Mandana Misra [Mandanamisra]: Brahmasiddhi Based on the edition by S. Kuppuswami Sastri. Madras : Government Press, 1937 (Madras Government Oriental Series, 4). [Reprint:Delhi : Sri Satguru, 1984] In a few places, older readings found in the TattvasamÅk«Ã (ed. Acharya 2006) are adopted and Sastri's readings are given in brackets. Minor typos are silently corrected. Input by Diwakar Acharya 1999-2003 STRUCTURE OF REFERENCES: MBs_n.nn = MandanaBrahmasiddhi_kÃï¬a.verse KÃï¬as: MBs_1.1-3: Brahma MBs_1.4-36: Tarka (Brahma and Tarka counted as one; cf. note at the end of Brahma) MBs_2.1-183: Niyoga MBs_3.1-12: Siddhi ("caturtha÷ kÃï¬a÷" according to colophon) #<...># = BOLD for verses and references to K. Kuppuswami Sastri's ed. (KKS_nn) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ #<Ãnandamekamam­tamajaæ vij¤Ãnamak«aram / asarvaæ sarvamabhayaæ namasyÃma÷ prajÃpatim // MBs_1.1 //># vedÃnte«u vipratipadyante vipaÓcita÷ --- kecidaprÃmÃïyaæ manyante, Ãtmana÷ pramÃïÃntarasiddhatve te«ÃmanuvÃdakatvam, asiddhatve saæbandhÃgrahaïÃt, apadÃrthatve vÃkyasyÃvi«ayatvÃt, prav­ttiniv­ttyanupadeÓe cÃpuru«ÃrthatvÃt / anye tu pratipattikartavyatÃprÃmÃïyavyÃjenÃprÃmÃïyamevÃhu÷ / anye tu karmavidhivirodhÃtpratyak«ÃdivirodhÃcca ÓrutÃrthaparigrahe upacaritÃrthÃnmanyante / tannirÃsÃrthamucyate --- Ãnandamiti / parÃæ ca devatÃæ guïÃbhidhÃnalak«aïayà stutyà kÃyavÃÇmana÷prahvatÃlak«aïayà ca praïatyà pÆjayati / prakaraïÃrthaæ copak«ipati --- vipratipattinirÃkaraïamukhena vedÃntÃnÃmevaæbhÆte 'rthe prÃmÃïyapratipÃdanÃdyato bhavatye«o 'pi prakaraïÃrtha÷ / atra kecit --- ÃnandÃtmakatve brahmaïa÷, ÃnandarÃgÃnmumuk«uprav­tti÷ syÃt / rÃganibandhanà ca prav­tti÷ saæsÃrabÅjamiti na muktaye syÃt / ÓÃntasya dÃntasya cÃtmani darÓanamucyate / na cÃnandÃnurÃgÃtpravartamÃna÷ ÓÃnto bhavati / tasmÃtsakaladu÷khÃtige brahmatattve du÷khebhya udvigna÷ sukhebhyaÓca vÅtarÃga÷ pravartamÃno mucyate / ÃnandaÓrutayaÓca sakaladu÷khÃtikramamevÃhu÷ / d­«Âo hi k«uddu÷khÃdiniv­ttau sukhaÓabda÷ / saiva ca sukhamityanye / na cÃÓmÃdau prasaÇga÷, pratyagv­tterupalabhyamÃnÃyÃ÷ sukhatvÃt, tadviÓi«ÂÃtmopalabdhervà / tÃn pratyÃha --- Ãnandamiti / na tÃvaddu÷khaniv­ttireva sukham, yugapatsukhadu÷khayordarÓanÃtsaætÃpavata÷ ÓÅtahrade nimagnÃrdhakÃyasya / atha #<[KKS_2]># satyapyanimagnÃrdhakÃyadu÷khe itarasyÃbhÃvÃtsukhamiti, kumbhÅpÃke pacyamÃnasya narakÃntaradu÷khÃbhÃvÃtsukhitvaprasaÇga÷ / ekendriyadvÃradu÷khasya ca indriyÃntardvÃradu÷khÃbhÃvÃt / itaÓca, adu÷khasyÃpi vi«ayaviÓe«asaæparkÃtsaævedyÃhlÃdotpatte÷ / yatrÃpi du÷khavigama÷, tatrÃpi na tanmÃtrameva sukham, annapÃnaviÓe«opÃdÃnÃt / du÷khavigamo hi yaistairannapÃnai÷ sidhyati / na ca sa viÓe«avÃn, yena tadviÓe«Ãya tatsÃdhanaviÓe«o 'pek«yeta / sukhe tvatiÓayavattvÃdyuktà tatsÃdhanÃtiÓayÃpek«Ã / yadapi manyante --- yadÃpi nÃnyaddu÷khaæ nivartyam, tadÃpi kÃmasya du÷khÃtmakatvÃttannibarhaïarÆpaæ sukham / tatrÃpyakÃmasya vi«ayaviÓe«opabhoge na sukhità syÃt / bhavati ca madhyastho 'pi ramaïÅyavi«ayasaæparke hlÃdavÃn / syÃdetat --- yatraiva kÃma÷ sa eva sukhayati vi«aya÷, netara÷ / tasmÃtkÃmaniv­ttyaiva vi«ayÃ÷ sukhayitÃra÷ / anyathà ya ekasya sukha÷ sa sarvasya syÃt / kÃmaniv­ttyà tu sukhatve yatra yasya kÃmo 'bhiruci÷ sa eva tasya sukha iti yujyate / tatrÃkÃmasyÃpi vi«ayaviÓe«opabhogÃtkÃmÃbhivyaktau tanniv­ttau tatsukhitvamiti / tadapyasÃram, yato vi«ayopabhogà nÃvaÓyaæ kÃmanibarhaïÃ÷ / uktaæ hi `na jÃtu kÃma÷ kÃmÃnÃmupabhogena ÓÃmyati' iti / tathà `bhogÃbhyÃsamanu vivardhante rÃgÃ÷, kauÓalÃni cendriyÃïÃm' iti / vi«ayado«adarÓanÃdapi ca kÃmaniv­tti÷, tatropabhogatulya ÃhlÃda÷ syÃt / samÃne ca prÃrthitÃrthalÃbhe pramodabhedo na syÃt, kÃmaniv­tteraviÓe«Ãt / syÃdetat --- kÃmÃtireke tanniv­ttau sukhÃtiÓayÃbhimÃna÷, itaratrÃnyatheti / tacca na / kÃmÃtirekÃtprayasyantamavÃpto 'rtho na tathà prÅïayati, yathÃprÃrthito vinà prayÃsÃdupanata÷ / tathÃhi --- kleÓÃdavÃpto 'yamiti na tena tathà prÅyate, yathÃnÃÓaæsitopanatena / kÃmÃbhÃvamÃtre ca sukhe 'kÃmitavi«ayopabhoge na bhogÃvasthÃyÃ÷ pÆrvÃpare avasthe bhidyeyÃtÃm / kÃmapradhvaæse và parÃvasthà na bhidyeta / bhogÃvasthÃyÃæ prabuddhÃdhvastakÃma eveti cetpÆrvà #<[KKS_3]># parayorapi dvayoravasthayostarhi sukhÅ itaratra du÷khÅtyanubhavaviruddhamÃpadyeta / aprÃptaÓca smaraïaviparivartÅ vi«aya÷ kÃmasyodbodhaka÷, prÃpto nivartaka÷ / prÃptasyodbodhatve na tato niv­tti÷ syÃt / na ca yatra kÃmastatra sukham, manorathaÓatÃrthitasyÃpyupabhogena kasyaciddu÷khitvadarÓanÃt / sukhapÆrvakastu kÃma÷, anubhÆtatadbhÃve taddarÓanÃt / yÃpi kÃcidananubhÆte 'pi jÃtiviÓe«abhÃjÃæ kÃmaprav­tti÷ sÃpi prÃgbhavÅyÃnubhavanibandhanà / yathà ca kasyacitkvacitkÃmo jÃtibhedÃdinimitta÷, tathà ki¤citkasyacitsukhamiti nÃvyavasthà / api ca kÃmaniv­ttyÃpi keciddÆyante, tadabhÃve vi«ayopabhogasÃmarthyÃbhÃvÃt / na tarhi niv­ttikÃmÃ÷ / niv­ttikÃmà vi«ayaæ prati, tasya kutaÓcinnimittÃdanupabhogyatvÃt / kimiti tarhi dÆyante? anubhÆtacarasya tajjanmana÷ sukhasyÃprÃpte÷ / yathà pittÃdyupahatendriyà viÓi«Âebhyo 'nnapÃnebhyo niv­ttikÃmÃ÷, tathaiva kÃmaniv­ttyà tapyante / tatrÃnubhÆtacaratajjanmÃhlÃdavicchedÃnnÃnyo hetu÷ / tasmÃtpratyÃtmavedanÅyasukhapratyÃkhyÃnamayuktam / sukhasaÇgijanopacchandanÃya tu tatrabhavadbhirvarïitamiti paÓyÃma÷ / tadevaæ du÷khaniv­tteranyatsukham / sa cÃnandaÓabdasya mukhyo 'rtha÷ / ÓabdapramÃïake ca yathÃÓabdaæ pratipattiryuktà / na ca rÃganibandhanà tatra prav­tti÷ / na hÅcchÃmÃtraæ rÃga÷ / avidyÃk«iptamabhÆtaguïÃbhiniveÓaæ rÃgamÃcak«ate / tattvadarÓanavaimalyÃttu tattve cetasa÷ prasÃdo 'bhirucirabhÅcchà na rÃgapak«e vyavasthÃpyate, yathà saæsÃrÃsÃratÃtattvadarÓanani«panno nodvegastato dve«apak«e / anyathà sarvadu÷khÃtige 'pi tattve taddve«anibandhanà prav­ttiriti saæsÃrÃnubandha÷ syÃt / api ca d­«Âaparotkar«arÃgibhyo 'pÅndriyajaya upadiÓyate sÃdhanatvena kÃmÃdityÃgÃtmaka÷, tathehÃpi bhavi«yati / kathaæ ca tatra samÅhitetaravi«ayÃbhi«vaÇgani«edha÷? sarvani«edhe 'prav­ttidarÓanÃt / tathottamasukharÃgÃditarasmÃdupanatÃdapi niv­tti÷ / tathà coktam --- `kÃmÃtmatà na praÓastà na caivehÃstyakÃmatÃ' iti / syÃdetat --- ÃnandaÓcedbrahmaïi saævedya÷, karturanyatkarmeti dvaitaprasaÇga÷ / kart­karmabhÃvaÓca na kriyÃæ karaïaæ cÃntareïa yata÷ / tata÷ `Ãnandaæ brahma' #<[KKS_4]># iti ca na syÃt / tadvattayà vyapadeÓe advitÅyamiti na yujyate / asaævedane sannapyasatkalpa iti vyarthaæ tatsaækÅrtanam / puru«ÃrthatvÃya hi tatsaækÅrtanam, asaævedyaÓca kathaæ puru«Ãrtha÷? ucyate --- phalavatkart­vaccedaæ dra«Âavyam / tathà hi --- pramÃïasya phalamarthÃntaramanarthÃntaraæ và sarvaparÅk«akai÷ pratij¤Ãyate praj¤Ãyate ca / na ca tadasaævedyam, tadasaævedyatve sarvÃsaævedyatvaprasaÇgÃt, tatk­tatvÃtsaævedyabhÃvasya bhÃvÃnÃm / na ca saævedyam, phalÃntarÃnupalabdheranavasthÃprasaÇgÃcca / tasmÃtsaævedyam, ÃtmaprakÃÓatvÃt / asaævedyaæ ca, vi«ayavatkarmabhÃvÃbhÃvÃt / yathà ca kartaryÃtmanyasaævedye saævideva na syÃt / na hi tadaivaæ bhavati --- mayedaæ viditam --- iti / na hyÃtmÃsaævedya÷ phale vi«aye cÃnusaædhÃtuæ Óakya÷ / ananusaædhÃne ca svaparasaævedyayo÷ ko 'tiÓaya÷? na ca saævedya÷, karmatve karturvyatirekaprasaÇgÃt anÃtmatvaprasaÇgÃcca / tasmÃdÃtmaprakÃÓataiva tasya saævedyatà / tathà brahmaïa÷ svÃtmaprakÃÓasyÃnandasvabhÃvo na saævedya÷, karmatvÃbhÃvÃt / na cÃsaævedya÷, svaprakÃÓatvÃt / `tatkena kaæ paÓyet?'ityapi ni«edha÷ karmavi«aya÷ / tathà hi sarvakarmapratyastamayahetuka eva sa ucyate `yadÃsya sarvamÃtmaivÃbhÆt' iti / anye manyante --- dvividhà dharmÃ÷ --- bhÃvarÆpà abhÃvarÆpÃÓceti / tatrÃbhÃvarÆpà nÃdvaitaæ vighnanti, yathà --- `ekamam­tamajam' iti / na hi bhedodayavyayÃnÃæ niv­tti÷ ki¤cidvastu, yena dvaitamÃvahet / ÃnandaÓca yadi bhÃva÷, tasya dharmitve vij¤Ãnaæ dharma÷ syÃt / atha vij¤Ãnaæ dharmirÆpam, Ãnando dharma÷ / na hyekasya dve rÆpe yujyete, virodhÃt / tatra `vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' iti bhÃvarÆpayorÃnandabrahmaïordharmadharmiïorbhedÃdadvaitavighÃta÷ / syÃdetat --- dharmo 'pi dharmiïo na bhinna÷, bhede gavÃÓvavaddharmadharmibhÃvÃnupapatte÷ / tadasat, abhede 'pi dharmirÆpavattadanupapatte÷ / tasmÃtkatha¤cidbhinno dharma÷ / tathà cÃtyantikabhedÃbhÃvaÓruti÷ `ekamevÃdvitÅyam' iti na yujyate / evaæ yo 'pyekasya rÆpadvayaæ pratipadyate / tasmÃdvij¤ÃnÃtmano brahmaïo du÷khÃbhÃvopÃdhirevÃnandaÓabda÷, #<[KKS_5]># yathà --- sthÆlÃbhÃvÃdyupÃdhaya÷ `asthÆlamanaïvahrasvam'ityÃdaya÷ ÓabdÃ÷ / na ca vij¤ÃnÃnandayorekatvameva, ÓabdadvayaprayogavaiyarthyÃt / kathaæ cÃparyÃyaÓabdÃbhidheya ekatvam? tasmÃddu÷khoparama evÃnandaÓabdasya brahmaïyartha iti / atrocyate --- viÓi«ÂasyÃhlÃdÃtmana÷ prakÃÓasya cÃndramasasyeva Óabdadvayena pratipÃdanÃnna do«a÷ / yathà ca --- prak­«Âa÷ prakÃÓa÷ savità --- iti / na ca prak­«ÂaprakÃÓaÓabdayo÷ paryÃyatvam / atha ca eka evÃbhyÃmarthaviÓe«a÷ pratipÃdyate prakÃÓaviÓe«a÷ / na hi prakar«o 'nya÷ prakÃÓarÆpÃtsavitari, na prakÃÓarÆpo và prakar«Ãt, api tu prakÃÓabheda÷ ÓabdadvayopÃya÷ pratÅyate / tathà `vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' ityÃnandabhedo vij¤Ãnabhedo và brahmarÆpamiti ÓabdadvayenÃvagamyate / paramatÃmapyasya kecitsÃdhanapÃratantryalak«aïÃyÃ÷ k«ayitÃlak«aïÃyÃÓca du÷khatÃyà abhÃvÃnmanyante / tadapi yathÃÓabdaæ pratipatte÷ ÓabdapramÃïake 'rthe nÃnumanyante / na hi svarÆpata÷ paramatÃsaæbhave virodhyasaæsargÃdupacarità sà yuktà bhavitum / tasmÃdÃtmaprakÃÓaprak­«ÂÃtmasvabhÃvameva brahmeti yuktam / evaæ ca laukikÃnanda etasya mÃtreti yujyate, avacchedÃt / du÷khaniv­ttau tu duryojametat / itaÓcÃnandasvabhÃva ÃtmÃ, parapremÃspadatvÃt / ÓrÆyate hi parapremÃspadatvam- `tadetatpreya÷ putrÃt' iti / pratÅyate ca / tathà hi --- sarvasyeyamÃtmÃÓÅ÷ k­merapi `mà na bhÆvam, bhÆyÃsam' iti / sà ca priye 'vakalpate / premà ca sukhÃtmani / na du÷khe, nobhayarÆparahite, dve«Ãdupek«aïÃcca / anye tu su«upte `sukhamahamasvÃpsam' iti parÃmarÓÃdÃtmani sukhÃnubhavamÃhu÷ / na hyananubhave parÃmarÓa evaæ syÃt, su«uptÃbhyupagamaÓca / #<[KKS_6]># na cÃnyathÃnubhave sukhamiti parÃmarÓa÷ / na ca tatrÃtmano 'nyadanubhavanÅyamasti / tathà cÃharaharbrahmalokÃvÃpti÷ ÓrÆyate / tatrÃnya Ãhu÷ --- du÷khoparamÃdapi tathà parÃmarÓasiddhernaikÃntata÷ sukhitvasiddhi÷ / tÃn pratyÃhu÷ --- anyathÃbhÃve 'vagate du÷khoparamanimitta÷ sukhaÓabda iti yujyate, anyathà mukhyÃrthataiva yuktà / tatrÃhu÷ --- ubhayathà vyapadeÓasya darÓanÃdupapatteÓca na vyapadeÓamÃtrÃdarthasiddhirityalamativistareïa / atra kecit --- bhogavyavasthÃnÃt, muktasaæsÃrivibhÃgopapatteÓca, d­kchakteÓcÃrthavattvÃt svÃtmani v­ttivirodhÃt, d­Óyena ca dra«ÂuranumÃnÃt, d­Óyasya ca sukhadu÷khamohabhedavacchabdÃdivibhÃgopalabdhe÷, ekatvaÓruti÷ jÃtideÓakÃlavibhÃgÃbhÃvanimittopacÃrÃnmanyante / `Ãtmaivedaæ sarvam' iti ca tÃdarthyanimittopacÃrÃt / tÃn pratyucyate --- ekamiti / `indro mÃyÃbhi÷ pururÆpa Åyate' iti vyaktameva nÃnÃrÆpÃvagamo mÃyÃnibandhano darÓita÷ / tatra kathamekatvamupacaritamiti vaktuæ Óakyam? tathà vyakto nÃnÃtvani«edha÷ --- `neha nÃnÃsti ki¤cana' iti / nÃnÃtvadarÓananindà ca --- `m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti' iti / bhedadarÓanasya cÃbhÃva÷ --- bhedad­«Âiriva bhramÃt --- `ya iha nÃneva paÓyati' iti ivaÓabdena prakÃÓito nopacarita ekatve 'vakalpate / kÃmamupacÃrÃdastvekatvam, na tu bhÃvikasya nÃnÃtvasya niv­tti÷ / sÃpyupacÃreïaivocyata iti cet, na, prayojanÃbhÃvÃt / sati nimitte prayojane copacÃra÷ / na ca nÃnÃtvaniv­ttyupacÃre prayojanaæ paÓyÃma÷ / viparyayÃcca / abhyudayÃya ni÷ÓreyasÃya và nÃnÃtvaniv­ttirupacaryeta / sà hi sÃdhyasÃdhanÃdivibhÃgaæ nivartayantÅ sarvatra cÃtmÃbhimÃnamÃvirbhÃvayantÅ tadvirodhinÅ syÃt / tathà hi sarvato niv­ttasya ni÷ÓreyasamityavisaævÃda÷ (corrected; api saævÃda÷ -- edition) / tathà `ekamevÃdvitÅyam'ityavadhÃraïÃdvitÅyaÓabdÃbhyÃæ tasyaivÃrthasya puna÷punarabhidhÃnÃtsarvaprakÃrabhedaniv­ttiparatà Óruterlak«yate / abhyÃse hi bhÆyastvamarthasya bhavati, yathà `aho darÓanÅyÃ, aho darÓanÅyÃ' iti / na nyÆnatvamapi / dÆrata evopacaritatvam / #<[KKS_7]># yattu bhogavyavasthÃnÃditi, tatrocyate --- kalpitÃdapi bhedÃdbhogavyavasthÃsiddherasÃrametat / tathà hi --- ekasminnapyÃtmani sarvagate ÓarÅraparimÃïe 'ïuparimÃïe và kalpitabhedanibandhanà bhogavyavasthà d­Óyate --- pÃde me vedanÃ, Óirasi me vedanà --- iti / na hi pÃdasya Óiraso và vedanayÃbhisaæbandha÷, aj¤atvÃt / ÓarÅraparimÃïÃtmavÃdino 'pi nÃvayavà eva vedanÃbhÃja÷, ÃtmanastadvirahaprasaÇgÃt / syÃdetat --- aikÃtmye tadvadeva dehÃntarabhogÃnusandhÃnaæ syÃt / anyadidÃnÅmetat / asti tÃvadbhogavyavasthà / api ca tatrÃpi na pradeÓa÷ pradeÓÃntaravedanÃmanusaædadhÃti, tathehÃpi na jÅvo jÅvÃntaravedanÃmanusaædadhÃtÅti samÃnam / tathà maïik­pÃïadarpaïÃdi«u sukhÃdÅnÃæ varïasaæsthÃnabhedavyavasthÃnamupalabhyate bhedÃbhÃve 'pi / evaæ ca muktasaæsÃrivibhÃgo 'pyupapanna÷ / tathà hi --- eko 'pyÃtmà pradeÓai÷ sukhadu÷khÃdibhiryujyamÃnastatra baddha iva itaratra mukta iva ca gamyate / yathà malÅmase darpaïatale malÅmasaæ mukhaæ viÓuddhe viÓuddhaæ darpaïarahitaæ ca gamyamÃnaæ tadupÃdhido«Ãsaæp­ktam / syÃdetat --- kalpanà pratipattu÷ pratyayasya dharmo na vastu vyavasthÃpayitumalam / na khalu pratipattu÷ pratyayamanu viparivartante vastÆni / na copacaritÃtkÃryamupapadyate / na hyupacaritÃgnibhÃvo mÃïavako dahati / udÃh­tà tu vyavasthà / satyam / vibhramo hi sa÷ / atrÃpi vibhramatvaæ na daï¬avÃritam / kalpito 'pi cÃhidaæÓo maraïakÃryÃya kalpate, pratisÆryakaÓca prakÃÓakÃryÃya / yadapi d­Óyenaiva dra«ÂuranumÃnÃddra«Â­d­Óyayorbheda÷, d­Óyasya ca sukhÃdibhedopalabdhernÃnÃtvamiti, tadapyasat / na dra«ÂaryaprakÃÓe yato d­Óyasya siddhirastÅtyuktam / d­ÓyabhedopalabdhiÓca nÃsti, pramÃïasyÃnavacchedakatvÃditi vak«yate / d­kchakteÓcÃrthavattvaæ svÃtmopayogÃt / na ca svÃtmani v­ttivirodha÷ / pradÅpavatpramÃïaphalavaccetyuktam / api ca ekatva evÃyaæ dra«Â­d­ÓyabhÃvo 'vakalpate, dra«Âureva cidÃtmanastathà tathà vipariïÃmÃdvivartanÃdvà / nÃnÃtve tu #<[KKS_8]># vivitkasvabhÃvayorasaæs­«ÂaparasparasvarÆpayorasambaddhayo÷ kÅd­Óo dra«Â­d­ÓyabhÃva÷ / na hi cityÃsaæs­«Âaæ cetitamiti yujyate / ekÃnta÷karaïasaækrÃntÃvastyeva sambandha iti cet, na, cite÷ ÓuddhatvÃdapariïÃmÃdapratisaækramÃcca / d­Óyà buddhiÓcitisannidhestacchÃyayà vivartata iti cet, atha keyaæ tacchÃyatÃ? atadÃtmanastadavabhÃsa÷ / na tarhi paramÃrthato d­Óyaæ d­Óyate / paramÃrthataÓcÃd­ÓyamÃnaæ dra«Â­vyatiriktamastÅti durbhaïam / yo 'pi manyate --- d­Óyatayaiva d­Óyaæ vyavasthÃpyate, na sambandhena / darÓanaæ ca `idam'iti parÃgrÆpavi«ayam / sa vaktavya÷ --- satyaæ parÃgrÆpavi«ayam / tattvekasyaivÃtmanastathà tathà vipariïÃmÃdvivartanÃdvà darpaïatala ivÃtmana÷ / tathà hi darpaïatalasthamÃtmÃnaæ vibhaktamivÃtmana÷ pratyeti / citestu vibhaktamasaæs­«Âaæ tayà cetyata iti duravagamam / evaæ ca dra«Âuravyatireko d­ÓyasyÃmnÃyate --- `Ãtmani vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' iti / tasmÃtsu«ÂhÆktamekamiti / k«aïikaj¤ÃnÃtmavÃdinastu savÃsanakleÓasamucchedÃjj¤Ãnoparamalak«aïÃmeva brahmaprÃptimÃhu÷ / tathà ca ÓrÆyate --- `na pretya saæj¤Ãsti' iti / anye tu samucchinnasakalavÃsanatvÃdvidhÆtavi«ayÃkÃropaplavaviÓuddhaj¤ÃnotpÃdalak«aïÃm / anÃdinidhanatve hi nÃpaneyaæ nopaneyaæ và ki¤cidastÅti tadarthÃni ÓÃstrÃïi tadarthÃÓca prav­ttayo vyarthÃ÷ syu÷ / tathà hi vidyÃsvabhÃvaæ cet, na ki¤cinnivartavyamavÃptavyaæ và syÃt, avidyÃyà abhÃvÃdvidyÃyÃÓca bhÃvÃt / avidyÃsvabhÃvaæ cet, tasya nityatve pÆrvasvabhÃvatyÃgÃtsvabhÃvÃntarÃnÃpatteÓca / evamubhayasvabhÃvatve 'pi vidyÃyÃ÷ prÃptatvÃdavidyÃyÃÓcocchettumaÓakyatvÃt / tÃn pratyÃha --- am­tamajamiti / na ca ÓÃstrÃïÃæ muktyarthÃnÃæ ca prav­ttÅnÃæ vaiyarthyam, avidyÃyà nivartyatvÃt / sarvapravÃde«u cÃnÃdirapyavidyocchedyÃbhyupagamyate / na brÆmo 'nÃdernoccheda iti, kiæ tu nityasya brahmaïa÷ svabhÃvasya / #<[KKS_9]># athÃvidyà na brahmaïa÷ svabhÃva÷, arthÃntaraæ brahmaïa Ãpadyeta / na và syÃt, tatra kiæ nivartyam? atha matam --- agrahaïamavidyÃ, sà kathamarthÃntaraæ syÃt? na cÃnivartyÃ, sarvapramÃïavyÃpÃrÃïÃmagrahaïaniv­ttyarthatvÃt / tadapyayuktam / tattvÃgrahaïÃtmikayà vidyayà nivartyate / sà ca nityà brahmaïi / na ca brahmaïo 'nyo 'sti, yasya tattvÃgrahaïaæ brahmaïi prayatnalabhyayà vidyayà nivartyeta / brahmaïi tu yugapadgrahaïÃgrahaïe viprati«iddhe / aviprati«edhe và na kadÃcidavidyà nivartyeta / yasya tu viparyayagrahaïamavidyÃ, tasya brahmaïa÷ svabhÃvaÓcetsa nitya÷ kathaæ nivartyeta? asvabhÃvaÓcedarthÃntaramÃpadyeta / kasya ca taditi vÃcyam, brahmaïo 'nyasyÃbhÃvÃt / brahmaïa eveti cet, viprati«edha÷, tasya vidyÃsvarÆpatvÃt / aviprati«edhe và kena niv­tti÷? atrocyate --- nÃvidyà brahmaïa÷ svabhÃva÷, nÃrthÃntaram, nÃtyantamasatÅ, nÃpi satÅ / evameveyamavidyà mÃyà mithyÃvabhÃsa ityucyate / svabhÃvaÓcetkasyacit, anyo 'nanyo và paramÃrtha eveti nÃvidyà / atyantÃsattve khapu«pasad­ÓÅ na vyavahÃrÃÇgam / tasmÃdanirvacanÅyà / sarvapravÃdibhiÓcetthamiyamÃstheyà / tathà hi --- ÓÆnyavÃdinà sattve yathÃrthadarÓanam, nÃvidyà / khapu«patulyatve na vyavahÃrÃÇgam / vij¤ÃnamÃtravÃdino 'pi yathÃvabhÃsaæ j¤ÃnasadbhÃve nÃrthÃpahnava÷, nÅlapÅtÃderj¤eyÃkÃrasya bahiravabhÃsÃnapahnavÃt, atyantÃsattve bahiravabhÃsÃyogÃt, khapu«pavat / bÃhyÃrthavÃdinÃmapyanityÃdi«u nityÃdikhyÃtayo rajatÃdivibhrÃntayaÓcÃvabhÃsamÃnarÆpasadbhÃve nÃvidyÃtvamaÓnuvÅran / nÃtyantÃsattve tannibandhana÷ kaÓcana vyavahÃra÷ syÃt / syÃdetat --- avabhÃsamÃnaæ rÆpaæ mà bhÆt, avabhÃsastu sanneva, sa cÃvidyeti gÅyate / naitatsÃram / avabhÃsamÃne 'sati tadavabhÃso 'pi satyato durnirÆpa÷ / avabhÃsamÃtraæ tu syÃt / tadavabhÃsa ityapi bhrÃntireva / tasmÃnnÃvidyà satÅ, nÃpyasatÅti / ata eva cÃsyà niv­ttirad­¬hasvabhÃvÃyÃ÷, mÃyÃmÃtratvÃt / anyathÃsvabhÃve d­¬haæ vyavasthitÃyÃ÷ kathamanyathÃtvam? svabhÃvahÃnÃt / #<[KKS_10]># ÓÆnyatve svayaæ niv­ttatvÃt / evaæ ca nÃdvaitahÃnam, na nivartanÅyasyÃbhÃvo và / yattu kasyÃvidyeti / jÅvÃnÃmiti brÆma÷ / nanu na jÅvà brahmaïo bhidyante / evaæ hyÃha --- `anena jÅvenÃtmÃnupraviÓya' iti / satyaæ paramÃrthata÷ / kalpanayà tu bhidyante / kasya puna÷ kalpanà bhedikÃ? na tÃvad brahmaïa÷, tasya vidyÃtmana÷ kalpanÃÓÆnyatvÃt / nÃpi jÅvÃnÃm, kalpanÃyÃ÷ prÃk tadabhÃvÃditaretarÃÓrayaprasaÇgÃt --- kalpanÃdhÅno hi jÅvavibhÃga÷, jÅvÃÓrayà kalpaneti / atra kecidÃhu÷ --- vastusiddhÃveva do«a÷ --- nÃsiddhaæ vastu vastvantarani«pattaye 'lam, na mÃyÃmÃtre / na hi mÃyÃyÃæ kÃcidanupapatti÷ / anupapadyamÃnÃrthaiva hi mÃyà / upapadyamÃnÃrthatve yathÃrthabhÃvÃnna mÃyà syÃt / anye tu --- anÃditvÃdubhayoravidyÃjÅvayorbÅjÃÇkurasantÃnayoriva netaretarÃÓrayamaprakÊptimÃvahatÅti varïayanti / tathà coktamavidyopÃdÃnavÃdibhi÷ --- `anÃdiraprayojanà cÃvidyÃ' iti / tatrÃnÃditvÃnnetaretarÃÓrayatvado«a÷, aprayojanatvÃnna bhedaprapa¤casargaprayojanaparyanuyogÃvakÃÓa÷ / yadeke paryanuyu¤jate --- `prayojanamanuddiÓya na mando 'pi pravartate' iti, tatra parasya brahmaïa÷ prapa¤casargaprayojanaæ vÃcyam / na tÃvatparÃnugraha÷ / prÃk sargÃdanugrÃhyÃïÃmabhÃvÃt, du÷khottaratvÃcca sargasya / nÃtmÃrthakrŬÃdi÷, ÃptakÃmatvÃditi --- tasya avidyÃnibandhanatve sarge nÃvakÃÓa÷ / na hyavidyà prayojanamapek«ya pravartate / na hi gandharvanagarÃdivibhramÃ÷ samuddi«Âaprayojanà bhavanti / tathà `puru«asya viÓuddhasya nÃÓuddhà vik­tirbhavet' ityapi prayuktamavidyÃnibandhane sargavibhÃge / api ca k­tÃrthÃnÃmÃptakÃmÃnÃmeva krŬÃdiprav­ttirullÃsÃt / prÃrthanÃparik­«ÂacetasÃæ tu rativirahiïÃmanabhimataiva krŬà bhavati / na ca vai«amyanairgh­ïyado«a÷ / na hi mÃyÃkÃrasya vividhaæ prapa¤caæ #<[KKS_11]># darÓayato 'ÇgasÃkalyavaikalyavibhÃgena rÃgadve«avibhÃga÷ / citrapustÃdik­tÃæ và vikalÃvikalÃdibhedena citrÃïi tÃni tÃni kurvatÃm, bÃlÃnÃæ ca m­ïmayÃdibhi÷ pratik­tibhedairvicitrai÷ krŬatÃæ na te«u ki¤cidvai«amyaæ nairgh­ïyaæ và / karmÃÓayÃnurodhena ca vidadhato vaicitryaæ na do«a ityÃcÃryÃ÷ / na cÃnÅÓvaratvado«a÷ / na hi sevÃbhedÃnurodhena phalabhedaprada÷ prabhuraprabhurbhavati / tathà ÓuddhasyÃpyaÓuddho vikÃra÷ / na hi prak­tivikÃrayoratyantamavailak«aïyam / prak­tivikÃrabhÃva eva na syÃt / dravÃïÃæ cÃpÃæ karakÃdi÷ kaÂhino vikÃra÷, tathÃcetanasya gomayasya cetano v­Ócika ityÃdi bahuvidhaæ prak­tivikÃravailak«aïyamutprek«itavyamityalamatiprasaÇgena / nanu jÅvà api brahmatattvÃvyatirekÃdviÓuddhasvabhÃvÃ÷ / tatkathaæ te«vavidyÃvakÃÓa÷? vÃrtametat / na ca tÃvadbimbÃdavadÃtÃtpratibimbaæ k­pÃïÃdi«u bhinnam / atha ca tatra ÓyÃmatÃdiraÓuddhiravakÃÓaæ labhate / vibhrama÷ sa iti cet, samÃnametajjÅvÃnÃmapyaÓuddhirvibhrama÷ / anyathà duravÃpaiva viÓuddhi÷ syÃdityuktam / syÃdetat --- k­pÃïÃdayo mukhe vibhrÃntihetava÷, tathehÃpi vibhramaheturvÃcya÷ / anÃdau vibhrame hetvanve«aïamasÃmpratamiva / tathà ca `svapnÃdivadavidyÃyÃ÷ prav­ttistasya kiÇk­tÃ' iti pratyuktam / nanu svÃbhÃvikyanÃdiravidyà nirhetu÷, sà kathamucchidyeta? sarvaÓÃstrÃïyeva tÃvannaisargikyà avidyÃyà ucchedÃya prasthitÃni / api ca pÃrthivÃnÃmaïÆnÃæ ÓyÃmatÃnÃdi÷ pÃkajena varïena nivartyate / nanu svÃbhÃvikamapi ki¤cidvilak«aïapratyayopanipÃtÃnnivartatÃm / aikÃtmyavÃdinastvanÃgantukÃrthasya tadabhÃvÃtkuto niv­tti÷? na khalvÃtmasvabhÃva eva vidyà avidyÃnivartikÃ, avidyÃyÃstayà saha v­tteravirodhÃt / virodhe và nityaniv­tternityamuktaæ jagatsyÃt / na ca vidyÃntaramÃgantukaæ virodhi nivartakam, aikÃtmyavÃde vyatiriktasya tasyÃyogÃt, Ãgantukasya brahmasvabhÃvatvÃnupapatteÓca / taduktam --- `svÃbhÃvikÅmavidyÃæ tu nocchettuæ kaÓcidarhati / vilak«aïopapÃte hi naÓyetsvÃbhÃvikaæ kvacit // #<[KKS_12]># na tvaikÃtmyÃbhyupÃyÃnÃæ heturasti vilak«aïa÷' / iti / atrocyate --- uktametajjÅvÃnÃmavidyÃkalu«itatvam, na brahmaïa÷ / taddhi sadà viÓuddhanityaprakÃÓamanÃgantukÃrtham / anyathà brahmabhÆyaæ gatasyÃpi nÃvidyà nivarteta / tatrÃnirmok«a÷ / atha brahmaiva saæsarati brahmaiva mucyate, ekamuktau sarvamuktiprasaÇga÷ / yato bhedadarÓanena brahmaiva saæsarati, abhedadarÓanena ca mucyate / te«Ãæ ca nisargajÃvidyÃkalu«ÃïÃæ vilak«aïapratyayavidyodayenopapadyate 'vidyÃniv­tti÷ / na hi jÅve«u nisargajà vidyÃsti / avidyaiva hi naisargikÅ / tasyà Ãgantukyà vidyayà pravilaya÷ / avyatireke 'pi ca brahmaïo jÅvÃnÃæ bimbapratibimbavadvidyÃvidyÃvyavasthà vyÃkhyÃtà / kena punarupÃyenÃvidyà nivartate? ÓravaïamananadhyÃnÃbhyÃsairbrahmacaryÃdibhiÓca sÃdhanabhedai÷ ÓÃstroktai÷ / katham? yo 'yaæ ÓravaïamananapÆrvako dhyÃnÃbhyÃsa÷ prati«iddhÃkhilabhedaprapa¤ce `sa e«a neti neti'Ãtmani, sa vyaktameva bhedadarÓanapratiyogÅ tannivartayati / sa ca sÃmÃnyena bhedadarÓanaæ pravilÃpayannÃtmanÃpi pravilÅyate / na ca Órot­ÓravaïaÓrotavyÃdivibhÃgaparihÃïyà vibhÃgÃntaraniv­ttivi«ayÃ÷ ÓravaïÃdaya÷, api tu sÃmÃnyena / tathà ca tasminnapi pravilÅne svaccha÷ pariÓuddho 'syÃtmà prakÃÓate / yathà raja÷samparkakalu«itamudakaæ dravyaviÓe«acÆrïaraja÷ prak«iptaæ rajontarÃïi saæharatsvayamapi saæhriyamÃïaæ svacchÃæ svarÆpÃvasthÃmupanayati, evameva ÓravaïÃdibhirbhedadarÓane pravilÅyamÃne viÓe«ÃbhÃvÃttadgate ca bhede, svacche pariÓuddhe svarÆpe jÅvo 'vati«Âhate / avidyayaiva tu brahmaïo jÅvo vibhakta÷, tanniv­ttau brahmasvarÆpameva bhavati / yathà ghaÂÃdibhede tadÃkÃÓaæ pariÓuddhaæ paramÃkÃÓameva bhavati / syÃdetat --- kathaæ bhedenaiva bheda÷ pratisaæhriyate? bhedapratipak«atvÃt, yathà rajasà raja÷ --- ityuktam / vyaktameva bhedÃtÅtabrahmaïi ÓravaïamananadhyÃnÃbhyÃsÃnÃæ bhedadarÓanapratipak«atvamavidyÃnubandhe 'pi / yathà paya÷ payo jarayati #<[KKS_13]># svayaæ ca jÅryati, yathà ca vi«aæ vi«Ãntaraæ Óamayati svayaæ ca ÓÃmyati / yathoktam --- `vidyÃæ cÃvidyÃæ ca yastadvedobhayaæ saha / avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tamaÓnute' // etaduktaæ bhavati --- vidyÃvidye dve apyupÃyopeyabhÃvÃtsahite / nÃvidyÃmantareïa vidyodayo 'sti / sÃdhyà tarhi, tathà ca k­takatvÃdanityatvam, ata Ãha --- avidyayà m­tyumiti / e«o 'rtha÷ --- nÃvidyà vidyÃyÃ÷ sÃdhanam / kiæ tvavidyayà ÓravaïÃdilak«aïayÃpyavidyaiva nivartate / m­tyurityavidyaivocyate / tasyÃæ niv­ttÃyÃæ vidyÃrÆpopalak«itamam­tamaÓnute svarÆpÃvasthÃnaæ sphaÂikamaïirivopÃdhyÃÓrayanibandhanoparÃgatyÃgÃt / antareïa prayatnÃntaraæ vidyÃsvarÆpe 'vati«Âhata iti / anyo 'rtha÷ --- nÃvidyà vidyÃrahitÃsti / tathà hi --- bhedadarÓanamapi na prakÃÓaÓÆnyam / tadabhÃve na bheda÷ prakÃÓeta / tasmÃtpara eva prakÃÓastathà tathà prakÃÓate / yathoktam --- `tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' iti / kiæ tvavidyÃnubaddha÷ / yathoktam --- `sarvaæ darÓanamanyÆnamavikalpaæ vikalpitamiva tvayamÃntara÷ puru«o 'bhimanyate' / tathà na vidyà aikÃtmyaÓravaïÃdilak«aïà vinÃvidyayÃ, Órot­ÓravaïÃdivibhÃgÃnubaddhatvÃt / tatrÃvidyayaiva vidyÃpratyÃsannayà vibhÃgadarÓanamavidyÃæ tÅrtvà vidyÃlak«aïe nitye svarÆpe 'vati«Âhate, pratibimbakalu«itamivodakaæ tanniv­ttau / syÃdetat --- aikÃtmye vibhÃgasyÃsatyatvÃt, tadadhi«ÂhÃnaÓravaïÃdayo 'pyasatyÃ÷ kathaæ kasmaicitkÃryÃya syu÷? asatyÃcca satyapratipattirmithyaiva, yathà dhÆma iti mithyÃg­hÅtÃdbëpÃditi / ucyate / nÃyaæ niyama÷ --- asatyaæ na kasmaicitkÃryÃya bhavatÅti / bhavati hi mÃyà prÅterbhayasya ca nimittam, asatyaæ ca #<[KKS_14]># satyapratipatte÷, yathà rekhÃgavayo lipyak«arÃïi ca / syÃdetat --- svarÆpeïedaæ satyam, na ÓÆnyam / aikÃtmyavÃdinastu svarÆpeïÃpyupÃyÃnÃmasatyatà / ucyate --- santu svarÆpeïa satyÃ÷ / yena tu rÆpeïa pratipÃdakÃstadasatyam / kÃryopayogarahità svarÆpasatyatà vyarthà / api ca abhedadarÓanopÃyà api na svarÆpeïa mithyÃ, yato brahmaivai«Ãæ svarÆpam / tatra brahmaivÃvidyÃnubaddhaæ brahmaprÃptyupÃya÷, yathà rekhÃdaya÷ `kakÃro 'yam, gavayo 'yam'ityavidyamÃnarÆpeïaiva varïÃdÅnÃæ bodhakÃ÷ / yo 'pi manyate --- na rekhÃgavayo gavayatvena gavayÃntarÃïÃæ pratipattihetu÷, na rekhà varïatvena / kiæ tu sÃd­ÓyÃt --- etatsad­Óo gavaya iti, rekhà ca samayÃt --- Åd­ÓÅæ rekhÃæ d­«ÂvÃyaæ varïa÷ smartavya iti / tasya lokavirodha÷ / tathà hi --- bÃlà hi rekhÃsu varïatvenaiva vyutpÃdyante loke 'bhedena ca vyapadeÓa÷ --- `ayaæ gavaya÷'ityÃkhyÃtu÷, pratipattuÓca --- `gavayo 'yaæ mayà d­«Âa÷' iti / tathÃsatyÃtpratibimbÃccÃd­«Âasya pratibimbahetorviÓi«ÂadeÓÃvasthasyÃnumÃnaæ na m­«Ã / ÓabdÃcca nityÃdasatyadÅrghÃdivibhÃgabhÃjo 'rthabhedapratipattirna mithyà / tathà mithyÃhidaæÓo maraïahetu÷ / tataÓca maraïamÆrcchÃdyanumÃnaæ na vitatham, kÃlÃdi bhedayuktÃtsatyÃhidaæÓÃdiva / yasyaiva k«aïikaj¤ÃnamÃtmà tasyaiva tÆpaneyÃpaneyÃsambhavÃnmok«aÓostrÃïÃæ muktyarthÃnÃæ ca prav­ttÅnÃæ vaiyarthyam / k«aïikasya svarasenaiva nirvÃïÃt, anÃdheyÃtiÓayatvÃcca / ekasmin k«aïe viÓe«ÃviÓe«avibhÃgÃbhÃvÃt, k«aïasyÃbhedyatvÃt / yadi matam --- santatÃvupaneyamapaneyaæ ca samastÅti, tadasat / kartà bhoktà ca saæsÃrÅ / na ca santatiravastutvÃtkartrÅ bhoktrÅ và / kathaæ vÃsato muktibandhau? atha matam --- nÃtyantamasatÅ santati÷, nÃpi satÅ, kalpanayà tu satÅ, tadvimok«Ãya ÓÃstrÃïi prav­ttayaÓceti / kalpitastarhi saæsarati vimucyate ca / kalpitavi«ayau ca saæsÃravimok«Ãvapi kalpi #<[KKS_15]># tÃveva / tadetadasmÃbhirucyamÃnaæ kiæ na bhavato 'bhimatam? uktametat --- kalpitavi«ayÃveva saæsÃramok«au, na parasmin paramÃrthe / api cÃbhyupagamyÃpi k«aïikaæ vij¤ÃnamanÃdinidhanÃyà eva santatermuktisaæsÃrÃvabhyupetau / tathà hi --- santateranÃditvÃtsaæsÃrasyÃvastutvÃcca notpÃda÷ / noccheda÷, avastutvÃdantyak«aïÃnupapatteÓca / sa hyantya÷ k«aïa÷ ki¤citkÃryamÃrabheta vÃ, na và / Ãrambhe nÃntya iti tadabhÃvÃnnoccheda÷ / anÃrambhe sarvaÓaktivirahÃdasallak«aïÃttasyÃsattvam / tasminnasati sarve 'pyanenaiva krameïÃsanta÷ santÃnina÷ syu÷ / tadabhÃve santÃna eva nÃsti, kasyoccheda÷? athÃrabhata eva kÃryamantya÷ santÃnÃntare sÃrvaj¤e, sati hetuphalabhÃve kathaæ santÃnÃntaram? na hetuphalabhÃvÃdanyadekasantatervyavasthÃpakam / na hetuphalabhÃvamÃtrÃdekasantativyavasthÃ, api tu upÃdÃnahetuphalabhÃvÃt / na ca sÃrvaj¤asya j¤Ãnasya caramak«aïa upÃdÃnam / Ãlambanapratyayo hi sa÷ / samanantarapratyayaÓcopÃdÃnam / svasantatipatitasamanantarapratyayajanyaæ ca sÃrvaj¤aæ j¤Ãnam / Ãlambanapratyayo 'sya caramak«aïa÷ / yadi tulyajÃtÅyamupÃdÃnam, na muktacittasÃrvaj¤aj¤ÃnayostulyajÃtÅyatà nÃsti / yo 'pi manyate --- vilak«aïakÃrye santatyuccheda iti, tasya rÆpaj¤Ãnaprabandhe vi«ayÃntaravij¤ÃnÃnnirvÃïaprasaÇga÷ / kathaæ cittulyatÃyÃmanirvÃïamityalamatiprasaÇgena / kecittu --- vij¤Ãnaguïamavij¤ÃnasvabhÃvamÃtmatattvamicchanta÷ samutkhÃtasakalaviÓe«aguïe svarÆpe tasya sthitiæ brahmaprÃptimÃhu÷ / sà hi tasyÃvasthà dehendriyÃdyupÃdhibhirak­tÃvacchedà b­hatÅ brahmeti gÅyate / j¤ÃnasvabhÃvatve ca sarvagatasya dehendriyanirapek«asya nityatvÃjj¤ÃnasvarÆpasya sannihitavividhaj¤eyabhedasya b­hattara÷ saæsÃra÷ syÃt / atha na vijÃnÃti ki¤cit, na tarhi j¤ÃnasvarÆpa÷ / sakarmako hi jÃnÃtyartho nÃsati karmasambandhe yujyate / tÃn pratyÃha --- vij¤Ãnamiti / kuta÷? ÓrÆyate hi --- `satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' `vij¤ÃnamÃnandam' ityÃdi / na coktado«a÷ / yathà dÃhako 'pi vahnirupanÅtaæ dÃhyaæ dahati, nÃnupanÅtamadÃhyaæ ca / yathà ca sphaÂikadarpaïÃdaya÷ #<[KKS_16]># svacchÃ÷ prakÃÓasvabhÃvà api yadevopanidhÅyate yogyaæ ca tacchÃyÃpattyà tadeva darÓayanti / evamayaæ puru«o bhogÃyatanaÓarÅrastho bhogasÃdhanendriyopanÅtÃn ÓabdÃdÅn bhuÇkte, tacchÃyÃpattyà nityacaitanyo 'pi / ataÓca na sarvasya sarvadarÓitvaprasaÇga÷ / na ca muktau bÃhyavi«ayopabhoga÷ / syÃdetat --- sarvagatasya sarvameva vi«ayatvena vartate / tatra kimupaneyam? ucyate --- yasyÃpyaj¤asyÃtmano j¤Ãnaæ mana÷saæyogÃdijanyam, tasyÃpi sarvamanobhi÷ sarvÃtmanÃæ saæyogÃtkathamupabhogavyavasthÃ? mana÷saæyogamukhena sarve hi tadvi«ayà vi«ayatve 'sya vartante / athÃsya karmanibandhanatvÃdupabhogasya karmanimittà vyavasthÃ, sà citirÆpÃtmavÃdino 'pi na daï¬avÃrità / api cÃsyÃbhedadarÓanaparini«pattyà sarvasminnÃtmabhÃvamÃpanne d­ÓyÃbhÃvÃdeva na darÓanaæ d­ksvabhÃvasyÃpi dagdhuriva vahnerdÃhyÃbhÃvÃnna dÃha÷, prakÃÓasyeva ca prakÃÓyÃbhÃvÃnna prakÃÓakatà / taduktam --- `na hi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate, avinÃÓitvÃt / na tu tad dvitÅyamasti tato 'nyadvibhaktam, yatpaÓyet' `yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆt' ityÃdi / vij¤ÃnÃdiviÓe«aguïaniv­ttilak«aïà ca muktirucchedapak«Ãnna bhidyate / na hi sato 'pyÃtyantiko darÓanÃbhÃvo 'bhÃvÃdviÓi«yate / kaÓca sarvata÷ preyasa Ãtmano 'bhÃvamabhikÃÇk«edityapuru«Ãrtho mok«a÷ syÃt / syÃdetat --- vividhadu÷khopaÓamatvÃdÃtmocchedo 'pi puru«eïÃrthyate / d­Óyante hi tÅvrapÃparogagrastÃ÷ svocchedÃya yatamÃnÃ÷ / satyaæ prav­ddhagadonmÆlitanikhilasukhà du÷khamayÅmiva mÆrtimudvahanta÷ / na tvevaæ saæsÃriïo vividhavicitradevÃdyÃnandabhÃgina÷ / tatra yathà vividhadu÷khoparamatvÃtpuru«Ãrthatvam, tathà vividhasukhoparamatvÃdapuru«Ãrthatvamapi / yasya tu nirm­«Âanikhiladu÷khÃnu«aÇgà paramÃnandasaævedanÃvasthà tasyaivaikÃntikaæ puru«ÃrthatvamityalamatiprasaÇgena / ak«aramiti ÓabdÃtmatÃmÃha, viÓe«eïa sÃmÃnyasya lak«aïÃt / apariïÃmitvaæ vÃ, pariïÃme pÆrvadharmaniv­tte÷ k«araïasya bhÃvÃt, tadvyudÃsena / kathaæ #<[KKS_17]># tÃvacchabdÃtmatÃ? `paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃra÷'ityÃdiÓrutibhya÷ / na cedamabhidheyÃpek«am, kÃrapratyayÃntasya ÓabdasvarÆpaparatvÃt / avarïÃdapi varïasamudÃyÃtpara÷ kÃrapratyayo d­Óyate --- `evakÃra÷ kimartha÷?' `kimarthaÓcakÃra÷?' iti / nanvidamanyathaiva vyÃcak«ate --- sarvaviÓe«Ãtigasya brahmaïa upÃsitumaÓakyatvÃtpratÅkopadeÓo 'yam / asminnÃlambane brahmopÃsitavyam / yathà devatÃyÃ÷ sÃk«ÃtpÆjÃsambhavÃttallächane dÃruïyaÓmani và pÆjÃvidhÃnaæ tadbuddhyÃ, tathà dhyÃtà devatà sà prasÅdatÅti / anena vÃbhidhÃnena taddhyeyam, praïavasya tadabhidhÃnatvÃt / ucyate --- `omityÃtmÃnaæ dhyÃyatha' `omiti yu¤jÅta'iti yatra yogÃÇgatà ÓrÆyate tatraivam / yatra tu yu¤jÅtetyÃderaÓravaïÃttÃdÃtmya eva paryavasyati vÃkyam, tatra nettham / yathà `omiti brahma, omitÅdaæ sarvam' iti / atra hi sarvavÃganugamena tadatyÃgÃdoÇkÃro vÃcastattvamiti darÓayitvà vÃgrÆpÃtyÃgÃcca rÆpaprapa¤casya `oÇkÃra evedaæ sarvam'ityupasaæharati / yatrÃpi `etenaiva paraæ puru«amabhidhyÃyÅta' iti Óravaïam, tadapi sarvÃtmabhÃvapratipÃdanapÆrvakam / na ca sarvÃtmabhÃva aupacÃrika÷ stutyartha iti yuktam, mukhyÃrthatve 'pyavirodhÃt / sarvasya hi pratyak«Ãdyanavaseyaæ ÓÃstragamyamidaæ rÆpaæ na viruddhyate / na hi pramÃïÃntareïÃnavagama÷ pramÃïÃntarasya vi«ayamapaharati / `tasmÃdvidvÃn' iti ca sÃrvÃtmavida eva tena dhyÃnopadeÓa÷ / na ca tadanyata÷ / tasmÃdanantarameva vÃkyaæ tatra paryavasitam / tato 'dhigatasÃrvÃtmyasya sato dhyÃnopadeÓa÷ / atha và --- `vÃgeva viÓvà bhuvanÃni jaj¤e vÃgevedaæ bubhuje vÃguvÃca'ityÃdau vÃca÷ sÃrvÃtmyaæ ÓrÆyate / tathà vÃksÆkte vÃca÷ sarvÃtmatvaæ sarveÓitvaæ ca pradarÓitam --- `ahaæ rudrebhirvasubhiÓcarÃmi' iti vÃcaiva / yathÃtmani pratibuddhena #<[KKS_18]># vÃmadevena --- `ahaæ manurabhavaæ sÆryaÓca' iti / api ca prak­tirÆpÃnvità vikÃrÃ÷ / vÃgrÆpÃnvitaæ ca jagat / ato vÃco vipariïÃmo vivarto vÃvasÅyate / kathaæ tadanugama÷? taduparÃgavij¤ÃnavedanÅyatvÃt / tathà hi dhÆmÃdatrÃgniriti pratipattervyadhikaraïatayà vyaktaæ vailak«aïyaæ ÓabdÃdarthÃvagamasya saævedyate sarveïa / itaÓcaitadevam --- yastu ÓabdayorviÓe«yaviÓe«aïabhÃvo 'vagamyate `nÅlamutpalam' iti, arthagata evÃsau / anyathà yathà `Ærdhvatve kÃkanilayanÃtsthÃïu÷'iti parasparavyavacchinnÃbhyÃmarthÃbhyÃmarthÃntarapratÅti÷, tathà syÃt / api ca dhÆma iva Óabde pratipattihetau na tÃdrÆpyeïa niÓcaya÷ syÃt / na ca dhÆmÃtpramÃïÃntarÃdvÃgnau niÓcayo dhÆmarÆpÃnukÃrÅ bhavati / bhavati tu pramÃïÃntarÃdapyarthe«u niÓcaya÷ ÓabdarÆpaparÃmarÓÅ / taddarÓanÃcchabdÃdapi pratipattau tathà pratipatti÷, na tvÃnantaryanimittà bhrÃntirityadhyavasyÃma÷ / bÃlÃnÃmapi ca yeyamanyaparihÃreïa stanÃdau prav­tti÷, sà na `idam'ityaniÓcinvatÃæ bhavitumarhati / nÃniÓcite sthÃïau puru«e vÃnyataranibandhanà prav­tti÷ / na ca niÓcaya÷ ÓabdÃnurÃgaÓÆnya iti te«Ãmapi pÆrvajanmaÓabdabhÃvanÃbhÃjÃæ vÃgrÆpoparaktameva j¤Ãnaæ niÓcÅyate / tathà ca tadrÆpopagrÃhyaæ jagattadvivarta iti pratÅma÷ / api ca santyarthà vyÃvahÃrikÃ÷, ye«Ãæ na ÓabdavivartÃdanyattattvam / tatsÃmÃnyÃditare 'pi tathÃvasÃtavyÃ÷ / yathà `kuryÃt, na kuryÃt' iti vidhini«edhau, vÃkyÃrtha÷, samÆha÷, asantaÓcÃlÃtacakraÓaÓavi«ÃïÃdaya÷ / tatra na tÃvadvidhini«edhau bhÆte prav­ttiniv­ttÅ, na ca vartamÃne, na bhavi«yantyau / apÃk«Åtpacati pak«yatÅtyaviÓe«aprasaÇgÃt / kÃrye iti cet / na, kÃlatrayÃtirekeïa kÃryatvasyÃnirÆpaïÃt / tasmÃtprav­ttiniv­ttyanuguïamavastukaæ pratibhÃmÃtraæ vidhini«edhaÓca syÃtÃm / na cÃnÃlambanà j¤ÃnasvabhÃvatvÃtpratibhà yuktà / na ca sà ÓabdarÆpaparÃmarÓavikalà / tasmÃtprav­ttiniv­ttyÃnuguïyena Óabdatattvameva #<[KKS_19]># tathà tathÃvabhÃsata iti sÃmpratam / evaæ vÃkyÃrtha÷ / saæsargo na saæsargivyatirekeïa kaÓcit, na saæsargyasaæsargirÆpÃtirikta÷ / na j¤eyaÓÆnyaæ j¤Ãnam / na vikalpapratyayo vÃgrÆpoparÃgarahita iti vÃktattvameva tathà tathà vivartata iti nyÃyyam / evaæ samÆhe vanÃdÃvasatsu cÃlÃtacakrÃdi«u yojanÅyam / api ca yadyapi «a¬jÃdi«u gavÃdi«u ca prÃk ÓabdÃjj¤Ãnamasti, tathÃpi na tÃd­k, yÃd­k ÓabdaniveÓÃduttarasmin kÃle / aviviktà hi prÃk pratipatti÷, sphuÂatarà vivekavatÅ paÓcÃt / tathà ca gopÃlÃvipÃlÃdayo vivekaj¤Ãnasiddhaye saæj¤Ãæ niveÓayanti / evaæ ca ÓabdasaæsparÓe 'rthe bodhotkar«adarÓanÃttatpratihÃre ca saæcetitÃnÃmapyasaæcetitakalpatvÃtpathi gacchatast­ïÃdÅnÃmapakar«ÃdvÃgrÆpÃdhÅnameva citaÓcititvam / vÃkÓaktireva và citi÷ / tatpratisaæhÃre 'pi sÆk«mà vÃkÓaktirityeke / sarvathà vÃgrÆpÃdhÅno j¤eyabodha iti sarvaæ j¤eyaæ vÃgrÆpÃnvitaæ gamyata iti tadvikÃrastadvivarto và / m­da iva ghaÂÃdaya÷, candramasa iva jalataraÇgacandramasa iti / anye tu --- m­dÃdid­«ÂÃntadarÓanÃtpariïÃmitÃæ brahmaïo manyante / tadapÃkriyate --- ak«aramiti / kuta÷? `dhruva÷' `nitya÷'iti tatra tatra Órute÷ / atha matam --- pariïÃmitve 'pi tattvÃvighÃtÃnna nityatà vyÃhanyate / yathoktam --- `yasmin vikriyamÃïe 'pi tattvaæ na vihanyate tadapi nityam' iti / satyam / tathÃpi tu yadviÓuddhamÃtmarÆpaæ tasyÃbhÃvÃtsarvÃtmanà pariïatÃvanityatvam, ekadeÓapariïatau sÃvayavatvÃnnityatvamekatvaæ ca vyÃhanyete / tadetadviÓuddhatvaæ nityatvamekatvaæ cÃkÃÓakalpe brahmaïyavakalpate / kalpitÃvacchede 'kalpitÃvacchedamapyÃkÃÓamanavacchinnamastyeva / atha kalpitaikadeÓapariïÃma÷ sa kalpanayaiveti su«ÂhÆktam --- ak«aramiti / kecit `sarvagandha÷ sarvarasa÷'ityÃdiÓrute÷ sarvÃtmatÃæ brahmaïa upÃgaman / evaæ ca vi«ayopabhogopapatte÷ prakÃÓasvabhÃvasyÃtmano vi«ayÃ÷, yuktam, yatprakÃÓeran / anyatve tu ja¬ÃnÃæ prakÃÓanamasambhÃvanÅyamiti / #<[KKS_20]># tÃn pratyÃha --- asarvamiti / kuta÷? `asthÆlamanaïvahrasvam' iti sarvabhedoparÃgaprati«edhÃt / sarvabhedÃviyogÃccÃnirmok«a÷ / na hi svabhÃvÃdviyojayituæ vastu Óakyam, vahnirivau«ïyÃt / athÃpi katha¤cidviyojyeta, tathÃpi bhedaprapa¤caprabandhasyÃnucchedÃdviyogÃbhÃvÃnnityasaæsÃrità syÃt / sarvathà aÓanÃyÃpipÃsÃdiprapa¤co 'syÃtmà / tatprapa¤casya cocchedo ne«yate / tatraikÃtmyavÃdino 'nirmok«a÷ / ÃtmabhedavÃdinastu kasyaciducchinna÷ kasyacinneti muktasaæsÃrivibhÃga÷ / tasmÃnna prapa¤cÃtmakaæ brahma, avidyÃvikrŬitameva prapa¤ca iti sÃmpratam / yadi tarhyavidyÃkrŬitameva prapa¤ca÷, prapa¤caÓÆnyatà tarhi paramÃrtha÷ / saivÃstu brahma, paramÃrthatvÃt / tathà ca prapa¤cani«edhenaiva tadrÆpaæ ÓrÃvyate --- `sa e«a neti neti' `asthÆlamanaïvahrasvam' iti ca / tatrÃha --- sarvamiti / etaduktaæ bhavati --- brahmaïo na sarvÃtmatà / sarvaæ tu brahmÃtmakam, brahmarÆpeïa rÆpavat, na tu ÓÆnyameva, nityamuktiprasaÇgena tadarthopadeÓaprav­ttivaiyarthyaprasaÇgÃt / nityamuktitve 'pyavidyÃnibandhana÷ saæsÃra÷ iti cet / yadi grahaïÃbhÃvo 'vidyÃ, kathaæ tarhi tannibandhana÷ saæsÃra÷? muktÃvapi tasya tulyatvÃt, tadvadeva na ki¤citprakÃÓeta / athÃyathÃrthagrahaïamavidyÃ, na tarhi sarvaÓÆnyatà / `tenedaæ pÆrïaæ puru«eïa sarvam' iti Órute÷, `Ãtmaivedaæ sarvam' iti ca sarvasminnÃtmopadeÓÃt, `kathamasata÷ sajjÃyeta' iti ca svayaæ ÓÆnyatÃyà ni«edhÃt / bhÃvo hi yathÃvadaprakÃÓamÃno 'dhyastÃvidyamÃnarÆpa÷ prakÃÓate / ÓÆnye tu kvÃdhyÃsa÷, kiæ prakÃÓatÃmiti nirbÅjataiva syÃt / `vij¤ÃnamÃnandam' iti rÆpopadeÓÃcca na sarvÃbhÃvamÃtraæ brahma, api tu sarvasyÃtmeti / kecittu kevalasya sukhasyÃdarÓanÃddu÷khÃvinÃbhÃvÃnnÃstyavasthà du÷khasaæsparÓavivikteti manyante / na hi kaÓcijjantu÷ sukhyevopalabhyate, du÷khyeva và / #<[KKS_21]># du÷khavata eva tu sukhaæ sukhatve 'vati«Âhate / tÃpavata eva candanasaæsparÓa÷ sukham / tatrÃha --- abhayamiti / sarvabhayavinirmuktà hi brahmÃvasthà / na cÃtrÃlpÅyÃnapi kleÓa÷, asak­dabhayaÓrute÷ `abhayaæ vai brahma' ityÃdi / tathà hi na svÃbhÃvikaæ bhayaæ brahmaïi, ÃnandarÆpeïa virodhÃt / nÃgantukaæ hetumat, dvitÅyÃbhÃvÃt / taduktam `dvitÅyÃdvai bhayaæ bhavati' iti / na ca du÷khaniv­ttirÆpaæ sukham, yena du÷khitasyaiva sukhaæ sukhatve 'vati«Âheta iti prapa¤citametatpurastÃt / apara÷ prakÃra÷ --- iha kecinmuktÃbhimatÃnÃmapi punarÃv­ttibhayaæ manyante / iha hi vij¤ÃnÃtmÃno brahmaïo vibhaktÃ÷ syu÷, avibhaktà và / svato brahmaïaiva và vibhajyeran bhogÃrthaæ krŬÃrthaæ vibhÆtikhyÃpanÃrthaæ và svabhÃvÃdvà / % avidyÃnibandhano và tadvibhÃga÷ / vij¤ÃnÃtmÃna eva và brahmaÓabdÃbhidheyÃ÷, nÃnyadbrahma / % te«Ãæ karmÃvidyÃnibandhana÷ saæsÃra÷, dra«Â­d­Óyayo÷ parasparayogyatÃnibandhano và / % tatra yogyatÃnibandhanatve yogyatÃyà anapÃyÃtpunarÃv­ttibhayamapracyutam / atha k­takÃryatvÃnna punarÃv­tti÷, sak­cchabdÃdyupalabdhau na punastadupalabdhi÷ syÃt / athÃnantavikÃrà prak­ti÷ sarvÃtmanopalabdhau nivartate, avik­tarÆpÃntaropalabdhaye ca pravartata eva / ÃnantyÃdeva tarhi na sarvÃtmanopalabdhi÷ saæbhavatÅti guïapuru«ÃnyatÃkhyÃtimato 'pi punarÃv­tti÷ saæbhÃvyeta / avidyÃpÆrvakarmanibandhanatve 'pyanÃdau saæsÃre 'nantatvÃtkarmaïÃmaniyatavipÃkakÃlatvÃcca pratisargÃvasthÃyà iva muktyavasthÃyà api pratyudÃv­ttibhayaæ na vyÃvartate / avidyÃnibandhanatve 'pi tasyà nirhetutvÃnni«prayojanatvÃcca prav­ttestathaiva puna÷ puna÷ prav­tti÷ kena vÃryate / tathà ca su«upte brahmaprÃpte÷ pratyudÃv­ttird­Óyate / svatantre tu brahmaïi vibhaktÃnÃæ jÅvÃnÃæ dehendriyopabhogahetÃvavibhaktÃnÃæ và vibhajya bhogÃdibhirhetubhirna punardehÃdibhedo na sambhÃvyate / svatantro hi krŬayà svÃtantryakhyÃpanena #<[KKS_22]># và svabhÃvena và punarbadhnÅyÃllaukika iveÓvara÷ / athai«a karmÃpek«a÷, na karmasvasya svÃtantryam / tathÃpi karmaïÃmÃnantyÃdvipÃkakÃlaniyamÃbhÃvÃcca kalpaÓatÃtikrame 'pi prÃptavipÃkakÃlebhya÷ karmabhya÷ punarbandha÷ sambhÃvyate / yato naikabhavika÷ karmÃÓaya÷, na hyasya prÃyaïamevÃbhivya¤jakamapi tu deÓakÃlÃdayo 'pi / tathà hi --- ekasminnapi dehe krameïa karmaphalabhogo d­Óyate, viruddhajÃtibhoganimittÃnÃæ ca karmaïÃæ yugapadÃvÃpagamanÃnupapatte÷, garbham­tyÆnÃæ cÃkarmaïÃæ vimuktiprasaÇgÃt (Ms B; vimuktiprasaÇga÷ -- edition) / tatrocyate --- abhayamiti / parà hÅyaæ k«emaprÃpti÷ ÓrÆyate / nÃsyÃæ puna÷saæsÃrabhayamasti / na tÃvatkarmanimitta÷ puna÷saæsÃra÷, vidyayà prÃyaÓcittenevÃk­tabhogÃnÃmanantÃnÃmapi karmaïÃæ prak«ayÃt / uktaæ hi --- `j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃtkurute tathÃ' iti / tathà `k«Åyante cÃsya karmÃïi' iti / athavà vidyayÃvidyÃniv­ttau pravilÅna eva % kart­karmaphalapravibhÃga÷ / tasya kuta÷ sambhava÷ / nÃpyavidyÃnimitta÷, tatprav­ttihetorabhÃvÃt / anÃdirhyavidyÃ, anÃditvÃdeva na hetumapek«ate / prÃgabhÃve hi hetuvyÃpÃra÷, asati prÃgabhÃve kadà heturvyÃpriyeta / na hi sato hetuk­tyamasti, vidyayà tÆcchinnà prÃgasatÅ pravartamÃnà nÃkasmÃtpravartitumarhati / su«upte tu vik«epamÃtraæ niv­ttam, tatsaæskÃro 'grahaïaæ ca naiva niv­tte / anyathà na turÅyÃdbhidyeta / vik«epamÃtrÃbhÃvÃttu brahmaprÃptyabhidhÃnam / tasmÃtsu«ÂhÆktam --- abhayamiti / kena puna÷ pramÃïenÃsyÃrthasya samadhigama÷ / na tÃvatpratyak«eïa, tasyaitadviparÅtabhedavi«ayatvÃt / nÃpyanumÃnena, tatpÆrvakatvÃt / nopamÃnena, sÃd­Óyavi«ayatvÃt, tasya ca bhedÃdhi«ÂhÃnatvÃt / arthÃpattistu viparyaye, na bhedamantareïa kaÓcidvyavahÃra upapadyate yata÷ / abhedo 'pi hi pramÃtrÃdivibhÃgÃd­te duravagama÷ / abhÃvo 'pi na bhÃvarÆpatattvÃvagamÃyÃlam / nÃpi #<[KKS_23]># prapa¤cÃbhÃvÃvagamÃya, pratyak«Ãdi«u satsu tadasaæbhavÃt / Ãgamo 'pi na tÃvadÃptapraïet­ko 'tra kramate, pramÃïÃntarÃdhigatagocaratvÃt / nÃpi svatantra÷, vidhini«edharÆpatvÃt, tayoÓca sthite tattve 'saæbhavÃt / nÃpi tadanapek«aæ vyavasthitavastuvi«ayameva prÃmÃïyam, bhÆtÃnuvÃdatve pramÃïÃntarÃpek«atvÃt / lokÃcca ÓabdasÃmarthyÃdhigama÷ / tatra kÃryaparatayaiva kÃryÃnvayi«varthe«u padÃni prayujyante, tathÃrthavattvÃt / na hi prav­ttiniv­ttiÓÆnyasya vacasa÷ kaÓcidartha÷ / api ca na bhÆtÃnuvÃdÃdvacasa÷ sambandhÃnugama÷, api tu pravartakÃt / prav­ttyà hyanumÃyÃrthapratyayaæ tatra Óabdasya sÃmarthyapratÅti÷ (@pratÅte÷ -- edition) tathà ca na prav­ttisambandharahite«varthe«u ÓabdÃnÃæ Óaktirgamyate / tathà satyanavagatasÃmarthyÃ÷ Óabdà bhÆte 'rthe kathaæ tadavagamayeyu÷ / api ca pramÃïÃntarÃvasitaÓcetso 'rtha÷, na Óabdasya tatra prÃmÃïyam / athÃnavasita÷, natarÃm / apadÃrthatve vÃkyavi«ayatvÃsambhavÃt / padÃrtha eva hi viÓi«Âatayà vÃkyÃrthÅbhavati / atyantÃparid­«Âastu padÃdanavagamyamÃna÷ padÃrthasaæsargÃtmake vÃkyÃrthe na guïatvena pradhÃnatvena vÃnupraveÓamarhati / api ca pralÅnanikhilÃvacchedaæ tattvamagocara eva pratipatte÷ / sarvà hi pratipatti÷ --- `evam, naivam' iti vyavacchedena pravartate / anyathà na kaÓcitpratipanna÷ syÃt / sarvaviÓe«apratyastamaye tu kathaæ pratipatti÷ syÃdityatrÃha --- #<ÃmnÃyata÷ prasiddhiæ ca kavayo 'sya pracak«ate / bhedaprapa¤cavilayadvÃreïa ca nirÆpaïÃm // MBs_1.2 //># bhÆtÃrthavÃditve 'pyapauru«eyasya na sÃpek«atvamiti vak«yate / na ca kÃryani«ÂhÃnyeva loke vacÃæsi / tathà hi priyÃkhyÃnÃni `di«Âyà vardhase, putraste jÃta÷' iti na prav­ttaye niv­ttaye vÃ, d­Óyante ca sukhotpÃdanaprayojanÃni / na ca sukhÅ bhava iti tatra prav­ttirupadiÓyate, vastusÃmarthyÃdeva tatsiddherupadeÓasyÃnapek«aïÃt / atha matam --- asti tÃvattatra prav­ttiviÓe«a÷, vacasaÓca tatra tÃtparyam / satyam / utpattyà tÃtparyam, na pratipattyà / pratipattistu bhÆtÃrthani«Âhaiva / na ca bhÆtÃrthaparyavasitasyaiva Óabdasya #<[KKS_24]># prayojanavattve prav­ttyavadhirvyÃpÃra÷ kalpayituæ Óakyate / api copÃye vÃprav­tta÷ puru«a÷ pravartyate, aj¤ÃtopÃyatvÃdvà upeye prÃgaprav­tta upÃyapraj¤ÃpanadvÃreïa tatra / iha na tÃvadupÃye putrajanmani, tasya ni«pannatvÃt / nopeye sukhe, tadarthavyÃpÃrÃntarÃbhÃvÃt / tathà durjanavacanÃnyapriyÃkhyÃnÃni vi«ÃdaprayojanÃni na prav­ttiæ niv­ttiæ vopadiÓanti pÆrveïaiva nyÃyena / tathà rajjuve«Âitasya sarpave«ÂitamÃtmÃnaæ manyamÃnasya bhayaniv­ttaye tattvÃkhyÃnaæ d­Óyate, na tu tatra `mà bhai«Å÷' iti niyoga÷ / tatra hi niyogo bhavati, yatra niyogÃrthaæ pratibudhya puru«o buddhipÆrvaæ niyogasÃmarthyÃdicchayà và puna÷ pravartate nivartate và / iha tu tattvapratipattimÃtrÃnniyogecchÃnapek«asya hetvabhÃvÃdeva tasya bhayaniv­tti÷ / na ca bhayaniv­ttau puru«ÃrthatvÃtsvayaæprav­tta÷ puru«o niyojya÷, nÃpi tadupÃye tattvapratipattau, `rajju÷, na sarpa÷' iti ÓabdÃdeva tadutpatte÷, ÓabdÃrthapratipattyuttarakÃlasya ca vyÃpÃrasya vidhinibandhanatvÃt / tathà dÆradeÓav­ttÃntÃkhyÃnÃni p­«ÂavatÃæ kutÆhalinÃmautsukyaniv­ttyarthÃni bhÆtÃrthaparyavasitÃni na hÃnÃyopÃdÃnÃya và / yatrÃpi (api ca yatrÃpi edition) bhÆtÃrthapratipattau hÃnamupÃdÃnaæ và saæbhavati, `e«a pratirodhakavÃnadhvÃ, nidhimÃne«a bhÆbhÃga÷' iti / tatrÃpi hÃnopÃdÃnayo÷ Óabdo vyÃpriyate, bhÆtÃrthopak«ayÃt / ÓabdÃdbhÆtamarthaæ pratipadya tasya pramÃïÃntarÃvagatÃmupakÃrahetutÃmapakÃrahetutÃæ và saæsm­tya icchayà pravartate dve«eïa nivartate và / nanu prayoktà buddhipÆrvakÃrÅ Órotu÷ prav­ttyarthaæ niv­ttyarthaæ và vacanaæ prayuÇkte / tathà ca prav­ttiniv­ttiparyavasitameva / idaæ hi tatra prayoktavyaæ na prayujyate `na gantavyamanenÃdhvanÃ' tathà `g­hÃïeto nidhim' iti / naitatsÃram / bhÆtÃrthaparyavasitasyÃpi vacaso bhÆtÃrthÃvagamamukhena prav­ttiniv­ttyaÇgabhÃvo yato na vyÃhanyate pratyak«ÃdÅnÃmiva / bhÆtÃrthapramÃparisamÃptavyÃp­taya÷ pratyak«Ãdayo mÃtrayÃpyagocarÅk­taprav­ttiniv­ttayo na prav­ttiniv­ttyaÇgabhÃvaæ #<[KKS_25]># jahati, tathà Óabdo 'pÅti na ki¤citpradu«yati / prayoktrabhisaæhite prav­ttiniv­ttÅ iti cet, na prayoktrabhisaædhÃnÃcchabdÃrthatvamapi tu sÃmarthyÃt / anyathà nidhiprÃptidvÃrikà nÃnÃvidhapuru«ÃrthÃvÃptirapi tasyÃbhisaæhiteti ÓabdÃrtha÷ syÃt / yadà ca prav­ttiæ niv­ttiæ vÃbhisaædhÃya ki¤citpratyak«Ãdibhirjij¤Ãsyate, tadÃbhisaæhite api prav­ttiniv­ttÅ na pratyak«Ãdiprameye / tadÃbhisaæhite api prav­ttiniv­ttÅ na ÓabdÃrthau / itaÓcaitadevam (itaÓca tadevam -- edition) --- yatkasyacidupÃdÃnabuddhi÷, anyasyopek«Ã / ÓabdÃrthatve hi sarve«ÃmupÃdÃnabuddhireva syÃt / na ca pravartakavÃkyavyavahÃrÃdeva sambandhÃvagama÷, yena prav­ttiparataivÃvagamyeta / anyathÃpi darÓanÃt / `devadatta÷ këÂhai÷ sthÃlyÃmodanaæ pacati'ityavyutpannakëÂhaÓabdÃrtho vyutpannetarapadÃrtho vyutpannavibhaktyarthaÓca yatpacatyarthe karaïaæ paÓyati tasya këÂhaprÃtipadikÃrthatÃæ pratipadyate / tathà har«avi«ÃdÃÓvÃsaprayojanebhya÷ tattvÃkhyÃnebhyo har«Ãdinimitte«u bhavati vyutpatti÷ / yathaiva hi prav­ttiviÓe«adarÓanÃdviÓi«Âaprav­ttipratyayastannimittapratyayo vÃnumÅyate, hetvantarÃbhÃvÃcchabdÃnantaryÃcchabdasya tatra sÃmarthyaæ kalpyate, tathà har«Ãdyupalabdhe÷ har«ÃdinimittapratyayÃnumÃnam, ÓabdÃnantaryÃcca Óabdasya tatra sÃmarthyakalpanà / pramÃïÃntareïa ca putrajanmano har«animittasya tasyÃvagatatvÃdanyasyÃbhÃvÃt `putraste jÃta÷'itÅdaæ vÃkyamÃptena tatra putrajanmani prayuktamiti pratipadyate / putrajanmaiva cÃsmÃdvÃkyÃdanena pratÅtamityavadhÃrayati / tadevaæ prayogapratyayÃbhyÃmasminnarthe vÃkyasya sÃmarthyaæ pratipadyate / bhavatu và loke sarvavacasÃæ pravartakatÃ, tataÓca sambandhÃvagama÷ / tathÃpÅdaæ vicÃryam --- kiæ vidhÃyakapadavyatirekiïÃæ padÃnÃæ svÃrthamÃtraparatÃ, ÃhosvitkÃryÃrthasaæsargaparatÃ, uta padÃrthamÃtrasaæsargaparateti / tatra svÃrthamÃtraparyavasÃne vÃkyÃrthapratyayÃbhÃva÷ prayogavaiyarthyaæ ca syÃt / tasmÃdanyÃrthavyati«aÇgaparatà / #<[KKS_26]># tÃvatà prayogapratyayayorupapattau na viÓe«avyati«aÇge pramÃïamasti / yo hi viÓe«avyati«aÇgaæ kalpayati, kalpayatyasÃvarthÃntaravyati«aÇgam / tathà ca vinÃpi kÃryeïa padÃrthÃnÃæ parasparasaæsargÃdviÓi«ÂabhÆtÃrthapratyayasiddhi÷ / avaÓyaæ caitadevaæ vij¤eyam / anyathà loke vivak«ÃparatvÃtpadÃrthÃnvayasya, tadabhÃvÃdvede vedÃrthapratÅtirna syÃt / api ca sarve«Ãæ kÃryÃnvayitve parasparaæ padÃrthÃnÃmanabhisambandha÷ / tatra na viÓi«ÂapadÃrthavi«ayo niyoga÷ pratÅyeta / ekapadÃrthasÃdhya eva syÃt / atha na viniyogapratyarthÅ niyoga÷, viÓi«Âavi«ayatvÃt / pÆrvastarhi viniyoga÷, paÓcÃnniyoga÷ / kimata÷? asti niyogÃtiriktÃrthÃnvaye 'pi padasya sÃmarthyaæ niyogÃnapek«aæ ca, parasparÃnvitÃnÃæ iyogÃnvayÃt / na ca niyogÃkÃÇk«Ãnibandhana÷ saæsarga iti pratipÃdayi«yate / anadhigatamapi ramÃïÃntareïÃnadhigatasambandhaæ ca svaÓabdena Óakyaæ Óabdena nirÆpayituæ viÓe«aprati«edhamukhena, viÓe«aÓabdÃnÃæ na¤aÓca yathÃyathamarthairviditasaÇgatitvÃt / tathà cetthameva tadupadiÓyate `asthÆlam'iti sarvaviÓe«Ãtigam / etatkathayati --- bhedaprapa¤cavilayadvÃreïeti / etacca vak«yata iti / anyo 'rtha÷ / yaduktam --- pratyastamitasakalaviÓe«aæ tattvaæ pratipatterevÃvi«aya iti, tatrocyate --- viÓe«aniv­ttyaiva tacchabdena buddhau nidhÅyate, suvarïatattvavat / na hi suvarïatattvaæ piï¬arucakÃdisaæsthÃnabhedopaplavarahitaæ d­Óyate / na ca ta eva suvarïatattvam, tatparityÃge 'pi bhÃvÃtsaæsthÃnÃntare / atha cÃd­«ÂasaæsthÃnabhedopaplavavivekamapi buddhyà bhedÃpohadvÃreïa svayaæ pratÅyate, parasmai ca pratipÃdyate / sa e«a pratipattikrama÷ Órutyaiva darÓita÷ --- `sa e«a neti neti' iti / tathÃnyai÷ --- `satyamÃk­tisaæhÃre yadante vyavati«Âhate' / tathÃparai÷ --- `adhyÃropÃpavÃdÃbhyÃæ ni«prapa¤caæ prapa¤cyate' iti / idamidÃnÅæ vicÃryate --- kiæ k­tsna ÃmnÃyo bhedaprapa¤cavilayamukhena brahma nirÆpayati, ÃhosvitkaÓcidasyaikadeÓa÷? tatra kecidÃhu÷ --- sarvatraivÃmnÃye #<[KKS_27]># kvacitkasyacidbhedasya pravilayo gamyate, yathà `svargakÃmo yajeta' iti ÓarÅrÃtmabhÃvasya pravilaya÷ / atra hi dehavyatiriktasvargopabhogasamartho 'dhikÃrÅ gamyate, tena dehÃtmabhÃvapravilaya÷ / tathà `godohanena paÓukÃmasya praïayet'ityadhik­tÃdhikÃrÃdadhikÃribhedapravilaya÷ / tathà vidhini«edhacodanÃsvapi naisargikÅïÃæ rÃgÃdinibandhanÃnÃæ prav­ttÅnÃæ pravilaya÷ / ni«edhe«u sÃk«Ãt, vidhi«u prav­ttyantarniyogena / loke 'pyanabhipretÃtpatha÷ sÃk«Ãdvà nivÃraïam, pathyantaropadeÓena và / evaæ ca rÃgÃdinibandhananaisargikaprav­ttibhedavilayadvÃreïa d­«Âenaiva karmavidhaya Ãtmaj¤ÃnÃdhikÃropayogina÷ / tathà hi --- ÓÃntasya dÃntasya samÃhitasya cÃtmani darÓanamupadiÓyate / Óakyaæ ca / na hi vi«ayairÃk­«yamÃïastadupÃyaprav­ttik­tacetÃ÷ ÓaknotyÃtmani samÃdhÃtum / naisargikÅbhyastu prav­ttibhya uparato niyatamÃnasa ÃtmadarÓanenÃdhikriyate, sÃmarthyÃt / anye (Ms A; anye tu edition) manyante --- anavÃptakÃma÷ kÃmopahatamanà na paramÃdvaitadarÓanayogya÷ / karmabhistu k­takÃmanibarhaïa÷ sahasrasaævatsaraparyantai÷ prÃjÃpatyÃtpadÃtparamÃdvaitamÃtmÃnaæ pratipadyata iti / ubhayorapi pak«ayoranayo÷ k­tsna ÃmnÃya Ãtmaj¤ÃnaikaparyavasÃyÅ / anye«Ãæ darÓanam --- p­thakkÃryà eva santa÷ karmavidhaya Ãtmaj¤ÃnÃdhikÃramavatÃrayanti puru«am, anapÃk­tarïatrayasya tatrÃnadhikÃrÃt --- `­ïÃni trÅïyapÃk­tya mano mok«e niveÓayet' iti / anye tu saæyogap­thaktvena sarvakarmaïÃmevÃtmaj¤ÃnÃdhikÃrÃnupraveÓamÃhu÷ `vividi«anti yaj¤ena'iti Órute÷, `yena kenacana yajetÃpi darvÅhomenÃnupahatamanà eva bhavati' iti ca / #<[KKS_28]># anye tu puru«asaæskÃratayÃtmaj¤ÃnÃdhikÃrasaæsparÓaæ karmaïÃæ varïayanti --- `mahÃyaj¤aiÓca yaj¤aiÓca brÃhmÅyaæ kriyate tanu÷', `yasyaite catvÃriæÓatsaæskÃrà a«ÂÃvÃtmaguïÃ÷' iti ca / anye tvetadeva viparÅtaæ varïayanti, Ãtmaj¤Ãnameva kart­saæskÃratayà karmÃdhikÃrÃnupraveÓÅti / anye tu parasparavirodhino÷ karmÃtmaj¤Ãnayo÷ dvaitÃdvaitavi«ayatvenÃsaæbandha eveti manyante / tatra na tÃvatprathama÷ kalpa÷ / na hi karmÃdividhaya÷ svavÃkyasamadhigatasvargÃdikÃryÃ÷ kÃryÃntaramapek«ante / nÃpyÃtmaj¤ÃnavidhiryathoditabrahmacaryÃdisÃdhananirÃkÃÇk«a÷ karmavidhÅnapek«ate / tatra kuta ekÃdhikÃratvam / yadi manyetÃnavagatakÃryà (atha anavagata@ -- edition) eva karmÃdividhaya÷, svargÃdÅnÃæ guïatvena saæbandhÃditi, svargakÃmÃdhikaraïamasmai vyÃcak«Åta / api ca sarvavidhini«edhÃnÃæ nÃmarÆpapravilayakÃryÃpavargitve jantÆnÃmabhyudayavinipÃtà akarmanimittà ÃkasmikÃ÷ syu÷ / tathÃpavargo 'pi syÃditi vaiyarthyaæ ÓÃstrasyÃpi / atha svargÃdikÃryadvÃreïa karmavidhÅnÃæ j¤ÃnÃdhikÃrÃnupraveÓità mÃrgagrÃmagamanopadeÓÃnÃmivÃbhimatanagaragamanopadeÓÃnupraveÓitvam / tadasat / yuktaæ mÃrgagrÃmaprÃpteranabhimatadeÓaprÃptyupadeÓÃnupraveÓitvam / na hi mÃrgagrÃmopadeÓe«u puru«ÃrthaprÃpti÷ / ata÷ sÃkÃÇk«atvÃdyatra puru«ÃrthaprÃpti÷, tamanupraviÓanti / na tvevaæ karmavidhi«u puru«ÃrthasyÃlÃbha÷, svargÃdÅnÃæ puru«eïÃrthyamÃnatvÃt / tatra ca nairÃkÃÇk«ye kathamanyÃnupraveÓa÷? atha matam --- yadopacchandya nÅyata uttarottaragrÃmaguïopadarÓanenÃbhipretaæ deÓam, tadà pÆrvagrÃmopadeÓÃ÷ prÃptÃbhimatakÃryà upadeÓÃntarÃnupraveÓinaÓceti / yuktaæ tatrÃpi pramÃïÃntareïa vakturabhiprÃyÃdhigamÃt / pramÃïÃntareïa hi tatredamadhigatam --- etaddeÓaprÃptÃvidamasya samÅhitaæ vaktu÷ saæpadyate, tasmÃdidamasya vivak«itamiti / na tu Óabdav­ttimÃtrÃnusÃreïa (Óabdaprav­ttimÃtrÃ@ Ms A; Óabdav­ttamÃtrÃ@ -- edition) / itaÓcaitadevam --- #<[KKS_29]># yatpratigrÃmaæ vaktu÷ ÓrotuÓca satyÃmarthaprÃptau pramÃïÃntareïÃnadhigate paradeÓaprÃptyabhiprÃye pÆrvopadeÓÃn pÆrvÃrthÃneva pÃrÓvasthÃ÷ pratipattÃra÷ pratipadyante, paradeÓopadeÓaæ ca svÃrthani«Âham / yadyapi vastusthityà pÆrvopadeÓÃrthÃ÷ paropakÃriïa÷, tathÃpi na Óabdasya tÃtparyam, dravyÃrjanÃdividheriva kratuvidhyarthopakÃre 'pi / Óabdav­ttÃnusÃreïa ceha tÃtparyam, pramÃïÃntarÃbhÃvÃditi / api cÃdhvagrÃmopadeÓÃnÃæ tatparatvÃdhyavasÃyenaiva tatra gamanamarthaprÃptiÓca / tatra paradeÓaprÃptiparatÃyÃæ tu na niyogatastatra gamanam / mÃrgÃntareïÃpi tatprÃptervivak«itatvÃdgacchet / na ca niyogato 'rthaprÃpti÷, anyapare«u prayojanaÓruterapyarthavÃdatvÃt / tadiha yadi vidhini«edhÃ÷ kÃryÃntaraparÃ÷, na svargÃdikÃryÃ÷ / na khalu svargÃdikÃryaæ prayÃjÃdikÃryatulyam, yena kÃryÃntaramanupatet / kathaæ ca d­«ÂenaivÃtmaj¤ÃnÃdhikÃropakÃriïa iti vaktavyam / yadi tÃvadrÃgÃdyÃk«iptad­«ÂÃrthaprav­ttinirodhena, bhavatu prati«edhÃnÃmevaæbhÃva÷ / karmavidhayastu kathaæ nirundhantÅti vÃcyam / nahi te parisaækhyÃyakÃ÷, na ca niyÃmakÃ÷, atyantamaprÃptÃrthatvÃt / prÃptÃrtho hi vidhiranyaniv­ttiphalo vij¤Ãyate / na ca tulyakÃryatvena virodhena niv­tti÷ / aniyatakÃlaphalà hi naiyogikya÷ prav­ttayo 'd­«ÂÃrthÃ÷ / d­«ÂÃrthÃstu rÃgÃdyÃk«iptÃ÷ svÃbhÃvikya÷ / na ca sÃÇgrahaïyÃ÷ sevÃyÃÓca grÃmopÃyatve kaÓcidvirodha÷, etÃvati pramÃïatvÃcchÃstrasya / tatra yugapatkrameïa và phalabhÆmÃrthina÷ sevÃsÃÇgrahaïyÃvanuti«Âhata÷ ko virodha÷? api ca sakalad­«ÂÃrthaprav­ttinirodhe niyogani«Âhà api prav­ttayo nirudhyeran, anÃrjitadhanasya sÃdhanavikalasya tÃsÃmasambhavÃt / api ca tulye kÃmopÃyatve d­«ÂÃd­«ÂÃrthaprav­ttyorna na viÓe«o rÃgÃdyÃk«iptatve / tathà hi --- `svargakÃma÷'iti rÃgÃdyÃk«iptaprav­ttyanuvÃdena viÓe«avidhÃnam / tathà ca prapa¤cÃbhiniveÓe tulye kena viÓe«eïa ekÃtmÃnuguïyaæ bhajate, tadvirodhinyaparÃ? kÃmÃk«epo hyaviÓi«Âo manasa÷ / atha kÃmopÃyatvameva na manyeta, varïitamÃkasmikatvam, uktaÓca nyÃya÷ pratyuddhriyeta / tulyakÃryanibandhanatvÃcca virodhÃdyà #<[KKS_30]># nirodhÃÓaÇkà sà dÆrato nirastÃvakÃÓà syÃt / atha kÃmaprÃptyà karmavidhaya÷ kÃmÃn pravilÃpayanto j¤ÃnÃdhikÃrÃnuguïÃ÷ / yathoktam --- 'yadà sarve pramucyate kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷ / atha martyo 'm­to bhavatyatra brahma samaÓnute' // iti / tadapyasat / yato na kÃmaprÃptyà kÃmapravilaya÷, api tu do«aparibhÃvanÃbhuvà prasaÇkhyÃnena / kalayÃpi cetkÃmairmana÷ saæsp­Óyate hriyata eva hÃribhi÷ / uktaæ hi --- `na jÃtu kÃma÷ kÃmÃnÃmupabhogena ÓÃmyati', `bhogÃbhyÃsamanu vivardhante rÃgÃ÷ kauÓalÃni cendriyÃïÃm' iti ca / anupÃyatvÃdapi tÃvadayaæ kÃmebhyo vinivarteta / nikhilakleÓopaÓamarÆpaæ cÃtmaj¤Ãnaæ saæÓrayeta / karmavidhinidarÓitavividhopÃyastu tÃneva prak­tahÃriïo bhogÃnabhiniviÓeta / tatpravilayarÆpÃcÃtmaj¤ÃnÃdudvijeta / Óruto 'pi hyÃtmanyÃnando 'nanubhÆto nÃnubhÆtavi«ayanibandhanÃnandÃbhilëaæ mandÅkartumapyutsahate, prÃgevocchettum / tasmÃtprasaækhyÃnamevaika÷ kÃmanibarhaïopÃya÷, karmavidhayastu viparyayahetava÷ / yadapi --- sarvatraivÃmnÃye kvacitkasyacidbhedasya vilaya÷, yathà `svargakÃmo yajeta' iti ÓarÅrÃtmatvapravilaya iti / tadapyasat, anidaæparatvÃt / na hÅdaæ vacanaæ dehavyatiriktÃtmatattvÃvabodhaparam / athÃnyaparÃdapyarthÃdevamavasÅyata iti, tadapi hastini d­«Âe tatpadena tasyÃnumÃnamiva / sÃk«Ãddhi `asthÆlam'ityupakramya dehendriyavilayo darÓita÷, arthÃcca kÃmÃdigranthe÷ kÃÂhinyaæ vaidikaæ syÃditi / dvitÅyo 'pi kalpo varïitÃdeva kÃmÃnÃæ kÃmanibarhaïasÃmarthyÃbhÃvÃtsvakÃryanirÃkÃÇk«ÃïÃæ cÃnyÃnupraveÓe pramÃïabhÃvÃdasama¤jasa÷ / ekÃdhikÃratve tu samuccaya÷ sarvakarmaïÃæ syÃt / sa cÃÓakya iti / #<[KKS_31]># ye 'pi viparyayeïa j¤ÃnakarmaïorekÃdhikÃratvamÃhu÷, tairapi j¤Ãnasya karmasambandhe pramÃïaæ vaktavyam / na tÃvat `brÅhÅn prok«ati' iti yathà / tatra hi prakaraïÃtprak­takarmÃpÆrvalak«aïÃparo brÅhiÓabda÷ svasvarÆpa ÃnarthakyÃtprak­tÃpÆrvasambandhaæ bodhayati / nÃpi yathà `yasya parïamayÅ juhÆrbhavati' iti / tatra hi juhvÃdyavyabhicaritakarmasambandhamasatyapi prakaraïe karmopasthÃpayati / tatra vÃkyenaiva sambandha÷ / Ãtmaj¤Ãnaæ tu na prakaraïe Órutam / nÃpyÃtmÃvyabhicaritakarmasambandha÷ / tenÃsya karmasambandho durvaca÷ / tathà cÃj¤Ãte pÃrÃrthye yà nÃma phalaÓrutirna sÃrthavÃdinÅ bhavatÅti p­thagadhikÃratvam / atha matam --- vartamÃnÃpadeÓÃt `na sa (ca --edition) punarÃvartate'iti kÃmopabandhÃbhÃvÃtphalaæ vipariïamayya kalpayitavyam / tacca tadÃkÃÇk«ÃyÃæ satyÃm / na tu d­«Âe sati tadÃkÃÇk«Ã / asti cÃtmaj¤Ãnavidherd­«Âaphalaæ dehÃntaropabhogyaphale«u karmasu prav­tti÷ / tasmÃtsvÃdhyÃyÃdhyayanavidhivadÃtmaj¤Ãnavidhi÷ / svÃdhyÃyÃdhyayanavidhirhi d­«ÂakarmÃvabodhanirÃkÃÇk«o nÃrthavÃdata÷ phalaæ prÃrthayate, tathÃtmaj¤ÃnavidhirapÅti nÃdhikÃrÃntaram / tadapyasat / yato 'yamanya evaupani«ada÷ puru«o vedÃnte«u jij¤Ãsyate / na ca tajj¤Ãnaæ karmaprav­ttihetu÷ / na hi tasya kart­tvabhokt­tve / evaæ hyÃha --- `na tadaÓnÃti ki¤cana' `anaÓnannanyo 'bhicÃkaÓÅti' iti / yastu karmaïÃæ kartà bhoktà ca, sa eva sarvapratyak«asiddha÷ / na Óabdaprameya÷ / nanu jÅvaparamÃtmanorekatvameva / evaæ hyÃha --- `anena jÅvenÃtmanÃ' iti / satyam / tasyaiva tu jÅvasyaivamavidyÃnubandhaæ pratyak«Ãvaseyaæ rÆpam, tacca karmaprav­ttihetu÷ / na ca tacchabdamapek«ate / yattu svayaæprakÃÓaæ sarvavibhÃgaÓÆnyaæ tacchabdÃjj¤Ãtumi«yate / tacca karmaprav­ttivirodhi / tajj¤Ãnasya kathaæ karmaprav­ttird­«Âaæ prayojanaæ syÃt? tathà hi --- brahmÃnandamekamadvayamÃtmÃnaæ vijÃnata÷ kimarthaæ kathaæ và prav­tti÷ syÃt, ÃptakÃmatvÃtsÃdhanÃdyupÃyÃbhÃvÃcca? syÃdetat --- aupani«adapuru«aj¤Ãnameva karmÃÇgatvena coditam `yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà #<[KKS_32]># tadeva vÅryavattaraæ bhavati' iti / tathà `yo và etadak«araæ gÃrgyaviditvÃsmiælloke juhoti'ityupakramya yÃgÃdiphalasyÃntavattÃdarÓanena brahmavidyÃyÃstÃdarthyaæ darÓitam / `taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete' iti ca vidyÃkarmaïo÷ sÃhityaæ darÓitam / pÆrvaæ tÃvatprak­todgÅthavi«ayam, `omityetadak«aramudgÅtham' ityupakramÃt / pareïÃpi karmanindayÃk«araj¤Ãnastuti÷ / vidyÃkarmaïoÓca samanvÃrambho bhedena --- vidyÃvantaæ vidyÃnvÃrabhate karmavantaæ karmeti / tasmÃdevamapi na karmaj¤ÃnayorekÃdhikÃratvamiti / ye 'pi virodhÃdasambandha eva karmaj¤Ãnayo÷ `dvaitavi«ayaæ karma, advaitavi«ayaæ j¤Ãnam'iti manyante, te«ÃmanutpÃda evÃdvaitaj¤Ãnasya prasajyate, pramÃïÃdivibhÃgÃdvaitapratipattyorvirodhÃt / athopÃyopeyayorayaugapadyÃdavirodha÷, pralÅyata evÃdvaitapratipattau sarvo vibhÃga÷ / na ca virodho 'nupÃyatvaæ vÃ, upÃyasya pÆrvakÃlatvÃt, tadà ca tasyÃpralÅnatvÃt / bheda eva cÃbhedapratipattÃvupÃya÷ / na tarhi karmabhirapi virodha÷, upÃyatvÃdeva / syÃdetat --- asÃdhyatvÃdbrahmaïo na karmaïÃmupayogo vidyate / ÓrÆyate ca --- `nÃstyak­ta÷ k­tena' iti / na ca j¤ÃnotpattÃvupayoga÷, j¤Ãnasya pramÃïÃdhÅnatvÃt / na ca j¤ÃnasahakÃrÅïi karmÃïi, j¤Ãnasya sÃdhyÃntarÃbhÃvÃt / na tasya mok«a÷ sÃdhya÷, anityatvaprasaÇgÃt / atha bandhahetuviccheda÷ sÃdhya iti tasmin vicchinne tadabhÃvÃnmucyate / ka÷ punarbandhahetu÷? anÃdyavidyÃ, na tarhi p­thaktadviccheda÷ sÃdhya÷, yato vidyodaya evÃvidyÃvyÃv­tti÷ / syÃdetat --- bhavatvagrahaïalak«aïÃvidyÃvyÃv­ttirvidyotpÃda÷, yato bhÃva evÃbhÃvavyÃv­tti÷ / na ca vidyotpÃda eva viparyÃsaj¤ÃnavyÃv­tti÷ / na khalu bhÃvÃntaraæ bhÃvÃntaravyÃv­tti÷ / na ca parasparÃbhÃvÃtmÃno bhÃvÃ÷, abhÃvatvaprasaÇgÃt / yadi manyeta --- tattvÃgrahaïanimitto viparyÃso nimittaniv­ttau svayameva nivarti«yate, tacca na / na khalvagrahaïamabhÃva÷ kasyacinnimittam, mÆrcchÃdi«u #<[KKS_33]># prasaÇgÃt / kiæ tarhi nimittam? `anÃdiraprayojanà cÃvidyÃ' ityuktam / tatra ca hetvanuyogo niravakÃÓa÷ / viparyÃsatatsaæskÃrayoÓca parasparahetuphalabhÃvena vyavasthÃnÃnna do«a÷ / ato viparyayaj¤Ãnasya niv­ttirvidyayà sÃdhyeti tatra j¤Ãnasya sahakÃryapek«Ã syÃt / etacca vÃrtam / na khalu ÓuktikÃdi«u viparyÃsapurassaraæ samupajÃtasamyagj¤ÃnÃstanniv­ttaye p­thak prayatante, sahakÃri vÃnyadapek«ante / yato virodhibhÃvÃntarotpÃda eva pÆrvapradhvaæsa÷, na ÓÆnyam / anyathà na pradhvaæso hetumÃn syÃt / virodhinÅ ca vidyà viparyayaj¤Ãnasya / tadutpattau viparyÃso na«Âa eva bhavati / athocyeta --- karmÃïi bandhahetava÷ / tatk«ayo j¤ÃnÃtsahakÃrisavyapek«Ãditi / tacca pram­«ÂÃÓe«aviÓe«aviÓuddhaj¤Ãnodaye kuta÷ sambhava÷? tathà ca viparyÃsasaæÓayÃbhyÃæ tulyavatprasaækhyÃtÃni karmÃïi --- 'bhidyante h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmin d­«Âe parÃvare' // iti / atha vij¤ÃnavaimalyÃyÃnyÃpek«Ã / sÃpi mudhÃ, saæÓayaviparyÃsayorj¤Ãnamalayo÷ pramÃïotthavij¤Ãne 'saæbhavÃt / atha matam --- ÓÃbdaj¤ÃnÃdanyadapi pratyak«aæ j¤Ãnami«yate vigalitavibhÃgodgrÃhaæ sarvavikalpÃtÅtam / tasya hi brahma gocara÷, na ÓÃbdasya vibhaktapadÃrthasaæsargodgrÃhiïa÷ / tadutpattau karmopÃsanÃdyapek«eti / ka÷ punarasya viÓe«a÷, yena tadarthyate? spa«ÂÃbhatvam, na tasyopayoga÷ / j¤Ãnaæ hi j¤eyÃbhivyÃptaye, ÓÃbdaj¤Ãne cotpanna Ãptameva j¤eyam / pramite÷ pratyak«aparatvÃttatra ca nairÃkÃÇk«yÃttadarthyata iti cet, etadadhigate prameye kimanyadÃkÃÇk«yeta? pramÃïÃntaramiti cenna, prameyasiddhyarthatvÃttadÃkÃÇk«ÃyÃ÷ / puna÷ siddhyarthamiti cenna, pÆrvasmÃdapyasak­ttatsiddhe÷ / siddhasya ca siddhyapek«ÃyÃæ na heturasti / upÃyÃntarasadbhÃvaÓcet, upÃyÃntaraæ tarhyapek«eta / prameye tu nairÃkÃÇk«yameva / prÅtiviÓe«aÓcet, sa pÆrvapramÃïajÃdapi #<[KKS_34]># darÓanÃtsidhyati / na tatsiddhyarthaæ pramÃïÃntaram / pratyak«ad­«ÂamapÅtaraistatsambhavÃjjij¤Ãsyeta, viÓe«ÃbhÃvÃt / niÓcÃyakatvamitare«Ãmapi, pramÃïabhÃvÃt / hÃnÃdiyogyavi«ayaæ pratyak«am, sannik­«ÂÃrthatvÃt, netarÃïÅti cet / sannikar«ahetustarhyapek«yatÃm / na pramÃïam, siddhatvÃtpramÃyÃ÷ / prak­te ca prameye nai«a viÓe«o 'sti / sÃmÃnyavi«ayÃ÷ ÓabdÃdaya÷, viÓe«avi«ayaæ pratyak«amiti cet / anadhigata eva tarhi Óabdena pratyak«asya vi«aya÷ / bìham / uktametat --- na ÓÃbdasya j¤Ãnasya vi«ayo brahmeti / yadi tarhi na ÓabdenÃdhigataæ brahma, kathaæ tasminnupÃsanà pravartatÃm? na cÃnyasminnupÃsyamÃne 'nyatsÃk«Ãdbhavati / kasya ca rÆpasya sÃk«ÃtkaraïÃya yaj¤ÃdividhÃnam? ÓabdopadarÓitaniratiÓayÃnandÃpahatapÃpmÃdirÆpabrahmasvabhÃvasyÃtmana÷ sÃk«ÃtkaraïÃya yaj¤Ãdividhirupapadyate / aviditapuru«ÃrtharÆpe tadviparÅtarÆpe nirvicikitsÃtpramÃïÃtprakaÂatÃæ prÃpte nÃparamapek«yamasti / nanvavagate 'pi `tattvamasi' iti ÓabdÃdbrahmÃtmabhÃve prÃgiva sÃæsÃrikadharmadarÓÃttanniv­ttaye bhavatyanyÃpek«Ã / naitatsÃram / kathaæ khalvavagatabrahmÃtmabhÃvo viditÃtmayÃthÃtathyo mithyÃdarÓananimittairdharmairyujyate? ÓrÆyate ca --- `brahma veda brahmaiva bhavati' iti / na ca brahmaïyapahatapÃpmani te«ÃmavakÃÓa÷ / tathà --- `ÃtmÃnaæ cedvijÃnÅyÃdayamasmÅti pÆru«a÷ / kimicchan kasya kÃmÃya ÓarÅramanusa¤jvaret' // tathà `aÓarÅraæ vÃva santaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' iti / mithyÃbhimÃnanimitta÷ ÓarÅrasambandha÷ / tasminyÃthÃtathyadarÓanÃnniv­tte 'ÓarÅratvam / tatra priyÃpriyayorasambandha ÃkhyÃyate / tasmÃnnÃvagatabrahmÃtmabhÃva÷ prÃgiva sÃæsÃrikadharmabhÃk / yastu tathÃ, nÃsÃvavagatabrahmÃtmabhÃva iti / #<[KKS_35]># atrocyate --- niÓcite 'pi pramÃïÃttattve sarvatra mithyÃvabhÃsà nivartante, hetuviÓe«Ãdanuvartante 'pi / yathà dvicandradigviparyÃsÃdaya ÃptavacanaviniÓcitadikcandratattvÃnÃm / tathà nirvicikitsÃdÃmnÃyÃdavagatÃtmatattvasyÃnÃdimithyÃdarÓanÃbhyÃsopacitabalavatsaæskÃrasÃmarthyÃnmithyÃvabhÃsÃnuv­tti÷ / tanniv­ttaye 'styanyadapek«yam / tacca tattvadarÓanÃbhyÃso lokasiddha÷, yaj¤ÃdayaÓca ÓabdapramÃïakÃ÷ / abhyÃso hi saæskÃraæ dra¬hayan pÆrvasaæskÃraæ pratibadhya svakÃryaæ santanoti / yaj¤ÃdayaÓca kenÃpyad­«Âena prakÃreïa / Óreya÷paripanthikalu«anibarhaïadvÃreïetyanye, nityÃnÃæ karmaïÃæ duritak«ayÃrthatvÃt / syÃdetat --- anuvartantÃæ mithyÃvabhÃsÃ÷ / pramÃïÃttu niÓcaya÷ / yathÃtattvaæ yathÃniÓcayaæ ca vyavahÃra÷ / tasmÃnÃvagatÃtmatattvasya kÃcana ÓubhÃÓubhà và prav­ttirupapadyate / ucyate --- jÃte 'pi tattvadarÓane, anÃhite ca paÂau saæskÃre, dra¬hiyasi ca mithyÃdarÓanaje saæskÃre niÓcayà api mithyÃrthà bhavanti / yathà diÇmƬhasyÃnanusaæhitÃptavacasa÷, prÃgiva prav­ttidarÓanÃt / tathà pramitarajjubhÃvÃyà api rajjvÃ÷ pramÃïÃnanusandhÃne sarpabhrÃntyà bhayadarÓanam / tasmÃjjÃte 'pi pramÃïÃttattvadarÓane anÃdimithyÃdarÓanÃbhyÃsaparini«pannasya dra¬hÅyasa÷ saæskÃrasyÃbhibhavÃyocchedÃya và tattvadarÓanÃbhyÃsaæ manyante / tathà ca `mantavyo nididhyÃsitavya÷' ityucyate / Óamadamabrahmacaryayaj¤ÃdisÃdhanavidhÃnaæ ca / anyathà kastadupadeÓÃrtha÷? syÃdetat --- brahmacaryÃdisÃdhanakaraïÃdevÃmnÃyÃttattvavij¤Ãnam / tadasat / ÓabdamÃtrÃtpratipatterutpatte÷ / na hi prÃk sÃdhanaviÓe«ebhyastattvapratipattipara ÃmnÃyo 'vÃcaka÷, nÃpyaniÓcÃyaka÷, aÓe«ÃÓaÇkÃnirmok«Ãt / anyathà tadupadi«Âe«u sÃdhane«vapi durlabhà pratipatti÷ / api cÃnyathÃniÓcaye 'pi raÇgagatà bharatÃdayo mithyÃvabhÃsena ÓokabhayÃdihetava÷ / niÓcite 'pi gu¬asya mÃdhurye tatra mithyÃtiktÃvabhÃso 'vitatha iva du÷khayati, avitathasyeva tasyÃpi dhÆtk­tya tyÃgÃt / tasmÃttanniv­ttaye viniÓcitabrahmÃtmabhÃvenÃpi sÃdhanÃnyapek«yÃïi / #<[KKS_36]># yathaiva pramÃïÃttattvÃbhivyaktau na mukte÷ kÃryatÃ, tathÃbhivyaktiviÓe«e 'pi sÃdhanebhya÷ / ÓrutayastvabhyÃsaparini«pattyavasthÃvi«ayÃ÷ ÓabdasÃdhanaj¤ÃnÃpek«Ã và bhavantu, taddhetutvÃduttarasya --- ityalamativistareïa / yadapi p­thakkÃryà eva karmavidhayo j¤ÃnÃdhikÃramavatÃrayanti, apÃk­tarïatrayasya tatrÃdhikÃrÃt --- tadapi na niyogata÷, ÃÓramavikalpasya smaraïÃt --- `tassyÃÓramavikalpameke' `yamicchettamavased' iti, `yadi vetarathà brahmacaryÃdeva pravrajed' iti ÓravaïÃt / `etaddha sma vai tatpÆrve vidvÃæso 'gnihotraæ na juhaväcakrire' tathà `kiæ prajayà kari«yÃma÷' tathà `kimarthà vayamadhye«yÃmahe kimarthà vayaæ yak«yÃmahe' iti karmatyÃgadarÓanÃt / pratipannagÃrhasthyasyÃtmavidyayaiva k­tak­tyatÃæ manvÃnasya ­ïÃpÃkaraïaæ pratyanÃd­tasya vihitÃkaraïanimittasya pÃpmano vidyodayapratibandh­tvaæ darÓayati --- `­ïÃni trÅïyapÃk­tya' iti / idaæ tu yuktam --- kÃryÃntaranirÃkÃÇk«ÃïÃmapi karmaïÃæ saæyogap­thaktvÃt `tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena' iti vidyÃÇgabhÃva÷ / so 'pyutpattyarthatayÃ, na prayÃjÃdivatkÃyopayogena / vidyÃyÃ÷ kÃryÃntarÃbhÃvÃt / saæskÃrapak«o vÃ, sm­te÷ / saæsk­tasya hi vidyotpatte÷ / taduktam --- `vihitatvÃccÃÓramakarmÃpi' iti / nanu d­«ÂotpÃya eva vidyotpÃda÷ / tatra d­«ÂaivetikartavyatÃpek«yatÃæ ÓamadamÃdisÃdhanaviÓe«aÓcittavik«epasya vihantrÅ, samahitacittasyÃbhasato j¤ÃnaprasÃdotpatte÷ / na tu yaj¤Ãdaya÷, tairvinÃpyabhyÃsena tatsambhavÃt / satyam / tathà cordhvaretasÃæ cÃÓramiïÃæ vinÃpi tairviÓuddhavidyodaya i«yate / kiæ tu kÃlak­to viÓe«a÷ / sÃdhanaviÓe«Ãddhi sà k«ipraæ k«iprataraæ ca vyajyate / tadabhÃve cireïa ciratareïa ca / taduktam --- `sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruteraÓvavat' / #<[KKS_37]># e«o 'rtha÷ --- `yaj¤ena dÃnena'iti ÓravaïÃtkarmÃïyapek«yante vidyÃyÃmabhyÃsalabhyÃyÃmapi, yathÃntareïÃpyaÓvaæ grÃmaprÃptau siddyantyÃæ ÓaighryÃyÃkleÓÃya vÃÓvo 'pek«yate / nanu vidyÃrÆpaæ brahmaiva / na vidyà brahmaïo 'nyà / tacca nityamakÃryam / tatra kathaæ ki¤cidapek«yeta? ucyate --- yathopadhÃnatirohitarÆpasphaÂikamaïirupadhÃvakar«aïaæ svarÆpÃbhivyaktaye 'pek«ate tathehÃpi dra«Âavyam / na hi sphaÂikamaïe÷ pÆrvarÆpaæ vina«ÂamupadhÃnasannidhe÷, tadapagame vÃnyadutpannam / na hyakasmÃdanekavisabhÃgak«aïavyavahitasya pÆrvasabhÃgak«aïasyotpatti÷ sambhavati / na hyagnivigame 'ÇgÃrebhya÷ puna÷ këÂhasantatiprav­tti÷ / tasmÃdyathaivÃkÃryaæ sphaÂikarÆpamupadhÃnÃvakar«aïamapek«ate tathÃtmarÆpamapi / syadetat --- j¤Ãnaæ tatra sÃpek«am / tacca sphaÂikÃdbhinnaæ kÃryam / puru«aprayatno hi tatra j¤ÃnÃrtha÷ / kiæ punarj¤Ãnaæ svarÆpeïaivÃrthitam, ÃhosvidarthasvabhÃvasiddhaye? na tÃvatsvarÆpeïa, arthena vyavahÃrat / na vij¤ÃnamÃtranibandhano vyavahÃra÷, mithyÃj¤ÃnenÃpi prasaÇgÃt / athÃrthasvabhÃya j¤Ãnamarthyeta, tadartho vyÃpÃrastenÃrthito bhavati / na ca j¤ÃnÃdarthe kaÓcidvikÃra÷, tayorasaæbandhÃt / yogyadeÓatÃyÃ÷ sarvatra bhÃvÃt / sarvapratipatt­ïÃæ ca viditatvaprasaÇgÃt / dhvastÃnÃgate«u ca tadasaæbhavÃt / tasmÃdyathÃtirohitamapi tirohitamivÃbhivyajyata iva prayatnÃpek«am, tathÃtmatattvamapyatirohitaæ tirohitamiva prayatnÃdabhivyajyata iveti pu«kalam / ## yataÓca viÓe«apratyastamukhena tannirÆpaïam, ato 'nyairbrahmavidyÃbhiyuktai÷ sÃmÃnyarÆpaæ brahma nirÆpitam --- `sa eva mahÃnaja Ãtmà sattÃlak«aïa÷' tathà `sattaiva sarvabhedayoni÷ prak­ti÷ parÃ' iti / yathà suvarïatattvaæ kaÂakÃÇgulÅyÃdiviÓe«opasaæhÃreïa nirÆpyamÃïaæ tatsÃmÃnyamiti / ye và --- #<[KKS_38]># `nirviÓe«aæ na sÃmÃnyaæ bhavecchaÓavi«Ãïavat'ityabhÃvamÃhu÷, tÃn pratyucyate --- saæh­tÃkhilabheda iti / yadi tÃvadasÃmÃnyatvaæ sÃdhyate siddhasÃdhanam / viÓe«ÃïÃmabhÃve ke«Ãæ tatsÃmanyam? sÃmanyaæ tÆktaæ brahmavÃdibhirviÓe«apratyastamukhena nirÆpaïÃdupacÃrata÷ / athÃbhÃva eva sÃdhya÷, viÓe«airevÃsya nirviÓe«airvyabhicÃra iti / [iti ÓrÅmanmaï¬anamiÓraviracitÃyÃæ brahmasiddhau brahmakÃï¬a÷ samÃpta÷ / -- edition; Originally Brahma- and Tarka-kÃï¬as were together; Vacaspati does not know this division.] ___________________________________________________________________________ #<[KKS_39]># [//tarkakÃï¬a÷ //] nanu pratyak«ÃdibhirvyÃv­ttÃnÃæ bhÃvasvabhÃvÃnÃmavagamÃnnaikasminnadvaye Óabda÷ pramÃïam, pratyak«ÃdivirodhÃt, grÃvaplavanÃdyarthavacovat / ucyate --- #<ÃhurvidhÃt­ pratyak«aæ na ni«eddh­ vipaÓcita÷ / naikatva Ãgamastena pratyak«eïa virudhyate // MBs_1.4 //># nanu pramÃïÃntaraparatantrÃïÃæ puru«avacasÃæ tadvirodhÃdyuktamapramÃïatvam / svatantrasya tvÃmnÃyasyÃnapek«itapramÃïÃntaraprav­ttestadvirodhe 'pi kasmÃdapramÃïatvam? ÃmnÃyavirodhÃdeva tu pratyak«ÃdÅni pramÃïatÃyÃ÷ kimiti na cyavante? tulye 'napek«atve na viÓe«aheturasti / tatra v­thà pramÃïÃntaravirodhaparihÃrapariÓrama iti / tatra kecidÃhu÷ --- pratyak«Ãdivirodhe ÃmnÃyasya daurbalyam, sÃpek«atvat / tathà hi svarÆpasiddhyarthameva tÃvatpratyak«ÃdÅnyÃmnÃyo 'pek«ate / tathà ca te«Ãæ prÃmÃïyamanumantavyam, tadapabÃdhane svarÆpasyaiva tÃvadasiddhe÷ / na tvevamÃmnÃye pratyak«ÃdÅnÃæ kÃcidapek«Ã / d­«ÂavyabhicÃratvÃcca Óabdasya, pratyak«asya cÃd­«ÂavyabhicÃrÃt / api ca sÃvakÃÓÃnavakÃÓayoranavakÃÓaæ balavat / anavakÃÓÃÓca pratyak«Ãdaya÷, sÃvakÃÓastu Óabdo gauïenÃrthena / tathà hi --- ÓakyamekatvamabhedaÓrutÅnÃmupacaritamavakÃÓo varïayitum / avivak«itÃrthÃnÃæ và vedÃntÃnÃæ japopayogo 'vakÃÓa÷ / upani«ado vedÃntà iti varïitam / kiæ ca vyÃkulatvÃdÃmnÃyasyÃvyÃkulatvÃtpratyak«ÃdÅnÃm / karmavidhayo hi bhedÃÓrayà abhedÃÓrayÃÓca vedÃntÃ÷ parasparaparÃhatà asatyapi pramÃïÃntaravirodhe durlabhaprÃmÃïyÃ÷ / kiæ punaravyÃhataprati«ÂhitaprÃmÃïyÃdivirodhe / tasmÃdidamavirodhÃya prayatyata iti / mukhyatvÃcca / mukhyà hi pratyak«Ãdaya÷ / jÃtasya jantoraparakÃla ÃmnÃya÷ / sa tai÷ prati«ÂhitÃrthairapah­tavi«aya÷ kalpanÅyÃrtho bÃdhyate, tadanusÃreïa vÃrthakalpanÃmarhati / arthato 'pi ca mukhyatà pratyak«ÃdÅnÃm / padapadÃrthavibhÃgÃdhÅna ÃmnÃyÃrthapariccheda÷, sa ca pratyak«Ãdi«vÃpatate / ato 'virodhÃya prayatyata iti / #<[KKS_40]># anye manyante --- tulyabalatve 'pi pratyak«ÃdÅnÃmÃmnÃyasya ca vastuni vikalpÃnupapattervirodhe saæÓaya÷ syÃt / tenÃvirodha upapÃdyata iti / anyaddarÓanam --- ÃmnÃya eva balavÃæstadvirodhe / `paurvÃparye pÆrvadaurbalyaæ prak­tivat' / `pÆrvÃbÃdhena notpattiruttarasya hi sidhyati' iti / tathà hi --- sarvasya nisargaja÷ pratyak«Ãdinibandhana÷ kila vibhaktavastupariccheda÷ / tadapek«astu tatpÆrvako 'nisargaja÷ kasyacidevÃganturadvaitÃvagama÷ / sa pÆrvamanupam­dyodetumaÓaknuvaæstadapabÃdhÃtmodÅyate / itaÓca --- saæbhavadvicitravibhramahetutvÃtpratyak«ÃdÅnÃm, vigalitanikhilado«ÃÓaÇkatvÃccÃmnÃyasya / puru«ÃÓrayÃïÃæ hi do«ÃïÃæ Óabde puru«ÃbhÃve 'saæbhavÃt / Óakyo hyÃmnÃyÃdevÃnÃdiravidyÃsaæskÃro vibhramahetu÷ pratyak«Ãdi«u saæbhÃvayituæ niÓcetuæ ca dehÃtmÃbhimÃna iva / na tvevamapauru«eye Óabde kÃciddo«ÃÓaÇkà / satyÃæ và pramÃïameva na syÃt / pratyak«ÃdÅnÃæ tu vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyam, avidyÃsaæskÃrsya sthemnà vyavahÃraviparyayÃbhÃvÃt / yatra ca vyavahÃraviparyayo na tatra prÃmÃïyam / Óabde tu saæbhÃvitado«e na tattvÃvedanena prÃmÃïyam / na vyavahÃrÃviparyayeïa / ad­«ÂÃrthatvÃddo«ebhyo vyavahÃravisaævÃdij¤ÃnadarÓanÃcca / pratyak«ÃdÅnÃæ tu vyavahÃre saævÃdÃnna Óakyate vyavahÃravisaævÃdij¤Ãnaheturdo«a÷ kalpayitum / vyavahÃraviparyayÃddhi sa kalpyeta / tattvadarÓanasya tu vedÃntajanmana÷ pratipak«atvÃttattvapratihatimÃtraheturevÃnÃdiravidyÃnubandha÷ kalpyate / tato do«Ãnubandha÷ prÃmÃïyaæ ceti na virodha÷ / Óabdastu saæbhÃvitado«o durlabhaprÃmÃïya eva syÃt / d­Óyate hi do«ebhyo vyavahÃravisaævÃdij¤Ãnotpatti÷ / tatra do«ÃÓaÇkayà vyavahÃravisaævÃdasya ÓaÇkitatvÃttattvapratighÃtasya ca, na tattvÃvedanalak«aïaæ prÃmÃïyam, na vyavahÃrÃvisaævÃdalak«aïamiti / tasmÃcchabdasya prÃmÃïyÃbhyupagame pramÃïÃntaravirodhe 'pi tasyaiva balavattvamiti sÃæpratam / yattu pratyak«Ãdyapek«aïÃditi, tatrocyate --- na pramitÃvapek«Ãvattà Óabdasya pratyak«Ãdi«u, kiæ tu svarÆpasiddhau / anyathà pramÃïameva na syÃt / tathà ca svakÃrye 'pek«atvÃnna pratyak«Ãdibhyo hÅyate / pratyak«Ãdayo pi svarÆpasiddhau nÃnyÃnapek«Ã÷ / kÃrye hi sÃpek«atvaæ #<[KKS_41]># sÃmarthyamapakar«atÅti / yattvete«Ãæ prÃmÃïyamanumÃtavyamiti, ko vÃnyathÃha? vyavahÃrÃvisaævÃdilak«aïaæ tu tat, na tattvÃvedanalak«aïam / vyÃvahÃrikaprÃmÃïyopetebhya÷ pratyak«Ãdibhya÷ siddhÃdÃmnÃyÃttattvadarÓanam, tadvirodhÃtte«u tattvadarÓanÃæÓamevÃpabÃdhate, na vyavahÃrÃvisaævÃdÃæÓam / d­«Âaæ ca hetutvenÃpek«itÃyà api pÆrvasyÃ÷ pratipatte÷ parasyÃ÷ pratipatterbalÅyastvam / yathà dÆrasthe«u vanaspati«u hastipratipattibhyo vanaspatipratipatte÷ / apek«ità hi hastipratipattayo vyaktavanaspatipratipattyà hetutvena / na tasyà indriyÃrthasaænikar«amÃtrÃjjanma, ÃpÃte 'bhÃvÃt / na ca deÓaviÓe«Ãt, taddeÓasthasyaivotpatte÷ / tasmÃtpurovarti«u vanaspati«u praïihitamanasa÷ prÃcyaviparyÃsÃnugatamatisaæskÃrasacivendriyÃdisaæyogakÃrità seti mantavyam / evamekÃdisaækhyÃbuddhyapÃyà viæÓatyÃdibuddhayo 'pyudÃhÃryÃ÷ / evaæ ca yadeke varïayanti --- svayameva vyÃhatà vedÃntÃrthapratipatti÷ / nÃbhedo bhedamantareïa Óakyo 'vasÃtum / bhedopÃyà hi tasya pratipatti÷ / tatrÃbheda÷ samÃk«iptabheda eva pratÃyata iti vyÃghÃta÷ --- tadapÃstam / yata upÃyamÃk«ipati pratipatti÷ / nopÃyasya paramÃrthatÃm, mithyÃj¤ÃnÃdapi tattvapratipatte÷ / vyÃvahÃrikaæ ca bhedasya satyatvami«Âameveti / vyabhicÃradarÓanaæ ca du«Âahetujanmano÷ Óabdapratyak«ayo÷ samÃnam / itarayorapi tulyamavyabhicÃritvam / tathÃnavakÃÓatvamapi / yadi khalvekamadvayaæ vedÃntÃrtha÷, kaste«Ãmanyo 'vakÃÓa÷? athaupacÃrikatvamekatvaæ tadartho 'vivak«itÃrthatà và japopayoginÃm, tatra virodha eva nÃstÅti balÃbalacintà nÃvatarati / tatkuta÷ sÃvakÃÓatvena daurbalyam? kathaæ ca mukhyamarthamatilaÇghyopacarito 'vakÃÓa÷? kathaæ vautpattike ÓabdasyÃrthaæ prati Óe«abhÃve --- `d­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' `aviÓi«Âastu vÃkyÃrtha÷'iti ca avivak«itÃrthatÃ? pramÃïÃntaravirodhÃditi cet, vÃrtametat / na pramÃïasya pramÃïÃntarÃpek«aæ prÃmÃïyam, yena tadvirodhe svarasaæ jahyÃt / tadapek«atve hi tadanuguïatayà varteta / nirapek«asya ka÷ pramÃïÃntarÃnusaraïe #<[KKS_42]># hetu÷? laukikÃstu ÓabdÃ÷ pramÃïÃntarÃpek«aæ svÃrthamabhidadhatÅti yuktà te«Ãæ tadanusÃriïÅ v­tti÷ / tulye tvanapek«atve kimiti na viparyaya÷, ubhayorvà vyÃghÃtÃdaprÃmÃïyam, `paurvÃparye pÆrvadaurbalyam'iti và rajataj¤Ãnasyeva pÆrvasya bÃdha÷? na khalu rajataj¤ÃnavirodhÃcchuktij¤Ãnamanyavi«ayamavi«ayaæ và / kathaæ tarhi vede guïavÃda÷ / yatra Órautairarthai÷ pramÃïÃrthani«patterasambhava÷, tatra dvitÅyasyà api v­tte÷ ÓabdÃnÃæ prav­ttidarÓanÃttayà pramÃïavi«ayalÃbha÷ / yatra tu ÓabdÃ÷ svarasena labhante vi«ayam, tatra na pramÃïÃntaravirodhÃdapÃvartante / na hye«Ãæ pramÃïÃntaranibandhano 'rtho yena tadvaÓÃdapÃvarteran / atha matam --- ubhayÃnugrahÃdevaæ kalpyate / evaæ hi Óabda÷ pratyak«ÃdayaÓcÃnug­hÅtà bhavanti / anyathà pratyak«Ãdayo 'tyantamapabÃdhitÃ÷ (Ms A; @meva bÃdhitÃ÷ -- edition) syu÷ / naitatsÃram / pramÃïasÃmarthyÃnusÃreïa prameye kÃcitkalpanà syÃt / pramÃïe tu svarasasiddhaæ parityajya kalpanÃyÃæ na nibandhanamasti / tasmÃtpramÃïÃnusÃreïa vikalpasamuccayavyavasthÃ÷ kalpyante, nobhayÃnugrahÃt / nobhayamanug­hÅtavyamiti pramÃïamasti / te eva pramÃïe iti cet --- yadi matam, na pramÃïasya pramÃïÃntarÃdanugrÃhyatvam, api tu svata eva / pramÃïatvÃdeva hi tasya tenÃrthavyavasthÃpanà --- yathà tarhi tato 'rtho 'vagamyate tathà vyavasthÃpanÅya÷ / evaæ tadanug­hÅtaæ bhavati / anyathà bÃdhitaæ syÃt / apramÃïikà cÃrthavyavasthÃ, tata÷ svarasenÃpratÅte÷, anyasya cÃbhÃvÃt, itaretarÃÓrayaprasaÇgÃcca / prÃmÃïyÃtsiddhÃdarthÃntare pratÅti÷ prÃmÃïyÃnyathÃnupapattyà kalpanÅyÃ, tatpratÅteÓca prÃmÃïyam / svarasalabhye tvarthe pratÅtita eva prÃmÃïyamiti netaretarÃÓrayatà / tasmÃdvirodhe bÃdha eva pÆrvasya pramÃïÃnusÃrÅ, tathà pratÅte÷ / nottarasya vi«ayÃntarakalpanà / na khalu rajataj¤ÃnÃnugrahÃya ÓuktiÓakalaj¤Ãnasya gocaro 'para÷ kalpyate / na ca pratyak«ÃdÅnÃmananyagatitvÃdanavakÃÓatvam / yà khalu rajatÃdivibhramÃïÃæ gati÷, sà te«Ãmapi / yadi te«Ãmupacarita÷ kalpito và vi«aya÷, pratyak«ÃdÅnÃmapi tathà / athÃsattvÃttasyÃvi«ayà avidyamÃnÃrthÃ÷ pratyak«Ãdayo 'pyevam / tasmÃdavivak«itÃrthatvamupacaritÃrthatvaæ #<[KKS_43]># và gatirubhayoraviÓi«Âà / etenedamapi parÃk­tam, yadÃhu÷ --- Óabdasya pramÃïÃntaravirodhe d­«ÂamupacaritÃrthatvamavivak«itÃrthatvaæ và loke / tasmÃtpratyak«Ãdivirodhe vedÃntÃnÃæ tathÃbhÃva iti, pratyak«Ãdi«vapi tathà darÓanÃditi / yattu mukhyatvÃtprati«ÂhitÃrthairapahatavi«aya ÃmnÃya iti / ata eva bÃdhaka÷, Óuktij¤Ãnavat / na ca tadanusÃreïÃrthakalpanÃmarhati, anapek«atvÃt / na, tadadhÅnamasya pramÃïatvam / na tai÷ saæbhÆyakÃritvam, nÃmnÃyasya pratyak«ÃdÅnÃæ caikavÃkyabhÃva÷ / parasparÃnapek«o hyubhayatra buddhyutpÃda÷ / tatra parabalÅyastvaæ nyÃyyam / yathoktam --- `pÆrvÃtparabalÅyastvaæ tatra nÃma pratÅyatÃm / anyonyanirapek«ÃïÃæ yatra janma dhiyÃæ bhavet' // yatra tvekavÃkyatayà saæbhÆyakÃritvaæ tatrÃnupajÃtavirodhitayà svarasav­ttyà mukhye sthite, prathamayà v­ttyà tadekavÃkyatvaæ pratipattumaÓaknuvanti tadapek«itÃrthasamarpaïÃnupapatte÷ parapadÃni dvitÅyayà v­ttyà pÆrvÃpek«itamarthaæ samarpayantyekavÃkyatÃsÃmarthyÃditi mukhyabalÅyastvam / yattu vyÃkulatvÃditi, tatrocyate --- syÃdvyÃkulatvam, yadi karmavidhayo bhedapratipÃdanaparÃ÷ syu÷ / te tu siddhaæ bhedamupÃÓritya `idamanenetthaæ sÃdhayet' iti puru«ahitÃnuÓÃsanapradhÃnÃ÷ / syÃdetat / asati bhede 'æÓatrayapratyastamayÃtkuto hitÃnuÓÃsanam? ucyate --- yathà khalu ÓyenÃdi«u `na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃni' iti prati«edhÃtsÃdhyÃæÓapratyastamaye 'pyanuÓÃsanam, evaæ sarvatra sarvÃæÓapratyastamaye 'pi / tathà hi --- ni«iddhÃnarthodayà kathaæ hiæsà sÃdhyà syÃt? atha bhavati kasya cittÅvrakrodhÃkrÃntasvÃntatayà samuddhatadhvÃntatirask­tavivekavij¤ÃnasyÃnarthamapyarthatvena paÓyata÷ ÓÃstropadeÓamatikrÃmata÷, tathà jyoti«ÂomÃdi«u nisargajÃvidyopadarÓità apratibuddhÃnÃæ trayo 'pyaæÓÃ÷, tÃnupÃÓritya te«ÃmanuÓÃsanam / pratibuddhÃstu karmavidhibhirnÃnuÓi«yante / yathà ÓyenÃdividhibhirapajitakrodhÃrÃtaya÷ / tadevaæ vyavahÃrasiddhabhedÃÓraye«u karmavidhi«u yadyapi bhedapratÅtirasti #<[KKS_44]>#, tathÃpi te«ÃmatatparatvÃn na tatra prÃmÃïyaæ v­ttÃnte«vivÃrthavÃdapadÃnÃm / tathà ca kutastairvedÃntÃnÃæ parÃhati÷, vedÃntairvà te«Ãm? api ca pratyak«Ãdi«veva parÃhatirupalabhyate, bÃdhyabÃdhakabhÃvadarÓanÃdrajataÓuktiÓakalÃdij¤Ãne«u, bhedÃbhedapratÅteÓca sarvatra / tadevaæ balavattve 'pyÃmnÃyasya yo nÃma mandadhÅrlaukikavacasÃæ pratyak«Ãdivirodha upacaritÃrthatvadarÓanÃllokavadvede 'pi Óabdav­ttamiti manyate, yo và nirƬhanibi¬atayà bhedadarÓanÃndhakÃrasya pratyak«ÃdÅnÃmeva balavattvaæ manyate, lokavacasÃæ ca tairbÃdhadarÓanÃt, tatpratibodhanÃya virodho nirasyate, na hi yo nÃma mandavi«eïa v­Ócikena da«Âo mriyate, nÃsau na cikitsyata iti / tatra pratyak«e traya÷ kalpÃ÷ --- vastusvarÆpavidhi÷ vastvantarasya vyavaccheda÷, ubhayaæ vetti, ubhayasminnapi traividhyam --- yaugapadyam, vyavacchedapÆrvako vidhi÷, vidhipÆrvako vyavaccheda iti / tatra vastvantaravyavacchede ubhayasmin và bheda÷ pratyak«agocara iti bhavati virodha÷ / svarÆpavidhimÃtre tu kasyacidvyavacchedena ÓÆnye na bheda÷ pramÃïÃrtha÷, na hi vyavacchedÃd­te bhedasiddhi÷ / vidhimÃtravyÃpÃraæ ca pratyak«am, ato na virodha÷ kathamityucyate --- ## na tÃvadvyavacchedamÃtraæ pratyak«avyÃpÃra÷, na yugapadubhayam, na vyavacchedapÆrvakaæ vidhÃnam, yata÷ siddhe vi«aye siddharÆpameva ni«idhyate --- `nedam iha' `nÃyamayam'iti siddhe bhÆtale siddho ghaÂa÷, gavi và aÓva÷ / na prati«edhyÃtprati«edhavi«ayÃcca vinà prati«edho 'vakalpate / kathaæ tarhyatyantÃsatÃæ pradhÃnakhapu«pÃdÅnÃæ prati«edha÷? na hi tatra kvaciddeÓe kÃle và ni«edha÷, ÃtyantikatvÃt, nÃpi kutaÓcitsiddhi, atyantÃsattvÃt / tatra kecidÃhu÷ --- khapu«pÃdi«u tÃvatsiddhe«u khÃdi«u tadvidhÃ÷ pu«pÃdayo ni«idhyante, `pradhÃnaæ nÃsti'iti jagatkÃraïe sukhadu÷khamohÃtmatÃvibhaktakÃryatvÃdÅni nivÃryante / #<[KKS_45]># anye tu --- kutaÓcinnimittÃd buddhau labdharÆpÃïÃæ bahirni«edha÷ kriyata iti varïayanti, anyathà daivani«iddhe ka÷ prati«edho 'prÃptarÆpe? prÃptarÆpe và kathamatyantÃya prati«edha÷? api cÃnapek«itavi«ayani«edhye vyavacchede ÓÆnyatà pramÃïÃrtha÷ syÃt, na bheda÷, sarvasya sarvatrÃviÓe«eïa ni«edhÃt / yastu bhedÃya vyavaccheda÷ sa bhedyayo÷ siddhimapek«ate, na ca sà vidhÃnÃd­ta iti prÃgvidhÃname«itavyam, vidhipÆrvaka eva ca ni«edho 'ÇgÅkriyata iti / nÃpi vidhipÆvako vyavaccheda÷ yata÷ --- ## na khalvekapramÃïaj¤ÃnavyÃpÃrau santau vidhivyavacchedau kramavantau yujyete, k«aïikatvÃt, kramavatorhi vyÃpÃrayo÷ paÓcÃttano na tadvyÃpÃra÷ syÃt, vyavadhÃnÃt / api ca janmaiva buddhervyÃpÃro 'rthÃvagraharÆpÃyÃ÷, sà cedarhavidhÃnarÆpodayÃ, vidherevÃsyà vyÃpÃra÷, yaugapadyasya ni«edhÃt, utpannÃyÃÓca punaranutpatte÷ / api ca saænihitÃrthÃlambanaæ pratyak«aæ nÃsaænihitamarthamavabhÃsayitumarhati, na cÃnavabhÃsamÃnarÆpaæ vyavacchettuæ paryÃpnoti, anavabhÃsamÃne hi tatra vyavacchedye vyavacchedamÃtraæ syÃt, na vyavaccheda÷ kasyacit, sarvasya và syÃt / tasmÃnnÃnavabhÃsamÃne vyavacchedye vyavaccheda÷, na ca saænihitÃrthÃvalambane pratyak«e 'saænihitÃvabhÃso yukta÷ / kathamidÃnÅæ bÃdhakaæ pratyak«am? tatra hi pÆrvÃrthani«edhapura÷saro 'nyavidhirekaj¤Ãne 'bhyupeyate, asaænihitani«edhyÃvabhÃsaÓca, tasmÃnnai«a niyama÷, yata÷ pÆrvo ni«edha÷, ekaj¤ÃnavyÃpÃre ca krama÷, pratyak«eïa cÃsaænihitÃrthÃvabhÃsa÷ / naitatsÃram, tatrÃpi pÆrvavij¤Ãnavihite rajatÃdau `idam' iti ca saænihitÃrthasÃmÃnye ni«edho vidhipÆrva eva, ÓuktikÃvidhistu virodhini«edhapÆrva ucyate, vidhipÆrvatà ca niyamena ni«edhasyocyate, na vidherni«edhapÆrvakatà ni«idhyate, na ca tatraikaj¤Ãnasya #<[KKS_46]># kramavadvyÃpÃratÃ, ubhayarÆpasyotpatte÷ / pÆrvaj¤ÃnaprÃpitatvÃcca vi«ayavyavacchedyayornÃsaæbhava÷, pÆrvaj¤ÃnÃvabhÃsite ca vyavacchedye vyavacchedasya v­tternÃsaænihitÃrthÃvabhÃsaprasaÇga÷, pÆrvÃpek«asya tasyotpatte÷ / pÆrvÃpek«ayaiva ca tad dvirÆpamudeti, anyathà ekarÆpamevodÅyÃt / api ca sarvavyavacchedÃnapÃkurvata÷ ko vyavacchedo 'bhimata÷, yena pratyavasthÅyeta? siddha÷ sa loka iti cet, ayaæ và kiæ na lokasiddha÷ --- nÃÓvo gau÷, na gauraÓva iti? yattu matam --- ekavidhirevÃnyavyavaccheda÷ / tathà hi --- darÓanaæ yathaiva tadÃkÃratayà tadrÆpaæ vidadhÃti, tathà tadekÃkÃrapratiniyamÃt, `tadeva, nÃnyat' ityanyadvyavacchinatti, tatsÃmarthyaprabhÃvitau ca `idam, nedam'iti vikalpau bhÃvÃbhÃvavyavahÃraæ pravartayata÷ / na hyekÃkÃrapratiniyatÃdananyasaæsargiïo j¤ÃnÃdanyo 'nyavyavaccheda÷ / tatrocyate --- ## naikapratiniyamo 'nyÃbhÃvaniÓcayanimittam, upalabdhilak«aïaprÃptyasyetarasya cÃviÓe«eïa vyavacchedaprasaÇgÃt, tatpratiniyamo hi tato 'nyasyÃsaæsarga÷ / tathà cÃsaæsargÃdvyavacchede tasya d­ÓyÃd­ÓyayoraviÓe«Ãdubhayorvyavaccheda÷ syÃt / atha matam --- bhavatyeva, tathà hi --- yÃvanto 'syÃnÃtmÃnastÃnaviÓe«eïa tadÃtmaniyamÃddarÓanamapÃkaroti, tathà ca nÃsyÃnya ÃtmÃna÷, taddeÓakÃlÃstu bhaveyu÷, rÆpÃdivadavirodhÃt, tatropalabdhilak«aïaprÃptirviÓe«astaddeÓakÃlavyavacchedÃvadhÃraïÃya, saæbhavati hyanupalabhyastaddeÓakÃlo 'nÃtmÃnupalabhyamÃno 'pyanyopalabdhau, itaravat, anyathà na tulyopalambhayogyata÷ syÃt / satyamastyayaæ vibhÃga÷, na tvidÃnÅæ darÓanapratiniyamasya sÃmarthyam, tathà hi --- pratiniyatamapi tatra deÓe kÃle ca rÆpe darÓanaæ tayoryathà rÆpavidhimÃtropak«ayÃnna #<[KKS_47]># rasaæ vyavacchinatti, tathà bhÆbhÃgadarÓananiyamo 'pi bhÆbhÃgavidhimÃtravyÃpÃratvÃnna ghaÂad­Óyamapi vyavacchindyÃt, vyavacchede và sarvasya vyavaccheda÷ / tasmÃd d­Óyavyavacchede 'pi hetvantaramupÃsyam, na darÓanapratiniyamamÃtram / tathà cÃtmÃntaravyavacchedo 'pi na tata÷ siddhimupÃÓnute / kÃmaæ vidhervidheyÃsattvavyavacchedarÆpatvÃttadabhÃvo vyavacchidyeta, nÃtmÃntarasattÃ, taddeÓakÃlayorivÃnupalabhyasattà / naikasya bahava ÃtmÃna iti cet, anyatastarhi virodhÃdvyavaccheda÷ / na darÓananiyamÃt / asati ca vyavacchede kuto bahutvam, kuto và virodha itaretarÃÓrayaæ vÃ? tasmÃnnaikavidhiranyavyavaccheda÷ / api ca ekaniyamÃdanyavyavacchede citrÃdi«u nÅlÃdÅnÃmekadarÓanabhÃjÃæ bhedo na sidhyet, ekaj¤ÃnasaæsargÃdekatra j¤ÃnasyÃniyamÃt / nanu prak­tyaiva bhinnà bhÃvÃ÷, tÃæstadvidhÃn vidadhadeva darÓanaæ parasparato vyÃvartayati, na hi vyÃv­ttiranyà vyÃv­ttimata÷ / tatra vyÃv­ttimadvidhau sÃpi vidhÅyata eva, yatprak­ti÷ khalu ya÷ padÃrtha÷ sa tayaiva prak­tyà vidheya÷, anyathà na tasya vidhi÷ syÃt, vyÃv­ttasvabhÃvÃÓca bhÃvà yathÃyathaæ darÓane«u nirbhÃsante, tasmÃttathaiva vidhÅyanta iti / atrÃpyasaæsp­«ÂanirbhÃsanÃdasaæsp­«ÂasvabhÃvatve d­ÓyayoraviÓe«eïa vyavacchedastadavastha÷ / api ca ## na vyÃv­ttirvastusvabhÃva÷, sà khalvekÃnekÃdhi«ÂhÃnà pratij¤Ãyate praj¤Ãyate ca / tathà ca tasyà ekasyà anekav­ttervastusvabhÃvatve vastÆnÃmapi bhedo na syÃt, naikasmÃdabhinnasvabhÃvaæ bhinnaæ yujyate tadvadeva / atha mà bhÆde«a do«a ityarthÃntarameva vyÃv­ttirÃsthÅyate, tathÃpi vyÃv­tterarÆpatvÃtsvarÆpeïa na bhÃvà vyÃv­ttÃ÷ syu÷ / apara÷ kalpa÷ --- bheda÷ parasparÃnÃtmasvabhÃva÷, sa cedvastuna÷ svabhÃva÷, vastÆnÃmabhÃvaprasaÇga÷, abhÃvÃtmakatvapratij¤ÃnÃt / apara÷ #<[KKS_48]># prakÃra÷ --- bhedaÓcedvastuna÷ svabhÃva÷, naikaæ ki¤cana vastu syÃt, bhedenaikatvasya virodhÃt / paramÃïurapi bhedÃdanekÃtmaka iti naika÷ / tathà ca tatsamuccayarÆpo 'neko 'pyasyÃtmà nÃvakalpate, tatraikatvÃnekatvayoranupapattest­tÅyaprakÃrÃsaæbhavÃcca vastuno ni÷svabhÃvatvaprasaÇga÷ / anyà vyÃkhyà dvitÅyÃrdhasya --- vyatirekÃvyatirekavikalpe pratyavati«Âhate, vastugata e«a vibhÃga÷ --- tatsvabhÃvatvamanyatvaæ ceti, nÃvastuni vikalpaviracitaÓarÅre bhede 'vatÃramarhati / tathà hi --- tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅyo 'nÃdivikalpavÃsanopÃdÃnavikalpaparidarÓitaÓarÅra÷ `ayamasmÃdbhinna÷, ayamanayorbheda÷' iti vyavahÃraæ pravartayati, na bhedo nÃma ki¤cidvastu, yasya tattvamanyatvaæ và ki¤cidvicÃryeta / tatredaæ punarupati«Âhate --- arÆpeïa ca bhinnatvaæ vastuno nÃvakalpate / yadi tarhyarÆpo ni÷svabhÃvo bheda÷ --- na hi vastusthityÃsti, vikalpaireva kevalamupadarÓyate --- na tarhi vastuno bhinnatvam, paramÃrthato bhedÃbhÃvÃt, na hi kalpitena svabhÃvena pÃramÃrthikÅ tadvattà yujyate, kalpitaiva syÃt / tadetadasmÃbhirucyamÃnaæ kimiti bhavÃnnÃnumanyate? vayamapyetadeva brÆma÷ --- na bhedo bhÃvato 'sti, anÃdyavidyÃvilasitametaditi / yaduktam --- bhedÃtmatve vastuna ekavastvabhÃva÷, tadbhÃvÃditarasyÃpÅti vastvabhÃva÷, tatrÃhu÷ --- parÃpek«aæ vastuno bhedasvabhÃvaæ brÆma÷, nÃtmÃpek«am, yena virodhÃdekavastvabhÃva÷ syÃt, svarÆpeïa tvekaæ vastu parÃpek«ayà bhinnamiti / tatrocyate --- pauru«eyÅmapek«Ãæ ca na hi vastvanuvartate / nÃpek«Ã nÃma kaÓcidvastudharma÷, yena vastÆni vyavasthÃpyeran, na khalu svahetuprÃpitodaye«u svabhÃvavyavasthite«u vastu«u svabhÃvasthitaye vastvantarÃpek«Ã yujyate / tatra puru«apratyayadharmo 'yam / na ca puru«apratyayÃnuvidhÃyÅni vastÆni, svahetubhya÷ svasvabhÃvavyavasthite÷ / ato na tadanusÃreïa vasturÆpaæ vyavati«Âhate / vyavasthitavastusvarÆpÃnusÃreïaiva tasya vyavasthà nyÃyyÃ, tatpÆrvakatvÃt / parasparÃpek«ÃyÃæ ca #<[KKS_49]># vastusvabhÃvasthitÃvitaretarÃÓrayaprasaÇgÃt / athavà yaduktam --- ekasmÃdbhedÃdavyatiredÃdvastuno bhedÃbhÃvaprasaÇga iti, tatrÃhu÷ --- na bheda eka÷, rÆpavirodhÃt, ekatve ca tannimittaæ vastÆnÃmekatvaæ syÃt, tasmÃtpratibhÃvaæ bhedo bhidyate, kathaæ tarhyanekÃÓrayatvam? apek«Ãta÷, tathà hi pratiyogyapek«aæ tasya svarÆpaæ vyavasthitam, tathà ca yathÃyathaæ bhedai÷ pratiyogyapek«airÃtmabhÆtairbhinnÃ÷ sarve bhÃvà iti / tatrocyate --- pauru«eyÅmiti / puru«o hyekamarthaæ g­hÅtvà paramapek«ate kÃryÃrtham, svahetubhyastu pratilabdhÃvikalasvabhÃvÃnÃæ bhÃvÃnÃæ bhÃvÃntare«u kimarthÃpek«Ã? nanu svabhÃvasthitaye, nÃnÃvidhà hi bhÃvasvabhÃvÃ÷, tatra kaÓcitpratiyogyapek«ayaiva vyavati«Âhate vastutattve, yathÃyameva bheda÷ / na tarhi hetubhyo bhÃvasyÃvikalÃtmalÃbha÷, bhedÃkhyasya rÆpasya pratiyogyapek«atvÃt / hetvantarÃcca pratiyogina÷ saæpadyamÃna÷ paÓcÃdbhedo na svabhÃva÷ syÃt / syÃdetat --- avikalarÆpa eva bhÃvo hetubhyo jÃyate / tatra bhedÃkhyaæ rÆpaæ pratiyogyapek«am, nÃnapek«aæ kadÃcidittasya tadvidhatvÃttena tadvidhenaiva saha jÃyata iti na vikalarÆpaprÃdurbhÃva÷ / tatrocyate --- bhavatu tadvidhasya prÃdurbhÃva÷, apek«Ãrthastu vaktavya÷, yasya hi yatra ki¤cid Ãyatate, tat tadapek«ata ityucyate, nÃnyo viÓe«a÷ sÃpek«anirapek«ayorvyapasthÃpako nirÆpyate / tatra na tÃvadutpatti÷ pratiyoginyÃyatate, svahetubhyo 'vikalasyotpatte÷ / nÃrthakriyÃ, tadasaænidhÃne 'pi tasyÃrthakriyÃdarÓanÃt / pratÅtiÓcet --- tathà hi, nÃnapek«ya pratiyoginaæ bheda÷ pratÅyata iti --- na tarhi bhedasvabhÃva÷ sÃpek«a÷, tasminnavasthite vastusthityuttarakÃlà pratÅtirarthÃntarameva pratiyoginamapek«ate, yathà vyavasthitÃnapek«asvabhÃvà rÆpÃdayaÓcak«urÃdyapek«ÃyÃæ pratÅtau na sÃpek«asvabhÃvÃ÷ kathyate / itaretarÃÓrayÃcca na pratÅtirapi parasparÃyattÃvakalpate / na ca vastumÃtrÃdanavag­hÅtabhedÃdbhedasiddhi÷, ekasminnapi tatprasaÇgÃt / tasmÃtpauru«eyÅmapek«ÃyÃæ na vastvanuvarttate, ato na vastusvabhÃva ityartha÷ / #<[KKS_50]># anyà vyÃkhyà --- na bhedo vastuno rÆpam, Ãpek«iko hi pratÅyate / na cÃpek«ÃyÃæ puru«apratyayaæ vastvanuvartate, vyavasthitavastupÆrvakatvÃditi / kathaæ tarthi pitrÃdaya÷? na hi te 'pek«ayà vinÃ, na ca khapu«pagandharvanagarÃditulyÃ÷, avisaævÃdivyavahÃrÃÇgatayà lokasiddhatvÃt / ucyate --- bhedo 'pyevaæ kiæ na lokasiddha÷? api ca ## ## vyavasthite eva janyajanakaÓaktÅ pit­putraÓabdayorabhidheye, te tu samÃnajananavyÃpÃravi«aye tÃvÃskandata÷, svabhÃvabhedÃt / ato yena samÃnatvam, tatrÃpek«Ã / etaduktaæ bhavati --- ÓabdÃrthastatra sÃpek«a÷, na vastu / apek«ÃhetuÓca tatra sÃdhÃraïÅ kriyà vidyate vyavasthitayorapi vastuno÷ / bhÃvabhede tvayaæ vastutattvagato vicÃra÷, na cÃpek«Ãhetu÷ kaÓcidupalabhyate / hrasvadÅrghayorapyekajÃtÅyÃyÃæ kriyÃyÃæ deÓavyÃptau nyÆnÃdhikabhÃvÃdevaæ dra«Âavyam / yadi tarhi kÃryabhedÃdapyapek«Ã, hanta! arthakriyÃbhedÃdeva bhÃvÃnÃæ parasparÃpek«o bheda÷ setsyati / kiæ cÃsatyÃmapi darÓanÃdbhedasiddhau vidhimÃtravyÃpÃratvÃtkÃryabhedÃdeva kÃraïabhedamanumimÅmahe / naikatve kÃryabheda÷ kalpate, kÃraïasvabhÃvÃpek«atvÃtkÃryabhedasya / tajjananaÓcedasya (tajjananaæ cedasya -- edition) svabhÃva÷, nÃnyajanana÷ / tasmÃtkÃryÃntarasyÃnyato janmeti / tadidaæ bhedenaiva bhedaprasÃdhanaæ nÃticaturaÓram / api ca --- ## ## nÃrthakriyÃbhedÃdbhÃvÃnÃæ parasparÃpek«o rÆpabheda÷ pratÅyate, nÃpyanumÃtuæ Óakyate / vyapadeÓabhedamÃtraæ tu syÃt, ekasminnapi vahnau dÃhapÃkÃdikÃryabhedad­«Âe÷ / atha matam --- rÆpÃdisamÆho vahni÷ / tatra rÆpÃtprakÃÓa÷, sparÓÃddÃha iti / #<[KKS_51]># kÃmam, dÃhapÃkau tu sparÓÃdeva / tau ca loke pratÅtibhedau satyapi saæyogidravyavikriyÃsÃmÃnye / karma caikaæ saæyogavibhÃgasaæskÃrÃïÃæ hetu÷, Ãtmà cecchÃdÅnÃm, sattvÃdayaÓca pratyekamabhedÃllÃghavaprakÃÓÃdÅnÃm, rÆpÃdayo j¤ÃnaviÓe«ÃïÃæ sajÃtÅyak«aïÃnÃæ cetyutprek«itavyam / nanu nÃrthakriyÃbhedamÃtrÃdbhedaæ brÆma÷, api tu tatrÃsaæbhÃvinyà ad­«ÂÃyÃ÷ / yathà cak«u«i satyapyad­«ÂÃyÃÓca badhire tatrÃsaæbhÃvinyÃ÷ Óabdabuddherindriyabheda÷ / parasparÃsaæbhavikÃryÃÓca prÃyeïa bhÃvÃ÷, anyakÃryasyÃnyatrÃdarÓanÃt / atha kÃryÃsaæbhava÷ kathaæ pratyetavya÷? nanÆktaæ tatrÃdarÓanÃt / na tarhyasaæbhava÷ / yasya khalvadvayaæ jagattasya kÃryajÃtamekatraiva d­Óyata iti kathamadarÓanam? tatra siddhe bhede tatrÃdarÓanam, tatrÃdarÓanÃcca bhedasiddhiritÅtaretarÃÓrayÃnna bhedÃnumÃnam / atha matam --- ad­«Âasya darÓanÃditi / tadasat, ekasmÃdapi kramavatÃæ kÃryÃïÃæ darÓanÃt / syÃdetat --- ekÃntato 'bhede kÃryadarÓanÃdarÓane na yukte, viÓe«ÃbhÃvÃt / na tarhi kÃryabhedo 'bhedamapabÃdhate / tadanupamardena viÓe«amÃtrÃnumÃnaæ syÃt / tacca kalpanÃvi«ayaæ naivÃvajÃnÅmahe, vastusatastasyÃyogÃt, tattvÃnyatvayorasaæbhavÃt / yastu k«aïikavÃdÅ tattvameva viÓe«asya na manyate, tasyÃsati kÃraïasvabhÃvÃbhede kathaæ tulyasvabhÃvakÃryotpÃda÷ / atha niranvayavinÃÓÃnÃmapi kalpanÃvi«ayÃdabhedÃtkÃryasya tulyatà / hanta! tarhi bhedÃdeva kalpanÃvi«ayÃtkÃryabhedasiddhermudhà kÃraïabhedakalpanà / atha kÃryÃbhede na (atha na kÃryÃbhedena -- edition) kÃraïasvabhÃvÃbhedo 'pek«yeta, bhinnasvabhÃvebhya÷ sahakÃribhya ekakÃryotpatte÷, yathà cak«urÃdibhyo rÆpavij¤Ãnasya (rÆpÃdij¤Ãnasya Ms A, Ms C; rÆpÃdij¤Ãnasya -- edition) / yathà tarhi kÃryasvabhÃvÃbhedÃya na kÃraïasvabhÃvÃbhedo 'pek«yate, tathà tadbhedÃya kÃraïabhedo 'pi nÃpek«itavya÷ / api cÃnekakÃraïajanye 'pyekasmin kÃrye kÃraïavyÃpÃravi«ayabhedastenaiva varïita÷, yathà rÆpaj¤Ãnasya --- cak«u«o rÆpagrahaïaniyama÷, samanantaraj¤ÃnÃdupalambhÃtmatÃ, vi«ayÃttadÃkÃrateti / yadi ca kÃryatulyatvaæ na hetusÃmyak­tam, na kÃryÃddhetvanumÃnaæ syÃt, bhinnajÃtÅyÃdapi tulyajÃtÅyotpattisaæbhavÃt / hetvabhedaÓcenna #<[KKS_52]># kÃryÃbheda upayujyate, kastulyajÃtÅyÃdvijÃtÅyasya janma nivÃrayet? tatra yathà vyÃvahÃrikÃdabhedÃtkÃryÃbhedastathà vyÃvahÃrikÃdbhedÃtkÃryabheda iti na viÓe«a÷ / syÃdetat --- kalpitaÓcedbheda÷ kÃryabhedÃya prabhu÷, na tarhi kalpita÷ / na hyanyatparamÃrthasato lak«aïamarthakriyÃsÃmarthyÃt / tulyamidamabhede 'pi / yo 'pi manyate --- yugapadviruddhÃrthakriyÃdarÓanÃdbhedÃvagati÷ / tathà hi --- jananamaraïav­ddhik«ayasthÃnagamanaÓokahar«Ãdivividhaviruddhadharmasamupetamekadà viÓvamupalabhyate / tadbhedavaditi gamyate / tasyÃpÅdamevottaramÃv­ttyà --- dÃhapÃkavibhÃgeneti / katham? idaæ tÃvadayaæ pra«Âavya÷ --- ko viruddhÃrtha÷? yadyekatrÃsaæbhava÷, so 'siddha÷ / atha parasparavyavacchinnÃtmatÃ, jananÃdayaÓca paraspararÆpaniv­ttyÃtmÃna iti / na tarhyato bhedasiddhi÷ / ekasminnapi vahnau dagdh­tvapakt­tvadarÓanÃt / na hi parasparavyavacchedamantareïa nÃnÃtvaæ dharmÃïÃm / tataÓcedbheda÷, nÃnekadharmakamekaæ ki¤citsyÃt / atha parasparÃbhÃvÃtmataiva virodha÷ --- naikasmin sa eva bhavati, na ca bhavatÅti / tato bhedÃvasÃya÷ / tadasat / na hyevaæ dharmÃveva, kutastayorvirodhÃdbhedÃvagati÷ / khapu«pÃdi«u cobhayÃbhÃvÃdubhayaprasaÇga÷ / atha vadhyaghÃtakabhÃvo (vadhyaghÃtuka@ -- edition) virodha÷ --- har«a÷ Óokaæ hanti ÓokaÓca tam, evamitare«vapi / tatrÃpi nÃjÃta eko 'nyaæ nÃÓayati, nÃnyÃdhikaraïam / tasmÃdekÃdhikaraïo bhÆtvà nÃÓayatÅti vÃcyam / evaæ ca tayorekÃdhikaraïatvadarÓanÃnna taddarÓanenÃdhikaraïabhedÃnumÃnamavyabhicÃram / atha bhÃvarÆpatadvyavacchedÃtmÃno dharmà virodhina÷ --- nityatvÃnityatvamÆrtatvÃmÆrtatvÃdaya÷ / tatsaæbandhÃdbhedagati÷ / tadapi na / yato nÃvaÓyam, yo yatra bhavati, sa taæ vyÃpnoti / na hi rathÃdayastatsaæyogÃdayo và nabho vyaÓnuvate, anyÃn và saæyogina÷ p­thivyÃdÅn, avacchinnatvÃt / evamavacchinnà #<[KKS_53]># dharmà anavacchinnamanantamarthamÃÓrayanto 'pi na vyaÓnuvate / ato naikasminnapi bhÃvÃbhÃvavirodha÷ / yastu manyeta --- arthakriyÃbhedo 'rthakriyÃvyavasthà / tato bhedÃdhigama÷ / ekatve hi na vyavasthà yujyate / tathà ca payaso 'pi tailaæ tilebhyaÓca dadhi syÃt / tathaikasmi¤jÃyamÃne sarvaæ jÃyeta, naÓyati ca naÓyet / anyathà bheda eva ÓabdÃntareïokta÷ syÃt / taduktam --- sahotpattivinÃÓau sarvaæ ca sarvatropayujyeta iti / tasyÃpÅdamevottaram --- dÃhapÃkavibhÃgeneti / yadi kÃryanÃnÃtvaæ vyavasthÃ, na tayà tilÃnÃæ payasaÓca bhedaæ pratipadyate / atha payaso dadhno janma, nÃnyata iti vyavasthà / nÃnyatvaæ siddhayà vyavasthayà pramitsitaæ tallak«aïamanuprave«Âumarhati, tasyà asiddhiprasaÇgÃt / tasmÃddadhijananaÓaktistadabhÃvaÓca vyavasthà / tato bheda÷ / na hyekavi«aya ekasya ÓaktyaÓaktÅ yujyete iti --- sa cÃyaæ virodhidharmayogo bhedaheturanantarameva nirÃsi / yathà khalu dÅrghakÃlÃ÷ padÃrthà mitakÃlairdharmai÷ saæbadhyamÃnÃstaddharmÃïo 'taddharmÃïaÓca na virodhapadabhÃja÷, tathà parimitadeÓairvipuladeÓà anantÃÓca / kathamanantasyÃntavÃn dharma iti cet, vyatireke 'nivarcanÅyatve và nÃstyasaæbhÃvanÃvakÃÓa÷ / avyatireke 'pi dÅrghakÃlasyeva mitakÃla÷ / yo 'pi dÅrghakÃlamarthaæ na pratipadyate taæ pratÅdaæ puna÷ paÂhitavyam --- dÃhapÃkavibhÃgeneti / eko 'pi vahni÷ ki¤cideva dahati pacati ca / tathà ca dÃhakaÓcÃdÃhakaÓca na bhidyate / tathà na dÃhÃntarÃïi pÃkÃntarÃïi và karoti tasminneva dÃhye pÃkye ca / tathà bÅjÃdaya÷ pratyekaæ samarthà api nÃÇkurÃntarÃïi janayanti, nÃpi sÃmagrÅ / tathà ca janakatvamajanakatvamiti / athaikasminneva janakaÓakti÷, anyaæ pradhvastamÃgÃminaæ vaikaæ kiæ na janayati / atha tatraivai«Ãæ sÃmarthyam, nÃnyatra tulyajÃtÅye 'pi / kuta÷? tasyaivotpatte÷, kÃryagamyatvÃcca sÃmarthyasya / tathà ca na ÓaktiraÓaktiÓceti virodha÷ / abhede 'pi tarhi payasastilÃnÃæ dadhno 'nutpattau na virodha÷ / tathà hi --- yasya tÃvaddadhna÷ payaso janma na tasya tilebhyo 'nutpatti÷, yena ÓaktyaÓaktivirodhÃd #<[KKS_54]># bheda÷ syÃt / kuta÷? tilÃnÃæ payaso 'bhedÃt / atha dadhyantarasyÃnutpattervirodha÷ / tacca na, anyatrÃÓaktestatraiva ÓakterbÅjÃdÅnÃmiva / na hi samarthamityeva kÃraïaæ sarvaæ tulyajÃtÅyaæ janayati, ekasmÃdeva sarvatulyajÃtÅyakÃryotpattiprasaÇgÃt / atha matam --- arthakriyÃsu bhedena viniyogÃdbhedamadhyavasyÃma÷ / dadhne hi payo viniyujyate, na sikateti / tadapyanaikÃntikam, ekatve 'pi bhedena viniyogadarÓanÃt / tadevÃrthavastu sahakÃrisametaæ viniyujyate, na kevalam / atha matam --- bhinnameva tat, sahakÃrisannidhÃnopÃdhibhedÃt / aupÃdhikastarhi pratyayamÃtraniveÓÅ bheda÷, na paramÃrthata÷ / tathÃbhÆtaÓca bhÃvabhedo hyanuj¤Ãyata eva / yo 'pi k«aïikatvena bhedamÃha, tasyÃpi bhedasya tulyatvÃtsarvaæ sarvatra viniyujyate, na và ki¤citkvacit, ad­«ÂasÃmarthyatvÃt / atha kalpanÃvi«ayÃdabhedÃttatsiddhi÷, parasyÃpi tÃd­ÓÃdbhedÃditi na viÓe«a ityuktam / yo 'pyekasyobhayaæ pratijÃnÅte --- bhedamabhedaæ ca, tenaikatrÃpi viruddhadharmÃveÓamabhyupayatà durlabha eva dadhno janakatvÃjanakatvÃbhyÃæ tilapayasorvibhÃga iti / tadevam --- ## ## ekatra kriyÃbhedopalabdhe÷, asaæbhavasya cÃsiddhe÷, ad­«ÂadarÓanasya cÃbhedabÃdhane sÃmarthyÃbhÃvÃt, viÓe«amÃtrahetutvÃttasya ca tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvÃcyasya kalpanÃspadatvÃt, abhedÃdiva ca tÃd­ÓÃt kÃryÃbhedasya bhedÃdapi tadvidhÃdbhedasyopapatte÷, virodhasya cÃnaikÃntikatvÃdasiddhatvÃdvà vyavasthÃyÃÓca, viniyogabhedasya cÃnaikÃntikatvÃt, abhedÃdiva ca kalpitÃdbhedÃttatsiddhe÷, bhedÃbhedayoÓcaikatra samavÃye ÓaktyaÓaktyorviniyogÃviniyogayoÓcaikasamavÃyasaæbhavÃdekasyaivai«a ko 'pyacintya÷ sÃmarthyÃtiÓayo nikhilabhedaprapa¤casaæpÃdanÃyai prabhu÷ pÃvakasyeva pÃkaplo«ÃdipravibhÃganimittaæ yadopapadyate #<[KKS_55]># tadà bhedakalpanamakÃraïam, ekasmÃdapi tatsiddhe÷ --- iti pÆrvopasaæhÃra÷ / tadetad­cÃbhyanÆktam --- `etÃvÃnasya mahimÃ' iti / etatparimÃïamasya sÃmarthyam --- yadeko 'pi `sahasraÓÅr«Ã' iti `yadbhÆtaæ yacca bhavyam' iti / pÆrvargdvayanirdi«ÂavividhaviruddhÃbhimatadharmakÃryavyavahÃrÃÓraya÷ kathamiti / `ata÷'pratyak«ÃbhimatÃt, `puru«a evedaæ sarvam'iti vÃd­«Âanirdi«ÂÃt / `utÃm­tatvasya'iti và devamanu«yalokabhedena prapa¤cÃdekaikasmÃtsamastÃcca v­ddhatara÷ puru«a÷ / tenÃsmin parimitÃnÃæ viruddhÃbhimatÃnÃmapyanante na samÃveÓo na yujyate / tadeva jyÃyastvaæ darÓayati --- `pÃdo 'sya viÓvÃ' iti / k­tsno 'pi tÃvadbhÆtaprapa¤co 'sya kanÅyÃn bhÃga iti, kiæ puna÷ pratyekam / tathà hi --- `tripÃt'ivÃparimitamanantaæ maraïÃdibhÆtaprapa¤cadharmaÓÆnyaæ rÆpaæ `divi'pradyotÃvasthÃyÃæ vartate, pramodÃvasthÃyÃæ vÃ, sÆryamaï¬ale, dyusthÃne và / tatra hi tadupÃsyam / taddhi tasyopalabdhisthÃnamiti tatretyucyate / apara÷ kalpa÷ --- kalpite 'pi kÃryabhedÃdyavasthÃyà và kÃraïabhede kimiti na kÃryÃntaram? kimiti và na saækara÷, viparÅtà và vyavasthÃ? bhede 'pi payasa÷, tilebhya eva tailaæ na sikatÃbhya÷? bhinà api caikakÃryÃÓcak«urÃlokÃdaya÷, ÓaraÓ­ÇgÃdayaÓca / bhede 'pi ca tilebhyastailaæ payaso dadhi, na tu payasastailaæ tilebhyo dadhi? yadi matam --- acintyebhyo bhÃvasÃmarthyebhya÷ --- acintyÃnupapattito bhÃvasÃmarthyÃni `kasmÃt? katham?' iti, kÃryadarÓanonneyavyavasthÃni --- tebhya÷ kÃryasya bheda÷, vyavasthÃ, na viparyayaÓceti / yadyevam, ekasyaiva so 'stu sÃmarthyÃtiÓaya÷ --- yadanekaæ vyavasthitamaviparÅtaæ ca kÃryam / tanmÃtreïa tatsiddheraprÃmÃïikà bhÃvÃnÃæ bhÃvakalpaneti / syÃdetat --- vahnerapi Óaktibhedanibandhana÷ kÃryabheda÷ / tannaikasmÃdanekaæ #<[KKS_56]># kÃryam / tatra yadi vahnirapi kÃraïam, kathaæ naikasmÃdanekaæ kÃryam? atha ÓaktÅnÃmeva kÃraïatvamabhipraiti / tatrocyate --- ## ## ekasyÃnekakÃryayogavirodhÃcchaktibheda÷ kalpyate / yadi caikasyÃnekasaæbandhavirodha÷, kathaæ nÃnÃbhÆtÃbhi÷ Óaktibhireka÷ saæbadhyate? tatra yathaikasyÃrthasvabhÃvasya nÃnÃÓaktiyoga÷, tathà nÃnÃkÃryayogo 'pi kiæ nÃnuj¤Ãyate? atha nÃnÃkÃryayoge virodha÷, na nÃnÃÓaktiyoge / viÓe«aheturvÃcya÷ / api ca ÓaktÅnÃmavyatirekÃdekamanekÃtmakami«Âam / tatraikatvaæ svÃÓrayasamavÃyinÃnekatvena ca virudhyate / kÃryagatena tvÃÓrayÃntarasamavÃyinà virudhyata iti subhëitam! athÃrthÃntaratvameva ÓaktÅnÃm, ÃÓrayÃrtho vÃcya÷ / saæÓle«aÓcet, na bhinnatve rÆpÃvibhÃgalak«aïa÷ saæÓle«a÷, bheda eva na syÃt / na nairantaryam, tacchaktidravyasaæyuktasya dravyÃntarasyÃpi tacchaktitvaprasaÇgÃt / na hi dravyasyÃnantaraæ tacchaktervyavahitaæ bhavati / na hi cak«urdravyasyÃnantaraæ rÆpasya nÃnantaram / vibhutvÃccÃkÃÓÃdÅnÃæ sarvÃrthaÓaktivyavadhÃnÃbhÃvÃtsarvaÓaktiprasaÇga÷ / tasmÃdupakÃraviÓe«ÃtkutaÓcidÃÓraya÷ / tatra yathà bhinnÃsu Óakti«u tadbhedÃdupakÃrÃn bhinnÃneko 'rthasvabhÃva÷ karoti, tathà kÃryÃïyapÅti kasmÃnne«yate? evaæ tÃvannÃnumÃne 'pi bhedÃdhigama÷, nÃrthÃpattyà ca / ye tu manyante --- satyametat, na pratyak«aæ bhedÃdhigamÃyÃlam / itaretarÃbhÃvÃæÓo hi bhÃvÃnÃæ bheda÷, na so 'k«agocara÷ / `bhÃvÃæÓenaiva saæyogo yogyatvÃdindriyasya hi' / tathà ca na liÇgagamyo 'pi, ad­«ÂasaægatitvÃt / arthÃpattirapi kÃryavyavasthÃhetukà syÃt / sà asiddhe bhede vyavasthÃyà (Ms C; kÃryavyavasthÃyà -- edition) evÃnupapattestatrÃyuktà / tasmÃtsadupalambhahetubhya÷ pramÃïÃntaramevÃbhÃvÃyopÃsanÅyam / vidhÃyakÃdvà pramÃïÃntarameva vyavacchedakamabhÃvÃkhyam / tannibandhanà #<[KKS_57]># hi bhÃvÃnÃmasaækÅrïatà (@masaækÅrïasvabhÃvatà -- edition) / yadavocan --- `vastvasaækarasiddhiÓca tatprÃmÃïyasamÃÓrayÃ' / iti / tÃn pratyucyate --- ## ## na khalu yadvyavacchidyate, yataÓca vyavacchidyate, tayorapratipattau vyavacchedagati÷ / nÃnapek«itavi«ayani«edhyo ni«edho 'sti / san và ÓÆnyatÃmÃpÃdayet, na bhedamityuktam / te«Ãmapi vaca÷ --- `g­hÅtvà vastusadbhÃvaæ sm­tvà ca pratiyoginam / mÃnasaæ nÃstitÃj¤Ãnaæ jÃyate 'k«Ãnapek«ayÃ' // tayoÓca pratipattiryadi nÃsaækÅrïasvabhÃvayo÷, api tu vastumÃtratvena vyavacchedyavyavacchedÃvadhivibhÃgÃbhÃvÃt / na ni«edhasaæbhavo 'rthamÃtre hyavibhÃge / vi«ayatvenÃpek«ite na ni«edhyam / ni«edhyatvenÃpek«ite na vi«ayaviÓe«a÷ / tatrÃtyantÃya ni«edha÷ syÃt / sa ca na siddhatvenÃsiddhatvena và yujyata ityuktam / kasyacittÃvatkutaÓcid (kasyacitkutaÓcid Ms C; kasyacitkutaÓcicca edition) bhedapratipattau sarvasya sarvato bhedagati÷ syÃt, aviÓe«Ãt / tasmÃdanenÃsaækÅrïasvabhÃvena bhinnÃveva pratipadya vi«ayani«edhyau `nedamiha' `nÃyamayam' iti vyavaccheda÷ pratipattavya÷, saæbhavÃnniyamÃcca / na cÃnyathà pratiyogitvam, sÃmÃnyopalabdhau ca sthÃïau puru«asyÃbhÃva(Ms A; puru«ÃbhÃva@ edition)pratipattyabhÃvÃt / tathà ca siddhavi«ayani«edhyÃÇgÅkaraïena vyavacchedamÃtravidhÃyinyabhÃvapratipatti÷ pratyÃtmamupalak«yate / tathà ca itaretarÃÓrayatvam --- asaækarapÆrvamabhÃvaj¤Ãnam, tataÓcÃsaækarasiddhiriti / api ca na pramÃïÃnutpÃdamÃtrÃdabhÃvaj¤Ãnam, su«uptÃdÃvanutpatte÷ / tasmÃtsatsu pramÃïakÃraïe«u pramÃïÃnutpÃdo 'bhÃvaj¤Ãnaheturi«Âa÷ / na ca tasya svarÆpabheda÷ kaÓcit, yena sÃmarthyÃtiÓayÃccak«urÃdivadbodhaka÷, kiæ tu nÃntarÅyakatvÃt / nÃntareïa prameyÃbhÃvaæ satsu pramÃïahetu«u pramÃïÃnutpÃda÷ / asatsu tu satyapi prameye tadabhÃvÃtsyÃditi / tathà ca liÇgavajj¤ÃnÃpek«a÷ pratipatterjanaka÷, sa ca yadi vastvantaraj¤Ãnam, #<[KKS_58]># nÃsiddhe vastubhede sidhyati / j¤eyabhedÃnumeyo hi j¤eyÃnumeyÃnÃæ j¤ÃnÃnÃæ bheda÷ / tathà ca vastubhedasiddhipÆrvikaivÃbhÃvÃdbhedÃvagatiritÅtaretarÃÓrayatvam / athÃtmano 'pariïÃma÷ / na sa stimitÃvasthÃ, sarvÃpratipattau kasyacidabhÃvasyÃnavagate÷ / tasmÃtsatyapi vastvantaraj¤ÃnarÆpapariïÃme tajj¤ÃnarÆpapariïÃmÃbhÃvo 'bhÃvaj¤Ãnahetu÷ / na cai«a viÓe«a÷ prÃgvastubhedasiddhe÷ sidhyatÅti tadevetaretarÃÓrayatvam / ye tvÃhu÷ --- darÓanÃdeva bhÃvÃnÃæ bheda÷ sidhyati / tathà hi --- nirvikalpasya pratyak«asya sÃmÃnyavi«ayatvamapÃkurvatoktam --- `tadayuktaæ pratidravyaæ bhinnarÆpopalambhanÃd' iti / yastu saæyogÃtsamavÃyÃdvà saækara÷, so 'bhÃvÃkhyena pramÃïenÃpanÅyata iti / te prÃgeva pratyuktÃ÷ / ye 'pi --- vidhÃyakapratyak«apura÷saraæ pratyak«Ãntarameva vastugrahaïapratiyogismaraïetikartavyatÃnug­hÅtÃk«apratilabdhajanma vyavacchedakaæ manyante / yathaiva savikalpasya vastugrahaïasya paÓcÃjjanma, ÓabdasmaraïavyavadhiÓca --- na cÃnaindriyakatvam, itikartavyatÃviÓe«Ãnug­hÅtÃdindriyÃttadutpatte÷ --- evaæ nÃstÅtyapi j¤Ãnasyeti bruvanta÷ / tÃn pratÅdameva vaktavyam --- anyonyasaæÓrayÃdbhedo na pramÃntarasÃdhana÷ / pratyak«ÃntarasÃdhana ityartha÷ / `ayamasau na bhavati' iti j¤Ãnaæ pratyak«aæ và pramÃïÃntaraæ và / sarvathà vi«ayani«edhyavibhÃgÃd­te na ni«edhasaæbhava iti / kiæ ca ## api ca sanmÃtrarÆpe sarvatra pratÅyamÃne tatsvabhÃve«u vastu«u netarÃbhimata itarÃbhimatapramÃïÃnutpÃda÷, satsvabhÃvatvÃttayo÷ / `sat'iti ca sarvatra pramÃïasadbhÃvÃt / pramÃïÃbhÃvÃccetaretarÃbhÃvaj¤Ãnamiti / nanu nÃrthÃnÃæ ki¤cidabhinnaæ rÆpam / pratyabhij¤ÃnÃddhi tadavagamyate (tadavagamyeta Ms A; tadgamyeta edition) / na cÃrthamÃtraæ d­«Âavato 'rthÃntare sa evÃyamiti pratyabhij¤Ãsti yathaikÃæ gÃæ d­«Âavato gavÃntare / sacchabdapratyayÃnuv­ttistu pÃcakÃdivadyoganibandhanà / pramÃïavi«ayo hi `san' #<[KKS_59]># ityucyate / naitatsÃram / na cedabhinnarÆpapratipatti÷, nirvi«ayatvameva pramÃïasyÃpadyeta / yato na vyavacchedamantareïa bhedapratÅti÷ / na vyavaccheda÷ kevala÷, na vidhisahita÷, na vidhe÷ paÓcÃtpramÃïasya vyÃpÃra÷ / na vidhireva vyavaccheda iti varïitam / tatra yadyekamapi na gamyate nirvi«ayataiva syÃt / apratyabhij¤Ãnaæ ca yadi govailak«aïyÃducyeta satyapi sanmÃtrarÆpÃnugame, gavÃntare 'pi tanna syÃt, devadattavailak«aïyÃt / na hi yÃd­Óo devadattasya punardarÓane ekatvapratyayastÃd­Óo gavÃntare / athÃsti tatra tÃvatpÆrvÃparÃnusandhÃnam, na tu sata÷ sadantare / kiæ ca bho÷ anusandhÃnÃdekatvam, nÃbhinnarÆpasaævida÷ / nedÃnÅmabhinnadeÓakÃlo 'rtha eka÷ syÃt / deÓakÃlabhede hi so 'yamiti pÆrvÃparÃnusaædhÃnam / gomaï¬ale ca mahi«amaï¬alavilak«aïe deÓabhede 'pyabhinnarÆpÃnugatÃt prathamÃdeva nirvikalpakÃtpratyayÃdekÃrthapratipattiri«yate / na ca tatra kÃlabhedÃbhÃvÃtso 'yamityavamarÓa÷ / yathoktam --- nirvikalpakabodhe 'pi dvyÃtmakasyÃpi vastuna÷ / grahaïaæ lak«aïÃkhyeyaæ j¤Ãtrà Óuddhaæ tu g­hyate // na ca yathà maïikaæ d­«Âavato maïikÃntare 'nusandhi÷ tathà ÓarÃvaæ d­«Âvà tatra m­jjÃtirapyapahnÆyeta / athÃsti tatrÃpi, na tu yathà maïikÃntare sÃmÃnyarÆpÃïÃæ bhÆyastvÃdutkaÂa÷, alpasÃmÃnyÃnugamÃt / sadantare 'pi tathaiva syÃt / vistareïa caitadupari«ÂÃdabhidhÃsyata ityalamatiprasaÇgena / ## yadi matam --- vidyete tÃvadanuv­ttavyÃv­ttÃbhe dve vij¤Ãne / na hi tayorabhÃve 'nuv­ttavyÃv­ttavyavahÃra saæbhava÷ / na ca vij¤ÃnarÆpÃdanyo 'rthavyavasthÃhetu÷ / tasyÃhetutve 'bhedo 'pi na sidhyet / naitatsÃram / na hi vij¤ÃnamityevÃrthaæ (@mityevÃrthatattvaæ -- edition) vyavasthÃpayati / tadapi hi parÅk«yam --- yuktyà virudhyate neti, pramÃïotthaæ neti / na khalvalÃtacakrÃdivij¤Ãnebhyo 'rthatattvavyavasthà / syÃdetat / #<[KKS_60]># na pratyak«aæ yuktyÃpabÃdhyate / satyam / pratyak«ataiva bhedaj¤Ãnasya netyÃveditam, yathà k«epÅyassarvatodiksaæyogakÃritasyÃlÃtacakraj¤Ãnasya / tat sadapyapramÃïotthaæ pratyak«asarÆpaæ svapnad­ÓyÃlÃtacakrÃdij¤Ãnavanna tattvÃvagamanimittam / nanÆktena prakÃreïa pramÃïÃdanyato 'pi bhedaj¤Ãnasyodayo na saæbhavati / ko vÃnyathÃha? na hi paramÃrthato bhedÃvagamo 'sti / yadi syÃt, kathaæ bhedo 'pahnÆyeta? apahnave và kathaæ tadavagama÷ / nÃvagamyamasti, avagamyate ceti durghaÂam / kiæ tarhÅdam? avidyà vibhrama÷ / yathÃvabhÃsaæ vedyasadbhÃve ca na vibhrama÷, kiæ tu samyagj¤Ãnam / asato cÃvagamo 'nupapanna÷ / tasmÃnna paramÃrthata÷ sattvena nirucyate, nÃpyasattvena, loke siddhatvÃtsarvapravÃde«vityuktam / api ca j¤Ãnadvaye 'smiæÓcatasra÷ kalpanÃ÷ saæbhavanti --- j¤ÃnabhedÃtsÃmÃnyavyaktivibhÃgena vastudvayam, yathÃhu÷ saæsargavÃdina÷ / ekaæ và sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakaæ vastu, yathÃhuranekÃntavÃdina÷ / viÓe«Ã eva và vastÆni / te«ÃmÃtyantikabhedaniÓcayÃsÃmarthyÃttadupÃdÃnastadvi«aya evÃbheda÷ kalpanÃj¤Ãnagocara÷ / d­«Âà hi bhinne«vabhedakalpanà `vanam' iti --- yathÃhurÃtyantikabhedavÃdina÷ / abhedo và paramÃrtha÷ / tasyÃnavacchinnasyÃnantasya tathà niÓcetumaÓakteranÃditvÃccÃvidyÃyÃstadupÃdÃnÃstadvi«ayà bhedaparikalpanÃ÷ / d­«Âà hi taraÇgabhedÃdabhinne candramasi bhedakalpanà / tannÃparÅk«ya tattvaniÓcaya÷ / tatra parÅk«ÃyÃm --- ## ## na tÃvaddve vastunÅ sÃmÃnyaviÓe«au, prakhyÃbhedÃt / samÃnÃdhikaraïatvena hÅme prakhye jÃyete `san ghaÂa÷, gau÷ svastimatÅ' iti / na vyadhikaraïatvena yathà nÅlapÅtaprakhye, yathà và `daï¬o devadatta÷' iti / nÃpi viÓe«aïaviÓe«yabhÃvena yathà `daï¬Å'iti, saæbandhasyÃpratibhÃsanÃt / na ca vastubhedavi«ayatve sÃmÃnÃdhikaraïyamavakalpate satyapi saæbandhe / saæbandhidvayaæ viÓe«aïaviÓe«yatvena dvÃbhyÃmekayà và buddhyà g­hyate, na tu parasparÃtmatvena / parasparÃtmatvena ceha pratipatti÷ pratyÃtmavedanÅyà / vipratipatteÓca sÃmÃnyaviÓe«ayor #<[KKS_61]># bhede / nÃnyathà vipratipadyeran / sÃmÃnyapratyak«e ca viÓe«apratyak«ÃbhimÃnÃt / anyathà dhÆmad­«ÂÃvivÃgnau parok«ÃbhimÃna÷ syÃt / syÃdetat --- na saæbandhamÃtrÃdbhedapratipatti÷, api tu saæbandhaviÓe«ÃtsamavÃyÃt / sa hi vastusaæÓle«Ãtmaka÷ / tanna, samavÃye 'pi tÃbhyÃæ rÆpabhedasyÃnapÃyÃt, anyathà bhedÃbhÃvÃdasaæbandhÃt / tathà ca naikÃtmyena prakhyà yujyate / asti ceyam / atastayà viruddha÷ prakhyÃbhedo na vastubhedavyavasthÃyai prabhavati / svayaæ và vyÃhatatvÃt, ekÃdhikaraïatvenotpatte÷ (ekÃdhikaraïatvenopapatte÷ edition) / nanu bhede 'pi parasparÃtmatvena pratipatternimittaæ samavÃya÷ / tasya khalve«a sÃmarthyÃtiÓaya÷, yena bhedavatÃmarthÃnÃæ bhedaæ tirodadhÃti / tathà ca te 'bhedena prakÃÓante / atrocyate --- ## ## samavÃyasÃmarthyÃccedbhedavatorabhedavatorabhedÃvabhÃsa÷, hantaikasyaiva vastuna÷ sÃmarthyaviÓe«ÃnnÃnÃvabhÃso 'bhyupeyatÃm / vyarthà vastubhedakalpanà / na hyasti viÓe«a÷ --- yato bhinnayorabhedaprakÃÓasaæbhava÷, naikasya nÃnÃvabhÃsasaæbhava iti / nanu jvalanÃyogu¬Ãdi«u d­«Âamevaævidhaæ saæsargasya sÃmarthyam / tatra darÓanÃtsaæbhavÅ saæsargÃdbhedavatsvabhedÃvabhÃsa÷ / naikasminnÃnÃvabhÃsa÷, adarÓanÃt / ucyate --- ## ## d­«Âaæ khalvekamapi vividhÃvabhÃsam, yathà citraæ rÆpam / taddhi khalu na nÅlÃdisamÃhÃramÃtram / te«ÃmavayavasamavÃye rÆpÃntarÃnabhyupagame cÃvayavino nÅrÆpatvaprasaÇgÃt / na ca nÅrÆpatvamevÃvayavina÷ / rÆpasaæskÃrÃbhÃve hi na sa cÃk«u«a÷ syÃt / na ca rÆpisamavÃyÃtsaækhyÃkarmÃdivaccÃk«u«atvam / evaæ hyuktam --- `mahatyanekadravyasamavÃyÃdrÆpÃccopalabdhi÷' iti / sarvaÓcetthamavayavÅ nÅrÆpa÷ syÃt / atha nÃrÆpa÷ pratÅyata iti nÃyaæ prasaÇga÷, #<[KKS_62]># citro 'pi tatheti nÃrÆpa÷ / taccÃsya rÆpaæ nÅlapÅtÃdinirbhÃsa÷ / tathà nagaratrailokyÃdibuddhayo vividhavi«ayÃkÃrà nirbhÃsante bhedÃbhÃve 'pÅti vi«ayÃkÃraj¤ÃnavÃdino manyante / na caikabuddhitattvÃvyatirekÃdvi«ayÃkÃrÃ÷ parasparato 'pi vyÃvartante, prÃgeva buddhe÷ / syÃdetat --- citramapi rÆpaæ saæsargÃdevaikÃrthasamavetasamavÃyalak«aïÃttathÃvabhÃsate / tadasat / yata÷ --- ## saæÓle«o hi saæsarga÷ / tataÓca paraspararÆpÃvabhÃsa÷ / sa cÃvyavadhÃne yujyate / na tu svÃÓrayÃbhyÃæ vyavadhÃne / avayavÃvayavirÆpayorekavyavadhÃne 'pyasaæÓle«a÷, kimu dvayavyavadhÃne / kiæ ca ## yasya khalu `Óuklo gau÷' ityÃdibuddhayo vyavahÃrÃÇgabhÆtà dravye«u guïajÃtyupÃdhinibandhanÃ÷ tasyaità na yathÃvastu, jÃtiguïadravyÃïÃmanyonyamarthÃntaratvÃt / tathà ca na vastunibandhano vyavahÃra÷, buddhyÃnupadarÓitasyÃvyavahÃrÃÇgavÃdbuddhyupadarÓitasya ca tathÃbhÃvÃt / evaæ ca pratyayaviracitenaivÃyamarthena vyÃv­tto vyavahÃro 'nuv­ttaÓceti vyarthà vastubhedakalpanÃ, kalpitasyÃpi tasya vyavahÃre 'nupayogÃditarasya copayogÃt / yathÃrthatvÃya hi vyÃvahÃrikÅïÃæ buddhÅnÃæ vastubheda÷ kalpyate / kalpite ca tasmin paropÃdhitvÃttÃsÃæ nÃyathÃrthatvaparihÃra÷ / syÃdetat --- asati vastubhede 'yathÃrthamapyanuv­ttavyÃv­ttÃvagrahaæ vyÃvahÃrikaæ vij¤Ãnaæ nodetumarhati, bÅjÃbhÃvÃt / na khalu sthÃïuÓakalÃdi«u puru«arajatÃdivibhrÃntayo nirbÅjÃ÷, sÃmÃnyanibandhanatvÃt / ucyate --- ## #<[KKS_63]># na vi«ayado«Ãdeva sÃd­ÓyÃderayathÃrthaj¤Ãnam, ÃdhyÃtmikebhyo 'pi tu do«ebhyastimirakÃmaÓokÃdibhya÷ / tatrÃsati vastubheda ÃdhyÃtmiko do«o 'vidyÃlak«aïo vyÃvahÃrikaj¤ÃnabÅjamiti nÃrtho vastubhedena / astu tarhyekaæ dvyÃtmakam / evaæ hi parasparÃtmapratipattiÓca sÃmÃnyaviÓe«ayo÷ kalpate / vastuviparÅtaÓca nÃrthasÃmarthyÃtiÓaya÷ kalpayitavya÷ / vastunibandhano vyavahÃra÷, na vyÃvahÃrikaj¤ÃnÃnÃmayathÃrthà v­tti÷ / syÃdetat --- ekasya dvyÃtmakatà virodhavatÅ / ekaæ ca dvyÃtmakaæ ceti viprati«iddham / api ca sÃmÃnyaæ bhedÃntarÃnuyÃyi / tato vyÃv­ttasvabhÃvo bheda÷ / tayorekatvaæ hi virodhÃdaÓakyÃvaham / naitatsÃram / viruddhamiti na÷ kva saæpratyaya÷? yatpramÃïaviparyayeïa vartate / yattu yathà pramÃïenÃvagamyate tasya tathÃbhÃve viruddhatvÃbhidhÃne kaæ batÃyamÃÓritya hetuæ viruddhatvÃviruddhatve vyavasthÃpayet? pramÃïaæ caikasya sÃmÃnyaviÓe«ÃtmakatÃmavagamayati, vyÃv­ttyanuv­ttibhyÃæ prakhyÃrÆpabhedÃtsÃmÃnÃdhikaraïyÃvagamÃcca (aikÃdhikaraïyÃvagamÃcca edition) / tadidamasÃæpratam, yato ned­ÓÃæ viprati«iddhÃrthaj¤ÃnÃnÃæ prÃmÃïyameva yujyate saæÓayaj¤Ãnavat / anyathà saæÓayavi«ayo 'pi dvyÃtmà syÃt, dvyÃbhÃsatvÃttasya sÃmÃnÃdhikaraïyÃcca tadavabhÃsayo÷ / atha matam --- na saæÓayite rÆpasamuccayÃvagama÷, yathà sÃmÃnyaviÓe«avati, `ayaæ vÃ, ayaæ vÃ'iti pratÅte÷ / mà bhÆtsamuccaya÷, vikalpa÷ syÃt / so 'pi na, vastuno vikalpÃnupapatte÷ / ekamapi tarhi na dvyÃtmakam, ekasya dvyÃtmakatÃvirodhÃt / tatra yathà saæÓayaj¤Ãnaæ viprati«edhÃdapramÃïaæ tathà sÃmÃnyaviÓe«apratipattirapi, aikÃdhikaraïyÃt / syÃdetat --- na saæÓayaj¤Ãnaæ viprati«edhÃdapramÃïam, nirïayaj¤Ãnena tu bÃdhanÃt / yatra tarhi na nirïayastatra vikalpÃtmatà syÃt / api ca yathà bÃdhÃyÃmekasyÃprÃmÃïyaæ nirÃkaraïÃt, evaæ virodhe 'pi dvayorekasya và j¤Ãnasya viruddharÆpopagrahe tadrÆpÃdhigatyoranyonyanirÃkaraïÃt / tatraikanirÃkaraïe #<[KKS_64]># itarasmÃnniÓcaya÷ / parasparanirÃk­tau tulyabalatve sandeha iti na saæÓayaj¤ÃnÃdekasya sÃmÃnyaviÓe«apratipattirviÓi«yate / tasmÃdihÃnaikÃntikaæ vastvityevaæ j¤Ãnaæ suniÓcitamiti svapak«opavarïanam / api ca ## avaÓyamanena padÃrthÃnÃæ bhedÃbhedau vyavasthÃpayatà --- yathà tÃvatsÃmÃnyamabhinnaæ viÓe«Ã bhidyanta iti --- bhedÃbhedayorlak«aïaæ vÃcyam / tatra rÆpavirodho 'nyonyÃbhÃvo bhedalak«aïam / viparyayo 'bhedalak«aïam / rÆpavirodhÃddhyanyonyÃbhÃvaparyÃyÃdviÓe«Ã bhidyante / bhidyamÃne«vapi te«u sÃmÃnyamabhinnam, viparyayÃt / tatra sÃmÃnyaviÓe«ayoryadi svarÆpavirodho 'nyonyÃbhÃva÷, naikatvaæ bhedÃnÃmiva parasparam / atha sÃmÃnyaviÓe«abuddhyeraikÃdhikaraïyenotpatte÷ svarÆpavirodho 'bhyupeyate, na tarhyekaæ dvyÃtmakam / sÃmÃnyaviÓe«ayo÷ svarÆpavirodhÃbhÃvÃdasati bhede dvitvÃnupapatte÷ / yathà na sÃmÃnyÃæÓo dvirÆpo viÓe«ÃæÓo và rÆpavirodhÃbhÃvÃt --- tatraikasminnirbhakte dvitvÃbhÃvÃt --- tathà sÃmÃnyaviÓe«ayorapi sÃmÃnÃdhikaraïyabuddheryadi na rÆpavirodha÷, na parasparÃtmÃbhÃva÷ (Ms B; parasparÃbhÃva÷ edition) / dvitvaæ na yujyate / atha rÆpavirodha÷, naikatvamiti / yadi matam --- na svarÆpavirodhÃnnÃnÃtvam, tadabhÃvÃccaikatvam, yena sÃmÃnyaviÓe«ayo÷ svarÆpavirodhÃbhÃvÃddvitvaæ na syÃdanyatarasyeva bhÃgasya / kiæ tu buddhe rÆpabhedÃbhedÃbhyÃm / sÃmÃnyaviÓe«ayoÓca parasparÃtmatvena pratipatterasatyapyanyonyÃbhÃvalak«aïe svarÆpavirodhe buddhe rÆpabhedÃddvitvam / aæÓe tu rÆpÃbhedÃdekatvam / ato vastuno dvirÆpabuddhigrÃhyatvÃd dvyÃtmateti / tatrocyate --- ## yadi tarhi buddherekarÆpopagrÃhitvÃdabhedoæ 'Óasya, vastu vicÃryam --- #<[KKS_65]># tatrÃpi buddhi÷ kimekarÆpopagrÃhiïÅ na veti / tatra yadi naikarÆpopagrÃhiïÅ vastuni buddhi÷ --- sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakaæ hi vastu --- taddvirÆpabuddhyupagrÃhyam, kathamekatvaæ vastuna÷? buddhirÆpÃbhedasyÃbhedalak«aïasyÃbhÃvÃt, rÆpabhedasya ca bhedalak«aïasya bhÃvÃt / athaikarÆpopagrÃhiïyeva vastuni buddhi÷, na dvyÃtmakatvamaæÓavadeva / atha matam --- buddhirÆpabheda÷ parasparÃtmÃbhÃvaÓca (Mss AB; parasparÃtmatÃbhÃvaÓca -- edition) bhedalak«aïam / tatra gavÃdayo bhedà bhinnarÆpabuddhyupagrÃhyÃ÷ parasparÃnÃtmÃnaÓca, na tu sÃmÃnyaviÓe«au, buddhirÆpabhede 'pi parasparÃtmatvena pratipatte÷ / evamapi sÃmÃnyaviÓe«ayorbhedalak«aïena virahÃnna dvyÃtmatÃ, aæÓavadityuktam / yadi manyeta --- buddhirÆpÃbheda÷ (Ms B; buddhe÷ rÆpÃbheda÷ -- edition) parasparÃtmapratipattiÓca dve abhedalak«aïe / tatrÃæÓasya rÆpÃbhedÃdekatvam, ubhayostu parasparÃtmatvapratÅte÷ / viÓe«ÃïÃæ tu na buddhe rÆpÃvibhÃga÷, na parasparÃtmapratipattiriti bhinnà iti / evamapyabhedalak«aïe sati parasparÃtmapratipattau, ubhayÃbhÃve ca bhedalak«aïe 'vidyamÃne, na dvyÃtmatà / na caikasyÃbhedasya dve lak«aïe yujyete / lak«aïÃbhedo hyabhedaæ vyavasthÃpayati, tadbhedaÓca bhedam / lak«aïabhede 'pi cettattvam, anyatvaæ ca lak«aïÃbhede 'pi yadi, vyarthataiva lak«aïasya syÃditi / api ca sÃmÃnyaviÓe«ayorabhede, ## buddhyantaraprav­ttireva sÃmÃnyaviÓe«ayorekavastvÃtmatÃmapÃkaroti / sà hi nÃnÃtmatve bhede«vivÃrthavatÅ, anadhigatÃdhigamÃt / ekatve tu yathà sÃmÃnyaviÓe«avibhÃgayo÷ svabuddhisamadhigatayorna vilak«aïaæ buddhyantaramarthyate, tathà sÃmÃnyabuddherna buddhyantaraæ vilak«aïaæ viÓe«ÃdhigamÃya prÃrthyeta / tathà viÓe«abuddherna sÃmÃnyÃdhigamÃya / atha nÃtyantamavyatireka÷ sÃmÃnyaviÓe«ayo÷, vyatireko 'pi tu / tatra vyatirekÃdarthavatteti / tadasat / evamapi kuta etat --- vyatirekÃdarthavattvaæ bhedavat, na punaravyatirekÃdekÃæÓavadvaiyarthyam? #<[KKS_66]># tulyayorhi bhedÃbhedayo÷ kuta etat --- bhedÃdekayà buddhyà na grahaïam, na punarabhedÃdgrahaïamiti buddhyantaravaiyarthyam? autsargikaÓca hetvabhÃve phalÃbhÃva÷ svabhÃvasiddha÷ / tasya hetubhÃve phalabhÃvo 'pavÃda÷ / tatrÃbhede hetubhÃvÃdekayaiva buddhyobhayÃdhigamo yukta÷ / naikatve 'nyatarÃdhigamaheturnÃstÅti Óakyaæ vaktum / athÃpi katha¤cinnÃstÅtyucyeta / tathÃpyasti tÃvat, ekatvÃt / tatra hetubhÃvÃt phalabhÃva÷ syÃt, tasya kÃraïatvÃt / na tvabhÃvo 'bhÃvasya kÃraïam / svabhÃvasiddhastvabhÃva÷ phalasya / tasya hetunibandhana÷ phalabhÃvo nivartaka÷ / sa ca heturubhayatrÃsti tÃvat / asattvaæ tvanupayogam, akÃraïatvÃditi / api ca ## yasyaikamubhayÃtmakaæ vastu na tasya sÃmÃnyamÃtraæ vastuna Ãtmà na viÓe«amÃtram / tanmÃtratve vastubhedaprasaÇgÃt / tasmÃt saæbhinnobhayarÆpa÷ Óabalo vastvÃtmà / na ca ÓabalasyÃnyatrÃnugama÷ / yasya tvanugama÷ sa vasturÆpaæ na bhavati / tathà ca ÓabdÃntaramavalambya bhedà eva satyà ityetatpratipÃdyate ÓabdÃntareïa và hetunà dvyÃtmakamekamiti / anuganturavastusvabhÃvatve kalpanÃvi«ayatvÃt / syÃdetat --- mà bhÆdvastu tadaæÓatvaæ tu na vÃryate / anyathà nirbÅjà kalpanÃpi na bhavet / ka÷ punarayamaæÓo nÃma / na tÃvadvastveva / tanmÃtrarÆpatve vastuno bhedaprasaÇga ityuktam / nÃpi vastuno 'nyatsvayaæ vastu, sÃmÃnyaviÓe«atadvatÃæ trayÃïÃæ vastÆnÃæ prasaÇgÃt / atha na vastveva nÃnyatsvayaæ vastu / pariÓe«Ãt kalpanÃvi«ayastattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅya÷ / nanu nÃæÓoæ 'Óino 'rthÃntaraæ nÃpi sa eva, ubhayathÃnaæÓatvÃt / nÃpyavastu, ata eva / na hi khapu«paæ kasyacidaæÓo bhavati / tatrÃæÓÃnugame vastvevÃnugataæ bhavati tasya tadavyatirekÃt / naitatsÃram / #<[KKS_67]># ananugamÃdaæÓÃntarasya kiæ na vastuno 'nanugama÷ / api tvananugama (api tvananugama -- edition) eva tasya samudÃyÃtmakatvÃdekÃbhÃve 'pyabhÃvÃt / tathà hi --- itaretarÃpek«au và sÃmÃnyaviÓe«au vastu, tatsamÃhÃro và / ubhayathÃrthÃntare viÓe«asyÃbhÃvÃnna vastvanvaya÷ / pratyekamanapek«ayorvastutve nobhayÃtmakamekaæ vastu syÃditi su«ÂhÆcyate --- tasyÃnanvayato bhedavÃda÷ ÓabdÃntarÃdayamiti / ## aæÓÃnuv­ttyà và vastvanugame 'dvaitavÃda÷ / tathà hi --- gau÷ svatastÃvadgau÷, saddravyÃdirÆpÃnugamÃdaÓvavastuno 'nugamÃdaÓva÷ / tadevaæ gaurgauÓcÃÓvaÓca / aÓvo 'pi tÃvadaÓva÷ saddravyÃdirÆpÃnugamena govastuno 'nvayÃdgau÷ / tadevamaÓvo 'pyaÓvo gauÓca / tadevaæ sarvabhÃvÃnÃæ tadbhÃvÃnyabhÃvÃbhyÃmabheda ityadvaitaæ jagadityuktamanyaprakÃrayà vÃcà / satyam, dvaitamapyasti / yatastadbhÃvÃnyabhÃvÃbhyÃmabheda÷ / naitatsÃram / gaurapi cedaÓvo gauÓcÃÓvaÓca / tatkuto 'nyatvam? gauraÓva ityapi (gauÓcÃÓvaÓcetyapi -- edition) bhedÃbhidhÃnamanibandhanameva / siddhe hi gavÃÓvabhede etadupapadyate / gavÃÓvasya tu pratyekaæ gavÃÓvatve bhedÃbhÃvÃdanibandhanameva tat / nanu viÓe«ÃæÓÃnÃæ vyÃv­tteranyatvasiddhi÷ / tathà ca dvaitÃdvaitÃtmakaæ jagaditi / atha viÓe«avyÃv­tteranyatvasiddhi÷ / kimubhayarÆpatvÃdvastuno vastvantare 'nugamo nÃsti? aÓvavastu govastu na bhavati / athÃstyanugama÷, aÓvo 'pi gaurbhavati? tatra pÆrvasminkalpe vastuno 'nanvayÃdanuyataÓcÃvastutvÃdbhedavÃda ityuktam / atha viÓe«avyÃv­ttÃvapi tadvastvanugatam, bhavatyaÓvo gau÷ (bhavatyaÓvo 'pi -- edition) / kuto 'nyatvasiddhi÷? yadi matam --- anugataæ cÃnanugataæ cÃÓve govastu / bhavati cÃÓvo gau÷ / gaustu gaureva / bhavatyeva hi tatra govastu / tato 'nyatvasiddhiriti / atha govastu kathaæ vaktavyam? kiæ yadgaurbhavatyeva, atha yanna bhavatyapi? tatra pÆrvasyÃæ kalpanÃyÃæ na vastuno 'nugama ityananvitÃni vastÆni / dvitÅyasyÃæ #<[KKS_68]># vastuno vastvantare 'nvayÃdadvaitam / sarvathà yena viÓe«eïÃyamaÓvÃdgovastu vyavasthÃpayatyanyat tadviÓe«ayujastu tasyÃnanvayÃdbhedavÃda÷ / athÃnanvayado«Ãnna viÓe«amÃÓrayati abhedavÃda iti na dvaitÃdvaitakalpanopapadyata iti / ## ye ca --- dravyaæ nityaæ m­tsuvarïÃdi / tasya (tasya tu Ms A; tasya ca -- edition) ghaÂarucakÃdaya÷ paryÃyà viÓe«Ãkhyà apÃyina upÃyinaÓcÃvyatirekÃ÷ / na ca te dravyameva, tasya sthitimattvÃt / na ca tato 'tyantaæ vyÃvartante, bhedenÃnupalabdhe÷ / dravyasyaiva rucakÃdirÆpeïa pratyayÃt / evaæ dravyaparyÃyarÆpaæ vastu / atha (Ms B; atha -- edition) tu dravyameva syÃt, vardhamÃnakabhaÇgena rucakakriyÃyÃæ na ki¤cidutpannaæ na«Âaæ veti prÅtiÓokau tadarthinorna syÃtÃm / atha tu paryÃyamÃtram, hemÃrthino madhyasthatà na syÃt / paryÃyamÃtre hi hemni hemno vinÃÓÃtparyÃyavinÃÓe kathaæ madhyasthatÃ? utpÃde vÃ? tasmÃddravyaparyÃyarÆpatvÃdvastuna utpattisthitibhaÇgÃnÃmekatra saæbhavÃddravyarÆpasthitermÃdhyasthyam, paryÃyayorutpattivinÃÓÃbhyÃæ prÅtiÓokÃvavakalpete iti --- manyante / tannÅtirapyanenaiva nirÃk­tà prakÃreïa / tathà hi --- te«Ãmapi vastuno vastvantarÃnvaye 'pi bhÃgÃbhÃvÃddravyamÃtraæ syÃt / atha na vastvanveti dravyaparyÃyarÆpatvÃdvastuna÷, paryÃyÃntare ca paryÃyÃntarasyÃnanugamÃdananvitÃni tarhi vyÃv­ttasvabhÃvÃni vastÆni / yasyÃnugama÷ kalpyate tanmÃtrarÆpasyÃvastutvÃtparyÃyamÃtram / avasthitaæ hi dravyamucyate / na caivamavasthitaæ ki¤cidekaæ vastvasti / vastunastvapoddh­tasyÃæÓasyÃvasthÃnakalpanà kalpanaiva / vastunaÓcitratvÃt, tasya cÃtathÃbhÃvÃditi / api ca ## #<[KKS_69]># yasya khalu dravyÃtparyÃyà bhidyante tasya --- dravyamÃtrÃrthino dravyasya sthitervinÃÓÃbhÃvÃdapÆrvasyÃnutpÃdÃnmadhyasthatÃ, rucakÃrthinastasyÃpÆrvasyotpatte÷ prÅti÷, vardhamÃnakÃrthinastasya vinÃÓÃcchoka÷ --- iti vyavasthà kalpate / yasya tu na paryÃyebhyo 'nyaddravyaæ (Ms A; yasya tu paryÃyebhyo 'nanyaddravyaæ -- edition) na dravyÃdanye paryÃyÃ÷, tasya utpattisthitibhaÇgÃnÃmekatra samavÃye dravyÃrthino madhyasthatà bhavet, na bhavecca / prÅtiÓokau syÃtÃm, na syÃtÃm / na hi taddravyamavati«Âhata eva, vinaÓyatyapÆrvaæ cotpadyate / tatra vinÃÓÃdapÆrvotpatteÓca prÅtiÓokau syÃtÃm, na madhyasthatà / madhyasthatà ca sthite÷ syÃt --- iti durghaÂamÃpadyeta / tathà vardhamÃnakÃrthinastannÃÓÃcchoka÷ syÃt / na ca syÃt, sthite÷ / prÅtiÓca tasyÃpÆrvasyotpÃdÃtsyÃt / na ca bhavet, pÆrvasyaiva sthite÷ / vinÃÓÃcca Óoka÷ syÃditi / atha bhedo 'pyastÅti nÃyaæ do«a÷ / abhedo 'pyastÅti kiæ na bhavati? atha nÃtyantamabheda÷, tena na saækara÷ / nÃtyantamabheda iti vyavasthÃpi na yujyate / na cÃsya ki¤citkvacidekÃntata÷ sarvatrÃnekÃntamabhyupayata÷, yenÃyaæ viÓe«a ucyate --- nÃtyantamabheda ityasaækara iti / tathà ca ## yadà hi sarvaprakÃre«vanaikÃntikatvaæ bhÃvÃnÃm, tathà sati --- nÃyaæ loka÷ kvacidabhimatasÃdhanatÃprakÃramavadhÃrya pravarteta, yato nÃsau tathaiva / nÃpi nivarteta, yato nÃsÃvatathaiva / tathà du÷khahetorna nivarteta, nÃsau tathaiva / nÃpi na nivarteta, yato nÃsÃvatathaiva --- iti ka«ÂÃæ bata daÓÃmÃpadyeta / atha và yaduktam --- prÅtimadhyasthatÃÓokÃ÷ syurna syuriti durghaÂamiti, tatra brÆyu÷ --- sarvavastu«u sarvaprakÃrÃïÃmanaikÃntikatvÃtkà durghaÂatÃ? tathà hi --- prÅtimadhyasthatÃÓokà naikÃntata÷ santi, naikÃntato na santÅti / atrocyate --- naikÃnta÷ sarvabhÃvÃnÃmiti / yadi khalu prÅtyÃdÅnÃæ sadasattve #<[KKS_70]># naikÃntike ('naikÃntike -- edition) --- na prÅtyarthÅ prÅtisÃdhane«u pravarteta, prÅtervidyamÃnatvÃt / nÃpi na pravarteta, tasyà abhÃvÃt / tathà du÷khaniv­ttyarthÅ na du÷khasÃdhanasaæparkaæ pariharet, tasyÃsattvÃt / nÃpi na pariharet, tasya sattvÃt --- ityaprav­ttiniv­ttikaæ bata viÓvamÃpannamiti / evaæ tÃvanna dve vastunÅ, naikaæ dvyÃtmakam / tatra dvayamavaÓi«yate --- bheda÷ satya÷, tadupÃdÃnÃbhedakalpanà / abhedo và satya÷, tadupÃdÃnà bhedakalpaneti / tatra --- #<Ãpek«ikatvÃdbhedo hi bhedagrahapurassara÷ / naikaj¤Ãnaæ samÅk«yaikaæ na bhedaæ tattvahÃnata÷ // MBs_1.29 //># na bhedamupÃdÃyÃbhedakalpanà / kuta÷? Ãpek«iko hi bhedo nÃnyamanapek«ya Óakyate grahÅtum / na cÃg­hÅto bhedo 'bhedakalpanÃyà upÃdÃnaæ bhavati / parÃpek«atve cÃsya grahaïamanupapannam / yato nÃg­hÅte bhede parÃtmÃnau vyavati«Âhete / na ca parÃtmavyavasthÃmantareïa bhedagraho 'stÅti prÃkprapa¤citam / na tvevam (Ms A; na caivam -- edition) abhedagrahaïamabhedagrahaïÃpek«am / nÃpi bhedagrahaïÃpek«am, abhedahÃnaprasaÇgÃt / na hi bhede g­hÅte 'bhedasyÃvakÃÓo 'sti / tatrÃbhedaæ g­hÅtvà tamupÃdÃya tasya yathÃvanniÓcayÃÓaktau vyavacchedakalpanopapadyate, yathaikabuddhinirgrÃhye«u ghaÂÃdi«vavayavavibhÃgakalpanà / na tatra bhedopÃdÃnÃbhedakalpanà / bhedo hi paramÃïu«u vyavati«Âhate / te cÃtÅndriyÃ÷ / nanu caikatvamapyanusandhÃnapratyayÃvaseyam / sa ca na bhedamantareïa / bhedÃsparÓe (bhedÃsaæsparÓe -- edition) hi kiæ kenÃnusandhÅyatÃmiti / pratyuktametat --- nedÃnÅmabhinnadeÓakÃlo 'rtha eka÷ syÃt / asati caikasmin kimÃÓrayà bhedÃÓaÇkà syÃt, yasyÃnusaædhÃnÃdekatvamucyata iti / api ca sarvapratyÃtmavedanÅyametadabhedopÃdÃno bheda iti / tathà hi --- #<Ãlocyate vastumÃtraæ j¤ÃnenÃpÃtajanmanà / acetyamÃno bhedo 'pi cakÃstÅtyatisÃhasam // MBs_1.30 //># #<[KKS_71]># vastumÃtravi«ayaæ prathamamavikalpakaæ pratyak«am / tatpÆrvÃstu vikalpabuddhayo viÓe«ÃnavagÃhanta iti sarvapratyÃtmavedanÅyam / syÃdetat --- viÓi«ÂarÆpopagrÃhyeva pratyak«am / sa tu bheda÷ ÓabdenÃsaæsparÓÃnna tathopalak«yate, yathà vikalpabuddhau / tadayuktam, viprati«edhÃt / na copalak«yate pratyak«abuddhau viÓe«a÷ prakÃÓate ceti viprati«iddham / ato 'tisÃhasamucyate / yastu saævittÃveva vipratipadyate sarvÃnÃtmavyÃv­ttaspa«ÂapratibhÃsaæ pratyak«amiti vadan, tasyottaram --- `ÃhurvidhÃt­pratyak«am' ityÃdyuktameveti / kiæ ca ## vastudvayÃnupapatterekasya ca dvyÃtmatÃyogÃdavaÓyakalpanÅye 'nyatarasya mithyÃtve yuktaæ viÓe«ÃvabhÃsasya mithyÃtvam, rajatÃdivibhrÃnti«u darÓanÃt / na ca vastumÃtrÃvabhÃsasya / na hi vastumÃtravyabhicÃra÷ kvacijj¤Ãne d­«Âo 'sti, antatastasyaiva vastuna÷ pratibhÃsanÃt / d­«ÂatadbhÃvasyaiva tatkalpanà laghvÅ, kÊptatvÃdyogyatÃyÃ÷, itaratra tu kalpyatvÃt / syÃdetat --- mÃnasya eva buddhaya÷ kÊptayogyabhÃvà mithyÃtvaæ prati, nendriyajanmÃna÷ / indriyabuddhisamadhigamyÃÓca bhedà iti / etacca vÃrtam / indriyado«ÃnuvidhÃyitvÃdbhrÃntÅnÃmiti (@do«aviÓe«ÃnuvidhÃyi@ -- edition) / api ca yasya matam --- vyÃv­ttasvalak«aïà bhÃvÃ÷ / tena te 'nyonyÃbhÃvasvabhÃvà vyÃkartavyÃ÷, tadviÓe«aïà và / nÃnyathà vyÃv­ttaÓabdo 'rthavÃn bhavati, tasyetaretarÃbhÃvanimittatvÃt / tatra ## ekasminnanapek«e sthite tadabhÃvarÆpo 'nyo vyavati«Âhate / sarve tu nÃnyonyÃbhÃvarÆpÃ÷ kalpante, parasparÃÓrayasthititvÃt / atha viÓe«aïamanyonyÃbhÃva÷ / kÃmam, atadÃtmÃno 'pi viÓe«aïÃnurÃgÃttathÃvagamyantÃm / na tu svabhÃvabheda÷ #<[KKS_72]># syÃt / nanu nÃnyonyÃbhÃvo nÃma kaÓcit, yo bhÃvÃnÃæ tattvaæ viÓe«aïaæ và syÃt arthasiddhirevai«Ã / na cedanyonyÃbhÃvo kaÓcit, siddhastarhyabheda iti / api ca bhedatvÃdeva viÓvasya bhedo 'bhedopÃdÃna iti Óakyate 'numÃtum / d­«Âo hi maïik­pÃïadarpaïÃdi«vabhinnamukhopÃdÃnastadbheda÷ / na ca tatra bhÃvÃntarotpatti÷, viruddhapariïÃmatvÃt / syÃdetat --- abhedo 'pi Óakyo bhedopÃdÃno 'numÃtum, vanÃbhedasya tarubhedopÃdÃnatvÃt / na, bhedÃbhÃvaprasaÇgÃt / evaæ hi na kaÓcideko 'bhinna÷ paramÃïurapi / tadabhedo 'pi hi bhedopÃdÃna÷ syÃdvanÃdivat / tathà tadaæÓÃbhedo 'pÅtyanavasthÃyÃmekasyÃbhÃvÃttatsamuccayarÆpo 'bhedo na syÃt / atha kvacidavati«Âhate sa eka÷ / tadabhedo na bhedopÃdÃna iti vyabhicÃra÷ / tadidamucyate --- ## api ca ## abhedÃnuviddhatvÃtpratyekaæ viÓvasya bhedo m­«Ã / yathà jalataraÇge«u candramasa÷ / tatra hi pratyekaæ candramà ityabhedÃnvaya÷, tathà viÓvasya bhede 'pi pratyekam `idam' `tat' `artha÷' `vastu'ityabhedÃnvaya÷ / tarubhedastu yadyapi na m­«Ã, vanamityabhedÃnugamaÓca na pratyekam / na hi pratyekaæ taru«u vanamiti buddhi÷ / ato na tena vyabhicÃra÷ / etadarthaæ ca pratyekamityuktam / api ca --- ## idaæ tÃvadayaæ bhedavÃdÅ pra«Âavya÷ --- kathamayaæ vyÃv­ttasvalak«aïe«vabhedÃvabhÃso 'nuv­ttavyavahÃraÓca? yadi sÃd­ÓyÃt, tadatyantamananvite«vanupapannam / atha vyÃv­tteragrahÃt --- ko hi gu¤jÃpravÃlÃdÅnÃæ rÃgavyÃv­ttimavagrahÅtuæ k«amate --- #<[KKS_73]># iti / tadasat / vyÃv­ttasvabhÃvasya tadagrahe grahaïameva hi na syÃt / atha niÓcayapratyak«ayorÃtmabhedÃdaniÓcayÃt / tadasat, ubhayarÆpavyavahÃradarÓanÃt / tathà hi --- kÃlÃk«yÃæ gosÃmÃnyanibandhanaÓca vyavahÃro gavÃntaravyÃv­ttiÓca d­Óyate / na ca gavÃntaravyÃv­tteraniÓcaye sa yujyate / athaikÃrthakriyÃkÃritvÃdatatkriyÃvyÃv­ttestulyatvÃt / tadapyasÃæpratam, arthakriyÃïÃmapi bhedÃdatatkriyÃvyÃv­ttestulyatvÃyogÃt / naikasÃdhyÃnyasyÃrthakriyà yenÃtatkÃrivyÃv­ttistulyà syÃt / vastusvabhÃvaÓca vyÃv­tti÷ prativastubhedÃnna tulyà / athÃsvabhÃvÃ÷, te«Ãæ kathaæ tulyÃ? athÃnÃdivÃsanopÃdÃno na vastugataviÓe«Ãpek«a÷ / tadapyayuktam, niyamÃt / kÃsucideva hi vyakti«u kaÓcidevÃvabhÃsa÷ (Ms B; kaÓcidevÃbhedÃvabhÃsa÷ -- edition), sa vÃsanÃmÃtropÃdÃnatve na yujyate / tasmÃtprak­tyaiva kecitkasyacidabhedÃvamarÓasya yogyÃ÷ kecinneti svabhÃvaviparÅtà bhÃvÃnÃæ sÃmarthyÃtiÓayà kalpayitavyÃ÷ / tathà satyevaæ gauravÃtkalpanÃyÃ÷ / ekasyaivÃstu mÃhÃtmyaæ yadeko 'pi nÃnevÃvabhÃsate (nÃneva bhÃsate -- edition), laghutvÃtkalpanÃyÃ÷ / na tu bhinnÃnÃæ te sÃmarthyÃtiÓayÃ÷, yadamÅ abhinnà iva bhÃsante (ivÃvabhÃsante -- edition) / bhedavyavahÃraÓca (bhedavyavahÃrÃÓca -- edition) yathÃvabhÃsaæ bhedavÃdinÃmivÃbhedavyavahÃra upapadyate (@vyavahÃrà upapadyante -- edition) / tathà hi --- ÃtyantikabhedavÃdinÃæ yathÃvabhÃsamabhedavyavahÃra÷, na yathÃvastu / saæsargavÃdinÃmapi sÃmÃnyasyÃrthasyÃrthÃntaratvÃdyathÃvabhÃsameva bhede«vabhedavyavahÃra÷ / ye 'pyanarthÃntaravÃdina÷, te«Ãmapi ÓabalatvÃdvastunastasya cÃnanvayÃdyathÃvabhÃsamevobhayavyavahÃra÷ / na vastvanupÃtÅti darÓitamiti / ## [iti ÓrÅmaï¬anamiÓraviracitÃyÃæ brahmasiddhau tarkakÃï¬a÷ samÃpta÷ //] ___________________________________________________________________________ //niyogakÃï¬a÷// #<[KKS_74]># evaæ pratyak«ÃdivirodhÃtkarmavidhivirodhÃcca ÓrutÃrthaparigrahe ye manyante vedÃntÃnÃmupacaritÃrthatvaæ tatpratibodhanÃya vihita÷ prayatna÷ / saæprati tu --- kÃrya evÃrthe vedasya prÃmÃïyam, na bhÆtarÆpe / evaæ hyuktam --- `codanÃlak«aïo 'rtho dharma÷' / codanÃpramÃïako vedÃrtha iti yÃvat / codanà ca pravartakaæ vacanam, tasmÃtkÃrye 'rthe veda÷ pramÃïam / vedÃntÃnÃmapi tu pratipattikartavyatÃpramÃïabhÃjÃæ tanmukhena tadanugatabhÆtÃtmatattvavi«ayabodhakatvam / ataste 'pi kÃryani«ÂhatÃæ nÃtivartante / tathà ca kathaæ tarhi mantrÃrthavÃdÃ÷ sopani«atkà ityÃÓaÇkya `codanà hi bhÆtaæ bhavantam' ityÃdyuktam / etaduktaæ bhavati --- kÃryamarthamavagamayantÅ codanaiva bhÆtÃdikamapyarthamavagamayatÅti --- ye manyante tatpratibodhanÃya prayatyate / tisraÓca pratipattayo brahmaïi / prathamà tÃvacchabdÃt, anyà ÓabdÃtpratipadya tatsantÃnavatÅ dhyÃnabhÃvanopÃsanÃdiÓabdavÃcyÃ, anyà tato labdhani«pattirvigalitanikhilavikalpà sÃk«ÃtkaraïarÆpà / tatra prathamÃmadhik­tyocyate --- #<ÓabdÃdyadÃtmavij¤Ãnaæ tanna tÃvadvidhÅyate / bhavatyadhÅtavedasya taddhi karmÃvabodhavat // MBs_2.1 //># brahmaïo hi pramÃïÃntarÃnadhigamanÅyarÆpatvÃcchabdÃdhigamyasvabhÃvavi«ayaæ j¤Ãnaæ vidheyam / tatra yacchabdÃdeva j¤Ãnaæ tadavidheyam, vidhimantareïa bhÃvÃtkarmÃvabodhavat / yathaiva `svargakÃmo yajeta' iti ÓrutavÃkyasya vÃkyÃrthÃvabodhastadvÃkyaprÃmÃïyÃdeva bhavati, na vidhyantaramapek«ate, tathÃtmasvarÆpÃbhidhÃyivÃkyaprÃmÃïyÃdÃtmÃvabodho vidhyanapek«a÷ #<[KKS_75]># saæjÃyate, sati pramÃïe tatsÃmarthyenaiva prameyabodhotpatte÷ / na khalu sopakaraïe samagre pramÃïe satÅcchÃpi puru«asyÃpek«yate j¤Ãnaæ prati, ani«ÂÃnÃmapyavabodhÃt, prÃgeva vidhi÷ / tÃmeva vidheranapek«atÃæ karmÃvabodhe darÓayati --- ## na karmavidhivÃkyÃrthaj¤Ãnaprav­ttau vidhirapek«yate 'nya÷, na tadgata eva và / anyasminnanavasthÃdo«Ãt, tadarthaj¤Ãne 'pi vidhyantarasyÃpek«aïÅyatvÃt, tadgatasya ca karmavi«ayatvena tadbodhaæ vidhÃtumasÃmarthyÃt / nanu yathai«Ãæ grahaïe vidhyantaramapek«yate `svÃdhyÃyo 'dhyetavya÷' iti, na cÃnavasthÃ, tadvattadarthabodhe 'pi syÃt / asti ca vidhi÷ --- `veda÷ k­tsno 'dhigantavya÷' iti / vi«ama upanyÃsa÷ --- aprav­tto 'pi hi svÃdhyÃyÃdhyayanavidhivÃkyÃdhyayane puru«ÃntarÃdhÅtÃttatastasya cÃnye«Ãæ ca vÃkyÃnÃmadhyayane pravartate, ÓÃkhÃntarÅyÃÇgopasaæhÃra iva ÓravaïamÃtrÃt / na khalu svÃdhÅtameva vÃkyaæ pravartayati / yathaikastathà puru«ÃntarÃïyapi, anÃditvÃdvedavattadadhyayanasyÃpi / anavabuddhÃrthastvavabodhavidhirnÃvabodhe pravartayati / tadarthabodhaÓcedvidhyapek«a÷, na tatra sa eva pravartayati, anavabuddhÃrthatvÃt / itaretarÃÓrayaæ syÃt --- tadarthabodhÃtprav­tti÷, prav­ttasya ca tadarthabodha iti / tasmÃdvidhyantaramapek«itavyamityanavasthà / na ca `veda÷ k­tsno 'dhigantavya÷'ityapÆrvÃrthavidhi÷ / `d­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' iti nyÃyaprÃpto 'rtha÷ pradarÓyate / athÃpye«a vidhi÷, svÃdhyÃyÃdhyayanavidhinÃrthÃk«iptamarthaj¤Ãnaæ nocyeta (@j¤Ãnamucyeta -- edition, alternative reading in TattvasamÅk«Ã), tathÃpi brahmasvarÆpÃbhidhÃyivedavÃkyaprabhave bodhe na p­thagvidhirapek«itavya÷, karmavidhivÃkyavat / yathaiva `svargakÃmo yajeta' iti sÃmÃnyavidhinà siddhe nÃnyo 'pek«yate, anavasthÃnÃt, satyapi vidhÃvanyasyÃpek«aïÃt, #<[KKS_76]># na caitadgata eva, karmavi«ayatvÃt / evaæ tattvapratipattipare«vapi vÃkye«u na vidhirapek«itavya÷, vÃkyasÃmarthyÃdeva tattvabodhotpÃdÃditi / itaÓca --- ## ÓabdÃdavagamya vidheyaæ yà prav­tti÷ sà vidhe÷ prayojanam, na tu Óabdaprabhavo vidheyÃvagama eva, anyonyasaæÓrayÃt --- avagate ÓabdÃrthe prav­tte÷, prav­ttasya cÃvagamÃt / ÓabdÃrthabodhÃdeva và ÓabdÃrthabodha ityÃtmÃÓraya÷ / anyonyasaæÓrayastu tulyÃnupapattitvÃdukta÷ / yastu tattvÃvabodhaparÃdvÃkyÃttattvÃvabodha÷, nÃsau ÓabdÃrthabodhÃtparÃcÅna÷, kintu sa eveti / api ca ## udapÃdi cet `sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' ityupakramÃt `tattvamasi'ityantÃdvÃkyÃdÃtmatattvÃvabodha÷, padÃnÃæ parasparÃnvitÃrthatvÃt, kimanyadvidhi÷ kari«yati? na prav­tta eva pravartya÷ / atha padÃrthasamanvayamÃtrÃnna tattvabodhotpÃda÷, sutarÃmapravartya÷ / ÓÃbdasya tattvÃvabodhasyÃsaæbhavÃt / syÃdetat --- utpanne 'pi tattvÃvabhÃse ÓabdÃt, niÓcaye pravartya÷ `evamidam' iti / tanna / yadi tasmÃcchabdÃnniÓcaya÷, sa jÃta eva / athÃnyato niÓcaya÷, anyavächanaæ pramÃïÃntarÃpek«Ã, na tatra tattvaniÓcayanibandhanaæ Óabda÷ syÃt / evaæ tÃvanna tattvaniÓcayÃya vidhirarthyate / ## #<[KKS_77]># yadapi matam --- satyapi vÃkyÃdarthopaplave tÃtparyaæ durlabham, bhÆtÃrthaparasya vaiyarthyÃt / sÃæÓayikatvaæ vÃ, atÃtparyasyÃpi darÓanÃjjapamantre«u / vidhau tu satyarthaj¤Ãnasya coditatvÃnnÃrtho 'vivak«ito bhavitumarhati / tasmÃdvivak«itÃrthatvÃya vidhi÷ prÃrthya÷ / ## autsargika÷ ÓabdÃnÃmarthaæ prati Óe«abhÃva÷ / nimittÃntarÃttu svarÆpapradhÃnatvamavivak«itÃrthatvamapavÃdo loke / tathà vede 'pi, lokÃvagamyatvÃcchabdasÃmarthyasya / taduktam --- `aviÓi«Âastu vÃkyÃrtha÷' iti / api ca ## yathaiva karmavidhÅnÃæ `d­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' iti nÃvivak«itÃrthÃnÃmadhyayanÃtphalÃntarakalpanà tathà d­«ÂatvÃdÃtmatattvÃvabodhasya vedÃntÃnÃm / na ca bhÆtÃrthapratipattau vaiyarthyamiti vak«yate / pratipattividhau ca tulyam / avaÓyaæ caitadevaæ vij¤eyam / anyathà saha vidhÃyakena k­tsnasyÃvivak«itÃrthatà syÃt / yato vidhÃyakaÓabdanibandhanamanye«Ãæ vivak«itÃrthatvam, vidhÃyakasya tu na tannibandhanamasti / evaæ ca tasyÃvivak«itÃrthatve itare 'pi tathà syu÷ / atha vidhÃyaka÷ prak­tyà d­«ÂÃrthatvena cÃrthapara÷, itare 'pi tatheti vyartho 'sau vidhi÷ / ## vidhyadhÅna÷ puru«ÃrthasÃdhanatÃvabodha÷, tacchabdato labdhajanmano 'pyÃtmatattvÃvabodhasya puru«ÃrthasÃdhanatvÃvagamo vidherityetadapi na Óobhanam / ## #<[KKS_78]># j¤Ãnasya hi d­«Âameva phalam --- j¤Ãtrà j¤eyÃbhivyÃpti÷, j¤ÃtÃraæ prati tasya prakÃÓanam (prakÃÓatà -- edition) --- na tvad­«Âaæ kÃlÃntarabhÃvi, yadartho vidhi÷ syÃt / syÃdetat --- Ãtmaj¤Ãnasya phalÃntaramapÅ«yate mok«a÷ / tanna, asÃdhyatvÃt / na hetujanyo 'sau mok«a÷, tattvacyute÷ / kÃryatve vinÃÓÃttasya puna÷saæsÃrÃt / ÃtyantikÅ ca saæsÃraniv­ttirmok«a ityucyate / nanu kÃryo 'pi nÃÓo na naÓyati / satyam, bhÃvarÆpaæ tu mok«aæ niratiÓayÃnandalak«aïaæ niratiÓayaiÓvaryalak«aïaæ cÃbhipretyaitaducyate, bhÃvasya kÃryasya vinÃÓenÃvinÃbhÃvÃt / ÃgÃmiÓarÅrendriyabuddhisaæyogÃbhÃvasya prÃgabhÃvasya kÃryatvamanupapannameva / bandhahetuniv­ttistu yadyapi kÃryÃ, kÃryatve 'pi ca nÃsyà anityatvaprasaÇga÷, tathÃpi nÃsau tattvaj¤ÃnÃtp­thagiti na tena sÃdhyà / avidyà hi bandhahetu÷, tattvaj¤Ãnodaya eva ca tanniv­tti÷ / athavà `paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃvati«Âhate' iti svarÆpasthitirmuktiruktà / sÃdhyatve ca na svarÆpasthiti÷ syÃt / ato mok«atvÃccyaveta / yattu --- `na sa (na ca --edition) punarÃvartate' iti Órute÷ prÃmÃïyÃtkÃryasyÃpi mok«asya nityatvamiti, d­«ÂaviparÅtamapi tadÃÓrÅyeta, ananyagatitve Órute÷ / yadà tu viditÃtmatattvasyÃdvayaæ viÓuddhaprakÃÓamÃtmÃnaæ paÓyata÷ samutkhÃtÃyÃmanavayavenÃvidyÃyÃæ hetvabhÃvÃtpunarbandhasyÃsaæbhÃvyatvÃtprÃptamevÃrthaæ vartamÃnÃpadeÓÃdanuvadati ÓrutirarthavÃdatvena, tadà kutastatprÃmÃïyÃdanantaphalatvam? tathà hi --- vartamÃnÃpadeÓÃdeva nÃpunarÃv­tti÷ sÃdhyatvenÃvagamyate / na ca kÃmopabandho 'sti, yata÷ sÃdhyatà gamyeta / tasmÃdarthavÃda÷ / arthavÃdÃdapi ca yà phalakalpanÃ, sÃpi j¤Ãne j¤eyatattvÃvabhÃsad­«ÂaphalanirÃkÃÇk«e 'nupapannà / puru«Ãrthatà cÃsya vak«yata iti / anye punarÃhu÷ --- ## #<[KKS_79] tatpramÃïÃntarÃpek«aæ prÃmÃïyamativartate / mÃnÃntarasyÃvi«aye vidhyarthe tu prati«Âhitam // MBs_2.11 //># ## vidhimantareïa na kÃryopadeÓapratÅti÷ / yathÃvasthitaæ vastu tadvidhasyÃnuvÃdamÃtratvaæ gamyate / anuvÃdaÓca pramÃïÃntaravi«aya iti tadapek«o bhÆtÃrtho nÃrtha ucyata iti sÃpek«atvÃdaprÃmÃïyam / vidhyarthasya tu pramÃïÃntarÃvi«ayatvÃttanni«Âhamanapek«aæ pramÃïaæ karmavidhivÃkyavat / pramÃïÃntarÃvi«ayaÓca vidhyartha÷ / na hi `kuru'iti Óabdaj¤ÃnÃdanyata÷ pratÅti÷ / evaæ ca sati tattvapratipattipare vÃkye yadyapi vÃkyÃrthabodhÃtparÃcÅnà prav­tti÷, vidhiphalaæ nÃsti / prÃmÃïyÃyaiva tu vidhini«Âhatvame«itavyamiti / atrocyate --- ## ## ka÷ punaranuvÃda÷ --- adhigamÃntarasaæbhinnÃrthatvam, mÃnÃntareïÃdhigata iti pratipÃdanam, ÃhosvidbhÆtÃrthatÃmÃtram? tatra pÆrvasmin kalpe bhavatvadhigamÃntarasaæbhinnÃrthaæ sÃpek«am / yattu bhÆtÃrthamapi na mÃnÃntarÃdhigata iti bodhayati na tadanuvÃdakam, na sÃpek«am, pÆrvÃdhigamasaæsparÓena pratipatterabhÃvÃt / athÃpara÷ kalpa÷ --- ## ## bhÆtÃrthamÃtraæ cedanuvÃdatà na sÃpek«atvaheturasti / na bhÆtÃrthataiva sÃpek«atvahetu÷, bhÆtÃrthayorapi pratyak«ÃnumÃnayoranapek«atvÃt / tasmÃdbhÆtÃrthe 'bhÆtÃrthe vÃdhigamÃntarasaæsparÓa÷ pramÃïÃntarÃpek«Ãhetu÷, sm­tau darÓanÃt / sà hyadhigamÃntarasaæbhinnÃrtheti #<[KKS_80]># tatsÃdhanamapek«ate / evaæ ca puru«abuddhiprabhavaæ bhÆtÃrthamabhÆtÃrthaæ và vaco bhavati sÃpek«am / tato hi tatsaæbhinna evÃrthe pratyaya÷, na tvanapek«itapÆrvÃdhigama÷ svÃtantryeïÃrthe / yathoktam --- `api ca pauru«eyÃdvacanÃd `evamayaæ puru«o veda'iti bhavati pratyaya÷, na `evamartha÷' iti' / apuru«abuddhiprabhavatvÃdvedavacasi bhÆtÃrthe 'pi na sÃpek«atvahetu÷, puru«asaæbandhak­tatvÃtpÆrvÃdhigamasaæbhedasya / syÃdetat --- apauru«eye 'pi bhÆtÃrthe tadvi«aye pramÃïÃntarasya saæbhavÃttadapek«Ã / tathà hi --- saæbhavati pramÃïÃntare tadvi«aye tadvisaævÃdo 'pi ÓaÇkyeta / tasmÃttadabhÃvÃya tatsaævÃdo 'pek«aïÅya÷ / asaæbhavati tu kÃrye 'rthe na kutaÓcidvisaævÃdÃÓaÇketi nÃpek«yamasti / atrocyate --- ## ## dvayorekavi«ayasaæbhave kuta etat --- Óabdastadapek«a÷, na punastatpramÃïÃntaraæ ÓabdÃpek«aæ syÃditi? yadi Óabda÷ pramÃïÃntarÃdhigatavi«ayo loke d­«Âa iti, pramÃïÃntarasyÃvi«aye tarhi natarÃæ prÃmÃïyaæ tasya bhavati / pramÃïÃntaravi«aye hi pramÃïÃntarasaæbhavÃdapi tÃvatsyÃt, anyatra tadabhÃvÃd durlabhaæ tat / atha pauru«eyatvakÃrità lokavacasÃæ pramÃïÃntarÃdhigatÃrthatÃ, na ÓabdasÃmarthyakÃrità / Óabdasya pramÃïÃntarÃsaæbhinna evÃrthe sÃmarthyam / na tarhi pramÃïÃntarasaæbhavÃcchabda eva sÃpek«a÷, tadapi ÓabdasaæbhavÃcchabdÃpek«aæ syÃt / kimatastasya sÃpek«atvena? apramÃïaæ syÃt / na Óabdasya tatrÃpek«Ã yujyate / sati hi tasya prÃmÃïye tatsaævÃdavisaævÃdÃvapek«yeyÃtÃm / atha ÓabdasyÃprÃmÃïyÃnna tat ÓabdÃpek«ayà pramÃïam / pramÃïameva, anapek«atvÃt / ÓabdasyÃprÃmÃïyaæ kuta÷? pramÃïÃntarÃpek«atvÃt / tasya ca prÃmÃïyamanapek«atvÃt, anapek«atvaæ ca ÓabdasyÃprÃmÃïyÃditaretarÃÓrayam / pramÃïe hi Óabde tadvi«aye saæbhavati tadapi sÃpek«aæ syÃttatsaæbhava iva Óabda÷, viÓe«ÃbhÃvÃt / #<[KKS_81]># atha Óabdasaæbhave 'pi na tatsÃpek«am / tatsaæbhave 'pi na Óabdasya sÃpek«atÃ, viÓe«ÃbhÃvÃt / api ca ## ## saæbhavamÃtreïa sÃpek«atve pratyak«Ãnumayorekasmin vi«aye saæbhavÃdanyonyÃpek«atvÃdaprÃmÃïyaprasaÇga÷ / tathà sattÃguïatvadravye«vanekendriyagrÃhye«vindriyÃntarÃïÃmindriyÃntarasÃpek«atvaprasaÇga÷ / atha Óabdasyaiva pramÃïÃntarasaæbhave sÃpek«atvam, viÓe«aheturvÃcya÷ / pramÃïÃntarÃdhigatÃrthatvadarÓanÃditi cet, uktamatra --- yadi ÓabdamÃtradharmo 'yamasaæbhavÃdeva tadvi«aye pratyak«ÃderbuddhÃdivÃkyavadaprÃmÃïyaæ prÃpnoti, saæbhave tvindriyavi«aye pratyayitapuru«avacovadyujyate prÃmÃïyam / yathoktam --- `taccetpratyayitÃtpuru«Ãdindriyavi«ayaæ vÃ, avitathameva tat' iti / atha pauru«eyadharmo 'yam, na saæbhavatpramÃïÃntaravi«ayasyÃpyapauru«eyasya Óabdasya sÃpek«atvam / api ca pratyak«Ãdhigatavi«ayaæ ki¤cidanumÃnamiti na sÃmÃnyatod­«Âasya tathà pratyak«asÃpek«atÃ, yathà cÃgamapÆrvakaæ «a¬jÃdivivekavi«ayaæ pratyak«amiti na sarvaæ pratyak«aæ tathÃ, evaæ puru«avacasÃæ pramÃïÃntarÃdhigatavi«ayatvadarÓane 'pi nÃpauru«eyasya tathÃbhÃvo bhÆtÃrthasyÃpi / anyathà sutarÃæ pramÃïÃntarÃsaæbhavÃdaprÃmÃïyaæ syÃdityuktam / api ca ## ## yadi kÃrye niyogÃrthe pramÃïÃntarasyÃsaæbhavÃdvedavacasÃæ tanni«ÂhÃnÃmanapek«atvam, `jvaraviyogakÃma idamau«adhaæ pibet', `svargakÃma÷ sikatà bhak«ayet' iti #<[KKS_82]># lokavacÃæsyapi kÃryani«ÂhÃnyanapek«Ãïi prÃmÃïyamaÓnuvÅran / atha yastatra sÃdhyasÃdhanabhÃva÷ sa puru«avivak«ÃpÆrvaka÷, tena tatra sÃpek«atÃ, vede tu sÃdhyasÃdhanabhÃvo 'pi na puru«avivak«ÃpÆrvaka÷ ityanapek«atvam / yo và vi«ayaniyojyaniyogÃnÃæ saæbandha÷, sa puru«abuddhiviracito lokavÃkye / vede tu kevalaæ niyogo 'puru«abuddhipÆrvaka÷ / so 'pÅtyanapek«atvam / ucyate --- ## asaæbhavatpramÃïÃntarakÃryani«Âhe 'pi cedvÃkye puru«asaæbandhÃtsÃpek«atvam, puru«abuddhipÆrvataiva tarhi pramÃïÃntaravyapek«ÃkÃraïamanvayavyatirekÃbhyÃm / tadbhÃve loke sÃpek«atvÃt, tadabhÃve vede nirapek«atvÃt / na vi«aye pramÃïÃntarasaæbhava÷, tadabhÃve 'pi lokaniyoge sÃpek«atvadarÓanÃt / atha matam --- ## niyogaparyavasitaæ vaidikaæ vaca÷, sa ca pramÃïÃntarasyÃgocara ityanapek«atvam / sÃdhyasÃdhanabhÃvani«Âhaæ tu laukikaæ vaca÷, sa pramÃïÃntaravi«aya iti sÃpek«atà / ## na tÃvadayaæ ÓabdamÃtrasyÃnapek«itapuru«asaæbandhÃsaæbandhasya ÓaktipravibhÃga÷ --- yadekatra niyoga÷ ÓabdÃrtha÷ / anyatra viniyoga÷, yathà goÓabdasya sÃsnÃdimÃn, aÓvaÓabdasya kesarÃdimÃn / yato lokÃdhigatasÃmarthyo vede 'pi pratipÃdaka÷ / loke cedviniyoga÷ ÓabdÃrtha÷, tatraivÃsya sÃmarthyamadhigatam, na niyoge / tatra vede 'pi viniyoga eva pramÃïÃrtha÷ syÃt / ## #<[KKS_83]># atha matam --- nai«a ÓabdamÃtrasya sÃmarthyavibhÃga÷ / Óabdasya hi nijaæ sÃmarthyaæ kÃryani«Âhataiva / tathà hi --- kÃryo niyogÃrtha÷ / kÃryÃya cÃnyasyÃnvaya÷ pratÅyate / na tu kÃryasyÃnyÃrtho 'nvaya÷ / tasmÃtkÃryatvÃnniyogasya tatpradhÃnatà / puru«astu pramÃïÃntarÃdavagamyÃrthaæ tatra prayuÇkte vacanam / na ca niyoga÷ pramÃïÃntaragocara÷ / tasmÃnna tatra prayoktumarhati / viniyogasya tu tathÃbhÃvÃttatra yujyate prayoga÷ / tasmÃdviniyogapradhÃnaæ puru«avaca÷ / vaidikaæ tu sÃmarthyena kÃryatvÃnniyogasya tatpradhÃnamiti / atrocyate --- ## yadi puru«o 'dhigate vi«aye vaca÷ prayuÇkte iti viniyogavi«ayatà tasya kalpyate pramÃïÃntarÃpek«atvÃt, tarhi saæbhavatpramÃïÃntaro 'sya vi«aya÷ / na tu saæbhavatpramÃïÃntaravi«ayatvÃtpuru«avaco 'pi sÃpek«am, sÃpek«atvanimittatvÃttadvidhasya vi«ayasya / ## ## svopalabdhikhyÃpanÃya puru«asya gÅ÷, tatastasyÃæ pramÃïÃntarasaæbheda÷, `mayopalabdho 'yamartha÷'ityartha÷ / tena tatropalabdhe saæbhavÃsaæbhavÃvevÃpek«yeyÃtÃm / yatropalabdherniÓcaya÷ `saæbhavatyasyopalabdhi÷, na cÃnupalabhyÃyaæ bravÅti' iti tatra prÃmÃïyam, yathÃptapuru«asya pramÃïavi«aye / yatra tÆpalabdherasaæbhava eva yathà d­«ÂÃrthe buddhÃdivÃkye, yatra cÃnupalabhyÃpi vacanaprav­ttisaæbhÃvanÃ, tatrÃprÃmÃïyÃt / na tu pramÃïÃntarasaæbhavÃtpuru«avacane 'pi tadapek«Ã / ## ## #<[KKS_84]># ata eva pauru«eyatvÃpauru«eyatve sÃpek«atvÃnapek«atvakÃraïe nyÃyavidbhirdaÓite pauru«eyatvanirÃkaraïaprayatnena --- `autpattikastu ÓabdasyÃrthena saæbandha÷' iti / autpattike ÓabdÃrthasambandhe 'svÃtantryÃcchabdasya na puru«abuddhipÆrvakatvamiti na pramÃïÃntarasaæbhinnà ÓabdÃdarthÃvagatiriti nirapek«atvam / nanu pramÃïÃntarÃsaæbhave 'pi k­ta eva yatna÷ --- `satsaæprayoge' iti / satyam / codanaiva pramÃïam, nÃnyat --- ityavadhÃraïasiddhaye / na tu pramÃïameva iti / atha pramÃïÃntarasaæbhave 'pi yadi codanÃprÃmÃïyaæ na vyÃhanyate, ko 'rtha÷ pramÃïÃntaranirÃkaraïena? dharmatattvaj¤Ãnam / pramÃïÃntarasaæbhave hi sarvaj¤ÃbhimatabuddhÃdyupadi«Âo 'pi dharma÷ pratÅyeta tatra na dharmatattvamavadhÃritaæ syÃt / tadavadhÃraïÃrthaÓcÃyaæ yatna÷ / codanÃprÃmÃïyamapi tadarthaæ m­gyate, nÃd­«ÂÃya / athavà tadvirodhÃccodanÃyà bÃdha÷ syÃt, saæÓayo và tulyabalatve, tena tasyÃsaæbhava÷ pratipÃdyate / na tu tatsaæbhavÃtsÃpek«ateti / nanu tadabhÃvo 'pek«aïÅya÷ syÃt / kÃmam / na tu Óabda÷ pramÃïÃntarÃpek«amarthaæ pratipÃdayati / yata÷ yadarthasya pratipÃdakam, na tu tadapek«yate / yadapek«yate na tadarthaæ pratipÃdayati / na hi virodhipramÃïÃbhÃva÷ pratipattihetu÷ / virodhasaæbhavamÃtreïa cÃprÃmÃïye pratyak«ÃdÅnÃmapi tatsyÃt / api ca virodhisaæbhavÃdaprÃmÃïyaæ kÃryani«Âhatve 'pyaparihÃryam, kartavyatÃdvÃreïa bhÆtÃrthapratipatteri«ÂatvÃt / tatra tu pramÃïÃntaravirodhisaæbhÃvanÃt / bhÆtÃrthasya pramÃïÃntaravi«ayatvÃttena kÃryani«Âhatà varïyate / pramÃïÃntaravi«ayatve kilÃnuvÃdatvÃtpramÃïÃntarÃpek«amarthaæ pratipÃdayati --- pramÃïÃntareïÃyamadhigata÷ --- iti na svÃtantryeïa / kÃryani«Âhatve tu svÃtantryeïa, tasya pramÃïÃntarÃgocaratvÃt / uktena prakÃreïa na sÃpek«atvamiti `bhÆtÃrthamapi sÃpek«aæ nÃto 'puru«abuddhijam'iti su«ÂhÆktam / ## #<[KKS_85]># yadi matam --- ÃkhyÃtapadÃrthamantareïa na nÃmapadÃrthÃnÃæ saæsarga÷ / kriyà hi padÃrthasaæÓle«ahetu÷ tadabhÃve sÃkÃÇk«atvÃt / ata÷ siddho 'rtho brahmÃdirna Óabdagocara÷ padasyÃviditasaægatitvenÃnavabodhakatvÃt / na vÃkyÃrtha÷ tasya saæsargÃtmakatvÃt / kriyÃrahitÃnÃæ ca padÃrthÃnÃmasaæsargÃt / evamapi kriyÃbhyupeyatÃm / taddvÃreïa ca padÃrthasaæsargasiddhirÃÓÃsyatÃm / na vidhe÷ kaÓcidartha÷ / sÃpi ca kriyà sarvatra sulabhaivÃÓrÆyamÃïÃpyastyÃdi÷ `astirbhavantÅpara÷ prathamapuru«o 'prayujyamÃno 'pi gamyate' iti / tatra brahmasvarÆpapratipattiparaæ vÃkyamastyarthani«Âham / tannibandhanastatra padÃrthasaæÓle«a÷ / sattÃyÃÓca prak­tyaiva satpradhÃnatvÃt taddvÃreïa viÓi«Âavastusiddhiriti / atrÃhu÷ --- na pramÃïÃvagamyatÃyà anyà kÃcana sattà / tathà hi --- yat pramÃïenÃvagamyate tatra `asti' iti vyavahÃro laukikÃnÃm viparyaye `nÃsti' iti / na khalvanya÷ sadasadvibhÃgaheturlak«yate / arthakriyÃbhÃvÃbhÃvau cet / na tayorapi pramÃïabhÃvÃbhÃvÃdhÅnatvÃt / tathà hi --- kÃrye 'pi sadvyavahÃro yadi kÃryÃntaranibandhana÷ anavasthà / tasmÃdante 'pi pramÃïÃdeva sadvyavahÃra÷ tadviparyayÃccÃsadvyavahÃra÷ / evaæ cedÃdÃveva pramÃïÃbhÃvÃbhÃvanibandhanau sadasadvyavahÃrau stÃm / tathà cÃstyarthani«Âhaæ vÃkyaæ pramÃïÃntarÃpek«amevÃrthaæ bodhayati pramÃïavi«ayatÃyà astyarthatvÃt / atrocyate --- ## ## na pramÃïÃvagamyatvamastyartha÷ na `asti' iti buddhestadvi«aya÷ / yata÷ pramÃïÃdeva tridhà buddhirbhavati --- `dhÆmÃdastyatrÃgni÷' `nadÅpÆraviÓe«ÃdabhÆdv­«Âi÷' `meghodayaviÓe«Ãd #<[KKS_86]># bhavi«yati v­«Âi÷' iti / tatra yadi buddhi÷ pramÃïavi«ayatÃæ gocarayati pramite hi syÃt na pramÃïÃdeva / na hi prÃk pramÃïotpatte÷ san pramÃïasaæbandha÷ / pramÃïasaæbandhanibandhanà ceyaæ buddhi÷ / atha vaiyÃtyÃduttarakÃlatÃmevÃsyà brÆyÃt / traividhyamanupapannam, pramÃïasaæbandhasyÃbhedÃdbhinnakÃle«vapyarthe«u / ## atha matam --- Ãtmasaæbandhitayaiva pramÃïenÃrtho 'vagamyate / ato na `asti'iti buddheruttarakÃlatà pramÃïasaæbandhavi«ayÃyà api, svÃtmasaæbandhitayaivÃrthasya pratÅte÷ / evamapyastÅtyeva sarvatra syÃt / na traividhyam, sarvasya pramitau pramÃïasaæbandhasya vartamÃnatvÃt / na cetthaæ pramÃïÃntaravyapek«atvamastyarthani«Âhe vacasi tatpramÃïasaæbandhasyaivÃstyarthatvÃt / ## ## atha matam --- pramÃïÃntaragamyataiva liÇgenÃdhigamyate / tena nottarakÃlatà / tacca pramÃïaæ trikÃlamiti traividhyam / kiæ punastat? pratyak«am / tathà hi --- bhÆtÃyÃæ d­«Âau kasyacidbhÆtaæ pratyak«am, bhavi«yantyÃæ bhavi«yat, vartamÃne 'gnau vartamÃnamiti / etacca vÃrtam, nityÃnumeye tasyÃbhÃvÃt / api ca liÇgamapyevaæ pramÃïÃntarÃpek«atvÃdapramÃïaæ syÃt / atha liÇgÃdeva pramÃïÃntarasadbhÃvasya siddhernirapek«atvam / tathà hi --- pramÃïÃntarasadbhÃva evedÃnÅæ liÇgaæ pramÃïam / na ca tatrÃnyadapek«yate / pramÃïasadbhÃvadvÃrà prameyasiddhiriti / #<[KKS_87]># nÃyaæ vidhirvede daï¬avÃrita÷ / vaidikamapi vaco 'styarthani«Âhaæ viÓi«ÂÃrthapramÃïasadbhÃva eva pramÃïam / tatra nirapek«am / tatpramÃïadvÃrà ca viÓi«ÂÃrthasiddhiriti samÃnam / ## ## syÃnmatam --- yuktaæ liÇgasya prÃmÃïyamevam, arthe tasya pramÃïÃntarasya saæbhavÃt / saæbhavati hi v­«ÂyÃdi«u pramÃïÃntaram / tatastaddvÃrÃrthagati÷ / na tu sarvaviÓe«ÃtÅte brahmaïyÃmnÃyaikanibandhane 'bhyupagamyate / tatra yathaiva buddhÃdivÃkyÃnÃm `evamayaæ puru«o veda' iti j¤Ãnani«ÂhÃnÃmatÅndriyÃrthe j¤ÃnasyÃsaæbhavÃnnÃrthe prÃmÃïyamatÅndriyÃrthopadeÓinÃm, tathÃtrÃpi syÃt / saæbhavipramÃïavi«ayÃptavacanavattu liÇgasya pramÃïani«Âhatve 'pi yujyate prÃmÃïyam / tadasat, brahmaïyapi sÃk«ÃtkaraïasyÃbhyupagamÃdavidyÃsaæhÃre / avidyÃvatÃæ tu tadÃmnÃyaikanibandhanamucyate / api ca ## ## yadi ca liÇgena pramÃïameva mÅyate, mÅyamÃnataiva ca sattÃ, tatra pramÅyamÃïatvÃtpramÃïaæ sarvaæ sadeva / sacca vartamÃnamityucyate / tatra vartamÃnatvÃtpramÃïasya sarvatrÃrthe `asti' ityeva syÃt / na pramÃïatraividhyÃdarthe traividhyam, mÅyamÃnasya sattvÃtsataÓca vartamÃnatvÃditi / api ca idamayaæ pra«Âavya÷ --- kiæ vartamÃnapramÃïayoga÷ pramÃïasaæbandha÷ sattÃ, tadviparyayo 'sattÃ, Ãhosvit pramÃïayogamÃtramanÃÓritakÃlaviÓe«am? tatra --- ## ## #<[KKS_88]># na smaryamÃïasya vartamÃnapramÃïasaæbandha÷ / nanu smaryamÃïe vinÃÓasaæbhavÃnnaiva `asti' iti vyavahÃra÷ / satyam / `nÃsti' ityapi nÃsti / yadi vartamÃnapramÃïayoga÷ sattà tadviparyayo 'sattÃ, `nÃsti' ityeva syÃt na ca `asti' iti / tasmÃdanye sadasattve / ## ## anÃÓritakÃlaviÓe«e pramÃïayogamÃtre sattve pramitana«Âamapi vastu saditi tenÃrthakriyÃprasaÇge 'na«Âeneva, sattvÃviÓe«Ãt / na«ÂÃna«ÂayorviÓe«Ãnnaivamiti cet, sa eva tarhi viÓe«a÷ sadasadvyavahÃravyavasthÃyà hetu÷ kÃryavyavasthÃyà iva, na pramÃïayoga÷ / tadanusÃriïyevai«Ã d­Óyate loke / na khalu pramitana«Âaæ `sat'ityupacarati loka÷ / kiæ ca pramite 'rthe sadasattve jij¤Ãseranna punarlaukikÃ÷, siddhatvÃtpramÃïayogamÃtrasya tallak«aïatvÃcca sattvasya / ## atha matam --- na vartamÃnapramÃïayoga÷ sattÃ, nÃnÃÓritakÃlaæ tadyogamÃtram / api tu pramÃïaæ prati yogyatà / sà ca na«ÂÃccyuteti na tasya sattvaprasaÇga÷ / smaryamÃïe tu kutaÓciccyutà kutaÓcinneti na sarvasyÃsattvamiti / etadapi na sundaram, abhyupagatahÃnÃt / tathà hi --- itthamarthasvabhÃva eva sattà varïità bhavati / pramÃïayogyo 'rthasvabhÃva÷ sattÃ, arthasvabhÃvanibandhana eva sadasadvyavahÃravibhÃga÷, na pramÃïatadabhÃvopÃdhi÷ / tasya tve«a kathanopÃya÷, na pramÃïasaæsparÓa÷, yathà `nÅlÃkÃraj¤Ãnayogyo 'rtho nÅla÷'ityÃkhyÃte 'pi na nÅlaÓabdo nÅlaj¤ÃnopÃdhi÷ / tathà ca so 'stiÓabdenÃbhidhÅyata ityarthasvabhÃvani«Âham #<[KKS_89]># astyarthapradhÃnaæ vÃkyamiti kuta÷ sÃpek«atvam? pramÃïasyÃsaæsparÓÃt / syÃdetat --- bhinnà evÃrthasvabhÃvÃ÷ pramÃïaæ prati yogyÃ÷ sacchabdavÃcyÃ÷ santu, naikà sattà / mà bhÆt, naitatsÃdhyam / sarvathÃrthasvabhÃvÃbhidhÃyyastiÓabdo na pramÃïayoganimitta iti / pramÃïasaæsparÓe hi sÃpek«atà syÃt / anekatà tu na ka¤ciddo«amÃvahati / api ca yadi tasyÃnekatvam, kathamabhinnaÓabdaprav­tti÷? tathà hi --- bhinne«vabhinnaæ viÓe«aïamupalak«aïaæ vÃÓrityaika÷ Óabdo varteta, bhinnanimitto và sÃdhÃraïaÓabda÷ syÃdak«Ãdivat / tatra na tÃvadanantÃrthasvabhÃve«u sÃdhÃraïatvamupapadyate, saæbandhagrahaïasÃmarthyÃt / parimitajÃtivi«ayà hyak«ÃdiÓabdÃ÷ parimitopalak«aïalak«ità và syu÷ / syÃdetat --- dravyatvÃdisÃmÃnyatrayopalak«itÃnÃmarthÃnÃæ sacchabda÷ sÃdhÃraïa iti / tanna / yo hi sattÃmavajÃnÅte sa dravyatvÃdÅnyapyavajÃnÅta eva / na kila tejo d­«Âavato 'psu tadavamarÓo bhavati / api ca sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyà api santa eva / na te«vaupacÃrika÷ sacchabda÷ pratyayasyÃvailak«aïyÃt / na ca sÃmÃnyÃdvinopacÃra÷ / sati và sÃmÃnye tadeva sacchabdÃrtha÷ / tadeva ca sattÃ, tulyatvÃtpratyayasya / atha matam --- sarvapravÃde«u sarvapadÃrthÃ÷ parimitai÷ kaiÓciddharmairupasaæg­hÅtÃ÷ / tadupalak«aïÃnÃmanantÃnÃmapyarthÃnÃæ `sat' iti sÃdhÃraïa÷ Óabda÷ / tadayuktam / saægraho hi naikamantareïa / tatra yadi sacchabdÃrthatayà (sacchabdatÃyÃæ -- edition) saægraha÷ `etÃvatprabheda÷ sacchabdÃrtha÷'iti, nÃrthÃntaraniv­tti÷ syÃt / tatra na sarvÃrthasaægraha÷ syÃt, yathà `navavidho goÓabdÃrtha÷'iti nÃnye«ÃmabhÃva eva / tatra na pravÃdebhya÷ kÃcidarthatattvÃvagati÷ syÃt / nanu na pravÃdÃnÃmarthavattà sÃdhyà / na brÆma÷ pravÃdÃnÃmarthavattà sÃdhyeti / kiæ tu pratipadyante pravÃdina÷ ka¤cidarthasvabhÃvamekam, yasyÃyaæ `pa¤ca, «aÂ'ityÃdi prabhedasaægraha÷ / yato naikamantareïopasaægrÃhakamavÃntarasaækhyÃnÃæ niveÓa÷ / athaitÃvÃn pramÃïayogyo 'rthakriyÃsÃmarthyo veti pramÃïayogyatve 'rthakriyÃsÃmarthye và saægraha÷, tÃbhyÃmeva sacchabdÃrtha upalak«yatÃm, vyartha÷ parimitadharmopanyÃsa÷ / tatra sÃmÃnyaÓabdataiva syÃt, na sÃdhÃraïaÓabdatà / bhinnanimittatve cÃk«ÃdiÓabdebhya iva #<[KKS_90]># nimittabhedÃtsaæÓaya÷ syÃt, na viÓe«apratÅti÷ / na hi `san ghaÂa÷' iti nimittabhede«u pratipattÃra÷ saæÓerate / yathaiva `Óukla÷ paÂa÷'iti nirÃkÃÇk«a÷, tathà `san ghaÂa÷' ityapi / yastu dravyaæ guïa÷ karma rÆpaæ vij¤Ãnamiti và saæÓaya÷, na sa laukikÃnÃm / laukikÃstvabhinnameva nimittaæ pratipadyante / arthÃcca saædeha÷, na ÓabdÃt / kuta÷? viÓe«apratÅtimantareïÃpi pratipatturnairÃkÃÇk«yÃt / yatra hyarthasÃmarthyena saæÓaya÷, yathà `v­k«aÓchidyatÃm' iti paraÓukuÂhÃrÃdi«u, tatrÃnyataraviÓe«Ãnavagame 'pi nairÃkÃÇk«am, yasya kasyacidupÃdÃnÃt, anyathÃnavasthÃnÃt / yatra tu ÓabdÃt, tatra viÓe«Ãvagamahetorvinà sÃkÃÇk«atvameva / tadevaæ na nÃnÃnimitta÷ sÃdhÃraïaÓabda÷ / viÓe«aïamapyekaæ pramÃïaæ syÃt / tacca prÃgapi tata÷ sacchabdÃnuviddhabuddhyutpÃdÃdanupapannamityuktam --- `mÃnÃdeva yato buddhi÷' iti prapa¤cena / api ca kÃryÃdapi v­ttameva pramÃïamavasÅyate / tatra kutastadviÓi«Âatà / na khalvartho 'sannihitaviÓe«aguïo viÓi«Âo bhavati / na ca niÓcite viÓe«aïÃbhÃve viÓi«ÂÃbhidhÃnÃnuviddha÷ saæÓayo bhavati daï¬ÃbhÃvaniÓcaya iva `daï¬Å na vÃ' iti / bhavati ca ÓÆnyanagarÃdi«u ciranikhÃtanidhi«u pramÃïÃbhÃvaniÓcaye 'pi `santi na'iti saæÓaya÷ / tasmÃdanya÷ pramÃïayogÃtsadartha÷, yatrai«a saæÓaya÷ / nÃpyupalak«aïaæ pramÃïam, pramitadhvaste«u sacchabdÃprayogÃtsmaryamÃïe ca sacchabdÃnuviddhÃtsaædehÃt / v­ttapramÃïasaæbandhasya pramÃïopalak«itatvÃtsattvameva syÃt, nÃsattvam, na saæÓaya÷ / yo 'pyarthakriyayà sacchabdÃrthaæ viÓina«Âi upalak«ayati vÃ, tasyÃpi prÃkkÃryadarÓanÃnna sacchabdayoga÷ syÃt / atha pramÃïajananamevÃrthakriyÃæ brÆyÃt, pramÃïÃdevÃstibuddhirna syÃt / atha vaikalpikÅyaæ pramÃïottarakÃlateti matam, liÇgÃnna syÃt / atha nirj¤ÃtakÃryasaæbandhameva liÇgenÃnugamyate, evaæ tarhi prameyÃbhÃva÷ / tathà hi --- kÃryavattà hyastyartha÷, sà cÃdhigataiva / kÃryavattayaiva kÃryavattÃvagamyata ityacaturasram / kÃryakÃraïayoÓca yaugapadyÃbhÃvÃdviÓi«ÂatÃnupapatti÷ / athopalak«aïam, atÅtasyÃpi #<[KKS_91]># sattvaprasaÇga÷ / smaryamÃïe ca saæÓayo na syÃdityuktam / tasmÃdyathaiva nÅlÃdiÓabdÃrtho 'rthasvabhÃva÷, na kÃryalak«ya÷, na pramÃïalak«ya÷, anavasthÃnÃt / svarÆpavyavasthastu yathÃpramÃïamavasÅyate / tathà sadarthasvabhÃvo 'pÅti yuktam / kÃryapramÃïasadasadbhÃvanibandhane hi sadasadvyavahÃravibhÃge tasyÃprav­ttireva kÃryapramÃïasadasadvyavahÃravibhÃgasyÃpi tannibandhatvaprasaÇgÃt, anavasthÃnÃt / tasmÃdarthasvabhÃva ekà satteti (@svabhÃva eka÷ satteti -- edition) brahmavido manyante / atha matam --- nÃrthasvabhÃvo yogyatÃ, pramÃïahetusadbhÃvastu / na cÃsatÃæ pramÃïahetava÷ santÅti / tadayuktam --- ## bhÆmau nikhÃtamavidyamÃnendriyasaæbandhamad­ÓyamÃnÃvinÃbhÆtamasaævedyamÃnÃnyathÃnavakalpamÃnaæ vastu pralÅnadra«Â­kaæ yattasya na pratyak«ÃnumÃnÃrthÃpattyÃgamahetava÷ santi / sÃd­Óyavi«ayaæ hyupamÃnam, tasya heturdÆrÃpeta eva / sarvapramÃïayogyatÃmatikrÃmati, na ca tadasat / nanu sattvamapyasya katham? evamapi saæÓaya÷ / tatra pramÃïahetubhÃvalak«aïayogyatÃrÆpe sattve pramÃïahetvabhÃvasya niÓcayÃtsaæÓayo na syÃt / atha svabhÃvaviÓe«a÷ kaÓcitpramÃïaæ prati yogya÷ sattvam, prak­tahÃnÃdasundaramityuktam / atha và pramÃïaviÓi«Âa÷ sacchabdÃrtha ityetadanena nirÃkriyate / na niÓcite viÓe«aïÃbhÃve viÓi«ÂÃbhidhÃyiÓabdÃnuviddha÷ saæÓayo yukta iti / api cÃbhÃvasyÃpi prameyatvÃnna pramÃïayogyatà sattÃlak«aïam / tathà hi --- ## avaÓyaæ khalvanena sadasadvyavahÃravibhÃgamicchatà asatkatha¤cidvyavasthÃpyam, anyathà vyavahÃrasaækarÃt / tatra yadi pramÃïasyÃvi«aya÷, yadi #<[KKS_92]># sarvaÓaktiviraho vÃsadbuddhervi«aya÷ / sarvathà tathà prameyam / aparicchinnaæ hi tathà pramÃïena kimiti tadvidham, na punaranyathà syÃt? na cettasya tathÃbhÃve 'tathÃbhÃve và pramÃïavyÃpÃra÷ kiænimitta ekapak«ÃnurÃga÷? api ca --- ## ## `d­«ÂipÆtaæ padaæ nyaset' iti kÅÂakaïÂakÃdyabhÃve 'pramite kathaæ tannyÃsa÷? tathà hi --- kÅÂakaïÂakÃdyarthÃntarabhÆtalÃdiparicchedÃtsa syÃt, kÅÂÃdyaparicchedÃt, abhÃvaparicchedÃdvà / tatra na tÃvadarthÃntaraparicchedÃt, kaïÂakÃdibhÃve 'pi prasaÇgÃt / tatrÃpi vastvantaraparicchedasya sattvÃt / prÃgapi ca bhÆbhÃgaparicchedÃt prasajyeta, yasya kasyacidvastvantarasya paricchittervidyamÃnatvÃt / atha kÅÂakaïÂakÃdyaparicchedÃt, na tadbhÃvÃbhÃvajij¤Ãsà syÃt / jij¤ÃsÃpÆrvamapi ( jij¤ÃsÃpÆrvakÃdapi -- edition) prayatnÃttadaparicchedamÃtrameva prÃpyate yasyÃbhÃvo na prameya÷ / tacca prÃgapi tato 'sti / abhÃve tu prameye 'bhÃvaniÓcayÃya jij¤Ãsà yujyate / na cÃpariccheda eva jij¤Ãsya÷, svata÷ siddhatvÃt / paricchedena hi sa nivartyate / aprameyatvÃcca so 'pi khalvabhÃva ityaprameya÷ / atha matam --- satsÆpalambhahetu«u pramÃïavi«ayasyÃparicchedÃt prav­tti÷ / tadasat --- ## ## aparicchedÃccetprav­ttirna pramÃïavi«ayatvasyopayoga÷, itaratrÃpyaparicchedasya tulyatvÃttataÓca prav­tte÷ / yasya svabhÃva÷ prameya÷, tatparicchedÃtprav­tti÷, #<[KKS_93]># tasyÃnanyanimittatvenopayogavatpramÃïavi«ayatvam / nÃyamapariccheda÷ satyevÃrthe hetuvaikalyanimitta÷, samagratvÃttaddhetÆnÃm / tasmÃdarthÃbhÃvÃditi / ## ## ## yadi matam --- yatra bhÆbhÃgÃdau caraïanyÃsÃdilak«aïà prav­tti÷, tasya kevalasya sà j¤ÃnÃditi / tatrÃpi saæpradhÃryam --- kimidaæ j¤Ãnasya kaivalyamabhisaæhitamekavi«ayapratiniyamo vi«ayÃntarÃsaæsarga÷, Ãhosvidvi«ayasya / yadi vij¤Ãnasya, pramite 'pi bhÆbhÃgÃdau sthÆle sÆk«makÅÂakaïÂakÃdibhÃvÃbhÃvaparÅk«Ã na syÃt / pravartetaiva, kevalabhÆtalÃvagrahaj¤ÃnÃt / atha vi«ayasya, tatrÃpi saæpradhÃryam --- svarÆpeïa và vi«ayasya kaivalyam, viÓe«aïayogena và / tatra na tÃvatsvarÆpeïa, miÓre 'pi tasya bhÃvÃt / viÓe«aïayogena kaivalye prÃptà kÅÂakaïÂakÃdyabhÃvaviÓi«ÂaparicchedÃtpadanyÃsÃdilak«aïà prav­tti÷ / yato nÃnyÃbhÃvÃdviÓe«aïamanyÃd­Óaæ ki¤cidd­Óyate, yadviÓe«aïaæ vastu kevalaæ syÃditi / ## ## api cÃnena `nÃsti'iti buddhiÓabdayorvi«ayo vÃcya÷ / sa na vastusvarÆpeïa, miÓre 'pi prasaÇgÃt / na kevalam, abhÃvÃdanyasya viÓe«aïasyÃbhÃvÃdityuktam / nanu `nÃsti'ityayamartha÷ `nedaæ pramÅyate' iti, na punarabhÃvo 'vagamyate / viruddhamidam --- nÃstyavagamyate ceti / yadyevaæ pramÃïÃbhÃvo vi«aya ukta÷ syÃt `nÃsti' iti dhÅÓabdayo÷, tatra ko 'parÃdha÷ syÃtprameyÃbhÃvasya, yena #<[KKS_94]># tamatilaÇghya pramÃïÃbhÃvo vi«aya ucyate? na hi tayornirupÃkhyatve kaÓcidviÓe«a÷ / atha matam --- ## ## naiva stÃæ `nÃsti' iti buddhivyavahÃrau / kathamimau sarvajanÃnÃæ pratÅtÃvapahnÆyete? ucyate --- bhramo 'yaæ sadbuddhyabhÃve tadviparyayapariccheda iti / tathà sadvyavahÃrÃbhÃve tadviparyayavyavahÃrabhrama÷ yathÃlokadarÓanÃbhÃve `tama÷ paÓyÃmi'iti vibhrama÷ / na hi tamo nÃma ki¤cidd­Óyamasti / naitatsÃram --- ## ## ## #<Ãlambate na tvad­«ÂÃvi«Âo darÓanavibhrama÷ /># yadi khalvadarÓane viparyayadarÓanabhramo bhavati su«uptÃdyavasthÃsu viÓvÃbhÃvadarÓanabhrama÷ syÃdÃlokÃdarÓanabhramavat / na ca ki¤cidaparicchindato vibhrama÷ / tathà hi --- Ãropasya vi«ayaæ purovarti vastu ÃropaïÅyaæ ca rajataæ j¤ÃnenÃnÃpnuvan na rajatabhramavÃn bhavati / anyathÃpratipatti÷, sm­ti÷, sÃmÃnyapratipattirvà / na ca buddhyabhÃvo j¤Ãnasya vi«ayo na vyavahÃrÃbhÃva÷, nÃbhÃvabuddhirnÃbhÃvavyavahÃra÷, viÓe«aïasyÃbhÃvasya j¤ÃnÃvi«ayatvÃt / tatrobhayorvi«ayÃropaïÅyayoragrahaïe na mithyÃj¤Ãnamiti / abhyupagamya pramÃïayogyatÃæ sattÃæ do«ÃbhÃva ucyate --- #<[KKS_95] astu và mÃnayogyatvaæ sattvaæ tacca pramÅyatÃm // MBs_2.51 //># ## ## bhavatu và pramÃïayogyatà sattà / saiva ca prameyÃstu / tatprameyaæ vastusattvamÃgamÃrtha÷ / na ca pramÃïÃntarÃpek«atà do«a÷, pramÃïÃntarasaæbhedasyÃbhÃvÃt / `pramÃïayogya÷'ityetÃvanmÃtrÃdhigate÷ / tathà hi --- ye 'pi pramÃïayogyatÃæ sattÃmÃhurna tadvyatirekiïÅm, te 'pi nÃtrÃntarÃrthasaæsparÓamicchanti / tatsaæsparÓe hyanyatpramÃïamanve«yaæ syÃt / kathaæ nÃnve«yam? yadà vaca÷ pramÃïayogyatÃyÃæ paryavasitaæ na viÓi«ÂÃrthasattvaæ bodhayati, tatra yasya pramÃïasya yogyo viÓi«Âo 'rthastadavaÓyÃpek«aïÅyam / kimarthaæ tadapek«yate? viÓi«ÂavastusattvÃdhigamÃya / kaæ punarviÓi«Âasya vastuna÷ sattvam? pramÃïayogyatvam / adhigatameva tarhi tadastyarthani«ÂhÃdvacanÃt, pramÃïayogyatÃyà astyarthatvÃt / pramÃïÃntarasaæbhedÃbhyupagame 'pi nÃprÃmÃïyaprasaÇgado«a iti darÓayati --- ## ## ## na khalu pramÃïÃntarasaæbhinnÃrthamapi vaco na pramÃïam, pramÃïameva hyÃptavÃkyam / kathaæ puna÷ pramÃïaæ sÃpek«amiti cet, ucyate --- nirapek«ameva tat `pramito 'yaæ mayÃrtha÷'ityasminnarthe / kevale hyarthe `evamayamartha÷'ityapratÅte÷ `evamayaæ puru«o veda'iti ca pratÅte÷ puru«aj¤ÃnÃpek«am / tatropalabdhau tÃvadanapek«atvÃtprÃmÃïyamaÓnute tatsiddhidvÃraÓca paÓcÃdartha iti / kathaæ tarhi puru«avaca÷ ki¤cidabÃdhitÃrthamapi sÃpek«atvenÃpramÃïaæ kathyate? ucyate --- yadyapyarthe bÃdho nÃsti, yadapek«aæ tvasyÃrthe prÃmÃïyaæ yatsiddhimukhena taæ sÃdhayati tatra pramÃïÃæÓe bÃdhyate / tasyÃsiddhestaddvÃreïa nÃrthasiddhirityarthe 'pramÃïam, yathÃtÅndriyÃrthe buddhavaca÷ puru«asya darÓanÃsaæbhavÃt / yathoktam --- `puru«ÃÓaktitastatra sÃpavÃdatvasaæbhava÷' / iti / yathà ca vipralambhakavÃkyam, ayathÃd­«ÂÃrthavÃditvasya pramÃïÃvagatatvÃt / #<ÃptavÃkyaæ punarnÃrthe na mÃnÃæÓe 'pabÃdhitam / nirapek«aæ pramÃïÃæÓe vyavahÃro 'nyathà katham // MBs_2.56 //># Ãptavaca÷ punarnÃrthe nÃpi pramÃïÃæÓe saæbhavatpramÃïagocaraæ bÃdhyate / pramÃïÃæÓe cÃnapek«aæ tanmukhena cÃrthasiddhiæ vidadhannÃpramÃïaæ bhavitumarhati / anyathà Óabdanibandhano vyavahÃro na syÃt / ## #<[KKS_96] pravedayantu vedÃntà mÃnÃntaramalaukikam / tatsiddhisiddhatÃrthasya puævacovadbhavi«yati // MBs_2.58 //># evaæ ca pramÃïÃntarasaæbhinnÃrthatve 'pi vedÃntavacasÃæ na prÃmÃïyavyÃhati÷, ÃptavÃkyavat / tathà hi --- tÃnyapi j¤Ãnaj¤eyavibhÃgavikalaæ svaprakÃÓarÆpamalaukikaæ kÃmamavagamayantu pramÃïÃntaram, taddvÃrà cÃrthasiddhirÃptavacanavat / iyÃæstu viÓe«a÷ syÃt --- vede vakturabhÃvÃt `mayÃ'iti saæsparÓo na syÃt / abhyupagamavÃdaæ parisamÃpya prak­tamupasaæharati --- evaæ na meyatà sattà para÷ puna÷ pratyavati«Âhate --- nanvanyÃpi na yujyate / #<[KKS_97] na hi pÆrvÃvamarÓena vinà sÃmÃnyakalpanà // MBs_2.59 //># ## ## d­«ÂarÆpÃvamarÓa÷ sÃmÃnyakalpanÃyÃæ pramÃïam / yathà --- bÃhuleyaæ d­«Âavata÷ ÓÃbaleye `sa evÃyam' iti / na ca ki¤citsadg­hÅtavato 'nyatra sa bhavati / ekaÓabdaprav­ttistu vinÃpi sÃmÃnyenÃrthÃntarayoganimittÃ, daï¬ipÃcakÃdiÓabdavat / atrocyate --- ## ## ## ## ka÷ punarayaæ pÆrvÃvamarÓa÷ --- pÆrvarÆpÃvabhÃso buddhe÷, atha `so 'yam' iti pÆvÃrparÃnusandhÃnam / tatra yadi pÆrva÷ kalpa÷, so 'styeva sadantare mÃtrayà / tathà hi --- nirupÃkhyavailak«aïyena satÃæ tulyarÆpatà prakÃÓate / anyathà nirupÃkhyavatsanto 'pyatyantavilak«aïÃ÷ prakÃÓeran / atha sarvarÆpÃnugama÷, so 'bhiprete 'pi sÃmÃnyagocare nÃsti / na hi khaï¬amuï¬ayo÷ sarvÃtmanÃnvaya÷, ekatvaprasaÇgÃtsÃmÃnyÃbhÃvÃpatte÷ / atha na tÃd­Óo yÃd­Óa÷ khaï¬Ãdi«u / tadasat / na viÓe«amÃtreïa saævedyÃnvayirÆpapratyÃkhyÃnaæ yujyate, gotvÃderapi tatsaæbhavÃt / na hi devadattasya dvitÅyadarÓane yÃd­Óo rÆpÃnugama÷, #<[KKS_98]># tÃd­Óa÷ khaï¬aæ d­«Âavato muï¬adarÓane / sÃmÃnyagocare 'pi ca na sarvatra tulya÷ / nÃnÃmaïikavilak«aïo hi maïikaÓarÃbayo rÆpÃnvaya÷ / na ca tÃvatà m­jjÃtihÅnatà tayo÷, ki¤cittulyatayÃvabhÃsamÃnatvÃt / atha dvitÅya÷ kalpa÷, atrocyate --- ## pÆrvÃparÃnusandhÃnÃtmikà `so 'yam'ityabhedamavagamayantÅ bhinne«vapi sÃmÃnyakalpanÃheturbuddhi÷ pÆrvÃvamarÓa ityucyata ityetadapi na Óobhate / yato nÃnusandhÃnÃdevÃbhedasiddhi÷ / abhinnarÆpÃvabhÃsÃdapi / anyathà nÃbhinnadeÓakÃla eko 'rtha÷ syÃt / na hi tatra deÓakÃlabhedÃbhÃve `sa÷' ityanusandhÃnam / api ca d­«Âamaïikasya mallake na bhavati drÃgiva `sa÷'ityanusandhÃnaæ khaï¬amuï¬avat / na caivaæ m­jjÃtihÅnatà / vim­Óatastu `tajjÃtÅyamidam'iti buddhi÷ sadantare 'pi samÃnà / tulye tarhi sÃmÃnyayoge kasmÃtkvacit `sa÷'ityavamarÓa÷ nÃnyatra? ucyate --- ## ## na / `sa÷'iti prakhyà maïikÃntare ca bhavati bhÆyi«ÂhasÃmÃnyayukte / tasmÃtsÃmÃnyarÆpÃïÃæ bhÆyi«ÂhatvenodbhavÃt `sa÷' iti tattvaprakhyà / alpatve tu na tathÃ, te«ÃmanudbhavÃt / na ca daï¬yÃdivadekaÓabdaprav­ttirityÃha --- ## ## #<[KKS_99]># nÃg­hÅtaviÓe«aïà viÓi«Âabuddhi÷ / na ca viÓi«Âabuddhe÷ prÃk (sadbuddhe÷ prÃk --edition) pramÃïagrahaïaæ tatkÃlaæ và / tathà hi pramÃïÃdeva sà bhavati / pramÃïaæ ca pramitikÃryonneyatvÃtpaÓcÃtsatpratipatterg­hyate / tasmÃdagrahÃtpramÃïasya tatsaæyojanavikalà sà na pramÃïayoganimittà / yadi tarhi na pramÃïayogo 'styartha÷, kathaæ tatkÃlÃnuvidhÃyinÅ kÃlaprav­ttirastyarthe --- `kÆpo 'sti' `kÆpo 'bhÆt' `kÆpo bhavi«yati' iti? tadupÃdhiprakalpitabhedatvÃt, devadattasattÃyà iva pÃÂaliputrasaæyogopÃdhikalpitabhedÃyà iti / na ca `kriyÃmantareïa na saæsarga÷ padÃrthÃnÃm' iti ÓabdÃrthanayavidÃmavigÃnamityÃha --- ## #<Ãhurvaco 'kriyamayaæ rÃj¤o nà phalino drumÃ÷ /># `rÃj¤o 'yaæ puru«a÷'phalità ete vanaspataya÷'iti kriyÃrahite«vapi saæsarga÷ pratÅyate / na cehÃpi `astikriyÃ' iti yujyate / yato na nirj¤ÃtarÃjasaæbandhasya puru«asya phalavatÃæ ca vanaspatÅnÃæ satteha pratipÃdyà gamyate / na hyete vÃkye sattÃyÃæ paryavasyata÷ / kiæ tu puru«asya rÃjasaæbandhe, drumÃïà ca phalasaæbandhe --- `yo 'yaæ puru«a÷, sa rÃj¤a÷' `ya ete vanaspataya÷, te phalitÃ÷', na `yo rÃjapuru«a÷, so 'sti' `ye ca phalitÃ÷ te santi' iti / yadapi kecit --- `avadhÃryatÃm' iti pratipattikriyÃvidhinà kriyÃvattÃæ manyate, tadapi ÓabdÃdeva pratipatte÷ siddhatvÃtprÃÇ nirastameveti / athÃpi na kriyÃrahitaæ vÃkyamasti kriyÃyÃæ ca sÃpek«atÃ, tathÃpi na do«a ityÃha --- ## ## #<[KKS_100] `>#Åd­k«ÃtkÃraïÃjjagajjÃyate' iti janikriyÃni«ÂhÃdapi vÃkyÃttadvidhakÃraïasattà Óakyate pratipattum / yathà --- `Åd­ÓÃttaroridaæ phalamajani' iti tadvidhatarusadbhÃva÷ / tathà ca Órutaya÷ kÃÓcidevameva brahma pratipÃdayanti --- `sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' `yathÃgne÷ k«udrà vi«phuliÇgà vyuccaranti evamevÃsmÃdÃtmana÷ sarve devÃ÷' ityÃdi / tathà yathorïanÃbhi÷ s­jate g­hïate ca yathà p­thivyÃmo«adhaya÷ saæbhavanti / yathà sata÷ puru«ÃtkeÓalomÃni tathÃk«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' // tadetatsatyam --- 'yathà sudÅptÃtpÃvakÃdvi«phuliÇgÃ÷ sahasraÓa÷ saæbhavante sarÆpÃ÷ / tathÃk«arÃdvividhÃ÷ somya bhÃvÃ÷ prajÃyante tatra caivÃpiyanti' // tathà 'divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sa bÃhyÃbhantaro hyaja÷ / aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhro 'k«arÃtparata÷ para÷ // etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïi' // iti / idÃnÅæ padÃrthasaæsargÃyaiva vidhirÃÓrayitavya iti pratyavati«Âhate --- #<[KKS_101] nanu pramÃntarÃdhÅnasaæsargÃ÷ puru«okti«u // MBs_2.70 //># ## ## ## vivak«itÃrthani«pattaye hi loke padÃnÃæ samabhivyÃhÃra÷ / naikapadasÃdhyo vivak«itÃrtha÷ / pramÃïÃntaropalabdhaÓca vivak«Ãvi«aya÷ / tena tatra pramÃïÃntarÃyatta÷ saæsarga÷ / tathà ca tadvirodhe 'saæsarga eva padÃrthÃnÃm --- `jaradgava÷ pÃdukakambalÃbhyÃm' iti / vede tu pramÃïÃntarÃbhÃvÃdvidhinibandhano 'sau / tadabhÃve tvasaæbhavÃdyeyaæ viÓi«ÂÃrthagatirucyate sà bhrÃnti÷, samabhivyÃhÃrÃt / so 'yaæ vivekÃgrahe saæsargagrahavibhrama÷ / atredameva vicÃryam --- kathaæ loke pramÃïÃntarÃdhÅna÷ saæsarga÷? iti / yadi pramÃïÃntareïa tadavagamÃt / tadasat, apÆrvasyÃpi tasya pratÅte÷ / anyathà vacanavaiyarthyÃt / anadhigataæ hi Óroturarthaæ bodhayituæ vaca÷ prayujyate / atha saæsargayogyatÃmÃtrasya pramÃïÃntareïÃvagamÃt, samÃnametadvede / tathà hi --- aruïayà krÅïÃtÅti saæsarga÷, nÃruïayaikahÃyanyeti / tathà bhÃvÃrtho niyogavi«aya÷, na dravyaguïaÓabdÃrtha iti pramÃïÃntarÃvasitayogyatÃsÃmarthyenaiva vyasthÃpyate / atha na vivak«aikapadÃvagamyÃ, tadarthamÃtravivak«Ãyà ni«prayojanatvÃt / tasmÃdvivak«ÃviÓe«asiddhirnÃsaæs­«Âe«u padÃrthe«u bhavatÅti tathà vivak«ayà prayuktÃ÷ saæs­jyante / sà ca pramÃïÃntarasiddha iti / evamapi vivak«Ãnibandhana÷ syÃt, tatprayuktÃnÃæ saæsargÃt / na pramÃïÃntaranibandhana÷ / yato na tattasya pratipÃdakam, #<[KKS_102]># na prayojakaæ và / yattu pramÃïÃntarasiddhe vivak«eti / bhavatu / na tu tasya saæsarga upayoga÷ / tathà hi (na tasya saæsarga upayoga÷ / tathà ca -- edition) vipralambhakavÃkye 'pi saæsargapratÅti÷ / yattu virodhe na saæsarga÷ / kÃmam / na tu tata÷ saæsarga÷ / virodhe 'pi tu nÃsaæsarga÷, pratÅte÷ / pratÅto 'pi tu bÃdhyate pramÃïÃntareïa / evaæ cÃn­taæ ki¤cidvaca÷, ki¤cidanarthakam --- daÓadìimÃdi, ki¤citsatyam / anyathÃn­tÃnarthakavibhÃgo na syÃt / atha pramÃïÃntareïopalabhyÃrthaæ vivak«itvà parasmai pratipÃdayati puru«a÷ / tena tadvacasa÷ pramÃïÃntaropalabdhirevÃrtha÷ / saiva prayojikà padÃrthasaæsargasya / tasyÃ÷ prayojikÃyà abhÃvÃnna vede padÃrthasaæsargasiddhi÷ / mà bhÆtsà / viÓi«ÂÃrtha eva prayojaka÷ / atha lokÃvagamyatvÃcchabdasÃmarthyasya laukikaprayojakÃbhÃvÃnna saæsarga÷, vidhimattve 'pi na syÃt / atha loke saæsargamÃtraparatve 'rthÃpatti÷ / na tadviÓe«e, tanmÃtreïapratÅtiprayogayorupapatte÷ / vinÃpi pramÃïÃntaropalabdhyà viÓi«ÂÃrthagatisiddhi÷ / atha pramÃïÃntarÃlloke saæsargasatyatÃvagama÷ / apÆrvo 'pi hi Órotu÷ saæsargo vaktu÷ pramÃïÃnumÃnamukhena satyatÃæ labhate tadasaæbhave 'satyatvÃdbuddhÃdivÃkye«u / tena pramÃïÃntaranibandhano loke saæsarga ucyate / bhavatu / vede tu pramÃïÃntarasaæbhedÃbhÃvÃtsvÃtantryeïÃrthapratÅte÷ Óabdanibandhana eva / tadÃstÃmetat / bhavatu yathà loke / idaæ tu paryanuyujyate --- ## ## ## ## ## ## na tÃvadvidhi÷ sÃk«ÃtsaæsargasÃmÃnyaæ tadviÓe«aæ và bodhayati / athÃk«ipati, anyathà niyogamÃtraæ nirvi«ayamanarthakaæ syÃt / padÃrthÃntare«vapi tulyametat / te 'pi kevalÃ÷ padÃrthÃntarasaæsargamanÃpnuvanto 'pÆrvÃrthapratipatterabhÃvÃdanarthakÃ÷ / na ca loke padai÷ svÃrthÃ÷ svarÆpamÃtrani«Âhatayaiva pratyyante / kiæ tu viÓi«ÂÃrthapratyayaprayuktÃ÷ / tathà vyavahÃropapatte÷ / tathà ca pratipadÃrthaæ saæsargÃk«epa÷ / syÃdetat --- loke buddhipÆrvaprayuktÃnÃæ mà bhÆdÃnarthakyamiti saæsargÃrthatà / vede tu nÃrthavattve pramÃïamasti / ata÷ padÃrthÃntaramanarthakamevÃstu / naitatsÃram / nÃnyathÃnarthakyamityapramÃïo 'rtha÷ Óakya÷ pratipattum, yasya kasyacitpratipattiprasaÇgÃt / tasmÃdvyavahÃrÃtsaæsargaprayuktasvÃrthÃvabodhasÃmarthyameva padÃnÃæ gamyate / tato vede 'pi saæsargÃk«epa÷ / yadicÃnyapadÃrthÃnÃmÃnarthakyam, vidhyarthasya tanna kasmÃt? Atha matam --- padÃntarÃïi pramÃïÃntarasiddhe 'rthe prayujyante / tÃni yathÃvagatÃrthÃnuvÃdaparyavasitÃni / tathà hi --- anÆdyamÃno 'rtho yathÃvagamamanuvÃdÃnnÃpÆrvÃrthÃk«epÃyÃlam / vidhÃyakastu Óabdo 'nanyagamyÃrthavi«ayastadartha÷ pramÅyamÃïa÷ ÓaknotyapÆrvamarthamÃk«eptumanyathÃnavakalpamÃna÷ / tasmÃdvede vidhinibandhano 'pÆrvasaæsarga iti / tadayuktam / pramÃïÃntarÃvi«ayaÓcedvidhÃyakÃrtha÷, tatra saæbandhaj¤ÃnamaÓakyamiti nihnÆyeta / tathà ca saæbandhaj¤ÃnÃnapek«atvÃdavyutpanno 'pi pravarteta / saæbandhaj¤ÃnÃpek«atà ca padadharmo vyutkramyeta / tannirapek«atà vÃkyadharma ÃÓrÅyeta / atha saæbandhÃpek«atà nÃsya nihnÆyeta, balÃtpramÃïÃntarasiddhÃrthatÃpadyeta / tathà ca na viÓe«a÷ / #<[KKS_104] ÓabdÃdeva mite yo 'pi manyate saægatigraham // MBs_2.78 //># ## ## yo 'pi manyate --- na pramÃïÃntarasiddhe viddhyarthe saæbandhaj¤Ãnam / api tu Óabdasiddha eva / na cÃnyonyasaæÓrayado«a÷ --- ÓabdÃtsiddhe saæbandhaj¤Ãnam, saæbandhaj¤ÃnapÆrvikà ca ÓabdÃtsiddhiriti / yato na svayaæ ÓabdÃtpramite taducyate / kiæ tu v­ddhaprayuktÃdv­ddhÃntareïÃvagate÷ / tadavagamÃcca tasya v­ddhasya yà prav­ttistayÃnumite `nÆnamanena v­ddhena pratipanna÷ kaÓcitprav­ttiheturartho 'smÃcchabdÃt, yenÃyametacchravaïÃtprav­tta÷' iti / yathà `gÃmÃnaya' iti sÃsnÃdimadÃnayanadarÓanÃttatpratyayamanumÃya tatra saæbandhagrahaïamiti / ## ## ## ## ## ## #<[KKS_105]># yadi prav­ttyunnÅyamÃnapratyayaviÓe«aïatvena vyavasthito 'numeyo vidhÃyakÃrtha÷ saæbandhaj¤Ãnavi«aya÷, na tarhi ÓabdaikapramÃïaka÷ / athÃnumÃnaæ ÓabdapÆrvakamiti tathocyate, ÓÃbdo 'pi pratyayo 'numÃnapÆrvaka ityanumÃnaikagocara÷ syÃt / na khalu bÅjÃÇkurayorivÃnayorekasya prÃthamyaæ vyavasthÃpayituæ Óakyam / ÓabdÃvagatasyÃnumÃnÃt, anumitasya viditasaægate÷ ÓabdÃdavagamÃt / api ca sarvapratipattÌïÃmanumÃnapÆrvà ÓabdÃtpratipattiriti te«Ãæ Óabdo 'nuvÃdaka eva / tathà hi --- ÓabdÃdbuddhyamÃno 'numitaæ viditasaægatiæ budhyate sarvapratipattÃ, na tvanumimÃna÷ ÓabdÃvagatamanumimÅte / nanu ÓabdÃvagata evÃnumÅyate / satyamanena tu pratipattrà / na cÃnyadÅyà pratipattiranyapratipattimanuvÃdÅkaroti / prav­ttihetumÃtre ca saæbandhavyutpattestanmÃtraæ ÓabdÃrtha÷ syÃt / na cÃlaukika÷ kalpayitumapi Óakya÷, laukikÃdapi prav­ttisiddhe÷ / syÃdetat --- vaidikÅ«u prav­tti«u tadasaæbhavÃdalaukikakalpanà / naitat / lokÃvagatasÃmarthyo hi Óabdo vede 'pi pratipÃdaka÷ / tatra laukikÅ«u prav­tti«u laukike viditasaæbandhe vede 'pi tatpratipattireva syÃt / asaæbhave và mithyÃtvam / atha bahuvidhatvÃtprav­ttihetÆnÃæ vyabhicÃrÃdaÓabdÃrthatve prav­ttihetusÃmÃnyaæ ÓabdÃrtha÷ / tatra vede laukikÃnÃæ viÓe«aïÃnÃmasaæbhavÃdalaukikaæ viÓe«Ãntaraæ pratÅyate / evamapi ya÷ ÓabdÃrtho vede sÃmÃnyaæ sa lokasiddha iti nÃnuvÃdatà vyÃvartate padÃrthÃntaravat / yo 'pi viÓe«a÷ so 'nyÃsaæbhavena pariÓe«ÃnumÃnagocara iti na pramÃïÃntarÃvi«ayatvam / na ca pariÓe«ÃnumÃnamapi Óreya÷sÃdhanatÃyÃ÷ saæbhavÃt / atha matam --- lokavyavahÃra iva vedavyavahÃro 'pyanÃdi÷ / tatra vaidikÅ«u prav­tti«u laukikaprav­ttihetvabhÃvÃdalaukike #<[KKS_106]># tu prav­ttihetau vaidikÃnÃæ vidhÃyakÃnÃæ saæbandhaj¤Ãnam / na cÃnumeyatvam, tatpratyayasya prav­ttyÃnumÃnÃt / tatsiddhistu tatpratyayasÃmarthyenaiva / sa ca pratyaya÷ Óabdottha ityananyapramÃïatà / na ca laukikasyaiva Óreya÷sÃdhanatvasya saæbhava iti yuktam / laukikÅ hi pramÃïÃntarÃvagamyà Óreya÷sÃdhanatà / tatra prayogadarÓanÃlliÇÃdestadanusÃreïa ca ÓabdÃrthÃvadhÃraïÃt pramÃïÃntaragamyatÃpi ÓabdÃrthÃnupraveÓinÅ / atrocyate --- bhavatu nÃma vedavyavahÃrÃdeva ÓabdÃrthÃnugama÷, tathÃpi na pramÃïÃntaragocaratà vyÃvartate / tathà hi --- alaukike prav­ttihetau Óabdasya sÃmarthyaj¤ÃnakÃle pramito và syÃt, na vÃ? pramitaÓcet, Óabdasaæbandhasya tadaiva j¤ÃyamÃnatvÃdavaÓyaæ pramÃïÃntareïeti vÃcyam / atha na pramita÷, kathaæ tatra saæbandhaj¤Ãnam? na hyapramitayo÷ saæbandhinostadÃÓraya÷ saæbandha÷ pramÃtuæ Óakya÷ / yo 'pi manyate --- Óaktirhi Óabdasya saæbandha÷ / sà ca nÃrthe, tasya vyavasthitatvÃt / pratyayastu tasya kÃrya÷ / sa ca prav­ttyÃnumita÷ / tatraiva sÃmarthyalak«aïa÷ saæbandha÷ pramÅyata iti / sa idaæ pra«Âavya÷ --- kiæ pratyayamÃtre sÃmarthyaæ g­hyate, atha viÓi«Âe prav­ttihetupratyaye? yadi pratyayamÃtre, yatki¤cittata÷ pratÅyeta / atha viÓi«Âe laukikavyatiriktaprav­ttihetupratyaye, prav­ttipariÓe«ÃbhyÃæ tasyÃnumitatvÃtprÃptaæ pramÃïÃntaragocaratvam / dvayÅ hi viÓe«aïasya gati÷ --- smÃrtÃk­«Âaæ viÓi«ÂapramitÃvaÇgatvameti, yathÃgnimÃn dhÆmÃditi / viÓi«ÂagrÃhipramÃïaprameyaæ vÃ, yathà Óuklo gauriti / ubhayathà ca pramÃïÃntaravi«aya÷, ÓabdasyÃnadhigatasaæbandhatvÃt / smÃrtÃk­«Âatve pramÃïÃntaramanve«yam / dvitÅye 'pi kalpe viÓi«ÂapratyayÃnumÃnÃnumitatvÃt / athÃnumÃnasya #<[KKS_107]># pratyaya eva prÃmÃïyam / pratÅtimÃtraæ tu tatra viÓe«aïasya / tÃvatà ca tadviÓi«ÂapratÅtyaÇgam / viÓe«aïapramitistvanumitÃtpratyayÃt, yathà puru«avacanÃdviÓi«ÂÃrthapramÃïe 'numite 'rthasiddhistata eva pramÃïÃt / tatra hyartha÷ pratÅtimÃtreïaiva vakt­j¤Ãnasya viÓe«aïam / tadetadapeÓalam, sm­tipramÃïasaæÓayaviparyÃsavikalpÃntargamÃtpratÅte÷ / tatrÃlaukikaviÓe«aïapratÅtirna sm­ti÷, prÃganadhigate÷ / na saæÓaya÷, koÂidvayasaæsparÓÃbhÃvÃt / na vikalpa÷, prav­ttihetupratyayasyÃpi tathà prasaÇgÃt / tathà na viparyÃsa÷ kathaæ hi tatra yathÃrthatve tathÃbhÆtagrÃhiïÅ tatpratÅtirarthaÓÆnyà syÃt? pariÓe«ÃtpramÃïam / paraj¤Ãnena ca para÷ pratipadyata iti subhëitam / atha matam --- na paraj¤Ãnena para÷ pratipadyate, kiæ tu svaj¤Ãnenaiva paraj¤ÃnasÃmarthyÃt / atha tasya svaj¤Ãnaæ katamatpramÃïamiti vÃcyam, na tÃvacchÃbdam, Óabdavij¤ÃnÃdarthe vij¤Ãnamiti lak«aïÃt / na ca tacchabdaj¤ÃnÃt / kutastarhi? Óabdotthaj¤ÃnÃdanumitÃt / atha tasya prÃmÃïye prav­ttihetusadbhÃvasiddhi÷ / prÃmÃïyaæ ca tasya do«arahitaÓabdodbhavÃt / tena Óabdasya tatra prÃmÃïyamucyate / tadadhÅnastatrÃrthaniÓcaya iti / tadapyasÃæpratam, ÓabdÃdarthaj¤Ãnaæ ÓÃbdamiti lak«aïÃt / puru«avacanamapi nÃrthe na pramÃïam / kiæ tu j¤ÃnaviÓe«aïe / dvayÅ ca viÓe«aïasya gatiruktà / tatra sm­tyasaæbhavÃtpramÅyamÃïa eva sa viÓi«ÂÃrthapramityaÇgam / anyathÃrthe pramÃïÃntaramanve«yaæ syÃt / na ca vakt­j¤ÃnenaivÃrthasiddhi÷, paraj¤Ãnena na para÷ pratipadyata ityuktam / #<[KKS_108]># yattÆktam --- vakt­j¤ÃnÃdhÅnÃrthasiddhiriti, tattanmithyÃtve tadasaæbhave và pramÃïapratÅtibÃdhane 'rthapratÅterapi bÃdhanÃttadabÃdhe cÃbÃdhÃt / na tu vacaso 'rtho na vi«aya÷ / anyathà pramÃïÃntaraparatantraæ puru«avaco 'rthe sÃpek«amityetadeva na syÃt / na hi yo yasyÃvi«aya÷ sa tatra sÃpek«o 'napek«o và / tathà ca `prÃmÃïyasthÃpanaæ tu syÃdvakt­dhÅhetusaæbhavÃt' ityuktam / sthÃpanamabÃdha÷, na tu prÃmÃïyameva / tacca vakt­dhÅhetusaæbhavÃdvÃkyasya, na tu vakt­dhiya eva / Óabdasya cÃrthena saæbandha÷, na tu j¤Ãnena / evaæ hyuktam --- `autpattikastu ÓabdasyÃrthena saæbandha÷' iti / arthagrahaïamatra `arthÃsaæspaÓÅ Óabda÷, j¤Ãnenaiva Óabdasya saæbandha÷ --- iti paÓyatÃæ nirÃkaraïÃya / tasmÃdanyonyayogyatà ÓabdÃrthayoreva saæbandha÷ / na cÃpramite 'rthe sa Óakyo grahÅtum / pramite pramÃïÃntaravi«ayatvamuktam / na ca pratÅtimÃtre, arthavatyÃ÷ pratÅte÷ sm­tipramÃïayoranyataratrÃntargamÃt / Ãnarthakye kena saæbandha? yadi ca ÓÃbdapratÅtivyatirekiïyÃpi pratÅtyà sa vi«ayÅkriyate 'pramÃïÃtmikayÃpi, bhavatyayamaÓÃbdasyÃpi j¤Ãnasya gocara iti pramÃïÃntarÃÓaÇkà kena vÃryate? naca pramÃïÃntarÃvagamyatà ÓabdÃrthamanupraviÓati, yato nÃnvayamÃtreïa vyatirekamÃtreïa và ÓabdÃrtha÷ / sati hyanyasmin prayojake 'rthe yasyÃbhÃve na prayoga÷ so 'pi tasya Óabdasya prayojaka iti gamyate, yathà satsu hetvantare«u yasyÃbhÃve na kÃryaæ so 'pi heturgamyate / iha ca Óreyohetuvivak«ÃyÃæ liÇgÃderdarÓanÃt, tadabhÃve satyapi pramÃïÃntaragamyatve 'darÓanÃcchreyohetutvaæ tÃvacchabdÃrtha÷ / pramÃïÃntaragamyatve yadyapi darÓanam, tadabhÃve ca yadyapyadarÓanam, na tu Óreyohetutve sati pramÃïÃntaragamyatÃyà abhÃvÃt / tatra saædigdho vyatireka÷ --- ubhayÃbhÃve 'prayogÃt kiænibandhano 'prayoga iti / tatra Óreya÷sÃdhanatÃyÃ÷ prayojakatvasyÃvadhÃritatvÃt #<[KKS_109]># tadabhÃve tannibandhana iti gamyate / tanmÃtreïÃnvayavyatirekopapattau nÃnyasya ÓabdÃrthatve pramÃïam / anyathà ÓiæÓapÃÓabdÃrthe sattvÃdayo 'pyanupraviÓeyu÷, te«u satsu prayogÃttadabhÃve cÃprayogÃt / atha ÓiæÓapÃtvasya ÓabdÃrthatvÃttadabhÃvanibandhana eva sattÃdyabhÃve 'prayoga÷, tatsadbhÃvÃcca prayoga upapadyata iti na te«u sÃmarthyakalpanÃ, samÃnametadatrÃpi / atha Óreyohetutvasya pramÃïÃntaravi«ayatvÃttasya ca vede 'saæbhavÃdaprÃmÃïyam / tadasat / na hi ya ekatra yasya pramÃïasya gocara÷ so 'nyatrÃpi mithyà / samÅpe hi bahirindriyavi«aya÷, dÆre tvÃgamÃnumÃnagamya÷ / tathà yÃgÃdi«u viprak­«ÂakÃlaphale«u vedÃvagamyaæ Óreya÷sÃdhanatvaæ bhavi«yati / na ca pramÃïÃntarÃnupalabdhyà pramÃïÃntaragamyo bÃdhyate, vi«ayavyavasthayÃpi pramÃïaprav­tte÷ / atha pramÃïÃntaravi«ayatve tadvirodhÃdaprÃmÃïyam, anantaraphalÃnupalabdhe÷ / tadavi«aye tu ÓabdÃrthe na tadvirodha iti / syÃt, yadi virodha÷ syÃt / na cÃsau / `Ãnantaryaæ hyacoditam' ityuktam / atha mà bhÆdÃnantaryacodanÃ, mà ca bhÆtpramÃïÃntarÃvagamyatà ÓabdÃrtha÷ / sarvathà pramÃïÃntarasiddhaÓcetpadÃrtha ÃÓrÅyate, sa yathÃsiddhyÃÓrayaïÅya÷ / anyathà na tatsiddha÷ syÃt / anantaraÓreyohetutà ca tatsiddhà / tanna / na tÃvadanantaraphalasÃdhanatà niyogata÷ karmaïÃm, k­«yau«adhapÃnÃdi«vanyathÃpi darÓanÃt, avÃntarakÃryasya yÃgÃdÃvapi pramÃïasÃmarthyena siddhe÷ / api ca viÓi«Âasiddhau viÓe«aïamapi ÓreyohetutvamÃtraæ siddham / tÃvacca ÓabdÃrtha÷ / na ca tÃvati pramÃïavirodha÷ / tadevaæ laukike 'pi prav­ttihetau do«ÃbhÃvÃdvyarthà alaukikakalpanà / sukhÃdivaccÃsyÃnumeyatvÃt / #<[KKS_110]># tathà hi --- mukhaprasÃdÃdyunneyasaævedanÃ÷ sukhÃdayastenaiva sahonnÅyante / naivaæ sattve p­thakpramÃïamarthyate / yadÃpÅdaæ darÓanam --- vakt­j¤Ãnameva puru«avacanÃrtha÷ / tatra j¤Ãnaæ nÃrthamantareïa saæbhavatÅtyarthÃpattyÃnumÃnena vÃrthasiddhi÷ / tadÃpi prav­ttipramitastadhetupratyayo na tamantareïetyÃptavacanÃrthavadanumeyatà na vyÃvartate / athÃnumÃnahrto÷ pratyayasya ÓabdasÃdhanatvÃcchabdapramÃïakatvam / tadasat / nÃptavacanÃrthaj¤ÃnasyÃk«asÃdhanatvÃttadartha÷ Órotu÷ pratyak«apramÃïako bhavati / tasmÃtsu«ÂhÆcyate --- `tasyaivamanumeyatve kathaæ Óabdaikagocara÷' / tathà --- `na sa kalpayituæ Óakyastatsiddherlaukikadapi' // iti // ## #<Ãk«eptà nirapek«aÓca kathyate 'nyapramÃæ prati /># athocyate --- na brÆmo vidhiranyathà v­thà syÃditi tadadhÅna÷ saæsarga÷ / kiæ tu pramÃïÃntmanaiva sa svaÓabdena pratipÃdyate / tathà ca pramÃïatvÃtprameyasyÃk«eptÃpÆrvasya, pramÃïÃntarÃnapek«aÓca / na hyasau ÓabdavatsaæbandhÃpek«atvÃtpÆrvasiddhimapek«ata iti / ## ## evamapyavyutpannaprav­ttipadadharmavyatikramau pramÃïÃtmÃpi sa yadi na pramÃïÃntarasiddha÷ / atha siddho yathÃvagatÃnuvÃdÃnnÃpÆrvÃrthÃk«epa÷ / api ca yatrÃsya prÃmÃïyami«yate, Óabdasyaiva tatrÃstu / kimanena? nanÆktam --- Óabdasaægatij¤ÃnÃpek«atvÃdanuvÃdako nÃpÆrvÃrthÃvagamÃya prabhavati / naitatsÃram / ÓabdaÓcedanuvÃdaka÷ / tatprakÃÓyaæ pramÃïamapyanÆdyamÃnaæ yathÃdhigataæ kathamapÆrvÃrthaæ bodhayet? na prameyasaæsparÓarahità pramÃïÃvagati÷ / ato yathÃdhigataprameyameva tatpratÅyate / #<[KKS_111]># ## ## ## ## ## na ca niyogasya prameyaæ nirÆpyate / na tÃvadyÃgÃdaya÷ prameyÃ÷, te«Ãæ yajatyÃdiÓabdavi«ayatvÃt / nÃpi te«Ãæ pramÃïÃntarasyÃgocara÷ saæsarga÷ / tathà hi --- avidhi«vapi laukike«u vÃkye«u Óroturanadhigato 'pÆrva÷ saæsarga÷ pratÅyate `brÃhmaïa putraste jÃta÷'ityÃdi«u / atha phalasÃdhanasÃmarthyaæ prameyamucyate / na kila kÃmino niyogo 'kÃmopÃye dhÃtvarthe 'vakalpate / anupÃyatve hi tasya na sa kÃminyà k­ta÷ syÃditi / tadapyasaæpratam / na hi Óabdasya tatra kaÓcidaparÃdha÷, yena tamatikramyÃnyatpramÃïaæ m­gyate / pramÃïÃntarÃpek«atà pratyuktà / anantaraphalÃdarÓanena tu virodho niyogagamye 'pi tasminnaviÓi«Âa÷ / ÃnantaryasyÃpramÃïÃrthatvena tadabhÃva÷ Óabde 'pi tulya÷ / atha và Óabdastatra na du«yati phalasÃdhanasÃmarthye, niyogastu du«yatyeva / na hi tata÷ puru«arthasÃdhanÃvabodha÷ saæbhavati / taccedaæ vidhivivekabhÃvanÃvivekÃbhyÃmavagantavyam / tasmÃt saæbandhaj¤ÃnÃpek«atvena padÃrthÃntarai÷ samÃnatvÃdvidhÃyakÃrthasya na Óakyaæ viÓe«eïa vaktuæ --- tannibandhana÷ padÃrthasaæsarga iti / sarva eva tu padÃrthÃ÷ saæbandhayogyai÷ kÃrakÃdibhÃvai÷ svapadebhya÷ pratÅtÃ÷ sannikar«eïa saæs­jyante, yato lokÃcchabdavyÃpÃrÃvagama÷ / loke ca #<[KKS_112]># padai÷ svÃrthÃnÃæ pratipÃdanaæ sannikar«eïa viÓi«ÂÃrthaparatayÃ, na svÃrthamÃtrapratipattiparatayà / tathà ca sarvapadÃrthÃkÃÇk«Ãnibandhana eva saæsarga÷ / sarve hi te padairaparyavasitarÆpÃ÷ svarÆpamÃtre prakÃÓyante / evaæ padÃrthÃntaraistulyatvÃdvidhe÷ na viÓe«eïa tannibandhana÷ saæsarga÷ / sarvapadÃrthanibandhane ca saæsarge na vidhyabhÃvena saæsargo nopapadyate / tadevaæ na saæsargÃrthamapi vidhirupÃsanÅya÷ / kathaæ nopÃsanÅya÷, yadà niyogaparatayaiva padÃnÃæ svÃrthe«u saæsargaj¤Ãnam? pravartakavacanÃntaraprav­ttidarÓanena hi taddhetupratyayamanumÃya tatra tasya sÃmarthyaæ gamyate / naitat, apravartake 'pi vÃkye svarÆpani«Âhe saæbandhagrahaïÃt / sannidhÃpitÃgnivyatiriktapÃkyopakaraïamagnyarthinaæ prati yadocyate --- `caitrag­he k­ÓÃnu÷' iti, tadà tatastenÃnayanaæ d­«Âvà gamyate --- `ihÃnenÃgnisattà pratÅtÃ, sà cÃsmÃdvÃkyÃt' na ca Óakyaæ vaktum --- `tata Ãnaya' `gaccha và tatra' iti vÃkyÃtpratyaya÷ / agnisattÃmÃtrapratyayena vÃkyÃtprav­ttisiddherna vÃkyasya niyojane 'pi sÃmarthyaæ Óakyate kalpayitum / arthÃntarÃnvaye ca prayogapratyayopapattau na viÓe«Ãnvaye pramÃïam / anyathà vedÃrtho ni«pramÃïaka eva syÃdityuktam / ## ## ## ## ## atha manyate --- vastusvarÆpamÃtraj¤Ãnaæ kartavyatÃj¤Ãnarahitaæ prav­ttiniv­ttiÓÆnyamanarthakam / prav­ttiniv­ttiprayuktà hi vÃkyaprav­tti÷ / atho 'rthavattvÃya vidhi÷ / anyathÃnarthakyam / tatrocyate --- pratipattividhÃvapi tulyamÃnarthakyam / tathà hi --- `evaævidha÷ pratipattavya÷'ityapi na tatsvarÆpaj¤ÃnÃtiriktà kÃcana prav­ttirniv­ttirvà / atha svarÆpaj¤Ãnameva prayojanam, tatsvarÆpamÃtrani«Âhe 'pi tulyam / atha pratipattividhi÷ `praj¤Ãæ kurvÅta' `sa kratuæ kurvÅta' `ÃtmetyevopÃsita'ityadhikÃravidhivyapek«itapraj¤opÃsanÃvi«ayasamarpaïenÃrthavÃn, nÃvagatavi«ayasvarÆpà praj¤Ã Óakyeti / svarÆpani«Âhamapi vacastathÃrthavat / tasya samarpaïe sutarÃæ sÃmarthyam / nanvevamasya svarÆpani«Âhà hÅyate niyogÃnupraveÓina÷ / svagataniyogani«Âhamapi tarhi tanna, niyogÃntarÃnupraveÓÃt / atha matam --- svÃrthaparyavasitameva vÃkyaæ vÃkyÃntareïaikavÃkyatÃmupaiti / so 'yaæ prÃkaraïika÷ saæbandha ucyate / anyathà vÃkyalak«aïa eva syÃt / etadapi samÃnam / niyogÃnupraveÓe 'pi na svarÆpani«Âhatà hÅyate / nanvasti niyogÃnupraveÓa÷, anyathà ÃnarthakyÃt / kÃmam / tattvapratipattividhistu tÃvadÃnarthakyÃnnirÃk­ta÷, vidhervinÃpi tasmÃcchabdÃttatvÃvabodhasiddhe÷ / ## ## ## ## ## yadapi codyate --- yathotpattividhe÷ karmarÆpapratipattimÃtramartha÷ --- `Ãgneyo '«ÂakapÃla÷' iti / na tata÷ prav­tti÷ / adhikÃravidhinibandhanatvÃttasyÃ÷ / tathà tattvÃvabodhavidhestattvÃvabodhamÃtramartha÷, prav­ttiradhikÃravidhe÷ --- `praj¤Ãæ kurvÅta'ityÃde÷ / yataÓca prav­ttipratipattiprayojanabhedo vidhe÷, ato 'sya lak«aïadvayamÃhu÷ --- aj¤Ãtaj¤Ãpanamaprav­ttapravartanamiti / etadapyasÃram / yato notpattigatasya vidhÃyakasya svarÆpÃvagamamÃtrami«yate phalam / api tvadhikÃravÃkyasaæbandha÷ / tathà hi --- vidhe÷ puru«ÃrthamÃtrasÃdhanatve 'vabuddhe tadviÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃmadhikÃrasaæbandho labhyate / na ca tattvapratipattividherapi tadeva phalam / yato yasyÃdhikÃrasaæbandha upÃsanÃdivi«ayasyÃtmatattvasya, tadakriyÃtmattvÃnna vidhivi«aya÷ / yattu tadvi«ayastattvaj¤Ãnam, tasya nÃdhikÃrasaæbandha÷, vrÅhyÃdipratyak«avat / na hi vrÅhyÃdisvarÆpagrÃhi pramÃïaæ prayogaikadeÓatÃæ bhajate / pramitÃnÃmadhikÃrasaæbandhÃnni«pannÃnÃmivÃnovÃsa÷prabh­tÅnÃm / vÃnatak«aïÃdirhi tatkriyà nÃdhikÃramanupraviÓatÅti / #<[KKS_115]># idÃnÅæ t­tÅyapratipattigocaro vidhi÷ parÃsyate, tattvÃvabodhavi«ayatvena saæbandhÃt / dvitÅyapratipattivi«ayo hi na tattvÃvabodhavi«aya÷, kiæ tu tadabhyÃsavi«aya÷ / ## ## ## ## ## na brÆma÷ --- Óabdotthastattvabodho vidhÅyata iti / kiæ tu pratyastamitabuddhibodhyabhedÃvagraha÷ / ataÓcÃdvayo dvitÅyatadvidhabodhÃbhÃvÃdvà pramÃt­prameyadvayavirahÃdvà tato 'nya÷ / tasya cÃlaukikasya pramÃïÃntarÃdutpattyupÃyasyÃnavagamÃtsahopÃyai÷ ÓamadamamananadhyÃnabrahmacaryÃdibhirvidhÃnam / yato na ÓÃbdaj¤Ãnavi«aya Ãtmatattvam / vÃkyalak«aïo hi Óabda÷ pramÃïam / tasya ca vi«ayo nÃnÃpadÃrthasaæsargÃtmÃ, tadanugamena pratÅte÷ / tajj¤Ãnasya ca vividhÃrthamÃtrasaæbhedÃvabhÃsasyÃtmatattvaæ ni«prapa¤caæ dvaitaleÓenÃpyanavam­«Âaæ kathaæ gocara÷ syÃditi / etadapyasÃram / yato yo 'sÃvadvayo dvaitaleÓasaæsparÓavikala Ãtmatattvabodha÷ so 'vacchedavibhrÃntivirahÃttasya svarÆpÃvasthÃnam / avacchedakalu«atayà hi tadanÃtmarÆpeïa prakÃÓate / na tu tato 'nyastattvabodha÷ / `satyaæ #<[KKS_116]># j¤Ãnamanantam' iti Órute÷ / Ãtmatattvaæ ca praÓÃntaÓokÃdiviÓvÃÓivam, apahatapÃpmÃdiÓrute÷ / prakÃÓamÃnÃnatiÓayÃnandam, `vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' `e«o 'sya parama Ãnanda÷, etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' iti Órutibhya÷ / tathà ca tatsvarÆpasthitirviÓvÃÓivopaÓamÃnniratiÓayÃhlÃdÃvÃpteÓca su«Âhu praÓÃntÃpara÷ puru«Ãrtha÷ phalam / uktaæ ca --- `ÃtmalÃbhÃnna paraæ vidyate' iti / na ca puru«Ãrthe 'pyaj¤ÃtopÃye na pravartata iti yuktam, yata÷ prav­tte÷ pÆrvarÆpamicchà / tathà ca tadvÃreïa prav­ttyupadeÓa kvacit --- `athÃto dharmajij¤ÃsÃ' / tathà `yo hi yadicchati sa tatkaroti' ityuktam / api ca aj¤ÃtopÃye cenna pravartate, avaÓyamupÃyaj¤Ãpanayà tatra pravartya÷ phalamuddiÓya / tÃvatà ca tatrÃpi prav­ttisiddherna vidhÃyakasya tatra vyÃpÃra ÃÓrayitavya÷ / taduktam --- `tasya lipsÃrthalak«aïÃ' iti / tasmÃtphalasÃdhana eva vidhivyÃpÃra÷ / nanu phalavatyapyarthalak«aïà prav­tti÷, kva tarhi vidhivyÃpÃra÷? itthaæbhÃve / naitatsÃram / yato yathaiva sÃdhanasÃmÃnye 'rthÃt, prav­tti÷, tathetthaæbhÃvasÃmÃnye 'pi / yato nÃnanugrahakaæ sÃdhanaæ samartham / atha tadviÓe«e pravartya÷, sÃdhanaviÓe«e 'pi tathÃstu / api ca apek«itopÃyataiva vidhi÷, tasyà aprav­ttapravartanÃlak«aïatvÃt, prav­ttihetoÓca dharmasya pravartanÃÓabdÃbhidheyatvÃt, i«ÂatÃyÃstatsÃdhanatÃyÃÓcÃnyasya prav­ttihetorabhÃvÃt, i«ÂatÃyÃÓca pramÃïÃntarÃvaseyatvÃtsvayaæ prav­tte÷ jÃnÃtyevÃsau `mayaitatkartavyam' iti ne«ÂatÃyÃmaprav­ttapravartanÃtvam / i«ÂasÃdhanatÃyÃæ tu pramÃïÃntarÃvagamÃbhÃvÃcchabdaikagamyÃyÃæ na ÓabdamantareïÃprav­ttapuru«aprav­ttihetutvam / ata÷ sà ÓabdapramÃïikà satÅ vidhiriti gÅyate / anuti«ÂhataÓ #<[KKS_117]># ca sÃdhanamanu«Âheyaæ prav­ttihetu÷ / na svabhÃvasiddham / tenÃnuti«Âhata÷ sÃdhanatÃvidhi÷ / ato 'nu«ÂhÃnaæ sÃdhanavi«ayameva vidhÃyakÃcchabdÃdgamyate / nanu adhyavasÃya÷, ÃkÆtam, Ãdyà prav­tti÷, kÃlatrayaviyuktaæ prav­ttimÃtram, aj¤ÃtakriyÃkart­saæbandha iti vidhivido vidhiæ vyÃcak«ate / naitatsÃram / yato 'dhyavasÃyÃdÅnÃmeva heturatra m­gyate / sa ca nÃnyo 'pek«itopÃyatÃyÃ÷ / na ca te nirastahetava÷ / syÃdetat --- abhidhÃname«Ãæ hetu÷ / tacca vÃrtam / abhidhÃnÃddhi pratÅtire«Ãæ syÃt, notpatti÷ / na hi pratÅtimÃtreïa ghaÂÃdaya÷ prav­ttihetava ityÃdi varïitaæ vidhiviveke / athavà --- nÃbhidhÃnata÷ / na ca ÓabdÃdadhyavasÃyÃdi÷, j¤ÃpakatvÃdavyutpannaprav­ttiprasaÇgÃdityÃdi tatraivoktam / athavà `yo manyate --- `mayedaæ kartavyam' iti yato 'dhyavasÃya÷ `niyukto 'smi'iti yato buddhi÷ sa niyogo vidhiÓabdaparyÃya iti, taæ pratyucyate / tata evÃpek«itopÃyatvÃt `kartavyam'ityadhyavasÃya÷ / tathà hi --- karturi«ÂÃbhyupÃye `kartavyam'iti loke buddhi÷ / tadabhÃve tu `akartavyam' ityanvayavyatirekÃbhyÃm / te ca tadvi«aye gamyete / tathà `niyukto 'smi' iti `pravartito 'smi'iti svÃtmaprav­ttihetupratÅti÷ / na ca so 'nya i«ÂÃbhyupÃyatÃyÃ÷ / na khalu d­«ÂasÃmarthye 'kasmÃdvinà hetunÃheturiti yuktimat / na hi taæ parityajya laukikamalaukikakalpane pramÃïamasti / kutaÓca? nÃbhidhÃnata÷ / na khalvalaukikasyÃbhidhÃnaæ saæbhavati, saæbandhÃgrahÃdityuktam / atha và tato hyadhyavasÃyaprÃrambhÃnu«ÂhÃnaparisamÃpanÃ÷, apek«itopÃyatvÃt / tatsadbhÃva eva niyuktaprav­tte÷ yasya kasyacinniyogÃdaprav­tte÷ / #<[KKS_118]># syÃdetat --- `kartavyam' iti pratyayÃtpravartate / anyathà kartavyaæ na k­taæ syÃt / tacca na, nÃkasmÃtkartavyapratyayotpÃda÷ / sa hi svÃrthÃvÃptinimitta÷ / syÃdetat --- ÓabdÃdeva kartavyatÃbuddhi÷ / tatrocyate --- nÃbhidhÃnata÷ / na ÓabdÃtkartavyatÃbuddhi÷ / niyogo hi ÓabdÃrtha÷ / sa hi niyokt­dharma÷ svatantro và syÃt / kartavyatà tu vi«ayadharma÷ / atha vi«ayadharmaæ niyogaæ brÆyÃt, prÃptamapek«itopÃyatvam / atha niyogÃtkartavyatà syÃt / evamapi na tasyÃæ Óabda÷ pramÃïam,sÃk«Ãttasya niyogÃbhidhÃyitvÃt / nÃpyarthÃt, akartavye 'pyanÃptaniyogadarÓanÃt / atha niyogasya kÃryatà gamyate / tanni«pattyadhÅneti vi«aye kartavyatÃvagama÷ / tadasat, vi«aye kÃryatÃpratÅterloke / tathà hi `gaurduhyatÃæ tvayÃ' iti niyoge anyena dugdhÃyÃæ na punardohamÃrabhate, vi«ayasya kÃryatÃpratÅte÷ tasya ni«pÃditatvÃt / na cÃnyenaiva niyogo ni«pÃdita÷, tasyÃniyuktatvÃt / tatra niyogasiddhaye punardohÃrambha÷ syÃt / vistareïa cÃyamartho vidhiviveke vicÃrita ityalamatiprasaÇgena / syÃdetat --- asya j¤Ãnasya mok«asÃdhanatvÃdvidhÃnam / vidyÃsÃdhyo hi mok«a÷ ÓrÆyate `vidyayà tadÃrohanti' `vidyayÃm­tamaÓnute'yastamÃtmÃnamanuvidya vijÃnÃti sa sarvÃæÓca kÃmÃn' tathà `sa yadi pit­lokakÃmo bhavati saækalpÃdevÃsya pitara÷ samutti«Âhanti' ityÃdi / na ca sÃdhyatve 'pyantavattvam, ÓabdagamyatvÃdanÃv­tte÷ --- `na ca punarÃvartate' iti / na hye«a tarkagamya÷ / yena tarkeïÃsya tattvaæ vyavasthÃpyeta / Óabdagamyasya tu ÓabdÃdeva tattvavyavasthà / #<[KKS_119]># anantavidyÃsÃdhyatvÃdvÃnantatvam / k«aïikatve 'pi ca vij¤Ãnasya saætatirÆpeïÃnantatvam / tatrÃhu÷ --- ## ## ka÷ punare«a mok«a÷? yadyanÃgatadehendriyabuddhyanutpÃda÷ `aÓarÅraæ vÃvasantaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' --- iti darÓanÃt, sa prÃgabhÃvo na sÃdhya÷ / atha brahmaprÃpti÷, sà caitragrÃmayoriva và syÃjjÅvabrahmaïormÃrgaÓrutibhya÷ --- 'Óataæ caikà ca h­dayasya nìyastÃsÃæ mÆrdhÃnamabhi niss­taikà / tayordhvamÃyannam­tatvameti --- `sa yÃvatk«ipyenmanastÃvadÃdityaæ gacchatyetadvai khalu lokadvÃram' tathà `te 'rci«amabhisaæbhavati arci«o 'ha÷'ityÃdi / yathà và madhuni nÃnÃkusumarasÃnÃæ samudre ca nadÅnÃæ prÃptiravibhÃgalak«aïà tathà syÃt, `yathà loke madhuk­to madhu kurvanti' iti' `yathà somyemà nadya÷' iti darÓanÃt / kÃryasya và kÃraïabhÃvÃpatti÷, `tathà vidvÃn puïyapÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti'iti Órute÷ / tadrÆpapariïÃmalak«aïà và yogavyÃghravat, `sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' iti darÓanÃt `brahma saæpadyata' iti ca / sphaÂikasyeva rÃgÃpakar«aïena #<[KKS_120]># svarÆpaprÃptilak«aïÃ, `paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' iti ÓravaïÃt / tatra na tÃvatprathama÷ kalpa÷, sarvagatatvÃt --- `tadantarasya sarvasya' `nityaæ vibhuæ sarvagatam' iti / ananyatvÃcca, tadvij¤Ãnena sarvavij¤ÃnopadeÓÃt, `tattvamasi' iti sÃk«ÃtpratipÃdanÃt, pratyagÃtmav­ttinà ca sarvatrÃtmaÓabdena nirdeÓÃt, `atha yo 'nyÃm' iti bhedadarÓanÃpavÃdÃt / ata eva ca na dvitÅya÷, niravayavatvÃcca, `ni«kalaæ ni«kriyam'iti parasparÃvayavasaæbhedalak«aïasyÃvibhÃgasyÃnupapatte÷ / nÃpi t­tÅya÷, kÃryasya sarvadà kÃraïatvÃt / atha kÃryarÆpanÃÓa÷, ucchedÃtmatÃprasaÇgo mok«asya / tatra `vidyayÃm­tamaÓnute' iti virodha÷, vidyayaivocchedaprasaÇgÃt / Ãtmocchedasya cÃni«ÂatvÃdaphalatvam / prati«iddhaÓca `ak«aram'ityatra mukhya÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ `vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam'iti vikÃrÃn­tatvapratipÃdanÃcchrutyà / na caturtha÷, ananyatvÃdeva, caitanyasya ca brahmarÆpasyÃviÓe«Ãt / atha vij¤ÃnÃtmanÃæ ÓokamohÃdyabhÃvo viÓi«yata iti cettatrÃpi ÓokÃdayaÓcedÃtmÃno vij¤ÃnÃtmanÃm, anucchedyÃ÷ / atha guïà arthÃntaramÃgamÃpÃyina÷ k«aïikÃ÷, k«aïikatvÃdeva cocchidyanta iti na tatsÃdhanamapek«yam / na cÃgÃminÃmanutpattaye 'pek«yata ityuktam / atha aiÓvaryaviÓe«o brahmaïi / tatprÃptistadrÆpapariïÃmo mok«a÷, `sa svarì bhavati' iti Órute÷ / tadasat, anekeÓvarÃnupapatte÷ / brahmaïo nyÆnaæ samaæ và vij¤ÃnÃtmanÃm #<[KKS_121]># aiÓvaryaæ syÃt? nyÆnatvena brahmarÆpÃpattirna svÃrÃjyam / tathà hi --- brahmaÓabdavÃcya÷ parameÓvaraste«Ãmadhipati÷ syÃt / tathà cÃnyarÃjatà / tatra cÃntavatvaæ ÓrÆyate --- `atha ye 'nyathÃto vidu÷, anyarÃjÃnaste k«ayyalokà bhavanti' iti / upapadyate ca parameÓvarecchayà nyÆnaiÓvaryÃïÃmaiÓvaryapracyutidarÓanÃlloke / `samatvasya tvanapapattireva yugapat / ekaÓcetsarvÃdhipati÷ sarvasya praÓÃsitÃ, para÷ kiæ kurvannÅÓa÷ syÃt? virodhÃcca / na khalve«Ãmekamatitve heturasti / tatraikasmin vastuni viruddhÃbhiprÃyayorekÃbhiprÃyÃnuvidhÃyitve tasyetarasyÃnÅÓvaratvam / ubhayÃnuprÃyÃnuvidhÃnaæ na, virodhÃt / ubhayorananuvidhÃne 'nÅÓvaratvamubhayo÷ / kÃryÃsiddhaÓcedaikamatye hetu÷ pari«advat, anyathà tasyÃsiddheriti cet, pratyekamanÅÓvaratvam / atha paryÃyeïaiÓvaryamavirodhÃyocyate, antavattà / jagatsargasya cÃsaæbhavÃnna brahmatulyamaiÓvaryam / yata÷ para eva jagatsarge ÓrÆyate / tadupÃsanena sargottarakÃlo 'pavarga iti / tasmÃtsphaÂikasyeva rÃgÃdyapakar«aïena svarÆpÃvirbhÃvo brahmaprÃpti÷, brahmarÆpatvÃdvij¤ÃnÃtmana÷ / tathà ca `paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate'ityuktam, anyarÆpani«pattau svaÓabdÃnupapatte÷ / ni«padyamÃnasyÃbhedÃtsaæbandhÃdvopapattiriti cet / na, viÓe«aïÃnarthakyÃtsarvasya tasya ni«padyamÃnasya svatvÃt / tatra yathà malÃpagame Óuklameva sadvastraæ `Óuklaæ jÃtam'ityucyate tathà mohÃvaraïavigame svarÆpÃvirbhÃve `svena rÆpeïÃbhini«padyate' ityucyate / tathà `brahmaiva san brahmÃpyeti' iti / tadevaæ svarÆpasthitilak«aïatvÃnmohasya na kÃryatÃ, prÃgapi svarÆpasya bhÃvÃt / ÃgantukasyÃsvarÆpatvÃt / na cÃnyatvam, yato 'vidyÃpagama evoktena prakÃreïa mukti÷ / avidyà saæsÃra÷ / vidyaiva cÃvidyÃniv­tti÷ yadyagrahaïamavidyÃ, yato bhÃva #<[KKS_122]># evÃbhÃvavyÃv­tti÷ / atha viparyÃsa÷, tathÃpi virodhitatattvaj¤Ãnodaya eva tanniv­tti÷ / na hi ÓuktikÃj¤ÃnotpÃdÃdanyà rajataj¤Ãnaniv­ttistatsÃdhyà prayatnÃntarasÃdhyà vÃ, tayoryaugapadyÃtprayatnÃntarÃnapek«aïÃcca / tathà ca vidyÃbrahmaprÃptyostulyakÃlatà ÓrÆyate --- `brahma veda brahmaiva bhavati' iti, tathà `Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn, na bibheti' `tadÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅti / tasmÃttatsarvamabhavat' `tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷' veda -- bhavati, vidvÃn -- na bibheti, ko moha÷ -- paÓyata iti paurvÃparyÃÓravaïÃt / yattu kvacitpaurvÃparyaæ tat `vyÃdÃya svapiti'iti yathà / nanvekatve tulyakÃlatÃpyanupapannà / na, ekasyÃpi vastuno bhÃvÃbhÃvarÆpeïa vyapadeÓÃt, tathà --- `yadà ghaÂo naÓyati tadà kapÃlÃni jÃyante' iti / kathaæ tarhi mÃrgÃvibhÃgasargÃpyayaiÓvaryaÓrutaya÷? tatrÃhu÷ --- na mÃrgaÓrutayo nirupÃdhiviÓuddhabrahmavidyÃvi«ayÃ÷ / yatra hi sarvopÃdhiviÓuddhamasthÆlÃdikaæ brahmopÃsyam, tatra `brahmaiva san brahmÃpyeti' `na tasmÃtprÃïà utkrÃmanti, atraiva samavanÅyante' iti prÃïÃnutkramaïena vij¤ÃnÃtmana evÃgatirucyate / na hi tadagamane tadupÃdhestasya brahmaïo bhedena vij¤ÃnÃtmatvam / yatra tu `manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷' iti sopÃdhyupÃsyam, tadvi«ayÃstÃ÷ / yatraitacchrÆyate --- `araÓca ha vai ïyaÓcÃrïavau brahmaloke t­tÅyasyÃmito #<[KKS_123]># divi tadairaæmadÅyaæ sarastadaÓvattha÷ somasavanastadaparÃjità pÆrbrahmaïa÷ prabhuvimitaæ hiraïmayaæ veÓma' iti / tathà cÃbrahmavidÃmapi tadgatiÓravaïam --- `ye cÃmÅ araïye ÓraddhÃæ satyaæ tapa ityupÃsate' iti / parabrahmaprÃptistu nÃbrahmavidÃæ yujyate, `vidyayà tadÃrohanti yatra kÃmÃ÷ parÃgatÃ÷ / na tatra dak«iïà yÃnti nÃvidvÃæsastapasvina÷' // iti, tathà `tameva viditvÃti m­tyumeti' iti vacanÃt / apunarÃv­tti Órutistarhi katham? atra kecinmanyate --- kramamuktyÃÓrayaïÃttatprÃpya tatrotpannanirupÃdhitattvaj¤ÃnÃ÷ paraæ padamaÓnuvate / yathoktam --- `vedÃntavij¤ÃnasuniÓcitÃrthÃ÷ saænyÃsayogÃdyataya÷ ÓuddhasattvÃ÷ / te brahmaloke«u parÃntakÃle parÃm­tÃ÷ parimucyanti sarve' // brahmaloke«viti kÃryabrahmalokanirdeÓa÷, bahuvacanÃttatrÃvayavadvÃreïa bahutvopapatte÷ / parÃntakÃlo mahÃpralayo brahmaïa÷ svÃdhikÃraparyavasÃnam, tasmin parÃm­tÃ÷ parabrahmarÆpeïÃm­tÃ÷ santa÷ saænyÃsayogÃdbhedena parameÓvare svak­tÃnÃæ karmaïÃæ phalÃnÃæ ca saænyÃsÃdyogÃcca sarvamidaæ kartrÃdi brahma ityupÃsanÃt / tathà ca sm­ti÷ --- `brahmaïà saha te sarve saæprÃpte pratisaæcare / parasyÃnte k­tÃtmÃna÷ praviÓanti paraæ padam' // anye tu manyate --- yathà candraloke yÃvatsaæpÃtamu«itvà sthita eva tasmin bhuktabhogà Ãvartante naivaæ sthita eva brahmaloke tata Ãv­tti÷ / kiæ tu tatpralayaparyavasÃnà #<[KKS_124]># tatra sthiti÷ / tatpralaye hi na tata Ãv­tto bhavati / tataÓcÃnÃv­tti÷ ÓrÆyate / tathà ca `imaæ mÃnavamÃvartaæ nÃvartante' iti `imam(?, im edition), iha'iti viÓe«aïam `am­tatvameti'ityam­tatvamÃpek«ikam, yathà --- `am­tà devÃ÷' iti / tathà ca paurÃïikasmaraïam --- `ÃbhÆtasaæplavaæ sthÃnamam­tatvaæ hi bhëyate' iti / yattu manyate --- sarvagatatve 'pi brahmaïo vik­tÃvik­tabheda÷ / tataÓca deÓabheda÷ / tathà cÃvik­tasya brahmaïo deÓabheda÷ ÓrÆyate --- `atha yadata÷ paro divo jyotirdÅpyate' iti / ato 'vik­tasya niyatadeÓasya brahmaïa÷ prÃptaye yujyate mÃrgaviÓe«a÷ / tatsaæpradhÃryam / na tÃvadanutpannÃdvayaviÓuddhavidyasyÃyaæ mÃrga÷, brahmavida÷ ÓravaïÃt / nÃpi vidyÃvata÷ / vidyodaye nikhilabhedocchedÃditi / madhunadÅnidarÓanÃvibhÃgaÓrutirapi vivekaj¤ÃnÃbhÃvaparÃ, na tu tadvidha evÃvibhÃga÷ / sargaÓrutayo 'pi na sargaparÃ÷ / kiæ tarhi? ekÃtmatattvapratipattipradhÃnÃ÷ / tatastadanuguïatayaiva tÃsÃmarthavyavasthÃnam, na tu tadvirodhena / tathà hi --- kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati? `sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' ityekatvenopakramÃt `aitadÃtmyamidaæ sarvam / tatsatyam, sa ÃtmÃ, tattvamasi'ityupasaæhÃrÃdekatvenaivaikÃtmyatattvapratipattiparamekamidaæ vÃkyaæ gamyate / tatra yadyaparasteja÷prabh­titattvasarga÷ satyatayà vidhÅyeta, vÃkyabheda÷ syÃt / ato yathopÃæÓuyÃjavÃkye 'jÃmitvopakramopasaæhÃre `vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷'ityÃdÅni vacÃæsi #<[KKS_125]># vÃkyabhedado«Ãtp­thagvidhitvamalabhamÃnÃni tÃdarthyÃttadÃnukÆlyena stutyarthatayà vyavati«Âhante, tathà sargaÓrutayo 'pyekatvopÃyatayà / na ca viparÅtaæ Óakyaæ vaktum --- ekatvaÓrutireva bhedapratipattyartheti, sarvatraikatvenopakramÃt upasaæhÃrÃcca / yenopakramyate yena copasaæhriyate sa vÃkyÃrtha÷ / bhedapratipatteÓcÃphalatvÃt / ekatvapratipattestu d­«Âaæ Órutaæ ca phalaæ ÓokÃdiniv­tta÷, viÓuddhaikÃtmyadarÓanena tadavagamÃt `tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷' iti ÓravaïÃt / phalavadaÇgatà cÃphalasya / upÃyatvaæ ca / na cedaæ jagadasanmÆlam / kiæ tarhi? advitÅyaikasanmÆlam / kÃraïÃvyatirekÃcca kÃryasya sadekamevedam, ghaÂÃdivat / m­drÆpeïa hi ghaÂÃdayo naikatvamatikrÃmanti / nanvevaæ mukhya eva kÃryakÃraïabhÃva ukta÷ syÃt / naitat, ekatvÃvatÃropÃyamÃtratvÃt / na khalvatra kÃryakÃraïabhÃva eva pratipÃdya÷, yenÃsau yathÃÓabdaæ mukhya eva g­hyeta / ekatvopÃyattvÃdityuktam / ekatvaæ cÃnenopÃyenÃvatÃryate puru«a÷ / sa ca mukhya÷ pradhÃnavirodhÅ / `ekamevÃdvitÅyam'iti puna÷ puna÷ Órute÷ sarvabhedanirÃsaparatvÃnna Óakyaæ vaktum --- kÃraïÃtmanaikatvam, kÃryÃtmanà nÃnÃtvam --- `tatsatyam, sa ÃtmÃ' iti ca kÃraïasyaiva satyatvÃvadhÃraïÃt / anyatra ca' `indro mÃyÃbhi÷' iti bhedasya mÃyÃgamyatvaÓrute÷ / sÃk«Ãcca bhedÃbhÃvasya ÓravaïÃt --- `neha nÃnÃsti ki¤cana' iti / bhedÃbhedayoÓca virodhÃtprÃganupapattervarïitatvÃt / tadavirodhena varïyate tadupÃdÃnamÃtratayà bhedavikalpasya, bimbapratibimbavadvarïapadavÃkyÃdivacca / yathà hi na bimbÃtpratibimbÃnÃmutpattirnÃnÃrÆpÃïÃm, bimbopÃdÃnamÃtratayà pratibimbabhedavikalpasya / na hi bimbÃt #<[KKS_126]># parasparato và vyÃv­ttÃni kÃnicidvastÆni pratibimbÃni / bimbopÃdÃnaæ tu tannÃnà nirbhÃsamÃtram / tathà na varïebhya÷ padavÃkyaprakaraïÃdÅni kÃnicidvastÆni santi, tadupÃdÃnamÃtratvÃttatkalpanÃyÃ÷ `varïebhya÷ padÃni ni«padyante, padebhyo vÃkyam' ityucyate / api ca svapne 'pi s­«Âi÷ ÓrÆyate --- `na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavanti, atha rathÃn rathayogÃn patha÷ s­jate'iti, tadvade«Ã syÃt, anyaparatvÃt / svayameva `vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam' iti vikÃrÃsatyatayà na pÃramÃrthikÅtyuktam / aiÓvaryaÓruti«vapi svaguïavidyÃvipÃko 'yaæ ÓrÆyate --- `sa ekadhà bhavati tridhà bhavati' `sarvÃæÓca kÃmÃnÃpnoti' `sa svarì bhavati' iti, na tu mok«a÷ / sa hi nirupÃdhibrahmavidyÃnimitta eva / yadapi kvacidapunarÃv­ttiÓravaïam, tasyÃpi dvayÅ gatirvyÃkhyÃtetyekaæ darÓanam / anye tu manyante --- ÃvirbhÆtabrahmarÆpo brahmaïa÷ sarvÃtmatvÃtsarveÓit­tvÃcca sarvopabhogÃnÃæ ca bhokt­tvÃttadÃnandamÃtrÃrÆpatvÃddevÃdyÃnandÃnÃæ `sa sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃn' `sa svarì bhavati'iti tasya tatsaækÅrtanaæ brahmarÆpÃvirbhÃvalak«aïamok«apraÓaæsÃrtham / nanu sarvÃtmatvena sarvakÃmÃvÃptau sarvaÓokamohÃdyÃptirapi syÃt / na, te«ÃmabrahmarÆpatvÃdavidyÃdhyastatvÃt / j¤ÃnaiÓvaryÃnandabhogÃstu brahmaïo rÆpam, `vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' `nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' `etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' #<[KKS_127]># `sarvasyeÓÃna÷' `etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi'ityÃdiÓrutibhya÷ / tathà ca yatki¤cidÅÓvaratvaæ yacca vij¤Ãnaæ yaÓcÃnando brahmÃdi«u sthÃvarÃnte«u bhÆte«u brahmaïi tÃni / tÃnyÃvirbhÆtabrahmasvarÆpa÷ samaÓnuta iti yuktam / lokÃdayastvavidyÃdhyastà na brahmarÆpam / te kathamÃvirbhÆtabrahmasvarÆpamÃskandeyu÷? nanu prapa¤caÓÆnyasyÃdvaitasya brahmarÆpasya j¤eyÃbhÃvÃdÅÓitavyÃbhÃvÃcca vij¤ÃnamaiÓvaryaæ cÃnupapannam / tatra `sarvaj¤a÷' `sarveÓvara÷' ityapi ÓrutÅ samÃdheye eva / naitatsÃram / yato neÓitavyak­tamÅÓvaratvam, j¤eyak­taæ và j¤Ãt­tvam / kiæ tu siddhena j¤ÃnarÆpeïa siddhayà ceÓanaÓaktyà j¤eyamavÃpnoti, ÅÓitavyaæ ca viniyuÇkte praÓÃsti ca prakÃÓadÃhavat / siddhena hi prakÃÓarÆpeïa prakÃÓyaæ prakÃÓayati vivasvÃn / na tu prakÃÓyÃdhÅnaæ tasya prakÃÓarÆpam, dÃhyÃdhÅnà và agnerdÃhaÓakti÷ / tathà ca taccaitanyenaiva k­tsnasya prapa¤casyÃvabhÃsanÃt `tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' `nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ'ityÃdiÓrute÷ sarvaj¤atvam / sarveÓvaratvamapi tadaiÓvaryeïa yathÃyathamÅÓvarairÅÓitavyÃnÃmÅÓanÃt / evaæ ca `e«a bhÆtÃdhipati÷' `e«a lokapÃla÷'iti brahmendrayamÃdÅnÃæ caiÓvaryamuktam / sarvakÃmÃvÃptiÓca tadÅyatvÃddevÃdyÃnandasya / kÃme«vÃnandaprÃptyà kÃmà Ãptà bhavanti, na svarÆpeïa / evaæ `sa tatra paryeti jak«an krŬan ramamÃïa÷ strÅbhirvÃ' iti varïanÅyam, #<[KKS_128]># tadvi«ayÃnandabhogÃt, na tu stryÃdiyoga÷ / yathà `ÃtmaratirÃtmakrŬa Ãtmamithuna÷' iti, na hi mukhyamÃtmakrŬatvamÃtmamithunatvaæ và saæbhavati / yataÓcÃnavacchinnÃni tadÅyÃnyeva sarvabhÆte«u j¤ÃnÃdÅni kalpitÃvacchedÃni, ato yatra yatra nÃtyantamavaccheda÷ samutkar«Ãtte«Ãæ tÃni tÃni pratyÃsatterbhÆtÃnyÃtmatvena bhagavÃnuktvà --- `munÅnÃmapyahaæ vyÃsa÷'ityÃdi, upasaæjahÃra --- `yadyadvibhÆtimatsattvam' iti / tathà `ad­«Âaæ dra«Â­, aÓrutaæ Órot­'ityÃdi, sarvabhÆtadarÓanÃdÅnÃæ taccaitanyanibandhanatvÃt / anye tvÃhu÷ --- yÃvÃn kaÓcitparasminnÃmarÆpÃÓrayo vyapadeÓa÷ sarvo 'sÃvÃdhyÃnÃya / yathà `yo 'sÃvÃditye puru«a÷' `hiraïyaÓmaÓru÷' ityÃdi / na hi svamahimaprati«Âhasya parasya deÓaviÓe«Ãvarodha÷, sarvaviÓe«Ãtigasya ca rÆpaviÓe«ayoga÷ / paraÓcai«a÷, sarvapÃpmodayaÓrute÷ --- `udita÷ sarvebhya÷ pÃpmabhya÷' iti, ÃdhyÃnaæ tu tathà vidhÅyate / tathà sarvaj¤atvÃdapi dra«Âavyamiti / tadevaæ brahmÃtmanastadrÆpÃvirbhÃvastatprÃpti÷, sa mok«a÷ / sà ca vidyaiva / tasmÃnna sÃdhyo mok«a÷, na ca vidyayà anya iti pu«kalam / atha matam --- mà bhÆnmok«a÷ sÃdhya÷ / bandhahetuk«ayastu sÃdhyate / tatsÃdhanamÃtmadarÓanaæ syÃt / ÓrÆyate ca tasya phalaæ bandhahetÆnÃæ karmaïÃæ k«aya÷ --- `k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmin d­«Âe parÃvare' / tathà `tadyathe«ÅkÃtÆlamagnau protaæ pradÆyeta evaæ hÃsya sarve pÃpmÃna÷ pradÆyante' `pÃpmaÓabdena puïyamapi saæg­hÅtam, sÃvadyaphalatvÃt, / anyatra ca `naitaæ setumahorÃtre tarato na jarà na m­tyurna Óoko na suk­taæ na du«k­tam' ityupakramya #<[KKS_129]># `sarve pÃpmÃno 'to nivartante'ityupasaæhÃrÃt / na ca tatk«ayamantareïa k«emaprÃpti÷ / ato 'vaÓyakartavya÷ / na cÃdattaphalasya karmaïo na k«aya÷, prÃyaÓcittÃnÃæ do«asaæyogena codyamÃnÃnÃæ tatk«ayaphalatvÃt / tasmÃtprÃyaÓcittairiva vidyayà bandhahetuk«aya÷ sÃdhyate / saiva ca mukti÷, bandhanaviÓle«ÃrthatvÃnmuce÷ / evaæ ca nÃntavatvado«a÷, pradhvaæsasya kÃryasyÃpyavinÃÓÃt / tatrocyate --- ## ## bandhahetudhvaæso 'pi nÃtmadarÓanasÃdhya÷ / taddhi vidadhadeva nikhilÃvidyÃvyavahÃrapravilayamudÅyate / karmaphalabhogavibhÃgaÓcÃvidyopÃdÃna÷ / tatrÃnavayavenonmÆlitÃyÃmavidyÃyÃæ na cchettavyamasti / avidyÃdhyastÃni hi karmÃïi tatsamucchede vidyayà samucchinnÃnyeva bhavanti / tadvipÃkasyÃvakÃÓa eva nÃstyadvaitamÃtmatattvaæ paÓyata÷, bhedadarÓanÃÓrayatvÃttasya / yataÓcÃvidyocchedenaiva karmoccheda÷ / atastulyavatsaæÓayaviparyÃsÃbhyÃæ prasaækhyÃtÃni karmÃïi --- `bhidyate h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmin d­«Âe parÃvare' // nanvevaæ karmak«ayÃmyupagame tattvadarÓanasamanantarameva mukti÷ syÃt, na dehapÃtapratÅk«Ã / `tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«e 'tha saæpatsye' iti dehapÃtapratÅk«ÃÓrutirbÃdhyeta / yasya tu vidyà tatk«ayasÃdhanaæ ÓÃstrÃdgamyate tasya #<[KKS_130]># tadanusÃreïa ke«Ã¤citk«ayo vidyayÃ, ke«Ã¤cidupabhogena / tatra `k«Åyante cÃsya karmÃïi'ityaviÓe«Ãtsarvak«ayaprasaÇge `tasya tÃvadeva ciram' iti dehapÃtÃvadhiÓravaïÃnmukterÃrabdhakÃryÃïÃæ prav­ttabhogÃnÃæ na tata÷ k«aya÷, bhogenaiva k«aya iti gamyate / na hi sarvak«aye dehapÃtapratÅk«opapadyate / taduktam --- `anÃrabdhakÃrye eva tu pÆrve tadavadhe÷' `bhogena tvitare k«apayitvà saæpadyate' iti / vidyayà tvavidyoccheda karmavipÃkavyavahÃrocchittÃvaviÓe«Ãtsarvoccheda iti sapadyeva mucyeta / naiva do«a÷ / na hÅyaæ ÓrutiÓcirakÃlatÃviÓi«Âaæ dehapÃtavadhiæ mukterÃha, kiæ tu k«ipratÃm / yathà kaÓcitk«epÅyastaæ pratipÃdayan bravÅti kvacitkÃrye --- `etÃvanme ciraæ yatsnÃto bhu¤jÃnasya ca' evamiyamapi / anyathà `tÃvadeva'iti na vÃcyaæ syÃt / `ciram' ityeva brÆyÃt / `tÃvadeva'iti tu vacanÃtk«aipryaparatà gamyate / ata÷ k«ipraiva mukti÷, na pratÅk«aïÅyamasti / dehapÃtapratÅk«Ã tu tatra nÃntarÅyakatvÃdbhavatyeva / atha và ciratvamanÆdya dehapÃtÃvadhitvamatrocyate / anyathà ciratve 'vadhiviÓe«e cocyamÃne vÃkyaæ bhidyeta / tatrÃyamartha÷ --- yadi kasyacicciram, tÃvadeva yÃvanna vimok«ye iti / nanu pÆrvasmin pak«e tattvaj¤ÃnÃnantaratvÃddehapÃtasya sthitapraj¤alak«aïÃbhidhÃnaæ na yujyate --- `sthitapraj¤asya kà bhëÃ' ityÃdi / dvitÅyo 'pi sarvak«aye ciratvÃnupapattestatrÃvadhiviÓe«avidhÃnÃyogÃdanupapanna÷ / ucyate --- sthitapraj¤astÃvanna vigalitanikhilÃvidya÷ siddha÷, kiæ tu sÃdhaka evÃvasthÃviÓe«aæ prÃpta÷ syÃt / na ca brÆma÷ --- brahmavedanÃnantara eva dehaviyoga÷ / kiæ tu ÃrabdhakÃryakarmak«ayaæ #<[KKS_131]># bhogena pratÅk«ata iti / tatra kasyacittatkÃlo 'pavarga÷ / kasyacitkiyÃæÓcitk«epa÷ / yathà rajjvÃæ sarpasamÃropasamutthabhayajanmÃno vepathuprabh­tayastattvadarÓanÃdapÃv­te bhaye kasyacittadaiva nivartante, kasyacitkiyanta¤citkÃlamanuvartante, tatsaæskÃrÃt / tathà sarvakarmak«aye 'pi bhujyamÃnavipÃkasaæskÃrÃnuv­ttinibandhanà ÓarÅrasthiti÷ / kulÃlavyÃpÃravigama iva cakrabhrÃnti÷ / nanvevaæ brahmavido 'pi cedbhokrÃdivibhÃgadarÓanamanuvartate, dehapÃtÃduttarakÃlamapyanuvarteta, tatra vidu«o 'pi nÃvaÓyaæbhÃvi kaivalyaæ syÃt / tathà ca `tÃvadeva ciram' iti Órutyà virodha÷ / athocchedÃdavidyÃyà nÃnuv­tti÷, k«aïamapi na syÃditi sa eva virodha÷, sai«obhayata÷pÃÓà rajju÷ / ucyate / yathà bhayavigame labdhÃÓvÃsasyÃpi saæskÃramÃtrÃtkampÃdyanuv­tti÷, na ca bhayavigame 'pyanuv­ttirityetÃvatà cirakÃlà bhavati / na ca mÆlakÃraïatulyaphala÷ saæskÃra÷ / na ca sthÃyÅ / anyathà kampÃdÅnÃæ niv­ttireva na syÃt / na ca bhayavigamahetostattvadarÓanÃttanniv­ttaye hetvantaramapek«ate / tata eva hi sa krameïa nivartate, svayameva và kulÃlacakrabhrÃntisaæskÃravat --- tathà niv­ttÃyÃmavidyÃyÃæ karmasu cÃviÓe«eïÃrabdhakÃrye«vanÃrabdhakÃrye«u ca niv­tte«vÃrabdhavipÃkasaæskÃrÃccharÅriïaæ bhoktÃramiva cÃyamÃtmÃnaæ pratyetyÃbhÃsamÃtreïa vidvÃnapi, na tvavidvÃnivÃrƬhÃbhiniveÓa÷ / sa cÃyamÅd­Óa÷ sthitapraj¤o varïita÷ vÅtakÃma ÃtmarÆpasaætu«Âo du÷khe«u cchÃyÃmÃtrarÆpe«u tattvadarÓanÃdabhiniveÓÃtk­trimebhya iva vyÃghrÃdibhyo 'nudvignamanÃ÷ sukhe«u ca k­trimaramaïÅye«viva vigatasp­ha÷ / yathà khalvavidu«o m­ddÃruracite stryÃdau vi«aye chÃyÃmÃtradarÓanamabhiniveÓavikalam, tathà vidu«a÷ k«ÅïakarmÃvidyasya #<[KKS_132]># tatsaæskÃramÃtrÃddarÓanaæ chÃyÃmÃtreïaiva vi«aye«u / tathà ca `tadyathÃhinirlvayanÅ valmÅke m­tà pratyastà ÓayÅta evamevedaæ ÓarÅram'iti vidu«a÷ ÓarÅre 'nÃsthÃæ darÓayati / yato na mÆlakÃraïatulyaphala÷ saæskÃra÷ kampÃdivadeva / na ca cirakÃlÃnuv­tti÷, alpakÃlasthÃyitvÃtsaæskÃrasya / tadvadeva ca na tanniv­ttaye hetvantaramapek«yate, tattvadarÓanÃdeva krameïa tasyÃpi niv­tte÷, svayameva và / sà ceyamavasthà jÅvanmuktiriti gÅyate / ÃrabdhakÃryakarmasaæskÃrak«ayaÓca dehapÃtÃdeva gamyate / tadanuv­ttau dehapÃta eva na syÃditi na dehapÃtottarakÃle tadvipÃkasya chÃyÃmÃtreïÃpi darÓanaæ Óakyate / yena hi karmaïà yaccharÅramÃrabdhaæ tatraiva tadvipÃkaÓe«ÃbhÃsa÷ / anÃrabdhakÃryÃïÃæ tvalabdhav­ttÅnÃmeva niv­ttatvÃnnÃsti tatsaæskÃra÷ / labdhav­ttikÃraïasaæskÃrÃddhi kÃryaleÓÃnuv­tti÷ / na khalu bhaye 'pratilabdhav­ttÃvanupajanitakampÃdau tatsaæskÃrÃt kampÃdyanuv­tti÷ / tasmÃdanÃrabdhakÃryÃïÃmanÃlabdhav­ttitvÃdÃrabdhakÃryasaæskÃrak«ayasya ca dehapÃtÃdavagamÃdvidu«a÷ patite 'smin ÓarÅre kaivalyamavaÓyaæbhÃvi / atra ca labdhav­ttikÃraïasaæskÃrÃdvà kÃryaÓe«a÷, kÃryasaæskÃrÃdeva vÃ, tathobhayasaæskÃrÃdeva và kampÃdyanuv­tti÷ / bhayasaæskÃrÃdvà bhayam, tata÷ kampÃdaya÷ / kampÃdisaæskÃrÃdvà kampÃdyanuv­tti÷ / sarvathà bhavati kÃraïavigame 'pi kÃryaÓe«Ãnuv­tti÷, saæskÃrÃt / ato labdhav­ttikarmasaæskÃrÃttadvipÃkÃdvà vidu«o 'pi ÓarÅrasthiti÷ / taduktaæ tantrÃntare 'pi --- `ti«Âhati saæskÃravaÓÃccakrabhramavaddh­taÓarÅra÷' iti / ye tu manyante --- prav­ttabhogÃnÃæ karmaïÃæ prav­ttavegasye«oriva cakrasyeva và na Óakya÷ pratibandha÷, ato bhogena k«ayapratÅk«eti / tadasat, #<[KKS_133]># Óakyo hÅ«u÷ pratibandhuæ ku¬yÃdibhi÷, nÃÓayituæ ca cchedÃdibhi÷ / svapnÃdisÆcitopasthitavipÃkavartamÃnadehabhogyakarmak«ayÃrthÃni ca ÓÃntikÃni karmÃïi / tasmÃtsaæskÃrÃdeva sthiti÷ / nanu saæskÃrakÃryaÓe«Ãvavidyaiva / tatra kathaæ sarvÃvidyÃpravilaya÷, kathaæ và na cchedyamavaÓi«yate? ucyate --- viÓuddhaikÃtmyadarÓanapratipak«agrastau vilÅnÃveva tÃvaduditau, aki¤citkaratvÃdabandhatvÃt, tanniv­ttaye hetvantarasyÃnapek«aïÃt / viÓuddhaæ khalvÃtmÃnaæ sÃk«Ãdanubhavato vipÃkÃbhÃsastamasp­Óannaki¤citkaro bandhÃtmà pralÅna eva / yathà citrÃdau citrÃditattvamanubhavata÷ stryÃdyÃbhÃso rÃgÃdÅnÃmanimittatvÃt, tathÃvadÃtamÃtmÃnaæ jÃnato viparÅtaæ và kha¬gÃdi«u ÓyÃmÃdyÃbhÃsa utpanno 'pi tattvadarÓanÃdavakÃÓamalabhamÃna÷ pravilÅna eva / tathà ca na tannibandhanena malinatvena ÓocatyÃtmÃnam, na tejasvitayÃbhinandati / avabhÃsamÃnayorapi tayorÃtmani tattvadarÓanapratihatÃvabhÃsatvÃt / evaæ ca yaducyate --- karmaïo và ÓarÅrasthiti÷ syÃtsaæskÃrÃdvÃ, ko viÓe«a÷? kaÓca karmaïa÷ k«aya÷ kÃryÃnuv­ttau? tanniv­ttyà hi tatk«ayo gamyate / tasmÃt `bhogena tvitare k«apayitvà saæpadyate' ityeva yuktam / tadapyapÃstam / karmavipÃko hyÃtmasaæsparÓÅ ÓokÃbhinandanavÃnavidu«a÷, vidu«astu tadasaæsparÓÃdÃbhÃsamÃtraæ maïik­pÃïadarpaïÃdinibandhanaviÓe«avat / na vipÃka÷, anabhinandyamÃnatvÃdadvi«yamÃïatvÃcca / tathà ca `tattatprÃpya ÓubhÃÓubham / nÃbhinandati na dve«Âi' iti darÓitam / tathà --- `yasyÃæ jÃgrati bhÆtÃni sà niÓà paÓyato mune÷' / paÓyata eva ÓarÅrÃdiprapa¤co niÓÃ, tadasaæsparÓÃdad­ÓyamÃnasamatvÃt / #<[KKS_134]># nanu tattvaj¤ÃnapratihataÓcedutpanno 'pi prapa¤cÃvabhÃso nÃtmasaæsparÓÅ, na ki¤citkara÷, na bandha÷, ÓabdÃdeva tasyotpatte÷ kimarthamupÃsanÃdi? ucyate --- parok«arÆpaæ ÓÃbdaj¤Ãnam, pratyak«arÆpa÷ prapa¤cÃvabhÃsa÷ / tena tayoravirodhena prapa¤cÃvabhÃso nÃtmÃsaæsparÓÅ, nÃki¤citkara÷, na na bandha÷, yathà pramÃïÃntarÃdavasÅyamÃnamÃdhurye 'pi dravye pratyak«asarÆpa indriyadvÃrastiktÃvabhÃso 'dravyasaæsparÓÅ nÃbhÃsamÃtratayÃvati«Âhate, tathà ca taddravyaæ paramÃrthatiktamivÃnavasitamÃdhuryamiva du÷khÃya bhavati / upÃsanÃdinà sÃk«Ãtk­tÃtmatattvasya tu virodhÃtsannapi prapa¤cÃvabhÃso nÃtmasaæsparÓÅ, devadatta iva siæhÃvabhÃsa÷ / `siæho devadatta÷' iti samÃrope 'vabhÃsamÃno 'pi tadasaæsparÓÅ, aki¤citkara÷, na bhayahetu÷ / nityaÓcÃtmatattvaprakÃÓa÷, tatra na punarvipayaryÃvakÃÓo 'sti / ÓÃbdaæ tu pramÃïÃdhÅnaæ k«aïikaæ j¤Ãnam, tatra punarapi viparyayÃvakÃÓa÷ / d­«Âaæ hi pramÃïÃnanusandhÃne puna÷ sarpabhrÃntyà rajjorbhayam / athÃtrÃpi satataæ ÓÃbdaæ j¤ÃnamanusaædadhÅta / kimanyadupÃsanamasmÃt? tasmÃdbandhahetucchedo 'pi vidyaiva, na tayà sÃdhya÷ / evamuttarÃghÃÓle«e 'pi vÃcyam, `yathà pu«karapalÃÓa Ãpo na Óli«yanta evamevaævidi pÃpaæ karma na Óli«yate'iti kart­karmapravibhÃgasya vidyayà pravilayÃt / evaæ na vidyÃyà anekaphalakalpanà bhavi«yati, vartamÃnÃpadeÓÃnÃæ ca phalavidhitvena na vipariïatiriti / yaduktaæ na ÓÃbdaj¤Ãnavi«ayo brahmeti, tatrocyate --- ## ## #<[KKS_135] vidhirnÃrÆpitapado dhÅmÃtraæ na vidhÅyate // MBs_2.109 //># na khalu j¤ÃnamÃtraæ vidhÅyate, j¤ÃnaviÓe«avastu / na cÃprasiddhe 'nirÆpite tatra niyoga÷ / na hyaprasiddhe vi«aye niyoktuæ Óakyate / j¤Ãnasya ca viÓe«o 'rthadvÃra÷ / na cÃprasiddho 'rthastadviÓe«anirÆpaïÃya prabhu÷ / na cÃtmarÆpasya ÓabdÃdanyata÷ siddhi÷ / ÓabdÃdapi cenna siddhi÷, taddvÃraj¤ÃnaviÓe«Ãsiddhau vi«ayÃnupapatterniyogÃnupapatti÷ / api ca j¤ÃnaviÓe«avidhivÃdina Ãtmatattve prÃmÃïyameva hÅyata iti darÓayati --- ## ## ## ## ## yadi tÃvanniyogasyaiva kÃryatà pratÅyeta, tadà sa svani«pattau paryavasita÷ saha Óabdena / atha viniyogÃdvi«aye kartavyatÃvagama÷, tathÃpi vi«ayasiddhau / ubhayathà na vastutattvaæ saæsp­Óati / tatrÃdvaitÃtmatattvapratipattirapramÃïikà syÃt / syÃdetat --- `ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijara÷' iti padÃnÃæ sÃmÃnÃdhikaraïyena sambandhÃdanyathà và vastutattvapratipattiriti / tacca na, anyaparatvÃt / #<[KKS_136]># sà hi na `evamidam'iti paryavasitÃ, kiæ tu `evamidaæ pratipattavyam'iti kartavyatÃni«Âhà na vastutattve pramÃïaæ v­ttÃnte«vivÃrthavÃdotthaj¤Ãnam, anyaparatvÃt / na cÃtmatattvameva vidhervi«aya÷, tasyÃnu«Âheyavi«ayatvÃt, kriyÃyÃÓca tathÃbhÃvÃt, siddhavatsvaÓabdopÃdÃne 'nanu«Âheye dravye vyÃpÃrÃyogÃt / pratyutÃvidheyakÃlatrayÃnyatamasaæsp­«ÂasattÃnugamena dravyasvarÆpasiddhi÷ --- `Åd­Óaæ vastvabhÆt, asti, bhavi«yati vÃ' iti / tasmÃtsvarÆpasiddhau du«yati / na hi vidheyasya kÃlatraye 'pi sattÃvagama÷ / na hi `yajeta'ityukte yÃgasya bhÆtakÃlà vartamÃnakÃlà bhavi«yatkÃlà và sattà pratÅyate / nanu bhavi«yatkÃlÃvagamyate, bhavi«yatkÃlavi«ayatvÃdvidhe÷ / naitat / na hi `vihitaæ niyogato 'nu«ÂhÃsyate, vihitÃkaraïado«ÃbhÃvaprasaægÃt / nanu viÓi«ÂakriyÃbhidhÃnaæ viÓe«aïe 'pi pramÃïami«yate --- yathà `somena yajeta' / tathà `aÇgadÅ kuï¬alÅ vyƬhorasko devadattasya putro 'dhÅte'ityadhyayanakriyÃvatsarvo viÓe«aïakalÃpa÷ pratÅyate / satyam / viÓi«ÂakriyÃpramÃïaæ viÓe«aïe 'pi pramÃïamanyatra pratipatte÷ / pratipattirhi vi«ayavi«eÓaviÓi«Âà pramÅyamÃïà na vi«ayaviÓe«asya sadbhÃvaæ gamayati, anyathÃbhÆte tathÃbhÃsasamÃropeïÃpi saæbhavÃt `asau vÃva loko gautamÃgni÷'iti yathà dyuprabh­ti«vanagnid­«Âe÷ / atrÃha --- ## ## na khalvanyadanyathà pratÅyata iti yuktam, pratÅtivirodhÃt / kathamanyasmin pratibhÃsamÃne 'nyo vi«aya÷? anÃÓvÃsÃcca / vi«ayarÆpavyabhicÃriïi j¤Ãne na tato vi«ayaniÓcaya÷ syÃt / api ca vi«ayarÆpamananukurvadavi«ayamanÃlambanaæ j¤ÃnamagrÃhyameva syÃt / j¤ÃnahetumÃtrasyÃnÃlambanatvÃccak«urÃdivat / tathà #<[KKS_137]># cÃvedakatvÃnnÃnyÃpek«Ãdapi tato 'rthasiddhi÷ / kiæ tarhÅdaæ Óuktisaænik­«Âe cak«u«i `rajatam' iti? sm­ti÷, sÃmÃnyagrahaïÃt / bhrÃntistarhi katham? pratyak«asmaryamÃïayorvivekÃgrahaïÃt / so 'yaæ bhedÃgrahaïe 'bhedagrahaïÃbhimÃno vivekarahitÃnÃm, yathà dÆrÃdantarÃlÃgrahaïe v­k«Ãdi«u saæÓle«agrahaïÃbhimÃna÷ / tasmÃt `smarÃmi'iti vivekaÓÆnyà rajatasm­tire«Ã / atrocyate --- ## ## ## ## ## ## ## ## ## yadi cak«u«Ã saæprayuktaæ ÓuktiÓakalaæ `na rajatam' iti pratÅyÃt, rajataæ và tathÃ, na ÓuktikÃÓakala Ãditsayà pravarteta rajatÃrthÅ, tasya `rajatam' #<[KKS_138]># ityanavagaterlo«ÂÃdivat / na ca smaryamÃïe rajate sà prav­tti÷, taddeÓÃsaænidhe÷ / na hi pratÅtimupagate 'pi vastuni yatra tasyÃsaænidhistatra tenÃrthÅ pravartate / syÃdetat --- rajatasya pratÅterasaænidheÓcÃpratÅtestatra prav­tti÷ / tanna, ÓuktikÃÓakala eva prav­tte÷ / tatraiva tu prav­ttistatsaænidhinibandhanà / rajatamÃtrapratÅte÷ sm­tivivekaÓÆnyatvÃcca prav­ttiranyatrÃpi syÃt, asaænidhÃnÃgrahaïasya tatrÃpyaviÓe«Ãt / atha matam --- anyadeÓe«u vastu«u saviÓe«apratyak«Ãvagate«u rajatÃdvivekagrahaïÃdaprav­tti÷, ÓuktikÃÓakale tu rajatasÃdhÃraïaÓuklabhÃsvararÆpamÃtrapratÅterviÓe«ÃtpratyayÃcca sm­tiviparivartino rajatÃdvivekagrahaïÃtprav­tti÷ / evamapyad­«Âe«u lokÃdi«u tato 'nyatÃnavadhÃraïÃtprav­tti÷ syÃt / atha na te«u rajatÃvagama÷, itaratrÃpi na / bhÃve và viparÅtà khyÃtirabhyupagatà syÃt / athÃd­«ÂatvÃdevÃd­«Âe«u na pravartate, ÓuktÃvapi na pravarteta / nanu yattu tathà rajatarÆpam, na tenÃvagama÷ / sa yathà cak«u«Ãsaæprayuktasya nÃsti, tathà saæprayuktÃyà api Óukte÷ / yadi manyeta --- d­ÓyamÃnasmaryamÃïayogavivekÃccak«u÷saæprayukta eva pravartate, netarasmin / tatrÃpÅdaæ vicÃryam --- vivekagrahaïasya vivekak­to 'bhÃvÃtsaænidhipratÅterabhedabodhastato và prav­tti÷, bhedÃvabodhÃbhÃvamÃtrÃdvÃ? pÆrvasminviparyaya÷, uttarasmin d­ÓyamÃnÃd­ÓyamÃnayo÷ saæprayuktÃsaæprayuktayorvà na viÓe«a÷, bhedÃgrahaïasya tulyatvÃt / na hÅndriyasaæyogasya darÓanasya và kaÓcidagraha upayoga÷, abhÆtasamÃrope tvasti / na katha¤cidag­hÅte 'saæprayukte vaindriyaka÷ samÃropa upapadyate / ## ## ## ## ## ## api cedaæ tatra bhavÃn vyÃca«ÂÃm --- smaryamÃïaæ d­ÓyamÃnÃtsvaj¤ÃnÃdeva vivicyate, na và --- sm­tij¤Ãnasya svarÆpameva tÃd­Óaæ yatpramÃtavyÃdbhedenÃvabhÃsayati, svarÆpamÃtrani«Âhaæ và / tatra pÆrvasmin smaraïagocarayoraviveka÷ kuta÷, svaj¤ÃnÃdeva viviktatvÃt? itarasminnapi sadà sm­tau viparyaya÷ syÃt, sÃmÃnyadarÓane cÃnyasm­tÃvavivekÃt / na ca tattathÃ, saæÓayasyÃpi darÓanÃt / atha matam --- ekasm­tau viparyaya÷, tato 'vivekÃt / anekasm­tau tu saæÓaya÷ / naikasmÃdavivekÃt / tadasat / anekasmaraïe 'pi hi d­Óyate viparyaya÷ / yadi ca pratyak«e 'rthe viÓe«aj¤ÃnÃtsmaryamÃïaæ vivicyate, na svaj¤ÃnÃt / asati tatra viÓe«aj¤Ãne ca dvayo÷ sm­tau saæÓaya eva syÃt, naikÃvabhÃso viparyaya÷ / atha tu svaj¤ÃnÃtsm­taæ vivicyate, sm­tiviparyayabhedaÓcÃbhyupagamyate / tadÃnekasmaraïe 'pÅndriyado«aviÓe«Ãdyukto viparyaya÷ / darÓitaæ cedam --- sÃmÃnyadarÓane 'pi kadÃcidekÃæ koÂiæ smarato na saæÓayo na viparyaya÷, do«ÃïÃmapu«Âe÷ / ata÷ svaj¤ÃnÃdeva tadà sm­taæ vivicyate, na d­ÓyaviÓe«aparicchedÃt / evaæ cetkuto d­ÓyamÃnasmaryamÃïÃviveka÷? #<[KKS_140]># api ca anyadeva smarata÷ pÆrvarÆpamekatvaæ ÓaÓini dvitvavibhrama÷, na smaryamÃïÃvivekaja÷ / na ca j¤Ãnendriyav­ttibhedÃvivekÃt, tayorapratyak«atvÃtsmaryamÃïatvÃcca / ÓuktikÃhitacetasaÓca salilaæ pipÃsato na syÃdviparyaya÷ / salilÃbhÃso vÃ, smaryamÃïasya svaj¤ÃnavivekÃt / ## #<Óvete pÅtabhramo d­«Âo madhure tiktavibhrama÷ / ki¤citsÃd­Óyato hi syÃnna kaÓcittatra na bhrama÷ // MBs_2.130 //># ## yadi ca sad­ÓadarÓanÃtsad­Óasm­terbhrama÷, kathaæ Óvete pÅtabhrama÷ madhure và tiktabhrÃnti÷? Ãntarapittasaævedane 'vyÃpÃrayato 'pi bahirindriyaæ syÃt, a¤janavaccÃk«igatasya tadgatak­«ïimÃdivaccÃd­ÓyatvÃt / ki¤citsÃd­Óye sarvaprakÃrabhramaprasaæga÷ / tasmÃdindriyado«asÃmarthyabhedÃnniyatà viparyayotpatti÷ / agrahamÃtre tu do«avyÃpÃre kÃmilÃdido«ÃdbhrÃntiniyamo na syÃt / na hi sÃd­Óyanimitta÷, asad­Óe 'pi bhrÃntidarÓanÃt / ## ## ## ## ## #<[KKS_141] prav­ttiniyamo na syÃditi cÃtra niveditam / sarvaj¤ÃnÃni mithyà ca prasajyante 'tra kalpane // MBs_2.137 //># ## ## atha matam --- svaj¤ÃnÃdeva sm­taæ vivicyate / kadÃcittu tatra pratyak«a iva viÓe«Ãgrahastato 'viveka÷ / sato tu viÓe«agrahaïa indriyasaæyukte sÃmÃnyadarÓane 'pi nÃviveka÷, tata ubhayakoÂismaraïe na saæÓaya÷, ekasm­tau na saæÓayo na viparyaya÷ / evamapi dvayo÷ smaraïe na viparyaya÷ syÃt / na ca sm­tau viÓe«agrahaïam, viÓe«asmaraïÃt / atha deÓakÃlaviÓe«ÃtsmaryamÃïaæ vivicyate, tatra deÓakÃlabhedÃgraha iti / tanna, anantadeÓakÃlabhedÃvagataæ taddeÓÃvagataæ ca d­ÓyÃtsmaryamÃïaæ viviktaæ gamyate / na ca deÓakÃlabhedagrahaïÃt, anantasmaraïÃnupapatte÷, taddeÓÃvagate ca deÓabhedÃbhÃvÃt / atha smaryamÃïatayà agrahaïÃdaviveka÷ smaryamÃïatÃj¤ÃnÃcca viveka÷, tasmÃt `smarÃmi' iti j¤ÃnaÓÆnyÃni rajatÃdij¤ÃnÃni bhrÃntihetava÷ / paripÆrïaiva tarhi sm­ti÷, na tayà svavi«ayasya ki¤cinna g­hÅtam / svayameva sà svavi«ayaæ d­ÓyÃdvivinaktÅti nÃsti d­ÓyamÃnasmaryamÃïayoraviveka÷ / yata÷ smarÃmi iti j¤Ãnamanyadeva darÓanasmaraïavivekakÃri sm­te÷ / tatredaæ vicÃryam --- sm­ti÷ svavi«ayaæ vivinakti và na vÃ? yadi vivinakti, tadà viparyayÃbhÃva÷ / atha na sm­ti÷ svavi«ayaæ vivinakti, tadà sÃmÃnyadarÓane cÃnyasm­tau viparyaya÷ syÃdityuktam / na `smarÃmi'iti vivekÃccet, sa eva sm­te÷ svayamavivecakatvena syÃt, kÃryagamyasya hi j¤Ãnasya bheda÷ kÃryaviÓe«onneya÷ / na cetsm­te÷ pramÃïakÃryÃtkÃryaæ viviktaæ syÃt, kena sà viviktà gamyeta? satyapi sm­tiviveke d­«Âa÷ pratyabhij¤Ãbhrama÷ `sa eva' iti na ca pratyak«asyÃviveka÷, ekavivekenobhayorvikÃrÃtsm­tÃdavivekÃcca sm­tivibhrama÷ syÃt, na pratyak«abhrama÷ / tasmÃnna `smarÃmi'iti pramo«Ãdaviveka÷ / athÃsaænihitasya #<[KKS_142]># saænihitÃtmanà pratÅtiraviveka÷, sm­terviparÅtÃrthatvaprasaæga÷ / athÃsaænidhyagrahaïÃt, bhavatu sa svapnaj¤Ãne, natvindriyajÃyÃæ bhrÃntau / manaso 'nupaghÃtÃdupaghÃtahetutvÃccÃgrahaïasya / na cetthaæ prav­ttiniyama÷ syÃdityuktam / sati ca vastugrahe kasyacidaæÓasyÃgrahÃdbhrÃntau sarvaj¤Ãnabhramatvam / na hi kasyacijj¤Ãnasya sarvÃtmanà vastu vi«aya iti / satyapi ca vivekaj¤Ãne pramÃïÃntarÃd dvicandradiÇmohÃdyanugatird­«Âeti nÃgrahaïamÃtraæ viparyaya÷ / ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## #<[KKS_143] Óabdaikagamya ukta÷ syÃdagraho 'grahabandhana÷ /># `nedaæ rajatam'iti prasaktaprati«edharÆpà pratÅtirnÃgrahaïe 'vakalpate, prasaÇgÃbhÃvÃt / na khalvagrahaïaæ kasyacitprasa¤jakam / abhÃvo hi sa÷ / viparÅtà tu khyÃti÷ saænihitasya rajatatÃmabhÆtÃæ rajatasya và saænihitatÃmÃdarÓayantÅ prasa¤jayati / nanu ca rajatanayanaghaÂitavastuno÷ khyÃtÅ sta÷ / te eva prasa¤jike / satyam / na tu tadupanÅtayoriyaæ ni«edhÃvagati÷ / na hi `nedaæ rajatam'iti rajatamÃtraæ cak«u÷saæyuktavastumÃtraæ và nirasyamÃnamavasyÃma÷ / kiæ tu cak«u÷saæyuktasya tu rajatatÃæ rajatasya và cak«usaæyuktÃm / na caitayoragrahaïaæ prÃpakam, agrahaïatvÃdeva / tasmÃdavaÓyaæ prati«edhyaprÃptaye viparÅtakhyÃtirupÃsanÅyà / na ca `nedam'ityagrahaïameva vÃryate, sarvaj¤Ãne«u tÃdrÆpyaprasaægÃt / sarvaj¤ÃnÃnÃmagrahabÃdhenotpattau ca vivekaj¤ÃnamÃtramidaæ na prasaktaprati«edharÆpamiti pratÅtyanusÃriïo 'nurÆpam / na hi rajataÓuktikÃÓakalayoryugapadviviktayorgrahaïe Åd­ÓÅ pratÅtirna krameïa / aviviktayorgrahaïa Åd­ÓÅ syÃditi cet / yuktÃ, viviktayorgrahaïe 'vivekaprati«edharÆpatvÃt / viviktayorgrahaïe prÃptyabhÃvayuktà / api ca bhavati kadÃcit --- ya÷ smarati ca rajatasya, cak«u÷saæyuktasya vastuna÷ sÃmÃnyamÃtradarÓÅ, na rajatÃdvivekaæ g­hïÃti, punaÓcak«u÷prasÃdÃtpratyeti / na ca tadà tathà pratÅtiravivekagrahaïÃbhÃvÃt / nanu sÃmÃnyadarÓane na cedviparyaya÷, saæÓaya÷ syÃt / tadapanodi ca nirïayaj¤ÃnamÅd­Óameva / naitatsÃram / na hyasati koÂidvayasmaraïe sÃmÃnyadarÓane 'pi saæÓaya÷, na ca viparyaya÷ / bhavati hi puro 'vasthite bhÃsvararÆpamÃtrapratÅti÷, rajate ca sm­ti÷ / na ca tayoranyatvaæ pratipadyate, naikatvaæ ca / tatra na vivekaj¤ÃnamevaærÆpam, ekatvÃpratipatte÷ / atha matam --- vivekÃgrahaïÃtkÃlasaænidhipratÅteÓca rajataæ và cak«u÷saæprayuktavadavabhÃsate, cak«u÷saæyuktaæ và rajatavat / ata÷ prÃptiriti prati«edhopapatti÷ / abhyupetà tarhi viparÅtakhyÃti÷ / na hyanyà sÃ, atadÃtmanastathÃvabhÃsanÃt / kÃmaæ #<[KKS_144]># tattvÃj¤Ãnanimittà syÃt / na hi sà tattvaj¤Ãne satyudeti, virodhÃditi / tatrÃpi saænidhikhyÃtireva nibandhanam / tasyÃstu vivekagraho 'pavÃda÷ / agrahaïe nirapavÃdà saiva kÃraïam, nÃbhÃva÷ / viparÅtakhyÃtyanabhyugame cÃgrahaïanibandhano bhrama ityagrahaïamagrahaïanibandhanamiti suvyÃh­tam / svapne ca dvitÅyÃbhÃvÃtkuto 'viveka÷, sm­tatvenÃviviktasya tathà viveke dharmiïi pratipanne dharmÃntarapratipanne dharmÃntarapratipatterbÃdhakatvaæ pÆrvasyÃÓca bhrÃntitvaæ syÃtÃmiti / ## ## 'idaæ Óuklaæ rajatam'iti sÃmÃnÃdhikaraïyena pratÅterÃtmopÃlambha÷ parasminnÃsajyate pratÅtivirodha÷, j¤ÃnabhedakalpanÃyÃ÷ pramÃïÃbhÃvÃt / ## ## yo hi j¤ÃyamÃne 'rthe 'nyathÃpi syÃdityanÃÓvÃsastasya tenaiva j¤Ãnena tathÃtvaparicchedinotpattirnirudhyate / tathà hi --- anÃÓvÃsaniv­ttaye tadvidhaæ j¤ÃnamevÃpek«yate / taccÃstyeva / na ca vyabhicÃrado«ÃdasamarthapramÃïaæ j¤Ãnamiti yujyate, pramÃïakÃryasya paricchedasya j¤ÃnarÆpÃdeva siddhatvÃt / paricchedato hi prÃmÃïyam / atantratà tu vyabhicÃrÃvyabhicÃrayo÷, asati tasmin dhÆmÃderavyabhicÃrasyÃpyapramÃïatvÃt, vyabhicÃravato 'pi ca sitÃsitÃdi«u cak«u«a÷ sati tasmin prÃmÃïyÃt / na ca vyabhicÃro bÃdhaheturdo«avat prÃmÃïyopaghÃtÅ kvacid d­«Âa÷, cak«urÃdau vyabhicÃravati pramÃïatvÃt / nanu d­«Âo vyabhicÃra÷ prÃmÃïyopaghÃtÅ prameyatvordhvatvÃdau / naitatsÃram / na #<[KKS_145]># tatra vyabhicÃrÃdaprÃmÃïyam, api tu paricchedakÃryÃbhÃvÃt / tadabhÃvaÓca hetvabhÃvÃt / avyabhicÃrÃddhi liÇgÃlliÇgipariccheda÷ / yatra tvavyabhicÃro na kÃraïaæ tatra vyabhicÃre 'pi sati paricchede prÃmÃïyamavivÃdam / ak«e«u tadvadeva ca j¤Ãnaæ paricchedanimittam, na liÇgavat / na ca saæÓayotpattyà vyabhicÃra÷ prÃmÃïyamupahanti, samyakparicchinne dvaividdhyasyÃsaæÓayahetutvÃt / na niÓcite sthÃïÃvÆrdhvatvena saæÓerate / utpattyaiva j¤ÃnamarthamavadhÃrayati / anavadhÃrakaæ tu naivehÃdhik­tam / evaæ cÃvadhÃraïÃdevÃnavadhÃraïamiti viprati«iddham / ya eva tvavyabhicÃramarthayate j¤ÃnasyÃÓvÃsÃrthaæ tasyaivÃnÃÓvÃsa÷, avyabhicÃraj¤Ãne 'pyanÃÓvÃsÃt / na hi tadasiddhavyabhicÃramÃtmani j¤ÃnÃntare«u cÃÓvÃsakÃraïam / j¤ÃnÃntarÃtsiddhÃvanavasthà / api ca j¤ÃnarÆpÃccennÃrthÃÓvÃsa÷, tasyÃsiddhau kena sahÃvyabhicÃro j¤Ãnasya g­hyeta? kiæ ca j¤ÃnarÆpÃdevÃvyabhicÃro 'pi kathyate, viparÅtakhyÃtau tadvirodhÃt / tathà sati tadeva vi«ayasya sÃdhakam, vyartho 'vyabhicÃra÷ / na ca vyabhicÃra÷ prÃmÃïyamupahantÅtyuktam / ## ## ## ## #<[KKS_146] na hi kÃraïasadbhÃve kÃryasattà niyogata÷ / pratyak«aæ kÃryamevaæ ca hetunÃnumitaæ bhavet // MBs_2.156 //># ## vivekopÃyaÓca do«ÃbhÃvabhÃvau grahaïÃgrahaïayorna daï¬avÃritau / viparyaye viparyayahetavo 'bhyupaghÃtakÃ÷, sutarÃmi«ÂakÃryoparodhÃdviparÅtodayÃcca / na cÃdu«Âe«vapÅndriyÃdi«u agrahÃÓaÇkÃniv­tti÷, yato hetubhÃve 'pi na niyogata÷ kÃryam, viparyayaÓca syÃt / pratyak«ÃsaævittirhetunÃnumÅyeta / phalÃttu hetorhetubhÃvÃnumÃnam / do«ÃbhÃvÃttu viparyayakÃryÃsattvaæ yuktÃnumÃnam, hetvabhÃve kÃryÃnutpÃdÃt / ## ## ## ## ## ÃlambanatvahÃnaæ ca yathÃkÃrÃntarÃvabhÃse cak«u÷saæyuktasya tathÃgrahaïe 'pi, svarÆpÃnarpaïasya tulyatvÃt / atha kasyacitsÃmÃnyarÆpasya svÃkÃratvÃt --- atha kÃniciccak«u÷saæyuktÃni vastÆni svena rÆpeïa g­hyanta iti kasyacidagrahaïe 'pi nÃnÃlambanatvam --- tulyam / ÃkÃrÃntarÃvabhÃse 'pi ke«Ã¤cit #<[KKS_147]># svÃkÃrÃïÃmavabhÃsanÃt / athÃgrahaïe naiva cak«u÷saæyuktasyÃlambanatvami«yate, paro 'pi naiva viparyaya icchati / evaæ hyuktam --- 'tasmÃdyadanyathà santamanyathà pratipadyate / tannirÃlambanaæ j¤ÃnamabhÃvÃlambanaæ ca tat' // atha viparyaye cak«u÷saæyuktasyÃlambanatvÃdanyatrÃpyanÃlambanatÃÓaÇkÃ, agrahaïe 'pi tulyà / yathà khalu viparyayaj¤Ãne cak«u÷saæprayuktavastusvabhÃvanirapek«atà d­«Âà samyagj¤Ãne 'pi ÓaÇkyate j¤ÃnatvasÃmÃnyÃttathà cak«u÷saæprayuktamapi vastu nÃvikalarÆpaæ g­hyate, tenÃnÃlambanaæ bhavati, sad­Óasm­tihetutÃæ ca pratipadyate --- ityagrahaïe d­«ÂÃnÃlambanatà grahaïe«vapi kasmÃnna ÓaÇkyate? do«ÃbhÃvÃditi cet, viparyaye 'pi tulyam, na cÃnyathÃlambane nirÃlambanatvam / cak«ustvanyathÃpi nÃlambyate / ÃlambanÃrthaÓca rajatavyavahÃrayogyatà Óukte÷, tathà hi rajatÃrthÅ tÃmÃdatte / ghaÂasyÃpi hi naivÃnyatsvaj¤ÃnÃlambanatvamanyatra vyavahÃrayogyatÃyÃ÷, yato na vi«ayÃkÃraæ j¤Ãnam / tatra Óukti÷ svarÆpeïa nÃlambità rajataj¤Ãnena, tannibandhanavyavahÃrabhÃvÃt / rajatarÆpeïa tu tannibandhanasyopÃdÃnavyavahÃrasya tatra bhÃvÃditi / kriyÃni«Âhe 'pi vidhau vastusvarÆpasiddhaye kaÓcidÃha --- ## ## #<ÓabdastadarthakÃryatve tÃvaj¤Ãnasya ni«Âhita÷ / j¤ÃnÃjj¤eyasya ko 'nyo 'rtha÷ svarÆpapratibhÃsanÃt // MBs_2.163 //># ## ## yathà avaghÃtaprok«aïÃdaya÷ svarÆpeïaiva dravyÃrthÃ÷, dvitÅyayà ca dravyasya karmatvena nirdeÓÃt, tathà j¤Ãnamapi svarÆpeïa parÃrtham / karmatvena cÃtmano nirdeÓÃttadartham / ato j¤Ãnavi«ayo 'pi vidhirÃtmarÆpaæ saæsp­Óati, na j¤ÃnamÃtre paryavasyati, j¤ÃnasyÃtmarÆpÃrthatvena kartavyatÃvagamÃjj¤ÃnaniyogenaivÃtmarÆpasyÃk«epÃt / syÃdetat --- bhavatu j¤ÃnasyÃtmÃrthatÃbhipretà / apahatapÃpmÃdirÆpÃtmapratÅtau tu pramÃïaæ vÃcyam / ÓabdastÃvadevaævidhÃtmaj¤ÃnakartavyatÃyÃæ paryavasita÷ --- `evaævidhÃtmoddeÓena j¤Ãnaæ kuryÃt' na tu `evaævidha ÃtmÃ' iti / tatrocyate --- na hi tatrÃki¤citkarasya tÃdarthyena kartavyatà yujyate / j¤Ãnasya ca karmaïi nÃnyatphalaæ tadrÆpasaævitte÷, na hi tasyÃæ d­«ÂÃyÃmanyasyÃd­«Âasya kalpanà / tatra yathà `vrÅhÅn prok«ati'iti prok«aïavidhereva vrÅhi«vad­«ÂasaæskÃrÃvagama÷ prok«aïavi«ayÃdapi / nÃnyathà vrÅhyarthe prok«aïe kartavyatà yujyate / na hi tatra ki¤cidakurvatprok«aïaæ tadarthaæ k­taæ syÃdityevaæ vidherevÃd­«ÂasaæskÃrasadbhÃvasiddhi÷, yathà `svargakÃmo yajeta' iti / nÃnyathà svargakÃmasya yÃgakartavyatÃpratÅtiryujyate yadi na svargopÃyo yÃga÷ / anupÃye cenniyujyate, na svargakÃmo niyukto bhavati / anu«Âhito 'pi na svargakÃmenÃnu«Âhito bhavatÅti kriyÃvi«ayÃdapi vidhe÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvÃvagama÷ ÓÃbda÷ --- tathà j¤Ãnavi«ayÃdapi vidherÃtmarÆpabodha÷ / na hi tadvidhamÃtmÃnamuddiÓyaj¤Ãnaniyogo yujyate, atadvidhaÓcedÃtmà tena j¤Ãnena pratÅyata iti / ## ## #<[KKS_149] layavik«epabhedaÓca na syÃdagrahamÃtrake / nanvarÆpÃvabhÃse syÃdad­«Âaphalakalpanà // MBs_2.167 //># ## ## ## ## ÃtmÃrthaj¤ÃnavidheretÃvadgamyate --- j¤Ãnena so 'vabhÃsyate, Ãlambyate, vyavahÃrayogyatÃmÃpadyate / taccÃvabhÃsanaæ svarÆpeïa ca d­«Âam, pararÆpeïa ca / rajatÃtmanà ÓuktikÃyÃ÷ / pratipÃditametat --- nÃgrahamÃtrametat, anyathÃkhyÃtistu / tatrobhayathà saæbhave kuta etat --- tattvapratipattiravaÓyÃbhyupeyÃ, nÃtasmiæstatkhyÃti÷? anyathà nÃtmaj¤Ãnavidhi÷ phalavÃn syÃt / sa khalvanÃtmarÆpapravilayÃrtha÷ / anÃtmarÆpavilayena hi vastuno 'vagatird­«Âeti / yadi ca nÃtmano nÃmarÆpaprapa¤carÆpeïa prakÃÓanam, kiæ pravilÃpyeta? atha matam --- dviprakÃreyamavidyÃ, prakÃÓasyÃcchÃdikà vik«epikà ca / svapnajÃgaritayorvik«epikÃ, su«upta ÃcchÃdikà layalak«aïà / tatrÃcchÃdakÃvidyÃniv­ttirj¤Ãnavidhe÷ phalam / taccÃsat / yato nÃcchÃdikÃyà avidyÃyà niv­tti÷ puru«eïÃrthyate tathà yathà vik«epasya / sa hi vividhadu÷khÃtmaka÷ / layastu vividhadu÷khaniv­tterasak­dÃnandatvena Órutau gÅta÷ pratyutÃrthanÅya÷ syÃt / api ca viparyÃsamanicchato 'vidyÃbheda eva na syÃt, avasthÃtraye 'pyagrahaïamÃtratvÃt / tasmÃdagrahaïaviparyayagrahaïe dve avidye kÃryakÃraïabhÃvenÃvasthite / #<[KKS_150]># svapnajÃgaritayorubhe, kÃraïabhÆtÃgrahaïalak«aïà su«upta ityavidyÃpravibhÃga upapadyate / taduktam --- kÃryakÃraïabaddhau tÃvi«yete viÓvataijasau / prÃj¤a÷ kÃraïabaddhastu dvau tu turye na sidhyata÷' // nanvanyathÃyaæ bheda÷ --- agrahaïasamyaggrahaïÃbhyÃm / agrahaïalak«aïÃcchÃdikà su«upte, asamyaggrahaïamitarayo÷ / tathà hi --- abhinnasya vastuno 'pradeÓasya grahaïe tathÃbhÃvasya cÃgrahaïÃtp­thaktvena pratyavabhÃsa÷ / naitatsÃram / yadi tÃvadasamyaggrahaïamÃtraæ tadapaÂutvaæ và j¤Ãnasya kenaciddrÆpeïa và grahaïam, na sarvÃtmanà / tatra dÆrasthe sÆk«me ca bhavatyapaÂu j¤Ãnaæ sÃmÃnyaj¤Ãnam / na ca tadavidyà / na ca ki¤cijj¤Ãnaæ sarvÃtmanÃrthasya grÃhakamiti sarvaj¤ÃnamithyÃtvÃpÃta÷ / abhedasyÃgrahaïe 'pi bhedasyÃvartane 'pi bhedasyÃsaævitterna nivartanÅyamasti vidyayà / na khalvabhedÃgrahaïaæ nivartanÅyam / na hi tatki¤cidaparÃdhyati / bhedastu vividhadu÷khÃyatanam / athÃsamyaggrahaïaæ p­thakpratyavabhÃso 'p­thagÃtmana÷, abhyupetà tarhi viparyayakhyÃti÷ --- ap­thak p­thak prakÃÓata iti / athocyeta --- na brÆma÷ p­thak prakÃÓate, kiæ tu p­thagiva prakÃÓata iti / ka ivÃrtha÷? yadi yathà p­thagbhÆtamaprakÃÓamÃnaikatvaæ prakÃÓate tathaikamapyÃtmatattvamag­hyamÃïaikatvaæ prakÃÓata iti / kenacidaæÓena grahaïaæ sarvÃtmanà cÃgrahaïamuktaæ bhavati, tatra coktam / atha prakÃÓata iva, na tu prakÃÓate / prakÃÓane ka upamÃrtha÷? tannibandhanavyavahÃraprav­tti÷ / tannibandhanaÓcedvyavahÃra÷ / prÃptaæ prakÃÓanam --- nÃsati kÃraïe kÃryaæ bhavatÅti / athÃbhedÃgraha eva p­thaktvagrahÃbhimÃna÷ / tadasat, agrahaïasyÃbhÃvasya svarÆpeïa pararÆpeïa và grahaïÃnabhyupagamÃt / aprakÃÓamÃne ca p­thaktve kutastadavagraha÷? abhinne ca bhedÃbhimÃnaæ parityajyÃbhedÃgrahaïe bhedagrahÃbhimÃnamÆrÅkurvatà kiæ parih­taæ syÃt? tasmÃtsu«ÂhÆcyate --- `layavik«epabhedaÓca na syÃdagrahamÃtrake' iti / #<[KKS_151]># nanvanÃtmarÆpeïa pratipatterna d­Óyate ki¤citphalam / tatrÃd­«Âakalpanà syÃt / ÃtmarÆpapratipattestu d­«Âaæ phalaæ tatsvarÆpasiddhi÷ / ucyate --- na yasya kasyaciddarÓanÃd d­«ÂÃrthatÃ, kiæ tu puru«ÃrthasaæsparÓina÷ / tena hi tadvidhirnirÃkÃÇk«Ã bhavati / na ca puru«ÃrrhabhedastattvÃtattvapratipattyo÷ / yathà hi viÓuddhamadvaitamÃtmÃnaæ pratipadyamÃnastathÃbhÆto na Óokena saæsp­Óyate, ÓocanÅyÃbhÃvÃt / na karmÃÓayamupacinoti, kartavyÃbhÃvÃt / na kvaciddrajyati ki¤cid dve«Âi vÃ, vi«ayÃbhÃvÃt / `evaæ jÅvanneva vidvÃnvimukto bhavati / tathà atathÃbhÆtamapi tathÃbhÃvanÃpura÷saraæ sÃk«Ãdiva pratipadyamÃna÷ / abhÆto 'pyartha÷ paribhÃvanÃtiÓayÃdbhÆtavyavahÃraheturbhavati / idameva cÃtra yujyate, pratyak«ÃdÅnÃmavirodhÃt, karmavidhÅnÃæ ca bhÆtÃrthatvÃt / paramÃrthe hi prapa¤caÓÆnyatve pratyak«ÃdÅni pramÃïÃni bÃdhyeran / karmavidhayaÓcÃbhÆtakalpanopÃdÃnavyavahÃrasiddhÃrthagocarÃ÷ syu÷ / tasmÃdaparamÃrthenaivÃdvaitÃtmaj¤Ãnavidhiryujyate / ## ## #<ÓabdÃrpitena rÆpeïa tasya j¤Ãnaæ vidhÅyate / atattvenÃpi tenÃsya vij¤Ãnamavakalpate // MBs_2.173 //># yadi matam --- `sa vijij¤Ãsitavya÷' iti jÃnÃtistattvapariccheda eva vartate / tena nÃbhÆtasamÃropeïa j¤Ãnavidhi÷ syÃditi / tanna, mithyÃtvÃdibhirj¤Ãnaæ viÓe«yate --- mithyÃj¤Ãnaæ samyagj¤Ãnaæ saæÓayaj¤Ãnamiti / tadekaniyame nopapadyeta, paunaruktyÃdvirodhÃcca / syÃdetat --- asvarÆpeïa pratipattau na tadÃtmaj¤Ãnam, anyaj¤Ãnameva bhavati / tattvaj¤Ãnaæ ca vidhÅyate / tasmÃttattvasiddhiriti / tacca na / na khalvetÃvadeva tat --- `Ãtmà j¤Ãtavya÷ iti / #<[KKS_152]># yadi syÃttadrÆpaj¤Ãnavidhi÷ / tacca na, ubhayathÃnupapatte÷ / pramÃïÃntarasiddhaæ cedÃtmarÆpaæ na tajj¤Ãnaæ vidheyam / athÃsiddham, aÓakyameva tat / syÃdetat --- `apahatapÃpmà vijaro vim­tyu÷' `idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ'iti ÓabdasamarpitarÆpasya tasya j¤Ãnaæ vidhÅyate, tena ca tattvenÃpi tatsaæbhavati samÃropitenÃpi, tena na niyogatastathÃbhÆtaj¤ÃnavidhestathÃbhÃvo 'sya pratÅyate / ## ## ## ## ## ## yadi ca j¤Ãnasya d­«Âaæ phalam, tata eva prav­ttisiddhe vyartho vidhi÷ / yo hyÃtmarÆpamanubhavitukÃma÷, sa tasya j¤Ãne svayameva yatate / yastu na tathÃ, tasya tadvyarthamiti vidhiÓatenÃpi sa na pravartyate / athopÃyÃj¤ÃnÃdd­«Âaphale 'pi na pravartate svayam, ato vidhÅyata iti / tacca vÃrtam / yata÷ sa evopÃyo vidhÅyatÃm, yatrÃyamaj¤ÃnÃnna prav­tta÷ / j¤Ãne tu d­«ÂaphalatvÃtpravartata #<[KKS_153]># eva / syÃdetat, avaghÃtÃdi«u d­«Âaphale«vapi d­«Âo vidhi÷ / satyam, na tvad­«ÂasaæsparÓarahita÷ / tatrÃpi hi niyamÃd­«Âaæ phalaæ taï¬ule«u tatpraïìyà và pradhÃnapÆrvasiddhirad­«Âaiva / atha matam --- advaitÃtmaj¤Ãnamad­«ÂapÆrvamalaukikam / ato 'nantaraphalamapi vidhÅyata iti / tatrocyate --- kimarthaæ vidhÅyate / pramÃïÃntarÃgocarasya svarÆpapratipattyartham, Ãhosvidanu«ÂhÃnÃrtham? tatra na svarÆpasiddhyartham, anu«ÂhÃnaphalo hi vidhirnÃnu«ÂhÃnÃya, d­«ÂÃrthatvÃdeva tatsiddhe÷ / tasmÃdalaukike 'pahatapÃpmÃdirÆpa Ãtmatattve ÓabdÃtpratipanne tasya sÃk«Ãjj¤Ãnaæ prati tadanubhavopÃyatvÃtsvayameva puru«asyÃbhimukhyaæ bhavatÅti vyarthaæ tadvidhÃnam, yathÃÓcaryabhÆte kasmiæÓcidarthe ÃgamÃtpratipanne tasya sÃk«Ãtkaraïe svayamevonmukhatvaæ bhavati / tadupÃye«u tvaj¤Ãte«ÆpÃyatvaj¤ÃpanÃya vidhÃnaæ yujyate / tadevaæ j¤Ãne niyogÃnupapatterniyoge ca vasturÆpÃvagame prÃmÃïyÃyogÃdvyavasthitÃtmatattvapratipattimicchatà ÓabdÃnna tasya niyogÃnupraveÓo 'bhyupagantavya iti / idÃnÅæ dvitÅyapratipattividhinirÃsÃyÃha --- ## ## ## yadapi matam --- `sa kratuæ kurvÅta'praj¤Ãæ kurvÅta' `nididhyÃsitavya÷' iti, yatrÃpi svarÆpani«Âhataiva lak«yate `tattvamasi' iti tatrÃpi `sadasmi --- iti ceto dhÃrayet'iti vivak«itatvÃcchravaïÃdanyadanucintanaæ dhyÃnaæ pratyayapravÃho vidhÅyate karmavadevÃm­tatvaphalam / #<[KKS_154]># tadapyata eva na yujyate, pÆrvoktÃttattvÃvagatipramÃïÃbhÃvaprasaÇgÃdanyani«ÂhatvÃdvÃkyasya / atha tu vÃkyÃntarÃttattvani«ÂhÃdadhigate tadvi«ayapratyayapravÃhavidhÃnami«yate / bhavatu / na kaÓciddo«a÷ / tathà ca `vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta'ityÃtmatattvavij¤Ãnasya siddhatÃæ darÓayati / tadapi và vyarthameva, prÃptÃrthatvÃt / sÃk«Ãtkaraïaphalaæ hi tattadanucintanaæ d­«ÂÃrtham, na tato 'nyatphalamÃkÃÇk«yate / am­tatvaæ hi na svarÆpÃvirbhÃvÃdanyaditi prÃgvarïitam / d­«Âà ca j¤ÃnÃbhyÃsasya samyagj¤ÃnaprasÃdahetutà loke / bhÃvanÃviÓe«Ãddhi abhÆtamapyanubhavamÃpadyate, kiæ punarbhÆtam / `sa kratuæ kurvÅta' iti tu na sakalaviÓe«ÃtigÃtmatattvÃnucintanaæ vidhÅyate tadbhÃvaphalam, api tu nÃmarÆpopÃdhimanomayaprÃïaÓarÅrÃdirÆpÃnudhyÃnamaiÓvaryaphalam, krameïa và sÃk«Ãtkaraïaphalam / `tameva dhÅro vij¤Ãya' iti na praj¤Ãkaraïavidhi÷ / `tameva'ityanyaniv­tte÷ ÓrutattvÃnniv­ttau tÃtparyaæ gamyate, `rakta÷ paÂo bhavati'iti tayà raktaparatvaæ vÃkyasya / atra ÃkÃÓÃditattvabhedapÆrvamavibhÃga÷ pratipÃdita÷, tatra tathaiva praj¤ÃkaraïaprasaÇge `tameva' iti vidhÅyate / tathà ca pÆrvÃrdhe --- `viraja÷ para ÃkÃÓÃdaja Ãtmà mahÃn dhruva÷' / ityÃkÃÓÃdibhya÷ paratvenÃtmatattvaæ darÓitam / tasya tathaiva praj¤ÃkaraïaprasaÇge tanniv­ttaye `tameva' ityucyate / anyathà na evaÓabdasya phalam, na ca nivartyaæ vij¤Ãyeta / tathà ca tadevottareïa prapa¤cyate `nÃnudhyÃyÃdbahƤchabdÃn' ityekavÃkyatà / anyathà vÃkyaæ bhidyeta / ÓabdamÃtre cÃnudhyÃnÃprasaÇgÃt ÓabdapÆrvattvÃttasya ÓabdÃrthavi«ayamevedamiti / evam `ÃtmetyevopÃsÅta'ityevakÃraÓrutestadarthavidhi÷ / `nididhyÃsitavya÷' ityapi `Ãtmanastu kÃmÃya' ityupakramÃt `idaæ sarvaæ #<[KKS_155]># yadayamÃtmÃ'ityupasaæhÃrÃdÃtmasvarÆpaparamekaæ vÃkyam / tadantargatÃ÷ `dra«Âavya÷ Órotavyo nididhyÃsitavya÷' iti na p­thagvidhaya÷ k­tyapratyayayoge 'pi / k­tyapratyayasyÃrthÃntare 'pi smaraïÃdarhÃdau stutyarthÃ÷ yathopÃæÓuyÃjavÃkyÃntargatÃ÷ `vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷'ityevamÃdaya÷ / `aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi'iti bhÆta eva paryavasitaæ vÃkyam / tatra `sadasmi --- iti dhÃrayet' iti kalpaneyam / tasmÃttrividhasyÃpi j¤Ãnasya vidheyatvÃyogÃt, vinà ca vidhervÃkyÃrthapratipatte÷, apauru«eyatvena nirapek«atvÃdbhÆte 'pyarthe vedÃntÃnÃæ prÃmÃïyasiddhi÷ / tathà ca `tattu samanvayÃt'iti codanÃlak«aïÃddharmÃttuÓabdena viÓe«yaæ brahma samanvayagamyamuktam / samanvayo hi padÃrthÃnÃæ saæsargo viniyogastato brahma gamyate, na codanÃta ityartha÷ / nanvaviÓe«eïa kÃrye 'rthe vedasya prÃmÃïyaæ varïitam --- `codanÃlak«aïo 'rtho dharma÷' iti / codanÃlak«aïo vedÃrtha ityartha÷ / naitatsÃram / evaæ hi siddhaprÃmÃïyavedÃrthavicÃro 'yaæ syÃttaduttaralak«aïavat / tatrÃnantaraæ prÃmÃïyapratipÃdanaæ na yujyeta, `v­ttaæ pramÃïalak«aïam' iti ca / mantrÃrthavÃde«u ca kÃryÃrthatvena vipratipattirna syÃt / sà copari«ÂÃdeva nirasi«yate bahu cÃtra vaktavyamityalaæ prasaÇgena / ## //iti niyogakÃï¬as t­tÅya÷ // ___________________________________________________________________________ #<[KKS_156]># // caturtha÷ (siddhi)kÃï¬a÷ // evaæ tÃvatpratipattikartavyatÃprÃmÃïyavyÃjena yairaprÃmÃïyamuktaæ tatpratibodhanÃya k­ta÷ prayatna÷; idÃnÅæ tvaprÃmÃïyamevÃhurye tadbodhanÃya prayatyate / tatra pÆrvapak«a÷ --- ## na tÃvadbrahmÃntaryÃmyÃdipadaæ pramÃïam, saæbandhaj¤ÃnÃpek«ayà pÆrvasiddhe pratyayahetutvena / nÃpi vÃkyam; na hi tatsÃk«ÃdvÃcakam; padÃrthadvÃrà tu tat pratipatti÷; apadÃrthe j¤ÃnasyÃbhÃvÃt / te hi saæsargÃdguïapradhÃnabhÃvenetarapadÃrthaviÓi«Âamekaæ padÃrthaæ gamayanti / tatra padÃrtha eva viÓi«Âo vÃkyÃrtho bhavati / na cÃnadhigate«u pramÃïÃntareïa padÃrthatvam; sambandhaj¤ÃnÃpek«aïÃt ityuktam / tatrÃpadÃrthatve na vÃkyavi«ayatvam; anavabodhakaæ te«Ãæ vÃkyam / padÃrthatve pramÃïÃntarÃdhigateranuvÃdakam / tatrÃtyantÃparid­«ÂabrahmÃdyarthapramÃïÃbhimate«u vÃkye«u tadvÃcÅni padÃni syu÷, na và / yadi na santi na ta itarai÷ saæs­jyeran na bhidyeranniti na te«Ãæ prameyÃ÷ lo«ÂÃdivat / atha tu santi, tathÃpi tairadhigatasaæbandhairna pratipÃdyeran apratipannÃÓca na viÓi«ÂavÃkyÃrthapratipattihetava÷; tatra yathà 'vanÃtpika ÃnÅyatam' iti pikapadÃrthaj¤Ãne 'vabodhakatvaæ tathà te«Ãmapi / tasmÃnna codanÃto 'pÆrvapadÃrthÃvagama÷; sà hi vidhiprati«edhÃbhyÃæ kriyÃsu puru«amadhikaroti; traividhyav­ddhaparigrahastu japopayogÃt, upani«ado vedÃntÃ÷; --- iti tatra viniyogÃt / tatrocyate --- ## #<[KKS_157]># yathà loke `dvÅpaviÓe«e evaænÃmÃno maratakamayapÃdÃ÷ padmarÃgamayaca¤cava÷ sauvarïarÃjatapak«Ã÷ pak«iïa÷'iti pak«isÃmÃnyaæ pramÃïÃntaradhigatamananyasÃdhÃraïena dharmakalÃpena saæs­jyamÃnaæ pramÃïÃntarÃnadhigataæ viÓe«arÆpamÃsÃdayati, vÃkyena ca pramÅyate pramÃïÃntarÃnadhigatena viÓe«arÆpeïa --- sarvasyaiva hi vÃkyasyÃnadhigato viÓe«a eva prameya÷ tathà kÃraïasÃmÃnyaæ và satsÃmÃnyaæ và `yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' iti `asthÆlamanaïvahrasvam'ityÃdipadÃrthai÷ saæsargÃdbhedÃcca pramÃïÃntarÃnadhigataæ viÓe«arÆpamÃsÃdayati, vÃkyasya ca prameyaæ bhavati / tadevaæ lokasiddhapadÃrthÃnvayenaivÃpÆrvÃrthapratipatternÃnavabodhakatvamanuvÃdakatvaæ và / ## ## athavà na loke 'tyantamaprasiddhaæ brahma, sarvapratyayavedyatvÃt, brahmaïo vyatirekeïa pratyetavyasyÃbhÃvÃt, viÓe«apratyayÃnÃæ ca sÃmÃnyarÆpÃnugamÃt, bhedopasaæhÃrÃvaÓi«Âaæ ca satyaæ brahma --- iti pratipÃdanÃt, `vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' iti d­«ÂÃntÃt / kiæ tarhi Óabdena pratipÃdyate? prapa¤cÃbhÃva÷ / tatra prapa¤capadÃrtho 'pi siddha÷, ni«edho 'pi siddha÷, tayo÷ saæsargÃttadabhÃvapratipatti÷ / ÃmnÃyaikanibandhanatvaæ tu tasyocyate, pratyak«ÃdÅnÃmavidyÃsaæbhinnatvÃt; pratyastamitanikhilabhedena rÆpeïÃvi«ayÅkaraïÃdbhedapratyastamayasyÃmnÃyÃvagamyatvÃditi / para÷ puna÷ pratyavati«Âhate --- ## yat khalu vÃkyaæ na puru«aæ kvaciddhitasÃdhane pravartayati ahitasÃdhanÃcca #<[KKS_158]># nivartayati, kevalaæ siddhamarthamanvÃca«Âe, tadapuru«Ãrtham; apuru«ÃrthatvÃcconmattapralÃpavadapramÃïam; tathà ca prÃyeïa vedÃntÃ÷ / ucyate --- ## (upek«Ãmapi hi phalaæ pramÃïasya pracak«ate) / (anena ÓlokÃrdhenÃtra bhavitavyamityabhyÆha÷; paraæ tu mÃt­kÃsu na d­Óyate / --- editor) ## ## #<ÃkulÃnÃæ j¤Ãnajanma puru«Ãrthatvasaæmatam / ak«Ãdau ca yathÃrÆpani«Âhe nÃpuru«Ãrthatà // MBs_4.8 //># ## ## ## na tÃvanniyogata÷ pramÃïasya puru«Ãrthaphalatà / na khalu hitopÃdÃnÃhitahÃne eva pramÃïaphale; upek«Ãmapi hi pramÃïaphalaæ pramÃïavida Ãcak«ate / na ca puru«Ãrthatà pramÃïalak«aïam, pramÃhetutvaæ tu / tasmÃnna puru«ÃrthÃbhÃvenÃprÃmÃïyam / api ca `Óokyaham'du÷khyaham' 'dhanÃdÅni mama na«ÂÃni'iti viÓuddhabrahmÃtmano jÅvasya mithyÃj¤Ãnam; etanniv­ttirÆpaæ ca viÓuddhÃnandaprakÃÓabrahmÃtmatatvaj¤Ãnam / tat svarÆpeïaiva puru«Ãrtha÷; ani«Âaniv­ttirÆpatvÃdi«ÂÃvirbhÃvÃcca / yadyapi ca saæskÃrÃttasyÃnuv­ttistathÃpi ÓÃbdaj¤Ãnamanusaætanvato vidu«o na pÆrvavadbhavati nivartate cÃtyantÃya / d­«Âà ca j¤Ãnotpattereva puru«Ãrthatà kvacit kutÆhalÃkulitÃnÃmaj¤Ãte'rthe / na hi #<[KKS_159]># tajj¤ÃnÃt paramanyadarthyate / na ca prav­ttiniv­ttivi«ayasyaiva puru«Ãrthateti niyama÷; pratyak«ÃdÅni hi pramÃïÃni; na ca tÃvatprav­ttiniv­ttiparÃïi siddhavastuvi«ayÃïi; na ca puru«ÃrthatÃæ jahati / yadi matam --- pratyak«Ãdij¤eyaæ hi siddhaæ vastu puru«Ãrtha÷ salilÃdi÷, tadupakÃrÃt; tata÷ pratyak«ÃdÅnÃæ puru«Ãrthatà bhÆtani«ÂhÃnÃmapi / atrÃpi ca Óabdaprameyaæ svayameva brahma puru«Ãrtho jarÃdivividhÃÓivopaÓamÃt paramÃnandaprakÃÓatvÃcca suprasannam / ata eva 'tattvamasi'iti ÓvetaketumukhenÃÓÃsanÅyÃya puru«Ãya ÓrutyÃbhinnamupadiÓyate; abhinnaæ hi tadanuÓÃsanÅyÃt / bhedena ca pratÅyamÃnaæ na puru«Ãrtha÷ / tattve tÃdÃtmyaj¤Ãne ca tathÃbhÃvÃt viÓvÃÓivopaÓamÃt paramaÓivabhÃvÃcca paripÆrïa÷ puru«Ãrtho Ãpto bhavati / yadi matam --- pratyak«ÃdÅnyapi prav­tyaÇgÃnyeva, pramite 'rthe hÃnopÃdÃnÃdilak«aïÃyÃ÷ prav­ttestanmÆlatvÃt; Åd­Óaæ prav­tyaÇgatvamatrÃpyastyeva, ÓabdÃt pramite brahmaïi sÃk«ÃtkaraïÃya prav­tteri«ÂatvÃditi // ## [// iti maï¬anamiÓrÃïÃæ k­tir brahmasiddhi÷ samÃptà //]