasya ca prasaÇgavi«ayatulyatÃÇgÅk­tà / bÃdhastu prasaÇgasyÃlaÇkÃra evetyuktam / sÃdhanabÃdhanak«amavyavahÃrasya pramÃïÃdisattÃbhyupamavyÃptatvapak«e 'pyuktadÆ«aïamanenaiva nirastam / mÃyÃvÃdinaæ tadvayavahÃraæ và pak«Åk­tya viÓi«ÂavyavahÃrakart­tvena viÓi«ÂavyavahÃratvena và hetunà pramÃïÃdisattÃbhyupagant­tve tatpÆrvakatve và sÃdhyamÃne tatsyÃt / vimato vyavahÃro na sÃdhanÃdik«ama÷ / pramÃïÃdisattÃbhyupagamapÆrvakatÃrahitatvÃditi và sÃdhane katha¤cidanvaye pÆrvoktopÃdhi÷ syÃt / nacaivamityuktam / ki¤cÃyamupÃdhirna sÃdhanÃdbhidyate / yadà hi pramÃïÃdisattà nÃbhyupagatà tadà tadasattvamevÃÇgÅk­tamiti svarÆpasiddhatvam / tacca sadvacanÃbhÃsalak«aïaviÓe«a eva / nanvetadÃÓaÇkayoktaæ na brÆmo vayamityÃdi duruktaæ tat / sattvÃsattve vihÃya pramÃïasvarÆpasya buddhÃvÃropayitumaÓakyatvenodÃsÅnasya tatsvÅkÃrÃnupapatte÷ / evaæca vadatà yadanirvacanÅyamabhipretaæ tadagre nirÃkari«yate / yadapyatroktaæ kÅd­ÓÅæ maryÃdÃmityÃdi / tatra ya÷ pramÃïÃdyasattvamabhyupaiti / yaÓca tatsattÃæ pratÅtyÃpi sattÃ'dyudÃsÅno 'hamiti manyate taæ pratÅdaæ dÆ«aïamiti vadÃma÷ / na coktado«a÷ / nahi vayaæ pramÃïÃdisattÃbhyupagamaæ kathÃprav­ttikÃraïatayÃvaÓyaæ tata÷ pÆrvabhÃvinaæ brÆma÷ / kiæ nÃma yo yathÃkatha¤citkathÃyÃæ prav­ttastaæ vipak«e kathÃnutpattiprasaÇgaæ daï¬aæ pradarÓya tatkÃraïÃnÃæ pramÃïÃdÅnÃæ sattÃmaÇgÅkÃrayÃma÷ / na caivaæ kathÃntaraprasaktayÃdido«a÷ / pramÃïÃdisattÃnabhyupagame kathÃyà evÃni«patte÷ / etena Ói«yaj¤Ãpanamapi samÃhitam / prativÃdina÷ kathÃpraveÓamabhyupagamya tatra prav­ttaæ prati pramitakathÃkÃryabalena kÃraïapramÃïÃdisattÃyà abhyupagantavyatvasyoktatvÃt / dvitÅyapak«oktado«o 'pyasaÇgata eva / nahi vayaæ pramÃïÃdisattÃbhyupagamamapi kathakapravartanÅyavÃgvyavahÃrakÃraïakoÂau niveÓayÃma÷ / yena tatsattÃnabhyupagant­ïÃæ vÃgvyavahÃrasvarÆpaæ na ni«padyeteti prasaÇga÷ syÃt / api tarhi pramÃïÃdÅnÃmeva kathÃkÃraïatà / sà ca sattvÃbhÃve nopapadyata iti tatsattvamaÇgÅkaraïÅyamiti vadÃma÷ / yatpuna÷ kathakavÃgvyavahÃraæ pratÅtyÃdyÃÓaÇkayoktam / "evaæ vadatà kathÃprav­ttyuttarakÃlaæ pramÃïÃdisattÃÇgÅkÃrayitavyà / tathÃca kathÃphalasya pramÃïÃdisattÃbhyupagamasya na kathÃkÃraïatvam / kintu pramÃïairvyavahartavyamityÃdivyavahÃraniyamasyaiveti / tadasmÃbhirabhyupagatameva / yastu sattÃbhyupagamamapi kathÃkÃraïaæ brÆte / sa evaivaæ paryanuyojya÷ / yatpunarnaca pramÃïÃdÅnÃmityÃdinà kalpanÃgauravamavÃdi / tatra kiæ pramÃïÃdisattÃbhyupagame kalpanÃgauravamuta tatsattÃbhyupagamasya kÃraïakoÂipraveÓane / nÃdya÷ / kÃraïatvÃnyathÃnupapattyà tatsattÃyÃ÷ pramitatvÃt / pramitasya parÅk«akairaÇgÅkaraïÅyatvÃt / dvitÅye tu saævÃda eva / t­tÅye 'pyÃdyaæ tÃvadaÇgÅkurma÷ / tatroktaæ dÆ«itaprÃyam / dvitÅyÃÇgÅkÃre 'pi na do«a÷ / dehÃtmatvÃdikaæ tu paÓcÃdvicÃrabÃdhyatayà nÃbhyupagamyata iti / yadatroktaæ pramÃïÃdisattÃpÅtyÃdi / tena kimuktaæ bhavati / kiæ vicÃrasÃdhya÷ pramÃïÃdisattÃbhyupagamo na vicÃraprav­tte÷ kÃraïamiti / kiæ và vicÃrabÃdhyatÃyà eva pramÃïÃdisattÃbhyupagamaprayojakatvena vyavahÃrasyÃprayojakatvamiti / Ãdye sampratipatti÷ / na dvitÅya÷ / autsargikaæ prÃmÃïyaæ bÃdhakÃdapodyata ityatradarÓane tasyaiva prayojakatvÃt / caturthapak«oktado«o 'pyanenaiva parih­ta÷ / nahi vayaæ pramÃïÃdisattÃbhyupagamaæ kathÃphalani«pattihetuæ brÆma÷ / kintu pramÃïÃdÅnyeva / te«Ãæ ca taddhetutà nÃsatÃmupapadyata iti tatsattÃvaÓyamabhyupagamanÅyeti / syÃdetat / niyatÃvÃgvyahÃrakriyÃsamayabandhena kathÃæ pravartayatÃpi vyavahÃrasattÃbhyupagantavyà / nahi sattÃmanabhyupagamya vyavahÃrakriyÃbhidhÃtuæ Óakyà / kriyà hi ni«pÃdanà / asata÷ sadrÆpatÃprÃpaïamiti yÃvat / pramÃïaivyarvahartavyamiti ca niyamabandhanaæ pramÃïakaraïabhÃvasya niyamÃntarbhÃvÃnniyatapÆrvasattvarÆpaæ kÃraïatvaæ pramÃïÃnÃmanÃdÃya na paryavasyati / dÆ«aïÃnÃæ cÃstitvena bhaÇgÃvadhÃraïaniyamabandhane sÃdhanÃÇgÃnÃæ ca vyÃptyÃdÅnÃæ sattvena tadvi«ayasya tattvarÆpatÃvvavahÃraniyamanÃdau ca kaïÂhoktayaiva tasya tasya sattvamaÇgÅk­tamiti ri??midamucyate / pramÃïÃdÅnÃæ sattÃmanabhyupagamya kathÃ'rambha÷ Óakyata ityevamÃÓaÇkaya yaduktametairapi bÃdhakai÷ kathÃyÃmÃrabdhÃyÃmabhimatasya prasÃdhanÅyatvena pÆrvoktabÃdhÃyà na nistÃra÷ syÃditi / tadapyanenaiva parih­tam / kathÃsvarÆpapalani«pattaye svecchÃsvÅk­tasyaiva vyavahÃraniyamasya pramÃïÃdisattÃsvÅkÃra eva paryavasÃnamiti kathÃyÃæ prav­ttaæ svavyÃghÃtamapyacetayantaæ pratyasmÃbhirucyamÃnatvÃt / nanu kathÃde÷ kÃryasya sattve katha¤citkÃraïasya pramÃïÃde÷ sattvamaÇgÅkaraïÅyaæ syÃt / kÃryasyaiva sattvÃbhÃve kiæ kÃraïasattayeti cet / kuta÷ pramÃïÃtkathÃdisattÃbhÃvo bhavatà niÓcita÷ / ÓrutyÃderiti cenna / tasyaivÃnekÃtiprasaÇgagahananivi«ÂatvÃt / tathÃca siddhe tatprÃmÃïye kathÃdikÃryÃsattvasiddhi÷ / tato 'nyathÃsiddhayà tarkasyÃbhÃsatÃsiddhistasyÃæ ca ÓrutyÃdiprÃmÃïyasiddhiriti cakrakÃpattyà naikasyÃpi siddhi÷ / asata÷ kÃraïatvaæ tu sÆtrak­taiva nirÃkari«yata ityalaæ prasaÇgena / *2,46* $vyÃvahÃrikasatyasya sÃdhakatvabhaÇga÷$ %% NYùYASUDHù: syÃdetadevam / yadi nehanÃnotyÃdibalenÃtmÃtiriktasya sarvasyÃsattvamabhyupagacchÃma÷ / na caivaæ kiæ nÃma vyÃvahÃrikÅ sattÃbhyupagamyata eva / tathà ca sarvÃnta÷pÃtino vyavahÃrasata÷ pramÃïÃde÷ sÃdhakatvasambhavÃnnoktaprasaÇga ityata Ãha- vyavahÃrasataÓceti // caÓabdo hetau / apiÓabda÷ samuccaye / tuÓabdo 'vadhÃraïe / vyavahÃrasato 'pi sÃdhakatvaæ pÆrvasyÃsata iva prativÃdino na siddhameva yato 'to noktaprasaÇganistÃra iti / ayamartha÷ / yadi vyÃvahÃrikaæ sannÃma sadeva tadà mithyÃtvapratipÃdanaæ vyÃhatam / phalitaæ cÃsmanmanorathadrumeïa / vyarthaæ ca vyÃvahÃrikapadam / atha tadasattadà kimanenÃdhikamÃcaritam / sattvÃbhÃve sÃdhakatvaæ na syÃdityani«yaprasaÇgasya tadavasthatvÃditi / nanu ca dvividhaæ sanmukhyamamukhyaæ ca / tatra yasya sarvaprakÃreïa bÃdhitatvaæ nÃsti tanmukhyaæ satpÃramÃrthikamiti ca gÅyate / yasya tu satpratÅtireva sattà tadamukhyaæ sat / naca tata÷ sattà siddhayati / tathÃhi / kiæ sattÃvagamamÃtrÃttatsattÃbhyupagamyeti manyase 'bÃdhitÃttadavagamÃdvà / nÃdya÷ / marumarÅcikÃ'dau jalarÆpatÃsadbhÃvÃbhyupagamaprasaÇgÃt / dvitÅye 'pi vÃdiprativÃdimadhyasthamÃsyi tasyÃpi kathÃkÃla eva bÃdhitatvÃvagamÃbhÃvÃt / athavà kasyacidapi kÃlÃntare 'pi ca bÃdhitatvabodhavirahÃt / nÃdya÷ / atiprasaÇgÃt / puru«atrayÃvagatasyÃpyekak«aïÃvagatasya puru«Ãntareïa tenÃpi k«aïÃntare 'pi bahulaæ bÃdhadarÓanÃt / nacÃsÃvartho 'satyo 'pi dvitrÃdipuru«amÃtrapÆrvajÃtatatpratÅtyanurodhÃdbÃdhadarÓane sa¤jÃte 'pi tathaiva sannityabhyumabhyupagamyate / tasmÃd dvitÅya÷ pak«a÷ pariÓi«yate / na cÃsÃvamukhye 'stÅti kuta÷ pÃramÃrthyaprÃpti÷ / naca vÃcyaæ satpratÅterapi pratÅtyantarameva sattetyanavastheti / pratÅte÷ pÃramÃrthikatvÃt / nahi tasyà bÃdho 'sti / asti cetsaiva pratÅtirabÃdhità paramÃrthasatÅ / naca pratÅte÷ svarÆpabhedo 'stÅtyato vij¤Ãnaæ brahmaiva paramÃrthasat / amukhyaæ punardvedhà / mÃyopÃdhimavidyopÃdhikaæ ceti / tatrÃ'dyamambarÃdikam / taccÃbrahmaj¤ÃnÃdbÃdhavaidhuryeïa hÃnÃdivyavahÃranirvÃhakatvÃdvayÃvahÃrikamiti gÅyate / katipayapratipatt­katipayakÃlatathÃtvÃvagamÃdeva hi laukiko vyavahÃra÷ pratÅyate / dvitÅyaæ ÓuktirajatÃdi / natu pratÅtisamayamÃtraparivarti / na punarhÃnÃdiheturiti prÃtitikamucyate / tadevaæ sattraividhyÃdambarÃdikaæ viÓvaæ sadapi pÃramÃrthikatvÃbhÃvÃnmithyeti yujyate / vyÃvahÃrikasattvÃcca tadantargatasya pramÃïÃ'de÷ kathÃÇgatopapadyate / pÃramÃrthikaprÃtÅtikavyÃv­ttyarthatvena vyÃvahÃrikapadaæ ca sambhavatÅti atredaæ vaktavyam / kiæ pÃramÃrthikasadeva sadasacca bÃdhakabhedena dvividhamiti sattraividhyamuta satyevÃntarabhedena / Ãdye prÃguktado«anistÃra÷ / nahi saditi j¤ÃnamÃtreïÃsadarthakriyÃrham / yena tathÃvidhaæ pramÃïÃdi, kathÃÇgatÃæ gacchet / tathÃtve vi«amapi pÅyÆ«atayÃvagataæ tadarthakriyÃæ kuryÃt / bÃdhavilambatÃrthakriyÃkÃritvaprasaÇgÃt / yadapi tathaiva laukiko vyavahÃra÷ pratÅyata iti tadagre nirÃkari«yate / arthakriyÃpyasatÅti cetaretarÃÓrayÃdinà nirastam / sato 'rthakriyÃsambhavÃdasatyeva katha¤citsÃÇgÅkÃryeti cet / ÓrutiprÃmÃïyaniÓcayottarakÃlamevaitat / prÃktanniÓcayÃtparamÃrthasata evÃrthakriyeti manyamÃna÷ prativÃdÅ kathaæ bodhanÅya÷ / anyonyÃÓrayÃdiprasaÇgÃdityuktam / *2,59* $sattraividhye anirvacanÅye ca pramÃïanirÃsa÷$ %% NYùYASUDHù: dvitÅyaæ dÆ«ayati- sattraividhyaæ ceti // kenetyasya paramÃrthasatà và vyÃvahÃrikasatà và prÃtibhÃsikasatà và / Ãdye 'pi kimÃtmetareïotÃ'tmanetyartha÷ / p­cchyate 'smÃbhiriti Óe«a÷ / yathà mithyÃbhÆtasya sÃdhakatvaæ kena siddhayediti p­«Âaæ tatheti cÃrtha÷ / vyÃvahÃrikasata÷ sÃdhakatvasiddhaye yadupanyastaæ tacceti và / p­cchÃvi«ayatvameva na do«a ityata Ãha- tasyÃpÅti // asata÷ sÃdhakatvasyeva tasya sattraividhyasyÃpi katha¤cana vikalpitapak«e«u kasmiæÓcana pak«e naiva siddhi÷ / kuta÷ / uktaprakÃreïaiva / tathà hi / na tÃvatparamÃrthasattÃ'tmetareïa / dvaitÃ'patte÷ / nÃpyÃtmanaiva / tasya nirviÓe«asya sÃdhakatÃyogÃt / vyÃvahÃrikaprÃtÅtikayostu svarÆpamevÃdyÃpi na siddhamiti / nÃmukhyaæ sadasannapi sat / yenoktado«aprasaÇga÷ / kintvanirvacanÅyam / naca tadapi durvacam / sadasadvailak«aïyasyaiva tattvÃt / taccoktavidhayà vyÃvahÃrikaprÃtibhÃsikabhedÃd dvividham / tatra vyÃvahÃrikasya prapa¤casya sadasadvilak«asya sadvilak«aïatvÃdupapannaæ ÓrutyÃdinà mithyÃtvasamarthanam / asadvilak«aïatvÃttadantargatasya pramÃïÃde÷ sÃdhakatvaæ ceti / syÃdetadevaæ katha¤cidyadi viÓvasya sadasadvilak«aïatvaæ syÃt / tadeva na siddhayatÅtyÃha- vailak«aïyaæ sadasatoriti // viÓvasyeti Óe«a÷ / sadasatoriti sambandhamÃtre «a«ÂhÅ / tathÃca sadasadbhayÃmityartha÷ / etena / pramÃïavikalpanirÃsena / tathÃhi / viÓvasya sadasadvailak«aïyaæ kiæ satà pramÃïena sÃdhyate / utÃsatà / atha sadasadvilak«aïena / nÃdya÷ / vÃdino 'nupapatte÷ / na dvitÅyat­tÅyau / prativÃdino 'sampratipatteriti / nanvatra sadasadvailak«aïye sÃdhakatvaæ na syÃditi prasaÇgo vÃcya÷ / naca tatra vyÃpti÷ / maivam / sÃk«iïi vyÃptyavadhÃraïopapatte÷ / sattvÃbhÃve sÃdhakatvaæ na syÃditi và prasaÇgaæ vak«yÃma÷ / tatrÃsattvamupÃdhiriti cenna / tasya sattvÃbhÃvÃnatirekÃt / tadbhaÇgasya ca prÃganirvacanÅyasiddheraÓakyatvÃt / etena sadvilak«aïatvÃnmithyÃtvopapÃdanasadvilak«aïatvÃtsÃdhakatvaæ copapannamiti parÃstam / sadvailak«aïye 'sattvÃpattyà sÃdhakatvÃbhÃvÃsyÃsadvailak«aïye ca sattvÃpÃtena mithyÃtvopapÃdanasyÃsambhavasyÃpatte÷ / prÃganirvÃcyasiddhervyÃptidvayanirÃsÃyogÃt / asadvailak«aïyamÃtreïa hÃnÃdivyavahÃropapattau ÓuktirajatÃdÃvapi tatprasaÇga÷ / mÃyÃvidyÃvailak«aïyÃnnaivamiti cenna / tasya nirÃkari«yamÃïatvÃt / vailak«aïyamÃtrasya prrak­tÃnupayogÃditi / ÃstÃæ và sattvÃdivikalpanirÃsena dÆ«aïÃbhidhÃnam / pramÃïameva prapa¤cÃnirvacanÅyatÃyÃæ nopapadyate / nahi nehanÃnetyÃdiÓruti÷ sadasadvailak«aïyalak«aïÃnirvacanÅyatÃæ viÓvasya vakti / *2,70* %% NYùYASUDHù: atha manyeta / vivÃdapadaæ sadasadvilak«aïaæ j¤ÃnabÃdhyatvÃdyadevaæ tadevaæ yathà ÓuktirajatamityanumÃnaæ viÓvasya sadasadvilak«aïatve mÃnam / tadbalÃcchrutirapi tatraiva paryavasyatÅti / tadasat / anumÃnasyÃbhÃsatvÃdityÃÓayavÃnprathamaprÃptatvÃtpratij¤Ãæ tÃvannirÃkaroti- vailak«aïyaæ sataÓceti // caÓabdÃvavadhÃraïe / apiÓabdau mitha÷ samuccaye / ayamartha÷ / kimatra sadasacchabdau bhÃvÃbhÃvavÃcinau / kiævà vidyamÃnÃvidyamÃnavÃcinau / Ãdye dÆ«aïam / sato bhÃvÃtmakasya viÓvasyÃsato 'bhÃvÃdvailak«aïyamapi bhÃvÃbhÃvabhedavÃdino mama mate svayaæ sadastyeva / evamasato 'bhÃvÃtmakasya viÓvasya sato bhÃvÃdvailak«aïyamapi bhedavÃdina÷ svayaæ sadeva / atastena sÃdhitena mamÃni«yaæ kathaæ bhavet / kiæ nÃmaivaæ vibhÃgena sadasadvailak«aïyasiddhayÃpi pratij¤ÃtÃrthasiddherarthÃntaratà parasya syÃditi // 1 // yadi ca pratyekaæ bhÃvÃbhÃvavailak«aïyaæ vivak«itam / tadà sato bhÃvasyÃpi viÓvasya sato bhÃvÃdvailak«aïyaæ bhÃvabhedavÃdino mama svayaæ sadeva / bhÃvÃntaravailak«aïyÃÇgÅkÃrÃt / asato 'bhÃvÃdapi vailak«aïyaæ sutarÃæ bhÃvÃbhÃvabhedavÃdina÷ svayaæ sadeva / evamasato 'bhÃvasya viÓvasyÃsato 'bhÃvÃdvailak«aïyamabhÃvabhedavÃdina÷ svayaæ sadeva / abhÃvÃntaravailak«aïyÃÇgÅkÃrÃt / sato bhÃvÃdvailak«aïyamapi sutarÃæ svayaæ sadeveti tenÃni«yaæ kathaæ bhavet // 2 // *2,77* bhÃvÃbhÃvavailak«aïyaæ nÃma tattvÃnadhikaraïatvaæ vivak«itamiti cet / tathÃpi sato bhÃvasyÃpi viÓvasyÃsato 'bhÃvÃdvailak«aïyamabhÃvatvÃnadhikaraïatvamapi svayaæ sadeva / asato 'bhÃvasya viÓvasya sato bhÃvÃdvailak«aïyamapi bhÃvatvÃnadhikaraïatvamapi mama svayaæ sadeva / bhÃvÃbhÃvabhedavÃditvÃt / yadi hi bhÃve 'pyabhÃvatvamabhÃve 'pi bhÃvatvamaÇgÅkuryÃæ kutastadà bhÃvÃbhÃvabhedavÃda÷ / tathÃca kathaæ tena sÃdhyamÃnenÃni«yaæ mama bhavet // 3 // atha pratyekaæ bhÃvÃbhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ vivak«itamiti manyeta / tadà sato bhÃvasyÃpi viÓvasya bhÃvÃbhÃvavailak«aïyaæ bhÃvÃbhÃvarÆpatvÃnadhikaraïatvaæ mama svayaæ sadeva / tathÃsato 'bhÃvasyÃpi viÓvasyoktarÆpaæ vailak«aïyaæ svayaæ sadeva / bhÃvabhÃvabhedavÃdinaikaikÃrthasyobhayarÆpatÃnaÇgÅkÃrÃt / bhÃve hi bhÃvatvameva / nÃbhÃvatvamapi / abhÃve cÃbhÃvatvameva / na bhÃvatvamapÅtyatastena sÃdhitenÃni«yaæ mama kathaæ bhavet // 4 // athaikaikasya vastuno bhÃvatvÃnadhikaraïatvamabhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ ca sÃdhyatayà vivak«itamiti manvÅta / tathÃpi sato bhÃvasyÃpi viÓvasyÃsato 'bhÃvÃdvailak«aïyamabhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ mama sadeva / evamasato 'bhÃvasyÃpi viÓvasya sato bhÃvÃdvailak«aïyaæ bhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ svayaæ sadeva / bhÃvÃbhÃvabhedavÃditvÃt / ata÷ kathaæ tenÃni«yaæ bhavet / aæÓe siddhÃrthatayà parasya nigrahÃt / ubhayasÃdhanÃdado«a iti cenna / asiddhasannidhÃne 'pi siddhasya tattvÃnapÃyÃt / viÓi«ÂasÃdhanÃnnaivamiti cenna / tathÃpi vaiyarthyÃnistÃrÃt // 5 // *2,86* atha bhÃvÃbhimate bhÃvatvÃnadhikaraïatvamabhÃvÃbhimate cÃbhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ sÃdhyate / ato noktado«a iti cenna / tathÃpi sato bhÃvasyÃpi viÓvasya sato vailak«aïyaæ bhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ mama svayaæ sadeva / kathaæ bhÃvatvabhedavÃdino naikameva bhÃvatvaæ sarvabhÃve«vanugatam / kiæ nÃma pratibhÃvaæ bhÃvatvÃni bhidyante / pratipÃdayi«yate caitat / tathÃca bhÃvo 'pi bhÃvatvÃntarÃdhÃro bhavi«yati / evamasato 'bhÃvarÆpasyÃpi viÓvasyÃsato vailak«aïyamabhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ mama svayaæ sadeva / katham / abhÃvatvabhedavÃdinÃbhÃve 'pyabhÃvatvÃntarÃbhÃvasvÅkÃrÃt / tathà ca tenÃni«yaæ kathaæ bhavet / parasyaiva siddhÃrthatÃnistÃrÃt // 6 // atha bhÃvÃbhÃvÃbhimatayo÷ sarvathà bhÃvÃbhÃvatve na sta ityartho vivak«ita÷ / tathÃpi sata eva bhÃvasyaivÃsato vailak«aïyamabhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ svayaæ sadeva / yatastasmÃdviÓvasya tena sÃdhitena bhedavÃdino 'ni«yaæ kathaæ bhavet / idamuktaæ bhavati / yadi prÃgabhÃvÃdikaæ pak«Åk­tyÃbhÃvatvÃnadhikaraïamiti sÃdhyate / tadà tasya bhÃvatvaæ pratij¤Ãtaæ syÃt / bhÃvasyaivÃbhÃvatvÃnadhikaraïatvaniyamÃt / dvau na¤au hi prak­tamarthaæ sÃtiÓayaæ gamayata÷ / evaæ viyadÃdikaæ pak«Åk­tya bhÃvatvÃnadhikaraïatve sÃdhyamÃne tasyÃbhÃvatvaæ pratij¤Ãtaæ syÃt / abhÃvasyaiva bhÃvatvÃnadhikaraïatvaniyamÃt / bhÃvani«edha eva hyabhÃva÷ / tathÃca viÓvasya bhÃvÃbhÃvavibhÃgasya ca pareïÃbhyupagatatvÃnna bhÃvÃbhÃvabhedavÃdino mamÃni«yaæ ki¤cit / kintu bhÃvÃbhÃvavyatikaramÃtram / tatsÃdhanaæ ca prak­tÃnupayuktamiti // 7 // *2,91* bhÃvÃbhÃvÃbhimatayorabhÃvabhÃvatvÃnadhikaraïatve vÃdiprativÃdisaæmate bhÃvÃbhÃvatvÃnadhikaraïatvamapyadhikaæ sÃdhyate / ato noktado«a iti cenna / yata÷ sato bhÃvasyaiva viÓvasya viyadÃderasato vailak«aïyamabhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ svayaæ sadeva / pramitameva / yataÓcÃsato 'bhÃvasyaiva viÓvasya prÃgabhÃvÃde÷ sato vailak«aïyaæ bhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ svayaæ sadeva / pramitameva / yataÓcÃsato 'bhÃvasyaiva viÓvasya prÃgabhÃvÃde÷ sato vailak«aïyaæ bhÃvatvÃnadhikaraïatvaæ svayaæ sadeva / ato bhedavÃdinastena viparÅtena pratij¤ÃtenÃni«yaæ kathaæ bhavet / pratij¤ÃtÃrthasiddhau khalvani«yaæ bhavet / nahi pramÃïabÃdhito 'sau siddhayati / vyÃvahÃrikabhÃvatvÃbhÃvatvagocaraæ pramÃïaæ tattvavi«ayeïÃnumÃnenaiva bÃdhyata iti cenna / yato 'smÃkaæ tÃvadbhÃvÃbhÃvatvavi«ayaæ pramÃïaæ tattvagocarameva / anyathà cakrakÃdiprasaÇgÃdatiprasaÇgÃcceti // 8 // dvitÅye 'pyetadevottaram / viÓvasya sata÷ satyÃdvailak«aïyamapi mama svayaæ svamatameva / tathÃsato 'vidyamÃnÃdapi vailak«aïyaæ svayameva / atastena sÃdhitena mamÃni«yaæ kathaæ bhavet / bhavatu viÓvasyÃtmana÷ ÓaÓavi«ÃïÃdervailak«aïyaæ svamatam / sato vailak«aïyaæ tu katham / sattvÃÇgÅkÃrÃditi cenmaivam / sato vidyamÃnasyÃpyasato bhedaæ vadato mama yathà viÓvasyÃsato vailak«aïyaæ svayameva / tathà sato 'pi viÓvasya sato vailak«aïyaæ satÃæ bhedavÃdina÷ svayameva / sadantaravailak«aïyÃt // 9 // sattvÃsattvÃnadhikaraïatvaæ sadasadvilak«aïatvamiti cet / tadÃpi sato viÓvasyÃsato vailak«aïyaæ sadasadbhedavÃdina÷ svayaæ sadeva / atastena sÃdhitena mamÃni«yaæ kathaæ bhavet / parasyaivÃæÓata÷ siddhÃrthatà bhavet / tarhi sattvÃnÃdhÃratvameva sÃdhyata iti cenna / asata eva hi sato vailak«aïyaæ sattvÃnadhikaraïatvaæ bhedavÃdino mama svayaæ sadeva niyamena bhavati / tathÃca viÓvasya tena sattvÃnadhikaraïatvena sÃdhitenÃsattvÃpattyà parasyaivÃni«yaæ bhavet / ani«yaprasaÇgena paraæ nig­hÅtavato mamÃni«yaæ kathaæ bhavet // 10 // *2,95* athÃsattvÃnadhikaraïatve vÃdiprativÃdisiddhe sattvÃnadhikaraïatvamapyadhikaæ sÃdhyata iti cenna / ani«yÃnistÃrÃt / ki¤ca, na sattvaæ nÃmaikamanugataæ kintu prativastu sattvÃni bhidyante / tatra viyadÃderasadvailak«aïye sati sattvÃnadhikaraïatvaæ sÃdhyamÃnaæ kimekasattvÃnadhikaraïatvamutÃnekasattvÃnadhikaraïatvamatha sarvasattvÃnadhikaraïatvam / kiæ vÃviÓe«itasattvÃnadhikaraïatvam / athavà sarvathà sattvÃnadhikaraïatvaæ vivak«itam / nÃdya÷ / viÓvasyÃsato 'pi vailak«aïyaæ tÃvanmama svayameva sato 'pi vailak«aïyaæ sattvÃnadhikaraïatvamapi svayameva / katham / sattvabhedavÃdino mama sato 'pi sattvÃntarÃnadhikaraïatvÃÇgÅkÃrÃt / tathÃca siddhena tena sÃdhyamÃnena mamÃni«yaæ kathaæ bhavet / evameva caturthanirÃkaraïamapi vyÃkhyeyam / na dvitÅyat­tÅyau / viÓvasyÃsato vailak«aïyamasattvÃnadhikaraïatvaæ tÃvanmama svayameva / sato vailak«aïyamanekasattvÃnadhikaraïatvam / sarvasattvÃnadhikaraïatvaæ tÃvanmama svayameva / sato vailak«aïyamanekasattvÃnadhikaraïatvam / sarvasattvÃnadhikaraïatvamapi svayaæ sadeva / katham / bhedavÃdinaikaikasyÃrthasyÃnekasarvasattvÃsvÅkÃrÃt / svÅkÃre ca bhedabhaÇga÷ syÃt / tataÓca tenÃni«yaæ kathaæ bhavet / na pa¤cama÷ / yata÷ sata evÃsato vailak«aïyaæ svayaæ tadeva / niyatamevÃsti / yataÓcÃsata eva sato vailak«aïyamapi niyatamevÃtastena sÃdhyamÃnena viÓvasya sadasattvÃpattyà bhedavÃdina÷ kathamani«yaæ bhavet / mayà hyekasyaiva sadasattvamaÇgÅk­tam / svopÃdhau prati«edhÃpratiyogitvÃtparopÃdhau ca tatpratiyogitvÃt / dvayorapi sarvathà prati«edhÃtkathaæ sadasattvaprasaÇga iti cettarhyasata eva sato vailak«aïyaæ svayaæ sanniyatameva / ata÷ sadvailak«aïyamuktavà punarasato 'pi vailak«aïyena vyÃhatena pratij¤Ãtena bhedavÃdina÷ kathamani«yaæ bhavet / evaæ sata evÃsato 'pi vailak«aïyaæ niyatamityasadvailak«aïyamuktavà punarviÓvasya sadvailak«aïyapratij¤Ã vyÃhatà dra«Âavyà / nahyanirvÃcyasiddhe÷ prÃgayaæ viprati«edho nivÃrayituæ Óakya÷ / asmÃdeva hetostatsiddhiriti cettarhi mÃtà vandhyeti pratij¤Ã kuto viprati«iddhà / vak«yamÃïahetunaiva pratij¤ÃtÃrthasiddhestatrÃpi suvacatvÃt / "sambhÃvita÷ pratij¤Ãyà artha÷ sÃdhyeta hetunÃ' iti nyÃyÃttatra hetvÃkÃÇk«aiva nÃstÅti cetsatyam / ki¤ca sata eva viÓvasyÃsato vailak«aïyaæ svayaæ sadeva / sÃk«ipramitamasti / atastena bÃdhitena sarvathà sattvÃnadhikaraïatvena pratij¤Ãtena bhedavÃdina÷ kathamani«yaæ bhavet / amukhyasattvÃvedakaæ pramÃïaæ taditi cet / mama tÃvanmukhyameva tatsatvamityuktam / parakÅyapramÃïatarkÃïÃmadyÃpi gahane nivi«ÂatvÃditi / kecitte tavÃni«yaæ kataæ na bhavediti vyÃcak«ate / tatra na pÃdÃdÃviti prati«edhasya na¤Ã nirdi«yamanityamiti samÃdhÃnamavaseyam / *2,99* %% NYùYASUDHù: dvitÅye dÆ«aïÃntaramÃha- yadyucyata iti // apiÓabdo dÆ«aïasamuccaye / sarvasmÃdapÅtyabhividhau và / yadÅti ÓravaïÃttarhÅti grÃhyam / sarvaÓabdo 'nekÃrtha÷ / yadyanekasmÃtsato vailak«aïyÃt / anekasattvÃnadhikaraïatvaæ viÓvasya sÃdhyamityucyate tarhi satÃæ bhedasaæsthitistataÓcÃpasiddhÃnta÷ / idamuktaæ bhavati / viÓvamanekasattÃnadhikaraïamiti pratijÃnatÃnekasattvÃnyaÇgÅkriyante na và / dvitÅye 'nekaviÓe«aïaæ vyatharm / Ãdye 'pyekasminnevÃrthe 'nekÃni sattvÃnyutÃdhÃrabhedena / nÃdya÷ / vaiyarthyÃt / dvitÅye tvidamupati«Âhate / sadbhedasaæsthitiriti / anekasattvÃdhikaraïatÃprati«edhasÃmarthyÃdekaikasattvasvÅkÃrÃpatteriti và / t­tÅyasya vedaæ dÆ«aïÃntaram / yadi sarvasmÃtsato vailak«aïyaæ sarvasattvÃnadhikaraïatvaæ viÓvasya sÃdhyatayocyate tarhi sadbhedasaæsthiti÷ / na hyanekasadanaÇgÅkÃre sarvaÓabdasya prayÃjenamasti / santyevÃnekÃni santi pÃramÃthirkaæ tvekameveti cenna / tatsiddhayarthamevÃdyÃpi bhavatà prayatanÃt / tadanadhikaraïatvasÃdhaneæ'Óe 'pasiddhÃntÃt / caturthe dÆ«aïÃntaramÃhasanmÃtratvamiti // avivak«itaviÓe«aæ sattvaæ yasmÃdbrahmaïo 'pyasti / tasmÃtkÃraïÃttasmÃtsato brahmaïastadvailak«aïyam / tatsattvÃnadhikaraïatvamapi viÓvasya no 'smÃkaæ mataæ bhavet / tathÃca siddhatvÃttadapi sÃdhyaæ no bhavet / avivak«itaviÓe«asattvÃnadhikaraïatve sÃdhye brahmagatasattvÃnadhikaraïatayÃpi pratij¤ÃtÃrthopapatterarthÃntarateti / *2,105* $paramate satvaniruktabhaÇga÷$ athavà kimidaæ sattvaæ nÃma / yadanadhikaraïatvaæ viÓvasya sÃdhyate / kiæ sÃmÃnyasattvamuta svarÆpasattvam / Ãdyaæ dÆ«ayati- yadyucyata iti // sarvasmÃtsarvÃrthÃnugatÃtsÃmÃnyÃdvailak«aïyaæ tadanÃdhÃratvamiti yÃvat / sÃdhyatayà yadyucyate tadà sadbhedasaæsthiti÷ / yadi sattaiva nÃsti tadà tadanadhikaraïatvapratij¤Ã vyÃrthà syÃt / nedaæ ÓaÓavi«ÃïÃdhikaraïamitivadvipratipatterevÃnudayÃt / sattÃsÃmÃnyÃÇgÅkÃre ca sadbhedo durvÃra eva / na hyekÃÓrayaæ sÃmÃnyamasti / santi sattÃdhikaraïÃni santÅti cettarhi kÃnÅti vaktavyÃni / dravyÃdÅnÅti cetkathaæ tarhi te«Ãmeva tadanadhikaraïatvasÃdhanam / vyavahÃrata÷ sarvamasti / paramÃrthatastu neti cenna / uktottaratvÃt / etacca paramatenottaramuktaæ veditavyam / svamatena tu siddhasÃdhanatvaæ dra«Âavyam / dravyÃdyatiriktÃnugatasattvasÃmÃnyasyaivÃnaÇgÅkÃrÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati- sanmÃtratvamiti // sattÃnapek«aæ sattvaæ sanmÃtratvaæ svarÆpasattvamiti yÃvat / tadbrahmaïo 'pyasti yatastasmÃtkÃraïÃttasmÃdbrahmaïastadvailak«aïyamabrahmatvamapi viÓvasya no bhavediti / athavà sÃmÃnyasattÃpak«e do«Ãntaramanenocyate / tathÃhi sattÃsÃmÃnyavidhurasyÃpi brahmaïa÷ sanmÃtratvaæ svarÆpasattvaæ tÃvadasti / na puna÷ sattvavaidhuryÃdasadanirvÃcyaæ và brahma / tasmÃtsattÃvaidhuryasyÃsattvÃdyahetutvÃttatsattÃnadhikaraïatvamapi viÓvasya no bhavediti / etena brahmasvarÆpaæ sattvamiti pak«o 'pi nirasta÷ / arthakriyÃkÃritvaæ j¤ÃnÃbÃdhyatvaæ và sattvamiti pak«advayaæ sphuÂado«atvÃnna dÆ«itam / arthakriyeti vadatà mithyÃbhÆtasyaivÃrthakriyÃÇgÅk­teti siddhÃntavirodhaÓca / arthakriyÃvidhurasyÃpi brahmaïa÷ sattvÃttadvaidhuryaæ nÃsÃttvÃdihetu÷ / arthakriyÃnadhikaraïatÃmÃtrasÃdhanaæ prak­tÃnupayuktaæ tadviruddhaæ ca / j¤ÃnÃbÃdhyatvavaidhuryaæ ca tadbÃdhyatvameva / tacca hetvarthÃnna bhidyata iti sphuÂameva / hetvantarÃbhidhÃne 'pi vak«yamÃïanyÃyena bÃdhasiddhÃrthatÃdyÃpatti÷ sphuÂaiva / yadatroktam / tvayÃpi dve tattve sadasidati tattvaæ vyavasthÃpayatà yadeva sattvena vyavasthÃpitaæ tasyaiva mayÃpyaÇgÅkÃrÃnna sacchabdÃrthÃniruktiriti / tadatÅva mandam / mayà hi / kvacitsaditi bhÃvo vyavahriyate / kvacicca pratipannopÃdhau ni«edhÃpratiyogi / kvÃpi mÆrtamityÃdi tatsarvaæ ca nirastamiti / *2,112* %% NYùYASUDHù: $parÃbhimatabÃdhyatvakhaï¬anam$ evaæ pratij¤Ãæ nirÃk­tya hetumapyapÃkaroti- j¤ÃnabÃdhyatvamiti // na kevalaæ pratij¤Ã du«yà / kiæ nÃma hetubhÆtaæ j¤ÃnabÃdhyatvamapÅtyartha÷ / tuÓabda÷ siddhÃntyabhimatÃjj¤ÃnabÃdhyatvÃdvayavacchinatti / j¤ÃnabÃdhyatvaæ hi j¤Ãnanivartyatvaæ và pratipannopÃdhau ni«edhapratiyogitvaæ và hetutvena parasyÃbhimatam / naca prapa¤ce tatprativÃdino mama siddham / ato 'nyatarÃsiddho heturiti / nanvÅÓvaraj¤Ãnena prapa¤caniv­ttistvayÃpÅ«yata eva / anyathà tasya saæhÃrakart­tvÃnupapatte÷ / j¤ÃnÃdimata eva kat­tvÃt / satyam / naivaæ j¤Ãnanivartyatvaæ parasyÃbhipretam / api tarhyaj¤ÃnopÃdÃnakasya samÃne vi«aye virodhità j¤ÃnenopÃdÃne niv­tte svayameva vilapanam / yathÃ'ha / "aj¤Ãnasya svakÃryeïa vartamÃnena pravilÅnena và saha j¤Ãnena niv­ttibÃdha÷' iti / na cÃyaæ prapa¤ce 'smÃkaæ saæmata÷ / kintu mudgaraprahÃrÃdinà ghaÂasyeveÓvarasya j¤ÃnecchÃprayatnavyÃpÃrairvinÃÓa eva / sa eva heturastviti cenna / tathÃvidhamapi j¤ÃnabÃdhyatvaæ pak«aikadeÓe prak­tyÃdau na siddhaæ prativÃdina iti bhÃgÃsiddhatvÃt / ki¤ca satyasyÃpi j¤ÃnavinÃÓyatvamastu / naca vipak«e ki¤cidbÃdhakamastÅtyato 'prayojakatvÃjj¤ÃnabÃdhyatvaæ na siddhamapi vyÃpyatvÃsiddhamapÅti yÃvat / prativÃdino mateneti gu¬ajihvikÃmÃtram / bÃdhakÃnupanyÃse vÃdino 'pi vyÃpyatvÃsiddherÃvaÓyakatvÃt / sato vinÃÓe caitanyasyÃpi vinÃÓaprasaÇga iti cet / tarhi vinÃÓamÃtrasya sÃdhyaprayojakatvena j¤ÃnabÃdhyatvamasiddhamapi / vyarthaviÓe«aïÃsiddhamapi syÃt / nÃÓyatvamÃtraæ heturj¤Ãneti svarÆpakathanamÃtram / sa coktabÃdhakasÃnÃthyena nÃprayojaka iti cenna / sattvasÃmye 'pi vinÃÓakÃraïasadasadbhÃvena viÓe«asyoktatvÃt / nanu ca nehanÃnÃstÅtipratipannopÃdhau Órautani«edhÃtmà bÃdha÷ prapa¤ce 'stÅti cenna / ÓrutyarthanirïayottarakÃlamevaitat / sa eva tÆpapattivirodhÃdaÓakya ityucyamÃnatvÃt / athavà j¤ÃnabÃdhyatvamasiddhaæ vyÃptirahitamapÅti yojyam / tathà hi / kiæ tvadabhimataæ j¤ÃnabÃdhyatvamatra hetÆkriyate kiæ vÃsmadabhimatamiti vÃcyam / Ãdyaæ ceduktanyÃyena na siddhaæ prativÃdina÷ / dvitÅye vyÃptivaidhuryamiti / tatkathamityata Ãha- vij¤Ãtasyeti // hi yasmÃdanyathÃvij¤Ãtasya samyagvij¤Ãnameva bÃdhastadvi«ayatvameva tadbÃdhyatvaæ matamasmÃkam / taccÃtmani vipak«e gatamiti vyÃptivikalamiti vÃkyaÓe«a÷ / satyo 'pyÃtmà dehÃdyÃtmanà vij¤Ãto vedÃntajanitasamyagvij¤Ãnav­ttivi«aya iti pareïÃpyaÇgÅkÃryam / anyathà avidyÃniv­ttyanupapatteriti / *2,121* $bÃdhyatvanirvacanam$ athavà d­«ÂÃntaæ pratyÃca«Âe- j¤ÃnabÃdhyatvamiti // apipadena sadasadvilak«aïatvalak«aïaæ sÃdhyamanirvÃcyatvaæ samuccinoti / tuÓabdo j¤ÃnabÃdhyatvamabhimatÃdvayavacchinatti / na siddhiæ ÓuktirajatÃdÃviti Óe«a÷ / ÓuktirajatÃderanirvacanÅyatvaæ tÃvatprativÃdino mamÃsiddham / mayÃtyantÃsattvenÃÇgÅk­tatvÃt / ata eva j¤ÃnabÃdhyatvaæ mama tatrÃsaæmatam / taddhi j¤Ãnanivartyatvaæ parasyÃbhimatam / na cÃsatastatsambhavati / tasya nityaniv­ttatvÃt / ata÷ sÃdhyasÃdhanavikalo 'yaæ d­«ÂÃntÃbhÃsa÷ / nanu pratipannopÃdhau ni«edhapratiyogitvaæ bÃdhyatvamastyeva ÓuktirajatÃdau / maivam / tathà satyasattvaprasaÇgÃt / vak«yate caitat / yadi tarhi na bÃdhyatvaæ ÓuktirajatÃde÷ / (bìham / nanu) sakalalokavirodhÃdiprasaÇga÷ / maivam / tvadabhimatasyÃbhÃve 'pyanyasya bÃdhyatvasya tatra vidyamÃnatvÃt / kiæ tadityata Ãha- vij¤Ãtasyeti // bÃdhyatvamiti prak­taprak­tyarthaæ bÃdhyaæ taditi sÃmÃnyena parÃm­Óati / kecinnedaæ rajatamiti hyadhyastavastvabhÃvabodhaæ bÃdhamÃhu÷ / apare tu Óuktiriyamiti virodhibhÃvÃntaraj¤Ãnam / tadubhayaæ pratyekamavyÃpakam / ÓÃbdÃdau dvayorapi bÃdhatvaprasiddhe÷ / tasmÃdubhayÃnugatametaducyate / rajatatvÃdinà vij¤Ãtasya purovartina÷ ÓuktitvÃdinà vij¤Ãnaæ khalvanyathÃvij¤Ãtasya samyagvij¤Ãnaæ bhavati / evamasato rajatasya sattvÃdinÃvagatasyÃsattvÃdinà vij¤ÃnamapyanyathÃvij¤Ãtasya samyagvij¤Ãnaæ bhavatyeva / samyagvij¤Ãnaæ bÃdha ityevokte sarvamapi samyagj¤Ãnaæ bÃdha÷ prasajyeta / naca tathà vyavahÃra÷ / tanniv­ttyarthamanyathÃvij¤Ãtasyetyuktam / anyathÃvij¤Ãtasya j¤Ãnamityevokte dhÃrÃvÃhikabhrame rÃjatatvenÃvagatasya ÓuktikÃÓakalasya punarnÃgavaÇgatvÃdij¤Ãne 'pi prasaÇga÷ / tannirÃsÃya samyagityuktam / anyatheti / tatsvarÆpÃpek«ayà / tena ghaÂasyaiva paÂÃdyapek«ayÃnyathà ghaÂatvena j¤Ãnasya punarghaÂatvena j¤Ãne prasaÇgo nirasta÷ / chalaprasaÇgÃt / tathÃpi rajatatvenÃvagatasya ÓuktikÃÓakalasya ÓuklatvÃdij¤Ãne prasaÇgastadavastha÷ / evamekenÃnyathÃvij¤Ãtasya puru«Ãntarasambandhini tasyaiva và puru«asya kÃlÃntarabhÃvinyÃjÃnasiddhe samyagvij¤Ãne prasaÇgo 'pÅti cenmaivam / bÃdhati÷ khalu lo¬ane paÂhyate / tacca j¤ÃnÃsyÃrthasya vÃstu / na tÃvajj¤Ãnasya / tasya k«aïikatvena svata eva lo¬itatvÃt / samyagvij¤ÃnasyÃpyuttaraj¤ÃnavinÃÓyasya bÃdhitatvavyavahÃraprasaÇgÃt / nÃpyarthasya / ÓuktiÓakalÃdestÃdavasthyÃt / rajatÃdenirtyalo¬itatvÃt / ata÷ pÆrvaj¤Ãnaprasa¤jitasyÃnyathÃkÃrasya lo¬anamiveti vaktavyam / tathÃca sati ko 'tiprasaÇga÷ / tatkiæ vaktavyametat / nahi / kathamanucyamÃnaæ j¤Ãsyate / anyathÃvij¤Ãtasyeti vacanasÃmarthyÃt / anyathà samyagvij¤ÃnamityevÃvak«yat / kimaneneti / tadvi«ayatvaæ bÃdhyatvamiti Óe«a÷ / *2,135* $anirvacanÅyalak«aïanirÃsa÷$ athavÃnirvacanÅyamamukhyaæ sadityuktam / tatra kimidamanirvacanÅyatvam / kiæ niruktiviraha÷ / kiævà niruktinimittaviraha÷ / nÃdakya÷ / anirvacanÅyamityÃdinirukte÷ sattvenÃsambhÃvitvÃt / dvitÅye 'pi niruktinimittaæ j¤Ãnamartho và syÃt / nÃdya÷ / j¤ÃnasyobhayavÃdisiddhisadbhÃvÃt / na dvitÅya÷ / yatà pratibhÃsamarthasyÃlaukikasya rajatÃdermÃyÃvÃdinÃbhyupagatatvÃdityÃÓaÇkaya pareïÃnirvacanÅyasya lak«aïadvayamabhihitam / sadasadvilak«aïatvamanirvacanÅyatvaæ j¤ÃnabÃdhyatvaæ ceti / tatrÃdyaæ tÃvannirÃkaroti- vailak«aïyaæ sataÓceti // vyÃkhyÃnÃni tu pÆrvavadeva / tatra yÃvatsu pak«e«u siddhÃthartvaparyavasÃnaæ tÃvatsvanirvacanÅyatvasya sattvÃvirodhitvena na sanprapa¤ca÷ kintvanirvacanÅya ityÃrambhÃsaÇgatirde«o 'vagantavya÷ / yatra punarbÃdhÃdiparyavasÃnaæ tatrÃvyÃptiravagantavyà / athavÃnirvacanÅyatvena viyadÃdikaæ ÓuktirajatÃdikaæ ca parasyÃbhimatam / tatra sata eva sattvena pramitasyaiva viyadÃderviÓvasyÃsadvilak«aïatvameva svayaæ sat / evamasata evÃsattvena pramitasyaiva ÓuktirajatÃderviÓvasya sarvasyÃpyÃropitasya sadvilak«aïatvameva svayaæ sat / viyadÃdÃvasadvilak«aïatvamevÃsti / sadvailak«aïyaæ tu pramÃïabÃdhitam / tathà ÓuktirajatÃdau sadvilak«aïatvamevÃsti / asadvailak«aïyaæ tu pramÃïaviruddham / ato 'sambhavinà tena lak«aïenoktena kathaæ te 'ni«yaæ nigrahasthÃnaæ na bhavedityÃdiyojanà dra«Âavyà / bhedavÃdina ityanena mÃyÃvÃdino viyadÃdau sadvailak«aïyÃÇgÅkÃra÷ ÓuktirajatÃdau cÃsadvilak«aïatvÃbhyupagatirÃgrahamÃtramalaivetyabhipraiti / yadyucyata ityatrÃpyuktarÅtyÃsambhavitvÃdikaæ j¤Ãtavyam / sanmÃtratvamityanenÃtivyÃptirucyate / tathà hi / brahmaïo 'pi sanmÃtratvaæ sattvÃnadhikaraïatvamiti yÃvat / mÃyÃvÃdinÃbhyupagatamiti Óe«a÷ / nirdharmakatvÃÇgÅkÃrÃt / asattvÃnadhikaraïatvaæ tu niÓcitameva / tasmÃttadapi brahmÃpi sanno bhavetkintvanirvÃcyaæ prasajyeteti / sattvenÃsattvena ca vicÃrÃsahatvamanirvacanÅyatvaæ na puna÷ sattvÃsattvadharmÃnadhikaraïatvam / brahma tu sattvena vicÃrasahaæ kathamanirvacanÅyaæ syÃditi cenna / sattveneti tvapratyayÃrthasyÃnabhyupagamÃt / ki¤ca yo viyadÃdau vicÃra÷ sa brahmaïyapi samÃna iti kathaæ na tasyÃnirvacanÅyatvam / yathoktam / "sarvavailak«aïyÃÇgÅkÃrÃt' ityÃdi / nirÃkari«yate cÃsau durvicÃrastatra tatreti / dvitÅyamapi lak«aïaæ nirÃkaroti- j¤ÃnabÃdhyatvamiti // yadi j¤ÃnabÃdhyatvaæ nÃmoktavidhayà ÓuktirajatÃdeÓcÃsatvenÃvidyopÃdÃnakatvÃbhÃvÃt / tataÓcÃsambhavitvaæ lak«aïado«a÷ / yadi punarj¤ÃnavinÃÓyatvamÃtram / tathÃpi viyadÃdau nitye nityatvÃdeva ÓuktirajatÃdau cÃsatvÃnna siddhamityavyÃpti÷ / yadi ca pratipannopÃdhau ni«edhapratiyogitvaæ tadapi viyadÃdau na siddhamityavyÃptireva / upapattayastÆktà vak«yamÃïÃÓcÃnusandheyÃ÷ / nanu bhavatÃpi bÃdhyatvaæ kimapyaÇgÅkaraïÅyameva / padasya nirarthakatvÃyogÃt / tadevÃsmÃkamanirvacanÅyalak«aïaæ bhavatvityata Ãha- prativÃdino vij¤Ãtasyeti // prativÃdino mama matamiti sambandha÷ / taccÃtmanyanirvacanÅye 'pyastÅtyativyÃptamiti Óe«a÷ / atrÃnyathÃvij¤Ãnameva bhrÃnti÷ / tatprasa¤jitÃnyathÃ'kÃralo¬anaæ samyagvij¤Ãnameva bÃdha ityavadhÃraïatayà matÃntarÃïi nirastÃni veditavyÃni / hi Óabdena tatra pramÃïaprasiddhiæ sÆcayati / *2,149* $prabhÃkareïa pariïÃmapak«ÃnuvÃda÷$ atha pa¤cÃkhyÃtivÃda÷ // iha khalu kecidyathÃrthameva sarvavij¤Ãnamiti manyamÃnà nÃnyathÃkhyÃtiæ sahante / tathà hi / keyamanyathÃkhyÃtirnÃma / yadi tÃvadanyathÃpariïate vastuni khyÃtiranyathÃkhyÃti÷ / tadà ghaÂÃdipratyayÃ÷ sarve 'pyanyathÃkhyÃtitvÃdvibhramÃ÷ prasajyeran / ki¤ca ÓuktikÃyà rajatÃkÃrapariïÃma÷ kiæ sakÃraïa utÃkÃraïa÷ / na tÃvadakÃraïa÷ / kÃdÃcitkatvÃnupapatte÷ / Ãdye kÃraïaæ vÃcyam / karaïado«a iti cenna / tasya karaïasambandhina÷ ÓuktikÃpariïÃmahetutvÃnupapatte÷ / anyathà tadaiva sakalÃrthÃnÃæ rajatarÆpapariïÃmaprasaÇgÃt / du«yakaraïasaæsargo heturiti cettathÃpi kiæ ÓuktitvÃpagamena rajatarÆpapariïÃma÷ / kiæ và tadanapagamena / Ãdye puru«ÃntareïÃpi tadà Óuktitvaæ na pratyetavyam / dvitÅye bhrÃntenÃpi tatpratyetavyam / ki¤ca ÓuktitvÃpagame bÃdhe 'pi na tadbhÃyÃt / atha puna÷ ÓuktayÃkÃreïa rajataæ pariïatamiti cenna / karaïado«asya kÃraïasyÃbhÃvÃt / bÃdho 'pyevaæ tenaiva g­hyata iti cenna / ghaÂÃderapi kulÃlÃdimÃtravedyatÃpÃtÃt / sukhÃdivaditi cenna / bÃhyÃntaratvena viÓe«Ãt / anyathoktÃtiprasaÇgÃnistÃrÃt / *2,154* ki¤ca do«avaÓÃdrajatÃkÃreïa pariïatà cecchuktistadà do«Ãpagame 'pi tathaiva kathaæ nÃvati«Âhate / nahi nimittakÃraïanÃÓÃtkÃryanÃÓo d­«Âa÷ / kamalaku¬malavikÃsanimittasÃvitratejo 'pagamasya vikÃsaniv­ttihetutà d­«Âeti cenmaivam / dalavibhÃgo hi vikÃso nÃma / sa ca k«aïikatvÃtsatyeva sÃvitratejasi niv­tta÷ / saæyogapradhvaæsastu na kadÃpi nivartate puna÷ saæyogalak«aïo mukulÅbhÃvastu ÓÅtÃdinodanajanya eva / sthÃyitve 'pi vibhÃgasyÃnyadeva tannÃÓe nimittamiti yatki¤cidetat / paratvÃdivatsyÃditi cenna / vipratipatte÷ / ki¤cotpannaæ cedrajataæ vina«Âaæ tadà tathaiva pratÅti÷ syÃt na punarnedaæ rajatamiti bÃdhabuddhi÷ / etena du«yakaraïajanyÃdvij¤ÃnÃdrajatametyapi parÃstam / kà caivaæ sati do«avÃcoyukti÷ / nahi m­do ghaÂÃkÃrapariïÃmasya nimittaæ daï¬acakrÃdikaæ do«atvena manyante / ki¤ca yasyÃ÷ pratÅtestadÃlambanaæ tata eva tajjanma kiævà pratÅtyantarÃt / nÃdya÷ / parasparÃÓrayaprasaÇgÃt / utpanne hi rajate tadÃlambanÃyÃ÷ pratÅterjanma, tasyÃæ jÃtÃyÃæ rajatotpattiriti / na khalu nirÃlambanà pratÅtirutpadyate / dvitÅye 'pi kiæ tatpratÅtyantaraæ ÓuktikÃ'lambanam / uta ÓuktikÃrajatÃntarÃlambanam / athavÃrthÃntarÃlambanam / nÃdya÷ / sarvatra ÓuktipratÅtyanantaraæ rajatotpÃdaprasaÇgÃt / ÓuktirajatapratÅte÷ prÃk Óuktiriti pratÅtiniyamÃbhÃvÃcca / du«yakaraïÃlocitaÓuktisÃdhÃraïÃkÃrapratÅte rajatajanmeti cenna / sÃdhÃraïÃkÃramÃtradarÓanÃnantaraæ rajatapratÅtiniyamÃbhÃvÃt / kÃraïavaikalyaæ tatra kalpyata iti cet / syÃdetadevam / yadi rajatajanma pramitaæ syÃt / pratÅtiæ tu prakÃrÃntareïopapÃdayi«yÃma÷ / na dvitÅya÷ / pÆrvarajatasyÃpi tadeva kÃraïamiti rajatapratÅtipravÃhÃvicchedaprasaÇgÃt / na t­tÅya÷ / atiprasaÇgÃt / tadevaæ bhrÃntibÃdhayoranupapatterna pariïÃmapak«o yukta÷ / *2,159* nÃpi vastuno vastvantarÃtmanÃvabhÃso 'nyathÃkhyÃtiriti yuktam / tathà hi kiæ vastuno vastvantarÃtmanà satÅ utÃsatÅ / Ãdye na bhrÃntirnÃpi bÃdha÷ / sarve«Ãæ ca sarvaæ sarvÃtmanà pratÅyeta / na hi do«a÷ karaïasaæskÃra÷ / tathà satyadu«yakÃraïena na ki¤cidupalabhyeta / ki¤caivaæ sati rajatasaævitsamÅcÅnà Óuktireveyamiti cÃsamÅcÅnetyÃpadyeta / na dvitÅya÷ / asata÷ pratÅtyanupapatte÷ / upapattau và kiæ rajatasyÃpi vastutvagrahaïena / etenÃsambaddhaviÓe«aïaviÓi«ÂapratÅtiranyathÃkhyÃtiriti nirastam / asato viÓe«aïasambandhasya pratÅtyanupapatte÷ / upapattau và kimasatkhyÃtivÃdibhiraparÃrddham / atha brÆ«e 'nyÃkÃraæ j¤ÃnamanyathÃkhyÃtiriti / tadasat / samÅcÅnaj¤ÃnasyÃpyÃntarabÃhyatvÃdinà 'rthavilak«aïÃkÃratvena vibhramatvÃpatte÷ / *2,161* anyÃkÃrollekhij¤ÃnamanyÃlambanamanyathÃkhyÃtiriti tu viruddham / tathà hi / na tÃvatsadasadbhÃvamÃtreïÃlambanaæ sadbhÃvamÃtrasya sarvavastupratyayasÃdhÃraïyena sarvapratyayÃnÃæ sarvÃrthÃlambanatvÃpatte÷ / sarvaæ sarvaj¤atà caivaæ sati syÃt / atÅtÃdivi«ayasya nirÃlambanatÃpÃtaÓca / etena purodeÓe sadbhÃvenÃlambanatvamapi pratyuktam / naca kÃraïatvenÃlambanam / rÆpÃdij¤Ãnasya cak«urÃdyapi kÃraïamiti tadÃlambanatvaprasaÇgÃt / atÅtÃnÃgatavi«ayatvaæ ca j¤Ãnasya na syÃt / atÅtÃnÃgatayorasattvena kÃraïatvÃnupapatte÷ / etena vi«ayatayà kÃraïatvamityapi nirastam / ÃtmÃÓrayatvaæ caivaæ sati syÃt / vi«ayatvasyaiva nirÆpyamÃïatvÃt / ki¤caivaæ vi«ayatvamityevÃstu / kiæ kÃraïatayà vyarthayÃnarthajananyà / kiæ cedaæ vi«ayatvam / yena yasyÃtiÓaya utpadyate sa tasya vi«aya iti cet / atiÓayo hi j¤Ãtatà và syÃdvayavahÃro và / nÃdya÷ / anabhyupagamÃt / abhyupagame 'pyatÅtÃdij¤Ãnasya nirvi«ayatvÃpÃtÃt / na hyasati dharmiïi dharmotpÃdo yujyate / na dvitÅya÷ / atadarthino vyavahÃrÃnutpattÃvavi«ayatvÃpatte÷ / vyÃghracorÃdij¤ÃnÃnantaramÃdÅyamÃnasya daï¬Ãderapi tadvi«ayatvaprasakteÓca / yadvij¤Ãnaæ yadÃkÃraæ tattadÃlambanamiti tu tathÃgatamatamanudhÃvati / *2,163* yatsannik­«Âakaraïena yajj¤Ãnaæ janyate tattadvi«ayamityapi na / rÆpÃdij¤ÃnasyÃkÃÓÃdivi«ayatÃpÃtÃt / nahi rÆpÃdij¤ÃnamutpÃdayaccak«urÃkÃÓÃdinà na sannik­«Âata iti yujyate / pratyabhij¤Ã ca tattÃsannik­«Âakaraïajanyà na tadvi«ayà syÃt / naca vÃkyaæ vÃkyÃrthena sannik­«Âate / yena tajjanitaj¤Ãnasya vÃkyÃrtho vi«aya÷ syÃt / ÃkÃÓÃdivi«ayataivaæ cÃpadyeta / liÇgaj¤ÃnÃccÃtmasannik­«ÂÃjjÃyamÃnaæ liÇgij¤ÃnamÃtmavi«ayamÃpadyeta / tasmÃdyajj¤Ãnaæ yatpratibhÃsaæ tadeva tasyÃlambanamiti mantavyam / tatra rajataj¤Ãne ÓuktiravabhÃsate na veti vaktavyam / avabhÃsata iti bruvÃïa÷ ÓlÃghanÅyapraj¤o devÃnÃæ priya÷ / yadi saævidi bahumÃnavÃnneti brÆyÃttadà kathaæ tacchuktikÃlambanaæ syÃt / ki¤ca rajatamavabhÃsate ÓuktikÃlambanaæ cedatiprasaÇga÷ kataæ pariharaïÅya÷ / nanu rajatÃvabhÃsasya rajatavi«ayakatve tena rajatena bhavitavyam / kathaæ na bhavitavyam / nahi sampratipannasamÅcÅnarajatasvÅkÃre 'pi nimittamastyanyadrajatÃvabhÃsÃt / na hyanyatararajatapratibhÃsapak«apÃte kÃraïamasti / nÃstyatra rajatamityapi pratibhÃso 'stÅti cet / satyam / pratibhÃsasÃmarthyÃdrajatÃbhÃvo 'pyaÇgÅk­ta eva purata÷ / pratÅtyorvirodha÷ syÃditi cenna / yathà na virodhastathà vak«yamÃïatvÃt / *2,166* na cÃnyathÃkhyÃtijanane kÃraïaæ paÓyÃma÷ / naca cak«urÃdikameva kÃraïam / tasya samÅcÅnaj¤ÃnakaraïatÃvadhÃraïÃt / na khalu jarÃmaraïavidhvaæsaheturjÃtu sudhà taddheturapi bhavati / kÃraïaikye kÃryabhedasyÃkasmikatvaprasaÇgÃt / nacÃd­«ÂabhedÃtkÃryabheda÷ / tasya kÃryabhedaniÓcayottarakÃlaæ niÓceyatvÃt / kÃryabhedasya ca vipratipannatvÃt / do«asahak­tÃdindriyÃdevÃnyathÃj¤Ãnajananamityapyasat / do«Ã hi kÃraïÃnÃmautsargikakÃryajananasÃmarthyaæ nighnanti / natu viparÅtakÃryajananasÃmarthyamÃdadhÃti / na khalu du«yaæ kuÂajabÅjaæ vaÂaæ janayati / kiæ nÃma na janayatyeva kuÂajÃÇkuram / naca vaktavyaæ dÃvadahanadagdhavetrabÅjÃnÃæ kadalÅkÃï¬ajananasÃmarthyamupalabdhamiti / pÃkena dravyÃntarotpatteste«ÃmabÅjatvÃt / *2,168* ki¤ca pradarÓitÃkÃravyabhicÃre pratyayasya sarvatra vyabhicÃraÓaÇkà durvÃrà syÃt / tathÃca kathaæ bÃhyÃrthaninhavaæ nirÃkurma÷ / tathÃhi j¤Ãnameva khalu sarvatra vastuvyavasthÃpakaæ nÃnyat / taccetkvacidvayabhicarati / tadà tatsarvatra ÓaÇkitavyabhicÃrameva / naca tacchaÇkÃpaÇkasaÇk«Ãlanak«amaæ ki¤cidanyadvij¤ÃnÃt / tacca sakalamapi ÓaÇkÃkalaÇkasaÇkocitaprabhÃvaæ na prabhavatÅtyuktam / tataÓca kuto bÃhyÃrthapratyÃÓà / naca vÃcyaæ yathà ghaÂÃde÷ pÃrthivasya vahnivyabhicÃre 'pi na dhÆmasyÃpi tadvayabhicÃra÷ ÓaÇkayate / evamekaj¤ÃnasyÃrthavyabhicÃre 'pi na sarvatra vyabhicÃraÓaÇketi / vai«amyÃt / asti hi tatra pÃrthivatvÃviÓe«e 'pyavyabhicÃraniÓcayopÃyo dhÆmatvÃdirevÃvÃntaro viÓe«a÷ / nahi tatra bÃdhakaæ ki¤cit / tenopapadyate tatrÃÓvÃsa÷ / prak­te tu na j¤ÃnatvÃvÃntaraviÓe«amanÃÓvÃsa nirasanak«amamÅk«Ãmahe / naca bÃdhakabhÃvÃbhÃvarÆpÃdviÓe«Ãdvayavastheti vÃcyam / bÃdhakasyÃpi j¤Ãnatvena ÓaÇkÃspadatvÃt / na khalu bÃdhakasya kimapi Ó­Çgamasti / bÃdhakÃbhÃvaÓcÃnupasa¤jÃtabÃdhabhrame samÃna÷ / saævÃdakabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ viÓe«a iti cenna / uktottaratvÃt / saævÃdakamapi j¤Ãnameveti tadapi kathaæ saæÓayÃspadaæ na syÃt / tatrÃpi saævÃdakÃntarÃnve«aïe 'navasthà kuto na bhavet / aÇgÅk­taÓca pareïa dhÃrÃvÃhikabhrame 'nyonyasaævÃda÷ / etena j¤ÃnajanyavyavahÃravisaævÃdÃvisaævÃdalak«aïo 'pi viÓe«a÷ parÃsto veditavya÷ / tadviÓe«agrÃhiïyapi viÓvÃsakÃraïÃbhÃvÃt / api ca pratÅyamÃno 'yaæ rajatÃkÃra÷ kutastya iti vaktavyam / na tÃvatpurovartini«Âha itÅ«yamanyathÃkhyÃtivÃdinÃm / bÃdhavirodhaÓca tathà sati syÃt / nÃpi deÓÃntaravartÅti vak«yÃma÷ / tataÓca j¤Ãnastha evÃyamityÃpatitam / tathà ca jitaæ sÃkÃravij¤ÃnavÃdibhirbauddhai÷ / *2,170* nanu tarhÅdaæ rajatamityÃdipratyayasya kà gati÷ / ucyate / rajatamidamiti dve j¤Ãne sm­tyanubhavarÆpe / tatredamiti purovartidravyamÃtragrahaïam / do«avaÓÃttadgatasya ÓuktitvasÃmÃnyaviÓe«asyÃgrahaïÃt / tatredamiti purovartidravyamÃtragrahaïam / do«avaÓÃttadgatasya ÓuktitvasÃmÃnyaviÓe«asyÃgrahaïÃt / tanmÃtraæ ca g­hÅtaæ sad­Óatayà saæskÃrodbodhakrameïa rajatasm­tiæ janayati / sà ca g­hÅtagrahaïasvabhÃvÃpi do«avaÓÃdg­hÅtatattÃæÓapramo«eïa g­hÅtisarÆpÃvati«Âhate / tathÃca rajatasm­te÷ purov­ttigrahaïasya ca mitha÷ svarÆpato vi«ayataÓca bhedÃgrahaïÃtsannihitarajataj¤ÃnasÃrÆpyeïedaæ rajatamiti bhinne api grahaïasmaraïe abhedavyavahÃraæ sÃmÃnÃdhikaraïyavyapadeÓaæ ca pravataryata÷ / kuta etaditi cenna / anyathÃnupapatteruktatvÃt / ki¤cedamiti purovarti nayanasamprayogajaæ j¤Ãnamanubhava ityavivÃdam / rajataj¤Ãnaæ ca na tÃvadindriyajam / indriyasya sannik­«ÂÃthar eva j¤ÃnajananasÃmarthyÃt / anyathà sarvasÃrvaj¤aprasaÇgÃt / naca viprak­«Âena rajatena sannikar«o 'sti / tatkÃryasya sÃk«ÃtkÃrasya kadÃpyadarÓanÃt / naca ÓuktiÓakalasannikar«Ãdevendriyaæ rajataj¤ÃnamutpÃdayatÅti sÃmpratam / atiprasaÇgÃt / naca do«asadasadbhÃvÃbhyÃæ vyavasthà / do«ÃïÃæ viparÅtakÃryakÃritayà nirastatvÃt / bhasmakado«adÆ«itasya jÃÂharajÃtavedaso bahutarÃ'hÃrapariïatihetutopalabhyata iti cenna / vipratipatte÷ / do«asyaivÃ'hÃravikÃrahetutopapatte÷ / naca dahanakÃryaæ kathaæ do«a÷ karotÅti vÃcyam / kÃrye 'pi vaijÃtyopalambhÃt / jÃÂharÃgnipariïatà hi rasÃ÷ ÓarÅropacayahetavo na bhasmakapariïatÃstathà / tasmÃnnedamindriyajam / naci liÇgÃdyanusandhÃnavidhurÃïÃmapi jÃyamÃnamanumÃnÃ'diprabhavamiti vaktuæ Óakyate / ata÷ pratyutpannakaraïÃbhÃve 'pyutpadyamÃnenÃnena pariÓe«Ãtsmaraïenaiva bhavitavyam / *2,173* ki¤cedaæ smaraïamanÃkalitarajatasyÃnutpadyamÃnatvÃtsampratipannasmaraïavat / nacedamasmaraïam / tattÃæÓavikalatvÃtsampratipannavaditi yuktam / padÃtpadÃrthasm­tau hariharÃdism­tau ca vyabhicÃrÃt ki¤cÃnubhÆtaæ tÃvanna samastaæ smaryate / tattÃæÓaÓcÃtÅtadeÓakÃlasambandha÷ smaryamÃïadharma÷ / tathÃca smaraïaæ ca bhavatu / bhavatu do«avaÓÃtpramu«itatattÃæÓam / naca vipak«e bÃdhakaæ ki¤cidityaprayojako hetu÷ / naca neyaæ sm­tirindriyajanyatvÃt / taccendriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyitvÃditi vÃcyam / sm­tibÅjasaæskÃrodbodhahetupurovartisÃdhÃraïÃkÃragrahaïa evendriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekayorupak«ÅïatvÃt / nanvevaæ satyanÃsvÃditatiktasya ÓiÓostiktasmaraïÃnupapatte÷ kathaæ tikto gu¬a iti pratyaya iti cenna / janmÃntarÃnubhÆtatvÃt / ad­«ÂavaÓÃcca kasyacideva smaraïamupapadyate / athavà nÃyaæ niyamo grahaïasmaraïe evÃg­hÅtaviveke vyavahÃrÃdipravartake iti kintu kvacidgrahaïe eva mitho 'g­hÅtabhede / yathà pÅta÷ ÓaÇkha iti / atra hi viniryannayanaraÓmivartina÷ pittadravyasya pÅtatvaæ do«avaÓÃddravyarahitaæ g­hyate / ÓaÇkho 'pi guïahÅna÷ svarÆpamÃtreïa g­hyate / tadanayorguïaguïinoritaretarÃpek«iïorasaæsargÃgrahÃtsÃrÆpyÃtpÅtacirabilvÃdiphalapratyayÃviÓe«eïÃbhedavyavahÃra÷ sÃmÃnÃdhikaraïyavyapadeÓaÓca bhavata÷ / yattu kajjalakÃlimÃgrahaïaæ tattiryagavasthÃnÃt / asvacchatayà nayanaraÓmipratibandhakatvÃcca / pittaæ tu ÃjarvÃvasthitaæ kÃcamiva svacchaæ na pratibandhakamiti viÓe«a÷ / evaæ tikto gu¬a iti vyavahÃro 'pi / kvacitpuna÷ smaraïe evÃg­hÅtaviveke / yathà sa ghaÂastatrÃsÅditi / anayaiva diÓÃlÃtacakrÃdivyavahÃrÃ÷ sarve 'pi nirvÃhyÃ÷ / *2,177* ki¤ca viparyayamaÇgÅkurvÃïenÃpi vivekÃgraho grÃhya eva / na hi vivekagrahe viparyayÃvakÃÓo 'sti / virodhÃt / anyathà viparyayaniv­ttyanupapatte÷ / tathÃca tata eva sarvasyopapattau kiæ viparyayakalpanayà / na cÃnyathÃkhyÃtau kimapi pramÃïamasti / bhedÃgrahaprasajjitÃbhedavyavahÃrabÃdhanenaiva nedamiti vivekaj¤Ãnasya bÃdhakatvamapyupapadyate / tadupapattau cÃg­hÅtavivekasya j¤Ãnadvayasya bhrÃntitvamapi lokasiddhaæ siddham / tathÃca prayoga÷ / vigÅtapratyayo yathÃrtha÷ / pratyayatvÃtsampratipannavat / nanvatra vigÅtapratyayo nÃma kiæ purovartinirvikalpakaj¤Ãnamuta sad­ÓadarÓanotthaæ rajarasmaraïam / kiæ vobhayamÃhosvidrajatapurovartyekatÃj¤ÃnamÃhosvitpramu«itabhedaæ vedanadvayam / tatrÃdyapak«atraye siddhasÃdhanatà / caturthe vÃdyÃÓrayÃsiddhatvamapasiddhÃnto vyÃghÃtaÓca / pa¤came prativÃdyÃÓrayasiddhateti cet / maivam / asti tÃvatpurovarti nirvikalpakaj¤Ãnam / asti ca sad­ÓapurovartidarÓanajanità rajatasm­ti÷ / tathÃstyeva ca tatsamutthaæ savikalpakamidamiti vedanÃtsavivÃdabhedÃbhedaæ rajatavedanam / tatra vipratipannau bhedÃbhedau vihÃyedaæ rajatamityavagamamÃtramidaæ rajatamityÃdisÃmÃnÃdhikaraïyavyavahÃrakÃraïaæ pak«atvena vivak«itaæ cetko virodha÷ / nahi vipratipannÃkÃreïaiva pak«ÅkÃra÷ kvacit / mà hi bhÆnnityÃnityÃgnimadanagnimacchabdaparvatapak«ÅkÃre prak­tado«Ãnu«aÇgÃdbhaÇgo 'numÃnamudrÃyÃ÷ / *2,181* ki¤ca siddhasyaiva pak«Åkaraïam / vimatÃkÃrasyÃpi siddhatve kiæ sÃdhyeta / vimatau ca bhedÃbhedau vibhramagocaravivÃdÃvasare / bhede hi vedanayoridaæ vedanam purovatirmÃtragocaram na rajatavÃtà vetti / rajatavedanamapi rajatamÃtragrÃhi nedamiti purovartinamanÆdya tasyaiva rajatatÃmidaæ rajatamiti / vidadhÃti / kintu rajatamityeva yasya kasyacidrajatatvamanusandhatte / tacca na pramÃïaviruddhamiti kvÃnyathÃkhyÃti÷ / atastadvÃdibhirabheda eva vaktavyo 'pÃkartavyaÓcÃkhyÃtivÃdibhirityastyeva vipratipatti÷ / tato vipratipannÃkÃraæ parityajyedaæ rajatamityavagamamÃtrapak«ÅkÃre na kaÓciddo«a÷ / kathamanyathÃkhyÃtivÃdÅdaæ rajatamiti j¤Ãnasya purovartivi«ayatvasÃdhanÃya sÃdhanamupanyasyannito do«Ãdvimucyeta / atha rajatÃthirna÷ ÓuktikÃyÃæ prav­ttau hetubhÆtaæ j¤Ãnaæ mayà pak«Åkriyata iti cenmoccairvÃcca÷ paro 'pi Óro«yati / ÅÓvaraj¤Ãnena siddhasÃdhanatà syÃditi cettavÃpi bÃdha÷ kathaæ na syÃt / prak­taprav­ttiheturanÅÓvaraj¤Ãnaæ pak«Åkriyata iti cenmamÃpi tathaiva syÃt / tvayeÓvarÃnabhyupagamÃdvayarthaæ viÓe«aïamiti cettarhi mÃæ prati tavÃpi kathaæ na vyartham / tathÃpi vyÃptij¤Ãne siddhasÃdhanateti cettatraiva tava bÃdhaprasaÇga÷ / idaæ j¤ÃnÃdag­hÅtavivekaæ rajataj¤Ãnamiti vipratipattivi«ayamuddhÃÂayÃmÅti cetsamametanmamÃpi / *2,186* ki¤ca vivÃdÃdhyÃsitaæ rajataj¤Ãnaæ rajatavi«ayaæ rajataj¤ÃnatvÃtsaæmatavat / atrÃpi pÆrvavadvimativi«ayo vivecanÅya÷ / syÃdetat / kimidaæ rajataj¤Ãnaæ nÃma rajatasya j¤Ãnaæ rajataj¤Ãnam / rajataæ ca tajj¤Ãnaæ ceti và / rajataÓabdollekhij¤Ãnaæ và rajatÃrthina÷ prav­ttihetuj¤Ãnaæ và rajatamiti j¤Ãnaæ và / na prathama÷ / «a«Âhayarthasya vi«aÂavi«ayibhÃvavyatirekeïÃsambhavÃtsÃdhyÃviÓi«ÂatvÃt / na dvitÅya÷ / ubhayÃsiddhe÷ / j¤Ãnasya nirÃkÃratvÃt / na t­tÅya÷ / ullekhÃrthasya vi«ayatve 'siddhe÷ / tajj¤Ãnajanitasm­timÃtrayonitve pÆrvapadamÃtraj¤ÃnenÃpi rajatapadasya smaraïasambhavena vyabhicÃrÃt / na caturtha÷ / vivekagrahavÃdinÃmidamiti j¤ÃnasyÃpi ÓuktikÃ'lambanasya taddhetutvena vyabhicÃrÃt / na pa¤cama÷ / pÆrvoktapak«ÃbahirbhÃvÃditi / maivam / anyathÃkhyÃtivÃdinà kiæ ÓuktikÃj¤Ãnaæ Óuktivi«ayamanyathÃkhyÃtirucyate / uta rajataj¤Ãnaæ Óuktivi«ayam / Ãdye na no vivÃdo yathÃrthakhyÃtitvÃt / dvitÅye rajataj¤ÃnaÓabdena yo 'rtha÷ pareïa vivak«yate sa evÃsmÃkaæ heturbhavi«yati / tathà hi na tÃvadÃdya÷ kalpa÷ pareïÃÇgÅkartumucita÷ / vyÃghÃtaprasaÇgÃt / ÓuktirajatayorabhedaprasaÇgÃcca / na dvitÅya÷ / anabhyupagamÃt / na t­tÅya÷ / kadÃcicchaktikÃj¤ÃnasyÃpyanyathÃsaÇketitarajataÓabdasm­tihetutvasambhavenÃnyathÃkhyÃtiprasaÇgÃt / nÃpi caturtha÷ / yatra ÓuktikÃtadadhastadrajatamastÅti vÃkyaæ Órutavata÷ Óuktij¤Ãnamapi rajatÃthirprav­ttiheturbhavatÅti tasyÃpyanyathÃkhyÃtitÃpÃtÃt / nÃpi pa¤cama÷ / prÃguktapak«ÃbahirbhÃvÃt / ato rajataj¤Ãnaæ nÃmoktapak«e«u ki¤cidaÇgÅk­tya taddo«o và pariharaïÅya÷ / pak«Ãntaraæ votprek«aïÅyam / tattvameva mayà hetÆkari«yata iti yatki¤cidetat / kecitpunà rajatavi«ayaæ j¤Ãnamityeva hetvarthamupagamya rajatetarÃvi«ayatvaæ sÃdhyamaÇgÅk­tya sÃdhyÃviÓi«ÂatÃdo«aæ pariharanti / tadasat / rajataghaÂÃviti j¤Ãne vyabhicÃrÃt / anyatarÃsiddheÓca / tasmÃdukta eva parihÃra÷ / api ca j¤Ãnatvaæ yathÃrthamÃtrav­tti j¤ÃnamÃtrav­ttitvÃtpramÃtvavat / Óuktikà na rajatatvenÃvabhÃsate tadrÆpeïÃsattvÃt / yadyadrÆpeïÃsattattadrÆpeïa nÃvabhÃsate / yathà meru÷ sar«apatvena / idaæ rajatatÃdÃtmyaæ na pratyetuæ ÓakyamasattvÃtkÆrmaromavat / tasmÃdakhyÃtipak«a eva ÓreyÃniti / *2,190* $prabhÃkarÃkhyÃtinirÃsa÷$ atrocyate / yattÃvadanyathÃkhyÃtilak«aïaæ nirÃk­tamanyÃkÃrollekhityantena tadi«yamevÃsmÃkam / anyadanyÃtmanà vi«ayÅkurvajj¤ÃnamanyathÃkhyÃtirityaÇgÅkÃrÃt / yathoktam asata÷ sattvapratÅti÷ sato 'sattvapratÅtirityanyathÃpratÅtireva bhrÃntitvÃditi / nanvanyasyÃnyÃtmatà satÅ utÃsatÅ / asatÅti brÆma÷ / asato na pratÅtiriti cenna / tasyà upapÃdayi«yamÃïatvÃt / evaæ sati rajatasyÃpi kuta÷ sattvamaÇgÅkaraïÅyamiti cenna / ko hi brÆte rajataæ saditi / vak«yÃmo hyabhinavÃnyathÃkhyÃtisvarÆpamupari«ÂatvÃt / atra kenacitpralapitam / khaï¬o gau÷ Óukla÷ paÂa ityÃdaya÷ sarva eva savikalpakapratyayà vibhramÃ÷ prasajyeran / sÃmÃnÃdhikaraïyapratyayasya tÃdÃtmyÃlambanatvÃt / tasya cÃtrÃbhÃvÃditi / tadatÅva mandam / tathà hi / sÃmÃnÃdhikaraïyapratyayo hi kayostÃdÃtmyamavalambate / kiæ guïakriyÃjÃtyÃde÷ dravyeïota guïÃdÅnÃmeva parasparamatha guïÃÓrayasya kriyÃÓrayeïetyÃdi / nÃdya÷ / asaæmate÷ / na hi Óukla÷ paÂa ityasya Óauklayaæ paÂa ityartho 'bhimato laukikÃnÃm / naca calati paÂa ityasya calanaæ paÂa ityartho 'bhimata÷ / nÃpi khaï¬o gaurityetatkhaï¬atvaæ gotvaæ ca piï¬a evetyanena samÃnÃrtham / tathÃtve daï¬Å devadatta ityasyÃpi daï¬adevadattatÃdÃtmyavi«ayatÃpatte÷ / daï¬Åti ÓÃbdavyavahÃre bhedÃrthapratyayaprayogÃjj¤Ãnamapi tÃd­Óaæ kalpyata iti cetsamamatrÃpi / Óuktaguïo 'syÃstÅtyasminnarthe 'rÓaÃdibhyo 'jityakÃrapratyayavidhÃnÃt / calatÅtyÃdau tu sphuÂa eva prak­tipratyayayorarthabheda÷ / nahi gauriti gotvamucyate tathÃtve tvapratyayavaiyarthyÃt / ata eva Óukla÷ paÂa ityuktvà Óauklayaæ paÂasyeti vyÃkartÃro bhavanti / *2,196* ata eva na dvitÅya÷ / na hi Óukla÷ paÂaÓcalatÅtyasya Óauklayaæ paÂatvaæ calanaæ caikamityarthaÓcetasi cakÃsti pratipatt­ïÃm / tathà sati daï¬Å kuï¬alÅ devadatta ityasyÃpi j¤Ãnasya daï¬akuï¬aladevadattatvatÃdÃtmyavi«ayatÃpÃtÃt / t­tÅyastu syÃdeva / samÃnamekamadhikaraïaæ ye«Ãæ te hi samÃnÃdhikaraïÃste«Ãæ bhÃva÷ sÃmÃnÃdhikaraïyam / tathÃca guïÃdÅnÃmÃÓrayeïa parasparaæ ca bheda÷ ÃÓrayÃïÃæ cÃbheda÷ sphuÂa eva / nahi svayameva svasyÃdhikaraïam / nÃpi samÃnamadhikaraïaæ ye«Ãmiti parasparÃbhede yujyate / nacÃÓrayabhede tasya samÃnatÃsti / naca guïÃdyÃÓrayasya bhede pramÃïamasti / viÓi«Âayorbhede 'pi na tat guïÃdyÃÓraya÷ / kintu guïÃdyÃÓrayÃÓritaæ vastvantaraæ tat / eva¤ca yatra bhedo na tadabhedena pratibhÃsate yaccÃbhedena pracibhÃsate na tatra bheda iti kvÃtivyÃpti÷ / nanu guïÃdÅnÃmÃÓrayeïa parasparaæ cÃbhedo bhagavato mune÷ siddhÃnta÷ / kvacidbhedÃbhedau ca / sÃmÃnÃdhikaraïyapratÅtistu bhedani«Âhaiva vyÃkhyÃtà / tathÃca puna÷ Óukla÷ paÂa ityÃdipratyayà vibhramÃ÷ prasaktÃ÷ / maivam / saviÓe«atvÃÇgÅvakÃrÃt / viÓadaæ caitadviÓe«anirÆpaïe vyutpÃdayi«yÃma÷ / *2,199* yatpunaranyÃkÃrollekhÅtyÃdinÃsmadabhimatÃnyathÃkhyÃteranubhavavirodhaæ pratij¤Ãya tadupapÃdanÃya yatsannik­«ÂakaraïenetyantenÃlambanalak«aïanirÃkaraïaæ k­taæ tadanumatamevÃsmÃkam / yadvij¤Ãnaæ yatsannik­«Âakaraïena janyate sa tasya vi«aya ityaÇgÅkÃrÃt / nanvatrÃpi do«o 'bhihita iti cenna / sannikar«asyÃpi kÃraïatayà vivak«itatvena tasyÃsambaddhatvÃt / nahi cak«urÃderÃkÃÓÃdisannikar«o rÆpÃdij¤ÃnakÃraïam, nÃpi vÃkyasyÃkÃÓÃdisannikar«o vÃkyÃrthaj¤Ãne hetu÷, naca liÇgaj¤ÃnasyÃtmanà sannikar«o liÇgij¤Ãnanimittam, kiæ nÃmÃvarjanÅyasannidhayaste sannikar«Ã÷ / liÇgasya sÃdhyadharmisannikar«o liÇgij¤ÃnakÃraïamiti cenna liÇgaj¤Ãnasya karaïatayÃbhyupagamÃt / anenaiva vÃkyasya Órot­Órotrasannikar«ÃÓrayaïena dÆ«aïaæ parÃstam / vÃkyaj¤Ãnasyaiva karaïatvÃÇgÅkÃrÃt / tathÃpi pratyabhij¤ÃyÃæ tattÃæÓena cak«urÃderliÇginà ca liÇgaj¤Ãnasya vÃkyÃrthena vÃkyaj¤Ãnasya sannikar«ÃbhÃvÃdavi«ayatÃpattiriti cenna asannik­«Âaj¤Ãpane 'tiprasaÇgÃt / tadanubhavajanitasaæskÃrasahak­tendriyeïa pratyabhij¤Ã jÃyate, tadvayÃptaliÇgavi«ayeïa ca liÇgaj¤Ãnena liÇgij¤Ãnamutpadyate, saæsargadharmakapadÃrthavÃcipadasamudÃyarÆpavÃkyavi«ayaj¤Ãnena vÃkyÃrthaj¤Ãnaæ janyate, ato nÃtiprasaÇga iti cettarhyabhyupagata÷ sannikar«a÷ / nahi saæyogÃdireva sannikar«a÷ kiæ nÃma pratyÃsattimÃtram / *2,202* tathÃpi rÆpapratÅterÃtmà vi«aya÷ prasajyeta / tatra manasa÷ karaïatvÃt / Ãtmamana÷sannikar«asyÃpi rÆpaj¤Ãnaæ prati kÃraïatvÃditi cenna / asÃdhÃraïakÃraïasya vivak«itatvÃt / manasaÓca sÃdhÃraïatvÃt / tarhi mana÷sannik­«Âena cak«u«Ã jÃyamÃnaæ rÆpaj¤Ãnaæ manovi«ayamÃpannamiti cenna / sannikar«asyÃpyasÃdhÃraïakÃraïatayà vivak«itatvÃt / cak«umarna÷sannikar«o hi dravyÃdij¤ÃnasÃdhÃraïa÷ / evamanye 'trapa k«udropadravÃ÷ pariharaïÅyÃ÷ / tadevaæ janyaj¤Ãne vi«ayatvasyÃnyathÃvyavasthitatvÃdyajj¤Ãnaæ yatpratibhÃsamityanyathÃparibhëaïamanupapannam / na caivaæ satyanubhavavirodha÷, rajatÃvabhÃsasya ÓuktikÃsannik­«Âakaraïajanyatvena tadvi«ayatvopapatte÷ / nacÃtiprasaÇga÷, do«ajanyatvatadabhÃvÃdinà vyavasthopapatte÷ / anyathà rajataj¤ÃnÃdarajate prav­ttÃvapi kathaæ nÃtiprasaÇga÷ / yatpunà rajatÃvabhÃsasyetyÃdyÃÓaÇkaya samÃdhÃnamabhihitaæ tajj¤Ãnaikatvasamarthanena nirÃkari«yÃma÷ / *2,206* astu và yadvij¤Ãnaæ yatpratibhÃsaæ tattadvi«ayamityeva vyavasthà / tathÃpi nÃnubhavavirodha÷ / tatkiæ rajatÃvabhÃsasya Óuktitvavi«ayatÃyÃmanubhavavirodhaæ brÆ«e utedantvÃkÃrasya / Ãdye sampratipatti÷ / nahi vayamasminpratyaye ÓuktitvamÃvabhÃsata iti brÆmo yena virodha÷ syÃt, ÓuktitvapratibhÃsasya rajatÃvabhÃsavirodhitvÃbhyupagamÃt / dvitÅye tu na kaÓcidvirodha÷ / virodhe và samÅcÅnarajata idaæ rajatamiti pratÅtirna syÃt / idamÃkÃrasya rajatapratibhÃsavi«ayatÃmanabhyupagacchata eva pratÅtivirodhaæ vak«yÃma÷ / evaæ sati rajatasyÃpi j¤Ãnavi«ayatà prasajyata iti cet satyam, i«yamevaitat / na caivamakhyÃtipak«apÃta÷, j¤ÃnaikyÃbhyupagamÃt / nÃpi"ÓuktikÃrajate' iti j¤Ãnaæ vibhrama÷ prasajyate rajatasyÃsattvÃbhyupagamÃt, tÃdÃtmyÃvabhÃsÃbhyupagamÃcca / ata evoktamasata÷ sattvapratÅti÷ sato 'sattvapratÅtiriti / vak«yati ca vi«ayasya kuto bÃdha ityasato rajatatÃdÃtmyorj¤Ãnavi«ayatÃmÃcÃrya÷ / nacÃnyathÃkhyÃtijanane kÃraïÃbhÃva÷, indriyÃdereva tatkÃraïatvÃt, samÅcÅnaj¤ÃnakÃraïasyÃpi tasya do«akalu«itasya vibhramahetutvopapatte÷ / naca do«ÃïÃæ svÃrasikaÓaktivirodhitÃmÃtramiti vÃcyam / tathà sati viparÅtaÓaktayanÃdhÃyakatvamaÇgÅkartavyaæ do«ÃïÃmeva và / Ãdye paÓuhiæsà kiæ dharmajanane svÃrasikaÓaktimatÅ utÃdharmajanana iti vÃcyam / Ãdye kataæ kratubÃhyÃpi dharmaæ na janayet / dvitÅye kathaæ kratvÃntargatÃpi dharmaæ janayet / sahakÃrivaÓÃditi cet aÇgÅk­taæ tarhi sahakÃriïÃæ svÃrasikaÓaktipratibandhena viparÅtaÓaktayÃdhÃyakatvam / na dvitÅya÷ niyÃmakÃbhÃvÃt / *2,211* ki¤ca kÃcÃdayo 'pi viparÅtaj¤Ãnajanane sahakÃriïa evÃÇgÅkriyante / do«atvaæ tvi«yakÃryavighÃtitÃmÃtreïocyate / kÃmukasya kÃminÅvibhrame«u guïatvÃbhimÃnÃt / nacaivaæ bharjitÃ(tÃ÷)kuÂajadhÃnà vaÂÃÇkuraæ kuto na janaya(yaæ)tÅti vÃcyam, padÃrthaÓaktivaicit­yÃt / kecidvastvantaraÓaktimeva pratibadhnanti, yathà bharjanÃdaya÷ / kecitsahajaÓaktipratibandhena viparÅtamapi ÓaktimÃdadhati, yathà vi«asya mÃrakatvaÓaktiæ pratibaddhayÃrogyÃdi(janana)ÓaktimÃdadhÃnÃ÷ padÃrthÃ÷ / guïà eva na te do«Ã iti cet kÃcÃdayo 'pi guïà eva na te do«Ã ityuktameva / nanu janakasyaiva sÃk«ÃtkÃripratyayavi«ayatvaæ d­«Âam / naca rajatasyedantÃdÃtmyasya vÃsato janakatvamasti / tatkathaæ vi«ayatvamiti / maivam / tathà satÅÓvaraj¤Ãnasya nityasyÃrtho vi«ayo na syÃt / pratyabhij¤Ãnasya ca tattÃæÓo vi«ayo na bhavet / tannirÆpakatvÃdimÃtreïa vi«ayatvÃÇgÅkÃre rajatÃderapi j¤ÃnanirÆpakatvena vi«ayatvopapatte÷ / kathamasato nirÆpakatvamiti cet / (na) / gurÆïÃæ ÂÅkà kurÆïÃæ k«etramitivadupapatte÷ / atÅtÃdivi«ayÃnumityÃdivyÃvartakatvaæ ca prameyasya na syÃt / tatra vyÃvartakaæ kadÃcidasti rajatÃdikaæ kadÃpi nÃstÅti vai«amyamiti cet / tatkiæ yadÃkadÃcitsata÷ kÃraïatvaæ pÆrvak«aïe sato và / nÃdya÷ / atiprasaÇgÃt / dvitÅye tu kimanena / atha nÃtÅtÃdirartha÷ svasÃmarthyenÃnumityÃdikaæ vyÃvartayati yena tatsattÃpek«Ã syÃt, kintu svahetusÃmarthyÃdarthavyÃv­ttaæ j¤Ãnamutpadyata iti cet / samaæ prak­te 'pi / ki¤ca satyasthale 'pi na sÃk«ÃtsÃk«ÃtkÃraæ prati kÃraïatvamarthasya kintvindriyasannikar«asyaiva / saca yatrÃsatà nopapadyate tatrÃrthasattÃmapek«ata iti pÃramparyeïaivÃrthasya kÃraïatvam / nanu tarhyasatà rajatÃdinà sannikar«ÃyogÃtkathamindriyeïa tajj¤Ãnajanmeti cenna, ÓuktikÃsannik­«Âaæ du«yamindriyaæ tÃmevÃtyantÃsadrajatÃtmanÃvagÃhamÃnaæ j¤Ãnaæ janayatÅtyaÇgÅkÃrÃt / ata eva nÃsatkhyÃtiprasaÇga÷ / yÃvatkhalu vigÅte pratyaye bhÃsate tasya sarvasyÃsattve 'satkhyÃti÷ syÃt / na caivamityuktam / *2,219* yaccoktaæ vi«ayavyabhicÃre j¤Ãnasya savartrÃnÃÓvÃsa iti tat autsargikaæ j¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyamapavÃdÃdviparyaya iti vadatÃ'cÃryeïaiva parihari«yate / sÃk«Å khalu caitanyarÆpo niyatayÃthÃrthya÷ kadÃcidapi saæÓayÃnÃskandito 'nta÷karaïav­ttÅnÃæ yÃthÃrthyaæ svayameva g­hïÃti, parÅk«Ãsahak­tastvayÃthÃrthyamiti bÃdarÃyaïÅyaæ matam / ata evÃnÃÓvÃsanirasanopÃyo na j¤Ãne«u kaÓcidviÓe«o 'stÅti nirastam / anyathà parasyÃpi kathaæ vi«ayavyabhicÃre vyavah­tervyavahÃrÃntare samÃÓvÃsa÷ syÃt / tadabhÃve ca kathaæ vyavahÃradarÓanenÃnvitÃrthe vyutpatti÷ / kvacidvivekÃgrahe ca kathamanyatra viÓi«Âapratyaye viÓvÃso bhavet / tadabhÃve ca kathaæ ni÷ÓaÇkà prav­tti÷ / bÃdhakÃbhÃvÃdinà samÃÓvÃsastu paroktarÅtyaiva nirasta÷ / ki¤ca prav­ttyuttarakÃlÅno bÃdhakÃbhÃva÷ kathaæ ni÷ÓaÇkaprav­ttÃvupayujyate / bÃdhakÃbhÃvÃdinà viÓi«Âaj¤ÃnasvarÆpaniÓcayamaÇgÅkurvÃïa÷ kathaæ svaprakÃÓavij¤ÃnavÃdaæ na jahyÃt / autsargikÅ prav­ttirapavÃdÃnniv­ttiriti cet / samaæ prak­te 'pi / yadapyuktaæ viparÅtakhyÃtipak«e j¤Ãnaæ sÃkÃramÃpatediti / tadanupapannam / atyantÃsata evÃkÃrasya sphuraïÃÇgÅkÃrÃt / anyathà vyavahriyamÃïasyÃkÃrasya bahirabhÃvÃdvayavahÃro 'pi tadÃkÃra÷ prasajyeta / yà caivaæ prakriyà rajatamidamityÃdinoktà sà j¤Ãnadvitve rajataj¤Ãnasya ca sm­titve pramÃïÃbhÃvÃdanupapannà / viÓi«Âaj¤ÃnabÃdhakÃnÃæ parih­tatvÃt / anumÃnÃnÃæ ca dÆ«ÂatvÃt / yastu rajataj¤Ãnasya sm­titve pariÓe«opanyÃsa÷ so 'pi pratyutpannaka(kÃ)raïadu«yendriyÃdijanyatopapÃdanÃtpariÓe«Ãnupapatterayukta÷ / anÃkalitarajatasyÃnutpadyamÃnatvaæ gaganÃdÃvanaikÃntikam / rajataj¤Ãnavata evotpadyamÃnatvaæ vivak«itamiti cenna tathÃpi rajatasaæskÃravyavahÃrÃdau vyabhicÃrÃt / j¤Ãnatve satÅtiviÓe«aïÃdado«a iti cenna / rajatanirvikalpakaj¤Ãnavata evotpadyamÃne rajatasavikalpakÃnubhave vyabhicÃratÃdavasthyÃt / rajatasavikalpakaj¤Ãnavata evotpadyamÃnatvaæ vivak«itamiti cenna hÃnÃdibuddhi«vanaikÃntikatÃnistÃrÃt / saæskÃramÃtrasahak­tamanojanyatvopÃdhigrastaæ cÃnumÃnam / nacÃnenaiva hetunÃsya pak«e sÃdhanam vyabhicÃrasyoktatvÃt / *2,226* ki¤cedaæ smaraïatvaæ sÃdhyaæ na tÃvatsÃmÃnyaæ guïe«u prÃbhÃkarairabhyupagatam / ananubhavatvamiti cet / tadapi kimanubhavÃdanyatvamanubhavatvÃnadhikaraïatvaæ và / Ãdye 'nubhavasyÃpi tatsambhavena siddhasÃdhanatà syÃt / dvitÅye 'nubhavatvaæ kimiti vÃcyam / sm­tyanyatvamiti cenna / sm­tÃvapi prasaÇgÃt itaretarÃÓrayaprasakteÓca / j¤ÃnasaæskÃramÃtraprabhavatvaæ sm­titvamiti cenna / mÃnasapratyak«ajà sm­tirityasmÃbhiraÇgÅk­tatvena pak«asyÃprasiddhaviÓe«aïatvÃt d­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyÃcca / ki¤cendriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyÅdaæ rajataj¤Ãnaæ tatkÃyarmityavasÅyate / tathÃca bÃdhitavi«ayatvam / anvayavyatirekayoranyatropayogÃnnaivamiti cet / tatkimasya sm­titve siddhe 'nyatropak«aya÷ kalpyate utaivameva / nÃdya÷ / tadabhÃvÃt asmÃdevÃnumÃnÃttatsiddhÃvanyonyÃÓrayaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / samÅcÅnarajatapratyaye 'pi tathÃtvaprasaÇgÃt / anyatropak«aya÷ ÓaÇkita iti cenna tathÃpi sandigdhakÃlÃtÅtatÃnistÃrÃt / samÅcÅnarajatÃnubhave 'pi kathamanyatrÃnupak«ayo niÓcito bhavatà / anubhavatvaniÓcayÃditi cenna indriyavyÃpÃrasyÃnyatropayogaÓaÇkayÃnubhavatvasyÃpi sandigdhatvÃt / purovartivyavahÃrasaævÃdÃdanubhavatvaniÓcaya iti cenna saævÃdÃnubhavasyÃpyaniÓcitatvÃt / asati bÃdhake na v­thÃnyatropak«aya÷ ÓaÇkayata iti cet samaæ prak­te 'pÅti / etenÃpratyutpannakÃraïaprabhavatvaæ sm­titvamityapi cenna / dvitÅyÃdibhrame siddhasÃdhanatvÃt sÃdhyaviÓi«ÂatÃprasaÇgÃcca / tattÃæÓollekhitvaæ sm­titvamiti cenna / anubhavabÃdhitatvÃt / etena j¤ÃnasambhinnÃrthagocaratvamityapi parÃstam / anenaiva pratipak«ÃnumÃnadvayamapi samÃhitaæ veditavyam / nedaæ sm­tiriti vyavahartavyaæ tattollekhÃdism­ticinhavikalatvÃditi prathamaprayoge vivak«itatvÃt / ata eva tiktagu¬ÃdipratyayaprakriyÃpi parÃstà / *2,233* yadapi viparyayÃbhyupagame kalpanÃgauravamuktaæ tat vivekÃgrahamÃtreïa prav­ttyÃderupapattau tathÃstu / nacaivamiti vak«yÃma÷ / ki¤caivamantyatantusaæyogaparyantaæ kÃraïakalÃpamupÃdÃya paÂo 'pi nÃÇgÅkaraïÅya÷ tanmÃtreïa sarvasyopapatte÷ / paÂo 'pi pramito na hÃtuæ Óakyate / naca tena vinaikatvÃdipratyayopapattiriti cet viparyaye 'pyevamiti kuto gauravam / anyathÃkhyÃtau kiæ pramÃïamiti cet / anubhava eveti brÆma÷ / (ta) yathà hi purovartini rajate rajatamidamiti viÓi«Âavi«ayamekameva vij¤Ãnaæ svaprakÃÓatayà và mÃnasapratyak«atayà và sÃk«iïà vÃvabhÃsate tathedamapÅti kuto 'sya na viÓi«Âavi«ayaikaj¤Ãnatvam / na hi tato 'sya mÃtrayÃpi viÓe«aæ paÓyÃma÷ / darÓane vÃsmatprav­ttirna syÃt / kevalamekaæ tÃd­gvi«ayasadbhÃvÃdyathÃrthaæ tadabhÃvÃparamayathÃrthamaviÓi«Âavi«ayamanekamapi tadviÓi«Âavi«ayaikatvena pratibhÃsata iti cenna / anyasyÃpi viÓi«Âavi«ayaikatve samÃÓvÃsÃsambhavaprasaÇgÃt viparyayÃÇgÅkÃraprasakteÓca / nÃstyeva viÓi«Âavi«ayaikatvagrÃhipratyaya iti cenna anubhavasiddhaj¤ÃnÃpalÃpe sm­tyanubhavasvarÆpÃpalÃpaprasaÇgÃt / ki¤ca rajatÃrthina÷ ÓuktikÃyÃæ prav­ttiranyathÃnupapannÃnyathÃj¤ÃnamÃk«ipati / nanviyaæ prav­tti÷ svarÆpato vi«ayataÓcÃg­hÅtabhedÃdvedanadvayÃdupapadyata iti cet / ko 'yaæ bhedo nÃma / kiæ svarÆpam uta p­thaktavam utÃnyonyÃbhÃva÷ athavÃvaidharmyam / na prathama÷ / svaprakÃÓaj¤Ãnaj¤eyapratibhÃse tadanavabhÃsÃnupapatte÷ / na dvitÅya÷ / guïe guïÃnabhyupagamÃt / sarvatra bhedÃgrahasambhavenÃnyÃrthino 'nyatra prav­ttiprasaÇgÃt / t­tÅye vaktavyam / kimidaæ rajatatvayoranyonyÃbhÃvo nÃvabhÃsate utedaæ rajatayoriti / nÃdya÷ / aparyÃyaÓabdasmÃrakayorjÃtivyaktayostadanavabhÃsÃsambhavÃt / ki¤cÃnyonyÃbhÃvo nÃmÃnyonyasvarÆpameva parasya / taccopalabdhamiti kathaæ tadanupalambha÷ / ata eva na dvitÅya÷ / nÃpi caturtha÷ / rajatÃsambhavina÷ purovartinÅdantvasya purovartyasambhavinaÓca rajate rajatatvasya g­hÅtatvÃt / idaæ rajatatvayorasaæsargÃgraho vivak«ita iti cenna / asaæsargo hi saæsargasyÃbhÃva÷ / sa cedaærajatatvayo÷ svarÆpameva pare«Ãm iti kathaæ tadavabhÃse nÃvabhÃseta / viparyayÃbhyupagamavÃdibhirapi bhedÃgraho 'bhyupagamanÅya eva / tatrÃpi samÃno do«a iti cenna / bhedasya svarÆpatÃvanmÃtratvÃnabhyupagamÃt / *2,241* atha manyase purovatirno ya÷ ÓuktitvÃdidharmo rajatavyÃvartako yaÓca rajate vyavahitadeÓatvÃdidharma÷ purovartivyÃvartakastayoragrahaïaæ pravartakamiti / tadasat / purovartino hi ÓuktitvÃgrahe na ÓuktikÃrthÅ tatra pravarteta / rajatasya cÃsannihitatvÃdidharmÃgrahe rajatÃrthÅ na tatra pravartatÃm / rajatÃrthina÷ purovatirni prav­ttistu kuta÷ / ki¤ca bhedÃgrahÃdanyÃrthino 'nyatra prav­ttimÃcak«Ãïa÷ pra«Âavya÷ / kimayameva vyavahÃro bhedÃgrahÃdanyastvabhedagrahÃt, uta sarvo 'pi bhedÃgrahÃditi / nÃdya÷ / aniyatakÃraïatÃpÃtÃt / nanu ca sarvatrÃbhedagraha eva pravartaka÷ / tatsÃrÆpyÃdbhedÃgraho 'pi tathe«yate / yathà hi / asti tÃvatpravartakatvÃbhimatapratyaye 'pyapek«itopÃyapurov­ttyavagamÃæÓayo÷ svarÆpato vi«ayataÓca bhedavirahÃdeva bhedÃgraha÷ / tathÃtrÃpyavivecakaæ sÃdhÃraïaæ rÆpamavagamyate / nÃvagamyate ca vivecako 'sÃdhÃraïadharmo vedyayorvedanayoÓca / tataÓcaikapravartakapratyayasad­ÓavapurupajanayatÅdaæ vedanadvayaæ prav­ttimiti / maivam / aniyatahetukatvÃnistÃrÃt / ki¤ca pravartakasÃd­ÓyÃtprav­ttirityatraiva kalpyate uta yadyatsad­Óaæ tattatkÃryakÃrÅti sarvatra niyama÷ / nÃdya÷ / ad­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt / prav­ttilobhÃditthamÃsthÅyata iti cenna tasyà viparyayÃÇgÅkÃrÃdeva suvyavasthite÷ / na dvitÅya÷ / k­ÓÃnusad­ÓÃd gu¤jÃpu¤jacchÅtaniv­tteradarÓanÃt / nanvidaæ rajatamiti yathà rajatasÃdhyà buddhÅ rajatasad­ÓÃcchuktiÓakalÃdbhavati bhavatÃm / tathà pravartakaikaj¤Ãnasad­ÓÃjj¤ÃnadvayÃtprav­ttirapi kuto na syÃt / maivam / arthasya sÃk«Ãjj¤ÃnakÃraïatvÃnabhyupagamÃt / sÃd­Óyaæ tu kÃcÃdivaddo«atayopayujyate / api cedaæ j¤Ãnadvayaæ pravartakasÃd­ÓyamÃtrÃdyadi prav­ttimupajanayenniv­ttimapi kutà ena janayet / asti hi tatra nivartakabhedagrahasÃrÆpyamabhedÃgrahaïam / nanu ca yathà bhedÃgraho bhavatÃmabhedagrahaæ janayati tathà prav­ttimapi kiæ na janayediti / maivam / vai«amyÃt / j¤Ãnajanane hi kÃraïÃnÃæ svÃtant­yaæ na puru«asya / tÃni ca yÃd­ÓasÃmagrÅmadhyapatitÃni tÃd­Óaæ j¤Ãnamupajanayanti / natu puru«ÃkÃÇk«Ãmapek«ante heyopek«aïÅyaj¤ÃnajananÃt / prav­ttau tu puru«a eva svatantro na j¤Ãnam / sa hi satyapi j¤Ãne 'pek«ita eva pravartate / natu j¤Ãnaæ jÃtamityevodÃsÅnaviparÅtayorapi / tathÃca bhedÃgrahado«akalu«itÃni nayanÃdÅni viparyayaæ janayanti / natu puru«a÷ pravartakasÃd­ÓyamÃtreïa pravartitumarhati / tathÃtve và nivartakasÃd­ÓyÃtprek«ÃvÃnnivartetÃpÅtyuktam / ki¤ca j¤Ãnamarthe prav­ttiæ kiæ sÃk«Ãdupajanayati utecchÃprayatnadvÃreïa / nÃdya÷ / heyopek«aïÅyayorapi prav­ttiprasaÇgÃt / dvitÅye kathamag­hÅtabhedÃjj¤ÃnadvayÃtprav­tti÷ / purovartiprav­tterhi sÃk«ÃtkÃraïaæ prayatna÷, tasya cecchÃ, tasyÃÓca samÅhitasÃdhanatÃnumÃnam / naca tatsambhavati / rajatatvasya pak«adharmata(Ã)yÃpratipannatvÃt / atha rajate pratipannena rajatatvena tatsamÅhitasÃdhanatÃj¤ÃnamupajÃtaæ bhedÃgraha(bhedagrahe 'bhedagraha)sÃrÆpyÃtpurovartinÅcchÃmupajanayatÅti cenna / tathà sati bhedagrahasÃrÆpyÃdabhedÃgrahÃdupek«ayà apyÃpÃtÃditi / *2,250* nanvastu tarhi dvitÅya÷ pak«a÷ / tathà hi / satyarajate tÃvadasti rajatavyaktij¤Ãnaæ rajatatvajÃtibodhaÓca / na cÃstyasaæsargaj¤Ãnam / etÃvataiva tatra tadarthinÃæ prav­tti÷ / nahi tayostÃdÃtmyaæ paÓyanti / jÃtivyaktayosdatÃdÃtmyÃbhÃvÃt / naca tatra saæsargagraha÷ pravartaka÷ samavÃyo hi tayo÷ saæsarga÷ / na cÃsau pratyak«a÷ / indriyasannikar«ÃbhÃvÃt / nÃpyanumÃnastadà Óakyate j¤Ãtum / liÇgÃbhÃvÃt / avisaævÃdivyavahÃrajanakatvaviÓi«ÂasÃkÃæk«arÆparÆpisahopalambho hi talliÇgam na cÃvisaævÃditvaæ prÃk prav­tte÷ ÓakyÃdhigamam / asti cedaæ sakalamapi pravartakaæ vibhrame 'pÅti kuto viparyayÃbhÃve prav­ttyanupapatti÷ / idaæ rajatatvÃdhÃrayorbhedagraho và satyarajate prav­ttihetu÷ / asti cÃsau prak­te 'pi / naca purovartini rajatatvÃpratÅtÃvicchÃnupapattiriti vÃcyam / rajatatvena sahÃg­hÅtÃsaæsargatayà và rajatÃdag­hÅtabhedatayà và samÅhitasÃdhanatÃnumÃnopapatteriti etadapyayuktam / asaæsargÃgrahabhedÃgrahayo÷ nirastatvÃt / ki¤caivaæ sati savikalpakapratyak«occhedaprasaÇga÷ / vastumÃtragrahasyÃsaæsargÃgrahasya ca nirvikalpakasÃmyÃt / rÆparÆpibhÃva÷ savikalpake cakÃsti / nirvikalpake tu vastusvarÆpamÃtramiti bheda iti cet / ko 'yaæ rÆparÆpibhÃva÷ dharmadharmiïo÷ parasparÃkÃÇk«Ãvi«ayatvamiti cet / tatkiæ tayo÷ svarÆpamutÃnyat / Ãdye tadapi nirvikalpake prakÃÓata eva / dvitÅye kiæ tadaindriyakamutÃtÅndriyam / prathame kathamavikalpake na prakÃÓeta / dvitÅye kathaæ savikalpake prakÃÓeta / ata tadvastudarÓanasÃpek«adaÓarnaæ nirvikalpake 'cakÃsadapi savikalpake bhÃtÅti cet / tarhi na tatsarægÃtiriktamastÅti saæsargagrahÃdeva savikalpakopapatti÷ / naca nirvikalpakasya pravartakatvamasti / ki¤cÃsaæsargÃgrahÃdeva sarvatra prav­ttyaÇgÅkÃre madhyamav­ddhaprav­tterapi tathÃtvena bÃlasya tadÅyasaæsargaj¤ÃnÃnumÃnopÃyÃbhÃvÃt padÃnÃmanvitÃrthe«u vyutpattyanupapattau ÓÃbdapramÃïocchedaprasaÇga÷ / *2,255* athaivaæ manyeta / astyeva vyavaharturanvayaj¤Ãnam / kiæ nÃma sadapi na prav­ttÃvupayujyate / ato na kaÓciddo«a iti / tatra kiæ tadanvayaj¤Ãnaæ prav­ttau niyatamutÃniyatamiti vÃcyam / Ãdye 'stu tatprav­ttÃvupayogi mà và bhÆt, anyathÃkhyÃtiæ vinà na rajatÃrthina÷ purovartini prav­ttiriti tÃvatsiddham / dvitÅye tu Óabdocchedastadavastha÷ / ki¤ca niyatapÆrvabhÃvi cÃkÃraïaæ cetyanupapannam / pratibhÃsamÃnayorasaæsargÃgrahe sati saæsargagraho 'varjanÅyasannidhiriti cenna viparyayasyÃpi vaktuæ ÓakyatvÃt / avaÓyaæ caitadevam / vyavahÃro hi vyavahartavyopalambhanibandhano yukta÷, na tu vyavaharaïÅyaviparyayÃnupalabdhinibandhana÷ / nahi ghaÂavyavahÃro vyavahartavyaj¤Ãnapura÷saro vyavahÃratvÃdghaÂavyavahÃravat / vivÃdapadaæ j¤Ãnaæ purovartivi«ayaæ tadvi«ayavyavahÃrajanakatvÃtsaæmatavat / purovarti và rajataj¤Ãnagocaro rajataj¤Ãnagocaro rajatÃnupÃyatve sati tadarthiprav­ttivi«ayatvÃtsamyagrajatavat / vivÃdapadaæ rajataj¤Ãnamidaæ j¤ÃnÃnna bhidyate prakÃÓamÃnÃttato 'prakÃÓamÃnabhedatve sati prakÃÓamÃnatvÃtsampratipannarajataj¤ÃnavadityÃdaya÷ / ki¤ca viparyayÃbhÃve nedaæ rajatamiti j¤Ãnasya bÃdhakatvamanupapadyamÃnaæ taæ gamayati / nahi tathÃtve bÃdhakatvamasti / na tÃvadagrahaïanivartakatayà bÃdhakatvam, sarvapratyayÃnÃæ tathÃtvÃpÃtÃt / nÃpi vyavahÃravicchedakatvena, atadarthinÃæ vyavahÃrÃnutpattau nedaæ rajatamitij¤ÃnasyÃbÃdhakatvaprasaÇgÃt, vyÃghracorÃdij¤ÃnasyÃpi prav­ttivicchedakatvena bÃdhakatvaprasakteÓca / nacÃrthasya vyavahÃrayogyatÃvicchedakatvena, samayÃntare 'pi tatra vibhramÃtprav­ttyabhÃvÃpatte÷ / naca vyavahÃrapratibandhakatvena, avivekaniv­ttau kÃraïÃbhÃvÃdeva vyavahÃrÃnupapatte÷ pratibandhakakalpanÃyogÃt, vyÃghracorÃdij¤Ãnasya bÃdhakatÃpatteÓca / vimatamayathÃrthaæ bÃdhyatvÃdvayavahÃravaditi / ata eva bhrÃntitvaprasiddhayÃpi viparyÃsasiddhi÷ / evaæca sati pratyayatvÃnumÃnaæ kÃlÃtyayÃpadi«yaæ veditavyam / adu«yakaraïajanyatvopÃdhigrastaæ ca / etena rajataj¤ÃnatvÃnumÃnamapi nirastam / anyathà vimato vyavahÃro yathÃrtho vyavahÃratvÃt, rajatavi«ayo và rajatavyavahÃratvÃdityapi syÃt / *2,263* yadapi j¤Ãnatvaæ ca yathÃrthamÃtrav­ttÅtyÃdi, tatra kimidaæ j¤Ãnatvaæ sÃmÃnyaæ và pratiniyataæ và / nÃdya÷ / vÃdiprativÃdinorÃÓrayÃsiddhe÷ / dvitÅye yathÃrthaj¤Ãnav­ttij¤Ãnatve siddhasÃdhanatà / vimataj¤Ãnav­ttij¤Ãnatvapak«ÅkÃre 'pi mÃtreti vyarthaæ syÃt / tattyÃgena ca pratij¤Ãne prathamÃnumÃnado«a eva / ki¤ca yathÃtharmÃtrav­ttÅtyayathÃrthÃv­ttitvamÃtraæ vivak«itam utÃyathÃtharj¤ÃnÃv­ttitvam / Ãdye siddhasÃdhanam ayathÃrthavyavahÃrÃv­ttitvasya siddhatvÃt / dvitÅye parasyÃprasiddhaviÓe«aïatÃ, adu«ÂasÃmagrÅjanyamÃtrav­ttitvamapÃdhiÓca / yacca Óuktikà rajatatvenÃbhÃsata ityÃdi, tadapyasat / meru÷ sar«apa ityÃdivÃyÃnmerorapi sar«apatvena pratibhÃsÃdd­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyÃt / anyathà tathÃvidhavÃkyÃbhÃsaæ Órutavatà tatprati«edho na kriyetÃprasaktatvÃt / nahi padÃrthaprati«edho yukta÷ / api caivaæ satyagniranuguïa iti bÃdhitavi«ayasya vÃkyasya ghaÂa÷ pacatÅtyapÃrthakÃdbhedo na syÃt / yadapÅdaæ rajatatÃdÃtmyamityÃdi / taccÃyuktam / tadapratÅtÃvÃÓrayÃsiddhe÷, pratÅtau vyÃghÃtÃt d­«ÂÃntasya sÃdhyasamatvÃccetyÃstÃæ vistara÷ // 1 // *2,269* $rÃmÃnujÃkhyÃtyanuvÃda÷$ kaÓcitpunarevamÃha / tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃmakarodityÃdiÓrute÷, sametyÃnyonyasaæyogamityÃdipurÃïÃt, tryÃtmakatvÃdisÆtrÃcca (line 6) ... ___________________________________________________________________________ GAP IN THE SANSKNET E-TEXT: NyÃyasudhà on Madhva's AnuvyÃkhyÃna 1,1.27-98 MISSING (including BrahmasÆtra 1,1.2) [= vol. 2, pp. 269-800, and vol. 3, pp. 1-38 of Pandurangi's edition] ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.I: janmÃdhikaraïam (continued) =======] *3,38* ... (line 20:) anyathà ÓvetaketÆddÃlakÃkhyÃyikayà pratipÃditatvÃdadvaitamapi na ÓrutyabhiprÃya÷ syÃt / "taddhaitatpaÓyan ­«irvÃmadeva÷ pratipedehaæ brahmÃsmi' ityapi paropÃsanÃnuvÃdo na svÃrthe tÃtparyavÃn syÃt"atha yo 'nyÃæ devatÃmupÃste' itayupÃsanÃprakaraïatvÃt / tathÃca bahuviplava÷ syÃt / tasmÃtsÆtrakÃrasyaivÃyamabhiprÃyo yajjagajjanmÃdikÃraïatvaæ brahmaïa÷ svarÆpÃntargatameva lak«aïamiti / tathÃca vispa«ÂatadÅyavÃkyÃntarabalÃdasyÃpi sÆtrasya svarÆpalak«aïaparatvameveti / *3,42* yata evaæ jagajjanmÃdikÃraïatvaæ svalak«aïamatra sÆtre brahmaïo 'bhidhÅyate, tato na paramate 'sya sÆtrasyÃrambha evopapadyate / ityÃha- ata iti // %% NYùYASUDHù: lak«aïaæ hi sajÃtÅyavijÃtÅyavyavacchedÃrthaæ bhavati / yathÃ'ha"samÃnÃsamÃnajÃtÅyavyavacchedo và lak«aïÃrtha÷' iti / tathÃcÃnena lak«aïena sajÃtÅyÃjjÅvÃdvijÃtÅyÃjja¬Ãcca brahmavyÃvartitaæ sÆtrakÃreïa / jÅvaikyanirÃkaraïasÆtrasyÃrambha÷ kathaæ jÅvaikyavÃdinÃæ syÃt / syÃdyadÅdaæ katha¤cit (syÃtkatha¤cidyadÅdaæ) taÂasthalak«aïaæ syÃt / svarÆpalak«aïamiti copapÃditam / *3,43* syÃdayamadvaitinÃmanupapanno lak«aïÃrambho yadÅdaæ jÅvavyÃv­ttyarthaæ lak«aïamuktaæ syÃt / ja¬amÃtravyÃv­ttyarthaæ tu lak«aïe vyÃkhyÃyamÃne kathaæ jÅvaikyavÃdinÃæ lak«aïasÆtrÃrambho 'nupapanna ityata Ãha- nahÅti // %% NYùYASUDHù: yatra hi lak«aïaæ nÃsti tatsarvaæ tadvayÃvartyamaÇgÅkaraïÅyam / anyathà lak«aïasyÃvyÃptiprasaÇgÃt / nacedaæ lak«aïaæ jÅvasyÃsti / tatkathamasÃvanena na vyÃvartyata iti / *3,44* ki¤cÃnena lak«aïena yadi jÅvo na vyÃvartyate, kintu so 'pi lak«yÃntargata÷ / tathà sati lak«aïasya jÅve 'tivyÃptimÃÓaÇkayetaravyapadeÓÃddhitÃkaraïÃdido«aprasaktiriti sÆtrakÃrÅyaæ tannirÃkaraïamasaÇgataæ syÃt / nahi lak«ya evÃtivyÃptirlak«aïasya kenÃpi ÓaÇkayate / katha¤cicchaÇkÃyÃæ và tasyÃpi lak«yatvÃÇgÅkÃraæ parityajya tatra na lak«aïanirÃkaraïaæ kriyata ityÃÓavÃnÃha- hitÃkriyeti // %% NYùYASUDHù: yadyapi pareïÃpi jÅvasya lak«aïavyÃvartyatvamaÇgÅk­tameva, yathÃ'ha"sarvaj¤aæ sarvaÓaktiæ vihÃyÃnyata÷ paraparikalpitÃtpradhÃnÃderacetanÃccetanÃdapi paricchinnaj¤ÃnakriyÃÓakte÷ saæsÃriïo hiraïyagarbhÃdutpattyÃdi na sambhÃvayitumapi Óakyate' iti, tathÃpi nyÃyenopapÃdayitumidamuktamiti / *3,45* $atha mÃyÃvÃdyuktasya nirguïatvasyÃpi sÆtrakÃraireva nirÃk­tatÃ$ ito 'pi mÃyÃvÃdinÃæ na brahmalak«aïasÆtrÃrambha÷ sambhavatÅtyÃha- nirguïatvaæ ceti // %% NYùYASUDHù: lak«aïavÃkyaæ hi sÃk«Ãllak«yasyÃsÃdhÃraïadharmasaæsargaæ pratipÃdayadarthÃditaravyÃv­ttiæ pratipÃdayati / tato 'nenÃpi lak«aïÃvÃkyena brahmaïo jagajjanmÃdikÃraïatvena tadavinÃbhÆtai÷ sarvaj¤atvÃdibhiÓca saæsarga÷ pratipÃdanÅya÷ / tathÃca nirviÓe«atvaæ brahmaïo 'nena sÆtreïa ni«iddham / nirviÓe«atvavÃdinÃæ ca nirviÓe«atvaæ ni«edhata÷ sÆtrasyÃrambha÷ kathamupapadyata iti / $jagajjanmÃdikÃraïatvasya taÂasthatvakalpanà $ syÃdiyaæ jÅvabrahmaïorekatvaæ brahmaïaÓca nirguïatvamaÇgÅkurvatÃæ lak«aïasÆtrÃrambhÃnupapatti÷ / yadyanena sÆtreïa jagajjanmÃdikÃraïatvaæ brahmaïa÷ svalak«aïamucyate / na caivaæ kintu taÂasthameva / nahi tathÃvidhaæ jagajjanmÃdikÃraïatvaæ jÅvabrahmaïorekatvaæ và brahmaïo nirguïatvaæ và viruïaddhi / *3,46* nanu svalak«aïatve pramÃïamuktam / maivam / svasya lak«aïÃni svalak«aïÃnÅti và / su samyak svarÆpÃntargatyà na lak«aïÃnÅti và tadarthopapatte÷ / tarhi yato 'sya janmÃdi sà mÃyà tadÃÓrayo brahmeti nirdeÓa÷ syÃt / natu janmÃdyasya yatastadbrahmeti / maivam / yatra gho«a÷ sà gaÇgetivallak«aïayà prayogopapatte÷ / nanu taÂasthenÃpi jagajjanmÃdikÃraïatvena brahmaïo jÅvaikyaæ nirguïatvaæ ca (ni)viruddhayate / kÃkanilayanatvaæ hi pareïa taÂasthaæ lak«aïamudÃh­tam / tasya lak«yÃntarbhÃve kÃkÃdhikaraïatvamapi g­haÓabdÃrtha÷ syÃt / tataÓca kÃkavigame g­haikadeÓabhaÇgabuddhi÷ syÃt iti / tatra kÃkÃdhikaraïatvaæ tadanadhikaraïebhyo g­haæ vyÃvartayati na và / neti pak«e 'nubhavavirodhastadabhidhÃnavaiyarthyaæ ca / Ãdye brahmalak«aïamapi kathaæ na jÅvavyÃv­ttiæ karoti / kathaæ ca tatsambandhena saguïaæ na bhavatÅti / maivam / yo hi kÃryakÃraïasaÇghÃtÃdaviviktaæ kart­tvabhokt­tvado«asaæsargiïamÃtmÃnaæ matvà kliÓyati sa jÅvo vyÃvartyata eva te(ane)na lak«aïena / tatra yaÓcaitanyadhÃtu÷ sa brahmaïo na bhidyata ityabhyupagame virodhÃbhÃvÃt / naca satyasya prapa¤casya kÃraïabhÆtÃyÃ÷ satyÃyà mÃyÃyà ÃÓrayo brahmeti sÆtrÃrtho yena brahmaïa÷ saviÓe«atvaæ syÃt / kintu yadava«Âambho viÓvo vivarta÷ prapa¤castad brahmeti sÆtrÃrtha÷ / sati caivaæ sÆtrÃrthe kathaæ jÅvabrahmaïorekatvaæ brahmaïo nirguïatvaæ ca viruddhayata iti / *3,47* $jagajjanmÃdikÃraïatvasya taÂasthatvakalpanà ayuktÃ$ atrocyate / ÃstÃæ tÃvat(e«Ã) prapa¤casya vivartatÃ'divÃrtà pramÃïÃbhÃvÃt prak­tyadhikaraïe nirÃkari«yamÃïatvÃcca / taÂasthena jagajjanmÃdikÃraïatvenÃtra sÆtre lak«aïayà brahma pratipÃdyata iti kuto 'ÇgÅkaraïÅyam / mukhyÃrthÃsambhave hi lak«aïÃÓrayaïaæ d­«Âam / na tÃvad brahmaïo jagajjanmÃdikÃraïatvasya bÃdhakaæ pratyak«aæ tadagocaratvÃt / nÃpyanumÃnam ÓrutibÃdhitatvÃt / nÃpyÃgama÷ tasyÃkli«yakÃritvÃdyarthatayà sÃvakÃÓatvÃt / *3,47f.* nanvarthÃpattyedamavasÅyate / jÅvabrahmaïorekatvaæ tÃvadÃvaÓyakam / naca jagajjanmÃdikÃraïatvasya svalak«aïatve tatsambhavati / ato 'nyathÃnupapattyà mÃyÃgatamevedaæ lak«aïam / janmÃdyasya yatastad brahmeti lak«aïayocyata iti kalpyata iti / tatrÃha- bhedenaiveti // *3,48* %% NYùYASUDHù: yadi jÅvabrahmaïorekatvaparirak«aïÃya yathÃÓrutaæ sÆtrÃrthaæ parityajya lak«aïÃÓrÅyate tarhi jÅvabrahmaïorbhedenaivÃÇgÅk­tena sÆtrasya mukhyÃrthasambhave lak«aïà kasmÃdÃÓrayaïÅyà / nanvabhedamupÃdÃya sÆtre lak«aïà vÃ'ÓrayaïÅyà bhedamupÃdÃya makhyav­ttirveti sandihyate / vayaæ tu brÆma÷ dvitÅya÷ pak«a eva ÓreyÃniti, aprÃmÃïikaparirak«aïÃya vÃkyÃnÃæ jaghanyav­ttirÃÓrÅyamÃïà kvaci(dupalabdheti)dapi d­«Âeti / tadidamuktaæ- bhedenaiveti // nanu kathaæ jÅvabrahmaikyamaprÃmÃïikam / tattvamasÅtyÃdiÓrutisiddhami(tvÃdi)ti cenna / upapattiparÃhatatvÃt / tathÃhi / tacchabdenÃ(bdasya) mukhyÃrtho ya÷,"sadeva somya' ityÃdinà prak­ta÷ prek«ÃpÆrvaæ tejo 'bannÃdÅnÃæ sra«Âà sarvÃsÃæ prajÃnÃæ mÆlamÃyatanaæ prati«Âhà ca sakalÃvadyagandhavidhuro 'paricchinnaguïÃkara÷ paramÃtmÃ, yaÓca tvaæpadamukhyÃrtha÷ pratyak«a(Ãdi)siddho 'lpaÓakti÷ parÃdhÅno do«akalu«ito 'vacchinnaj¤ÃnÃdiguïa÷, tÃvupÃdÃyÃnena vÃkyenaikyamucyate, uta viruddhabhÃgatyÃgena lak«aïayà và / nÃdya÷ / parasparavirodhena yogyatÃvirahe jaradgavÃdivÃkyavadÃbhÃsatvaprasaÇgÃt / dvitÅye do«amÃha- bhedanaiveti // *3,49* siæho devadatta ityÃdivatsÃmÃnÃdhikaraïyamÃtraæ gauïamupÃdÃya jÅvabrahmaïorbhede(nÃ)naivÃÇgÅk­tena padadvayasya mukhyÃrtha(tva)sambhave(na) jahadajahallak«aïà kuta ÃÓrayaïÅyeti / *3,54* nanu kiæ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ mukhyamupÃdÃya tattvaæpadayorlÃk«aïikatvaæ vyÃkhyeyam / kiævà sÃmÃnÃdhikaraïyaæ gauïaæ g­hÅtvà tattvaæpadayormukhyÃrthatà vyÃkhyÃtavyeti sandehe na vinigamanÃyÃæ heturasti / na nÃsti / tyajedekaæ kulasyÃrtha iti nyÃyasya vidyamÃnatvÃt / tÃtparyaliÇgÃnÃæ tatratatra bheda evÃnuguïyasya vyutpÃditatvÃt / tadidamuktaæ - bhedenaiveti // *3,55* ki¤ca virodhyÃkÃraparityÃgena svarÆpamÃtralak«aïayÃ"tattvamasi' iti vÃkyaæ jÅvabrahmaïorekatvaæ pratipÃdayatÅtyatra virodhyÃkÃraparityÃgo nÃma na tÃvadavivak«ÃmÃtramityuktaæ prÃk / atha so 'yaæ devadatta ityÃdivadvirodhyÃkÃrasyÃnityatvam / tatrÃha- kathamiti // %% NYùYASUDHù: nityaguïatvaæ ceÓvarasya liÇgapÃde sÃdhayi«yate / asyeÓvarasyetyupalak«aïam / jÅve 'pi pÃratantryÃdido«ÃïÃæ nityatvÃt / yathoktaæ purÃïe"alpaÓaktirasÃrvaj¤am' iti / *3,56* nanu ca virodhyÃkÃraparityÃgena jÅvasya brahmaikyamityasyÃrtho na virodhyÃkÃrÃvivak«ÃmÃtreïeti nÃpyanityatveneti / kintu nirguïena brahmaïà jÅvasyaikyamityeveti cenna / nirguïa(tva)syaiva nirÆpayitumaÓakyatvÃt / tathÃhi / tannirguïaæ kiæ saguïÃdÅÓvarÃdbhinnamutÃbhinnam(vÃ) / dvitÅye tasyÃpi saguïatvaprasaÇgena nirguïatvavyÃghÃta÷ / Ãdye do«amÃha- sadaiveti // %% *3,57* NYùYASUDHù: yadi nirguïaæ saguïÃdatyantabhinnaæ tarhyasya saguïasya nityaæ saguïatvÃttasmÃnnityameva nirguïaæ bhinnaæ prasajyeta / tathÃca na kadÃcidapi kaivalyaæ syÃditi / nanu svabhÃvato nirguïameveropitairmithyÃguïai÷ saguïamiti bÃlairabhilapyate / ÃropitanÅlimnà gaganamiva nÅlatvena / ÃropapravÃhasya cÃnÃdinityatayà sadà saguïatvaæ ca nÃni«yam / tathÃca mithyÃbhÆtavirodhyÃkÃraparityÃgenaikyopadeÓo 'pi nÃnupapanna÷ / nÅrÆpaæ gaganamiti yathà / yathà và yadidaæ rajataæ sà Óuktirityevaæ pareïa svÃbhisandhÃvudghÃÂite satyÃha- naceti // %% NYùYASUDHù: mithyetyasaducyate 'nirvacanÅyaæ và / nÃdya÷ / anaÇgÅkÃrÃt / na dvitÅya÷ / anirvÃcyasya prathamasÆtra eva nirÃk­tatvÃt / ato guïarÃhityalak«aïaæ nirguïatvaæ na sarvathà ÓakyanirÆpaïam / nanu guïÃdipa¤cakasya nirguïatvaæ padÃrthavido manyante / manyantÃm / na hÅdÃnÅæ nirguïavastunirÃkaraïaæ prastutam / kiæ nÃmÃdvaidinà nirguïaæ brahma nirÆpayitumaÓakyamiti / guïaÓabdenÃ(cÃ)tra dharmamÃtraæ prak­tam / tadguïÃdi«vapi sarvasaæmatam / guïÃdÅnÃæ ca saguïatvaæ paramÃïvÃrambhanirÃse vak«yate / *3,58* nanu (ca)"sÃk«Å cetà kevalo nirguïaÓca' iti nirguïaæ brahma ÓrÆyate / maivam / uktÃnupapattiparÃhatatvenÃrthÃntaraparatvÃt / anyathà sÃk«itvÃdÅnÃmapi dharmatvÃdvayÃghÃtaÓca / sÃk«Ãddra«Âà hi sÃk«Å / yathÃ'ha pÃïini÷ / sÃk«Ãddra«Âari saæj¤ÃyÃmiti / *3,60* evaæ dharmarÃhityalak«aïaæ nirguïatvaæ nirÃk­tamapyÃgrahamÃtreïa yo 'ÇgÅkaroti taæ prati solluïÂhamÃha- nirguïatvamiti // %% NYùYASUDHù: tadà ca yuktayà nirgu(ïe)ïatve nirÃk­te 'pi yadi nirguïatvaæ parasmai ruciæ syÃt tarhi guïaÓabdoditasakalaÓubharÃhityalak«aïamÃsuratvameva syÃt / anyathÃnirÆpayitumaÓakyatvasyoktatvÃt / tenaikyaæ ca mÃyÃvÃdinÃmanumanyÃmaha iti / etena brahmaïo nirguïatvÃdasya lak«aïasya yattaÂasthatvamuktam / nahi nÃnÃvidhakÃryakriyÃveÓÃtmatvaæ tatprasavaÓaktayatmakaæ và jij¤ÃsyaviÓuddhabrahmÃntargataæ bhavitumarhati / tadapi nirastaæ veditavyam / nirguïa(tva)syaiva nirÃk­tatvÃt / yaccoktam"nedaæ brahmaïo viÓe«aïam prapa¤copÃdhitvena nirupÃdhikabrahmasvarÆpÃntargatatvÃyogÃt' iti, taduttaratra nirÃkari«yata iti / *3,61* $atha taduktasya "guïaguïino÷ anyatvÃnanyatvÃbhyÃm anirÆpaïam itsyaya du«ÂatÃ$ yadapi guïaguïinoranyatvÃnanyatvÃbhyÃmanirÆpaïÃditi lak«aïasya taÂasthatvÃdi siddhaye pareïoktaæ taddÆ«ayitumanuvadati- lak«yalak«aïayoriti // %% *3,61f.* NYùYASUDHù: yadatra jagajjanmÃdikÃraïatvaæ mu(khya)khato lak«aïamabhihitaæ savarj¤atvÃdisamastaguïavattvaæ cÃbhiprÃyavyÃ(prÃ)ptamityuktam / tadubhayamapi lak«aïaæ lak«yÃdbrahmaïo bhinnamabhinnaæ bhinnÃbhinnaæ và / nÃdya÷ / merumandaravallak«yalak«aïabhÃvasya guïaguïibhÃvasya cÃnupapatte÷ / sambandhasadbhÃvÃnneti cet (na) tasyÃpi sambandhibhyÃmanyatvÃnanyatvÃbhyÃmanirÆpaïÃt / na dvitÅya÷ / anekairabhinnasya brahmaïo 'pyanekatvÃpatte÷ / tathà caikameveti ÓrutivirodhÃt / lak«aïÃnÃæ vaikatvamÃpadyeta / tathÃca"yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityÃdiÓrute÷ punaruktido«aprasaÇga÷ / lak«yalak«aïabhÃvo guïaguïibhÃvaÓcÃbhede nopapadyate / prasiddhena hyaprasiddhaæ lak«aïÅyam / naca tadeva tadaiva prasiddhamaprasiddhaæ ceti yuktam / guïÅ ca guïavÃnbhavati / naca svenaiva tadvÃnbhavati / na t­tÅya÷ / parasparavirodhÃt / ato 'ÓakyanirÆpaïatvÃnnedaæ brahmasvarÆpÃntargataæ lak«aïam / kintu taÂasthameva / naca taÂasthena tena brahmaïo 'dvitÅyatvabhaÇga÷ / yadrajatamityabhÃtsà ÓuktiritivanmithyÃbhÆtenÃpi prapa¤cakÃraïatvenopalak«aïayogÃditi / *3,63* evamanÆdya nirÃkartumÃrabhate- iti p­«Âa iti // %% NYùYASUDHù: vaktavyamiti Óe«a÷ / p­«Âa itayupalak«aïam / dÆ«ite cetyapi grÃhyam / dÆ«aïÃnÃmatyantÃsambaddhatvÃtp­«Âa ityevoktam / kiæ vaktavyamiti / tatra jagajjanmÃdikÃraïatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ bhedÃbhÃve 'pi viÓe«asya sadbhÃvÃttadbalena sarvamutpadyata iti vaktuæ nirbhedavastuni pareïa viÓe«asyÃnaÇgÅk­tatvÃt ghaÂÃdÅnÃæ ca mithyÃtvenÃÇgÅk­tÃnÃmanudÃharaïatvÃtsatya eva vastunyasÃvudapapÃdanÅya iti manvÃna Ãha- tadeti // %<... tadaikyasya gatireva na vidyate // MAnuv_1,1.104ab //>% *3,63f.* NYùYASUDHù: yadyevaæ p­«Âvà lak«aïaæ dÆ«ayasi tadaikyasya gatirnirÆpaïaprakÃro na vidyate / ayamabhiprÃya÷ / dvividhaæ hi vÃkyaæ mÃyÃvÃdinà tattvÃvedakamaÇgÅk­tam / ekaæ jÅvabrahmaïoraikyaparaæ mahÃvÃkyam / yathà tattvamasÅtyÃdi / aparaæ tatsvarÆpaparamavÃntaravÃkyam / yathà satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmetyÃdi / tadubhayamapi saviÓe«Ãbhinnavastuni«Âhaæ pareïÃÇgÅkaraïÅyam / gatyantarÃbhÃvÃt / *3,65* tatra tÃvadÃdyasya gatyantaraæ nÃsti / kathamiti cet ucyate / tattvamasÅtyÃdivÃkyapratipÃdyamaikyaæ kiæ tatpadalak«itÃccaitanyÃdabhinnamuta bhinnamatha bhinnÃbhinnamiti vÃcyam / pareïÃÇgÅk­tatvena prÃdhÃnyÃdabhedapak«aæ tÃvadÃdau nirÃkaroti- aikyÃbheda iti // %% *3,65f.* NYùYASUDHù: aikyasya caitanyasvarÆpÃbhede 'ÇgÅkriyamÃïe tadaikyaæ tattvamasÅtyÃdinà ÓÃstreïa pratipÃdyaæ na syÃt / kuta÷ svarÆpasya svaprakÃÓatvena nityasiddhatvÃt / tanmÃtrasvarÆpatvÃccaikyasya / nahi prakÃÓamÃnameva ÓÃstrapratipÃdyam / vaiyarthyaprasaÇgÃt / ki¤cÃvedyatve satyaparok«avyavahÃrayogyatvaæ svaprakÃÓatvaæ paroïÃÇgÅk­tam / tathÃca svaprakÃÓacaitanyÃtmakaæ (ca) ÓÃstrapratipÃdyaæ ceti vyÃhatam / atha ÓÃstraæ naikyaæ pratipÃdayati kintu bhedabhramaæ nirÃkaroti, yathoktam siddhaæ tu nivartakatvÃditi / na / aikye prakÃÓamÃne bhedabhramasyaivÃnavakÃÓÃt / tattvÃpratipatterbhrÃntihetutvÃt / aikyaæ na prakÃÓata iti cenna / svaprakÃÓacaitanyamÃtratvavirodhÃt / avidyÃvaÓÃtsvaprakÃÓasyÃpyanavabhÃsa iti cenna sarvathÃpyanavabhÃsaprasaÇgÃt / tathÃcÃdhi«ÂhÃnÃnavabhÃse 'vidyÃropasyÃpyanupapatte÷ / na hyakhaï¬e vastunyaæÓato 'vidyÃvaraïaæ sambhavati / asambhavanÅyÃvabhÃsacaturÃvidyeti cet / tarhi sà ja¬e«veva kuto nÃÇgÅkÃryà / anupapattestulyatvÃt / tathÃca"sà na ja¬e«u vastu«u' ityayuktam / na ÓÃstreïa j¤eyaæ tadityupalak«aïam / ÓÃstrapratipÃdyatve 'pi tatpadenaiva siddhatvÃt / tvamasÅti vyarthamityapi dra«Âavyam / tadityetÃvatà na bhedabhramaniv­tti÷ / atastvamasÅti sÃrthakamiti cenna / tatpadenai(vai)kyasya pratipÃditatvÃdaikyapratÅtau ca bhedabhramasya nirastatvÃt / anyathà kadÃpyaniv­ttiprasaÇgÃt / tatpadenaikyasyÃpratipÃditatve tadupalak«itacaitanyamÃtratvÃnupapatti÷ / nanu kathaæ tarhi so 'yaæ devadatta iti vÃkyam / atrÃpi viÓe«ÃnaÇgÅkÃre 'nupapattireveti / *3,68* %% NYùYASUDHù: dvitÅyaæ nirÃkaroti- bheda iti // aikyasya svarÆpÃdbhede 'ÇgÅkriyamÃïe 'pasiddhÃntastÃvat / tattvamasyÃdivÃkyasyÃkhaï¬Ãrthani«ÂhatÃyà mÃyÃvÃdinÃÇgÅk­tatvÃt / *3,69* mithyÃtvaprasaÇgo 'paro do«a÷, caitanyÃtiriktasya sarvasya mithyÃtvÃÇgÅkÃrÃt / anyathÃdvaitenaiva satyenÃdvaitavyÃghÃtÃt / aikyamithyÃtve kinnaÓchinnamiti cenna / mithyÃtvato na ÓÃstreïa j¤eyaæ tadityanuvartanÃt / anyathà tattvamasyÃdiÓÃstrasyÃtattvÃvedakatvaæ syÃt / ki¤ca jÅvabrahmaïoraikyasya mithyÃtvatastadbhedasatyatvamapi syÃt / kuta÷ balÃdvayÃptibalÃdityartha÷ / nanu na kutrÃpi satayo bhedo 'smÃbhirabhyupeyate tatkathaæ vyÃpti÷ / maivam / ÃstÃæ tÃvatparamÃrthacintà / yayordÆrasthayorvanaspatyoraikyaæ mithyà tayorbheda÷ satya iti d­«Âam / athavà yasya svarÆpeïa sato yo 'bhÃvo mithyà tasya tadviparÅta÷ satyo yathà brahmaïo 'n­tatvÃdermithyÃtve satyatvÃdikaæ satyamiti sÃmÃnyavyÃptyÃÓrayaïena prasaÇgopapatti÷ yathÃhu÷"parasparavirodhe tu na prakÃrÃntarasthiti÷' iti / *3,70* t­tÅyaæ nirÃca«Âe- bhedÃbhedÃviti // %% NYùYASUDHù: jÅvabrahmaïoraikyasya svarÆpÃdbhedÃbhedau yadyaÇgÅkriyete / tadà vaktavyaæ tau kiæ caitanyÃdabhinnÃvuta bhinnau atha bhinnÃbhinnÃviti / Ãdye caitanyasyÃpi dvitvaæ tayorvaikatvamityÃdyÃpadyeta / dvitÅyayorde«amÃha- tadeti // %<... tadà syÃdeva hyanavasthiti÷ // MAnuv_1,1.105cd //>% NYùYASUDHù: hiÓabdenÃnavasthÃvyutpÃdanÃya spa«ÂatÃmÃca«Âe / tathà hi / sa bheda÷ kiæ bhedibhyÃæ bhinno 'bhinno bhinnÃbhinno và / prathame so 'pi bhedastathetyanavasthà / dvitÅye ÓabdaparyÃyatvÃdayo do«Ã÷ / t­tÅyastu t­tÅye 'ntarbhavati / tatrÃpyuktavidhayÃnavasthaiveti / nanu bhedasya bhedÃntaraæ bhedÃbhedayoÓca bhedÃbhedÃntaramityetÃvatà nÃnavasthà / utpattij¤aptipratibandhakatvÃbhÃvÃditi cenna / viÓe«eïapratÅtimantareïa viÓi«ÂapratyayÃnupapattyà j¤aptipratibandhakatvÃt / tadidamuktaæ-syÃdeveti // yadyapi bhedÃbhedÃÇgÅkÃre virodho vaktuæ Óakyate tathÃpi sphuÂatvÃnnokta÷ / evamaikyasya svarÆpÃdbhedapak«e 'navasthÃpÅti / *3,72* nanvaikyaæ caitanyÃbhinnamapi svanirvÃhakatvÃtsvÃbhÃvikaprakÃÓenÃprakÃÓitatvamÃtmano nirvak«yati(hi«yati) / yadvà svarÆpeïaikyasya bhedÃbhedau stÃm / tayoÓca bhedÃbhedÃntarÃbhÃve 'pi svanirvÃhakatvÃdvayavahÃropapattiriti cenna / viÓe«Ãnabhyupagame svanirvÃhakatvasyÃpi vaktumaÓakyatvÃdityabhiprÃyeïÃha- svanirvÃhakateti // %% NYùYASUDHù: aikyasya bhedÃbhedayorvà svanirvÃhakatà yadyaÇgÅk­tà syÃt / tadà p­cchÃma÷ svasya nirvÃhakaæ hi svanirvÃhakaæ tasya bhÃva÷ svanirvÃhakatà / svasyeti ca karmaïi «a«ÂhÅ / kart­karmaïo÷ k­tÅti vacanÃt / tathà caikasyaivaikasyÃmeva nirvÃhakriyÃyÃæ karmakart­tvalak«aïaæ nirvÃhyatvaæ nirvÃhakatvamityuktaæ bhavati / tannirvÃhyatvaæ nirvÃhakatvaæ ca parasparaæ dharmiïà kriyayà cÃtyantÃbhinnamu(tÃtyaæ)tabhi(nnÃbhi)nnamiti / %<... bÃhyaæ bÃhakamityapi / paryÃyo bhedavÃn và syÃdanavasthobhayatra ca // MAnuv_1,1.106b-d //>% NYùYASUDHù: nirvÃhyamiti nirvÃhakamiti apiÓabdÃnnirvÃhakamityapi ÓabdasamÆha÷ paryÃya÷ prasajyeta ekÃrthatvÃt / naca te«Ãæ ÓabdÃnÃæ kaÓcitparyÃyatvaæ manyate / dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati- bhedavÃniti // *3,72f.* vÃÓabdo yadyarthe / yadi nirvÃhyatvÃdirartha÷ parasparaæ dharmiïà na bhedavÃn syÃttadà tadbhedadvayasya bhedisvarÆpamÃtratve paryÃyatvÃdido«aprasaÇgÃdbhedÃntaravadityaÇgÅkaraïÅyam / tathÃca parasparaæ bhedaæ dharmibhedaæ vÃ'ÓrityobhayatrÃnavasthà syÃditi / *3,74* evaæ viÓe«Ãnabhyupagame mahÃvÃkyÃrthÃnupapattimabhidhÃyÃvÃntaravÃkye 'pi tÃmatidiÓati- satyeti // %% NYùYASUDHù: satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmetyÃdike 'vÃntaravÃkye 'pyevaæ vikalpya dÆ«aïamabhidhÃnÅyamityartha÷ / tathÃhi / satyaj¤ÃnÃdikaæ parasparaæ brahmaïà cÃtyantÃbhinnaæ và bhinnaæ và bhinnÃbhinnaæ và / nÃdya÷ / tathà sati svaprakÃÓabrahmÃtmakasya tasya satyaj¤ÃnÃdiÓÃstrapratipÃdyatvaprasaÇgÃt / satyaj¤ÃnÃdipadÃnÃæ paryÃyatvÃpattyà sahaprayogÃnupapattiprasaÇgÃcca / na dvitÅya÷ / apasiddhÃntÃt / mithyÃtvÃpattyà ÓÃstrasyÃtattvÃvedakatvaprasaÇgÃcca / aj¤ÃnatvÃde÷ satyatvÃpatteÓca / na t­tÅya÷ / anavasthÃprasaÇgÃt / svanirvÃhakatvasya coktavidhayà nirvaktumaÓakyatvÃditi / *3,75* nanu satyaj¤ÃnÃdÅnÃæ parasparaæ brahmaïà cÃtyantamabheda eva / naca tÃvatà satyaj¤ÃnÃdipadÃnÃæ paryÃyatvam / vÃcyÃrthabhedasadbhÃvÃt / parÃparasÃmÃnyavÃcinÃæ saguïabrahmavÃcinÃæ và te«Ãæ parabrahmaïi lak«aïayà prav­ttyaÇgÅkÃrÃt / naca vÃcyaæ satyapadena lak«itasyaiva j¤Ãnapadena lak«aïÃyÃæ vaiyarthyÃt, adhikalak«aïÃyÃæ ca nÃkhaï¬ÃrthatÃsiddhiriti / lak«yÃrthabhedÃbhÃve 'pyÃropitÃsatyatvÃdivyav­ttyarthatvenapadÃntarÃïÃæ saprayojanatvÃt / ata eva na ÓÃstravaiyarthyam / svaprakÃÓe 'pyÃropitÃkÃravyÃv­ttyarthatvena ÓÃstrasya saprayojanattvÃditi cenna / kiæ brahmaviÓe«aïatvenÃsatyatvÃdivyÃv­ttibodha÷ prayojanamucyate / kiævà svatantra eva vyÃv­ttibodha÷ / *3,76* Ãdye do«amÃha- na vyÃv­ttyeti // %<... na vyÃv­ttyà prayojanam / vyÃv­ttasyÃviÓe«atve ... // MAnuv_1,1.107bc //>% NYùYASUDHù: itthambhÆtalak«aïe t­tÅyà / brahmaviÓe«aïatvenÃsatyatvÃdivyÃv­ttilak«aïaæ prayojanaæ satyÃdipadÃnÃæ tvayà vaktuæ na Óakyate / kuta ityata Ãha- vyÃv­ttasyeti // vyÃv­ttatayà pratÅtasya brahmaïo 'viÓe«atve satÅtyartha÷ / abhÃvaviÓe«ÃÇgÅkÃre ca bhÃvaviÓe«ai÷ kimaparÃddham / dvitÅyaæ dÆ«ayati- na vyÃv­ttasyeti // vyÃv­ttervyÃv­ttasya brahmaïo 'viÓe«atve sà svatantrà vyÃv­ttirna prayojanam / ajij¤ÃsitatvÃt / mumuk«uïà brahma và taddharmo và jij¤Ãsitavya÷ / tatra vyÃv­ttirna brahma / tasya bhÃvarÆpatvÃdekatvÃnnirupÃdhikatvÃcca / brahmadharmo 'pi na cetkathaæ mumuk«uïà jij¤Ãsyeta / ajij¤Ãsitabodhanaæ ca kathaæ prayojanaæ syÃditi / *3,79* ki¤ca satyÃdipadÃni brahmaïi kiæ satyatvÃdidharmÃnÃbhidadhatyasattvÃdivyÃv­ttiprayojanÃni / utÃnyathà và / nÃdya÷ / anaÇgÅkÃrÃdityÃha- na vyÃv­ttyeti // vyÃv­ttasya brahmaïo 'viÓe«atve 'ÇgÅk­te sati, viÓe«aïÃbhidhÃnamukhena vyÃv­tti÷ padÃnÃæ prayojanamiti vaktuæ na Óakyata ityartha÷ / *3,80* dvitÅyaæ dÆ«ayati- na vyÃv­ttasyeti // vyÃv­ttasya brahmaïo 'viÓe«atve satyatvÃdidharmÃpratipÃdana iti yÃvat / asatyatvÃdivyÃv­tti÷ padÃnÃæ prayojanamiti vaktuæ na Óakyate / nahi tÅre nadÅtvamanabhidadhato nadÅpadasyÃnadÅtvavyÃv­tti÷ prayojanaæ sambhavati / virodhyÃkÃrasamarpaïena hi virodhyÃkÃrÃntaraæ vyÃvartanÅyam / yaduktaæ ÓÃstraæ cÃropitÃkÃravyÃv­ttyà svaprakÃÓe 'pi prayojanavaditi / tadapyanenaiva nirastam / nirviÓe«e svayaæprakÃÓamÃne virodhyÃkÃrÃropa evÃnupapanna iti coktam / evaæ viÓe«ÃnaÇgÅkÃre vÃkyadvayasyÃnupapattimabhidhÃyopasaæharati- taditi // %<... tadakhaï¬aæ ca khaï¬itam // MAnuv_1,1.107d //>% NYùYASUDHù: tattasmÃdakhaï¬aæ nirviÓe«aæ vÃkyadvayapratipÃdyamityetanmataæ khaï¬itaæ dÆ«itaæ veditavyamityartha÷ / *3,81* svakriyÃviruddhaæ ca nirviÓe«atvavacanamityÃha- nirviÓe«atvamiti // %% NYùYASUDHù: yathà mÆko 'hamityetatsvakriyÃviruddham / vakt­tvÃbhÃvo hyanenocyate vacanakriyayà ca vakt­tvamiti / tathà nirviÓe«aæ brahmeti svakriyÃviruddhaæ bhavet / katham / etena nirviÓe«atvena viÓe«eïÃpatitena hetunà / viÓe«ÃbhÃvo hi nirviÓe«aæ brahmeti vÃkyena pratipÃdayitumi«ya÷ / pratipÃdanakriyayà ca viÓe«ÃbhÃvalak«aïo viÓe«a÷ prÃpnotÅti / ayamapi viÓe«o nirviÓe«amityanena nirÃkriyata iti kutastatrÃpi svakriyÃvirodha÷ / pratÅtivirodha iti cet / tarhyetadvacanakart­tvamapi mÆko 'hamityanena nirÃkriyata iti kutastatrÃpi svakriyÃvirodha÷ / pratÅtivirodha iti cet / sama÷samÃdhi÷ / parabodhanopÃyÃbhÃvÃdviÓe«ÃbhÃva upÃdÅyate / natu brahmaviÓe«atayeti cet / atrÃpi parabodhanopÃyÃbhÃvÃdevedaæ vacanam / vastutastvasau mÆka evetyastu / nirviÓe«am ityasya viÓe«anirÃsa eva tÃtparyam / na nirviÓe«atvaviÓe«avidhau / ata÷ kathaæ virodha iti cet / tarhi mÆko 'hamityasyÃpi vakt­tvanirÃse tÃtparyam / naitadvacanavakt­tva iti kutastatrÃpi virodha÷ / na tatra svavacanavirodha÷ / kintu svakriyÃvirodha iti cet / prak­te 'pi kimanyo 'bhihita ityÃstÃæ prapa¤ca÷ / tadidamuktaæ- mÆko 'hamitivaditi // *3,82* yadarthamayaæ prayatnastadÃha- abhinne 'pÅti // %% *3,82f.* NYùYASUDHù: ata uktaprakÃreïa mahÃvÃkyÃvÃntaravÃkyayoranyathÃnupapattibalÃdbhedarahite 'pi brahmaïyayamanupapattiÓÃntiheturviÓe«o nÃma ÓaktiviÓe«o 'ÇgÅkaraïÅya÷ prÃpnoti / idamuktaæ bhavati / mahÃvÃkyapratipÃdyamaikyamavÃntaravÃkyapratipÃdyaæ ca satyatvÃdikaæ brahmaïà parasparaæ cÃbhinnameva / ekadhaivÃnudra«ÂavyamityÃdyekarasa(tva)pratipÃdakaÓrute÷ / na coktado«a÷ / yato bhedahÅne 'pi vastunyasti kaÓcicchaktiviÓe«o yena prakÃÓamÃnamapi na prakÃÓata ityÃdi yujyate / sa ca viÓe«o 'nayaivÃrthÃpattyÃvagamyata ityeva tvayà vaktavyamiti / *3,85* nanvaÇgÅk­te 'pi viÓe«e nÃnupapattiÓÃnti÷ / so 'pi hi viÓe«o yadi vastuno bhinnastarhi bhedÃnavasthÃdi do«a÷ syÃdabhinnatve ca viÓe«atadvadbhÃvÃnupapattestÃdavasthyÃdityata Ãha- viÓe«eti // %% NYùYASUDHù: viÓe«aviÓe«iïoÓcÃbheda evÃÇgÅkaraïÅya÷ / viÓe«abalÃcca viÓe«atadvadbhÃvo 'pyupapÃdanÅya iti Óe«a÷ / tathÃpi viÓe«aparasparayÃnavasthà syÃdityata Ãha- svanirvÃhakateti // sa eva viÓe«o viÓe«Ãntaramantareïa viÓe«atadvadbhÃvaæ ca ghaÂayati / ekasyaiva nirvÃhyatvaæ nirvÃhakatvaæ ca tadbalÃdeva siddhayatÅtyaÇgÅkaraïÅyamiti / *3,86* nanvabhinne vastuni bhedakÃryanirvÃhakatvaæ viÓe«asya kuta÷ pramÃïÃt(ta÷) siddhamityata Ãha- bhedahÅne tviti // tuÓabdo 'vadhÃraïe / %% NYùYASUDHù: aparyÃyaÓabdÃntaraniyÃmaka ityaÓe«abhedakÃyarnirvÃhakatvopalak«aïam / etaduktaæ bhavati / jÅvabrahmaikyÃdÅnÃmekadhaivetyÃdiÓrutyà caitanyasvarÆpamÃtratvaæ pratÅyate / caitanye svaprakÃÓatayà siddhe 'pyasiddhiraparyÃyaÓabdavedyatvam, caitanyaprakÃÓasya nÃvidyÃnivartakatvamadvaitaj¤Ãnasya tannivartakatvamityarthakriyaviÓe«a÷ / caitanyamekaæ satyatvÃdÅnyanekÃnÅti saÇkhayÃvailak«aïyamityÃdibhedakÃryÃïi cÃvagamyate / etadubhayÃnyathÃnupapattyà bhedarahite 'pi caitanye bhedrapratinidhistatkÃyarkÃrÅ kaÓcidatiÓayo 'stÅti kalpyate / gatyantarÃbhÃvÃt / tathÃcÃrthÃpattyà svarÆpagrÃhiïyà bhedakÃryanirvÃhaka eva(ca)asau siddha iti kiæ tatra pramÃïÃntarÃnve«aïeneti / anenaiva viÓe«asya lak«aïaæ coktaæ bhavati / bhedahÃne 'pyanupacaritabhedavyavahÃranimittaæ viÓe«a iti / *3,87* $anyavÃdibhirapi viÓe«o 'ÇgÅkÃrya÷$ evamadvaitavÃdinà viÓe«amaÇgÅkÃrayitvÃnyÃnapyaÇgÅkÃrayati- so 'stÅti // %<... so 'sti vastu«vaÓe«ata÷ // MAnuv_1,1.109d //>% NYùYASUDHù: na kevalaæ brahmaïi mÃyÃvÃdinà viÓe«o 'ÇgÅkaraïÅya÷ / kiæ nÃma prapa¤casatyatÃvÃdibhirapyaÓe«adravye«u sa viÓe«o 'ÇgÅkÃrya÷ / tathà hi paÂastacchauklayaæ ca tÃvanna bhidyete / aÇgulÅdvayavadbhedenÃnupalambhÃt / ayutasiddhatvÃditi cet / kimayutasiddhatvaæ nÃma / avaÓyamÃÓrayÃÓrayibhÃvenÃvasthÃnamiti cet / kimetÃvatà bhedena na pratyetavyam / nÃpi kuï¬amiva paÂo 'dhikaraïatvena badarÃïÅva ÓauklayamÃdheyatvena parisphurati / kiæ nÃma tadeva taditi / na cai«Ã pratÅtirbhrÃnti÷ / bÃdhakÃbhÃvÃt / ÓauklayapaÂayorbhedÃvagÃhinÅ pratyak«apratÅtirhi bÃdhikà bhavet / anumÃnÃdÅnÃmabhedapratyaya(k«a)rodhenotthÃnasyaivÃsambhavÃt / naca bhedÃvagÃhinÅ pratyak«apratÅtirastÅtyuktam / tena pratyak«ata eva siddha÷ paÂaÓauklayayorabheda÷ / d­Óyante ca bhedakÃryÃïi, paÂaÓauklayabuddhayoranyÆnÃnatiriktavi«ayatvÃbhÃva÷, tacchabdayoraparyÃyatvaæ aparyÃyaÓabdasmÃrakatvaæ, jalÃharaïÃdyarthakriyÃbheda÷, paÂamÃnayetyukte yatki¤cicchuklayÃnÃnayanaæ, ÓuklamÃnayetyukte niyamena paÂasyÃnayanam, apaÂa÷ paÂa itivadaÓukla÷ paÂa ityanayorvirodhÃbhÃva÷, andhasyÃpi paÂo 'yamitivacchuklo 'yamiti ca pratÅtyanutpatti÷, ÓuklÃpratipattivatpaÂÃpratipattyabhÃva÷, mahÃrajanasamparkeïa ÓuklatvavatpaÂasyÃ(pyÃ)v­ttatvÃbhÃva÷, paÂavadvà ÓauklayasyÃpyanÃv­ttatvÃbhÃva÷, ityevamÃdÅni / nacai«Ã pratÅtirbhÃnti÷ / bÃdhitatvÃbhimÃnasyÃpyabhÃvÃt / vyavahÃrÃdyavisaævÃdÃcca tadetayorabhedabhedakÃryapratÅtyoranyathÃnupapattyà nirbhede 'pi paÂe 'sti kaÓcidatiÓayo bhedapratinidhiryadvaÓÃdidaæ sarvaæ sama¤jasaæ syÃdityeva kalpanÅyam / na cÃtiÓayo 'bhinne 'pi viÓe«akatvÃdviÓe«a iti gÅyate / evamanyatrÃpi dravye viÓe«a÷ pratipattavya÷ / nanu bhedÃbhedÃÇgÅkÃreïÃnupapatte÷ ÓamanÃt kiæ viÓe«eïeti cenna / parasparaviruddhayorbhedÃbhedayorekatrÃvasthÃnaghaÂanÃyÃ(ma)pi viÓe«asyÃpyaÇgÅkaraïÅyatvÃt / pratÅtatvÃtko virodha iti cet / satyam / pratÅtirapi kathamupapanneti cintÃyÃæ vastusvabhÃvÃtiÓayasyÃnusaraïÅyatvÃt / bhedÃbhedÃnavasthÃparihÃrÃrthamapi viÓe«ÃÇgÅkÃrasyÃvaÓyakatvasyoktatvÃditi / *3,91* nanu sarvavastu«u yadyasti viÓe«a÷, sa ca vastuno na bhidyate, prÃptaæ tarhi sakalavastÆnÃmaikyamityata Ãha- viÓe«Ã iti // *3,92* %% NYùYASUDHù: te prak­tasvarÆpà viÓe«Ã aÓe«ato vastu«vanante«u dravye«vanantà eva santi / na punareka eva sarvatrÃto noktado«a÷ / so 'stÅtyekavacanaæ tu samudÃyÃpek«ayà prayuktamiti bhÃva÷ / nanvekaikasmiæÓca dravye viÓe«o 'pyekaiko 'sti tadà paÂo mahÃæÓchuklaÓcalatÅti vicitrÃnekavyavahÃrÃnupapatti÷ / na hyekasmÃdavicitrasvabhÃvÃdvicitrÃnekakÃryotpattird­«Âà / tathà satyÃkasmikatvaprasaÇgÃt / tataÓca viÓe«ÃÇgÅkÃro vyartha÷ syÃdityata Ãha- viÓe«Ã iti // te 'pyuktalak«aïà viÓe«Ã aÓe«ato 'pi vastu«u pratyekamanantÃ÷ santyato noktado«ÃvakÃÓa÷ anantà ityupalak«aïam / yatra yÃvanto vyavahÃrÃstatra tÃvanto viÓe«Ã iti j¤Ãtavyam / pratidravyamanekatve viÓe«ÃïÃæ parasparaæ bhedena bhÃvyam / bhedÃvinÃbhÆtatvÃdanekatvasya / tathÃca bhinnanÃæ dravyÃbhede dravyasyÃpi bhedaprasaÇga ityata Ãha- parampareti // parasparaviÓe«avattvenaivÃnekatvaæ sambhavati / viÓe«asya bhedakÃryakÃritÃyà uktatvÃditi bhÃva÷ / viÓe«ÃïÃmapi viÓe«ÃntarÃÇgÅkÃre 'navasthetyata Ãha- svanirvÃhakateti // pÆrvaæ dravyeïa viÓe«asyÃbhedacintà / idÃnÅæ tu parasparamiti sphuÂo 'rthabheda÷ / sarvaæ caitadviÓe«asvarÆpasÃdhakÃrthÃpattyaiva siddhamiti na p­thak pramÃïamuktam / nahi svayamanupapannamanupapattyantaraÓÃntyai prabhavati / kintu yathÃyathopapadyate tathÃtathaiva svarÆpagrÃhiïyà 'rthÃpatyaiva kalpyate / yadyapi viÓe«a÷ pratyak«o 'pi bhavati / "yena pratyak«asiddhena' iti vak«yamÃïatvÃt / tathÃpi vipratipanno na tanmÃtreïa bodhayituæ Óakyata ityarthÃpattirupanyasteti / *3,94* yadarthaæ tadaikyasyetyÃdinà sarvavÃdibhirviÓe«o 'ÇgÅkÃritastadidÃnÅmÃha- ata iti // %% NYùYASUDHù: nirbhedamapi brahmÃto viÓe«asÃmarthyÃdanantaguïaæ bhaïyata iti / yatpareïa p­«Âaæ lak«yalak«aïayorbheda ityÃdi tasyedamuttaram- brahma nirbhedamiti // yadatroktamanekalak«arÃbhinnasyÃnekatvaprasaÇga÷, lak«aïÃnÃæ vÃnekatvÃnupapatti÷, Óabdaparyayatvaæ, guïaguïitvÃdyanupapattiriti, tasyottaraæ nirbhedamapyato viÓe«aÓadguïÃnÃmanantatvaæ, brahmaïaÓcaikatvam, anantà guïà asyeti guïaguïyÃdibhÃvo, brahma ca guïÃÓcetyapunaruktabhaïanaæ ca yujyata iti / atra jagajjanmÃdikÃraïatvamiti vaktavye 'nantaguïamiti vacanamidaæ sÆtramanantaguïa(vat)tvameva brahmaïo lak«aïamabhipretya tatsÃdhanÃya jagajjanmÃdikÃraïatvalak«aïaæ pratipÃdayituæ prav­ttamiti sÆcayitum / tadevaæ jagajjanmÃdikÃraïatvasya svalak«aïatve bÃdhakÃbhÃvÃnna taÂasthatvakalpanaæ yuktamiti siddham / atrÃha / kimarthaæ lak«yalak«aïayorabhedamaÇgÅk­tya viÓe«abalena sarvavyavahÃrasamÃdhÃnaæ kriyate / bheda eva kasmÃnnÃÇgÅkriyate / guïaguïibhÃvastu samavÃyasambandhÃdbhavi«yati / yadi ca sÆtrakÃreïa samavÃyo nirÃkari«yata iti nÃÇgÅkÃrÃrhastadà guïaguïinoreva sa kaÓcittÃd­Óa÷ svabhÃvabheda ityaÇgÅkaraïÅyam / nahi paÂÃdau bhedÃbhÃve 'pi viÓe«abalÃdvayavahÃraviÓe«adarÓanamÃtreïa brahmaïyapi tathà kalpayituæ yuktam / niÓcÃyakapramÃïÃbhÃvÃt / niÓcÃyakapramÃïopanyÃsÃrthaæ hi sambhÃvanà kalpyate / yathÃ'hu÷ *3,95* "sambhÃvita÷ pratij¤ÃyÃartha÷ sÃdhyeta hetunà / na tasya hetubhistrÃïamutpatanneva yo m­ta÷' // iti / na puna÷ sambhÃvanaivÃrtha(sya)sÃdhiketyata Ãha- evaæ dharmÃniti // %% NYùYASUDHù: apiÓabdÃdviÓe«o 'pi / atra hi brahmadharmÃïÃæ p­thak darÓananindayÃbhedo 'vagamyate / dharmÃniti ca dharmabahutvoktayà saviÓe«atvam / naca dharmÃnityanuvÃdamÃtram / Órutiæ vinà tadasiddhe÷ / mÆlaÓrutyaÇgÅkÃre saiva viÓe«ÃbhidhÃtrÅ bhavi«yatÅti pramitametannirbhedameva brahma viÓe«abalÃdeva nÃnÃvyavahÃrÃlambanamiti / *3,96* atra yatpareïa jagatkÃraïatvaæ kiæ brahmaïo nimittatvamevotopÃdÃnatvamevÃthobhayamapÅti vim­Óya t­tÅya÷ pak«a÷ (pari)g­hÅta÷ / upÃdÃnatvaæ ca pariïÃmitveneti kaÓcit / prapa¤cabhramÃdhi«ÂhÃnamÃtratvenetyapara÷ / tadetatsarvaæ prak­tyadhikaraïe nipuïataraæ nirÃkari«yate / tasmÃduktalak«aïadvayopapannaæ brahma nÃrÃyaïÃkhyaæ mumuk«uïà jij¤Ãsyamiti sthitam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ janmÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.II: ÓÃstrayonitvÃdhikaraïam =======] *3,97* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÓÃstrayonitvÃdhikaraïam // $atha jagatkÃraïatvasya pÃÓupatÃdyagamÃnumÃnÃva«Âambhena ativyÃptiÓaÇkÃ$ #<ÓÃstrayonitvÃt | BBs_1,1.3 |># jagajjanmÃdikÃraïatvaæ parabrahmaïo vi«ïorlak«aïamabhihitam / tasya harahiraïyagarbhÃdicetane«u pradhÃnÃdyacetane«u ca pÃÓupatÃdyÃgamÃnumÃnÃva«ÂambhenÃtivyÃptimÃÓaÇkyÃtra pariharati bhagavÃntsÆtrakÃra÷ / tatra pÆrvapak«amÃracayati- ÓaivÃdyeti // %<ÓaivÃdyÃgamasamprÃptad­«Âagena phalena tu / tadvÃkyopamayÃnyacca pramÃïatve 'numÅyate // MAnuv_1,1.112 // ÅÓavÃkyatvata... // MAnuv_1,1.113a //>% NYùYASUDHù: Óivena racita÷ Óaiva÷ / ÃdigrahaïÃddhiraïyagarbhÃdiracità g­hyante / tai÷ samprÃptaæ taduktasÃdanÃnu«ÂhÃnasamprÃptam / d­«Âaæ d­«Âi÷ pratyak«amiti yÃvat / tatsiddhaæ d­«Âagam / phalena tu tadvÃkyasya prÃmÃïyamanumÃyeti Óe«a÷ / pramÃïatva iti vi«ayasaptamÅ / d­«ÂaphalÃrthaæ sÃdhanÃni vidadhadvÃkyaæ tÃvat pramÃïatayÃnumÅyate / kena liÇgena / phalena / tasya pak«Ãsambandhino 'numÃpakatvaæ kathaæmityata uktaæ ÓaivÃdyÃgamasamprÃpteti / aj¤ÃnÃsiddhiæ parihatumuktaæ d­«Âageneti / tuÓabdo 'numÃnadvaye hetuviÓe«adyotaka÷ / ÅÓavÃkyatvata ityatrÃdiÓabdo yojya÷ / ayamartha÷ / dvividho hi ÓivapraïÅta Ãgama÷ / kaÓcit pratyak«ayogyasampadÃdiphalamuddiÓya sÃdhanÃni vidadhat / aparastu saÇkalpavargÃdyapratyak«aphalÃni vidadhÃna÷ Óivasya jagajjanmÃdikÃraïatvasarvaj¤atvasavarÓaktitvasatyasaÇkalpatvÃdyaÓe«aguïapÆrïatvaæ niravadyatvaæ ca pratipÃdayati / tatrÃdyastÃvatpramÃïam / taduktasÃdhanÃnu«ÂhÃne sati pratyak«ata eva phaladarÓanÃt / *3,98* tadayaæ prayoga÷ / vimata Ãgama÷ pramÃïaæ saphalaprav­ttijanakatvÃt carakasuÓrutÃdivat / yadyapramÃïamabhavi«yat na samarthÃæ prav­ttimakari«yadvipralambhakavÃkyavat / taduktam"pramÃïato 'rthapratipattau prav­ttisÃmarthyÃdarthavatpramÃïam' iti / tataÓca tatpraïetu÷ Óivasya paramÃptatvamavadhÃrya tadd­«ÂÃntena tatpraïÅtasya dvitÅyasyÃpyÃgamasya prÃmÃïyamavasÅyate / atra ca prayoga÷ / vipratipanna Ãgama÷ pramÃïaæ ÓivavÃkyatvÃtsampratipannavaditi / vipak«e ÓivasyÃnÃptatvaprasaÇgo bÃdhaka÷ / tadevamanumitaprÃmÃïyena ÓaivÃgamena Óivasya jagajjanmÃdikÃraïatvÃ(sya)bhidhÃnÃnnedaæ lak«aïaæ vi«ïorupapadyata iti ÓaivÃ÷ / anayaiva diÓà tattadÃgamaprÃmÃïyaæ tattaddevatÃvÃdinÃæ pratyavasthÃnÃni dra«ÂavyÃni / upalak«aïaæ caitat / anumÃnenÃpi ÓivÃdÅnÃæ jagajjanmÃdikÃraïatvaæ sarvaj¤atvÃdikaæ ÓakyasÃdhanam / tathà hi / k«ityÃdikaæ sakart­kaæ kÃryatvÃdghaÂavat / vivÃdÃdhyÃsitaæ karma prayatnÃdhÃrajam karmatvÃtsampratipannavat / vipratipanne p­thivyudake, prayatnavatà dh­te, gurutve satyapÃtitvÃt, sampratipannavat / k«ityÃdikaæ prayatnavadvinÃÓyam (vi)nÃÓyatvÃtsampratipannavat / ityÃdibhiranumÃnairviÓvodayasthitilayakartari sÃmÃnyata÷ siddhe asmadÃdÅnÃæ tadasambhavÃt bhagavÃæÓchiva eva pariÓe«ÃjjagajjanmÃdikartà siddhayati / yathà ca (vi)citrÃdikÃryadaÓarnÃttadanuguïa eva kartà kalpyate evaæ vicitrÃnekakÃryadaÓarnÃt(nena) kalpyamÃno 'pi kartà tadanuguïa÷ sÃrvaj¤ÃdimÃneva siddhayati / athavà k«ityÃdikaæ kartetyadantargatameva savarj¤atvÃdikaæ na yatnÃntaramapek«ate / nimittopÃdÃnaphalÃdyabhij¤asya tadanuguïecchÃprayatnavata eva kart­tvam / evaæ hiraïyagarbhÃdi«vapi pariÓe«eïa jagatkÃraïatvaæ yojyamiti / *3,102f.* $atha ÓaivÃdyagamapramÃïyasÃdhakÃnumÃnanirÃsa÷$ evamÃgamÃdanumÃnÃccÃnye«Ãæ jagajjanmÃdikÃraïatve prÃpte prativihitaæ sÆtrak­tà / ÃgamÃdanumÃnato vÃnye jagatkÃraïatvena na kalpanÅyÃ÷ / kuta÷ / ÓÃstrayonitvÃt / ­gyaju÷sÃmÃtharvÃÓcetyÃdinoktaæ ÓÃstraæ yoni÷ kÃraïamabhivya¤jakaæ pramÃïamasyeti ÓÃstrayoni tasya bhÃva÷ ÓÃstrayonitvaæ tasmÃt / etaduktaæ bhavati / jagajjanmÃdikÃraïasya vastuno vedÃdiÓÃstraikasamadhigamyatvena ÓaivÃdyÃgamÃnumÃnÃgocaratvÃnna tairanye«Ãæ jagatkÃraïatvaæ kalpanÅyam / kintu ÓÃstraæ yasya jagatkÃraïatvamÃca«Âe sa eva tathÃbhyupagantavya iti / *3,103* syÃdetat / yadi ÓÃstraikasamadhigamyatvaæ sautro hetu÷ siddha÷ syÃnna caivam / pratyak«Ãgamyatve 'pi ÓaivÃdyÃgamairanumÃnaiÓcoktavidhayà jagatkÃraïatvasya niÓcetuæ ÓakyatvÃt, ityÃÓaÇkaya sautrahetusiddhaye ÓaivÃdyÃgamagamyatvaæ tÃvannirÃcikÅr«ustatprÃmÃïyasÃdhakaæ paropanyastamanumÃnamapÃkaroti- iti cediti // %<... iti cet tadgavyabhicÃriïà / aprÃmÃïyÃnumà ca syÃn ... // MAnuv_1,1.113bc //>% *3,104* NYùYASUDHù: tadga÷ pratyak«ÃvagataÓcÃsau vyabhicÃra÷ phalavyabhicÃraÓca so 'syastÅti tadgavyabhicÃrivÃkyaæ tena d­«ÂÃntabhÆtena ÓivÃdÅnÃæ jagatkÃraïatvÃ(vagamahetubhÆtÃ)gamasyeÓavÃkyatvÃdinà hetunÃprÃmÃïyÃnumitiÓca syÃt / etaduktaæ bhavati / yadi pratyak«asaævÃdena d­«ÂÃrthÃnÃæ ÓivÃdivÃkyÃnÃæ prÃmÃïyamanumÃya tadd­«ÂÃntenÃd­«ÂÃrthÃnÃmapi ÓivÃdivÃkyatvena hetunà prÃmÃïyamanumÅyate, tarhi d­«ÂÃrthe«veva vÃkye«u yatpratyak«ata eva phalavyabhicÃravadd­Óyate tasya, vimatamapramÃïamasamarthaprav­ttijanakatvÃdvipralambhakavÃkyavadityaprÃmÃïyamanumÃya, tadd­«ÂÃntena ÓivÃdivÃkyatvÃdihetunaivÃd­«ÂÃrthÃnÃmapi, vimatÃnyapramÃïÃni ÓivÃdivÃkyatvÃt sampratipannavadityaprÃmÃïyamanumÃtuæ Óakyata eva / na hi d­«ÂÃrthaæ sarvameva ÓivavÃkyaæ samarthaprav­ttijanakam / viphalaprav­ttijanakasyÃpi bahulamupalambhÃt / nanu tadapi vÃkyaæ pramÃïameva / phalavyabhicÃrastu kart­karmÃdivaiguïyanimitta iti cettarhi tadapi vÃkyamapramÃïameva phalasaævÃsadastu kÃkatÃlÅyo và jagadvayÃmohakÃnÃæ ÓivÃdÅnÃæ gu¬ajihvikà vetyastu / prÃmÃïye hi sud­¬hanirƬhe vyabhicÃrasya kartrÃdivaiguïyaæ kÃraïaæ kalpanÅyam / phalÃvyabhicÃreïaiva prÃmÃïyaæ parikalpayata÷ sphuÂamitaretarÃÓrayatvam / ÓivavÃkyatvaæ phalasaævÃdinyanaikÃntikamiti cenna / tatrÃpi phalavisaævÃdinyanaikÃntyÃt / ki¤ca ya÷ ÓivÃgamasyÃd­«ÂÃrthasyÃpyevaæ prÃmÃïyaæ manyate sa hiraïyagarbhÃdyÃgamÃnÃmapi prÃmÃïyamaÇgÅkaroti na và / nÃdya÷ / parasparaviruddhayorubhayo÷ prÃmÃïyÃyogÃt / na dvitÅya÷ / anumÃnaprakÃrasya samÃnatve vai«amyÃnupapatte÷ / atha tadanumÃnamaprayojakaæ hiraïyagarbhavÃkyatve 'pyÃgantukena vipralambhÃdÅnÃæ do«eïaikasyÃprÃmÃïyasambhavÃditi cet / samaæ samÃdhÃnam / anenaiva nyÃyena caityavandanÃdivÃkyÃnÃmapi prÃmÃïyaæ ÓakyasÃdhanam / nahi tadvaktà kadÃpi satyaæ nÃvadÅt / tadevaæ ÓaivÃdyÃgamaprÃmÃïyasyÃÓakyasÃdhanatvÃnna tena jagatkartà siddhayati (iti) / *3,107* $atha jagatkÃraïatve anumÃnÃnavakÃÓa iti vyutpÃdanam$ mà bhÆcchaivÃdyÃgamÃjjagajjanmÃdikart­siddhi÷ / uktÃnumÃnaistu bhavi«yati / tatkathaæ ÓÃstraikasamadhigamyatvaæ jagatkÃraïasyeti cet / kiæ ÓÃstrÃnusÃryanumÃnaæ jagatkÃraïe pramÃïamucyate / uta svatantram / ÃdyastvaÇgÅkriyata eva / tenÃsmatpak«asyaiva siddhe÷ / ÓÃstrasya bhagavadekani«ÂhatÃyÃ÷ samanvayasÆtre vak«yamÃïatvÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati- na p­thagiti // %<... na p­thak cÃnumeÓvare // MAnuv_1,1.113d //>% NYùYASUDHù: ÅÓvare jagatkÃraïe p­thak svatantrÃnumà ca na mÃnamityartha÷ / tathÃhi / yattÃvatsÃmÃnyato jagatkart­tvasiddhÃvanumÃnam tatra kiæ kÃraïÃdisÃk«ÃtkÃravatkart­pÆrvakatvaæ sÃdhyam / sakart­katvamÃtraæ và / Ãdye d­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyam / nahi kulÃlÃdirghaÂÃdikÃraïÃni dharmÃdharmÃdÅni sÃk«Ãtkurute / ata eva kadÃcitpratihateccho bhavatÅti cet / kimetÃvatà / sÃdhyavaikalyÃparihÃrÃt / katha¤cidasya hetuviÓe«aïatve sÃdhanavaikalyaæ ca d­«ÂÃntasya syÃt / kevalavyatirekÅ tarhyayamastviti cenna / viÓe«aïÃsiddhe÷ / dvitÅye siddhasÃdhanam / ad­«ÂÃnÃæ jÅvÃtmÃnameva kart­tvopapatte÷ / te«Ãæ kÃraïÃnabhij¤atvÃnneti cenna / kulÃlÃdÅnÃmakart­tvaprasaÇgÃt / ad­«ÂÃdhi«yÃtrÃpi kenacidbhÃvyamiti cenna / adhi«ÂhÃt­k­tyÃbhÃvÃt / na tÃvannodanÃdikam / adravyatvÃt / na cÃtiÓayajanma / guïe guïÃntarÃnupapatte÷ / na cÃtÅndriyÃdheyaÓakti÷ / anabhyupagamÃt / *3,107f.* na ca sahakÃrisamavadhÃnam / ad­«ÂÃdeva tadupapatte÷ / nÃpi kÃryakÃritvam / tasyÃd­«ÂasvabhÃvatvÃt / tarhyutpattyanantarameva kiæ na kuryÃditi cet na / prabalÃd­«ÂÃntarapratibandhÃdineti vadÃma÷ / ki¤ca kÃryatvaæ pak«e kuta÷ siddham / abhÆtvÃbhÃvitvÃditi cenna / tasyaiva kÃryatvÃt / katha¤cidbhede 'pi bhÃgÃsiddhatvÃt / na khalu girisÃgarÃdÅnÃmabhÆtvÃbhÃvitvamasmÃbhirupalabhyate / tarhi dravye«u tÃvatsÃvayavatvÃtkÃryanvayasiddhirastviti cenna / sÃvayavatvaæ (hi) samavÃyikÃraïavattvamuta pariïÃmikÃraïavattvam và / Ãdye prativÃdyasiddhi÷ / dvitÅye vÃdyasiddhi÷ / ki¤ca yasya kÃryatvamÃtre('pi) vipratipatti÷ sa kathaæ kÃraïavattÃmevÃbhyupeyÃt / *3,108* nanu k«ityÃdÅnÃæ pratyak«ata eva pradeÓavattvamanubhÆyate / anyathà kathaæ bhÆtale ghaÂabhÃvÃbhÃvau yugapatsambhavata itrata cenna / tarhyevamÃkÃÓÃdÅnÃmapi kÃryatvaprasaÇgÃt / kathamanyathà (gagane) pak«iïo bhÃvÃbhÃvau yugapaditi tatrÃpi vaktuæ ÓakyatvÃt / saæyogasya satvÃtyantÃbhÃvasamÃnÃÓrayatvÃdevamiti cet / samaæ prak­te 'pi / khananÃdinà ye«Ãæ vibhÃgo nodanÃdinà ca ye«Ãæ saæyogaste k«ityÃdÅnÃmavayavÃ÷ pratyak«asiddhà iti cet / tatkiæ saæyogavibhÃgisajatÅyadravyÃntaravattvaæ sÃvayavatvamityuktaæ bhavati uta tadÃrabdhatvam / Ãdye paramÃïubhirvyabhicÃra÷ / dvitÅye vyarthaviÓe«aïatvaæ pÆrvavadasiddhiÓceti / etena vivÃdÃdhyÃsitaæ karma prayatnÃdhÃrajamityetadapi nirastam / yadapi p­thivyudake prayatnavatà dh­te ityanumitam / tadapi pÆrvavatsiddhasÃdhanam / ki¤ca saæyogavegaprayatnavadad­«Âamapi kasmÃdgurutvapratibandhakaæ na kalpyate / apÃtitvaæ ca sandigdhÃsiddham / mahattvena patatÃnupalambhasambhavÃt / etena caramÃnumÃnamapi nirastam / k«ityÃdikaæ vikart­kam anupalabhyamÃnakart­katvÃdgaganavadityÃdinà satpratipak«atà ca sarvÃnumÃnÃnÃm / anupalabhya(mÃna)tvaæ cÃsmadupalabdhyayogyatvamiti na kaÓcitk«udropadrava÷ / parasukhÃdau vyabhicÃra iti cenna / tasyÃnumÃnÃdupalabdhe÷ / tarhi k«ityÃdikartÃpyanumÃnÃdupalabhyata iti cenna / anumÃnÃdÅÓvaropalabdhÃvasmadanumÃnasya du«Âatvam / tathà cÃnumÃnÃdÅÓvaropalabdhiritÅtaretarÃÓrayaprasaÇga(tva)Ãt / anayaiva diÓà sarvÃïi jagatkÃraïamÃtrasÃdhanÃni svatantratÃnumÃnÃni nirasanÅyÃni(iti) / *3,114* yacca ÓivÃdÅnÃæ jagatkÃraïatve pariÓe«ÃnumÃnaæ tadapi kiæ ÓÃstrÃnusÃri kiævà kevalam / nÃdya÷ / ÓÃstrasya bhagavadekaparatÃyà vak«yamÃïatvÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati- na p­thak ceti // ÅÓvare Óive jagatkartari ca p­thaganumÃnaæ na mÃnamityartha÷ / tatkathamityata Ãha- puæstveti // %% NYùYASUDHù: pÆrvoktena (eva) vartmanà ÓaivÃgamaprÃmÃïyÃnumÃnanirÃkaraïamÃrgeïaiva / satpratipak«atvenaivetyartha÷ / evakÃro na dÆ«aïÃntarÃnve«aïena v­thà mana÷ khedanÅyaæ sphuÂado«e satÅti dyotayati / *3,116* ÅÓvaravÃkyatvaæ kathamatra hetu÷ syÃdityata Ãha- puæstveti // pÆrvoktena (eva) vartmaneti satpratipak«atÃmÃtramatidi«yam / natu sa heturiti bhÃva÷ / ayamatra prayoga÷ / Óivo na jagatkÃraïaæ puæstvÃddevadattavaditi / nanu Óiva÷ kena pramÃïena siddha÷ / atha pariÓe«ato jagatkart­tvaæ tasminnanumimÃnasya tavÃpi kuta÷ siddha÷ / lokapravÃdÃdineti cet / mamÃpi tathetyastu / bhavadabhimate brahmaïi heturanaikÃntika iti cenna / kevalÃnumÃnavÃdinaæ pratyanÅÓvaravÃdÃÇgÅkÃreïa pratyavasthÃnÃt / nanu jakatkÃraïatvaæ Óivani«ÂhamanyatrÃnupapattau satyÃæ ki¤cinni«Âhatayà pramitatvÃditi hi pariÓe«ÃnumÃnam / tatkathamasyÃyaæ pratipak«a iti cenna / viruddhÃrthasÃdhanamÃtreïa pratipak«asambhavÃt / prayogato 'pyekadharmani«ÂhatÃyÃ÷ pramÃïaprayojanaÓÆnyatvÃt anyathaivaævidhÃrthikapratipak«ÃïÃmanyatrÃnantarbhÃvenÃdÆ«aïatvaprasaÇgÃt / na caivamastviti vÃcyam / pratirodhakatva(syÃpratibandhakatva)syÃnubhavasiddhatvÃt / nanvevaæ sati sÃmÃnyasiddhiranupapannÃ'padyata iti cet / ÃpadyatÃm / tadanumÃnÃnÃæ dÆ«itatvÃt / *3,120* kimato yadyevamiti cet, siddha÷ sautraheturityÃha- ÓÃstrayonitvamiti // %<ÓÃstrayonitvametena kÃraïasya balÃd bhavet // MAnuv_1,1.114cd //>% NYùYASUDHù: etenoktaprakÃreïa / kÃraïasya jagata iti Óe«a÷ / balÃtprakÃrÃntareïÃsiddhibalÃt / *3,121* jagatkÃraïasyÃnumÃnÃvedyatvaæ Órutibhirapi siddhamityÃha- nÃvedaviditi // %% NYùYASUDHù: "nÃvedavinmanute(daæ)taæ b­hantam' / "nai«Ã tarkeïa matirÃpaneyÃ' / "nendriyÃïi nÃnumÃnaæ vedà hyevainaæ vedayanti' ityÃdivÃkyata÷, iti j¤Ãyata iti Óe«a÷ / tarka ityanumÃnamÃtropalak«aïam / ÅÓitÃraæ jagatkÃraïaæ(tkartÃram) / katha¤cana sÃmÃnyato viÓe«ataÓca / yadapi kÃryatvÃdiheto÷ pak«adharmatÃbalÃdanyasmÃdvÃnumÃnadÅÓvarasya sÃrvaj¤Ãdisiddhiriti tadapi pratipak«adu«ÂatvÃdayuktamityÃha- vanak­ttvÃdÅti // %% *3,122* NYùYASUDHù: nanvatraivaæ prayoktavyam, ÅÓvara÷ ki¤cijj¤a÷ paæratvÃddevadattavaditi / tatreÓvara÷ pramito và na và / Ãdye yena pra(yatpra)mÃïena siddhastenaiva tasya sÃrvaj¤asiddherdharmigrÃhaka(pramÃïa)virodha÷ / dvitÅye tvÃÓrayÃsiddhi÷ / tatkathamucyate ÅÓitu÷ ki¤cijj¤atvaæ ca puæstvena sÃdhayituæ Óakyaæ hÅti tatrÃha- sukhamiti // tatkathamityata uktaæ- vanak­ttvÃdirÆpeïa pak«abhÆtasyeti // prasiddhakart­rahitaæ vanaæ sakart­kaæ kÃryatvÃdityÃdinà yo vanÃdikartà siddha÷ tenaivÃkÃreïa taæ pak«Åk­tya prayoge na ko 'pi do«a ityÃÓaya÷ / vanak­ttvaæ parvatÃdhÃrakatvamityÃdirÆpo dharmastenopetasya / nahi vanakartetyetÃvatà sarvaj¤a iti labhyate / prasiddhavanakarturasarvaj¤atvÃt / sa evak«ityÃdikarteti kathaæ na sÃrvaj¤yamiti cenna / tadbhÃve pramÃïÃbhÃvÃt / nahi kÃryatvÃdihetu÷ kartÃramiva tasya sarvatraikatvaæ gamayituæ Óaknoti / lÃghavÃdekatvamÃÓrÅyata iti cet(na) / lokadarÓanÃnusÃreïa kartÃraæ kalpayato gauravÃÓrayaïasyaivo(syo)citatvÃt / loke hi gajagavayagardabhÃdÅnÃæ ghaÂÃdÅnÃæ ca nirmÃtÃro vijÃtÅyà evopalabhyante / naca vanakartà ki¤cijj¤a iti sÃdhane kimÅÓvarasyeti vÃcyam / tasya ceÓvaratÃyÃ÷ pareïa / anyathà vanakartari siddhe kimÅÓvarasiddhÃvÃyÃtamityapi syÃt / *3,125* na kevalaæ ki¤cijj¤atvasÃdhanaæ sukaram / kintu svak­takÃryÃj¤atvamapi ÓakyasÃdhanamityÃÓayenÃha- v­k«ak­diti // %% NYùYASUDHù: v­k«ak­diti pÆrvavaddharmigrÃhakavirodhÃÓrayÃsiddhiparihÃrÃyoktam / prasiddhakart­rahitetyapi yojyam / anyathà siddhasÃdhanatÃprasaÇgÃt / akhilamityÃrambhakÃvayavasaÇkhayÃpalaparimÃïaviÓe«asahitam / asmÃdÃdÅnÃæ vipratipannav­k«aj¤ÃnamÃtrasadbhÃvÃdanaikÃntyaparihÃrÃyÃkhilamityuktam / hÅti vipak«e bÃdhakÃbhÃvaæ sÆcayati / nahi yo yatkartà sa sakalaæ tajjÃnÃtÅti niyama÷ / kulÃlÃdÃvabhÃvÃt / anupayogÃcca tajj¤Ãnasyeti / *3,126* anenaiva nyÃyena sarvatra pratipak«asambhavÃt satyasaÇkalpatvÃÓarÅritvanityaj¤ÃnecchÃprayatnatvadu÷khÃdirÃhityÃdikamapi nÃnumÃnena sÃdhayituæ ÓakyamityÃÓayavÃnÃha- ityÃdÅti // %% NYùYASUDHù: ÃdiÓabda÷ prakÃravacana÷ / pareÓitu÷ satyasaÇkalpatvÃdyupetasya / *3,128* ÃbhÃsasamÃnayogak«emaæ ceÓvarÃnumÃnajÃtamityÃha- cÃtiprasaÇga iti // %<... cÃtiprasaÇgo 'numayed­Óà // MAnuv_1,1.117f //>% *3,129* NYùYASUDHù: Åd­Óà ÃgamÃdisahÃyasampadamapahÃyÃtyantÃtÅndriyÃrthe(«u) prayujyamÃnayà anumayà atiprasaÇgaÓcabhavatÅtyartha÷ / atiprasaÇgameva darÓayati- vastutvÃditi // %% NYùYASUDHù: citriïÅ vandhyà / «a«Âho raso rasÃntaravÃnityukte prathamÃdirasena siddhasÃdhanaæ syÃt / saptamarasavÃnityukte aprasiddhaviÓe«aïatà syÃt / ata÷ sottara ityuktam / ÅÓvarÃnumÃnasya pramÃïatÃyÃmete«Ãmapi prÃmÃïyaæ syÃditi Óe«a÷ / nanu vastutvaæ ghaÂÃdÃvanaikÃntikamiti cenna / tasyÃpi pak«atvÃt / turag­ÇgÃdÅnÃmanupalambhabÃdha iti cet / k«ityÃdisakarturapyevameva / ayogyatvÃnnopalabhyata iti cet / turagavi«Ãïamapi evama(mevÃ)stu / na ca(nu) vi«Ãïaæ nÃma mahattve satyudbhÆtarÆpa(÷) ÓarÅrÃvayavaviÓe«a÷ / sa kathamupalabdhyayogya÷ syÃditi cet / kartÃpi tarhi kulÃlÃdiriva mahattve satyadbhutarÆpaÓarÅravÃnkathamupalabdhyayogyo bhavi«yati / aÓarÅratvÃnnopalabhyata iti cet / rÆpÃbhÃvÃtturagavi«Ãïamapi tathÃstu / vi«Ãïaæ rÆpavadeveti cet / kartÃpi ÓarÅravÃneva / ÓarÅraæ kart­tve 'nupayuktamiti cet na / kimupayogena / na hi tadutpattyà vyÃptirbauddhÃnÃmiva bhavatÃm / dharmÃdimattvaæ ÓarÅritve prayojakamiti cenna / tasyÃpi kart­tvena sÃdhanÃditi / nanu kathamatra prayoktavyam / anumÃnatvaæ yadi kÃryatvÃdau varteta tadà tadaviÓi«Âe vastutvÃdau(api) vartetetyevamiti / *3,133* nanu vicÃraÓÃstramÃrabhya jagatkÃraïe 'numÃnÃnavakÃÓavyutpÃdanaæ vyÃhatamityÃÓaÇkÃæ pariharannupasaæharati- upakramÃdÅti // %% NYùYASUDHù: ÃgamÃnug­hÅtÃnumÃnopalak«aïametat / ÃgamÃnugrahe hi sarvÃïyetÃnyanumÃnÃnyeva / pak«adharmatÃdÅnÃmaÇgÃnÃmapauru«eyatayà svata÷ pramÃïena ÓÃstreïa siddhe÷ / pratipak«ÃdÅnÃæ ca tadvirodhena bÃdhÃditi saÇk«epa÷ / tadevaæ jagatkÃraïatvasya (ïasya) ÓÃstraikasamadhigamyatvÃnnÃnumÃnÃdinà lak«aïasyÃtivyÃptikathanaæ yuktamiti siddham / *3,134* $atha atra parakÅyabhëyasya apavyÃkhyÃnatvam$ atra kecit ÓÃstrasya yoniriti vyÃcak«a(k­rva)te / tadanupapannam prak­tÃnupayogÃt / nahi ÓÃstrakÃraïatvaæ jagatkÃraïatve hetu÷ / vyÃptyadarÓanÃt / pÆvarsÆtre jagatkÃraïatvena pratÅtaæ sÃrvaj¤aæ brahmaïo vedakÃraïatvena sphuÂÅkriyata iti cenna / vedasyÃpi sakalajagadantarbhÃvÃt / kathaæ cÃnantapadÃrthÃtmakasya prapa¤casya kart­tvena na sphuÂaæ tadekadeÓavedakÃraïatvena sphuÂÅbhavi«yati sÃrvaj¤am / atha jagatkÃraïatvaæ pradhÃnÃdivyudÃsena brahmaïyeva sÃdhayituæ hetutvenoktaæ sÃrvaj¤aæ ÓÃstrayonitvena sÃdhyata iti cenna / asiddhiprasaÇgÃt / nahi brahmaïo jagatkÃraïatvamanaÇgÅkurvÃïo vedakÃraïatvamaÇgÅkaroti / Ãgamena sÃdhyata iti cet / tarhi jagatkÃraïatvameva tena kiæ na sÃdhyate / Åk«atyadhikaraïÃdinà janmÃdisÆtrasya punaruktaprasaÇgÃcca / jagatkÃraïatvena savarj¤atvaæ na siddhayati vedÃkart­tvÃdityÃÓaÇkayedamuktamiti cenna / tathà sati pratij¤ÃmÃtratvaprasaÇgÃt / viyadÃdivi«ayepyevamÃÓaÇkÃprasaÇgÃt / viyadadhikaraïÃdau sÃpi nirÃkari«yata iti cet na / tarhi tenaivedaæ gatÃrthaæ syÃt / *3,134f.* ki¤ca vedakart­tvÃbhÃve(na) sÃrvaj¤yaæ na sambhavatÅti ÓaÇkaiva nirdalà / nahi tatkartraiva tajj¤Ãtavyamiti niyamo 'sti / ki¤ca vedakart­tvaæ kathaæ sÃrvaj¤yasÃdhakam / yo yÃvadarthapratipÃdakasya vÃkyasya praïetà sa tato 'pyadhikamarthaæ jÃnÃtyeva / yathà pÃïinyÃdi÷ / ayaæ cÃÓe«ÃrthapratipÃdakasya ÓÃstrasya praïetÃta÷ kathaæ na sarvatra iti cet na / kimidaæ vedapraïet­tvaæ nÃma / kiæ pramÃïÃntareïÃrthamupalabhya svecchayà (padÃdini)prabandha(na)kat­tvaæ kiæ voccÃraïamÃtram / Ãdye pauru«eyatvÃpatti÷ / dvitÅye sÃrvaj¤yÃsiddhi÷ / upÃdhyÃya(Ãdi)vat / rajjau bhujaÇgavadbrahmaïyÃropito veda iti cet / kathaæ tarhi pÃïinyÃdid­«ÂÃnta÷ / nahi pÃïinÃvÃropitaæ vyÃkaraïam / kathaæ caivaæ sati sÃrvaj¤yasiddhi÷ / tasyaiva vij¤ÃnaÓaktivivartatvÃcchÃstrasyeti cet(na) / viyadÃdÅnÃmapi prakÃÓaÓaktiprasaÇgÃt / avidyÃgatÃvaraïÃdiÓakterapi brahmaïi tÃttvikatvaprasaÇgÃt(ca) / ki¤ca vede j¤ÃnakaraïatvaÓaktirbrahmaïi ca tatkart­tvaÓaktiriti kiæ kena saÇgatam / kutra cedamupalabdhamÃropyagatà ÓaktirÃropÃdhi«ÂhÃne vÃstavÅti / tasmÃdapavyÃkhyÃnameva tadityukta eva sÆtrÃrtha÷ / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÓÃstrayonitvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.III: samanvayÃdhikaraïam =======] *3,142* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ samanvayÃdhikaraïam // $pÆrvapak«aracanÃ$ // oæ tattu samanvayÃt oæ // ## astu ÓÃstraikasamadhigamyaæ jagatkÃraïam / tathÃpi ÓÃstrata evÃnye«Ãæ harahiraïyagarbhÃdÅnÃæ pradhÃnÃdÅnÃæ ca jagatkÃraïatvapratÅterativyÃpakamidaæ lak«aïam / naca tacchÃstraæ vi«ïuparamiti vÃcyam / abhiyuktai÷ ÓivÃdiparatvena vyÃkhyÃtatvÃt / yadyapi nÃmÃni sarvÃïÅtyÃdiÓrutyà ÓivÃdinÃmnÃæ vi«ïau ÓaktimÃtramavasÅyate / tathÃpi na tÃtparye pramÃïamasti / yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha iti hi nyÃya÷ / naca ÓaktimÃtreïa tÃtparyaæ kalpayituæ yuktam / atiprasaÇgÃt / anyatra tÃtparya(sya ca) j¤ÃpakamabhiyuktavyÃkhyÃnamastÅtyuktam / tasmÃdalak«aïametadityÃÓaÇkaya parih­taæ sÆtrak­tà tattu samanvayÃditi / // oæ tattusamanvayÃt oæ // *3,145* $sÆtravÃkyayojanÃ$ tatrÃnvayapadÃrthamÃha- ta eveti // %% *3,145f.* NYùYASUDHù: upakramÃdaya evÃnvÅyante ÓaktitÃtparyagocareïa sambaddhayante tathà j¤Ãyanta iti yÃvat vÃkyÃnyetai÷ ityanvayanÃmÃna÷ / atropakramÃdiprasiddhapadaæ parityajya yaugikÃnvayapadaparigrahaïene(heïe)daæ sÆcayati / na ÓÃstratÃtparyÃvagatÃvÃpÃtapratÅtirvyÃkhyÃt­vacanaæ và liÇgam / kintÆpakramÃdaya eva / te«ÃmavyabhicÃritvÃt / pratÅtivyÃkhyÃnayostu vyabhicÃritvÃt / yatrÃpi pratÅvyÃkhyÃne na vyabhicaratastatrÃpyupakramÃdyanusandhÃnapÆrvakatvenaiva na tu svata÷ / ata upajÅvyatvÃdupakramÃdÅnÃmeva tÃtparyaliÇgatvamiti / tadidamÃha- ta eveti // *3,147* sÆtravÃkyaæ yojayati- tairiti // %<... tai÷ samyak pravicÃrite / mukhyÃrtho bhagavÃn vi«ïu÷ sarvaÓÃstrasya nÃpara÷ // MAnuv_1,1.119b-d //>% NYùYASUDHù: anenÃnvayÃdityekavacanaæ samudÃyÃrthamityuktaæ bhavati / tena ca te«Ãmavirodhaæ sÆcayati / saæÓabdÃrtha÷ samyagiti / tasya ca pravicÃrita ityadhyÃh­takriyayà sambandho darÓita÷ / nanu ca pratÅtivyÃkhyÃnavadupakramÃdÅnÃmapi kvacittÃtparyavyabhicÃradarÓanÃtkathaæ liÇgatvamityÃÓaÇkÃnirÃsÃya samyak pravicÃrita ityuktam / upakramÃdÅnÃæ ÓrutyÃdÅnÃæ ca sannikar«aviprakar«ÃbhyÃæ sÃvakÃÓatvÃdinà ca balÃbalaviniÓcayapura÷saraæ virodhe balavatà durbalabÃdhayà vÃkyÃrthavimarÓa÷ samyak pravicÃraïam / tena nopakramÃdimÃtraæ liÇgamucyate / yena vyabhicÃrodbhÃvanaæ saÇgaccheta / kintu samyak pravicÃralak«aïÃvÃntaravyapÃropetà evopakramÃdaya÷ / naca te kvacidvayabhicarantÅtyuktaæ bhavati / pravicÃrita iti bhÃve kta÷ / pravicÃre k­te satÅti / ÓÃstre pravicÃrite satÅti và / etadavagamyata iti vÃkyaÓe«a÷ / mukhyÃrtha ityÃv­ttyà saæÓabdasyÃrthÃntaram / sarvetyapi saæÓabdÃrtha eva / ÓÃstrasyÃrtha iti ÓÃstrayonÅti pÆvarsÆtrÃdanuv­ttasya vyÃkhyÃnam / bhagavÃnvi«ïuriti tacchabdÃrtha÷ / tuÓabdo 'vadhÃraïe / tadvayÃkhyÃnaæ nÃpara iti / *3,150* tathÃcaivaæ sÆtrayojanà / anvayÃdupakramÃdiliÇgasamudÃyÃt ÓÃstre samyak pravicÃrite sati sarvaÓÃstrasya bhagavatyeva samyagvacanav­ttyÃnvayÃcchaktitÃtparyalak«aïasambandhÃvagamÃttadvi«ïvÃkhyaæ brahmaiva jagajjanmÃdikÃraïatvena ÓÃstrayoni na tu harahiraïyagarbhÃdaya iti / anantaguïaparipÆrïatvaæ hi pradhÃnalak«aïam / tatra ca ÓÃstraæ pramÃïÅkriyamÃïaæ vacanav­ttyà sarvameva ca yuktam / lak«aïÃdinà v­ttau vÃcyÃrthaguïÃlÃbhÃt / vÃcye tadguïaprasaÇgÃcca / evaæ katipayavÃkyairanantaguïÃpratipÃdanÃt / vÃkyÃntaravi«ayasya ca tadguïa(va)ttvaprasaÇgÃcca / ata÷ saæÓabdasyÃv­ttirupapannà / *3,151f.* nanu janmÃdyasya yata iti yacchabdaÓravaïÃttadbrahmeti prak­tam / tadevÃtra maï¬ÆkaplutyÃnuvarti«yate / kiæ punaratra tadgrahaïena / maivam / tuÓabdastÃvadatretaravyÃv­ttyarthamupÃdeya÷ / naca tasya tadityanuktau anvaya÷ pratyetuæ Óakyate / yato 'vadhÃraïaæ tato 'nyatra ni«edha iti vacanÃt / nacÃnuv­ttenÃnvayapratÅtirbhavi«yatÅti vÃcyam / ÓrutenÃnvayÃdityanenaiva sambandhapratÅtiprasaÇgÃt / tatropayogÃbhÃvÃnneti cenna / pratÅtivyÃkhyÃnanirÃsÃrthatvopapatte÷ / anvayapadÃdeva tatsiddhiriti cenna / tasyopakramÃdÅnÃæ liÇgatvapratipÃdana eva caritÃrthatvasambhavÃt / ata÷ sÃrthakaæ sÆtre tadgrahaïam / saæÓabdena sakalapadÃnÃæ lak«aïayà brahmaprÃtipadikÃrthamÃtraparatvamucyata iti vyÃkhyÃnamakhaï¬ÃrthanirÃsena nirastam / nirÃkari«yate cottaratreti neha nirÃk­tam / *3,153* tadevaæ jagajjanmÃdikÃraïatvena mukhyayà v­ttyà varïapadavÃkyÃtmakÃÓe«aÓÃstrapratipÃdyaæ nÃrÃyaïÃkhyaæ brahmaiveti susthaæ lak«aïamiti siddham / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ samanvayÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.IV: Åk«atyadhikaraïam =======] *3,154* // atha Åk«atyadhikaraïam // $brahmaïa÷ sakalaÓÃstravÃcyatvasamarthanam$ // oæ Åk«aternÃÓabdam oæ // #<Åk«ater nÃÓabdam | BBs_1,1.5 |># vacanav­ttyaiva sakalaÓÃstrapratipÃdyaæ brahmetyuktam tadÃk«ipya samÃdhÃtumidamadhikaraïamÃrabhyate / tathÃhi / "yato vÃco nivartante'"aÓabdamasparÓam' ityÃdiÓrute÷,"Óabdo na yatra purukÃrakavÃn' ityÃdism­teÓca brahma avÃcyamavasÅyate / vacanav­ttiÓca dravyaguïakriyÃjÃtinimittà / naca brahmaïo dravyÃdiyogo 'sti / "kevalo nirguïaÓca'"ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntam' ityÃdyÃgamÃt / tatkathaæ tasya vÃcyatà sambhavati / aupani«adatvaæ (tu) ca lak«aïayà v­ttyà sambhavanna vÃcyatÃmapek«ate / ato 'vÃcyatvÃdbrahmaïo na vacanav­ttyà ÓÃstragamyatvamiti / apara Ãha na sarvaÓÃstrapratipÃdyatvaæ brahmaïa÷ sambhavati niÓcayopÃyÃbhÃvÃt / upakramÃdayo hi tanniÓcayopÃyÃ÷ / taiÓcÃsmadÃdyadhigataÓÃstrasya katha¤cidbrahmavi«ayatÃvadhÃraïe 'pyasmadanadhigataÓÃstrasya tatparatÃvadhÃraïÃyogÃt / "anantà vai vedÃ÷' iti Óruteranantaæ hi ÓÃstramavagamyate / nacÃnantaÓÃstrÃdhigamo 'smÃkaæ kalpakoÂiÓatairapi sambhavati / viphalaÓca ÓÃstraikadeÓasya brahmaparatvÃdhyavasÃya÷ / ekadeÓÃntare tadviparÅtapratipÃdanasyÃpi ÓaÇkanÃt / naca vastuni vikalpa÷ sambhavati iti atrÃpi sandeha÷ samÃskandati, ityato na sarvaÓÃstraprÃmÃïyÃjjagajjanmÃdikÃraïaæ samastaguïaparipÆrïaæ brahma siddhayati / ityevaæ prÃpte avÃcyatvaÓaÇkÃæ tÃvannirÃca«Âe sÆtrakÃra÷- Åk«aternÃÓabdamiti // // Åk«aternÃÓabdam oæ // tadvayÃca«Âe- Åk«aïÅyatvata iti // *3,157* atra Åk«ateriti dhÃtunirdeÓa÷ / na cÃvivak«itÃrthaæ ÓabdamÃtraæ brahmaïo vÃcyatve heturbhavitumarhatÅti tadartho 'nenopalak«yate / naca brahmÃsambandhÅk«aïamapyatra heturbhavati atiprasaÇgÃt / sambandhaÓca na kart­tvÃdirÆpa÷ ÓrutyananugamÃt vipak«e bÃdhakÃbhÃ(vÃcca)vaprasaÇgÃcca / ata Åk«aïaæ brahmakarmakameva hetutvena vÃcyam / nacaitadapi yuktam vyadhikaraïatvaprasaÇgÃt / tasmÃdÅk«aïakarmatvameva hetutayà vivak«itam ityÃÓayenoktam- Åk«aïÅyatvata iti // %<Åk«aïÅyatvato vi«ïurvÃcya eva ... // MAnuv_1,1.120ab //>% NYùYASUDHù: tadityanuvartate / tena vi«ïurityÃha / na vidyate vÃcaka÷ Óabdo yasya tadaÓabdam / avÃcyamityartha÷ / vÃcyamiti vaktavye nÃvÃcyamiti vacanaæ"dvau na¤au prak­tamarthaæ sÃtiÓayaæ gamayata÷' iti vacanÃdavadhÃraïÃrthamityabhipretyoktaæ- vÃcya eveti // nanvavadhÃraïamapi kimartham / ucyate / tattvanirïayÃrthaæ hi nyÃyasÆtram / nirïayaÓca svaparapak«asÃdhanopalambhÃbhyÃmeva bhavati / nÃnyataramÃtreïa / yathoktam / vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya iti / tadatrÃvadhÃraïe k­te vÃcyatvavidhiravÃcyatvani«edhaÓcetyubhayamapi ÓrutyarthÃbhyÃæ pratij¤Ãtaæ syÃt / ubhayasÃdhanÃrthaÓcek«aïÅyatvaheturvij¤Ãyate / tathÃca nirïayo bhavet / vÃcyamiti tu pratij¤Ãte parapak«aprati«edho na k­ta÷ syÃt / naca tadarthamanyatsÆtramasti / ato yukto 'yaæ nirdeÓa÷ / evamanyatrÃpi veditavyam / idamuktaæ bhavati / brahma vÃcyaæ bhavitumarhati, na punaravÃcyamÅk«aïakarmatvÃdghaÂavat / Åk«aïÅyatvaæ ca brahmaïa÷"sa etasmÃjjÅvadhanÃtparÃtparaæ puriÓayaæ puru«amÅk«ate'"ÃtmanyevÃtmÃnaæ paÓyet' ityÃdiÓrutisiddhamiti / *3,157f.* nanu brahmaïo vÃcyatvÃbhÃve kiæ bÃdhakam / Åk«aïÅyatvaæ na syÃt / tathÃca brahmaj¤ÃnÃbhÃvena ÓÃstravaiyarthyamanirmok«aÓca syÃditi cenna / vÃcyatvasyÃvyÃpakatvÃdÅk«aïÅyatvasyÃvyÃpyatvÃcca / nahyavyÃpakaniv­ttiravyÃpyaniv­ttimÃpÃda(yati)yituæ Óaknoti / Åk«aïÅyatvaæ hi pratyak«ÃnumÃnÃgamatadÃbhÃsanimittaæ vyÃpakaæ yuktam / vÃcyatvaæ ca Óabdav­ttiviÓe«opÃdhikaæ vyÃpyameveti / maivam / na tÃvadidaæ mok«Ãrthamupadi«yaæ brahmek«aïaæ pramÃïÃbhÃsajanyam / bhrÃnteravidyÃnivartakatvÃbhÃvÃt / nÃpi pratyak«ÃnumÃnajam / ÓÃstraikasamadhigamyatÃyÃ÷ sÃdhitatvÃt / tathÃca prakÃrÃntarÃbhÃve sati yadi brahma vÃcyamapi na bhavettadek«aïÅyamapi na bhavediti bÃdhakaæ sambhavatyeva / naca vyÃptya(bhÃ)sambhava÷ / vyatirekasambhavÃt / yat yatkÃrakÃvi«aya÷ tat tatkriyÃvi«aya÷ yathà kuÂhÃrÃdyavi«ayo gaganaæ na chidÃvi«aya iti sÃmÃnyavyÃptisambhavÃcca / *3,165* nanu mÃbhÆtpramÃïÃbhÃsai÷ pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃæ caik«aïaæ brahmaïa÷, mà ca bhÆdvÃcyam, tathÃpi Óabdalak«yatayek«aïÅyaæ ca bhavi«yati, tathÃca vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojako hetu÷, ityata Ãha- na ceti // %<... nacÃnyathà / lak«yatvaæ kvÃpi d­«Âaæ hi ... // MAnuv_1,1.120bc //>% *3,166* NYùYASUDHù: hi yasmÃdanyathà vÃcyatvÃbhÃve lak«yatvaæ kvÃpi na d­«Âam / tasmÃdavÃcyatve brahmaïo lak«yatvÃ(yogÃ)bhÃvÃllak«aïayÃpi nek«aïÅyatvamiti Óe«a÷ / kenacicchabdena vÃcyameva hi tÅrÃdikaæ kenacillak«yaæ d­«Âamiti / *3,167* $avÃcyasyÃpilak«yatve anavasthiti÷$ nanvavÃcyamapi lak«yaæ kiæ na syÃt / tataÓca vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojako 'yaæ prasaÇgahetu÷, ityata Ãha- kiæ taditi // %<... kiæ tadityanavasthiti÷ // MAnuv_1,1.120d //>% NYùYASUDHù: anyathetyanuvartate / yadyavÃcyamapi brahma lak«yamityaÇgÅkriyate, tadà kiæ taditi jij¤ÃsÃprav­ttÃvanavasthiti÷ (syÃt) / idamuktaæ bhavati / lÃk«aïiko hi Óabdo na ÓrutamÃtro 'rthÃntare dhiyamupajanayati tatrÃg­hÅtaÓaktitvÃt / kintu vÃcyÃrthar(the)buddhimutpÃdya tadanupapattidarÓane sati / na tÃvatÃpi / vÃcyÃrthÃnupapattidarÓanasya tattyÃgamÃtrahetutvÃt / kiæ nÃmÃrthÃntarasya svarÆpato vÃcyÃrthasambandhitayà cÃvagatau satyÃm / gaÇgÃdiÓabdena hi svarÆpato gaÇgÃdisambandhitayà cÃvagatameva tÅrÃdikaæ lak«yaæ d­«Âam / nÃnavagatasvarÆpaæ kÆrmaromÃdi / nÃpyanyasambandhitayÃvagataæ tÅrÃdi / tathÃca vaidikaÓabdalak«yatve brahmaïa÷ pratÅtiraÇgÅkÃryà / naca tÅrÃdivatpratyak«Ãdinà tasya pratÅti÷ (sambhavati) / tato lÃk«aïikaÓabde prayukte vÃcyÃrthe 'nupapattiæ paÓyato lak«aïÅye 'rthe kiæ tadyadanena lak«yamiti jij¤ÃsÃyÃæ Óabda eva prayoktavya÷ / tenÃpi cenna vÃcyaæ kintu lak«yameva tarhi puna÷ kiæ taditi jij¤ÃsÃyà aniv­ttatvÃcchabdÃntarameva vÃcyam / tenÃpi cellak«yameva punarjij¤ÃsaivetyaparyavasÃnaæ syÃt / pÆrvapÆrvalak«aïÃsiddhÃvuttarottaralak«aïÃsiddhermÆlak«ati÷ / yadi ca kenacicchabdena vÃcyaæ syÃttadà taduktÃvuparatajij¤Ãso lÃk«aïikakÃryaæ pratÅyÃt / vÃcyatve 'pi sambandhagrahaïÃya pÆrvasiddherapek«itatvenÃnavasthiteriti cenna / abhimÃnyadhikaraïe vaktavyatvÃt / tasmÃdvipak«e 'navasthÃlak«aïabÃdhakasadbhÃvÃdavÃcyatve lak«yatvaæ na syÃditi yukto 'tiprasaÇga iti / lÃk«aïiko hi Óabdo na ÓrutamÃtro 'rthÃntare dhiyamupajanayati tatrÃg­hÅtaÓaktitvÃt / kintu vÃcyÃrthar(the)buddhimutpÃdya tadanupapattidarÓane sati / na tÃvatÃpi / vÃcyÃrthÃnupapattidarÓanasya tattyÃgamÃtrahetutvÃt / kiæ nÃmÃrthÃntarasya svarÆpato vÃcyÃrthasambandhitayà cÃvagatau satyÃm / gaÇgÃdiÓabdena hi svarÆpato gaÇgÃdisambandhitayà cÃvagatameva tÅrÃdikaæ lak«yaæ d­«Âam / nÃnavagatasvarÆpaæ kÆrmaromÃdi / nÃpyanyasambandhitayÃvagataæ tÅrÃdi / tathÃca vaidikaÓabdalak«yatve brahmaïa÷ pratÅtiraÇgÅkÃryà / naca tÅrÃdivatpratyak«Ãdinà tasya pratÅti÷ (sambhavati) / tato lÃk«aïikaÓabde prayukte vÃcyÃrthe 'nupapattiæ paÓyato lak«aïÅye 'rthe kiæ tadyadanena lak«yamiti jij¤ÃsÃyÃæ Óabda eva prayoktavya÷ / tenÃpi cenna vÃcyaæ kintu lak«yameva tarhi puna÷ kiæ taditi jij¤ÃsÃyà aniv­ttatvÃcchabdÃntarameva vÃcyam / tenÃpi cellak«yameva punarjij¤ÃsaivetyaparyavasÃnaæ syÃt / pÆrvapÆrvalak«aïÃsiddhÃvuttarottaralak«aïÃsiddhermÆlak«ati÷ / yadi ca kenacicchabdena vÃcyaæ syÃttadà taduktÃvuparatajij¤Ãso lÃk«aïikakÃryaæ pratÅyÃt / vÃcyatve 'pi sambandhagrahaïÃya pÆrvasiddherapek«itatvenÃnavasthiteriti cenna / abhimÃnyadhikaraïe vaktavyatvÃt / tasmÃdvipak«e 'navasthÃlak«aïabÃdhakasadbhÃvÃdavÃcyatve lak«yatvaæ na syÃditi yukto 'tiprasaÇga iti / *3,169f.* $sÆdaÓÃstre mÃdhuryÃdiviÓe«avÃcake Óabda÷ prasiddhÃ÷$ nanvik«uk«Åragu¬ÃdÅnÃæ viÓe«ÃstÃvadvidyante / anubhavasiddhatvÃt / naca te kenÃpi Óabdena vÃcyÃ÷ / tadvÃcakaÓabdÃbhÃvÃt / tathÃpi lak«yà d­Óyante / anyathà tatra vÃgvyavahÃrÃbhÃvaprasaÇgÃt / ato 'vÃcyatve lak«yatvaæ na syÃditi prasaÇga÷ praÓithilamÆla÷ / yathoktam"ik«uk«Åragu¬ÃdÅnÃæ mÃdhuryasyÃntaraæ mahat / bhedastathÃpi nÃkhyÃtuæ sarasvatyÃpi Óakyate' iti / yathÃ(ca) mÃdhuryÃdiviÓe«ÃïÃmavÃcyÃnÃmapi pratÅtatÃmÃtreïa lak«yatvÃt / tathà brahmaïo 'vÃcyasyÃpi svayaæprakÃÓatvena prasiddhasya lak«yatvaæ sambhavatÅtyata Ãha- mÃdhuryÃdÅti // *3,170* %% NYùYASUDHù: tacchabdairmÃdhuryÃdiviÓe«aÓabdai÷ / sadetyavadhÃraïÃrthe / udità vÃcyà eveti / nanu mÃdhurya(Ãdi)viÓe«aÓabda÷ sÃdhÃraïa÷ / kimetÃvatà / nahi goÓabdo 'nekÃrtha iti na kasyapi vÃcaka÷ / tathÃca lak«ako 'pi na syÃt / vÃcyÃrthadvÃratvÃllak«aïÃyÃ÷ / nanu (ca) vÃcakatvaæ padadharma÷ / mÃdhuryÃdiviÓe«a iti ca na padaæ kintu vÃkyameva / anepadÃtmakatvÃt / tathà ca kathaæ tacchabdairudità iti / maivam / aikapadyamaikasvarvaæ ca samÃsaprayojanamiti ÓabdairaÇgÅk­tatvÃt / athavà tacchabdai÷ sÆdaÓÃstrÃdiprasiddhairvÃcakaÓabdairudità iti vyÃkhyeyam / tathÃcoktam "viÓadaæ k«ÅramÃdhuryaæ sthiramÃjyasya tÅk«ïakam / gu¬asya panasÃdÅnÃæ nirharÅtyabhidhÅyate' // iti / yathà ca dhvaniviÓe«ÃïÃæ mandavyutpattibhiravidità api ÓrutisvarajÃtirÃgÃdiÓabdà vÃcakÃ÷ saÇgÅtaÓÃstraprasiddhÃ÷ tathà mÃdhuryÃdiviÓe«ÃïÃmapi tattadadhik­taÓÃstre«u prasiddhà vÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ kathaæ na syu÷ / tataÓca"ik«uk«Åragu¬ÃdÅnÃm' iti vacanamÃtmano vyutpattyabhÃvakhyÃpanÃrthaæ ÓÃradÃnindayà pratyavÃyÃrjanÃrthaæ ca / ato na praÓithilamÆlo 'tiprasaÇga iti / yadapi svaprakÃÓatayà siddhatvÃdbrahmaïolak«yatvopapattiriti tadupari«yÃnnirÃkari«yate(ti) / *3,173* $anvayabodhÃrthaæ lak«anÃÇgÅkÃro na yukta÷$ nanvavÃcyo 'pi nadÅtÅraphalasaæsargalak«aïo vÃkyÃrtho lak«yo nadyÃdipadairupalak«yate / yathoktam"vÃkyÃrtho lak«yamÃïo hi sarvatraiveti na÷ sthiti÷' / iti / tathà ca vyÃptyabhÃvÃdaprayojako 'yaæ prasaÇga÷ / vÃkyÃrthaÓca brahmÃbhyupeyate na padÃrtha÷ / ato laukikavÃkyÃrthavadavÃcyamapi lak«yaæ kiæ na syÃdityata Ãha- vÃkyÃrtho 'pÅti // %% *3,173f.* NYùYASUDHù: evaÓabdasyodita iti (anena) sambandha÷ / vÃkyÃrthaÓabdasya vÃkyÃrthÃvÃcakatve 'nyattadvÃcyaæ vÃcyam / nahyasmÃbhirlak«akenaiva Óabdena vÃcyatvamÃÓÃsyate / kintu kenacicchabdena vÃcyameva kenacicchabdena lak«yamiti bhÃva÷ / ayaæ cÃÇgÅkÃravÃdo j¤eya÷ / anvitÃbhidhÃnasya samarthitatvÃt / brahmaïo vÃkyÃrthatvaæ tu saæsargatvasya saæs­«Âatvasya vÃnaÇgÅkÃrÃdayuktam / vÃkyasyÃkhaï¬Ãrthani«Âhatayà nirastatvÃt (iti) / *3,175* evaæ vyabhicÃraæ nirasya susthà prasaÇgamÆlabhÆtà vyÃptirityÃha- nÃvÃcyamiti // %% NYùYASUDHù: lak«yamiti Óe«a÷ / athavà brahmaïo 'vÃcyatve tasya vastutvameva na syÃt / yato 'vÃcyam / ki¤cidapi nÃsti iti prasaÇgÃntarasÆcanamidam / $brahmÃvÃcyataæ na Órutyartha÷$ nanu"yato vÃco nivartante' ityÃdyÃgamavirodhÃtkÃlÃtyayÃpadi«yamÅk«aïÅyatvena vÃcyatvasÃdhanam / prasaÇgÃnÃæ ca viparyayÃparyavasÃnamiti / syÃdetadevam / yadi brahmÃvÃcyatvaæ Órutyartha÷ syÃt / na caivam / tathà vyÃkhyÃne svakriyÃvirodhÃpatterityÃha- yata iti // %<... yata ityÃdikairvadan / avÃcyatvaæ kathaæ brÆyÃnmÆko 'hamitivat sudhÅ÷ // MAnuv_1,1.122 //>% NYùYASUDHù: yata ityÃdiÓabdairbrahmoktavÃ(hi) tasyÃvÃcyatvaæ vÃcyam / anyathà yasyakasyacidavÃcyatÃ'patte÷ / tathÃca yata ityÃdikai÷ padairbrahmaiva vadankathaæ punastasyÃvÃcyatvaæ Órutyarthatayà brÆyÃt / mÆko 'hamitivatsvakriyÃvirodhÃt / sudhÅriti viparÅtalak«aïayà parasyÃkovidatvamÃha / *3,176* $lak«yatvÃÇgÅkÃre anavasthÃnirÆpaïam$ syÃdevaæ svakriyÃvirodho yadi yata ityÃdiÓabdairbrahma vacanav­ttyoktavà tasyÃvÃcyatvamucyate / na tvevam / kiæ nÃma yata ityÃdiÓabdairlak«yamevetyata÷ kvÃsti svakriyÃvirodha ityata Ãha- yeneti // %% NYùYASUDHù: brahma lak«yamiti vadatÃpi lak«yaÓabdavÃcyatvaæ tasyÃÇgÅkartavyam / tathÃca kiæ ÓabdÃntareïÃparÃddham / atha lak«yaÓabdenÃpi lak«yate na tÆcyata iti brÆyÃttadà kiæ tadityapek«ÃyÃæ ÓabdÃntaraæ brÆyÃdityanavasthà syÃt / atha yÃvatpadajÃtaæ brahmaïi prayujyate tatsarvamapi lak«aïayaiveti parihÃre kuto 'navastheti cenna / anavabodhÃt / nahi praÓnaparihÃrakramanimitteyamanavasthà yena sak­devottareïa nivarteta kintu lak«aïÃyÃ÷ pratÅtipÆrvakatvÃcchabdena vinà pratyÃyakÃntarÃbhÃvÃttatrÃpi lak«aïÃ'Órayaïe mÆlak«ayÃt / ata÷ svakriyÃvirodhÃnnedaæ ÓrutivyÃkhyÃnamiti nÃnumÃnÃde÷ kaÓciddo«a÷ / aviruddhaæ tu vyÃkhyÃnamuttaratra kari«yata iti / *3,177* $amukhyÃrthasvÅkÃra÷ lajjÃkara÷$ itaÓca na brahmaïi ÓrutÃnÃæ vaidikÃnÃæ sarvaÓabdÃnÃæ lak«aïÃÓrayaïaæ yuktamityÃha- ekasyÃpÅti // *3,178* %% NYùYASUDHù: yatra vede satÃæ vidu«ÃmekasyÃpi Óabdasya mukhyÃrthaparityÃgenÃmukhyÃrthasvÅk­tau k­tÃyÃæ (satyÃæ) mahatÅ lajjà jÃyate / tatrÃkhilà api Óabdà amukhyÃrthà iti vadanyastasyÃtmana÷ ÓÃbdatvaæ ÓabdaÓaktitÃtparyaj¤atvaæ vaktuæ kathaæ lajjà na jÃyate / kebhyastanmÃrgÃnuvartinÃæ ÓabdaÓaktitÃtparyaj¤atvaæ vaktuæ kathaæ lajjà na jÃyate / kebhyastanmÃrgÃnuvartinÃæ ÓabdaÓaktitÃtparyÃnusÃriïÃæ vidu«Ãæ sakÃÓÃditi yojanà / tasya vyÃkhyÃturmÃrgÃnuvartinÃæ ÓabdaÓaktitÃtparyÃnusÃriïÃæ vidu«Ãæ sakÃÓÃditi yojanà / tasya vyÃkhyÃturmÃrgamanuvartamÃnÃnÃæ (ca) kathaæ na jÃyate lajjeti và / tathà satyÃtmanÃmiti bahuvacanÃntaæ padamadhyÃhÃryam / nanu na tÃvanmukhyÃrthaparityÃgenÃmukhyÃrthasvÅkÃra eva lajjÃhetu÷ / tathà sati"gaÇgÃyÃæ gho«a÷'"kuï¬apÃyinÃmayane mÃsamagnihotraæ juhoti' ityÃdÃvamukhyÃrthagrahaïÃbhÃvaprasaÇgÃt / kiæ nÃma mukhyÃrthe sambhavatyevÃmukhyÃrthasvÅkÃro do«a÷ / mukhyÃrtho hi ÓaktigrahaïavaÓÃtprathamaæ buddhayÃrƬho bhavati / vinà ca prathamÃtikrame kÃraïaæ jaghanyapratipattisvÅkÃre kathamanaucityaæ na bhavet / yatra tu mukhyÃrthe bÃdhakamasti tatra tadaparityÃga eva lajjÃhetu÷ / "gaÇgÃyÃæ gho«a÷'"siæho devadatta÷' ityatra gaÇgÃdiÓabdasya mukhyÃrthÃÇgÅkÃra(sya) eva do«a÷ (du«ÂatvadarÓanÃt) / tatkathametat / satyamevaitat / prak­te 'pi na mukhyÃrthasvÅkÃre bÃdhakamastÅtyÃcÃryo manyate / bÃdhikÃyÃ÷ ÓruternirguïatvopapatteÓca nirastatvÃditi / *3,181f.* $nirguïasya d­Óyatvek«aïÅyatvakathanam$ atrÃha / dve brahmaïÅ / nirguïaæ saguïaæ ca / tatra nirguïaæ nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ paripÆrïam / tadeva mÃyÃÓabalitatvenaivÃryÃdidharmavattayà saguïamucyate / mÃyÃyÃÓcÃnirvÃcyatayà tadavacchinnasya na tathÃbhÃvastÃttvika iti na kÆÂasthatvahÃni÷ / tatra saguïameva parÃtparaæ puru«amÅk«ata ityÃdÃvÅk«aïÅyatvenocyate / tataÓcek«aïÅyatvaæ vÃcyatvena vinà nopapadyate cetsaguïaæ vÃcyamastu na nirguïam / tasyek«aïÅyatve pramÃïÃbhÃvÃt / na hyanyagatena vyÃpyenÃnyatra vyÃpakasiddhi÷ / atiprasaÇgÃt / naca parÃtparamityÃdÅnyeva nirguïavi«ayÃïi j¤ÃpakÃbhÃvÃt / naca vÃcyaæ mà bhÆdanumÃnena nirguïasya vÃcyatvasiddhi÷ / pak«Åk­te liÇgÃbhÃvÃt / liÇgavati siddhasÃdhana(tva)Ãt / tathÃpi"sarve vedà yatpadamÃmananti tapÃæsi sarvÃïi ca yadvadanti' ityÃdiÓrutibalÃdvÃcyatvaæ nirguïasya setsyatÅti / mÃyÃÓabale g­hÅtasaÇgataya÷sarve vedà lak«aïayà yatpadamÃmanantÅtyarthopapatte÷ / nacÃvÃcyasya lak«aïÃnupapattirde«a÷ prasiddhatÃmÃtreïa lak«aïopapatte÷ / saguïapratÅtyaiva ca nirguïasya tatsvabhÃvabhÆtasya sarvÃtmana÷ svata÷ siddhatvÃt / naca tadevek«aïÅyatvaæ yena vÃcyatvaprasakti÷ / kintu prameyatvam / naca svaprakÃsya prameyatvamiti / tadetadÃÓaÇkaya pariharati sÆtrakÃra÷- gauïaÓcennÃtmaÓabdÃditi // *3,182* // oæ gauïaÓcennÃtmaÓabdÃt oæ // ## "parÃtparam' ityÃdiÓruti«u gauïa evÃtmek«aïÅyatvenocyate / ata÷sa eva vÃcyo 'stu na, nirguïa÷ / tasyek«aïÅyatve pramÃïÃbhÃvÃt / parÃtparamityÃdiÓrutÅnÃæ ca tatparatve j¤ÃpakÃbhÃvÃt / kintu lak«ya evÃsau' iti cenna / ÃtmaÓabdÃt / upalak«aïametat / Åk«aïÅye vastunyÃtmabrahmapuru«ÃdiÓabdaÓravaïÃt / te«Ãæ ca pÆrïÃbhidhÃyitvena nirguïaj¤ÃpakatvÃditi / bhavedÃtamÃdiÓabda÷ pÆrïÃrthavÃcÅ / tathÃpi yatra d­Óye vÃcye (ca) vastuni prayujyate tatra saguïavi«aya eveti niyamÃÇgÅkÃre ko do«a ityÃÓaÇkÃparihÃrÃrthaæ (aparaæ) sÆtram tanni«Âhasya mok«opadeÓÃditi / // oæ tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt oæ // ## nÃyaæ niyamo yujyate / "yasyÃnuvitta÷ pratibaddha ÃtmÃ'"tarati ÓokamÃtmavit' iti (Ãdau) d­ÓyÃtmani«Âhasya mok«opadeÓÃt / nahi gauïÃtmani«Âhasya mok«a upapadyata iti / *3,185* $ÓrutahÃni÷ aÓrutakalpanà ca$ atra prathamasÆtre parÃtparamityÃdi«u vÃkye«u nirguïaj¤Ãpakoktayà hetusiddhi÷samarthità / j¤Ãpakasya cÃnyathÃsiddhiruttarasÆtre parih­tyetÃvatsÆtradvayatÃtparyaæ sphuÂamavagamyate / adhikaæ vivak«urÃha- Ãtmeti // %<ÃtmabrahmÃdaya÷ ÓabdÃ÷ sÃk«Ãt pÆrïÃbhidhÃyina÷ / janmÃdikÃraïaæ brahma lak«itaæ ca yadà tadà // MAnuv_1,1.125 // vandhyÃputropamaæ mÃyÃÓabalaæ vÃcyamityapi / kalpayitvà vinà mÃnaæ lak«yaæ Óuddhaæ vadan padai÷ // MAnuv_1,1.126 // ÃtmaÓabdoditasyaiva j¤Ãnaæ muktÃvasÃdhanam / Ãha ÓrutaparityÃga÷ syÃccÃsyÃÓrutakalpanam // MAnuv_1,1.127 // syÃt sarvatra ca ... // MAnuv_1,1.128a //>% *3,185f.* NYùYASUDHù: yo vÃdÅ tadetadanirvÃcyamÃyÃkhyaj¤ÃnaÓabalaæ ki¤cidbrahma kalpayitvà tadeva vaidikairaÓe«apadavÃcyamityapi kalpayitvà mÃyatÅtaæ Óuddhaæ sarvaj¤aæ sarvaÓaktiparipÆrïamasmadabhimataæ paraæ brahma padairlak«yamiti vadanvadati / asya vÃdina÷ ÓrutaparityÃga÷sarvatra sarvavÃkye«u syÃt / katham / vacanav­ttyaiva prathamapratÅtasya Óuddhasya brahmaïo vinà kÃraïena parityÃgÃt / kathaæ Óuddhasya pratÅtatvam / ÃtmabrahmÃdiÓabdÃnÃæ vede ÓravaïÃt / ÃtmabrahmÃdiÓabdÃÓca sÃk«Ãdvacanav­ttyà pÆrïÃbhidhÃyino yadà yasmÃttadà tasmÃt ÓrutaparityÃga iti / *3,186* na kevalaæ ÓrutaparityÃga÷ kintu sarvatrÃpi vÃkye«vaÓrutakalpanaæ ca syÃt / katham / mÃyÃÓabalasya brahmaïo vandhyÃputropamatvÃt / tatkatham / vinà mÃnam / mÃnÃbhÃvÃt / tadapi katham / Óruti«vÃtmabrahmÃdiÓabdaÓravaïÃtte«Ãæ ca pÆrïÃbhidhÃyitvena mÃyÃÓabalavi«ayatvÃt / nanu yu«mÃbhireva janmÃdisÆtre mÃyÃÓabalasya lak«yatvenÃÇgÅk­tatvÃtkathaæ (tat)vandhyÃputropamamiti / maivam / prathamasÆtre jij¤Ãsyatayoktasya sarvaj¤asya sarvaÓakte÷ parabrahmaïa evÃsmÃbhirjagajjanmÃdikÃraïatvena lak«itatvÃÇgÅkÃrÃdityÃdyasÆtratÃtparyam / ÃtmaÓabdoditasyeti dvitÅyasya / ÃtmÃdiÓabda÷ parïÃrtho 'pi d­Óye Óruto gauïavi«aya iti niyamaæ yo bravÅti sa tathÃvidhÃtmaÓabdoditasya j¤Ãnaæ muktÃvasÃdhanamevÃha / gauïÃtmaj¤Ãnasya mok«asÃdhanatvÃnupapatte÷ / tathÃcÃsya ÓrutaparityÃga÷ syÃt / d­ÓyÃtmaj¤Ãnasya mok«asÃdhanatÃyÃ"yasyÃnuvitta÷' ityÃdau ÓrutatvÃditi / na caivamÃpÃdite ÓrutaparityÃgÃÓrutakalpane ÓakyÃÇgÅkÃre ityÃha- yatreti // %<... yatraikamapi loko jugupsate // MAnuv_1,1.128ab //>% NYùYASUDHù: yatra yayormadhye ekamapi prasaktam / kimubhayamiti Óe«a÷ / *3,190* atha lokajugupsitamapÅdamubhayaæ na dÆ«aïaæ mametyabhyupeyÃttatrÃha- niyameneti // *3,191* %% NYùYASUDHù: asmÃbhirÃpÃdyate pareïÃÇgÅkriyate / nahi lokajugupsitaæ nÃmaikaæ pratij¤ÃhÃnyÃdikamiva nigrahasthÃnamasti / lokasyÃvyavasthitatvÃt / "gatÃnugatiko loka÷' iti vacanÃditi manvÃneneti svaparayormate matena / yasya niyamenobhayamidaæ syÃdayaæ durghaÂairaÇgÅkÃrÃnarhairbhÆ«aïairviparÅtalak«aïayà dÆ«aïairahaÇk­ta÷ syÃt / yadi Órutamapi viÓuddhaæ brahma parityajyate tarhi sakalo 'pi vedÃrthastyajyatÃmaviÓe«Ãt / yadi cÃÓnutamapi mÃyÃÓabalaæ brahma kalpyate / tadà caityavandanÃde÷ svargasÃdhanatvÃdera(dikama)pi kalpanÅ(yaæ)yatvaæ syÃt / viÓe«ÃbhÃvÃdityÃÓaya÷ / *3,192* $ÓrutahÃne mahÃpratyavÃya÷$ na kevalaæ Órautasya paramÃtmanastyÃge 'tiprasaÇgamÃtram / mahÃpratyavÃyo 'pyastÅtyÃha- andhamiti // %% NYùYASUDHù: andhayatÅtyandham / alaÇk­tasya vasanÃbhyÃæ bhÃvyam / "vastrahÅnamalaÇkÃraæ gh­tahÅnaæ tu bhojanam / bhÃvahÅnaæ tu sallÃpaæ na praÓaæsanti paï¬itÃ÷' // iti vacanÃt / ato vasanadvayamidaæ syÃditi parihÃsa÷ / atra pramÃïamÃha- anandà iti // %% NYùYASUDHù: na vidyante nanda Ãnando ye«u te anandÃ÷ te iti prasiddhÃ÷ / bodhanÃd bhudvedastasmÃdapi ye 'vidvÃæso vedena mukhyayà v­ttyà pratipÃditamapi paramÃtamasvarÆpamapalapanta ityartha÷ / su«Âhu ramaïaviruddhatvÃdasuraprÃpyatvÃccÃsuryÃ÷ / Ãtmahano vedavÃcyaparamÃtmatyÃgina÷ / atra uktÃrthe / samantata÷ sarvÃsvapi ÓÃkhÃsu / *3,195* d­Óye vastuni Óruta ÃtmaÓabdo gauïapara iti niyamaæ hetvantareïÃpÃkurvatsÆtraæ paÂhitvà sÆtre sÃdhyanirdeÓÃbhÃvena sÃkÃÇk«aæ vÃkyaæ pÆrayati- heyatveti // // oæ heyatvÃvacanÃcca oæ // ## %% NYùYASUDHù: $heyatvÃvacanÃt upÃdeyatvÃcca nagauïa÷ ÃtmÃ$ evaÓabdo naiveti sambaddhayate / d­Óyatveneti Óe«a÷ / evaæ sÆtrasvarÆpaæ nirdhÃrya vyÃca«Âe- tameveti // %% *3,195f.* NYùYASUDHù: d­Óya Ãtmà gauïa eveti niyamamaÇgÅkurvÃïena"tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimu¤catha, am­tasyai«a setu÷' iti Óruto 'pyÃtmà gauïo 'ÇgÅkaraïÅya÷ / tasya taæ jÃnatheti d­ÓyatvaÓravaïÃt / kathaæ cÃyaæ gauïo 'ÇgÅkartaæ Óakya÷ / yato 'sau gauïo mumuk«uïà heye«u"Ãtmà vÃco vimu¤catha' iti Óruta÷ / asya ca heyatvÃvacanÃt / pratyuta tamevaikaæ jÃnathetyupÃdeyatvavacanÃcca (iti) / caÓabdo vÃkyÃrthadvayasamuccayÃrtha÷ / hetyÃÓcarye / *3,197* nanu gauïÃnÃmapi brihmÃdidevatÃnÃmupÃdeyatvaæ vak«yati aÇgÃvabaddhÃstvityÃdau / ato 'naikÃntiko 'yaæ heturityata Ãha- parivÃratayeti // %% NYùYASUDHù: satyaæ vi«ïuparivÃratayà grÃhyà brahmÃdaya÷(dyÃ÷) / tathÃpi pradhÃnatvena heyà eva / prÃdhÃnyena copÃdeyatvamatra hetutvena vivak«itam / am­tasyai«a seturiti vÃkyaÓe«Ãt / ato na vyabhicÃra iti / *3,198* $pÆrïatvasvÃpyatvakathanÃt nirguïasyaiva vÃcyatvam$ evamÃtmaÓabdasya nirguïavi«ayatvamupapÃdya nirguïasyaiva vÃcyatvaæ samarthitam / hetvantareïÃsyaivÃrthasyopapÃdakam"svÃpyayÃt' iti sÆtraæ vyÃca«Âe- pÆrïasyeti // *3,199* // oæ svÃpyayÃt oæ // ## %% NYùYASUDHù: pÆrïasyetyasyÃæ Órutau tÃvatkasyacinmahÃpralaye svasya svasminnevÃpyayo nÃnyatralÅnabhÃva udÃh­ta÷ / svÃpyayaÓabdaÓca sautra upalak«aïamÃtram / pÆrïatvamapyudÃhartavyam / tÃbhyÃmasau nirguïa iti j¤Ãyate / ÓrutyuktatvÃcca vÃcya ityato nirguïasya vÃcyatvasiddhiriti / *3,201* nanu svÃpyaya÷ pÆrïatvaæ ca saguïasya kiæ na syÃt / maivam / saguïasya svÃpyayÃnupapattistÃvadbhëya evoktà / pÆrïatvÃnupapattimÃha- kathamiti // %% NYùYASUDHù: vyÃghÃtÃditi bhÃva÷ / *3,202* $gatisÃmÃnyÃditi sÆtrollaÇghane nimittakathanam$ ## atra gatisÃmÃnyÃditi sÆtraæ na tÃvadbrahmaïo vÃcyatvasamarthanÃrtham / kintu ÓÃstrasyÃnantatvÃnna sarvaÓÃstrapratipÃdyatvaæ brahmaïo niÓcetuæ ÓakyamityÃÓaÇkitado«aparihÃrÃrthamityata÷ prakaraïaÓuddhayà vyabhicaravyÃsustadullaÇghitavÃn / vyÃkhyÃsyati caitaduttaratra / sÆtrakÃrasyÃpi prakaraïasÃÇkayarsyaitadeva prayojanam yadÃk«epadvayasamÃdhÃnasya pÆrvasÆtrasthasaæÓabdÃrthasamarthanamekameva prayojanamiti sÆcanÃt / tena cÃv­ttyà saæÓabdasyÃnekÃrthatÃj¤Ãpanam / anyathaikenÃrthena caritÃrtasyÃrthÃntaraæ na j¤Ãyeta / tathÃca na lak«aïadvayasya ÓÃstrÅyatà syÃditi / *3,203f.* $ÓrutatvÃcca nirguïasyavÃcyatvam$ upapattyantareïa nirguïasya brahmaïo vÃcyatvamupapÃdayituæ sÆtram ÓrutatvÃcceti / // oæ ÓrutatvÃcca oæ // #<ÓrutatvÃc ca | BBs_1,1.11 |># tasyÃrtha÷ / "eko deva÷' ityasyÃæ Órutau nirguïasya brahmaïa÷ ÓrutatvÃccÃsya vÃcyatvamupapannamiti / atra Óruto 'pi saguïa÷ kiæ na syÃdityata Ãha- padaæ ceti // *3,204* %% NYùYASUDHù: atra hi vÃkye kevalo nirguïaÓceti ÓrÆyate / nirguïa iti ca padaæ kathaæ gauïaæ vadi«yati / vyÃhatatvÃt / ato na saguïo 'tra Óruta iti / *3,206f.* $lak«yatve'pi lak«yapadÃdapi vÃcakatvasamarthanam$ satyamasyÃæ Órutau nirguïÃdipadapratipÃdyaæ nirguïaæ brahmeti / kintu lak«aïayaiva / tathÃca kathamanena nirguïasya vÃcyatvasiddhi÷ / naca vÃcyaæ nirguïaÓabdena nirguïaæ cellak«yaæ tarhi tadvÃcyaæ vÃcyam / vÃcyÃrthadvÃratvÃllak«aïÃyÃ÷ / naca saguïaæ nirguïapadavÃcyam / vyÃghÃtÃt / saguïasya nirguïatvaæ tathà sati syÃditi / guïÃbhÃvaviÓi«Âasya vÃcyatvÃÇgÅkÃrÃt / nirvikalpakasvarÆpamÃtrasyopalak«yatvÃt / ekameva hi nirviÓe«aæ vastu paramasÆk«maæ guïÃbhÃvÃdyupÃdhibhirÅ«atsthÆlaæ jÃtam / guïÃdyupÃdhibhistu sthÆlataramityato nirguïaÓabdena guïÃbhÃvaviÓi«ÂavÃcyadvÃrà svarÆpamupalak«yamiti na kaÓcidvirodha÷ / evaæ pÆrïÃdipadÃnÃmapi lak«aïÃprakÃro dra«Âavya ityÃÓaÇkayoktameva parihÃraæ na vismaretyÃha- guïÃbhÃveti // *3,207* %% NYùYASUDHù: nirguïapadena guïÃbhÃvaviÓi«ÂavÃcyadvÃropalak«yaæ cecchuddhaæ brahma manyasa ityartha÷ / api tathÃpi, tatpadaæ lak«yapadam / brahmaïo vÃcakamaÇgÅkaraïÅyam / tathÃca vÃcyatvamevÃpatitamityartha÷ / *3,209* $sarvado«ÃspadatvÃt avÃcyatvamataæ nÃdaraïÅyam$ nanu lak«yapadenÃpi brahma lak«yameva na vÃcyamiti cenna / anavasthÃyà uktatvÃt / ki¤ca nirguïapadalak«yamityanenÃpi lak«yatve kimasya vÃcyam / na tÃvadanyat / tatra nirguïapadasyaivÃÓravaïena tallak«yapadasya dÆrotsÃritatvÃt / Óuddhaæ cetkiæ lak«aïayà / ki¤caivaæ yadyadbrahmatayà pratipÃdyate tattadbrahmeti vadatà sÃdhu samarthito brahmavÃda ityÃÓayavÃnadhikaraïÃrthamupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: etanmataæ brahmaïo 'vÃcyatvamatam / anÃdaraïe ca siddhaæ sarvaÓÃstramukhyÃrthatvaæ brahmaïa iti Óe«a÷ / *3,210* evamÅk«aternÃÓabdamityÃrabhya ÓrutatvÃccetyantÃni sÆtrÃïi svamatena vyÃkhyÃya pare«Ãæ vyÃkhyÃnaæ pratyÃkhyÃti- naceti // %% NYùYASUDHù: "sarvaj¤aæ sarvaÓaktijagadutpattisthitinÃÓakÃraïaæ brahma vedÃntavedyamityuktam / tatra sÃÇkhayà manyante / yÃni brahmaïo jagatkÃraïatvapratipÃdakatayÃbhyugatÃni"sadeva somyedamagra ÃsÅt' ityevamÃdÅni vÃkyÃni tÃni sarvÃïi triguïamacetanaæ pradhÃnameva jagatkÃraïaæ pratipÃdayanti / kuta÷ / brahmaïo j¤ÃnakriyÃÓaktirahitatvÃt / j¤ÃnakriyÃkÃryadarÓanonneyasadbhÃve hi te / naca j¤Ãnakriye cidÃtmana÷ sta÷ / tasyÃpariïÃmitvÃt / ekatvÃcca / triguïe tu pradhÃne pariïÃmiti na tayorasambhavakÃraïamastÅtyatastadeva"sadeva somyedamagre' ityÃdau jagatkÃraïatayà pratipÃdyata ityevaæ prÃpte pratividhÅyate- Åk«aternÃÓabdam iti // na sÃÇkhayaparikalpitÃmacetanaæ pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïaæ Óakyaæ vedÃntavÃkye«vÃÓrayitum / aÓabdaæ hi tat / kathamaÓabdatvam / Åk«ate÷ / tadaik«ata bahusyÃæ prajÃyeyeti, tattejo 's­jata'"i aik«ata lokÃnus­jà iti, sa imÃællokÃnas­jata',"sa Åk«Ãæ cakre, sa prÃïamas­jata' itÅk«it­tvaÓravaïÃtkÃraïasya / nacÃcetanasya pradhÃnasyek«it­tvaæ sambhavati / nanvayamÅk«atirgauïo vyÃkhyeya÷ / tatteja aik«ata tà Ãpa aik«anteti gauïaprÃyapaÂhitatvÃt / yathÃhyÃsannapatanaæ kÆlamÃlak«ya kÆlaæ pipati«atÅtyupacÃro d­«Âa÷ / tathÃ'sannasarge pradhÃne 'pyaik«atetyupacÃro bhavi«yatÅtyata÷ parihÃraæ paÂhati- gauïaÓcennÃtmaÓabdÃt // aptejasorivÃcetane 'pi pradhÃne gauïÅ'yamÅk«atirityasat / kuta÷ / ÃtmaÓabdÃt / anena jÅvenÃtmaneti / nahi jÅvaÓcetano 'cetanasya pradhÃnasyÃtmà sambhavati / sa Ãtmà tattvamasÅti ca / nahi cetanasya Óvetaketoracetanaikyabodhanamupapannam / athocyeta / acetane 'pi pradhÃne bhavatyÃtmaÓabda÷ / Ãtmana÷ sarvÃrthakÃritvÃt / yathà rÃj¤a÷ sarvÃrthakÃriïi bh­tye mamÃtmà bhadrasena ityÃtmaÓabdadarÓanÃditi / tatrottaram- tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt // naivamÃtmaÓabdÃlambanaæ pradhÃnaæ kalpyam / sa ÃtmÃtattvamasÅti Óvetaketostanni«ÂhÃmupadiÓya tasya tÃvadeva ciramiti mok«opadeÓÃt / na hyacetanani«Âhasya mok«o yukta÷ / *3,210f.* syÃdetat / brahmaiva j¤Åpsitam / tacca na prathamaæ sÆk«matayà Óakyaæ Óvetaketuæ grÃhayitumiti tatsambaddhaæ pradhÃnameva sthÆlatayÃ'tmatvena grÃhyate / arundhatÅmivÃtisÆk«mÃæ darÓayituæ tatsannihitÃæ sthÆlatÃrakÃæ darÓayantÅyamarundhatÅti / asyÃæ ÓaÇkÃyÃmuttaram- heyatvÃvacanÃcca // evaæ sati sthÆlatÃrÃvannÃyamÃtmeti heyatvaæ brÆyÃt / nacaivamabravÅt / ato nai«Ã kalpanà yuktà / caÓabda ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤Ãvirodhaæ samuccinoti // *3,211* svÃpyayÃt // sacchabdavÃcya prastutya svaæ hyapÅto bhavatÅtyucyate / nahyacetane cetanasyÃpyaya÷ suptau laye ca sambhavati / ataÓca na pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam / gatisÃmÃnyÃt // yadi ca kvacidapyacetanaæ pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïamucyeta vedÃnte«u / tathà sati katha¤cidÅk«aïÃdikaæ kalpyeta / na caivam / ato vedÃntotpÃdyÃyà gateravagateraikarÆpyÃcca na pradhÃnaæ jagatkÃraïamiti // ÓrutatvÃcca // sa kÃraïaæ kÃraïÃdhipÃdhipa iti sÃk«Ãtsarvaj¤asyeÓvarasya jagatkÃraïatvaæ ÓrÆyate / ataÓca na pradhÃnaæ jagatkÃraïaæ vedÃntavedyam / j¤ÃnakriyÃÓaktÅ tvapariïÃmino 'pÅÓvarasya savituriva yujyete / ityevaæ sÃÇkhayanirÃkaraïÃyaitÃni sÆtrÃïi bhagavÃnsÆtrakÃraÓcakÃra' / iti yanmÃyÃvÃdino vadanti tannetyartha÷ / kuto neti cet na / sÆtrÃk«arÃïÃmanÃnuguïyÃt / *3,218* $parÃbhimatÃdhikaraïaÓarÅraparÃmarÓa÷$ tathà hi / aÓabdaæ hi taditi hetÆk­tamaÓabdatvaæ nÃma Óabdagocaratvaæ và ÓabdÃvÃcyatvaæ và avaidikatvaæ và kÃraïatayÃvaidikatvaæ và / sarvatrÃpyasiddhirityÃha- nahÅti // %<... nahyaÓabdatvaæ pradhÃne 'ÇgÅkarotyasau // MAnuv_1,1.138cd //>% *3,218f.* NYùYASUDHù: asau sÃÇkhaya÷ / svasiddhena hetunedaæ nirÃkaraïamiti cenna / yato 'sau sÆtrÃkÃro 'Óabdatvaæ pradhÃnenÃÇgÅkaroti / upapÃdayi«yate caitat / ki¤cÃdyapak«e pradhÃnasyÃsattvamabhipretamuta pramÃïÃntaravedyatvam / Ãdye tadupapÃdanÃyek«aterupanyÃso 'nupapanna÷ / ata eva nottara÷ / dvitÅyo brahmaïyanaikÃntika÷ / t­tÅyacaturthayo÷ sÃdhyÃviÓi«Âatvam / kiæcek«aïenaiva neti pratij¤ÃtÃrthasiddhÃvaÓabdaæ hi taditi madhye hetvantarakalpanaæ vyartham / Åk«it­tvaæ cek«aïaguïayogitvam / tadbrahmaïyapi gauïameva nirguïatvavÃdinÃÇgÅkaraïÅyam / tathÃca gauïaÓcediti vyartham / kiæcek«atergauïatvakalpanasya bÃdhakÃbhÃvÃmanuktavÃ'tmaÓabdÃdityasaÇgatam / pareïa prÃyapÃÂhavirodhÃt / tanni«Âhasya mok«opadeÓÃdityatra kiæ pradhÃnaikyopadeÓÃnupapattirvà vivak«ità / tajj¤asya mok«Ãnupapattirvà / Ãdye brahmapak«e 'pi samÃno do«a÷ / nahi jÅvasyÃpi brahmaikyopadeÓo yukta ityuktamadhastÃt / dvitÅyastvanupapanna eva / ÃtmÃnÃtmavivekÃrthamanÃtmaj¤ÃnasyÃvaÓyakatvÃt / ÃtmaÓabdasya gauïatve codite bÃdhakÃbhÃva eva vaktavya÷ / heyatvÃvacanÃdityasya paricodanaivÃnupapannà / nahi sÃÇkhayo 'dvaitaj¤ÃnÃrthaæ pradhÃnopadeÓaæ manyate / *3,219* heyatvÃvacanaæ cÃnaikÃntikam / annamayaprÃïamayÃdÅnÃmabrahmatve 'pi heyatvÃvacanÃcca / uttarottarabrahmatvavacanaæ tatra j¤Ãpakamiti cet (na) / atrÃpi tathÃvidhaj¤ÃpakasaulabhyÃt / pratij¤Ãvirodhastu brahmavÃda eva na pradhÃnavÃde / pradhÃnasya sarvÃtmakatvÃbhyupagamÃt / bhokt­vargasya na pradhÃnÃtmakatvamastÅti cet / satyam / brahmaïastu na ki¤cit / etena svÃpyayo 'pi nirasta÷ / ekÅbhÃvasya brahmapak«e 'pyabhÃvÃt / pari«vaÇgamÃtrasya pradhÃne 'pi sambhavÃt / brahmavi«ayaæ gatisÃmÃnyaæ parasyÃsiddhameva / Åk«aïÃdinà tajj¤Ãpane prathamasÆtreïa gatÃrthatà / ata eva ÓrutatvÃdityasiddham / gatÃrthaæ ca gatisÃmÃnyenetye«Ã dik / *3,226* $vÃcyatvasamarthanameva prathamapratimÃdyaæ na sÃÇkhyanirÃkaraïam$ astu và yathÃkatha¤citsÆtragamanikà / tathÃpi prak­tasaÇgatiparyÃlocanayÃtra vÃcyatvasamarthanamevopapannaæ na sÃÇkhayanirÃkaraïamityÃha- samanvaya iti // %% NYùYASUDHù: tattu samanvayÃditi samastasyÃpi ÓÃstrasya brahmaïi samanvaye pratij¤Ãte sati yadyapi mukhyayà v­ttyà Óabdagocaratà sÃÇkhayanirÃkaraïaæ cetyubhayamapi pratipÃdyaæ bhavati / ubhayÃbhÃve 'pi samanvayÃnupapatte÷ tathÃpi Óabdagocarataiva prathamapratipÃdyà syÃt hi yasmÃttasmÃtsaivÃtra pratipÃdyate na sÃÇkhayanirÃkaraïam / tatpunarÅk«atikarmavyapadeÓÃtsa ityÃdau kari«yata iti / kuta÷ÓabdavÃcyatÃyÃ÷ prathamapratipÃdyatvamityata Ãha- tadabhÃva iti // %<... tadabhÃve kuto 'nvaya÷ // MAnuv_1,1.139d //>% NYùYASUDHù: avÃcyatve hi brahmaïi Óabdasambandha evÃnupapanna÷ / jagatkÃraïatvÃdivÃkyavicÃrastu dÆre / sÃÇkhayanirÃkaraïÃbhÃve tu s­«ÂayÃdivÃkyÃnÃmeva samanvayÃnupapatti÷ / ata÷ prathamaæ vÃcyatvasamarthanena samanvayasambhÃvanÃyÃæ satyÃæ vÃkyaviÓe«ani«Âhasya vicÃrasya paÓcÃdavasara iti / *3,227* $samanvayakathanÃt na lak«aïÃbhipretÃsÆtrakÃrasya$ nanu vÃcyatvÃbhÃve 'pi lak«aïayà v­ttyà samanvayo bhavi«yatÅtyavÃcyatvÃk«epaæ nirdalatayopek«ya sÆtrakÃreïÃdau sÃÇkhayamataæ nirÃk­tamityaÇgÅkÃre kathamasaÇgatirityata Ãha- kathaæ ceti // %% NYùYASUDHù: syÃdevam / yadi sÆtrakÃra÷ ÓabdÃnÃæ brahmaïi lak«aïÃmabhipreyÃt / na caitadasti / yadi sÆtrakÃro brahmaïi ÓabdÃnÃæ lak«aïÃmabhipraiti / tadà kathaæ samanvayaæ brÆyÃt / kintvanvayamÃtraæ brÆyÃt / samanvayaæ cÃbravÅt / tena j¤Ãyate na lak«aïà sÆtrakÃrasyÃbhipretà kiæ nÃma mukhyav­ttireveti / *3,228* $samanvaya÷ vÃcyÃrthe eva ghaÂane na lak«yÃrthe$ samanvayaæ bruvatà kathaæ mukhyav­ttirabhipreteti j¤Ãyata ityata Ãha- yo 'sÃviti // %% NYùYASUDHù: samÅcÅno (hi) anvaya÷ samanvaya÷ / saca Óabdasya vÃcyÃrtha eva ghaÂate / tatraiva sÃk«ÃcchaktimattvÃt / lak«yÃrthe tu vÃcyÃthardvÃreïÃnvayo na samÅcÅna÷ / ata÷ samanvayaÓabdaæ prayu¤jÃnena sÆtrak­tà vÃcyavÃcakabhÃva eva pratij¤Ãta iti j¤Ãyate / sa cÃvÃcyatvaÓaÇkÃnirÃsamantareïa sarvathÃpyasambhÃvita÷ syÃditi vÃcyatvasamarthanameva prÃthamikamiti / idaæ cÃbhyupagamyoktam / lak«aïÃvÃde 'nvaya eva nopapadyate / kuta÷ samanvaya÷ / samÅcÅnatà tu tÃtparyavattà / sà ca lÃk«aïike 'pyarthe ÓabdÃnÃæ sambhavatÅti na samanvayasiddhayarthaæ vÃcyatvaæ samarthanÅyamiti cenna / saæÓabdasÃrthÃntaraæ vyÃkhyÃyÃmapi jaghanyav­ttyà lak«aïayà samanvayÃÓrayaïanibandhe kÃraïÃbhÃvÃt / *3,229* $janmÃdikÃraïe samanvayasyoktatvÃt na nirguïe samanvayaprasaÇga÷$ nanvasti kÃraïam / tattu samanvayÃditi nirguïe hi brahmaïi samanvaya÷ sÆtrak­tà pratij¤Ãta÷ / na ca tatra ÓabdÃnÃæ vacanav­tti÷ sambhavati / tasyà dravyÃdisambandhanibandhanatvÃt / nirguïe ca tadabhÃvÃt / ato j¤Ãyate lak«aïÃ'Órità sÆtrak­teti / evaæca sati saæÓabdasyÃpyukta evÃrtho niÓcÅyata iti / syÃdapyevam / yadi nirguïe samanvaya÷ pratij¤Ãta÷ syÃt / na caivam / tathà hi kimatra nirguïasya prak­tatvÃttaditi tatparÃmarÓo 'ÇgÅkriyate / uta saguïasya prak­tatve 'pi tatparÃmarÓÃsambhavena jahadajahallak«aïayà nirguïaparÃmarÓo 'bhyupeyate / Ãdyaæ dÆ«ayati- janmÃdÅti // %% NYùYASUDHù: atra tattu samanvayÃditi sÆtre / nirguïe samanvayasyÃvakÃÓa÷ prasaÇga÷ kvÃsti / nÃstÅtyartha÷ / kuta÷ / yato 'tra trisÆt­yÃmatÅtÃyÃm / nirguïe vi«ayasaptamÅyam / nirguïasyÃvakÃÓa÷ (prasaÇga÷) kvÃsti / na kvÃpÅtyartha÷ / katham / lak«aïasÆtre janmÃdikÃraïatvena lak«ite hi brahmaïi ÓÃstraæ pramÃïamabhidhÃya tasya samanvayamÃha sÆtrakÃra÷ / naca tannirguïaæ janmÃdikÃraïatvaguïayogÃt / nanu janmÃdikÃraïatvaæ taÂasthameva satbrahma lak«ayatÅti brÆma÷ / ato lak«aïasÆtre prak­taæ nirguïamevetyata uktaæ sÃk«ÃjjanmÃdikÃraïa iti / upapÃditaæ cettatraiva / mà bhÆllak«aïasÆtre nirguïasya prak­tatvam / prathamasÆtre jij¤Ãsyatayoktaæ nirguïameva / nahi tasya kaÓciddharma÷ ÓrÆyata iti na vÃcyam / yatastadeva, janmÃdisÆtre janmÃdikÃraïatvena lilak«ayi«itameva, jij¤Ãsyamuktam / nahyanyajjij¤Ãsyatayà pratij¤ÃyÃnyasya lak«aïamucyate / anupayogÃditi / *3,231* $saæÓabdaprayogÃdmukhyav­ttireva yuktà na lak«aïÃÓrayaïam$ dvitÅyaæ dÆ«ayati- kathaæ ceti // %% NYùYASUDHù: tasyÃnukrÃntÃyÃæ trisÆt­yÃæ prak­tasya mukhyÃrthasya vÃcyasya samanvayavi«ayatayà tyÃge 'sambhava÷ katham, na katha¤cidityartha÷ / ato nirguïasamanvayasyÃpratij¤ÃtatvÃnna lak«aïÃ'Órayaïamatra yuktam / kintu prathamaprÃptayà mukhyav­ttyaiveti / tadartha eva saæÓabdo 'pÅti / $aj¤eyatvÃt nirguïaæ naprameyam$ ki¤ca nirguïaæ cedatra tacchabdena parÃm­Óyate / tadà tatra lak«aïÃpi na sambhavatÅti vyarthaæ samanvayasÆtramÃpannamiti vaktuæ nirguïasyÃprameyatvaæ tÃvatsÃdhayati- mÃneneti // *3,232* %% NYùYASUDHù: nirguïaæ vastu kena mÃnena vij¤eyam / na kenÃpi / kuta÷ / aj¤eyatvÃt / j¤eyameva hi prameyaæ d­«Âaæ ghaÂÃdi / ÓabdapramÃïÃvi«ayatve 'vÃcyatvaæ hetu÷ / vÃcyasyaiva tadvi«ayatvadarÓanÃt / j¤eyatvÃÇgÅkÃre ca nirguïatvavyÃghÃtÃt / *3,234* $nirguïasya ameyatve lak«aïayÃpi v­ttirnasaæbhavati$ astvaprameyameva nirguïaæ brahma, tata÷ kimityata Ãha- ameyaæ cediti // %% NYùYASUDHù: nirguïaæ brahmÃmeyaæ cedaÇgÅk­tam / tarhyameyatvÃttatra ÓÃstrasya katha¤canalak«aïayÃpi v­ttirna sambhavatÅti samanvayasÆtraæ vyatharmeva prÃptam / lak«aïà hi lak«yÃrthapramitipÆrvikà d­«Âà / nahi tÅraæ svarÆpato gaÇgÃsambandhitvena ca pramÃïato 'pratipannaæ gaÇgÃÓabdena j¤Ãpyate / lÃk«aïiko 'pi hi Óabdo lak«yapramotpÃdÃya prayujyate / anyathà prayojanÃntarÃbhÃvena vaiyarthyaprasaÇgÃt / tathà cÃprameye hetuphalayorasambhavÃtkathaæ lak«aïÃsambhava÷ / nanu prasiddhireva lak«aïÃheturna pramÃïaprasiddhi÷ viÓe«aïavaiyarthyÃt / tathÃca svata÷ siddhe kathaæ lak«aïà na sambhavatÅti / evaæ tarhi sutarÃæ lak«aïà nopapadyata iti vak«yati / nanu lÃk«aïikÃ÷ Óabdà lak«yapramÃmanutpÃdayanto 'pi viparÅtÃkÃravyÃvartanena (eva) prayojanavanto bhavi«yantÅti / na / nirÃk­tatvÃditi / *3,235* $j¤ÃnÃnandÃdyanantaguïÃrïavatvena saguïaæ parabrahmaiva jij¤Ãsyam$ nirguïe samanvayaæ nirÃk­tya vyatirekamukhenopasaæharati- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: yato nirguïe samanvayo nopapanna÷ / tasmÃdasmadÅyaæ saguïameva paraæ brahma ÓÃstreïa jij¤ÃsyamaÇgÅkaraïÅyam / nanu pÆrvaæ vi«ïorjij¤Ãsyatvamuktam / idÃnÅæ tu saguïasya brahmaïa iti virodha ityata uktam- vÃsudevÃkhyamiti // tathÃpi prÃk saguïasya heyatvÃdikamabhihitam, idÃnÅæ tu jij¤Ãsyatvamiti kuto na virodha ityata uktam- guïÃrïavamiti // pÆrvamanirvacanÅyÃvidyÃvacchinnasya saguïasyÃprÃmÃïikatvam prÃk­tasattvÃdiguïabaddhasya heyatvÃdikaæ cÃbhihitam / idÃnÅæ tu j¤ÃnÃnandÃdyanantaguïÃrïavatvena saguïaæ parabrahmopÃdeyamucyata iti ko virodha÷ / arïava ivÃcaratÅti kvipi k­te 'ïarvate÷ pacÃdyaci k­te 'rïavaÓabda÷ triliÇga÷ sÃdhu÷ / nanvekamevÃdvitÅyamiti brahmaïo nirguïatvamabhidhÅyate, ata÷ kathaæ guïÃrïavatvamityata uktam- advandvamakhilottamamiti // advandvamasamam / samÃdhikarÃhityaæ Órutyartha ityartha÷ / *3,237* $sarvapramÃïÃvi«yatvÃt nirguïaæ brahma ÓaÓavi«Ãïayitam$ na kevalaæ nirguïe ÓÃstrasamanvayo nopapadyate / kintu tasya sattvamevÃnupapannamityÃha- vij¤eyetir // %% *3,237f.* NYùYASUDHù: dvandvÃtparastvapratyaya÷ pratyekamabhisambaddhayate / pÆrvapadena rÆpÃdÅnÃæ grahaïam / tannirguïaæ brahma nÃstyeveti bahireva pratij¤Ã dra«Âavyà / kuta÷ / manaso vÃcaÓcÃgocaraæ yata÷ / upalak«aïametat / sarvapramÃïÃgocaratvÃcchaÓavi«Ãïavaditi dra«Âavyam / gavÃæ j¤ÃnÃnÃæ caro v­ttirasminniti gocaram / vi«aya iti yÃvat / tena napuæsakopapatti÷ / sarvapramÃïÃvi«ayatvaæ kuta ityata uktaæ vij¤eyatvapÆrvaviÓe«ebhyo nirgatamiti / vij¤eyatvÃbhÃvÃnna kasyÃpi pramÃïasya vi«aya÷ / vÃcyatvalak«yatvasad­ÓaguïayogitvÃbhÃvÃcca na ÓÃbdatvam / rÆpÃdyabhÃvÃcca na pratyak«atvam / liÇgasambandhÃbhÃvÃcca nÃnumeyatvamiti / *3,239* nanu pramÃïagocarasyÃpi nirguïasya svaprakÃÓatayà siddhirbhavi«yatÅtyata Ãha- yadÅti // %<... yadi tat syÃdagocaram / astu tanmà vaded vÃdÅ nacÃsmacchÃstragaæ tu tat // MAnuv_1,1.145b-d //>% NYùYASUDHù: evamapi yadi svaprakÃÓatayà tadbrahma syÃt tarhyastu / kintu samanvayavi«ayatayà na vaktavyam / yato 'smacchÃstragaæ vedÃdivi«ayo na bhavati / tadvi«ayatve svaprakÃÓatvahÃniprasaÇgÃt / prakÃÓÃntaravyÃv­ttirhi svaprakÃÓaÓabdenÃbhipretà mÃyÃvÃdinà / tadidamekaæ sandhitsato 'nyaccyavata ityÃyÃtam / yadbrahmÃstitvamabhila«ita÷ ÓÃstrÃvi«ayatvamÃpatitam / vÃdÅti parihÃsa÷ / mÃÓabdo 'yaæ na mÃÇ / ato liÇà sambandha÷ / *3,241* $vacanajanyaj¤ÃnÃvi«ayatayà svaprakÃÓatvaæ vacanajanyaj¤Ãnavi«ayatayà iti vacanavi«ayatvaæ vyÃhatam$ Ãha / svaprakÃÓasyÃpi brahmaïo na ÓÃstravi«ayatvaæ viruddham / vacanajanyasphuraïÃÓrayatayà tatkarmatayà và vacanavi«ayatvÃbhÃvena svaprakÃÓatvam / vacanajanyav­ttivyÃpyatayà tadvi«ayatvaæ ceti vyavasthopapatteriti / tadasat / sphuraïaæ hi j¤Ãtatà và j¤Ãnaæ và / nÃdya÷ / svarÆpasyaiva nirÃkari«yamÃïatvÃt / dvitÅye 'pi j¤ÃnÃÓrayatayà vi«ayatvaæ na kvaciditi karmatvamevÃÓrayaïÅyam / j¤Ãnakarmatvaæ ca j¤Ãnavi«ayatÃtiriktaæ nÃsti / tataÓca vacanajanyaj¤ÃnÃvi«ayatvamuktaæ syÃt / v­ttiriti ca j¤Ãnaæ tadatiriktaæ bodhyate / na tÃvattadatiriktam / pramÃïÃbhÃvÃt / Ãdye tu vyÃpyatvaæ na vi«ayatvÃtiriktaæ nirÆpayituæ Óakyamiti vacanajanyaj¤Ãnavi«ayatvamevoktaæ syÃt / tathÃca vyÃghÃtaprasaÇgena naikamapi siddhayatÅtyÃÓavÃnÃha- avÃcyamiti // %% NYùYASUDHù: avÃcyaæ vacanajanyaj¤Ãnavi«aya÷ ityuktavà punaÓca vÃcyaæ vacanajanyaj¤Ãnavi«ayo bhavatÅtyunmattavatsvoktidÆ«ako vyÃhatabhëŠ/ kimiti m­«Ã v­thaivÃsmacchÃstrasya vedasya cauryÃya nirguïavi«ayatayà yojayituæ yatate / nahi vyÃhatabhëiïa÷ ki¤citsiddhayati / unmattavaccoravacceti / *3,243* $ÓrutisÆtrayo÷ saguïavi«ayatvena na nirvi«ayatvÃpatti÷$ syÃdetat / ÓrutisÆtrayostÃvadekÃrthatvaæ yuktam / anyathà karaïetikartavyatÃbhÃvÃnupapatte÷ / ÓrutayaÓcopakramÃdivaÓÃt nityaÓuddhabuddhamadvitÅyaæ nirguïameva pratipÃdayantyo niravakÃÓÃ÷ pratÅyante / tatastanmÅmÃæsÃpi tadvi«ayaiva / tathà cÃnyathÃnupapatteyarthÃkatha¤cit ÓrutisÆtrayornirguïavi«ayatvamupapÃdanÅyam / anyathà vi«ayÃbhÃvenÃprÃmÃïyÃpatterityata Ãha- janmÃdÅti // %% *3,243f.* NYùYASUDHù: na ÓrutisÆtrayornirvi«ayatvÃpattibhayenÃvÃcyasyÃpi tadvi«ayatvaæ kalpyam / saguïavi«ayatvena savi«ayatvopapatte÷ / nacopakramÃdivaiguïyam / "yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityÃdau sÃk«ÃjjanmÃdikÃraïatvena,"nÃrÃyaïaæ mahÃj¤eyam' iti nÃrÃyaïÃdiÓabdoditaguïavattayà ca sarvatra saguïasyaiva pratÅteriti bhÃva÷ / *3,245* sarvapramÃïÃvi«ayasya ÓÃstravi«ayatvÃÇgÅkÃre yo vyÃghÃta ukto nÃsau suk«mek«ikÃmÃÓritya / yena suk«mek«ikÃyÃmavidyamÃnamapi dÆ«aïaæ sphuratÅti ÓaÇkayeta / yathÃ'ha "na cÃtrÃtÅva kartavyaæ do«ad­«Âiparaæ mana÷ / do«o hyavidyamÃno 'pi tatparÃïÃæ prad­Óyate' // iti / kintu sthÆlad­«Âibhirapyayaæ vyÃghÃta÷ suj¤Ãna ityÃÓayavÃnÃha- sarvaÓabdairiti // %% *3,246* NYùYASUDHù: unmattaæ vyÃhatabhëiïam / $mukhyav­tyà samanvayapratipÃdanamevÃtra na sÃÇkhyanirÃkaraïam$ nirguïe brahmaïi samanvayanirÃkaraïamupasaæharati- mà vada iti // %% NYùYASUDHù: yato vaktuæ j¤Ãtuæ ca na Óakyaæ tasmÃcchÃstrasya tadvi«ayatvÃgraho 'pi tyÃjya iti bhÃva÷ // mà vada iti // smaÓabdo 'trÃdhyÃhÃrya÷ / tena ca laÇupapatti÷ / mà vijÃnÅhÅti mÃÓabdo 'yam / ato nirguïe samanvayasyÃpratij¤ÃtatvÃdvacanav­ttyaiva samanvayo 'yamiti vÃcyatvasamarthanameva prathamasaÇgataæ na sÃÇkhayanirÃkaraïamiti siddham / *3,248* $svavyÃkhyÃnadÃr¬hyÃya paranirÃkaraïaæ na do«amÃvahati$ nanu yathà sÆtrÃvivak«itaæ sÃÇkhayanirÃkaraïaæ kurvato mama do«a÷ tathà mannirÃkaraïaæ kuvarto bhavato 'pi kathaæ na do«a÷ syÃt / na hÅdaæ kasyacitsÆtrasyÃrthatayocyata ityata Ãha- vayamiti // %% NYùYASUDHù: tvÃmapavyÃkhyÃtÃraæ ÓrutiyuktibhyÃæ baddhvà nirÃk­tyÃsmacchÃstraæ vedaæ sÆtrasÆcitÃbhi÷ ÓrutibhiryuktibhiÓcäjasà nairantaryeïa sÃdaraæ ca Ói«yairvicÃrayÃma iti / anenedamuditaæ bhavati / yÃvadÃpÃtaramaïÅyaæ pare«Ãæ vyÃkhyÃnaæ Ói«yÃ÷ paÓyeyu÷, na tÃvadasmadukte sÆtrÃïÃæ nijÃrthe 'pya¤jasÃ'daraæ kuryu÷ / kimasau sÆtrÃrtha÷ kiæ vÃyamiti sandehÃvaskandanÃt / nirÃk­te tvapavyÃkhyÃne nairantaryÃdarÃbhyÃmasmaduktameva (sÆtrÃ)arthamupÃdÃya ÓÃstrÃrthamÅmÃæsÃyÃæ nirvicikitsÃ÷ pravarteran / ato mÃ(nÃma)bhÆdayaæ sÆtrÃrthastathÃpi sÆtrÃrthagrahaïopÃyatvÃdvayÃkaraïÃdÃvudÃharaïapratyudÃharaïapradarÓanÃdivanna ka¤cana do«amÃvahati / kiæ nÃma guïahetureva bhavatÅti / *3,249* $avÃcyÃj¤eyÃdÅnÃæ Órutyantareïa arthakathanam$ nanu yadi vÃcyameva brahma ko 'rthastarhyavÃcyatvÃdyabhidhÃtrÅïÃæ Órutism­tÅnÃmityata÷ Órutyantareïaiva tadarthamÃha- adbhutatvÃditi // *3,250* %% NYùYASUDHù: ÃÓcaryatamatvÃt / kathamÃÓcaryatamatvam / anantaguïapÆrïatvÃt / durlabhaæ hyÃÓcaryaæ bhavati / na hyanantaguïapÆrïaæ sulabham / bhÃsanopasambhëetyÃtmanepadam / vÃcyatvasyopapÃditatvÃt / arthakathanamÃtreïaivÃlam / ÓrutyudÃharaïaæ tu dÃr¬hyÃrthamityavagantavyam / *3,251* $vÃcyasyÃvacyatvaæ loke'pi rƬhita÷ siddham$ ÃÓcaryaæ hi vastu vÃcyamapi na tena tenÃkÃreïa viÓe«ato nirdo«yuæ Óakyate / vyutpattyabhÃvÃt / vÃÇmanasayorvyÃkulatvÃdvetyato 'vÃcyamityucyate / mukhyÃtikrameïÃmukhyaprayoge kiæ prayojanamiti cet / syÃdayaæ prayojanÃnuyogo yadyayaæ svatantraprayoga÷ syÃt / naitadasti / rƬhatvÃt yathoktam,"rƬhopacÃro rƬhalak«aïopacÃro lak«aïÃ' iti / anyo 'pyÃha"mukhyÃrthabÃdhe tadyoge rƬhito 'tha prayojanÃt' iti / tadidamÃha- avÃcyamiti // %% *3,252f.* NYùYASUDHù: $ÓrutivyÃkhyÃnasya kramÃnullaÇghane nimittakathanam$ nanvetacchrutivyÃkhyÃnaæ sÆtravyÃkhyÃnÃnantarameva kartavyam / tatraiva pÆrvapak«aÓrute÷ ÓaÇkitatvÃt / atra vyÃkhyÃnaæ tu na saÇgatamiti / maivam / sÆtrapÆrvapak«iïevÃpavyÃkhyÃtrÃpi lak«aïayà brahmaïi samanvayaæ samarthayamÃnenaitacchrutism­tyupÃdÃnasya kartumucitatvÃt / tathà cobhau pratisÆtravyÃkhyÃpavyÃkhyÃpratyÃkhyÃnayoravasÃne ÓrutyÃdivyÃkhyÃnaæ yuktameveti / *3,253* $adhikaraïopasaæhÃra÷$ tadevaæ brahmaïo vÃcyatvÃdgatisÃmÃnyÃcca yuktaæ samanvayasÆtramiti siddham / // iti ÓrÅmannyÃsudhÃyÃæ Åk«atyadhikaraïam // *3,255* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃnandamayÃdhikaraïam // $adhyÃyasvarÆpanirÆpaïam$ // oæ Ãnandamayo 'bhyÃsÃt oæ // athÃto brahmajij¤Ãseti yasya brahmaïo jij¤Ãsà vihità tatsvarÆpaæ janmÃdyasya yata÷ ÓÃstrayonitvÃditi lak«aïapramÃïÃbhyÃæ svetarasamastavastuvyÃv­ttatayÃvadhÃritam / pramÃïasyÃnyaparatvaÓaÇkayà lak«aïasyÃtivyÃpti÷ samanvayasÆtreïa parih­tà / brahmaïaÓca sakalaÓÃstrapramÃïakatvÃsambhÃvanÃÓaÇkek«atyadhikaraïe nirÃk­tà / nahi lak«aïapramÃïanirÆpaïavyatirekeïa vastuvicÃraïaæ nÃmÃsti / sambhÃvanayà tu na varatvavadhÃraïÃrthà / apramÃïatvÃt / kintu yatrÃsambhÃvanayà samÅcÅnayorapi lak«aïapramÃïayeratathÃbhÃvaÓaÇkayà prav­ttisaÇkocastatraiva sambhÃvanopayoga÷ / vastutastu lak«aïapramÃïÃbhyÃmeva vastuvyavasthetyato brahmasvarÆpanirÆpaïe 'vaÓe«ÃbhÃvÃtkimÃnandamayo 'bhyÃsÃdityÃdinÃdhyÃyenetyÃÓaÇkayÃdhyÃyaÓe«asya k­tyamÃha- evamiti // #<Ãnandamayo 'bhyÃsÃt | BBs_1,1.12 |># // oæ Ãnandamayo 'bhyÃsÃt oæ // %% NYùYASUDHù: satyam / na brahmasvarÆpanirÆpaïe kimapyavaÓi«yam / tathÃpi tattu samanvayadityupakramÃditÃtparyaliÇgabalÃtsakalasyÃpi ÓÃstrasya yo brahmaïi paramamukhyayà v­ttyà pratipÃdyapratipÃdakatvalak«aïasamanvayo 'bhihitastameva samanvayaæ vibhÃgena prapa¤cenÃnandamaya ityÃdinÃdhyÃyena vadati sÆtrakÃra iti na vaiyarthyam / tattu samanvayÃditi hi pratij¤ÃmÃtreïoktam / tadyÃvadudÃharaïatvena vÃkyaviÓe«ÃnupÃdÃya vimarÓapÆrvakaæ pÆrvottarapak«opÃlambhasÃdhanÃbhyÃæ na prapa¤cyate tÃvadanuktaprÃyamarkÃkÃritvÃt / anyathà paro 'pi hyanyadeva samanvayÃdityuktavà k­tÅ syÃt / yadi hi pratyayamanutpÃdyaiko 'yaæ bhÆmadhyapradeÓa iti brÆyÃt / tadà paro 'pi kiæ na brÆyÃtparastÃdvitasteriti / tasmÃdÃvaÓyakaæ samanvayaprapa¤canam / tadanena samanvayasÆtreïÃdhyÃyaÓe«asya prapa¤cyaprapa¤cakabhÃvena saÇgatirdarÓità / evaæ tarhi tadÃnantaryameva syÃtkutovyavadhÃnamityata uktamevamiti / evamÅk«atyadhikaraïavyutpÃditanyÃyena brahmaïa÷ ÓÃstrÃvagamyatve mukhyayà v­ttyà sakalaÓÃstrapratipÃdyatve sambhÃvite satÅti / etaduktaæ bhavati / satyaæ prapa¤canamanantaraprÃptam tathÃpyavÃcyatvÃdyÃÓaÇkÃnirÃsena ÓÃstrÃvagamyatvasambhÃvanÃsamarthanena vyavadhÅyate / sati hi tasminna(nneta)syÃvasara÷ / ÓabdaleÓasa¤cÃrÃsambhave vÃkyatÃtparyavicÃrasyÃnavakÃÓatvÃt / nahi toyÃbhyavahÃrÃsamarthasya mumÆr«o÷ Óa«kulÅbhak«aïaæ sacetana÷ sambhÃvayatÅti / "svÃdi«vasarvanÃmasthÃne' iti padasaæj¤ÃnuÓÃsanÃdatra na yatibhaÇga÷ÓaÇkanÅya÷ / *3,276* $parÃbhimatÃdhyÃyasvarÆpaparÅk«Ã$ mÃyÃvÃdÅ tÆttarasÆtrasandarbhamÃk«ipya samÃdhÃnamÃha / dvirÆpaæ hi brahmÃvagamyate vedÃntavÃkye«u / nÃmarÆpavikÃropÃdhiviÓi«Âaæ tadviparÅtaæ ca sarvopÃdhivivarjitam / "yatra hi"dvaitamiva bhavati'"sarvÃïi rÆpÃïi vicintya dhÅra÷' ityevaæ sahasraÓo 'vidyÃvidyÃvi«ayabhedena brahmaïo dvirÆpatÃæ darÓayanti vedÃntavÃkyÃni / tatrÃvidyÃvasthÃyÃæ brahmaïa upÃsyopÃsakÃdilak«aïa÷ sarvo vyavahÃra÷ / tatra kÃnicidbrahmaïa upÃsanÃnyabhyudayÃrthÃni / kÃnijikramamuktayarthÃni kÃnicitkarmasam­ddhayarthÃni / evamapek«itopÃdhibhedaæ brahmopÃsyatvena nirastasamastopÃdhi tu j¤eyatvenopadiÓyata ityasyÃrthasya pradarÓanÃyettaragrantha Ãrabhyata iti / *3,276f.* tadidamanupapannam / brahmaïo dvairÆpyasyÃprÃmÃïikatvÃt / sarvÃïyapi hi vedavÃkyÃnyasaÇkhayeyakalyÃïaguïÃkaraæ sakalado«agandhavidhuramekarÆpameva brahma nÃrÃyaïÃkhyaæ pratipÃdayanti / kintu kÃnicitsarvaj¤atvasarveÓvaratvasarvÃntaryÃmitvasaundaryaudÃryavÅryÃdiguïaviÓi«Âatayà / kÃnicidapahatapÃpmatvanirdu÷khatvaprÃk­tabhautikavigraharahitatvÃdido«ÃbhÃvaviÓi«Âatayà / kÃnicitadigahanatÃj¤ÃpanÃya vÃÇmanasÃgocaratvÃdyÃkÃreïa / kÃnicitsarvaparihÃreïa tasyaivopÃdÃnÃyÃdvitÅyatvena / kÃnicitsarvasattÃpratÅtiprav­ttinimittatÃpratipattyarthaæ sarvÃtmakatvena ityevamÃdyanekaprakÃrai÷ paramapuru«aæ bodhayanti / tato vyÃkulabuddhayo gurusampradÃyavikalà aÓrutavedavyÃkhyÃtÃra÷ sarvatrÃpyekarÆpatÃmananusandadhÃnà vedaæ chindanti / na (ca)etaddvairÆpyaprapa¤canamuttaratropalabhyate / nÃpyasyÃvidyÃvi«ayasya prapa¤canaæ mok«aÓÃstre 'tropayujyate / prasaÇgÃducyata iti cenna / sarvasva prÃsaÇgikatve pratipÃdyÃbhÃvaprasaÇgÃt / tadidamÃbhÃïakaæ laukikÃnÃæ nÃtivartate"sÃrthÃdapi taskarà bahava÷' iti / etacca saguïanirguïabhedaæ nirÃkurvatÃ'cÃryeïa nirastamiti neha puna÷ prakrÃntam / tathÃca bhëyam / nÃnyathà tadad­«Âeriti / *3,281* $prathamapÃde prasiddha nÃmÃtmakaÓabdÃnÃæ samanvayakathanam$ nanvevamadhyÃyasya samanvayapratipÃdanalak«aïaikÃrthatvenaikavÃkyatve sati pÃdabheda÷ kiænibandhana÷ / avÃntarÃrthopÃdhibhedÃditi bhÃvenÃha- tatreti // %% NYùYASUDHù: caturvidhà (hi) vaidikÃ÷ ÓabdÃ÷ / kecidbrahmaïyevaprasiddhÃ÷ / anye 'nyatraprasiddhÃ÷, kecidubhayatraprasiddhÃ÷, apare tvanyatraivaprasiddhà iti / sarve 'pi pratyekaæ nÃmaliÇgÃtmakatayà / dvividhÃ÷ / sÃk«ÃddharmivÃcino nÃmÃtmakÃ÷ / dharmadvÃrà dharmiïi vartamÃnà liÇgÃtmakÃ÷ / te«u brahmaïi prasiddhÃnÃæ samanvayo na vaktavya÷ / vivÃdÃbhÃvÃt / tatraiva ca mÅmÃæsÃvatÃrÃt / tatra vaktavyasamanvaye«u trividhe«u Óabde«vanyatraprasiddhÃnÃæ nÃmÃtmakÃnÃæ ÓabdÃnÃæ vi«ïÃveva samanvayam / tatra prathame 'dhyÃye prathame pÃde vadatyaja÷ / anye«Ãmanye«viti tatratatra vak«yati / kramaniyame tu heturupari«yÃdvak«yate / prathame spa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ dvitÅyat­tÅyayoraspa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ samanvaya÷ / caturthe pradhÃnasya ÓÃbdatvanirÃkaraïamityuktam / dvitÅyat­tÅyapÃdodÃharaïavÃkyÃnÃmapi bahulaæ spa«ÂabrahmaliÇgatvÃt / dvitÅyat­tÅyayerbhedÃbhÃvaprasaÇgÃcca / saguïanirguïaprÃcuryeïa tadbheda iti kaÓcit / tanna / nirÃk­tatvÃt / pradhÃnaÓÃbdatvanirÃsasyek«atyadhikaraïÃnantaryaæ vihÃya vik«epe kÃraïÃbhÃvÃcca / *3,293* $ÃnandamayÃdhikaraïe guïisÃmÃnyavÃcinÃæ guïavÃcinÃæ ca samanvaya÷$ nanvatra pÃde saptÃdhikaraïÃni samanvayavibhÃgÃrthÃni / tatra saptÃnÃæ ÓabdÃnÃæ brahmaïi samanvaya÷ siddhayet / tatkathamanyatrasiddhÃnÃæ nÃmÃtmakÃnÃæ sarvaÓabdÃnÃæ samanvayasiddhiratra syÃt / anyathà samanvayasÆtreïaivÃlam / kimanenÃtyalpaprapa¤caneneti / maivam / ekaikatrÃdhikaraïe samÃnanyÃyÃnamanekaÓabdarÃÓÅnÃæ nirïÅyamÃnatvÃt / vÃkyaviÓe«agrahaïasya pÆvarpak«aviÓe«opÃdÃnasya siddhÃntapramÃïaviÓe«asvÅkÃrasya codÃharaïÃrthatvÃt / pratyekaæ nirïaye ÓÃstrasyÃparyavasÃnaprasaÇga÷ / viÓvatomukhatà ca sÆtrÃïÃæ na syÃt / tarhi nirïetavyaÓabdÃvacchedakopÃdhayo vaktavyÃ÷ / anyathÃsyedamudÃharaïamiti j¤ÃtumaÓakyatvÃt / sarvodÃharaïatve ca sarvathÃdhikaraïÃntarÃnÃrambhaprasaÇgÃditi / satyam / santi pratyadhikaraïaæ nirïetavyÃrthÃvacchedakopÃdhaya ityÃÓayavÃnÃnandamayÃdhikaraïanirïeyaÓabdopÃdhimÃha- guïÅti // *3,294* %<... guïisÃmÃnyavÃcinÃm // MAnuv_1,1.153d //>% NYùYASUDHù: %% NYùYASUDHù: ÃnandamayÃdiÓabdà hi guïisÃmÃnyaæ vadanti / na ÓatakratvÃdiÓabdebhya ivaitebhyo guïiviÓe«apratÅtirasti / te ca mayaÂpratyayÃdinà brahmaïe 'nyatpratyÃyayantÅti bhavantyanyatraprasiddhÃ÷ / guïavÃcinastvÃnandÃdayaste guïini brahmaïi vartituæ nÃrhantÅtyanyatraprasiddhÃ÷ / guïaguïinorabhedastvahikuï¬alÃdhikaraïa eva sÃk«ÃtsÆtrak­tà vak«yate / abhede 'pi ÓabdÃdisÃÇkaryÃbhÃvaÓceti / *3,296* $ÃnandamayÃdipa¤cakasya vi«ïuvÃcakatvam$ taittirÅyake sa và e«a puru«o 'nnarasamaya ityadinÃnnamayaprÃïamayamanomayavij¤ÃnamayÃnandamayÃ÷ paÂhyante / tatra saæÓaya÷ / kimete 'nnamayÃdaya÷ paramÃtmaiva / uta tadanya÷ kaÓciditi / sarvatra brahmaÓabdaÓravaïÃttasya ca vi«ïÃvanyatra ca prayogÃt / kiæ tÃvatprÃptam / anya evÃnnamayÃdiÓabdÃrtha iti / kuta÷ / annamayÃdiÓabdà hi vikaravÃcina÷ / maya pratyayasya vikÃrÃrthe'nuÓÃsanÃt / vikÃrasya ca ÓarÅrÃdikoÓe«u sambhavÃt / sarvavikÃrÃtmakatvena prak­tau vopapatte÷ / jÅvÃnÃæ và vikÃrÃbhimÃninÃmannamayatvÃdikaæ yuktam / gaura÷ ÓyÃma ityÃdivat / adhi«ÂhÃtrÅïÃæ brahmÃdidevatÃnÃæ vÃyaæ Óabda÷ sambhavati / aÓanirindra itivat / naca vikÃratvaæ parasya brahmaïa÷ sambhavati / nirvikÃro 'k«ara÷ Óuddha ityÃde÷ / yadyapi vikÃra iva prÃcurye 'pi mayaÂpratyayo 'sti / tathÃpyannamayaÓabdastÃvadvikÃrÃrtho 'ÇgÅkÃrya÷ / "o«adhÅbhyo 'nnamannÃtpuru«a÷' ityo«adhijanitÃnnavikÃraæ puru«aÓabdÃbhidheyaæ ÓarÅraæ prak­tya"sa và e«a puru«o 'nnamannarasamaya÷' ityuktatvÃt / "tasyedameva Óira÷' ityaparok«atayà nirdeÓÃt / tathÃca dvaividhyakalpanÃnupapatte÷ sarvatra vikÃrÃrtha evÃÇgÅkÃrya÷ / ki¤cÃnnamayÃdaya÷ pa¤ca, brahma tvekameva, ata÷ kathaæ tadetai÷ Óabdairucyeta / api caite parasparamanyatayà ÓarÅraÓarÅribhÃvenÃntaratvena cocyante / nacaivaæ brahma bhavitumarhati / naca tarhyÃnandamayo 'stu brahma sarvÃntaratvÃditi vÃcyam / vikÃrapravÃhapatitatvÃt / annamayÃdyÃntaratvamÃtreïa sarvÃntaratvÃniÓcayÃt / ki¤ca brahmavidÃpnoti paramiti prak­taæ paraæ brahma Ãnandamayasya"brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityavayavatayà pratÅyate / nacÃvayava evÃvayavÅ, virodhÃt / ato na annamayÃdaya÷ pa¤cÃpi brahma kiæ tvanya eveti / evaæ prÃpte siddhÃntayatsÆtraæ vyÃkhyÃti- samudraÓÃyinamiti // %% *3,296f.* NYùYASUDHù: atra taittirÅyake"anyÃsu catadÆ«Ãsu ÓÃkhÃsvapi sahasraÓa÷ / Ãnandamaya ityÃdyai÷ ÓabdairvÃcyo hari÷ svayam' ityetÃvatÃ'nandamayo brahmeti pratij¤ÃbhÃgo vyÃkhyÃta÷ / tatra taittirÅyaka ityudÃharaïavÃkyagrahaïam / anyÃsviti nirïetavyavyapadeÓa÷ / etadrÆpÃsviti guïisÃmÃnyaguïavÃcinÃmavatÅ«vityartha÷ / tatra heturabhyÃsÃditi / tadvayÃkhyÃnaæ ye 'nnamiti / "ye 'nnaæ brahmopÃsate, ye prÃïaæ brahmopÃsate, Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn, vij¤Ãnaæ brahma cedveda, asadbrahmeti veda cet' ityannamayÃdivi«ayatayodÃh­te«u Óloke«u brahmaÓabdasyÃbhyÃsÃdityartha÷ / ekavi«ayÃsak­duktirmukhyo 'bhyÃsa÷ / na caivamatrÃsti / kiæ tvasak­daktimÃtra(mitij¤Ãpa)miti ÓaÇkÃyÃmekavi«ayatÃpyastÅti j¤ÃpayitumityÃderityanuktavà ityÃdirÆpÃdityuktam / annamayÃdivi«ayatvena brahmaÓabdasya ÓrutatvÃdityuktaæ bhavati / brahmaÓabdena kathamayaæ niÓcaya ityata Ãha- brahmaÓabdasyeti // tadapi kuta ityata Ãha- Órutiriti // "tadeva brahma paramam' iti sÃvadh­ti÷ Óruti÷ vi«ïumeva brahmaÓabdavÃcyaæ jagau yato 'ta iti yojanà / tatrÃpi taditi parÃmarÓavi«ayo vi«ïuriti kuta ityata uktam- samudraÓÃyinamiti // vyÃkhyÃtametatprathamasÆtre / *3,304* $ÃnandamayaÓabdasya annamayÃdyupalak«aïatvam$ nanvÃnandamaya ityeva sÆtre pratij¤Ã, tatkathamÃnandamaya ityÃdyairiti vyÃkhyÃnamityata Ãha- upalak«aïatvamiti // %% NYùYASUDHù: ÃnandamayaÓcÃsau pÆrvaÓca sa e«Ãmasti ta ÃnandamayapÆrviïaste«Ãm / syÃdayaæ vyÃkhyÃnavyÃkhyeyayorvisaævÃdo yadyatrÃnandamayaÓabda÷ svamÃtrasya grÃhaka÷ syÃt / na caivam / kiæ tvatrÃnandamayaÓabdasya samÃnanyÃyÃnÃmannamayÃdiÓabdÃnÃmupalak«aïakatvam / evamuttaratrÃpyÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃmapi / svasamÃnanyÃyaÓabdÃntaropalak«aïatvamavagantavyamiti / ajahallak«aïà cai«Ã / tenÃnandamayasya tyÃgo na mantavya÷ / ata eva vikÃraÓabdÃdityÃdyÃk«epÃïÃæ tatparihÃrÃïÃæ svatantrayuktÅnÃæ copalak«aïatvaæ dra«Âavyam / *3,307* $yathÃÓrutagrahaïe sÆtrÃïÃæ sarvatomukhatvÃnupapatti÷$ syÃdetat / mukhyÃrthabÃdhe tadyoge prayojane ca sati lak«aïà d­«Âà / tadatra vÃcakaÓabdaprayoge sambhavati kiæ lÃk«aïikaÓabdaprayoge prayojanaæ sÆtrakÃrasya / naceyaæ rƬhalak«aïà / yena prayojanÃnapek«etyata Ãha- sÆtrasyeti // %% NYùYASUDHù: yadi mukhya eva prayoga÷ kriyate / tadÃnnamayaprÃïamayamanomayavij¤ÃnamayÃnandamayà ityeva prayoktavyaæ syÃt / tathÃca sÆtrasyÃlpÃk«aratvalak«aïaæ hÅyeta / Órutyà 'rthÃdvà j¤ÃyamÃnasyÃrthasyÃvacanaæ hyalpÃk«aratvam / ayaæ cÃrtho 'rthojj¤Ãyata iti vak«yÃma÷ / ata÷ sÆtrasyÃlpÃk«aratvena prayojanena lÃk«aïikaprayoga÷ sÆtrakÃrasyeti / *3,308* nanu sÆtre yathÃÓrutameva ced g­hyate tadà kÅd­Óo do«o yena lak«aïà vyÃkhyÃtavyetyata Ãha- sarveti // prav­ttatvÃditi Óe«a÷ / yadi hi sÆtre ÓrutamÃtraæ g­hyeta tadà sÆtraÓatena vÃkyaÓatasamanvaya eva siddhayet / natu sarvaÓÃkhÃnirïaya÷ / sarvaÓÃkhÃnirïayÃrthaæ prav­ttaÓani caitÃni / sÆtrÃntarÃbhÃvÃt / ata÷ sarvaÓÃkhÃnirïÃyakatvasyÃnyathÃnupapattyà yathÃÓrutamÃtraparityÃgena lak«aïà vyÃkhyeyeti gamyate / lak«aïÃ'Órayaïe hi sarvaÓÃkhÃnirïaya÷ siddhayatÅti / nanu yathà yathÃÓrutagrahaïe bÃdhakamasti sÆtrÃïÃæ viÓvatomukhatvÃsambhava÷ tathopalak«aïÃ'Órayaïe 'pi bÃdhakasadbhÃva÷ samÃna÷ / ÃnandamayaÓabdenÃnnamayÃdÅnÃmiva sarvaÓabdÃnÃmupalak«ayituæ ÓakyatvenottarÃdhikaraïÃrambhÃnupapatteriti cet / kiæ samÃnanyÃyaÓabdÃntaravi«ayÃdhikaraïÃnÃrambhaprasaÇgo bÃdhaka÷ / kiævà nyÃyÃntaravi«ayaÓabdÃntaragocarÃdhikaraïÃnarambhaprasaÇga÷ / nÃdya÷ / i«ÂatvÃt / na dvitÅya÷ / vai«amyÃt / annamayÃdayo hi samÃnanyÃyatayà sambandhenopalak«aïatayà g­hyante / taditare«Ãæ tÆpalak«aïÃyÃæ ka÷ sambandha÷ / nahi sambandhena vinà lak«aïà d­«Âà / Óabdatvena sandigdhatvena copalak«aïamupaplava÷ / tathà sati tattu samanvayÃdityanenaiva pÆrïatvÃt / atha samÃnanyÃyavi«ayatve 'pyadhikaraïÃntarÃrambho d­Óyate / upalak«aïapak«e sa na syÃdityÃpÃdyata ityata Ãha- punaÓceti // tatra pÆrvÃdhikaraïavyutpÃdinyÃyavi«aye 'pyarthe yadadhikaraïÃntaramÃrabhyate tatpÆrvÃdhikaraïanyÃyÃcchÃdakÃdhikÃÓaÇkÃlak«aïÃtpunaradhikaraïÃntarÃrambhaprÃpakÃddhetorvidyamÃnÃdyujyate / idamuktaæ bhavati / samÃne 'pi nyÃye punaradhikaraïÃntarÃrambhÃnyathÃnupapattyà yathÃÓruta eva sÆtrÃrtha iti yaduktaæ tanna / anyathopapatte÷ / adhikÃÓaÇkayà tannyÃyavi«ayatvÃbhÃve pareïÃÓaÇkite 'dhikÃÓaÇkÃnirÃkaraïena punastannyÃyavi«ayatvapradarÓanÃrthatvÃdadhikaraïÃntarÃrambhasya / viÓvatomukhatvabhaÇgastu niravakÃÓa iti lak«aïÃ'Órayaïameva nyÃyyamiti / *3,310* nanu sarvaÓÃkhÃnirïÃyakatvamevai«Ãæ sÆtrÃïÃæ nÃsti / sarvaÓÃkhÃnÃæ kÃryani«ÂhatvenÃbrahmavi«ayatvÃt / brahmani«Âhastu vedÃntabhÃgo 'lpÅyÃn vinÃpi lak«aïÃ'Órayaïena yathÃÓrutÃrthai÷ sÆtrai÷ Óakyo nirïetumiti kiæ lak«aïÃ'Órayaïenetyata Ãha- sarve vedà iti // %% NYùYASUDHù: sarve«Ãmapi vedÃnÃæ brahmani«ÂhatÃmÃheti Óe«a÷ / $sÆtre Ãnandamayasyaiva nirdeÓe kÃraïam$ yadyatropalak«aïamabhipretaæ syÃttadà prathamaprÃptatvÃdannamayaÓabdamevopÃdadyÃt / ÃnandamayaÓabdaæ tÆpÃdadatsÆtrakÃrastanmÃtravivak«Ãæ sÆcayatÅtyata Ãha- Ãnandamayeti // %<ÃnandamayarÆpe tu brahmaïa÷ pucchatoktita÷ // MAnuv_1,1.159cd // samastÃbrahmatÃprÃpterÃnandamayanÃma hi // MAnuv_1,1.160ab //>% NYùYASUDHù: annamayÃdÅnÃmabrahmatve vikÃraÓabda÷ sÃdhÃraïopapatti÷ / ÃnandamayarÆpe tu brahmavidÃpnoti paramityuktasya"brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' iti pucchatvoktayà samastasyÃvayavina ÃnandamayasyÃbrahmatvaprÃptiradhikÃpyupapattirastÅtyato 'trÃvahitairbhavitavyamiti j¤ÃpayitumÃnandamayanÃma g­hÅtaæ sÆtrak­tetyanyathopapattiruktà bhava(tÅ)ti / yadyÃnandamayo brahma syÃttadà tadavayavasya samastÃyà mukhyÃyà ÃbrahmatÃyÃ÷ samyagbrahmatÃyà aprÃpteriti và / tataÓca tadvedanÃtparaprÃpti÷ Órutà bÃdhyeteti / nanvannamaye 'pyadhikÃnupapattirasti / "o«adhÅbhyo 'nnam / annÃtpuru«a÷ / sa và e«a puru«o 'nnarasamaya÷' iti / "tasyedameva Óira÷' iti ca / maivam / asyÃpi vikÃropapÃdakatvena tadantarbhÃvÃt / yadvà athÃto brahmajij¤Ãseti jij¤Ãsyatayoktasya brahmaïa÷ pucchatvoktayà samastÃbrahmatÃprÃpterÃnandamayavicÃrasya prak­tena saÇgatatvÃdÃnandamayanÃmagrahaïamiti yojyam / *3,311* $ÃnandamayaÓabdasya annamayÃdyupalak«aïatvekÃraïÃntaram$ nanu sÆtrÃïÃmupalak«aïatvÃbhÃve sarvaÓÃkhÃnirïayÃbhÃvaprasaÇgenÃstÆpalak«aïatvam / ÃnandamayaÓabdasyÃnnamayÃdyupalak«aïatvamityayaæ viÓe«a÷ kuta ityata Ãha- brahmaÓabdasyeti // %% NYùYASUDHù: Ãnandamayasya brahmatve hi hetutvena(yo) brahmaÓabdÃbhyÃso 'bhihita÷ so 'nnamayÃdi«vapi samÃna÷ / tathÃcÃnnamayÃdÅnÃmabrahmatve 'naikÃntika÷ kathamÃnandamayasyÃpi brahmatvaæ sÃdhayet / ato 'nnamayÃdisÃdhÃraïaæ brahmaÓabdÃbhyÃsaæ hetutvena vadatà sÆtrakÃreïa te«Ãmapi pak«atvamaÇgÅk­tamiti j¤Ãyate / caÓabdena"asminnasya ca tadyogaæ ÓÃstÅtyÃdihetÆnÃmapi sÃdhÃraïyaæ sÆcayati / ÃdigrahaïÃdÃnandÃdÅnÃæ grahaïam / tasmÃdukta eva sÆtrÃrtha iti / *3,313* $pucchatvÃbhidhÃne'pi pÆrïatvÃvayavitvÃvirodha÷$ nanvÃnandamayasya kathaæ brahmatvam / brahma pucchamiti brahmaïastatpucchatvÃbhidhÃnÃt / naca brahmaÓabdo 'nyapara÷ / tathà satyatraivÃnaikÃntyÃpatte÷ / naca nirapavÃdo brahmaÓabdo hetu÷ na brahmaÓabdamÃtramiti vÃcyam / brahma pucchamityatrÃpyapavÃdÃbhÃvÃt / brahmÃvayavatvamiti cenna / adyÃpyÃnandamayasya brahmatvÃsiddheriti / atra pra«Âavyam / kimavayavasya pÆrïatve 'vayavina÷ pÆrïatvaæ nopapadyata ityabhiprÃya÷ / kiæ vÃ'nandamasyÃvayavina÷ pÆrïatve tadavayavasya pÆrïatvÃbhÃvÃpÃdanam / utÃvayavÃvayavinorbhedÃdavayavasya ramÃtmatvepa nÃvayavinastattvamiti / atra do«amÃha- brahmateti // %% NYùYASUDHù: yadÃvayave 'pi brahmatà tathà satyavayavini sà svato 'nÃyasena syÃt / avayavino 'vayavÃpek«ayà mahattvasya d­«ÂatvÃt / tataÓcÃvayavasya pÆrïatve 'vayavina÷ pÆrïatvÃnupapattiriti viruddhametat / dvitÅye vyÃptyabhÃvaæ darÓayati- yathaiveti // etacca"udbabarhÃtmana÷ keÓau' ityÃdinà purÃïe prasiddham / akhilà nirupacarità / tathÃ'nandamayÃvayavasyÃpi bhavi«yatÅti Óe«a÷ / atra pramÃïamÃha- darÓità ceti // pÃrthadarÓanaæ ca dyÃvÃp­thivyorityÃdi tadvÃkyÃdavagamyate / caÓabda÷ purÃïÃdyuktisamuccayÃrtha÷ / evaÓabdastvevaæ pramitaiva na vÃÇmÃtreïocyata iti sambaddhayate / nanu loke yo 'vayava÷ sa paricchinno d­«Âastatkathametadityata÷ parameÓvarasyÃghaÂitaghaÂakatayà sarvatrÃpratibaddhayà ÓaktayÃnyatrÃd­«Âamapi ghaÂate kÃtra kathantetyÃha- ni÷sÅmà iti // sÅmasÅme striyÃmubhe iti sÅman ÓabdaparyÃyasÅmÃÓabdottarapado 'yaæ samÃsa÷ / sÅmanÓabdottarapadatve 'pi ¬ÃbubhÃbhyÃmanyatarasyÃmiti sÃdhu / t­tÅye 'pyetadevottaram / ni÷sÅmà iti / hiÓabdo hetau / Óiro nÃrÃyaïa ityÃdiprasiddhidyotako và / *3,318* syÃdetat / brahmaÓabdabalenÃnnamayÃdÅnÃæ vi«ïutvaæ na niÓcetuæ Óakyate / "­taæ satyaæ paraæ brahma puru«aæ k­«ïapiÇgalam / Ærdhvaretaæ virÆpÃk«aæ ÓaÇkaraæ nÅlalohitam' // iti tÃpanÅyavÃkye rudre 'pi paraæbrahmaÓabdaÓravaïÃdityata÷ pÆrvottarÃrdhe bhinnavi«ayatayà vyÃkhyÃti- ­tamiti // %<­taæ satyaæ paraæ brahma puru«aæ k­«ïapiÇgalam // MAnuv_1,1.162cd // vi«ïvÃkhyamuktamanyatra hyÆrdhvaretaæ ca tat prati / virÆpÃk«Ãkhyamavaraæ brahmoktaæ tadvrate sthitam // MAnuv_1,1.163 //>% NYùYASUDHù: iti pÆrvÃrdhe vi«ïvÃkhyaæ paraæbrahmoktamiti yojanà / anyatra uttarÃrdhe virÆpÃk«Ãkhyamuktamiti pÆrvottarÃrdhayorbhinnavi«ayatvamuktam / bhinnavi«ayatve 'nvaya÷ kathamityata uktaæ tatpratyÆrdhvaretamiti / anena ­tamityÃdÅni dvitÅyÃntÃnyÆrdhvaretasamityÃdÅni prathamÃntÃnÅtyuktaæ bhavati / tarhi napuæsakaliÇgaprayoga÷ kathamityata uktamaparaæ brahmeti / amukhyayà v­ttyà jÅve 'pi brahmaÓabdasadbhÃvÃttadapek«ayà napuæsakaliÇgamiti / tatpratyÆrdhvaretamiti viv­ïoti- tadvrate sthitamiti // ekavi«ayatayà pratÅyamÃnayo÷ pÆrvottarÃrdhayo÷ kuto bhinnavi«ayatà kalpyata ityata Ãha- samÃneti // %% *3,319* NYùYASUDHù: samÃnamekamadhik­tamadhikaraïaæ vi«ayo yayo÷ pÆvottarÃdharyoste samÃnÃdhik­te tayorbhÃva÷ / yadi pÆrvottarÃrdhayorekavi«ayatvaæ syÃttadottaram uttarÃrdhoktaæ nÅlalohitam k­«ïapiÇgalarÆpeïa pÆrvÃrdhoktena nimittena punaruktaæ bhavi«yati / k­«ïapiÇgalanÅlalohitaÓabdayorekÃrthatvÃt / ata÷ pratÅtamapyekavi«ayatvaæ parityajya bhinnavi«ayatvagrahaïaæ nyÃyyamiti / ki¤ca brahmÃdhipatirbrahmaïe 'dhipatirityuttaravÃkye brahma adhipatiryasya rudrasya asau brahmÃdhipatiriti rudrasya brahma adhipati÷ pratÅyate / yasya cÃdhipatirasti kathaæ tasya parabrahmatà syÃdityataÓca pÆrvÃrdho na rudravi«aya ityÃÓayavÃnÃha- brahmÃdhipatiriti // *3,320* %% NYùYASUDHù: ­taæ satyamiti vÃkyaæ yadgatam atra tÃpanÅyaÓrutau ­tamityasmÃtpura÷ purata÷ upari«yÃditi yÃvat / brahmÃdhipatiriti rudrasya parÃdhÅnatÃpratipÃdakaæ padamastÅti yojanà / syÃdevaæ yadi brahmÃdhipatiÓabdasya bahuvrÅhitvaæ syÃt / na caivam / «a«ÂhÅtatpuru«e karmadhÃraye và sambhavati bahuvrÅhitvaniÓcÃyakÃbhÃvÃdityata Ãha- svariteti // %% NYùYASUDHù: yasmÃdbrahmÃdhipatiprÃtipadikaæ svatirabrahmaÓabdÃntaæ tasmÃdbahuvrÅhitvameva prÃpnoti / na samÃsÃntaratvam / tathÃtve 'ntodÃttatvenÃnudÃttaæ padamekavarjamityasya prasaÇgena pÆrvapadasya (svaritÃntatÃ) svaritapÆrvapadÃntatà na syÃt / athavodgranthameva pÆrvoktamarthamuktavoktaÓaÇkottaratvena samasto 'pi Óloko yojya÷ / yadyapi bahuvrÅhitvaæ pÆrvasiddhameva / tathÃpi tanniÓcayÃpek«ayai«yatÅti prayoga÷ / nanu pÆrvapadÃntasvarasya svaritatve 'pi kuto bahuvrÅhitvamiti cet / udÃharaïadarÓanÃdityÃha- svÃheti // %% NYùYASUDHù: yadyasmÃtsvÃhendraÓatrurvadhasvetyatrendraÓatruprÃtipadikaæ svaritendraÓabdÃntaæ bahuvrÅhitÃæ prÃptaæ tasmÃdidamapi tathÃvidhaæ bahuvrÅhireveti / *3,327* indraÓatruprÃtipadikasyÃpi k­to bahuvrÅhitvam / «a«ÂhÅsamÃsatvasambhavÃdityata Ãha- tasmÃditi // %% *3,328* NYùYASUDHù: yasmÃdindraÓabda÷ svaritÃnta upÃttastasmÃt / mantrasyÃbhimatasvarahÅnatÃdo«Ãt / asya v­ttasyendra÷ Óatru÷ ÓÃtayitÃbhavat / na punastva«ÂurabhiprÃyÃnusÃreïendrasya Óatrurabhavat / ityuttaravÃkyabalÃdidaæ j¤Ãyate yadindraÓatruprÃtipadikaæ bahuvrÅhinar tatpuru«a iti / tathà cÃhu÷ "mantro hÅna÷ svarato varïato và mithyÃprayukto na tamarthamÃha / sa vÃgvajro yajamÃnaæ hinasti yathendraÓatru÷ svarato 'parÃdhÃt' // iti / *3,333* na kevalaæ pÆrvapadÃntasvaritatve bahuvrÅhitvamudÃharaïabalÃdudÃharaïe 'pyuttaraÓrutibalÃtkalpyate / kiæ nÃmÃnuÓÃsanamapyevamastÅtyÃha- pÆrvÃntasvarita iti // %% NYùYASUDHù: puæso÷ puæliÇgayo÷ samasyamÃnayo÷ pÆrvapadÃnte svare svarite sati tatsamÃsaprÃtipadikaæ bahuvrÅhitvame«yatÅti sÆtrÃrtha÷ / atra kecidvayabhicÃramudbhÃvayanti tadasat / sÃmÃnyalak«aïaprÃptaæ hi punarviÓe«aïalak«aïairapodyata iti vyÃkaraïaprakriyà / yathoktam / sÃmÃnyaviÓe«avatà lak«aïeneti / tatra viÓe«alak«aïÃnyaparyÃlocya sÃmanyÃlak«aïe vyabhicÃrodbhÃvanaæ kathaæ yujyate / ki¤cÃnena sÆtreïa bahuvrÅhau pÆrvapade prak­tisvaratvamupalak«yate / brahmendraÓabdayo÷ svaritÃntatvÃt / tathÃca kuto vyabhicÃra÷ / yathÃ'ha pÃïini÷ / bahuvrÅhauprak­tyà pÆrvapadamiti / ata eva svaravinirïaya ityÃha / anyathà samÃsanirïaya ityavak«yat / apica sandehe sati svareïa samÃsanirïayÃrthamidamucyate / yathoktam / asandehaæ prayojanaæ vyÃcak«Ãïena bhëyak­tà sthÆlap­«atÅmana¬vÃhÅmÃlabhetetyatra sthÆlap­«atÅÓabde tatpuru«abahuvrÅhisandehaæ vyutpÃdya yadi pÆrvapadaprak­titvaæ bahuvrÅhi÷ tadà yadi samÃsÃntodÃttatvaæ tadà tatpuru«a ityÃdi / tathÃcÃsandigdhe vyabhicÃrodbhÃvanamasaÇgatamiti / nanu pÆrvÃntasvarita iti katham / sÃmarthyÃbhÃvena samÃsÃnupapatteriti / maivam / samÃsaprÃtipadike pÆrvÃntasvarite satÅti vyÃkhyÃnÃt / tathÃpi svaritapÆrvÃnta iti syÃt / bahuvrÅhau viÓe«aïasya pÆrvanipÃtÃt / na / viÓe«aïaviÓe«yabhÃvasya kÃmacÃritvÃt / ÃhitÃgnyÃditvÃdveti / *3,351* evaæ punaruktiprasaÇgenottaravÃkyabalena ca"­taæ satyamiti pÆrvottarÃrdhayorbhinnavi«ayatvamupapÃdya saÇk«epeïa vyÃkhyÃtaæ vÃkyaæ vistareïa vyÃkhyÃti- ­tamiti // %<­taæ satyaæ paraæ brahmetyÃdyuddeÓyadvitÅyakà / vibhaktirÆrdhvaretÃdi÷ prathamà rudragocarà // MAnuv_1,1.168 //>% NYùYASUDHù: ityÃdÅti supÃæ sulugiti prathamÃyà luk / ityÃdipÆrvÃdharsthaæ yatpadajÃtaæ tatrasthamiti và / dvitÅyetyetÃvatyucyamÃne karmaïi dvitÅyaiva pratÅyeta / prÃbalyÃtkÃrakavibhakte÷ / naca tatsambhavati / kriyÃpek«atvÃtkarmatvasya / atra ca kriyÃbhÃvÃt / ata uddeÓyÃdvitÅyetyuktam / tarhi pratiÓabdena bhÃvyam / satyam / adhyÃhari«yate / ÓrautaprayogadarÓanÃdakÃrÃnto retaÓabdo và samÃsÃnto¬apratyayo vÃnusartavya÷ // ÆrdhvaretÃdiriti // ÆrdhvaretamityÃdipadÃvayavabhÆtà / evaæ rudragocaretivatpÆrvaæ vi«ïugocaretyapi dra«Âavyam / evaæ vi«ayavibhaktÅ tadarthaæ coktavà yojanÃmÃha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: uktayuktisamudÃyÃt / Ærdhvaretà ityetadupalak«aïamityÃÓayenoktam- vrate sthita iti // *3,355* na kevalamupapattibalÃdevaæ Órutyartho vyÃkhyÃyate / api tu ÓrutyantarasamÃkhyÃnÃdapÅtyÃha- ­tamiti // %<­taæ satyaæ paraæ brahma prati vi«ïuæ sadÃÓiva÷ / Ærdhvaretà dhyÃyati ha ÓaÇkaro nÅlalohita÷ // MAnuv_1,1.170 // ityarthametamevÃha nÅlagrÅvaÓruti÷ parà / ÃrtharvaïÅ paraæ brahma tasmÃdeko hari÷ Órutau // MAnuv_1,1.171 //>% NYùYASUDHù: dhyÃyati / tameva / anena dhyÃyatÅtyadhyÃhÃreïa karmaïi và dvitÅyeti j¤Ãyate / ÃtharvaïÅtyukte prasaÇgÃttÃpanÅyaÓrutirityeva pratibhÃti / ata uktam- parÃnyeti // tarhi kiæ nÃmadheyà / nÅlagrÅvaÓruti÷ / evaæ pÆrvottarÃrdhayorbhinnavi«ayatayà vyÃkhyÃnena labdhamÃha- paraæ brahmeti // ­taæ satyamityasyÃæ Órutau pratÅtamiti Óe«a÷ / tasmÃtpÆrvÃrdhasya vi«ïuvi«ayatvÃt / bÃdhakÃntaramÃha- tadeveti // %% *3,356* NYùYASUDHù: ­taæ satyaæ paraæ brahmeti pÆrvÃrdho 'pi yadi rudravi«aya÷ satyÃttadà tadevartaæ tadusatyamÃhustadeva brahma paramaæ kavÅnÃmiti Órutistasya vi«ïor­tatvÃdikaæ kathama¤jasà kavÅnÃæ saæmatyà Ãha / parasparavirodhenÃnyataraÓruteraprÃmÃïyaæ prasajyeteti bhÃva÷ / ­tamiti ÓrutÅ rudrasya ­tasatyabrahmatvÃdÅnyÃha / tadeveti (ca) Órutirvi«ïo÷ / tatra ÓrutidvayabalÃddvayorapi ­tÃdiÓabdavÃcyatve kvÃsti virodha ityata uktam- tasyaiveti // tatkathamityata uktamavadhÃrayantÅti / virodhe cÃdyaÓrutereva bÃdho yukta÷ / tadeveti Órute÷ prabalatvÃttaccaitacchrutyà ÃpÃtapratÅtijabhrÃntibÃdhÃtmakatvÃdavasÅyate / na hyaprÃptaprati«edho yujyate / nÃpi ÓrutyÃbhÃsÃdvinà tatprÃpakamastÅti / nanu tarhi rudrasya vi«ïvÃtmakatvenÃvirodho 'stu / punaruktiparihÃrÃyottarÃrdhokto virÆpÃk«astvaparo bhavi«yati / evaæ tarhi vi«ïoreva brahmaÓabda iti kvÃsti sautrasya hetorvyabhicÃra÷ / na hi pak«e vyabhicÃra÷ ÓaÇkayata iti / ki¤ca rudrÃdÅnÃæ sarve«Ãæ pralaye 'satÃæ s­«ÂÃvÅÓvaräjanmavatÃæ brahmatvaæ kathamupapadyate / janmÃdimattvameva te«Ãæ kuto 'vagamyata ityata Ãha- eka iti // *3,357* %% NYùYASUDHù: ityÃdivÃkyato rudrÃdÅnÃæ pralaye 'bhÃvo vi«ïorutpattiÓcÃvagamyate / utpattimattvenÃbrahmatve vi«ïorapi tathÃtvaæ syÃt / tasyÃpi rÃmak­«ïÃdirÆpasyotpattisadbhÃvÃdityata Ãha- vi«ïoriti // utpattirutpattivÃk / avatÃragà prÃdurbhÃvavi«ayà / na tu ÓarÅrÃdilÃbhalak«aïà / kuta etadityÃÓaÇkÃyÃmeka ityÃdipÆrvavÃkyaæ sambaddhayate / ityÃdivÃkyato vi«ïormahÃpralaye 'pyavasthÃnÃvagamÃdityartha÷ / svarÆpamÃtreïÃvasthÃne 'pi ÓarÅrÃdilÃbhalak«aïotpatti÷ kiæ na syÃditi cenna / svarÆpasattvasya brahmaÓaÇkarÃdÃvapi samÃnatvena"na brahma' ityÃdyanupapattiprasaÇgÃditi / *3,358* nanu yadi brahmaÓabdo vi«ïoreva tadà jÅvÃdau vyavahÃro na syÃt / tathÃca brahmatvÃpek«ayà napuæsakaprayoga iti na syÃt / brahmaïo 'dhipatirityapi vyÃhataæ syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharannupasaæharati- mukhyamiti // %% *3,359* NYùYASUDHù: nanu yadyamukhyatayà brahmaÓabdasya vi«ïoranyatra v­ttiraÇgÅk­tà tarhyannamayÃdayo 'pyamukhyabrahmatayà kuto na vyÃkhyÃsyante / na hyatra mukhyabrahmatvaj¤Ãpakaæ ki¤cidastÅtyata Ãha- prastÃva iti // %<... prastÃva÷ paramityapi // MAnuv_1,1.175b //>% NYùYASUDHù: atra hi brahmavidÃpnoti paramiti parasyaiva brahmaïa÷ prastÃva÷ prasaÇgo 'sti / tenottare«Ãmapi brahmaÓabdÃnÃæ parabrahmavi«ayatvaniÓcayÃnnÃtrÃmukhyÃrthÃ'ÓaÇkà kÃryà / apiÓabdo vak«yamÃïasamuccayÃrtha÷ / aÇgÅk­tya cedaæ j¤Ãpakamuktam / vastutastu ÓaktigrahaïasÃmarthyena prathamaprÃptatvÃt bÃdhakÃbhÃvÃcca nÃmukhyÃrthakalpanà yuktetyÃha- mukhyeti // %% NYùYASUDHù: mukhyayoge 'pyamukhyagrahaïaæ kiæ na syÃditi cet(na) / mukhyÃsambhava evÃmukhyÃÇgÅkÃra iti vyÃpterityÃha- asambhave hÅti // yadvà kathaæ tarhi brahma veda brahmaiva bhavatÅtyÃdau brahmaÓabdasyÃmukhyÃrthagrahaïamityata Ãha- kvacidasambhave hÅti // *3,360* nanu nÃnnamayÃdaya÷ paramÃtmà vikÃravÃcino mayaÂÓabdasya ÓravaïÃt / paramÃtmano 'nnÃdivikÃratvÃnupapatte÷ / naca brahmaÓabdÃnupapatti÷ / amukhyÃrthasambhavÃt / naca prastÃvavirodho mukhye 'rthe bÃdhakÃbhÃvaÓcetyuktamiti vÃcyam / vikÃrÃtharsya mayaÂpratyayasya bÃdhakatvÃt / tata eva prastÃvasyÃpyavavÃdÃdityÃÓaÇkaya tatparihÃrÃya sÆtram- oæ vikÃraÓabdÃnneti cenna prÃcuryÃditi oæ // // oæ vikÃraÓabdÃnneti cenna prÃcuryÃt oæ // ## tatrÃnandamayavi«ayÃvevÃk«eparihÃrÃviti pratÅtinirÃsÃya siddhÃntÃæÓaæ vyÃca«Âe- prÃcuryÃrthÃÓceti // %% NYùYASUDHù: caÓabdo 'vadhÃraïe / atra Órutau / kuta ityata Ãha- pratipÃdità iti // ayamartha÷ / mayaÂÓabdo hi vikÃra iva prÃcurye 'pi mukhya÷ / tatprak­tavacane maya¬ityanuÓÃsanÃt / naca brahmaÓabdo 'nyatra mukhya÷ / naca sÃvakÃÓena niravakÃÓasya bÃdho 'sti / ato niravakÃÓabrahmaÓabdabalÃtsÃvakÃÓasya mayaÂa÷ prÃcuryÃrthatvopapatterna tadbalÃdannamayÃdÅnÃmaparamÃtmatvaæ kalpyamiti / etena vikÃrapravÃhamadhyapatitatvÃnnÃnandamayaÓabda÷ prÃcuryÃrtha ityetadgarbhasrÃveïaiva gatam / annamayÃdi«vapi mayaÂa÷ prÃcuryÃrthatÃsvÅkÃrÃt / pareïÃpi hi prÃïamaye na vikÃrÃrthatvaæ vaktuæ yuktam / prÃïÃnÃæ prÃïavikÃratvÃsambhavÃt / yathÃkatha¤cidvikÃrakalpane mukhyÃrthaparityÃgÃt / syÃdetat / annavikÃratvavadannaprÃcuryamapi neÓvarasya sambhavati / taddhi pÃthirvaÓarÅrÃïÃmannopajÅvinÃæ syÃditi cenna / atrÃnnaÓabdasya prasiddhÃnnÃrthatvÃbhÃvÃt / svayameva hi Óruti÷"adyate 'tti ca bhÆtÃni tasmÃdannaæ taducyate' ityannaÓabdaæ nirvakti / adidhÃto÷ karmaïi kartari ca ktapratyaye sati rÆpametat / naca bhÆtÃtt­tvaæ prasiddhÃnnasya sambhavati / tasmÃdannaÓabdo 'yaæ bhÃvapradhÃno bhÆtÃdyatvaæ bhÆtÃtt­tvaæ ca vakti / *3,366* tathÃpi na tatprÃcuryaæ parameÓvarasya yujyate / bhÆtÃtt­tvasya saæhart­tvena sambhave 'pi bhÆtÃdyatvasya kathamapyasambhavÃdityata Ãha- bhogyatvamiti // %% NYùYASUDHù: atrÃdyatvaæ nÃma gauïyà v­ttyà bhogyatvameva / bhogyatvaæ ca hare÷ sarvabhÆtopajÅvyatayà yujyate / evaæ prÃïamanovij¤ÃnaÓabdÃnÃmapi vÃyvanta÷karaïabuddhilak«aïaprasiddhÃrthatÃæ parityajya prÃïa(va)bodha(na)vij¤ÃnÃrthatÃmupÃdÃya tatprÃcuryamaÓarÅre 'pi paramÃtmanyupapÃdanÅyam / tatrodÃh­taÓlokÃrthÃnÃæ prasiddhÃrthe 'nupapatteriti / mayaÂa÷ prÃcuryÃrthatve 'pi nÃnnamayÃditvaæ paramÃtmano yujyate / tatpracura ityukte tadviruddhasyÃpyalpasya prasakte÷ / brÃhmaïapracuro 'yaæ grÃma iti yathà / nahi paramÃtmanyaj¤Ãnadu÷khÃdileÓo 'pyasti / maivam / viruddhÃtharprÃpteraÓÃbdatvÃt / tatpracuraÓabdo hi tasya tasminmahattvamÃtramÃha / viruddhasadbhÃvastu pramÃïÃntaragamya÷ / anyathÃnnapracuro makha÷ prakÃÓapracura÷ savitetyukte makhe savitari ca durbhik«ÃndhakÃraleÓaprasaÇgÃt / *3,367* nanu prÃcuryaæ pratiyogyapek«ayaiva bhavati / satyam / padÃrthÃntaragatÃlpataddharmÃpek«ayopapatterityÃÓavÃnyathà viruddhapratÅtyavakÃÓo na bhavettathÃnnamayÃdiÓabdatÃtparyÃrthÃnÃha- mahÃbhokteti // %% NYùYASUDHù: annamaye parameÓvare 'nnamayaÓabdenokta iti Óe«a÷ / mahÃprÃïo mahÃvyÃpÃra iti prÃïamayaÓabdenoktÃrtho bhavediti yojyam / manu avabodhana ityasmÃdbhÃve 'sunpratyaye mano bodha÷ / atrÃpi ityartho manomayaÓabdasya vij¤ÃnamayaÓabdasya bhavediti yojyam / apiÓabdÃnmahÃnanda ityÃnandamayaÓabdÃrtho bhavediti grÃhyam / *3,369* nanvannamayÃditve paramÃtmano 'nekatvaprasaÇgÃdekameveti Órutivirodha÷ syÃt / tathà vij¤Ãnaæ pracuramasminnÃnanda÷ pracuro 'sminniti vij¤ÃnÃdÅnÃæ parameÓvarasya ca bhedaprasaÇgena vij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyÃdiÓrutivirodha÷ syÃt / tathà mana÷ÓabdasyÃvabodhÃrthatve manovij¤ÃnaÓabdayorekÃrthatvena vij¤Ãnamayo manomaya iti p­thaguktirnopapadyata ityata Ãha- viÓe«eti // %% NYùYASUDHù: atraivaæ vivak«Ãbhedena parihÃratrayaæ dra«Âavyam / ekasya nirbhedasyÃpi harerviÓe«abalenÃnekatvasaÇkhayÃvattvÃdvibhÃgato 'nnamayÃdyanekatvoktiryujyate / evaæ j¤ÃnarÆpasya j¤ÃnÃnandÃdyÃtmakasyÃpi harerviÓe«aÓaktayaiva vibhÃgatastadvattvenoktiryujyate evaæ mana÷ÓabdasyÃvabodhÃrthatve 'pi (vij¤Ãnaæ) vij¤Ãnamaya iti manomaya ityapi vibhÃgata÷ p­thaguktiryujyate / katham / viÓe«asÃmÃnyatayà viÓe«asÃmÃnyavi«ayatayà / vij¤ÃnaÓabdo hi viÓe«aj¤ÃnamÃha / "sÃmÃnyairye tvavij¤eyà viÓe«Ã mama vÃcÅ vij¤ÃnaÓabda(sya) sahapÃÂhabalÃtsÃmÃnyaj¤Ãne paryavasyati / vidyete hi paramÃrthata÷ sÃmÃnyaviÓe«ÃkÃrÃviti samastatadvi«ayaj¤ÃnamupapannameveÓvarasyeti / *3,370* tathÃpi nÃnnamayÃdaya÷ paramÃtmà / tasmÃdvà etasmÃdannarasamayÃt / anyo 'ntara Ãtmà prÃïamaya ityÃdinÃnnamayÃdÅnÃmanyonyamanyatvÃvagamÃt / paramÃtmani tu bhedÃbhÃvÃdityata Ãha- abhede 'pÅti // %% NYùYASUDHù: bhedapratinidhitayà bhedakÃryanirvÃhakeïa viÓe«eïaiva / natu bhedena / yena virodha÷ syÃdityartha÷ / na cÃtra yatibhaÇga÷ ÓaÇkanÅya÷ / "pÆrvÃntaratsvara÷ sandhau kvacideva parÃdivat / dra«Âavyo yaticintÃyÃæ yaïÃdeÓa÷ parÃdivat' // iti vacanÃt / *3,371* viÓe«o bhedakÃryaæ vyavahÃrÃdikaæ nirvahatÅti pÆrvamevoktam / atra viÓe«ani«ÂhamÃgamaæ cÃha- bhedaÓabdà iti // %% *3,372* NYùYASUDHù: bhedanimittà anyÃdiÓabdà bhedaÓabdÃ÷ / harau viÓe«aæ brÆyurityasyÃpavÃdamÃha- hareriti // %<... harerjÅvaja¬airapi bhedaæ hi mukhyata÷ // MAnuv_1,1.180cd // brahmatarkavaco 'pyevam ... // MAnuv_1,1.181a //>% NYùYASUDHù: evamanyatra bhinnatÃmityasyÃpi kvacidapavÃdo dra«Âavya÷ / na kevalaæ pÆrvoktopapattirbrahmatarkavaco 'pyevamÃvedayatÅtyaperartha÷ / *3,373* yaduktaæ prÃgekasyÃpi vibhÃgata uktiriti na tatropapattirabhihità / etÃmevopapattiæ pratij¤ÃmÃtreïokte tatrÃpyatidiÓati- ata iti // %<... ata eka÷ sa pa¤cadhà / ukto 'nnamaya ityÃdi ... // MAnuv_1,1.181b-c //>% NYùYASUDHù: viÓe«abalÃdeveti eko 'pÅti vÃpiÓabdasambandha÷ / ityÃdÅti kriyÃviÓe«aïam / *3,380* ki¤cottarasminnanuvÃke varuïo bh­goretasminnanuvÃke pratipÃditameva vastu brahmatvenopadiÓati / ataÓcÃnnamayÃdikaæ paraæ brahmetyÃha- bh­goriti // %<... bh­goÓcaitad vadi«yati // MAnuv_1,1.181d //>% NYùYASUDHù: anuvÃkasyottaratvena vadi«yatÅtyuktam / tasya ca brahmatvamupari«yÃdupapÃdayi«yate / tathà ca brahmaÓabdÃduttarÃnuvÃkasaævÃdÃccÃnnamayÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapi brahmatve siddhe mayaÂpratyayÃdÅnÃæ prÃcuryÃrthatva(dvayarthatayÃ)vyÃkhyÃnaæ yuktamiti / *3,381* nanvatrÃnnamayÃdiÓabdÃ÷ ÓrÆyante / uttaratra (tu) mayaÂpratyayahÅnà annÃdiÓabdà eva / Óabdabhede ca nimittabhedenÃbhidheyabhedena cÃvaÓyaæ bhavitavyam / na cÃnnamayÃdiÓabdà annÃdiÓabdaparyÃyà iti yuktam / pratyayÃrthasyÃdhikasya vidyamÃnatvÃt / naca bhÅmaseno bhÅmo balabhadro bala÷ satyabhÃmà satyà punarnavà navÃ, kÃcamÃcÅ mÃcÅtyÃdivatsyÃditi vÃcyam / vai«amyÃt / bhÅmÃdiÓabdà hi pratyekaæ tadvÃcakÃ÷ / na cÃnnaÓabdamÃtramannamayasya vÃcakam / pratyayasya svÃrthikatvaprasaÇgÃt / prÃcuryÃrthaÓca maya¬ityuktam / nahyannamayo yaj¤a iti vaktavye 'nnaÓabdamÃtraæ prayujyate / tasmÃttatrÃtra ca p­thagvastupratipÃdanÃtkathaæ tatsaævÃdenÃtrÃpi brahmapratipÃdanamityucyate / kiæ tvatrÃnnamayÃdaya÷ koÓÃstatra tu brahmetyata Ãha- prÃpyatveneti // %% NYùYASUDHù: etamannamayamÃtmÃnamupasaÇkramyetyÃdiprÃcyatvena nirdeÓe mayaÂa÷ spa«ÂoktestatrÃpi nÃnyaducyate / *3,385f.* %% NYùYASUDHù: yathà hi jyoti«yomÃdhikÃre vasante vasante jyoti«Ã yajeteti kÃlaviÓe«avidhipare vÃkye jyoti÷Óabdo jyoti«yomasyÃbhidhÃyaka÷ / nahi tatra Óabdayo÷ paryÃyatvam / rÃjaÓabdasyÃpi rÃjapuru«aÓabdaparyÃyatvaprasaÇgÃt / jyoti«Ãæ stomo hi jyoti«yoma÷ / ata eva na pratyekaæ vÃcakatvaæ kiæ tvadhikÃrabalÃdekadeÓotkÅtarne samagraÓabdalak«aïÃmaÇgÅk­tya nimittÃbhidheyaikyamaÇgÅkaraïÅyam evamatrÃpyannaprÃïÃdyekadeÓotkÅrtanenÃnnamayaÓabdÃdilak«aïayÃnnÃdiÓabdÃnÃmannamayÃdiÓabdÃnÃæ caikyamaÇgÅk­tya tannimittÃbhidheyaikyamabhyupeyate / prÃpyatayoktisthÃne mayaÂprayogasÃmarthyÃt / na hyanyavidyayÃnyaprÃptiryukteti bhÃva÷ / annamayeti prÃtipadikamÃtragrahaïam / itiÓabda Ãdyarthe pratyekaæ cÃbhisambaddhayate / tathà cÃta÷ prÃpyatvena mayaÂproktisÃmarthyÃdannamityÃdÅnÃæ ca ÓabdÃnÃmaviÓe«eïa svarÆpakyaina kÃraïena tai÷ Óabdai÷ pracurÃnnÃdiÓabdai÷ pracurÃnnÃdinimittavÃnparamÃtmaivocyate / na punaranuvÃkadvaye pratipÃdyabhedamaÇgÅk­tyehÃnuvÃke brahmaïo 'nyatki¤ciccharÅrÃdikoÓarÆpamucyata iti yojanà / Ãdyo hiÓabdo na hyanyavidyayÃnyaprÃptiryukteti nyÃyasÆcanÃrtha÷ / dvitÅyastu Óabdaikye nimittÃbhidheyaikyaprasiddherdyetaka÷ / *3,391* evaæ sÆtradvayenÃnnamayÃdiÓabdapa¤cakasyeÓvaravÃcitvaæ mayaÂaÓca sarvatra prÃcuryÃrthatvamupapÃditam / idÃnÅmÃnandamayaÓabdasya vi«ïuvÃcitvaæ tadgatasya mayaÂasya prÃcuryÃrthatvaæ hetvantareïopapÃdayat taddhetuvyapadeÓÃcceti sÆtraæ vyÃkhyÃti- mahÃnandatva eveti // // oæ taddhetuvyapadeÓÃcca oæ // ## %% NYùYASUDHù: ÃnandÃmayaprakaraïe ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃdyadeva ÃkÃÓa Ãnando na syÃdityasya vi«ïoreva mahÃnandatva eva (ca) heturukta÷ / tena j¤Ãyate vi«ïurevÃnandamayaÓabdÃrtha iti maya ca prÃcuryÃrtha iti / yadi hyÃnandamayo vi«ïoranya÷ syÃt / maya ca vikÃrÃtho bhavet / tadà ÓrutiranyasyÃnandavikÃratve hetuæ kamapi brÆyÃt / vi«ïormahÃnandatve hetukathanaæ tvasaÇgatameva / anena (sÆtre) taditi «a«Âhayantaæ saptamyantaæ ca tantreïopÃttamityuktaæ bhavati / tasya vi«ïostatra mahÃnandatva ityuktatvÃt / nanvatrÃkÃÓasyÃnandatvÃbhÃve 'nanaæ prÃïanaæ ca kasyÃpi na syÃdityetÃvaducyate / na tu vi«ïormahÃnandatve kaÓcidapi heturucyata ityata uktam- sphuÂamiti // *3,392* tatkathamiti cet / ÃkÃÓaÓabdastÃvadvi«ïupara iti vak«yate- ÃkÃÓastalliÇgÃditi // tathÃca vi«ïoranÃnandatve jagato niÓce«ÂatvaprasaÇgamÃïadayantyà Órutyà jagacce«yakatvaæ hetutvena vivak«itamiti vivak«ustasyÃnandatvena vyÃptiæ tÃvadupapÃdayati- Órutyantara iti // %<... Órutyantare yasmÃt sukhaæ labdhvà karotyayam / karoti nÃsukhÅ ... // MAnuv_1,1.184a-c //>% NYùYASUDHù: yasmÃdityasyopari sambandha÷ / Órutyantare chandogaÓrutÃvityuktamityuttareïÃnvaya÷ / yadà vai sukhaæ labhate 'tha karoti nÃsukhaæ labdhvà karoti sukhameva labdhvà karotÅti Órutyantare parameÓvaravyÃpÃrasyÃnandÃvinÃbhÆtatvamuktamityartha÷ / ÃnandaÓabda(sya)Óca pÆrïÃnanda eva mukhyav­ttirityatrÃpi ÓrutimÃha- bhÆmeti // %<... bhÆmà sukhaæ nÃlpe sukhaæ bhavet // MAnuv_1,1.184cd // ityuktaæ ... // MAnuv_1,1.185a //>% NYùYASUDHù: yo vai bhÆmà tatsukhaæ nÃlpe sukhamastÅti chandogaÓrutau sukhaÓabdasya pÆrïÃnanda eva mukhyav­ttirityuktamityartha÷ / yadyapi bhÆmaÓabdo bhÃvavÃcÅ / bahorlopa bhÆ ca bahoriti vacanÃt / tathÃpi bhÃvabhavitroraikyÃdbhÆmeti pÆrïa evocyate nÃlpa ityuktatvÃt sa ca sannidhÃnÃtsukheneti gamyate / *3,393f.* %<... yat prav­ttiÓca n­ttagÃnÃdikà sukhÃt / du÷khÃd rodÃdikà caiva sarvakart­tvato 'sya ca // MAnuv_1,1.185 // sarvaÓaktenar du÷khaæ syÃd ... // MAnuv_1,1.186a //>% NYùYASUDHù: atrÃpi yadyasmÃdityasyopati sambandha÷ / prav­ttiÓcaturvidhà bhavati / sukhodrekÃddu÷khodrekÃtsukharÃgÃdve«Ãcceti Óe«a÷ / sukhodrekÃtprav­tterudÃharaïamÃha- n­tteti // unmattasyeti Óe«a÷ / du÷khodrekÃtprav­ttimudÃharati- du÷khÃditi // kecidÃhu÷ sukhadu÷khatatsÃdhanarÃgadve«Ãveva pravartakÃviti / yathoktaæ pravartanÃlak«aïà do«Ã iti / tannirÃsÃrthamevaÓabda÷ / sukhÃdeva du÷khÃdeveti / na hyunmattasya kvacidanusandhÃnamasti / yena sukharÃgÃttatsÃdhanametadityanusandhÃya n­ttÃdau pravarteta / kiæ tÆdriktaæ sukhameva tatprav­ttau hetu÷ / nÃpi du÷khaæ dvi«ato 'pi nÃrakiïo rodanÃdikaæ tatparihÃraheturityanusandhÃnamasti / kintu du÷khodreka eva tatra kÃraïamityanubhavasiddham / sukharÃgÃttatprÃptyarthà bhojanÃdau prav­ttirdu÷khadve«Ãcca tanniv­ttyarthà kaïÂakoddharaïÃdau prav­tti÷ suprasiddheti nodÃh­tà / kimato yadyevaæ cetanasambandhinÅ prav­ttiÓcaturvidhetyata Ãha- sarvakart­tvata iti // sukhÃnavÃptiÓceti Óe«a÷ / tataÓca du÷khodrekanimittà tanniv­ttyarthà sukhÃvÃptyarthà ceti prav­ttitrayaæ parameÓvare nopapadyata iti bhÃva÷ / *3,396* tathÃpi kimityata Ãha- ata iti // %<... ata÷ kevalalÅlayà / pravartako ... // MAnuv_1,1.186bc //>% NYùYASUDHù: ata÷ pariÓe«ÃdÅÓvara÷ pravartako bhavankevalalÅlayÃ'nandodrekÃdeva bhavediti siddha÷ parameÓvaraprav­tte÷ pÆrïÃnandÃvinÃbhÃva÷ / evamupodghÃtamuktavà prayogamÃha- ata iti // yata evaæ parameÓvaraprav­tte÷ siddha÷ pÆrïÃnandÃvinÃbhÃva÷ / ata÷ pravartako 'yaæ kevalalÅlayà pÆrïÃnandena yukto bhavediti / ayamatra prayoga÷ / ÅÓvara÷ sukhÅ bhavitumarhati / prav­ttikÃraïatrayarahitatve sati prav­ttimattvÃdunmattavaditi / kÃryÃnuguïattvÃcca kÃraïasya mahÃprav­ttyà mahÃnanda eva siddhayatÅti / *3,397* %<... na cede«a prÃïyÃdanyÃcca ka÷ pumÃn // MAnuv_1,1.186cd //>% NYùYASUDHù: evaæ ÓruterabhiprÃyasiddhaæ hetuæ vyÃkhyÃya vÃcanikaæ vipak«e bÃdhakaæ viv­ïoti- na cediti // e«a paramÃtmà ÃsamantÃtkÃÓanÃdÃkÃÓa÷ pÆrïÃnando na cettadà kÃraïÃntarÃbhÃvÃnna ki¤citpravartayet / na cede«a ki¤citpravartayettadà ka÷ pumÃnprÃïyÃdanyÃcca / na ko 'pi laukikÅæ vaidikÅæ và prav­ttiæ kuryÃt / svÃtantryÃbhÃvÃditi yojyam / *3,398* annamayÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapi yuktayantareïa parabrahmatvaæ pratipÃdayituæ sÆtram / oæ mÃntravarïikameva ca gÅyata iti / // oæ mÃntravarïikameva ca gÅyate oæ // ## %% NYùYASUDHù: tasyÃrtha÷ / satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmeti mantravarïapratipÃditameva vastÆttareïa granthena gÅyate / ataÓcÃnnamayÃdaya÷ paraæ brahmeti / syÃdetadyadi mantravaïo 'pi parabrahmavi«aya÷ syÃt / tadeva kuta÷ / mantravarïe brahmetyeva ÓravaïÃt / tasya cÃmukhyayà v­ttyÃnyatrÃpi sambhavÃt / kathaæ ca mÃntravarïikÃtharprapa¤canÃrthamuttaro grantha ityata÷ sÆtrÃrthaæ vivaritumupodghÃtamÃha- brahmaviditi // *3,398f.* brahmavidÃpnoti paramityanuvÃkasya prathamavÃkye sÆcitaæ tÃvatparabrahmaiva / paraÓabdaÓravaïÃt / tajj¤Ãnasya mok«ahetutvokteÓca / tadeva ca mantravarïena satyaæ j¤Ãnamanantavadantavanna bhavatÅti lak«itamasÃdhÃraïadharmopetatayà pratipÃditamato mÃntravarïikaæ paraæ brahmaiva / brahmavidÃpnoti paramityukte hi ÓaÇkÃtrayamudeti / kiæ lak«aïakaæ tadbrahma / na hi lak«aïena vinà vastu samastavyÃv­ttatayà Óakyate j¤Ãtum / kathaæ ca tadvedanaæ kiæ pratÅyamÃnÃkÃrasyÃropitatvamupetya tadevÃsmÅtyutÃnyathà / brahmeti pÆrïaæ pratÅtam / na (hi) ca tÃd­Óasya sÃk«ÃtkÃro 'smÃkaæ sambhavatÅti / kà nÃma tatprÃptirya j¤ÃnasÃdhyà / sarvagatatvena nityaprÃptatvÃditi / tatparihÃrÃya mantravarïamudÃharati Óruti÷ / tade«Ãbhyukteti / tadabhyetadÃÓaÇkÃtrayaæ prati tatsamÃdhÃnatayeti yÃvat / e«Ã ­guktocyata ityartha÷ / tatra satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmeti lak«aïaÓaÇkÃyà uttaram / etacca pratyekaæ lak«aïam / vak«yamÃïaprakÃreïa satyatvÃdÅnÃmavyabhicÃritvÃt / ata eva samuditaæ lak«aïamabhyupetya viÓe«aïak­tyÃnve«aïe pare«Ãæ kleÓa÷ parÃsta÷ / yo vedeti dvitÅyaÓaÇkottaram / paripÆrïaparimÃïamapi ÓaktivaÓÃdbhaktÃnukampayÃlpaparimÃïaæ prakaÂayatsarvajÅvatadupakÃrikÃryakÃraïaprerakatvena h­dayaguhÃvasthitaæ j¤eyamiti / so 'Ónuta iti t­tÅyaÓaÇkottaram / na saæyogamÃtraæ tatprÃpti÷ / nÃpyaikyÃpattyÃdi÷ / kintu tadvayaktisthÃne tato 'tyantabhinnatayà satyakÃmatvÃditatsÃrÆpyÃbhivyaktireveti / *3,403* astvevaæ prathamavÃkyasÆcitÃrthasya parabrahmatvÃttadutthaÓaÇkÃparihÃrÃrthasya mantravarïasyÃpi tatparatvam / tathÃpi kiæ prak­ta ityata÷ sÆtrÃrthaæ viv­ïoti- tatreti // %<... tatra satyatvaæ s­«ÂayÃnnaprÃïayorapi / uktaæ j¤Ãnaæ tu manasà vij¤ÃnenÃpyudÅritam // MAnuv_1,1.188 // anantatvaæ tathÃ'nandamayavÃcÃpyudÃh­tam // MAnuv_1,1.189ab //>% NYùYASUDHù: tatra lak«aïe«u satyatvaæ s­«ÂayÃ"tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta÷' iti s­«Âiprakaraïena,"sa và e«a puru«o 'nnarasamaya÷' iti"tasmÃdvà etasmÃdannarasamayÃd' iti cÃnnaprÃïayorannamayaprÃïamayayo÷ prakaraïÃbhyÃmu(mapyu)ktam / j¤Ãnaæ tu brahmalak«aïaæ manasà / "tasmÃdvà etasmÃtprÃïamayÃd' ityÃdinà manomayaprakaraïena / vij¤ÃnenÃpi / "tasmÃdvà etasmÃnmanomayÃd' ityÃdinà vij¤ÃnamayaprakaraïenÃpyudÅritam / tathÃÓabda÷ samuccaye / anantatvamapi brahmalak«aïam / ÃnandamayavÃcà / "tasmÃdvà etasmÃdvij¤ÃnamayÃd' ityÃdinÃ'nandamayaprakaraïena / apipadenottaravÃkyairapyudÃh­tam / ata uttare«Ãæ «aïïÃmapi prakaraïÃnÃæ mÃntravarïikaparabrahmalak«aïaviv­titvÃt (paraæ) brahmaivÃnnamayÃdaya iti sÆtrÃrtha÷ / satyatvaæ s­«Âiprakaraïenoktamityuktam / tatkathamityata Ãha- sadbhÃvamiti // %% *3,404* NYùYASUDHù: sacchabda÷ sadbhÃvavÃcÅ / sadbhÃve sÃdhubhÃve ca sadityetatprayujyata iti vacanÃt / sadbhÃvo janma / sadbhÃvaÓabdena prajananaæ sÆcitamiti / tathÃca sacchabde janmavÃcÅti karmaïyupapade yÃterantarïÅtaïyarthÃdato 'nupasarge ka iti kapratyaye k­te 'yasmayÃdÅni chandasÅtyupapadasya bhasaæj¤ÃyÃæ satyamiti bhavati / tata÷ satsadbhÃvaæ janma yÃpayetprÃpayetsvavyatiriktaæ sarvaæ yasmÃttasmÃttadbrahma satyaæ kathyata iti sakalajagajjanmakÃraïatvaæ satyaÓabdÃrthaæ h­di k­tvà Ãtmana ÃkÃÓa ityÃdiÓrutyehÃnuvÃke s­«Âi÷ proktetyartha÷ / astu jagatsra«Â­tvaæ satyaÓabdÃrtha÷ / tathÃpyÃtmana ÃkÃÓa ityÃdis­«Âiprakaraïaæ tadvayÃkhyÃnamiti na yuktam / avayavÃrthakathanÃderabhÃvÃdityata Ãha- jagaditi // %<... jagatsadbhÃvayÃpakam / brahmeti sthÃpanÃyaiva ... // MAnuv_1,1.190bc //>% NYùYASUDHù: satyaÓabdena yajjagatsadbhÃvayÃpakaæ brahmetyuktaæ tasyÃrthasya sthÃpanÃyaiva s­«Âi÷ proktà nÃvayavÃrthakathanÃdyarthà / etaduktaæ bhavati / nÃvayavÃrthakathanÃdikameva vyÃkhyÃnam / kiæ tÆktasthÃpanamapi / prak­te ca satyaæ brahmeti lak«aïe 'bhihite 'sambhavÅdaæ pa¤cÃnÃæ mahÃbhÆtÃnÃmeva jagajjanmÃdikÃraïatvÃdityÃÓaÇkaya mahÃbhÆtÃnÃmapi brahmaiva kÃraïaæ tadantargataæ tatsattÃdipradaæ cÃto brahmaiva jagajjanakamiti tatsthÃpanamÃtmana ÃkÃÓa ityÃdinà kriyata iti bhavatÅdaæ tadvayÃkhyÃnamiti / *3,407* annamayaprakaraïaæ satyaÓabdÃrtha ityuktaæ tatkathamityata Ãha- sattvamiti // %<... sattvaæ jÅvanameva ca // MAnuv_1,1.190d // viÓÅrïatà ca sattvaæ syÃt sannamityÃhureva yat // MAnuv_1,1.191ab //>% NYùYASUDHù: na kevalaæ janmaiva sacchabdÃrtha÷ kintu jÅvanaæ ca prÃïadhÃraïalak«aïaæ sattvameva sacchabdaprav­ttinimittameva / asti devadatta ityukte jÅvatÅti pratyayÃt / viÓÅrïatà ca Óaithilyalak«aïà / sattvaæ sacchabdaprav­ttinimittaæ syÃt / kuta÷ / yadyasmÃdviÓÅrïaæ vastu sannamityÃhu÷ / evaÓabda÷ «adÊviÓaraïagatyavasÃdane«viti pÃÂhÃnmukhya evÃyaæ prayoga iti sÆcayati / tathÃcÃste÷ Óatrantasya sade÷ kvibantasya và saditi rÆpam / bhÃvapradhÃnaæ caitat / sat sattvaæ jÅvanaæ viÓaraïaæ và bhÆtÃnÃæ yÃpayatÅti satyamityuktaæ bhavati / kimato yadyevamityata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: yata evaæ sakalabhÆtÃnÃæ jÅvavinÃÓahetutvaæ satyaÓabdoktam / ata÷ satyaÓabdÃrtha evÃnnatvamannaÓabdaprav­ttinimittam / tat katham / hi yasmÃdupajÅvyatvalak«aïÃdyatà vinÃÓakatvalak«aïÃtt­tà ca taditi / *3,408* prÃïamayaprakaraïaæ ca satyaÓabdÃrtha ityuktam / tatkathamityata Ãha- prÃïamiti // %% NYùYASUDHù: devÃdaya÷ prÃïaæ paramÃtmÃnamanu tatpreraïayà prÃïanti ce«yante / sa prÃïa÷ paramÃtmà sarve«ÃmÃyurjÅvanahetuÓcÃto 'sau prÃïa ucyata iti mantreïa prÃïanti jÅvanti và sarvabhÆtÃnyaneneti prÃïaÓabdÃrthatayà gatijÅvane bhÆtÃnÃæ gatijÅvanapradattamiti yÃvat ukte / yadyasmÃt yataÓca saditi dhÃtvartho, gatirjÅvanaæ cÃsti dhÃtvartha÷ / tÃbhyÃæ ca Óatari kvipi ca k­te saditi bhavati / tacca bhÃvapradhÃnaæ vivak«itvà satsattvaæ gatiæ jÅvanaæ và bhÆtÃnÃæ yÃpayatÅti satyaÓabdo 'pi gatijÅvanapradatvamÃha / ata÷ satyatà prÃïatvaæ satyaprÃïaÓabdayorekÃrthatvamiti vyÃkhyeyam / anenÃnnamayaprÃïamayaprakaraïe satyaÓabdÃrthaprapa¤canena tadvayÃkhyÃne ityuktaæ bhavati / j¤ÃnaÓabdÃrtho manomayaprakaraïamityuktam / tatkathamityata Ãha- avabodhÃrtha iti // %<... avabodhÃrtho manudhÃtu÷ prakÅrtita÷ // MAnuv_1,1.193c-d //>% NYùYASUDHù: prakÅrtito manu avabodhana iti vyÃghÃta÷ / tataÓca tasmÃdbhÃve 'sunpratyaye vihite mana iti j¤Ãnamiti caikÃrthatà bhavati / vij¤Ãnamayaprakaraïasya j¤ÃnaÓabdÃrthatvaæ spa«Âameveti na prapa¤citam / atra j¤Ãnaæ brahmeti lak«aïe 'bhihite sakalacetanasÃdhÃraïyÃdalak«aïametadityÃÓaÇkÃyÃæ nÃvabodhamÃtraæ j¤Ãnamihavivak«itam / kintu sakalapadÃrthasÃmÃnyaviÓe«ÃkÃravi«ayamityato nÃtivyÃptirityÃbhyÃæ prakaraïÃbhyÃæ lak«aïasyÃtivyÃptiparihÃrÃya prapa¤canaæ k­tamiti / ÃnandamayaprakaraïenÃnantatvaæ vyÃkhyÃtamityabhihitam / tatkathamityata Ãha- nÃlpa iti // %% *3,408* NYùYASUDHù: nÃnandamayaprakaraïamanantapadanirvacanaparatvÃdinà rÆpeïa tadvayÃkhyÃnam / kiæ nÃmÃnantatvalak«aïasyÃsambhÃvanÃÓaÇkÃyÃmÃnandamayatoktayÃnantatvaæ sunirïÅtamupapÃditam / parameÓvaro 'nanta÷ pÆrïÃnandatvÃditi / nanu sÃdhyasÃdhanayo÷ kvÃpyadarÓanena vyÃptyabhÃvÃtkathametat / maivam / nÃlpe sukhamastÅti Órutyuktayà hi yasmÃdalpake 'ntavati pÆrïÃnando nÃstÅti niÓcÅyate / vyatirekavyÃptirastÅtyartha÷ / nanvanantatvavatpÆrïÃnando 'pyasiddha eva / satyam / ata eva ko hyevÃnyÃdityÃdinopapÃdayati Óruti÷ / uktaæ caitadÃnantamayavÃcëÅti / sÆtrÃrthamupasaæharati- ata iti // %% *3,409* NYùYASUDHù: ata ityuktaprakÃreïa / hiÓabda÷ prasiddhau tuÓabdo 'vadhÃraïe / parayà mantravarïÃduttarayà Órutyà / tasmÃdvi«ïurevÃnnamayÃdiÓabdavÃcya iti pÆrveïa sambandha÷ / *3,412* evamÃnandamayo 'bhyÃsÃdityÃdisÆtrai÷ svapak«asÃdhanaæ vidhÃya parapak«apratik«epÃrthaæ sÆtram- netaro 'nupapattiriti / // oæ netaro 'nupapatte÷ oæ // ## tatra pratij¤ÃæÓaæ vyÃkhyÃti- itara iti // %<... itaro 'tra na kathyate // MAnuv_1,1.195d //>% NYùYASUDHù: itaro jÅvo và ÓarÅrÃdikoÓo và prak­tirvÃtrÃnnamayÃdiprakaraïe na kathyate / kuta÷ / anupapatte÷ / sarvaæ vai te 'nnamÃpanuvanti / ye 'nnaæ brahmopÃsate / sarvameva ta Ãyuryanti / ye prÃïaæ brahmopÃsata ityÃdinÃnnamayÃdij¤ÃnÃnmok«a÷ pratÅyate / annamayÃdiÓabdÃnÃæ ca jÅvÃdivÃcitve tadanupapatterityartha÷ / kuto 'nupapattirityata Ãha- puru«amiti // %% NYùYASUDHù: anena "tamevaæ vidvÃnam­ta iha bhavati / nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyate' iti Órutiæ sÆcayati / nanvatra tamityucyate na vi«ïumiti / maivam / sahasraÓÅr«Ã puru«a ityÃdau prak­tapuru«asya tamiti parÃmarÓÃdityabhipretyoktam- puru«amiti // yacchabdaÓravaïÃtsa iti dra«Âavyam / mucyenmucyeta / vyatyayo bahulamiti vacanÃt / anya÷ paramapuru«aj¤ÃnÃt / panthà mok«asya / hiÓabda÷ Órute÷ prasiddhatvadyotaka÷ / nanvastu puru«aj¤ÃnÃdeva mok«a÷ puru«o 'pyanyaÓcetkathaæ nÃnyaj¤ÃnÃnmok«a ityata Ãha- puru«a iti // %% *3,413* NYùYASUDHù: svayaæ mukhyayà v­ttyà / etÃni nÃmÃni / kuta ete«Ãæ vi«ïunÃmatvÃdeva hi ye vi«ïumuddiÓya yaj¤adÃnÃdi kurvate te oæmityudÃh­tyaiva / anyathà tanna syÃt / na hyanyoddeÓena kamar kurvÃïairanyavi«ayo mantro japyata iti / puru«aÓabdasya vi«ïuvÃcitve yuktimÃha- sÆkteneti // %% NYùYASUDHù: ya enaæ nÃrÃyaïaæ yajanti te pauru«eïa sÆktena yajanti / tena j¤Ãyate puru«aÓabdo vi«ïuvÃcÅti / iti paiÇgiÓruti÷ puru«aÓabdasya bhagavadekavÃcitÃmÃha yatastena tamevaæ vidvÃnityasya vi«ïupatvÃditi / *3,414* nanvitaraparigraha iveÓvaraparigrahe 'pyanupapatti÷ samÃnà / tathà hi / o«adhÅbhyo 'nnÃtpuru«a ityo«adhikÃryÃnnavikÃraæ ÓarÅraæ puru«apadenoktavà sa và e«a puru«a iti taæ parÃm­ÓyÃnnarasamaya ityucyate / tasyeÓvaratve 'nupapattireva / tatpravÃhapatitÃÓca prÃïamayÃdaya ityÃÓaÇkÃæ parihartuæ pÅÂha(ÂhikÃ)mÃracayati- brahmaÓabdodita iti // %% NYùYASUDHù: brahmavidÃpnoti paraæ satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmeti brahmaÓabdodite tasminvi«ïau tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ityÃtmaÓabdaæ (ca) prayujyeti yojyam / tasmÃdetasmÃdityanusandhÃnÃt / ÃkÃÓas­«Âiæ ca provÃcÃkÃÓa÷ sambhÆta ityanena / atrÃnuvÃke / ÃtmaÓabdaæ prayujya s­«Âiæ ca provÃcetyenenÃtmatvamapi vidheyamiti sÆcayati / caturvidhÃkÃÓasambandhitvÃts­«ÂeÓcaturvidhatvam / na svata÷ / traividhyasya vak«yamÃïatvÃt / tathÃca caturvidhÃkÃÓas­«Âiæ ca provÃcetyartha÷ / ÃkÃÓacÃturvidhyaæ kathamityata Ãha- bhÆtamiti // *3,415* %% NYùYASUDHù: bhÆtamÃÓakÃÓaÓabdoktamityÃdisambandha÷ / antarniyÃmaka e«Ãæ trayÃïÃm / tatrÃpi na samÃnakak«yatayà caturïÃmÃkÃÓaÓabdÃtartvamityÃha- mukhyata iti // caÓabdastuÓabdÃr(tha÷)the / tatkathamityata Ãha- ÃsamantÃditi // à ityanuvÃdena samantÃtkÃÓanaæ hyÃkÃÓaÓabdÃrtha÷ / tataÓca yadyasmÃddharireva mukhyata÷ samantÃtkÃÓate tasmÃtsa eva mukhyata ÃkÃÓa iti yojyam / *3,416* evaæ mukhyÃmukhyabhedena caturvidhÃdÃkÃÓÃdÃkÃÓÃdvÃyurityuktavidhayà caturvidhasya vÃyo÷ s­«Âiæ provÃca / tatrÃpi vÃyuÓabdena mukhyato harirevocyata iti yojyam (vaktavyam) / tatkathamityata Ãha- baleti // %% NYùYASUDHù: vaÓabdo balavÃcÅ / Ãyuriti j¤Ãnamucyate / ayatergatyarthatvÃt / gatyarthÃnÃæ j¤ÃnÃrthatvÃt / tathà vÃyoragniriti caturvidhÃdvayoÓcaturvidhasyÃgne÷ s­«Âiæ provÃca / tatrÃpi mukhyato harirevÃgniÓabdenocyata iti sthite tatkathamityata Ãha- agniriti // *3,417* %<... agniragaæ nayan // MAnuv_1,1.202d //>% NYùYASUDHù: na gacchati svato na pravartata ityagaæ viÓvam / agaÓabde kamarïyupapade nayate÷ kvip / tatsanniyogenopapadalopo dhÃtoÓca hrasvatà nirvacanatvÃt / tato 'gnerÃpa iti caturvidhÃdagneÓcaturvidhÃnÃmevÃpÃæ s­«Âiæ provÃca / tatrÃpyÃpa iti mukhyato harirevokta iti vÃcyam / kathaæ tadityata Ãha- Ãpa iti // %<Ãpa ÃpÃlanÃccaiva ... // MAnuv_1,1.203a //>% NYùYASUDHù: ÃÇpÆrvasya pÃte rÆpametat / upasargahrasvatà dhÃtulopaÓca nirvacanatvÃt / caÓabdo 'nuktasamuccayÃrtha÷ / tena strÅrÆpatvÃtstrÅliÇgaæ bahurÆpatvÃdbahuvacanaæ cetyuktaæ bhavati / evaÓabdo harireveti sambaddhayate / evamadbhaya÷ p­thivÅti caturvidhÃbhyo 'dbhayaÓcatuvirdhÃyÃ÷ p­thivyÃ÷ s­«Âiæ provÃca / tatrÃpi harireva mukhyata÷ p­thivÅÓabdavÃcya iti siddhe tadupapÃdayati- p­thivÅti // %<... p­thivÅ prathito yata÷ // MAnuv_1,1.203b //>% NYùYASUDHù: prathito yatastata÷ p­thivÅti yojanà / p­thu vistÃre / *3,420* tathÃca caturvidhÃyÃ÷ p­thivyÃ÷ p­thivyÃ÷ p­thivyà o«adhaya iti caturvidhau«adhis­«Âiæ provÃca / bhÆtÃnÃæ samÃptatvÃttasthÃne bhautikagrahaïama(mi)ta÷paraæ kÃryam / tatrÃpyo«adhiÓabdena mukhyato harirevocyata iti sthite kuta ityata Ãha- u«yÃnÃmiti // %% NYùYASUDHù: dagdhÃnÃm / u«yà o«Ã÷ karmaïi gha¤ / o«Ã dhÅyante 'sminnityo«adhirityartha÷ / karmaïyadhikaraïe ceti kipratyaya÷ / kathamo«adhyantargatasyo«yÃÓrayatvamityata Ãha- o«adhÅ«u sthita iti // %% *3,421* NYùYASUDHù: k«udhitairjÃÂharÃgnino«Âhai÷ / o«adhÅbhyo 'nnamiti caturvidho«adhÅbhyaÓcaturvidhasyÃnnasya s­«Âiæ provÃca / tatrÃpyannaÓabdo vi«ïÃveva mukhya÷ / adyate 'tti ca vyÃkhyÃnasya tasminneva sambhavÃditi prÃgeva siddhatvÃnnoktam / tato 'nnÃtpuru«a iti caturvidhÃnnÃccharÅratadabhimÃnitadantaryÃmirÆpasya trividhasya puru«asya s­«Âiæ provÃca / tatrÃpi puru«aÓabdena mukhyato harirevokta iti sthite tatkathamityata Ãha- purÅti // %% NYùYASUDHù: atha tasmÃt / puri ÓarÅre / atropapadasya saptamyà aluk / tasya cekÃrasyokÃra÷ / dhÃtuÓakÃrasya «akÃro nirvacanatvÃt / adhikaraïe Óeter¬a÷ / evamÃtmÃdiÓabdÃnvyÃkhyÃya te«Ãæ s­«Âiæ viv­ïoti- kriyeti // %% NYùYASUDHù: sÃk«Ãjjanmaiva kiæ na syÃdityata Ãha- nÃnyeti // hiÓabdo nityo nityÃnÃmityÃdiÓrutiprasiddhisÆcaka÷ / abhimÃno mamedamiti buddhi÷ / janiriti sambandha÷ / bhÆtasyetyupalak«aïam o«adhyÃdibhautikasya cetyapi grÃhyam / sÃk«Ãdudbhava eva janirityanvaya÷ / *3,423* yadyevamÃtmÃkÃÓavÃyvagnyapp­thivyo«adhyannapuru«apadairmukhyato harirevokta÷ anyadamukhyatastata÷ kiæ prak­ta ityata Ãha- evamiti // *3,424* %% NYùYASUDHù: atra dehaÓabdÃtprÃgÃtmaÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / sa và e«a puru«a iti Óruti÷ prak­tamapi bhÆtÃdikaæ sarvaæ tyaktavÃ'tmÃdidehaparyantamÃgataæ tai÷ Óabdai÷ prak­taæ harimeva parÃm­Óati / tasyaiva s­«Âikartu÷ ÓarÅre 'nnamayÃdipa¤carÆpatvaj¤ÃpanÃyeti / idamuktaæ bhavati / nÃnnamayÃdÅnÃæ parabrahmatvaparigrahe sa và e«a puru«a iti parÃmarÓavirodha÷ / Ãtmapadoditasya parÃmarÓo 'yamiti svÅkÃrÃt / naca nÃsau parabrahma / tasmÃtparaprÃptikÃmena j¤ÃtavyatayoktÃdetasmÃtpuna÷ satyaj¤ÃnÃnantatvena lak«itÃdÃtmana iti prak­tÃnusandhÃnÃt / naca sannihitaparÃmarÓaparityÃgena dÆraprak­taparÃmarÓÃÇgÅkÃro 'nucita iti vÃcyam / ÃtmÃdipuru«ÃntasarvaÓabdairapi tasyaiva prak­tatvÃÇgÅkÃrÃt / na ceÓvarasyotpattiranutpannà / prÃdurbhÃvÃpek«ayà vyÃkhyÃnÃt / na caitadaprÃmÃïikaæ vyÃkhyÃnam / kÃraïatvenetyupapÃdayi«yamÃïatvÃt / nacaivaæ bhÆtÃdis­«ÂeraprÃmÃïikatvÃpatti÷ / ÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃæ bhÆtÃdiparatvasyÃpi svÅkÃrÃt / anekÃthartÃyÃÓcopapÃdayi«yamÃïatvÃt / nacaivaæ te«Ãmapi prÃdurbhÃvamÃtrÃpatti÷ / sÃmÃnyata÷ Órutasya sambhavaÓabdasya yathÃyogyaæ vyÃkhyÃnopapatte÷ / nacaivamapyannarasamayasya prak­tasarvÃtmakatvÃpatti÷ / prak­tÃnÃmapi bhÆtÃdÅnÃæ parityÃgena harereva parÃmarÓÃÇgÅkÃrÃt / nacaitadanyÃyyam / ÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃæ harÃveva mukhyatvena tasyaivotkaÂatayà buddhisannidhÃnÃt / naceÓvaraparÃmarÓo vyartha÷ / tasyaivÃnnamayÃdipa¤carÆpatÃj¤ÃpanÃya prakaraïÃntarÃrambhÃrthatvÃt / tasya ca lak«aïavivaraïÃrthatvenopayogasyoktatvÃt / tathÃcÃnnamayasya brahmatve 'nupapattyabhÃvÃnna tatpravÃhapatitÃnÃæ prÃïamayÃdÅnÃmabrahmatvaæ kalpanÅyamiti / *3,426* nanu kimanena bahudhà saævidhÃnena / ÓarÅramÃtraparÃmarÓo 'yaæ kiæ na syÃt / maivam / tathà satye«a puru«a ityetÃvatà pÆrïatvena sa ityasya vaiyarthyÃpatte÷ / bhavatpak«e 'pi tat samÃnamiti cennetyabhipretyÃha- sa iti // %% NYùYASUDHù: e«a iti jÅvaÓarÅraga÷ parÃm­Óyate / ÓarÅraga ityevokte parameÓvarasya ÓarÅritvaæ pratÅyeta / ato jÅvetyuktam / ki¤ca ÓarÅraparÃmarÓe sa và e«a puru«o 'nnamaya ityeva vaktavyam / rasaÓabdastu vyartha÷ / prayojanÃnupalabdhe÷ / annÃtpuru«a ityeva prak­tatvÃcca / nacÃsmatpak«e 'pi rasaÓabdasya vaiyarthyam / annamaya ityevokte prÃk­tÃnnamayatvaæ (ityeva) pratÅyeta / tanniv­ttyarthatvena sÃrthakyÃdityÃÓayavÃnÃha- sÃreti // %% NYùYASUDHù: rasaÓabdo hi sÃravÃcÅ / rasasÃro varaÓceti ÓabdÃ÷ paryÃyavÃcakà iti vacanÃt / tataÓcÃnnaraso 'nnasÃra÷ / annaÓabdÃrthe«u mukhyÃrtho 'tt­tvÃdi(lak«aïa)statpracura ityuktaæ bhavati / tasya tÃtparyÃrtha÷ sÃrÃnnamaya iti / iti j¤Ãpayitumiti Óe«a÷ / viÓina«Âi Óruti÷ / api ca / ÓarÅraparÃmarÓo 'yaæ cettasyedameva Óira÷ ayaæ dak«iïa÷ pak«a÷ ayamuttara÷ pak«a÷ ayamÃtmà idaæ pucchaæ prati«Âheti sarvaæ vyarthameva syÃt / ÓarÅraÓira÷prabh­te÷ pratyak«asiddhatvenopadeÓÃnapek«aïÃt / *3,427* nanvÅÓvare 'pyanupapattireva / tasya Óira÷prabh­tyavayavÃbhÃvÃt / na / prakÃÓavacceti vak«yamÃïatvÃt / tathÃpyanupapatti÷ / ÅÓvaraÓira÷prabh­tÅnÃmapratyak«atvenedamiti nirdeÓÃyogÃditi cenna / lak«aïayopapatterityÃÓayavÃnÃha- idamiti // %% *3,427f.* NYùYASUDHù: idamiti nirdeÓo 'pratyak«e 'pi parameÓvaraÓira÷prabh­tau lak«aïayà bhavedeva / vibho÷ ÓiraÃderjÅvaÓiraÃdau pratyak«e vyavasthiteriti lak«aïÃbÅjasambandhaæ darÓayati / nanu mukhyaprayogaæ parityajya lÃk«aïikaæ prayu¤jÃnasya prayojanaæ vÃcyam / d­«Âaæ hi gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau pÃvit­yÃdij¤Ãnamiti cenna / prak­te rƬhalak«aïatvÃditi bhÃvenoktam- vastraprÃv­ttavaditi // saptamyarthe vati÷ / yathÃpratyak«e 'pi jÃnuni pratyak«avastraprÃv­te pratyak«avastrasannidhÃnÃdidamiti nirdeÓastathà prak­te 'pÅtyartha÷ / nanu mukhye bÃdhakÃbhÃvÃtkuto lak«aïÃÓrayaïamiti cenna / ÓarÅraparigrahe vaiyarthyasya sphuÂatvÃt / *3,428* ki¤ca sarvameva ta ÃyuryantÅti prÃïa(anna)mayaj¤ÃnÃnmok«a÷ ÓrÆyate / kadÃpi maraïÃbhÃvo hi sarvamÃyu÷ / nacÃsau vinà mok«Ãdyujyate / naca ÓarÅraparigrahe tadyujyate / tamevaævidvÃni(tyÃdi)ÓrutivirodhÃdityÃha- tamiti // %% *3,428f.* NYùYASUDHù: taæ paramÃtmÃnaæ viditvà sÃk«ÃtpaÓyata iti Óe«a÷ / tena samÃnakart­tà / brahmaÓabdÃdayo 'pyatra bÃdhakatayà vaktavyÃ÷ / nanu ca vikÃraÓabdÃditi sÆtrakÃreïÃnnamayÃdÅnÃæ brahmatvÃÇgÅk­tÃvekÃmanupapattiæ pariharatà lak«aïayà sarvÃnupapattiparihÃro 'pi sÆcita÷ / ata eva bhogyatvamatra cÃdyatvamityÃdinà bhëyak­tà tatraivÃnupapattiparihÃra÷ k­ta÷ / brahmaÓabdodita ityÃdikamapi tatraiva kartumucitam / vyavadhÃne kÃraïÃbhÃvÃt / anyathotsÆtritatvaprasaÇgÃditi / maivam / tatsÆtrasÆcitasyÃpyarthasya vyavadhÃne prayojanasadbhÃvÃt / annamayÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapyabrahmatvopapÃdakopapattyÃ'bhÃsÃstatra nirÃk­tÃ÷ / annamayamÃtravi«ayÃnupapattiparihÃrastvatretyanena j¤Ãpyate / ki¤ca netaro 'nupapatteriti sÆtraæ kecinna tÃvadannamaya÷ paramÃtmà parÃmarÓÃdyanupapatteriti vyÃkurvate / tadapi nirÃkartumatredamuditamiti / *3,431* atrÃha / jÅva evÃnnamayÃdiÓabdÃrtha÷ / sa hyannavikÃraÓarÅrÃvacchinnatvÃdbhavatyannamaya÷ / prÃïamanobuddhayÃnandopÃdhyavacchinnaÓca bhavati prÃïÃdivikÃro ghaÂÃkÃÓamiva ghaÂavikÃra÷ / tena prÃïamayatvÃdyupapatti÷ / tathÃca sa và e«a puru«a iti parÃmarÓastadupÃdhivi«ayatayà hi Óli«yataro bhavati / rasaÓabdaÓcÃnnasthasthavi«ÂhabhÃgavyÃv­ttyartho bhavi«yati / idamiti nirdeÓaÓca mukhyÃrtha÷sampadyate prÃïamayÃdi«u sarvatra Óira÷prabh­tyavayavÃnÃæ vaktavyatvena tatprÃye siddhasyÃpi kathanopapatte÷ / ÓarÅritvamavayavitvaæ priyÃdiyogo brahmapucchatvaæ cetyetatsarvaæ sama¤jasaæ bhavati / naca vaktavyaæ ÓarÅrÃdikoÓà eva kutastarhi nÃÇgÅkriyante / tathà cÃnnamayaprÃïamayamanomayavij¤ÃnamayÃnandamayà me ÓuddhayantÃmiti ÓrutyantarÃnuguïyaæ ca syÃditi / koÓe«u brahmaÓabdÃdyanupapatte÷ / anyatvamantaratvaæ ÓarÅratvaæ copÃdhyapek«ayà jÅve 'pyupapadyante / *3,434* nanu jÅvapak«e 'pyanupapattirasti / brahmaÓabdo hi nirÃdhÃro na paramÃtmanà vinopapadyate / "adyate 'tti ceti' sarvÃdyatvaæ sarvÃtt­tvaæ"prÃïaæ devÃ÷' iti sarvadevÃdice«yakatva yato vÃca÷' iti vÃÇmanasÃgocaratvaæ"vij¤Ãnaæ devÃ÷' iti sarvadevopÃsyatvaæ jye«Âhatvaæ"so 'kÃmayata' iti saÇkalpapÆrvakaæ sarvasra«Â­tvaæ sarvÃntaratvamityÃdÅni nÃlpataraj¤ÃnaÓaktayÃdisampanne jÅve sambhavanti / taddhetuvyapadeÓaÓcÃsaÇgata÷ syÃt / mÃntravarïikavyÃkhyÃnatà ca bÃdhyeta / naca jÅvaj¤ÃnÃnmok«o yujyata iti / maivam / upani«adarthÃnabodhÃt / atra hi jÅvabrahmaïorekatvaæ vivak«itam / tatra yÃni vÃkyÃni ÓuddhavirodhÅni tÃnyupahitasaæsÃrisvarÆpÃpek«Ãïi / brahmaÓabdÃdÅni tu tatsvabhÃvasiddhaparamÃtmasvarÆpÃpek«Ãïi / aikyavivak«Ã cÃtra vÃkyaÓÃbalyÃnyathÃnupapattyaiva gamyate / nacaivaæ vinigamanÃyÃæ kÃraïÃbhÃvÃtparamÃtmaivÃnnamayÃdi(Óabda)vÃcyomahÃkÃÓadharma evÃvacchinnakÃÓe vyavahriyate / "yÃvÃnvÃyamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa÷' iti / natu paricchinnadharmo vitastimÃtratvaæ mahÃkÃÓe / naca brahma pucchaæ prati«Âhetyanupapannam / asya jÅvasya brahma pucchamÃyatanamadhi«ÂhÃnaæ nijaæ svarÆpamityarthopapatte÷ / tasmÃt"netara÷' ityanupapannamityÃÓaÇkÃæ parihartuæ bhedavyapadeÓÃcceti sÆtram / *3,436* // oæ bhedavyapadeÓÃcca oæ // ## %<Ãditye puru«e cÃyamiti bhedopadeÓata÷ / nÃsyÃbhedo 'sti jÅvena ... // MAnuv_1,1.211a-c //>% NYùYASUDHù: tatra caÓabda÷ pratij¤ÃsamuccayÃrtha iti bhÃvena sÆtraæ vyÃca«Âe- Ãditya iti // syÃdetadevaæ katha¤cit / yadyasyÃmupani«adi jÅvaparamÃtmanorabhedo vivak«ita÷ syÃt / na caivam / "sa yaÓcÃyaæ puru«e yaÓcÃsÃvÃditye sa eka÷' iti puru«ÃdityaÓabdopalak«itÃpak­«Âotk­«ÂasakalajÅvÃnÃæ niyamyatayÃdhikaraïatvena paramÃtmanaÓca niyÃmakatayÃdhi«ÂhÃt­tvena bhedasyaivÃtropadeÓÃt / tathÃ"rasaæ hyevÃyaæ labdhvÃ'nandÅ bhavati' iti labdh­labdhavyatayÃ"yadà hyevai«a÷' ityupÃsakopÃsyatayÃ"upasaÇkrÃmati' iti prÃpt­prÃpyatayÃ"bhÅ«ÃsmÃt' iti niyamyaniyÃmakatayà ca bhedopadeÓà dra«ÂavyÃ÷ / yaduktaæ vÃkyaÓÃbalyÃ(nyathÃ)nupapattiratra pramÃïamiti / tadayuktam / kevalaæ brahmaparatayaiva vÃkyÃnÃæ sama¤jasÅk­tatvÃt / tato na jÅvo 'nnamayÃdiÓabdavÃcya iti / *3,438* nanu kathamucyate nÃsya paramÃtmano 'bhedo 'sti jÅveneti / anumÃnatastadabhedasya pramitatvÃt / tathà coktavidhayÃnnamayatvÃdikaæ jÅvasya kiæ na syÃt / na coktabhedopadeÓavirodha÷ / anumÃnavirodhena tasyaivÃnyaparatvopapatterityÃÓaÇkÃparihÃrÃya sÆtraæ kÃmÃcca nÃnumÃnÃpek«eti / tadvayÃca«Âe- nÃnumeti // %<... nÃnumà kÃmacÃriïÅ // MAnuv_1,1.211d // vimatÃni ÓarÅrÃïi madbhogÃyatanÃni yat / ÓarÅrÃïÅtyÃdikà tu tattvaj¤Ãne hyapek«yate // MAnuv_1,1.212 // pratyak«ÃdiviruddhatvÃd ... // MAnuv_1,1.213a //>% NYùYASUDHù: // oæ kÃmÃcca nÃnumÃnÃpek«Ã oæ // ## sampratipannasvaÓarÅre«u siddhasÃdhanatÃparihÃrÃya vimatÃnÅtyuktam / yadyasmÃccharÅrÃïi / ÓarÅratvÃdityartha÷ / maccharÅra(Ãdi)vaditi d­«ÂÃnta÷ / ÃdigrahaïÃdvipratipannÃnÅndriyÃïi mamaiva karaïÃni indriyatvÃtsampratipannavadityÃdÅnÃmupÃdÃnam / nanvetÃnyanumÃnÃni pratik«etraæ k«etraj¤ÃnÃmabhedaæ sÃdhayanti / natu jÅvÃnÃæ paramÃtmÃbhedam / tena vimatà ÃtmÃna÷ paramÃtmana÷ (tattvato) na bhidyante ÃtmatvÃtparamÃtmavadityÃdyanumÃnamatra ÓaÇkanÅyam / na tvidamiti / maivam / nahi jÅvÃnÃmupahitasvarÆpÃïÃmeva sÃk«Ãdabheda÷ sambhavati / pratyak«ÃdivirodhÃt / tataÓca nirupÃdhikena rÆpeïÃbhede 'numÃnaæ paryavasyati / tathÃca kathaæ na prak­tasaÇgatiriti / tattvaj¤Ãne tattvaj¤ÃnÃtharm / nÃpek«yate / tattvaj¤ÃnakÃraïaæ na bhavatÅtyartha÷ / kuta÷ / pratyak«ÃdiviruddhatvÃt / hiÓabdo d­«ÂÃntasÆcaka÷ / tadayaæ prayoga÷ / vimatÃni ÓarÅrÃïÅtyÃdikÃnumÃnumÃnatvena parÃbhimatà / yathÃrthaj¤ÃnakÃraïaæ na bhavati / pramÃïaviruddhatvÃddahanÃnu«ïatÃsÃdhanÃnumÃnavaditi / pratyak«ÃdiviruddhÃpi sadanumà kiæ na syÃdityata uktam- kÃmacÃriïÅti // tadviv­ïoti- ak«eti // %<... ak«Ãgamabhayojkhità / anumà kÃmav­ttà hi ... // MAnuv_1,1.213bc //>% NYùYASUDHù: ak«aæ pratyak«am / anumÃnamapyatropasaÇkhayeyam / ak«Ãgamabhayojkhiteti // tadvirodhabhayojkhitetyartha÷ / kÃmav­ttà puru«ecchÃnusÃriprav­ttimatÅ / nanvanena kiæ vipak«e bÃdhakamuktamityata Ãha- kutreti // *3,439* %<... kutra nÃvasaraæ vrajet // MAnuv_1,1.213d //>% NYùYASUDHù: kimÃk«epe / sarvatrÃpyavasaraæ vrajedityartha÷ / *3,440* tatkathamityata Ãha- ja¬a iti // %% *3,440f.* NYùYASUDHù: Ãtmà ja¬o j¤ÃnÃnÃÓrayo vastutvÃdghaÂavat / ÃkÃÓo ghano nibi¬Ãvayava÷ / prameyatvÃtpëÃïavaditi sÃk«ipratyak«aviruddham / ja¬aæ ghaÂÃdikam / citiÓcetanam / prameyatvÃdÃtmavadityanumÃnaviruddham / caitanyakÃryasya sarvathÃpyanupalambhÃt / Ãdyapadena brÃhmaïena surà peyà dravadravyatvÃt / k«ÅravadityÃgamaviruddhasya grahaïam / kenetyÃk«epe / yadi pratyak«Ãdivirodhino 'pyanumÃtvaæ syÃditi Óe«a÷ / pratyak«Ãdiviruddhamapi yadyaikyÃnumÃnaæ pramÃïaæ syÃttadodÃh­tamapi kiæ na syÃdaviÓe«Ãdityuktaæ bhavati / nanvatra kathaæ prayoktavyam / yathÃnyÃsamavetyevakÃreïÃha / tarhi pratij¤ÃpadavyÃghÃta÷ syÃditi cet / astu / nahi pratyak«ÃdivirodhÃdayaæ garÅyÃn / samaÓca parÃnumÃne / tatparihÃro 'pyatra tulya÷ / nanvÃkÃÓo ghana iti sÃdhane kÃlÃdau vyabhicÃra÷ / na / pak«atulyatvÃt / yadatra vaktavyaæ tadupari«yÃdvak«yata iti / *3,443* nanvathÃto brahmajij¤Ãsetyatraiva jÅveÓabheda÷ samarthita÷ / tathà janmÃdisÆtreïÃpi / ato jÅvaikyamityuktatvÃt / atrÃpi punastatsÃdhane punaruktatà syÃditya Ãha- na jÅveti // %% NYùYASUDHù: atra ÓÃstre tatra tatra prakaraïe hyaikyavivak«ÃyÃæ coditÃyÃæ tattadgatabhedavÃkyadyotanena sÆtre«u bhedasamarthanaæ kriyate / atastÃtparyabhedÃnna punaruktatà ÓaÇkayà / tathà hi / jij¤ÃsÃvÃkye«vabhedaÓaÇkÃyÃæ tadgatabrahmaÓabdenaiva bhedasamarthanam / jij¤Ãsyasya brahmaïo jÅvatve ÓaÇkite tatpÆrvavÃkyoktalak«aïena bhedasÃdhanamityÃdi svayamÆhyam / evameva"bhedavyapadeÓÃccÃnya÷' ityÃdÃvapi punaruktado«a÷ pariharaïÅya÷ / nanvevaæ satyabheda÷ svarÆpeïa kutrÃpi na nirÃk­ta÷ syÃdityata Ãha- p­thagiti // pÆrïatà pradhÃnatà / bhedasÃdhanasya svÃtantryeïa vicÃritatvÃt / yadyapi prakaraïaviÓe«avi«ayatayÃbhede nirÃk­te 'pi svarÆpanirÃkaraïamarthÃtsiddhayati / tathÃpi vastusthitikathanametadityado«a÷ / athavà punaruktiparihÃrasyaivaæjÃtatvÃt"ata yava copamÃ' ityÃdisÆtrÃïyÃpÃtapratÅtabhëyadiÓà bhedaparÃïÅva pratibhÃnti / tannirÃsÃrthamidamuktam / "p­thagupadeÓÃt' ityatraiva bhedasamarthanasya pÆrïatà paryavasÃnamiti / yadyapyetatkari«yamÃïavyÃkhyÃnÃdeva j¤Ãsyate / tathÃpi spa«ÂÃrthamuktamityado«a÷ / *3,445* ÓarÅrÃdikoÓà evÃnnamayÃdiÓabdavÃcyà iti pak«o 'pi netaro 'nupapatteriti sÃdhÃraïado«eïa dÆ«ita eva / viÓe«ado«eïa dÆ«ayituæ sÆtram- asminnasya ca tadyogaæ ÓÃstÅti / // oæ asminnasya ca tadyogaæ ÓÃsti oæ // ## %% NYùYASUDHù: yadyasmÃdasya sa ya evaævidityuktasya brahmavida÷ phalatvenÃnnamayÃdibhiryogaæ tatprÃptiæ sthÃnadvaye 'pyanuvÃkadvaye 'pi / Óaæsati kathayati Óruti÷ / etamannamayamÃtmÃnamupasaÇkrÃmatÅtyÃdi / etamannamayamÃtmÃnamupasaÇkramyetyÃdi ca / ata ete 'nnamayÃdaya÷ koÓà ityetadvayÃkhyÃnamatisÃhasaæ pÆrvottarÃparÃmarÓamÆlam / nahi ÓarÅrÃdikoÓaprÃptirbrahmavidyÃphalamiti sambhavati / tarati ÓokamÃtmavidityÃdivirodhÃt / ÓarÅrÃdeÓca ÓokarÆpatvÃt / syÃdetadyadyatrÃnnamayÃdiprÃptirucyeta / na caitadasti / upasaÇkramaÓabdasyÃtikramÃrthatvÃdityata Ãha- upasaÇkramaïaæ ceti // *3,446* %% NYùYASUDHù: dvitÅyoddeÓitaæ prati / dvitÅyayà karmatvenoktamannamayÃdikaæ prati yadupasaÇkramaïamucyate tadatikramaæ vadantam / upasaÇkramaïapadavÃcipadamatikramÃrthaæ vyÃkurvantamiti yÃvat / upaÓabdo nivÃrayet / tasyopaÓabdavirodha÷ syÃt / upapÆrvasya krame÷ prÃptyarthatvÃt / do«ÃntaramÃha- aÓrutasyeti // %% NYùYASUDHù: punariti do«ÃntarasamuccayÃrtha÷ / %<ÓrutÃÓrutaparityÃgakalpane vigatahriyÃm // MAnuv_1,1.217cd //>% NYùYASUDHù: vÃkyadvayatÃtparyamÃha- Óruteti // evaæ vyÃkurvÃïena hi ÓrutamupaÓabdaæ tyaktavà tatsthÃne 'Óruto 'tiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / tathÃca ÓrutaparityÃgo 'Órutakalpanaæ ca syÃt / tadubhayaæ ca lajjÃheturiti / na vayaæ ÓrutaparityÃgenÃÓrutÃdhyÃhÃraæ kurmo yenÃyaæ do«a÷ syÃt / kiæ nÃmÃvyayÃnÃmanekÃrthatvÃdupaÓabdo 'tiÓabdÃrtho vyÃkhyÃyata iti cenna / niyÃmakena vinà prasiddhÃrthatyÃgÃprasiddhÃrthasvÅkÃrÃnupapatte÷ / *3,447* na hyavyayÃnyanekÃrthÃnÅtyetÃvatÃnta÷Óabdasya bahirityartho g­hyate / kintu prayogÃdikamanus­tyaiveti sthite 'bhyupagamyÃpi do«amÃha- m­tÃveveti // %% NYùYASUDHù: hi yasmÃdannamayasya koÓasya caÓabdÃtprÃïamayasya ca parityÃgo m­tÃveva k­to bhavati / m­te÷ ÓarÅratyÃgarÆpatvÃt / tasmÃdasmÃllokÃtpretyeti maraïoktayaivÃnnamayÃdyatikramasyoktatvÃtapunaretamannamayamÃtmÃnamupasaÇkrÃmatÅti tadatikramoktau punarukti÷ prasajyeteti / ki¤ca brahmavidÃpnoti paramityupakramÃnuguïyaæ ca prÃptiparatve syÃt / ato nÃnnamayÃdaya÷ koÓÃ÷ kintu vi«ïureva / ÓuddhiprÃrthanaliÇgÃdvÃkyÃntaroktÃnÃæ koÓatve 'pi na kaÓcidvirodha÷ / api ca te 'nnamayÃdaya÷ / ete tvannarasamaya ityupakramÃdraso vai sa iti vÃkyaÓe«ÃccÃnnarasamayÃdaya iti ÓabdÃntaranyÃyenÃpyanye bhavi«yantÅti sarvamanavadyam / *3,449* evamannamayÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapi parabrahmatvapratipÃdanaparatayà sÆtrÃïi vyÃkhyÃya pare«ÃgamavyÃkhyÃæ pratyÃkhyÃtumuttaro 'yaæ granthasandarbha Ãrabhyate / tatra mÃyÃvÃdino 'nnamayÃdaya÷ pa¤cÃpi koÓà iti manyamÃnà brahmapucchaæ prati«Âhetyuktasya brahmaïa÷ svaprÃdhÃnyena j¤eyatvapratipÃdakÃnyetÃni sÆtrÃïÅti vyÃcak«ate / tathà hi / annamayÃdayaÓcatvÃrastÃvadannÃdivikÃrÃ÷ koÓà eva / tathÃca vikÃrÃrthe mayaÂpravÃhe satyÃnandamaya evÃkasmÃdardhacaratÅyanyÃyena kathameva mayaÂa÷ prÃcuryÃrthatvaæ brahmavi«ayatvaæ cÃÓrÅyate / mÃntravarïikabrahmÃdhikÃrÃditi cet / annamayÃdÅnÃmapi tarhi brahmatvaprasaÇga÷ / annamayÃdÅnÃmantarasyÃnyasya ÓravaïÃdabrahmatvamÃnandamayasya tu tadabhÃvÃdbrahmatvamiti cenna / tatrÃpi satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahmeti prak­tasya brahmaïo brahma pucchaæ prati«ÂhetyÃnandamayÃÓrayatayoktatvÃt / tadvijij¤Ãpayi«ayaivÃnnamayÃdaya÷ pa¤cÃpi koÓÃ÷ kalpyante / nanvannamayÃdÅnÃbhivÃnandamayasya pucchatvenoktaæ brahma kathaæ svapradhÃnaæ syÃt / na / svapradhÃnatayà prak­tatvÃt / nacÃnandamayÃvayatvenÃpi brahmaïi j¤ÃyamÃne prak­tatvaæ na hÅyate Ãnandamayasya brahmatvÃditi vÃcyam / tathà sati tadevÃvayavyavayavaÓcetyasÃma¤jasyÃprasaÇgÃt / anyataraparigrahe ca pucchasyaiva brahmatvaæ yuktam / brahmaÓabdaÓravaïÃt / na tvÃnandamayasya tatra brahmaÓabdÃÓravaïÃt / asanneveti Ólokasya brahmapucchamityuktabrahmavi«ayatvÃt / na hyatrÃnandamayo 'nvÃk­«Âate / kintu pucchatayoktaæ brahma svapradhÃnatayà / na cÃnanda(maya)syÃnubhavasiddhasya bhÃvÃbhÃvaÓaÇkà yujyate / kathaæ tarhi pucchatvokti÷ / pucchavatpucchamityÃÓrayÃrthatvÃt / *3,449f.* ki¤cÃnandamayasya priyÃdyavayavayogÃÓÃrÅratvÃbhyÃæ saviÓe«attvÃdbrahmaïo 'pi saviÓe«atvaprasaÇga÷ / nirviÓe«aæ ca brahma / vÃÇmanasÃgocaratvaÓrute÷ / mayaÂa÷ prÃcuryÃrthatve 'pyÃnandapracura ityukte du÷khÃlpatvamapi gamyate / prÃcuryasya loke pratiyogyalpatÃsÃpek«atvÃt / naca brahmaïi du÷khaæ sambhavati / ki¤ca priyÃdÅnÃæ pratiÓarÅraæ bhedenÃnandamayasyÃpi bhede brahmaïo 'pi pratiÓarÅraæ bheda÷ prasajyeta / naca tadyuktam / anantatvaÓrute÷ / nacaivaæ bhÃgarvÅ vÃruïÅ vidyà viruddhayeta / tatra mayaÂo 'Óravaïena bhinnavi«ayatvÃt / etamÃnandamayamÃtmÃnamiti cÃnnamayÃdÅnÃmivÃnandamayasyÃtikramaïÅyatayoktasyÃbrahmatvÃt / ante mayaÂa÷ Óravaïena pÆrvamapi tadadhyÃhÃre pÆrvamapi nÃnandamayo brahmÃstu / brahmaj¤ÃnÃrthinastu tadupadeÓo dvÃratayopapanno bhavi«yatÅti / *3,456* nanvevaæ tarhi kathaæ sÆtrÃïi / Ãnandamayasya brahmatÃpratipÃdanaparatayopalambhÃt / maivam / vedasÆtrayorvirodhe guïe tvanyÃyyakalpaneti nyÃyena sÆtrÃïÃæ katha¤cidyojyatvÃt / tasmÃdÃnandamayÃdaya÷ pa¤cÃpi koÓà na brahmeti / *3,460* tadetatsÆtravyÃkhyÃnena nirÃk­tamapi Ói«yahitatayà sphuÂaæ nirÃkaroti ye 'nnamiti / %% NYùYASUDHù: ityÃdÅti kriyÃviÓe«aïam / pa¤casvarÆpaïÃmiti viÓe«aïasamÃsa evÃyaæ na dvigu÷ / taddhitÃrthÃdyabhÃvÃt / tatprÃptivÃdinÅ / j¤Ãnaphalatveneti Óe«a÷ / sthÃnadvayamanuvÃkadvayam / tadapalÃpinÃmannamayÃdÅnÃm / idamuktaæ bhavati / annamayÃdipa¤cakaæ yadi na brahma tadÃnnamayÃdÅnpratyudÃh­taÓloke«u ye 'nnaæ brahmopÃsata iti prathamÃnuvÃke 'nnaæ brahmeti vyajÃnÃdityuttarÃnuvÃke ca brahmatayoktivirodha÷ syÃt / nahi pucchasyÃpi brahmatve pramÃïamastyanyadato brahmaÓabdÃt / nanvetadbrahmaj¤ÃnadvÃratayopadi«yam / natu brahmatayopadi«yamiti cenna / sÃmÃnÃdhikaraïyenoktatvÃt / naca sÃmÃnÃdhikaraïyamapi gauïam / tathà sati vidu«astatprÃptiruktà viruddhayeta / naca tatrÃtikramo 'thar ityuktam / nacÃnandamaye brahmaÓabdo nÃsti Ólokasya pucchavi«ayatvÃditi vÃcyam / tathà satyannamayÃdiÓlokÃnÃmapi tathÃtvaprÃpte÷ / ki¤ca bÃdhakavaÓÃditthamÃÓrÅyate / evameva và / nÃdya÷ / bÃdhakÃnÃæ parih­tatvÃt / dvitÅye tu nirnimittaæ vedÃrthabhÆtabrahmÃpalÃpino bauddhasyeva vedÃbhimÃnikopena narakaprÃpti÷ syÃditi / *3,465* sthÃnadvayagatetyuktam / prÃk ca bh­goÓcaitadvadi«yatÅti / tatrottarÃnuvÃkoktasya brahmatvaæ prapa¤cayati- adhÅhÅti // %% *3,465f.* NYùYASUDHù: adhÅhyadhyÃpaya / ïyarthasyÃntarïÅtatvÃt / bhagavo bhagavan / matuvaso ru÷ sambuddhau chandasÅti vacanÃt / ukto bh­guïà p­«Âo varuïa÷"bh­gurvai vÃruïi÷ / varuïaæ pitaramupasasÃra / adhÅhi bhagavo brahmeti / tasmà etatprovÃca / annaæ prÃïaæ cak«u÷ÓrotraæmanovÃcam' ityevaæ brahmapraÓnottaratvenoktatvÃdannÃdikaæ brahmaiva bhavitumarhatÅtyartha÷ / nanu tatra mayaÂo 'ÓravaïÃdbhinnavi«ayatvamiti cenna / uktottaratvÃt / ki¤ca yathà satyannamayÃdÅnpratyudÃh­taÓloke«u mayaÂo 'ÓravaïÃdbhinnavi«ayatvaæ syÃt / astviti cenna / tathà sati tadudÃharaïasyÃsaÇgatiprasaÇgÃt / yasyÃnnÃdervikÃrÃstetatpraÓaæsÃparatayà saÇgatistviti cenna / manomayaÓloke tadayogÃt / tarhi tata evÃnupapatterannÃdiÓabdairannamayÃdaya evocyata iti kalpyata iti cet / tarhyatrÃpi prakaraïavaÓÃdannamayÃdaya evocyanta ityaÇgÅkÃryam / ukte 'rthe hi saævÃditveneyamÃkhyÃyikoktà / tasmÃdannamayÃdaya evÃtrocyante / te ca brahmapraÓnottaratvenoktatvÃnyathÃnupapattyà brahmaiveti / yadyapi"sai«Ã bhÃrgavÅ vÃruïak«a vidyà parame vyomanprati«ÂhitÃ' iti sÃk«ÃdbrahmavidyÃtvamucyate / tathÃpi mÅmÃæsÃrthaæ yuktayupanyÃsa÷ / athavà / asyÃpi samÃnayogak«ematvÃditi / *3,468* syÃdetat / brahmapraÓnottaratayoktimÃtreïa na varuïoktÃnÃmannÃdÅnÃæ brahmatvaæ siddhayati / brahmaj¤ÃnopÃyatayÃpi tadupadeÓopapatte÷ / tathà hi / dvitÅyÃcandrapraÓne 'candrarÆpÃpi ÓÃkhà candratayocyate candraj¤ÃnopÃyatvÃt / yathà vÃrundhatÅpraÓne tatsamÅpavartinÅ p­thulà tÃrakÃrundhatÅtvenopadiÓyate / arundhatÅj¤ÃnadvÃratvÃt / dvÃratvaæ cÃnnÃdiÓabdoditÃnÃæ ÓarÅrÃdÅnÃæ bahirv­ttinivÃraïadvÃrà brahmaj¤Ãnaæ pratyupapadyata eveti / maivam / kimanena vyabhicÃraÓcodyate / kiævÃnyathÃsiddhi÷ sambhÃvyate / uta sà niÓcÅyate / pak«atrayamasambaddhamityÃha- dvÃramiti // *3,469* %<... dvÃraæ taditi vÃdina÷ / upasattiæ kathaæ vidyur ... // MAnuv_1,1.221bc //>% NYùYASUDHù: tadannÃdikam / upapattiæ brahmaj¤ÃnÃrthopasattyuttarakÃlÅnaæ gurÆpadeÓaprakÃramityartha÷ / kathamityÃk«epe / na vidyurityartha÷ / gurÆpadeÓaprakÃrÃj¤Ãnavij­mbhiteyaæ ÓaÇketi bhÃva÷ / tatkathaæ na vidyurityata Ãha-upasannÃyeti // %<... upasannÃya hi triÓa÷ // MAnuv_1,1.221d //>% NYùYASUDHù: brahmaiva vaktavyam / na punaryatki¤cit / abodhe 'pi puna÷ puna÷ tadeva ÓabdÃntareïa vaktavyam / dvÃraæ ca dvÃratayaiva vaktavyam / natu tadÃtmakatvena / nahi dhÆmo 'gnyÃtmakatvena pradaÓyarte / candradyudÃharaïamapyasiddhameveti / Ãgamà vedÃ÷ / sampradÃyavida÷ sm­tÅtihÃsapurÃïakartÃra÷ / api cÃvitaretarasamuccayÃrthau / tarhi upadeÓaprakÃrÃj¤atayà varuïo 'nyadupadiÓatÅtyastu / maivam / lokapÃlasyaitÃvajj¤ÃnÃbhÃvasambhavÃdityÃÓayena dvÃropadeÓaÓaÇkÃnirÃkaraïamupasaæharati- taditi // %% *3,470* NYùYASUDHù: nanvabrahmaiva brahma p­«Âavate varuïenoktaæ vyÃmohanÃyeti kiæ na syÃdityata Ãha- na vadediti // %% NYùYASUDHù: kimÃk«epe / brahmaiva vadedityartha÷ / tatra heturmÃyÃvÅ na hÅti / ÃptatvÃdityartha÷ / vivak«itÃrthatattvaj¤Ãnaæ hi varuïasya dikpate÷ prasiddham / avipralambhakatvaæ ca pit­tvÃt / bh­gorbrahmaj¤ÃnayogyatvÃt / upasannÃyeti prasaÇgado«asya nirastatvÃt / vÃrirìiti bhÆtÃbhimÃnitvenoktasyÃpaÂukaraïatvÃsambhavÃt / vivak«ÃyÃÓcopadeÓÃdeva siddhe÷ / ata eva ÓrutirvÃruïir÷(varuïaæ)pitaramupasasÃdetyÃha / tadanenÃptena brahmapraÓnottaratvenoktatvamannÃdÅnÃæ brahmatve heturityuktaæ bhavati / *3,471* nanu varuïenokte«vannÃdi«vannaprÃïamanÃæsi santu brahmasvarÆpÃïi / annÃdiÓabdÃnÃmatt­tvÃdyarthatayÃnupapattyabhÃvÃt / cak«u÷ÓrotravÃkÓabdaæ tu kathaæ brahma syÃt / cak«urÃdiÓabdÃnÃæ ca«Âe 'neneti cak«u÷ / Ó­ïotyaneneti Órotram / vadatyanayeti vÃgiti karaïÃrthatvÃt / brahmaïaÓca karaïatvÃnupapatteriti cenna / kartaryapi tadvyutpattisambhavÃdityÃha- ca«Âa iti // %% NYùYASUDHù: evaÓabdena karaïasÃdhanatÃæ nirÃkaroti / ki¤ca"yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' iti sakalabhÆtÃnÃæ s­«ÂisthitisaæhÃrakÃraïatvaæ ca brahmalak«aïamannÃdi«Æpadi«yam / tataÓcaitadbrahmetyÃha- s­«ÂÅti // yata÷ s­«ÂayÃdikÃraïamuktamato 'pi brahmeti sambandha÷ / *3,472* nanu tathÃpi nÃnuvÃkadvayoktamekaæ vastu bhavitumarhati / saÇkhayÃbhedÃtsaæj¤ÃbhedÃcca / pÆrvaæ khalvannamayÃdaya÷ pa¤coktà na cak«u÷ÓrotravÃca÷ / uttaratra cÃnnÃdaya÷ «a na vij¤ÃnÃnandÃviti tatrÃha- tacceti // %% *3,472f.* NYùYASUDHù: caÓabdo hetvartha÷ / yasmÃdvÃdhÆlaÓÃkhÃyÃæ vij¤ÃnÃnandasahitaæ tadannÃdi«aÂkamitya«ÂarÆpaæ brahmatayodÃh­tam / tasmÃttadanusÃreïa prathamÃnuvÃke cak«urÃditrayasyottaratra vij¤ÃnÃnandayoradhyÃhÃreïa saÇkhayÃsaæj¤aikyaæ bhavi«yatÅti bhÃva÷ / hetvantasamuccaye và caÓabda÷ / atrÃpi hi"vij¤Ãnaæ brahmeti vyajÃnÃt' / "Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' ityuttaravÃkyaparyÃlocanayÃpi hyatra vij¤ÃnÃnandayoradhyÃhÃro gamyate / na hyanyadvaruïenopadi«yaæ bh­gustvanyadvayajÃnÃditi yujyate / nanu vÃdhÆlaÓÃkhoktamapi kuto brahmetyata Ãha- p­thagiti // anekaÓÃkhÃvidÃmevÃtra samyagadhikÃraj¤ÃpanÃyaitaduktam / nanu vÃdhÆlaÓÃkhÃyÃmivÃtrobhayatrëyakameva kasmÃnnoktamityata Ãha- ÃvÃpeti // *3,473* %<ÃvÃpodvÃpata«a ÓÃkhà yata Ãhu÷ paraæ padam // MAnuv_1,1.226ab //>% NYùYASUDHù: kvacidanyatrÃnuktÃvÃpena kvacidanyatroktodvÃpena kvacidubhayatayà kvacitsÃmag«eïa parameÓvarasvarÆpaæ pratipÃdayantÅti ÓÃkhÃnÃæ svabhÃvo yato 'to na kaÓcidvirodha iti / *3,478* nanu tathÃpi varuïopadi«yÃnÃmannÃdÅnÃæ brahmatvaæ nopapadyate / tadvij¤Ãya punareva varuïaæ pitaramupasasÃra' iti labdhopadeÓasyÃpi bh­go÷ punarupasaraïavacanÃt / pÆrvoktasyaiva brahmatve adhÅhi bhagavo brahmeti punarupasaraïaæ vyarthaæ syÃt / anena tu j¤Ãyate na pÆrvopadi«yaæ brahmeti / yathà hi kaÓcitsuvarïaæ yÃcitavate rajataæ dadÃti so 'pi g­hÅtvÃ'locya puna÷(puna÷) suvarïaæ dehÅti yÃcate / tena pÃrÓvastho jÃnÃti prÃgdattamanyadeva ki¤cinna suvarïamiti / tathehÃpÅtyÃÓaÇkÃæ pariharati- yata iti // *3,479* %% NYùYASUDHù: ayamartha÷ na punarupasaraïÃnyathÃnupapattyà pÆrvopadi«yasyÃbrahmatvaæ kalpyam / punarupasaraïasyÃnyathopapatte÷ / tathà hi / varuïo hyuddeÓalak«aïÃbhyÃæ bh­gave brahmopadiÓyovÃca / na ÓravaïamÃtreïa k­tÅ bhavÃn / ÓravaïamÃtrasya brahmasÃk«ÃtkÃrÃsÃdhanatvÃt / sÃk«ÃtkÃrasyaiva mok«asÃdhanatvÃt / atastvayà manananididhyÃsanarÆpaæ tapa÷ karaïÅyamiti / sa caivamupadi«yëyarÆpo yugapatsarvasya sÃk«ÃtkartumaÓakyatvÃnmanananididhyÃsÃbhyÃmannÃkhyaæ bhagavadrÆpaæ sÃk«Ãtk­tya guruprasÃdalabdhamapÆrvatamaæ dhanaæ tasmai nivedayituæ prÃïÃkhyarÆpÃntarasÃk«ÃtkÃrÃya manananididhyÃsane cikÅr«urguroranuj¤ÃmÃdÃtuæ ca punargurumupasasÃra / evaæ rÆpÃntare 'pi / tatrÃnujÃnÅhÅti vaktavye yadadhÅhi bhagavo brahmeti vadati tadahaÇkÃranirÃsÃrthamiti / nanvevamastvarthÃpattiranyathopapattyupak«Åïà / tathÃpi kiæ pÆvarsyÃbrahmatvÃtpunarupasaraïam utoktarÅtyÃnuj¤ÃnÃrthamiti sandihyate / sandehe cÃnnamayÃdÅnÃæ na brahmatvÃvadhÃraïaæ sambhavatÅti / maivam / yato và imÃni bhÆtÃni jÃyanta ityÃdilak«arayogÃttapasaivÃparok«itatvaliÇgÃccottarapak«ÃvadhÃraïopapatte÷ / nahi dehÃdÃvidaæ lak«aïaæ sambhavatÅti / naca tasya svabhÃvasiddhaj¤Ãnasya sÃk«ÃtkÃrÃya tapo 'pek«itam / ki¤ca pÆrvasyÃbrahmatvena punarupasaraïe sa tapastaptvÃnnaæ brahmeti vyajÃnÃt / nÃnnÃddhayeva khalvityÃdi brÆyÃt / evaæ brahmatvaj¤Ãpake«u Órute«vapyaÓrutamabrahmatvaæ kalpayatÃæ ÓrutahÃniraÓrutagrahÃpattiÓca syÃdityalaæ nirdalapak«apratik«epe 'smÃkameva lajjà jÃyata iti / ak«arÃrthastu sphuÂa eva / sÆtrÃk«arÃïÃmanÃnuguïyaæ tu bhagavatà na vyutpÃditam / tasya pareïa svayamevÃÇgÅk­tatvÃt / yo hi svayameva svavyÃkhyÃnasyÃsvÃrasikatvaæ manyate / taæ prati tadvyutpÃdanaæ m­tamÃraïamiva nirÃkartureva lajjÃkaram / ata evÃha / iti prakÃreïa tadukti«u vi«ayabhÆtÃsu dÆ«aïÃbhidhÃne 'smÃkameva lajjeti / *3,480* yacca bhedavyapadeÓÃcceti sÆtraæ vyÃkhyÃyoktaæ pareïa mithyÃbhÆtaæ jÅvÃtmaparamÃtmabhedamÃÓritya bhedavyapadeÓÃccetyuktamiti tadanupapannamiti bhÃvenÃha- samÅpa iti // *3,481* %% NYùYASUDHù: "etamÃnandamayamÃtmÃnamupasaÇkramya' ityÃdau parameÓvarasya samÅpe / "so 'Ónute' ityÃdau tena saha / nahi sÃmÅpyaæ sÃhityaæ ca bhedena vinopapadyate / naca mok«e 'pi Ói«yamÃïaæ mithyà bhavituæ yuktam / atmasvarÆpasyÃpi mithyÃtvaprasaÇgÃt / athavà bhedavyapadeÓÃdityukte mithyÃbhedo 'yaæ kiæ na syÃdityÃkÃÇk«ÃnirÃsÃrthatvenÃsminnasya ca tadyogaæ ÓÃstÅti sÆtraæ prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃti / %% NYùYASUDHù: evaæ pa¤cakoÓavÃdinÃæ mÃyÃvÃdinÃæ vyÃkhyÃæ nirÃk­tya ye tu bhÃskarÃdayo yathÃÓrutasÆtrÃnusÃriïo 'nnamayÃdayaÓcatvÃra÷ koÓà Ãnandamayastveka eva paramÃtmeti vyÃcak«ate / tanmatamatideÓena nirÃkaroti- eteneti // *3,482* etenaivÃnnamayÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapi brahmatvopapÃdanena tadanye«Ãæ pa¤cakoÓatvavÃdibhyo 'nye«Ãæ catu«koÓavÃdinÃm / satsaæsatsu vidvatsabhÃsu / adhikaæ cÃtra do«amÃha- mayaÂo dvaividhyenÃrthakalpanÃcceti // annamayÃdi«u vikÃrÃrthatvamÃnandamaye prÃcuryÃrthatvamiti yadatra niyÃmakamuktaæ tatprÃgeva nirÃk­tamiti / nanu prÃïamaya eva vikÃraprakramo bhagna÷ / (tatra tarhi) pratyayasya svÃthirkatvakalpanÃdadhiko do«a÷ syÃditi / *3,485* nanu sÆtravyÃkhyÃnamupakramya parÃpavyÃkhyÃnirÃkaraïamasaÇgatamiti cenna / svavyÃkhyÃnadar¬hyÃrthatvÃditi bhÃvenÃdhikaraïÃrthamupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: guïisÃmÃnyavÃcinÃæ guïavÃcinÃæ ca ÓabdÃnÃæ samanvayÃya prav­tte 'pyadhikaraïe 'dhikaraïasiddhÃntanyÃyena siddhamapyarthÃntaramupasaæharati- adhyÃtmagaiÓceti // ata eva nÃdhikaraïopakramavirodha iti / *3,486f.* samastairguïisÃmÃnyavÃcakairguïavÃcakairadhyÃtmavi«ayai÷(ca) prÃïavÃgÃdibhiradhibhÆtavi«ayaiÓcÃnnau«adhyÃdibhi÷ÓabdairbhagavÃneva mukhyatayodita ityupasaæhÃro nopapadyate / asyÃrthasya prÃganuktatvÃt / nanÆktamupalak«aïaparo 'yamÃnandamayaÓabda iti / satyam / upalak«aïaæ hi prak­topayuktasyopapanyasya cÃrthasya bhavati / anyathÃtiprasaÇgÃt / nacaite«Ãæ sarvaÓabdÃnÃæ mukhyayà v­ttyà bhagavadekavÃcitvasamarthanaæ prak­topayuktaæ nÃpyupapannam / tathÃhi / janmÃdyasya yata iti sÆtre jagajjanmÃdikÃraïatvÃdÅnya«Âau lak«aïÃni brahmaïo 'bhihitÃni / tatraiva ÓÃstraæ pramÃïamuktaæ t­tÅyasÆtre / samanvayasÆtre ca te«Ãmeva vÃkyÃnÃæ brahmaïi samanvaya÷ pratij¤Ãta÷ / ato jagajjanmÃdikÃraïatvaæ yatrayatra pratÅyate te«Ãmeva vÃkyÃnÃæ parameÓvare samanvayasamatharnaæ prak­tasaÇgatam / na sarve«Ãm / sarvatra jagajjanmÃdikÃraïatvapratipÃdanÃbhÃvÃt / ki¤ca yanni«Âhatayà jagajjanmÃdikÃraïatvaæ pratÅyate tadvÃcina÷ Óabdasya yayà kayÃcana v­ttyà bhagavatparatve samarthite 'pi lak«aïasyÃtivyÃpti÷ patihriyata eva / nahi gaÇgÃpadalak«yasya tÅrasya gho«ÃvÃsatvaæ na siddhayati / ato mukhyav­ttisamarthanasya kvopayoga÷ / nopapadyate ca sarvaÓabdÃnÃæ bhagavatyeva mukhyav­ttisamarthanam / rƬhiyogau hi mukhyav­ttÅ / tatrÃpi yogÃdrƬhirbalavatÅ / naca ÓabdÃnÃæ bhagavati rƬhirasti / kintu taditaratraiva / yogastu sambhavati / tathÃpi sa taditarasamÃna÷ / tathà cÃrthÃntara eva mukhyav­ttaya÷ ÓabdÃ÷ / rƬheryogasya ca sattvÃt / neÓvare / yogamÃtrasya katha¤citsambhavÃt / ata÷ sÆtrakÃrasya sakalaÓabdÃnÃæ mukhyayà v­ttyà bhagavatyeva samanvayasamarthane saÇgatyupapattyorabhÃvÃdapavyÃkhyÃnametadityÃÓaÇkaya saÇgatiæ tÃvaddarÓayati- janmÃdÅti // *3,487* %% NYùYASUDHù: athÃto brahmajij¤Ãseti prathamasÆtre brahmaÓabdena jij¤Ãsyasya sakalaguïapÆrïatvaæ jÅvÃdivyÃv­ttyarthamupÃttam / janmÃdyasya yata iti dvitÅyasÆtreïa tatsiddhaye jagajjanmÃdikÃraïatvaæ brahmaïo lak«aïaæ proktam / ata÷ sÆtradvayena sÃdhyatayà sÃdhakatayà cÃnandÃdisakalaguïapÆrïatvaæ jagajjanmÃdikÃraïatvaæ ca prak­tamiti / viv­taæ caitatpÆrvamasmÃbhi÷ / kimato yadyevamityata Ãha- ÓÃstramÆlamiti // %<... ÓÃstramÆlaæ yatastata÷ // MAnuv_1,1.233d //>% NYùYASUDHù: tadubhayaæ pradhÃnamapradhÃnaæ ca lak«aïamanumÃnÃdinÃtivyÃptau ÓaÇkitÃyÃæ tanniv­ttyarthaæ t­tÅyasÆtre ÓÃstramÆlaæ ÓÃstraikapramÃïamuktaæ yatastataÓcaturthe sÆtre ÓÃstrasyÃnyaparatvaÓaÇkÃyÃæ sarvaÓabdÃnÃæ bhagavatyanvaya÷ pratij¤Ãtumucito na katipayaÓabdÃnÃmiti Óe«a÷ / sarvaguïapÆrïatve ÓÃstrasya pramÃïatayÃbhidhÃne 'pi kuta÷ sarvaÓabdasamanvaya÷ pratij¤Ãtavya ityata Ãha- anvaya iti // %% NYùYASUDHù: yata÷ sarvaÓabdÃnÃmanvaya eva guïasarvasvavedako na katipayaÓabdÃnÃm / ata÷ sarvaÓÃstrÃd guïasarvasvasiddhaye sa eva pratij¤Ãtavya iti sambandha÷ / anyathà yasyaiva Óabdasya samanvayo na pratij¤Ãyate tadartho guïo bhagavati na siddhayedativyÃptiÓca syÃt / pratij¤Ãte ca samanvayasÆtreïa sakalaÓabdasamanvaye tatprapa¤canaæ sÆtrakÃrasya kathamasaÇgataæ bhavatÅti / etena mukhyav­ttirapi saÇgatà dra«Âavyà / tasyà api samanvayasÆtre pratij¤ÃtavyatvÃt / amukhyav­ttautadabhidheyaguïÃlÃbhaprasaÇgÃt / abhidheye 'tivyÃptiprasaÇgÃcceti / *3,490* evamasaÇgatiæ parih­tya yaduktaæ pareïa na parameÓvarasyaiva sarvaÓabdamukhyÃrthatvaæ yuktam / yogasya parameÓvara ivÃnyatrÃpi sambhavÃt / ÅÓvare rƬherabhÃvenÃnyatra tadÃdhikyÃditi / tatra yogasyobhayatra sÃmyaæ tÃvannirÃkaroti- Óabdeti // %<Óabdaprav­ttihetÆnÃæ tasmin mukhyasamanvayÃt // MAnuv_1,1.234cd //>% NYùYASUDHù: indrÃdiÓabdaprav­ttihetÆnÃæ paramaiÓvaryÃdÅnÃæ tasminparameÓvare mukhyasambandhÃdindrÃdiÓabdÃnÃæ tadvÃcakatvameva / tasyaiva hi paramaiÓvaryamanavadhikaæ svatantraæ ca / anyatrÃpi tathà cetko viÓe«a iti tatroktam- anyÃrthe«viti // %% *3,490f.* NYùYASUDHù: yato 'nyÃrthe«u purandarÃdi«u heto÷ Óabdaprav­ttihetoraiÓvaryÃderalpatà / deÓata÷ kÃlata÷svarÆpataÓca sÃvadhikatvÃt / alpasyÃpi bhagavannimittatvÃcceti / etaduktaæ bhavati / avayavÃrthamanus­tya v­ttirhi yoga÷ / avayavÃrthaÓca yathà yathotk­«Âate tathÃtathà yogav­tterapyutkar«eïa bhÃvyam / nimittavaicit­ye naimittikÃvaicit­yasyÃnupapatte÷ / avayavÃrthaÓca parameÓvare 'navadhika÷ svatantraÓca / arthÃntare 'lpa÷ parÃdhÅnaÓca / ata÷ kathaæ yogasyobhayatra sÃmyam / kintvÅÓvare mahÃyogo 'nyatra yogamÃtramiti sa eva ÓabdamukhyÃrtha iti / yaduktamÅÓvare ÓabdÃnÃæ rƬhirnÃstÅti tannirÃkaroti- bahuleti // %<... bahulÃtiprayogata÷ // MAnuv_1,1.235d // rƬhamityeva sÃdhyaæ syÃd ... // MAnuv_1,1.236a //>% *3,491* NYùYASUDHù: bahulÃtiprayogato heto÷ ÓabdajÃtaæ harau rƬhameveti sÃdhyaæ syÃt / ayaæ prayoga÷ / vimatÃ÷ Óabdà harau rƬhÃ÷ / bahulÃtiprayogavattvÃt / nÃrÃyaïÃdiÓabdavaditi / prayogavattvaæ ca yaugike«vamukhye«u cÃstÅtyato bahuletyuktam / aj¤Ãtamukhye«vamukhye«vapi bahulaprayogo 'stÅtyato 'tiprayogata ityuktam / pÆjyaprayogo hyatiprayoga÷ / pÆjyatà cÃvivekapÆrvakatvÃbhÃva÷ / naca rƬhayoge rƬhopacÃre rƬhalak«aïÃyÃæ vyabhicÃra÷ / tatrÃpi rƬhisadbhÃvena sapak«atvÃt / samÃhÃrav­ttayo hi tÃ÷ / *3,496* nanvasiddho 'yaæ hetu÷ / indrÃdiÓabdÃnÃæ parameÓvare prayogasyaivÃbhÃvÃdityata Ãha- rƬhiriti // %<... rƬhirhi dvividhà matà / avidvadvidvadÃptyaiva ... // MAnuv_1,1.236bc //>% *3,496f.* NYùYASUDHù: atra rƬhiriti rƬhij¤Ãpako bahulÃtiprayogo lak«yate / Ãpti÷ sambandha÷ / tatrÃvidvatsambandhino bahulÃtiprayogasyÃbhÃve 'pi vidvatsambandhine bhÃvÃnnÃsiddhiriti bhÃva÷ / astvevamÅÓvare('pi)rƬhi÷ ÓabdÃnÃm / tathÃpi loke 'pi tadbhÃvÃtsÃmyameva / tataÓca harireva mukhyavÃcya iti nopapadyata ityata Ãha- mukhyeti // *3,497* %<... mukhyà hi vidu«Ãæ tu sà // MAnuv_1,1.236d //>% NYùYASUDHù: vidu«Ãæ bahulÃtiprayogÃnumità sà rƬhirmukhyà hi yasmÃttasmÃnna sÃmyamiti Óe«a÷ / kathaæ mukhyatvamityata Ãha- vidvaditi // %% *3,497f.* NYùYASUDHù: vaidikabahulaprayogÃnumità hi vidvadrƬhirityucyate / sà ca laukikamÃtraprayogÃnumitÃyà mukhyeti sphuÂameveti / nanu vaidiketi katham / Âi¬h¬hÃïa¤ ityÃdinà ÇÅpà bhavitavyam / maivam / paramavaidikatvakhyÃpanÃrthatvÃt / athavà vaidikÃ÷ prayogà asyÃæ santi j¤Ãpakà iti"arÓÃdibhyo 'c' ityaci k­te vaidiketi bhavati / yadvà vaidikÃnÃæ puru«ÃïÃmÃsyÃditi tatprayogÃtsiddheti / hetvantaramÃha- seti // lyablopanimittà pa¤camÅ / yata÷ sà vidvadrƬhiryogamavihÃyaivopalabhyate / na tvavidvadrƬhivatsaÇketatulyÃto 'pi sà mukhyeti / *3,500* tata÷ kimityata Ãha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: yasmÃdevaæ vi«ïau mahÃyogo mukhyà ca rƬhi÷ / anyatra yogamÃtramamukhyarƬhiÓca tasmÃtsarvaÓabdamukhyÃrthatà vi«ïorupapanneti / upasaæharati- iti k­tveti // %<... k­tvà h­di prabhu÷ // MAnuv_1,1.237d // samanvayaæ sÃdhayati ... // MAnuv_1,1.238a //>% NYùYASUDHù: etÃæ saÇgatimetÃæ copapattiæ h­di k­tvà sÆtrak­dÃnandamayo 'bhyÃsÃdityaÓe«aguïisÃmÃnyavÃcakÃdiÓabdÃnÃæ mukhyayà v­ttyà harau samanvayaæ sÃdhayati / ato yuktamevaitadvayÃkhyÃnamiti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃmÃnandamayÃdhikaïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.V: antasthatvÃdhikaraïam =======] // atha anta÷sthatvÃdhikaraïam // // oæ antastaddharmopadeÓÃt oæ // *3,502* ## syÃdetat / yadyÃnandamayo 'bhyÃsÃditi vadata÷ sÆtrakÃrasyaitÃvÃnartho 'bhimato bhavettarhi tata eva gatÃrthatvÃdantastaddharmopadeÓÃdityÃdyadhikaraïÃnÃmanutthÃnameva syÃt / padÃrthÃntaravi«ayau hi rƬhiyogÃvÃÓrityaiva tatra pÆrvapak«aprav­tti÷ / yathoktaæ bhëye / tatrÃnyavi«ayÃyà rƬheravidvadrƬhitvena bhagavadvi«ayÃyà vidvadrƬhito, yogasya cÃlpabhagavadadhÅnaprav­ttinimittasÃpek«asya niravadhikÃparatantraprav­ttinimittÃpek«ÃnmahÃyogÃdupapÃditameva durbalatvamiti kuto 'dhikaraïÃntarasyÃvakÃÓa÷ / satyam / tathÃpyabhyadhikÃÓaÇkÃsadbhÃvenÃdhikaraïÃntarÃrambhopapattirityÃÓayavÃnstÃvadadhikÃÓaÇkÃpravartanapÆrvakamantastaddharmopadeÓÃdityÃdyadhikaraïatÃtparyaæ darÓayatidevÃnÃmiti // // oæ antastaddharmopadeÓÃt oæ // %<... devÃnÃæ tatra ÓaktatÃm / ÃÓaÇkaya ... // MAnuv_1,1.238b-c //>% NYùYASUDHù: taittirÅyÃ÷ paÂhanti / anta÷pravi«yaæ kartÃrametamantaÓcandramasi manasà carantam / sahaiva santaæ na vijÃnanti devà iti / tatra saæÓaya÷ / kimayamanta÷pravi«ya÷ paramÃtmotÃnya iti / anya iti tÃvatprÃptam / kuta÷ / indro rÃjà jagato ya ÅÓe / tva«ÂÃraæ rÆpÃïi vikurvantaæ vipaÓcitaæ brahmendramagniæ jagata÷ prati«ÂhÃm / diva ÃtmÃnaæ savitÃraæ b­haspatimitÅndrÃdiÓrute÷ / sapta yu¤janti rathamekacakramityadityaliÇgÃcca / annaæ brahmetyÃdiÓrutyà taddhetuvyapadeÓÃdiliÇgena cÃtÅtÃdhikaraïena nirïaya÷ k­ta÷ / na cendrÃdiÓrutiranyatra netuæ Óakyate / purandarÃdi«u rƬhatvÃdyaugikatvÃcca / nanÆktamatrÃnyatra rƬheravidvatsambandhitvÃdyogasya ca parameÓvarÃyattÃlpanimittatvÃdamukhyateti / satyam / tadannau«adhyÃdipadÃrthe«u syÃt / natu purandarÃdi«u / tatrendrÃdiÓabdaprav­ttinimittasya paramaiÓvaryÃderanavadhikasyÃparÃyattasya vidyamÃnatvena mukhyayogopapatte÷ / aÓakte«u khalu sÃmantÃdi«vaiÓvaryÃdikamalpaæ parÃyattaæ ca bhavati / devÃstvapratihataÓaktaya÷ kathamevaæ bhaveyu÷ / tathÃca Óruti÷ / indro vai devÃnÃmoji«Âha ityevaæjÃtÅyakà / *3,507* %<... tatra rƬhiæ ca tacchabdÃnÃmapi svayam // MAnuv_1,1.238cd //>% NYùYASUDHù: rƬhirapi purandarÃdi«vindrÃdiÓabdÃnÃæ"indrasya nu vÅryÃïi pravocam' ityÃdi mantre«u bahulaprayogadarÓanena vidvatsambandhinÅ mukhyaiva / te«Ãmatatparatve tadyajanÃdau viniyogÃnupapatte÷ / na ca svatantrÃnavadhikaiÓvaryÃdikamaneke«Ãæ viruddhamiti vÃcyam / indrÃdÅnÃæ parameÓvarÃtmakatvÃt / sa eva hi kÃyarvaÓÃttattadupÃdhibhedabhinnastÃstÃ÷ saæj¤Ã labhate / kuta etaditi cet / etatprakaraïagatavÃkyaÓÃbalyÃnyathÃnupapattyeti tÃvadbrÆma÷ / tathÃhi / ad­Óye 'nÃtmya ityÃnandamayalak«aïatvenoktamad­Óyatvamiha na vijÃnanti devà ityucyate / samÃnÃdhikaraïÃni cendrÃdiÓrutiliÇgÃni / nacaikaæ vÃkyamanekavi«ayaæ (saæ)bhavati vyÃghÃtÃt / yathoktam / arthaikatvÃdekaæ vÃkyaæ sÃkÃÇk«aæ cedvibhÃge syÃditi / na cÃtraikopÃdÃnenÃparaparityÃge kÃraïamasti / tathÃca purÃïavÃkyam / "ahaæ bhavo bhavantaÓca sarvaæ nÃrÃyaïÃtmakam' ityÃdi / ata eva bhedavyapadeÓastaditaravi«ayo vyÃkhyeya÷ / nacaivaæ sati vinigamane kÃraïÃbhÃva÷ / anupahitadharmÃïÃmupahite sambhavÃdvaiparÅtyasyÃsambhavÃt / tasmÃdindrÃdaya evÃnta÷pravi«Âatvena pratipÃdyanta iti / evaæ devÃnÃmindrÃdÅnÃæ tatra svatantrÃnavadhikendrÃdiÓabdaprav­ttinimittavattÃyÃæ ÓaktatÃm / tataÓcendrÃdiÓabdÃnÃæ tatra mahÃyogav­ttimiti Óe«a÷ / tathà tacchabdÃnÃmindradiÓabdÃnÃæ tatra purandarÃdi(«u)deve«u svayamapi sÃk«Ãdapi vidvatsambandhinÅmapÅti yÃvat / rƬhiæ cÃbhyadhikÃmÃÓaÇkaya / *3,513* %% NYùYASUDHù: svayaæ sÆtrakÃro 'ntastaddharmopadeÓÃditi sÆtreïÃnta÷pravi«yo vi«ïureva / samudre 'nta÷ kavaya÷ / yasyÃï¬akoÓaæ Óu«mamÃhu÷ / brahmà tapasÃnvavindaditi samudrÃnta÷sthitatvabrahmÃï¬avÅryatvabrahmatÃpolabhyatvÃdidharmopadeÓÃt / te«Ãæ ca vi«ïudharmatvena Órutism­tisiddhatvÃt / na cendrÃdiÓrutiliÇgavirodha÷ / niravakÃÓaliÇgabalena tadbÃdhopapatte÷ / naca te«Ãmapi niravakÃÓatvam / indraæ mitraæ varuïamagnimÃhurityÃdinà te«Ãæ bhagavati vidvadrƬhisadbhÃvasya siddhatvÃt / mahÃyogasya ca suprasiddhatvÃt / indrÃdigatasya paramaiÓvaryÃderalpatà parameÓvarÃdhÅnatà ca ÓrutipurÃïÃdiprasiddhà / ÓakterapyasmadÃdyapek«ayÃ'dhikyamÃtrameva natu nirargalatvamapi / anyathÃnekeÓvaravirodhaÓca / vidvadrƬhirapÅÓvarasannidhÃnanimittaiva / ityevaæ samudrÃnta÷sthitatvÃdyairvi«ïudharmairanta÷pravi«Âatvasya vi«ïuni«ÂhatÃæ tathà tacchabdÃnÃmindrÃdiÓabdÃnÃmapi vi«ïurƬhatÃm / upalak«aïametat / tatra yaugikatvaæ ca sÃdhayitvà / ## *3,515* %<... abhidÃæ taiÓca punareva nyavÃrayat // MAnuv_1,1.239cd //>% NYùYASUDHù: nanÆktarÅtyà devÃnÃæ parameÓvarÃtmakatvena samudrÃnta÷sthitatvÃdikaæ (sarvaæ) sambhavatÅtyevaæ tairdevaireve(rÅ)ÓvarasyÃbhidÃæ ca punarÃÓaÇkaya bhedavyapadeÓÃccÃnya iti sÆtreïa, anyaÓcÃsÃvindrÃdidevebhyo 'nta÷pravi«ya÷ / indrasyÃtmetyÃdiviÓe«avi«ayabhedavyapadeÓÃdabhede pramÃïÃbhÃvÃcca / naca vÃkyaÓÃbalyam / sarvasyeÓvaraparatÃyà uktatvÃt / purÃïastheÓvarasannidhÃnÃtiÓayavi«ayatvÃdityevaæ nyavÃrayadityartha÷ / atra punarityÃÓaÇkÃ'v­ttimÃtramÃca«Âe / tairevetyavadhÃrayatà prakÃrÃntareïa bhedasÆtrasya punaruktatà nirastà bhavati / yadyapyayaæ liÇgÃtamaka÷ ÓabdastathÃpÅndrÃdyanekanÃmasamanvayalÃbhÃdatra nirïÅta ityado«a÷ / *3,517* kecidetatsÆtradvayaæ"atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o d­Óyate, ya e«o 'ntarak«iïi puru«o d­Óyate' iti chÃndogyoktÃk«yÃdityÃntasthapuru«asyeÓvaratvasamarthanaparatvena vyÃcak«ate / tadvà nirakartumevetyuktam / tathÃtve hyantara upapatterityasyÃnÃrambhaprasaÇga÷ / ya e«o 'ntarak«iïi puru«o d­Óyata e«a Ãtmeti hovÃcetyetadvÃkyamadhik­tya tatprav­ttamiti cenna / vÃkyabhedenÃdhikaraïabhede ÓÃstrÃparyavasÃnaprasaÇgÃt / santi ca tatrÃpyam­tatvÃdayo brahmadharmÃ÷ / nanvadhikÃÓaÇkayà tadÃrambho bhavi«yati / tathÃhi / e«a d­Óyata iti tÃvatpratyak«e 'rthe prayujyate / brahma tu parok«aæ na tathà nirdeÓavi«ayo bhavitumarhati / yujyate caitatpratibimbe / prathamÃvagatÃtpratyak«ÃbhidhÃnÃcchÃyÃpuru«e 'dhigate taduparaktÃyÃæ buddhau pratÅyamÃnÃæ am­tatvÃdaya÷ stutyà katha¤cid vyÃkhyeyà iti / tadidaæ punaruktibhayasambhrÃntena bhëitam / yato atrÃpi ya e«o 'ntarak«iïi puru«o d­Óyata iti pratyak«ÃbhidhÃnamasti / tadatra yathà paramÃtmani sÃvakÃÓitaæ tathà tadapi bhavi«yatÅti kà tatrÃpyadhikÃÓaÇkà / tarhyatra parodÃh­tamevÃstu vi«ayavÃkyam / tatrÃnta÷pravi«yamityÃdyantadbhavi«yatÅti cenna / sthÃnÃdibhedavyapadeÓÃdinà tatra tasyaivodÃharaïatvapratibhÃsanÃt / tasmÃdvÃkyaj¤ÃnadaridrÃïÃæ vyÃkhyÃnamupek«aïÅyamiti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ anta÷sthatvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.VI: ÃkÃÓÃdhikaraïam =======] *3,521* // atha ÓrÅmannyÃsudhÃyÃæ ÃkÃÓÃdhikaraïam // evamadhidaivavi«ayaÓabdasamanvayamabhidhÃyÃdhunà adhibhÆtavi«ayaÓabdasamanvayaæ pratipipÃdayi«urÃkÃÓasya bhÆte«u prÃdhÃnyÃttacchabdasamanvayaæ harÃvÃha sÆtrakÃra÷- ÃkÃÓastalliÇgÃditi // #<ÃkÃÓas talliÇgÃt | BBs_1,1.22 |># chandogÃ÷ paÂhanti / asya lokasya kà gatirityÃkÃÓa iti hovÃca / sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante / ÃkÃÓaæ pratyastaæ yantyÃkÃÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÃÓa÷ parÃyaïaæ sa e«a parovarÅyÃnudgÅtha÷ sa e«o 'nanta iti / tatra saæÓaya÷ / kimayamÃkÃÓa÷ paramÃtmota bhÆtamiti / bhÆtamiti tÃvatprÃptam / kuta÷ / ÃkÃÓaÓabdasya yogarƬhibhyÃæ bhÆte prasiddhatvÃt / ÃkÃÓanamavakÃÓatvaæ khalvÃkÃÓaÓabdanirvacanalabdham / tacca bhÆte suprasiddham / prayogaÓca lokavedayorÃkÃÓaÓabdasya bhÆtavi«ayo bahula÷ / nanu ca sarvÃïi ha vetyÃdyuktaliÇgabalÃtparamÃtmà kiæ na syÃt / liÇgÃcchruterbalavattvÃditi brÆma÷ / naca bahutvena liÇgÃnÃæ prÃbalyam / tathÃpi sÃmyenÃnirïayÃt / naca sÃmyamapi / yathÃ'hu÷ / "dvividhaæ balavattvaæ ca bahutvÃcca svabhÃvata÷ / tayo÷ svabhÃvo balavÃnupajÅvyÃdikaÓca sa÷' iti / kutrimÃk­trimayorak­trimaæ hi jyÃya÷ / ata÷ prathamÃvagatasvabhÃvabalavacchrutyanurodhena liÇgÃni katha¤cidyojyÃnÅti / nanvantastaddharmopadeÓÃdityanenaiva parih­tametat / indrÃdiÓabdavadÃkÃÓaÓabdasyÃpi bhÆte 'mukhyayà v­ttyà prav­ttasya mahÃyogavidvadrƬhibhyÃmÅÓvaravÃcinastadbuddhayÃdhÃyakatvameva hi nyÃyyam / sutarÃæ ca niravakÃÓaliÇgabalÃditi / naca kÃcidabhyadhikà ÓaÇkÃstÅtyato 'nÃrambhaïÅyamidaæ sÆtramiti / *3,523* tatrÃbhyadhikÃæ ÓaÇkÃæ darÓayati- ce«yà hÅti // %% *3,523f.* NYùYASUDHù: yuktamindrÃdiÓabdÃnÃæ purandarÃdi«vamukhyatvam / niravadhikasya prav­ttinimittasyaiÓvaryÃderasambhavÃt / alpasyÃpi parameÓvarÃyattatvÃt / yuktaæ ca svatantrÃnavadhikaiÓvaryÃdimati parameÓvare mukhyatvam / na caivamÃkÃÓaÓabdaprav­ttinimittamavakÃÓatvaæ bhÆte niravadhikaæ na sambhavati / kvacitkadÃcidapyabhÃvÃbhÃvÃt / nÃpÅÓvarÃyattam / aiÓvaryaæ hi var«aïaÓÃsanapÃlanÃdirÆpà cetanasambandhinÅ ce«yà / sà cÃgantukaj¤ÃnecchÃdikÃraïavyapek«atvÃtsvayamÃgantukatvÃcca kÃraïadvÃrà svarÆpataÓca parameÓvaraprasÃdÃ'yatteti yujyate / ÃkÃÓÃdiÓabdaprav­ttinimittaæ tu vivaratvÃdikaæ na tÃvadÃgantukaj¤ÃnÃdikÃraïadvÃrà parameÓvarÃyattam / acetanÃÓritatvÃt / nÃpi svarÆpata÷ / svabhÃvatvÃdanÃgantukatvÃt / nacÃkÃÓaÓabdasyeÓvare yoga÷ sambhavati / tasya manÃgapyavakÃÓatvÃbhÃvÃt / tasmÃdÃkÃÓaÓabdaæ bhÆtamevetyabhyadhikÃÓaÇkÃniv­ttyarthaæ sÆtritamiti Óe«a÷ / vivarÃdiriti bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / ÃdigrahaïenÃkÃÓagrahaïamupalak«aïamiti sÆcayati / tata÷ parameÓvarÃt / tadÃyatta iti yÃvat / kathamityÃk«epe / *3,527* nanvatrÃkÃÓa÷ paramÃtmà talliÇgÃdityetÃvaducyate / na punaruktapÆrvapak«ÃcchÃdakaæ ki¤cidityata÷ sÆtrasyÃrthÃntaramÃha- ÃkÃÓa iti // %<... ÃkÃÓa iti nÃma ca / parato 'pivarÅyastvapÆrvÃlliÇgÃddharerbhavet // MAnuv_1,1.241b-d //>% *3,527f.* NYùYASUDHù: ÃkÃÓanÃmabalÃtkhalu pareïa bhÆtamÃÓaÇkitam / naca tadyuktam / yato niravakÃÓÃtparovarÅyastvÃderanekasmÃlliÇgÃdÃkÃÓa iti nÃma ca harerbhavet / vÃcakamiti Óe«a÷ / atropasarjanatayà samÃse nirdi«yenÃpi varÅyastvena buddhayà viviktena parato 'pÅtyasya sambandho nÃnupapanna÷ / sarvabhÆtotpattikÃraïatvapÆrvÃditi vaktavye parovarÅyastvapÆrvÃdityuktam / prathamapratÅtasyÃpi sarvabhÆtakÃraïatvÃderbhÆte 'pi katha¤cidvayÃkhyÃtuæ ÓakyatvÃt / parovarÅyastvÃde÷ sarvathÃpi tatra netumaÓakyatvÃt / *3,529* tathÃhi / asya lokasya kà gatiriti p­thivÅgatipraÓnasyÃkÃÓa ityuttaramabhidhÃya kathametat, apÃæ kÃryaæ hi p­thivÅ, tatraiva (ca)lÅyata iti tÃsÃmeva p­thivÅgatitvopapatterityÃÓaÇkaya maivam / mÆlakÃraïatvÃdityÃha- sarvÃïÅti // naca tarhyÃtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta iti ÓruterÃtmà vaktavya iti vÃcyam / bhÆtavi«ayavicÃre viyata eva vaktavyatvÃt / naca ÃkÃÓasyÃpi bhÆtatvÃtsarvÃïÅti viruddham / idaæ sarvamas­jatetivattadvayatiriktagrahaïepapatte÷ / nacÃvadhÃraïÃnupapatti÷ / paramparayà bhÆtopÃdanÃsyÃparasyÃbhÃvÃt / kathamasya bhÆtotpattyÃdihetutvam / bhÆte«u jye«ÂhatvÃdityÃha- ÃkÃÓo hyebhyaÓcaturbhyo bhÆtebhyo jyÃyÃniti // na kevalamutpattilayakÃraïatvÃdgati÷ / kiæ nÃma kÃraïe«u sthitaæ kÃryamiti ÓruterÃÓrayatvÃdapÅtyÃha-ÃkÃÓa÷ parÃyaïamiti // na cÃsya lokasyeti prÃïinikÃyÃbhidhÃnam / yena sarvabhÆtaÓabdo 'pi tatpara÷ syÃt / na prati«ÂhÃæ lokamatinayediti p­thivyÃ÷ prak­tatvÃt / *3,531f.* naca parovarÅyastvÃdikaæ Óakyamevaæ katha¤cidvayakhyÃtum / nirupacaritaæ sarvottamatvaæ hi parovarÅyastvam / anyathà jyÃyÃnityanenaiva gatÃthartvaprasaÇgÃt / udgÅthatvaæ comityetadak«aramudgÅthamityuktatvÃnna katha¤cidanyatra netuæ Óakyate / Ãropo 'yamiti cenna / bÃlalÅlÃthartvaprasaÇgÃdupani«adÃm / anantatvaæ cÃkÃÓasya deÓakÃladharmairantavato na sambhavatyeva / Ãpek«ikaæ tu prak­taviruddham / p­thivyÃ÷ sÃmagatitvam"antavadvai khalu saumya te sÃma' iti nirÃk­tya svayamapyantavantamÃkÃÓamabhidadhatà kimadhikamÃcaritaæ syÃt / ato 'nantatvamapi nirupacaritameveti / *3,532* nanvÃkÃÓaÓrutirapi niravakÃÓetyuktam / satyam / duruktaæ tat / nahi deÓakÃlÃbhyÃæ paricchinnasyÃkÃÓasyÃvakÃÓadÃt­tvaæ niravadhikaæ sambhavati / nÃpi svatantraæ parameÓvarÃyattatvÃt / tatkuta ityata Ãha- nabha iti // %% NYùYASUDHù: Ãdigrahaïena sarvabhÆtaguïairyuktamityÃde÷ saÇgraha÷ / tena yaduktaæ parameÓvare yogÃnupapattiriti tadapi samÃhitaæ bhavati / ÃkÃÓe 'vakÃÓadÃt­tvamÅÓvarasyÃpi p­thaktadvattvaæ cÃvagamyata iti Óe«a÷ / upapattiæ tu vak«yÃma÷ / tasmÃdÃkÃÓopalak«itasakalÃdhibhÆtaÓabdaparamamukhyavÃcyo bhagavÃnhaririti siddham / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃkÃÓÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.VII: prÃïÃdhikaraïam =======] *3,535* // atha prÃïÃdhikaraïam // idÃnÅmÃdhyÃtmikaÓabdasamanvayaæ si«Ãdhayi«u÷ pradhÃnatvÃtprÃïaÓabdasamanvayÃrthaæ sÆtrayÃmÃsa- ata eva prÃïa iti // // oæ ata eva prÃïa÷ oæ // ## taittirÅyake ÓrÆyate / tadvai tvaæ prÃïo 'bhava÷ / mahÃnbhoga÷ prajÃpate÷ / bhuja÷ kari«yamÃïa÷ yaddevÃnprÃïayo na veti / tatra saæÓaya÷ / kimayaæ prÃïa÷ paramÃtmota mukhya iti / vÃyuv­ttyÃde÷ prÃïaÓabdaprav­ttÃvapi vÃkyÃrthasya sarvathÃpyanupapatterna saæÓayavi«ayatvam / na hyacetanaæ prati tvamevamabhava iti buddhimatocyate / kiæ tÃvatprÃptam / mukhya iti / kasmÃt / prÃïaÓabdasya lokavedayormukhyaprÃïe prayogaprÃcuryÃtprÃïantyaneneti niruktisambhavÃcca / nanvetadapi pÆrvanyÃyena parih­taæ na sÆtrÃrambhaæ prayojayatÅti / ato 'bhyadhikÃÓaÇkà darÓayati- adhyÃtmamiti // %<... adhyÃtmamanvayavyatirekata÷ / prÃïÃdihetutÃd­«Âer ... // MAnuv_1,1.241bc* //>% NYùYASUDHù: ÃtmÃnamadhik­tya tasya bhogÃyatanatvena vartata ityadhyÃtmaæ ÓarÅraæ tasminprÃïa÷ prÃïanaæ jÅvanam / ÃdigrahaïÃcce«yopÃdÅyate / mukhyasyeti Óe«a÷ / mukhya evÃtra prÃïo bhavitumarhatÅti vÃkyaÓe«o 'trÃdhyÃhÃrya÷ / *3,538* tataÓcÃyamartha÷ / upapadyate tatrendrÃdiÓruterÃkÃÓÃdiÓrutervÃpahÃra÷ / prav­ttinimittasyÃnyatra mukhyasyÃsambhavÃt / paramÃtmani ca sambhavÃt / na caivaæ prak­te / jÅvanace«yÃhetu(tvaæ)tà hi prÃïaÓabdaprav­ttinimittam / tacca mukhye sambhavati / ÓarÅre, sati mukhye, jÅvanÃdikaæ bhavati / nÃsatÅtyanvayavyatirekÃbhyÃæ mukhyasya jÅvanÃdihetutÃd­«Âe÷ / nanu vÃyuvikÃrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyitvaæ jÅvanÃde÷ pratÅyate / mukhyasya tu taddhetutà sÃdhyata iti kiæ kena saÇgatam / maivam / vÃyuvikÃraÓarÅratvÃnmukhyasyeti / athavà prÃïÃdihetutÃyà ad­«Âeriti vyÃkhyeyam / paramÃtmana iti Óe«a÷ / anvayavyatirekÃbhyÃæ hi hetutà kalpyà / naca paramÃtmana÷ prÃïaÓabdaprav­ttinimittajÅvanÃdihetutÃvagamakÃnvayavyatirekau paÓyÃma iti bhÃva÷ / yadvà yadatra vÃkye devÃnprÃïaya itÅndriyaprÃïanamuktam / yacca prajÃpatyupalak«itÃnÃæ sakalajÅvÃnÃæ bhogakÃraïatvam / tadubhayamapyadhyÃtmamanvayavyatirekÃbhyÃæ mukhyasya d­Óyate na paramÃtmana÷ / ato yuktisaævÃdÃnmukhyavi«ayamevedaæ vÃkyamiti / nacÃtra pÆrvavadananyathÃsiddhaæ kimapÅÓvaraliÇgamasti / yena ÓrutibÃdhaæ pratye«yÃma iti pÆrvapak«aÓe«a÷ / *3,541* nanvevaæ cenna sÆtrametadÃcchÃdakamityatastasya tÃtparyamÃha- atideÓo hÅti // %<... atideÓo hi tÃd­Óa÷ // MAnuv_1,1.241*d //>% NYùYASUDHù: hiÓabdo hetau / evamadhikÃÓaÇkayà pÆrvapak«e prÃpte sÆtrak­tà tÃd­Óa÷ pÆrvoktasamÃnasya parihÃranyÃyasyÃtideÓa÷ k­to yasmÃttasmÃduktÃÓaÇkÃcchÃdakaæ bhavatyevedaæ sÆtramiti yojyam / yadvà kimanenÃdhikÃÓaÇkÃvyutpÃdanena / yathÃbhëyameva pÆrvapak«a÷ kiæ na syÃdityatredamuktam / tÃd­Óo hyatideÓo yat ÃÓaÇkÃyà Ãdhikye sati parihÃrasya samÃnatvam / yadyÃÓaÇkÃyÃæ na viÓe«astarhi pÆrveïaiva parih­tatvÃtprÃcÅnanyÃyÃtideÓanamanarthakaæ syÃt / pratyudÃharaïaæ ÓaÇkÃparihÃre ÓÃstrÃparyavasÃnaprasaÇgÃt / yadi ca parihÃro 'viÓe«ito na syÃtkathaæ tarhyata evetyatideÓa iti mandavyutpÃdanÃrthamidamuktam / bhëye 'pyasya sarvasyÃpi svÅkÃrÃrthaæ prasiddherityÃha / *3,542* atideÓÃtharmÃha- liÇgamiti // %% *3,542f.* NYùYASUDHù: haririti vak«yamÃïaæ siæhÃvalokananyÃyenÃtrÃpi sambaddhyate / tenaivaÓabdasya sambandha÷ / athavà sautrasyaivaÓabdasyÃnuvÃdena balavaditi vyÃkhyÃnam / "ÓabdÃdeva pramita÷' iti yathà / yatastasmÃdityadhyÃhÃryam / tataÓcÃyamartha÷ / harirevÃtra prÃïa÷ syÃt / kuta÷? yato 'tra vai«ïavaæ liÇgaæ ÓrÆyate tasmÃt / "ÓrÅÓca te lak«mÅÓca patnnayau' iti sannihitavÃkye ÓrÆyamÃïasya ÓrÅlak«mÅpatitvasya manasÃpyanyatrÃÓakyacintanasya balavattvÃditi / nanÆktaæ prÃïaÓrutirapi niravakÃÓà / Óabdaprav­ttinimittasya prÃïanÃdihetutvasyÃnvayavyatirekÃbhyÃæ mukhye d­«ÂatvÃtparameÓvare tadabhÃvÃdityatrÃpyetadevottaram / prÃïanÃdihetutvaliÇgaæ prÃïaÓabdaprav­ttinimitto dharma iti yÃvat / harÃveva mukhyaæ syÃnna mukhya iti / *3,544* kuto jÅvanÃdihetutvaæ harau mukhyam / anvayavyatirekayorabhÃvÃdityata Ãha- preraka iti // %<... prerako 'syÃpi yaddhari÷ // MAnuv_1,1.243(d) //>% NYùYASUDHù: asya jÅvanÃdermukhyÃdhÅnatayà pratÅtasyÃpÅtyaperartha÷ / yat yasmÃt"Óruta÷' iti Óe«a÷ / ayamartha÷ / mà bhÆtÃmanvayavyatirekÃvÅÓvarasya jÅvanÃdihetutÃsÃdhakau / tathÃpi ÓrutibalÃtsetsyati / na hyanvayavyatirekÃveva kÃraïatÃyÃæ pramÃïam / tathà sati svargÃdÃvagnihotrÃde÷ kÃraïatà na syÃditi / tarhi pramÃïadvayabalÃd dvayorapi jÅvanÃdihetutvena kuto harÃveva tanmukhyamiti ca na vÃcyam / yato 'sya mukhyasyÃpi hari÷ preraka÷ ÓrÆyata iti / mukhye kathaæ na mukhyaæ jÅvanÃdihetutvamityasyÃpyetadevottaram / nahi parapreraïayà bhavattasminmukhyamiti sambhavatÅti / *3,544f.* athavà jÅvanÃdihetutÃsÃdhanÃya yadanvayavyatirekÃnuvidhÃyitvaæ liÇgamuktaæ tadvi«ïupak«a eva mukhyaæ syÃt / na mukhyapak«a iti yojyam / ubhayatra hetumÃha- preraka iti // yathà vÃyuvikÃrani«ÂhÃnvayavyatirekau tasya mukhyaÓarÅratvÃnmukhyavi«ayÃvaÇgÅkriyete / tathÃsya mukhyasyÃpi hari÷ preraka iti tadvi«ayÃviti / mukhye na mukhyaæ liÇgamityasyÃpyetadupapÃdakam / ananyathÃsiddhÃnvayavyatirekau hi kÃraïakÊptiæ kurvate / na ceha tathÃsti / yata÷ parameÓvarÃvasthÃnameva jÅvanakÃraïam / mukhyastu tadÃyattastaccharÅrarÆpastasminnavasthite 'vati«Âhate nirgate nirgacchatÅti / saævadatÅmaæ sarvamapyarthaæ Óruti÷ / "na prÃïena nÃpÃnena martyo jÅvati kaÓcana / itareïa tu jÅvanti yasminnetÃvupÃÓritau' ityevaæjÃtÅyakà / evameva yuktayÃnukÆlyaparihÃrÃyÃpi"liÇgam' ityÃdikameva yojanÅyamiti / *3,549* atra kecit / "prÃïasya prÃïaæ prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti codÃharanti / tadayuktamityapare / ÓabdabhedÃtprakaraïavaÓÃcca saæÓayÃnupapatte÷ / yathà pitu÷ piteti prayoge 'nya÷ pità «a«ÂhÅnirdi«yo 'nya÷ prathamÃnirdi«ya÷ pitÃmaha iti gamyate / tadvatprÃïasya prÃïamiti ÓabdabhedÃtprÃïÃdanya÷ prÃïasya prÃïa iti niÓcÅyate / nahi sa eva tasyeti bhedanirdeÓo bhavati / yasya ca prakaraïe yo nirdiÓyate nÃmÃntareïÃpi sa eva tatprakaraïanirdi«ya iti gamyate / yathà jyoti«yomÃdhikÃre"vasante vasante jyoti«Ã yajeta' ityatra jyoti÷Óabdo jyoti«yomavi«ayo bhavati / tathà parasya brahmaïa÷ prakaraïe"prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti Óruta÷ prÃïaÓabdo vÃyuvikÃramÃtraæ kathamavagamayet / ata÷ saæÓayÃvi«ayatvÃnnaitadudÃharaïaæ yuktam / kintu"prastotaryà devatà prastÃvamanvÃyattetyupakramya ÓrÆyate"katamà sà devatÃ' iti / "prÃïa iti hovÃca / sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni prÃïamevÃbhisaæviÓanti / prÃïamabhyujjihate sai«Ã devatà prastÃvamanvÃyattÃ' ityetadudÃharaïavÃkyamiti / *3,551* etadapyayuktam / saæÓayapÆrvapak«ayoranutthÃnÃt / "nanu prÃïabandhanaæ hi somya mana÷'"prÃïasya prÃïam' iti caivamÃdau brahmavi«aya÷ prÃïaÓabdo d­Óyate / vÃyuvikÃre tu prasiddho lokavedayo÷ / ata÷ prÃïaÓabdena katarasyopÃdÃnamiti bhavati saæÓaya÷ / maivam / vÃyuvikÃre devatÃÓabdasya prastÃvamantrÃyattatvasya cÃsambhavÃt / cetanasya hi devatÃÓabdo mantrÃdhi«ÂhÃnaæ (natvaæ)copapannam / ki¤cÃtra bhÆtÃnÃæ saæveÓanamudgamanaæ ca pÃrameÓvaraæ karma pratÅyate / tena pÆrvavattadgrahaïameva yuktam / kuta÷ pÆrvapak«asyÃvakÃÓa÷ / yato và imÃni bhÆtÃnÅti hi sarvaprÃïinikÃyasya brahmaïyeva saæveÓanaæ tata evodgamanaæ ca ÓrÃvayati / "suptijÃgarayorapi satà somya tadà sampanno bhavati' ityÃdi / *3,552* nanu mukhye 'pi prÃïe saæveÓanodgamane d­Óyete / "yadà vai puru«a÷ svapiti prÃïaæ tarhi vÃgapyeti prÃïaæ cak«u÷ prÃïaæ mana÷ prÃïaæ Órotram / yadà pratibuddhayate prÃïÃdevÃdhi punarjÃyante' iti / evaæ tarhi saæÓaya÷ syÃnna pÆrvapak«a÷ / samabalatvÃt / ki¤ca"yadà vai puru«a÷' iti Órutirapi mukhyaprÃïavi«ayeti kuto 'vagatam / svÃpakÃle prÃïav­ttÃvaparilupyamÃnÃyÃmindriyav­ttaya÷ parilupyante / prabodhakÃle ca prÃdurbhavantÅti pratyak«ÃnuguïyÃnmukhyaprÃïavi«ayatvaæ prÃbalyaæ ca niÓcÅyata iti cenna / indriyÃïÃmatÅndriyÃïÃæ mukhyaprÃïe saæveÓÃdgamanayorapratyak«atvÃt / anumÃnamastviti cenna / paramÃtmano 'pyaparilupyamÃnasya vidyamÃnatvenÃvadÃraïÃnupapatte÷ / *3,555* ki¤cendriyÃïÃæ mukhyaprÃïe saæveÓodgamanayo÷ ÓrutyanumÃnasiddhatve 'pi kimÃyÃtaæ savarbhÆtasambandhinostayo÷ indriyasÃratvÃt bhÆtÃnÃæ nÃsaÇgatiriti cet / kimetadanumÃnaæ sambhÃvÃnà và / nÃdya÷ / vyÃptyabhÃvÃt / dvitÅye tu ÓrutyanumÃbhÃsamÆlasambhÃvanÃmÃtreïa ÓrutibÃdhayà pÆrvapak«a iti subhëitam / nanvÃdityo 'nnaæ codgÅthapratihÃradevate tÃvadbrahmaïo 'nye / tatsÃ(myÃ)mÃnyÃt prÃïasyÃpi na brahmatvamiti pÆrvapak«o 'stviti cenna / nirïÃyakÃbhÃva eva prÃyapÃÂhasyÃnusaraïÅyatvÃt / spa«Âaæ cÃtra pÃrameÓvaraæ karmetyuktam / anyathà chatracÃmarÃdyasÃdhÃraïaliÇgasadbhÃve 'pi samÃntasannidhimÃtreïa rÃjà na rÃjà syÃt / kathaæ cÃvadhÃritamÃdityo 'nnaæ ca na brahmeti / ÓrÆyate hi tatrÃpi"sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃdityamuccai÷ santaæ gÃyanti' ityÃdi brahmaliÇgam / "annameva pratiharamÃïÃni' iti tu prÃyapÃÂhÃdupajÅvanÃrthaæ grÃhyam / tasmÃtsaæÓayapÆrvapak«ayorasambhavÃnnedamudÃharaïam / kintu nyÃyavidÃmagresareïÃnantavedavidà bhëyak­topÃttameveti siddham / ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.VIII: jyotiradhikaraïam =======] *3,558* ## jyotiÓcaraïÃbhidhÃnÃdityatrÃdhikÃÓaÇkà bhëya eva darÓità / yadÃhÃgnisÆktatvÃditi / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ prÃïÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.IX: gÃyatryadhikaraïam =======] *3,559* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ gÃyat­yadhikaraïam // tena vaktavyÃbhÃvÃduttaraæ gÃyat­yadhikaraïameva vivriyate / adhivedagatÃÓe«anÃmnÃmupalak«aïasya vedamÃtustraivarïikadvitÅyajanmani jananyà gÃyat­yÃ÷ prÃdhÃnyena tannÃmna÷ samanvayaæ pratipÃdayituæ sÆtram- chandobhidhÃnaÓceti cenna tathà cetorpaïanigadÃttathà hi daÓarnamiti // // oæ chandobhidhÃnÃnneti cenna tathà cetorpaïanigadÃttathà hi darÓanÃt oæ // ## chandogÃ÷ paÂhanti / gÃyatrÅ và idaæ bhÆtamityÃdi / tatra saæÓaya÷ / kiæ gÃyatrÅ brahma kiæ(vÃ) idaæ bhÆtamityÃdi / tatra saæÓaya÷ / kiæ gÃyatrÅ brahma kiæ (vÃ) varïasamÃveÓalak«aïo mantra iti / mantra eveti tÃvatprÃptam / kuta÷ / gÃyatrÅÓabdasya chandoviÓe«e prasiddhatvÃt / nanvetadapi pÆrvanyÃyenaiva parih­tamityato 'bhyadhikÃÓaÇkayà pÆrvapak«ayati- nityatvÃditi // %% NYùYASUDHù: bhavedÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃæ paramÃtmaparatvam / anyagatasya Óabdaprav­ttinimittasyeÓvaraparatantratvena tatra mukhyav­ttyayogÃt / yadyapi vivaratvÃdikaæ kÃraïata÷ svarÆpato 'pyanÃgantukam / tathÃpi dharmiïa evÃkÃÓÃderutpattivinÃÓavato janmasthitilaye«vÅÓvarÃdhÅnatve dharmasyÃpi tathÃbhÃvo 'varjanÅya÷ / na cÃkÃÓo 'nÃdinitya iti yuktam / Ãtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta ityÃdiÓrutivirodhÃt / yastvanÃdirvÃyamÃkÃÓa÷' ityukto 'vyÃk­tÃkÃÓa÷ so 'nÃdinityo 'pi na tatra pÆrvapak«iïo vivak«ita÷ / bhÆtaprakaraïatvÃt / nacaivaæ prak­te sambhavati / gÃyatrÅÓabdaprav­ttinimittaæ hi gÃnatrÃïakart­tvam / yathÃ'ha Óruti÷ / gÃyati ca trÃyate ca tasmÃdgÃyatrÅti tatra gÃnakart­tvaæ nÃma arthapratipÃdakatvam / trÃïakart­tvaæ cÃdhyet­ïÃæ pÃpÃdrak«aïaÓakti÷ / tadubhayamapi kathaæ kena prakÃreïa hare÷ adhÅnaæ syÃt / na kenÃpi / tathà hi / vivaratvÃdivaddharmiïà sahaiva tadadhÅnaæ và syÃt / dhvanivatsvayameva và / nÃdya÷ / dharmiïa÷ Óabdasya vedasya nityatvÃdanÃditvÃcca / dharmiïa eva nityatve tena saha parÃdhÅnatvaæ kuta iti evÃrtha÷ / na dvitÅya÷ / arthapratipÃdÃnÃdiÓaktestatsvabhÃvatvÃt / *3,567f.* %% NYùYASUDHù: ki¤cÃkÃÓÃdivÃkye santi pÃrameÓvarÃïi liÇgÃnÅti yuktaæ tatra tadÃÓrayaïam / nacÃtra tathÃvidhaæ kimapi paÓyÃma÷ / pratyuta"gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ'"vÃgvai gÃyatri' ityÃdaya÷ Óabda eva prasiddhà bahava÷ ÓabdÃ÷ ÓrÆyante / kathaæ ca te«Ãæ, vinà balavadbÃdhakopanipÃtena (anyathÃrthatÃ) anyÃrthatà kalpayituæ yuktà / avyavasthÃprasaÇgÃt / naca chandasa÷ sarvÃtmakatvÃnupapatti÷ / brahmaïo 'pi sÃmyÃt / *3,569* nanviyameva gÃyatrÅ vÃkyaÓe«e jyoti«Âvena paÂhyate / "atha yadata÷ parodivo jyodirdÅpyate' ityÃdinà / jyotiÓca pÆrvÃdhikaraïe brahmeti nirïÅtam / maivam / pÆrvÃdhikaraïodÃh­tavÃkyoktasya jyoti«o brahmatve 'pyatra tadanupapatte÷ / tatra hi karïÃdividÆratvamuktam / atra punastadetadd­«Âaæ ca Órutaæ ceti tadviparÅtam / yujyate ca jyotiriti padaæ chandasi / tatparyÃyasya"tejo vai brahmavarcasaæ gÃyatri' iti teja÷Óabdasya tatra darÓanÃt / astu vÃ"atha yadata÷parodivo jyoti÷' ityuktaæ jyotirbrahma / tathÃpi gÃyatrÅ chanda eva / upadeÓabhedena bhinnaprakaraïatvÃditi / athavÃtrÃpyatha yadata÷paro diva iti vÃkyokte jyoti«i sandeha÷ / kiæ brahmotÃnyaditi / upakrame gÃyatrÅÓabdaÓravaïÃdanyaditi prÃptam / nanu gÃyatrÅÓabdasyÃkÃÓÃdiÓabdavadÅÓvaraparatvopapatte÷ kimanenetyato nityatvÃdityÃdinÃbhyadhikÃÓaÇkeyamukteti / etadÃcchÃdakatvenÃdhikaraïatÃtparyamÃha- iti cediti // %% NYùYASUDHù: tatra brÆma ityadhyÃhÃryam / tat jyoti÷prakaraïaæ gÃyatrÅprakaraïaæ ca harereva pratipÃdakam / naca gÃyatrÅpadavirodha÷ / yata÷ tat harereva vÃcakam / katham / yasmÃt tat gÃyatrÅpadaprav­ttinimittaæ mukhyato harereva / anyagataæ ca harerevÃdhÅnam / naca jyoti«o brahmatve d­«ÂatvÃdyanupapatti÷ / yata÷ tat adhi«ÂhÃnÃdidvÃrà karïÃdividÆrasyaiva harerupapadyate / nacopadeÓabhedÃnupapatti÷ / yatastaddiva÷ paratvaæ divi sthitatvaæ ca vivak«ÃbhedÃddherereva yujyate / kuta etat // ÓrutiliÇgayorbÃhulyÃt // tathà hi"tato jyÃyÃæÓca pÆru«a÷' / "yadvaitadbrahma'"ya etÃmeva brahmopani«adaæ veda' iti Órutaya÷ / liÇgÃni ca gÃnatrÃïakart­tvaæ, bhÆtÃdipÃdatvam,"etÃmeva nÃtiÓÅyante' iti sarvottamatvamityÃdÅni / ata eva ÓrutiliÇgabÃhulyÃt tat prasiddhabahulaÓabdajÃtamapi // harereveti // *3,572* nanÆktamatra nityà gÃyatrÅ prav­ttinimittaæ ca tatsvabhÃva÷ / tatkathaæ hareradhÅnamityata Ãha- tÃd­ÓatvÃcceti // %% NYùYASUDHù: pÆrveïa sambandha÷ / hetusamuccaye caÓabda÷ / tÃd­ÓÅ khalvÅÓvaraÓakti÷ / yannityÃnityasvabhÃvÃsvabhÃvasarvavi«ayà / anyathà sarveÓvaratvahÃne÷ / atha tasyÃ÷ Óakte÷ kiæ Óakyamiti cet / tatsvarÆpasattaiva / anÃdisiddhà seti cet / satyam / anÃdÅÓvaraÓaktayaiveti vadÃma÷ / uktaæ cÃtra pramÃïamiti / *3,573* apare tu jyotiÓcaraïÃbhidhÃnÃdityÃdyekamevÃdhikaraïaæ vyÃcak«ate / tadayuktam / atha yadata÷ paro divo jyotiriti vÃkye caraïÃbhidhÃnÃbhÃvÃt / caraïÃbhidhÃnÃdityasya pÃdÃbhidhÃnÃdityartha iti cet / ## ## evaæ tarhi bhÆtÃdipÃdavyapadeÓopapatteÓcaivamiti punaruktaæ syÃt / na syÃt / tÃtparyabhedÃt / tathà hi / pÆrvasminvÃkye tÃvÃnasya mahimeti catu«pÃdbrahma nirdi«yam / tatra yaccatu«pado brahmaïastripÃdasyÃm­taæ divÅti dyusambandhirÆpaæ nirdi«yam tadeveha dyusambandhÃtpratyabhij¤Ãyate / tatparityajya prÃk­taæ jyoti÷ kalpayata÷ prak­tahÃnÃprak­taprakriye prasajyetÃmityatrÃbhipreyate / tatra tu bhÆtÃdipÃdavyapadeÓabalena prak­tasya brahmatvopapÃdanamiti / ucyate / evaæ hi vyÃkuvartà prak­tapratyabhij¤Ãnaæ jyoti«o brahmatve hetu÷ uttarà tu trisÆtrÅ prak­tasya brahmatvopapÃdiketyuktaæ syÃt / tathÃca ÓrutahÃnÃÓrutakalpane syÃtÃm / anyathà jyoti÷ pratyabhij¤ÃnÃdityeva brÆyÃt / laghu caivaæ spa«Âaæ ca sÆtraæ syÃt / pÃdÃbhidhÃnÃdityeva và vadet / Órutyanugamo hyevaæ sati syÃdityuktamevopapannamiti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ gÃyat­yadhikaraïam // *3,576* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ pÃdÃntyaprÃïÃdhikaraïam // // oæ prÃïastathÃnugamÃt oæ // nanvata eva prÃïa ityanenaivaitadgatÃrtham / tà etÃ÷ ÓÅr«aæcchriya÷ Órità ityÃdivÃkyÃntaravi«ayatvÃnneti cenna / uktottaratvÃt / abhyadhikÃÓaÇkÃsadbhÃvÃnneti cenna / adarÓanÃt / sadbhÃve và tadanantaramevÃrambhaïÅyatvÃdityato nirantarÃdhikaraïasiddhÃntanyÃyopajÅvyadhikÃÓaÇkayà pÆrvapak«amÃha- bÃhulya iti // %<... bÃhulye ÓrutiliÇgayo÷ // MAnuv_1,1.245d // anyasya mukhyavÃcyatvamiti ... // MAnuv_1,1.246ab //>% NYùYASUDHù: pÆrvÃdhikaraïe hi gÃyat­yÃdyanyavÃciÓabdabÃhulyasadbhÃve 'pi ÓrutiliÇgabÃhulyÃÓrayaïena gÃyatrÅ paramÃtmaiveti nirïÅtam / asti cÃtrÃpi parakÅyaÓrutiliÇgabÃhulyam / tathÃhi / cak«urÃdibhi÷ sahapÃÂhastÃvatpradhÃnasya brahmaïo nopapadyate / naca ki¤cidatra brahmaïo j¤Ãpakamasti / yenÃpradhÃnaprÃyapÃÂhasyÃpavÃda÷ syÃt / yujyate / cendrajÅvamukhyaprÃïÃnÃm / indrasya hastÃdhi«ÂhÃturindriyatvÃt / jÅvasyendriyajanyaphalÃÓrayatvÃt / mukhyasya ca sarvendriyasvÃmitvÃt / prÃïo và ahamasmya«a itÅndraÓruti÷ / tà ahiæsantetyÃdinoktÃni prÃïavivÃdo, dehÃdutkramaïapraveÓau, tato dehapÃtotthÃne, prÃïasaævÃdaÓceti mukhyaprÃïaliÇgÃni / tathà taæ Óataæ var«ÃïyabhyÃrcaditi ÓatÃyu«Âvaæ prÃïo vaæÓa iti cak«urÃdÅnprati vaæÓatvamiti jÅvaliÇgÃni / sati caivamanyadÅyayo÷ ÓrutiliÇgayorbÃhulye 'nyasyendrÃde÷ prÃïaÓabdavÃcyatvaæ yuktam / anyathoktanyÃyasyÃnaikÃntyÃpÃtÃt / naca vÃkyabhedo do«a÷ ananyagatikatayà prÃptatvÃditi / amukhyayà v­ttyÃtra mukhyaprÃïasya vÃcyatvaæ siddhÃntinÃpyabhyupagamyata ityato mukhyetyuktam / itiÓabda÷ ÓaÇkÃsamÃptidyotaka÷ / ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,1.X: antimaprÃïÃdhikaraïam =======] *3,578* siddhÃntayatsÆtraæ vyÃkhyÃti- tanneti // // oæ prÃïastathÃnugamÃt oæ // ## %<... tannÃtragasya hi / vi«ïoreva tu liÇgÃni prÃïasthÃni tu sarvaÓa÷ // MAnuv_1,1.246b-d // prÃïasaævÃdapÆrvÃïi mukhyato jÅvagÃni ca / abhyÃrcacchatavar«Ãïi prÃïavaæÓatvamityapi // MAnuv_1,1.247 //>% *3,579* NYùYASUDHù: kintu brahmaïa eva prÃïaÓabdamukhyavÃcyatvamiti Óe«a÷ / kuta÷ / brahmaÓabdÃnugamÃt / pÃrameÓvaraliÇgÃnugamÃcceti bhÃva÷ / athavà bÃhulya ityÃdikameva siddhÃntavÃkyam / brahmavi«ayayo÷ ÓrutiliÇgayorbÃhulye vidyamÃne yadanyasyendrÃde÷ prÃïaÓabdamukhyavÃcyatvaæ pÆrvavÃdinoktam- tanneti // nanu ca ÓrutiliÇgabÃhulyÃdevÃnyasya mukhyavÃcyatvamityuktam / satyam / tathÃpyastyatra vai«amyam / niravakÃÓaÓrutiliÇgabÃhulyena hi prÃgatra ca nirïaya÷ k­ta÷ / etÃni tu sÃvakÃÓÃnÅtyÃha- atragasyeti // indrÃdigatasya / hiÓabdo hetvartha÷ / tasmÃnneti pÆrveïa sambandha÷ / pramÃïaprasiddhidyotako và / ÃdyastuÓabdo nyÃyaviÓe«asÆcaka÷ / prÃïasthÃni prÃïasambandhitayà pratÅtÃni / punastuÓabdo 'pyarthe / indriyavi«ayÃïyapÅti ÓrutirapÅti và / naca ma¤ce«u puru«asambandhanibandhanaæ kroÓanamivÃmukhyÃnÅÓvare liÇgÃnÅti ÓaÇkanÅyam / antargatasya tasyaiva tattatkart­tvÃdityÃÓayena mukhyata ityuktam / Óataæ var«ÃïÅtyato 'pi parastÃditiÓabdo yojya÷ / prÃïavaæÓatvaæ prÃïÃæÓcak«urÃdÅnprati vaæÓatvam / etena na vakturityÃdisÆtratÃtparyamuktaæ bhavati / ## *3,580* kecidatra kau«ÅtakibrÃhmaïopani«adÅndrapratardanÃkhyÃyikÃyÃæ Órutaæ"prÃïo 'smi praj¤ÃtmÃ' ityÃdivÃkyamudÃharanti / te«Ãæ vakturiti na Órutyanugatam / vakt­tvaæ hÅndrasyÃtmopadeÓÃdityanenaiva labdham / naca vakturitÅndrapratipattyartham / tasya tadapratyÃyakatvÃt / asmÃkaæ tu viÓi«Âaæ Óastraæ ÓaæsiturviÓvÃmitrasya nendro 'nyathopade«yumarhatÅti yuktidyotanÃya sÃrthakamiti / *3,582* pÃdÃrthamupasaæharati- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: anyatragairnÃmÃtmakairiti Óe«a÷ / tasmÃdityasyaiva vivaraïamuktanyÃyairiti / ukto nyÃyo ye«u te tathoktÃ÷ / samantata÷ sarvavedagatai÷ / eko mukhyÃrtha÷ // nÃtra saæÓaya iti // lak«aïayÃyaæ samanvayo 'bhidhÅyata iti ke«Ã¤cinmataæ mukhyav­ttyeti siddhÃnta÷ / ato vipratipatteratra saæÓayo na kÃryo nirïÃyakasyoktatvÃdityartha÷ / athavokte 'pi nyÃye 'nÃdivÃsanÃnimitto 'nyasya mukhyavÃcyatvavi«aya÷ saæÓayo na kÃrya ityanenÃca«Âe / *3,583* sarvaj¤akalpena tattvopadeÓÃya prav­vena bhagavatÃ'cÃryeïaivaæ sÆtre«u vyÃkhyÃte«u Ói«yÃïÃmetÃvanmÃtrÃrthÃnyetÃnÅti pratÅti÷ syÃt / tÃæ nirÃkartumÃha- vÃsudevÃdÅti // %% *3,583f.* NYùYASUDHù: vÃsudevÃditvenetyartha÷ / caÓabdo vak«yamÃïapak«ÃntarasamuccayÃrtha÷ / prathamapÃdÃnte kathanÃdasminneva pÃda iti bhÃti / tannirÃsÃyoktam- sarvaÓa÷ // sarve«vapi pÃde«u athaveti nipÃtasamudÃya÷ pak«Ãntare / pa¤camÆrtirnÃrÃyaïÃditvena / pratiÓabdo vÅpsÃyÃæ karmapravacanÅya÷ / athÃpi veti trayo nipÃtà yathÃkramaæ pratisÆtramityÃdibhistribhi÷ sambaddhayate / atreyaæ mÆrti÷ pratipÃdyata iti kathaæ j¤Ãyata ityata Ãha- tairiti // *3,584* %% NYùYASUDHù: nyÃyaÓabda÷ prakÃravacana÷ / ÓrutiliÇgavyatiriktanyÃyÃrtho và / tasyÃæ tasyÃæ mÆrtau prasiddhairliÇgai÷ ÓrutisamÃkhyÃdivyÃvartakaivirveko j¤Ãtavya iti Óe«a÷ / nanu caturmÆrti÷ pa¤camÆrtirveti pratyadhikaraïaæ pratisÆtraæ và pratyak«araæ veti ca vastuvikalpa÷ kathamityata Ãha- yogyateti // %<... yogyatà yathà // MAnuv_1,1.250d //>% NYùYASUDHù: sarve 'pi pak«Ã÷ sÆtrak­to vivak«itÃ÷ / puru«ÃïÃæ yogyatÃnatikrameïa pratÅyante / tadapek«ayà vikalpo yujyata iti yojyam / evamalaukikÃrthatvaæ kuta÷ sÆtrÃïÃmityata Ãha- b­hattantreti // %% NYùYASUDHù: evamarthatvaæ sÆtrÃïÃæ j¤eyamiti Óe«a÷ / bahvartha iti vak«yamÃïaæ cÃ(vÃ)'tra sambaddhayate / tarhi kasmÃttathà na vyÃkhyÃyata ityata Ãha- bahvarthamapÅti // %<... bahvarthamapi saÇgrahÃt / ucyate narabuddhÅnÃmapi ki¤cidgrahÃrthata÷ // MAnuv_1,1.251b-d //>% NYùYASUDHù: sÆtrajÃtamiti Óe«a÷ / ucyate vyÃkhyÃyate / buddhiÓabdasya j¤ÃnÃrthatve graho grÃhyaæ bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / grÃhyatvamevÃrtha÷ prayojanaæ tasmai / mano 'rthatve grahaïaæ graha÷ / *3,586* na caivaæ sÆtrÃrthaleÓavyÃkhyÃnaparo 'yaæ grantha ityanÃdaraïÅya ityÃÓayenÃha- grantha iti // %% NYùYASUDHù: samagrÃrthavyÃkhyÃnamakurvannapi / ayamityuktatvÃtsatyapi tasminpunarasya viracanÃdbhëyamalpÃrthamiti nÃÓaÇkanÅyamityÃha- bhëyaæ ceti // %<... bhëyaæ cÃtyarthavistaram // MAnuv_1,1.252b //>% NYùYASUDHù: atiÓayitenÃrthena vistaro yasyeti vyadhikaraïabahuvrÅhigarmakatvÃt / bahvarthatvamanayoranupalambhabÃdhitamiti cenna / vyÃkhyÃnasÃmagrÅvaikalyanimittatvÃttadanupalambhasyetyÃÓayenÃha- bahuj¤Ã eveti // %% NYùYASUDHù: evaæ prÃsaÇgikamuktavopapÃditasyÃnyatraprasiddhanÃmasamanvayasya phalaæ lak«aïasiddhimupasaæharati- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: sakalavedagatasamastanÃmavÃcyatvÃdityartha÷ / kathaæ tanmÃtreïa mahÃguïatvam / nÃmnÃæ yaugikatvÃdapunaruktitaÓceti / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃrthaviv­tÃvayaæ pÆrve 'r(vÃ)dhyÃye prathamacaraïa÷ paryavasita÷ // ************************************************************************************************* Adhyaya 1, Pada 2 *3,590* // atha prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // [======= JNys_1,2.I: sarvagatatvÃdhikaraïam =======] dvitÅyapÃdasya pÆrvottarapÃdabhedasya svasminnekavÃkyatÃyÃÓca siddhaye pratipÃdyamarthaæ darÓayati- liÇgÃtmakÃnÃmiti // %% NYùYASUDHù: liÇgaæ dharma÷ sa ÃtmevÃtmà prav­ttinimittaæ ye«Ãæ te liÇgÃtmakÃ÷ / svarÆpÃrtho vÃ'tmaÓabda÷ / nimittanimittinorabhedopacÃrÃt / sakalavedagatÃnÃmanyatraprasiddhÃnÃmiti Óe«a÷ / *3,592* nanvatÅtapÃde samanvità api liÇgÃtmakà eva / yaugikatvÃt / anyathà guïapÆrtyalÃbhena samanvayasamarthanavaiyarthyÃt / naca prakaraïagataguïalÃbhena sÃrthakyÃt / vacanav­ttyaÇgÅkÃravaiphalyÃt / uktaæ ca yacchabdà yogav­ttaya iti / tatkathamayaæ vibhÃga÷ / satyam / tathÃpyanyatraprasiddhatvÃdivadÃpÃtapratÅtyanurodheneyamuktirityado«a÷ / v­ttirlak«aïÃdirapi bhavatÅtyata÷ pare mukhyÃrtha ityuktam / tathÃca mukhyav­ttiriti labhyate / cintyate samarthyate 'sminpÃda iti Óe«a÷ / *3,594* // oæ sarvatraprasiddhopadeÓÃt oæ // kecinmanomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa ityuktaæ manomayatvÃdinopÃsyatvaæ paramÃtmana÷ pratipÃdayitumidamadhikaraïamiti vyÃcak«ate / tadasadityÃÓayavÃnÃha- sarvagatvamiti // ## %<... sarvagatvaæ tu prathamaæ pravicÃryate // MAnuv_1,2.1cd //>% NYùYASUDHù: tuÓabdo 'vadhÃraïe / etamasyÃmetaæ divÅtyÃdivÃkyoktaæ savargatatvamevÃtra pÃde prathamaæ parameÓvarasya samarthyate / natu manomayatvÃdinopÃsyatvamityartha÷ / satyakÃmatvÃdiparameÓvaradharmÃïÃæ sphuÂapratibhÃsatvena sandehÃdyanupapatteriti bhÃva÷ / nanu manomayatvÃdaya÷ ÓÃrÅradharmà api pratÅyanta iti cenna / te«ÃmÃnandamayÃdhikaraïanyÃyena sÃvakÃÓatvÃt / caramapratÅtenÃpi niravakÃÓena prathamapratÅtasya sÃvakÃÓasyÃnyathÃtvopapatte÷ / *3,596* nanu kathaæ tarhyasmÃkamapi cak«urmayatvÃdÅni pÆrvapak«aprÃpakÃïi / ucyate / hetvantareïa pÆrvapak«e satyabhyuccayamÃtratvena te«ÃmupanyÃsa÷ / yathà parasyek«atyadhikaraïe prÃyapÃÂhe niraste 'pyabhyuccayamÃtratvena prÃïÃdhikaraïe tadupanyÃsa÷ / *3,598* sarvagatatvapratipÃdanasya prak­topayogaæ daÓaryati- tatreti // %% *3,599* NYùYASUDHù: prabodhanaæ kÃryÃbhimukhÅkaraïam / tatkiæ dÆre sthita÷ Óaktiprabodhane na Óakto yena tatratatra ti«ÂhatÅtyata uktam- dÆrato 'pÅti // %% NYùYASUDHù: yadyapi sa prabhurvi«ïurdÆrato 'pi tattacchaktiprabodhane 'tiÓaktastathÃpi kevalaæ lÅlayà tatratatra sthitastattattacchaktÅnÃæ prabodhako bhavatÅti j¤Ãpayituæ sarvagatatvamiha pravicÃryata iti sambandha÷ / etaduktaæ bhavati / svanirgamapraveÓÃbhyÃæ dehapÃtanotthÃpanamityÃdyà mukhyaprÃïÃdiÓaktayastadantargatabhagavadÃyattà iti prÃguktam / tadanupapannam / bhagavata÷ sarvagatatvÃbhÃvÃt / ÓÃstraikasamadhigamyaæ khalu (hi) tat / ÓÃstraæ caitamasyÃmityÃdikamanyaparamityÃÓaÇkayoktÃrthasamarthanÃya sarvagatatvamatra harerupapadyata iti / athavà na sarvagatatvaæ harerupapÃdanÅyam / tasyÃnandÃdivatsra«Â­tvÃdivadvà guïatvÃbhÃvÃdityÃÓaÇkaya na savargatatvaæ nÃma sarvasaæyogitvamÃtramiha vivak«itam / kiæ nÃma tattacchaktiprerakatvena / atastadupapÃdanamupapadyata ityanenocyate / athavà na sarvagatatvamatra pratipÃdanÅyam / ad­ÓyatvÃdyadhikaraïe tasya pratipÃdayi«yamÃïatvÃdityÃÓaÇkaya tatra savargatatvamÃtramatra tu tattacchaktiprabodhakatvamiti tÃtparyabhedo 'nenocyate / athavà antaryÃmyadhikaraïe p­thivyÃdi«u sthitevark«yamÃïatvÃnnedamÃrambhaïÅyamityÃÓaÇkayÃtra Óaktiprerakatvena tatra tu sattÃdipradatvena tattadantargatatvamucyata ityanenÃca«Âe / athavà anta÷sthatvÃdhikaraïenedaæ gatÃrthamityÃÓaÇkaya tatra candrÃdikatipayapadÃrthÃntarasthitatvam atra tu sarvapadÃrthÃntargatatvamabhidhÅyata iti pratipÃdyabhedametenÃha / athavà / sarvagatatvaæ nÃma sarvamÆrta(dravyasaæyogitvaæ vÃ) paramamahatparimÃïayogitvaæ và (su)prasiddham / tadatra yadi sÃdhyaæ syÃttadà 'rbhakaukastvÃdityÃk«epÃnupapattirad­ÓyatvÃdyadhikaraïena gatÃrthatà e(?)cetyÃÓaÇkaya sarvagatatvamanyathÃnena vyÃca«Âe / *3,601* tattacchaktiprabodhaka iti katham / kartari ceti samÃsaprati«edhÃt / na / yÃjakÃdibhiÓceti pratiprasavÃt / yadvà / prak­«Âo bodho yasmÃditi và pacÃdyajantatvena và prabodha÷ / ÓaktÅnÃæ prabodha÷ Óaktiprabodha÷ / tataÓca"aj¤Ãta÷' iti kapratyaya iti / *3,604* atra sÆtram- karmakart­vyapadeÓÃcceti // asyÃrtha÷ / ÃtmÃnaæ parasmai ÓaæsatÅti ÓaæsanakriyÃyÃmÃtmana÷ sarvagatasya karmatvena ÓarÅrasya kart­tvena vyapadeÓÃcca na ÓÃrÅro 'yaæ sarvagata÷ / ekasyÃæ kriyÃyÃæ karmakartrorekatvÃyogÃt / nahi devadatta÷ chidÃyÃæ kartà karmÃpi bhavatÅti / tatra kiæ karmakart­bhÃvo bhedavyÃpta uta neti / nÃdya÷ / niyÃmakÃbhÃvena vyÃpteraniÓcayÃt / syÃdetat / kriyÃÓraya÷ karteti tÃvatprasiddham / parasamavetakriyÃjanyaphalaÓÃlikamaretyucyate / yathà devadattasamavetagatikriyÃphalasaæyogaÓÃlÅ grÃma÷ / kriyÃphalaÓÃlitvenaiva karmatve saæyogaÓÃlino devadattasyÃpi tatprasaÇga÷ / tathÃtve ca devadattaæ grÃmaæ gacchatÅti dvitÅyà syÃt / ato lak«aïavirodhÃtkarmakartrorbhedo niyata iti / *3,606f.* maivam / yato devadatto grÃmaæ gacchati tasyÃpi devadattasamavetagatikriyÃphalavibhÃgaÓÃlitvena karmatvaprasaÇgÃt / tathÃca devadatta÷ kauÓÃmbÅæ pÃÂalÅputraæ gacchatÅti prayoga÷ syÃt / kiæ cÃnÃgatÃdivi«ayecchÃdikriyÃphalaÓÃlitvamanÃgatÃdernÃstÅti tatkarmatvaæ na syÃt / nahi tadabhÃve tatra phalotpÃda÷ sambhavati / mà bhÆditi cenna / icchÃdÅnÃæ sakarmakatvavyÃghÃtÃt / tadvÃcino dvitÅyÃnupapattiprasaÇga(gaÓca)gÃcca / vartamÃne 'pi ghaÂÃdau na j¤ÃnÃdijanyaæ phalamupalabhyate / tathÃhi / na tÃvajj¤Ãtatà / nirÃkari«yamÃïatvÃt / icchÃdÅnÃæ tadajanakatvÃcca / nÃpi saæskÃrÃdikam / tasyÃtmanyevotpÃdÃt / nÃpi vyavahÃra÷ / vyavahÃrÃdirÆpasya tasya kart­ni«ÂhatvÃt / upÃdÃnÃdirÆpasyopek«aïÅyÃvyÃpte÷ / tasmÃtkriyÃsvÃtant­yaæ kart­tvam / tadvi«ayatvaæ ca karmatvamiti vÃcyam / naca tayo÷ kamapi virodhaæ paÓyÃma÷ / anyathà karmakartÃpi durlabha÷ syÃt / kiæ cÃsti tÃvatkÃrakÃntarasamÃveÓa÷ / kÃæsyapÃt­yÃbhuÇkte kÃæsyapÃt­yÃæ bhuÇkta ityÃdiprayogadarÓanÃt / tathà karmakartrorapi samÃveÓe ko virodha÷ / *3,610f.* nanu ca d­Óyate tÃvatkarmakartrorbheda÷ / naca vyabhicÃro d­Óyate / tena vyÃptiniÓcaya iti / maivam / darÓanÃdarÓanamÃtrasya vyÃptyaniÓcÃyakatÃyà vak«yamÃïatvÃt / naca vyabhicÃrÃdarÓanamapi / mÃmahaæ jÃnÃmÅti taddarÓanÃt / anyathÃ(''tma)sÃk«ÃtkÃrÃnupapattiprasaÇgÃt / naca nityÃnumeya evÃtmà / sÃk«ÃtkÃrasyÃpanhotumaÓakyatvÃt / kaÓcidÃha mÃnasapratyak«Ãvaseyo 'yamÃtmà / tathÃpi kart­taivÃsya, na karmatà / Ãtmakart­ke 'haæpratyaye pratibhÃsamÃtreïa tadÃparok«yasiddheriti / tat karmatÃtiriktÃnirukte÷ / riktameva vacanam / kiæ cÃhamitipratyaya÷ sakarmako na và / neti pak«o 'nubhavaviruddha÷ / jÃnÃte÷ sadà sakarmakatvÃvacabhÃsÃcca / Ãdye kimasya karmeti vaktavyam / na tÃvadÃtmÃtiriktam / ghaÂÃdÃvahaæpratyayÃdarÓanÃt / Ãtmasambandhi sukhÃdikamiti cenna / tanmÃtra(sya) karmatÃyÃmÃtmÃsiddhiprasaÇgÃt / ahaæ sukhamityÃdivyavahÃraprasaÇgÃcca / atha j¤ÃnÃÓraya÷ kartà sukhÃdiviÓi«Âa÷ karmeti cet, (na) / Ãgataæ tarhyaæÓata÷ karmakatroraikyam / kiæ ca yu¤jÃnasya nirupÃdhikamÃtmÃnaæ paÓyato 'haæpratyayo nÃnyakarmaka ityakarmako vÃ'tmakarmako vÃbhyupagantavya÷ / gatyantarÃbhÃvÃt / *3,614* aparastu ghaÂÃdisannik­«Âena cak«urÃdinopajanitaæ vij¤Ãnaæ tritayaprakÃÓarÆpaæ karmatayà vi«ayam / svaprakÃÓatayà svarÆpam / ÃÓrayatayÃ'tmÃnaæ vyavasthÃpayatÅti nÃtmana÷ karmatÃ, nÃpi tatsÃk«ÃtkÃrÃsiddhirityÃha / sa pra«Âavya÷ / kimidaæ j¤Ãnasya svaprakÃÓatvaæ nÃmeti / svakarmakaprakÃÓatvamiti cet / tarhi v­Ócikabhiyà palÃyamÃnasyÃÓÅvi«amukhe nipÃta÷ / yatsvalak«aramÃtrÃdhÅnavirodhaæ karmakart­bhÃvaæ parihartuæ sarvalokÃvasitavirodhaæ kriyÃkamarbhÃvamabhyupaiti / kriyà hi karmakÃrakajanye«yate / naca janyajanakayorekatocità / antarbhÃvitapÆrvÃparabhÃvitvÃttasyÃ÷ / naca tadeva svÃtmÃnaæ prati pÆrvamaparaæ ceti yujyate / prakÃÓÃntarÃnapek«asiddha(ddhi)tvaæ svaprakÃÓatvamiti cenna / ghaÂÃderapi svaprakÃÓatÃpÃtÃt / nahi ghaÂÃdaya÷ svasiddhau prakÃÓÃntaramapek«ante, kiæ nÃma prakÃÓameva / svÃtiriktaprakÃÓÃnapek«asiddha(ddhi)tvamiti cenna / svÃpek«ÃbhÃvena svÃtiriktaviÓe«aïavaiyarthyÃt / prakÃÓÃnapek«asiddhatvamiti cenna / vvyÃghÃtÃt / ÓaÓavi«ÃïÃderapi (evaæ) siddhiprasaÇgÃcca / svavyavahÃrahetuprakÃÓatvamiti cenna / svavi«aya eva vyavahÃrahetutvadarÓanenÃsvavi«ayasya svavyavahÃrahetutÃnupapatte÷ / tadguïasaævij¤ÃnabahuvrÅhyÃdikaæ tu nodÃharaïa(ïÅya)m / guïasyÃpi samÃsavi«ayatÃÇgÅkÃrÃt / *3,616f.* ki¤cÃtmà na cÃk«u«aj¤Ãne 'vabhÃsate / arÆpidravyatvÃdÃkÃÓavat / anyathà rÆpitvaprasaÇga÷ / kamartayà prakÃÓe rÆpopayoga iti cenna / prakÃÓamÃnaæ karmatayaiva prakÃÓata iti vadantaæ prati viÓe«aïavaiyarthyÃt / etenÃnumÃne 'pi prayojakÃntarÃÓaÇkà nirastà / kiæ cÃtmà yadi tadavi«ayo 'pi tatra prakÃÓate / hanta tarhi rÆpaj¤Ãne raso 'pi kasmÃnna prakÃÓate / anÃÓrayatvÃditi cet / tat kiæ yÃvajj¤Ãnasambandhi j¤Ãne prakÃÓate, kiævÃ'Óraya eva / Ãdye cak«urÃdÃvatiprasaÇga÷ / dvitÅye 'pi niyÃmakaæ vÃcyam / nahi ghaÂo 'yamityÃtmÃvabhÃsate / ghaÂamahaæ jÃnÃmÅtipratyayastu ghaÂaj¤ÃnaviÓi«ÂÃtmakarmako 'nya eva / Ãtmasiddhistu karmatayÃpi bhavi«yatÅti / etena svaprakÃÓatayÃ'tmasiddhirapi parÃstà / svakamarkaprakÃÓavattvatadrÆpatvÃtiriktayÃstasyà nirÆpayitumaÓakyatvÃt / tadevaæ kart­karmabhÃvo na bhedavyÃpta iti siddham / *3,620* ## tathÃca kathaæ hetutvenopÃdÃnamityata Ãha- karmeti // %<... karmakartrorutsargato bhidà // MAnuv_1,2.3ab //>% NYùYASUDHù: yÃvekasyÃæ kriyÃyÃæ karmakartÃrau tayorbheda ityastyeva vyÃpti÷ / kiæ tvautsargikÅ / natu dhÆmasyevÃgninà saÇkocÃnarhetyartha÷ / tata÷ kiæ labdhamiti ceddo«advayaæ parih­tamiti krameïÃha- abhedo 'pÅti // %% *3,620f.* NYùYASUDHù: yasmÃtkarmakartrorutsargata eva bhidÃ, tasmÃdviÓina«Âi svavi«ayamutsargavi«ayÃdvayavacchinattÅti viÓe«o 'pavÃdastasminsatyabhedo 'pi syÃt / tathÃca mÃmahaæ jÃnÃmÅ(tyÃdyu)tyupapannaæ bhavati / yataÓcotsargo 'pyapavÃdÃbhÃve balÅ svasÃdhyasÃdhane samartha÷ / na cÃsti prak­te 'pavÃda÷ / tasmÃdatra hetutvenopadÃnamapi yujyate / yathà hi na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃnÅtyautsargiko bhÆtahiæsÃni«edho 'gnÅ«omÅyapaÓuhiæsÃvidhinÃpodyate / bhavati cÃnapodite brahmahiæsÃdyakaraïÅyatve pramÃïam / nanvevaæ tarhi prameyatvÃnityatvayorapyevaæ vaktuæ Óakyata eva / prameyatvasyÃnityatvenautsargikÅ vyÃpti÷ / apavÃdena tvÃkÃÓÃdau nityatvam / apavÃdÃbhÃvÃcchabdÃdÃvanityatvasÃdhakateti / tataÓcÃnaikÃntikatoccheda÷ syÃt / maivam / sÃmÃnyavi«ayeïa hi pramÃïenÃrthe pratÅte sati viÓe«avi«ayeïÃpavÃdo bhavati / tataÓca sarvata÷ prasaktà buddhistadvi«ayaæ parityajyÃnyatra viÓrÃmyati / naca sarvabhÆtahiæsÃni«edhasyeva prameyatvÃnityatvavyÃpte÷ kenÃpi pramÃïena prÃptirasti / kiæ nÃma prameyatvaæ, nityatvÃnityatvÃbhyÃæ sahavyavasthitamevopalabhyata sati na tatra(api) utsargÃpavÃdanyÃyasyÃvakÃÓa÷ / evaæ tarhi karmarkat­bhÃvo 'pi bhedÃbhedÃbhyÃæ saha vyavasthita evopalabdha iti kathamatrÃpyutsargÃpavÃdanyÃyasyÃvakÃÓa÷ / maivam / pratyaktavaparÃktavarÆpo hi kart­karmabhÃva÷ / sa tÃvadÃpÃtato virodhÃdbhedena ghaÂanÅyo và viÓe«eïa và / tatra bhedo mukhya÷, viÓe«astu pratinidhirityuktam / naca mukhyapratinidhyo÷ samakak«yatayà pratibhÃso bhavati / ato bheda÷ sÃmÃnyata÷ prÃpnoti viÓe«astvapavÃdeneti yuktamuktam / yathà cÃnugatasÃmÃnyÃbhÃve 'pyutsargÃpavÃdanyÃyasambhavastathà vak«yÃma÷ / sopÃdhikasambandhasya sÃdhanÃÇgatÃbhÃvavat sopÃdhikavyabhicÃrasyÃpi na dÆ«aïÃÇgatvamiti kimatrÃlaukikam / vak«yate caitaditi / *3,624* sarvagatatvamatrÃdhikaraïe pratipÃdyata ityuktam / tatkiæ tanmÃtramutÃnyopalak«aïam / Ãdye sÆtrÃïÃæ viÓvatomukhatvahÃni÷ / ÓÃstrÃparyavasÃnaæ cÃpadyeta / dvitÅye tÆpÃdhirvaktavya÷ / anyathÃdhikaraïÃntarÃbhÃvaprasaÇgÃdityata÷ prathamÃdhikaraïopÃdhiæ vadanprasaÇgÃtsarvÃdhikaraïopÃdhÅnÃha- etaditi // %% NYùYASUDHù: etatsarvagatatvaæ bhÃvÃbhidhaæ sattÃbhidham / yÃvanta÷ ÓabdÃ÷ kvacitpratÅke sthitivÃcinaste sarve 'pyanenopalak«yanta ityartha÷ / evamuttaratrÃpi j¤Ãtavyam / kriye ca te liÇge ca / tata÷ prathamÃdhikaraïÃtparaæ dvÃbhyÃm"attà carÃcaragrahaïÃt',"guhÃæ pravi«yÃvÃtmÃnau hi taddarÓanÃt' ityetÃbhyÃmadhikaraïÃbhyÃæ cintyete / nanvekamadhikaraïaæ vyartham / na vyartham / a(bhya)dhikÃÓaÇkayà pratyavasthÃnÃt / "antara upapatte÷' ityantaryÃmyadhidaivÃdi«u taddharmavyapadeÓÃt' iti cÃdhikaraïadvayena kriyÃpradhÃnakabhÃvÃkhyaæ liÇgamucyate pratipÃdyate / atrÃpi pÆrvavannÃnyatarÃdhikaraïavaiyarthyam / ata eva kriyà kriyayà bhÃvo bhÃvena vyÃkhyÃyata iti parÃstam / "ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷' ityatroktamad­ÓyatvÃdiliÇgamabhÃvÃkhyam / parà parasmin"vaiÓvÃnara÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt' ityadhikaraïe pratipÃdyà ÓrutirnÃma na tu liÇgam / tarhi pÃdÃntarbhÃvo na sambhavatÅtyata uktam- liÇgÃdhiketi // liÇÃnyadhikÃni samÃnÃdhikaraïÃni yayà sà liÇgÃdhiketi / yathà prathamapÃde 'ntastaddharmopadeÓÃditi liÇganirïayo bahunÃmasamanvayalÃbhÃrtha÷ tathà bahuliÇgasamanvayalÃbhÃrtho nÃmavicÃro 'tra na viruddhayata iti / sÃk«Ãtprakara(ïa)ïini«ÂhatvÃt ÓruterupÃdÃnaæ copapadyate / sà ca sÆktÃdivyÃvartakÃgnyÃdiÓabdopalak«aïamiti j¤Ãtavyam / // iti sarvagatatvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.II: att­tvÃdhikaraïam =======] *3,628* // atha att­tvÃdhikaraïam // // oæ attà carÃcaragrahaïÃt oæ // ## atra"yasya brahma ca k«atraæ cobhe bhavata odana÷ / m­tyuryasyopasecanaæ ka itthà veda yatra sa÷' iti vÃkyamudÃh­tya, attÃraæ kecidv­ttikÃrà vicÃritavanta÷ / tadvihÃya"sa yadyadevÃs­jata tattadattumadhriyate' iti vÃkyamudÃh­tya attÃraæ vyacÅcaradbhagavÃn bhëyakÃra÷ / kaÓcÃtra viÓe«a÷ / ucyate / atra"attumadhriyate',"atti' iti ca attà sÃk«ÃtpratÅyate / tatra tu odanopasecanapadÃbhyÃmupalak«aïÅya÷ / ada(di)dhÃtvanugatiÓcÃtra / na copalak«ite niyamo 'sti / ki¤ca carÃcaragrahaïÃditi heturatra sarvaæ vÃttÅti kaïÂhokta÷ / tatra tu brahmak«atram­tyupadaiÓcarÃcarasyopalak«aïamityasti mahÃnviÓe«a÷ / nanvevaæ tarhi ÓrutyanugamÃya sarvagrahaïÃditi kuto na k­tam / asti prayojanaæ carÃcaragrahaïasya / sarvagrahaïÃdityukte Óaknoti pÆrvavÃdÅ vaditum / aditirapi sarvasya svabhojyasyÃnnapÃnÃderbhoktrÅti / tatra nÃyaæ sarvaÓabda÷ saÇkucitav­tti÷ / kiæ nÃma"sa tayà vÃcÃ' ityÃdipÆrvavÃkyaparyÃlocanayà carÃcaravÃcÅti vaktavyam / tadetadanena dyotayatÅti / *3,630* yadasminnadhyÃye samanvÅyate tatsarvaæ lak«aïatvena prak­tamityÃnandamayÃdhikaraïÃnte 'bhihitam, lak«aïaæ ca lak«yeïa brahmaïÃbhinnamiti lak«aïasÆtre pratipÃditam / atra ca kriyÃliÇgasamanvaya ityuktam / tathÃcÃdanÃdikriyÃïÃæ parameÓvarasvarÆpatvamuktamiti tadÃk«ipati- anityatvÃditi // %% NYùYASUDHù: tuÓabda÷ sarvagatatvÃdivyavacchedÃrtha÷ / so 'pi codyasyÃtrÃvakÃÓasambhÃvanÃrtha÷ / kathamityÃk«epe / kathameva na katha¤cidapÅtyartha÷ / svarÆpatà parameÓvarasvarÆpatà / parameÓvarasya hi nityatvaæ janmÃdisÆtralabdham / svayamanityasya sakalakÃraïatvÃnupapatte÷ / yatkhalu yasya janakaæ na tasyÃsau janako, yacca tasya vinÃÓakaæ na tasyÃsau vinÃÓaka iti / kriyÃïÃæ tvanityatvaæ suprasiddham / tathà ca nityÃnityayo÷ kathamabheda÷ syÃt / viruddhadharmÃdhyÃsasya bhÃvabhedÃvyabhicÃrÃt / anyathà jagati bhedÃbhÃvaprasaÇgÃt / tato yadi nÃma sarvagatatvÃdÅnÃæ yÃvaddravyabhÃvinÃmabheda÷ tathÃpi na kriyÃïÃmasau yujyata iti / *3,632* pariharati- iti cediti // %% *3,632f.* NYùYASUDHù: netyadhyÃhÃra÷ / kuta÷ / na kevalamÅÓvara÷ sthiro 'pi tu sa tadÅyo viÓe«o dharmo 'pi kriyÃrÆpa÷ sthitaro yata iti Óe«a÷ / atra(tu) kriyÃsthiretyetÃvadeva vaktavyaæ viÓe«a iti tu kriyÃyÃ÷ parameÓvaraikye 'pyuktavak«yamÃïanyÃyena taddharmatayÃpyaÇgÅkaraïÅyeti j¤Ãpayitum / na kevalaæ sa viÓe«a÷ sarvagatatvÃdi÷ sthira÷, kintu kriyÃpi pÃrameÓvarÅ sthirà yata iti và yojyam / anena kriyÃyà api nityatvapratij¤Ãnena viruddhadharmÃdhyÃsasyÃsiddhiruktà / tathÃhi / ÅÓvarasya saæharaïÃdikriyÃïÃmanityatvaæ kiæ pramÃïabalÃdaÇgÅkriyate, uta nityatve bÃdhakasadbhÃvÃt, athavà tatsÃdhakapramÃïÃbhÃvÃt / nÃdya÷ / ÅÓvarasya tatkriyÃyÃÓca apratyak«atvena tadanityatvasya pratyak«eïa pratyetumaÓakyatvÃt / liÇgÃbhÃvenÃnumÃnÃnupapatte÷ / kriyÃtvaæ liÇgamiti cet, tatkiæ dhÃtvarthatvam parispandatvaæ và / nÃdya÷ / j¤ÃnecchÃprayatnai÷ sattayà ca vyabhicÃrÃt / na dvitÅya÷ / sarvakriyÃïÃmaparispandatvena bhÃgÃsiddhatvÃt / ÅÓvaraparispandapak«ÅkÃretvÃÓrayÃsiddhe÷ / pareïa tasyÃnaÇgÅk­tatvÃt / aÇgÅkÃre 'pyanaikÃntyam / kvacidanÅÓvaraparispandÃnÃmapi nityatvasya vak«yamÃïatvÃt / kriyÃtvasya nityatvena vinà v­ttau bÃdhakÃbhÃvÃdaprayojakatà ca / kÃryatvena sopÃdhikatvaæ ca / tasyÃpi sÃdhane bÃdha÷ / pramÃïasya vak«yamÃïatvÃt / asatyÃvaraïÃdau prÃgÆrdhvaæ cÃnupalambho liÇgamiti cet / anupalambha÷ kiæ pratyak«eïota pramÃïamÃtreïa / nÃdya÷ / yogyatayà viÓe«aïe 'siddhe÷ / anyathà gaganÃdinà vyabhicÃrÃt / dvitÅye tvasiddhi÷ / ÃgamÃdinopalabdhe÷ / etenÃvaraïÃdyabhÃve sati kadÃcidevolabdhirapi pratyuktà / varïanityatvavÃde 'naikÃntyÃcca / ki¤ca nityo 'pi ÅÓvaraparispanda÷ kadÃcidabhivyakte÷ kadÃcidevopalabhyata ityaÇgÅkÃre na bÃdhakaæ paÓyÃma÷ / vyaktirapyÃdigrahaïena g­hyata iti cenna / sandigdhaviÓe«aïÃsiddhe÷ / astu tarhi phalÃnupalambho liÇgamiti cenna / sarvathÃnupambhasyÃsiddhatvÃt / na hÅÓvaraparispandakriyà kadÃpi na saæyogavibhÃgalak«aïaæ phalaæ janayatÅti yujyate / tathà sati parispandatvÃnupapatte÷ / nityasaæyogavibhÃgajanmÃnupalabdheriti cenna / nityaguïÃdinà vyabhicÃrÃt / kadÃcideva saæyogÃdijanma vivak«itamiti cet / tathÃpi gaganÃdinà vyabhicÃra÷ / kadÃcideva saæyogÃdyasamavÃyikÃraïatvamastviti cenna / kadÃciditi viÓe«aïavaiyarthyÃt / tatparityÃge 'pyasamavÃyikÃraïatvasya durnirÆpatvenÃsiddhe÷ / *3,638* ki¤ca dvitantukÃrambhake(vayave)tantau karmotpannaæ tantvantarÃdvibhÃgaæ karoti / tato dvitantukÃrambhakasaæyogavinÃÓa÷ / tannÃÓe dvitantukavinÃÓa÷ / athedÃnÅæ tanto÷ kÃryasaæyuktapradeÓavibhÃga÷ / tataÓcottaradeÓasaæyoga÷ / tasmÃtkarmaïo vinÃÓa iti pare«Ãæ prakriyà / evaæ ca yathÃnekakÃlavartinyapi kriyà kadÃcitsaæyogÃdyÃrabhate na yÃvatsattvam / tathà nityÃpi kadÃcitsaæyogÃdyÃrabhatÃæ ko virodha÷ / sÃmÃnyavattve satyasmadÃdibÃhyendriyagrÃhyatvaæ heturastviti cenna / viÓe«yÃsiddhe÷ / bÃhyendriyagrÃhyasajÃtÅyatvasya paramÃïvÃdau vyabhicÃrÃt / ki¤ca varïanityatve sphuÂo 'sya vyabhicÃra÷ / nÃpyÃgamÃdÅÓvarakriyÃnityatÃvagati÷ / sa hÅÓvarakriyÃnityetyevamÃtmako vÃ, sa imÃnlokÃnas­jatetyevamÃtmako và / Ãdyastu nopalabhyate / dvitÅyastu sa aik«ata so 'kÃmayatetyÃdinà tulya÷ / tatra yadi kriyÃyà anityatvaæ, j¤ÃnÃderapi kuto na bhavediti / astu tarhi nityatve bÃdhakasadbhÃvÃditi dvitÅya÷ pak«a÷ / tathà hi / yadi s­«Âisamaye 'pi saæhÃrakriyà vidyeta tadà tathaiva ÓrutyÃdÃvupalabhyeta / jananavinÃÓau ca ghaÂasya yugapatprasajyeyÃtÃm / ki¤ca yadÅÓvarakriyà nityà syÃttarhi kriyÃyÃ÷ saæyogavibhÃgau prati anapek«akÃraïatvÃttadutpattisÃtatyaprasaÇga÷ / api ceÓvarakriyà saæyogavibhÃgau karoti na và / neti pak«e kriyÃtvaæ vyÃhanyeta / Ãdye 'pi kiæ svasattottarak«aïe uta viramya / nÃdya÷ / svasattÃyà idaæ prathamatÃbhÃvena saæyogÃdiviÓe«asya vivak«itak«aïÃdapi pÆrvamutpattiprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / pÆrvottarÃvasthayoraviÓi«Âasya viramyavyÃpÃrÃyogÃt / uttarasaæyogasya karmavinÃÓakatvena k­tasaæyogasya karmaïo 'vasthÃnÃnupapatteÓcetyata uktaæ ÓaktayÃtmaneti / ayamartha÷ / tattatkÃryajananaÓaktireva kriyetyucyate / ata÷ tena rÆpeïa sthirà sà yadà vyajyate tadà vyavahÃrÃlambanaæ tattatkÃryajananÅ ca bhavatÅti na kaÓciddo«a iti / kriyà ÓaktayÃtmanà vyaktiÓaktirÆpeïa kÃraïeneti và / *3,641* nanu keyaæ ÓaktervyaktirnÃma / na tÃvatpratÅti÷ / ÅÓvarÃpek«ayà nityasiddhatvenoktado«ÃnuÓakte÷ / parÃpek«ayà kadÃpyabhÃvÃt / bhÃve 'pi kÃryotpÃdasya tadanapek«atvÃt / ata eva nÃvaraïaniv­ttirvyaktiriti / maivam / vyaktiÓabdena ÓakterevÃvasthÃviÓe«asya vivak«itatvÃt / tatra yattÃvaduktam / yadi s­«Âisamaye 'pi saæhÃrakriyà syÃttadà tathà vyavahriyeteti / tadasat / vyaktirÆpeïaiva vyavahÃrÃlambanatvÃt / yadapi jananavinÃÓau yugapatsyÃtÃmiti tadapi vyaktayavasthÃyÃmeva ÓakterjanakatvÃdanupapannam / yacca kriyÃyà nityatve saæyogavibhÃgotpattisÃtatyaprasa¤janaæ tadapyevameva parih­tam / kiæcaivaæ paÂasÃmag«Ã÷ paÂotpattÃvanapek«a(kÃraïa)tvÃtpaÂotpattisÃtatyaæ syÃt / nanu kiæ sÃmagrÅ tameva paÂaæ punarjanayatu(yet), uta paÂÃntaram / nÃdya÷ / paÂaprÃgabhÃvasyÃpi sÃmagrÅnivi«ÂatvÃttasya ca paÂotpattyà vina«Âatvena sÃmag«Ã vikalatvÃt / na dvitÅya÷ / pÆrvapaÂena pratibaddhatvÃt / tatkathaæ paÂotpattisÃtatyam / satyam / samametatprak­te 'pÅti / yadapÅÓvarakriyà saæyogavibhÃgau karoti na veti p­«Âham / tatra karotÅti brÆma÷ / kuvarntÅ ca viramyaiva / naca tadanupapatti÷ / vyaktayà viÓi«ÂatvÃt / anyathÃvayavakriyÃpyuttaradeÓasaæyogaæ svotpattyuttarak«aïa eva kuryÃt / naca k­tasaæyogasya karmaïo 'vasthÃnÃnupapatti÷ / anityakriyÃsu tadvayavasthopapatte÷ / *3,643* nanu saæhÃrakÃle kriyà vyaktà (atha) na và / na cetkathaæ tatra vyavahÃro 'rthakriyà và / Ãdye kathaæ s­«ÂivyavahÃrÃdyabhÃva÷ / maivam / vyakterapyavÃntarÃnantaviÓe«avattÃÇgÅkÃrÃt / tadidamuktam- saviÓe«o 'pÅti // evamanaÇgÅkÃre pare«Ãmapi samÃna÷ prasaÇga÷ / pÃrameÓvarasya j¤ÃnecchÃprayatnalak«aïasya saæhÃravyÃpÃrasya nityatvÃt / nityamapi parameÓvarecchÃdikaæ sahakÃrisadbhÃva eva kÃryakÃrÅti cenna / sahakÃriïamapi nityatvÃt, parameÓvarecchÃdyÃyattatvÃcca / necchÃdimÃtraæ saæhÃrÃdikÃraïaæ kintu sa¤jihÅr«Ãdikam uta saæhÃrÃdiviÓe«aviÓi«Âaæ tadeva / nÃdya÷ / anabhyupagamÃt / tata eva saæhÃrÃdisiddhÃvicchÃdikalpanÃvaiyarthyÃcca / sa¤jihÅr«ÃdeÓca nityÃnityavikalpÃnupapatte÷ / na dvitÅya÷ / sati saæhÃrÃdau sa¤jihÅr«Ãdikaæ tata÷ saæhÃrÃdiriti parasparÃÓrayaprasaÇgÃt / naca svarÆpasatà saæhÃrÃdinecchÃdikamupadhÅyate / kintu vi«ayabhÆteneti cet / saæhÃrÃdivi«ayatà kimÃgantukÅ, athavà nityeti vaktavyam / nÃdya÷ / guïe«vÃgantukadharmotpatteranabhyupagamÃt / dvitÅye tu sarvadà saæhÃrÃdiprasaÇga÷ / tasmÃcchaktivyaktirÆpatà sarvathÃnusaraïÅyà / sà ca samà kriyÃyÃmapÅti / *3,646* nanu pÃrameÓvarÅ j¤ÃnÃdilak«aïà saæhÃrÃdikriyà pareïÃpi nityetyaÇgÅk­tam / parispandalak«aïà tu nÃstyeva / tasmÃdvayartho 'yaæ prayatna÷ / maivam / parispandÃbhÃve pramÃïÃbhÃvÃt / paramamahatparimÃïamastÅti cet, na, aïu madhyamaparimÃïÃbhyÃæ satpratipak«atvÃt / naca, te na sta÷ / paramamahattve 'pi tathà vaktuæ ÓakyatvÃt / "aïoraïÅyÃnmahato mahÅyÃn iti dvayorapi ÓrautatvÃt / aïoraïÅyastvamapratyak«atvopalak«aïamiti cet / mahato mahattvamapi paramapÆjyatvamiti kiæ na syÃt / virodhÃdubhayÃÇgÅkÃro nocita iti cet tarhi prathamaprÃptatvÃdaïutvameva grÃhyam / parihari«yate cÃyaæ virodha iti / *3,648* %<Óaktità vyaktità ceti viÓe«o 'pi ... // MAnuv_1,2.6cd //>% NYùYASUDHù: nanu (ca)kriyÃyÃ÷ ÓaktivyaktirÆpe parasparaæ bhinne 'bhinne và / Ãdye Óaktireva nityà kriyÃtvanityetyÃpannam / dvitÅye tvaniv­tta÷ sadà vyavahÃrÃdiprasaÇga ityata Ãha- Óaktiteti / abhinne eva ÓaktivyaktÅ / na coktado«a÷ / yatastatra Óaktiteti vyaktiteti ca viÓe«o 'pyasti / saca bhedakÃryanirvÃhaka iti ca prÃgevoktamiti / sa ca viÓe«a÷ parasparaæ viÓe«iïà ca yadi bhinna÷, tadà Óaktivyaktayorapi kiæ bhedo na syÃt / athÃbhinna÷ punarvyavahÃrÃdisÃÇkaryamityata Ãha- viÓe«avÃniti // %<... viÓe«avÃn // MAnuv_1,2.6d // abhinno 'pi ... // MAnuv_1,2.7a //>% NYùYASUDHù: viÓe«a ityanuvartate / abhinna evÃyaæ viÓe«a iti brÆma÷ / na coktÃnupapatti÷ / yato 'bhinno 'pi viÓe«avÃnaÇgÅkriyate / svanivarhaka(?) ityartha÷ / nanvevamanyatrÃpi kriyÃyà nityatvamaÇgÅkatarvyam / ÓaktivyaktisvÅkÃreïa sakalado«aparihÃrÃditi cet / aÇgÅkriyatÃæ yadi tannityatÃyÃæ pramÃïamasti / sati nirbÃdhe pramÃïe, tadviparÅtavyavahÃre«u ca tadanyathÃnupapattyà kalpanai«Ã bhavati / naca ghaÂÃdikriyÃyà nityatve nirbÃdhaæ pramÃïamasti / asti tu parameÓvarÃdikriyÃyà nityatve tadityÃha- kriyÃdiÓceti // %<... kriyÃdiÓca svabhÃva iti hi Óruti÷ // MAnuv_1,2.7ab //>% NYùYASUDHù: etena t­tÅyo 'pi nira(parÃ)sta÷ / "parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca' iti Órutimanenopalak«ayati / svÃbhÃvikÅuyÃvaddravyabhÃvinÅ / atra spa«ÂÃæ ca ÓrutimÃha- j¤Ãnamiti // %% *3,649* %% NYùYASUDHù: athavà pÆrvà Óruti÷ Óaktireva kriyetyatra paÂhità uttarà tu kriyÃyà nityatve / yadvÃ, pÆrvà svarÆpatve / tasya vivÃdÃspadatvÃt(tve) / dvitÅyà tu taddhetau nityatva iti / astvevamÅÓvarakriyà nityà / anyakriyà kimanityaivetyato vivekaæ pramÃïÃntareïa darÓayati- ÓaktÅti // %<... ÓaktisadbhÃva eva tu / kriyÃdinityatà j¤eyà tadanyatra tvanityatà // MAnuv_1,2.8b-d // iti sattattvavacanaæ ... // MAnuv_1,2.9a //>% NYùYASUDHù: sadbhÃve=nityatve / Ãdipadena j¤ÃnÃdigrahaïam / athavà nityateti sthÃyitvamucyate / tataÓca j¤ÃnakriyÃdiÓakti÷ yÃvatkÃlabhÃvinÅ tÃvatkÃlabhÃvi j¤ÃnÃdikamapÅtyuktaæ bhavati / *3,351f.* svarÆpasahakÃrisamavadhÃnÃtiriktà Óaktireva nÃstÅti kecit / te«ÃmudÃh­taÓrutyÃdivirodha÷ / naca tatsvarÆpamÃtram / sambandhitayà pratÅte÷ / nÃpi sahakÃriparam / svÃbhÃvikatvÃdiÓravaïÃt / kiæ cÃsti tÃvaditthaæ vyavahÃra÷ / sphoÂÃdikÃryaæ prati ÓaktimÃnapi dahano dehasaæyogÃdisahakÃrivirahÃt na tadajÅjanaditi / tatra na tÃvacchaktiÓabdena vahnisvarÆpamÃtramucyate / matupo vaiyarthyaprasaÇgÃt / nÃpi sahakÃrisamavadhÃnaæ tadabhÃvasyoktatvÃt / dahanatvasÃmÃnyameva Óaktiriti cet / kathaæ tarhi svarÆpasahakÃrisamavadhÃnÃtiriktà nÃsti / sÃmÃnyamapi sahakÃrivargÃntargatamiti cet / tatkiæ pratyak«amapratyak«aæ và / Ãdye dahanadarÓane sphoÂajananaÓaktijij¤Ãsà na syÃt / na dvitÅya÷ / apasiddhÃntÃpÃtÃt / tathÃbhyupagame và saiva ÓaktirasmÃkam / ki¤ca m­ttantvÃdisvarÆpaæ pratyak«Ãdisiddham / tasya ghaÂÃdikÃraïatvaæ tu anvavavyatirekasamadhigamyam / anvayavyatirekagrahaïopÃyaÓca sÃmÃnyam / tacca pratyak«Ãdisiddhamiti pareïÃpi svÅk­tam / naca kÃraïatvaæ svarÆpaæ, sahakÃrisamavadhÃnaæ và / svarÆpasyÃnvayavyatirekÃnapek«ÃdhigatatvÃt / kÃraïasyaiva sahakÃrisamavadhÃnÃnve«aïÃt / tato 'tÅndriyameva ki¤cinm­dÃdÅnÃæ ghaÂÃdikÃraïatvamabhyupagamanÅyam / tadeva Óaktiriti ÓaktivÃdibhirabhyupeyata ityÃstÃæ prapa¤ca÷ / *3,656* nanu ca kriyÃyÃæ kiæ pramÃïam / pratyak«adravyavartinyÃæ pratyak«ameveti brÆma÷ / calatÅtyaparok«ÃvabhÃsadarÓanÃt / indriyavyÃpÃrÃnvayavyatirekÃnusÃritvÃt calatipratyayasya / anyathà rÆpÃderapyapratyak«atvÃpÃtÃt / atha matam / na karma pratyak«am, pratyak«eïa gacchati dravye vibhÃgasaæyogÃtiriktaviÓe«Ãnupalabdhe÷ / yastvayaæ gacchatÅti pratyaya÷, sa saæyogavibhÃgÃnumitakriyÃlambana÷ / anumÃpakasaæyogavibhÃgÃvagarmÃtharÓcendriyavyÃpÃra iti / tadayuktam / kriyÃpratÅteranumititvaæ indriyavyÃpÃrasya cÃnyatropak«Åïatvaæ apratyak«atÃyÃæ pramÃïata÷ siddhÃyÃæ kalpyate anyathà và / nÃdya÷ / pramÃïÃbhÃvÃt / yaduktamanupalabdheriti / tadasiddham / vÃdyasiddhe÷ / na hyaparok«ÃvabhÃsamaÇgÅkurvÃïo 'nupalabdherityetÃvatà Óakyo bodhayitum / ghaÂÃdÃvapi tathà prasaÇgÃt / vivÃdapadaæ karma, apratyak«aæ karmatvÃtparamÃïukarmavaditi cenna / paramÃïukarmaïo 'pyasmÃbhiryogipratyak«atÃÇgÅkÃrÃt / tadarthamasmadÃdÅti viÓe«aïopÃdÃne parasya vaiyarthyam / ki¤ca vivÃdapadaæ rÆpam apratyak«aæ, rÆpatvÃt, paramÃïurÆpavaditi kiæ na syÃt / pratÅtivirodhÃnneti cet / samaæ prak­te 'pi / anumÃnaviruddhà kamarpratyak«atÃpratÅti÷ aprameti cet / rÆpapratyak«atÃpratÅtirapi tathÃstu / pratÅtiviruddhe 'rthe 'numÃnameva nodetetÅti cet / etadapi tulyam / *3,658* atha brÆ«e / paramÃïurÆpasyÃpratyak«atÃyÃmÃÓrayÃmahattvaæ prayojakamiti / tanna / paramÃïorapi mahattvasya vak«yamÃïatvÃt / kiæ ca paramÃïukarmÃpratyak«atÃyÃmapi tadeva prayojakaæ kiæ na kalpyam / yadi tarhi karma pratyak«am, ekasyÃmapi karmavyaktÃvutpannÃyÃæ calatÅtipratyaya÷ syÃt, iti cet / na, saæyogavibhÃgayorapi tulyatvÃt / tathÃca na karmÃnumÃnamapi syÃt / atha manyase senÃvanÃdivat saæyogavibhÃgayo÷ pratyak«atopapattiriti / tarhi karmaïo 'pi tathà kiæ na syÃt / na dvitÅya÷ / tantavo na pratyak«Ã÷ kintu paÂakÃryÃnumeyÃ÷ / paÂagrahaïa eva ca indriyavyÃpÃropayoga ityapi kalpanÃprasaÇgÃt / *3,660f.* api(?) ca saæyogavibhÃgau dvayÃÓrayÃviti parasya matam / asmÃkamapi saæyogavibhÃgadvayaæ dvayÃÓrayamiti / tÃbhyÃæ cÃnumÅyamÃnaæ karmobhayatrÃnumÃtavyam / tathÃca Óyena iva sthÃïÃvapi calatÅtipratyayaprasaÇga÷ / athocyeta, na kriyà sthÃïÃvanumÅyate, kiæ nÃma Óyena eva / nipatata÷ Óyenasya pÆrvadeÓavibhÃgotpattau utpatataÓcottaradeÓasaæyogajanane sthÃïukarmaïa÷ kÃraïatÃyogÃt / Óyene tu karmaïyanumite, tasyopapadyete deÓÃntarasaæyogavibhÃgÃviti / tadanupapannam / sthÃïukarmaïà hi Óyenasya deÓÃntarasaæyogavibhÃgotpattyanupapattau karmÃntarameva tadanuguïaæ Óyene kalpanÅyaæ syÃt / sthÃïukarmÃnumÃnasya tu kuto niv­tti÷ / yadgataæ hi kÃryamupalabhyate tadgataæ kÃraïamapÅtyautsargiko nyÃya÷ / Óyenakarmaïaiva kalpitena sarvasyopapattau na sthÃïukarmopayoga iti cenna / vikalpÃnupapatte÷ / tathÃhi, kiæ vyÃptipak«adharmatÃvadapyupayoge satyeva liÇgamanumÃpakaæ ityetÃvatyanumÃnasÃmagrÅ, uta vyÃptipak«adharmatÃvattvamÃtram / nÃdya÷, akÃryakÃraïÃnumÃnocchedaprasaÇgÃt / ki¤ca yo yenanÃvinÃbhÆta÷ sa kvacidupalabhyamÃno 'nupayogÃttaæ na gamayatÅtyalaukikam / dvitÅye tu kathaæ na sthÃïau karmÃnumÃnam / anumitamapi kalpanÃgauravabhayÃdapanÅyata iti cet(na) pramÃïasiddhe 'rthe tadbhayÃbhÃvÃt / *3,663f.* nanvÅÓvarÃnumÃne 'pi anekeÓvarakalpanà evaæ sati syÃt / na syÃt / vai«amyÃt / kÃryatvaæ hi k«ityÃdÅnÃæ kart­tvamÃtramavagamayattadekatvÃnekatvayorudÃsÅnameva / tatastadanekatvaÓaÇkÃyÃæ kalpanÃgauravaparÃhatÃyÃmekatve paryavasyati / iha tu saæyogavibhÃgalak«aïena kÃryeïa sthÃïÃveva karmaïyanumite kathaæ kalpanÃgauraveïa tadapanayanam / athocyeta / anyathÃpyupapatterna sthÃïau karmÃnumÃnaæ, na cÃyamarthÃpattido«o nÃnumÃnasyeti vÃcyam / anyathÃpyupapattiÓaÇkÃyÃmanumÃne 'pi vyÃptisandehÃpatteriti, tadanupapannam / atra hi sthÃïau pratÅtau saæyogavibhÃgÃvakÃraïakÃveva syÃtÃmiti và ÓaÇkanÅyam / Óyenagatenaiva karmaïà bhavetÃmiti và / nÃdya÷, vyÃhatÃyÃ÷ ÓaÇkÃyà anutthÃnÃt / na dvitÅya÷, tattadavayavagataparityÃgenÃnyagatasya kÃraïatÃyÃ÷ kvÃpyanupalabdhatvena nirmÆlÃyÃ÷ ÓaÇkÃyà anudayÃt / karmaiva tathà vidhamupalabdhamiti cenna / tasyedÃnÅæ kalpayamÃnatvÃt / pratyak«akarmavÃde tu nÃyaæ do«a÷ / pratipannatatsvabhÃvÃnusaraïasambhavÃt / ki¤ca saæyogÃdinà kriyÃnumÃne yÃvatsattvaæ calati pratyayaprasaÇga÷ / saæyogena kriyÃvinÃÓÃnneti cenna / kriyÃnÃÓasyÃpyapratyak«atÃvÃde duravabodhatvÃt / nahi kÃryajanma kÃraïavinÃÓena vyÃptam / yena saæyogotpattyà karmavinÃÓo 'numÅyeta / paÂotpattÃvapi tantusaæyogÃderavinÃÓÃt / nÃpi saæyogajananaæ kvÃpi karmavinÃÓÃvinÃbhÆtamanubhÆtam / karmÃvasthÃne sadà saæyogÃdyudayasamÃsattiriti cet / tatkiæ yÃvat kÃraïaæ tÃvat kÃryÃntarajananam / mà hi bhÆt yÃvattantusaæyogasadbhÃvaæ paÂaparamparotpÃda÷ / yÃvatkarmasadbhÃvaæ saæyogotpÃdastu na niÓcita÷ / api cÃpratyak«e vyomni saæyogavibhÃgÃvapi apratyak«Ãviti patati patatrÅ gagana iti pratyayo na syÃt / viyati vitatÃlokÃvayavini bahuvihagavibhÃgasaæyoganibandhano 'sau pratyaya iti cet / tathÃpi dÅpikÃ'lokagatipratÅteraÓakyatvÃparihÃrÃt / *3,667f.* kiæ cÃndhakÃre nayanÃdi(pari)spandapratibhÃso durghaÂa÷ syÃt / yadi ca mÃrtaï¬amaï¬alasyeva devadattasyÃpi gatiranumeyà syÃt tadobhayatrÃpi calatipratyaya÷ syÃt / na và kutracit / viÓe«akÃraïÃbhÃvÃt / api ca kÃrmakÃraïÃdeva saæyogavibhÃgotpattyupapattau kiæ madhye karmakalpanayetyanavakÊptireva karmaïa÷ / na saæyogÃdyutpatti÷ karmakÃraïÃtsambhavati / tasya saæyogaviÓe«Ãde÷ svÃÓraye tatsamavete và kÃryÃrambhakatvasyÃnyatra niÓcitatvÃt / ÓarÅrÃtmasaæyogo hi ÓarÅrakarmakÃraïam / kathaæ tasmÃccharÅrÃkÃÓadeÓasaæyogavibhÃgau bhavata÷ / evamanyatrÃpi dra«Âavyamiti / maivam / tathà sati saæyogaviÓe«Ãde÷ karmakÃraïatvasyÃpyabhÃvaprasaÇgÃt / nahi parasparaæ tantusaæyogasya kriyÃhetutvamasti / saæyogamÃtrasya tadabhÃve 'pi tadviÓe«asya syÃditi cet, tarhi tathaiva paratrÃrambhakatvamapi kuto na syÃt / kiæ caivaæ sati karmaïo 'pi kathamÃÓrayÃÓrayisamavetaparityÃgenÃnyatra saæyogÃdijanakatvam / tasya tathÃvidhakÃryagamyasya tathaiva pramitatvÃditi cet / karmakÃraïasyaivÃyamavÃntarabhedamÃÓritya svabhÃva÷ kalpyatÃm / dharmakalpanÃtkhalu dharmikalpanà garÅyasÅ / tasmÃtpratyak«ÃÓritaæ karma pratyak«ameveti sthitam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ att­tvÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.III: guhÃdhikaraïam =======] *3,672* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ guhÃdhikaraïam // // oæ guhÃæ pravi«yÃvÃtmÃnau hi taddarÓanÃt oæ // ## ­taæ pibantÃviti vÃkyaæ kiæ jÅveÓvarau pratipÃdayati kiævà parameÓvarameveti saæÓaye jÅveÓvarÃviti tÃvatprÃptam / kuta÷ / dvivacanÃt / na cÃnandamayÃdhikaraïanyÃyeïa parihÃra÷ / bÃdhakÃbhÃvÃt / karmaphalabhogÃnupapatteÓca / jÅveÓvarapak«e tu chatrinyÃyenopacÃro bhavi«yatÅtyevaæ prÃpte paramÃtmÃnamekameva pratipÃdayatÅdaæ vÃkyaæ, guhÃnihitÃliÇgatvÃt brahmaÓabdena viÓe«aïÃcceti siddhÃntitam / tatra karmaphalabhogo bhagavatà bhëye pratipÃdita÷ / dvivacanasya tu na spa«Âaæ parihÃro 'bhihita÷, ata÷ tatparihÃrÃrthamÃha- dvitvaæ ceti // %<... dvitvaæ caikasya yujyate // MAnuv_1,2.9b //>% NYùYASUDHù: etaduktaæ bhavati / parameÓvaramÃtragrahaïe dvivacanÃnupapattiæ vadanp­«Âavya÷ / kathamanupapattiriti / dvivacanaæ bhedÃbhidhÃyi / naca paramÃtmani svagatabhedo yujyata iti cenna, dvivacanasya bhedÃbhidhÃyitve 'nuÓÃsanÃbhÃvÃt / atha dvitvasaÇkhayà dvivacanÃbhidheyÃ, sà ca paramÃtmanyabhedena ekatvasaÇkhayayà ca viruddhayata iti cet, na / abhedenaikatvavatyeva ghaÂe dravyÃntarasahite dvitvadarÓanÃt / atha dvitvaæ dravyÃntaravidhurasya na yujyate virodhÃditi matam / tatredamupati«Âhate / na kevalaæ saæsÃradharmahÅnasyar kamaphalabhogo yujyate / kintu dvitvaæ caikasya nirbhedasya ekatvÃdhÃramÃtrasya ca yujyate / *3,674* kathamityapek«ÃyÃæ tatpradaÓarnÃya viÓe«aïÃcceti sÆtraæ prakÃrÃntareïa vyÃca«Âe- ya÷ seturiti // ## %% NYùYASUDHù: dvitvasyÃbhedaikatvÃbhyÃæ na tÃvadbhÃvÃbhÃvalak«aïo virodha÷ / tadbhÃvÃbhÃvÃt / nÃpi vadhyadhÃtukabhÃva÷ / sahÃvasthÃnaprasaÇgÃt / tÃdÃtmyÃbhÃvastu prak­te nopayujyate / ata÷ sahÃnavasthÃnameva vaktavyam / tasya ca niyamena parasparaparihÃreïÃpalambho bÅjam / na cÃsÃvasti / "­taæ pibantau' iti dvivacanavi«ayatayà prak­tayordvitvÃdhÃrayo÷"ya÷ setu÷' ityekavacanena ca viÓe«aïÃt / abhedaikatvÃdhÃratÃvagamÃditi yÃvat / na cÃtrekasyaiva grahaïam / vyÃvartakÃbhÃvÃditi / etenaidapi pratyuktam / "yatpareïa buddhijÅvÃviti pÆrvapak«ayitvà jÅveÓvarÃviti siddhÃntitam' / tathà hi,"tattu samanvayÃt' iti paramÃtmanyeva samanvayaæ pratij¤Ãtavatà sÆtrakÃreïa sa eva vivaraïavÃkyai÷ prapa¤canÅya÷ / jÅveÓvarayorasya vÃkyasya samanvayaæ pratipÃdayanprakramaæ jahyÃt / bÃdhake sati nÃyaæ do«a iti cenna / tadanirÆpaïÃt / dvivacanamiti cet / tarhi jÅveÓvarÃÇgÅkÃro 'pi na syÃt / tayoraikyÃÇgÅkÃrÃt / kÃlpaniko 'sti tayorbheda iti cet / tarhÅÓvarasyaivÃdbhutÃcintyaiÓvaryavaÓÃd dvirÆpatvena dvitvamupapadyatÃm / tathà ca prakramÃnuguïaæ sÆtraæ syÃt / tattvÃvedakaæ ca ÓÃstramiti / nanvekavacaneneti vaktavyam / ekatvavacaneneti katham / ekatvÃdisaÇkhayÃhi pratyayÃrtha÷ / yathoktam / "dvayekayordvivacanaikavacane' iti / dvitvaikatvayorityartha÷ / anyathà dvayeke«viti syÃt / tasmÃdekatvasya vacanamekatvavacanamityeva yuktam / anyatrÃpi bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ pratipattavya iti / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ guhÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.IV: antarÃdhikaraïam =======] *3,677* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ antarÃdhikaraïam // // oæ antara upapatte÷ oæ // ## atra kriyÃbhÃvarÆpaliÇgasamanvayaÓcintyata ityuktam / tadayuktam / sÆtre bhÃvasyaiva pratij¤ÃnÃt kriyayà anukterityato 'ntaraÓabdamubhayÃrthatayà vyÃkhyÃti- antariti // %% NYùYASUDHù: anta÷ÓabdopapadÃdramater¤amantì¬a iti ¬a÷ / uïÃdayo bahulamityupapadalopa÷ / vivak«itaæ caitatsÆtrakÃrasya / anyathÃ"antastaddharmopadeÓÃt' itivat antarupapatterityavak«yat / laghu caivaæ sati sÆtraæ syÃt / antara iti kurvannimamevÃrthaæ pratijÃnÅta iti / nanu ca"ya e«o 'ntari()k«aïi puru«o d­Óyate, e«a Ãtmeti hovÃca' ityetadatrodÃharaïavÃkyam / atra cÃk«istha eva pratÅyate / na tasya ramaïakart­tvam / Órutyuktameva sÆtrai÷ pratij¤Ãtavyam / tatkathaæ ÓrutÃvanuktaæ ramaïakart­tvaæ sÆtrak­tà pratij¤Ãyata ityata Ãha- ramaïaæ ceti // na kevalamak«isthatvam / kintu ramaïaæ ramaïakart­tvaæ ceti ÃdyaÓcaÓabda÷ / na kevalaæ sÆtre 'pi tu Órutau ceti dvitÅya÷ / ÃtmaÓabdena e«a Ãtmetyanena / Ãdeyam upÃdeyaæ sukhaæ sukhasÃdhanaæ ca mÃti anubhavatÅti nirvacanenetyartha÷ / ÃÇpÆrvakÃddadÃtermanyateÓca kvip / *3,680* ## cak«urantarasya parameÓvaratvopapÃdakamaparaæ sÆtram / sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnÃdeva ceti / atra viÓi«Âapadaæ vyarthaæ sukhÃbhidhÃnÃdevacetyetÃvatà pÆrïatvÃt / sukhasambandhÃbhidhÃnÃrthaæ viÓi«Âapadamiti cet na, sukhitvÃbhidhÃnÃdeva ceti kartuæ ÓakyatvÃt / laghu caivaæ sati sÆtraæ syÃt / ayuktaæ ca sukhasambandhÃbhidhÃnam / "prÃïo brahma kaæ brahma' iti Órutau sukhamÃtrÃbhidhÃnÃdityato 'nyathà vyÃca«Âe- viÓi«Âeti // %% NYùYASUDHù: nÃtra sukhaviÓi«ÂaÓabda÷ tadvattÃmÃca«Âe / yenÃnupÃdeya÷ syÃt / kintu sukhasya vaiÓi«yayaæ pÆrïatÃlak«aïam / yadi hi sukhÃbhidhÃnÃdityeva brÆyÃt tadà sukhasyÃnyatrÃpi sadbhÃvena vyabhicÃra÷ syÃt / tata÷ sÃrthakaæ viÓe«aïopÃdÃnam / nanu kathamatra vigraha÷ / sukhena viÓi«Âa÷ Óre«Âha iti / kathaæ tarhi viÓi«Âasukhetyuktam / arthakathanamÃtrametadityado«a÷ / sukhena Óre«Âho hi tadà syÃt yadi tatsukhaæ Óre«Âhaæ bhavedityarthÃd, vaiÓi«yayaæ sukhadharmo bhavati / athavÃ"ka¬ÃrÃ÷ karmadhÃraye' iti viÓe«aïasya paranipÃtaæ manyamÃnena viÓi«Âasukhetyuktam / kathaæ tarhi matupprayoga÷, ÓrutÃvanuktatvÃt / svarÆpeïÃpi sukhena viÓe«aÓaktayà tadvÃn bhavatÅti j¤Ãpayitumiti / nanvevaæ vyÃkhyÃne hetusasiddha÷ syÃt / sukhaviÓe«aïasya viÓi«Âatvasya ÓrutÃvanuktatvÃditi cenna / mukhyÃmukhyayormukhyasyaiva grÃhyatvÃt / uktà ca sukhasya viÓi«Âatà ÓrutÃvityÃha- brahmatvaæ ceti // *3,681* %<... brahmatvaæ ca viÓi«Âatà // MAnuv_1,2.11b //>% NYùYASUDHù: sukhaviÓe«aïaæ viÓi«Âatà ca brahmatvaæ brahmaÓabdÃrtha÷ / "kaæ brahmeti' brahmaÓabdenokteti yÃvat / brahmaÓabdo hi pÆrïatÃmÃha / tadviÓe«yÃkÃÇk«ÃyÃæ sannihitaparityÃge kÃraïÃbhÃvÃtsukhameva sambaddhayata iti / *3,682* ## cak«urantarasyeÓvaratvaæ pratipÃdya, ak«yÃdityayoragnireva niyÃmakatayÃtrocyata iti yat pÆrvapak«iïoktaæ tannirÃkartuæ sÆtram- anavasthiterasambhavÃcca netara iti // *3,683* tasyÃrtha÷ / jÅvasyÃgnerjÅvÃntaraniyÃmakatve tasyÃpi niyÃmakÃntareïa bhÃvyamityanavasthite÷ ubhayorjÅvatvasÃmyena niyamyaniyÃmakabhÃvÃsambhavÃcca nÃgnirak«yÃdityasthatayà atrocyata iti / etadayuktam / svavyÃghÃtÃt / asmÃbhirapi hi brahmÃdijÅvÃnÃæ mÃnu«ÃdijÅvaniyÃmakatvamaÇgÅkriyate / tatra yadi parasyÃnavisthityasambhavau asmÃkamapi kuto na bhavata÷ / yathà ca nÃsmÃkaæ, tathà na parasyÃpÅtyata÷ sÆtraæ samyagvyÃkhyÃtuæ pÅÂhamÃracayati- anyonyeti // %% NYùYASUDHù: caÓabdo 'vadhÃraïe / cetanÃnÃmiti vak«yamÃïamatrÃpi sambaddhayate / cetanÃnÃæ yo 'nyonyaniyati÷ brahmÃdÅnÃæ niyÃmakatÃ, mÃnu«ÃdÅnÃæ tu niyamyatÃ, sà ÅÓaniyame preraïe satyevopapannà bhavet / anavasthityasambhavÃbhÃvÃt / prerakaparamparà hi paranirapek«e parameÓvare viÓrÃmyati / tanniyatyà cetare«Ãæ niyamyaniyÃmakabhÃvo bhavi«yati / niyanturÅÓvarasyÃbhÃve anyonyaniyatirupapannà na bhavet / anavasthityasambhavaparihÃropÃyÃbhÃvÃt / nanu brahmÃdÅnÃæ niyÃmakatvaæ mÃnu«ÃdÅnÃæ niyamyatvamitye«a viÓe«a÷ te«Ãæ svabhÃva eva / yadvak«yati na cÃ'dhikÃrikamiti mok«e 'pyanuv­tteÓca / ÃdhikÃrimaï¬alasthokteriti vacanÃt / svamate ca kà nÃma parameÓvarÃpek«etyata Ãha- cetanÃnÃmiti // %% NYùYASUDHù: cetanÃnÃæ brahmÃdÅnÃæ mÃnu«ÃdÅnÃæ ca, yo viÓe«o niyamyaniyÃmakatvalak«aïa÷, sa÷ te«Ãæ svabhÃva eva / "na tadasti vinà yatsyÃnmayà bhÆtaæ carÃcaram' iti vacanÃt / anyatheÓvarasya sarvaiÓvaryaæ na syÃt / syÃcca pare«Ãæ svÃtant­yam / aÇgÅk­taæ ca parairÃkÃÓe 'nÃdino 'pi dravyatvasya guïavattvÃdhÅnatvam / advaitibhiÓcÃvidyÃdhÅnatvaæ jÅvabrahmavibhÃgasya / yo hÅÓvareïa yasya sarvadà niyamyate, sa tasya svabhÃva ityucyate / yastu kadÃcit so 'svabhÃva iti / *3,685* kimato yadyevaæ svavyÃghÃtena vinà sÆtrÃrtho ni«panna ityÃha- anyonyeti // %% NYùYASUDHù: yasmÃdÅÓvarÃÇgÅkÃre 'nyonyaniyamo yujyate / nÃnyathà tasmÃdÅÓvaramanaÇgÅk­tya pareïÃnyonyaniyame 'ÇgÅkriyamÃïe 'navasthityasambhavau sÆtrak­toktau yuktÃvityartha÷ / nanvanavasthityasambhavayo÷ ko bheda÷ / ubhayatrÃpi prav­ttyanupapattisÃmyÃt / ucyate / anavasthÃyÃæ hi prÃk siddhamÆlÃbhÃvena prav­ttinirodha÷ / asambhave tu samÃnatayÃvini(ya)gamyatveneti bheda÷ / yathà p­thivÅsambandhÃdgandhopalabdhi÷ payasÅti vadantaæ pratyucyate / paya÷sambandhÃtp­thivyÃæ tadupalabdhiriti kiæ na syÃt / vinigamakÃbhÃvÃditi / tadanenÃnÅÓvaravÃdinaæ pratÅdaæ do«ÃbhidhÃnÃmityuktam / ÅÓvaramaÇgÅk­tyÃk«yÃdityasthatayÃtrÃgnirucyata iti vadata÷ ko do«a ityata Ãha- ÅÓvaraÓcediti // *3,686* %<ÅÓvaraÓcenniyantà ca sa eva prathamÃgata÷ / kimityapodyate kasmÃd v­thÃvasthitikalpanà // MAnuv_1,2.13a-d //>% NYùYASUDHù: yadÅÓvara÷ sarvaniyantÃbhyupagata÷ syÃttadà sa eva prathamÃgata÷ sÃk«Ãdak«yÃdityasthatvenÃm­tatvÃdipramÃïai÷ pratÅta÷ kasmÃtparityajante / kasyÃcceÓvarasyÃdityÃdÅnÃæ ca madhye v­thÃgneniryÃmakatvenÃvasthitikalpanà kriyate / pÆrvapak«aprÃpakÃïÃæ bhëye nirastatvÃditi / ÅÓvaraparityÃge madhye 'gnikalpane ca pramÃïaæ nÃstÅtyuktam / tata÷ kimityata Ãha- do«avatÅti // %% NYùYASUDHù: do«a÷ ÓrutahÃniraÓrutakalpanà ca / Ãdyena evaÓabdena do«advayasyÃparihÃryatvamÃha / tasmÃt ubhayatra pramÃïÃbhÃvÃt / sà parameÓvaraparityÃgenÃvasthitikalpanà / anena sÆtrasyÃrthÃntaramuktaæ veditavyam / madhye 'gneravasthitikalpakÃbhÃvÃt / prathamÃvagateÓvaraparityÃgÃsambhavÃcca netara iti / idamuktaæ bhavati / ak«yÃdityasthatayÃtra pratipÃdyamagniæ pratipÃdyamÃnaæ prati kiæ svatantramÅÓvaramanabhyupagamyaitaducyate, utÃbhyupagamyeti vikalpya, pak«advaye sÆtrakÃreïa dÆ«aïamuktamiti / athavà prativÃdinaæ nirÅÓvaraæ niÓcitya sÆtrak­tÃnavasthityasambhavÃvuktÃviti pÆrvagranthÃrtha÷ / tatkathaæ niÓcitamityata Ãha- ÅÓvaraÓcediti // yadi sarvaniyanteÓvara÷ prativÃdinÃbhyupagata÷ syÃt, tadà sa eva prathamÃgata÷ kimityapodyeta / kasmÃcca v­thÃvasthitikalpanà kriyate / kiæ tu nirnimittatvÃtsà naiva kÃryà syÃt / na hi pÆrvapak«Å sarvathÃpyaprek«ÃvÃn / tathà satyunmattavadupek«aïÅya÷ syÃt / nahi pÆrvapak«Å sarvathÃpyaprek«ÃvÃn / tathà satyunmattavadupek«aïÅya÷ syÃt k­tà ca teneyaæ sarvà kalpanà / tena jÃnÅmo 'yaæ nirÅÓvara ityayamabhiprÃya÷ sÆtrakÃrasyeti / ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.V: antaryÃmyadhikaraïam =======] *3,689* // oæ antaryÃmyadhidaivÃdi«u taddharmavyapadeÓÃt oæ // ## nanvetadanantarÃtÅtenaiva gatÃrtham / antaryÃmitvaæ hyanta÷sthitvà niyÃmakatvam / etadevÃntara upapatterityuktam / naca tatra niyÃmakatvaæ na vivak«itam / tathà satyanavasthiterasambhavÃcceti dÆ«aïasyÃlagnakatvaprasaÇgÃdityata÷ prameyabhedaæ darÓayituæ etadadhikaraïanivartanÅyÃmÃÓaÇkÃmÃha- ramaïamiti // %% NYùYASUDHù: pÆrvÃdhikaraïe 'k«yÃdi«u sthitvà ramamÃïastatprerako harirityuktam / tadasat / vyÃhatatvÃt / ÃdityÃdiniyamanÃrthamatiyatnena hi bhÃvyam / prayatnasya vyÃpÃrÃnuguïatvadarÓanÃt / atiyatnavataÓca cittavik«epo niyata÷ / naca cittavik«epavato ramaïamupapadyate / ato niyÃmakaÓca ratimÃæÓceti vyÃhatam / naca vyÃhataæ ÓatenÃpi hetÆnÃæ siddhayati / taduktam,"bahuvyÃpÃratÃyÃÓca kleÓo 'dhikataro bhavet' iti / uktavyÃptipak«adharmatÃvadhÃraïÃya evaÓabda÷ / etatparihÃratvena gƬhÃbhisandhiradhikaraïÃrthamÃha- iti cediti // %% NYùYASUDHù: tatredamuttaramiti Óe«a÷ / yasya parameÓvarasya sarvaniyama÷ sarvÃntaryÃmitvamasti(?) / tasya kasmÃnna Óakyate ramaïamiti prak­tam / etÃmÃÓaÇkÃæ parihartuæ sarvÃntaryÃmitvamiha hetutayocyata iti bhÃva÷ / nanvetatpiïyÃkayÃcanÃrthaæ gatasya khÃrÅtailadÃnamiva / yat ÃdityÃdiniyÃmakasya cittavik«epasambhavena ramaïaæ na yujyata ityukte, sarvaniyÃmakatvamuktam / tato hyatiÓayena cittavik«epÃdramaïÃnupapatti÷, ityato 'bhiprÃyamudghÃÂayati- svÃtmaneti // %% *3,689f.* NYùYASUDHù: yadvastu svÃtmanà devadattenÃniyataæ devadattÃnadhÅnasattÃpratÅtiprav­ttikaæ, tadevÃtmano devadattasya pratÅpaæ cittavik«epakaæ bhavediti hi d­«Âam / idaæ tu jagadÅÓvarÃdhÅnasattÃdikam / tatkathaæ tasya cittavik«epakaæ bhavet / athavà yadÅdaæ yastu viÓvaæ svÃtmaneÓvareïÃniyataæ syÃt / tadadhÅnasattÃdikaæ na syÃt, tadaiva hyÃtmana÷ parameÓvarasya pratÅpaæ bhavet / nacaivamiti yojyam / na rÃjÃdivanniyÃmakatvamÃtramantaryÃmitvam, api tarhi sattÃdipradatvamityuktaæ bhavati / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ antaryÃmyadhikaraïam // ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.VI: ad­ÓyatvÃdhikaraïam =======] *3,692* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ad­ÓyatvÃdhikaraïam // // oæ ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷ oæ // ## atra yattadadreÓyamityÃdivÃkyoktÃnÃmad­ÓyatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ brahmaïi samanvaya÷ pratipÃdyate / te«Ãæ coktarÅtyà brahmasvarÆpatvamabhyupagataæ tadabhyadhikÃÓaÇkÃyÃ'k«ipati- guïeti // %% NYùYASUDHù: ÃnandÃdayo guïÃ÷ saæharaïÃdikriyÃ÷ sarvagatatvÃdibhÃvÃ÷ / annamayÃdirÆpÃïi pucchÃdyavayavÃÓca yadyabhedino 'ÇgÅk­tÃ÷ tadà tathà syurvà / te«Ãæ bhÃvatvana vak«yamÃïÃnupapatterabhÃvÃt / anupapattyantarÃïÃæ ca parih­tatvÃt / ad­ÓyatvÃdÅnÃæ tu dharmÃïÃæ brahmaïÃbhedo na yujyate / te«ÃmabhÃvatvÃdbrahmaïo bhÃvatvÃt / bhÃvÃbhÃvayoraikyasya viruddhatvÃditi / pariharati- nÃbhÃva iti // %% NYùYASUDHù: iha hi d­ÓyÃdanyo 'd­Óya÷ tasya bhÃvo 'd­Óyatvamityad­Óya(tva)ÃdiÓabdaird­ÓyÃdyanyonyÃbhÃvo 'bhidhÅyate / aÓvÃdanyo 'naÓva÷ tasya bhÃvo 'naÓvatvamiti yathà / na punastatprÃgabhÃvÃdi÷ / asÃmathyarena(?) samÃsÃsambhavÃt / d­ÓyÃdivirodhitvamartho 'stviti cenna / sahÃnavasthÃnavadhyaghÃta(tu)kabhÃvabhÃvÃbhÃvÃlak«aïavirodhÃnÃmasambhavÃt / tÃdÃtmyavirodhasya cÃnyonyÃbhÃvÃnatirekÃt / tathà cÃbhÃvo anyonyÃbhÃva iti bhÃva iti caitayorloke 'pi viÓe«o bhedo na bhavet / evaæ(ca) sati brahmaïyeva kÃnupapattiriti / tadabhÃvo hÅti vak«yamÃïÃbhiprÃyeïa prÃyaÓa ityuktam / athavÃbhÃva iti caturvidhe 'pyabhÃve prÃpte 'nyonyÃbhÃvaparigrahaïÃrthaæ prÃyaÓa ityukta(tyabhihita)m / anyonyÃbhÃvo hi prÃgabhÃvÃdibhyo('pi) bahutara÷ prativastu niyatatvÃt / nityÃnÃdisambandhina÷ prÃgabhÃvÃderabhÃvÃt / *3,696f.* nanu prÃgabhÃvapradhvaæsÃbhÃvÃtyantÃbhÃvabhinna÷ saæsargÃbhÃva÷, kiæ dharmiïo bhinna utÃbhinna÷ / nÃdya÷ / brahmagatasyÃpi bhedaprasaÇgÃt / tathà ca"evaæ dharmÃn' ityÃdiÓrutivirodhÃt / naca brahmaïi nÃsau Óruta iti vÃcyam / agotramavarïamityÃdinà pratÅtatvÃt / na vidyate gotrÃdikaæ yasya taddhi tathocyate / dvitÅye kimanyonyÃbhÃvanirdhÃraïena / abhÃva ityeva vaktavyam / tathà cÃÓe«aÓrutivyÃkhyÃnaæ bhavatÅti / atra brÆma÷ / bhinna eva dharmiïa÷ prÃgabhÃvÃdi÷ / dharmivinÃÓe 'pyavinÃÓÃt / yatra hi bhÆtale ghaÂÃbhÃvastasya khananÃdinà vinÃÓe 'pi ghaÂÃbhÃvo 'nuvartata eva / dharmitvaæ ca bhÆtalÃde÷ prÃtÅtikaæ na vastuk­tam / ata eva bhÃvavadabhÃvasyÃpi tattvÃntaratvamabhidhÃya bhÃvÃbhÃvasvarÆpatvÃt ityanyonyÃbhÃvasya dharmisvarÆpatÃmÃha / nanu tarhi brahmaïyapi tathÃtvaprasaÇga÷ / satyam / gotrÃdisaæsargÃ(syÃ)bhÃvasya brahmÃtiriktÃbhyupagamÃt / yathà hi daï¬o devadattasya viÓe«aïam / tathà gotrÃdyabhÃvo 'pi brahmaïo viÓe«aïam / naca Órutivirodha÷ / daï¬itvavadabhÃvavattvasya dharmatvena vivak«itatvÃt / naca ÃnandÃdÃvapyevaæ kalpanà / "Ãnando brahma' ityÃdivacanÃt / bÃdhakÃbhÃvÃcca / tasmÃdanyonyÃbhÃva evÃnyatra dharmisvarÆpamiti brahmaïyapi tathÃbhyupagantavya÷ / gotrÃdyabhÃvavattà tu bhÃvarÆpaiva iti na tasyà brahmasvarÆpatve kÃcidanupapattiriti neha vicÃryate / *3,701* yastvanyonyÃbhÃvasya dharmisvarÆpatÃæ kvÃpi na manyate / sa pra«Âavya÷ / kiænimitto 'yamanabhyupagama÷ / kiæ virodhÃduta, pramÃïÃbhÃvÃt, atha bÃdhakasadbhÃvÃt / Ãdye kathamanyonyÃbhÃvasya dharmiïà virodha iti vaktavyam / vidhini«edharÆpatveneti cet, tadeva katham / na¤a÷ prayogÃprayogÃbhyÃmiti cet tatrÃha- atadbhÃva iti // %% NYùYASUDHù: paÂasya hyaghaÂatvaæ ghaÂÃdanyatvaæ caikameva / aghaÂo ghaÂÃdanya ityanayorviÓe«ÃpratÅte÷ / vidyete ca na¤a÷ prayogÃprayogau ityato vyabhicÃra ityartha÷ / sthalÃntare vyabhicÃraæ darÓayati- do«ÃbhÃva iti // %% NYùYASUDHù: Ãrogyaæ guïa÷ akrauryaæ guïa÷, iti na¤prayogavi«ayasya ni«edhasya rogÃdyabhÃvasya, na¤prayogÃvi«ayo vidhirÆpatvaæ guïatvaæ, laukikavaidike«u vyavahÃre«u prasiddham / upalak«aïaæ caitat / anaudÃryaæ do«a÷, iti guïÃbhÃvasya do«atvamapi prasiddham / ato('pi), vyabhicÃra ityartha÷ / anyonyÃbhÃvasya dharmisvarÆpatvasamarthanaæ na autprek«ikam / kintu sÆtrak­to 'pyabhimatamiti darÓa(sÆca)yituæ sÆtrak­tÃpyayaæ vyabhicÃra÷ sÆcita ityÃha- ad­ÓyatvÃdikÃniti // %% NYùYASUDHù: yasmÃnna¤a÷ prayogÃprayogau nÃbhedavirodhinau, tasmÃttadeva sÆcayitumad­ÓyatvÃdiguïaka ityad­ÓyatvÃdÅnÃæ na¤vÃcyÃnÃmatathÃbhÆtÃnÃæ guïÃnÃæ caikyamÃha sÆtrakÃra÷ / anyathà d­ÓyatvÃdÅtyavak«yaditi / anena sapratiyogitvani«pratiyogikatvÃbhyÃæ virodho 'pi parÃsto veditavya÷ / *3,703* nanvevaæ bhÃvÃbhÃvayoraikye bhÃvÃbhÃvalak«aïo virodha÷ kvÃpi na syÃt / asati ca tasminvirodhavÃrtaiva lupyeta / bhÃvÃbhÃvayorhi sÃk«ÃdvirodhastaddvÃrÃnyayoriti cet / kimaviÓi«ÂayorbhÃvÃbhÃvayorvirodhamaÇgÅk­tya tadabhÃva ÃpÃdyate, utÃvacchinnayo÷ / Ãdye tvi«yÃpÃdanamityÃha- bhÃveti // %% NYùYASUDHù: sarvatretyanenÃviÓi«Âatvaæ dyotayati / ghaÂavati paÂÃbhÃvadaÓarnÃditi bhÃva÷ / dvitÅye tvÃpÃdakÃsiddhiriti bhÃvena tatsvarÆpamÃha- tadabhÃvo hÅti // %% *3,703f.* NYùYASUDHù: ubhayatrÃpyanubhavaprasiddhiæ hiÓabdena dyotayati / nanvetatsarvaæ t­tÅye 'ntarbhavati / satyam / tathÃpyulbaïatayà p­thagdÆ«itamityado«a÷ / astu tarhyanyonyÃbhÃvasya dharmisvarÆpatve pramÃïÃbhÃva iti dvitÅya÷ pak«a÷ / maivam, bhedo hi vastusvarÆpamiti sarvairabhyupagantavyam / anyathÃnavasthÃdido«aprasaÇgÃt / abhÃve svarÆpÃtiriktasyÃsambhavena bhedÃbhÃvaprasakteÓca / anyonyÃbhÃvaÓca bheda eveti kathaæ dharmisvarÆpatvaæ na syÃt / *3,706* atha matam / bhedastrividho 'smÃbhirabhyupagamyate / p­thaktavam anyonyÃbhÃva÷, svarÆpaæ ceti / tatra dravye trividho 'pi sambhavati / guïÃdipa¤cake tu dvividha eva / p­thaktavasya guïatvena tatrÃsambhavÃt / abhÃve tu svarÆpabheda eva / tatrÃnyonyÃbhÃvÃbhyupagame 'navasthÃprasaÇgÃt / ato 'nyonyÃbhÃvasya bhedatve 'pi, bhedasya (tu) svarÆpatve 'pi, nÃnyonyÃbhÃvasya dharmisvarÆpatvam / svarÆpabhedÃtiriktabhedatvÃdanyonyÃbhÃvasyetyata Ãha- p­thaktaveti // %% NYùYASUDHù: abhÃvo 'nyonyÃbhÃva÷ sa dharmÅ rÆpamÃtmà yasyÃsau tadrÆpa÷ / Ãdyagrahaïena d­«ÂahÃnirad­«Âakalpanà ca g­hyate / tatra tu tathÃkalpane tvityartha÷ / kathaæ p­thaktavÃnyonyÃbhÃvasvarÆpabhedÃnÃæ bhedÃÇgÅkÃre kalpanÃgauravÃdikamityata Ãha- p­thaktaveti // %% NYùYASUDHù: anyatvamanyonyÃbhÃva÷ / bheda÷ svarÆpabhedo ghaÂÃtp­thak ghaÂo na bhavati paÂa eveti / p­thaktavÃnyonyÃbhÃvasvarÆpabhedÃ÷ sarvairlaukikairvaidikaiÓca paryÃyeïaiva krameïaiva p­thagvÃkyatayà vyavahriyante, na jÃtu ekavÃkyaniveÓena / *3,707* etaduktaæ bhavati / yathà ghaÂakalaÓakumbhavyavahÃrÃïÃæ paryÃyatvÃt ekenaiva nimittenopapattau ghaÂatvÃdyanekanimittakalpane kalpanÃgauravam / yathà ca ghaÂÃdivyavahÃrÃn paryÃyeïaiva kurvÃïaistannimittamekatayaiva d­«Âamiti, tattritvÃÇgÅkÃre d­«ÂahÃnirad­«Âakalpanà ca bhavati / tathà p­thaga(ktava)ÃdivyavahÃrÃïÃmapi paryÃyatvÃt ekenaiva svarÆpabhedenopapattau, nimittatrayakalpane kalpanÃgauravam / niyamenÃsahaprayokt­bhi÷ p­thaktavÃdÅnÃmaikyaæ d­«Âamiti, tatparityÃgena tritvakalpanÃyÃæ d­«ÂahÃnirad­«Âakalpanà ca syÃditi / avinÃbhÃvitvÃnna sahaprayoga iti cet / mà bhÆdghaÂÃtp­thagityuktavà ghaÂo na bhavatÅti prayoga÷ / ghaÂo na bhavatÅtyuktavà ghaÂÃtp­thagiti kasmÃnna bhavet / p­thaktave sati anyonyÃbhÃvÃdikaæ niyataæ na tvanyonyÃbhÃve p­thaktavamiti pareïaiva vyutpÃditatvÃt / nacÃyamasti niyamo 'vinÃbhÆtaæ saha nocyata iti / p­thivyaptejovÃyumanasÃæ kriyÃvattvamÆrtatvaparatvÃparatvavegavattvÃdÅnÅti tadÅyagrantha eva vyavahÃradarÓanÃt / laukikÃ÷ prayojanamÃtraparÃ÷ / anyatamavyavahÃreïaiva tatprayojanasiddherna sahavyavahÃrantÅti cenna / vaidikairapyevameva vyavahÃrÃt / tadidamuktam / vaidikairapÅti / ki¤ca paryÃyaprayogasyÃnyathÃtvakalpanaæ kvacidaparyÃyaprayoge sati syÃt / anyathà ghaÂÃdivyavahÃre 'pi tathÃprasaÇgÃt / na caitadasti / tatkathamanyathÃkalpanaæ nirmÆlamupapadyeta iti / etadapyuktam- sarvaÓa iti, satatamiti ca // *3,709f.* atha matam / p­thaktavÃnyonyÃbhÃvayostÃvatsphuÂo viveka÷ / yatp­thaktavamavadhinirÆpyam / anyonyÃbhÃvastu pratiyoginirÆpya÷ / kiæca,"anyÃrÃditararta' iti p­thaktavavÃcipadayoge pa¤camyanuÓi«yate / anya ityarthagrahaïamiti vacanÃt / anyathà bhinno ghaÂÃtpaÂo 'rthÃntaraæ ghaÂÃtpaÂa ityÃdau pa¤camÅ na syÃt / anuÓÃsanÃntarÃbhÃvÃt / tathÃca p­thaktavameva cedanyonyÃbhÃva÷ tadà ghaÂo na bhavati paÂa ityatrÃpi pa¤camÅ syÃt / nacaivam / tena jÃnÅmo 'nyatp­thaktavam, anyaÓcÃnyonyÃbhÃva iti / svarÆpabhedasya cÃbhyÃæ ubhayÃbhyÃæ viveka÷ / paranirÆpyatvavirahÃdvidhirÆpatvÃcca / evaæca vyavahÃraparyÃyatÃnyathopapÃdanÅyeti / *3,712* atrocyate / yattÃvaduktaæ nirÆpakabhedÃdbheda iti, tadasat / avadhipratiyoginoreva bhedasya nirÆpayitumaÓakyatvÃt / p­thaktavanirÆpakatvamavadhitvam, abhÃvanirÆpakatvaæ pratiyogitvamiti cenna / p­thaktavÃnyonyÃbhÃvabhedasyÃdyÃpyasiddhatvena itaretarÃÓrayatvÃt / pa¤camÅprayogÃprayogÃbhyÃæ bhedaÓcÃnupapanna÷ / anyaÓabdopapade pa¤camÅvidhÃnÃt / kathaæ tarhi bhinnÃdiyoge pa¤camÅti cet / vilak«aïo yaj¤adatto devadattÃdityatra katham / nahi vailak«aïyaæ p­thaktavam / guïÃdi«vapi sadbhÃvÃt / atha katha¤cidapÃdÃnatvaæ tatra vyutpÃdayi«yata iti cet / bhinna ityÃdÃvapi kiæ na vyutpÃdyate / tathà satyanya ityatrÃpi sÃmyÃtsÆtravaiyarthyamÃpadyata iti cenna / prapa¤cÃthartvenopapatte÷ / *3,715* vilak«aïayoge pa¤camÅ vaktavyeti cet / viÓi«ÂavyÃv­ttÃdiyoge 'pi katham / na viÓi«ÂÃdikaæ p­thaktavamiti ca svayameva vyutpÃditam / sarvatropasaÇkhayÃne bhinnÃdi«vapi tathà bhavi«yati / kimanyetyatrÃrthagrahaïavyÃkhyÃnena / *3,716* "p­thagvinÃnÃnÃbhist­tÅyÃnyatarasyÃm' iti vikalpavidhÃnasÃmarthyÃdida(ttha)mÃÓrÅyata iti cenna / aprÃpte 'pi vikalpavidhÃnasya bahulamupalambhÃt / *3,719* astu vÃnyetyarthagrahaïam / tathÃpi p­thaktavavÃcipadayoge pa¤camÅvidhÃnasya vyÃkhyÃnÃt / ghaÂa÷ paÂo na bhavatÅtyatra tu, vÃkyapratipÃdyaæ p­thaktavamiti pa¤camÅ na bhavi«yati / pratiyoginirÆpyatvÃnirÆpyatvÃbhyÃæ tu viveka÷ svarÆpabhedavÃdinà vaktumaÓakya iti vak«yÃma÷ / vidhirÆpatvaæ coktanyÃyaparÃhatam / ata eva p­thaktavÃnyonyÃbhÃvavivecakatvamapi nirastam / kiæ cÃnaÓva iti kimanyonyÃbhÃvo na¤artha÷ / kiævà p­thaktavam / Ãdye kathamaÓvÃdanya iti vigrahavÃkye pa¤camÅ / naca tatra p­thaktavamanyaÓabdÃrtha iti yuktam / samÃsavigrahavÃkyayo÷ samÃnÃrthatvÃt / dvitÅye p­thaktavasyÃpi ni«edhatetyalaæ pallavena / *3,723* santu kalpanÃgauravad­«ÂahÃnyad­«ÂakalpanÃ÷ / tata÷ kimiti cet / tatkiæ kalpanÃgauravÃdikaæ dÆ«aïameva na bhavati, kiævà bhavati dÆ«aïam / kintu do«onnÃyakatvenaiveti / Ãdyaæ nirÃkaroti- d­«Âeti // %% NYùYASUDHù: itiÓabda Ãdyarthe / tena kalpanÃgauravaæ saÇg­hyate / dÆ«aïameveti yojanà / kuta ityata Ãha- yadeti // yadÃÓabdo yasmÃdityarthe / tadadhika÷ tadatirikta÷ / kimÃk«epe / nu vitarke / vÃdinÃmiti / vaiparÅtyalak«aïayà parihÃsa÷ / ani«yaprasa¤janÃrthaæ và / etaduktaæ bhavati / yadi d­«ÂahÃnyÃdikaæ na dÆ«aïaæ tadÃsiddhayÃdikamapi kuto dÆ«aïamiti vaktavyam / aÇgavaikalyahetutvÃditi cet / atha vikalÃÇgamapi kuto na sÃdhanam / tathà satyÃkÃÓÃdÅnÃmanityatÃdikamÃpadyeta, tacca pramÃïaviruddhamiti cet / svÅk­taæ tarhi d­«ÂahÃnÃderdo«atvam / *3,723f.* aÇgavikalasyÃpyanumÃnatve 'prÃmÃïikÃnyanekÃni prasajyanta iti cet / tadidamad­«Âakalpanaæ kalpanÃgauravaæ ca / vikalÃÇgaæ ca sÃdhanaæ ceti vyÃhatamiti cet / kathaæ vyÃhatam / sakalÃÇgasyaiva sÃdhakatvadarÓanÃdvikalÃÇgasya adarÓanÃditi cet / d­«ÂahÃnyÃdikamevaitat / atha mà bhÆdasiddhayÃdikaæ dÆ«aïamiti brÆyÃt / tadà vÃditvameva na syÃt / dÆ«yapak«ÃbhÃvÃt / tadabhÃve sÃdhyasyÃpyabhÃvÃditi / dvitÅyasyÃpyetadevottaram- d­«ÂahÃniriti // *3,724* atraitadeva dÆ«aïam / natu do«ÃntaronnÃyakatveneti yathÃsthita eva sambandha÷ / tatra hetumÃha- yadeti // yadà d­«ÂahÃnyÃdikamudbhÃvyeta tadà tata÷ kimityÃÓaÇkÃyÃæ tadadhikastadunneyo do«a÷ ko nu vaktavyo vidyate na ko 'pi / yo 'pyucyeta tasyÃpi d­«ÂahÃnyÃdyanatirekÃditi bhÃva÷ / *3,725* anyonyÃbhÃvasya bhÃvasvabhÃvatve, dharmadharmibhÃvastacchabdÃnÃæ sahaprayoga÷ / kadÃcid d­«Âe 'pi vastuni tadadarÓanamityÃdikaæ na syÃditi, t­tÅyasya prÃguktameva parihÃraæ smÃrayati- bhÃveti // %% NYùYASUDHù: bhÃvagrahaïena att­tvÃdi«vapyayaæ parihÃro 'nusandheya iti daÓaryati / bhÃvabhÃvasvarÆpà att­tvÃdayo 'd­ÓyatvÃdayaÓca yadyapi parabrahmaïÃbhinnà eva / tathÃpi dharmadharmyÃdivyavahÃraprasiddhaye vastuno dharmiïo viÓe«Ã eva saÇgrÃhyÃ÷ / na vastutanmÃtramiti / idamuktaæ bhavati / att­tvÃdÅnÃmad­ÓyatvÃdÅnÃæ ca brahmasvarÆpatvaæ tÃvacchrutyÃdisiddham / asti ca dharmadharmyÃdivyavahÃro 'pi pramita÷ / nacÃnyatarasyÃpi bÃdhopapannà / tatastadanyathÃnupapattyà saviÓe«Ãbhedo 'ÇgÅkaraïÅya÷ / viÓe«asya cÃbhinne 'pi bhedanimittavyavahÃranirvÃhakatvaæ svarÆpagrÃhakapramÃïenaiva siddhamiti / atraike, guïakriyÃdÅnÃæ dravyeïÃtyantabhedaæ samavÃyaæ cÃÇgÅk­tya vyavahÃrÃnupapÃdayanta÷ ÓrutÅnÃmupÃsanÃrthatvaæ anÃgantukÃrthatvaæ vÃ, vadanto viÓe«aæ nÃbhyupagacchanti / apare tu, bhedÃbhedÃbhyÃæ vyavahÃranirvÃhaæ paÓyanta÷ kevarabhedaprati«edhaæ ca ÓrutÅnÃmarthaæ bruvÃïà na viÓe«amicchanti / anye tu, akhaï¬ameva brahmÃbhyupagamya dharmadharmyÃdivyavahÃrÃ÷ sarve 'pyavidyÃ'ropanimittà iti manyamÃnà viÓe«amavajÃnate / tatra bhedavÃdinà bhedÃbhedavÃdinà ca viÓe«amaÇgÅkÃrayati- yatheti // *3,726* %% NYùYASUDHù: sthÃne«u svaÓÃstrapradeÓe«u eka÷ samavÃya iti vastuni bhedÃbhedÃviti ca vyavahart­bhiryathà te samavÃyabhedÃbhedà viÓe«eïa viÓe«avantoÇgÅkÃryÃstathà bhÃvÃbhÃvasvarÆpÃÓceti yojanà / etaduktaæ bhavati / dharmadharmibhedavÃdinà tÃvadeka÷ samavÃya iti vyavahriyate / tattvaæ bhÃveneti sÆtritatvÃt / tatra samavÃyasyaikatvaæ kiæ tato bhinnamuta tatsvarÆpam / nÃdya÷ / samavÃye dravyaguïÃderasambhavÃt / dvitÅye tu kathaæ sahaprayoga÷ / «a«ÂhÅvyavahÃro và / aupacÃrika iti cenna / samavÃyaikatvasÃdhanaprayÃsavaiyarthyÃpatte÷ / tato gatyantarÃbhÃvÃtsaviÓe«Ãbhedo 'ÇgÅkÃrya÷ / tathÃca kiæ brahmaïi ÓrutÅnÃmanyaparatvaæ prakalpya bhedasamavÃyakalpanayà / antato 'pyaÇgÅkÃryeïa viÓe«eïaiva sarvasyopapatte÷ / samavÃyapratiyogikabhedÃbhÃva÷ samavÃyasyaikatvamiti cet / tathÃpi samavÃyasyeti «a«Âhayarthasya p­thagabhÃvena tatra viÓe«asyÃÇgÅkÃryatvÃt / yastu bhedavÃdÅ samavÃye 'pyekatvasaÇkhayÃmaÇgÅkaroti, tenÃpi samavÃyasya sambandho 'ÇgÅkriyate, na và / Ãdye kiæ sa eva, samavÃyÃntaraæ và / na prathama÷ / sambandhyatiriktasambandhÃbhÃvenaika÷ samavÃya iti vyavahÃrÃnupapatte÷ / ata eva na t­tÅya÷ / svanirvÃhakatve puna÷ saviÓe«atvamevÃÇgÅkaraïÅyam / na dvitÅya÷ / eka÷ samavÃya ityasyÃnupapatte÷ / *3,730* ki¤ca vastuni samavÃya iti katham / na hyavayavÃvayavyÃdÅnÃæ sambandho 'sti yata eka÷ samavÃya÷ / svanirvÃhakatve tÆktam / api caikasvabhÃva eva samavÃya÷ / sa kathamavayavÃdÅnÃdhÃratvenÃvayavyÃdÅnÃdheyatvena niyacchet / avayavÃdÅnÃæ svabhÃvabhedÃditi cet / alaæ tarhi samavÃyena / atha samavÃyasyaiva vicitrasvabhÃvatvaæ tadà saviÓe«atvameveti / bhedÃbhedavÃdinà tvavaÓyamaÇgÅkaraïÅyo viÓe«a÷ / parasparaviruddhayorbhedÃbhedayorekatra tamantareïa anupapatte÷ / ki¤ca bhedÃbhedayorapi vastunà parasparaæ ca bhedÃbhedÃntarÃbhyupagame 'navasthà / svanirvÃhakatve tu viÓe«ÃÇgÅkÃra÷ / bhede, vastuni bhedÃbhedÃviti vyavahÃrÃnupapatti÷ / vastunà tayÃ÷ sambandhÃbhÃvÃt / atyantÃbhede 'pi vastuni bhedÃbhedÃvityÃdhÃrÃdheyabhÃvo dvivacanaæ cÃnupapannaæ syÃt / vastutanmÃtratvÃt / tataÓca tannirvÃhÃrthamavaÓyamaÇgÅkaraïÅye viÓe«e tata eva brahmaïi sarvasyopapattau kiæ bhedÃbhedÃbhyupagameneti / yathà ca tantupaÂÃdau bhedÃbhedÃbhyupagamastadvak«yÃma÷ / *3,733* akhaï¬avÃdinÃpi viÓe«amaÇgÅkÃrayati- akhaï¬eti // %% NYùYASUDHù: aÇgÅkÃrya iti vacanavipariïÃmena sambaddhayate / nanvakhaï¬avÃdino 'pi viÓe«o 'ÇgÅkÃrya iti vyÃhatam / akhaï¬atvaæ nirviÓe«atvamityanarthÃntaratvÃdityata uktam- anicchato 'pÅti // %<... 'nicchato 'pyasau / vyÃv­tte nirviÓe«e tu kiæ vyÃvartyabahutvata÷ // MAnuv_1,2.25b-d //>% NYùYASUDHù: svÃbhyupagamamÃtreïÃkhaï¬avÃditve 'pi nyÃyaprÃptatvÃdviÓe«ÃÇgÅkaraïamiti / asau pÆrvopapÃdita÷ / anena pÆrvoktÃrthasmaraïÃrthatvÃdasya na punaruktido«a iti sÆcitam / yadvà / yasminnanaÇgÅk­te satyaj¤ÃnÃdipadÃnÃæ paryÃyavyarthate syÃtÃm / satyatvÃdÅnÃæ brahmatanmÃtratvÃÇgÅkÃrÃt / aÇgÅk­te ca tanniv­tti÷ / tasyÃparyÃyaÓabdaprav­ttÃvabhinne 'pi nimittatvÃt / asau ityaÇgÅkÃryatvahetusÆcanam / nanu brahmÃtirikte satyaj¤ÃnÃnandÃdau vÃcakatvaÓaktimatÃæ satyÃdipadÃnÃæ lak«yameva brahmÃbhyupagamyate / tatkathaæ paryÃyatà / vÃcyÃrthabhedasadbhÃvÃt / maivam / satyaj¤ÃnÃnantÃnandÃdÅnÃæ brahmÃtiriktÃnÃæ pareïÃnaÇgÅk­tatvÃt / asti katha¤citsatyÃdikamanyaditi cenna / katha¤citsatyÃdikaæ vÃcyam / sÃk«ÃtsatyÃdikaæ tu lak«yamiti vaiparÅtyasyÃnucitatvÃt / astu và katha¤citparyÃyatÃparihÃra÷ / tathÃpyekena padena lak«itasyaivÃnyenÃpi lak«aïÃyÃæ vyathartà na parihartuæ Óakyà / nanu ca lak«yÃrthabhedÃbhÃve 'pi brahmaïyÃropitÃsatyatvÃdidharmÃïÃæ vyÃvartyÃnÃæ bahulatvÃt tadvayÃvartakatvena sÃrthakyaæ padÃnÃmityata Ãha- vyÃv­tta iti // vyÃkhyÃtacaramidam / tadevaæ viÓe«asya sarvavÃdibhiraÇgÅkÃyartvÃttadbalena dharmadharmyÃdivyavahÃropapatteryuktam ad­ÓyatvÃdiguïÃnÃæ brahmaïaikyamiti siddham / ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.VII: vaiÓvÃnarÃdhikaraïam =======] *3,735* // oæ vaiÓvÃnara÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt oæ // ## asyÃdhikaraïasya nÃtrÃntarbhÃva÷ sambhavati / nÃmÃtmakaÓabdasamanvayÃrthatvÃt / nÃpi pÆrvatra / liÇgasamanvayasyÃpyatra siddhatvÃt / na cobhayabahirbhÃva÷ / anyatra prasiddhaÓabdavi«ayatvÃt / na cÃvaktavyatà / samanvayÃsiddhiprasaÇgÃt / tatkathamityato liÇgÃdhiketyatrÃntarbhÃva÷ samarthita÷ / yadvà pÃdadvayÃrthatvenaikatra praveÓÃnupapatte÷ pÃdadvayaÓe«o 'yam / ata eva padadvayÃnte nibandhanamiti j¤Ãpayituæ pÃdadvayÃrthaæ tÃvadupasaæharati- bahuliÇgeti // %% NYùYASUDHù: rƬhetyasyaiva vivaraïaæ prasiddhairanyagatveneti / anyathà yaugikanÃmaparityÃga÷ syÃt / etacca liÇgÃnÃmapi viÓe«aïam / sÃk«Ãt mukhyayà v­ttyà / idÃnÅæ vaiÓvÃnarÃdhikaraïatÃtparyamÃha- vaiÓvÃnarÃdaya iti // ÃdiÓabdaprayogÃdvaiÓvÃnaraÓabdasyopalak«aïatvamiti darÓayati / tata iti sautrÃtmaÓabdÃdikaæ parÃm­Óati / tadvÃcina÷ parameÓvaravÃcina÷ / nanu kathaæ vaiÓvÃnarasya vi«ïutvanirdhÃra÷ / pak«Ãntare 'pyagnyÃdiÓabdÃnÃæ homÃdhikaraïatvÃdiliÇgÃnÃæ ca ÓravaïÃdityata Ãha- tÃnÅti // %% NYùYASUDHù: tadgÃ÷ parameÓvaravi«ayÃ÷ / hÅti tathà d­«ÂayupadeÓaæ hetumÃca«Âe / yasmÃdevaæ tasmÃditi pÆrveïa và sambandha÷ / anena ÓabdÃdibhya iti sÆtrasya tÃtparyamuktaæ veditavyam / nanu kathamagnyÃdiÓabdÃnÃæ vi«ïuparatvam / anyatra rƬhatvÃt / naca vi«ïÃvapi rƬhirastÅti vÃcyam / bahutvenÃnyatra rƬhe÷ prabalatvenÃlpaparameÓvararƬhibÃdhakatvopapatterityata Ãha- bahulÃpÅti // %% NYùYASUDHù: tat tasmÃdaj¤aprÃj¤arƬhitvÃdeva / ÃnandamayÃdhikaraïÃnte vyutpÃditanyÃyÃditi veti / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃrthaviv­tau dvitÅya÷ pÃdo 'yaæ prathamavi«aye paryavasita÷ // // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // // ************************************************************************************************* Adhyaya 1, Pada 3 [======= JNys_1,3.I: dyubhvÃdyadhikaraïam =======] *4,1* bhinnavÃkyatvÃdisiddhaye t­tÅyapÃdapratipÃdyamarthaæ darÓayati- tatreti // %% *4,1f.* NYùYASUDHù: hari÷ sÆtrakÃra÷ atra pÃde liÇgÃnÃæ nÃmnÃæ ca svasminv­ttiæ vakti / nanu pÆrveïa pÃdadvayenoktà setyata uktam- punariti // nanu tarhi vaiyarthyamityata uktaæ tatra harau, anyatra ca tasmÃt, prasiddhÃnÃmiti / pÆrvatra tvanyatra prasiddhÃnÃmityuktameva / parameÓvare prasiddhÃni celliÇganÃmÃni kiæ samanvayapratipÃdanena / siddhatvÃdityata uktam- svasminneveti // anyayogavyavaccheda÷, prayojanamiti bhÃva÷ / tatkimanyatra Óabdav­ttireva nÃsti / na nÃsti / kintu mukhyata÷ parameÓvare anyatra tvamukhyetyuktam- mukhyata iti // evaæ satyanyatra lak«aïÃdikameva prÃptamityata uktam- viÓe«Ãditi // paramamukhyà v­ttirÅÓvare anyatra mukhyÃdÅti / etaduktaæ bhavati / ye ÓabdÃ÷ lokad­«Âayà anyatra Óaktimanta÷ te«Ãæ vedavÃkye«vanyaparatve prÃpte ÓaktitÃtparyÃbhyÃæ bhagavadekani«Âhatvaæ pÃdadvayena pratipÃditam / atra tÆbhayatra Óaktimattayà lokaprasiddhÃnÃmanyatra tÃtparye prÃpte, bhagavatyeva ÓaktitÃtparye pratipÃdyete iti / yadyapi prÃdhÃnyakramÃnurodhena nÃmaliÇgÃnÃmiti vaktavyam / tathÃpyuttarapratipÃdanÃnusÃreïa liÇganÃmnÃmityabhihitam / *4,5* // oæ dyubhvÃdyÃyatanaæ svaÓabdÃt oæ // ## atra"yasmin dyau÷' ityadivÃkyapratipÃdyaæ dyubhvÃdyÃyatanaæ vi«ïureveti pratipÃdya, pÆrvapak«iïà ÓaÇkitÃnÃæ rudrÃdÅnÃæ nirÃkaraïÃrthaæ sÆtritam oæ nÃnumÃnamatacchabdÃt oæ / // oæ prÃïabh­cceti oæ // tatrÃtacchabdÃditi tacchabdÃbhÃvÃditi vyÃkhyÃtaæ bhëye / tadayuktamivÃbhÃti / asÃmarthyena samÃsÃnupapatte÷ / tatra"chandovatsÆtrÃïi bhavanti' iti và / "akartari ca kÃrake' iti j¤ÃpakÃdasÃmarthye 'pi kvacitsamÃso bhavatÅti vÃ'"arthÃbhÃve yadavyayam' ityavyayÅbhÃvo veti samÃdhÃnamavadhÃtavyam / athavà tebhya÷ ÓivÃdibhyo 'nyat atad brahma tasya, Óabdo 'tacchabdastasmÃditi vyÃkhyÃnamityÃÓayavÃnÃha- vi«ïÃveveti // ## %% NYùYASUDHù: rƬhatvÃtprasiddhatvÃdityartha÷ / natu rƬhiv­ttyopetatvÃditi / mahÃrƬhiyogÃbhyÃæ tasya tatra prav­tte÷ / tasya cÃtra ÓravaïÃditi Óe«a÷ / Óruti÷"yasmindyau÷' ityÃdikà / athavà anyatrÃpi siddhÃntasÃdhakasyaiva pÆrvapak«anirÃse 'pi hetutvaæ dra«Âavyam / tena na nyÆnatÃdo«a ityetatpradarÓayituæ siddhÃntasÃdhakasyaiva pÆrvapak«anirÃse 'pi vyÃpÃraæ darÓayitumidaæ sÆtradvayamityanenocyate / nanu tarhi tacchabdÃdityevÃstu / taditi ca brahmaparÃmarÓo vyÃkhyÃsyate / maivam / anekÃrthatve tacchabdo 'nyÃrtho 'pi sambhavati / atastasyaiva ÓabdÃditi vaktavyam / tadarthamatacchabdÃditi prayuktam / (dityuktam / ) ata evÃha- vi«ïÃveveti // ___________________________________________________________________________ *4,14f.* [======= JNys_1,3.II: bhÆmÃdhikaraïam =======] // oæ bhÆmÃsamprasÃdÃdabhyupadeÓÃt oæ // idaæ kaÓcidvayÃkhyÃti / bhÆmà paramÃtmà / kuta÷ / samprasÅdatyatreti samprasÃda÷ supti÷ / tatra jÃgratprÃïa÷ samprasÃdaÓabdena lak«yate / tasmÃdÆrdhvamupadeÓÃditi / apara Ãha"samprasÃdo jÅvÃtmà / tasmÃdÆrdhvamupadeÓÃditi / tadubhayamapyasat / prasiddhaprÃïÃdipadaparityÃgenÃprasiddhasamprasÃdapadopÃdÃne kÃraïÃbhÃvÃt / ato 'dhyupadeÓÃdityeva hetu÷ / nanu kathaæ tasya paramÃtmatvasÃdhakatà / anyatrÃpi sambhavÃdityato vyÃkhyÃti- akhileÓatvÃditi // *4,15* ## %<...akhileÓatvÃd bhÆmà vi«ïu÷ sukhÃdhika÷ // MAnuv_1,3.2cd //>% NYùYASUDHù: adhiÓabdo hÅÓvaravÃcÅ / tathÃca viÓe«ÃnukterakhileÓatvamevoktaæ bhavati / nacaitadasiddham / nÃmavÃgÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvÃdhipatyasyoktatvÃditi / nanu tarhi samprasÃdÃdityetadanÃkÃÇk«itatvÃt vyarthamÃpannamiti cenna / hetvantarÃbhidhÃyakatvÃdityÃÓayena vyÃca«Âe- sukhÃdhika iti // prasÅdatya(ntya)neneti prasÃda÷ sukham / samyak prasÃda÷ samprasÃda÷ / guïaguïibhÃvÃbhyupagamena sukhÃdhika iti tÃtparyÃrtho 'bhihita÷ / ya(smÃttasmÃ)tastasmÃditi Óe«a÷ / ___________________________________________________________________________ *4,18* [======= JNys_1,3.III: ak«arÃdhikaraïam =======] // oæ ak«aramambarÃntadh­te÷ oæ // ## "etadvai tadak«araæ gÃrgÅ' ityatroktamak«araæ brahmaivetyuktam / atra sÆtram- // oæ anyabhÃvavyÃv­tteÓceti oæ // tadidamak«arasya brahmatvopapÃdanÃya hetvantarÃbhidhÃyakatayà vyÃkhyÃtaæ bhëye / Ãk«epanivartakatayÃpyato viruddhavadityÃdinà vyÃkhyÃyate / tathÃhi / nedamak«araæ brahma / "asthÆlamanaïvahrasvamadÅrghamalohitamacchÃyamatamo 'vÃyvanÃkÃÓamasaÇgamarasamavÃgamano 'cak«u«kamaprÃïamasukhama(gotra)mÃtramanantaramabÃhyaæ na tadaÓnÃti ki¤cana' ityak«arasyÃsthÆlatvÃdiÓravaïÃt / nacaitadbrahmaïa÷ sambhavati / asthÆlatvÃdipadairhi sthÆlatvÃdiviparÅtam aïutvÃdyabhidhÃnaæ và syÃt / sthÆlatvÃdiniv­ttimÃtraparyavasÃnaæ và / Ãdye parasparavirodha÷ / asthÆlamityanena hyaïuparimÃïaæ vaktavyam / anaïvityanena ca mahattvam / nacobhayamekatra yujyate / parasparaparihÃreïaiva v­ttidarÓanÃt / evamahrasvamadÅrghamityatrÃpi virodho dra«Âavya÷ / nacaikaparimÃïopetamevotk­«ÂÃpek«ayÃïu mahaddÅrghaæ hrasvaæ cetyucyata ityÃÓrayaïena virodhaparihÃra÷ / ghaÂÃditulyatvenÃvaktavyatvÃt / utk­«ÂÃpak­«ÂaparimÃïadravyÃntarÃbhÃvÃcca / dvitÅye tu ni÷svabhÃvaæ brahmetyÃpannam / tathÃca"sarvatra prasiddhopadeÓÃt / attà carÃcaragrahaïÃt / rÆpopanyÃsÃcca' ityuktavirodha÷ syÃditi / tatra tÃvatprathamapak«amabhyupetya caÓabdasÆcitaæ parihÃramÃha- ata iti // ## %% *4,18f.* NYùYASUDHù: yato brahma viruddhairlak«aïairyutameva ato, viruddhavatuuktobhayavidhaviruddhÃrthapratipÃdakamiva, bhÃtaæupratÅtamapi vÃkyaæ tattvato vyÃkhyÃya harau yojanÅyam yojayituæ Óakyamiti yojanà / yato 'mbarÃntadh­tyÃdinÃk«arasya vi«ïutvaæ niÓcitamato viruddhavadbhÃtamapi vÃkyaæ tattvato vyÃkhyÃya harau yojayitavyamiti và / kathaæ tattvato vyÃkhyÃnamityapek«ÃyÃæ viruddhairiti sambaddhayate / athavà ata ityasya pÆrvatra sambandha÷ / yata÷ sukhÃdhiko 'to bhÆmà vi«ïuri(vi«ïurato bhÆme0ti / viruddhavaditi pratij¤ÃyÃæ viruddhairiti hetutayà sambaddhayate / *4,19* etaduktaæ bhavati / nÃk«arasya brahmatve 'sthÆlamityadivÃkyasyÃnavakÃÓa÷ / asthÆlÃdipadaistadviparÅtÃïutvÃdyabhidhÃnamiti vyÃkhyÃnasyÃÇgÅkÃrÃt / nacaivaæ sati parasparavirodha iti vÃcyam / viruddhadharmÃïÃæ brahmaïyavasthÃnasya ÓrutyÃdisiddhatvÃditi / *4,25* viruddhairlak«aïairyutaæ brahmetyuktam / me mÃtà vandhyetivadvayÃhatatvÃt / yadi hi mahattvÃïutvÃdÅni viruddhÃni / kathaæ tarhi tairyutamekaæ syÃt / virodhasya sahÃnavasthÃnÃtmakatvÃt / yadi caikaæ tairyutaæ kathaæ tarhi tÃni viruddhÃni syu÷ / sahÃvasthÃnasyÃvirodharÆpatvÃdityÃÓaÇkayoktaæ viv­ïoti- tÃnÅti // %<... tÃni liÇgÃni tadanyatra tvasantyapi / avirodhena govinde santyasthÆlÃdikÃni ca // MAnuv_1,3.4 //>% NYùYASUDHù: viruddhairlak«aïairyuktaæ brahmetyanenaitadasmÃbhirabhipretam / tÃnyasthÆlÃdikÃni aïutvamahattvÃdikÃni liÇgÃni tasmÃdbrahmaïo 'nyatra sahÃsantyapi govinde 'virodhenaiva sahaiveti yÃvat santÅti / na punarvirodhamabhyupetyaikatrÃvasthÃnamucyate yena vyÃghÃta÷ syÃt ityavadhÃraïÃrthasya caÓabdasyÃthar÷ / govinda ityanena yaÓodÃdipratyak«amapyatrÃrthe pramÃïamiti sÆcayati / ayamabhisandhi÷ / aïutvamahattvÃdikaæ brahmaïi kiæ pramÃïÃbhÃvÃnnÃbhyupeyam / kiævà viruddhatvÃt / nÃdya÷ / "aïoraïÅyÃn' ityÃdyÃgamasyobhayakÃryadarÓanÃnumÃnasyodÃh­tapratyak«asya ca tatra pramÃïatvÃt / dvitÅye 'pi kiæ virodha÷ pramÃïenÃtha parasparam / na prathama÷ / viparÅtapramÃïÃdarÓanÃt / dravyatvÃdestÆktapramÃïaviruddhatvena kÃlÃtyayÃpadi«ÂatvÃt / *4,28* ki¤cÃkÃÓasya paramÃïusaæyoga÷ kimÃkÃÓaikadeÓe vartate, utÃkÃÓa eva / Ãdye kimekadeÓo nÃmÃvayava÷, pradeÓabhedo và / nÃdya÷ / anabhyupagamÃt / dvitÅye kimasÃvÃkÃÓasvarÆpamevÃthÃrthÃntaram / Ãdyo 'ntye 'ntarbhavati / dvitÅyo 'pyabhyupagamaviruddha÷ / aupÃdhikÃÇgÅkÃre tvÃtmÃÓrayÃdikam / na dvitÅya÷ / bherÅsaæyogasyÃpi tathÃtvÃpatte÷ / tathÃca sarvatra ÓabdopalabdhiprasaÇgÃt / ata÷ paramÃïusaæyogÃrthamÃkÃÓo 'ïurabhyupagantavya iti vyabhicÃraÓca / na dvitÅya÷ / parasparavirodhÃdanyatra sarvatra / sa hi sarvatra sahÃnavasthÃnadarÓanÃdvà kalpanÅya÷ / uta kvacit / kiæ và vimatipadÃdanyatra sarvatra / nÃdya÷ / brahmaïi ÓrutyÃdinà sahÃvasthÃnasya darÓanÃt / na dvitÅya÷ / ÃkÃÓamanaso÷ parasparaparihÃreïa vartamÃnayorapi bhÆtatvamÆrtatvayorvirodhÃbhÃvÃt / anyathà p­thivyÃdau tadubhayaæ na syÃt / na t­tÅya÷ / nityatvaj¤ÃnatvayoraÓarÅratvakart­tvayoÓcÃnyatra sarvatra sahÃnavasthitayorÅÓvarabuddhÃvÅÓvare ca samÃveÓÃbhÃvaprasaÇgÃt / *4,31f.* ki¤ca / saæyogÃdÅnÃæ pradeÓav­ttitvamaÇgÅkurvatà na tÃvatpradeÓav­ttitvamavayavav­ttitvamaÇgÅkartumucitam / ÃkÃÓÃdÅnÃæ tadabhÃvÃt / anyadharmasyÃnyav­ttitvÃbhyupagame 'tiprasaÇgÃcca / kintu svÃtyantÃbhÃvasamÃnÃdhikaraïatvameva vaktavyam / tathÃca bhÃvÃbhÃvayoranyatra sarvatra sahÃnavasthitaæ kathaæ virodho na bhavet / darÓanÃditi cetsamaæ prak­te 'pi / tasmÃdanyatra sarvatra sahÃnavasthitaæ kathaæ nÃma sahÃvati«Âhata ityevaæ praÓnamÃtramavaÓi«yate / tatra vastusvabhÃva eva tÃd­Óa iti parihÃra÷ / na caivamatiprasaÇga÷ / pramÃïabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ tadvyudÃsÃt / evaæ sati vÃkyavyavasthà na kvÃpyÃÓrayaïÅyeti cenna / pramÃïasvarÆpÃvadhÃraïe tvevametadityaÇgÅkÃrÃt / ata eva na mÅmÃæsÃvaiyarthyamiti / *4,34* evaæ tÃvadasthÆlÃdipadÃnÃmaïutvÃdyabhidhÃyakatvapak«amupÃdÃya Óruterbrahmavi«ayatvamupapÃditam / idÃnÅæ sthÆlatvÃdiniv­ttiparatve 'pi na dëa ityevaæparatayà sÆtraæ vyÃca«Âe- anyeti // %% *4,34f.* NYùYASUDHù: brahmaïo 'nyÃni vastÆni ghaÂÃdÅni / tatsvabhÃvabhÆtÃni yÃni sthaulyÃdÅni ja¬Ãni paratantrÃïi kÃryÃïi vinÃÓavantyaïutvÃdibhi÷ sahÃnavasthitÃni ca / tathÃvidhÃnÃæ sthaulyÃdÅnÃmabhÃvaæ nÃrÃyaïe"asthÆlamanaïu÷' ityÃdiÓrutirvakti / natu tasya ni÷svabhÃvatvaæ yenoktavirodha÷ syÃdityartha÷ / kuta evaæ ÓruterarthasaÇkoca÷ kriyate / ni÷svabhÃvatvamevÃrtha÷ kiæ na syÃdityata Ãha- sarvadharmeti // *4,35* %% NYùYASUDHù: atra parameÓvarasya sasvabhÃvatve na kevalamatra kiæ nÃma pÆrvoktÃïutvamahÃttvÃdau cetyartha÷ / ihÃcchÃyamatama ityÃderasaÇkucitav­ttitvameva j¤eyam / bahupadavi«aÂatvÃdidaæ vyÃkhyÃnaæ svaÓabdena vidhÃya sÆtrakÃra÷, katipayapadavi«ayaæ pÆrvavyÃkhyÃnaæ caÓabdena samuccitavÃniti / *4,37* ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,2.VII: vÃmanÃdhikaraïam =======] ata÷parÃïi sÆtrÃïi bhëya eva spa«ÂÃrthÃnÅti na tatra vaktavyamasti / paramÃkhyavidyÃvyÃkhyÃæ karomÅti ca pratij¤Ãtam / tadubhayasiddhayarthametatpÃdÃdhikaraïavi«ayapÆrvapak«asiddhÃntanyÃyÃn saÇgraheïa darÓayati- liÇgamiti // %% NYùYASUDHù: etacca nyÃyavivaraïe svayamevÃcÃryeïa vyÃkhyÃtamiti tatraivÃvagantavyam / *4,40* sÆtrasÆcitÃnsiddhÃntanyÃyÃnabhidhÃya sÃk«ÃduktÃnapyÃha- mukteti // %% NYùYASUDHù: ata eva pÆrvaæ d­Óyanta ityuktvÃtra pradarÓità ityuktam / sarvatastathà ityetatpÆrveïottareïa ca sambaddhayate / prÃïÃdÃdhikyaæ tathà sarvata Ãdhikyamiti / svabhÃvasya sarvato vailak«aïyaæ tathÃmbarÃntadh­tyÃdÅti / prek«ÃpÆrvakriyà tatheti tathÃÓabda uttaratra sambadhyate / tenÃpahatapÃpmatvÃdÅnÃæ grahaïam / sÆryÃdyanuk­tistathà sarvaprakÃÓakatvam / tacchabdÃnanyasiddhateti jyoti÷ÓabdasyÃnyatrÃsambhava ityartha÷ / upajÅvyaæ pramÃïaæ yasyÃsau tathoktastasya bhÃva upajÅvyapramÃïatà / tà iti siddhÃntayuktaya÷ / *4,42* nanvatra pÃde caturdaÓÃdhikaraïÃni bhëyÃdavagamyante / vi«ayÃ÷ pÆrvapak«anyÃyÃ÷ siddhÃntanyÃyÃÓcÃtra dvÃdaÓaivoktÃ÷ na ca vi«ayÃdinà vinÃdhikaraïaæ sambhavati / tatkathametaditi cet / ittham / "taduparyapi bÃdarÃyaïa÷ sambhavÃt'"Óugasya tadanÃdaraÓravaïÃttadÃdravaïÃtsÆcyate hi' ityetadadhikaraïadvayaæ na samanvayasamarthanÃrtham / kiæ nÃma devÃdÅnÃæ vedavidyÃdhikÃrasamarthanÃrthamÃdyam / dvitÅyaæ tu traivarïikavyatiriktÃnÃæ tadabhÃvasamarthanÃtharmityetajj¤Ãpayitumetadadhikaraïadvayavi«ayavi«ayÃdyanukti÷ / anyathà tatrÃpi samanvayasambandhÃnve«aïena Ói«yÃïÃæ v­thà prayÃsa÷ prasajyeta / *4,44* nanvetaddvayamatra na vicÃraïÅyam / asaÇgatatvÃt / tathÃhi / saÇgatistÃvaddvividhà bhavati / antarbhÃvalak«aïÃ'nantaryalak«aïà ca / tatrÃdyà tÃvadanayoradhikaraïayorna sambhavati / samanvayalak«aïe prathamÃdhyÃye 'nantarbhÃvasya bhavadbhirevoktatvÃt / adhyÃyÃnantarbhÆtayoÓca pÃdÃntarbhÃvÃsambhavÃt / uttarÃpi «o¬hà bhavati / prasaÇgopodghÃtÃvasaraprÃptikÃraïakÃryatvaikakÃryatvabhedÃt / tatra na tÃvatprathamÃtrÃsti / smÃrakÃbhÃvÃt / na dvitÅyà / vinaiva tena prak­tasiddhe÷ / na t­tÅyà / samanvayaÓe«eïÃvaruddhatvÃt / na caturthÅ / uttaraæ prabandhaæ prati kÃraïatvÃnupalambhÃt / na pa¤camÅ / pÆrvaprabandhakÃryatvÃdarÓanÃt / nÃpi «a«ÂhÅ / pÆrveïÃnenottareïa caikasyÃjananÃt / tasmÃdidaæ nehÃvakÃÓamarhatÅtyata Ãha- adhikÃraÓceti // %% NYùYASUDHù: antarbhÃvalak«aïasaÇgatyabhÃve 'pi devÃnÃæ vedavidyÃdhikÃra÷ tadabhÃva÷ ÓÆdrÃdÅnÃmatra prasaÇgÃdeva cintitau / prasaÇgaÓca manu«yÃdhikÃratvÃditi pÆrvasÆtroktyopodbalita iti bhÃva÷ / naca prasaktÃnuprasaktavicantane 'tiprasaÇga÷ / prayojanabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ vyavasthÃnÃt / prak­te ca"viÓvedevà upÃsate' ityuktopapannatvÃdikaæ prayojanamasti / *4,50* nanu cintitÃviti katham / viprati«edhe paraæ kÃryamiti strÅliÇgena bhÃvyam / maivam / itÃmau vi«ayÃvityadhyÃhÃram / *4,58* ___________________________________________________________________________ [======= JNys_1,3.VIII: devatvÃdhikaraïam =======] atra devÃnÃæ vedavidyÃdhikÃrÃk«epÃrthaæ sÆtradvayam"madhvÃdi«vasambhavÃdanadhikÃraæ jaimini÷'"jyoti«i bhÃvÃcca' iti / tasyÃrtha÷ / na devà vaidikopÃsanÃdÃvadhikriyante / tÃnprati vaidikavidherabhÃvÃt / "ÃtmÃnamupÃsÅta' ityÃdividhireva tÃnvi«ayÅkarotÅti cenna / vikalpÃnupapatte÷ / tathÃhi / kiæ te«Ãæ sarvavedoktopÃsanÃdÃvadhikÃra÷ / kiæ và kvacit / nÃdya÷ / sarvatra te«Ãæ niyojyatvÃbhÃvÃt / tatsÃdhyaphalakÃmo hi tatra niyujyate / phalaæ ca taducyate / yadaprÃptamananu«ÂhitasÃdhanaæ ca / naca sarvopÃsanÃdiphale devÃnÃæ kÃma÷ sambhavati / madhvÃdyupÃsanÃnÃæ devatÃpadaprÃptiphalatvÃt / tasya ca tai÷ prÃptatvÃt / sarvaj¤atvenopÃsanÃsÃdhyaj¤ÃnasyÃpi nityasiddhatvÃt / ata eva na dvitÅya÷ / ki¤ca jaiminirapyevaæ manyata iti / *4,59* evamavÃntaraphalasya paramaprayojanasya ca padÃde÷ prÃptatvena vidherasambhavÃjjaiminivacanÃcca devÃnÃmanadhikÃra iti prÃpte tatpratividhÃnÃrthaæ sÆtram / oæ bhÃvaæ tu bÃdarÃyaïo 'sti hÅti oæ // %% NYùYASUDHù: tatra yatpÆrvapak«iïodÃh­taæ jaiminivacanaæ tasya parihÃro nÃsti / tatkiæ bhagavanmataviruddhatvenÃpramÃïameva pratipattavyamiti / maivam / bhinnavi«ayatvena virodhÃbhÃvÃdityÃha- tatphalÃyeti // taditi "vasÆnÃmevaiko bhÆtvÃ' ityÃdiÓrutiprasiddhaæ parÃm­Óati / siddhe j¤Ãte brahmasvarÆpe, vi«ayasaptamÅyam / upÃsÃyà vidhiriti sambandha÷ / anyÃrthaæ phalÃntarÃrtham / tathà asiddhe 'rthe vidhirupÃsÃyà ityatrÃpyanuvartate / atretiÓabdÃdhyÃhÃreïa matamiti yojyam / tayomartayo÷ / *4,61* nanu kiæ tadanyaphalaæ kathaæ ca sarvaj¤ÃnÃmasiddho 'thar÷ / yena devÃnÃmapyupÃsanÃvidhÃnopapattirityata Ãha- mok«a iti // %% NYùYASUDHù: yacca prakÃÓate, na tatsarvadà / tena tadubhayÃrtham / hiÓabdo yasmÃdityarthe / nanu sarvaj¤ÃnÃæ sarvaæ na prakÃÓata iti viprati«iddham / maivam / parameÓvaravyatiriktÃnÃæ sarvaj¤atvÃsiddherityÃha- nityamiti // %% *4,62* NYùYASUDHù: pÆrïam aÓe«Ãrthavi«ayam / tuÓabdo 'vadhÃraïe, vi«ïoreveti sambadhyate / spa«ÂÃtispa«Âavi«ayamiti / niratiÓayaspa«Âamityartha÷ / nanu spa«Âatà nÃma j¤Ãnasya viÓe«avi«ayatà / sà ca pÆrïamityanenaiva gatà / maivam / aparok«atvÃdivatspa«ÂatÃyà vi«ayÃnapek«aj¤ÃnadharmatvÃÇgÅkÃrÃt / tasya cÃnubhavasiddhatvÃt / brahmaïo hiraïyagarbhasya / aÓe«avastugaæ parabrahmÃtiriktÃÓe«avastuvi«ayam / atrÃpyeveti sambaddhayate / natu sarvÃrthavi«ayatvÃdyuktaviÓe«aïopetamityartha÷ / atra brahmasaævedanasya p­thagukti÷ kaimutyÃrtham / vi«ïusaævedanoktistu sarvavi«ayatvasya vi«ïuj¤Ãnalak«aïatvenetare«Ãæ tadasambhÃvitamiti sÆcayitum / mitavastugataæ parameÓvarÃtiriktakatipayÃrthavi«ayam / etena bhÃvamiti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ bhavati / atra ca"yÃvatsevÃ' ityÃdibhëyodÃh­taæ vacanaæ pramÃïamiti / nanu jaiminibhagavanmatayoravirodha iti na yuktam / jaiminirhi ÓrutaphalÃdyatiriktaæ phalÃdikaæ vidyÃnÃmastÅti và manyate nÃstÅti và / Ãdye kathamanadhikÃraæ brÆyÃt / dvitÅye tu kathaæ na virodha iti cenna / bhagavata÷ sÆtrakÃrasyÃÓe«aviÓe«aj¤atvena viÓadaæ vacanam / jaiministu sÃmÃnyavedÅ phalÃntarÃdikamajÃnanna nirÃkuvarnyathÃÓrutamaÇgÅk­tyÃnadhikÃramuktavÃnityavirodhopapatterityÃha- ityÃdaya iti // %% NYùYASUDHù: mok«a ityuktaparÃmarÓÃrtha itiÓabda÷ / tuÓabdo vidyÃpatestu iti yojya÷ / h­di vartante / tasmÃdasau viÓadamavÃdÅditi Óe«a÷ / tata devatÃnadhikÃrÃdikam / tatheti / saæmugdhamityartha÷ / asyÃpyupapÃdanÃya nityamityÃdipÆvarvÃkyamanusandheyam / vidyeÓetyupasaæhÃra÷ / ayaæ nyÃyo 'nyatrÃpyanusandheya iti j¤ÃpayitumityÃdaya itrata jaiminyÃdyà iti sadbhiriti coktamiti / // iti ÓrÅmatpÆrïapramatibhagavatpÃdasuk­teranuvyÃkhyÃnasya praguïajayatÅrthÃkhyayatinà / k­tÃyÃæ ÂÅkÃyÃæ vi«amapadavÃkyÃrthaviv­tau t­tÅya÷ pÃdo 'yaæ prathamavi«aye paryavasita÷ / // iti ÓrÅmannyÃsudhÃyÃæ prathamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // ************************************************************************************************* Adhyaya 1, Pada 4 [======= JNys_1,4.I: ÃnumÃnikÃdhikaraïam =======] *4,67* // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃnumÃnikÃdhikaraïam // anyatraiva prasiddhaÓabdasamanvayapratipÃdanaæ pÃdÃrtha iti bhëyÃtpariÓe«Ãdvà siddham / anyatra prasiddhebhyo 'nyatraiva prasiddhÃnÃæ vivekaÓca bhëya evopapÃdita iti nehocyate / oæ ÃnumÃnikamapyeke«Ãmiti cenna ÓarÅrarÆpakavinyastag­hÅterdarÓayati ca oæ // #<ÃnumÃnikam apy eke«Ãm iti cen na ÓarÅra-rÆpaka-vinyasta-g­hÅter darÓayati ca | BBs_1,4.1 |># NYùYASUDHù: atra"mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷' iti vÃkyamudÃh­tya, avyaktaÓabdaæ paraæ brahmaivetyupapÃditam / tatra yaduktaæ pÆrvapak«iïÃ"avyaktaæ cetparaæ brahma tadà tasya puru«Ãdavaratvaæ prÃpnoti / naca tadyuktam / sakalaÓrutyÃdivirodhÃt' iti / tatparihÃrÃrthaæ sÆtram tadadhÅnatvÃdarthavaditi / ## tasyÃrthaæ viv­ïoti- du÷khÅti // %% NYùYASUDHù: avyaktagrahaïamupalak«aïam / yatra vÃkye sarveÓvaratvavirodhi du÷khitvÃdikaæ pratÅyate"jÅvà eva tu du÷khina÷',"yonimanye prapadyante' ityÃdau, tasya sarvasyÃpi samanvayo 'tra pratipÃdyata ityato du÷khyÃdagrahaïam / nÃvyaktÃdiÓabdÃnÃæ brahmaparatve 'pyavaratvÃdiprÃptyà sarvamÃnavirodho 'sti / yata÷ svasminnavaratvÃdyabhÃve 'pi tadvatÃæ pradhÃnÃdÅnÃæ brahmÃdhÅnatvena hetunà du÷khÅ,baddha÷,avara÷, ityÃdyà api Óabdà brahmaïi vartanta ityaÇgÅk­tam / etaduktaæ bhavati / du÷khyÃdiÓabdabalÃdeva hi du÷khitvÃdiprÃpti÷ / tataÓca pramÃïavirodho vÃcya÷ / naca du÷khyÃdiÓabdo niyamena du÷khÃdisamavÃyasya vÃcaka÷ / kintu tadasyÃstÅti tatsambandhamÃtrasya / sambandhaÓca samavÃya iva svÃmyamapi bhavati / "tatra nirani«yo niravadya÷'"nÃmÃni sarvÃïi yamÃviÓanti' iti niravakÃÓaÓrutidvayÃnyathÃnupapattyà du÷khÃdiniyant­tvena du÷khyÃdiÓabdaprav­ttirityaÇgÅkÃre kÃnupapattiriti / *4,71* bhavatvevaæ taddhitÃnte«u gati÷ / k­dante«u baddhÃdiÓabde«u rƬhe«u cÃvarÃdiÓabde«u katham / ittham / baddhaÓabdasya bandhaæ prati karmatvaæ prav­ttinimittam / tadyasyÃsti tatra sa Óabdo vartate / yasyÃstÅti ca sambandhamÃtramucyate / sambandhaviÓe«e pramÃïÃbhÃvÃt / evaæ kÃrakÃntaravÃci«vapi dra«Âavyam / avarÃdiÓabdà api avaratvÃdinimittÃdhÅnaprav­ttaya evameva yojyÃ÷ / ki¤ca"prÃtipadikÃddhÃtvartha÷' iti ïyantebhya÷ pacÃdyaci vihite sulabhaivÃvarÃdiÓabdaprav­tti÷ / syÃde«Ã vyÃkhyÃ, yatra Óabdato 'varatvÃdipratÅti÷ / yatra puna÷"avyaktÃtpuru«a÷ para ityÃdÃvarthÃdavatvÃdiprÃptistatra katham / nahi ÓabdavadupapattirvyÃkhyÃnamarhati / ucyate / avyaktÃditi pa¤camyà hi puru«agataæ paratvaæ prati avyaktasyÃvadhitvamastÅtyetÃvadeva labhyate / naca"tadasyÃsti' ityanena samavÃya eva prÃpnotÅti niyamo 'sti / tatsvÃmitvenÃpyupapatte÷ / tataÓca yadgataæ paratvaæ prati avadhitvaæ tasyÃvaratvamarthÃdÃpadyatÃm / paragataæ tu yatsvÃmikaæ tasyÃvaratvÃdikaæ prati svÃmyamevÃrthÃdÃpadyata iti na kaÓcidvirodha÷ / *4,76* syÃdetat / yadyapi tadasyÃstÅti sambandhasÃmÃnyaæ du÷khyÃdiÓabdaprav­ttinimittamucyate / tathÃpi samavÃyÃdireva na svÃmitvam / prayogÃnusÃritvÃtk­ttaddhitasamÃsÃnÃm / prayogaÓca samavÃyÃdinimitta eva d­Óyate / na svÃmitvanimitta÷ / ata eva"tadasyÃstyasminniti matub' itÅtikaraïo vivik«itÃrtho nibaddha÷ / tasmÃnna tadadhÅnatvahetuto du÷khyÃdiÓabdÃnÃæ brahmaïi prav­tti÷ ityato 'sti tadadhÅnatvanimitto 'pi prayoga ityÃha- rÃj¤Åti // %<... rÃj¤i yadvat parÃjaya÷ // MAnuv_1,4.1d //>% NYùYASUDHù: bh­tyasamavetasya parÃjayasya rÃjÃdhÅnatvena yathà rÃj¤i parÃjaya÷ parÃjayanimittaka÷ parÃjayÅtiÓabdo vartate parÃjayÅ bhadrasena iti tathetyartha÷ / ki¤ca svÃmyasambandhena matubarthÃprav­ttau gomÃndevadatta ityÃdikamapi na syÃt / *4,78* etadeva viv­ïoti- svÃtantryamiti // %% NYùYASUDHù: yasmÃt prav­ttinimittÃnÃæ du÷khÃdÅnÃæ tadgatatvamiva paragate«u svÃtantryamapi du÷khyÃdiÓabdaprav­tte÷ kÃraïam / anuÓÃsanaprayogayorubhayatra sÃmyÃt / tasmÃddu÷khyÃdiÓabdà api uktÃrthÃpattibalÃttadadhÅnatvahetuto brahmaïi vartanta iti sambandha÷ / *4,79* astu svÃtantryamapi Óabdaprav­ttinimittam / kiæ tvamukhyameva / tatra prayogasyÃpracuratvÃt / prayogaprÃcuryÃttadgatatvameva mukhyam / tathÃca du÷khyÃdiÓabdÃnÃæ jÅvÃdi«veva mukhyatvÃdbrahmaïyamukhyatvÃt"tattu samanvayÃt' ityanupapannamityata Ãha- svÃtantryamiti // %% NYùYASUDHù: tatra svÃtantryatadgatatvayormadhye svÃtantryameva mukhyaæ Óabdaprav­ttinimittaæ syÃt / natu tadgatatvamityartha÷ / *4,80* svÃtantryamapi Óabdaprav­ttikÃraïamiti mukhyamiti ca krameïa pratij¤Ãtam / tatkrameïaivopapipÃdayi«u÷ svÃtantryasya kÃraïatvÃnabhyupagame bÃdakamÃha- kuta iti // %<... kuto rÃj¤i jayo 'nyathà // MAnuv_1,4.2d //>% NYùYASUDHù: anyathà svÃtantryasya Óabdaprav­ttikÃraïatvÃbhÃve, rÃj¤i jayo jayanimittako jayiÓabda÷ kuta÷ / katham / svadhÃmopavi«ye rÃj¤i jaya÷ kuta÷, na kuto 'pi yata÷, ityartha÷ / jayasya rÃjagatatvÃbhÃvÃtsvÃtantryamapi yadi Óabdaprav­ttinimittaæ na syÃt tadà nimittÃbhÃvÃdrÃj¤i jayiÓabdaprav­ttirna syÃt / na caivam / tasmÃtsvÃtantryamapi kÃraïamaÇgÅkaraïÅyamiti / lak«aïayà prayogo 'stviti cenna / tadasyÃstÅti nimittasÃmyÃt / anyathà vaiparÅtyasyÃpyÃpÃtÃt / parÃjayasya prak­tatve 'pi jayagrahaïaæ vyÃptyartham / *4,82* svÃtantryasya mukhyakÃraïatvamupapÃdayati- na hÅti // %% NYùYASUDHù: hiÓabdo yasmÃdityarthe / tÃvadyÃvaditi kriyÃviÓe«aïe / jayasyÃnyagatve 'pi bh­tyagatatve 'pi taæ jayaæ prati svÃtantryÃbhÃsamÃtreïa rÃj¤i vijayiÓabdo yÃvatprayujyate tÃvajjayÃdhikaraïasyÃpi bh­tyasya sambandhitayà na prayujyate yasmÃttasmÃtsvÃtantryaæ tatra mukhyaæ syÃditi sambandha÷ / svÃtantryÃditi vaktavye svÃtantryÃbhÃsamÃtrata iti vacanaæ kimutÃnupacaritasvÃtantrye paramÃtmanÅti kaimutyadyotanÃrtham / bh­tyÃj¤Ãnanimittaæ rÃj¤i prayogaprÃcuryamiti cenna / bh­tyaj¤Ãne 'pi tadupalambhÃt / nanu prayogaprÃcuryaæ na mukhyatÃhetu÷ / aj¤ÃtamukhyalÃk«aïikÃdiprayoge«vapi darÓanÃditi cet / satyam / prayogaprÃcuryÃttadgatatvameva mukhyam / svÃtantryaæ tu tadaprÃcuryÃdamukhyamiti pareïa paryanuyukte 'siddhiranenÃbhidhÅyate / natu prayogaprÃcuryeïa mukhyatà sÃdhyate / yena vyabhicÃracodanà saÇgatà syÃt / yadyapyatra prayogaprÃcuryasya mukhyÃj¤ÃnanimittatvÃdinÃnyathÃsiddhirvyabhicÃro và Óakyate vaktum / tathÃpi"jagadvÃcitvÃt' iti sÆtradiÓà Ói«yaireva j¤Ãtuæ Óakyata ityasiddhirevoktà / kutastarhi mukhyatÃsiddhiriti cet / *4,86f.* nanu yadi svÃsyaæ prav­ttinimittaæ syÃttadà bh­tye baddhe m­te vÃ, rÃjà baddho rÃjà m­ta iti prayoga÷ syÃt / na caivamasti / tena jÃnÅmo na svÃmyaæ prav­ttinimittamiti / naca vÃcyaæ prayoge sati nimittÃnusaraïam / natu nimittamastÅti prayoga iti / amukhyaprayogavi«ayatvÃdasya nyÃyasya / tatra hi nimittaæ na sÃmagrÅ / kintu tadekadeÓa÷ / mukhyaprayoge tu nimittameva sÃmagrÅ / nahi siæhaÓabdasya ÓÃrdÆle prayogÃbhÃvavat upagorapatye 'pyaupagavaÓabdaprayogÃbhÃvo bhavatÅti / atra vaktavyam / ko 'yaæ prayogo nÃma / kiæ ÓabdaÓakti÷ prayogamÆlaæ vyÃkaraïamiti yathà / kiæ voccÃraïam / nÃdya÷ prasaÇgasye«ÂatvÃt / viparyayaparyavasÃne cÃsiddhe÷ / dvitÅye tvanyathÃsiddhamÃha- bh­tyeti // *4,87* %% NYùYASUDHù: rÃjÃdhÅnabh­tyabandhÃdikaæ vivak«itvà rÃj¤i rÃjà baddho m­ta ityÃdivÃkyaæ na prayujyate / kiæ kÃraïam / sa prayoga saæÓayasya kÃraïaæ syÃdityeva / natu svÃtantryasya akÃraïatvÃt / kuta÷ saæÓayasya kÃraïam / rÃj¤o 'pi bandhÃdiyogyatvÃt / idamuktaæ bhavati / bhavatyeva svÃtantryaæ Óabdaprav­ttinimittaæ, prayogabhÃvastu pratibandhakanimitta÷ / rÃjà baddho m­ta iti prayoge hi saæÓayo vyutpannasya syÃt / kiæ rÃjÃdhÅnasya bh­tyasya baddhatvÃdinaivamucyate / kiæ và rÃj¤a eva baddhatvÃdineti / ÃkÃÇk«ÃsannidhiyogyatÃnÃmubhayatra sadbhÃvenÃrthadvayapratÅteravarjanÅyatvÃt / naca saæÓayo mà bhÆdityevaæ niv­tta÷ prayogÃkÃraïatvaæ svÃtantryasya gamayati / nahi maïimantrÃdipratibaddho 'gnirnÃdhÃk«Åditi na tatkÃraïamiti / *4,90* na saæÓayakÃraïatvamÃtraæ prayogapratibandhakam / vyÃkhyÃnata÷ saæÓayaniv­ttisambhavÃt / yathoktam / "vyÃkhyÃnato viÓe«apratipattinar hi sandehÃdalak«aïam' iti / anyathà rÃjà jayÅtyapi prayogo na syÃt / tatrÃpyuktavidhayà saæÓayÃvatÃrÃdityata Ãha- amaÇgalatavÃditi // %% NYùYASUDHù: tuÓabdo 'vadhÃraïe / Óabdasyeti jÃtyekavacanam / rÃj¤o bandhanÃdÃvamaÇgale yogÃdyogyatÃsadbhÃvÃt / ÃkÃÇk«ÃdeÓca sphuÂatvÃdrÃjà baddha ityÃdipadÃnÃæ pÃk«ikarÃjabandhÃdyamaÇgalapratÅtijanakatvasambhavÃt / rÃj¤o 'maÇgalÃbhidhÃnasya ca rÃjatatpuru«ÃprÅtihetutvÃdeva Óabdasya prayoganivartanaæ syÃt / ayamabhisandhi÷ / na kevalaæ saæÓayaprÃpte÷ prayogÃbhÃva÷ / kintu saæÓayanimittÃprÅtihetukÃnarthaÓaÇkayaiva / na puna÷ svÃtantryasyÃkÃraïatvÃditi / tarhi rÃjà parÃjayÅtyapi na prayoktavyamiti cet / bh­tyadvÃraiva rÃjà vijayate parÃjayate ceti prasiddhatayà saæÓayÃnutpÃdÃt / *4,93* nanvasti tÃvad rÃjà baddha ityÃdiprayogÃbhÃva÷ / sa tu svÃmyasyÃkÃraïatvÃnna bhavati / kiæ tÆktasaæÓayapratibandhÃditi kuto niÓceyam / naca vÃcyaæ mà bhÆdayaæ niÓcaya÷ / prayogÃbhÃvasyÃnyathÃsiddhiÓaÇkÃpi tarkÃnumÃne Óaknoti dÆ«ayitumiti / vÃdino 'pi niÓcayasyÃvaÓyakatvÃt / anyathà svÃtantryanimittakasamanvayÃnavadhÃraïÃpÃtÃdityata Ãha- guïÃstviti // %% NYùYASUDHù: tÃd­ÓÃ÷ svÃmyanimittakÃ÷ ÓabdÃ÷ / yatra yadi / guïÃ÷ ÓubhÃbhidhÃyino natu pak«ikamapyamaÇgalaæ pratyayÃyayanti / tatra tarhi / te akhilà api prayujyante / yathà jitaæ rÃj¤etyÃdaya÷ / prÃptÃprÃptavivekenÃnÃrthaÓaÇkaiva prayogÃbhÃvakÃraïam, natu svÃtantryasyÃnimittatvamiti niÓcÅyata iti bhÃva÷ / ata evoktamakhilà apÅti / nacÃyaæ niyamo 'sti / nimittasadbhÃve prayogo bhavatÅti / anantÃnÃæ hi ÓabdÃnÃæ lak«aïÃni vyÃkaraïakÃrairuktÃni / naca te«Ãæ prayogo d­Óyata iti sphuÂatvÃnnoktam / tadevaæ svÃtantryasya Óabdaprav­ttihetutvaæ mukhyatvaæ ca siddhamityÃha- pÆjye«viti // *4,94* %% NYùYASUDHù: yata÷ pÆjye«u svÃmi«u jayiprabh­taya÷ ÓabdÃ÷ prayujyante / tena j¤Ãyate svÃtantryaæ Óabdaprav­ttikÃraïamiti / yataÓca pÆjye«veva viÓe«eïa prÃcuryeïa prayujyante na bh­tye«u / tena niÓcÅyate svÃtantryaæ Óabdaprav­ttau tadgatatvÃdapi mukhyaæ kÃraïamiti / ##-(1) *4,97f.* kimato yadyevamityata Ãha- ata iti // %% NYùYASUDHù: yata÷ svÃtantryaæ kÃraïaæ mukhyaæ cÃta÷ svÃtantryÃrthamabhipretya du÷khibaddhÃvarÃdyà do«aÓabdà api vi«ïavi vi«ïau"jÅvà eva tu du÷khina÷' ityÃdau prayujyanta iti sambandha÷ / satyapi nimitte yathà rÃjà baddha ityÃdiprayogÃbhÃvastathà vi«ïurdu÷khÅtyÃdiprayogÃbhÃvo 'pi kuto na bhavet atrÃpi pÃk«ikasya vi«ïuvai«ïavabhayasya pratibandhakatvasambhavÃdityata uktam- do«eti // nirani«yo niravadya ityÃdiÓrutervi«ïau do«ÃtidÆratvaniÓcayÃt / prÃj¤abuddhivyapek«ayà do«ÃïÃæ vi«ïugatvasya tadvi«ayasya saæÓayasyÃsambhavÃt / nimittasadbhÃvÃtpratibandhakÃbhÃvÃdapÅtyaperartha÷ / etaduktaæ bhavati / satyapi nimitte vaidikaprayoganiv­ttirhi vi«ïuvai«ïavebhyo bhayÃtsyÃt / tatkÃraïaæ ca tadaprÅti÷ / tatrÃpi heturvi«ïoranena do«itvamucyata iti saæÓaya÷ / tasya ca nimittaæ vÃkyasyobhayÃrthapratÅtijanakatvam / tasyÃpyubhayatra yogyatÃdisadbhÃva÷ / nacÃsÃvasti prak­te / vi«ïurvai«ïavÃnÃæ parameÓvaranirdo«atÃniÓcayavattvena yogyatÃdhyavasÃyÃnupapatte÷ / anyathà jaradgavÃdivÃkye 'pi tatprasaÇgÃt / yadyapi vÃkyatÃtparyÃj¤e 'prÅtisambhavastathÃpi sadabhiprÃyavÃkyaprayoganiv­ttau kimÃyÃtamiti / etadapyuktam- prÃj¤abuddhivyapek«ayeti / svasya paramavaidikatÃkhyÃpanÃya vi«ïavÅti vaidikaprayoga÷ / *4,100* atra ÓrutisaæmatimapyÃha vÃsudeveti / %% NYùYASUDHù: Ãha etamarham iti Óe«a÷ / yato naiva vi«ïau amaÇgalaæ du÷khÃdikamasti / tato yogyatÃviraheïÃrthÃntarapratÅtyabhÃvÃtsvÃtantryÃpek«ayà vi«ïÃvamaÇgaloktito do«o'nartho nÃsti / tÃsmÃddu÷khyÃdiÓabdà api vi«ïau vede prayujyanta iti Óe«a÷ / anyatra tu rÃjÃdau yato maÇgalÃmaÇgale saæbhavato'to yogyatÃsaæbhavenÃrthÃntarapratibhÃsanÃtpÃk«ikÃnarthaÓaÇkayà tatrÃmaÇgalaæ rÃjà baddha ityÃdikaæ na vadetyartha÷ / ekasyaiva Óabdasya kvaciddo«apratyÃyakatvenÃnarthahetutvaæ kvacittadabhÃva ityetadd­«ÂÃntena bodhayati bahubhuktvam iti / %% *4,100f.* NYùYASUDHù: yathà bahubhugdevadatta ityukte bahubhogavÃniti nindyaÓceti pratÅyate / asvargyaæ cÃtibhojanam iti sm­te÷ / ubhayasyÃpi devadatte saæbhavena yogyatvÃt / ata eva devadattÃdbhÅruïà naivaæ prayujyate / parameÓvare tu saæsÃradharmÃïÃmatyantÃsaæbhÃvÃnna / kintu sarvasaæhart­tvÃdikameva pratÅyata iti / tatra tatprayoga÷ / dÃr«ÂÃntikamÃha evam iti / %% NYùYASUDHù: do«Ã do«ahetava÷ / prathamad­«ÂÃntasyÃpi dÃr«ÂÃntikamadhyÃhÃryam / kathaæ tarhi parameÓvare du÷khatvÃdivedanamanarthahetutvenocyate'sanneva sa bhavatÅtyÃdÃvityata Ãha tadgabudhyeti / %<... tadgabuddhayoktà do«akÃriïa÷ / tasmÃt te do«aÓabdÃÓca tatraiva guïavÃcakÃ÷ // MAnuv_1,4.11 //>% NYùYASUDHù: du÷khÃdÅnÃæ tadgatatvavik«ayetyartha÷ / tasmÃditi Óruti÷ svoktÃrthamupasaæharati / ato'vyaktÃdiÓabdavÃcya÷ paramÃtmeti siddham / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ ÃnumÃnikÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *4,103* [======= JNys_1,4.II: jyotirupakramÃdhikaraïam =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ jyotirupakramÃdhikaraïam // // oæ jyotirupakramÃttu tathà hyadhÅyata eke oæ // ## jyoti«yomena svargakÃmo yajeta / vasanta vasante jyoti«Ã yajetetyÃdikarmakÃï¬agate vÃkye sandeha÷ kimetat brahmaïi samanvetyuta neti / neti pÆrva÷ pak«a÷ / tathÃhi / kimatra vÃkyÃrtho brahma kiævà padÃrtha÷ / nÃdya÷ / jyoti«yomakatarvyatÃdervÃkyÃrthatayà pratÅte÷ / na dvitÅya÷ / padÃni hi amÆni kiæ rƬhyà brahmavÃcÅni kiævà yogena / Ãdye 'pi kiæ prasiddhavasantÃdyÃtmakatvena tatpadÃnÃæ brahmaïi rƬhirÃÓrÅyate uta p­thageva / nÃdya÷ / te«Ãæ ja¬atvÃniyatvÃdinà brahmaïo 'pi dÆ«aïaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / anekÃrthatÃsvÅkÃrasyÃnyÃyyatvÃt / na hÅÓvare vasantÃdiÓabdÃnÃæ rƬhi÷ pramÃïavatÅ / naca rƬhyà samanvayasamÃÓrayaïa«a prayojanamasti / guïapÆrtyasiddhe÷ / nÃpi yogena / yogasya rƬherjaghanyav­ttitvena mukhyÃrthatÃsiddhe÷ / na caivaævidhaæ yogamapi paÓyÃma÷ / yoge ca prak­tyÃdivibhÃga÷ pÆrvottarapadavibhÃgaÓcÃÇgÅkaraïÅya÷ / tatra prak­tyÃderÅÓvaravÃcitvamasti na và / Ãdye yogÃnupapatti÷ sÃmarthyÃbhÃvÃt / dvitÅye brahmaïi sarvaÓabdasamanvayÃnupapatti÷ / prak­tyÃderanyaparatvÃt / ki¤ca sarve«Ãæ padÃnÃæ brahmaparatve vibhaktivaiyarthyaæ karmÃnu«ÂhÃnavilopaÓca prÃpnoti / kriyopahitarÆpatvÃtkÃrakÃïÃæ kriyÃbhidhÃyakasya cÃbhÃvÃt / anu«ÂhÃpakapramÃïÃntaradarÓanÃt / tasmÃdayuktaæ samanvayasÆtramiti / *4,106f.* atrocyate / yattÃvaduktaæ kiæ brahmaïi vÃkyasyÃnvaya÷ kiævà padÃnÃmiti / tatra tÃvatpadÃnÃmiti brÆma÷ / naca v­ttyasambhava÷ / yogasadbhÃvÃdityabhipretya nirvakti- jÃtamiti // %% NYùYASUDHù: jirjÃtam / janerauïÃdiko ¬ipratyaya÷ otirotam / avate÷ ktin / jÃtaæ jagat otaæ pravi«yaæ yasminnasau jyoti÷ / prÃïarÆpataÓce«yakarÆpatvÃt / «akÃra÷ prÃïa ÃtmÃ' iti Órute÷ / jyotiÓcÃsau «aÓceti jyoti«a÷ / tasya sambuddhirjyoti«a / *4,109* %<Ãyaj¤etaÓcÃyajeto ... // MAnuv_1,4.12c //>% NYùYASUDHù: yajaterbhÃve / gha¤arthe"kavidhÃnam' iti kapratyaya÷ / samprasÃraïÃbhÃva÷ (tu) chÃndasa÷ / yajo yaj¤a÷ / athavà kartaryeva pacÃdyac / tathÃca Ãusamyak samantÃdvÃ, yajena yaj¤ena karmaïà yÃjakena puru«eïa vÃ, ita÷ prÃpta÷, Ãyajeta÷ / sakalayaj¤abhoktà yajvabhirj¤ÃnadvÃrà prÃpyaÓcetyartha÷ / tasya sambuddhirÃyajeta / *4,111* %<... vasantiÓca vasantata÷ // MAnuv_1,4.12d //>% NYùYASUDHù: vasate÷ pacÃdyac / vasatÅti vasa÷ / tanoterauïÃdiko ¬ipratyaya÷ / tanotÅti ti÷ / "varïÃgamo varïaviparyayaÓca' iti pÆrvapadasya nakÃrÃgama÷ / vasaæÓcÃsau tiÓceti vasanti÷ / vyÃpto vartata ityartha÷ / tatsambuddhirvasante / dviruktirÃdarÃrthà / *4,112* %% NYùYASUDHù: ameÓchadeÓca ¬o'nyatrÃpi d­Óyata iti ¬apratyaya÷ / gaæ vigataæ, chaæ chÃdanamavidyÃdikaæ yasmÃdasau gacchastasya sambuddhir gaccha / 'indrÃgacche'tyÃdivyÃkhyÃnametat / *4,115* %<... bhÆtak«ayaÇkara÷ / bhuÇk«etyukto harir ... // MAnuv_1,4.13bc //>% NYùYASUDHù: suÓabdo bhÆtaÓabdasyÃdeÓa÷ k«ayaÓabdasya ca k«va÷ pÆrvapadasya makÃrÃgama÷ / p­«ÂodarÃdirayam / yadvà k«i k«aya ityasmÃt ¬vapratyaya÷ / ayamapi sambuddhyata÷ / *4,117* %<... huæ ca hutamasmin jagad yata÷ // MAnuv_1,4.13cd //>% NYùYASUDHù: juhoteradhikaraïe makÃrapratyaya÷ / k­nmejanta ityavyayatvam / hutaæ svenaivÃsminvi«ïau jagatpralayÃdau yato 'to huæ ca asÃvityartha÷ / karmaviÓe«Ãnukterjagadityuktam / *4,118* %% NYùYASUDHù: sphauÂavikasana ityasmÃtkartari kvip / sakÃralopa÷ / ukÃrasyÃkÃra÷ / sphuÂatvÃtsvÃtmÃnaæ prati vyaktatvÃdasaÇkucitav­ttitvÃt (iti) và / %<... kavarak«aïa ityata÷ / kavacaæ ... // MAnuv_1,4.14bc //>% NYùYASUDHù: kavarak«aïa ityata÷ ityasya(smÃt) dhÃto rÆpaæ kavacamityetadityartha÷ / kavateraca ityetÃvÃneva pratyaya÷ / kavati rak«atÅti kavacam / *4,119* %<... vatarte yasmÃt «a¬guïatvena sarvadà / va«at ... // MAnuv_1,4.14c-e //>% NYùYASUDHù: v­tu vartane ¬apratyaya÷, vartata iti va÷ / «a¬guïÃtmakatvÃt «a / vaÓcÃsau «a ceti va«a / tasya tÃtparyaæ vartata ityÃdi / aiÓvaryavÅryayaÓa÷ÓrÅj¤ÃnavairÃgyÃïi «a¬guïÃ÷ / %< ... tadgatvataste«Ãæ vau«a¬ ... // MAnuv_1,4.14ef //>% NYùYASUDHù: vi÷ vi«ïu÷ / "akayapravisambhÆmasakhÃhà vi«ïuvÃcakÃ÷' iti vacanÃt / tasmin vau vartamÃnÃ÷ «a guïà vau«a / saptamyà aluk / asya tÃtparyÃrtha÷ / te«Ãæ «aïïÃæ guïÃnÃæ tadga(ta)tvato vau«a¬iti / *4,120* %<... ityeva kathyate // MAnuv_1,4.14f //>% NYùYASUDHù: nacaivaæ bhagavannÃmatvÃnupapatti÷ / tadgataguïÃnÃmapi tadÃtmakatvÃt / tadidamuktam- ityeveti // tarhi kathyata iti katham / bhÃve prayogo na karmaïÅtyato na do«a÷ / *4,125* %% NYùYASUDHù: haraterjahÃtervà ¬a÷ / dvÃvapyÃÇpÆrvaur(vakau) svÅkÃre vartete / svaæ svabhÃvata÷ svÅyameva havirÃdi(itare«Ãæ) bhrÃntyÃsvavat pratÅtaæ svÅkuruta iti svÃha÷ / sa cÃsau aÓceti svÃheti sambuddhi÷ / *4,126* %% NYùYASUDHù: namateradhikaraïe 'sunpratyaya÷ / napuæsakaliÇgatà tu ÓabdÃnusÃriïÅ / guïà iti yogyatayà sambandha÷ / namanenÃtyantikasambandhamupalak«ayati / athavà asmin parameÓvare vi«aye guïÃ÷ upasarjanabhÆtà brahmÃdayo namanti prahvÅbhavantÅti vyÃkhyeyam / *4,127* evaæ yogav­tyà padasamanvaye 'ÇgÅk­te labdhaæ prayojanamÃha- ityaÓe«eti // %% NYùYASUDHù: iti uktadiÓà / tena ca vibhaktyarthÃnupapatti÷ / kriyÃÓabdà ÃkhyÃtapadÃni / nÃmaÓabdÃ÷ subantÃ(padÃ)ni / "eka÷' iti ÓabdÃntaranyÃyena prÃptaæ bhedamapÃkaroti / abhidheyabhede hi nÃnantaguïatà siddhayati / mukhyato yogav­ttyà / kriyÃnÃmaÓabdairityasyÃnuvÃda÷ padavarïasvarÃtmabhiriti / na kevalaæ padavarïÃtmabhi÷ kiæ tÆdÃttÃdisvarÃtmabhiÓca / nanu varïÃnÃmapi vÃcakatve vibhaktyantatve ca padatvameva / tatkimarthaæ p­thaggrahaïam / ekÃnekavarïÃtmakatvavivak«ayeti brÆma÷ / anantaguïatà siddhayatÅti Óe«a÷ / hiÓabdo 'paryÃyatvÃditi sÆcayati / anena rƬhimÃtreïa padasamanvayÃÇgÅkÃro ni«prayojana÷ anantaguïatvÃsiddheriti pÆrvapak«iïoktaæ parih­tamityuktaæ bhavati / nanu ca na nirvacanasya ÓakyakÃraïatvamÃtreïÃnantaguïatvaæ parameÓvarasya vedata÷ siddhayati / nirvacanasya vyÃkhyÃt­matiparikalpitasyÃrthÃntare 'nyathà ca sambhavÃt / anyathà ÓvitrÅ Óodhanaæ karoti ityabhiprÃyeïa prayuktasya Óveto dhÃvatÅti vÃkyasya ita÷ sÃrameyo drutaæ gacchatÅtyapi prameyaæ prasajyetetyata uktam- ÓrutÅti // *4,128* %<... ÓrutitÃtparyato 'sya hi // MAnuv_1,4.17b //>% NYùYASUDHù: bhavedevam yadi vasanta ityÃdiÓrutÅnÃmuktavidhinirvacanena parameÓvaraguïe«u tÃtparyaæ na syÃt / taccÃstÅtyupapÃdayi«yÃma iti ca hiÓabda÷ / yogav­ttyaÇgÅkÃrasya prayojanÃntaramÃha- vij¤Ãneti // %% NYùYASUDHù: vaidikÃnÃæ sarvaÓabdÃnÃmevaæ yogav­ttyà vij¤ÃnÃrthatvato 'nantaguïopetatayà parameÓvaraj¤ÃnÃrthatvenÃÇgÅk­tatvÃdvasantÃdyÃtmakatayà rƬhyaÇgÅkÃraprayuktaæ yadanityatvÃdidÆ«aïamuktaæ tannÃstÅtyartha÷ / tadanena"jyoti÷' iti sÆtrasya leÓatastÃtparyamuktaæ bhavati / evaæ karmakÃï¬asya brahmaïi pratipadasamanvayapratipÃdanena samanvayasÆtrasyÃnupapatti÷ parih­tà / idÃnÅæ vÃkyÃnvayapak«ÃÇgÅkÃreïÃpi tÃæ pariharati- aÇgÅk­te 'pÅti // %% NYùYASUDHù: vÃkyasamanvaye 'ÇgÅk­te 'pi brahmaïi vasanta ityÃdivÃkyÃnÃæ samanvayÃÇgÅkÃrÃdapi do«a÷ samanvayasÆtrÃnupapattirnaivÃstÅtyartha÷ / anena vÃkyÃnvayasyÃditi sÆtrasya tÃtparyamuktaæ bhavati / *4,130f.* nanÆktamatra na vÃkyÃnÃæ brahmaïi samanvayo ghaÂate / sÃÇgakamarparatvÃvagamÃdÃgamanÃmiti tatrÃha- tadarthatveneti // %% NYùYASUDHù: taditi vij¤Ãnaæ parÃm­Óati / alpabuddhaya iti «a«Âhayarthe caturthÅ / "ahalyÃyai jÃra÷' iti yathà / na vÃkyÃnvayÃnupapattiriti Óe«a÷ / yathà khalu yÆpÃhavanÅyÃdivÃkyÃni na ni«phale tÃvanmÃtre paryavasyanti / kintu jyoti«yomÃdÅtikartavyatÃparÃïi / tathà sarvamapi karmakÃï¬aæ nÃlpÃsthiraphale paryavasyati, kintu brahmaj¤ÃnÃrthameva / tatpratipÃditasya karmÃderbrahmaj¤ÃnÃthartvÃt / "vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃnÃÓakena' ityÃdiÓruteriti bhÃva÷ / nanu ca ya÷ karmakÃï¬asya brahmaïi pratipadasamanvayo 'bhihita÷ sa yukto na và / neti pak«e na vyutpÃdanÅya÷ / Ãdye kimanena vÃkyÃnvayÃÇgÅkÃreïetyata uktam- alpabuddhaya iti // prapa¤cayi«yate caitat / anena"anyÃrtham' ityÃdisÆtrÃïÃæ tÃtparyamuktaæ bhavati / *4,133* nanvalpabuddhÅnÃmapi pratipadÃnvaya eva brahmaj¤Ãnaheturbha(vi«yatÅti)vatÅti kiæ vÃkyÃnvayetyata Ãha- ka iti // %% NYùYASUDHù: "kacchandasÃæ yogamÃveda dhÅra÷' iti Órutervaidikapadayogav­tteralpabuddhibhiraÓakyaj¤ÃnatvÃdyu(tvena)ktaæ vÃkyÃnvayavyutpÃdanamiti Óe«a÷ / nanvevaæ tarhi yogav­ttyà pratipadasamanvayavyutpÃdanaæ na kartavyam / ko dhÅraÓchandasÃæ yogaæ brahmaïi yogav­ttim Ãveda na ko 'pÅti niradhikÃrikatvaÓravaïÃt / nahi gÃyamÃno badhire«u gÃyatÅtyata Ãha- yogÃrtheti // %<... yogÃrthatattvavit / brahmaiko naiva cÃnyo 'sti ... // MAnuv_1,4.19bc //>% NYùYASUDHù: yogasyÃrtho yogÃrtha÷ / tasya tattvaæ yÃthÃrthyam / caÓabdo 'rthadvayasamuccayÃrtha÷ / ayamasyÃ÷ Óruterartha iti Óe«a÷ / etadupapÃdayati- ka iti // %<... ka ityasyarobhayÃrthata÷ // MAnuv_1,4.19d //>% NYùYASUDHù: "prajÃpatirvai ka÷' iti Órute÷ kaÓabdo brahmÃrtha÷ / kiæv­ttasya cÃk«epe v­tti÷ suprasiddhà / tathà ca ka ityasyobhayÃrthatvÃdbrahmÃrthatve tasya yogav­ttij¤Ãne sÃmarthyakathanÃnnÃnadhikÃrikatvam / Ãk«epÃrthatve tadanye«ÃmanadhikÃrakathanÃdyukto vÃkyÃnvayÃbhyupagama÷ / nanu kathametat / Ãv­ttestantradharmÃdvetyado«a÷ / pramÃïaæ cÃtrÃnyathÃnupapattiriti / *4,135* yadi brahmà eka eva padÃnÃæ yogav­ttyà 'rthasambandhaæ veda tadÃ"ekasya pratibhÃtaæ tu k­takÃnna viÓi«Âate' iti nyÃyÃtk­takatvaæ ÓabdÃrthasambandhasyetyÃdyÃpadyate / tathÃ"cautpattikastu ÓabdasyÃrthena sambandha÷' iti jaiminyukta÷ ÓabdÃnÃmarthairnityayoga÷ parityakta÷ syÃdityata Ãha- tasyÃpÅti // *4,136* %% NYùYASUDHù: yadyapyeka eva pratipattà tathÃpi tasya pÆrvasiddhasyeva pÆrvasthitasyaiva j¤Ãtasyaiva ca ÓabdÃrthasambandhasya pramitireva bhavati na tÆtprek«ÃmÃtram iti asyÃrthasya ÓrutyÃdibhyo niÓcayÃt jaiminyukta÷ arthai÷ ÓabdÃnÃæ nityayogo naivÃsmÃbhistyajyata iti yojanà / etaduktaæ bhavati / syÃdayaæ do«o yadi brahmaïa÷ ÓabdÃrthasambandhaj¤Ãnamutprek«ÃrÆpaæ syÃt / na caivam / kintu pÆrvajanmani pratÅtaæ svata÷ siddhameva sambandhamiha janmani suptaprabuddhanyÃyeneÓvaraprasÃdÃdavabuddhayata iti / tathÃca Óruti÷"yo brahmÃïam' ityevaæjÃtÅyakà / ekadeÓe puru«ÃntarapratipattisaævÃdÃccaitadevam / tathÃca sm­ti÷ / "janmÃntare ÓrutÃstÃstu' ityÃdikà / ata eva Óruti÷"Ãveda' ityÃha / etena naikÃdhikÃrikaæ ÓÃstramityapi parÃstam / // iti ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ jyotirupakramÃdhikaraïam // ___________________________________________________________________________ *4,138* [======= JNys_1,4.VI: prak­tyadhikaraïam =======] [======= JNys_1,4.VII: etenasarvevyÃkhyÃtÃdhikaraïam =======] // atha ÓrÅmannyÃyasudhÃyÃæ prak­tyadhikaraïam // idÃnÅæ"prak­tiÓca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt'"etena sarve vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtÃ÷' ityadhikaraïadvayasya saÇk«epatastÃtparyamÃha- strÅÓabdÃÓceti // ## %% NYùYASUDHù: strÅliÇgÃ÷ prak­thatyÃdiÓabdÃ÷ strÅÓabdÃ÷ / ni«edhanaæ ni«edho 'bhÃva÷ / ni«iddhayata iti / ni«edha÷ asat / tadubhayÃrthÃ÷ / Óabdà iti (ca) vartate / *4,139* atra na sarvÃïi sÆtrÃïi vyÃkhyÃtÃni / tata÷ pratij¤Ã vyÃhanyetetyato vi«ayÃdikathanena vyÃkhyÃtatÃæ manvÃna÷ sarvÃdhikaraïavi«ayapÆrvapak«asiddhÃntayuktÅrÃha- virodhÅti // %% NYùYASUDHù: yadvà atrÃdyena ÓlokenÃdhikara(ïÃrtho)ïopÃdhaya÷ kathyante / virodhÅti paramaiÓvaryavirodhyarthÃ÷ / sarveti uktavak«yamÃïavyatiriktÃ÷ / bÃhulyeti bÃhulyaviÓi«ÂÃrthavÃcina÷ / kÃraïeti avÃntarakÃraïavÃcina÷ / strÅti strÅliÇgÃ÷ / ni«edho vÃcyo ye«Ãmasti te ni«edhina÷ / athavà / dvandvÃtpara inpratyayo dra«Âavya÷ / tathÃtve virodhyÃdayo 'rthà grÃhyÃ÷ / ÓabdÃnÃmiti Óe«a÷ / etÃni etatpÃdagatÃni sarvaÓa÷ sthÃnÃni adhikaraïÃni e«Ãæ ÓabdÃnÃæ samanvayaprayojanÃnÅtyukte pratyekaæ sarvaÓabdasamanvayasiddhirityapi pratÅyeta / ata÷ p­thagityuktam / *4,142* %% NYùYASUDHù: sarvetyanenaiva samÃkar«ÃdhikaraïÃrtho 'pi saÇg­hÅta÷ / tasya jyotiradhikaraïÃrthÃk«epaparihÃrÃrthatvÃt / "sarvamÃnairvirodhaÓca' ityÃdyartho nyÃyavivaraïÃdÃvavagantavya÷ / *4,144* evamÃnumÃnikamityÃdÅni sÆtrÃïi saÇk«epato vyÃkhyÃya siæhÃvalokananyÃyena samÃkar«Ãdhikaraïaæ jyotiradhikaraïaæ"cÃnvaya÷' ityÃdinà ki¤cidviv­ïoti / tathÃhi / samÃkar«Ãdhikaraïe pratipÃdyamÃno vÃkyÃnvaya÷ sÆtrakÃrasyÃbhimÃno na và / Ãdye vaktavyam / prÃguktapratipadÃnvayo yukto na veti / neti pak«e na vaktavya÷ / yuktatve tu mukhye tasminvidyamÃne 'sya vaiyarthyam / ki¤ca vÃkyÃnvayasya svamatatve 'nyÃrthaæ tu jaiminirityÃdisÆtre«u jaiminyÃdigrahaïaæ vyarthaæ syÃt / api ca pratij¤ÃsiddherliÇgamÃÓmarathya÷ utkrami«yata evaæ, bhÃvÃdityau¬ulomi÷ avasthiteriti kÃÓak­tsna iti vÃkyÃnvayastriprakÃro 'bhihita÷ / tasya parasparamavirodhe matabhedo na syÃt / virodhe tu kathaæ sÆtrakÃrÃbhimatatvam / atha sÆtrakÃrasyÃnabhimato vÃkyÃnvayastadà nirÃkaraïasÆtreïÃbhÃvyam / na caitadasti / tatkathametadityata Ãha- anvaya iti // %% NYùYASUDHù: pratipadÃnvaye 'bhihite hi mandÃdhikÃriïÃæ mok«amÃgarvaimukhyaæ syÃt / sarvaÓabdÃnÃæ brahmaïi a¤jasà mukhyayà v­ttyà anvayastÃvajj¤ÃtumaÓakya÷ / "kaÓchandasÃmiti' Órute÷ / naca tajj¤Ãnena vinà mok«a÷ / nacÃÓakye prav­ttiryuktà / ÃkÃÓaromanthanÃdau prav­ttyadarÓanÃt / tathÃcÃhu÷ / "vyasanÃni durantÃni samavyayaphalÃni ca / aÓakyÃni ca vastÆni nÃrabheta vicak«aïa÷' iti / tasmÃdÃstÃmayaæ mok«a÷ / ÓakyÃnu«ÂhÃnasÃdhanadharmÃdyarthameva pravartemahÅti / evaæ mandalokasya mok«amÃrgavaimukhyaæ bhagavansÆtrakÃra÷ svayameva jaiminyÃdimatametaditi vadanvÃkyÃnvayapradarÓanena nirÃk­tavÃn / anena svÃbhimata eva vÃkyÃnvayo 'to na nirÃkaraïasÆtrÃbhÃvo do«Ãya / pratipadÃnvayaÓca yukta eveti tadvyutpÃdanamupapannameva / tathÃpi pratipadamanvaye sÃmarthyavaikalyena mok«amÃrgÃdvimukhÃnÃæ mandÃdhikÃriïÃmupÃyÃntarapradarÓanena samÃÓvÃsÃrthaæ vÃkyÃnvayakathanaæ copapannamityuktaæ bhavati / *4,146* tarhi jaiminyÃdigrahaïaæ vyarthamityuktamityata Ãha- svaÓi«yÃïÃmiti // %% NYùYASUDHù: jaiminyÃdÅnÃmiti Óe«a÷ / nÃtra jaiminyÃdigrahaïena tadÅyamevaitanmatamityucyate / kintu madÅyameva matamekadeÓato jaiminyÃdibhirvij¤Ãtamiti / etacca te«Ãæ khyÃtyartham / guruïà ÓlÃghità hi Ói«yà loke khyÃtiæ labhante / nanu vÃkyÃnvayasya prakÃratrayaæ parasparaviruddhaæ kathaæ sÆtrakÃrÃbhimataæ syÃdityata Ãha- tÃratamyamiti // n­ïÃmalpÃdhikÃriïÃmavasthÃtÃratamyaæ vadannityanenÃvasthÃtÃratamyavyavasthayà matabhedo na virodhenetyuktaæ bhavati / etenÃÇgÅk­te 'pÅtyÃdyuktaæ viv­taæ veditavyam / *4,147* jyotiradhikaraïe yogav­ttyà parameÓvare 'khila(padÃnÃæ)Óabdasamanvayo 'bhihita÷ / nÃsau yujyate / prak­tyÃderanyaparatvÃbhÃve nirvacanÃnupapatte÷ / nahi jÃtÃdipadÃnÃmanyaparatvÃnaÇgÅkÃre jÃtamotaæ yasminniti vyutpatti÷ sambhavati / prak­tyÃderanyaparatve tu sarvaÓabdÃnÃæ bhagavadvÃcitvamiti gata÷ pak«a÷ / ki¤ca vasanta ityÃdÅnÃæ bhagavatparatve karmÃnu«ÂhÃnalopo lokavyavahÃravilopaÓca prasajyetetyuktamityata Ãha- te«viti // ## %% *4,148* NYùYASUDHù: vyutpattyupapatti÷ karmÃnu«ÂhÃnasambhavo lokavyavahÃrÃnucchedaÓcetyevaæ prayojanÃnÃæ bahutvena kÃraïena te«u te«u tattacchabdavÃcyatayà prasiddhe«varthe«u tattacchabdÃnÃæ, rƬhirityupalak«aïaæ, v­ttiraÇgÅk­tà yatastasmÃttasya tasyÃvirodhata÷ taæ tamarthamaparityajya upadeÓaliÇgaprakaraïÃdibalena sarvaÓabdÃnÃæ vi«ïau ca Óaktirg­hyate / yadyapi atraitÃvadeva vaktavyam / "nai«a do«a÷ / sarvaÓabdÃnÃæ bhagavadvÃcinÃmapi prasiddhÃrthÃntaravÃcakatvasyÃpi svÅkÃrÃt / jyotirÃdiÓabdÃnÃæ hi jyoti«yomÃdvayarthatvasyÃÇgÅk­tatvÃnnÃnu«ÂhÃnalokavyavahÃravilopa÷ / jÃtamotamityavayavav­ttyà parameÓvare v­ttau jÃtÃtipadÃnÃmanyataratvamaÇgÅkriyata iti vyutpattyupapatti÷ / punastadavayavasyÃpyanyaparatvamupÃdÃya parameÓvare jÃtapadavyutapattisambhava itrata / tathÃpi syÃdetadevam / yadi ÓabdÃnÃmanekÃrthatvaæ syÃt tadeva kuta iti ÓaÇkÃnirÃsÃrthamidamuktamiti j¤Ãtavyam / tathÃhi / padÃrthÃntaravÃcitvaæ tÃvaduktaprayojanasiddhaye 'ÇgÅkaraïÅyam / parameÓvaravÃcitvaæ ca sarvaÓabdÃnÃæ"nÃmÃni sarvÃïi yamÃviÓanti' / "tà và etÃ÷ sarvà ­ca÷' ityÃdyupadeÓabalÃcchatiliÇgÃdisÃmarthyÃcca tattacchabdÃnÃmavaÓyamaÇgÅkaraïÅyamiti / anena"kalpanopadeÓÃcca madhvÃdivadavirodha÷' iti sÆtrasya tÃtparyamuktaæ bhavati / *4,150* yadi sarvaÓabdÃnÃmubhayÃrthatvaæ tarhi"viÓvasmÃdindra uttara÷'"asadevedamagra ÃsÅt' ityÃdau katham / ubhayo÷ sarvottamatvÃderviruddhatvenÃtrobhayÃrthatvÃnupapatte÷ / padÃnÃmubhayÃrthavÃcitave 'pi tatra virodha÷, tatrÃnyataramÃtre tÃtparyamaÇgÅkÃryamiti cet / tatrÃpi kimupÃdeyaæ kiæ parityÃjyamiti na j¤Ãyata ityata Ãha- tathÃpÅti // %% NYùYASUDHù: yadyapyubhayÃrthÃ÷ Óabdà iti sÃmÃnyenoktam / tathÃpi parameÓvaraparatvavirodhe 'nyaparatvamapodyate / tuÓabdo viÓe«adyotanÃrtha÷ / ubhayaparatvaæ tÃvadviruddhamiti pareïaivoktam / anyataraparityÃge ca parameÓvaraparityÃgo na yukta÷ / niÓcitatÃtparyavÃkyÃntaravirodhÃt / ata÷ pariÓe«ÃditaraparityÃga evocita iti / tarhi kalpanopadeÓÃdityÃdivirodha÷ / tatra sarvaÓabdÃnÃmubhayaparatvasyoktatvÃditi cenna / nirapavÃdasthale paryavasÃyitvÃttasyetyÃha- avirodha iti // *4,151* %% NYùYASUDHù: bahuÓabdo 'nekÃrtha÷ / matÃ÷ tatratatra sÆtre 'bhimatÃ÷ / nanvavirodhe 'pyubhayÃrthatvÃÇgÅkÃro na yukta÷ / tattu samanvayÃdityavadhÃra(ïavirodhÃ)ïaÓadityata uktam- etanmÆlatayeti // e«a parameÓvaro mÆlaæ mukhyo ye«Ãæ te tathoktÃste«Ãæ bhÃvastattà / tayetÅtthaæmbhÆtalak«aïe t­tÅyà / mukhyamarthÃntaraæ vÃrayitumavadhÃraïam / na tvarthÃntaramÃtram / uktaprayojanavyÃghÃtÃditi bhÃva÷ / etenanÃnyÃyaÓcÃ(yyaæ cÃ)nekÃrthatvamityapi samÃhitam / mukhyÃrthasyaikatvÃt / *4,154* nanu purandarÃdi«vapÅndrÃdiÓabdà rƬhiyogÃbhyÃæ prav­ttÃ÷ / rƬhiyogau ca mukhyav­ttÅ kathyete / ato 'k«ÃdiÓabdÃnÃmivendrÃdiÓabdÃnÃmubhayaæ mukhyÃbhidheyaæ yuktam / neÓvara evetyata Ãha- ito hÅti // %% NYùYASUDHù: satyamasti purandarÃdÅnÃmapÅndrÃdiÓabdarƬhivi«ayatà tathÃpi sà ita÷ parameÓvarÃdeva hi yasmÃt, yasmÃcca atra yogavi«ayatve parameÓvarasyaivopajÅvyatvaæ tasmÃtsa eva mukhyÃrtho na purandarÃdaya÷ / svata evÃnavadhikaiÓvaryÃdimatÅÓvara evendrÃdiÓabdÃnÃæ yogarƬhÅ / tatsannidhÃnÃttadÃyatta(tatpra)prav­ttinimittatvÃdeva ca purandarÃdi«u / prasiddhaæ caitat / yadyatsannidhÃnÃdyacchabdapratipÃdyaæ tadamukhyamanyanmukhyamiti / yathà dagdh­ÓabdasyÃyo 'gniÓca / na cÃk«ÃdiÓabdÃrthÃnÃmita(reta)rÃpek«ÃstÅti vai«amyamiti / nanvevaæ cedÅÓvarasyÃpyamukhyatvaæ prasaktam / arthÃntarÃpek«ayaiva tatra Óabdaprav­tte÷ / na khalu jÃtÃdiÓabdÃnÃmanyÃrthatÃmanapek«ya jyoti«etyÃdiÓabdÃnÃæ bhagavati prav­tti÷ sambhavatÅtyata Ãha- tatsiddhiriti / %% NYùYASUDHù: caÓabdo 'vadhÃraïe / nÃyamasti do«a÷ / yata÷ paramapuru«e tattacchabdaprav­ttipratÅtirevÃrthÃntarÃpek«Ã natu prav­tti÷ / nahi ghaÂasya rÆpaæ pradÅpÃpek«ayà pratÅyata ityetÃvatà tadÃyattaæ bhavati / yathÃnyatra Óabdaprav­ttireva parameÓvarÃpek«Ã / naivaæ paramÃtmani v­ttÃvitarÃpek«Ãæ kÃmapÅk«Ãmaha iti / *4,155* itaÓca nÃyaæ do«a ityÃha- sÃpek«Ã ceti // %<... sÃpek«Ã ca harÅcchayà // MAnuv_1,4.30d //>% NYùYASUDHù: yà parameÓvare ÓabdÃnÃæ v­ttÃvarthÃntarÃpek«Ã sà ca bhagavadicchÃnibandhanaiva na tvananyagatikatayetyato na tasyÃmukhyÃrthatÃprÃpti÷ / na hÅcchayà prak­tyÃdikamupÃdadÃnasya s­«Âi÷ parÃyattà / nÃpi paÂukaraïà lÅlÃnimittamicchayà daï¬amava«Âabhya gacchandaï¬ÃyattagatirbhavatÅti / yadyevaæ harisannidhÃnÃdinà ÓabdÃnÃmanyatra v­ttistatkimayasÅva dagdh­Óabdasya loke sarvaÓabdÃnÃæ lak«aïaiva / tathà sati gaÇgÃtÅrayoraviÓe«aprasaÇga÷ / Åk«atyadhikaraïoktÃrthasya mÆle nihita÷ kuÂhÃra ityÃÓaÇkÃæ pariharannetanmÆlatayetyÃdinoktamarthamupasaæharati- tasmÃditi // %% *4,156* NYùYASUDHù: nÃyasi dagdh­ÓabdasyevendrÃdiÓabdÃnÃæ purandarÃdi«u lak«aïaiva / rƬherabhidhÃnÃdisiddhatvÃt / yoganimittasya ca paramaiÓvaryÃde÷ sadbhÃvÃt / kintu parameÓvaravi«ayayo rƬhiyogayoraparÃdhÅnatvaniraÇkuÓatvÃbhyÃm, anyatra tadadhÅnatvÃlpatvÃbhyÃæ, mukhyÃthartÃyÃmevÃyaæ mukhyÃmukhyavibhÃgo 'bhihita iti / tadidamuktaæ paramamukhyatvamiti mukhyateti ca / *4,157* %% NYùYASUDHù: gauïÅ(ce)tyata÷ paramitiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / etadeva darÓayanparamamukhyÃdiv­ttilak«aïÃnyÃha- prav­ttÅtyÃdinà // tatra paramamukhyav­ttirdvedhà / mahÃyogo mahÃyogarƬhiÓceti / mahÃrƬhistu na sambhavati / "sà yogÃdeva labhyate' ityuktatvÃt / tatra mahÃyogasvarÆpamÃha- prav­ttihetoriti // %% NYùYASUDHù: nirvacanalabhyo 'rtha÷ prav­ttihetustasya bÃhulyaæ niravadhikatvam / yadyapi svÃtantryaæ cÃtra vaktavyam / prak­tatvÃt / tathÃpyanyataramÃtreïetaravyÃv­ttisiddherlak«aïapadÃnÃæ ca tanmÃtraprayojanatvÃnnÃbhihitam / paramamukhyateti j¤eyamiti yojanà / nanu bÃhulyaæ prav­ttihetordhamar÷ / bahulaprav­ttihetumattvaæ cÃbhidheyasya / pararamamukhyatà tu Óabdadharma÷ / tatkathaæ sÃmÃnÃdhikaraïyam / nai«a do«a÷ / upacaritatvÃt / niravadhikaæ svatantraæ và prav­ttihetumapek«ya yà Óabda(sya pra)v­tti÷ sà paramamukhyatà mahÃyogalak«aïà j¤Ãtavyeti tÃtparyÃrtha÷ / *4,160* mahÃyogarƬhisvarÆpaæ nirÆpayannÃha- tatreti // %% NYùYASUDHù: yatrÃrthe prav­ttihetoranavadhikatvaæ tatraiva cetprayogabÃhulyaæ syÃttadà tasyà v­tte÷ paratà paramamukhyatà kimu vaktavyeti / atrÃnavadhikaprav­ttinimittavati yatrÃrthe yasya Óabdasya prayogabÃhulyamasti tasya tatra mahÃyogarƬhilak«aïà paramamukhyav­ttirityetÃvadeva vaktavyam / kaimutyakathanaæ tu ÓaÇkÃnirÃsÃrtham / tathÃhi / kimatra prayogabÃhulyamÃtraæ lak«aïamutÃnavadhikaprav­ttinimittaviÓe«itam / nÃdya÷ / rƬhimÃtratvÃtparamamukhyatvÃyogÃt / na dvitÅya÷ / anavadhikaprav­ttinimittenaiva paramamukhyatve viÓe«avaiyarthyÃt / naca samÃhÃreïa vidhÃntaraæ bhavati / tathà sati asiddhabÃdhitasamÃhÃro 'paro hetvÃbhÃsa÷ syÃditi / atra dvitÅya evÃbhyupagamyate / nacoktado«a÷ / viÓe«aïamÃtreïa paramamukhyatve, viÓe«yasadbhÃvena sutarÃæ tatsiddhe÷ / na hyasmÃbhi÷ paramamukhyatÃmÃtrasiddhaye viÓi«ÂopÃdÃnaæ kriyate / kintu samÃhÃrarÆpavidhÃntarasiddhaye / na cÃtiprasaÇga÷ / vai«amyÃt / anavadhikaprav­ttinimittÃpek«aprayogabÃhulyaæ khalu vivak«itam / na samÃhÃramÃtram / etadarthaæ ca tatra prav­ttihetorbÃhulye satÅti yojyam / nacaivaæ mahÃyogasyÃtra praveÓa÷ / atibahulaprayogÃbhÃvasya tatra vivak«itatvÃditi / *4,164* atra katarà v­ttirvi«ïau / yena paramamukhyatvaæ vi«ïÃvityuktamityata Ãha- ubhayamiti // %% NYùYASUDHù: ubhayaæ v­ttidvayaæ, d­Óyate, pramÃïai÷ / sarvaÓo 'pi ÓabdÃnÃmityasyÃyamartha÷ / nÃrÃyaïÃdiÓabdÃnÃæ mahÃyogarƬhi÷ / taditare«Ãæ mahÃyoga iti / athavà vi«ïau paramamukhyav­ttirityuktamanenopapÃdayati / ubhayaæ prav­ttihetorbÃhulyaæ ca / yadvà / pramitÃnvÃkhyÃnaæ parÅk«akadharmo natu svecchayà 'rthakalpanam / nacaite v­ttÅ kvacitpramite / ato na nirÆpaïÅye ityatredamuditam / pramÃïÃni tu vak«yante / nanu yogo yogarƬhiÓcaite kiæ na syÃtÃm / kimevaæ bhedakÃbhÃvÃdÃÓaÇkayate athavà tadvivak«ÃkÃraïÃbhÃvÃt / nÃdya÷ / tasyoktatvÃt / na dvitÅya÷ / yaugikÃdÅnÃmapyarthÃnÃmamukhyatÃmabhidhÃya vi«ïormukhyatvÃbhidhÃnasya kÃraïatvÃditi / *4,165* mukhyav­ttirapi tredhà bhavati / yogo rƬhiryogarƬhiÓceti / tatra prav­ttinimittÃpek«Ã v­ttiryoga÷ / yathà kumbhakÃra÷, aupagavo, rÃjapuru«a iti / nanu naite 'pi yaugikÃ÷ kiæ nÃma rƬhà eva / k­ttaddhitasamÃsakaraïaæ tu vyutpattimÃtrÃrtham / yathoktam / v­k«ÃdivadamÅ rƬhà ityÃdi / maivam / ÓabdÃrthavibhÃgasyÃvÃpoddhÃrÃbhyÃæ pratÅtasyÃpalÃpe kÃraïÃbhÃvÃdityÃdi Ói«yairevohyatÃmiti matvà rƬhe÷ svarÆpamÃha- prayogeti // %% *4,169* NYùYASUDHù: yatrÃrthe yasya Óabdasya prayogamÃtrabÃhulyaæ tatra tasya v­ttÅ rƬhirityabhidhÅyate mÃtretyavayavÃrthasÃd­ÓyÃdisÃpek«atÃvyudÃsÃrtham / tena paramamukhyav­tteryogarƬhe rƬhopacÃralak«aïÃbhyÃæ ca vyavaccheda÷ / bÃhulyamiti svarÆpakathanam / sarve'pi yaugikà / nÃsti rƬha iti ÓÃkaÂÃyana÷ / tadasat / ghaÂapaÂÃdiÓabdÃnÃæ bahulamupalambhÃt / te 'pyuïÃdipratyayÃntà yaugikà eveti cenna / arthÃnugamÃdarÓanÃt / antata÷ prak­tipratyayayostadarthe rƬherÃÓrayaïÅyatvÃcceti / prav­ttinimittÃpek«o yatra bahulaprayogastatra yogarƬhi÷ / yathà paÇkajÃdiÓabdÃnÃæ tÃmarasÃdÃviti prasiddhatvÃnnoktam / virodhÃdvaiphalyÃcca yogarƬhirayukteti kecit / tathÃhi / avayavav­ttiryoga÷ rƬhistvakhaï¬av­tti÷ / nahyetayorekatra samÃveÓo yujyate / naca yogarƬhyaÇgÅkÃre kimapi prayojanamasti / paÇkajÃdiÓabdÃnÃæ sampratipannav­ttyaivopapatteriti tadayuktam / nahi yogarƬhayo÷ samÃhÃro yogarƬhiriti brÆma÷ / yena virodha÷ syÃt / kiæ nÃma yathà rƬhalak«aïà lak«aïÃmÃtrÃt rƬhagauïÅ ca gauïÅmÃtrÃtprayogaprÃcuryeïa bhidyate / tathà prav­ttinimittÃpek«itvÃdrƬhimÃtrÃtprayogabÃhulyena yogamÃtrÃcca bhinnà t­tÅyeyaæ v­ttiriti / ##-(2) *4,173* ki¤ca paÇkajÃdiÓabdÃÓca kiæ kevalaæ rƬhà aÇgÅkaraïÅyà uta yaugikÃ÷ / nÃdya÷ / avayavÃrthapratÅtivirodhÃt / saptamyÃæ janer¬a ityÃdyanuÓÃsanavirodhÃcca / anenaiva nyÃyena yaugikÃbhÃvaprasaÇgÃcca / na dvitÅya÷ / bhekÃdi«vapi prayogaprasaÇgÃt / gavÃdiÓabdÃnÃmiva vyavahÃraprÃcuryÃprÃcuryak­te ÓaktisÃmye 'pi prasiddhayaprasiddhÅ, iti cenna vai«amyÃt / gavÃdiÓabdÃnÃ(nÃæ sampratipannav­tyÃne)manekÃrthatve ÓÃstrato niÓcite hi prasiddhayÃde÷ kÃraïÃntaraæ mÃrgaïÅyam / nacaivame«Ãæ ÓabdÃnÃmanekatra Óaktiravadh­tà / *4,176* ki¤ca ÓamidhÃto÷ saæj¤ÃyÃæ stambakarïayo ramijaporhastisÆcakayorityÃdinÃvayavÃrthavyatirekeïopÃdhÅnapi vadatà ÓÃstrakÃreïÃÇgÅk­taive«Ã v­ttirityalam / *4,180* evamavyavahitÃmabhidhÃvÃcakatvÃdiÓabdavedyÃæ mukhyav­ttiæ nirÆpyedÃnÅæ vyavahitÃæ gauïÅæ lak«aïÃæ cÃmukhyav­ttiæ nirÆpayati- prayogeti // %% NYùYASUDHù: sambandha÷ prayogayuktena / vÃÓabdo vyavasthitavibhëÃyÃm / apiÓabdo mukhyav­ttilak«aïenÃmukhyav­ttilak«aïasya samuccayÃrtha÷ / amukhyata iti samÃse guïabhÆtÃyà api v­tterbuddhayà p­thakk­tÃyà viÓe«aïam / amukhyÃyà gauïyà lak«aïÃyÃÓca v­tteherturiti j¤eya ityartha÷ / yasya Óabdasya yatrÃrthe prayoga÷ sÃmarthyaæ tasya prav­ttinimittÃtiriktaæ tatsÃd­Óyaæ nimittÅk­tyÃnyatra v­ttirgauïÅ / tatsambandhaæ nimittÅk­tya v­ttistu lak«aïetyuktaæ bhavati / kaÓcidÃha / gauïÅ nÃma v­ttirnÃsti / sÃd­ÓyasyÃpi sambandhatvena lak«aïÃyÃmantarbhÆtatvÃditi / tannirÃkartuæ paÓcÃduddi«yÃpi gauïÅ prathamaæ lak«ità / svÃtantryaæ hyevamasyà j¤Ãpitaæ syÃt / *4,183f.* yadi khalu kaÓcid brÆyÃt / lak«aïà nÃma nÃsti sambandhasyÃpyekasthÃnatvÃdisÃd­ÓyarÆpatvena gauïyamantarbhÆtatvÃditi / tadà kiæ vaktavyam / naivaæ laukikÅ pratÅtiriti cet / tatkiæ sÃd­Óyaæ sambandhatvena pratiyanti laukikÃ÷ / tatra gauïÅ dvividhà / rƬhÃrƬhabhedÃt / tatrÃdyà yathà / m­dgavakÃdau gavÃdiÓabdasya / dvitÅyà yathà gaurvÃhÅka iti / atra svÃrthasahacÃriïo guïà jìyamÃndyÃdayo lak«yamÃïà goÓabdasya vÃhÅke v­ttau nimittatÃmupayÃntÅti kecit / tadasat / gauïyà lak«aïÃto bhedÃbhÃvaprasaÇgÃt / goÓabdasya vÃhÅke v­ttau lak«yamÃïaguïÃnÃæ nimittatÃyÃÓcopapattiÓÆnyatvÃt / lak«yamÃïaguïasÃd­ÓyÃdguïÃntaraæ tato guïÅ lak«yata iti tu nÃnubhÃvikam / svÃrthasahacÃriguïÃbhedena parÃrthagatà guïà eva lak«yanta ityapare / tadapyasat / guïÃnÃæ bhedasya sÃdhayi«yamÃïatvÃt / vÃhÅke v­ttau nimittÃbhÃvÃcca / tasamÃtsad­ÓaguïÃÓrayatvaæ nimittÅk­tya parÃrthe v­ttirgauïÅti sÃdhÆktam / *4,191* lak«aïÃpi dvedhà / rƬhÃrƬhabhedÃt / tatrÃdyà yathà / rÃjÃyaæ gacchatÅti / dvitÅyà yathà / gaÇgÃyÃæ gho«a iti / kecidabhidheyÃvinÃbhÆtapratÅtirlak«aïocyata ityÃhu÷ / te«Ãæ ma¤cÃ÷ kroÓantÅtyÃdau lak«aïà na syÃt / syÃcca ÓabdÃtapratÅtena liÇgenÃnumitÃrthasya / athÃvinÃbhÃvo 'tra sambandhamÃtram / tathÃpi lak«italak«aïÃyÃmavyÃpti÷ / nahi tatrÃbhidheyasambandhinÅ v­tti÷ / kintu lak«itasambandhinÅ / yathà prÃgviruddhà idÃnÅæ parasparamekÅbhÆtà iti / paramparayÃyamartho 'bhidheyasambandhÅti cet / tarhi kimanayà kli«yakalpanayà / prayogayuktasambandha iti yathoktamevÃstu / *4,194* vya¤janaæ nÃmÃparà v­ttirastÅti cenna / anumÃnatayà tasya ÓabdaÓaktitvÃnaÇgÅkÃrÃt / yathoktam / vacanaliÇgÃnumà hi seti / tÃtparyav­ttistu nÃtiricyata iti svayamevÃcÃryo vak«yati / *4,205* nanu mukhyÃrthÃnupapattiæ tatsÃd­Óyaæ prayojanaæ cÃpek«ya gauïÅ pravartate / mukhyÃrthÃnupapattitatsambandhaprayojanÃnyapek«ya tu lak«aïà / yathoktam "mukhyÃrthabÃdhe tadyoge rƬhito 'tha prayojanÃt / anyÃrtho lak«yate yatsà lak«aïÃropità kriyÃ' // iti / tatkathaæ sÃd­ÓyasambandhÃvevoktÃvityata Ãha- pÆrveti // %<... pÆrvÃyoge paragraha÷ // MAnuv_1,4.34d //>% *4,209* NYùYASUDHù: na mukhyÃnupapattiramukhyav­tte÷ kÃraïam / prayogottarakÃlÅnatvÃdanupapattidaÓarnasya / kintu mukhyÃrthÃnupapattidarÓanamamukhyÃrthagrahaïasya hetu÷ / ata eva hi na ÓabdenÃpek«yate / nÃpi prayoktrà / kintu pratipattraiva / Óabdo hi vyutpattivaÓÃnmukhyamevÃrthaæ prathamaæ buddhÃvÃrohayati / naca pratipattà taæ sahasotsra«Âumutsahata iti tadarthamevÃnupapattimapek«ate / ato na v­ttikÃraïacintÃyÃmiyaæ vÃcyà / prayojanamapi na v­ttihetu÷ / kintu sati mukhye 'smadÃyatte Óabdaprayoge(')kasmÃdamukhyaæ prayu¤jmaha iti vaktrà pratipattrà cÃnusandhÅyate / ato 'tra na vaktavyamiti / atrÃyogagrahaïaæ prayojanasyÃpyupalak«aïam / (yathÃ)ayoga÷ sÃrvatriko na tathà prayojanaæ rƬhÃyÃæ gauïyÃæ lak«aïÃyÃæ cÃbhidhÃtulyatvenÃnapek«itatvÃditi viÓe«asÆcanÃya na svaÓabdenopÃttam / nirdalatvÃt / mukhyÃyoge 'mukhyagraha iti vaktavye pÆrvayoge paragraha iti vacanaæ lak«italak«aïÃdyanugamÃrtham / nahi lak«italak«aïà mukhyÃsambhavamÃtreïÃÓrÅyate / kintu lak«itasya api / ata evaitadayuktaæ mukhyÃrthabÃdha iti / *4,211* ki¤ca yathà mukhyav­tti«vapi svÅkÃre tÃratamyamasti tathÃmukhyav­tti«vapi / kuta iti cet / arthapratÅtisannika«arviprakar«ÃbhyÃmiti brÆma÷ / nanu ca sÃd­ÓyasambandhayostaddhitamupatpÃdya tasyÃpi lupi k­te sarvaæ setsyati / kimamukhyav­ttisvÅkÃreïetyato vedamuditam / yadi goÓabdasya gavi vÃhÅke ca gaÇgÃÓabdasya gaÇgÃyÃæ tÅre coktavidhayÃbhidhaiva syÃttadà gogaÇgÃÓabdoccÃraïe gogaÇgayo÷ pÆrvaæ pratÅtistadayoge cÃnusaæhite 'rthÃntare pratÅtiriti na syÃt / nahi harÅtakyÃdiÓabdoccÃraïe satyayaæ pratÅtikramo 'sti / kintu v­k«e phale ca svÃtantryeïa pratÅte prakaraïÃdivaÓenÃnya(tra)taraniyantraïaæ kriyate / asti cÃyaæ pÆrvÃyoge paragraha÷ / tena jÃnÅmo nobhayatroktavidhÃbhidheti / *4,215* nanvatrÃnupapatteratharpratÅtihetutve 'rthÃpattirevÃstu / kiæ ÓabdaÓaktisamÃÓrayaïena / tathÃhi / kimÃptapraïÅtÃcchabdÃdasÃvartha÷ pratÅyate / anyathà và / nÃnyathà / unmattavÃkyÃdau tadabhÃvÃt / Ãdye tvarthÃpattireva / vakturÃpte÷ pratÅtÃrthÃnupapatteÓca virodhenÃrthÃntarasya kalpyamÃnatvÃt / syÃdevaæ yadi vakturÃptatvaæ niÓcÅyeta / tasya padasya tatra ÓaktyabhÃve 'sambaddhabhëiïi tasminnÃptatvameva kathaæ niÓcÅyeteti / tadarthamavaÓyaæ (Óabda)ÓaktirÃÓraraïÅyeti sarvamavadÃtam / etenaitadapi parih­tam / yadabhihitaæ pÆrvapak«iïà / yogasya rƬhito durbalatvena na parameÓvarasya mukhyÃthartvamiti / mahÃyogasyÃvidvadrƬhimÃtrÃtprÃbalyopapatte÷ / vidvadrƬherapyuktatvena tatsahitasya yogasya sutarÃæ tadupapatteriti / *4,216* yaduktam"ubhayaæ d­Óyate vi«ïau' iti, yacca sÆcitaæ viÓi«Âayogasya rƬhita÷ prÃbalyamiti tadupapÃdayati- etameveti // %% NYùYASUDHù: "taæ yacchataæ var«ÃïyabhyÃrcattasmÃcchatarcinastasmÃcchatarcina ityÃcak«ata etameva santaæ sa yadidaæ sarvaæ madhyato dadhe yadidaæ ki¤ca tasmÃnmadhyamÃstasmÃnmadhyamà ityÃcak«ata etameva santam' ityÃdikà Óruti÷ / saniruktikaæ yogav­ttisÃhityena / tatragÃæ parameÓvaravi«ayÃm / ÓatarcyÃdiÓabdopalak«itÃnÃæ sarvaÓabdÃnÃæ vidvadrƬhiæ darÓayati / Ãcak«ata ityuktatvÃt / yaccÃtra bahuÓo 'tibahuvÃraæ darÓayati tena j¤Ãyate a¤jastÃtparyÃdeva natu prÃsaÇgikatveneti / ki¤cÃtra santamiti vacanÃdetamevetyavadhÃraïÃcca laukikarƬhito bhagavadvi«ayasya yogasya prÃbalyaæ darÓayati Óruti÷ / etameva paramÃtmÃnaæ ÓatarcyÃdinÃmÃrthaæ santam uktena yogena ÓatarcyÃdiÓabdavÃcyamÃcak«ate vidvÃæsa÷ / madhucchanda÷prabh­tÅæstu rƬhÃrthÃnamukhyata ityasyÃrthasya padadvayasÃmarthyena pratÅte÷ / santamityanena hyagaÇgÃæ gaÇgetyÃcak«ate yathà na tathà harimiti mukhyÃrthatocyate / tadupapÃdanÃrtham Ãcak«ata iti nirvacanaæ ca sambaddhayate / avadhÃraïena tvanyasya tacchabdÃ(mukhyÃr)thatvaæ prati«iddhayate / naca savarthà prati«edho yukta÷ / prÃguktaprayojanavyÃghÃtÃt / tata÷ parameÓvarasamakak«atayà vÃcyatvaprati«edho j¤Ãyate / rƬhÃrthebhyo yaugikÃrthasyÃdhikye 'bhihite tadvi«ayasya viÓi«Âayogasya laukikarƬhita÷ prÃbalyaæ siddham / avadhÃraïeti kvacitpÃÂha÷ / atra santamiti padaæ avadhÃraïà ceti (pada)dvayaæ darÓayatÅti yojanà / hi yasmÃdevaæ tasmÃduktaæ yuktamiti / *4,218* vÃkyÃntarairapi vi«ïo÷ sarvaÓabdavÃcyatÃmupapÃdayati- a÷ itÅti // %% NYùYASUDHù: "a÷ iti brahma' iti ÓrutÃvakÃrasya brahmavÃcakatvaæ tÃvatkathitam / anyathà itikaraïavaiyarthyÃt / "akÃro vai sarvà vÃk' iti Órutau sarve«Ãmapi ÓabdÃnÃmakÃravyÃkhyÃnatà ca kathità sÃk«Ãdaikyasya pratyak«Ãdiviruddhatvena lak«aïÃÓrayaïasyÃvaÓyakatvÃt / naca vyÃkhyÃnavyÃkhyeyayorbhinnavi«ayatà yuktà / tasmÃdetadvÃkyadvayaparyÃlocanayà sarvavÃgabhidheyatvaæ brahmaïa÷ pratÅyate / *4,218f.* ki¤ca"yadvÃca omiti yacca neti yaccÃsyÃ÷ krÆraæ yadu colbaïi«ïu tadviyÆya kavayo 'nvavindannÃmÃyattà samat­pya¤ch­tedhi ityasyÃæ Órutau (ai.2-3-8) vÃco vÃksamÆhasya madhye yat omiti padamaÇgÅkÃravÃcÅti yÃvat, yacca neti padaæ prati«edhÃrthaæ, yaccÃsyà vÃco madhye krÆram arthata÷ kaÂhinaæ (ca), yaccolbaïi«ïu Óabdata kaÂhinam / upalak«aïametat / yÃvadvaidikaæ padajÃtaæ tatsarvaæ, viyÆya vicÃrya kavayo vivekina÷, (nÃmÃyattÃ)nÃmÃyattÃni nÃmaprakÃÓyatayà nÃmÃdhÅnÃni ta(tta)cchabdaprav­ttinimittÃni, anvavindan viditavanta÷ / tasmiæÓca vedane 'dhiÓrute paripakve iti a(tada)nantaraæ samat­pyan k­tak­tyà muktà abhÆvanniti, nÃmamÃtravida÷ k­tak­tyatà tÃvatkathità / tamevaæ vidvÃniti parameÓvaraj¤ÃnÃdeva mok«a÷ ÓrÆyate / tadetadubhayÃnyathÃnupapattyà sarvÃïyapi vaidikÃni nÃmÃni parameÓvarÃrthÃnÅti gamyata ityÃha- nÃmeti // *4,219* %<... nÃmavitk­tak­tyatà // MAnuv_1,4.37d //>% NYùYASUDHù: athÃnyacca sakalavaidikasaæhitÃnÃæ pÆrvottaravarïÃnÃæ ca vi«ïunÃmÃrtha(rÆpa)tvaæ tatpratipÃdakatvamabravÅdveda÷ / tena sarve varïÃ÷ sarvÃÓca saæhità vi«ïumeva pratipÃdayantÅti j¤Ãyata ityÃha- vi«ïunÃmeti // %% NYùYASUDHù: kvÃbravÅdityatastadvÃkyamarthata÷ paÂhati- ïakÃraæ ceti // %<ïakÃraæ ca «akÃraæ ca balace«ÂÃtmakaæ vadan // MAnuv_1,4.38cd // tajj¤ÃnapÆrvakatvena saæhitÃdhyayanaæ tathà // MAnuv_1,4.39ab //>% NYùYASUDHù: "ïakÃro balaæ «akÃra÷ prÃïa ÃtmÃ' iti vi«ïunÃmagatau ïakÃra«akÃrau parameÓvarabalace«yÃpratipÃdakau vadan vedo 'nantaraæ"sa yo ha etau ïakÃra«akÃrÃvanusaæhitam­co vedety­cÃmanusaæhitaæ sarvasaæhitÃsu ïakÃra«akÃrau yo veda ïakÃra«akÃratatsaæhitÃbhi÷ pratipÃdyo yo 'rtha÷ sa eva sarvatra pÆrvottaravarïatatsahitÃbhi÷ pratipÃdyata iti yo ve(tti)da, iti vi«ïunÃmasamÃnÃrthatÃj¤ÃnapÆrvakatvena sarvasaæhitÃdhyayanamabravÅdityartha÷ / nanvatra ïakÃra«akÃrÃrthapratipÃdakatvaæ sarvavarïÃderucyate / natu vi«ïunÃmÃrthatvam / nahi ïakÃra«akÃrÃveva vi«ïunÃmetyata Ãha- upasargatvata iti // %% *4,220* NYùYASUDHù: satyaæ santi vi«ïunÃmnayanye 'pi varïÃ÷ / tathÃpi vÅtyasyopasargatvenottarapadÃrthaviÓe«akatvÃt unpratyayasya tÃcchÅlyÃrthatvÃdupasarjanatvaæ manvÃnasya vedasya prÃdhÃnyÃt ïakÃraÓca «akÃraÓca dvÃveva nÃmasvarÆpatayÃbhimatÃvityado«a÷ / nanÆpasargÃ÷ kriyÃyoge / nacÃtra kriyà yogo 'sti / tatkathamupasargatvam / maivam / «ontakarmaïi, ïustutÃviti dhÃtudvayarÆpatvÃÇgÅkÃrÃt / ata eva tÃcchÅlikapratyayotpattyupapatti÷ / udÃh­tÃnÃæ ÓrutÅnÃæ prayojanamÃha- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: yau purà sarvaÓabdÃnÃæ pratipadasamanvayo vÃkyasamanvayaÓca vi«ïÃvuktau tÃvatÃbhi÷ Órutibhi÷ siddhÃvityartha÷ / *4,221* upapattyapek«Ã÷ Órutaya÷ prÃgudÃh­tÃ÷ / idÃnÅæ spa«Âaæ padavÃkyasamanvayapratipÃdinÅrudÃharati- gho«Ã iti // %% NYùYASUDHù: "tà và etÃ÷ sarvà ­ca÷ sarve vedÃ÷ sarve gho«Ã ekaiva vyÃh­ti÷ prÃïà eva',"sarve vedà yatpadamÃmananti',"indraæ mitraæ varuïamagnimÃhuratho divya÷ sa suparïo garutmÃn / ekaæ sadviprà bahudhà vadantyagniæ yamaæ mÃtariÓvÃnamÃhu÷',"yamindramÃhurvaruïaæ yamÃhuryaæ mitramÃhuryamu satyamÃhu÷',"sa prathamasaæ(sk­)k­tirviÓvakarmà sa prathamo mitro varuïogina÷' / "yo devÃnÃæ nÃmadhà eka eva' ityetÃnivÃkyÃnyetai÷ pratÅkairupÃttÃni / Ãdipadena"nÃmÃni sarvÃïi' ityÃdergrahaïam / atrÃdyadvitÅyÃntimaÓrutaya÷ samanvayadvaye pramÃïam / anyÃstu vÃkyÃnvaye / indrÃdinÃmnÃæ parameÓvaraparatve sati"indrasya nu vÅryÃïi pravocam' ityÃdivÃkyÃnÃæ tatparatvaæ hi siddhayati / *4,222* %<... tadevoktamupakramÃt / iti svayaæ bhagavatà bruvatÃÓe«amanvayam // MAnuv_1,4.43b-d //>% NYùYASUDHù: nanvetadarthapratipÃdakasÆtrasyÃdarÓanÃdutsÆtrito 'yamartha÷ kasmÃdukta ityata Ãha- tadeveti // tadetadbhagavatà sÆtrakÃreïa svayamuktameva notsÆtritaæ kathyate / tathÃca sÆtram / "jyotirupakramÃttu tathà hyadhÅyata eke' iti / atra jyotiriti sÆtrapratÅke grÃhye yadupakramÃdityÃha, tena"jyotirupakramÃt' iti pare«ÃmapapÃÂha eveti sÆcayati / athavÃtra jyotirmÃtragrahaïÃtkathaæ sarvaÓabdapratipÃdanam / jyoti÷Óabdasyopalak«aïatvÃditi vadÃma÷ / kathamupalak«aïÃbhiprÃyo 'vagamyata ityata uktam- upakramÃditi bruvateti // *4,223* atra hi"jyoti÷ iti pratij¤Ãya upakramÃttu tathà hyadhÅyata eke' iti heturucyate / tasya cÃyamartha÷ / "e«a imaæ lokamabhyÃrcat ityupakramÃt upakramaæ vidhÃya tà và tà ityÃdyadhÅyata eka iti / tathÃca yadi jyoti÷ÓabdamÃtrasamanvayo 'tra vivak«ita÷ syÃttadà tanmÃtropapÃdakaæ kimapi vaktavyam / sarvaÓabdavÃcyatopapÃdakasyopÃdÃnaæ kvopayujyate / nahi viÓe«avi«ayaæ pramÃïaæ nÃsti, yena sÃmÃnyadvÃrà sÃdhanaæ vidheyam / ata÷ sarvavi«ayaæ pramÃïamupÃdadÃnena sÆtrak­tà jyoti÷Óabdo lÃk«aïiko vivak«ita iti j¤Ãyate / ki¤ca tattu samanvayÃditi brahmaïi sarvaÓabdasamanvaya÷ pratij¤Ãto na katipayaÓabdasamanvaya ityupapÃditam / tadvivaraïÃrthamadhyÃyaÓe«asya prav­ttiriti coktam / tatrÃnandamayÃdyadhikaraïai÷ prÃkaraïikaÓabdasamanvaya÷ pratipÃdita÷ / asmiæÓraca pÃde virodhyÃdiÓabdasamanvaya÷ / tathÃca karmakramÃdyabhidhÃyina÷ ÓabdÃ÷, idaæ ca adhikaraïamavaÓi«yamiti pariÓe«ÃttatsamanvayÃrthametaditi j¤Ãyata ityÃÓayavÃnÃha- bruvateti // astvatra sarvaÓabdasamanvayapratij¤Ãnam / tathÃpi yo 'tra tadupa(tprati)pÃdanÃrthaæ jÃtamotamityÃdinÃnvayo(nyÃyo)bhihita÷ sa na sÆtrita ityato voktam- upakramÃditi // "e«a imaæ lokamabhyÃrcat' ityupakramavÃkyamupÃdÃya tathà hyadhÅyata eka iti vadatà sÆtrakÃreïa tadevoktaæ yadasmÃbhiruktam / upakrame sarvasyÃsya darÓanÃt / yathà caitattathà etameva ityÃdinoktamiti / *4,224* evaæ saÇk«epavistarÃbhyÃæ ÃnumÃnikamityÃdisÆtrÃïi vyÃkhyÃya pare«Ãæ vyÃkhyÃnaæ pratyÃkhyÃti / tathÃhi / kecidetatpÃdaprameyamanyathà varïayanti / yaduktaæ pradhÃnasyÃÓÃbdatvamÅk«aternÃÓabdamiti / tadasiddham kÃsucicchÃkhÃsu pradhÃnasamarpaïaparÃïÃæ ÓabdÃnÃæ ÓrÆyamÃïatvÃditi / tadetadyÃbanna nirÃkriyate na tÃvadbrahmakÃraïavÃda(sya)sthairyaæ bhavati / ata÷ pradhÃnasyÃÓÃbdatvaæ pratipÃdayitumayaæ pÃda Ãrabhyata iti / tattÃvannirÃca«Âe- na ÓabdavÃcyataiveti // %% NYùYASUDHù: atraiva prathame 'dhyÃye pradhÃnasya ÓabdavÃcyatà ni«iddhayata iti nopapadyate / tathà sati samanvayalak«aïe 'ntarbhÃvÃbhÃvena pÃdasyÃsaÇgatatvaprasaÇga iti bhÃva÷ / nanÆktamatra samanvayasthemne pradhÃnasyÃÓÃbdatvamatropapÃdyata iti, tathÃca kathamasaÇgatiriti / maivam / tathà satyavirodhalak«aïe 'ntarbhÃvaprasaÇgÃt / anyathà dvitÅyÃ(dhyÃyÃr)tho 'pi samanvayasthairyÃyaiveti so 'pyatra vaktavya÷ syÃt / kevalaæ ÓabdavÃcyataivÃtra pradhÃnasya ni«idhyate iti na yujyate / viÓe«ÃbhÃvÃt / *4,226* ki¤cÃtrapÃde jagatkÃraïÃdi(vÃci)ÓabdavÃcyatvaæ pradhÃnasya ni«idhyate ÓabdavÃcyataiva và / nÃdya÷ / atrodÃh­tavÃkye«u"mahata÷ paramavyaktam',"yasminpa¤capa¤cajanÃ÷' ityÃdi«u pradhÃnasya jagatkÃraïatvÃÓravaïÃt / kaÓcidÃha / "mahata÷ paramavyaktam iti paraÓabdena kÃlaviprak­«Âatvamucyate, tata÷ kÃraïatvaÓaÇketi / tadayuktam / kiæ kÃlaviprakar«a eva kÃraïatvamuta tenÃnumeyam / atha sambhÃvyam / na prathamadvitÅyau / kÃryakÃraïabhÃvavikalayorapi parÃparabhÃvadarÓanÃt / na t­tÅya÷ / sambhÃvanÃmÃtrasyeyantaæ sÆtrasandarbhaæ prati prayojakatvÃyogÃt / ajÃmekÃmityÃdau kÃraïatvaæ pratÅyata iti cet / tatkiæ brahmaparaæ kari«yate / tejo 'bannavi«ayaæ hi tadvayÃkhyÃtaæ bhavatà / tathÃca laukikamÃbhÃïakaæ nÃtivartate"vyÃghreïoraïe nÅte kà hÃni÷ v­ke(ïoraïe)nÅte ko lÃbha÷' iti / dvitÅye tvidamupati«Âhate / na ÓabdavÃcyataivÃtra pradhÃnasya ni«idhyate, prak­tÃnupayogÃditi / ÓÃbdatve hi pradhÃnasya svarÆpamÃtra siddhayati naca svarÆpasiddhimÃtreïa kÃcillak«aïak«ati÷ / na hyasmÃbhiriva pareïa sarvaÓabdasamanvaya÷ pratij¤Ãta÷ / nÃpi pradhÃnaæ ni«idhya brahma tatra niveÓitam / yenÃsmadÅyadiÓÃpyupayoga÷ syÃt / tadidamuktam / brahmaniveÓaæ(Óanaæ) vinà pradhÃnasya ÓabdavÃcyataivÃtra ni«idhyata iti na yuktamiti / *4,229* ki¤ca pradhÃnasya ÓabdavÃcyatà Åk«atyadhikaraïÃnantarameva ni«edhyà / tripÃdÅæ atikramya atra ni«idhyata iti (na yujyate) vyavadhÃna(ne) kÃraïÃnirÆpaïÃditi / ki¤ca pÃdapratipÃdyo 'rthastathÃvidho bhavati, yastatpÃdasthasakalasÆtrapratipÃdya÷ / naca atra pÃde sarve«u (api) sÆtre«u pradhÃnasya ÓabdavÃcyataiva ni«idhyata iti niyamo 'sti, yenÃyametatpÃdÃrtha÷ syÃt / kÃraïatvenetyÃdau tadabhÃvÃt / tatrÃpi paramparayà tadeva sÃdhyamiti cet / tarhi pÃramparyasyÃtÅtapÃdÃrthe 'pi suvacatvÃt atraiva pradhÃnasya ÓabdavÃcyatà ni«idhyata iti nÃsti / sa hi pÃdÃrtho yo nÃnyatra pratipÃdyata iti / *4,233* evaæ sÃmÃnyata÷ pÃdÃrthaæ nirÃk­tyedÃnÅæ prathamÃdhikaraïavyÃkhyÃæ nirÃkaroti- na ÓabdavÃcyataiveti // ÃnumÃnikamityÃdisÆtraæ yatpareïa vyÃkhyÃtam / ÃnumÃnikamapyanumÃnanirÆpitaæ pradhÃnamapyeke«Ãæ ÓÃkhinÃæ Óabdavadupalabhyate / kÃÂhake hi paÂhyate / "mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷' iti / tatra ya eva, yannÃmÃno, yatkramakÃ(mÃ)Óca, mahadavyaktapuru«Ã÷ sm­ti(pra)siddhÃsta eveha pratyabhij¤Ãyante / tatrÃvyaktamiti rƬhiyogÃbhyÃæ pradhÃnamucyate / evaæ tasya ÓabdavatvÃdaÓabdatvamanupapannamiti cet / naitadevam / na hyetatkÃÂhakavÃkyaæ pradhÃnaparamiti / atra p­cchÃma÷ / kimatra kÃÂhakagatÃvyaktaÓabdavÃcyataiva pradhÃnasya ni«idhyate kiævà kutrÃpi kenÃpi Óabdena nocyata iti / Ãdyasyottaram / atra kÃÂhake (vÃkye) avyaktaÓabdavÃcyataiva pradhÃnasya ni«idhyata iti nopapannam / tanmÃtreïÃÓabdatvÃsiddhe÷ / dvitÅye 'pi kiæ paramamukhyayà v­ttyà uta ÓabdavÃcyataiva ni«idhyate / Ãdye tanmÃtramanumatameva / sarvathà ÓabdavÃcyataivÃtra pradhÃnasya ni«idhyata iti dvitÅyastu nopapadyate / kuta ityata Ãha- sarveti // %% NYùYASUDHù: saÇgrahÃt pradhÃnasyeti Óe«a÷ / vede tÃvadÃtharvaïikÃ÷ paÂhanti"vikÃrajananÅmaj¤Ãma«ÂarÆpÃmajÃæ dhruvÃm / dhyÃyate 'dhyÃsità tena tanyate preryate puna÷' ityÃdi / itihÃsapurÃïe tÆdÃhari«yamÃïe dra«Âavye / nanÆktamatra na hyatra sm­tiprasiddhaæ kÃraïaæ triguïaæ pradhÃnamucyate / tena yadyadudÃhriyate tattadvipratipannameva, ityata÷ triguïatvÃdilak«aïopetapradhÃnapratipÃdakaæ itihÃsavÃkyaæ paÂhati- sattvamiti // %% NYùYASUDHù: Ãdipadena"bhÆmirÃpo 'nalo vÃyu÷' ityÃdergrahaïam / ityÃdivÃkyapratipÃdyena triguïatvÃdinà rÆpeïopetasya pradhÃnasya saÇgrahÃditi sambandha÷ / *4,234* ki¤ca"avyaktÃtpuru«a÷ para÷' ityavyaktaÓabdavÃcyaæ na cetpradhÃnaæ tarhi tadvÃcyaæ vÃcyam / *4,235* nanvatra sÆtrak­taivoktaæ"ÓarÅrarÆpakavinyastag­hÅte÷' iti,"ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ rathameva ca' iti prÃgyaccharÅraæ ratharÆpakatayà vinyastaæ tadatrÃvyaktaÓabdena g­hyate, prakaraïÃtpariÓe«Ãcceti / naiva sÆtrak­dÃha / tathÃtve hi rÆpakavinyastaÓarÅrag­hÅterityavak«yat / astu và katha¤cidviÓe«aïasya paranipÃta÷ / idaæ tu vaktavyam / kathamavyaktaÓabdena ÓarÅramucyata iti / na hye«Ã rƬhi÷ / nÃpi yoga÷ sambhavati / ÓarÅrasya vyaktatvÃt / nanu parih­tametatsÆtrakÃreïa(k­tÃ)"sÆk«maæ tu tadarhatvÃt' iti / yadyapÅdaæ ÓarÅraæ vyaktam, tathÃpyasya yanmÆlamupÃdÃnakÃraïaæ tejo 'bannalak«aïaæ bhÆtasÆk«maæ tattÃvadavyaktam / anÃdestasya sÆk«masyÃvyaktatà 'rhatvÃt / kÃryakÃraïaÓabdÃÓca saÇkÅryante / "gobhi÷ ÓrÅïÅta matsaram' iti yatheti / atra vaktavyam / kimanenoktaæ bhavatÅti / kiæ ÓarÅramevÃtrocyate, avyaktaÓabdastatropacarita÷, ÓarÅramÆlÃpÃdÃnasya tejo 'bannÃtmakasya bhÆtasÆk«masyÃnÃderavyaktatvÃditi, kiævà bhÆtasÆk«mamevÃvyaktaÓa(bdavÃcyaæ)bdam, ÓarÅraÓabdastu tatropacarita÷, ÓarÅrasya tatkÃryatvÃditi / pak«advaye 'pi do«amÃha- yatreti // %% NYùYASUDHù: yatra vÃkye, yadi avyaktaÓabdasyÃnyÃrtho ne«yate, parabrahmalak«aïa÷, api tu tejo 'bannÃtmakaæ ÓarÅramÆlopÃdÃnamanÃdi bhÆtasÆk«mameve«yate / prathame svarÆpeïa(eva) / dvitÅye 'vyaktaÓabdavÃcyatayà tatra tarhi tatpradhÃnamiti codite ko do«o 'sti / yena neti prati«iddhayate / ayamabhisandhi÷ / sarvathà tÃvannÃvyaktapadaæ brahmaparaæ tvayocyate, kintu bhÆtasÆk«makÃryaÓarÅrasya bhÆtasÆk«masya và vÃcakamiti / pareïa tu pradhÃnavÃcakamiti / yadi vÃvyaktasya kÃraïatvamabhipretaæ tadà pak«advayamapi brahmavÃdasya pratipak«abhÆtamiti / ÓarÅrÃÇgÅkÃreïa pradhÃnaniraso vyartha÷ / kÃraïatvÃvivak«ÃyÃæ tu pak«advayasyÃpyaviruddhatvÃtkimanenÃnyataraparigraheïÃnyataranirÃkaraïÃgraheïa viphalatvÃdasaÇgatatvÃcceti / athavÃnÃderupÃdÃnasya ja¬asya bhÆtasÆk«mÃ(ÓabdÃ)bhidheyasyÃÇgÅkÃre pradhÃnaæ neti riktaæ vaca÷, tallak«aïatvÃtpradhÃnasya / nÃmni vivÃdÃyogÃditi abhiprÃya÷ / *4,241* nanvidamÃÓaÇkaya sÆtrakÃreïaiva parih­tam, tadadhÅnatvÃdarthavaditi / syÃdetadevam / yadi vayaæ svatantraæ tejo 'bannÃtmakaæ kÃraïam(iti) abhyupagacchÃma÷ / naitadasti / tasya brahmÃdhÅnatÃÇgÅkÃrÃt / avaÓyaæ caitada(devama)ÇgÅkartavyam / arthavaddhi tat / na hi tena vinà brahmaïo jagatkÃraïatvaæ nirvahatÅti / atrocyate / kimanenoktaæ bhavati / asti pradhÃnamiti sampratipannam / taddharme«u tu svÃtantryÃdi«u vipratipattiriti / evaæ cetpradhÃnasya svÃtantryÃdikaæ sÃÇkhayena codanÅyam / tvayà tu pÃratantryÃdikaæ vyutpÃdanÅyam / kimanenÃvyaktÃdiÓabdÃnÃæ pradhÃnaparatÃnirÃsaprayÃsena / na hyatra pradhÃnasya svÃtantryÃdikamavabhÃsate / pratyutÃvyaktÃtpuru«a÷ para ityavyaktasya puru«ÃdhÅnatvaæ pratÅyate / tadidamapyuktaæ"pradhÃnamatrocyata ityevokte 'parÃdha÷ ka÷ / kintu svatantramityudite / na caivamatrocyate' iti / *4,242* camasavadaviÓe«ÃdityÃdikamadhikaraïamapi pradhÃnasyÃÓÃbdatvapratipÃda(ka)nÃrthamiti vyÃcak«ate / tathÃhi / "ajÃmekÃæ lohitaÓuklak­«ïÃæ (bahvÅæ prajÃæ janayantÅsarÆpÃm) / bahvÅ÷ prajÃ÷ s­jamÃnÃæ sarÆpÃ÷ / ajo hyeko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃtyenÃæ bhuktabhogÃmajo 'nya÷' ityasminmantre pradhÃnasya pratipÃdanÃtkathaæ tadaÓabdamiti / atrocyate / yathà hi"arvÃgbilaÓcamasa÷' ityasminmantre svÃtantryeïa"ayaæ nÃmÃsau camasa÷' iti na Óakyate nirÆpayitum, viÓe«ÃbhÃvÃt / ÆrdhvabudhnatvÃderyathÃkatha¤citsarvatra yojayituæ ÓakyatvÃt / tathÃ"ajÃmekÃm' ityatrÃpi pradhÃnapratipÃdanaæ na ÓakyÃvadhÃraïam, viÓe«ÃbhÃvÃditi / tadidamanupapannam / "gauranÃdyantavatÅ sà janitrÅ bhÆtabhÃvinÅ / sitÃsità ca raktà ca sarvakÃmadughà vibho÷' // ityadiÓrutisamÃkhyayà nirïayopapatte÷ / ki¤ca na tÃvadatra ajÃÓabdena rƬhÃrthatvÃcchÃgÅ svÅkartumucitÃ, vidyÃprakaraïatvÃt / nÃpi paraæ brahma, lohitÃditvÃsambhavÃt / bhogyatvÃnupapatteÓca / ata eva na jÅvo 'pi, bhokt­tayà p­thagabhidhÃnÃt / nÃpyanyatki¤cidacetanam, ajananÃnupapatte÷ / ata÷ prak­rivÃjÃ, janmÃbhÃvÃt / lohitaÓuklak­«ïà ca raja÷sattvatamorÆpatvÃt / prasiddhaæ ca raja ÃdÅnÃæ lohitÃditvamÃgame«u / tadanu«aktaÓca jÅva÷saæsarati / asaæsaktastu mucyata ityetadapi suprasiddham / na cedevam, mantrasya nirvi«ayatvÃpattiriti / *4,245* nanu na mantrasya nirvi«ayatvamÃpadyate / yata÷sÆtrak­devÃha jyotirupakrameti / atra mantre pratipÃditÃjà jyotirupakramà tejo 'bannarÆpà / kuta÷ / "yadagner(lo)rohitaæ rÆpaæ tejasastadrÆpaæ yacchuklaæ tadapÃæ yatk­«ïaæ tadannasya' iti lohitÃdirÆpavattayà tejo 'bannÃnyadhÅyate hyeke / tatsamÃkhyayÃtra(trÃpi) tejo 'bannÃtmaivÃjà pratipattavyà / tasyÃÓcaturvidhabhÆtagrÃmopÃdÃnabhÆtÃyà bahuprajÃjananÅtvaæ ja¬atvena bhogyatvaæ ca upapannamiti / atra dÆ«aïamÃha- ajÃmiti // %% NYùYASUDHù: yadyatra mantre pariïÃmi ja¬aæ tejobannalak«aïaæ pratipÃdyamaÇgÅkriyate / tarhyajÃmekÃmiti ÓrutiretÃæ prak­tiæ prÃheti pak«o yadà tadà ko do«o 'sti / na ko 'pÅti / *4,246* nanu kathaæ nÃsti / Åk«aternÃÓabdamityuktÃÓabdatÃsiddhervidyamÃnatvÃditi cet (na) tasyÃsmÃbhiranyathÃvyÃkhyÃtatvÃdityÃÓayenoktam- sarvatheti // %<... sarvathaivÃsti pariïÃmi ja¬aæ yadi // MAnuv_1,4.47ef //>% NYùYASUDHù: aparihÃrya ityartha÷ / idamatrÃkÆtam / jagatkÃraïatvena khalvatrÃjà pratÅyate / sà brahmavÃdinà brahmatayà samarthanÅyà / tejo 'bannÃtma(ka)tayà tu samarthane pradhÃnarÆpÃpi kuto nÃÇgÅkaraïÅyà / lak«aïÃtivyÃptestulyatvÃditi / tejo 'bannÃnyapi parameÓvarÃdhÅnÃni / ato tatrÃtivyÃptiriti na cet / evaæ tarhi kiæ mantrasya prak­tiparatvanirÃkaraïena / kintu prak­tiparatvamaÇgÅk­tyaiva"yo yonimadhiti«Âhatyeka÷' ityÃdivÃkyabaleneÓvarÃdhÅnatvamevopapÃdanÅyam / *4,247* ki¤ca tejo 'bannÃdi«u na tÃvadajÃÓabdo rƬha÷ / nÃpi yaugika÷ / tattejo 's­jatetyÃdiÓruterajananÃsambhavÃt / naca strÅliÇgatvamupapadyate / nÃpyekavacanam / triv­tkaraïÃditi cenna / atha manyeta tejo 'bannÃpÃdÃnaæ ja¬amanÃdidravyaæ kimapyekamasti / tatkÃryatvÃdupacÃrÃdajÃdiÓabdopapattiriti / tarhi tadevÃtra pratipÃdyamastu, ÓabdÃnÃæ mukhyav­ttilÃbhÃt / astviti cettarhi prak­tiratra pratipÃdyeti vadatà pÆrvapak«iïà kimaparÃddham / tallak«aïatvÃtprak­te÷ / nÃmamÃtre vivÃdÃyogÃcca, tadidamuktamajÃmekÃmiti / *4,249* nanvatrottaramuktaæ kalpanopadeÓÃditi / yathà (hi) madhuvidyÃdÃvÃdityÃdÅnÃæ madhvÃditvena kalpanà kriyate, evamatrÃpi tejo 'bannÃnÃmajÃdikalpanopadeÓÃdavirodha iti / etadayuktam / kalpanÃyÃ÷ prayojanÃbhÃvÃt / nahÅdaæ pÃmara(jana)manora¤janÃrthaæ kÃvyam / ata eva d­«ÂÃnto 'pi nirasta÷ / kaÓcijjyotirupakrametyetadanyathà vyÃca«Âe / jyotirbrahma / tadupakramà tatkÃraïaiveyamajà na svatantreti / tasya prathamasÆtraæ vyartham / anenaiva caritÃrthatvÃt / ki¤ca tadadhÅnatvÃdi(tyane)naiva pradhÃnasya jyotirupakramatvaæ pratipÃditam / pratipÃdanÅyaæ ca sÃÇkhayaparÅk«ÃyÃmapi / asyÃ÷ Órute÷ pradhÃnaparatve('pi) na do«a ityayuktaæ"tattu samanvayÃt' ityavadhÃraïÃnupapatteriti cet na, tejo 'bannaparatve 'pi tadanistÃrÃt / *4,354* astu parasyaivam / bhavatÃæ tu kathaæ na do«a ityata Ãha- asmÃkamiti // %% NYùYASUDHù: asmÃkaæ tu mate tattu samanvayÃdityavadhÃraïasyÃyamartha÷ sarve«Ãmapi ÓabdÃnÃæ bhagavÃneka eva paramamukhyÃrtho nÃnya iti / ato rƬhaæ, yasya Óabdasya yadarthatayà prasiddhaæ, tadapi sarvaæ tanmukhyÃrthamÃtratayÃbhyupagamyate / mukhyÃyoge gauïÃdyapi / evaæ cÃjÃdiÓabdÃ÷ paramamukhyayà v­ttyà parabrahmaparà mukhyamÃtratayà pradhÃnasyÃpi pratipÃdakà ityaÇgÅkÃre kÃnupapattiriti / nanvevaæ tarhi sautramavadhÃraïaæ kimiti paramamukhyÃrthÃntaravyÃv­ttyarthaæ vyÃkhyÃyate / vÃcyÃntaramÃtravyÃv­ttyarthaæ kuto na vyÃkhyÃtavyam / na coktaprayojanÃnupapatti÷ / amukhyayà v­ttyà saÇketamÃtreïa và tadupapatteriti cenna / sÆtrakÃreïaiva granthÃntare vaidikÃnÃæ ÓabdÃnÃmuktavidhÃnekÃrthatvasyÃbhyupagatatvÃdityÃha- arthadvayamiti // tadeva paÂhati- kÃryÃïÃmiti // %% NYùYASUDHù: vacasÃæ vaidikÃnÃmuttamaæ vÃcyam / tadapek«ayÃnyÃnyamukhyavÃcyÃni / kuta etat / yogÃnÃæ yogav­ttÅnÃæ paramÃæ siddhim / siddhayantyasminniti siddhi÷ / indrÃdayastvaparamasiddhaya÷ / etadapi kuta÷ / kÃryÃïÃæ mahadÃdÅnÃæ pÆrvaæ mukhyaæ kÃraïam / prak­tyÃdÅni tvamukhyakÃraïÃni / padaæ svarÆpam / tasmÃtparamaæ vidu÷ / yadyapi rƬhiravilambenÃrthapratyÃyakatÃmÃtreïabalavatÅ / tathÃpi viÓe«aj¤ÃnahetutvÃdyoga eva balÅyÃniti matvà sa eva g­hÅta÷ / tatra sÃk«ÃdarthadvayasyÃnuktatve 'pyuttamaæ vÃcyamiti viÓe«aïÃdvÃcyÃntarasadbhÃvo 'vagamyate / ata eva prÃgabhipretyetyuktam / *4,256* vaidikÃnÃæ ÓabdÃnÃmubhayÃrthatve pramÃïÃntaramÃha- buddhÃviti // %<... buddhau samÃrohÃdubhayoryogarƬhayo÷ / tyÃge ca kÃraïÃbhÃvÃdubhayÃrthatvami«yate // MAnuv_1,4.51a-d //>% NYùYASUDHù: yoga iti yogav­ttivi«aya÷ parameÓvara÷ / rƬha÷ prasiddha÷ prak­tyÃdi÷ / ayamartha÷ / asti tÃvadviditapadapadÃrthasaÇgateradhigataÓÃbdanyÃyasyÃjÃdiÓabdaÓravaïe brahmaïa iva pradhÃnasyÃpi buddhÃvÃroha÷, dhiyÃæ ca (tu) svata eva prÃmÃïyam / aprÃmÃïyaæ tu bÃdhakÃdhÅnamityupapÃditaæ prathamasÆtre / nacÃtrÃrthadvayayÃbhyupagame bÃdhakamasti / yena buddhÃvÃrƬhamapi tyajyeta / ato nirapavÃdapratÅtibalÃtsarve«Ãmapi ÓabdÃnÃmubhayÃrthatvame«yavyamiti / etadeva viv­ïoti- viparÅteti // %% NYùYASUDHù: kÃraïaæ svÅkÃrasyeti Óe«a÷ / sà viparÅtapramà / sa svÅkÃrakÃraïatvenokto 'pi pÆrvÃroha÷, vyartha÷, svÅkÃrakÃraïaæ na bhavati / bhramo yatheti / prasiddhaÓuktirajatÃdiviparyayo yathetyartha÷ / yadvà / ajÃdipadÃni dvayarthÃni bÃdhakavidhurÃyÃæ buddhau tathà rƬhatvÃditi pratij¤ÃhetÆ kathitau / anenÃnvayavyatirekÃbhyÃæ vyÃptimÃca«Âe / tatra pÆrvÃrdhe yathà stambhÃdipratyaya iti d­«ÂÃntoktirapi dra«Âavyà / nanvatrÃjÃyÃ÷ kÃraïatvamucyate / tacca brahmalak«aïatvenoktamityato bÃdhakÃd buddhÃvÃrƬhamapi pradhÃnaæ tyÃjyamiti cenna / nimittamÃtratvasya brahmalak«aïatvena jagadupÃdÃnatvasya pradhÃne 'pi sattvÃdaya tadarthatvopapatterityÃÓayavÃnupasaæharati- ata iti // %% NYùYASUDHù: ##-(3) saÇkhayopasaÇgrahÃt' ityetadapi pradhÃnasyÃÓa(ÓÃ)bdatvapratipÃdanÃrthatayà vayÃcak«ate (ÓÃæ.bhÃ) / tathÃhi / "yasminpa¤capa¤cajanà iti pa¤casaÇkhayÃvi«ayÃparà pa¤casaÇkhayà ÓrÆyate / pa¤caÓabdadvayadaÓarnÃt / na ete pa¤capa¤cakÃ÷ pa¤caviæÓati÷ sampadyate / tathÃca Órutiprasiddhayà pa¤caviæÓatisaÇkhayayà te«Ãæ sm­tiprasiddhÃnÃæ pa¤caviæÓatitattvÃnÃmupasaÇgrahÃtprÃptaæ Órutimattvaæ pradhÃnÃdÅnÃæ ityatrocyate / na saÇkhayopasaÇgrahÃdapi pradhÃnÃdÅnÃæ ÓrutimattvapratayÃÓà kartavyà / kasmÃt / nÃnÃbhÃvÃt / nÃnà hyetÃni pa¤caviæÓatitattvÃni nai«Ãæ pa¤caÓa÷ pa¤caÓa÷ sÃdhÃraïo dharmo 'sti / yena pa¤caviæÓaterantarÃle pa¤ca pa¤ca saÇkhayà niveÓeran / na hyekaæ nibandhanamantareïa nÃnÃbhÆte«u dvitvÃdikÃ÷ saÇkhayà niviÓante / atirekÃcca / atireko hi bhavatyÃtmÃkÃÓÃbhyÃæ pa¤caviæÓatisaÇkhayÃyÃ÷ / Ãtmano hi pa¤caviæÓatÃvantarbhÃve yasminnityadhikaraïatvoktivirodha÷ / ÃkÃÓasyÃpi p­thaguktivirodha÷ / kiæ pa¤caviæÓatitattvaprakriyà sarvathÃprÃmÃïikÅtyabhiprÃya÷ / utaitadvÃkyaæ tatparaæ na bhavatÅti / pak«advayamapyanupapannamityÃha- yattaditi // *4,262* %% NYùYASUDHù: sadasÃtmakaæ kÃryakÃraïÃtmakam / aviÓe«atvÃdakÃryatvÃtpradhÃnaæ viÓe«avattvÃtkÃryatvÃtprak­tiæ prÃhu÷ / viÓe«avadityasya vivaraïam- pa¤cabhiriti // %% NYùYASUDHù: pa¤cabhi÷ mahÃbhÆtai÷ pa¤cabhistanmÃtrÃbhi÷ caturbhirmahadahaÇkÃramanobuddhibhi÷ daÓabhirindriyaiÓca brahma pÆritam / "etaccaturviæÓatikaæ gaïaæ pradhÃnakÃryaæ vidu÷ iti sÆtrak­taiva granthÃntare pa¤caviæÓatitattvÃnÃæ pratipÃditatvÃnna tÃvadÃdya÷ kalpa÷ / anuvÃdo 'yamiti cet / kiæ pramitasyota kalpitasya / Ãdya tatpramÃïaireva siddhistattvÃnÃm / na dvitÅya÷ vaiyarthyÃt / dÆ«aïÃrthamiti cenna / tadabhÃvÃt / nahi granthÃntare anuvÃdo granthÃntare dÆ«aïamiti sambhavati / na dvitÅya÷ / virodhÃbhÃvÃt / *4,269* yaduktaæ nÃnÃbhÃvÃditi tadasat / sÆtrakÃrasyÃpi saÇgrÃhakÃbhÃvena pa¤cabhirityÃdyuktyanupapattiprasaÇgÃt / atha tatra bhÆtatvÃditi saÇgrÃhakÃïi santi iti cet tarhi tÃnyeva bhÆtatvatanmÃtratvaj¤ÃnendriyasvakarmendriyatvataditaratvÃni (ca)ÓrutÃvapi santÅti samÃnam / na cÃyamasti niyamo 'ntarÃle saÇgrÃhakeïa vinà na saÇkhayÃniveÓo 'stÅti / "pa¤ca sapta ca var«Ãïi na vavar«a Óatakratu÷',"vratametadanu«Âheyaæ var«Ãïi nava pa¤ca ca' ityÃdau vyabhicÃrÃt / yadapyatirekÃcceti / tadapyasat / pÃta¤jalairÅÓvarasyÃÇgÅk­tatvÃt / ÃkÃÓaÓcetyÃkÃÓÃdyà iti vyÃkhyÃnopapatte÷ / *4,272* ki¤cedaæ vÃkyaæ pa¤caviæÓatitattvasiddhaye sÃÇkhayena svaÓÃstre g­hÅtatvÃdvà ÓaÇkitaæ sambhÃvitatvÃdvà / na dvÃvapi sambhavata÷ / pa¤ca pa¤cajanà ityasya pa¤caviæÓatyapratyÃyakatvÃt / pa¤cajanà itayasya samÃsatve hi dvitÅya÷ pa¤caÓabdo na tÃvatpa¤caÓabdena sambaddhayate / viÓe«aïasyÃpesarjanena sambandhÃyogÃt / nÃpi janaÓabdena / pa¤cajanÃ÷ katÅtyÃkÃÇk«Ãnudayena viÓe«aïÃyogÃt / asamÃsatve 'pi na tÃvatpa¤caÓabdena sambandha÷ / ekÃrthayorviÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃnupapatte÷ / nÃpi janaÓabdena / nirÃkÃÇk«atvÃt / katha¤cidÃkÃÇk«ÃyÃmapi daÓatvasya prÃpte÷ / *4,279* nanu pa¤cajanà iti samÃhÃradvigu÷ / tasya pa¤ceti viÓe«aïe pa¤caviæÓati÷ sampadyate / yathà pa¤capa¤ca(pha)pÆlyaæ ityukte pa¤caviæÓatipÆlyolabhyanta iti / maivam / tathà sati puæliÇgÃnupapatterityalam / kÃraïatvenetyÃdisÆtrÃïÃmapavyÃkhyÃnaæ sphuÂadÆ«aïamiti na dÆ«itam / *4,283* prak­tiÓcetyetada(tya)dhikaraïaæ brahmaïo jagadupÃdÃnatÃpratipÃdanÃrthamiti vyÃcak«ate / tathÃhi / janmÃdyasya yata iti jagatkÃraïaæ brahmetyuktam / tatra saæÓaya÷ kimupÃdÃnatvenota nimittatveneti / "sa Åk«Ãæcakre sa prÃïamas­jata' itÅk«ÃpÆrvakakart­tvaÓravaïÃdinà kevalaæ nimittatvenaiveti prÃpte 'bhidhÅyate"prak­tiÓca patij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt' / na kevalaæ nimittakÃraïameva brahma / kintu prak­ti÷ upÃdÃnaæ ca / kuta÷, pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt / evaæ hi pratij¤Ãd­«ÂÃntau noparudhyete / "yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' iti brahmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãtam / taccopÃdÃnatva evopapadyate / kÃryasyopÃdÃnÃvyatirekÃt / nahi nimittakÃraïÃvyatireka÷ kÃryasyÃsti / tak«ïa÷ prÃsÃdavyatirekadarÓanÃt / d­«ÂÃntÃÓca"yathà somyaikena m­tpiï¬ena' ityÃdaya upÃdÃnagocarà ÃmnÃyante / "yato và imÃni bhÆtÃni' iti pa¤camÅ copÃdÃnatvaæ gamayatÅti / janikartu÷ prak­tiriti viÓe«asmaraïÃt / "abhidhyopadeÓÃcca'"so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeya' ityabhidhÃnapÆrvakabuhabhavanopadeÓÃcca nimittatvamupÃdÃnatvaæ ca gamyate / "sÃk«ÃccobhayÃmnÃnÃt' / itaÓcopÃdÃnaæ brahma / "sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante ÃkÃÓaæ pratyastaæ yanti' iti sÃk«Ãdbrahmaiva kÃraïamupÃdÃyobhayo÷ prabhavapralayayorÃmnÃnÃt / yaddhi yasmÃtprabhavati yasmiæÓca lÅyate tattasyopÃdÃnaæ prasiddham / yathà vrÅhyÃdÅnÃæ p­thivÅ(ti) / pratyastamayaÓca nopÃdÃnÃdanyatra kÃryasya d­«Âa÷ / "Ãtmak­te÷ pariïÃmÃt' tadÃtmÃnaæ svayamakurutetyÃtmana÷ karmatvakart­tvaÓravaïÃ(vyapadeÓÃ)ccopÃdanaæ brahma / kathaæ puna÷ pÆrvasiddhasya kriyamÃïatvam / pariïÃmÃt / pÆrvasiddho 'pyÃtmà vikÃrÃtmanà viÓe«eïÃtmÃnaæ pariïÃmayÃmÃseti hyupapannam / pariïÃmÃditi và p­thak sÆtram / sacca tyaccÃbhavadityÃdinà brahmaïa eva vikÃrÃtmanà pariïÃma÷ sÃmÃnÃdhikaraïyenÃmnÃyate / ataÓcopÃdÃnaæ brahma / "yoniÓca hi gÅyate / '"yadbhÆtayonim' iti yoniÓca brahma gÅyate / yoniÓabdaÓcopÃdÃnavacana÷ samadhigato loke / ataÓcopÃdÃnaæ brahmeti / *4,284* tadetannirÃkaroti- naceti // %% *4,288* NYùYASUDHù: kuto nocyata iti cet / pramÃïÃntarÃviruddho hi sÆtrÃrtho varïanÅya÷ / upÃdÃnatvaæ ca brahmaïa÷ ÓrutyÃdiviruddham / pariïÃmikÃraïaæ hyupÃdÃnamucyate / yathà ghaÂarucakÃdÅnÃæ m­tsuvarïÃdi / brahmaïaÓca svarÆpÃntarÃpattilak«aïo vikÃrÃparaparyÃya÷ pariïÃmo ni«iddhayate ÓrutyÃdÃviti kathaæ sÆtrÃrthatayà vaktuæ Óakyata ityÃha- avikÃra iti // *4,289* %% NYùYASUDHù: sadÃÓabdadvayasyÃvikÃra÷ Óuddha ityÃbhyÃæ sambandha÷ / vikÃro dvedhà bhavati / dharmiïo dharmasya ceti / tatrÃvikÃra÷sadetyÃdyasya ni«edha÷ / sadaikarÆpeti dvitÅyasya / ekarÆpe nirvikÃre vij¤Ãnabale yasyÃsau tathokta÷ / upamÃvi«aya aupamyam / na aupamyam anaupamyam / ekarasaæ svagatabhedavarjitam / pradhÃnÃnandÃtmakaæ và / na vikÃrÅti gamyata iti Óe«a÷ / *4,290* yuktiviruddhaæ ca brahmaïo vikÃritvamiti vaktuæ vikÃraprakÃrÃæstÃvadÃha- parÃdhÅneti // %% *4,291* NYùYASUDHù: vikÃrastÃvad dvividho bhavati / viÓe«ÃptirviÓe«iparivatar(v­tti)Óceti / tatra viÓe«ÃptirnÃma dharmiïastadavasthye sati dharmamÃtrapariv­tti÷ / viÓe«iparivartav­ttistu dharmisvarapÆsyaiva pariïÃma÷ / dvividho 'pyayaæ parÃdhÅno bhavati / pratyekaæ ca dvedhà / anivartyo 'nyathÃbhÃvo nivartyaÓceti / atraikaikaprakÃrÃnukti÷ sphuÂatvÃditi j¤Ãtavyam / anyathà vÃkyasyÃsÃma¤jasyaæ syÃt / k«ÅrÃdivaditi caturïÃmudÃharaïam / k«ÅrÃdÅnÃmiva dadhitvÃdyÃpattirityartha÷ / *4,292* tatrÃnivartyaviÓe«Ãptiryathà / ÓyÃmasya phalasya pÅtatvÃpatti÷ / tatra hi dharmiïastÃdavasthyaæ pÅtatve 'pi phalavyavahÃrÃniv­tte÷ / kevalaæ ÓyÃmatvÃpagamena pÅtatvamutpannaæ saurÃtapÃdivaÓÃnna nirnimittam / naca punarnivartate / nivartyaviÓe«Ãptiryathà / kuï¬alÃdyÃkÃrasya suvarïasya kaÂakÃditvÃpatti÷ / atrÃpi hi dharmiïastÃdavasthyam / kaÂaka(kÃdi0tvÃpanne 'pi suvarïavyavahÃradarÓanÃt / paraæ kuï¬alatvÃpÃyena svarïakÃrÃdyadhÅnakaÂakabhÃvo jÃta÷ / nivartyaÓcÃsau / puna÷ kuï¬alÅkartuæ ÓakyatvÃt / *4,293* anivartyo viÓe«iparivarto yathà / k«Årasya dadhibhÃva÷ / atra hi na dhamirïastÃdavasthyam / dadhitvÃpattau k«ÅravyavahÃrÃnupalambhÃt / kintu dharmibhÆtaæ k«Årameva Ãta¤canÃdivaÓÃddadhibhÆtam / naca dadhibhÃvaniv­ttyà k«Åraæ bhavati / nivartyo dharmiparivarto yathà / Óulbasya tÃratvam / atrÃpi na dharmiïastÃdavasthyaj¤ / tÃratÃyÃæ ÓulbavyavahÃrÃnupalabdhe÷ / kiæ nÃmau«adhya(dhÃ)dhÅnatayà Óulbameva tÃraæ saæv­ttam / prabalau«adhibalÃttÃratÃniv­ttyà Óulbaæ ca sampadyate / naca pa¤camÅ vidhà d­«ÂÃ, (sambhÃvitÃ) Órutà veti / *4,294* kimato yadyevaæbhÆto vikÃra ityata Ãha- naiveti // %<... naiva sa syÃddhare÷ kvacit // MAnuv_1,4.60b //>% NYùYASUDHù: kvaciditi nimittasaptamÅ / ayamÃÓaya÷ / sakalo 'pi khalu vikÃra÷ parÃdhÅno bhavatÅti nidarÓitam / nacaivamevÃsau kvÃpi d­«Âa÷ / tathÃtve và sarvadà syÃt / naca brahmaïo vikÃranimittaæ ki¤cidasti / "sadeva somya' iti prÃk s­«Âevarstvantarani«edhÃt / naca kÃlÃdikamapi pareïa pralaye 'bhyupagatam / abhyupagame 'pi parÃdhÅnatÃ'patteÓca / astu ja¬e«u parÃdhÅno vikÃra÷ / cetanaæ brahma tu svecchayaiva jagÃdÃkÃreïa vikriyate / "tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' ityÃdiÓruteriti cenna / prek«Ãvatastasya nÃnÃvidhÃnÃrtharÆpaprapa¤cÅbhavanecchÃyà evÃnupapatte÷ / na hyunmatto 'pyÃtmano 'nartharÆpatÃmicchati / dÆre prek«ÃvÃn / naca prapa¤casyÃnartharÆpatÃæ na jÃnÃti brahma / asarvaj¤atÃpÃtÃt / nÃyaæ prapa¤co brahmaïo 'nartharÆpa iti cenna / du÷khÃdirÆpeïa pariïatasya na du÷khÃdirÆpatà ityasya vyÃhatatvÃt / nahi vivartavÃdinÃmiva kalpito 'yaæ prapa¤co bhavatÃm / satyatvÃbhyupagamÃt / du÷khÃdimattvamani«yam, natu tadrÆpatetyabhiprÃya iti cenna, tathà sati sukharÆpasye«Âatvamapi na syÃt / tataÓca na mok«Ãya pravarteta / *4,296* ki¤ca brahmaïo 'narthÃbhÃve kasyÃ(yama)nartha iti vaktavyam / jÅvasya ceti cet / sa kiæ brahmaïo bhinno 'bhinno và / nÃdya÷ / apasiddhÃntÃt / dvitÅye kathaæ brahmaïo nÃnartha÷ / bhinnÃbhinna iti cet(na) abhedenÃnarthaprasaÇgÃt / nirÃkari«yate cÃyaæ pak«a÷"ata eva copam' iti / apica, cetanasyÃpi vikriyà d­«ÂÃd­«ÂakÃraïÃyattà d­«Âeti kathaæ brahmaïa÷ svecchÃmÃtreïa syÃt / sarvaÓaktitvÃditi cet(na) anarthÅbhavata÷ sarvaÓaktitvÃnupapatte÷ / na tarkÃvaseyaæ brahma yena d­«ÂÃntÃnuguïyavaiguïyacintÃtropayujyate / kiæ nÃma ÓrutimÃtrasiddham / ÓrutiÓcÃnyÃnapek«ameva prapa¤cÃ(ta)pattimÃca«Âa iti cenna / tathà sati vicÃraÓÃsnÃnavatÃraprasaÇgÃt / yuktaÓcÃyaæ tarkÃgocaratvavÃdo yatra ÓrutÅnÃmavigÃnaæ syÃt / na caivamatretyuktam / ato na sÃmÃnyato vikÃritvaæ brahmaïo yujyate / nÃpi viÓe«ata÷ / *4,298* tathÃhi / na tÃvadapracyutasvarÆpasyaiva brahmaïo 'yamÃkÃrapariïÃma÷ prapa¤ca iti yuktam / asthÆlatvÃdiÓrutivirodhÃt / svarÆpÃpek«ayà tadupapattiriti cet (na) svarÆpa eva sthÆlatvÃdijananÃt / nahi kuï¬alatvÃnapagamena kaÂakatvaæ suvarïasya bhavati / svabhÃvÃpek«ayÃstviti cenna / kÃlabhedena sthÆlatvÃdibhÃvÃbhÃvavata÷"ayaæ svabhÃva÷, ayaæ (na) tvasvabhÃva÷' iti vivekÃyogÃt / nahi brahmaïa÷ kÃraïÃntarÃtprapacatÃpattiæ manyase yena sà na svabhÃva÷ syÃt / prapa¤cakÃratÃyÃÓcÃnivartyatve pralayaÓrutivyÃkopa÷ syÃt / ni«prapa¤cabrahmabhÃvÃpattilak«aïamok«ÃbhÃvaprasaÇgaÓca / ekadeÓapariïÃmastu nirÃkari«yate / nÃpi svarÆpapracyutyà prapa¤carÆpatÃ'patti÷ sthitisamaye brahmÃbhÃvaprasaÇgena brahmaj¤Ãnasya nirÃlambanatvÃpÃtÃt / tasyÃÓcÃnivartyatve na kadÃpi brahmaïo 'stitvamitye«Ã dik / *4,302* atra kaÓcit andhÃnugatÃndha iva prak­tiÓcetyÃdÅni sÆtrÃïi brahmaïo jagadupÃdÃnatÃpratipÃdakatayà vyÃkhyÃyoktadÆ«aïagaïÃdbhÅta÷ sÆtratÃtparyamÃha"paramasÆk«mÃcidrÆpapradhÃnaÓarÅraæ brahma"yo 'vyakte ti«ÂhanyasyÃvyaktaæ ÓarÅram' ityÃdiÓrutisiddham / tathÃca brahmÃdhi«Âhitaæ brahmÃtmakaæ pradhÃnaæ jagadupÃdÃnamiti brahmaiva jagadupÃdÃnatayÃ('ÇgÅkri)gÅyate / ato noktado«a÷'' iti / taæ pratyÃha- upÃdÃnatvameveti // %% NYùYASUDHù: evaæ hi vadatà pituriva putrajanmani jagadutpattau brahmaïo 'pÃyÃvadhitvalak«aïamapÃdÃnatvami«yaæ syÃt / sarvathà nirvikÃrasya brahmaïo vikÃripradhÃnaÓarÅrakasya tadadhi«ÂhÃt­tvenÃpÃdÃnatayoditatvÃt / evaæbhÆtaæ copÃdÃnatvam (brahmaïa÷) asmÃbhirapyaÇgÅk­tameveti nÃtrÃsmÃkaæ pradve«a÷ / *4,303* nanÆpÃdÃnatvaæ cedbrahmaïo 'ÇgÅk­taæ kathaæ tarhi tannirÃkaraïamityata Ãha- na tviti // %<... natu viÓvÃtmanà bhava÷ // MAnuv_1,4.61b //>% NYùYASUDHù: Óuddhacaitanyasyaiva brahmaïo viÓvÃtmanà bhavo bhÃskarÃdyabhyupagato nÃsmÃbhira(ÇgÅkriya)bhyupagamyate / atastannirÃkaraïamupapannami(meve)ti / atrÃyamabhisandhi÷ / yadyapi paravyutpÃditaæ jagadupÃdÃnatvaæ brahmaïo nÃsmÃkamarthato virodhi / tathÃpi naite«Ãæ sÆtrÃïÃmartha÷ / tathÃhi / kimatrÃsya vyutpÃdanasya prayojanam / na tÃvadbhÃskarasyeva nimittopÃdÃnabhedanirÃkaraïam / pradhÃnasyopÃdÃnatayÃÇgÅk­tatvÃt / vikÃrivastvadhi«ÂhÃt­tvameva mukhyamupÃdÃnatvamiti cenna / lokavirodhÃt / lokavyavahÃrÃnusÃreïa hi parÅk«akairlak«aïaæ kÃryam / natu svÃbhiprÃyÃnusÃreïa lokavyavahÃro niyantavya÷ / loke ca vikriyÃvadupÃdÃna(mu)mityucyate / atha pÃta¤jalÃ÷ pradhÃnasyaiva svÃtantryeïa jagadupÃdÃnatvam ÅÓvarasya tu tadanugrÃhakatvameveti manyante / tannirÃsÃrthaæ brahmaÓarÅratayà brahmÃtmakameva pradhÃnam / tadÅyamupÃdÃnatvamapi brahmaïa evetyatra vyutpÃdyata iti brÆ«e / tadÃnavasaradu÷sthatvam, asya samayapÃde kartavyatvÃt / kari«yate ca"anyatrÃbhÃvÃt' iti / tasmÃnnedaæ sÆtratÃtparyamiti / *4,304* pit­tvÃdityuktaæ d­«ÂÃntamam­«ÂamÃïo brahmapariïÃmavÃdÅ vadati"pità putrasyopÃdÃnamevÃto nÃyaæ d­«ÂÃnto yukta÷' iti, tatrÃha- na ceti // %% NYùYASUDHù: ÃdyaÓcaÓabdo 'vadhÃraïe / dvitÅya÷ paroktÃnuvÃda(ka÷) / janit­Óabdaæ prayu¤jÃna÷ svagranthasya mantratulyatÃæ (darÓa)sÆcayati bhagavÃnÃcÃrya÷ / janità mantra iti smaraïÃt / atra prak­tatvÃtpit­mÃtragrahaïe prÃpte yadÆrïanÃbhimÃt­grahaïaæ tenaitadapi nirÃk­taæ bhavati / yadbrahmapariïÃ(mi)mavÃdinoktaæ,"brahmaïo jagatkÃraïatve"yathorïanÃbhi÷ s­jate(g­hïate ca)'"pitÃhamasya jagato matÃ' ityÆrïanÃbhyÃdid­«ÂÃntopÃdÃnÃdupÃdÃnatvameva vivak«itam / ÆrïanÃbhyÃdÅnÃæ tantvÃdikaæ pratyupÃdÃnatvÃt' iti / yacca"yoniÓca hi gÅyate' ityatroktam / "yadyapi yoniÓabdo"yoni«Âha indra ni«ade akÃri' ityÃdau sthÃnÃdyartha÷ pratÅyate / tathÃpi yathorïanÃbhiriti vak«yamÃïad­«ÂÃntabalÃdupÃdÃnavÃcÅti niÓcÅyata iti' ( / ) udÃhari«yamÃïaæ brahmatarkavacanamapi vyÃkhyÃtaæ bhavati / *4,306* kuto neti cet / atra pitrÃdÅnÃæ putrÃdÅnÃæ ca cetanÃcetanasamÃhÃrarÆpatvÃccatvÃra÷ pak«Ã÷ sambhavanti / pitrÃdicetanaæ prati vopÃdÃnaæ, putrÃdyacetanaæ prati vÃ, pitrÃdyacetana÷ putrÃdicetanaæ prati vÃ, putrÃdyacetanaæ prati veti / tatrÃdyaæ pak«atrayaæ tÃvannopapadyata ityatra hetumÃha- cetanatvÃditi // %% NYùYASUDHù: Ãdye dvayoÓcetanatvÃt / uttarayoranyatarasya / caturthaæ tvaÇgÅkaroti tadannaæ hÅti / tairÆrïanÃbhyÃdibhirupabhuktamannaæ tatpariïatÃstaccharÅradhÃtava iti yÃvat / tantvÃdikÃryarÆpatayà pariïataæ bhavedityartha÷ / etaduktaæ bhavati / pitrÃdid­«ÂÃntÃnÃmayaæ khalu ni«k­«Âo 'rtha÷ / yatpitrÃdyupabhuktamannaæ taccharÅrÅ(ra)bhÆtaæ putrÃdigatÃcetanÃæÓopÃdÃnaæ bhavatÅti / pak«ÃntarasyÃsambhÃvitatvÃt / nacÃyamasmÃkamani«ya÷ / mahÃpralaye parameÓvareïa nigÅrïaæ mahadÃdikÃryaæ taccharÅrarÆpakapradhÃnatÃæ gacchati / tacca pradhÃnaæ punarmahadÃdikÃryopÃdÃnaæ bhavatÅtyaÇgÅkÃrÃditi / etenorïanÃbhyÃdÅnÃæ na vikÃritvaæ(tÃ)cennirupÃdÃnà tantvÃdyutpatti÷ prasajyata ityapi nirastam / *4,307* evaæ ÓrutipurÃïayuktibhirbrahmaïo nirvikÃratvÃvagamÃnna jagadupÃdÃnakÃraïatvaæ kintu nimittatvamevetyuktam / adhunà Órutism­ti(purÃïayukti)bhirnimittatvasyaivoktatvÃdapÅtyÃha- apÃdÃnatayeti // %% *4,308* NYùYASUDHù: viÓvakart­tvamityevetyukte kulÃlÃdÅnÃmiva taÂasthakart­tvaæ pratÅyate / tanniv­ttyatharmapÃdÃnatayetyuktam / apÃdÃnatvami(tyevo)kte parasya nÃni«yam / upÃdÃnasyÃpyapÃdÃnaviÓe«atvenÃpÃdÃnatvÃpÃdÃnatvayoravirodhÃt / apÃdÃnaviÓe«avivak«ÃyÃæ ca parïapatane v­k«asyevÃvadhitvamÃtraæ pratÅyate / ato viÓvakart­tvamityuktam / tathÃpi buddhipÆrvakamiti vyartham / karturbuddhimatvaniyamÃditi / maivam / aÓe«aviÓe«aj¤Ãnasya vivak«itatvÃt / etaduktaæ bhavati / sakalakÃryakriyÃkÃrakaphalavi«ayabuddhayÃdimÃnÅÓvaro bÃhyena rÆpeïÃnug­hïannÃntareïa pradhÃnÃdÅnÃæ pariïÃmÃdiÓaktÅ÷ prerayan svaÓarÅrarÆpakapradhÃnÃdipariïÃmabhÆtamahadÃdikÃryÃpagame 'vadhirbhavatÅti / sÃdaratvaæ darÓayi«yÃma÷ / tadeva vÃkyadvayaæ krameïa paÂhati- icchÃmÃtrÃditi // %% NYùYASUDHù: natu pariïÃmitayeti mÃtrÃrtha÷ / tatra heturavikÃrasyeti / kiæ prayojanÃddeÓenetyata uktam- svabhÃva iti // upÃdÃnÃbhÃvÃtkathamityata uktam- raja iti // yena preritaæ raja÷Óabdopalak«itaæ guïatrayÃtmakaæ pradhÃnaæ jagadabhavat / atropapÃdanenÃdara÷ pratÅyate / svadehÃtsaccidÃnandÃdyÃtmakÃvadadhe÷ / athavà svadehÃtpradhÃnÃdupÃdÃnÃt / bhuktapÆrvaæ pÆrvakalpe (bhuktena) saæh­tena sad­Óam / bhuktapÆrvaæ sÆk«mabhÃvasthopÃdÃnakamiti và / evaÓabdena natu m­dÃdivadityÃha / vÃÓabdo d­«ÂÃntasamuccaye / svadehÃditi bhuktapÆrvamiti ca viv­ïoti- pradhÃnamiti // %% NYùYASUDHù: evaÓabdoktasyopapÃdanaæ nirvikÃra iti / atrÃpi pÆrvavadÃdaro gamyate / *4,310* prÃk cetanatvÃdityanena traya÷ prayogÃ÷sÆcitÃ÷ / pitÃputrau nopÃdÃnopÃdeyabhÆtau cetanatvÃddevadattayaj¤adattavat / putrÃdyacetano, na pitrÃdicetanopÃdÃnaka÷, acetanatvÃt ghaÂavat / putrÃdicetano na pitrÃdyacetanepÃdÃnaka÷, cetanatvÃdbrahmava(hmÃdiva)diti / sarvatra pak«adharmatÃyÃÓca niÓcitatvÃt / dvitÅye tÃvadvayÃptimupapÃdayati- na cetanavikÃra÷ syÃditi // %% *4,311* NYùYASUDHù: yadi khalu yatra kvÃpi deÓe kÃle vÃcetanaæ cetanavikÃro d­«Âa÷ syÃttadaivaæ vyÃptirbhajyeta / nacaivamityartha÷ / mahadÃdijagat brahmakÃryamupalabdhamiti cenna / adyÃpyasiddhe÷ / uktavak«yamÃïapramÃïairnirÃk­tatvÃt(ca) / t­tÅye vyÃptimupapÃdayati- nÃcetaneti // %% NYùYASUDHù: vyÃkhyÃnaæ pÆrvavat / evaæ na cetanavikÃraÓcetano 'pyupalabdha ityÃdye 'pi vyÃptirupapÃdanÅyà / *4,312* athavà mahadÃdikaæ na cetanavikÃra÷, acetanatvÃdghaÂavaditi yuktyantaraviruddhaæ ca brahmaïo jagadupÃdÃnatvamiti cetasi nidhÃyÃsya vyÃptimupapÃdayati- na cetaneti // nanu ghaÂÃdayo 'pi brahmavikÃrà iti cenna / m­dÃdivikÃratvasya pramitatvÃt / paramparayeti cet / evaæ tarhi na svayaæ cetanavikÃrÃ÷ / kintu tatkÃraïÃnÅtyuktaæ syÃt / tathÃca kathaæ na d­«ÂÃntatà / tarhi tatkÃraïe«u vyabhicÃra iti cenna / te«Ãmeva pak«atvÃt / sukhadu÷khÃdi«vanaikÃntikatvamiti cenna / te«Ãmanta÷karaïavikÃratvÃbhyupagamÃt / etenaitadapi pratyuktam / jagat, abhinnanimittopÃdÃnam prek«ÃpÆrvajanitakÃryatvÃtsukhÃdivaditi / ghaÂÃdi«u vyabhicÃra(rÃcca)Óca / te«Ãmapi pak«Åkaraïe pramÃïabÃdha÷ syÃt / nanvacetanamapi jagaccetanavikÃraÓcettadà ko do«a÷ syÃt / evaæ tarhi cetano 'pyacetanavikÃra÷ syÃt / na caitadastÅtyÃha- nÃcetaneti // ayamabhisandhi÷ / yadi mahadÃdikaæ brahmaïo vikÃra÷ syÃttarhitatsvarÆpÃnugatimatprasajyeta / kÃrye kÃraïasvarÆpÃnugamadarÓanÃt / ghaÂÃdayo m­dvikÃrà m­danugatimanto d­«ÂÃ÷ / na caitadasti / tasmÃnna mahÃdÃdi(÷) brahmavikÃra÷ / yadi puna÷ kÃraïasvarÆpÃnugamamantareïa vikÃrivikÃrabhÃvo 'bhyupagamyate tadà cetano 'pyacetanavikÃra÷ kiæ nÃbhyupagantavya÷ / nacaivamaÇgÅk­taæ pareïa / tathÃhi sati"eka Ãtmana÷ ÓarÅre bhÃvÃt' ityatra parasya bhÆtacatu«yayapariïÃma evÃyaæ cetanavÃnkÃya iti vadantaæ cÃrvÃkaæ prati bhÆte«vavidyamÃnaæ caitanyaæ kathaæ kÃrye syÃditi parihÃro madirÃdravye madaÓaktivatsyÃditi punaÓca cÃrvÃkeïa codite madiropÃdÃne 'pi sÆk«marÆpamadaÓaktivyutpÃdanaæ ca vyÃhataæ syÃditi / *4,315* yadvà brahmajagatÅ nopÃdÃnopÃdeyabhÃvavatÅ vilak«aïatvÃddevadattaghaÂavat / nanu vilak«aïÃnÃmapi m­dghaÂÃdÅnÃmupÃdÃnopÃdeyabhÃvo d­Óyata iti cenna / cetanÃcetanarÆpavailak«aïyasya vivak«itatvÃt / *4,316* anumÃnÃntaraæ vaktuæ vyÃptiniÓcayÃya vyatirekavyÃptiæ tÃvadÃha ceti / %% NYùYASUDHù: api ceti yuktisamuccaye / vik­ti(ta)tve vik­tidaÓÃyÃmanyasyÃnyarÆpatvamanyavikÃratvaæ na d­Óyate / vikÃravikÃriïÃvanyonyamanyatayà kvÃpi nopalabdhÃviti yÃvat / atra d­«ÂÃntamÃha- neti // %% NYùYASUDHù: yasya k«Årasya vikÃro yaddadhi tasmÃtk«ÅrÃdanyatà tasya dadhna÷ kenÃpi kvÃpi na d­Óyata ityartha÷ / evamanyatÃdarÓanasya siddhà vikÃravikÃribhÃvÃdvayÃv­tti÷ / tata÷ kimityata Ãha- sarvaj¤Ãditi // %% NYùYASUDHù: hiÓabdo yasmÃdityarthe / tasmÃnna tayorvikÃravikÃribhÃva iti Óe«a÷ / ayamatra prayoga÷ / jagat brahmavikÃro na bhavati tato 'nyatvenopalabhyamÃnatvÃt / yo yato 'nyatvenopalabhyate na sa tadvikÃro yathà ghaÂa÷ paÂasya / yaÓca yadvikÃro nÃsau tato 'nyatvenopalabhyate, yathà dadhi k«ÅrÃditi / *4,317* yadvà jagadbrahmaïÅ nÃnyonyavikÃravikÃriïÅ / anyonyamanyatvenopalabhyamÃnatvÃt / ghaÂapaÂavaditi prayoga÷ / nacÃyamasiddho hetu÷, ya÷ savarj¤a iti brahmaïa÷ sarvaj¤atvaÓravaïÃt / j¤ÃnakÃryasya sarvathÃpyanupalambhena jagato j¤ÃnÃbhÃvÃnumÃnÃt / viruddhadharmÃdhikaraïayoÓcÃnyonyamanyatvopalambhaniyamÃditi bhÃvenoktam- sarvaj¤Ãditi // nanu vikÃravikÃriïorbhedÃbhyupagamÃt kathamayaæ heturiti cenna, bhedenaivopalambhasya hetutvÃt / tatkiæ tvadabhyupagamamÃtreïa ghaÂapaÂayorabheda÷, utopalambhÃt / nÃdya÷, madabhyupagamena Óuddhabhedasyaiva grÃhyatvÃt / na dvitÅya÷ / asiddhe÷ / abhedÃnupalambho và hetutvena vivak«ita÷ / *4,318* nanvayamasiddho hetu÷ / jagat brahmaïÃbhinnaæ sattvÃdbrahmavadityanumÃnenÃbhedopalambhÃditi ce(t)nna / kharvaæ svarïenÃbhinnaæ, sattvÃtsvaïarvadityÃbhÃsamÃnayogak«ematvÃdityÃha- abheda iti // %% NYùYASUDHù: yadi jagadbrahmaïo÷ sÃdhyeta tarhÅti Óe«a÷ / kharvam aya÷ kharparaæ và / nanvidami«yameva / kharvasuvarïayorabhedasya mayÃÇgÅk­tatvÃditi cenna / abhedaÓabdena bhedÃbhÃvasya vivak«itatvÃt / atra pramÃïavirodha iti cet / jagat brahmaïo 'tyantaæ bhidyate tatsvarÆpÃnugama(ti)ÓÆnyatvÃditi, tvadanumÃnasyÃpi, pramÃïavirodha itrata samaæ samÃdhÃnam / atyantabhedo mama na kvÃpÅtyaprasiddhaviÓe«aïateti cenna / mok«ÃbhÃvaprasaÇgÃt / tathÃhi / j¤Ãnena niv­ttakarmaïà ca mok«o 'bhyupeyase / ta(cca)tra j¤Ãnamaj¤Ãnamapi bhavati / niv­ttaæ karma prav­ttamapi bhavatÅti kathaæ mok«asÃdhanaæ syÃt / j¤ÃnatvÃdinà tadbhÃve 'j¤ÃnÃderapi (tadbhÃva÷) tathÃtvaæ syÃt / j¤ÃnÃdikaæ j¤ÃnÃdisvarÆpeïÃtyantÃbhinnam aj¤ÃnÃdisvarÆpeïa(tu)bhinnÃbhinnamato na kÃryasaÇkara iti cet / tathÃpyaj¤ÃnÃdyabhedena svakÃryasya kartavyatvÃt / evaæ mok«o 'pi saæsÃrÃbhinna ityamok«a÷syÃt / mok«ÃtmatÃ(nÃ)sadbhÃvena mok«atve saæsÃro 'pi tathà syÃt / yadi vÃ(cÃ)yamabhedo 'nupalabhyamÃno 'rthakriyÃsu nopayujyate, tadà vyasanitayaivÃbhyupagantavya÷ syÃditi / *4,320* brahmasvarÆpÃnugatiÓÆnyatvÃnna tatpariïÃmo 'yaæ prapa¤ca ityuktam / tatra kiæ sarvasvarÆpÃnugatiÓÆnyatÃbhipretÃ, uta ki¤cidanugamaÓÆnyatà / nÃdya÷ / sarvÃnugamÃbhÃve 'pi ghaÂÃdÅnÃæ m­dÃdivikÃratvadaÓarnÃt / na dvitÅya÷, sattvÃnugamena vikÃravikÃribhÃvopapatterityata Ãha- abheda iti // abhedo vikÃravikÃribhÃva÷ / *4,322* nanu na suvarïagataæ sattvaæ kharve 'nugatam / tatkathaæ(ayaæ)prasaÇga÷ / tatkiæ brahmasattvameva viyadÃdÅnÃm / addheti cenna, pramÃïÃbhÃvÃt / "prÃïà vai satyaæ te«Ãmeva satyam' ityÃdiÓrute÷ prÃïasatyatvasya brahmÃdhÅnatÃrthatvopapatte÷ / brahmaïa eva sÃmÃnyasattà viyadÃdÃvanugateti cettarhi kathaæ na svarïasattà kharve 'nugatà / *4,323* atha manyase kÃraïameva kÃryÃtmanà bhavatÅti pariïÃmavÃdinÃæ matam / tataÓca kÃraïaæ yatsvabhÃvÃvyabhicÃri tadanugama÷ kÃrye 'vaÓyÃbhyupagantavya÷ / anyathà kÃraïameva kÃryÃtmanà bhavatÅti riktaæ vaca÷ syÃt / avyabhicaritasvabhÃvÃnanugame kÃraïasyaivÃnanugamaprÃpte÷ / naca sanmÃtrasvabhÃvaæ suvarïam / yena kharvaæ tadvikÃra÷ syÃt / kintu tadavyabhicÃrisuvarïatvÃdyanugame satÅti / evaæ tarhi jagadapi kathaæ brahmapariïÃma÷ syÃt / nahi sanmÃtrasvabhÃvaæ brahma / kintu vij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyÃdiÓrutyà vij¤ÃnÃdÅnÃmapi tadavyabhicÃrisvabhÃvatvÃvagamÃt / naca vij¤ÃnÃnandÃdyanugama÷ prapa¤ce 'stÅti samam / nanu ca k«ÅrÃvyabhicÃrisvabhÃvamÃdhuryÃnugatividhuraæ dadhi tadvikÃro d­«Âamiti cenna / satkÃryavÃdabhaÇgaprasaÇgÃt / ki¤ca k«ÅrakÃryaæ dadhÅti niÓcaye na mÃdhuryaæ k«ÅrasvabhÃva iti kalpyate / mÃdhuryasya k«ÅrasvabhÃvatÃniÓcaye và k«ÅravinÃÓe tatkÃraïasya dadhyupÃdÃnatvaæ kalpyata sati na do«a÷ / api cÃgamairanumÃnaiÓca brahmaïo nirvikÃratve siddhe sati apracyutasvarÆpasvabhÃvasyaiva (brahmaïo) jagadupÃdÃnatvaæ yo manyate taæ pratyetau prasaÇgaviparyayÃvuktÃviti ko virodha÷ / etena pradhÃnasya jagadupÃdanatve 'pyayaæ samÃno do«a iti nirastam / *4,328* atha matam / dvirÆpaæ brahmÃbhyupagamyate anantÃnandacidÃtmakaæ sadÃtmakaæ ceti / tatrÃdyena rÆpeïa nimittam / dvitÅyenopÃdÃnam / ato na kaÓcidukto do«a÷ / tathÃhi / yattÃvaduktaæ nirvikÃratvaæ taccicchaktivi«ayatvÃcchatyÃderadÆ«aïam / nimittakÃraïena cicchaktikena prak­tipradhÃnÃdyabhidhÃnaæ sacchaktikaæ brahma pariïamatÅtyaÇgÅkÃre na yuktivirodho 'pi sadÃtmakasya jagadupÃdÃnatvÃccaitanyÃdyananugame 'pi na do«a÷ / sadanugamasya vidyamÃnatvÃt / anyatvadarÓanaæ ca na viruddhayate sarvaj¤Ãt, tannimittameva nopÃdÃnam / yaccopÃdÃnaæ sadrÆpaæ tasmÃdbhedenopalabhyata ityÃÓaÇkayÃha- bhogeneti // %% NYùYASUDHù: yadi brahmaïa÷ pariïÃma÷ cidbhÃgena nirvikÃratvamaÇgÅkriyate, tadà vaktavyam, tayorbhogayorabhedo bhedÃbhedau và / na tÃvadabheda÷ dvayorapi pariïÃmitvÃdiprÃptyà bhÃgÃdvayakalpanÃvaiyarthyÃt / nÃpi bhedÃbhedau, abhedena saÇkaraprasaÇgÃt / bhedo 'bhedakÃryaæ niruïaddhÅti cet / kiæ tarhyaprayojakenÃbhedena, tasmÃdbhÃgayoratyantabheda evÃÇgÅkaraïÅya÷ / *4,329* tata÷ kimityata Ãha- yo bhÃga iti // %% NYùYASUDHù: parasparamatyantÃbhinne dve vastunÅ / tatraikaæ nirvikÃraæ jagannimittameva / aparaæ tu pariïÃmi jagadupÃdÃnatamevetyaÇgÅkÃre neÓvarasya kevalanimittatvavÃdinÃmasmÃkaæ kaÓcidvivÃda÷ / nirvikÃrasya jagannimittasyÃsmÃbhirÅÓvaratvena, pariïÃmino jagadupÃdÃnasya pradhÃnatvena svÅk­tatvÃt / vivÃdÃbhÃvÃcca prak­tiÓceti(tyÃdi)sÆtrÃïÃmanÃrambha eveti / atra yo bhÃga iti parÃbhyupagamenoktam / svamatena tu yadvastviti j¤Ãtavyam / nahi bhÃgina vinà bhÃga÷ sambhavati / nÃpi vikÃryavikÃriïo÷ kaÓcidbhÃgÅ vidyate / *4,331* nanvasti vivÃdavi«aya÷ / nimittopÃdÃnabhedavÃdinà nimittasyaiva brahmatvamabhyupagamyate / mayà tu sadanantÃnandacitÃæ samudÃyasyeti tadarthamadhikaraïÃrambha iti cet / kimidaæ brahmatvam / (kiæ) brahmanÃmavatvamuta jagatkÃraïatvÃdilak«aïÃrtha(vat)tvam / Ãdyaæ dÆ«ayati- bhinnÃnÃmiti // %% NYùYASUDHù: tadbhavedityabhyupagamamÃha / tataÓcÃyamartha÷ / yadyarthe na vivÃdo 'sti tadÃnÃrambhaïÅyamevÃdhikaraïam / ÓabdamÃtre pareïa vivÃdÃkaraïÃt / karaïe 'pyaÓabdaÓÃstratvÃditi / *4,332* dvitÅye 'pi vivektavyam / kiæ parasparaæ bhinnÃ÷ saccidÃnandÃdyÃ÷ pratyekaæ brahmÃïi / uta te na brahmÃïi kintu tatsamudÃya eveti / nÃdya÷ / ekamevÃdvitÅyamityÃdiÓrutivirodhÃt / dvitÅye 'pi tatsamudÃyo nÃma kiæ tadupÃdÃnakaæ dravyÃntaraæ saÇkhayà và saæyogo và / sarvatrÃpi do«amÃha- brahmeti / %% *4,332f.* NYùYASUDHù: tadeti / manasi sthitÃnÃæ vikalpitÃnÃæ pak«ÃïÃæ (vÃ)aÇgÅkÃre / kvacitpak«e / hiÓabdenÃnupapatte÷ prasiddhatÃmÃha / atra hi brahmopÃdÃnasya và tadguïino và jagadupÃdÃnatvaæ prÃptamiti viÓvasya brahmopÃdÃnakatà na syÃt / na hyupÃdÃnaguïigatÃ÷ Óaktaya÷ kÃryadravye guïe và sambhavanti / tadupÃdÃnatvÃderasambhavÃt / athavà brahmaïa÷ kÃryatvÃdguïatvÃcca na viÓvopÃdÃnatvaæ sambhavatÅti vyÃkhyeyam / atra brahmopÃdÃnatetyupalak«aïam / brahmanimittakatà ca na yuktetyapi dra«Âavyam / *4,335* syÃdetat / kÃlÃtyayÃpadi«yametadanumÃnajÃtam / "yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante'"Ãtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta÷'"janmÃdyasya yata÷' itayÃdivirodhÃt / "janikartu÷ prak­ti÷' iti prak­tÃvupÃdÃnalak«aïÃyÃæ hi pa¤camÅ vidhÅyate / tathà caivodÃh­tam / "Ó­ÇgÃccharo jÃyate, gomayÃd v­Óciko jÃyate' iti / prasiddhaÓcÃtropÃdÃnopÃdeyabhÃva iti / tadidamasaÇgatam / pa¤camÅbalÃtkilopÃdÃnatvaæ si«Ãdhayi«itam / nacedaæ sÆtramupÃdÃne pa¤camyà vidhÃyakam / atha matam / apÃdÃne tÃvatpa¤camÅ vihità / apÃdÃne pa¤camÅti / upÃdÃnaæ cÃpÃdÃnaviÓe«a÷ / janikartu÷ prak­tiriti smaraïÃt / tato 'pÃdÃne vihità pa¤camyupÃdÃne 'pi bhavi«yati / nacaivaæ sati pa¤camyà niyamenopÃdÃnatvÃsiddhi÷ / viÓe«asmaraïasya grÃhyatvÃdityata Ãha- Ó­ÇgÃditi / *4,336* %<Ó­ÇgÃccharo 'vilomabhyo dÆrvà gomayatastathà / v­ÓcikaÓcetyevamÃdye«vapÃdÃnatvami«yate // MAnuv_1,4.71 //>% NYùYASUDHù: tathÃÓabdo dvitÅyodÃharaïena sambaddhayate / evamÃdye«ÆdÃharaïe«u Ó­ÇgÃdÅnÃæ ÓarÃdÅnpratyapÃdÃnatvami«yate / pa¤camyarthatayeti Óe«a÷ / upalak«aïaæ caitat / sÆtre cetyapi j¤Ãtavyam / etaduktaæ bhavati / bhevedevaæ katha¤cidyadi sÆtra(sya)tadudÃharaïÃnÃæ(ca) paraparikalpito 'rtho bhavet / na caivam / kiæ nÃma janikartu÷ prak­tirityanenedamucyate / jane÷ karturjÃyamÃnasya yà prak­tirupÃdÃnasaæs­«ÂamapÃyÃvadhibhÆtaæ dravyaæ tatkÃrakamapÃdÃnasaæj¤aæ bhavatÅti / udÃharaïe«vapi yacch­ÇgÃdÅnÃæ ÓarÃdÅnpratyapÃyÃvadhitvameva pa¤camÅpratipÃdyamiti / *4,339* etadeva prapa¤cayati- upÃdÃneti // %% NYùYASUDHù: yadyapyatra Ó­ÇgÃdau ÓarÃdyupÃdÃnabhÆtaikadeÓavattvaæ pratÅyate / tathÃpi yÃtrÃpÃdÃnatà apÃyÃvadhitvalak«aïÃsti saiva brahmaïo d­«ÂÃnto bhavet / pa¤camyarthatÃyÃmudÃharaïaæ bhavet na tÆpÃdÃnatetyartha÷ / ayamabhiprÃya÷ / Ó­ÇgÃdikaæ hyekadeÓena ÓarÃdÅnpratyupÃdÃnamekadeÓena cÃpÃyÃvadhitayà kÃrakaæ bhavati / tasminnasatyekadeÓÃntarasyopÃdÃnatÃnupapatte÷ / mudgamëÃdayo hi yadyapi tu«ÃntarÃvasthitenaivÃæÓenÃÇkuropÃdÃnam / tathÃpi na tu«avikÃlÃnÃmuptÃ(maæÓÃ)nÃmaÇkurajanakatÃsti / tatrÃvadhibhÃga evÃpÃdÃnaæ pa¤camÅvÃcyaÓca / tadd­«ÂÃntena brahmaïo 'pi pa¤camÅbalÃdupÃdÃnapradhÃnasaæs­«ÂÃvadhitvameva bhavati / na tÆpÃdÃnatvamiti / nanu kathaæ tarhi prak­termahÃnmato 'haÇkÃra ityÃdiprayoga÷ / tatrÃpi pariïatabhÃgasaæs­«Âasya apariïatabhÃgasya avadhibhÆtasya pa¤camÅvi«ayatvamiti vadÃma÷ / yatra sarvasyÃpi pariïÃmastatrakatham / na prayoktavyaiva tatra pa¤camÅ / nahi k«ÅrÃddadhi jÃtimiti prayu¤jate / kintu k«Årameva dadhi jÃtamiti / yatra kvacitprayogo d­Óyate sa gauïo và sÆtrasyÃrthÃntarakalpanÃmÆlo veti / ##-(4) *4,341* atha manyeta / Ó­Çgameva ÓaropÃdÃnam / natu kecidavayavà upÃdÃnaæ kecittadavadhaya iti vibhÃga÷ / tathà sati Ó­ÇgÃccharo jÃyata iti prayogÃnupapatte÷ / yadi ceyaæ pa¤camyupÃdÃne yadi vÃvadhau tathÃpi Ó­ÇgÃvayavÃditi vaktavyam / naca tarhi avadhitvamevÃstu iti vÃcyam / nirupÃdÃnotpattiprasaÇgÃt / ata÷ Ó­ÇgasyaivopÃdanatvÃttatra pa¤camÅÓravaïÃdupÃdÃne pa¤camÅti / tatrÃha- na hÅti // %% NYùYASUDHù: atra Ó­ÇgÃdÃvupÃdÃnate(taiye)ti na vaktavyam / apariïatabhÃgasya ÓarÃÇkurÃderatyantabhinnasya pramitatvÃt / anyathedamasyopÃdÃnamidaæ neti vyavasthÃnupapatteriti hiÓabdÃrtha÷ / kathaæ tarhi Ó­ÇgÃditi prayoga ityata Ãha- bÃhyÃvayaveti // *4,342* %<... bÃhyÃvayavagauravÃt // MAnuv_1,4.73b //>% NYùYASUDHù: bÃhyÃ÷ ÓarÃkÃreïa pariïatebhyo 'nye ye 'vadhibhÆtÃvayavÃste«Ãæ gauravÃdbahutvÃt / etaduktaæ bhavati / katipayÃvayave«u pariïate«uca bahÆnÃmavaÓi«Âatvena Ó­ÇgÃntarotpattyà ӭÇgabuddhimÃtrotpattyà và ӭÇgaÓabdopapattiriti / *4,343* nanu kuta÷ sÆtrÃderarthÃntarakalpanà / ÓabdÃrthavirodhÃditi brÆma÷ / upÃdÅyate kÃryamanena svarÆpatayà svÅkriyata ityupÃdÃnam / apÃdÅyate parityajyate kÃryamanenetyapÃdÃnam iti sphuÂo viprati«edha÷ / ki¤ca bhëyakÃreïÃyamapi yoga÷ Óakyo 'vaktumiti pratyÃcak«ÃïenÃyameva sÆtrÃrtha÷ sÆcita÷ / yadi tarhi janikartu÷ prak­tiriti sÆtramupÃdÃnasyÃpÃdÃnasaæj¤Ã vidadhyÃt / kathaæ tarhi dhruvamapÃye 'pÃdÃnamityanenaiva gatÃrthatÃmÃha / na hyapÃdÃnasyÃpÃye dhruvatvamiti / tasmÃducapÃdÃnasaæs­«ÂasyaivÃvadhibhÃgasyÃpÃdÃnasaæj¤ÃyÃmanena vihitÃyÃæ bhëyakÃrÅyaæ dÆ«aïaæ sambadhyate / tathà sÆtraæ samÃdadhÃnairapi tasyaivÃyaæ prapa¤ca ityuktam / anyathà prÃgavadherapÃdÃnasaæj¤oktà / atra tÆpÃdÃnasya / na hyavadhirupÃdÃnamityeko 'thar ityavak«yan / ataste«Ãmapi saæmato 'yamartha iti gamyate / *4,346* astu vopÃdÃne 'pi pa¤camÅ / tathÃpi (yata iti) pa¤camÅbalÃdupÃdÃnatvaniÓcayo nopapadyate / anekÃrthatvÃt / viÓe«asmaraïÃdityuktamiti cet / kimidaæ viÓe«asmaraïÃt / janidhÃtugrahaïeneti cet / tarhyÃtmana ÃkÃÓa÷ sambhÆta ityÃdÅnÃmanudÃharaïÅyatvaæ syÃt / kutaÓca yata iti pa¤camÅtyavadh­tam / tase÷ sÃrvavibhaktikatvÃt / Ãtmana ÃkÃÓa satyanenaikÃrthatvÃditi cenna, tasyÃ÷ pa¤camyÃæ"bhuva÷ prabhava÷' iti viÓe«Ãvi(vak«i)hitÃbhivyaktyavadhitÃrthatvÃt / tathà caivodÃh­tam / himavato gaÇgà prabhavati prathamamupalabhyata ityathar ityÃstÃæ vistara÷ / *4,359* athavà yaduktaæ na brahmavikÃro viÓvaæ tato bhedenopalambhÃditi / tadasat / ÓarÃdi«u vyabhicÃrÃt / ÓarÃdayo hi Ó­ÇgÃdayo hi Ó­ÇgÃdyupÃdÃnÃstatà bhedenopÃdÃnÃstato bhedenopalabhyanta ityato gƬhÃbhisandhirÃha- Ó­ÇgÃditi // evamÃdye«u sthale«u ÓarÃdÅnprati Ó­ÇgÃdÅnÃma(pya)pÃyÃvadhitvalak«aïamapÃdÃnatvameve«yate / na punarupÃdÃnatvam / ato vipak«atvÃbhÃvÃdbhedenopalambho na tatra sÃdhyaæ vyabhicaratÅti / nanu kathamucyate Ó­ÇgÃdÅnÃæ ÓarÃdÅnprati nopÃdÃnatvamiti / tathà satyupÃdÃnÃntarÃnupalambhÃccharÃdÅnÃæ nirupÃdanotpatti÷ prasajyetetyato 'bhisandhimudghÃÂayati- upÃdÃneti // *4,360* Ó­ÇgÃderuktarÆpÃpÃdÃnatve 'pi naca ÓarÃdÅnÃæ nirupÃdÃnatvoktiprasaÇga÷ / katipayÃnÃæ Ó­ÇgÃdyavayavÃnÃæ ÓarÃdyupÃdÃnatvÃbhyupagamÃt / nacaivamanaikÃntyatÃdavasthyam / yadyapyatra Ó­ÇgÃdau ÓarÃdyupÃdÃnaikadeÓatvaæ pra(tÅ)d­Óyate / tathÃpyatra Ó­ÇgÃdau yasyaikadeÓasyoktasya rÆpÃpÃdÃnatà sa eva brahmaïo d­«ÂÃnto bhavet / tata eva ÓarÃdÅnÃæ bhedopalambhÃt / na tÆpÃdÃnabhÃga÷ / tatastadabhÃvÃt / etaduktaæ bhavati / Ó­ÇgÃderavayavà hi keciccharÃdÅnÃmupÃdÃnabhÆtÃ÷ kecinnimittabhÆtÃ÷ / tatra ye nimittabhÆtÃste«u hetuv­ttÃvapi nÃnaikÃntyam / te«Ãæ sapak«apravi«ÂatvÃt / ye tÆpÃdÃnabhÆtÃste«Ãæ vipak«apraveÓe 'pi na tatra hetuv­ttiriti kuto 'naikÃntyamiti / yastu vaiyÃtyÃnmanyate / nÃtrÃpÃdÃnatÃsti / kintÆpÃdÃnatvameva kevalam / tathà cÃnaikÃntikatvamiti / sa pra«Âavya÷ / kimatrÃvina«Âa eva Ó­ÇgÃvayavyupÃdÃnamityabhiprÃya÷, kiæ và ӭÇge 'vina«Âe tadavayavÃ÷ sarve 'pÅti, uta na«Âe Ó­Çge tadavayavÃ÷ sarve 'pÅti / nÃdya ityÃha- nahÅti // atra Ó­Çge / tathÃtve suvarïavacchare Ó­ÇgasyÃpi pratÅtiprasaÇgÃditi hiÓabdÃrtha÷ / na dvitÅya ityÃha- nahÅti // avina«Â­Çge«u tadavayave«u sarve«u ÓarÃdyupÃdÃnataiveti na yuktam / tathà sati Ó­ÇgaÓarayo÷ samÃnadeÓatÃprasaÇgÃditi hiÓabdena sÆcayati / na t­tÅya ityÃha- nahÅti // atra sarve«vapi Ó­ÇgÃvayave«u Ó­ÇganÃÓottaraæ ÓarÃdyupÃdÃnataiveti na yujyate / ato nÃnaikÃntyamiti hiÓabda÷ / kuto na yujyata ityata Ãha- bÃhyeti // kÃryÃdbÃhyÃnÃmapariïatÃnÃmavayavÃnÃmupalambhÃt / apariïatasyÃpyupÃdÃnatve 'tiprasaÇgÃt / *4,363* nanu Ó­Çgaæ cenna«Âaæ kathaæ tarhi Óarotpattyanantaramapi Ó­ÇgapratyayaprayogÃvityato gauravÃdityuktam / samÃdhÃnaæ pÆrvavat / mà bhÆdbhedopalambhasyÃtra vyabhicÃra÷ / tathÃpi yaduktaæ nÃcetanavikÃraÓcetana iti tadatra vyabhicarati / acetanÃdgomayÃde÷ cetanasya v­ÓcikÃderjananadarÓanÃdityata Ãha- naceti // %% NYùYASUDHù: tatra gomayÃderv­ÓcikÃdijanmani / nanvanÃdiÓcetana iti pÆrvÃbhyastÃhÃrÃbhilëÃdinà prasiddham / anyathà pÆrvakarmÃbhÃve janmano 'pyasambhavÃt / madhye katha¤citsambhave 'pyÃdisarge sarvathÃ(api) anupapatte÷ / tatkathaæ nirdalamidamÃÓaÇkitam / satyam / tathÃpi pareïa svagranthe niveÓitatvÃt / acetanÃccetanasya janmÃbhÃve gomayÃd v­Óciko jÃyata ityÃdivyavahÃravirodha ityata Ãha- upÃdÃnatayeti // %% NYùYASUDHù: pÆrveïaiva sambandha÷ / na vayaæ kÃraïatvamÃtraæ ni«edhÃmo yena vyavahÃravirodha÷ syÃt / kintÆpÃdÃnatayà / tasyaiva prak­tatvÃt / *4,366* yadi gomayÃdikaæ v­ÓcikÃdikaæ prati nopÃdÃnam, kiærÆpaæ tarhi kÃraïam / yena vyavahÃropapattiriti p­cchati- kiæ tarhÅti // uttaramÃha- apÃdÃnamiti // %<... kiæ tarhyapÃdÃnaæ hyacetanam / kÃryadehagatasyÃsya cetanasya prad­Óyate // MAnuv_1,4.74 //>% NYùYASUDHù: asya v­ÓcikÃdiÓabdÃbhidheyasya / prad­Óyate hÅti tato nirgatatvopalambhÃdityartha÷ / nanvekadeÓenÃpÃdÃnatvamabhyupagatamiti / satyam / taccharÅrÃpek«ayetyuktam- kÃryadehagatasyeti // gomayÃdyupÃdÃnakadehagatasyetyartha÷ / ayamatra samuccayÃrtha÷ / v­ÓcikÃdiÓabdena dvayamucyate dehaÓcetanaÓca / tatra gomayÃdyacetanamacetanasya dehasyotpattÃvekadeÓenopÃdÃnamekadeÓenÃpÃdÃnaæ ca bhavati / cetanasya tu prÃdurbhÃvalak«aïe janane nimittameva / devahetutvÃt / tatraiva cÃsya prÃdurbhÃvÃt / ata evÃsyeti pratyak«avannirdeÓa÷ k­ta÷ / apagamane tu avadhitvenÃpÃdÃnameva / ato noktaniyamabhaÇga iti / *4,367* evaæ brahmaïo jagadupÃdÃnatvÃbhÃve pramÃïÃnyabhidhÃya paropanyÃstÃni pramÃïÃni nirÃkari«yan kramasyÃprayojakatvapariïÃmÃditi sÆtrÃrthatayoktÃæ Órutiæ tÃvannirÃca«Âe- sacceti // *4,368* %% NYùYASUDHù: "sacca tyaccÃbhavat niruktaæ cÃniruktaæ ca nilayanaæ cÃnilayanaæ ca vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca satyaæ cÃn­taæ ca satyamabhavat' ityasyÃæ ÓrutÃvasya brahmaïa÷ sattyadÃdiÓabdÃbhidheyamÆrtÃmÆrtÃrÃÓidvayÃtmakaviÓvabhÃva ucyata iti nÃsti / kuto netyata Ãha- tats­«Âveti // %% NYùYASUDHù: "sa idaæ sarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca / tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat / tadanupraviÓya / sacca tyaccÃbhavat' iti vacanena brahmaïa÷ sattyadÃdibhavanÃtpÆrvamevÃsya mÆrtÃmÆrtarÆpasya viÓvasyotpatteravagatatvÃt / etaduktaæ bhavati / nedaæ sattyadÃdibhavanaæ viÓvo(syoÓva)tpÃdÃnÃt / viÓvotpattyuttarakÃlÅnatvÃt / yà kriyà yaduttarakÃlÅnÃ, nÃsÃvasau / yathà bhuktvà caratÅtyuktaæ caraïaæ na pÆrvakÃlÅnaæ bhojanamiti / anupapannÃrthaæ cÃnyathà vÃkyamÃpadyeta / nahi m­tsuvarïÃdikaæ ghaÂarucakÃdi s­«Âvà tadanupraviÓya tadbhavati / yadvà viÓvaæ sattyadÃdiÓabdÃrthatayÃtra na vivak«itam tadbhavanÃtpÆrvakÃlÅnotpattikatvÃdbhojanavadityÃdi prayoktavyam / *4,370* kastarhi Órutyartha ityata Ãha- sattvÃditi // %% NYùYASUDHù: jagadbhÃvaæ vinà sattvÃdidharmayogena brahmaiva tathà sattyadÃdikamucyate / tarhi tadanupraviÓyetyasyÃnvayo nÃsti / nahi brahmaïa÷ sattvÃdidharmayoge sadÃdiÓabdavÃcyatve và jagatpraveÓasyopayogo 'sti / nÃpi tata÷ pÆrvakÃlÅnatà / ki¤caivaæ sati prasiddhivirodha÷ sattyadÃdiÓabdÃnÃæ"dve và va brahmaïo rÆpe' ityÃdau mÆrtÃmÆrtavÃcitayà prasiddhatvÃt ityato jagadgatena rÆpeïetyuktam / yadyapyananyÃpek«ayà sarvadà sattvÃdidharmayoga÷ sadÃdiÓabdavÃcyatà ca brahmaïa÷ / tathÃpi tattadvastugatarÆpeïaiva tattacchabdavÃcyatvamityasti vyavasthà / tathÃca mÆrtÃmÆrtajagadgatena rÆpeïa brahmasadÃdiÓabdavÃcyamityata÷ tadanupraviÓyeti sambaddhayate / parameÓvarasannidhÃnÃdeva mÆrtÃmÆrtÃderapi sadÃdiÓabdavÃcyatà copapadyata iti / *4,372* sattvÃduttamatvÃtsat / tatervyÃptestyat / tanu vistÃra ityasmì¬yatpratyaya÷ / vaidikatvÃnniruktam / niÓcayenoktaæ hi niruktam / nahi vedÃd­te 'nyena brahma niÓcayena vaktuæ Óakyate / samyagvastumaÓakyatvato 'niruktam / yadyapi niÓcayenoktaæ na bhavatÅtyaniruktam / tathÃpi niruktamityanena virodhÃtsamyak kÃtsnaryena vaktumaÓakyatvata ityuktam / nanu vedetarapramÃïenÃniruktamiti kuto na vyÃkhyÃyate / na / prak­taparityÃgaprasaÇgÃt / vedena niruktamiti (hi) prak­tam / ki¤cokte÷ ÓabdadharmatvÃtpratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmaniruktamityayuktam / sm­tÅnÃmapi vedÃtmakatvena virodhatÃdavasthyam / mahimÃdhikyaæ cÃtra labhyata iti / jagadÃÓrayatvÃnnilayanam / niÓcitamayante pravartante 'sminniti / ro la iti yogavibhÃgÃllatvam / nipÆrvasya lÅ(Ç)Óle«aïa ityasya vÃdhikaraïe lyuÂi k­te rÆpametat / svÃÓrayatvÃdanilayanam / na vidyate svÃtiriktaæ nilayanaæ yasyeti / j¤ÃnatvÃdviÓe«aj¤ÃnarÆpatvÃdvij¤Ãnam / durvidatvato durj¤eyatvÃdavij¤Ãnam / na vidyate vij¤Ãnaæ sakalaviÓe«ÃvagÃhijÅvaj¤Ãnaæ yadvi«aya iti / sattate÷ samyagvyÃpteryÃtÃnÃdyatanaæ prati hetutvÃcca satyam / tanote÷ ¬vipratyaye takÃramÃtraæ rÆpam / tena sacchabdasya bahuvrÅhi÷ / yatÅ prayatna ityasyÃntarïÅtaïyarthasya ¬apratyaye (yamiti) rÆpam / tata÷ karmadhÃraya÷ / "ayasmÃyadÅni chandasi' iti bhasaæj¤ÃÓrayaïÃjjaÓtvÃbhÃva÷ / durjanairaprÃpyatvÃdevÃn­ta¤ca / natu mithyÃtvÃt / yadyapi ­taæ prÃptaæ netyan­tam / tathÃpi"brahmavidÃpnoti param' ityÃdiÓrutivirodhaparihÃrÃya durjanairityuktam / hiÓabdo brahmaïo mithyÃtvÃbhÃve prasiddhiæ dyotayati / nityasÃdhuguïavyÃptiyant­rÆpatvata÷ satyam / atra nityatvata ityekaæ vyÃkhyÃnam / nityasatyaÓabdayoraikÃthyarsya vak«yamÃïatvÃt / sat sÃdhuguïÃ÷"sadbhÃve sÃdhubhÃve ca' iti / vacanÃt te«Ãæ vyÃptirbÃhulyaæ takÃreïoktam / pÆrvavattanoterbhÃve ¬vipratyaya÷ / tasya yant­rÆpatvÃdyam / yama uparama iti dhÃto÷ (ityato) ¬a÷ / bhakte«u sÃdhuguïabÃhulyaprerakatvÃditi yÃvat / abhavaditi vacanÃdbrahmaïa÷ sattvÃdikaæ sÃdÅti ÓaÇkÃnirÃsÃyoktam- sadeti // pratyekaæ cÃsya sambandha÷ / *4,386* tarhi kathamabhavaditi prayoga ityata Ãha- vyaktiriti // %% NYùYASUDHù: uktaguïÃnÃæ sadÃdiÓabdokta(ktÃnÃæ)dharmÃïÃæ vyakti÷ pratÅti÷ / n­ïÃmupade«y­puru«Ãpek«ayà s­«Âau satyÃveva bhavet hi yasmÃ(dasmÃ)tkÃraïÃt / atra ca nityaguïe 'pi brahmaïi sadÃdikamabhavaditiprayogo yujyate / tataÓcÃyaæ Órutyartha÷ sampadyate / tat brahma mÆrtÃmÆrtÃtmakaæ viÓvaæ s­«Âvà tatprerakatvena nÃnÃrÆpaistadeva viÓvaæ praviÓya prÃk s­«Âerupade«yÌïÃmupadeÓyÃnÃæ ca ÓarÅrendriyavatÃmabhÃvÃdapratÅtaguïakaæ sat athedÃnÅmupade«yÌïÃmupadeÓyÃnÃæ ca ÓaïÅrendriyavattve sati pratÅtasattvÃdiguïamabhavaditi / tadanena pÃrameÓvarÅ s­«ÂiryogyÃnÃæ svaguïaj¤ÃnÃrthetyuktaæ bhavati / yathoktam / "so 'yaæ vihÃra iha me tanubh­tsvabhÃvasambhÆtaye bhavati bhÆtik­deva bhÆtyÃ÷' iti / *4,387* brahmapariïÃmanirÃkaraïamupasaæharati- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: nirvikÃra evÃÓe«akarteti sambandha÷ / dvibhÃgaæ brahmeti yannirÃk­taæ tasyopasaæhÃra eka iti / pariïÃmÃnupapattÃvuktayukteranuvÃdo và / ato na brahmopÃdÃnatvaæ prak­tyadhikaraïÃrtha iti (sambandha÷) Óe«a÷ / kastarhi tadartha ityata Ãha- Óabdairiti // %<Óabdai÷ prak­tirityÃdyai÷ strÅliÇgairabhidhÅyate // MAnuv_1,4.79cd //>% NYùYASUDHù: ityarthosyeti Óe«a÷ / anenÃpavyÃkhyÃnanirÃkaraïasya svavyÃkhyÃnadÃr¬hyÃrthatvÃt nÃsaÇgatirityapi sÆcitam / *4,388* nanu vaktavyÃrthasyÃvaÓi«ÂatvÃtkathamupasaæhÃra÷ kriyate / tathÃhi / pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃdityuktaæ tÃvaddÆ«aïÅyam / satyam / vivartanirÃkaraïena nirÃkari«yate / tarhyabhidhyopadeÓÃccetyatroktaæ"bahu syÃæ prajÃyeya' iti vÃkyaæ dÆ«aïÅyamiti cenna / asyÃpi sacca tyacca' iti vÃkyavyÃkhyÃnanyÃyenaiva vyÃkhyÃtatvÃdityÃha- bahu syÃmiti // %% NYùYASUDHù: tasyaiva nirvikÃrasyaiva / uktamÃrgeïetyasya (eva)vivaraïaæ tattadgatena rÆpeïeti // %% NYùYASUDHù: tattadanantapadÃrthaprerakÃnantarÆpairbahu syÃmiti so 'kÃmayatetyasyÃ÷ Óruterartha ityartha÷ / evaæ tarhi"sa idaæ sarvamas­jata' ityuttaravÃkyamasaÇgataæ syÃt / na hyanyÃrthaæ saÇkalpamabhidhÃyÃnyakriyÃbhidhÃnaæ saÇgacchate / nahÅÓvaro 'svatantro 'satyakÃmo vetyata Ãha- tadarthamiti // %<... tadarthaæ hyas­jajjagat // MAnuv_1,4.80d //>% *4,389* NYùYASUDHù: tattatpadÃrthaniyÃmakabahusvarÆpatvakÃmanÃnantaraæ niyamyÃpek«atvÃt niyÃmakatvasya, tadarthaæ niyÃmakabahusvarÆpatvÃrthaæ, niyamyaæ jagattÃvadas­jat, tato niyÃmakabahusvarÆpo bhÆtvÃ, tadevÃnuprÃviÓaditi, vÃkyayojanopapatte÷ kÃtrÃsaÇgatirityartha÷ / anenaiva"tadÃtmÃnaæ svayamakuruteti' ÓrutirvyÃkhyÃtà veditavyà / na hyatrÃtmÃnaæ prapa¤cÃtmanÃkuruteti ÓrÆyate / ubhayÃmnÃnaæ ca ÆrïanÃbhid­«ÂÃntÃktyaiva nirastam / nahyÆrïanÃbherutpadyamÃnasya, tasminneva lÅyamÃnasya ca, tantorÆrïanÃbhirupÃdÃnam / kintu tadupabhuktamannamevetyuktam / yoniÓcetyetatprÃgeva nirastamiti yukta evopasaæhÃra iti / *4,390* apavyÃkhyÃnÃnantaraæ dÆ«ayitumanuvadati- yacceti // *4,391* %% NYùYASUDHù: brahma viÓvÃtmanà d­Óyata iti yat, sa sarga iti kathyata ityetÃvatpariïÃmavÃde 'pi samam / ata uktamavik­tameveti / avik­tatvaæ kuta ityata uktamekamiti / advitÅyam / niravayavaæ cetyartha÷ / tathÃhi / kiæ brahmaïa÷ svata eva viÓvÃkÃrapariïÃma÷ / kiæ và parata÷ / nÃdya÷, kvÃpyadarÓanÃt / yadapi k«ÅravaddhÅtyudÃh­tam / tat kÃlÃdervidyamÃnatvÃdayuktam / svecchayaiveti cenna / prayojanÃbhÃvÃt / svabhÃvo 'yamiti cenna / prek«ÃvattvahÃne÷ / na dvitÅya÷ / advitÅyatvÃt / naca niravayavaæ kvÃpi pariïataæ d­«Âam / ÃkÃÓaæ saæyogÃdimadupalabdhamiti cenna / dravyÃkÃraïapariïÃmasya prak­tatvÃt / paramÃïvÃdayastu svarÆpeïaiva na siddhà iti / *4,394* avik­tamevÃnyadanyÃtmanà d­Óyata ityasambhavi ityata uktam- m­«eti // m­«ÃÓabdena viÓvasya brahmatÃdÃtmyasya taddarÓanasya cÃnirvacanÅyatocyate / yathà rajjuravik­taiva m­«Ã bhujaÇgÃdyÃkÃreïÃbhÃsate tathaiveti / tarhi viÓvopÃdÃnamanyadvaktavyamityata uktaæ mandad­«Âayaiveti / mandà bhavati d­«Âiryayà sà mandad­«Âistayà mÃyayetyartha÷ / athavÃsambhavaparihÃrÃrthamuktaæ mandad­«Âayaiveti / mandà cÃsau d­«ÂiÓca mandad­«ÂirbhrÃntistayetyartha÷ / bhrÃnterapi yÃthÃrthyÃdviÓva(sya)satyatÃpattirityata uktam- m­«eti // tadetanmithyÃprapa¤cÃropÃdhi«ÂhÃnatvameva brahmaïa÷ prak­tiÓcetyÃdinà kathyata iti / *4,399* etaduktaæ bhavati / prak­tiÓcetyÃdisÆtrairuktarÅtyà brahmaïo jagadupÃdÃnatvamucyate / upÃdÃnatvaæ ca na pariïÃmitayà / api tarhi avidyÃpariïÃmam­«ÃviÓvabhramÃdhi«ÂhÃnatvenaiva / ato noktado«a iti / *4,400* dÆ«ayitumupakramate- kathyata iti // yad brahma vivartavÃdinà kathyate, tasya dÆ«aïaæ kathyata, ityÃv­ttyà yojanÅyam / tacca neti na¤anuv­ttirvà kartavyà / kuto netyato vikalpena p­cchati- seti // %% NYùYASUDHù: viÓvasya brahmavivartatve nirÃkartavye mandad­«ÂayÃÓrayapraÓno 'nupapanna ityata uktam- seti // ekasya tacvÃpracyutasya pÆvarviparÅtÃsatyÃnekarÆpÃvabhÃsalak«aïavivartatayÃ, tadupÃdÃnatayÃ, coktetyartha÷ / mandad­«ÂÃvÃÓrayÃnirÆpaïÃdinà nirÃk­tÃyÃæ sarvamidaæ nirÃk­taæ bhavatÅti bhÃva÷ / tasyaiva, yadava«Âambho viÓvo vivarta, ityartha÷ / tato 'nyagà jÅvagatetyartha÷ / kiæÓabdasyobhayata÷ sambandha÷ / *4,402* mÃyÃvÃdino hi kecit brahmaiva svÃvidyayà jagadÃkÃreïa vivartate svapnÃdivaditi manyante / bimbasthÃnÅyaæ brahma mÃyÃÓaktimat kÃraïaæ, jÅvÃÓca pratyekamavidyÃnubaddhÃ÷, ityapare / mÃyÃvidyÃpratibimbitaæ brahma jagatkÃraïam, viruddhaæ ca brahmÃbhÆtatvÃlambanaæ jÅvÃÓcÃvidyÃnubaddhà ityanye / jÅvà eva svÃvidyayà pratyekaæ prapa¤cÃkÃreïa brahma vibhrÃmyanti, sÃd­ÓyÃcca prapa¤caikatÃvabhÃsa÷ anekÃvagatadvitÅyacandravat, svarÆpÃpek«ayà ca brahma jagatkÃraïamityeke / tatrÃvÃntarabhedamavivak«itvà dvedhaiva vikalpitam / iha jÅvagetyanuktvà tato 'nyageti vadatà sa jÅva÷ kiæ brahmaïo 'nyo('nanyo vÃ) na và ityapi vikalpa÷ sÆcita÷ / tatra dvitÅya÷ prathame praviÓatÅti taæ dÆ«ayati- brahmaïaÓcediti // %% *4,403* NYùYASUDHù: yadi brahmaïo vi(Óva)bhramastadà bhramasya viÓe«Ãj¤ÃnapÆrvakatvÃttadapi brahmaïo 'ÇgÅkaraïÅyam / tathÃca tasya sÃrvaj¤yaæ na syÃt / yadi ca na brahmaïi sÃrvaj¤yaæ, tarhi kva tatsyÃt / na tÃvajjÅve, anubhavavirodhÃt / nÃpi ja¬e, j¤ÃnamÃtrÃsambhavÃt / tathÃca"ya÷ sarvaj¤a÷' ityÃdiÓrutivaiyarthyaæ syÃt / nanu sÃrvaj¤yamapi brahmaïo bhrÃntyaiveti cenna / yÃd­ÓatÃd­ÓasyÃpi viÓe«aj¤ÃnavirodhitvÃt / anyathà Óuktij¤Ãnavato 'pi tadaj¤Ãnaæ na viruddhayateti bhramÃnucchedaprasaÇga÷ / upalak«aïaæ caitat / brahmaïo viÓe«ÃbhÃvÃttadanavabhÃsanimitto bhramo nopapadyate / svarÆpaæ tu svaprakÃÓatayà siddham / asiddhatve vÃ(ca) sutarÃæ vibhramÃnupapatti÷ / adhi«ÂhÃnÃnupalambhÃdityapi dra«Âavyam / dvitÅyasyÃdyaæ dÆ«ayati- anyagà cediti // %<... anyagà cet svato 'nyatà // MAnuv_1,4.82d //>% NYùYASUDHù: yadi brahmavyatiriktajÅvÃÓrayà viÓvabhrÃntiraÇgÅkriyate tadà bhrÃntyÃÓrayasya bhrÃntikalpitatvÃyogÃt jÅvabrahmaïoranyatà svÃbhÃvikÅtyÃpannam / tataÓcÃpasiddhÃnta iti / *4,408* nanvastu jÅvabrahmabhedo vÃstava÷ / anÃtmaprapa¤co 'stu bhrÃntikalpito brahmaïÅtyata Ãha- neti // %% NYùYASUDHù: yadyapi naivaæ mÃyÃvÃdino manyante / tathÃpi sÆtrÃrthanirÃkaraïÃya prav­ttasya tatraivÃnupapattivyutpÃdanaæ ÓlÃghyamityÃrambha÷ / na kevalaæ brahmavyatiriktÃnÃæ jÅvÃnÃmakalpitatvam / kintu dehayogarahitasyendriyÃbhÃvÃtatpadÃrthadarÓanaæ na sambhavatÅtyato heto÷ ÃropakÃraïamindriyaæ tadÃÓrayo dehaÓca kalpanÃæ vinaivÃstÅtyaÇgÅkaraïÅyam / nahi sukhÃdivadrajatÃdivadvÃsya prapa¤casya sÃk«imÃtrasiddhatvaæ paro manyate dehendriyÃïÃmapyutpattimatvÃt / tatkÃraïaæ ca svata ityaÇgÅkaraïÅyam / *4,410* astu brahmavyatiriktÃnÃæ jÅvÃnÃæ sakÃraïÃnÃæ tadÅyadehendriyÃïÃæ cÃbhrÃntikalpitatvam / dra«Â­tvena darÓanakaraïatvena tadÃÓrayatvena tatkÃraïatvena ca bhrÃnte÷ pÆrvabhÃvitvÃt / tadatiriktÃstu prapa¤co 'stu bhrÃntikalpita ityata Ãha- dehina iti // %% NYùYASUDHù: kÃraïaÓabdena j¤ÃnakÃraïÃnÃmindriyÃïÃæ dehendriyakÃraïÃnÃæ ca grahaïam / siddhà iti Óe«a÷ / kiæ Ãk«epe / tatra tarhi prapa¤ce brahmaïÅti và / anantajÅvasakÃraïadehendriyÃtiriktasya prapa¤casyÃbhÃvÃt / vi«ayÃïÃmapi dehendriyanirvÃhÃrthatvÃditi bhÃva÷ / tathÃca na kevalamapasiddhÃnta÷ / prak­tiÓcetyÃdisÆtrÃïÃæ nirvi«ayatvÃpattiÓca syÃditi Óe«a÷ / *4,411* nanu anyagà cetsvato 'nyatà ityuktam / jÅvabrahmabhedasyÃpi bhrÃntisiddhatvÃt / bhrÃntyà brahmaïo bhinnasya bÃhyÃdhyÃtmikÃrthabhrama iti hi manyata ityata Ãha- bhedo 'pÅti // %<... bhedo 'pi bhramajo yadi // MAnuv_1,4.84b //>% NYùYASUDHù: na kevalaæ prapa¤ca÷, kintu jÅvabrahmaïorbhedo 'pi yadi bhramajo bhramasiddha÷ aÇgÅkriyate / tadà anyonyÃÓrayatà syÃditi sambandha÷ / atrÃnyonyÃÓrayatÃÓabdena cakrakamucyate tasyÃpi bahu«vanyonyÃÓrayatvÃt / kathamanyonyÃÓrayatà ityata uktam- bhrÃnteriti // %% NYùYASUDHù: bhrÃnterjÅvabrahmabhedahetorbhÃvarÆpÃj¤ÃnakÃraïatvÃt / tasyÃj¤Ãnasya ca bhedasÃpek«atvÃt / aj¤ÃnamanÃditvÃtkathaæ bhedavyapek«ayà syÃdityata uktam- nÃj¤Ãneti // %% NYùYASUDHù: yato brahmavyatiriktajÅvÃd­te nÃj¤Ãnakalpakaæ ki¤cidasti / *4,412* etaduktaæ bhavati / jÅvabrahma(ïo÷)bhedo yayà bhrÃntyà siddha÷, sà tÃvadaj¤ÃnÃpek«Ã / bhrÃnte÷ svarÆpato vi«ayaÓcÃj¤ÃnakÃryatvÃÇgÅkÃrÃt / yadyapi bhedavi«ayà bhrÃnti÷ sÃk«icaitanyam / tathÃpi tasyÃsaÇgasyÃropitÃrthasaæs­«ÂarÆpaæ(patÃ) nÃj¤Ãnena vinotpadyate / taccÃj¤Ãnaæ bhedasÃpek«am / anÃditve 'pi bhrÃntikalpitatvasyÃÇgÅk­tatvÃt / anyathà satyatÃpÃtÃt / bhrÃnte÷ (ca) jÅvÃÓritatvasyÃÇgÅk­tatvÃt / bhedakalpanayà vinà ca jÅvasyÃbhÃvÃt / na cÃvidyÃropo brahmaïyeveti yuktam / sarvasyÃpi tadÃÓrayatvopapattau ardhajaratÅyÃnupapatte÷ / ato bhramaj¤ÃnajÅvabhedÃnÃmanyasÃpek«atvÃccakrakamiti / athavà bhedasya bhrÃntikalpitatve bhrÃnteÓca bhedasÃpek«atvÃdanyonyÃÓrayatvamanenoktam / vyutpÃdanÃrthamevÃj¤Ãnaæ madhye niveÓitamiti dra«Âavyam / anena jÅvÃj¤ÃnavÃdo(pak«o)'pi nirasta÷ / itaretarÃÓrayÃdido«asÃmyÃt / bÅjÃÇkuravadado«a iti cenna / vai«amyÃt / vyaktibhedena hi tatrÃdo«atvam / naca jÅvÃvidyavyaktibhedo 'stÅti / *4,415* yaduktaæ nÃdehayogina ityÃdi tadanupapannam / dehÃderapi bhrÃntikalpitatvÃt / naca tatra kÃraïÃbhÃva÷ pÆrvadehÃdervidyamÃnatvÃt / nacaivamanavasthÃ, anÃditvÃditi / maivam / Ãdisarge dehÃdidarÓanÃnupapatte÷ / na hyayaæ sÃk«imÃtrasiddho 'rtha ityuktam / ki¤ca syÃdayamanavasthÃparihÃra÷, yadi pÆrvapÆrvatarÃdidehÃderapi bhrÃntisiddhatvaæ pramitaæ syÃt / anyathaivaæ, sarvatrÃnavasthÃparihÃra÷ prasajyeta / nacÃtra pramÃïaæ asti / nanu kathaæ nÃsti,"neha nÃnÃ' ityÃdiÓrutervidyamÃnatvÃditi etadÃha(ityata Ãha)- bhramatve tviti // %% *4,416* NYùYASUDHù: yadvà sarvo 'pyayaæ prasaÇgo viparyayapayarvasÃnahÅnatvÃdÃbhÃsa eva / neha nÃnetyÃdiÓrutyà sarvasyÃpi viyadÃde÷ prapa¤casya bhrÃntikalpitatvÃbhidhÃnÃt ityÃÓaÇkayedamuditam / upapattyaviruddho hi vedÃrtho grÃhya÷ / anyathà andho maïimavindat ityÃderapi grahaïaprasaÇgÃt / vicÃraÓÃsnÃnÃrambhaprasaÇgÃcca / neha nÃnetyÃdivÃkyaæ copapattiviruddham / tathÃhi / yadi viyadÃdikaæ sarvaæ bhramasiddhaæ syÃt tadà tadanta÷pÃtitvÃdiyaæ ÓrutiÓca tathà syÃt / bhramÃropitaæ viyadÃdikaæ sarvaæ bhramasiddhaæ syÃt tadà tadanta÷pÃtitvÃdiyaæ ÓrutiÓca tathà syÃt / bhramÃropitaæ cÃsaditi ÓruterapyasattvÃnnÃrthadhÅhetutvamiti / bhramaÓabda÷ j¤Ãne arthe ca pare«Ãæ prasiddha iti bhramatva ityuktam / yadyapyayamartha÷ prathamasÆtre varïita÷ tathÃpi tatrÃdhyÃtmika÷ prasaÇga÷ (prapa¤co) atra tu bÃhya«ava«aya iti bheda÷ / adhikavivak«ayà coktasya punaruktiriti / *4,419* nanu sarvo 'pyayaæ prapa¤co bhrÃntisiddho 'pi vyÃvahÃriko bhavatyeva / atastadanta÷patità Órutirapi vyÃvahÃrikatvÃdarthaheturbhavi«yatÅtyata Ãha- vyÃvahÃrikateti // %% NYùYASUDHù: castvartha÷ / syÃdapyevaæ yadi prapa¤casya vyÃvahÃrikatà tÃvat (tava) ÓakyÃÇgÅkÃrà syÃt / na caivam / yato 'sya prapa¤casya vyÃvahÃrikatà tu abÃdhyatva eva syÃt / etaduktaæ bhavati / yadi prapa¤co vyÃvahÃriko 'ÇgÅkriyeta, tarhyabÃdhyo 'pyaÇgÅkartavya÷ prasajyeta / naca tathÃÇgÅkriyate bhavatà / ato na vyÃvahÃrikÃpyaÇgÅkartumucita iti / satyatvÃÇgÅkÃrÃpÃdane tvi«yÃpÃdanaæ syÃt / pareïÃpi katha¤citsatyatvasyÃpyaÇgÅk­tatvÃt / ato 'bÃdhyatva evetyuktam / nanu ÓaktirajatÃderbÃdhyasyÃpyabhij¤ÃbhivadanarÆpavyavahÃravi«ayatvÃdvayÃptihÅno 'yaæ tarka ityata Ãha- bÃdhyamiti // %% *4,420* NYùYASUDHù: satyaæ bÃdhyaæ ÓuktirajatÃdikam, abhij¤Ãdikaæ vyavahÃravi«aya iti / tathÃpyarthakriyÃkÃri na bhavati / nahi tena rajatocità valayanirmÃïÃdyarthakriyÃjÃyamÃnà d­«Âà / arthakriyÃkÃritvalak«aïameva vyÃvahÃrikatvamiha prak­tam / nÃbhij¤Ãdivi«ayatvam / ÓruterarthadhÅjanakatvopanyastatvÃt / ato na tarkasyÃÇgavaikalyamiti / nanu bÃdhyatvaæ ÓuktikÃdyadhi«ÂhÃnasya dharma÷ / "vij¤ÃtasyÃnyathÃ' ityuktatvÃt / ÓuktikÃdikaæ cÃrthakriyÃkÃrÅti kathamucyate bÃdhyaæ nÃrthakriyÃkÃrÅti / maivam / ni«edhyatvalak«aïabÃdhyatvasya parÃbhyupagatasyÃtrÃÓrayaïÃt / *4,421* nanu tathÃpyasatyasya svÃpnakÃminÅsambhogÃde÷ caramadhÃtuvisargÃdyarthakriyÃkÃritvadarÓanÃt vyÃptivikalastarka ityata Ãha- na ceti // %<... naca svapno 'pi no m­«Ã // MAnuv_1,4.86d //>% NYùYASUDHù: svapna iti svapnÃvasthopalabdho 'rtha÷ / no 'smÃkaæ bÃdarÃyaïÅyÃnÃæ mate / tarhi mama matena vyÃptibhaÇgo 'stu mayà m­«ÃtvenÃÇgÅk­tatvÃt iti cenna, bÃdarÃyaïÅyena tathÃÇgÅkartumaÓakyatvÃt / nanu kathaæ bÃdarÃyaïasya na m­«Ã svapna ityata Ãha- vÃsaneti // %% NYùYASUDHù: tasya svapnasyÃpi mÃyÃmÃtramiti vadatà sÆtrakÃreïa vÃsanÃjanitatvenÃÇgÅk­tatvÃt idaæ j¤Ãyate, yat na tasya svapno m­«Ãbhimata iti / nahi kaÓcidavidyamÃnasya kÃraïaæ nirÆpayet / ki¤ca ÓrutyanusÃrÅ hi sÆtrakÃrasya siddhÃnta÷ syÃt / Órutyà ca svÃpnÃrthasya kartÃraæ vadantyà satyatvamevÃbhipretamiti na m­«Ãtvaæ sÆtrak­to 'bhimatamityÃha- sa hÅti // *4,422* %% NYùYASUDHù: nanu kathaæ svapno na m­«Ã / "mÃyÃmÃtram' iti sÆtrak­taiva tanmithyÃtvasya vak«yamÃïatvÃdityato vÃha- vÃsaneti // na mÃyÃmÃtrapadena svapnasya m­«Ãtvamabhimatam, kintu vÃsanÃjanitatvam, ato na m­«etyartha÷ / yathà caitattathà upapÃdayi«yate / tasyÃgÃmina÷ sÆtrasya vÃsanÃjanitatvapratipÃdakatvena asmÃbhiraÇgÅk­tatvÃditi và yojyam / na kevalaæ vak«yamÃïopapattivaÓÃt m­«Ãtvaæ na sÆtrÃrtha÷ / kintu ÓrutivaÓÃccetyÃha- sa hÅti // *4,423* yadvà svÃpnÃrtho na tÃvadanÃdinitya÷, paÓcÃt ad­«ÂayÃdivirodhÃt / nÃpi sÃdivinÃÓÅ, upÃdÃnanimittayoranirÆpaïÃt / naca prakÃrÃntaraæ sambhavati / tatkathaæ na m­«etyata Ãha- vÃsaneti // nopÃdÃnÃbhÃva iti Óe«a÷ / "na m­«Ã' iti pÆrveïa và sambandha÷ / evam upÃdÃnaæ nirÆpya nimittamupapÃdayati- sahÅti // nimittaæ ceÓvaro j¤Ãyate, iti Óe«a÷ / "na m­«Ã' iti pÆrveïaiva và anvaya÷ / *4,424* nanu kathaæ tarhi"svapnamÃyÃsarÆpÃ' ityÃdau svapnasya bhrÃntitvoktirityata Ãha- jÃgratvamiti // %<... jÃgrattvamiti hi bhrama÷ // MAnuv_1,4.87d //>% NYùYASUDHù: itiÓabda Ãdyarthe, ullekhÃrthe và / jÃgradahamasmÅti dra«ÂuryajjÃgrattvaæ, yaccaitatpadÃrthÃnÃæ jÃgra(dd­Óà d­ÓÃd­«ÂapadÃrthai÷ aikyaæ, bÃhyam­dÃdijanyatvaæ vÃ, evamÃdipratibhÃso bhrama÷ / bÃdhyatvÃditi hiÓabdÃrtha÷ / tadapek«ayà ÓrutyÃdivacanÃnÅti bhÃva÷ / *4,425* nanu ca rajjau sarpabhrame, asatyasyÃpi sarpasya sarpocitabhayakampÃdyarthakriyÃkÃritvaæ d­Óyate, tathà sarpe samÃropitÃyÃ÷ kusumamÃlÃyÃ÷ santo«akÃrità upalabhyate, ato vyÃptibhaÇgastarkasyetyata Ãha- sarpeti // %% NYùYASUDHù: "nà bhÆdatra sarpa÷' itivat"na sarpaj¤ÃnamabhÆt' iti bÃdhakÃnudayÃt / abhÆdevetyanuv­tteÓca / bhramatvasya vi«ayavaiparÅtyamÃtreïopapatteriti hiÓabdÃrtha÷ / ki(mato)ntato yadi j¤Ãnamastyevetyata Ãha- tadeveti // %% NYùYASUDHù: evaÓabdena sarpÃdikaæ vyÃvataryati / satyapi sarpÃdau asati ca j¤Ãne, bhayakampÃdyanutpatte÷ / sati ca (tasmin) tadutpatterj¤ÃnakÃryameva bhayakampÃdikaæ na sarpakÃryam / tatkÃryaæ tu abhisarpaïadaæÓanÃdikam / maraïamapi dhÃtuvyÃkulatÃnimittakam / sà ca vi«adravyeïeva bhayÃdinÃpi bhavatÅti na bÃdhyasya(syÃpi) sarpÃderarthakriyÃkÃritvam / *4,427* nanu kiæ j¤ÃnamÃtraæ bhayÃdijanakaæ kiævà vi«ayÃvacchinnam / nÃdya÷ / ghaÂaj¤ÃnasyÃpi j¤Ãnatvena tadÃpatte÷ / dvitÅye na tÃvadvi«ayo rajjvÃdi÷ / rajjuriyamityÃdi j¤ÃnasyÃpi bhayÃdihetutÃpÃtÃt / sarpÃdiÓcedviÓe«aïatayà tasyÃpi bhayÃdihetutvaæ prÃptam / *4,428* atra kaÓcidÃha / nÃyaæ do«a÷, j¤ÃnavyÃvartakatayopayuktasya sarpÃdervi«ayasya j¤ÃnajanyÃrthakriyÃyÃmapraveÓÃt / nahi kurÆïÃæ k«etre vasati, gurÆïÃæ ÂÅkÃæ paÂhati ityÃdau viÓe«aïasyÃpi kÃrakatvamasti / kintvatiprasaktayo÷ k«etraÂÅkayorvyÃv­ttimÃtreïa caritÃrthatvamiti / tadasat / evamapi bÃdhyasya sarpÃdervyÃvartakatvasyÃvaÓyÃbhyupagamanÅyatvÃt / vyÃv­ttibuddhijanakatvaæ hi vyÃvartakatvam / tatrÃpi j¤ÃnÃbhyupagamena parihÃre vyÃvartakopÃdÃnena prasaÇgatÃdavasthyamiti / tatrÃha- tÃd­Óamiti // yÃd­Óaæ satyasarpollekhi j¤Ãnaæ, tÃd­Óamityartha÷ / satyasarpaj¤Ãnaæ tÃvadghaÂÃdij¤ÃnÃdvayÃv­ttamanubhÆyate / vyÃv­ttiÓca vyÃvartaka(dharma)yogak­tà sarvatropalabdhà / naca vi«ayo vyÃvartaka÷, tasyÃtaddharmatvÃt / sambaddhaæ hi vyÃvartakaæ bhavati / anyathÃtiprasaÇgÃt / vi«ayasambandho vyÃvartako 'stviti cenna / tasya saæyogÃdirÆpasyÃbhÃvÃt / ata÷ kaÓcijj¤Ãnagata eva dharmo 'bhyupagantavya÷ / ki¤ca vilak«aïasamÃgrÅjanmanorj¤Ãnayoryathà parok«atvÃparok«atvarÆpo viÓe«a÷ vi«ayopÃdhinà vinÃbhyupagamyate, evamaparok«aj¤Ãne 'pi kathaæ svagato viÓe«o nÃÇgÅkaraïÅya÷ / api ca sarpaj¤Ãnasya vilak«aïÃrthakriyà na svagatenÃtiÓayena vinopapadyate / nahi devadattasambandhitÃmÃtreïa kalamabÅjaæ kalamabÅjÃntarakÃryavilak«aïaæ kÃryamupajanayati / sa cÃyaæ viÓe«a÷ satyasarpaj¤Ãne samÅcÅnayà sÃmag«Ã jÃta÷, mithyÃsarpaj¤Ãne tvasamÅcÅnayà iti na kaÓcidviÓe«a÷ / ato vi«ayÃntarbhÃvamantareïa svagatenaiva viÓe«eïa sarpÃdij¤Ãnasya bhayÃdijanakatvÃnna sarpasya ki¤citkaratvamiti / tadevaæ yatrÃtharkriyà niÓcità na tatra mithyÃtvam, yatra tu mithyÃtvaæ na tatrÃrthakriyeti na tarkamÆlavyÃpte÷ kvÃpi bhaÇga÷, ityupasaæharati- taditi // ##-(5) %<... tat sadevÃrthakÃrakam // MAnuv_1,4.88d //>% *4,433* NYùYASUDHù: nanvarthakriyÃkÃritvaæ yathà vipak«ÃnmithyÃbhÆtÃdvayÃv­ttam evaæ sapak«Ãdbrahmaïo 'pi vyÃv­ttatvÃdasÃdhÃraïam / naca j¤Ãnasya satyasyÃrthakriyokteti vÃcyam, tasyÃpi prapa¤cÃntarbhÃvena vipratipannatvÃdityata Ãha- brahma tviti // %% NYùYASUDHù: tena mÃyÃvÃdinaiva brahma prapa¤cÃdapyatiÓayenÃrthakriyÃkÃryamaÇgÅk­tameva hi janmÃdisÆtre jagatkÃraïatvenoktatvÃt / ata÷ sapak«apraveÓitvÃnnÃsÃdhÃraïyaæ mantavyam / nanu mayÃÇgÅkriyamÃïaæ brahmaïo 'rthakriyÃkÃritvaæ ca na svÃbhÃvikam / kintu parata eva / mÃyÃyÃæ tadÃpa(yattami)tata ityaÇgÅkÃrÃt / ata÷ kathamÃpÃdakasya sapak«apraveÓa ityata Ãha- parata iti // aÇgÅk­taæ tÃvadarthakriyÃkÃritvaæ brahmaïa÷, tatsvata÷ parato vÃstu kimanena prak­tÃnupayuktena / nahi svato 'rthakriyÃkÃritvamÃpÃdakatvenÃsmÃbhirabhihitam, pareïa và prastÃvitam / anyathà sÃmÃnyata÷ prayuktasya dhÆmÃderviÓe«ÃkÃreïa sapak«ÃpraveÓitayÃsÃdhÃraïya(ïa)sya vaktuæ Óakyatvena tadbhaÇga÷ syÃt / *4,435* syÃdetat / brahmaïo'rthakriyÃkÃritvaæ parata ityasya nÃyamartha÷ dÃruyantrasyeva parÃdhÅnam iti, nÃpi kulÃlasyeva prayojanÃdyapek«amiti; kintu gagane malinateva ni«kriyà eva brahmaïi mÃyÃsambandhÃdarthakriyÃ(di) avabhÃsata iti / na caivaævidhena sapak«apraveÓo bhavatyÃpÃdakasyetyata Ãha paratastva iti / %<... paratastve naca pramà // MAnuv_1,4.89d //>% NYùYASUDHù: brahmaïo'rthakriyÃkÃritvasyeti Óe«a÷ / paratastve nirÆpitarÆpe / pramà pramÃïam / *4,436* ayamatrÃÓaya÷ / brahmaïo jagannirmÃïÃdyarthakriyà pratÅtà na và / na cetkathaæ lak«aïatvenocyate / kasya ca mÃyÃmayatvamaÇgÅkriyate / pratÅtatve 'pi na tÃvatpratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm / tadagocaratvÃt / ata÷ Órutyaiveti vaktavyam / tathÃca kathaæ mÃyikatvam / tatkiæ ÓrutipratÅtaæ sarvameva satyam / addhà / bÃdhakÃbhÃve tu tathaiva / nacaivaæ brahmaïo 'rthakriyÃyÃ÷ paratastve pramÃïamasti yadbÃdhakaæ bhavet / bÃdhakÃbhÃvamÃtreïa kathaæ satyÃrthatvamiti cet / prÃmÃïyasya svatastvÃditi brÆma÷ / paratastve ca prÃmÃïyasyÃnavasthÃpÃtena na pramà niÓcÅyeta / santi"ni«phalaæ ni«kriyam' ityÃdiÓrutayo bÃdhikà iti cet / evaæ Órutibalena parastve 'rthakriyÃyÃ÷ svÅk­te tadabhidhÃtrÅ"sa idaæ sarvamas­jata' ityÃdiÓrutirna pramà syÃt / pratipÃditÃrthamithyÃtvÃtiriktasyÃprÃmÃïyasyÃbhÃvÃt / ki¤cÃviÓe«Ãt"ni«kalaæ ni«kriyam' iti ÓrutiretacchativirodhÃtparatastve na prameti kiæ na syÃt / anyaduttaratra vak«yÃma iti / *4,439* nanvastvabÃdhyamevÃrthakriyÃkÃri prapa¤camapyabÃdhyamaÇgÅkaromi / ÃtyantikÃbÃdhyatvÃbhÃve 'pi prÃgbrahmÃtmaikyaj¤ÃnÃdabÃdhyatvÃt / atastadantargatà ÓrutirapyamukhyasatyatvÃtsÃdhikà bhavi«yatÅtyata Ãha- amukhyeti // %% NYùYASUDHù: sadà itya(nena)sya prameyasya prÃgevopapÃditatvamityÃca«Âe / tataÓca punaruktido«a÷ parih­to bhavati / ti«Âhatu na vaktavyeti yÃvat / sà pramà brahmaj¤ÃnabÃdhyaæ pramÃïamityartha÷ / yasmÃtsà Órutirapramà tasmÃtti«Âhatviti và / prapa¤camithyÃtvaæ hi tadathar÷ / na cÃsau brahmasvarÆpam / sopÃdhikatvÃt / tato 'sya bÃdhyatvamÃvaÓyakam / bÃdhyÃrthaæ cÃpramÃïamiti prasiddhameva / bÃdhyÃrthatve 'pi prÃgbrahmaj¤ÃnÃdabÃdhyÃrthatvena prÃmÃïyamastvityata uktam- amukhyeti // satyamabÃdhyÃrtham / nahi kÃlavilambena bÃdhitÃrthaæ pramÃïaæ bhavatÅti vak«yÃma÷ / astvevaæ svarÆpato vi«ayataÓcÃsatyatvÃtsÃdhakatvena vipratipannà Óruti÷, tathÃpi prapa¤camithyÃtvasÃdhanÃya tadupanyÃsa÷ kuto na kÃrya÷ ityata Ãha- na hÅti // %% NYùYASUDHù: tathÃtve svarÆpÃsiddhakÃlÃtÅtayorapyupanyÃsa÷ syÃt / ÃropamÃtrasya tatrÃpi sulabhatvÃditi bhÃva÷ / *4,441* syÃdetat / ÃstÃmiyaæ pramÃïasadasattvacintà / pramÃïenaiva prameyasiddhe÷ / anyathà bhavatÃmapi prapa¤camithyÃtvanirÃkaraïe tatsatyatvasÃdhane ca pramÃïÃbhÃvena kathÃbhÃvaprasaÇgÃt / yu«mÃbhirupanyasyamÃnaæ pramÃïaæ satyamasatyaæ và syÃt / na tÃvatsatyaæ mÃæ prati vaktumucitam mayà satyasya sÃdhakatvÃnaÇgÅkÃrÃt, yatsatyaæ na tatra kriyÃ'veÓa÷ yatra ca kriyÃ'veÓo na tatsatyamiti / naca vÃcyaæ sÃk«iïa÷ satyasya sÃdhakatvaæ tvayÃÇgÅk­tamiti / kathaccitsukhÃdau tasya ÓakyopanyÃsatve 'pi bÃhyaprapa¤ce tadayogÃt / bÃhyapramÃïavi«ayo hyasau / anyathÃndhabadhirÃdyabhÃvaprasaÇgÃt / sa eva cÃtra prak­ta iti / nÃpyasatyaæ bhavadbhiranaÇgÅk­tatvÃdityata Ãha- sÃdhakatvamiti // *4,442* %% NYùYASUDHù: satyasya tviti sambandha÷ / samyagiti mukhyata eva, na tvadhikaraïasiddhÃntatvena / hiÓabda÷, sarvaæ vastu j¤ÃtatayÃj¤Ãtatayà và sÃk«icaitanyasya vi«aya evetyÃditatprasiddhidyotaka÷ / tadityavyayam / tena sÃk«iïà / viÓvavivartamataæ na bhavet / nirÃkurma iti yÃvat / upalak«aïaæ caitat / viÓvasya satyatÃmapi tenaiva sÃdhayÃma ityapi dra«Âavyam / tathÃca vak«yate / *4,444* na kÃpi pramÃïaprameyÃdivyavasthà mayÃÇgÅk­tà / kintu parakÅyarÅtyaiva sarvamucyate / tatkathaæ kimapyanaÇgÅkurvÃïaæ mÃæ prati sÃk«iïa÷ sÃdhakatvaæ tvayÃÇgÅk­tamityucyata ityata Ãha- yadÅti // %% NYùYASUDHù: na vidyate 'ÇgÅk­tamaÇgÅkÃro yasyetyanaÇgÅk­ta÷ / tasya bhÃvo 'naÇgÅk­tatà / anaÇgÅkÃritvamityartha÷ / itiÓabdadvayaæ hetau / yadi paro brÆyÃnmayà ki¤cinnÃÇgÅk­tamiti / tadÃsau vaktavya÷ / sarvathÃnaÇgÅk­tatvam ÃtmanastvayÃÇgÅk­taæ na và / Ãdye('pi) ki¤cidapi nÃÇgÅk­tamiti pak«ahÃne÷ Ãtmano 'naÇgÅkart­tÃpi nÃÇgÅk­teti dvitÅya evÃÇgÅkaraïÅya÷ / tathÃca asau mÆka÷ syÃt / aÇgÅkÃrÃnaÇgÅkÃrodÃsÅnasya m­takasyeva vÃkyaprav­tterayuktatvÃt / tathÃca maunamavalambamÃnasya nÃsmatprativÃditeti kimatra vaktavyam / satyametat / vastutastu vayaæ sarvato niv­ttÃ÷ svata÷ siddhe cidÃtmani brahmatatve kevale bhÃramavalambya caritÃrthÃ÷ sukhamÃsmahe / ye tu svaparikalpitasÃdhanadÆ«aïÃdivyavasthayà vicÃramavatÃrya tattvaæ nirïetumicchanti tÃnprati brÆmo na sÃdhvÅyaæ bhavatÃæ vicÃravyavastheti / maivam / evamapi parakÅyavicÃravyavasthiterasÃdhutvasyÃvaÓyamaÇgÅkaraïÅyatvÃt / anyathà tadvyutpÃdanaæ vyarthaæ syÃt / atha tanmÃtramaÇgÅk­tya pramÃïÃdivyavasthà nÃÇgÅk­teti manyase / tanna / pramÃïÃdinà vinà paravyavasthÃyà asÃdhutvasya vyutpÃdayitumaÓakyatvÃt / bhavatkalpitavyavasthaiva vyÃhatatvÃdasÃdhvÅ bhavadvayavastheti brÆmo na punaratra kimapi pramÃïamaÇgÅkurma iti cenna, yatsvÃbhyupagatavyavasthÃviruddhaæ tadasÃdhvityasyÃpi pramÃïasyÃÇgÅkartavyatvÃt / etadapi pareïÃbhyupagatamevÃÓrÅyata iti cet na / kiæ parakÅyavyavasthÃyà asÃdhutvasvayamavabuddhaya paraæ prati bodhyate 'navabuddhayaiva và / dvitÅye vipralambhakatvaæ syÃt / vijigÅ«ukathÃyÃmevameveta cet na / Ói«yasyÃpi boddhayatvÃt / Ãdye 'smÃdanyasmÃdvà pramÃïÃtsvayaæ boddhavyam / tatkathaæ pramÃïÃdyanaÇgÅkart­tvam / pramitikaraïatvÃdinopÃdÃnasyaiva pramÃïÃdyaÇgÅkÃritvÃt / tasmÃt sattvÃsattvÃ(satyatvÃsatyatvÃ)bhyupagamodÃsÅnai÷ pramÃïÃdikamaÇgÅk­tyocyata iti vaktavyam / tacca prÃgeva nirastamiti / *4,448* evaæ viÓvasya brahmavivartatvaæ nirÃk­tya tatsa(ttÃ)tyatÃyÃæ pramÃïamÃha- viÓvamiti // %% *4,448f.* NYùYASUDHù: yathÃrthata ityanena"kavirmanÅ«Å' iti ÓrutimupÃdatte / vyÃvahÃrikasatyatÃparÃ÷ Órutaya iti cenna / "tatsatyam' ityasyà api tathÃtvaprasaÇgÃt / ÓrutyantaravirodhÃditi cedatrÃpi"asadevedam' iti ÓrutivirodhÃt / apuru«ÃrthatvÃnna prapa¤casatyatÃyÃæ tÃtparyamiti cenna / satyajagannirmÃt­tvÃdipÃrameÓvaramÃhÃtmyaj¤Ãnasyaiva puru«Ãrthahetu(prayojana)tvÃt / ni«prapa¤cÃtmaj¤ÃnasÃdhyÃdvitÅyatÃpattirupapuru«Ãrthaviruddhaæ prapa¤casatyatvamiti cet tarhi brahmasatyatvamapi ÓÆnyaparibhÃvanÃlabhyaÓÆnyatÃpattilak«aïamok«aviruddhamiti samÃnam / tat pramÃïÃnanuguïamiti cet / samametadapÅti vak«yÃma÷ / anumÃnamapi prapa¤casatyatÃyÃmatharkriyÃkÃritvaæ dra«Âavyam / prÃguktatarkopapÃdanenaiva asyopapÃditvÃditi / *4,452* evamÃgamÃnumÃnÃbhyÃæ siddhe viÓvasatyatve pratyak«amapyÃha- satyatvamiti // %% NYùYASUDHù: caÓabda÷ pramÃïasamuccaye / na kevalamÃntarasya sukhÃde÷ kintu bÃhyasya gaganÃdeÓceti và / tatrÃpi kÃlagaganadigÃdaya÷ sÃk«ÃtsÃk«isiddhasatyatvÃ÷ / stambhakumbhÃdayastu vak«yamÃïena prakÃreïeti j¤Ãpayituæ gaganÃderityuktam / anyathà viÓvasya prak­tatvÃttadevÃtrÃnuvarti«yate kimanena / sÃk«Åtyevokte sÃk«iïo 'prÃmÃïyÃt prÃmÃïye và pramÃïatritvabhaÇgÃt na viÓvasatyatvaæ pramitamiti ÓaÇkà syÃt / tanniv­ttyarthaæ pratyak«etyuktam / tathÃca vak«yate / pratyak«etyevokte atÅndriyÃrthasatyatÃyÃæ na pramÃïamuktaæ syÃt / naca sÃk«irà vinà bÃhyapratyak«amÃtreïaindriyakÃïÃmapi satyatà siddhayatÅtyata÷ sÃk«Åtyuktam / ubhayavÃdisiddhaæ pramÃïamasmatpak«e 'stÅtyuktenaiva asyÃrthasya labdhatvÃtsÃdhitamityÃha / tathÃpi tadupapÃdanÃya punurupanyÃsa÷ / *4,455* kecidiha vihaÇgama÷ patatÅti cak«urvyÃpÃrÃnantaraæ pratibhÃsanÃdÃkÃÓÃde÷(dÅnÃæ) cÃk«u«atÃmÃsthi«ata / tadanupapannam / rÆparahitadravyatvena cÃk«u«atÃsÃmagrÅvaikalyÃt / anyathÃ'tmapavanayorapi tatprasaÇgÃt / kathaæ tarhye«a pratibhÃsa iti cet / sÃk«isiddhÃkÃÓÃdisambandhitayeti brÆma÷ / d­«Âo hi pramÃïÃntaropanÅtenÃpi surabhi candanamityÃdiviÓi«Âapratyaya÷ / pare«Ãæ ca iha bhÆtale ghaÂÃbhÃva iti / *4,459* apara Ãha / Ãlokamaï¬alamÃÓrityÃyaæ pratyaya iti / tadasat / ihÃloka ityapi pratyayadarÓanÃt / so 'pi tadavayÃnÃÓrityeti cenna / laukikÃnÃmavayavÃÓrayatayÃvayavibuddherabhÃvÃt / nahi te hastÃdi«u ÓarÅramiti vyavaharanti / kintu tadÃtmakatayaiva / ki¤caivamapi nehÃloka itÅhÃlokatryaïukamiti ca pratyayo du÷sampÃda÷ / pramÃïÃntopanÅtÃvayavamÃÓrityeti cet / evaæ tarhi tathÃbhÆtamÃkÃÓÃdikamevÃÓritya"iha pak«Å' ityÃdipratyaya÷ kuto na samarthanÅya÷ / tathÃca laukikÃnubhavo 'pyanus­ta÷ syÃt / tathÃpyanumÃnavedyamÃkÃÓamastviti cenna / liÇgÃbhÃvÃt / *4,462* atha matam / "ÓabdastÃvatpratyak«asiddha÷ / sa ca guïa÷ sÃmÃnyavattve satyasmÃdÃdibÃhyaikendriyagrÃhyatvÃdrÆpavat iti / guïatvÃt dravyÃÓritastadvadeva' iti sÃmÃnyato dravyasiddhe÷ (dravyasiddhau) (dravye siddhe)"Óabdo na sparÓavadviÓe«aguïa÷ pratyak«atve satyakÃraïaguïapÆrvakatvÃt, ayÃvaddravyabhÃvitvÃt / sukhÃdivat / sparÓava(dviÓe«aguïa)tve tadanupalambhaprasaÇga÷ / Óabdo hi Órotreïa prÃpto và g­hyate 'prÃpto và / aprÃptagrahaïe 'tiprasaÇga÷ / prÃptistu ÓabdaÓravasorna sambhavati / sà hi na tÃvacchrotrasya gamanena sambhavati / tasyÃmÆtarsya gatyabhÃ(terasambha)vÃt / nÃpi ÓabdasyÃgamanena / sa hi na tÃvacchaÇkhÃdikamÃÓrayaæ parityajyÃgantumalam / guïatvÃt / nÃpi ÓaÇkhÃdyÃgamanena Órotra(sya)pratyÃsatti÷ / tadanupalambhÃt / naca ÓabdÃntarotpÃdaparamparayà / guïasya svÃÓraye svÃÓrayÃÓrite và guïe 'samavÃyikÃraïatvÃt / naca ÓaÇkhaÓravasormadhye ÓaÇkho và tadÃrabdhadravyaæ vÃsti / tasmÃcchaÇkhÃdinimittÃnyapahÃyÃÓrayÃntare vartamÃno vÅcÅtaraÇganyÃyena karïaÓa«kulÅ(ga)mantamÃkÃÓadeÓamÃpanna upalabhyate nÃnyatheti sthitam / nÃpyÃtmaguïa÷ / bÃhyendriyapratyak«atvÃdÃtmÃntaragrÃhyatvÃdÃtmanyasamavÃyÃt ahaÇkÃreïa vibhaktasya grahaïÃdÆpÃdivat / na vikkÃlamanasÃæ (guïa÷), pratyak«atvÃdviÓe«aguïatvÃcca' iti prasaktaprati«edhe pariÓe«Ãdebhyo 'tiriktaæ dravyaæ siddhayati / tadÃkÃÓamiti / tadayaæ pramÃïÃrtha÷ / Óabdo '«yadravyÃtiriktadravyÃÓrita÷ / tadv­ttau bÃdhakopapannatve sati guïatvÃdrÆpatvÃditi / tadidamayuktaæ jÃtibadhirÃïÃmÃkÃÓa(ÓÃdi)pratibhÃsÃnupapattiprasaÇgÃt / tataÓcehÃloko nÃstÅti pratÅtirna syÃt / mÆrtÃvakÃÓena te«ÃmÃkÃÓÃnumÃnamiti cenna / mÆrtÃntarÃbhÃvenÃnyathÃsiddhatvÃt / martÃbhÃvasyÃdhikaraïena bhÃvyamiti cet / satyam / tathÃpi tasyÃpratÅtÃvÃÓrayÃsiddhe÷ / pratÅtau ca sÃdhikaraïasyaiva pratÅtatvÃdanumÃnÃnavakÃÓa÷ / *4,471* ki¤ca Óabdo varïÃtmà và pak«o dhvanirÆpo và / nÃdya÷ / tasya guïatvÃsiddhe÷ / na coktÃnumÃnÃttatsiddhi÷ / ghaÂÃdÅnÃmekendriyagrÃhyatvÃbhÃve 'pi ÃtmanastathÃtvavad dravyasyaiva sato bÃhyaikendriyagrÃhyatve 'pi virodhÃbhÃvÃt / yadi (Óabdo) dravyaæ syÃt bÃhyendriyagrÃhyo na syÃt / niravayavadravyasya bÃhyendriyÃgrÃhyatvena pratibandhÃditi cet(na) / niravayavasyÃpÅndriyagrÃhyatvavadbÃhyendriyagrÃhyatve('pi) bÃdhakÃbhÃvena pratibandhÃniÓcayÃt / dvitÅye tvÃÓrayadravyasiddhÃvapi nÃkÃÓasiddhi÷ / p­thivyÃdiguïatvopapatte÷ / pratyak«atve satyakÃraïaguïapÆrvakatvÃyÃvaddravyabhÃvitvayo÷ piÂharapÃkapak«e tadgatarÆpÃdinà vyabhicÃrÃt / pratyak«atve satÅti ca kimarthaæ vaktavyam / pÃrthivaparamÃïurÆpÃdi(vyÃv­ttya)parihÃrÃrthamiti cet, kutastatpariharaïÅyam / pramitatvÃditi cet / tarhi ÓabdasyÃpi ÓaÇkhÃdyÃÓrayatayà pramitatvÃdvayÃptigrahaïasamaye tadvayavacchedÃrthaæ (api) viÓe«aïamupÃdeyameva / naca sparÓavadviÓe«aguïatve bÃdhakaæ paÓyÃma÷ / anupalabdhistu na prasajyate / cak«u«a iva Órotrasya gatyà sannikar«opapatte÷ / amÆrtasya tadanupapattistu ÃkÃÓasiddhayuttarakÃlÅnaiva / Órotrasya cak«u«a iva gatvÃgrÃhitve Óabde diksaæÓayo na syÃditi cet / agatvÃgrÃhitve diÇniÓcayo 'pi na syÃt / saæÓayÃdapi niÓcayo mahÅyÃn (garÅyÃn) / ÓaÇkhÃdyavayavÃgamanena và sannikar«opapatti÷ / na coktado«a÷ / ghrÃïagandhasannikar«atulyayogak«ematvÃt / *4,477* ki¤ca vÃyuguïatve hetudvayamasiddham / tarkaÓcÃnupapanna÷ / naivaæ yuktam / Órotrasya praatiniyatÃrthagrÃhakatvena bahirindriyatvÃt / bahirindriyasya grÃhyasajÃtÅyaviÓe«aguïavattvaniyamÃt / Óabdasya vÃyavÅyatve ÓrotrasyÃpi tathÃtvaprasaÇgÃditi cenna / "pratiniyatÃrthagrÃhaka÷' ÓabdasyendriyÃntarÃgrÃhyagrÃhakÃrthatve manasi vyabhicÃrÃt / indriyÃntarÃgrÃhyasyaiva grÃhakamityabhiprÃye sattÃdigrÃhakatvenÃsiddhi÷ / bahirindriyatve 'pi na grÃhyasajÃtÅyaviÓe«aguïavattvaniyama÷ / snehagrÃhake cak«u«i vyabhicÃrÃt / Órotrasya vÃyavÅyatve 'pi na bÃdhakaæ paÓyÃma÷ / sÃmagrÅbhedena pratiniyatÃrthatvopapatte÷ / ghrÃïÃdÅnÃmapyevamekaprak­titvaæ syÃditi cet / astu / bÃdha(ka)sadbhÃve tu tata evÃnyà gatirbhavi«yati / Óabdo na vÃyavÅya÷ viÓe«aguïatve sati tvagindriyÃvedyatvÃdgandhavaditi cenna / vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃt / anyathà pÃkajarÆpÃdayo 'pi na pÃrthivÃ÷, ghrÃïÃvedyatvÃt Óabdavadi(ti)tyapi syÃt / *4,482* ki¤cÃtmaguïa÷ kasmÃnna syÃt / dharmÃdÅnÃmapratyak«atve'pi sukhÃdÅnÃæ pratyak«atvavadasya bÃhyendriyapratyak«atvopapatte÷ / anyathà pratyak«atvonëÂadravyÃtitiktaguïo'pi na syÃt / tatsiddhau bÃdha÷ / asiddhÃvaprasiddhaviÓe«aïateti cenna pariÓe«ÃnumÃne'pi sÃmyÃt / ÃtmÃntaragrÃhyatvasya ca ko'rtha÷ / akenapratipatt­sÃdhÃraïatvamiti cenna sandhigdhÃsiddhe÷ / santÃnÃnumÃnena mÆlapratyabhij¤Ãnannai«a do«a iti cettarhi sukhÃdÅnÃmapyanumÃnenÃnekapratipatt­sÃdhÃraïye(ïatve)nÃnaikÃntikatvaæ syÃt / Ãtmasamavetasyaiva vÅcÅtaraÇganyÃyena mÆlapratyabhij¤Ãnopapattau vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃc ca / *4,485f.* apara Ãha / grÃhakasthatvenÃgrahaïamÃtmÃntaragrÃhyamiti / tadasiddham / ÃtmanyasamavÃyÃttatsiddhiriti cenna / tasyÃpyasiddhe÷ / ahaÇkÃreïa vibhaktasya grahaïÃttatsiddhiriti cenna / pÃde me sukhaæ Óirasi me du÷khaæ mano me du÷khitamiti darÓanÃtsukhÃdi«u vyabhicÃrÃt / grahaïaæ pramitiriti cenna / sandigdhÃsiddhatvÃt / kÃlÃdiguïo và kiæ na syÃt / pratyak«atvÃditi cenna / sparÓasyÃpi pratyak«atvena avÃyavÅyatvaprasaÇgÃt / kÃlÃdÅnÃæ viÓe«aguïavattve bÃdhakÃbhÃvÃt / tadvirahitatayaiva tatsi(ddhiri)ddherneti cenna / anyathà tatsiddhervak«yamÃïatvÃt / *4,487* ki¤cÃtra sarvatra sÃhacaryadarÓane saÇkoca eva dravyÃntarakalpanÃyà laghÅyÃn / pariÓe«ÃnumÃnaæ tva«ÂadravyÃtiriktadravyÃprasiddhaviÓe«aïam / prasiddhau cÃnumÃnavaiyarthyam / a«ÂadravyÃtiriktÃÓrita ityeva sÃdhane guïÃdiv­ttisÃmÃnyÃdapi vyÃv­ttatvenÃsÃdhÃraïatà syÃt / ÓabdÃÓraya÷ itarebhyo bhidyate ÓabdÃÓrayatvÃt vyatirekeïa p­thivÅvat iti prayoga iti cet(na) / p­thivyÃdipratiyogikÃnekabhedÃnÃæ pratyekaæ sÃdhane 'bÃdÅnÃæ sapak«atvena tatrÃv­tterasÃdhÃraïyÃt / samuditasÃdhane puranaprasiddhaviÓe«aïatvÃt / abhÃvasya sÃdhyatvÃdabhÃvÃbhÃvasya ca bhÃvatvena pratiyogyanapek«atayà vyÃptigrahaïasambhavÃnna do«a iti cenna / tathÃpi prati«edhamukhena pratÅteranivÃraïÃt / ÓabdÃÓrayo netarebhyo bhidyate prameyatvÃdghaÂavaditi satpratipak«atvÃcca / sarvapratiyogikaikabhedasÃdhane tu pramÃïabÃdhaÓcÃdhika÷ / pratiyogibhedena bhedabhedasyÃpi darÓanÃditi / *4,492* astu và ÓabdaguïakÃkÃÓasiddhiranumÃnÃt / tathÃpyavyÃk­tÃkÃÓasiddhi÷ sÃk«iïaiva / tatsÃdhakaliÇgÃbhÃvÃt / ÃkÃÓadvaitaæ ca viyadadhikaraïe vak«yate / jÃtibadhirÃïÃmapyÃkÃÓapratÅternÃgamo 'pi tatra pramÃïamiti sÃk«isiddhameva gaganam / tadbhÃgà eva diÓo na dravyÃntaramiti tÃsÃmapi sÃk«ivedya(siddha)taiva / anyatsvÃvasare vak«yÃma÷ / *4,493* (nanu) astu gaganÃdikaæ sÃk«isiddham / na tÃvatà tasya traikÃlikabÃdhavaidhuryalak«aïaæ sattvaæ siddhayati, pratÅtasyÃpi ÓuktirajatÃde÷ bÃdhadarÓanÃt, ityata Ãha- sÃk«isiddhasyeti // %% *4,494* NYùYASUDHù: kvÃpi kÃle tasya sÃk«iïa÷ ado«atvÃt / autsagirkaæ hi pratyayÃnÃæ prÃmÃïyam / aprÃmÃïyaæ tu do«ÃpavÃdÃt / naca sÃk«ij¤Ãnaæ do«ajanyam, tasya anÃditvÃt / evamevÃyathÃrthatve muktÃvapi (tathÃtva)tathÃprasaÇgÃt / avidyÃdo«asaæsargÃt sÃk«iïa÷ bÃdhyÃrthapratibhÃsa(si)tvam iti cenna, avidyÃsambandhasya tvanmate anupapatte÷ uktatvÃt / asmÃbhirapi avidyÃyÃ÷ kÃryÃntarasyaiva abhyupagatatvÃt iti / *4,496* nanu tarhÅdamÃpannam / gaganÃdisvarÆpaæ sÃk«isiddham / kÃlatrayÃbÃdhyatvaæ tu tasya sÃk«iprÃmÃïyagrÃhakeïeti / prÃmÃïyasyÃpi abÃdhyavi«ayatÃnatirekÃt / tathÃca"satyatvaæ gaganÃdeÓca, ityayuktamityata Ãha- sarveti // %% NYùYASUDHù: abÃdhyatvaæ gaganÃdÅnÃmiti Óe«a÷ / sÃk«iïa eva hi sÃk«iprÃmÃïyagrÃhakatvasya vak«yamÃïatvÃditi bhÃva÷ / yadvà gaganÃdisvarÆpaæ sÃk«isiddham, tasya traikÃlikÃbÃdhyatvaæ tu tatprÃmÃïyagrahaïadvÃrà siddhayatÅtyuktam / idÃnÅæ sÃk«iïastraikÃlikÃbÃdhyÃrthagocaratvasya vak«yamÃïatvÃtsÃrvakÃlikabÃdhÃbhÃvaviÓi«Âatayaiva gaganÃdigrÃhakatvamastÅtyÃha- sarvakÃle«viti // *4,497* nanu kÃla eva kuta÷ siddha÷ / yena sarvakÃle«vabÃdhyatvaæ sÃk«iïà pratÅyata ityata Ãha- kÃlo hÅti // %% NYùYASUDHù: su«uptau hÅndriyÃïÃmuparatatvÃnna bÃhyapratyak«ÃnumÃnÃgamÃnÃæ tatra prav­tti÷ / asti tadÃpi kÃlapratibhÃsa÷ / etÃvantaæ kÃlaæ sukhamahamasvÃpsamiti su«uptyutthitasya parÃmarÓadarÓanÃt na hyananubhÆtasya parÃmarÓo yujyate, atiprasaÇgÃt / ata÷ pariÓe«ÃtsÃk«ivedya eveti gamyate / *4,498* atrÃyaæ prayoga÷ / kÃla÷ bÃhyapratyak«ÃdyatiriktapramÃïavedya÷, asatsvapi te«u pratÅyamÃnatvÃt, yadyasminniti pratÅyate tattato 'riktapramÃïavedyam / yathÃsati cak«u«i pratÅyamÃno gandhastadatiriktaghrÃïavedya iti / *4,499* syÃdetadevam / yadi su(«u)ptÃvanubhÆyamÃnasyÃyaæ parÃmarÓo bhavet / naitadasti / kintu tadaivÃtÅtaæ su«uptikÃlamanubhÆya tadÃtano du÷khÃbhÃvo 'numÅyata ityata Ãha- atÅteti // %% NYùYASUDHù: utthitasya kiæ sÃk«iïÃtÅtakÃlÃnubhavamabhyupagamya sukhaparÃmarÓo nirÃkriyate uta pramÃïÃntareïa / Ãdye siddhaæ na÷ samÅhitam, pareïÃpi kÃlasya sÃk«ivedyatayà aÇgÅk­tatvÃt / dvitÅye tvidamupati«Âhate / asÃk«igocarau sÃk«ÅtarapramÃïavi«ayau / athavà sau«uptikapratÅtibalÃdastu vartamÃnakÃlasya sÃk«ivedyatvam / atÅtÃnÃgatakÃlayostu sÃk«ivedyatvÃbhÃvÃtkathaæ traikÃlikÃbÃdhyabhÃva÷ sÃk«iïà prapa¤casya siddhayatÅtyata Ãha- atÅteti // apipadena sÃk«ipratÅtÃviti samÃk­«Âate / kuta ityata Ãha- neti // sÃk«ÅtarapramÃïagocarau / pratÅyate ca / tasmÃtsÃk«igocarÃvityartha÷ / *4,501* tatkathametaditi cet (na) / na tÃvatpatyak«avedya÷ kÃla ityuktam / jÃtibadhirÃïÃmapi pratibhÃsanÃt nÃgamavedyo 'pi / anumÃnamapi, kÃlameva pak«Åk­tya pravartate 'nyadvà / nÃdya ityÃha- pak«Åkartumiti // %% NYùYASUDHù: kÃlasyÃsiddhau ÃÓrayÃsiddhayÃ, siddhau siddhasÃdhanatvena pak«ÅkartumaÓakyatva(tvÃt)m / dvitÅye 'pyetadevottaram / pak«ÅkartumaÓakyatvÃdityupalak«aïam / vyÃptismaraïapak«adharmatÃj¤ÃnayorayogÃdityapi dra«Âavyam / kÃlapratÅtimantareïeti Óe«a÷ / *4,503* tadeva prapa¤cayati- tadetaditi // %% NYùYASUDHù: yasmÃttaditi sm­tigocarametaditi d­Óyaæ và sarvamapi sÃk«isiddhena kÃlena khacitaæ sambaddhameva vartate / tasmÃttaæ kÃlaæ vinà kÃlapratibhÃsaæ vinà ki¤cidvayÃptyÃdikaæ smartuæ và dharmyÃdikaæ dra«Âumiti và na Óakyamityartha÷ / idamuktaæ bhavati / anubhÆtavyÃptikasya puæso 'nubhÆyamÃne smaryamÃïe và dharmiïi vyÃpyadharmasyÃnubhavÃt smaraïÃdvà prÃganubhÆtÃæ vyÃptiæ sm­tavato vyÃptasya pak«e 'nusandhÃnamanumÃnam / tacca vyÃpakasambandhapramitilak«aïÃnumitikÃraïam / sm­tyanubhavarÆpÃÓca sarvÃ÷ pratÅtayo na kevalamarthamavagÃhante / api tu kÃlakalitameva / taditi hi sm­tirutpadyate / na punà rÆpamityeva tattà ca pÆrvakÃlasambandhitaiva / evamanubhavo 'pi cak«urÃdijanyastÃvat etaditi jÃyate / anumÃnÃdijanyo 'pyabhÆditi và bhavatÅti và bhavi«yatÅti vodeti / etattvÃdikaæ ca na vartamÃnÃdikÃlasambandhitvÃtiriktaæ ki¤cit / etacca sarvÃnubhavasiddhatvÃnnÃpalÃpamarhati / na caivaæ sati kÃlasya cÃk«u«atvÃdiprasaÇga÷ / sÃk«isiddhaviÓe«aïaviÓi«Âapratyayopapatte÷ / tathÃca vyÃptyÃdivi«ayà api pratÅtayo na kÃlÃviÓi«Âaæ svÃrthaæ gocacayituæ Óaknuvanti / tÃsÃmapÅdaæ tadityevamÃkÃreïaivotpatteriti / *4,504* tata÷ kimityata Ãha- taditi // %<... tannityasiddherhi nÃnumÃvasaro bhavet // MAnuv_1,4.98cd //>% NYùYASUDHù: tasya kÃlasya nityasiddhervyÃptyÃdigrahaïa eva sÃk«iïà siddhatvÃnna kÃlÃnumÃnasyÃvasaro bhavet aniÓcite hyarthe nyÃsyÃvasara÷ / niÓcitavi«ayaæ tu siddhasÃdhanatvÃt pare«ÃmÃÓrayÃsiddham asmÃkaæ tvasaÇgatamiti / *4,505* evaæ kÃlavi«ayÃïi sarvÃnumÃnÃni sÃmÃnyato nirÃk­tya viÓe«ato nirÃkaroti- tadetaditi // tathÃhi / kÃla÷ parÃparavyatikarayaugapadyÃyaugapadyacirak«ipratyayaliÇga iti pare«Ãæ bhëyam / tadevaæ kecidvayÃcak«ate / asti tÃvatsthavire paro 'yamiti pratyaya÷ / yÆni cÃpara iti / so 'yaæ dikk­taparÃparapratyayavilak«aïatvÃt parÃparavyatikarapratyaya÷ / tathà yugapadÃgatau ayugapadÃgatau cireïÃgata÷ k«ipramÃgata÷ iti pratyayÃ÷ / (ta) ete «aÂpratyayÃ÷ kÃlasya liÇgÃni / katham / sthavirÃdivi«aye«u jÃyamÃnÃnÃme«Ãæ kÃlamantareïa vi«ayÃnavakÊpte÷ / nahi dravyÃdikamevai«ÃmÃlambanam / tatpratyayavilak«aïatvÃditi / etadayuktam / tathÃhi / taditi paramiti etadaparamiti / yugapadÃdÅnÃmupalak«aïametat / d­Óyaæ và sm­tigocaraæ (vÃ) pratÅyamÃnamiti yÃvat / tatsarvaæ sÃk«isiddhena kÃlena khacitameva vartate / tasmÃttannityasiddhe÷ nÃnumÃnÃvasaro bhavet / tasmÃdityasyaiva vivaraïaæ na taæ vineti / na Óakyaæ hÅti sambandha÷ / *4,506* etaduktaæ bhavati / parÃparÃdi(vi«ayÃ÷)pratyayÃstÃvat kÃlaviÓi«Âapiï¬avi«ayÃ÷ iti pareïaivoktam / tathÃca liÇgapratÅtÃveva liÇgina÷ kÃlasya sphuraïÃtkathaæ tena tadanumÃnam / nahi daï¬ij¤Ãnena daï¬o 'numÅyate / *4,508* atha viÓi«Âaj¤ÃnatvÃdidaæ viÓe«aïaj¤ÃnapÆrvakam / viÓe«aïaæ ca na kÃlÃtiriktamastÅtyanumÅyate / tarhi nedaæ kÃlÃnumÃnam / kintu j¤ÃnÃnumÃnam / tacca siddhasÃdhanam / sÃk«isiddhakÃlaviÓi«ÂapratyayÃbhyupagamÃditi / *4,509* atha balÅpalitakÃrkaÓyÃdinà kÃlasambandhe 'numite, vipratipannaæ prati parÃparÃdipratyayÃnÃæ kÃryatvena nimittÃnumÃnamidaæ bhëyamiti / maivam / ÓarÅrÃvasthayà hi tasya kÃlasambandho 'numÅyate, yatki¤ciddravyasambandho và / Ãdye kimasmÃdanumÃnÃtprÃkkÃla÷ siddho 'thavà neti vÃcyam / Ãdye tannityasiddhestasya kÃlasya prÃganumÃnÃnnityena sÃk«iïà siddhe÷ / dvitÅye cÃprasiddhaviÓe«aïatvÃnnÃnumÃnÃvasaro bhavet / ki¤ca valÅpalitÃ(kÃrkaÓya)diÓarÅrÃvasthà kÃraïatvena kÃlÃnumÃne tannityasiddhestasya kÃlasambandhasya nityaæ sarvadà valÅpalitÃdivaidhuryadaÓÃyÃmapi siddhernitye paramÃïÃvapi siddherbÃdhitavi«ayatvena nÃnumÃnÃvasaro bhavet / atha bahukÃlasambandho 'numÅyate / tanna / bahutvaæ hi kÃlasya kiæ paramÃïÆnÃmiva sahaiva, uta kriyÃïÃmiva pÆrvÃparabhÃ(vitve)vena / nÃdya÷ / tatsambandhasyÃpi nityasiddhe÷ netara÷ (nottara÷) tasya kÃlasya nityasiddhe÷ / nityatayÃÇgÅk­tatvÃt / na dvitÅya÷ / tasya nityasiddhe÷ siddhasÃdhanatvÃt / atha pariÓe«Ãditarani«edha÷ kari«yata iti cenna / pariÓe«ÃvadhÃraïÃnupapatteriti / *4,515f.* anye tu vyÃcak«ate / bahutaraïiparispandÃntaritajanmatvaæ paratvam / alpatarasaurasa¤cÃrÃntaritajanmatvaæ cÃparatvam / ekatapanapracÃraviÓi«Âatvaæ yaugapadyam / anekatadviÓi«Âatvamayaugapadyam / bahukriyÃviÓi«Âatvaæ ciratvam / katipayakriyÃviÓi«Âatvaæ k«ipratvam / tatpratyayai÷ kÃlo 'numÅyate / taraïiparispandà hi padÃrthasÃrthe viÓi«Âapratyayotpattau svapratyÃsattimapek«ante / svarasato 'pratyÃsannatve sati viÓi«ÂavyavahÃrajanakatvÃt / candanasaurabhavat / paramparasambandhinaÓca sÃk«Ãtsambandhavirahe sati sambandhitvÃt / paÂasaæs­«Âa(sambandhi)nÅlimavat / ata÷ piï¬atapanaparispandayo÷ saæyuktasaæyogisamavÃyÃtmani paramparÃsambandhe yaddravyaæ nimittaæ sa kÃla iti / *4,520* etadapyasat / ghaÂaÓÆnyaæ bhÆtalamityÃdivatsvabhÃvapratyÃsattyaiva viÓi«Âapratyayopapatte÷ / anyathà abhÃve parÃparayaugapadyÃdipratyayÃnupapattiprasaÇgÃt / d­Óyate ca yugapadutpannÃvabhÃvÃvityÃdipratyaya÷ / atra sambandhe bÃdhakÃbhÃvÃnnaivamiti cenna / anyasamavetatvasyaiva bÃdhakatvÃt / upanÃyakadravyÃntarakalpanayà tadupapattiriti cet / tarhi bhÆtalaghaÂÃbhÃvayost­tÅyasambandhakalpanayopapattau bÃdhakÃbhÃvÃt / svÃrasikasambandhenaiva viÓi«Âapratyayopapattau kimapratÅyamÃnasambandhakalpanayà iti cet / tarhi tathaiva parÃparÃdiviÓi«Âapratyayotpattau kimapratÅyamÃnadravyakalpanayeti samÃnam / tadidamuktam te«Ãæ viÓi«ÂapratyayÃnÃæ nityasiddherdravyÃntarakalpÃnÃæ vinà svabhÃvÃdeva siddhe÷ dravyÃntarÃnumÃnÃvasaro na bhavediti / tadanena svarasato 'pratyÃsannatve satÅti viÓe«aïÃsiddhi÷ / viÓi«ÂavyavahÃrajanakatvamÃtrasya cÃnaikÃntyamuktaæ bhavati / *4,524* nanu vi«ama upanyÃsa÷ / bhÆtalÃbhÃvayorasti sÃnnidhyam / tena sambandhÃbhÃve 'pi bhavi«yati viÓi«ÂavyavahÃra÷ / darÓanasya durapahnavatvÃt / sambandhÃntarakalpanasya ca vyarthatvÃt / naca taraïiparispandÃnÃæ piï¬asÃnnidhyamasti / tato bhavitavyaæ madhye dravyÃntareïeti / maivam / vinÃpi sÃnnidhyena ghaÂaj¤Ãnamiti viÓi«ÂapratyayadarÓanÃt / ki¤cÃbhÃvasyÃpi na bhÆtalasÃnnidhyaæ parapak«e kimapi paÓyÃma÷ / astu và tapanaparispandÃnÃæ piï¬aæ pratyupanÃyakaæ dravyÃntaram / tacca p­thivyÃdikaæ kiæ na syÃt / tapanapiï¬ÃbhyÃmasaæsargÃnneti cenna / ekaikasyÃvyÃpakatve 'pi bahÆnÃæ saæyuktasaæyogabhÆyastvena kriyopanÃyakatvopapatte÷ / naca taraïipiï¬ÃntakÃle tÃni na santyanupalambhÃditi vÃcyam / sÆk«mÃïÃæ kalpanÅyatvÃt / naca vinigamanÃyÃæ kÃraïÃbhÃva÷ / saæÓaye 'pi pariÓe«ÃvadhÃraïÃnupapatte÷ / dharmikalpanÃto dharmakalpanasya laghÅyastvÃt / ÃkÃÓo và kiæ na syÃt / na syÃt / viÓe«aguïavattvÃtp­thivyÃdivaditi cenna / viÓe«aïaguïavato 'pi nÅladravyasya paÂe nÅlimopasaÇkrÃmakatvadarÓanÃt / sÆryagatyupanÃyakatvaæ ca dravyasvarÆpaæ và atÅndriyaÓaktirvà sahakÃriÓaktirvà / nÃdya÷ / dravyamÃtre prasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / anabhyupagamÃt / t­tÅye('pi) kiæ tadvayÃpakatvaæ vÃ, viÓe«aguïaviraho veti va(vive)ktavyam / ##-(6) *4,528* vayaæ tu brÆma÷ / vyÃpakatvameva taditi / anyathà manaso 'pi tatprasaÇgÃt / vyÃpakatvasya prayojakatÃyÃmÃtmano 'pi tatprasaÇga iti cenna / tadvayÃpakatvÃbhÃvasya vak«yamÃïatvÃt / vyÃpakatve 'pyani«yÃbhÃvÃt / kriyopanÃyakatvaæ khalvÃntarÃlikasya dravyasya nobhayasaæyogÃtiriktaæ ki¤cit / tadekasyevÃneke«Ãmapi samÃnam / yadyÃkÃÓaæ(÷) svasambandhenÃnyagataæ dharmam anyatra saÇkrÃmayet, tadà sarvaæ sarvatra saÇkrÃmayet aviÓe«Ãditi cenna / niyatopasaÇkrÃmakatvasyaiva kalpanÅyatvÃt / gurvÅ hi dharmamÃtrakalpanÃto dharmikalpanà / anyathà kÃle 'pi samÃna÷ prasaÇga÷ / *4,530* tatsiddhayasiddhibhyÃmanavasaradu÷sthatvamiti cenna / bhÃvÃnavabodhÃt / viÓi«ÂapratyayadarÓanÃnantaraæ bahava÷ pak«Ã÷ prÃpnuvanti / kimayaæ svarasambandhanibandhana÷ kiæ và atiriktasambandhÃdhÅna iti / dvitÅye 'pi kiæ sÃk«Ãtsambandho 'tra nimittamuta dravyÃntarak­ta iti / uttaratrÃpa taddravyaæ prasiddhe«vanyatamaæ và bhavatvanyadveti / sarvatra bÃdhakÃni paryÃlocayanprasiddhadravye«u yadbÃdhakaæ paÓyettadaprasiddhe 'pi kalpyamÃne kathaæ nÃnusandadhyÃt / anusandadhÃnaÓca tatsvÃbhÃvyena parihÃraæ cintayankalpanÃgauravavyasanamapahÃya laghÅyÃæsameva pak«aæ na kathaæ(vÃ) rocayata ityasyÃrthasya vivak«itatvÃt / para(pra)siddhatvena prasaÇgasya na do«a ityasyÃpyayamevÃbhiprÃya÷ / *4,534* ki¤cÃyaæ prasaÇgo vastuta÷ sÃdhu÷ athÃbhÃsa÷ / nÃdya÷ / kÃlapratÅtyuttarakÃlaæ vyÃptibhaÇgÃt / dvitÅye kathamÃkÃÓasya kriyopanÃyakatvaæ tyÃjayet / anyathà jÃtinirÃkaraïamapi na syÃditi / astu vÃ'kÃÓasya viÓe«aguïavata÷ kriyopanÃyakatvÃbhÃva÷ diÓastu syÃt viÓe«aguïaÓÆnyatvÃt vyÃpakatvÃcca / tasyÃ÷ saæyogopanÃyakatvena siddhatvÃnneti cenna / ubhayopanÃyakatve 'pi bÃdhakÃbhÃvÃt / sahakÃribhedena ca vyavasthitÃvyavasthitapratÅtijanakatvaæ kalpyatÃæ lÃghavÃdeva / anyathà kÃle 'pi bhedakalpanÃprasaÇgÃditi / tadidamuktam / tasya viÓi«Âapratyayasya nityena niyatena prasiddhenaiva p­thivyÃdinà siddhernÃprasiddhe dravye 'numÃnÃvasaro bhavediti / *4,538* anye tu paramparaÓabdÃbhyÃæ paratvÃparatve guïau yuvasthavirapiï¬a(vartinau)gatau Ãcak«ate / tau asamavÃyikÃraïasaæyogÃÓrayatayà nimittakÃraïÃpek«ÃbuddhisampÃdakatayà và kÃlamanumÃpayata iti / tadapyuktanyÃyena nirastamiti / *4,542* ki¤ca parÃparÃdipratyayÃnÃæ sÆryagatayo và parÃ(tvÃ)paratve và yadyÃlambanaæ tadà astu kÃlÃnumÃnam / na caitadasti / kÃlabhedÃnÃmeva viÓe«aïatayà pratÅte÷ / tathÃhi / paro 'yamityÃdi prayuktavanta÷ ko 'syÃrtha iti p­«ÂÃ÷ laukikÃ÷ parÅk«ikÃÓca bahukÃlÅna(no 'yamityÃdi) iti vyÃcak«Ãïà d­Óyante / tatra kÃlasvarÆpaæ sÃk«isiddham / tadbahutvÃdi ca kvacitsÃk«iïà kvacidanumÃnÃdinà ca j¤Ãyata iti / etadapyuktam tadetaditi ÓlokÃbhyÃm / anayaiva diÓà diÓo 'pi parÃparapratyayÃdiliÇgatvaæ nirÃkartavyam / *4,544* ta(me)detaæ cirantanaæ panthÃnamarocayamÃnà navÅnÃstu dikkÃlayoranyathÃnumÃnamÃhu÷ / vivÃdÃdhyÃsitaæ kÃryaæ viÓe«aguïarahitadravyÃbhyÃæ janyate kÃryatvÃt anta÷karaïadvayasaæyogavaditi / (e)tada(pya)yuktam / sÃdhye bahuvacanaprayoge(k«epe)'tiprasaÇgÃt / naca d­«ÂÃntÃbhÃva÷ / anta÷karaïagatabahutvasya sattvÃt / na cÃnta÷karaïadvayasaæyoge pramÃïamasti, mano manasà saæyujyate mÆrtatvÃccharÅravaditi ca ÃkÃlike vidyadÃdau sandigdhavyabhicÃram / *4,547* apara Ãha / paramamahatparimÃïaæ dravyacatu«yayav­tti parimÃïatvÃdaïutvavaditi / atra yadyÃkÃÓÃtma(gata)parimÃïapak«ÅkÃrastadà siddhasÃdhanam ÃtmanÃæ bahutvÃt / ÃtmatvenaikyamupÃdÃya prayoge 'pi bÃdha÷ / parimÃïadvayasya dravyacatu«yayav­ttitvÃyogÃt / ekaikadravyav­tti khalu parimÃïam / ata eva na kÃlÃdigatasya pak«ÅkÃra÷ / ÃÓrayÃsiddhiÓcÃdhikà / *4,548* paramamahatparimÃïasÃmÃnyaæ viÓe«aguïaÓÆnyadravyÃdhikaraïÃnekavyaktiv­tti parimÃïatÃratamyaviÓrÃntivi«ayajÃtitvÃt aïuparimÃïav­ttijÃtivat iti cÃnupapannam / paramamahatparimÃïasÃmÃnyaæ hi parimÃïatvaæ và tadavÃntarajÃtirvà / Ãdye mana÷siddhayÃpyasya sambhavenÃrthÃntaratà / sÃmÃnyasyÃpyanekav­ttitÃyà nirÃkari«yamÃïatvena bÃdhÃÓrayÃsiddhÅ ca / na dvitÅya÷ / tasyÃ÷ (tasya) nirÃkari«yamÃïatvÃt / varïasiddhayà arthÃntaratvÃcca / anekapadasthÃne bahupadaprak«epe atiprasaÇgÃcca / astu kÃlasya diÓaÓca bahutvam, ÃtmavadupasaÇgrÃhakaikyena dravyÃïÃæ navatvopapattiriti cettarhi diÓà kÃlena và sÃdhyaparyavasÃnÃ(sambhavÃ)dubhayasÃdhakatvamasya na syÃt / mà bhÆditi cenna / anekapadavaiyarthyÃt / anyatarasÃdhane 'nyatareïÃrthÃntaratÃprasaÇgÃt / hetud­«ÂÃntayoÓcÃnupapattirvak«yata ityalaæ pallavena / *4,554* gaganÃde÷sakalaprapa¤casya traikÃlikÃbÃdhyatvaæ sÃk«isiddhamityuktamarthamupasaæharanviv­ïoti- ata iti // %% NYùYASUDHù: na vidyate do«a÷ kÃraïaæ yasya j¤Ãnasya tena pratÅtasya vi«ayÅk­tasyÃdo«eïa pratyak«Ãdinà và pratÅtasya gaganÃde÷ prapa¤casya satyatvaæ traikÃlikÃbÃdhyatvaæ sÃk«iïà mataæ siddham / prÃmÃïyagrahaïÃdineti Óe«a÷ / *4,555f.* ayama(trÃ)bhiprÃya÷ / ÃkÃÓakÃladigÃtmamanÃæsi sukhÃdayaÓca sÃk«ÃtsÃk«isiddhÃ÷ / taditare tu padÃrthà yathÃsvam(yathÃyatham) indriyaliÇgaÓabdagamyÃ÷ / j¤Ãnaæ ca bhÃvÃbhÃvalak«aïaæ svavi«ayaæ sattvenaivÃvagÃhate, nÃsattvena, nÃpyudÃsÅnena rÆpeïa / nacaivaæ ghaÂo 'sti ghaÂo nÃstÅtipratyayÃnupapatti÷ paunaruktyÃdvayÃghÃtÃcceti yuktam / ghaÂo 'stÅti deÓakÃlaviÓe«asambandhisattÃvi«ayatvÃt, kvacidviparÅtÃkÃÇk«ÃvyavacchedÃthartvÃt, kvÃpi vyÃkhyÃnavyÃkhyeyabhÃvÃt / nÃstÅtyasya ca deÓakÃlaviÓe«asambandhisattÃprati«edhaparatvÃt / nahi satà sakaladeÓakÃlasatà bhavitavyamiti niyÃmakamasti / j¤Ãnagataæ ca yÃthÃrthyalak«aïaæ prÃmÃïyaæ j¤ÃnagrÃhakeïaiva g­hyate / j¤ÃnagrÃhakaÓca sÃk«ÅtyavivÃdaæ vÃdiprativÃdino÷ / tathÃca sÃk«iïà j¤ÃnaprÃmÃïyaæ g­hïatà tadvi«ayasya sakalaprapa¤casya traikÃlikÃbÃdhyatvalak«aïaæ satyatvameva g­hÅtaæ bhavati / yadi hi j¤Ãnagocarasya nityasya và anityasya và sarvagatasya và asarvagatasya và arthasya svadeÓakÃlaprakÃropÃdhÃvasattvÃ'vedanalak«aïo bÃdha÷ syÃt, ko 'rthastadà j¤ÃnaprÃmÃïyaæ sÃk«iïà pramitamityasyeti / yadi tarhi j¤ÃnasvarÆpagrÃhaka÷ sÃk«Å tatprÃmÃïyamapi g­hïanprapa¤casatyatÃæ niÓcinuyÃt, ÓuktirajatÃdij¤ÃnasvarÆpagrÃhako 'pi sa eveti tatprÃmÃïyamapi g­hïan ÓuktirajatÃdikamapi satyaæ vyavasthÃpayet / naca ÓuktirajatÃdij¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyameva nÃsti, kiæ sÃk«iïà g­hyatÃm iti yuktam, prapa¤cagocarÃïÃmapi j¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyÃbhÃvÃtkiæ sÃk«irà g­hyata ityapi vaktuæ ÓakyatvÃt / tasmÃtsÃk«iïà prapa¤casatyatÃsiddhimabhila«atà j¤ÃnagrÃhakasya sÃk«iïa÷ prÃmÃïyagrÃhakatvaæ svabhÃva iti vaktavyam / tathà cokto 'tiprasaÇga ityata uktam- ado«eti // *4,562* ayamartha÷ / na sÃk«Å j¤Ãnaæ g­hïanpramÃïamevaitaditi g­hïÃti / kintarhya(tva)do«aæ cetpramÃïaæ sado«amapramÃïamiti vyavasthayà / yadà tvarthitvena prÃmÃïyaæ nirdidhÃrayi«itaæ tadà sajÃtÅyavijÃtÅyasaævÃdavisaævÃdabhÃvÃbhÃvalak«aïayà parÅk«ayà do«abhÃvaæ niÓcitya prÃmÃïyamavadhÃrayati do«adaÓarne tvaprÃmÃïyam / prapa¤capratÅteÓca prayatnenÃnvi«yÃpi do«amapaÓyanprÃmÃïyamevÃvadhÃrayatÅvati tatsatyatvaæ sÃk«isiddham / nacaivam ÓuktirajatÃdÅnÃm / do«ÃpratÅtidaÓÃyÃæ prÃmÃïyÃnavadhÃraïÃt, tatpratÅtau tvaprÃmÃïyaniÓcayÃt / nanu ÓuktirajatÃdij¤ÃnasyÃpi prÃmÃïyaæ nirdhÃryata eva / kathamanyathà ni÷ÓaÇkà prav­ttiriti cet / satyam / nÃsau sÃk«irÆpÃvadhÃraïà / api tu mÃnasÅti vak«yÃma÷ / manasaÓca do«asaæsargasambhavena na tÃvatà prÃmÃïyasiddhiriti / *4,564* nanu yadi parÅk«Ãsahak­ta÷sÃk«Å j¤ÃnaprÃmÃïyaæ g­hïÅyÃt tadÃnavasthà syÃt / parÅk«Ãpi hi svayaæ pramÃïatvenÃvadh­tà paraprÃmÃïyÃvadhÃraïÃyÃlam / nÃnyathà / tathÃca tatrÃpi parÅk«ÃntaramavataraïÅyamiti / ki¤ca sÃk«iïo 'pyanavadh­tapramÃïabhÃvasya svayaæ du÷sthasya na paraprÃmÃïyÃvadhÃraïasamÃrthyamiti tatprÃmÃïyÃvadhÃraïÃya parÅk«ÃntarÃpek«Ã grÃhakÃntarÃpek«Ã cetyanavasthaivetyata Ãha- parÅk«ÃdeÓceti // %% NYùYASUDHù: Ãdipadena sÃk«Å g­hyate / castvartha÷ / satyatvaæ yathÃrthatvam / tena sÃk«iïaiva kevalena na tu parÅk«Ãyuktena(sahak­tena) / hiÓabdo 'syÃrthasyÃnubhavasiddhatvaæ dyotayati / tasmÃnnÃnavastheti hetau và / *4,566* etaduktaæ bhavati / do«ÃbhÃvÃvadhÃraïÃrthaæ nyÃyÃnusandhÃnaæ hi khalu parÅk«Ã / sandigdhaÓcÃrtho nyÃyavi«aya÷ / sandehaÓcobhayakoÂiprÃpakasadbhÃve bhavati / eva¤ca yatra yatra do«asambhÃvanayà tatsandehastatra tatraiva parÅk«Ãpek«Ã nÃnyatra / naca sarvatra do«asandeho 'sti / sÃk«isiddhe 'rthe tatprÃptyabhÃvÃt / ato na tÃvatparÅk«Ãnavasthà / tathÃhi / astyatra purata÷ pÃnÅyamiti vÃkyaæ Órutavato bhavati sandeha÷ kimidaæ viparyayÃdimÆlamuta neti / puru«avacasÃmubhayathà darÓanÃt / tata evÃrthe sandihÃna÷ pratyÃsÅdan rÆpaviÓe«ÃdinÃnuminoti pÃnÅyametaditi / tatrÃpi bhavati saæÓaya÷ / kimidamanumÃnamutÃbhÃsam(sa) iti / vyÃptyÃdigrÃhiïÃæ yÃthÃrthyÃyÃthÃrthyopalambhÃt / pratyÃsannaÓcodakÃbhyavahÃrÃnantaraæ rasaviÓe«ÃïÃnumÃyÃpi pÆrvavatsandigdhe / pÅtodakastÆdanyÃdinimittadu÷khÃbhÃvaæ sukhaæ cÃnubhavanna tatra saæÓete / sukhÃdau tadabhÃve ca sÃk«isiddhe kadÃpyanyathÃbhÃvÃdyanupalambhÃt / naca pratÅtatvasÃmÃnyena tatrÃpi saæÓaya÷ / viÓe«ani«Âhasya niÓcÃyakasya sadbhÃvÃt / anyathà saæÓayÃnucchedena vyavahÃrÃbhÃvaprasaÇgÃt / saæÓayÃbhÃve ca na tatpÆrvikà parÅk«eti kuto 'navasthà / ata eva sÃk«aprÃmÃïyÃvadhÃraïe parÅk«ÃnavasthÃpi parih­tà / grÃhakÃnavasthà tu nÃstyeva / sÃk«iïa÷ svaprakÃÓatvena svaprÃmÃïyagrÃhakatvÃt / *4,568f.* etÃvÃnatra viÓe«a÷ / indriyaliÇgaÓabdajanye«u j¤Ãne«vanÃdau saæsÃre dvayÅæ gatimanusandadhatsÃk«Å na sahasaiva pramÃïametaditi niÓcetuæ Óaknoti / kintu dëÃbhÃvaniÓcayadvÃraiva / do«ÃbhÃvaæ ca na svayam(eva) avadhÃrayitumÅ«ye / (api) kiæ tu parÅk«Ãsahak­ta eva / parÅk«ÃyÃæ cendriyaliÇgaÓabdajÃyÃæ pÆrvanyÃyena parÅk«Ãntaramanusarati yÃvatsÃk«Ãtsvavi«aye sukhÃdÃvavatarati / naca svÃtmanyanena kadÃpyanyathÃbhÃvo 'vagata iti sandehÃbhÃvÃtparÅk«ÃnusaraïÃnnivartate / nahi j¤ÃnasvarÆpaæ prÃmÃïyaæ ca vi«ayÅkartuæ svamahimnaiva Óaknoti / tasya tu mÃnasyà do«aÓaÇkayà prÃmÃïyagrahaïaÓakti÷ pratibaddhà / ato vyavasthaiva tatsp­Óati / na tvavadhÃraïasye«ye / parÅk«ayà ca pratibandhe 'pagate nijayaiva Óaktyà prÃmÃïyamavadhÃrayati / nacÃsya vyutpÃdanasyÃprÃmÃïye 'pi samatvÃttasyÃpi svato grahaïamiti vÃcyam / vai«amyÃt / prÃmÃïyÃvadhÃraïe hi parÅk«ÃyÃ÷ pratibandhakanivartakatvamÃtraæ Óakyate 'vadhÃrayitum / pratibandhakarahite sÃk«iprÃmÃïyagrahe tadanapek«aïÃt / sahakÃritve hi sarvatra tadapek«Ã syÃt / tathà cÃnavasthetyuktam / anyathà kÃraïatvaæ vyÃhanyeta / na cÃprÃmÃïyaæ kvÃpi parÅk«Ãnapek«eïa sÃk«iïà niÓcitacaram / yena pratibandhakanivartakatvaæ tasyÃ÷ pratÅma÷ / kintu sÃrvatrikatvÃtkÃraïatvameva / pratibandhakasya sÃrvatrikatvÃdanyathÃsiddhaæ sÃrvatrikatvamiti cenna / pratibandhakaniv­ttÃvaprÃmÃïyaga(he)haïe ca parÅk«ÃyÃ÷ kÃraïatvopapatte÷ / evaæ sati gauravamiti cenna / viÓe«ÃvadhÃraïÃyà aÓakyatvasyaiva kalpakÃbhÃvÃt / tathÃpi parÅk«ÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyi(yaka)tvasyÃnyathÃsiddhi÷ ÓaÇkayata iti cet (na) / pratibandhakasya sÃrvatrikatÃyÃ÷ kvÃpyadarÓanenÃnyathÃsiddhiÓaÇkÃnirÃsÃt / anyathà sarvatra sahakÃriïÃæ tathÃtvaæ syÃt / yadi j¤ÃnagrÃhakÃtiriktasya yathÃkathamapi praveÓÃtprÃmÃïyasya paratastvamiti matam, tadà sÃk«iïa eva svata÷prÃmÃïyamanyasya parata ityaÇgÅkÃre 'pi na kaÓcidvirodha iti saÇk«epa÷ / vistarastu svayam(eva)ÃcÃryeïa vak«yate / *4,573* atha matam / sÃk«Å pratyak«ÃdÅnÃæ prÃmÃïyaæ g­hïannapi katipayakÃlakatipayapuru«asambandhibandhivaidhuryarÆpameva / na punarasya kadÃcitkutrÃpi kenÃpi svÃrthavyabhicÃro na bhavi«yatÅtyevaærÆpam / tatkathaæ tenÃtyantikabÃdhÃbhÃvalak«aïaæ satyatvaæ viÓvasya siddhayedityata Ãha- anyatheti // %% NYùYASUDHù: sÃk«iïa÷ sarvathà bÃdhavaidhurvalak«aïaprÃmÃïyÃgrÃhakatve viÓvasya pÆrïasya brahmaïo 'pi prapa¤cavadviniv­tti÷ kiæ kasmÃnna ÓaÇkayate / nivartakÃbhÃvÃdityata uktam- akasmÃditi // nanu ca"satyaæ j¤Ãnam'"tatsatyam' ityÃdiÓrutyÃ, brahma na niv­ttimat aj¤ÃnatatkÃryÃtiriktatvÃt ityÃdyanumÃnena, niradhi«ÂhÃnakasyÃsÃk«ikasya bhramasya, niravadhikasya bÃdhasya cÃdarÓanÃtprapa¤cÃropÃdyanyathÃnupapattyÃ, brahmaïa÷satyatÃvagamÃttannetyata uktam- ÓrutÅti // ete«Ãmapi pramÃïÃnÃæ pratyak«ÃdÅnÃmiva viniv­tti÷ ÓaÇkayatÃmityartha÷ / etaduktaæ bhavati / "prapa¤cavi«ayÃïÃæ pratyak«ÃdipramÃïÃnÃæ nÃtyantikaæ prÃmÃïyaæ sÃk«Å g­hïÃti / kintu tÃtkÃlikameva' iti vadanvaktavya÷ / sÃk«iïa÷ kimÃtyantikaprÃmÃïyagrahaïe Óaktirastyuta nÃsti / Ãdye kathaæ prapa¤cavi«ayÃïÃæ pratyak«ÃdÅnÃæ prÃmÃïyamÃtyantikaæ na g­hïÅyÃt / dvitÅye brahmaïa÷ satyatÃpratipÃdakÃnÃæ ÓrutyÃdÅnÃmapi nÃtyantikaæ prÃmÃïyaæ g­hïÅyÃt / tathÃca na brahmaïo 'bÃdhyatvamÃtyantikaæ siddhayet / tataÓca sÃdhakabÃdhakapramÃïÃbhÃvÃttasyÃpi bÃdha÷ ÓaÇkayeta / evaæca tajj¤Ãnamapi na tattvaj¤Ãnamiti na tadartha÷ prayatna÷ syÃt / atha kvacicchakti÷ kvacinneti brÆyÃttadà niyÃmakaæ vÃcyamiti / *4,574* nanu yadi brahma bÃdhÃrhaæ syÃttarhÅyatà kÃlena kuto na niv­ttam / tasmÃdita÷pÆrvaæ bÃdharahitatvÃnnottaratrÃpi bÃdha÷ ÓaÇkayata iti cenna / uktottaratvÃt / asyà apyupapatte÷ sÃk«igrÃhyapramÃïabhÃvÃyà ÃtyantikaprÃmÃïyÃsiddhe÷ / anyathà prapa¤cagrÃhiïÃæ pratyak«ÃdÅnÃmapi tathÃtvasyÃnivÃraïÃt / vyavasthÃpakÃbhÃvÃt / dÆ«aïÃntaramÃha- ita÷pÆrvamiti // %% NYùYASUDHù: tathÃbhÃvÃt niv­ttyabhÃvÃt / yadi brahmaïo niv­ttinar ÓaÇkayata iti sambandha÷ / tarhÅtyadhyÃhÃra÷ / gatirniv­tti÷ syÃditi Óe«a÷ / ayamÃÓaya÷ / ita÷pÆrvamaniv­ttatvÃditi kiæ brahmaïo niv­ttyabhÃve sambhÃvanoktatÃnumÃnam / nÃdya÷ / sambhÃvanÃyà api saæÓayarÆpatvena ÓaÇkÃnivÃraïÃsÃmarthyÃt / na dvitÅya÷ / tathà sati saæs­teravidyÃyà niv­ttyabhÃvaprasaÇgÃt / na hÅta÷prÃÇmÆlÃvidyà niv­ttà / anyathà tasyÃmeva vyabhicÃra÷syÃditi / ki¤ca ÓuktirajatÃdikaæ prÃganiv­ttameva nivartate / niv­ttasya niv­ttyayogÃt / ato viruddhatà ca / *4,578* anyathetyÃdyanyathà vyÃkhyÃyate / anyathà sÃk«iïa÷ prapa¤cagrÃhakapratyak«ÃdyÃtyantikaprÃmÃïyÃgrÃhakatve, viÓvasya viyadÃderuttarak«aïa eva niv­ttirvinÃÓa÷ kiæ na ÓaÇkayate / tathÃca sarvaprav­ttivilaya÷ syÃt / parameÓvarasa¤jihÅr«ÃdyabhÃvÃdityata uktam- akasmÃditi // (anu-1117 p­«Âhe dra«Âavyam / ) nanvÅÓvarecchayaiva Órutism­tÅtihÃsapurÃïÃni prapa¤capralayaæ pratipÃdayanti, viÓvavinÃÓo na nirhetuko vinÃÓatvÃtpaÂanÃÓavadityanumÃnamapi / tatkathamevaæ ÓaÇkayata ityata uktam- ÓrutÅti // pramÃïÃnÃæ niv­ttirnÃmÃtyantikaprÃmÃïyÃbhÃva÷ / tÃtparyaæ pÆvarvat / nanu prÃgito na prapa¤ca(vi)layo 'kasmÃdabhÆt / tatkathamuttaratrÃpi ÓaÇkayeta ityata (uktam) Ãha- ita÷ pÆrvamiti // kimatra yatpÆrvaæ nÃbhÆttaduttaratrÃpi na bhavi«yatÅti vyÃpti÷, kiævà yatpÆrvaæ na nirhetukaæ vina«Âaæ na taduttaratrÃpi tathà vinÃÓavaditi, yadvà yannirhetukaæ na tadbhavi«yatÅti vyÃpti÷, pÆrvoktistu tadupapÃdanÃyeti / nÃdya÷ / saæs­teravidyÃyà niv­ttyabhÃvaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷ / saæsÃraniv­ttiprasaÇgÃt / tathÃhi / vidyà saæsÃraniv­ttihetu÷ / sÃpyavidyÃtmakatvÃtsaæs­tireva / naca tasyà nivartakÃntaramasti / tathÃcÃkasmÃtkimapi na nivartata ityaÇgÅkÃre no saæs­tergati÷ / vidyà svayameva svaniv­ttiheturavidyÃmÃtravirodhitvÃditi cenna / evaæ tarhi prapa¤co 'pyuttarak«aïe (svayameva) nivarti«yata iti ÓaÇkà syÃt / ata eva na t­tÅyo 'pÅti / *4,581* uktamevÃrthaæ viv­ïoti- vÃkyeti // %% NYùYASUDHù: athavà no saæs­tergatirityuktam / saæsÃragate÷ ÓrutyÃdisiddhatvÃt / tadasiddhayà ca hetorviÓe«aïÃdityata Ãha- vÃkyeti // brahmaïo 'pi niv­ttyÃÓaÇkÃyÃmÃpÃditÃyÃæ yadi paro vÃkyÃnumÃdito niv­ttyabhÃvaniÓcaya÷ syÃditi brÆyÃt, yadi và Ãkasmikottarak«aïe pralayaÓaÇkÃpÃdane vÃkyÃnumÃdita÷ parameÓvarecchÃdinaiva syÃditi manyeta, yadi ca vÃkyÃnumÃdita÷ saæsÃraniv­tti÷ syÃditi vadet, tadà tasya vÃkyÃde÷ prÃmÃïyaæ kena niÓcitamiti vaktavyam / sÃk«ÅtareïetyaÇgÅkÃre j¤Ãnasya sÃk«ivedyatvena parata÷ prÃmÃïyagrahÃpatte÷ sÃk«iïaiveti vaktavyam / *4,583* tata÷ kimiti cet / sÃk«Å kiæ brahmasatyatvÃdipratipÃdakÃnÃæ vÃkyÃdÅnÃæ prÃmÃïyaæ tÃtkÃlikameva g­hïÃti kiævÃ'tyantikam / Ãdye na tena brahmÃbÃdhyatvÃdisiddhiriti noktaÓaÇkÃniv­tti÷ / dvitÅye tvÃha- tatprÃmÃïyamiti // %% NYùYASUDHù: yathÃÓabdasyÃtrottaratra ca sambandha÷ / tasya brahmasatyatvÃdipratipÃdakavÃkyÃde÷ prÃmÃïyaæ yathà sÃk«Å vartamÃnakÃlÅnaæ sthÃpayati g­hïÃti / evameva sarvakÃle«vapi sthairyeïa g­hïÃti / hiÓabda÷ paraprasiddhidyotaka÷ / sthairyameva viv­ïoti / vyabhicÃraæ bÃdham apohya nirÃk­tyaiveti / na kevalaæ brahmasatyatvatvÃdivÃkyÃdiprÃmÃïyaæ sÃk«Å tÃtkÃlikaæ g­hïÃti kintvÃtyantikamevetyartha÷ / *4,584* athavà yathÃÓabdasyottareïaiva sambandha÷ / sthÃpayatyÃntikameva g­hïÃtÅtyartha÷ / asyaiva vivaraïamevameveti / itiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / sarvakÃle«vapÅdamevameva na kadÃpi vi«ayÃpahÃralak«aïaæ bÃdhamÃpnotÅti vyabhicÃramapohya tata eva sthairyeïa g­hïÃtÅti / yadvaivaæÓabda÷ samuccaye / sÃk«Å brahmÃdivi«ayavÃkyÃdiprÃmÃïyaæ sthÃpayatyÃtyantikaæ g­hïÃti / ata eva tadvi«ayamapi brahmÃdikaæ sarvakÃle«vapi sthairyÃdatiÓayena vyabhicÃramapohyaiva sthÃpayatÅti / prÃmÃïyÃ(tyantikatvÃ)ntargatatvÃdvi«ayÃbÃdhyatÃyà iti hiÓabdÃthar÷ / evamiti dÃr«yÃntikokti÷ / ayaæ sÃk«Å yadi tatsatyamityÃdipramÃïaprÃmÃïyamÃtyantikaæ g­hïan tadvi«ayasya brahmÃdestraikÃlikÃbÃdhyatvaæ vyavasthÃpayettarhi tathaiva viÓvavi«ayasyÃk«ajÃdij¤ÃnasyÃtyantikaæ prÃmÃïyaæ g­hïan tadantargatÃæ viÓvasyÃbÃdhyatÃmapi sthÃpaye(deva)t aviÓe«Ãditi samudÃyÃrtha÷ / *4,586* nanu g­hïÃtvÃtyantikaæ prÃmÃïyamak«ajÃdÅnÃæ sÃk«Å / tasya tathÃtvaæ tu kuta÷ / tataÓca na viÓvasatyatÃsiddhirityata Ãha- nirdo«eti // %<... nirdo«aj¤ÃnaÓaktita÷ // MAnuv_1,4.103d //>% NYùYASUDHù: sÃk«iïo nirdo«aj¤ÃnarÆpatvaÓaktyà tathÃtvamapi siddhayati / anyathà brahmasatyatvÃdyapi na siddhayet / yadvà tatsatyamityÃderÃtyantikaæ prÃmÃïyaæ g­hïÃti sÃk«Å, viÓvavi«ayasyÃk«ajÃdestu tÃtkÃlikameveti kiæ na syÃdityata Ãha- nirdo«eti // ayamartha÷ / tatsatyamityÃdij¤ÃnasyÃtyantikaæ prÃmÃïyaæ g­hïÃti sÃk«Åtyatra kiæ nimittam / j¤Ãnaæ g­hïan tasya nirdo«atÃyÃæ prÃmÃïyamapi g­hïÃtÅti sÃk«iïa÷ svabhÃvo 'yamiti cet / kathaæ tarhyak«ajÃderapi Ãtyantikaæ prÃmÃïyaæ na g­hïÅyÃt / tasyÃpi nirdo«aj¤ÃnarÆpa(tva)ÓaktisadbhÃvÃditi / athavà kiæ sÃk«Å kutrÃpi prÃmÃïyamÃtyantikaæ grahÅtuæ na Óaknoti / kiævà kvacicchakta÷ kvacidaÓakta÷ / Ãdyasyottaram- anyathetyÃdi / dvitÅyasyottaram- vÃkyeti // *4,587* syÃdetadevaæ yadyak«ajÃdij¤Ãnaæ nirdo«aæ syÃt / na caivam / avidyÃk­taprapa¤cavi«ayatvÃt ÓuktirajatÃdij¤Ãnavat / nanvavidyà kimÃÓriteti cet / jÅvÃÓriteti brÆma÷ / nanvatrÃpi dÆ«aïamuktam"svato 'nyatÃ' iti / naitadasti / tadbhedasyÃpyÃvidyakatvÃt / naca cakrakÃdido«a÷ / prapa¤ca(viÓva)sya jÅvÃj¤Ãnak­tatvena ÓrutyÃdisiddhatvÃt / pramite cÃrthe tarkÃïÃmavakÃÓÃbhÃvÃt / naca kalpyÃbhÃvado«a÷ / viÓvasyaikÃj¤Ãnak­tatvÃÇgÅkÃrÃt / tadatiriktajÅvaja¬aprapa¤casya kalpyatvopapatte÷ / ekajÅvavÃdo hi mÃyÃvÃdinÃæ paraæ h­dayam / bahujÅvavÃdastu mandÃnÃmÃbhimukhyÃyÃvatÃrita ityata Ãha- eketi // %% NYùYASUDHù: ucyate brahmavivartavÃdibhi÷, m­«Ã pramÃïena vinà / etaduktaæ bhavati / syÃdapÅdaæ katha¤cit / yadi viÓvasyaikajÅvÃj¤Ãnakalpitatvaæ syÃt / na caitadasti / pramÃïÃbhÃvÃt / ÓrutyÃderanupadameva samyagvyÃkhyÃsyamÃnatvÃt / bahÆnÃmÅÓvarasya tatpreritÃnÃæ brahmÃdÅnÃæ ca j¤ÃnecchÃprayatnairnimittatve ÓrutyÃdipramÃïasadbhÃvena tadviruddhatvÃcceti / *4,591* ki¤caikajÅvÃj¤Ãnaparikalpitaæ jÅvaja¬Ãtmakaæ samastamiti vadanpra«Âavya÷ kimasÃveko jÅvastvam utÃnya iti / anyaÓcettadaj¤Ãnakalpitasya tava bandhamok«ÃbhÃvÃdvayarthaæ pÃrivrÃjyÃdikamÃ(mityÃ)padyeta / Ãdye 'pi prativÃdipramukhÃnjÅvÃnpaÓyasi na và / prathame 'pi (kiæ) santÅtyuta na santÅti / Ãdyaæ dÆ«ayati- parasyeti // %% NYùYASUDHù: ya÷ parasya prativÃdyÃde÷ satyatÃæ jÃnannapi paro nÃstÅti vadati / sa svÃtmataskara iti yojanà / svÃtmÃnamiva paramapi satyatayà paÓyato 'hameka eva satyo madaj¤ÃnakalpitÃ÷ sarve jÅvà ja¬ÃÓceti vacanaæ svÃnubhavaviruddhamityartha÷ / nahi tvadaj¤Ãnaparikalpitaæ samastamityatra balavatpramÃïamasti / yena darÓanamapi bÃdhyeta / nahi sattvena pratÅyamÃnasyÃpi gandharvanagarÃderasattvamevÃÇgÅkriyate / kintu balavatpramÃïabÃdhÃt / anyathà prativÃdyaj¤Ãnakalpitastvamiti kathaæ na syÃ÷ / tathà cÃniÓcayena na mok«Ãrthà prav­tti÷ syÃditi / *4,592* dvitÅyat­tÅyau nirÃca«Âe- kimiti // %<... kimityunmattavad vadet // MAnuv_1,4.105d //>% NYùYASUDHù: yadi para÷ prativÃdyÃdijÅvÃnna paÓyati, paÓyanvà na santÅti paÓyati, tadà kimityunmattavadvavadet / na kathÃyÃæ praviÓet / na ÓÃstraæ viracayedvayÃkuryÃdvà / anyathonmattavannÃyaæ laukiko nÃpi parÅk«aka ityupek«aïÅya÷ syÃt / kuto na vadet / yena vadantunmattapadavÅmÃsÃdayedityata Ãha- parÃbhÃva iti // *4,593* %% NYùYASUDHù: vÃca÷ parabodhanÃrthatvÃt / parÃbhÃve ca tadvaiyarthyÃdvayarthyÃæ vÃcaæ na prayu¤jÅta / prayu¤jÃnaÓca kathamunmatto na syÃditi / satyaæ parÃbhÃve vacanamanarthakam / mayÃpi kimapi nocyata ityata Ãha- yadÅti // %<... yadi naivocyate tadà / kaÓÃvetrÃdikaæ tasya taskarasyottaraæ vadet // MAnuv_1,4.106b-d //>% NYùYASUDHù: mayà kimapi kadÃpi naivocyata iti yadyucyate tadà svakriyÃvirodhiÓra÷ sakalalokÃvagatÃrthÃpalÃpinastasya taskarasyaiva daï¬a evocito na pratyuttaram / paramÃrthato nocyata ityucyata iti cet / tatkiæ pratÅyogyabhÃve niÓcite vyavahÃrato 'pi vadanta÷ prek«Ãvanto bhavanti, yenedamucyeteti / *4,594* prÃk prapa¤camithyÃtvasiddhaye parodÃh­tÃnÃæ ÓrutÅnÃæ bÃhyopapattivirodha÷ (pratipÃ)vyutpÃdita÷ / idÃnÅmÃntarÃnupapattipradarÓanapÆrvakaæ tÃsÃmaviruddhÃrthavyÃkhyÃnÃrthamuttaro grantha÷ / athavà sarvaÓrutisÃdhÃraïÃnupapatti÷ prÃk prapa¤cità / idÃnÅmasÃdhÃraïÃnupapattirvyutpÃdyate / tatra tÃvatprapa¤co yadi vidyetetyÃdivÃkyadvayaæ paÂhitvà parÃbhimate 'rthe 'nupapattimÃha- prapa¤ca iti // %% NYùYASUDHù: nanvatra sÆtrag­hÅtatayà pareïopÃttÃnÃæ ÓrutÅnÃmanupapattyÃdikaæ prathamatà vaktavyam / satyam / tathÃpyekajÅvÃj¤Ãnaparikalpitatve samastasya, na pramÃïamastÅtyanantaramevoktam / asyÃæ ca tadÃpÃtata÷ pratÅyate / "anÃdimÃyayà supto yadà jÅva÷ prabuddhayate' ityuktatvÃt / ata ubhayÃnuguïyÃdasyÃ÷ prathamaprÃpti÷ / ityatra Ólokadvaye yadiÓabdadvayaæ nivarteteti liÇprayogadvayaæ ca / upalak«aïaæ caitat / vidyetetyapi grÃhyam / tathà kenaciditi / satyatÃmityupalak«aïam / anÃditÃæ ceti grÃhyam / ÃhurityavagamayantÅtyartha÷ / tathÃca viÓvamithyÃtvaparatayà vyÃkhyÃne tadanupapattiriti Óe«a÷ / yadyatra prapa¤camithyÃtvamabhi(saæ)dhitsitaæ syÃttadà yo 'yaæ prapa¤co vidyata iva d­Óyate sa nivarti«yate / aj¤Ãnena kalpito vikalpo vinivarti«yata iti vaktavyam / yadyÃdyÃstuÓabdà vigatÃrthà viruddhÃrthÃÓca / tatprayoge hi prasaÇgadvayaparametadvÃkyadvayamiti vij¤Ãyate / yadi parvato niragniko bhavet tarhi nirdhÆmo 'pi syÃditi yathà / *4,597* prasaÇgasya ca viparyaye paryavasÃnÃdaniv­ttyÃdikameva vÃkyasÃmarthyÃllabhyata iti parakÅyamarthamapÃkurvataiva ÓrutitÃtparyaæ sÆcitam / tatspa«ÂÅkurvanvidyetetyasyÃrthaæ tÃvadÃha- vidyeteti // %<... vidyetotpattimeva ca // MAnuv_1,4.109d //>% NYùYASUDHù: ityetacchabdarÆpamutpattimevÃha / natu sattÃmiti prak­tyarthakathanam / caÓabdena nivarteteti vinÃÓamÃha / natu bÃdhamiti samuccinoti / vidyaterutapattyarthatvaæ kuta ityata Ãha- videti // %% NYùYASUDHù: vidotpattÃviti hyasmÃddhÃto÷ / dhÃtordhÃtuvyÃkhyÃnÃdityartha÷ / vidyaterutpattyarthatvaæ pratyetavyamiti pÆrveïa sambandha÷ / dhÃtoriti «a«Âhayantaæ và / tasya vyÃkhyÃnÃditi Óe«a÷ / mandÃnÃmaprasiddhamapÅdaæ dhÃtuvyÃkhyÃnaæ bahuj¤ÃnÃæ prasiddhameveti hiÓabda(bdÃrtha÷)÷ / tathÃpyutpavireveti kuta÷, sattÃtra kuto netyata Ãha- utpattireveti // %<... utpattireva hi / niv­ttivyÃptiyuk prÃya÷ prapa¤co bhedapa¤caka÷ // MAnuv_1,4.110b-d //>% NYùYASUDHù: atra hi prapa¤co yadi vidyeta tarhi nivarteteti yadiÓabdÃdibalÃtprasaÇgo 'yamiti j¤Ãyate / prasaÇgaÓca vyÃptimÆla÷ / vyÃpyÃÇgÅkÃre 'ni«yavyÃpakaprasa¤janaæ tarka iti tallak«aïÃt / tathÃca vidyetetyÃpÃdakatayoktasyÃrthasya nivartetetyÃpÃdyatayoktayà niv­ttyà vyÃptiravaÓyambhÃvinÅ / utpattireva niv­ttivyÃptik(ktÃ) / na sattà / asmÃkaæ vyabhicÃritvÃt parasya viruddhatvÃt / ata÷ pratÅyamÃnÃnvayayogyatÃbhÃvÃnna sattà vidyaterartha÷ / kintÆtpattireva tadyogyatvÃditi / pradhvaæsavyudÃsÃtha prÃya ityaktam / utpattirniv­ttiyugityayaæ prÃyo bÃhulyamityartha÷ / tathÃca bhÃvatve satÅtyÃpÃdakaviÓe«aïaæ vivak«itamityuktaæ bhavati / etenÃlpaj¤ÃnÃæ dhÃtuvyÃkhyÃne vipratipattiriti nirastà veditavyà / *4,598* nanÆtpattirnÃma kÃraïÃyattasattÃlÃbha÷ / nacÃbhÃve sattÃstÅtyabhÃvasya prasaktyabhÃvÃtprÃya iti vyartham / maivam / keyaæ sattà nÃmÃnugatarÆpà và svarÆpameva và nÃdya÷ / tasyà ghaÂÃdÃvapyabhÃvasya vak«yamÃïatvÃt / na dvitÅya÷ / abhÃve tadbhÃvasyÃstyabhÃvo 'sti ca dhvaæsa ityÃdau vak«yamÃïatvÃditi / *4,602* nanvasminnapi vyÃkhyÃne nÃnvayayogyatÃsti / tarkasya vyÃptiriva viparyaye paryavasÃnamavaÓyambhÃvi / tathÃca prapa¤co yadyutpadyeta tarhi vinaÓyeta / naca vinaÓyati / tasmÃnnotpadyata iti vaktavyam / na caitadyuktam / k«ityÃde÷ prapa¤casyotpattivinÃÓayo÷ pramÃïad­«ÂatvÃt / ata eva tarkÃÇgabhÆtamÃpÃdyasyÃni«Âatvaæ ca nopapadyata ityata÷ prapa¤caÓabdamanyathà vyÃca«Âe- prapa¤ca iti // %<... prapa¤co bhedapa¤caka÷ // MAnuv_1,4.110d //>% NYùYASUDHù: nÃyaæ prapa¤caÓabdo viÓvavistÃravÃcÅ / yenoktado«a÷ syÃt / kintu pa¤cÃnÃæ varga÷ pa¤ca÷ / pa¤caÓatau varge veti vÃÓabdena pa¤caÓabdasyÃpi nipÃtanÃÇgÅkÃrÃt / prak­«Âa÷ pa¤ca÷ prapa¤ca÷ / prak­«Âatà ca mok«ÃÇgaj¤Ãnatayà bhavati / sà ca bhedasambandhina eva pa¤cakasyopapannà / "vailak«aïyaæ tayorj¤Ãtvà mucyate baddhayate 'nyathÃ' ityÃde÷ / ata÷ prapa¤co bhedapa¤caka÷ / saca jÅveÓvaraprak­tyÃdinityasvarÆpabhÆto 'nÃdinitya eveti noktado«a÷ / ÂÅkÃkÃrastu manyate / bhedo nÃmÃnyonyÃbhÃva÷ / sa cÃnyonyatÃdÃtmyÃpattyaiva nivartanÅya÷ / pratiyogyÃpa(gyutpa)tterevÃbhÃvavipattitvasya prÃgabhÃve d­«ÂatvÃt / naca kadÃpi padÃrthÃnÃmanyonyaæ tÃdÃtmyamastÅtyanityÃnÃmapi bhedo nitya eveti / anye 'pyÃhu÷ / "nitye ca trayÃïÃæ siddhi÷' iti / ##-(7) *4,607* prapa¤caÓabdobhedapa¤cakavÃcÅtyetatkuta iti cet / paroktÃnupapattereveti brÆma÷ / samÃnÃrthÃyÃ÷ ÓruteÓcetyÃha- jÅveti // %% NYùYASUDHù: atra caÓabdÃstathÃÓabdau cÃnyonyasamuccaye / evaÓabdÃvabhedasÃhityavyavacchedÃrthau / e«a bhedapa¤caka÷ prapa¤ca ukta÷ / prapa¤co yadi vidyetetyÃdÃvityartha÷ / so 'yaæ satyo hyanÃdiÓcetyanena atrÃpi pratij¤Ãdvayaæ bahireva kartavyamiti j¤Ãyate / tatrÃnÃditvÃnaÇgÅkÃre bÃdhakaæ sÃdiÓcediti / %<... sÃdiÓcennÃÓamÃpnuyÃt // MAnuv_1,4.112b //>% *4,608* NYùYASUDHù: anena prathamaÓlokasya pÆrvÃrdho vyÃkhyÃto bhavati / satyatvÃbhÃve bÃdhakaæ svayamÆhanÅyamityabhipretya tadupasaæh­tam- dvaitamiti // %% NYùYASUDHù: tenÃj¤Ãta ityuktÃrthaæ bhavati / ÓrutyantareïÃvyÃkhyÃtatvÃnmÃyÃmÃtramityetadvayÃca«Âe- matamiti // %<... mitaæ trÃtaæ mÃyÃkhyaharividyayà // MAnuv_1,4.113ab //>% NYùYASUDHù: mÃÇ mÃne traiÇ pÃlana ityÃbhyÃæ gha¤a'rthe kavidhÃnamiti karmaïi kapratyaye mÃtramiti bhavati / dhÃtudvayÃdapyeka÷ pratyaya÷ adibhÆbhyÃæ ¬utac adbhutamityÃdau d­«Âa÷ / "vi«ïo÷ praj¤aptirevaikà ÓabdairevÃbhidhÅyate' ityato mÃyÃkhyaharividyayetyupapannam / *4,618* advaitaæ paramÃrthata ityetadvayÃkhyÃti- uttamo 'rtha iti // %% NYùYASUDHù: tasyopapÃdanam- tadanyaditi // yatastasmÃddhareranyatki¤cinmadhyamaæ ki¤cidadhamaæ tasmÃduttamo 'rtho harirevaika iti / "vikalpo vinivarteta' ityetatprapa¤casatyatÃyÃæ sphuÂamiti na vyÃk­tam / iyamatra yojanà / "anÃdimÃyayà supto yadà jÅva÷ prabuddhayate / ajamanidramasvapnamadvaitaæ buddhayate tadÃ' // iti pÆrvaÓloke 'nÃdimÃyayà parameÓvarapraj¤ayà tadicchayà và jÅvajÃtasya prak­tyÃdija¬Ãv­taj¤Ãnatvalak«aïaæ suptatvaæ tayaiva parameÓvarÃditattvavi«ayaparok«aj¤Ãnalak«aïaæ prabodhamabhidhÃya aparok«aj¤Ãnamapyuktam / tena jÅveÓvarayorja¬eÓvarayorjÅvaja¬ayoÓca bhedÃ÷ pratipÃdità / prabhoricchayà niga¬Ãdinà puru«e baddhe mukte và bheda(traya)darÓanÃt / *4,620* prÃk"prabhava÷sarvabhÃvÃnÃm' iti bhÃvaÓabdoktÃnÃæ jÅvÃnÃæ mitho bhedo 'pyukta÷ / tata evÃvaraïÃnÃæ ja¬ÃnÃmapi mitho bhedo 'rthÃllabhyate / te«Ãæ ca pa¤cÃnÃmapi bhedÃnÃm"anÃdimÃyayÃ'"ajamanidram' ityÃdiviÓe«aïasÃmarthyÃdinÃnÃditvamapi labdham / tadetatpa¤cabhedasya satyatvamanÃditvaæ copapÃdayitumidaæ Ólokadvayam / tatra tÃvadanÃditvaæ vipak«e bÃdhakapradarÓanenopapÃdayati- prapa¤ca iti // yadi ca ja¬ajÅvabhedo nivarteta tadà jÅvÃnÃæ ja¬atvÃpattyà mok«aÓÃstravaiyarthyamityÃdirÆpeïa nivartetetyasyÃni«Âatvaæ dra«Âavyam / na saæÓaya itrata vyÃptenirÓcÃyakamÃha / evaæ bhedapa¤cakasyÃnÃditÃmupapÃdya satyatÃyÃæ pramÃïamÃha- mÃyÃmÃtramiti // yasmÃdidaæ prapa¤caÓabdoktaæ dvaitamuktarÅtyà mÃyÃmÃtraæ tasmÃtsatyam / na hyavidyamÃnamÅÓvarapraj¤Ãvi«ayo bhavati / bhrÃntitvaprasaÇgÃt / nÃpyavidyamÃnaæ kenÃpi rak«yate / atra dvayorbhÃvo dvità / tadÅyo vargo dvaitam / sÃmÃnye napuæsakam / prapa¤casambandhastu prakaraïÃllabhyata iti j¤Ãtavyam / tarhyadvaita÷sarvabhÃvÃnÃmityÃdi kathamuktamityata Ãha- advaitamiti // yadidaæ parameÓvarasyÃdvaitatvaæ(ca) viÓe«aïamuktaæ na tat dvitÅyavasturÃhityÃbhiprÃyeïa / kintu paramÃrthata÷ / lyablopanimittà pa¤camÅ / uktamamarthamabhipretyeti / saptamyarthe và tasi÷ / uttamÃrthavi«aya iti / bhedasatyatÃnaÇgÅkÃre bÃdhakaæ cÃha- vikalpa iti // vikalpa÷ prak­to bhedo yadi kenacidaj¤ÃnÃdinà kalpita÷ syÃttarhi candrabhedavannivarteta / bÃdhyeta / naca bÃdhyate / tasmÃnna kalpita÷ / kintu satya eveti / upasaæharati- upadeÓÃditi // tadevamupadeÓÃcchatyÃdyanusÃritvÃt ayameva satÃæ vÃda÷ / yo bhedasatyatvÃdivi«aya÷ / dvaitaæ na vidyata iti tu tattve 'j¤Ãte sati bhavati / ato durvÃda iti / *4,625f.* adhunà pariïÃmavÃdinà vivartavÃdinà ca pratij¤Ãd­«Âà tÃnuparodhÃditi sÆtrÃrthatayà g­hÅtÃm"uta tamÃdeÓamaprÃk«a' ityÃdikÃæ Órutiæ vyÃkhyÃti / tatra pariïÃmavÃdino vyÃkhyÃnam"uta tamÃdeÓamaprÃk«a÷, yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' itrata jagato brahmapariïÃmatayà tato 'nantvÃbhiprÃyeïa tadvij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãtam / tatra sarvasya brahmopÃdÃnatÃmajÃnatà upÃdÃnopÃdeyayorapi bhedaæ manyamÃnena Óvetaketunà anyaj¤Ãne satyanyaj¤Ãnasya kvÃpyadarÓanÃt / "kathaæ nu bhagava÷ sa ÃdeÓo bhavati' iti codite jagato brahmopÃdÃnatayà tadananyatvamupadek«yan laukikapratÅtisiddhaæ kÃraïÃtkÃryasyÃnanyatvaæ, tajj¤Ãnena tajj¤Ãnaæ ca darÓayati-"yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­ïmayaæ vij¤Ãtaæ syÃt / vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam / yathà somyaikena lohamaïinà sarvaæ lohamayaæ vij¤Ãtaæ syÃt / vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ lohamaïirityeva satyam yathà / somyaikena nakhanik­ntanena sarvaæ kÃr«ïÃyasaæ vij¤Ãtaæ syÃt / vÃcÃ'rambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ kÃr«ïÃyasamityeva satyam' iti / yathaikam­tpiï¬ÃdipariïÃmÃnÃæ ghaÂÃdÅnÃæ tadananyayà tajj¤Ãnena j¤Ãtateti d­«ÂÃntatrayÃrtha÷ / ananyatve kathaæ kÃryatvamityÃÓaÇkaya vyavahÃrÃrthamityÃha- vÃcÃ'rambhaïamiti / vÃceti «a«Âhayarthe t­tÅyà / vÃggrahaïaæ samastendriyavyavahÃropalak«aïam / vikÃro 'bhidheyo ghaÂÃdi÷, nÃmadheyaæ tadabhidhÃnamiti kumbhÃdervÃcyasya tadvÃcakÃnÃæ ca svarÆpakÃryavyapadeÓÃdibhedÃtparasparaæ bhedo vÃstava ityuktam / etairhetubhi÷ parasparaæ bhedaÓcetkÃraïÃdapi taireva bheda iti pÆrvapak«aæ ni«eddhumÃha- m­ttiketyeva satyamiti // itiÓabda÷ prakÃravacana÷ / yatprakÃreïa yatsattayà m­ttikà satÅ tatprakÃreïaiva m­ïmayaæ satyam / nÃÓvamahi«Ãdivannairapek«yeïeti / *4,626* vivartavÃdÅ tu vyÃca«Âe / ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãya d­«ÂÃntÃkÃÇk«ÃyÃmucyate- yathà somyeti // etaduktaæ bhavati / ekena m­tpiï¬ena paramÃrthato m­dÃtmanà vij¤Ãtena sarvaæ m­ïmayaæ ghaÂÃdikaæ m­dÃtmakatvÃviÓe«Ãdvij¤Ãtaæ bhavet / yato vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam / vÃcà kevalamastÅtyÃrabhyate / vikÃro ghaÂa÷ ÓarÃva uda¤canaæ ceti / natu vastuv­ttena vikÃro nÃma kaÓcidasti / nÃmadheyamÃtraæ hyetadan­tam / m­ttiketyeva satyamitye«a brahmaïo d­«ÂÃnta ÃmnÃta iti / *4,630* tatraikavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤Ãnaæ m­tpiï¬Ãdid­«ÂÃntÃÓca vikÃravivartÃbhiprÃyà itye(vaæ)tat na tÃvadvÃkyÃtpratÅyate / kintu vÃcÃrambhaïamityupapÃdakavÃkyabalÃditi vaktavyam / atastadeva prathamaæ vyÃkuvarnvÃcÃrambhaïaÓabdÃrthamÃha- vÃcÃrabdhamiti // %% NYùYASUDHù: nanvÃrambhaïaÓabdo lyu¬anta÷ / lyu ca bhÃve karaïÃdhikaraïayoÓca vihito na karmaïi naca"k­tyalluÂo bahulam' iti karmaïi lyu / prabalaniyÃmakamantareïa bahulagrahaïasya karmaïi vyÃkhyÃtumaÓakyatvÃt / "na cÃrabhyasyÃrambhaïamiti yujyate Óabda÷' iti svavacanavirodhÃcca / tatkathamÃrabdha iti vyÃkhyÃnamiti / maivam / bhÃva evÃrambhaïaÓabdasyÃÇgÅkÃrÃt / vÃcà vÃgindriyeïÃrambhaïamutpÃdanaæ yasyeti t­tÅyÃyà aluk / "ÂÃpaæ cÃpi halantÃnÃæ yathà vÃcà niÓà diÓÃ' iti vacanÃt, vÃcayÃ'rambhaïaæ yasyeti và bahuvrÅhirayam / tasyÃrthakathanaæ vÃcÃkhyamiti / tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha uttaratra sambaddhayate / vÃcÃrambhaïaÓabdÃdeva vikÃratvalÃbhÃdvikÃra iti punaruktaæ syÃdatastÃtparyamÃha- sÃÇketyeti // vÃcÃrambhaïaÓabdena sÃÇketikaæ nÃmaiva vÃcyaæ syÃt / avayavÃrthakathanaæ tu vaiÓadyÃrthameva / yathà ca«Âe 'neneti cak«uriti nirvacanalabhyeti darÓanakÃraïatve cak«u«Ã paÓyatÅti noktÃrthatà / tasyÃæ daÓÃyÃmavayavÃrthasyÃvivak«itatvÃt / tathÃca vÃcÃrambhaïaÓabdo 'pi sÃÇketikaparyÃya iti / *4,634* %<... vik­taæ bahu // MAnuv_1,4.114b //>% NYùYASUDHù: vikÃraÓabdÃrthamÃha- vik­tamiti // anena vikriyata iti vikÃra iti karmaïi gha¤ityuktaæ bhavati / vik­tatvopapÃdakamarthÃntaraæ cÃha- vahniti // vividha÷ m­ttiketyeva satyamityasyÃrthamÃha- tviti // %% NYùYASUDHù: satyaÓabdÃrtho nityamiti // tuÓabdo 'vadhÃraïe / ÃdiÓabdena lohamaïyÃdergra¬aïam / yanm­ttiketyÃdi saæsk­taæ nÃmadheyam tadeva nityamiti sambandha÷ / vaidikamiti tadupapÃdanam / *4,635* tataÓcaivaæ yojanà / vÃcÃrambhaïaæ sÃÇketikaæ nÃmadheyaæ vikÃra utpattimat / tata evÃnityam / kuta÷ / bahuvidhatvÃt / puru«ecchÃnusÃreïÃneka(vidha)prakÃratvÃt / m­ttiketyÃdinÃmadheyaæ vaidikatvÃnnityamanÃdi ceti / naca vÃcÃrambhaïaæ vikÃra iti liÇgavai«amyado«a÷ / nÃmadheyavikÃraÓabdayorniyataliÇgatvÃt / vÃcÃrambhaïaÓabdasya ca nÃmadheyaviÓe«aïatvÃt / viÓe«aïÃnÃæ ca viÓe«yanighnatvÃt / ata eva sÃÇketyamityeva vaktavye sÃÇketyanÃmetyavocat / yadà tu vÃcà yasyÃrambhaïaæ tannÃmadheyaæ vikÃro janimaditi, vÃcà nÃmnÃmÃrambhaïaæ vividhÃkÃra÷, ÃkÃrÃkÃriïorabhedÃt / vikÃritvÃdutpattivinÃÓavaditi yÃvaditi và granthÃntaroktà yojanÃ, tadÃ(tu) liÇgavyatyÃsaÓaÇkaiva nÃstÅti / *4,638f.* nanu ca sÃÇketikÃnÃmanÃmutpattivinÃÓavattvaæ saæsk­tanÃmnÃmanÃdinityatvaæ kimarthamatrocyate / paramaprak­te brahmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãne 'vÃntaraprak­te 'smÃkamivad­«ÂÃnte (vo)copayogÃbhÃvÃt / ato 'saÇgatatvÃnnÃyaæ Órutyartha iti / maivam / yadyapi parasyeva nedaæ d­«ÂÃntopapÃdakam / tathÃpi brahmaj¤Ãnena sarvavij¤Ãne d­«ÂÃntÃntaratayopayok«yate / yathà tena tadvij¤Ãtaæ syÃditi, prak­tÃnuv­tterityÃÓayavÃnÃha- prÃdhÃnyÃditi // *4,639* %% NYùYASUDHù: idamuktaæ bhavati / k­takatvÃdanityatvÃcca parÃpek«atvena sÃÇketikaæ nÃmÃpradhÃnam / anÃdinityatvÃtparÃnapek«atvena saæsk­taæ pradhÃnam / tatra yathà prÃdhÃnyÃtsaæsk­taj¤ÃnamÃtreïa sÃÇketikaæ j¤Ãnaæ bhavati / tajj¤Ãnena yatphalaæ vidvadvayavahÃragocaratvÃdikaæ tadbhavatÅti yÃvat / evamanityatvÃdinÃpradhÃnasya devatÃkarmÃdimiÓrasya sakalasyÃpi jagato j¤Ãnena yatphalaæ tatsamastamapi nityatvÃdinà pradhÃnasya paramÃtmano j¤ÃnÃllabhyate / tatphale 'ntarbhavatÅti / atra prÃk­tÃj¤o 'pÅtyanena phalÃpek«ayedamiti sÆcitaæ (bhavati) / evaæ tarhyekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnamamukhyaæ syÃditi cet / satyam / nahi pareïÃpi tanmukhyaæ vyÃkhyÃtuæ Óakyam / tathà sati d­«Âam­da÷ puru«asya ghaÂaÓarÃvÃdisaæsthÃnaviÓe«Ãdijij¤ÃsÃbhÃvaprasaÇgÃt / pÃmarà na hi vidvÃniti vadanti, ata÷ sadbhirityuktam / evaæ nityaparÃtmaviditi vÃkyasyoktÃnusÃreïa Óe«o j¤Ãtavya÷ / *4,641* nanu satyaÓabda÷ kathaæ nityÃrtha÷ / rƬheryogasya cÃbhÃvÃdityato yogaæ tÃvaddarÓayati- sadÃtanamiti // %% *4,642* NYùYASUDHù: satyamitÅtyÃvartanÅyam / sadÃtanaæ satyamiti nirvacanena satyamiti padena nityamucyata eva / na tÆpacaryata iti / budhairvaiyÃkaraïairiti nirvacanamÆlaæ sÆcayati / sadÃÓabdÃttatra bhava ityarthe"avyayÃttyap' iti tyappratyaye k­te"sarvasya so 'nyatarasyÃæ di÷' ityatra yogavibhÃgÃtsadÃÓabdasya so 'nyatarasyÃæ bhavati / sadÃÓabdÃdbhavÃrthe taddhità iti ¬yapratyayo votpÃdya÷ / dakÃrasya ca takÃra÷ / *4,643* idÃnÅæ rƬhimapi darÓayati- prayogaÓceti // %% *4,644* NYùYASUDHù: uttaratrëyame prapÃÂha(ghaÂÂa)ke satyaÓabdasya nityatva eva prayogaÓcÃstÅti sambandha÷ / tameva prayogaæ darÓayituæ"yadainaæ jarÃvÃpnoti pradhvaæsate và kiæ tato '(syÃti)vaÓi«yata iti sa brÆyÃnnÃsya jarayaitajjÅyarte na vadhenÃsya hanyate etatsatyaæ brahmapuram' iti vÃkyamarthata÷ paÂhati- jareti // %<... jarà yadyenamÃpnuyÃt // MAnuv_1,4.116d // deha÷ pradhvaæsate vÃyaæ kiæ tato 'syÃtiÓi«yate / hanyate na vadhenÃyaæ jarayà ca na jÅryati // MAnuv_1,4.117 // etat satyaæ brahmapuramiti nityatva eva hi // MAnuv_1,4.118ab //>% NYùYASUDHù: yadainaæ dehaæ jarÃvÃpnoti pradhvaæsate vÃyaæ deha÷, (tadÃ)tatastadasya dehasyÃntargata÷ paramÃtmà dahyamÃnagehÃntargatagaganavatkimatiÓi«yate kiævà paÂÃdivannaÓyatÅti p­«Âe, nÃsya dehasya jarayÃyaæ paramÃtmà jÅryate, asya vadhena na hanyate, kintvetadbrahma pÆrïatvÃtpuraæ satyaæ nityamiti parihÃro 'bhidhÅyate / itiÓabdasya pÆrveïÃnvaya÷ / atrÃpi satyaÓabda÷ kuto nityÃrtha ityata Ãha- nityatva eva hÅti // *4,644f.* atra satyaÓabdo nityÃrthaÓcetsaÇgacchate / vinÃÓasya prak­tatvÃt / tathyÃrthatÃyÃmasaÇgati÷ / an­tatÃyà aprastutatvÃditi hiÓabdÃrtha÷ / etadeva spa«ÂÅkartumetatsatyaæ brahmapuramityetÃvati paÂhitavye pÆrvavÃkyamapi paÂhitam / pÆrveïaiva sambandha÷ / brahmaïo jarÃvadhayorabhÃve satyatvaæ hetutvenocyata iti cet / na / tvayà brahmavyatirikta(sya)satyasyÃnabhyupaga(me)tatvenÃnvayÃbhÃvÃt / jarÃdyupetÃnÃæ dehÃnÃmasatyatvÃsyÃsiddhe÷ asatyÃnÃæ ca ÓuktirajatÃdÅnÃæ jarÃdyabhÃvena vyatirekasyÃpyabhÃvÃt / nanu tathÃpi vÃcÃrambhaïavÃkyaæ trivÃraæ kasmÃtpaÂhyate / ÓabdÃntaraæ d­«ÂÃntÅkartumiti brÆma÷ / tarhi «a¬ete d­«ÂÃntÃ÷ syu÷ / evamaivaitat / tathà sati saæsk­taÓabdad­«ÂÃntatrayamekatraiva vaktavyam / maivam / tattadabhidheyaprasaÇgÃyattasya tadabhidhÃnasya tadaiva vaktavyatvÃt / tathÃpi pratiÓabdaæ d­«ÂÃntÅkaraïe 'paryavasÃnaprasakterupalak«aïatve caikenÃpi k­tatvÃcchabdatrayopÃdÃnamanupapannamiti cenna / m­tpiï¬Ãdid­«ÂÃntatrayopÃdÃne 'pyasya samÃnatvÃt / gahane prameye trayopÃdÃnaæ na do«Ãya / kintu buddhivaiÓadyahetutayà guïayaiveti cet / samaæ prak­te 'pÅti // *4,646* evaæ svamatena vÃcÃrambhaïamityÃdivÃkyaæ vyÃkhyÃya vivartavÃda(di)vyÃkhyÃne do«amÃha- vÃcÃrambhaïamiti // %% NYùYASUDHù: uktam- ukti÷ Óabda iti yÃvat / vÃcÃrambhaïamiti Óabde mithyetivyÃkhyÃyamÃne satÅti Óe«a÷ / tathÃhi / kiæ rƬhimÃÓritya vÃcÃrambhaïamityasya mithyeti vyÃkhyÃnaæ kriyate / kiævà yogam / Ãdye rƬhij¤ÃpakapramÃïÃbhÃvÃdaÓrutakalpanam / athÃrabhyata ityÃrambhaïamiti dvitÅya÷ / tathÃpi k­dyoge «a«ÂhayÃæ prÃptÃyÃæ t­tÅyÃÇgÅkÃre 'Órutakalpanam / lyuÂa÷ karmaïi vidhÃnÃbhÃvÃccÃÓrutakalpanameva / asminnapi pak«e mithyÃtvasyÃlÃbhÃdaÓrutakalpanam / vÃcÃrabhyatvamÃtreïa tathÃtve brahmaïo 'pi tatprasaÇgÃt / vÃcà kevalamÃrabhyate vikÃro na tu vastuv­ttenÃstÅti vyÃkhyÃne mithyÃtvaæ labhyata iti cenna / yata÷ Órutyà vÃcÃrambhaïamityevokte kevalaÓabdaprak«epeïa mithyeti vyÃkhyÃne 'Órutakalpanameveti / *4,648* dÆ«aïÃntaramÃha- punaruktiriti // %% *4,648f.* NYùYASUDHù: itiÓabdo 'trÃdhyahÃrya÷ / ÃgÃmino và kÃkÃk«inyÃyenobhayatra sambandha÷ / nÃmadheyamityetannÃmadheyamÃtraæ hyetadan­tamiti pareïa vyÃkhyÃtam / tasya vÃcÃrambhaïamityanenaiva gatÃrthatvÃnnÃmadheyamiti punarukti÷ syÃt / atha vikÃro nÃmadheyaæ ca dvayamapi vÃcÃrambhaïamiti vyÃkhyÃnaæ, tathÃpi vikÃraÓabdenaivÃbhidheyÃbhidhÃnayorgrahaïasambhavÃnnÃmadhayemiti punaruktireveti / tannÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃkriyata ityÃdiÓrute÷ / *4,649* do«ÃntaramÃha- itÅtyasyeti // %<... itÅtyasya nirarthatà // MAnuv_1,4.119b //>% *4,649f.* NYùYASUDHù: m­ttikÃyÃ÷ satyatvaæ hi parasya vivak«itam / tatra m­ttikaiva satyeti vakta(vyam)vye itiÓabdastu nirarthaka eva / sa hi kvacitpadÃrthaviparyÃsak­t, kvaciddhetau, kvÃpyevamityarthe, kutracidÃdiÓabdÃrthe, kvacitprakÃrÃrthe, kvacitparisamÃptau / na cÃtrai(te)vamÃdi«vanyatamenÃrthenÃrthavÃn / asmÃkaæ tu"ÓabdÃdarthe sampratyaya÷' iti m­ttikÃrthe prÃpte tatparihÃreïa ÓabdasvarÆpagrahaïÃrthaæ tadupapatti÷ / pariïÃmavÃdino 'pi k­dyoge t­tÅyÃyà aÇgÅk­tatvÃt lyuÂa÷ karmaïi vyÃkhyÃtatvÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyamityete«Ãæ padÃnÃmanvayÃbhÃvena padÃntarÃdhyÃhÃrasye«ÂatvÃdaÓrutakalpanam, nÃmadheyasyÃpi vikÃragrahaïena grahaïasambhavÃtpunarukti÷, itiÓabdasya nirarthakatà ceti sphuÂatvÃnnoktam / *4,651* nanu tenetiÓabda÷ prakÃravacana ityuktam / tatkathaæ nirarthakatà / ucyate / kÃryakÃraïayorbhedaÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ hÅdamucyate / tatra yatsattayà m­ttikà satÅ tayaiva m­ïmayaæ satyamiti vyÃcak«Ãïena vaktavyam, keyaæ sattà vivak«iteti / svarÆpasattà cetsÃdhyÃviÓi«Âatà / yo hi kÃryakÃraïayorbhedaæ manyate, sa kathaæ kÃraïasvarÆpeïaiva kÃryaæ svarÆpavadityaÇgÅkuryÃt / atha sÃmÃnyasattà / sÃnaikÃntikÅ / nahi mahi«asattayà sannaÓvo mahi«Ãnna bhidyate / atha m­ttikÃsattÃdhÅnasattÃkaæ m­ïmayamiti vivak«itamiti, tathÃpi kulÃlÃdisattÃdhÅnasattÃkamapi bhavatÅtyanaikÃntyameva / viruddhaæ ca(cai)tat / yadyadadhÅnaæ tadeva taditi / ato vivak«itasÃdhanÃnupayogitvÃditiÓabdasya tanmate 'pi nirarthakataiveti / *4,652* idÃnÅæ yathà somyetyÃdÅni d­«ÂÃntavÃkyÃni svamatena vyÃkari«yanparakÅyavyÃkhyÃyÃæ tÃvaddo«amÃha- eka iti // %% *4,652f.* NYùYASUDHù: padasamuccaye prathamaÓcaÓabda÷ / itiÓabdasya pratyekaæ sambandha÷ / vaiyarthyaæ vigatÃrthatvaæ viruddhÃrthatvaæ ca / evaÓabdena vaiyarthyasyÃparihÃryatÃmÃha / caÓabdasya vivartavivak«ÃyÃæ cetyartha÷ / jagato brahmavikÃratvena tadÃropitatvena caikavij¤Ãnena sarvavij¤Ãne vivak«ite m­dà vij¤Ãtayà m­ïmayaæ vij¤Ãtaæ syÃt / lohena vij¤Ãtena lohamayaæ vij¤Ãtaæ syÃt / k­«ïÃyasà vij¤Ãtena kÃr«ïÃyasaæ vij¤Ãtaæ syÃdityetÃvatà pÆrïatvÃttrayÃïÃmekaÓabdÃnÃæ piï¬amaïinakhanik­ntanaÓabdÃnÃæ sarvaÓabdÃnÃæ ca vigatÃthartvaæ syÃt / sarvam­ïmayÃdÅnÃmekam­tpiï¬ÃdivikÃratvÃbhÃvÃdviruddhÃrthatà ca syÃt / Ãropitatvaæ tvekasyÃpi m­ïmayasyaikasminm­tpiï¬e nÃsti / kuta÷ sarvasya / yuktyà samathyarta iti cet / tarhi vivÃdapadatvena d­«ÂÃntatÃnupapatti÷ / "laukikaparÅk«akÃïÃæ yasminnarthe buddhisÃmyaæ sa d­«ÂÃnta÷' iti hi nyÃyavida÷ / kintu ghaÂÃdÅnÃmabÃdhitapratyak«Ãdisiddhatvena yuktirevÃbhÃsabhÆteti paramÃïupu¤javÃdanirÃse vak«yate / Ãropitatve 'pi naikasminsarvamityekÃdipadÃnÃæ vaiyarthyameva / nanvakeneti paramÃkÃraïasyaikatvaæ piï¬eneti kÃryÃbhimukhyaæ sarvamiti kÃryanÃnÃtvaæ vivak«itam / ata÷ kathaæ vaiyarthyamiti / maivam / dÃr«yÃntikavÃkye tadvivak«ÃyÃmatra vaiyarthyÃparihÃrÃt / *4,655* api cÃdyayord­«ÂÃntayo÷ kÃryakÃraïabhÃvamÃtramasti / kintvekÃdipadavaiyarthyameva / idantu sarvathà nopapadyate, yathà somyaikena nakhanik­ntaneneti / nakhanik­ntanasyÃntyÃvayavitvena kÃr«ïÃyasÃntaraæ prati kÃraïatvasyaivÃsambhavÃt / kimvekasya sarvaæ pratÅtyÃha- naceti // %<... nacaikanakhak­ntanam / sarvakÃr«ïÃyasaæ ca syÃd ... // MAnuv_1,4.120bc //>% NYùYASUDHù: sarvaæ ceti dvitÅyacaÓabdasambandha÷ / yadyatra d­«ÂÃntatraye na vikÃravivartavivak«Ã kiæ tarhi vivak«itamityata Ãha- ata iti // %<... ata÷ sÃd­Óya eva ca // MAnuv_1,4.120d // vivak«Ãtra tu nityatve prÃdhÃnye coktavartmanà // MAnuv_1,4.121ab //>% *4,655f.* NYùYASUDHù: arthÃntarasya dÆ«itatvÃdityartha÷ / caÓabdÃvitarotarasamuccaye / tuÓabdena nityatvaæ viÓina«Âi / nityatvaæ prÃdhÃnyopapÃdakameva na tu svatantramekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnasyeti / m­tpiï¬Ãdid­«ÂÃntatrayaæ sÃd­Óyavi«ayam / vÃcÃrambhaïamityÃdi tu prÃdhÃnyavi«ayamiti vivektavyam / vÃcÃrambhaïad­«ÂÃntasya pÆrvameva vyÃkhyÃtatvÃtkiæ punarvacaneneti cenna / buddhayÃrohÃrthamuktasyÃpyanuktena sahaikena vÃkyenoktisambhavÃdityÃÓayenoktam- ukteti // sÃd­ÓyÃdekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnamÃcÃryeïÃnyatra vyutpÃditamatrÃnusandheyam / tathà m­tpiï¬Ãdid­«ÂÃntÃnÃmavÃntarabhedo 'pÅti / *4,657f.* nanvasminnapi pak«e"sadeva somyedamagra ÃsÅt' ityÃderuttaragranthasya saÇgatyabhÃvo do«a÷ / asmÃkaæ tu kÃryakÃraïabhÃvÃdiprapa¤cÃrthatvena astyupayoga ityata Ãha- prÃdhÃnyeti // %% NYùYASUDHù: Ãdipadena pralaye 'vasthÃnaæ triv­tkaraïaæ jÅvarÆpeïa praveÓanamityÃdikaæ g­hyate / prÃdhÃnyÃdbrahmaj¤Ãnena sarvaj¤Ãnasya phalaæ bhavatÅtyukte, kutastasya prÃdhÃnyamityÃÓaÇkÃyÃæ, tatpratipattyarthaæ s­«ÂayÃde÷ pratipÃdaka eva granthavistara÷ prav­tto 'ta÷ kathamasaÇgatiriti / caÓabdo 'vadhÃraïe / na tÆpÃdÃnatvÃdipratipattyarthamiti / na hyupÃdanÃæ prek«ÃpÆrvaæ kÃryaæ karoti / nÃpyadhi«ÂhÃnamadhyastam / e«a ceti và sambandha÷ / tena"apÃgÃdagneragnitvam' ityÃdyapi parasya brahmaïa÷ prÃdhÃnyapratipattyarthamevetyuktaæ bhavati / tathÃcoktaæ bhëye / *4,659* vivartamatanirÃkaraïamupasaæharati- tasmÃditi // %% NYùYASUDHù: kenÃpi mÃrgeïeti // brahmÃvidyÃpek«ayà vÃ, jÅvÃvidyÃpak«eïa vÃ, ekajÅvamatena vÃ, anekajÅvamatena vÃ, svapak«asÃdhanena vÃ, parapak«anirÃsena vÃ, yuktiparyÃlocanayà vÃ, ÓrutiparyÃlocanayà vÃ, vicÃritamiti Óe«a÷ / na bhavet upapannamityadhyÃhÃra÷ / tata÷ kimityata Ãha- taditi // %% NYùYASUDHù: tat vivartamatam / tasmÃdita và / tasyaiva vivaraïaæ asaÇkhayÃtado«etaæ yasmÃditi / heyameva tat / natu taduktarÅtyà sÆtrÃrtho grÃhya÷ / etena paramatanirÃkaraïasyÃsaÇgatirapi nirastà veditavyà / yadyuktÃtiriktado«Ã÷ santi / tarhi dÆ«aïÃbhidhÃnÃya prav­ttairvaktavyÃ÷ / kimuparameïetyata Ãha- asaÇkhayatveneti // *4,660* %% NYùYASUDHù: do«ÃïÃmatibahutvena kÃæÓciduktvà ke«Ã¤cidupalak«aïe(ïatve)naivoparantavyam / upalak«aïaæ caitÃvatÃpi bhavatÅtyuparamyata iti / sarve 'pi vaktavyÃ÷, kimupalak«aïatvenetyata uktam- grantheti // granthÃdhikye hi ÓrotÌïÃæ prav­ttirna syÃt / tathÃca k­tamapyak­taæ syÃditi bhayÃdapÅtyartha÷ / yadi nopÃdÃnatayà vibhramÃdhi«ÂhÃnatayà vÃ, brahmaïo jagatkÃraïatvaæ, kÅd­Óaæ tarhi janmÃdisÆtre 'bhitihamityata Ãha- tata iti // %<... tato vi«ïuricchÃpÆrvakamaÓrama÷ / karoti pit­vad viÓvaæ ... // MAnuv_1,4.123de //>% NYùYASUDHù: pariïÃmÃdivÃdasya nirastatvÃdityartha÷ / pit­vadicchÃpÆrvakamiti kat­tvena nimittatvamabhipraiti / vicitrÃnekakÃryakart­tve ÓramÃdido«Ã÷ prasajyanta ityata uktam- aÓrama iti // taduktamantaryÃmyadhikaraïe / yadvÃÓrama ityenenedamabhipraiti / "adhikaæ tu bhedanirdeÓÃt' ityÃdinà brahmaïa÷ ÓramÃdirnirasi«yate / nacÃpÃdÃnÃde÷ ÓramÃdiprasaktirasti / ato 'pi kart­tvamevÃbhipretaæ sÆtrakÃrasyeti / evamasminnadhyÃye parabrahmaïi nÃrÃyaïe pratipÃditasya sakalaÓrutisamanvayasya phalaæ janmÃdisÆtroditalak«aïasiddhimupasaæharati- pÆrïeti // %<... pÆrïaÓe«aguïÃtmaka÷ // MAnuv_1,4.123f //>% NYùYASUDHù: pÆrïÃ÷ pratyekaæ niravadhikÃ÷ / // iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmadbrahmasÆtrÃnuvyÃkhyÃne prathamÃdhyÃyasya caturthapÃda÷ // //