Mandana Misra [Mandanamisra]: Brahmasiddhi
Based on the edition by S. Kuppuswami Sastri.
Madras : Government Press, 1937
(Madras Government Oriental Series, 4).
[Reprint:Delhi : Sri Satguru, 1984]

In a few places, older readings found in the Tattvasamãkùà
(ed. Acharya 2006) are adopted and Sastri's readings are given in brackets.
Minor typos are silently corrected.


Input by Diwakar Acharya 1999-2003



STRUCTURE OF REFERENCES:
MBs_n.nn = MandanaBrahmasiddhi_kàõóa.verse

Kàõóas:
MBs_1.1-3: Brahma
MBs_1.4-36: Tarka (Brahma and Tarka counted as one; cf. note at the end of Brahma)
MBs_2.1-183: Niyoga
MBs_3.1-12: Siddhi ("caturthaþ kàõóaþ" according to colophon)

#<...># = BOLD for verses and references to K. Kuppuswami Sastri's ed. (KKS_nn)



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





#<ànandamekamamçtamajaü vij¤ànamakùaram /
asarvaü sarvamabhayaü namasyàmaþ prajàpatim  // MBs_1.1 //>#


vedànteùu vipratipadyante vipa÷citaþ ---
kecidapràmàõyaü manyante, àtmanaþ pramàõàntarasiddhatve teùàmanuvàdakatvam, asiddhatve saübandhàgrahaõàt, apadàrthatve vàkyasyàviùayatvàt, pravçttinivçttyanupade÷e càpuruùàrthatvàt /
anye tu pratipattikartavyatàpràmàõyavyàjenàpràmàõyamevàhuþ /
anye tu karmavidhivirodhàtpratyakùàdivirodhàcca ÷rutàrthaparigrahe upacaritàrthànmanyante /
tanniràsàrthamucyate --- ànandamiti /
paràü ca devatàü guõàbhidhànalakùaõayà stutyà kàyavàïmanaþprahvatàlakùaõayà ca praõatyà påjayati /
prakaraõàrthaü copakùipati ---
vipratipattiniràkaraõamukhena vedàntànàmevaübhåte 'rthe pràmàõyapratipàdanàdyato bhavatyeùo 'pi prakaraõàrthaþ /

atra kecit ---
ànandàtmakatve brahmaõaþ, ànandaràgànmumukùupravçttiþ syàt /
ràganibandhanà ca pravçttiþ saüsàrabãjamiti na muktaye syàt /
÷àntasya dàntasya càtmani dar÷anamucyate /
na cànandànuràgàtpravartamànaþ ÷ànto bhavati /
tasmàtsakaladuþkhàtige brahmatattve duþkhebhya udvignaþ sukhebhya÷ca vãtaràgaþ pravartamàno mucyate /
ànanda÷rutaya÷ca sakaladuþkhàtikramamevàhuþ /
dçùño hi kùudduþkhàdinivçttau sukha÷abdaþ /
saiva ca sukhamityanye /
na cà÷màdau prasaïgaþ, pratyagvçtterupalabhyamànàyàþ sukhatvàt, tadvi÷iùñàtmopalabdhervà /
tàn pratyàha --- ànandamiti /
na tàvadduþkhanivçttireva sukham, yugapatsukhaduþkhayordar÷anàtsaütàpavataþ ÷ãtahrade nimagnàrdhakàyasya /
atha #<[KKS_2]># satyapyanimagnàrdhakàyaduþkhe itarasyàbhàvàtsukhamiti, kumbhãpàke pacyamànasya narakàntaraduþkhàbhàvàtsukhitvaprasaïgaþ /
ekendriyadvàraduþkhasya ca indriyàntardvàraduþkhàbhàvàt /
ita÷ca, aduþkhasyàpi viùayavi÷eùasaüparkàtsaüvedyàhlàdotpatteþ /
yatràpi duþkhavigamaþ, tatràpi na tanmàtrameva sukham, annapànavi÷eùopàdànàt /
duþkhavigamo hi yaistairannapànaiþ sidhyati /
na ca sa vi÷eùavàn, yena tadvi÷eùàya tatsàdhanavi÷eùo 'pekùyeta /
sukhe tvati÷ayavattvàdyuktà tatsàdhanàti÷ayàpekùà /

yadapi manyante ---
yadàpi nànyadduþkhaü nivartyam, tadàpi kàmasya duþkhàtmakatvàttannibarhaõaråpaü sukham /
tatràpyakàmasya viùayavi÷eùopabhoge na sukhità syàt /
bhavati ca madhyastho 'pi ramaõãyaviùayasaüparke hlàdavàn /
syàdetat ---
yatraiva kàmaþ sa eva sukhayati viùayaþ, netaraþ /
tasmàtkàmanivçttyaiva viùayàþ sukhayitàraþ /
anyathà ya ekasya sukhaþ sa sarvasya syàt /
kàmanivçttyà tu sukhatve yatra yasya kàmo 'bhiruciþ sa eva tasya sukha iti yujyate /
tatràkàmasyàpi viùayavi÷eùopabhogàtkàmàbhivyaktau tannivçttau tatsukhitvamiti /
tadapyasàram, yato viùayopabhogà nàva÷yaü kàmanibarhaõàþ /
uktaü hi `na jàtu kàmaþ kàmànàmupabhogena ÷àmyati' iti /
tathà `bhogàbhyàsamanu vivardhante ràgàþ, kau÷alàni cendriyàõàm' iti /
viùayadoùadar÷anàdapi ca kàmanivçttiþ, tatropabhogatulya àhlàdaþ syàt /
samàne ca pràrthitàrthalàbhe pramodabhedo na syàt, kàmanivçtteravi÷eùàt /
syàdetat ---
kàmàtireke tannivçttau sukhàti÷ayàbhimànaþ, itaratrànyatheti /
tacca na /
kàmàtirekàtprayasyantamavàpto 'rtho na tathà prãõayati, yathàpràrthito vinà prayàsàdupanataþ /
tathàhi ---
kle÷àdavàpto 'yamiti na tena tathà prãyate, yathànà÷aüsitopanatena /
kàmàbhàvamàtre ca sukhe 'kàmitaviùayopabhoge na bhogàvasthàyàþ pårvàpare avasthe bhidyeyàtàm /
kàmapradhvaüse và paràvasthà na bhidyeta /
bhogàvasthàyàü prabuddhàdhvastakàma eveti cetpårvà #<[KKS_3]># parayorapi dvayoravasthayostarhi sukhã itaratra duþkhãtyanubhavaviruddhamàpadyeta /
apràpta÷ca smaraõaviparivartã viùayaþ kàmasyodbodhakaþ, pràpto nivartakaþ /
pràptasyodbodhatve na tato nivçttiþ syàt /

na ca yatra kàmastatra sukham, manoratha÷atàrthitasyàpyupabhogena kasyacidduþkhitvadar÷anàt /
sukhapårvakastu kàmaþ, anubhåtatadbhàve taddar÷anàt /
yàpi kàcidananubhåte 'pi jàtivi÷eùabhàjàü kàmapravçttiþ sàpi pràgbhavãyànubhavanibandhanà /
yathà ca kasyacitkvacitkàmo jàtibhedàdinimittaþ, tathà ki¤citkasyacitsukhamiti nàvyavasthà /
api ca kàmanivçttyàpi keciddåyante, tadabhàve viùayopabhogasàmarthyàbhàvàt /
na tarhi nivçttikàmàþ /
nivçttikàmà viùayaü prati, tasya kuta÷cinnimittàdanupabhogyatvàt /
kimiti tarhi dåyante? anubhåtacarasya tajjanmanaþ sukhasyàpràpteþ /
yathà pittàdyupahatendriyà vi÷iùñebhyo 'nnapànebhyo nivçttikàmàþ, tathaiva kàmanivçttyà tapyante /
tatrànubhåtacaratajjanmàhlàdavicchedànnànyo hetuþ /
tasmàtpratyàtmavedanãyasukhapratyàkhyànamayuktam /
sukhasaïgijanopacchandanàya tu tatrabhavadbhirvarõitamiti pa÷yàmaþ /
tadevaü duþkhanivçtteranyatsukham /
sa cànanda÷abdasya mukhyo 'rthaþ /
÷abdapramàõake ca yathà÷abdaü pratipattiryuktà /

na ca ràganibandhanà tatra pravçttiþ /
na hãcchàmàtraü ràgaþ /
avidyàkùiptamabhåtaguõàbhinive÷aü ràgamàcakùate /
tattvadar÷anavaimalyàttu tattve cetasaþ prasàdo 'bhirucirabhãcchà na ràgapakùe vyavasthàpyate, yathà saüsàràsàratàtattvadar÷ananiùpanno nodvegastato dveùapakùe /
anyathà sarvaduþkhàtige 'pi tattve taddveùanibandhanà pravçttiriti saüsàrànubandhaþ syàt /
api ca dçùñaparotkarùaràgibhyo 'pãndriyajaya upadi÷yate sàdhanatvena kàmàdityàgàtmakaþ, tathehàpi bhaviùyati /
kathaü ca tatra samãhitetaraviùayàbhiùvaïganiùedhaþ? sarvaniùedhe 'pravçttidar÷anàt /
tathottamasukharàgàditarasmàdupanatàdapi nivçttiþ /
tathà coktam ---
`kàmàtmatà na pra÷astà na caivehàstyakàmatà' iti /

syàdetat ---
ànanda÷cedbrahmaõi saüvedyaþ, karturanyatkarmeti dvaitaprasaïgaþ /
kartçkarmabhàva÷ca na kriyàü karaõaü càntareõa yataþ /
tataþ `ànandaü brahma' #<[KKS_4]># iti ca na syàt /
tadvattayà vyapade÷e advitãyamiti na yujyate /
asaüvedane sannapyasatkalpa iti vyarthaü tatsaükãrtanam /
puruùàrthatvàya hi tatsaükãrtanam, asaüvedya÷ca kathaü puruùàrthaþ? ucyate ---
phalavatkartçvaccedaü draùñavyam /
tathà hi ---
pramàõasya phalamarthàntaramanarthàntaraü và sarvaparãkùakaiþ pratij¤àyate praj¤àyate ca /
na ca tadasaüvedyam, tadasaüvedyatve sarvàsaüvedyatvaprasaïgàt, tatkçtatvàtsaüvedyabhàvasya bhàvànàm /
na ca saüvedyam, phalàntarànupalabdheranavasthàprasaïgàcca /
tasmàtsaüvedyam, àtmaprakà÷atvàt /
asaüvedyaü ca, viùayavatkarmabhàvàbhàvàt /
yathà ca kartaryàtmanyasaüvedye saüvideva na syàt /
na hi tadaivaü bhavati ---
mayedaü viditam ---
iti /
na hyàtmàsaüvedyaþ phale viùaye cànusaüdhàtuü ÷akyaþ /
ananusaüdhàne ca svaparasaüvedyayoþ ko 'ti÷ayaþ? na ca saüvedyaþ, karmatve karturvyatirekaprasaïgàt anàtmatvaprasaïgàcca /
tasmàdàtmaprakà÷ataiva tasya saüvedyatà /
tathà brahmaõaþ svàtmaprakà÷asyànandasvabhàvo na saüvedyaþ, karmatvàbhàvàt /
na càsaüvedyaþ, svaprakà÷atvàt /
`tatkena kaü pa÷yet?'ityapi niùedhaþ karmaviùayaþ /
tathà hi sarvakarmapratyastamayahetuka eva sa ucyate `yadàsya sarvamàtmaivàbhåt' iti /

anye manyante ---
dvividhà dharmàþ ---
bhàvaråpà abhàvaråpà÷ceti /
tatràbhàvaråpà nàdvaitaü vighnanti, yathà ---
`ekamamçtamajam' iti /
na hi bhedodayavyayànàü nivçttiþ ki¤cidvastu, yena dvaitamàvahet /
ànanda÷ca yadi bhàvaþ, tasya dharmitve vij¤ànaü dharmaþ syàt /
atha vij¤ànaü dharmiråpam, ànando dharmaþ /
na hyekasya dve råpe yujyete, virodhàt /
tatra `vij¤ànamànandaü brahma' iti bhàvaråpayorànandabrahmaõordharmadharmiõorbhedàdadvaitavighàtaþ /
syàdetat ---
dharmo 'pi dharmiõo na bhinnaþ, bhede gavà÷vavaddharmadharmibhàvànupapatteþ /
tadasat, abhede 'pi dharmiråpavattadanupapatteþ /
tasmàtkatha¤cidbhinno dharmaþ /
tathà càtyantikabhedàbhàva÷rutiþ `ekamevàdvitãyam' iti na yujyate /
evaü yo 'pyekasya råpadvayaü pratipadyate /
tasmàdvij¤ànàtmano brahmaõo duþkhàbhàvopàdhirevànanda÷abdaþ, #<[KKS_5]># yathà ---
sthålàbhàvàdyupàdhayaþ `asthålamanaõvahrasvam'ityàdayaþ ÷abdàþ /
na ca vij¤ànànandayorekatvameva, ÷abdadvayaprayogavaiyarthyàt /
kathaü càparyàya÷abdàbhidheya ekatvam? tasmàdduþkhoparama evànanda÷abdasya brahmaõyartha iti /

atrocyate ---
vi÷iùñasyàhlàdàtmanaþ prakà÷asya càndramasasyeva ÷abdadvayena pratipàdanànna doùaþ /
yathà ca ---
prakçùñaþ prakà÷aþ savità ---
iti /
na ca prakçùñaprakà÷a÷abdayoþ paryàyatvam /
atha ca eka evàbhyàmarthavi÷eùaþ pratipàdyate prakà÷avi÷eùaþ /
na hi prakarùo 'nyaþ prakà÷aråpàtsavitari, na prakà÷aråpo và prakarùàt, api tu prakà÷abhedaþ ÷abdadvayopàyaþ pratãyate /
tathà `vij¤ànamànandaü brahma' ityànandabhedo vij¤ànabhedo và brahmaråpamiti ÷abdadvayenàvagamyate /
paramatàmapyasya kecitsàdhanapàratantryalakùaõàyàþ kùayitàlakùaõàyà÷ca duþkhatàyà abhàvànmanyante /
tadapi yathà÷abdaü pratipatteþ ÷abdapramàõake 'rthe nànumanyante /
na hi svaråpataþ paramatàsaübhave virodhyasaüsargàdupacarità sà yuktà bhavitum /
tasmàdàtmaprakà÷aprakçùñàtmasvabhàvameva brahmeti yuktam /
evaü ca laukikànanda etasya màtreti yujyate, avacchedàt /
duþkhanivçttau tu duryojametat /
ita÷cànandasvabhàva àtmà, parapremàspadatvàt /
÷råyate hi parapremàspadatvam- `tadetatpreyaþ putràt' iti /
pratãyate ca /
tathà hi ---
sarvasyeyamàtmà÷ãþ kçmerapi `mà na bhåvam, bhåyàsam' iti /
sà ca priye 'vakalpate /
premà ca sukhàtmani /
na duþkhe, nobhayaråparahite, dveùàdupekùaõàcca /
anye tu suùupte `sukhamahamasvàpsam' iti paràmar÷àdàtmani sukhànubhavamàhuþ /
na hyananubhave paràmar÷a evaü syàt, suùuptàbhyupagama÷ca /
#<[KKS_6]># na cànyathànubhave sukhamiti paràmar÷aþ /
na ca tatràtmano 'nyadanubhavanãyamasti /
tathà càharaharbrahmalokàvàptiþ ÷råyate /
tatrànya àhuþ ---
duþkhoparamàdapi tathà paràmar÷asiddhernaikàntataþ sukhitvasiddhiþ /
tàn pratyàhuþ ---
anyathàbhàve 'vagate duþkhoparamanimittaþ sukha÷abda iti yujyate, anyathà mukhyàrthataiva yuktà /
tatràhuþ ---
ubhayathà vyapade÷asya dar÷anàdupapatte÷ca na vyapade÷amàtràdarthasiddhirityalamativistareõa /

atra kecit ---
bhogavyavasthànàt, muktasaüsàrivibhàgopapatte÷ca, dçkchakte÷càrthavattvàt svàtmani vçttivirodhàt, dç÷yena ca draùñuranumànàt, dç÷yasya ca sukhaduþkhamohabhedavacchabdàdivibhàgopalabdheþ, ekatva÷rutiþ jàtide÷akàlavibhàgàbhàvanimittopacàrànmanyante /
`àtmaivedaü sarvam' iti ca tàdarthyanimittopacàràt /
tàn pratyucyate ---
ekamiti /
`indro màyàbhiþ pururåpa ãyate' iti vyaktameva nànàråpàvagamo màyànibandhano dar÷itaþ /
tatra kathamekatvamupacaritamiti vaktuü ÷akyam? tathà vyakto nànàtvaniùedhaþ ---
`neha nànàsti ki¤cana' iti /
nànàtvadar÷ananindà ca ---
`mçtyoþ sa mçtyumàpnoti' iti /
bhedadar÷anasya càbhàvaþ ---
bhedadçùñiriva bhramàt ---
`ya iha nàneva pa÷yati' iti iva÷abdena prakà÷ito nopacarita ekatve 'vakalpate /
kàmamupacàràdastvekatvam, na tu bhàvikasya nànàtvasya nivçttiþ /
sàpyupacàreõaivocyata iti cet, na, prayojanàbhàvàt /
sati nimitte prayojane copacàraþ /
na ca nànàtvanivçttyupacàre prayojanaü pa÷yàmaþ /
viparyayàcca /
abhyudayàya niþ÷reyasàya và nànàtvanivçttirupacaryeta /
sà hi sàdhyasàdhanàdivibhàgaü nivartayantã sarvatra càtmàbhimànamàvirbhàvayantã tadvirodhinã syàt /
tathà hi sarvato nivçttasya niþ÷reyasamityavisaüvàdaþ (corrected; api saüvàdaþ -- edition) /
tathà `ekamevàdvitãyam'ityavadhàraõàdvitãya÷abdàbhyàü tasyaivàrthasya punaþpunarabhidhànàtsarvaprakàrabhedanivçttiparatà ÷ruterlakùyate /
abhyàse hi bhåyastvamarthasya bhavati, yathà `aho dar÷anãyà, aho dar÷anãyà' iti /
na nyånatvamapi /
dårata evopacaritatvam /
#<[KKS_7]># yattu bhogavyavasthànàditi, tatrocyate ---
kalpitàdapi bhedàdbhogavyavasthàsiddherasàrametat /
tathà hi ---
ekasminnapyàtmani sarvagate ÷arãraparimàõe 'õuparimàõe và kalpitabhedanibandhanà bhogavyavasthà dç÷yate ---
pàde me vedanà, ÷irasi me vedanà ---
iti /
na hi pàdasya ÷iraso và vedanayàbhisaübandhaþ, aj¤atvàt /
÷arãraparimàõàtmavàdino 'pi nàvayavà eva vedanàbhàjaþ, àtmanastadvirahaprasaïgàt /
syàdetat ---
aikàtmye tadvadeva dehàntarabhogànusandhànaü syàt /
anyadidànãmetat /
asti tàvadbhogavyavasthà /
api ca tatràpi na prade÷aþ prade÷àntaravedanàmanusaüdadhàti, tathehàpi na jãvo jãvàntaravedanàmanusaüdadhàtãti samànam /
tathà maõikçpàõadarpaõàdiùu sukhàdãnàü varõasaüsthànabhedavyavasthànamupalabhyate bhedàbhàve 'pi /
evaü ca muktasaüsàrivibhàgo 'pyupapannaþ /
tathà hi ---
eko 'pyàtmà prade÷aiþ sukhaduþkhàdibhiryujyamànastatra baddha iva itaratra mukta iva ca gamyate /
yathà malãmase darpaõatale malãmasaü mukhaü vi÷uddhe vi÷uddhaü darpaõarahitaü ca gamyamànaü tadupàdhidoùàsaüpçktam /
syàdetat ---
kalpanà pratipattuþ pratyayasya dharmo na vastu vyavasthàpayitumalam /
na khalu pratipattuþ pratyayamanu viparivartante vaståni /
na copacaritàtkàryamupapadyate /
na hyupacaritàgnibhàvo màõavako dahati /
udàhçtà tu vyavasthà /
satyam /
vibhramo hi saþ /
atràpi vibhramatvaü na daõóavàritam /
kalpito 'pi càhidaü÷o maraõakàryàya kalpate, pratisåryaka÷ca prakà÷akàryàya /

yadapi dç÷yenaiva draùñuranumànàddraùñçdç÷yayorbhedaþ, dç÷yasya ca sukhàdibhedopalabdhernànàtvamiti, tadapyasat /
na draùñaryaprakà÷e yato dç÷yasya siddhirastãtyuktam /
dç÷yabhedopalabdhi÷ca nàsti, pramàõasyànavacchedakatvàditi vakùyate /
dçkchakte÷càrthavattvaü svàtmopayogàt /
na ca svàtmani vçttivirodhaþ /
pradãpavatpramàõaphalavaccetyuktam /
api ca ekatva evàyaü draùñçdç÷yabhàvo 'vakalpate, draùñureva cidàtmanastathà tathà vipariõàmàdvivartanàdvà /
nànàtve tu #<[KKS_8]># vivitkasvabhàvayorasaüsçùñaparasparasvaråpayorasambaddhayoþ kãdç÷o draùñçdç÷yabhàvaþ /
na hi cityàsaüsçùñaü cetitamiti yujyate /
ekàntaþkaraõasaükràntàvastyeva sambandha iti cet, na, citeþ ÷uddhatvàdapariõàmàdapratisaükramàcca /
dç÷yà buddhi÷citisannidhestacchàyayà vivartata iti cet, atha keyaü tacchàyatà? atadàtmanastadavabhàsaþ /
na tarhi paramàrthato dç÷yaü dç÷yate /
paramàrthata÷càdç÷yamànaü draùñçvyatiriktamastãti durbhaõam /
yo 'pi manyate ---
dç÷yatayaiva dç÷yaü vyavasthàpyate, na sambandhena /
dar÷anaü ca `idam'iti paràgråpaviùayam /
sa vaktavyaþ ---
satyaü paràgråpaviùayam /
tattvekasyaivàtmanastathà tathà vipariõàmàdvivartanàdvà darpaõatala ivàtmanaþ /
tathà hi darpaõatalasthamàtmànaü vibhaktamivàtmanaþ pratyeti /
citestu vibhaktamasaüsçùñaü tayà cetyata iti duravagamam /
evaü ca draùñuravyatireko dç÷yasyàmnàyate ---
`àtmani vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' iti /
tasmàtsuùñhåktamekamiti /

kùaõikaj¤ànàtmavàdinastu savàsanakle÷asamucchedàjj¤ànoparamalakùaõàmeva brahmapràptimàhuþ /
tathà ca ÷råyate ---
`na pretya saüj¤àsti' iti /
anye tu samucchinnasakalavàsanatvàdvidhåtaviùayàkàropaplavavi÷uddhaj¤ànotpàdalakùaõàm /
anàdinidhanatve hi nàpaneyaü nopaneyaü và ki¤cidastãti tadarthàni ÷àstràõi tadarthà÷ca pravçttayo vyarthàþ syuþ /
tathà hi vidyàsvabhàvaü cet, na ki¤cinnivartavyamavàptavyaü và syàt, avidyàyà abhàvàdvidyàyà÷ca bhàvàt /
avidyàsvabhàvaü cet, tasya nityatve pårvasvabhàvatyàgàtsvabhàvàntarànàpatte÷ca /
evamubhayasvabhàvatve 'pi vidyàyàþ pràptatvàdavidyàyà÷cocchettuma÷akyatvàt /
tàn pratyàha ---
amçtamajamiti /
na ca ÷àstràõàü muktyarthànàü ca pravçttãnàü vaiyarthyam, avidyàyà nivartyatvàt /
sarvapravàdeùu cànàdirapyavidyocchedyàbhyupagamyate /
na bråmo 'nàdernoccheda iti, kiü tu nityasya brahmaõaþ svabhàvasya /
#<[KKS_9]># athàvidyà na brahmaõaþ svabhàvaþ, arthàntaraü brahmaõa àpadyeta /
na và syàt, tatra kiü nivartyam? atha matam ---
agrahaõamavidyà, sà kathamarthàntaraü syàt? na cànivartyà, sarvapramàõavyàpàràõàmagrahaõanivçttyarthatvàt /
tadapyayuktam /
tattvàgrahaõàtmikayà vidyayà nivartyate /
sà ca nityà brahmaõi /
na ca brahmaõo 'nyo 'sti, yasya tattvàgrahaõaü brahmaõi prayatnalabhyayà vidyayà nivartyeta /
brahmaõi tu yugapadgrahaõàgrahaõe vipratiùiddhe /
avipratiùedhe và na kadàcidavidyà nivartyeta /
yasya tu viparyayagrahaõamavidyà, tasya brahmaõaþ svabhàva÷cetsa nityaþ kathaü nivartyeta? asvabhàva÷cedarthàntaramàpadyeta /
kasya ca taditi vàcyam, brahmaõo 'nyasyàbhàvàt /
brahmaõa eveti cet, vipratiùedhaþ, tasya vidyàsvaråpatvàt /
avipratiùedhe và kena nivçttiþ?

atrocyate ---
nàvidyà brahmaõaþ svabhàvaþ, nàrthàntaram, nàtyantamasatã, nàpi satã /
evameveyamavidyà màyà mithyàvabhàsa ityucyate /
svabhàva÷cetkasyacit, anyo 'nanyo và paramàrtha eveti nàvidyà /
atyantàsattve khapuùpasadç÷ã na vyavahàràïgam /
tasmàdanirvacanãyà /
sarvapravàdibhi÷cetthamiyamàstheyà /
tathà hi ---
÷ånyavàdinà sattve yathàrthadar÷anam, nàvidyà /
khapuùpatulyatve na vyavahàràïgam /
vij¤ànamàtravàdino 'pi yathàvabhàsaü j¤ànasadbhàve nàrthàpahnavaþ, nãlapãtàderj¤eyàkàrasya bahiravabhàsànapahnavàt, atyantàsattve bahiravabhàsàyogàt, khapuùpavat /
bàhyàrthavàdinàmapyanityàdiùu nityàdikhyàtayo rajatàdivibhràntaya÷càvabhàsamànaråpasadbhàve nàvidyàtvama÷nuvãran /
nàtyantàsattve tannibandhanaþ ka÷cana vyavahàraþ syàt /
syàdetat ---
avabhàsamànaü råpaü mà bhåt, avabhàsastu sanneva, sa càvidyeti gãyate /
naitatsàram /
avabhàsamàne 'sati tadavabhàso 'pi satyato durniråpaþ /
avabhàsamàtraü tu syàt /
tadavabhàsa ityapi bhràntireva /
tasmànnàvidyà satã, nàpyasatãti /
ata eva càsyà nivçttiradçóhasvabhàvàyàþ, màyàmàtratvàt /
anyathàsvabhàve dçóhaü vyavasthitàyàþ kathamanyathàtvam? svabhàvahànàt /
#<[KKS_10]># ÷ånyatve svayaü nivçttatvàt /
evaü ca nàdvaitahànam, na nivartanãyasyàbhàvo và /

yattu kasyàvidyeti /
jãvànàmiti bråmaþ /
nanu na jãvà brahmaõo bhidyante /
evaü hyàha ---
`anena jãvenàtmànupravi÷ya' iti /
satyaü paramàrthataþ /
kalpanayà tu bhidyante /
kasya punaþ kalpanà bhedikà? na tàvad brahmaõaþ, tasya vidyàtmanaþ kalpanà÷ånyatvàt /
nàpi jãvànàm, kalpanàyàþ pràk tadabhàvàditaretarà÷rayaprasaïgàt ---
kalpanàdhãno hi jãvavibhàgaþ, jãvà÷rayà kalpaneti /

atra kecidàhuþ ---
vastusiddhàveva doùaþ ---
nàsiddhaü vastu vastvantaraniùpattaye 'lam, na màyàmàtre /
na hi màyàyàü kàcidanupapattiþ /
anupapadyamànàrthaiva hi màyà /
upapadyamànàrthatve yathàrthabhàvànna màyà syàt /
anye tu ---
anàditvàdubhayoravidyàjãvayorbãjàïkurasantànayoriva netaretarà÷rayamaprakëptimàvahatãti varõayanti /
tathà coktamavidyopàdànavàdibhiþ ---
`anàdiraprayojanà càvidyà' iti /
tatrànàditvànnetaretarà÷rayatvadoùaþ, aprayojanatvànna bhedaprapa¤casargaprayojanaparyanuyogàvakà÷aþ /
yadeke paryanuyu¤jate ---
`prayojanamanuddi÷ya na mando 'pi pravartate' iti, tatra parasya brahmaõaþ prapa¤casargaprayojanaü vàcyam /
na tàvatparànugrahaþ /
pràk sargàdanugràhyàõàmabhàvàt, duþkhottaratvàcca sargasya /
nàtmàrthakrãóàdiþ, àptakàmatvàditi ---
tasya avidyànibandhanatve sarge nàvakà÷aþ /
na hyavidyà prayojanamapekùya pravartate /
na hi gandharvanagaràdivibhramàþ samuddiùñaprayojanà bhavanti /
tathà `puruùasya vi÷uddhasya nà÷uddhà vikçtirbhavet' ityapi prayuktamavidyànibandhane sargavibhàge /
api ca kçtàrthànàmàptakàmànàmeva krãóàdipravçttirullàsàt /
pràrthanàparikçùñacetasàü tu rativirahiõàmanabhimataiva krãóà bhavati /
na ca vaiùamyanairghçõyadoùaþ /
na hi màyàkàrasya vividhaü prapa¤caü #<[KKS_11]># dar÷ayato 'ïgasàkalyavaikalyavibhàgena ràgadveùavibhàgaþ /
citrapustàdikçtàü và vikalàvikalàdibhedena citràõi tàni tàni kurvatàm, bàlànàü ca mçõmayàdibhiþ pratikçtibhedairvicitraiþ krãóatàü na teùu ki¤cidvaiùamyaü nairghçõyaü và /
karmà÷ayànurodhena ca vidadhato vaicitryaü na doùa ityàcàryàþ /
na cànã÷varatvadoùaþ /
na hi sevàbhedànurodhena phalabhedapradaþ prabhuraprabhurbhavati /
tathà ÷uddhasyàpya÷uddho vikàraþ /
na hi prakçtivikàrayoratyantamavailakùaõyam /
prakçtivikàrabhàva eva na syàt /
dravàõàü càpàü karakàdiþ kañhino vikàraþ, tathàcetanasya gomayasya cetano vç÷cika ityàdi bahuvidhaü prakçtivikàravailakùaõyamutprekùitavyamityalamatiprasaïgena /

nanu jãvà api brahmatattvàvyatirekàdvi÷uddhasvabhàvàþ /
tatkathaü teùvavidyàvakà÷aþ? vàrtametat /
na ca tàvadbimbàdavadàtàtpratibimbaü kçpàõàdiùu bhinnam /
atha ca tatra ÷yàmatàdira÷uddhiravakà÷aü labhate /
vibhramaþ sa iti cet, samànametajjãvànàmapya÷uddhirvibhramaþ /
anyathà duravàpaiva vi÷uddhiþ syàdityuktam /
syàdetat ---
kçpàõàdayo mukhe vibhràntihetavaþ, tathehàpi vibhramaheturvàcyaþ /
anàdau vibhrame hetvanveùaõamasàmpratamiva /
tathà ca `svapnàdivadavidyàyàþ pravçttistasya kiïkçtà' iti pratyuktam /
nanu svàbhàvikyanàdiravidyà nirhetuþ, sà kathamucchidyeta? sarva÷àstràõyeva tàvannaisargikyà avidyàyà ucchedàya prasthitàni /
api ca pàrthivànàmaõånàü ÷yàmatànàdiþ pàkajena varõena nivartyate /
nanu svàbhàvikamapi ki¤cidvilakùaõapratyayopanipàtànnivartatàm /
aikàtmyavàdinastvanàgantukàrthasya tadabhàvàtkuto nivçttiþ? na khalvàtmasvabhàva eva vidyà avidyànivartikà, avidyàyàstayà saha vçtteravirodhàt /
virodhe và nityanivçtternityamuktaü jagatsyàt /
na ca vidyàntaramàgantukaü virodhi nivartakam, aikàtmyavàde vyatiriktasya tasyàyogàt, àgantukasya brahmasvabhàvatvànupapatte÷ca /
taduktam ---

`svàbhàvikãmavidyàü tu nocchettuü ka÷cidarhati /
vilakùaõopapàte hi na÷yetsvàbhàvikaü kvacit //
#<[KKS_12]># na tvaikàtmyàbhyupàyànàü heturasti vilakùaõaþ' /
iti /

atrocyate ---
uktametajjãvànàmavidyàkaluùitatvam, na brahmaõaþ /
taddhi sadà vi÷uddhanityaprakà÷amanàgantukàrtham /
anyathà brahmabhåyaü gatasyàpi nàvidyà nivarteta /
tatrànirmokùaþ /
atha brahmaiva saüsarati brahmaiva mucyate, ekamuktau sarvamuktiprasaïgaþ /
yato bhedadar÷anena brahmaiva saüsarati, abhedadar÷anena ca mucyate /
teùàü ca nisargajàvidyàkaluùàõàü vilakùaõapratyayavidyodayenopapadyate 'vidyànivçttiþ /
na hi jãveùu nisargajà vidyàsti /
avidyaiva hi naisargikã /
tasyà àgantukyà vidyayà pravilayaþ /
avyatireke 'pi ca brahmaõo jãvànàü bimbapratibimbavadvidyàvidyàvyavasthà vyàkhyàtà /
kena punarupàyenàvidyà nivartate? ÷ravaõamananadhyànàbhyàsairbrahmacaryàdibhi÷ca sàdhanabhedaiþ ÷àstroktaiþ /
katham? yo 'yaü ÷ravaõamananapårvako dhyànàbhyàsaþ pratiùiddhàkhilabhedaprapa¤ce `sa eùa neti neti'àtmani, sa vyaktameva bhedadar÷anapratiyogã tannivartayati /
sa ca sàmànyena bhedadar÷anaü pravilàpayannàtmanàpi pravilãyate /
na ca ÷rotç÷ravaõa÷rotavyàdivibhàgaparihàõyà vibhàgàntaranivçttiviùayàþ ÷ravaõàdayaþ, api tu sàmànyena /
tathà ca tasminnapi pravilãne svacchaþ pari÷uddho 'syàtmà prakà÷ate /
yathà rajaþsamparkakaluùitamudakaü dravyavi÷eùacårõarajaþ prakùiptaü rajontaràõi saüharatsvayamapi saühriyamàõaü svacchàü svaråpàvasthàmupanayati, evameva ÷ravaõàdibhirbhedadar÷ane pravilãyamàne vi÷eùàbhàvàttadgate ca bhede, svacche pari÷uddhe svaråpe jãvo 'vatiùñhate /
avidyayaiva tu brahmaõo jãvo vibhaktaþ, tannivçttau brahmasvaråpameva bhavati /
yathà ghañàdibhede tadàkà÷aü pari÷uddhaü paramàkà÷ameva bhavati /
syàdetat ---
kathaü bhedenaiva bhedaþ pratisaühriyate? bhedapratipakùatvàt, yathà rajasà rajaþ ---
ityuktam /
vyaktameva bhedàtãtabrahmaõi ÷ravaõamananadhyànàbhyàsànàü bhedadar÷anapratipakùatvamavidyànubandhe 'pi /
yathà payaþ payo jarayati #<[KKS_13]># svayaü ca jãryati, yathà ca viùaü viùàntaraü ÷amayati svayaü ca ÷àmyati /
yathoktam ---

`vidyàü càvidyàü ca yastadvedobhayaü saha /
avidyayà mçtyuü tãrtvà vidyayàmçtama÷nute' //


etaduktaü bhavati ---
vidyàvidye dve apyupàyopeyabhàvàtsahite /
nàvidyàmantareõa vidyodayo 'sti /
sàdhyà tarhi, tathà ca kçtakatvàdanityatvam, ata àha ---
avidyayà mçtyumiti /
eùo 'rthaþ ---
nàvidyà vidyàyàþ sàdhanam /
kiü tvavidyayà ÷ravaõàdilakùaõayàpyavidyaiva nivartate /
mçtyurityavidyaivocyate /
tasyàü nivçttàyàü vidyàråpopalakùitamamçtama÷nute svaråpàvasthànaü sphañikamaõirivopàdhyà÷rayanibandhanoparàgatyàgàt /
antareõa prayatnàntaraü vidyàsvaråpe 'vatiùñhata iti /
anyo 'rthaþ ---
nàvidyà vidyàrahitàsti /
tathà hi ---
bhedadar÷anamapi na prakà÷a÷ånyam /
tadabhàve na bhedaþ prakà÷eta /
tasmàtpara eva prakà÷astathà tathà prakà÷ate /
yathoktam ---
`tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' iti /
kiü tvavidyànubaddhaþ /
yathoktam ---
`sarvaü dar÷anamanyånamavikalpaü vikalpitamiva tvayamàntaraþ puruùo 'bhimanyate' /
tathà na vidyà aikàtmya÷ravaõàdilakùaõà vinàvidyayà, ÷rotç÷ravaõàdivibhàgànubaddhatvàt /
tatràvidyayaiva vidyàpratyàsannayà vibhàgadar÷anamavidyàü tãrtvà vidyàlakùaõe nitye svaråpe 'vatiùñhate, pratibimbakaluùitamivodakaü tannivçttau /
syàdetat ---
aikàtmye vibhàgasyàsatyatvàt, tadadhiùñhàna÷ravaõàdayo 'pyasatyàþ kathaü kasmaicitkàryàya syuþ? asatyàcca satyapratipattirmithyaiva, yathà dhåma iti mithyàgçhãtàdbàùpàditi /
ucyate /
nàyaü niyamaþ ---
asatyaü na kasmaicitkàryàya bhavatãti /
bhavati hi màyà prãterbhayasya ca nimittam, asatyaü ca #<[KKS_14]># satyapratipatteþ, yathà rekhàgavayo lipyakùaràõi ca /
syàdetat ---
svaråpeõedaü satyam, na ÷ånyam /

aikàtmyavàdinastu svaråpeõàpyupàyànàmasatyatà /
ucyate ---
santu svaråpeõa satyàþ /
yena tu råpeõa pratipàdakàstadasatyam /
kàryopayogarahità svaråpasatyatà vyarthà /
api ca abhedadar÷anopàyà api na svaråpeõa mithyà, yato brahmaivaiùàü svaråpam /
tatra brahmaivàvidyànubaddhaü brahmapràptyupàyaþ, yathà rekhàdayaþ `kakàro 'yam, gavayo 'yam'ityavidyamànaråpeõaiva varõàdãnàü bodhakàþ /
yo 'pi manyate ---
na rekhàgavayo gavayatvena gavayàntaràõàü pratipattihetuþ, na rekhà varõatvena /
kiü tu sàdç÷yàt ---
etatsadç÷o gavaya iti, rekhà ca samayàt ---
ãdç÷ãü rekhàü dçùñvàyaü varõaþ smartavya iti /
tasya lokavirodhaþ /
tathà hi ---
bàlà hi rekhàsu varõatvenaiva vyutpàdyante loke 'bhedena ca vyapade÷aþ ---
`ayaü gavayaþ'ityàkhyàtuþ, pratipattu÷ca ---
`gavayo 'yaü mayà dçùñaþ' iti /
tathàsatyàtpratibimbàccàdçùñasya pratibimbahetorvi÷iùñade÷àvasthasyànumànaü na mçùà /
÷abdàcca nityàdasatyadãrghàdivibhàgabhàjo 'rthabhedapratipattirna mithyà /
tathà mithyàhidaü÷o maraõahetuþ /
tata÷ca maraõamårcchàdyanumànaü na vitatham, kàlàdi bhedayuktàtsatyàhidaü÷àdiva /

yasyaiva kùaõikaj¤ànamàtmà tasyaiva tåpaneyàpaneyàsambhavànmokùa÷ostràõàü muktyarthànàü ca pravçttãnàü vaiyarthyam /
kùaõikasya svarasenaiva nirvàõàt, anàdheyàti÷ayatvàcca /
ekasmin kùaõe vi÷eùàvi÷eùavibhàgàbhàvàt, kùaõasyàbhedyatvàt /
yadi matam ---
santatàvupaneyamapaneyaü ca samastãti, tadasat /
kartà bhoktà ca saüsàrã /
na ca santatiravastutvàtkartrã bhoktrã và /
kathaü vàsato muktibandhau? atha matam ---
nàtyantamasatã santatiþ, nàpi satã, kalpanayà tu satã, tadvimokùàya ÷àstràõi pravçttaya÷ceti /
kalpitastarhi saüsarati vimucyate ca /
kalpitaviùayau ca saüsàravimokùàvapi kalpi #<[KKS_15]># tàveva /
tadetadasmàbhirucyamànaü kiü na bhavato 'bhimatam? uktametat ---
kalpitaviùayàveva saüsàramokùau, na parasmin paramàrthe /
api càbhyupagamyàpi kùaõikaü vij¤ànamanàdinidhanàyà eva santatermuktisaüsàràvabhyupetau /
tathà hi ---
santateranàditvàtsaüsàrasyàvastutvàcca notpàdaþ /
nocchedaþ, avastutvàdantyakùaõànupapatte÷ca /
sa hyantyaþ kùaõaþ ki¤citkàryamàrabheta và, na và /
àrambhe nàntya iti tadabhàvànnocchedaþ /
anàrambhe sarva÷aktivirahàdasallakùaõàttasyàsattvam /
tasminnasati sarve 'pyanenaiva krameõàsantaþ santàninaþ syuþ /
tadabhàve santàna eva nàsti, kasyocchedaþ? athàrabhata eva kàryamantyaþ santànàntare sàrvaj¤e, sati hetuphalabhàve kathaü santànàntaram? na hetuphalabhàvàdanyadekasantatervyavasthàpakam /
na hetuphalabhàvamàtràdekasantativyavasthà, api tu upàdànahetuphalabhàvàt /
na ca sàrvaj¤asya j¤ànasya caramakùaõa upàdànam /
àlambanapratyayo hi saþ /
samanantarapratyaya÷copàdànam /
svasantatipatitasamanantarapratyayajanyaü ca sàrvaj¤aü j¤ànam /
àlambanapratyayo 'sya caramakùaõaþ /
yadi tulyajàtãyamupàdànam, na muktacittasàrvaj¤aj¤ànayostulyajàtãyatà nàsti /
yo 'pi manyate ---
vilakùaõakàrye santatyuccheda iti, tasya råpaj¤ànaprabandhe viùayàntaravij¤ànànnirvàõaprasaïgaþ /
kathaü cittulyatàyàmanirvàõamityalamatiprasaïgena /

kecittu ---
vij¤ànaguõamavij¤ànasvabhàvamàtmatattvamicchantaþ samutkhàtasakalavi÷eùaguõe svaråpe tasya sthitiü brahmapràptimàhuþ /
sà hi tasyàvasthà dehendriyàdyupàdhibhirakçtàvacchedà bçhatã brahmeti gãyate /
j¤ànasvabhàvatve ca sarvagatasya dehendriyanirapekùasya nityatvàjj¤ànasvaråpasya sannihitavividhaj¤eyabhedasya bçhattaraþ saüsàraþ syàt /
atha na vijànàti ki¤cit, na tarhi j¤ànasvaråpaþ /
sakarmako hi jànàtyartho nàsati karmasambandhe yujyate /
tàn pratyàha ---
vij¤ànamiti /
kutaþ? ÷råyate hi ---
`satyaü j¤ànamanantaü brahma'  `vij¤ànamànandam' ityàdi /
na coktadoùaþ /
yathà dàhako 'pi vahnirupanãtaü dàhyaü dahati, nànupanãtamadàhyaü ca /
yathà ca sphañikadarpaõàdayaþ #<[KKS_16]># svacchàþ prakà÷asvabhàvà api yadevopanidhãyate yogyaü ca tacchàyàpattyà tadeva dar÷ayanti /
evamayaü puruùo bhogàyatana÷arãrastho bhogasàdhanendriyopanãtàn ÷abdàdãn bhuïkte, tacchàyàpattyà nityacaitanyo 'pi /
ata÷ca na sarvasya sarvadar÷itvaprasaïgaþ /
na ca muktau bàhyaviùayopabhogaþ /
syàdetat ---
sarvagatasya sarvameva viùayatvena vartate /
tatra kimupaneyam? ucyate ---
yasyàpyaj¤asyàtmano j¤ànaü manaþsaüyogàdijanyam, tasyàpi sarvamanobhiþ sarvàtmanàü saüyogàtkathamupabhogavyavasthà? manaþsaüyogamukhena sarve hi tadviùayà viùayatve 'sya vartante /
athàsya karmanibandhanatvàdupabhogasya karmanimittà vyavasthà, sà citiråpàtmavàdino 'pi na daõóavàrità /
api càsyàbhedadar÷anapariniùpattyà sarvasminnàtmabhàvamàpanne dç÷yàbhàvàdeva na dar÷anaü dçksvabhàvasyàpi dagdhuriva vahnerdàhyàbhàvànna dàhaþ, prakà÷asyeva ca prakà÷yàbhàvànna prakà÷akatà /
taduktam ---
`na hi draùñurdçùñerviparilopo vidyate, avinà÷itvàt /
na tu tad dvitãyamasti tato 'nyadvibhaktam, yatpa÷yet'  `yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåt' ityàdi /
vij¤ànàdivi÷eùaguõanivçttilakùaõà ca muktirucchedapakùànna bhidyate /
na hi sato 'pyàtyantiko dar÷anàbhàvo 'bhàvàdvi÷iùyate /
ka÷ca sarvataþ preyasa àtmano 'bhàvamabhikàïkùedityapuruùàrtho mokùaþ syàt /
syàdetat ---
vividhaduþkhopa÷amatvàdàtmocchedo 'pi puruùeõàrthyate /
dç÷yante hi tãvrapàparogagrastàþ svocchedàya yatamànàþ /
satyaü pravçddhagadonmålitanikhilasukhà duþkhamayãmiva mårtimudvahantaþ /
na tvevaü saüsàriõo vividhavicitradevàdyànandabhàginaþ /
tatra yathà vividhaduþkhoparamatvàtpuruùàrthatvam, tathà vividhasukhoparamatvàdapuruùàrthatvamapi /
yasya tu nirmçùñanikhiladuþkhànuùaïgà paramànandasaüvedanàvasthà tasyaivaikàntikaü puruùàrthatvamityalamatiprasaïgena /

akùaramiti ÷abdàtmatàmàha, vi÷eùeõa sàmànyasya lakùaõàt /
apariõàmitvaü và, pariõàme pårvadharmanivçtteþ kùaraõasya bhàvàt, tadvyudàsena /
kathaü #<[KKS_17]># tàvacchabdàtmatà? `paraü càparaü ca brahma yadoïkàraþ'ityàdi÷rutibhyaþ /
na cedamabhidheyàpekùam, kàrapratyayàntasya ÷abdasvaråpaparatvàt /
avarõàdapi varõasamudàyàtparaþ kàrapratyayo dç÷yate ---
`evakàraþ kimarthaþ?'  `kimartha÷cakàraþ?' iti /
nanvidamanyathaiva vyàcakùate ---
sarvavi÷eùàtigasya brahmaõa upàsituma÷akyatvàtpratãkopade÷o 'yam /
asminnàlambane brahmopàsitavyam /
yathà devatàyàþ sàkùàtpåjàsambhavàttallà¤chane dàruõya÷mani và påjàvidhànaü tadbuddhyà, tathà dhyàtà devatà sà prasãdatãti /
anena vàbhidhànena taddhyeyam, praõavasya tadabhidhànatvàt /
ucyate ---
`omityàtmànaü dhyàyatha'  `omiti yu¤jãta'iti yatra yogàïgatà ÷råyate tatraivam /
yatra tu yu¤jãtetyàdera÷ravaõàttàdàtmya eva paryavasyati vàkyam, tatra nettham /
yathà `omiti brahma, omitãdaü sarvam' iti /
atra hi sarvavàganugamena tadatyàgàdoïkàro vàcastattvamiti dar÷ayitvà vàgråpàtyàgàcca råpaprapa¤casya `oïkàra evedaü sarvam'ityupasaüharati /
yatràpi `etenaiva paraü puruùamabhidhyàyãta' iti ÷ravaõam, tadapi sarvàtmabhàvapratipàdanapårvakam /
na ca sarvàtmabhàva aupacàrikaþ stutyartha iti yuktam, mukhyàrthatve 'pyavirodhàt /
sarvasya hi pratyakùàdyanavaseyaü ÷àstragamyamidaü råpaü na viruddhyate /
na hi pramàõàntareõànavagamaþ pramàõàntarasya viùayamapaharati /
`tasmàdvidvàn' iti ca sàrvàtmavida eva tena dhyànopade÷aþ /
na ca tadanyataþ /
tasmàdanantarameva vàkyaü tatra paryavasitam /
tato 'dhigatasàrvàtmyasya sato dhyànopade÷aþ /
atha và ---
`vàgeva vi÷và bhuvanàni jaj¤e vàgevedaü bubhuje vàguvàca'ityàdau vàcaþ sàrvàtmyaü ÷råyate /
tathà vàksåkte vàcaþ sarvàtmatvaü sarve÷itvaü ca pradar÷itam ---
`ahaü rudrebhirvasubhi÷caràmi' iti vàcaiva /
yathàtmani pratibuddhena #<[KKS_18]># vàmadevena ---
`ahaü manurabhavaü sårya÷ca' iti /
api ca prakçtiråpànvità vikàràþ /
vàgråpànvitaü ca jagat /
ato vàco vipariõàmo vivarto vàvasãyate /
kathaü tadanugamaþ? taduparàgavij¤ànavedanãyatvàt /
tathà hi dhåmàdatràgniriti pratipattervyadhikaraõatayà vyaktaü vailakùaõyaü ÷abdàdarthàvagamasya saüvedyate sarveõa /
ita÷caitadevam ---
yastu ÷abdayorvi÷eùyavi÷eùaõabhàvo 'vagamyate `nãlamutpalam' iti, arthagata evàsau /
anyathà yathà `årdhvatve kàkanilayanàtsthàõuþ'iti parasparavyavacchinnàbhyàmarthàbhyàmarthàntarapratãtiþ, tathà syàt /
api ca dhåma iva ÷abde pratipattihetau na tàdråpyeõa ni÷cayaþ syàt /
na ca dhåmàtpramàõàntaràdvàgnau ni÷cayo dhåmaråpànukàrã bhavati /
bhavati tu pramàõàntaràdapyartheùu ni÷cayaþ ÷abdaråpaparàmar÷ã /
taddar÷anàcchabdàdapi pratipattau tathà pratipattiþ, na tvànantaryanimittà bhràntirityadhyavasyàmaþ /
bàlànàmapi ca yeyamanyaparihàreõa stanàdau pravçttiþ, sà na `idam'ityani÷cinvatàü bhavitumarhati /
nàni÷cite sthàõau puruùe vànyataranibandhanà pravçttiþ /
na ca ni÷cayaþ ÷abdànuràga÷ånya iti teùàmapi pårvajanma÷abdabhàvanàbhàjàü vàgråpoparaktameva j¤ànaü ni÷cãyate /
tathà ca tadråpopagràhyaü jagattadvivarta iti pratãmaþ /
api ca santyarthà vyàvahàrikàþ, yeùàü na ÷abdavivartàdanyattattvam /
tatsàmànyàditare 'pi tathàvasàtavyàþ /
yathà `kuryàt, na kuryàt' iti vidhiniùedhau, vàkyàrthaþ, samåhaþ, asanta÷càlàtacakra÷a÷aviùàõàdayaþ /
tatra na tàvadvidhiniùedhau bhåte pravçttinivçttã, na ca vartamàne, na bhaviùyantyau /
apàkùãtpacati pakùyatãtyavi÷eùaprasaïgàt /
kàrye iti cet /
na, kàlatrayàtirekeõa kàryatvasyàniråpaõàt /
tasmàtpravçttinivçttyanuguõamavastukaü pratibhàmàtraü vidhiniùedha÷ca syàtàm /
na cànàlambanà j¤ànasvabhàvatvàtpratibhà yuktà /
na ca sà ÷abdaråpaparàmar÷avikalà /
tasmàtpravçttinivçttyànuguõyena ÷abdatattvameva #<[KKS_19]># tathà tathàvabhàsata iti sàmpratam /
evaü vàkyàrthaþ /
saüsargo na saüsargivyatirekeõa ka÷cit, na saüsargyasaüsargiråpàtiriktaþ /
na j¤eya÷ånyaü j¤ànam /
na vikalpapratyayo vàgråpoparàgarahita iti vàktattvameva tathà tathà vivartata iti nyàyyam /
evaü samåhe vanàdàvasatsu càlàtacakràdiùu yojanãyam /
api ca yadyapi ùaójàdiùu gavàdiùu ca pràk ÷abdàjj¤ànamasti, tathàpi na tàdçk, yàdçk ÷abdanive÷àduttarasmin kàle /

aviviktà hi pràk pratipattiþ, sphuñatarà vivekavatã pa÷càt /
tathà ca gopàlàvipàlàdayo vivekaj¤ànasiddhaye saüj¤àü nive÷ayanti /
evaü ca ÷abdasaüspar÷e 'rthe bodhotkarùadar÷anàttatpratihàre ca saücetitànàmapyasaücetitakalpatvàtpathi gacchatastçõàdãnàmapakarùàdvàgråpàdhãnameva cita÷cititvam /
vàk÷aktireva và citiþ /
tatpratisaühàre 'pi såkùmà vàk÷aktirityeke /
sarvathà vàgråpàdhãno j¤eyabodha iti sarvaü j¤eyaü vàgråpànvitaü gamyata iti tadvikàrastadvivarto và /
mçda iva ghañàdayaþ, candramasa iva jalataraïgacandramasa iti /
anye tu ---
mçdàdidçùñàntadar÷anàtpariõàmitàü brahmaõo manyante /
tadapàkriyate ---
akùaramiti /
kutaþ? `dhruvaþ'  `nityaþ'iti tatra tatra ÷ruteþ /
atha matam ---
pariõàmitve 'pi tattvàvighàtànna nityatà vyàhanyate /
yathoktam ---
`yasmin vikriyamàõe 'pi tattvaü na vihanyate tadapi nityam' iti /
satyam /
tathàpi tu yadvi÷uddhamàtmaråpaü tasyàbhàvàtsarvàtmanà pariõatàvanityatvam, ekade÷apariõatau sàvayavatvànnityatvamekatvaü ca vyàhanyete /
tadetadvi÷uddhatvaü nityatvamekatvaü càkà÷akalpe brahmaõyavakalpate /
kalpitàvacchede 'kalpitàvacchedamapyàkà÷amanavacchinnamastyeva /
atha kalpitaikade÷apariõàmaþ sa kalpanayaiveti suùñhåktam ---
akùaramiti /

kecit `sarvagandhaþ sarvarasaþ'ityàdi÷ruteþ sarvàtmatàü brahmaõa upàgaman /
evaü ca viùayopabhogopapatteþ prakà÷asvabhàvasyàtmano viùayàþ, yuktam, yatprakà÷eran /
anyatve tu jaóànàü prakà÷anamasambhàvanãyamiti /

#<[KKS_20]># tàn pratyàha ---
asarvamiti /
kutaþ? `asthålamanaõvahrasvam' iti sarvabhedoparàgapratiùedhàt /
sarvabhedàviyogàccànirmokùaþ /
na hi svabhàvàdviyojayituü vastu ÷akyam, vahnirivauùõyàt /
athàpi katha¤cidviyojyeta, tathàpi bhedaprapa¤caprabandhasyànucchedàdviyogàbhàvànnityasaüsàrità syàt /
sarvathà a÷anàyàpipàsàdiprapa¤co 'syàtmà /
tatprapa¤casya cocchedo neùyate /
tatraikàtmyavàdino 'nirmokùaþ /
àtmabhedavàdinastu kasyaciducchinnaþ kasyacinneti muktasaüsàrivibhàgaþ /
tasmànna prapa¤càtmakaü brahma, avidyàvikrãóitameva prapa¤ca iti sàmpratam /

yadi tarhyavidyàkrãóitameva prapa¤caþ, prapa¤ca÷ånyatà tarhi paramàrthaþ /
saivàstu brahma, paramàrthatvàt /
tathà ca prapa¤caniùedhenaiva tadråpaü ÷ràvyate ---
`sa eùa neti neti'  `asthålamanaõvahrasvam' iti ca /
tatràha ---
sarvamiti /
etaduktaü bhavati ---
brahmaõo na sarvàtmatà /
sarvaü tu brahmàtmakam, brahmaråpeõa råpavat, na tu ÷ånyameva, nityamuktiprasaïgena tadarthopade÷apravçttivaiyarthyaprasaïgàt /
nityamuktitve 'pyavidyànibandhanaþ saüsàraþ iti cet /
yadi grahaõàbhàvo 'vidyà, kathaü tarhi tannibandhanaþ saüsàraþ? muktàvapi tasya tulyatvàt, tadvadeva na ki¤citprakà÷eta /
athàyathàrthagrahaõamavidyà, na tarhi sarva÷ånyatà /
`tenedaü pårõaü puruùeõa sarvam' iti ÷ruteþ, `àtmaivedaü sarvam' iti ca sarvasminnàtmopade÷àt, `kathamasataþ sajjàyeta' iti ca svayaü ÷ånyatàyà niùedhàt /
bhàvo hi yathàvadaprakà÷amàno 'dhyastàvidyamànaråpaþ prakà÷ate /
÷ånye tu kvàdhyàsaþ, kiü prakà÷atàmiti nirbãjataiva syàt /
`vij¤ànamànandam' iti råpopade÷àcca na sarvàbhàvamàtraü brahma, api tu sarvasyàtmeti /
kecittu kevalasya sukhasyàdar÷anàdduþkhàvinàbhàvànnàstyavasthà duþkhasaüspar÷avivikteti manyante /
na hi ka÷cijjantuþ sukhyevopalabhyate, duþkhyeva và /
#<[KKS_21]># duþkhavata eva tu sukhaü sukhatve 'vatiùñhate /
tàpavata eva candanasaüspar÷aþ sukham /
tatràha ---
abhayamiti /
sarvabhayavinirmuktà hi brahmàvasthà /
na càtràlpãyànapi kle÷aþ, asakçdabhaya÷ruteþ `abhayaü vai brahma' ityàdi /
tathà hi na svàbhàvikaü bhayaü brahmaõi, ànandaråpeõa virodhàt /
nàgantukaü hetumat, dvitãyàbhàvàt /
taduktam `dvitãyàdvai bhayaü bhavati' iti /
na ca duþkhanivçttiråpaü sukham, yena duþkhitasyaiva sukhaü sukhatve 'vatiùñheta iti prapa¤citametatpurastàt /

aparaþ prakàraþ ---
iha kecinmuktàbhimatànàmapi punaràvçttibhayaü manyante /
iha hi vij¤ànàtmàno brahmaõo vibhaktàþ syuþ, avibhaktà và /
svato brahmaõaiva và vibhajyeran bhogàrthaü krãóàrthaü vibhåtikhyàpanàrthaü và svabhàvàdvà /
% avidyànibandhano và tadvibhàgaþ /
vij¤ànàtmàna eva và brahma÷abdàbhidheyàþ, nànyadbrahma /
% teùàü karmàvidyànibandhanaþ saüsàraþ, draùñçdç÷yayoþ parasparayogyatànibandhano và /
% tatra yogyatànibandhanatve yogyatàyà anapàyàtpunaràvçttibhayamapracyutam /
atha kçtakàryatvànna punaràvçttiþ, sakçcchabdàdyupalabdhau na punastadupalabdhiþ syàt /
athànantavikàrà prakçtiþ sarvàtmanopalabdhau nivartate, avikçtaråpàntaropalabdhaye ca pravartata eva /
ànantyàdeva tarhi na sarvàtmanopalabdhiþ saübhavatãti guõapuruùànyatàkhyàtimato 'pi punaràvçttiþ saübhàvyeta /
avidyàpårvakarmanibandhanatve 'pyanàdau saüsàre 'nantatvàtkarmaõàmaniyatavipàkakàlatvàcca pratisargàvasthàyà iva muktyavasthàyà api pratyudàvçttibhayaü na vyàvartate /
avidyànibandhanatve 'pi tasyà nirhetutvànniùprayojanatvàcca pravçttestathaiva punaþ punaþ pravçttiþ kena vàryate /
tathà ca suùupte brahmapràpteþ pratyudàvçttirdç÷yate /
svatantre tu brahmaõi vibhaktànàü jãvànàü dehendriyopabhogahetàvavibhaktànàü và vibhajya bhogàdibhirhetubhirna punardehàdibhedo na sambhàvyate /
svatantro hi krãóayà svàtantryakhyàpanena #<[KKS_22]># và svabhàvena và punarbadhnãyàllaukika ive÷varaþ /
athaiùa karmàpekùaþ, na karmasvasya svàtantryam /
tathàpi karmaõàmànantyàdvipàkakàlaniyamàbhàvàcca kalpa÷atàtikrame 'pi pràptavipàkakàlebhyaþ karmabhyaþ punarbandhaþ sambhàvyate /
yato naikabhavikaþ karmà÷ayaþ, na hyasya pràyaõamevàbhivya¤jakamapi tu de÷akàlàdayo 'pi /
tathà hi ---
ekasminnapi dehe krameõa karmaphalabhogo dç÷yate, viruddhajàtibhoganimittànàü ca karmaõàü yugapadàvàpagamanànupapatteþ, garbhamçtyånàü càkarmaõàü vimuktiprasaïgàt (Ms B; vimuktiprasaïgaþ -- edition) /
tatrocyate ---
abhayamiti /
parà hãyaü kùemapràptiþ ÷råyate /
nàsyàü punaþsaüsàrabhayamasti /
na tàvatkarmanimittaþ punaþsaüsàraþ, vidyayà pràya÷cittenevàkçtabhogànàmanantànàmapi karmaõàü prakùayàt /
uktaü hi ---
`j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute tathà' iti /
tathà `kùãyante càsya karmàõi' iti /
athavà vidyayàvidyànivçttau pravilãna eva % kartçkarmaphalapravibhàgaþ /
tasya kutaþ sambhavaþ /
nàpyavidyànimittaþ, tatpravçttihetorabhàvàt /
anàdirhyavidyà, anàditvàdeva na hetumapekùate /
pràgabhàve hi hetuvyàpàraþ, asati pràgabhàve kadà heturvyàpriyeta /
na hi sato hetukçtyamasti, vidyayà tåcchinnà pràgasatã pravartamànà nàkasmàtpravartitumarhati /
suùupte tu vikùepamàtraü nivçttam, tatsaüskàro 'grahaõaü ca naiva nivçtte /
anyathà na turãyàdbhidyeta /
vikùepamàtràbhàvàttu brahmapràptyabhidhànam /
tasmàtsuùñhåktam ---
abhayamiti /

kena punaþ pramàõenàsyàrthasya samadhigamaþ /
na tàvatpratyakùeõa, tasyaitadviparãtabhedaviùayatvàt /
nàpyanumànena, tatpårvakatvàt /
nopamànena, sàdç÷yaviùayatvàt, tasya ca bhedàdhiùñhànatvàt /
arthàpattistu viparyaye, na bhedamantareõa ka÷cidvyavahàra upapadyate yataþ /
abhedo 'pi hi pramàtràdivibhàgàdçte duravagamaþ /
abhàvo 'pi na bhàvaråpatattvàvagamàyàlam /
nàpi #<[KKS_23]># prapa¤càbhàvàvagamàya, pratyakùàdiùu satsu tadasaübhavàt /
àgamo 'pi na tàvadàptapraõetçko 'tra kramate, pramàõàntaràdhigatagocaratvàt /
nàpi svatantraþ, vidhiniùedharåpatvàt, tayo÷ca sthite tattve 'saübhavàt /
nàpi tadanapekùaü vyavasthitavastuviùayameva pràmàõyam, bhåtànuvàdatve pramàõàntaràpekùatvàt /
lokàcca ÷abdasàmarthyàdhigamaþ /
tatra kàryaparatayaiva kàryànvayiùvartheùu padàni prayujyante, tathàrthavattvàt /
na hi pravçttinivçtti÷ånyasya vacasaþ ka÷cidarthaþ /
api ca na bhåtànuvàdàdvacasaþ sambandhànugamaþ, api tu pravartakàt /
pravçttyà hyanumàyàrthapratyayaü tatra ÷abdasya sàmarthyapratãtiþ (@pratãteþ -- edition) tathà ca na pravçttisambandharahiteùvartheùu ÷abdànàü ÷aktirgamyate /
tathà satyanavagatasàmarthyàþ ÷abdà bhåte 'rthe kathaü tadavagamayeyuþ /
api ca pramàõàntaràvasita÷cetso 'rthaþ, na ÷abdasya tatra pràmàõyam /
athànavasitaþ, nataràm /
apadàrthatve vàkyaviùayatvàsambhavàt /
padàrtha eva hi vi÷iùñatayà vàkyàrthãbhavati /
atyantàparidçùñastu padàdanavagamyamànaþ padàrthasaüsargàtmake vàkyàrthe na guõatvena pradhànatvena vànuprave÷amarhati /

api ca pralãnanikhilàvacchedaü tattvamagocara eva pratipatteþ /
sarvà hi pratipattiþ ---
`evam, naivam' iti vyavacchedena pravartate /
anyathà na ka÷citpratipannaþ syàt /
sarvavi÷eùapratyastamaye tu kathaü pratipattiþ syàdityatràha ---

#<àmnàyataþ prasiddhiü ca kavayo 'sya pracakùate /
bhedaprapa¤cavilayadvàreõa ca niråpaõàm  // MBs_1.2 //>#


bhåtàrthavàditve 'pyapauruùeyasya na sàpekùatvamiti vakùyate /
na ca kàryaniùñhànyeva loke vacàüsi /
tathà hi priyàkhyànàni `diùñyà vardhase, putraste jàtaþ' iti na pravçttaye nivçttaye và, dç÷yante ca sukhotpàdanaprayojanàni /
na ca sukhã bhava iti tatra pravçttirupadi÷yate, vastusàmarthyàdeva tatsiddherupade÷asyànapekùaõàt /
atha matam ---
asti tàvattatra pravçttivi÷eùaþ, vacasa÷ca tatra tàtparyam /
satyam /
utpattyà tàtparyam, na pratipattyà /
pratipattistu bhåtàrthaniùñhaiva /
na ca bhåtàrthaparyavasitasyaiva ÷abdasya #<[KKS_24]># prayojanavattve pravçttyavadhirvyàpàraþ kalpayituü ÷akyate /
api copàye vàpravçttaþ puruùaþ pravartyate, aj¤àtopàyatvàdvà upeye pràgapravçtta upàyapraj¤àpanadvàreõa tatra /
iha na tàvadupàye putrajanmani, tasya niùpannatvàt /
nopeye sukhe, tadarthavyàpàràntaràbhàvàt /
tathà durjanavacanànyapriyàkhyànàni viùàdaprayojanàni na pravçttiü nivçttiü vopadi÷anti pårveõaiva nyàyena /
tathà rajjuveùñitasya sarpaveùñitamàtmànaü manyamànasya bhayanivçttaye tattvàkhyànaü dç÷yate, na tu tatra `mà bhaiùãþ' iti niyogaþ /
tatra hi niyogo bhavati, yatra niyogàrthaü pratibudhya puruùo buddhipårvaü niyogasàmarthyàdicchayà và punaþ pravartate nivartate và /
iha tu tattvapratipattimàtrànniyogecchànapekùasya hetvabhàvàdeva tasya bhayanivçttiþ /
na ca bhayanivçttau puruùàrthatvàtsvayaüpravçttaþ puruùo niyojyaþ, nàpi tadupàye tattvapratipattau, `rajjuþ, na sarpaþ' iti ÷abdàdeva tadutpatteþ, ÷abdàrthapratipattyuttarakàlasya ca vyàpàrasya vidhinibandhanatvàt /
tathà dårade÷avçttàntàkhyànàni pçùñavatàü kutåhalinàmautsukyanivçttyarthàni bhåtàrthaparyavasitàni na hànàyopàdànàya và /

yatràpi (api ca yatràpi edition) bhåtàrthapratipattau hànamupàdànaü và saübhavati, `eùa pratirodhakavànadhvà, nidhimàneùa bhåbhàgaþ' iti /
tatràpi hànopàdànayoþ ÷abdo vyàpriyate, bhåtàrthopakùayàt /
÷abdàdbhåtamarthaü pratipadya tasya pramàõàntaràvagatàmupakàrahetutàmapakàrahetutàü và saüsmçtya icchayà pravartate dveùeõa nivartate và /
nanu prayoktà buddhipårvakàrã ÷rotuþ pravçttyarthaü nivçttyarthaü và vacanaü prayuïkte /
tathà ca pravçttinivçttiparyavasitameva /
idaü hi tatra prayoktavyaü na prayujyate `na gantavyamanenàdhvanà' tathà `gçhàõeto nidhim' iti /
naitatsàram /
bhåtàrthaparyavasitasyàpi vacaso bhåtàrthàvagamamukhena pravçttinivçttyaïgabhàvo yato na vyàhanyate pratyakùàdãnàmiva /
bhåtàrthapramàparisamàptavyàpçtayaþ pratyakùàdayo màtrayàpyagocarãkçtapravçttinivçttayo na pravçttinivçttyaïgabhàvaü #<[KKS_25]># jahati, tathà ÷abdo 'pãti na ki¤citpraduùyati /
prayoktrabhisaühite pravçttinivçttã iti cet, na prayoktrabhisaüdhànàcchabdàrthatvamapi tu sàmarthyàt /
anyathà nidhipràptidvàrikà nànàvidhapuruùàrthàvàptirapi tasyàbhisaühiteti ÷abdàrthaþ syàt /
yadà ca pravçttiü nivçttiü vàbhisaüdhàya ki¤citpratyakùàdibhirjij¤àsyate, tadàbhisaühite api pravçttinivçttã na pratyakùàdiprameye /
tadàbhisaühite api pravçttinivçttã na ÷abdàrthau /
ita÷caitadevam (ita÷ca tadevam -- edition) ---
yatkasyacidupàdànabuddhiþ, anyasyopekùà /
÷abdàrthatve hi sarveùàmupàdànabuddhireva syàt /

na ca pravartakavàkyavyavahàràdeva sambandhàvagamaþ, yena pravçttiparataivàvagamyeta /
anyathàpi dar÷anàt /
`devadattaþ kàùñhaiþ sthàlyàmodanaü pacati'ityavyutpannakàùñha÷abdàrtho vyutpannetarapadàrtho vyutpannavibhaktyartha÷ca yatpacatyarthe karaõaü pa÷yati tasya kàùñhapràtipadikàrthatàü pratipadyate /
tathà harùaviùàdà÷vàsaprayojanebhyaþ tattvàkhyànebhyo harùàdinimitteùu bhavati vyutpattiþ /
yathaiva hi pravçttivi÷eùadar÷anàdvi÷iùñapravçttipratyayastannimittapratyayo vànumãyate, hetvantaràbhàvàcchabdànantaryàcchabdasya tatra sàmarthyaü kalpyate, tathà harùàdyupalabdheþ harùàdinimittapratyayànumànam, ÷abdànantaryàcca ÷abdasya tatra sàmarthyakalpanà /
pramàõàntareõa ca putrajanmano harùanimittasya tasyàvagatatvàdanyasyàbhàvàt `putraste jàtaþ'itãdaü vàkyamàptena tatra putrajanmani prayuktamiti pratipadyate /
putrajanmaiva càsmàdvàkyàdanena pratãtamityavadhàrayati /
tadevaü prayogapratyayàbhyàmasminnarthe vàkyasya sàmarthyaü pratipadyate /

bhavatu và loke sarvavacasàü pravartakatà, tata÷ca sambandhàvagamaþ /
tathàpãdaü vicàryam ---
kiü vidhàyakapadavyatirekiõàü padànàü svàrthamàtraparatà, àhosvitkàryàrthasaüsargaparatà, uta padàrthamàtrasaüsargaparateti /
tatra svàrthamàtraparyavasàne vàkyàrthapratyayàbhàvaþ prayogavaiyarthyaü ca syàt /
tasmàdanyàrthavyatiùaïgaparatà /
#<[KKS_26]># tàvatà prayogapratyayayorupapattau na vi÷eùavyatiùaïge pramàõamasti /
yo hi vi÷eùavyatiùaïgaü kalpayati, kalpayatyasàvarthàntaravyatiùaïgam /
tathà ca vinàpi kàryeõa padàrthànàü parasparasaüsargàdvi÷iùñabhåtàrthapratyayasiddhiþ /
ava÷yaü caitadevaü vij¤eyam /
anyathà loke vivakùàparatvàtpadàrthànvayasya, tadabhàvàdvede vedàrthapratãtirna syàt /
api ca sarveùàü kàryànvayitve parasparaü padàrthànàmanabhisambandhaþ /
tatra na vi÷iùñapadàrthaviùayo niyogaþ pratãyeta /
ekapadàrthasàdhya eva syàt /
atha na viniyogapratyarthã niyogaþ, vi÷iùñaviùayatvàt /
pårvastarhi viniyogaþ, pa÷cànniyogaþ /
kimataþ? asti niyogàtiriktàrthànvaye 'pi padasya sàmarthyaü niyogànapekùaü ca, parasparànvitànàü iyogànvayàt /
na ca niyogàkàïkùànibandhanaþ saüsarga iti pratipàdayiùyate /
anadhigatamapi ramàõàntareõànadhigatasambandhaü ca sva÷abdena ÷akyaü ÷abdena niråpayituü vi÷eùapratiùedhamukhena, vi÷eùa÷abdànàü na¤a÷ca yathàyathamarthairviditasaïgatitvàt /
tathà cetthameva tadupadi÷yate `asthålam'iti sarvavi÷eùàtigam /
etatkathayati ---
bhedaprapa¤cavilayadvàreõeti /
etacca vakùyata iti /

anyo 'rthaþ /
yaduktam ---
pratyastamitasakalavi÷eùaü tattvaü pratipatterevàviùaya iti, tatrocyate ---
vi÷eùanivçttyaiva tacchabdena buddhau nidhãyate, suvarõatattvavat /
na hi suvarõatattvaü piõóarucakàdisaüsthànabhedopaplavarahitaü dç÷yate /
na ca ta eva suvarõatattvam, tatparityàge 'pi bhàvàtsaüsthànàntare /
atha càdçùñasaüsthànabhedopaplavavivekamapi buddhyà bhedàpohadvàreõa svayaü pratãyate, parasmai ca pratipàdyate /
sa eùa pratipattikramaþ ÷rutyaiva dar÷itaþ ---
`sa eùa neti neti' iti /
tathànyaiþ ---
`satyamàkçtisaühàre yadante vyavatiùñhate' /
tathàparaiþ ---
`adhyàropàpavàdàbhyàü niùprapa¤caü prapa¤cyate' iti /

idamidànãü vicàryate ---
kiü kçtsna àmnàyo bhedaprapa¤cavilayamukhena brahma niråpayati, àhosvitka÷cidasyaikade÷aþ? tatra kecidàhuþ ---
sarvatraivàmnàye #<[KKS_27]># kvacitkasyacidbhedasya pravilayo gamyate, yathà `svargakàmo yajeta' iti ÷arãràtmabhàvasya pravilayaþ /
atra hi dehavyatiriktasvargopabhogasamartho 'dhikàrã gamyate, tena dehàtmabhàvapravilayaþ /
tathà `godohanena pa÷ukàmasya praõayet'ityadhikçtàdhikàràdadhikàribhedapravilayaþ /
tathà vidhiniùedhacodanàsvapi naisargikãõàü ràgàdinibandhanànàü pravçttãnàü pravilayaþ /
niùedheùu sàkùàt, vidhiùu pravçttyantarniyogena /
loke 'pyanabhipretàtpathaþ sàkùàdvà nivàraõam, pathyantaropade÷ena và /
evaü ca ràgàdinibandhananaisargikapravçttibhedavilayadvàreõa dçùñenaiva karmavidhaya àtmaj¤ànàdhikàropayoginaþ /
tathà hi ---
÷àntasya dàntasya samàhitasya càtmani dar÷anamupadi÷yate /
÷akyaü ca /
na hi viùayairàkçùyamàõastadupàyapravçttikçtacetàþ ÷aknotyàtmani samàdhàtum /
naisargikãbhyastu pravçttibhya uparato niyatamànasa àtmadar÷anenàdhikriyate, sàmarthyàt /

anye (Ms A; anye tu edition) manyante ---
anavàptakàmaþ kàmopahatamanà na paramàdvaitadar÷anayogyaþ /
karmabhistu kçtakàmanibarhaõaþ sahasrasaüvatsaraparyantaiþ pràjàpatyàtpadàtparamàdvaitamàtmànaü pratipadyata iti /
ubhayorapi pakùayoranayoþ kçtsna àmnàya àtmaj¤ànaikaparyavasàyã /
anyeùàü dar÷anam ---
pçthakkàryà eva santaþ karmavidhaya àtmaj¤ànàdhikàramavatàrayanti puruùam, anapàkçtarõatrayasya tatrànadhikàràt ---
`çõàni trãõyapàkçtya mano mokùe nive÷ayet' iti /
anye tu saüyogapçthaktvena sarvakarmaõàmevàtmaj¤ànàdhikàrànuprave÷amàhuþ `vividiùanti yaj¤ena'iti ÷ruteþ, `yena kenacana yajetàpi darvãhomenànupahatamanà eva bhavati' iti ca /
#<[KKS_28]># anye tu puruùasaüskàratayàtmaj¤ànàdhikàrasaüspar÷aü karmaõàü varõayanti ---
`mahàyaj¤ai÷ca yaj¤ai÷ca bràhmãyaü kriyate tanuþ', `yasyaite catvàriü÷atsaüskàrà aùñàvàtmaguõàþ' iti ca /
anye tvetadeva viparãtaü varõayanti, àtmaj¤ànameva kartçsaüskàratayà karmàdhikàrànuprave÷ãti /
anye tu parasparavirodhinoþ karmàtmaj¤ànayoþ dvaitàdvaitaviùayatvenàsaübandha eveti manyante /

tatra na tàvatprathamaþ kalpaþ /
na hi karmàdividhayaþ svavàkyasamadhigatasvargàdikàryàþ kàryàntaramapekùante /
nàpyàtmaj¤ànavidhiryathoditabrahmacaryàdisàdhananiràkàïkùaþ karmavidhãnapekùate /
tatra kuta ekàdhikàratvam /
yadi manyetànavagatakàryà (atha anavagata@ -- edition) eva karmàdividhayaþ, svargàdãnàü guõatvena saübandhàditi, svargakàmàdhikaraõamasmai vyàcakùãta /
api ca sarvavidhiniùedhànàü nàmaråpapravilayakàryàpavargitve jantånàmabhyudayavinipàtà akarmanimittà àkasmikàþ syuþ /
tathàpavargo 'pi syàditi vaiyarthyaü ÷àstrasyàpi /
atha svargàdikàryadvàreõa karmavidhãnàü j¤ànàdhikàrànuprave÷ità màrgagràmagamanopade÷ànàmivàbhimatanagaragamanopade÷ànuprave÷itvam /
tadasat /
yuktaü màrgagràmapràpteranabhimatade÷apràptyupade÷ànuprave÷itvam /
na hi màrgagràmopade÷eùu puruùàrthapràptiþ /
ataþ sàkàïkùatvàdyatra puruùàrthapràptiþ, tamanupravi÷anti /
na tvevaü karmavidhiùu puruùàrthasyàlàbhaþ, svargàdãnàü puruùeõàrthyamànatvàt /
tatra ca nairàkàïkùye kathamanyànuprave÷aþ? atha matam ---
yadopacchandya nãyata uttarottaragràmaguõopadar÷anenàbhipretaü de÷am, tadà pårvagràmopade÷àþ pràptàbhimatakàryà upade÷àntarànuprave÷ina÷ceti /
yuktaü tatràpi pramàõàntareõa vakturabhipràyàdhigamàt /
pramàõàntareõa hi tatredamadhigatam ---
etadde÷apràptàvidamasya samãhitaü vaktuþ saüpadyate, tasmàdidamasya vivakùitamiti /
na tu ÷abdavçttimàtrànusàreõa (÷abdapravçttimàtrà@ Ms A; ÷abdavçttamàtrà@ -- edition) /
ita÷caitadevam ---
#<[KKS_29]># yatpratigràmaü vaktuþ ÷rotu÷ca satyàmarthapràptau pramàõàntareõànadhigate parade÷apràptyabhipràye pårvopade÷àn pårvàrthàneva pàr÷vasthàþ pratipattàraþ pratipadyante, parade÷opade÷aü ca svàrthaniùñham /
yadyapi vastusthityà pårvopade÷àrthàþ paropakàriõaþ, tathàpi na ÷abdasya tàtparyam, dravyàrjanàdividheriva kratuvidhyarthopakàre 'pi /
÷abdavçttànusàreõa ceha tàtparyam, pramàõàntaràbhàvàditi /

api càdhvagràmopade÷ànàü tatparatvàdhyavasàyenaiva tatra gamanamarthapràpti÷ca /
tatra parade÷apràptiparatàyàü tu na niyogatastatra gamanam /
màrgàntareõàpi tatpràptervivakùitatvàdgacchet /
na ca niyogato 'rthapràptiþ, anyapareùu prayojana÷ruterapyarthavàdatvàt /
tadiha yadi vidhiniùedhàþ kàryàntaraparàþ, na svargàdikàryàþ /
na khalu svargàdikàryaü prayàjàdikàryatulyam, yena kàryàntaramanupatet /
kathaü ca dçùñenaivàtmaj¤ànàdhikàropakàriõa iti vaktavyam /
yadi tàvadràgàdyàkùiptadçùñàrthapravçttinirodhena, bhavatu pratiùedhànàmevaübhàvaþ /
karmavidhayastu kathaü nirundhantãti vàcyam /
nahi te parisaükhyàyakàþ, na ca niyàmakàþ, atyantamapràptàrthatvàt /
pràptàrtho hi vidhiranyanivçttiphalo vij¤àyate /
na ca tulyakàryatvena virodhena nivçttiþ /
aniyatakàlaphalà hi naiyogikyaþ pravçttayo 'dçùñàrthàþ /
dçùñàrthàstu ràgàdyàkùiptàþ svàbhàvikyaþ /
na ca sàïgrahaõyàþ sevàyà÷ca gràmopàyatve ka÷cidvirodhaþ, etàvati pramàõatvàcchàstrasya /
tatra yugapatkrameõa và phalabhåmàrthinaþ sevàsàïgrahaõyàvanutiùñhataþ ko virodhaþ? api ca sakaladçùñàrthapravçttinirodhe niyoganiùñhà api pravçttayo nirudhyeran, anàrjitadhanasya sàdhanavikalasya tàsàmasambhavàt /
api ca tulye kàmopàyatve dçùñàdçùñàrthapravçttyorna na vi÷eùo ràgàdyàkùiptatve /
tathà hi ---
`svargakàmaþ'iti ràgàdyàkùiptapravçttyanuvàdena vi÷eùavidhànam /
tathà ca prapa¤càbhinive÷e tulye kena vi÷eùeõa ekàtmànuguõyaü bhajate, tadvirodhinyaparà? kàmàkùepo hyavi÷iùño manasaþ /
atha kàmopàyatvameva na manyeta, varõitamàkasmikatvam, ukta÷ca nyàyaþ pratyuddhriyeta /
tulyakàryanibandhanatvàcca virodhàdyà #<[KKS_30]># nirodhà÷aïkà sà dårato nirastàvakà÷à syàt /
atha kàmapràptyà karmavidhayaþ kàmàn pravilàpayanto j¤ànàdhikàrànuguõàþ /
yathoktam ---

'yadà sarve pramucyate kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ /
atha martyo 'mçto bhavatyatra brahma sama÷nute' //
iti /

tadapyasat /
yato na kàmapràptyà kàmapravilayaþ, api tu doùaparibhàvanàbhuvà prasaïkhyànena /
kalayàpi cetkàmairmanaþ saüspç÷yate hriyata eva hàribhiþ /
uktaü hi ---
`na jàtu kàmaþ kàmànàmupabhogena ÷àmyati', `bhogàbhyàsamanu vivardhante ràgàþ kau÷alàni cendriyàõàm' iti ca /
anupàyatvàdapi tàvadayaü kàmebhyo vinivarteta /
nikhilakle÷opa÷amaråpaü càtmaj¤ànaü saü÷rayeta /
karmavidhinidar÷itavividhopàyastu tàneva prakçtahàriõo bhogànabhinivi÷eta /
tatpravilayaråpàcàtmaj¤ànàdudvijeta /
÷ruto 'pi hyàtmanyànando 'nanubhåto nànubhåtaviùayanibandhanànandàbhilàùaü mandãkartumapyutsahate, pràgevocchettum /
tasmàtprasaükhyànamevaikaþ kàmanibarhaõopàyaþ, karmavidhayastu viparyayahetavaþ /
yadapi ---
sarvatraivàmnàye kvacitkasyacidbhedasya vilayaþ, yathà `svargakàmo yajeta' iti ÷arãràtmatvapravilaya iti /
tadapyasat, anidaüparatvàt /
na hãdaü vacanaü dehavyatiriktàtmatattvàvabodhaparam /
athànyaparàdapyarthàdevamavasãyata iti, tadapi hastini dçùñe tatpadena tasyànumànamiva /
sàkùàddhi `asthålam'ityupakramya dehendriyavilayo dar÷itaþ, arthàcca kàmàdigrantheþ kàñhinyaü vaidikaü syàditi /

dvitãyo 'pi kalpo varõitàdeva kàmànàü kàmanibarhaõasàmarthyàbhàvàtsvakàryaniràkàïkùàõàü cànyànuprave÷e pramàõabhàvàdasama¤jasaþ /

ekàdhikàratve tu samuccayaþ sarvakarmaõàü syàt /
sa cà÷akya iti /
#<[KKS_31]># ye 'pi viparyayeõa j¤ànakarmaõorekàdhikàratvamàhuþ, tairapi j¤ànasya karmasambandhe pramàõaü vaktavyam /
na tàvat `brãhãn prokùati' iti yathà /
tatra hi prakaraõàtprakçtakarmàpårvalakùaõàparo brãhi÷abdaþ svasvaråpa ànarthakyàtprakçtàpårvasambandhaü bodhayati /
nàpi yathà `yasya parõamayã juhårbhavati' iti /
tatra hi juhvàdyavyabhicaritakarmasambandhamasatyapi prakaraõe karmopasthàpayati /
tatra vàkyenaiva sambandhaþ /
àtmaj¤ànaü tu na prakaraõe ÷rutam /
nàpyàtmàvyabhicaritakarmasambandhaþ /
tenàsya karmasambandho durvacaþ /
tathà càj¤àte pàràrthye yà nàma phala÷rutirna sàrthavàdinã bhavatãti pçthagadhikàratvam /
atha matam ---
vartamànàpade÷àt `na sa (ca --edition) punaràvartate'iti kàmopabandhàbhàvàtphalaü vipariõamayya kalpayitavyam /
tacca tadàkàïkùàyàü satyàm /
na tu dçùñe sati tadàkàïkùà /
asti càtmaj¤ànavidherdçùñaphalaü dehàntaropabhogyaphaleùu karmasu pravçttiþ /
tasmàtsvàdhyàyàdhyayanavidhivadàtmaj¤ànavidhiþ /
svàdhyàyàdhyayanavidhirhi dçùñakarmàvabodhaniràkàïkùo nàrthavàdataþ phalaü pràrthayate, tathàtmaj¤ànavidhirapãti nàdhikàràntaram /
tadapyasat /
yato 'yamanya evaupaniùadaþ puruùo vedànteùu jij¤àsyate /
na ca tajj¤ànaü karmapravçttihetuþ /
na hi tasya kartçtvabhoktçtve /
evaü hyàha ---
`na tada÷nàti ki¤cana'  `ana÷nannanyo 'bhicàka÷ãti' iti /
yastu karmaõàü kartà bhoktà ca, sa eva sarvapratyakùasiddhaþ /
na ÷abdaprameyaþ /
nanu jãvaparamàtmanorekatvameva /
evaü hyàha ---
`anena jãvenàtmanà' iti /
satyam /
tasyaiva tu jãvasyaivamavidyànubandhaü pratyakùàvaseyaü råpam, tacca karmapravçttihetuþ /
na ca tacchabdamapekùate /
yattu svayaüprakà÷aü sarvavibhàga÷ånyaü tacchabdàjj¤àtumiùyate /
tacca karmapravçttivirodhi /
tajj¤ànasya kathaü karmapravçttirdçùñaü prayojanaü syàt? tathà hi ---
brahmànandamekamadvayamàtmànaü vijànataþ kimarthaü kathaü và pravçttiþ syàt, àptakàmatvàtsàdhanàdyupàyàbhàvàcca? syàdetat ---
aupaniùadapuruùaj¤ànameva karmàïgatvena coditam `yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà #<[KKS_32]># tadeva vãryavattaraü bhavati' iti /
tathà `yo và etadakùaraü gàrgyaviditvàsmiülloke juhoti'ityupakramya yàgàdiphalasyàntavattàdar÷anena brahmavidyàyàstàdarthyaü dar÷itam /
`taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete' iti ca vidyàkarmaõoþ sàhityaü dar÷itam /
pårvaü tàvatprakçtodgãthaviùayam, `omityetadakùaramudgãtham' ityupakramàt /
pareõàpi karmanindayàkùaraj¤ànastutiþ /
vidyàkarmaõo÷ca samanvàrambho bhedena ---
vidyàvantaü vidyànvàrabhate karmavantaü karmeti /
tasmàdevamapi na karmaj¤ànayorekàdhikàratvamiti /

ye 'pi virodhàdasambandha eva karmaj¤ànayoþ `dvaitaviùayaü karma, advaitaviùayaü j¤ànam'iti manyante, teùàmanutpàda evàdvaitaj¤ànasya prasajyate, pramàõàdivibhàgàdvaitapratipattyorvirodhàt /
athopàyopeyayorayaugapadyàdavirodhaþ, pralãyata evàdvaitapratipattau sarvo vibhàgaþ /
na ca virodho 'nupàyatvaü và, upàyasya pårvakàlatvàt, tadà ca tasyàpralãnatvàt /
bheda eva càbhedapratipattàvupàyaþ /
na tarhi karmabhirapi virodhaþ, upàyatvàdeva /
syàdetat ---
asàdhyatvàdbrahmaõo na karmaõàmupayogo vidyate /
÷råyate ca ---
`nàstyakçtaþ kçtena' iti /
na ca j¤ànotpattàvupayogaþ, j¤ànasya pramàõàdhãnatvàt /
na ca j¤ànasahakàrãõi karmàõi, j¤ànasya sàdhyàntaràbhàvàt /
na tasya mokùaþ sàdhyaþ, anityatvaprasaïgàt /
atha bandhahetuvicchedaþ sàdhya iti tasmin vicchinne tadabhàvànmucyate /
kaþ punarbandhahetuþ? anàdyavidyà, na tarhi pçthaktadvicchedaþ sàdhyaþ, yato vidyodaya evàvidyàvyàvçttiþ /
syàdetat ---
bhavatvagrahaõalakùaõàvidyàvyàvçttirvidyotpàdaþ, yato bhàva evàbhàvavyàvçttiþ /
na ca vidyotpàda eva viparyàsaj¤ànavyàvçttiþ /
na khalu bhàvàntaraü bhàvàntaravyàvçttiþ /
na ca parasparàbhàvàtmàno bhàvàþ, abhàvatvaprasaïgàt /
yadi manyeta ---
tattvàgrahaõanimitto viparyàso nimittanivçttau svayameva nivartiùyate, tacca na /
na khalvagrahaõamabhàvaþ kasyacinnimittam, mårcchàdiùu #<[KKS_33]># prasaïgàt /
kiü tarhi nimittam? `anàdiraprayojanà càvidyà' ityuktam /
tatra ca hetvanuyogo niravakà÷aþ /
viparyàsatatsaüskàrayo÷ca parasparahetuphalabhàvena vyavasthànànna doùaþ /
ato viparyayaj¤ànasya nivçttirvidyayà sàdhyeti tatra j¤ànasya sahakàryapekùà syàt /
etacca vàrtam /
na khalu ÷uktikàdiùu viparyàsapurassaraü samupajàtasamyagj¤ànàstannivçttaye pçthak prayatante, sahakàri vànyadapekùante /
yato virodhibhàvàntarotpàda eva pårvapradhvaüsaþ, na ÷ånyam /
anyathà na pradhvaüso hetumàn syàt /
virodhinã ca vidyà viparyayaj¤ànasya /
tadutpattau viparyàso naùña eva bhavati /
athocyeta ---
karmàõi bandhahetavaþ /
tatkùayo j¤ànàtsahakàrisavyapekùàditi /
tacca pramçùñà÷eùavi÷eùavi÷uddhaj¤ànodaye kutaþ sambhavaþ? tathà ca viparyàsasaü÷ayàbhyàü tulyavatprasaükhyàtàni karmàõi ---

'bhidyante hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ /

kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare' //
iti /

atha vij¤ànavaimalyàyànyàpekùà /
sàpi mudhà, saü÷ayaviparyàsayorj¤ànamalayoþ pramàõotthavij¤àne 'saübhavàt /
atha matam ---
÷àbdaj¤ànàdanyadapi pratyakùaü j¤ànamiùyate vigalitavibhàgodgràhaü sarvavikalpàtãtam /
tasya hi brahma gocaraþ, na ÷àbdasya vibhaktapadàrthasaüsargodgràhiõaþ /
tadutpattau karmopàsanàdyapekùeti /
kaþ punarasya vi÷eùaþ, yena tadarthyate? spaùñàbhatvam, na tasyopayogaþ /
j¤ànaü hi j¤eyàbhivyàptaye, ÷àbdaj¤àne cotpanna àptameva j¤eyam /
pramiteþ pratyakùaparatvàttatra ca nairàkàïkùyàttadarthyata iti cet, etadadhigate prameye kimanyadàkàïkùyeta? pramàõàntaramiti cenna, prameyasiddhyarthatvàttadàkàïkùàyàþ /
punaþ siddhyarthamiti cenna, pårvasmàdapyasakçttatsiddheþ /
siddhasya ca siddhyapekùàyàü na heturasti /
upàyàntarasadbhàva÷cet, upàyàntaraü tarhyapekùeta /
prameye tu nairàkàïkùyameva /
prãtivi÷eùa÷cet, sa pårvapramàõajàdapi #<[KKS_34]># dar÷anàtsidhyati /
na tatsiddhyarthaü pramàõàntaram /
pratyakùadçùñamapãtaraistatsambhavàjjij¤àsyeta, vi÷eùàbhàvàt /
ni÷càyakatvamitareùàmapi, pramàõabhàvàt /
hànàdiyogyaviùayaü pratyakùam, sannikçùñàrthatvàt, netaràõãti cet /
sannikarùahetustarhyapekùyatàm /
na pramàõam, siddhatvàtpramàyàþ /
prakçte ca prameye naiùa vi÷eùo 'sti /
sàmànyaviùayàþ ÷abdàdayaþ, vi÷eùaviùayaü pratyakùamiti cet /
anadhigata eva tarhi ÷abdena pratyakùasya viùayaþ /
bàóham /
uktametat ---
na ÷àbdasya j¤ànasya viùayo brahmeti /
yadi tarhi na ÷abdenàdhigataü brahma, kathaü tasminnupàsanà pravartatàm? na cànyasminnupàsyamàne 'nyatsàkùàdbhavati /
kasya ca råpasya sàkùàtkaraõàya yaj¤àdividhànam? ÷abdopadar÷itanirati÷ayànandàpahatapàpmàdiråpabrahmasvabhàvasyàtmanaþ sàkùàtkaraõàya yaj¤àdividhirupapadyate /
aviditapuruùàrtharåpe tadviparãtaråpe nirvicikitsàtpramàõàtprakañatàü pràpte nàparamapekùyamasti /
nanvavagate 'pi `tattvamasi' iti ÷abdàdbrahmàtmabhàve pràgiva sàüsàrikadharmadar÷àttannivçttaye bhavatyanyàpekùà /
naitatsàram /
kathaü khalvavagatabrahmàtmabhàvo viditàtmayàthàtathyo mithyàdar÷ananimittairdharmairyujyate? ÷råyate ca ---
`brahma veda brahmaiva bhavati' iti /
na ca brahmaõyapahatapàpmani teùàmavakà÷aþ /
tathà ---

`àtmànaü cedvijànãyàdayamasmãti påruùaþ /

kimicchan kasya kàmàya ÷arãramanusa¤jvaret' //


tathà `a÷arãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ' iti /

mithyàbhimànanimittaþ ÷arãrasambandhaþ /
tasminyàthàtathyadar÷anànnivçtte '÷arãratvam /
tatra priyàpriyayorasambandha àkhyàyate /
tasmànnàvagatabrahmàtmabhàvaþ pràgiva sàüsàrikadharmabhàk /
yastu tathà, nàsàvavagatabrahmàtmabhàva iti /
#<[KKS_35]># atrocyate ---
ni÷cite 'pi pramàõàttattve sarvatra mithyàvabhàsà nivartante, hetuvi÷eùàdanuvartante 'pi /
yathà dvicandradigviparyàsàdaya àptavacanavini÷citadikcandratattvànàm /
tathà nirvicikitsàdàmnàyàdavagatàtmatattvasyànàdimithyàdar÷anàbhyàsopacitabalavatsaüskàrasàmarthyànmithyàvabhàsànuvçttiþ /
tannivçttaye 'styanyadapekùyam /
tacca tattvadar÷anàbhyàso lokasiddhaþ, yaj¤àdaya÷ca ÷abdapramàõakàþ /
abhyàso hi saüskàraü draóhayan pårvasaüskàraü pratibadhya svakàryaü santanoti /
yaj¤àdaya÷ca kenàpyadçùñena prakàreõa /
÷reyaþparipanthikaluùanibarhaõadvàreõetyanye, nityànàü karmaõàü duritakùayàrthatvàt /
syàdetat ---
anuvartantàü mithyàvabhàsàþ /
pramàõàttu ni÷cayaþ /
yathàtattvaü yathàni÷cayaü ca vyavahàraþ /
tasmànàvagatàtmatattvasya kàcana ÷ubhà÷ubhà và pravçttirupapadyate /
ucyate ---
jàte 'pi tattvadar÷ane, anàhite ca pañau saüskàre, draóhiyasi ca mithyàdar÷anaje saüskàre ni÷cayà api mithyàrthà bhavanti /
yathà diïmåóhasyànanusaühitàptavacasaþ, pràgiva pravçttidar÷anàt /
tathà pramitarajjubhàvàyà api rajjvàþ pramàõànanusandhàne sarpabhràntyà bhayadar÷anam /
tasmàjjàte 'pi pramàõàttattvadar÷ane anàdimithyàdar÷anàbhyàsapariniùpannasya draóhãyasaþ saüskàrasyàbhibhavàyocchedàya và tattvadar÷anàbhyàsaü manyante /
tathà ca `mantavyo nididhyàsitavyaþ' ityucyate /
÷amadamabrahmacaryayaj¤àdisàdhanavidhànaü ca /
anyathà kastadupade÷àrthaþ? syàdetat ---
brahmacaryàdisàdhanakaraõàdevàmnàyàttattvavij¤ànam /
tadasat /
÷abdamàtràtpratipatterutpatteþ /
na hi pràk sàdhanavi÷eùebhyastattvapratipattipara àmnàyo 'vàcakaþ, nàpyani÷càyakaþ, a÷eùà÷aïkànirmokùàt /
anyathà tadupadiùñeùu sàdhaneùvapi durlabhà pratipattiþ /
api cànyathàni÷caye 'pi raïgagatà bharatàdayo mithyàvabhàsena ÷okabhayàdihetavaþ /
ni÷cite 'pi guóasya màdhurye tatra mithyàtiktàvabhàso 'vitatha iva duþkhayati, avitathasyeva tasyàpi dhåtkçtya tyàgàt /
tasmàttannivçttaye vini÷citabrahmàtmabhàvenàpi sàdhanànyapekùyàõi /
#<[KKS_36]># yathaiva pramàõàttattvàbhivyaktau na mukteþ kàryatà, tathàbhivyaktivi÷eùe 'pi sàdhanebhyaþ /
÷rutayastvabhyàsapariniùpattyavasthàviùayàþ ÷abdasàdhanaj¤ànàpekùà và bhavantu, taddhetutvàduttarasya ---
ityalamativistareõa /

yadapi pçthakkàryà eva karmavidhayo j¤ànàdhikàramavatàrayanti, apàkçtarõatrayasya tatràdhikàràt ---
tadapi na niyogataþ, à÷ramavikalpasya smaraõàt ---
`tassyà÷ramavikalpameke'  `yamicchettamavased' iti, `yadi vetarathà brahmacaryàdeva pravrajed' iti ÷ravaõàt /
`etaddha sma vai
tatpårve vidvàüso 'gnihotraü na juhavà¤cakrire' tathà `kiü prajayà kariùyàmaþ' tathà `kimarthà vayamadhyeùyàmahe kimarthà vayaü yakùyàmahe' iti karmatyàgadar÷anàt /
pratipannagàrhasthyasyàtmavidyayaiva kçtakçtyatàü manvànasya çõàpàkaraõaü pratyanàdçtasya vihitàkaraõanimittasya pàpmano vidyodayapratibandhçtvaü dar÷ayati ---
`çõàni trãõyapàkçtya' iti /

idaü tu yuktam ---
kàryàntaraniràkàïkùàõàmapi karmaõàü saüyogapçthaktvàt `tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena' iti vidyàïgabhàvaþ /
so 'pyutpattyarthatayà, na prayàjàdivatkàyopayogena /
vidyàyàþ kàryàntaràbhàvàt /
saüskàrapakùo và, smçteþ /
saüskçtasya hi vidyotpatteþ /
taduktam ---
`vihitatvàccà÷ramakarmàpi' iti /

nanu dçùñotpàya eva vidyotpàdaþ /
tatra dçùñaivetikartavyatàpekùyatàü ÷amadamàdisàdhanavi÷eùa÷cittavikùepasya vihantrã, samahitacittasyàbhasato j¤ànaprasàdotpatteþ /
na tu yaj¤àdayaþ, tairvinàpyabhyàsena tatsambhavàt /
satyam /
tathà cordhvaretasàü cà÷ramiõàü vinàpi tairvi÷uddhavidyodaya iùyate /
kiü tu kàlakçto vi÷eùaþ /
sàdhanavi÷eùàddhi sà kùipraü kùiprataraü ca vyajyate /
tadabhàve cireõa ciratareõa ca /
taduktam ---
`sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷rutera÷vavat' /
#<[KKS_37]># eùo 'rthaþ ---
`yaj¤ena dànena'iti ÷ravaõàtkarmàõyapekùyante vidyàyàmabhyàsalabhyàyàmapi, yathàntareõàpya÷vaü gràmapràptau siddyantyàü ÷aighryàyàkle÷àya và÷vo 'pekùyate /

nanu vidyàråpaü brahmaiva /
na vidyà brahmaõo 'nyà /
tacca nityamakàryam /
tatra kathaü ki¤cidapekùyeta? ucyate ---
yathopadhànatirohitaråpasphañikamaõirupadhàvakarùaõaü svaråpàbhivyaktaye 'pekùate tathehàpi draùñavyam /
na hi sphañikamaõeþ pårvaråpaü vinaùñamupadhànasannidheþ, tadapagame vànyadutpannam /
na hyakasmàdanekavisabhàgakùaõavyavahitasya pårvasabhàgakùaõasyotpattiþ sambhavati /
na hyagnivigame 'ïgàrebhyaþ punaþ kàùñhasantatipravçttiþ /
tasmàdyathaivàkàryaü sphañikaråpamupadhànàvakarùaõamapekùate tathàtmaråpamapi /
syadetat ---
j¤ànaü tatra sàpekùam /
tacca sphañikàdbhinnaü kàryam /
puruùaprayatno hi tatra j¤ànàrthaþ /
kiü punarj¤ànaü svaråpeõaivàrthitam, àhosvidarthasvabhàvasiddhaye? na tàvatsvaråpeõa, arthena vyavahàrat /
na vij¤ànamàtranibandhano vyavahàraþ, mithyàj¤ànenàpi prasaïgàt /
athàrthasvabhàya j¤ànamarthyeta, tadartho vyàpàrastenàrthito bhavati /
na ca j¤ànàdarthe ka÷cidvikàraþ, tayorasaübandhàt /
yogyade÷atàyàþ sarvatra bhàvàt /
sarvapratipattçõàü ca viditatvaprasaïgàt /
dhvastànàgateùu ca tadasaübhavàt /
tasmàdyathàtirohitamapi tirohitamivàbhivyajyata iva prayatnàpekùam, tathàtmatattvamapyatirohitaü tirohitamiva prayatnàdabhivyajyata iveti puùkalam /

#<saühçtàkhilabhedo 'taþ sàmànyàtmà sa varõitaþ /
hemeva pàrihàryàdibhedasaühàrasåcitam  // MBs_1.3 //>#


yata÷ca vi÷eùapratyastamukhena tanniråpaõam, ato 'nyairbrahmavidyàbhiyuktaiþ sàmànyaråpaü brahma niråpitam ---
`sa eva mahànaja àtmà sattàlakùaõaþ' tathà `sattaiva sarvabhedayoniþ prakçtiþ parà' iti /
yathà suvarõatattvaü kañakàïgulãyàdivi÷eùopasaühàreõa niråpyamàõaü tatsàmànyamiti /
ye và --- #<[KKS_38]>#
`nirvi÷eùaü na sàmànyaü bhaveccha÷aviùàõavat'ityabhàvamàhuþ, tàn pratyucyate ---
saühçtàkhilabheda iti /
yadi tàvadasàmànyatvaü sàdhyate siddhasàdhanam /
vi÷eùàõàmabhàve keùàü tatsàmanyam? sàmanyaü tåktaü brahmavàdibhirvi÷eùapratyastamukhena niråpaõàdupacàrataþ /
athàbhàva eva sàdhyaþ, vi÷eùairevàsya nirvi÷eùairvyabhicàra iti /

[iti ÷rãmanmaõóanami÷raviracitàyàü brahmasiddhau brahmakàõóaþ samàptaþ /
-- edition; Originally Brahma- and Tarka-kàõóas were together; Vacaspati does not know this division.]


___________________________________________________________________________



#<[KKS_39]>#

[//tarkakàõóaþ //]

nanu pratyakùàdibhirvyàvçttànàü bhàvasvabhàvànàmavagamànnaikasminnadvaye ÷abdaþ pramàõam, pratyakùàdivirodhàt, gràvaplavanàdyarthavacovat /
ucyate ---

#<àhurvidhàtç pratyakùaü na niùeddhç vipa÷citaþ /
naikatva àgamastena pratyakùeõa virudhyate  // MBs_1.4 //>#


nanu pramàõàntaraparatantràõàü puruùavacasàü tadvirodhàdyuktamapramàõatvam /
svatantrasya tvàmnàyasyànapekùitapramàõàntarapravçttestadvirodhe 'pi kasmàdapramàõatvam? àmnàyavirodhàdeva tu pratyakùàdãni pramàõatàyàþ kimiti na cyavante? tulye 'napekùatve na vi÷eùaheturasti /
tatra vçthà pramàõàntaravirodhaparihàrapari÷rama iti /

tatra kecidàhuþ ---
pratyakùàdivirodhe àmnàyasya daurbalyam, sàpekùatvat /
tathà hi svaråpasiddhyarthameva tàvatpratyakùàdãnyàmnàyo 'pekùate /
tathà ca teùàü pràmàõyamanumantavyam, tadapabàdhane svaråpasyaiva tàvadasiddheþ /
na tvevamàmnàye pratyakùàdãnàü kàcidapekùà /
dçùñavyabhicàratvàcca ÷abdasya, pratyakùasya càdçùñavyabhicàràt /
api ca sàvakà÷ànavakà÷ayoranavakà÷aü balavat /
anavakà÷à÷ca pratyakùàdayaþ, sàvakà÷astu ÷abdo gauõenàrthena /
tathà hi ---
÷akyamekatvamabheda÷rutãnàmupacaritamavakà÷o varõayitum /
avivakùitàrthànàü và vedàntànàü japopayogo 'vakà÷aþ /
upaniùado vedàntà iti varõitam /
kiü ca vyàkulatvàdàmnàyasyàvyàkulatvàtpratyakùàdãnàm /
karmavidhayo hi bhedà÷rayà abhedà÷rayà÷ca vedàntàþ parasparaparàhatà asatyapi pramàõàntaravirodhe durlabhapràmàõyàþ /
kiü punaravyàhatapratiùñhitapràmàõyàdivirodhe /
tasmàdidamavirodhàya prayatyata iti /
mukhyatvàcca /
mukhyà hi pratyakùàdayaþ /
jàtasya jantoraparakàla àmnàyaþ /
sa taiþ pratiùñhitàrthairapahçtaviùayaþ kalpanãyàrtho bàdhyate, tadanusàreõa vàrthakalpanàmarhati /
arthato 'pi ca mukhyatà pratyakùàdãnàm /
padapadàrthavibhàgàdhãna àmnàyàrthaparicchedaþ, sa ca pratyakùàdiùvàpatate /
ato 'virodhàya prayatyata iti /

#<[KKS_40]># anye manyante ---
tulyabalatve 'pi pratyakùàdãnàmàmnàyasya ca vastuni vikalpànupapattervirodhe saü÷ayaþ syàt /
tenàvirodha upapàdyata iti /

anyaddar÷anam ---
àmnàya eva balavàüstadvirodhe /
`paurvàparye pårvadaurbalyaü prakçtivat' /
`pårvàbàdhena notpattiruttarasya hi sidhyati' iti /
tathà hi ---
sarvasya nisargajaþ pratyakùàdinibandhanaþ kila vibhaktavastuparicchedaþ /
tadapekùastu tatpårvako 'nisargajaþ kasyacidevàganturadvaitàvagamaþ /
sa pårvamanupamçdyodetuma÷aknuvaüstadapabàdhàtmodãyate /
ita÷ca ---
saübhavadvicitravibhramahetutvàtpratyakùàdãnàm, vigalitanikhiladoùà÷aïkatvàccàmnàyasya /
puruùà÷rayàõàü hi doùàõàü ÷abde puruùàbhàve 'saübhavàt /
÷akyo hyàmnàyàdevànàdiravidyàsaüskàro vibhramahetuþ pratyakùàdiùu saübhàvayituü ni÷cetuü ca dehàtmàbhimàna iva /
na tvevamapauruùeye ÷abde kàciddoùà÷aïkà /
satyàü và pramàõameva na syàt /
pratyakùàdãnàü tu vyàvahàrikaü pràmàõyam, avidyàsaüskàrsya sthemnà vyavahàraviparyayàbhàvàt /
yatra ca vyavahàraviparyayo na tatra pràmàõyam /
÷abde tu saübhàvitadoùe na tattvàvedanena pràmàõyam /
na vyavahàràviparyayeõa /
adçùñàrthatvàddoùebhyo vyavahàravisaüvàdij¤ànadar÷anàcca /
pratyakùàdãnàü tu vyavahàre saüvàdànna ÷akyate vyavahàravisaüvàdij¤ànaheturdoùaþ kalpayitum /
vyavahàraviparyayàddhi sa kalpyeta /
tattvadar÷anasya tu vedàntajanmanaþ pratipakùatvàttattvapratihatimàtraheturevànàdiravidyànubandhaþ kalpyate /
tato doùànubandhaþ pràmàõyaü ceti na virodhaþ /
÷abdastu saübhàvitadoùo durlabhapràmàõya eva syàt /
dç÷yate hi doùebhyo vyavahàravisaüvàdij¤ànotpattiþ /
tatra doùà÷aïkayà vyavahàravisaüvàdasya ÷aïkitatvàttattvapratighàtasya ca, na tattvàvedanalakùaõaü pràmàõyam, na vyavahàràvisaüvàdalakùaõamiti /
tasmàcchabdasya pràmàõyàbhyupagame pramàõàntaravirodhe 'pi tasyaiva balavattvamiti sàüpratam /
yattu pratyakùàdyapekùaõàditi, tatrocyate ---
na pramitàvapekùàvattà ÷abdasya pratyakùàdiùu, kiü tu svaråpasiddhau /
anyathà pramàõameva na syàt /
tathà ca svakàrye 'pekùatvànna pratyakùàdibhyo hãyate /
pratyakùàdayo pi svaråpasiddhau nànyànapekùàþ /
kàrye hi sàpekùatvaü #<[KKS_41]># sàmarthyamapakarùatãti /
yattveteùàü pràmàõyamanumàtavyamiti, ko vànyathàha? vyavahàràvisaüvàdilakùaõaü tu tat, na tattvàvedanalakùaõam /
vyàvahàrikapràmàõyopetebhyaþ pratyakùàdibhyaþ siddhàdàmnàyàttattvadar÷anam, tadvirodhàtteùu tattvadar÷anàü÷amevàpabàdhate, na vyavahàràvisaüvàdàü÷am /
dçùñaü ca hetutvenàpekùitàyà api pårvasyàþ pratipatteþ parasyàþ pratipatterbalãyastvam /
yathà dårastheùu vanaspatiùu hastipratipattibhyo vanaspatipratipatteþ /
apekùità hi hastipratipattayo vyaktavanaspatipratipattyà hetutvena /
na tasyà indriyàrthasaünikarùamàtràjjanma, àpàte 'bhàvàt /
na ca de÷avi÷eùàt, tadde÷asthasyaivotpatteþ /
tasmàtpurovartiùu vanaspatiùu praõihitamanasaþ pràcyaviparyàsànugatamatisaüskàrasacivendriyàdisaüyogakàrità seti mantavyam /
evamekàdisaükhyàbuddhyapàyà viü÷atyàdibuddhayo 'pyudàhàryàþ /
evaü ca yadeke varõayanti ---
svayameva vyàhatà vedàntàrthapratipattiþ /
nàbhedo bhedamantareõa ÷akyo 'vasàtum /
bhedopàyà hi tasya pratipattiþ /
tatràbhedaþ samàkùiptabheda eva pratàyata iti vyàghàtaþ ---
tadapàstam /
yata upàyamàkùipati pratipattiþ /
nopàyasya paramàrthatàm, mithyàj¤ànàdapi tattvapratipatteþ /
vyàvahàrikaü ca bhedasya satyatvamiùñameveti /
vyabhicàradar÷anaü ca duùñahetujanmanoþ ÷abdapratyakùayoþ samànam /
itarayorapi tulyamavyabhicàritvam /
tathànavakà÷atvamapi /
yadi khalvekamadvayaü vedàntàrthaþ, kasteùàmanyo 'vakà÷aþ? athaupacàrikatvamekatvaü tadartho 'vivakùitàrthatà và japopayoginàm, tatra virodha eva nàstãti balàbalacintà nàvatarati /
tatkutaþ sàvakà÷atvena daurbalyam? kathaü ca mukhyamarthamatilaïghyopacarito 'vakà÷aþ? kathaü vautpattike ÷abdasyàrthaü prati ÷eùabhàve ---
`dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam'  `avi÷iùñastu vàkyàrthaþ'iti ca avivakùitàrthatà? pramàõàntaravirodhàditi cet, vàrtametat /
na pramàõasya pramàõàntaràpekùaü pràmàõyam, yena tadvirodhe svarasaü jahyàt /
tadapekùatve hi tadanuguõatayà varteta /
nirapekùasya kaþ pramàõàntarànusaraõe #<[KKS_42]># hetuþ? laukikàstu ÷abdàþ pramàõàntaràpekùaü svàrthamabhidadhatãti yuktà teùàü tadanusàriõã vçttiþ /
tulye tvanapekùatve kimiti na viparyayaþ, ubhayorvà vyàghàtàdapràmàõyam, `paurvàparye pårvadaurbalyam'iti và rajataj¤ànasyeva pårvasya bàdhaþ? na khalu rajataj¤ànavirodhàcchuktij¤ànamanyaviùayamaviùayaü và /
kathaü tarhi vede guõavàdaþ /
yatra ÷rautairarthaiþ pramàõàrthaniùpatterasambhavaþ, tatra dvitãyasyà api vçtteþ ÷abdànàü pravçttidar÷anàttayà pramàõaviùayalàbhaþ /
yatra tu ÷abdàþ svarasena labhante viùayam, tatra na pramàõàntaravirodhàdapàvartante /
na hyeùàü pramàõàntaranibandhano 'rtho yena tadva÷àdapàvarteran /

atha matam ---
ubhayànugrahàdevaü kalpyate /
evaü hi ÷abdaþ pratyakùàdaya÷cànugçhãtà bhavanti /
anyathà pratyakùàdayo 'tyantamapabàdhitàþ (Ms A; @meva bàdhitàþ -- edition) syuþ /
naitatsàram /
pramàõasàmarthyànusàreõa prameye kàcitkalpanà syàt /
pramàõe tu svarasasiddhaü parityajya kalpanàyàü na nibandhanamasti /
tasmàtpramàõànusàreõa vikalpasamuccayavyavasthàþ kalpyante, nobhayànugrahàt /
nobhayamanugçhãtavyamiti pramàõamasti /
te eva pramàõe iti cet ---
yadi matam, na pramàõasya pramàõàntaràdanugràhyatvam, api tu svata eva /
pramàõatvàdeva hi tasya tenàrthavyavasthàpanà ---
yathà tarhi tato 'rtho 'vagamyate tathà vyavasthàpanãyaþ /
evaü tadanugçhãtaü bhavati /
anyathà bàdhitaü syàt /
apramàõikà càrthavyavasthà, tataþ svarasenàpratãteþ, anyasya càbhàvàt, itaretarà÷rayaprasaïgàcca /
pràmàõyàtsiddhàdarthàntare pratãtiþ pràmàõyànyathànupapattyà kalpanãyà, tatpratãte÷ca pràmàõyam /
svarasalabhye tvarthe pratãtita eva pràmàõyamiti netaretarà÷rayatà /
tasmàdvirodhe bàdha eva pårvasya pramàõànusàrã, tathà pratãteþ /
nottarasya viùayàntarakalpanà /
na khalu rajataj¤ànànugrahàya ÷ukti÷akalaj¤ànasya gocaro 'paraþ kalpyate /
na ca pratyakùàdãnàmananyagatitvàdanavakà÷atvam /
yà khalu rajatàdivibhramàõàü gatiþ, sà teùàmapi /
yadi teùàmupacaritaþ kalpito và viùayaþ, pratyakùàdãnàmapi tathà /
athàsattvàttasyàviùayà avidyamànàrthàþ pratyakùàdayo 'pyevam /
tasmàdavivakùitàrthatvamupacaritàrthatvaü #<[KKS_43]># và gatirubhayoravi÷iùñà /
etenedamapi paràkçtam, yadàhuþ ---
÷abdasya pramàõàntaravirodhe dçùñamupacaritàrthatvamavivakùitàrthatvaü và loke /
tasmàtpratyakùàdivirodhe vedàntànàü tathàbhàva iti, pratyakùàdiùvapi tathà dar÷anàditi /

yattu mukhyatvàtpratiùñhitàrthairapahataviùaya àmnàya iti /
ata eva bàdhakaþ, ÷uktij¤ànavat /
na ca tadanusàreõàrthakalpanàmarhati, anapekùatvàt /
na, tadadhãnamasya pramàõatvam /
na taiþ saübhåyakàritvam, nàmnàyasya pratyakùàdãnàü caikavàkyabhàvaþ /
parasparànapekùo hyubhayatra buddhyutpàdaþ /
tatra parabalãyastvaü nyàyyam /
yathoktam ---

`pårvàtparabalãyastvaü tatra nàma pratãyatàm /
anyonyanirapekùàõàü yatra janma dhiyàü bhavet' //


yatra tvekavàkyatayà saübhåyakàritvaü tatrànupajàtavirodhitayà svarasavçttyà mukhye sthite, prathamayà vçttyà tadekavàkyatvaü pratipattuma÷aknuvanti tadapekùitàrthasamarpaõànupapatteþ parapadàni dvitãyayà vçttyà pårvàpekùitamarthaü samarpayantyekavàkyatàsàmarthyàditi mukhyabalãyastvam /
yattu vyàkulatvàditi, tatrocyate ---
syàdvyàkulatvam, yadi karmavidhayo bhedapratipàdanaparàþ syuþ /
te tu siddhaü bhedamupà÷ritya `idamanenetthaü sàdhayet' iti puruùahitànu÷àsanapradhànàþ /
syàdetat /
asati bhede 'ü÷atrayapratyastamayàtkuto hitànu÷àsanam? ucyate ---
yathà khalu ÷yenàdiùu `na hiüsyàtsarvà bhåtàni' iti pratiùedhàtsàdhyàü÷apratyastamaye 'pyanu÷àsanam, evaü sarvatra sarvàü÷apratyastamaye 'pi /
tathà hi ---
niùiddhànarthodayà kathaü hiüsà sàdhyà syàt? atha bhavati kasya cittãvrakrodhàkràntasvàntatayà samuddhatadhvàntatiraskçtavivekavij¤ànasyànarthamapyarthatvena pa÷yataþ ÷àstropade÷amatikràmataþ, tathà jyotiùñomàdiùu nisargajàvidyopadar÷ità apratibuddhànàü trayo 'pyaü÷àþ, tànupà÷ritya teùàmanu÷àsanam /
pratibuddhàstu karmavidhibhirnànu÷iùyante /
yathà ÷yenàdividhibhirapajitakrodhàràtayaþ /
tadevaü vyavahàrasiddhabhedà÷rayeùu karmavidhiùu yadyapi bhedapratãtirasti #<[KKS_44]>#, tathàpi teùàmatatparatvàn na tatra pràmàõyaü vçttànteùvivàrthavàdapadànàm /
tathà ca kutastairvedàntànàü paràhatiþ, vedàntairvà teùàm? api ca pratyakùàdiùveva paràhatirupalabhyate, bàdhyabàdhakabhàvadar÷anàdrajata÷ukti÷akalàdij¤àneùu, bhedàbhedapratãte÷ca sarvatra /
tadevaü balavattve 'pyàmnàyasya yo nàma mandadhãrlaukikavacasàü pratyakùàdivirodha upacaritàrthatvadar÷anàllokavadvede 'pi ÷abdavçttamiti manyate, yo và niråóhanibióatayà bhedadar÷anàndhakàrasya pratyakùàdãnàmeva balavattvaü manyate, lokavacasàü ca tairbàdhadar÷anàt, tatpratibodhanàya virodho nirasyate, na hi yo nàma mandaviùeõa vç÷cikena daùño mriyate, nàsau na cikitsyata iti /

tatra pratyakùe trayaþ kalpàþ ---
vastusvaråpavidhiþ vastvantarasya vyavacchedaþ, ubhayaü vetti, ubhayasminnapi traividhyam ---
yaugapadyam, vyavacchedapårvako vidhiþ, vidhipårvako vyavaccheda iti /
tatra vastvantaravyavacchede ubhayasmin và bhedaþ pratyakùagocara iti bhavati virodhaþ /
svaråpavidhimàtre tu kasyacidvyavacchedena ÷ånye na bhedaþ pramàõàrthaþ, na hi vyavacchedàdçte bhedasiddhiþ /
vidhimàtravyàpàraü ca pratyakùam, ato na virodhaþ kathamityucyate ---

#<labdharåpe kvacitki¤cittàdçg eva niùidhyate /
vidhànamantareõàto na viùedhasya saübhavaþ  // MBs_1.5 //>#


na tàvadvyavacchedamàtraü pratyakùavyàpàraþ, na yugapadubhayam, na vyavacchedapårvakaü vidhànam, yataþ siddhe viùaye siddharåpameva niùidhyate ---
`nedam iha'  `nàyamayam'iti siddhe bhåtale siddho ghañaþ, gavi và a÷vaþ /
na pratiùedhyàtpratiùedhaviùayàcca vinà pratiùedho 'vakalpate /
kathaü tarhyatyantàsatàü pradhànakhapuùpàdãnàü pratiùedhaþ? na hi tatra kvacidde÷e kàle và niùedhaþ, àtyantikatvàt, nàpi kuta÷citsiddhi, atyantàsattvàt /
tatra kecidàhuþ ---
khapuùpàdiùu tàvatsiddheùu khàdiùu tadvidhàþ puùpàdayo niùidhyante, `pradhànaü nàsti'iti jagatkàraõe sukhaduþkhamohàtmatàvibhaktakàryatvàdãni nivàryante /
#<[KKS_45]># anye tu ---
kuta÷cinnimittàd buddhau labdharåpàõàü bahirniùedhaþ kriyata iti varõayanti, anyathà daivaniùiddhe kaþ pratiùedho 'pràptaråpe? pràptaråpe và kathamatyantàya pratiùedhaþ? api cànapekùitaviùayaniùedhye vyavacchede ÷ånyatà pramàõàrthaþ syàt, na bhedaþ, sarvasya sarvatràvi÷eùeõa niùedhàt /
yastu bhedàya vyavacchedaþ sa bhedyayoþ siddhimapekùate, na ca sà vidhànàdçta iti pràgvidhànameùitavyam, vidhipårvaka eva ca niùedho 'ïgãkriyata iti /

nàpi vidhipåvako vyavacchedaþ yataþ ---

#<kramaþ saügacchate yuktyà naikavij¤ànakarmaõoþ /
na saünihitajaü tacca tadanyàmar÷i jàyate  // MBs_1.6 //>#


na khalvekapramàõaj¤ànavyàpàrau santau vidhivyavacchedau kramavantau yujyete, kùaõikatvàt, kramavatorhi vyàpàrayoþ pa÷càttano na tadvyàpàraþ syàt, vyavadhànàt /
api ca janmaiva buddhervyàpàro 'rthàvagraharåpàyàþ, sà cedarhavidhànaråpodayà, vidherevàsyà vyàpàraþ, yaugapadyasya niùedhàt, utpannàyà÷ca punaranutpatteþ /
api ca saünihitàrthàlambanaü pratyakùaü nàsaünihitamarthamavabhàsayitumarhati, na cànavabhàsamànaråpaü vyavacchettuü paryàpnoti, anavabhàsamàne hi tatra vyavacchedye vyavacchedamàtraü syàt, na vyavacchedaþ kasyacit, sarvasya và syàt /
tasmànnànavabhàsamàne vyavacchedye vyavacchedaþ, na ca saünihitàrthàvalambane pratyakùe 'saünihitàvabhàso yuktaþ /
kathamidànãü bàdhakaü pratyakùam? tatra hi pårvàrthaniùedhapuraþsaro 'nyavidhirekaj¤àne 'bhyupeyate, asaünihitaniùedhyàvabhàsa÷ca, tasmànnaiùa niyamaþ, yataþ pårvo niùedhaþ, ekaj¤ànavyàpàre ca kramaþ, pratyakùeõa càsaünihitàrthàvabhàsaþ /
naitatsàram, tatràpi pårvavij¤ànavihite rajatàdau `idam' iti ca saünihitàrthasàmànye niùedho vidhipårva eva, ÷uktikàvidhistu virodhiniùedhapårva ucyate, vidhipårvatà ca niyamena niùedhasyocyate, na vidherniùedhapårvakatà niùidhyate, na ca tatraikaj¤ànasya #<[KKS_46]># kramavadvyàpàratà, ubhayaråpasyotpatteþ /
pårvaj¤ànapràpitatvàcca viùayavyavacchedyayornàsaübhavaþ, pårvaj¤ànàvabhàsite ca vyavacchedye vyavacchedasya vçtternàsaünihitàrthàvabhàsaprasaïgaþ, pårvàpekùasya tasyotpatteþ /
pårvàpekùayaiva ca tad dviråpamudeti, anyathà ekaråpamevodãyàt /
api ca sarvavyavacchedànapàkurvataþ ko vyavacchedo 'bhimataþ, yena pratyavasthãyeta? siddhaþ sa loka iti cet, ayaü và kiü na lokasiddhaþ ---
nà÷vo gauþ, na gaura÷va iti?

yattu matam ---
ekavidhirevànyavyavacchedaþ /
tathà hi ---
dar÷anaü yathaiva tadàkàratayà tadråpaü vidadhàti, tathà tadekàkàrapratiniyamàt, `tadeva, nànyat' ityanyadvyavacchinatti, tatsàmarthyaprabhàvitau ca `idam, nedam'iti vikalpau bhàvàbhàvavyavahàraü pravartayataþ /
na hyekàkàrapratiniyatàdananyasaüsargiõo j¤ànàdanyo 'nyavyavacchedaþ /
tatrocyate ---

#<vidhànameva naikasya vyavacchedo 'nyagocaraþ /
mà sma bhådavi÷eùeõa mà na bhådekadhãjuùàm  // MBs_1.7 //>#


naikapratiniyamo 'nyàbhàvani÷cayanimittam, upalabdhilakùaõapràptyasyetarasya càvi÷eùeõa vyavacchedaprasaïgàt, tatpratiniyamo hi tato 'nyasyàsaüsargaþ /
tathà càsaüsargàdvyavacchede tasya dç÷yàdç÷yayoravi÷eùàdubhayorvyavacchedaþ syàt /
atha matam ---
bhavatyeva, tathà hi ---
yàvanto 'syànàtmànastànavi÷eùeõa tadàtmaniyamàddar÷anamapàkaroti, tathà ca nàsyànya àtmànaþ, tadde÷akàlàstu bhaveyuþ, råpàdivadavirodhàt, tatropalabdhilakùaõapràptirvi÷eùastadde÷akàlavyavacchedàvadhàraõàya, saübhavati hyanupalabhyastadde÷akàlo 'nàtmànupalabhyamàno 'pyanyopalabdhau, itaravat, anyathà na tulyopalambhayogyataþ syàt /
satyamastyayaü vibhàgaþ, na tvidànãü dar÷anapratiniyamasya sàmarthyam, tathà hi ---
pratiniyatamapi tatra de÷e kàle ca råpe dar÷anaü tayoryathà råpavidhimàtropakùayànna #<[KKS_47]># rasaü vyavacchinatti, tathà bhåbhàgadar÷ananiyamo 'pi bhåbhàgavidhimàtravyàpàratvànna ghañadç÷yamapi vyavacchindyàt, vyavacchede và sarvasya vyavacchedaþ /
tasmàd dç÷yavyavacchede 'pi hetvantaramupàsyam, na dar÷anapratiniyamamàtram /
tathà càtmàntaravyavacchedo 'pi na tataþ siddhimupà÷nute /
kàmaü vidhervidheyàsattvavyavacchedaråpatvàttadabhàvo vyavacchidyeta, nàtmàntarasattà, tadde÷akàlayorivànupalabhyasattà /
naikasya bahava àtmàna iti cet, anyatastarhi virodhàdvyavacchedaþ /
na dar÷ananiyamàt /
asati ca vyavacchede kuto bahutvam, kuto và virodha itaretarà÷rayaü và? tasmànnaikavidhiranyavyavacchedaþ /
api ca ekaniyamàdanyavyavacchede citràdiùu nãlàdãnàmekadar÷anabhàjàü bhedo na sidhyet, ekaj¤ànasaüsargàdekatra j¤ànasyàniyamàt /

nanu prakçtyaiva bhinnà bhàvàþ, tàüstadvidhàn vidadhadeva dar÷anaü parasparato vyàvartayati, na hi vyàvçttiranyà vyàvçttimataþ /
tatra vyàvçttimadvidhau sàpi vidhãyata eva, yatprakçtiþ khalu yaþ padàrthaþ sa tayaiva prakçtyà vidheyaþ, anyathà na tasya vidhiþ syàt, vyàvçttasvabhàvà÷ca bhàvà yathàyathaü dar÷aneùu nirbhàsante, tasmàttathaiva vidhãyanta iti /
atràpyasaüspçùñanirbhàsanàdasaüspçùñasvabhàvatve dç÷yayoravi÷eùeõa vyavacchedastadavasthaþ /
api ca

#<na bhedo vastuno råpaü tadabhàvaprasaïgataþ /
aråpeõa ca bhinnatvaü vastuno nàvakalpate  // MBs_1.8 //>#


na vyàvçttirvastusvabhàvaþ, sà khalvekànekàdhiùñhànà pratij¤àyate praj¤àyate ca /
tathà ca tasyà ekasyà anekavçttervastusvabhàvatve vastånàmapi bhedo na syàt, naikasmàdabhinnasvabhàvaü bhinnaü yujyate tadvadeva /
atha mà bhådeùa doùa ityarthàntarameva vyàvçttiràsthãyate, tathàpi vyàvçtteraråpatvàtsvaråpeõa na bhàvà vyàvçttàþ syuþ /
aparaþ kalpaþ ---
bhedaþ parasparànàtmasvabhàvaþ, sa cedvastunaþ svabhàvaþ, vastånàmabhàvaprasaïgaþ, abhàvàtmakatvapratij¤ànàt /
aparaþ #<[KKS_48]># prakàraþ ---
bheda÷cedvastunaþ svabhàvaþ, naikaü ki¤cana vastu syàt, bhedenaikatvasya virodhàt /
paramàõurapi bhedàdanekàtmaka iti naikaþ /
tathà ca tatsamuccayaråpo 'neko 'pyasyàtmà nàvakalpate, tatraikatvànekatvayoranupapattestçtãyaprakàràsaübhavàcca vastuno niþsvabhàvatvaprasaïgaþ /
anyà vyàkhyà dvitãyàrdhasya ---
vyatirekàvyatirekavikalpe pratyavatiùñhate, vastugata eùa vibhàgaþ ---
tatsvabhàvatvamanyatvaü ceti, nàvastuni vikalpaviracita÷arãre bhede 'vatàramarhati /
tathà hi ---
tattvànyatvàbhyàmanirvacanãyo 'nàdivikalpavàsanopàdànavikalpaparidar÷ita÷arãraþ `ayamasmàdbhinnaþ, ayamanayorbhedaþ' iti vyavahàraü pravartayati, na bhedo nàma ki¤cidvastu, yasya tattvamanyatvaü và ki¤cidvicàryeta /
tatredaü punarupatiùñhate ---
aråpeõa ca bhinnatvaü vastuno nàvakalpate /
yadi tarhyaråpo niþsvabhàvo bhedaþ ---
na hi vastusthityàsti, vikalpaireva kevalamupadar÷yate ---
na tarhi vastuno bhinnatvam, paramàrthato bhedàbhàvàt, na hi kalpitena svabhàvena pàramàrthikã tadvattà yujyate, kalpitaiva syàt /
tadetadasmàbhirucyamànaü kimiti bhavànnànumanyate? vayamapyetadeva bråmaþ ---
na bhedo bhàvato 'sti, anàdyavidyàvilasitametaditi /

yaduktam ---
bhedàtmatve vastuna ekavastvabhàvaþ, tadbhàvàditarasyàpãti vastvabhàvaþ, tatràhuþ ---
paràpekùaü vastuno bhedasvabhàvaü bråmaþ, nàtmàpekùam, yena virodhàdekavastvabhàvaþ syàt, svaråpeõa tvekaü vastu paràpekùayà bhinnamiti /
tatrocyate ---

pauruùeyãmapekùàü ca na hi vastvanuvartate /

nàpekùà nàma ka÷cidvastudharmaþ, yena vaståni vyavasthàpyeran, na khalu svahetupràpitodayeùu svabhàvavyavasthiteùu vastuùu svabhàvasthitaye vastvantaràpekùà yujyate /
tatra puruùapratyayadharmo 'yam /
na ca puruùapratyayànuvidhàyãni vaståni, svahetubhyaþ svasvabhàvavyavasthiteþ /
ato na tadanusàreõa vasturåpaü vyavatiùñhate /
vyavasthitavastusvaråpànusàreõaiva tasya vyavasthà nyàyyà, tatpårvakatvàt /
parasparàpekùàyàü ca #<[KKS_49]># vastusvabhàvasthitàvitaretarà÷rayaprasaïgàt /
athavà yaduktam ---
ekasmàdbhedàdavyatiredàdvastuno bhedàbhàvaprasaïga iti, tatràhuþ ---
na bheda ekaþ, råpavirodhàt, ekatve ca tannimittaü vastånàmekatvaü syàt, tasmàtpratibhàvaü bhedo bhidyate, kathaü tarhyanekà÷rayatvam? apekùàtaþ, tathà hi pratiyogyapekùaü tasya svaråpaü vyavasthitam, tathà ca yathàyathaü bhedaiþ pratiyogyapekùairàtmabhåtairbhinnàþ sarve bhàvà iti /
tatrocyate ---
pauruùeyãmiti /
puruùo hyekamarthaü gçhãtvà paramapekùate kàryàrtham, svahetubhyastu pratilabdhàvikalasvabhàvànàü bhàvànàü bhàvàntareùu kimarthàpekùà? nanu svabhàvasthitaye, nànàvidhà hi bhàvasvabhàvàþ, tatra ka÷citpratiyogyapekùayaiva vyavatiùñhate vastutattve, yathàyameva bhedaþ /
na tarhi hetubhyo bhàvasyàvikalàtmalàbhaþ, bhedàkhyasya råpasya pratiyogyapekùatvàt /
hetvantaràcca pratiyoginaþ saüpadyamànaþ pa÷càdbhedo na svabhàvaþ syàt /

syàdetat ---
avikalaråpa eva bhàvo hetubhyo jàyate /
tatra bhedàkhyaü råpaü pratiyogyapekùam, nànapekùaü kadàcidittasya tadvidhatvàttena tadvidhenaiva saha jàyata iti na vikalaråpapràdurbhàvaþ /
tatrocyate ---
bhavatu tadvidhasya pràdurbhàvaþ, apekùàrthastu vaktavyaþ, yasya hi yatra ki¤cid àyatate, tat tadapekùata ityucyate, nànyo vi÷eùaþ sàpekùanirapekùayorvyapasthàpako niråpyate /
tatra na tàvadutpattiþ pratiyoginyàyatate, svahetubhyo 'vikalasyotpatteþ /
nàrthakriyà, tadasaünidhàne 'pi tasyàrthakriyàdar÷anàt /
pratãti÷cet ---
tathà hi, nànapekùya pratiyoginaü bhedaþ pratãyata iti ---
na tarhi bhedasvabhàvaþ sàpekùaþ, tasminnavasthite vastusthityuttarakàlà pratãtirarthàntarameva pratiyoginamapekùate, yathà vyavasthitànapekùasvabhàvà råpàdaya÷cakùuràdyapekùàyàü pratãtau na sàpekùasvabhàvàþ kathyate /
itaretarà÷rayàcca na pratãtirapi parasparàyattàvakalpate /
na ca vastumàtràdanavagçhãtabhedàdbhedasiddhiþ, ekasminnapi tatprasaïgàt /
tasmàtpauruùeyãmapekùàyàü na vastvanuvarttate, ato na vastusvabhàva ityarthaþ /
#<[KKS_50]># anyà vyàkhyà ---
na bhedo vastuno råpam, àpekùiko hi pratãyate /
na càpekùàyàü puruùapratyayaü vastvanuvartate, vyavasthitavastupårvakatvàditi /

kathaü tarthi pitràdayaþ? na hi te 'pekùayà vinà, na ca khapuùpagandharvanagaràditulyàþ, avisaüvàdivyavahàràïgatayà lokasiddhatvàt /
ucyate ---
bhedo 'pyevaü kiü na lokasiddhaþ? api ca

#<pitràdiviùaye 'pekùà jananàdiprabhàvità  // MBs_1.9 //>#

#<ekakriyàvi÷eùeõa vyapekùà hrasvadãrghayoþ />#

vyavasthite eva janyajanaka÷aktã pitçputra÷abdayorabhidheye, te tu samànajananavyàpàraviùaye tàvàskandataþ, svabhàvabhedàt /
ato yena samànatvam, tatràpekùà /
etaduktaü bhavati ---
÷abdàrthastatra sàpekùaþ, na vastu /
apekùàhetu÷ca tatra sàdhàraõã kriyà vidyate vyavasthitayorapi vastunoþ /
bhàvabhede tvayaü vastutattvagato vicàraþ, na càpekùàhetuþ ka÷cidupalabhyate /
hrasvadãrghayorapyekajàtãyàyàü kriyàyàü de÷avyàptau nyånàdhikabhàvàdevaü draùñavyam /

yadi tarhi kàryabhedàdapyapekùà, hanta! arthakriyàbhedàdeva bhàvànàü parasparàpekùo bhedaþ setsyati /
kiü càsatyàmapi dar÷anàdbhedasiddhau vidhimàtravyàpàratvàtkàryabhedàdeva kàraõabhedamanumimãmahe /
naikatve kàryabhedaþ kalpate, kàraõasvabhàvàpekùatvàtkàryabhedasya /
tajjanana÷cedasya (tajjananaü cedasya -- edition) svabhàvaþ, nànyajananaþ /
tasmàtkàryàntarasyànyato janmeti /
tadidaü bhedenaiva bhedaprasàdhanaü nàticatura÷ram /

api ca ---

#<arthakriyàkçte bhede råpabhedo na labhyate  // MBs_1.10 //>#

#<dàhapàkavibhàgena kç÷ànurna hi bhedavàn />#

nàrthakriyàbhedàdbhàvànàü parasparàpekùo råpabhedaþ pratãyate, nàpyanumàtuü ÷akyate /
vyapade÷abhedamàtraü tu syàt, ekasminnapi vahnau dàhapàkàdikàryabhedadçùñeþ /
atha matam ---
råpàdisamåho vahniþ /
tatra råpàtprakà÷aþ, spar÷àddàha iti /
#<[KKS_51]># kàmam, dàhapàkau tu spar÷àdeva /
tau ca loke pratãtibhedau satyapi saüyogidravyavikriyàsàmànye /
karma caikaü saüyogavibhàgasaüskàràõàü hetuþ, àtmà cecchàdãnàm, sattvàdaya÷ca pratyekamabhedàllàghavaprakà÷àdãnàm, råpàdayo j¤ànavi÷eùàõàü sajàtãyakùaõànàü cetyutprekùitavyam /
nanu nàrthakriyàbhedamàtràdbhedaü bråmaþ, api tu tatràsaübhàvinyà adçùñàyàþ /
yathà cakùuùi satyapyadçùñàyà÷ca badhire tatràsaübhàvinyàþ ÷abdabuddherindriyabhedaþ /
parasparàsaübhavikàryà÷ca pràyeõa bhàvàþ, anyakàryasyànyatràdar÷anàt /
atha kàryàsaübhavaþ kathaü pratyetavyaþ? nanåktaü tatràdar÷anàt /
na tarhyasaübhavaþ /
yasya khalvadvayaü jagattasya kàryajàtamekatraiva dç÷yata iti kathamadar÷anam? tatra siddhe bhede tatràdar÷anam, tatràdar÷anàcca bhedasiddhiritãtaretarà÷rayànna bhedànumànam /
atha matam ---
adçùñasya dar÷anàditi /
tadasat, ekasmàdapi kramavatàü kàryàõàü dar÷anàt /
syàdetat ---
ekàntato 'bhede kàryadar÷anàdar÷ane na yukte, vi÷eùàbhàvàt /
na tarhi kàryabhedo 'bhedamapabàdhate /
tadanupamardena vi÷eùamàtrànumànaü syàt /
tacca kalpanàviùayaü naivàvajànãmahe, vastusatastasyàyogàt, tattvànyatvayorasaübhavàt /
yastu kùaõikavàdã tattvameva vi÷eùasya na manyate, tasyàsati kàraõasvabhàvàbhede kathaü tulyasvabhàvakàryotpàdaþ /
atha niranvayavinà÷ànàmapi kalpanàviùayàdabhedàtkàryasya tulyatà /
hanta! tarhi bhedàdeva kalpanàviùayàtkàryabhedasiddhermudhà kàraõabhedakalpanà /
atha kàryàbhede na (atha na kàryàbhedena -- edition) kàraõasvabhàvàbhedo 'pekùyeta, bhinnasvabhàvebhyaþ sahakàribhya ekakàryotpatteþ, yathà cakùuràdibhyo råpavij¤ànasya (råpàdij¤ànasya Ms A, Ms C; råpàdij¤ànasya -- edition) /
yathà tarhi kàryasvabhàvàbhedàya na kàraõasvabhàvàbhedo 'pekùyate, tathà
tadbhedàya kàraõabhedo 'pi nàpekùitavyaþ /
api cànekakàraõajanye 'pyekasmin kàrye kàraõavyàpàraviùayabhedastenaiva varõitaþ, yathà råpaj¤ànasya ---
cakùuùo råpagrahaõaniyamaþ, samanantaraj¤ànàdupalambhàtmatà, viùayàttadàkàrateti /
yadi ca kàryatulyatvaü na hetusàmyakçtam, na kàryàddhetvanumànaü syàt, bhinnajàtãyàdapi tulyajàtãyotpattisaübhavàt /
hetvabheda÷cenna #<[KKS_52]># kàryàbheda upayujyate, kastulyajàtãyàdvijàtãyasya janma nivàrayet? tatra yathà vyàvahàrikàdabhedàtkàryàbhedastathà vyàvahàrikàdbhedàtkàryabheda iti na vi÷eùaþ /
syàdetat ---
kalpita÷cedbhedaþ kàryabhedàya prabhuþ, na tarhi kalpitaþ /
na hyanyatparamàrthasato lakùaõamarthakriyàsàmarthyàt /
tulyamidamabhede 'pi /

yo 'pi manyate ---
yugapadviruddhàrthakriyàdar÷anàdbhedàvagatiþ /
tathà hi ---
jananamaraõavçddhikùayasthànagamana÷okaharùàdivividhaviruddhadharmasamupetamekadà vi÷vamupalabhyate /
tadbhedavaditi gamyate /
tasyàpãdamevottaramàvçttyà ---
dàhapàkavibhàgeneti /
katham? idaü tàvadayaü praùñavyaþ ---
ko viruddhàrthaþ? yadyekatràsaübhavaþ, so 'siddhaþ /
atha parasparavyavacchinnàtmatà, jananàdaya÷ca paraspararåpanivçttyàtmàna iti /
na tarhyato bhedasiddhiþ /
ekasminnapi vahnau dagdhçtvapaktçtvadar÷anàt /
na hi parasparavyavacchedamantareõa nànàtvaü dharmàõàm /
tata÷cedbhedaþ, nànekadharmakamekaü ki¤citsyàt /
atha parasparàbhàvàtmataiva virodhaþ ---
naikasmin sa eva bhavati, na ca bhavatãti /
tato bhedàvasàyaþ /
tadasat /
na hyevaü dharmàveva, kutastayorvirodhàdbhedàvagatiþ /
khapuùpàdiùu cobhayàbhàvàdubhayaprasaïgaþ /
atha vadhyaghàtakabhàvo (vadhyaghàtuka@ -- edition) virodhaþ ---
harùaþ ÷okaü hanti ÷oka÷ca tam, evamitareùvapi /
tatràpi nàjàta eko 'nyaü nà÷ayati, nànyàdhikaraõam /
tasmàdekàdhikaraõo bhåtvà nà÷ayatãti vàcyam /
evaü ca tayorekàdhikaraõatvadar÷anànna taddar÷anenàdhikaraõabhedànumànamavyabhicàram /
atha bhàvaråpatadvyavacchedàtmàno dharmà virodhinaþ ---
nityatvànityatvamårtatvàmårtatvàdayaþ /
tatsaübandhàdbhedagatiþ /
tadapi na /
yato nàva÷yam, yo yatra bhavati, sa taü vyàpnoti /
na hi rathàdayastatsaüyogàdayo và nabho vya÷nuvate, anyàn và saüyoginaþ pçthivyàdãn, avacchinnatvàt /
evamavacchinnà #<[KKS_53]># dharmà anavacchinnamanantamarthamà÷rayanto 'pi na vya÷nuvate /
ato naikasminnapi bhàvàbhàvavirodhaþ /
yastu manyeta ---
arthakriyàbhedo 'rthakriyàvyavasthà /
tato bhedàdhigamaþ /
ekatve hi na vyavasthà yujyate /
tathà ca payaso 'pi tailaü tilebhya÷ca dadhi syàt /
tathaikasmi¤jàyamàne sarvaü jàyeta, na÷yati ca na÷yet /
anyathà bheda eva ÷abdàntareõoktaþ syàt /
taduktam ---
sahotpattivinà÷au sarvaü ca sarvatropayujyeta iti /
tasyàpãdamevottaram ---
dàhapàkavibhàgeneti /
yadi kàryanànàtvaü vyavasthà, na tayà tilànàü payasa÷ca bhedaü pratipadyate /
atha payaso dadhno janma, nànyata iti vyavasthà /
nànyatvaü siddhayà vyavasthayà pramitsitaü tallakùaõamanupraveùñumarhati, tasyà asiddhiprasaïgàt /
tasmàddadhijanana÷aktistadabhàva÷ca vyavasthà /
tato bhedaþ /
na hyekaviùaya ekasya ÷aktya÷aktã yujyete iti ---
sa càyaü virodhidharmayogo bhedaheturanantarameva niràsi /
yathà khalu dãrghakàlàþ padàrthà mitakàlairdharmaiþ saübadhyamànàstaddharmàõo 'taddharmàõa÷ca na virodhapadabhàjaþ, tathà parimitade÷airvipulade÷à anantà÷ca /
kathamanantasyàntavàn dharma iti cet, vyatireke 'nivarcanãyatve và nàstyasaübhàvanàvakà÷aþ /
avyatireke 'pi dãrghakàlasyeva mitakàlaþ /
yo 'pi dãrghakàlamarthaü na pratipadyate taü pratãdaü punaþ pañhitavyam ---
dàhapàkavibhàgeneti /
eko 'pi vahniþ ki¤cideva dahati pacati ca /
tathà ca dàhaka÷càdàhaka÷ca na bhidyate /
tathà na dàhàntaràõi pàkàntaràõi và karoti tasminneva dàhye pàkye ca /
tathà bãjàdayaþ pratyekaü samarthà api nàïkuràntaràõi janayanti, nàpi sàmagrã /
tathà ca janakatvamajanakatvamiti /
athaikasminneva janaka÷aktiþ, anyaü pradhvastamàgàminaü vaikaü kiü na janayati /
atha tatraivaiùàü sàmarthyam, nànyatra tulyajàtãye 'pi /
kutaþ? tasyaivotpatteþ, kàryagamyatvàcca sàmarthyasya /
tathà ca na ÷aktira÷akti÷ceti virodhaþ /
abhede 'pi tarhi payasastilànàü dadhno 'nutpattau na virodhaþ /
tathà hi ---
yasya tàvaddadhnaþ payaso janma na tasya tilebhyo 'nutpattiþ, yena ÷aktya÷aktivirodhàd #<[KKS_54]># bhedaþ syàt /
kutaþ? tilànàü payaso 'bhedàt /
atha dadhyantarasyànutpattervirodhaþ /
tacca na, anyatrà÷aktestatraiva ÷akterbãjàdãnàmiva /
na hi samarthamityeva kàraõaü sarvaü tulyajàtãyaü janayati, ekasmàdeva sarvatulyajàtãyakàryotpattiprasaïgàt /
atha matam ---
arthakriyàsu bhedena viniyogàdbhedamadhyavasyàmaþ /
dadhne hi payo viniyujyate, na sikateti /
tadapyanaikàntikam, ekatve 'pi bhedena viniyogadar÷anàt /
tadevàrthavastu sahakàrisametaü viniyujyate, na kevalam /
atha matam ---
bhinnameva tat, sahakàrisannidhànopàdhibhedàt /
aupàdhikastarhi pratyayamàtranive÷ã bhedaþ, na paramàrthataþ /
tathàbhåta÷ca bhàvabhedo hyanuj¤àyata eva /
yo 'pi kùaõikatvena bhedamàha, tasyàpi bhedasya tulyatvàtsarvaü sarvatra viniyujyate, na và ki¤citkvacit, adçùñasàmarthyatvàt /
atha kalpanàviùayàdabhedàttatsiddhiþ, parasyàpi tàdç÷àdbhedàditi na vi÷eùa ityuktam /
yo 'pyekasyobhayaü pratijànãte ---
bhedamabhedaü ca, tenaikatràpi viruddhadharmàve÷amabhyupayatà durlabha eva dadhno janakatvàjanakatvàbhyàü tilapayasorvibhàga iti /

tadevam ---

#<ekasyaivaiùa mahimà bhedasaüpàdanàsahaþ  // MBs_1.11 //>#

#<vahneriva yadà bhàvabhedakalpastadà mudhà />#

ekatra kriyàbhedopalabdheþ, asaübhavasya càsiddheþ, adçùñadar÷anasya càbhedabàdhane sàmarthyàbhàvàt, vi÷eùamàtrahetutvàttasya ca tattvànyatvàbhyàmanirvàcyasya kalpanàspadatvàt, abhedàdiva ca tàdç÷àt kàryàbhedasya bhedàdapi tadvidhàdbhedasyopapatteþ, virodhasya cànaikàntikatvàdasiddhatvàdvà vyavasthàyà÷ca, viniyogabhedasya cànaikàntikatvàt, abhedàdiva ca kalpitàdbhedàttatsiddheþ, bhedàbhedayo÷caikatra samavàye ÷aktya÷aktyorviniyogàviniyogayo÷caikasamavàyasaübhavàdekasyaivaiùa ko 'pyacintyaþ sàmarthyàti÷ayo nikhilabhedaprapa¤casaüpàdanàyai prabhuþ pàvakasyeva pàkaploùàdipravibhàganimittaü yadopapadyate #<[KKS_55]># tadà bhedakalpanamakàraõam, ekasmàdapi tatsiddheþ ---
iti pårvopasaühàraþ /
tadetadçcàbhyanåktam ---
`etàvànasya mahimà' iti /
etatparimàõamasya sàmarthyam ---
yadeko 'pi `sahasra÷ãrùà' iti `yadbhåtaü yacca bhavyam' iti /
pårvargdvayanirdiùñavividhaviruddhàbhimatadharmakàryavyavahàrà÷rayaþ kathamiti /
`ataþ'pratyakùàbhimatàt, `puruùa evedaü sarvam'iti vàdçùñanirdiùñàt /
`utàmçtatvasya'iti và devamanuùyalokabhedena prapa¤càdekaikasmàtsamastàcca vçddhataraþ puruùaþ /
tenàsmin parimitànàü viruddhàbhimatànàmapyanante na samàve÷o na yujyate /
tadeva jyàyastvaü dar÷ayati ---
`pàdo 'sya vi÷và' iti /
kçtsno 'pi tàvadbhåtaprapa¤co 'sya kanãyàn bhàga iti, kiü punaþ pratyekam /
tathà hi ---
`tripàt'ivàparimitamanantaü maraõàdibhåtaprapa¤cadharma÷ånyaü råpaü `divi'pradyotàvasthàyàü vartate, pramodàvasthàyàü và, såryamaõóale, dyusthàne và /
tatra hi tadupàsyam /
taddhi tasyopalabdhisthànamiti tatretyucyate /
aparaþ kalpaþ ---
kalpite 'pi kàryabhedàdyavasthàyà và kàraõabhede kimiti na kàryàntaram? kimiti và na saükaraþ, viparãtà và vyavasthà? bhede 'pi payasaþ, tilebhya eva tailaü na sikatàbhyaþ? bhinà api caikakàryà÷cakùuràlokàdayaþ, ÷ara÷çïgàdaya÷ca /
bhede 'pi ca tilebhyastailaü payaso dadhi, na tu payasastailaü tilebhyo dadhi? yadi matam ---
acintyebhyo bhàvasàmarthyebhyaþ ---
acintyànupapattito bhàvasàmarthyàni `kasmàt? katham?' iti, kàryadar÷anonneyavyavasthàni ---
tebhyaþ kàryasya bhedaþ, vyavasthà, na viparyaya÷ceti /
yadyevam, ekasyaiva so 'stu sàmarthyàti÷ayaþ ---
yadanekaü vyavasthitamaviparãtaü ca kàryam /
tanmàtreõa tatsiddherapràmàõikà bhàvànàü bhàvakalpaneti /

syàdetat ---
vahnerapi ÷aktibhedanibandhanaþ kàryabhedaþ /
tannaikasmàdanekaü #<[KKS_56]># kàryam /
tatra yadi vahnirapi kàraõam, kathaü naikasmàdanekaü kàryam? atha ÷aktãnàmeva kàraõatvamabhipraiti /
tatrocyate ---

#<yathaiva bhinna÷aktãnàmabhinnaü råpamà÷rayaþ  // MBs_1.12 //>#

#<tathà nànàkriyàheturåpaü kiü nàbhyupeyate />#

ekasyànekakàryayogavirodhàcchaktibhedaþ kalpyate /
yadi caikasyànekasaübandhavirodhaþ, kathaü nànàbhåtàbhiþ ÷aktibhirekaþ saübadhyate? tatra yathaikasyàrthasvabhàvasya nànà÷aktiyogaþ, tathà nànàkàryayogo 'pi kiü nànuj¤àyate? atha nànàkàryayoge virodhaþ, na nànà÷aktiyoge /
vi÷eùaheturvàcyaþ /
api ca ÷aktãnàmavyatirekàdekamanekàtmakamiùñam /
tatraikatvaü svà÷rayasamavàyinànekatvena ca virudhyate /
kàryagatena tvà÷rayàntarasamavàyinà virudhyata iti subhàùitam! athàrthàntaratvameva ÷aktãnàm, à÷rayàrtho vàcyaþ /
saü÷leùa÷cet, na bhinnatve råpàvibhàgalakùaõaþ saü÷leùaþ, bheda eva na syàt /
na nairantaryam, tacchaktidravyasaüyuktasya dravyàntarasyàpi tacchaktitvaprasaïgàt /
na hi dravyasyànantaraü tacchaktervyavahitaü bhavati /
na hi cakùurdravyasyànantaraü råpasya nànantaram /
vibhutvàccàkà÷àdãnàü sarvàrtha÷aktivyavadhànàbhàvàtsarva÷aktiprasaïgaþ /
tasmàdupakàravi÷eùàtkuta÷cidà÷rayaþ /
tatra yathà bhinnàsu ÷aktiùu tadbhedàdupakàràn bhinnàneko 'rthasvabhàvaþ karoti, tathà kàryàõyapãti kasmànneùyate? evaü tàvannànumàne 'pi bhedàdhigamaþ, nàrthàpattyà ca /

ye tu manyante ---
satyametat, na pratyakùaü bhedàdhigamàyàlam /
itaretaràbhàvàü÷o hi bhàvànàü bhedaþ, na so 'kùagocaraþ /
`bhàvàü÷enaiva saüyogo yogyatvàdindriyasya hi' /
tathà ca na liïgagamyo 'pi, adçùñasaügatitvàt /
arthàpattirapi kàryavyavasthàhetukà syàt /
sà asiddhe bhede vyavasthàyà (Ms C; kàryavyavasthàyà -- edition) evànupapattestatràyuktà /
tasmàtsadupalambhahetubhyaþ pramàõàntaramevàbhàvàyopàsanãyam /
vidhàyakàdvà pramàõàntarameva vyavacchedakamabhàvàkhyam /
tannibandhanà #<[KKS_57]># hi bhàvànàmasaükãrõatà (@masaükãrõasvabhàvatà -- edition) /
yadavocan ---

`vastvasaükarasiddhi÷ca tatpràmàõyasamà÷rayà' /
iti /
tàn pratyucyate ---

#<anyonyasaü÷rayàdbhedo na pramàntarasàdhanaþ  // MBs_1.13 //>#

#<nàsminnayaü nàyamayamiti bhedàdvinà na dhãþ />#

na khalu yadvyavacchidyate, yata÷ca vyavacchidyate, tayorapratipattau vyavacchedagatiþ /
nànapekùitaviùayaniùedhyo niùedho 'sti /
san và ÷ånyatàmàpàdayet, na bhedamityuktam /
teùàmapi vacaþ ---

`gçhãtvà vastusadbhàvaü smçtvà ca pratiyoginam /
mànasaü nàstitàj¤ànaü jàyate 'kùànapekùayà' //


tayo÷ca pratipattiryadi nàsaükãrõasvabhàvayoþ, api tu vastumàtratvena vyavacchedyavyavacchedàvadhivibhàgàbhàvàt /
na niùedhasaübhavo 'rthamàtre hyavibhàge /
viùayatvenàpekùite na niùedhyam /
niùedhyatvenàpekùite na viùayavi÷eùaþ /
tatràtyantàya niùedhaþ syàt /
sa ca na siddhatvenàsiddhatvena và yujyata ityuktam /
kasyacittàvatkuta÷cid (kasyacitkuta÷cid Ms C; kasyacitkuta÷cicca edition) bhedapratipattau sarvasya sarvato bhedagatiþ syàt, avi÷eùàt /
tasmàdanenàsaükãrõasvabhàvena bhinnàveva pratipadya viùayaniùedhyau `nedamiha'  `nàyamayam' iti vyavacchedaþ pratipattavyaþ, saübhavànniyamàcca /
na cànyathà pratiyogitvam, sàmànyopalabdhau ca sthàõau

puruùasyàbhàva(Ms A; puruùàbhàva@ edition)pratipattyabhàvàt /
tathà ca siddhaviùayaniùedhyàïgãkaraõena vyavacchedamàtravidhàyinyabhàvapratipattiþ pratyàtmamupalakùyate /
tathà ca itaretarà÷rayatvam ---
asaükarapårvamabhàvaj¤ànam, tata÷càsaükarasiddhiriti /
api ca na pramàõànutpàdamàtràdabhàvaj¤ànam, suùuptàdàvanutpatteþ /
tasmàtsatsu pramàõakàraõeùu pramàõànutpàdo 'bhàvaj¤ànaheturiùñaþ /
na ca tasya svaråpabhedaþ ka÷cit, yena sàmarthyàti÷ayàccakùuràdivadbodhakaþ, kiü tu nàntarãyakatvàt /
nàntareõa prameyàbhàvaü satsu pramàõahetuùu pramàõànutpàdaþ /
asatsu tu satyapi prameye tadabhàvàtsyàditi /
tathà ca liïgavajj¤ànàpekùaþ pratipatterjanakaþ, sa ca yadi vastvantaraj¤ànam, #<[KKS_58]># nàsiddhe vastubhede sidhyati /
j¤eyabhedànumeyo hi j¤eyànumeyànàü j¤ànànàü bhedaþ /
tathà ca vastubhedasiddhipårvikaivàbhàvàdbhedàvagatiritãtaretarà÷rayatvam /
athàtmano 'pariõàmaþ /
na sa stimitàvasthà, sarvàpratipattau kasyacidabhàvasyànavagateþ /
tasmàtsatyapi vastvantaraj¤ànaråpapariõàme tajj¤ànaråpapariõàmàbhàvo 'bhàvaj¤ànahetuþ /
na caiùa vi÷eùaþ pràgvastubhedasiddheþ sidhyatãti tadevetaretarà÷rayatvam /

ye tvàhuþ ---
dar÷anàdeva bhàvànàü bhedaþ sidhyati /
tathà hi ---
nirvikalpasya pratyakùasya sàmànyaviùayatvamapàkurvatoktam ---
`tadayuktaü pratidravyaü bhinnaråpopalambhanàd' iti /
yastu saüyogàtsamavàyàdvà saükaraþ, so 'bhàvàkhyena pramàõenàpanãyata iti /
te pràgeva pratyuktàþ /

ye 'pi ---
vidhàyakapratyakùapuraþsaraü pratyakùàntarameva vastugrahaõapratiyogismaraõetikartavyatànugçhãtàkùapratilabdhajanma vyavacchedakaü manyante /
yathaiva savikalpasya vastugrahaõasya pa÷càjjanma, ÷abdasmaraõavyavadhi÷ca ---
na cànaindriyakatvam, itikartavyatàvi÷eùànugçhãtàdindriyàttadutpatteþ ---
evaü nàstãtyapi j¤ànasyeti bruvantaþ /
tàn pratãdameva vaktavyam ---
anyonyasaü÷rayàdbhedo na pramàntarasàdhanaþ /

pratyakùàntarasàdhana ityarthaþ /
`ayamasau na bhavati' iti j¤ànaü pratyakùaü và pramàõàntaraü và /
sarvathà viùayaniùedhyavibhàgàdçte na niùedhasaübhava iti /

kiü ca

#<mãyamànaikaråpeùu na niùedho 'vakà÷avàn  // MBs_1.14 //>#


api ca sanmàtraråpe sarvatra pratãyamàne tatsvabhàveùu vastuùu netaràbhimata itaràbhimatapramàõànutpàdaþ, satsvabhàvatvàttayoþ /
`sat'iti ca sarvatra pramàõasadbhàvàt /
pramàõàbhàvàccetaretaràbhàvaj¤ànamiti /
nanu nàrthànàü ki¤cidabhinnaü råpam /
pratyabhij¤ànàddhi tadavagamyate (tadavagamyeta Ms A; tadgamyeta edition) /
na càrthamàtraü dçùñavato 'rthàntare sa evàyamiti pratyabhij¤àsti yathaikàü gàü dçùñavato gavàntare /
sacchabdapratyayànuvçttistu pàcakàdivadyoganibandhanà /
pramàõaviùayo hi `san' #<[KKS_59]># ityucyate /
naitatsàram /
na cedabhinnaråpapratipattiþ, nirviùayatvameva pramàõasyàpadyeta /
yato na vyavacchedamantareõa bhedapratãtiþ /
na vyavacchedaþ kevalaþ, na vidhisahitaþ, na vidheþ pa÷càtpramàõasya vyàpàraþ /
na vidhireva vyavaccheda iti varõitam /
tatra yadyekamapi na gamyate nirviùayataiva syàt /
apratyabhij¤ànaü ca yadi govailakùaõyàducyeta satyapi sanmàtraråpànugame, gavàntare 'pi tanna syàt, devadattavailakùaõyàt /
na hi yàdç÷o devadattasya punardar÷ane ekatvapratyayastàdç÷o gavàntare /

athàsti tatra tàvatpårvàparànusandhànam, na tu sataþ sadantare /
kiü ca bhoþ anusandhànàdekatvam, nàbhinnaråpasaüvidaþ /
nedànãmabhinnade÷akàlo 'rtha ekaþ syàt /
de÷akàlabhede hi so 'yamiti pårvàparànusaüdhànam /
gomaõóale ca mahiùamaõóalavilakùaõe de÷abhede 'pyabhinnaråpànugatàt prathamàdeva nirvikalpakàtpratyayàdekàrthapratipattiriùyate /
na ca tatra kàlabhedàbhàvàtso 'yamityavamar÷aþ /
yathoktam ---

nirvikalpakabodhe 'pi dvyàtmakasyàpi vastunaþ /
grahaõaü lakùaõàkhyeyaü j¤àtrà ÷uddhaü tu gçhyate //

na ca yathà maõikaü dçùñavato maõikàntare 'nusandhiþ tathà ÷aràvaü dçùñvà tatra mçjjàtirapyapahnåyeta /
athàsti tatràpi, na tu yathà maõikàntare sàmànyaråpàõàü bhåyastvàdutkañaþ, alpasàmànyànugamàt /
sadantare 'pi tathaiva syàt /
vistareõa caitadupariùñàdabhidhàsyata ityalamatiprasaïgena /

#<bhedàbhedàvabhàse dve vij¤àne cetparãkùyatàm />#

yadi matam ---
vidyete tàvadanuvçttavyàvçttàbhe dve vij¤àne /
na hi tayorabhàve 'nuvçttavyàvçttavyavahàra saübhavaþ /
na ca vij¤ànaråpàdanyo 'rthavyavasthàhetuþ /
tasyàhetutve 'bhedo 'pi na sidhyet /
naitatsàram /
na hi vij¤ànamityevàrthaü (@mityevàrthatattvaü -- edition) vyavasthàpayati /
tadapi hi parãkùyam ---
yuktyà virudhyate neti, pramàõotthaü neti /
na khalvalàtacakràdivij¤ànebhyo 'rthatattvavyavasthà /
syàdetat /
#<[KKS_60]># na pratyakùaü yuktyàpabàdhyate /
satyam /
pratyakùataiva bhedaj¤ànasya netyàveditam, yathà kùepãyassarvatodiksaüyogakàritasyàlàtacakraj¤ànasya /
tat sadapyapramàõotthaü pratyakùasaråpaü svapnadç÷yàlàtacakràdij¤ànavanna tattvàvagamanimittam /
nanåktena prakàreõa pramàõàdanyato 'pi bhedaj¤ànasyodayo na saübhavati /
ko vànyathàha? na hi paramàrthato bhedàvagamo 'sti /
yadi syàt, kathaü bhedo 'pahnåyeta? apahnave và kathaü tadavagamaþ /
nàvagamyamasti, avagamyate ceti durghañam /
kiü tarhãdam? avidyà vibhramaþ /
yathàvabhàsaü vedyasadbhàve ca na vibhramaþ, kiü tu samyagj¤ànam /
asato càvagamo 'nupapannaþ /
tasmànna paramàrthataþ sattvena nirucyate, nàpyasattvena, loke siddhatvàtsarvapravàdeùvityuktam /

api ca j¤ànadvaye 'smiü÷catasraþ kalpanàþ saübhavanti ---
j¤ànabhedàtsàmànyavyaktivibhàgena vastudvayam, yathàhuþ saüsargavàdinaþ /
ekaü và sàmànyavi÷eùàtmakaü vastu, yathàhuranekàntavàdinaþ /
vi÷eùà eva và vaståni /
teùàmàtyantikabhedani÷cayàsàmarthyàttadupàdànastadviùaya evàbhedaþ kalpanàj¤ànagocaraþ /
dçùñà hi bhinneùvabhedakalpanà `vanam' iti ---
yathàhuràtyantikabhedavàdinaþ /
abhedo và paramàrthaþ /
tasyànavacchinnasyànantasya tathà ni÷cetuma÷akteranàditvàccàvidyàyàstadupàdànàstadviùayà bhedaparikalpanàþ /
dçùñà hi taraïgabhedàdabhinne candramasi bhedakalpanà /
tannàparãkùya tattvani÷cayaþ /
tatra parãkùàyàm ---

#<na tàvaddvayamaikàtmyaprakhyànànavakalpanàt  // MBs_1.15 //>#

#<samavàyakçtaü taccenna bhedasyàparicyuteþ />#
na tàvaddve vastunã sàmànyavi÷eùau, prakhyàbhedàt /
samànàdhikaraõatvena hãme prakhye jàyete `san ghañaþ, gauþ svastimatã' iti /
na vyadhikaraõatvena yathà nãlapãtaprakhye, yathà và `daõóo devadattaþ' iti /
nàpi vi÷eùaõavi÷eùyabhàvena yathà `daõóã'iti, saübandhasyàpratibhàsanàt /
na ca vastubhedaviùayatve sàmànàdhikaraõyamavakalpate satyapi saübandhe /
saübandhidvayaü vi÷eùaõavi÷eùyatvena dvàbhyàmekayà và buddhyà gçhyate, na tu parasparàtmatvena /
parasparàtmatvena ceha pratipattiþ pratyàtmavedanãyà /
vipratipatte÷ca sàmànyavi÷eùayor #<[KKS_61]># bhede /
nànyathà vipratipadyeran /
sàmànyapratyakùe ca vi÷eùapratyakùàbhimànàt /
anyathà dhåmadçùñàvivàgnau parokùàbhimànaþ syàt /
syàdetat ---
na saübandhamàtràdbhedapratipattiþ, api tu saübandhavi÷eùàtsamavàyàt /
sa hi vastusaü÷leùàtmakaþ /
tanna, samavàye 'pi tàbhyàü råpabhedasyànapàyàt, anyathà bhedàbhàvàdasaübandhàt /
tathà ca naikàtmyena prakhyà yujyate /
asti ceyam /
atastayà viruddhaþ prakhyàbhedo na vastubhedavyavasthàyai prabhavati /
svayaü và vyàhatatvàt, ekàdhikaraõatvenotpatteþ (ekàdhikaraõatvenopapatteþ edition) /

nanu bhede 'pi parasparàtmatvena pratipatternimittaü samavàyaþ /
tasya khalveùa sàmarthyàti÷ayaþ, yena bhedavatàmarthànàü bhedaü tirodadhàti /
tathà ca te 'bhedena prakà÷ante /
atrocyate ---

#<bhedàntardhànasàmarthyaü tasya bhede 'pi cenmatam  // MBs_1.16 //>#

#<hantaikasyaiva tatkiü na yadevamavabhàsate />#

samavàyasàmarthyàccedbhedavatorabhedavatorabhedàvabhàsaþ, hantaikasyaiva vastunaþ sàmarthyavi÷eùànnànàvabhàso 'bhyupeyatàm /
vyarthà vastubhedakalpanà /
na hyasti vi÷eùaþ ---
yato bhinnayorabhedaprakà÷asaübhavaþ, naikasya nànàvabhàsasaübhava iti /

nanu jvalanàyoguóàdiùu dçùñamevaüvidhaü saüsargasya sàmarthyam /
tatra dar÷anàtsaübhavã saüsargàdbhedavatsvabhedàvabhàsaþ /
naikasminnànàvabhàsaþ, adar÷anàt /
ucyate ---

#<dçùñaþ saüsargadharmo 'yaü yadyekamapi vai tathà  // MBs_1.17 //>#

#<nànàvabhàsate citraü råpamekaü tathà matiþ />#

dçùñaü khalvekamapi vividhàvabhàsam, yathà citraü råpam /
taddhi khalu na nãlàdisamàhàramàtram /
teùàmavayavasamavàye råpàntarànabhyupagame càvayavino nãråpatvaprasaïgàt /
na ca nãråpatvamevàvayavinaþ /
råpasaüskàràbhàve hi na sa càkùuùaþ syàt /
na ca råpisamavàyàtsaükhyàkarmàdivaccàkùuùatvam /
evaü hyuktam ---
`mahatyanekadravyasamavàyàdråpàccopalabdhiþ' iti /
sarva÷cetthamavayavã nãråpaþ syàt /
atha nàråpaþ pratãyata iti nàyaü prasaïgaþ, #<[KKS_62]># citro 'pi tatheti nàråpaþ /
taccàsya råpaü nãlapãtàdinirbhàsaþ /

tathà nagaratrailokyàdibuddhayo vividhaviùayàkàrà nirbhàsante bhedàbhàve 'pãti viùayàkàraj¤ànavàdino manyante /
na caikabuddhitattvàvyatirekàdviùayàkàràþ parasparato 'pi vyàvartante, pràgeva buddheþ /
syàdetat ---
citramapi råpaü saüsargàdevaikàrthasamavetasamavàyalakùaõàttathàvabhàsate /
tadasat /
yataþ ---

#<na ca saübandhisaübandhaþ saüsargo vyavadhànataþ  // MBs_1.18 //>#


saü÷leùo hi saüsargaþ /
tata÷ca paraspararåpàvabhàsaþ /
sa càvyavadhàne yujyate /
na tu svà÷rayàbhyàü vyavadhàne /
avayavàvayaviråpayorekavyavadhàne 'pyasaü÷leùaþ, kimu dvayavyavadhàne /

kiü ca

#<vyavahàre paropàdhau sarvà dhãrvyàvahàrikã /
ayathàrthà yadà bhàvabhedakalpastadà mudhà  // MBs_1.19 //>#


yasya khalu `÷uklo gauþ' ityàdibuddhayo vyavahàràïgabhåtà dravyeùu guõajàtyupàdhinibandhanàþ tasyaità na yathàvastu, jàtiguõadravyàõàmanyonyamarthàntaratvàt /
tathà ca na vastunibandhano vyavahàraþ, buddhyànupadar÷itasyàvyavahàràïgavàdbuddhyupadar÷itasya ca tathàbhàvàt /
evaü ca pratyayaviracitenaivàyamarthena vyàvçtto vyavahàro 'nuvçtta÷ceti vyarthà vastubhedakalpanà, kalpitasyàpi tasya vyavahàre 'nupayogàditarasya copayogàt /
yathàrthatvàya hi vyàvahàrikãõàü buddhãnàü vastubhedaþ kalpyate /
kalpite ca tasmin paropàdhitvàttàsàü nàyathàrthatvaparihàraþ /

syàdetat ---
asati vastubhede 'yathàrthamapyanuvçttavyàvçttàvagrahaü vyàvahàrikaü vij¤ànaü nodetumarhati, bãjàbhàvàt /
na khalu sthàõu÷akalàdiùu puruùarajatàdivibhràntayo nirbãjàþ, sàmànyanibandhanatvàt /
ucyate ---

#<ayathàrthadhiyo bãjamava÷yaü bàhyameva na /
dçùñastimirakàmàdiràntaro 'pi hyupaplavaþ  // MBs_1.20 //>#

#<[KKS_63]># na viùayadoùàdeva sàdç÷yàderayathàrthaj¤ànam, àdhyàtmikebhyo 'pi tu doùebhyastimirakàma÷okàdibhyaþ /
tatràsati vastubheda àdhyàtmiko doùo 'vidyàlakùaõo vyàvahàrikaj¤ànabãjamiti nàrtho vastubhedena /

astu tarhyekaü dvyàtmakam /
evaü hi parasparàtmapratipatti÷ca sàmànyavi÷eùayoþ kalpate /
vastuviparãta÷ca nàrthasàmarthyàti÷ayaþ kalpayitavyaþ /
vastunibandhano vyavahàraþ, na vyàvahàrikaj¤ànànàmayathàrthà vçttiþ /
syàdetat ---
ekasya dvyàtmakatà virodhavatã /
ekaü ca dvyàtmakaü ceti vipratiùiddham /
api ca sàmànyaü bhedàntarànuyàyi /
tato vyàvçttasvabhàvo bhedaþ /
tayorekatvaü hi virodhàda÷akyàvaham /
naitatsàram /
viruddhamiti naþ kva saüpratyayaþ? yatpramàõaviparyayeõa vartate /
yattu yathà pramàõenàvagamyate tasya tathàbhàve viruddhatvàbhidhàne kaü batàyamà÷ritya hetuü viruddhatvàviruddhatve vyavasthàpayet? pramàõaü caikasya sàmànyavi÷eùàtmakatàmavagamayati, vyàvçttyanuvçttibhyàü prakhyàråpabhedàtsàmànàdhikaraõyàvagamàcca (aikàdhikaraõyàvagamàcca edition) /
tadidamasàüpratam, yato nedç÷àü vipratiùiddhàrthaj¤ànànàü pràmàõyameva yujyate saü÷ayaj¤ànavat /
anyathà saü÷ayaviùayo 'pi dvyàtmà syàt, dvyàbhàsatvàttasya sàmànàdhikaraõyàcca tadavabhàsayoþ /

atha matam ---
na saü÷ayite råpasamuccayàvagamaþ, yathà sàmànyavi÷eùavati, `ayaü và, ayaü và'iti pratãteþ /
mà bhåtsamuccayaþ, vikalpaþ syàt /
so 'pi na, vastuno vikalpànupapatteþ /
ekamapi tarhi na dvyàtmakam, ekasya dvyàtmakatàvirodhàt /
tatra yathà saü÷ayaj¤ànaü vipratiùedhàdapramàõaü tathà sàmànyavi÷eùapratipattirapi, aikàdhikaraõyàt /

syàdetat ---
na saü÷ayaj¤ànaü vipratiùedhàdapramàõam, nirõayaj¤ànena tu bàdhanàt /
yatra tarhi na nirõayastatra vikalpàtmatà syàt /
api ca yathà bàdhàyàmekasyàpràmàõyaü niràkaraõàt, evaü virodhe 'pi dvayorekasya và j¤ànasya viruddharåpopagrahe tadråpàdhigatyoranyonyaniràkaraõàt /
tatraikaniràkaraõe #<[KKS_64]># itarasmànni÷cayaþ /
parasparaniràkçtau tulyabalatve sandeha iti na saü÷ayaj¤ànàdekasya sàmànyavi÷eùapratipattirvi÷iùyate /
tasmàdihànaikàntikaü vastvityevaü j¤ànaü suni÷citamiti svapakùopavarõanam /

api ca

#<ekatvamavirodhena bhedasàmànyayoryadi /
na dvyàtmatà bhavedekataranirbhaktabhàgavat  // MBs_1.21 //>#


ava÷yamanena padàrthànàü bhedàbhedau vyavasthàpayatà ---
yathà tàvatsàmànyamabhinnaü vi÷eùà bhidyanta iti ---
bhedàbhedayorlakùaõaü vàcyam /
tatra råpavirodho 'nyonyàbhàvo bhedalakùaõam /
viparyayo 'bhedalakùaõam /
råpavirodhàddhyanyonyàbhàvaparyàyàdvi÷eùà bhidyante /
bhidyamàneùvapi teùu sàmànyamabhinnam, viparyayàt /
tatra sàmànyavi÷eùayoryadi svaråpavirodho 'nyonyàbhàvaþ, naikatvaü bhedànàmiva parasparam /
atha sàmànyavi÷eùabuddhyeraikàdhikaraõyenotpatteþ svaråpavirodho 'bhyupeyate, na tarhyekaü dvyàtmakam /
sàmànyavi÷eùayoþ svaråpavirodhàbhàvàdasati bhede dvitvànupapatteþ /
yathà na sàmànyàü÷o dviråpo vi÷eùàü÷o và råpavirodhàbhàvàt ---
tatraikasminnirbhakte dvitvàbhàvàt ---
tathà sàmànyavi÷eùayorapi sàmànàdhikaraõyabuddheryadi na råpavirodhaþ, na parasparàtmàbhàvaþ (Ms B; parasparàbhàvaþ edition) /
dvitvaü na yujyate /
atha råpavirodhaþ, naikatvamiti /

yadi matam ---
na svaråpavirodhànnànàtvam, tadabhàvàccaikatvam, yena sàmànyavi÷eùayoþ svaråpavirodhàbhàvàddvitvaü na syàdanyatarasyeva bhàgasya /
kiü tu buddhe råpabhedàbhedàbhyàm /
sàmànyavi÷eùayo÷ca parasparàtmatvena pratipatterasatyapyanyonyàbhàvalakùaõe svaråpavirodhe buddhe råpabhedàddvitvam /
aü÷e tu råpàbhedàdekatvam /
ato vastuno dviråpabuddhigràhyatvàd dvyàtmateti /
tatrocyate ---

#<aikàtmyabuddherbhàge cedevaü vastuni tarhyasau /
na cetkutastyamekatvamasti ced dvyàtmatà katham  // MBs_1.22 //>#


yadi tarhi buddherekaråpopagràhitvàdabhedoü '÷asya, vastu vicàryam ---
#<[KKS_65]># tatràpi buddhiþ kimekaråpopagràhiõã na veti /
tatra yadi naikaråpopagràhiõã vastuni buddhiþ ---
sàmànyavi÷eùàtmakaü hi vastu ---
taddviråpabuddhyupagràhyam, kathamekatvaü vastunaþ? buddhiråpàbhedasyàbhedalakùaõasyàbhàvàt, råpabhedasya ca bhedalakùaõasya bhàvàt /
athaikaråpopagràhiõyeva vastuni buddhiþ, na dvyàtmakatvamaü÷avadeva /
atha matam ---
buddhiråpabhedaþ parasparàtmàbhàva÷ca (Mss AB; parasparàtmatàbhàva÷ca -- edition) bhedalakùaõam /
tatra gavàdayo bhedà bhinnaråpabuddhyupagràhyàþ parasparànàtmàna÷ca, na tu sàmànyavi÷eùau, buddhiråpabhede 'pi parasparàtmatvena pratipatteþ /
evamapi sàmànyavi÷eùayorbhedalakùaõena virahànna dvyàtmatà, aü÷avadityuktam /

yadi manyeta ---
buddhiråpàbhedaþ (Ms B; buddheþ råpàbhedaþ -- edition) parasparàtmapratipatti÷ca dve abhedalakùaõe /
tatràü÷asya råpàbhedàdekatvam, ubhayostu parasparàtmatvapratãteþ /
vi÷eùàõàü tu na buddhe råpàvibhàgaþ, na parasparàtmapratipattiriti bhinnà iti /
evamapyabhedalakùaõe sati parasparàtmapratipattau, ubhayàbhàve ca bhedalakùaõe 'vidyamàne, na dvyàtmatà /
na caikasyàbhedasya dve lakùaõe yujyete /
lakùaõàbhedo hyabhedaü vyavasthàpayati, tadbheda÷ca bhedam /
lakùaõabhede 'pi cettattvam, anyatvaü ca lakùaõàbhede 'pi yadi, vyarthataiva lakùaõasya syàditi /

api ca sàmànyavi÷eùayorabhede,

#<buddhyantarasya vaiyarthyamekàü÷a iva càpatet /
nànàtvàdarthavattà cedekatvàdvyarthatà na kim  // MBs_1.23 //>#


buddhyantarapravçttireva sàmànyavi÷eùayorekavastvàtmatàmapàkaroti /
sà hi nànàtmatve bhedeùvivàrthavatã, anadhigatàdhigamàt /
ekatve tu yathà sàmànyavi÷eùavibhàgayoþ svabuddhisamadhigatayorna vilakùaõaü buddhyantaramarthyate, tathà sàmànyabuddherna buddhyantaraü vilakùaõaü vi÷eùàdhigamàya pràrthyeta /
tathà vi÷eùabuddherna sàmànyàdhigamàya /
atha nàtyantamavyatirekaþ sàmànyavi÷eùayoþ, vyatireko 'pi tu /
tatra vyatirekàdarthavatteti /
tadasat /
evamapi kuta etat ---
vyatirekàdarthavattvaü bhedavat, na punaravyatirekàdekàü÷avadvaiyarthyam? #<[KKS_66]># tulyayorhi bhedàbhedayoþ kuta etat ---
bhedàdekayà buddhyà na grahaõam, na punarabhedàdgrahaõamiti buddhyantaravaiyarthyam? autsargika÷ca hetvabhàve phalàbhàvaþ svabhàvasiddhaþ /
tasya hetubhàve phalabhàvo 'pavàdaþ /
tatràbhede hetubhàvàdekayaiva buddhyobhayàdhigamo yuktaþ /
naikatve 'nyataràdhigamaheturnàstãti ÷akyaü vaktum /
athàpi katha¤cinnàstãtyucyeta /
tathàpyasti tàvat, ekatvàt /
tatra hetubhàvàt phalabhàvaþ syàt, tasya kàraõatvàt /
na tvabhàvo 'bhàvasya kàraõam /
svabhàvasiddhastvabhàvaþ phalasya /
tasya hetunibandhanaþ phalabhàvo nivartakaþ /
sa ca heturubhayatràsti tàvat /
asattvaü tvanupayogam, akàraõatvàditi /

api ca

#<sàmànyaü na hi vastvàtmà na bheda÷citra eva saþ /
tasyànanvayato bhedavàdaþ ÷abdàntaràdayam  // MBs_1.24 //>#

yasyaikamubhayàtmakaü vastu na tasya sàmànyamàtraü vastuna àtmà na vi÷eùamàtram /
tanmàtratve vastubhedaprasaïgàt /
tasmàt saübhinnobhayaråpaþ ÷abalo vastvàtmà /
na ca ÷abalasyànyatrànugamaþ /
yasya tvanugamaþ sa vasturåpaü na bhavati /
tathà ca ÷abdàntaramavalambya bhedà eva satyà ityetatpratipàdyate ÷abdàntareõa và hetunà dvyàtmakamekamiti /
anuganturavastusvabhàvatve kalpanàviùayatvàt /

syàdetat ---
mà bhådvastu tadaü÷atvaü tu na vàryate /
anyathà nirbãjà kalpanàpi na bhavet /
kaþ punarayamaü÷o nàma /
na tàvadvastveva /
tanmàtraråpatve vastuno bhedaprasaïga ityuktam /

nàpi vastuno 'nyatsvayaü vastu, sàmànyavi÷eùatadvatàü trayàõàü vastånàü prasaïgàt /
atha na vastveva nànyatsvayaü vastu /
pari÷eùàt kalpanàviùayastattvànyatvàbhyàmanirvacanãyaþ /
nanu nàü÷oü '÷ino 'rthàntaraü nàpi sa eva, ubhayathànaü÷atvàt /
nàpyavastu, ata eva /
na hi khapuùpaü kasyacidaü÷o bhavati /
tatràü÷ànugame vastvevànugataü bhavati tasya tadavyatirekàt /
naitatsàram /
#<[KKS_67]># ananugamàdaü÷àntarasya kiü na vastuno 'nanugamaþ /
api tvananugama (api tvananugama -- edition) eva tasya samudàyàtmakatvàdekàbhàve 'pyabhàvàt /
tathà hi ---
itaretaràpekùau và sàmànyavi÷eùau vastu, tatsamàhàro và /
ubhayathàrthàntare vi÷eùasyàbhàvànna vastvanvayaþ /
pratyekamanapekùayorvastutve nobhayàtmakamekaü vastu syàditi suùñhåcyate ---

tasyànanvayato bhedavàdaþ ÷abdàntaràdayamiti /

#<yadi vàkhilabhàvànàmabhedàttadatattvataþ /
abhedavàdà÷rayaõaü syàdanyavidhayà girà  // MBs_1.25 //>#


aü÷ànuvçttyà và vastvanugame 'dvaitavàdaþ /
tathà hi ---
gauþ svatastàvadgauþ, saddravyàdiråpànugamàda÷vavastuno 'nugamàda÷vaþ /
tadevaü gaurgau÷cà÷va÷ca /
a÷vo 'pi tàvada÷vaþ saddravyàdiråpànugamena govastuno 'nvayàdgauþ /
tadevama÷vo 'pya÷vo gau÷ca /
tadevaü sarvabhàvànàü tadbhàvànyabhàvàbhyàmabheda ityadvaitaü jagadityuktamanyaprakàrayà vàcà /
satyam, dvaitamapyasti /
yatastadbhàvànyabhàvàbhyàmabhedaþ /
naitatsàram /
gaurapi ceda÷vo gau÷cà÷va÷ca /
tatkuto 'nyatvam? gaura÷va ityapi (gau÷cà÷va÷cetyapi -- edition) bhedàbhidhànamanibandhanameva /
siddhe hi gavà÷vabhede etadupapadyate /
gavà÷vasya tu pratyekaü gavà÷vatve bhedàbhàvàdanibandhanameva tat /
nanu vi÷eùàü÷ànàü vyàvçtteranyatvasiddhiþ /
tathà ca dvaitàdvaitàtmakaü jagaditi /
atha vi÷eùavyàvçtteranyatvasiddhiþ /
kimubhayaråpatvàdvastuno vastvantare 'nugamo nàsti? a÷vavastu govastu na bhavati /
athàstyanugamaþ, a÷vo 'pi gaurbhavati? tatra pårvasminkalpe vastuno 'nanvayàdanuyata÷càvastutvàdbhedavàda ityuktam /
atha vi÷eùavyàvçttàvapi tadvastvanugatam, bhavatya÷vo gauþ (bhavatya÷vo 'pi -- edition) /
kuto 'nyatvasiddhiþ? yadi matam ---
anugataü cànanugataü cà÷ve govastu /
bhavati cà÷vo gauþ /
gaustu gaureva /
bhavatyeva hi tatra govastu /
tato 'nyatvasiddhiriti /
atha govastu kathaü vaktavyam? kiü yadgaurbhavatyeva, atha yanna bhavatyapi? tatra pårvasyàü kalpanàyàü na vastuno 'nugama ityananvitàni vaståni /
dvitãyasyàü #<[KKS_68]># vastuno vastvantare 'nvayàdadvaitam /
sarvathà yena vi÷eùeõàyama÷vàdgovastu vyavasthàpayatyanyat tadvi÷eùayujastu tasyànanvayàdbhedavàdaþ /
athànanvayadoùànna vi÷eùamà÷rayati abhedavàda iti na dvaitàdvaitakalpanopapadyata iti /

#<dravyaparyàyàrthakànàü naya etena vàritaþ /
teùàmapi dravyanayaþ paryàyanaya eva và  // MBs_1.26 //>#

ye ca ---
dravyaü nityaü mçtsuvarõàdi /
tasya (tasya tu Ms A; tasya ca -- edition) ghañarucakàdayaþ paryàyà vi÷eùàkhyà apàyina upàyina÷càvyatirekàþ /
na ca te dravyameva, tasya sthitimattvàt /
na ca tato 'tyantaü vyàvartante, bhedenànupalabdheþ /
dravyasyaiva rucakàdiråpeõa pratyayàt /
evaü dravyaparyàyaråpaü vastu /
atha (Ms B; atha -- edition) tu dravyameva syàt, vardhamànakabhaïgena rucakakriyàyàü na ki¤cidutpannaü naùñaü veti prãti÷okau tadarthinorna syàtàm /
atha tu paryàyamàtram, hemàrthino madhyasthatà na syàt /
paryàyamàtre hi hemni hemno vinà÷àtparyàyavinà÷e kathaü madhyasthatà? utpàde và? tasmàddravyaparyàyaråpatvàdvastuna utpattisthitibhaïgànàmekatra saübhavàddravyaråpasthitermàdhyasthyam, paryàyayorutpattivinà÷àbhyàü prãti÷okàvavakalpete iti ---
manyante /
tannãtirapyanenaiva niràkçtà prakàreõa /
tathà hi ---
teùàmapi vastuno vastvantarànvaye 'pi bhàgàbhàvàddravyamàtraü syàt /
atha na vastvanveti dravyaparyàyaråpatvàdvastunaþ, paryàyàntare ca paryàyàntarasyànanugamàdananvitàni tarhi vyàvçttasvabhàvàni vaståni /
yasyànugamaþ kalpyate tanmàtraråpasyàvastutvàtparyàyamàtram /
avasthitaü hi dravyamucyate /
na caivamavasthitaü ki¤cidekaü vastvasti /
vastunastvapoddhçtasyàü÷asyàvasthànakalpanà kalpanaiva /
vastuna÷citratvàt, tasya càtathàbhàvàditi /

api ca

#<utpàdasthitibhaïgànàmekatra samavàyataþ /
prãtimadhyasthatà÷okàþ syurna syuriti durghañam  // MBs_1.27 //>#

#<[KKS_69]># yasya khalu dravyàtparyàyà bhidyante tasya ---
dravyamàtràrthino dravyasya sthitervinà÷àbhàvàdapårvasyànutpàdànmadhyasthatà, rucakàrthinastasyàpårvasyotpatteþ prãtiþ, vardhamànakàrthinastasya vinà÷àcchokaþ ---
iti vyavasthà kalpate /
yasya tu na paryàyebhyo 'nyaddravyaü
(Ms A; yasya tu paryàyebhyo 'nanyaddravyaü -- edition) na dravyàdanye paryàyàþ, tasya utpattisthitibhaïgànàmekatra samavàye dravyàrthino madhyasthatà bhavet, na bhavecca /
prãti÷okau syàtàm, na syàtàm /
na hi taddravyamavatiùñhata eva, vina÷yatyapårvaü cotpadyate /
tatra vinà÷àdapårvotpatte÷ca prãti÷okau syàtàm, na madhyasthatà /
madhyasthatà ca sthiteþ syàt ---
iti durghañamàpadyeta /
tathà vardhamànakàrthinastannà÷àcchokaþ syàt /
na ca syàt, sthiteþ /
prãti÷ca tasyàpårvasyotpàdàtsyàt /
na ca bhavet, pårvasyaiva sthiteþ /
vinà÷àcca ÷okaþ syàditi /
atha bhedo 'pyastãti nàyaü doùaþ /
abhedo 'pyastãti kiü na bhavati? atha nàtyantamabhedaþ, tena na saükaraþ /
nàtyantamabheda iti vyavasthàpi na yujyate /
na càsya ki¤citkvacidekàntataþ sarvatrànekàntamabhyupayataþ, yenàyaü vi÷eùa ucyate ---
nàtyantamabheda ityasaükara iti /
tathà ca

#<naikàntaþ sarvabhàvànàü yadi sarvavidhànataþ /
apravçttinivçttãdaü pràptaü sarvatra hã jagat  // MBs_1.28 //>#

yadà hi sarvaprakàreùvanaikàntikatvaü bhàvànàm, tathà sati ---
nàyaü lokaþ kvacidabhimatasàdhanatàprakàramavadhàrya pravarteta, yato nàsau tathaiva /
nàpi nivarteta, yato nàsàvatathaiva /
tathà duþkhahetorna nivarteta, nàsau tathaiva /
nàpi na nivarteta, yato nàsàvatathaiva ---
iti kaùñàü bata da÷àmàpadyeta /

atha và yaduktam ---
prãtimadhyasthatà÷okàþ syurna syuriti durghañamiti, tatra bråyuþ ---
sarvavastuùu sarvaprakàràõàmanaikàntikatvàtkà durghañatà? tathà hi ---
prãtimadhyasthatà÷okà naikàntataþ santi, naikàntato na santãti /
atrocyate ---
naikàntaþ sarvabhàvànàmiti /
yadi khalu prãtyàdãnàü sadasattve #<[KKS_70]># naikàntike ('naikàntike -- edition) ---
na prãtyarthã prãtisàdhaneùu pravarteta, prãtervidyamànatvàt /
nàpi na pravarteta, tasyà abhàvàt /
tathà duþkhanivçttyarthã na duþkhasàdhanasaüparkaü pariharet, tasyàsattvàt /
nàpi na pariharet, tasya sattvàt ---
ityapravçttinivçttikaü bata vi÷vamàpannamiti /

evaü tàvanna dve vastunã, naikaü dvyàtmakam /
tatra dvayamava÷iùyate ---
bhedaþ satyaþ, tadupàdànàbhedakalpanà /
abhedo và satyaþ, tadupàdànà bhedakalpaneti /
tatra ---

#<àpekùikatvàdbhedo hi bhedagrahapurassaraþ /
naikaj¤ànaü samãkùyaikaü na bhedaü tattvahànataþ  // MBs_1.29 //>#


na bhedamupàdàyàbhedakalpanà /
kutaþ? àpekùiko hi bhedo nànyamanapekùya ÷akyate grahãtum /
na càgçhãto bhedo 'bhedakalpanàyà upàdànaü bhavati /
paràpekùatve càsya grahaõamanupapannam /
yato nàgçhãte bhede paràtmànau vyavatiùñhete /
na ca paràtmavyavasthàmantareõa bhedagraho 'stãti pràkprapa¤citam /
na tvevam (Ms A; na caivam -- edition) abhedagrahaõamabhedagrahaõàpekùam /
nàpi bhedagrahaõàpekùam, abhedahànaprasaïgàt /
na hi bhede gçhãte 'bhedasyàvakà÷o 'sti /
tatràbhedaü gçhãtvà tamupàdàya tasya yathàvanni÷cayà÷aktau vyavacchedakalpanopapadyate, yathaikabuddhinirgràhyeùu ghañàdiùvavayavavibhàgakalpanà /
na tatra bhedopàdànàbhedakalpanà /
bhedo hi paramàõuùu vyavatiùñhate /
te càtãndriyàþ /
nanu caikatvamapyanusandhànapratyayàvaseyam /
sa ca na bhedamantareõa /
bhedàspar÷e (bhedàsaüspar÷e -- edition) hi kiü kenànusandhãyatàmiti /
pratyuktametat ---
nedànãmabhinnade÷akàlo 'rtha ekaþ syàt /
asati caikasmin kimà÷rayà bhedà÷aïkà syàt, yasyànusaüdhànàdekatvamucyata iti /

api ca sarvapratyàtmavedanãyametadabhedopàdàno bheda iti /
tathà hi ---

#<àlocyate vastumàtraü j¤ànenàpàtajanmanà /
acetyamàno bhedo 'pi cakàstãtyatisàhasam  // MBs_1.30 //>#


#<[KKS_71]># vastumàtraviùayaü prathamamavikalpakaü pratyakùam /
tatpårvàstu vikalpabuddhayo vi÷eùànavagàhanta iti sarvapratyàtmavedanãyam /
syàdetat ---
vi÷iùñaråpopagràhyeva pratyakùam /
sa tu bhedaþ ÷abdenàsaüspar÷ànna tathopalakùyate, yathà vikalpabuddhau /
tadayuktam, vipratiùedhàt /
na copalakùyate pratyakùabuddhau vi÷eùaþ prakà÷ate ceti vipratiùiddham /
ato 'tisàhasamucyate /
yastu saüvittàveva vipratipadyate sarvànàtmavyàvçttaspaùñapratibhàsaü pratyakùamiti vadan, tasyottaram ---
`àhurvidhàtçpratyakùam' ityàdyuktameveti /

kiü ca

#<pratiùñhitaü ca vij¤ànamarthamàtràvalambanam /
bhedeùu tvapratiùñhatvamastãndriyadhiyàmapi  // MBs_1.31 //>#


vastudvayànupapatterekasya ca dvyàtmatàyogàdava÷yakalpanãye 'nyatarasya mithyàtve yuktaü vi÷eùàvabhàsasya mithyàtvam, rajatàdivibhràntiùu dar÷anàt /
na ca vastumàtràvabhàsasya /
na hi vastumàtravyabhicàraþ kvacijj¤àne dçùño 'sti, antatastasyaiva vastunaþ pratibhàsanàt /
dçùñatadbhàvasyaiva tatkalpanà laghvã, këptatvàdyogyatàyàþ, itaratra tu kalpyatvàt /

syàdetat ---
mànasya eva buddhayaþ këptayogyabhàvà mithyàtvaü prati, nendriyajanmànaþ /
indriyabuddhisamadhigamyà÷ca bhedà iti /
etacca vàrtam /
indriyadoùànuvidhàyitvàdbhràntãnàmiti (@doùavi÷eùànuvidhàyi@ -- edition) /

api ca yasya matam ---
vyàvçttasvalakùaõà bhàvàþ /
tena te 'nyonyàbhàvasvabhàvà vyàkartavyàþ, tadvi÷eùaõà và /
nànyathà vyàvçtta÷abdo 'rthavàn bhavati, tasyetaretaràbhàvanimittatvàt /
tatra

#<anyonyàbhàvaråpatvaü sarveùàü na prakalpate /
tatropàdhau pratãyantàü tathà bhinnà na råpataþ  // MBs_1.32 //>#


ekasminnanapekùe sthite tadabhàvaråpo 'nyo vyavatiùñhate /
sarve tu nànyonyàbhàvaråpàþ kalpante, parasparà÷rayasthititvàt /
atha vi÷eùaõamanyonyàbhàvaþ /
kàmam, atadàtmàno 'pi vi÷eùaõànuràgàttathàvagamyantàm /
na tu svabhàvabhedaþ #<[KKS_72]># syàt /
nanu nànyonyàbhàvo nàma ka÷cit, yo bhàvànàü tattvaü vi÷eùaõaü và syàt arthasiddhirevaiùà /
na cedanyonyàbhàvo ka÷cit, siddhastarhyabheda iti /

api ca bhedatvàdeva vi÷vasya bhedo 'bhedopàdàna iti ÷akyate 'numàtum /
dçùño hi maõikçpàõadarpaõàdiùvabhinnamukhopàdànastadbhedaþ /
na ca tatra bhàvàntarotpattiþ, viruddhapariõàmatvàt /
syàdetat ---
abhedo 'pi ÷akyo bhedopàdàno 'numàtum, vanàbhedasya tarubhedopàdànatvàt /
na, bhedàbhàvaprasaïgàt /
evaü hi na ka÷cideko 'bhinnaþ paramàõurapi /
tadabhedo 'pi hi bhedopàdànaþ syàdvanàdivat /
tathà tadaü÷àbhedo 'pãtyanavasthàyàmekasyàbhàvàttatsamuccayaråpo 'bhedo na syàt /
atha kvacidavatiùñhate sa ekaþ /
tadabhedo na bhedopàdàna iti vyabhicàraþ /
tadidamucyate ---

#<daparõàdau mukhasyeva bhedo 'bhedàvalambanaþ /
bhedàvalambano 'bhedo na tathà tadabhàvataþ  // MBs_1.33 //>#


api ca

#<pratyekamanuviddhatvàdabhedena mçùà mataþ /
bhedo yathà taraïgàõàü bhedàdbhedaþ kalàvataþ  // MBs_1.34 //>#


abhedànuviddhatvàtpratyekaü vi÷vasya bhedo mçùà /
yathà jalataraïgeùu candramasaþ /
tatra hi pratyekaü candramà ityabhedànvayaþ, tathà vi÷vasya bhede 'pi pratyekam `idam'  `tat'  `arthaþ'  `vastu'ityabhedànvayaþ /
tarubhedastu yadyapi na mçùà, vanamityabhedànugama÷ca na pratyekam /
na hi pratyekaü taruùu vanamiti buddhiþ /
ato na tena vyabhicàraþ /
etadarthaü ca pratyekamityuktam /

api ca ---

#<ekasyaivàstu mahimà yannàneva prakà÷ate /
làghavànna tu bhinnànàü yaccakàsatyabhinnavat  // MBs_1.35 //>#


idaü tàvadayaü bhedavàdã praùñavyaþ ---
kathamayaü vyàvçttasvalakùaõeùvabhedàvabhàso 'nuvçttavyavahàra÷ca? yadi sàdç÷yàt, tadatyantamananviteùvanupapannam /
atha vyàvçtteragrahàt ---
ko hi gu¤jàpravàlàdãnàü ràgavyàvçttimavagrahãtuü kùamate ---
#<[KKS_73]># iti /
tadasat /
vyàvçttasvabhàvasya tadagrahe grahaõameva hi na syàt /
atha ni÷cayapratyakùayoràtmabhedàdani÷cayàt /
tadasat, ubhayaråpavyavahàradar÷anàt /
tathà hi ---
kàlàkùyàü gosàmànyanibandhana÷ca vyavahàro gavàntaravyàvçtti÷ca dç÷yate /
na ca gavàntaravyàvçtterani÷caye sa yujyate /
athaikàrthakriyàkàritvàdatatkriyàvyàvçttestulyatvàt /
tadapyasàüpratam, arthakriyàõàmapi bhedàdatatkriyàvyàvçttestulyatvàyogàt /
naikasàdhyànyasyàrthakriyà yenàtatkàrivyàvçttistulyà syàt /
vastusvabhàva÷ca vyàvçttiþ prativastubhedànna tulyà /
athàsvabhàvàþ, teùàü kathaü tulyà? athànàdivàsanopàdàno na vastugatavi÷eùàpekùaþ /
tadapyayuktam, niyamàt /
kàsucideva hi vyaktiùu ka÷cidevàvabhàsaþ (Ms B; ka÷cidevàbhedàvabhàsaþ -- edition), sa vàsanàmàtropàdànatve na yujyate /
tasmàtprakçtyaiva kecitkasyacidabhedàvamar÷asya yogyàþ kecinneti svabhàvaviparãtà bhàvànàü sàmarthyàti÷ayà kalpayitavyàþ /
tathà satyevaü gauravàtkalpanàyàþ /
ekasyaivàstu màhàtmyaü yadeko 'pi nànevàvabhàsate (nàneva bhàsate -- edition), laghutvàtkalpanàyàþ /
na tu bhinnànàü te sàmarthyàti÷ayàþ, yadamã abhinnà iva bhàsante (ivàvabhàsante -- edition) /

bhedavyavahàra÷ca (bhedavyavahàrà÷ca -- edition) yathàvabhàsaü bhedavàdinàmivàbhedavyavahàra upapadyate (@vyavahàrà upapadyante -- edition) /
tathà hi ---
àtyantikabhedavàdinàü yathàvabhàsamabhedavyavahàraþ, na yathàvastu /
saüsargavàdinàmapi sàmànyasyàrthasyàrthàntaratvàdyathàvabhàsameva bhedeùvabhedavyavahàraþ /
ye 'pyanarthàntaravàdinaþ, teùàmapi ÷abalatvàdvastunastasya cànanvayàdyathàvabhàsamevobhayavyavahàraþ /
na vastvanupàtãti dar÷itamiti /

#<yathànuvçttavyavahàrasiddhiü yathàvabhàsaü kathayanti bàhyàþ /
tathaiva bhedavyavahàrayogaü vadanti vedàntavivekabhàjaþ  // MBs_1.36 //>#


[iti ÷rãmaõóanami÷raviracitàyàü brahmasiddhau tarkakàõóaþ samàptaþ //]


___________________________________________________________________________

//niyogakàõóaþ//

#<[KKS_74]># evaü pratyakùàdivirodhàtkarmavidhivirodhàcca ÷rutàrthaparigrahe ye manyante vedàntànàmupacaritàrthatvaü tatpratibodhanàya vihitaþ prayatnaþ /
saüprati tu ---
kàrya evàrthe vedasya pràmàõyam, na bhåtaråpe /
evaü hyuktam ---
`codanàlakùaõo 'rtho dharmaþ' /
codanàpramàõako vedàrtha iti yàvat /
codanà ca pravartakaü vacanam, tasmàtkàrye 'rthe vedaþ pramàõam /
vedàntànàmapi tu pratipattikartavyatàpramàõabhàjàü tanmukhena tadanugatabhåtàtmatattvaviùayabodhakatvam /
ataste 'pi kàryaniùñhatàü nàtivartante /
tathà ca kathaü tarhi mantràrthavàdàþ sopaniùatkà ityà÷aïkya `codanà hi bhåtaü bhavantam' ityàdyuktam /
etaduktaü bhavati ---
kàryamarthamavagamayantã codanaiva bhåtàdikamapyarthamavagamayatãti ---
ye manyante tatpratibodhanàya prayatyate /
tisra÷ca pratipattayo brahmaõi /
prathamà tàvacchabdàt, anyà ÷abdàtpratipadya tatsantànavatã dhyànabhàvanopàsanàdi÷abdavàcyà, anyà tato labdhaniùpattirvigalitanikhilavikalpà sàkùàtkaraõaråpà /
tatra prathamàmadhikçtyocyate ---

#<÷abdàdyadàtmavij¤ànaü tanna tàvadvidhãyate /
bhavatyadhãtavedasya taddhi karmàvabodhavat  // MBs_2.1 //>#

brahmaõo hi pramàõàntarànadhigamanãyaråpatvàcchabdàdhigamyasvabhàvaviùayaü j¤ànaü vidheyam /
tatra yacchabdàdeva j¤ànaü tadavidheyam, vidhimantareõa bhàvàtkarmàvabodhavat /
yathaiva `svargakàmo yajeta' iti ÷rutavàkyasya vàkyàrthàvabodhastadvàkyapràmàõyàdeva bhavati, na vidhyantaramapekùate, tathàtmasvaråpàbhidhàyivàkyapràmàõyàdàtmàvabodho vidhyanapekùaþ #<[KKS_75]># saüjàyate, sati pramàõe tatsàmarthyenaiva prameyabodhotpatteþ /
na khalu sopakaraõe samagre pramàõe satãcchàpi puruùasyàpekùyate j¤ànaü prati, aniùñànàmapyavabodhàt, pràgeva vidhiþ /

tàmeva vidheranapekùatàü karmàvabodhe dar÷ayati ---

#<svargakàmo yajeteti bodhe 'sminna vyapekùyate /
vidhiranyo 'navasthànànnàyaü karmavyavasthiteþ  // MBs_2.2 //>#


na karmavidhivàkyàrthaj¤ànapravçttau vidhirapekùyate 'nyaþ, na tadgata eva và /
anyasminnanavasthàdoùàt, tadarthaj¤àne 'pi vidhyantarasyàpekùaõãyatvàt, tadgatasya ca karmaviùayatvena tadbodhaü vidhàtumasàmarthyàt /

nanu yathaiùàü grahaõe vidhyantaramapekùyate `svàdhyàyo 'dhyetavyaþ' iti, na cànavasthà, tadvattadarthabodhe 'pi syàt /
asti ca vidhiþ ---
`vedaþ kçtsno 'dhigantavyaþ' iti /

viùama upanyàsaþ ---
apravçtto 'pi hi svàdhyàyàdhyayanavidhivàkyàdhyayane puruùàntaràdhãtàttatastasya cànyeùàü ca vàkyànàmadhyayane pravartate, ÷àkhàntarãyàïgopasaühàra iva ÷ravaõamàtràt /
na khalu svàdhãtameva vàkyaü pravartayati /
yathaikastathà puruùàntaràõyapi, anàditvàdvedavattadadhyayanasyàpi /
anavabuddhàrthastvavabodhavidhirnàvabodhe pravartayati /
tadarthabodha÷cedvidhyapekùaþ, na tatra sa eva pravartayati, anavabuddhàrthatvàt /
itaretarà÷rayaü syàt ---
tadarthabodhàtpravçttiþ, pravçttasya ca tadarthabodha iti /
tasmàdvidhyantaramapekùitavyamityanavasthà /
na ca `vedaþ kçtsno 'dhigantavyaþ'ityapårvàrthavidhiþ /
`dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' iti nyàyapràpto 'rthaþ pradar÷yate /
athàpyeùa vidhiþ, svàdhyàyàdhyayanavidhinàrthàkùiptamarthaj¤ànaü nocyeta (@j¤ànamucyeta -- edition, alternative reading in Tattvasamãkùà), tathàpi brahmasvaråpàbhidhàyivedavàkyaprabhave bodhe na pçthagvidhirapekùitavyaþ, karmavidhivàkyavat /
yathaiva `svargakàmo yajeta' iti sàmànyavidhinà siddhe nànyo 'pekùyate, anavasthànàt, satyapi vidhàvanyasyàpekùaõàt, #<[KKS_76]># na caitadgata eva, karmaviùayatvàt /
evaü tattvapratipattipareùvapi vàkyeùu na vidhirapekùitavyaþ, vàkyasàmarthyàdeva tattvabodhotpàdàditi /


ita÷ca ---

#<phalaü vidheyàvagamàtpravçtti÷cottarà vidheþ /
anyonyasaü÷rayànnaiùa ÷àbdo bodhaþ sa no paraþ  // MBs_2.3 //>#


÷abdàdavagamya vidheyaü yà pravçttiþ sà vidheþ prayojanam, na tu ÷abdaprabhavo vidheyàvagama eva, anyonyasaü÷rayàt ---
avagate ÷abdàrthe pravçtteþ, pravçttasya càvagamàt /
÷abdàrthabodhàdeva và ÷abdàrthabodha ityàtmà÷rayaþ /
anyonyasaü÷rayastu tulyànupapattitvàduktaþ /
yastu tattvàvabodhaparàdvàkyàttattvàvabodhaþ, nàsau ÷abdàrthabodhàtparàcãnaþ, kintu sa eveti /

api ca

#<jàte bodhe na pravartyo nataràü khalvabodhake /
÷abde na (÷abdena -- edition) ni÷caye tasmàdanyasmàdanyavà¤chanam  // MBs_2.4 //>#


udapàdi cet `sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' ityupakramàt `tattvamasi'ityantàdvàkyàdàtmatattvàvabodhaþ, padànàü parasparànvitàrthatvàt, kimanyadvidhiþ kariùyati? na pravçtta eva pravartyaþ /
atha padàrthasamanvayamàtrànna tattvabodhotpàdaþ, sutaràmapravartyaþ /
÷àbdasya tattvàvabodhasyàsaübhavàt /
syàdetat ---
utpanne 'pi tattvàvabhàse ÷abdàt, ni÷caye pravartyaþ `evamidam' iti /
tanna /
yadi tasmàcchabdànni÷cayaþ, sa jàta eva /
athànyato ni÷cayaþ, anyavà¤chanaü pramàõàntaràpekùà, na tatra tattvani÷cayanibandhanaü ÷abdaþ syàt /
evaü tàvanna tattvani÷cayàya vidhirarthyate /

#<athàvivakùitàrthatvanivçttyai pràrthyate vidhiþ /
artho j¤àtavya ityukte j¤eyaþ syànnàvivakùitaþ  // MBs_2.5 //>#

#<[KKS_77]># yadapi matam ---
satyapi vàkyàdarthopaplave tàtparyaü durlabham, bhåtàrthaparasya vaiyarthyàt /
sàü÷ayikatvaü và, atàtparyasyàpi dar÷anàjjapamantreùu /
vidhau tu satyarthaj¤ànasya coditatvànnàrtho 'vivakùito bhavitumarhati /
tasmàdvivakùitàrthatvàya vidhiþ pràrthyaþ /

#<tadvàrtamarthaparatà ÷abdànàü lokavedayoþ /
`avi÷iùñastu vàkyàrtha' ityutsargavatã yataþ  // MBs_2.6 //>#


autsargikaþ ÷abdànàmarthaü prati ÷eùabhàvaþ /
nimittàntaràttu svaråpapradhànatvamavivakùitàrthatvamapavàdo loke /
tathà vede 'pi, lokàvagamyatvàcchabdasàmarthyasya /
taduktam ---
`avi÷iùñastu vàkyàrthaþ' iti /

api ca

#<dçùñàrthatà ca svàdhyàyavidheratra na bhidyate /
bhaveditarathà kçtsnaþ sa vidhyartho 'vivakùitaþ  // MBs_2.7 //>#


yathaiva karmavidhãnàü `dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' iti nàvivakùitàrthànàmadhyayanàtphalàntarakalpanà tathà dçùñatvàdàtmatattvàvabodhasya vedàntànàm /
na ca bhåtàrthapratipattau vaiyarthyamiti vakùyate /
pratipattividhau ca tulyam /
ava÷yaü caitadevaü vij¤eyam /
anyathà saha vidhàyakena kçtsnasyàvivakùitàrthatà syàt /
yato vidhàyaka÷abdanibandhanamanyeùàü vivakùitàrthatvam, vidhàyakasya tu na tannibandhanamasti /
evaü ca tasyàvivakùitàrthatve itare 'pi tathà syuþ /
atha vidhàyakaþ prakçtyà dçùñàrthatvena càrthaparaþ, itare 'pi tatheti vyartho 'sau vidhiþ /

#<j¤ànasya puruùàrthatvasiddhaye vidhiriùyate /
sarvatra puruùàrthatvaü vidherityapyape÷alam  // MBs_2.8 //>#


vidhyadhãnaþ puruùàrthasàdhanatàvabodhaþ, tacchabdato labdhajanmano 'pyàtmatattvàvabodhasya puruùàrthasàdhanatvàvagamo vidherityetadapi na ÷obhanam /

#<j¤eyàbhivyàptito yasmànna vij¤ànàtphalàntaram /
iùyate mokùa iti cetsàdhyastattvacyuterna saþ  // MBs_2.9 //>#


#<[KKS_78]># j¤ànasya hi dçùñameva phalam ---
j¤àtrà j¤eyàbhivyàptiþ, j¤àtàraü prati tasya prakà÷anam (prakà÷atà -- edition) ---
na tvadçùñaü kàlàntarabhàvi, yadartho vidhiþ syàt /
syàdetat ---
àtmaj¤ànasya phalàntaramapãùyate mokùaþ /
tanna, asàdhyatvàt /
na hetujanyo 'sau mokùaþ, tattvacyuteþ /
kàryatve vinà÷àttasya punaþsaüsàràt /
àtyantikã ca saüsàranivçttirmokùa ityucyate /
nanu kàryo 'pi nà÷o na na÷yati /
satyam, bhàvaråpaü tu mokùaü nirati÷ayànandalakùaõaü nirati÷ayai÷varyalakùaõaü càbhipretyaitaducyate, bhàvasya kàryasya vinà÷enàvinàbhàvàt /
àgàmi÷arãrendriyabuddhisaüyogàbhàvasya pràgabhàvasya kàryatvamanupapannameva /
bandhahetunivçttistu yadyapi kàryà, kàryatve 'pi ca nàsyà anityatvaprasaïgaþ, tathàpi nàsau tattvaj¤ànàtpçthagiti na tena sàdhyà /
avidyà hi bandhahetuþ, tattvaj¤ànodaya eva ca tannivçttiþ /

athavà `paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàvatiùñhate' iti svaråpasthitirmuktiruktà /
sàdhyatve ca na svaråpasthitiþ syàt /
ato mokùatvàccyaveta /
yattu ---
`na sa (na ca --edition) punaràvartate' iti ÷ruteþ pràmàõyàtkàryasyàpi mokùasya nityatvamiti, dçùñaviparãtamapi tadà÷rãyeta, ananyagatitve ÷ruteþ /
yadà tu viditàtmatattvasyàdvayaü vi÷uddhaprakà÷amàtmànaü pa÷yataþ samutkhàtàyàmanavayavenàvidyàyàü hetvabhàvàtpunarbandhasyàsaübhàvyatvàtpràptamevàrthaü vartamànàpade÷àdanuvadati ÷rutirarthavàdatvena, tadà kutastatpràmàõyàdanantaphalatvam? tathà hi ---
vartamànàpade÷àdeva nàpunaràvçttiþ sàdhyatvenàvagamyate /
na ca kàmopabandho 'sti, yataþ sàdhyatà gamyeta /
tasmàdarthavàdaþ /
arthavàdàdapi ca yà phalakalpanà, sàpi j¤àne j¤eyatattvàvabhàsadçùñaphalaniràkàïkùe 'nupapannà /
puruùàrthatà càsya vakùyata iti /


anye punaràhuþ ---

#<vidhervinà kàrya÷ånyaü bhåtàrthamanuvàdakam /
vacaþ syàdanuvàda÷ca pramàõàntaragocare  // MBs_2.10 //>#

#<[KKS_79] tatpramàõàntaràpekùaü pràmàõyamativartate /
mànàntarasyàviùaye vidhyarthe tu pratiùñhitam  // MBs_2.11 //>#

#<anapekùaü pramàõatvama÷nute karmavàkyavat /
parapravçttyabhàve 'pi pràmàõyàyaiva tadvidhiþ  // MBs_2.12 //>#


vidhimantareõa na kàryopade÷apratãtiþ /
yathàvasthitaü vastu tadvidhasyànuvàdamàtratvaü gamyate /
anuvàda÷ca pramàõàntaraviùaya iti tadapekùo bhåtàrtho nàrtha ucyata iti sàpekùatvàdapràmàõyam /
vidhyarthasya tu pramàõàntaràviùayatvàttanniùñhamanapekùaü pramàõaü karmavidhivàkyavat /
pramàõàntaràviùaya÷ca vidhyarthaþ /
na hi `kuru'iti ÷abdaj¤ànàdanyataþ pratãtiþ /
evaü ca sati tattvapratipattipare vàkye yadyapi vàkyàrthabodhàtparàcãnà pravçttiþ, vidhiphalaü nàsti /
pràmàõyàyaiva tu vidhiniùñhatvameùitavyamiti /
atrocyate ---

#<pramàõàntarayàtàrthabhàvaþ kimanuvàdatà /
uta bhåtàrthatà tatra siddhàrthamapi yadvacaþ  // MBs_2.13 //>#

#<na mànàntaralabdhàrthatayà tasyàvabodhakam /
na tatsàpekùameùà cedabhipretànuvàdatà  // MBs_2.14 //>#


kaþ punaranuvàdaþ ---
adhigamàntarasaübhinnàrthatvam, mànàntareõàdhigata iti pratipàdanam, àhosvidbhåtàrthatàmàtram? tatra pårvasmin kalpe bhavatvadhigamàntarasaübhinnàrthaü sàpekùam /
yattu bhåtàrthamapi na mànàntaràdhigata iti bodhayati na tadanuvàdakam, na sàpekùam, pårvàdhigamasaüspar÷ena pratipatterabhàvàt /

athàparaþ kalpaþ ---

#<sàpekùatàyàþ ko hetuþ ÷uddhà siddhàrthatà yadi /
pramàõàntarasaübhedastadvyapekùaõakàraõam  // MBs_2.15 //>#

#<ançdhãprabhave nàsti bhåtàrthe 'pi sa vaidike />#

bhåtàrthamàtraü cedanuvàdatà na sàpekùatvaheturasti /
na bhåtàrthataiva sàpekùatvahetuþ, bhåtàrthayorapi pratyakùànumànayoranapekùatvàt /
tasmàdbhåtàrthe 'bhåtàrthe vàdhigamàntarasaüspar÷aþ pramàõàntaràpekùàhetuþ, smçtau dar÷anàt /
sà hyadhigamàntarasaübhinnàrtheti #<[KKS_80]># tatsàdhanamapekùate /
evaü ca puruùabuddhiprabhavaü bhåtàrthamabhåtàrthaü và vaco bhavati sàpekùam /
tato hi tatsaübhinna evàrthe pratyayaþ, na tvanapekùitapårvàdhigamaþ svàtantryeõàrthe /
yathoktam ---
`api ca pauruùeyàdvacanàd `evamayaü puruùo veda'iti bhavati pratyayaþ, na `evamarthaþ' iti' /
apuruùabuddhiprabhavatvàdvedavacasi bhåtàrthe 'pi na sàpekùatvahetuþ, puruùasaübandhakçtatvàtpårvàdhigamasaübhedasya /

syàdetat ---
apauruùeye 'pi bhåtàrthe tadviùaye pramàõàntarasya saübhavàttadapekùà /
tathà hi ---
saübhavati pramàõàntare tadviùaye tadvisaüvàdo 'pi ÷aïkyeta /
tasmàttadabhàvàya tatsaüvàdo 'pekùaõãyaþ /
asaübhavati tu kàrye 'rthe na kuta÷cidvisaüvàdà÷aïketi nàpekùyamasti /
atrocyate ---

#<na ca saübhavamàtreõa tadapekùàvakalpate  // MBs_2.16 //>#

#<vi÷eùo na hi gamyeta sàpekùatve tadà tayoþ />#

dvayorekaviùayasaübhave kuta etat ---
÷abdastadapekùaþ, na punastatpramàõàntaraü ÷abdàpekùaü syàditi? yadi ÷abdaþ pramàõàntaràdhigataviùayo loke dçùña iti, pramàõàntarasyàviùaye tarhi nataràü pràmàõyaü tasya bhavati /
pramàõàntaraviùaye hi pramàõàntarasaübhavàdapi tàvatsyàt, anyatra tadabhàvàd durlabhaü tat /
atha pauruùeyatvakàrità lokavacasàü pramàõàntaràdhigatàrthatà, na ÷abdasàmarthyakàrità /
÷abdasya pramàõàntaràsaübhinna evàrthe sàmarthyam /
na tarhi pramàõàntarasaübhavàcchabda eva sàpekùaþ, tadapi ÷abdasaübhavàcchabdàpekùaü syàt /
kimatastasya sàpekùatvena? apramàõaü syàt /
na ÷abdasya tatràpekùà yujyate /
sati hi tasya pràmàõye tatsaüvàdavisaüvàdàvapekùyeyàtàm /
atha ÷abdasyàpràmàõyànna tat ÷abdàpekùayà pramàõam /
pramàõameva, anapekùatvàt /
÷abdasyàpràmàõyaü kutaþ? pramàõàntaràpekùatvàt /
tasya ca pràmàõyamanapekùatvàt, anapekùatvaü ca ÷abdasyàpràmàõyàditaretarà÷rayam /
pramàõe hi ÷abde tadviùaye saübhavati tadapi sàpekùaü syàttatsaübhava iva ÷abdaþ, vi÷eùàbhàvàt /
#<[KKS_81]># atha ÷abdasaübhave 'pi na tatsàpekùam /
tatsaübhave 'pi na ÷abdasya sàpekùatà, vi÷eùàbhàvàt /

api ca

#<pratyakùànumayorevaü vçtteranyonyagocare  // MBs_2.17 //>#

#<parasparavyapekùatvamavi÷eùaü prasajyate /
syàdakùamapi sàpekùaü yadakùàntaragocare  // MBs_2.18 //>#


saübhavamàtreõa sàpekùatve pratyakùànumayorekasmin viùaye saübhavàdanyonyàpekùatvàdapràmàõyaprasaïgaþ /
tathà sattàguõatvadravyeùvanekendriyagràhyeùvindriyàntaràõàmindriyàntarasàpekùatvaprasaïgaþ /
atha ÷abdasyaiva pramàõàntarasaübhave sàpekùatvam, vi÷eùaheturvàcyaþ /
pramàõàntaràdhigatàrthatvadar÷anàditi cet, uktamatra ---
yadi ÷abdamàtradharmo 'yamasaübhavàdeva tadviùaye pratyakùàderbuddhàdivàkyavadapràmàõyaü pràpnoti, saübhave tvindriyaviùaye pratyayitapuruùavacovadyujyate pràmàõyam /
yathoktam ---
`taccetpratyayitàtpuruùàdindriyaviùayaü và, avitathameva tat' iti /
atha pauruùeyadharmo 'yam, na saübhavatpramàõàntaraviùayasyàpyapauruùeyasya ÷abdasya sàpekùatvam /
api ca pratyakùàdhigataviùayaü ki¤cidanumànamiti na sàmànyatodçùñasya tathà pratyakùasàpekùatà, yathà càgamapårvakaü ùaójàdivivekaviùayaü pratyakùamiti na sarvaü pratyakùaü tathà, evaü puruùavacasàü pramàõàntaràdhigataviùayatvadar÷ane 'pi nàpauruùeyasya tathàbhàvo bhåtàrthasyàpi /
anyathà sutaràü pramàõàntaràsaübhavàdapràmàõyaü syàdityuktam /

api ca

#<asaübhavàdauùadhàdiniyogasyànapekùatà /
laukikasya prasajyeta narapratyayapårvakaþ  // MBs_2.19 //>#

#<viniyogastatra tena vyapekùà vaidike punaþ /
abuddhipårvakaþ so 'pãtyanapekùatvamucyate  // MBs_2.20 //>#


yadi kàrye niyogàrthe pramàõàntarasyàsaübhavàdvedavacasàü tanniùñhànàmanapekùatvam, `jvaraviyogakàma idamauùadhaü pibet', `svargakàmaþ sikatà bhakùayet' iti #<[KKS_82]># lokavacàüsyapi kàryaniùñhànyanapekùàõi pràmàõyama÷nuvãran /
atha yastatra sàdhyasàdhanabhàvaþ sa puruùavivakùàpårvakaþ, tena tatra sàpekùatà, vede tu sàdhyasàdhanabhàvo 'pi na puruùavivakùàpårvakaþ ityanapekùatvam /
yo và viùayaniyojyaniyogànàü saübandhaþ, sa puruùabuddhiviracito lokavàkye /
vede tu kevalaü niyogo 'puruùabuddhipårvakaþ /
so 'pãtyanapekùatvam /
ucyate ---

#<nçbuddhipårvataivetthaü hantàpekùànibandhanam /
mànàntaràsaübhave 'pi tatra sàpekùatà yataþ  // MBs_2.21 //>#


asaübhavatpramàõàntarakàryaniùñhe 'pi cedvàkye puruùasaübandhàtsàpekùatvam, puruùabuddhipårvataiva tarhi pramàõàntaravyapekùàkàraõamanvayavyatirekàbhyàm /
tadbhàve loke sàpekùatvàt, tadabhàve vede nirapekùatvàt /
na viùaye pramàõàntarasaübhavaþ, tadabhàve 'pi lokaniyoge sàpekùatvadar÷anàt /

atha matam ---

#<vede niyoganiùñhatvaü viniyogapradhànatà /
loke vede na vyapekùà talloke ca vyapekùaõam  // MBs_2.22 //>#


niyogaparyavasitaü vaidikaü vacaþ, sa ca pramàõàntarasyàgocara ityanapekùatvam /
sàdhyasàdhanabhàvaniùñhaü tu laukikaü vacaþ, sa pramàõàntaraviùaya iti sàpekùatà /

#<na ÷abdamàtrasàmarthyapravibhàgo 'yamãdç÷aþ /
lokàvagatasàmarthyaþ ÷abdo vede 'pi bodhakaþ  // MBs_2.23 //>#


na tàvadayaü ÷abdamàtrasyànapekùitapuruùasaübandhàsaübandhasya ÷aktipravibhàgaþ ---
yadekatra niyogaþ ÷abdàrthaþ /
anyatra viniyogaþ, yathà go÷abdasya sàsnàdimàn, a÷va÷abdasya kesaràdimàn /
yato lokàdhigatasàmarthyo vede 'pi pratipàdakaþ /
loke cedviniyogaþ ÷abdàrthaþ, tatraivàsya sàmarthyamadhigatam, na niyoge /
tatra vede 'pi viniyoga eva pramàõàrthaþ syàt /

#<atha mànàntaràjj¤àtvà prayuïkte puruùo vacaþ /
arthe tattena tanniùñhamitarattvanyathà sthitam  // MBs_2.24 //>#


#<[KKS_83]># atha matam ---
naiùa ÷abdamàtrasya sàmarthyavibhàgaþ /
÷abdasya hi nijaü sàmarthyaü kàryaniùñhataiva /
tathà hi ---
kàryo niyogàrthaþ /
kàryàya cànyasyànvayaþ pratãyate /
na tu kàryasyànyàrtho 'nvayaþ /
tasmàtkàryatvànniyogasya tatpradhànatà /
puruùastu pramàõàntaràdavagamyàrthaü tatra prayuïkte vacanam /
na ca niyogaþ pramàõàntaragocaraþ /
tasmànna tatra prayoktumarhati /
viniyogasya tu tathàbhàvàttatra yujyate prayogaþ /
tasmàdviniyogapradhànaü puruùavacaþ /
vaidikaü tu sàmarthyena kàryatvànniyogasya tatpradhànamiti /

atrocyate ---

#<mànàntaravyapekùatvàtsaübhavyanyapramàõakaþ /
hantàsya gocaro nàsmàdapekùàsya pramàntare  // MBs_2.25 //>#


yadi puruùo 'dhigate viùaye vacaþ prayuïkte iti viniyogaviùayatà tasya kalpyate pramàõàntaràpekùatvàt, tarhi saübhavatpramàõàntaro 'sya viùayaþ /
na tu saübhavatpramàõàntaraviùayatvàtpuruùavaco 'pi sàpekùam, sàpekùatvanimittatvàttadvidhasya viùayasya /

#<tasmànmànàntaràdgatvà parasya pratipattaye /
vacaþ prayuïkte puruùo nàkasmàttena tadgiri  // MBs_2.26 //>#

#<pramàõàntarasaübhedo vyapekùàto na saübhavàt />#

svopalabdhikhyàpanàya puruùasya gãþ, tatastasyàü pramàõàntarasaübhedaþ, `mayopalabdho 'yamarthaþ'ityarthaþ /
tena tatropalabdhe saübhavàsaübhavàvevàpekùyeyàtàm /
yatropalabdherni÷cayaþ `saübhavatyasyopalabdhiþ, na cànupalabhyàyaü bravãti' iti tatra pràmàõyam, yathàptapuruùasya pramàõaviùaye /
yatra tåpalabdherasaübhava eva yathà dçùñàrthe buddhàdivàkye, yatra cànupalabhyàpi vacanapravçttisaübhàvanà, tatràpràmàõyàt /
na tu pramàõàntarasaübhavàtpuruùavacane 'pi tadapekùà /

#<apauruùeyatà tena pauruùeyatvameva ca  // MBs_2.27 //>#


#<anapekùavyapekùatvanimitte varõite budhaiþ /
bhåtàrthamapi sàpekùaü nàto 'puruùabuddhijam  // MBs_2.28 //>#


#<[KKS_84]># ata eva pauruùeyatvàpauruùeyatve sàpekùatvànapekùatvakàraõe nyàyavidbhirda÷ite pauruùeyatvaniràkaraõaprayatnena ---
`autpattikastu ÷abdasyàrthena saübandhaþ' iti /
autpattike ÷abdàrthasambandhe 'svàtantryàcchabdasya na puruùabuddhipårvakatvamiti na pramàõàntarasaübhinnà ÷abdàdarthàvagatiriti nirapekùatvam /

nanu pramàõàntaràsaübhave 'pi kçta eva yatnaþ ---
`satsaüprayoge' iti /
satyam /
codanaiva pramàõam, nànyat ---
ityavadhàraõasiddhaye /
na tu pramàõameva iti /

atha pramàõàntarasaübhave 'pi yadi codanàpràmàõyaü na vyàhanyate, ko 'rthaþ pramàõàntaraniràkaraõena? dharmatattvaj¤ànam /
pramàõàntarasaübhave hi sarvaj¤àbhimatabuddhàdyupadiùño 'pi dharmaþ pratãyeta tatra na dharmatattvamavadhàritaü syàt /
tadavadhàraõàrtha÷càyaü yatnaþ /
codanàpràmàõyamapi tadarthaü mçgyate, nàdçùñàya /
athavà tadvirodhàccodanàyà bàdhaþ syàt, saü÷ayo và tulyabalatve, tena tasyàsaübhavaþ pratipàdyate /
na tu tatsaübhavàtsàpekùateti /
nanu tadabhàvo 'pekùaõãyaþ syàt /
kàmam /
na tu ÷abdaþ pramàõàntaràpekùamarthaü pratipàdayati /
yataþ yadarthasya pratipàdakam, na tu tadapekùyate /
yadapekùyate na tadarthaü pratipàdayati /
na hi virodhipramàõàbhàvaþ pratipattihetuþ /
virodhasaübhavamàtreõa càpràmàõye pratyakùàdãnàmapi tatsyàt /
api ca virodhisaübhavàdapràmàõyaü kàryaniùñhatve 'pyaparihàryam, kartavyatàdvàreõa bhåtàrthapratipatteriùñatvàt /
tatra tu pramàõàntaravirodhisaübhàvanàt /
bhåtàrthasya pramàõàntaraviùayatvàttena kàryaniùñhatà varõyate /
pramàõàntaraviùayatve kilànuvàdatvàtpramàõàntaràpekùamarthaü pratipàdayati ---
pramàõàntareõàyamadhigataþ ---
iti na svàtantryeõa /
kàryaniùñhatve tu svàtantryeõa, tasya pramàõàntaràgocaratvàt /
uktena prakàreõa na sàpekùatvamiti `bhåtàrthamapi sàpekùaü nàto 'puruùabuddhijam'iti suùñhåktam /

#<atha saüsargabhàjo no padàrthàþ kriyayà vinà /
kimàyàtaü vidheþ sàpi tvastyàdiþ sulabhà kva na  // MBs_2.29 //>#


#<[KKS_85]># yadi matam ---
àkhyàtapadàrthamantareõa na nàmapadàrthànàü saüsargaþ /
kriyà hi padàrthasaü÷leùahetuþ tadabhàve sàkàïkùatvàt /
ataþ siddho 'rtho brahmàdirna ÷abdagocaraþ padasyàviditasaügatitvenànavabodhakatvàt /
na vàkyàrthaþ tasya saüsargàtmakatvàt /
kriyàrahitànàü ca padàrthànàmasaüsargàt /
evamapi kriyàbhyupeyatàm /
taddvàreõa ca padàrthasaüsargasiddhirà÷àsyatàm /
na vidheþ ka÷cidarthaþ /
sàpi ca kriyà sarvatra sulabhaivà÷råyamàõàpyastyàdiþ `astirbhavantãparaþ prathamapuruùo 'prayujyamàno 'pi gamyate' iti /
tatra brahmasvaråpapratipattiparaü vàkyamastyarthaniùñham /
tannibandhanastatra padàrthasaü÷leùaþ /
sattàyà÷ca prakçtyaiva satpradhànatvàt taddvàreõa vi÷iùñavastusiddhiriti /

atràhuþ ---
na pramàõàvagamyatàyà anyà kàcana sattà /
tathà hi ---
yat pramàõenàvagamyate tatra `asti' iti vyavahàro laukikànàm viparyaye `nàsti' iti /
na khalvanyaþ sadasadvibhàgaheturlakùyate /
arthakriyàbhàvàbhàvau cet /
na tayorapi pramàõabhàvàbhàvàdhãnatvàt /
tathà hi ---
kàrye 'pi sadvyavahàro yadi kàryàntaranibandhanaþ anavasthà /
tasmàdante 'pi pramàõàdeva sadvyavahàraþ tadviparyayàccàsadvyavahàraþ /
evaü cedàdàveva pramàõàbhàvàbhàvanibandhanau sadasadvyavahàrau stàm /
tathà càstyarthaniùñhaü vàkyaü pramàõàntaràpekùamevàrthaü bodhayati pramàõaviùayatàyà astyarthatvàt /

atrocyate ---

#<na ca mànàvagamyatvamastãti viùayo mataþ /
mànàdeva yato buddhirabhådasti bhaviùyati  // MBs_2.30 //>#

#<dhåmàdinà mite hi syàdvahnyàdàviyamanyathà /
bhidyetottarakàle và bhavantã na khalu tridhà  // MBs_2.31 //>#


na pramàõàvagamyatvamastyarthaþ na `asti' iti buddhestadviùayaþ /
yataþ pramàõàdeva tridhà buddhirbhavati ---
`dhåmàdastyatràgniþ'  `nadãpåravi÷eùàdabhådvçùñiþ'  `meghodayavi÷eùàd #<[KKS_86]># bhaviùyati vçùñiþ' iti /
tatra yadi buddhiþ pramàõaviùayatàü gocarayati pramite hi syàt na pramàõàdeva /
na hi pràk pramàõotpatteþ san pramàõasaübandhaþ /
pramàõasaübandhanibandhanà ceyaü buddhiþ /
atha vaiyàtyàduttarakàlatàmevàsyà bråyàt /
traividhyamanupapannam, pramàõasaübandhasyàbhedàdbhinnakàleùvapyartheùu /

#<svasaübandhitayà mànamatha vastvadhigacchati /
tathàpi naiva bhidyeta netthaü cànyavyapekùatà  // MBs_2.32 //>#


atha matam ---
àtmasaübandhitayaiva pramàõenàrtho 'vagamyate /
ato na `asti'iti buddheruttarakàlatà pramàõasaübandhaviùayàyà api, svàtmasaübandhitayaivàrthasya pratãteþ /
evamapyastãtyeva sarvatra syàt /
na traividhyam, sarvasya pramitau pramàõasaübandhasya vartamànatvàt /
na cetthaü pramàõàntaravyapekùatvamastyarthaniùñhe vacasi tatpramàõasaübandhasyaivàstyarthatvàt /

#<anyamànàvagamyatvamatha liïgàttridheùyate /
syàlliïgamapi sàpekùaü tatsiddhestata eva cet  // MBs_2.33 //>#

#<nairapekùyaü yadi na tadvede daõóairnivàryate />#

atha matam ---
pramàõàntaragamyataiva liïgenàdhigamyate /
tena nottarakàlatà /
tacca pramàõaü trikàlamiti traividhyam /
kiü punastat? pratyakùam /
tathà hi ---
bhåtàyàü dçùñau kasyacidbhåtaü pratyakùam, bhaviùyantyàü bhaviùyat, vartamàne 'gnau vartamànamiti /
etacca vàrtam, nityànumeye tasyàbhàvàt /
api ca liïgamapyevaü pramàõàntaràpekùatvàdapramàõaü syàt /
atha liïgàdeva pramàõàntarasadbhàvasya siddhernirapekùatvam /
tathà hi ---
pramàõàntarasadbhàva evedànãü liïgaü pramàõam /
na ca tatrànyadapekùyate /
pramàõasadbhàvadvàrà prameyasiddhiriti /
#<[KKS_87]># nàyaü vidhirvede daõóavàritaþ /
vaidikamapi vaco 'styarthaniùñhaü vi÷iùñàrthapramàõasadbhàva eva pramàõam /
tatra nirapekùam /
tatpramàõadvàrà ca vi÷iùñàrthasiddhiriti samànam /

#<tatsaübhavo 'laukikàrthe (laiïgike 'rthe --edition) buddhavàkyàrthavanna tu  // MBs_2.34 //>#

#<atreti sàkùàtkaraõàbhyupàyàdasama¤jasam />#

syànmatam ---
yuktaü liïgasya pràmàõyamevam, arthe tasya pramàõàntarasya saübhavàt /
saübhavati hi vçùñyàdiùu pramàõàntaram /
tatastaddvàràrthagatiþ /
na tu sarvavi÷eùàtãte brahmaõyàmnàyaikanibandhane 'bhyupagamyate /
tatra yathaiva buddhàdivàkyànàm `evamayaü puruùo veda' iti j¤ànaniùñhànàmatãndriyàrthe j¤ànasyàsaübhavànnàrthe pràmàõyamatãndriyàrthopade÷inàm, tathàtràpi syàt /
saübhavipramàõaviùayàptavacanavattu liïgasya pramàõaniùñhatve 'pi yujyate pràmàõyam /
tadasat, brahmaõyapi sàkùàtkaraõasyàbhyupagamàdavidyàsaühàre /
avidyàvatàü tu tadàmnàyaikanibandhanamucyate /
api ca

#<meyatvameva sattà cenmàne trividhatà kutaþ  // MBs_2.35 //>#

#<tatsaübandhàdato nàrthe traividhyamavakalpate />#

yadi ca liïgena pramàõameva mãyate, mãyamànataiva ca sattà, tatra pramãyamàõatvàtpramàõaü sarvaü sadeva /
sacca vartamànamityucyate /
tatra vartamànatvàtpramàõasya sarvatràrthe `asti' ityeva syàt /
na pramàõatraividhyàdarthe traividhyam, mãyamànasya sattvàtsata÷ca vartamànatvàditi /

api ca idamayaü praùñavyaþ ---
kiü vartamànapramàõayogaþ pramàõasaübandhaþ sattà, tadviparyayo 'sattà, àhosvit pramàõayogamàtramanà÷ritakàlavi÷eùam? tatra ---

#<vartamànapramàyogaþ sattàsattà viparyayaþ  // MBs_2.36 //>#

#<mate yadi tataþ pràptamasattvaü smçtigocare />#

#<[KKS_88]># na smaryamàõasya vartamànapramàõasaübandhaþ /
nanu smaryamàõe vinà÷asaübhavànnaiva `asti' iti vyavahàraþ /
satyam /
`nàsti' ityapi nàsti /
yadi vartamànapramàõayogaþ sattà tadviparyayo 'sattà, `nàsti' ityeva syàt na ca `asti' iti /
tasmàdanye sadasattve /

#<pramàõayogamàtraü cetsattàsattà viparyayaþ  // MBs_2.37 //>#

#<pràptà pramitanaùñena ghañena madhudhàraõà /
pramite ca na jij¤àsà punaþ syàtsadasattvayoþ  // MBs_2.38 //>#


anà÷ritakàlavi÷eùe pramàõayogamàtre sattve pramitanaùñamapi vastu saditi tenàrthakriyàprasaïge 'naùñeneva, sattvàvi÷eùàt /
naùñànaùñayorvi÷eùànnaivamiti cet, sa eva tarhi vi÷eùaþ sadasadvyavahàravyavasthàyà hetuþ kàryavyavasthàyà iva, na pramàõayogaþ /

tadanusàriõyevaiùà dç÷yate loke /
na khalu pramitanaùñaü `sat'ityupacarati lokaþ /
kiü ca pramite 'rthe sadasattve jij¤àseranna punarlaukikàþ, siddhatvàtpramàõayogamàtrasya tallakùaõatvàcca sattvasya /

#<atha pramàõayogyatvaü sattà (Mss AB; sattvaü -- edition) naùñàcca taccyutam /
smaryamàõe pracalitaü kvacidityapyasundaram  // MBs_2.39 //>#

atha matam ---
na vartamànapramàõayogaþ sattà, nànà÷ritakàlaü tadyogamàtram /
api tu pramàõaü prati yogyatà /
sà ca naùñàccyuteti na tasya sattvaprasaïgaþ /
smaryamàõe tu kuta÷ciccyutà kuta÷cinneti na sarvasyàsattvamiti /
etadapi na sundaram, abhyupagatahànàt /
tathà hi ---
itthamarthasvabhàva eva sattà varõità bhavati /
pramàõayogyo 'rthasvabhàvaþ sattà, arthasvabhàvanibandhana eva sadasadvyavahàravibhàgaþ, na pramàõatadabhàvopàdhiþ /
tasya tveùa kathanopàyaþ, na pramàõasaüspar÷aþ, yathà `nãlàkàraj¤ànayogyo 'rtho nãlaþ'ityàkhyàte 'pi na nãla÷abdo nãlaj¤ànopàdhiþ /
tathà ca so 'sti÷abdenàbhidhãyata ityarthasvabhàvaniùñham #<[KKS_89]># astyarthapradhànaü vàkyamiti kutaþ sàpekùatvam? pramàõasyàsaüspar÷àt /

syàdetat ---
bhinnà evàrthasvabhàvàþ pramàõaü prati yogyàþ sacchabdavàcyàþ santu, naikà sattà /
mà bhåt, naitatsàdhyam /
sarvathàrthasvabhàvàbhidhàyyasti÷abdo na pramàõayoganimitta iti /
pramàõasaüspar÷e hi sàpekùatà syàt /
anekatà tu na ka¤ciddoùamàvahati /
api ca yadi tasyànekatvam, kathamabhinna÷abdapravçttiþ? tathà hi ---
bhinneùvabhinnaü vi÷eùaõamupalakùaõaü và÷rityaikaþ ÷abdo varteta, bhinnanimitto và sàdhàraõa÷abdaþ syàdakùàdivat /
tatra na tàvadanantàrthasvabhàveùu sàdhàraõatvamupapadyate, saübandhagrahaõasàmarthyàt /
parimitajàtiviùayà hyakùàdi÷abdàþ parimitopalakùaõalakùità và syuþ /
syàdetat ---
dravyatvàdisàmànyatrayopalakùitànàmarthànàü sacchabdaþ sàdhàraõa iti /
tanna /
yo hi sattàmavajànãte sa dravyatvàdãnyapyavajànãta eva /
na kila tejo dçùñavato 'psu tadavamar÷o bhavati /
api ca sàmànyavi÷eùasamavàyà api santa eva /
na teùvaupacàrikaþ sacchabdaþ pratyayasyàvailakùaõyàt /
na ca sàmànyàdvinopacàraþ /
sati và sàmànye tadeva sacchabdàrthaþ /
tadeva ca sattà, tulyatvàtpratyayasya /
atha matam ---
sarvapravàdeùu sarvapadàrthàþ parimitaiþ kai÷ciddharmairupasaügçhãtàþ /
tadupalakùaõànàmanantànàmapyarthànàü `sat' iti sàdhàraõaþ ÷abdaþ /
tadayuktam /
saügraho hi naikamantareõa /
tatra yadi sacchabdàrthatayà (sacchabdatàyàü -- edition) saügrahaþ `etàvatprabhedaþ sacchabdàrthaþ'iti, nàrthàntaranivçttiþ syàt /
tatra na sarvàrthasaügrahaþ syàt, yathà `navavidho go÷abdàrthaþ'iti nànyeùàmabhàva eva /
tatra na pravàdebhyaþ kàcidarthatattvàvagatiþ syàt /
nanu na pravàdànàmarthavattà sàdhyà /
na bråmaþ pravàdànàmarthavattà sàdhyeti /
kiü tu pratipadyante pravàdinaþ ka¤cidarthasvabhàvamekam, yasyàyaü `pa¤ca, ùañ'ityàdi prabhedasaügrahaþ /
yato naikamantareõopasaügràhakamavàntarasaükhyànàü nive÷aþ /
athaitàvàn pramàõayogyo 'rthakriyàsàmarthyo veti pramàõayogyatve 'rthakriyàsàmarthye và saügrahaþ, tàbhyàmeva sacchabdàrtha upalakùyatàm, vyarthaþ parimitadharmopanyàsaþ /
tatra sàmànya÷abdataiva syàt, na sàdhàraõa÷abdatà /
bhinnanimittatve càkùàdi÷abdebhya iva #<[KKS_90]># nimittabhedàtsaü÷ayaþ syàt, na vi÷eùapratãtiþ /
na hi `san ghañaþ' iti nimittabhedeùu pratipattàraþ saü÷erate /
yathaiva `÷uklaþ pañaþ'iti niràkàïkùaþ, tathà `san ghañaþ' ityapi /
yastu dravyaü guõaþ karma råpaü vij¤ànamiti và saü÷ayaþ, na sa laukikànàm /
laukikàstvabhinnameva nimittaü pratipadyante /
arthàcca saüdehaþ, na ÷abdàt /
kutaþ? vi÷eùapratãtimantareõàpi pratipatturnairàkàïkùyàt /
yatra hyarthasàmarthyena saü÷ayaþ, yathà `vçkùa÷chidyatàm' iti para÷ukuñhàràdiùu, tatrànyataravi÷eùànavagame 'pi nairàkàïkùam, yasya kasyacidupàdànàt, anyathànavasthànàt /
yatra tu ÷abdàt, tatra vi÷eùàvagamahetorvinà sàkàïkùatvameva /
tadevaü na nànànimittaþ sàdhàraõa÷abdaþ /
vi÷eùaõamapyekaü pramàõaü syàt /
tacca pràgapi tataþ sacchabdànuviddhabuddhyutpàdàdanupapannamityuktam ---
`mànàdeva yato buddhiþ' iti prapa¤cena /
api ca kàryàdapi vçttameva pramàõamavasãyate /
tatra kutastadvi÷iùñatà /
na khalvartho 'sannihitavi÷eùaguõo vi÷iùño bhavati /
na ca ni÷cite vi÷eùaõàbhàve vi÷iùñàbhidhànànuviddhaþ saü÷ayo bhavati daõóàbhàvani÷caya iva `daõóã na và' iti /
bhavati ca ÷ånyanagaràdiùu ciranikhàtanidhiùu pramàõàbhàvani÷caye 'pi `santi na'iti saü÷ayaþ /
tasmàdanyaþ pramàõayogàtsadarthaþ, yatraiùa saü÷ayaþ /
nàpyupalakùaõaü pramàõam, pramitadhvasteùu sacchabdàprayogàtsmaryamàõe ca sacchabdànuviddhàtsaüdehàt /

vçttapramàõasaübandhasya pramàõopalakùitatvàtsattvameva syàt, nàsattvam, na saü÷ayaþ /
yo 'pyarthakriyayà sacchabdàrthaü vi÷inaùñi upalakùayati và, tasyàpi pràkkàryadar÷anànna sacchabdayogaþ syàt /
atha pramàõajananamevàrthakriyàü bråyàt, pramàõàdevàstibuddhirna syàt /
atha vaikalpikãyaü pramàõottarakàlateti matam, liïgànna syàt /
atha nirj¤àtakàryasaübandhameva liïgenànugamyate, evaü tarhi prameyàbhàvaþ /
tathà hi ---
kàryavattà hyastyarthaþ, sà càdhigataiva /
kàryavattayaiva kàryavattàvagamyata ityacaturasram /
kàryakàraõayo÷ca yaugapadyàbhàvàdvi÷iùñatànupapattiþ /
athopalakùaõam, atãtasyàpi #<[KKS_91]># sattvaprasaïgaþ /
smaryamàõe ca saü÷ayo na syàdityuktam /
tasmàdyathaiva nãlàdi÷abdàrtho 'rthasvabhàvaþ, na kàryalakùyaþ, na pramàõalakùyaþ, anavasthànàt /
svaråpavyavasthastu yathàpramàõamavasãyate /
tathà sadarthasvabhàvo 'pãti yuktam /
kàryapramàõasadasadbhàvanibandhane hi sadasadvyavahàravibhàge tasyàpravçttireva kàryapramàõasadasadvyavahàravibhàgasyàpi tannibandhatvaprasaïgàt, anavasthànàt /
tasmàdarthasvabhàva ekà satteti (@svabhàva ekaþ satteti -- edition) brahmavido manyante /

atha matam ---
nàrthasvabhàvo yogyatà, pramàõahetusadbhàvastu /
na càsatàü pramàõahetavaþ santãti /
tadayuktam ---

#<bhåmau nikhàtaü nirliïgamavedyànupapannakam /
naùñadraùñçkamatyeti yatsarvamitiyogyatàm  // MBs_2.40 //>#


bhåmau nikhàtamavidyamànendriyasaübandhamadç÷yamànàvinàbhåtamasaüvedyamànànyathànavakalpamànaü vastu pralãnadraùñçkaü yattasya na pratyakùànumànàrthàpattyàgamahetavaþ santi /
sàdç÷yaviùayaü hyupamànam, tasya heturdåràpeta eva /
sarvapramàõayogyatàmatikràmati, na ca tadasat /
nanu sattvamapyasya katham? evamapi saü÷ayaþ /
tatra pramàõahetubhàvalakùaõayogyatàråpe sattve pramàõahetvabhàvasya ni÷cayàtsaü÷ayo na syàt /
atha svabhàvavi÷eùaþ ka÷citpramàõaü prati yogyaþ sattvam, prakçtahànàdasundaramityuktam /
atha và pramàõavi÷iùñaþ sacchabdàrtha ityetadanena niràkriyate /
na ni÷cite vi÷eùaõàbhàve vi÷iùñàbhidhàyi÷abdànuviddhaþ saü÷ayo yukta iti /

api càbhàvasyàpi prameyatvànna pramàõayogyatà sattàlakùaõam /
tathà hi ---

#<asatprameyaü ca tathà yathaiva sthàpayatyayam /
amitaü hi tathà kasmàttathà na punaranyathà  // MBs_2.41 //>#


ava÷yaü khalvanena sadasadvyavahàravibhàgamicchatà asatkatha¤cidvyavasthàpyam, anyathà vyavahàrasaükaràt /
tatra yadi pramàõasyàviùayaþ, yadi #<[KKS_92]># sarva÷aktiviraho vàsadbuddherviùayaþ /
sarvathà tathà prameyam /
aparicchinnaü hi tathà pramàõena kimiti tadvidham, na punaranyathà syàt? na cettasya tathàbhàve 'tathàbhàve và pramàõavyàpàraþ kiünimitta ekapakùànuràgaþ?

api ca ---

#<amitvà kaõñakàbhàvaü caraõaü nyasyate katham /
nànyagrahàttasya bhàve purastàcca prasaïgataþ  // MBs_2.42 //>#

#<jij¤àsà na pravarteta yadi saüvittyabhàvataþ />#

`dçùñipåtaü padaü nyaset' iti kãñakaõñakàdyabhàve 'pramite kathaü tannyàsaþ? tathà hi ---
kãñakaõñakàdyarthàntarabhåtalàdiparicchedàtsa syàt, kãñàdyaparicchedàt, abhàvaparicchedàdvà /
tatra na tàvadarthàntaraparicchedàt, kaõñakàdibhàve 'pi prasaïgàt /
tatràpi vastvantaraparicchedasya sattvàt /
pràgapi ca bhåbhàgaparicchedàt prasajyeta, yasya kasyacidvastvantarasya paricchittervidyamànatvàt /
atha kãñakaõñakàdyaparicchedàt, na tadbhàvàbhàvajij¤àsà syàt /
jij¤àsàpårvamapi ( jij¤àsàpårvakàdapi -- edition) prayatnàttadaparicchedamàtrameva pràpyate yasyàbhàvo na prameyaþ /
tacca pràgapi tato 'sti /
abhàve tu prameye 'bhàvani÷cayàya jij¤àsà yujyate /
na càpariccheda eva jij¤àsyaþ, svataþ siddhatvàt /
paricchedena hi sa nivartyate /
aprameyatvàcca so 'pi khalvabhàva ityaprameyaþ /


atha matam ---
satsåpalambhahetuùu pramàõaviùayasyàparicchedàt pravçttiþ /
tadasat ---

#<pramàõaviùayatvasya nopayogo 'tra dç÷yate  // MBs_2.43 //>#

#<asadbodhe 'nanyahetubhànena hyupayujyate />#

aparicchedàccetpravçttirna pramàõaviùayatvasyopayogaþ, itaratràpyaparicchedasya tulyatvàttata÷ca pravçtteþ /
yasya svabhàvaþ prameyaþ, tatparicchedàtpravçttiþ, #<[KKS_93]># tasyànanyanimittatvenopayogavatpramàõaviùayatvam /
nàyamaparicchedaþ satyevàrthe hetuvaikalyanimittaþ, samagratvàttaddhetånàm /
tasmàdarthàbhàvàditi /

#<atha yatra pravçttiþ syàttatra kevalasaüvidaþ  // MBs_2.44 //>#

#<jij¤àseta na såkùmàrthaü kaivalyaü saüvido yadi /
kevalo viùayo neùño råponmi÷re 'pi tadyataþ  // MBs_2.45 //>#

#<vi÷iùñasya ca nàstyanyadanyàbhàvàdvi÷eùaõam />#

yadi matam ---
yatra bhåbhàgàdau caraõanyàsàdilakùaõà pravçttiþ, tasya kevalasya sà j¤ànàditi /
tatràpi saüpradhàryam ---
kimidaü j¤ànasya kaivalyamabhisaühitamekaviùayapratiniyamo viùayàntaràsaüsargaþ, àhosvidviùayasya /
yadi vij¤ànasya, pramite 'pi bhåbhàgàdau sthåle såkùmakãñakaõñakàdibhàvàbhàvaparãkùà na syàt /
pravartetaiva, kevalabhåtalàvagrahaj¤ànàt /
atha viùayasya, tatràpi saüpradhàryam ---
svaråpeõa và viùayasya kaivalyam, vi÷eùaõayogena và /
tatra na tàvatsvaråpeõa, mi÷re 'pi tasya bhàvàt /
vi÷eùaõayogena kaivalye pràptà kãñakaõñakàdyabhàvavi÷iùñaparicchedàtpadanyàsàdilakùaõà pravçttiþ /
yato nànyàbhàvàdvi÷eùaõamanyàdç÷aü ki¤ciddç÷yate, yadvi÷eùaõaü vastu kevalaü syàditi /

#<nàstãti dhãvyavahçtã viùayaü kamupà÷rite  // MBs_2.46 //>#

#<mànàbhàvaü yadi kùuõõaü meyàbhàvasya tatra kim />#

api cànena `nàsti'iti buddhi÷abdayorviùayo vàcyaþ /
sa na vastusvaråpeõa, mi÷re 'pi prasaïgàt /
na kevalam, abhàvàdanyasya vi÷eùaõasyàbhàvàdityuktam /
nanu `nàsti'ityayamarthaþ `nedaü pramãyate' iti, na punarabhàvo 'vagamyate /
viruddhamidam ---
nàstyavagamyate ceti /
yadyevaü pramàõàbhàvo viùaya uktaþ syàt `nàsti' iti dhã÷abdayoþ, tatra ko 'paràdhaþ syàtprameyàbhàvasya, yena #<[KKS_94]># tamatilaïghya pramàõàbhàvo viùaya ucyate? na hi tayornirupàkhyatve ka÷cidvi÷eùaþ /

atha matam ---

#<agrahe 'sadgrahabhràntirabhàvavyavahçdbhramaþ  // MBs_2.47 //>#

#<abhàve ca vyavahçteradçùñau dhvàntadçùñivat />#

naiva stàü `nàsti' iti buddhivyavahàrau /
kathamimau sarvajanànàü pratãtàvapahnåyete? ucyate ---
bhramo 'yaü sadbuddhyabhàve tadviparyayapariccheda iti /
tathà sadvyavahàràbhàve tadviparyayavyavahàrabhramaþ yathàlokadar÷anàbhàve `tamaþ pa÷yàmi'iti vibhramaþ /
na hi tamo nàma ki¤ciddç÷yamasti /

naitatsàram ---

#<itthaü bhavetsuùuptàdau trailokyàbhàvadçgbhramaþ  // MBs_2.48 //>#

#<aparicchindataþ ki¤cidvibhrama÷ca na yujyate /
àropaviùayàropye nàjànan rajatabhramã  // MBs_2.49 //>#

#<nàbhàvabhinnà vyavahçttadabhàva÷ca dhãpade /
tamodçùñistu bhåcchàyàmàlokàbhàvameva và  // MBs_2.50 //>#

#<àlambate na tvadçùñàviùño dar÷anavibhramaþ />#

yadi khalvadar÷ane viparyayadar÷anabhramo bhavati suùuptàdyavasthàsu vi÷vàbhàvadar÷anabhramaþ syàdàlokàdar÷anabhramavat /
na ca ki¤cidaparicchindato vibhramaþ /
tathà hi ---
àropasya viùayaü purovarti vastu àropaõãyaü ca rajataü j¤ànenànàpnuvan na rajatabhramavàn bhavati /
anyathàpratipattiþ, smçtiþ, sàmànyapratipattirvà /
na ca buddhyabhàvo j¤ànasya viùayo na vyavahàràbhàvaþ, nàbhàvabuddhirnàbhàvavyavahàraþ, vi÷eùaõasyàbhàvasya j¤ànàviùayatvàt /
tatrobhayorviùayàropaõãyayoragrahaõe na mithyàj¤ànamiti /

abhyupagamya pramàõayogyatàü sattàü doùàbhàva ucyate ---

#<[KKS_95] astu và mànayogyatvaü sattvaü tacca pramãyatàm  // MBs_2.51 //>#

#<tasminmite vastusattvaü bhavatyàgamagocare /
na ca sàpekùatà nàsminnantaràrthavibhinnatàm  // MBs_2.52 //>#

#<pracakùate ye 'pi sattàmanyàü na pratijànate />#

bhavatu và pramàõayogyatà sattà /
saiva ca prameyàstu /
tatprameyaü vastusattvamàgamàrthaþ /
na ca pramàõàntaràpekùatà doùaþ, pramàõàntarasaübhedasyàbhàvàt /
`pramàõayogyaþ'ityetàvanmàtràdhigateþ /
tathà hi ---
ye 'pi pramàõayogyatàü sattàmàhurna tadvyatirekiõãm, te 'pi nàtràntaràrthasaüspar÷amicchanti /
tatsaüspar÷e hyanyatpramàõamanveùyaü syàt /
kathaü nànveùyam? yadà vacaþ pramàõayogyatàyàü paryavasitaü na vi÷iùñàrthasattvaü bodhayati, tatra yasya pramàõasya yogyo vi÷iùño 'rthastadava÷yàpekùaõãyam /
kimarthaü tadapekùyate? vi÷iùñavastusattvàdhigamàya /
kaü punarvi÷iùñasya vastunaþ sattvam? pramàõayogyatvam /
adhigatameva tarhi tadastyarthaniùñhàdvacanàt, pramàõayogyatàyà astyarthatvàt /

pramàõàntarasaübhedàbhyupagame 'pi nàpràmàõyaprasaïgadoùa iti dar÷ayati ---

#<pramàõàntarabhinnàrthamapi mànaü na no vacaþ  // MBs_2.53 //>#

#<nirapekùamihàrthe tu pramitaü vastvidaü mayà /
arthamàtre ca sàpekùamanyàpekùàrthabodhanàt  // MBs_2.54 //>#

#<abàdhitamapi tvarthe pramàõàü÷e 'pabàdhanàt /
tatràpramàõatàmeti buddhànàptavaco yathà  // MBs_2.55 //>#


na khalu pramàõàntarasaübhinnàrthamapi vaco na pramàõam, pramàõameva hyàptavàkyam /
kathaü punaþ pramàõaü sàpekùamiti cet, ucyate ---
nirapekùameva tat `pramito 'yaü mayàrthaþ'ityasminnarthe /
kevale hyarthe `evamayamarthaþ'ityapratãteþ `evamayaü puruùo veda'iti ca pratãteþ puruùaj¤ànàpekùam /
tatropalabdhau tàvadanapekùatvàtpràmàõyama÷nute tatsiddhidvàra÷ca pa÷càdartha iti /
kathaü tarhi puruùavacaþ ki¤cidabàdhitàrthamapi sàpekùatvenàpramàõaü kathyate? ucyate ---
yadyapyarthe bàdho nàsti, yadapekùaü tvasyàrthe pràmàõyaü yatsiddhimukhena taü sàdhayati tatra pramàõàü÷e bàdhyate /
tasyàsiddhestaddvàreõa nàrthasiddhirityarthe 'pramàõam, yathàtãndriyàrthe buddhavacaþ puruùasya dar÷anàsaübhavàt /
yathoktam ---
`puruùà÷aktitastatra sàpavàdatvasaübhavaþ' /
iti /
yathà ca vipralambhakavàkyam, ayathàdçùñàrthavàditvasya pramàõàvagatatvàt /

#<àptavàkyaü punarnàrthe na mànàü÷e 'pabàdhitam /
nirapekùaü pramàõàü÷e vyavahàro 'nyathà katham  // MBs_2.56 //>#

àptavacaþ punarnàrthe nàpi pramàõàü÷e saübhavatpramàõagocaraü bàdhyate /
pramàõàü÷e cànapekùaü tanmukhena càrthasiddhiü vidadhannàpramàõaü bhavitumarhati /
anyathà ÷abdanibandhano vyavahàro na syàt /

#<mayeti vaktrabhàvena saübhedarahitaü tataþ /
pralãnaj¤ànavij¤eyavibhàgaü svàtmavedanam  // MBs_2.57 //>#

#<[KKS_96] pravedayantu vedàntà mànàntaramalaukikam /
tatsiddhisiddhatàrthasya puüvacovadbhaviùyati  // MBs_2.58 //>#


evaü ca pramàõàntarasaübhinnàrthatve 'pi vedàntavacasàü na pràmàõyavyàhatiþ, àptavàkyavat /
tathà hi ---
tànyapi j¤ànaj¤eyavibhàgavikalaü svaprakà÷aråpamalaukikaü kàmamavagamayantu pramàõàntaram, taddvàrà càrthasiddhiràptavacanavat /
iyàüstu vi÷eùaþ syàt ---
vede vakturabhàvàt `mayà'iti saüspar÷o na syàt /

abhyupagamavàdaü parisamàpya prakçtamupasaüharati ---
evaü na meyatà sattà
paraþ punaþ pratyavatiùñhate ---
nanvanyàpi na yujyate /

#<[KKS_97] na hi pårvàvamar÷ena vinà sàmànyakalpanà  // MBs_2.59 //>#


#<gàmekàmãkùitavato jàyate 'nyatra yàdç÷aþ /
avamar÷o dçùñasatastathà na hi sadantare  // MBs_2.60 //>#

#<eka÷abdapravçttistu daõóyàdivadupeyatàm />#

dçùñaråpàvamar÷aþ sàmànyakalpanàyàü pramàõam /
yathà ---
bàhuleyaü dçùñavataþ ÷àbaleye `sa evàyam' iti /
na ca ki¤citsadgçhãtavato 'nyatra sa bhavati /
eka÷abdapravçttistu vinàpi sàmànyenàrthàntarayoganimittà, daõóipàcakàdi÷abdavat /
atrocyate ---

#<ko nu pårvàvamar÷o 'yaü pårvaråpànvayo dhiyaþ  // MBs_2.61 //>#

#<sadantare 'pi so 'styeva kayàcitkhalu màtrayà /
sarvàtmanà tvanugamo na dçùñaþ khaõóamuõóayoþ  // MBs_2.62 //>#

#<na tàdç÷a÷cenno bhedamàtràdvedyaþ svapahnavaþ /
na bhedamàtrànmçjjàtihãnaü maõikamallakam  // MBs_2.63 //>#

#<råpànvayaþ pratyayasya maõikeùu hi yàdç÷aþ /
na dçùñamallakasyàsti maõike khalu tàdç÷aþ  // MBs_2.64 //>#


kaþ punarayaü pårvàvamar÷aþ ---
pårvaråpàvabhàso buddheþ, atha `so 'yam' iti påvàrparànusandhànam /
tatra yadi pårvaþ kalpaþ, so 'styeva sadantare màtrayà /
tathà hi ---
nirupàkhyavailakùaõyena satàü tulyaråpatà prakà÷ate /
anyathà nirupàkhyavatsanto 'pyatyantavilakùaõàþ prakà÷eran /
atha sarvaråpànugamaþ, so 'bhiprete 'pi sàmànyagocare nàsti /
na hi khaõóamuõóayoþ sarvàtmanànvayaþ, ekatvaprasaïgàtsàmànyàbhàvàpatteþ /
atha na tàdç÷o yàdç÷aþ khaõóàdiùu /
tadasat /
na vi÷eùamàtreõa saüvedyànvayiråpapratyàkhyànaü yujyate, gotvàderapi tatsaübhavàt /
na hi devadattasya dvitãyadar÷ane yàdç÷o råpànugamaþ, #<[KKS_98]># tàdç÷aþ khaõóaü dçùñavato muõóadar÷ane /
sàmànyagocare 'pi ca na sarvatra tulyaþ /
nànàmaõikavilakùaõo hi maõika÷aràbayo råpànvayaþ /
na ca tàvatà mçjjàtihãnatà tayoþ, ki¤cittulyatayàvabhàsamànatvàt /

atha dvitãyaþ kalpaþ, atrocyate ---

#<pårvàvamar÷aþ sa iti prakhyetyapi na ÷obhate /
maõikaü vãkùitavataþ so 'pi nodeti mallake  // MBs_2.65 //>#


pårvàparànusandhànàtmikà `so 'yam'ityabhedamavagamayantã bhinneùvapi sàmànyakalpanàheturbuddhiþ pårvàvamar÷a ityucyata ityetadapi na ÷obhate /
yato nànusandhànàdevàbhedasiddhiþ /
abhinnaråpàvabhàsàdapi /
anyathà nàbhinnade÷akàla eko 'rthaþ syàt /
na hi tatra de÷akàlabhedàbhàve `saþ' ityanusandhànam /
api ca dçùñamaõikasya mallake na bhavati dràgiva `saþ'ityanusandhànaü khaõóamuõóavat /
na caivaü mçjjàtihãnatà /
vimç÷atastu `tajjàtãyamidam'iti buddhiþ sadantare 'pi samànà /

tulye tarhi sàmànyayoge kasmàtkvacit `saþ'ityavamar÷aþ nànyatra? ucyate ---

#<sàmànyaråpabhåyastve tasmàttattvaü prakà÷ate /
vilakùaõatvamalpatve cakàsti tadanudbhavàt  // MBs_2.66 //>#

#<yasmàtsatyapi sàmànyayoge maõi÷aràbayoþ />#

na /
`saþ'iti prakhyà maõikàntare ca bhavati bhåyiùñhasàmànyayukte /
tasmàtsàmànyaråpàõàü bhåyiùñhatvenodbhavàt `saþ' iti tattvaprakhyà /
alpatve tu na tathà, teùàmanudbhavàt /

na ca daõóyàdivadeka÷abdapravçttirityàha ---

#<pramàõaü kàryavij¤eyamasaüyojyàsti dhãryataþ  // MBs_2.67 //>#

#<prathamaü jàyate tasmànna daõóyàdisamànatà />#

#<[KKS_99]># nàgçhãtavi÷eùaõà vi÷iùñabuddhiþ /
na ca vi÷iùñabuddheþ pràk (sadbuddheþ pràk --edition) pramàõagrahaõaü tatkàlaü và /
tathà hi pramàõàdeva sà bhavati /
pramàõaü ca pramitikàryonneyatvàtpa÷càtsatpratipattergçhyate /
tasmàdagrahàtpramàõasya tatsaüyojanavikalà sà na pramàõayoganimittà /
yadi tarhi na pramàõayogo 'styarthaþ, kathaü tatkàlànuvidhàyinã kàlapravçttirastyarthe ---
`kåpo 'sti'  `kåpo 'bhåt'  `kåpo bhaviùyati' iti? tadupàdhiprakalpitabhedatvàt, devadattasattàyà iva pàñaliputrasaüyogopàdhikalpitabhedàyà iti /

na ca `kriyàmantareõa na saüsargaþ padàrthànàm' iti ÷abdàrthanayavidàmavigànamityàha ---

#<saübandhamàtràvasitamapi cànye vipa÷citaþ  // MBs_2.68 //>#

#<àhurvaco 'kriyamayaü ràj¤o nà phalino drumàþ />#

`ràj¤o 'yaü puruùaþ'phalità ete vanaspatayaþ'iti kriyàrahiteùvapi saüsargaþ pratãyate /
na cehàpi `astikriyà' iti yujyate /
yato na nirj¤àtaràjasaübandhasya puruùasya phalavatàü ca vanaspatãnàü satteha pratipàdyà gamyate /
na hyete vàkye sattàyàü paryavasyataþ /
kiü tu puruùasya ràjasaübandhe, drumàõà ca phalasaübandhe ---
`yo 'yaü puruùaþ, sa ràj¤aþ'  `ya ete vanaspatayaþ, te phalitàþ', na `yo ràjapuruùaþ, so 'sti'  `ye ca phalitàþ te santi' iti /
yadapi kecit ---
`avadhàryatàm' iti pratipattikriyàvidhinà kriyàvattàü manyate, tadapi ÷abdàdeva pratipatteþ siddhatvàtpràï nirastameveti /

athàpi na kriyàrahitaü vàkyamasti kriyàyàü ca sàpekùatà, tathàpi na doùa ityàha ---

#<janikriyàvasànàcca vi÷iùñaü ÷akyabodhanam  // MBs_2.69 //>#

#<kàraõaü jàyata idamãdçkùàtkàraõàditi />#

#<[KKS_100]  `>#ãdçkùàtkàraõàjjagajjàyate' iti janikriyàniùñhàdapi vàkyàttadvidhakàraõasattà ÷akyate pratipattum /
yathà ---
`ãdç÷àttaroridaü phalamajani' iti tadvidhatarusadbhàvaþ /
tathà ca ÷rutayaþ kà÷cidevameva brahma pratipàdayanti ---
`sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante'  `yathàgneþ kùudrà viùphuliïgà vyuccaranti evamevàsmàdàtmanaþ sarve devàþ' ityàdi /
tathà

yathorõanàbhiþ sçjate gçhõate ca
yathà pçthivyàmoùadhayaþ saübhavanti /
yathà sataþ puruùàtke÷alomàni
tathàkùaràtsaübhavatãha vi÷vam' //


tadetatsatyam ---
'yathà sudãptàtpàvakàdviùphuliïgàþ
sahasra÷aþ saübhavante saråpàþ /
tathàkùaràdvividhàþ somya bhàvàþ
prajàyante tatra caivàpiyanti' //


tathà
'divyo hyamårtaþ puruùaþ sa bàhyàbhantaro hyajaþ /
apràõo hyamanàþ ÷ubhro 'kùaràtparataþ paraþ //


etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca /
khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõi' //
iti /

idànãü padàrthasaüsargàyaiva vidhirà÷rayitavya iti pratyavatiùñhate ---

#<[KKS_101] nanu pramàntaràdhãnasaüsargàþ puruùoktiùu  // MBs_2.70 //>#

#<padàrthà vidhyadhãnàtmasaü÷leùà itaratra tu /
padànàü racanà tatra vivakùàparipårtaye  // MBs_2.71 //>#

#<pramàõàntaragamye 'rthe vivakùà ca vyavasthità /
vidhyarthasiddhaye vede tadabhàve tvasaügateþ  // MBs_2.72 //>#

#<vi÷iùñàrthagatirbhràntiragrahe grahavibhramaþ />#

vivakùitàrthaniùpattaye hi loke padànàü samabhivyàhàraþ /
naikapadasàdhyo vivakùitàrthaþ /
pramàõàntaropalabdha÷ca vivakùàviùayaþ /
tena tatra pramàõàntaràyattaþ saüsargaþ /
tathà ca tadvirodhe 'saüsarga eva padàrthànàm ---
`jaradgavaþ pàdukakambalàbhyàm' iti /
vede tu pramàõàntaràbhàvàdvidhinibandhano 'sau /
tadabhàve tvasaübhavàdyeyaü vi÷iùñàrthagatirucyate sà bhràntiþ, samabhivyàhàràt /
so 'yaü vivekàgrahe saüsargagrahavibhramaþ /
atredameva vicàryam ---
kathaü loke pramàõàntaràdhãnaþ saüsargaþ? iti /
yadi pramàõàntareõa tadavagamàt /
tadasat, apårvasyàpi tasya pratãteþ /
anyathà vacanavaiyarthyàt /
anadhigataü hi ÷roturarthaü bodhayituü vacaþ prayujyate /
atha saüsargayogyatàmàtrasya pramàõàntareõàvagamàt, samànametadvede /
tathà hi ---
aruõayà krãõàtãti saüsargaþ, nàruõayaikahàyanyeti /
tathà bhàvàrtho niyogaviùayaþ, na dravyaguõa÷abdàrtha iti pramàõàntaràvasitayogyatàsàmarthyenaiva vyasthàpyate /

atha na vivakùaikapadàvagamyà, tadarthamàtravivakùàyà niùprayojanatvàt /
tasmàdvivakùàvi÷eùasiddhirnàsaüsçùñeùu padàrtheùu bhavatãti tathà vivakùayà prayuktàþ saüsçjyante /
sà ca pramàõàntarasiddha iti /
evamapi vivakùànibandhanaþ syàt, tatprayuktànàü saüsargàt /
na pramàõàntaranibandhanaþ /
yato na tattasya pratipàdakam, #<[KKS_102]># na prayojakaü và /
yattu pramàõàntarasiddhe vivakùeti /
bhavatu /
na tu tasya saüsarga upayogaþ /
tathà hi (na tasya saüsarga upayogaþ /
tathà ca -- edition) vipralambhakavàkye 'pi saüsargapratãtiþ /
yattu virodhe na saüsargaþ /
kàmam /
na tu tataþ saüsargaþ /
virodhe 'pi tu nàsaüsargaþ, pratãteþ /
pratãto 'pi tu bàdhyate pramàõàntareõa /
evaü cànçtaü ki¤cidvacaþ, ki¤cidanarthakam ---
da÷adàóimàdi, ki¤citsatyam /
anyathànçtànarthakavibhàgo na syàt /

atha pramàõàntareõopalabhyàrthaü vivakùitvà parasmai pratipàdayati puruùaþ /
tena tadvacasaþ pramàõàntaropalabdhirevàrthaþ /
saiva prayojikà padàrthasaüsargasya /
tasyàþ prayojikàyà abhàvànna vede padàrthasaüsargasiddhiþ /
mà bhåtsà /
vi÷iùñàrtha eva prayojakaþ /
atha lokàvagamyatvàcchabdasàmarthyasya laukikaprayojakàbhàvànna saüsargaþ, vidhimattve 'pi na syàt /
atha loke saüsargamàtraparatve 'rthàpattiþ /
na tadvi÷eùe, tanmàtreõapratãtiprayogayorupapatteþ /
vinàpi pramàõàntaropalabdhyà vi÷iùñàrthagatisiddhiþ /
atha pramàõàntaràlloke saüsargasatyatàvagamaþ /
apårvo 'pi hi ÷rotuþ saüsargo vaktuþ pramàõànumànamukhena satyatàü labhate tadasaübhave 'satyatvàdbuddhàdivàkyeùu /
tena pramàõàntaranibandhano loke saüsarga ucyate /
bhavatu /
vede tu pramàõàntarasaübhedàbhàvàtsvàtantryeõàrthapratãteþ ÷abdanibandhana eva /

tadàstàmetat /
bhavatu yathà loke /
idaü tu paryanuyujyate ---

#<kathaü nu vidhyadhãnatvaü yadi syàdanyathà vçthà  // MBs_2.73 //>#

#<vidhirnirviùayastulyamidamanyapadodite /
vi÷iùñàrthàvagatyànyapadàrtho 'pi prayujyate  // MBs_2.74 //>#

#<arthavattve pramàbhàvàdastvasau cedanarthakaþ /
vidhirnaivaü kasya hetoratha syàdaparaü padam  // MBs_2.75 //>#

#<pramàõàntarasiddhe 'rthe prayogi na vidhàyakam /
[KKS_103] tadartho 'nanyagamyo hi mãyamànaþ samàkùipet  // MBs_2.76 //>#

#<viùayaü na yathàsiddhapadàrthastvanuvàdabhàk /
avyutpannapravçttiþ syàtsaübandhaj¤ànanihnave  // MBs_2.77 //>#

#<padaü svadharmaü vyutkràmedanyasiddhàrthatànyathà />#

na tàvadvidhiþ sàkùàtsaüsargasàmànyaü tadvi÷eùaü và bodhayati /
athàkùipati, anyathà niyogamàtraü nirviùayamanarthakaü syàt /
padàrthàntareùvapi tulyametat /
te 'pi kevalàþ padàrthàntarasaüsargamanàpnuvanto 'pårvàrthapratipatterabhàvàdanarthakàþ /
na ca loke padaiþ svàrthàþ svaråpamàtraniùñhatayaiva pratyyante /
kiü tu vi÷iùñàrthapratyayaprayuktàþ /
tathà vyavahàropapatteþ /
tathà ca pratipadàrthaü saüsargàkùepaþ /

syàdetat ---
loke buddhipårvaprayuktànàü mà bhådànarthakyamiti saüsargàrthatà /
vede tu nàrthavattve pramàõamasti /
ataþ padàrthàntaramanarthakamevàstu /
naitatsàram /
nànyathànarthakyamityapramàõo 'rthaþ ÷akyaþ pratipattum, yasya kasyacitpratipattiprasaïgàt /
tasmàdvyavahàràtsaüsargaprayuktasvàrthàvabodhasàmarthyameva padànàü gamyate /
tato vede 'pi saüsargàkùepaþ /
yadicànyapadàrthànàmànarthakyam, vidhyarthasya tanna kasmàt? Atha matam ---
padàntaràõi pramàõàntarasiddhe 'rthe prayujyante /
tàni yathàvagatàrthànuvàdaparyavasitàni /
tathà hi ---
anådyamàno 'rtho yathàvagamamanuvàdànnàpårvàrthàkùepàyàlam /
vidhàyakastu ÷abdo 'nanyagamyàrthaviùayastadarthaþ pramãyamàõaþ ÷aknotyapårvamarthamàkùeptumanyathànavakalpamànaþ /
tasmàdvede vidhinibandhano 'pårvasaüsarga iti /
tadayuktam /
pramàõàntaràviùaya÷cedvidhàyakàrthaþ, tatra saübandhaj¤ànama÷akyamiti nihnåyeta /
tathà ca saübandhaj¤ànànapekùatvàdavyutpanno 'pi pravarteta /
saübandhaj¤ànàpekùatà ca padadharmo vyutkramyeta /
tannirapekùatà vàkyadharma à÷rãyeta /
atha saübandhàpekùatà nàsya nihnåyeta, balàtpramàõàntarasiddhàrthatàpadyeta /
tathà ca na vi÷eùaþ /

#<[KKS_104] ÷abdàdeva mite yo 'pi manyate saügatigraham  // MBs_2.78 //>#

#<nànyonyasaü÷rayàvadyaü na svayaü pramite hi saþ /
pareõa ÷abdàvagate tatpravçttyà ca såcite  // MBs_2.79 //>#

#<padàrthàntaravattatra sukaraþ saügatigrahaþ />#

yo 'pi manyate ---
na pramàõàntarasiddhe viddhyarthe saübandhaj¤ànam /
api tu ÷abdasiddha eva /
na cànyonyasaü÷rayadoùaþ ---
÷abdàtsiddhe saübandhaj¤ànam, saübandhaj¤ànapårvikà ca ÷abdàtsiddhiriti /
yato na svayaü ÷abdàtpramite taducyate /
kiü tu vçddhaprayuktàdvçddhàntareõàvagateþ /
tadavagamàcca tasya vçddhasya yà pravçttistayànumite `nånamanena vçddhena pratipannaþ ka÷citpravçttiheturartho 'smàcchabdàt, yenàyametacchravaõàtpravçttaþ' iti /
yathà `gàmànaya' iti sàsnàdimadànayanadar÷anàttatpratyayamanumàya tatra saübandhagrahaõamiti /

#<tasyaivamanumeyatve kathaü ÷abdaikagocaraþ  // MBs_2.80 //>#

#<tasyàpi ÷abdapårvatvàdanumànaikagocaraþ /
kasmànna ÷abdabodho 'pi hyanumànapurassaraþ  // MBs_2.81 //>#
#<nedaüprathamatà labhyà bãjàïkuravadetayoþ /
÷abdàdboddhu÷cànumànaü sarvasyaiva puraþ sthitam  // MBs_2.82 //>#

#<padàrthàntaravattena tasya ÷abdonuvàdakaþ /
anumànàdbudhyamànaþ ÷abdàdbuddhaü na budhyate  // MBs_2.83 //>#

#<pratipattrantere bodho nànyabodhànuvàdakçt /
pravçttihetumàtraü ca ÷abdàrthaþ syàdalaukikaþ  // MBs_2.84 //>#

#<na sa kalpayituü ÷akyastatsiddherlaukikàdapi />#

#<[KKS_105]># yadi pravçttyunnãyamànapratyayavi÷eùaõatvena vyavasthito 'numeyo vidhàyakàrthaþ saübandhaj¤ànaviùayaþ, na tarhi ÷abdaikapramàõakaþ /
athànumànaü ÷abdapårvakamiti tathocyate, ÷àbdo 'pi pratyayo 'numànapårvaka ityanumànaikagocaraþ syàt /
na khalu bãjàïkurayorivànayorekasya pràthamyaü vyavasthàpayituü ÷akyam /
÷abdàvagatasyànumànàt, anumitasya viditasaügateþ ÷abdàdavagamàt /
api ca sarvapratipattéõàmanumànapårvà ÷abdàtpratipattiriti teùàü ÷abdo 'nuvàdaka eva /
tathà hi ---
÷abdàdbuddhyamàno 'numitaü viditasaügatiü budhyate sarvapratipattà, na tvanumimànaþ ÷abdàvagatamanumimãte /
nanu ÷abdàvagata evànumãyate /
satyamanena tu pratipattrà /
na cànyadãyà pratipattiranyapratipattimanuvàdãkaroti /
pravçttihetumàtre ca saübandhavyutpattestanmàtraü ÷abdàrthaþ syàt /
na càlaukikaþ kalpayitumapi ÷akyaþ, laukikàdapi pravçttisiddheþ /
syàdetat ---
vaidikãùu pravçttiùu tadasaübhavàdalaukikakalpanà /
naitat /
lokàvagatasàmarthyo hi ÷abdo vede 'pi pratipàdakaþ /
tatra laukikãùu pravçttiùu laukike viditasaübandhe vede 'pi tatpratipattireva syàt /
asaübhave và mithyàtvam /

atha bahuvidhatvàtpravçttihetånàü vyabhicàràda÷abdàrthatve pravçttihetusàmànyaü ÷abdàrthaþ /
tatra vede laukikànàü vi÷eùaõànàmasaübhavàdalaukikaü vi÷eùàntaraü pratãyate /
evamapi yaþ ÷abdàrtho vede sàmànyaü sa lokasiddha iti nànuvàdatà vyàvartate padàrthàntaravat /
yo 'pi vi÷eùaþ so 'nyàsaübhavena pari÷eùànumànagocara iti na pramàõàntaràviùayatvam /
na ca pari÷eùànumànamapi ÷reyaþsàdhanatàyàþ saübhavàt /
atha matam ---
lokavyavahàra iva vedavyavahàro 'pyanàdiþ /
tatra vaidikãùu pravçttiùu laukikapravçttihetvabhàvàdalaukike #<[KKS_106]># tu pravçttihetau vaidikànàü vidhàyakànàü saübandhaj¤ànam /
na cànumeyatvam, tatpratyayasya pravçttyànumànàt /
tatsiddhistu tatpratyayasàmarthyenaiva /
sa ca pratyayaþ ÷abdottha ityananyapramàõatà /
na ca laukikasyaiva ÷reyaþsàdhanatvasya saübhava iti yuktam /
laukikã hi pramàõàntaràvagamyà ÷reyaþsàdhanatà /
tatra prayogadar÷anàlliïàdestadanusàreõa ca ÷abdàrthàvadhàraõàt pramàõàntaragamyatàpi ÷abdàrthànuprave÷inã /

atrocyate ---
bhavatu nàma vedavyavahàràdeva ÷abdàrthànugamaþ, tathàpi na pramàõàntaragocaratà vyàvartate /
tathà hi ---
alaukike pravçttihetau ÷abdasya sàmarthyaj¤ànakàle pramito và syàt, na và? pramita÷cet, ÷abdasaübandhasya tadaiva j¤àyamànatvàdava÷yaü pramàõàntareõeti vàcyam /
atha na pramitaþ, kathaü tatra saübandhaj¤ànam? na hyapramitayoþ saübandhinostadà÷rayaþ saübandhaþ pramàtuü ÷akyaþ /

yo 'pi manyate ---
÷aktirhi ÷abdasya saübandhaþ /
sà ca nàrthe, tasya vyavasthitatvàt /
pratyayastu tasya kàryaþ /
sa ca pravçttyànumitaþ /
tatraiva sàmarthyalakùaõaþ saübandhaþ pramãyata iti /
sa idaü praùñavyaþ ---
kiü pratyayamàtre sàmarthyaü gçhyate, atha vi÷iùñe pravçttihetupratyaye? yadi pratyayamàtre, yatki¤cittataþ pratãyeta /
atha vi÷iùñe laukikavyatiriktapravçttihetupratyaye, pravçttipari÷eùàbhyàü tasyànumitatvàtpràptaü pramàõàntaragocaratvam /
dvayã hi vi÷eùaõasya gatiþ ---
smàrtàkçùñaü vi÷iùñapramitàvaïgatvameti, yathàgnimàn dhåmàditi /
vi÷iùñagràhipramàõaprameyaü và, yathà ÷uklo gauriti /
ubhayathà ca pramàõàntaraviùayaþ, ÷abdasyànadhigatasaübandhatvàt /
smàrtàkçùñatve pramàõàntaramanveùyam /
dvitãye 'pi kalpe vi÷iùñapratyayànumànànumitatvàt /
athànumànasya #<[KKS_107]># pratyaya eva pràmàõyam /
pratãtimàtraü tu tatra vi÷eùaõasya /
tàvatà ca tadvi÷iùñapratãtyaïgam /
vi÷eùaõapramitistvanumitàtpratyayàt, yathà puruùavacanàdvi÷iùñàrthapramàõe 'numite 'rthasiddhistata eva pramàõàt /
tatra hyarthaþ pratãtimàtreõaiva vaktçj¤ànasya vi÷eùaõam /
tadetadape÷alam, smçtipramàõasaü÷ayaviparyàsavikalpàntargamàtpratãteþ /
tatràlaukikavi÷eùaõapratãtirna smçtiþ, pràganadhigateþ /
na saü÷ayaþ, koñidvayasaüspar÷àbhàvàt /
na vikalpaþ, pravçttihetupratyayasyàpi tathà prasaïgàt /
tathà na viparyàsaþ kathaü hi tatra yathàrthatve tathàbhåtagràhiõã tatpratãtirartha÷ånyà syàt? pari÷eùàtpramàõam /
paraj¤ànena ca paraþ pratipadyata iti subhàùitam /
atha matam ---
na paraj¤ànena paraþ pratipadyate, kiü tu svaj¤ànenaiva paraj¤ànasàmarthyàt /
atha tasya svaj¤ànaü katamatpramàõamiti vàcyam, na tàvacchàbdam, ÷abdavij¤ànàdarthe vij¤ànamiti lakùaõàt /
na ca tacchabdaj¤ànàt /
kutastarhi? ÷abdotthaj¤ànàdanumitàt /
atha tasya pràmàõye pravçttihetusadbhàvasiddhiþ /
pràmàõyaü ca tasya doùarahita÷abdodbhavàt /
tena ÷abdasya tatra pràmàõyamucyate /
tadadhãnastatràrthani÷caya iti /
tadapyasàüpratam, ÷abdàdarthaj¤ànaü ÷àbdamiti lakùaõàt /
puruùavacanamapi nàrthe na pramàõam /
kiü tu j¤ànavi÷eùaõe /
dvayã ca vi÷eùaõasya gatiruktà /
tatra smçtyasaübhavàtpramãyamàõa eva sa vi÷iùñàrthapramityaïgam /
anyathàrthe pramàõàntaramanveùyaü syàt /
na ca vaktçj¤ànenaivàrthasiddhiþ, paraj¤ànena na paraþ pratipadyata ityuktam /

#<[KKS_108]># yattåktam ---
vaktçj¤ànàdhãnàrthasiddhiriti, tattanmithyàtve tadasaübhave và pramàõapratãtibàdhane 'rthapratãterapi bàdhanàttadabàdhe càbàdhàt /
na tu vacaso 'rtho na viùayaþ /
anyathà pramàõàntaraparatantraü puruùavaco 'rthe sàpekùamityetadeva na syàt /
na hi yo yasyàviùayaþ sa tatra sàpekùo 'napekùo và /
tathà ca `pràmàõyasthàpanaü tu syàdvaktçdhãhetusaübhavàt' ityuktam /
sthàpanamabàdhaþ, na tu pràmàõyameva /
tacca vaktçdhãhetusaübhavàdvàkyasya, na tu vaktçdhiya eva /
÷abdasya càrthena saübandhaþ, na tu j¤ànena /
evaü hyuktam ---
`autpattikastu ÷abdasyàrthena saübandhaþ' iti /
arthagrahaõamatra `arthàsaüspa÷ã ÷abdaþ, j¤ànenaiva ÷abdasya saübandhaþ ---
iti pa÷yatàü niràkaraõàya /
tasmàdanyonyayogyatà ÷abdàrthayoreva saübandhaþ /
na càpramite 'rthe sa ÷akyo grahãtum /
pramite pramàõàntaraviùayatvamuktam /
na ca pratãtimàtre, arthavatyàþ pratãteþ smçtipramàõayoranyataratràntargamàt /
ànarthakye kena saübandha? yadi ca ÷àbdapratãtivyatirekiõyàpi pratãtyà sa viùayãkriyate 'pramàõàtmikayàpi, bhavatyayama÷àbdasyàpi j¤ànasya gocara iti pramàõàntarà÷aïkà kena vàryate? naca pramàõàntaràvagamyatà ÷abdàrthamanupravi÷ati, yato nànvayamàtreõa vyatirekamàtreõa và ÷abdàrthaþ /
sati hyanyasmin prayojake 'rthe yasyàbhàve na prayogaþ so 'pi tasya ÷abdasya prayojaka iti gamyate, yathà satsu hetvantareùu yasyàbhàve na kàryaü so 'pi heturgamyate /
iha ca ÷reyohetuvivakùàyàü liïgàderdar÷anàt, tadabhàve satyapi pramàõàntaragamyatve 'dar÷anàcchreyohetutvaü tàvacchabdàrthaþ /
pramàõàntaragamyatve yadyapi dar÷anam, tadabhàve ca yadyapyadar÷anam, na tu ÷reyohetutve sati pramàõàntaragamyatàyà abhàvàt /
tatra saüdigdho vyatirekaþ ---
ubhayàbhàve 'prayogàt kiünibandhano 'prayoga iti /
tatra ÷reyaþsàdhanatàyàþ prayojakatvasyàvadhàritatvàt #<[KKS_109]># tadabhàve tannibandhana iti gamyate /
tanmàtreõànvayavyatirekopapattau nànyasya ÷abdàrthatve pramàõam /
anyathà ÷iü÷apà÷abdàrthe sattvàdayo 'pyanupravi÷eyuþ, teùu satsu
prayogàttadabhàve càprayogàt /
atha ÷iü÷apàtvasya ÷abdàrthatvàttadabhàvanibandhana eva sattàdyabhàve 'prayogaþ, tatsadbhàvàcca prayoga upapadyata iti na teùu sàmarthyakalpanà, samànametadatràpi /
atha ÷reyohetutvasya pramàõàntaraviùayatvàttasya ca vede 'saübhavàdapràmàõyam /
tadasat /
na hi ya ekatra yasya pramàõasya gocaraþ so 'nyatràpi mithyà /
samãpe hi bahirindriyaviùayaþ, dåre tvàgamànumànagamyaþ /
tathà yàgàdiùu viprakçùñakàlaphaleùu vedàvagamyaü ÷reyaþsàdhanatvaü bhaviùyati /
na ca pramàõàntarànupalabdhyà pramàõàntaragamyo bàdhyate, viùayavyavasthayàpi pramàõapravçtteþ /
atha pramàõàntaraviùayatve tadvirodhàdapràmàõyam, anantaraphalànupalabdheþ /
tadaviùaye tu ÷abdàrthe na tadvirodha iti /
syàt, yadi virodhaþ syàt /
na càsau /
`ànantaryaü hyacoditam' ityuktam /

atha mà bhådànantaryacodanà, mà ca bhåtpramàõàntaràvagamyatà ÷abdàrthaþ /
sarvathà pramàõàntarasiddha÷cetpadàrtha à÷rãyate, sa yathàsiddhyà÷rayaõãyaþ /
anyathà na tatsiddhaþ syàt /
anantara÷reyohetutà ca tatsiddhà /
tanna /
na tàvadanantaraphalasàdhanatà niyogataþ karmaõàm, kçùyauùadhapànàdiùvanyathàpi dar÷anàt, avàntarakàryasya yàgàdàvapi pramàõasàmarthyena siddheþ /
api ca vi÷iùñasiddhau vi÷eùaõamapi ÷reyohetutvamàtraü siddham /
tàvacca ÷abdàrthaþ /
na ca tàvati pramàõavirodhaþ /
tadevaü laukike 'pi pravçttihetau doùàbhàvàdvyarthà alaukikakalpanà /
sukhàdivaccàsyànumeyatvàt /
#<[KKS_110]># tathà hi ---
mukhaprasàdàdyunneyasaüvedanàþ sukhàdayastenaiva sahonnãyante /
naivaü sattve pçthakpramàõamarthyate /
yadàpãdaü dar÷anam ---
vaktçj¤ànameva puruùavacanàrthaþ /
tatra j¤ànaü nàrthamantareõa saübhavatãtyarthàpattyànumànena vàrthasiddhiþ /
tadàpi pravçttipramitastadhetupratyayo na tamantareõetyàptavacanàrthavadanumeyatà na vyàvartate /
athànumànahrtoþ pratyayasya ÷abdasàdhanatvàcchabdapramàõakatvam /
tadasat /
nàptavacanàrthaj¤ànasyàkùasàdhanatvàttadarthaþ ÷rotuþ pratyakùapramàõako bhavati /
tasmàtsuùñhåcyate ---
`tasyaivamanumeyatve kathaü ÷abdaikagocaraþ' /
tathà ---
`na sa kalpayituü ÷akyastatsiddherlaukikadapi' //
iti //

#<atha pramàõaråpeõa sa sva÷abdaprakà÷itaþ  // MBs_2.85 //>#

#<àkùeptà nirapekùa÷ca kathyate 'nyapramàü prati />#

athocyate ---
na bråmo vidhiranyathà vçthà syàditi tadadhãnaþ saüsargaþ /
kiü tu pramàõàntmanaiva sa sva÷abdena pratipàdyate /
tathà ca pramàõatvàtprameyasyàkùeptàpårvasya, pramàõàntarànapekùa÷ca /
na hyasau ÷abdavatsaübandhàpekùatvàtpårvasiddhimapekùata iti /

#<tathàpyasiddhe pràguktau doùau siddhe 'nuvàdità  // MBs_2.86 //>#

#<pràmàõyamasya yatràstu ÷rutestatra vçthà tvayam />#

evamapyavyutpannapravçttipadadharmavyatikramau pramàõàtmàpi sa yadi na pramàõàntarasiddhaþ /
atha siddho yathàvagatànuvàdànnàpårvàrthàkùepaþ /
api ca yatràsya pràmàõyamiùyate, ÷abdasyaiva tatràstu /
kimanena? nanåktam ---
÷abdasaügatij¤ànàpekùatvàdanuvàdako nàpårvàrthàvagamàya prabhavati /
naitatsàram /
÷abda÷cedanuvàdakaþ /
tatprakà÷yaü pramàõamapyanådyamànaü yathàdhigataü kathamapårvàrthaü bodhayet? na prameyasaüspar÷arahità pramàõàvagatiþ /
ato yathàdhigataprameyameva tatpratãyate /

#<[KKS_111]>#

#<kva ca pramàõameùo 'rthe na yàgàdau sva÷abdake  // MBs_2.87 //>#

#<laukike 'pårvasaüsargaþ ÷roturastyavidhàvapi /
phalasàdhana÷aktau cechabdastatra na dåùyati  // MBs_2.88 //>#

#<padàrthàntaratulyatvàdvidhyàkàïkùànibandhanaþ /
na saüsargaþ padàrthànàü sva÷abdaistu prakà÷itàþ  // MBs_2.89 //>#

#<saübandhayogyaråpeõa tasmàtsaüsargabhàginaþ /
vi÷iùñàrthaprayuktà hi samabhivyàhçtirjane  // MBs_2.90 //>#

#<ato na viddhyabhàvena saüsargo na prakalpate />#

na ca niyogasya prameyaü niråpyate /
na tàvadyàgàdayaþ prameyàþ, teùàü yajatyàdi÷abdaviùayatvàt /
nàpi teùàü pramàõàntarasyàgocaraþ saüsargaþ /
tathà hi ---
avidhiùvapi laukikeùu vàkyeùu ÷roturanadhigato 'pårvaþ saüsargaþ pratãyate `bràhmaõa putraste jàtaþ'ityàdiùu /
atha phalasàdhanasàmarthyaü prameyamucyate /
na kila kàmino niyogo 'kàmopàye dhàtvarthe 'vakalpate /
anupàyatve hi tasya na sa kàminyà kçtaþ syàditi /
tadapyasaüpratam /
na hi ÷abdasya tatra ka÷cidaparàdhaþ, yena tamatikramyànyatpramàõaü mçgyate /
pramàõàntaràpekùatà pratyuktà /
anantaraphalàdar÷anena tu virodho niyogagamye 'pi tasminnavi÷iùñaþ /
ànantaryasyàpramàõàrthatvena tadabhàvaþ ÷abde 'pi tulyaþ /
atha và ÷abdastatra na duùyati phalasàdhanasàmarthye, niyogastu duùyatyeva /
na hi tataþ puruùarthasàdhanàvabodhaþ saübhavati /
taccedaü vidhivivekabhàvanàvivekàbhyàmavagantavyam /
tasmàt saübandhaj¤ànàpekùatvena padàrthàntaraiþ samànatvàdvidhàyakàrthasya na ÷akyaü vi÷eùeõa vaktuü ---
tannibandhanaþ padàrthasaüsarga iti /
sarva eva tu padàrthàþ saübandhayogyaiþ kàrakàdibhàvaiþ svapadebhyaþ pratãtàþ sannikarùeõa saüsçjyante, yato lokàcchabdavyàpàràvagamaþ /
loke ca #<[KKS_112]># padaiþ svàrthànàü pratipàdanaü sannikarùeõa vi÷iùñàrthaparatayà, na svàrthamàtrapratipattiparatayà /
tathà ca sarvapadàrthàkàïkùànibandhana eva saüsargaþ /
sarve hi te padairaparyavasitaråpàþ svaråpamàtre prakà÷yante /
evaü padàrthàntaraistulyatvàdvidheþ na vi÷eùeõa tannibandhanaþ saüsargaþ /
sarvapadàrthanibandhane ca saüsarge na vidhyabhàvena saüsargo nopapadyate /
tadevaü na saüsargàrthamapi vidhirupàsanãyaþ /
kathaü nopàsanãyaþ, yadà niyogaparatayaiva padànàü svàrtheùu saüsargaj¤ànam? pravartakavacanàntarapravçttidar÷anena hi taddhetupratyayamanumàya tatra tasya sàmarthyaü gamyate /
naitat, apravartake 'pi vàkye svaråpaniùñhe saübandhagrahaõàt /
sannidhàpitàgnivyatiriktapàkyopakaraõamagnyarthinaü prati yadocyate ---
`caitragçhe kç÷ànuþ' iti, tadà tatastenànayanaü dçùñvà gamyate ---
`ihànenàgnisattà pratãtà, sà càsmàdvàkyàt' na ca ÷akyaü vaktum ---
`tata ànaya'  `gaccha và tatra' iti vàkyàtpratyayaþ /
agnisattàmàtrapratyayena vàkyàtpravçttisiddherna vàkyasya niyojane 'pi sàmarthyaü ÷akyate kalpayitum /
arthàntarànvaye ca prayogapratyayopapattau na vi÷eùànvaye pramàõam /
anyathà vedàrtho niùpramàõaka eva syàdityuktam /

#<atha kartavyatàj¤ànàdvinànarthakyamucyate  // MBs_2.91 //>#

#<na pravçttinivçttibhyàmanyadvàkyaprayojanam /
pratipattividhau tulyaü yadi saiva prayojanam  // MBs_2.92 //>#

#<samànamettadarthaü ca samarpayati cedayam /
praj¤àkriyopàsanàdhikàrasiddhivyapekùitam  // MBs_2.93 //>#

#<hanta tarhi svarupe tanna vacaþ paryavasati /
[KKS_113] tulyametatsamàptaü ca vàkyaü vàkyàntarànugam  // MBs_2.94 //>#

#<niyogànuprave÷o 'sti tavadyadi vçthànyathà /
tattvàvabodhavidhyaü÷astàvadevaü samuddhçtaþ  // MBs_2.95 //>#


atha manyate ---
vastusvaråpamàtraj¤ànaü kartavyatàj¤ànarahitaü pravçttinivçtti÷ånyamanarthakam /
pravçttinivçttiprayuktà hi vàkyapravçttiþ /
atho 'rthavattvàya vidhiþ /
anyathànarthakyam /
tatrocyate ---
pratipattividhàvapi tulyamànarthakyam /
tathà hi ---
`evaüvidhaþ pratipattavyaþ'ityapi na tatsvaråpaj¤ànàtiriktà kàcana pravçttirnivçttirvà /
atha svaråpaj¤ànameva prayojanam, tatsvaråpamàtraniùñhe 'pi tulyam /
atha pratipattividhiþ `praj¤àü kurvãta'  `sa kratuü kurvãta'  `àtmetyevopàsita'ityadhikàravidhivyapekùitapraj¤opàsanàviùayasamarpaõenàrthavàn, nàvagataviùayasvaråpà praj¤à ÷akyeti /
svaråpaniùñhamapi vacastathàrthavat /
tasya samarpaõe sutaràü sàmarthyam /
nanvevamasya svaråpaniùñhà hãyate niyogànuprave÷inaþ /
svagataniyoganiùñhamapi tarhi tanna, niyogàntarànuprave÷àt /
atha matam ---
svàrthaparyavasitameva vàkyaü vàkyàntareõaikavàkyatàmupaiti /
so 'yaü pràkaraõikaþ saübandha ucyate /
anyathà vàkyalakùaõa eva syàt /
etadapi samànam /
niyogànuprave÷e 'pi na svaråpaniùñhatà hãyate /
nanvasti niyogànuprave÷aþ, anyathà ànarthakyàt /
kàmam /
tattvapratipattividhistu tàvadànarthakyànniràkçtaþ, vidhervinàpi tasmàcchabdàttatvàvabodhasiddheþ /

#<nanåtpattividhiþ karmaråpabodhe vyavasthitaþ /
yathà tattvaj¤ànavidhistathà bodhe 'vatiùñhatàm  // MBs_2.96 //>#
#<adhikàràtpravçtti÷ca matà karmàdhikàravat /
[KKS_114] aj¤ànaj¤àpanamato 'thàpravçttapravartanam  // MBs_2.97 //>#

#<vidhimàcakùate dhãrà ityetadapi tàdç÷am /
karmasvaråpàvagamastatra neùñaü vidheþ phalam  // MBs_2.98 //>#

#<kiü tu kàryavyapekùasya phalavàkyena saügatiþ /
ihàdhikàrasaübandho yasya tanna vidhãyate  // MBs_2.99 //>#

#<tattvaü tattvàvabodhasya nàdhikàraprave÷ità /
na hi vrãhyàdiviùayaü pratyakùamadhikàrabhàk  // MBs_2.100 //>#


yadapi codyate ---
yathotpattividheþ karmaråpapratipattimàtramarthaþ ---
`àgneyo 'ùñakapàlaþ' iti /
na tataþ pravçttiþ /
adhikàravidhinibandhanatvàttasyàþ /
tathà tattvàvabodhavidhestattvàvabodhamàtramarthaþ, pravçttiradhikàravidheþ ---
`praj¤àü kurvãta'ityàdeþ /
yata÷ca pravçttipratipattiprayojanabhedo vidheþ, ato 'sya lakùaõadvayamàhuþ ---
aj¤àtaj¤àpanamapravçttapravartanamiti /
etadapyasàram /
yato notpattigatasya vidhàyakasya svaråpàvagamamàtramiùyate phalam /
api tvadhikàravàkyasaübandhaþ /
tathà hi ---
vidheþ puruùàrthamàtrasàdhanatve 'vabuddhe tadvi÷eùàkàïkùàyàmadhikàrasaübandho labhyate /
na ca tattvapratipattividherapi tadeva phalam /
yato yasyàdhikàrasaübandha upàsanàdiviùayasyàtmatattvasya, tadakriyàtmattvànna vidhiviùayaþ /
yattu tadviùayastattvaj¤ànam, tasya nàdhikàrasaübandhaþ, vrãhyàdipratyakùavat /
na hi vrãhyàdisvaråpagràhi pramàõaü prayogaikade÷atàü bhajate /
pramitànàmadhikàrasaübandhànniùpannànàmivànovàsaþprabhçtãnàm /
vànatakùaõàdirhi tatkriyà nàdhikàramanupravi÷atãti /

#<[KKS_115]># idànãü tçtãyapratipattigocaro vidhiþ paràsyate, tattvàvabodhaviùayatvena saübandhàt /
dvitãyapratipattiviùayo hi na tattvàvabodhaviùayaþ, kiü tu tadabhyàsaviùayaþ /

#<sopàyamanyattarhãdaü ÷àbdàjj¤ànaü vidhãyate /
pralãnagrahaõagràhyavibhàgodgràhamadvayam  // MBs_2.101 //>#

#<na hi bhinnàrthasaüsargaråpavàkyàrthadhãpadam /
àtmatattvaü niùprapa¤camityetadapi pelavam  // MBs_2.102 //>#

#<advayàtmaprakà÷o 'sàvanavacchedavibhramaþ /
svàtmasthitiþ supra÷àntà phalaü tanna vidheþ padam  // MBs_2.103 //>#

#<tatsàdhanàvabodhe hi vidhàtçvyàpçtirmatà /
apekùitopàyataiva vidhiriùño manãùibhiþ  // MBs_2.104 //>#

#<tato hyadhyavasàyàdirnàkasmànnàbhidhànataþ />#

na bråmaþ ---
÷abdotthastattvabodho vidhãyata iti /
kiü tu pratyastamitabuddhibodhyabhedàvagrahaþ /
ata÷càdvayo dvitãyatadvidhabodhàbhàvàdvà pramàtçprameyadvayavirahàdvà tato 'nyaþ /
tasya càlaukikasya pramàõàntaràdutpattyupàyasyànavagamàtsahopàyaiþ ÷amadamamananadhyànabrahmacaryàdibhirvidhànam /
yato na ÷àbdaj¤ànaviùaya àtmatattvam /
vàkyalakùaõo hi ÷abdaþ pramàõam /
tasya ca viùayo nànàpadàrthasaüsargàtmà, tadanugamena pratãteþ /
tajj¤ànasya ca vividhàrthamàtrasaübhedàvabhàsasyàtmatattvaü niùprapa¤caü dvaitale÷enàpyanavamçùñaü kathaü gocaraþ syàditi /
etadapyasàram /
yato yo 'sàvadvayo dvaitale÷asaüspar÷avikala àtmatattvabodhaþ so 'vacchedavibhràntivirahàttasya svaråpàvasthànam /
avacchedakaluùatayà hi tadanàtmaråpeõa prakà÷ate /
na tu tato 'nyastattvabodhaþ /
`satyaü #<[KKS_116]># j¤ànamanantam' iti ÷ruteþ /
àtmatattvaü ca pra÷ànta÷okàdivi÷và÷ivam, apahatapàpmàdi÷ruteþ /
prakà÷amànànati÷ayànandam, `vij¤ànamànandaü brahma'  `eùo 'sya parama ànandaþ, etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' iti ÷rutibhyaþ /
tathà ca tatsvaråpasthitirvi÷và÷ivopa÷amànnirati÷ayàhlàdàvàpte÷ca suùñhu pra÷àntàparaþ puruùàrthaþ phalam /
uktaü ca ---
`àtmalàbhànna paraü vidyate' iti /
na ca puruùàrthe 'pyaj¤àtopàye na pravartata iti yuktam, yataþ pravçtteþ pårvaråpamicchà /
tathà ca tadvàreõa pravçttyupade÷a kvacit ---
`athàto dharmajij¤àsà' /
tathà `yo hi yadicchati sa tatkaroti' ityuktam /
api ca aj¤àtopàye cenna pravartate, ava÷yamupàyaj¤àpanayà tatra pravartyaþ phalamuddi÷ya /
tàvatà ca tatràpi pravçttisiddherna vidhàyakasya tatra vyàpàra à÷rayitavyaþ /
taduktam ---
`tasya lipsàrthalakùaõà' iti /
tasmàtphalasàdhana eva vidhivyàpàraþ /
nanu phalavatyapyarthalakùaõà pravçttiþ, kva tarhi vidhivyàpàraþ? itthaübhàve /
naitatsàram /
yato yathaiva sàdhanasàmànye 'rthàt, pravçttiþ, tathetthaübhàvasàmànye 'pi /
yato nànanugrahakaü sàdhanaü samartham /
atha tadvi÷eùe pravartyaþ, sàdhanavi÷eùe 'pi tathàstu /
api ca apekùitopàyataiva vidhiþ, tasyà apravçttapravartanàlakùaõatvàt, pravçttiheto÷ca dharmasya pravartanà÷abdàbhidheyatvàt, iùñatàyàstatsàdhanatàyà÷cànyasya pravçttihetorabhàvàt, iùñatàyà÷ca pramàõàntaràvaseyatvàtsvayaü pravçtteþ jànàtyevàsau `mayaitatkartavyam' iti neùñatàyàmapravçttapravartanàtvam /
iùñasàdhanatàyàü tu pramàõàntaràvagamàbhàvàcchabdaikagamyàyàü na ÷abdamantareõàpravçttapuruùapravçttihetutvam /
ataþ sà ÷abdapramàõikà satã vidhiriti gãyate /
anutiùñhata÷ #<[KKS_117]># ca sàdhanamanuùñheyaü pravçttihetuþ /
na svabhàvasiddham /
tenànutiùñhataþ sàdhanatàvidhiþ /
ato 'nuùñhànaü sàdhanaviùayameva vidhàyakàcchabdàdgamyate /

nanu adhyavasàyaþ, àkåtam, àdyà pravçttiþ, kàlatrayaviyuktaü pravçttimàtram, aj¤àtakriyàkartçsaübandha iti vidhivido vidhiü vyàcakùate /
naitatsàram /
yato 'dhyavasàyàdãnàmeva heturatra mçgyate /
sa ca nànyo 'pekùitopàyatàyàþ /
na ca te nirastahetavaþ /
syàdetat ---
abhidhànameùàü hetuþ /
tacca vàrtam /
abhidhànàddhi pratãtireùàü syàt, notpattiþ /
na hi pratãtimàtreõa ghañàdayaþ pravçttihetava ityàdi varõitaü vidhiviveke /
athavà ---
nàbhidhànataþ /
na ca ÷abdàdadhyavasàyàdiþ, j¤àpakatvàdavyutpannapravçttiprasaïgàdityàdi tatraivoktam /
athavà `yo manyate ---
`mayedaü kartavyam' iti yato 'dhyavasàyaþ `niyukto 'smi'iti yato buddhiþ sa niyogo vidhi÷abdaparyàya iti, taü pratyucyate /
tata evàpekùitopàyatvàt `kartavyam'ityadhyavasàyaþ /
tathà hi ---
karturiùñàbhyupàye `kartavyam'iti loke buddhiþ /
tadabhàve tu `akartavyam' ityanvayavyatirekàbhyàm /
te ca tadviùaye gamyete /
tathà `niyukto 'smi' iti `pravartito 'smi'iti svàtmapravçttihetupratãtiþ /
na ca so 'nya iùñàbhyupàyatàyàþ /
na khalu dçùñasàmarthye 'kasmàdvinà hetunàheturiti yuktimat /
na hi taü parityajya laukikamalaukikakalpane pramàõamasti /
kuta÷ca? nàbhidhànataþ /
na khalvalaukikasyàbhidhànaü saübhavati, saübandhàgrahàdityuktam /
atha và tato hyadhyavasàyapràrambhànuùñhànaparisamàpanàþ, apekùitopàyatvàt /
tatsadbhàva eva niyuktapravçtteþ yasya kasyacinniyogàdapravçtteþ /

#<[KKS_118]># syàdetat ---
`kartavyam' iti pratyayàtpravartate /
anyathà kartavyaü na kçtaü syàt /
tacca na, nàkasmàtkartavyapratyayotpàdaþ /
sa hi svàrthàvàptinimittaþ /
syàdetat ---
÷abdàdeva kartavyatàbuddhiþ /
tatrocyate ---
nàbhidhànataþ /
na ÷abdàtkartavyatàbuddhiþ /
niyogo hi ÷abdàrthaþ /
sa hi niyoktçdharmaþ svatantro và syàt /
kartavyatà tu viùayadharmaþ /
atha viùayadharmaü niyogaü bråyàt, pràptamapekùitopàyatvam /
atha niyogàtkartavyatà syàt /
evamapi na tasyàü ÷abdaþ pramàõam,sàkùàttasya niyogàbhidhàyitvàt /
nàpyarthàt, akartavye 'pyanàptaniyogadar÷anàt /
atha niyogasya kàryatà gamyate /
tanniùpattyadhãneti viùaye kartavyatàvagamaþ /
tadasat, viùaye kàryatàpratãterloke /
tathà hi `gaurduhyatàü tvayà' iti niyoge anyena dugdhàyàü na punardohamàrabhate, viùayasya kàryatàpratãteþ tasya niùpàditatvàt /
na cànyenaiva niyogo niùpàditaþ, tasyàniyuktatvàt /
tatra niyogasiddhaye punardohàrambhaþ syàt /
vistareõa càyamartho vidhiviveke vicàrita ityalamatiprasaïgena /

syàdetat ---
asya j¤ànasya mokùasàdhanatvàdvidhànam /
vidyàsàdhyo hi mokùaþ ÷råyate `vidyayà tadàrohanti'  `vidyayàmçtama÷nute'yastamàtmànamanuvidya vijànàti sa sarvàü÷ca kàmàn' tathà `sa yadi pitçlokakàmo bhavati saükalpàdevàsya pitaraþ samuttiùñhanti' ityàdi /
na ca sàdhyatve 'pyantavattvam, ÷abdagamyatvàdanàvçtteþ ---
`na ca punaràvartate' iti /
na hyeùa tarkagamyaþ /
yena tarkeõàsya tattvaü vyavasthàpyeta /
÷abdagamyasya tu ÷abdàdeva tattvavyavasthà /
#<[KKS_119]># anantavidyàsàdhyatvàdvànantatvam /
kùaõikatve 'pi ca vij¤ànasya saütatiråpeõànantatvam /
tatràhuþ ---

#<na ca mokùaþ phalaü tasya sàdhyo mokùo na càparaþ  // MBs_2.105 //>#

#<avidyàstamayo mokùaþ sà saüsàra udàhçtà /
vidyaiva càdvayà ÷àntà tadastamaya ucyate  // MBs_2.106 //>#


kaþ punareùa mokùaþ? yadyanàgatadehendriyabuddhyanutpàdaþ `a÷arãraü vàvasantaü na priyàpriye spç÷ataþ' ---
iti dar÷anàt, sa pràgabhàvo na sàdhyaþ /
atha brahmapràptiþ, sà caitragràmayoriva và syàjjãvabrahmaõormàrga÷rutibhyaþ ---

'÷ataü caikà ca hçdayasya nàóyastàsàü mårdhànamabhi nissçtaikà /

tayordhvamàyannamçtatvameti ---

`sa yàvatkùipyenmanastàvadàdityaü gacchatyetadvai khalu lokadvàram' tathà `te 'rciùamabhisaübhavati arciùo 'haþ'ityàdi /
yathà và madhuni nànàkusumarasànàü samudre ca nadãnàü pràptiravibhàgalakùaõà tathà syàt, `yathà loke madhukçto madhu kurvanti' iti'  `yathà somyemà nadyaþ' iti dar÷anàt /
kàryasya và kàraõabhàvàpattiþ, `tathà vidvàn puõyapàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyamupaiti'iti ÷ruteþ /
tadråpapariõàmalakùaõà và yogavyàghravat, `sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' iti dar÷anàt `brahma saüpadyata' iti ca /
sphañikasyeva ràgàpakarùaõena #<[KKS_120]># svaråpapràptilakùaõà, `paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' iti ÷ravaõàt /

tatra na tàvatprathamaþ kalpaþ, sarvagatatvàt ---
`tadantarasya sarvasya'  `nityaü vibhuü sarvagatam' iti /
ananyatvàcca, tadvij¤ànena sarvavij¤ànopade÷àt, `tattvamasi' iti sàkùàtpratipàdanàt, pratyagàtmavçttinà ca sarvatràtma÷abdena nirde÷àt, `atha yo 'nyàm' iti bhedadar÷anàpavàdàt /
ata eva ca na dvitãyaþ, niravayavatvàcca, `niùkalaü niùkriyam'iti parasparàvayavasaübhedalakùaõasyàvibhàgasyànupapatteþ /
nàpi tçtãyaþ, kàryasya sarvadà kàraõatvàt /

atha kàryaråpanà÷aþ, ucchedàtmatàprasaïgo mokùasya /
tatra `vidyayàmçtama÷nute' iti virodhaþ, vidyayaivocchedaprasaïgàt /
àtmocchedasya càniùñatvàdaphalatvam /
pratiùiddha÷ca `akùaram'ityatra mukhyaþ kàryakàraõabhàvaþ `vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyam'iti vikàrànçtatvapratipàdanàcchrutyà /
na caturthaþ, ananyatvàdeva, caitanyasya ca brahmaråpasyàvi÷eùàt /
atha vij¤ànàtmanàü ÷okamohàdyabhàvo vi÷iùyata iti cettatràpi ÷okàdaya÷cedàtmàno vij¤ànàtmanàm, anucchedyàþ /
atha guõà arthàntaramàgamàpàyinaþ kùaõikàþ, kùaõikatvàdeva cocchidyanta iti na tatsàdhanamapekùyam /
na càgàminàmanutpattaye 'pekùyata ityuktam /
atha ai÷varyavi÷eùo brahmaõi /
tatpràptistadråpapariõàmo mokùaþ, `sa svaràó bhavati' iti ÷ruteþ /
tadasat, aneke÷varànupapatteþ /
brahmaõo nyånaü samaü và vij¤ànàtmanàm #<[KKS_121]># ai÷varyaü syàt? nyånatvena brahmaråpàpattirna svàràjyam /
tathà hi ---
brahma÷abdavàcyaþ parame÷varasteùàmadhipatiþ syàt /
tathà cànyaràjatà /
tatra càntavatvaü ÷råyate ---
`atha ye 'nyathàto viduþ, anyaràjànaste kùayyalokà bhavanti' iti /
upapadyate ca parame÷varecchayà nyånai÷varyàõàmai÷varyapracyutidar÷anàlloke /
`samatvasya tvanapapattireva yugapat /
eka÷cetsarvàdhipatiþ sarvasya pra÷àsità, paraþ kiü kurvannã÷aþ syàt? virodhàcca /
na khalveùàmekamatitve heturasti /
tatraikasmin vastuni viruddhàbhipràyayorekàbhipràyànuvidhàyitve tasyetarasyànã÷varatvam /
ubhayànupràyànuvidhànaü na, virodhàt /
ubhayorananuvidhàne 'nã÷varatvamubhayoþ /
kàryàsiddha÷cedaikamatye hetuþ pariùadvat, anyathà tasyàsiddheriti cet, pratyekamanã÷varatvam /
atha paryàyeõai÷varyamavirodhàyocyate, antavattà /
jagatsargasya càsaübhavànna brahmatulyamai÷varyam /
yataþ para eva jagatsarge ÷råyate /
tadupàsanena sargottarakàlo 'pavarga iti /
tasmàtsphañikasyeva ràgàdyapakarùaõena svaråpàvirbhàvo brahmapràptiþ, brahmaråpatvàdvij¤ànàtmanaþ /
tathà ca `paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate'ityuktam, anyaråpaniùpattau sva÷abdànupapatteþ /
niùpadyamànasyàbhedàtsaübandhàdvopapattiriti cet /
na, vi÷eùaõànarthakyàtsarvasya tasya niùpadyamànasya svatvàt /
tatra yathà malàpagame ÷uklameva sadvastraü `÷uklaü jàtam'ityucyate tathà mohàvaraõavigame svaråpàvirbhàve `svena råpeõàbhiniùpadyate' ityucyate /
tathà `brahmaiva san brahmàpyeti' iti /
tadevaü svaråpasthitilakùaõatvànmohasya na kàryatà, pràgapi svaråpasya bhàvàt /
àgantukasyàsvaråpatvàt /
na cànyatvam, yato 'vidyàpagama evoktena prakàreõa muktiþ /
avidyà saüsàraþ /
vidyaiva càvidyànivçttiþ yadyagrahaõamavidyà, yato bhàva #<[KKS_122]># evàbhàvavyàvçttiþ /
atha viparyàsaþ, tathàpi virodhitatattvaj¤ànodaya eva tannivçttiþ /
na hi ÷uktikàj¤ànotpàdàdanyà rajataj¤ànanivçttistatsàdhyà prayatnàntarasàdhyà và, tayoryaugapadyàtprayatnàntarànapekùaõàcca /
tathà ca vidyàbrahmapràptyostulyakàlatà ÷råyate ---
`brahma veda brahmaiva bhavati' iti, tathà `ànandaü brahmaõo vidvàn, na bibheti'  `tadàtmànamevàvedahaü brahmàsmãti /
tasmàttatsarvamabhavat'  `tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ' veda -- bhavati, vidvàn -- na bibheti, ko mohaþ -- pa÷yata iti paurvàparyà÷ravaõàt /
yattu kvacitpaurvàparyaü tat `vyàdàya svapiti'iti yathà /
nanvekatve tulyakàlatàpyanupapannà /
na, ekasyàpi vastuno bhàvàbhàvaråpeõa vyapade÷àt, tathà ---
`yadà ghaño na÷yati tadà kapàlàni jàyante' iti /
kathaü tarhi màrgàvibhàgasargàpyayai÷varya÷rutayaþ? tatràhuþ ---
na màrga÷rutayo nirupàdhivi÷uddhabrahmavidyàviùayàþ /
yatra hi sarvopàdhivi÷uddhamasthålàdikaü brahmopàsyam, tatra `brahmaiva san brahmàpyeti'  `na tasmàtpràõà utkràmanti, atraiva samavanãyante' iti pràõànutkramaõena vij¤ànàtmana evàgatirucyate /
na hi tadagamane tadupàdhestasya brahmaõo bhedena vij¤ànàtmatvam /
yatra tu `manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ' iti sopàdhyupàsyam, tadviùayàstàþ /
yatraitacchråyate ---
`ara÷ca ha vai õya÷càrõavau brahmaloke tçtãyasyàmito #<[KKS_123]># divi tadairaümadãyaü sarastada÷vatthaþ somasavanastadaparàjità pårbrahmaõaþ prabhuvimitaü hiraõmayaü ve÷ma' iti /
tathà càbrahmavidàmapi tadgati÷ravaõam ---
`ye càmã araõye ÷raddhàü satyaü tapa ityupàsate' iti /
parabrahmapràptistu nàbrahmavidàü yujyate,

`vidyayà tadàrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ /
na tatra dakùiõà yànti nàvidvàüsastapasvinaþ' //


iti, tathà `tameva viditvàti mçtyumeti' iti vacanàt /
apunaràvçtti ÷rutistarhi katham? atra kecinmanyate ---
kramamuktyà÷rayaõàttatpràpya tatrotpannanirupàdhitattvaj¤ànàþ paraü padama÷nuvate /
yathoktam ---

`vedàntavij¤ànasuni÷citàrthàþ
saünyàsayogàdyatayaþ ÷uddhasattvàþ /
te brahmalokeùu paràntakàle
paràmçtàþ parimucyanti sarve' //


brahmalokeùviti kàryabrahmalokanirde÷aþ, bahuvacanàttatràvayavadvàreõa bahutvopapatteþ /
paràntakàlo mahàpralayo brahmaõaþ svàdhikàraparyavasànam, tasmin paràmçtàþ parabrahmaråpeõàmçtàþ santaþ saünyàsayogàdbhedena parame÷vare svakçtànàü karmaõàü phalànàü ca saünyàsàdyogàcca sarvamidaü kartràdi brahma ityupàsanàt /
tathà ca smçtiþ ---

`brahmaõà saha te sarve saüpràpte pratisaücare /
parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam' //

anye tu manyate ---
yathà candraloke yàvatsaüpàtamuùitvà sthita eva tasmin bhuktabhogà àvartante naivaü sthita eva brahmaloke tata àvçttiþ /
kiü tu tatpralayaparyavasànà #<[KKS_124]># tatra sthitiþ /
tatpralaye hi na tata àvçtto bhavati /
tata÷cànàvçttiþ ÷råyate /
tathà ca `imaü mànavamàvartaü nàvartante' iti `imam(?, im edition), iha'iti vi÷eùaõam `amçtatvameti'ityamçtatvamàpekùikam, yathà ---
`amçtà devàþ' iti /
tathà ca pauràõikasmaraõam ---
`àbhåtasaüplavaü sthànamamçtatvaü hi bhàùyate' iti /
yattu manyate ---
sarvagatatve 'pi brahmaõo vikçtàvikçtabhedaþ /
tata÷ca de÷abhedaþ /
tathà càvikçtasya brahmaõo de÷abhedaþ ÷råyate ---
`atha yadataþ paro divo jyotirdãpyate' iti /
ato 'vikçtasya niyatade÷asya brahmaõaþ pràptaye yujyate màrgavi÷eùaþ /
tatsaüpradhàryam /
na tàvadanutpannàdvayavi÷uddhavidyasyàyaü màrgaþ, brahmavidaþ ÷ravaõàt /
nàpi vidyàvataþ /
vidyodaye nikhilabhedocchedàditi /
madhunadãnidar÷anàvibhàga÷rutirapi vivekaj¤ànàbhàvaparà, na tu tadvidha evàvibhàgaþ /

sarga÷rutayo 'pi na sargaparàþ /
kiü tarhi? ekàtmatattvapratipattipradhànàþ /

tatastadanuguõatayaiva tàsàmarthavyavasthànam, na tu tadvirodhena /
tathà hi ---
kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati? `sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' ityekatvenopakramàt `aitadàtmyamidaü sarvam /
tatsatyam, sa àtmà, tattvamasi'ityupasaühàràdekatvenaivaikàtmyatattvapratipattiparamekamidaü vàkyaü gamyate /
tatra yadyaparastejaþprabhçtitattvasargaþ satyatayà vidhãyeta, vàkyabhedaþ syàt /
ato yathopàü÷uyàjavàkye 'jàmitvopakramopasaühàre `viùõurupàü÷u yaùñavyaþ'ityàdãni vacàüsi #<[KKS_125]># vàkyabhedadoùàtpçthagvidhitvamalabhamànàni tàdarthyàttadànukålyena stutyarthatayà vyavatiùñhante, tathà sarga÷rutayo 'pyekatvopàyatayà /
na ca viparãtaü ÷akyaü vaktum ---
ekatva÷rutireva bhedapratipattyartheti, sarvatraikatvenopakramàt upasaühàràcca /
yenopakramyate yena copasaühriyate sa vàkyàrthaþ /
bhedapratipatte÷càphalatvàt /
ekatvapratipattestu dçùñaü ÷rutaü ca phalaü ÷okàdinivçttaþ, vi÷uddhaikàtmyadar÷anena tadavagamàt `tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ' iti ÷ravaõàt /
phalavadaïgatà càphalasya /
upàyatvaü ca /
na cedaü jagadasanmålam /
kiü tarhi? advitãyaikasanmålam /
kàraõàvyatirekàcca kàryasya sadekamevedam, ghañàdivat /
mçdråpeõa hi ghañàdayo naikatvamatikràmanti /
nanvevaü mukhya eva kàryakàraõabhàva uktaþ syàt /
naitat, ekatvàvatàropàyamàtratvàt /
na khalvatra kàryakàraõabhàva eva pratipàdyaþ, yenàsau yathà÷abdaü mukhya eva gçhyeta /
ekatvopàyattvàdityuktam /
ekatvaü cànenopàyenàvatàryate puruùaþ /
sa ca mukhyaþ pradhànavirodhã /
`ekamevàdvitãyam'iti punaþ punaþ ÷ruteþ sarvabhedaniràsaparatvànna ÷akyaü vaktum ---
kàraõàtmanaikatvam, kàryàtmanà nànàtvam ---
`tatsatyam, sa àtmà' iti ca kàraõasyaiva satyatvàvadhàraõàt /
anyatra ca'  `indro màyàbhiþ' iti bhedasya màyàgamyatva÷ruteþ /
sàkùàcca bhedàbhàvasya ÷ravaõàt ---
`neha nànàsti ki¤cana' iti /
bhedàbhedayo÷ca virodhàtpràganupapattervarõitatvàt /
tadavirodhena varõyate tadupàdànamàtratayà bhedavikalpasya, bimbapratibimbavadvarõapadavàkyàdivacca /
yathà hi na bimbàtpratibimbànàmutpattirnànàråpàõàm, bimbopàdànamàtratayà pratibimbabhedavikalpasya /
na hi bimbàt #<[KKS_126]># parasparato và vyàvçttàni kànicidvaståni pratibimbàni /
bimbopàdànaü tu tannànà nirbhàsamàtram /
tathà na varõebhyaþ padavàkyaprakaraõàdãni kànicidvaståni santi, tadupàdànamàtratvàttatkalpanàyàþ `varõebhyaþ padàni niùpadyante, padebhyo vàkyam' ityucyate /
api ca svapne 'pi sçùñiþ ÷råyate ---
`na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti, atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate'iti, tadvadeùà syàt, anyaparatvàt /
svayameva `vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyam' iti vikàràsatyatayà na pàramàrthikãtyuktam /

ai÷varya÷rutiùvapi svaguõavidyàvipàko 'yaü ÷råyate ---
`sa ekadhà bhavati tridhà bhavati'  `sarvàü÷ca kàmànàpnoti'  `sa svaràó bhavati' iti, na tu mokùaþ /
sa hi nirupàdhibrahmavidyànimitta eva /
yadapi kvacidapunaràvçtti÷ravaõam, tasyàpi dvayã gatirvyàkhyàtetyekaü dar÷anam /

anye tu manyante ---
àvirbhåtabrahmaråpo brahmaõaþ sarvàtmatvàtsarve÷itçtvàcca sarvopabhogànàü ca bhoktçtvàttadànandamàtràråpatvàddevàdyànandànàü `sa sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmàn'  `sa svaràó bhavati'iti tasya tatsaükãrtanaü brahmaråpàvirbhàvalakùaõamokùapra÷aüsàrtham /
nanu sarvàtmatvena sarvakàmàvàptau sarva÷okamohàdyàptirapi syàt /
na, teùàmabrahmaråpatvàdavidyàdhyastatvàt /
j¤ànai÷varyànandabhogàstu brahmaõo råpam, `vij¤ànamànandaü brahma'  `nànyo 'to 'sti draùñà'  `etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' #<[KKS_127]># `sarvasye÷ànaþ'  `etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi'ityàdi÷rutibhyaþ /
tathà ca yatki¤cidã÷varatvaü yacca vij¤ànaü ya÷cànando brahmàdiùu sthàvarànteùu bhåteùu brahmaõi tàni /
tànyàvirbhåtabrahmasvaråpaþ sama÷nuta iti yuktam /
lokàdayastvavidyàdhyastà na brahmaråpam /
te kathamàvirbhåtabrahmasvaråpamàskandeyuþ? nanu prapa¤ca÷ånyasyàdvaitasya brahmaråpasya j¤eyàbhàvàdã÷itavyàbhàvàcca vij¤ànamai÷varyaü cànupapannam /
tatra `sarvaj¤aþ'  `sarve÷varaþ' ityapi ÷rutã samàdheye eva /
naitatsàram /
yato ne÷itavyakçtamã÷varatvam, j¤eyakçtaü và j¤àtçtvam /
kiü tu siddhena j¤ànaråpeõa siddhayà ce÷ana÷aktyà j¤eyamavàpnoti, ã÷itavyaü ca viniyuïkte pra÷àsti ca prakà÷adàhavat /
siddhena hi prakà÷aråpeõa prakà÷yaü prakà÷ayati vivasvàn /
na tu prakà÷yàdhãnaü tasya prakà÷aråpam, dàhyàdhãnà và agnerdàha÷aktiþ /
tathà ca taccaitanyenaiva kçtsnasya prapa¤casyàvabhàsanàt `tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti'  `nànyo 'to 'sti draùñà'ityàdi÷ruteþ sarvaj¤atvam /
sarve÷varatvamapi tadai÷varyeõa yathàyathamã÷varairã÷itavyànàmã÷anàt /
evaü ca `eùa bhåtàdhipatiþ'  `eùa lokapàlaþ'iti brahmendrayamàdãnàü cai÷varyamuktam /
sarvakàmàvàpti÷ca tadãyatvàddevàdyànandasya /
kàmeùvànandapràptyà kàmà àptà bhavanti, na svaråpeõa /
evaü `sa tatra paryeti jakùan krãóan ramamàõaþ strãbhirvà' iti varõanãyam, #<[KKS_128]># tadviùayànandabhogàt, na tu stryàdiyogaþ /
yathà `àtmaratiràtmakrãóa àtmamithunaþ' iti, na hi mukhyamàtmakrãóatvamàtmamithunatvaü và saübhavati /
yata÷cànavacchinnàni tadãyànyeva sarvabhåteùu j¤ànàdãni kalpitàvacchedàni, ato yatra yatra nàtyantamavacchedaþ samutkarùàtteùàü tàni tàni pratyàsatterbhåtànyàtmatvena bhagavànuktvà ---
`munãnàmapyahaü vyàsaþ'ityàdi, upasaüjahàra ---
`yadyadvibhåtimatsattvam' iti /
tathà `adçùñaü draùñç, a÷rutaü ÷rotç'ityàdi, sarvabhåtadar÷anàdãnàü taccaitanyanibandhanatvàt /

anye tvàhuþ ---
yàvàn ka÷citparasminnàmaråpà÷rayo vyapade÷aþ sarvo 'sàvàdhyànàya /
yathà `yo 'sàvàditye puruùaþ'  `hiraõya÷ma÷ruþ' ityàdi /
na hi svamahimapratiùñhasya parasya de÷avi÷eùàvarodhaþ, sarvavi÷eùàtigasya ca råpavi÷eùayogaþ /
para÷caiùaþ, sarvapàpmodaya÷ruteþ ---
`uditaþ sarvebhyaþ pàpmabhyaþ' iti, àdhyànaü tu tathà vidhãyate /
tathà sarvaj¤atvàdapi draùñavyamiti /
tadevaü brahmàtmanastadråpàvirbhàvastatpràptiþ, sa mokùaþ /
sà ca vidyaiva /
tasmànna sàdhyo mokùaþ, na ca vidyayà anya iti puùkalam /

atha matam ---
mà bhånmokùaþ sàdhyaþ /
bandhahetukùayastu sàdhyate /
tatsàdhanamàtmadar÷anaü syàt /
÷råyate ca tasya phalaü bandhahetånàü karmaõàü kùayaþ ---
`kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare' /
tathà `tadyatheùãkàtålamagnau protaü pradåyeta evaü hàsya sarve pàpmànaþ pradåyante'  `pàpma÷abdena puõyamapi saügçhãtam, sàvadyaphalatvàt, /
anyatra ca `naitaü setumahoràtre tarato na jarà na mçtyurna ÷oko na sukçtaü na duùkçtam' ityupakramya #<[KKS_129]># `sarve pàpmàno 'to nivartante'ityupasaühàràt /
na ca tatkùayamantareõa kùemapràptiþ /
ato 'va÷yakartavyaþ /
na càdattaphalasya karmaõo na kùayaþ, pràya÷cittànàü doùasaüyogena codyamànànàü tatkùayaphalatvàt /
tasmàtpràya÷cittairiva vidyayà bandhahetukùayaþ sàdhyate /
saiva ca muktiþ, bandhanavi÷leùàrthatvànmuceþ /
evaü ca nàntavatvadoùaþ, pradhvaüsasya kàryasyàpyavinà÷àt /
tatrocyate ---

#<pràya÷cittadi÷à bandhahetåcchedo 'pi no tataþ /
sarvàvidyàpravilaye na cchedyamava÷iùyate  // MBs_2.107 //>#

#<bandhaheturavidyàtmà vidyàyàü sàstamàgatà />#

bandhahetudhvaüso 'pi nàtmadar÷anasàdhyaþ /
taddhi vidadhadeva nikhilàvidyàvyavahàrapravilayamudãyate /
karmaphalabhogavibhàga÷càvidyopàdànaþ /
tatrànavayavenonmålitàyàmavidyàyàü na cchettavyamasti /
avidyàdhyastàni hi karmàõi tatsamucchede vidyayà samucchinnànyeva bhavanti /
tadvipàkasyàvakà÷a eva nàstyadvaitamàtmatattvaü pa÷yataþ, bhedadar÷anà÷rayatvàttasya /
yata÷càvidyocchedenaiva karmocchedaþ /
atastulyavatsaü÷ayaviparyàsàbhyàü prasaükhyàtàni karmàõi ---

`bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ /
kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare' //

nanvevaü karmakùayàmyupagame tattvadar÷anasamanantarameva muktiþ syàt, na dehapàtapratãkùà /
`tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùe 'tha saüpatsye' iti dehapàtapratãkùà÷rutirbàdhyeta /
yasya tu vidyà tatkùayasàdhanaü ÷àstràdgamyate tasya #<[KKS_130]># tadanusàreõa keùà¤citkùayo vidyayà, keùà¤cidupabhogena /
tatra `kùãyante càsya karmàõi'ityavi÷eùàtsarvakùayaprasaïge `tasya tàvadeva ciram' iti dehapàtàvadhi÷ravaõànmukteràrabdhakàryàõàü pravçttabhogànàü na tataþ kùayaþ, bhogenaiva kùaya iti gamyate /
na hi sarvakùaye dehapàtapratãkùopapadyate /
taduktam ---
`anàrabdhakàrye eva tu pårve tadavadheþ'  `bhogena tvitare kùapayitvà saüpadyate' iti /
vidyayà tvavidyoccheda karmavipàkavyavahàrocchittàvavi÷eùàtsarvoccheda iti sapadyeva mucyeta /
naiva doùaþ /
na hãyaü ÷ruti÷cirakàlatàvi÷iùñaü dehapàtavadhiü mukteràha, kiü tu kùipratàm /
yathà ka÷citkùepãyastaü pratipàdayan bravãti kvacitkàrye ---
`etàvanme ciraü yatsnàto bhu¤jànasya ca' evamiyamapi /
anyathà `tàvadeva'iti na vàcyaü syàt /
`ciram' ityeva bråyàt /
`tàvadeva'iti tu vacanàtkùaipryaparatà gamyate /
ataþ kùipraiva muktiþ, na pratãkùaõãyamasti /
dehapàtapratãkùà tu tatra nàntarãyakatvàdbhavatyeva /

atha và ciratvamanådya dehapàtàvadhitvamatrocyate /
anyathà ciratve 'vadhivi÷eùe cocyamàne vàkyaü bhidyeta /
tatràyamarthaþ ---
yadi kasyacicciram, tàvadeva yàvanna vimokùye iti /

nanu pårvasmin pakùe tattvaj¤ànànantaratvàddehapàtasya sthitapraj¤alakùaõàbhidhànaü na yujyate ---
`sthitapraj¤asya kà bhàùà' ityàdi /
dvitãyo 'pi sarvakùaye ciratvànupapattestatràvadhivi÷eùavidhànàyogàdanupapannaþ /
ucyate ---
sthitapraj¤astàvanna vigalitanikhilàvidyaþ siddhaþ, kiü tu sàdhaka evàvasthàvi÷eùaü pràptaþ syàt /
na ca bråmaþ ---
brahmavedanànantara eva dehaviyogaþ /
kiü tu àrabdhakàryakarmakùayaü #<[KKS_131]># bhogena pratãkùata iti /
tatra kasyacittatkàlo 'pavargaþ /
kasyacitkiyàü÷citkùepaþ /
yathà rajjvàü sarpasamàropasamutthabhayajanmàno vepathuprabhçtayastattvadar÷anàdapàvçte bhaye kasyacittadaiva nivartante, kasyacitkiyanta¤citkàlamanuvartante, tatsaüskàràt /
tathà sarvakarmakùaye 'pi bhujyamànavipàkasaüskàrànuvçttinibandhanà ÷arãrasthitiþ /
kulàlavyàpàravigama iva cakrabhràntiþ /

nanvevaü brahmavido 'pi cedbhokràdivibhàgadar÷anamanuvartate, dehapàtàduttarakàlamapyanuvarteta, tatra viduùo 'pi nàva÷yaübhàvi kaivalyaü syàt /
tathà ca `tàvadeva ciram' iti ÷rutyà virodhaþ /
athocchedàdavidyàyà nànuvçttiþ, kùaõamapi na syàditi sa eva virodhaþ, saiùobhayataþpà÷à rajjuþ /
ucyate /
yathà bhayavigame labdhà÷vàsasyàpi saüskàramàtràtkampàdyanuvçttiþ, na ca bhayavigame 'pyanuvçttirityetàvatà cirakàlà bhavati /
na ca målakàraõatulyaphalaþ saüskàraþ /
na ca sthàyã /
anyathà kampàdãnàü nivçttireva na syàt /
na ca bhayavigamahetostattvadar÷anàttannivçttaye hetvantaramapekùate /
tata eva hi sa krameõa nivartate, svayameva và kulàlacakrabhràntisaüskàravat ---
tathà nivçttàyàmavidyàyàü karmasu càvi÷eùeõàrabdhakàryeùvanàrabdhakàryeùu ca nivçtteùvàrabdhavipàkasaüskàràccharãriõaü bhoktàramiva càyamàtmànaü pratyetyàbhàsamàtreõa vidvànapi, na tvavidvànivàråóhàbhinive÷aþ /
sa càyamãdç÷aþ sthitapraj¤o varõitaþ vãtakàma àtmaråpasaütuùño duþkheùu cchàyàmàtraråpeùu tattvadar÷anàdabhinive÷àtkçtrimebhya iva vyàghràdibhyo 'nudvignamanàþ sukheùu ca kçtrimaramaõãyeùviva vigataspçhaþ /
yathà khalvaviduùo mçddàruracite stryàdau viùaye chàyàmàtradar÷anamabhinive÷avikalam, tathà viduùaþ kùãõakarmàvidyasya #<[KKS_132]># tatsaüskàramàtràddar÷anaü chàyàmàtreõaiva viùayeùu /
tathà ca `tadyathàhinirlvayanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãta evamevedaü ÷arãram'iti viduùaþ ÷arãre 'nàsthàü dar÷ayati /
yato na målakàraõatulyaphalaþ saüskàraþ kampàdivadeva /
na ca cirakàlànuvçttiþ, alpakàlasthàyitvàtsaüskàrasya /
tadvadeva ca na tannivçttaye hetvantaramapekùyate, tattvadar÷anàdeva krameõa tasyàpi nivçtteþ, svayameva và /
sà ceyamavasthà jãvanmuktiriti gãyate /
àrabdhakàryakarmasaüskàrakùaya÷ca dehapàtàdeva gamyate /
tadanuvçttau dehapàta eva na syàditi na dehapàtottarakàle tadvipàkasya chàyàmàtreõàpi dar÷anaü ÷akyate /
yena hi karmaõà yaccharãramàrabdhaü tatraiva tadvipàka÷eùàbhàsaþ /
anàrabdhakàryàõàü tvalabdhavçttãnàmeva nivçttatvànnàsti tatsaüskàraþ /
labdhavçttikàraõasaüskàràddhi kàryale÷ànuvçttiþ /
na khalu bhaye 'pratilabdhavçttàvanupajanitakampàdau tatsaüskàràt kampàdyanuvçttiþ /
tasmàdanàrabdhakàryàõàmanàlabdhavçttitvàdàrabdhakàryasaüskàrakùayasya ca dehapàtàdavagamàdviduùaþ patite 'smin ÷arãre kaivalyamava÷yaübhàvi /
atra ca labdhavçttikàraõasaüskàràdvà kàrya÷eùaþ, kàryasaüskàràdeva và, tathobhayasaüskàràdeva và kampàdyanuvçttiþ /
bhayasaüskàràdvà bhayam, tataþ kampàdayaþ /
kampàdisaüskàràdvà kampàdyanuvçttiþ /
sarvathà bhavati kàraõavigame 'pi kàrya÷eùànuvçttiþ, saüskàràt /
ato labdhavçttikarmasaüskàràttadvipàkàdvà viduùo 'pi ÷arãrasthitiþ /
taduktaü tantràntare 'pi ---
`tiùñhati saüskàrava÷àccakrabhramavaddhçta÷arãraþ' iti /

ye tu manyante ---
pravçttabhogànàü karmaõàü pravçttavegasyeùoriva cakrasyeva và na ÷akyaþ pratibandhaþ, ato bhogena kùayapratãkùeti /
tadasat, #<[KKS_133]># ÷akyo hãùuþ pratibandhuü kuóyàdibhiþ, nà÷ayituü ca cchedàdibhiþ /
svapnàdisåcitopasthitavipàkavartamànadehabhogyakarmakùayàrthàni ca ÷àntikàni karmàõi /
tasmàtsaüskàràdeva sthitiþ /

nanu saüskàrakàrya÷eùàvavidyaiva /
tatra kathaü sarvàvidyàpravilayaþ, kathaü và na cchedyamava÷iùyate? ucyate ---
vi÷uddhaikàtmyadar÷anapratipakùagrastau vilãnàveva tàvaduditau, aki¤citkaratvàdabandhatvàt, tannivçttaye hetvantarasyànapekùaõàt /
vi÷uddhaü khalvàtmànaü sàkùàdanubhavato vipàkàbhàsastamaspç÷annaki¤citkaro bandhàtmà pralãna eva /
yathà citràdau citràditattvamanubhavataþ stryàdyàbhàso ràgàdãnàmanimittatvàt, tathàvadàtamàtmànaü jànato viparãtaü và khaógàdiùu ÷yàmàdyàbhàsa utpanno 'pi tattvadar÷anàdavakà÷amalabhamànaþ pravilãna eva /
tathà ca na tannibandhanena malinatvena ÷ocatyàtmànam, na tejasvitayàbhinandati /
avabhàsamànayorapi tayoràtmani tattvadar÷anapratihatàvabhàsatvàt /
evaü ca yaducyate ---
karmaõo và ÷arãrasthitiþ syàtsaüskàràdvà, ko vi÷eùaþ? ka÷ca karmaõaþ kùayaþ kàryànuvçttau? tannivçttyà hi tatkùayo gamyate /
tasmàt `bhogena tvitare kùapayitvà saüpadyate' ityeva yuktam /
tadapyapàstam /
karmavipàko hyàtmasaüspar÷ã ÷okàbhinandanavànaviduùaþ, viduùastu tadasaüspar÷àdàbhàsamàtraü maõikçpàõadarpaõàdinibandhanavi÷eùavat /
na vipàkaþ, anabhinandyamànatvàdadviùyamàõatvàcca /
tathà ca `tattatpràpya ÷ubhà÷ubham /
nàbhinandati na dveùñi' iti dar÷itam /
tathà ---
`yasyàü jàgrati bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ' /
pa÷yata eva ÷arãràdiprapa¤co ni÷à, tadasaüspar÷àdadç÷yamànasamatvàt /

#<[KKS_134]># nanu tattvaj¤ànapratihata÷cedutpanno 'pi prapa¤càvabhàso nàtmasaüspar÷ã, na ki¤citkaraþ, na bandhaþ, ÷abdàdeva tasyotpatteþ kimarthamupàsanàdi? ucyate ---
parokùaråpaü ÷àbdaj¤ànam, pratyakùaråpaþ prapa¤càvabhàsaþ /
tena tayoravirodhena prapa¤càvabhàso nàtmàsaüspar÷ã, nàki¤citkaraþ, na na bandhaþ, yathà pramàõàntaràdavasãyamànamàdhurye 'pi dravye pratyakùasaråpa
indriyadvàrastiktàvabhàso 'dravyasaüspar÷ã nàbhàsamàtratayàvatiùñhate, tathà ca taddravyaü paramàrthatiktamivànavasitamàdhuryamiva duþkhàya bhavati /
upàsanàdinà sàkùàtkçtàtmatattvasya tu virodhàtsannapi prapa¤càvabhàso nàtmasaüspar÷ã, devadatta iva siühàvabhàsaþ /
`siüho devadattaþ' iti samàrope 'vabhàsamàno 'pi tadasaüspar÷ã, aki¤citkaraþ, na bhayahetuþ /
nitya÷càtmatattvaprakà÷aþ, tatra na punarvipayaryàvakà÷o 'sti /
÷àbdaü tu pramàõàdhãnaü kùaõikaü j¤ànam, tatra punarapi viparyayàvakà÷aþ /
dçùñaü hi pramàõànanusandhàne punaþ sarpabhràntyà rajjorbhayam /
athàtràpi satataü ÷àbdaü j¤ànamanusaüdadhãta /
kimanyadupàsanamasmàt? tasmàdbandhahetucchedo 'pi vidyaiva, na tayà sàdhyaþ /
evamuttaràghà÷leùe 'pi vàcyam, `yathà puùkarapalà÷a àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi pàpaü karma na ÷liùyate'iti kartçkarmapravibhàgasya vidyayà pravilayàt /
evaü na vidyàyà anekaphalakalpanà bhaviùyati, vartamànàpade÷ànàü ca phalavidhitvena na vipariõatiriti /
yaduktaü na ÷àbdaj¤ànaviùayo brahmeti, tatrocyate ---

#<na brahma ÷abdadhãgamyaü yadya÷akyo dhiyo vidhiþ  // MBs_2.108 //>#
#<dhãvi÷eùapraråpàya nàsiddho viùayaþ kùamaþ />#
#<[KKS_135] vidhirnàråpitapado dhãmàtraü na vidhãyate  // MBs_2.109 //>#

na khalu j¤ànamàtraü vidhãyate, j¤ànavi÷eùavastu /
na càprasiddhe 'niråpite tatra niyogaþ /
na hyaprasiddhe viùaye niyoktuü ÷akyate /
j¤ànasya ca vi÷eùo 'rthadvàraþ /
na càprasiddho 'rthastadvi÷eùaniråpaõàya prabhuþ /
na càtmaråpasya ÷abdàdanyataþ siddhiþ /
÷abdàdapi cenna siddhiþ, taddvàraj¤ànavi÷eùàsiddhau viùayànupapatterniyogànupapattiþ /

api ca j¤ànavi÷eùavidhivàdina àtmatattve pràmàõyameva hãyata iti dar÷ayati ---

#<vidhiþ svasiddhiniùñho và kriyàsiddhiparo 'thavà /
advaitabrahmatattvasya pratipattirahetukà  // MBs_2.110 //>#

#<viniyogàdadhigatiryàsyà j¤ànakriyàrthatà /
atatparà na pramàõaü sàrthavàdotthabuddhivat  // MBs_2.111 //>#

#<vidhiþ kriyàgocaratvànna dravye vyàpçtikùamaþ /
sattànvayàttu tatsiddhiþ pratyuteti sa duùyati  // MBs_2.112 //>#

#<vi÷iùñànyakriyàbodhaþ pramàõaü na vi÷eùaõe /
pratipattirvi÷iùñàpi viùayasya niyogataþ  // MBs_2.113 //>#

#<sattàü na sàdhayatyeva samàropeõa saübhavàt />#


yadi tàvanniyogasyaiva kàryatà pratãyeta, tadà sa svaniùpattau paryavasitaþ saha ÷abdena /
atha viniyogàdviùaye kartavyatàvagamaþ, tathàpi viùayasiddhau /
ubhayathà na vastutattvaü saüspç÷ati /
tatràdvaitàtmatattvapratipattirapramàõikà syàt /

syàdetat ---
`ya àtmàpahatapàpmà vijaraþ' iti padànàü sàmànàdhikaraõyena sambandhàdanyathà và vastutattvapratipattiriti /
tacca na, anyaparatvàt /
#<[KKS_136]># sà hi na `evamidam'iti paryavasità, kiü tu `evamidaü pratipattavyam'iti kartavyatàniùñhà na vastutattve pramàõaü vçttànteùvivàrthavàdotthaj¤ànam, anyaparatvàt /
na càtmatattvameva vidherviùayaþ, tasyànuùñheyaviùayatvàt, kriyàyà÷ca tathàbhàvàt, siddhavatsva÷abdopàdàne 'nanuùñheye dravye vyàpàràyogàt /
pratyutàvidheyakàlatrayànyatamasaüspçùñasattànugamena dravyasvaråpasiddhiþ ---
`ãdç÷aü vastvabhåt, asti, bhaviùyati và' iti /
tasmàtsvaråpasiddhau duùyati /
na hi vidheyasya kàlatraye 'pi sattàvagamaþ /
na hi `yajeta'ityukte yàgasya bhåtakàlà vartamànakàlà bhaviùyatkàlà và sattà pratãyate /
nanu bhaviùyatkàlàvagamyate, bhaviùyatkàlaviùayatvàdvidheþ /
naitat /
na hi `vihitaü niyogato 'nuùñhàsyate, vihitàkaraõadoùàbhàvaprasaügàt /
nanu vi÷iùñakriyàbhidhànaü vi÷eùaõe 'pi pramàõamiùyate ---
yathà `somena yajeta' /
tathà `aïgadã kuõóalã vyåóhorasko devadattasya putro 'dhãte'ityadhyayanakriyàvatsarvo vi÷eùaõakalàpaþ pratãyate /
satyam /
vi÷iùñakriyàpramàõaü vi÷eùaõe 'pi pramàõamanyatra pratipatteþ /
pratipattirhi viùayaviùe÷avi÷iùñà pramãyamàõà na viùayavi÷eùasya sadbhàvaü gamayati, anyathàbhåte tathàbhàsasamàropeõàpi saübhavàt `asau vàva loko gautamàgniþ'iti yathà dyuprabhçtiùvanagnidçùñeþ /

atràha ---

#<nanu no viparãtàrthà dhãþ pratãtivirodhataþ  // MBs_2.114 //>#

#<anà÷vàsàcca rajatapratyayo rajate smçtiþ />#

na khalvanyadanyathà pratãyata iti yuktam, pratãtivirodhàt /
kathamanyasmin pratibhàsamàne 'nyo viùayaþ? anà÷vàsàcca /
viùayaråpavyabhicàriõi j¤àne na tato viùayani÷cayaþ syàt /
api ca viùayaråpamananukurvadaviùayamanàlambanaü j¤ànamagràhyameva syàt /
j¤ànahetumàtrasyànàlambanatvàccakùuràdivat /
tathà #<[KKS_137]># càvedakatvànnànyàpekùàdapi tato 'rthasiddhiþ /
kiü tarhãdaü ÷uktisaünikçùñe cakùuùi `rajatam' iti? smçtiþ, sàmànyagrahaõàt /
bhràntistarhi katham? pratyakùasmaryamàõayorvivekàgrahaõàt /
so 'yaü bhedàgrahaõe 'bhedagrahaõàbhimàno vivekarahitànàm, yathà dåràdantaràlàgrahaõe vçkùàdiùu saü÷leùagrahaõàbhimànaþ /
tasmàt `smaràmi'iti viveka÷ånyà rajatasmçtireùà /
atrocyate ---

#<naitanna hi pravarteta ÷uktikà÷akale tadà  // MBs_2.115 //>#

#<rajate sà pravçtti÷cenna tasyàsaünidhànataþ /
asaünidhànàbodhàccetpravçttiniyamaþ kutaþ  // MBs_2.116 //>#

#<pravartate yattatraiva tattatsaünidhikàritam /
anyatra bhedagrahaõàdvivekàgrahaõàttathà  // MBs_2.117 //>#

#<pravçttibhedaþ sàdç÷yàdvivekàgrahaõaü yadi /
adçùñeùu pravarteta loùñàdiùvavivekataþ  // MBs_2.118 //>#

#<na tatra yadi tadbuddhiþ ÷uktikà÷akale 'pi na /
athàsti viparãtàrthà khyàtirnihnåyate katham  // MBs_2.119 //>#

#<adçùñatvàdapravçttiþ ÷uktikà÷akale samà /
dçùñaü tadyena råpeõa tatpravçtterakàraõam  // MBs_2.120 //>#

#<dçùñasmçtàvivekàccedidamatra parãkùyatàm /
tattvabodhàdathàtattvàbodhàdrajatavedanàt  // MBs_2.121 //>#

#<dçùñe pravçttiþ pårvasminviparãtàrthatà mateþ /
na dçùñàdçùñayorbhedaþ parasminnopayoginã  // MBs_2.122 //>#

#<svayogadar÷ane te hi samàropopayoginã /
nàdçùñe 'saüprayukte và càkùuùaþ syàdviparyayaþ  // MBs_2.123 //>#


yadi cakùuùà saüprayuktaü ÷ukti÷akalaü `na rajatam' iti pratãyàt, rajataü và tathà, na ÷uktikà÷akala àditsayà pravarteta rajatàrthã, tasya `rajatam' #<[KKS_138]># ityanavagaterloùñàdivat /
na ca smaryamàõe rajate sà pravçttiþ, tadde÷àsaünidheþ /
na hi pratãtimupagate 'pi vastuni yatra tasyàsaünidhistatra tenàrthã pravartate /
syàdetat ---
rajatasya pratãterasaünidhe÷càpratãtestatra pravçttiþ /
tanna, ÷uktikà÷akala eva pravçtteþ /
tatraiva tu pravçttistatsaünidhinibandhanà /
rajatamàtrapratãteþ smçtiviveka÷ånyatvàcca pravçttiranyatràpi syàt, asaünidhànàgrahaõasya tatràpyavi÷eùàt /
atha matam ---
anyade÷eùu vastuùu savi÷eùapratyakùàvagateùu rajatàdvivekagrahaõàdapravçttiþ, ÷uktikà÷akale tu rajatasàdhàraõa÷uklabhàsvararåpamàtrapratãtervi÷eùàtpratyayàcca smçtiviparivartino rajatàdvivekagrahaõàtpravçttiþ /
evamapyadçùñeùu lokàdiùu tato 'nyatànavadhàraõàtpravçttiþ syàt /
atha na teùu rajatàvagamaþ, itaratràpi na /
bhàve và viparãtà khyàtirabhyupagatà syàt /
athàdçùñatvàdevàdçùñeùu na pravartate, ÷uktàvapi na pravarteta /
nanu yattu tathà rajataråpam, na tenàvagamaþ /
sa yathà cakùuùàsaüprayuktasya nàsti, tathà saüprayuktàyà api ÷ukteþ /
yadi manyeta ---
dç÷yamànasmaryamàõayogavivekàccakùuþsaüprayukta eva pravartate, netarasmin /
tatràpãdaü vicàryam ---
vivekagrahaõasya vivekakçto 'bhàvàtsaünidhipratãterabhedabodhastato và pravçttiþ, bhedàvabodhàbhàvamàtràdvà? pårvasminviparyayaþ, uttarasmin dç÷yamànàdç÷yamànayoþ saüprayuktàsaüprayuktayorvà na vi÷eùaþ, bhedàgrahaõasya tulyatvàt /
na hãndriyasaüyogasya dar÷anasya và ka÷cidagraha upayogaþ, abhåtasamàrope tvasti /
na katha¤cidagçhãte 'saüprayukte vaindriyakaþ samàropa upapadyate /

#<smçtaü pratyakùato bhinnaü svaj¤ànàdeva cetkutaþ /
[KKS_139] aviveko 'nyathà tu syàtsadà sàmànyadar÷ane  // MBs_2.124 //>#

#<viparyayo 'nyaü smarato na ca saü÷ayadar÷anàt /
smçtadvayàvivekotthaü saü÷ayaü yadi manyate  // MBs_2.125 //>#

#<tannobhayorapi yataþ smçtau dçùño viparyayaþ /
vi÷eùaj¤ànato 'dhyakùe smçtaü yadi vivicyate  // MBs_2.126 //>#

#<na svaj¤ànàdasatyasmindvismçtau kathamekadhãþ /
ekatvameva smarataþ pràgråpaü ÷a÷ini sphuñam  // MBs_2.127 //>#

#<timiràdipradoùeõa kathaü te dvitvavibhramaþ /
pipàsata÷ca salilaü ÷uktikàhitacetasaþ  // MBs_2.128 //>#


#<viparyayo na hi bhavedbhavanvà salile bhavet />#

api cedaü tatra bhavàn vyàcaùñàm ---
smaryamàõaü dç÷yamànàtsvaj¤ànàdeva vivicyate, na và ---
smçtij¤ànasya svaråpameva tàdç÷aü yatpramàtavyàdbhedenàvabhàsayati, svaråpamàtraniùñhaü và /
tatra pårvasmin smaraõagocarayoravivekaþ kutaþ, svaj¤ànàdeva viviktatvàt? itarasminnapi sadà smçtau viparyayaþ syàt, sàmànyadar÷ane cànyasmçtàvavivekàt /
na ca tattathà, saü÷ayasyàpi dar÷anàt /
atha matam ---
ekasmçtau viparyayaþ, tato 'vivekàt /
anekasmçtau tu saü÷ayaþ /
naikasmàdavivekàt /
tadasat /
anekasmaraõe 'pi hi dç÷yate viparyayaþ /
yadi ca pratyakùe 'rthe vi÷eùaj¤ànàtsmaryamàõaü vivicyate, na svaj¤ànàt /
asati tatra vi÷eùaj¤àne ca dvayoþ smçtau saü÷aya eva syàt, naikàvabhàso viparyayaþ /
atha tu svaj¤ànàtsmçtaü vivicyate, smçtiviparyayabheda÷càbhyupagamyate /
tadànekasmaraõe 'pãndriyadoùavi÷eùàdyukto viparyayaþ /
dar÷itaü cedam ---
sàmànyadar÷ane 'pi kadàcidekàü koñiü smarato na saü÷ayo na viparyayaþ, doùàõàmapuùñeþ /
ataþ svaj¤ànàdeva tadà smçtaü vivicyate, na dç÷yavi÷eùaparicchedàt /
evaü cetkuto dç÷yamànasmaryamàõàvivekaþ?

#<[KKS_140]># api ca anyadeva smarataþ pårvaråpamekatvaü ÷a÷ini dvitvavibhramaþ, na smaryamàõàvivekajaþ /
na ca j¤ànendriyavçttibhedàvivekàt, tayorapratyakùatvàtsmaryamàõatvàcca /
÷uktikàhitacetasa÷ca salilaü pipàsato na syàdviparyayaþ /
salilàbhàso và, smaryamàõasya svaj¤ànavivekàt /

#<na ca sarvà niyogena bhràntiþ sàdç÷yabandhanà  // MBs_2.129 //>#

#<÷vete pãtabhramo dçùño madhure tiktavibhramaþ /
ki¤citsàdç÷yato hi syànna ka÷cittatra na bhramaþ  // MBs_2.130 //>#

#<tasmàdindriyadoùàõàü sàmarthyasya vibhàgataþ /
bhrameùu niyamo doùàdagrahe na bhrame yamaþ  // MBs_2.131 //>#

yadi ca sadç÷adar÷anàtsadç÷asmçterbhramaþ, kathaü ÷vete pãtabhramaþ madhure và tiktabhràntiþ? àntarapittasaüvedane 'vyàpàrayato 'pi bahirindriyaü syàt, a¤janavaccàkùigatasya tadgatakçùõimàdivaccàdç÷yatvàt /
ki¤citsàdç÷ye sarvaprakàrabhramaprasaügaþ /
tasmàdindriyadoùasàmarthyabhedànniyatà viparyayotpattiþ /
agrahamàtre tu doùavyàpàre kàmilàdidoùàdbhràntiniyamo na syàt /
na hi sàdç÷yanimittaþ, asadç÷e 'pi bhràntidar÷anàt /

#<vi÷eùasmaraõànnàpi smçtàvapi tadagrahaþ /
de÷akàlavi÷eùàcca na smçtaü pravivicyate  // MBs_2.132 //>#

#<anekade÷àdhigataü viviktaü na punastataþ /
smçtirityapi vij¤ànaü smçteranyadudàhçtam  // MBs_2.133 //>#

#<na ca mànaphalàdbhinnàttatsiddhyati phalàdçte /
sati smçtiviveke ca pratyabhij¤ànavibhramaþ  // MBs_2.134 //>#

#<athànasaünihito vyartho vedyaþ saünidhimattayà /
aviviktasmçterevaü viparãtàrthatà bhavet  // MBs_2.135 //>#

#<manaso 'nupaghàtàcca nàsaünidhyaparigrahaþ /
doùo hyagrahaõe heturindriyàõàmudàhçtaþ  // MBs_2.136 //>#

#<[KKS_141] pravçttiniyamo na syàditi càtra niveditam /
sarvaj¤ànàni mithyà ca prasajyante 'tra kalpane  // MBs_2.137 //>#

#<sarvàtmanàrtho j¤ànena kenacinna hi gçhyate /
tathàj¤àtavivekasya dvicandràdiviparyayàt  // MBs_2.138 //>#

#<anuvçttimataþ pa÷yan kasya svàtmàpanihnute />#

atha matam ---
svaj¤ànàdeva smçtaü vivicyate /
kadàcittu tatra pratyakùa iva vi÷eùàgrahastato 'vivekaþ /
sato tu vi÷eùagrahaõa indriyasaüyukte sàmànyadar÷ane 'pi nàvivekaþ, tata ubhayakoñismaraõe na saü÷ayaþ, ekasmçtau na saü÷ayo na viparyayaþ /
evamapi dvayoþ smaraõe na viparyayaþ syàt /
na ca smçtau vi÷eùagrahaõam, vi÷eùasmaraõàt /
atha de÷akàlavi÷eùàtsmaryamàõaü vivicyate, tatra de÷akàlabhedàgraha iti /
tanna, anantade÷akàlabhedàvagataü tadde÷àvagataü ca dç÷yàtsmaryamàõaü viviktaü gamyate /
na ca de÷akàlabhedagrahaõàt, anantasmaraõànupapatteþ, tadde÷àvagate ca de÷abhedàbhàvàt /
atha smaryamàõatayà agrahaõàdavivekaþ smaryamàõatàj¤ànàcca vivekaþ, tasmàt `smaràmi' iti j¤àna÷ånyàni rajatàdij¤ànàni bhràntihetavaþ /
paripårõaiva tarhi smçtiþ, na tayà svaviùayasya ki¤cinna gçhãtam /

svayameva sà svaviùayaü dç÷yàdvivinaktãti nàsti dç÷yamànasmaryamàõayoravivekaþ /
yataþ smaràmi iti j¤ànamanyadeva dar÷anasmaraõavivekakàri smçteþ /
tatredaü vicàryam ---
smçtiþ svaviùayaü vivinakti và na và? yadi vivinakti, tadà viparyayàbhàvaþ /
atha na smçtiþ svaviùayaü vivinakti, tadà sàmànyadar÷ane cànyasmçtau viparyayaþ syàdityuktam /
na `smaràmi'iti vivekàccet, sa eva smçteþ svayamavivecakatvena syàt, kàryagamyasya hi j¤ànasya bhedaþ kàryavi÷eùonneyaþ /
na cetsmçteþ pramàõakàryàtkàryaü viviktaü syàt, kena sà viviktà gamyeta? satyapi smçtiviveke dçùñaþ pratyabhij¤àbhramaþ `sa eva' iti na ca pratyakùasyàvivekaþ, ekavivekenobhayorvikàràtsmçtàdavivekàcca smçtivibhramaþ syàt, na pratyakùabhramaþ /
tasmànna `smaràmi'iti pramoùàdavivekaþ /
athàsaünihitasya #<[KKS_142]># saünihitàtmanà pratãtiravivekaþ, smçterviparãtàrthatvaprasaügaþ /
athàsaünidhyagrahaõàt, bhavatu sa svapnaj¤àne, natvindriyajàyàü bhràntau /
manaso 'nupaghàtàdupaghàtahetutvàccàgrahaõasya /
na cetthaü pravçttiniyamaþ syàdityuktam /
sati ca vastugrahe kasyacidaü÷asyàgrahàdbhràntau sarvaj¤ànabhramatvam /
na hi kasyacijj¤ànasya sarvàtmanà vastu viùaya iti /
satyapi ca vivekaj¤àne pramàõàntaràd dvicandradiïmohàdyanugatirdçùñeti nàgrahaõamàtraü viparyayaþ /

#<prasaktapratiùedhàtmà khyàtiþ pràptau prakalpate  // MBs_2.139 //>#

#<nàgrahaþ pràpako 'bhàvaþ pràpikà viparãtadhãþ /
ye ca khyàtã tu rajata÷cakùuþsaüyuktavastunoþ  // MBs_2.140 //>#

#<nàyaü tadupanãtàrthapratiùedho 'vagamyate /
na càgrahaõamevaiùà pratãtirapabàdhate  // MBs_2.141 //>#

#<sarvà hyagrahabàdhena janma na syàttathedç÷ã /
vivekavij¤ànamidaü na prasaktaniùedhadhãþ  // MBs_2.142 //>#

#<iti bruvàõo vaiyàtyàtsvàü pratãtimapahnute /
na krame yaugapadye và vivekamatirãdç÷ã  // MBs_2.143 //>#

#<pràpte syàdaikyasaüvittau na bhedasyàniråpaõe /
rajatasya smaraü÷cakùuþsaüyuktasya ca vastunaþ  // MBs_2.144 //>#

#<sàmànyadçùñyà rajatàdabuddhvà ca viviktatàm /
pa÷càdvivi¤can pratyeti naivaü sàmànyadar÷ane  // MBs_2.145 //>#

#<koñidvayasmçtyabhàve saü÷ayo na niyogataþ /
vivekagrahaõàbhàvàtkàlasaünidhisaüvidaþ  // MBs_2.146 //>#

#<tadvadàbhàsanàtpràptàviùñaþ syàdanyathàgrahaþ /
tatràgraho nimittaü syàdathavà saünidhigrahaþ  // MBs_2.147 //>#

#<bhedagrahàpavàdena rahito bhàvaråpataþ /
viparyayànabhyupàye bhramo 'grahanibandhanaþ  // MBs_2.148 //>#

#<[KKS_143] ÷abdaikagamya uktaþ syàdagraho 'grahabandhanaþ />#

`nedaü rajatam'iti prasaktapratiùedharåpà pratãtirnàgrahaõe 'vakalpate, prasaïgàbhàvàt /
na khalvagrahaõaü kasyacitprasa¤jakam /
abhàvo hi saþ /
viparãtà tu khyàtiþ saünihitasya rajatatàmabhåtàü rajatasya và saünihitatàmàdar÷ayantã prasa¤jayati /
nanu ca rajatanayanaghañitavastunoþ khyàtã staþ /
te eva prasa¤jike /
satyam /
na tu tadupanãtayoriyaü niùedhàvagatiþ /
na hi `nedaü rajatam'iti rajatamàtraü cakùuþsaüyuktavastumàtraü và nirasyamànamavasyàmaþ /
kiü tu cakùuþsaüyuktasya tu rajatatàü rajatasya và cakùusaüyuktàm /
na caitayoragrahaõaü pràpakam, agrahaõatvàdeva /
tasmàdava÷yaü pratiùedhyapràptaye viparãtakhyàtirupàsanãyà /
na ca `nedam'ityagrahaõameva vàryate, sarvaj¤àneùu tàdråpyaprasaügàt /
sarvaj¤ànànàmagrahabàdhenotpattau ca vivekaj¤ànamàtramidaü na prasaktapratiùedharåpamiti pratãtyanusàriõo 'nuråpam /
na hi rajata÷uktikà÷akalayoryugapadviviktayorgrahaõe ãdç÷ã pratãtirna krameõa /
aviviktayorgrahaõa ãdç÷ã syàditi cet /
yuktà, viviktayorgrahaõe 'vivekapratiùedharåpatvàt /
viviktayorgrahaõe pràptyabhàvayuktà /
api ca bhavati kadàcit ---
yaþ smarati ca rajatasya, cakùuþsaüyuktasya vastunaþ sàmànyamàtradar÷ã, na rajatàdvivekaü gçhõàti, puna÷cakùuþprasàdàtpratyeti /
na ca tadà tathà pratãtiravivekagrahaõàbhàvàt /
nanu sàmànyadar÷ane na cedviparyayaþ, saü÷ayaþ syàt /
tadapanodi ca nirõayaj¤ànamãdç÷ameva /
naitatsàram /
na hyasati koñidvayasmaraõe sàmànyadar÷ane 'pi saü÷ayaþ, na ca viparyayaþ /
bhavati hi puro 'vasthite bhàsvararåpamàtrapratãtiþ, rajate ca smçtiþ /
na ca tayoranyatvaü pratipadyate, naikatvaü ca /
tatra na vivekaj¤ànamevaüråpam, ekatvàpratipatteþ /
atha matam ---
vivekàgrahaõàtkàlasaünidhipratãte÷ca rajataü và cakùuþsaüprayuktavadavabhàsate, cakùuþsaüyuktaü và rajatavat /
ataþ pràptiriti pratiùedhopapattiþ /
abhyupetà tarhi viparãtakhyàtiþ /
na hyanyà sà, atadàtmanastathàvabhàsanàt /
kàmaü #<[KKS_144]># tattvàj¤ànanimittà syàt /
na hi sà tattvaj¤àne satyudeti, virodhàditi /
tatràpi saünidhikhyàtireva nibandhanam /
tasyàstu vivekagraho 'pavàdaþ /
agrahaõe nirapavàdà saiva kàraõam, nàbhàvaþ /
viparãtakhyàtyanabhyugame càgrahaõanibandhano bhrama ityagrahaõamagrahaõanibandhanamiti suvyàhçtam /
svapne ca dvitãyàbhàvàtkuto 'vivekaþ, smçtatvenàviviktasya tathà viveke dharmiõi pratipanne dharmàntarapratipanne dharmàntarapratipatterbàdhakatvaü pårvasyà÷ca bhràntitvaü syàtàmiti /

#<yaþ pratãtivirodhastu sa svadoùa udàhçtaþ  // MBs_2.149 //>#

#<sàmànàdhikaraõyena bodhàdråpyamidaü mitam />#

'idaü ÷uklaü rajatam'iti sàmànàdhikaraõyena pratãteràtmopàlambhaþ parasminnàsajyate pratãtivirodhaþ, j¤ànabhedakalpanàyàþ pramàõàbhàvàt /

#<anà÷vàso j¤àyamàne j¤ànenaivàpabàdhyate  // MBs_2.150 //>#

#<vyabhicàràdasàmarthyaü na tatkàryasya làbhataþ /
vyabhicàràtprameyatve kàryameva na labhyate  // MBs_2.151 //>#


yo hi j¤àyamàne 'rthe 'nyathàpi syàdityanà÷vàsastasya tenaiva j¤ànena tathàtvaparicchedinotpattirnirudhyate /
tathà hi ---
anà÷vàsanivçttaye tadvidhaü j¤ànamevàpekùyate /
taccàstyeva /
na ca vyabhicàradoùàdasamarthapramàõaü j¤ànamiti yujyate, pramàõakàryasya paricchedasya j¤ànaråpàdeva siddhatvàt /
paricchedato hi pràmàõyam /
atantratà tu vyabhicàràvyabhicàrayoþ, asati tasmin dhåmàderavyabhicàrasyàpyapramàõatvàt, vyabhicàravato 'pi ca sitàsitàdiùu cakùuùaþ sati tasmin pràmàõyàt /
na ca vyabhicàro bàdhaheturdoùavat pràmàõyopaghàtã kvacid dçùñaþ, cakùuràdau vyabhicàravati pramàõatvàt /
nanu dçùño vyabhicàraþ pràmàõyopaghàtã prameyatvordhvatvàdau /
naitatsàram /
na #<[KKS_145]># tatra vyabhicàràdapràmàõyam, api tu paricchedakàryàbhàvàt /
tadabhàva÷ca hetvabhàvàt /
avyabhicàràddhi liïgàlliïgiparicchedaþ /
yatra tvavyabhicàro na kàraõaü tatra vyabhicàre 'pi sati paricchede pràmàõyamavivàdam /
akùeùu tadvadeva ca j¤ànaü paricchedanimittam, na liïgavat /
na ca saü÷ayotpattyà vyabhicàraþ pràmàõyamupahanti, samyakparicchinne dvaividdhyasyàsaü÷ayahetutvàt /
na ni÷cite sthàõàvårdhvatvena saü÷erate /
utpattyaiva j¤ànamarthamavadhàrayati /
anavadhàrakaü tu naivehàdhikçtam /
evaü càvadhàraõàdevànavadhàraõamiti vipratiùiddham /
ya eva tvavyabhicàramarthayate j¤ànasyà÷vàsàrthaü tasyaivànà÷vàsaþ, avyabhicàraj¤àne 'pyanà÷vàsàt /
na hi tadasiddhavyabhicàramàtmani j¤ànàntareùu cà÷vàsakàraõam /
j¤ànàntaràtsiddhàvanavasthà /
api ca j¤ànaråpàccennàrthà÷vàsaþ, tasyàsiddhau kena sahàvyabhicàro j¤ànasya gçhyeta? kiü ca j¤ànaråpàdevàvyabhicàro 'pi kathyate, viparãtakhyàtau tadvirodhàt /
tathà sati tadeva viùayasya sàdhakam, vyartho 'vyabhicàraþ /
na ca vyabhicàraþ pràmàõyamupahantãtyuktam /

#<api càgrahaõe 'bhãùñaü yadvivekanibandhanam /
na paràõudyate daõóaistadviparyayadar÷ane  // MBs_2.152 //>#

#<nodrekahetavo doùàþ kàryasàmarthyaghàtinaþ /
grahàgrahavibhàgaþ syàdatastatsadasattvataþ  // MBs_2.153 //>#

#<viparyaye hi nitaràmupaghàtaþ prakalpate /
iùñakàryoparodhena viparãtodayena ca  // MBs_2.154 //>#

#<tasmàttatsadasattvàbhyàü viveko 'tràpi kalpate /
doùe 'satyagrahà÷aïkà kathaü ca vinivartate  // MBs_2.155 //>#

#<[KKS_146] na hi kàraõasadbhàve kàryasattà niyogataþ /
pratyakùaü kàryamevaü ca hetunànumitaü bhavet  // MBs_2.156 //>#

#<viparyaye phalàbhàvo hetvabhàvàttu yujyate />#

vivekopàya÷ca doùàbhàvabhàvau grahaõàgrahaõayorna daõóavàritau /
viparyaye viparyayahetavo 'bhyupaghàtakàþ, sutaràmiùñakàryoparodhàdviparãtodayàcca /
na càduùñeùvapãndriyàdiùu agrahà÷aïkànivçttiþ, yato hetubhàve 'pi na niyogataþ kàryam, viparyaya÷ca syàt /
pratyakùàsaüvittirhetunànumãyeta /
phalàttu hetorhetubhàvànumànam /
doùàbhàvàttu viparyayakàryàsattvaü yuktànumànam, hetvabhàve kàryànutpàdàt /

#<anàlambanatàpattiryathàkàràntaràrpaõam  // MBs_2.157 //>#

#<svaråpànarpaõàdevaü bhavedagrahaõe 'pi te /
kasyacittvarpaõaü tulyamatha tatra na tattathà  // MBs_2.158 //>#

#<parasyàpi hi tatraivamatha tatra tathà sthiteþ /
sarvatra syàttathàbhàvaþ syàdevaü grahaõe 'pi te  // MBs_2.159 //>#

#<yathà tatrànimittatvàtsamyaj¤àne 'nimittatà /
÷aïkyate grahaõe 'pyevamagrahe sà niråpità  // MBs_2.160 //>#

#<j¤ànàdeva nimittatvamanyeùàü na vi÷iùyate />#

àlambanatvahànaü ca yathàkàràntaràvabhàse cakùuþsaüyuktasya tathàgrahaõe 'pi, svaråpànarpaõasya tulyatvàt /
atha kasyacitsàmànyaråpasya svàkàratvàt ---
atha kàniciccakùuþsaüyuktàni vaståni svena råpeõa gçhyanta iti kasyacidagrahaõe 'pi nànàlambanatvam ---
tulyam /
àkàràntaràvabhàse 'pi keùà¤cit #<[KKS_147]># svàkàràõàmavabhàsanàt /
athàgrahaõe naiva cakùuþsaüyuktasyàlambanatvamiùyate, paro 'pi naiva viparyaya icchati /
evaü hyuktam ---

'tasmàdyadanyathà santamanyathà pratipadyate /
tanniràlambanaü j¤ànamabhàvàlambanaü ca tat' //


atha viparyaye cakùuþsaüyuktasyàlambanatvàdanyatràpyanàlambanatà÷aïkà, agrahaõe 'pi tulyà /
yathà khalu viparyayaj¤àne cakùuþsaüprayuktavastusvabhàvanirapekùatà dçùñà samyagj¤àne 'pi ÷aïkyate j¤ànatvasàmànyàttathà cakùuþsaüprayuktamapi vastu nàvikalaråpaü gçhyate, tenànàlambanaü bhavati, sadç÷asmçtihetutàü ca pratipadyate ---
ityagrahaõe dçùñànàlambanatà grahaõeùvapi kasmànna ÷aïkyate? doùàbhàvàditi cet, viparyaye 'pi tulyam, na cànyathàlambane niràlambanatvam /
cakùustvanyathàpi nàlambyate /
àlambanàrtha÷ca rajatavyavahàrayogyatà ÷ukteþ, tathà hi rajatàrthã tàmàdatte /
ghañasyàpi hi naivànyatsvaj¤ànàlambanatvamanyatra vyavahàrayogyatàyàþ, yato na viùayàkàraü j¤ànam /
tatra ÷uktiþ svaråpeõa nàlambità rajataj¤ànena, tannibandhanavyavahàrabhàvàt /
rajataråpeõa tu tannibandhanasyopàdànavyavahàrasya tatra bhàvàditi /

kriyàniùñhe 'pi vidhau vastusvaråpasiddhaye ka÷cidàha ---

#<avaghàtaprokùaõàderyathà dravyàrthatà sthità  // MBs_2.161 //>#

#<j¤ànaü svabhàvàddravyàrthaü karmatvàccàtmanastathà /
bhavatvevaü tathàpãùñaråpasiddhiþ kuto matà  // MBs_2.162 //>#

#<÷abdastadarthakàryatve tàvaj¤ànasya niùñhitaþ /
j¤ànàjj¤eyasya ko 'nyo 'rthaþ svaråpapratibhàsanàt  // MBs_2.163 //>#

#<adçùñakalpanà yuktà na ca dçùñasya saübhave /
[KKS_148] tasmàdyathà prokùaõàdividhervrãhiùu gamyate  // MBs_2.164 //>#

#<adçùñà saüskçtirj¤ànavidhe råpaü tathàtmanaþ />#

yathà avaghàtaprokùaõàdayaþ svaråpeõaiva dravyàrthàþ, dvitãyayà ca dravyasya karmatvena nirde÷àt, tathà j¤ànamapi svaråpeõa paràrtham /
karmatvena càtmano nirde÷àttadartham /
ato j¤ànaviùayo 'pi vidhiràtmaråpaü saüspç÷ati, na j¤ànamàtre paryavasyati, j¤ànasyàtmaråpàrthatvena kartavyatàvagamàjj¤ànaniyogenaivàtmaråpasyàkùepàt /
syàdetat ---
bhavatu j¤ànasyàtmàrthatàbhipretà /
apahatapàpmàdiråpàtmapratãtau tu pramàõaü vàcyam /
÷abdastàvadevaüvidhàtmaj¤ànakartavyatàyàü paryavasitaþ ---
`evaüvidhàtmodde÷ena j¤ànaü kuryàt' na tu `evaüvidha àtmà' iti /
tatrocyate ---
na hi tatràki¤citkarasya tàdarthyena kartavyatà yujyate /
j¤ànasya ca karmaõi nànyatphalaü tadråpasaüvitteþ, na hi tasyàü dçùñàyàmanyasyàdçùñasya kalpanà /
tatra yathà `vrãhãn prokùati'iti prokùaõavidhereva vrãhiùvadçùñasaüskàràvagamaþ prokùaõaviùayàdapi /
nànyathà vrãhyarthe prokùaõe kartavyatà yujyate /
na hi tatra ki¤cidakurvatprokùaõaü tadarthaü kçtaü syàdityevaü vidherevàdçùñasaüskàrasadbhàvasiddhiþ, yathà `svargakàmo yajeta' iti /
nànyathà svargakàmasya yàgakartavyatàpratãtiryujyate yadi na svargopàyo yàgaþ /
anupàye cenniyujyate, na svargakàmo niyukto bhavati /
anuùñhito 'pi na svargakàmenànuùñhito bhavatãti kriyàviùayàdapi vidheþ sàdhyasàdhanabhàvàvagamaþ ÷àbdaþ ---
tathà j¤ànaviùayàdapi vidheràtmaråpabodhaþ /
na hi tadvidhamàtmànamuddi÷yaj¤ànaniyogo yujyate, atadvidha÷cedàtmà tena j¤ànena pratãyata iti /

#<uktottaramidaü yasmàdaråpeõàpi bhàsakam  // MBs_2.165 //>#

#<j¤ànaü pradar÷itaü na syàdanyathà tadvidheþ phalam /
layo nivartyo na tathà vikùepo hi yathàsukhaþ  // MBs_2.166 //>#

#<[KKS_149] layavikùepabheda÷ca na syàdagrahamàtrake /
nanvaråpàvabhàse syàdadçùñaphalakalpanà  // MBs_2.167 //>#

#<råpàvabhàse dçùñaü tu phalaü tatsiddhilakùaõam /
na dçùñamàtràd dçùñàrthaü puruùàrthànugaü tu tat  // MBs_2.168 //>#

#<na bhidyate ca tadbhàvo råpàråpàvabhàsayoþ /
yathà prapa¤ca÷ånyatve tattve j¤ànàvabhàsite  // MBs_2.169 //>#

#<duþkhakarmakle÷ahànamatattve 'pi tathà bhavet /
etaccàtra bhavedyuktaü pratyakùàdyavirodhataþ  // MBs_2.170 //>#

#<anaupacàrikàrthà÷ca syuþ karmaviùayo yataþ />#


àtmàrthaj¤ànavidheretàvadgamyate ---
j¤ànena so 'vabhàsyate, àlambyate, vyavahàrayogyatàmàpadyate /
taccàvabhàsanaü svaråpeõa ca dçùñam, pararåpeõa ca /
rajatàtmanà ÷uktikàyàþ /
pratipàditametat ---
nàgrahamàtrametat, anyathàkhyàtistu /
tatrobhayathà saübhave kuta etat ---
tattvapratipattirava÷yàbhyupeyà, nàtasmiüstatkhyàtiþ? anyathà nàtmaj¤ànavidhiþ phalavàn syàt /
sa khalvanàtmaråpapravilayàrthaþ /
anàtmaråpavilayena hi vastuno 'vagatirdçùñeti /
yadi ca nàtmano nàmaråpaprapa¤caråpeõa prakà÷anam, kiü pravilàpyeta? atha matam ---
dviprakàreyamavidyà, prakà÷asyàcchàdikà vikùepikà ca /
svapnajàgaritayorvikùepikà, suùupta àcchàdikà layalakùaõà /
tatràcchàdakàvidyànivçttirj¤ànavidheþ phalam /
taccàsat /
yato nàcchàdikàyà avidyàyà nivçttiþ puruùeõàrthyate tathà yathà vikùepasya /
sa hi vividhaduþkhàtmakaþ /
layastu vividhaduþkhanivçtterasakçdànandatvena ÷rutau gãtaþ pratyutàrthanãyaþ syàt /
api ca viparyàsamanicchato 'vidyàbheda eva na syàt, avasthàtraye 'pyagrahaõamàtratvàt /
tasmàdagrahaõaviparyayagrahaõe dve avidye kàryakàraõabhàvenàvasthite /
#<[KKS_150]># svapnajàgaritayorubhe, kàraõabhåtàgrahaõalakùaõà suùupta ityavidyàpravibhàga upapadyate /
taduktam ---

kàryakàraõabaddhau tàviùyete vi÷vataijasau /
pràj¤aþ kàraõabaddhastu dvau tu turye na sidhyataþ' //


nanvanyathàyaü bhedaþ ---
agrahaõasamyaggrahaõàbhyàm /
agrahaõalakùaõàcchàdikà suùupte, asamyaggrahaõamitarayoþ /
tathà hi ---
abhinnasya vastuno 'prade÷asya grahaõe tathàbhàvasya càgrahaõàtpçthaktvena pratyavabhàsaþ /
naitatsàram /
yadi tàvadasamyaggrahaõamàtraü tadapañutvaü và j¤ànasya kenaciddråpeõa và grahaõam, na sarvàtmanà /
tatra dårasthe såkùme ca bhavatyapañu j¤ànaü sàmànyaj¤ànam /
na ca tadavidyà /
na ca ki¤cijj¤ànaü sarvàtmanàrthasya gràhakamiti sarvaj¤ànamithyàtvàpàtaþ /
abhedasyàgrahaõe 'pi bhedasyàvartane 'pi bhedasyàsaüvitterna nivartanãyamasti vidyayà /
na khalvabhedàgrahaõaü nivartanãyam /
na hi tatki¤cidaparàdhyati /
bhedastu vividhaduþkhàyatanam /
athàsamyaggrahaõaü pçthakpratyavabhàso 'pçthagàtmanaþ, abhyupetà tarhi viparyayakhyàtiþ ---
apçthak pçthak prakà÷ata iti /

athocyeta ---
na bråmaþ pçthak prakà÷ate, kiü tu pçthagiva prakà÷ata iti /
ka ivàrthaþ? yadi yathà pçthagbhåtamaprakà÷amànaikatvaü prakà÷ate tathaikamapyàtmatattvamagçhyamàõaikatvaü prakà÷ata iti /
kenacidaü÷ena grahaõaü sarvàtmanà càgrahaõamuktaü bhavati, tatra coktam /
atha prakà÷ata iva, na tu prakà÷ate /
prakà÷ane ka upamàrthaþ? tannibandhanavyavahàrapravçttiþ /
tannibandhana÷cedvyavahàraþ /
pràptaü prakà÷anam ---
nàsati kàraõe kàryaü bhavatãti /
athàbhedàgraha eva pçthaktvagrahàbhimànaþ /
tadasat, agrahaõasyàbhàvasya svaråpeõa pararåpeõa và grahaõànabhyupagamàt /
aprakà÷amàne ca pçthaktve kutastadavagrahaþ? abhinne ca bhedàbhimànaü parityajyàbhedàgrahaõe bhedagrahàbhimànamårãkurvatà kiü parihçtaü syàt? tasmàtsuùñhåcyate ---
`layavikùepabheda÷ca na syàdagrahamàtrake' iti /

#<[KKS_151]># nanvanàtmaråpeõa pratipatterna dç÷yate ki¤citphalam /
tatràdçùñakalpanà syàt /
àtmaråpapratipattestu dçùñaü phalaü tatsvaråpasiddhiþ /
ucyate ---
na yasya kasyaciddar÷anàd dçùñàrthatà, kiü tu puruùàrthasaüspar÷inaþ /
tena hi tadvidhirniràkàïkùà bhavati /
na ca puruùàrrhabhedastattvàtattvapratipattyoþ /
yathà hi vi÷uddhamadvaitamàtmànaü pratipadyamànastathàbhåto na ÷okena saüspç÷yate, ÷ocanãyàbhàvàt /
na karmà÷ayamupacinoti, kartavyàbhàvàt /
na kvaciddrajyati ki¤cid dveùñi và, viùayàbhàvàt /
`evaü jãvanneva vidvànvimukto bhavati /
tathà atathàbhåtamapi tathàbhàvanàpuraþsaraü sàkùàdiva pratipadyamànaþ /
abhåto 'pyarthaþ paribhàvanàti÷ayàdbhåtavyavahàraheturbhavati /
idameva càtra yujyate, pratyakùàdãnàmavirodhàt, karmavidhãnàü ca bhåtàrthatvàt /
paramàrthe hi prapa¤ca÷ånyatve pratyakùàdãni pramàõàni bàdhyeran /
karmavidhaya÷càbhåtakalpanopàdànavyavahàrasiddhàrthagocaràþ syuþ /
tasmàdaparamàrthenaivàdvaitàtmaj¤ànavidhiryujyate /

#<jànàtistattvabodhe cenna mithyàdivi÷eùaõàt  // MBs_2.171 //>#
#<nàtmà j¤àtastathà syàccenna tadråpàvidhànataþ /
pramàõàntarasiddhatve nataràmanyathà yadi  // MBs_2.172 //>#

#<÷abdàrpitena råpeõa tasya j¤ànaü vidhãyate /
atattvenàpi tenàsya vij¤ànamavakalpate  // MBs_2.173 //>#

yadi matam ---
`sa vijij¤àsitavyaþ' iti jànàtistattvapariccheda eva vartate /
tena nàbhåtasamàropeõa j¤ànavidhiþ syàditi /
tanna, mithyàtvàdibhirj¤ànaü vi÷eùyate ---
mithyàj¤ànaü samyagj¤ànaü saü÷ayaj¤ànamiti /
tadekaniyame nopapadyeta, paunaruktyàdvirodhàcca /
syàdetat ---
asvaråpeõa pratipattau na tadàtmaj¤ànam, anyaj¤ànameva bhavati /
tattvaj¤ànaü ca vidhãyate /
tasmàttattvasiddhiriti /
tacca na /
na khalvetàvadeva tat ---
`àtmà j¤àtavyaþ iti /
#<[KKS_152]># yadi syàttadråpaj¤ànavidhiþ /
tacca na, ubhayathànupapatteþ /
pramàõàntarasiddhaü cedàtmaråpaü na tajj¤ànaü vidheyam /
athàsiddham, a÷akyameva tat /
syàdetat ---
`apahatapàpmà vijaro vimçtyuþ'  `idaü sarvaü yadayamàtmà'iti ÷abdasamarpitaråpasya tasya j¤ànaü vidhãyate, tena ca tattvenàpi tatsaübhavati samàropitenàpi, tena na niyogatastathàbhåtaj¤ànavidhestathàbhàvo 'sya pratãyate /

#<j¤ànaü yadi ca dçùñàrthaü pràptaü dçùñata eva tat /
àtmaråpavijij¤àsorajij¤àsorvçthaiva tat  // MBs_2.174 //>#

#<tadupàyo na cejj¤àtastasyaivàstu vidhistataþ /
avaghàtàdividhayo nàdçùñaspar÷avarjitàþ  // MBs_2.175 //>#

#<alaukikamidaü j¤ànamato yadi vidhãyate /
na råpasiddhaye tàvadyataþ kartavyatà vidheþ  // MBs_2.176 //>#

#<kartavyatà ca dçùñàrthe dçùñàdeva prasiddhyati /
alaukike 'rtharåpe 'taþ ÷abdena pratipàdite  // MBs_2.177 //>#

#<j¤àne j¤eyàbhyupàyatvàtsvayamevonmukhaþ pumàn /
tadupàye tvavij¤àte vidhinà sa pravartyatàm  // MBs_2.178 //>#

#<niyogànuprave÷o 'to vihantyeva pramàõatàm /
bhåtartha iti nopàsyo bhåtàrthagatimicchatà  // MBs_2.179 //>#


yadi ca j¤ànasya dçùñaü phalam, tata eva pravçttisiddhe vyartho vidhiþ /
yo hyàtmaråpamanubhavitukàmaþ, sa tasya j¤àne svayameva yatate /
yastu na tathà, tasya tadvyarthamiti vidhi÷atenàpi sa na pravartyate /
athopàyàj¤ànàddçùñaphale 'pi na pravartate svayam, ato vidhãyata iti /
tacca vàrtam /
yataþ sa evopàyo vidhãyatàm, yatràyamaj¤ànànna pravçttaþ /
j¤àne tu dçùñaphalatvàtpravartata #<[KKS_153]># eva /
syàdetat, avaghàtàdiùu dçùñaphaleùvapi dçùño vidhiþ /
satyam, na tvadçùñasaüspar÷arahitaþ /
tatràpi hi niyamàdçùñaü phalaü taõóuleùu tatpraõàóyà và pradhànapårvasiddhiradçùñaiva /
atha matam ---
advaitàtmaj¤ànamadçùñapårvamalaukikam /
ato 'nantaraphalamapi vidhãyata iti /
tatrocyate ---
kimarthaü vidhãyate /
pramàõàntaràgocarasya svaråpapratipattyartham, àhosvidanuùñhànàrtham? tatra na svaråpasiddhyartham, anuùñhànaphalo hi vidhirnànuùñhànàya, dçùñàrthatvàdeva tatsiddheþ /
tasmàdalaukike 'pahatapàpmàdiråpa àtmatattve ÷abdàtpratipanne tasya sàkùàjj¤ànaü prati tadanubhavopàyatvàtsvayameva puruùasyàbhimukhyaü bhavatãti vyarthaü tadvidhànam, yathà÷caryabhåte kasmiü÷cidarthe àgamàtpratipanne tasya sàkùàtkaraõe svayamevonmukhatvaü bhavati /
tadupàyeùu tvaj¤àteùåpàyatvaj¤àpanàya vidhànaü yujyate /
tadevaü j¤àne niyogànupapatterniyoge ca vasturåpàvagame pràmàõyàyogàdvyavasthitàtmatattvapratipattimicchatà ÷abdànna tasya niyogànuprave÷o 'bhyupagantavya iti /

idànãü dvitãyapratipattividhiniràsàyàha ---

#<ata eva na vij¤ànasaütànavidhiniùñhatà /
tatràpi pårvavanna syàtsvaråpàvagatipramà  // MBs_2.180 //>#

#<svaråpaniùñhàcchabdàttu pramitasya vaco 'ntaràt /
upàsanavidhànaü syàtpràptestadapi và vçthà  // MBs_2.181 //>#

#<abhyàsena pratyayasya prakarùasyàbhivãkùaõàt /
tasmàdbhavatyakàrye 'rthe vedàntànàü pramàõatà  // MBs_2.182 //>#


yadapi matam ---
`sa kratuü kurvãta'praj¤àü kurvãta'  `nididhyàsitavyaþ' iti, yatràpi svaråpaniùñhataiva lakùyate `tattvamasi' iti tatràpi `sadasmi ---
iti ceto dhàrayet'iti vivakùitatvàcchravaõàdanyadanucintanaü dhyànaü pratyayapravàho vidhãyate karmavadevàmçtatvaphalam /
#<[KKS_154]># tadapyata eva na yujyate, pårvoktàttattvàvagatipramàõàbhàvaprasaïgàdanyaniùñhatvàdvàkyasya /
atha tu vàkyàntaràttattvaniùñhàdadhigate tadviùayapratyayapravàhavidhànamiùyate /
bhavatu /
na ka÷ciddoùaþ /
tathà ca `vij¤àya praj¤àü kurvãta'ityàtmatattvavij¤ànasya siddhatàü dar÷ayati /
tadapi và vyarthameva, pràptàrthatvàt /
sàkùàtkaraõaphalaü hi tattadanucintanaü dçùñàrtham, na tato 'nyatphalamàkàïkùyate /
amçtatvaü hi na svaråpàvirbhàvàdanyaditi pràgvarõitam /
dçùñà ca j¤ànàbhyàsasya samyagj¤ànaprasàdahetutà loke /
bhàvanàvi÷eùàddhi abhåtamapyanubhavamàpadyate, kiü punarbhåtam /
`sa kratuü kurvãta' iti tu na sakalavi÷eùàtigàtmatattvànucintanaü vidhãyate tadbhàvaphalam, api tu nàmaråpopàdhimanomayapràõa÷arãràdiråpànudhyànamai÷varyaphalam, krameõa và sàkùàtkaraõaphalam /
`tameva dhãro vij¤àya' iti na praj¤àkaraõavidhiþ /
`tameva'ityanyanivçtteþ ÷rutattvànnivçttau tàtparyaü gamyate, `raktaþ paño bhavati'iti tayà raktaparatvaü vàkyasya /
atra àkà÷àditattvabhedapårvamavibhàgaþ pratipàditaþ, tatra tathaiva praj¤àkaraõaprasaïge `tameva' iti vidhãyate /
tathà ca pårvàrdhe ---
`virajaþ para àkà÷àdaja àtmà mahàn dhruvaþ' /
ityàkà÷àdibhyaþ paratvenàtmatattvaü dar÷itam /
tasya tathaiva praj¤àkaraõaprasaïge tannivçttaye `tameva' ityucyate /
anyathà na eva÷abdasya phalam, na ca nivartyaü vij¤àyeta /
tathà ca tadevottareõa prapa¤cyate `nànudhyàyàdbahå¤chabdàn' ityekavàkyatà /
anyathà vàkyaü bhidyeta /
÷abdamàtre cànudhyànàprasaïgàt ÷abdapårvattvàttasya ÷abdàrthaviùayamevedamiti /
evam `àtmetyevopàsãta'ityevakàra÷rutestadarthavidhiþ /
`nididhyàsitavyaþ' ityapi `àtmanastu kàmàya' ityupakramàt `idaü sarvaü #<[KKS_155]># yadayamàtmà'ityupasaühàràdàtmasvaråpaparamekaü vàkyam /
tadantargatàþ `draùñavyaþ ÷rotavyo nididhyàsitavyaþ' iti na pçthagvidhayaþ kçtyapratyayayoge 'pi /
kçtyapratyayasyàrthàntare 'pi smaraõàdarhàdau stutyarthàþ yathopàü÷uyàjavàkyàntargatàþ `viùõurupàü÷u yaùñavyaþ'ityevamàdayaþ /
`aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi'iti bhåta eva paryavasitaü vàkyam /
tatra `sadasmi ---
iti dhàrayet' iti kalpaneyam /
tasmàttrividhasyàpi j¤ànasya vidheyatvàyogàt, vinà ca vidhervàkyàrthapratipatteþ, apauruùeyatvena nirapekùatvàdbhåte 'pyarthe vedàntànàü pràmàõyasiddhiþ /
tathà ca `tattu samanvayàt'iti codanàlakùaõàddharmàttu÷abdena vi÷eùyaü brahma samanvayagamyamuktam /
samanvayo hi padàrthànàü saüsargo viniyogastato brahma gamyate, na codanàta ityarthaþ /

nanvavi÷eùeõa kàrye 'rthe vedasya pràmàõyaü varõitam ---
`codanàlakùaõo 'rtho dharmaþ' iti /
codanàlakùaõo vedàrtha ityarthaþ /
naitatsàram /
evaü hi siddhapràmàõyavedàrthavicàro 'yaü syàttaduttaralakùaõavat /
tatrànantaraü pràmàõyapratipàdanaü na yujyeta, `vçttaü pramàõalakùaõam' iti ca /
mantràrthavàdeùu ca kàryàrthatvena vipratipattirna syàt /
sà copariùñàdeva nirasiùyate bahu càtra vaktavyamityalaü prasaïgena /

#<yathànyamànavyatibhedamuktà matiþ pramàõatvamupaiti kàrye /
apauruùeyàgamalabdhajanmà tathaiva siddhe nirapekùabhàvàt  // MBs_2.183 //>#


//iti niyogakàõóas tçtãyaþ //


___________________________________________________________________________


#<[KKS_156]>#


// caturthaþ (siddhi)kàõóaþ //


evaü tàvatpratipattikartavyatàpràmàõyavyàjena yairapràmàõyamuktaü tatpratibodhanàya kçtaþ prayatnaþ; idànãü tvapràmàõyamevàhurye tadbodhanàya prayatyate /
tatra pårvapakùaþ ---

#<nanvanvitapadàrthatvàdvàkyàrthasya padàrthatàm /
apràpya na syàdvàkyàrthaþ padàrthatve 'nyamànakaþ  // MBs_4.1 //>#


na tàvadbrahmàntaryàmyàdipadaü pramàõam, saübandhaj¤ànàpekùayà pårvasiddhe pratyayahetutvena /
nàpi vàkyam; na hi tatsàkùàdvàcakam; padàrthadvàrà tu tat pratipattiþ; apadàrthe j¤ànasyàbhàvàt /
te hi saüsargàdguõapradhànabhàvenetarapadàrthavi÷iùñamekaü padàrthaü gamayanti /
tatra padàrtha eva vi÷iùño vàkyàrtho bhavati /
na cànadhigateùu pramàõàntareõa padàrthatvam; sambandhaj¤ànàpekùaõàt ityuktam /
tatràpadàrthatve na vàkyaviùayatvam; anavabodhakaü teùàü vàkyam /
padàrthatve pramàõàntaràdhigateranuvàdakam /
tatràtyantàparidçùñabrahmàdyarthapramàõàbhimateùu vàkyeùu tadvàcãni padàni syuþ, na và /
yadi na santi na ta itaraiþ saüsçjyeran na bhidyeranniti na teùàü prameyàþ loùñàdivat /
atha tu santi, tathàpi tairadhigatasaübandhairna pratipàdyeran apratipannà÷ca na vi÷iùñavàkyàrthapratipattihetavaþ; tatra yathà 'vanàtpika ànãyatam' iti pikapadàrthaj¤àne 'vabodhakatvaü tathà teùàmapi /
tasmànna codanàto 'pårvapadàrthàvagamaþ; sà hi vidhipratiùedhàbhyàü kriyàsu puruùamadhikaroti; traividhyavçddhaparigrahastu japopayogàt, upaniùado vedàntàþ; ---
iti tatra viniyogàt /

tatrocyate ---

#<sàmànyena padàrthatve siddhe 'sàdhàraõairguõaiþ /
÷akyàpårvavi÷eùasya lokavat pratipàdanà  // MBs_4.2 //>#

#<[KKS_157]># yathà loke `dvãpavi÷eùe evaünàmàno maratakamayapàdàþ padmaràgamayaca¤cavaþ sauvarõaràjatapakùàþ pakùiõaþ'iti pakùisàmànyaü pramàõàntaradhigatamananyasàdhàraõena dharmakalàpena saüsçjyamànaü pramàõàntarànadhigataü vi÷eùaråpamàsàdayati, vàkyena ca pramãyate pramàõàntarànadhigatena vi÷eùaråpeõa ---
sarvasyaiva hi vàkyasyànadhigato vi÷eùa eva prameyaþ tathà kàraõasàmànyaü và satsàmànyaü và `yato và imàni bhåtàni jàyante' iti `asthålamanaõvahrasvam'ityàdipadàrthaiþ saüsargàdbhedàcca pramàõàntarànadhigataü vi÷eùaråpamàsàdayati, vàkyasya ca prameyaü bhavati /
tadevaü lokasiddhapadàrthànvayenaivàpårvàrthapratipatternànavabodhakatvamanuvàdakatvaü và /

#<sarvapratyayavedye và brahmaråpe vyavasthite /
prapa¤casya pravilayaþ ÷abdena pratipàdyate  // MBs_4.3 //>#

#<pravilãnaprapa¤cena tadråpeõa na gocaraþ /
mànàntarasyeti matamàmnàyaikanibandhanam  // MBs_4.4 //>#

athavà na loke 'tyantamaprasiddhaü brahma, sarvapratyayavedyatvàt, brahmaõo vyatirekeõa pratyetavyasyàbhàvàt, vi÷eùapratyayànàü ca sàmànyaråpànugamàt, bhedopasaühàràva÷iùñaü ca satyaü brahma ---
iti pratipàdanàt, `vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' iti dçùñàntàt /
kiü tarhi ÷abdena pratipàdyate? prapa¤càbhàvaþ /
tatra prapa¤capadàrtho 'pi siddhaþ, niùedho 'pi siddhaþ, tayoþ saüsargàttadabhàvapratipattiþ /
àmnàyaikanibandhanatvaü tu tasyocyate, pratyakùàdãnàmavidyàsaübhinnatvàt; pratyastamitanikhilabhedena råpeõàviùayãkaraõàdbhedapratyastamayasyàmnàyàvagamyatvàditi /

paraþ punaþ pratyavatiùñhate ---

#<nanu càpuruùàrthatvaü bhåtaniùñhe prasajyate />#

yat khalu vàkyaü na puruùaü kvaciddhitasàdhane pravartayati ahitasàdhanàcca #<[KKS_158]># nivartayati, kevalaü siddhamarthamanvàcaùñe, tadapuruùàrtham; apuruùàrthatvàcconmattapralàpavadapramàõam; tathà ca pràyeõa vedàntàþ /
ucyate ---

#<pramàõasya na caitàvatpuruùàrthaikaniùñhatà  // MBs_4.5 //>#


(upekùàmapi hi phalaü pramàõasya pracakùate) /
(anena ÷lokàrdhenàtra bhavitavyamityabhyåhaþ; paraü tu màtçkàsu na dç÷yate /
--- editor)

#<api càj¤ànataþ ÷okã duþkhã jãvaþ prakà÷ate  // MBs_4.6 //>#

#<tannivçtti÷ca vij¤ànaü puruùàrthaþ svayaü matam /
kasmiü÷cidarthe vij¤àte kutåhalavatàü nçõàm  // MBs_4.7 //>#

#<àkulànàü j¤ànajanma puruùàrthatvasaümatam /
akùàdau ca yathàråpaniùñhe nàpuruùàrthatà  // MBs_4.8 //>#

#<na ca pravçttiniùñhatvaü tathàsmin kena vàryate /
j¤eyasya puruùàrthatvaü tatra cedatra tatsamam  // MBs_4.9 //>#

#<puruùàrthaþ svayaü brahma pra÷àntaü vijaràdikam /
atastattvamasãtyevamanu÷iùyàya ÷iùyate  // MBs_4.10 //>#

#<parapravçtteraïgatvaü pratyakùàdermataü yadi /
atràpi sàkùàtkaraõapravçttàvaïgateùyatàm  // MBs_4.11 //>#

na tàvanniyogataþ pramàõasya puruùàrthaphalatà /
na khalu hitopàdànàhitahàne eva pramàõaphale; upekùàmapi hi pramàõaphalaü pramàõavida àcakùate /
na ca puruùàrthatà pramàõalakùaõam, pramàhetutvaü tu /
tasmànna puruùàrthàbhàvenàpràmàõyam /
api ca `÷okyaham'duþkhyaham' 'dhanàdãni mama naùñàni'iti vi÷uddhabrahmàtmano jãvasya mithyàj¤ànam; etannivçttiråpaü ca vi÷uddhànandaprakà÷abrahmàtmatatvaj¤ànam /
tat svaråpeõaiva puruùàrthaþ; aniùñanivçttiråpatvàdiùñàvirbhàvàcca /
yadyapi ca saüskàràttasyànuvçttistathàpi ÷àbdaj¤ànamanusaütanvato viduùo na pårvavadbhavati nivartate càtyantàya /
dçùñà ca j¤ànotpattereva puruùàrthatà kvacit kutåhalàkulitànàmaj¤àte'rthe /
na hi #<[KKS_159]># tajj¤ànàt paramanyadarthyate /
na ca pravçttinivçttiviùayasyaiva puruùàrthateti niyamaþ; pratyakùàdãni hi pramàõàni; na ca tàvatpravçttinivçttiparàõi siddhavastuviùayàõi; na ca puruùàrthatàü jahati /
yadi matam ---
pratyakùàdij¤eyaü hi siddhaü vastu puruùàrthaþ salilàdiþ, tadupakàràt; tataþ pratyakùàdãnàü puruùàrthatà bhåtaniùñhànàmapi /
atràpi ca ÷abdaprameyaü svayameva brahma puruùàrtho jaràdivividhà÷ivopa÷amàt paramànandaprakà÷atvàcca suprasannam /
ata eva 'tattvamasi'iti ÷vetaketumukhenà÷àsanãyàya puruùàya ÷rutyàbhinnamupadi÷yate; abhinnaü hi tadanu÷àsanãyàt /
bhedena ca pratãyamànaü na puruùàrthaþ /
tattve tàdàtmyaj¤àne ca tathàbhàvàt vi÷và÷ivopa÷amàt parama÷ivabhàvàcca paripårõaþ puruùàrtho àpto bhavati /
yadi matam ---
pratyakùàdãnyapi pravçtyaïgànyeva,
pramite 'rthe hànopàdànàdilakùaõàyàþ pravçttestanmålatvàt;
ãdç÷aü pravçtyaïgatvamatràpyastyeva, ÷abdàt pramite brahmaõi sàkùàtkaraõàya pravçtteriùñatvàditi //


#<eùà vedàntatattvapravicayacaturaprasphurannyàyatejà
màrgaü mukternirundhannibióamapi tamo 'nàdi nirdàrayantã /
sadyaþ prakùàlayantã ghanamapi jagatàü tãrthadustarkapaïkaü
vyàkhyàtotkhàtavi÷và ÷ivanirati÷aya÷reyase brahmasiddhiþ  // MBs_4.12 //>#



[// iti maõóanami÷ràõàü kçtir brahmasiddhiþ samàptà //]


