Madhva Anandatirtha: Anuvyakhyana, a Dvaita verse commentary on Badarayana's Brahmasutra Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in/) STRUCTURE OF REFERENCES (added): MAnuv_n,n.n = Madhva's Anuvyàkhyàna_adhyàya,pàda.verse ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ || såtraprasthànam || || anuvyàkhyànam || nàràyaõaü nikhilapårõaguõaikadehaü nirdoùamàpyatamamapyakhilaiþ suvàkyaiþ / asyodbhavàdidama÷eùavi÷eùato 'pi vandyaü sadà priyatamaü mama sannamàmi // MAnuv_1,1.1 // tameva ÷àstraprabhavaü praõamya jagadguråõàü guruma¤jasaiva / vi÷eùato me paramàkhyavidyàvyàkhyàü karomyanvapi càhameva // MAnuv_1,1.2 // pràdurbhåto harirvyàso viri¤cabhavapårvakaiþ / arthitaþ paravidyàkhyaü cakre ÷àstramanuttamam // MAnuv_1,1.3 // gururguråõàü prabhavaþ ÷àstràõàü bàdaràyaõaþ / yatastaduditaü mànamajàdibhyastadarthataþ // MAnuv_1,1.4 // vaktç÷rotçprasaktãnàü yadàptiranukålatà / àptavàkyatayà tena ÷rutimålatayà tathà // MAnuv_1,1.5 // yuktimålatayà caiva pràmàõyaü trividhaü mahat / dç÷yate brahmasåtràõàmekadhànyatra sarva÷aþ // MAnuv_1,1.6 // ato naitàdç÷aü ki¤cit pramàõatamamiùyate / svayaü kçtàpi tadvayàkhyà kriyate spaùñatàrthataþ // MAnuv_1,1.7 // tatra tàràthamålatvaü sarva÷a÷astrasya ceùyate / sarvatrànugatatvena pçthagoïkriyate 'khilaiþ // MAnuv_1,1.8 // otatvavàcã hyoïkàro vaktayasau tadguõotatàm / sa eva brahma÷abdàrtho nàràyaõapadoditaþ // MAnuv_1,1.9 // sa eva bharga÷abdàrtho vyàhçtãnàü ca bhåmataþ / bhàvanàccaiva sutvàcca so 'yaü puruùa ityapi // MAnuv_1,1.10 // sa eva sarvavedàrtho jij¤àsyo 'yaü vidhãyate / j¤ànã priyatamo 'to me taü vidvàneva càmçtaþ // MAnuv_1,1.11 // vçõute yaü tena labhya ityàdyuktibalena hi / jij¤àsotthaj¤ànajàt tatprasàdàdeva mucyate // MAnuv_1,1.12 // dravyaü karma ca kàla÷ca svabhàvo jãva eva ca / yadanugrahataþ santi na santi yadupekùayà // MAnuv_1,1.13 // narte tvat kriyate ki¤cidityàderna hariü vinà / j¤ànasvabhàvato 'pi syànmuktiþ kasyàpi hi kvacit // MAnuv_1,1.14 // aj¤ànàü j¤ànado viùõurj¤àninàü mokùada÷ca saþ / ànandada÷ca muktànàü sa evaiko janàrdanaþ // MAnuv_1,1.15 // ityukterbandhamithyàtvaü naiva muktirapekùate / mithyàtvamapi bandhasya na pratyakùavirodhataþ // MAnuv_1,1.16 // mithyàtvaü yadi duþkhàdestadvàkyàgrato bhavet / mithyàyàþ sàdhakatvaü ca na siddhaü prativàdinaþ // MAnuv_1,1.17 // tacca mithyàpramàõena satà và sàdhyate tvayà / satà ced dvaitasiddhiþ syànna siddhaü cànyasàdhanam // MAnuv_1,1.18 // sàdhakatvaü satastena sàkùiõà siddhimicchatà / svãkçtaü hyavi÷eùasya sàdhyà sàdhakatà punaþ // MAnuv_1,1.19 // taccàvi÷eùamànena sàdhyamityanavasthitiþ / anaïgãkurvatàü vi÷vasatyatàü tanna vàdità // MAnuv_1,1.20 // tasmàd vyavahçtiþ sarvà satyetyeva vyavasthità / vyàvahàrikametasmàt satyamityeva càgatam // MAnuv_1,1.21 // vyavahàrasata÷càpi sàdhakatvaü tu pårvavat / sattraividhyaü ca mànena siddhayet keneti pçcchyate // MAnuv_1,1.22 // tasyàpyuktaprakàreõa naiva siddhiþ katha¤cana / vailakùaõyaü sadasatorapyetena niùidhyate // MAnuv_1,1.23 // vailakùaõyaü sata÷càpi svayaü sadbhedavàdinaþ / asata÷càpi vi÷vasya tenàniùyaü kathaü bhavet // MAnuv_1,1.24 // yadyucyate 'pi sarvasmàditi sadbhedasaüsthitiþ / sanmàtratvaü brahmaõo 'pi tasmàt tadapi no bhavet // MAnuv_1,1.25 // j¤ànabàdhyatvamapi tu na siddhaü prativàdinaþ / vij¤àtasyànyathà samyag vij¤ànaü hyeva tanmatam // MAnuv_1,1.26 // asadvilakùaõaj¤aptyai j¤àtavyamasadeva hi / tasmàdasatpratãti÷ca kathaü tena nivàryate // MAnuv_1,1.27 // anyathàtvamasat tasmàd bhràntàveva pratãyate / sattvasyàsata evaü hi svãkàryaiva pratãtatà // MAnuv_1,1.28 // tasyànirvacanãyatve syàdeva hyanavasthitiþ / nirvi÷eùe svayaü bhàte kimaj¤ànàvçtaü bhavetaþ // MAnuv_1,1.29 // mithyàvi÷eùo 'pyaj¤ànasiddhimeva hyapekùate / nacàavaraõamaj¤ànamasatye tena ceùyate // MAnuv_1,1.30 // aprakà÷asvaråpatvàjjaóe 'j¤ànaü na manyate / aj¤ànàbhàvataþ ÷àstraü sarvaü vyarthãbhaviùyati // MAnuv_1,1.31 // aj¤ànasya ca mithyàtvamaj¤ànàditi kalpane / anavasthitistathàca syàdanyonyà÷rayatàthavà // MAnuv_1,1.32 // svabhàvàj¤ànavàdasya nirdoùatvànna tad bhavet / avidyàdurghañatvaü cet syàdàtmàpi hi tàdç÷aþ // MAnuv_1,1.33 // ato 'dhikàriviùayaphalayogàdivarjitam / anantadoùaduùñaü ca heyaü màyàmataü ÷ubhaiþ // MAnuv_1,1.34 // satyatvàt tena duþkhàdeþ pratyakùeõa virodhataþ / na brahmatàü vaded vedo jãvasya hi katha¤cana // MAnuv_1,1.35 // yajamànaprastaratvaü yathà nàrthaþ ÷ruterbhavet / brahmatvamapi jãvasya pratyakùasyàvi÷eùataþ // MAnuv_1,1.36 // sàrvaj¤yàdiguõaü jãvàd bhinnaü j¤àpayati ÷rutiþ / ã÷aü tàmupajãvyaiva vartate hyaikyavàdinã // MAnuv_1,1.37 // upajãvyavirodhena nàsyàstanmànatà bhavet / svàtantrye ca vi÷iùñatve sthànamattyaikyayorapi // MAnuv_1,1.38 // sàdç÷ye caikyavàk samyak sàvakà÷à yatheùyataþ / avakà÷ojkhità bheda÷rutirnàtibalà katham // MAnuv_1,1.39 // aj¤ànàsambhavàdeva mithyàbhedo niràkçtaþ / ato yathàrthabandhasya vinà viùõuprasàdataþ // MAnuv_1,1.40 // anivçttestadarthaü hi jij¤àsàtra vidhãyate / yathà dçùñayà prasannaþ san ràjà bandhàpanodakçt // MAnuv_1,1.41 // evaü dçùñaþ sa bhagavàn kuryàd bandhavibhedanam / kàryatà ca na kàcit syàdiùñasàdhanatàü vinà // MAnuv_1,1.42 // kàryaü na hi kriyàvyàpyaü niùiddhasya samatvataþ / na bhaviùyatkriyà kàryaü srakùyatã÷a iti hyapi // MAnuv_1,1.43 // kàryaü syànnaiva càkartuma÷akyaü kàryamiùyate / sàmyàdeva niùiddhasya tadiùñaü sàdhanaü tathà // MAnuv_1,1.44 // kàryaü sàdhanamiùñasya bhagavàniùñadevatà / mukhyeùyaü và sumanasàü preyastaditi ca ÷rutiþ // MAnuv_1,1.45 // pràõabuddhimanaþkhàtmadehàpatyadhanàdayaþ / yatsamparkàt priyà àsaüstataþ ko nvaparaþ priyaþ // MAnuv_1,1.46 // ityàdivàkyairàkàïkùàsannidhiryogyatà yataþ / asminneva samastasyetãùye vyutpattiriùyate // MAnuv_1,1.47 // attyapåpàüstava bhràtetyàdàvàvàpato 'pi ca / udvàpàd vartamànatvàdàkàïkùàdibalàdapi // MAnuv_1,1.48 // bàlo vyutpattimapyeti nànayetyàdivàkyataþ / ànãyamànadçùñayaiva vyutpatteþ sambhave sati // MAnuv_1,1.49 // eùyadànayanàyàyaü kuta eva pratãkùate / vyutpanno vartamàne tu kriyà÷abde bhaviùyati // MAnuv_1,1.50 // punardçùñyaiva ÷abda÷rut pa÷càt vyutpattimeùyati / vartamànamatãtaü ca bhaviùyaditi ca kramàt // MAnuv_1,1.51 // àkàïkùàdiyutaü yasmàd vidhervyutpàdanaü kutaþ / dçùñyà j¤àtapadàrthasya padàkàïkùà bhaviùyati // MAnuv_1,1.52 // vyutpattiþ prathamà tasmàd vatarmàne gate tataþ / iùñamàkàïkùate sarvo na pravçttimapekùate // MAnuv_1,1.53 // aparokùaü parokùaü và j¤ànamiùñasya sàdhanam / kvàpi ceùyà tadarthà syàdattirhi rasavittaye // MAnuv_1,1.54 // vàkyàrthaj¤ànamàtreõa kvacidiùñaü bhavedapi / na ca srukasruvavahnayàdàvatàtparyaü ÷ruterbhavet // MAnuv_1,1.55 // yatki¤citkaraõarasyàpi yaj¤ataivànyathà bhavet / tasmàdupàsanàrthaü ca svàrthe tàtparyavad bhavet // MAnuv_1,1.56 // iti ÷abdonnaye 'gnàvityunnãte smçtirbhavet / iti÷abdavyapetàni hyapi santi vacàüsyalam // MAnuv_1,1.57 // àtmànamevetyàdãni yoge 'gnàvapi tat samam / ekavàkyatvayoge tu vedasyàpi hya÷eùataþ // MAnuv_1,1.58 // vàkyabhedo na yuktaþ syàd yoga÷ca syànmahàphale / iti bråyàditi vaco gatamagnau samãpagam // MAnuv_1,1.59 // kalpanàgauravaü cet syàt pçthak tàtparyasambhave / kalpanàgauravàdeva padàrthà na syureva hi // MAnuv_1,1.60 // pramàõàvagatatvaü cet tàtparyàõa÷aü tathaiva hi / tasmàt padàrthe vàkyàrthe tàtparyamubhayatra ca // MAnuv_1,1.61 // pçthageva ca vàkyatvaü pçthaganvayato bhavet / avàntaratvàd vàkyànàü vàkyabhedo na dåùaõam // MAnuv_1,1.62 // aïgãkçtatvàdapi taiþ padàrthànàü pçthak pçthak / kriyàpadenànvayasya vàkyabhedàddhi dåùaõam // MAnuv_1,1.63 // pratyakùàdivirodhe 'to gauõàrthasyàpi sambhavàt / atàtparyaü padàrthe 'pi na kalpyamavirodhataþ // MAnuv_1,1.64 // ato j¤ànaphalànyeva karmàõi j¤ànameva hi / mukhyaprasàdadaü viùõorjij¤àsàyà÷ca tad bhavet // MAnuv_1,1.65 // kartavyà tena jij¤àsà ÷rutipràmàõyayogataþ / pratyakùavacca pràmàõyaü svata evàgamasya hi // MAnuv_1,1.66 // anavasthànyathà hi syàdapràmàõyaü tathànyataþ / mithyàj¤aptipralambhàdestena vedavirodhi yat // MAnuv_1,1.67 // na mànamapi vedànàmaïgãkàryà hi nityatà / na hi dharmàdisiddhiþ syànnityavàkyaü vinà kvacit // MAnuv_1,1.68 // avipralambhastajj¤ànaü tatkçtatvàdayo 'pi ca / kalpyà gauravadoùeõa puüvàkyaü j¤àpakaü na tat // MAnuv_1,1.69 // pratyakùaþ kasyacid dharmo vastutvàditi codite / na buddho dharmadar÷ã syàt puüstvàdityanumàhatiþ // MAnuv_1,1.70 // adharmavàdino vàkyamaprayojanameva hi / dharmàbhàvo 'pi no tena pratyakùàvagato bhavet // MAnuv_1,1.71 // ataþ saü÷ayasampattau vàkyaü pratyakùavat pramà / ÷akti÷caivànvite svàrthe ÷abdànàmanubhåyate // MAnuv_1,1.72 // ato 'nvitàbhidhàyitvaü gauravaü kalpane 'nyathà / nacà÷akyàbhidhàyitvaü pravçtti÷ca dvidhànyathà // MAnuv_1,1.73 // etat sarvaü tarka÷àstre brahmatarke hi vistaràt / uktaü vidyàpçthaktavàttu saïkùepeõàtra såcitam // MAnuv_1,1.74 // pramàõanyàyasacchikùà kriyate tarka÷àstrataþ / mànanyàyaistu tatsiddhaimãmàüsà meya÷odhanam // MAnuv_1,1.75 // brahmatarkaü ca bhagavàn sa eva kçtavàn prabhuþ / pa¤cà÷atkoñivistàrànnàràyaõatanau kçtàt // MAnuv_1,1.76 // uddhçtya pa¤casàhasraü kçtavàn bàdaràyaõaþ / atastadarthaü saïkùepàdata ityabhyasåcayat // MAnuv_1,1.77 // yato 'nubhavataþ sarvaü siddhametadato 'pi ca / devai÷ca durgamàrtheùu vyàpçto nàtivistçtim // MAnuv_1,1.78 // cakàraità hyavaj¤eyà yuktayaþ pratipakùagàþ / pratyakùekùàkùamaþ pakùaü kamevàtràbhivãkùate // MAnuv_1,1.79 // tasmàdakùamapakùatvànmokùa÷àstre 'bhyupekùitaþ / svayaü bhagavatà viùõurbrahmetyetat puroditam // MAnuv_1,1.80 // sa viùõuràha hãyante deva÷àstrasya tena hi / àdyantaü deva÷àstrasya svayaü bhagavatà kçtam // MAnuv_1,1.81 // madhyaü tadàj¤ayà paila÷eùàbhyàü kçtama¤jasà / atastatraiva viùõutvasiddherbrahmetyasåcayat // MAnuv_1,1.82 // doùàracchidra÷abdànàü paryàyatvaü yatastataþ / guõà nàrà iti j¤eyastadvàn nàràyaõaþ smçtaþ // MAnuv_1,1.83 // brahma÷abdo 'pi hi guõapårtimeva vadatyayam / ato nàràyaõasyaiva jij¤àsàtra vidhãyate // MAnuv_1,1.84 // siddhatvàd brahma÷abdasya viùõau spaùñatayà ÷rutau / ambhasyapàra ityukto nàràyaõapaderitaþ // MAnuv_1,1.85 // àpo nàrà iti hyàha sa evàpsvantarãritaþ / kàmato vidhirudràdipadadàtçyà svayaü ÷riyà // MAnuv_1,1.86 // yonitvenàtmano viùõostiùñhantãtyuditasya ca / yasmin devà adhãtyuktavà samudraü sthànameva ca // MAnuv_1,1.87 // nàma càkùaramityeva çca ityuditaü tu yat / yataþ prasåtetyuktavà ca tadeva brahma càbravãt // MAnuv_1,1.88 // antaþsamudragaü vi÷vaprasåteþ kàraõañha tu yat / såktopaniùadàdyuktaü janmàdyasyeti lakùyate // MAnuv_1,1.89 // sçùñiþ sthiti÷ca saühàro niyatirj¤ànamàvçtiþ / bandhamokùàvapi hyàsu ÷rutiùåktà hareþ sadà // MAnuv_1,1.90 // yaü nàmàni vi÷antyaddhà yo devànàmiti hyapi / ÷ruternàmàni sarvàõi viùõoreva yatastataþ // MAnuv_1,1.91 // ato na mukhyato nàma tadanyasya hi kasyacit / guõàþ ÷rutà iti hyasmànna doùo 'rthaþ ÷ruterbhavet // MAnuv_1,1.92 // prãtyà mokùaparatvàcca tàtparyaü naiva dåùaõe / sarveùàmapi vàkyànàü mahàtàtparyamatra hi // MAnuv_1,1.93 // tadvirodhe na mànatvaü phalaü muktirhi vàkyataþ / na puràõàdimànatvaü viruddhàrthe ÷ruterbhavet // MAnuv_1,1.94 // dar÷anàntaramålatvànmohàrthaü càj¤ayà hareþ / na sarvanàmatànyeùàü ÷rutàvuktà hi kutracit // MAnuv_1,1.95 // adoùavacanàccaiva niyamena hareþ ÷rutau / aj¤ànaü pàratantryaü ca praëaye 'bhàva eva ca // MAnuv_1,1.96 // a÷akti÷coditànyeùàü sarveùàmapi ca ÷rutau / janmàdyasyeti tenaitad viùõoreva svalakùaõam // MAnuv_1,1.97 // asyodbhavàdihetutvaü sàkùàdeva svalakùaõam / kçùõaddhayànacchalenaiva svayaü bhàgavate 'bravãt // MAnuv_1,1.98 // ato jãvaikyamapi sa niràcakre jagadguruþ / na hi janmàdihetutvaü jãvasya jagato bhavet // MAnuv_1,1.99 // hitàkriyàdidoùaü ca vakùyatyeva svayaü prabhuþ / nirguõatvaü ca tenaiva niùiddhaü prabhuõà svayam // MAnuv_1,1.100 // bhedenaiva tu mukhyàrthasambhave lakùaõà kutaþ / kathaü nityaguõasyàsya syàdaikyaü guõahànataþ // MAnuv_1,1.101 // sadaiva guõavattve 'sya bhinnaü syànnirguõaü sadà / na ca mithyàguõatvaü syàdanirvàcyasya dåùaõàt // MAnuv_1,1.102 // nirguõatvaü tadà ca syàdàsuratvaü nacànyathà / lakùyalakùaõayorbhedo 'bhedo và yadi vobhayam // MAnuv_1,1.103 // iti pçùñe tadaikyasya gatireva na vidyate / aikyàbhede na ÷àstreõa j¤eyaü tat svaprakà÷ataþ // MAnuv_1,1.104 // bhede mithyàtvato bhedasatyatvaü syàd balàdapi / bhedàbhedau yadi tadà syàdeva hyanavasthitiþ // MAnuv_1,1.105 // svanirvàhakatà cet syàd bàhyaü bàhakamityapi / paryàyo bhedavàn và syàdanavasthobhayatra ca // MAnuv_1,1.106 // satyaj¤ànàdike 'pyeva na vyàvçttyà prayojanam / vyàvçttasyàvi÷eùatve tadakhaõóaü ca khaõóitam / nirvi÷eùatvametena måko 'hamitivad bhavet // MAnuv_1,1.107 // abhinne 'pi vi÷eùo 'yaü balàdàpatati hyataþ / vi÷eùatadvato÷caiva svanirvàhakatà bhavet // MAnuv_1,1.108 // bhedahãne tvaparyàya÷abdàntaraniyàmakaþ / vi÷eùo nàma kathitaþ so 'sti vastuùva÷eùataþ // MAnuv_1,1.109 // vi÷eùàste 'pyanantà÷ca parasparavi÷eùiõaþ / svanirvàhakatàyuktàþ santi vastuùva÷eùataþ // MAnuv_1,1.110 // ato 'nantaguõaü brahma nirbhedamapi bhaõyate / evaü dharmàniti ÷rutyà tadabhedo 'pyudãryate // MAnuv_1,1.111 // ÷aivàdyàgamasampràptadçùñagena phalena tu / tadvàkyopamayànyacca pramàõatve 'numãyate // MAnuv_1,1.112 // ã÷avàkyatvata iti cet tadgavyabhicàriõà / apràmàõyànumà ca syànna pçthak cànume÷vare // MAnuv_1,1.113 // puüstvahetubalàdeva pårvoktenaiva vartmanà / ÷àstrayonitvametena kàraõasya balàd bhavet // MAnuv_1,1.114 // nàvedavinna tarkeõa matirityàdivàkyataþ / tarko j¤àpayituü ÷akto ne÷itàraü katha¤cana // MAnuv_1,1.115 // vanakçttvàdiråpeõa pakùabhåtasya ce÷ituþ / ki¤cijj¤ànaü hi puüstvena ÷akyaü sàdhayituü sukham // MAnuv_1,1.116 // vçkùakçnnàkhilaü vçkùaü vetti puüstvàddhi caitravat / ityàdyanumayà spardhi nànumànaü pare÷ituþ / ÷aktaü vij¤àpane càtiprasaïgo 'numayedç÷à // MAnuv_1,1.117 // vastutvàt turagaþ ÷çïgã puùpavat khaü sutairyutà / citriõã ca rasaþ ùaùñho rasatvàt sottaro bhavet / upakramàdiliïgebhyo nànyàsyàdanumà tataþ // MAnuv_1,1.118 // ta evànvayanàmànastaiþ samyak pravicàrite / mukhyàrtho bhagavàn viùõuþ sarva÷àstrasya nàparaþ // MAnuv_1,1.119 // ãkùaõãyatvato viùõurvàcya eva nacànyathà / lakùyatvaü kvàpi dçùñaü hi kiü tadityanavasthitiþ // MAnuv_1,1.120 // màdhuryàdivi÷eùà÷ca tacchabdairuditàþ sadà / vàkyàrtho 'pi hi vàkyàrtha÷abdenaivodito bhavet // MAnuv_1,1.121 // nàvàcyaü tena ki¤cit syàd yata ityàdikairvadan / avàcyatvaü kathaü bråyànmåko 'hamitivat sudhãþ // MAnuv_1,1.122 // yena lakùyamiti proktaü lakùya÷abdena so 'vadat / ekasyàpi hi ÷abdasya gauõàrthasvãkçtau satàm // MAnuv_1,1.123 // mahatã jàyate lajjà yatra tatràkhilà ravàþ / amukhyàrthà iti vadan yastanmàrgànuvartinàm / kathaü na jàyate lajjà vaktuü ÷àbdatvamàtmanaþ // MAnuv_1,1.124 // àtmabrahmàdayaþ ÷abdàþ sàkùàt pårõàbhidhàyinaþ / janmàdikàraõaü brahma lakùitaü ca yadà tadà // MAnuv_1,1.125 // vandhyàputropamaü màyà÷abalaü vàcyamityapi / kalpayitvà vinà mànaü lakùyaü ÷uddhaü vadan padaiþ // MAnuv_1,1.126 // àtma÷abdoditasyaiva j¤ànaü muktàvasàdhanam / àha ÷rutaparityàgaþ syàccàsyà÷rutakalpanam // MAnuv_1,1.127 // syàt sarvatra ca yatraikamapi loko jugupsate / niyamenobhayaü syàddhi yasya svaparayormate // MAnuv_1,1.128 // alaïkçtaþ sadaivàyaü durghañaireva bhåùaõaiþ / andhantamo nityuduþkhaü tasya syàd vasanadvayam // MAnuv_1,1.129 // anandà nàma te lokà andhena tamasà'vçtàþ / tàüste pretyàbhigacchantyavidvàüso budho janàþ // MAnuv_1,1.130 // asuryà nàma te lokà andhena tamasà'vçtàþ / tàüste pretyàbhigacchanti ye kecàtmahano janàþ // MAnuv_1,1.131 // ityàdi÷rutayo mànaü ÷ata÷o 'tra samantataþ / heyatvàvacanàccaiva nàtmà gauõaþ ÷rutau ÷rutaþ // MAnuv_1,1.132 // tamevaikaü jànathànyà vàco mu¤catha ceti ha / ukta àtmà kathaü gauõo heyapakùe hyasau ÷rutaþ // MAnuv_1,1.133 // parivàratayà gràhyà api heyàþ pradhànataþ / pårõasya pårõamàdàya pårõamevàva÷iùyate // MAnuv_1,1.134 // iti svasyaiva pårõasya pårõe 'pyaya udàhçtaþ / kathaü màyàvyavacchinnaþ pårõo mukhyatayà bhavet // MAnuv_1,1.135 // padaü ca nirguõa iti kathaü gauõaü vadiùyati / guõàbhàvopalakùyaü cet padaü tadapi vàcakam // MAnuv_1,1.136 // ato 'navasthitimukhasarvadoùamahàspadam / kathametanmataü sadbhiràdriyeta vicakùaõaiþ // MAnuv_1,1.137 // na ca sàïkhayaniràkçtyai såtràõyetànyacãkëpat / bhagavàn nahya÷abdatvaü pradhàne 'ïgãkarotyasau // MAnuv_1,1.138 // samanvaye pratij¤àte ÷abdagocarataiva hi / prathamapratipàdyà syàt tadabhàve kuto 'nvayaþ // MAnuv_1,1.139 // kathaü ca lakùaõàvàdã bråyàd brahmasamanvayam / yo 'sau ÷abdasya mukhyàrthastatraiva syàt samanvayaþ // MAnuv_1,1.140 // janmàdikàraõe sàkùàdàha devaþ samanvayam / uktaü tadeva jij¤àsyaü kvàvakà÷o 'tra nirguõe // MAnuv_1,1.141 // katha¤càsambhavastasya mukhyàrthasya niràkçtau / mànena kena vij¤eyamavàcyàj¤eyanirguõam // MAnuv_1,1.142 // ameyaü cenna ÷àstrasya tatra vçttiþ katha¤cana / tasmàcchàstreõa jij¤àsyamasmadãyaü guõàrõavam // MAnuv_1,1.143 // vàsudevàkhyamadvandvaü paraü brahmàkhilottamam / vij¤eyavàcyalakùyatvapårvà÷eùavi÷eùataþ // MAnuv_1,1.144 // nirgataü manaso vàco yadi tat syàdagocaram / astu tanmà vaded vàdã nacàsmacchàstragaü tu tat // MAnuv_1,1.145 // avàcyaü vàcyamityuktavà kimityunmattavanmçùà / asmacchàstrasya cauryàya yatate svoktidåùakaþ // MAnuv_1,1.146 // janmàdikàraõaü yattat sàkùànnàràyaõàbhidham / vadantu ÷rutayo brahma ÷àstraü caitat tadarthataþ // MAnuv_1,1.147 // svaprakà÷atvamapi tu yairj¤ànasya nivàritam / kathaü sarvaj¤atà tasya svaj¤ànàdhigamaü vinà // MAnuv_1,1.148// pravçttamastvavàcyaü te maiva bråyàþ katha¤cana / sarva÷abdairavàcyaü taduktavà tadviùayaü punaþ // MAnuv_1,1.149 // vayaü tvàü ÷rutiyuktibhyàü baddhvàsmacchàstrama¤jasà / vicàrayàmaþ ÷rutibhiryuktibhi÷caiva sàdaram // MAnuv_1,1.150 // adbhutatvàdavàcyaü tadatarkyàj¤eyameva ca / anantaguõapårõatvàdityåde paiïginàü ÷rutiþ / avàcyamiti loke 'pi vaktayà÷càryatamaü bhuvi // MAnuv_1,1.151 // evaü ÷àstràvagamyatve vibhàgena samanvayam / ànandamaya ityàdinàdhyàyena vadatyajaþ // MAnuv_1,1.152 // tatrànyatra prasiddhànàü viùõàveva samanvayam / ÷abdànàü prathame pàde guõisàmànyavàcinàm // MAnuv_1,1.153 // guõavàcinàü ca prathamamàha devaþ samanvayam / samudra÷àyinaü sarvaprasåtiprasavaü ÷rutiþ // MAnuv_1,1.154 // tadeva brahma paramamiti sàvadhçtirjagau / yato 'to brahma÷abdasya tatraiva niyatatvataþ // MAnuv_1,1.155 // yo 'nnaü brahmetyàdiråpàdabhyàsàt taittirãyake / anyàsu caitadråpàsu ÷àkhàsvapi sahasra÷aþ // MAnuv_1,1.156 // ànandamaya ityàdyaiþ ÷abdairvàcyo hariþ svayam / upalakùaõatvaü ÷abdànàmànandamayapårviõàm // MAnuv_1,1.157 // såtrasyàlpàkùaratvena sarva÷àkhàvinirõaye / puna÷ca pràpakàddhetostatràdhikaraõàntaram // MAnuv_1,1.158 // sarve vedà àmananti yat padaü tviti hi ÷rutiþ / ànandamayaråpe tu brahmaõaþ pucchatoktitaþ // MAnuv_1,1.159 // samastàbrahmatàpràpterànandamayanàma hi / brahma÷abdasya càbhyàsàt pa¤caråpàdiùu sphuñam // MAnuv_1,1.160 // brahmatàvayave 'pi syàt tathàvayavini svataþ / yathaiva kçùõake÷asya kçùõasya brahmatàkhilà // MAnuv_1,1.161 // dar÷ità caiva pàrthàya niþsãmàþ ÷aktayo 'sya hi / çtaü satyaü paraü brahma puruùaü kçùõapiïgalam // MAnuv_1,1.162 // viùõvàkhyamuktamanyatra hyårdhvaretaü ca tat prati / viråpàkùàkhyamavaraü brahmoktaü tadvrate sthitam // MAnuv_1,1.163 // samànàdhikçtatvaü ceduttaraü nãlalohitam / kçùõapiïgalaråpeõa punaruktaü bhaviùyati // MAnuv_1,1.164 // brahmàdhipatirityatra tàpanãya÷rutau puraþ / svaritabrahma÷abdàntaü bahuvrãhitvameùyati // MAnuv_1,1.165 // svàhendra÷atruvardhasva yad bahuvrãhitàmagàt / mahàvyàkaraõe såtramiti svaravinirõaye // MAnuv_1,1.166 // pårvàntasvarite puüsorbahuvrãhitvameùyati / mahàvyàkaraõe såtramiti svaravinirõaye // MAnuv_1,1.167 // çtaü satyaü paraü brahmetyàdyudde÷yadvitãyakà / vibhaktirårdhvaretàdiþ prathamà rudragocarà // MAnuv_1,1.168 // tasmàd viùõuü paraü brahma prati rudro vrate sthitaþ / årdhvaretà iti hyeva ÷rutyartho 'vasito bhavet // MAnuv_1,1.169 // çtaü satyaü paraü brahma prati viùõuü sadà÷ivaþ / årdhvaretà dhyàyati ha ÷aïkaro nãlalohitaþ // MAnuv_1,1.170 // ityarthametamevàha nãlagrãva÷rutiþ parà / àrtharvaõã paraü brahma tasmàdeko hariþ ÷rutau // MAnuv_1,1.171 // tadevartamiti pràha kathamevànyathà ÷rutiþ / avadhàrayantã tasyaiva hyçtatvàdikama¤jasà // MAnuv_1,1.172 // eko nàràyaõa àsãnna brahmà na ca ÷aïkaraþ / vàsudevo 'gra evàsãnna brahmà na ca ÷aïkaraþ // MAnuv_1,1.173 // nendrasåryau na ca guho na somo na vinàyakaþ / ityàdivàkyato viùõorutpattiravatàragà // MAnuv_1,1.174 // mukhyaü brahma haristasmàt prastàvaþ paramityapi / mukhyabrahmagrahe yukte nàmukhyaü yujyate kvacit // MAnuv_1,1.175 // asambhave hi mukhyasya gauõàrthàïgãkçtirbhavet / pràcuryàrthà÷ca mayañaþ sarve 'tra pratipàditàþ // MAnuv_1,1.176 // bhogyatvamatra càdyatvamupajãvyatayà hareþ / mahàbhoktà mahàbhogya ityartho 'nnamaye bhavet // MAnuv_1,1.177 // mahàpràõo mahàbodho mahàvij¤ànavànapi / vi÷eùasàmànyatayà vij¤ànaü mana ityapi // MAnuv_1,1.178 // ekasya j¤ànaråpasya hareruktirvibhàgataþ / abhede 'pi vi÷eùeõaivànya ityudito hariþ // MAnuv_1,1.179 // bheda÷abdà vi÷eùaü tu haràvanyatra bhinnatvàt / bråyurharerjãvajaóairapi bhedaü hi mukhyataþ // MAnuv_1,1.180 // brahmatarkavaco 'pyevamata ekaþ sa pa¤cadhà / ukto 'nnamaya ityàdi bhçgo÷caitad vadiùyati // MAnuv_1,1.181 // pràpyatvena mayañprokterna tatràpyanyaducyate / pracurànnàdirevàto hyannamannamayetyapi // MAnuv_1,1.182 // ucyate hyavi÷eùeõa nànyat ki¤cidihocyate / mahànandatva evàsya hetuþ ko 'nyàditi sphuñam // MAnuv_1,1.183 // uktaþ ÷rutyantare yasmàt sukhaü labdhvà karotyayam / karoti nàsukhã bhåmà sukhaü nàlpe sukhaü bhavet // MAnuv_1,1.184 // ityuktaü yat pravçtti÷ca nçttagànàdikà sukhàt / duþkhàd rodàdikà caiva sarvakartçtvato 'sya ca // MAnuv_1,1.185 // sarva÷akter na duþkhaü syàdataþ kevalalãlayà / pravartako na cedeùa pràõyàdanyàcca kaþ pumàn // MAnuv_1,1.186 // brahmavit paramàpnotãti yat prathamasåcitam / tadeva mantravarõena satyaü j¤ànamanantavat // MAnuv_1,1.187 // lakùitaü tatra satyatvaü sçùñayànnapràõayorapi / uktaü j¤ànaü tu manasà vij¤ànenàpyudãritam // MAnuv_1,1.188 // anantatvaü tathà'nandamayavàcàpyudàhçtam / sadbhàvaü yàpayed yasmàt satyaü tat tena kathyate // MAnuv_1,1.189 // iti sçùñiriha proktà jagatsadbhàvayàpakam / brahmeti sthàpanàyaiva sattvaü jãvanameva ca // MAnuv_1,1.190 // vi÷ãrõatà ca sattvaü syàt sannamityàhureva yat / ato 'dyatàttçtànnatvaü satya÷abdàrtha eva hi // MAnuv_1,1.191 // pràõaü devà anupràõanti manuùyàþ pa÷ava÷ca ye / àyuþ pràõo hi bhåtànàmiti yad gatijãvane // MAnuv_1,1.192 // ukte saditidhàtvartho gati÷càto hi satyatà / pràõatvamavabodhàrtho manudhàtuþ prakãrtitaþ // MAnuv_1,1.193 // nàlpe sukhamiti proktayaivànandamayatoktitaþ / anantatvaü sunirõãtaü pårõànando hi nàlpake // MAnuv_1,1.194 // ato hi mantravarõoktavistçtistu samastayà / kriyate parayà yasmàditaro 'tra na kathyate // MAnuv_1,1.195 // puruùaü vetti yo mucyennànyaþ panthà hi vidyate / iti ÷ruteranyavedã kathaü muktiü prayàsyati // MAnuv_1,1.196 // puruùaþ para àtmàjo brahma nàràyaõaþ prabhuþ / mahànànanda ud viùõurbharga oma itãryate // MAnuv_1,1.197 // svayaü nàràyaõo devo nànyasyaitàni kasyacit / tasmàdomityudàhçtya yaj¤adànàdi kurvate // MAnuv_1,1.198 // såktena pauruùeõainaü yajantyadhyàtmakovidàþ / iti paiïgi÷rutistena nànyaj¤ànàd vimucyate // MAnuv_1,1.199 // brahma÷abdodite tasminnàtma÷abdaü prayujya ca / tasmàdàkà÷asçùñiü ca provàcàtra catuvirdhàm // MAnuv_1,1.200 // bhåtaü bhåtàbhimànã ca taddeho 'ntarniyàmakaþ / hari÷càkà÷a÷abdokto mukhyato harireva ca // MAnuv_1,1.201 // à samantàt kà÷ate yadàkà÷o mukhyato hariþ / balaj¤ànasvaråpatvàd vàyuragniragaü nayan // MAnuv_1,1.202 // àpa àpàlanàccaiva pçthivã prathito yataþ / uùyànàmà÷rayatvena sa evoùadhinàmakaþ // MAnuv_1,1.203 // oùadhãùu sthito viùõuþ kùudhitairà÷rito bhavet / puri ÷ete yataþ so 'tha puruùa÷ceti gãyate // MAnuv_1,1.204 // kriyàpravartakatvena pràdurbhàvo harerjaniþ / àkà÷àdiùu nànyàsti hyabhimàno 'bhimàninaþ // MAnuv_1,1.205 // abhimàni÷arãrasya sàkùàd bhåtasya codbhavaþ / evaü dehàdiparyantamàgataü harimeva tu // MAnuv_1,1.206 // paràmç÷ati tasyaiva pa¤caråpatvavittaye / tyaktavà bhåtàdikaü sarvaü sa và eùa iti ÷rutiþ // MAnuv_1,1.207 // sa ityàtmapadoddiùña eùa jãva÷arãragaþ / sàrànnamaya evàyaü na lokànnamayaþ prabhuþ // MAnuv_1,1.208 // iti taü rasa÷abdena vi÷inaùñi ÷arãragam / idamityeva nirde÷o vastrapràvçtavad vibhoþ // MAnuv_1,1.209 // ÷ira àderbhavejjãva÷ira àdau vyavasthiteþ / taü viditvàsya muktiþ syànnànyaj¤ànàt katha¤cana // MAnuv_1,1.210 // àditye puruùe càyamiti bhedopade÷ataþ / nàsyàbhedo 'sti jãvena nànumà kàmacàriõã // MAnuv_1,1.211 // vimatàni ÷arãràõi madbhogàyatanàni yat / ÷arãràõãtyàdikà tu tattvaj¤àne hyapekùyate // MAnuv_1,1.212 // pratyakùàdiviruddhatvàdakùàgamabhayojkhità / anumà kàmavçttà hi kutra nàvasaraü vrajet // MAnuv_1,1.213 // jaóa àtmaiva vastutvàt prameyatvàjjaóaü citiþ / ghana àkà÷a ityàdyà vàryante kena hetunà // MAnuv_1,1.214 // na jãvabhedasåtràõàü ÷aïkayàtra punaruktatà / vàkyàntaradyotakatvàt pçthagityatra pårõatà / yogamannamayàdyairyat phalatvenàsya ÷aüsati / sthànadvaye 'pyataþ ko÷à eta ityatisàhasam // MAnuv_1,1.215 // upasaïkramaõaü caiva dvitãyodde÷itaü prati / atikramaü vadantaü tamupa÷abdo nivàrayet // MAnuv_1,1.216 // a÷rutasyàti÷abdasya sthànaü dadyàt kathaü punaþ / ÷rutà÷rutaparityàgakalpane vigatahriyàm // MAnuv_1,1.217 // mçtàveva parityàgaþ kçto hyannamayasya ca / ye 'nnaü brahmetyàdyupàsàü sàmànàdhikaraõyataþ // MAnuv_1,1.218 // uktavà pa¤casvaråpàõàü punastatpràptivàdinã / sthànadvayagatà vedavàõã tadapalàpinàm // MAnuv_1,1.219 // tamaso 'nyatra saüsthànaü kathameva saheta sà / adhãhi bhagavo brahmetyukto 'nnapràõapårvakam // MAnuv_1,1.220 // àha brahma kathaü tanna dvàraü taditi vàdinaþ / upasattiü kathaü vidyurupasannàya hi tri÷aþ // MAnuv_1,1.221 // vaktavyaü brahma guruõà caturvàramathàpi và / sakçd vetyàgamà bråyuþ sampradàyavido 'pi ca // MAnuv_1,1.222 // tad yatki¤cit kathaü bråyàdupasannàya dikpatiþ / na vaded brahma ca kathaü màyàvã na hi vàriràñ // MAnuv_1,1.223 // caùña ityeva taccakùuþ ÷ravaõàcchrotramucyate / vacanàdeva vàg brahma sçùñisthityàdikàraõam // MAnuv_1,1.224 // tacca vàghåla÷àkhàyàmaùñaråpamudàhçtam / vij¤ànànandasahitaü pçthak sçùñayàdilakùaõaiþ // MAnuv_1,1.225 // àvàpodvàpataùa ÷àkhà yata àhuþ paraü padam / yato bhåtàni jàyanta ityàdyairlakùaõaiþ svayam // MAnuv_1,1.226 // lakùitaü guruõà pa÷càt tapasaivàparokùataþ / dçùñvaikaikaü svaråpaü tu samastoktànudar÷anam // MAnuv_1,1.227 // icchatà'j¤àü guroþ pràpya tapasaivàrokùitam / abrahmetyeva vadatàü ÷rutahànya÷rutagrahau // MAnuv_1,1.228 // sàkùàllakùaõatàü pràptàviti lajjà taduktiùu / samãpe sahabhogasya muktitvenoktito 'sakçt // MAnuv_1,1.229 // bhedo jãve÷ayormithyetyeva mithyà svayaü bhavet / etena mayaña÷caiva dvaividhyenàrthakalpanàt / tadanyeùàü matamapi satsaüsatsu na bhàsate // MAnuv_1,1.230 // ato nàràyaõo devo niþ÷eùaguõavàcakaiþ / guõisàmànyavacanairapi mukhyatayoditaþ // MAnuv_1,1.231 // adhyàtmagai÷ca pràõàdyaistathaiva hyadhibhåtagaiþ / annàdi÷abdairbhagavàneko mukhyatayoditaþ // MAnuv_1,1.232 // janmàdyasyeti såtreõa guõasarvasvasiddhaye / brahmaõo lakùaõaü proktaü ÷àstramålaü yatastataþ // MAnuv_1,1.233 // anvayaþ sarva÷abdànàü guõasarvasvavedakaþ / ÷abdapravçttihetånàü tasmin mukhyasamanvayàt // MAnuv_1,1.234 // anyàrtheùvalpatàhetostannimittatvatastathà / tadvàcakatvaü ÷abdànàü bahulàtiprayogataþ // MAnuv_1,1.235 // råóhamityeva sàdhyaü syàd råóhirhi dvividhà matà / avidvadvidvadàptyaiva mukhyà hi viduùàü tu sà // MAnuv_1,1.236 // vidvadråóhirvaidikà syàt sà yogàdeva labhyate / tasmànmukhyàrthatà viùõoriti kçtvà hçdi prabhuþ // MAnuv_1,1.237 // samanvayaü sàdhayati devànàü tatra ÷aktatàm / à÷aïkaya tatra råóhiü ca tacchabdànàmapi svayam // MAnuv_1,1.238 // samudràntasthitatvàdyaistaddharmairviùõuråóhatàm / sàdhayitvàbhidàü tai÷ca punareva nyavàrayat // MAnuv_1,1.239 // ceùñà hi cetanànàü yà sà bhavet tatprasàdataþ / acetanasvabhàvastu vivaràdiþ kathaü tataþ // MAnuv_1,1.240 // iti ÷aïkànivçttyarthamàkà÷a iti nàma ca / parato 'pivarãyastvapårvàlliïgàddharerbhavet // MAnuv_1,1.241 // iti ÷aïkànivçttyarthamàkà÷a iti nàma ca / parato 'pi varãyastva pårvàlliïgàddharerbhavet // MAnuv_1,1.242 // pràõàdihetutàdçùñeratide÷o hi tàdç÷aþ / liïgaü balavadeva syàt prerako 'syàpi yaddhariþ // MAnuv_1,1.243 // nityatvàdeva ÷abdasya tatsvabhàvaþ kathaü hareþ / kathaü prasiddhabahula÷abdànàmayathàrthatà // MAnuv_1,1.244 // iti cet taddharereva bàhulyàcchrutiliïgayoþ / tàdç÷atvàcca tacchakterbàhulye ÷rutiliïgayoþ // MAnuv_1,1.245 // anyasya mukhyavàcyatvamiti tannàtragasya hi / viùõoreva tu liïgàni pràõasthàni tu sarva÷aþ // MAnuv_1,1.246 // pràõasaüvàdapårvàõi mukhyato jãvagàni ca / abhyàrcacchatavarùàõi pràõavaü÷atvamityapi // MAnuv_1,1.247 // tasmàdanyatragaiþ ÷abdairuktanyàyaiþ samantataþ / eko nàràyaõo devo bhaõyate nàtra saü÷ayaþ // MAnuv_1,1.248 // vàsudevàdiråpeõa caturmårti÷ca sarva÷aþ / athavà pa¤camårtiþ sa prokto 'dhikaraõaü prati // MAnuv_1,1.249 // pratisåtraü pratipadaü pratyakùaramathàpi và / taistairyukti÷rutinyàyavi÷eùairyogyatà yathà // MAnuv_1,1.250 // bçhattantrapramàõena bahvarthamapi saïgrahàt / ucyate narabuddhãnàmapi ki¤cidgrahàrthataþ // MAnuv_1,1.251 // grantho 'yamapi bahvartho bhàùyaü càtyarthavistaram / bahuj¤à eva jànanti vi÷eùaõàrthametayoþ / tasmànmahàguõo viùõurnàmnàyapunaruktitaþ // MAnuv_1,1.252 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàyarviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne prathamàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ || liïgàtmakànàü ÷abdànàü vçttirnàràyaõe pare / cintyate sarvagatvaü tu prathamaü pravicàryate // MAnuv_1,2.1 // tatra tatra sthito viùõustattacchaktiprabodhakaþ / dårato 'pyatiriktaþ sa lãlayà kevalaü prabhuþ // MAnuv_1,2.2 // iti j¤àpayituü karmakartrorutsargato bhidà / abhedo 'pi vi÷eùe syàd balã so 'pyanapoditaþ // MAnuv_1,2.3 // etad bhàvàbhidhaü liïgaü kriyàliïge tataþ param / antaryàmyantara÷ceti kriyàbhàvàkhyamucyate // MAnuv_1,2.4 // adç÷yatvàdyabhàvàkhyaü ÷rutirliïgàdhikà parà / anityatvàt kriyàõàü tu kathameva svaråpatà // MAnuv_1,2.5 // iti cet sa vi÷eùo 'pi kriyà÷aktayàtmanà sthiraþ / ÷aktità vyaktatà ceti vi÷eùo 'pi vi÷eùavàn // MAnuv_1,2.6 // abhinno 'pi kriyàdi÷ca svabhàva iti hi ÷rutiþ / j¤ànaü nityaü kriyà nityà balaü ÷aktiþ paràtmanaþ // MAnuv_1,2.7 // iti paiïgi÷ruti÷càha ÷aktisadbhàva eva tu / kriyàdinityatà j¤eyà tadanyatra tvanityatà // MAnuv_1,2.8 // iti sattattvavacanaü dvitvaü caikasya yujyate / yaþ seturiti caikatvavacanena vi÷eùaõàt // MAnuv_1,2.9 // antaþ sthitvà ramaõakçdantaraþ samudàhçtaþ / ramaõaü càtma÷abdenàdeyaü màtãti cocyate // MAnuv_1,2.10 // vi÷iùñasukhavattvàcca brahmatvaü ca vi÷iùñatà / anyonyaniyati÷ce÷aniyame nànyathà bhavet // MAnuv_1,2.11 // cetanànàü vi÷eùo yaþ svabhàvo 'pã÷varàpirtaþ / anyonyaniyame tasmàdanavasthityasambhavau // MAnuv_1,2.12 // ã÷vara÷cenniyantà ca sa eva prathamàgataþ / kimityapodyate kasmàd vçthàvasthitikalpanà / doùavatyeva tasmàt sà naiva kàryà katha¤cana // MAnuv_1,2.13 // ramaõaü nàtiyatnasya vikùepàdeva yujyate / iti cet sarvaniyamo yasya kasmànna ÷akyate // MAnuv_1,2.14 // àtmanàniyataü vastu pratãpaü hyàtmano bhavet / svàdhãnasattà÷aktayàdi kathamàtmapratãpakam // MAnuv_1,2.15 // guõakriyàdayo bhàvà yadivà syurabhedinaþ / abhedo 'bhàvadharmàõàü brahmaõà yujyate katham // MAnuv_1,2.16 // nàbhàvo bhàva iti ca vi÷eùaþ pràya÷o bhavet / atadbhàvo 'nyatà ceti na vi÷eùo 'sti ka÷cana // MAnuv_1,2.17 // doùàbhàvo guõa iti prasiddho laukikeùvapi / adç÷yatvàdikàüstasmàd guõànàha svayaü prabhuþ // MAnuv_1,2.18 // bhàvàbhàvavirodho 'pi na tu sarvatra vidyate / tadabhàvo hi tadbhàvavirodhã na tato 'paraþ // MAnuv_1,2.19 // pçthaktavàbhàvatadråpàn bhedàüstrãn kalpayanti cet / kalpanàgauravàdyàstu doùàstatra virodhinaþ // MAnuv_1,2.20 // pçthaktavànyatvabhedàstu paryàyeõaiva laukikaiþ / vyavahriyante satataü vaidikairapi sarva÷aþ // MAnuv_1,2.21 // dçùñahàniradçùñasya kalpanetyeva dåùaõam / yadà tadadhiko doùo vidyate ko nu vàdinàm // MAnuv_1,2.22 // bhàvàbhàvasvaråpàstu vi÷eùà eva vastunaþ / abhinnà eva saïgràhyà vyavahàraprasiddhaye // MAnuv_1,2.23 // yathaikaþ samavàyo 'pi bhedàbhedau ca vastuni / aïgãkàryà vi÷eùeõa sthàneùu vyavahartçbhiþ // MAnuv_1,2.24 // akhaõóavàdino' pi syàdvi÷eùo 'nicchato 'pyasau / vyàvçtte nirvi÷eùe tu kiü vyàvartyabahutvataþ // MAnuv_1,2.25 // bahuliïgasamàyuktairbahubhã råóhanàmabhiþ / prasiddhairanyagatvena vàcyaþ sàkùàjjanàrdanaþ // MAnuv_1,2.26 // vai÷vànaràdayaþ ÷abdà api tadvàcinastataþ / tàni liïgàni te ÷abdà api tadgà hi sarva÷aþ / bahulàpyaj¤aråóhistatpraj¤àråóhiü na bàdhate // MAnuv_1,2.27 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne prathamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ || tatrànyatra ca siddhànàü liïganàmnàü punarhariþ / vi÷eùànmukhyato vçttiü svasminnevàtra vaktayajaþ // MAnuv_1,3.1 // viùõàvevàtma÷abdasya råóhatvànna ÷ivàdikàn / ÷rutirvaktyakhile÷atvàd bhåmà viùõuþ sukhàdhikaþ // MAnuv_1,3.2 // ato viruddhavad bhàtamapi vyàkhyàya tattvataþ / yojanãyaü harau vàkyaü viruddhairlakùaõairyutam // MAnuv_1,3.3 // brahmaiva tàni liïgàni tadanyatra tvasantyapi / avirodhena govinde santyasthålàdikàni ca // MAnuv_1,3.4 // anyavastusvabhàvànàü sthaulyàdãnàmapàkçtim / nàràyaõe ÷rutirvakti natu tasyàsvabhàvatàm // MAnuv_1,3.5 // sarvadharmà sarvanàmà sarvakarmà guõàþ ÷rutàþ / doùàþ ÷rutà÷ca netyàdyà pramàõaü ÷rutiratra ca // MAnuv_1,3.6 // liïgaü sàdhàraõaü ÷abdau sthànaü liïgamanugrahaþ / punaþ ÷abdà liïga÷abdau vicàryà dvisthità iha // MAnuv_1,3.7 // bàhulyaü liïga÷abdànàmanukti÷ca viruddhatà / adçùñiranvayàbhàvo viparãta÷rutibhramaþ // MAnuv_1,3.8 // liïgàvakà÷aràhityabhramastàdçg dvayaü tathà / bahutàdçktavamuktasya virodho 'rthàt tathà gatiþ / samastametadityatra pårvapakùeùu yuktayaþ // MAnuv_1,3.9 // tà eva balavantastu gatyantaravivarjitàþ / siddhàntayuktayo j¤eyà dç÷yante tà÷ca sarva÷aþ // MAnuv_1,3.10 // muktopasçpyatà pràõàdàdhikyaü sarvatastathà / vailakùaõyaü svabhàvasya prekùàpårvakriyà tathà // MAnuv_1,3.11 // arasya õyasya ce÷atvaü såryàdyanukçtistathà / vàmanàkhyà sarvakampastacchabdànanyasiddhatà // MAnuv_1,3.12 // anàmaråpatà bhedasyopajãvyapramàõatà / sarvai÷varyàdikàdyàstà vede÷ena pradar÷itàþ // MAnuv_1,3.13 // adhikàra÷ca taddhàniþ prasaïgàdeva cintitau / tatphalàya vidhiþ siddhe copàsàyà niràkçtaþ // MAnuv_1,3.14 // yato jaimininànyàrthamasiddhe 'rthe vidhistathà / vidyàdhiràjasya matamavirodhastayostataþ // MAnuv_1,3.15 // mokùe phalavi÷eùo 'sti na ca sarvaü prakà÷ate / sarvadà tena devànàmapi yuktà hyupàsanà // MAnuv_1,3.16 // nityaü vçddhikùayàpetaü viùõoþ pårõaü tu vedanam / spaùñàtispaùñavi÷adaü brahmaõo '÷eùavastugam // MAnuv_1,3.17 // anyeùàü krama÷o j¤ànaü mitavastugataü sadà / ityàdayo vi÷eùàstu sadà vidyàpaterhçdi // MAnuv_1,3.18 // jaiminyàdyàstu sàmànyavettçtvàt tat tathàvadan / vidye÷amatametasmànnaiva sadbhirviruddhayate // MAnuv_1,3.19 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãbrahmasåtrànuvyàkhyàne prathamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ || duþkhibaddhàvaràdyàstu tadadhãnatvahetutaþ / ÷abdà brahmaõi vartante ràj¤i yadvat paràjayaþ // MAnuv_1,4.1 // svàtantryaü tadgatatvaü ca ÷abdavçtterhi kàraõam / svàtantryaü tatra mukhyaü syàt kuto ràj¤i jayo 'nyathà // MAnuv_1,4.2 // na hi bhçtyasya vijayi÷abdastàvat prayujyate / yàvad ràj¤yanyagatve 'pi svàtantryàbhàsamàtrataþ // MAnuv_1,4.3 // bhçtyabandhàdikaü ràj¤i ràj¤o bandhàdiyogyataþ / kàraõaü saü÷ayasya syàditi naiva prayujyate // MAnuv_1,4.4 // amaïgalatvàcchabdànàü ràj¤à yogàdamaïgale / apriyatvàttu ÷abdasya syàt prayoganivartanam // MAnuv_1,4.5 // guõàstu tàdç÷à yatra prayujyante 'khilà api / påjyeùveva vi÷eùeõa svàtantryaü mukhyakàraõam // MAnuv_1,4.6 // tato doùàtidåratvàt saü÷ayasyàpyasambhavàt / doùàõàü viùõugatvasya pràj¤abuddhivyapekùayà // MAnuv_1,4.7 // svàtantryàrthamabhipretya doùa÷abdà÷ca viùõavi / vàsudeva÷ruti÷càha naiva viùõàvamaïgalam // MAnuv_1,4.8 // maïgalàmaïgale 'nyatra tato nàmaïgalaü vadet / svàtantryàpekùayà viùõau doùo nàmaïgaloktitaþ // MAnuv_1,4.9 // bahubhuktavaü yathà doùo nçùu naiva harau kvacit / evaü duþkhyàdi÷abdà÷ca svàtantryàpekùayoditàþ // MAnuv_1,4.10 // naiva doùà harau tadgabuddhayoktà doùakàriõaþ / tasmàt te doùa÷abdà÷ca tatraiva guõavàcakàþ // MAnuv_1,4.11 // jàtamotaü harau yasmàjjyotiþ ùaþ pràõaråpataþ / àyaj¤eta÷càyajeto vasanti÷ca vasantataþ // MAnuv_1,4.12 // vigatacchàdanatvàt tu gaccha bhåtakùayaïkaraþ / bhuïkùetyukto harir huü ca hutamasmin jagad yataþ // MAnuv_1,4.13 // sphuñatvàt phaóiti proktaþ kavarakùaõa ityataþ / kavacaü vatarte yasmàt ùaóguõatvena sarvadà / vaùañ tadgatvatasteùàü vauùaóityeva kathyate // MAnuv_1,4.14 // svãyaü svãkurute yasmàt svàhetyukto janàrdanaþ / namantyasmin guõà yasyànnama ityeva kathyate // MAnuv_1,4.15 // itya÷eùakriyànàma÷abdaireko janàrdanaþ / ucyate mukhyato yasmàt padavarõasvaràdibhiþ // MAnuv_1,4.16 // tasmàdanantaguõatà ÷rutitàtparyato 'sya hi / vij¤ànàrthatvataþ sarva÷abdànàü nàsti dåùaõam // MAnuv_1,4.17 // aïgãkçte 'pi naivàsti doùo vàkyasamanvaye / tadarthatvena karmàdeþ sambhavàdalpabuddhaye // MAnuv_1,4.18 // ka÷chandasàü yogamiti ÷ruteryogàrthatattvavit / brahmaiko naiva cànyo 'sti ka ityasyarobhayàrthataþ // MAnuv_1,4.19 // tasyàpi pårvasiddhasya j¤ànameveti ni÷cayàt / nityayogo 'pi ÷abdànàmarthairnaiva niùiddhayate / strã÷abdà÷ca niùedhàrthàþ sarve 'pi brahmavàcakàþ // MAnuv_1,4.20 // virodhisarvabàhulyakàraõastrãniùedhinàm / pçthak samanvayàrthàni sthànànyetàni sarva÷aþ // MAnuv_1,4.21 // sarvamànairvirodha÷ca vyutpatterapya÷akyatà / parasparavirodha÷ca virodhaþ kàryatadvatoþ / strãliïgatvaü niùedha÷ca pårvapakùeùu hetavaþ // MAnuv_1,4.22 // doùàtyaspçùñiniyamaþ ÷abdàrthànekatà tathà / bahuråpatvamã÷asya vyaktayavyaktivi÷eùità // MAnuv_1,4.23 // utpàdanaü svadehàcca durjanàvyaktatà tathà / itayàdyà yuktayaþ sàkùàt siddhàntasthàpakà iha // MAnuv_1,4.24 // anvayaþ sarva÷abdànàma÷akyo j¤àtuma¤jasà / iti yallokavaimukhyaü jaiminyàdimataü vadan // MAnuv_1,4.25 // vidyàdhinàtho bhagavànapàcakre svayaü prabhuþ / sva÷iùyàõàü prasiddhayarthaü matamàtmãyamaü÷ataþ // MAnuv_1,4.26 // vij¤àtaü tairjagàdàtra tàratamyaü nçõàü vadan / teùu teùu padàrtheùu råóhiraïgãkçtà yataþ // MAnuv_1,4.27 // prayojanabahutvena tasya tasyàvirodhataþ / upade÷àdisàmarthyàd viùõau ÷akti÷ca gçhyate // MAnuv_1,4.28 // tathàpyetadvirodhe tu tadvàcitvamapodyate / avirodhe tu bahvarthà etanmålatayà matàþ // MAnuv_1,4.29 // ito hi råóhatànyeùàmupajãvyatvamatra hi / tatsiddhistadapekùà ca sàpekùà ca harãcchayà // MAnuv_1,4.30 // tasmàt paramamukhyatvaü viùõàvanyatra mukhyatà / upalakùaõà ca gauõã ca tisraþ ÷abdasya vçttayaþ // MAnuv_1,4.31 // pravçttihetorbàhulyaü j¤eyaü paramamukhyatà / tatra prayogabàhulyaü yadi tatparatà kimu // MAnuv_1,4.32 // ubhayaü dç÷yate viùõau ÷abdànàmapi sarva÷aþ / prayogamàtrabàhulyaü råóhirityabhidhãyate // MAnuv_1,4.33 // prayogayuktasàdç÷yaü sambandho vàpyamukhyataþ / vçttiheturiti j¤eyaþ pårvàyoge paragrahaþ // MAnuv_1,4.34 // etameva tathà santaü ÷atarcãtyàdinàmabhiþ / àcakùata iti hyatra santamityavadhàraõà // MAnuv_1,4.35 // yogasya råóheþ pràbalyaü vidvadråóhiü ca tatragàm / bahu÷o dar÷ayatya¤jastàtparyàt saniruktikam // MAnuv_1,4.36 // a iti brahma kathitaü tadvayàkhyànànmatà tathà / ÷abdànàmapi sarveùàü nàmavitkçtakçtyatà // MAnuv_1,4.37 // viùõunàmàrtharåpatvaü saühitàderathàbravãt / õakàraü ca ùakàraü ca balaceùñàtmakaü vadan // MAnuv_1,4.38 // tajj¤ànapårvakatvena saühitàdhyayanaü tathà / upasargatvato vestu tàcchãlyàrthàdunastathà // MAnuv_1,4.39 // õakàra÷ca ùakàra÷ca nàmaråpatayà matau / tasmàt samanvayo viùõau svaravarõapadàtmanaþ // MAnuv_1,4.40 // api vedasya kimuta vàkyaråpeõa saïgatiþ / ghoùàþ sarve 'pi vedà÷ca sarve vedà÷ca yat padam // MAnuv_1,4.41 // indraü mitraü yamindraü ca prathamaþ saïkçtistathà / nàmadhàþ sarvadevànàmeka ityàdikà ÷rutiþ // MAnuv_1,4.42 // pramàõamuktaviùaye tadevoktamupakramàt / iti svayaü bhagavatà bruvatà÷eùamanvayam // MAnuv_1,4.43 // na ÷abdavàcyataivàtra pradhanasya niùiddhayate / sarvavedetihàseùu puràõeùu ca saïgrahàt // MAnuv_1,4.44 // sattvaü rajastama iti guõàþ prakçtisambhavàþ / nibadhnanti mahàbàho dehe dehinamavyayam // MAnuv_1,4.45 // ityàdivàkyaråpeõa yatràrtho nànya iùyate / tejo 'bannàtmakaü vàpi yadyupàdànamiùyate // MAnuv_1,4.46 // anàdyevàparàdhaþ kaþ pradhànamiti codite / ajàmekàmiti pràha ÷rutiretàü yadà tadà / ko doùaþ sarvathaivàsti pariõàmi jaóaü yadi // MAnuv_1,4.47 // asmàkaü paramamukhyàrtho bhagavàneka eva tu / mukhyamàtratayà råóhaü sarvamabhyupagamyate // MAnuv_1,4.48 // sarveùàmapi ÷abdànàü gauõyàdyaü tadayogataþ / arthadvayamabhipretya pravçtte hariruktavàn // MAnuv_1,4.49 // kàryàõàü kàraõaü pårvaü vacasàü vàcyamuttamam / yogànàü paramàü siddhiü paramaü te padaü viduþ // MAnuv_1,4.50 // iti buddhau samàrohàdubhayoryogaråóhayoþ / tyàge ca kàraõàbhàvàdubhayàrthatvamiùyate // MAnuv_1,4.51 // viparãtapramàbhàve pårvàrohastu kàraõam / sà bhaved yatra sa vyarthaþ pårvàroho bhramo yathà / ato jagadupàdànaü pradhànaü vakti sà ÷rutiþ // MAnuv_1,4.52 // yattat triguõamavyaktaü nityaü sadasadàtmakam / pradhànaü prakçtiü pràhuravi÷eùaü vi÷eùavat // MAnuv_1,4.53 // pa¤cabhiþ pa¤cabhirbrahma caturbhirda÷abhistathà / etaccaturviü÷atikaü gaõaü pràdhànikaü viduþ // MAnuv_1,4.54 // iti bhàgavate pràha vidyàdhã÷aþ svayaü prabhuþ / na ca prakçti÷abdena brahmopàdànamucyate // MAnuv_1,4.55 // avikàraþ sadà ÷uddho nitya àtmà sadà hariþ / sadaikaråpavij¤ànabala ànandaråpakaþ // MAnuv_1,4.56 // nirvikàro 'kùaraþ ÷uddho niràtaïko 'jaro 'maraþ / avi÷vo vi÷vakartàjo yaþ paraþ so 'bhidhãyate // MAnuv_1,4.57 // nirvikàramanaupamyaü sadaikarasamakùayam / brahmeti paramàtmeti yaü vidurvaidikà janàþ // MAnuv_1,4.58 // iti ÷rutipuràõoktayà na vikàrã janàrdanaþ / paràdhãnavi÷eùàptiranivartyànyathàbhavaþ // MAnuv_1,4.59 // kùãràdivad vikàraþ syànnaiva sa syàddhareþ kvacit / apàdànatvamevàsya yadyupàdànateùyate // MAnuv_1,4.60 // aïgãkçtaü tat pitçvannatu vi÷vàtmanà bhavaþ / na corõanàbhijanitçmàtçõàü ca vikàrità // MAnuv_1,4.61 // cetanatvàt tadannaü hi kàryaråpatayà bhavet / apàdànatayà vi÷vakartçtvaü buddhipårvakam // MAnuv_1,4.62 // uktaü bhàllavi÷àkhàyàü brahmatarke ca sàdaram / icchàmàtràt prabhoþ sçùñiravikàrasya sarvadà // MAnuv_1,4.63 // svabhàvo 'yamanantasya rajo yenàbhavajjagat / svadehàdicchayà vi÷vaü bhuktapårvaü janàrdanaþ // MAnuv_1,4.64 // sasarja màtàpitçvadårõanàbhivadeva và / pradhànaü pariõàmye÷o nirvikàraþ svayaü sadà // MAnuv_1,4.65 // na cetanavikàraþ syàd yatra kvàpi hyacetanam / nàcetanavikàro 'pi cetanaþ syàt kadàcana // MAnuv_1,4.66 // nacànyasyànyaråpatvaü vikçtatve 'pi dç÷yate / na kùãràdanyatà dadhnaþ kenacid dç÷yate kvacit // MAnuv_1,4.67 // sarvaj¤àd brahmaõo 'nyatvaü jagato hyanubhåyate / abhedaþ sattvamàtreõa syàd kharvasvaõayorapi // MAnuv_1,4.68 // bhàgena pariõàma÷ced bhàgayorbheda eva hi / yo bhàgo na vikàrã syàt sa evàsmàkamã÷varaþ // MAnuv_1,4.69 // bhinnànàü samudàyasya nàma brahmeti ced bhavet / brahmopàdànatà na syàt tadà vi÷vasya hi kvacit // MAnuv_1,4.70 // ÷çïgàccharo 'vilomabhyo dårvà gomayatastathà / vç÷cika÷cetyevamàdyeùvapàdànatvamiùyate // MAnuv_1,4.71 // upàdànaikade÷atvaü yadyapyatra pradç÷yate / apyapàdànataivàtra dçùñànto brahmaõo bhavet // MAnuv_1,4.72 // na hy upàdànataivàtra bàhyàvayavagauravàt / na càcetanatas tatra cetanasya samudbhavaþ // MAnuv_1,4.73 // upàdànatayà kintarhyapàdànaü hyacetanam / kàryadehagatasyàsya cetanasya pradç÷yate // MAnuv_1,4.74 // sacca tyaccàbhavaditi nàsya vi÷vatvamucyate / tat sçùñveti giraivàsya pårvaü vi÷vasya siddhitaþ // MAnuv_1,4.75 // sattvàt tatervaidikatvàt samyag vaktuma÷akyataþ / à÷rayatvàt svà÷rayatvàjj¤ànatvàd durvidatvataþ // MAnuv_1,4.76 // sattateryàtanàccaiva hyapràptatvàcca durjanaiþ / nityàsàdhuguõavyàptiyantçråpatvataþ sadà / jagadgatena råpeõa brahmaiva hi tathocyate // MAnuv_1,4.77 // vyaktiruktaguõànàü hi puruùàpekùayà nçõàm / bhavedabhavadityàdyaþ prayoga÷càtra yujyate // MAnuv_1,4.78 // tasmàda÷eùakartaiko nirvikàro ramàpatiþ / ÷abdaiþ prakçtirityàdyaiþ strãliïgairabhidhãyate // MAnuv_1,4.79 // bahu syàmiti tasyaiva hyuktamàrgeõa yujyate / tattadgatena råpeõa tadarthaü hyasçjajjagat // MAnuv_1,4.80 // yaccàvikçtamevaitad brahma vi÷vàtmanà mçùà / dç÷yate mandadçùñayaiva sa sarga iti kathyate // MAnuv_1,4.81 // sà mandadçùñistasyaiva brahmaõaþ kiü tato 'nyagà / brahmaõa÷cet kva sàrvaj¤yamanyagà cet svato 'nyatà // MAnuv_1,4.82 // nàdehayogino dçùñiriti tat kàraõaü svataþ / dehinaþ kàraõayutà dehà÷ca yadi na bhramàt // MAnuv_1,4.83 // kiü bhràntikalpitaü tatra bhedo 'pi bhramajo yadi / bhrànteraj¤ànamålatvàt tasya bhedavyapekùayà // MAnuv_1,4.84 // nàj¤ànakalpakaü ki¤cidanyonyà÷rayatà yataþ / bhramatve tviyamukti÷ca tadantaþpatanànnahi // MAnuv_1,4.85 // vyàvahàrikatà càsya syàdabàdhyatva eva hi / bàdhyaü nàrthakriyàkàri na ca svapno 'pi no mçùà // MAnuv_1,4.86 // vàsanàjanitatvena tasyàpyaïgãkçtatvataþ / sa hi karteti vàkyàcca jàgrattvamiti hi bhramaþ // MAnuv_1,4.87 // sarpabhramàdàvapi hi j¤ànamastyeva tàdç÷am / tadevàrthakriyàkàri tat sadevàrthakàrakam // MAnuv_1,4.88 // brahma tvarthakriyàkàri parataþ svata eva và / aïgãkçtaü hi tenaiva paratastve na ca pramà // MAnuv_1,4.89 // amukhyasatyamànasya sàdhakatve sadà'vayoþ / na hi sampratipattiþ syàdatastiùñhatu sà pramà // MAnuv_1,4.90 // na hi vipratipannena ÷akyaü sàdhayituü kvacit / sàdhakatvaü tu satyasya sàkùiõo hyàvayordvayoþ / samyak sampratipannaü tanna vivatarmamataü bhavet // MAnuv_1,4.91 // yadi nàïgãkçtaü ki¤cidanaïgãkçtatàpi hi / nàïgãkçteti måkaþ syàditi nàsmadvivàdità // MAnuv_1,4.92 // vi÷vaü satyaü yacciketa praghànvasya yathàrthataþ / ityàdi÷rutayaþ sarvà vi÷vasatyatvavàcakàþ // MAnuv_1,4.93 // satyatvaü gaganàde÷ca sàkùipratyakùasàdhitam / sàkùisiddhasya na kvàpi bàdhyatvaü tadadoùataþ // MAnuv_1,4.94 // savarkàleùvabàdhyatvaü sàkùiõaiva pratãyate / kàlo hi sàkùipratyakùaþ suùuptau ca pratãtitaþ // MAnuv_1,4.95 // atãtànàgatau kàlàvapi nàsàkùigocarau / pakùãkartuma÷akyatvànnànumà tatra vartate // MAnuv_1,4.96 // tadetaditi sarvaü ca dç÷yaü và smçtigocaram / sàkùisiddhena kàlena khacitaü hyeva vartate // MAnuv_1,4.97 // tasmànna taü vinà ki¤cit smartuü draùñumathàpi và / ÷akyaü tannityasiddherhi nànumàvasaro bhavet // MAnuv_1,4.98 // ato 'doùapratãtasya satyatvaü sàkùiõà matam / parãkùàde÷ca satyatvaü tena hyeva mataü bhavet // MAnuv_1,4.99 // anyathà ÷rutiyuktayàdipramàõai÷ca sahaiva tu / akasmàd vinivçtti÷ca kiü vi÷vasya na ÷aïkayate // MAnuv_1,4.100 // itaþ pårvaü tathàbhàvàd yadi no saüsçtergatiþ / vàkyànumàdita÷cet syàt tatpràmàõyaü ca sàkùitaþ // MAnuv_1,4.101 // tatpràmàõyaü yathà sàkùã sthàpayatyevameva hi / sarvakàleùvapi sthairyàd vyabhicàramapohya ca // MAnuv_1,4.102 // evamakùajamànatvasiddhàü vi÷vasya satyatàm / kimiti sthàpayennàyaü nirdoùaj¤àna÷aktitaþ // MAnuv_1,4.103 // ekaj¤ànakçtaü vi÷vamiti yaccoùyate mçùà / bahuj¤ànakçtaü vi÷vamiti tasyottaraü bhavet // MAnuv_1,4.104 // parasya satyatàü jànannapi yaþ svàtmataskaraþ / paro nàstãti vadati kimityunmattavad vadet // MAnuv_1,4.105 // paràbhàve hi vàg vyarthà yadi naivocyate tadà / ka÷àvetràdikaü tasya taskarasyottaraü vadet // MAnuv_1,4.106 // prapa¤co yadi vidyeta nivarteta na saü÷ayaþ / màyàmàtramidaü dvaitamadvaitaü paramàrthataþ // MAnuv_1,4.107 // vikalpo vinivarteta kalpito yadi kenacit / upade÷àdayaü vàdo 'j¤àte dvaitaü na vidyate // MAnuv_1,4.108 // ityatra yadi÷abdau ca nivarteteti ca dvayam / vi÷vasya satyatàmàhurvidyetotpattimeva ca // MAnuv_1,4.109 // vidotpattàviti hyasmàd dhàtorutpattireva hi / nivçttivyàptiyuk pràyaþ prapa¤co bhedapa¤cakaþ // MAnuv_1,4.110 // jãve÷varabhidà caiva jaóe÷varabhidà tathà / jãvabhedo mitha÷caiva jaóajãvabhidà tathà / mitha÷ca jaóabhedo yaþ prapa¤co bhedapa¤cakaþ // MAnuv_1,4.111 // so 'yaü satyo hyanàdi÷ca sàdi÷cennà÷amàpnuyàt / dvaitaü na vidyata iti tasmàdaj¤àninàü matam // MAnuv_1,4.112 // iti ÷rutermitaü tràtaü màyàkhyaharividyayà / uttamo 'rtho haristvekastadanyanmadhyamàdhyamam // MAnuv_1,4.113 // vàcàrabdhaü tu sàïketyaü nàma syàd vikçtaü bahu / nityaü tu nàmadheyaü yanmçttiketyàdi vaidikam // MAnuv_1,4.114 // pràdhànyàt tatparij¤ànàt pràkçtàj¤o 'pi påruùaþ / vidvànityucyate sadbhirevaü nityaparàtmavit // MAnuv_1,4.115 // sadàtanaü satyamiti nityamevocyate budhaiþ / prayoga÷cottaratràsti jarà yadyenamàpnuyàt // MAnuv_1,4.116 // dehaþ pradhvaüsate vàyaü kiü tato 'syàti÷iùyate / hanyate na vadhenàyaü jarayà ca na jãryati // MAnuv_1,4.117 // etat satyaü brahmapuramiti nityatva eva hi / vàcàrambhaõamityukte mithyetya÷rutakalpanam // MAnuv_1,4.118 // punaruktirnàmadheyamitãtyasya nirarthatà / ekaþ piõóo maõi÷ceti padavaiyathyarmeva ca // MAnuv_1,4.119 // vikàratvavivakùàyàü nacaikanakhakçntanam / sarvakàrùõàyasaü ca syàdataþ sàdç÷ya eva ca // MAnuv_1,4.120 // vivakùàtra tu nityatve pràdhànye coktavartmanà / pràdhànyapratipattyarthaü sçùñayàde÷caiva vistaraþ // MAnuv_1,4.121 // tasmàt kenàpi màrgeõa na vivartamataü bhavet / tadasaïkhayàtadoùetaü heyameva ÷ubhàrthibhiþ // MAnuv_1,4.122 // asaïkhayatvena doùàõàü granthàdhikyabhayàdapi / uparamyate tato viùõuricchàpårvakama÷ramaþ / karoti pitçvad vi÷vaü pårõa÷eùaguõàtmakaþ // MAnuv_1,4.123 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne prathamo 'dhyàyaþ || uktaþ samanvayaþ sàkùàdavirodho 'tra sàdhyate / caturvidhasya tasyàdau yauktastatràpi ca smçteþ // MAnuv_2,1.1 // tasyà÷catuþsvaråpatvàt pratyekaü caturàtmakàþ / pàdàþ sarve tadaü÷à÷ca mårtãnàü varõamà'gamàt // MAnuv_2,1.2 // àptatà samatàdçùñi÷rutisàmyabalàdbhavàþ / sarvànusàro laghutà vi÷eùàdar÷anàphale // MAnuv_2,1.3 // iùñasiddhi÷ca niyamaþ pårvapakùeùu yuktayaþ / età eva tvatibalà siddhàntasya niyàmakàþ // MAnuv_2,1.4 // àptaiþ pratyakùato dçùñvà proktamarthaü kathaü ÷ratiþ / pipãlikàlipinibhà vàrayeta sarvagà hi te // MAnuv_2,1.5 // iti ced yadya÷eùaj¤à rudràdyà haripårvakàþ / kiü nà÷eùavido mànaü hy ubhayatra samaü bhavet // MAnuv_2,1.6 // nacàptini÷cayastatra ÷akyate vyabhicàrataþ / nacàsyà vyabhicàre 'pi hãyate mànatà kvacit // MAnuv_2,1.7 // vedoktasyàdhikàrasya durniråpatvataþ sadà / niyamo vyabhicàro và naiva j¤àtuü hi ÷akyate // MAnuv_2,1.8 // adhikàro hi sulabhaþ kathito 'nyàgameùvalam / vedokto hy adhikàrastu durlabhaþ sarvamànuùaiþ // MAnuv_2,1.9 // anyàgameùu vipratvamapi caõóàlajanmanàm / maõóalàntaþprave÷ena krama÷aþ pratipàdyate // MAnuv_2,1.10 // adhikàraü duràpàdyamuktavàtisulabhaü punaþ / a÷akyaü sàdhanaü coktavà su÷akaü tatphalàptaye / ucyate 'tastaduktaü hi vyabhicàri phale 'pi tu // MAnuv_2,1.11 // kathaü pramàõatàü gacchennityatvàt puruùodbhavaiþ / ujkhitaü sarvadoùai÷ca kathaü no mànatàü vrajet // MAnuv_2,1.12 // viråpa nityayà vàcà nityayànityayà sadà / ityàdi÷rutibhirvedo nitya ityavagamyate // MAnuv_2,1.13 // pipãlikàlipi÷càpi pramàõamavirodhataþ / yathà drauõerulåkena kçtamapyàsa bodhakam // MAnuv_2,1.14 // aviruddhaü viruddhaü tu virodhàdeva bàdhitam / virodhàdar÷anàt tasmàd vedapràmàõyamiùyate // MAnuv_2,1.15 // tanmålatvàt smçtãnàü ca virodho yatra na kvacit / virodho 'pi sa evoktaþ pratyakùeõàgamena và // MAnuv_2,1.16 // àgamenàgamasyaiva virodhe yuktiriùyate / upajãvyavirodhe tu vedasyànyàrthakalpanà // MAnuv_2,1.17 // pratyakùamupajãvyaü syàt pràyo yuktirapi kvacit / àgamaikapramàõeùu tasyaiva hyupajãvyatà // MAnuv_2,1.18 // yukto 'yukta÷ca yadyartha àgamasya pratãyate / syàt tatra yukta evàrtho yukti÷ca trividhà matà // MAnuv_2,1.19 // vyàptiþ pratyakùatà yasyà yuktigà'gamagà tathà / pratyakùàgamamålà tu yuktistatra balãyasã // MAnuv_2,1.20 // yàthàrthyameva mànatvaü tanmukhyaü j¤àna÷abdayoþ / arthatvamaryataiva syànna kriyàrtheùu sà matà // MAnuv_2,1.21 // j¤ànàrthe j¤eyatà mukhyà ÷abdàrthe tadanantaram / yathàrthaj¤ànajanakà yathàrthà yuktayaþ smçtàþ // MAnuv_2,1.22 // anupramàõametàni hyakùayuktivacàüsyataþ / pràmàõyaü nànuvàdasya smçterapi vihãyate // MAnuv_2,1.23 // yàthàrthyameva pràmàõya÷abdàrtho yad vivakùitaþ / aïgãkçtaü cet pràmàõyaü smçtyàdeþ kà virodhatà // MAnuv_2,1.24 // nacàphalatvaü vaktavyaü sarvasmçtyanuvàdayoþ / phalavattvaü nacàsmàbhiþ pràmàõyaü hi vivakùitam // MAnuv_2,1.25 // tçõàdidar÷ane kiü ca phalavattvaü nigadyate / sukhaduþkhàdikaü ki¤cit smçtàvapi hi dç÷yate // MAnuv_2,1.26 // na paricchedakàryeva pramàõamiti ca pramà / nirdoùàkùodbhavaü hyatra pratyakùamiti gãyate // MAnuv_2,1.27 // pràkçtaü ÷uddhacaitanyamakùaü tu dvividhaü matam / ÷uddhamã÷aramàmukteùvanyatra pràkçtairyutam // MAnuv_2,1.28 // nirdoùameva caitanyamanyatrobhayamiùyate / sukhaduþkhàdiviùayaü ÷uddhaü saüsàrageùvapi // MAnuv_2,1.29 // nirdoùatvàtiniyamàt tad baliùñhatamaü matam / pa¤cendriyamanobhedàt pràkçtaü ùaóvidhaü smçtam // MAnuv_2,1.30 // anumà yuktirevoktà vyàptireva tu sà smçtà / pratij¤àtàrthasiddhayarthaü vyàptireva yadodità // MAnuv_2,1.31 // ava÷iùñaü kimatràsti liïgaü tatra vijànataþ / yadi liïgamasiddhaü syàt kuta evàsya mànatà // MAnuv_2,1.32 // yadi smàrakamàtraü syàt smarturnàtra prayojanam / na pa¤càvayoktau ca vivàdàvasitirbhavet // MAnuv_2,1.33 // dçùñàntàdiùu caivaü syàt sàdhanaü punareva hi / liïgoktàvapi caivaü syàdanumàvasitirdhruvà // MAnuv_2,1.34 // virodho 'saïgati÷caiva sàkùàd yuktestu dåùaõam / pratij¤àyàmasambandho yukteruktà hyasaïgatiþ // MAnuv_2,1.35 // virodho 'pi tridhaiva syàt pratij¤àrthaviruddhatà / liïgaràhityamavyàptirnyånàdhikye tu vàcike // MAnuv_2,1.36 // sàdhyavyàpakavailomyamavyàptiþ sàdhanasya ca / durbalena virodhe 'pi na pramàõamasàdhakam // MAnuv_2,1.37 // svavàkyena virodhe 'pi naiva sàdhakatàü vrajet / saüvàdànuktisaüyuktà eta eva ca nigrahàþ // MAnuv_2,1.38 // vàdo jalpo vitaõóeti kathàstisro vijànatàm / svàrthaü paràrthamapi và tattvanirõayasàdhanã // MAnuv_2,1.39 // kevalaü tu kathà vàdo jalpo 'rthàdivyapekùayà / satàmeva kathà j¤eyà vitaõóà tvasatàü satàm // MAnuv_2,1.40 // aprakà÷ya svasiddhàntamasatàü pakùadåùaõam / ukte taiþ prathamaü màne vaktavyaü tasya dåùaõam // MAnuv_2,1.41 // vidyàparãkùàpårvaiva vitaõóà jalpa eva ca / uccanãcatvanirõãtiryato jayaparàjayau // MAnuv_2,1.42 // vinaiva tattvanirõãtiü na hi jalpàdinà kvacit / uccanãcatvavij¤ànamiti vidyàparãkùaõam // MAnuv_2,1.43 // vàdena coccanãcatvavij¤ànaü bhavati sphuñam / iti vàdasya pårvatvaü tatsiddhau vyarthatànyayoþ // MAnuv_2,1.44 // bahuvidyatvasiddhau tu naiva vàdo 'pi kàraõam / sabhàsabhàpaprà÷nãkapårvastu spardhinàmapi // MAnuv_2,1.45 // vàda evobhayàrthaþ syànnirõãtijayakàrakaþ / tattvàprakà÷a evaiko vitaõóàjalpayoþ phalam // MAnuv_2,1.46 // vinà vàdena vidyàyà yadi ÷akyaü parãkùaõam / syàjjalpàdirapi kvàpi vàda evànyathà bhavet // MAnuv_2,1.47 // jalpa ityapi nàma syàd vàdasyaitàdç÷asya tu / pratij¤àmàtrasàdhyatvamapi syàd yàj¤avalkyavat // MAnuv_2,1.48 // sabhà sabhàpati÷caiva prà÷nikà÷caiva vaiùõavàþ / ràgadveùavihãnà÷ca syuþ sabhyàþ sarvavedinaþ // MAnuv_2,1.49 // prà÷nikà÷caitadaj¤àne sabhyà÷caiùàü ca dåragàþ / pramàõaü nirõayàya syuþ pakùapàtavivarjitàþ // MAnuv_2,1.50 // ubhàbhyàü sàdhanaü caiva dåùaõaü vàdajalpayoþ / sadbhiràgama evaikaþ prayojyo 'bhãùyasàdhakaþ // MAnuv_2,1.51 // svasiddhàntànusàreõa hyasadbhiranumocyate / pratyakùàgamavairåpyamà÷rityànyàrthataiva tu // MAnuv_2,1.52 // àgame da÷arnãyàtra doùo liïgavilomatà / liïgànukålyaü svàrthasya ÷rutyàdãnàmanugrahaþ // MAnuv_2,1.53 // tripa¤càvayavàmeva yugmàvayavinãmapi / niyamàd yo 'numàü bråyàd taü bråyàd yadi tàdç÷ã / nànumeti tadà kena sàdhyàvayavakalpanà // MAnuv_2,1.54 // ***[NOTE: jump in verse numbering, no lacuna in text!]*** niyatàvayavàsiddhau vyàptimàtreõa sàdhanam / kartavyameva tena syàt tasmàt saivànumà matà // MAnuv_2,1.57 // anubhåtiþ pramàõaü cet kena smçtirapodyate / pårvànubhåte kiü mànamityukte syàt kimuttaram // MAnuv_2,1.58 // mànasaü taddhi vij¤ànaü tacca sàkùipramàõakam / atãtànàgataü yadvad yogibhirdç÷yate '¤jasà / evaü pårvànubhåtaü ca manasaivàvagamyate // MAnuv_2,1.59 // vij¤àtaü manasà pårvaü mayaitat kçtamityapi / sàkùàdanubhavàt siddhaü kathameva hyapodyate // MAnuv_2,1.60 // evaü lakùaõake mànatraye brahmàdivastuùu / pramàõaü veda evaikas tatpràmàõyaü ca sàdhitam // MAnuv_2,1.61 // tathàpi mçjjalàdãnàü buddhivàgàdivàcakaþ / dçùñavyàptiviruddhatvàt tatra mànaü kathaü bhavet // MAnuv_2,1.62 // tatastannàmakaþ ka÷cit pumànanyo bhavediti / yuktayàgamàvirodhena pràptamatràbhidhãyate // MAnuv_2,1.63 // bàlaråóhiü vinaivàpi vidvadråóhisamà÷rayàt / tattannàmàna evaite tattadvastvabhimàninaþ // MAnuv_2,1.64 // santi teùàü vi÷eùeõa ÷aktiranyebhya ucyate / vyàpti÷coktànusàreõa dç÷yante càdhikàribhiþ // MAnuv_2,1.65 // ÷àstroktavastuna÷caiva vyutpattiþ ÷àstraliïgataþ / vyutpattiþ sà balavatã mårkhavyutpattità hi yat // MAnuv_2,1.66 // dçóhayuktivirodhe tu sarvatra nyàya ãdç÷aþ / alpavàkyayutà yuktirbahulaiva virodhinã // MAnuv_2,1.67 // yatra tatra kathaü vastunirõayaþ syàditãrite / virodhiyuktibàhulyàditi nyàyo vini÷citaþ // MAnuv_2,1.68 // yuktestu yuktibàhulyamàgamàdàgamasya ca / kathaü na nirõayaü kuryàdityasat kàraõaü na hi // MAnuv_2,1.69 // ÷rutyartho bhavati kvàpi ÷rutipràyopapattibhiþ / avirodha÷caturthe tu pàte samyak samarthyate // MAnuv_2,1.70 // asat kàryaü yathà dçùñaü vastutvàt kàraõaü tathà / iti cenna niùedhaikasvaråpasya na kartçtà // MAnuv_2,1.71 // buddhipårvapravçttirhi kartçtvamiha ni÷citam / pratiùedhàtmakatvaü tu bhàvasyàbhàvadharmataþ / dharmadharmaikyata÷caiva natu tanmàtratà bhavet // MAnuv_2,1.72 // abhàvasya ca bhàvo 'pi dharmo 'thàpi hi dharmiõaþ / tàdçktavaü màtratehoktà buddhiràhityameva tat // MAnuv_2,1.73 // vi÷eùyataiva dharmitvaü prathamapratipattiùu / niùedhavidhiråpatvaü bhàvàbhàvatvamatra hi // MAnuv_2,1.74 // sarvanà÷eùvapi sadà ÷iùñatvàd yasya kasya nuþ / nà÷o 'yaü vimato 'pi syànnà÷atvàt kartç÷eùavàn // MAnuv_2,1.75 // nacà÷eùançnà÷astu dçùño dç÷yo 'sti và kvacit / dharmàdharmà÷rayatvena svãkàryo 'pi naro laye // MAnuv_2,1.76 // anàditvaü vinàdçùñaü kathaü syàt kàraõaü kvacit / pårvàdçùñàt paràdçùñaü yadi naivottaraü kutaþ // MAnuv_2,1.77 // adçùñaü kàraõaü no cellaye mànaü ca kiü bhavet / utpattinà÷akàrã hi buddhimàn dç÷yate kvacit // MAnuv_2,1.78 // taddçùñàntena sarvatra kartà kiü nànumãyate / àgamànugçhãtà tu mànameùànumàpitu // MAnuv_2,1.79 // àgamànugrahàbhàve na tarkaþ syàt pratiùñhitaþ / akùajàgamamålasya syàdevàsya pratiùñhitiþ / anyathàsyàpratiùñhà ca svavàcà vyàhataiva hi // MAnuv_2,1.80 // na ca ÷iùyàgçhãtatvaü nirã÷àdã÷avàdinaþ / ato 'va÷iùñajãvàdikartçtàtra niùiddhayate // MAnuv_2,1.81 // tanmano 'kurutetyàderasato manaso janiþ / nivàrità tu pårvatra hyakasmàditi tadvinà // MAnuv_2,1.82 // asato vi÷vajananamà÷aïkayàtra niùiddhayate / pràpakaü vàkyamàtraü tu parihàro vi÷eùitaþ // MAnuv_2,1.83 // kvacijjãvàkçtaü dçùñvà cetanàdeva càkçtam / tadvadevànumànyatra vastutvàt kriyate ÷ruteþ // MAnuv_2,1.84 // nànyadanyatvamàpannaü kvacid dçùñaü katha¤cana / ato jãvasya na brahmabhàvaþ syàddhi kadàcana // MAnuv_2,1.85 // kvacid bhinnatayà dçùñaü tadabhinnatayà katham / dç÷yenno dçùñapårvaü hi tàdç÷aü na ca dç÷yate // MAnuv_2,1.86 // bhoktçtvàpattita iti yanmataü tat kuto hariþ / bhoktràpatteriti pràha kathaü ca tadananyatà // MAnuv_2,1.87 // jagatastvavikàratva uktanyàyena sàdhite / svatantrakàraõànyatvaü tena hyatra niùiddhayate // MAnuv_2,1.88 // dravyaü karma ca kàla÷ca svabhàva÷cetanà dhçtiþ / yatprasàdàdime santi na santi yadupekùayà / iti ÷rutestadva÷asya bhàvo na para ityataþ // MAnuv_2,1.89 // ÷akto 'pi hyanyathàkartuü svecchàniyamato hariþ / kàraõairniyataireva karotãdaü jagat sadà // MAnuv_2,1.90 // nityabhedo nimittena hyupàdànena tu dvayam / asad yat kàryaråpeõa kàraõàtmatayàsti hi // MAnuv_2,1.91 // anavasthànyathà hi syàt sarvatrotpattinà÷ayoþ / ÷akto 'pi bhagavàn viùõurakartuü kartumanyathà // MAnuv_2,1.92 // svabhinnaü kàraõàbhinnabhinnaü vi÷vaü karotyajaþ / iti ÷ruteravasita uktàrtho 'yama÷eùataþ // MAnuv_2,1.93 // anaü÷asyàpi jãvasya ki¤cit sàmarthyayojanàm / kàryeùu yaþ karotyaddhà namastasmai svayambhuve // MAnuv_2,1.94 // yadi bhàgena kàryeùu jãva÷aktiü na yojayet / haristadà hi sarvatra kçtsnayatnoü'÷itàpi và // MAnuv_2,1.95 // aü÷ino hi pañàdyà ye bhinnaireva parasparam / aü÷airaü÷ina ucyante naivameva hi cetanàþ // MAnuv_2,1.96 // ato 'naü÷ina ityeva ÷rutireteùu vartate / apyanekasvaråpeùu vi÷eùàdeva kevalam // MAnuv_2,1.97 // bahusvaråpatàkhyà tu teùvastyeva hi sàü÷atà / bahutvenàvinàbhàvàd bhinnatà niyamàd bhavet // MAnuv_2,1.98 // yadi naivaü niyamakçd bhagavàn puruùottamaþ / tasya tva÷eùa÷aktitvàd yujyate savarmeva ca // MAnuv_2,1.99 // virodhaþ sarvavai÷iùñaye yo dvitãye nirasyate / nàràyaõasya tvadhyàye tadanye tatratatragàþ // MAnuv_2,1.100 // sçùñisaühàravàkyànàü jãvaråpàbhidhàyinàm / apyanyonyàvirodhastu dvitãyàdhyàyagocaraþ // MAnuv_2,1.101 // mànameyavi÷eùeõa punaruktirna jàyate / sadà pravçttirã÷asya svabhàvàdeva kevalam // MAnuv_2,1.102 // aïgaceùyà yathà puüsaþ kà÷cidudde÷avarjitàþ / devasyaiùa svabhàvo 'yamityàha ÷rutira¤jasà // MAnuv_2,1.103 // krãóàü prayojanaü kçtvà sçùñiþ ÷rutivirodhinã / iti kevalalãlaiva nirõãtà prabhuõà svayam // MAnuv_2,1.104 // àtmaprayojanàrthàya spçhàü ÷rutiravàrayat / na prayojanavattvenetyata àha jagadguruþ // MAnuv_2,1.105 // icchàmàtraü prabhoþ sçùñiriti sçùñau vini÷citàþ / iti pra÷aüsayà kàma÷rutibhya÷caiva yuktitaþ / mahàtàtparyayukte÷ca necchàmàtraü niùiddhayate // MAnuv_2,1.106 // mokùàrthàþ ÷rutayo yasmàt sa ca tasya prasàdataþ / unninãùativàkyàcca lokadçùñànusàrataþ // MAnuv_2,1.107 // icchàünimittako yasmàt tadabhàve kutaþ ÷rutiþ / mahàtàtparyarahità pramàõatvaü gamiùyati // MAnuv_2,1.108 // yàthàrthyameva mànatvamapi vàkyaü prayojakam / mànatvameti tatràpi yat sampårõaprayojanam // MAnuv_2,1.109 // vaiùamyaü caiva nairghçõyaü vedàpràmàõyakàraõam / nàïgãkàryamato 'nyattu na vaiùamyàdinàmakam // MAnuv_2,1.110 // yadadhãnà guõà÷caiva doùà api hi sarva÷aþ / guõàstasya kathaü na syuþ syurdeùà÷ca kathaü punaþ // MAnuv_2,1.111 // sarvadharmàpapattestad vàkyairapi hi tàdç÷aiþ / nirdoùà÷eùaguõako nirõãto bhagavàn hariþ // MAnuv_2,1.112 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãbrahmasåtrànuvyàkhyàne dvitãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ || smçtiyukti÷rutiguõayuktayo bahuyuktayaþ / evaü caturvidhà naiva viruddhayante 'nvayaü prati // MAnuv_2,2.1 // iti prathamapàdena nirõãte 'pyabhiyogataþ / dar÷anànàü pravçttatvànmanda à÷aïkate punaþ // MAnuv_2,2.2 // anàdikàlato vçttàþ samayà hi pravàhataþ / nacocchedo 'sti kasyàpi samayasyetyato vibhuþ // MAnuv_2,2.3 // bhràntimålatvameteùàü pçthag dar÷ayati sphuñam / tarkairdçóhatamaireva vàkyai÷càgamavàdinàm // MAnuv_2,2.4 // daurlabhyàcchuddhabuddhãnàü bàhulyàdalpavedinàm / tàmasatvàcca lokasya mithyàj¤ànaprasaktitaþ / vidveùàt parame tattve tattvavediùu càni÷am // MAnuv_2,2.5 // anàdivàsanàyogàdasuràõàü bahutvataþ / duràgrahagçhãtatvàd vartante samayàþ sadà // MAnuv_2,2.6 // tathàpi ÷uddhabuddhãnàmã÷ànugrahayoginàm / yuyuktayastamo hanyuràgamànugatàþ sadà // MAnuv_2,2.7 // iti vidyàpatiþ samyak samayànàü niràkçtim / cakàra nijabhaktànàü buddhi÷àõatvasiddhaye // MAnuv_2,2.8 // cetanàcetanaü tattvadvayameva nirã÷varàþ / àhustat pa¤capa¤catvavibhàgasthamacetanam / cetanaü tadasaïkhayàtaü bhinnamanyad layaü bhavet // MAnuv_2,2.9 // acetanasya kartçtvaü svàtantryeõa nigadyate / parasparavibheda÷ca kàryàõàmàlayaü bhavet // MAnuv_2,2.10 // bhoktçõàü cetanasyàhuþ kecit tàmapi nàpare / svaråpacaitanyabalàt svaprakà÷àcca bhogitàm // MAnuv_2,2.11 // prakçte÷ca svaråpasya vivekàgrahameva tu / abhogavàdino bhogamàhurbhedagrahàt tayoþ // MAnuv_2,2.12 // bhoginàü muktiruddiùñà sa evàbhogavàdinàm / ã÷asyàsaïgrahàdeva na yuktau tàvubhàvapi // MAnuv_2,2.13 // cetanecchànusàreõa yadà dçùñaþ pañodbhavaþ / etàdç÷atvamanyasya vastutvàt kena vàryate // MAnuv_2,2.14 // na ca kàcit pramoktàrthe ÷rutireva pramà hi naþ / àptatvamuktamàrgeõa vakturnaivopapadyate // MAnuv_2,2.15 // apràmàõyasvatastvasya svãkàràdapi màyivat / svoktàkhilaniùedhã syànna ca ki¤cit prasiddhayati // MAnuv_2,2.16 // idaü nàcetanava÷aü vastutvàt pratipannavat / ityeva pratiùiddhasya kena målànumà bhavet // MAnuv_2,2.17 // svatantravçttã racanà sà caivàcetane kutaþ / acetanatvaü svàtantryamiti càtmapramàhatam // MAnuv_2,2.18 // svecchànusàritàmeva svàtantryaü hi vido viduþ / kuta icchàcetanasya secchaü cet kimacetanam // MAnuv_2,2.19 // icchàmyahamiti hyeva nijànubhavarodhataþ / acetanecchàpagatà yadi bhedàgraho 'tra ca // MAnuv_2,2.20 // kathaü na sa ghañasya syànmano ma iti bhedataþ / manaso 'pi gçhãtatvàdubhayàtmakatà yataþ // MAnuv_2,2.21 // kàmasya tu manaþ kàmaþ priyàpriyavibhedataþ / dvaividhyaü dç÷yate càsya tasmàd bhedàgrahaþ kutaþ // MAnuv_2,2.22 // racanànupapattestanna sarvaj¤ànumàgatam / acetanaü jagatkartç payo 'mbvàdi ca nopamà // MAnuv_2,2.23 // etatpra÷àstivacanàccetanàcetanasya ca / dvaividhye 'pitu kàmàdeþ kutaþ svàmitvamàtmanaþ // MAnuv_2,2.24 // sàkùàdanubhavàråóhaü ÷akyate 'podituü kvacit / icchàsvàmitvamevoktamicchàvattvaü nacàparam // MAnuv_2,2.25 // ki¤cit tadva÷agatve 'pi svàmitvaü lokavad bhavet / sarvàtmatantrakàmàdeþ kimutaiva pare÷ituþ // MAnuv_2,2.26 // na cànubhavagaü kàmasvàmitvaü vedavàgapi / ÷aktàpavadituü tasmàt sà tadanyàbhidhàyinã // MAnuv_2,2.27 // mokùakàmo bhavedanyo yadi muktàd bhaviùyataþ / mokùakàmasya kiü tena svanà÷àrthaü ca ko yatet // MAnuv_2,2.28 // kartçtvaü yasya tasyaiva bhoktçtvamupalabhyate / vibhàge ca tayormànaü naiva ki¤cit kvacid bhavet // MAnuv_2,2.29 // sarvamànavirodhaikadurdãkùàdãkùitastvayam / màyàvàdyupamàü yàyàt tacca÷abdànniràkçtaþ // MAnuv_2,2.30 // sàïkhayastu se÷varo bråte kùetrànugraha÷aktimàn / astã÷varaþ svayambhàtaþ kle÷akarmàdivarjitaþ // MAnuv_2,2.31 // kùetra÷aktimatã saiva prakçtirbãja÷aktimàn / jãvaþ parjanyavad daiva÷aktimànã÷varaþ smçtaþ // MAnuv_2,2.32 // pçthivãvat pradhànaü tajjãvaþ sannidhimàtrataþ / bãjàvapanakartevetyatra pràha prabhuþ svayam // MAnuv_2,2.33 // anyatra kàpi ÷aktirna svàtantryeõe÷a eva hi / ÷aktãstàþ prerayatya¤jastadadhãnà÷ca sarvadà // MAnuv_2,2.34 // sattàpradhànapuruùa÷aktãnàü ca pratãtayaþ / pravçttaya÷ca tàþ sarvà nityaü nityàtmanà yataþ // MAnuv_2,2.35 // yathà nityatayà nityaü nitya÷aktayà svaye÷varaþ / niyàmayati nityaü ca na çte tvaditi ÷ruteþ // MAnuv_2,2.36 // svabhàvajãvakarmàõi dravyaü kàlaþ ÷rutiþ kriyàþ / yatprasàdàdime santi na santi yadupekùayà // MAnuv_2,2.37 // iti ÷ruterna sattàdyà api nàràyaõaü vinà / tatpata¤jalivindhyàdimataü na puruùàrthadam // MAnuv_2,2.38 // càrvàkairucyate mànamakùajaü nàparaü kvacit / deha àtmà pumartha÷ca kàmàrthàbhyàü vinà na hi // MAnuv_2,2.39 // yadevaü dar÷anenàsya ko 'rthaþ pratyakùagocaraþ / labdhastenaiva hi naraiþ ÷àstràt kiü mohanaü vinà // MAnuv_2,2.40 // svaparàrthavihãnatvàt svamatenaiva niùphalam / kimityunmattavacchàstraü vçthà pralapati svayam // MAnuv_2,2.41 // dehàdanyo 'nubhavata àtmà bhàti ÷arãriõàm / mama deha iti vyaktaü mamàrtha itivat sadà // MAnuv_2,2.42 // pratyakùasyaiva mànatvamiti kenàvasãyate / yadi tatsàdhakaü vedapràmàõye na kathaü bhavet // MAnuv_2,2.43 // na cànyàmànatà kvàpi pramàõenàvasãyate / svamatenàrtharahita upekùyaþ pakùa ãdç÷aþ // MAnuv_2,2.44 // sannidhànàccetanasya vartate yadyacetanam / tathàpyabuddhipårvatvàduktadoùaþ samo bhavet // MAnuv_2,2.45 // aïgitvaü puruùasyaiva sarvairapyanubhåyate / tadaïgatvoktita÷caiva syàt sarvasyàpalàpakaþ / kimu sarve÷varasyàsya hyapalàùàd yato 'khilam // MAnuv_2,2.46 // aïgitvaü yadi tasyaiva svàtantryaü cennacàkhilam / tatpreraõe 'pya÷aktatvàt svatantro 'nyo hyapekùitaþ // MAnuv_2,2.47 // na ca svàtantryamasyaiva pratyakùàdivirodhataþ / hitàkçtyàdidoùàcca bhadraü nànã÷varaü matam // MAnuv_2,2.48 // saüsàriõo 'nyaü sarve÷aü sarva÷aktimanaupamam / cetanàcetanasyàsya sattvàdestadadhãnatàm / nàïgãkurvanti ye teùàü sarveùàü ca samà ime // MAnuv_2,2.49 // tasmàcchrutipramàõena yuktibhi÷ca paro hariþ / aïgãkàyartamo nityaþ sarvairapi suni÷citam // MAnuv_2,2.50 // nityaj¤ànaprayatnecchaü saïkhayadyairapi pa¤cabhiþ / yuktamã÷aü vadantyanye tadicchàdçùñacoditàþ / paramàõava÷caturvargàþ saüyujyante dvi÷o 'khilàþ // MAnuv_2,2.51 // paramàõudvayenaiva dvayaõukaü nàma jàyate / dvayaõukatrayeõa tçyaõukaü tai÷caturbhistadàtmakam // MAnuv_2,2.52 // tatastvaniyamenaiva khaõóàvayavinàü bhavaþ / tata÷càniyamenaiva sarvàvayavisambhavaþ // MAnuv_2,2.53 // kàraõaü samavàyyàkhyaü paramàõvàdi tatra hi / ã÷ecchàdçùñakàlàstu nimittaü kàraõaü matam // MAnuv_2,2.54 // sàmànyàntyavi÷eùau ca samavàya÷ca tattrayam / nityaü kriyà anityàstu guõadravye dviråpake // MAnuv_2,2.55 // kàrye guõakriyàõàü tu samavàyyanyakàraõam / kàraõasthà guõàdyàstu saüyogo dravyakàraõam // MAnuv_2,2.56 // evaü sthite 'pi siddhànte vi÷eùastatra kalpitaþ / dvayaõuke paramàõau ca hrasvatvaü parimaõóalam // MAnuv_2,2.57 // na kàraõaü kàryaguõe vairåpyaü tatra kàraõam / ityàhustànathovàca vidyàdhã÷aþ svayaü prabhuþ // MAnuv_2,2.58 // mahattvaü caiva dãrghatvaü tçyaõukàdyeùu kalpitam / tasmàcca sadç÷aü kàryaü tatkàryeùåpajàyate // MAnuv_2,2.59 // yathà tathaiva hrasvatvàt pàrimàõóalyato 'pi hi / jàyeta sadç÷aü kàrye parimàõaü samatvataþ // MAnuv_2,2.60 // na cenmahattvata÷caiva dãghartvàdapi no bhavet / sadç÷asya hi kàryasya naiva yogaþ katha¤cana // MAnuv_2,2.61 // apratyakùatvamevaü syàd yataþ kàryeùvaõutvataþ / iti cenna mahattvaü ca paramàõàvaõàvapi / kathaü tçyaõukapårveùu nàõutvamapi kathyate // MAnuv_2,2.62 // pratyakùatvatadanyatve puruùàpekùayàkhile / aõutvaü ca mahattvaü ca yato vastuvyapekùayà // MAnuv_2,2.63 // tàratamyasthità yasmàt padàrthàþ sarva eva ca / yathà mahattvavi÷ràntistathàõutvasya ceùyate // MAnuv_2,2.64 // parimàõatvata÷cenna mahattvasyàpi vi÷ramaþ / dç÷yate 'nanta ityeva tathànantyamaõàvapi // MAnuv_2,2.65 // na mahattatvaguõata etàvàniti hã÷varaþ / paricchinnastathàõo÷ca naitàvadbhàgatà kvacit // MAnuv_2,2.66 // vi÷rànto yadyanantàü÷aþ ka÷cidastãti gamyate / nàvasàyayituü ÷akyo virodhàdeva kevalam // MAnuv_2,2.67 // kevalaü sàkùimànena kàlo de÷o 'pi nàntavàn / aparyavasiti÷càõordç÷yate sakùiõà dvayoþ // MAnuv_2,2.68 // yadi no sàkùigamyaü tanmahattvaü kena gamyate / vi÷ràntistàratamyena dç÷yate hyanumànataþ // MAnuv_2,2.69 // yadyàgamàdanantaü tanmahattvamavagamyate / anantameva càõutvaü kuto naivàvasãyate // MAnuv_2,2.70 // mahattvàõutvayornaiva vi÷ràntirupalabhyate / anyadeva hyanantatvaü mahattvàõutvayoþ samam // MAnuv_2,2.71 // bahutvàlpatvayoryadvat sàïkhayàyàmupalabhyate / ànantyamekabhàgànàü tàvattvaü hyeva gaõyate // MAnuv_2,2.72 // aõãyàü÷ca mahãyàü÷ca bhagavànàgamoditaþ / ànantyavàcakaþ ÷abdo dvidhànantye 'pi mànatàm // MAnuv_2,2.73 // yàti naiva guõàlpatvaü kàlàtpatvaü ca mànagam / sarvakàlagatasyàlpakàle 'pi syàdavasthitiþ // MAnuv_2,2.74 // mahàguõasya càlpo 'pi guõaþ syàditi ced bhavet / tàvattvameva naiva syàd de÷e 'pyetanna no matam // MAnuv_2,2.75 // mahato 'lpatvamapi hi vyomavat pràha vedavit / yadyalpade÷asaüsthànaü na sarvatràpi no bhavet // MAnuv_2,2.76 // sthitasya hyalpade÷eùu sarvagatvaü bhaved dhruvam / ekatràpyanavasthasya kuta evàkhilasthatà // MAnuv_2,2.77 // ÷ånyatvameva tasya syàd yasyaikatràpi na sthitiþ / ato nàõutvavi÷ràntirna mahattvasya ca kvacit // MAnuv_2,2.78 // ubhayànantyayuk tasmàd yadi mukhyamahad bhavet / tacca brahma paraü sàkùàt sarvànantyayutaü sadà // MAnuv_2,2.79 // yadi sàkùã svayambhàto na mànaü kena gamyate / akùajàde÷ca mànatvamanavasthàthavà bhavet // MAnuv_2,2.80 // ataþ sarvapadàrthànàü bhàgàþ santyeva sarvadà / sarvadikùvapi sambandhàdavibhàgaþ paràõutà // MAnuv_2,2.81 // tatsaüyogàdaniyatàt padàrthànàü janirbhavet / dvayoreva tu saüyoga iti kenàvasãyate // MAnuv_2,2.82 // kàraõasya guõàstena bhaveyuþ kàryagà api / tàratamyena sarve 'pi mahànta÷càõavo yataþ // MAnuv_2,2.83 // na ca tatproktasçùñau tu mànaü kevalakalpanà / kathaü sàkùimitasyàsya ÷aknuyàd vàraõe kvacit // MAnuv_2,2.84 // yadi sàkùimitaü naitannànumà tatra vartate / pakùãkartuma÷akyatvàt kuta evànumà bhavet // MAnuv_2,2.85 // yatra nàsti padanyàsaþ kastaü viùayamàpnuyàt / de÷àntaràdi÷abda÷ca ÷a÷a÷çïgàdi÷abdavat // MAnuv_2,2.86 // sadç÷aü ca sajàtãyaü nàsmatpakùe kim eva hi / yenaiva ca prakàreõàtyasiddhamanumãyate / tenaiva ÷a÷çïgàdeþ ÷akyamastitvakalpanam // MAnuv_2,2.87 // pratyakùamàgamo vàpi bhaved yatra niyàmakaþ / saiva vyàptirbhavenmànaü nànyà sandigdhamålataþ // MAnuv_2,2.88 // sahadar÷anamàtreõa na vyàptiravasãyate / yadaivàvyatirekasya hyakùajaü vàgamo bhavet / tannirdhàritayuktirvà vyàptiþ saivàparà na hi // MAnuv_2,2.89 // anyathà saptamarasabhavo 'pyanumayà'patet / aniùñàni ca sarvàõi hyanumà kàmacàriõã // MAnuv_2,2.90 // kàryakàraõayo÷caiva guõàdeþ pa¤cakasya ca / bhinnasyaiva tu sambandhaþ samavàyo 'nya ãryate // MAnuv_2,2.91 // bhinnatvasàmyatastasya tàbhyàü yogo bhaved dhruvam / sa svanirvàhaka÷cet syàd dravyameva tathà na kim // MAnuv_2,2.92 // vi÷eùastadgatatvàdiryadyabhinne 'vasãyate / guõakriyàdiråpasya niùedhaþ kena hetunà // MAnuv_2,2.93 // dravyameva tato 'nantavi÷eùàtmatayà sadà / nànàvyavahçterheturanantatvaü vi÷eùataþ // MAnuv_2,2.94 // vi÷eùa÷ca vi÷eùã saþ svenaiva samavàyavat / kalpanàgurutàdoùàt padàrthàntaratà na hi // MAnuv_2,2.95 // kalpayitvà ùañ padàrthàn sàbhàvànapi kevalam / ekasmin sa vi÷eùa÷cet kiü pårvaü tasya vismçtiþ // MAnuv_2,2.96 // yena pratyakùasiddhena vyavahàro 'khilo bhavet / bhàvàbhàvavibhàgena yaü vinà na katha¤cana // MAnuv_2,2.97 // abhedena pratãti÷ca kàryakàraõapårvake / abhàvànte padàrthe 'smin savi÷eùàvasãyate // MAnuv_2,2.98 // sàmànyàdipadàrtheùu tanniùñhatvàdayo 'khilàþ / kathaü dharmà nivàryante vastvaikye 'pi hi vàdibhiþ // MAnuv_2,2.99 // kàryasya tattanniùñhatvaü guõàdervyàpitàdikaþ / kathaü vi÷eùo naivàsti sa ca dharmo 'paro yadi // MAnuv_2,2.100 // ùañpadàrthàtirekaþ syàt padàrthàniyame 'pi hi / dharmasya dharmasantànàdanavasthàkaro bhavet // MAnuv_2,2.101 // sàmànyasyàpi sàmànyaü guõasyàpi guõo hyataþ / nàïgãkçtaþ sa ca yadi nànavasthà kvacid bhavet // MAnuv_2,2.102 // asmatpakùe guõàdyà÷ca tadvanto hi vi÷eùataþ / ananyatvànnànavasthà bhedo nà÷e bhavet tathà // MAnuv_2,2.103 // vi÷eùameva saü÷ritya vi÷eùo balavàn yataþ / dçùñipramàõata÷caiva virodho dar÷ane katham // MAnuv_2,2.104 // virodho hyavirodha÷ca yato dar÷anamànagau / tato dçùñe virodhastu sadbhiràpàdyate katham // MAnuv_2,2.105 // abhinno bhagavàn svena tadanyena vibhedavàn / nityà dharmàstadãyàstu sarve 'smànnaiva bhedinaþ // MAnuv_2,2.106 // sàmastyocchedino 'nyatra dharmà ubhayaråpakàþ / bhàve ta eva cocchedàt tadanye ca samasta÷aþ // MAnuv_2,2.107 // aü÷àü÷inorabhedena tvaü÷asaüyoga eva hi / aü÷ino nànavasthàto yadyapyaü÷eùvavi÷ramaþ // MAnuv_2,2.108 // ekasmin jàta evànyaþ saüyogo jàyate yadi / anavasthà tadaiva syàt saüyogaikye bhavet kva sà // MAnuv_2,2.109 // aü÷e saüyogadçùñe÷ca dçùñe kà sànavasthitiþ / yadyaü÷ago na saüyogaþ kàryeùu prathimà katham // MAnuv_2,2.110 // paramàõoraõornàsti mahattetyadbhutaü vacaþ / aõånàü prathimàpekùàü vinaiva tçyaõuke 'pi saþ / paramàõormahattvaü ca vinetyetad vacaþ katham // MAnuv_2,2.111 // aü÷ino 'ü÷airabhedo 'yamaü÷ena tu bhidàbhidà / sarvapratyakùaviùayaþ kathameva hyapohyate // MAnuv_2,2.112 // saüyoga÷ca vibhàga÷ca bheda÷caiva pçthak pçthak / anyonyapratiyogena hyubhayorapi dç÷yate // MAnuv_2,2.113 // bhinnà iti tu bhedànàü samudàyo hi dç÷yate / yathaiva ca padàrthànàmanayorbheda ityapi // MAnuv_2,2.114 // ito 'muùyàmuto 'pyasya bhedo dçùño dvidharmikaþ / tatraikavacanaü yattad vipràõàü bhojanaü yathà // MAnuv_2,2.115 // naratvàdikamapyevaü tattaddharmatayeyate / na sarvadharma eko 'sti samudàyastu bhinnagaþ // MAnuv_2,2.116 // etàdç÷aü ca sàdç÷yaü padàrtheùu pçthak pçthak / ekasmin sa vinaùñe 'pi yato 'nyatraiva dç÷yate // MAnuv_2,2.117 // kuto bhasmatvamàptasya naratvaü punariùyate / ekatve nàsti mànaü ca ÷rutirapyàha sàdaram // MAnuv_2,2.118 // bhinnà÷ca bhinnadharmà÷ca padàrthà akhilà api / svaiþ svairdharmairabhinnà÷ca svaråpairapi sarva÷aþ // MAnuv_2,2.119 // anivçttavinà÷àstu dharmà ubhayaråpakàþ / na kenacidabhinno 'to bhagavàn svaguõairvinà // MAnuv_2,2.120 // iti vyutpattirapi hi sàdç÷yenaiva gamyate / sarveùu yugapacchabdaþ sadç÷eùu pravartate // MAnuv_2,2.121 // tathàpi pràptitastvekavacanàcca vi÷eùataþ / abhãùyàvagati÷ca syàcchaktiþ sàdç÷yagà yataþ // MAnuv_2,2.122 // tàdç÷o 'yaü ca tacchabda iti j¤àpayati sphuñam / jàtita÷cet kathaü tàsu tatra cedanavasthitiþ // MAnuv_2,2.123 // tathaiva vyaktivij¤ànaü vyaktitvàbhàvadåùitam / yadi taccàsti tasyàpi vi÷eùeùvanavasthitiþ // MAnuv_2,2.124 // kathaü svaråpatvamapi j¤àyate 'nugataü yadi / ekavyutpattiparyantamanavasthàdidåùitam / kalpanàgauravàt tena yuktà nànugakalpanà // MAnuv_2,2.125 // aupàdhikavi÷iùñàdyamapi tadvastu kiü tataþ / anyat tadeva cedagnimattvaü kiü tatra bhaõyate // MAnuv_2,2.126 // agnisaüyogamàtraü ced bhavet tat siddhasàdhanam / bhådharasyàgnisaüyogo yadi ùaùñhayartha eva kaþ // MAnuv_2,2.127 // samavàyo yadi hy asya caikatvàt siddhasàdhanam / yadyasyaupàdhiko bhedaþ kuta ekatvamiùyate // MAnuv_2,2.128 // nànirvàcyaü hi teneùyamata aupàdhikànyayoþ / satyatvàt ko vi÷eùaþ syànmàyàvàdyanyathà bhavet // MAnuv_2,2.129 // upàdhijanyaü tadgamyamiti vaupàdhikaü bhavet / ubhayatràpyanantàþ syuþ samavàyà itastataþ / bhinnatvaü caiva teùvasti ko vi÷eùa upàdhige // MAnuv_2,2.130 // avidyamàna evànyaþ samavàyo 'dhigamyate / upàdhinà tadgamakamanumànaü na mà bhavet // MAnuv_2,2.131 // evamevàsataþ sattasamavàyo janirmatà / tatràpi hyuktadoùàõàü naiva ki¤cinnivàrakam // MAnuv_2,2.132 // asmatpakùe vi÷eùasya sarvatràïgãkçtatvataþ / nàsti doùaþ kvacid bhàvo hyabhàva÷ca sa eva hi // MAnuv_2,2.133 // abhàvasya ca dharmàþ syurbhàvàsteùàü ca te 'khilàþ / pratyakùamànataþ sarvametanno vàraõakùamam / sarve bhàvà abhàvà÷ca padàrthàstena sarvadà // MAnuv_2,2.134 // tathàpi prathamaü buddheryo niùedhasya gocaraþ / so 'bhàvo vidhibuddhestu gocaraþ prathamaü paraþ // MAnuv_2,2.135 // tasmàt pradhvastabhedàdi sadityevàvagamyate / astyabhàvo 'sti ca dhvaüso dehàbhàva÷ca bhasmatà // MAnuv_2,2.136 // ityàdi yujyate sarvaü pratyakùàdipramàõataþ / anyonyàbhàvabhedau ca pçthaktavaü ca pçthak pçthak // MAnuv_2,2.137 // yat kalpayanti taccaiva kalpanàgauravàd gatam / paryàyatvena te ÷abdà j¤àyante sarva eva hi // MAnuv_2,2.138 // bhedasya tu svaråpatve ye vadanti ca ÷ånyatàm / adbhutatàste yato 'nyasya pratiyogitvamiùyate // MAnuv_2,2.139 // pratiyogino hi bhedo 'yaü natu svasmàt katha¤cana / vibhàgenàlpataiva syàt kuta eva ca ÷ånyatà // MAnuv_2,2.140 // na ÷ånyànàü hi saüyogàd bhàvo vastuna iùyate / vidàraõàrtho dhàtu÷ca vibhàgaguõavàcakaþ // MAnuv_2,2.141 // avidàraõe 'pi hyàsyasya bhinnàvoùñhau tu tasya ca / ata unmattavàkyatvànmàyàvàdo 'bhyupekùitaþ // MAnuv_2,2.142 // na càmandasadànandasyandyanantaguõàrõavaþ / ã÷varo 'ùñaguõatvena prameyo 'pramitatvataþ // MAnuv_2,2.143 // mayyanantaguõe 'nante guõato 'nantavigrahe / anantaguõamàhàtmya÷aktij¤ànamahàrõavaþ // MAnuv_2,2.144 // nàràyaõaþ paro '÷eùacetanebhyaþ paraü padam / ityàdivedatadvàkyairanantai÷càvasãyate // MAnuv_2,2.145 // anantaguõatà viùõoþ kathameva hyapodyate / yadyanantavi÷eùà÷ca tajj¤ànàdernivàritàþ // MAnuv_2,2.146 // kathaü tattadviùayatà sàrvaj¤yàrthaü vidhãyate / aupàdhikavi÷eùastu pårvameva niràkçtaþ // MAnuv_2,2.147 // svaprakà÷atvamapi tu yairj¤ànasya nivàritam / kathaü sarvaj¤atà tasya svaj¤ànàdhigamaü vinà // MAnuv_2,2.148 // j¤ànaü vi÷vàdhigaü tvekaü tajj¤ànaviùayaü param / iti j¤ànadvayenaiva sarvavit parame÷varaþ // MAnuv_2,2.149 // iti cedeùa evàrthastajj¤ànàvasito yadi / svaprakà÷atvameva syàjj¤ànaü hyetad vi÷eùaõam // MAnuv_2,2.150 // j¤ànàntareõa cedatra bhavedevànavasthitiþ / svaprakà÷atvametasmàd durnivàryaü samàpatet // MAnuv_2,2.151 // sukhavàn duþkhavàü÷ca syàditi vyàpti÷ca no bhavet / nirduþkhatvaü mahànandaþ ÷rutyaive÷asya bhaõyate // MAnuv_2,2.152 // yo '÷anàyàpipàse ca ÷okàdãü÷càtivartate / ànandaü brahmaõo vidvàn vipàpmetyàdikà ca sà // MAnuv_2,2.153 // ã÷varasya tatheùñatvaü duþkhitvopàdhirityapi / ukte kimuttaraü bråyàcchrutyanàdaratatparaþ // MAnuv_2,2.154 // nacàtmaduþkhitecchà syàdata etannivàryate / sahadar÷anamàtreõa ÷rutãnàmapalàpakaþ // MAnuv_2,2.155 // yaj¤àder api pàpasya hetutvaü hiüsayà yuteþ / nànumàti kathaü tatra yadyupàdhirniùiddhatà // MAnuv_2,2.156 // aduþkhitvena cànuktiþ kathaü nopàdhitàü vrajet / aduþkhamitarat sarvaü jãvà eva tu duþkhinaþ / teùàü duþkhaprahàõàya ÷rutireùà pravartate // MAnuv_2,2.157 // iti ÷rutirhi paramà ÷rutyuktir yadi kàraõam / kiü kàryamanumànena gaëastanasamena hi // MAnuv_2,2.158 // anumànena yadyarthaþ ÷rutidçùño vyapodyate / pårvoktena prakàreõa ne÷varo dharma eva ca / syàt tatphalaü ca tenàtra ÷rutireva pramà bhavet // MAnuv_2,2.159 // ã÷asyànumayà siddheþ ÷rutirdhamirpramà bhavet / tayà sarvaguõaiþ pårõa ukta ã÷o yatastataþ // MAnuv_2,2.160 // anànandànumà tasya dharmigràhivirodhataþ / na pramàõaü bhavet tasmànnànumàtropayoginã // MAnuv_2,2.161 // nityecchatvàt pare÷asya paramàõusadàtvataþ / adçùñakàlayo÷caiva bhàvàt kàryaü sadà bhavet // MAnuv_2,2.162 // na hi kàlavibhedo 'sti tatpakùe 'smanmate hareþ / vi÷eùakàla evaitatsçùñayàdãcchà sadàtanà // MAnuv_2,2.163 // vi÷eùà÷caiva kàlasya harericchàva÷àþ sadà / sarve nimeùà iti hi ÷rutirevàha sàdaram // MAnuv_2,2.164 // udãrayati kàlàkhya÷aktimityasya vàgapi / kàlasya kàlagatvena na virodho 'pi ka÷cana // MAnuv_2,2.165 // asaïkhayàtavi÷eùatvàdicchàyà api sarvadà / ã÷o de÷a÷ ca kàla÷ ca svagatà eva sarvadà // MAnuv_2,2.166 // ã÷àdhãnau ca tau nityaü tadàdhàrau ca tadgatau / iti ÷rutirapi pràha kàle svoddiùña eva tu // MAnuv_2,2.167 // tatkàlasçùñimevàto và¤chatã÷aþ sadaiva hi / syàt kàlaþ sa tadaiveti kàlasya svagatatvataþ // MAnuv_2,2.168 // svabhàvàdeva hãcchaiùà devasyaiva iti ÷ruteþ / svabhàvo 'pi pare÷ecchàva÷a ityuditaþ purà // MAnuv_2,2.169 // nityà anityà÷ca tatastadadhãnà iti ÷rutiþ / råpaspar÷àdihetubhyaþ paramàõoranityatà // MAnuv_2,2.170 // anumeyà ÷rutãnàü ca viruddhatvànna tanmatam / upàdeyamata÷càyamaviruddhaþ samanvayaþ // MAnuv_2,2.171 // vaibhàùikà÷ca sautràntàþ svarasakùaõikaü jagat / aõånàü samudàyaü ca kàlakarmanimittataþ // MAnuv_2,2.172 // utpattikàle yuktànàmàtmànaü ca kùaõasthitim / nityaü santànameteùàü pa¤caskandhàtmanà sthitam // MAnuv_2,2.173 // saüskàraråpavij¤ànasa¤j¤àduþkhàtmanà sthitiþ / duþkhàbhàvaü sukhaü càhuraråpaj¤ànasantatim // MAnuv_2,2.174 // mokùaü sa samudàyo hi naikasmàdeva yujyate / nobhayo÷cobhayatvaü yat samudàyavyapekùayà // MAnuv_2,2.175 // ato 'nyonyà÷rayatvena samudàyo na yujyate / anyonyàpekùayà puüsaþ samudàyatvavedanam // MAnuv_2,2.176 // syàt tatsadàtanatve 'pi tacca sàmãpyahetukam / iti cet kàryasambhåtimàtravyàpçtikàraõam // MAnuv_2,2.177 // natu kàryavi÷eùeùu vyàpçtaü kàraõaü bhavet / ato 'rthendriyasaüyogiråpakàraõatàtmanaþ / saüyogiråparàhityànnaiva tajj¤ànatàpi hi // MAnuv_2,2.178 // vi÷aùaùakàryajanakaü yadi kàraõamiùyate / kutaþ samànaråpatvaü kàryàõàmapi sarva÷aþ // MAnuv_2,2.179 // ato 'niyatyà yatki¤cid yasya kasyàpi kàraõam / adçùñasyàpi tasyaiva vi÷eùàpàdakaü kutaþ // MAnuv_2,2.180 // yasya kasyàpi yatki¤cid vi÷eùamupapàdayet / kàryaü ca kàraõaü caiva yatki¤cid yasya kasyacit // MAnuv_2,2.181 // bhavenniyàmakàbhàvàdidamasyaiva kàraõam / iti nityavinà÷itve kena mànena gamyate // MAnuv_2,2.182 // idaü na jàyate 'muùmàdityatràpi na kàraõam / vinà÷otpattaya÷caiva na dç÷yante sadàtanàþ // MAnuv_2,2.183 // dç÷yate pratyabhij¤àtaþ sthiratvaü sarvavastuùu / phalàdãnàü vi÷eùeõa sarvatràpyanumãyate // MAnuv_2,2.184 // ***[NOTE: jump in verse numbering, no lacuna in text!]*** sattvena kùaõikatvaü cedàkà÷asyàvi÷eùataþ / avi÷eùo 'khilasyàpi sattvàt kiü nànumãyate // MAnuv_2,2.186 // yadyàkà÷asya sattvaü na kuta eva naràdiùu / sadharmipratiyogitvamàkà÷asyàvagamyate // MAnuv_2,2.187 // tau vinà na hy abhàva÷ ca kvaciddçùñaþ kadàcana / adharmipratiyogitvamàkà÷asyàvagamyate // MAnuv_2,2.187* // svãkàratyàgato 'dçùñadçùñayoþ sarvavastuùu / guõànunmatta evàsau vidadhàtyadhikaü punaþ // MAnuv_2,2.188 // uttarotpattimàtreõa vinà÷àt påvarvastunaþ / na saüskàràrpakatvaü ca yujyate kasyacit kvacit // MAnuv_2,2.189 // ato j¤àtaü mayetyàdi na j¤eyamanumà kutaþ / ekatvamanubhåtisthaü tyaktavà nirmànakà bhidà / kuta àtmàdikeùu syàd balyevànubhavo yataþ // MAnuv_2,2.190 // kàryakàraõayo÷caikakàlãnatvaü vinà katham / pårvasaüskàrayogã syàduttaro niyamena ca // MAnuv_2,2.191 // sambaddha eva saüskàramanyatràdattate 'khilàþ / asambaddhaþ kathaü pårva uttare vàsanàkaraþ // MAnuv_2,2.192 // ekakàlatayà yogaü vinà saüskàrataþ katham / kùaõamàtramavasthànaü svãkçtaü sarvavastuùu // MAnuv_2,2.193 // pårvamadhyàparakalàrahitaþ kùaõa iùyate / pårvabhàvabhavaü kàryamuta tannà÷asambhavam // MAnuv_2,2.194 // yaugapadyaü sati bhavedutpàdyànàma÷eùataþ / vinà÷e cenna tatkàryaü kàryotpattau ca kà pramà // MAnuv_2,2.195 // abhedena vi÷eùeõa dehadãpaphalàdiùu / vi÷eùadar÷anaü yuktamasmàkamanubhåtitaþ // MAnuv_2,2.196 // vi÷eùadar÷anaü mànaü yadi na sthairyadçk kutaþ / diksukhe ca khadçùñàntàd bhàvau saccet kvacid bhaved // MAnuv_2,2.197 // vi÷vaü pratyakùagaü tyaktavà tayoryo 'numitaü vadet / màyàvàdivadevàsàvupekùyo bhåtimicchatà // MAnuv_2,2.198 // sarvapramàõasiddhaü yad buddherbhedena sarvadà / kathaü nu tasya buddhitvaü vi÷vamanyacca kimpramam // MAnuv_2,2.199 // sarvaloko bibhetya¤jo yasmàdanubhavàt sadà / tasyàpalàpinaþ kiü na niùpramàõakavàdinaþ // MAnuv_2,2.200 // so 'haü tadidamevàhaü sukhã sad gaganaü di÷aþ / satyà ityàdyanubhavàþ sadà tatpratipakùagàþ // MAnuv_2,2.201 // ato nirmànamakhilapramàõapratipakùagam / durmataü ko nu gçhõãyàd vinàsuratatiü kvacit // MAnuv_2,2.202 // aparaþ ÷ånyamakhilaü manovàcàmagocaram / nirvi÷eùaü svayambhàtaü nirlepamajaràmaram // MAnuv_2,2.203 // a÷eùadoùarahitamanantaü de÷akàlataþ / vastuta÷ca tadasmãti nityopàsàparokùitam / ràgàdidoùarahitaü tadbhàvaü yoginaü nayet // MAnuv_2,2.204 // tasyaivànàdisaüvçttyà nànàbhedàtmakaü jagat / sadivàbhàti satyatvaü sàüvçtaü tasya ceùyate // MAnuv_2,2.205 // pàramàrthikasattvaü tu ÷ånyàdanyasya na kvacit / sàüvçtenaiva satyena vyavahàro 'khilo bhavet // MAnuv_2,2.206 // ÷ånyàt saüvçtiyogena vi÷vametat pravartate / sçùñikàle puna÷cànte stimitaü ÷ånyatàü vrajet / iti bråte tamuddi÷ya jagàda jagatàü guruþ // MAnuv_2,2.207 // nàsato jagato bhàvo na hi dçùñàsato janiþ / sataþ kvacit pramàõaü ca dçùñirevàkhilàd varam // MAnuv_2,2.208 // yadyevaü saptamarasànmadhuràdiva pãnatà / bhavejjanasya màrjàrçïgaü goriva ghàtakam // MAnuv_2,2.209 // kàryàrthã kàraõaü sacca nopàdadyàt katha¤cana / na pravarteta ceùyàya ÷ånyàdeveùyasambhavàt // MAnuv_2,2.210 // de÷akàlàdiniyamo niüha ÷ånyàt sato bhavet / puruùecchànusàreõa yadi ki¤cit prajàyate // MAnuv_2,2.211 // kiü nànumãyate tadvad vastutvàt puruùàd bhavaþ / sarvasyàpi nacàbhàvo vi÷vaü saditi gamyate // MAnuv_2,2.212 // yato 'nubhavarodhe tu vacanaü vàdinaþ kutaþ / svapnabhràntivadevedaü saüvçttyaivopalabhyate // MAnuv_2,2.213 // yadi sattvena ki¤càtra bhramo naiva nivartate / anàderasya vi÷vasya nivçttiryadi ceùyate / nivçtti÷ca nivarteta tasyà bhràntitvasambhavàt // MAnuv_2,2.214 // dçùñasya bhràntità cet syàdadçùñe na bhramaþ kutaþ / gavàma÷çïgibhàvena na hi syàccha÷a÷çïgità // MAnuv_2,2.215 // asmàkaü tu pramàõena prasàdàdã÷varasya ca / uktabhaïgayà'gamànàü ca pràmàõyàd yujyate 'khilam // MAnuv_2,2.216 // dç÷yatvàd vimaüta mithyà svapnavaccediyaü ca mà / mithyà cet sàdhyasiddhirna vyabhicàro na ced bhavet // MAnuv_2,2.217 // sàdhakatvamasatyasya sàdhyaü vipratipattitaþ / tasya cetyanavasthà syàt sattvaü càsyànubhåtitaþ // MAnuv_2,2.218 // anubhåtivirodhena mithyàtve mà na kàcana / atãtànàgatau kàlàvapi naþ sàkùigocarau / tatsambandhitayà sattvamapi dçùñasya sàkùigam // MAnuv_2,2.219 // dçóhadçùñaü tu yad dçùñaü dçùñàbhàsastato 'param / bhrànteþ saüvçtisatyasya vi÷eùo 'vyabhicàravàn / tenàpyaïgãkçtaþ samyak sa naþ satyatvameva hi // MAnuv_2,2.220 // vij¤ànàd vyabhicàro 'sya kadàcit syàditi pramà / naiva dçùñà pramà sà ca na bhavet svavirodhataþ // MAnuv_2,2.221 // bhedo vi÷eùyadharmyàdigrahaõàpekùayà yadi / anyonyà÷rayatàhetordurgàhya iti yanna tat // MAnuv_2,2.222 // svaråpaü vastuno bhedo yanna tasya grahe grahaþ / anyathàsyàmunà bheda iti vaktuü na yujyate // MAnuv_2,2.223 // agçhãto yadà bhedastadà svasmàditi grahaþ / syàt pratãtivirodhàcca na hi ka÷cit tathà vadet // MAnuv_2,2.224 // dharmitvapratiyogitvatadbhedà yugapad yadi / vi÷eùaõaü vi÷eùyaü ca tadbhàva÷caiva gçhyate // MAnuv_2,2.225 // ko virodhaþ svaråpeõa gçhãto bheda eva tu / asyàmuùmàditi punarvi÷eùeõaiva gçhyate // MAnuv_2,2.226 // ki¤ca bhedaþ kathaü gràhya iti yaþ paripçcchati / dharmyàdibhedagrahaõàt tenokto 'nyonyasaü÷rayaþ // MAnuv_2,2.227 // anyatvàgrahaõe proktaþ kathamanyonyasaü÷rayaþ / anyatvaü yadi siddhaü syàt kathamanyonyasaü÷rayaþ // MAnuv_2,2.228 // etàdç÷asya vaktàràvubhau jàtyuttaràkarau / màyã màdhyamika÷caiva tadupekùyau bubhåùubhiþ // MAnuv_2,2.229 // yacchånyavàdinaþ ÷ånyaü tadeva brahma màyinaþ / na hi lakùaõabhedo 'sti nirvi÷eùatvatastayoþ // MAnuv_2,2.230 // ançtàdivirodhitvamubhayo÷ca svalakùaõam / svavàkyàbhàvasaüvàdànna kçtyaü prativàdinaþ // MAnuv_2,2.231 // tatpakùa iti vaidharmyànna svapnàdivadityajaþ / aprayatnànniràcakre ceti dçùñiviruddhatàm / niùpramàõatvamapyasya såcayàmàsa vi÷vakçt // MAnuv_2,2.232 // j¤ànamevaikamakhilaj¤eyàkàraü prabhàsate / tatra santatibheda÷ca svabhedo bheda eva ca / kalpitàþ pratibhàsante nànàsaüvçtibhåmiùu // MAnuv_2,2.233 // ityetadapi no yuktaü na hi j¤ànatayà jagat / bhàsate 'nubhavasyaiva viruddhatvàdape÷alam // MAnuv_2,2.234 // tanmataü kùaõikatvàcca j¤ànasya sthiraråpataþ / j¤eyasyoktaprakàreõa sarva÷rutivirodhataþ / anubhåtiviruddhatvàdapi pakùà ime '÷ivàþ // MAnuv_2,2.235 // àha kùapaõako vi÷vaü sadasad dvayamadvayam / dvayàdvayamatatsarvaü saptabhaïgisadàtanam // MAnuv_2,2.236 // naitat padàrtha ekasmin yuktaü dçùñivirodhataþ / bhàvàbhàvatayà vi÷vaü yena råpeõa mãyate / tadråpameva taditi niyamaþ kena vàryate // MAnuv_2,2.237 // tattaddoùanivçttyarthaü svãkçtà tattadàtmanà / yadi tairakhilairdeùairlipyate caladar÷anaþ // MAnuv_2,2.238 // atihàya pramàõàptaü niyamaü sadasattayà / a÷eùamàviruddhaü ca nirmànaü vyàhataü sadà // MAnuv_2,2.239 // sarvaprakàraü vadato dçùñahàniramagrahaþ / svavyàhatatvamityàdyà doùàþ sarve bhavanti hi // MAnuv_2,2.240 // vakti svaprabhamàtmànaü dehamànaü tadapyalam / duùyaü nànà÷arãreùu prave÷àdanyathàbhavàt // MAnuv_2,2.241 // anyathàbhàvi yad vastu tadanityamiti sthitiþ / tanmate tadanityatvaü pudgalasyànivàritam // MAnuv_2,2.242 // nànityatàsmatpakùe tu caitanyàdervi÷eùiõaþ / lakùaõasya nivçttau tu syànna taccetane kvacit // MAnuv_2,2.243 // otaprotàtmakatvaü tu pañe dehe 'ïgasaüsthitiþ / ityàdilakùaõasyaiva nivçttau syàdanityatà // MAnuv_2,2.244 // bhautikaü tveva råpàdi vyàptaü nà÷ena no mate / naivaü tasyànyathàbhàvo yasyànityatvamãritam // MAnuv_2,2.245 // råpàdiyuktasya tathà jagannà÷itvasiddhaye / vyàptyà tayànyathàbhàvàdàtmano 'nityatà bhavet // MAnuv_2,2.246 // nityordhvagatirapyeùà yà muktiriti kathyate / alokàkà÷amàptasya kathaü na vikçti÷ca sà // MAnuv_2,2.247 // kãdç÷a÷cànyathàbhàvo nà÷ahetutayeùyate / saüsthànàpagama÷cet sa na hi bhåsàgaràdiùu // MAnuv_2,2.248 // yaþ ka÷cidanyathàbhàvo yadi mukti÷ca tàdç÷ã / dehamàne vikàraþ syàditi sthàsnånanàtmanaþ // MAnuv_2,2.249 // àha hastyàdideheùu hyapi syàdanyathàbhàvaþ / aõudehasya jãvasya gajatve vikçtirhi yà / dehavyàptyai vi÷eùaþ kastasyàþ sthàsnutanau ca nuþ // MAnuv_2,2.250 // gãtàt puùpaphalàvàptiþ spar÷àt kàr÷yaü rasàt sthitiþ / api vçkùasya dç÷yanta iti nànàtmatà bhavet / eva¤càtmàkàrtsnyamiti tata evàha vedavit // MAnuv_2,2.251 // sarvaj¤atvàdikaiþ sarvairguõairyuktaü sadà÷ivam / jagadvicitraracanàkartàraü doùavarjitam // MAnuv_2,2.252 // àhuþ pà÷upatàstacca bahu÷rutivirodhataþ / nopàdeyaü mataü hyasya devasya stuhi gartagam // MAnuv_2,2.253 // utpipeùa ÷irastasya gçõãùe satpatiü padam / yad viùõorupamaü hantuü rudramàkçùñate mayà // MAnuv_2,2.254 // dhanuryaü kàmaye taü tamugraü mà ÷i÷nadevatàþ / ghna¤chi÷nadevàneko 'sàvàsãnnàràyaõaþ paraþ // MAnuv_2,2.255 // tasmàd rudraþ samprasàda÷càbhåtàü vaiùõavaü makham / yaj¤ena yaj¤amayajantàbadhnan puruùaü pa÷um // MAnuv_2,2.256 // yo bhåtànàmadhipatã rudrastanticaro vçùà / ityàdi÷rutisàmarthyàt pàratantryaü janirmçtiþ // MAnuv_2,2.257 // paràdhãnaparapràptiraj¤atvaü praëaye 'bhavaþ / pratãyante sadoùatvànne÷aþ pa÷upatistataþ // MAnuv_2,2.258 // a÷arãratvatastasya sambandho jagatà kvacit / kartçtvena na yujyeta dehino j¤ànadçùñitaþ // MAnuv_2,2.259 // na ca dehàdivad vi÷vamasya syàd bhogasambhavàt / adhiùñhàne sthitaþ kartà kàryaü kurvan pratãyate / nàsyàdhiùñhànayogo 'sti bhåtànàü praëaye tadà // MAnuv_2,2.260 // adeha÷cedasàrvaj¤aþ ÷ilàkàùñhàdivat sadà / dehã cedantavàneva yaj¤adattanidar÷anàt // MAnuv_2,2.261 // nacaitadakhilaü viùõau ÷rutipràmàõyagauravàt / manobuddhayaïgitàü viùõorlakùayàmo ya eva saþ // MAnuv_2,2.262 // sa eva deho vij¤ànamai÷varyaü ÷aktirårjità / deho viùõorna te viùõo vàsudevo 'grato 'bhavat // MAnuv_2,2.263 // eko nàràyaõastvàsãnna brahmà na ca ÷aïkaraþ / ajasya nàbhàvadhyekamarpitaü màtrayà paraþ // MAnuv_2,2.264 // saddehaþ sukhagandha÷ca j¤ànabhàþ satparàkramaþ / j¤ànaj¤ànaþ sukhasukhaþ sa viùõuþ paramàkùaraþ // MAnuv_2,2.265 // ànanda eka evàgra àsãnnàràyaõaþ prabhuþ / priyaü tasya ÷ire modapramodau ca bhujau hareþ // MAnuv_2,2.266 // ànando madhyato brahma pucchaü nànyadabhåt kvacit / manaso 'syàbhavad brahmà lalàñàdapi ÷aïkaraþ // MAnuv_2,2.267 // pakùayorgaruóaþ ÷eùo mukhàdàsa sarasvatã / sahasra÷ãrùà puruùaþ sahasràkùaþ sahasrapàt // MAnuv_2,2.268 // ityàdi÷rutisandarbhabalànnityaguõàtmanaþ / viùõordehàjjagat sarvamàviràsãditãyate // MAnuv_2,2.269 // mànavattvàd virodhaþ ko nàmànaü kvacidiùyate / avirodho virodha÷ca mànenaiva hi gamyate // MAnuv_2,2.270 // ata uktaü samastaü ca vàsudevasya yujyate / ÷ivàdinàmayuktà÷ca ÷rutayo viùõuvàcakàþ // MAnuv_2,2.271 // nàmàni sarvàõi ca yameko yo devanàmadhàþ / viùõunàmàni nànyasya sarvanàmà hariþ svayam // MAnuv_2,2.272 // na nàràyaõanàmàni tadanyeùvapare harau / ityàdi÷rutayastatra mànaü coktaþ samanvayaþ // MAnuv_2,2.273 // puràõàni puràõàdyairviruddhatvànna tat pramà / tadviruddheùu no mànaü pårvàparavirodhataþ // MAnuv_2,2.274 // samabràhmavirodhàcca niyamàd vaiùõaveùvapi / mohàrthamuktita÷caiva viùõureko guõàrõavaþ // MAnuv_2,2.275 // skandasåryagaõe÷àdimatàni nyàyato 'mutaþ / niràkçtànya÷eùeõa siddhàntasyàvi÷eùataþ // MAnuv_2,2.276 // niràkçtau vi÷eùasya bhàvàcchaktimataü pçthak / dåùyate mahatã devã hrãïkarã sarvakàraõam / tripuràbhairavãtyàdinàmabhiþ sàbhidhãyate // MAnuv_2,2.277 // tasyàþ sadà÷ivàdyà÷ca jàyante devamànuùàþ / bhåtabhautikamapyetaditi tannopapadyate // MAnuv_2,2.278 // dçùñà pumbhyaþ sadà sçùñiþ strãpumbhyo và vi÷eùataþ / kevalàbhyo na hi strãbhyastata utpattyasambhavàt // MAnuv_2,2.279 // nàrcyaü mahàvàmamataü vàmairanyadudãryate / ÷ivopasarjanà ÷aktiþ sasarjedaü samantataþ // MAnuv_2,2.280 // iti taccopapannaü na ÷ivasyàkaraõatvataþ / adehatvàdapi hyanye bråyuþ sarvaj¤amã÷varam // MAnuv_2,2.281 // aõuvàmà na tadyuktamã÷avàdaprave÷anàt / sàrvaj¤yàdiguõairyuktaü gurukalpanayà dvayam // MAnuv_2,2.282 // na yujyate hyatastvã÷a eka eva prayojakaþ / uktadoùa÷ca tatpakùa iti naivàtra dåùyate // MAnuv_2,2.283 // ÷rutismçtãtihàsànàü sàmastyena virodhataþ / satàü jugupsitatvàcca nàïgãkàryaü hi tanmatam // MAnuv_2,2.284 // pa¤caràtraniùedhàrthametànyàcakùate yadi / såtràõyativiruddhaü tad yata àha sa bhàrate // MAnuv_2,2.285 // pa¤caràtrasya kçtsnasya vaktà nàràyaõaþ svayam / j¤àneùveteùu ràjendra sarveùvetad vi÷iùñate // MAnuv_2,2.286 // pa¤caràtravido ye tu yathàkramaparà nçpa / ekàntabhàvopagatà vàsudevaü vi÷anti te // MAnuv_2,2.287 // iti gãtà ca tacchàstrasaïkùepa iti hãritam / vedena pa¤caràtreõa bhaktayà yaj¤ena caiva hi // MAnuv_2,2.288 // dç÷yo 'haü nànyathà dç÷yo varùakoñi÷atairapi / iti vàràhavacanaü ÷lokà iti vacaþ ÷rutau // MAnuv_2,2.289 // vedai÷ca pa¤caràtrai÷ca dhyeyo nàràyaõaþ paraþ / pa¤caràtraü ca vedà÷ca vidyaikaiva dvidheyate // MAnuv_2,2.290 // ityàdivedavacanaiþ pa¤caràtramapodyate / kathamevàtra doùaþ ka utpattirj¤o 'ta ityapi // MAnuv_2,2.291 // ihaivoktà nacàbhåtabhàvastatràpi kathyate / anàdikarmaõà baddho jãvaþ saüsàramaõóale // MAnuv_2,2.292 // vàsudevecchayà nityaü bhramatãti hi tadvacaþ / na hi saüsàrasàditvaü pa¤caràtroditaü kvacit // MAnuv_2,2.293 // jãvàbhimàni÷eùasya nàmnà saïkarùaõasya tu / vàsudevàjjaniþ proktà pradyumnasya tatastathà // MAnuv_2,2.294 // mano 'bhimàninaþ kàmasyaivaü sàkùàddhareþ kvacit / saïkarùaõàdinàmnaiva nityàcintyoru÷aktitaþ / vyåha ukto 'nyathànådya kathaü duùñatvamucyate // MAnuv_2,2.295 // yadi vidyàccaturvedànitivad vedapåraõam / pa¤caràtràditi kuto dveùaþ ÷àõóilyavartane // MAnuv_2,2.296 // ataþ parama÷àstrorudveùàduditamàsuraiþ / dåùaõaü pa¤caràtrasya vãkùàyàmapi na kùamam // MAnuv_2,2.297 // ato '÷eùajagaddhàtà nirdoùoruguõàrõavaþ / nàràyaõaþ ÷rutigaõatàtparyàdavasãyate // MAnuv_2,2.298 // andhaü tamaþ pravi÷anti ye tvavidyàmupàsate / tato bhåya ivàpsyanti ye tasyà naiva nindakàþ // MAnuv_2,2.299 // tato vidyàmavidyàü ca yo jànàtyubhayaü saha / doùaj¤ànàdatãtyaitàn vidyayàmçtama÷nute // MAnuv_2,2.300 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ || athà÷eùasamàmnàyavirodhàpàkçtiü prabhuþ / kariùyannadhidaivàdhibhåtajãvaparàtmanàm // MAnuv_2,3.1 // svaråpanirõayàyaiva vacanànàü parasparam / pàdenànenàvirodhaü dar÷ayatyamitadyutiþ // MAnuv_2,3.2 // anubhåtiyuktibahuvàgvailomyaü ca tato 'dhikam / etat sarvaü sataþ sàmyaü dvàravaiyarthyameva ca // MAnuv_2,3.3 // dçùñayuktayanusàritvamuktànyàrthàvirodhataþ / prasiddhanàmasvãkàre bahuvàkyànuvatirtà // MAnuv_2,3.4 // lokadçùñànusàritvaü jãvasàmyamanàdità / tatra tatra parij¤ànaü guõasàmya÷rutã tathà // MAnuv_2,3.5 // utpattimattvaü svaguõànanubhåtyalpakalpane / nànà÷ruti÷ca vaicitçyaü yuktayaþ pårvapakùagàþ // MAnuv_2,3.6 // vyavasthànupapatti÷ca svàtantryamanusàrità / mukhyatà ÷aktimattvaü ca vairåpyaü sarvasaïgrahaþ // MAnuv_2,3.7 // gatyàdirã÷a÷akti÷ca sarvamànavirodhità / abhãùyàsiddhisuvyaktã ÷àstrasiddhivirparyayaþ / vi÷eùakàraõaü ceti siddhàntasyaiva sàdhakàþ // MAnuv_2,3.8 // prakçtiþ puruùaþ kàlo devàstadabhimàninaþ / mahadàdyà÷ca jàyante paràdhãnavi÷eùità / idaü sarvaü sasarjeti janimattvamihoditam // MAnuv_2,3.9 // avakà÷amàtramàkà÷aþ kathamutpadyate 'nyathà / yadyanàkà÷atà pårvaü kiü mårtanibióaü jagat // MAnuv_2,3.10 // måtarsampårõatà caiva yadyanàkà÷atà bhavet / mårtadravyàõi càkà÷e sthitànyeva hi sarvadà // MAnuv_2,3.11 // ata àkà÷a÷abdoktastaddevo 'tra vinàyakaþ / dehotpattyà samutpanna iti ÷rutyàbhidhãyate // MAnuv_2,3.12 // bhåtamapyasitaü divyadçùñigocarameva tu / utpadyate 'vyàkçtaü hi gaganaü sàkùigocaram / prade÷a iti vij¤eyaü nityaü notpadyate hi tat // MAnuv_2,3.13 // tathàpi pårvasambandhaparatantravi÷eùayuk / khamevotpattimannàma ÷ruti÷abdavivakùitam // MAnuv_2,3.14 // prakçtiþ puruùaþ kàla ityete ca samasta÷aþ / ã÷àdhãnavi÷eùeõa janyà ityeva kãrtitàþ // MAnuv_2,3.15 // kàlapravàha evaiko nityo natu vi÷eùavàn / puruùàvyaktakàlànàü ramaivaikàbhimàninã // MAnuv_2,3.16 // sisçkùutvavi÷eùaü tat sàkùàd bhagavadicchayà / pràptaiva sçùñetyudità pradhànaü vikçterapi // MAnuv_2,3.17 // pumàüso dehasambandhàt sçùñimanta itãritàþ / evaü praëayakàle 'pi pratibhàtaparàvaraþ // MAnuv_2,3.18 // mukhyàvàyurnityasamaþ ÷arãrotpattikàraõàt / paràdhãnavi÷eùeõa janimàneva ÷abditaþ // MAnuv_2,3.19 // naiva ki¤cit tato janmavarjitaü paramàdçte / paràdhãnavi÷eùatve janmanaþ sthålatàbhavaþ // MAnuv_2,3.20 // pårva÷abdavilopa÷ca yadi janmeti kãrtyate / ramàyà naiva janmàsti caitanyasyàpi kevalam // MAnuv_2,3.21 // pradhanasya ca vedasya vedasyàpã÷varecchayà / vyaktirnàma vi÷eùo 'sti tasmàt tadva÷ataiva hi // MAnuv_2,3.22 // utpattiratra kathità svatantratvàt paràtmanaþ / naivotpattiþ kathamapi na svatantraü tato 'param // MAnuv_2,3.23 // acchedyasyàpi jãvasya vibhàgaü bahudhà hariþ / kçtvà bhogàn pradàyaiva caikyamàpàdayet punaþ // MAnuv_2,3.24 // ata ã÷ava÷aü sarvaü cetanàcetanaü jagat / avibhàgaü vibhàgàya yadà nayati ke÷avaþ / kima÷akyaü pare÷asya tadeti hyabhidhãyate // MAnuv_2,3.25 // evaü sthite 'pi jãvaikyaü kecidàhuþ paràtmanà / tad yo 'hamitipårvàbhiþ ÷rutibhi÷cànumàbalàt // MAnuv_2,3.26 // na tad yuktaü yato viùõuþ pçthagevàbhidhãyate / praj¤ànetro 'loka iti muktau bhedo 'bhidhãyate / etamànandamityanyà paramaü sàmyamityapi // MAnuv_2,3.27 // idaü j¤ànamapà÷ritya mama sàdharmyamàgatàþ / sarge 'pi nopajàyante praëaye na vyathanti ca // MAnuv_2,3.28 // upasampadya tajjyotiþ svaråpeõàbhipadyate / tatra paryeti jakùaü÷ca krãóannapi sadà sukhã // MAnuv_2,3.29 // àcakùva me mokùaü dhãrà yaü pravadanti tam / ityakta àha vàgdevã paraü mokùaü prajàpateþ // MAnuv_2,3.30 // ÷àkhàü ÷àkhàü mahànadyaþ saüyànti paritaþsravàþ / dhànàpåpà màüsakàmàþ sadà pàyasakardamàþ // MAnuv_2,3.31 // yasminnagnimukhà devàþ sendràþ sahamarudgaõàþ / ãjire kratubhiþ ÷reùñhaistadakùaramupàsate // MAnuv_2,3.32 // pravi÷anti paraü devaü muktàstatraiva bhoginaþ / nirgacchanti yathàkàmaü pare÷enaiva coditàþ // MAnuv_2,3.33 // bhedadçùñayàbhimànena niþsaïgenàpi kamarõà / kartçtvàt saguõaü brahma puruùaü puruùarùabham // MAnuv_2,3.34 // sa saïgatya punaþ kàle kàlene÷varamårtità / jàte 'guõavyatikare yathàpårvaü prajàyate // MAnuv_2,3.35 // çcàü tvaþ poùamàste ca pareõa preritàþ sadà / yatkàmastat sçjatyaddhaiùàtmanà tat sçjatyapi // MAnuv_2,3.36 // sahaiva brahmaõà kàmàn bhuïkate nistãrõatadguõaþ / duþkhàdãü÷ca parityajya jagadvayàpàravarjitaþ // MAnuv_2,3.37 // bhuïkte bhogàn sahaivoccànityàdyàgamamànataþ / muktasya bhedàvagateþ kathameva hyabhinnatà // MAnuv_2,3.38 // jãve÷ayornànumà ca tadabhedaü pramàpayet / mithyaiva bhedo vimato bhedatvàccandrabhedavat / iti cet sàdhyadharmo 'yaü sannasan và navobhayam // MAnuv_2,3.39 // yadi sannapasiddhàntaþ sa evàsannitãrite / nobhayaü cenna siddhaü taditi mànasya dåùaõam // MAnuv_2,3.40 // na ca mànàntareõaitacchakyaü sàdhayituü kvacit / anumànena cet saiva hyanavasthà bhaviùyati // MAnuv_2,3.41 // nacàgamastadartho 'sti nàsadàsãnna tad vadet / pari÷eùàdanirvàcyaü yadi siddhayet paràtmanaþ // MAnuv_2,3.42 // anirvàcyatvameva syàt pari÷iùño hyasau tadà / nacànya àgamastatra sadasatpratiyogini // MAnuv_2,3.43 // na ca pratyakùamàtràsti nacàrthàpattiriùyate / bàdhàyogàt sata iti bàdhàbhàvata eva hi // MAnuv_2,3.44 // viùayasya kuto bàdho vidyamànaü hi bàdhyate / na hi vandhyàsuto vadhyo yaj¤adatto hi vadhyate // MAnuv_2,3.45 // bàdhàyogaþ sata iti vyàptireùà kva dç÷yate / ka÷càyaü bàdha uddiùño na hi nà÷o 'sato bhavet / nivçtti÷càpravçttasya kathamevopapadyate // MAnuv_2,3.46 // nàsãdasti bhaviùyacca taditi j¤ànameyatà / yadi bàdhastadàsattvaü tenaivàïgãkçtaü punaþ // MAnuv_2,3.47 // pratãtirnàsata iti vadannaïgãkaroti tàm / niùedho hyapratãtasya katha¤cinnopapadyate // MAnuv_2,3.48 // na copamà bhavedatra pratyakùàt sattvameva ca / ÷àstragamyapare÷ànàd bhedaþ svàtmana ãyate // MAnuv_2,3.49 // anubhåtivirodhena kathamekatvamucyate / ki¤citkartà ca duþkhãti sarvairevànubhåyate // MAnuv_2,3.50 // sarvaj¤o bhagavàn viùõuþ sarva÷aktiriti ÷rutaþ / anubhåtàddhi bhedena ÷rutireùà vadatyamum // MAnuv_2,3.51 // upajãvyaviruddhaü tu kathamaikyaü ÷rutirvadet / apràmàõyaü yadà bhedavàcakasya bhaviùyati // MAnuv_2,3.52 // sa eva dharmiõo gràhã tadabhedaþ kathaü bhavet / yat svaråpagrahe mànaü taddharme na kathaü bhavet // MAnuv_2,3.53 // ekavij¤ànavij¤aptyà dvayaü mànaü bhaviùyati / na cedekamamànaü tad dvayamapyatra no bhavet // MAnuv_2,3.54 // dharmigràhivirodhastu tasmànmànasya dåùaõam / nopajãvyo hyabhedo 'tra kvacid bheda÷ruterbalàt // MAnuv_2,3.55 // na ca mànàntaropeyaü brahma tad bhavati kvacit / yena mànena càpeyaü bhedastenàvagamyate // MAnuv_2,3.56 // sarvaj¤ànamayaive÷o yadyupeyaþ katha¤cana / sarvaj¤athvaguõenaiva tayà bhedo 'vagamyate // MAnuv_2,3.57 // na duþkhànubhavaþ kvàpi mithyànubhavatàü vrajet / na hi bàdhaþ kvacid dçùño duþkhàdyanubhavasya tu // MAnuv_2,3.58 // yadi duþkhànubhåti÷ca bhràntirityavasãyate / aduþkhità÷rutiþ kena na bhràntiriti gamyate // MAnuv_2,3.59 // ÷rutisvaråpamartha÷ca mànenaivàvasãyate / taccenmànaü gçhãtaü te kiü duþkhànubhave bhramaþ // MAnuv_2,3.60 // na ca bàdhavi÷eùo 'sti yadabàdhitameva tat / bàdho yadyanubhåte 'rthe kathaü nirõaya ãyate // MAnuv_2,3.61 // ko 'pi hy artho na ni÷cetuü ÷akyate bhramavàdinà / bhramatvamabhramatvaü ca yadaivànubhavopagam / ekasya bhramatà tatra parasyàbhramatà kutaþ // MAnuv_2,3.62 // bhramatvamabhramatvaü ca sarvaü vedyaü hi sàkùiõà / sa cet sàkùã kvacid duùyaþ kathaü nirõaya ãyate // MAnuv_2,3.63 // vi÷eùà sarva evaite sàkùipratyayagocaràþ / årãkçtya ca tàn sarvàn vyavahàraþ pravartate / sàkùiõo vyavasàyã tu vyavahàro 'bhidhãyate // MAnuv_2,3.64 // tasmàt sarvaprasiddhasya vyavahàrasya siddhaye / sàkùã nirdoùa evaikaþ sadàïgãkàrya eva naþ // MAnuv_2,3.65 // ÷uddhaþ sàkùã yadà siddho duþkhitvaü vàryate katham / upajãvyapramàõaü tad bhedagràhakameva hi / ato jãve÷ayorbhedaþ ÷rutisàmarthyasusthiraþ // MAnuv_2,3.66 // tathàpi tu cidànandapårvàstatsadç÷à guõàþ / sàrasvaråpamasyàpi muktàvapyava÷iùyate // MAnuv_2,3.67 // ato 'bhedavadevaitàþ ÷rutayaþ pravadanti hi / pauràõàni ca vàkyàni sàdç÷yàbhedasaü÷rayàt // MAnuv_2,3.68 // sàdç÷yàcca pradhànatvàt svàtantryàdapicàbhidàm / àhurã÷ena jãvasya na svaråpàbhidàü kvacit // MAnuv_2,3.69 // sthànaikyamaikamatyaü ca muktasya tu vi÷iùñate / sàdç÷yaü ca vi÷eùeõa jaóànàü dvayameva tu / bhavet sàdç÷yamatyalpaü tçtãyaü paramàtmanà // MAnuv_2,3.70 // ã÷aråpakriyàõàü ca guõànàmapi sarva÷aþ / tathaivàvayavànàü tatsvaråpaikyaü tu mukhyataþ // MAnuv_2,3.71 // yathodakaü durge vçùñaü parvateùu vidhàvati / evaü dharmàn pçthak pa÷yaüstànevànuvidhàvati / iti ÷ruternobhayaü ca bhedàbhedàkhyamiùyate // MAnuv_2,3.72 // ekamevàdvitãyaü neha nànàsti ki¤cana / mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati // MAnuv_2,3.73 // iti ÷rutàvivetyasmàd bhedàbhedaniràkçtiþ / ivobhaye ca sàdç÷ya iti vàk ÷abdanirõaye // MAnuv_2,3.74 // bhedasya muktau vacanàdapi tatpakùanigrahaþ / cetanatvàdisàdç÷yaü yadyabheda itãùyate / aïgãkçtaü tadasmàbhirna svaråpaikatà kvacit // MAnuv_2,3.75 // na kenacidabhedo 'sti bhedàbhedo 'pivà kvacit / samudàyamçte viùõoþ svaguõàdãn vinàpi và // MAnuv_2,3.76 // iti ÷ruterna tasyàsti bhedàbhedo 'pi kenacit / abheda÷rutayo' ü÷atvàt sàdç÷yaü càü÷atàsya tu // MAnuv_2,3.77 // aü÷astu dvividho j¤eyaþ svaråpàü÷o 'nya eva ca / vibhinnàü÷o 'lpa÷aktiþ syàt ki¤citsàdç÷yamàtrayuk // MAnuv_2,3.78 // aü÷ino yattu sàmarthyaü yat svaråpaü yathà sthitiþ / sa eva cet svaråpàü÷aþ pràdurbhàvà hareryathà // MAnuv_2,3.79 // såryamaõóalamànyekastatprakà÷àbhimànavàn / såryo 'tha saptamàbdhe÷ca bàhyodasya ca vàripaþ // MAnuv_2,3.80 // kañhinatvena mervàdeþ pçthivyà api devatà / dharàdevyevamevaiko bhagavàn viùõuravyayaþ / nànàvatàraråpeõa sthitaþ pårõaguõaþ sadà // MAnuv_2,3.81 // viõmåtràkùyàdimàninyo yathàpabhraùñadevatàþ / såryàdibhyastathaivàyaü saüsàrã paramàt pçthak // MAnuv_2,3.82 // dehadoùai÷ca duùñatvàdapabhraùñàkhyadevatàþ / anyàþ såryàdidevebhyo hyanugràhyà÷ca taiþ sadà // MAnuv_2,3.83 // evameva paràd viùõoþ pçthak saüsàriõo matàþ / anugràhyà÷ca tenaiva tatprasàdàcca mokùiõaþ // MAnuv_2,3.84 // na tu matsyàdiråpàõàmanugràhyatvamiùyate / guõaira÷eùaiþ pårõatvànmukhyàbhedo 'parairnaca // MAnuv_2,3.85 // aü÷àbhàsà÷ca sarve 'pi parasyàü÷à na mukhyataþ / yathaiùà puruùe cchàyà etasminnetadàtatam // MAnuv_2,3.86 // na tu pumpàdavat pàdà jãvà ete paràtmanaþ / pårõàstasya guõà eva pràdurbhàvatayà sthitàþ / evaü jagàda parama÷rutirnàràyaõaü param // MAnuv_2,3.87 // akùayo bhagavàn viùõurlakùmyàvàso laye sthitaþ / muktaiþ sadà cintyamàno brahmàdyaistàratamyagaiþ // MAnuv_2,3.88 // prakçtiþ puruùaþ kàlo vedà÷ceti catuùyayam / nityaü svaråpato viùõorvi÷eùàvàptimàtrataþ / utpattimàditi proktaü lakùmãstadabhimàninã // MAnuv_2,3.89 // tato jàtaþ pumàn nàma brahmàsyàü vàsudevataþ / såtràtmà pràõanàmà ca devyau prakçtimàninã // MAnuv_2,3.90 // tato råpaü mahàn nàma brahmaõo 'haïkçtiþ ÷ivaþ / brahmaõo buddhinàmnomà tata indro mano 'bhidhaþ / skanda÷ca tata evànye sarve devàþ prajaj¤ire // MAnuv_2,3.91 // tatra pårvatanaþ ÷reyàn guõaiþ sarvaiþ samasta÷aþ / tebhya÷ca bhagavàn viùõustadadhãnà ime sadà // MAnuv_2,3.92 // janmasthitilayàj¤ànaniyatij¤ànasaüsçtiþ / mokùa÷ca tadadhãnatvameteùàü naiva hãyate // MAnuv_2,3.93 // muktàvapi sa evaikaþ svatantraþ pårõasadguõaþ / iti ÷rutyupapattibhyàü pàde 'smin prabhuõoditam // MAnuv_2,3.94 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ || ÷rutyarthaþ ÷rutiyuktibhyàü viruddha iva dç÷yate / yatra tannirõayaü devaþ suvi÷iùñopapattibhiþ / karotyanena pàdena tatra spaùñàrthavacchrutiþ // MAnuv_2,4.1 // vi÷eùa÷rutivairåpyaü màhàtmyaü vyaktasadguõàþ / dçùñàyuktiþ samànatvaü kartç÷aktirvimi÷ratà // MAnuv_2,4.2 // yuktayaþ pårvapakùeùu sunirõãtàsatu tàdç÷àþ / yuktayo nirõayasyaiva svayaü bhagavatoditàþ // MAnuv_2,4.3 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne dvitãyo 'dhyàyaþ || svàbhàvikànyathànàmasahàbhàvànyathoktayaþ / avi÷eùo vi÷eùau ca sahabhàvo vimi÷ratà // MAnuv_3,1.1 // viruddhoktiþ sahasthànaü vaiyarthyaü cànyathàgatiþ / yuktayaþ pårvapakùasya guõàdhikyàrthatobhavau // MAnuv_3,1.2 // upapattirdviråpatvamàdhikyamanuråpatà / yogyatà prabalatvaü ca vibhàgaþ kàraõàbhavaþ / këptiranyàgati÷caiva siddhàntasyaiva sàdhakàþ // MAnuv_3,1.3 // bãjàpåruùayonãnàü saïgàtiniyamojkhitim / atha÷abdena bhagavànàha kàraõata÷ca tàm // MAnuv_3,1.4 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ || pa÷càdadçùñayavij¤ànakàladuþkhapçthagbhavàþ / sthànabhedo viruddhatvaü nyàyasàmyaü svatobhavaþ // MAnuv_3,2.1 // guõasàmyamayoga÷ca tarkabàdho vilomatà / nànàbhàvaþ pralobha÷ca pårvapakùagàþ // MAnuv_3,2.2 // a÷akyakartçtà÷aktiþ svato 'bodhastadeva ca / amànakëptisanmànavyavasthàtyalpatàbhavàþ // MAnuv_3,2.3 // vi÷eùadçùñivàkye ca puü÷aktiþ sunidar÷anam / alaukikatvamàdhikyaü svàtantryaü nirõayapramàþ // MAnuv_3,2.4 // vàsanàþ sarvavastånàmanàdyanubhavàgatàþ / santyevà÷eùajãvànàmanàdimanasi sthitàþ // MAnuv_3,2.5 // triguõàtmakaü mano 'styeva yàvanmuktiþ sadàtanam / tatraivà÷eùasaüskàràþ sa¤cãyante sadaiva ca // MAnuv_3,2.6 // såkùmatvena laye sacca pràkçtairupacãyate / sçùñikàle yadà tanna kutaþ saüsàrasaüsthitiþ // MAnuv_3,2.7 // saüskàrairbhagavàneva sçùñvà nànàvidhaü jagat / svapnakàle dar÷ayati bhràntirjàgrattvameva hi // MAnuv_3,2.8 // adçùñe cà÷rute bhàve na bhàva upajàyate / adçùñàda÷rutàd bhàvànna bhàva upajàyate // MAnuv_3,2.9 // iti ÷rutipuràõoktiranàditvàttu yujyate / kadàcid dar÷anàyogyaü yat tatràpi vibhàgataþ // MAnuv_3,2.10 // dçùñaü samànàdhikaraõaü dç÷yate ca sa ca bhramaþ / vàsanàmàtramålatvàjjàgradvat spaùñatà na ca // MAnuv_3,2.11 // bhedo 'bhedo 'thavà dvandvamiti pra÷no na yujyate / draùñuþ svapnasya dçùñatvàd bhedasyaivàkhilairjanaiþ // MAnuv_3,2.12 // pra÷nadoùà hi catvàraþ svavyàhatirasaïgatiþ / siddhàrthatà ca vaiphalyaü na taiþ syàt tattvanirõayaþ // MAnuv_3,2.13 // tattvanirõayavailomyaü syàd vàde 'pi hi nigrahaþ / udbhàvanãyameva syànna kathàvasitirbhavet // MAnuv_3,2.14 // vijigãùukathàyàü tu kathàvasitikàraõam / parihàre 'pi siddhatvaü dåùaõaü prativàdinaþ / pratij¤àyàü tadanyasya siddhataiva hi sàdhakà // MAnuv_3,2.15 // à÷rayavyà÷rayàsiddhã sàdhyasiddhi÷ca dåùaõam / keùà¤cin na ca te doùà vyàptau satyàü katha¤cana // MAnuv_3,2.16 // doùo vyàhatirevàsti nç÷çïgàstitvasàdhane / yatra vyàhatatà nàsti ko 'tisaïgo 'sya sàdhane // MAnuv_3,2.17 // pratyakùàgamamålàstu nyàyàþ sarve bhavanti hi / nyàyàbhàsà amålàþ syurnyàyasyànyasya tau punaþ // MAnuv_3,2.18 // adçùñe vyabhicàre tu sàdhakaü taditi sphuñam / j¤àyate sàkùiõaivàdvà mànabàdhe na tad bhavet // MAnuv_3,2.19 // yat sàkùiõaiva mànatvaü mànànàmavasãyate / amànasya tu mànatvaü mànasatvàccalaü bhavet // MAnuv_3,2.20 // utsargato 'pi yat pràptamapavàdavivarjitam / vyabhicàryapavàdena mànameva bhaviùyati // MAnuv_3,2.21 // ato hi bhojanàdãnàmiùñasàdhanatànumà / mànaü vyavahçtau nityaü vyabhicàro hi tatra ca // MAnuv_3,2.22 // vyàptatve vyà÷rayatvaü tu kathameva hi dåùaõam / rohiõyudaya àsannaþ kçttikàbhyudità yataþ / ityukte sàdhanaü no kiü na hyàj¤aivàtra sàdhakà // MAnuv_3,2.23 // anyat sadasatorvi÷vamiti ca vyàhateramà / asiddhasàdhane doùaþ ko vyàptiryadi vidyate // MAnuv_3,2.24 // vyàpti÷ca vyatirekeõa tatra tai÷caiva gamyate / aprasiddhasya sàdhyasya sàdhakatvaü yadeùyate / liïgasyoktau vi÷eùo 'yaü kena mànena gamyate // MAnuv_3,2.25 // sàdhanaü paramàõvàderyadàsiddhasya ceùyate / yathànubhavamevaitannàïgãkàryaü kutastadà // MAnuv_3,2.26 // yatra nàtiprasaïgo 'sti mànaü na ca viparyate / kliùñakalpanayaivàtra sàdhyamityatidurvacaþ // MAnuv_3,2.27 // pari÷eùo mithaþsiddhiþ cakrakasvà÷rayàdayaþ / asiddhasàdhakatvena pa¤càvayavatàü vinà / aïgãkàryàþ samastaistanniyamaþ kiünibandhanaþ // MAnuv_3,2.28 // siddasàdhanatàyàü ca na kathàvasitirbhavet / vyabhicàro hetvasiddhirekapakùe 'pi dåùaõam // MAnuv_3,2.29 // sàdhyasàdhanavaikalyaü dçùñàntasya vi÷eùaõe / vaiyathyarmekàsiddhau ca vi÷iùñàsiddhireva hi // MAnuv_3,2.30 // aprayojakatà tatra prathamapra÷nadåùaõam / siddhapra÷nàdikaü yat tadàdhikyàntagartaü bhavet // MAnuv_3,2.31 // arthàpattyupamàbhàvà anumàntargatàþ kvacit / pratyakùàntargato 'bhàvaþ sukhàderniyamena ca // MAnuv_3,2.32 // anyatra khaóiti pràptaþ pràrambhàdyà÷ca yuktayaþ / àgamàrthàvasityarthà niyatavyàptayo 'khilàþ // MAnuv_3,2.33 // vàkyaü prakaraõaü sthànaü samàkhyà ca tathàvidhàþ / kurupàõóavavat teùàmupapatteþ pçthag vacaþ // MAnuv_3,2.34 // svanyàyaiþ sàdhanaü kàryaü paranyàyaistu dåùaõam / svanyàyairdåùaõaü ca syàt sàdhitaiþ prativàdinaþ // MAnuv_3,2.35 // prasaïgàrthatayà proktà na siddhàntasya dåùakàþ / chalaü jàtiriti dvedhà vyàhatyantaramiùyate / jàtiþ svavyàhatirj¤eyà chalamarthàntarottaram // MAnuv_3,2.36 // evaü saü÷odhitanyàyasadàgamavirodhataþ / nànirvàcyamiha proktaü màyàmàtrapadena hi // MAnuv_3,2.37 // vilakùaõaü sadasatoriti hi vyàhataü svataþ / pratiyogitvamapyasya brahmaõo 'ïgãkçtaü bhavet // MAnuv_3,2.38 // mithyà cet pratiyogitvaü vailakùaõyaü tato na hi / avilakùaõatvaü satyaü syànmithyàtvaü brahmaõastataþ // MAnuv_3,2.39 // anirvàcyasya sattvaü và yadi dharmà na kecana / brahmaõo naiva jij¤àsyaü jij¤àsà dharmanirõayaþ // MAnuv_3,2.40 // idamitthamiti j¤ànaü jij¤àsàyàþ prayojanam / itthambhàvo hi dharmo 'sya na cenna pratiyogità // MAnuv_3,2.41 // itthambhàvàtmakàn dharmànàhu÷ca ÷rutayo 'khilàþ / adç÷yatvàdayo 'pyasya guõà hi prabhuõoditàþ // MAnuv_3,2.42 // yadi syustàdç÷à dharmàþ sarvaj¤atvàdayo na kim / anyàpekùà yadi syuùñe sattaivaü de÷akàlagà // MAnuv_3,2.43 // de÷akàlànapekùà hi na sattà kvàpi dç÷yate / sarvadharmojj¤itasyàsya kiü ÷àstreõàdhigamyate // MAnuv_3,2.44 // mithyàdharmavidhàtu÷ca vedasyaivàpramàõatà / apràptàü bhràntimàpàdya kiü vedo mànatàü vrajet // MAnuv_3,2.45 // na hi vedaü vinà brahma vedyaü dharmà÷ca tadgatàþ / vedavedyasya mithyàtvaü yadi naikyasya tat katham // MAnuv_3,2.46 // dharmàropo 'pi sàmànyadharmàdãnàü hi da÷arne / idantadàdidharmitve dharmo 'nyaþ kalpyate 'tra hi // MAnuv_3,2.47 // sarvadharmavihãnasya dharmàropaþ kva dç÷yate / tadarthaü yadi dharmàõàmàropaþ sànavasthitiþ // MAnuv_3,2.48 // ã÷atajj¤ànavedàkùajànumàmàtçpårviõaþ / bhràntirvi÷vasya yenaiva mànàbhàsena kalpyate 'tra hi // MAnuv_3,2.49 // tanmàtrasyànyathà bhàvàt kiü na syàd vi÷vasatyatà / yenedaü kalpyate bhràntaü bhràntistasyaiva kiü na sà // MAnuv_3,2.50 // bhràntatve tasya vi÷vàderã÷àdyabhràntameva hi / bhaveyurbhràntayo nçõàü naive÷àdeþ katha¤cana // MAnuv_3,2.51 // satyatvamakùajapràptaü yadi bhràntamitãùyate / pràmàõyamàgamasyàpi pratyakùàdanyataþ kutaþ // MAnuv_3,2.52 // sàkùipratyakùato hyeva mànànàü mànateyate / sàkùiõaþ svaprakà÷atvamanavasthà tato na hi // MAnuv_3,2.53 // tàtkàlikaü pramàõatvamakùajasya yadà bhavet / aikyàgamasya kiü na syàt tasyàpyetàdç÷aü yadi / aikyapràmàõyamithyàtvaü yadà vi÷vasya satyatà // MAnuv_3,2.54 // aikyàgamasya mànatvaü yadyabàdhyamitãùyate / akùajasyàpi mànatvaü nàbàdhyaü kimitãùyate // MAnuv_3,2.55 // advaitahànisàmànyànna vi÷eùa÷ca ka÷cana / yadi svatastvaü pràmàõye vi÷vasattà kathaü na te // MAnuv_3,2.56 // pràmàõyasya ca maryàdà kàlato vyàhatà bhavet / kàlàntare 'pyamànaü cedidànãü mànatà kutaþ // MAnuv_3,2.57 // mithyàtvamànaü mokùe 'pi mànaü kiü neti bhaõyatàm / mànatve 'dvaitahàniþ syàdamànatve 'pyamokùatà // MAnuv_3,2.58 // vi÷vasya punaràpattirmithyàmànaü yadà na mà / asti cenmuktayavasthà ca dvaitàpattirato 'nyathà // MAnuv_3,2.59 // amuktatvaü tathà kàle kàlàdhãnà hi muktatà / kàla evàgamo 'pyàha muktiü kàlanivartane / mukterapi nivçttiþ syàt saüsàritvamato bhavet // MAnuv_3,2.60 // kva ca pratyakùataþ pràptamanumàgamabàdhitam / dehàtmatvaü yadi na tat pràptaü pratyakùataþ kvacit / mama deha iti hyeva na deho 'hamiti pramà // MAnuv_3,2.61 // upacàra÷ca kçùõo 'hamiti kardamalepane / vastrasya yadvadevaü syàd yadyupàdhikçtaü tadà / svataþ ÷uklatvavat kàrùõyaü na mameti pratãyate // MAnuv_3,2.62 // kathaü ca bhedo dehàderàtmano na pramãyate / jàtamàtrà mçgà gàvo hastinaþ pakùiõo khaùàþ / bhayàbhayasvabhogàdau kàraõàni vijànate // MAnuv_3,2.63 // asmçtau pårvadehasya vij¤ànaü tat kathaü bhavet / anvayavyatirekàderanusandhànavismçtau // MAnuv_3,2.64 // yadà dehàntaraj¤ànaü dehaikyàvasitiþ kutaþ / vyàptatvàdàtmano dehe vyavahàreùvapàñavàt // MAnuv_3,2.65 // bhedaj¤àne 'pi càïgàravahnivat svàviviktavat / bhavanti vyavahàrà÷ca na hi pratyakùagànapi // MAnuv_3,2.66 // arthàn yathànubhavataþ pratipàdayituü kùamàþ / lokàstato hi pratyakùasiddhaü nànyena kenacit // MAnuv_3,2.67 // ÷akyaü vàrayituü kvàpi taccennottaragocaram / kathamevottaraþ kàlastadgo mokùa÷ca gamyate // MAnuv_3,2.68 // àgamo 'pi hi sàmànye siddhe pratyakùataþ punaþ / vi÷eùaü gamayedeva kathaü ÷aktigraho 'nyathà // MAnuv_3,2.69 // atãtànàgatàrtheùu jàte ÷aktigrahe 'khilam / vi÷eùaü j¤àpayed vàkyaü na tadaj¤àta÷aktike // MAnuv_3,2.70 // ÷akti÷ced vartamàne syànnàtãtànàgataü vadet / yadi ÷aktigraho 'nyatra kathaü sa syàt tadagrahe // MAnuv_3,2.71 // sàmànyaü dçùñamevàsàvanyatra gamayed yadi / sàmànyavarjitaü vastusvaråpaü gamayet katham // MAnuv_3,2.72 // na svaråpatvasàmànyaü kenàpyaïgãkçtaü kvacit / svaråpaü cedanugataü vyàvçttaü tatra kiü bhavet // MAnuv_3,2.73 // sarvànugatadharmàõàmante hi svatvamiùyate / kiü vyàvçttamiti pra÷ne svaråpamiti kevalam / syàduttaraü tato 'nyaccet tadeva svayameva naþ // MAnuv_3,2.74 // evaü vyàvçttaråpe 'pi yadà ÷aktigraho bhavet / tasya sàmànyato j¤ànaü vinà sa ca bhavet kutaþ // MAnuv_3,2.75 // ato vi÷eùasàmànyaråpaü sarvamapãùyate / vyàvçttaü yacca sàmànyaü tadeva syàd vi÷eùataþ // MAnuv_3,2.76 // nacaikadharmatà tena padàrthànàü parasparam / dharmàõàü bhedadçùñayaiva tatsàdç÷yasya dar÷anàt // MAnuv_3,2.77 // ataþ sarvapadàrthà÷ca sàmànyàt sàkùigocaràþ / sarvamityeva vij¤ànaü sarveùàü kathamanyathà // MAnuv_3,2.78 // ki¤citsàdç÷yavij¤ànàdakhilasyàpi vastunaþ / ÷abda÷aktigraha÷ca syàt tattatsàdç÷yamànataþ // MAnuv_3,2.79 // pratyakùaü mànasaü caiva yadàtãtàrthagocaram / tadà smçtipramàõatvamatãtatvavi÷eùitam // MAnuv_3,2.80 // àdhikyamanubhåtàttu yadàtãtatvamiùyate / mànatà ca kathaü na syàt smçterbàdha÷ca nàtrahi // MAnuv_3,2.81 // mànatvaü pratyabhij¤àyà api sarvànubhåtigam / atãtavartamànatvadharmiõã sà ca dç÷yate // MAnuv_3,2.82 // na ca sà smçtimàtràrdhà tadidantvagrahaikataþ / ato na vatarmànaikaniyamaþ syàd grahe 'kùaje // MAnuv_3,2.83 // na ca pramàõato 'nyà syàt pramitirnàma kutracit / mànàbhàvàd gauravàcca kalpanàyàþ kimetayà // MAnuv_3,2.84 // mayaitajj¤àtamiti tu sàkùigaü j¤ànagocaram / j¤ànameva tato 'nyà na pramitirnàma dç÷yate // MAnuv_3,2.85 // mànàmàtçprameyàõàü taducchittirnahi kvacit / svapnànàmapi caiteùàü na bàdho dç÷yate kvacit // MAnuv_3,2.86 // jàgrattvamàtramatraikamanyathà dç÷yate sphuñam / ato mithyà na ca svapno jàgradvajjàgradeva ca // MAnuv_3,2.87 // àtmavat kvacidàtmà ca syàdeva bhramagocaraþ / etàvatà na mithyàsau svapne jàgarite tathà // MAnuv_3,2.88 // yadyàtmanyanyathà dç÷yaü bhràntamatràpi tad bhavet / abàdhitànuvçttestu svapnàderbhràntatà kutaþ // MAnuv_3,2.89 // na ca kàcit pramà vi÷vabhràntatve sarvameva ca / abhràntatve pramàõaü tu kathaü tadbhràntità bhavet // MAnuv_3,2.90 // ki¤ca bhràntatvavàdã sa bhràntatvaü svamatasya ca / aïgãkaroti niyataü tatra sampratipannatà / vàdinostena càbhràntaü vi÷vameva bhaviùyati // MAnuv_3,2.91 // bhràntitvabhràntatà cet syàt kathaü nàbhràntisatyatà / a÷eùadoùaduùyaü tanmataü heyaü bubhåùibhiþ // MAnuv_3,2.92 // yena svamataheyatvaü svayamaïgãkçtaü sadà / bhràntitvàd durghañatvasya bhåùaõatvàcca kevalam // MAnuv_3,2.93 // unmatto 'pi kathaü tasya mataü svãkartumicchati / ã÷a÷akteracintyatvànmahonmattaiþ pravartitam // MAnuv_3,2.94 // ataþ praj¤àtra màyoktà jaivyupàdànameva sà / nimittamai÷varã mukhyaü nirmitaü tràtameva ca // MAnuv_3,2.95 // tàbhyàü saha pçthak caiva màyàmàtramitãryate / ubhàbhyàü màtamai÷varyà tràtaü saha pçthak tataþ // MAnuv_3,2.96 // praj¤àtmakaü mano yena manoråpà÷ca vàsanàþ / dhãrbhãriti manastvevetyàha ca ÷rutira¤jasà // MAnuv_3,2.97 // cidacinmi÷ramevaitanmano yàvacca saüsçtiþ / tenàvasthà imàþ sarvà jãvaþ pa÷yati sarvadà // MAnuv_3,2.98 // manovikàrà viùayàþ svàpnà yad bahyavanna te / sthålà bhavantyatasteùàü spaùñatà na tathà kvacit // MAnuv_3,2.99 // kvacit spaùñà api syuùye vàsanà mànasã ca sà / ã÷ecchayàntardadhàti vyajyate ca punastayà // MAnuv_3,2.100 // sçùñvaiva vàsànabhi÷ca prapa¤caü svàpnamã÷varaþ / vàsanàmàtratàü tasya nãtvàntardhàpayatyajaþ // MAnuv_3,2.101 // suùuptimohabodhàü÷ca svava÷astadva÷aü sadà / jãvaü nayati deve÷o nànyaþ kartàsya ka÷cana // MAnuv_3,2.102 // na sthànabhedato 'pyasya bhedaþ ka÷cit pare÷ituþ / sarvatrà÷eùadoùojkhapårõakalyàõacidguõaþ // MAnuv_3,2.103 // tadviruddhaü tu yat tatra mànaü naiva bhavet kvacit / mahàtàtparyarodhena kathaü tanmànamatra tu // MAnuv_3,2.104 // duþkhàpyayasukhàvàptihetutvenaiva vedavàk / bhavenmànaü tadã÷ànàt prasannàdeva nànyathà // MAnuv_3,2.105 // prasannatà guõotkarùaj¤ànàdeva hi kevalam / nirdoùatàparij¤ànàdapi nànyena kenacit // MAnuv_3,2.106 // yo màma÷eùadoùojkhaü guõasarvasvabçühitam / jànàtyasmai prasanno 'haü dadyàü muktiü nacànyathà // MAnuv_3,2.107 // yo màma÷eùàbhyadhikaü vijànàti sa eva màm / vijànàtyakhilàüstasya dadyàü kàmàn paraü padam // MAnuv_3,2.108 // yo màmevamasammåóhaþ kiü mà nindanti ÷atravaþ / ityàdivedasmçtigavàkyairevàvasãyate // MAnuv_3,2.109 // lokata÷ca prasàdena muktiþ sa guõavedanàt / mahàtàtparyamukhyasya virodhàdata eva hi // MAnuv_3,2.110 // doùitvanirguõatvàlpaguõatvàdi katha¤cana / nàrthaþ ÷rutipuràõàdestadviruddho 'khilasya ca / arthaþ svayaü vinirõãto vàsudevena sàdaram // MAnuv_3,2.111 // iti guhyatamaü ÷àstramidamuktaü mayànagha / etad buddhvà buddhimàn syàt kçtakçtya÷ca bhàrata // MAnuv_3,2.112 // ityato 'khilasacchàstraviruddhatvena nànumà / vartate tatra tene÷o nirõãto 'khilasadguõaþ // MAnuv_3,2.113 // na ca cittvàdabhinnatvaü jãvasye÷avadàpyate / yata àbhàsatàmeva ÷rutirasya vadatyalam // MAnuv_3,2.114 // yathaiùà puruùe cchàyà etasminnetadàtatam / chàyà yathà puüsadç÷à pumàdhãnà ca dç÷yate / evamevàtmakàþ sarve brahmàdyàþ paramàtmanaþ // MAnuv_3,2.115 // sattàpratãtikàryeùu pumadhãno yatheyate / àbhàsa eva puruùà muktà÷ca paramàtmanaþ // MAnuv_3,2.116 // chàyà viùõo ramà tasyà÷chàyà dhàtà vi÷eùakau / tasyendrakàmau ca tayostayoranye 'khilà api // MAnuv_3,2.117 // harerbrahmàsya gãstasyà vi÷eùàvindra etayoþ / màra÷càbhàsakàþ sarva etayostadadhãnataþ // MAnuv_3,2.118 // sarve 'lpa÷aktaya÷caiva pårõa÷aktiþ paro hariþ / cetanatve 'pi bhinnàste tasmàdetena sarvadà / ityàdi÷rutivàkyebhyo j¤àyate bheda eva hi // MAnuv_3,2.119 // àbhàsatvaü hi nirõãtaü jãvasya paramàtmanaþ / tanna yuktaü yadàbhàsa upàdhyàyatta ãyate // MAnuv_3,2.120 // upàdhyàyattatàbhàvàdàbhàsatvavirodhataþ / cetanatvena càü÷atvàt samudàyaikyamàpatet // MAnuv_3,2.121 // ataþ pçthaktavamuditaü samudàyàü÷ayorbhavet / ã÷àkhyà samudàye syàdã÷aråpeùvivodità // MAnuv_3,2.122 // ato dehàdyupàdhãnàmapàye samatà bhavet / ã÷aråpairathàbhàsà mukhyataþ såryakàdivat // MAnuv_3,2.123 // yadà tadopàdhyàyattaråpàõàü nà÷ità bhavet / ityà÷aïkànivçttyarthamàha vedàdhipaþ prabhuþ / ata evopametyeva cànyàbhàsavi÷eùitàm // MAnuv_3,2.124 // yaduktaü tadadhãnatvaü sarvàvasthàsva÷eùataþ / jãvasya sadç÷atvaü ca cittvamàtraü nacàparam // MAnuv_3,2.125 // tàvanmàtreõa càbhàso råpameùàü cidàtmanàm / nopàdhyadhãnatàdyai÷ca nàtisàmyaü nidar÷ane // MAnuv_3,2.126 // ki¤citsukhàdisàdç÷yamapã÷enesurànçte / tata àbhàsate nityaü tadvadàbhàsate 'pi ca // MAnuv_3,2.127 // bhànamastitvamapicaivàsamantàd yatastataþ / jãva àbhàsa uddiùñaþ sadaiva paramàtmanaþ // MAnuv_3,2.128 // na jalàyattasåryàdipratibimbopamatvataþ / tadadhãnatvameveti ki¤cit sàdç÷yameva ca / samprakà÷ayataþ såtragatàvakhilamànataþ // MAnuv_3,2.129 // jãve÷abhedadçùñayaiva samudàyaikatà kutaþ / a÷eùadoùaràhityaü sarva÷aktitvato hareþ // MAnuv_3,2.130 // sarvopeteti kathitamata aikyaü kva doùiõà / a÷eùa÷aktiyukta÷cet svàtantryàd doùavàn katham // MAnuv_3,2.131 // anusandhànarahitamaikyaü cedekatà na tat / cetanaikye 'nusandhànaü pramàõaü naiva càparam // MAnuv_3,2.132 // anusandhànarahitasamudàyaikyameva cet / cetaneùvastu tannàmamàtrameva yatastataþ // MAnuv_3,2.133 // muktau syàdanusandhànaü cenmithyàj¤ànità bhavet / sarvaj¤a ekatàü nànusandhatte naiva sà yataþ // MAnuv_3,2.134 // pa÷càt syàdanusandhànaü cenmithyàj¤ànità bhavet / vidyamànànusandhànaü na cedaj¤atvamàpatet // MAnuv_3,2.135 // asadaikyaü bhavet pa÷càd yadi syàt saptamo rasaþ / samudàyaikyametasmàd dårato 'pàkçtaü sadà // MAnuv_3,2.136 // ato '÷eùaguõonnaddhaü nirdoùaü yàvadeva hi / tàvadeve÷varo nàma tatra bhedo 'pi na kvacit // MAnuv_3,2.137 // neha nànàsti kimapi harayo 'yamayaü hi saþ / ityàdi÷rutimànena jãvàü÷àþ sarva eva ca // MAnuv_3,2.138 // niyamenànusandhànavanto yadyekatà svataþ / aü÷ino '÷eùasandhànamatyalpasyàpi vidyate // MAnuv_3,2.139 // bhuvi jàtena càü÷ena sukhaduþkhàdi tadgatam / anubhåyate vi÷eùastu ka÷cidã÷akçto bhavet // MAnuv_3,2.140 // ã÷asyàcintya÷aktitvànnà÷akyaü kvàpi vidyate / se÷atànupapannaiva yadi jãvaikatàsya hi / anã÷asye÷atetyeva viruddhaü sarvamànataþ // MAnuv_3,2.141 // ã÷atvenaiva vij¤àtamanã÷atvena cecchrutiþ / anã÷atvena vij¤àtamã÷atvenàthavà di÷et // MAnuv_3,2.142 // upajãvyavirodhena naiva mànatvameùyati / ata eve÷atàsiddherna ki¤cicchakyamasya ca // MAnuv_3,2.143 // ã÷atve 'nã÷abhedena ÷rutyà samyak prakà÷ite / ayuktamapi cànyatra yuktaü bhavati tadbalàt // MAnuv_3,2.144 // ato 'nyatràpi yad dçùñaü tadã÷enaiva kalpyate / ÷rutyàbhàsàptamapi nahã÷atvaparipanthi yat // MAnuv_3,2.145 // ã÷o 'nã÷o jaganmithyà duþkhã mukto bhidà na hi / iti pratij¤àvyàghàtaþ sarvadoùàdhikàdhikaþ // MAnuv_3,2.146 // iti hi brahmatarkoktiratiheyamato 'khilaiþ / bubhåùubhirmatamidaü jãve÷àbhedavàdinaþ // MAnuv_3,2.147 // nàyuktamã÷ituþ ki¤cidã÷atvasyàvirodhi yat / yadã÷itvavirodhi syàt tadevàyuktama¤jasà // MAnuv_3,2.148 // ã÷itvasyàvirodhena yojayitvàkhilàþ pramàþ / siddhe÷itvena càyuktamapi hã÷e na yojayet // MAnuv_3,2.149 // mànataþ pràptamakhilaü nàmànaü yojayet kvacit / iti hi brahmatarkoktirato yuktamihoditam // MAnuv_3,2.150 // sa càpràkçtaråpatvàdaråpaþ svaguõa÷atmakam / råpamasya ÷iraþpàõipàdàdyàtmakamiùyate // MAnuv_3,2.151 // ato nànityatà naiva ÷rutidvayavirodhità / yathà hi taijasasyaiva prakà÷asyojkhitàvapi / àtmaiva jyotirityàha jãvasye÷aü ÷rutistathà // MAnuv_3,2.152 // tadbhaktitàratamyena tàratamyaü vimuktigam / brahmàdãnàü ca sarveùàmànandàderyathàkramam // MAnuv_3,2.153 // pratibimbavadapyeùàmànando 'nyaguõà yathà / nàràyaõaguõàdhãna÷càtyalpastadapekùayà // MAnuv_3,2.154 // tasmàd bhinna÷ca satatamanyajj¤ànaü parasya ca / anyajj¤ànaü tu jãvànàmanya ànanda ã÷atà // MAnuv_3,2.155 // mukhye÷atà pare÷asya gauõã jãvasya sà yataþ / iti ÷ruteþ sçùñinà÷au tadadhãnàvitãrite / svabhàvatvàt sthiternaitadapekùeti na yujyate // MAnuv_3,2.156 // yataþ svabhàvo 'khila ã÷àyatto 'khilasya ca / avyakto 'pi svaktayaiva bhaktànàü dç÷yate hariþ // MAnuv_3,2.157 // tadabhinnà guõà nityamapi sarve vi÷eùataþ / guõatvena guõitvena bhoktçbhogyatayà sthitàþ // MAnuv_3,2.158 // vi÷eùàtmatayà teùàü nitya÷aktayàtmanà tathà / nityasthiterna dharmàõàü kriyàdãnàmanityatà // MAnuv_3,2.159 // na vi÷eùàtmatà ceyamanityà ÷aktiråpatà / saiva yat savi÷eùà syàd vi÷eùo 'nyo nacàpyayam // MAnuv_3,2.160 // svanirvàhakatàhetostathàpi syàd vi÷eùataþ / vi÷eùatvena vij¤àteþ pramàõairakhilairapi // MAnuv_3,2.161 // sasarja sa¤jahàreti vi÷eùo hyavagamyate / ÷rutyaiva sa sa eveti tadabheda÷ca gamyate // MAnuv_3,2.162 // bhedo yadi vi÷eùasya sa bhedo bhedinà katham / bhinna÷cedanavasthà syàdabhinna÷cet purà na kim // MAnuv_3,2.163 // vi÷eùo 'bhinna eveti tena nàbhyupagamyate / abhinno nivir÷eùa÷ced bhedastadbhedatà kutaþ // MAnuv_3,2.164 // anenànena bhinno 'yamiti yat sa vi÷eùataþ / bheda evaiùa bahudhà dç÷yate tat kimuttaram // MAnuv_3,2.165 // abhedabhedayo÷caiva svaråpatvaü hi bhedinà / tayorapyavi÷eùatve paryàyatvaü hi ÷abdayoþ // MAnuv_3,2.166 // abhedabheda÷abdau ca paryàyàviti ko vadet / bhedo 'nyonyamabheda÷ca bhedinà ced vi÷eùatà // MAnuv_3,2.167 // nirvi÷eùe kathaü bhedo bhedinaikastathàbhidà / punastayorvibheda÷ca bhedimàtratvato bhavet // MAnuv_3,2.168 // bhedina÷caiva bhedasya vi÷eùo yadi gamyate / abhedàbhedino÷caiva kiü bhedo 'bhedabhedayoþ // MAnuv_3,2.169 // vi÷eùeõaiva sarvatra yadi vyavahçtirbhavet / kalpanàgauravàyaiva kiü bhedaþ kalpyate tadà // MAnuv_3,2.170 // aikyapratãtyabhàvena bheda eva gava÷vayoþ / sa eveti pratãtau hi vi÷eùo nàma bhaõyate // MAnuv_3,2.171 // saccidàderaparyàyasiddhayarthaü màyinàpi hi / aïgãkàryo vi÷eùo 'yaü yadyasatyavi÷eùaõam / pçthak pçthag vàrayituü ÷abdàntaramitãùyate // MAnuv_3,2.172 // màyàvi÷eùaràhityavi÷eùeõa vi÷eùità / satyasyàpi bhavet sà ca tathà cedanavasthitiþ // MAnuv_3,2.173 // yadi satye vi÷eùo na na taduktirbhavet tadà / lakùyate cet tena lakùyamityapi syàd vi÷eùità // MAnuv_3,2.174 // punaþpunarlakùaõàyàmapi syàdanavasthitiþ / yadyabhàvavi÷eùitvaü syàdaïgãkçtameva te // MAnuv_3,2.175 // asàrvaj¤yàdiràhityamapyevaü te bhaviùyati / tadà sàrvaj¤yameva syàd bhàvàrthatvànna¤ordvayoþ // MAnuv_3,2.176 // yadi naitàdç÷aü gràhyamasukhatvànivartanàt / asattvaj¤ànatàde÷ca syàdasattvàdikaü tadà // MAnuv_3,2.177 // ançtàdivirodhitvaü yadyasyàbhyupagamyate / anai÷varyavirodhitvamapyevaü kiü nivàryate // MAnuv_3,2.178 // akhaõóakhaõóanàdevaü vi÷eùo'khaõóavàdinà / khaõóitenàpi manasà svãkàryo'nanyathàgateþ // MAnuv_3,2.179 // akhaõóakhaõóavàdibhyàü khaõóàkhaõóena caiva tat / mahàdareõa ÷irasi vi÷eùo dhàrya eva hi // MAnuv_3,2.180 // nidar÷anatrayeõàto bhagavànatyabhinnatàm / guõànàmàdareõàha tacca nàbhihitànvayaþ // MAnuv_3,2.181 // yadà÷eùavi÷eùàõamuktiþ sàmànyato bhavet / padaikenàpyuttareõa vi÷eùàvagatirbhavet // MAnuv_3,2.182 // yato '÷eùavi÷eùàõàü vastunàstyeva caikatà / ataþ sàmànyato j¤àtaþ padàntarabalàt punaþ / bhaved vi÷eùato j¤ànastena syàdanvitoktità // MAnuv_3,2.183 // svàrtha evànvito yasmàt kenacit tadvi÷eùataþ / aneneti taduktayaiva j¤àyate 'nubhavena hi // MAnuv_3,2.184 // yadyananvitamevaitat padaü svàrthaü vadediha / tathànyànyapi sarvàõi kaþ kuryàdanvayaü punaþ // MAnuv_3,2.185 // vyàpàro na hi ÷abdasya paraþ svàrthaprakà÷anàt / pumànapyekavàroktayà kçtakçtyo yadà bhavet // MAnuv_3,2.186 // anvayasya kathaü j¤ànaü ÷abdàrthatvaü yadàsya na / yadaivànanvitàrthasya vacanaü taiþ padaibharvet // MAnuv_3,2.187 // ananvitaþ syàcchabdàrtho na tadartho hi so 'nvayaþ / niràkàïkùapadànyeva vàkyamityucyate budhaiþ // MAnuv_3,2.188 // tattadarthàbhidhànena syànniràkàïkùatà ca sà // MAnuv_3,2.189 // apårtestàvadarthànàmàkàïkùà pårvamiùyate / karmakartçkriyàõàü tu pårtau ko 'nyo 'nvayo bhavet // MAnuv_3,2.190 // apårti÷cet padairuktaiþ kiü nç÷çïgeõa påryate / vyàpàra÷cet punasteùàmanuktàvapi kiü na saþ // MAnuv_3,2.191 // ukte buddhisthatàhetoryadi vyàpàra iùyate / buddhisthatvàya yatnaü na kathaü kuryuþ puraiva ca / puruùàdhãnatà teùàü yadi pa÷càcca sà samà // MAnuv_3,2.192 // pumànevànvayàyaiùàü pa÷càd yadi viceùyate / ananvitàbhidhànànàü sa evàrthàntaroktiùu / yatatàü ÷abda÷akti÷cet tatra naivànvaye katham // MAnuv_3,2.193 // tatkalpanàgurutvàdidoùeto 'bhihitànvayaþ / anubhåtiviruddha÷ca tyàjya eva manãùibhiþ // MAnuv_3,2.194 // kartç÷abde hyabhihite dharmasàmànyavedanàt / vi÷eùadharmamanvicchan kimityeva hi pçcchati // MAnuv_3,2.195 // guõakriyàdidharmàõàü vi÷eùe kathite punaþ / niràkàïkùo bhaved yasmàcchabdà anvitavàcakàþ // MAnuv_3,2.196 // ato 'nantaguõàtmaiko bhagavàneka eva tu / ucyate sarvavedai÷ca te càkhilavilakùaõàþ // MAnuv_3,2.197 // sarve sarvaguõàtmànaþ sarvakartàra eva ca / tathàpi savi÷eùà÷ca vidvadyvutpattito 'pica // MAnuv_3,2.198 // taistaiþ ÷abdai÷ca bhaõyante yujyate copade÷ataþ / anyànandàdisàdç÷yamànukålyàdinà param // MAnuv_3,2.199 // pårõatvàdi mahat teùàü vailakùaõyaü ÷rutau ÷rutam / pårõe '÷eùaniyantà ca sukhàdutama ekakalaþ // MAnuv_3,2.200 // guõorusamudàyo 'yaü vàsudevaþ sa niùkaëaþ / vàsudeva÷rutiþ saiùà guõàn vakti hareþ paràn // MAnuv_3,2.201 // sa evà÷eùajãvasthanissaïkhayànàdikàlikàn / dharmàdharmàn sadà pa÷yan svecchayà bodhayatyajaþ // MAnuv_3,2.202 // kàü÷cit teùàü phalaü caiva dadàti svayamacyutaþ / na te vi÷eùaü kamapi preraõàdikamucyate / kuryuþ kadàpi tenàyaü svatantro 'nupacàrataþ // MAnuv_3,2.203 // karmàõi tàni ca pçthak cetanànyeva sarva÷aþ / acetana÷arãràõi svakarmaphalabhà¤ci ca // MAnuv_3,2.204 // pratyekaü teùu cànantakarmàõyevaüvidhàni ca / tàni caivamitã÷asya nissãmà ÷aktiruttamà // MAnuv_3,2.205 // ekaiva brahmahatyà hi varàhahariõodità / brahmapàrastavenaiva niùkràntà ràjadehataþ // MAnuv_3,2.206 // stotrasya tasya màhàtmyàd vyàdhatvaü gamità punaþ / pràpya j¤ànaü paraü càpa tathànyànyapi sarvadà // MAnuv_3,2.207 // anantànyuditànyevaü prabhuõà kapilena hi / saüsàre pacyamànàni karmàõyapi pçthak pçthak // MAnuv_3,2.208 // tasmàdanantamàhàtmyaguõapågo janàrdanaþ / bhaktyà paramayà'ràdhya iti pàdàrtha ãryate // MAnuv_3,2.209 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ || vairàgyato bhaktidàróhyaü tenopàsà yadà bhavet / àparokùyaü bhaved viùõoriti pàdakramo bhavet // MAnuv_3,3.1 // yuktito j¤àtavedàrtho nirasya samayàn paràn / parasparavirodhaü ca praõudyà÷eùavàkyagam // MAnuv_3,3.2 // adhyàtmapraõavo bhåtvà tasya sannihitatvataþ / bahuyuktivirodhànàü bhànàt tatsahita÷ruteþ // MAnuv_3,3.3 // virodhaü ca niràkçtya ÷rutãnàü pràõatastvagàn / parihçtya virodhàü÷ca tatprasàdànura¤jitaþ // MAnuv_3,3.4 // dehakartçtvamã÷asya j¤àtvà tatpitçtàsmçteþ / vi÷eùasnehamàpàdya sarvakartçtvato 'dhikam // MAnuv_3,3.5 // niùpàdya bahumànaü ca tadanyatràtiduþkhataþ / utpàdyàdhikavairàgyaü tadguõàdhikyavedanàt // MAnuv_3,3.6 // sarvasya tadva÷atvàcca dàróhyaü bhakteravàpya ca / yatetopàsanàyaiva vi÷iùñàcàryasampadà // MAnuv_3,3.7 // kartavyà brahmajij¤àsetyukte kimiti saü÷aye / ata ityudite 'pyasya vi÷eùànuktitaþ punaþ // MAnuv_3,3.8 // sçùñibandhanamokùàdikartçtvasya ÷rutatvataþ / yato mokùàdidàtàsàvato jij¤àsya eva vaþ / ityàha tat paraü brahma vyàsàkhyaü j¤ànara÷mimat // MAnuv_3,3.9 // yenaiva bandhamokùaþ syàt sa ca jij¤àsayà gataþ / suprasanno bhavedã÷o jij¤àsàto 'sya muktidà // MAnuv_3,3.10 // mokùàdidatvamã÷asya kathamevàvagamyate / iti cecchàstrayonitvàcchàstragamyo hi mokùadaþ // MAnuv_3,3.11 // pratyakùàvasitebhyaþ syàd yadi mokùaþ katha¤cana / kimityanàdisaüsàramagnàþ sarvà imàþ prajàþ // MAnuv_3,3.12 // yasmànniyamato duþkhahàniþ pratyakùato bhavet / dhàvantyeva tamuddi÷ya ràjàdyamakhilàþ prajàþ // MAnuv_3,3.13 // anumànagamyato mokùo yadi tasyànumaiva hi / dçùñapåruùavanmokùadàtçtàü vinivàrayet // MAnuv_3,3.14 // tacchàstragamya evaiko mokùado bhavati dhruvam / ÷àstragamya÷ca nànyo 'sti mokùadatvena ke÷avàt // MAnuv_3,3.15 // mokùado hi svatantraþ syàt paratantraþ svayaü sçtau / vartamànaþ kathaü ÷aktaþ paramokùàya kevalam // MAnuv_3,3.16 // anyà÷rayeõa yadyeùa dadyànmokùaü sa eva hi / tenànanusçto mokùaü na dadyàdanyavàkyataþ / atastadarthamapi sa j¤eyo viùõurmumukùibhiþ // MAnuv_3,3.17 // yamevaiùa iti ÷rutyà tameveti ca sàdaram / ÷àstrayonitvamasyaiva j¤àyate vedavàdibhiþ // MAnuv_3,3.18 // ya enaü viduramçtà ityuktastu samudragaþ / tadeva brahma paramamiti ÷rutyàvadhàritaþ // MAnuv_3,3.19 // yataþ prasåteti tataþ sçùñimàha tato hariþ / ÷àstrayonirnacànyo 'sti mukhyatastviti gamyate // MAnuv_3,3.20 // ÷àstrayonitvametasya j¤àyate hi samanvayàt / samiti hyupasargeõa paramukhyàthartocyate // MAnuv_3,3.21 // evaü paramamukhyàrtho nàràyaõa iti ÷ruteþ / nirdhàraõàya nà÷abdamiti vedapatirjagau // MAnuv_3,3.22 // kathaü samanvayo j¤eyaþ svalpa÷àkhàvidàü nçõàm / vedà hyanantà iti hi ÷rutiràhàpyanantatàm // MAnuv_3,3.23 // anantavedanirõãtirmahàpraëayavàridheþ / uttàraõopametyasmànna j¤eyo 'tra samanvayaþ // MAnuv_3,3.24 // iti ÷aïkàpanodàrthaü sa àha karuõàkaraþ / a÷akyottaraõatve 'pi hyàgamàpàravàridheþ / nirõãyate mayaivàyaü romakåpalayodinà // MAnuv_3,3.25 // yadyapya÷eùavedàrtho durgamo 'khilamànavaiþ / majj¤ànàvyàkçtàkà÷e pràpnoti paramàõutàm // MAnuv_3,3.26 // iti prakà÷ayan vi÷vapatiràha prameyatàm / nikhilasyàpi vedasya gatisàmànyama¤jasà // MAnuv_3,3.27 // ko nàma gatisàmànyamanantàgamasampadaþ / j¤ànasåryamçte bråyàt tamekaü bàdaràyaõam // MAnuv_3,3.28 // anyo 'pyalpamatiþ ÷àkhàcatuùpa¤cagataü vasu / jànannànumitatvena bråyàt tasya prasàdataþ // MAnuv_3,3.29 // iti mukhyatayà÷eùagatisàmànyavit prabhuþ / pratijaj¤e dçóhaü yasmàd devànàmapi påryate // MAnuv_3,3.30 // ato nikhilavedànàü siddha evaü samanvayaþ / iti suj¤àpitàrtho 'pi pçthak càha samanvayam // MAnuv_3,3.31 // tatra prathamato 'nyatra prasiddhànàü samanvayaþ / ÷abdànàü vàcya evàtra mahàmalle÷abhaïgavat // MAnuv_3,3.32 // ito 'tyabhyadhikatve 'pi turyapàdoditasya tu / mahàsamanvaye tasmin nàdhikàro 'khilasya hi // MAnuv_3,3.33 // brahmaivàdhikçtastatra mukhyato 'nye yathàkramam / durgamatvàcca naivàtra pràthamyenodito '¤jasà // MAnuv_3,3.34 // ato 'nyatra prasiddhànàü ÷abdànàü nirõayàya tu / pravçttaþ prathamaü devastatrànandàdayo guõàþ / ã÷asyaiveti nirõãtàþ ÷rutiyuktisamà÷rayàt // MAnuv_3,3.35 // devatàntaragàþ sarve ÷abdavçttinimittataþ / viùõumeva vadantyaddhà tatsaïgàdupacàrataþ // MAnuv_3,3.36 // anyadevàn vadantãha vi÷eùaguõavaktçtaþ / viùõumeva paraü bråyurevamanye 'pya÷eùataþ // MAnuv_3,3.37 // ityanyatraprasiddhoru÷abdarà÷era÷eùataþ / j¤àte samanvaye viùõau liïgairhyeùa samanvayaþ // MAnuv_3,3.38 // teùàmanyagatatve tu na syàt samyak samanvayaþ / ityevà÷eùaliïgànàü brahmaõyeva samanvayam // MAnuv_3,3.39 // àhobhayagatatvaü ca syàdato liïga÷abdayoþ / iti saü÷ayanuttyarthamubhayatra pratãtitaþ // MAnuv_3,3.40 // ÷abdànàü vartamànànàü saliïgànàü vi÷eùataþ / samanvayo haràveva yannaivànyatra mukhyataþ // MAnuv_3,3.41 // ÷abdà liïgàni ca yato naivànyatra svatantratà / asvatantreùu ÷abdasya vçttiheturna mukhyataþ // MAnuv_3,3.42 // yato 'to yadadhãnàste ÷abdàrthatvamupàgatàþ / atyalpenaiva ÷abdasya vçttihetuguõena tu // MAnuv_3,3.43 // ayo yathà dàhakatvaü sa eve÷aþ svatantrataþ / mukhya÷abdàrtha iti hi svãkartavyo manãùibhiþ // MAnuv_3,3.44 // ityàhaiva¤ca ÷abdànàü nàràyaõasamanvaye / siddhe 'pya÷eùa÷abdànàü na katha¤cana yujyate // MAnuv_3,3.45 // virodhàvavaratvàderapi pràptiryato bhavet / iti cedavaratvàdi dvividhaü hyupalabhyate // MAnuv_3,3.46 // parasyàvaratàheturyaþ svayaü para eva san / so 'pi hyavara÷abdàrtho yathà ràjà jayã bhavet // MAnuv_3,3.47 // anyo 'varatvànubhavã tayoþ pårvo 'sti ke÷ave / dvitãyo jãva evàsti svàtantrànnaca dåùaõam // MAnuv_3,3.48 // harerevama÷eùeõa sarva÷abdasamanvaye / ukte virodhahãnasya syàt samanvayatà yataþ / ato '÷eùavirodhànàü kçte÷ena niràkçtiþ // MAnuv_3,3.49 // samanvayàvirodhàbhyàü sa¤jàte vastunirõaye / kiü mayà kàryamityeva syàd buddhiradhikàriõaþ // MAnuv_3,3.50 // tatra bhaktividhànàrthamabhaktànarthasantatau / uktàyàü bhaktidàróhyàya prokte '÷eùaguõoccaye / vaktavyopàsanà nityaü kartavyetyàdareõa hi // MAnuv_3,3.51 // sopàsanà ca dvividhà ÷àstràbhyàsasvaråpiõã / dhyànaråpà parà caiva tadaïgaü dhàraõàdikam // MAnuv_3,3.52 // tathobhayàtmakaü caiva pàde 'smin bàdaràyaõaþ / àhopàsanamaddhava vistaràcchrutipårvakam // MAnuv_3,3.53 // pçthagdçùñira÷akyatvamanirõãtiþ samuccayaþ / vi÷eùadar÷anaü kàryalopo nànoktirà÷utà // MAnuv_3,3.54 // vibhramo 'pàkçtirliïgamanavasthàvi÷eùità / aprayojanatà càtiprasaïgo 'dårasaü÷rayaþ // MAnuv_3,3.55 // vi÷iùñakàraõaü ceùyà dçùñavairåpyamunnatiþ / anuktiraprayatnatvaü dçóhabandhaparàbhavau // MAnuv_3,3.56 // puüsàmyaü pràptasantyàgaþ kàraõànirõayo bhramaþ / vi÷eùadar÷ità'làpo guõasàmyaü pçthagdç÷iþ // MAnuv_3,3.57 // agamyavartma sandhànamiùñaü phalamakalpanà / ÷uddhavairåpyamaïgatvamavi÷eùadç÷iþ kriyà // MAnuv_3,3.58 // yuktayaþ pårvapakùasthàþ suj¤eyatvaü vidhikriyà / màhàtmyamalpa÷aktitvaü yathàyogyaphalaü bhavaþ // MAnuv_3,3.59 // phalasàmyaü vi÷eùa÷ca guõàdhikyaü pradhànatà / yathà÷aktikriyà sandhiþ pramàõabalamànatiþ // MAnuv_3,3.60 // kàraõaü kàryavai÷eùyaü svabhàvo vastudåùaõam / pratikriyàvirodha÷ca pratisandhiranånatà // MAnuv_3,3.61 // saüskàrapàñavaü svecchàniyatirvastuvaibhavam / vi÷eùoktiramànatvaü pràdhànyaü prãtiràgamaþ // MAnuv_3,3.62 // susthiratvaü kçtapràptiranàdiguõavistaraþ / sàdhanottamatà nànàdçùñiþ ÷iùñiranånatà // MAnuv_3,3.63 // avighnatvavirodhau ca guõavai÷eùyamàgamaþ / siddhàntanirõaye hyetà yuktayo 'vyàhatàþ sadà // MAnuv_3,3.64 // yathà÷aktayakhilàn vedàn vij¤àyopàsanaü bhavet / tatràkhilasya vij¤aptiþ samyag brahmaõa eva hi // MAnuv_3,3.65 // tadanyeùàü yathàyogyamakhilaj¤aptiriùyate / tàvatopàsane yogyo bhavedevàkhilaþ pumàn // MAnuv_3,3.66 // mahattvasya paraü pàraü viditvaiva janàrdanaþ / stoùyatàmeti tuùñatvamiti nàstyeva nàrada // MAnuv_3,3.67 // kintu ni÷calayà bhaktayà hyàtmaj¤ànànuråpataþ / yaþ stoùyati sadà bhaktastuùyastasya sadà hariþ // MAnuv_3,3.68 // ityàdivàkyasandarbhàd yathàyogyàkhilaj¤atà / àtmaj¤ànànuråpatvaü yathà÷akti vicàraõàt // MAnuv_3,3.69 // vedaþ kçtsno 'dhigantavyaþ svàdhyàyàdhyayanaü bhavet / ityàdivàkyavaiyarthyamanyathà na nivàryate // MAnuv_3,3.70 // adyàpi tena devàdyàþ ÷çõvate manvate sadà / dhyàyanti ca yathàyogaü tathàpyà vastunirõayàt / ÷ravaõaü mananaü caiva kartavyaü sarvathaiva hi // MAnuv_3,3.71 // mati÷rutidhyànakàlavi÷eùaü gururuttamaþ / vetti tasyoktimàrgeõa kurvataþ syàddhi dar÷anam // MAnuv_3,3.72 // ÷ravaõaü dçùñatattvasya mananaü dhyànameva ca / vi÷eùànandasampràptyà anyasyaitàni dçùñaye // MAnuv_3,3.73 // yadi tàdçg gururnàsti nirõãta÷ravaõàdikam / tatsiddhàntànusàreõa nirõayaj¤àt samàcaret // MAnuv_3,3.74 // ÷ravaõàdi vinà naiva kùaõaü tiùñhedapi kvacit / atya÷akye tu nidràdau punareva samàrabhet // MAnuv_3,3.75 // abhàve nirõayaj¤asya sacchàstràõyeva sarvadà / ÷çõuyàd yadi sajj¤ànapràcuryamupalabhyate // MAnuv_3,3.76 // mahadbhayo viùõubhaktebhyo yathà÷akti ca saü÷ayàn / chindyàt svato 'dhikàbhàve svayameva samabhyaset // MAnuv_3,3.77 // a÷eùaguõapårõatvaü sarvadoùasamujkhitiþ / viùõoranyacca tattantramiti samyag vinirõayaþ // MAnuv_3,3.78 // svatantratvaü sadà tasya tasya bheda÷ca sarvataþ / adoùatvasya siddhayarthaü yadabhede tadanvayaþ // MAnuv_3,3.79 // tattantratvaü ca muktànàmapi tadguõapårtaye / muktànàmapi bheda÷ca na hi bhinnamabhinnatàm / gacchad dçùñaü kvacit tasyàpyabhàvo 'nubhavopagaþ // MAnuv_3,3.80 // pårvàbhede doùavattvamã÷asyetyatibhinnatà / nàràyaõena muktànàmapi samyagiti sthitiþ // MAnuv_3,3.81 // bhedàbhede 'pyabhedena doùàõàmapi sambhavaþ / nirdoùatvaü ramàyà÷ca tadanantaratà tathà // MAnuv_3,3.82 // brahmà sarasvatã vãndra÷eùarudrà÷ca tatsriyaþ / ÷akrakàmau tadanye ca kramànmuktàvapãti ca // MAnuv_3,3.83 // satsiddhànta iti j¤eyo nirõãto hariõà svayam / etadvirodhi yat sarvaü tamase 'ndhàya kevalam // MAnuv_3,3.84 // andhaü tamo vi÷antãti pràha ÷rutiratisphuñam / ityeva ÷rutayo '÷eùàþ pa¤caràtramathàkhilam // MAnuv_3,3.85 // målaràmàyaõaü caiva bhàrataü smçtayo 'khilàþ / vaiùõavàni puràõàni sàïkhayayogau paràvapi // MAnuv_3,3.86 // brahmatarka÷ca mãmàüsetyanantaþ ÷abdasàgaraþ / anantara yuktaya÷caiva pratyakùàgamamålakàþ // MAnuv_3,3.87 // pratyakùamai÷varaü caiva ramàdãnàma÷eùataþ / muktànàmapyamuktànàmetamevàrthamuttamam // MAnuv_3,3.88 // anyàvakà÷arahitaü prakà÷ayati sàdaram / etadeva ca sacchàstraü duþ÷àstraü tu tataþ param // MAnuv_3,3.89 // sacchàstramabhyasennityaü duþ÷àstraü ca parityajet / asaü÷ayena tattvasya nirõaye brahmadar÷anam // MAnuv_3,3.90 // samyagviùamavij¤ànatàratamyànusàrataþ / phalaü bhavet tàratamyàt sukhaduþkhàtmakaü nçõàm // MAnuv_3,3.91 // samyak càdhikavij¤ànàt sukhàdhikyaü bhavennçõàm / ato yathàtma÷aktayaiva ÷ravaõaü mananaü tathà // MAnuv_3,3.92 // viùayeùu ca saüsargàcchà÷vatasya ca saü÷ayàt / manasà cànyadàkàïkùàt paraü na pratipàdyate // MAnuv_3,3.93 // iti bhàratavàkyaü hi tenaitaddoùavarjitaþ / sadopàsanayà yukto vàsudevaü prapa÷yati // MAnuv_3,3.94 // doùà anàdisambaddhàste muktiparipanthinaþ / santyeva pràya÷aþ puüsu tena mokùo na jàyate // MAnuv_3,3.95 // sarve ta ete jãveùu dç÷yante tàratamyataþ / çjånàmeka evàsti paramotsàhavarjanam / sa guõàlpatvamàtratvànnarjatvena viruddhayate // MAnuv_3,3.96 // ato viùõau parà bhaktistadbhakteùu ramàdiùu / tàratamyena kartavyà puruùàrthamabhãpsità // MAnuv_3,3.97 // svàdaraþ sarvajantånàü saüsiddho hi svabhàvataþ / tato 'dhikaþ svottameùu tadàdhikyànusàrataþ // MAnuv_3,3.98 // kartavyo vàsudevàntaü sarvathà ÷ubhamicchatà / na kadàcit tyajet taü ca krameõainaü vivardhayet // MAnuv_3,3.99 // sameùu svàtmavat snehaþ satsvanyatra tato dayà / kàryaivamàparokùyeõa dç÷yate kùipramã÷varaþ // MAnuv_3,3.100 // tat tamo 'ndhaü vrajed viùõusamatvaü yo 'nupa÷yati / ramàbrahma÷ivàdãnàmapi muktau katha¤cana // MAnuv_3,3.101 // kimutàdhikyadçùñestad guõàbhàvamaterapi / doùavetturabhedasya draùñurdraùñustathobhayoþ // MAnuv_3,3.102 // ityàha sacchrutistena samproktaguõasaüyutam / upàsãta hariü dçùñvà muktistenaiva jàyate // MAnuv_3,3.103 // dveùàd yanmuktikathanaü ÷rutivàkyavirodhi yat / ripavo ye tu ràmasya vimukhatvànniràmiõaþ / abhidrohapade nityamandhe tamasi te sthitàþ // MAnuv_3,3.104 // haridviùastamo yànti ye caiva tadabhedinaþ / tannirguõatvavettàrastasya doùavido 'pi ca // MAnuv_3,3.105 // ityàdi÷rutisandarbhàd dveùiõastama ãyate / hiraõyaka÷ipu÷càpi bhagavannindayà tamaþ / vidhikùuratyagàt såno prahlàdasyànubhàvataþ // MAnuv_3,3.106 // yadanindat pità mahyaü tvadbhakte mayi càghavàn / tasmàt pità me påyeta durantàd dustaràdaghàt // MAnuv_3,3.107 // nindàü bhagavataþ ÷çõvaüstatparasya janasya và / tato nàpaiti yaþ so 'pi yàtyaghaþ sukçtàccyutaþ // MAnuv_3,3.108 // avajànanti màü måóhà mànuùãü tanumà÷ritam / paraü bhàvamajànanto mama bhåtamahe÷varam // MAnuv_3,3.109 // moghà÷à moghakarmàõo moghaj¤ànà vicetasaþ / ràkùasãmàsurãü caiva prakçtiü mohanãü ÷ritàþ // MAnuv_3,3.110 // màmàtmaparadeheùu pradviùanto 'bhyasåyakàþ / tànahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn / kùipàmyajasrama÷ubhànàsurãùveva yoniùu // MAnuv_3,3.111 // àsurãü yonimàpannà måóhà janmani janmani / màmapràpyaiva kaunteya tato yàntyadhamàü gatim // MAnuv_3,3.112 // yo dviùñàd vibudha÷reùñhaü devaü nàràyaõaü prabhum / kathaü sa na bhaved dveùya àlokàntasya kasyacit // MAnuv_3,3.113 // yo dviùñàd vibudha÷reùñhaü devaü nàràyaõaü prabhum / majjanti pitarastasya narake ÷à÷vatãþ samàþ / ityàdivàkyasandohàd dveùiõastama eva tu // MAnuv_3,3.114 // naiva mokùa iti pràhurlokàyatamate sthitàþ / bhogaþ ÷arãraparyantaü bhasmãbhàvastato bhavet // MAnuv_3,3.115 // iti tat kena mànena dçùñaü pratyakùavàdinà / na hi pratyakùamànena mokùàbhàvo 'vasãyate // MAnuv_3,3.116 // ghañate muktidçùñistu puruùeõa mahãyasà / neti vakturmahattvaü tu katha¤cana na vidyate // MAnuv_3,3.117 // sàdhayan sarvasàmànyaü kathameva vi÷eùavàn / dç÷yante puruùà loke paràvaravido 'pica // MAnuv_3,3.118 // aparokùadç÷o yoganiùñhà÷càmalacakùuùaþ / pratyakùaü devatàü dçùñvà tatprasàdàptabhåtayaþ // MAnuv_3,3.119 // j¤ànavij¤ànapàraj¤à niùiddhayante kathaü nçbhiþ / dç÷yate càtimàhàtmyaü teùàmatimahaujasàm // MAnuv_3,3.120 // yadi te 'pi niùiddhayante kiü noktiste niùiddhayate / yaduktavàkyapràmàõyaü pratyakùeõopalabhyate // MAnuv_3,3.121 // varàdayo 'pi taddattàþ sadà satyà bhavanti hi / apràmàõyaü tadukte÷ca vçthàvàcàvasãyate // MAnuv_3,3.122 // na hi prayojanaü ki¤cit paralokanivàraõàt / vçthàvàcaü vçthà hanyàd yadi tasya kimuttaram / svajãvanavirodhàya vadan kiü nàma buddhimàn // MAnuv_3,3.123 // pràmàõye saü÷ayaþ kiü syàt tayoþ puruùayorapi / svajãvanaviruddhoktiraj¤o dçùñasya càpi saþ // MAnuv_3,3.124 // ya÷càtãndriyadevokti÷rotà dçùñaparàvaraþ / atãtànàgataü sarvaü lokànubhavamàpayan / ataþ pratyakùagamyatvàd vedamàtvasya ca sphuñam // MAnuv_3,3.125 // yadyàgamasya no màtvamakùajasya tathà bhavet / yadyakùajasya màtvaü syàdàgamasya kathaü na tat / lokavàkyàd vi÷eùa÷càvyabhicàreõa siddhayati // MAnuv_3,3.126 // asti mokùo 'pi dharmeõa yathàrthaj¤ànato 'pi ca / pràmàõyamanumàyà÷ca jinasyàptatvasàdhane // MAnuv_3,3.127 // tadvàkyàd dharmasajj¤ànavij¤aptirbhavatãti ca / dharmo 'hiüsàparo nànyo j¤ànaü pudgaladar÷anam // MAnuv_3,3.128 // iti jainàþ kathaü tat syàt pramàõamanumànataþ / viùayàn prati sthitaü hyakùaü pratyakùamiti gãyate / pratyakùa÷abdànusàràdanumeti prakãtirtà // MAnuv_3,3.129 // à samantàd gamayati dharmàdharmau paraü padam / yaccàpyatãndriyaü tvanyat tenàsàvàgamaþ smçtaþ // MAnuv_3,3.130 // etena kàreõenaiva tattanmànatvamiùyate / svaråpaü hi tadeteùàmanyathàsiddhimànataþ // MAnuv_3,3.131 // ato 'numà kathaü dharmaü pudgalaü càpi dar÷ayet / svaråpaü pudgalasyoktà doùà ànandameva ca / na manyate pudgalaü sa duþkhàbhàvaþ sukhaü tviti // MAnuv_3,3.132 // màtràbhogàtirekeõa sukhàdhikyasya dar÷anàt / sukhasyàbhàvatà kena na ca syàt kiü viparyayaþ // MAnuv_3,3.133 // yadi bhàvo 'pi ka÷cit syàt tasyaivàbhàvatà kutaþ / yadi sarve 'pyabhàvàþ syuranyonyamiti bhàvatà // MAnuv_3,3.134 // abhàvàbhàvatà yat syàt kiü na÷chinnaü tadà bhavet / bhàvatvaü vidhiråpatvaü niùedhatvamabhàvatà // MAnuv_3,3.135 // niùedhasya niùedho 'pi bhàva eva balàd bhavet / prathamapratipattistu bhàvabhàvaniyàmikà // MAnuv_3,3.136 // na ca pudgalavij¤ànaü mokùadaü bhavati kvacit / asvàtantryàt pudgalasya j¤àto 'pi sukhado na hi // MAnuv_3,3.137 // na hi duþkhiparij¤ànàd duþkhitvaü vinivartate / yadi pudgalavij¤ànàdaduþkhã syàt katha¤cana / dehavànapi nàduþkhã kiü j¤ànàduttaraü sadà // MAnuv_3,3.138 // ã÷akëptyanusàreõa syàt kàlàdã÷avàdinaþ / karmahetutvamapi tu ni÷caitanyànnahi kvacit // MAnuv_3,3.139 // a÷eùaduþkhavilaye nedànãü kàraõaü yathà / tathottaraü ca naiva syàd dçùñipårvànumà yataþ // MAnuv_3,3.140 // ÷aktasyànyasya vij¤ànaü tatprãtijanakaü yadi / tayaiva bandhahàniþ syàditi kiü nàma dåùaõam // MAnuv_3,3.141 // svaj¤ànàd bandhahànistu dç÷yate kasya kutracit / ahiüsàyà÷ca dharmatvaü kena mànena gamyate / hiüsàyà eva dharmatvamityukte syàt kimuttaram // MAnuv_3,3.142 // dharmasya sukhahetutvamapi kenàvagamyate / hatyayà mokùahetutvaü kuto mànànnivàryate // MAnuv_3,3.143 // na ca ÷ånyaparij¤ànàcchånyabhàvanayàpi ca / mokùaþ katha¤cana bhaved yadãdànãü kathaü na saþ // MAnuv_3,3.144 // paraprasàdanecchostu viëambo nàma yujyate / pumicchàdhãnatà no ced viëambaþ kiïkçto bhavet // MAnuv_3,3.145 // anyatràpi viëambàstu syurã÷ecchànimittataþ / anyathà kàraõaü cet syàt kiü kàryaü nopajàyate / kàraõe sati kàryasya bhàvaþ suniyato 'sya hi // MAnuv_3,3.146 // vij¤ànavàdina÷caiva vij¤ànàdvaitavedanàt / vij¤ànabhàvanàccaiva mokùo na ghañate kvacit // MAnuv_3,3.147 // antarj¤ànasya bàhye ca kùaõikatvasya vedanàt / bhàvanàccoktamàrgeõa mànàbhàvànna mucyate // MAnuv_3,3.148 // prakçteþ puruùasyàpi viveko muktisàdhanam / iti ÷aïkayà na caitasmin mànamã÷àprasàdataþ // MAnuv_3,3.149 // ÷rutayaþ smçtaya÷caiva yadã÷asya prasàdataþ / vadanti niyamànmuktiü tamçte 'taþ kuto bhavet // MAnuv_3,3.150 // kaõàdayogàkùapàdà apã÷asya prasàdataþ / muktiü bruvàõà apyàhurbhogàdeva ca karmaõàm / kùayaü pràhuþ kuta÷caitat prasanne jagadã÷vare // MAnuv_3,3.151 // bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare // MAnuv_3,3.152 // bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi dçùña evàtmanã÷vare / iti ÷rutipuràõàdivacanebhyo 'nyathàgateþ // MAnuv_3,3.153 // na ca pà÷upatàdyukta÷ivàdãnàmanugrahàt / nànyaþ panthà iti hyuktaü puruùaj¤ànataþ ÷rutau // MAnuv_3,3.154 // sarve nimeùà jaj¤ire vidyutaþ puruùàdataþ / evaü puruùa÷abda÷ca prayukto 'bdhi÷aye harau // MAnuv_3,3.155 // na tasye÷e ka÷cana tasya nàma mahad ya÷aþ / iti càdhipatistasya pratiùiddhaþ svayaü ÷rutau // MAnuv_3,3.156 // vi÷vataþ paramàü nityaü vi÷vaü nàràyaõaü harim / iti sarvàdhikatvoktayà samo 'pi vinivàritaþ / samàdhikasya ràhityànnopacàrapumànasau // MAnuv_3,3.157 // puruùa evedaü sarvaü yad bhåtaü yacca bhavyam / utàmçtatvasye÷àno yadannenàtirohati // MAnuv_3,3.158 // muktàmuktapare÷atvamiti tasyàha sà ÷rutiþ / amçte÷ànavacanàt sarvasye÷ànatodità // MAnuv_3,3.159 // yadi sarvatvamuditamute÷a iti tad vçthà / uta÷abdo vadedeùa hã÷atvasya samuccayam // MAnuv_3,3.160 // puruùeõedaü vyàptamiti bràhmaõaü càha taü prati / etàvànasya mahimeti mahimno vaco hi tat // MAnuv_3,3.161 // so 'mçtasyàbhayasye÷o martyamannaü yadatyagàt / ityamuktàdhipatyaü tu pårvàrdhoktamanådya ca // MAnuv_3,3.162 // utàmçtasye÷a iti vidhatte muktige÷atàm / ato viùõuparij¤ànàdeva muktirnacànyataþ / tad yatheti ÷rute÷caiva tataþ karmakùayo bhavet // MAnuv_3,3.163 // yathaidhàüsi samiddho 'gnirbhasmasàt kurute 'rjuna / j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute tathà // MAnuv_3,3.164 // sarvadharmàn parityajya màmekaü ÷araõaü vraja / ahaü tvà sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ / ityàdibhagavadvàkyairuktàrtha÷càvasãyate // MAnuv_3,3.165 // nityanaimittikaü karma kurvannanyat parityajan / mucyate saüsçte÷caitadapyetena niràkçtam / vidyaivetãmamevàrthaü svayamevàha vedaràñ // MAnuv_3,3.166 // vinà karma na mokùaþ syàjj¤ànenetyapi sà ÷rutiþ / nànyaþ panthà iti hyeva nivàrayati sàdaram // MAnuv_3,3.167 // anyathopàsanamapi tamevamitivàdinã / nivàrayatyàdareõa na pratãka iti prabhuþ // MAnuv_3,3.168 // andhaü tamaþ pravi÷anti ye 'vidyàmupàsate / iti ÷rutivirodhàcca nànyathopàsanaü bhavet // MAnuv_3,3.169 // na càpyekatvavij¤ànàduktanyàyena mucyate / iti sarvaü pravij¤àya sarvaistarkasadàgamaiþ / upàsãta hariü nityaü guõaireva svayogataþ // MAnuv_3,3.170 // brahmà sarvaiguõai÷caiva kriyàsàmànyata÷ca gãþ / guõasàmànyato rudro dravyasàmànyataþ pare // MAnuv_3,3.171 // adhikàravi÷eùeõa bhaktij¤ànasukhàdibhiþ / vi÷eùo devatàdãnàü mokùe caiva vi÷eùataþ // MAnuv_3,3.172 // na tàvatà virodho 'sti nirdoùatvàt samasta÷aþ / àbhàsatvàt pareùàü tadavaràõàü ca sarva÷aþ // MAnuv_3,3.173 // yato 'varàõàü sarve 'pi guõàþ sarvàþ kriyà api / niyamenaiva pårveùàü suprasàdanibandhanàþ / ataþ sacchiùyavat teùàü naiverùyàdiþ katha¤cana // MAnuv_3,3.174 // na ca saüsàridevànàü kàleyattàpare ime / såtre hyàrabdhamàtrasya bhogenaiva kùayo dhruvaþ // MAnuv_3,3.175 // anàrabdhakàrye bhogena tvitare iti coditaþ / paunaruktayena tenaite uktàrthe iti ni÷cayaþ // MAnuv_3,3.176 // uùàþ svàhà ca parjanyo mitro 'gnirvaruõo vidhuþ / pravaho 'niruddha indrome rudro vàõã ca màrutaþ / uttarottaratastvete guõaiþ sarvai÷ca muktigàþ // MAnuv_3,3.177 // såryadharmau yathà somo manurdakùo bçhaspatiþ / ÷acã rati÷càniruddhasamàstàrà ca mitravat // MAnuv_3,3.178 // somavacchataråpà tu prasåtirvahnivad viràñ / parjanyavad vàruõã ca tathà sa¤j¤à ca rohiõã // MAnuv_3,3.179 // dharmã ca mitravattvena pràvahã parikãrtità / mitrapajarnyamadhyasthàva÷vinau vighnavittapau // MAnuv_3,3.180 // bhçguragnisamo mitratanmadhye brahmaputrakàþ / varuõàgnyantarà tatra nàradaþ pràya indravat // MAnuv_3,3.181 // kàmaþ suparõã comàvad vãndro rudravadãritaþ / niçtirmitrasadç÷o vi÷vàmitraþ kasånuvat // MAnuv_3,3.182 // vaivasvato manu÷cà÷vipa÷càdanye tato 'varàþ / cyavanocathyavainyà÷ca ÷a÷abindu÷ca haihayaþ / tadvacca vipraràjanyavi÷eùo 'tràpi ka÷cana // MAnuv_3,3.183 // tadvat priyavrata÷càpi tadanyàþ ÷atadevatàþ / pajarnyamitràntaràëe tadanye tu tato 'varàþ // MAnuv_3,3.184 // etebhyo 'bhyadhikà ÷rãrastu sadà muktà vi÷eùataþ / tatsamo nàsti paramo harireva nacàparaþ // MAnuv_3,3.185 // saühitàyàü bçhatyàü tu svayaü bhagavatoditam / tadetadakhilaü pràõa àhaïkàrika eva ca / indràdanantaro dçùñirapi yogyànusàrataþ // MAnuv_3,3.186 // samyag guruprasàda÷ca mukhyato dçùñikàraõam / ÷ravaõàdi ca kartavyaü nànyathà dar÷anaü kvacit // MAnuv_3,3.187 // guõàdhikaü guruü pràpya taddhãnaü nàpnuyàt kvacit / viparyayastu kartavyaþ sarvathà muktimicchatà // MAnuv_3,3.188 // same vikalpa eva syàt pårvànuj¤à ca sarvathà / taduttamagurupràptyai pårvànuj¤à na mçgyate // MAnuv_3,3.189 // gurubarrahmàkhilànàü ca vidyà caiva sarasvatã / devatà bhagavàn viùõuþ sarveùàmavi÷eùataþ // MAnuv_3,3.190 // tatprasàdena muktiþ syànnànyathà tu katha¤cana / svottamàstu krameõaiva sarveùàü guravaþ ÷rutàþ / upade÷o brahmaõastu sarveùàmeva muktaye // MAnuv_3,3.191 // sàdhanebhyo 'dhikà bhaktirnaivànyat tàdç÷aü kvacit / bhakti÷caiva haràveva mukhyànyatra yathàkramam // MAnuv_3,3.192 // svàdhikà tveva sarvatra svottameùu krameõa ca / anuvartate ca sà bhaktirmuktàvànandaråpiõã / tatpårvakopàsanaivaü kartavyà muktaye guõaiþ // MAnuv_3,3.193 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ || evamutpannanirdoùabhagavaddar÷anàt sadà / apekùitaphalapràptiràrabdhasyànatikramàt // MAnuv_3,4.1 // devarùimànuùàdãnàü tattajjàtyanusàrataþ / jaiminyuktaü mànuùàõàü tadvi÷eùà÷ca kecana // MAnuv_3,4.2 // sàmànyaü bhagavatproktaü devàdãnàü vi÷eùataþ / balavadvirodhisadbhàve jaiminyàdyuktiriùyate // MAnuv_3,4.3 // vikarmalepo naivàsti samyagdçùñimatàü kvacit / guõahàni÷ca naivàsti brahmaõastvavikarmataþ // MAnuv_3,4.4 // devànàmapi na pràyaþ këptasya tu katha¤cana / pràptahràso bhavet kvàpi mahatà tu vikarmaõà / tathàpi tat këptameva tasmànna niyamojkhitiþ // MAnuv_3,4.5 // candrasugrãvayo÷caiva svoccadàraparigrahàt / pràptahànirabhånnaiva këptahàniþ yatha¤cana // MAnuv_3,4.6 // hràso 'pi mànuùàdãnàmànandasya vikarmaõà / bhavenmuktau vi÷eùeõa svoccànàmaparàdhataþ // MAnuv_3,4.7 // j¤ànottarasya pàpasya caturthe 'lepa ucyate / a÷ucitvàdikaü tasya na bhavediti tatphalam / atra j¤ànaphalasyaiva mukterniyatatocyate // MAnuv_3,4.8 // pràrabdhakarmajasyaiva viùabhakùànmçteriva / pràptasyàpyanivartyasya ki¤cid bhuktasya saüvidà / upamarda iha prokto devàdãnàü yathàkramam // MAnuv_3,4.9 // sarvàtmanà tvabhogo hi pràrabdhasyaiva karmaõaþ / na brahmadar÷ino 'pi syàt phalahràsastu vidyate // MAnuv_3,4.10 // sarvàtmanà phalahràso yadi nàrabdhakarmaõaþ / syàt kàmyavidhivaiyarthyamityuktaniyamo bhavet / evamadyàpi samproktaü tantrabhàgavate sphuñam // MAnuv_3,4.11 // tàratamyaü phale no ced brahmàdãnàü kathaü ÷rutiþ / avçjino 'kàmahata iti muktiü nigadya ca / ànandatàratamyaü ca teùàü bråyàt pçthak pçthak // MAnuv_3,4.12 // saüsàra eva cedetat tàratamyaü na mukhyataþ / akàmahata÷abdàrtho 'vçjinatvaü ca no bhavet // MAnuv_3,4.13 // kàmasya yatràptàþ kàmàstatra màmamçtaü kçdhi / iti yallakùaõaü mukteþ ÷rutiràha balãyasã // MAnuv_3,4.14 // kàmàhatiþ kuto 'nyatra pràptakàmasya sà bhavet / aprayatnena kàmànàmavàptiþ sà yadà bhavet / tadaivàkàmahatatà kuta evànyathà bhavet // MAnuv_3,4.15 // cetanasya tvasuptasya kutra dçùñà hyakàmatà / avyaktireva kàmànàü na nà÷o mohasuptayoþ // MAnuv_3,4.16 // yatkàmaþ svàpamàpnoti tadevotthàpitaþ kutaþ / ava÷o 'pi vyàharati kutaþ suptàvakàmatà // MAnuv_3,4.17 // sarvakàmànavàpnoti brahmaõà saha muktigaþ / paryeti tatra jakùaü÷ca krãóan ratimavàpnuvan // MAnuv_3,4.18 // kàmànnã kàmaråpã sannimàn lokàü÷ca sa¤caran / àste gàyan sàma mukta ityàdi÷rutisadbalàt // MAnuv_3,4.19 // akàmaþ syàt kathaü muktaþ kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ / ityantaþkaraõasthànàü kàmànàü mokùameva hi / àha ÷rutirhçdãtyeva na ced vyarthaü vi÷eùaõam // MAnuv_3,4.20 // hçdyeùa teùàü ÷rayaõamiti pakùo na bhàsate / muktànàü kàmitàmàha pçthakchàkhàsu yacchrutiþ // MAnuv_3,4.21 // ato 'kàmahatatvaü tu muktànàmeva mukhyataþ / mukhyàrthasya vçthà tyàgo màyinàmeva bhåùaõam // MAnuv_3,4.22 // apàpatvamaduþkhatvaü càvçjinatvamihoditam / apriyaü vçjinaü duþkhamakaü toda itãyarte // MAnuv_3,4.23 // tatkàraõatvàt pàpaü và vçjinaü nàma kathyate / ityuktaþ svayamã÷ena nàmàrthaþ ÷abdanirõaye // MAnuv_3,4.24 // apàpatvaü ca naivàsti yàvatsaüsàramasya hi / àrabdhapàpamastyeva duþkhaü ca j¤ànino 'pi hi // MAnuv_3,4.25 // tasmàt tasmàdakàmatvamiti cà÷rutakalpanà / akàmahata ityukteþ ÷rutahànirapi sphuñà // MAnuv_3,4.26 // kutracit kàminaþ puüsaþ kàmàbhàvàt kvacit kvacit / indràdisukhabhogo 'stãtyanubhåtirhi kupyati // MAnuv_3,4.27 // tasmàdamuktasukhagaü tàratamyaü pçthak pçthak / uktvà ya÷ceti muktànàü tàratamyaü sukhe ÷rutiþ / àheti pe÷alaü tacca ca÷abdàdeva gamyate // MAnuv_3,4.28 // ràddhaþ saüsiddha ityeva mukta evàvagamyate / sàdhunà viùõunà yukto muktaþ sàdhuyuvà mataþ // MAnuv_3,4.29 // yauvanaü nityametasya muktasyeti yuvà sa ca / phalamadhyayanasyàptaü tenàdhyàyaka ãritaþ // MAnuv_3,4.30 // nirhràsànandasampràptyà cà÷iùña iti gãyate / sthitasyànanyathà pràpterdçóhiùñha iti coditaþ // MAnuv_3,4.31 // baliùñha÷ca svabhàvena mukto bhavati kevalam / tasyeyaü pçthivãtyàdi pårvabhàvavyapekùayà // MAnuv_3,4.32 // sa eka iti saüsàragatamuktavà sukhaü punaþ / ÷rotriyasyeti vadati muktàcchataguõàtmatàm // MAnuv_3,4.33 // saüsàragàcca saüsàragatasyaiva ÷atàdhikam / muktànmuktasya yuktaü syàcchrutyuktamabhivãkùitaþ // MAnuv_3,4.34 // yuktaü ca sàdhanàdhikyàt sàdhyàdhikyaü suràdiùu / nàdhikyaü yadi sàdhye syàt prayatnaþ sàdhane kutaþ // MAnuv_3,4.35 // yatna÷ca dç÷yate teùàü mahàneva mahàtmanàm / yatra sàdhanabàhulyaü sàdhyabàhulyamatra ca / dçùñaü niyamato no cenna yatnaü kuryara¤jasà // MAnuv_3,4.36 // kçcchreõa sàdhanàdeva na muktavadudãryate / da÷akalpaü tapa÷cãrõaü rudreõa lavaõàrõave / tyaktavà sukhàni sarvàõi kliùñena lavaõàmbhasà // MAnuv_3,4.37 // ÷akreõa varùakoñi÷ca dhåmaþ pãto 'tiduþkhataþ / varùàyutaü ca såryeõa tapo 'vàkchirasà kçtam // MAnuv_3,4.38 // suduþkhena sukhaü tyaktavà dharmeõàkà÷a÷àyinà / pãtà mayãcayo varùasàhasramatisàdaram // MAnuv_3,4.39 // atikçcchreõa kurvanti yatnaü brahmavido 'pi hi / ityetadakhilaü mokùavi÷eùàbhàvataþ katham // MAnuv_3,4.40 // daivã sampad vimokùàya nibandhàyàsurã matà / iti mokùavi÷eùa÷ca svayaü bhagavatoditaþ // MAnuv_3,4.41 // tameva yåyaü bhajatàtmavçttibhirmanovacaþkàyaguõaiþ svakarmabhiþ / amàyinaþ kàmadughàïghripaïkajaü yathàdhikàràvasitàrthasiddhaye // MAnuv_3,4.42 // akùaõvantaþ karõavantaþ sakhàyo manojaveùvasamà babhåvuþ / àdaghnàsa upakakùàsa u tve hradà iva snàtvà u tve dadç÷re // MAnuv_3,4.43 // ityàdãni ca vàkyàni tàratamyaü vimuktigam / vyaktaü vadanti tat kena sàmyaü mukteùu gamyate // MAnuv_3,4.44 // duþkhàdyabhàvasàmyaü ca sàmyavàkyàrtha ãyate / bhaktayàdiguõasadbhàve hyatulyatvaü ca bhàrate / uktaü sàdhanavai÷eùyamapi sarvatra kathyate // MAnuv_3,4.45 // durj¤eyaü ghoraråpasya trailokyadhvaüsinaþ prabhoþ / daivatairmunibhiþ siddhairmahàyogibhireva ca // MAnuv_3,4.46 // nityayuktairmahàbhàgairvimuktakle÷asàdhvasaiþ / mahotsàhairmahàdhairyaiþ sattvasthairvyavasàyibhiþ // MAnuv_3,4.47 // atãtànàgataj¤ànaprabhavàpyayavedibhiþ / ÷aucasvàdhyàyasantoùatapassatyadayànvitaiþ // MAnuv_3,4.48 // kimu martyairbhayabhràntidhvaüsamoharujànvitaiþ / alpàyurvãryadhãsattvavyavasàya÷rutivrataiþ // MAnuv_3,4.49 // kastaü madàmadaü devaü madanyo j¤àtumarhati / brahmaiva ki¤cijjànàti na tadanyo hi ka÷cana // MAnuv_3,4.50 // muktànàmapi siddhànàü nàràyaõaparàyaõaþ / sudurlabhaþ pra÷àntàtmà koñiùvapi mahàmate // MAnuv_3,4.51 // iyaü visçùñiryata à babhåva yadi và dadhe yadi và na / yo asyàdhyakùaþ parame vyoman tso aïga veda yadi và na veda // MAnuv_3,4.52 // yaþ svàtmamàyàvibhavaü svayaü gato nàhaü nabhasvàüstamathàpare kutaþ / brahmàpi yaü vetti naiveha samyaganye kuto devamunãndramartyàþ // MAnuv_3,4.53 // namaste 'mitatattvàya dharmàdãnàü ca såtaye / nirguõàya ca satkàùñhàü nàhaü vedàpare kutaþ // MAnuv_3,4.54 // nàhaü paràyur çùayo na marãcimukhyà jànanti yadviracitaü khalu sattvasaïgàþ / yanmàyayà muùitacetasa ã÷adaityamartyàdayaþ kimuta ÷a÷vadabhadravçttàþ // MAnuv_3,4.55 // ahaü mahendro nirçtiþ pracetàþ somo 'gnirã÷aþ pavano 'rko viri¤caþ / àdityavi÷ve vasavo 'tha sàdhyà marudgaõà rudragaõàþ sasiddhàþ // MAnuv_3,4.56 // anye ca ye vi÷vasçjo 'mare÷à bhçgvàdayo 'spçùñarajastamaskàþ / yasyehitaü na viduþ spçùñçmàyàþ sattvapradhànà api kiü tato 'nye // MAnuv_3,4.57 // savarsyàdau smçto brahmà tasmàd devàdanantaraþ / jànàti devapravaraü bhåya÷càto 'dhikaü nçpa // MAnuv_3,4.58 // na tvàmati÷ayiùyanti muktàvapi katha¤cana / madbhaktiyogàjj¤ànàcca sarvànati÷ayiùyasi // MAnuv_3,4.59 // yathà bhaktivi÷eùo 'tra dç÷yate puruùottame / tathà muktivi÷eùo 'pi j¤àninàü liïgabhedane // MAnuv_3,4.60 // sàyujyaü samanupràptà api devàdayo 'khilàþ / tàratamyàddhi tiùñhanti tàratamyaü hi sàdhane // MAnuv_3,4.61 // manuùyàõàü sahasreùu ka÷cid yatati siddhaye / yatatàmapi siddhànàü ka÷cinmàü vetti tattvataþ // MAnuv_3,4.62 // ya imaü paramaü guhyaü madbhakteùvabhidhàsyati / bhaktiü mayi paràü kçtvà màmevaiùyatyasaü÷ayaþ // MAnuv_3,4.63 // na ca tasmànmanuùyeùu ka÷cinme priyakçttamaþ / bhavità na ca me tasmàdanyaþ priyataro bhuvi // MAnuv_3,4.64 // adhyeùyate ca ya imaü dharmyaü saüvàdamàvayoþ / j¤ànayaj¤ena tenàhamiùñaþ syàmiti me matiþ // MAnuv_3,4.65 // ÷raddhàvànanasåyu÷ca ÷çõuyàdapi yo naraþ / so 'pi muktaþ ÷ubhàn lokàn pràpnuyàt puõyakarmaõàm // MAnuv_3,4.66 // dhyànenàtmani pa÷yanti kecidàtmànamàtmanà / anye sàïkhayena yogena karmayogena càpare // MAnuv_3,4.67 // anye tvevamajànantaþ ÷rutvànyebhya upàsate / te 'pi càtitarantyeva mçtyuü ÷rutiparàyaõàþ // MAnuv_3,4.68 // susåkùmairapya÷eùai÷ca vi÷eùaiþ saha pa÷yati / svàtmànaü bhagavàn viùõuþ sarvaråpo 'pi sarvadà // MAnuv_3,4.69 // savartra cànyadapyevaü tenàdçùñaü na hi kvacit / sarvatra sarvadaive÷aü pa÷yatyeva ramàpi tu // MAnuv_3,4.70 // natu sarvairvi÷eùaistaü pa÷yantyapyanyato 'dhikam / svàtmànamanyaccà÷eùaü pa÷yatyeva hi sarvadà // MAnuv_3,4.71 // brahmà tu sarvagaü pa÷yed guõànapyato 'dhikam / natu sarveùu kàleùu tathà pa÷yatyamuktigaþ // MAnuv_3,4.72 // muktastu sarvadà pa÷yet sarvagatvena càpi tu / na ramàvad vi÷eùàõàü dar÷anaü ÷aknuyàt kvacit // MAnuv_3,4.73 // svàtmànamanyacca sadà vi÷eùairakhilairapi / pa÷yantya¤jastathà vàõã vi÷oùàüstàvato natu / traiguõyàt parataþ pa÷yed vyàptaü ÷ataguõaü harim // MAnuv_3,4.74 // giri÷o garuóa÷caiva tamomàtragataü harim / pa÷yed vi÷eùànapi hi vàõãdçùñàn na pa÷yati // MAnuv_3,4.75 // umà suparõã ca mahattattvaü yàvat prapa÷yati / rudradçùñàn vi÷eùàü÷ca naiva pa÷yet kadàcana // MAnuv_3,4.76 // svaråpamanyaråpaü ca muktà devàþ samasta÷aþ / jànantãndra÷ca kàma÷ca brahma yàvadahaïkçtiþ // MAnuv_3,4.77 // pa÷yanto manudakùàdyà buddhitattvasthitaü harim / pa÷yanti somasåryau tu manasthaü parame÷varam // MAnuv_3,4.78 // anye bhåtasthitaü viùõuü devàþ pa÷yanti sarvadà / bahusàhasravarùeõa mahattattve kvacit kvacit // MAnuv_3,4.79 // anye caiva yathàyogyamaõóàntarvartinaü harim / ÷vetadvãpapatiü caiva hçdyevànye tu kecana / kadàcideva tatràpi kecit pa÷yanti ke÷avam // MAnuv_3,4.80 // umà yàvadanantàü÷àn pårvadçùñebhya eva tu / vi÷eùàn vàsudevasya pa÷càduktà vicakùate // MAnuv_3,4.81 // ÷akrakàmàdaya÷caiva vi÷eùàn brahmaõi sthitàn / umàdibhiþ prabuddhebhyaþ ÷atàü÷àneva cakùate // MAnuv_3,4.82 // ityàdivedasmçtigavacanebhyo yathàrthataþ / tàratamyaü vimuktànàü sàdhanànàü ca dç÷yate // MAnuv_3,4.83 // sàdhyasàdhanavairåpyamadçùñaü kena kalpyate / vaiùamyaü nirghçõatvaü ca tena syàtàü parasya ca / sàpekùatvàditi ca tau vidyàdhã÷ena vàritau // MAnuv_3,4.84 // tàratamyàt sàdhanànàü sàdhyatàdçktavamã÷ataþ / avaiùamyàdihetuþ syàt sadaiva parame÷vare // MAnuv_3,4.85 // svàtantrye vidyamàne 'pi sàdhanàdau pare÷ituþ / apekùyànàdivaicitçyaü na doùa iti tadvacaþ / nànàditvàditi hyuktamupapadyata ityapi // MAnuv_3,4.86 // apekùyopàyavaiùamyamupeyasya tathà sthitiþ / mayà kayà viruddhà syàd ràjàdàvapi dç÷yate // MAnuv_3,4.87 // tyàgo dçùñasya càdçùñakalpaneti suduùkarau / màyibhyo 'nyena kenàpi tat kimanyai÷ca vàdibhiþ // MAnuv_3,4.88 // màyino 'trànugamyante ÷rutahànya÷rutagrahau / apyatra màyinàü liïge tat ke doùàstato 'dhikàþ // MAnuv_3,4.89 // ni÷÷eùagatadoùàõàü bahubhirjanmabhiþ punaþ / syàdàparokùyaü hi harerdveùerùyàdistataþ kutaþ // MAnuv_3,4.90 // bhaveyuryadi cerùyàdyàþ sameùvapi kuto na te / tapyamànàþ samàn dçùñvà dveùerùyàdiyutà api / dç÷yante bahavo loke doùà evàtra kàraõam // MAnuv_3,4.91 // yadi nirdoùatà tatra kimàdhikyena dåùyate / yadyanyadar÷anàbhàvàdãrùyàdirvinivàryate / adar÷anàdaratyàdiþ kathaü tena nivàryate // MAnuv_3,4.92 // brahmaõo 'pyaratirdçùñvà pårvamekàkinaþ ÷rutau / naiva reme sa caikàkã tasamànna ramate kvacit / dvitãyamaicchat tenàsàviti ÷rutaya ådire // MAnuv_3,4.93 // yadãcchà tatra naivàstãtyeva tat kalpyate mçùà / ÷rutyuktanirdoùataiva kiü nàïgãkriyate svayam // MAnuv_3,4.94 // tàratamyaü ca kàmaü ca ÷rutamevàtihàya tu / a÷rutà samatà kena kalpyate yuktimàninà // MAnuv_3,4.95 // kiü tanmànaü samatve te muktànàmupalabhyate / vçthàyamàgrahaþ kena ÷rutahànya÷rutagrahe // MAnuv_3,4.96 // mokùe 'pi tàratamyeta÷cetanatvàt purà yathà / ityukta uttaraü kiü te kalpanàmàtravàdinaþ // MAnuv_3,4.97 // na ca duþkhàdikaü kalpyaü nirduþkhatva÷ruterbalàt / ÷okaü taratyàtmavettà tãrõaþ sarvànaduþkhabhàk // MAnuv_3,4.98 // yenànandyeva bhavati na ÷ocati kadàcana / kilbiùaspçt pituùaõiraraü hita ihe÷varaþ // MAnuv_3,4.99 // yaü yamantamabhiprepsuþ sa saïkalpàd bhavediha / ityàdi÷rutayo mànaü nirduþkhatvàdisampadi // MAnuv_3,4.100 // ato duþkhàdyanumayà nàvakà÷o 'tra labhyate / tàratamyànumà tena bhavennàtiprasaïginã // MAnuv_3,4.101 // ÷rutiyuktibalàdevaü tàratamyaü vibhàvyate / muktàvapi tataþ ke 'tra virodhaü kartumã÷ate // MAnuv_3,4.102 // anàdiyogyatàü caiva kalivàõã÷varàvadhim / ko nivàrayituü ÷akto yuktayàgamabaloddhatàm // MAnuv_3,4.103 // brahmaõo 'nyatra àdhikyayuktaþ kàlo vivàdavàn / kàlo hyayaü yathetyàdi mànumàmànino bhavet // MAnuv_3,4.104 // anya÷abdo hari÷rãsvasamebhyo 'nyavivakùayà / prayukto naiva doùàya rudràdiùu ca yuktitaþ // MAnuv_3,4.105 // uttamatvaü tu muktànàmapi na brahmaõo bhavet / vyaktiþ sukhasya tu bhavennatvàdhikyaü sukhasya ca // MAnuv_3,4.106 // balaj¤ànàdhikatvaü ca tebhyo hi brahmaõaþ sadà / àdhikyasya tvanityatve na ki¤cinmànamãyate // MAnuv_3,4.107 // ÷çõve vãra ugramugraü damàyannanyamanyamatinenãyamànaþ / edhamànadviëubhayasya ràjà coùkåyate vi÷a indro manuùyàn // MAnuv_3,4.108 // parà pårveùàü sakhyà vçõakti vitarturàõo aparebhireti / anànubhåtãravadhånvànaþ pårvãtindraþ ÷aradastartarãti // MAnuv_3,4.109 // divedive sadç÷ãranyamardhaü kçùõà asedhadapa sadmano jàþ / ahan dàsà vçùabho vasnayantodavraje varcinaü ÷ambaraü ca // MAnuv_3,4.110 // taü bhåtiriti devà upàsà¤cakrire te babhåvustasmàddhàpyetarhi supto bhåbhrårityeva pra÷vasityabhåtirityasuràste ha paràbabhåvuþ // MAnuv_3,4.111 // tad yathà pe÷askarã pe÷aso màtràmapàdàyànyannavataraü kalyàõataraü råpaü tanuta evamevàyamàtmedaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitavànyannavataraü kalyàõataraü råpaü kurute pitçyaü pitçyaü và gàndharvaü và daivaü và pràjàpatyaü và bràhmaü vànyeùàü và bhåtànàm // MAnuv_3,4.112 // prayànti paramàü siddhimaihikàmuùmikãü drutam / yà na pràpyàsuraiþ sarvairakùayà kle÷avarjità / na tàü gatiü prapadyante vinà bhàgavatàn naràn // MAnuv_3,4.113 // avajànanti màü måóhà mànuùãü tanumà÷ritam / paraü bhàvamajànanto mama bhåtamahe÷varam // MAnuv_3,4.114 // moghà÷à moghakarmàõo moghaj¤ànà vicetasaþ / ràkùasãmàsurãü caiva prakçtiü mohanãü ÷ritàþ // MAnuv_3,4.115 // mahàtmànastu màü pàrtha daivãü prakçtimà÷ritàþ / bhajantyananyamanaso j¤àtvà bhåtàdimavyayam // MAnuv_3,4.116 // abhayaü sattvasaü÷uddhirj¤ànayogavyavasthitiþ / dànaü dama÷ca yaj¤a÷ca svàdhyàyastapa àrjavam // MAnuv_3,4.117 // ahiüsà satyamakrodhastyàgaþ ÷àntirapai÷unam / dayà bhåteùvalolutvaü màrdavaü hrãracàpalam // MAnuv_3,4.118 // tejaþ kùamà dhçtiþ ÷aucamadroho nàtimànità / bhavanti sampadaü daivãmabhijàtasya bhàrata // MAnuv_3,4.119 // óambho darpo 'timà÷ca krodhaþ pàruùyameva ca / aj¤ànaü càbhijàtasya pàrtha sampadamàsurãm // MAnuv_3,4.120 // màmàtmaparadeheùu pradviùanto 'bhyasåyakàþ / tànahaü dviùataþ kråràn saüsàreùu naràdhamàn / kùipàmyajasrama÷ubhànàsurãùveva yoniùu // MAnuv_3,4.121 // àsurãü yonimàpannà måóhà janmani janmani / màmapràpyaiva kaunteya tato yàntyadhamàü gatim // MAnuv_3,4.122 // dvividho bhåtasargo 'tra daiva àsura eva ca / viùõubhaktiparo daivo viparãtastathà'suraþ // MAnuv_3,4.123 // devànàü paramo dharmaþ sadà yaj¤àdikàþ kriyàþ / svàdhyàyastattvaveditvaü viùõupåjàratiþ smçtiþ // MAnuv_3,4.124 // daityànàü bàhuùàëitvaü màtsaryaü yuddhasatkriyà / nãti÷àstrapraveditvaü ÷ivapåjàratiþ smçtiþ // MAnuv_3,4.125 // varõà÷ramàcàravattvaü svàdhyàyo bhaktiracyute / ÷ive sårye tathà devyàü svabhàvo mànuùaþ smçtaþ // MAnuv_3,4.126 // anàdivaiùõavà eva devatàstu svabhàvataþ / viparãtàstato daityàþ sadaivànàdikàlataþ // MAnuv_3,4.127 // mànuùà mi÷ramatayo vimi÷ragatayo 'pi ca / ityàdivàkyasandarbhe j¤àyate 'nàdiyogyatà // MAnuv_3,4.128 // yadyanàdirvi÷eùo na sàmprataü kathameva saþ / adçùñàdeva càdçùñaü svãkçtaü savarvàdibhiþ // MAnuv_3,4.129 // àkasmiko vi÷eùa÷cedadçùñe kvacidiùyate / sarvatràkasmikatvaü syànnàdçùñàpekùatà bhavet / adçùñà÷ced vi÷eùo 'yamanàditvaü kuto na tat // MAnuv_3,4.130 // nacànyabhedavad viùõau bhedastaddar÷inàmapi / dç÷yate pratyabhij¤aiva bahuråpeùu dç÷yate // MAnuv_3,4.131 // bahutvaü ca vi÷eùeõa na bhedena katha¤cana / pratyabhij¤à ca yeùàü na te 'pi tanmuùyadçùñayaþ // MAnuv_3,4.132 // bhedaü naiva prapa÷yanti bhedamanyebhya eva ca / pa÷yantyevaü haristeùàü sandar÷ayati nànyathà // MAnuv_3,4.133 // evaü bçhatsaühitàyàü vacanaü na puràõagam / lokadar÷anavàdyeva vedarodhàya ÷aknuyàt // MAnuv_3,4.134 // aparãkùitadçùñi÷ca parãkùàpårvadar÷anam / niùeddhuü ÷aknuvàdyeva vedarodhàya ÷aknuyàt // MAnuv_3,4.135 // na ca ni÷citabhedasya dar÷ane 'sti puràõagam / vàkyaü kvaciddhi sammugdhadar÷anaü tatra gamyate // MAnuv_3,4.136 // aparãkùitamevàtra vedhàdikamadhã÷ituþ / parãkùàdar÷ane naiva dç÷yate kenacit kvacit // MAnuv_3,4.137 // nirdoùameva taü brahmà dadar÷à÷eùaråpiõam / nirdoùameva rudro 'dràï nirdoùaü taü purandaraþ // MAnuv_3,4.138 // nirdoùàõyasya råpàõi dçùñànyevaü surottamaiþ / anye sadoùàþ sarve 'pi nirdoùo harirekalaþ / iti barku÷rute÷caiva sadoùaü nàsya dar÷anam // MAnuv_3,4.139 // aviddho viddhavad viùõurajàto jàtavanmçùà / abaddho baddhavaccaiva dar÷ayatyamitadyutiþ / iti paiïgi÷ruti÷caiva pràha nirdoùatàü hareþ // MAnuv_3,4.140 // aparãkùitadçùñayaiva sadoùo dç÷yate hariþ / parãkùàdar÷ane naiva dç÷yo doùo hareþ kvacit / iti paiïgi÷ruti÷càha pramàõaü hi parãkùitam // MAnuv_3,4.141 // na parãkùànavasthà syàt sàkùisiddhe tvasaü÷ayàt / mànase dar÷ane doùàþ syurnavai sàkùidar÷ane / sudçóho nirõayo yatra j¤eyaü tat sàkùidar÷anam // MAnuv_3,4.142 // icchà j¤ànaü sukhaü duþkhabhayàbhayakçpàdayaþ / sàkùisiddhà na ka÷ciddhi tatra saü÷ayavàn kvacit / yat kvacid vyabhicàrã syàd dar÷anaü mànasaü hi tat // MAnuv_3,4.143 // mana÷cakùurdar÷anàderapi yatraiva sàkùiõà / pràmàõyaü sugçhãtaü syàt tat parãkùitadar÷anam // MAnuv_3,4.144 // na j¤ànadçùñimàtreõa pràmàõyaü tasya dç÷yate / niyamena sukhàdyeùu pràmàõyaü sàkùigocaram // MAnuv_3,4.145 // svapràmàõyaü sadà sàkùã pa÷yatyeva suni÷cayàt / j¤ànasya gràhakeõaiva sàkùiõà mànatàmiteþ // MAnuv_3,4.146 // doùàbhàve pramàõatvaü doùàbhàvasya sàkùiõà / ni÷citatvaü kvaciccaiva svataþ pràmàõyamiùyate // MAnuv_3,4.147 // ato na sarvamànànàü pràmàõyaü ni÷citaü bhavet / sàkùiõà ni÷citaü yatra tat pràmàõyasvalakùaõam // MAnuv_3,4.148 // na hi ka÷cit sukhàdyeùu saü÷ayaü kurute janaþ / nacaivàkhilamànàni ni÷cinotyakhilo janaþ // MAnuv_3,4.149 // tasmàdanubhavàråóhaü kimarthamupalapyate / doùàbhàvàdikaü caiva sàkùã samyak prapa÷yati // MAnuv_3,4.150 // tat parãkùitamànena na doùo viùõavi kvacit / aparãkùitadçùñistu kasminnarthe na vidyate // MAnuv_3,4.151 // tat pratyakùaviruddhàrthe nàgamasyàpi mànatà / upajãvyamakùajaü yatra tadanyatra viparyayaþ // MAnuv_3,4.152 // laukike vyavahàre 'tra pratyakùasyopajãvyatà / avatàràdidaùñau syàdàgamasyopajãvyatà // MAnuv_3,4.153 // àgamena hi viùõutvaü j¤àtvà doùo 'tra kalpyate / na cet syàt doùavànanyaþ ÷àstrasiddhaü hi lakùaõam // MAnuv_3,4.154 // kasyacid doùavattvaü syàditimàtre 'kùajaü bhavet / na viùõordeùavattve hi pratyakùaü vartate svataþ // MAnuv_3,4.155 // kecit pa÷yanti doùànityatràpi syànnacàkùajam / pauràõaü vàkyamevàtra tacchrutyaiva viruddhayate // MAnuv_3,4.156 // puràõasyopajãvya÷ca veda eva nacàparaþ / tadvirodhe kathaü mànaü tat tatra ca bhaviùyati // MAnuv_3,4.157 // aparãkùitadçùñi÷ca kathamevàkùajaü bhavet / yadyevaü devadattàdibhramaþ kiü nàkùajaü bhavet // MAnuv_3,4.158 // yàvacchakti parãkùàyàmupajãvyasya bàdhane / doùo nà÷odhite doùa upajãvyatvamasvalam // MAnuv_3,4.159 // bhrame 'pyabhramabhàgo 'sti tanmàtramupajãvya hi / bàdhakaj¤ànavçttiþ syànnacaivaü suparãkùite / sarvaü tadupajãvyaiva pramàõaü vartate yataþ // MAnuv_3,4.160 // kathaü brahmeti tajj¤eyaü sarvaj¤atvàdilakùaõam / vihàya yasmàtkasmàccit svaråpasyaiva ced yadi // MAnuv_3,4.161 // upajãvyatvametasmàd vyàvçttaü yàvatà bhavet / tàvataivopajãvyatvaü svarapasyaiva na kvacit // MAnuv_3,4.162 // sarvalakùaõayuktaü tu svaråpaü yadi bhaõyate / astu no naiva hàniþ syàt svapakùa÷càyama¤jasà // MAnuv_3,4.163 // yasmàdanvita evàrthaþ ÷abdànàmapi sarva÷aþ / vi÷eùasàmanyatayà svaråpamakhilaü bhavet // MAnuv_3,4.164 // purovartitvapårvàõi devadattàdikabhrame / vyàvartayanti tadråpaü caitramàtrad vinaiva hi // MAnuv_3,4.165 // brahmaõo nirvi÷eùatvàd vyàvartayati kiü punaþ / yasmàtkasmàccidapyarthàt tàvaccet siddhasàdhanam // MAnuv_3,4.166 // cinmàtratvaü ca naiveùyamavi÷eùatvavàdinaþ / tàvanmàtraü yadãùyaü syàt sarvaj¤atvaü kuto na tat // MAnuv_3,4.167 // cinmàtràbhedasàdhye 'pi siddhaü tat prativàdinaþ / svàbhedàïgãkçtereva cittvaü svasyàpi yanmatam // MAnuv_3,4.168 // sarvàpekùatayà sarvaj¤atvamityeva tannahi / iti ceccetanatvaü ca j¤atvaü na j¤eyavarjitam // MAnuv_3,4.169 // svaj¤eyatvaü ca naivàsau manyate savi÷eùataþ / sva÷abdo 'pi paràpekùastasmàd vyàvçttireva hi / sva÷abdàrtha iti proktaþ svaråpaü nàma kiü na cet // MAnuv_3,4.170 // råpa÷abdena pårõatvàt tacca sàmànyatàvacaþ / na svaråpàbhidhàyi syàd vaiyarthyaü svaravasya yat // MAnuv_3,4.171 // cetanasya svabhàvo hi caitanyamiti gãyate / tasmàd vi÷eùabàhulyaü caitanyasya vi÷eùataþ // MAnuv_3,4.172 // na j¤eyaj¤àtçhãnaü hi j¤ànaü nàma kvacid bhavet / j¤eyaj¤ànavihãna÷ca j¤a ityatra ca na pramà // MAnuv_3,4.173 // j¤àtçj¤eyavihãnaü ca j¤ànaü ced bhoktçbhojyataþ / hãnaü bhojanameva syàt tàóanaü kartçtàóyataþ // MAnuv_3,4.174 // nityatvàt tàdç÷aü ca syàditi cennityavàgapi / vàcyavaktçvihãnà syànnahi sà caiva tàdç÷ã // MAnuv_3,4.175 // draùñàro vedavàco hi santi vàcyàni cà¤jasà / nityo draùñà ca vàcya÷ca bhagavàneva ca svayam // MAnuv_3,4.176 // na hi vaktçvihãnà ca vàcyahãnàpi vàk kvacit / j¤àtçj¤eyavihãnaü ca j¤ànamevaü na tad bhavet // MAnuv_3,4.177 // na hi nityo 'pi vaktàsti vàkyavàcyavivarjitaþ / j¤ànaj¤eyavihãna÷ca j¤o 'pyevaü naiva vidyate // MAnuv_3,4.178 // ki¤ca sarvavilopa÷ca kena mànena gamyate / sarveõa saha tad vàkyàmartha÷ca yadi gçhyate / tadabhàvena sarvasya nàpalàpo bhavet tadà // MAnuv_3,4.179 // na gçhyate ced tannyàyàdapalàpo na hi kvacit / upapattivihãnasya vàkyasyàrtho na gamyate // MAnuv_3,4.180 // upakramàdiliïgànàü balãyo hyuttarottaram / ÷rutyàdau pårvapårvaü ca brahmatarkavinirõayàt // MAnuv_3,4.181 // pratyakùamupapatti÷ca bahava÷càgamà yadà / viruddhayante nacàrtho 'sti yatra liïgavirodhità // MAnuv_3,4.182 // sa evàrthaþ kathaü gràhya upapanne 'virodhinã / mukhyàrthe vidyamàne tu kva sàvarj¤yaü niùiddhayate // MAnuv_3,4.183 // ataþ sarvaguõairyuktaü brahmàïgãkàyarmeva hi / apalàpo 'pi sarvasya na katha¤cana yujyate // MAnuv_3,4.184 // anàdiyogyatà coktà tena gràhyaiva sarvathà / muktànàü tàratamyaü ca mànairuktairna càlyate // MAnuv_3,4.185 // j¤ànino 'pi yato nityaü kurvanti ÷ubhameva hi / tàratamyaü tu muktau ca tenaivàdhyavasãyate // MAnuv_3,4.186 // tàratamyaü na cenmuktau kutaþ kuryuþ ÷ubhaü punaþ / kçcchreõàpi tapo j¤ànaü karmàpyete caranti hi // MAnuv_3,4.187 // bibhyati smà÷ubhànnityaü sakàmà÷ca ÷ubhe sadà / na ca svabhàva evàyaü bhayapårvapravçttitaþ / kçcchreõàcaraõàccaiva ÷ubhasyaiva punaþ punaþ // MAnuv_3,4.188 // tàdç÷o 'pi svabhàva÷cedaj¤asyàpi bhavet tathà / phalavattve pramàõaü cet tatra j¤asya samaü hi tat // MAnuv_3,4.189 // niùkàmaü j¤ànapårvaü ca nivçttamiha cocyate / nivçttaü sevamànastu brahmàbhyeti sanàtanam // MAnuv_3,4.190 // ÷ubhenànandavçddhi syàdghràsa÷caivà÷ubhena hi / j¤ànino 'pi yatastena kartavyaü ÷ubhameva taiþ // MAnuv_3,4.191 // upàste sa ya àtmànaü kùãyate nàsya karma ha / asmàddhayevàtmano yadyat kàmayet sçjate ca tat // MAnuv_3,4.192 // avidvàn bahukarmàpi hyantavat phalamàpnuyàt / yadeva vidyayà kuryàt tadeva hyativãryavat / ityàdivàkyasàmarthyàt tàratamyaü vimuktigam // MAnuv_3,4.193 // nacàtropàsakasyaiva phalamakùayamucyate / na hi j¤ànaü vinà kvàpi phalasyàkùayatà bhavet / j¤ànadvàreõa cet tasya nàsmatpakùapratãpatà // MAnuv_3,4.194 // j¤ànottarasyaivamapi hyakùayatvaü nacànyathà / pårvabhàvi÷ubhànàü hi j¤ànenaiva kçtàrthatà // MAnuv_3,4.195 // pràrabdhànàü tu bhogena tajj¤ànottarakarmaõàm / muktàvanuprave÷aþ syàdanyathà tatkçtirnahi // MAnuv_3,4.196 // j¤ànàt pårvàõi sarvàõi ÷ubhàni j¤ànasiddhaye / akàmyàni niùiddhàni j¤ànarodhàya bhuktaye // MAnuv_3,4.197 // yogyatàyà balàd yacca ÷ubhabàhulyamàditaþ / j¤ànabàhulyamevaitat kuryànnànyasya kàraõam // MAnuv_3,4.198 // j¤ànasya bhaktibhàgatvàd bhaktirj¤ànamitãryate / j¤ànasyaiva vi÷eùo yad bhaktirityabhidhãyate // MAnuv_3,4.199 // parokùatvàparokùatve vi÷eùau j¤ànagau yathà / snehayogo 'pi tadvat syàd vi÷eùo j¤ànagocaraþ // MAnuv_3,4.200 // ityàbhipràyataþ pràyo j¤ànameva vimuktaye / vadanti ÷rutayaþ so 'yaü vi÷eùo 'pi hyudãryate // MAnuv_3,4.201 // bhaktirj¤ànamiti kvàpi na hi dveùayutà dç÷iþ / puruùàrthàya bhavati sarva÷rutivirodhataþ // MAnuv_3,4.202 // cetanasya dvayaü bhogyaü saüsàro muktireva ca / saüsàrastrividhastatra svargo madhyamadhastathà // MAnuv_3,4.203 // mukti÷ca dvividhà tatra sukhaü nityaü tathàparam / nityaduþkhamiti j¤eyaü sàdhanaü saüsçtàvapi / kàmyaü karma niùiddhaü ca sàj¤ànamiti ni÷cayaþ // MAnuv_3,4.204 // dveùo bhakti÷ca muktau tu muktidvayavidhàyakam / iti paiïgi÷ruterdveùo naiva sanmuktikàraõam // MAnuv_3,4.205 // asanmukteþ kàraõaü ca muktàvityatra ke÷avaþ / mukti÷abdodito mokùaü svabhaktànàü karoti yat // MAnuv_3,4.206 // dveùato 'pi vimukti÷cenmahàtàtparyarodhanam / bhaktayà prasannato devànmuktirityeva tadguõàn / vadanti ÷rutayaþ sarvàþ puràõànyàgamà api // MAnuv_3,4.207 // yadi dveùeõa muktiþ syàd vaktavyo doùasa¤cayaþ / smartavyo bhagavàn nityamityarthenaiva hi kvacit / dveùàdiva guõànàha puràõe kruddhavàkyavat // MAnuv_3,4.208 // yathà kruddhaþ pità putraü maretyàkùepapårvakam / proktasyànyasya kçtyarthaü vadatyevaü puràõagam // MAnuv_3,4.209 // vàkyaü ÷rutivirodhena svavirodhena cà¤jasà / bahvàgamavirodhàcca na dveùànmuktivàcakam // MAnuv_3,4.210 // tamo dveùeõa saüyànti bhaktayà muktiü tathaiva ca / viùõau viùõuprasàdena vilomatvena cà¤jasà / iti ùàóguõyavacanamapyuktàrthaniyàmakam // MAnuv_3,4.211 // mahàtàtparyarodhe ca kathaü vàkyaü pramàõatàm / yàti sarvàrtharåpaü hi mahàtàtparyamiùyate // MAnuv_3,4.212 // vàcakatvaü hi tàtparyaü yadarthà akhilà ravàþ / so 'rthaþ kathaü parityàjya eka÷abdasya saü÷aye / ato vij¤ànabhaktibhyàü puruùàrthaþ paro bhavet // MAnuv_3,4.213 // yasya deve parà bhaktiryathà deve tathà gurau / tasyaite kathità hyarthàþ prakà÷ante mahàtmanaþ // MAnuv_3,4.214 // bhaktyà j¤ànaü tato bhaktistato dçùñistata÷ca sà / tato muktistato bhaktiþ saiva syàt sukharåpiõã // MAnuv_3,4.215// bhaktayà prasanno bhagavàn dadyàjj¤ànamanàkulam / tayaiva dar÷anaü yàtaþ pradadyànmuktimetayà // MAnuv_3,4.216 // nàhaü vedairna tapasà na dànena nacejyayà / ÷akya evaüvidho draùñuü pradadyànmuktimetayà // MAnuv_3,4.217 // bhaktayà tvananyayà ÷akya ahamevaüvidho 'rjuna / j¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùyuü ca parantapa // MAnuv_3,4.218 // ityàdivàkyata÷caiva so 'yamuktàrtha ãyate / na ca prasàdamàpnoti dveùàd bhaktyà tamàpnuyàt / iti dçùñànusàritvamapyasminnartha ãyate // MAnuv_3,4.219 // ye pçthag vihità viùõorguõà vedena sàdaram / ta eva dçùñavailomyàdaïgãkàryà nacàparam // MAnuv_3,4.220 // anyad dçùñànusàreõa vàsudeve 'pi gçhyate / doùàbhàvà÷ca ye vedairudità avihàya tàn // MAnuv_3,4.221 // anuktà apica gràhyà mahàtàtparya÷aktitaþ / evaü bçhatsaühitàvàk siddhànto hi tadãritaþ // MAnuv_3,4.222 // tàratamyena tadbhakteùvapi bhaktirvini÷cayàt / kartavyaiùàpi tadbhaktirlokavedànusàrataþ // MAnuv_3,4.223 // yo hi bhaktaþ pradhàne syàt tadãyeùvapi bhaktimàn / dç÷yate 'sau niyamato viparãto viparyaye // MAnuv_3,4.224 // vyabhicàro yadi kvàpi bhaktihràso 'tra kalpyate / bhaktidoùo hyasau yanna tadbhakteùvapi bhaktimàn // MAnuv_3,4.225 // tàratamyena teùvaddhà bhaktirdçùñànusàrataþ / viùõuprasàdànusàràt kàryà doùastadanyathà // MAnuv_3,4.226 // svaprãtyanusçtau prãtirloke 'pyaddhaiva dç÷yate / tàratamyaparij¤ànamapyetenaiva sàdhanam // MAnuv_3,4.227 // lakùmãviri¤cavàõã÷agirijendràïgirassutàþ / såryàdaya÷ca krama÷o bhagavatprãtigocaràþ // MAnuv_3,4.228 // teùu bhaktiþ krameõaiva kàryà nityaü mumukùubhiþ / sarve 'pi gurava÷caite puruùasya sadaiva hi // MAnuv_3,4.229 // tasmàt påjyà÷ca namyà÷ca dhyeyà÷ca parito harim / iti ùàóguõyavacanàdapyeùo 'rtho 'vasãyate // MAnuv_3,4.230 // haribhaktiþ krameõaiva tadãyeùu harismçtiþ / haristutistatsmçti÷ca tatstutirharipåjanam // MAnuv_3,4.231 // tatpåjàvihitatyàga iti mukteþ krameõa hi / niyamàt sàdhanànyeva nityasàdhyàni càkhilaiþ // MAnuv_3,4.232 // iti pravçttavacanaü sàdhanasya vinirõaye / pravçtte pa¤caràtre hi sàdhanasyàtini÷cayaþ // MAnuv_3,4.233 // haridveùo na ÷ubhada ;saddveùatvàd yathà guroþ / kramàd bhaktirhariprãtikàraõaü tatpriyaupagà / bhaktiryato yathà svasminnityàdyà yuktiratra ca // MAnuv_3,4.234 // pràdhànyatàratamyànusàriõã bhaktiruttamà / prãtidaiva hareryasmàd bhaktiþ sà svopagà yathà // MAnuv_3,4.235 // iti và j¤ànakarmàdiphalaü caiùu kramopagam / svàtantryatàratamyena phalaü hi phalinàü bhavet // MAnuv_3,4.236 // a÷ubhaü tva÷ubhe 'pyeùàü svàtantryàt prãtito hareþ / àj¤ayà cànyagaü naiva bhogàya bhavati kvacit // MAnuv_3,4.237 // puõyamevàmumàpànoti na devàn pàpamàpnuyàt / ityàdi÷rutayo mànamukte 'rthe yuktayo 'paràþ // MAnuv_3,4.238 // upàsanàdharmaphalaü yato dehàntare sthitiþ / vàsudevàj¤ayà caiva pårvakarmànusàrataþ // MAnuv_3,4.239 // prerayanti hi te jãvàn puõyapàpeùu nitya÷aþ / aràgadveùata÷caiva kathaü doùànavàpnuyuþ // MAnuv_3,4.240 // haryàj¤àkaraõàdeva puõyamebhiravàpyate / haripåjeti codde÷àt kathaü na ÷ubhamàpnuyuþ // MAnuv_3,4.241 // ato yathàkramaü dharmaj¤ànayoþ phalama¤jasà / sarvapràõigataü devàþ pràpnuvantyà viri¤cataþ // MAnuv_3,4.242 // devà eva hi devànàü vi÷iùñà viniyàmakàþ / brahmà tvakhiladevànàü naràõàü ca niyàmakaþ / ataþ sarvaguõàneùa pràpanotyadhikamanyataþ // MAnuv_3,4.243 // dravyasvàtantryavij¤ànaprayatnairadhikaü phalam / devànàmanyagaü càpi teùu yad brahmaõo hi tat // MAnuv_3,4.244 // bçhattantroditaü vàkyaü hariõà phalanirõaye / loke 'pyetàdç÷aguõaiþ phalàdhikyaü hi dç÷yate // MAnuv_3,4.245 // eva¤ca kalipårvàõàmasuràõàü mahat phalam / a÷ubheùu sadaiva syànmithyàj¤ànàdikeùu hi // MAnuv_3,4.246 // ÷ubhà÷ubhaphalaü devà asurà÷ca samàpnuyuþ / krameõaiva yathà÷akti yathà ye ye prayojakàþ // MAnuv_3,4.247 // prerakà api pàpànàü na devàþ pàpamàpnuyuþ / iti prakà÷ikàyàü hi provàca harira¤jasà // MAnuv_3,4.248 // yadyapyevaü suràõàü ca daityànàü ca mahat phalam / ÷ubhà÷ubhebhya eva¤ca kartu÷ca syàd yathoditam // MAnuv_3,4.249 // tasmànnirayamànuùyasvargamuktyupabhoginaþ / mànuùottamamàrabhya devàstu nirayaü vinà // MAnuv_3,4.250 // asuràstu vinà muktiü tamo 'ndhamapi càpnuyuþ / iti tattvavivekoktaü svayaü bhagavatà vacaþ // MAnuv_3,4.251 // j¤ànadà apicàcàryà vi÷eùàt phalamàpnuyuþ / muktàvaùñaguõaü ÷iùyàd gururàpanoti ÷obhanam // MAnuv_3,4.252 // tadgururdviguõaü tasmàt sàrdhaü tàvat tato 'pare / devàþ sahasraguõitaü kramàt tasmàd yathottaram // MAnuv_3,4.253 // brahmà mahaughaguõitamevaü phalavinirõayaþ / ityàha bhagavà¤chàstre guruvçttàbhidhe svayam / yuktaü ca tanna godàtà gomàtraphalamàpnuyàt // MAnuv_3,4.254 // ya imaü paramaü guhyaü madbhakteùvabhidhàsyati / bhaktiü mayi paràü kçtvà màmevaiùyatyasaü÷ayaþ // MAnuv_3,4.255 // na ca tasmànmanuùyeùu ka÷cinme priyakçttamaþ / bhavità na ca me tasmàdanyaþ priyataro bhuvi / ityàha bhagavànevamapi pàtramapekùyate // MAnuv_3,4.256 // evamevàvirodhena pràrabdhasyaiva karmaõaþ / j¤ànaü dçùñaphalaü proktaü mukti÷cehaiva labhyate // MAnuv_3,4.257 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne tçtãyo 'dhyàyaþ || samanvayàvirodhàbhyàü siddhe vastuni sàdhane / vicàriteùva÷eùeùu sàdhaneùu vi÷eùataþ // MAnuv_4,1.1 // nitya÷aþ kàryamatyantamava÷yaü bhàvi sàdhanam / cintyate prathamaü tatra ÷ravaõàdisakçtkriyà // MAnuv_4,1.2 // àvçttirveti sandehe kartavyà'vçttireva hi / upade÷o 'tat tvamasãtyàdirhyasakçdeva yat // MAnuv_4,1.3 // liïgàllàtavyataþ pårvamçjobarrahmatvataþ ÷atàt / ÷u÷ràvogratapà nàma yogyo rudrapadasya yaþ // MAnuv_4,1.4 // sàrddhaü paràrddhaü viùõostu guõàn bhaktayà sadodyataþ / tattribhàgamupàsàü ca cakre sambhçtamànasaþ // MAnuv_4,1.5 // da÷amanvantaraü ÷akrapadayogyo garutmataþ / padayogyàt sumanasaþ sunando nàma cà÷çõot / upàsàü cakra udyukto manvantaracatuùyayam // MAnuv_4,1.6 // såryàcandramaso÷caiva padayogyau sutejasau / suråpaþ ÷àntaråpa÷ca manvantaracatuùyayam / a÷çõvatàü sumanaso manvantaramupàsatàm // MAnuv_4,1.7 // tataþ proktàstu te sarve bhaktayogratapaàdayaþ / apa÷yan paramaü viùõuü tatprasàdedhitàþ sadà / ityuktaü viùõunà sàkùàd granthe sattatvasa¤j¤ite // MAnuv_4,1.8 // àtmeti nàma kathitaü sàkùànnàràyaõasya hi / àtmà brahma mahàüstàraþ parame÷aþ ÷uci÷ravàþ // MAnuv_4,1.9 // viùõurnàràyaõo 'nanta iti ÷rãpatirãryate / iti piïga÷ruti÷caiva tathaiva parama÷rutiþ // MAnuv_4,1.10 // omàtmà bhagavàn viùõuràtmànando 'kùaraþ svaràñ / vi÷vatràtà nçsiüho 'jo nàràyaõa urukramaþ // MAnuv_4,1.11 // anasåyà tathaivàtrerjaj¤e putrànakalmaùàn / dattaü durvàsasaü somamàtme÷abrahmasambhavàn // MAnuv_4,1.12 // iti bhàgavate caiva tasmàdàtmà janàrdanaþ / tasmàdupàsyo viùõuriti j¤àtavyaþ sajjanaiþ sadà // MAnuv_4,1.13 // tathaivopàsate santastathaivopadi÷anti ca / àdànàrthatvata÷càyamàtma÷abdaþ patiü vadet / svàmã me viùõurityeva nityadopàsyama¤jasà // MAnuv_4,1.14 // svàmã viùõuriti dhyànaü vi÷eùaõavi÷eùyataþ / kartavyaü sarvathaivaitanna katha¤cana vismaret // MAnuv_4,1.15 // iti sattattvavacanaü ùàóguõyavacanaü param / mama svàmã harirnityaü sarvasya patireva ca / iti dhyeyaþ sarvadaiva bhagavàn viùõuravyayaþ // MAnuv_4,1.16 // pratãkaviùayatvena na kàryà viùõubhàvanà / pratãkaü naiva viùõuryanmithyopàsà hyanathardà // MAnuv_4,1.17 // yo 'nyathà santamàtme÷amanyathà pratipadyate / kiü tena na kçtaü pàpaü coreõàtmàpahàriõà // MAnuv_4,1.18 // yo 'nyathà santamàtmànamanyathà pratipadyate / kiü tena na kçtaü pàpaü coreõe÷àpahàriõà // MAnuv_4,1.19 // yo 'nyathaiva sthitaü viùõumanyathà pratipadyate / kiü tena na kçtaü pàpaü coreõa brahmacàriõà // MAnuv_4,1.20 // svàtmànaü pratimàü vàpi devatàntarameva và / cetanàcetanaü vànyad dhyàyed yaþ ke÷avastviti / kiü tena na kçtaü pàpaü càreõe÷àpahàriõà // MAnuv_4,1.21 // yo 'nyad viùõuriti dhyàyejjànãyàd và hariü tathà / andhe tamasi majjet sa yatra naivotthitiþ kvacit // MAnuv_4,1.22 // yo 'nyad viùõuriti dhyàyed viùõuranyaditi sma và / anyathà dhyànadoùeõa mahàtamasi majjati // MAnuv_4,1.23 // yo 'nyad viùõuriti dhyàyed viùõuranyaditi sma và / mahàtamasi magnasya tasya naivotthitiþ kvacit // MAnuv_4,1.24 // yatki¤cidanyathà saüsthamanyathà dhyàtama¤jasà / dhyàturmahàdoùakaraü kimu sarve÷varo hariþ // MAnuv_4,1.25 // yatki¤cidanyathà saüsthamanyathà j¤àtama¤jasà / mahàdoùakaraü viùõuþ kimu sarve÷vare÷varaþ // MAnuv_4,1.26 // yatki¤cidanyathà saüsthamanyathà j¤àtama¤jasà / anarthakàraõaü loke kimu sarve÷vare÷varaþ // MAnuv_4,1.27 // na ki¤cidanyathà j¤eyaü dhyeyaü và tena kutracit / kimu sarvottamo viùõurj¤eyo nãcatayà kvacit // MAnuv_4,1.28 // tasmàd vastu yathàråpaü j¤eyaü dhyeyaü ca sarvadà / kàraõaü puruùàrthasya nànyathà bhavati kvacit // MAnuv_4,1.29 // iti ÷rutipuràõoktibalato na pratãkatà / dhyeyà viùõoþ kvacid yasmànmithyàj¤ànamanarthadam // MAnuv_4,1.30 // ityabhipretya na hi sa ityàha bhagavàn prabhuþ / pratãkasaüsthitatvena dhyeyo viùõurnacànyathà // MAnuv_4,1.31 // brahmeti ca sadà dhyeyo bhagavàn viùõura¤jasà / utkçùño brahma÷abdàrthaþ pårõatvaü brahmatà yataþ // MAnuv_4,1.32 // àdhivyàdhinimittena vikùiptamanaso 'pi tu / dhyeyaiva brahmatà nityaü viùõorbhaktayà nirantaram / iti prakà÷ikàyàü ca vacanaü viùõuneritam // MAnuv_4,1.33 // nàtmeti såtramã÷asya jãvatvapratipàdakam / àtma÷abdaü yato hetuü kçtvà jãvaü nyavàrayat / sva÷abdàt pràõabhçccaiva nokta ityeva vedaràñ // MAnuv_4,1.34 // yadyàtma÷abdo jãve 'pi kathaü sa vinivàrayet / àtma÷abdoditastasmàd viùõureva nacàparaþ // MAnuv_4,1.35 // àtmabrahmàdayaþ ÷abdàstamçte viùõumavyayam / na vadanti yato nàptà kvàpi tairguõapårõatà / nàràyaõàdhyàtmagatamiti yad vaiùõavaü vacaþ // MAnuv_4,1.36 // yadi jãve÷ayorvedapatiraikyaü ca manyate / àtma÷abdaü kathaü tasmànnivàrayati yuktitaþ // MAnuv_4,1.37 // bhedasya vyapade÷aü ca sthitiü càdanameva ca / bhedadàróhye hetumàha satàtparyaü jagatpatiþ // MAnuv_4,1.38 // vyàvahàrikabheda÷cet kvàsàvavyàvahàrikaþ / vyàvahàrikamityeva vacanaü vyàvahàrikam // MAnuv_4,1.39 // uta neti vikalpe tu yadi syàd vyàvahàrikam / tasyàpi bàdhyatà cet syàd bhedaþ syàt pàramàrthikaþ // MAnuv_4,1.40 // avyàvahàrikatvaü ced bhedo 'yaü satyatàü gataþ / ekasyàsatyatàyàü hi dvayoreva viruddhayoþ / anyasya satyataiva syàditi kena nivàryate // MAnuv_4,1.41 // asatyaü noktamityukte satyamuktamiti prajàþ / jànantyuktaü tu no satyamityukte 'satyatàmapi // MAnuv_4,1.42 // na svapne 'pi dvayaü mithyà tatraikaü satyameva hi / bhàvàbhàvàvubhau tatra kathaü mithyà bhaviùyataþ // MAnuv_4,1.43 // bhàvasya hi niùedhe tu nàbhàvasya niùedhanam / svavàco 'satyatà cet syàt tasmàd bhedasya satyatà // MAnuv_4,1.44 // tasmàjjãve÷ayorbheda uktanyàyena gamyate / etasmàdàtma÷abdo 'yaü paramàtmàbhidhà bhavet // MAnuv_4,1.45 // pratãkaviùayatvena viùõudçùñirna tad bhavet / pratãke viùõurityeva tasmàt kàryà hyupàsanà // MAnuv_4,1.46 // na ca viùõuþ pratãkaü yat tasmànnàtmetyupàsanà / iti pakùo yadà brahmadçùñi÷càtra viruddhayate / sa neti yuktistatràpi sametyuktaviruddhatà // MAnuv_4,1.47 // yadyapyutkarùamàtreõa hyatadbhave 'pyupàsanà / utkarùa àtmano 'pi syàccetanatvàdacetanàt / tasamàdatattvaü nopàsyamiti vedavido matam // MAnuv_4,1.48 // utkarùàd brahmatàdhyàne yadi syàt phalama¤jasà / brahmaõo nãcatàdhyànàdanarthaþ kiü na jàyate // MAnuv_4,1.49 // acetanasya brahmatvadhyàne tuùyirnahi kvacit / nãcasya svàtmatàdhyàne kupyati brahma lokavat // MAnuv_4,1.50 // caõóàlo nçpa ityukte nçpa÷caõóàla ityapi / ko vi÷eùaþ parij¤àte nçpeõa syàt katha¤cana // MAnuv_4,1.51 // purato naradevasya caõóàlo yadi påjyate / ràjavat kiü na kopaþ syàd ràj¤o loke hi pa÷yati // MAnuv_4,1.52 // ràj¤astu purataþ prokte caõóàlaü nçpa ityapi / àtmànaü sa iti proktamitivaddhayeva kupyati // MAnuv_4,1.53 // abhede naitayordhyàne ko vi÷eùo vacasyapi / ayaü ràjà tvamityukte caõóàle 'tha nçpe 'pi ca / caõóàla iti tu prokte samameva hi dåùaõam // MAnuv_4,1.54 // dhyàte tvekasya tadbhàve tadbhàvo 'nyasya kiü na tat / nacaiva tadavij¤àtaü sarvaj¤abrahmaõà kvacit // MAnuv_4,1.55 // tasmàdape÷alaü sarvamanyasya brahmatàvacaþ / tasmàd yathoktamàrgeõa brahmopàsyaü mumukùubhiþ // MAnuv_4,1.56 // tathopàsyà¤jasà dçùñaü brahma pàpaü ca bhasmasàt / karoti nikhilaü pårvaü pà÷càttyasyàpyasaïgatàm / karoti taddviùa÷caivaü puõyanà÷o 'pyasaïgatà // MAnuv_4,1.57 // yadeva vidyayetyatra pårvoktàddhi vi÷iùñate / pårvaü svargàdilabdhyarthaü vãryavattvena coditam / karma vidyàyutaü pa÷cànmokùe vãryapradaü tviti // MAnuv_4,1.58 // tato bhogena puõyaü ca kùapayitvetarat tathà / brahmadvió brahmadar÷ã ca tamomokùàvavàpnutaþ // MAnuv_4,1.59 // brahmàõaü ÷atakàlàttu pårvamàrabdhasaïkùayaþ / brahmaõastveva tàvattvaü pa¤cà÷ad brahmaõastathà / rudrasya viü÷adeva syàdindrasyàrkàdike da÷a // MAnuv_4,1.60 // anyeùàü brahmamàtrasya tvanta àrabdhasaïkùayaþ / brahmaõaiva sahàta÷ca paraü nàràyaõaü vrajet / iti sattattvavacanaü svayaü bhagavatoditam // MAnuv_4,1.61 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne caturthàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ || devànàü ca manuùyàõàmetàvat samameva hi / utkràntimàrgau devànàü na pràyeõa bhaviùyataþ // MAnuv_4,2.1 // karmakùayasatathotkràntirmàrgo bhoga÷catuùyayam / phalaü mokùa iti proktaþ kramàt pàdeùu coditaþ // MAnuv_4,2.2 // sraùñçùveva tu sçjyànàü prave÷o brahmaõo laye / devànàü màrga uddiùño nàrciràdirnacotkramaþ // MAnuv_4,2.3 // sraùñustu gràsabhåtasya dehastatra layaü vrajet / yataþ sçjyasya devasya naivotkràntistato bhavet // MAnuv_4,2.4 // layàccaivàrciràdãnàü lokànàmapi sarva÷aþ / kathaü màrgo bhavet teùàü vi÷atàmuttamaü svataþ // MAnuv_4,2.5 // jàtànàü mànuùe loke devànàü ca kadàcana / utkràntimàrgau bhavato na tadà muktiriùyate // MAnuv_4,2.6 // anyeùàmapi sàkùàttu muktiþ pràpyàpi taü harim / sahaiva brahmaõà bhåyàditi ÷àstrasya nirõayaþ // MAnuv_4,2.7 // kùmàmbhonalànilaviyanmanaindriyàrthabhåtàdibhiþ parivçtaþ pratisa¤jighçkùuþ / avyàkçtaü vi÷ati yarhi guõatrayàtmà kàlaü paraü svamanubhåya paraþ svayambhåþ // MAnuv_4,2.8 // evaü paretya bhagavantamanupraviùñà ye yogino jitamarunmanaso viràgàþ / tenaiva sàkamamçtaü puruùaü puràõaü brahma pradhànamupayàntyagatàbhimànàþ // MAnuv_4,2.9 // bhagavantamanupràptà api tu brahmaõà saha / paramaü mokùamàyànti liïgabhaïgena yoginaþ // MAnuv_4,2.10 // pràptà api paraü devaü sahaiva brahmaõà punaþ / ànandavyaktiyàyànti pårõàü liïgasya bhaïgataþ // MAnuv_4,2.11 // iti ÷rutipuràõoktibalàd vij¤àyate ca tat / bhogastu sarvadevànàü naràdãnàü ca vidyate // MAnuv_4,2.12 // tatra prave÷o devànàmuttarottarataþ kramàt / ucyate dehagànàü ca vçttãnàmevameva tu // MAnuv_4,2.13 // tatra mokùasvaråpaü tu vàdinaþ pratibhà÷rayàt / nànà vadanti puüsàü hi matayo guõabhedataþ / pçthak pçthak prajàyante tamasaivànyathàmatiþ // MAnuv_4,2.14 // rajasà mi÷rabuddhitvaü sattvenaiva yathà matiþ / guõàtãtà vimuktànàü matiþ ÷uddhacitiryataþ // MAnuv_4,2.15 // sàmyagevàtha nityà ca tattanmàhàtmyayogataþ / bahaëà càtivi÷adà spaùñà caiva ÷riyo matiþ // MAnuv_4,2.16 // mahà÷uddhacititvena tato 'pyatimahàcitiþ / a÷eùoruvi÷eùàõàmatispaùñatayà dç÷iþ / nityamekaprakàrà ca nàràyaõamatiþ parà // MAnuv_4,2.17 // såryaprabhàvadakhilaü bhàsayanti nirantarà / nirlepà vãtadoùà ca nityamevàvikàriõã // MAnuv_4,2.18 // vi÷eùàüsatadgatàüstyaktavà pràyastallakùaõà ÷riyaþ / tathaiva spaùñatàbhàvàt tattantratvàcca kevalam / na tàdç÷ã brahmaõastu pràya eva ÷riyo yathà // MAnuv_4,2.19 // muktànàü tu tadanyeùàü samudrataraëopamà / agnijvàlàvadeva syàt smçtigànàü dç÷o bhavaþ // MAnuv_4,2.20 // evaüvidheùu j¤àneùu tamasà muùyadçùñayaþ / khadyotasadç÷àtyalpaj¤ànatvàdanyathàdç÷aþ / vadanti vàdino mokùaü nànàmatasamà÷rayàt // MAnuv_4,2.21 // à÷ritya pratibhàmàha jinastatràtitàmasãm / j¤ànàt karmakùayànmokùo bhaved dehàkhyapa¤jaràt // MAnuv_4,2.22 // pa¤jaronmuktakhagavadalàkàkà÷agocaraþ / nityamårdhvaü vrajatyeva pudgalo hastapàdavàn // MAnuv_4,2.23 // iti tat kena mànena mokùaråpaü pradç÷yate / gatirårdhvà ca duþkhetà gatitvàllaukikã yathà / ityukte cànumànaika÷araõasya kimuttaram // MAnuv_4,2.24 // anårdhvagatità tatra yadyupàdhiþ khagasya ca / dårordhvagamane duþkhamiti sàdhyànugo na saþ // MAnuv_4,2.25 // pratisàdhanaråpasya nànumànasya dåùaõam / upàdhiþ pratiråpaü hi sàdhanaü tannacàparam // MAnuv_4,2.26 // athàpi sa÷arãratvaü càtropàdhirna vai bhavet / gatitvaü yatra dehitvamiti yat sàdhanànugam // MAnuv_4,2.27 // àgamànanusàritve prasaïgo 'yaü yatastataþ / nàpasiddhàntatà doùaþ prasaïge yadi sà bhavet / tadaivàtiprasaïgaþ syànna pasaïgaþ kvacid bhavet // MAnuv_4,2.28 // lokàkà÷agatitvaü cedupàdhiþ sàdhanànugaþ / so 'pãtyukte vadet kiü sa tasmàd vedodito bhavet // MAnuv_4,2.29 // mokùa evaü svayaü viùõuryadyapã÷o hya÷eùavit / cakàra saugatamataü mohàyaiva cakàra yat // MAnuv_4,2.30 // asuràõàmayogyànàü vedamàrge pravartatàm / ato 'suràdhikàratvànna gràhyaü tanmataü kvacit // MAnuv_4,2.31 // catuùprakàraü taccoktaü ÷ånyaü vij¤ànamekalam / anumeyabahistattvaü tathà pratyakùabàhyagam // MAnuv_4,2.32 // iti tatra tu ye ÷ånyaü vadantyaj¤ànamohitaþ / te mokùaü tàdç÷aü bråyurni÷÷aïkaü màyino yathà // MAnuv_4,2.33 // na ki¤cinamuktayavasthàyàmàtmàtmãyamathàpi và / ekasmin saüsçtermukte na ki¤cidava÷iùyate // MAnuv_4,2.34 // tatsaüvçtyaiva bhedo 'yaü cetanàcetanàtmakaþ / dç÷yate saüvçterdhvaüse nirvi÷eùaiva ÷ånyatà // MAnuv_4,2.35 // na sattvaü naiva càsattvaü ÷ånyatattvasya vidyate / na sukhatvaü na duþkhatvaü na vi÷eùo 'pi ka÷cana // MAnuv_4,2.36 // nirvi÷eùaü syayambhàtaü nirlepamajaràmaram / ÷ånyaü tattvamasambàdhaü nànàsaüvçtivarjitam // MAnuv_4,2.37 // a÷eùadoùarahitaü manovàcàmagocaram / mokùa ityucyate 'sadbhirnànàsaüvçtidåùitam // MAnuv_4,2.38 // saüsçtyavasthaü vij¤eyaü saüvçtyaiva vi÷eùyate / sthitayà dhvastayà caiva saüsçtirmokùa ityapi // MAnuv_4,2.39 // kecit teùvanyathà pràhuþ saüvçtyaiva tvanekadhà / avacchinnaü mahà÷ånyaü nànànapudgala÷abditam // MAnuv_4,2.40 // yasya ÷ånyaikarasatà j¤ànàt sà tvapagacchati / sa pudgalatvanirmukto mahà÷ånyatvameùyati // MAnuv_4,2.41 // saüvçtyànyastvavacchinno duþkhànyanubhavatyalam / ityevaü màyina÷càhurekajãvatvavàdinaþ // MAnuv_4,2.42 // bahujãvamatà÷ceti màyà teùàü tu saüvçtiþ / nirvi÷eùatvavàcaiva ÷ånyaü brahmaiva no bhidà // MAnuv_4,2.43 // saccitsukhàdikaü caiva kiü kuto 'khaõóavàdinaþ / vyàvartyamàtrabhedastu vidyate ÷ånyavàdinaþ // MAnuv_4,2.44 // ançtàderapohaü tu svayameva hi manyate / nirvi÷eùatvato naiva vi÷eùo brahma÷ånyayoþ // MAnuv_4,2.45 // pràmàõyàdi ca vedasya phalataþ samameva hi / atattvàvedakaü yasmàt pramàõaü tena kathyate / atattvàvedakatvaü yadapràmàõyaü satàü matam // MAnuv_4,2.46 // dãrghabhràntikarã cet syàdatattvàvedakapramà / rajjusarpàdivij¤ànàdapyàdhikyàdamànatà / syàdàgamasyànivartyamahàmohapradatvataþ // MAnuv_4,2.47 // talanailyàdivij¤ànamàkà÷e mànatàüvrajet / chatràkàratvavij¤ànaücandrapràde÷atàmatiþ // MAnuv_4,2.48 // nirbhedatvaü tu ÷ånyasya tenàpyaïgãkçtaü sadà / sattvàsattvàdidharmàõàmabhàva ubhayormataþ // MAnuv_4,2.49 // na hi satpratiyogitvaü ÷ånyatvaü tena ceùyate / na ca duþkhavirodhitvàdanyà hyànandateùyate // MAnuv_4,2.50 // màyinà ÷ånyapakùe 'pi j¤ànaü jàóyavirodhi ca / dharmaste 'pi na santyeva ko vi÷eùastatastayoþ // MAnuv_4,2.51 // etàdç÷ànàü pakùàõàü dåùaõaü prabhurà kçtam / svapakùasàdanenaiva nàbhàva iti coktitaþ // MAnuv_4,2.52 // àtmàbhàve pumarthaþ ka iùñasyàtmàvadhiryataþ / yadi nàtmàvadhirmokùo mokùaþ syàd ghaña÷ånyatà / kalpitatvàd vi÷eùàõàü màyino 'pi samaü hi tat // MAnuv_4,2.53 // dç÷yamàne vi÷eùe 'pi yadi cedavi÷eùatà / ghañàbhàvo 'vi÷eùaþ syàt pà÷càtya÷cedanàgataþ // MAnuv_4,2.54 // na mokùo vimato yasmàdadeho ghaña÷ånyatà / yathetyukte vadet kiü sa yo 'numàmàtramànakaþ // MAnuv_4,2.55 // na ca màyã vadet tatra pårvoktenaiva vartmanà / amànatvàcchrutestasya nacàdehatvavàdinã // MAnuv_4,2.56 // ÷rutiþ kàcidadehatvamapràkçta÷arãragà / mokùe bhogaü yato bråte jakùan krãóanniti ÷rutiþ // MAnuv_4,2.57 // nirduþkhatvànna tanmokùaþ pratipannaü yatheti ca / anumàdåùaõaü kiü syàd vàdinoþ ÷ånyamàyinoþ // MAnuv_4,2.58 // duþkhaü duþkhàdabhinnatvànmokùo 'pi syàdasaü÷ayam / bhede sadvaitataiva syàdityàdyamitadoùataþ / heyaü màyàmatenaiva saha ÷ånyamataü budhaiþ // MAnuv_4,2.59 // evaü vij¤ànavàdo 'pi j¤ànamàtravi÷eùataþ / tasyàpi bhaïguratvàdivi÷eùamapahàya hi / advaitatàmataü sàkùàduktadoùastato bhavet // MAnuv_4,2.60 // kàlo na kevalaj¤ànã kàlatvàt pratipannavat / etayànumayà rodhànna tàdçïmokùaråpatà // MAnuv_4,2.61 // yadi kàlo 'pi netyàha kadeti pra÷na uttaram / kiü vakùyati yadàvasthàü vadet sà pakùatàü vrajet // MAnuv_4,2.62 // avasthàtvàditi hyeva hetuþ sàpi kadeti ca / pçùñe kàla÷ca vaktavyo nàkàlatvaü tato bhavet // MAnuv_4,2.63 // na kàla iti sàmànyaniùedhe kàlagapramà / niruõaddhi vaktavyo nàkàlatvaü tato bhavet // MAnuv_4,2.64 // ekajãvatvapakùe tu kàlàbhàvàdiyaü pramà / kupità kàlamàdàya dvaitamevopapàdayet // MAnuv_4,2.65 // vimataþ prapa¤cavàn kàlaþ kàlatvàt pratipannavat / iti cànyànumaikatvaü jãvasya vinivàrayet // MAnuv_4,2.66 // kàla÷abde÷varaikatvamatànyapyevameva hi / niràkçtàni teùàü ca samatvàt pakùadoùayoþ // MAnuv_4,2.67 // j¤ànaü svarasabhaïgayeva nityasantàmiùyate / bauddhàbhyàmaparàbhyàü tu tatràpyuktànumà ripuþ // MAnuv_4,2.68 // mokùo na ÷uddhavij¤ànasantànã kàlagatvataþ / pratipanno yathetyetadanumànaü taduttaram // MAnuv_4,2.69 // anumànàni sarvàõi pratisàdhanayogataþ / niùiddhànyuktabhaïgayaiva ÷rutaya÷càsmaduktigàþ // MAnuv_4,2.70 // sàïkhayanaiyàyikàdyà÷ca pràhurmokùaü tu nissukham / icchàdveùaprayatnàderapi sarvàtmanà layam // MAnuv_4,2.71 // tatràhurnaitadapyatra ÷obhanaü ÷rutayo yataþ / mahànandaü ca bhogaü ca niyamena vadanti hi // MAnuv_4,2.72 // pràkçtapriyahànistu priyàspçùñiritãryate / apriyaü pratikålaü tadavi÷eùeõa ÷abditam // MAnuv_4,2.73 // nàsti hyapràkçtaü duþkhaü sato jãvasya kutracit / priyaü svaråpamevàsya balànandàdivàkyataþ // MAnuv_4,2.74 // heyatvàdapapriyasyaiva priyahàneraniùñhataþ / na samastapriyàbhàvo mokùe prokte tu yujyate // MAnuv_4,2.75 // apriyasya svaråpatvamasureùveva hi ÷rutam / asurà naivamevaü ca naivaü càkhilamànuùàþ / ityàtmapriyahànàya ko yateta ca buddhimàn // MAnuv_4,2.76 // sa¤j¤à nàstãtyapi hyasya nàmuktaj¤eyateti hi / dharmànucchittimevàsya yato vaktayuttara÷rutiþ // MAnuv_4,2.77 // à÷aïkayàsya j¤ànahàniü maitreyyà mohamàha màm / bhavànityuktavatyà hi nàhaü mohaü vadàmi te / ityuktavà yàj¤avalkyo hi svaråpànà÷amåcivàn // MAnuv_4,2.78 // j¤ànaråpasya vij¤ànànà÷astannà÷a eva yat / iti ÷ånyamatocchittyai punarànandapårvakàn / dharmànàhàpyanucchinnàüstàrkikairvinivàritàn / màtràsaüsargamapyàha tathà màdhyandina÷rutiþ // MAnuv_4,2.79 // àcikùepa mataü tacca yasmin na viùayàdanam / ghràõàdibhogàbhàvasya tvaniùñatvahçdà ÷rutiþ // MAnuv_4,2.80 // yenedamakhilaü veda vij¤àtàraü svameva ca / kena taü ca vijànãyàdityaniùñaü hi sarvathà // MAnuv_4,2.81 // nàkhilaj¤àpako viùõuraj¤eyo niyamena hi / tajj¤ànàrthaü hi vedànàmakhilànàü pravartanam // MAnuv_4,2.82 // pratyakùàgamàtmavij¤ànàvirodhànubhavàdapi / na svavij¤ànitàyàü ca virodhaþ ka÷caneyate // MAnuv_4,2.83 // kartçkarmavirodha÷ca nityànubhavavirodhataþ / kathameva padaü gacched virodho dçùñabàdhanam // MAnuv_4,2.84 // so '÷nute sarvakàmaü÷ca kàmànnã kàmaråpyatha / ityàdi÷rutaya÷coktamarthameva vadanti hi // MAnuv_4,2.85 // asvàtantryàdivetyuktaü na dvaitàbhàvataþ kvacit / àtmaivàbhåditi hyasmàdavi÷eùaprasaïgataþ // MAnuv_4,2.86 // asvàtantryopamàbhedabhedeùviva udãritaþ / ÷abdatattva iti proktaü maitreyyuktottaraü ca kim // MAnuv_4,2.87 // sukhàdidharmahànau tu mukteþ ki¤ca prayojanam / yadyartho duþkhahàniþ syàdanarthaþ sukhanà÷anam // MAnuv_4,2.88 // tayo÷ca duþkhahànàddhi sukhanà÷o 'dhiko bhavet / pràpyàpi duþkhaü sumahat sukhale÷àptaye janaþ / yatate sukhahànau hi ko mokùàya yatet pumàn // MAnuv_4,2.89 // alpàcca sukhànà÷àddhi bibhetyatitaràü janaþ / mahacca duþkhamàpnoti sukhanà÷anivçttaye // MAnuv_4,2.90 // na ca ràganimittaü tad vãtaràgà api sphuñam / nàradàdyàþ sukhàrthàya sahante duþkhama¤jasà / yuddhàdidar÷anaü yasmàt suduþkhenàpi kuvarte // MAnuv_4,2.91 // yadendravairocanayorbrahmàstràbhyàü sutàpitàþ / api naivàjahuryuddharasàt te nàradàdayaþ / iti skàndavacastasmàt sukhàbhàvasya ko yatet // MAnuv_4,2.92 // vimato duþkhayug yasmàccetanaþ san sukhojkhitaþ / pratipanno yathetyeva cànumà kena vàryate // MAnuv_4,2.93 // sarva÷rutipuràõeùu sukhabhàvoktitastathà / muktau na gràhyamevaitat sukhàbhàvamataü budhaiþ // MAnuv_4,2.94 // so 'nànandàd vimuktaþ sannànandã bhavati sphuñam / nirguõe brahmaõi mayi dhàrayan vi÷adaü manaþ / paramànandamàpnoti yatra kàmo 'vasãyate // MAnuv_4,2.95 // na viùõusadç÷aü daivaü na mokùasadç÷aü sukham / na vedasadç÷aü vàkyaü na varõo 'kàrasammitaþ // MAnuv_4,2.96 // yatrànandà÷ca modà÷ca mudaþ pramuda àsate / kàmasya yatràptàþ kàmàstatra màmamçtaü kçdhi // MAnuv_4,2.97 // iti ÷rutipuràõàni tatratatra vadanti hi / ato mokùe sukhàbhàva iti yatki¤cideva hi // MAnuv_4,2.98 // ÷iraþkaràdyabhàva÷ca na muktasya bhavet kvacit / ÷rutaya÷ca puràõàni mànamatra bahåni ca // MAnuv_4,2.99 // na vartate yatra rajastamastayoþ sattvaü ca mi÷raü na ca kàlavikramaþ / na yatra màyà kimutàpare hareranuvratà yatra suràsuràrcitàþ // MAnuv_4,2.100 // ÷yàmàvadàtàþ ÷atapatralocanàþ pi÷aïgavastràþ surucaþ supe÷asaþ / sarve caturbàhava unmiùanmaõipravekaniùkàbharaõàþ suvarcasaþ // MAnuv_4,2.101 // pravàëavaióåryamçõàëavarcasàü parisphuratkuõóalamaulimàlinàm / bhràjiùõubhiryaþ parito viràjate lasadvimànàvalibhirmahàtmanàm // MAnuv_4,2.102 // vidyotamànapramadottamàbhiþ savidyudabhràvalibhiryathà nabhaþ / ÷rãryatra råpiõyurugàyapàdayoþ karoti mànaü bahudhà vibhåtibhiþ // MAnuv_4,2.103 // çcàü tvaþ poùamàste pupuùvàn gàyatraü tvo gàyati ÷akvarãùu / brahmà tvo vadati jàtavidyàü yaj¤asya màtraü vimibhãta u tvaþ // MAnuv_4,2.104 // kàmànnaråpã caratãtipårva÷rutyà puràõoktibhirapyadoùaþ / dehaþ svaråpàtmaka eva teùàü muktiü gatànàmapi ceyate hi // MAnuv_4,2.105 // ÷iraþkaràdyairapi muktibhàjo yuktà yataste puruùà idànãm / yathetipårvà anumà÷ca jãvasvaråpamaïgàdiyugàpayanti // MAnuv_4,2.106 // na brahmaråpatvamamuùya dehino muktàvapi syàt pramayà katha¤cit / sa brahmaõà sahito '÷eùabhogàn bhuïkte tathopetya sukhàrõavaü tam // MAnuv_4,2.107 // yattat paraü jyotirupetya jãvo nijasvarapåtvamavàpya kàmàn / bhuïkte sa daivaü puruùottamo 'ja àtmeti cokto guõapårtihetoþ // MAnuv_4,2.108 // setuþ sa devo 'khilamuktibhàgàmutàmçtasyeùya ihe÷ità yat / ityàdivàkyairbhagavadva÷aþ san bhuïkte'khilàn muktigato 'pi bhogàn // MAnuv_4,2.109 // kàlo 'pyasau naikyayutaþ pareõa jãvasya kàlo yata eùa yadvat / ityàdikà apyanumàþ pramàõaü muktau ca jãvasya paratvarodhe // MAnuv_4,2.110 // kathaü ca yaþ pårvamasau na pa÷càd bhavet sa evetyapi yuktimeti / yato na dçùñaü yadabhånna pårvaü pa÷càt tadàseti kuta÷ca ki¤cit // MAnuv_4,2.111 // nacaiva muktau tu hareþ pçthaktavamaikyaü tathà syàditi yuktimeti / yato na kutràpi bhidàbhidà ca dçùñà cita÷cetanayà kuta÷cit // MAnuv_4,2.112 // itthaü matàni bhramajàni yasmànmokùaü samudde÷yamapi bhrameõa / vidurna samyag yadapãha laukikàþ sukhaü mama syàcca sadeti jànate // MAnuv_4,2.113 // audàryamuccàvaca÷aktiràtmasvarapådàróhyaü ca nijasvabhàvaþ / svàtantryamàpårõavi÷eùayogyatà virodhahàni÷ca caturthapàde // MAnuv_4,2.114 // vyavasthitistvavi÷eùaþ sthiti÷ca niùedhasàmànyavidhikriyàõàm / vibhaktatà càtvarayaiva siddhirvipakùasampràptiviruddhahetavaþ // MAnuv_4,2.115 // su÷akyatà ÷a÷vadatiprasiddhivivekavinyàsavicàrasa¤j¤àþ / nànàpravçttiþ kçtakçtyatà ca vipakùatarkàþ samatãtapàde // MAnuv_4,2.116 // mahàphalatvaü praviviktatà ca sandhigrahaþ sàdhanamàptakçtyam / vi÷eùakàryaü kçtisaüsthiti÷ca suyuktayo nirõayagàþ svapakùe // MAnuv_4,2.117 // vyàmi÷ratà kàryakaratvamarthakëptiþ sudàróhyaü paratantratà ca / samànadharmaþ kçta÷eùatà ca lokopamà pårvamatànusàràþ // MAnuv_4,2.118 // vi÷eùasàmya÷rutiràóhyatà ca samànalopo mahimà vi÷eùaþ / kçtàrthatà ÷a÷vadanupravçttiþ siddhàntanirõãtivi÷iùñahetavaþ // MAnuv_4,2.119 // pradhànavàyustviha vàyunàmà bhåteùvitiproktagato 'pi yuktayà / yasmàcchrutau pavate ceti bhåri prokto yato bhåtamànã ca so 'pi / mahàmànã tvalpamànã ca yasmàt tacchabdenàpyucyate tena so 'pi // MAnuv_4,2.120 // tasmin layaü yànti bhåtànya÷eùakramàvirodhena sa eva viùõau / indràdãnàü tatra layaþ kramaü tu proktaü vi÷eùàdanusçtya nànyat // MAnuv_4,2.121 // tasmàda÷eùà girijàü pravi÷ya tayaiva rudraü saha tena vàõãm / tayà patiü pràpya sahaiva tena layaü harau yànti samastajãvàþ // MAnuv_4,2.122 // somastu vàrã÷ayuto 'niruddhaü vi÷atyasau kàmamasau ca vàruõãm / sà ÷eùadevaü sa giraü ca saiva vàyuü vi÷atya¤ja itãha nirõayaþ // MAnuv_4,2.123 // umàgirã÷àvapi bhàratãràviti sma vàg vedagatà bravãti / ahãndrapatnãmahipaü viri¤capatnãü viri¤caü ca vimuktikàle // MAnuv_4,2.124 // ta eva yat tatpadamàpnuvanti tatkàla etàn samupàsya jãvàþ / brahmatvakàle pravi÷anti caitànãti sma vàk tàdç÷atàmupaiti // MAnuv_4,2.125 // såryo 'gniyukto gurumàpya tena ÷akraü sahainena suparõapatnãm / tayà suparõaü saha tena vàõãü brahmàõametadgata eva yàti // MAnuv_4,2.126 // indraprave÷astu yadocyate 'tra tadà hyumetyeva suparõapatnã / uktà suparõa÷ca girã÷anàmnà tato virodha÷ca na ka÷canàtra // MAnuv_4,2.127 // bhçgvàdayo dakùamavàpya tena pràpyendrametena suparõapatnãm / vi÷anti ye manavo ràjamukhyà manuü pravi÷yàtra gatà mahendram // MAnuv_4,2.128 // àkà÷a urvã ca guruü pravi÷ya tenaiva yàtaþ puruhåtadevam / sanàdayo yatayaþ kàmameva vi÷anti ÷iùñà api havyavàham // MAnuv_4,2.129 // varõà÷ramàcàraratà manuùyà dharmaü manuü so 'pi sameti kàle / tameva sarve pitaraþ surànugàþ sarve kuberaü sa ca somameva // MAnuv_4,2.130 // vimuktikàle pravi÷antyabhãkùõaü bhogàü÷ca taddehagatàþ prabhu¤jate / ànandasuvyaktiramutra teùàü bhavatyata÷ceùyata eva nirgatàþ / krãóanti bhåya÷ca samàvi÷anti tàneva sàyujyamidaü vadanti // MAnuv_4,2.131 // sàyujyahãnà÷ca laye tu sarve proktena màrgeõa vi÷anti sçùñau / bahi÷ca niryànti tato 'nyadàpi sàyujyabhàjàü bhavati prave÷aþ // MAnuv_4,2.132 // uktaü samastaü parama÷rutau hi proktaü tu sargakramato viparyayaþ / muktau laye yadvadatho laya÷ca viparyayeõetyavadad giràü patiþ // MAnuv_4,2.133 // layo yato muktiriyaü suràõàü bhogo vi÷eùeõa ca yaü vadiùyati / ukta÷ca bimbapratibimbabhàvaþ piïga÷rutàvuktalayànusàrataþ // MAnuv_4,2.134 // bimbe layo yanniyata÷ca muktau cidàtmanàü tadva÷atà ca sarvadà / tejo 'bhidhàü tu ÷riyamàpya viùõumagre tataþ putratayaiva vàyuþ / àptaþ prasåtaþ punareva viùõuü pravi÷ya muktaþ praëaye 'tra tiùñhati // MAnuv_4,2.135 // sarve 'pi te muktagaõà amandasàndraü nijànandama÷eùato 'pi / bhu¤janta evàsata ã÷adehe laye 'tha sarge bahireva yànti // MAnuv_4,2.136 // prayàti dharmaü nirçtistu ÷akraü marudgaõàþ pàrùadàstathaiva / sarve 'niruddhaü pçtanàdhipàdyàstura÷rutirhãtthamiyaü vimuktiþ // MAnuv_4,2.137 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyane caturthàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ || utkràntamàrga÷ca vimuktagamyaü pàdoditam sukramavikramau ca / sàntànikaü pràptirabhãùyatà ca saukayarmityanyamatasya tarkàþ // MAnuv_4,3.1 // vi÷eùasampràptirurutvamàptiþ kramànuràgaþ kathitànuvçttiþ / siddhàntanirõãtikaràþ pratãkaü dehàdikaü tadgatameva ye naràþ // MAnuv_4,3.2 // upàsate te purataþ samàpnuyurbrahmàõamasmànmatimàpya viùõum / pràpsyantyato 'nye 'pi tamàpya tasmàddhariü gatà muktibhàjaþ parànte // MAnuv_4,3.3 // || ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyane caturthàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ || atikramoktiþ kçtirarthalàbhaþ parà gatiþ pàragatistadokaþ / samastakàryaü va÷ità ca vi÷vasambhàvanà yuktayastvanyapakùe // MAnuv_4,4.1 // sàmànyaråpaü pratibhànamuktirà÷caryatàkçtrimatàstadoùaþ / vi÷eùakëptiþ kçtaniþ÷rama÷ca màhàtmyamityeva sunirõayàrthàþ // MAnuv_4,4.2 // ananyabhçtyatvamihoditabhyastvanyasya bhçtyatvanivàraõàya / patiü yadeùàmapi viùõumàha hyutàmçtatvasya patitvavàgdhareþ // MAnuv_4,4.3 // ete 'picànyàdhipatitvayuktà viùõvanyacittvena yathà pumàüsaþ / prasiddhibhàjastviti cànumaiva hyabhãùyasiddhayai bhavatãha ni÷cayàt // MAnuv_4,4.4 // muktasvakãyàvarayantçtàsti muktàvapi brahmapurassaràõàm / anena devena tathàmunà ca hãùye paràrvàktanalokinàmiti // MAnuv_4,4.5 // phalaü ÷rutirj¤ànata àha muktàvetacca sarvà÷ubhanà÷aliïgàt / lokàdhipatyaü ca vidhàtureva sarvàtmanetyàha tura÷ruti÷ca / sarve baliü devagaõà vahantãtyetacca nànyasya hi yuktimeti // MAnuv_4,4.6 // lokà itãhàpi tu lokinàü vaco lokà iti hyeva ravaþ prajàsu / prayujyate sarvajanaiþ sadaiva tanmànino lokapadena coktàþ / tadgàstu muktà iha loka÷abdà anyonyanàthà iti paiïginàü ÷rutiþ // MAnuv_4,4.7 // aloka÷abdena vimuktibhàjo vàcyàþ padaü tàdçgapãha yuktam / lokàbhidhà÷càpi yato hi muktàþ prakà÷aråpàþ satataü ca sarve / brahmaiva lokàdhipatirvimukto bhavediti pràha tura÷ruti÷ca // MAnuv_4,4.8 // naceha vij¤ànaphalaü samuktaü lokàdhipatyaü ravibimbato harau / uktaü pçthak tacca puraiva yasmàd bhedo 'munetyàdi ca samyaguktaþ // MAnuv_4,4.9 // tvapratyayaü càpyatihàya naiva råpeõa teneti bhavedihàrthaþ / bhavatyasàvityaõu÷abdamatra vihàya vàkyàni bahåni doùaþ // MAnuv_4,4.10 // ato jagadvayàpçtimanta eva brahmàdayaþ pårõaguõàþ krameõa / amandamànandamajasrameva bhu¤janta àtmãyamajàt samàsate // MAnuv_4,4.11 // namo namo '÷eùavi÷eùapårõaguõaikadhàmne puruùottamàya / bhaktànukampàdati÷uddhasaüviddàtre 'nupàdhipriyasadguõàtmane // MAnuv_4,4.12 // yasya trãõyuditàni vedavacane råpàõi divyànalaü bañ tad dar÷atamitthameva nihitaü devasya bhargo mahat / vàyo ràmavaconayaü prathamakaü pçkùo dvitãyaü vapurmadhvo yattu tçtãyametadanumà granthaþ kçtaþ ke÷ave // MAnuv_4,4.13 // niþ÷eùadoùarahitakalyàõàkhilasadguõa / bhåtisvayambhu÷arvàdivandyaü tvàü naumi me priyam // MAnuv_4,4.14 // || iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmadbrahmasåtrànuvyàkhyàne caturtho 'dhyàyaþ ||