Madhva (Anandatirtha): Mahabharatatatparyanirnaya Input by ... (Dvaita.net) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Oæ ÁrÅmad ùnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃrya-viracita÷ ÁrÅ MahÃbhÃratatÃtparyanirïaya÷ atha prathamo'dhyÃya÷ (sarvaÓÃstratÃtparyanirïaya÷ ) Oæ | nÃrÃyaïÃya paripÆrïaguïÃrïavÃya viÓvodayasthitilayonniyatipradÃya | j ¤ÃnapradÃya vibudhÃsurasaukhyadu÷khasatkÃraïÃya vitatÃya namo namaste | 1.1 | ÃsÅdudÃraguïavÃridhiraprameyo nÃrÃyaïa÷ paratama÷ paramÃt sa eka÷ | saæ ÓÃntasaæ vidakhilaæ jaÂhare nidhÃya lak«mÅbhujÃntaragata÷ svarato'pi cÃgre | 1.2 | tasyodarasthajagata÷ sadamandasÃndrasvÃnandatu«Âavapu«o'pi ramÃramasya | bhÆtyai nijÃïsritajanasya hi s­jyas­«ÂÃvÅk«Ã babhÆva paranÃmanime«akÃnte | 1.3 | d­«Âvà sa cetanagaïÃn jaÂhare ÓayÃnÃnÃnandamÃtravapu«a÷ s­tivipramuktÃn | dhyÃnaæ gatÃn s­tigatÃæ Óca su«uptisaæ sthÃn brahmÃdikÃn kaliparÃn manujÃæ stathaik«at | 1.4 | srak«ye hi cetanagaïÃn sukhadu÷khamadhyasamprÃptaye tanubh­t Ãæ vih­tiæ mamecchan | so'yaæ vihÃra iha me tanubh­t svabhÃvasambhÆtaye bhavati bhÆtik­deva bhÆtyÃ÷ | 1.5 | itthaæ vicintya parama÷ sa tu vÃsudevanÃmà babhÆva nijamuktipadapradÃtà | tasyÃj¤ayaiva niyatÃ'tha ramÃ'pi rÆpaæ babhre dvitÅyamapi yat pravadanti mÃyÃm | 1.6 | saÇkar«aïaïsca sa babhÆva puna÷ sunitya÷ saæ hÃrakÃraïavapustadanuj¤ayaiva | devÅ jayetyanu babhÆva sa s­«Âiheto÷ pradyumnatÃmupagata÷ k­titÃæ ca devÅ | 1.7 | sthityai puna÷ sa bhagavÃnaniruddhanÃmà devÅ caÓÃntirabhavaccharadÃæ sahasram | sthitvà svamÆrtibhiramÆbhiracintyaÓakti÷ pradyumnarÆpaka imÃæ ÓcaramÃtmane'dÃt | 1.8 | nirdehakÃn sa bhagavÃnaniruddhanÃmà jÅvÃn svakarmasahitÃn udare niveÓya | cakre'tha dehasahitÃn kramaÓa÷ svayambhuprÃïÃtmaÓe«agaru¬eïsamukhÃn samagrÃn | 1.9 | pa¤cÃtmaka÷ sa bhagavÃn dvi«a¬Ãtmako'bhÆt pa¤cadvayÅ Óatasahasraparo'mitaÓca | i.eka÷ samo'pyakhilado«asamujjhito'pi sarvatra pÆrïaguïako'pi bahÆpamo'bhÆt | 1.10 | nirdo«apÆrïaguïavigraha Ãtmatantro niÓcetanÃtmakaÓarÅraguïaiÓca hÅna÷ | ÃnandamÃtrakarapÃdamukhodarÃdi÷ sarvatra ca svagatabhedavivarjitÃtmà | 1.11 | kÃlÃcca deÓaguïato'sya na cÃ'diranto v­ddhik«ayau na tu parasya sadÃtanasya | naitÃd­Óa÷ kva ca babhÆva na caiva bhÃvyo nÃstyuttara÷ kimu parÃt paramasya vi«ïo÷ | 1.12 | sarvaj¤a ÅÓvaratama÷ sa ca sarvaÓakti÷ pÆrïÃvyayÃtmabalacitsukhavÅryasÃra÷ | yasyÃ'j¤ayà rahitamindirayà sametaæ brahmeÓapÆrvakamidaæ na tu kasya ceÓam | 1.13 | ÃbhÃsako'sya pavana÷ pavanasya rudra÷ Óe«Ãtmako garu¬a eva ca ÓakrakÃmau | vÅndreÓayostadapare tvanayoÓca te«Ãæ ­«yÃdaya÷ kramaÓa ÆnaguïÃ÷ ÓatÃæ ÓÃ÷ | 1.14 | ÃbhÃsakà tvatha ramÃ'sya marutsvarÆpÃcchre«ÂhÃ'pyajÃt tadanu gÅ÷ Óivato vari«Âhà | tasyà umà vipatinÅ ca girastayo'stu ÓacyÃdikÃ÷ kramaÓa eva yathà pumÃæ sa÷ | 1.15 | t ÃbhyaÓca te ÓataguïairdaÓato vari«ÂhÃ÷ pa¤cottarairapi yathÃkramata÷ ÓrutisthÃ÷ | Óabdo bahutvavacana÷ ÓatamityataÓca Órutyantare«u bahudhoktiviruddhatà na| 1.16 | te«Ãæ svarÆpamidameva yato'tha muktà apyevameva satatoccavinÅcarÆpÃ÷ | Óabda÷ Óataæ daÓasahasramiti sma yasmÃt tasmÃnna hÅnavacano'tha tato'gryarÆpÃ÷ | 1.17 | evaæ narottamaparÃstu vimuktiyogyà anye ca saæ s­tiparà asurÃstamogÃ÷ | evaæ sadaiva niyama÷ kvacidanyathà nayÃvanna pÆrtiruta saæ s­tigÃ÷ samastÃ÷ | 1.18 | pÆrtiÓca naiva niyamÃd bhavità hi yasmÃt tasmÃt samÃptimapi yÃnti na jÅvasa' nghÃ÷ | Ãnantyameva gaïaïso'sti yato hi te«Ãæ itthaæ tata÷ sakalakÃlagatà prav­tti÷ | 1.19 | etai÷ surÃdibhiratipratibhÃdiyuktairyuktai÷ sahaiva satataæ pravicintayadbhi÷ | pÆrteracintyamahima÷ parama÷ parÃtmà nÃrÃyaïo'sya guïavist­tiranyagà kva | 1.20 | sÃmyaæ na cÃsya paramasya ca kena cÃ'pyaæ muktena ca kvacidatastvabhidà kuto'sya | prÃpyeta cetanagaïai÷ satatÃsvatantrairnityasvatantravapu«a÷ paramÃt parasya | 1.21 | ii.artho'yameva nikhilairapi vedavÃkyai rÃmÃyaïai÷ sahitabhÃratapa¤carÃtrai÷ | anyaiÓca ÓÃstravacanai÷ sahatattvasÆtrairnirïÅyate sah­dayaæ hariïà sadaiva | 1.22 | 'nÃrÃyaïasya na sama÷ ' 'puru«ottamo'haæ jÅvÃk«are hyatigato'smi' tato "'nyadÃrtam"1 | "mukto'pas­pya"2 'iha nÃsti kutaÓca kaÓcit' "nÃneva"3 'dharmap­thagÃtmad­getyadho hi' | 1.23 | "ÃbhÃsa eva"4 'p­thagÅÓata e«a jÅvo' 'muktasya nÃsti jagato vi«aye tu Óakti÷ ' | 'mÃtrÃparo'si na tu te'Ónuvate mahitvaæ ' '«Ã¬guïyavigraha' 'supÆrïaguïaikadeha÷ ' | 1.24 | 'mÃhÃtmyadeha' 's­timuktigate' 'ÓivaÓca brahmà ca tadguïagatau na katha¤caneÓau' | 'na ÓrÅ÷ kutastadapare' ''sya sukhasya mÃtrÃ-maï snanti muktasugaïÃïsca ÓatÃvareïa' | 1.25 | "ÃbhÃsakÃbhÃsaparÃvabhÃsarÆpÃïyajasrÃïi ca cetanÃnÃm | vi«ïo÷ sadaivÃti vaÓÃt kadÃpi gacchanti keÓÃdigaïà na muktau" | 1.26 | 5 'yasmin pare'nye'pyajajÅvakoÓÃ' 'nÃhaæ parÃyurna marÅcimukhyÃ÷ ' | 'jÃnanti yadguïagaïÃn na ramÃdayo'pi nityasvatantra uta ko'sti tadanya ÅÓa÷ ' | 1.27 | 'naivaika eva puru«a÷ puru«ottamo'sÃ-vekah . kuta÷ sa puru«o' 'yata eva jÃtyà | arthÃt ÓruteÓca guïato nijarÆpataÓca nityÃnya eva kathamasmi sa ityapi syÃt' | 1.28 | 1 B­. U. 5.5.1 2 Bra. SÆ. 1.3.2 3 Ka. U. 4.11 4 Bra. SÆ. 2.3.50 5 "îabhÃsaka" ityÃdi Órutivacanameva | na svavacanam - BhÃ. Pra. iii.'sarvottamo hariridaæ tu tadÃj¤ayaiva cettuæ k«amaæ sa tu hari÷ paramasvatantra÷ | pÆrïÃvyayÃgaïitanityaguïÃrïavo'sau' ityeva vedavacanÃni paroktayaÓca | 1.29 | "­gÃdayaÓca catvÃra÷ pa¤carÃtraæ ca bhÃratam | mÆlarÃmÃyaïaæ brahmasÆtraæ mÃnaæ svata÷ sm­tam | 1.30 | aviruddhaæ ca yattvasya pramÃïaæ tacca nÃnyathà | etadviruddhaæ yattu syÃnna tanmÃnaæ katha¤cana | 1.31 | vai«ïavÃni purÃïÃni pa¤carÃtrÃtmakatvata÷ | pramÃïÃnyeva manvÃdyÃ÷ sm­tayo'pyanukÆlata÷ | 1.32 | ete«u vi«ïorÃdhikyamucyate'nyasya na kvacit | atastadeva mantavyaæ nÃnyathà tu katha¤cana | 1.33 | mohÃrthÃnyanyaÓÃstrÃïi k­t ÃnyevÃ'j¤ayà hare÷ | ataste«ÆktamagrÃhyamasurÃïÃæ tamogate÷ | 1.34 | yasmÃt k­t Ãni tÃnÅha vi«ïunoktai÷ ÓivÃdibhi÷ | e«Ãæ yanna virodhi syÃt tatroktaæ tanna vÃryate | 1.35 | vi«ïvÃdhikyavirodhÅni yÃni vedavacÃæ syapi | t Ãni yojyÃnyÃnukÆlyÃd vi«ïvÃdhikyasya sarvaÓa÷ | 1.36 | avatÃre«u yat ki¤cid darÓayennaravaddhari÷ | taccÃsurÃïÃæ mohÃya do«Ã vi«ïornahi kvacit | 1.37 | aj¤atvaæ pÃravaÓyaæ và vedhabhedÃdikaæ tathà | tathà prÃk­tadehatvaæ dehatyÃgÃdikaæ tathà | 1.38 | anÅÓatvaæ ca du÷khitvaæ sÃmyamanyaiÓca hÅnatÃm | pradarÓayati mohÃya daityÃdÅnÃæ hari÷ svayam | 1.39 | iv.na tasya kaÓcid do«o'sti pÆrïÃkhilaguïo hyasau | sarvadehastharÆpe«u prÃdurbhÃve«u ceÓvara÷ | 1.40 | brahmÃdyabheda÷ sÃmyaæ và kutastasya mahÃtmana÷ | yadevaæ vÃcakaæ ÓÃstraæ taddhi ÓÃstraæ paraæ matam | 1.41 | nirïayÃyaiva yat proktaæ brahmasÆtraæ tu vi«ïunà | vyÃsarÆpeïa tad grÃhyaæ tatroktÃ÷ sarvanirïayÃ÷ | 1.42 | yathÃrthavacanÃnÃæ ca mohÃrthÃnÃæ ca saæ Óayam | apanetuæ hi bhagavÃn brahmasÆtramacÅkl­pat | 1.43 | tasmÃt sÆtrÃrthamÃg­hya kartavya÷ sarvanirïaya÷ | sarvado«avihÅnatvaæ guïai÷ sarvairudÅrïatà | 1.44 | abheda÷ sarvarÆpe«u jÅvabheda÷ sadaiva ca | vi«ïoruktÃni sÆtre«u sarvavede¬yatà tathà | 1.45 | t Ãratamyaæ ca muktÃnÃæ vimuktirvidyayà tathà | tasmÃdetadviruddhaæ yanmohÃya tadudÃh­tam | 1.46 | tasmÃd ye ye guïà vi«ïorgrÃhyÃste sarva eva tu" | ityÃdyuktaæ bhagavatà bhavi«yatparvaïi sphuÂam | 1.47 | "e«a mohaæ s­j ÃmyÃïsu yo janÃn mohayi«yati | tvaæ ca rudra mahÃbÃho mohaÓÃstrÃïi kÃraya | 1.48 | atatthyÃni vitatthyÃni darÓayasva mahÃbhuja | prakÃïsaæ kuru cÃ'tmÃnamaprakÃïsaæ ca mÃæ kuru" | 1.49 | iti vÃrÃhavacanaæ brahmÃï¬oktaæ tathÃ'param | "amohÃya guïà vi«ïorÃkÃraÓciccharÅratà | 1.50 | nirdo«atvaæ t Ãratamyaæ muktÃnÃmapi cocyate | etadviruddhaæ yat sarvaæ tanmohÃya iti nirïaya÷ " | 1.51 | v.skÃnde'pyuktaæ Óivenaiva «aïmukhÃyaiva sÃdaram | ÓivaÓÃstre'pi tad grÃhyaæ bhagavacchÃstrayogi yat | 1.52 | "paramo vi«ïurevaikastajj¤Ãnaæ mok«asÃdhanam | ÓÃstrÃïÃæ nirïayastve«a tadanyanmohanÃya hi | 1.53 | j ¤Ãnaæ vinà tuyà mukti÷ sÃmyaæ ca mama vi«ïunà | tÅrthÃ'dimÃtrato j¤Ãnaæ mamÃ'dhikyaæ ca vi«ïuta÷ | 1.54 | abhedaÓcÃsmadÃdÅnÃæ muktÃnÃæ hariïà tathà | ityÃdi sarvaæ mohÃya kathyate putra nÃnyathÃ"6 | 1.55 | uktaæ pÃdmapurÃïe caÓaiva eva Óivena tu | yaduktaæ hariïà pÆrvaæ umÃyai prÃha taddhara÷ | 1.56 | "tvÃmÃrÃdhya tathà ïsambho grahÅ«yÃmi varaæ sadà | dvÃparÃ'dau yuge bhÆtvà kalayà mÃnu«Ã'di«u | 1.57 | svÃ'gamai÷ kalpitaistvaæ ca janÃn madvimukhÃn kuru | mÃæ ca gopÃya yena syÃt s­«Âire«ottarÃdharÃ"7 | 1.58 | na ca vai«ïavaÓÃstre«u vede«vapi hare÷ para÷ | kvacidukto'nyaÓÃstre«u paramo vi«ïurÅrita÷ | 1.59| nirdo«atvÃcca vedÃnÃæ vedoktaæ grÃhyameva hi | vede«u ca paro vi«ïu÷ sarvasmÃducyate sadà | 1.60 | "asya devasya mÅl . hu«o vayà vi«ïore«asya prabh­the havirbhi÷ | vide hi rudro rudriyaæ mahitvaæ yÃsi«Âaæ vartiraÓvanÃvirÃvat"8 | 1.61 | 6 Padma Pu. 6.71.114-116 | 7 Padma Pu. 6.71.106-107 8 ãgveda 7.40.5 vi."stuhi Órutaæ gartasadaæ yuvÃnaæ m­gaæ na bhÅmam upahatnumugram"9 | "yaæ kÃmaye taæ tamugraæ k­ïomi taæ brahmÃïaæ tam­«iæ taæ sumedhÃm"10 | 1.62 | "eko nÃrÃyaïa ÃsÅnna brahmà na caÓaÇkara÷ " | "vÃsudevo và idamagra ÃsÅnna brahmà na caÓaÇkara÷ " | 1.63 | "yadà paÓya÷ paÓyate rugmavarïaæ kartÃramÅÓaæ puru«aæ brahmayonim | tadà vidvÃn puïyapÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti"11 | 1.64 | "yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman | so'Ónute sarvÃn kÃmÃn saha brahmaïà vipaÓcitÃ"12 | 1.65 | "pra ghà nvasya mahato mahÃni satyà satyasya karaïÃni vocam"13 | "satyamenaæ anu viÓve madanti rÃtiæ devasya g­ïato maghona÷ " 14 | 1.66 | "yacciketa satyamit tan na moghaæ vasu spÃrhamuta jeto'ta dÃtÃ"15 | "satya÷ so asya mahimà g­ïe ïsavo yaj¤e«u viprarÃjye"16 | 1.67 | "satyà vi«ïorguïÃ÷ sarve satyà jÅveÓayorbhidà | satyo mitho jÅvabheda÷ satyaæ ca jagadÅd­Óam | 1.68 | asatya÷ svagato bhedo vi«ïornÃnyadasatyakam | jagatpravÃha÷ satyo'yaæ pa¤cabhedasamanvita÷ | 1.69 | jÅveÓayorbhidà caiva jÅvabheda÷ parasparam | ja¬eïsayorja¬ÃnÃæ ca ja¬ajÅvabhidà tathà | 1.70 | pa¤cabhedà ime nityÃ÷ sarvÃvasthÃsu sarvaÓa÷ | 9 ãgveda 2.33.11 10 ãgveda 10.125.5 11 Mu. U. 3.1.3 12 Tai. U. 2.1 13 ãgveda 2.15.1 14 ãgveda 4.17.5 15 ãgveda 10.55.6 16 ãgveda 8.3.4 vii.muktÃnÃæ ca na hÅyante tÃratamyaæ ca sarvadà | 1.71 | k«itipà manu«yagandharvà daivÃïsca pitaraÓcirÃ÷ | ÃjÃnajÃ÷ karmajÃïsca devà indra÷ purandara÷ | 1.72 | rudra÷ sarasvatÅ vÃyurmuktÃ÷ ÓataguïottarÃ÷ | eko brahmà ca vÃyuÓca vÅndro rudrasamastathà | eko rudrastathà ïse«o nakaÓcidvÃyunà sama÷ | 1.73 | mukte«u ïsrÅstathà vÃyo÷ sahasraguïit à guïai÷ | tato'nantaguïo vi«ïurna kaÓcit tatsama÷ sadÃ" | 1.74 | ityÃdi vedavÃkyaæ vi«ïorutkar«ameva vaktyuccai÷ | t Ãtparyaæ mahadatretyuktaæ "yo mÃm"17 iti svayaæ tena | 1.75 | "bhÆmno jyÃyastvam"18 iti hyuktaæ sÆtre«u nirïayÃt tena | 19 tatprÅtyaiva ca mok«a÷ prÃpyastenaiva nÃnyena | 1.76 | "nÃyamÃtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà ïsrutena | yamevai«a v­ïute tena labhyastasyai«a Ãtmà viv­ïute tanuæ svÃm"20 | 1.77 | "vi«ïurhi dÃtà mok«asya vÃyuÓca tadanuj¤ayà | mok«o j¤Ãnaæ ca kramaÓo muktigo bhoga eva ca | 1.78 | uttare«Ãæ prasÃdena nÅcÃnÃæ nÃnyathà bhavet | sarve«Ãæ ca harirnityaæ niyantà tadvaÓÃ÷ pare | 1.79 | t Ãratamyaæ tato j¤eyaæ sarvoccatvaæ harestathà | etadvinà na kasyÃpi vimukti÷ syÃt katha¤cana | 1.80 | 17 Bha. GÅ. 15.19 18 Bra. SÆ. 3.3.59 19 "iti" Óabda÷ prakÃravacana÷ | anena prakÃreïa "janmÃdyasya yata÷ " (Bra. SÆ. 1.1.2), "dyumbhvÃdyÃyatanaæ svaÓabdÃt" (Bra. SÆ. 1.3.1), "ak«aramambarÃndh­te÷ " (Bra. SÆ. 1.3.10), "sarvopetà ca taddarÓanÃd" (Bra. SÆ. 2.1.31) ityÃdi sÆtre«u uktaæ , iti bhÃva÷ | ata÷ "sÆtre«u" iti bahuvacanam -BhÃ. Pra. 20 Ka. U. 1.2.23, Mu. U. 3.2.3 viii.pa¤cabhedÃæ Óca vij¤Ãya vi«ïo÷ svÃbhedameva ca | nirdo«atvaæ guïÃdrekaæ j ¤Ãtvà muktirnacÃnyathà | 1.81 | avatÃrÃn harerj¤Ãtvà nÃvatÃrà hareÓca ye | tadÃveÓÃæ stathà samyag j¤Ãtvà muktirnacÃnyathà | 1.82 | s­«Âirak«Ã'h­tij¤Ãnaniyatyaj¤ÃnabandhanÃn | mok«aæ ca vi«ïutastveva j¤Ãtvà muktirnacÃnyathà | 1.83 | vedÃæ Óca pa¤carÃtrÃïi setihÃsapurÃïakÃn | j ¤Ãtvà vi«ïuparÃneva mucyate nÃnyathà kvacit | 1.84 | mÃhÃtmyaj¤ÃnapÆrvastu sud­¬ha÷ sarvato'dhika÷ | sneho bhaktiriti prokta÷ tayà muktirnacÃnyathà | 1.85 | trividhà jÅvasa' nghÃstu devamÃnu«adÃnavÃ÷ | tatra devà muktiyogyà mÃnu«e«ÆttamÃstathà | 1.86 | madhyamà mÃnu«Ã yetu s­tiyogyÃ÷ sadaiva hi | adhamà nirayÃyaiva dÃnavÃstu tamolayÃ÷ | 1.87 | muktirnityà tamaÓcaiva nÃ'v­tti÷ punaretayo÷ | devÃnÃæ nirayo nÃsti tamaÓcÃpi katha¤cana | 1.88 | nÃsurÃïÃæ tathà mukti÷ kadÃcit kenacit kvacit | mÃnu«ÃïÃæ madhyamÃnÃæ naivaitaddvayamÃpyate | 1.89 | asurÃïÃæ tama÷ prÃptistadà niyamato bhavet | yadà tuj¤ÃnisadbhÃve naiva g­hïanti tatparam | 1.90 | tadà muktiÓca devÃnÃæ yadà pratyak«ago hari÷ | svayogyayopÃsanayà tanvà tadyogyayà tathà | 1.91 | sarvairguïairbrahmaïà tu samupÃsyo hari÷ sadà | ix.Ãnando j¤a÷ sadÃtmeti hyupÃsyo mÃnu«airhari÷ | 1.92 | yathÃkramaæ guïodrekÃt tadanyairà viri¤cata÷ | brahmatvayogyà ­javo nÃma devÃ÷ p­thaggaïÃ÷ | 1.93 | tairevÃpyaæ padaæ tattu naivÃnyai÷ sÃdhanairapi | evaæ sarvapadÃnÃæ tu yogyÃ÷ santi p­thag gaïÃ÷ | 1.94 | tasmÃdanÃdyanantaæ hi tÃratamyaæ cidÃtmanÃm | tacca naivÃnyathà kartuæ Óakyaæ kenÃpi kutracit | 1.95 | ayogyamicchan puru«a÷ patatyeva na saæ Óaya÷ | tasmÃd yogyÃnusÃreïa sevyo vi«ïu÷ sadaiva hi | 1.96 | acchidrasevanÃccaiva ni«kÃmatvÃcca yogyata÷ | dra«Âuæ Óakyo hari÷ sarvairnÃnyathà tu katha¤cana | 1.97 | niyamo'yaæ hareryasmÃnnollaÇghya÷ sarvacetanai÷ | satyasaÇkalpato vi«ïurnÃnyathà ca kari«yati | 1.98 | dÃnatÅrthatapoyaj¤apÆrvÃ÷ sarve'pi sarvadà | aÇgÃni harisevÃyÃæ bhaktistvekà vimuktaye" | bhavi«yatparvavacanamityetadakhilaæ param | 1.99 | "ïs­ïve vÅra ugramugraæ damÃyannanyamanyaæ atinenÅyamÃna÷ | edhamÃnadvil . ubhayasya rÃjà co«kÆyate viÓa indro manu«yÃn | 1.100 | parà pÆrve«Ãæ sakhyà v­ïakti vitarturÃïo aparebhireti | anÃnubhÆtÅravadhÆnvÃna÷ pÆrvÅrindra÷ ÓaradastartarÅti"21 | 1.101 | "tamevaæ vidvÃnam­ta iha bhavati nÃnya÷ panthà ayanÃya vidyate"22 | 21 ãgveda 6.47.16-17 22 Tai. ù. 3.12.17 x."tameva viditvÃ'ti m­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate'yanÃya"23 | 1.102 | "yasya deve parà bhaktiryathÃdeve tathà gurau | tasyaite kathità hyarthÃ÷ prakÃïsante mahÃtmana÷ " 24 | 1.103 | "bhaktyarthÃnyakhilÃnyeva bhaktirmok«Ãya kevalà | muktÃnÃmapi bhaktirhi nityÃnandasvarÆpiïÅ | 1.104 | j ¤ÃnapÆrva÷ para÷ sneho nityo bhaktiritÅryate" | ityÃdi vedavacanaæ sÃdhanapravidhÃyakam | 1.105 | "niÓÓe«adharmakartÃ'pyabhaktaste narake hare | sadà ti«Âhati bhaktaÓced brahmahÃ'pi vimucyate" | 1.106 | "dharmo bhavatyadharmo'pi k­to bhaktaistavÃ'cyuta | pÃpaæ bhavati dharmo'pi yo na bhaktai÷ k­to hare" | 1.107 | "bhaktyà tvananyayà ïsakya ahamevaæ vidho'rjuna | j ¤Ãtuæ dra«Âuæ ca tattvena prave«Âuæ ca parantapa"25 | 1.108 | "anÃdidve«iïo daityà vi«ïau dve«o vivardhita÷ | tamasyandhe pÃtayati daityÃnante viniÓcayÃt | 1.109 | pÆrïadu÷khÃtmako dve«a÷ so'nanto hyavati«Âhate | patitÃnÃæ tamasyandhe ni÷ Óe«asukhavarjite | 1.110 | jÅvÃbhedo nirguïatvaæ apÆrïaguïatà tathà | sÃmyÃdhikye tadanye«Ãæ bhedastadgata eva ca | 1.111 | prÃdurbhÃvaviparyÃsastadbhaktadve«a eva ca | tatpramÃïasya nindà ca dve«Ã ete'khilà matÃ÷ | 1.112 | 23 Áve. U. 3.8 24 Áve. U. 6.23 25 Bha. GÅ. 11.54 xi.etairvihÅnà yà bhakti÷ sà bhaktiriti niÓcità | anÃdibhaktirdevÃnÃæ kramÃd v­ddhiæ gataiva sà | 1.113 | aparok«ad­ÓerheturmuktihetuÓca sà puna÷ | saivÃ'nandasvarÆpeïa nityà mukte«u ti«Âhati | 1.114 | yathà ïsauklyÃdikaæ rÆpaæ gorbhavatyeva sarvadà | sukhaj¤ÃnÃdikaæ rÆpaæ evaæ bhakterna cÃnyathà | 1.115 | bhaktyaiva tu«Âimabhyeti vi«ïurnÃnyena kenacit | sa eva muktidÃtà ca bhaktistatraikakÃraïam | 1.116 | brahmÃdÅnÃæ ca muktÃnÃæ t Ãratamye tu kÃraïam | t ÃratamyasthitÃ'nÃdinityà bhaktirna cetarat | 1.117 | mÃnu«e«vadhamÃ÷ ki¤cid dve«ayuktÃ÷ sadà harau | du÷khani«ÂhÃstataste'pi nityameva na saæ Óaya÷ | 1.118 | madhyamà miÓrabhÆtatvÃnnityaæ miÓraphalÃ÷ sm­t Ã÷ | ki¤cidbhaktiyutà nityaæ uttamÃstena mok«iïa÷ | 1.119 | brahmaïa÷ paramà bhakti÷ sarvebhya÷ paramastata÷ " | ityÃdÅni ca vÃkyÃni purÃïe«u p­thak p­thak | 1.120 | "«aïïavatyaÇgulo yastu nyagrodhaparimaï¬ala÷ | saptapÃdaÓcaturhasto dvÃtriæ Óallak«aïairyuta÷ | asaæ Óaya÷ saæ Óayacchid gururukto manÅ«ibhi÷ | 1.121 | tasmÃd brahmà gururmukhya÷ sarve«Ãmeva sarvadà | anye'pi svÃtmano mukhyÃ÷ kramÃd gurava ÅritÃ÷ | 1.122 | kramÃllak«aïahÅnÃïsca lak«aïÃlak«aïai÷ samÃ÷ | mÃnu«Ã madhyamÃ÷ samyag durlak«aïayuta÷ kali÷ | 1.123 | xii.samyaglak«aïasampanno yad dadyÃt suprasannadhÅ÷ | Ói«yÃya satyaæ bhavati tatsarvaæ nÃtra saæ Óaya÷ | 1.124 | agamyatvÃddharistasminnÃvi«Âo muktido bhavet | nÃtiprasannah­dayo yad dadyÃd gururapyasau | na tat satyaæ bhavet tasmÃd arcanÅyo guru÷ sadà | 1.125 | svÃvarÃïÃæ gurutvaæ tu bhavet kÃraïata÷ kvacit | maryÃdÃrthaæ te'pi pÆjyà na tu yadvat paro guru÷ " | ityetat pa¤carÃtroktaæ purÃïe«vanumoditam | 1.126 | "yadà muktipradÃnasya svayogyaæ paÓyati dhruvam | rÆpaæ harestadà tasya sarvapÃpÃni bhasmasÃt | 1.127 | yÃnti pÆrvÃïyuttarÃïi naÓle«aæ yÃnti kÃnicit | mok«aïsca niyatastasmÃt svayogyaharidarÓane" | 1.128 | bhavi«yatparvavacanamityetat sÆtragaæ tathà | 26 ÓrutiÓca tatparà tadvat "tadyathÃ"27 ityavadat sphuÂam | 1.129 | "muktÃstu mÃnu«Ã devÃn devà indraæ sa ÓaÇkaram | sa brahmÃïaæ krameïaiva tena yÃntyakhilà harim | 1.130 | uttarottaravaÓyÃïsca muktà rudrapurassarÃ÷ | nirdo«Ã nityasukhina÷ punarÃv­ttivarjitÃ÷ | svecchayaiva ramante'tra nÃni«Âaæ te«u ki¤cana | 1.131 | asurÃ÷ kaliparyantà evaæ du÷khottarottarÃ÷ | kalirdu÷khÃdhikaste«u te'pyevaæ brahmavad gaïÃ÷ | 1.132 | 26 'etatsÆtragam' ityasya etat prameyaæ sÆtragam | "tadadhigama uttarapÆrvÃghayoraÓle«avinÃïsau tadvyapadeÓÃd" (Bra. SÆ. 4.1.13) iti sÆtragatam, ityartha÷ -BhÃ. Pra. 27 ChÃ. U. 4.14.3 xiii.tathÃ'nye'pyasurÃ÷ sarve gaïà yogyatayà sadà | brahmaivaæ sarvajÅvebhya÷ sadà sarvaguïÃdhika÷ | 1.133 | mukto'pi sarvamuktÃnÃæ Ãdhipatye sthita÷ sadà | Ãïsrayastasya bhagavÃn sadà nÃrÃyaïa÷ prabhu÷ " | 1.134 | iti ­gyaju÷ sÃmÃtharvapa¤carÃtretihÃsata÷ | purÃïebhyastathÃ'nyebhya÷ ÓÃstrebhyo nirïaya÷ k­ta÷ | 1.135 | vi«ïvÃj¤ayaiva vidu«Ã tatprasÃdabalonnate÷ | ÃnandatÅrthamuninà pÆrïapraj¤ÃbhidhÃyujà | 1.136 | t Ãtparyaæ ÓÃstrÃïÃæ sarve«Ãæ uttamaæ mayà proktam | prÃpyÃnuj¤Ãæ vi«ïoretajj¤Ãtvaiva vi«ïurÃpyo'sau | 1.137 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye sarvaÓÃstratÃtparyanirïayo nÃma prathamo'dhyÃya÷ xiv.atha dvitÅyo'dhyÃya÷ (vÃkyoddhÃra÷ ) Oæ | jayati hariracintya÷ sarvadevaikavandya÷ paramagururabhÅ«ÂÃvÃptida÷ sajjanÃnÃm | nikhilaguïagaïÃrïo nityanirmuktado«a÷ sarasijanayano'sau ÓrÅpatirmÃnado na÷ | 2.1 | ukta÷ pÆrve'dhyÃye ÓÃstrÃïÃæ nirïaya÷ paro divya÷ | ÓrÅmadbhÃratavÃkyÃnyetairevÃdhyavasyante | 2.2 | kvacid granthÃn prak«ipanti kvacidantaritÃnapi | kuryu÷ kvacicca vyatyÃsaæ pramÃdÃt kvacidanyathà | 2.3 | anutsannà api granthà vyÃkulà iti sarvaÓa÷ | utsannÃ÷ prÃyaÓa÷ sarve koÂyaæ Óo'pi na vartate | 2.4 | grantho'pyevaæ vilul . ita÷ kimvartho devadurgama÷ | kalÃvevaæ vyÃkulite nirïayÃya pracodita÷ | 2.5 | hariïà nirïayÃn vacmi vijÃnaæ statprasÃdata÷ | ÓÃstrÃntarÃïi sa¤jÃnan vedÃæ ÓcÃsya prasÃdata÷ | 2.6 | deÓe deÓe tathà granthÃn d­«Âvà caiva p­thagvidhÃn | yathà sa bhagavÃn vyÃsa÷ sÃk«ÃnnÃrÃyaïa÷ prabhu÷ | 2.7 | jagÃda bhÃratÃdye«u tathà vak«ye tadÅk«ayà | saÇk«epÃt sarvaÓÃstrÃrthaæ bhÃratÃrthÃnusÃrata÷ | nirïaya÷ sarvaÓÃstrÃïÃæ bhÃrataæ parikÅrtitam | 2.8 | "bhÃrataæ sarvavedÃïsca tulÃmÃropitÃ÷ purà | devairbrahmÃdibhi÷ sarvair­«ibhiÓca samanvitai÷ | vyÃsasyaivÃ'j¤ayà tatra tvatyaricyata bhÃratam" | 2.9 | "mahatvÃd bhÃravatvÃcca mahÃbhÃratamucyate | xv.niruktamasya yo veda sarvapÃpai÷ pramucyate"28 | 2.10 | "nirïaya÷ sarvaÓÃstrÃïÃæ sad­«ÂÃnto hi bhÃrate | k­to vi«ïuvaÓatvaæ hi brahmÃdÅnÃæ prakÃïsitam | 2.11 | yata÷ k­«ïavaÓe sarve bhÅmÃdyÃ÷ samyagÅritÃ÷ | sarve«Ãæ j ¤Ãnado vi«ïuryaÓodÃteti codita÷ | 2.12 | yasmÃdvyÃsÃtmanà te«Ãæ bhÃrate yaÓa ÆcivÃn | j ¤ÃnadaÓca ÓukÃdÅnÃæ brahmarudrÃdirÆpiïÃm | 2.13 | brahmÃdhikaÓca devebhya÷ Óe«ÃdrudrÃdapÅrita÷ | priyaÓca vi«ïo÷ sarvebhya iti bhÅmanidarÓanÃt | 2.14 | bhÆbhÃrahÃriïo vi«ïo÷ pradhÃnÃÇgaæ hi mÃruti÷ | mÃgadhÃdivadhÃdeva duryodhanavadhÃdapi | 2.15 | yo ya eva balajye«Âha÷ k«atriye«u sa uttama÷ | aÇgaæ cedvi«ïukÃrye«u tadbhaktyaiva na cÃnyathà | 2.16 | balaæ naisargikaæ taccedvarÃstrÃdestadanyathà | anyÃveÓanimittaæ cedbalamanyÃtmakaæ hi tat | 2.17 | deve«u balinÃmeva bhaktij¤Ãne na cÃnyathà | sa eva ca priyo vi«ïornÃnyathà tu katha¤cana | 2.18 | tasmÃdyo yo balajye«Âha÷ sa guïajye«Âha eva ca | balaæ hi k«atriye vyaktaæ j ¤Ãyate sthÆlad­«Âibhi÷ | 2.19 | j ¤ÃnÃdayo guïà yasmÃjj¤Ãyante sÆk«mad­«Âibhi÷ | tasmÃdyatra balaæ tatra vij¤Ãtavyà guïÃ÷ pare | 2.20 | deve«veva na cÃnye«u vÃsudevapratÅpata÷ | 28 MahÃ. 1.1.209 * xvi.k«atrÃdanye«vapi balaæ pramÃïaæ yatra keÓava÷ | prav­tto du«Âanidhane j¤ÃnakÃrye tathaiva ca | 2.21 | anyatra brÃhmaïÃnÃæ tu pramÃïaæ j ¤Ãnameva hi | k«atriyÃïÃæ balaæ caiva sarve«Ãæ vi«ïukÃryatà | 2.22 | k­«ïarÃmÃdirÆpe«u balakÃryo janÃrdana÷ | dattavyÃsÃdirÆpe«u j¤ÃnakÃryastathà prabhu÷ | 2.23 | matsyakÆrmavarÃhÃïsca siæ havÃmanabhÃrgavÃ÷ | rÃghava÷ k­«ïabuddhau ca k­«ïadvaipÃyanastathà | 2.24 | kapilo datta ­«abhau Óiæ ÓumÃro ruce÷ suta÷ | nÃrÃyaïo hari÷ k­«ïastÃpaso manureva ca | 2.25 | mahidÃsastathà haæ sa÷ strÅrÆpo hayaÓÅr«avÃn | tathaiva va¬avÃvaktra÷ kalkÅ dhanvantari÷ prabhu÷ | 2.26 | ityÃdyÃ÷ kevalo vi«ïurnai«Ãæ bheda÷ katha¤cana | na viÓe«o guïai÷ sarvairbalaj¤ÃnÃdibhi÷ kvacit | 2.27 | ÓrÅbrahmarudraÓe«Ãïsca vÅndrendrau kÃma eva ca | kÃmaputro'niruddhaÓca sÆryaÓcandro b­haspati÷ | 2.28 | dharma e«Ãæ tathà bhÃryà dak«Ãdyà manavastathà | manuputrÃïsca ­«ayo nÃrada÷ parvatastathà | 2.29 | kaÓyapa÷ sanakÃdyÃïsca vahnyÃdyÃïscaiva devatÃ÷ | bharata÷ kÃrtavÅryaÓca vainyÃdyÃïscakravartina÷ | 2.30 | gayaÓca lak«maïÃdyÃïsca trayo rohiïinandana÷ | pradyumno raukmiïeyaÓca tatputraÓcÃniruddhaka÷ | 2.31 | nara÷ phalguna ityÃdyà viÓe«ÃveÓino hare÷ | vÃli sÃmbÃdayaÓcaiva ki¤cidÃveÓino hare÷ | 2.32 | xvii.tasmÃdbalaprav­ttasya rÃmak­«ïÃtmano hare÷ | antaraÇgaæ hanÆmÃæ Óca bhÅmastatkÃryasÃdhakau | 2.33 | brahmÃtmako yato vÃyu÷ padaæ brÃhmamagÃt purà | vÃyoranyasya na brÃhmaæ padaæ tasmÃt sa eva sa÷ | 2.34 | yatra rÆpaæ tatra guïÃ÷ bhaktyÃdyÃstrÅ«u nityaÓa÷ | rÆpaæ hi sthÆlad­«ÂÅnÃæ d­Óyaæ vyaktaæ tato hi tat | 2.35 | prÃyo vettuæ na Óakyante bhaktyÃdyÃstrÅ«u yat tata÷ | yÃsÃæ rÆpaæ guïÃstÃsÃæ bhaktyÃdyà iti niÓcaya÷ | 2.36 | tacca naisargikaæ rÆpaæ dvÃtriæ Óallak«aïairyutam | nÃlak«aïaæ vapurmÃtraæ guïahetu÷ katha¤cana | 2.37 | ÃsurÅïÃæ varÃdestu vapurmÃtraæ bhavi«yati | na lak«aïÃnyatastÃsÃæ naiva bhakti÷ katha¤cana | 2.38 | tasmÃd rÆpaguïodÃrà jÃnakÅ rugmiïÅ tathà | satyabhÃmetyÃdirÆpà ïsrÅ÷ sarvaparamà matà | 2.39 | tata÷ paÓcÃd draupadÅ ca sarvÃbhyo rÆpato varà | bhÆbhÃrak«apaïe sÃk«ÃdaÇgaæ bhÅmavadÅÓitu÷ | 2.40 | hantà ca vairahetuÓca bhÅma÷ pÃpajanasya tu | draupadÅ vairahetu÷ sà tasmÃd bhÅmÃdanantarà | 2.41 | baladevastata÷ paÓcÃt tata÷ paÓcÃcca phalguna÷ | narÃveÓÃdanyathà tu drauïi÷ paÓcÃt tato'pare | 2.42 | rÃmavajjÃmbavatyÃdyÃ÷ «aÂtato revatÅ tathà | lak«maïo hanumatpaÓcÃt tato bharatavÃlinau | Óatrughnastu tata÷ paÓcÃt sugrÅvÃdyÃstato'varÃ÷ | 2.43 | xviii.rÃmakÃryaæ tu yai÷ samyak svayogyaæ na k­taæ purà | tai÷ pÆritaæ tat k­«ïÃya bÅbhatsvÃdyai÷ samantata÷ | 2.44 | adhikaæ yai÷ k­taæ tatra tairÆnaæ k­tamatra tat | karïÃdyairadhikaæ yaistu prÃdurbhÃvadvaye k­tam | vividÃdyairhi tai÷ paÓcÃd vipratÅpaæ k­taæ hare÷ | 2.45 | prÃdurbhÃvadvaye hyasmin sarve«Ãæ nirïaya÷ k­ta÷ | naitayorak­taæ ki¤cicchubhaæ và yadi vÃ'Óubham | anyatra pÆryate kvÃpi tasmÃdatraiva nirïaya÷ | 2.46 | paÓcÃttanatvÃt k­«ïasya vaiÓe«yÃt tatra nirïaya÷ | prÃdurbhÃvamimaæ yasmÃd g­hÅtvà bhÃrataæ k­tam | 2.47 | uktà rÃmakathÃ'pyasmin mÃrkaï¬eyasamÃsyayà | tasmÃd yad bhÃrate noktaæ taddhi naivÃsti kutracit | atroktaæ sarvaÓÃstre«u nahi samyagudÃh­tam" | 2.48 | ityÃdi kathitaæ sarvaæ brahmÃï¬e hariïà svayam | mÃrkaï¬eye'pi kathitaæ bhÃratasya praÓaæ sanam | 2.49 | "devatÃnÃæ yathà vyÃso dvipadÃæ brÃhmaïo vara÷ | ÃyudhÃnÃæ yathà vajramo«adhÅnÃæ yathà yavÃ÷ | tathaiva sarvaÓÃstrÃïÃæ mahÃbhÃratamuttamam" | 2.50 | vÃyuprokte'pi tat proktaæ bhÃratasya praÓaæ sanam | 29 "k­«ïadvaipÃyanaæ vyÃsaæ viddhi nÃrÃyaïaæ prabhum | ko hyanya÷ puï¬arÅkÃk«ÃnmahÃbhÃratak­d bhavet"30 | 2.51 | evaæ hi sarvaÓÃstre«u p­thak p­thagudÅritam | ukto'rtha÷ sarva evÃyaæ mÃhÃtmyakramapÆrvaka÷ | 2.52 | 29 "k­«ïadvaipÃyanaæ vyÃsam" iti Óloka÷ na kevalaæ vîayuprokte'sti | kintu bhÃrate'pyastÅti j ¤eyam -BhÃ. Pra. 30 Padma Pu. 1.1.43-44; Vi«ïu Pu. 3.4-5; MahÃ. 12.334.9 | xix.bhÃrate'pi yathà prokto nirïayo'yaæ krameïa tu| tathà pradarÓayi«yÃmastadvÃkyaireva sarvaÓa÷ | 2.53 | "nÃrÃyaïaæ suraguruæ jagadekanÃthaæ bhaktapriyaæ sakalalokanamask­taæ ca | traiguïyavarjitamajaæ vibhumÃdyamÅÓaæ vande bhavaghnamamarÃsurasiddhavandyam" | 2.54| 31 j ¤Ãnaprada÷ sa bhagavÃn kamalÃviri¤caÓarvÃdipÆrvajagato nikhilÃdvari«Âha÷ | bhaktyaiva tu«yati haripravaïatvameva sarvasya dharma iti pÆrvavibhÃgasaæ stha÷ | 2.55 | nirdo«aka÷ s­tivihÅna udÃrapÆrïasaæ vidguïa÷ prathamak­t sakalÃtmaÓakti÷ | mok«aikaheturasurÆpasuraiÓca muktairvandya÷ sa eka iti coktamathottarÃrdhe | 2.56 | namyatvamuktamubhayatra yatastato'sya muktairamuktigagaïaiÓca vinamyatoktà | itthaæ hi sarvaguïapÆrtiramu«ya vi«ïo÷ prastÃvità prathamata÷ pratijÃnataiva | 2.57 | "k­«ïo yaj¤airijyate somapÆtai÷ k­«ïo vÅrairijyate vikramadbhi÷ | k­«ïo vanyairijyate samm­ÓÃnai÷ k­«ïo muktairijyate vÅtamohai÷ " | 2.58 | s­«Âà brahmÃdayo devà nihatà yena dÃnavÃ÷ | tasmai devÃdidevÃya namaste ÓÃrÇgadhÃriïe | 2.59 | sra«Â­tvaæ devÃnÃæ muktisra«Â­tvamucyate nÃnyat | utpattirdaityÃnÃmapi yasmÃt sammità viÓe«o'yam | 2.60 | atha ca daityahatistamasi sthirà niyatasaæ sthitireva na cÃnyathà | tanuvibhÃgak­ti÷ sakale«viyaæ nahi viÓe«ak­t à suradaityagà | 2.61 | 31 'kvacidantaritÃnapi' iti vacanÃt, idamÃdyapadyamasahamÃnÃ÷ kecidÃdau na likhanti | keral . adeÓasya purÃtanapustake«u adyÃpi d­Óyate | kathamanyathà lokÃcÃryo vyÃsa÷ lak«aparimitaæ granthaæ kurvan granthÃdau lokaÓik«aïÃya maÇgal . apadyaæ na racayet? yato'lpÅyasi granthe bhÃgavate harivaæ ÓÃdau ca "satyaæ paraæ dhÅmahi" iti, "so'nÃdirvÃsudeva÷ Óamayatu duritaæ janmajanmÃrjitam" iti ca lokaÓik«aïÃrthaæ maÇgal . amakarot | ato asminmahÃgranthe sakalaÓi«ÂÃnÃæ gururvyÃsa÷ maÇgal . amÃcaredeveti j¤eyam | -BhÃ. Pra. xx.tamimameva surÃsurasa¤caye harik­taæ praviÓe«amudÅk«itum | prativibhajya ca bhÅmasuyodhanau svaparapak«abhidà kathità kathà | 2.62 | "namo bhagavate tasmai vyÃsÃyÃmitatejase | yasya prasÃdÃd vak«yÃmi nÃrÃyaïakathÃmimÃm | 2.63 | vÃsudevastu bhagavÃn kÅrtito'tra sanÃtana÷ | pratibimbamivÃ'darÓe yaæ paÓyantyÃtmani sthitam | 2.64 | nÃsti nÃrÃyaïasamaæ na bhÆtaæ na bhavi«yati | etena satyavÃkyena sarvÃrthÃn sÃdhayÃmyaham" | 2.65 | Ãdyantayorityavadat sa yasmÃd vyÃsÃtmako vi«ïurudÃraÓakti÷ | tasmÃt samastà harisadguïÃnÃæ nirïÅtaye bhÃratagà kathai«Ã | 2.66 | "satyaæ satyaæ puna÷ satyamuddh­tya bhujamucyate | vedaÓÃstrÃt paraæ nÃsti na daivaæ keÓavÃt param" | 2.67 | "Ãlo¬ya sarvaÓÃstrÃïi vicÃrya ca puna÷ puna÷ | idamekaæ suni«pannaæ dhyeyo nÃrÃyaïa÷ sadÃ" | 2.68 | "smartavya÷ satataæ vi«ïurvismartavyo na jÃtucit | sarve vidhini«edhÃ÷ syuretayoreva kiÇkarÃ÷ " | 2.69 | "ko hi taæ vedituæ Óakto yo na syÃt tadvidho'para÷ | tadvidhaÓcÃparo nÃsti tasmÃt taæ veda sa÷ svayam | 2.70 | ko hi taæ vedituæ Óakto nÃrÃyaïamanÃmayam | ­te satyavatÅsÆno÷ k­«ïÃd và devakÅsutÃt | 2.71 | aprameyo'niyojyaÓca svayaæ kÃmagamo vaÓÅ | modatye«a sadà bhÆtairbÃla÷ krŬanakairiva | 2.72 | na pramÃtuæ mahÃbÃhu÷ Óakyo'yaæ madhusÆdana÷ | xxi.paramÃt parametasmÃd viÓvarÆpÃnna vidyate | 2.73 | vasudevasuto nÃyaæ nÃyaæ garbhe'vasat prabhu÷ | nÃyaæ daÓarathÃjjÃto na cÃpi jamadagnita÷ | 2.74 | j Ãyate naiva kutrÃpi mriyate kuta eva tu | na vedhyo muhyate nÃyaæ baddhyate naiva kenacit | kuto du÷khaæ svatantrasya nityÃnandaikarÆpiïa÷ | 2.75 | ÅÓannapi hi deveÓa÷ sarvasya jagato hari÷ | karmÃïi kurute nityaæ kÅnÃïsa iva durbala÷ | 2.76 | nÃ'tmÃnaæ veda mugdho'yaæ du÷khÅ sÅt Ãæ ca mÃrgate | baddha÷ ÓakrajitetyÃdi lÅlai«Ã'suramohinÅ | 2.77 | muhyate ÓastrapÃtena bhinnatvagrudhirasrava÷ | ajÃnan p­cchati smÃnyÃæ stanuæ tyaktvà divaæ gata÷ | 2.78 | ityÃdyasuramohÃya darÓayÃmÃsa nÃÂyavat | avidyamÃnameveÓa÷ kuhakaæ tad vidu÷ surÃ÷ | 2.79 | prÃdurbhÃvà hare÷ sarve naiva prak­tidehina÷ | nirdo«Ã guïasampÆrïà darÓayantyanyathaiva tu | 2.80 | du«ÂÃnÃæ mohanÃrthÃya satÃmapi tu kutracit | yathÃyogyaphalaprÃptyai lÅlai«Ã paramÃtmana÷ " | 2.81 | "j¤Ãnaæ te'haæ savij¤Ãnamidaæ vak«yÃmyaÓe«ata÷ | yajj¤Ãtvà neha bhÆyo'nyajj¤ÃtavyamavaÓi«yate"32 | 2.82 | "ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pral . ayastathà | matta÷ parataraæ nÃnyat ki¤cidasti dhana¤jaya"33 | 2.83 | 32 Bha. GÅ. 7.2 33 Bha. GÅ. 7.6-7 xxii."avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanumÃïsritam"34 | "moghÃïsà moghakarmÃïo moghaj¤Ãnà vicetasa÷ | rÃk«asÅmÃsurÅæ caiva prak­tiæ mohanÅæ ÓritÃ÷ " 35 | 2.84 | "mahÃtmÃnastu mÃæ pÃrtha daivÅæ prak­timÃïsritÃ÷ | bhajantyananyamanaso j¤Ãtvà bhÆtÃdimavyayam"36 | 2.85 | "pitÃ'si lokasya carÃcarasya tvamasya pÆjyaÓca gururgarÅyÃn | na tvatsamo'styabhyadhika÷ kuto'nyo lokatraye'pyapratimaprabhÃva"37 | 2.86 | "paraæ bhÆya÷ pravak«yÃmi j ¤ÃnÃnÃæ j ¤Ãnamuttamam | yajj¤Ãtvà munaya÷ sarve parÃæ siddhimito gatÃ÷ " 38 | 2.87 | "mamayonirmahad brahma tasmin garbhaæ dadhÃmyaham | sambhava÷ sarvabhÆtÃnÃæ tato bhavati bhÃrata"39 | 2.88 | "dvÃvimau puru«au loke k«araÓcÃk«ara eva ca | k«ara÷ sarvÃïi bhÆtÃni kÆÂastho'k«ara ucyate | 2.89 | uttama÷ puru«astvanya÷ paramÃtmetyudÃh­ta÷ | yo lokatrayamÃviÓya bibhartyavyaya ÅÓvara÷ | 2.90 | yasmÃt k«aramatÅto'hamak«arÃdapi cottama÷ | ato'smi loke vede ca prathita÷ puru«ottama÷ | 2.91 | yo mÃmevamasammƬho jÃnÃti puru«ottamam | sa sarvavid bhajati mÃæ sarvabhÃvena bhÃrata | 2.92 | iti guhyatamaæ ÓÃstramidamuktaæ mayÃ'nagha | 34 Bha. GÅ. 9.11 35 Bha. GÅ. 9.12 36 Bha. GÅ. 9.13 37 Bha. GÅ. 11.43 38 Bha. GÅ. 14.1 39 Bha. GÅ. 14.3 xxiii.etad buddhvà buddhimÃn syÃt k­tak­tyaÓca bhÃrata"40 | 2.93 | "dvau bhÆtasargau loke'smin daiva Ãsura eva ca | daivo vistaraÓa÷ prokta Ãsuraæ pÃrtha me Ó­ïu" 41 | 2.94 | "asatyamaprati«Âhaæ te jagadÃhuranÅÓvaram"42 | "ÅÓvaro'hamahaæ bhogÅ siddho'haæ balavÃn sukhÅ" 43 | 2.95 | "mÃmÃtmaparadehe«u pradvi«anto'bhyasÆyakÃ÷ " 44 | "tÃnahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæ sÃre«u narÃdhamÃn | k«ipÃmyajasramaÓubhÃnÃsurÅ«veva yoni«u"45 | 2.96 | "ÃsurÅæ yonimÃpannà mƬhà janmani janmani | mÃmaprÃpyaiva kaunteya tato yÃntyadhamÃæ gatim"46 | 2.97 | "sarvabhÆte«u yenaikaæ bhÃvamavyayamÅk«ate | avibhaktaæ vibhakte«u tajj¤Ãnaæ viddhi sÃtvikam"47 | 2.98 | "sarvaguhyatamaæ bhÆya÷ Ó­ïu me paramaæ vaca÷ | i«Âo'si me d­¬hamiti tato vak«yÃmi te hitam"48 | 2.99 | "manmanà bhava madbhakto madyÃjÅ mÃæ namaskuru | mÃmevai«yasi satyaæ te pratijÃne priyo'si me"49 | 2.100 | "pa¤carÃtrasya k­tsnasya vaktà nÃrÃyaïa÷ svayam | sarve«vete«u rÃjendra j¤Ãne«vetad viÓi«yate"50 | 2.101 | 40 Bha. GÅ. 15.16-20 41 Bha. GÅ. 16.6 42 Bha. GÅ. 16.8 43 Bha. GÅ. 16.14 44 Bha. GÅ. 16.18 45 Bha. GÅ. 16.19 46 Bha. GÅ. 16.20 47 Bha. GÅ. 18.20 48 Bha. GÅ. 18.64 49 Bha. GÅ. 18.65 50 MahÃ. 12.337.63 * xxiv."j¤Ãne«vete«u rÃjendra sÃÇkhyapÃïsupatÃdi«u | yathÃyogaæ yathÃnyÃyaæ ni«Âhà nÃrÃyaïa÷ para÷ " 51 | 2.102 | "pa¤carÃtravido mukhyà yathÃkramaparà n­pa | ekÃntabhÃvopagatà vÃsudevaæ viÓanti te"52 | 2.103 | (janamejaya uvÃca) "bahava÷ puru«Ã brahmannutÃho eka eva tu | ko hyatra puru«aïsre«Âhastaæ bhavÃn vaktumarhati"53 | 2.104 | vaiÓampÃyana uvÃca - "naitadicchanti puru«amekaæ kurukulodvaha | bahÆnÃæ puru«ÃïÃæ hi yathaikà yonirucyate | tathà taæ puru«aæ viÓvamÃkhyÃsyÃmi guïÃdhikam"54 | 2.105 | "Ãha brahmaitamevÃrthaæ mahÃdevÃya p­cchate | tasyaikasya mamatvaæ hi sa caika÷ puru«o virÃÂ" | 2.106 | "ahaæ brahmà cÃ'dya ÅÓa÷ prajÃnÃæ tasmÃjjÃtastvaæ ca matta÷ prasÆta÷ | matto jagat sthÃvaraæ jaÇgamaæ ca sarve vedà sarahasyÃïsca putra" | 2.107 | tathaiva bhÅmavacanaæ dharmajaæ pratyudÅritam | "brahmeÓÃnÃdibhi÷ sarvai÷ sametairyadguïÃæ Óaka÷ | nÃvasÃyayituæ Óakyo vyÃcak«ÃïaiÓca sarvadà | 2.108 | 51 MahÃ. 12.337.64 * 52 MahÃ. 12.337.67 * 53 MahÃ. 12.338.1 * 54 MahÃ. 12.338.2-3 * xxv.sa e«a bhagavÃn k­«ïo naiva kevalamÃnu«a÷ | yasya prasÃdajo brahmà rudraÓca krodhasambhava÷ " | 2.109 | vacanaæ caiva k­«ïasya jye«Âhaæ kuntÅsutaæ prati | "rudraæ samÃïsrità devà rudro brahmÃïamÃïsrita÷ | brahmà mÃmÃïsrito nityaæ nÃhaæ ki¤cidupÃïsrita÷ | 2.110 | yathÃ"ÓritÃni jyotÅæ «i jyoti÷ Óre«Âhaæ divÃkaram | evaæ muktagaïÃ÷ sarve vÃsudevamupÃïsritÃ÷ " | 2.111 | bhavi«yatparvagaæ cÃpi vaco vyÃsasya sÃdaram | "vÃsudevasya mahimà bhÃrate nirïayodita÷ | 2.112 | tadarthÃstu kathÃ÷ sarvà nÃnyÃrthaæ vai«ïavaæ yaÓa÷ | tatpratÅpaæ tu yad d­Óyenna tanmama manÅ«itam | 2.113 | bhëÃstu trividhÃstatra mayà vai sampradarÓitÃ÷ | ukto yo mahimà vi«ïo÷ sa tÆkto hi samÃdhinà | 2.114 | ÓaivadarÓanamÃlambya kvacicchaivÅ kathodità | samÃdhibhëayoktaæ yat tat sarvaæ grÃhyameva hi | 2.115 | aviruddhaæ samÃdhestu darÓanoktaæ ca g­hyate | Ãdyantayorviruddhaæ yad darÓanaæ tadudÃh­tam | 2.116 | darÓanÃntarasiddhaæ ca guhyabhëÃ'nyathà bhavet | tasmÃd vi«ïorhi mahimà bhÃratokto yathÃrthata÷ | 2.117 | tasyÃÇgaæ prathamaæ vÃyu÷ prÃdurbhÃvatrayÃnvita÷ | prathamo hanumÃn nÃma dvitÅyo bhÅma eva ca | pÆrïapraj¤ast­tÅyastu bhagavatkÃryasÃdhaka÷ | 2.118 | tretÃdye«u yuge«ve«a sambhÆta÷ keÓavÃj¤ayà | ekaikaÓastri«u p­thag dvitÅyÃÇgaæ sarasvatÅ | 2.119 | xxvi.Óaæ rÆpe tu ratervÃyau ÓrÅrityeva ca kÅrtyate | saiva ca draupadÅ nÃma kÃl . Å candreti cocyate | 2.120 | t­tÅyÃÇgaæ hare÷ Óe«a÷ prÃdurbhÃvasamanvita÷ | prÃdurbhÃvà naraÓcaiva lak«maïo bala eva ca | 2.121 | rudrÃtmakatvÃcche«asya Óuko drauïiÓca tattanÆ | indre narÃæ Óasampattyà pÃrtho'pÅ«at tadÃtmaka÷ | 2.122 | pradyumnÃdyÃstato vi«ïoraÇgabhÆtÃ÷ krameïa tu| caritaæ vai«ïavÃnÃæ tad vi«ïÆdrekÃya kathyate" | 2.123 | tathà bhÃgavate'pyuktaæ hanÆmadvacanaæ param | "martyÃvatÃrastviha martyaÓik«aïaæ rak«ovadhÃyaiva na kevalaæ vibho÷ | kuto'sya hi syÆ ramata÷ sva Ãtman sÅt Ãk­t Ãni vyasanÃnÅÓvarasya | 2.124 | na vai sa ÃtmÃ'tmavatÃmadhÅÓvaro bhuÇkte hi du÷khaæ bhagavÃn vÃsudeva÷ | na strÅk­taæ kaÓmalamaÓnuvÅta na lak«maïaæ cÃpi jahÃti karhicit"55 | 2.125 | yatpÃdapaÇkajaparÃgani«evakÃïÃæ du÷khÃni sarvÃïi layaæ prayÃnti | sa brahmavandyacaraïo janamohanÃya strÅsa' nginÃmiti ratiæ prathayaæ ÓcacÃra | 2.126 | "kvacicchivaæ kvacid­«Ån kvacid devÃn kvacinnarÃn | namatyarcayati stauti varÃnarthayate'pi ca | 2.127 | li Çgaæ prati«ÂhÃpayati v­ïotyasurato varÃn | sarveÓvara÷ svatantro'pi sarvaÓaktiÓca sarvadà | sarvaj¤o'pi vimohÃya janÃnÃæ puru«ottama÷ " | 2.128 | tasmÃd yo mahimà vi«ïo÷ sarvaÓÃstrodita÷ sa hi | nÃnyaditye«a ïsÃstrÃïÃæ nirïaya÷ samudÃh­ta÷ | 55 BhÃ. Pu. 5.19.5-6 xxvii.bhÃratÃrthastridhà prokta÷ svayaæ bhagavataiva hi | 2.129 | "manvÃdi kecid bruvate hyÃstÅkÃdi tathà pare | tathoparicarÃdyanye bhÃrataæ paricak«ate"56 | 2.130| "sak­«ïÃn pÃï¬avÃn g­hya yo'yamartha÷ pravartate | prÃtilomyÃdivaicitryÃt tamÃstÅkaæ pracak«ate | 2.131 | dharmo bhaktyÃdidaÓaka÷ ÓrutÃdi÷ ÓÅlavainayau | sabrahmakÃstu te yatra manvÃdiæ taæ vidurbudhÃ÷ | 2.132 | nÃrÃyaïasya nÃmÃni sarvÃïi vacanÃni tu | tatsÃmarthyÃbhidhÃyÅni tamauparicaraæ vidu÷ | 2.133 | bhaktirj¤Ãnaæ savairÃgyaæ praj¤Ã medhà dh­ti÷ sthiti÷ | yoga÷ prÃïo balaæ caiva v­kodara iti sm­ta÷ | 2.134 | etaddaÓÃtmako vÃyustasmÃd bhÅmastadÃtmaka÷ | sarvavidyà draupadÅ tu yasmÃt saiva sarasvatÅ | 2.135 | aj¤ÃnÃdisvarÆpastu kalirduryodhana÷ sm­ta÷ | viparÅtaæ tu yajj¤Ãnaæ du÷ ÓÃsana itÅrita÷ | 2.136 | nÃstikyaæ ÓakunirnÃma sarvado«ÃtmakÃ÷ pare | dhÃrtarëÂrÃstvahaÇkÃro drauïÅ rudrÃtmako yata÷ | 2.137 | droïÃdyà indriyÃïyeva pÃpÃnyanye tu sainikÃ÷ | pÃï¬aveyÃïsca puïyÃni te«Ãæ vi«ïurniyojaka÷ | 2.138 | evamadhyÃtmani«Âhaæ hi bhÃrataæ sarvamucyate | durvij¤eyamata÷ sarvairbhÃrataæ tu surairapi | 2.139 | svayaæ vyÃso hi tad veda brahmà và tatprasÃdata÷ | 56 MahÃ. 1.1.50 * xxviii.tathÃ'pi vi«ïuparatà bhÃrate sÃrasaÇgraha÷ " | 2.140 | ityÃdivyÃsavÃkyaistu vi«ïÆtkar«o'vagamyate | vÃyvÃdÅnÃæ kramaÓcaiva tadvÃkyaireva cintyate | 2.141 | "vÃyurhi brahmatÃmeti tasmÃd brahmaiva sa sm­ta÷ | na brahmasad­Óa÷ kaÓcicchivÃdi«u katha¤cana" | 2.142 | "j¤Ãne virÃge haribhaktibhÃve dh­tisthitiprÃïabale«u yoge | buddhau ca nÃnyo hanumatsamÃna÷ pumÃn kadÃcit kva ca kaÓcanaiva" | 2.143 | "bal . itthà tad vapu«e dhÃyi darÓataæ devasya bharga÷ sahaso yato jani | yadÅm upahvarate sÃdhate matir ­tasya dhenà anayanta sasruta÷ | 2.144 | p­k«o vapu÷ pitumÃn nitya Ãïsaye dvitÅyam à saptaÓivÃsu mÃt­«u | t­tÅyam asya v­«bhasya dohase daÓapramatiæ janayanta yo«aïa÷ | 2.145 | niryad Åm budhnÃn mahi«asya varpasa ÅÓÃnÃsa÷ Óavasà kranta sÆraya÷ | yad Åm anu pradivo madhva Ãdhave guhÃsantam mÃtariÓvà mathÃyati | 2.146 | pra yat pitu÷ paramÃn nÅyate paryà p­k«udho vÅrudho daæ su rohati | ubhà yad asya janu«aæ yad invata Ãd id yavi«Âho abhavad gh­ïà ïsuci÷ | 2.147 | Ãd in mÃt­rÃviÓad yÃsvà ïsucir ahiæ syamÃna urviyà vivÃv­dhe | anuyat pÆrvà aruhat sanÃjuvo ni navyaÓÅ«vavarÃsu dhÃvate"57 | 2.148 | "aÓvamedha÷ kratuÓre«Âho jyoti÷ Óre«Âho divÃkara÷ | brÃhmaïo dvipadÃæ Óre«Âho devaÓre«Âhastu mÃruta÷ " | 2.149 | "balamindrasya giriÓo giriÓasya balaæ marut | balaæ tasya hari÷ sÃk«Ãnna harerbalamanyata÷ " | 2.150 | "vÃyurbhÅmo bhÅmanÃdo mahaujÃ÷ sarve«Ãæ ca prÃïinÃæ prÃïabhÆta÷ | 57 ãgveda 1.141.1-5 xxix.anÃv­ttirdehinÃæ dehapÃte tasmÃd vÃyurdevadevo viÓi«Âa÷ " | 2.151 | "tattvaj¤Ãne vi«ïubhaktau dhairye sthairye parÃkrame | vege ca lÃghave caiva pralÃpasya ca varjane | 2.152 | bhÅmasenasamo nÃsti senayorubhayorapi | pÃï¬itye ca paÂutve ca ÓÆratve ca bale'pi ca" | 2.153 | tathà yudhi«ÂhireïÃpi bhÅmaæ prati samÅritam | "dharmaÓcÃrthaÓca kÃmaÓca mok«aïscaiva yaÓo dhruvam | tvayyÃyattamidaæ sarvaæ sarvalokasya bhÃrata" | 2.154 | virÃÂaparvagaæ cÃpi vaco duryodhanasya hi | 58 "vÅrÃïÃæ ÓÃstravidu«Ãæ k­tinÃæ tattvanirïaye | sattve bÃhubale dhairye prÃïe ïsÃrÅrasambhave | 2.155 | sÃmprataæ mÃnu«e loke sadaityanararÃk«ase | catvÃra÷ prÃïinÃæ Óre«ÂhÃ÷ sampÆrïabalapauru«Ã÷ | 2.156 | bhÅmaÓca balabhadraÓca madrarÃjaÓca vÅryavÃn | caturtha÷ kÅcakaste«Ãæ pa¤camaæ nÃnuÓuÓruma÷ | anyonyÃnantarabalÃ÷ kramÃdeva prakÅrtitÃ÷ " | 2.157 | vacanaæ vÃsudevasya tathodyogagataæ param | "yat ki¤cÃ'tmani kalyÃïaæ sambhÃvayasi pÃï¬ava | sahasraguïamapyetat tvayi sambhÃvayÃmyaham | 2.158 | yÃd­Óe ca kule jÃta÷ sarvarÃjÃbhipÆjite | 58 "vÅrÃïÃæ ÓÃstravidu«Ãm", "nÃsti nÃrÃyaïasamam" ityÃdi mahÃbhÃratÃdyuktÃni bhagavatpÃdairudÃh­tÃni mudritapustake«u anupalabhyatve'pi prÃcÅnakoÓe«u prÃyaÓa÷ d­«yante | xxx.yÃd­ÓÃni ca karmÃïi bhÅma tvamasi tÃd­Óa÷ " 59 | 2.159| "asmin yuddhe bhÅmasena tvayi bhÃra÷ samÃhita÷ | dhÆrarjunena vo¬havyà vo¬havya itaro jana÷ " 60 | uktaæ purÃïe brahmÃï¬e brahmaïà nÃradÃya ca | 2.160 | "yasyÃ÷ prasÃdÃt paramaæ vidanti Óe«a÷ suparïo giriÓa÷ surendra÷ | mÃtà ca yai«Ãæ prathamaiva bhÃratÅ sà draupadÅ nÃma babhÆva bhÆmau | 2.161 | yà mÃrutÃd garbhamadhatta pÆrvaæ Óe«aæ suparïaæ girÅÓaæ surendram | caturmukhÃbhÃæ Ócatura÷ kumÃrÃn sà draupadÅ nÃma babhÆva bhÆmau" | 2.162 | "yasyÃdhiko bale nÃsti bhÅmasenam­te kvacit | na vij¤Ãne na ca j¤Ãna e«a rÃma÷ sa lÃÇgalÅ" | 2.163 | "yasya na pratiyoddhÃ'sti bhÅmamekam­te kvacit | anvi«yÃpi triloke«u sa e«a musalÃyudha÷ " | 2.164 | tathà yudhi«Âhireïaiva bhÅmÃya samudÅritam | "anuj¤Ãto rauhiïeyÃt tvayà caivÃparÃjita | sarvavidyÃsu bÅbhatsu÷ k­«ïena ca mahÃtmanà | 2.165 | anve«a rauhiïeyaæ ca tvÃæ ca bhÅmÃparÃjitam | vÅrye Óaurye'pi và nÃnyast­tÅya÷ phalgunÃd­te" | 2.166 | tathaiva draupadÅvÃkyaæ vÃsudevaæ pratÅritam | "adhijyamapi yat kartuæ Óakyate naiva gÃï¬ivam | anyatra bhÅmapÃrthÃbhyÃæ bhavataÓca janÃrdana" | 2.167 | tathaivÃnyatra vacanaæ k­«ïadvaipÃyaneritam | 59 MahÃ. 5.75.3-4 * 60 MahÃ. 5.75.18 * xxxi."dvÃveva puru«au loke vÃsudevÃdanantarau | bhÅmastu prathamastatra dvitÅyo drauïireva ca" | 2.168 | "ak«ayÃvi«udhÅ divye dhvajo vÃnaralak«aïa÷ | gÃï¬Åvaæ dhanu«Ãæ Óre«Âhaæ tena drauïervaro'rjuna÷ " | 2.169 | ityÃdyanantavÃkyÃni santyevÃrthe vivak«ite | kÃnicid darÓitÃnyatra diïmÃtrapratipattaye | 2.170 | tasmÃduktakrameïaiva puru«ottamatà hare÷ | anaupacÃrikÅ siddhà brahmatà ca vinirïayÃt | 2.171 | pÆrïapraj¤ak­teyaæ saÇk«epÃduddh­ti÷ suvÃkyÃnÃm | ÓrÅmadbhÃratagÃnÃæ vi«ïo÷ pÆrïatvanirïayÃyaiva | 2.172 | sa prÅyatÃæ paratama÷ paramÃdananta÷ santÃraka÷ satatasaæ s­tidustarÃrïÃt | yatpÃdapadmamakarandaju«o hipÃrthÃ÷ svÃrÃjyamÃpurubhayatra sadà vinodÃt | 2.173 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye vîakyoddhÃro nÃma dvitÅyo'dhyÃya÷ xxxii.(sargÃnusarga-laya-prÃdurbhÃvanirïaya÷ ) atha t­tÅyo'dhyÃya÷ Oæ | jayatyajo'khaï¬aguïorumaï¬ala÷ sadodito j¤ÃnamarÅcimÃlÅ | svabhaktahÃrdoccatamonihantà vyÃsÃvatÃro harirÃtmabhÃskara÷ | 3.1 | jayatyajo'k«ÅïasukhÃtmabimba÷ svaiÓvaryakÃntipratata÷ sadodita÷ | svabhaktasantÃpaduri«Âahantà rÃmÃvatÃro harirÅÓacandramÃ÷ | 3.2 | jayatyasaÇkhyorubalÃmbupÆro guïoccaratnÃkara Ãtmavaibhava÷ | sadà sadÃtmaj¤anadÅbhirÃpya÷ k­«ïÃvatÃro harirekasÃgara÷ | 3.3 | "nÃrÃyaïaæ namask­tya naraæ caiva narottamam | devÅæ sarasvatÅæ vyÃsaæ tato jayamudÅraye"61 | 3.4| jayo nÃmetihÃso'yaæ k­«ïadvaipÃyanerita÷ | vÃyurnarottamo nÃma devÅti ÓrÅrudÅrità | 3.5 | nÃrÃyaïo vyÃsa iti vÃcyavakt­svarÆpaka÷ | eka÷ sa bhagavÃnukta÷ sÃdhakeÓo narottama÷ | 3.6 | upasÃdhako naraÓcokto devÅ bhÃgyÃtmikà n­ïÃm | sarasvatÅ vÃkyarÆpà tasmÃnnamyà hi te'khilÃ÷ | k­«ïau satyà bhÅmapÃrthau k­«ïetyuktà hibhÃrate | 3.7 | sarvasya nirïayasuvÃkyasamuddh­tÅ tusvÃdhyÃyayorharipadasmaraïena k­tvà | ÃnandatÅrthavaranÃmavatÅ t­tÅyà bhaumÅ tanurmaruta Ãha kathÃ÷ parasya | 3.8 | vyƬhaÓcaturdhà bhagavÃn sa eko mÃyÃæ Óriyaæ s­«ÂividhitsayÃ'ra | rÆpeïa pÆrveïa savÃsudevanÃmnà viri¤caæ su«uve ca sÃ'ta÷ | 3.9 | saÇkar«aïÃccÃpi jayÃtanÆjo babhÆva sÃk«Ãd balasaæ vidÃtmà | vÃyurya evÃtha viri¤canÃmà bhavi«ya Ãdyo na parastato hi | 3.10 | 61 MahÃ. ùdi. 1.1 * xxxiii.sÆtraæ sa vÃyu÷ puru«o viri¤ca÷ pradyumnataÓcÃtha k­tau striyau dve | prajaj¤aturyamal . e tatra pÆrvà pradhÃnasa¤j¤Ã prak­tirjanitrÅ | 3.11 | Óraddhà dvitÅyÃ'tha tayoÓca yogo babhÆva puæ saiva ca sÆtranÃmnà | harerniyogÃdatha samprasÆtau Óe«a÷ suparïaïsca tayo÷ sahaiva | 3.12 | Óe«astayoreva hi jÅvanÃmà kÃlÃtmaka÷ so'tha suparïa ÃsÅt | tau vÃhanaæ Óayanaæ caiva vi«ïo÷ kÃlà jayÃdyÃïsca tata prasÆtÃ÷ | 3.13 | kÃlà jayÃdyà api vi«ïupÃr«adà yasmÃdaï¬Ãt parata÷ samprasÆtÃ÷ | nÅcÃ÷ surebhyastata eva te'khilà vi«vakseno vÃyuja÷ khena tulya÷ | 3.14 | vyÆhÃt t­tÅyÃt punareva vi«ïordevÃæ ÓcaturvarïagatÃn samastÃn | saÇg­hya bÅj ÃtmatayÃ'niruddho nyadhatta ÓÃntyÃæ triguïÃtmikÃyÃm | 3.15 | tato mahattattvatanurviri¤ca÷ sthÆlÃtmanaivÃjani vÃk ca devÅ | tasyÃmahaÇkÃratanuæ sa rudraæ sasarja buddhiæ ca tadarddhadehÃm | 3.16 | buddhyÃmumÃyÃæ sa ÓivastrirÆpo manaÓca vaikÃrikadevasaÇghÃn | daÓendriyÃïyeva ca taijasÃni krameïa khÃdÅn vi«ayaiÓca sÃrddham | 3.17 | puæ sa÷ prak­tyÃæ ca punarviri¤cÃcchivo'tha tasmÃdakhilÃ÷ sureÓÃ÷ | j ÃtÃ÷ saÓakrÃ÷ punareva sÆtrÃcchraddhà sutÃnÃpa surapravÅrÃn | Óe«aæ Óivaæ cendramathendrataÓca sarve surà yaj¤agaïÃïsca jÃtÃ÷ | 3.18 | punaÓca mÃyà trividhà babhÆva sattvÃdirÆpairatha vÃsudevÃt | sattvÃtmikÃyÃæ sa babhÆva tasmÃt sa vi«ïunÃmaiva nirantaro'pi | rajastanau caiva viri¤ca ÃsÅt tamastanau Óarva iti trayo'smÃt | 3.19 | ete hi devÃ÷ punaraï¬as­«ÂÃvaÓaknuvanto harimetya tu«Âuvu÷ | tvaæ no jagaccitravicitrasarganissÅmaÓakti÷ kuru sanniketam | 3.20 | iti stutastai÷ puru«ottamo'sau sa vi«ïunÃmà ïsriyamÃpa s­«Âaye | su«Ãva saivÃï¬amadhok«ajasya Óu«maæ hiraïyÃtmakamambumadhye | 3.21 | xxxiv.tasmin pravi«Âà hariïaiva sÃrddhaæ sarve surÃstasya babhÆva nÃbhe÷ | lokÃtmakaæ padmamamu«ya madhye punarviri¤co'jani sadguïÃtmà | 3.22 | tasmÃt puna÷ sarvasurÃ÷ prasÆtÃste jÃnamÃnà api nirïayÃya | niss­tya kÃyÃduta padmayone÷ samprÃviÓan kramaÓo mÃrutÃntÃ÷ | 3.23 | papÃta vÃyorgamanÃccharÅraæ tasyaiva cÃ'veÓata utthitaæ puna÷ | tasmÃt sa eko vibudhapradhÃna ityÃïsrità devagaïÃstameva | harerviri¤casya ca madhyasaæ sthitestadanyadevÃdhipati÷ sa mÃruta÷ | 3.24 | tato viri¤co bhuvanÃni sapta sasaptakÃnyÃïsu cakÃra so'bjÃt | tasmÃcca devà ­«aya÷ punaÓca vaikÃrikÃdyÃ÷ saÓivà babhÆvu÷ | 3.25 | agre Óivo'hambhava eva buddherumà manojau saha ÓakrakÃmau | gururmanurdak«a utÃniruddha÷ sahaiva paÓcÃnmanasa÷ prasÆtÃ÷ | 3.26 | cak«u÷ ÓrutibhyÃæ sparÓÃt sahaiva ravi÷ ÓaÓÅ dharma ime prasÆtÃ÷ | jihvÃbhavo vÃripatirnasoÓca nÃsatyadasrau kramaÓa÷ prasÆtÃ÷ | 3.27 | tata÷ sanÃdyÃïsca marÅcimukhyà devÃïsca sarve kramaÓa÷ prasÆtÃ÷ | tato'surÃdyà ­«ayo manu«yà jagad vicitraæ ca viri¤cato'bhÆt | 3.28 | uktakramÃt pÆrvabhavastu yo ya÷ Óre«Âha÷ sa sa hyÃsurakÃn­te ca | pÆrvastu paÓcÃt punareva jÃto nÃïsre«ÂhatÃmeti katha¤cidasya | guïÃstu kÃlÃt pit­mÃt­do«Ãt svakarmato vÃ'bhibhavaæ prayÃnti | 3.29 | layo bhaved vyutkramato hi te«Ãæ tato hari÷ pral . aye ÓrÅsahÃya÷ | ÓetenijÃnandamamandasÃndrasandohameko'nubhavannananta÷ | 3.30 | anantaÓÅr«ÃsyakarorupÃda÷ so'nantamÆrti÷ svaguïÃnanantÃn | anantaÓakti÷ paripÆrïabhogo bhu¤jannajasraæ nijarÆpa Ãste | 3.31 | evaæ puna÷ s­jate sarvametadanÃdyananto hi jagatpravÃha÷ | nityÃïsca jÅvÃ÷ prak­tiÓca nityà kÃlaÓca nitya÷ kimu devadeva÷ | 3.32 | xxxv.yathà samudrÃt sarita÷ prajÃtÃ÷ punastameva praviÓanti ÓaÓvat | evaæ harernityajagatpravÃhastameva cÃsau praviÓatyajasram | 3.33 | evaæ vidurye paramÃmanantÃmajasya Óaktiæ puru«ottamasya | tasya prasÃdÃdatha dagdhado«ÃstamÃpnuvantyÃïsu paraæ sureÓam | 3.34 | devÃnimÃn muktasamastado«Ãn svasannidhÃne viniveÓya deva÷ | punastadanyÃnadhikÃrayogyÃæ stattadgaïÃneva pade niyuÇkte | 3.35 | punaÓca mÃrÅcata eva devà jÃtà ÃdityÃmasurÃïsca dityÃm | gÃvo m­gÃ÷ pak«yuragÃdisattvà dÃk«ÃyaïÅ«veva samastaÓo'pi | 3.36 | tata÷ sa magnÃmalayo layodadhau mahÅæ vilokyÃ'Óu harirvarÃha÷ | bhÆtvà viri¤cÃrtha imÃæ saÓailÃmuddh­tya vÃrÃmupari nyadhÃt sthiram | 3.37 | athÃbjanÃbhapratihÃrapÃlau ÓÃpÃt triÓo bhÆmital . e'bhijÃtau | dityÃæ hiraïyÃvatha rÃk«asau ca pait­«vaseyau ca hare÷ parastÃt | 3.38 | hato hiraïyÃk«a udÃravikramo dite÷ suto yo'varaja÷ surÃrthe | dhÃtrÃ'rthitenaiva varÃharÆpiïà dharoddh­tau pÆrvahato'bjajodbhava÷ | 3.39 | atho vidhÃturmukhato vini÷ s­t Ãn vedÃn hayÃsyo jag­he'surendra÷ | nihatya taæ matsyavapurjugopa manuæ munÅæ stÃæ Óca dadau vidhÃtu÷ | 3.40 | manvantarapral . aye matsyarÆpo vidyÃmadÃnmanave devadeva÷ | vaivasvatÃyottamasaæ vidÃtmà vi«ïo÷ svarÆpapratipattirÆpÃm | 3.41 | atho diterjye«Âhasutena ÓaÓvat prapŬit à brahmavarÃt sureÓÃ÷ | hariæ viri¤cena sahopajagmurdaurÃtmyamasyÃpi ÓaÓaæ surasmai | 3.42 | abhi«ÂutastairharirugravÅryo n­siæ harÆpeïa saÃvirÃsÅt | hatvà hiraïyaæ ca sutÃya tasya datvÃ'bhayaæ devagaïÃnato«ayat | 3.43 | surÃsurÃïÃmudadhiæ vimathnatÃæ dadhÃra p­«Âhena giriæ sa mandaram | xxxvi.varapradÃnÃdaparairadhÃryaæ harasya kÆrmo b­hadaï¬avo¬hà | 3.44 | varÃdajeyatvamavÃpa daityarÃÂcaturmukhasyaiva baliryadà tadà | ajÃyatendrÃvarajo'dite÷ suto mahÃnajo'pyabjabhavÃdisaæ stuta÷ | 3.45 | sa vÃmanÃtmÃ'surabhÆbh­to'dhvaraæ jagÃma "gÃæ sannamayan pade pade"62 | jahÃra cÃsmÃcchalatastrivi«Âapaæ tribhi÷ kramaistacca dadau nijÃgraje | 3.46 | pitÃmahenÃsya purà hiyÃcito bale÷ k­te keÓava Ãha yad vaca÷ | nÃyäcayÃ'haæ pratihanmi taæ baliæ ÓubhÃnanetyeva tato'bhyayÃcata | 3.47 | babhÆvire candralalÃmato varÃt purà hyajeyà asurà dharÃtal . e | tairardità vÃsavanÃyakÃ÷ surÃ÷ puro nidhÃyÃbjajamastuvan harim | 3.48 | viri¤cas­«ÂairnitarÃmavadhyau varÃd vidhÃturditijau hiraïyakau | tathà hayagrÅva udÃravikramastvayà hatà brahmapurÃtanena | 3.49 | sa cÃsurÃn rudravarÃdavadhyÃnimÃn samastairapi devadeva | ni÷ sÅmaÓaktyaiva nihatya sarvÃn h­dambuje no nivasÃtha ÓaÓvat | 3.50 | ityÃdaroktastridaÓairajeya÷ sa ÓÃrÇgadhanvÃ'tha bh­gÆdvaho'bhÆt | rÃmo nihatyÃsurapÆgamugraæ nadÃnanÃdirvidadhe's­jaiva | 3.51 | tata÷ pulastyasya kule prasÆtau tÃvÃdidaityau jagadekaÓatrÆ | parairavadhyau varata÷ purà hare÷ surairajeyau ca varÃd vidhÃtu÷ | 3.52 | sarvairajeya÷ sa ca kumbhakarïa÷ purÃtane janmani dhÃtureva | varÃnnarÃdÅn­ta eva rÃvaïastadÃtanÃt tau tridaÓÃnabÃdhatÃm | 3.53 | tadÃ'bjajaæ ÓÆlinameva cÃgrato nidhÃya devÃ÷ puruhÆtapÆrvakÃ÷ | payombudhau bhogipabhogaÓÃyinaæ sametya yogyÃæ stutimabhyayojayan | 3.54 | tvameka ÅÓa÷ parama÷ svatantrastvamÃdiranto jagato niyoktà | 62 BhÃ. Pu. 8.17.20 xxxvii.tvadÃj¤ayaivÃkhilamambujodbhavà vitenire'gryÃïscaramÃïsca ye'nye | 3.55 | manu«yamÃnÃt triÓataæ sa«a«Âikaæ divaukasÃmekamuÓanti vatsaram | dvi«aÂsahasrairapi taiÓcaturyugaæ tretÃdibhi÷ pÃdaÓa eva hÅnai÷ | 3.56 | sahastrav­ttaæ tadaha÷ svayambhuvo niÓà ca tanmÃnamitaæ Óaracchatam | tvadÃj¤ayà svÃnanubhÆya bhogÃnupaiti so'pi tvaritastvadantikam | 3.57 | tvayà purà karïapuÂÃd vinirmitau mahÃsurau tau madhukaiÂabhÃkhyau | prabha¤janÃveÓavaÓÃt tavÃ'j¤ayà baloddhatÃvÃïsu jale vyavardhatÃm | 3.58 | tvadÃj¤ayà brahmavarÃdavadhyau cikrŬi«Ãsambhavayà mukhodgatÃn | svayambhuvo vedagaïÃnahÃr«atÃæ tadÃ'bhavastvaæ hayaÓÅr«a ÅÓvara÷ | 3.59 | Ãh­tya vedÃnakhilÃn pradÃya svayambhuve tau ca jaghantha dasyÆ | ni«pŬya tÃvÆrutal . e karÃbhyÃæ tanmedasaivÃ'Óu cakartha medinÅm | 3.60 | evaæ surÃïÃæ ca nisargajaæ balaæ tathÃ'surÃïÃæ varadÃnasambhavam | vaÓe tavaitad dvayamapyato vayaæ nivedayÃma÷ pitureva te'khilam | 3.61 | imau ca rak«o'dhipatÅ varoddhatau jahi svavÅryeïa n­«u prabhÆta÷ | itÅrite tairakhilai÷ sureÓvarairbabhÆva rÃmo jagatÅpati÷ prabhu÷ | 3.62 | sa kaÓyapasyÃditigarbhajanmano vivasvatastantubhavasya bhÆbh­ta÷ | g­he daÓasyandananÃmino'bhÆt kausalyakÃnÃmni tadarthine«Âa÷ | 3.63 | tadÃj¤ayà devagaïà babhÆvire puraiva paÓcÃdapi tasya bhÆmna÷ | ni«evaïÃyoruguïasya vÃnare«vatho nare«veva ca paÓcimodbhavÃ÷ | 3.64 | sa devatÃnÃæ prathamo guïÃdhiko babhÆva nÃmnà hanumÃn prabha¤jana÷ | svasambhava÷ kesariïo g­he prabhurbabhÆva vÃlÅ svata eva vÃsava÷ | 3.65 | sugrÅva ÃsÅt parame«Âhitejasà yuto ravi÷ svÃtmata eva jÃmbavÃn | ya eva pÆrvaæ parame«Âhivak«asastvagudbhavo dharma ihÃ'syato'bhavat | 3.66 | xxxviii.ya eva sÆryÃt punareva sa¤j¤ayà nÃmnà yamo dak«iïadikpa ÃsÅt | sa jÃmbavÃn daivatakÃryadarÓinà puraiva s­«Âo mukhata÷ svayambhuvà | 3.67 | brahmodbhava÷ soma utÃsya sÆnoratrerabhÆt so'Çgada eva jÃta÷ | b­haspatistÃra uto ÓacÅ caÓakrasya bhÃryaiva babhÆva tÃrà | 3.68 | b­haspatirbrahmasuto'pi pÆrvaæ sahaiva Óacyà manaso'bhijÃta÷ | brahmodbhavasyÃÇgirasa÷ suto'bhÆnmÃrÅcajasyaiva ÓacÅ pulomna÷ | 3.69 | sa eva Óacyà saha vÃnaro'bhÆt svasambhavo devagururb­haspati÷ | abhÆt su«eïo varuïo'Óvinau ca babhÆvatustau vividaÓca mainda÷ | 3.70 | brahmodbhavau tau punareva sÆryÃd babhÆvatustatra kanÅyasastu | ÃveÓa aindro varadÃnato'bhÆt tato balÅyÃn vivido hi maindÃt | 3.71 | nÅlo'gnirÃsÅt kamalodbhavottha÷ kÃma÷ puna÷ ÓrÅramaïÃd ramÃyÃm | pradyumnanÃmÃ'bhavadevamÅÓÃt sa skandatÃmÃpa sa cakratÃæ ca | 3.72 | pÆrvaæ hareÓcakramabhÆddhi durgà tama÷ sthità ïsrÅriti yÃæ vadanti | sattvÃtmikà ïsaÇkhamatho rajasthà bhÆrnÃmikà padmamabhÆddharerhi | 3.73 | gadà tuvÃyurbalasaæ vidÃtmà ïsÃrÇgaÓca vidyeti ramaiva kha¬ga÷ | durgÃtmikà saiva ca carmanÃmnÅ pa¤cÃtmako mÃruta eva bÃïÃ÷ | 3.74 | evaæ sthite«veva purÃtane«u varÃd rathÃÇgatvamavÃpa kÃma÷ | tatsÆnutÃmÃpa ca so'niruddho brahmodbhava÷ ÓaÇkhatanu÷ pumÃtmà | 3.75 | t Ãveva jÃtau bharataÓca nÃmnà ïsatrughna ityeva ca rÃmato'nu | pÆrvaæ sumitrÃtanayaÓca Óe«a÷ sa lak«maïo nÃma raghÆttamÃdanu | 3.76 | kausalyakÃputra urukramo'sÃvekastathaiko bharatasya mÃtu÷ | ubhau sumitrÃtanayau n­pasya catvÃra ete hyamarottamà sutÃ÷ | 3.77 | saÇkar«aïÃdyaistribhireva rÆpairÃvi«Âa ÃsÅt tri«u te«u vi«ïu÷ | indro'Çgade caiva tato'Çgado hi balÅ nitÃntaæ sa babhÆva ÓaÓvat | 3.78 | xxxix.ye'nye ca bhÆpÃ÷ k­tavÅryajÃdyà balÃdhikÃ÷ santi sahasraÓo'pi | sarve hare÷ sannidhibhÃvayuktà dharmapradhÃnÃïsca guïapradhÃnÃ÷ | 3.79 | svayaæ ramà sÅrata eva jÃtà sÅteti rÃmÃrthamanÆpamà yà | videharÃjasya hi yaj¤abhÆmau suteti tasyaiva tatastu sÃ'bhÆt | 3.80 | ityÃdikalpotthita e«a sargo mayà samastÃgamanirïayÃtmaka÷ | sahÃnusarga÷ kathito'tra pÆrvo yo yo guïairnityamasau varo hi | 3.81 | pÃïscÃttyakalpe«vapi sargabhedÃ÷ Órutau purÃïe«vapi cÃnyathoktÃ÷ | notkar«ahetu÷ prathamatvame«u viÓe«avÃkyairavagamyametat | 3.82 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye sargÃnusargalayaprÃdurbhÃvanirïayo nÃma t­tÅyo'dhyÃya÷ xl.(rÃmÃvatÃre ayodhyÃpraveÓa÷ ) atha caturtho'dhyÃya÷ Oæ | athÃbhyavardhaæ ÓcaturÃ÷ kumÃrà n­pasya gehe puru«ottamÃdyÃ÷ | nityaprav­ddhasya ca tasya v­ddhirapek«ya lokasya hi mandad­«Âim | 4.1 | nirÅk«ya nityaæ catura÷ kumÃrÃn pità mudaæ santatamÃpa coccam | viÓe«ato rÃmamukhendubimbamavek«ya rÃjà k­tak­tya ÃsÅt | 4.2 | tanmÃtara÷ paurajanà amÃtyà anta÷ purà vai«ayikÃïsca sarve | avek«amÃïÃ÷ paramaæ pumÃæ saæ svÃnandat­ptà iva sambabhÆvu÷ | 4.3 | tata÷ suvaæ Óe ÓaÓina÷ prasÆto gÃdhÅti Óakrastanujo'sya cÃ'sÅt | vareïa vipratvamavÃpa yo'sau viÓvasya mitraæ sa ihÃ'jagÃma | 4.4 | tenÃrthito yaj¤arirak«ayaiva k­cchreïa pitrÃ'sya bhayÃd vis­«Âa÷ | jagÃma rÃma÷ saha lak«maïena siddhÃïsramaæ siddhajanÃbhivandya÷ | 4.5 | anugrahÃrthaæ sa ­«eravÃpa salak«maïo'straæ munito hi kevalam | vavandire brahmamukhÃ÷ sureÓÃstamastrarÆpÃ÷ prakaÂÃ÷ sametya | 4.6 | atho jaghÃnÃ'Óu Óareïa tÃÂakÃæ varÃd vidhÃtustadananyavadhyÃm | rarak«a yaj¤aæ ca munernihatya subÃhumÅÓÃnagirà vim­tyum | 4.7 | Óareïa mÃrÅcamathÃrïave'k«ipad vaco viri¤casya tu mÃnayÃna÷ | avadhyatà tena hi tasya dattà jaghÃna cÃnyÃn rajanÅcarÃnatha | 4.8 | tadà videhena sutÃsvayaæ varo vigho«ito dik«u vidik«u sarvaÓa÷ | nidhÃrya tad gÃdhisutÃnuyÃyÅ yayau videhÃnanujÃnuyÃta÷ | 4.9 | atho ahalyÃæ patinÃ'bhiÓaptÃæ pradhar«aïÃdindrak­t ÃcchilÅk­t Ãm | svadarÓanÃnmÃnu«atÃmupetÃæ suyojayÃmÃsa sa gautamena | 4.10 | balaæ svabhakteradhikaæ prakÃïsayannanugrahaæ ca tridaÓe«vatulyam | ananyabhaktÃæ ca sureÓakÃÇk«ayà vidhÃya nÃrÅæ prayayau tayÃ'rcita÷ | 4.11 | xli.ÓyÃmÃvadÃte jagadekasÃre svanantacandrÃdhikakÃntikÃnte | sahÃnuje kÃrmukabÃïapÃïau purÅæ pravi«Âe tutu«urvidehajÃ÷ | 4.12 | papurnitÃntaæ sarasÃk«ibh­ÇgairvarÃnanÃbjaæ puru«ottamasya | videhanÃrÅnaravaryasa' nghà yathà mahÃpÆru«ikÃstadaÇghrim | 4.13 | tathà videha÷ pratilabhya rÃmaæ sahasranetrÃvarajaæ gavi«Âham | samarcayÃmÃsa sahÃnujaæ tam­«iæ ca sÃk«ÃjjvalanaprakÃïsam | 4.14 | mene ca jÃmÃtaramÃtmakanyÃguïocitaæ rÆpanavÃvatÃram | uvÃca cÃsmai ­«irugratejÃ÷ kuru«va jÃmÃtaramenamÃïsviti | 4.15 | sa Ãha cainaæ paramaæ vacaste karomi nÃtrÃsti vicÃraïà me| Ó­ïu«va me'thÃpi yathà pratij¤Ã sutÃpradÃnÃya k­t à purastÃt | 4.16 | tapo mayà cÅrïamumÃpate÷ purà varÃyudhÃvÃptidh­tena cetasà | sa me dadau divyamidaæ dhanustadà katha¤canÃcÃlyam­te pinÃkinam | 4.17 | na devadaityoragadevagÃyakà alaæ dhanuÓcÃlayituæ savÃsavÃ÷ | kuto narÃstadvarato hi kiÇkarà sahÃnasaivÃtra k­«anti k­cchrata÷ | 4.18 | adhÃryametad dhanurÃpya ÓaÇkarÃdahaæ n­ïÃæ vÅryaparÅk«aïe dh­ta÷ | sutÃrthametÃæ cakara pratij¤Ãæ dadÃmi kanyÃæ ya idaæ hi pÆrayet | 4.19 | itÅritÃæ me giramabhyavetya dite÷ sutà dÃnavayak«arÃk«asÃ÷ | sametya bhÆpÃïsca samÅpamÃïsu prag­hya taccÃlayituæ na Óeku÷ | 4.20 | saæ svinnagÃtrÃ÷ pariv­ttanetrà daÓÃnanÃdyÃ÷ patità vimÆrchitÃ÷ | tathÃ'pi mÃæ dhar«ayituæ na Óeku÷ sutÃk­te te vacanÃæ svayambhuva÷ | 4.21 | purà hi me'dÃt prabhurabjajo varaæ prasÃdito me tapasà katha¤cana | balÃnna te kaÓcidupaiti kanyakÃæ tadicchubhiste na ca dhar«aïeti | 4.22 | tatastu te na«Âamadà ito gatÃ÷ samastaÓo hyastana eva pÃrthivÃ÷ | xlii.tato mamÃyaæ pratipÆrya mÃnasaæ v­ïotu kanyÃmayameva me'rthita÷ | 4.23 | tatheti cokte muninà sa kiÇkarairanantabhogopamamÃïsvathÃ'nayat | samÅk«ya tad vÃmakareïa rÃghava÷ salÅlamuddh­tya hasannapÆrayat | 4.24 | vik­«yamÃïaæ tadanantarÃdhasà pareïa ni÷ sÅmabalena lÅlayà | abhajyatÃsahyamamu«ya tad balaæ praso¬humÅÓaæ kuta eva tad bhavet | 4.25 | sa madhyatastat pravibhajya lÅlayà yathek«udaï¬aæ Óatamanyuku¤jara÷ | vilokayan vaktram­«eravasthita÷ salak«maïa÷ pÆrïatanuryathà ïsaÓÅ | 4.26 | tamabjanetraæ p­thutuÇgavak«asaæ ÓyÃmÃvadÃtaæ calakuï¬alojjvalam | ÓaÓak«atotthopamacandanok«itaæ dadarÓa vidyudvasanaæ n­pÃtmajà | 4.27 | atho karÃbhyÃæ pratig­hya mÃlÃmamlÃnapadmÃæ jalajÃyatÃk«Å | upetya mandaæ lal . itai÷ padaistÃæ tadaæ sa Ãsajya ca pÃrÓvato'bhavat | 4.28 | tata÷ pramodo nitarÃæ janÃnÃæ videhapuryÃmabhavat samantÃt | rÃmaæ samÃlokya narendraputryà sametamÃnandanidhiæ pareÓam | 4.29 | lak«myà samete prakaÂaæ rameÓe sampre«ayÃmÃsa tadÃ'Óu pitre | videharÃjo daÓadigrathÃya sa tanniÓamyÃ'Óu tuto«a bhÆmipa÷ | 4.30 | athÃ'tmajÃbhyÃæ sahita÷ sabhÃryo yayau gajasyandanapattiyuktayà | svasenayÃ'gre praïidhÃya dhÃt­jaæ vasi«ÂhamÃïsveva sa yatra maithila÷ | 4.31 | sa maithilenÃtitarÃæ samarcito vivÃhayÃmÃsa sutaæ mudambhara÷ | purohito gÃdhisutÃnumodito juhÃva vahniæ vidhinà vasi«Âha÷ | 4.32 | tadà vimÃnÃvalibhirnabhastal . aæ did­k«atÃæ saÇkulamÃsa nÃkinÃm | surÃnakà dundabhayo' vinedire jaguÓca gandharvavarÃ÷ sahasraÓa÷ | 4.33 | vijÃnamÃnà jagatÃæ hi mÃtaraæ purÃ'rthituæ nÃ'yayuratra devatÃ÷ | tadà turÃmaæ ramayà yutaæ prabhuæ did­k«avaÓcakruralaæ nabhastal . am | 4.34 | xliii.yathà purà sÃgarajÃsvayaæ vare sumÃnasÃnÃmabhavat samÃgama÷ | tathà hyabhÆt sarvadivaukasÃæ tadà tathà munÅnÃæ sahabhÆbh­t Ãæ bhuvi | 4.35 | prag­hya pÃïiæ ca n­pÃtmajÃyà rarÃja rÃjÅvasamÃnanetra÷ | yathà purà sÃgarajÃsameta÷ surÃsurÃïÃmam­t Ãbdhimanthane | 4.36 | svalaÇk­t Ãstatra viceruraÇganà videharÃjasya ca yà hi yo«ita÷ | mudà sametaæ ramayà ramÃpatiæ vilokya rÃmÃya dadau dhanaæ n­pa÷ | 4.37 | priyÃïi vastrÃïi rathÃn saku¤jarÃn parÃrddhyaratnÃnyakhilasya ceÓitu÷ | dadau ca kanyÃtrayamuttamaæ mudà tadà sa rÃmÃvarajebhya eva | 4.38 | mahotsavaæ taæ tvanubhÆya devatà narÃïsca sarve prayayuryathÃgatam | pità ca rÃmasya sutai÷ samanvito yayÃvayodhyÃæ svapurÅæ mudà tata÷ | 4.39 | tadantare so'tha dadarÓa bhÃrgavaæ sahasralak«ÃmitabhÃnudÅdhitim | vibhÃsamÃnaæ nijaraÓmimaï¬ale dhanurdharaæ dÅptaparaÓvadhÃyudham | 4.40 | ajÃnatÃæ rÃghavamÃdipÆru«aæ samÃgataæ j ¤Ãpayituæ nidarÓanai÷ | samÃhvayantaæ raghupaæ sp­dheva n­po yayÃce praïipatya bhÅta÷ | 4.41 | na me sutaæ hantumihÃrhasi prabho vayogatasyetyudita÷ sa bhÃrgava÷ | sutatrayaæ te pradadÃmi rÃghavaæ raïe sthitaæ dra«ÂumihÃ'gato'smyaham | 4.42 | sa itthamuktvà n­patiæ raghÆttamaæ bh­gÆttama÷ prÃha nijÃæ tanuæ hari÷ | abhedamaj¤e«vabhidarÓayan paraæ purÃtano'haæ harire«a ityapi | 4.43 | Ó­ïu«va rÃma tvamihoditaæ mayà dhanurdvayaæ pÆrvamabhÆnmahÃdbhutam | umÃpatistvekamadhÃrayat tato ramÃpatiÓcÃparamuttamottamam | 4.44 | tadà tu lokasya nidarÓanÃrthibhi÷ samarthitau tau hariÓaÇkarau surai÷ | raïasthitau vÃæ prasamÅk«ituæ vayaæ samarthayÃmo'tra nidarÓanÃrthina÷ | 4.45 | tato hi yuddhÃya rameÓaÓaÇkarau vyavasthitau tau dhanu«Å prag­hya | yato'ntarasyai«a niyÃmako haristato haro'gre'sya Óilopamo'bhavat | 4.46 | xliv.ÓaÓÃka naivÃtha yadÃ'bhivÅk«ituæ praspandituæ và kuta eva yoddhum | Óivastadà devagaïa÷ samastÃ÷ ÓaÓaæ suruccairjagato harerbalam | 4.47 | yadÅraïenaiva vinai«a ïsaÇkara÷ ÓaÓÃka na praÓvasituæ ca kevalam | kimatra vaktavyamato harerbalaæ harÃt paraæ sarvata eva ceti | 4.48 | tata÷ praïamyÃ'Óu janÃrdanaæ hara÷ prasannad­«Âyà hariïÃ'bhivÅk«ita÷ | jagÃma kailÃsamamu«ya tad dhanustvayà prabhagnaæ kila lokasannidhau | 4.49 | dhanuryadanyaddharihastayogyaæ tatkÃrmukÃt koÂiguïaæ punaÓca | varaæ hi haste tadidaæ g­hÅtaæ mayà g­hÃïaitadato hi vai«ïavam | 4.50 | yadÅdamÃg­hya vikar«asi tvaæ tadà harirnÃtra vicÃryamasti | iti bruvÃïa÷ pradadau dhanurvaraæ pradarÓayat vi«ïubalaæ harÃd varam | 4.51 | prag­hya taccÃpavaraæ sa rÃghavaÓcakÃra sajyaæ nimi«eïa lÅlayà | cakar«a sandhÃya Óaraæ ca paÓyata÷ samastalokasya ca saæ Óayaæ nudan | 4.52 | pradarÓite vi«ïubale samastato harÃcca ni÷ saÇkhyatayà mahÃdhike | jagÃda meghaughagabhÅrayà girà sarÃghavaæ bhÃrgava ÃdipÆru«a÷ | 4.53 | alaæ balaæ te jagato'khilÃd varaæ paro'si nÃrÃyaïa eva nÃnyathà | visarjayasveha Óaraæ tapomaye mahÃsure lokamaye varÃd vibho÷ | 4.54 | purÃ'tulo nÃma mahÃsuro'bhavad varÃt sa tu brahmaïa Ãpa lokatÃm | punaÓca taæ prÃha jagadgururyadà harirjita÷ syÃddhi tadaiva vadhyase | 4.55 | ato vadhÃrthaæ jagadantakasya sarvÃjito'haæ jitavad vyavasthita÷ | itÅrite lokamaye sa rÃghavo mumoca bÃïaæ jagadantake'sure | 4.56 | purà varo'nena Óivopalambhito mumuk«ayà vi«ïutanupraveÓanam | sa tena rÃmodarago bahirgatastadÃj¤ayaivÃ'Óu babhÆva bhasmasÃt | 4.57 | itÅva rÃmÃya sa rÃghava÷ Óaraæ vikar«amÃïo vinihatya cÃsuram | xlv.tapastadÅyaæ pravadan mumoda tadÅyameva hyabhavat samastam | 4.58 | nirantarÃnantavibodhasÃra÷ sa jÃnamÃno'khilamÃdipÆru«a÷ | vada¤ch­ïotÅva vinodato hari÷ sa eka eva dvitanurmumoda | 4.59 | sa ce«Âitaæ caiva nijÃïsrayasya janasya sattattvavibodhakÃraïam | vimohakaæ cÃnyatamasya kurvan cikrŬa eko'pi narÃntare yathà | 4.60 | tata÷ sa kÃruïyanidhirnije jane nitÃntamaikyaæ svagataæ prakÃïsayan | dvidheva bhÆtvà bh­guvarya Ãtmanà raghÆttamenaikyamagÃt samak«am | 4.61 | sametya caikyaæ jagato'bhipaÓyata÷ praïudya ÓaÇkÃmakhilÃæ janasya | pradÃya rÃmÃya dhanurvaraæ tadà jagÃma rÃmÃnumato ramÃpati÷ | 4.62 | tato n­po'tyarthamudÃ'bhipÆrita÷ sutai÷ samastai÷ svapurÅmavÃpa ha | reme'tha rÃmo'pi ramÃsvarÆpayà tayaiva rÃjÃtmajayà hisÅtayà | 4.63 | yathà purà ïsrÅramaïa÷ Óriyà tayà rato nitÃntaæ hi payobdhimadhye | tathà tvayodhyÃpurigo raghÆttamo'pyuvÃsa kÃlaæ suciraæ ratastayà | 4.64 | imÃni karmÃïi raghÆttamasya harervicitrÃïyapi nÃdbhutÃni | durantaÓakteratha cÃsya vaibhavaæ svakÅyakartavyatayÃ'nuvarïyate | 4.65 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye rÃmÃvatÃre ayodhyÃpraveÓo nÃma caturtho'dhyÃya÷ xlvi.atha pa¤camo'dhyÃya÷ rÃmacarite hanÆmaddarÓanam Oæ | itthaæ viÓveÓvare'sminnakhila jagadavasthÃpya sÅt ÃsahÃye bhÆmi«Âhe sarvalokÃstutu«uranudinaæ v­ddhabhaktyÃnitÃntam | rÃjà rÃjyÃbhi«eke prak­tijanavaco mÃnayannÃtmano'rthyaæ dadhre tanmantharÃyÃ÷ Órutipathamagamad bhÆmigÃyà alak«myÃ÷ | 5.1 | pÆrvaæ k«ÅrÃbdhijÃtà kathamapi tapasaivÃpsarastvaæ prayÃtà t Ãæ netuæ tat tamo'ndhaæ kamalajaniruvÃcÃ'Óu rÃmÃbhi«ekam | bhÆtvà dÃsÅ vilumpa svagatimapi tata÷ karmaïà prÃpsyase tvaæ setyuktà mantharÃ'sÅt tadanu k­tavatyeva caitat kukarma | 5.2 | tadvÃkyÃt kaikayÅ sà patigavarabalÃdÃjahÃraiva rÃjyaæ rÃmastadgauraveïa tridaÓamunik­te'raïyamevÃ'viveÓa | sÅt Ãyukto'nujena pratidinasuviv­ddhorubhaktyà sameta÷ saæ sthÃpyÃïse«ajantÆn svavirahajaÓucà tyaktasarve«aïÃrthÃn | 5.3 | v­k«Ãn paÓvÃdikÅÂÃn pitaramatha sakhÅn mÃt­pÆrvÃn vis­jya protthÃæ gaÇgÃæ svapÃdÃddhara iva guhenÃrcita÷ so'tha tÅrtvà | devÃrcyasyÃpi putrÃd­«igaïasahitÃt prÃpya pÆjÃæ prayÃta÷ ÓaileÓaæ citrakÆÂaæ katipayadinÃnyatra modannuvÃsa | 5.4 | etasminneva kÃle daÓarathan­pati÷ svargato'bhÆd viyogÃd rÃmasyaivÃtha putrau vidhisutasahitairmantribhi÷ kekayebhya÷ | ÃnÅtau tasya k­tvà ïsrutigaïavihitapretakÃryÃïi sadya÷ Óocantau rÃmamÃrgaæ purajanasahitau jagmaturmÃt­bhiÓca | 5.5 | dhik kurvantau nitÃntaæ sakaladuritagÃæ mantharÃæ kaikayÅæ ca prÃptau rÃmasya pÃdau munigaïasahitau tatra covÃca natvà | rÃmaæ rÃjÅvanetraæ bharata iha puna÷ prÅtaye'smÃkamÅÓa prÃpyÃ'Óu svÃmayodhyÃmavarajasahita÷ pÃlayemÃæ dharitrÅm | 5.6 | ityukta÷ kartumÅÓa÷ sakalasuragaïÃpyÃyanaæ rÃmadeva÷ satyÃæ kartuæ ca vÃïÅmavadadatitarÃæ neti sadbhaktinamram | xlvii.bhÆyobhÆyo'rthayantaæ dviguïitaÓaradÃæ saptake tvabhyatÅte kartaitat te vaco'haæ sud­¬ham­tamidaæ me vaco nÃtra ÓaÇkà | 5.7 | Órutvaitad rÃmavÃkyaæ hutabhuji patane sa pratij¤Ãæ ca k­tvà rÃmoktasyÃnyathÃtve na tu puramabhivek«ye'hamityeva tÃvat | k­tvÃ'nyÃæ sa pratij¤Ãmavasadatha bahirgrÃmake nandinÃmni ÓrÅÓasyaivÃsya k­tvà ïsirasi paramakaæ pauraÂaæ pÃdapÅÂham | 5.8 | samastapaurÃnugate'nuje gate sa citrakÆÂe bhagavÃnuvÃsa ha athÃ'jagÃmendrasuto'pi vÃyaso mahÃsureïÃ'tmagatena codita÷ | 5.9 | sa ÃsurÃveÓavaÓÃd ramÃstane yadà vyadhÃt tuï¬amathÃbhivÅk«ita÷ | janÃrdanenÃ'Óu t­ïe prayojite cacÃra tena jvalatÃ'nuyÃta÷ | 5.10 | svayambhuÓarvendramukhÃnsureÓvarÃn jijÅvi«ustächaraïaæ gato'pi | bahi«k­tastairharibhaktibhÃvato hyalaÇghyaÓaktyà paramasya cÃk«amai÷ | 5.11 | puna÷ prayÃta÷ Óaraïaæ raghÆttamaæ visarjitastena nihatya cÃsuram | tadak«igaæ sÃk«ikamapyavadhyaæ prasÃdataÓcandravibhÆ«aïasya | 5.12 | sa vÃyasÃnÃmasuro'khilÃnÃæ varÃdumeÓasya babhÆva cÃk«iga÷ | nipÃtito'sau saha vÃyasÃk«ibhist­ïena rÃmasya babhÆva bhasmasÃt | 5.13 | dadurhi tasmai vivaraæ balÃrthino yad vÃyasÃstena tadak«ipÃtanam | k­taæ rameÓena tadekanetrà babhÆvuranye'pi tu vÃyasÃ÷ sadà | 5.14 | bhavi«yatÃmapyatha yÃvadeva dvinetratà kÃkakulodbhavÃnÃm | t Ãvat tadak«yasya kuraÇganÃmna÷ Óivena dattaæ ditijasya cÃk«ayam | 5.15 | ata÷ punarbhÃvamamu«ya hinvan bhavi«yataÓcaikad­ÓaÓcakÃra | sa vÃyasÃn rÃghava ÃdipÆru«astato yayau ÓakrasutastadÃj¤ayà | 5.16 | rÃmo'tha daï¬akavanaæ munivaryanÅto lokÃnanekaÓa udÃrabalairnirastÃn | Órutvà kharaprabh­tibhirvarato harasya sarvairavadhyatanubhi÷ prayayau sabhÃrya÷ | 5.17 | xlviii.ÃsÅcca tatra ÓarabhaÇga iti sma jÅrïo lokaæ harerjigami«urmunirugratejÃ÷ | tenÃ'daropah­tasÃrdhyasaparyayà saprÅto dadau nijapadaæ paramaæ rameÓa÷ | 5.18 | dharmo yato'sya vanagasya nitÃntaÓaktihrÃse svadharmakaraïasya hutÃïsanÃdau | dehÃtyaya÷ sa tata eva tanuæ nijÃgnau santyajya rÃmapurata÷ prayayau pareÓam | 5.19 | rÃmo'pi tatra dad­Óe dhanadasya ÓÃpÃd gandharvamurvaÓirateratha yÃtudhÃnÅm | prÃptaæ daÓÃæ sapadi tumburunÃmadheyaæ nÃmnà virÃdhamapi ÓarvavarÃdavadhyam | 5.20 | bhaÇktvÃ'sya bÃhuyugal . aæ bilagaæ cakÃra sammÃnayan vacanamambujajanmano'sau | prÃdÃcca tasya sugatiæ nijagÃyakasya bhak«Ãrthamaæ sakamito'pi sahÃnujena | 5.21 | prÅtiæ vidhitsuragamad bhavanaæ nijasya kumbhodbhavasya paramÃdarato'munà ca| sampÆjito dhanuranena g­hÅtamindrÃcchÃrÇgaæ tadÃdipuru«o nijamÃjahÃra | 5.22 | ÃtmÃrthameva hi purà hariïà pradattamindre tadindra uta rÃmakarÃrthameva | prÃdÃdagastyamunaye tadavÃpya rÃmo rak«an ­«Ånavasadeva sa daï¬ake«u | 5.23 | kÃle tadaiva kharadÆ«aïayorbalena rak«a÷ svasà patinimÃrgaïatatparÃ'sÅt | vyÃpÃdite nijapatau hi daÓÃnanena prÃmÃdikena vidhinÃ'bhisasÃra rÃmam | 5.24 | sÃ'nuj¤ayaiva rajanÅcarabharturugrà bhrÃt­dvayena sahità vanamÃvasantÅ | rÃmaæ sametya bhava me patirityavocad bhÃnuæ yathà tama upetya suyogakÃmam | 5.25 | t Ãæ tatra hÃsyakathayà janakÃsutÃgre gacchÃnujaæ ma iha meti vaca÷ sa uktvà | tenaiva du«ÂacaritÃæ hi vikarïanÃsÃæ cakre samastarajanÅcaranÃïsaheto÷ | 5.26 | tatpreritÃn sapadi bhÅmabalÃn prayÃtÃæ stasyÃ÷ kharatriÓiradÆ«aïamukhyabandhÆn | jaghne caturdaÓasahasramavÃraïÅyakodaï¬apÃïirakhilasya sukhaæ vidhÃtum | 5.27 | datte'bhaye raghuvareïa mahÃmunÅnÃæ datte bhaye ca rajanÅcaramaï¬alasya | rak«a÷ pati÷ svas­mukhÃdavikampanÃcca Órutvà balaæ raghupate÷ paramÃpa cintÃm | 5.28 | sa tvÃïsu kÃryamavam­Óya jagÃma tÅre k«etraæ nadÅnadapate÷ Óravaïaæ dharitryÃ÷ | mÃrÅcamatra tapasi prativartamÃnaæ bhÅtaæ ÓarÃd raghupaternitarÃæ dadarÓa | 5.29 | xlix.tenÃrthita÷ sapadi rÃghavava¤canÃrthe mÃrÅca Ãha Óaravegamamu«ya jÃnan | Óakyo na te raghuvareïa hi vigraho'tra jÃnÃmi saæ sparÓamasya Óarasya pÆrvam | 5.30 | ityuktavantamatha rÃvaïa Ãha kha¬gaæ ni«k­«ya hanmi yadi me na karo«i vÃkyam | tacchuÓruvÃn bhayayuto'tha nisargataÓca pÃpo jagÃma raghuvaryasakÃïsamÃïsu | 5.31 | sa prÃpya haimam­gatÃæ bahuratnacitra÷ sÅt ÃsamÅpa urudhà vicacÃra ÓÅghram | nirdo«anityavarasaæ vidapi sma devÅ rak«ovadhÃya janamohak­te tathÃ'ha | 5.32 | devemamÃïsu parig­hya ca dehi me tvaæ krŬÃm­gaæ tviti tayodita eva rÃma÷ | anvak sasÃra ha ÓarÃsanabÃïapÃïirmÃyÃm­gaæ niÓicaraæ nijaghÃna jÃnan | 5.33 | tenÃ'hata÷ Óaravareïa bh­Óaæ mamÃra vikruÓya lak«maïamuruvyathayà sapÃpa÷ | Órutvaiva lak«maïamacÆcudadugravÃkyai÷ so'pyÃpa rÃmapathameva sacÃpabÃïa÷ | 5.34 | yÃæ yÃæ pareÓa urudhaiva karoti lÅl Ãæ t Ãæ t Ãæ karotyanu tathaiva ramÃpi devÅ | naitÃvatÃ'sya paramasya tathà ramÃyà do«o'ïurapyanuvicintya uruprabhÆ yat | 5.35 | kvÃj¤ÃnamÃpadapi mandakaÂÃk«amÃtrasargasthitipral . ayasaæ s­timok«aheto÷ | devyà hare÷ kimu vi¬ambanamÃtrametad vikrŬato÷ suranarÃdivadeva tasmÃt | 5.36 | devyÃ÷ samÅpamatha rÃvaïa ÃsasÃda sÃ'd­ÓyatÃmagamadapyavi«ahyaÓakti÷ | s­«ÂvÃ'tmana÷ pratik­tiæ prayayau ca ÓÅghraæ kailÃsamarcitapadà nyavasacchivÃbhyÃm | 5.37 | tasyÃstu tÃæ pratik­tiæ praviveÓa Óakro devyÃïsca sannidhiyutÃæ vyavahÃrasiddhyai | ÃdÃya tÃmatha yayau rajanÅcarendro hatvà jaÂÃyu«amuruÓramato niruddha÷ | 5.38 | mÃrge vrajantamabhiyÃya tato hanÆmÃn saæ vÃrito ravisutena ca jÃnamÃna÷ | daivaæ tu kÃryamatha kÅrtimabhÅpsamÃno rÃmasya nainamahanad vacanÃddhareÓca | 5.39 | prÃpyaiva rÃk«asa utÃ'tmapurÅæ sa tatra sÅt Ãk­tiæ pratinidhÃya rarak«a cÃtha | rÃmo'pi tattu vinihatya sudu«Âarak«a÷ prÃpyÃ'Óramaæ svadayitÃæ nahi paÓyatÅva | 5.40 | anve«amÃïa iva taæ ca dadarÓa g­dhraæ sÅt Ãrirak«i«umatho ripuïà viÓastam | l.mandÃtmace«ÂamamunoktamareÓca karma Órutvà m­taæ tamadahat svagatiæ tathÃ'dÃt | 5.41 | anyatra caiva vicaran sahito'nujena prÃpta÷ karau sa sahasÃ'tha kabandhanÃmna÷ | dhÃturvarÃdakhilajÃyina ujjhitasya m­tyoÓca vajrapatanÃdatiku¤citasya | 5.42 | chitvÃ'sya bÃhuyugal . aæ sahito'nujena taæ pÆrvavat pratividhÃya surendrabh­tyam | nÃmnà danuæ trijaÂayaiva purÃ'bhijÃtaæ gandharvamÃïsu ca tato'pi tadarcito'gÃt | 5.43 | d­«Âvà tameva ÓabarÅ paramaæ hariæ ca j¤Ãtvà viveÓa dahanaæ purato'sya tasyai | prÃdÃt svalokamimameva hi sà pratÅk«ya pÆrvaæ mataÇgavacanena vane'tra sÃ'bhÆt | 5.44 | ÓÃpÃd varÃpsarasameva hi tÃæ vimucya Óacyà k­t Ãt patipurastvatidarpaheto÷ | gatvà dadarÓa pavanÃtmajam­ÓyamÆke sa hyeka enamavagacchati samyagÅÓam | 5.45 | dehe'pi yatra pavano'tra hariryato'sau tatraiva vÃyuriti vedavaca÷ prasiddham | kasmin nvahaæ tviti tathaiva hi so'vatÃre tasmÃt sa mÃrutik­te ravijaæ rarak«a | 5.46 | evaæ sa k­«ïatanurarjunamapyarak«ad bhÅmÃrthameva tadariæ ravijaæ nihatya | pÆrvaæ hi mÃrutimavÃpa rave÷ suto'yaæ tenÃsya vÃlinamahan raghupa÷ pratÅpam | 5.47 | evaæ surÃïsca pavanasya vaÓe yato'ta÷ sugrÅvamatra tu paratra ca ÓakrasÆnum | sarve Órità hanumatastadanugrahÃya tatrÃgamad raghupati÷ saha lak«maïena | 5.48 | yatpÃdapaÇkajaraja÷ Óirasà vibharti ÓrÅrabjajaÓca giriÓa÷ saha lokapÃlai÷ | sarveÓvarasya paramasya hi sarvaÓakte÷ kiæ tasya Óatruhanane kapaya÷ sahÃyÃ÷ | 5.49 | samÃgate tu rÃghave plavaÇgamÃ÷ sasÆryajÃ÷ | vipupluvurbhayÃrdità nyavÃrayacca mÃruti÷ | 5.50 | saæ sthÃpyÃ'Óu harÅndrÃn jÃnan vi«ïorguïÃnanantÃn sa÷ | sÃk«Ãd brahmapitÃ'sÃvityenenÃsya pÃdayo÷ pete | 5.51 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye rÃmacarite hanÆmaddarÓanaæ nîama pa¤camo'dhyÃya÷ li.(samudrataraïaniÓcaya÷ ) atha «a«Âho'dhyÃya÷ Oæ | utthÃpya cainamaravindadalÃyatÃk«aïscakrÃÇkitena varadena karÃmbujena | k­tvà ca saæ vidamanena nuto'sya cÃæ saæ prÅtyÃ'ruroha sa hasan saha lak«maïena | 6.1 | Ãropya cÃæ sayugal . aæ bhagavantamenaæ tasyÃnujaæ ca hanumÃn prayayau kapÅndram | sakhyaæ cakÃra hutabhukpramukhe ca tasya rÃmeïa ïsÃïsvatanijÃrtihareïa ïsÅghram | 6.2 | ÓrutvÃ'sya du÷khamatha devavara÷ pratij¤Ãæ cakre sa vÃlinidhanÃya harÅÓvaro'pi | sÅt ÃnumÃrgaïak­te'tha sa vÃlinaiva k«iptÃæ hi dundubhitanuæ samadarÓayacca | 6.3 | vÅk«yaiva tÃæ nipatitÃmatha rÃmadeva÷ so'Çgu«ÂhamÃtracalanÃdatilÅlayaiva | samprÃsya yojanaÓate'tha tayaiva corvÅæ sarvÃæ vidÃrya ditijÃnahanad rasÃsthÃn | 6.4 | ÓarvaprasÃdajabalÃd ditijÃnavadhyÃn sarvÃn nihatya kuïapena punaÓca sakhyà | bhÅtena vÃlibalata÷ kathita÷ sma sapta sÃlÃn pradarÓya ditijÃn sud­¬hÃæ Óca vajrÃt | 6.5 | ekaikame«u sa vikampayituæ samartha÷ patrÃïi loptumapi tÆtsahate na Óakta÷ | vi«vak sthitÃn yadi bhavÃn pratibhetsyatÅmÃneke«uïà tarhi vÃlivadhe samartha÷ | 6.6 | jetuæ caturguïabalo hi pumÃn prabhu÷ syÃddhantuæ ÓatÃdhikabalo'tibalaæ suÓakta÷ | tasmÃdimÃn harihayÃtmajabÃhvalopyapatrÃn vibhidya mama saæ ÓayamÃïsu bhindhi | 6.7 | ÓrutvÃ'sya vÃkyamavam­Óya dite÷ sutÃæ stÃn dhÃturvarÃdakhilapumbhirabhedyarÆpÃn | brahmatvamÃptumacalaæ tapasi prav­tt Ãneke«uïà sapadi tÃn pravibheda rÃma÷ | 6.8 | sandhÃya kÃrmukavare niÓite tu bÃïe'thÃ'k­«ya dak«iïabhujena tadà pramukte | rÃmeïa satvaramanantabalena sarve cÆrïÅk­t Ã÷ sapadi te taravo raveïa | 6.9 | bhittvà catÃn sagirikuæ bhagavatpramukta÷ pÃtÃl . asaptakamathÃtra ca ye tvavadhyÃ÷ | nÃmnÃ'surÃ÷ kumudino'bjajavÃkyarak«Ã÷ sarvÃæ Óca tÃnadahadÃïsu Óara÷ sa eka÷ | 6.10 | naitad vicitramamitorubalasya vi«ïoryatpreraïÃt sapavanasya bhavet prav­tti÷ | lokasya saprak­tikasya sarudrakÃla karmÃdikasya tadapÅdamananyasÃdhyam | 6.11 | lii.d­«Âvà balaæ bhagavato'tha harÅÓvaro'sÃvagre nidhÃya tamayÃt puramagrajasya | Ãïsrutya rÃvamanujasya bilÃt sa cÃ'gÃdabhyenamÃïsu dayitÃprativÃrito'pi | 6.12 | tanmu«Âibhi÷ pratihata÷ prayayÃvaÓakta÷ sugrÅva Ãïsu raghupo'pi hi dharmamÅk«an | nainaæ jaghÃna viditÃkhilalokace«Âo'pyenaæ sa Ãha yudhi vÃæ na mayà viviktau | 6.13 | saubhrÃtrame«a yadi vächati vÃlinaiva nÃhaæ nirÃgasamathÃgrajaniæ hani«ye | dÅrgha÷ sahodaragato na bhaveddhi kopo dÅrgho'pi kÃraïam­te vinivartate ca | 6.14 | kopa÷ sahodarajane punarantakÃle prÃyo niv­ttimupagacchati tÃpakaÓca | ekasya bhaÇga iti naiva jhaÂityapÃstado«o nihantumiha yogya iti sma mene | 6.15 | tasmÃnna bandhujanage janite virodhe kÃryo vadhastadanubandhibhirÃïsvitÅha | dharmaæ pradarÓayitumeva rave÷ sutasya bhÃvÅ na tÃpa iti vicca na taæ jaghÃna | 6.16 | ya÷ preraka÷ sakala«emu«isantateÓca tasyÃj¤atà kuta iheÓavarasya vi«ïo÷ | tenodito'tha sud­¬haæ punarÃgatena vajropamaæ ÓaramamÆmucadindrasÆno÷ | 6.17 | rÃmÃj¤ayaiva latayà ravije vibhakte vÃyo÷ sutena raghupeïa ïsare ca mukte | ÓrutvÃ'sya Óabdamatulaæ h­di tena viddha indrÃtmajo giririvÃpatadÃïsu sanna÷ | 6.18 | bhakto mamai«a yadi mÃmabhipaÓyatÅha pÃdau dhruvaæ mama same«yati nirvicÃra÷ | yogyo vadho nahi janasya padÃnatasya rÃjyÃrthinà ravisutena vadho'rthitaÓca | 6.19 | kÃryaæ hyabhÅ«Âamapi tat praïatasya pÆrvaæ Óasto vadho na padayo÷ praïatasya caiva | tasmÃdad­Óyatanureva nihanmi Óakraputraæ tvitÅha tamad­«Âatayà jaghÃna | 6.20 | ya÷ preraka÷ sakalalokabalasya nityaæ pÆrïÃvyayoccabalavÅryatanu÷ svatantra÷ | kiæ tasya d­«Âipathagasya ca vÃnaro'yaæ kartaiÓacÃpamapi yena purà vibhagnam | 6.21 | sanne'tha vÃlini jagÃma ca tasya pÃrÓvaæ prÃhainamÃrdravacasà yadi vächasi tvam | ujjÅvayi«ya iti naicchadasau tvadagre ko nÃma necchati m­tiæ puru«ottameti | 6.22 | kÃryÃïi tasya caramÃïi vidhÃya putraæ tvagre nidhÃya ravija÷ kapirÃjya ÃsÅt | liii.rÃmo'pi tadgirivare caturo'tha mÃsÃn d­«Âvà ghanÃgamamuvÃsa salak«maïo'sau | 6.23 | athÃtisakte k«itipe kapÅnÃæ pravism­te rÃmak­topakÃre | prasahya taæ buddhimatÃæ vari«Âho rÃmÃÇghribhakto hanumÃnuvÃca | 6.24 | na vism­tiste raghuvaryakÃrye kÃryà katha¤cit sa hi no'bhipÆjya÷ | na cet svayaæ kartumabhÅ«Âamadya te dhruvaæ balenÃpi hi kÃrayÃmi | 6.25 | sa evamuktvà harirÃjasannidhau dvÅpe«u saptasvapi vÃnarÃn prati | sammel . anÃyÃ'ÓugatÅn sma vÃnarÃn prasthÃpayÃmÃsa samastaÓa÷ prabhu÷ | 6.26 | harÅÓvarÃj¤ÃpraïidhÃnapÆrvakaæ hanÆmatà te prahità hivÃnarÃ÷ | samastaÓailadruma«aï¬asaæ sthitÃn harÅn samÃdÃya tadÃ'bhijagmu÷ | 6.27 | tadaiva rÃmo'pi hi bhogasaktaæ pramattamÃlak«ya kapÅÓvaraæ prabhu÷ | jagÃda saumitrimidaæ vaco me plavaÇgameÓÃya vadÃ'Óu yÃhi | 6.28 | yadi pramatto'si madÅyakÃrye nayÃmyahaæ tvendrasutasya mÃrgam | prÃya÷ svakÃrye pratipÃdite hi madoddhatà na pratikartumÅÓate | 6.29 | itŬyarÃmeïa samÅrite tadà yayau sabÃïa÷ sadhanu÷ sa lak«maïa÷ | d­«Âvaiva taæ tena sahaiva tÃpanirbhayÃd yayau rÃmapadÃntikaæ tvaran | 6.30 | hanÆmata÷ sÃdhuvacobhirÃïsu prasannacetasyadhipe kapÅnÃm | samÃgate sarvaharipravÅrai÷ sahaiva taæ vÅk«ya nananda rÃghava÷ | 6.31 | sasambhramaæ taæ patitaæ padÃbjayostvaran samutthÃpya samÃïsli«at prabhu÷ | sa copavi«Âo jagadÅÓasannidhau tadÃj¤ayaivÃ'diÓadÃïsu vÃnarÃn | 6.32 | samastadik«u prahite«u tena prabhurhanÆmantamidaæ babhëe | na kaÓcidÅÓastvad­te'sti sÃdhane samastakÃryapravarasya me'sya | 6.33 | atastvameva pratiyÃhi dak«iïÃæ diÓaæ samÃdÃya madaÇgulÅyakam | itÅrito'sau puru«ottamena yayau diÓaæ t Ãæ yuvarÃjayukta÷ | 6.34 | liv.samastadik«u pratiyÃpità hi te harÅÓvarÃj¤ÃmupadhÃrya mÃsata÷ | samÃyayuste'ÇgadajÃmbavanmukhÃ÷ sutena vÃyo÷ sahità nacÃ'yayu÷ | 6.35 | samastadurgapravaraæ durÃsadaæ vimÃrgatÃæ vindhyagiriæ mahÃtmanÃm | gata÷ sa kÃlo harirìudÅrita÷ samÃsadaæ ÓcÃtha bilaæ mahÃdbhutam | 6.36 | k­taæ mayenÃtivicitramuttamaæ samÅk«ya tat tÃra uvÃca cÃÇgadam | vayaæ na yÃmo harirÃjasannidhiæ vilaÇghito na÷ samayo yato'sya | 6.37 | durÃsado'sÃvaticaï¬aïsÃsano hani«yati tvÃmapi kiæ madÃdikÃn | agamyametad bilamÃpya tat sukhaæ vasÃma sarve kimasÃvihÃ'caret | 6.38 | na caiva rÃmeïa salak«maïena prayojanaæ no vanacÃriïÃæ sadà | na ceha na÷ pŬayituæ sa ca k«amastato mameyaæ suviniÓcità mati÷ | 6.39 | itÅritaæ mÃtulavÃkyamÃïsu sa Ãdade vÃlisuto'pi sÃdaram | uvÃca vÃkyaæ ca na no harÅÓvara÷ k«amÅ bhavellaÇghitaÓÃsanÃnÃm | 6.40 | rÃjyÃrthinà yena hi ghÃtito'grajo h­t Ãïsca dÃrÃ÷ sun­Óaæ sakena | sa na÷ kathaæ rak«ati ÓÃsanÃtigÃn nirÃïsrayÃn durbalakÃn bale sthita÷ | 6.41 | itÅrite ÓakrasutÃtmajena tatheti hocu÷ saha jÃmbavanmukhÃ÷ | sarve'pi te«Ãmatha caikamatyaæ d­«Âvà hanÆmÃnidamÃbabhëe | 6.42 | vij¤Ãtametaddhi mayÃ'Çgadasya rÃjyÃya tÃrÃbhihitaæ hi vÃkyam | sÃdhyaæ na caitannahi vÃyusÆnÆ rÃmapratÅpaæ vacanaæ saheta | 6.43 | na cÃhamÃkra«ÂumupÃyato'pi Óakya÷ katha¤cit sakalai÷ sametai÷ | sanmÃrgato naiva ca rÃghavasya durantaÓakterbilamapradh­«yam | 6.44 | vaco mamaitad yadi cÃ'dareïa grÃhyaæ bhaved vastadatipriyaæ me | na ced balÃdapyanaye prav­tt Ãn praÓÃsya sanmÃrgagatÃn karomi | 6.45 | itÅritaæ tat pavanÃtmajasya ÓrutvÃ'tibhÅt à dh­tamÆkabhÃvÃ÷ | sarve'nujagmustamathÃdrimukhyaæ mahendramÃseduragÃdhabodhÃ÷ | 6.46 | lv.nirÅk«ya te sÃgaramapradh­«yamapÃrameyaæ sahasà vi«aïïÃ÷ | d­¬haæ nirÃïsÃïsca matiæ hi dadhru÷ prÃyopaveÓÃya tathà ca cakru÷ | 6.47 | prÃyopavi«ÂÃïsca kathà vadanto rÃmasya saæ sÃravimuktidÃtu÷ | jaÂÃyu«a÷ pÃtanamÆcuretat sampÃtinÃmna÷ Óravaïaæ jagÃma | 6.48 | tasyÃgrajo'sÃvaruïasya sÆnu÷ sÆryasya bimbaæ saha tena yÃta÷ | javaæ parÅk«annatha taæ sutaptaæ guptvà patatrak«ayamÃpya cÃpatat | 6.49 | sa dagdhapak«a÷ savit­pratÃpÃcchrutvaiva rÃmasya kathÃæ sapak«a÷ | bhÆtvà punaÓcÃpi m­tiæ jaÂÃyu«a÷ ÓuÓrÃva p­«Âvà punareva samyak | 6.50 | sa rÃvaïasyÃtha gatiæ sutoktÃæ nivedya d­«Âvà janakÃtmajÃk­tim | svayaæ tathÃ'Óokavane ni«aïïÃmavocadebhyo haripuÇgavebhya÷ | 6.51 | tatastu te brahmasutena p­«Âà nyavedayannÃtmabalaæ p­thak p­thak | daÓaiva cÃ'rabhya daÓottarasya kramÃt patho yojanato'tiyÃne | 6.52 | sanÅlamaindadvividÃ÷ satÃrÃ÷ sarve'pyaÓÅtyÃ÷ parato na ÓaktÃ÷ | gantuæ yadÃ'thÃ'tmabalaæ sa jÃmbavÃn jagÃda tasmÃt punara«ÂamÃæ Óam | 6.53 | baleryadà vi«ïuravÃpa lokÃæ stribhi÷ kramairnandiravaæ prakurvatà | tadà mayà bhrÃntamidaæ jagattrayaæ savedanaæ j Ãnu mamÃ'sa meruta÷ | 6.54 | ato javo me nahi pÆrvasammita÷ purà tvahaæ «aïïavatiplavo'smi | tata÷ kumÃro'Çgada Ãha cÃsmÃcchataæ plaveyaæ na tato'bhijÃne | 6.55 | apÆrite tai÷ sakalai÷ Óatasya gamÃgame Óatrubalaæ ca vÅk«ya | sudurgamatvaæ ca niÓÃcareÓapuryÃ÷ sa dhÃtu÷ suta Ãbabhëe | 6.56 | ayaæ hi g­dhra÷ Óatayojanaæ giriæ trikÆÂamÃheta utÃtra vighnÃ÷ | bhaveyuranye'pi tato hanÆmÃneka÷ samartho na paro'sti kaÓcit | 6.57 | uktvà sa itthaæ punarÃha sÆnuæ prÃïasya ni÷ sÅmabalaæ praÓaæ sayan | lvi.tvameka evÃtra paraæ samartha÷ kuru«va caitat paripÃhi vÃnarÃn | 6.58 | itÅrito'sau hanumÃn nijepsitaæ te«ÃmaÓaktiæ prakaÂÃæ vidhÃya | avardhatÃ'Óu pravicintya rÃmaæ supÆrïaïsaktiæ caritostadÃj¤Ãm | 6.59 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye ÓrÅrÃmacarite samudrataraïaniÓcayo nÃma «a«Âho'dhyÃya÷ lvii.(hanÆmatpratiyÃnam) atha saptamo'dhyÃya÷ Oæ | rÃmÃya ÓÃïsvatasuvist­ta«a¬guïÃya sarveÓvarÃya sukhasÃramahÃrïavÃya | natvà lilaÇghayi«urarïavamutpapÃta ni«pŬya taæ girivaraæ pavanasya sÆnu÷ | 7.1 | cuk«obha vÃridhiranuprayayau ca ÓÅghraæ yÃdogaïai÷ saha tadÅyabalÃbhik­«Âa÷ | v­k«Ãïsca parvatagatÃ÷ pavanena pÆrvaæ k«ipto'rïave girirudÃgamadasya heto÷ | 7.2 | syÃlo harasya giripak«avinÃïsakÃle k«iptvÃ'rïave sa marutorvaritÃtmapak«a÷ | haimo giri÷ pavanajasya tu viÓramÃrthamudbhidya vÃridhimavarddhadanekasÃnu÷ | 7.3 | naivÃtra viÓramaïamaicchata ni÷ Óramo'sau ni÷ sÅmapauru«aguïasya kuta÷ Óramo'sya | Ãïsli«ya parvatavaraæ sa dadarÓa gacchan devaistu nÃgajananÅæ prahitÃæ vareïa | 7.4 | jij¤Ãsubhirnijabalaæ tava bhak«ametu yadyat tvamicchasi tadityamaroditÃyÃ÷ | Ãsyaæ praviÓya sapadi pravini÷ s­to'smÃd devÃnanandayaduta sv­tame«u rak«an | 7.5 | d­«Âvà surapraïayitÃæ balamasya cograæ devÃ÷ pratu«Âuvuramuæ sumanobhiv­«Âyà | tairÃd­ta÷ punarasau viyataiva gacchan chÃyÃgrahaæ pratidadarÓa ca siæ hikÃkhyam | 7.6 | laÇkÃvanÃya sakalasya ca nigrahe'syÃ÷ sÃmarthyamapratihataæ pradadau vidhÃtà | chÃyÃmavÃk«ipadasau pavanÃtmajasya so'syÃ÷ ÓarÅramanuviÓya bibheda cÃ'Óu | 7.7 | nissÅmamÃtmabalamityanudarÓayÃno hatvaiva tÃmapi vidhÃt­varÃbhiguptÃm | lambe sa lambaÓikhare nipapÃta laÇkÃprÃkÃrarÆpakagirÃvatha sa¤cukoca | 7.8 | bhÆtvà bilÃl . asamito niÓi tÃæ purÅæ ca prÃpsyan dadarÓa nijarÆpavatÅæ sa laÇkÃm | ruddho'nayÃ'Óvatha vijitya ca tÃæ svamu«Âipi«ÂÃæ tayÃ'numata eva viveÓa laÇkÃm | 7.9 | mÃrgamÃïo bahiÓcÃnta÷ so'ÓokavanikÃtal . e | dadarÓa Óiæ ÓapÃv­k«amÆlasthitaramÃk­tim | 7.10 | naralokavi¬ambasya jÃnan rÃmasya h­dgatam | tasya ce«ÂÃnusÃreïa k­tvà ce«ÂÃïsca saæ vida÷ | lviii.t Ãd­kce«ÂÃsametÃyà aÇgulÅyamadÃt tata÷ | 7.11 | sÅt Ãyà yÃni caivÃ'sannÃk­testÃni sarvaÓa÷ | bhÆ«aïÃni dvidhà bhÆtvà tÃnyevÃ'saæ stathaiva ca | 7.12 | atha cÆl . Ãmaïiæ divyaæ dÃtuæ rÃmÃya sà dadau | yadyapyetanna paÓyanti niÓÃcaragaïÃstu te | dyulokacÃriïa÷ sarvaæ paÓyanty­«aya eva ca | 7.13 | te«Ãæ vi¬ambanÃyaiva daityÃnÃæ va¤canÃya ca | paÓyatÃæ kalimukhyÃnÃæ vi¬ambo'yaæ k­to bhavet | 7.14 | k­tvà kÃryamidaæ sarvaæ viÓaÇka÷ pavanÃtmaja÷ | ÃtmÃvi«karaïe cittaæ cakre matimatÃæ vara÷ | 7.15 | atha vanamakhilaæ tad rÃvaïasyÃvalupya k«itiruhamimamekaæ varjayitvÃ'Óu vÅra÷ | rajanicaravinÃïsaæ kÃÇk«amÃïo'tivelaæ muhuratiravanÃdÅ toraïaæ cÃ'ruroha | 7.16 | athÃïs­ïod daÓÃnana÷ kapÅndrace«Âitaæ param | dideÓa kiÇkarÃn bahÆn kapirnig­hyatÃmiti | 7.17 | samastaÓo vim­tyavo varÃddharasya kiÇkarÃ÷ | samÃsadan mahÃbalam surÃntarÃtmano'Çgajam | 7.18 | aïsÅtikoÂiyÆthapaæ purassarëÂakÃyutam | anekahetisaÇkulaæ kapÅndramÃv­ïod balam | 7.19 | samÃv­tastathÃ'yudhai÷ sa tìitaÓca tairbh­Óam | cakÃra tÃn samastaÓastal . aprahÃracÆrïit Ãn | 7.20 | punaÓca mantriputrakÃn sa rÃvaïapracoditÃn | mamarda sapta parvataprabhÃn varÃbhirak«it Ãn | 7.21 | balÃgragÃminastathà saÓarvavÃksugarvitÃn | nihatya sarvarak«asÃæ t­tÅyabhÃgamak«iïot | 7.22 | lix.anaupamaæ harerbalaæ niÓamya rÃk«asÃdhipa÷ | kumÃramak«amÃtmana÷ samaæ sutaæ nyayojayat | 7.23 | sa sarvalokasÃk«iïa÷ sutaæ Óarairvavar«a ha| ÓitairvarÃstramantritairna cainamabhyacÃlayat | 7.24 | sa maï¬amadhyakÃsutaæ samÅk«ya rÃvaïopamam | t­tÅya e«a cÃæ Óako balasya hÅtyacintayat | 7.25 | nidhÃrya eva rÃvaïa÷ sa rÃghavasya nÃnyathà | yadÅndrajinmayà hato na cÃsya ÓaktirÅk«yate | 7.26 | atastayo÷ samo mayà t­tÅya e«a hanyate | vicÃrya caivamÃïsu taæ pado÷ prag­hya pupluve | 7.27 | sa cakravad bhramÃturaæ vidhÃya rÃvaïÃtmajam | apothayad dharÃtal . e k«aïena mÃrutÅ tanu÷ | 7.28 | vicÆrïite dharÃtal . e nije sute sa rÃvaïa÷ | niÓamya ÓokatÃpitastadagrajaæ samÃdiÓat | 7.29 | athendrajinmahÃïsarairvarÃstrasamprayojitai÷ | tatak«a vÃnarottamaæ na cÃïsakad vicÃlane | 7.30 | athÃstramuttamaæ vidheryuyoja sarvadu««aham | sa tena tìito harirvyacintayannirÃkula÷ | 7.31 | mayà varà vilaÇghità hyanekaÓa÷ svayambhuva÷ | sa mÃnanÅya eva me tato'tra mÃnayÃmyaham | 7.32 | ime ca kuryuratra kiæ prah­«Âarak«asÃæ gaïÃ÷ | itÅha lak«yameva me sa rÃvaïaïsca d­Óyate | 7.33 | idaæ samÅk«ya baddhavat sthitaæ kapÅndramÃïsu te | lx.babandhuranyapÃïsakairjagÃma cÃstramasya tat | 7.34 | atha prag­hya taæ kapiæ samÅpamÃnayaæ Óca te | niÓÃcareÓvarasya taæ sa p­«ÂavÃæ Óca rÃvaïa÷ | 7.35 | kape kuto'si kasya và kimarthamÅd­Óaæ k­tam | itÅrita÷ sa cÃvadat praïamya rÃmamÅÓvaram | 7.36 | avaihi dÆtamÃgataæ durantavikramasya mÃm | raghÆttamasya mÃrutiæ kulak«aye taveÓvaram | 7.37 | na cet pradÃsyasi tvaran raghÆttamapriyÃæ tadà | saputramitrabÃndhavo vinÃïsamÃïsu yÃsyasi | 7.38 | na rÃmabÃïadhÃraïe k«amÃ÷ sureÓvarà api | viri¤ciÓarvapÆrvakÃ÷ kimu tvamalpasÃraka÷ | 7.39 | prakopitasya tasya ka÷ purasthitau k«amo bhavet | surÃsuroragÃdike jagatyacintyakarmaïa÷ | 7.40 | itÅrite vadhodyataæ nyavÃrayad vibhÅ«aïa÷ | sa pucchadÃhakarmaïi nyayojayanniÓÃcarÃn | 7.41 | athÃsya vastrasa¤cayai÷ pidhÃya pucchamagnaye | dadurdadÃha nÃsya tanmarutsakho hutÃïsana÷ | 7.42 | mamar«a sarvace«Âitaæ sa rak«asÃæ nirÃmaya÷ | baloddhataÓca kautukÃt pradagdhumeva tÃæ purÅm | 7.43 | dadÃha cÃkhilaæ puraæ svapucchagena vahninà | k­tistu viÓvakarmaïo'pyadahyatÃsya tejasà | 7.44 | suvarïaratnakÃritÃæ sa rÃk«asottamai÷ saha | pradahya sarvaÓa÷ purÅæ mudÃ'nvito jagarja ca | 7.45 | lxi.sa rÃvaïaæ saputrakaæ t­ïopamaæ vidhÃya ca | tayo÷ prapaÓyato÷ puraæ vidhÃya bhasmasÃd yayau | 7.46 | vilaÇghya cÃrïavaæ puna÷ svajÃtibhi÷ prapÆjita÷ | prabhak«ya vÃnareÓiturmadhu prabhuæ sameyivÃn | 7.47 | rÃmaæ sureÓvaramagaïyaguïÃbhirÃmaæ samprÃpya sarvakapivÅravarai÷ sameta÷ | cÆl . Ãmaïiæ pavanaja÷ padayornidhÃya sarvÃÇgakai÷ praïatimasya cakÃra bhaktyà | 7.48 | rÃmo'pi nÃnyadanudÃtumamu«ya yogyamatyantabhaktiparamasya vilak«ya ki¤cit | svÃtmapradÃnamadhikaæ pavanÃtmajasya kurvan samÃïsli«adamuæ paramÃbhitu«Âa÷ | 7.49 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye ÓrÅrÃmacarite hanÆmatpratiyÃnaæ nîama saptamo'dhyÃya÷ lxii.(hanÆmati ÓrÅrÃmadayÃdÃnam) atha a«Âamo'dhyÃya÷ Oæ | Órutvà hanÆmaduditaæ k­tamasya sarvaæ prÅta÷ prayÃïamabhirocayate sa rÃma÷ | Ãruhya vÃyusutamaÇgadagena yukta÷ saumitriïà saravija÷ saha senayÃ'gÃt | 8.1 | samprÃpya dak«iïamapÃnnidhimatra deva÷ ÓiÓye jagadgurutamo'pyavicintyaÓakti÷ | agre hi mÃrdavamanuprathayan sa dharmaæ panthÃnamarthitumapÃmpatita÷ pratÅta÷ | 8.2 | tatrÃ'jagÃma sa vibhÅ«aïanÃmadheyo rak«a÷ pateravarajo'pyatha rÃvaïena | bhakto'dhikaæ raghupatÃviti dharmani«Âhastyakto jagÃma Óaraïaæ ca raghÆttamaæ tam | 8.3 | brahmÃtmajena ravijena balapraïetrà nÅlena maindavividÃÇgadatÃrapÆrvai÷ | sarvaiÓca ÓatrusadanÃdupayÃta e«a bhrÃtÃ'sya na grahaïayogya iti sthirokta÷ | 8.4 | atrÃ'ha rÆpamaparaæ baladevatÃyà grÃhya÷ sa e«a nitarÃæ Óaraïaæ prapanna÷ | bhaktaÓca rÃmapadayorvinaÓi«ïu rak«o vij¤Ãya rÃjyamupabhoktumihÃbhiyÃta÷ | 8.5 | ityuktavatyatha hanÆmati devadeva÷ saÇg­hya tadvacanamÃha yathaiva pÆrvam | sugrÅvahetuta imaæ sthiramÃgrahÅ«ye pÃdaprapannamidameva sadà vrataæ me | 8.6 | sabrahmakÃ÷ suragaïÃ÷ sahadaityamartyÃ÷ sarve sametya ca madaÇgulicÃlane'pi | neÓà bhayaæ na mama rÃtricarÃdamu«mÃcchuddhasvabhÃva iti cainamahaæ vijÃne | 8.7 | ityuktavÃkya uta taæ svajanaæ vidhÃya rÃjye'bhya«ecayadapÃrasusattvarÃïsi÷ | matvà t­ïopamamaÓe«asadantakaæ taæ rak«a÷ patiæ tvavarajasya dadau sa laÇkÃm | 8.8 | kalpÃntamasya niÓicÃri patitvapÆrvamÃyu÷ pradÃya nijalokagatiæ tadante | rÃtritraye'pyanupagÃminamÅk«ya so'bdhiæ cukrodha raktanayanÃntamayu¤jadabdhau | 8.9 | sa krodhadÅptanayanÃntahata÷ parasya Óo«aæ k«aïÃdupagato danujÃdisattvai÷ | "sindhu÷ Óirasyarhaïaæ parig­hya rÆpÅ pÃdÃravindamupagamya babhëa etat"64 | 8.10 | 64 BhÃ. Pu. 9.8.95 lxiii."taæ tvÃæ vayaæ ja¬adhiyo na vidÃma bhÆman kÆÂasthamÃdipuru«aæ jagatÃmadhÅÓam | tvaæ sattvata÷ suragaïÃn rajaso" manu«yÃæ stÃrtÅyato'suragaïÃnabhitastathÃ'srÃ÷ 65 | 8.11 | "kÃmaæ prayÃhi jahi viÓravaso'vamehaæ trailokyarÃvaïamavÃpnuhi vÅra patnÅm | badhnÅhi setumiha te yaÓaso vitatyai gÃyanti digvijayino yamupetya bhÆpÃ÷ " 66 | 8.12 | ityuktavantamamumÃïsvanug­hya bÃïaæ tasmai dh­taæ ditisutÃtmasu cÃntyaje«u | ÓÃrvÃd varÃd vigatam­tyu«u durjaye«u ni÷ saÇkhyake«vamucadÃïsu dadÃha sarvÃn | 8.13 | k­tveriïaæ tadatha mÆlaphalÃni cÃtra samyag vidhÃya bhavaÓatruramoghace«Âa÷ | baddhuæ dideÓa suravardhakiïo'vatÃraæ tajjaæ nal . aæ harivarÃnaparÃæ Óca setum | 8.14 | badhvodadhau raghupatirvividhÃdrikÆÂai÷ setuæ kapÅndrakarakampitabhÆruhÃÇgai÷ | sugrÅvanÅlahanumatpramukhairanÅkairla' nkÃæ vibhÅ«aïad­ÓÃ'viÓadÃïsu dagdhÃm | 8.15 | prÃptaæ niÓÃmya paramaæ bhuvanaikasÃraæ ni÷ sÅmapauru«amanantamasau daÓÃsya÷ | trÃsÃd vi«aïïah­dayo nitarÃæ babhÆva kartavyakarmavi«aye ca vimƬhacetÃ÷ | 8.16 | prasthÃpya vÃlisutameva ca rÃjanÅtyai rÃmastaduktavacane'pyamunÃ'g­hÅte | dvÃro rurodha sa catasra udÅrïasainyo rak«a÷ pate÷ pura udÃraguïa÷ pareÓa÷ | 8.17 | dvÃrÃæ nirodhasamaye sa dideÓa putraæ vÃrÃmpaterdiÓi sureÓvaraÓatrumugram | prÃcyÃæ prahastamadiÓad diÓi vajradaæ «Âraæ pretÃdhipasya ÓaÓina÷ svayameva cÃgÃt | 8.18 | vij¤Ãya tat sa bhagavÃn hanumantameva devendraÓatruvijayÃya dideÓa cÃ'Óu | nÅlaæ prahastanidhanÃya ca vajradaæ «Âraæ hantuæ surendrasutasÆnumathÃ'dideÓa | 8.19 | madhye harÅÓvaramadhijyadhanurniyujya yasyÃæ sa rÃk«asapatirdiÓameva tÃæ hi | uddiÓya saæ sthita upÃttaÓara÷ sakha¬go dedÅpyamÃnavapuruttamapÆru«o'sau | 8.20 | vidrÃvito hanumatendrajidÃïsu hastaæ tasya prapanna iva vÅryamamu«ya jÃnan | nÅlo vibhÅ«aïa ubhau Óilayà caÓaktyà sa¤cakraturyamavaÓaæ gamitaæ prahastam | 8.21 | 65 BhÃ. Pu. 9.8.96 66 BhÃ. Pu. 9.8.97 lxiv.nÅlasya naiva vaÓameti sa ityamoghaÓaktyà vibhÅ«aïa imaæ prajahÃra sÃkam | tasmin hate'Çgada upetya jaghÃna vajradaæ «Âraæ nipÃtya bhuvi ÓÅr«amamu«ya m­dgan | 8.22 | sarve«u te«u nihate«u dideÓa dhÆmranetraæ sa rÃk«asapati÷ sa ca paÓcimena | dvÃreïa mÃrutasutaæ samupetya dagdho gupto'pi ÓÆlivacanena durantaÓaktim | 8.23 | akampano'pi rÃk«aso niÓÃcareÓacodita÷ | umÃpatervaroddhata÷ k«aïÃddhato hanÆmatà | 8.24 | athÃstrasampradÅpitai÷ samastaÓo maholmukai÷ | raghupravÅracoditÃ÷ puraæ niÓi svadÃhayan | 8.25 | tatastau nikumbho'tha kumbhaÓca kopÃt pradi«Âau daÓÃsyena kumbhaÓruterhi | sutau suprah­«Âau raïÃyÃbhiyÃtau kapÅæ stÃn bahi÷ sarvaÓo yÃtayitvà | 8.26 | sa kumbho vidhÃtu÷ sutaæ t ÃranÅlau nal . aæ cÃïsviputrau jigÃyÃÇgadaæ ca | suyuddhaæ ca k­tvà dineÓÃtmajena praïÅto yamasyÃ'Óu lokaæ supÃpa÷ | 8.27 | tato nikumbho'drivarapradÃraïaæ mahÃntamugraæ parighaæ prag­hya | sasÃra sÆryÃtmajamÃïsu bhÅta÷ sa pupluve paÓcimato dhanu÷ Óatam | 8.28 | taæ bhrÃmayatyÃïsu bhujena vÅre bhrÃntà diÓo dyauÓca sacandrasÆryà | surÃïsca tasyorubalaæ varaæ ca Óarvodbhavaæ vÅk«ya vi«edurÅ«at | 8.29 | ananyasÃdhyaæ tamatho nirÅk«ya samutpapÃtÃ'Óu puro'sya mÃruti÷ | prakÃïsabÃhvantara Ãha cainaæ kimebhiratra praharÃ'yudhaæ te | 8.30 | itÅritastena sa rÃk«asottamo varÃdamoghaæ prajahÃra vak«asi | vicÆrïito'sau tadurasyabhedye yathaiva vajro vipatau v­thÃ'bhavat | 8.31 | vicÆrïite nijÃyudhe nikumbha etya mÃrutim | prag­hya cÃtmano'æ sake nidhÃya jagmivÃn drutam | 8.32 | prag­hya kaïÂhamasya sa pradhÃnamÃrutÃtmaja÷ | svamÃïsu mocayaæ stato nyapÃtayad dharÃtal . e | 8.33 | lxv.cakÃra taæ raïÃtmake makhe rameÓadaivate | paÓuæ prabha¤janÃtmajo vineduratra devatÃ÷ | 8.34 | suptaghno yaj¤akopaÓca ÓakunirdevatÃpana÷ | vidyujjihva÷ pramÃthÅ caÓukasÃraïasaæ yutÃ÷ | 8.35 | rÃvaïapreritÃ÷ sarvÃn mathanta÷ kapiku¤jarÃn | avadhyà brahmavarato nihatà rÃmasÃyakai÷ | 8.36 | yuddhonmattaÓca mattaÓca devÃntakanarÃntakau | triÓirà atikÃyaÓca niryayÆ rÃvaïÃj¤ayà | 8.37 | narÃntako rÃvaïajo hayavaryopari sthita÷ | abhÅ÷ sasÃra samare prÃsodyatakaro harÅn | 8.38 | taæ dahantamanÅkÃni yuvarÃjo'Çgado balÅ | utpapÃta nirÅk«yÃ'Óu samadarÓayadapyura÷ | 8.39 | tasyorasi prÃsavaraæ prajahÃra sa rÃk«asa÷ | dvidhà samabhavat tattu vÃliputrasya tejasà | 8.40 | athÃsya hayamÃïsveva nijaghÃna mukhe kapi÷ | petatuÓcÃk«iïÅ tasya sa papÃta mamÃra ca | 8.41 | sa kha¬gavaramÃdÃya prasasÃra raïe kapim | Ãcchidya kha¬gamasyaiva nihato vÃlisÆnunà | 8.42 | gandharvakanyakÃsÆte nihate rÃvaïÃtmaje | ÃjagÃmÃgrajastasya sodaryo devatÃntaka÷ | 8.43 | tasyÃ'patata evÃ'Óu Óaravar«apratÃpitÃ÷ | pradudruvurbhayÃt sarve kapayo jÃmbavanmukhÃ÷ | 8.44 | sa Óaraæ tarasÃ'dÃya raviputrÃyudhopamam | lxvi.aÇgadaæ prajahÃrorasyapatat sa mumoha ca | 8.45 | atha tigmÃæ Óutanaya÷ Óailaæ pracalapÃdapam | abhidudrÃva saÇg­hya cik«epa ca niÓÃcare | 8.46 | tamÃpatantamÃlak«ya dÆrÃccharavidÃritam | surÃntakaÓcakÃrÃ'Óu dadhÃra ca paraæ Óaram | 8.47 | sa tamÃkarïamÃk­«ya yamadaï¬opamaæ Óaram | aviddhyaddh­daye rÃj¤a÷ kapÅnÃæ sa papÃta ha | 8.48 | balamapratimaæ vÅk«ya suraÓatrostu mÃruti÷ | ÃhvayÃmÃsa yuddhÃya keÓava÷ kaiÂabhaæ yathà | 8.49 | tamÃpatantamÃlokya rathaæ sahayasÃrathim | cÆrïayitvà dhanuÓcÃsya samÃcchidya babha¤ja ha | 8.50 | atha kha¬gaæ samÃdÃya pura Ãpatato ripo÷ | hari÷ prag­hya keÓe«u pÃtayitvainamÃhave | Óiro mamarda tarasà pavamÃnÃtmaja÷ padà | 8.51 | varadÃnÃdavadhyaæ taæ nihatya pavanÃtmaja÷ | samŬita÷ suravarai÷ plavagairvÅk«ito mudà | 8.52 | vidrÃvitÃkhilakapiæ varÃt triÓirasaæ vibho÷ | bhaÇktvà rathaæ dhanu÷ kha¬gamÃcchidyÃïsirasaæ vyadhÃt | 8.53 | yuddhonmattaÓca mattaÓca pÃrvatÅvaradarpitau | pramathantau kapÅn sarvÃn hatau mÃrutimu«Âinà | 8.54 | tato'tikÃyo'tiratho rathena svayambhudattena harÅn pram­dgan | cacÃra kÃlÃnalasannikÃïso gandharvikÃyÃæ janito daÓÃsyÃt | 8.55 | b­hattanu÷ kumbhavadeva karïÃvasyetyato nÃma ca kumbhakarïa÷ | ityasya so'rkÃtmajapÆrvakÃn kapÅn jigÃya rÃmaæ sahasÃ'bhyadhÃvat | 8.56 | lxvii.tamÃpatantaæ Óaravar«adhÃraæ mahÃghanÃbhaæ stanayitnugho«am | nivÃrayÃmÃsa yathà samÅra÷ saumitrirÃtte«vasana÷ Óaraughai÷ | 8.57 | vavar«atustÃvatimÃtravÅryau ÓarÃn sureÓÃïsanitulyavegÃn | tamomayaæ cakraturantarik«aæ svaÓik«ayà k«ipratamÃstabÃïai÷ | 8.58 | Óarai÷ ÓarÃnasya nivÃrya vÅra÷ saumitrirastrÃïi mahÃstrajÃlai÷ | ciccheda bÃhÆ ïsirasà sahaiva caturbhujo'bhÆt sa punardviÓÅr«a÷ | 8.59 | chinne«u te«u dviguïÃsyabÃhu÷ puna÷ puna÷ so'tha babhÆva vÅra÷ | uvÃca saumitrimathÃntarÃtmà samastalokasya marud vi«aïïam | 8.60 | brahmÃstrato'nyena na vadhya e«a varÃd vidhÃtu÷ sumukhetyad­Óya÷ | rak«a÷ sutasyÃïsravaïÅyamitthamuktvà samÅro'ruhadantarik«am | 8.61 | athÃnujo devatamasya so'straæ brÃhmaæ tanÆje daÓakandharasya | mumoca dagdha÷ sarathÃïsvasÆtastenÃtikÃya÷ pravaro'stravitsu | 8.62 | hate«u putre«u sarÃk«aseÓa÷ svayaæ prayÃïaæ samarÃrthamaicchat | sajjÅbhavatyeva niÓÃcareÓe kharÃtmaja÷ prÃha dhanurdharottama÷ | 8.63 | niyuÇk«va mÃæ me piturantakasya vadhÃya rÃjan sahalak«maïaæ tam | kapipravÅrÃæ Óca nihatya sarvÃn prato«aye tvÃmahamadya su«Âhu | 8.64 | itÅrite'nena niyojita÷ sa jagÃma vÅro makarÃk«anÃmà | vidhÆya sarvÃæ Óca haripravÅrÃn sahÃÇgadÃn sÆryasutena sÃkam | 8.65 | acintayan lak«maïabÃïasaÇghÃnavaj¤ayà rÃmamathÃ'hvayad raïe | uvÃca rÃmaæ rajanÅcaro'sau hato janasthÃnagata÷ pità tvayà | 8.66 | kenÃpyupÃyena dhanurdharÃïÃæ vara÷ phalaæ tasya dadÃmi te'dya | iti bruvÃïa÷ sa sarojayonervarÃdavadhyo'mucadastrasaÇghÃn | 8.67 | prahasya rÃmo'sya nivÃrya cÃstrairastrÃïyameyo'Óanisannibhena | lxviii.Óira÷ Óareïottamakuï¬alojjvalaæ kharÃtmajasyÃtha samunmamÃtha | 8.68 | vidudruvustasya tu ye'nuyÃyina÷ kapipravÅrairnihatÃvaÓe«it Ã÷ | yathaiva dhÆmrÃk«amukhe«u pÆrvaæ hate«u p­thvÅruhaÓailadhÃribhi÷ | 8.69 | tata÷ sa sajjÅk­tamÃttadhanvà rathaæ samÃsthÃya niÓÃcareÓvara÷ | v­ta÷ sahasrÃyutakoÂyanÅkapairniÓÃcarairÃïsu yayau raïÃya | 8.70 | balaistu tasyÃtha balaæ kapÅnÃæ naikaprakÃrÃyudhapÆgabhagnam | diÓa÷ pradudrÃva harÅndramukhyÃ÷ samÃrdayannÃïsu niÓÃcarÃæ stadà | 8.71 | gajo gavÃk«o gavayo v­«aïsca sagandhamÃdà dhanadena jÃtÃ÷ | prÃïÃdaya÷ pa¤ca marutpravÅrÃ÷ sa katthano vittapatiÓca jaghnu÷ | 8.72 | Óaraistu tÃn «a¬bhiramoghavegairnipÃtayÃmÃsa daÓÃnano drÃk | athÃïsviputrau ca sajÃmbavantau prajahratu÷ Óailavaraistribhistam | 8.73 | girÅn vidÃryÃ'Óu ÓarairathÃnyächarÃn daÓÃsyo'mucadÃïsu te«u | ekaikamebhirvinipÃtit Ãste sasÃra taæ ÓakrasutÃtmajo'tha | 8.74 | ÓilÃæ samÃdÃya tamÃpatantaæ vibheda rak«o h­daye Óareïa | d­¬hÃhata÷ so'pyagamad dharÃtal . aæ rave÷ suto'thainamabhiprajagmivÃn | 8.75 | taddhastagaæ bhÆruhamÃïsu bÃïairdaÓÃnana÷ khaï¬aïsa eva k­tvà | grÅvÃpradeÓe'sya mumoca bÃïaæ bh­ÓÃhata÷ so'pi papÃta bhÆmau | 8.76 | atho hanÆmÃnuragendrabhogasamaæ svabÃhuæ bh­Óamunnamayya | tatìa vak«asyadhipaæ tu rak«asÃæ mukhai÷ sa raktaæ pravaman papÃta | 8.77 | sa labdhasa¤j¤a÷ praÓaÓaæ sa mÃrutiæ tvayà samo nÃsti pumÃn hi kaÓcit | ka÷ prÃpayedanya imÃæ daÓÃæ mÃmitÅrito mÃrutirÃha taæ puna÷ | 8.78 | atyalpametad yadupÃttajÅvita÷ punastvamityukta uvÃca rÃvaïa÷ | g­hÃïa matto'pi samudyataæ tvaæ mu«ÂiprahÃraæ tviti taæ pupotha | 8.79 | lxix.ki¤cit prahÃreïa tu vihvalÃÇgavat sthite hi tasminnidamantaraæ mama | ityagnisÆnuæ prayayau sa rÃvaïo nivÃrito mÃrutinÃ'pi vÃcà | 8.80 | tamÃpatantaæ prasamÅk«ya nÅlo dhanurdhvajÃgrÃïsvarathe«u tasya | cacÃra mÆrdhasvapi ca¤calo'laæ jal . Åk­tastena sa rÃvaïo'pi | 8.81 | sa k«ipramÃdÃya hutÃïsanÃstraæ mumoca nÅle rajanÅcareÓa÷ | sa tena bhÆmau patito nacainaæ dadÃha vahni÷ svatanuryato'sau | 8.82 | tato yayau rÃghavameva rÃvaïo nivÃrayÃmÃsa tamÃïsu lak«maïa÷ | tatak«atustÃvadhikau dhanurbh­t Ãæ Óarai÷ ÓarÅrÃvaraïÃvadÃraïai÷ | 8.83 | nivÃritastena sa rÃvaïo bh­Óaæ ru«Ã'nvito bÃïamamoghamugram | svayambhudattaæ pravik­«ya cÃ'Óu lalÃÂamadhye pramumoca tasya | 8.84 | bh­ÓÃhatastena mumoha lak«maïo rathÃdavaplutya daÓÃnano'pi | k«aïÃdabhidrutya balÃt prag­hya svabÃhubhirnetumimaæ samaicchat | 8.85 | samprÃpya sa¤j¤Ãæ sa suvihvalo'pi sasmÃra rÆpaæ nijameva lak«maïa÷ | Óe«aæ hareraæ Óayutaæ nacÃsya sa cÃlanÃyÃpi ÓaÓÃka rÃvaïa÷ | 8.86 | balÃt svadorbhi÷ pratig­hya cÃkhilairyadà savÅraæ pracakar«a rÃvaïa÷ | cacÃla p­thvÅ sahamerumandarà sasÃgarà naiva cacÃla lak«maïa÷ | 8.87 | sahasramÆrdhno'sya bataikamÆrdhni sasaptapÃtÃl . agirÅndrasÃgarà | dharÃ'khileyaæ nanu sar«apÃyati prasahya ko nÃma haret tamenam | 8.88 | prakar«ati tveva niÓÃcareÓvare tathaiva rÃmÃvarajaæ tvarÃnvita÷ | samastajÅvÃdhipate÷ parà tanu÷ samutpapÃtÃsya puro hanÆmÃn | 8.89 | sa mu«ÂimÃvartya ca vajrakalpaæ jaghÃna tenaiva ca rÃvaïaæ ru«Ã | prasÃrya bÃhÆnakhilairmukhairvaman sa raktamu«ïaæ vyasuvat papÃta | 8.90 | nipÃtya rak«odhipatiæ sa mÃruti÷ prag­hya saumitrimuraÇgaÓÃyina÷ | jagÃma rÃmÃkhyatano÷ samÅpaæ saumitrimuddhartumalaæ hyasau kapi÷ | 8.91 | lxx.sa rÃmasaæ sparÓanivÃritaklama÷ samutthitastena samuddh­te Óare | babhau yathà rÃhumukhÃt pramukta÷ ÓaÓÅ supÆrïo vikacasvaraÓmibhi÷ | 8.92 | sa Óe«abhogÃbhamatho janÃrdana÷ prag­hya cÃpaæ saÓaraæ punaÓca | sulabdhasa¤j¤aæ rajanÅcareÓaæ jagÃda sajjÅbhava rÃvaïeti | 8.93 | rathaæ samÃruhya puna÷ sakÃrmuka÷ samÃrgaïo rÃvaïa Ãïsu rÃmam | abhyetya sarvÃïsca diÓaÓcakÃra ÓarÃndhakÃrÃ÷ paramÃstravettà | 8.94 | rathasthite'smin rajanÅcareÓe na me patirbhÆmital . e sthita÷ syÃt | iti sma putra÷ pavanasya rÃmaæ skandhaæ samÃropya yayau ca rÃk«asam | 8.95 | prahasya rÃmo'sya hayÃn nihatya sÆtaæ ca k­tvà tilaÓo dhvajaæ ratham | dhanÆæ «i kha¬gaæ sakalÃyudhÃni chatraæ ca sa¤chidya cakarta maulim | 8.96 | kartavyamƬhaæ tamavek«ya rÃma÷ punarjagÃdÃ'Óu g­haæ prayÃhi | samastabhogÃnanubhÆya ÓÅghraæ prato«ya bandhÆn punarehi martum | 8.97 | itÅrito'vÃgvadano yayau g­haæ vicÃrya kÃryaæ saha mantribhi÷ svakai÷ | hatÃvaÓe«airatha kumbhakarïaprabodhanÃyÃ'Óu matiæ cakÃra | 8.98 | saÓailaÓ­ÇgÃsiparaÓvadhÃyudhairniÓÃcarÃïÃmayutairanekai÷ | tacchvÃsavegÃbhihatai÷ katha¤cid gatai÷ samÅpaæ kathamapyabodhayat | 8.99 | ÓailopamÃnasya ca mÃæ sarÃïsÅn vidhÃya bhak«Ãnapi ÓoïitahradÃn | sut­ptamenaæ paramÃdareïa samÃhvayÃmÃsa sabhÃtal . Ãya | 8.100 | uvÃca cainaæ rajanÅcarendra÷ parÃjito'smyadya hi jÅvati tvayi | raïe nareïaiva ca rÃmanÃmnà kuru«va me prÅtimamuæ nihatya | 8.101 | itÅrita÷ kÃraïamapyaÓe«aæ Órutvà jagarhÃgrajameva vÅra÷ | amoghavÅryeïa hirÃghaveïa tvayà virodhaÓcarito batÃdya | 8.102 | praÓasyate no balibhirvirodha÷ katha¤cide«o'tibalo mato mama | lxxi.itÅrito rÃvaïa Ãha durnayo'pyahaæ tvayÃ'vyo hi kimanyathà tvayà | 8.103 | caranti rÃjÃna utÃkramaæ kvacit tvayopamÃn bandhujanÃn balÃdhikÃn | samÅk«ya hÅtthaæ gadito'grajena sa kumbhakarïa÷ prayayau raïÃya | 8.104 | prÃkÃramÃlaÇghya sa pa¤cayojanaæ yadà yayau ÓÆlavarÃyudho raïam | kapipravÅrà akhilÃ÷ pradudruvurbhayÃdatÅtyaiva ca setumÃïsu | 8.105 | ÓatavalipanasÃkhyau tatra vasvaæ ÓabhÆtau pavanagaïavarÃæ Óau ÓvetasampÃtinau ca | nir­titanumathograæ durmukhaæ kesarÅti pravaramatha marutsu prÃsyadetÃn mukhe sa÷ | 8.106 | rajanicaravaro'sau kumbhakarïa÷ pratÃpÅ kumudamapi jayantaæ pÃïinà sampipe«a | nal . amatha ca gajÃdÅn pa¤ca nÅlaæ satÃraæ girivarataruhastÃn mu«ÂinÃ'pÃtayacca | 8.107 | athÃÇgadaÓca jÃmbavÃninÃtmajaÓca vÃnarai÷ | nijaghnire niÓÃcaraæ sav­k«aïsailasÃnubhi÷ | 8.108 | vicÆrïit Ãïsca rÃk«asÃstanau niÓÃcarasya te | babhÆva kÃcana vyathà nacÃsya bÃhu«Ãl . ina÷ | 8.109 | athÃparaæ mahÃcalaæ prag­hya bhÃskarÃtmaja÷ | mumoca rÃk«ase'tha taæ prag­hya taæ jaghÃna sa÷ | 8.110 | tadà papÃta sÆryajastatìa cÃÇgadaæ ru«Ã | sa jÃmbavantamÃïsu tau nipetatustal . Ãhatau | 8.111 | atha prag­hya bhÃskariæ yayau sa rÃk«aso balÅ | jagÃma cÃnu mÃruti÷ susÆk«mamak«ikopama÷ | 8.112 | yadainame«a bÃdhate tadà vimocayÃmyaham | yadi sma Óakyate'sya tu svamocanÃya tad varam | 8.113 | iti vrajatyanu sma taæ marutsute niÓÃcara÷ | puraæ viveÓa cÃrcita÷ svabandhubhi÷ samastaÓa÷ | 8.114 | lxxii.tuhinasalilamÃlyai÷ sarvato'bhiprav­«Âe rajanicaravare'smiæ stena sikta÷ kapÅÓa÷ | vigatasakalayuddhaglÃnirÃva¤cayitvà rajanicaravaraæ taæ tasya nÃsÃæ dadaæ Óa | 8.115 | karÃbhyÃmatha karïau ca nÃsikÃæ daÓanairapi | sa¤chidya k«ipramevÃsÃvutpapÃta harÅÓvara÷ | 8.116 | tal . ena cainaæ nijaghÃna rÃk«asa÷ pipe«a bhÆmau patitaæ tato'pi | samudgato'sau vivare'ÇgulÅnÃæ jaghÃna ÓÆlena puna÷ sa rÃk«asa÷ | 8.117 | amoghaÓÆlaæ prapatat tadÅk«ya rave÷ sutasyopari mÃrutÃtmaja÷ | prag­hya jÃnau praïidhÃya ÓÅghraæ babha¤ja taæ prek«ya nanÃda coccai÷ | 8.118 | athainamÃv­tya jaghÃna mu«Âinà sa rÃk«aso vÃyusutaæ stanÃntare | jagarja tenÃbhihato hanÆmÃnacintayaæ stat prajahÃra cainam | 8.119 | tal . ena vak«asyabhitìito ru«Ã hanÆmatà mohamavÃpa rÃk«asa÷ | punaÓca sa¤j¤Ãæ samavÃpya ÓÅghraæ yayau sa yatraiva raghupravÅra÷ | 8.120 | vicintayÃmÃsa tato hanÆmÃn mayaiva hantuæ samare hi Óakya÷ | asau tathÃ'pyenamahaæ na hanmi yaÓo hi rÃmasya d­¬haæ prakÃïsayan | 8.121 | ananyavadhyaæ tamimaæ nihatya svayaæ sa rÃmo yaÓa Ãhareta | datto varo dvÃrapayo÷ svayaæ ca janÃrdanenaiva purà tataÓca | 8.122 | mayaiva vadhyau bhavataæ trijanmasu prav­ddhavÅryÃviti keÓavena | uktaæ mamaivai«a yadapyanugrahaæ vadhe'sya kuryÃnnatu me sa dharma÷ | 8.123 | iti sma sa¤cintya kapÅÓayukto jagÃma yatraiva kapipravÅrÃ÷ | sa kumbhakarïo'khilavÃnarÃæ stu prabhak«ayan rÃmamupÃjagÃma | 8.124 | te bhak«it Ãstena kapipravÅrÃ÷ sarve vinirjagmuramu«ya dehÃt | srotobhirevÃtha ca romakÆpai÷ kecit tamevÃ'ruruhuryathà girim | 8.125 | sa tÃn vidhÆyÃ'Óu yathà mahÃgajo jagÃma rÃmaæ samarÃrthameka÷ | prabhak«ayan svÃnaparÃæ Óca sarvaÓo matta÷ samÃghrÃya ca Óoïitaæ piban | 8.126 | lxxiii.nyavÃrayat taæ Óaravar«adhÃrayà sa lak«maïo nainamacintayat sa÷ | jagÃma rÃmaæ giriÓ­ÇgadhÃrÅ samÃhvayat taæ samarÃya cÃ'Óu | 8.127 | atho samÃdÃya dhanu÷ sughoraæ ÓarÃæ Óca vajrÃïsanitulyavegÃn | praveÓayÃmÃsa niÓÃcare prabhu÷ sa rÃghava÷ pÆrvahate«u yadvat | 8.128 | yÃvadbalena nyahanat kharÃdikÃn na tÃvataiva nyapatat sa rÃk«asa÷ | atha prahasyÃ'tmabalaikadeÓaæ pradarÓayan bÃïavarÃn mumoca | 8.129 | dvÃbhyÃæ sa bÃhÆ nicakarta tasya padadvayaæ caiva tathà ïsarÃbhyÃm | athÃpareïÃsya Óiro nik­tya samprÃk«ipat sÃgaratoya Ãïsu | 8.130 | avardhatÃbdhi÷ patite'sya kÃye mahÃcalÃbhe k«aïadÃcarasya | surÃïsca sarve vav­«u÷ prasÆnairmudà stuvanto raghuvaryamÆrdhni | 8.131 | yojanÃnÃæ trilak«aæ hi kumbhakarïo vyavardhata | pÆrvaæ paÓcÃt sa¤cukoca laÇkÃyÃmu«ituæ svayam | 8.132 | sa tu svabhÃvamÃpanno mriyamÃïo vyavardhata | tenÃsmin patite tvabdhiravardhadadhikaæ tadà | 8.133 | athÃpare ye rajanÅcarÃstadà kapipravÅrairnihatÃïsca sarvaÓa÷ | hatÃvaÓi«ÂÃstvaritÃ÷ pradudruvubhrÃturvadhaæ cocurupetya rÃvaïam | 8.134 | sa du÷khatapto nipapÃta mÆrchito nirÃïsakaÓcÃbhavadÃtmajÅvite | tamÃha putrastridaÓeÓaÓatrurniyuÇk«va mÃæ ÓatruvadhÃya mÃciram | 8.135 | mayà g­hÅtastridaÓeÓvara÷ purà vi«Ådase kiæ nararÃjaputrata÷ | sa evamuktvà prajuhÃva pÃvakaæ Óivaæ samabhyarcya samÃruhad ratham | 8.136 | sa Ãttadhanvà saÓaro rathena viyat samÃruhya yayÃvadarÓanam | sa nÃgapÃïsairvarata÷ Óivasya babandha sarvÃn kapivÅrasa' nghÃn | 8.137 | purÃ'vatÃrÃya yadà sa vi«ïurdideÓa sarvÃæ stridaÓÃæ stadaiva | lxxiv.mamÃpi sevà bhavate prayojyetyevaæ garutmÃnavadad v­«Ãkapim | 8.138 | tamÃha vi«ïurna bhuvi prajÃtimupaihi sevÃæ tava cÃnyathÃ'ham | ÃdÃsya evÃtra yathà yaÓa÷ syÃd dharmaÓca kartavyak­deva ca syÃ÷ | 8.139 | vareïa ïsarvasya hi rÃvaïÃtmajo yadà nibadhnÃti kapÅn salak«maïÃn | uraÇgapÃïsena tadà tvameva sametya sarvÃnapi mocayasva | 8.140 | ahaæ samartho'pi sa lak«maïaïsca tathà hanÆmÃn na vimocayÃma÷ | tava priyÃrthaæ garu¬ai«a eva k­tastavÃ'deÓa imaæ kuru«va | 8.141 | tadetaduktaæ hi purÃ'tmanà yat tato hi rÃmo na mumoca ka¤cana | na lak«maïo naiva ca mÃrutÃtmaja÷ sa caiva jÃnÃti hi devaguhyam | 8.142 | atho nibaddhyÃ'Óu harÅn salak«maïÃn jagÃma rak«a÷ svapitu÷ sakÃïsam | nananda cÃsau piÓitÃïsaneÓvara÷ ÓaÓaæ sa putraæ ca k­t ÃtmakÃryam | 8.143 | sa pak«irÃjo'tha harernideÓaæ smaraæ stvarÃvÃniha cÃ'jagÃma | tatpak«avÃtasparÓena kevalaæ vina«Âa e«Ãæ sa uraÇgabandha÷ | 8.144 | sa rÃmamÃnamya parÃtmadaivataæ yayau sumÃlyÃbharaïÃnulepana÷ | kapipravÅrÃïsca tarƤchilÃïsca prag­hya nedurbalina÷ prah­«ÂÃ÷ | 8.145 | Órutvà ninÃdaæ plavageÓvarÃïÃæ puna÷ saputro'trasadatra rÃvaïa÷ | bandhÃdamu«mÃt pratiniss­t Ãste kimatra kÃryaæ tviti cintayÃna÷ | 8.146 | punaÓca hutvà sa hutÃïsameva rathaæ samÃruhya yayÃvadarÓanam | vavar«a cÃstrÃïi mahÃntyajasraæ varÃdumeÓasya tathÃ'bjajasya | 8.147 | punaÓca tasyÃstranipŬit Ãste nipetururvyÃæ kapaya÷ salak«maïÃ÷ | sp­Óanti nÃstrÃïi durantaÓaktiæ tanuæ samÅrasya hi kÃnicit kvacit | 8.148 | vij¤ÃtukÃma÷ puri samprav­ttiæ vibhÅ«aïa÷ pÆrvagatastadÃ'gÃt | dadarÓa sarvÃn patitÃn sa vÃnarÃn marutsutaæ tvekamanÃkulaæ ca | 8.149 | lxxv.sa taæ samÃdÃya yayau vidhÃt­jaæ vimÆrcchitaæ codakasekatastam | ÃïsvÃsya kiæ jÅvasi hÅtyuvÃca tatheti sa prÃha ca mandavÃkya÷ | 8.150 | Æce punarjÅvati kiæ hanÆmÃn jÅvÃ÷ sma sarve'pi hi jÅvamÃne | tasmin hate nihatÃïscaiva sarva itÅrite'smÅtyavadat sa mÃruti÷ | 8.151 | ityukto jÃmbavÃnÃha hanÆmantamanantaram | yo'sau mero÷ samÅpastho gandhamÃdanasa¤j¤ita÷ | giristasmÃt samÃhÃryaæ tvayau«adhacatu«Âayam | 8.152 | m­tasa¤jÅvanÅ mukhyà sandhÃnakaraïÅ parà | savarïakaraïÅ caiva viÓalyakaraïÅti ca | 8.153 | ityukta÷ sa k«aïenaiva prÃpatad gandhamÃdanam | avÃpa cÃmbaracaro rÃmamukta÷ Óaro yathà | 8.154 | antarhitÃïscau«adhÅstu tadà vij¤Ãya mÃruti÷ | udbabarha giriæ krodhÃcchatayojanamaï¬alam | 8.155 | sa taæ samutpÃÂya giriæ kareïa pratol . ayitvà baladevasÆnu÷ | samutpapÃtÃmbaramugravego yathà hariÓcakradharastrivikrame | 8.156 | avÃpa cÃk«ïo÷ sa nime«amÃtrato nipÃtità yatra kapipravÅrÃ÷ | tacchailavÃtasparÓÃt samutthitÃ÷ samastaÓo vÃnarayÆthapÃ÷ k«aïÃt | 8.157 | apÆjayan mÃrutimugrapauru«aæ raghÆttamo'syÃnujanistathÃ'pare | papÃta mÆrdhnyasya ca pu«pasantati÷ pramoditairdevavarairvisarjità | 8.158 | sa devagandharvamahar«isattamairabhi«Âuto rÃmakaropagÆhita÷ | punargiriæ taæ Óatayojanocchritaæ nyapÃtayat saæ sthita eva tatra ca | 8.159 | sa pÆrvavanmÃrutivegacodito nirantaraæ Óli«Âataro'tra cÃbhavat | punaÓca sarve taruÓailahastà raïÃya cottasthuralaæ nadanta÷ | 8.160 | punaÓca tÃn prek«ya samutthitÃn kapÅn bhayaæ mahacchakrajitaæ viveÓa | lxxvi.sa pÆrvavaddhavyavahe samarcya Óivaæ tathÃ'darÓanameva jagmivÃn | 8.161 | varÃïsrayeïÃjagirÅÓayostathà punarmahÃstrai÷ sa babandha tÃn kapÅn | athÃ'ha rÃmasya mano'nusÃrata÷ purÃ'stramevÃnusaran sa lak«maïa÷ | 8.162 | pitÃmahÃstreïa nihanmi durmatiæ tavÃ'j¤ayà ïsakrajitaæ sabÃndhavam | itÅrite tena sa cÃ'ha rÃghavo bhayÃdad­Óye na vimoktumarhasi | 8.163 | na so¬humÅÓo'si yadi tvametadastraæ tadÃ'haæ ÓaramÃtrakeïa | ad­ÓyamapyÃïsu nihanmi santaæ rasÃtal . e'thÃpi hi satyaloke | 8.164 | iti sma vÅndrasya hanÆmataÓca balaprakÃïsÃya purà prabhu÷ svayam | sammÃnayitvÃ'stramamu«ya rÃmo durantaÓakti÷ ÓaramÃdade'tha | 8.165 | anena d­«Âo'hamiti sma du«Âo vij¤Ãya bÃhvorbalamasya cogram | viniÓcayaæ devatamasya paÓyan pradudruve prÃïaparÅpsurÃïsu | 8.166 | hÃhÃk­te pradruta indraÓatrau raghÆttama÷ ÓatruvibhÅ«aïatvÃt | vibhÅ«aïetyeva surairabhi«Âuto vij¤Ãnamastraæ tvamucat svasainye | 8.167 | niÓÃcarÃstraæ hyagamat k«aïena rÃmÃstravÅryÃddharayo nadanta÷ | uttasthuruccorugirÅn prag­hya praÓaæ samÃnà raghuvÅramuccai÷ | 8.168 | suraiÓca pu«paæ var«adbhirŬitastasthau dhanu«pÃïiranantavÅrya÷ | sa rÃvaïasyÃtha suto nikumbhilÃæ puna÷ samÃsÃdya juhÃva pÃvakam | 8.169 | vibhÅ«aïo'thÃ'ha raghÆttamaæ prabhuæ niyojayÃdyaiva vadhÃya durmate÷ | k­t ÃgnipÆjo nahi vadhya e«a varo vidhÃtu÷ prathito'sya tÃd­Óa÷ | 8.170 | na vai vadhaæ rÃma iye«a tasya palÃyitasyÃ'tmasamÅk«aïÃt puna÷ | sattvojjhito'sÃvapi kÆÂayodhÅ na me vadhÃrho'yamiti sma sa prabhu÷ | 8.171 | sa ÃdideÓÃvarajaæ janÃrdano hanÆmatà caiva vibhÅ«aïena | sahaiva sarvairapi vÃnarendrairyayau mahÃtmà sa ca tadvadhÃya | 8.172 | lxxvii.sa juhvatastasya cakÃra vighnaæ plava˜ ngamai÷ so'tha yuyutsayà ratham | samÃsthita÷ kÃrmukabÃïapÃïi÷ prayudyayau lak«maïamÃïsu garjan | 8.173 | ubhau ca tÃvastravidÃæ vari«Âhau Óarai÷ ÓarÅrÃntakaraistatak«atu÷ | diÓaÓca sarvÃ÷ pradiÓa÷ ÓarottamairvidhÃya Óik«ÃstrabalairnirantarÃ÷ | 8.174 | astrÃïi tasyÃstravarai÷ sa lak«maïo nivÃrya ÓatroÓcalakuï¬alojjvalam | Óira÷ ÓareïÃ'Óu samunmamÃtha surai÷ prasÆnairatha cÃbhiv­«Âa÷ | 8.175 | nipÃtite'smin nitarÃæ niÓÃcarÃn plavaÇgamà jaghnuranekakoÂiÓa÷ | hatÃvaÓi«ÂÃstu daÓÃnanÃya ÓaÓaæ suratyÃptasutapraïÃïsam | 8.176 | sa tanniÓamyÃpriyamugrarÆpaæ bh­Óaæ viniÓvasya vilapya du÷khÃt | saæ sthÃpayÃmÃsa matiæ punaÓca mari«ya ityeva viniÓcitÃrtha÷ | 8.177 | maraïÃbhimukha÷ ÓÅghraæ rÃvaïo raïakarmaïe | sajjÅbhavannantaraiva dideÓa balamÆrjitam | 8.178 | triæ Óat sahasrÃïi mahaughakÃnÃmak«ohiïÅnÃæ saha«aÂsahasram | Órameïa saæ yojayatÃ'Óu rÃmaæ sajjo bhavÃmÅti dideÓa rÃvaïa÷ | 8.179 | tadapradh­«yaæ varata÷ svayambhuvo yugÃntakÃlÃrïavaghÆrïitopamam | prag­hya nÃnÃvidhamastraÓastraæ balaæ kapÅ ¤chÅghratamaæ jagÃma | 8.180 | ÃgacchamÃnaæ tadapÃrameyaæ balaæ sughoraæ pral . ayÃrïavopamam | bhayÃt samudvignavi«aïïacetasa÷ kapipravÅrà nitarÃæ pradudruvu÷ | 8.181 | varo hi datto'sya purà svayambhuvà dharÃtal . e'lpe'pi nivÃsaÓakti÷ | ajeyatà cetyata eva sÃrkajÃ÷ plavaÇgamà dra«Âumapi sma nÃïsakan | 8.182 | prag­hya rÃmo'tha dhanu÷ ÓarÃæ Óca samantatastÃnavadhÅccharaughai÷ | sa eva sarvatra ca d­ÓyamÃno vidik«u dik«u prajahÃra sarvaÓa÷ | 8.183 | k«aïena sarvÃæ Óca nihatya rÃghava÷ plavaÇgamÃnÃm­«abhai÷ sa pÆjita÷ | abhi«Âuta÷ sarvasurottamairmudà bh­Óaæ prasÆnotkaravar«ibhi÷ prabhu÷ | 8.184 | lxxviii.athÃ'yayau sarvaniÓÃcareÓvaro hatÃvaÓi«Âena balena saæ v­ta÷ | vimÃnamÃruhya ca pu«pakaæ tvaran ÓarÅranÃïsÃya mahÃyudhoddhata÷ | 8.185 | virÆpanetro'thaca yÆpanetrastathà mahÃpÃrÓvamahodarau ca | yayustamÃv­tya sahaiva mantriïo m­tiæ purodhÃya raïÃya yÃntam | 8.186 | athÃsya sainyÃni nijaghnurojasà samantata÷ ÓailaÓilÃbhiv­«Âibhi÷ | plavaÇgamÃstÃnabhivÅk«ya vÅryavÃn sasÃra vegena mahodaro ru«Ã | 8.187 | vÅk«yÃtikÃyaæ tamabhidravantaæ sa kumbhakarïo'yamiti bruvanta÷ | pradudruvurvÃnaravÅrasa' nghÃstamÃsasÃdÃ'Óu suto'tha vÃlina÷ | 8.188 | vadan sa ti«Âhadhvamiti sma vÅro vibhÅ«ikÃmÃtramidaæ na yÃta | itÅrayannagrata e«a pupluve mahodarasyendrasutÃtmajo balÅ | 8.189 | atho ÓarÃnÃïsu vimu¤camÃnaæ Óira÷ parÃm­Óya nipÃtya bhÆtal . e | mamarda padbhyÃmabhavad gatÃsurmahodaro vÃlisutena cÆrïita÷ | 8.190 | atho mahÃpÃrÓva upÃjagÃma pravar«amÃïo'sya ÓarÃmbudhÃrÃ÷ | prasaæ hya cÃ'cchidya dhanu÷ karasthaæ samÃdade kha¬gamamu«ya so'Çgada÷ | 8.191 | nig­hya keÓe«u nipÃtya bhÆtal . e cakarta vÃmÃæ sata odaraæ param | yathopavÅtaæ sa tathà dvidhÃk­to mamÃra mantrÅ rajanÅcareÓitu÷ | 8.192 | athainamÃjagmaturudyatÃyudhau virÆpanetro'pyatha yÆpanetra÷ | yathaiva meghau divi tigmaraÓmiæ tathà samÃcchÃdayatÃæ Óaraughai÷ | 8.193 | t ÃbhyÃæ sa baddha÷ Óarapa¤jareïa vice«Âituæ nÃïsakadatra vÅra÷ | harÅÓvara÷ ÓailamatipramÃïamutpÃÂya cik«epa tayo÷ ÓarÅre | 8.194 | ubhau ca tau tena vicÆrïitau raïe rave÷ sutasyorubaleritena | niÓÃcareÓo'tha Óareïa sÆryajaæ bibheda vak«asyapi so'patad bhuvi | 8.195 | tata÷ sa sarvÃæ Óca haripravÅrÃn vidhÆya bÃïairbalavÃn daÓÃnana÷ | lxxix.jagÃma rÃmÃbhimukhastadainaæ rurodha rÃmÃvarajaæ Óaraughai÷ | 8.196 | tadà daÓÃsyo'ntakadaï¬akalpÃæ mayÃya dattÃæ kamalodbhavena | mayÃdg­hÅt Ãæ ca vivÃhakÃle prag­hya Óaktiæ visasarja lak«maïe | 8.197 | tayà sa vÅra÷ suvidÃritorÃ÷ papÃta bhÆmau subh­Óaæ vimÆrcchita÷ | marutsuta÷ ÓailamatipramÃïaæ cik«epa rak«a÷ pativak«asi drutam | 8.198 | tenÃtigìhaæ vyathito daÓÃnano mukhairvama¤choïitapÆramÃïsu | tadantareïa pratig­hya lak«maïaæ jagÃma Óaktyà saha rÃmasannidhim | 8.199 | samudbabarhÃtha ca tÃæ sa rÃghavo dideÓa ca prÃïavarÃtmajaæ puna÷ | prabhu÷ samÃnetumatho varau«adhÅ÷ sa cÃ'ninÃyÃ'Óu giriæ punastam | 8.200 | tadgandhamÃtreïa samutthito'sau saumitrirÃttorubalaÓca pÆrvavat | ÓaÓaæ sa cÃïsli«ya marutsutaæ prabhu÷ sa rÃghavo'gaïyaguïÃrïava÷ smayan | 8.201 | prÃk«ipat taæ girivaraæ laÇkÃstha÷ san sa mÃruti÷ | ardhalak«e yojanÃnÃæ yatrÃsau pÆrvasaæ sthita÷ | 8.202 | tadbÃhuvegÃt saæ Óle«a prÃpa pÆrvavadeva sa÷ | m­t Ãïsca ye plavaÇgÃstu tadgandhÃt te'pi jÅvitÃ÷ | 8.203 | rÃmÃj¤ayaiva rak«Ãæ si harayo'bdhÃvavÃk«ipan | nojjÅvitÃstataste tu vÃnarà nirujo'bhavan | 8.204 | chinnaprarohiïaïscaiva viÓalyÃ÷ pÆrvavarïina÷ | au«adhÅnÃæ prabhÃvena sarve'pi harayo'bhavan | 8.205 | athÃ'sasÃdottamapÆru«aæ prabhuæ vimÃnago rÃvaïa ÃyudhaughÃn | pravar«amÃïo raghuvaæ ÓanÃthaæ tamÃttadhanvÃ'bhiyayau ca rÃma÷ | 8.206 | sammÃnayan rÃghavamÃdipÆru«aæ niryÃtayÃmÃsa rathaæ purandara÷ | sahÃyudhaæ mÃtalisaÇg­hÅtaæ samÃrurohÃ'Óu sa lak«maïÃgraja÷ | 8.207 | lxxx.Ãruhya taæ rathavaraæ jagadekanÃtho lokÃbhayÃya rajanÅcaranÃthamÃïsu | abhyudyayau daÓaÓatÃæ ÓurivÃndhakÃraæ lokÃnaÓe«ata imÃn nigirantamudyan | 8.208 | ÃyÃntamÅk«ya rajanÅcaralokanÃtha÷ ÓastrÃïyathÃstrasahitÃni mumoca rÃme | rÃmastu tÃni vinihatya nijairmahÃstraistasyottamÃÇgadaÓakaæ yugapannyak­ntat | 8.209 | k­tt Ãni tÃni punareva samutthitÃni d­«Âvà varÃcchatadh­terh­dayaæ vibheda | bÃïena vajrasad­Óena sa bhinnah­tko raktaæ vaman nyapatadÃïsu mahÃvimÃnÃt | 8.210 | tasmin hate trijagatÃæ paramapratÅpe brahmà ïsivena sahita÷ saha lokapÃlai÷ | abhyetya pÃdayugal . aæ jagadekabhartÆ rÃmasya bhaktibharita÷ Óirasà nanÃma | 8.211 | athainamastaut pitaraæ k­t äjalirguïÃbhirÃmaæ jagata÷ pitÃmaha÷ | jitaæ jitaæ te'jita lokabhÃvana prapannapÃlÃya natÃ÷ sma te vayam | 8.212 | tvameka ÅÓo'sya nacÃ'dirantastave¬ya kÃlena tathaiva deÓata÷ | guïà hyagaïyÃstava te'pyanantÃ÷ pratyekaÓaÓcÃ'divinÃïsavarjitÃ÷ | 8.213 | nacodbhavo naiva tirask­tiste kvacid guïÃnÃæ parata÷ svato và | tvameka Ãdya÷ parama÷ svatantro bh­tyÃstavÃhaæ ÓivapÆrvakÃïsca ye | 8.214 | yathÃ'rci«o'gne÷ pavanasya vegà marÅcayo'rkasya nadÅ«u cÃ'pa÷ | gacchanti cÃ'yanti ca santatÃsttvat tadvanmadÃdyÃ÷ ÓivapÆrvakÃïsca ye | 8.215 | ye ye ca muktÃstvatha ye ca baddhÃ÷ sarve taveÓeÓa vaÓe sadaiva | vayaæ sadà tvadguïapÆgamuccai÷ sarve vadanto'pi na pÃragÃmina÷ | 8.216 | kime«a Åd­gguïakasya te prabho rak«ovadho'Óe«asuraprapÃlanam | ananyasÃdhyaæ hi tathÃ'pi tad dvayaæ k­taæ tvayà tasya namonamaste | 8.217 | itÅrite tvabjabhavena ÓÆlÅ samÃhvayad rÃghavamÃhavÃya | varaæ madÅyaæ tvagaïayya rak«o hataæ tvayà tena raïÃya mehi | 8.218 | itÅrite'stvityabhidhÃya rÃghavo dhanu÷ prag­hyÃ'Óu Óaraæ ca sandadhe | vik­«yamÃïe calità vasundharà papÃta rudro'pi dharÃprakampata÷ | 8.219 | lxxxi.athotthitaÓcÃ'surabhÃvavarjita÷ k«amasva deveti nanÃma pÃdayo÷ | uvÃca ca tvadvaÓago'smi sarvadà prasÅda me tvadvi«ayaæ mana÷ kuru | 8.220 | athendramukhyÃïsca tamÆcire surÃstvayÃ'vitÃ÷ smo'dya niÓÃcarÃd vayam | tathaiva sarvÃpada eva nastvaæ prapÃhi sarve bhavadÅyakÃ÷ sma | 8.221 | sÅt Ãk­tiæ t Ãmatha tatra cÃ'gatÃæ divyacchalena praïidhÃya pÃvake | kailÃsatastÃæ punareva cÃ'gatÃæ sÅt Ãmag­hïÃddhutabhuksamarpitÃm | 8.222 | j Ãnan girÅÓÃlayagÃæ sa sÅt Ãæ samagrahÅt pÃvakasampradattÃm | mumoda samprÃpya ca tÃæ sa rÃma÷ sà caiva devÅ bhagavantamÃpya | 8.223 | atho girerÃnayanÃt parastÃd ye vÃnarà rÃvaïabÃïapŬit Ã÷ | t ÃrÃpità tÃn nirujaÓcakÃra su«eïanÃmà bhi«ajÃæ vari«Âha÷ | 8.224 | tadà m­t Ãn rÃghava ÃninÃya yamak«ayÃd devagaïÃæ Óca sarvaÓa÷ | samanvajÃnÃt pitaraæ ca tatra samÃgataæ gantumiye«a cÃtha | 8.225 | vibhÅ«aïenÃrpitamÃruroha sa pu«pakaæ tatsahita÷ savÃnara÷ | purÅæ jagÃmÃ'Óu nijÃmayodhyÃæ puro hanÆmantamatha nyayojayat | 8.226 | dadarÓa cÃsau bharataæ hutÃïsanaæ prave«ÂukÃmaæ jagadÅÓvarasya | adarÓanÃt taæ vinivÃrya rÃmaæ samÃgataæ cÃsya ÓaÓaæ sa mÃruti÷ | 8.227 | Órutvà pramodorubhara÷ sa tena sahaiva paurai÷ sahita÷ samÃt­ka÷ | Óatrughnayukto'bhisametya rÃghavaæ nanÃma bëpÃkulalocanÃnana÷ | 8.228 | utthÃpya taæ raghupati÷ sasvaje praïayÃnvita÷ | Óatrughnaæ ca tadanye«u pratipede yathÃvaya÷ | 8.229 | purÅæ praviÓya munibhi÷ sÃmrÃjye cÃbhi«ecita÷ | yathocitaæ ca sammÃnya sarvÃnÃhedamÅÓvara÷ | 8.230 | sarvairbhavadbhi÷ suk­taæ vidhÃya dehaæ manovÃksahitaæ madÅyam | lxxxii.etÃvadevÃkhilasadvidheyaæ yat kÃyavÃkcittabhavaæ madarcanam | 8.231 | muktipradÃnÃt pratikart­t à me sarvasya cÃtho bhavatÃæ bhavet | hanÆmato na pratikart­t à syÃt svabhÃvabhaktasya niraupadhaæ me | 8.232 | madbhaktau j¤ÃnapÆrtÃvanupadhikabalapronnatau sthairyadhairya svÃbhÃvyÃdhikyateja÷ sumatidamaÓame«vasya tulyo na kaÓcit | Óe«o rudra÷ suparïo'pyuruguïasamitau no sahasrÃæ Óatulyà asyetyasmÃnmadaiÓaæ padamahamamunà sÃrdhamevopabhok«ye | 8.233 | pÆrvaæ jigÃya bhuvanaæ daÓakandharo'sÃvabjodbhavasya varato natu taæ kadÃcit | kaÓcijjigÃya puruhÆtasuta÷ kapitvÃd vi«ïorvarÃdajayadarjuna eva cainam | 8.234 | datto varo na manujÃn prati vÃnarÃæ Óca dhÃtrÃ'sya tena vijito yudhi vÃlinai«a÷ | abjodbhavasya varamÃïsvabhibhÆya rak«o jigye tvahaæ raïamukhe balimÃhvayantam | 8.235 | balerdvÃrastho'haæ varamasmai sampradÃya pÆrvaæ tu | tena mayà rak«o'staæ yojanamayutaæ padÃÇgulyà | 8.236 | punaÓca yuddhÃya samÃhvayantaæ nyapÃtayaæ rÃvaïamekamu«Âinà | mahÃbalo'haæ kapilÃkhyarÆpastrikoÂirÆpa÷ pavanaÓca me suta÷ | 8.237 | ÃvÃæ svaÓaktyà jayinÃviti sma Óivo varÃnme'jayadenamevam | j ¤Ãtvà surÃjeyamimaæ hi vavre haro jayeyÃhamamuæ daÓÃnanam | 8.238 | ata÷ svabhÃvÃjjayinÃvahaæ ca vÃyuÓca vÃyurhanumÃn sa e«a÷ | amu«ya hetostu purà hi vÃyunà ïsivendrapÆrvà api këÂhavat k­t Ã÷ | 8.239 | ato hanÆmÃn padametu dhÃturmadÃj¤ayà s­«ÂyavanÃdi karma | mok«aæ ca lokasya sadaiva kurvan muktaÓca muktÃn sukhayan pravartatÃm | 8.240 | bhogÃïsca ye yÃni ca karmajÃtÃnyanÃdyanantÃni mameha santi | madÃj¤ayà tÃnyakhilÃni santi dhÃtu÷ pade tat sahabhoganÃma | 8.241 | etÃd­Óaæ me sahabhojanaæ te mayà pradattaæ hanuman sadaiva | lxxxiii.itÅritastaæ hanumÃn praïamya jagÃda vÃkyaæ sthirabhaktinamra÷ | 8.242 | ko nvÅÓa te pÃdasarojabhÃjÃæ sudurlabho'rthe«u catur«vapÅha | tathÃ'pi nÃhaæ prav­ïomi bhÆman bhavatpadÃmbhojani«evaïÃd­te | 8.243 | tvameva sÃk«Ãt paramasvatantrastvameva sÃk«ÃdakhiloruÓakti÷ | tvameva cÃgaïyaguïÃrïava÷ sadà ramÃviri¤cÃdibhirapyaÓe«ai÷ | 8.244 | sametya sarve'pi sadà vadanto'pyanantakÃlÃcca navai samÃpnuyu÷ | guïÃæ stvadÅyÃn paripÆrïasaukhyaj¤ÃnÃtmakastvaæ hi sadÃ'tiÓuddha÷ | 8.245 | yaste kathÃsevaka eva sarvadà sadÃratistvayyacalaikabhakti÷ | sa jÅvamÃno na para÷ katha¤cit tajjÅvanaæ me'stvadhikaæ samastÃt | 8.246 | pravarddhatÃæ bhaktiralaæ k«aïek«aïe tvayÅÓa me hrÃsavivarjità sadà | anugrahaste mayi caivameva niraupadhau tau mama sarvakÃma÷ | 8.247 | itÅritastasya dadau sa taddvayaæ padaæ vidhÃtuæ sakalaiÓca Óobhanam | samÃïsli«accainamathÃ'rdrayà dhiyà yathocitaæ sarvajanÃnapÆjayat | 8.248 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye ÓrÅrÃmacarite (hanÆmati ÓrÅrÃmadayÃdÃnaæ nîama) a«Âamo'dhyÃya÷ lxxxiv.(rÃmasvadhÃmapraveÓa÷ ) atha navamo'dhyÃya÷ Oæ | athÃ'ptarÃjyo bhagavÃn sa lak«maïaæ jagÃda rÃjà taruïo bhavÃ'Óu | itÅritastvÃha sa lak«maïo guruæ bhavatpadÃbjÃnna paraæ v­ïomyaham | 9.1 | na mÃæ bhavatpÃdani«evaïaikasp­haæ tadanyatra niyoktumarhati | nahÅd­Óa÷ kaÓcidanugraha÷ kvacit tadeva me dehi tata÷ sadaiva | 9.2 | itÅritastasya tadeva dattvà d­¬haæ samÃïsli«ya ca rÃghava÷ prabhu÷ | sa yauvarÃjyaæ bharate nidhÃya jugopa lokÃnakhilÃn sadharmakÃn | 9.3 | praÓÃsatÅÓe p­thivÅ babhÆva viri¤calokasya samà guïonnatau | jano'khilo vi«ïuparo babhÆva na dharmahÃniÓca babhÆva kasyacit | 9.4 | guïaiÓca sarvairuditÃïsca sarve yathÃyathà yogyatayoccanÅcÃ÷ | samastarogÃdibhirujjhitÃïsca sarve sahasrÃyu«a Ærjità dhanai÷ | 9.5 | sarve'jarà nityabalopapannà yathe«Âasiddhyà ca sadopapannÃ÷ | samastado«aiÓca sadà vihÅnÃ÷ sarve surÆpÃïsca sadà mahotsavÃ÷ | 9.6 | sarve manovÃktanubhi÷ sadaiva vi«ïuæ yajante natu ka¤cidanyam | samastaratnodbharità cap­thvÅ yathe«ÂadhÃnyà bahudugdhagomatÅ | 9.7 | samastagandhÃïsca sadÃ'tih­dyà rasà manohÃriïa eva tatra | ÓabdÃïsca sarve ÓravaïÃtihÃriïa÷ sparÓÃïsca sarve sparÓendriyapriyÃ÷ | 9.8 | na kasyacid du÷khamabhÆt katha¤cinna vittahÅnaÓca babhÆva kaÓcana | nÃdharmaÓÅlo na ca kaÓcanÃprajo na du«prajo naiva kubhÃryakaÓca | 9.9 | striyo nacÃ'san vidhavÃ÷ katha¤cinna vai pumÃæ so vidhurà babhÆvu÷ | nÃni«ÂayogaÓca babhÆva kasyacinnace«ÂahÃnirnaca pÆrvam­tyu÷ | 9.10 | yathe«ÂamÃlyÃbharaïÃnulepanà yathe«ÂapÃnÃïsanavÃsaso'khilÃ÷ | babhÆvurÅÓe jagatÃæ praÓÃsati prak­«Âadharmeïa janÃrdane n­pe | 9.11 | lxxxv.sa brahmarudramarudaÓvidivÃkarÃdimÆrddhanyaratnaparighaÂÂitapÃdapÅÂha÷ | nityaæ surai÷ saha narairatha vÃnaraiÓca sampÆjyamÃnacaraïo ramate rameÓa÷ | 9.12 | tasyÃkhileÓituranÃdyanugaiva lak«mÅ÷ sÅt Ãbhidhà tvaramayat svarataæ sureÓam | nityÃviyogiparamoccanijasvabhÃvà saundaryavibhramasulak«aïapÆrvabhÃvà | 9.13 | reme tayà sa parama÷ svarato'pi nityaæ nityonnatapramadabhÃrabh­tasvabhÃva÷ | pÆrïo¬urÃjasuvirÃjitasanniÓÃsu dÅpyannaÓokavanikÃsu supu«pitÃsu | 9.14 | gÃyanti cainamanuraktadhiya÷ sukaïÂhà gandharvacÃraïagaïÃ÷ saha cÃpsarobhi÷ | taæ tu«ÂuvurmunigaïÃ÷ sahitÃ÷ sureÓai rÃjÃna enamanuyÃnti sadÃ'pramattÃ÷ | 9.15 | evaæ trayodaÓasahasramasau samÃstu p­thvÅæ rarak«a vijitÃriramoghavÅrya÷ | Ãnandaminduriva sandadhadindireÓo lokasya sÃndrasukhavÃridhiraprameya÷ | 9.16 | devyÃæ sa cÃjanayadindrahutÃïsanau dvau putrau yamau kuÓalavau balinau guïìhyau | Óatrughnato lavaïamudbaïabÃïadagdhaæ k­tvà cakÃra madhurÃæ puramugravÅrya÷ | 9.17 | koÂitrayaæ sa nijaghÃna tathÃ'surÃïÃæ gandharvajanma bharatena satÃæ ca dharmam | saæ Óik«ayannayajaduttamakalpakai÷ svaæ yaj¤airbhavÃjamukhasatsacivÃïsca yatra | 9.18 | atha ÓÆdratapaÓcaryÃnihataæ vipraputrakam | ujjÅvayÃmÃsa vibhurhatvà taæ ÓÆdratÃpasam | 9.19 | jaÇghanÃmÃ'sura÷ pÆrvaæ girijÃvaradÃnata÷ | babhÆva ÓÆdra÷ kalpÃyu÷ sa lokak«ayakÃmyayà | tapaÓcacÃra durbuddhiricchan mÃheÓvaraæ padam | 9.20 | ananyavadhyaæ taæ tasmÃjjaghÃna puru«ottama÷ | ÓvetadattÃæ tathà mÃlÃmagastyÃdÃpa rÃghava÷ | 9.21 | anannayaj¤ak­cchveto rÃjà k«udvinivartanam | kurvan svamÃæ sairdhÃtrokto mÃlÃæ rÃmÃrthamarpayat | agastyÃya na sÃk«Ãttu rÃme dadyÃdayaæ n­pa÷ | 9.22 | lxxxvi.k«udabhÃvamÃtraphaladaæ na sÃk«Ãd rÃghave'rpitam | k«udabhÃvamÃtramÃkÃÇk«an mÃmasau parip­cchati | 9.23 | vyavadhÃnatastato rÃme dadyÃcchaveta iti prabhu÷ | matvà brahmÃ'diÓanmÃlÃæ pradÃtuæ kumbhayonaye | 9.24 | t ÃmagastyakarapallavÃrpitÃæ bhakta e«a mama kumbhasambhava÷ | ityavetya jag­he janÃrdanastena saæ stuta upÃgamat puram | 9.25 | atha kecidÃsurasurÃ÷ surÃïakà ityuruprathitapauru«Ã÷ purà | te tapa÷ sumahadÃsthità vibhuæ padmasambhavamavek«ya cocire | 9.26 | bhÆripÃpak­tino'pi niÓcayÃnmuktimÃpnuma udÃrasadguïa | ityudÅritamajo'vadhÃrya tat prÃha ca prahasitÃnana÷ prabhu÷ | 9.27 | yÃvadeva ramayà rameÓvaraæ no viyojayatha sadguïÃrïavam | t Ãvaduccamapi du«k­taæ bhavanmok«amÃrgaparipanthi no bhavet | 9.28 | ityudÅritamavetya te'surÃ÷ k«ipramok«agamanotsukÃ÷ k«itau | sÃdhanopacayakÃÇk«iïo harau ÓÃsati k«itimaÓe«ato'bhavan | 9.29 | t ÃnanÃdik­tado«asa¤cayairmok«amÃrgagatiyogyatojjhitÃn | maithilasya tanayà vyacÃlayanmÃyayà svatanuvà svamÃrgata÷ | 9.30 | Ãj¤ayaiva hi harestu mÃyayà mohitÃstu ditijà vyanindayan | rÃghavaæ niÓicarÃh­t Ãæ punarjÃnakÅæ jag­ha ityanekaÓa÷ | 9.31 | brahmavÃkyam­tameva kÃrayan pÃtayaæ stamasi cÃndha ÃsurÃn | nityameva sahito'pi sÅtayà so'j¤asÃk«ikamabhÆd viyuktavat | 9.32 | tena cÃndhatama ÅyurÃsurà yaj¤amÃhvayadasau ca maithilÅm | tatra bhÆmiÓapathacchalÃnn­ïÃæ d­«ÂimÃrgamapahÃya sà sthità | 9.33 | guruæ hi jagato vi«ïurbrahmÃïamas­jat svayam | lxxxvii.tena tadvacanaæ satsu nÃn­taæ kurute kvacit | 9.34 | nÃsatsvapyan­taæ kuryÃd vacanaæ pÃralaukikam | aihikaæ tvasure«veva kvaciddhanti janÃrdana÷ | 9.35 | nijÃdhikyasya vij¤aptyai kvacid vÃyustadÃj¤ayà | hanti brahmatvamÃtmÅyamaddhà j¤Ãpayituæ prabhu÷ | 9.36 | nÃnya÷ kaÓcit tadvarÃïÃæ ÓÃpÃnÃmapyatikramÅ | ayogye«u tu rudrÃdivÃkyaæ tau kuruto m­«Ã | ekadeÓena satyaæ tu yogye«vapi kadÃcana | 9.37 | na vi«ïorvacanaæ kvÃpi m­«Ã bhavati kasyacit | etadartho'vatÃraÓca vi«ïorbhavati sarvadà | 9.38 | praviÓya bhÆmau sà devÅ lokad­«ÂyanusÃrata÷ | reme rÃmeïÃviyuktà bhÃskareïa prabhà yathà | 9.39 | evaæ ramÃlÃl . itapÃdapallava÷ puna÷ sa yaj¤aiÓca yajan svameva | varÃïsvamedhÃdibhirÃptakÃmo reme'bhirÃmo n­patÅn viÓik«ayan | 9.40 | rÃmasya d­Óyà tvanye«Ãmad­Óyà janakÃtmajà | bhÆmipraveÓÃdÆrdhvaæ sà reme saptaÓataæ samÃ÷ | 9.41 | evaæ vidhÃnyagaïit Ãni janÃrdanasya rÃmÃvatÃracaritÃni tadanyapumbhi÷ | ÓakyÃni naiva manasÃ'pi hi tÃni kartuæ brahmeÓaÓe«apuruhÆtamukhai÷ suraiÓca | 9.42 | tasyaivamabjabhavalokasamÃmimÃæ k«mÃæ k­tvÃ'nuÓÃsata udÅk«ya guïÃn dharÃyÃ÷ | vaiÓe«yamÃtmasadanasya hi kÃÇk«amÃïà v­ndÃrakÃ÷ kamalajaæ prati tacchaÓaæ su÷ | 9.43 | Ãmantrya tai÷ saha vibhurbhagavatprayÃïaæ svÅyÃya sadmana iye«a dideÓa caiva | rudraæ svalokagamanÃya raghÆttamasya samprÃrthane sa ca sametya vibhuæ yayÃce | 9.44 | ekÃntametya raghupeïa samastakÃlo rudro jagÃda vacanaæ jagato vidhÃtu÷ | vaiÓe«yamÃtmabhavanasya hi kÃÇk«amÃïÃstvÃmarthayanti vibudhÃ÷ sahità vidhÃtrà | 9.45 | lxxxviii.putrastaveÓa kamalaprabhavastathÃ'haæ pautrastu pautrakavaco yadapi hyayogyam | sambhÃvayanti guïinastadahaæ yayÃce gantuæ svasadma natipÆrvamito bhavantam | 9.46 | yatkÃryasÃdhanak­te vibudhÃrthitastvaæ prÃduÓcakartha nijarÆpamaÓe«ameva | tat sÃdhitaæ hi bhavatà tadita÷ svadhÃma k«ipraæ prayÃhi har«aæ vibudhe«u kurvan | 9.47 | Oæ ityuvÃca bhagavÃæ stadaÓe«ameva Órutvà rahasyatha tanustvaparà harasya | durvÃsanÃmayugihÃ'gamadÃïsu rÃma mÃæ bhojaya k«udhitamityasak­d bruvÃïà | 9.48 | siddhaæ na deyamatha sÃdhyamapÅti vÃcaæ ÓrutvÃ'sya vÃksamayajÃtamuru svahastÃt | annaæ caturguïamadÃdam­topamÃnaæ rÃmastadÃpya bubhuje'tha muni÷ sutu«Âa÷ | 9.49 | t­pto yayau ca sakalÃn prati kopayÃna÷ kaÓcinna me'rthitavaraæ pratidÃtumÅÓa÷ | evampratij¤aka ­«i÷ sa hi tatpratij¤Ãæ moghÃæ cakÃra bhagavÃn natu kaÓcidanya÷ | 9.50 | kuntÅ tu tasya hi munervarato'jayat tu rÃma÷ sa k­«ïatanuvà svabalÃjjigÃya | tasmi¤chive pratigate munirÆpake ca yÃhÅti lak«maïamuvÃca ramÃpati÷ sa÷ | 9.51 | ekÃnte tu yadà rÃmaÓcakre rudreïa saæ vidam | dvÃrapÃlaæ sa k­tavÃæ stadà lak«maïameva sa÷ | 9.52 | yadyatra praviÓet kaÓciddhanmi tveti vaco bruvan | tadantarÃ'gatam­«iæ d­«ÂvÃ'manyata lak«maïa÷ | 9.53 | durvÃsasa÷ pratij¤Ã turÃmaæ prÃpyaiva bhajyatÃm | anyathà tvayaÓo rÃme karotye«a munirdhruvam | 9.54 | rÃghavo ghnannapi tu mÃæ karotyeva dayÃæ mayi | iti matvà dadau mÃrgaæ sa tu durvÃsase tadà | 9.55 | svalokagamanÃkÃÇk«Å svayameva tu rÃghava÷ | iyaæ pratij¤Ã hetu÷ syÃditi hanmÅti so'karot | 9.56 | atyantabandhunidhanaæ tyÃga eveti cintayan | lxxxix.yÃhi svalokamacirÃdityuvÃca sa lak«maïam | 9.57 | ityukta÷ sa yayau jagadbhavabhayadhvÃntacchidaæ rÃghavaæ dhyÃyannÃpa ca tatpadaæ daÓaÓatairyukto mukhÃmbhoruhai÷ | ÃsÅcche«amahÃphaïÅ musalabh­d divyÃk­tirlÃÇgalÅ paryaÇkatvamavÃpa yo jalanidhau vi«ïo÷ ÓayÃnasya ca | 9.58 | atha rÃghava÷ svabhavanopagatau vidadhe matiæ saha janairakhilai÷ | samagho«ayacca ya ihecchati tat padamak«ayaæ sapadi maitvitisa÷ | 9.59 | Órutvà tu tad ya iha mok«apadecchavaste sarve samÃyayurathÃ't­ïamÃpipÅlam | rÃmÃj¤ayà gamanaÓaktirabhÆt t­ïÃderye tatra dÅrghabhavino nahi te tadaicchan | 9.60 | saæ sthÃpayÃmÃsa kuÓaæ svarÃjye tai÷ sÃkameva ca lavaæ yuvarÃjamÅÓa÷ | saæ sthÃpya vÃlitanayaæ kapirÃjya Ãïsu sÆryÃtmajo'pi raghuvÅrasamÅpamÃyÃt | 9.61 | athÃ'ha vÃyunandanaæ sa rÃghava÷ samÃïsli«an | tavÃhamak«agocara÷ sadà bhavÃmi nÃnyathà | 9.62 | tvayà sadà mahat tapa÷ sukÃryamuttamottamam | tadeva me mahat priyaæ ciraæ tapastvayà k­tam | 9.63 | daÓÃsyakumbhakarïakau yathà suÓaktimÃnapi | jaghantha na priyÃya me tathaiva jÅva kalpakam | 9.64 | payobdhimadhyagaæ ca me susadma cÃnyadeva và | yathe«Âato gami«yasi svadehasaæ yuto'pi san | 9.65 | yathe«Âabhogasaæ yuta÷ sureÓagÃyakÃdibhi÷ | samŬyamÃnasadyaÓà ramasva matpura÷ sadà | 9.66 | tavepsitaæ na ki¤cana kvacit kutaÓcideva và | m­«Ã bhavet priyaÓca me puna÷ punarbhavi«yasi | 9.67 | itÅrito marutsuto jagÃda viÓvanÃyakam | xc.vidhehi pÃdapaÇkaje taveÓa bhaktimuttamÃm | 9.68 | sadà pravarddhamÃnayà tayà rame'hama¤jasà | samastajÅvasa¤cayÃt sadÃ'dhikà hi me'stu sà | 9.69 | namo namo namo namo nato'smi te sadà padam | samastasadguïocchritaæ namÃmi te padaæ puna÷ | 9.70 | itÅrite tatheti taæ jagÃda pu«karek«aïa÷ | jagÃma dhÃma cÃ'tmanast­ïÃdinà sahaiva sa÷ | 9.71 | khagà m­gÃst­ïÃdaya÷ pipÅlikÃïsca gardabhÃ÷ | tadÃ'suruttamà yato n­vÃnarÃstu kiæ puna÷ | 9.72 | sadaiva rÃmabhÃvanÃ÷ sadà sutattvavedina÷ | yato'bhavaæ statastu te yayu÷ padaæ harestadà | 9.73 | sa tai÷ samÃv­to vibhuryayau diÓaæ tadottarÃm | anantasÆryadÅdhitirdurantasadguïÃrïava÷ | 9.74 | sahasrasÆryamaï¬alajvalatkirÅÂamÆrddhaja÷ | sunÅlakuntal . Ãv­t ÃmitendukÃntasanmukha÷ | 9.75 | suraktapadmalocana÷ suvidyudÃbhakuï¬ala÷ | suhÃsavidrumÃdhara÷ samastavedavÃgrasa÷ | 9.76 | divÃkaraughakaustubhaprabhÃsakorukandhara÷ | supÅvaronnatorusajjagadbharÃæ sayugmaka÷ | 9.77 | suv­ttadÅrghapÅvarollasadbhujadvayÃÇkita÷ | jagad vimathya sambh­ta÷ Óaro'sya dak«iïe kare | 9.78 | svayaæ sa tena nirmito hatau madhuÓca kaiÂabha÷ | Óareïa tena vi«ïunà dadau ca lak«maïÃnuje | 9.79 | xci.sa ÓatrusÆdano'vadhÅnmadho÷ sutaæ rasÃhvayam | Óareïa yena cÃkarot purÅæ ca mÃdhurÃbhidhÃm | 9.80 | samastasÃrasambhavaæ Óaraæ dadhÃra taæ kare | sa vÃmabÃhunà dhanurdadhÃra ÓÃrÇgasa¤j¤itam | 9.81 | udÃrabÃhubhÆ«aïa÷ ÓubhÃÇgada÷ sakaÇkaïa÷ | mahÃÇgulÅyabhÆ«ita÷ suraktasatkarÃmbuja÷ | 9.82 | anargharatnamÃlayà vanÃkhyayà camÃlayà | vilÃsivist­torasà babhÃra ca Óriyaæ prabhu÷ | 9.83 | sa bhÆtivatsabhÆ«aïastanÆdare valitrayÅ | udÃramadhyabhÆ«aïollasattaÂitprabhÃmbara÷ | 9.84 | karÅndrasatkaroruyuk suv­ttajÃnumaï¬ala÷ | kramÃlpav­ttajaÇghaka÷ suraktapÃdapallava÷ | 9.85 | lasaddharinmaïidyutÅ rarÃja rÃghavo'dhikam | asaÇkhyasatsukhÃrïava÷ samastaÓaktisattanu÷ | 9.86 | j ¤Ãnaæ netrÃbjayugmÃnmukhavarakamalÃt sarvavedÃrthasÃrÃæ stanvà brahmÃï¬abÃhyÃntaramadhikarucà bhÃsayan bhÃsurÃsya÷ | sarvÃbhÅ«ÂÃbhaye ca svakaravarayugenÃrthinÃmÃdadhÃna÷ prÃyÃd devÃdhideva÷ svapadamabhimukhaÓcottarÃïsÃæ viÓokÃm | 9.87 | daghre cchatraæ hanÆmÃn sravadam­tamayaæ pÆrïacandrÃyutÃbhaæ sÅt à saivÃkhilÃk«ïÃæ vi«ayamupagatà ïsrÅriti hrÅrathaikà | dvedhà bhÆtvà dadhÃra vyajanamubhayata÷ pÆrïacandrÃæ Óugauraæ prodyadbhÃsvatprabhÃbhà sakalaguïatanurbhÆ«it à bhÆ«aïai÷ svai÷ | 9.88 | sÃk«Ãccakratanustathaiva bharataÓcakraæ dadhad dak«iïe nÃ'yÃt savyata eva ÓaÇkhavarabh­cchaÇkhÃtmaka÷ Óatruhà | agre brahmapurogamÃ÷ suragaïà vedÃïsca soÇkÃrakÃ÷ paÓcÃt sarvajagajjagÃma raghupaæ yÃntaæ nijaæ dhÃma tam | 9.89 | xcii.tasya sÆryasutapÆrvavÃnarà dak«iïena manujÃstu savyata÷ | rÃmajanmacaritÃni tasya te kÅrtayanta ucathairdrutaæ yayu÷ | 9.90 | gandharvairgÅyamÃno vibudhamunigaïairabjasambhÆtipÆrvai rvedodÃrÃrthavÃgbhi÷ praïihitasumana÷ sarvadà stÆyamÃna÷ | sarvairbhÆtaiÓca bhaktyà svanimi«anayanai÷ kautukÃd vÅk«yamÃïa÷ prÃyÃcche«agarutmadÃdikanijai÷ saæ sevita÷ svaæ padam | 9.91 | brahmarudragaru¬ai÷ saÓe«akai÷ procyamÃnasuguïoruvistara÷ | Ãruroha vibhurambaraæ Óanaiste ca divyavapu«o'bhavaæ stadà | 9.92 | atha brahmà hariæ stutvà jagÃdedaæ vaco vibhum | tvadÃj¤ayà mayà dattaæ sthÃnaæ daÓarathasya hi | 9.93 | mÃtî­ïÃæ cÃpi tallokastvayutÃbdÃdito'grata÷ | anarhÃyÃstvayÃ'j¤aptà kaikeyyà api sadgati÷ | sÆtvà tu bharataæ nai«Ã gaccheta nirayÃniti | 9.94 | tathÃ'pi sà yadÃveÓÃccakÃra tvayyaÓobhanam | nik­tirnÃma sà k«iptà mayà tamasi ÓÃïsvate | 9.95 | kaikayÅ tu calÃn lokÃn prÃptà naivÃcalÃn kvacit | paÓcÃd bhaktimatÅ yasmÃt tvayi sà yuktameva tat | 9.96 | mantharà tu tamasyandhe pÃtità du«ÂacÃriïÅ | sÅt Ãrthaæ ye'pyanindaæ stvÃæ te'pi yÃtà mahat tama÷ | 9.97 | prÃyaÓo rÃk«asÃïscaiva tvayi k­«ïatvamÃgate | Óe«Ã yÃsyanti tacche«Ã a«ÂÃviæ Óe kalau yuge | gate catussahasrÃbde tamogÃstriÓatottare | 9.98 | atha ye tvatpadÃmbhojamakarandaikalipsava÷ | tvayà sahÃ'gatÃste«Ãæ vidhehi sthÃnamuttamam | 9.99 | xciii.ahaæ bhava÷ sureÓÃdyÃ÷ kiÇkarÃ÷ sma taveÓvara | yacca kÃryamihÃsmÃbhistadapyÃj¤ÃpayÃ'Óu na÷ | 9.100 | ityudÅritamÃkarïya ÓatÃnandena rÃghava÷ | jagÃda bhÃvagambhÅrasusmitÃdharapallava÷ | 9.101 | jagadgurutvamÃdi«Âaæ mayà te kamalodbhava | gurvÃdeÓÃnusÃreïa mayÃ'di«Âà ca sadgati÷ | 9.102 | atastvayà pradeyà hi lokà e«Ãæ madÃj¤ayà | h­di sthitaæ ca jÃnÃsi tvamevaika÷ sadà mama | 9.103 | itÅrito harerbhÃvavij¤ÃnÅ ka¤jasambhava÷ | pipÅlikÃt­ïÃntÃnÃæ dadau lokÃnanuttamÃn | vai«ïavÃn santatatvÃcca nÃmnà sÃntÃnikÃn vibhu÷ | 9.104 | te jarÃm­tihÅnÃïsca sarvadu÷khavivarjitÃ÷ | saæ sÃramuktà nyavasaæ statra nityasukhÃdhikÃ÷ | 9.105 | ye tu devà ihodbhÆtà n­vÃnaraÓarÅriïa÷ | te sarve svÃæ ÓitÃmÃpustanmaindavividÃv­te | 9.106 | asurÃveÓatastau tu na rÃmamanujagmatu÷ | pÅt Ãm­tau purà yasmÃnmamraturnaca tau tadà | 9.107 | tayoÓca tapasà tu«Âaïscakre tÃvajarÃmarau | purà svayambhÆstenobhau darpÃdam­tamanthane | prasaæ hyÃpibatÃæ devairdevÃæ ÓatvÃdupek«itau | 9.108 | pÅt Ãm­te«u deve«u yuddhyamÃne«u dÃnavai÷ | tairdattamÃtmahaste te rak«Ãyai pÅtamÃïsu tat | tasmÃd do«ÃdÃpatustÃvÃsuraæ bhÃvamÆrjitam | 9.109 | aÇgada÷ kÃlatastyaktvà dehamÃpa nijÃæ tanum | rÃmÃj¤ayaiva kurvÃïo rÃjyaæ kuÓasamanvita÷ | 9.110 | xciv.vibhÅ«aïaïsca dharmÃtmà rÃghavÃj¤Ãpurask­ta÷ | senÃpatirdhaneÓasya kalpamÃvÅt sa rÃk«asÃn | 9.111 | rÃmÃj¤ayà jÃmbavÃæ Óca nyavasat p­thivÅtal . e | utpattyarthaæ j ÃmbavatyÃstadarthaæ sutapaÓcaran | 9.112 | atho raghÆïÃæ pravara÷ surÃrcita÷ svayaikatanvà nyavasat surÃlaye | dvitÅyayà brahmasadasyadhÅÓvarastenÃrcito'thÃparayà nijÃlaye | 9.113 | t­tÅyarÆpeïa nijaæ padaæ prabhuæ vrajantamuccairanugamya devatÃ÷ | agamyamaryÃdamupetya ca kramÃd vilokayanto'tividÆrato'stuvan | 9.114 | brahmà marunmÃrutasÆnurÅÓa÷ Óe«o garutmÃn harija÷ ÓakrakÃdyÃ÷ | kramÃdanuvrajya tu rÃghavasya ÓirasyathÃ'j¤Ãæ praïidhÃya niryayu÷ | 9.115 | svaæ svaæ ca sarve sadanaæ surà yayu÷ purandarÃdyÃïsca viri¤capÆrvakÃ÷ | marutsuto'tho badarÅmavÃpya nÃrÃyaïasyaiva padaæ si«eve | 9.116 | samastaÓÃstrodbharitaæ harervaco mudà tadà ïsrotrapuÂena sambharan | vadaæ Óca tattvaæ vibudhar«abhÃïÃæ sadà munÅnÃæ ca sukhaæ hyuvÃsa | 9.117 | rÃmÃj¤ayà kimpuru«e«u rÃjyaæ cakÃra rÆpeïa tathÃ'pareïa | rÆpaistathÃ'nyaiÓca samastasadmanyuvÃsa vi«ïo÷ satataæ yathe«Âam | 9.118 | itthaæ sa gÃya¤chatakoÂivistaraæ rÃmÃyaïaæ bhÃratapa¤carÃtram | vedÃæ Óca sarvÃn sahitabrahmasÆtrÃn vyÃcak«Ãïo nityasukhodbharo'bhÆt | 9.119 | rÃmo'pi sÃrddhaæ pavamÃnÃtmajena sa sÅtayà lak«maïapÆrvakaiÓca | tathà garutmatpramukhaiÓca pÃr«adai÷ saæ sevyamÃno nyavasat payobdhau | 9.120 | kadÃcidÅÓa÷ sakalÃvatÃrÃnekaæ vidhÃyÃhipatau ca Óete | p­thak ca saæ vyÆhya kadÃcidicchayà reme rameÓo'mitasadguïÃrïava÷ | 9.121 | ityaÓe«apurÃïebhya÷ pa¤carÃtrebhya eva ca | xcv.bhÃratÃccaiva vedebhyo mahÃrÃmÃyaïÃdapi | 9.122 | parasparavirodhasya hÃnÃnnirïÅya tattvata÷ | yuktyà buddhibalÃccaiva vi«ïoreva prasÃdata÷ | 9.123 | bahukalpÃnusÃreïa mayeyaæ satkathodità | naikagranthÃïsrayÃt tasmÃnnÃ'ÓaÇkyÃ'tra viruddhatà | 9.124 | kvacinmohÃyÃsurÃïÃæ vyatyÃsa÷ pratilomatà | uktà granthe«u tasmÃddhi nirïayo'yaæ k­to mayà | 9.125 | evaæ ca vak«yamÃïe«u naivÃ'ÓaÇkyà viruddhatà | sarvakalpasamaÓcÃyaæ pÃrÃvaryakrama÷ sadà | 9.126 | puæ vyatyÃsena cokti÷ syÃt purÃïÃdi«u kutracit | k­«ïÃmÃha yathà k­«ïo dhana¤jayaÓarairhatÃn | Óataæ duryodhanÃdÅæ ste darÓayi«ya iti prabhu÷ | 9.127 | bhÅmasenahatÃste hi j¤Ãyante bahuvÃkyata÷ | vistÃre bhÅmanihatÃ÷ saÇk«epe'rjunapÃtitÃ÷ | ucyante bahavaÓcÃnye puæ vyatyÃsasamÃïsrayÃt | 9.128 | vistÃre k­«ïanihatà balabhadrahatà iti | ucyante ca kvacit kÃlavyatyÃso'pi kvacid bhavet | 9.129 | yathà suyodhanaæ bhÅma÷ prÃhasat k­«ïasannidhau | iti vÃkye«u bahu«u j¤Ãyate nirïayÃdapi | anirïaye tu k­«ïasya pÆrvamuktà gatistata÷ | 9.130 | vyatyÃsÃstvevamÃdyÃïsca prÃtilomyÃdayastathà | d­Óyante bhÃratÃdye«u lak«aïagranthataÓca te | j ¤Ãyante bahubhirvÃkyairnirïayagranthatastathà | 9.131 | tasmÃd vinirïayagranthÃnÃïsrityaiva ca lak«aïam | bahuvÃkyÃnusÃreïa nirïayo'yaæ mayà k­ta÷ | 9.132 | xcvi.uktaæ lak«aïaïsÃstre ca k­«ïadvaipÃyanodite | "tribhëà yona jÃnÃti rÅtÅnÃæ Óatameva ca | 9.133 | vyatyÃsÃdÅn sapta bhedÃn vedÃdyarthaæ tathà vadet | sa yÃti nirayaæ ghoramanyathÃj¤Ãnasambhavam" | 9.134 | ityanye«u caÓÃstre«u tatratatroditaæ bahu | "vyatyÃsa÷ prÃtilomyaæ ca gomÆtrÅ praghasastathà | uk«aïa÷ sudhura÷ sÃdhu sapta bhedÃ÷ prakÅrtitÃ÷ " | 9.135 | ityÃdilak«aïÃnyatra nocyante'nyaprasaÇgata÷ | 67 67 "vyatyÃsa÷ prÃtilomyaæ ca gomÆtrÅ praghasastathà | uk«aïa÷ sudhura÷ sÃdhu÷ saptabhedÃ÷ prakÅrtitÃ÷ | (9.135.1)| ÓraddadhÃnÃya Ói«yîaya p­cchate me sutÃya ca | vidhivadvada he (bho) tÃta vyatyÃsÃdyarthanirïayam | (9.135.2 | Ó­ïu nÃrada vak«yîami yÃvatte matigocaram | vyatyÃsÃdiprabhedÃnÃæ saÇkocÃdarthanirïayam | (9.135.3)| e«vekaikaprabhedastu p­thagbhinna÷ sahasradhà | tallak«aïaæ tadarthÃæ Óca tadudÃharaïÃni ca | (9.135.4)| mîularÃmÃyaïe proktaæ pa¤carÃtrÃgame«u ca| vistarÃd vyÃsarÆpeïa hariïaivÃmitÃtmanà | (9.135.5)| te sarve'nantavedÃrthanirïayÃyaiva kÅrtitÃ÷ | tata÷ kalibalÃnmartyÃ÷ mandÃyurmatiÓÃlina÷ | (9.135.6)| d­«Âvîa vedÃn vibhajyaiva tadarthaj¤îapanÃya ca | k­tvà lak«aïaïsÃstraæ ca tasminnapi ca ÅritÃ÷ | (9.135.7)| vyatyÃsenaiva saÇkocÃt svoktavÃdÃrthanirïaya÷ | yîavadbhi÷ syÃt prabhedÃnÃæ prabhedaiste ca no'khilÃ÷ | (9.135.8)| idÃnÅæ tatsamÃlo¬ya niÓcityaiva pravacmi ca | bhÃratasya purÃïÃnÃæ yîavadbhi÷ syÃdvinirïaya÷ | xcvii.tatra bhedÃn tadarthÃæ Óca Ó­ïu«vaikÃgramÃnasa÷ | (9.135.9)| vyatyÃso vyatyaya÷ prokta÷ puæ vyatyÃsastadÃdima÷ | yathÃ'raïye parvaïi tu keÓava÷ prÃha pÃr«atÅm | (9.135.10)| sÃntvayan dhÃrtarëÂrÃæ Óca ÓatamarjunasÃyakai÷ | m­tÃn sandarÓayi«ye'haæ iti puæ vyatyaya÷ sm­ta÷ | (9.135.11)| harivaæ Óe hari÷ k­«ïo gopagojanasaæ v­ta÷ | cikrŬe jÃhnavÅtÅre vyatyÃso daiÓika÷ sm­ta÷ | (9.135.12)| mîarkaï¬eye tathà pÆrvaæ rÃma÷ k­tayuge'hanat | daÓakaïÂhaæ kathetyÃdau vyatyÃsa÷ kîalika÷ sm­ta÷ | (9.135.13)| hiæ sÃkarmaratatvÃttu hiæ sÃra iti kesarÅm | vyatyÃsa÷ siæ ha ityÃdÃvak«aravyatyaya÷ sm­ta÷ | (9.135.14)| kvacidrÃmo dÃïsarathirhatvà kaæ samapÅpalat | madhurÃæ puramityÃdau kathÃvyatyaya Årita÷ | (9.135.15)| viparÅtakramaæ yatra pratilomaæ tadÅritam | tadbhÃva÷ prÃtilomyaæ ca tatprabheda÷ kvacidbhavet | (9.135.16)| vidhiprÃïau tayorbhÃrye gurutmacche«aïsaÇkarÃ÷ | «aïmahi«ya harestadvat sauparïÅ vÃruïÅ umà | (9.135.17)| indrakÃmau tayo÷ patnyau kramÃcchataguïÃdhikÃ÷ | ityÃgneyapurÃïoktaæ tÃratamyaprakÃïsanam | ityÃdÃvarthanirvÃha÷ prÃtilomyaprabhedata÷ | (9.135.18)| kaliÓca dvÃparastretà k­taæ puïyaæ purà yugÃ÷ | kramÃdityÃdi«u prÃtilomyÃdukto vinirïaya÷ | (9.135.19)| vatso gostanamak«Åraæ yadÃ'dau pibati sphuÂam | tadà gomÆtrodaya÷ syÃt k«ÅrasyÃdhikyasiddhaye | (9.135.20)| yadà gopo duhatyenÃæ tadà mÆtro na vidyate | paÓcÃt pibati vatse tu punarmÆtrodayo bhavet | (9.135.21)| evaæ kvacit kathÃsu syÃdÃdÃvante ca saÇgati÷ | madhye saÇgativiccheda÷ kathÃntarasamÃgama÷ | (9.135.22)| xcviii.anusÃreïa te«Ãæ tu nirïaya÷ kriyate mayà | evamÃdi«u vij¤eyo gomÆtrÅbhedata÷ kramÃt | yathÃ'raïye pÃï¬avÃnÃæ kathÃsaÇgatisammatÃ÷ | (9.135.23)| tÃn vihÃyaiva tanmadhye hariÓcandrasya bhÆbh­ta÷ | nal . asya rÃghavasyÃpi gomÆtrÅbhedata÷ kramÃt | (9.135.24)| evaæ sarvapurÃïe«u madhye citrakathÃ÷ sm­tÃ÷ | Ãdyantayo÷ saÇgatiÓca gomÆtrÅbhedata÷ sm­tÃ÷ | (9.135.25)| praghasa÷ sarvaÓÃstrÃrthaviruddhÃrthÃnuvarïanam | kvacinmohÃyÃsurÃïÃæ purÃïe«u tathocyate | tÃd­ÓÃnÃæ tu vÃkyÃnÃæ grÃhyo'rthastvavirodhata÷ | (9.135.26)| mîurkhaæ d­«Âvîa sutaæ tÃto vi«aæ bhuÇk«veti vak«yati | tacchrutvà tadviruddhÃrthamÃcaranna tathÃ'caret | (9.135.27)| evaæ sarvasya jagata÷ pità gururudÃradhÅ÷ | vyÃso'nyathà kvacidbhakti hitÃya svajanÃya ca | tathà jagatsatyaæ ca mithyÃbhÆtaæ nirÅÓvaram | (9.135.28)| aprati«Âhamaj¤eyaæ harerjÅvairabhinnatÃm | nÅcatÃmavarebhyaÓca devebhyaÓca jarÃm­tî ì | (9.135.29)| janmÃdido«asamparka÷ nirguïatvamapÆrïatà | asarvaj¤atvamaj¤atvamabhedo ja¬ajÅvayo÷ | (9.135.30)| ja¬ayorjÅvayorvÃ'pi ja¬asarveÓayorapi | anadhÅnaæ jagadvi«ïorasvÃtantryaæ harestathà | (9.135.31)| svatantratà cajÅvasya sarvaj¤atvamadu÷khità | vi«ïo÷ prÃk­tadehÃdi÷ svÃvatÃraviparyaya÷ | ityÃdau praghasÃdbhedÃt grÃhyo'rthastvavirodhata÷ | (9.135.32)| prÃmÃïyamekadeÓasyÃnyasyaivÃpramÃïatà | yatra tatrok«aïÃd bhedÃt grÃhyo'rtho na cÃpara÷ | (9.135.33)| uktaæ rÃmÃyaïe gaÇgÃpÃrvatyau himavatsute | rudrasya vallabhe'tastaæ gaÇgÃdharamumÃpatim | (9.135.34)| prÃhustatretaradgrÃhyaæ pîurvaæ tyÃjyaæ satÃæ mate | ucchi«Âaæ ÓivanirmÃlyaæ vamanaæ m­takarpaÂam | (9.135.35)| xcix.kîakavi«ÂÃsamudbhÆtaæ pa¤ca pÆtÃni bhÃrata | ityÃdau uk«aïÃd bhedÃt tattvaæ niÓcÅyate budhai÷ | (9.135.36)| kramaæ ca vyutkramaæ tyaktvà yatra bodha÷ kramodgama÷ | tatraiva sudhurÃdbhedÃd grÃhyo'rtho bahusammata÷ | (9.135.37)| rÆpaæ ÓabdaÓca gaæ dhaÓca sparÓaÓcÃpi tathà rasa÷ | vyomÃdipa¤cabhÆtÃnÃæ guïà hyete viÓe«ata÷ | (9.135.38)| ityuktaæ pa¤carÃtre tu bhedÃïsca sudhurÃt tathà | tatra noktaprakÃreïa grÃhyo'rthastu yathÃkramam | (9.135.39)| kalpabhedÃt kathÃbhedo yatroktassatkathÃsu ca | tatrobhayaæ grÃhyameva du«yîaæ Óo naiva vartate | (9.135.40)| tatra sÃdhuprabhedena saÇgrÃhyastattvanirïaya÷ | uktaæ bhÃgavate «a«Âhaskandhe vyÃsena tattvata÷ | (9.135.41)| indro hatvÃ'karot tvëÂraæ viÓvarÆpaæ dvijottamam | brahmahatyÃpŬitastu brahmÃïaæ Óaraïaæ yayau | (9.135.42)| caturmukhaÓcaturdhà taæ vibhajya prÃk«ipanmahÃn | bhÆmau vÃri«u v­k«e«u nÃrÅ ­tu«u kramÃt | (9.135.43)| u«araæ dîu«itaæ bhÆmau phenaæ du«Âaæ jale«u ca| sravyaæ dîu«yaæ ca v­k«Ãdau hyaÇganà ­tudÆ«ità | hatyÃmukta÷ ÓacÅnÃtha÷ puna÷ svargamapÅpalat | (9.135.44)| ÓrÅbhavi«yatpurÃïe tu ityartho vyÃsacodita÷ | v­trahatyÃæ vibhajyÃtha k«iptavÃn sa caturmukha÷ | (9.135.45)| vahnau prathamajÃtÃsu jvÃlÃsu ca nadÅ«u ca| parvatÃgre«u viprendra nÃrÅ­tu«u tÃæ kramÃt | (9.135.46)| ityÃdau sÃdhubhedena kÅrtitaæ kalpabhedata÷ | tatrobhayaæ grÃhyameva saptabhedÃ÷ prakÅrtitÃ÷ | (9.135.47)| idaæ rahasyaæ paramaæ guhyaæ yacchrutaæ ÓrÅharermukhÃt | tatte samÃsata÷ proktaæ j¤îatvà muktiæ gami«yasi | taduktamavivicyaiva mukti÷ kasyÃpi no bhavet | (9.135.48)| iti vyatyÃsÃdisaptabhedapratipÃdakapurÃïavÃkyasaÇgraha÷ " | c.tasmÃnnirïayaÓÃstratvÃd grÃhyametad bubhÆ«ubhi÷ | 9.136 | itÅrità rÃmakathà parà mayà samastaÓÃstrÃnus­terbhavÃpahà | paÂhedimÃæ ya÷ Ó­ïuyÃdathÃpi và vimuktabandhaÓcaraïaæ harervrajet | 9.137 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye rÃmasvadhÃmapraveÓo nÃma navamo'dhyÃya÷ mama saÇgrahe (ÓrÅjayatÅrthasaæ sk­tahastalikhitagranthÃlaye), uttarÃdimaÂhÅya granthasaÇgrahe ca vartante -vyÃsanakere prabha¤janÃcÃrya÷ ci.(vyÃsÃvatÃrÃnuvarïanam) atha daÓamo'dhyÃya÷ Oæ | dvÃpare'tha yuge prÃpte tva«ÂÃviæ Óatime puna÷ | svayambhuÓarvaÓakrÃdyà dugdhÃbdhestÅramÃyayu÷ | 10.1 | payobdheruttaraæ tÅramÃsÃdya vibudhar«abhÃ÷ | tu«Âuvu÷ puï¬arÅkÃk«amak«ayaæ puru«ottamam | 10.2 | namonamo'gaïyaguïaikadhÃmne samastavij¤ÃnamarÅcimÃline | anÃdyavij¤Ãnatamonihantre parÃm­t ÃnandapadapradÃyine | 10.3 | svadattamÃlÃbhuvipÃtakopato durvÃsasa÷ ÓÃpata Ãïsu hi Óriyà | Óakre vihÅne ditijai÷ parÃjite purà vayaæ tvÃæ Óaraïaæ gatÃ÷ sma | 10.4 | tvadÃj¤ayà balinà sandadhÃnà varÃd girÅÓasya parairacÃlyam | v­ndÃrakà mandarametya bÃhubhirna Óekuruddhartumime sametÃ÷ | 10.5 | tadà tvayà nityabalatvahetuto yo'nantanÃmà garu¬astadaæ sake | utpÃÂya caikena kareïa mandaro nidhÃpitastaæ sa saha tvayÃ'vahat | 10.6 | puna÷ parÅk«adbhirasau giri÷ surai÷ sahÃsurairunnamitastadaæ sata÷ | vyacÆrïayat tÃnakhilÃn punaÓca te tvadÅk«ayà pÆrvavadutthitÃ÷ prabho | 10.7 | punaÓca vÃmena kareïa vÅÓvare nidhÃya taæ skandhagatastvamasya | agÃ÷ payobdhiæ sahita÷ surÃsurairmathnà ca tenÃbdhimathÃpyamathnÃ÷ | 10.8 | k­taÓca kadrvÃstanayo'tra vÃsukirnetraæ tvayà kaÓyapaja÷ sa nÃgarÃÂ| mamanthurabdhiæ sahitÃstvayà surÃ÷ sahÃsurà divyapayo gh­t Ãdhikam | 10.9 | naicchanta pucchaæ ditijà amaÇgal . aæ tadityathÃgraæ jag­hurvi«olbaïam | ÓrÃntÃïsca te'to vibudhÃstu pucchaæ tvayà sametà jag­hustvadÃïsrayÃ÷ | 10.10 | athÃtibhÃrÃdaviÓat sukäcano giri÷ sa pÃtÃl . amatha tvameva | taæ kacchapÃtmà tvabhara÷ svap­«Âhe hyananyadhÃryaæ purulÅlayaiva | 10.11 | cii.uparyadhaÓcÃ'tmani netragotrayostvayà pareïÃ'viÓatà samedhitÃ÷ | mamanthurabdhiæ tarasà madotkaÂÃ÷ surÃsurÃ÷ k«obhitanakracakram | 10.12 | ÓrÃnte«u te«veka urukrama tvaæ sudhÃrasÃptyai mudito hyamathnÃ÷ | tadà jagadgrÃsi vi«aæ samutthitaæ tvadÃj¤ayà vÃyuradhÃt kare nije | 10.13 | kale÷ svarÆpaæ tadatÅva du««ahaæ varÃd vidhÃtu÷ sakalaiÓca du÷ sp­Óam | kare vimathyÃstabalaæ vidhÃya dadau sa ki¤cid giriÓÃya vÃyu÷ | 10.14 | sa tat pibat kaïÂhagatena tena nipÃtito mÆrcchita Ãïsu rudra÷ | hare÷ karasparÓabalÃt sa sa¤j¤ÃmavÃpa nÅlo'sya gal . astadÃ'sÅt | 10.15 | atha tvadÃj¤Ãæ purato nidhÃya nidhÃya pÃtre tapanÅyarÆpe | svayaæ ca nirmathya balopapannaæ papau sa vÃyustadu cÃsya jÅrïam | 10.16 | atyalpapÃnÃcca babhÆva ÓÆlà ïsivasya ÓÅr«ïaïsca karÃvaÓi«Âam | abhÆt kali÷ sarvajagatsu pÆrïaæ pÅtvà vikÃro na babhÆva vÃyo÷ | kale÷ ÓarÅrÃdabhavan kunÃgÃ÷ sav­ÓcikÃ÷ ÓvÃpadayÃtudhÃnÃ÷ | 10.17 | atha tvayÃ'bdhau tu vimathyamÃne surÃ'bhavat tÃmasurà avÃpu÷ | uccai÷ Óravà nÃma turaÇgamo'tha karÅ tathairÃvatanÃmadheya÷ | 10.18 | anye ca dikpÃlagajà babhÆvurvaraæ tathaivÃpsarasÃæ sahasram | tathÃ'yudhÃnyÃbharaïÃni caiva divaukasÃæ pÃrijÃtastaruÓca | 10.19 | tathaiva sÃk«Ãt surabhirniÓeÓo babhÆva tat kaustubhaæ lokasÃram | athendirà yadyapi nityadehà babhÆva tatrÃparayà svatanvà | 10.20 | tato bhavÃn dak«iïabÃhunà sudhÃkamaï¬aluæ kalaÓaæ cÃpareïa | prag­hya tasmÃnniragÃt samudrÃd dhanvantarirnÃma harinmaïidyuti÷ | 10.21 | tato bhavaddhastagataæ dite÷ sutÃ÷ sudhÃbharaæ kalaÓaæ cÃpajahru÷ | muktaæ tvayà ïsaktimatÃ'pi daityÃn satyacyutÃn kÃrayatà vadhÃya | 10.22 | ciii.tato bhavÃnanupamamuttamaæ vapurbabhÆva divyapramadÃtmakaæ tvaran | ÓyÃmaæ nitambÃrpitaratnamekhalaæ j ÃmbÆnadÃbhÃmbarabh­t sumadhyamam | 10.23 | b­hannitambaæ kalaÓopamastanaæ satpuï¬arÅkÃyatanetramujjvalam | samastasÃraæ paripÆrïasadguïaæ d­«Âvaiva tat sammumuhu÷ surÃraya÷ | 10.24 | parasparaæ te'm­tahetuto'khilà viruddhyamÃnÃ÷ pradadu÷ sma te kare | samaæ sudhÃyÃ÷ kalaÓaæ vibhajya nipÃyayÃsmÃniti va¤citÃstvayà | 10.25 | dharmacchalaæ pÃpajane«u dharma iti tvayà j¤Ãpayituæ tadoktam | yadyat k­taæ me bhavatÃæ yadÅha saæ vÃda evodvibhaje sudhÃmimÃm | 10.26 | yathe«Âato'haæ vibhajÃmi sarvathà naviÓvasadhvaæ mayi kenacit kvacit | iti prahasyÃbhihitaæ niÓamya strÅbhÃvamugdhÃstu tatheti te'vadan | 10.27 | tataÓca saæ sthÃpya p­thak surÃsurÃæ stavÃtirÆpoccalitÃn suretarÃn | sarvÃn bhavaddarÓina Åk«ya lajjitÃ'smyahaæ d­Óo mÅlayatetyavoca÷ | 10.28 | nimÅlitÃk«e«vasure«u devatà nyapÃyaya÷ sÃdhvam­taæ tata÷ pumÃn | k«aïena bhÆtvà pibata÷ sudhÃæ Óiro rÃhornyak­ntaÓca sudarÓanena | 10.29 | tenÃm­t Ãrthaæ hi sahasrajanmasu pratapya bhÆyastapa Ãrito vara÷ | svayambhuvastena bhavÃn kare'sya binduæ sudhÃæ prÃsya Óiro jahÃra | 10.30 | Óirastu tasya grahatÃmavÃpa surai÷ samÃvi«Âamatho sabÃhu | k«ipta÷ kabandho'sya ÓubhodasÃgare tvayà sthito'dyÃpi hi tatra sÃm­ta÷ | 10.31 | athÃsurÃ÷ pratyapatannudÃyudhÃ÷ samastaÓaste ca hatÃstvayà raïe | kalistu sa brahmavarÃdajeyo hy­te bhavantaæ puru«e«u saæ sthita÷ | 10.32 | tasyÃrddhadehÃt samabhÆdalak«mÅstatputrakà do«agaïÃïsca sarvaÓa÷ | athendirà vak«asi te samÃsthità tvatkaïÂhagaæ kaustubhamÃsa dhÃtà | 10.33 | yathÃvibhÃgaæ ca sure«u dattÃstvayà tathÃ'nye'pi hi tatra jÃtÃ÷ | itthaæ tvayà sÃdhvam­taæ sure«u dattaæ hi mok«asya nidarÓanÃya | 10.34 | civ.bhaveddhi mok«o niyataæ surÃïÃæ naivÃsurÃïÃæ sa katha¤cana syÃt | utsÃhayuktasya ca tat pratÅpaæ bhaveddhi rÃhoriva du÷kharÆpam | 10.35 | kalistvayaæ brahmavarÃdidÃnÅæ vibÃdhate'smÃn sakalÃn prajÃïsca | aj¤ÃnamithyÃmatirÆpato'sau praviÓya sajj¤ÃnaviruddharÆpa÷ | 10.36 | tvadÃj¤ayà tasya varo'bjajena datta÷ sa ÃviÓya Óivaæ cakÃra | kadÃgamÃæ stasya kuyuktibÃdhÃn nahi tvadanyaÓcarituæ samartha÷ | 10.37 | vedÃïsca sarve sahaÓÃstrasaÇghà utsÃditÃstena na santi te'dya | tat sÃdhu bhÆmÃvavatÅrya vedÃnuddh­tya ÓÃstrÃïi kuru«va samyak | 10.38 | ad­Óyamaj¤eyamatarkyarÆpaæ kaliæ nilÅnaæ h­daye'khilasya | sacchÃstraÓastreïa nihatya ÓÅghraæ padaæ nijaæ dehi mahÃjanasya | 10.39 | ­te bhavantaæ nahi taæ nihantà tvameka evÃkhilaÓaktipÆrïa÷ | tato bhavantaæ Óaraïaæ gatà vayaæ tamonihatyai nijabodhavigraham | 10.40 | itÅritastairabhayaæ pradÃya sureÓvarÃïÃæ paramo'prameya÷ | prÃdurbabhÆvÃm­tabhÆril . ÃyÃæ viÓuddhavij¤ÃnaghanasvarÆpa÷ | 10.41 | vasi«ÂhanÃmà kamal . odbhavÃtmaja÷ suto'sya Óaktistanaya÷ parÃïsara÷ | tasyottamaæ so'pi tapo'caraddhari÷ suto mama syÃditi taddharirdadau | 10.42 | uvÃca cainaæ bhagavÃn suto«ito vasormadÅyasya sutÃ'sti Óobhanà | vane m­gÃrthaæ carato'sya vÅryaæ papÃta bhÃryÃæ manasà gatasya | 10.43 | tacchyenahaste pradadau sa tasyai dÃtuæ tadanyena tu yuddhyato'patat | jagrÃsa tanmatsyavadhÆryamasvasurjalasthamenÃæ jag­huÓca dÃïsÃ÷ | 10.44 | tadgarbhato'bhÆnmithunaæ svarÃj¤e nyavedayan so'pi vaso÷ samarpayat | putraæ samÃdÃya sutÃæ sa tasmai dadau suto'bhÆdatha matsyarÃja÷ | 10.45 | kanyà tusà dÃïsarÃjasya sadmanyavarddhatÃtÅva surÆpayuktà | cv.nÃmnà ca sà satyavatÅti tasyÃæ tavÃ'tmajo'haæ bhavitÃ'smyajo'pi | 10.46 | itÅritaÓcakradhareïa tÃæ munirjagÃma mÃrtÃï¬asutÃæ samudragÃm | uttÃrayantÅmatha tatra vi«ïu÷ prÃdurbabhÆvÃ'Óu viÓuddhacidghana÷ | 10.47 | vido«avij¤ÃnasukhaikarÆpo'pyajo janÃn mohayituæ m­«aiva | yo«itsu puæ so hyajanÅva d­Óyate na jÃyate kvÃpi balÃdivigraha÷ | 10.48 | yathà n­siæ hÃk­tirÃvirÃsÅt stambhÃt tathà nityatanutvato vibhu÷ | Ãvirbhavad yo«iti no malotthastathÃ'pi mohÃya nidarÓayet tathà | 10.49 | strÅpumprasa' ngÃt parato yato hari÷ prÃdurbhavatye«a vimohayan janam | ato malottho'yamiti sma manyate jano'Óubha÷ pÆrïaguïaikavigraham | 10.50 | dvÅpe bhaginyÃ÷ sa yamasya viÓvak­t prakÃïsate j¤ÃnamarÅcimaï¬ala÷ | prabhÃsayannaï¬abahistathÃ'nta÷ sahasralak«ÃmitasÆryadÅdhiti÷ | 10.51 | agaïyadivyoruguïÃrïava÷ prabhu÷ samastavidyÃdhipatirjagadguru÷ | anantaÓaktirjagadÅÓvara÷ samastado«ÃtividÆravigraha÷ | 10.52 | Óubhamaratakavarïo raktapÃdÃbjanetrÃdharakaranakharasanÃgraÓcakraÓaÇkhÃbjarekha÷ | ravikaravaragauraæ carma caiïaæ vasÃnastaÂidamalajaÂÃsandÅptajÆÂaæ dadhÃna÷ | 10.53 | vistÅrïavak«Ã÷ kamal . ÃyatÃk«o b­hadbhuja÷ kambusamÃnakaïÂha÷ | samastavedÃn mukhata÷ samudgirannanantacandrÃdhikakÃntasanmukha÷ | 10.54 | prabodhamudrÃbhayadordvayÃnvito yaj¤opavÅt Ãjinamekhalollasan | d­Óà mahÃj¤ÃnabhujaÇgada«ÂamujjÅvayÃno jagadatyarocata | 10.55 | sa lokadharmÃbhirirak«ayà piturdvijatvamÃpyÃ'Óu piturdadau nijam | j ¤Ãnaæ tayo÷ saæ sm­timÃtrata÷ sadà pratyak«abhÃvaæ paramÃtmano dadau | 10.56 | dvaipÃyana÷ so'tha jagÃma meruæ caturmukhÃdyairanugamyamÃna÷ | uddh­tya vedÃnakhilÃn surebhyo dadau munibhyaÓca yathÃ'dis­«Âau | 10.57 | cvi.sarvÃïi ÓÃstrÃïi tathaiva k­tvà vinirïayaæ brahmasÆtraæ cakÃra | tacchuÓruvurbrahmagirÅÓamukhyÃ÷ surà munÅnÃæ pravarÃïsca tasmÃt | 10.58 | samastaÓÃstrÃrthanidarÓanÃtmakaæ cakre mahÃbhÃratanÃmadheyam | vedottamaæ tacca vidhÃt­ÓaÇkarapradhÃnakaistanmukhata÷ surai÷ Órutam | 10.59 | atho girÅÓÃdimanonuÓÃyÅ kalirmamÃrÃ'Óu suvÃnmayai÷ Óarai÷ | nik­ttaÓÅr«o bhagavanmukheritai÷ surÃïsca sajj¤ÃnasudhÃrasaæ papu÷ | 10.60 | atho manu«ye«u tathÃ'sure«u rÆpÃntarai÷ kalirevÃvaÓi«Âa÷ | tato manu«ye«u ca satsu saæ sthito vinÃïsya itye«a harirvyacintayat | 10.61 | tato n­ïÃæ kÃlabalÃt sumandamÃyurmatiæ karma ca vÅk«ya k­«ïa÷ | vivyÃsa vedÃn sa vibhuÓcaturdhà cakre tathà bhÃgavataæ purÃïam | 10.62 | yeye ca santastamasÃ'nuvi«ÂÃstÃæ stÃn suvÃkyaistamaso vimu¤can | cacÃra lokÃn sa pathi prayÃntaæ kÅÂaæ vyapaÓyat tamuvÃca k­«ïa÷ | 10.63 | bhavasva rÃjà kuÓarÅrametat tyaktveti naicchat tadasau tatastam | atyaktadehaæ n­patiæ cakÃra purà svabhaktaæ v­«alaæ sulubdham | 10.64 | lobhÃt sa kÅÂatvamupetya k­«ïaprasÃdataÓcÃ'Óu babhÆva rÃjà | tadaiva taæ sarvan­pÃ÷ praïemurdadu÷ karaæ cÃsya yathaiva vaiÓyÃ÷ | 10.65 | uvÃca taæ bhagavÃn muktimasmiæ stava k«aïe dÃtumahaæ samartha÷ | tathÃ'pi sÅmÃrthamavÃpya vipratanuæ vimukto bhava matprasÃdÃt | 10.66 | j ¤Ãnaæ ca tasmai vimalaæ dadau sa mahÅæ ca sarvÃæ bubhuje tadante | tyaktvà tanuæ vipravaratvametya padaæ harerÃpa sutattvavedÅ | 10.67 | evaæ bahÆn saæ s­tibandhata÷ sa vyamocayad vyÃsatanurjanÃrdana÷ | bahÆnyacintyÃni ca tasya karmÃïyaÓe«adeveÓasadoditÃni | 10.68 | athÃsya putratvamavÃptumicchaæ ÓcacÃra rudra÷ sutapastadÅyam | dadau ca tasmai bhagavÃn varaæ taæ svayaæ ca taptveva tapo vimohayan | 10.69 | cvii.vimohanÃyÃsurasargiïÃæ prabhu÷ svayaæ karotÅva tapa÷ pradarÓayet | kÃmÃdido«Ãæ Óca m­«aiva darÓayenna tÃvatà te'sya hi santi kutracit | 10.70 | tatastvaraïyo÷ sma babhÆva putraka÷ Óivo'sya so'bhÆcchukanÃmadheya÷ | ÓukÅ hi bhÆtvÃ'bhyagamad gh­t ÃcÅ vyÃsaæ vimathnantamutÃraïÅ tam | 10.71 | akÃmayan kÃmukavat sa bhÆtvà tayÃ'rthitastaæ ÓukanÃmadheyam | cakre hyaraïyostanayaæ ca s­«Âvà vimohayaæ stattvamÃrge«vayogyÃn | 10.72 | Óukaæ tamÃïsu praviveÓa vÃyurvyÃsasya sevÃrthamathÃsya sarvam | j ¤Ãnaæ dadau bhagavÃn sarvavedÃn sabhÃrataæ bhÃgavataæ purÃïam | 10.73 | Óe«o'tha pailaæ munimÃviÓat tadà vÅÓa÷ sumantumapi vÃruïiæ munim | brahmÃ'viÓat tamuta vaiÓapÃyanaæ ÓakraÓca jaiminimathÃ'viÓad vibhu÷ | 10.74 | k­«ïasya pÃdaparisevanotsukÃ÷ sureÓvarà viviÓurÃïsu tÃn munÅn | samastavidyÃ÷ pratipÃdya te«vasau pravartakÃæ stÃn vidadhe hari÷ puna÷ | 10.75 | ­cÃæ pravartakaæ pailaæ yaju«Ãæ ca pravartakam | vaiÓampÃyanamevaikaæ dvitÅyaæ sÆryameva ca | 10.76 | cakre'tha jaiminiæ sÃmnÃmatharvÃÇgirasÃmapi | sumantuæ bhÃratasyÃpi vaiÓampÃyanamÃdiÓat | pravartane mÃnu«e«u gandharvÃdi«u cÃ'tmajam | 10.77 | nÃradaæ pÃÂhayitvà ca devalokaprav­ttaye | ÃdiÓat sas­je so'tha romäcÃd romahar«aïam | 10.78 | taæ bhÃratapurÃïÃnÃæ mahÃrÃmÃyaïasya ca | pa¤carÃtrasya k­tsnasya prav­ttyarthamathÃ'diÓat | 10.79 | tamÃviÓat kÃmadeva÷ k­«ïasevÃsamutsuka÷ | sa tasmai j¤Ãnamakhilaæ dadau dvaipÃyana÷ prabhu÷ | 10.80 | cviii.sanatkumÃrapramukhÃæ Ócakre yogapravartakÃn | bh­gvÃdÅn karmayogasya j¤Ãnaæ datvÃ'malaæ Óubham | 10.81 | jaiminiæ karmamÅmÃæ sÃkartÃramakarot prabhu÷ | devamÅmÃæ sikÃdyanta÷ k­tvà pailamathÃ'diÓat | Óe«aæ ca madhyakaraïe purÃïÃnyatha cÃkarot | 10.82 | ÓaivÃn pÃïsupatÃccakre saæ ÓayÃrthaæ suradvi«Ãm | vai«ïavÃn pa¤carÃtrÃcca yathÃrthaj¤Ãnasiddhaye | brÃhmÃæ Óca vedataÓcakre purÃïagranthasaÇgrahÃn | 10.83 | evaæ j ¤Ãnaæ puna÷ prÃpurdevÃïsca ­«ayastathà | sanatkumÃrapramukhà yogino mÃnu«Ãstathà | k­«ïadvaipÃyanÃt prÃpya j¤Ãnaæ te mumudu÷ surÃ÷ | 10.84 | samastavij¤Ãnagabhasticakraæ vitÃya vij¤ÃnamahÃdivÃkara÷ | nirasya(nipÅya)68 cÃj¤Ãnatamo jagattataæ prabhÃsate bhÃnurivÃvabhÃsayan | 10.85 | caturmukheÓÃnasurendrapÆrvakai÷ sadà surai÷ sevitapÃdapallava÷ | prakÃïsayaæ ste«u sadÃ'tmaguhyaæ mumoda merau ca tathà badaryÃm | 10.86 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye vyÃsÃvatÃrÃnuvarïanaæ nîama daÓamo'dhyÃya÷ 68 prÃcÅnakoÓe«veva 'nirasya', 'nipÅya' iti dvividho'pi pÃÂho likhita÷ | yatra sannik­«Âo'pi jana÷ samadhigna viprak­«Âastatra kathaæ nirïeyÃt? - banna¤je govindÃcÃrya÷ cix.(bhagavadavatÃrapratij ¤îa) atha ekÃdaÓo'dhyÃya÷ Oæ | ÓaÓÃÇkaputrÃdabhavat purÆravÃstasyÃ'yurÃyornahu«o yayÃti÷ | tasyÃ'sa patnÅyugal . aæ sutÃïsca pa¤cÃbhavan vi«ïupadaikabhaktÃ÷ | 11.1 | "yaduæ ca turvaÓuæ caiva devayÃnÅ vyajÃyata | druhyaæ cÃnuæ tathà pÆruæ Óarmi«Âhà vÃr«aparvaïÅ" 69 | 11.2 | yadorvaæ Óe cakravartÅ kÃrtavÅryÃrjuno'bhavat | vi«ïordattÃtreyanÃmna÷ prasÃdÃd yogavÅryavÃn | tasyÃnvavÃye yadavo babhÆvurvi«ïusaæ ÓrayÃ÷ | 11.3 | pÆrorvaæ Óe tu bharataÓcakravartÅ haripriya÷ | tadvaæ Óaja÷ kururnÃma pratÅpo'bhÆt tadanvaye | 11.4 | pratÅpasyÃbhavan putrÃstrayastretÃgnivarcasa÷ | devÃpiratha bÃhlÅko guïajye«ÂhaÓca Óantanu÷ | 11.5 | tvagdo«ayukto devÃpirjagÃma tapase vanam | vi«ïo÷ prasÃdÃt sa k­te yuge rÃjà bhavi«yati | 11.6 | putrikÃputratÃæ yÃto bÃhlÅko rÃjasattama÷ | hiraïyakaÓipo÷ putra÷ prahlÃdo bhagavatpara÷ | 11.7 | vÃyunà ca samÃvi«Âo mahÃbalasamanvita÷ | yenaiva jÃyamÃnena tarasà bhÆrvidÃrità | 11.8 | bhÆbhÃrak«apaïe vi«ïoraÇgatÃmÃptumeva sa÷ | pratÅpaputratÃmÃpya bÃhlÅke«vabhavat pati÷ | rudre«u patratÃpÃkhya÷ somadatto'sya cÃ'tmaja÷ | 11.9 | ajaikapÃdahirbudhnirvirÆpÃk«a iti traya÷ | 69 Vi. Pu. 4.10.6 cx.rudrÃïÃæ somadattasya babhÆvu÷ prathitÃ÷ sutÃ÷ | vi«ïorevÃÇgatÃmÃptuæ bhÆrirbhÆriÓravÃ÷ Óala÷ | 11.10 | ÓivÃdisarvarudrÃïÃmÃveÓÃd varatastathà | bhÆriÓravà atibalastatrÃ'sÅt paramÃstravit | 11.11 | tadarthaæ hi tapaÓcÅrïaæ somadattena Óambhave | datto varaÓca tenÃsya tvatpratÅpÃbhibhÆtik­t | balavÅryaguïopeto nÃmnà bhÆriÓravÃ÷ suta÷ | 11.12 | bhavi«yati mayÃ'vi«Âo yaj¤aÓÅla iti sma ha | tena bhÆriÓravà jÃta÷ somadattasuto balÅ | 11.13 | pÆrvodadhestÅragate'bjasambhave gaÇgÃyuta÷ parvaïi ghÆrïito'bdhi÷ | avÃk«ipat tasya tanau nijodabinduæ ÓaÓÃpainamathÃbjayoni÷ | 11.14 | mahÃbhi«aÇ nÃma nareÓvarastvaæ bhÆtvà puna÷ ÓantanunÃmadheya÷ | jani«yase vi«ïupadÅ tathai«Ã tatrÃpi bhÃryà bhavato bhavi«yati | 11.15 | ÓÃnto bhavatyeva mayoditastvaæ tanutvamÃpto'si tataÓca Óantanu÷ | itÅrita÷ so'tha n­po babhÆva mahÃbhi«aÇ nÃma hare÷ padÃïsraya÷ | 11.16 | sa tatra bhuktvà cirakÃlamurvÅæ tanuæ vihÃyÃ'pa sado vidhÃtu÷ | tatrÃpi ti«Âhan surav­ndasannidhau dadarÓa gaÇgÃæ ÓlathitÃmbarÃæ svakÃm | 11.17 | avÃÇmukhe«u dyusadassu rÃgÃnnirÅk«amÃïaæ punarÃtmasambhava÷ | uvÃca bhÆmau n­patirbhavÃ'Óu Óapto yathà tvaæ hi purà mayaiva | 11.18 | itÅritastatk«aïata÷ pratÅpÃd babhÆva nÃmnà n­pati÷ sa Óantanu÷ | avÃpya gaÇgÃæ dayitÃæ svakÅyÃæ tayà mumodÃbdagaïÃn bahÆæ Óca | 11.19 | athëÂamo vasurÃsÅd dyunÃmà varÃÇginÃmnyasya babhÆva bhÃryà | babhÆva tasyÃïsca sakhÅ n­pasya suvindanÃmno dayità sanÃmnÅ | 11.20 | tasyà jarÃm­tividhvaæ sahetorvasi«Âhadhenuæ svam­taæ k«arantÅm | cxi.jarÃpahÃæ nandininÃmadheyÃæ baddhuæ patiæ codayÃmÃsa devÅ | 11.21 | tayà dyunÃmà sa vasu÷ pracodito bhrÃt­snehÃt saptabhiranvito'parai÷ | babandha tÃæ gÃmatha tächaÓÃpa vasi«Âhasaæ stha÷ kamalodbhava÷ prabhu÷ | 11.22 | adharmav­tt Ã÷ pratiyÃta mÃnu«Åæ yoniæ drutaæ yatk­te sarva eva | dharmÃccyutÃ÷ sa tathÃ'«ÂÃyurÃpyatÃmanye puna÷ k«ipramato vimok«yatha | 11.23 | pracodayÃmÃsa ca yà kumÃrge patiæ hi sÃ'mbeti nare«u jÃtà | abhart­kà puæ stvasamÃïsrayeïa patyurm­tau kÃraïatvaæ vrajeta | 11.24 | bhavatvasau brahmacaryaikani«Âho mahÃn virodhaÓca tayorbhaveta | sa garbhavÃsëÂakadu÷khameva samÃpnutÃæ Óaratalpe ÓayÃna÷ | 11.25 | m­tya«ÂakotthÃmapi vedanÃæ sa÷ prÃpnotu Óastrairbahudhà nik­tta÷ | itÅritÃste kamalodbhavaæ taæ j ¤Ãtvà samuts­jya ca gÃæ praïemu÷ | 11.26 | na mÃnu«Åæ garbhamavÃpnumo vayaæ bhavatvayaæ sarvavit kÅrtimÃæ Óca | mahÃstravettà bhavadaæ Óayuktastathà balaæ no'khilÃnÃmupaitu | 11.27 | itÅrite'stvityuditÃ÷ svayambhuvà vasi«Âhasaæ sthena surÃpagÃæ yayu÷ | ÆcustathainÃmudare vayaæ te jÃyemahi k«ipramasmÃn hana tvam | 11.28 | itÅrità sà varamÃïsu vavre tebhyo'pyapÃpatvamatha priyatvam | te«Ãæ sadaivÃ'tmana ekame«Ãæ dÅrghÃyu«aæ t Ãn su«uve'tha Óantano÷ | 11.29 | avighnatastÃn vinihantumeva purà pratÅpasya hi dak«iïorum | samÃïsrità kÃminÅvattvakÃmà tatputrabhÃryà bhavituæ vi¬ambÃt | 11.30 | tenaiva coktà bhava me sutasya bhÃryà yato dak«iïorusthitÃ'si | bhÃgo hi dak«o duhitu÷ snu«Ãyà bhÃryÃbhÃgo vÃma iti prasiddha÷ | 11.31 | uvÃca sà taæ natu mÃæ sutaste kÃ'sÅti p­cchennatu mÃæ nivÃrayet | ayogyakartrÅmapi kÃraïaæ ca matkarmaïo naiva p­cchet kadÃcit | 11.32 | cxii.yadà trayÃïÃmapi caikame«a karoti gaccheyamahaæ vis­jya | tadà tvadÅyaæ sutamityudÅrite tatheti rÃjÃ'pyavadat pratÅpa÷ | 11.33 | tathaiva putrÃya ca tena tad vaco vadhÆktamuktaæ vacanÃd dyunadyÃ÷ | kanÅyase sà hyavadat sutaste nÃnya÷ pati÷ Óantanureva me v­ta÷ | 11.34 | tatastu sà ïsantanuto'«Âa putrÃnavÃpya sapta nyahanat tathÃ'«Âamam | gantuæ tato matimÃdhÃya hantumivodyogaæ sà him­«Ã cakÃra | 11.35 | avasthitirnÃtisukhÃya mÃnu«e yata÷ surÃïÃmata eva gantum | aicchanna tasyà hi babhÆva mÃnu«o deho narottho hi tadÃ'sa Óantano÷ | 11.36 | t Ãæ putranidhanodyuktÃæ nyavÃrayata Óantanu÷ | kÃ'si tvaæ hetunà kena haæ si putrÃn n­Óaæ savat | 11.37 | rÆpaæ suravarastrÅïÃæ tava tena na pÃpakam | bhavet karma tvadÅyaæ tanmahat kÃraïamatra hi | 11.38 | tat kÃraïaæ vada Óubhe yadi macchrotramarhati | itÅritÃ'vadat sarvaæ prayayau ca surÃpagà | 11.39 | na dharmo devatÃnÃæ hi j¤ÃtavÃsaÓciraæ n­«u | kÃraïÃdeva hi surà n­«u vÃsaæ prakurvate | kÃraïÃpagame yÃnti dharmo'pye«Ãæ tathÃvidha÷ | 11.40 | ad­Óyatvamasaæ sparÓo hyasambhëaïameva ca | surairapi n­j Ãtaistu guhyadharmo divaukasÃm | 11.41 | ata÷ sà varuïaæ devaæ pÆrvabhartÃramapyamum | n­j Ãtaæ Óantanuæ tyaktvà prayayau varuïÃlayam | 11.42 | sutama«ÂamamÃdÃya bharturevÃpyanuj¤ayà | vadhodyogÃnniv­tt à sà dadau putraæ b­haspatau | 11.43 | devavrato'sÃvanuÓÃsanÃya mÃtrà datto devagurau ÓatÃrddham | cxiii.saæ vatsarÃïÃmakhilÃæ Óca vedÃn samabhyasat tadvaÓagÃntarÃtmà | 11.44 | tataÓca mÃtrà jagatÃæ garÅyasyanantapÃre'khilasadguïÃrïave | rÃme bh­gÆïÃmadhipe pradatta÷ ÓuÓrÃva tattvaæ ca ÓatÃrddhavar«am | 11.45 | sa pa¤caviæ Óat punarabdakÃnÃmastrÃïi cÃbhyasya paterbh­gÆïÃm | mÃtrà samÃnÅya taÂe nije tu saæ sthÃpita÷ prÃrpayituæ svapitre | 11.46 | sa tatra baddhvà ïsarapa¤jareïa gaÇgÃæ vijahre'sya pità tadaiva | vrajan m­gÃrthÅ t­«ito vilokayan gaÇgÃmatoyÃmabhavat suvismita÷ | 11.47 | sa mÃrgayÃmÃsa tato'sya hetuj¤aptyai tadà svaæ ca dadarÓa sÆnum | krŬantamastreïa babhÆva so'pi k«aïÃdad­Óya÷ pit­darÓanÃdanu | 11.48 | mÅmÃæ samÃnaæ tamavÃpa gaÇgà sutaæ samÃdÃya patiæ jagÃda ca | ayaæ sutaste paramÃstravettà samarpito vÅryabalopapanna÷ | 11.49 | asyÃgrajÃ÷ svÃæ sthitimeva yÃtà hare÷ padÃmbhojasupÃvite jale | tanÆrmadÅye praïidhÃya tat tvaæ t Ãn mà ïsuco'nena ca modamÃna÷ | 11.50 | iti pradÃyÃmumad­ÓyatÃmagÃd gaÇgà tamÃdÃya yayau svakaæ g­ham | rÃjÃ'bhi«icyÃtha ca yauvarÃjye mumoda tatsadguïatarpito bh­Óam | 11.51 | puna÷ sa pitrÃ'numato b­haspateravÃpa vedÃn puru«Ãyu«o'rddhata÷ | rÃmÃt tathÃ'strÃïi punastvavÃpa tÃvadbhirabdaistriÓataiÓca tattvam | 11.52 | sa sarvavittvaæ samavÃpya rÃmÃt samastavidyÃdhipaterguïÃrïavÃt | pituæ samÅpaæ samavÃpya taæ ca ÓuÓrÆ«amÃïa÷ pramumoda vÅra÷ | 11.53 | yadaiva gaÇgà su«uve'«Âamaæ sutaæ tadaiva yÃto m­gayÃæ sa Óantanu÷ | Óaradvato jÃtamapaÓyaduttamaæ vane vis­«Âaæ mithunaæ tvayonijam | 11.54 | ÓaradvÃæ stu tapa÷ kurvan dadarÓa sahasorvaÓÅm | caskanda retastasyÃtha Óarastambe tato'bhavat | 11.55 | cxiv.vi«kambho nÃma rudrÃïÃæ bhÆbhÃraharaïe'ÇgatÃm | hare÷ prÃptuæ tathà tÃrà bhÃryà yà hib­haspate÷ | 11.56 | t Ãvubhau Óantanurd­«Âvà k­pÃvi«Âa÷ svakaæ g­ham | ninÃya nÃma cakre ca k­pÃyà vi«ayau yata÷ | k­pa÷ k­pÅti sa k­pastapo vi«ïoïscakÃra ha | 11.57 | tasya prÅtastadà vi«ïu÷ sarvalokeÓvareÓvara÷ | prÃdÃde«yatsaptar«itvamÃyu÷ kalpÃntameva ca | sa Óantanug­he ti«Âhan devavratasakhÃ'bhavat | 11.58 | putravacchantanoÓcÃ'sÅt sa ca putravadeva tat | mithunaæ pÃlayÃmÃsa sa k­po'strÃïyavÃpa ca | 11.59 | sarvavedÃnadhijagau sarvaÓÃstrÃïi kauÓikÃt | tattvaj¤Ãnaæ tathà vyÃsÃdÃpya sarvaj¤atÃæ gata÷ | 11.60 | yadà hijÃta÷ sa k­pastadaiva b­haspate÷ sÆnuragÃcca gaÇgÃm | snÃtuæ gh­t ÃcÅæ sa dadarÓa tatra ÓlathaddukÆlÃæ suravaryakÃminÅm | 11.61 | taddarÓanÃt skannamathendriyaæ sa droïe dadhÃrÃ'Óu tato'bhavat svayam | ambhojajÃveÓayuto b­haspati÷ kartuæ hare÷ karma bhuvo bharoddh­tau | 11.62 | droïetinÃmÃsya cakÃra tÃto munirbharadvÃja utÃsya vedÃn | adhyÃpayÃmÃsa saÓÃstrasaÇghÃn sarvaj¤atÃmÃpa ca so'cireïa | 11.63 | kÃle ca tasmin p­«ato'napatyo vane tu päcÃlapatiÓcacÃra | tapo mahat tasya tathà varÃpsarÃvalokanÃt skanditamÃïsu reta÷ | 11.64 | sa tad vilajjÃvaÓata÷ padena samÃkramat tasya babhÆva sÆnu÷ | hahÆ tunÃmnà sa viri¤cagÃyako nÃmnÃ'vaho yo marutÃæ tadaæ Óayuk | 11.65 | sa droïatÃtÃt samavÃpa vedÃnastrÃïi vidyÃïsca tathà samastÃ÷ | droïena yukta÷ sa tadà guro÷ sutaæ sahaiva nau rÃjyamiti hyavÃdÅt | 11.66 | cxv.pade drutatvÃd drupadÃbhidheya÷ sa rÃjyamÃpÃtha nijÃæ k­pÅæ sa÷ | droïo'pi bhÃryÃæ samavÃpya sarvapratigrahojjhaÓca pure'vasat sukhÅ | 11.67 | silo¤chav­ttyaiva hi vartayan sa dharmaæ mahÃntaæ virajaæ ju«Ãïa÷ | uvÃsa nÃgÃkhyapure sakhà sa devavratasyÃtha k­pasya caiva | 11.68 | te«Ãæ samÃno vayasà virÃÂastvabhÆddhahà nÃma vidhÃt­gÃyaka÷ | marutsu yo vivaho nÃma tasyÃpyaæ Óena yukto nijadharmavartÅ | 11.69 | tata÷ kadÃcinm­gayÃæ gata÷ sa dadarÓa kanyÃpravarÃæ tu Óantanu÷ | yà pÆrvasarge pit­putrikà satÅ cacÃra vi«ïostapa uttamaæ ciram | 11.70 | yasyai varaæ vi«ïuradÃt purÃ'haæ sutastava syÃmiti yà vaso÷ sutà | j Ãtà punardÃïsag­he vivarddhità vyÃsÃtmanà vi«ïurabhÆcca yasyÃm | 11.71 | taddarÓanÃnn­patirjÃtah­cchrayo vavre pradÃnÃya ca dÃïsarÃjam | ­te sa tasyÃstanayasya rÃjyaæ naicchad dÃtuæ t ÃmathÃ'yÃd g­haæ svam | 11.72 | taccintayà glÃnamukhaæ janitraæ d­«Âvaiva devavrata Ãïsvap­cchat | tatkÃraïaæ sÃrathimasya tasmÃcchrutvÃ'khilaæ dÃïsag­haæ jagÃma | 11.73 | sa tasya viÓvÃsak­te pratij¤Ãæ cakÃra nÃhaæ karavÃïi rÃjyam | tathaiva me santatito bhayaæ te vyaitÆrdhvaretÃ÷ satataæ bhavÃni | 11.74 | bhÅmavratatvÃddhi tadÃ'sya nÃma k­tvà devà bhÅ«ma iti hyacÅkl­pan | prasÆnav­«Âiæ sa ca dÃïsadattÃæ kÃl . Åæ samÃdÃya pitu÷ samarpayat | 11.75 | j ¤Ãtvà tutÃæ rÃjaputrÅæ guïìhyÃæ satyasya vi«ïormÃtaraæ nÃmatastat | loke prasiddhÃæ satyavatÅtyudÃrÃæ vivÃhayÃmÃsa pitu÷ sa bhÅ«ma÷ | 11.76 | prÃya÷ satÃæ na mana÷ pÃpamÃrge gacchediti hyÃtmamanaÓca saktam | j ¤ÃtvÃ'pi tÃæ dÃïsag­he vivarddhitÃæ jagrÃha saddharmarataÓca Óantanu÷ | 11.77 | svacchandam­tyutvavaraæ pradÃya tathÃ'pyajeyatvamadh­«yatÃæ ca | yuddhe«u bhÅ«masya n­pottama÷ sa reme tayaivÃbdagaïÃn bahÆæ Óca | 11.78 | cxvi.lebhe sa citrÃÇgadamatra putraæ tathà dvitÅyaæ ca vicitravÅryam | tayoÓca bÃlye vyadhunoccharÅraæ jÅrïena dehena hi kiæ mameti | 11.79 | svecchayà varuïatvaæ sa prÃpa nÃnicchayà tanu÷ | tasmin kÃle tyajyate hi balavadbhirvadhaæ vinà | 11.80 | atisaktÃstapohÅnÃ÷ katha¤cinm­timÃpnuyu÷ | anicchayÃ'pi hi yathà m­taÓcitrÃÇgadÃnuja÷ | 11.81 | athaurdhvadaihikaæ k­tvà piturbhÅ«mo'bhya«ecayat | rÃjye citrÃÇgadaæ vÅraæ yauvarÃjye'sya cÃnujam | 11.82 | citrÃÇgadena nihato nÃma svaæ tvaparityajan | citrÃÇgado'k­todvÃho gandharveïa mahÃraïe | vicitravÅryaæ rÃjÃnaæ k­tvà bhÅ«mo'nvapÃlayat | 11.83 | atha kÃïsisutÃstisrastadarthaæ bhÅ«ma Ãharat | ambÃmapyambikÃnÃmnÅæ tathaivÃmbÃlikÃæ parÃm | 11.84 | pÃïigrahaïakÃle tu brahmadattasya vÅryavÃn | vijitya taæ sÃlvarÃjaæ sametÃn k«atriyÃnapi | 11.85 | ambikÃmbÃlike tatra saæ vÃdaæ cakratu÷ Óubhe | ambà sà bhÅ«mabhÃryaiva pÆrvadehe tu naicchata | 11.86 | ÓÃpÃddhiraïyagarbhasya sÃlvakÃmÃ'hamityapi | uvÃca tÃæ sa tatyÃja sÃ'gamat sÃlvameva ca | 11.87 | tenÃpi samparityaktà parÃm­«Âeti sà puna÷ | bhÅ«mamÃpa sa nÃg­hïÃt prayayau sÃ'pi bhÃrgavam | 11.88 | bhrÃturvivÃhayÃmÃsa so'mbikÃmbÃlike tata÷ | bhÅ«mÃya tu yaÓo dÃtuæ yuyudhe tena bhÃrgava÷ | 11.89 | cxvii.anantaÓaktirapi sa na bhÅ«maæ nijaghÃna ha | nacÃmbÃæ grÃhayÃmÃsa bhÅ«makÃruïyayantrita÷ | 11.90 | anantaÓakti÷ sakalÃntarÃtmà ya÷ sarvavit sarvavaÓÅ ca sarvajit | na yatsamo'nyo'sti katha¤ca kutracit kathaæ hyaÓakti÷ paramasya tasya | 11.91 | bhÅ«maæ svabhaktaæ yaÓasÃ'bhipÆrayan vimohayannÃsurÃæ Ócaiva rÃma÷ | jitvaiva bhÅ«maæ na jaghÃna devo vÃcaæ ca satyÃmakarot sa tasya | 11.92 | "viddhavanmugdhavaccaiva keÓavo vedanÃrtavat | darÓayannapi mohÃya naiva vi«ïustathà bhavet" | evamÃdipurÃïotthavÃkyÃd rÃma÷ sadà jayÅ | 11.93 | yaÓo bhÅ«masya datvà tu so'mbÃæ ca ÓaraïÃgatÃm | unmucya bhart­dve«otthÃt pÃpÃt tenÃ'Óvayojayat | 11.94 | anantaraæ Óikhaï¬itvÃt tadà sà ïsÃÇkaraæ tapa÷ | bhÅ«masya nidhanÃrthÃya puæ stvÃrthaæ ca cakÃra ha | 11.95 | bhÅ«mo yathà tvÃæ g­hïÅyÃt tathà kuryÃmitÅritam | rÃmeïa satyaæ taccakre bhÅ«me dehÃntaraæ gate | 11.96 | rudrastu tasyÃstapasà tu«Âa÷ prÃdÃd varaæ tadà | bhÅ«masya m­tihetutvaæ kÃlÃt pundehasambhavam | 11.97 | mÃlÃæ ca ya imÃæ mÃlÃæ g­hïÅyÃt sa hani«yati | bhÅ«mamityeva tÃæ mÃlÃæ g­hÅtvà sà n­pÃn yayau | 11.98 | t Ãæ na bhÅ«mabhayÃt ke'pi jag­hustÃæ hi sà tata÷ | drupadasya g­hadvÃri nyasya yogÃt tanuæ jahau | 11.99 | etasminneva kÃle tu sutÃrthaæ drupadastapa÷ | cakÃra Óambhave cainaæ so'bravÅt kanyakà tava | 11.100 | bhÆtvà bhavi«yati pumÃniti sÃmbà tato'jani | cxviii.nÃmnà ïsikhaï¬inÅ tasyÃ÷ puæ vat karmÃïi cÃkarot | 11.101 | tasyai päcÃlarÃja÷ sa daÓÃrïÃdhipate÷ sutÃm | udvÃhayÃmÃsa sà tÃæ puæ ve«eïaiva gÆhitÃm | anyatra mÃtÃpitrostu na vij¤ÃtÃæ bubodha ha | 11.102 | dhÃtryai nyavedayat sÃ'tha tatpitre sà nyavedayat | sa kruddha÷ pre«ayÃmÃsa nihanmi tvÃæ sabÃndhavam | iti päcÃlarÃjÃya nirjagÃma ca senayà | 11.103 | viÓvasya vÃkyaæ rudrasya pumÃneveti pÃr«ata÷ | pre«ayÃmÃsa dhig buddhirbhinnà tebÃlavÃkyata÷ | aparÅk«akasya te rëÂraæ kathamityeva narmak­t | 11.104 | atha bhÃryÃsametaæ taæ pitaraæ cintayÃ'kulam | d­«Âvà ïsikhaï¬inÅ du÷khÃnmannimittÃnna naÓyatu | 11.105 | iti matvà vanÃyaiva yayau tatra ca tumburu÷ | sthÆïÃkarïÃbhidheyastÃmapaÓyad d­¬hakarïata÷ | 11.106 | sa tasyà akhilaæ Órutvà k­pÃæ cakre mahÃmanÃ÷ | sa tasyai svaæ vapu÷ prÃdÃt tadÅyaæ jag­he tathà | aæ Óena puæ svabhÃvÃrthaæ pÆrvadehe samÃsthita÷ | 11.107 | puæ sÃæ strÅtvaæ bhavet kvÃpi tathÃ'pyante pumÃn bhavet | strÅïÃæ naiva hi puæ stvaæ syÃd balavatkÃraïairapi | 11.108 | ata÷ Óivavare'pye«Ãæ jaj¤e yo«aiva nÃnyathà | paÓcÃt pundehamapi sà praviveÓaiva puæ yutam | 11.109 | nÃsyà deha÷ puæ stvamÃpa naca puæ sÃ'nadhi«Âhite | puæ dehe nyavasat sÃ'tha gandharveïa tvadhi«Âhitam | gÃndharvaæ dehamÃviÓya svakÅyaæ bhavanaæ yayau | 11.110 | tasyÃstaddehasÃd­Óyaæ gandharvasya prasÃdata÷ | cxix.prÃpa gandharvadeho'pi tayà paÓcÃdadhi«Âhita÷ | 11.111 | Óvo dehi mama dehaæ me svaæ ca dehaæ samÃviÓa | ityuktvà sa tu gandharva÷ kanyÃdehaæ samÃsthita÷ | uvÃsaiva vane tasmin dhanadastatra cÃ'gamat | 11.112 | apratyutthÃyinaæ tantulÅyamÃnaæ vilajjayà | ÓaÓÃpa dhanado devaÓciramitthaæ bhaveti tam | 11.113 | yadà yuddhe m­tiæ yÃti sà kanyà puntanusthità | tadà puæ stvaæ punaryÃsi capalatvÃditÅrita÷ | 11.114 | tathÃ'vasat sa gandharva÷ kanyà pitroraÓe«ata÷ | kathayÃmÃsÃnubhÆtaæ tau bh­Óaæ mudamÃpatu÷ | 11.115 | parÅk«ya tÃmupÃyaiÓca ÓvaÓuro lajjito yayau | ÓvobhÆte sà tu gandharvaæ prÃpya tadvacanÃt puna÷ | 11.116 | yayau tenaiva dehena puæ stvameva samÃïsrità | sa Óikhaï¬Å nÃmato'bhÆdastraÓastrapratÃpavÃn | 11.117 | vicitravÅrya÷ pramadÃdvayaæ tat samprÃpya reme'bdagaïÃn susakta÷ | tatyÃja dehaæ ca sa yak«maïÃ'rditastato'sya mÃtÃ'smaradÃïsu k­«ïam | 11.118 | ÃvirbabhÆvÃ'Óu jagajjanitro janÃrdano janmajarÃbhayÃpaha÷ | samastavij¤Ãnatanu÷ sukhÃrïava÷ sampÆjayÃmÃsa ca taæ janitrÅ | 11.119 | taæ bhÅ«mapÆrvai÷ paramÃdarÃrcitaæ svabhi«Âutaæ cÃvadadasya mÃtà | putrau m­tau me natu rÃjyamaicchad bhÅ«mo mayà nitarÃmarthito'pi | 11.120 | k«etre tato bhrÃturapatyamuttamamutpÃdayÃsmatparamÃdarÃrthita÷ | itÅrita÷ praïataÓcÃpyabhi«Âuto bhÅ«mÃdibhiÓcÃ'ha jagadgururvaca÷ | 11.121 | ­te ramÃæ j Ãtu mamÃÇgayogayogyÃ'Çganà naiva surÃlaye'pi | tathÃ'pi te vÃkyamahaæ kari«ye sÃæ vatsaraæ sà caratu vrataæ ca | 11.122 | cxx.sà pÆtadehÃ'tha ca vai«ïavavratÃnmatta÷ samÃpnotu sutaæ vari«Âham | itÅrite rëÂramupaiti nÃïsamiti bruvantÅæ punarÃha vÃkyam | 11.123 | saumyasvarÆpo'pyatibhÅ«aïaæ m­«Ã taccak«u«o rÆpamahaæ pradarÓaye | saheta sà tad yadi putrako'syà bhaved guïìhyo balavÅryayukta÷ | 11.124 | itÅrite'stvityuditastayÃ'gamat k­«ïo'mbikÃæ sà tu bhiyà nyamÅlayat | abhÆcca tasyÃæ dh­tarëÂranÃmako gandharvarÃÂpavanÃveÓayukta÷ | 11.125 | sa mÃrutÃveÓabalÃd balÃdhiko babhÆva rÃjà dh­tarëÂranÃmà | adÃd varaæ cÃsya balÃdhikatvaæ k­«ïo'ndha ÃsÅt sa tu mÃt­do«ata÷ | 11.126 | j ¤Ãtvà tamandhaæ punareva k­«ïaæ mÃtÃ'bravÅjjanayÃnyaæ guïìhyam | ambÃlikÃyÃmiti tat tathÃ'karod bhayÃttu sà pÃï¬urabhÆnm­«Ãd­k | 11.127 | parÃvaho nÃma marut tato'bhavad varïena pÃï¬u÷ sa hi nÃmataÓca | sa cÃ'sa vÅryÃdhika eva vÃyorÃveÓata÷ sarvaÓastrÃstravettà | 11.128 | tasmai tathà balavÅryÃdhikatvavaraæ prÃdÃt k­«ïa evÃtha pÃï¬um | vij¤Ãya taæ prÃha punaÓca mÃtà nirdo«amanyaæ janayottamaæ sutam | 11.129 | uktveti k­«ïaæ punareva ca snu«ÃmÃha tvayÃ'k«ïorhi nimÅlanaæ purà | k­taæ tataste suta Ãsa cÃndhastata÷ puna÷ k­«ïamupÃsva bhaktita÷ | 11.130 | itÅritÃ'pyasya hi mÃyayà sà bhÅt à bhuji«yÃæ kumatirnyayojayat | sà taæ parÃnandatanuæ guïÃrïavaæ samprÃpya bhaktyà parayaiva reme | 11.131 | tasyÃæ sa devo'jani dharmarÃjo mÃï¬avyaÓÃpÃd ya uvÃha ÓÆdratÃm | vasi«ÂhasÃmyaæ samabhÅpsamÃnaæ prÃcyÃvayannicchayà ïsÃpamÃpa | 11.132 | ayogyasamprÃptik­taprayatnado«Ãt samÃropitameva ÓÆle | corairh­te'rthe'pitu corabuddhyà mak«ÅvadhÃdityavadad yamastam | 11.133 | nÃsatyatà tasya ca tatra hetuta÷ ÓÃpaæ g­hÅtuæ sa tathaiva coktvà | cxxi.avÃpa ÓÆdratvamathÃsya nÃma cakre k­«ïa÷ sarvavittvaæ tathÃ'dÃt | 11.134 | vidyÃraterviduro nÃma cÃyaæ bhavi«yati j¤Ãnabalopapanna÷ | mahÃdhanurbÃhubalÃdhikaÓca sunÅtimÃnityavadat sa k­«ïa÷ | 11.135 | j ¤ÃtvÃ'sya ÓÆdratvamathÃsya mÃtà punaÓca k­«ïaæ praïatà yayÃce | ambÃlikÃyÃæ janayÃnyamityatho naicchat sa k­«ïo'bhavadapyad­Óya÷ | 11.136 | yogyÃni karmÃïi tatastu te«Ãæ cakÃra bhÅ«mo munibhiryathÃvat | vidyÃ÷ samastà adadÃcca k­«ïaste«Ãæ pÃï¬orastraÓastrÃïi bhÅ«ma÷ | 11.137 | te sarvavidyÃpravarà babhÆvurviÓe«ato vidura÷ sarvavettà | pÃï¬u÷ samastÃstravidekavÅro jigÃya p­thvÅmakhilÃæ dhanurdhara÷ | 11.138 | gavadgaïÃdÃsa tathaiva sÆtÃt samastagandharvapati÷ sa tumburu÷ | ya udvaho nÃma marut tadaæ Óayukto vaÓÅ sa¤jayanÃmadheya÷ | 11.139 | vicitravÅryasya sa sÆtaputra÷ sakhà ca te«Ãmabhavat priyaÓca | samastavinmatimÃn vyÃsaÓi«yo viÓe«ato dh­tarëÂrÃnuvartÅ | 11.140 | gÃndhÃrarÃjasya sutÃmuvÃha gÃndhÃrinÃmnÅæ subalasya rÃjà | jye«Âho jye«ÂhÃæ ÓakunerdvÃparasya nÃstikyarÆpasya kukarmaheto÷ | 11.141 | ÓÆrasya putrÅ guïaïsÅlarÆpayuktà dattà sakhyureva svapitrà | nÃmnà p­thà kuntibhojasya tena kuntÅ bhÃryà pÆrvadehe'pi pÃï¬o÷ | 11.142 | kÆrmaÓca nÃmnà marudeva kuntibhojo'thainÃæ varddhayÃmÃsa samyak | tatrÃ'gamacchaÇkarÃæ Óo'tikopo durvÃsÃstaæ prÃha mÃæ vÃsayeti | 11.143 | tamÃha rÃjà yadi kanyakÃyÃ÷ k«ami«yase Óaktita÷ karma kartryÃ÷ | sukhaæ vasetyomiti tena cokta÷ ÓuÓrÆ«aïÃyÃ'diÓadÃïsu kuntÅm | 11.144 | cakÃra karma sà p­thà mune÷ sukopanasya hi | yathà naÓakyate parai÷ ÓarÅravÃÇmanonugà | 11.145 | cxxii.sa vatsaratrayodaÓaæ tayà yathÃvadarcita÷ | upÃdiÓat paraæ manuæ samastadevavaÓyadam | 11.146 | ­tau tu sà samÃplutà parÅk«aïÃya tanmano÷ | samÃhvayad divÃkaraæ sa cÃ'jagÃma tatk«aïÃt | 11.147 | tato na sà visarjituæ ÓaÓÃka taæ vinà ratim | suvÃkyaprayatnato'pi tÃmathÃ'sasÃda bhÃskara÷ | 11.148 | sa tatra jaj¤ivÃn svayaæ dvitÅyarÆpako vibhu÷ | savarmadivyakuï¬alo jvalanniva svatejasà | 11.149 | purà savÃlimÃraïaprabhÆtado«akÃraïÃt | sahasravarmanÃminÃ'sureïa ve«Âito'jani | 11.150 | yathà grahairvidÆ«yate matirn­ïÃæ tathaiva hi | abhÆcca daityadÆ«it à matirdivÃkarÃtmana÷ | 11.151 | tathÃ'pi rÃmasevanÃddhareÓca sannidhÃnayuk | sudarÓanÅyakarïata÷ sa karïanÃmako'bhavat | 11.152 | sa ratnapÆrïama¤ju«Ãgato visarjito jale | janÃpavÃdabhÅtitastayà yamasvasurdrutam | 11.153 | nadÅpravÃhato gataæ dadarÓa sÆtanandana÷ | tamagrahÅt saratnakaæ cakÃra putrakaæ nijam | 11.154 | sÆtenÃdhirathena lÃl . itatanustadbhÃryayà rÃdhayà | saæ v­ddho nikhilÃ÷ ÓrutÅradhijagau ÓÃstrÃïi sarvÃïi ca| bÃlyÃdeva mahÃbalo nijaguïai÷ sambhÃsamÃno'vasa-nnî amnÃ'sau vasu«eïatÃmagamadasyÃ'sÅddhyamà tad vasu | 11.155 | atha kuntÅ dattà sà pÃï¬o÷ so'pyetayà ciraæ reme | ÓÆrÃcchÆdryÃæ j ÃtÃæ viduro'vahadÃruïÅæ guïìhyÃæ ca | 11.156 | cxxiii.atha cartÃyananÃmà madreÓa÷ ÓakratulyaputrÃrthÅ | kanyÃratnaæ cecchaæ Ócakre brÃhmaæ tapo varaæ cÃ'pa | 11.157 | prahlÃdÃvarajo ya÷ sahlÃdo nÃmato harerbhakta÷ | so'bhÆd brahmavarÃnte vÃyorÃveÓayuk suto rÃj¤a÷ | 11.158 | sa mÃrutÃveÓavaÓÃt p­thivyÃæ balÃdhiko'bhÆd varataÓca dhÃtu÷ | ÓalyaÓca nÃmnÃ'khilaÓatruÓalyo babhÆva kanyÃ'sya ca mÃdrinÃmnÅ | 11.159 | sà pÃï¬ubhÃryaiva ca pÆrvajanmanyabhÆt punaÓca pratipÃditÃ'smai | ÓalyaÓca rÃjyaæ pit­dattama¤jo jugopa dharmeïa samastaÓÃstravit | 11.160 | athÃÇganÃratnamavÃpya tad dvayaæ pÃï¬ustu bhogÃn bubhuje yathe«Âata÷ | apÅpalad dharmasamÃïsrayo mahÅæ jye«ÂhÃpacÃyÅ viduroktamÃrgata÷ | 11.161 | bhÅ«mo hi rëÂre dh­tarëÂrameva saæ sthÃpya pÃï¬uæ yuvarÃjameva | cakre tathÃ'pyandha iti sma rÃjyaæ cakÃra nÃsÃvakarocca pÃï¬u÷ | 11.162 | bhÅ«mÃmbikeyoktipara÷ sadaiva pÃï¬u÷ ÓaÓÃsÃvanimekavÅra÷ | athÃ'mbikeyo bahubhiÓca yaj¤airÅje sapÃï¬uïsca mahÃdhanaughai÷ | 11.163 | nai«Ã virodhe kurupÃï¬avÃnÃæ ti«Âhediti vyÃsa udÅrïasadguïa÷ | svamÃtaraæ svÃïsramameva ninye snu«e ca tasyà yayatu÷ sma tÃmanu | 11.164 | sutoktamÃrgeïa vicintya taæ hariæ sutÃtmanà brahmatayà casà yayau | paraæ padaæ vai«ïavameva k­«ïaprasÃdata÷ svaryayatu÷ snu«e ca| 11.165 | mÃtà casà vidurasyÃ'pa lokaæ vairi¤camanveva gatÃ'mbikÃæ satÅ | vyÃsaprasÃdÃt sutasadguïaiÓca kÃlena muktiæ ca jagÃma sanmati÷ | 11.166 | ambÃlikÃ'pi kramayogato'gÃt parÃæ gatiæ naiva tathÃ'mbikà yayau | yathÃyathà vi«ïuparaÓcidÃtmà tathÃtathà hyasya gati÷ paratra | 11.167 | pÃï¬ustato rÃjyabharaæ nidhÃya jye«Âhe'nuje caiva vanaæ jagÃma | patnÅdvayenÃnugato badaryÃmuvÃsa nÃrÃyaïapÃlitÃyÃm | 11.168 | cxxiv.g­hÃïsrameïaiva vane nivÃsaæ kurvan sa bhogÃn bubhuje tapaÓca | cakre munÅndrai÷ sahito jagatpatiæ ramÃpatiæ bhaktiyuto'bhipÆjayan | 11.169 | sa kÃmato hariïatvaæ prapannaæ daivÃd­«iæ grÃmyakarmÃnu«aktam | viddhvà ïsÃpaæ prÃpa tasmÃt striyà yuÇ mari«yasÅtyeva babhÆva cÃ'rta÷ | 11.170 | nyasi«ïurukta÷ p­thayà sa neti praïÃmapÆrvaæ nyavasat tathaiva | t ÃbhyÃæ sameta÷ ÓataÓ­Çgaparvate nÃrÃyaïasyÃ'Óramamadhyage pura÷ | 11.171 | tapo nitÃntaæ sa cacÃra tÃbhyÃæ samanvita÷ k­«ïapadÃmbujÃïsraya÷ | tatsaÇgapÆtadyusaridvarÃmbha÷ sadÃvagÃhÃtipavitritÃÇga÷ | 11.172 | etasminneva kÃle kamalabhavaÓivÃgresarÃ÷ ÓakrapÆrvà | bhÆmyà pÃpÃtmadaityairbhuvi k­tanilayairÃkramaæ cÃsahantyà | ÅyurdevÃdidevaæ Óaraïamajamuruæ pÆrïa«Ã¬guïyamÆrtiæ k«ÅrÃbdhau nÃgabhoge ÓayitamanupamÃnandasandohadeham | 11.173 | Æcu÷ paraæ puru«amenamanantaÓaktiæ sÆktena te'bjajamukhà api pauru«eïa | stutvà dharÃ'suravarÃkramaïÃt pareÓa khinnà yato hi vimukhÃstava te'tipÃpÃ÷ | 11.174 | dussaÇgatirbhavati bhÃravadeva deva nityaæ satÃmapi hi na÷ Ó­ïu vÃkyamÅÓa | pÆrvaæ hatà ditisutà bhavatà raïe«u hyasmatpriyÃrthamadhunà bhuvi te'bhijÃtÃ÷ | 11.175 | ÃsÅt purà ditisutairamarottamÃnÃæ saÇgrÃma uttamagajÃïsvarathadvipadbhi÷ | ak«ohiïÅ Óatamahaughamahaughameva sainyaæ surÃtmakamabhÆt paramÃstrayuktam | tasmÃnmahaughaguïamÃsa mahÃsurÃïÃæ sainyaæ ÓilÃgirimahÃstradharaæ sughoram | 11.176 | te«Ãæ rathÃïsca bahunalvaparipramÃïà devÃsurapravarakÃrmukabÃïapÆrïÃ÷ | nÃnÃmbarÃbharaïave«avarÃyudhìhyà devÃsurÃ÷ sas­purÃïsu parasparaæ te | 11.177 | jaghnurgirÅndratal . amu«ÂimahÃstraÓastraiÓcakrurnadÅÓca rudhiraughavahà mahaugham | tatra sma devav­«abhairasureÓacamvà yuddhe nisÆdita utaughabalai÷ ÓatÃæ Óa÷ | 11.178 | athÃ'tmasenÃmavam­dyamÃnÃæ vÅk«yÃsura÷ ÓambaranÃmadheya÷ | cxxv.sasÃra mÃyÃvidasaæ hyamÃyo varÃdumeÓasya surÃn vimohayan | 11.179 | mÃyÃsahasreïa surÃ÷ samarddità raïe vi«edu÷ ÓaÓisÆryamukhyÃ÷ | t Ãn vÅk«ya vajrÅ paramÃæ tu vidyÃæ svayambhudattÃæ prayuyoja vai«ïavÅm | 11.180 | samastamÃyÃpahayà tayaiva varÃd rameÓasya sadÃ'pyasaæ hyayà | mÃyà vineÓurditijendras­«Âà vÃrÅÓavahnÅndramukhÃïsca mocitÃ÷ | 11.181 | yamendusÆryÃdisurÃstato'surÃn nijaghnurÃpyÃyitavikramÃstadà | sureÓvareïorjitapauru«Ã bahÆn vajreïa vajrÅ nijaghÃna Óambaram | 11.182 | tasmin hate dÃnavalokapÃle dite÷ sutà dudruvurindrabhÅ«it Ã÷ | t Ãn vipracittirvinivÃrya dhanvÅ sasÃra ÓakrapramukhÃn surottamÃn | 11.183 | varÃdajeyena vidhÃtureva surottamÃæ stena ÓarairnipÃtitÃn | nirÅk«ya Óakraæ ca vimohitaæ drutaæ nyavÃrayat taæ pavana÷ Óaraughai÷ | 11.184 | astrÃïi tasyÃstravarairnivÃrya cik«epa tasyorasi käcanÅæ gadÃm | vicÆrïito'sau nipapÃta merau mahÃbalo vÃyubalÃbhinunna÷ | 11.185 | athÃ'sasÃdÃ'Óu sa kÃlanemistvadÃj¤ayà yasya varaæ dadau purà | sarvairajeyatvamajo'sura÷ sasahasraÓÅr«o dvisahasrabÃhuyuk | 11.186 | tamÃpatantaæ prasamÅk«ya mÃrutastvadÃj¤ayà dattavarastvayaiva | hantavya ityasmaradÃïsu hi tvÃæ tadÃ'virÃsÅstvamanantapauru«a÷ | 11.187 | tamastraÓastrÃïi bahÆni bÃhubhi÷ pravar«amÃïaæ bhuvanÃptadeham | cakreïa bÃhÆn vinik­tya kÃni ca nyavedayaÓcÃ'Óu yamÃya pÃpam | 11.188 | tato'surÃste nihatà aÓe«Ãstvayà tribhÃgà nihatÃïscaturtham | jaghÃna vÃyu÷ punareva jÃtÃste bhÆtal . e dharmabalopapannÃ÷ | 11.189 | rÃj¤Ãæ mahÃvaæ ÓasujanmanÃæ tu te«ÃmabhÆd dharmamatirvipÃpà | Óik«ÃmavÃpya dvijapuÇgavÃnÃæ tvadbhaktirapye«u hikÃcana syÃt | 11.190 | cxxvi.tvadbhaktileÓÃbhiyuta÷ sukarmà vrajenna pÃpÃæ tu gatiæ katha¤cit | daityeÓvarÃïÃæ ca tamo'ndhameva tvayaiva kl­ptaæ nanu satyakÃma | 11.191 | dharmasya mithyÃtvabhayÃd vayaæ tvÃmathÃpivà daityaÓubhÃptibhÅ«Ã | samprÃrthayÃmo ditijÃn sukarmaïastvadbhaktitaÓcyÃvayituæ ca ÓÅghram | 11.192 | ya ugrasena÷ suragÃyaka÷ sa jÃto yadu«ve«a tathÃ'bhidheya÷ | tavaiva sevÃrthamamu«ya putro jÃto'sura÷ kÃlanemi÷ sa ÅÓa | 11.193 | yastvatpriyÃrthaæ na hato hi vÃyunà bhavatprasÃdÃt paramÅÓitÃ'pi | sa e«a bhoje«u punaÓca jÃto varÃdumeÓasya parairajeya÷ | 11.194 | sa augrasene janito'sureïa k«etre hi tadrÆpadhareïa mÃyayà | gandharvijena dramil . ena nÃmnà kaæ so jito yena varÃcchacÅpati÷ | 11.195 | jitvà jaleÓaæ ca h­t Ãni yena ratnÃni yak«Ãïsca jitÃ÷ Óivasya | kanyÃvanÃrthaæ magadhÃdhipena prayojitÃste ca h­te balena | 11.196 | sa vipracittiÓca jarÃsuto'bhÆd varÃd vidhÃturgiriÓasya caiva | sarvairajeyo balamuttamaæ tato j¤Ãtvaiva kaæ sasya mudà sute dadau | 11.197 | nivÃrayÃmÃsa na kaæ samuddhataæ Óakto'pi yo yasya bale na kaÓcit | tulya÷ p­thivyÃæ vivare«u và kvacid vaÓe balÃd yo n­patÅÓca cakre | 11.198 | hatau purà yau madhukaiÂabhÃkhyau tvayaiva haæ so ¬ibhakaÓca jÃtau | varÃdajeyau giriÓasya vÅrau bhaktau jarÃsandhamanu sma tau Óive | 11.199 | anye'pi bhÆmÃvasurÃ÷ prajÃtÃstvayà hatà ye suradaityasaÇgare | anye tathaivÃndhatama÷ prapedire kÃryà tathai«Ãæ ca tamogatistvayà | 11.200 | vyÃsÃvatÃre nihatastvayÃya÷ kali÷ suÓÃstroktibhireva cÃdya | Órutvà tvaduktÅ÷ puru«e«u ti«ÂhannÅ«accakÃreva manastvayÅÓa | 11.201 | rÃmÃtmanà ye nihatÃïsca rÃk«asà d­«Âvà balaæ te'pi tadà tavÃdya | samaæ tavÃnyaæ nahi cintayanti supÃpino'pÅÓa tathà hanÆmata÷ | 11.202 | cxxvii.ye keÓava tvadbahumÃnayuktÃstathaiva vÃyau nahi te tamo'ndham | yogyÃ÷ prave«Âuæ tadato hi mÃrgÃccÃlyÃstvayà janayitvaiva bhÆmau | 11.203 | nitÃntamutpÃdya bhavadvirodhaæ tathÃca vÃyau bahubhi÷ prakÃrai÷ | sarve«u deve«u capÃtanÅyÃstamasyathÃndhe kalipÆrvakÃsurÃ÷ | 11.204 | hatau ca yau rÃvaïakumbhakarïau tvayà tvadÅyau pratihÃrapÃlau | mahÃsurÃveÓayutau hi ÓÃpÃt tvayaiva tÃvadya vimocanÅyau | 11.205 | yau tau tavÃrÅ ha tayo÷ pravi«Âau daityau tu tÃvandhatama÷ praveÓyau | yau tau tvadÅyau bhavadÅyaveÓma tvayà puna÷ prÃpaïÅyau pareÓa | 11.206 | ÃviÓya yo balima¤jaÓcakÃra pratÅpamasmÃsu tathà tvayÅÓa | sa cÃsuro balinÃmaiva bhÆmau sÃlvo nÃmnà brahmadattasya jÃta÷ | 11.207 | mÃyÃmayaæ tena vimÃnamagryamabhedyamÃptaæ sakalairgirÅÓÃt | vidrÃvito yo bahuÓastvayaiva rÃmasvarÆpeïa bh­gÆdvahena | 11.208 | nÃsau hata÷ ÓaktimatÃ'pi tatra k­«ïÃvatÃre sa mayaiva vadhya÷ | ityÃtmasaÇkalpam­taæ vidhÃtuæ sa cÃtra vadhyo bhavatÃ'tipÃpÅ | 11.209 | yadÅyamÃruhya vimÃnamasya pitÃ'bhavat saubhapatiÓca nÃmnà | yadà sabhÅ«meïa jita÷ pitÃ'sya tadà sa sÃlvastapasi sthito'bhÆt | 11.210 | sa cÃdya tasmÃt tapaso niv­tto jarÃsutasyÃnumate sthito hi | ananyavadhyo bhavatÃ'dya vadhya÷ sa prÃpaïÅyaÓca tamasyathogre | 11.211 | yo bÃïamÃviÓya mahÃsuro'bhÆt sthita÷ sa nÃmnà prathito'pi bÃïa÷ | sa kÅcako nÃma babhÆva rudravarÃdavadhya÷ sa tama÷ praveÓya÷ | 11.212 | atastvayà bhuvyavatÅrya devakÃryÃïi kÃryÃïyakhilÃni deva | tvameva deveÓa gati÷ surÃïÃæ brahmeÓaÓakrenduyamÃdikÃnÃm | 11.213 | tvameva nityoditapÆrïaïsaktistvameva nityoditapÆrïaciddhana÷ | cxxviii.tvameva nityoditapÆrïasatsukhastvÃdd­Ç nakaÓcit kuta eva te'dhika÷ | 11.214 | itÅrito devavarairudÃraguïÃrïavo'k«obhyatamÃm­t Ãk­ti÷ | utthÃya tasmÃt prayayÃvanantasomÃrkakÃntidyutiranvito'marai÷ | 11.215 | sa merumÃpyÃ'ha caturmukhaæ prabhuryatra tvayokto'smi hi tatra sarvathà | prÃdurbhavi«ye bhavato hi bhaktyà vaÓastvivÃhaæ svavaÓo'pi cecchayà | 11.216 | brahmà praïamyÃ'ha tamÃtmakÃraïaæ prÃdÃæ purÃ'haæ varuïÃya gÃ÷ ÓubhÃ÷ | jahÃra tÃstasya pitÃ'm­tasravÃ÷ sa kaÓyapo drÃk sahasÃ'tigarvita÷ | 11.217 | mÃtrà tvadityà ca tathà surabhyà pracoditenaiva h­t Ãsu tÃsu | Órutvà jaleÓÃt sa mayà tuÓapta÷ k«atre«u gojÅvanako bhaveti | 11.218 | ÓÆrÃt sa jÃto bahugodhanìhyo bhÆmau yamÃhurvasudeva ityapi | tasyaiva bhÃryà tvaditiÓca devakÅ babhÆva cÃnyà surabhiÓca rohiïÅ | 11.219 | tat tvaæ bhavasvÃ'Óu ca devakÅsutastathaiva yo droïanÃmà vasu÷ sa÷ | svabhÃryayà dharayà tvatpit­tvaæ prÃptuæ tapastepa udÃramÃnasa÷ | 11.220 | tasmai vara÷ sa mayà sannis­«Âa÷ sa cÃ'sa nandÃkhya utÃsya bhÃryà | namnà yaÓodà saca ïsÆratÃtasutasya vaiÓyÃprabhavo'tha gopa÷ | 11.221 | tau devakÅvasudevau ca tepatustapastvadÅyaæ sutamicchamÃnau | tvÃmeva tasmÃt prathamaæ pradarÓya tatra svarÆpaæ hi tato vrajaæ vraja | 11.222 | itÅrite so'bjabhavena keÓavastatheti coktvà punarÃha devatÃ÷ | sarve bhavanto bhavatÃ'Óu mÃnu«e kÃryÃnusÃreïa yathÃnurÆpata÷ | 11.223 | athÃvatÅrïÃ÷ sakalÃïsca devatà yathÃyathaivÃ'ha haristathÃtathà | vitteÓvara÷ pÆrvamabhÆddhi bhaumÃddhare÷ sutatve'pi tadicchayÃ'surÃt | 11.224 | pÃpena tenÃpah­to hi hastÅ Óivapradatta÷ supratÅkÃbhidhÃna÷ | tadarthamevÃsya suto'bhijÃto dhaneÓvaro bhagadattÃbhidhÃna÷ | 11.225 | cxxix.mahÃsurasyÃæ Óayuta÷ sa eva rudrÃveÓÃd balavÃnastravÃæ Óca | Ói«yo mahendrasya hate babhÆva tÃte svadharmÃbhirataÓca nityam | 11.226 | abhÆcchinirnÃma yadupravÅrastasyÃ'tmaja÷ satyaka Ãsa tasmÃt | k­«ïa÷ pak«o yuyudhÃnÃbhidheyo gurutmato'æ Óena yuto babhÆva | 11.227 | ya÷ saæ vaho nÃma marut tadaæ ÓaÓcakrasya vi«ïoïsca babhÆva tasmin | yadu«vabhÆddh­diko bhojavaæ Óe sita÷ pak«astasya suto babhÆva | 11.228 | sa päcajanyÃæ Óayuto marutsu tathÃ'æ Óayukta÷ pravahasya vÅra÷ | nÃmÃsya cÃbhÆt k­tavarmetyathÃnye ye yÃdavÃste'pi surÃ÷ sagopÃ÷ | 11.229 | ye pÃï¬avÃnÃmabhavan sahÃyà devÃïsca devÃnucarÃ÷ samastÃ÷ | anye tu sarve'pyasurà hi madhyamà yemÃnu«Ãste calabuddhiprav­ttaya÷ | 11.230 | li Çgaæ surÃïÃæ hi paraiva bhaktirvi«ïau tadanye«u ca tatpratÅpatà | ato'tra yeye haribhaktitatparÃstete surÃstadbharità viÓe«ata÷ | 11.231 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye bhagavadavatÃrapratij ¤îa nÃma ekÃdaÓo'dhyÃya÷ cxxx.(pÃï¬avotpatti÷ ) atha dvÃdaÓo'dhyÃya÷ Oæ | babhÆva gandharvamunistu devaka÷ sa Ãsa sevÃrthamathÃ'hukÃddhare÷ | sa ugrasenÃvarajastathaiva nÃmÃsya tasmÃdajani sma devakÅ | 12.1 | anyÃïsca yÃ÷ kÃïsyapasyaiva bhÃryà jye«ÂhÃæ tu tÃmÃhuka ÃtmaputrÅm | cakÃra tasmÃddhi pit­«vasà sà svasà ca kaæ sasya babhÆva devakÅ | 12.2 | saivÃditirvasudevasya dattà tasyà rathaæ maÇgal . aæ kaæ sa eva | saæ yÃpayÃmÃsa tadà hi vÃyurjagÃda vÃkyaæ gaganasthito'mum | 12.3 | vinÃ'parÃdhaæ na tato garÅyaso na mÃtulo vadhyatÃmeti vi«ïo÷ | lokasya dharmÃnanuvartato'ta÷ pitrorvirodhÃrthamuvÃca vÃyu÷ | 12.4 | m­tyustavÃsyà bhavitÃ'«Âama÷ suto mƬheti cokto jag­he k­pÃïÃm | putrÃn samarpyÃsya ca ÓÆrasÆnurvimocya tÃæ tatsahito g­haæ yayau | 12.5 | «aÂkanyakÃïscÃvarajà g­hÅt Ãstenaiva tÃbhiÓca mumoda ÓÆraja÷ | bÃhlÅkaputrÅ ca purà g­hÅt à purÃ'sya bhÃryà surabhistu rohiïÅ | 12.6 | rÃj¤aÓca kÃïsiprabhavasya kanyÃæ sa putrikÃputrakadharmato'vahat | kanyÃæ tathà karavÅreÓvarasya dharmeïa tenaiva ditiæ danuæ purà | 12.7 | yo manyate vi«ïurevÃhamityasau pÃpo vena÷ pauï¬rako vÃsudeva÷ | j Ãta÷ puna÷ ÓÆrajÃt kÃïsijÃyÃæ nÃnyo matto vi«ïurastÅti vÃdÅ | 12.8 | dhundhurhato yo hariïà madho÷ suta ÃsÅt sutÃyÃæ karavÅreÓvarasya | s­gÃlanÃmà vÃsudevo'tha devakÅmudÆhya Óaurirna yayÃvubhe te | 12.9 | tatastu tau v­«ïiÓatrÆ babhÆvaturjye«Âhau sutau ÓÆrasutasya nityam | anyÃsu ca prÃpa sutÃnudÃrÃn devÃvatÃrÃn vasudevo'khilaj¤a÷ | 12.10 | yeye hi devÃ÷ p­thivÅæ gatÃste sarve Ói«yÃ÷ satyavatÅsutasya | vi«ïuj¤Ãnaæ prÃpya sarve'khilaj¤ÃstasmÃd yathÃyogyatayà babhÆvu÷ | 12.11 | cxxxi.marÅcijÃ÷ «aïmunayo babhÆvuste devakaæ prÃhasan kÃr«yaheto÷ | tacchÃpata÷ kÃlanemiprasÆtà avadhyatÃrthaæ tapa eva cakru÷ | 12.12 | dhÃtà prÃdÃd varame«Ãæ tathaiva ÓaÓÃpa tÃn k«mÃtal . e sambhavadhvam | tatra svatÃto bhavatÃæ nihantetyÃtmÃnyato varalipsÆn hiraïya÷ | 12.13 | durgà tadà tÃn bhagavatpracodità prasvÃpayitvà pracakar«a kÃyÃt | kramÃt samÃveÓayadÃïsu devakÅgarbhÃïsaye tÃn nyahanacca kaæ sa÷ | 12.14 | tadà munÅndrasaæ yuta÷ sado vidhÃturuttamam | sa pÃï¬urÃptumaicchata nyavÃrayaæ Óca te tadà | 12.15 | yadharthameva jÃyate pumÃn hi tasya so'k­te÷ | ÓubhÃæ gatiæ natu vrajed dhruvaæ tato nyavÃrayan | 12.16 | pradhÃnadevatÃjane niyoktumÃtmana÷ priyÃm | babhÆva pÃï¬ure«a tad vinà na tasya sadgati÷ | 12.17 | ato'nyathà sutÃn­te vrajanti sadgatiæ narÃ÷ | yathaiva dharmabhÆ«aïo jagÃma sandhyakÃsuta÷ | 12.18 | tadà kaliÓca rÃk«asà babhÆvurindrajinmukhÃ÷ | vicitravÅryanandanapriyodare hi garbhagÃ÷ | 12.19 | tadasya so'nujo'Ó­ïonmunÅndradÆ«itaæ ca tat | vicÃrya tu priyÃmidaæ jagÃda vÃsudevadhÅ÷ | 12.20 | ya eva madguïÃdhikastata÷ sutaæ samÃpnuhi | sutaæ vinà na no gatiæ ÓubhÃæ vadanti sÃdhava÷ | 12.21 | tadasya k­cchrato vaca÷ p­thÃ'grahÅjjagÃda ca | mamÃsti devavaÓyado manÆttama÷ sutÃptida÷ | 12.22 | na te surÃn­te sama÷ sure«u kecideva ca | cxxxii.atastavÃdhikaæ suraæ kamÃhvaye tvadÃj¤ayà | 12.23 | varaæ samÃïsrità patiæ vrajeta yà tato'dhamam | na kÃcidasti ni«k­tirna bhart­lokam­cchati | 12.24 | k­te purà surÃstathà surÃÇganÃïsca kevalam | nimittato'pi tÃ÷ kvacinna tÃn vihÃya menire | 12.25 | manovaca÷ ÓarÅrato yato hi tÃ÷ pativratÃ÷ | anÃdikÃlato'bhavaæ stata÷ sabhart­kÃ÷ sadà | 12.26 | svabhart­bhirvimuktigÃ÷ sahaiva tà bhavanti hi | k­t ÃntamÃpya cÃpsara÷ striyo babhÆvurÆrjitÃ÷ | 12.27 | anÃv­t Ãïsca tÃstathà yathe«Âabhart­kÃ÷ sadà | atastu tà na bhart­bhirvimuktimÃpuruttamÃm | 12.28 | surastriyo'tikÃraïairyadÃ'nyathà sthitÃstadà | duranvayÃt sudu÷ sahà vipat tato bhavi«yati | 12.29 | ayuktamuktavÃæ stato bhavÃæ stathÃ'pi te vaca÷ | alaÇghyameva me tato vadasva putradaæ suram | 12.30 | itÅrito'bravÅnn­po na dharmato vinà bhuva÷ | n­po'bhirak«it à bhavet tadÃhvayÃ'Óu taæ vibhum | 12.31 | sa dharmaja÷ sudhÃrmiko bhaveddhi sÆnuruttama÷ | itÅrite tayà yama÷ samÃhuto'gamad drutam | 12.32 | tataÓca sadya eva sà su«Ãva putramuttamam | yudhi«Âhiraæ yamo hi sa prapeda ÃtmaputratÃm | 12.33 | yame sute tu kuntita÷ prajÃta eva saubalÅ | adaæ hyater«yayà ciraæ babha¤ja garbhameva ca | 12.34 | cxxxiii.svagarbhapÃtane k­te tayà jagÃma keÓava÷ | parÃïsarÃtmajo nyadhÃd ghaÂe«u tÃn vibhÃgaÓa÷ | 12.35 | ÓatÃtmanà vibheditÃ÷ Óataæ suyodhanÃdaya÷ | babhÆvuranvahaæ tata÷ Óatottarà ca du÷ Óal . à | 12.36 | sa devakÃryasiddhaye rarak«a garbhamÅÓvara÷ | parÃïsarÃtmaja÷ prabhurvicitravÅryajodbhavam | 12.37 | kali÷ suyodhano'jani prabhÆtabÃhuvÅryayuk | pradhÃnavÃyusannidherbalÃdhikatvamasya tat | 12.38 | purà hi merumÆrdhani trivi«ÂapaukasÃæ vaca÷ | vasundharÃtal . odbhavonmukhaæ Órutaæ dite÷ sutai÷ | 12.39 | tatastu te trilocanaæ tapobalÃdato«ayan | v­taÓca devakaïÂako hyavadhya eva sarvata÷ | 12.40 | varÃdumÃpatestata÷ kali÷ sa devakaïÂaka÷ | babhÆva vajrakÃyayuk suyodhano mahÃbala÷ | 12.41 | avadhya eva sarvata÷ suyodhane samutthite | gh­t ÃbhipÆrïakumbhata÷ sa indrajit samutthita÷ | 12.42 | sa du÷khaÓÃsano'bhavat tato'tikÃyasambhava÷ | sa vai vikarïa ucyate tata÷ kharo'bhavad balÅ | 12.43 | sa citrasenanÃmakastathÃ'pare ca rÃk«asÃ÷ | babhÆvurugrapauru«Ã vicitravÅryajÃtmajÃ÷ | 12.44 | samastado«arÆpiïa÷ ÓarÅriïo hi te'bhavan | m­«eti nÃmato hi yà babhÆva du÷ Óal . Ã'surÅ | 12.45 | kuhÆpraveÓasaæ yutà yayÃ'rjunervadhÃya hi | tapa÷ k­taæ triÓÆline tato hi sÃ'tra jaj¤u«Å | 12.46 | cxxxiv.tayodito hi saindhavo babhÆva kÃraïaæ vadhe | sa kÃlakeyadÃnavastadarthamÃsa bhÆtal . e | 12.47 | tathÃ'sa nir­thÃbhidho'nuja÷ sa nir­terabhÆt | sa nÃsikÃmarudyuto yuyutsunÃmaka÷ k­tÅ | 12.48 | sa cÃ'mbikeyavÅryaja÷ suyodhanÃdanantara÷ | babhÆva vaiÓyakanyakodarodbhavo haripriya÷ | 12.49 | yudhi«Âhire jÃta uvÃca pÃï¬urbÃhvorbalÃjj¤ÃnabalÃcca dharma÷ | rak«yo'nyathà nÃïsamupaiti tasmÃd baladvayìhyaæ prasuvÃ'Óu putram | 12.50 | yaj¤Ãdhiko hyaÓvamedho manu«yad­Óye«u tejassvadhiko hi bhÃskara÷ | varïe«u vipra÷ sakalairguïairvaro deve«u vÃyu÷ puru«ottamÃd­te | 12.51 | viÓe«ato'pye«a pitaiva me prabhurvyÃsÃtmanà vi«ïuranantapauru«a÷ | ataÓca te ÓvaÓuro naiva yogyo dÃtuæ putraæ vÃyumupaihi tat prabhum | 12.52 | itÅrite p­thayÃ'hÆtavÃyusaæ sparÓamÃtrÃdabhavad baladvaye | samo jagatyasti na yasya kaÓcid bhaktau ca vi«ïorbhagavadvaÓa÷ suta÷ | 12.53 | sa vÃyurevÃbhavadatra bhÅmanÃmà bh­t à mÃ÷ sakalà hi yasmin | sa vi«ïuneÓena yuta÷ sadaiva nÃmnà seno bhÅmasenastato'sau | 12.54 | tajjanmamÃtreïa dharà vidÃrità ïsÃrdÆlabhÅt ÃjjananÅkarÃd yadà | papÃta sa¤cÆrïita eva parvatastenÃkhilo'sau ÓataÓ­ÇganÃmà | 12.55 | tasmin prajÃte rudhiraæ prasusruvurmahÃsurà vÃhanasainyasaæ yutÃ÷ | n­pÃïsca tatpak«abhavÃ÷ samastÃstadà bhÅt à asurà rÃk«asÃïsca | 12.56 | avarddhatÃtraiva v­kodaro vane mudaæ surÃïÃmabhita÷ pravarddhayan | tadaiva Óe«o hariïodito'viÓad garbhaæ sutÃyà api devakasya | 12.57 | sa tatra mÃsatrayamu«ya durgayÃ'pavÃhito rohiïÅgarbhamÃïsu | cxxxv.niyuktayà keÓavenÃtha tatra sthitvà mÃsÃn sapta jÃta÷ p­thivyÃm | 12.58 | sa nÃmato baladevo balìhyo babhÆva tasyÃnu janÃrdana÷ prabhu÷ | ÃvirbabhÆvÃkhilasadguïaikapÆrïa÷ sutÃyÃmiha devakasya | 12.59 | ya÷ satsukhaj¤Ãnabalaikadeha÷ samastado«asparÓojjhita÷ sadà | avyaktatatkÃryamayo na yasya deha÷ kutaÓcit kvaca sa hyajo hari÷ | 12.60 | na Óuklaraktaprabhavo'sya kÃyastathÃ'pi tatputratayocyate m­«Ã | janasya mohÃya ÓarÅrato'syà yadÃvirÃsÅdamalasvarÆpa÷ | 12.61 | ÃviÓya pÆrvaæ vasudevameva viveÓa tasmÃd­tukÃla eva | devÅmuvÃsÃtra ca sapta mÃsÃn sÃrdhÃæ stataÓcÃ'virabhÆdajo'pi | 12.62 | yathà purà stambhata ÃvirÃsÅdaÓuklarakto'pi n­siæ harÆpa÷ | tathaiva k­«ïo'pi tathÃ'pi mÃtÃpit­kramÃdeva vimohayatyaja÷ | 12.63 | pit­kramaæ mohanÃrthaæ sameti na tÃvatà ïsuklato raktataÓca | j Ãto'sya dehastviti darÓanÃya saÓaÇkhacakrÃbjagada÷ sa d­«Âa÷ | 12.64 | anekasÆryÃbhakirÅÂayukto vidyutprabhe kuï¬ale dhÃrayaæ Óca | pÅt Ãmbaro vanamÃlÅ svanantasÆryorudÅptirdad­Óe sukhÃrïava÷ | 12.65 | sa ka¤cayonipramukhai÷ surai÷ stuta÷ pitrà ca mÃtrà cajagÃda ÓÆrajam | nayasva mÃæ nandag­hÃniti sma tato babhÆva dvibhujo janÃrdana÷ | 12.66 | tadaiva jÃtà ca hareranuj¤ayà durgÃbhidhà ïsrÅranu nandapatnyÃm | tatastamÃdÃya hariæ yayau sa ÓÆrÃtmajo nandag­hÃn niÓÅthe | 12.67 | saæ sthÃpya taæ tatra tathaiva kanyakÃmÃdÃya tasmÃt svag­haæ punaryayau | hatvà svasurgarbha«aÂkaæ krameïa matvÃ'«Âamaæ tatra jagÃma kaæ sa÷ | 12.68 | garbhaæ devakyÃæ saptamaæ menire hi lokÃ÷ sutaæ tva«Âamaæ t Ãæ tata÷ sa÷ | matvà hantuæ pÃdayo÷ samprag­hya sampothayÃmÃsa ÓilÃtal . e ca| 12.69 | cxxxvi.sà taddhastÃt k«ipramutpatya devÅ khe'd­ÓyataivëÂabhujà samagrà | brahmÃdibhi÷ pÆjyamÃnà samagrairatyadbhutÃkÃravatÅ haripriyà | 12.70 | uvÃca cÃ'ryà tava m­tyuratra kvacit prajÃto hi v­thaiva pÃpa | anÃgasÅæ mÃæ vinihantumicchasyaÓakyakÃrye tava codyamo'yam | 12.71 | uktveti kaæ saæ punareva devakÅtalpe'Óayad bÃlarÆpaiva durgà | nÃj¤Ãsi«ustÃmatha kecanÃtra ­te hi mÃtÃpitarau guïìhyÃm | 12.72 | Órutvà tayoktaæ tu tadaiva kaæ sa÷ paÓcÃttÃpÃd vasudevaæ sabhÃryam | prasÃdayÃmÃsa puna÷ punaÓca vihÃya kopaæ ca tamÆcatustau | sukhasya du÷khasya ca rÃjasiæ ha nÃnya÷ kartà vÃsudevÃditi sma | 12.73 | ÃnÅya kaæ so'tha g­he svamantriïa÷ provÃca kanyÃvacanaæ samastam | Órutvà ca te procuratyantapÃpÃ÷ kÃryaæ bÃlÃnÃæ nidhanaæ sarvaÓo'pi | 12.74 | tatheti tÃæ statra niyujya kaæ so g­haæ svakÅyaæ praviveÓa pÃpa÷ | ceruÓca te bÃlavadhe sadodyatà hiæ sÃvihÃrÃ÷ satataæ svabhÃvata÷ | 12.75 | atha prabhÃte Óayane ÓayÃnamapaÓyatÃmabjadalÃyatÃk«am | k­«ïaæ yaÓodà ca tathaiva nanda ÃnandasÃndrÃk­timaprameyam | 12.76 | menÃta etau nijaputramenaæ sra«ÂÃramabjaprabhavasya ceÓam | mahotsavÃt pÆrïamanÃïsca nando viprebhyo'dÃllak«amitÃstadà gÃ÷ | 12.77 | suvarïaratnÃmbarabhÆ«aïÃnÃæ bahÆni gojÅvigaïÃdhinÃtha÷ | prÃdÃdathopÃyanapÃïayastaæ gopà yaÓodÃæ ca mudà striyo'gaman | 12.78 | gate«u tatraiva dine«u ke«ucijjagÃma kaæ sasya g­haæ sa nanda÷ | pÆrvaæ hi nanda÷ sa karaæ hi dÃtuæ b­hadvanÃnniss­ta÷ prÃpa k­«ïÃm | 12.79 | sahÃ'gatà tena tadà yaÓodà su«Ãva durgÃmatha tatra Óauri÷ | nidhÃya k­«ïaæ pratig­hya kanyakÃæ g­haæ yayau nanda uvÃsa tatra | 12.80 | niru«ya tasmin yamunÃtaÂe sa mÃsaæ yayau dra«ÂukÃmo narendram | cxxxvii.rÃj¤e'tha taæ dattakaraæ dadarÓa ÓÆrÃtmajo vÃkyamuvÃca cainam | 12.81 | yÃhyutpÃtÃ÷ santi tatretyudÅrito jagÃma ÓÅghraæ yamunÃæ sa nanda÷ | rÃtrÃvevÃ'gacchamÃne tu nande kaæ sasya dhÃtrÅ tujagÃma go«Âham | 12.82 | sà pÆtanà nÃma nijasvarÆpamÃcchÃdya rÃtrau ÓubharÆpavacca | viveÓa nandasya g­haæ b­hadvanaprÃnte hi mÃrge racitaæ prayÃïe | 12.83 | tÅre bhaginyÃstu yamasya vastrag­he ÓayÃnaæ puru«ottamaæ tam | jagrÃha mÃtrà tuyaÓodayà tayà nidrÃyujà prek«yamÃïà ïsubheva | 12.84 | tanmÃyayà dhar«it à nidrayà ca nyavÃrayannaiva hi nandajÃyà | tayà pradattaæ stanamÅÓitÃ'subhi÷ papau sahaivÃ'Óu janÃrdana÷ prabhu÷ | 12.85 | m­t à svarÆpeïa subhÅ«aïena papÃta sà vyÃpya vanaæ samastam | tadÃ'gamannandagopo'pi tatra d­«Âvà ca sarve'pyabhavan suvismitÃ÷ | 12.86 | sà tÃÂakà corvaÓisampravi«Âà k­«ïÃvadhyÃnÃnnirayaæ jagÃma | sà tÆrvaÓÅ k­«ïabhuktastanena pÆtà svargaæ prayayau tatk«aïena | 12.87 | sà tumburo÷ saÇgata ÃviveÓa rak«astanuæ ÓÃpato vittapasya | k­«ïasparÓÃcchuddharÆpà punardivaæ yayau tu«Âe kimalabhyaæ rameÓe | 12.88 | yadÃ'pa devaÓcatura÷ sa mÃsÃæ stadopani«krÃmaïamasya cÃ'sÅt | janmark«amasmin dina eva cÃ'sÅt prÃta÷ ki¤cit tatra mahotsavo'bhavat | 12.89 | tadà ïsayÃna÷ ÓakaÂasya so'dha÷ padÃ'k«ipat taæ ditijaæ nihantum | ana÷ samÃviÓya dite÷ suto'sau sthita÷ pratÅpÃya hare÷ supÃpa÷ | 12.90 | k«ipto'nasistha÷ ÓakaÂÃk«anÃmà sa vi«ïunetvà sahita÷ papÃta | mamÃra cÃ'Óu pratibhagnagÃtro vyatyastacakrÃk«amabhÆdanaÓca | 12.91 | sasambhramÃt taæ pratig­hya ÓaÇkyà k­«ïaæ yaÓodà dvijavaryasÆktibhi÷ | sà snÃpayÃmÃsa nadÅtaÂÃt tadà samÃgatà nandavaco'bhitarjità | 12.92 | cxxxviii.hatvà tu taæ kaæ sabh­tyaæ sa k­«ïa÷ ÓiÓye puna÷ ÓiÓuvat sarvaÓÃstà | evaæ gopÃn prÅïayan bÃlakel . Åvinodato nyavasat tatra deva÷ | 12.93 | vivarddhamÃne lokad­«Âyaiva k­«ïe pÃï¬u÷ puna÷ prÃha p­thÃmidaæ vaca÷ | dharmi«Âho nau sÆnuragre babhÆva baladvayajye«Âha utÃparaÓca | 12.94 | yadaika evÃtibalopapanno bhavet tadà tena parÃvamarde | pravartyamÃne svapuraæ hareyuÓcauryÃt pare tad dvayamatra yogyam | 12.95 | ÓastrÃstravid vÅryavÃn nau suto'nyo bhaved devaæ t Ãd­ÓamÃhvayÃta÷ | Óe«astava bhrÃt­suto'bhijÃtastasmÃnnÃsau sutadÃnÃya yogya÷ | 12.96 | navai suparïa÷ sutado nare«u prajÃyate vÃ'sya yatastathÃ'j¤Ã | k­t à purà hariïà ïsaÇkarastu krodhÃtmaka÷ pÃlane naiva yogya÷ | 12.97 | ato mahendro balavÃnanantaraste«Ãæ samÃhvÃnamihÃrhati svarÃÂ| itÅrità sÃ'hvayadÃïsu vÃsavaæ tata÷ prajaj¤e svayameva Óakra÷ | 12.98 | sa cÃrjuno nÃma narÃæ Óayukto vi«ïvÃveÓÅ balavÃnastravettà | rÆpyanya÷ syÃt sÆnurityucyamÃnà bhartrà kuntÅ neti taæ prÃha dharmÃt | 12.99 | b­haspati÷ pÆrvamabhÆddhare÷ padaæ saæ sevituæ pavanÃveÓayukta÷ | sa uddhavo nÃma yadupravÅrÃjjÃto vidvÃnupagavanÃmadheyÃt | 12.100 | droïÃtmakaæ nÃtitarÃæ svasevakaæ kuryÃddharirmÃmiti bhÆya eva | sa uddhavÃtmÃ'vatatÃra yÃdave«vÃsevanÃrthaæ puru«ottamasya | 12.101 | b­haspatereva sa sarvavidyà avÃpa mantrÅ nipuïa÷ sarvavettà | var«atraye tatparata÷ sa sÃtyakirjaj¤e dine cekitÃnaÓca tasmin | 12.102 | marutsu nÃma pratibho yadu«vabhÆt sa cekitÃno harisevanÃrtham | tadaiva jÃto h­dikÃtmajo'pi var«atraye tatparato yudhi«Âhira÷ | 12.103 | tato'bdato bhÆbharasaæ h­tau hareraÇgatvamÃptuæ giriÓo'jani«Âa | aïsvatthÃmà nÃmato'Óvadhvaniæ sa yasmÃccakre jÃyamÃno mahÃtmà | 12.104 | cxxxix.sa sarvavid balavÃnastravettà k­pasvasÃyÃæ droïavÅryodbhavo'bhÆt | duryodhanastaccaturthe'hni jÃtastasyÃparedyurbhÅmasena÷ sudhÅra÷ | 12.105 | yadà samÃsadvitayÅ babhÆva tadà rohiïyÃæ baladevo'bhijÃta÷ | balÅ guïìhya÷ sarvavedÅ ya eva sevÃkhinno lak«maïo'gre harerbhÆt | 12.106 | yadà hi putrÃn vinihantumetau sahaiva baddhau gatiÓ­ÇkhalÃyÃm | kaæ senÃpÃpau devakÅÓÆraputrau viyojitÃ÷ ÓauribhÃryÃ÷ parÃïsca | 12.107 | viniÓcayÃrthaæ devakÅgarbhajÃnÃmanyà bhÃryà dh­tagarbhÃ÷ sa kaæ sa÷ | sthÃnÃntare prasavo yÃvadÃsÃæ saæ sthÃpayÃmÃsa supÃpabuddhi÷ | 12.108 | hetoretasmÃd rohiïÅ nandagehe prasÆtyarthaæ sthÃpità tena devÅ | lebhe putraæ gokule pÆrïacandrakÃntÃnanaæ balabhadraæ suÓubhram | 12.109 | yadà trimÃsa÷ sa babhÆva devastadÃ'virÃsÅt puru«ottamo'ja÷ | k­«ïaïse«ÃvÃptukÃmau sutau hi tapaÓcakrÃte devakÅÓÆraputrau | 12.110 | vi«ïvÃveÓÅ balavÃn yo guïÃdhika÷ sa me suta÷ syÃditi rohiïÅ ca| tepe tapo'to hariÓuklakeÓayuta÷ Óe«o devakÅrohiïÅja÷ | 12.111 | avarddhatÃsau hariÓuklakeÓasamÃveÓÅ gokule rauhiïeya÷ | k­«ïo'pi lÅl à lal . it Ã÷ pradarÓayan baladvitÅyo ramayÃmÃsa go«Âham | 12.112 | sa prÃk­taæ ÓiÓumÃtmÃnamuccairvijÃnantyà mÃturÃdarÓanÃya | vij­mbhamÃïo'khilamÃtmasaæ sthaæ pradarÓayÃmÃsa kadÃcidÅÓa÷ | 12.113 | sÃ'ï¬aæ mahÃbhÆtamano'bhimÃnamahatprak­tyÃv­tamabjajÃdibhi÷ | surai÷ ÓivetairnaradaityasaÇghairyutaæ dadarÓÃsya tanau yaÓodà | 12.114 | nyamÅlayaccÃk«iïÅ bhÅtabhÅt à jugÆha cÃ'tmÃnamatho rameÓa÷ | vapu÷ svakÅyaæ sukhacitsvarÆpaæ pÆrïaæ satsu j¤Ãpayaæ staddhyadarÓayat | 12.115 | kadÃcit taæ l Ãl . ayantÅ yaÓodà vo¬huæ nÃïsaknod bhÆribhÃrÃdhikÃrtà | cxl.nidhÃya taæ bhÆmital . e svakarma yadà cakre daitya ÃgÃt sughora÷ | 12.116 | t­ïÃvarto nÃmata÷ kaæ sabh­tya÷ s­«ÂvÃ'tyugraæ cakravÃta÷ ÓiÓuæ tam | ÃdÃyÃ'yÃdantarik«aæ sa tena Óasta÷ kaïÂhagrÃhasaæ ruddhavÃyu÷ | 12.117 | papÃta k­«ïena hata÷ ÓilÃtal . e t­ïÃvarta÷ parvatodagradeha÷ | suvismayaæ cÃ'puratho janÃste t­ïÃvartaæ vÅk«ya sa¤cÆrïit ÃÇgam | 12.118 | akruddhyatÃæ keÓavo'nugrahÃya Óubhaæ svayogyÃdadhikaæ nihantum | sa kruddhyatÃæ navanÅt Ãdi m­«ïaæ ÓcacÃra devo nijasatsukhÃmbudhi÷ | 12.119 | yasminnabde bhÃdrapade sa mÃse siæ hasthayorgururavyo÷ pareÓa÷ | udait tata÷ phÃlgune phalguno'bhÆd gate tato mÃdravatÅ babhëe | 12.120 | j ÃtÃ÷ sutÃste pravarÃ÷ p­thÃyÃmekÃ'napatyÃ'hamata÷ prasÃdÃt | tavaiva bhÆyÃsamahaæ sutetà vidhatsva kuntÅæ mama mantradÃtrÅm | 12.121 | itÅrita÷ prÃha p­thÃæ sa mÃdryai diÓasva mantraæ sutadaæ vari«Âham | ityÆcivÃæ saæ patimÃha yÃdavÅ dadyÃæ tvadarthe tu sak­tphalÃya | 12.122 | uvÃca mÃdryai sutadaæ manuæ ca puna÷ phalaæ te na bhavi«yatÅti | mantraæ samÃdÃya ca madraputrÅ vyacintayat syÃæ nu kathaæ dviputrà | 12.123 | sadÃ'viyogau divije«u dasrau nacaitayornÃmabheda÷ kvaciddhi | ekà bhÃryà saitayorapyu«Ã hi tadÃyÃta÷ sak­dÃvartanÃd dvau | 12.124 | itÅk«antyÃ'kÃritÃvaÓvinau tau ÓÅghraprÃptau putrakau tatprasÆtau | t Ãveva devau nakula÷ pÆrvajÃta÷ sahadevo'bhÆt paÓcimastau yamau ca | 12.125 | punarmano÷ phalavattvÃya mÃdrÅ samprÃrthayÃmÃsa patiæ taduktà | p­thÃ'vÃdÅt kuÂilai«Ã madÃj¤Ãm­te devÃvÃhvayÃmÃsa dasrau | 12.126 | ato virodhaæ ca madÃtmajÃnÃæ kuryÃde«etyeva bhÅt Ãæ na mÃæ tvam | niyoktumarha÷ punareva rÃjannitÅrito'sau virarÃma k«itÅÓa÷ | 12.127 | cxli.viÓe«anÃmnaiva samÃhuta÷ sutÃn dadyu÷ surà ityaviÓe«itaæ yayo÷ | viÓe«anÃmÃpi samÃhvayat tau mantrÃv­ttirnÃmabhede'sya coktà | 12.128 | yudhi«ÂhirÃdye«u catur«u vÃyu÷ samÃvi«Âa÷ phalgune'tho viÓe«Ãt | yudhi«Âhire saumyarÆpeïa vi«Âo vÅreïa rÆpeïa dhana¤jaye'sau | 12.129 | Ó­ÇgÃrarÆpaæ kevalaæ darÓayÃno viveÓa vÃyuryamajau pradhÃna÷ | Ó­ÇgÃrakaivalyamabhÅpsamÃna÷ pÃï¬urhi putraæ cakame caturtham | 12.130 | Ó­ÇgÃrarÆpo nakule viÓe«Ãt sunÅtirÆpa÷ sahadevaæ viveÓa | guïai÷ samastai÷ svayameva vÃyurbabhÆva bhÅmo jagadÃntarÃtmà | 12.131 | supullavÃkÃratanurhi komal . a÷ prÃyo janai÷ procyate rÆpaÓÃlÅ | tata÷ sujÃtaæ varavajrakÃyau bhÅmÃrjunÃvapy­te pÃï¬uraicchat | 12.132 | aprÃk­t ÃnÃæ tu manoharaæ yad rÆpaæ dvÃtriæ Óallak«aïopetamagryam | tanmÃruto nakule komal . Ãbha evaæ vÃyu÷ pa¤carÆpo'tra cÃ'sÅt | 12.133 | atÅtendrà eva te vi«ïu«a«ÂhÃ÷ pÆrvendro'sau yaj¤anÃmà rameÓa÷ | sa vai k­«ïo vÃyuratha dvitÅya÷ sa bhÅmaseno dharma ÃsÅt t­tÅya÷ | 12.134 | yudhi«Âhiro'sÃvatha nÃsatyadasrau kramÃt tÃvetau mÃdravatÅsutau ca | purandara÷ «a«Âha utÃtra saptama÷ sa evaika÷ phalguno hyeta indrÃ÷ | 12.135 | kramÃt saæ skÃrÃn k«atriyÃïÃmavÃpya te'varddhanta svatavaso mahitvanà | sarve sarvaj¤Ã÷ sarvadharmopapannÃ÷ sarve bhaktÃ÷ keÓave'tyantayuktÃ÷ | 12.136 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye pîaï¬avotpattirnÃma dvÃdaÓo'dhyÃya÷ cxlii.(kaæ savadha÷ ) atha trayodaÓo'dhyÃya÷ Oæ | garga÷ ÓÆrasutoktyà vrajamÃyÃt sÃttvatÃæ purodhÃ÷ sa÷ | cakre k«atriyayogyÃn saæ skÃrÃn k­«ïarohiïÅsÆnvo÷ | 13.1 | Æce nanda suto'yaæ tava vi«ïornÃvamo guïai÷ sarvai÷ | sarve caitattrÃtÃ÷ sukhamÃpsyantyunnataæ bhavatpÆrvÃ÷ | 13.2 | ityukta÷ sa mumoda prayayau gargo'pi keÓavo'thÃ'dya÷ | svapadairagrajayuktaÓcakre puïyaæ vrajan vrajoddeÓam | 13.3 | sa kadÃcicchiÓubhÃvaæ kurvantyà mÃturÃtmano bhÆya÷ | apanetuæ parameÓo m­daæ jaghÃsek«atÃæ vayasyÃnÃm | 13.4 | mÃtropÃlabdha ÅÓo mukhaviv­timakarnÃmba m­dbhak«it Ã'haæ | paÓyetyÃsyÃntare tu prak­tivik­tiyuk sà jagat paryapaÓyat | itthaæ devo'tyacintyÃmaparaduradhigÃæ ÓaktimuccÃæ pradarÓya prÃyo j¤ÃtÃtmatattvÃæ punarapi bhagavÃnÃv­ïodÃtmaÓaktyà | 13.5 | iti prabhu÷ sa lÅlayà harirjagad vi¬ambayan | cacÃra go«Âhamaï¬ale'pyanantasaukhyaciddhana÷ | 13.6 | kadÃcidÅÓvara÷ stanaæ piban yaÓodayà paya÷ | Ó­taæ nidhÃtumujjhito babha¤ja dadhyamatrakam | 13.7 | sa mathyamÃnadadhyuruprajÃtamindusannibham | navaæ hi nÅtamÃdade raho jaghÃsa ceÓità | 13.8 | prajÃyate hi yatkule yathà yugaæ yathà vaya÷ | tathà pravartanaæ bhaved divaukasÃæ samudbhave | 13.9 | iti svadharmamuttamaæ divaukasÃæ pradarÓayan | adharmapÃvako'pi san vi¬ambate janÃrdana÷ | 13.10 | cxliii.n­tiryagÃdirÆpaka÷ sa bÃlyayauvanÃdi yat | kriyÃïsca tattadudbhavÃ÷ karoti ÓÃïsvato'pi san | 13.11 | sa viprarÃjagopakasvarÆpakastadudbhavÃ÷ | tadÃtadà vice«Âate kriyÃ÷ surÃn viÓik«ayan | 13.12 | tathÃ'pyananyadevatÃsamaæ nijaæ balaæ prabhu÷ | prakÃïsayan puna÷ puna÷ pradarÓayatyajo guïÃn | 13.13 | athÃ'ttaya«ÂimÅk«ya tÃæ svamÃtaraæ jagadguru÷ | prapupluve tamanvayÃnmanovidÆramaÇganà | 13.14 | puna÷ samÅk«ya tacchramaæ jagÃma tatkaragraham | prabhu÷ svabhaktavaÓyatÃæ prakÃïsayannurukrama÷ | 13.15 | sadà vimuktamÅÓvaraæ nibaddhuma¤jasÃ'dade | yadaiva dÃma gopikà na tat pupÆra taæ prati | 13.16 | samastadÃmasa¤caya÷ susandhito'pyapÆrïatÃm | yayÃvanantavigrahe ÓiÓutvasampradarÓake | 13.17 | abandhayogyatÃæ prabhu÷ pradarÓya lÅlayà puna÷ | sa ekavatsapÃïsakÃntaraæ gato'khilambhara÷ | 13.18 | sutasya mÃt­vaÓyatÃæ pradarÓya dharmamÅÓvara÷ | babha¤ja tau divisp­Óau yamÃrjunau surÃtmajau | 13.19 | purà dhuniÓcumustathÃ'pi pÆtanÃsamanvitau | anok«asaæ yutau tapa÷ pracakratu÷ ÓivÃæ prati | tayà varo'pyavadhyatà catur«u ca prayojita÷ | 13.20 | anantaraæ t­ïodbh­mistapo'carad varaæ ca tam | avÃpa te trayo hatÃ÷ ÓiÓusvarÆpavi«ïunà | 13.21 | dhuniÓcumuÓca tau tarÆ samÃïsritau nisÆditau | cxliv.taruprabhaÇgato'munà tarÆ caÓÃpasambhavau | 13.22 | purà hinÃradÃntike digambarau ÓaÓÃpa sa÷ | dhaneÓaputrakau drutaæ tarutvamÃpnutaæ tviti | 13.23 | tato hi tau nijÃæ tanuæ hare÷ prasÃdata÷ Óubhau | avÃpatu÷ stutiæ prabhorvidhÃya jagmaturg­ham | 13.24 | nal . akÆbaramaïigrÅvau mocayitvà tuÓÃpata÷ | vÃsudevo'tha gopÃlairvismitairabhivÅk«ita÷ | 13.25 | v­ndÃvanayiyÃsu÷ sa nandasÆnurb­hadvane | sasarja romakÆpebhyo v­kÃn vyÃghrasamÃn bale | 13.26 | anekakoÂisaÇghaistai÷ pŬyamÃnà vrajÃlayÃ÷ | yuyurv­ndÃvanaæ nityÃnandamÃdÃya nandajam | 13.27 | indirÃpatirÃnandapÆrïo v­ndÃvane prabhu÷ | nandayÃmÃsa nandÃdÅnuddÃmatarace«Âitai÷ | 13.28 | sa candrato hasatkÃntavadanenenduvarcasà | saæ yuto rauhiïeyena vatsapÃlo babhÆva ha | 13.29 | daityaæ sa vatsatanumapramaya÷ prag­hya kaæ sÃnugaæ haravarÃdaparairavadhyam | prak«ipya v­k«aïsirasi nyahanad bako'pi kaæ sÃnugo'tha vibhumacyutamÃsasÃda | 13.30 | skandaprasÃdakavaca÷ sa mukhe cakÃra govindamagnivadamuæ pradahantamuccai÷ | caccharda tuï¬aïsirasaiva nihantumetamÃyÃntamÅk«ya jag­he'sya sa tuï¬amÅÓa÷ | 13.31 | tuï¬advayaæ yadupati÷ karapallavÃbhyÃæ saÇg­hya cÃ'Óu vidadÃra ha pak«idaityam | brahmÃdibhi÷ kusumavar«ibhirŬyamÃna÷ sÃyaæ yayau vrajabhuvaæ sahito'grajena | 13.32 | evaæ sa devavaravanditapÃdapadmo gopÃlake«u viharan bhuvi «a«Âhamabdam | prÃpto gavÃmakhilapo'pi sa pÃlako'bhÆd v­ndÃvanÃntaragasÃndralatÃvitÃne | 13.33 | cxlv.jye«Âhaæ vihÃya sa kadÃcidacintyaÓaktirgogopagogaïayuto yamunÃjale«u | reme bhavi«yadanuvÅk«ya hi gopadu÷khaæ tadbÃdhanÃya nijamagrame«u so'dhÃt | 13.34 | sa brahmaïo varabalÃduragaæ tvavadhyaæ sarvairavÃryavi«avÅryam­te suparïÃt | vij¤Ãya tadvi«avidÆ«itavÃripÃnasannÃn paÓÆnapi vayasyajanÃn sa ÃvÅt | 13.35 | tadd­«Âidivyasudhayà sahasÃ'bhiv­«ÂÃ÷ sarve'pi jÅvitamavÃpurathoccaÓÃkham | "k­«ïa÷ kadambamadhiruhya tato'tituÇgÃdÃsphoÂya gìharaÓano nyapatad vi«ode | 13.36 | sÃrpahrada÷ puru«asÃranipÃtavegasaÇk«obhitoragavi«occhavasitÃmburÃïsi÷ | paryupluto vi«aka«ÃyavibhÅ«aïormibhÅmo dhanu÷ Óatamanantabalasya kiæ tat" 70 | 13.37 | taæ yÃmunahradavilol . akamÃpya nÃga÷ kÃl . yo nijai÷ samadaÓat saha vÃsudevam | bhogairbabandha ca nijeÓvaramenamaj¤a÷ sehe tamÅÓa uta bhaktimato'parÃdham | 13.38 | utpÃtamÅk«ya tu tadÃ'khilagopasaÇghastatrÃ'jagÃma halinà pratibodhito'pi | d­«Âvà nijÃïsrayajanasya baho÷ sudu÷khaæ k­«ïa÷ svabhaktamapi nÃgamamuæ mamarda | 13.39 | tasyonnate«u sa phaïe«u nanarta k­«ïo brahmÃdibhi÷ kusumavar«ibhirŬyamÃna÷ | Ãrto mukhairuru vaman rudhiraæ sa nÃgo nÃrÃyaïaæ tamaraïaæ manasà jagÃma | 13.40 | taccitratÃï¬avavirugïaphaïÃtapatraæ raktaæ vamantamuru sannadhiyaæ nitÃntam | d­«ÂvÃ'hirÃjamupaseduramu«ya patnyo nemuÓca sarvajagadÃdiguruæ bhuvÅÓam | 13.41 | t Ãbhi÷ stuta÷ sa bhagavÃnamunà ca tasmai dattvÃ'bhayaæ yamasahodaravÃrito'mum | uts­jya nirvi«ajalÃæ yamunÃæ cakÃra saæ stÆyamÃnacarita÷ surasiddhasÃdhyai÷ | 13.42 | gopairbalÃdibhirudÅrïatarapramodai÷ sÃrddhaæ sametya bhagavÃnaravindanetra÷ | t Ãæ rÃtrimatra nivasan yamunÃtaÂe sadÃvÃgnimuddhatabalaæ ca papau vrajÃrthe | 13.43 | itthaæ surÃsuragaïairavicintyadivyakarmÃïi gokulagate'gaïitoruÓaktau | kurvatyaje vrajabhuvÃmabhavad vinÃïsa ugrÃbhidhÃdasuratastarurÆpato'lam | 13.44 | 70 BhÃ. Pu. 10.14.6-7 cxlvi.tadgandhato n­paÓumukhyasamastabhÆtÃnyÃpurm­tiæ bahal . aroganipŬit Ãni | dhÃturvarÃjjagadabhÃvak­taikabuddhirvaddhyo na kenacidasau tarurÆpadaitya÷ | 13.45 | saÇkar«aïe'pi tadudÃravi«Ãnuvi«Âe k­«ïo nijasparÓatastamapetarogam | k­tvà babha¤ja vi«av­k«amamuæ balena tasyÃnugai÷ saha tadÃk­tibhi÷ samastai÷ | 13.46 | daityÃæ Óca govapu«a ÃttavarÃn viri¤cÃnm­tyÆjjhitÃnapi nipÃtya dadÃha v­k«Ãn | vikrŬya rÃmasahito yamunÃjale sa nÅrogamÃïsu k­tavÃn vrajamabjanÃbha÷ | 13.47 | saptok«aïo'tibalavÅryayutÃnadamyÃn sarvairgirÅÓavarato ditijapradhÃnÃn | hatvà sutÃmalabhadÃïsu vibhuryaÓodÃbhrÃtu÷ sa kumbhakasamÃhvayino'pi nÅl Ãm | 13.48 | yà pÆrvajanmani tapa÷ prathamaiva bhÃryà bhÆyÃsamityacaradasya hi saÇgamo me | syÃt k­«ïajanmani samastavarÃÇganÃbhya÷ pÆrvaæ tviti sma tadimÃæ prathamaæ sa Ãpa | 13.49 | agre dvijatvata upÃvahade«a nÅl Ãæ gopÃÇganà api purà varamÃpire yat | saæ skÃrata÷ prathamameva susaÇgamo no bhÆyÃt taveti paramÃpsarasa÷ purà yÃ÷ | 13.50 | tatrÃtha k­«ïamavadan sabalaæ vayasyÃ÷ pakvÃni tÃlasuphalÃnyanubhojayeti | ityarthita÷ sabala Ãpa sa tÃlav­ndaæ gopairdurÃsadamatÅva hi dhenukena | 13.51 | vighneÓato varamavÃpya sa du«Âadaityo dÅrghÃyuruttamabala÷ kadanapriyo'bhÆt | nityoddhata÷ sa uta rÃmamavek«ya tÃlav­ntÃt phalÃni gal . ayantamathÃbhyadhÃvat | tasya prahÃramabhikÃÇk«ata Ãïsu p­«ÂhapÃdau prag­hya t­ïarÃjaÓiro'harat sa÷ | 13.52 | tasmin hate kharatare khararÆpadaitye sarve kharÃïsca kharatÃlavanÃntarasthÃ÷ | prÃpu÷ kharasvaratarà khararÃk«asÃriæ k­«ïaæ balena sahitaæ nihatÃïsca tena | 13.53 | sarvÃn nihatya khararÆpadharÃn sa daityÃn vighneÓvarasya varato'nyajanairavadhyÃn | pakvÃni tÃlasuphalÃni nije«u cÃdÃd durvÃrapauru«aguïodbharito rameÓa÷ | 13.54 | pak«advayena viharatsvatha gopake«u daitya÷ pralamba iti kaæ savis­«Âa ÃgÃt | k­«ïasya pak«i«u jayatsu sa rÃmametya pÃpa÷ parÃjita uvÃha tamugrarÆpa÷ | 13.55 | bhÅtena rohiïisutena hari÷ stuto'sau svÃvi«ÂatÃmupadideÓa balÃbhipÆrttyai | cxlvii.tenaiva pÆritabalo'mbaracÃriïaæ taæ pÃpaæ pralambamurumu«Âihataæ cakÃra | 13.56 | tasmin hate suragaïà baladevanÃma rÃmasya cakruratit­ptiyutà hariÓca | vahniæ papau punarapi pradahantamuccairgopÃæ Óca gogaïamagaïyaguïÃrïavo'pÃt | 13.57 | k­«ïaæ kadÃcidatidÆragataæ vayasyà Æcu÷ k«udhÃ'rditatarà vayamityudÃram | so'pyÃha satramiha vipragaïÃïscaranti tÃn yÃcateti paripÆrïasamastakÃma÷ | 13.58 | t Ãn prÃpya kÃmamanavÃpya punaÓca gopÃ÷ k­«ïaæ samÃpuratha tÃnavadat sa deva÷ | patnÅ÷ samarthayat madvacanÃditi sma cakruÓca te tadapi tà bhagavantamÃpu÷ | 13.59 | t Ã÷ «a¬vidhÃnnaparipÆrïakarÃ÷ sametÃ÷ prÃptà vis­jya patiputrasamastabandhÆn | ÃtmÃrcanaikaparamà visasarja k­«ïa ekà patipravidhutà padamÃpa vi«ïo÷ | 13.60 | bhuktvÃ'tha gopasahito bhagavÃæ stadannaæ reme ca gokulamavÃpya samstanÃtha÷ | Ãj¤ÃtilaÇghanak­te÷ svak­t ÃparÃdhÃt paÓcÃt sutaptamanaso'pyabhavan sma viprÃ÷ | 13.61 | k­«ïo'tha vÅk«ya puruhÆtamahaprayatnaæ gopÃn nyavÃrayadavismaraïÃya tasya | mà mÃnu«o'yamiti mÃmavagacchatÃæ sa ityavyayo'sya vidadhe mahabhaÇgamÅÓa÷ | 13.62 | gopÃæ Óca tÃn girimaho'smadurusvadharma ityuktisacchalata Ãtmamahe'vatÃrya | bhÆtvÃ'tivist­tatanurbubhuje baliæ sa nÃnÃvidhÃnnarasapÃnaguïai÷ sahaiva | 13.63 | indro'tha vism­tarathÃÇgadharÃvatÃro meghÃn samÃdiÓadurÆdakapÆgav­«Âyai | te preritÃ÷ sakalagokulanÃïsanÃya dhÃrà viterurunÃgakaraprakÃrÃ÷ | 13.64 | t ÃbhirnipŬitamudÅk«ya sa ka¤janÃbha÷ sarvaæ vrajaæ girivaraæ prasabhaæ dadhÃra | vÃmena ka¤jadalakomal . apÃïinaiva tatrÃkhilÃ÷ praviviÓu÷ paÓu«Ã÷ svagobhi÷ | 13.65 | v­«ÂvoruvÃryatha nirantarasaptarÃtraæ trÃtaæ samÅk«ya hariïà vrajamaÓrameïa | Óakro'nusaæ sm­tasurapravarÃvatÃra÷ pÃdÃmbujaæ yadupate÷ Óaraïaæ jagÃma | 13.66 | tu«ÂÃva cainamuruvedaÓirogatÃbhirgÅrbhi÷ sadÃ'gaïitapÆrïaguïÃrïavaæ tam | gobh­d guruæ haragurorapi gogaïena yukta÷ sahasraguragÃdhagumagryamagryÃt | 13.67 | cxlviii.tvatto jagat sakalamÃvirabhÆdagaïyadhÃmnastvameva paripÃsi samastamante | atsi tvayaiva jagato'sya hi bandhamok«au na tvatsamo'sti kuhacit paripÆrïaïsakte | 13.68 | k«antavyameva bhavatà mama bÃlyamÅÓa tvatsaæ Órayo'smi hi sadetyabhivandito'ja÷ | k«Ãntaæ sadaiva bhavatastava Óik«aïÃya pÆjÃpahÃravidhirityavadad rameÓa÷ | 13.69 | govindamenamabhi«icya sa gogaïeto gobhirjagÃma guïapÆrïamamuæ praïamya | gopairgirÃmpatirapi praïato'bhigamya govarddhanoddharaïasaÇgatasaæ Óayai÷ sa÷ | 13.70 | k­«ïaæ tata÷ prabh­ti gopagaïà vyajÃnan nÃrÃyaïo'yamiti gargavacaÓca nandÃt | nÃrÃyaïasya sama ityuditaæ niÓamya pÆjÃæ ca cakruradhikÃmaravindanetre | 13.71 | skandÃdupÃttavarato maraïÃdapetaæ d­«Âvà carÃmanihataæ balinaæ pralambam | cakrurviniÓcayamamu«ya surÃdhikatve gopà athÃsya vidadhu÷ paramÃæ ca pÆjÃm | 13.72 | kÃtyÃyanÅvrataparÃ÷ svapatitvaheto÷ kanyà uvÃha bhagavÃnaparÃïsca gopÅ÷ | anyairdh­t à ayugabÃïaïsarÃbhinunnÃ÷ prÃptà niÓÃsvaramayacchaÓirÃjitÃsu | 13.73 | t Ãsvatra tena janità daÓalak«aputrà nÃrÃyaïÃhvayayutà balinaÓca gopÃ÷ | sarve'pi daivatagaïà bhagavatsutatvamÃptuæ dharÃtal . agatà haribhaktiheto÷ | 13.74 | t Ãstatra pÆrvavaradÃnak­te rameÓo rÃmà dvijatvagamanÃdapi pÆrvameva | sarvà niÓÃsvaramayat samabhÅ«ÂasiddhicintÃmaïirhi bhagavÃnaÓubhairalipta÷ | 13.75 | sampÆrïacandrakararÃjitasadrajanyÃæ v­ndÃvane kumudakundasugandhavÃte | Órutvà mukundamukhaniss­tagÅtasÃraæ gopÃÇganà mumuhuratra sasÃra yak«a÷ | 13.76 | rudraprasÃdak­tarak«a utÃsya sakhyurbh­tyo balÅ khalataro'pica ÓaÇkhacƬa÷ | t Ã÷ kÃlayan bhagavatastal . atìanena m­tyuæ jagÃma maïimasya jahÃra k­«ïa÷ | 13.77 | nÃmnÃ'pyari«Âa urugÃyavilomace«Âo go«Âhaæ jagÃma v­«abhÃk­tirapyavadhya÷ | ÓambhorvarÃdanugataÓca sadaiva kaæ saæ gà bhÅ«ayantamamumÃhvayadÃïsu k­«ïa÷ | 13.78 | so'pyÃsasÃda harimugravi«ÃïakoÂimagre nidhÃya jag­he'sya vi«ÃïamÅÓa÷ | bhÆmau nipÃtya ca v­«ÃsuramugravÅryaæ yaj¤e yathà paÓumamÃrayadagryaÓakti÷ | 13.79 | cxlix.keÓÅ ca kaæ savihitasturagasvarÆpo giryÃtmajÃvaramavÃpya sadà vim­tyu÷ | pÃpa÷ sa keÓavamavÃpa mukhe'sya bÃhuæ prÃveÓayat sa bhagavÃn vav­dhe'tha dehe | 13.80 | tatkhÃdanÃya kumati÷ sa k­taprayÃsa÷ ÓÅrïÃsyadantadaÓanacchadaruddhavÃyu÷ | dÅrïa÷ papÃta ca m­to harirapyaÓe«airbrahmeÓaÓakradinak­tpramukhai÷ stuto'bhÆt | 13.81 | vyomaÓca nÃma mayasÆnurajaprasÃdÃllabdhÃyutÃyurakhilÃn vidadhe bile sa÷ | taæ ÓrÅpati÷ paÓupati÷ paÓuvad viÓasya ni÷ sÃritÃn bilamukhÃdakhilÃæ ÓcakÃra | 13.82 | kurvatyananyavi«ayÃïi durantaÓaktau karmÃïi gokulagate'khilalokanÃthe | kaæ sÃya sarvamavadat surakÃryahetorbrahmÃÇkajo munirakÃri yadÅÓapitrà | 13.83 | ÓrutvÃ'tikoparabhasoccalita÷ sa kaæ so baddhvà sabhÃryamatha ÓÆrajamugrakarmà | akrÆramÃïsvadiÓadÃnayanÃya vi«ïo rÃmÃnvitasya saha gopagaïai rathena | 13.84 | saæ sevanÃya sa harerabhavat puraiva nÃmnà kiÓora iti ya÷ suragÃyano'bhÆt | svÃyambhuvasya ca mano÷ paramÃæ Óayukta ÃveÓayuk kamalajasya babhÆva vidvÃn | 13.85 | so'krÆra ityabhavaduttamapÆjyakarmà v­«ïi«vathÃ'sa sa hi bhojapateÓca mantrÅ | Ãdi«Âa eva jagadÅÓvarad­«ÂihetorÃnandapÆrïasumanà abhavat k­t Ãrtha÷ | 13.86 | Ãruhya tadrathavaraæ bhagavatpadÃbjamabjodbhavapraïatamantaramantareïa | sa¤cintayan pathi jagÃma sa go«ÂhamÃrÃd d­«Âvà padÃÇkitabhuvaæ mumude parasya | 13.87 | so've«ÂatÃtra jagadÅÓituraÇgasaÇgalabdhoccayena nikhilÃghavidÃraïe«u | pÃæ su«vajeÓapuruhÆtamukhoccavidyudbhrÃjatkirÅÂamaïilocanagocare«u | 13.88 | so'paÓyatÃtha jagadekaguruæ sametamagrodbhavena bhuvi gà api dohayantam | ÃnandasÃndratanumak«ayamenamÅk«ya h­«Âa÷ papÃta padayo÷ puru«ottamasya | 13.89 | utthÃpya taæ yadupati÷ sabalo g­haæ svaæ nÅtvopacÃramakhilaæ pravidhÃya tasmin | nityoditÃk«ayacidapyakhilaæ sa tasmÃcchuÓrÃva lokacaritÃnuvi¬ambanena | 13.90 | Órutvà sa kaæ sah­di saæ sthitamabjanÃbha÷ prÃtastu gopasahito rathamÃruroha | cl.rÃmaÓvaphalkatanayÃbhiyuto jagÃma yÃnena tena yamunÃtaÂamavyayÃtmà | 13.91 | saæ sthÃpya tau rathavare jagatÃ'bhivandyau ÓvÃphalkirÃïsvavatatÃra yamasvasÃram | snÃtvà sa tatra vidhinaiva k­t Ãghamar«a÷ Óe«Ãsanaæ paramapÆru«amatra caik«at | 13.92 | nityaæ hi Óe«amabhipaÓyati siddhamantro dÃneÓvara÷ sa tu tadà dad­Óe hariæ ca | agre hi bÃlatanumÅk«ya sa k­«ïamatra kiæ nÃsti yÃna iti yÃnamukho babhÆva | 13.93 | tatrÃpi k­«ïamabhivÅk«ya punarnimajjya Óe«orubhogaÓayanaæ paramaæ dadarÓa | brahmeÓaÓakramukhadevamunÅndrav­ndasaæ vanditÃÇghriyugamindirayà sametam | 13.94 | stutvà varastutibhiravyayamabjanÃbhaæ so'ntarhite bhagavati svakamÃruroha | yÃnaæ ca tena sahito bhagavÃn jagÃma sÃyaæ purÅæ sahabalo madhurÃmananta÷ | 13.95 | agre'tha dÃnapatimak«ayapauru«o'sÃvÅÓo vis­jya sabala÷ sahito vayasyai÷ | dra«Âuæ purÅmabhijagÃma narendramÃrge paurai÷ kutÆhalayutairabhipÆjyamÃna÷ | 13.96 | ÃsÃdya ku¤jaragataæ rajakaæ yayÃce vastrÃïi kaæ sadayitaæ giriÓÃvareïa | m­tyÆjjhitaæ sapadi tena duruktividdha÷ pÃpaæ karÃgram­ditaæ vyanayad yamÃya | 13.97 | hatvà tamak«atabalo bhagavÃn prag­hya vastrÃïi cÃ'tmasamitÃni balasya cÃ'dÃt | datvÃ'parÃïi sakhigopajanasya Ói«ÂÃnyÃstÅrya tatra ca padaæ praïidhÃya cÃ'gÃt | 13.98 | grÃhyÃ'paheyarahitaikacidÃtmasÃndrasvÃnandapÆrïavapurapyayaÓo«ahÅna÷ | lokÃn vi¬ambya naravat samalaktakÃdyairvaptrà vibhÆ«ita ivÃbhavadaprameya÷ | 13.99 | mÃlà avÃpya ca sudÃmata ÃtmatantrastÃvak«ayo'nujag­he nijapÃr«adau hi | pÆrvaæ vikuïÂhasadanÃddharisevanÃya prÃptau bhuvaæ m­janapu«pakarau purÃ'pi | 13.100 | sarve«Âapu«Âimiha tatra sarÆpatÃæ ca k­«ïastayorvaramadÃdatha rÃjamÃrge | gacchan dadarÓa vanitÃæ naradevayogyamÃdÃya gandhamadhikaæ kuÂil Ãæ vrajantÅm | 13.101 | tenÃrthità sapadi gandhamadÃt trivakrà tenÃgrajena sahito bhagavÃn lilimpe | t Ãæ cÃ'Óv­jutvamanayat sa tayÃ'rthito'lamÃyÃmi kÃlata iti prahasannamu¤cat | 13.102 | cli.pÆrïenduv­ndanivahÃdhikakÃntaÓÃntasÆryÃmitoruparamadyutisaukhyadeha÷ | pÅt Ãmbara÷ kanakabhÃsuragandhamÃlya÷ Ó­ÇgÃravÃridhiragaïyaguïÃrïavo'gÃt | 13.103 | prÃpyÃtha cÃ'yudhag­haæ dhanurÅÓadattaæ k­«ïa÷ prasaæ hya jag­he sakalairabhedyam | kÃæ saæ sa nityaparipÆrïasamastaÓaktirÃropya cainamanuk­«ya babha¤ja madhye | 13.104 | tasmin surÃsuragaïairakhilairabhedye bhagne babhÆva jagadaï¬avibhedabhÅma÷ | Óabda÷ sa yena nipapÃta bhuvi prabhagnasÃro'suro dh­tiyuto'pi tadaiva kaæ sa÷ | 13.105 | Ãdi«Âamapyurubalaæ bhagavÃn sa tena sarvaæ nihatya sabala÷ prayayau punaÓca | nandÃdigopasamitiæ hariratra rÃtrau bhuktvà payo'nvitaÓubhÃnnamuvÃsa kÃmam | 13.106 | kaæ so'pyatÅva bhayakampitah­tsaroja÷ prÃtarnarendragaïamadhyagato'dhikoccam | ma¤caæ viveÓa saha jÃnapadaiÓca paurairnÃnÃ'numa¤cakagatairyuvatÅsametai÷ | 13.107 | saæ sthÃpya nÃgamururaÇgamukhe kuvalyÃpŬaæ girÅndrasad­Óaæ karisÃdiyuktam | cÃïÆramu«ÂikamukhÃnapi mallavÅrÃn raÇge nidhÃya harisaæ yamanaæ kilaicchat | 13.108 | ak«ohiïÅ gaïitamasya balaæ ca viæ ÓadÃsÅdasaæ hyamuruvÅryamananyavadhyam | ÓambhorvarÃdapi ca tasya sunÅthanÃmà ya÷ pÆrvamÃsa v­k ityasuro'nujo'bhÆt | 13.109 | saptÃnujà api hi tasya purÃtanà ye sarve'pi kaæ sap­tanÃsahitÃ÷ sma raÇge | tasthu÷ sarÃmamabhiyÃntamudÅk«ya k­«ïamÃttÃyudhà yudhi vijetumajaæ supÃpÃ÷ | 13.110 | k­«ïo'pi sÆra udite sabalo vayasyai÷ sÃrddhaæ jagÃma vararaÇgamukhaæ sureÓai÷ | saæ stÆyamÃna uruvikrama ÃsurÃïÃæ nirmÆlanÃya sakal . ÃcalitoruÓakti÷ | 13.111 | Ãyan jagadgurutamo balinaæ gajendraæ rudraprasÃdaparirak«itamÃïsvapaÓyat | du«ÂoruraÇgamukhasaæ sthitamÅk«ya caibhyaæ pÃpÃpayÃhi nacirÃditi vÃcamÆde | 13.112 | k«ipta÷ sa ÅÓvaratamena girÅÓalabdhÃd d­pto varÃjjagati sarvajanairavadhya÷ | nÃgaæ tvavadhyamabhiyÃpayate tato'gre pÃpo durantamahimaæ prati vÃsudevam | 13.113 | vikrŬya tena kariïà bhagavÃn sa ki¤ciddhaste prag­hya vinik­«ya nipÃtya bhÆmau | kumbhe padaæ pratinidhÃya vi«Ãïayugmamutk­«ya hastipamahan nipapÃta so'pi | 13.114 | clii.nÃgaæ sasÃdinamavadhyamasau nihatya skandhe vi«Ãïamavasajjya sahÃgrajena | nÃgendrasÃndramadabindubhira¤citÃÇga÷ pÆrïÃtmaÓaktiramala÷ praviveÓa raÇgam | 13.115 | vi«Âe jagadgurutame balavÅryamÆrtau raÇgaæ mumoda ca ÓuÓo«a jano'khilo'tra | ka¤jaæ tathÃ'pi kumudaæ ca yathaiva sÆrya udyatyaje'nubhavino viparÅtakÃïsca | 13.116 | raÇgapravi«ÂamabhivÅk«ya jagÃda malla÷ kaæ sapriyÃrthamabhibhëya jagannivÃsam | cÃïÆra ityabhihito jagatÃmavadhya÷ ÓambhuprasÃdata idaæ Ó­ïu mÃdhaveti | 13.117 | rÃjaiva daivatamiti pravadanti viprà rÃj¤a÷ priyaæ k­tavata÷ paramà hi siddhi÷ | yotsyÃva tena n­patipriyakÃmyayà vÃæ rÃmo'bhiyuddhyatu balÅ saha mu«Âikena | 13.118 | ityukta Ãha bhagavÃn parihÃsapÆrvamevaæ bhavatviti sa tena tadÃ'bhiyÃta÷ | sandarÓya daivatapatiryudhi mallalÅl Ãæ mauhÆrtikÅmatha padorjag­he svaÓatrum | 13.119 | utk«ipya taæ gaganagaæ girisannikÃïsamudbhrÃmya cÃtha ÓataÓa÷ kuliÓÃk«atÃÇgam | Ãviddhya durdharabalo bhuvi ni«pipe«a cÆrïÅk­ta÷ sa nipapÃta yathà girÅndra÷ | 13.120 | k­«ïaæ ca tu«Âuvuratho divi devasaÇghà martyà bhuvi pravaramuttamapÆru«ÃïÃm | tadvad balasya d­¬hamu«Âinipi«ÂamÆrdhà bhra«Âastadaiva nipapÃta sa mu«Âiko'pi | 13.121 | kÆÂaïsca kosala uta cchalanÃmadheyo dvau tatra k­«ïanihatÃvaparo balena | kaæ sasya ye tvavarajÃïsca sunÅthamukhyÃ÷ sarve balena nihatÃ÷ parigheïa vÅrÃ÷ | 13.122 | t ÃbhyÃæ hatÃnabhisamÅk«ya nijÃn samastÃn kaæ so dideÓa balamak«ayamugravÅryam | rudraprasÃdak­tarak«amavadhyamenau nissÃrya daï¬amadhikaæ kuruteti pÃpa÷ | 13.123 | Órutvaiva rÃjavacanaæ balamak«ayaæ tadak«ohiïÅdaÓakayugmamanantavÅryam | k­«ïaæ cakÃra vividhÃstradharaæ svako«Âhe siæ haæ yathà kila s­gÃlabalaæ sametam | 13.124 | j ÃnannapÅÓvaramanantabalaæ mahendra÷ k­«ïaæ rathaæ nijamayÃpayadÃyudhìhyam | ÓuÓrÆ«aïÃya paramasya yathà samudramarghyeïa pÆrayati pÆrïajalaæ jano'yam | 13.125 | svasyandanaæ tu bhagavÃn sa mahendradattamÃruhya sÆtavaramÃtalisaÇg­hÅtam | cliii.nÃnÃyudhograkiraïastaraïiryathaiva dhvÃntaæ vyanÃïsayadaÓe«ata Ãïsu sainyam | 13.126 | ni÷ Óe«ato vinihate svabale sa kaæ saÓcarmÃsipÃïirabhiyÃtumiye«a k­«ïam | t Ãvat tameva bhagavantamabhiprayÃtamuttuÇgama¤caÓirasi pradadarÓa vÅram | 13.127 | taæ Óyenavegamabhita÷ pratisa¤carantaæ niÓchidramÃïsu jag­he bhagavÃn prasahya | keÓe«u cainamabhibh­Óya kareïa vÃmenoddh­tya dak«iïakareïa jaghÃna ke'sya | 13.128 | sa¤cÃlitena mukuÂena vikuï¬alena karïadvayena vigatÃbharaïorasà ca| srastÃmbareïa jaghanena suÓocyarÆpa÷ kaæ so babhÆva narasiæ hakarÃgrasaæ stha÷ | 13.129 | utk­«ya taæ surapati÷ paramoccama¤cÃdanyairajeyamativÅryabalopapannam | abjodbhaveÓavaraguptamanantaÓaktirbhÆmau nipÃtya sa dadau padayo÷ prahÃram | 13.130 | dehe tu yo'bhavadamu«ya rameÓabandhurvÃyu÷ sa k­«ïatanumÃïsrayadanyapÃpam | daityaæ cakar«a hariratra ÓarÅrasaæ sthaæ paÓyatsu ka¤jajamukhe«u sure«vananta÷ | 13.131 | dve«Ãt sa sarvajagadekaguro÷ svakÅyai÷ pÆrvapramÃpitajanai÷ sahita÷ samastai÷ | dhÃtryÃdibhi÷ pratiyayau kumatistamo'ndhamanye'pi caivamupayÃnti harÃvabhaktÃ÷ | 13.132 | nityÃtidu÷khamaniv­tti sukhavyapetamandhaæ tamo niyatameti harÃvabhakta÷ | bhakto'pi ka¤jajagirÅÓamukhe«u sarvadharmÃrïavo'pi nikhilÃgamanirïayena | 13.133 | yo vetti niÓcitamatirharimabjajeÓapÆrvÃkhilasya jagata÷ sakale'pi kÃle | s­«Âisthitipral . ayamok«adamÃtmatantraæ lak«myà apÅÓamatibhaktiyuta÷ sa mucyet | 13.134 | tasmÃdanantaguïapÆrïamamuæ rameÓaæ niÓcitya do«arahitaæ parayaiva bhaktyà | vij¤Ãya daivatagaïÃæ Óca yathÃkrameïa bhaktà hareriti sadaiva bhajeta dhÅra÷ | 13.135 | nihatya kaæ samojasà vidhÃt­ÓambhupÆrvakai÷ | stuta÷ prasÆnavar«ibhirmumoda keÓavo'dhikam | 13.136 | sadaiva modarÆpiïo mudoktirasya laukikÅ | yathodayo raverbhavet sadoditasya lokata÷ | 13.137 | cliv.anantacitsukhÃrïava÷ sadoditaikarÆpaka÷ | samastado«avarjito harirguïÃtmaka÷ sadà | 13.138 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye kaæ savadho nÃma trayodaÓo'dhyÃya÷ clv.(uddhavapratiyÃnam) atha caturdaÓo'dhyÃya÷ Oæ | k­«ïo vimocya pitarÃvabhivandya sarvavandyo'pi rÃmasahita÷ pratipÃlanÃya | dharmasya rÃjyapadavÅæ praïidhÃya cograsene dvijatvamupagamya mumoca nandam | 14.1 | nando'pi sÃntvavacanairanunÅya mukta÷ k­«ïena taccaraïapaÇkajamÃtmasaæ stham | k­tvà jagÃma saha gopagaïena k­cchrÃd dhyÃyan janÃrdanamuvÃsa vane sabhÃrya÷ | 14.2 | k­«ïo'pyavantipuravÃsinametya vipraæ sÃndÅpaniæ saha balena tato'dhyagÅ«Âa | vedÃn sak­nnigaditÃn nikhilÃïsca vidyÃ÷ sampÆrïasaæ vidapi daivataÓik«aïÃya | 14.3 | dharmo hi sarvavidu«Ãmapi daivatÃnÃæ prÃpte nare«u janane naravat prav­tti÷ | j ¤ÃnÃdigÆhanamutÃdhyayanÃdiratra tajj¤ÃpanÃrthamavasad bhagavÃn gurau ca | 14.4 | gurvarthame«a m­taputramadÃt punaÓca rÃmeïa sÃrddhamagamanmadhurÃæ rameÓa÷ | paurai÷ sajÃnapadabandhujanairajasramabhyarcito nyavasadi«Âak­dÃtmapitro÷ | 14.5 | sarve'pi te patimavÃpya hariæ purÃ'bhitaptà hi bhojapatinà mumurdunitÃntam | kiæ vÃcyamatra sutamÃpya hariæ svapitroryatrÃkhilasya sujanasya babhÆva moda÷ | 14.6 | k­«ïÃïsrayo vasati yatra jano'pi tatra v­ddhirbhavet kimu ramÃdhipaternivÃse | v­ndÃvanaæ yadadhivÃsata Ãsa sadhryaÇ mÃhendrasadmasad­Óaæ kimu tatra puryÃ÷ | 14.7 | yenÃdhivÃsam­«abho jagatÃæ vidhatte vi«ïustato hi varatà sadane vidhÃtu÷ | tasmÃt prabhornivasanÃnmadhurà purÅ sà ïsaÓvat sam­ddhajanasaÇkulità babhÆva | 14.8 | rak«atyaje trijagatÃæ parirak«ake'smin sarvÃn yadÆn magadharÃjasute svabhartu÷ | k­«ïÃnm­tiæ pituravÃpya samÅpamastiprÃstÅ ÓaÓaæ saturatÅva ca du÷khite'smai | 14.9 | Órutvaiva tanmagadharÃja uruprarƬhabÃhvorbalena najito yudhi sarvalokai÷ | brahmeÓacaï¬amunidattavarairajeyo m­tyÆjjhitaÓca vijayÅ jagataÓcukopa | 14.10 | k«ubdho'tikopavaÓata÷ svagadÃmamoghÃæ dattÃæ Óivena jag­he Óivabhaktavandya÷ | ÓaivÃgamÃkhilavidatra ca susthiro'sau cik«epa yojanaÓataæ sa tu tÃæ parasmai | 14.11 | clvi.arvÃk papÃta ca gadà madhurÃpradeÓÃt sà yojanena yadimaæ prajagÃda p­«Âa÷ | ekottarÃmapi ÓatÃcchatayojaneti devar«iratra madhurÃæ bhagavatpriyÃrthe | 14.12 | Óaktasya cÃpi hi gadÃpravighÃtane tu ÓuÓrÆ«aïaæ maducitaæ tviti cintayÃna÷ | vi«ïormuni÷ sa nijagÃda ha yojanonaæ mÃrgaæ puro bhagavato magadheÓap­«Âa÷ | 14.13 | k«iptà tu sà bhagavato'tha gadà jarÃkhyÃæ tatsandhinÅmasubhirÃïsu viyojya pÃpÃm | martyÃïsinÅæ bhagavata÷ punarÃj¤ayaiva yÃtà girÅÓasadanaæ magadhaæ vis­jya | 14.14 | rÃjà svamÃt­ta uto gadayà cahÅna÷ krodhÃt samastan­patÅnabhisannipÃtya | ak«ohiïÅtryadhikaviæ Óayuto'tiveladarpoddhata÷ sapadi k­«ïapurÅæ jagÃma | 14.15 | sarvÃæ purÅæ pratiniruddhya dideÓa vindavindÃnujau bhagavata÷ kumati÷ sa dÆtau | t ÃvÆcaturbhagavate'sya vaco'tidarpapÆrïaæ tathà bhagavato'pyapahÃsayuktam | 14.16 | loke'pratÅtabalapauru«asÃrarÆpastvaæ hyeka e«yabhavato balavÅryasÃram | j ¤Ãtvà sute natu mayà pratipÃdite hi kaæ sasya vÅryarahitena hatastvayà sa÷ | 14.17 | so'haæ hi durbalatamo balinÃæ vari«Âhaæ k­tvaiva d­«Âivi«ayaæ vigatapratÃpa÷ | yÃsye tapovanamatho sahita÷ sutÃbhyÃæ k«ipraæ mamÃdya vi«aye bhava cak«u«o'ta÷ | 14.18 | sÃk«epamÅritamidaæ baladarpapÆrïamÃtmÃpahÃsasahitaæ bhagavÃn niÓamya | satyaæ tadityuru vaco'rthavadabhyudÅrya mandaæ prahasya niragÃt sahito balena | 14.19 | dvÃre«u sÃtyakipurassaramÃtmasainyaæ tri«vabhyudÅrya bhagavÃn svayamuttareïa | rÃmadvitÅya udagÃnmagadhÃdhirÃjaæ yoddhuæ n­pendrakaÂakena yutaæ pareÓa÷ | 14.20 | tasyecchayaiva p­thivÅmavaterurÃïsu tasyÃ'yudhÃni sabalasya subhÃsvarÃïi | ÓÃrÇgÃsicakradaratÆïagadÃ÷ svakÅyà jagrÃha dÃrukag­hÅtarathe sthita÷ sa÷ | 14.21 | Ãruhya bhÆmayarathaæ pratiyuktamaÓvairvedÃtmakairdhanuradhijyamatha prag­hya | ÓÃrÇgaæ ÓarÃæ Óca niÓitÃn magadhÃdhirÃjamugraæ n­pendrasahitaæ prayayau javena | 14.22 | rÃma÷ prag­hya musalaæ sa halaæ ca yÃnamÃsthÃya sÃyakaÓarÃsanatÆïayukta÷ | clvii.sainyaæ jarÃsutasurak«itamabhyadhÃvaddhar«Ãnnadannurubalo'ribalairadh­«ya÷ | 14.23 | udvÅk«ya k­«ïamabhiyÃntamanantaÓaktiæ rÃjendrav­ndasahito magadhÃdhirÃja÷ | udvelasÃgaravadÃïsvabhiyÃya kopÃnnÃnÃvidhÃyudhavarairabhivar«amÃïa÷ | 14.24 | taæ vai cukopayi«uragrata ugrasenaæ k­«ïo nidhÃya samagÃt svayamasya paÓcÃt | d­«ÂvÃ'grato magadharÃÂsthitamugrasenaæ kopÃccalattanuridaæ vacanaæ babhëe | 14.25 | pÃpÃpayÃhi purato mama rÃjyakÃma nirlajja putravadhakÃraïa ïsatrupak«a | tvaæ jÅrïabastasad­Óo na mayeha vadhya÷ siæ ho hi siæ hamabhiyÃti na vai s­gÃlam | 14.26 | Ãk«ipta itthamamunÃ'tha sa bhojarÃjastÆïÃt prag­hya niÓitaæ ÓaramÃïsu tena | chitvà jarÃsutadhanurbalavannanÃda vivyÃdha sÃyakagaïaiÓca punastamugrai÷ | 14.27 | anyaccharÃsanavaraæ pratig­hya kopasaæ raktanetramabhiyÃntamudÅk«ya k­«ïa÷ | bhojÃdhirÃjavadhakÃÇk«iïamugravegaæ bÃrhadrathaæ pratiyayau paramo rathena | 14.28 | ÃyÃntamÅk«ya bhagavantamanantavÅryaæ cedÅÓapauï¬ramukharÃjagaïai÷ sameta÷ | nÃnÃvidhÃstravaraÓastragaïairvavar«a meruæ yathà ghana udÅrïaravo jalaughai÷ | 14.29 | ÓastrÃstrav­«Âimabhito bhagavÃn viv­Ócya ÓÃrÇgotthasÃyakagaïairvirathÃïsvasÆtam | cakre nirÃyudhamasau magadhendramÃïsu cchinnÃtapatravaraketumacintyaÓakti÷ | 14.30 | nainaæ jaghÃna bhagavÃn suÓakaæ ca bhÅme bhaktiæ nijÃæ prathayituæ yaÓa uccadharmam | cedÅÓapauï¬rakasakÅcakamadrarÃjasÃlvaikalavyakamukhÃn virathÃæ ÓcakÃra | 14.31 | ye cÃpi haæ sa¬ibhakadrumarugmimukhyà bÃhlÅkabhaumasutamaindapurassarÃïsca | sarve pradudruvurajasya Óarairvibhinnà anye ca bhÆmipatayo ya ihÃ'sururvyÃm | 14.32 | chinnÃyudhadhvajapatÃkarathÃïsvasÆtavarmÃïa ugraÓaratìitabhinnagÃtrÃ÷ | srastÃmbarÃbharaïamÆrdhajamÃlyadÅnà raktaæ vamanta uru dudruvurÃïsu bhÅt Ã÷ | 14.33 | ÓocyÃæ daÓÃmupagate«u n­pe«u sarve«vastÃyudhe«u hariïà yudhi vidravatsu | nÃnÃyudhìhyamaparaæ rathamugravÅrya ÃsthÃya mÃgadhapati÷ prasasÃra rÃmam | 14.34 | clviii.ÃdhÃvato'sya musalena rathaæ babha¤ja rÃmo gadÃmurutarorasi so'pi tasya | cik«epa taæ ca musalena tatìa rÃmastÃvuttamau balavatÃæ yuyudhÃta ugram | 14.35 | tau cakratu÷ puru niyuddhamapi sma tatra sa¤cÆrïya sarvagiriv­k«aïsilÃsamÆhÃn | dÅrghaæ niyuddhamabhavat samametayostad vajrÃd d­¬hÃÇgatamayorbalinornitÃntam | 14.36 | ÓrutvÃ'tha ÓaÇkharavamambujalocanasya vidrÃvitÃnapi n­pÃnabhivÅk«ya rÃma÷ | yuddhyantamÅk«ya ca ripuæ vav­dhe balena tyaktvà ripuæ musalamÃdada Ãïsvamogham | 14.37 | tenÃ'hata÷ Óirasi sammumuhe'tivelaæ bÃrhadratho jag­ha enamatho halÅ sa÷ | tatraikalavya uta k­«ïaïsarai÷ palÃyannastrÃïi rÃmaÓirasi pramumoca ÓÅghram | 14.38 | bhÅtena tena samaraæ bhagavÃnanicchan pradyumnamÃïsvas­jadÃtmasutaæ manojam | pradyumna enamabhiyÃya mahÃstrajÃlai rÃmastu mÃgadhamathÃ'tmarathaæ ninÃya | 14.39 | yuddhvà ciraæ raïamukhe bhagavatsuto'sau cakre nirÃyudhamamuæ sthiramekalavyam | aæ Óena yo bhuvamagÃnmaïimÃniti sma sa krodhatantrakagaïe«vadhipo ni«Ãda÷ | 14.40 | pradyumnamÃtmani nidhÃya puna÷ sa k­«ïa÷ saæ h­tya mÃgadhabalaæ nikhilaæ Óaraughai÷ | bhÆyaÓcamÆmabhivinetumudÃrakarmà bÃrhadrathaæ tvamucadak«ayapauru«o'ja÷ | 14.41 | vrÅl . ÃnatÃcchavimukha÷ sahito n­paistairbÃrhadratha÷ pratiyayau svapurÅæ sa pÃpa÷ | ÃtmÃbhi«iktamapi bhojavarÃdhipatye dauhitramagrata uta praïidhÃya manda÷ | 14.42 | jitvà tamÆrjitabalaæ bhagavÃnajeÓaÓakrÃdibhi÷ kusumavar«ibhirŬyamÃna÷ | rÃmÃdibhi÷ sahita Ãïsu purÅæ praviÓya reme'bhivanditapado mahatÃæ samÆhai÷ | 14.43 | varddhatsu pÃï¬utanaye«u caturdaÓaæ tu janmark«amÃsa tanayasya sahasrad­«Âe÷ | pratyÃbdikaæ munigaïÃn parive«ayantÅ kuntÅ tadÃ'sa bahukÃryaparà nayaj¤Ã | 14.44 | tatkÃla eva n­pati÷ saha mÃdravatyà puæ skokilÃkulitaphullavanaæ dadarÓa | tasmin vasantapavanasparÓedhita÷ sa kandarpamÃrgaïavaÓaæ sahasà jagÃma | 14.45 | jagrÃha tÃmatha tayà ramamÃïa eva yÃto yamasya sadanaæ haripÃdasaÇgÅ | pÆrvaæ ÓacÅramaïamicchata eva vighnaæ Óakrasya taddarÓanopagato hi cakre | 14.46 | clix.tenaiva mÃnu«amavÃpya ratistha eva pa¤catvamÃpa rativighnamaputratÃæ ca | svÃtmottame«vatha sure«u viÓe«ataÓca svalpo'pi do«a urutÃmabhiyÃti yasmÃt | 14.47 | mÃdrÅ patiæ m­tamavek«ya rurÃva dÆrÃt tacchuÓruvuÓca p­thayà saha pÃï¬uputrÃ÷ | te«vÃgate«u vacanÃdapi mÃdravatyÃ÷ putrÃn nivÃrya tu p­thà svayamatra cÃ'gÃt | 14.48 | patyu÷ kal . evaramavek«ya niÓamya mÃdryÃ÷ kuntÅ bh­Óaæ vyathitah­tkamal . aiva mÃdrÅm | dhikk­tya cÃnumaraïÃya matiæ cakÃra tasyÃ÷ svano ruditaja÷ Óruta Ãïsu pÃrthai÷ | 14.49 | te«vÃgate«vadhika Ãsa virÃva etaæ sarve'pi ÓuÓruvur­«ipravarà athÃtra | Ãjagmuruttamak­pà ­«ilokamadhye patnÅ n­pÃnugamanÃya ca pasp­dhÃte | 14.50 | te sannivÃrya tu p­thÃmatha mÃdravatyà bhartu÷ sahÃnugamanaæ bahu cÃrthayantyÃ÷ | saæ vÃdameva nijado«amavek«ya tasyÃïscakru÷ sadÃ'vagatabhÃgavatoccadharmÃ÷ | 14.51 | bharturguïairanadhikau tanayÃrthameva mÃdryà k­tau suravarÃvadhikau svato'pi | tenaiva bhart­m­tiheturabhÆt samastalokaiÓca nÃtimahità suguïÃ'pi mÃdrÅ | 14.52 | pÃï¬o÷ sutà munigaïai÷ pit­medhamatra cakruryathÃvadatha tena sahaiva mÃdrÅ | hutvÃ'tmadehamuru pÃpamada÷ k­taæ ca sammÃrjya lokamagamannijabhartureva | 14.53 | pÃï¬uïsca putrakaguïai÷ svaguïaiÓca sÃk«Ãt k­«ïÃtmaja÷ satatamasya padaikabhakta÷ | lokÃnavÃpa vimalÃn mahitÃn mahadbhi÷ kiæ citramatra haripÃdavinamracitte | 14.54 | pÃï¬o÷ sutÃïsca p­thayà sahità munÅndrairnÃrÃyaïÃïsramata Ãïsu puraæ svakÅyam | jagmustathaiva dh­tarëÂrapuro munÅndrÃ÷ v­ttaæ samastamavadannanujaæ m­taæ ca | 14.55 | t Æ«ïÅæ sthite tu n­patau tanuje ca nadyÃ÷ k«attaryutÃ'pta urumodamatÅva pÃpÃ÷ | Æcu÷ suyodhanamukhÃ÷ saha saubalena pÃï¬orm­ti÷ kila purà tanayÃ÷ kva tasya | 14.56 | na k«etrajà api m­te pitari svakÅyai÷ samyaÇ niyogamanavÃpya bhavÃya yogyÃ÷ | te«ÃmitÅritavaco'nu jagÃda vÃyurÃbhëya kauravagaïÃn gaganastha eva | 14.57 | ete hi dharmamarudindrabhi«agvarebhyo jÃtÃ÷ prajÅvati pitaryurudhÃmasÃrÃ÷ | clx.ÓakyÃïsca naiva bhavatÃæ kvacidagrahÃya nÃrÃyaïena satataæ parirak«it à yat | 14.58 | vÃyorad­Óyavacanaæ pariÓaÇkamÃne«vÃvirbabhÆva bhagavÃn svayamabjanÃbha÷ | vyÃsasvarÆpa urusarvaguïaikadeha ÃdÃya tÃnagamadÃïsu ca pÃï¬ugeham | 14.59 | tatsvÅk­te«u sakalà api bhÅ«mamukhyà vaicitravÅryasahitÃ÷ paripÆjya sarvÃn | kuntyà sahaiva jag­hu÷ subh­Óaæ tadÃ'rtà vaicitravÅryatanayÃ÷ saha saubalena | 14.60 | vaicitravÅryatanayÃ÷ k­pato mahÃstrÃïyÃpuÓca pÃï¬utanayai÷ saha sarvarÃj¤Ãm | putrÃïsca tatra vividhà api bÃlace«ÂÃ÷ kurvatsu vÃyutanayena jitÃ÷ samastÃ÷ | 14.61 | pakvorubhojyaphalasannayanÃya v­k«e«vÃrƬharÃjatanayÃnabhivÅk«ya bhÅma÷ | pÃdaprahÃramuruv­k«atal . e pradÃya sÃkaæ phalairvinipatatsu phalÃnyabhuÇkta | 14.62 | yuddhe niyuddha uta dhÃvana utplave ca vÃriplave ca sahitÃn nikhilÃn kumÃrÃn | eko jigÃya tarasà paramÃryakarmà vi«ïo÷ supÆrïasadanugrahata÷ sunityÃt | 14.63 | sarvÃn prag­hya vinimajjati vÃrimadhye ÓrÃntÃn vis­jya hasati sma sa vi«ïupadyÃm | sarvÃnudÆhya ca kadÃcidurupravÃhÃæ gaÇgÃæ sutÃrayati sÃrasupÆrïapauæ sya÷ | 14.64 | dve«aæ hy­te nahi harau tamasi praveÓa÷ prÃïe ca tena jagatÅmanu tau prapannau | tatkÃraïÃnyakurutÃæ paramau karÃæ si devadvi«Ãæ satatavist­tasÃdhupauæ syau | 14.65 | d­«ÂvÃ'mitÃnyatha karÃæ si marutsutena nityaæ k­t Ãni tanayà nikhilÃïsca rÃj¤Ãm | tasyÃmitaæ balamudÅk«ya sadoruv­ddhadve«Ã babhÆvuratha mantramamantrayaæ Óca | 14.66 | yeye hi tatra naradevasutÃ÷ surÃæ ÓÃ÷ prÅtiæ parÃæ pavanaje nikhilà akurvan | t Ãæ stÃn vihÃya ditijà naradevavaæ ÓajÃtà vicÃrya vadhaniÓcayamasya cakru÷ | 14.67 | asmin hate vinihatà akhilÃïsca pÃrthÃ÷ Óakyo balÃcca na nihantumayaæ balìhya÷ | chadmaprayogata imaæ vinihatya vÅryÃt pÃrthaæ nihatya nigal . e ca vidadhmahe'nyÃn | 14.68 | evaæ k­te nihatakaïÂakamasya rÃjyaæ duryodhanasya hi bhavenna tato'nyathà syÃt | asmin hate nipatite ca surendrasÆnau Óe«Ã bhaveyurapi saubaliputradÃsÃ÷ | 14.69 | clxi.evaæ vicÃrya vi«amulbaïamantakÃbhaæ k«Årodadhermathanajaæ tapasà girÅÓÃt | Óukreïa labdhamamuta÷ subalÃtmajena prÃptaæ prato«ya marutastanayÃya cÃdu÷ | 14.70 | sammantrya rÃjatanayairdh­tarëÂrajaistad dattaæ svasÆdamukhato'khilabhak«yabhojye | j ¤Ãtvà yuyutsugaditaæ balavÃn sa bhÅmo vi«ïoranugrahabalÃjjarayäcakÃra | 14.71 | jÅrïe vi«e kumataya÷ paramÃbhitaptÃ÷ prÃsÃdamÃïsu vidadhurharipÃdatoye | j ¤Ãtvà yuyutsumukhata÷ svayamatra cÃnte su«vÃpa mÃrutiramà dh­tarëÂraputrai÷ | 14.72 | do«Ãn prakÃïsayitumeva vicitravÅryaputrÃtmaje«u n­varaæ pratisuptamÅk«ya | baddhvÃ'bhimantraïad­¬hairayasà k­taistaæ pÃïsairvicik«ipurude haripÃdajÃyÃ÷ | 14.73 | tat koÂiyojanagabhÅramudaæ vigÃhya bhÅmo vij­mbhaïata eva viv­Ócya pÃïsÃn | uttÅrya sajjanagaïasya vidhÃya har«aæ tasthÃvanantaguïavi«ïusadÃtihÃrda÷ | 14.74 | taæ vÅk«ya du«Âamanaso'tivipannacittÃ÷ sammantrya bhÆya urunÃgagaïÃnathëÂau | Óukroktamantrabalata÷ pura Ãhvayitvà paÓcÃt supa¤jaragatÃn pradadu÷ svasÆte | 14.75 | duryodhanena p­thumantrabalopahÆtÃæ statsÃrathi÷ phaïigaïÃn pavanÃtmajasya | suptasya vist­ta urasyamucad viÓÅrïadantà babhÆvuramumÃïsu vidaÓya nÃgÃ÷ | 14.76 | k«iptvà sudÆramurunÃgavarÃnathëÂau tadvaæ ÓajÃn sa vinihatya pipÅlikÃvat | jaghne ca sÆtamapahastata eva bhÅma÷ su«vÃpa pÆrvavadanutthita eva talpÃt | 14.77 | tat tasya naijabalamapramayaæ nirÅk«ya sarve k«itÅÓatanayà adhikaæ vi«edu÷ | niÓvÃsato darÓanÃdapi bhasma ye«Ãæ bhÆyÃsureva bhuvanÃni ca te m­«Ã'san | 14.78 | dadbhirvidaÓya na vikÃramamu«ya kartuæ ÓekurbhujaÇgamavarà api suprayatnÃ÷ | kasyÃpi ned­Óabalaæ ÓrutapÆrvamÃsÅd d­«Âaæ kimu sma tanaye'pi hiraïyakasya | 14.79 | svÃtmÃvanÃrthamadhikÃæ stutimeva k­tvà vi«ïo÷ sa daityatanayo hariïÃ'vito'bhÆt | natvaurasaæ balamamu«ya sa k­«yate hi bh­tyairbalÃt sa pituraurasamasya vÅryam | 14.80 | naisargikapriyamimaæ pravadanti viprà vi«ïornitÃntamapi satyamidaæ dhruvaæ hi | naivÃnyathaurasabalaæ bhavatÅd­Óaæ tadutsÃdya e«a hariïaiva sahai«a no'rtha÷ | 14.81 | clxii.k­«ïa÷ kilai«a ca hariryadu«u prajÃta÷ so'syÃ'Óraya÷ kuruta tasya bahu pratÅpam | sammantrya caivamatipÃpatamà narendraputrà hareÓca bahu cakruratha pratÅpam | 14.82 | tai÷ prerità n­pataya÷ pitaraÓca te«Ãæ sÃkaæ b­hadrathasutena hare÷ sakÃïsam | yuddhÃya jagmuramunÃ'«ÂadaÓe«u yuddhe«vatyantabhagnabaladarpamadà niv­tt Ã÷ | 14.83 | tenÃ'g­hÅtagajavÃjirathà nitÃntaæ Óastrai÷ parik«atatanÆbhiralaæ vamanta÷ | raktaæ viÓastrakavacadhvajavÃjisÆtÃ÷ srastÃmbarÃ÷ ÓlathitamÆrddhajino niv­tt Ã÷ | 14.84 | evaæ b­hadrathasuto'pi suÓocyarÆpa Ãrto yayau bahuÓa eva puraæ svakÅyam | k­«ïena pÆrïabalavÅryaguïena mukto jÅvetyatÅva vijita÷ ÓvasitÃvaÓe«a÷ | 14.85 | evaæ gate«u bahuÓo natakandhare«u rÃjasvajo'pi madhurÃæ svapurÅæ praviÓya | rÃmeïa sÃrdhamakhilairyadubhi÷ sameto reme ramÃpatiracintyabalo jayaÓrÅ÷ | 14.86 | vyarthodyamÃ÷ punarapi sma sadhÃrtarëÂrà bhÅmaæ nihantumuruyatnamakurvatÃj¤Ã÷ | rÃj¤Ãæ sutÃstamakhilaæ sa m­«aiva k­tvà cakre jayÃya ca diÓÃæ balavÃn prayatnam | 14.87 | prÃcÅæ diÓaæ prathamameva jigÃya paÓcÃd yÃmyÃæ jaleÓaparipÃlitayà sahÃnyÃm | yau tau purÃtanadaÓÃnanakumbhakarïau mÃt­«vasÃtanayatÃæ ca gatau jigÃya | 14.88 | pÆrvastayorhi damagho«asuta÷ prajÃta÷ prÃhuÓca yaæ n­pataya÷ ÓiÓupÃlanÃmnà | anyaæ vadanti ca karÆïsan­paæ tathÃ'nyamÃt­«vasÃtanayameva ca dantavakram | 14.89 | jitvaiva tÃvapi jigÃya ca pauï¬rakÃkhyaæ Óaurai÷ sutaæ sutamajaidatha bhÅ«makasya | ya÷ pÆrvamÃsa ditijo narahelvalÃkhyo rugmÅti nÃma ca babhÆva sa kuï¬ineÓa÷ | 14.90 | bhÃgeta eva tanayasya sa eva vahnernÃmnà ïsuce÷ sa tu pitÃ'sya hi mitrabhÃga÷ | rÃhvaæ Óayuk tadanujau krathakaiÓikÃkhyau bhÃgau tathÃ'gnisutayo÷ pavamÃnaÓundhyo÷ | 14.91 | bandhornijasya tu balaæ suparÅk«amÃïa÷ Óalyo'pi tena yuyudhe vijitastathaiva | bhÅmo jigÃya yudhi vÅramathaikalavyaæ sarve n­pÃïsca vijità amunaivameva | 14.92 | tadbÃhuvÅryaparipÃlita indrasÆnu÷ Óe«Ãn n­pÃæ Óca samajaid balavÃnayatnÃt | clxiii.sÃlvaæ ca haæ sa¬ibhakau ca vijitya bhÅmo nÃgÃhvayaæ puramagÃt sahito'rjunena | 14.93 | tadbÃhuvÅryamatha vÅk«ya mumoda dharmasÆnu÷ samÃt­yamajo vidura÷ sabhÅ«ma÷ | anye ca sajjanagaïÃ÷ sahapaurarëÂrÃ÷ Órutvaiva sarvayadavo jah­«urnitÃntam | 14.94 | k­«ïa÷ suyodhanamukhÃkramamÃmbikeyaæ j Ãnan svaputravaÓavartinameva gatvà | ÓvÃphalkino g­hamamuæ dh­tarëÂraÓÃntyai gantuæ dideÓa gajanÃma puraæ pareÓa÷ | 14.95 | so'yÃd gajÃhvayamamutra vicitravÅryaputreïa bhÅ«masahitai÷ kurubhi÷ samastai÷ | sampÆjita÷ katipayÃnavasacca mÃsÃn j¤Ãtuæ hi pÃï¬u«u mana÷ pras­tiæ kurÆïÃm | 14.96 | j ¤Ãtvà sa kuntividuroktita Ãtmanà ca mitrÃrimadhyamajanÃæ stanaye«u pÃï¬o÷ | vij¤Ãya putravaÓagaæ dh­tarëÂrama¤ja÷ sÃmnaiva bhedasahitena jagÃda vidvÃn | 14.97 | putre«u pÃï¬utanaye«u casÃmyav­tti÷ kÅrtiæ ca dharmamurume«i tathÃ'rthakÃmau | prÅtiæ parÃæ tvayi kari«yati vÃsudeva÷ sÃkaæ samastayadubhi÷ sahita÷ surÃdyai÷ | 14.98 | dharmÃrthakÃmasahitÃæ ca vimuktime«i tatprÅtita÷ suniyataæ viparÅtav­tti÷ | yÃsyeva rÃjavara tatphalavaiparÅtyamitthaæ vaco nigaditaæ tava kÃr«ïamadya | 14.99 | itthaæ samastakurumadhya upÃttavÃkyo rÃjÃ'pi putravaÓago vacanaæ jagÃda | sarvaæ vaÓe bhagavato na vayaæ svatantrà bhÆbhÃrasaæ h­tik­te sa ihÃvatÅrïa÷ | 14.100 | etanniÓamya vacanaæ sa tu yÃdavo'sya j¤Ãtvà mano'sya kalu«aæ tava naiva putrÃ÷ | ityÆcivÃn saha maruttanayÃrjunÃbhyÃæ prÃyÃt purÅæ ca sahadevayuta÷ svakÅyÃm | 14.101 | j ¤Ãnaæ tu bhÃgavatamuttamamÃtmayogyaæ bhÅmÃrjunau bhagavata÷ samavÃpya k­«ïÃt | tatro«aturbhagavatà saha yuktace«Âau sampÆjitau yadubhiruttamakarmasÃrau | 14.102 | pratyudyamo bhagavatÃ'pi bhaved gadÃyÃ÷ Óik«Ã yadà bhagavatà kriyate nacemam | kuryÃditi sma bhagavatsamanuj¤ayaiva rÃmÃdaÓik«adurugÃyapura÷ sa bhÅma÷ | 14.103 | rÃmo'pi Óik«itamarÅndradharÃt puro'sya bhÅme dadÃvatha varÃïi hareravÃpa | astrÃïi Óakratanaya÷ sahadeva Ãra nÅtiæ tathoddhavamukhÃt sakalÃmudÃrÃm | 14.104 | clxiv.k­«ïo'tha caupagavimuttamanÅtiyuktaæ sampre«ayannidamuvÃca ha gokulÃya | du÷khaæ vinÃïsaya vacobhirare madÅyairnandÃdinÃæ virahajaæ mama cÃ'Óu yÃhi | 14.105 | matto viyoga iha kasyacidasti naiva yasmÃdahaæ tanubh­t Ãæ nihato'ntareva | nÃhaæ manu«ya iti kutraca vo'stu buddhirbrahmaiva nirmalatamaæ pravadanti mÃæ hi | 14.106 | pÆrvaæ yadà hyajagaro nijagÃra nandaæ sarve na Óekuratha tatpravimok«aïÃya | matpÃdasaæ sparÓata÷ sa tadÃ'tidivyo vidyÃdharastaduditaæ nikhilaæ smarantu | 14.107 | pÆrvaæ sa rÆpamadata÷ prajahÃsa viprÃn nityaæ tapa÷ k­ÓatarÃÇgiraso virÆpÃn | tai÷ prÃpita÷ sapadi so'jagaratvameva matto nijÃæ tanumavÃpya jagÃda nandam | 14.108 | nÃyaæ naro harirayaæ parama÷ parebhyo viÓveÓvara÷ sakalakÃraïa Ãtmatantra÷ | vij¤Ãya cainamurusaæ s­tito vimuktà yÃntyasya pÃdayugal . aæ munayo virÃgÃ÷ | 14.109 | nandaæ yadà ca jag­he varuïasya dÆtastatrÃpi mÃæ jalapaterg­hamÃïsu yÃtam | sampÆjya vÃripatirÃha vimucya nandaæ nÃyaæ sutastava pumÃn parama÷ sa e«a÷ | 14.110 | sandarÓito nanu mayaiva vikuïÂhaloko gojÅvinÃæ sthitirapi pravarà madÅyà | mÃnu«yabuddhimapanetumaje mayi sma tasmÃnmayi sthitimavÃpya Óamaæ prayÃntu | 14.111 | Órutvoddhavo nigaditaæ paramasya puæ so v­ndÃvanaæ prati yayau vacanaiÓca tasya | du÷khaæ vyapohya nikhilaæ paÓujÅvanÃnÃmÃyÃt punaÓcaraïasannidhimeva vi«ïo÷ | 14.112 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye uddhavapratiyÃnaæ nîama caturdaÓo'dhyÃya÷ clxv.(pÃï¬avaÓÃstrÃbhyÃsa÷ ) atha pa¤cadaÓo'dhyÃya÷ Oæ | evaæ praÓÃsati jagat puru«ottame'smin bhÅmÃrjunau tu sahadevayutÃvanuj¤Ãm | k­«ïÃdavÃpya var«atritayÃt puraæ svamÃjagmaturharisutena viÓokanÃmnà | 15.1 | sairandhrikodarabhava÷ sa tu nÃradasya Ói«yo v­kodararathasya babhÆva yantà | yà piÇgalÃ'nyabhava Ãtmani saæ sthitaæ taæ saæ sm­tya kÃntamurugÃyamabhÆt trivakrà | 15.2 | taæ pa¤carÃtravidamÃpya su«Ãrathiæ sa bhÅmo mumoda punarÃpa parÃtmavidyÃm | vyÃsÃt parÃtmata uvÃca ca phalgunÃdidaive«u sarvavijayÅ paravidyayai«a÷ | 15.3 | sarvÃnabhÃgavataÓÃstrapathÃn vidhÆya mÃrgaæ cakÃra sa tu vai«ïavameva Óubhram | krŬÃrthameva vijigÃya tathobhayÃtmayuddhe balaæ ca karavÃkprabhave'mitÃtmà | 15.4 | nityaprabhÆtasuÓubhapratibho'pi vi«ïo÷ Órutvà parÃæ punarapi pratibhÃmavÃpa | ko nÃma vi«ïvanupajÅvaka Ãsa yasya nityÃïsrayÃdabhihitÃ'pi ramà sadà ïsrÅ÷ | 15.5 | vyÃsÃdavÃpa paramÃtmasatattvavidyÃæ dharmÃtmajo'pi satataæ bhagavatprapannÃ÷ | te pa¤ca pÃï¬utanayà mumudurnitÃntaæ saddharmacÃriïa urukramaÓik«it ÃrthÃ÷ | 15.6 | yadà bharadvÃjasutastvasa¤cayÅ pratigrahojjho nijadharmavartÅ | drauïistadà dhÃrtarëÂrai÷ sametya krŬan paya÷ pÃtumupaiti sadma | 15.7 | tasmai mÃtà pi«ÂamÃlo¬ya pÃtuæ dadÃti pÅtvaiti tade«a nityam | pÅtak«ÅrÃn dhÃrtarëÂrÃn sa caitya mayà pÅtaæ k«ÅramityÃha nityam | 15.8 | n­tyantamenaæ pÃyayÃmÃsurete paya÷ kadÃcid rasamasya so'vet | puna÷ kadÃcit sa tu mÃt­datte pi«Âe nedaæ k«ÅramityÃrurÃva | 15.9 | d­«Âvà ruvantaæ sutamÃtmajasya snehÃnniyatyaiva janÃrdanasya | samprerita÷ k­payà cÃ'rtarÆpo droïo yayÃvÃrjayituæ tadà gÃm | 15.10 | pratigrahÃt sanniv­tta÷ sa rÃmaæ yayau na vi«ïorhi bhavet pratigraha÷ | do«Ãya yasmÃt sa pitÃ'khilasya svÃmÅ guru÷ paramaæ daivataæ ca | 15.11 | clxvi.d­«Âvaivainaæ j Ãmadagnyo'pyacintayad droïaæ kartuæ k«itibhÃrÃpanode | hetuæ surÃïÃæ narayonijÃnÃæ hantà cÃyaæ syÃt saha putreïa ceti | 15.12 | te«Ãæ v­ddhi÷ syÃt pÃï¬avÃrthe hatÃnÃæ mok«e'pi saukhyasya na santatiÓca | yogyà surÃïÃæ kalijà supÃpÃ÷ prÃyo yasmÃt kalijÃ÷ sambhavanti | 15.13 | na devÃnÃmÃïsataæ pÆru«Ã hi santÃnajÃ÷ prÃyaÓa÷ pÃpayogyÃ÷ | nÃkÃraïÃt santaterapyabhÃvo yogya÷ surÃïÃæ sadamogharetasÃm | 15.14 | avyucchinne sakalÃnÃæ surÃïÃæ tantau kalirno bhavità katha¤cit | tasmÃdutsÃdyÃ÷ sarva ete surÃæ Óà etena sÃkaæ tanayena vÅrÃ÷ | 15.15 | evaæ vicintyÃpratima÷ sa bhÃrgavo babhëa Å«atsmitaÓoci«Ã girà | anantaÓakti÷ sakaleÓvaro'pi tyaktaæ sarvaæ nÃdya vittaæ mamÃsti | 15.16 | Ãtmà vidyà ïsastrametÃvadasti te«Ãæ madhye rucitaæ tvaæ g­hÃïa | ukta÷ sa itthaæ pravicintya vipro jagÃda kastvadgrahaïe samartha÷ | 15.17 | sarveÓità sarvapara÷ svatantrastvameva ko'nya÷ sad­ÓastaveÓa | svÃmyaæ tavecchan pratiyÃtyadho hi yasmÃnnacotthÃtumalaæ kadÃcit | 15.18 | sarvottamasyeÓa tavoccaÓastrai÷ kÃryaæ kimasmÃkamanudbalÃnÃm | vidyaiva deyà bhavatà tato'ja sarvaprakÃïsinyacalà susÆk«mà | 15.19 | itÅritastattvavidyÃdikÃ÷ sa vidyÃ÷ sarvÃ÷ pradadau sÃstraÓastrÃ÷ | abdadvi«aÂkena samÃpya tÃ÷ sa yayau sakhÃyaæ drupadaæ mahÃtmà | 15.20 | dÃne'rddharÃjyasya hi tatpratij¤Ãæ saæ sm­tya pÆrvÃmupayÃtaæ sakhÃyam | sakhà tavÃsmÅti tadodito'pi jagÃda vÃkyaæ drupado'tidarpÃt | 15.21 | na nirdhano rÃjasakho bhaveta yathe«Âato gaccha vipreti daivÃt | itÅritasyÃ'Óu babhÆva kopo jitendriyasyÃpi munerharÅcchayà | 15.22 | pratigrahÃt sanniv­ttena so'yaæ mayà prÃpto matpitu÷ Ói«yakatvÃt | clxvii.pitu÷ Ói«yo hyÃtmaÓi«yo bhaveta Ói«yasyÃrtha÷ svÅya eveti matvà | 15.23 | so'yaæ pÃpo mÃmavaj¤Ãya mƬho du«Âaæ vaco'ÓrÃvayadasya darpam | hani«ya ityeva matiæ nidhÃya yayau kurƤchi«yatÃæ netumetÃn | 15.24 | pratigrahÃd viniv­ttasya cÃrtha÷ syÃcchi«yebhya÷ kauravebhyo mamÃtra | evaæ manvÃna÷ krŬata÷ pÃï¬aveyÃn sadhÃrtarëÂrÃn purabÃhyato'khyat | 15.25 | vikrŬato dharmasÆnostadaiva sahÃÇgulÅyena ca kanduko'patat | kÆpe na Óeku÷ sahitÃ÷ kumÃrà uddhartumetaæ pavanÃtmajo'vadat | 15.26 | ni«patya coddh­tya samutpati«ye kÆpÃdamu«mÃd bh­ÓanÅcÃdapi sma | sakandukÃæ mudrikÃæ paÓyatÃdya sarve kumÃrà iti vÅryasaæ ÓrayÃt | 15.27 | tadà kumÃrÃnavadat sa vipro dhigastrabÃhyÃæ bhavatÃæ prav­ttim | j ÃtÃ÷ kule bharatÃnÃæ na vittha divyÃni cÃstrÃïi surÃrcitÃni | 15.28 | itÅrità astravidaæ kumÃrà vij¤Ãya vipraæ surapÆjyapautram | samprÃrthayÃmÃsurathoddh­tiæ prati pradhÃnamudrÃyutakandukasya | 15.29 | sa cÃ'Óvi«ÅkÃbhirathottarottaraæ samprÃsya divyÃstrabalena kandukam | uddh­tya mudroddharaïÃrthina÷ punarjagÃda bhuktirmama kalpyatÃmiti | 15.30 | yathe«ÂavittÃïsanapÃnamasya dharmÃtmaja÷ pratijaj¤e suÓÅghram | tathaiva tenoddh­tamaÇgulÅyaæ trivargamukhyÃtmajavÃkyato'nu | 15.31 | papracchurenaæ sahitÃ÷ kumÃrÃ÷ ko'sÅti so'pyÃha pitÃmaho va÷ | vakteti te dudruvurÃïsu bhÅ«maæ droïo'yamityeva sa tÃæ stadoce | 15.32 | na rÃjagehaæ sa kadÃcideti tenÃd­«Âa÷ sa kumÃrai÷ purÃ'ta÷ | bhÅ«mo vidyÃstena sahaiva cintayannastraprÃptiæ tasya ÓuÓrÃva rÃmÃt | 15.33 | Órutvà v­ddhaæ k­«ïavarïaæ dvijaæ taæ mahÃstravidyÃmapi tÃæ mahÃmati÷ | droïaæ j ¤Ãtvà tasya Ói«yatva etÃn dadau kumÃrÃæ statra gatvà svayaæ ca | 15.34 | clxviii.droïo'tha tÃnavadad yo madi«Âaæ kartuæ pratij¤Ãæ prathamaæ karoti | taæ dhanvinÃæ pravaraæ sÃdhayi«ya ityarjunastÃmakarot pratij¤Ãm | 15.35 | unmÃdanÃdÅni sa veda k­«ïÃdastrÃïyanÃpatsu na tÃni mu¤cet | ityÃj¤ayà keÓavasyÃparÃïi prayogayogyÃni sadecchati sma | 15.36 | bhÅ«mÃdibhirbhavità saÇgaro nastadà nÃhaæ gurubhirnityayoddhà | bhaveyameka÷ phalguno'straj¤a e«Ãæ nivÃrakaÓcenmama dharmalÃbha÷ | 15.37 | na buddhipÆrvaæ vara indirÃpateranyatra me grÃhya itaÓca ji«ïu÷ | karotu gurvarthamiti sma cintayan bhÅma÷ pratij¤Ãæ na cakÃra tatra | 15.38 | tatpreritenÃrjunena pratij¤Ã k­t à yadà vipravarastata÷ param | snehaæ nitÃntaæ surarÃjasÆnau k­tvà mahÃstrÃïi dadau sa tasya | 15.39 | sa pak«apÃtaæ ca cakÃra tasmin karoti cÃsyorutarÃæ praÓaæ sÃm | rahasyavidyÃïsca dadÃti tasya nÃnyasya kasyÃpi tathà katha¤cit | 15.40 | bhÅma÷ samastaæ pratibhÃbalena jÃnan snehaæ tvadvitÅyaæ kani«Âhe | droïasya k­tvà sakalÃstravedinaæ kartuæ pÃrthaæ nÃrjunavaccakÃra | 15.41 | naivÃtiyatnena dadarÓa lak«aæ ÓuÓrÆ«ÃyÃæ pÃrthamagre karoti | svabÃhuvÅryÃd bhagavatprasÃdÃnnihanmi ÓatrÆn kimanena ceti | 15.42 | tadà samÅyu÷ sakalÃ÷ k«itÅÓaputrà droïÃt sakalÃstrÃïyavÃptum | dadau sa te«Ãæ paramÃstrÃïi vipro rÃmÃdavÃptÃnyagatÃni cÃnyai÷ | 15.43 | astrÃïi citrÃïi mahÃnti divyÃnyanyairn­pairmanasÃ'pyasm­t Ãni | avÃpya sarve tanayà n­pÃïÃæ Óaktà babhÆvurna yathaiva pÆrve | 15.44 | naitÃd­ÓÃ÷ pÆrvamÃsan narendrà astre bale sarvavidyÃsu caiva | dau««antimÃndhÃt­maruttapÆrvÃïscaitatsamÃnÃ÷ suradÃravÅryÃ÷ | 15.45 | tadà karïo'thaikalavyaÓca divyÃnyastrÃïyÃptuæ droïasamÅpamÅyatu÷ | sÆto ni«Ãda iti naitayoradÃdastrÃïi vipra÷ sa tu rÃmaÓi«ya÷ | 15.46 | clxix.karïo'navÃpya nijamÅpsitamuccamÃno yasmÃdavÃpa puru«ottamato'strav­ndam | vipro'pyayaæ tamajamemi bh­go÷ kulotthamitthaæ vicintya sa yayau bh­gupÃïsramÃya | 15.47 | sa sarvavettuÓca vibhorbhayena vipro'hamityavadadastravarÃtilobhÃt | j Ãnannapi pradadÃvasya rÃmo divyÃnyastrÃïyakhilÃnyavyayÃtmà | 15.48 | astraj¤acÆl . ÃmaïimindrasÆnuæ viÓvasya hantuæ dh­tarëÂraputra÷ | enaæ samÃïsritya d­¬ho bhavetetyadÃjj¤ÃtvaivÃstramasmai rameÓa÷ | 15.49 | j ¤Ãnaæ ca bhÃgavatamapyaparÃïsca vidyà rÃmÃdavÃpya vijayaæ dhanuragryayÃnam | abdaiÓcaturbhiratha ca nyavasat tadante hÃtuæ na Óakta urugÃyamimaæ sa karïa÷ | 15.50 | aÇke nidhÃya sa kadÃcidamu«ya rÃma÷ ÓiÓye Óiro vigatanidra udÃrabodha÷ | saæ suptavat suravara÷ surakÃryahetordÃtuæ ca vÃlinidhanasya phalaæ tadasya | 15.51 | tatrÃ'sa rÃk«asavara÷ sa tu hetinÃmà kÃle mahendramanupÃsya hi ÓÃpato'sya | kÅÂastamindra uta tatra samÃviveÓa karïasya ÓÃpamupapÃdayituæ sutÃrthe | 15.52 | karïa÷ sa kÅÂatanugena kirÅÂinaiva hyÆroradhastanata oparigÃtvacaÓca | viddha÷ Óareïa sa yathà rudhirasya dhÃrÃæ susrÃva taæ vigatanidra ivÃ'ha rÃma÷ | 15.53 | kiæ tvaæ na cÃlayasi mÃæ rudhirapraseke prÃpte'pi pÃvanavirodhini ko'si ceti | taæ prÃha karïa iha naiva mayà vidheyo nidrÃvirodha iti kÅÂa upek«ito me | 15.54 | j ÃtyÃ'smi sÆta uta te tanayo'smi satyaæ tenÃsmi vipra iti bhÃrgavavaæ Óajo'ham | agre'bruvaæ bhavata ÅÓa nahi tvadanyo mÃtà pità gurutaro jagato'pi mukhya÷ | 15.55 | ityuktamÃtravacane sa tu kÅÂako'sya rÃmasya d­«Âivi«ayatvata eva rÆpam | samprÃpya naijamatipÆrïaguïasya tasya vi«ïoranugrahata Ãpa vimÃnaga÷ sva÷ | 15.56 | athÃ'ha rÃmastamasatyavÃco na te sakÃïse mama vÃsayogyatà | tathÃ'pi te naiva v­thà madÅyà bhaktirbhavejje«yasi sarvaÓatrÆn | 15.57 | aspardhamÃnaæ na katha¤cana tvÃæ jetà kaÓcit spardhamÃnastu yÃsi | clxx.parÃbhÆtiæ nÃtra vicÃryamasti pramÃdÅ tvaæ bhavità cÃstrasaÇghe | 15.58 | yÃhÅti tenokta udÃrakarmaïà karïo yayau taæ praïamyeÓitÃram | tathaikalavyo'pi nirÃk­to'munà droïena tasya pratimÃæ vane'rcayat | 15.59 | tata÷ kadÃcid dh­tarëÂraputrai÷ pÃï¬o÷ sutà m­gayÃæ samprayÃtÃ÷ | agre gacchan sÃrameyo rurÃva dharmÃtmajasyÃtra vane m­gÃrthÅ | 15.60 | Órutvà rÃvaæ sÃrameyasya dÆrÃccharairmukhaæ ÓabdavedhÅ pupÆre | sa ekalavyo vraïamasya nÃkarocchvà pÆritÃsya÷ pÃï¬avÃnabhyayÃt sa÷ | 15.61 | d­«Âvà citraæ kurava÷ pÃï¬avÃïsca dra«Âuæ kartÃraæ mÃrgayÃmÃsuratra | droïÃk­tiæ mÃrttikÅæ pÆjayantaæ dad­ÓuÓcainaæ dhanurevÃbhyasantam | 15.62 | paiÓÃcamevai«a piÓÃcakebhya÷ pÆrvaæ vivedÃstrav­ndaæ ni«Ãda÷ | divyÃnyastrÃïyÃptumetÃæ ca Óik«Ãæ droïaæ sadà pÆjayati sma bhaktyà | 15.63 | d­«Âvà viÓe«aæ tamamu«ya pÃrtho droïÃyoce tvadvaro me m­«Ã'sÅt | ityukta enaæ tvabhigamya dak«iïÃæ vipro yayÃce dak«iïÃÇgu«Âhameva | 15.64 | tasya prasÃdopacitoruÓik«o ni«Ãdo'dÃd dak«iïÃÇgu«Âhamasmai | tata÷ paraæ nÃsya babhÆva Óik«Ã sanmu«ÂihÅnasya samÃ'rjunena | 15.65 | puna÷ k­pÃl . Æraivataparvate taæ droïa÷ prÃpyÃ'dÃdastravarÃïi tasmai | ekÃnta evÃsya bhaktyà sutu«Âo dhanviÓre«Âhaæ k­tavÃnarjunaæ ca | 15.66 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye (pÃï¬avaÓÃstrÃbhyÃso nÃma) pa¤cadaÓo'dhyÃya÷ clxxi.(s­gîalavadha÷ ) atha «o¬aïso'dhyÃya÷ kÃle tvetasmin bhÆya evÃkhilaiÓca n­pairyukto mÃgadho yoddhukÃma÷ | prÃyÃd yadÆæ statra nityÃvyayÃtibalaiÓvaryo'pÅcchayÃ'gÃt sa k­«ïa÷ | 16.1 | sandarÓayan balinÃmalpasenÃdyupaskarÃïÃæ bahal . opaskaraiÓca | prÃpte virodhe balibhirnÅtimagryÃæ yayau sarÃmo dak«iïÃïsÃæ rameÓa÷ | 16.2 | so'nantavÅrya÷ paramo'bhayo'pi nÅtyai gacchan jÃmadagnyaæ dadarÓa | krŬÃrthameko'pi tato'tidurgaæ Órutvà gomantaæ tatra yayau sahÃgraja÷ | 16.3 | tadà dugdhÃbdhau saæ s­tisthai÷ surÃdyai÷ pÆjÃæ prÃptuæ sthÃname«Ãæ ca yogyam | muktasthÃnÃdÃpa nÃrÃyaïo'jo baliÓcÃ'gÃt tatra sandra«ÂumÅÓam | 16.4 | tatrÃsurÃveÓamamu«ya vi«ïu÷ sandarÓayan suptihÅno'pi nityam | saæ suptavicchaÓya udÃrakarmà sa¤j¤Ãyai devÃnÃæ mukhamÅk«yÃprameya÷ | 16.5 | devÃïsca tadbhÃvavido'khilÃïsca nimÅlitÃk«Ã÷ Óayane«u ïsiÓyare | tadà balistasya vi«ïo÷ kirÅÂamÃdÃyÃgÃjjahasu÷ sarvadevÃ÷ | 16.6 | nÃrÃyaïe sarvadevai÷ samete brahmÃdibhirhÃsamÃne suparïa÷ | gatvà pÃtÃl . aæ yudhi jitvà baliæ ca kirÅÂamÃdÃyÃbhyayÃd yatra k­«ïa÷ | 16.7 | tat tasya ÓÅr«ïi pratimucya natvà khaga÷ stutvà devadevaæ rameÓam | sm­ta Ãgacchetyeva visarjito'munà yayau dugdhÃbdhiæ yatra nÃrÃyaïo'sau | 16.8 | kirÅÂaæ tat k­«ïamÆrdhni pravi«Âaæ tattulyamÃsÅt tasya rÆpe«vabhedÃt | tadicchayà caiva nÃrÃyaïasya ÓÅr«ïyapyÃsÅd yugapad dugdhavÃrdhau | 16.9 | pÆrvaæ prÃptÃnyeva divyÃyudhÃni punarvaikuïÂhaæ lokamitÃni bhÆya÷ | tadÃ'vaterÆ rauhiïeyasya caivaæ bhÃryÃ'pyÃyÃd vÃruïÅ nÃma pÆrvà | 16.10 | saivÃparaæ rÆpamÃsthÃya cÃ'gÃcchrÅrityÃkhyaæ sendirÃveÓamagryam | kÃntiÓcÃ'gÃt tasya somasya cÃnyà bhÃryà dvayo÷ pÆrvatanà surÆpà | 16.11 | clxxii.t ÃbhÅ rÃmo mumude tatra ti«Âha¤chaÓÃÇkapÆgodriktakÃnti÷ sudhÃmà | tasyà vÃruïyÃ÷ pratimà peyarÆpà kÃdambarÅ vÃruïÅ tÃæ papau sa÷ | 16.12 | evaæ tayo÷ krŬato÷ svairamatra rÃjanyav­ndÃnugato jarÃsuta÷ | giriæ gomantaæ parivÃryÃdahat taæ d­«Âvà devau pupluvaturbalÃbdhau | 16.13 | giristÃbhyÃæ pŬita÷ san nimagno bhÆmau padbhyÃæ yojanaikÃdaÓaæ sa÷ | ni«pŬit ÃjjaladhÃrodgatÃ'smÃd vahniæ vyÃptaæ ÓamayÃmÃsa sarvam | 16.14 | senÃæ pravi«Âau sarvarÃjanyav­ndaæ vyamathnÃtÃæ devavarau svaÓastrai÷ | tatra haæ so ¬ibhakaÓcaikalavya÷ sakÅcakastau ÓiÓupÃlapauï¬rakau | 16.15 | bhaumÃtmajo dantavakraÓca rugmÅ saubhÃdhipo maindamaindÃnujau ca | anye ca ye pÃrthivÃ÷ sarva eva krodhÃt k­«ïaæ parivÃryÃbhyavar«an | 16.16 | ÓastrairastrairdrumapÆgai÷ ÓilÃbhirbhaktÃïsca ye ÓalyabÃhlÅkamukhyÃ÷ | sasomadattÃ÷ saumadattirvirÃÂa÷ päcÃlarÃjaÓca jarÃsutasya | bhayÃt k­«ïaæ Óastravar«airavar«an kÃrÃg­he vÃsità mÃgadhena | 16.17 | sarvÃnetächaravar«eïa k­«ïo visÆtavÃjidhvajaÓastravarmaïa÷ | k­tvà vamacchoïit ÃnÃrtarÆpÃn vidrÃvayÃmÃsa hariryathà m­gÃn | 16.18 | hatvà senÃæ viæ Óadak«ohiïÅæ t Ãæ tribhiryuktÃæ rugmiïaæ naiva k­«ïa÷ | rugmiïyarthe pŬayÃmÃsa ÓastrÃïyasya cchitvà virathaæ drÃvayÃna÷ | 16.19 | jarÃsuto rauhiïeyena yuddhaæ ciraæ k­tvà tanmusalena pothita÷ | vimohita÷ prÃptasa¤j¤aÓcireïa kruddho gadÃæ tadurasyabhyapÃtayat | 16.20 | tenÃ'hata÷ subh­Óaæ rauhiïeya÷ papÃta mÆrcchÃbhigata÷ k«aïena | ajeyatvaæ tasya dattaæ hi dhÃtrà pÆrvaæ g­hÅto vi«ïunà rÃmagena | 16.21 | tathÃk­te balabhadre tu k­«ïo gadÃmÃdÃya svÃmagÃnmÃgadheÓam | tatìa jatrau sa tayÃ'bhitìito jagÃma gÃæ mÆrcchayÃ'bhiplutÃÇga÷ | 16.22 | clxxiii.athottasthau rauhiïeya÷ sahaiva samuttasthau mÃgadho'pyagryavÅrya÷ | kruddho g­hÅtvà maulimasyÃ'Óu rÃmo vadhÃyodyacchanmusalaæ bÃhu«Ãl . Å | 16.23 | athÃbravÅd vÃyurenaæ na rÃma tvayà hantuæ Óakyate mÃgadho'yam | v­thà nate bÃhubalaæ prayojyamamoghaæ te yad balaæ tadvadastram | 16.24 | anyo hantà balavÃnasya ceti Órutvà yayau balabhadro vimucya | jarÃsutaæ punarudyacchamÃnaæ jaghÃna k­«ïo gadayà svayaiva | 16.25 | tenÃ'hata÷ srastasamastagÃtra÷ papÃta mÆrchÃbhigata÷ sa rÃjà | cirÃt sa¤j¤Ãæ prÃpya cÃntarhito'sau samprÃdravad bhÅtabhÅta÷ salajja÷ | 16.26 | yayau Ói«Âai rÃjabhi÷ saæ yutaÓca puraæ jÅvetyeva k­«ïena mukta÷ | punaryuddhaæ bahuÓa÷ keÓavena k­tvà jito rÃjagaïai÷ sameta÷ | 16.27 | k­«ïo jitvà mÃgadhaæ rauhiïeyayukto yayau damagho«eïa sÃrddham | pit­«vasÃyÃ÷ patinà tena cokta÷ pÆrvaæ jitenÃpi yudhi sma bÃndhavÃt | 16.28 | yÃma÷ puraæ karivÅrÃkhyameva mahÃlak«myÃ÷ k«etrasandarÓanÃya | Órutvà vÃkyaæ tasya yuddhe jitasya bhÅtyà yuktasyÃ'tmanà tadyuto'gÃt | 16.29 | gandharvo'sau danunÃmà naro'bhÆt tasmÃt k­«ïe bhaktimÃæ ÓcÃ'sa rÃjà | puraprÃptÃæ stÃn sa vij¤Ãya pÃpa÷ s­gÃlÃkhyo vÃsudeva÷ krudhÃ'gÃt | 16.30 | sÆryapradattaæ rathamÃruhya divyaæ varÃdavadhyastigmaruce÷ sa k­«ïam | yoddhuæ yayÃvamucaccÃstrasaÇghächirastasyÃthÃ'Óu jahÃra k­«ïa÷ | 16.31 | dvidhà k­tvà dehamasyÃriïà ca putraæ bhaktaæ tasya rÃjye'bhi«icya | sa Óakradevaæ mÃïibhadra÷ purà yo yayau purÅæ svÃæ sahito'grajena | 16.32 | clxxiv.nÅtiæ bali«Âhasya vihÃya senÃæ dÆrÃd yuddhaæ yuddhaæ darÓayitvaiva guptyai | svasenÃyÃ÷ sarvapÆrïÃtmaÓakti÷ puna÷ purÅæ prÃpya sa pÆjito'vasat | 16.33 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye s­gîalavadho nÃma «o¬aïso'dhyÃya÷ clxxv.(haæ sa¬ibhakavadha÷ ) atha saptadaÓo'dhyÃya÷ Oæ | gate'tha cedipe svakaæ puraæ janÃrdano'Ó­ïot | ramaiva rugmiïÅti yodyatÃæ svayambarÃya tÃm | 17.1 | sa rugminÃmako'graja÷ Óriyo dvi«an ramÃpatim | hare÷ pradÃtumudyatÃæ nyavÃrayaddharipriyÃm | 17.2 | pragho«ite svayambare'tha tena mÃgadhÃdaya÷ | samÅyurugrapauru«Ã÷ sasÃlvapauï¬racedipÃ÷ | 17.3 | tadà jagÃma keÓavo javena kuï¬inaæ puram | sm­to'tha tena pak«irÃÂsamÃjagÃma keÓavam | 17.4 | patatravÃyunÃ'sya te nareÓvarÃ÷ prapÃtitÃ÷ | yaded­Óaæ patatriïo balaæ hare÷ kimucyate | 17.5 | kimatra na÷ k­taæ bhavet sukhÃya hÅti te'bruvan | athÃbravÅjjarÃsuto jayÅ payobdhimandira÷ | kilai«a pak«ivÃhano yataÓca nÃnyathà bhavet | 17.6 | jità vayaæ ca sarvaÓo'munaikalena saæ yuge | anekaÓo na saÇgatairjita÷ kadÃcide«a hi| 17.7 | amu«ya cÃgraja÷ purà nihantumudyato hi mÃm | ad­ÓyavÃkyato'tyajat pratìanÃt supŬitam | 17.8 | kimasya tÆcyate balaæ vayaæ t­ïopamÃ÷ k­t Ã÷ | samastaÓo m­dhem­dhe hi yena cÃk«atena hà | 17.9 | kimatra kurvatÃæ sukhaæ bhavedudÅrïasaÇkaÂe | iti bruvannavÃÇ mukhaæ n­paÓcakÃra vicchavi | 17.10 | athÃ'ha cedibhÆpati÷ sadantavakrako vaca÷ | clxxvi.purà harerhi pÃr«ada÷ prasannabuddhirekadà | 17.11 | Ó­ïu«va rÃjasattama prabhuæ Óivasvayambhuvo÷ | hariæ vadanti kecidapyado bhavenna vai m­«Ã | 17.12 | tathÃ'vayoÓca darÓane bhavet kadÃcidÆrjità | amu«ya bhaktiranyathà punaÓca jÃyate krudhà | 17.13 | na kÃraïaæ na vidmahe na saæ Óaya÷ paro hari÷ | vrajÃma taæ sukhÃrthino vayaæ vihÃya ÓatrutÃm | 17.14 | idaæ hi na÷ Óubhapradaæ nacÃnyathà ïsubhaæ kvacit | itÅrito jarÃsuto dadarÓa tau dahanniva | 17.15 | atha prahasya saubharìvaco jagÃda mÃgadham | vinindya tau krudhà sphuran krudhà sphurantamÅk«ya ca | 17.16 | na tanm­«Ã hari÷ svayaæ janÃrdano vadhÃya na÷ | prajÃta e«a yÃdavo vayaæ ca dÃnaveÓvarÃ÷ | 17.17 | svadharma e«a na÷ sadà d­¬hapratÅpatà harau | svadharmiïo hatà api prayÃma sadgatiæ dhruvam | 17.18 | ÓivaÓca na÷ parà gatirgururbhavÃnarirhare÷ | itÅrita÷ sa mÃgadho jagÃda sÃdhusÃdhviti | 17.19 | tathaiva rugmipÆrvakÃ÷ karÆïsacedipau ca tau | viniÓcayaæ kubuddhayo yudhe ca cakrurÆrjitam | 17.20 | sadà pratÅpakÃriïau bhavÃva k­«ïa ityapi | guro÷ prasÃdamÃpnutÃæ karÆïsacedibhÆbh­tau | 17.21 | punaÓca te tvamantrayan sahaiva pÃpabuddhaya÷ | dhruvaæ samÃgato harirlabheta rugmiïÅmimÃm | 17.22 | clxxvii.ayaæ trilokasundaro'nurÆpiïÅ ca rugmiïÅ | mukhena bÃhunÃ'pyayaæ samastalokajid vaÓÅ | 17.23 | samastavedinÃæ varaæ jitÃrimagryarÆpiïam | samastayo«it Ãæ varà vrajeta rugmiïÅ dhruvam | 17.24 | vayaæ ca mÃnasaÇk«ayaæ nitÃntamÃpnumastadà | na Óaknumo nivÃrituæ Óarairamuæ katha¤cana | 17.25 | ata÷ svayambare yathà nasaÇgamo harerbhavet | tathà vidhÃnameva na÷ sunÅtirÆrjità dhruvam | 17.26 | ato na deyamasya na÷ subhÆbhujÃæ samÃgame | kvacit kadÃcidÃsanaæ nacÃrghyapÆrvako vidhi÷ | 17.27 | nacÃ'syati k«itau kvacid vimÃnita÷ puro hi na÷ | varÃsanasthabhÆbhujÃæ sa mÃnito hi daivatai÷ | 17.28 | sa darpamÃnasaæ yuta÷ krudhà prayÃsyati dhruvam | purÅæ svakÃæ tatau vayaæ vidhema ca svayambaram | 17.29 | iti sma sarvabhÆbh­t Ãæ viniÓcayaæ sakaiÓika÷ | kratho'vagamya bhÅ«makÃnujo'bhyayÃddhariæ drutam | 17.30 | praïamya pÃdapadmayornijaæ g­haæ praveÓya ca | mahÃsanaæ pradÃya tau pracakraturvarÃrcanam | 17.31 | athÃ'gamacchatakratorvaca÷ prag­hya bhÆbhuja÷ | jarÃsutÃdikÃn pumÃnuvÃca cÃrthavad vaca÷ | 17.32 | ahaæ priya÷ ÓacÅpate÷ sadÃ'sya cÃk«igocara÷ | surendra Ãj¤ayÃ'vadann­pÃn va ÅÓvaro hi sa÷ | 17.33 | samastarÃjasatpatirharirnacÃnya ityapi | varÃbhi«ekamÅÓitu÷ kurudhvamÃïsvasaæ Óayam | 17.34 | clxxviii.ato'nyathà ïsirasyahaæ nipÃtayÃmi vo'Óanim | itÅdamindraÓÃsanaæ kurudhvamityasau yayau | 17.35 | tadÅritaæ niÓamya te puna÷ sutaptacetasa÷ | babhÆvurÆcire vaca÷ sugarvito hi vÃsava÷ | 17.36 | purà bibheti na÷ sadà pratiprati sma vÃsava÷ | utÃdya k­«ïasaæ ÓrayÃd d­¬haæ vibhÅ«ayatyasau | 17.37 | ad­Óya eva devarìyadi sma vajramuts­jet | bhavema pŬit à vayaæ varÃdam­tyavo'pi hi | 17.38 | purà divisthitasya ca pramardane vayaæ k«amÃ÷ | utÃdya yadyamuæ vayaæ vrajema k­«ïa e«yati | 17.39 | ato'bhi«ecanÃd yadÅha ÓÃrÇgiïa÷ ÓacÅpati÷ | na vajramuts­jet tadÃ'bhi«ecayÃma taæ vayam | 17.40 | ato'nyathà danuryathà varÃdam­tyuko'pi san | surendravajratìito babhÆva kuk«igÃsyayuk | 17.41 | tathaiva k­«ïasaæ ÓrayÃt sa na÷ ÓacÅpatirnayet | iti sma niÓcità n­pÃnayÃtayanta Óauraye | 17.42 | samastaÓo jarÃsutÃdibhi÷ k­te'bhi«ecane | atÅva bhagnamÃnakÃn nacÃnuyÃti kaÓcana | 17.43 | samÃïsrayaæ ca keÓavaæ tadaiva jÅvanÃrthina÷ | prakuryurÃsurà apÅti devakÃryasaÇk«aya÷ | 17.44 | itÅk«ya pÃkaÓÃsano'vadajjarÃsutÃdikÃn | sarugmicedisÃlvapo na yÃtu mÃgadho harim | 17.45 | tatastu tÃn vinÃ'pare'dhirÃjarÃja ityamum | clxxix.tadÃ'bhi«ektumudyatà n­pÃ÷ sureÓaÓÃsanÃt | 17.46 | ata÷ ÓacÅpatirnijaæ varÃsanaæ hareradÃt | viveÓa tatra keÓavo nabhastal . ÃvatÃrite | 17.47 | kare prag­hya keÓavo nyaveÓayat sahÃ'sane | patatripuÇgavaæ ca tau sa bhÅ«makÃnujau prabhu÷ | 17.48 | athÃkhilà nareÓvarà munÅndrasaæ yutà harim | suÓÃtakaumbhakumbhakai÷ pracakrurÃbhi«ekiïam | 17.49 | viri¤caÓarvapÆrvakairabhi«Âuta÷ surÃdibhi÷ | samastadevagÃyakai÷ pragÅta Ãsa keÓava÷ | 17.50 | athÃ'ha bhÅ«makaæ prabhu÷ svayaæ vara÷ kila tvayà | abhÅpsita÷ sutÃk­te ÓubhÃya te bhavenna sa÷ | 17.51 | iyaæ ramà tavÃ'tmajà babhÆva tÃæ harernaca | dadÃti cet tadà pità nirindiro vrajedadha÷ | 17.52 | hitÃya caitadÅritaæ tavÃnyathà na cintaya | na yo«idicchayà tvahaæ bravÅmi paÓya yÃd­Óa÷ | 17.53 | udÅrya caivamÅÓvaraÓcakÃra hÃ'virÃtmana÷ | sa viÓvarÆpamuttamaæ visaÇkhyaÓÅr«abÃhukam | 17.54 | anantateja Ãtataæ visaÇkhyarÆpasaæ yutam | vicitramaulikuï¬alÃÇgadoruhÃranÆpuram | 17.55 | jvalatsukaustubhaprabhÃ'bhibhÃsakaæ ÓubhÃmbaram | prapaÓya yÃd­ÓÃ÷ striyo mametyadarÓayacchriyam | 17.56 | anantarÆpiïÅæ parÃæ manu«yad­«Âito'dhikÃm | svarugmiïÅtanorapi vyadarÓayacca devatÃ÷ | 17.57 | clxxx.tadadbhutaæ samÅk«ya tu prabhÅta Ãïsu bhÅ«maka÷ | papÃta pÃdayorvibho÷ karomi tat tatheti ca | 17.58 | punaÓca viÓvarÆpatÃæ pidhÃya padmalocana÷ | jagÃma pak«ivÃhana÷ purÅæ svabÃhupÃlitÃm | 17.59 | apÃmpatiÓca maithila÷ svayaæ varaÇk­t Ãvapi | hariæ viniÓcayÃdiyaæ vrajediti sma cakratu÷ | 17.60 | svayaæ vara÷ k«iterbhujÃæ svadharma ityato dvayo÷ | na do«a Ãsa bhÅ«mako na keÓavÃrthamaicchata | 17.61 | ato harau prabodhya taæ gate k­pÃlusattame | vaÓÅk­te ca bhÅ«make n­pÃstvamantrayan puna÷ | 17.62 | yaÓaÓca dharmamuttamaæ vidhitsatà v­kodare | na keÓavena sÆdito jarÃsuto hi manyate | 17.63 | varÃcchivasya mÃmayaæ na hantumÅ«Âa uttamÃt | ata÷ ÓivaprasÃdato jito'pi je«ya uttaram | 17.64 | m­dhem­dhe jito'pi san d­¬hÃïsayà puna÷ puna÷ | samÅhate yudhe Óivaæ nacÃvamanyate kvacit | 17.65 | ata÷ punaÓca bhÆmipÃnuvÃca bÃrhadratha÷ | dhigeva pauru«aæ hi no yade«a no'jayat sadà | 17.66 | abhÆpaternacÃ'sanaæ pradeyamityudÃh­tam | amu«ya nastadanyathà babhÆva cintitaæ n­pÃ÷ | 17.67 | ayaæ n­pottamÃÇgaïe mahendrapÅÂhamÃruhat | samastarÃjarÃjatÃmavÃpa no'pyanicchatÃm | 17.68 | ata÷ puna÷ kathaæ hariæ vayaæ jayema cintyatÃm | yathà cabhÅ«makÃtmajÃmavÃpnuyÃcca cedirÃÂ| 17.69 | clxxxi.ayaæ hi dattaputrako ma aurasÃd viÓi«yate | ato niveÓya e«a me surÆpiïÅ ca rugmiïÅ | 17.70 | ÓivÃgame«u ïsi«yakÃ÷ sarugmisÃlvapauï¬rakÃ÷ | mamÃkhilà n­pÃstata÷ kurudhvametadeva me | 17.71 | itÅrite tu saubharìjagÃda rugmisaæ vidà | svayaæ varo nivartita÷ svasÃrame«a dÃsyati | 17.72 | nacÃtivartituæ k«ama÷ pitÃ'sya cedipÃya tÃm | pradÃtukÃmamÃtmajaæ vayogatastathÃ'bala÷ | 17.73 | svayaæ tu k­«ïa etya no vijitya kanyakÃæ haret | tato'sya pÆrvameva no hyabhÃvatà k­t à ïsubhà | 17.74 | upÃya e«a cintito mayÃ'tra mÃgadheÓvara | muniæ hi garganÃmakaæ hyamu«ya sÃla Ãk«ipat | 17.75 | yadÃ'sya «aï¬hatodità mune÷ puro hi tasya ca | pareïa v­«ïayo'hasaæ Ócukopa garga e«u ha| 17.76 | cakÃra hi pratiÓravaæ samÃrjaye sutaæ drutam | ak­«ïatÃæ ya Ãnayed bhuvo'pi v­«ïinÃïsaka÷ | 17.77 | yato hi k­«ïasaæ ÓrayÃd batÃpahÃsità vayam | iti bruvan vanaæ yayau tapaÓca ÓaivamÃcarat | 17.78 | sa cÆrïamÃyasaæ tvadan dadarÓa cÃbdata÷ Óivam | varaæ tato'bhipedivÃn sutaæ harerabhÃvadam | 17.79 | sa vi«ïudaivato'pi san pravi«Âa ulbaïÃsurai÷ | vyadhÃddhare÷ pratÅpakaæ vrataæ ca nai«Âhikaæ jahau | 17.80 | tamÃra cÃ'surÃpsarà bali«ÂhaputrakÃmyayà | clxxxii.praviÓya gopikÃÇganÃsamÆhamadhyamulbaïà | 17.81 | sa yÃvanena bhÆbh­t à hi gopikÃbhirarcita÷ | aputrakeïa jÃnatà munermano'nucintitam | 17.82 | sa cÃpsarastanau sutaæ ni«icya yÃvanÃya ca | dadau vimohita÷ krudhà kimetadÅÓa vairiïa÷ | 17.83 | sa ÃïsramÃcca nai«ÂhikÃd vidÆ«ita÷ pratÅpak­t | hareÓca tÃpameyivÃn jagarha cÃ'tmaÓemu«Åm | 17.84 | jagÃma cÃraïaæ hariæ prapÃhi mÃæ supÃpinam | iti sma vi«ïvanuj¤ayà cakÃra vai«ïavaæ tapa÷ | 17.85 | kuto hi bhÃgyamÃpatenmune÷ ÓivÃrcane sadà | bhavÃd­Óà hidÃnavÃ÷ sthirÃ÷ ÓivÃrcane sadà | 17.86 | suto'sya kÃlanÃmako babhÆva k­«ïamarditum | sadaiva kÃlakÃÇk«aïÃt sa yÃvanÃbhi«ecita÷ | 17.87 | tavaiva Ói«ya e«a cÃtibhaktimÃn hi ÓaÇkare | prabhÆtasenayà yuto baloddhataÓca sarvadà | 17.88 | tame«a yÃmi ÓÃsanÃt tavopanÅya satvaram | vik­«ïakaæ k«itestal . aæ vidhÃya saæ ramÃma hà | 17.89 | tataÓca rugmiïÅæ vayaæ pradÃpayÃma cedipe | vinÃïsya devapak«iïo yathe«ÂamÃsma sarvadà | 17.90 | itÅrito jarÃsuto babhÆva durmanà bh­Óam | kirÅÂamaï¬itaæ ÓiraÓcakÃra cÃ'ÓvavÃg bh­Óam | 17.91 | karaæ kareïa pŬayan niÓÃmya cÃ'tmano bhujau | jagÃda kÃryasiddhaye kathaæ prayÃcaye param | 17.92 | clxxxiii.sudurgakÃryasantatiæ hyagu÷ sma madbhujÃïsrayÃ÷ | samastabhÆtal . e n­pÃ÷ sa cÃhame«a mÃgadha÷ | 17.93 | kadÃ'pyacÅrïamadya tat kathaæ karomi kevalam | girÅÓapÃdasaæ Óraya÷ prabhu÷ samastabhÆbh­t Ãm | 17.94 | itÅrita÷ sa saubharìjagÃda vÃkyamuttaram | bhavÃnapi sma muhyate kimasmadÃdaya÷ prabho | 17.95 | svaÓi«yakai÷ k­taæ tu yat kimanyasÃdhitaæ bhavet | svaÓi«yadÃsavargakai÷ samarthayanti bhÆbhuja÷ | 17.96 | api sma te balÃïsrayaprav­ttayo'smadÃdaya÷ | pumÃn kuÂhÃrasaÇgrahÃdaÓakta Åryate hi kim | 17.97 | kuÂhÃrasammito hyasau tavaiva yÃvaneÓvara÷ | vinà bhavadbalaæ kvacit pravartituæ nahi k«ama÷ | 17.98 | varo hi k­«ïamardane v­to'sya kevala÷ ÓivÃt | tadanyaÓatrupŬanÃt tvameva tasya rak«aka÷ | 17.99 | tavÃkhilairajeyatà ïsivaprasÃdato'sti hi | viÓe«ato harerjaye varÃdayaæ vimÃrgyate | 17.100 | itÅrite'pyat­ptavat sthite tu bÃrhadrathe | jagÃma saubhamÃsthita÷ sa saubharÃÂca yÃvanam | 17.101 | sa kÃlayÃvano'tha taæ jarÃsutÃntikÃgatam | niÓamya bhaktipÆrvakaæ praïamya cÃ'rcayad drutam | 17.102 | jarÃsuto hi daivataæ samastakeÓavadvi«Ãm | iti praïamya tÃæ diÓaæ tadÅyamÃïsvapÆjayat | 17.103 | tadÅritaæ niÓamya ca drutaæ trikoÂisaÇkhyayà | ak«ohiïÅkayà yuta÷ svasenayà nirÃkramat | 17.104 | clxxxiv.tadaÓvamÆtravi«Âhayà babhÆva nÃmata Óak­t | nadÅ suvegagÃminÅ kalau ca yà vahed drutam | 17.105 | puna÷ punarnadÅbhavaæ niÓÃmya deÓasaÇk«ayam | tadanyadeÓamÆtritaæ vyaÓo«ayaddhi mÃruta÷ | 17.106 | hariÓca vainateyayug vicÃrya rÃmasaæ yuta÷ | sadÃ'tipÆrïasaæ vidapyajo'tha lÅlayÃ'smarat | 17.107 | yuyutsure«a yÃvana÷ samÅpamÃgato'dya na÷ | yuyutsatÃmanena no jarÃsuto'bhiyÃsyati | 17.108 | sa yÃdavÃn hani«yati prabhaÇgatastu kopita÷ | purà jayÃïsayà hi nau yadÆn na jaghnivÃnasau | 17.109 | nirÃïsako'dya yÃdavÃnapi sma pŬayi«yati | ata÷ samudramadhyagÃpurÅvidhÃnamadya me | prarocate nidhÃnamapyamutra sarvasÃttvatÃm | 17.110 | udÅrya caivamÅÓvaro'smarat sureÓavardhakim | sa bhauvana÷ samÃgata÷ kuÓasthalÅæ vinirmame | 17.111 | nirambuke tu sÃgare janÃrdanÃj¤ayà k­te | mahodakasya madhyataÓcakÃra tÃæ purÅæ ÓubhÃm | dvi«aÂkayojanÃyatÃæ payobdhimadhyagopamÃm | 17.112 | cakÃra lÃvaïodakaæ janÃrdano'm­topamam | sabhÃæ sudharmanÃmakÃæ dadau samÅraïo'sya ca | 17.113 | Óatakrato÷ sabhÃæ tu tÃæ pradÃya keÓavÃya sa÷ | nidhÅn samarpya sarvaÓo yayau praïamya taæ prabhum | 17.114 | samastadevatÃgaïÃ÷ svakÅyamarpayan harau | vimucya pak«ipuÇgavaæ sa yoddhumaicchadacyuta÷ | 17.115 | clxxxv.samastamÃdhurÃn prabhu÷ kuÓasthalÅsthitÃn k«aïÃt | vidhÃya bÃhuyodhaka÷ sa yÃvanaæ samabhyayÃt | 17.116 | anantaÓaktirapyaja÷ sunÅtid­«Âaye n­ïÃm | vyavÃsayannijÃn janÃn sa lÅlayaiva kevalam | 17.117 | anÃdyanantakÃlakaæ samastalokamaï¬alam | yadÅk«ayaiva rak«yate kimasya v­«ïirak«aïam | 17.118 | nirÃyudhaæ ca mÃmayaæ varÃcchivasya na k«ama÷ | samastasenayà yuto'pi yoddhumityadarÓayat | 17.119 | sa k­«ïapannagaæ ghaÂe nidhÃya keÓavo'rpayat | nirÃyudho'pyahaæ k«amo nihantumapriyÃniti | 17.120 | ghaÂaæ pipÅlikÃgaïai÷ prapÆrya yÃvano'sya ca | bahutvato vije«ya ityahiæ m­taæ vyadarÓayat | 17.121 | kimatra satyamityahaæ pradarÓayi«ya ityaja÷ | udÅrya dÆtamabhyayÃt sa yÃvanaæ prabÃdhitum | 17.122 | sa bÃhunaiva keÓavo vijitya yÃvanaæ prabhu÷ | nihatya sarvasainikÃn svamasya yÃpayat purÅm | 17.123 | sahÃstraÓastrasa¤cayÃn s­jantamÃïsu yÃvanam | nyapÃtayad rathottamÃt tal . ena keÓavo'rihà | 17.124 | vivÃhanaæ nirÃyudhaæ vidhÃya bÃhunà k«aïÃt | vimÆrcchitaæ nacÃhanat surÃrthitaæ smaran hari÷ | 17.125 | purà hi yauvanÃïsvaje varapradÃ÷ sureÓvarÃ÷ | yayÃcire janÃrdanaæ varaæ varapradeÓvaram | 17.126 | anarthako varo'munà v­to'pi sÃrthako bhavet | clxxxvi.ariæ bhavi«yayÃvanaæ dahatvayaæ taveÓvara | 17.127 | tathÃ'stviti prabhëitaæ svavÃkyameva keÓava÷ | ­taæ vidhÃtumabhyayÃt sa yauvanÃïsvajÃntikam | 17.128 | sasa¤j¤ako'tha yÃvano dharÃtal . Ãt samutthita÷ | nipÃtya yÃntamÅÓvaraæ sa p­«Âhato'nvayÃt krudhà | 17.129 | harirguhÃæ n­pasya tu praviÓya saæ vyavasthita÷ | sa yÃvana÷ padÃ'hanann­paæ sa taæ dadarÓa ha | 17.130 | sa tasya d­«ÂimÃtrato babhÆva bhasmasÃt k«aïÃt | sa eva vi«ïuravyayo dadÃha taæ hi vahnivat | 17.131 | varÃcchivasya daivatairavadhyadÃnavÃn purà | harervarÃnnihatya sa prapeda Ãïsvimaæ varam | 17.132 | sudÅrghasuptimÃtmana÷ prasuptibhaÇgak­tk«ayam | svad­«ÂimÃtratastato hata÷ sa yÃvanastadà | 17.133 | ataÓca puïyamÃptavÃn suraprasÃdato'k«ayam | sa yauvanÃïsvajo n­po na devato«aïaæ v­thà | 17.134 | tato hariæ nirÅk«ya sa stutiæ vidhÃya cottamÃm | hareranuj¤ayà tapaÓcacÃra muktimÃpa ca | 17.135 | tato guhÃmukhÃddharirviniss­to jarÃsutam | samastabhÆpasaæ v­taæ jigÃya bÃhuneÓvara÷ | 17.136 | tal . ena mu«Âibhistathà mahÅruhaiÓca cÆrïit Ã÷ | nipeturasya sainikÃ÷ svayaæ ca mÆrcchito'patat | 17.137 | sasÃlvapauï¬racedipÃn nipÃtya sarvabhÆbhuja÷ | sa pupluve janÃrdana÷ k«aïena tÃæ kuÓasthalÅm | 17.138 | clxxxvii.sasa¤j¤akÃ÷ samutthitÃstato n­pÃ÷ punaryayu÷ | jigÅ«avo'tha rugmiïÅæ vidhÃya cedipe harim | 17.139 | samastarÃjamaï¬ale viniÓcayÃdupÃgate | sabhÅ«make ca rugmiïi pradÃtumudyate mudà | 17.140 | samastalokayo«it Ãæ varà vidarbhanandanà | dvijottamaæ hare÷ pado÷ sakÃïsamÃïsvayÃtayat | 17.141 | niÓamya tadvaco hari÷ k«aïÃd vidarbhakÃnagÃt | tamanvayÃddhalÃyudha÷ samastayÃdavai÷ saha | 17.142 | samastarÃjamaï¬alaæ prayÃntamÅk«ya keÓavam | suyattamÃttakÃrmukaæ babhÆva kanyakÃvane | 17.143 | purà pradÃnata÷ surek«aïacchalÃd bahirgatÃm | rathe nyaveÓayaddhari÷ prapaÓyatÃæ ca bhÆbh­t Ãm | 17.144 | jarÃsutÃdayo ru«Ã tamabhyayu÷ Óarottamai÷ | vidhÃya tÃn nirÃyudhÃn jagÃma keÓava÷ Óanai÷ | 17.145 | punarg­hÅtakÃrmukÃn hariæ prayÃtumudyatÃn | nyavÃrayaddhalÃyudho balÃd balorjitÃgraïÅ÷ | 17.146 | tadà sita÷ Óiroruho harerhalÃyudhasthita÷ | prakÃïsamÃviÓad balaæ vijetumatra mÃgadham | 17.147 | sa tasya mÃgadho raïe gadÃnipÃtacÆrïita÷ | papÃta bhÆtal . e balo vijitya taæ yayau purÅm | 17.148 | varoruve«asaæ v­to'tha cedirÃÂsamabhyayÃt | tamÃsasÃra sÃtyakirnadan m­gÃdhipo yathà | 17.149 | ciraæ prayuddhya tÃvubhau varÃstraÓastravar«iïau | krudhà nirÅk«ya tasthatu÷ parasparaæ sphurattanÆ | 17.150 | clxxxviii.samÃnabhÃvamak«amÅ Óine÷ sutÃtmaja÷ Óaram | athodbabarha tatk«aïÃd balÃnmumoca vak«asi | 17.151 | sa tena tìito'patad visa¤j¤ako n­pÃtmaja÷ | vijitya taæ sa sÃtyakiryayau prah­«ÂamÃnasa÷ | 17.152 | athÃpare ca yÃdavà vijitya tadbalaæ yayu÷ | puraiva rugmipÆrvakÃ÷ prajagmuracyutaæ prati | 17.153 | sahaikalavyapÆrvakai÷ sametya bhÅ«makÃtmaja÷ | hariæ vavar«a sÃyakai÷ sa siæ havannyavartata | 17.154 | ak«ohiïÅtrayaæ haristadà nihatya sÃyakai÷ | avÃhanÃyudhaæ vyadhÃnni«Ãdapaæ Óarai÷ k«aïÃt | 17.155 | Óaraæ ÓarÅranÃïsakaæ samÃdadÃnamÅÓvaram | sa ekalavya Ãïsu taæ vihÃya dudruve bhayÃt | 17.156 | dhanurbh­t Ãæ vare gate raïaæ vihÃya bhÆbh­ta÷ | karÆïsarÃjapÆrvakÃ÷ k«aïÃt pradudruvurbhayÃt | 17.157 | athÃ'sasÃda keÓavaæ ru«Ã sa bhÅ«makÃtmaja÷ | ÓarÃmbudhÃra Ãïsu taæ vivÃhanaæ vyadhÃddhari÷ | 17.158 | cakarta kÃrmukaæ puna÷ sa kha¬gacarmabh­ddhare÷ | rathaæ samÃruhaccharaiÓcakarta kha¬gamÅÓvara÷ | 17.159 | ÓarairvitastimÃtrakairvidhÃya taæ nirÃyudham | priyÃvaca÷ prapÃlayan jaghÃna nainamacyuta÷ | 17.160 | nibaddhya pa¤cacÆl . inaæ vidhÃya taæ vyasarjayat | jagajjanitrayoridaæ vi¬ambanaæ rameÓayo÷ | 17.161 | sadaikamÃnasÃvapi svadharmaÓÃsakau n­ïÃm | clxxxix.ramà hariÓca tatra tau vijahraturhi rugmiïà | 17.162 | athÃ'sasÃda saubharìhariæ ÓarÃmbuvar«aïa÷ | hari÷ Óaraæ yamopamaæ mumoca tasya vak«asi | 17.163 | Óareïa tena pŬita÷ papÃta mandace«Âita÷ | cirÃttasa¤j¤ako'gamat trinetrato«aïecchayà | 17.164 | samastarÃjasannidhÃvayÃdavÅæ mahÅmaham | kari«ya ityudÅrya sa vyadhÃt tapo'tiduÓcaram | 17.165 | atho viveÓa keÓava÷ purÅæ kuÓasthalÅæ vibhu÷ | priyÃyuto'bjajÃdibhi÷ samŬita÷ sureÓvarai÷ | 17.166 | purà tato halÃyudha÷ priyÃæ nijÃæ purÃ'pi hi | sa vÃruïÅsamÃhvayÃmavÃpa raivatÅæ vibhu÷ | 17.167 | patiæ yathÃ'nurÆpiïaæ tadÅyameva pÆrvakam | pità tadÅya aicchata pravettumabjasambhavÃt | 17.168 | sa tatsado gato varÃt tadÅyata÷ pragÅtikÃm | niÓamya nÃvidad gataæ yugorukÃlaparyayam | 17.169 | narÃnayogyagÅtikà vimohayet tato n­pa÷ | sumƬhabuddhirantato'lpakÃla ityamanyata | 17.170 | sa mÆrcchita÷ prabodhito'bjajena taæ tvap­cchata | sutÃpatiæ balaæ ca so'bravÅd yugÃtyaye bahau | 17.171 | sa raivato balÃya tÃæ pradÃya gandhamÃdanam | gato'tra cÅrïasattapà avÃpa keÓavÃntikam | 17.172 | balo'pi tÃæ purÃtanapramÃïasammitÃæ vibhu÷ | halena cÃ'j¤ayà samÃæ cakÃra satyavächita÷ | 17.173 | cxc.tayà rata÷ sutÃvubhau ÓaÂholmukÃbhidhÃvadhÃt | purÃ'ryamÃæ Óakau surÃvudÃrace«Âito bala÷ | 17.174 | janÃrdanaÓca rugmiïÅkaraæ Óubhe dine'grahÅt | mahotsavastadÃ'bhavat kuÓasthalÅnivÃsinÃm | 17.175 | caturmukheÓapÆrvakÃ÷ surà viyatyavasthitÃ÷ | pratu«ÂuvurjanÃrdanaæ ramÃsametamavyayam | 17.176 | munÅndradevagÃyanÃdayo'pi yÃdavai÷ saha | viceruruttamotsave ramÃrameÓayogini | 17.177 | surÃæ ÓakÃïsca ye n­pÃ÷ samÃhutà mahotsave | sapÃï¬avÃ÷ samÃyayurhariæ ramÃsamÃyutam | 17.178 | samastalokasundarau yutau ramÃrameÓvarau | samÅk«ya modamÃyayu÷ samastalokasajjanÃ÷ | 17.179 | tayà raman janÃrdano viyogaÓÆnyayà sadà | adhatta putramuttamaæ manobhavaæ purÃtanam | 17.180 | catustanorhare÷ prabhost­tÅyarÆpasaæ yuta÷ | tatastadÃhvayo'bhavat sa rugmiïÅsuto balÅ | 17.181 | puraiva m­tyave'vadat tameva Óambarasya ha | prajÃtamabjajÃÇkajastavÃntako'yamityapi | 17.182 | sa mÃyayà hare÷ sutaæ prag­hya sÆtikÃg­hÃt | avÃk«ipanmahodadhÃvupek«ito'ripÃïinà | 17.183 | tamagrasajjalecara÷ sa dÃïsahastamÃgata÷ | kumÃramasya tÆdare nirÅk«ya Óambare dadu÷ | 17.184 | vipÃÂya matsyakodaraæ sa Óambara÷ kumÃrakam | nyavedayanmanobhavapriyÃkare surÆpiïam | 17.185 | cxci.anaÇgatÃmupÃgate purà hareïa sÃ'Çgaje | vaÓaæ viri¤caÓÃpato jagÃma Óambarasya hi | 17.186 | purà hipa¤cabhart­kÃæ niÓamya ka¤jajoditÃm | jahÃsa pÃr«atÃtmajÃæ ÓaÓÃpa tÃæ tatastvaja÷ | 17.187 | bhavÃsureïa dÆ«iteti sà tato hi mÃyayà | pidhÃya tÃæ nijÃæ tanuæ jagÃma cÃnyayÃ'suram | 17.188 | g­he'pi sÃ'sure sthità nijasvarÆpato'suram | na gacchati sma sà patiæ nijaæ samÅk«ya har«it à | 17.189 | rasÃyanai÷ kumÃrakaæ vyavarddhayad rati÷ patim | sa pÆrïayauvano'bhavaccaturbhireva vatsarai÷ | 17.190 | patiæ supÆrïayauvanaæ nirÅk«ya tÃæ vi«ajjatÅm | uvÃca kÃr«ïiramba te kuce«Âitaæ kathaæ nviti | 17.191 | jagÃda sÃ'khilaæ patau tadasya janma cÃ'gatim | tato'grahÅt sa tÃæ priyÃæ ratiæ ramÃpate÷ suta÷ | 17.192 | dadau ca mantramuttamaæ samastamÃyinÃïsakam | bh­gÆttharÃmadaivataæ ratirhare÷ sutÃya sà | 17.193 | tata÷ svadÃradhar«akaæ samÃhvayad yudhe'Çgaja÷ | sa Óambaraæ sa caitya taæ yuyodha Óaktito balÅ | 17.194 | sa carmakha¬gadhÃriïaæ varÃstraÓastrapÃdapai÷ | yadà na yoddhumÃïsakaddhare÷ sutaæ na d­Óyate | 17.195 | sahasramÃyamulbaïaæ tvad­ÓyamambarÃd girÅn | s­jantametya vidyayà jaghÃna k­«ïanandana÷ | 17.196 | sa vidyayà vinÃïsitorumÃya Ãïsu Óambara÷ | cxcii.nik­ttakandharo'patad varÃsinÃ'munà k«aïÃt | 17.197 | nihatya taæ hare÷ sutastayaiva vidyayÃ'mbaram | samÃsthita÷ svabhÃryayà samaæ kuÓasthalÅæ yayau | 17.198 | samastavedinormunirnarÃn vi¬ambamÃnayo÷ | ramÃrameÓayo÷ sutaæ jagÃda taæ sma nÃrada÷ | 17.199 | sa rugmiïÅjanÃrdanÃdibhi÷ sarÃmayÃdavai÷ | pitÃmahena cÃ'darÃt sulÃl . ito'vasat sukham | 17.200 | tata÷ purà syamantakaæ hyavÃpa sÆryamaï¬ale | sthitÃddhare÷ sa satrajit sadÃ'tra keÓavÃrcaka÷ | 17.201 | sadÃ'sya vi«ïubhÃvino'pyatÅva lobhamÃntaram | prakÃïsayan ramÃpatiryayÃca ÅÓvaro maïim | 17.202 | sa taæ na dattavÃæ stato'nujo nibaddhya taæ maïim | vanaæ gata÷ prasenako m­gÃdhipena pÃtita÷ | 17.203 | tadà sa satrajiddhariæ ÓaÓaæ sa sodarÃntakam | upÃæ Óu vartmanà tato hari÷ sayÃdavo yayau | 17.204 | vane sa siæ hasÆditaæ padai÷ pradarÓya v­«ïinÃm | prasenam­k«apÃtitaæ sa siæ hamapyadarÓayat | 17.205 | tato nidhÃya tÃn bilaæ sa jÃmbavatparigraham | viveÓa tatra saæ yugaæ babhÆva tena ceÓitu÷ | 17.206 | yuyodha mandameva sa prabhu÷ svabhakta ityaja÷ | cakÃra cogramantata÷ prakÃïsayan svamasya hi | 17.207 | sa mu«Âipi«Âavigraho nitÃntamÃpadaæ gata÷ | jagÃma cetasà raghÆttamaæ nijaæ patiæ gatim | 17.208 | cxciii.sm­tiæ gate tu rÃghave tadÃk­tiæ yadÆttame | samastabhedavarjitÃæ samÅk«ya so'yamityavet | 17.209 | tata÷ k«amÃpayan sutÃæ pradÃya rohiïÅæ ÓubhÃm | maïiæ ca taæ nunÃva sa prapanna Ãïsu pÃdayo÷ | 17.210 | vidhÃya cakradÃritaæ sujÅrïadehamasya sa÷ | yuvÃnamÃïsu keÓavaÓcakÃra vedanÃæ vinà | 17.211 | vidhÃya bhaktavächitaæ priyÃsahÃya ÅÓvara÷ | prag­hya taæ mahÃmaïiæ viniryayau guhÃmukhÃt | 17.212 | guhÃpravi«ÂamÅÓvaraæ bahÆnyahÃnyanirgatam | pratÅk«ya yÃdavÃstu ye gatà g­haæ tadÃ'h­«u÷ | 17.213 | samastav­«ïisannidhau yadÆttama÷ syamantakam | dadau ca satrajitkare sa vicchavirbabhÆva ha | 17.214 | sa duryaÓo ramÃpatÃvanÆcya mithyayà tapan | svapÃpahÃnakÃÇk«ayà dadau sutÃæ janÃrdane | 17.215 | maïiæ ca taæ pradÃya taæ nanÃma ha k«amÃpayan | maïiæ punardadau harirmumoda satyabhÃmayà | 17.216 | ramaiva sà hibhÆriti dvitÅyamÆrtiruttamà | babhÆva satrajitsutà samastalokasundarÅ | 17.217 | tato hi sà ca rugmiïÅ priye priyÃsu te'dhikam | janÃrdanasya te hare÷ sadÃ'viyoginÅ yata÷ | 17.218 | athÃ'pa sÃmbanÃmakaæ sutaæ ca rohiïÅ hare÷ | caturmukhÃæ Óasaæ yutaæ kumÃrameva «aïmukham | 17.219 | iti praÓÃsati prabhau jagajjanÃrdane'khilam | agaïyasadguïÃrïave kadÃcidÃyayau dvija÷ | 17.220 | cxciv.janÃrdana÷ sa nÃmato rameÓapÃdasaæ Óraya÷ | sa mÃnitaÓca vi«ïunà praïamya vÃkyamabravÅt | 17.221 | k«amasva me vaca÷ prabho bravÅmyatÅva pÃpakam | yata÷ supÃpadÆtakastato hi tÃd­Óaæ vaca÷ | 17.222 | na te'styagocaraæ kvacit tathÃ'pi cÃ'j¤ayà vade | vadeti codito'munà dvijo jagÃda mÃdhavam | 17.223 | sutau hi sÃlvabhÆpaterbabhÆvatu÷ ÓivÃïsrayau | ÓivaprasÃdasambhavau pitustapobalena tau | 17.224 | ajeyavadhyatÃæ ca tau ÓivÃd varaæ samÃpatu÷ | jarÃsutasya Ói«yakau tapobalena kevalam | 17.225 | mahodaraæ ca kuï¬adhÃriïaæ ca bhÆtakÃvubhau | tathÃ'jitÃvavadhyakau dideÓa ÓaÇkarastayo÷ | 17.226 | tayo÷ sahÃya eva tau varÃcchivasya bhÆtakau | ajeyatÃmavÃpaturnacÃnyathÃ'marÃvapi | 17.227 | ajeyatÃmavadhyatÃmavÃpya tÃvubhau ÓivÃt | pitustu rÃjasÆyitÃæ samicchato madoddhatau | 17.228 | jarÃsuto gurutvato viroddhumatra necchati | n­pÃæ stu devapak«iïo vijitya kartumicchata÷ | 17.229 | svayaæ hi rÃjasÆyitÃæ jarÃsuto na manyate | yato hi vai«ïavaæ kratuæ tamÃhurÅÓa vaidikÃ÷ | 17.230 | imau pituryaÓo'rthinau parÃbhavÃya te tathà | samicchato'dya taæ kratuæ bhavantamÆcatuÓca tau | 17.231 | samudrasaæ Órayo bhavÃn bahÆn prag­hya lÃvaïÃn | cxcv.subhÃrakÃnupaihi nÃviti k«amasva me vaca÷ | 17.232 | itÅrya taæ nanÃma sa pra cÃhasan sma yÃdavÃ÷ | haristu sÃtyakiæ vaco jagÃda meghanisvana÷ | 17.233 | prayÃhi sÃtyake vaco bravÅhi me n­pÃdhamau | sametya vÃæ varÃyudhai÷ karaæ dadÃnyasaæ Óayam | 17.234 | upaitamÃïsu saæ yugÃrthinau ca pu«karaæ prati | itÅrita÷ Óine÷ suto jagÃma viprasaæ yuta÷ | 17.235 | upetya tau harervaco jagÃda sÃtyakirbalÅ | vidhÃya tau t­ïopamau girà jagÃma keÓavam | 17.236 | tata÷ puraiva tÃvubhau dvijaæ harasvarÆpiïam | sudu÷khavÃsanÃmakaæ pracakratust­ïopamam | 17.237 | daÓatrikai÷ Óatairv­to yatÅÓvarai÷ sa sarvavit | vipÃÂit ÃtmakaupinÃdisarvamÃtrako'bhavat | 17.238 | varÃt svasambhavÃdasau na ÓÃpaÓaktimÃnabhÆt | tata÷ samastabha¤janoruÓaktimÃpa keÓavam | 17.239 | sa tÃn samarcya mÃdhava÷ pradÃya corumÃtrakÃ÷ | yayau ca tai÷ samanvito vadhÃya sÃlvaputrayo÷ | 17.240 | tamatrijaæ harÃtmakaæ yato hi veda mÃgadha÷ | tato'tyajat svaÓi«yakau niÓamya tatpratÅpakau | 17.241 | harau tu pu«karaæ gate munÅÓvarai÷ samarcite | samÅyatuÓca tÃvubhÃvathÃtra haæ sa¬Åbhakau | 17.242 | sa brahmadattanÃmako'tra tatpitÃ'pyupÃyayau | samÃgatau ca bhÆtakau Óivasya yau purassarau | 17.243 | cxcvi.vicakranÃmako'sura÷ purà viri¤cato varam | avadhyatÃmajeyatÃmavÃpya bÃdhate surÃn | 17.244 | sa cÃbhavat tayo÷ sakhà sahÃyakÃmyayÃ'gamat | hi¬imbarÃk«aso'pi ya÷ purÃ'pa ÓaÇkarÃd varam | 17.245 | na jÅyase na vadhyase kutaÓcaneti to«it Ãt | sa caitayo÷ sakhÃ'bhavat samÃjagÃma tatra ca | 17.246 | ak«ohiïÅdaÓÃtmakaæ balaæ tayorbabhÆva ha | vicakragaæ «a¬Ãtmakaæ tathaikameva rÃk«asam | 17.247 | dvira«Âasenayà yutau sahaikayaiva tau n­pau | samÅyaturyudhe hariæ hariÓca tau sasÃra ha | 17.248 | atha dvayordvayorabhÆd raïo bhayÃnako mahÃn | harirvicakrameyivÃn balaÓca haæ samuddhatam | 17.249 | tadÃ'sya cÃnujaæ yayau ÓinipravÅra ÃyudhÅ | gadaÓca nÃmato'nujo hare÷ sa rohiïÅsuta÷ | 17.250 | purà sa caï¬ako gaïo harerniveditÃïsana÷ | samÃhvayad raïÃya vai tayo÷ sa tÃtameva hi | 17.251 | ak«ohiïÅtrayÃnvitÃ÷ samastayÃdavÃstadà | trilocanÃnugau ca tau nyavÃrayan sarÃk«asau | 17.252 | harirvicakramojasà mahÃstraÓastravar«iïam | vivÃhanaæ nirÃyudhaæ k«aïÃccakÃra sÃyakai÷ | 17.253 | punaÓca pÃdapÃn girÅn pramu¤cato'riïÃ'rihà | Óiro jahÃra devatà vineduratra har«it Ã÷ | 17.254 | prasÆnavar«ibhi÷ stutaÓcaturmukhÃdibhi÷ prabhu÷ | sasÃra tau harÃnugau prabhak«akau sa sÃttvatÃm | 17.255 | cxcvii.samastayÃdavÃn raïe vidhÆya tau janÃrdanam | upetya cÃæ sagau hareradaæ ÓatÃæ sukarïakau | 17.256 | sa tau bhujapravegato vidhÆya ÓaÇkarÃlaye | nyapÃtayad balÃrïavo'mitasya kiæ taducyate | 17.257 | prabhak«ayantamojasà hi¬imbamuddhataæ balam | sahograsenako yayau pità hare÷ ÓarÃn k«ipan | 17.258 | tayo rathau sahÃyudhau prabhak«ya rÃk«aso balÅ | prag­hya tÃvabhëata prayÃtamÃïsu me mukham | 17.259 | tadà gadÃvarÃyudha÷ sahaiva haæ sabhÆbh­t à | prayuddhyamÃna Ãyayau vihÃya taæ halÃyudha÷ | 17.260 | tamÃgataæ samÅk«ya tau vihÃya rÃk«asÃdhipa÷ | upetya mu«ÂinÃ'hanad balaæ sa vak«asi krudhà | 17.261 | ubhau hi bÃhu«Ãl . inÃvayuddhyatÃæ ca mu«Âibhi÷ | ciraæ prayuddhya taæ balo'grahÅt sa jaÇghayorvibhu÷ | 17.262 | athainamuddh­taæ balÃd bala÷ sa dÆramÃk«ipat | papÃta pÃdayojane sa nÃ'jagÃma taæ puna÷ | 17.263 | vihÃya sainikÃæ Óca tau n­pau yayau vanÃya sa÷ | nihatya tasya rÃk«asÃn halÃyudho nanÃda ha | 17.264 | gadastu sÃlvabhÆbh­t à vayogatena yodhayan | vivÃhanaæ nirÃyudhaæ cakÃra so'pyapÃdravat | 17.265 | sutena tasya kanyasà yuyodha sÃtyakÅ rathÅ | varÃstraÓastrayodhinau vijahratuÓca tÃvubhau | 17.266 | ciraæ prayuddhya sÃtyaki÷ sa haæ sakanyasà balÅ | cxcviii.Óataæ sapa¤cakaæ raïe cakarta tasya dhanvanÃm | 17.267 | sa kha¬gacarmabh­d raïe'bhyayÃt sutÃtmajaæ Óine÷ | sa cainamabhyayÃt tathà varÃsicarmabh­d vibhÅ÷ | 17.268 | dvi«o¬aïsaprabhedakaæ varÃsiyuddhamaÓramau | pradarÓya nirviÓe«akÃvubhau vyavasthitau ciram | 17.269 | parasparÃntarai«iïau nacÃntaraæ vyapaÓyatÃm | tato vihÃya saÇgaraæ gatau nirarthakaæ tviti | 17.270 | tata÷ sa haæ sasaæ yuto jagÃma yoddhumacyutam | k«aïena tau nirÃyudhau cakÃra keÓava÷ Óarai÷ | 17.271 | hataæ ca sainyametayoÓcaturthabhÃgaÓe«itam | k«aïena keÓavena tadbhayÃdapeyatuÓca tau | 17.272 | sa pu«karek«aïastadà surairnuto'tha pu«kare | uvÃsa tÃæ niÓÃæ prabhu÷ sayÃdavo'mitaprabha÷ | 17.273 | pare dine janÃrdano n­pÃtmajau pravidrutau | yamasvasustaÂe prabhu÷ samÃsasÃda p­«Âhata÷ | 17.274 | sa rauhiïeyasaæ yuta÷ samanvitaÓca senayà | svaÓi«Âasenayà v­tau palÃyinÃvavÃrayat | 17.275 | niv­tya tau svasenayà ïsarottamairvavar«atu÷ | sukopitau samastaÓo yadÆnavÃryapauru«au | 17.276 | athÃ'sasÃda haæ sako halÃyudhaæ mahÃdhanu÷ | anantaro'sya sÃtyakiæ gadaæ ca sarvasainikÃn | 17.277 | sa sÃtyakiæ nirÃyudhaæ vivÃhanaæ vivarmakam | vyadhÃd gadaæ ca tau raïaæ vihÃya hÃpajagmatu÷ | 17.278 | cxcix.vidhÆya sainikÃæ Óca sa prag­hya cÃpamÃtatam | hariæ jagÃma connadan mahÃstraÓastravar«aïa÷ | 17.279 | tamÃïsu keÓavo'rihà samastasÃdhanojjhitam | k«aïÃccakÃra so'pyagÃd vis­jya taæ halÃyudham | 17.280 | halÃyudho nirÃyudhaæ vidhÃya haæ samojasà | vik­«ÂacÃpa Ãgataæ dadarÓa tasya cÃnujam | 17.281 | sa haæ sa Ãïsu kÃrmukaæ puna÷ prag­hya taæ balam | yadÃ'sasÃda keÓavo nyavÃrayat tamojasà | 17.282 | Óine÷ sutÃtmajo'pyasau vihÃya haæ sakÃnujam | rathÃntaraæ samÃsthito jagÃma tÃtamasya ca | 17.283 | vayogata÷ pità tayoryuyodha tena v­«ïinà | Óaraæ ca kaïÂhakÆbare vyasarjayat sa sÃtyake÷ | 17.284 | sa sÃtyakird­¬hÃhato jagÃma mohamÃïsu ca | sulabdhasa¤j¤a utthita÷ samÃdade'rddhacandrakam | 17.285 | sa tena tacchiro balÅ cakarta ÓuklamÆrddhajam | yadambayÃ'bhikÃmitaæ purà papÃta tat k«itau | 17.286 | nadaæ Óca sÃtyakirharerjagÃma pÃrÓvamuddhata÷ | balo'pi haæ sakÃnujaæ yuyodha senayà yutam | 17.287 | haristu haæ samulbaïai÷ Óarai÷ samardayan balam | jaghÃna tasya sarvaÓo na kaÓcidatra Óe«ita÷ | 17.288 | sa eka eva keÓavaæ mahÃstramuk sasÃra ha | nivÃrya tÃni sarvaÓo harirnijÃstramÃdade | 17.289 | sa vai«ïavÃstramudyataæ nirÅk«ya yÃnato mahÅm | gata÷ parÃdravad bhayÃt papÃta yÃmunodake | 17.290 | cc.varÃstrapÃïirÅÓvara÷ padÃ'hanacchirasyamum | sa mÆrchito mukhe'patanmahÃbhujaÇgamasya ha | 17.291 | sa dhÃrtarëÂrakodare yathà tamo'ndhameyivÃn | tathà sudu÷khasaæ yuto vasan mano÷ paraæ mriyet | 17.292 | tato'ndhameva tat tamo harerdvi¬eti niÓcayÃt | tadÃ'sya cÃnujo'grajaæ vimÃrgayan jale'patat | 17.293 | vihÃya rohiïÅsutaæ jale nimajjya mÃrgayan | apaÓyamÃna Ãtmano vyapÃÂayacca kÃkudam | 17.294 | vihÃya dehamulbaïaæ tamo'vatÃrya cÃgrajam | pratÅk«amÃïa ulbaïaæ samatti tat sukhetaram | 17.295 | tato harirbalairyuto balÃnvito munÅÓvarai÷ | samaæ kuÓasthalÅæ yayau stuta÷ kaÓaÇkarÃdibhi÷ | 17.296 | svakÅyapÃdapallavÃïsrayaæ janaæ prahar«ayan | uvÃsa nityasatsukhÃrïavo ramÃpatirg­he | 17.297 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye haæ sa¬ibhakavadho nÃma saptadaÓo'dhyÃya÷ cci.(bhÅmÃrjunadigvijaya÷ ) atha a«ÂÃdaÓo'dhyÃya÷ Oæ | yadà rÃmÃdavÃptÃni divyÃstrÃïi prapedire | droïÃt kumÃrÃste«vÃsÅt sarve«vapyadhiko'rjuna÷ | 18.1 | nijapratibhayà jÃnan sarvÃstrÃïi tato'dhikam | nÃstrayuddhaæ kvacid bhÅmo manyate dharmama¤jasà | 18.2 | nahi bhÃgavato dharmo devatÃbhyupayÃcanam | j ¤ÃnabhaktÅ harest­ptiæ vinà vi«ïorapi kvacit | 18.3 | nÃ'kÃÇk«yaæ kimutÃnyebhyo hyastraæ kÃmyaphalapradam | Óuddhe bhÃgavate dharme nirato yad v­kodara÷ | 18.4 | na kÃmyakarmak­t tasmÃnnÃyÃcad devamÃnu«Ãn | na hariÓcÃrthitastena kadÃcit kÃmalipsayà | 18.5 | bhik«ÃmaÂaæ Óca huÇkÃrÃt karavad vaiÓyato'grahÅt | nÃnyadevà natÃstena vÃsudevÃnna pÆjitÃ÷ | 18.6 | na pratÅpaæ hare÷ kvÃpi sa karoti katha¤cana | anupaskariïo yuddhe nÃbhiyÃti hyupaskarÅ | nÃpayÃti yudha÷ kvÃpi na kvacicchadma cÃ'caret | 18.7 | naivordhvadaihikÃnuj¤Ãmavai«ïavak­te'karot | na karoti svayaæ nai«Ãæ priyamapyÃcaret kvacit | 18.8 | sakhyaæ nÃvai«ïavaiÓcakre pratÅpaæ vai«ïave naca | parok«e'pi harernindÃk­to jihvÃæ chinatti ca | 18.9 | pratÅpakÃriïo hanti vi«ïorvainÃnajÅghanat | na saæ Óayaæ kadÃ'pye«a dharme j¤Ãne'pi vÃ'karot | 18.10 | vidyopajÅvanaæ nai«a cakÃrÃ'padyapi kvacit | ccii.ato na dharmanahu«au pratyuvÃca katha¤cana | 18.11 | Ãj¤ayaiva harerdrauïerastrÃïyastrairaÓÃtayat | ad­Óyo'lambuso bhagno nÃnyatra tu katha¤cana | 18.12 | nahyastrayuddhe sad­Óo drauïerastyarjunÃd­te | sarvavittvaæ tato bhÅme pradarÓayitumÅÓvara÷ | adÃdÃj¤Ãmastrayuddhe tathaivÃlambusaæ prati | 18.13 | pratyak«ÅbhÆtadeve«u bandhujye«Âhe«u và natim | maryÃdÃsthitaye'ÓÃsad bhagavÃn puru«ottama÷ | 18.14 | tatrÃpi vi«ïumevÃsau namennÃnyaæ katha¤cana | Ãj¤ayaivÃstradevÃæ Óca prerayÃmÃsa nÃrthanÃt | 18.15 | anvenameva taddharme k­«ïaikà saæ sthità sadà | dh­tarëÂrÃdapi varaæ tato nÃ'tmÃrthamagrahÅt | 18.16 | nÃïsapad dhÃrtarëÂrÃæ Óca mahÃpadyapi sà tata÷ | na vÃcà manasà vÃ'pi pratÅpaæ keÓave'carat | 18.17 | anye bhÃgavatatve'pi khinnadharmÃ÷ kvacitkvacit | syamantakÃrthe rÃmo'pi k­«ïasya vimanÃ'bhavat | 18.18 | avamene'rjuna÷ k­«ïaæ viprasya ÓiÓurak«aïe | pradyumna uddhava÷ sÃmbo'niruddhÃdyÃïsca sarvaÓa÷ | 18.19 | hareri«Âaæ subhadrÃyÃ÷ phalgune dÃnama¤jasà | j ¤ÃtvÃ'pi rurudhu÷ samyak sÃtyaki÷ k­«ïasammitam | 18.20 | kadÃcinmanyate pÃrthaæ dharmajo'pi naraæ harim | matvÃ'bibhejjarÃsandhavadhe k­«ïamudÅritum | 18.21 | bandhanaæ ÓaÇkamÃno hi k­«ïasya viduro'pitu | kauraveyasabhÃmadhye nÃvatÃramarocayat | 18.22 | cciii.nakula÷ karadÃnÃya pre«ayÃmÃsa keÓave | avamene harerbuddhiæ sahadeva÷ kulak«ayÃt | 18.23 | devakÅvasudevÃdyà menire mÃnu«aæ harim | bhÅ«mastu bhÃrgavaæ rÃmamavamene yuyodha ca | 18.24 | droïakarïadrauïik­pÃ÷ k­«ïÃbhÃve mano dadhu÷ | devÃ÷ ÓivÃdyà apitu virodhaæ cakrire kvacit | 18.25 | ­«imÃnu«agandharvà vaktavyÃ÷ kimata÷ param | janmajanmÃntare'j¤ÃnÃdavajÃnanti yat sadà | 18.26 | tasmÃdeko vÃyureva dharme bhÃgavate sthira÷ | lak«mÅ÷ sarasvatÅ ceti paraÓuklatrayaæ Órutam | 18.27 | sarvametacca kathitaæ tatratatrÃmitÃtmanà | vyÃsenaiva purÃïe«u bhÃrate ca svasaæ vidà | 18.28 | yadà te sarvaÓastrÃstravedino rÃjaputrakÃ÷ | babhÆvÆ raÇgamadhye tÃn bhÃradvÃjo'pyadarÓayat | 18.29 | raktacandanasatpu«pavastraÓastragul . odanai÷ | sampÆjya bhÃrgavaæ rÃmamanujaj¤e kumÃrakÃn | 18.30 | te bhÅ«madroïaviduragÃndhÃrÅdh­tarëÂrakÃn | sarÃjamaï¬alÃn natvà kuntÅæ cÃdarÓaya¤chramam | 18.31 | sarvai÷ pradarÓite'stre tu droïÃdÃttamahÃstravit | drauïirastrÃïyameyÃni darÓayÃmÃsa cÃdhikam | 18.32 | tato'pyatitarÃæ pÃrtho divyÃstrÃïi vyadarÓayat | avidhyanmÃïsake pÃde pak«iïa÷ pak«ma eva ca | evamÃdÅni citrÃïi bahÆnye«a vyadarÓayat | 18.33 | cciv.tadaiva karïa Ãgatya rÃmopÃttÃstrasampadam | darÓayannadhika÷ pÃrthÃdabhÆd rÃjanyasaæ sadi | 18.34 | kuntÅ nijaæ sutaæ j ¤Ãtvà lajjayà nÃvadacca tam | pÃrtho'sahaæ staæ yuddhÃyaivÃ'hvayÃmÃsa saæ sadi | 18.35 | raïÃyÃk«atriyÃhvÃnaæ j Ãnan dharmapratÅpakam | bhÅmo nivÃrya bÅbhatsuæ karïÃyÃdÃt pratodakam | 18.36 | ak«atrasaæ skÃrayuto jÃto'pi k«atriye kule | na k«atriyo hi bhavati yathà vrÃtyo dvijottama÷ | 18.37 | niruttare k­te karïe bhÅmenaiva suyodhana÷ | abhya«ecayadaÇge«u rÃjÃnaæ pitranuj¤ayà | dh­tarëÂra÷ pak«apÃtÃt putrasyÃnuvaÓo'bhavat | 18.38 | abhi«ikte tadà karïe prÃyÃdadhiratha÷ pità | sarvarÃjasadomadhye vavande taæ v­«Ã tadà | tutu«u÷ karmaïà tasya santa÷ sarve samÃgatÃ÷ | 18.39 | bhÅmaduryodhanau tatra Óik«ÃsandarÓanacchalÃt | samÃdÃya gade gurvÅ saæ rambhÃdabhyudÅyatu÷ | 18.40 | devÃsuramanu«yÃdi jagadetaccarÃcaram | sarvaæ tadà dvidhà bhÆtaæ bhÅmaduryodhanÃïsrayÃt | 18.41 | devà devÃnukÆlÃïsca bhÅmameva samÃïsritÃ÷ | asurà ÃsurÃïscaiva duryodhanasamÃïsrayÃ÷ | dvidhÃbhÆtà mÃnu«Ãïsca devÃsuravibhedata÷ | 18.42 | jaya bhÅma mahÃbÃho jaya duryodhaneti ca | huÇkÃrÃæ Ócaiva bhiÂkÃrÃæ ÓcakrurdevÃsurà api | 18.43 | d­«Âvà jagat susaæ rabdhaæ droïo'tha dvijasattama÷ | nedaæ jagad vinaÓyeta bhÅmaduryodhanÃïsrayÃt | ccv.iti putreïa tau vÅrau nyavÃrayadarindamau | 18.44 | svakÅyÃyÃæ svakÅyÃyÃæ yogyatÃyÃæ natu kvacit | yuvayo÷ sama ityuktvà drauïiretau nyavÃrayat | droïÃj¤ayà vÃritau tau yayatu÷ svaæ svamÃlayam | 18.45 | surÃsurÃn susaæ rabdhÃn kÃlena drak«yatheti ca | brahmà nivÃrya sasuro yayau seÓa÷ svamÃlayam | 18.46 | karïaæ haste prag­hyaiva dhÃrtarëÂro g­haæ yayau | pÃrthaæ haste prag­hyaiva bhÅma÷ prÃyÃt svamÃlayam | 18.47 | pÃrthena karïo hantavya ityÃsÅd bhÅmaniÓcaya÷ | vaiparÅtyena tasyÃ'sÅd duryodhanaviniÓcaya÷ | tadarthaæ nÅtimatulÃæ cakratustÃvubhÃvapi | 18.48 | tathotkar«e phalgunasya yaÓaso vijayasya ca | udyoga ÃsÅd bhÅmasya dhÃrtarëÂrasya cÃnyathà | 18.49 | bhÅmÃrthaæ keÓavo'nye ca devÃ÷ phalgunapak«iïa÷ | Ãsan yathaiva rÃmÃdyÃ÷ saÇgraheïa hanÆmata÷ | surÃ÷ sugrÅvapak«asthÃ÷ pÆrvamÃsaæ stathaiva hi | 18.50 | tadarthameva bhÅmasya hyanujatvaæ sureÓvara÷ | Ãpa pÆrvÃnutÃpena tena bhÅmastathÃ'karot | 18.51 | duryodhanÃrthaæ karïasya pak«iïo daityadÃnavÃ÷ | Ãsu÷ sarve glahÃvetÃvÃsatu÷ karïaphalgunau | 18.52 | atha p­«Âo dak«iïÃrthaæ droïa Ãha kumÃrakÃn | baddhvà päcÃlarÃjÃnaæ dattetyÆcustatheti te | 18.53 | te dhÃrtarëÂrÃ÷ karïena sahitÃ÷ pÃï¬avà api | yayurdroïena sahitÃ÷ päcÃlanagaraæ prati | 18.54 | ccvi.athÃ'ha bhÅma÷ sÃmarthyavivekÃbhÅpsayà gurum | garva e«a kumÃrÃïÃmanivÃryo dvijottama | gacchantvete'grato nai«Ãæ vaÓago drupado bhavet | 18.55 | niv­tte«vak­t Ãrthe«u vayaæ baddhvà ripuæ tava | ÃnayÃma na sandeha iti tasthau sasodara÷ | 18.56 | sadroïake«u pÃrthe«u sthite«vanye sasÆtajÃ÷ | yayurÃttapraharaïÃ÷ päcÃlÃnta÷ puraæ drutam | 18.57 | kumÃrÃn grahaïepsÆæ stÃnupayÃtÃnudÅk«ya sa÷ | ak«ohiïÅtritayayu' n niss­to drupado g­hÃt | 18.58 | te Óarairabhivar«anta÷ parivÃrya kumÃrakÃn | ardayÃmÃsuruddv­tt Ãn striyo bÃlÃïsca sarvaÓa÷ | 18.59 | harmyasaæ sthÃ÷ striyo bÃlà grÃvabhirmusalairapi | atyarthamardayÃmÃsu÷ kumÃrÃn susukhedhitÃn | 18.60 | drupadasya varo hyasti sÆryadattastapobalÃt | à yojanÃt puramupa na tvà je«yati kaÓcana | 18.61 | iti tena vareïaiva sukhasaæ varddhitÃïsca te | bhagnÃ÷ kumÃrà Ãv­tya dudruvuryatra pÃï¬avÃ÷ | 18.62 | strÅbÃlav­ddhasahitai÷ päcÃlairapyanudrutÃ÷ | bhÅmÃrjuneti vÃïsanto yayuryatra sma pÃï¬avÃ÷ | 18.63 | t Ãn prabhagnÃn samÃlokya bhÅma÷ praharatÃæ vara÷ | Ãruroha rathaæ vÅra÷ pura ÃttaÓarÃsana÷ | 18.64 | tamanvayÃdindrasuto yamau tasyaiva cakrayo÷ | yudhi«Âhirastu droïena saha tasthau nirÅk«aka÷ | 18.65 | ÃyÃntamagrato d­«Âvà bhÅmamÃttaÓarÃsanam | ccvii.dudruvu÷ sarvapäcÃlÃ÷ viviÓu÷ purameva ca | 18.66 | drupadastvabhyayÃd bhÅmaæ saputra÷ sÃrasenayà | cakrarak«au tu tasyÃ'stÃæ yudhÃmanyÆttamaujasau | 18.67 | dhÃtraryamÃveÓayutau viÓvÃvasuparÃvasÆ | sutau tasya mahÃvÅryau satyajit p­«Âhato'bhavat | sa mitrÃæ Óayuto vÅraÓcitraseno mahÃratha÷ | 18.68 | agratastu Óikhaï¬yÃgÃd rathodÃra÷ ÓarÃn k«ipan | janamejayastamanveva pÆrvaæ citraratho hi ya÷ | tva«ÂurÃveÓasaæ yukta÷ sa ÓarÃnabhyavar«ata | 18.69 | t Ãvubhau virathau k­tvà vicÃpau ca vivarmakau | bhÅmo jaghÃna tÃæ senÃæ savÃjirathaku¤jarÃm | 18.70 | athainaæ Óaravar«eïa yudhÃmanyÆttamaujasau | abhÅyatustau virathau cakre bhÅmo nirÃyudhau | 18.71 | hastaprÃptaæ ca päcÃlaæ nÃgrahÅt sa v­kodara÷ | gurvarthÃmarjunasyorvÅ pratij¤Ãæ kartumapy­t Ãm | mÃnabhaÇgÃya karïasya pÃrthameva nyayojayat | 18.72 | sa ÓarÃn k«ipatastasya päcÃlasyÃrjuno drutam | pupluve syandane cÃpaæ chitvà taæ cÃgrahÅt k«aïÃt | siæ ho m­gamivÃ'dÃya svarathe cÃbhipetivÃn | 18.73 | atha prakupitaæ sainyaæ phalgunaæ paryavÃrayat | jaghÃna bhÅmastarasà tat sainyaæ Óarav­«Âibhi÷ | 18.74 | atha satyajidabhyÃgÃt pÃrthaæ mu¤ca¤charÃn bahÆn | tamarjuna÷ k«aïenaiva cakre virathakÃrmukam | 18.75 | ghnantaæ bhÅmaæ puna÷ sainyamarjuna÷ prÃha mà bhavÃn | senÃmarhati rÃj¤o'sya vÅra hantumaÓe«ata÷ | 18.76 | ccviii.sambandhayogyastÃtasya sakhÃ'yaæ na sudhÃrmika÷ | ne«yÃma enamevÃto gurorvacanagauravÃt | 18.77 | snehapÃïsaæ tataÓcakre bÅbhatsau drupado'dhikam | tata÷ senÃæ vihÃyaiva bhÅmo bÅbhatsumanvayÃt | 18.78 | muktà katha¤cid bhÅmÃsyÃt sà senà dudruve bhayÃt | drupadaæ sthÃpayÃmÃsÃthÃrjuno droïasannidhau | 18.79 | papracchainaæ tadà droïasakhyamastyuta neti ha | astÅdÃnÅmiti prÃha drupado'ÇgirasÃæ varam | 18.80 | athÃ'ha drupadaæ droïa÷ sakhyamicche'k«ayaæ tava | nahyarÃj¤Ã bhavet sakhyaæ tavetÅdaæ k­taæ mayà | 18.81 | na vipradharmo yad yuddhamatastvaæ na mayà dh­ta÷ | Ói«yairetat kÃritaæ me tava sakhyamabhÅpsatà | 18.82 | ata÷ sakhyÃrthamevÃdya tvadrÃjyÃrddho h­to mayà | gaÇgÃyà dak«iïe kÆle tvaæ rÃjaivottare tvaham | nahyarÃjatva ekasya sakhyaæ syÃdÃvayo÷ sakhe | 18.83 | ityuktvonmucya taæ droïo rÃjyÃrddhaæ g­hya cÃmuta÷ | yayau Ói«yairnÃgapuraæ nyavasat sukhamatra ca | brÃhmaïyatyÃgabhÅru÷ sa na g­hïan dhanurapyasau | 18.84 | dhÃrtarëÂraistu bhÅmasya bhayÃt pÃdau praïamya ca | ÓaraïÃrthaæ yÃcitatvÃt saputro yuyudhe parai÷ | evaæ harÅcchayaivÃsau k«Ãtraæ dharmamupeyivÃn | 18.85 | drupadastu divÃrÃtraæ tapyamÃna÷ parÃbhavÃt | bhÅmÃrjunabalaæ d­«Âvà cecchan pÃï¬avasaæ Órayam | 18.86 | sambandhÅtyarjunavacaÓcikÅr«u÷ satyameva ca | ccix.mÃrdavaæ cÃrjune d­«Âvà sutÃmaicchat tadarthata÷ | putraæ ca droïahantÃramicchan vipravarau yayau | 18.87 | yÃjopayÃjÃvÃnÅyÃthÃrbudena gavÃæ n­pa÷ | cakÃre«Âiæ tu tadbhÃryà dvijÃbhyÃmatra cÃ'hutà | drupadÃt sutalabdhyarthaæ sÃ'haÇkÃrÃd vyal . ambayat | 18.88 | kimetayetyavaj¤Ãya tÃvubhau viprasattamau | ajuhvatÃæ tat putrÃrthaæ patnyÃ÷ prÃïsyaæ havistadà | 18.89 | hute havi«i mantrÃbhyÃæ vai«ïavÃbhyÃæ tadaiva hi | dÅptÃÇgÃranibho vahni÷ kuï¬amaddhyÃt samutthita÷ | 18.90 | kirÅÂÅ kuï¬alÅ dÅptau hemamÃlÅ varÃsimÃn | rathenÃ'dityavarïena nadan drupadamÃdravat | 18.91 | dh­«ÂatvÃd dyotanatvÃcca dh­«Âadyumna itÅrita÷ | munibhirdrupadenÃpi sarvavedÃrthatattvavit | 18.92 | anvenaæ bhÃratÅ sÃk«Ãd vedimaddhyÃt samutthità | prÃïo hi bharato nÃma sarvasya bharaïÃcchruta÷ | 18.93 | tadbhÃryà bhÃratÅ nÃma vedarÆpà sarasvatÅ | Óaæ rÆpamÃïsrità vÃyuæ ÓrÅrityeva ca kÅrtità | 18.94 | ÃveÓayuktà ïsacyÃïsca ÓyÃmal . ÃyÃstatho«asa÷ | t ÃïscendradharmanÃsatyasaæ ÓrayÃcchriya ÅritÃ÷ | 18.95 | sà k­«ïà nÃmataÓcÃ'sÅdutk­«ÂatvÃddhi yo«it Ãm | k­«ïà sà varïataÓcÃ'sÅdutk­«ÂÃnandinÅ casà | 18.96 | utpattitaÓca sarvaj¤Ã sarvÃbharaïabhÆ«it à | samprÃptayauvanaivÃ'sÅdajarà lokasundarÅ | umÃæ ÓayuktÃ'titarÃæ sarvalak«aïasaæ yutà | 18.97 | ccx.pÆrvaæ hyumà ca devyastÃ÷ kadÃcid bhart­bhiryutÃ÷ | vilÃsaæ darÓayÃmÃsurbrahmaïa÷ paÓyato'dhikam | 18.98 | ÓaÓÃpa tÃstadà brahmà mÃnu«Åæ yonimÃpsyatha | tatrÃnyagÃïsca bhavatetyevaæ ÓaptÃ÷ surÃÇganÃ÷ | 18.99 | vicÃrya bhÃratÅmetya sarvamasyai nivedya ca | sahasravatsaraæ cainÃæ ÓuÓrÆ«itvà babhëire | 18.100 | devi no mÃnu«aæ prÃpyamanyagÃtvaæ ca sarvathà | tathÃ'pi mÃrutÃdanyaæ na sp­Óema katha¤cana | 18.101 | brahmaïaiva ca ÓaptÃ÷ sma pÆrvaæ cÃnyatra lÅlayà | ekadehatvamÃpyainaæ yadà va¤cayituæ gatÃ÷ | 18.102 | ekadehà mÃnu«atvamÃpsyatha triÓa uddhatÃ÷ | triÓo madva¤canÃyetà iti tenodità vayam | 18.103 | atastvayaikadehatvamicchÃmo devi janmasu | catur«vapi yato'smÃkaæ ÓÃpadvayanimittata÷ | caturjanma bhaved bhÆmau tvÃæ nÃnyo mÃrutÃd vrajet | 18.104 | niyamo'yaæ hareryasmÃdanÃdirnitya eva ca | atastvayaikadehÃnno nÃnya Ãpnoti÷ mÃrutÃt | 18.105 | itÅrite tathetyuktvà pÃrvatyÃdiyutaiva sà | viprakanyÃ'bhavat tatra catasra÷ pÃrvatÅyutÃ÷ | ekadehasthitÃïscakrurgirÅÓÃya tapo mahat | 18.106 | taddehasthà bhÃratÅ tu rudradehasthitaæ harim | to«ayÃmÃsa tapasà karmaikyÃrthaæ dh­tavratà | 18.107 | tasyai sa rudradehastho hari÷ prÃdÃd varaæ prabhu÷ | anantato«aïaæ vi«ïo÷ svabhartrà saha janmasu | 18.108 | ccxi.sarve«vapÅti cÃnyÃsÃæ dadau ÓaÇkara eva ca | varaæ svabhart­saæ yogaæ mÃnu«e«vapi janmasu | 18.109 | tatastadaiva dehaæ t à vis­jya nal . anandinÅ | babhÆvurindraseneti dehaikyena susaÇgatÃ÷ | 18.110 | tadÃ'sÅnmudgalo nÃma munistapasi saæ sthita÷ | cakame putrikÃæ brahmetyaÓ­ïot sa kathÃntare | 18.111 | apÃhasat so'bjayoniæ ÓaÓÃpainaæ caturmukha÷ | bhÃratyÃdyÃ÷ pa¤ca devÅrgaccha mÃninnabhÆtaye | 18.112 | itÅritastaæ tapasà to«ayÃmÃsa mudgala÷ | ÓÃpÃnugrahamasyÃtha cakre ka¤jasamudbhava÷ | 18.113 | na tvaæ yÃsyasi tà devÅ mÃrutastvaccharÅraga÷ | yÃsyati tvaæ sadà mÆrchÃæ gato naiva vibuddhyase | 18.114 | naca pÃpaæ tataste syÃdityukte cainamÃviÓat | mÃruto'thendrasenÃæ ca g­hÅtvÃ'thÃbhavad g­hÅ | 18.115 | reme ce sa tayà sÃrddhaæ dÅrghakÃlaæ jagatprabhu÷ | tato mudgalamudbodhya yayau ca svaæ niketanam | 18.116 | tato deÓÃntaraæ gatvà tapaÓcakre sa mudgala÷ | sendrasenà viyuktÃtha bhartrà cakre mahat tapa÷ | 18.117 | taddehagà bhÃratÅ tukeÓavaæ ÓaÇkare sthitam | to«ayÃmÃsa tapasà karmaikyÃrthaæ hi pÆrvavat | umÃdyà raudramevÃtra tapaÓcakruryathà purà | 18.118 | pratyak«e caÓive jÃte taddehasthe ca keÓave | p­thakp­thak svabhartrÃptyai tÃ÷ pa¤cÃpyekadehagÃ÷ | prÃrthayÃmÃsurabhavat pa¤cak­tvo vaco hi tat | 18.119 | ccxii.Óivadehasthito vi«ïurbhÃratyai tu dadau patim | anyÃsÃæ Óiva evÃtha pradadau catura÷ patÅn | 18.120 | devyaÓcatasrastu tadà dattamÃtre vare'munà | devÃnÃmavatÃrÃrthaæ pa¤ca devya÷ sma ityatha | nÃjÃnannekadehatvÃccidyogÃt k«ÅranÅravat | 18.121 | t Ã÷ Órutvà svapatiæ devi nacirÃt prapsyasÅti ca | vi«ïÆktaæ ÓaÇkaroktaæ ca catvÃra÷ pataya÷ p­thak | 18.122 | bhavi«yantÅtyathaikasyà menire pa¤cabhart­t Ãm | ruruduÓcaikadehasthà ekaivÃhamiti sthitÃ÷ | 18.123 | athÃbhyÃgÃnmahendro'tra so'bravÅt tÃæ varastriyam | kimarthaæ rodi«Åtyeva sÃ'bravÅd vaÂurÆpiïam | 18.124 | ÓaÇkaraæ darÓayitvaiva pa¤cabhart­tvame«a me| varÃrthamarthita÷ prÃdÃditi taæ Óiva ityatha | 18.125 | ajÃnan Óakra Ãhoccai÷ kimetad bhuvanatraye | matpÃlite yo«itaæ tvaæ v­thà ïsapasi durmate | 18.126 | itÅrite Óiva÷ prÃha pata mÃnu«yamÃpnuhi | asyÃïsca bhartà bhavasi tvÃmevai«Ã vari«yati | 18.127 | paÓyÃtra madavaj¤ÃnÃt patitÃæ stvÃd­ÓÃn surÃn | gireradhastÃdasyaivetyukto'sau pÃkaÓÃsana÷ | 18.128 | udbabarha giriæ taæ tu dadarÓÃtra ca tÃn surÃn | pÆrvendrÃn mÃrutav­«anÃsatyÃæ Ócatura÷ sthitÃn | mÃnu«e«vavatÃrÃya mantraæ rahasi kurvata÷ | 18.129 | tato vareïyaæ varadaæ vi«ïuæ prÃpya sa vÃsava÷ | tatprasÃdÃnnarÃæ Óena yukto bhÆmÃvajÃyata | 18.130 | ccxiii.madavaj¤Ãnimittena patità iti tÃn surÃn | mÃrutÃdÅn m­«Ã'vÃdÅriti brahmà ïsivaæ tadà | 18.131 | ÓaÓÃpa mÃnu«e«u tvaæ k«ipraæ j Ãta÷ parÃbhavam | ÓakrÃnnaratanoryÃsi yasmai tvaæ tu m­«Ã'vada÷ | 18.132 | macchaptÃnÃæ ca devÅnÃmavicÃrya mayà yata÷ | patiyogavaraæ prÃdà nÃvÃpsyasi tata÷ priyÃm | 18.133 | mÃnu«e«u tata÷ paÓcÃd bhÃratÅdehanirgatÃm | svaloke prÃpsyasi svÃrthe varo'yaæ te m­«Ã bhavet | 18.134 | e«Ã sà draupadÅ nÃma pa¤cadevÅtanurbhavet | m­«Ã vÃg ye«u te proktà mÃrutÃdyÃstu te'khilÃ÷ | 18.135 | t ÃsÃæ patitvamÃpsyanti bhÃratyaiva tu pÃrvatÅ | saæ yuktà vyavahÃre«u pravarteta nacÃnyathà | 18.136 | ete hi mÃrutÃdyÃste devakÃryÃrthagauravÃt | j Ãtà iti Órutistatra nÃvaj¤Ã te'tra kÃraïam | dÅrghakÃlaæ manu«ye«u tatastvaæ sthitimÃpsyasi | 18.137 | ityuktvà prayayau brahmà so'ÓvatthÃmà ïsivo'bhavat | pa¤cadevÅtanustve«Ã draupadÅ nÃma cÃbhavat | 18.138 | vede«u sapurÃïe«u bhÃrate cÃvagamyate | ukto'rtha÷ sarva evÃyaæ tathà pÆrvoditÃïsca ye | 18.139 | mumudu÷ sarvapäcÃlà jÃtayo÷ sutayostayo÷ | mÃnu«Ãnnopabhogena saæ sargÃnmÃnu«e«u ca| 18.140 | manu«yaputratÃyÃïsca bhÃvo mÃnu«a etayo÷ | abhÆnnÃtitarÃmÃsÅt tadayonitvahetuta÷ | 18.141 | yÃjopayÃjau tÃveva dayità drupadasya sà | ccxiv.mÃt­snehÃrthamanayoryayÃce dadatuÓca tau | 18.142 | j ÃtamÃtmanihantÃraæ bhÃradvÃjo niÓamya tam | yaÓorthamastrÃïi dadÃvagrahÅt so'pi lobhata÷ | rÃmÃstrÃïÃæ durlabhatvÃt tridaÓe«vapi vÅryavÃn | 18.143 | bhÅmÃrjunÃbhyÃæ baddhaæ taæ Órutvà päcÃlabhÆpatim | prÃhiïot k­tavarmÃïaæ pÃï¬avÃnÃæ janÃrdana÷ | pÃï¬ave«vatulÃæ prÅtiæ loke khyÃpayituæ prabhu÷ | 18.144 | sa mÃnya pÃï¬avÃn so'pi ÓÆrÃnujasutÃsuta÷ | tairmÃnita÷ k­«ïabhaktyà bhrÃt­tvÃcca hariæ yayau | 18.145 | tata÷ prabh­ti santyajya devapak«Ã jarÃsutam | pÃï¬avÃnÃïsrità bhÆpà j¤Ãtvà bhaimÃrjunaæ balam | 18.146 | viÓe«ataÓca k­«ïasya vij¤Ãya snehame«u hi| parÃjitÃïsca bahuÓa÷ k­«ïenÃcintyakarmaïà | 18.147 | pratÃpÃddhyeva te pÆrvaæ jarÃsandhavaÓaæ gatÃ÷ | na snehÃt tad balaæ j ¤Ãtvà pÃrthÃnÃæ keÓavasya ca | 18.148 | janmÃntarÃbhyÃsavaÓÃt snigdhÃ÷ k­«ïe capÃï¬u«u | jarÃsandhabhayaæ tyaktvà tÃneva ca samÃïsritÃ÷ | 18.149 | api taæ bahuÓa÷ k­«ïavijitaæ naiva tatyaju÷ | ÃsurÃ÷ pÆrvasaæ skÃrÃt saæ skÃro balavÃn yata÷ | 18.150 | devà hi kÃraïÃdanyÃnÃïsrayanto'pi nÃ'ntaram | snehaæ tyajanti daive«u tathÃ'nye'nye«vapi sphuÂam | 18.151 | dh­tarëÂro balaæ j ¤Ãtvà bahuÓo bhÅmapÃrthayo÷ | daivatvÃcca svabhÃvena jye«ÂhatvÃd dharmajasya ca | suprÅta eva taæ cakre yauvarÃjyÃbhi«ekiïam | 18.152 | ccxv.bhÅmÃrjunÃvatho jitvà sarvadik«u cabhÆpatÅn | cakratu÷ karadÃn sarvÃn dh­tarëÂrasya durjayau | 18.153 | tayo÷ prÅto'bhavat so'pi paurajÃnapadÃstathà | bhÅ«madroïamukhÃ÷ sarve'pyatimÃnu«akarmaïà | 18.154 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye bhÅmÃrjunadigvijayo nÃma a«ÂÃdaÓo'dhyÃya÷ ccxvi.(pÃï¬avarÃjyalÃbha÷ ) atha ekonaviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | evaæ Óubhoccaguïavatsu janÃrdanena yukte«u pÃï¬u«u caratsvadhikaæ ÓubhÃni | nÃstikyanÅtimakhilÃæ gurudevatÃdisatsva¤jasaiva jag­hurdh­tarëÂraputrÃ÷ | 19.1 | nÃmnà kaïi Çka iti cÃsurako dvijo'bhÆcchi«ya÷ suretaraguro÷ Óakunerguru÷ sa÷ | nÅtiæ sa kutsitatamÃæ dh­tarëÂraputre«vÃdhÃd raho vacanata÷ Óakune÷ samastÃm | 19.2 | chadmaiva yatra paramaæ na surÃïsca pÆjyÃ÷ svÃrthena va¤canak­te jagato'khilaæ ca | dharmÃdi kÃryamapi yasya mahopÃdhi÷ syÃcchre«Âha÷ sa eva nikhilÃsuradaityasaÇghÃt | 19.3 | ityÃdi kutsitatamÃæ jag­hu÷ sma vidyÃmaj¤Ãta eva dh­tarëÂramukhai÷ samastai÷ | te«Ãæ svabhÃvabalato rucità ca saiva vistÃrità ca nijabuddhibalÃdato'pi | 19.4 | sampÆrïadurmatiratho dh­tarëÂrasÆnustÃtapyamÃnah­dayo nikhilÃnyahÃni | d­«Âvà ïsriyaæ paramikÃæ vijayaæ ca pÃrthe«vÃhedametya pitaraæ saha saubalena | 19.5 | jye«Âhasya te'pi hi vayaæ h­dayaprajÃtà nÃrhatvameva gamità bhavataiva rÃjye | bhrÃtu÷ kanÅyasa utÃpi hi dÃrajÃtà anyaiÓca rÃjyapadavÅæ bhavataiva nÅt Ã÷ | 19.6 | rÃjyaæ mahacca samavÃpsyati dharmasÆnustvatto'thavÃ'nujabalÃt prasabhaæ vayaæ tu | dÃsà bhavema nijatantubhireva sÃkaæ kuntÅsutasya parato'pi tadanvayasya | 19.7 | nÃ'tmÃrthamasti mama du÷khamathÃtiÓuddhalokaprasiddhayaÓasastava kÅrtinÃïsa÷ | asmannimitta iti du÷khamato hi sarve'pÅcchÃma martumatha na÷ kuru cÃpyanuj¤Ãm | 19.8 | evaæ svaputravacanaæ sa niÓamya rÃjà provÃca nÃnuguïametadaho manaste | ko nÃma pÃï¬utanaye«u guïottame«u prÅtiæ na yÃti nijavÅryabhavoccaye«u | 19.9 | te hi svabÃhubalato'khilabhÆpabhÆtiæ mayyÃk­«anti naca va÷ prati«edhakÃste | tasmÃcchamaæ vraja ÓubhÃya kulasya tÃta k«emÃya no bhavati vo balavadvirodha÷ | 19.10 | evaæ bruvatyapi n­pe punarÃha pÃpa Ãïsritya saubalamataæ yadi naiva pÃrthÃn | anyatra yÃpayasi nÃgapurÃt paretÃn d­«ÂvÃ'khilÃnapi hi no mudamehi pÃrthai÷ | 19.11 | ccxvii.evaæ niÓamya gaditaæ sutahÃrdapÃïsairÃk­«yatÃ'Óu sa n­po'ridharecchayaiva | provÃca putramapi te balino na pÃrthÃ÷ ÓakyÃ÷ purÃt tanaya yÃpayituæ katha¤cit | 19.12 | ityukta Ãha pitaraæ Óakuniæ nirÅk«ya s­«Âo mayà vidhirihÃdya Ó­ïu«va taæ ca | Ãsaæ strayodaÓa samà nagaraæ pravi«Âe«vete«u tÃvadayameva vidhirmaye«Âa÷ | 19.13 | drauïerhi nÃsti sad­Óo balavÃn pratÃpÅ so'yaæ mayà bahuvidhai÷ paramairupÃyai÷ | nÅto vaÓaæ vaÓagato'sya ca mÃtulena sÃkaæ pità tamanu cai«a nadÅprasÆta÷ | 19.14 | evaæ hi sainikagaïà api dÃnamÃnai÷ prÃyo vaÓaæ mama gatà api cai«a karïa÷ | astre bale'pyadhika eva surendrasÆnorje«ye ca mantrabalatastvahameva bhÅmam | 19.15 | triæ Óacchataæ paramakÃ÷ suradurlabhÃïsca durvÃsaso hi manavo'dya mayà g­hÅt Ã÷ | anyatra te pravihità nahi vÅryavanta÷ syurbhÅma ityahamamÆn na niyojayÃmi | 19.16 | te vÅryadà vijayadà api vahnivÃristambhÃdidÃ÷ sakaladevanikÃyarodhÃ÷ | v­«ÂyÃdyabhÅpsitasamastakarà amÆbhirje«yÃmi bhÅmamamumekamayÃtayÃmai÷ | 19.17 | sauhÃrdame«u yadivÃ'titarÃæ karo«i tatrÃpi naiva hi mayà kriyate virodha÷ | vatsyantu vÃraïavate bhavatu sma rëÂraæ te«Ãæ tadeva mama nÃgapuraæ tvadarthe | 19.18 | evaæ svaputraparipÃlanato yaÓaste bhÆyÃd vinaÓyati paraprasavÃtipu«Âau | j Ãte bale tava virodhak­taÓca te syu÷ svÃrthaæ hi tÃvadanuyÃntyapi kevalaæ tvÃm | 19.19 | k«attaika eva satataæ paripo«ako'laæ te«Ãæ mama dvi¬atha mantrabalÃdamu«ya | paurÃïsca jÃnapadakÃ÷ satataæ dvi«anti mÃæ te«vatÅva d­¬hasauh­dacetasaÓca | 19.20 | te te«u dÆragamite«u nirÃïsrayatvÃnmÃmeva durbalatayà parita÷ Órayante | bhÅ«mÃdayaÓca nahi tannikaÂe virodhaæ kuryurvinaÓyati gate«u hi sauh­daæ tat | 19.21 | bheda÷ kulasya bhavità kulanÃïsaheturasmÃbhire«u sahite«u pure vasatsu | tasmÃdupÃyabalata÷ pratiyÃtanÅyÃste vÃraïÃvatamito vihito'pyupÃya÷ | 19.22 | vi«ïurjayanta iti ÓambhusahÃya Ãste devotsavaÓca sumahÃn bhavitÃ'tra su«Âhu | ccxviii.bhaktÃïsca te hi nitarÃmariÓaÇkhapÃïau tvaccoditÃ÷ samupayÃnti tamutsavaæ drÃk | 19.23 | aj¤Ãpya matpuru«atÃæ puru«airmadÅyairmadhyasthavad bahuguïà uditÃïsca tatra | te«Ãæ puro'tra gamanÃbhiruciÓca jÃtà dra«Âuæ puraæ bahuguïaæ nanu pÃï¬avÃnÃm | 19.24 | ityuktavatyatha sute sa tathetyuvÃca prÃpte«u pÃï¬utanaye«u tathaiva coce | j ¤Ãtvaiva te'pi n­paterh­dayaæ samastaæ jagmu÷ piteti p­thayà saha nÅtiheto÷ | 19.25 | bhÅmastadà ha bhavitÃ'tra hi bhaik«acÃra ityeva samyaganuvidya nijaæ na karma | tyÃjyaæ tviti pratijagÃda nijÃgrajÃya yÃmo vayaæ natu g­hÃt sa hi na÷ svadharma÷ | 19.26 | ni«kÃl . ayanti yadi no nijadharmasaæ sthÃn yotsyÃmahe'tra nahi dasyuvadho'pyadharma÷ | ityÆcivÃæ samamumÃha ca dharmasÆnu÷ kÅrtirvinaÓyati hi no gurubhirvirodhe | 19.27 | ityuktavÃkyamamumagrajamanvagÃt sa bhÅma÷ pradarÓya nijadharmamathÃnuv­ttyai | do«o bhavedubhayato yata eva tena vÃcya÷ svadharma uta na sthitiratra kÃryà | 19.28 | kÅrtyarthameva nijadharmapariprahÃïe prÃpte'grajasya vacanÃt pravihÃtumeva | bhÅmasya do«amubhayaæ pratihantumÅÓo jye«Âhaæ cakÃra hariratra sutaæ v­«asya | 19.29 | hantavyatÃmupagate«u suyodhanÃdi«vanyopadhÃnnahi bhavennijadharma eva | pÆrvaæ vadhe nahi samastaÓa eva do«Ãste«Ãæ prayÃnti viv­tiæ ca tadarthato'pi | 19.30 | k«attÃ'tha cÃ'ha suvaco'ntyajabhëayaiva dharmÃtmajaæ vi«ahutÃïsabhayÃt pratÅt Ã÷ | Ãdhvaæ tviti sma sa tatheti vaco'pyudÅrya prÃyÃcca vÃraïavataæ p­thayÃ'nujaiÓca | 19.31 | t Ãn hantumeva ca tadà dh­tarëÂrasÆnurlÃk«Ãg­haæ sapadi käcanaratnagƬham | k­tvÃ'bhyayÃtayadamutra hi vi«ïupadyà svÃmÃtyameva ca purocananÃmadheyam | 19.32 | pÆrvaæ prahasta iti yastvabhavat supÃpa÷ so'bhyetya pÃï¬utanayÃnabhavacca mantrÅ | duryodhanaæ prativihÃya bhavatsakÃïsamÃyÃta ityavadade«u sakÆÂavÃkyam | 19.33 | divyaæ g­haæ ca bhavatÃæ hi mayopanÅtaæ prÅtyaiva pÃpamanuyÃtumahaæ na Óakta÷ | yu«mÃsu dharmadh­timatsu sadà nivatsya ityÆcivÃæ samamumÃhuraho subhadram | 19.34 | ccxix.d­«Âvaiva jÃtu«ag­haæ vasayà sametaæ tadgandhato v­«asuta÷ pavamÃnajÃtam | taæ cÃtipÃpamavadat sumukhai«a pÃpo hantuæ na icchati sadà bhava ca pratÅta÷ | 19.35 | k«attÃ'tha nÅtibalato'khilalokav­ttaæ j Ãnan svacÃramukhata÷ khanakÃya coce | uktvaiva dharmatanayÃya madÅyavÃkyaæ pÆrvoktamÃïsu kuru tatra bilaæ sudÆram | 19.36 | cakre sa caivamatha vartma v­ticchalena dvÃraæ ca tasya sa pidhÃya yayau g­haæ svam | bhÅma÷ purocana ubhÃvapi tau vadhÃya cchidrÃrthinau mitha uto«aturabdakÃrddham | 19.37 | tasyÃgrajà ca sahità sutapa¤cakena tatrÃ'gamat tadanu mÃrutire«a kÃla÷ | itthaæ vicintya sa niÓÃmya ca tÃn prasuptÃn bhrÃtî­æ Óca mÃtaramathÃ'Óu bile nyadhÃt prÃk | 19.38 | taæ bhÃgineyasahitaæ bhaginÅæ ca tasya pÃpÃæ dadÃha sag­hÃæ pavamÃnasÆnu÷ | sÃ'pyÃgatà hi garal . ena nihantumetÃn bhÅmasya pÆrvabhujito na ÓaÓÃka caitat | 19.39 | taptaæ tayà sasutayà ca tapo nitÃntaæ syÃæ sÆnubhi÷ saha balÃdaditistathÃ'bdÃt | tasyà adÃcca giriÓo yadi putrakaistvaæ yuktà na yÃsi m­time«a varastaveti | 19.40 | j Ãnannidaæ sakalameva sa bhÅmaseno hatvà sutai÷ saha kubuddhimimÃæ hi taæ ca | bhrÃtî­æ Óca mÃtaramudÆhya yayau bilÃt sa nirgatya bhÅtivaÓato'balatÃæ prayÃtÃn | 19.41 | j ¤Ãtvà purocanavadhaæ yadi bhÅ«mamukhyairvaicitravÅryatanayà abhiyodhayeyu÷ | kiæ no bhavediti bhayaæ samuhad viveÓa bhÅmaæ tv­te ca tanayÃn sakalÃn p­thÃyÃ÷ | 19.42 | bhÅmo'bhayo'pi gurubhi÷ svamukhena yuddhamaprÅyamÃïa uta dharmajavÃkyaheto÷ | Æhyaiva tÃnapi yayau dyunadÅæ ca tÅrtvà k«attrÃ'tis­«Âamadhiruhya jalaprayÃïam | 19.43 | viÓvÃsità vidurapÆrvavacobhireva dÃïsoditÃbhiradhiruhya ca bhÅmap­«Âham | sarve yayurvanamathÃbhyudite ca sÆrye d­«Âvaiva sapta m­takÃnarudaæ Óca paurÃ÷ | 19.44 | hà pÃï¬avÃnadahade«a hi dhÃrtarëÂro dharmasthitÃn kumatireva purocanena | so'pye«a dagdha iha daivavaÓÃt supÃpa÷ ko nÃma satsu vi«ama÷ prabhavet sukhÃya | 19.45 | paurebhya eva nikhilena ca bhÅ«mamukhyà vaicitravÅryasahitÃstu niÓamya heti | Æcu÷ sudu÷khitadhiyo'tha suyodhanÃdyÃ÷ k«attà m­«aiva ruruduryuyujuÓca karma | 19.46 | ccxx.bhÅmo'pyudÆhya vanamÃpa hi¬imbakasya bhrÃtî­n p­thÃæ ca t­«itairabhiyÃcitaÓca | pÃnÅyamuttarapaÂe'mbujapatranaddhaæ dÆrÃdudÆhya dad­Óe svapato'tha tÃæ Óca | 19.47 | rak«Ãrthameva parijÃgrati bhÅmasene rak«a÷ svasÃramabhiyÃpayate hi¬imbÅm | sà rÆpametya Óubhameva dadarÓa bhÅmaæ sÃk«Ãt samastaÓubhalak«aïasÃrabhÆtam | 19.48 | sà rÃk«asÅtanumavÃpa surendralokaÓrÅreva Óakradayità tvaparaiva ÓacyÃ÷ | ÓÃpÃt sp­dhà patimavÃpya ca mÃrutaæ sà prÃptuæ nijÃæ tanumayÃcata bhÅmasenam | 19.49 | t Ãæ bhÅma Ãha kamanÅyatanuæ na pÆrvaæ jye«ÂhÃdupaimi vanitÃæ nahi dharma e«a÷ | sà cÃ'ha kÃmavaÓagà punaretadeva svÃveÓayugdhi marudagryaparigrahasya | 19.50 | sà bhÃratÅ varamimaæ pradadÃvamu«yai svÃveÓamÃtmadayitasya ca saÇgamena | ÓÃpÃd vimuktimatitÅvratapa÷ prasannà tenÃ'ha sà nijatanuæ pavamÃnasÆno÷ | 19.51 | j ¤Ãnaæ ca naijamabhidarÓayituæ punaÓca prÃheÓvaro'khilajagadgururindireÓa÷ | vyÃsasvarÆpa iha cetya paraÓva eva mÃæ te pradÃsyati tadà prakaro«i me'rthyam | 19.52 | kÃle tadaiva kupita÷ prayayau hi¬imbo bhÅmaæ nihantumapi tÃæ ca nijasvasÃram | bhak«Ãrthameva hi purà sa tutÃæ nyayuÇkta netuæ ca tÃnatha samÃsadadÃïsu bhÅmam | 19.53 | sà bhÅmameva Óaraïaæ prajagÃma tÃæ ca bhrÃtî­æ Óca mÃtaramathÃvitumabhyayÃt tam | bhÅma÷ sudÆramapak­«ya sahodarÃïÃæ nidrÃprabhaÇgabhayato yuyudhe'munà ca| 19.54 | tau mu«ÂibhistarubhiraÓmabhiradribhiÓca yuddhvà nitÃntaravata÷ pratibodhitÃæ stÃn | sa¤cakratustadanu sodarasambhramaæ taæ d­«Âvaiva mÃrutirahannurasi sma rak«a÷ | 19.55 | tad bhÅmabÃhubalatìitamÅÓavÃkyÃt sarvairajeyamapi bhÆmital . e papÃta | vaktrasravadbahulaÓoïitamÃpa m­tyuæ prÃyÃt tamo'ndhamapi nityamatha krameïa | 19.56 | hatvaiva Óarvararak«itarÃk«asaæ taæ sarvairavadhyamapi sodaramÃt­yukta÷ | bhÅmo yayau tamanu sà prayayau hi¬imbÅ kuntÅæ yudhi«ÂhiramathÃsya k­te yayÃce | 19.57 | t ÃbhyÃmanÆktamapi yanna karoti bhÅma÷ prÃdurbabhÆva nikhiloruguïÃbhipÆrïa÷ | ccxxi.vyÃsÃtmako hariranantasukhÃmburÃïsirvidyÃmarÅcivitata÷ sakalottamo'lam | 19.58 | d­«Âvaiva taæ paramamodina Ãïsu pÃrthà mÃtrà sahaiva paripÆjya guruæ viri¤ce÷ | ullÃl . it Ãïsca hariïà paramÃtihÃrdaprotphullapadmanayanena tadopavi«ÂÃ÷ | 19.59 | t Ãn bhaktinamraÓirasa÷ samudÅk«ya k­«ïo bhÅmaæ jagÃda nata Ãïsu hi¬imbayà ca| etÃæ g­hÃïa yuvatÅæ surasadmaÓobhÃæ j Ãte sute sahasutà pratiyÃtu cai«Ã | 19.60 | evaæ bruvatyagaïitoruguïe rameÓa Oæ ityudÅrya k­tavÃæ Óca tathaiva bhÅma÷ | skandhena cohya vibudhÃcaritapradeÓÃn bhÅmaæ prayÃtyudaya eva raverhi¬imbÅ | 19.61 | sà nandanÃdi«u vane«u vih­tya tena sÃyaæ prayÃti p­thayà sahitÃæ Óca pÃrthÃn | evaæ yayÃvapi tayoriha vatsarÃrddho jÃtaÓca sÆnurativÅryabalopapanna÷ | 19.62 | devo'pi rÃk«asatanurnir­ti÷ purà yaÃveÓayuk ca giriÓasya ghaÂotkacÃkhya÷ | pÆrvaæ ghaÂopamamamu«ya Óiro babhÆva keÓà nime«ata udÃsurato hi nÃma | 19.63 | j Ãte sute samayato bhagavatk­t Ãt sa bhÅmo jagÃda sasutÃæ gamanÃya tÃæ ca | sm­tyÃ'bhiyÃna ubhayorapi sà pratij¤Ãæ te«Ãæ vidhÃya ca yayau suralokameva | 19.64 | vyÃso'pi pÃï¬utanayai÷ sahito bakasya raudrÃd varÃjjayavadhÃpagatasya nityam | yÃto vadhÃya paramÃgaïitorudhÃmà pÆrïÃk«ayorusukha Ãïsu tadaikacakrÃm | 19.65 | t Ãn brÃhmaïasya ca g­he praïidhÃya k­«ïa÷ Ói«yà mamaita iti viprakumÃrarÆpÃn | ÃyÃmi kÃla iti tÃnanuÓÃsya cÃyÃt te tatra vÃsamatha cakruranÆcya vedÃn | 19.66 | bhik«ÃmaÂatsu satataæ pratihuÇk­tena bhÅme viÓÃæ sadana eva g­hapramÃïam | bhÃï¬aæ kulÃlavihitaæ pratig­hya gacchatyÃïsaÇkayÃ'vagamanasya tamÃha dhÃrma÷ | 19.67 | sthÆlaæ hi sadma p­thivÅsahitaæ tvarak«a uddh­tya vahnimukhatastadu caikado«ïà | bhÃï¬aæ tadarthamuru kumbhakareïa dattaæ bhik«Ãæ ca tena carasi pratihuÇk­tena | 19.68 | dharmasya te suniyaterbalataÓca bodho bhÆyÃt suyodhanajanasya tato bhayaæ me | mÃtrà sahaiva vasa phalgunapÆrvakaistvamÃnÅtameva paribhuÇk«va natu vrajethÃ÷ | 19.69 | ccxxii.ityukta Ãïsu sa cakÃra tathaiva bhÅmaste'pi svadharmaparirak«aïahetumaunÃ÷ | bhik«Ãæ carantyatha catur«vapi te«u yÃte«vekatra mÃt­sahita÷ sa kadÃcidÃste | 19.70 | tatkÃla eva ruditaæ nijavÃsahetorviprasya dÃrasahitasya niÓamya bhÅma÷ | strÅbÃlasaæ yutag­he ÓiÓulÃl . anÃdau lajjediti sma jananÅmavadannacÃgÃt | 19.71 | j ÃnÅhi vipraruditaæ kuta ityataÓca yogyaæ vidhÃsya iti sà prayayau ca ÓÅghram | sà saæ v­taiva sakalaæ vacanaæ g­he'sya ÓuÓrÃva vipravara Ãha tadà priyÃæ sa÷ | 19.72 | dÃtavya eva hi karo'dya ca rak«aso'sya sÃk«Ãd bakasya girisannibhabhak«yabhojya÷ | puæ sÃ'nasà ca sahitÃna¬uhà pumÃæ stu naivÃsti no'pradadatÃæ ca samastanÃïsa÷ | 19.73 | anyatra yÃma iti pÆrvamudÃh­taæ me naitat priye tava manogatamÃsa tena | yÃsyÃmi rÃk«asamukhaæ svayameva martuæ bhÃryainamÃha na bhavÃnahamatra yÃmi | 19.74 | arthe tavÃdya tanusantyajanÃdahaæ syÃæ loke satÅpracarite tad­te tvadhaÓca | kanyÃ'ha cainamahameva na kanyayÃ'rtha ityukta Ãha dhigiti sma sa vipravarya÷ | 19.75 | kanyodità bata kuladvayatÃriïÅti jÃyà sakheti vacanaæ Órutigaæ sutaÓca | Ãtmaiva tena natu jÅvanahetuto'haæ dhÅpÆrvakaæ n­Óanake pratipÃdayÃmi | 19.76 | evaæ rudatsu sahite«u kumÃrako'sya prÃha svahastagat­ïaæ pratidarÓya cai«Ãm | etena rÃk«asamahaæ nihani«ya evetyukte suvÃkyamanu sà praviveÓa kuntÅ | 19.77 | p­«ÂastayÃ'ha sa tu vipravaro bakasya vÅryaæ balaæ ca ditijÃribhirapyasahyam | saæ vatsaratrayayute daÓake karaæ ca prÃtisvikaæ daÓamukhasya ca mÃtulasya | 19.78 | Órutvà tamugrabalamatyuruvÅryameva rÃmÃyaïe raghuvaroruÓarÃtibhÅtam | vi«Âaæ bile«vatha n­pÃn vaÓamÃïsu k­tvà bhÅtyaiva taistadanu dattakaraæ nananda | 19.79 | evaæ balìhyamamumÃïsu nihatya bhÅma÷ kÅrtiæ ca dharmamadhikaæ pratiyÃsyatÅha | sarve vayaæ ca tamanu prag­hÅtadharmà yÃsyÃma ityavadadÃïsu dharÃsuraæ tam | 19.80 | santi sma vipravara pa¤ca sutà mamÃdya te«veka eva naravairimukhÃya yÃtu | ityukta Ãha sa na te sutavadhyayÃ'haæ pÃpo bhavÃni tava hanta mano'tidhÅram | 19.81 | ccxxiii.uktaivamÃha ca p­thà tanaye madÅye vidyÃ'sti dikpatibhirapyavi«ahyarÆpà | ukto'pi no gurubhire«a niyuÇkta etÃæ vadhyastathÃ'pi na surÃsurapÃlakaiÓca | 19.82 | uktvaivametya nikhilaæ ca jagÃda bhÅma uddhar«a Ãsa sa niÓamya mahÃsvadharmam | prÃptaæ vilokya tamatÅva vighÆrïanetraæ d­«Âvà jagÃda yamasÆnurupetya cÃnyai÷ | 19.83 | mÃta÷ kime«a mudito'titarÃmiti sma tasmai ca sà nikhilamÃha sa cÃbravÅt tÃm | ka«Âaæ tvayà k­tamaho balameva yasya sarve Órità vayamamuæ ca nihaæ si bhÅmam | 19.84 | yadbÃhuvÅryaparamÃïsrayato hi rÃjyamicchÃma eva nikhilÃrivadhaæ svadharmam | so'yaæ tvayÃ'dya niÓicÃrimukhÃya mÃta÷ prasthÃpyate vada mamÃ'Óu kayaiva buddhyà | 19.85 | ityuktavantamamumÃha sudhÅrabuddhi÷ kuntÅ na putraka nihantumayaæ hi Óakya÷ | sarvai÷ surairasurayogibhirapyanena cÆrïÅk­to hi ÓataÓ­Çgagiri÷ prasÆtyÃm | 19.86 | e«a svayaæ hi marudeva narÃtmako'bhÆt ko nÃma hantumimamÃptabalo jagatsu | ityevamastviti sa tÃmavadat paredyurbhÅmo jagÃma ÓakaÂena k­torubhoga÷ | 19.87 | gatvà tvaran bakavanasya sakÃïsa Ãïsu bhÅma÷ sa pÃyasasubhak«yapayoghaÂÃdyai÷ | yuktaæ ca ÓailanibhamuttamamÃdyarÃïsiæ sparÓÃt puraiva narabhak«iturattumaicchat | 19.88 | tenaiva cÃnnasamitau paribhujyamÃna utpÃÂya v­k«amamumÃdravadÃïsu rak«a÷ | vÃmena mÃrutirapohya tadà prahÃrÃn hastena bhojyamakhilaæ sahabhak«yamÃdat | 19.89 | pÅtvà payo tvarita enamavÅk«amÃïa Ãcamya tena yuyudhe guruv­k«aïsailai÷ | tenÃ'hato'tha bahubhirgiribhirbalena jagrÃha cainamatha bhÆmital . e pipe«a | 19.90 | Ãkramya pÃdamapi pÃdatal . ena tasya dorbhyÃæ prag­hya ca paraæ vidadÃra bhÅma÷ | m­tvà sa coru tama eva jagÃma pÃpo vi«ïudvi¬eva hi Óanairaniv­tti cogram | 19.91 | hatvà tamak«atabalo jagadantakaæ sa yo rÃk«aso na vaÓa Ãsa jarÃsutasya | bhaumasya pÆrvamapi no bharatasya rÃj¤o bhÅmo nyadhÃpayadamu«ya ÓarÅramagre | 19.92 | dvÃryeva tat pratinidhÃya puna÷ sa bhÅma÷ snÃtvà jagÃma nijasodarapÃrÓvameva | ccxxiv.ÓrutvÃ'sya karma paramaæ tutu«u÷ sametà mÃtrà ca te tadanuvavrurata÷ purasthÃ÷ | 19.93 | d­«Âvaiva rÃk«asaÓarÅramuru prabhÅt à j¤Ãtvaiva hetubhiratha kramaÓo m­taæ ca | viprasya tasya vacanÃdapi bhÅmasenabhagnaæ niÓamya paramaæ tutu«uïsca tasmai | 19.94 | annÃtmakaæ karamamu«ya ca sampracakru÷ so'pyetamÃïsu narasiæ havapurdharasya | cakre harestadanu satyavatÅsutasya vi«ïorhi vÃkpracuditÃ÷ prayayustataÓca | 19.95 | utpattipÆrvakakathÃæ drupadÃtmajÃyà vyÃso hyanÆcya jagatÃæ gururÅÓvareÓa÷ | yÃtetyacodayadathÃpyapare dvijÃgryÃstÃn brÃhmaïà iti bhujirbhavatÅti cocu÷ | 19.96 | pÆrvaæ hi pÃr«ata imÃn jatugehadagdhÃn ÓrutvÃ'tidu÷khitamanÃ÷ punareva mantra÷ | yÃjopayÃjamukhaniss­ta evame«a nÃsatyatÃrha iti jÅvaname«u mene | 19.97 | yatrakvacit prativasanti nilÅnarÆpÃ÷ pÃrthà iti sma sa tu phalgunakÃraïena | cakre svayambaravigho«aïamÃïsu rÃjasvanyairadhÃryadhanurÅÓavarÃcca cakre | 19.98 | tatkÃla eva vasudevasuto'pi k­«ïa÷ sampÆrïanaijaparibodhata eva sarvam | j Ãnannapi sma halinà sahito jagÃma pÃrthÃn niÓamya ca m­t Ãnatha kulyaheto÷ | 19.99 | sa prÃpya hastinapuraæ dh­tarëÂraputrÃn saæ va¤cayaæ stadanusÃrikathÃïsca k­tvà | bhÅ«mÃdibhi÷ parigato'priyavajjagÃma dvÃrÃvatÅmuditapÆrïasunityasaukhya÷ | 19.100 | tasyÃntare h­dikasÆnuranantaraæ svaæ ÓvÃphalkibuddhibalamÃïsrita ityuvÃca | satrÃjide«a hi purà pratijaj¤a enÃmasmatk­te svatanayÃæ maïinà sahaiva | 19.101 | sarvÃæ Óca na÷ punarasÃvavamatya k­«ïÃyÃdÃt sutÃæ jahi ca taæ niÓi pÃpabuddhim | ÃdÃya ratnamupayÃhi ca nau virodhe k­«ïasya dÃnapatinà saha sÃhyamemi | 19.102 | ityukta Ãïsu kumati÷ sa hi pÆrvadehe daityo yatastadakarodatha satyabhÃmà | Ãnandasaæ vidapi lokavi¬ambanÃya tad dehamasya tilaje patimabhyupÃgÃt | 19.103 | Órutvà tadÅyavacanaæ bhagavÃn purÅæ svÃmÃyÃta eva tu niÓamya mahotsavaæ tam | päcÃlarÃjapuru«oditamÃïsu v­«ïivaryairagÃnmusalinà saha tatpurÅæ ca | 19.104 | ccxxv.bhÅmo'pi rudravararak«itarÃk«asaæ taæ hatvà t­ïopamatayà haribhaktavandya÷ | u«yÃtha tatra katiciddinamacyutasya vyÃsÃtmano vacanata÷ prayayau nijaiÓca | 19.105 | maÇgalyametadatulaæ pratiyÃta ÓÅghraæ päcÃlakÃn paramabhojanamatra siddhyet | viprairitastata itÅritavÃkyamete Ó­ïvanta eva paricakramuruttarÃïsÃm | 19.106 | «aïïÃæ ca madhyagamudÅrïabhujaæ viÓÃlavak«asthalaæ bahal . apauru«alak«aïaæ ca | d­«Âvaiva mÃrutimasÃvupalapsyatÅha k­«ïÃmiti sma ca vaca÷ pravadanti viprÃ÷ | 19.107 | rÃtrau divà ca satataæ pathi gacchamÃnÃ÷ prÃpu÷ kadÃcidatha vi«ïupadÅæ niÓÃyÃm | sarvasya rak«itumagÃdiha p­«Âhatastu bhÅmo'gra eva Óatamanyusuto'ntarÃ'nye | 19.108 | prÃpte tadolmukadhare'rjuna eva gaÇgÃæ gandharvarÃja iha citraratho'rddharÃtre | d­«Âvaiva viprarahitÃnudakÃntarastha÷ k«atrÃtmajà iti ha dhar«ayituæ sa cÃ'gÃt | 19.109 | hantÃ'smi vo hyupagatÃnudakÃntamasyà nadyÃïsca martyacaraïÃya ni«iddhakÃle | itthaæ vadantamamumÃha surendrasÆnurgandharva nÃstravidu«Ãæ bhayamasti te'dya | 19.110 | sarvaæ hi phenavadidaæ bahulaæ balaæ te nÃrthapradaæ bhavati cÃstravidi prayuktam | ityuktavantamamumuttamayÃnasaæ stho bÃïÃn k«ipannabhisasÃra sureÓabh­tya÷ | 19.111 | Ãgneyamastramabhimantrya tadolmuke sa cik«epa Óakratanayo'sya rathaÓca dagdha÷ | taæ cÃgninà parig­hÅtamabhiprag­hya keÓe«u sa¤cakar«Ã'Óu surendrasÆnu÷ | 19.112 | pÃrthena sandhar«ita÷ Óaraïaæ jagÃma dharmÃtmajaæ tamapi so'tha nijÃstramugram | sa¤jahra eva tata Ãsa ca nÃmato'sÃvaÇgÃravarïa iti varïaviparyayeïa | 19.113 | gandharva ulbaïasuraktatanu÷ sa bhÆtvà svarïÃvadÃta uta pÆrvamupetya sakhyam | pÃrthena durlabhamahÃstramidaæ yayÃce jÃnannapi sma nahi tÃd­Óame«a veda | 19.114 | vidyà suÓik«itatamà hi sureÓasÆnau tÃmasya cÃvadadasÃvapi kÃlato'smai | gandharvagÃmavadadanvagad­ÓyavidyÃæ paÓcÃditi sma puruhÆtasutasya vÃkyÃt | 19.115 | Ãdhikyata÷ svagatasaæ vida eva sÃmye naivecchati sma nimayaæ sa dhana¤jayo'tra | dharmÃrthameva sa tu tÃæ paridÃya tasmai kÃlena saæ vidamamu«ya ca dharmato'yÃt | 19.116 | ccxxvi.pÃrthena so'pi bahulÃïsca kathÃ÷ kathitvà dhaumyasya saÇgrahaïamÃha purohitatve | dÃsyÃmi divyaturagÃniti so'rjunÃya vÃcaæ nigadya divamÃruhadapyaguste | 19.117 | te dhaumyamÃpya ca purodhasamuttamaj¤aæ viprÃtmajopamatayà viviÓu÷ puraæ ca | päcÃlakasya nikhilÃæ dad­ÓuÓca tatra mÆrdhÃvasiktasamitiæ samalaÇk­t Ãæ ca | 19.118 | rÃjanyamaï¬alamudÅk«ya supÆrïamatra k­«ïÃæ prag­hya sahaja÷ prag­hÅtamÃlÃm | te«Ãæ ca madhyamagamat kulavÅryasampadyuktÃæ vibhÆtimatha cÃ'ha samastarÃj¤Ãm | 19.119 | t Ãæ Óca pradarÓya sakalÃn sa hutÃïsanÃæ ÓaÓcÃpaæ ca tat pratinidhÃya sapa¤cabÃïam | ÃhÃbhibhëya sakalÃn n­patÅnathoccairdÅpyaddhutÃïsanavapurghanatulyagho«a÷ | 19.120 | etena kÃrmukavareïa tarÆparisthaæ matsyÃvabhÃsamudake prativÅk«ya yena | etai÷ Óarai÷ pratihato bhavatÅha matsya÷ k­«ïÃ'nuyÃsyati tamadya narendravÅrÃ÷ | 19.121 | ityasya vÃkyamanu sarvanarendraputrà uttasthuruddhatamadÃïscalakuï¬alÃsyÃ÷ | astraæ balaæ ca bahu naijamabhÅk«amÃïÃ÷ spardhanta eva ca mitha÷ samalaÇk­t ÃÇgÃ÷ | 19.122 | kecinnirÅk«ya dhanuretya na me suÓakyamityeva cÃpayayuranya uta pracÃlya | tatrÃ'sasÃda ÓiÓupÃla urupratÃpa÷ saÇg­hya tat samanuropaïayatna ÃsÅt | 19.123 | mëÃntarÃya sa cakar«a yadaiva koÂyà unnamya tat pratijaghÃna tameva cÃ'Óu | anyatra phalgunata etadaÓakyamevetya¤jo girÅÓavarata÷ sa yayau ca bhagna÷ | 19.124 | madreÓa etya cak­«e sthaviro'pi vÅryÃccedÅÓato'pyadhikameva sa mudgamÃtre | Ói«Âe'munà pratihata÷ sa yayÃvaÓakyaæ matvÃ'tmanastadanu bhÆpatayo vi«aïïÃ÷ | 19.125 | sanne«u bhÆpati«u mÃgadha ÃsasÃda so'vaj¤ayaiva balavÅryamadena d­pta÷ | cÃpaæ cakar«a calapÃdatal . o balena Ói«Âe sa sar«apamite'bhihato'munaiva | 19.126 | j Ãnunyamu«ya dharaïÅæ yayatustadaiva darpeïa cÃsthirapada÷ sthitimÃtraheto÷ | raudrÃd varÃt sa jal . atÃæ gamito'tha rÃjà rÃj¤Ãæ mukhÃnyanabhivÅk«ya yayau svarëÂram | 19.127 | prÃyo gatÃstamanu bhÆpatayo'tha karïo duryodhanÃrthamanug­hya dhanuÓcakar«a | ccxxvii.rÃmÃdupÃttaÓubhaÓik«itamÃtrato'sau romÃvaÓi«Âamakarod dhanu«o'ntamÃïsu | 19.128 | tasmiæ Óca tena vihate pratisanniv­tte bhÅmÃrjunau dvijasadasyupasannivi«Âau | uttasthatÆ raviÓaÓipratimÃnarÆpau vipre«u tatra ca bhiyà vinivÃrayatsu | 19.129 | viprÃïsca kecidatiyuktamimau hi vÅrau devopamÃviti vaco jagadustatastau | d­«Âvaiva k­«ïamukhapaÇkajamÃïsu cÃpasÃnnidhyamÃyayaturuttamavÅryasÃrau | 19.130 | tatrÃrjuna÷ pavanajÃt priyato'pyanuj¤ÃmÃdÃya keÓavamajaæ manasà praïamya | k­tvà guïÃnvitamado dhanuraÓrameïa yantrÃntareïa saÓarairadhunocca lak«am | 19.131 | k­«ïà tadÃ'sya vidadhe navaka¤jamÃlÃæ madhye ca tÃæ pratividhÃya narendraputrau | bhÅmÃrjunau yayaturacyutamÃbhinamya k«ubdhaæ tadà n­pavarÃbdhirimÃvadhÃvat | 19.132 | dra«Âuæ hi kevalagatirnatu kanyakÃyà arthe na cÃpamiha v­«ïivarÃ÷ sp­Óantu | ityÃj¤ayaiva varacakradharasya lipsÃmapyatra cakruriha naiva yadupravÅrÃ÷ | 19.133 | bhÅmastu rÃjasamitiæ pratisamprayÃtÃæ d­«Âvaiva yojanadaÓocchrayamÃïsu v­k«am | Ãrujya sarvan­patÅnabhito'pyati«Âhad d­«Âvà palÃyanaparÃïsca babhÆvurete | 19.134 | bhÅmo'yame«a puruhÆtasuto'nya ete pÃrthà iti sma haline harirabhyavocat | d­«Âvaiva so'pi mudamÃpa ÓineÓca pautra÷ kha¬gaæ prag­hya har«Ãt paripupluve'tra | 19.135 | prÅte«u sarvayadu«u prapalÃyite«u duryodhanÃdin­pati«vakhile«u bhÅmÃt | karïo'bhyayÃddharihayÃtmajamÃïsu madrarÃjo jagÃma pavanÃtmajameva vÅra÷ | 19.136 | vipre«u daï¬apaÂadarbhamahÃjinÃni kopÃt k«ipatsu na vinÃïsanamatra bhÆyÃt | k«atrasya vairata iti drupade ca k­«ïaæ viprÃæ Óca yÃcati sa mÃrutirÃra Óalyam | 19.137 | v­k«aæ tvasau pratinidhÃya ca madrarÃjaæ dorbhyÃæ prag­hya javato gagane nidhÃya | bandhutvato bhuvi ÓanairadadhÃt sa tasya vij¤Ãya vÅryamagamannijarÃjadhÃnÅm | 19.138 | pÃrtho'pi tena dhanu«Ã yuyudhe sma karïaæ so'pyastrabÃhubalamÃviramutra cakre | tau dhanvinÃmanupamau ciramasyatÃæ ca sÆryÃtmajo'tra vacanaæ vyathito babhëe | 19.139 | ccxxviii.tvaæ phalguno harihayo dvijasattapo và mÆrtaæ na me pramukhata÷ sthitimanya Å«Âe | yo vÃ'smi ko'pi yadi te k«amamadya bÃïÃn mu¤cÃnyathehi raïatastviti pÃrtha Ãha | 19.140 | kÃryaæ na me dvijavarai÷ pratiyodhanenetyuktvà yayau ravisuta÷ sa suyodhanÃdyai÷ | nÃgÃhvayaæ puramatha drupadÃtmajÃæ t ÃmÃdÃya cÃrjunayuta÷ prayayau sa bhÅma÷ | 19.141 | agre'Óviputrasahita÷ sa tu dharmasÆnu÷ prÃyÃt kulÃlag­hamanvapi bhÅmapÃrthau | bhik«eti tairabhihite prajagÃda kuntÅ bhuÇgdhvaæ samastaÓa iti pradadarÓa kanyÃm | 19.142 | prÃmÃdikaæ ca vacanaæ na m­«Ã tayoktaæ prÃyo hi tena kathametaditi sma cintà | te«Ãæ babhÆva vasudevasuto hariÓca tatrÃ'jagÃma parameïa hi sauh­dena | 19.143 | sambhëya tai÷ sa bhagavÃnamitÃtmaÓakti÷ prÃyÃnnijÃæ puramamà yadubhi÷ samastai÷ | j ¤Ãtuæ ca tÃn niÓi sa tu drupada÷ svaputraæ prÃsthÃpayat sa ca vilÅnaæ imÃnapaÓyat | 19.144 | bhik«Ãnnabhojina uto bhaginÅæ nijÃæ ca tatrÃtit­ptah­dayÃmatha yuddhavÃrtÃm | te«Ãæ niÓamya nadatÃæ dhanavad gabhÅrÃæ k«atrottamà iti matiæ sa cakÃra vÅra÷ | 19.145 | prÃtastu tasya janiturvacasà purodhÃstÃn prÃpya mantravidhinà marudÃtmajena | sampÆjito'tividu«Ã pratig­hya tÃæ Óca prÃveÓayann­patigehamamaiva mÃtrà | 19.146 | t ÃnÃgatÃn samabhipÆjya nijÃtmajÃæ ca viprÃdiyogyap­thaguktapadÃrthajÃtai÷ | pÆrïÃn g­hÃæ Ócatura eva dideÓa rÃjà tatrÃ'yudhÃdiparipÆrïag­haæ ca te'gu÷ | 19.147 | ce«ÂÃsvarÃk­tivivak«itavÅryaÓauryaprÃgalbhyapÆrvakaguïai÷ k«itibhart­putrÃn | vij¤Ãya tÃn drupada etya ca dharmasÆnuæ papraccha ko'si naravarya vadasva satyam | 19.148 | sa prÃha mandahasita÷ kimihÃdya rÃjan pÆrvaæ hi varïavi«aye na viÓe«a ukta÷ | putrÅk­te tava sutena tu lak«avedha ukto narendrasamitau sa k­to'pyanena | 19.149 | evaæ bruvÃïamatha taæ p­thayà sahaiva rÃjà vadeti punareva yayÃca e«a÷ | sarvaæ p­thÃ'pyavadatÃæ sa ca tena tu«Âo vÃcaæ jagÃda k­tak­tya ihÃ'samadya | 19.150 | pÃrthÃrthameva hi mayai«a k­ta÷ prayatnastvaæ phalguno'nya utavÃ'dya karaæ sutÃyÃ÷ | g­hïÃtvitÅrita imaæ sa tu dharmasÆnurÃha sma sarva iti me manasi prarƬham | 19.151 | ccxxix.nÃtra pramà mama h­di pratibhÃtyathÃpi dharmÃcalà mama matirhi tadeva mÃnam | ityuktavatyapi sahaiva sutena rÃjà naivaicchadatra bhagavÃnagamacca k­«ïa÷ | 19.152 | vyÃsaæ tamÅk«ya bhagavantamagaïyapÆrïanityÃvyayÃtmaguïamÃïsu samasta eva | natvÃ'bhipÆjya varapÅÂhagatasya cÃ'j¤ÃmÃdÃya copaviviÓu÷ sahitÃstadante | 19.153 | k­«ïastadÃ'ha n­patiæ prati dehi kanyÃæ sarvebhya eva v­«avÃyupurandarà hi| nÃsatyadasrasahità ima eva indrÃ÷ pÆrve ca sampratitanaÓca harerhi paÓcÃt | 19.154 | e«Ãæ ÓriyaÓca nikhilà apicaikadehÃ÷ putrÅ tavaiva na tato'tra viruddhatà hi| ityuktavatyapi yadà drupadaÓcakÃra saæ vÃdinÅæ na dhiyamenamathÃ'ha k­«ïa÷ | 19.155 | divyaæ hi darÓanamidaæ tava dattamadya paÓyÃ'Óu pÃï¬utanayÃn divi saæ sthitÃæ stvam | etÃæ ca te duhitaraæ saha tai÷ p­thaksthÃæ tallak«aïai÷ saha tata÷ kuru te yathe«Âam | 19.156 | ityuktavÃkyamanu tÃn sa dadarÓa rÃjà k­«ïaprasÃdabalato divi tÃd­ÓÃæ Óca | etÃn niÓÃmya caraïau jagadÅÓituÓca bhÅto jagÃma Óaraïaæ tadanÃdareïa | 19.157 | datvÃ'bhayaæ sa bhagavÃn drupadasya kÃrye tenomiti sma kathite svayameva sarvÃm | vaivÃhikÅæ k­timatha vyadadhÃcca dhaumyayukta÷ krameïa jag­hurnikhilÃïsca pÃïim | 19.158 | päcÃlake«u ca mahotsava Ãsa rÃjà tu«Âo'bhavat saha sutai÷ svajanaiÓca sarvai÷ | pauraiÓca jÃnapadikaiÓca yathaiva rÃme datvà sutÃæ janaka Ãpa mudaæ tato'nu | 19.159 | udbÃhya tatra nivasatsu ca pÃï¬ave«u ïsrutvaiva rÃmasahita÷ saha yÃdavaiÓca | ÃdÃya pÃribarhaæ bahulaæ sa k­«ïa ÃyÃnmudaiva p­thayà sahitÃæ Óca pÃrthÃn | 19.160 | d­«Âvaiva taæ mumudurÃïsu kurupravÅrà Ãïsli«ya k­«ïamatha nemurasau ca k­«ïÃm | d­«Âvà pradÃya g­hayogyasamastabhÃï¬aæ sauvarïamebhya uru bhÆ«aïamacyuto'dÃt | 19.161 | devÃÇgayogyaÓubhakuï¬alahÃramaulikeyÆravastrasahitÃnyurubhÆ«aïÃni | «aïïÃæ p­thakp­thagadÃt p­thageva yogyÃnyanyad dadÃvatha pit­«vasurÃtmayogyam | 19.162 | ratnÃni gà gajaturaÇgarathÃn suvarïabhÃrÃn bahÆnapi dadÃvatha cÃ'Ói«o'gryÃ÷ | ccxxx.vyÃso'pyadÃdiha paratra ca pÃr«ato'pi bhÆ«ÃrathÃïsvagajaratnasukäcanÃni | 19.163 | dÃsÅÓca dÃsasahitÃ÷ ÓubharÆpave«Ã÷ sahasraÓo dadaturatra harirn­paÓca | t ÃsÃæ vicitravasanÃnyururatnamÃlÃ÷ pratyekaÓo dadaturapyurubhÆ«aïÃnÃm | 19.164 | mÃsÃn bahÆnapi vih­tya sahaiva pÃrthai÷ k­«ïo yayau yadupurÅæ sahito'grajena | antarhite bhagavati pratatoruÓaktau vyÃse ca vatsaramiho«urime tu pÃrthÃ÷ | 19.165 | vaicitravÅryatanayÃ÷ saha saubalena karïena sindhupatinà rathahastiyaudhai÷ | bhÆriÓrava÷ prabh­tibhiÓca sahaiva hantuæ päcÃlarÃjamaguretya purÅæ punaste | 19.166 | tairardite svapura Ãïsu sa somakÃnÃæ rÃjà sutai÷ saha sasainika udgato'bhÆt | te«Ãæ ca tasya ca babhÆva mahÃn vimarda÷ putrau ca tasya nihatau vidhutÃïsca senÃ÷ | 19.167 | citre hate samara Ãïsu sacitraketau dhÃvatsu sainikavare«u ca pÃr«atasya | pÃrthà rathairabhiyayurdh­tacÃpabÃïà vaicitravÅryatanayÃn ravisÆnuyuktÃn | 19.168 | taiste«u pa¤casu samaæ pratiyodhayatsu bhÆriÓravÃ÷ saravijo virathaæ cakÃra | ÓakrÃtmajaæ tadanu parvatasannikÃïsaæ dorbhyÃæ tu mÃrutiruruæ tarumudbabarha | 19.169 | ÃyÃntamÅk«ya taruhastamimaæ samÅrasÆnuæ suyodhanamukhà nikhilÃ÷ sakarïÃ÷ | bhÆriÓravÃ÷ ÓakunibhÆrijayadrathÃïsca sarve'pi dudruvuratho viviÓu÷ puraæ svam | 19.170 | j ¤Ãtvà samastamapi tad viduro'grajaæ svaæ varddhanta eva tanayà bhavato narendra | ityÃha so'pi mudita÷ svasutena k­«ïà prÃpteti bhÆ«aïavarÃïyadiÓacca vÃsa÷ | 19.171 | pÃrthà iti sma viduro'vadadÃïsu so'pi svÃkÃragÆhanaparo yadi tarhyatÅva | bhadraæ m­t à nahi p­thÃsahitÃ÷ sma pÃrthÃste«Ãæ prav­ttimapi me vada sarvaÓastvam | 19.172 | ityukta Ãha vidura÷ sa hi¬imbavadhyÃpÆrvÃæ prav­ttimakhilÃmapi lak«avedham | udbÃhamapyatha nadÅjamukhÃïsca sarve tu«Âà babhÆvurapi vatsaramÆ«urevam | 19.173 | ÓrutvÃ'tha k­«ïamupayÃtamuru pradÃya ratnaæ ca pÃï¬utanaye«u gataæ punaÓca | t ÃtapyamÃnah­dayÃstu suyodhanÃdyà mantraæ pracakruratha karïamukhà yayuÓca | 19.174 | ccxxxi.yuddhÃya te«u punareva rathai÷ prayÃte«vÃhÃgrajaæ sa viduro'pi nadÅjamukhyÃn | ete hi pÃpatamacetasa etya pÃrthÃn yuddhÃya m­tyumupayÃnti na saæ Óayo'tra | 19.175 | bhÅmÃrjunau vi«ahituæ nahi kaÓcanÃsti sÃmarthyayuk suravare«vapi varddhitÃste | j ¤Ãtvaiva vatsarata eva mahÃnadharmaste«Ãmupek«aïak­tastadalaæ niyuÇk«va | 19.176 | ÃnÅtaye ca viniyujya susÃntvapÆrvamÃnÅya yojaya n­pai«u tathÃ'rddharÃjyam | evaæ k­taæ tava bhavet kulav­ddhaye hi dharmÃya cobhayavinÃïsakaro'nyathà syÃ÷ | 19.177 | ityuktavatyanu tathetyavadannadÅjo droïa÷ k­paÓca viduraæ sa n­po'pyuvÃca | yÃhyÃnayeti sa ca vegavatà rathena tatrÃgamat tadanu tairabhipÆjitaÓca | 19.178 | tatkÃla eva vasudevasutaÓca k­«ïo vyÃsaÓca tÃnupasametya durantaÓaktÅ | ÃdÃya kuntisahitÃn vidureïa yuktau nÃgÃhvayaæ puramitÃæ saha bhÃryayaiva | 19.179 | te«vÃgate«u sumahÃnabhavat prahar«a÷ paurasya jÃnapadikasya janasya coccai÷ | bhÅ«mÃdikÃïsca muditÃ÷ pratipÆjya gehamÃveÓayan saha n­peïa mahotsavena | 19.180 | k­«ïÃmapÆjayadatÅva ca saubalÅ sà duryodhanasya dayitÃsahitÃ'tra te'pi | Æ«ustataÓca nijaputrakadurvinÅtyà k­«ïÃnimittamurubhÅtita Ãha bhÅmÃt | 19.181 | kunti prayÃhi sahità snu«ayà g­haæ svaæ bhÅmÃd bibhemi nijaputrakadurvinÅtyà | k­«ïà trilokavanitÃdhikarÆpasÃrà yasmÃditi sma sasutà prayayau g­haæ sà | 19.182 | Æ«ustathaiva parivatsarapa¤cakaæ te pÃï¬org­he susukhino'khilabhogayuktÃ÷ | k­«ïà ca te«u p­thageva catu÷ svarÆpà reme tathaikatanurapyabhimÃnibhedÃt | 19.183 | kanyaiva sÃ'bhavadata÷ prativÃsaraæ ca janmÃbhavaddhyabhimate÷ p­thageva nÃïsÃt | prÃyo hi nÃbhimatinÃïsamavÃpa vÃïÅ tasmÃnmarucca sakale«vabhivi«Âa ÃsÅt | 19.184 | dharmÃtmajÃdi«u marut prativi«Âa e«Ãæ buddhiæ vimohya ramate satataæ tayà yat | Óuddhaiva sà hi tata eva dinedine ca sammohato maraïavad bhavatÅha kanyà | 19.185 | no suptivat tvidamato'nyavaÓatvato hi dehasya saæ sm­tita eva harerna moha÷ | nÃ'veÓavacca tata eva m­te÷ svarÆpametat tvata÷ pratidinaæ jananÃddhi kanyà | 19.186 | ccxxxii.evaæ sa vÃyuranuvi«Âayudhi«ÂhirÃdibhÅmÃtmanaiva ramate satataæ tayaika÷ | anyÃd­Óà hi surabhuktirato'nyarÆpà mÃnu«yabhuktiriti nÃtra vicÃryamasti | 19.187 | vÃsi«ÂhayÃdavav­«Ãvapi keÓavau tau tatro«atu÷ paramasauh­dato hi te«u | t ÃbhyÃmanantaguïapÆrïasukhÃtmakÃbhyÃæ pÃrthÃïsca te mumudire yutasatkathÃbhi÷ | 19.188 | pÆrvaæ hi te«u vanage«u babhÆva kÃïsirÃja÷ sutÃk­ta uruk«itipÃlayoga÷ | tatra svayambaragatÃæ dh­tarëÂraputra÷ kanyÃæ balÃjjag­ha ÃtmabalÃtid­pta÷ | 19.189 | pÆrvaæ hi rÃjagaïane magadhÃdhirÃja÷ saÇkhyÃta ityatiru«Ã prag­hÅtakanye | duryodhane n­patayo yuyudhu÷ sma tena bhagnÃïsca karïasahitena sahÃnujena | 19.190 | bhagne«u te«u punarÃttaÓarÃsane«u karïo jagÃda dh­tarëÂrasutaæ prayÃhi | yukta÷ sahodarajanairgurubhÅ«mamukhyayuktasya te na purametya hi ghar«aïeïsÃ÷ | 19.191 | ekÃntato jayamavÅk«ya ca nÃnuyÃti bÃrhadratha÷ puragatasya jaye na ni«Âhà | drauïiæ ca rudratanume«a sadà vijÃnan no tena yuddhamabhivächati rudrabhakta÷ | 19.192 | eko'hameva n­patÅn pratiyodhayi«ya etairmayi pratijite'pi na te'styakÅrti÷ | ekaæ ca te'nujamime yadi pauru«eïa g­hïÅyuratra tava kÅrtirupaiti nÃïsam | 19.193 | bhÅ«mÃdayo'pi nahi yodhayituæ samarthà rÃj¤Ã hyanena tata eva hi bÃhliko'sya | bh­tyo babhÆva natu bhÅ«mamayaæ yudhe'gÃd rÃjà nahÅti naca tena virodha ÃsÅt | 19.194 | ityukta Ãïsu sa vim­Óya yayau puraæ svaæ karïo'pi tai÷ pratiyuyodha jigÃya cainÃn | karïasya vÅryamagaïayya jarÃsuto'pi hyekaikameva n­patiæ sa dideÓa yoddhum | 19.195 | sarve«u te«u vijite«vabhijagmivÃn sa yoddhuæ b­hadrathasuto'pyamunà rathena | taæ caiva rÃmavarato virathaæ viÓastraæ cakre sa cainamatha mu«Âibhirabhyupetau | 19.196 | sandhau yadaiva jarayà pratisandhitasya karïo jaghÃna na paratra tuto«a rÃjà | na j¤Ãtametadapi ho halinà tadetajj¤Ãtaæ tvayà bhava tato mama bh­tya eva | 19.197 | evaæ vidhaæ sukuÓalaæ bahuyuddhaÓauï¬aæ na tvÃæ hani«ya uta te pitureva pÆrvam | ccxxxiii.bÃhvorbalÃdabhih­taæ hi mayÃ'ÇgarÃjyaæ tat tvaæ g­hÃïa yudhi karmakaraÓca me syÃ÷ | 19.198 | ityukta Ãïsu sa tathaiva cakÃra karïa÷ pÆrvaæ hi tasya nijarÃjyapadaikadeÓa÷ | duryodhanena vihito magadhÃdhirÃjaæ jitvà v­kodarah­ta÷ pitureva datta÷ | 19.199 | aÇgÃdhirÃjyamupalabhya jarÃsutasya snehaæ ca sÆryasuta Ãïsu kurÆn jagÃma | d­«Âvaiva taæ mumudire dh­tarëÂraputrà nÃnena tulyamadhijagmurato hariæ ca | 19.200 | udvÃhya kÃïsitanayÃæ girijÃdhivi«ÂÃæ sÃk«Ãnnare«u janitÃæ prathamÃmalak«mÅm | tasyÃæ sutaæ tvajanayat pura Ãsa yo'k«a÷ kanyÃæ purà priyatamÃæ ca «a¬Ãnanasya | 19.201 | putro babhÆva sa tu lak«aïanÃmadheya÷ sà lak«aïetyadhikarÆpaguïÃ'sa kanyà | tasyÃnujÃïsca nijayogyaguïà avÃpurbhÃryÃ÷ punaÓca sa suyodhana Ãpa bhÃryÃ÷ | 19.202 | pÆrvaæ surÃntaka iti prathita÷ suto'bhÆd du÷ ÓÃsanasya tadanu pratitapyamÃnÃ÷ | d­«Âvaiva pÃrthabalavÅryaguïÃn sam­ddhiæ t Ãæ caiva te pratiyayu÷ sma kaliÇgadeÓam | 19.203 | ÃsÅt svayambara utÃtra kaliÇgarÃjaputryÃ÷ suvajra iti yaæ pravadanti bhÆpÃ÷ | raudrÃd varÃdavijitasya ca tasya kanyÃæ d­pto balÃt sa jag­he dh­tarëÂrasÆnu÷ | 19.204 | tatrÃtha rudravarata÷ sa jarÃsutena yukto babandha ca suyodhanamÃïsu jitvà | karïa÷ parÃdravadiha sma sute«u pÃï¬oryasmÃt sp­dhÃ'gamadata÷ sa parÃjito'bhÆt | 19.205 | duryodhane'nujajanai÷ saha tairg­hÅte bhÅ«mÃmbikeyavidurÃgrajavÃkyanunna÷ | bhÅmo vijitya n­patÅn sajarÃsutÃæ stÃn hatvà suvajramamucad dh­tarëÂraputrÃn | 19.206 | te'pi sma karïasahità m­takapratÅkà 71 nÃgÃhvayaæ puramathÃ'yayurapyamÅ«Ãm | d­«Âvà virodhamavadann­patiÓca dharmaputraæ purandarak­tasthalamÃïsu yÃhi | 19.207 | tatrÃrddharÃjyamanubhuÇk«va sahÃnujaistvaæ koÓÃrddhameva ca g­hÃïa purà hiÓakra÷ | tatrÃbhi«ikta uta ka¤jabhavÃdidevaistatrastha eva sa cakÃra ciraæ ca rÃjyam | 19.208 | tvaæ vÅra Óakrasama eva tatastavaiva yogyaæ puraæ tadata Ãïsvabhi«ecayÃmi | 71 prÃcÅnakoÓe "m­takapratÅpÃ÷ " iti paÂhyate | arthastu na sphuÂa÷ | yata÷ pratÅpaÓabda÷ sÃd­ÓyavÃcÅ na prasiddha÷ - bannanje govindÃcÃrya÷ ccxxxiv.ityukta Ãha sa yudhi«Âhira Oæ iti sma cakre'bhi«ekamapi tasya sa Ãmbikeya÷ | 19.209 | tasyÃbhi«ekamakarot prathamaæ hi k­«ïo vÃsi«Âhanandana ururbhava cakravartÅ | ya«ÂÃ'ÓvamedhanikhilÃtmakarÃjasÆyapÆrvairmakhai÷ satatameva ca dharmaÓÅla÷ | 19.210 | ityeva pÃr«atasutÃsahite'bhi«ikte k­«ïo'pi v­«ïiv­«abha÷ sa tathÃ'bhya«i ¤cat | evaæ ca mÃrutiÓirasyabhi«ekametau sa¤cakratu÷ sma yuvarÃjapade sabhÃryam | 19.211 | bhÅme ca pÃr«atasutÃsahite'bhi«ikte tÃbhyÃmanantasukhaÓakticidÃtmakÃbhyÃm | anyaiÓca viprav­«abhai÷ suk­te'bhi«eke dharmÃtmajÃnu mumudurnikhilÃïsca santa÷ | 19.212 | tasmin mahotsavavare dinasaptakÃnuv­tte vasi«Âhav­«abheïa cav­«ïipena | k­«ïena te yayuramà p­thayà tayà capäcÃlarÃjasutayà sthalamindravÃsam | 19.213 | koÓasya cÃrddhasahitÃstu yadaiva pÃrthà gacchanti tÃnanuyayurnikhilÃïsca paurÃ÷ | ÆcuÓca hà bata suyodhana e«a pÃpo dÆre cakÃra nanu pÃï¬usutÃn guïìhyÃn | 19.214 | bhÅmapratÃpamavalambya kaliÇgabandhÃnmukta÷ sutÃmapi hi tasya puraæ ninÃya | dve«ÂyevamapyatibalÃn hi sadaiva pÃrthÃn yÃmo vayaæ guïibhiradya sahaiva pÃrthai÷ | 19.215 | Ãj¤Ãpayatyapi sa bheriraveïa pÃrthÃn naivÃnugacchata yadi vrajathÃnu vo'dya | vittaæ hari«ya iha sarvamapÅti tacca pÃpa÷ karotu na vayaæ vijahÃma pÃrthÃn | 19.216 | sadbhirhi saÇgatirihaiva sukhasya heturmok«aikaheturatha tadviparÅtamanyat | tasmÃd vrajema saha pÃï¬usutairhi Óakraprasthaæ tviti sma dh­tacetasa Ãha dhÃrma÷ | 19.217 | prÅtiryadi sma bhavatÃæ mayi sÃnuje'sti ti«Âhadhvamatra pitureva hi ÓÃsane me | kÅrtirhi vo'nugamanÃt pituratyayena naÓyenna ityanusaradhvamihÃ'mbikeyam | 19.218 | ityeva tai÷ purajanà nikhilairni«iddhÃ÷ k­cchreïa tasthurapi tÃn manasÃ'nvagacchan | prÃpyÃtha ÓakrapuramasmaratÃæ ca k­«ïau deveÓavardhakimathÃ'gamadatra so'pi | 19.219 | vÃsi«Âhapena yadupena ca pÃï¬avÃnÃæ ratnotkaraæ kuru puraæ puruhÆtapuryÃ÷ | sÃd­Óyatastviti niyukta ubhau praïamya sarveÓvarau sa k­tavÃæ Óca puraæ tathaiva | 19.220 | ccxxxv.deÓaæ ca nÃtijanasaæ v­tamanyadeÓasaæ sthairjanairabhipupÆrira Ãïsu pÃrthÃ÷ | te«Ãæ guïairharipadÃnatihetutaÓca rëÂrÃntarà iha Óubhà vasatiæ sma cakru÷ | 19.221 | prasthÃpya dÆramanujasya sutÃn sa rÃjà cakre'bhi«ekamapi tatra suyodhanasya | du÷ ÓÃsanaæ ca yuvarÃjamasau vidhÃya mene k­t Ãrthamiva ca svamaÓÃntakÃma÷ | 19.222 | pÃrthÃïsca te mumuduratra vasi«Âhav­«ïivaryoditÃnakhilatattvavinirïayÃæ stu | Ó­ïvanta eva hi sadà p­thivÅæ ca dharmÃd bhu¤janta ÃïsritaramÃpatipÃdayugmÃ÷ | 19.223 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye pîaï¬avarÃjyalÃbho nÃma ekonaviæ Óo'dhyÃya÷ ccxxxvi.(khÃï¬avadÃha÷ ) atha viæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | yaj¤orudÃnanaradevavandyatÃpraÓnar«ipÆjÃsu yudhi«Âhiro'bhÆt | dharmÃnuÓÃstiharitattvaÓaæ sanasvarëÂrarak«Ãdi«u bhÅma ÃsÅt | 20.1 | strÅdharmasaæ ÓÃsanabh­tyakoÓarak«ÃvyayÃdau guïado«acintane | anta÷ purasthasya janasya k­«ïà tvÃsÅddharerdharmanidarÓanÅ ca| 20.2 | bÅbhatsurÃsÅt pararëÂramarddane tenÃniyamyÃæ stu jarÃsutÃdÅn | sa kÅcakÃdÅæ Óca mamardda bhÅmastasyaiva te balato nityabhÅt Ã÷ | 20.3 | rëÂre«u bhÅmena vimarddite«u jitÃïsca yuddhe«u nirudyamÃste | babhÆvurÃsÅddharidharmani«Âha÷ prÃyeïa lokaÓca tadÅyaÓÃsanÃt | 20.4 | ÃjÅvinÃæ vetanadastadÃ'sÅnmÃdrÅsuta÷ prathamo'tha dvitÅya÷ | sandhÃnabhedÃdi«u dharmarÃjapaÓcÃcca kha¬gÅ sa babhÆva rak«an | 20.5 | dh­«Âadyumnastatra senÃpraïetà ïsakraprasthe nityamÃste'tihÃrdÃt | viÓe«ato bhÅmasakhà saÃsÅd rëÂraæ cai«Ãæ sarvakÃmai÷ supÆrïam | 20.6 | nÃvai«ïavo na daridro babhÆva na dharmahÃniÓca babhÆva kasyacit | te«Ãæ rëÂre ÓÃsati bhÅmasene na vyÃdhito nÃpi viparyayÃnm­ti÷ | 20.7 | yudhi«Âhiraæ yÃnti hi darÓanotsukÃ÷ pratigrahÃyÃpyatha yÃjanÃya | kÃryÃrthato naiva v­kodareïa kÃryÃïi siddhÃni yato'khilÃni | 20.8 | gandharvavidyÃdharacÃraïÃïsca sevanta etÃntsatataæ samastÃ÷ | yathà surendraæ munayaÓca sarva ÃyÃnti devà api k­«ïamarcitum | 20.9 | te«Ãæ rëÂre kÃrtayugà hi dharmÃ÷ pravartità eva tato'dhikÃïsca | ­ddhiÓca tasmÃdadhikà suvarïaratnÃmbarÃderapi sasyasampadÃm | 20.10 | athopayeme ÓiÓupÃlaputrÅæ yudhi«Âhiro devakÅæ nÃma pÆrvam | svÅyÃæ bhÃryÃæ yatsahajo dh­«ÂaketuranuhlÃda÷ savituÓcÃæ Óayukta÷ | 20.11 | ccxxxvii.tasyÃæ suhotro nÃmata÷ putra ÃsÅd yaÓcitragupto nÃma pÆrvaæ sulekha÷ | k­«ïà saivÃ'pyanyarÆpeïa jÃtà kÃïsÅÓaputrÅ yÃæ pravadanti kÃl . Åm | 20.12 | sà kevalà bhÃratÅ nÃnyadevyastatrÃ'vi«ÂÃstatk­te kÃïsirÃja÷ | svayambarÃrthaæ n­patÅnÃjuhÃva sarvÃæ ste'pi hyatra har«Ãt sametÃ÷ | 20.13 | te«Ãæ madhye bhÅmasenÃæ sa e«Ã mÃlÃmÃdhÃt tatra jarÃsutÃdyÃ÷ | kruddhà vi«ïorÃïsritÃnÃk«ipanta Ãseduruccai÷ ÓivamÃstuvanta÷ | 20.14 | pÆrvaæ vÃkyairvaidikaistÃnsa bhÅmo jigye tarkai÷ sÃdhubhi÷ samprayuktai÷ | vedà hyado«Ã iti pÆrvameva saæ sÃdhayitvaiva sadÃgamaiÓca | 20.15 | vedÃdhikyaæ ÓaivaÓÃstrÃïi cÃ'hurvedojjhitÃnÃæ bahulÃæ ca nindÃm | tathà ïsÃkteyaskÃndasaurÃdikÃnÃæ tatraivoktaæ chandasÃæ vai«ïavatvam | 20.16 | vi«ïorÃdhikyaæ t Ãni ÓÃstrÃïi cÃ'hu÷ ÓivÃdibhya÷ kutracinnaiva vede | vi«ïÆtk­«Âa÷ kathito bauddhapÆrvÃïscÃ'hurvi«ïuæ paramaæ sarvato'pi | 20.17 | lokÃyatÃïsca kvacidÃhuragryaæ vi«ïuæ guruæ sarvavaraæ b­haspate÷ | sarvÃgame«u prathito'ta eva vi«ïu÷ samastÃdhika eva muktida÷ | 20.18 | te«vÃgame«veva parasparaæ ca viruddhatà hyanyapak«e«u bhÆpÃ÷ | pratyak«ataÓcÃtra paÓyadhvamÃïsu balaæ bÃhvorme vi«ïupadÃïsrayasya | 20.19 | purvaæ hi gaÇgà mama vi«ïupÆjÃvighnÃrthamÃyÃd vÃmakareïa sà me| nunnà parastÃd bahuyojanaæ gatà pure kurÆïÃæ Óiva Ãgatastadà | 20.20 | sa vyÃghrarÆpÅ kapilÃtmakÃmumÃæ parÅk«ayan mÃæ hantumivÃ'dravad drutam | sa me yuddhe vijito mÆrcchitaÓca gadÃprahÃrÃdÃsa liÇgÃntarastha÷ | 20.21 | vyÃghreÓvaraæ nÃma liÇgaæ p­thivyÃæ khyÃtaæ tadÃste tadvadanyatra yuddhe | tÅre gomatyà haimavate girau hi jitastatrÃpyÃsa ÓÃrdÆlaliÇgam | 20.22 | evaæ pratyak«e vi«ïupadÃïsrayasya balÃdhikye kimu vaktavyamatra | ccxxxviii.vi«ïorÃdhikye k«atriyÃïÃæ pramÃïaæ balaæ vipre j¤Ãnameveti cÃ'hu÷ | 20.23 | mayà kedÃre viprarÆpÅ jitaÓca rudro'viÓalliÇgamevÃ'Óu bhÅta÷ | tata÷ paraæ vedavidÃmagamyatÃïsÃpaæ prÃdÃcchaÇkaro brÅl . ito'tra | 20.24 | evaæ pratyak«e vi«ïubale pratÅpaæ mano yasya hyuttaraæ sa bravÅtu | krodho'dhikaÓcet k«ipramÃyÃtu yoddhumityuktÃste'bhyÃyayurÃttaÓastrÃ÷ | 20.25 | vidrÃpya tÃn bÃïasaÇghai÷ samastÃn jarÃsutaæ gadayà yodhayitvà | bÃhubhyÃæ cainaæ parig­hyÃ'Óu vi«ïo÷ pÃdotthÃyÃæ prÃk«ipad devanadyÃm | 20.26 | sa brÅl . ita÷ prayayau mÃgadhÃæ Óca bhÆpai÷ sameto bhÅmaseno rathaæ svam | Ãruhya kÃïsÅÓvarapÆjitaÓca yayau kÃl . yà ïsakrasanÃmakaæ puram | 20.27 | tasyÃæ trilokÃdhikarÆpasadguïairÃsammatÃyÃæ ramamÃïa÷ sutaæ ca | ÓarvatrÃtaæ nÃmÃjanayat purà ya÷ samÃnavÃyurbalavÅryayukta÷ | 20.28 | k­«ïo'pi gatvà dvÃravatÅæ sarÃma÷ satyÃpiturvadhakartÃrameva | ÓatadhanvÃnaæ hantumaicchat sa caiva yayÃce'krÆraæ k­tavarmÃnuyuktam | 20.29 | t ÃvabrÆtÃæ sarvalokaikakarturnÃ'vÃæ virodhaæ manasÃ'pi kurva÷ | k­«ïasya sarveÓiturityanÆkta Ãruhya cÃïsvÅæ bhayata÷ parÃdravat | 20.30 | anveva taæ k­«ïarÃmau rathena yÃtau Óataæ yojanÃnÃæ dinena | gatvà m­t ÃyÃæ ba¬abÃyÃæ padaiva sa prÃdravat k­«ïa enaæ padÃ'gÃt | 20.31 | chitvà ïsirastasya cakreïa k­«ïo jÃnannakrÆre maïimenena dattam | apyaj¤avallokavi¬ambanÃya parÅk«ya vÃso'tra netyÃha rÃmam | 20.32 | aviÓvÃsÃt satu sakrodha eva yayau videhÃnavasat pa¤ca cÃbdÃn | j Ãnan pÃrthebhyo'hÃryatÃæ keÓavasya vaÓÅkartuæ dhÃrtarëÂro balaæ gÃt | 20.33 | babhÆva Ói«yo'sya tathà gadÃyÃmasannidhÃnaæ keÓavasya pratÅk«an | tadà yayÃce bhaginÅæ ca tasya sa ca pratij¤Ãmakarot pradÃne | 20.34 | ccxxxix.jye«Âhaæ hyenaæ keÓavo nÃtivartedityeva mene dhÃrtarëÂra÷ sa tasmÃt | jagrÃha hastaæ dak«iïaæ satyahetordadau ca rÃma÷ karamasmai halÃÇkam | 20.35 | rÆpeïa tasyà mohito dhÃrtarëÂro viÓe«ata÷ k­«ïarÃmau bhaginyÃ÷ | snehÃd vaÓaæ yÃsyata ityag­hïÃddhastaæ halÃÇkaæ halino ripughnam | 20.36 | j Ãtà devakyÃæ sà subhadreti nÃmnà bhadrà rÆpeïÃ'nakadundubhestÃm | k­tvà putrÅæ rohiïÅ svÃmarak«at pÆrvaæ tu yÃ'sÅt trijaÂaiva nÃmnà | 20.37 | sÅt ÃyÃ÷ prÃÇ nityaÓuÓrÆ«aïÃt sà babhÆva vi«ïorbhaginÅ priyà ca| umÃveÓÃd rÆpaguïopapannà padmek«aïà campakadÃmagaurÅ | 20.38 | etat k­tvà dh­tarëÂrÃtmaja÷ sa yayau kurÆn nivasatyatra rÃme | k­«ïo'krÆraæ vivasantaæ bhayena sahÃrdikyaæ cÃ'nayitvà jagÃda | 20.39 | ÃnÅya rÃmaæ ca samastasÃttvatÃæ yadÃ'vÃdÅt keÓava÷ sannidhÃne | maïistvayyÃste darÓayetyeva bhÅtastadÃ'krÆro'darÓayad ratnamasmai | 20.40 | avyÃjatÃmÃtmano darÓayitvà halÃyudhe keÓavastasya jÃnan | ratnÃkÃÇk«Ãmugrasenasya caiva mÃtuÓca sÃmbasya punarbabhëe | 20.41 | ÃstÃmakrÆre maïiranyairadhÃrya÷ sadà yaj¤Ãd dÃnapate÷ sa dhÃrya÷ | na satyà k­«ïÃvächitaæ ki¤cidicchet tathÃ'pi tasyà yogya ityÃha k­«ïa÷ | 20.42 | labdhvà ratnaæ dÃnapati÷ sadaiva sandÅk«ito'bhÆd yaj¤akarmaïyatandra÷ | pradarÓya k­«ïo haline ratnametacchakraprasthaæ pÃï¬avasnehato'gÃt | 20.43 | vasannajastatra bahÆæ Óca mÃsÃn saphalguno'yÃnm­gayÃæ kadÃcit | hatvà m­gÃn yamunÃtÅrasaæ stha÷ so'nyÃæ kÃl . indÅæ dad­Óe tatsvasÃram | 20.44 | sà sÆryaputrÅ yamunÃnujÃtà tapaÓcarantÅ k­«ïapatnÅtvakÃmà | p­«ÂÃ'rjunenÃ'ha samastametat patnÅæ ca tÃæ jag­he vÃsudeva÷ | 20.45 | tato gatvà nagnajito g­haæ ca svayambare sapta v­«Ãnag­hïÃt | sarvairagrÃhyÃnasurÃn vareïa ïsivasya yairnirjità bhÆmipÃlÃ÷ | 20.46 | ccxl.tato nÅl Ãæ tasya sutÃæ ca lebhe pÆrvaæ nÅl à gopakanyÃ'pi yÃ'sÅt | sà dehe'syÃ÷ prÃviÓat pÆrvame«Ã yasmÃdekà dvividhà samprajÃtà | 20.47 | pit­«vasurmitravindà sutà cak­«ïe mÃlÃmÃsajad rÃjamadhye | vindÃnuvindau bhrÃtarÃveva tasyà nya«edhatÃæ dhÃrtarëÂrÃrthamugrau | 20.48 | jitvÃ'vantyau tau n­patÅæ Ócaiva sarvÃnÃdÃya tÃæ prayayau vÃsudeva÷ | pit­«vasustanayÃæ ca dvitÅyÃæ bhadrÃæ dattÃmagrahÅd bhrÃt­bhi÷ sa÷ | 20.49 | viÓve«Ãæ devÃnÃmavatÃrà hipa¤ca te kaikeyà bhrÃtaro'syà hareÓca | bhaktà nityaæ pÃï¬avÃnÃæ ca tÃto'pye«Ãæ vaÓe ÓaivyanÃmarbhuragre | 20.50 | svayambaro lak«aïÃyÃstathÃ'sÅd yathà draupadyà lak«avedhÃtmaka÷ sa÷ | madre«u tasyÃïsca pità pinÃkaæ svayambarÃrthaæ jag­he girÅÓÃt | 20.51 | lak«aæ ca tat sarvataÓchannameva dvÃraæ ÓarasyÃpyupari sma lak«Ãt | chinne«uïà pÃtanÅyaæ ha taddhi draupadyarthÃt tadaÓakyaæ tato'lam | 20.52 | tatrÃ'jagmurmÃgadhÃdyÃïsca sarve pÃrthà api dra«ÂumihÃbhyupÃyayu÷ | duryodhanÃdyÃïsca sasÆtaputrà sajyÅkartuæ dhanurapyutsahante | 20.53 | kecinnipeturdhanu«aiva tìit à na vai keciccÃlayituæ ca Óeku÷ | duryodhano mÃgadha÷ sÆtaputra÷ sajyaæ k­tvà lak«avÅk«Ãæ na Óeku÷ | 20.54 | dhana¤jaya÷ svÃtmabalaæ prakÃïsayan sajyaæ k­tvà dhanuraik«acca lak«am | naivÃ'dade bÃïamanicchayaiva tat prÃpyÃæ j Ãnan keÓavenaiva tÃæ ca | 20.55 | bhÅmaÓcÃpaæ lak«amapyetadatra dra«Âuæ ca naivaicchadarÅndradhÃriïa÷ | yogye karmaïyÃyataæ ÓcÃparÃdhÅ syÃdityaja÷ paÓyamÃno mahÃtmà | 20.56 | k­«ïastataÓcÃpamadhijyamÃïsu k­tvÃ'cintyaÓchinnabÃïena lak«am | apÃtayad dundubhayaÓca divyà nedu÷ prasÆnaæ vav­«u÷ surÃïsca | 20.57 | k­«ïe brahmÃdyai÷ stÆyamÃne narendrakanyà mÃlÃæ keÓavÃæ se nidhÃya | ccxli.tasthÃvupÃsyÃtha sarve narendrà yuddhÃyÃgu÷ keÓavaæ svÃttaÓastrÃ÷ | 20.58 | vidrÃpya tan mÃgadhÃdÅn sa k­«ïo bhÅmÃrjunÃbhyÃæ sahita÷ purÅæ svÃm | yayÃvetà a«Âa mahÃmahi«ya÷ k­«ïasya divyà lokasundarya i«ÂÃ÷ | 20.59 | bhai«mÅ satyà caikatanurdvidhaiva jÃtà bhÆmau prak­tirmÆlabhÆtà | tayaivÃnyÃ÷ sarvadÃ'nupravi«ÂÃstÃsÃæ madhye jÃmbavatÅ pradhÃnà | 20.60 | rÃmeïa tulyà jÃmbavatÅ priyatve k­«ïasyÃnyÃ÷ ki¤cidÆnÃïsca tasyÃ÷ | yadÃ'veÓo bahula÷ syÃd ramÃyÃstadà tÃsu prÅyate keÓavo'lam | 20.61 | yadÃ'veÓo hrÃsamupaiti tatra pradyumnato viæ ÓaguïÃdhikÃ÷ syu÷ | anÃditastÃ÷ keÓavÃnnÃnyasaæ sthà reme tÃbhi÷ keÓavo dvÃravatyÃm | 20.62 | evaæ k­«ïe dvÃrakÃmadhyasaæ sthe giriæ bhÆpà raivatakaæ samÃyayu÷ | duryodhanÃdyÃ÷ pÃï¬avÃïscaiva sarve nÃnÃdeÓyà yecabhÆpÃlasaÇghÃ÷ | 20.63 | ÃtmÃnaæ t Ãn dra«ÂumabhyÃgatÃn sa k­«ïo girau raivatake dadarÓa | namask­te sarvanarendramukhyai÷ k­«ïe vaidarbhyà saha divyÃsanasthe | 20.64 | etyÃ'kÃïsÃnnÃrada÷ k­«ïamÃha sarvottamastvaæ tvÃd­Óo nÃsti kaÓcit | ityÃïscaryo dhanya ityeva Óabdadvaye tÆkte vÃsudevastamÃha | 20.65 | dak«iïÃbhi÷ sÃkamityeva k­«ïaæ papracchuretat kimiti sma bhÆpÃ÷ | nÃrÃyaïo munimÆce vadeti Ó­ïudhvamityÃha sa nÃrado'pi | 20.66 | kÆrmo d­«Âo vi«ïupadyÃæ mayoktastvamuttamo nÃsti samastaveti | Æce gaÇgÃmuttamÃæ sà jaleÓamumÃmÆce p­thivÅnÃmikÃæ sa÷ | 20.67 | yà mÃd­Óà devatÃ÷ sarvaÓastà dh­t Ãstayà prathitatvÃt p­thivyà | Óivaæ Óe«aæ garu¬aæ cÃ'ha sÃ'pi paravÃnÃt parvatanÃmadheyÃn | 20.68 | tairevÃhaæ matsamÃïscaiva devyo dhriyanta ityeva ta Æcire'tha | brahmÃïamevottamamÃha so'pi vedÃtmikÃæ prak­tiæ vi«ïupatnÅm | 20.69 | ccxlii.saikà devÅ bahurÆpà babhëe yuktà yadÃ'haæ j ¤ena nÃrÃyaïena | yaj¤akriyÃmÃninÅ yaj¤anÃmnÅ tadottamà tatpraveÓÃt tadÃkhyà | 20.70 | vi«ïvÃvi«Âà yaj¤anÃmnÅ tadaÇkasthità soce keÓavo hyuttamo'lam | na tatsamaÓcÃdhiko'ta÷ kuta÷ syÃd­«e satyaæ nÃnyatheti sma bhÆya÷ | 20.71 | tayokto'haæ nÃvatÃre«u kaÓcid viÓe«a ityeva yadupravÅram | sarvottamo'sÅtyavadaæ sa cÃ'ha na kevalaæ me'ÇkagÃyÃ÷ Óriyo'ham | 20.72 | sadottama÷ kintu yadà tu sà me vÃmÃrddharÆpà dak«iïÃnÃmadheyà | yasmÃt tasyà dak«iïata÷ sthito'haæ tasmÃnnÃmnà dak«iïetyeva sà syÃt | 20.73 | sà dak«iïÃmÃninÅ devatà casà ca sthità bahurÆpà madarddhà | vÃmÃrddho me tatpravi«Âo yato hi tato'haæ syÃmarddhanÃrÃyaïÃkhya÷ | 20.74 | tadÃ'pyasyà uttamo'haæ supÆrïo namÃd­Óa÷ kaÓcidastyuttamo và | ityevÃvÃdÅd dak«iïÃbhi÷ saheti sarvottamatvaæ dak«iïÃnÃæ smarantsa÷ | 20.75 | t ÃbhiÓcaitÃbhirdak«iïÃbhi÷ sametÃd vari«Âho'haæ jagata÷ sarvadaiva | matsÃmarthyÃnnaiva cÃnantabhÃgo dak«iïÃnÃæ vidyate nÃradeti | 20.76 | uktaæ k­«ïenÃpratimena bhÆpà anyottamatvaæ dak«iïÃnÃæ ca ÓaÓvat | seyaæ bhai«mÅ dak«iïà keÓavo'yaæ tasyÃ÷ Óre«Âha÷ paÓyata rÃjasaÇghÃ÷ | 20.77 | pratyak«aæ vo vÅryamasyÃpi kuntyà yudhe'rthita÷ keÓavo vÅryamasyai | adarÓayat pÃï¬avÃn dhÃrtarëÂrÃn bhÅ«madroïadrauïik­pÃn sakarïÃn | nirÃyudhÃæ Ócakra eka÷ k«aïena lokaÓre«ÂhÃn daivatairapyajeyÃn | 20.78 | vrataæ bhÅmasyÃsti naivÃbhi k­«ïamiyÃmiti smÃ'j¤ayà tasya vi«ïo÷ | cakraæ rathasyÃgrahÅt sa praïamya k­«ïaæ sa taæ keÓavo'pÃharacca | 20.79 | evaæ krŬanto'pyÃtmaÓaktyà prayatnaæ kurvantaste vijitÃ÷ keÓavena | tata÷ sarve nemurasmai p­thà ca savismayà vÃsudevaæ nanÃma | 20.80 | evaæ vidhÃnyadbhutÃnÅha k­«ïe d­«ÂÃni va÷ ÓatasÃhasraÓaÓca | ccxliii.tasmÃde«a hyadbhuto'tyuttamaÓcetyuktà nemuste'khilà vÃsudevam | 20.81 | vÃyvÃj¤ayà vÃyuÓi«ya÷ sa satyamityÃdyuktvà nÃrado rugmiïÅæ ca | stutvà pu«paæ pÃrijÃtasya datvà yayau lokaæ k«ipramabjodbhavasya | 20.82 | sÃk«Ãt satyà rugmiïÅtyekasaæ vid dvidhÃbhÆtà nÃtra bhedo'sti kaÓcit | tathÃ'pi sà pramadÃnÃæ svabhÃvaprakÃïsanÃrthaæ kupitevÃ'sa satyà | 20.83 | sÃkaæ rugmiïyà rÃjamadhye praveÓÃt stavÃd­«e÷ pu«padÃnÃcca devÅm | kopÃnanaæ darÓayantÅmuvÃca vi¬ambÃrthaæ kÃmijanasya k­«ïa÷ | 20.84 | dÃtÃsmyahaæ pÃrijÃtaæ taruæ ta ityeva tatrÃthÃ'gamad vÃsavo'pi | sarvairdevairbhaumajito'pyadityÃstenaivÃtho kuï¬alÃbhyÃæ h­t ÃbhyÃm | 20.85 | tadaivÃ'gurmunayastena tunnà badaryÃste sarva evÃ'Óu k­«ïam | yayÃcire bhaumavadhÃya natvà stutvà stotrairvaidikaistÃntrikaiÓca | 20.86 | indreïa devai÷ sahitena yÃcito vipraiÓca sasmÃra vihaÇgarÃjam | Ãgamya natvà purata÷ sthitaæ tamÃruhya satyÃsahito yayau hari÷ | 20.87 | nityaiva yà prak­ti÷ svecchayaiva jagacchik«Ãrthaæ dvÃdaÓÅæ bhÅmasa¤j¤Ãm | upo«ya babhre koÂidhÃrÃjalasya vi«ïo÷ prÅtyarthaæ saiva hi satyabhÃmà | 20.88 | tayà yukto garu¬askandhasaæ stho dÆrÃnuyÃto vajrabh­t Ã'pyanuj¤Ãm | datvÃ'mu«mai prayayau vÃyuju«ÂÃmÃïsÃæ k­«ïo bhaumavadhe dh­t Ãtmà | 20.89 | bhaumo hyÃsÅd brahmavarÃdavadhyo na Óastrabh­jjÅyasa ityamu«mai | datto varo brahmaïà tadvadeva tasyÃmÃtyÃnÃæ tadvadavadhyatà ca| 20.90 | bhaumena jayyatvamapi hyamÅ«Ãæ dattaæ bhaumÃya brahmaïà kro¬arÆpÃt | vi«ïorjÃtÃyÃsya durgaæ ca dattaæ prÃgjyoti«aæ nÃma puraæ samastai÷ | 20.91 | ÃsÅd bÃhye giridurgaæ tadanta÷ pÃnÅyadurgaæ mauravaæ pÃïsadurgam | tasyÃpyanta÷ k«uradhÃropamaæ tat pÃïsÃïsca te «aÂsahasrÃïsca ghorÃ÷ | abhedyatvamaribhiratÃryatà ca dattà durgÃïÃæ brahmaïÃ'rÃdhitena | 20.92 | ccxliv.tasyÃmÃtyÃ÷ pÅÂhamurau nisumbhahayagrÅvau pa¤cajanaÓca ÓÆrÃ÷ | saÇkalpya tÃn lokapÃlÃnahaæ ca brahmetyaddhà bhëamÃïa÷ sa Ãste | 20.93 | hantuæ k­«ïo narakaæ tatra gatvà giridurgaæ gadayà nirbibheda | vÃyavyÃstreïodakaæ Óo«ayitvà cakarta kha¬gena murasya pÃïsÃn | 20.94 | athÃbhipeturmurapÅÂhau nisumbhahayagrÅvau pa¤cajanaÓca daityÃ÷ | t ächailaÓastrÃstraÓilÃbhivar«iïaïscakre vyasÆæ Ócakranik­ttakandharÃn | 20.95 | te«Ãæ sutÃ÷ saptasaptoruvÅryà varÃdavadhyà giriÓasyÃbhipetu÷ | t ÃnastraÓastrÃbhimuca÷ Óarottamai÷ samarpayÃmÃsa sa m­tyave'cyuta÷ | 20.96 | hatvà pa¤catriæ Óato mantriputrÃn jagÃma bhaumasya sakÃïsamÃïsu | Órutvà bhauma÷ k­«ïamÃyÃtamÃrÃdak«ohiïÅtriæ ÓakenÃbhyayÃt tam | 20.97 | jaghne senÃæ garu¬a÷ pak«apÃtai÷ pÃdaæ Óe«Ãæ keÓava÷ sÃyakaughai÷ | athÃ'sasÃdÃ'Óu bhaumo'cyutaæ taæ mu¤ca¤charÃnastrasammantritÃn drÃk | vivyÃdha taæ keÓava÷ sÃyakaughairbhauma÷ ÓataghnÅæ brahmadattÃmamu¤cat | 20.98 | acchedyo'bhedyo nityasaæ vitsukhÃtmà nityÃvyaya÷ pÆrïaïsakti÷ sa k­«ïa÷ | nigÅrya tÃæ devavara÷ ÓataghnÅæ nityÃïsrÃnto'darÓayacchrÃntavacca | 20.99 | bahÆn varÃn brahmaïo'nye«vamoghÃn moghÅk­t Ãn vÅk«ya parÃtpareÓa÷ | bhavet katha¤cid bahumÃnena yukta ityeva k­«ïo'darÓayacchrÃntavat svam | 20.100 | tadà d­ptaæ narakaæ vÅk«ya devÅ satyÃ'dade kÃrmukaæ ÓÃrÇgasa¤j¤am | cakÃra taæ yatamÃnaæ ca bhaumaæ nirÃyudhaæ virathaæ ca k«aïena | 20.101 | ÃliÇgya k­«ïa÷ satyabhÃmÃæ punaÓca rathÃntare saæ sthitaæ bhaumamugram | s­jantamastrÃïyariïà nik­ttakandhaæ m­tyorarpayÃmÃsa ÓÅghram | 20.102 | sa mantribhirmantriputrai÷ sameto jagÃma k­«ïÃvaj¤ayÃ'ndhaæ tamaÓca | tadÃvi«Âo vÃyuragÃcca k­«ïamanta÷ puraæ prÃviÓat satyayeÓa÷ | 20.103 | ccxlv.tadà bhÆmi÷ pa¤cabhÆtÃvarà yà yasyÃæ jaj¤e naraka÷ ÓrÅvarÃhÃt | mÆlaprak­tyaiva bhÆmyà nitÃntamÃvi«Âà yà sÃ'gamat k­«ïapÃdau | 20.104 | sÃ'dityÃste kuï¬ale pÃdayoÓca nidhÃya pautraæ bhagadattasa¤j¤am | samarpayÃmÃsa tasyÃbhi«ekaæ prÃgjyoti«e kÃrayÃmÃsa k­«ïa÷ | 20.105 | saæ sthÃpya taæ sarvakirÃtarÃjye bhaumÃh­taæ vaiÓravaïÃd balena | Óivena dattaæ dhanadÃyÃtisattvaæ bhagadatte nyadadhÃt supratÅkam | 20.106 | karÅndramekaæ taæ nidhÃyaiva tasmin k­tvà prasÃdaæ ca vasundharÃyÃ÷ | caturdantÃn «aÂsahasrÃn karÅndrÃn payobdhijÃn prÃhiïod dvÃravatyai | 20.107 | narÃdhipÃn devagandharvanÃgÃn jitvÃ'nÅtaæ hemaratnoccarÃïsim | Óatadvayaæ yojanÃnÃæ sam­ddhaæ samantata÷ prÃhiïot svÃæ purÅæ sa÷ | 20.108 | mahÃvÅryairnair­tai rÃk«asendrairbhaumÃnÅtairnir­tiæ yodhayitvà | sa prÃhiïot sarvaratnoccarÃïsiæ gajÃæ Óca nÃrÃyaïa Ãdideva÷ | 20.109 | tatrÃpaÓyat kanyakà bhÆmipÃnÃæ bhaumÃnÅt Ã÷ samare tÃn vijitya | dvya«Âau sahasrÃïi Óataæ ca rÆpaÓÅlodÃrà ak«atÃ÷ sadvratasthÃ÷ | 20.110 | kÃïscit tatrÃ'san devagandharvakanyÃstÃsÃæ pradhÃnà tva«Â­putrÅ kaÓeru÷ | putrà agne÷ pÆrvamÃsaæ Óca te'tha strÅtvaprÃptyai cakrurugraæ tapaÓca | 20.111 | bhÃryÃtvÃrthe vÃsudevasya yo«ittanuæ t ÃsÃmicchatÅnÃæ samÅra÷ | adÃd varaæ tapasÃ'rÃdhita÷ san strÅbhÆtÃste badarÅæ sa prajagmu÷ | 20.112 | nÃrÃyaïaæ tatra ÓuÓrÆ«amÃïÃ÷ prÃpyÃpsarastvaæ rÃjakule«u jÃtÃ÷ | kÃïscit svarge tà niÓÃmyaiva k­«ïaæ vavru÷ patiæ sarvaguïÃbhirÃmam | 20.113 | ÃjÃnadevai÷ sarvaguïai÷ samÃstÃ÷ svabhÃvato'thendirÃveÓato'ta÷ | guïÃdhikÃstÃ÷ ÓibikÃsu k­«ïa Ãropayitvà prÃhiïod dvÃravatyai | 20.114 | samantato yojanÃnÃæ Óate dve prav­ddhamindrasya sa ratnaparvatam | nityÃm­tasrÃvi jaleÓvarasya cchatraæ ca dorbhyÃæ garu¬e nyadhÃddhari÷ | 20.115 | ccxlvi.svayaæ ca satyÃsahita÷ samÃruhat sa cÃïsrameïaiva yayau trivi«Âapam | abhiprayÃto'khilalokapÃlairjanÃrdana÷ Óakrag­haæ viveÓa | 20.116 | sampÆjita÷ satyabhÃmÃsahÃya÷ Óakreïa ïsacyà sahitena sÃdaram | dadÃvadityà api kuï¬ale Óubhe samastadevairmunibhiÓca vandita÷ | 20.117 | tamÃsurÃveÓavaÓÃdajÃnatÅ satyÃæ ca sarvaprabhavau jagatprabhÆ | nirdo«asaukhyaikatanÆ ïsubhÃïsi«astÃbhyÃæ dadau sÃ'ditirÃtmaputravat | 20.118 | atho sadÃnandacidÃtmadeha÷ na nandanodyÃnamajo'nurÆpayà | anantaÓakti÷ saha satyabhÃmayà viveÓa rantuæ priyayÃ'khileÓvara÷ | 20.119 | tayÃ'cyuto'sau kanakÃvadÃtayà sukuÇkumÃdigdhapiÓaÇgavÃsasà | pÆrïendukoÂyoghajayanmukhÃbjayà reme'mitÃtmà jagadekasundara÷ | 20.120 | sarvartunityoditasarvavaibhave suratnacÃmÅkarav­k«asadvane | sadaiva pÆrïenduvirÃjite hariÓcacÃra devyà pavanÃnusevite | 20.121 | vido«asaæ vittanuratra sattaruæ dadarÓa satyÃ'm­tamanthanodbhavam | sà pÃrijÃtaæ maïikäcanÃtmakaæ samastakÃmapradamÃrtihÃriïam | 20.122 | d­«Âvaiva taæ susmitacandrikÃsphuranmukhÃravindÃ'sitalolalocanà | kapolanirbhÃtacalatsukuï¬alà jagÃda devÃdhipatiæ patiæ satÅ | 20.123 | tarurjagajjÅvada me g­hÃÇgaïe saæ sthÃpanÅyo'yamacintyapauru«a | itÅritastÃæ kalaÓopamastanÅmÃliÇgya devastarumudbabarha | 20.124 | sa tena v­k«eïa sahaiva keÓavastayà cadevyÃ'ruhadagryapauru«am | khageÓvaraæ tacca niÓamya Óacyà pracodito vÃsava Ãgamat surai÷ | 20.125 | t ÃnÃsurÃveÓayutÃn hareÓca balaprakÃïsÃya samudyatÃn surÃn | nyavÃrayacchÃrÇgaÓarÃsanacyutairharipriyà bÃïavarai÷ samastaÓa÷ | 20.126 | nirÃyudhaæ vaiÓravaïaæ cakÃra cik«epa cÃbdhau garu¬o jaleÓvaram | ccxlvii.pradhÃnavÃyostanayaæ tu vÃyuæ koïÃdhipaæ vahniyamÃdikÃnapi | 20.127 | vibodhya ÓÃrÇgottharavai÷ svakÃæ tanumÃveÓitÃnÃmasurairagÃddhari÷ | te bodhitÃstena raïaæ vis­jya yayurviditvà tamanÃdipÆru«am | 20.128 | Óivaæ ca ÓakrÃrthamupÃgataæ harirvyadrÃvayacchÃrÇgavini÷ s­tai÷ Óarai÷ | savÃhano dÆratare nipÃtito gurutmatà ïsambhuragÃccharÃhata÷ | 20.129 | vidrÃvite bÃïagaïaiÓca Óauriïà hare harau vajramavÃs­jad drutam | Óakro'grahÅt taæ prahasan janÃrdana÷ kareïa vÃmena ca cÃpajagmivÃn | 20.130 | apÃhasat taæ jagadekasundarÅ haripriyÃ'tho jagadekamÃtaram | uvÃca Óakro jagatÃæ janitre pradarÓayÃmo vayamÃtmaÓaiÓavam | 20.131 | jagÃma cÃtho Óaraïaæ janÃrdanaæ surairv­to devapati÷ k«amÃpayan | Ó­Çgaæ ca datvà maïiparvatasya praïamya devyà sahitaæ jagadgurum | 20.132 | yayÃca enaæ parirak«aïÃya ÓacÅpati÷ keÓavamarjunasya | jagÃda k­«ïo'pi dharÃtal . asthite na mayyamuæ kaÓcana je«yatÅti | 20.133 | tamarjunÃrthaæ varamÃpya vÃsava÷ puna÷ punaÓcakradharaæ praïamya | prasannad­«Âyà hariïÃ'bhivÅk«ito yayau mahÃbhÃgavata÷ svamÃlayam | 20.134 | k­«ïo'pyanuj¤Ãpya purandaraæ purÅæ nijÃæ vrajannabhyadhikaæ vyarocata | kirÅÂadhÃrÅ varakuï¬alollasanmukhÃmbuja÷ pÅtapaÂa÷ sukaustubha÷ | 20.135 | virocamÃnasya sadà jagatprabhornavai viÓe«a÷ kvacidacyutasya | tathÃ'pi tat smÃrayituæ vaco bhavedapek«ya cÃlpaj¤amatiæ purÃïagam | 20.136 | praviÓya ceÓa÷ svapurÅæ sa yÃdavai÷ supÆjito'nta÷ purametya cÃÇgaïe | taruæ priyÃyà nyadadhÃd g­hasya sahaiva Ó­Çgeïa ca ratnasadgire÷ | 20.137 | pradÃya ratnÃni ca sarvasÃttvatÃæ yathe«Âatastà api kanyakÃ÷ prabhu÷ | udvÃhya reme p­thageva ratnaprÃsÃdasaæ sthÃbhiranantarÆpa÷ | 20.138 | ccxlviii.p­thakp­thak tÃsu daÓaiva putrakÃnadhatta kanyÃmapi sarvaÓa÷ prabhu÷ | pradyumnasÃmbÃvapi bhÃnucÃrude«ïau ca te«Ãæ nitarÃæ guïÃdhikÃ÷ | 20.139 | vivasvato yo'varajo'dite÷ suta÷ khyÃtaÓca nÃmnà saviteti k­«ïÃt | j Ãta÷ sa satyÃjaÂhare'tra nÃmnà bhÃnustu bhai«myà api cÃrude«ïa÷ | 20.140 | sa cÃrude«ïo'pi hi vighnarÃjo ye'nye ca k­«ïasya sutÃ÷ samastÃ÷ | te caiva gÅrvÃïagaïÃstathÃ'nye ye dvÃrakÃyÃæ nivasanti sarve | 20.141 | tasyÃæ samastairabhipÆjyamÃne deve svapuryÃæ nivasatyanante | yayau kadÃcit sa tu raugmiïeya÷ sÃmbena sÃrdhaæ bhujagendralokam | 20.142 | aj¤Ãnatastairabhiyodhita÷ sa jigÃya sarvÃnapi vÃsukiæ ca | vidrÃpya bÃïairatha ratnasa¤cayÃn samÃdade nemuramuæ tataste | 20.143 | tai÷ pÆjita÷ sÃmbasahÃya Ãïsu mayaæ ca mÃyÃvinamastravar«ai÷ | vijitya rundhÃnamanena pÆjito yayau rathenÃmbaragena nÃkam | 20.144 | tatraiva k­«ïena tu pÃrijÃte h­te jayantaæ prajigÃya cÃ'jau | saæ spardhayÃ'yÃtamamu«ya cÃnujaæ sÃmbo'jayad v­«abhaæ nÃma Óastrai÷ | 20.145 | astrÃïi tÃvastravarairnihatya tayoÓca tÃbhyÃæ pratidagdhayÃnau | vidrÃpya tau bÃïavarai÷ surendrasampÆjitau yayaturvidyayà khe | 20.146 | sa vidyayà sÃmbamudÆhya ratyà pradattayà rugmiïinandana÷ purÅm | yayau tato nÃrada Ãgamad drutaæ j ¤Ãtuæ harerbahubhÃryÃsu v­ttim | 20.147 | taæ dvya«ÂasÃhasrag­he«u d­«Âvà tÃvatsvarÆpairviharantamekam | suvismita÷ prayayau taæ praïamya Óakraprasthaæ pÆjitaÓcÃtra pÃrthai÷ | 20.148 | sa Ãj¤ayà brahmaïa Ãha k­«ïÃæ kramÃt kartuæ bhÅma evaikasaæ sthÃm | anyà devÅ÷ svÃpayitvà ïsarÅre tasyà bhÃratyÃ÷ pÆrïabhogÃrthameva | 20.149 | sundopasundau bhrÃtarau brahmavÃkyÃt parasparÃdanyato naiva vadhyau | tilottamÃrthe nihatau parasparaæ tayorvadhÃrthe s­«Âayà tena daityau | 20.150 | ccxlix.ata÷ p­thag vatsarato bhavatsu kramÃt k­«ïà ti«ÂhatÃæ yo'nyayuktÃm | paÓyed vo'sau vatsaraæ tÅrthayÃtrÃæ kuryÃditi smÃtha cakrustathà te| 20.151 | tata÷ kadÃcid dharmarÃjena yuktÃæ ÓastrÃgÃre vipragorak«aïÃrtham | ÓastrÃditsu÷ phalguno'drÃk sa ÓastrairdasyÆn hatvà tÅrthayÃtronmukho'bhÆt | 20.152 | yudhi«ÂhirÃdyai÷ sauh­dÃd vÃrito'pi yayau satyÃrthaæ sa kadÃcid dyunadyÃm | kurvan snÃnaæ mÃyayà nÃgavadhvà h­to lokaæ bhujagÃnÃæ k«aïena | 20.153 | tasyÃ÷ pità garu¬enÃ'ttapatyu÷ putrÃkÃÇk«Å codayÃmÃsa pÃrtham | saæ vatsarabrahmacarye tu pÃrthai÷ k­«ïÃheto÷ samaye sÃdhu baddham | 20.154 | puna÷ punaryÃcyamÃna÷ sa pÃrtha÷ putrÃrthamasyà bhujagena tasyÃm | utpÃdayÃmÃsa sutaæ kujÃæ Óaæ nÃmnairÃvantaæ varuïÃveÓayuktam | 20.155 | guïÃ÷ piturmÃt­j Ãti÷ sutÃnÃæ yasmÃt satÃæ prÃyaÓastena nÃga÷ | balÅ ca pÃrthaprathamodbhavatvÃnmÃyÃvidastrÅ ca sudhÃrmikaÓca | 20.156 | tato yayÃvarjunastÅrthayÃtrÃkrameïa pÃï¬yÃæ stanayo'sya mÃtrà | saha tyakto bhujagairdevaloke sampÆjito nyavasad daivataiÓca | 20.157 | satyÃtyayÃnnaiva do«o'rjunasya tejÅyasaÓcintanÅya÷ katha¤cit | Óre«ÂhÃparÃdhÃnnÃnyado«asya lepastejÅyasÃæ nirïayo'yaæ hi ÓÃstre | 20.158 | atisnehÃccÃgrajÃbhyÃæ tadasya k«Ãntaæ sutà pÃï¬yarÃjena dattà | saæ vatsarÃnte phalgunasyÃbhirÆpà citrÃÇgadà vÅrasenena to«Ãt | 20.159 | sa vÅrasenastva«Âuraæ Óo yamasyÃpyÃveÓayuk sà ca kanyà ïsacÅ hi| t ÃrÃdehe sÆryajasyÃÇgasaÇgÃt svargaæ nÃgÃdantarik«ÃdihÃ'sÅt | 20.160 | tenaiva hetornÃtisÃmÅpyamÃsÅt tasyÃ÷ pÃrthe putrikÃputradharmà | tasyÃæ j Ãto babhruvÃho'rjunena pÆrvaæ jayanta÷ kÃmadevÃæ Óayukta÷ | 20.161 | putraæ vÅraæ janayitvÃ'rjuno'to gacchan prabhÃsaæ ÓÃpato grÃhadehÃ÷ | ccl.amÆmucaccÃpsarasa÷ sa pa¤ca tÃbhirg­hÅta÷ pravik­«ya tÅram | 20.162 | evaæ hi tÃsÃæ ÓÃpamok«a÷ pradatto yadÃ'khilà vo yugapat samprakar«et | ekastadà nijarÆpÃptirevetyalaæ tu«Âena brÃhmaïenÃ'natÃnÃm | 20.163 | viprÃpahÃsÃt kutsitayonitastÃ÷ kanyÃtÅrthe pÃï¬ava÷ sampramucya | prÃpta÷ prabhÃsaæ vÃsudevÃnujÃtÃæ ÓuÓrÃva rÃmeïa suyodhanodyatÃm | 20.164 | vicintya kÃryaæ yatirÆpaæ g­hÅtvà kuÓasthalÅæ prayayau taæ samÅpe | prÃptaæ k­«ïa÷ prÃhasat saæ vijÃnan satyÃsahÃya÷ ÓayanÅyÃdhirƬha÷ | 20.165 | sarvaj¤Ã sà lÅlayà hÃsahetumap­cchat taæ so'pi tasyai babhëe | lÅl ÃbhÃjau darÓanÃrthaæ punastÃvagacchatÃæ raivataæ ÓailarÃjam | 20.166 | ÃkrŬo'sau v­«ïibhojÃndhakÃnÃæ tatrÃpaÓyat keÓava÷ phalgunaæ tam | svasurdÃne sa pratij¤Ãæ raho'smai cakre k­«ïo'thÃ'sadat sarvav­«ïÅn | 20.167 | d­«Âvà girau rauhiïeyo yatÅndrave«aæ pÃrthaæ j ¤Ãtiyukta÷ praïamya | cakre pÆjÃæ phalguno'pi praïÃmaæ guïajye«Âho'sÅti cakre balÃya | 20.168 | sarvaj¤aæ taæ vÃgminaæ vÅk«ya rÃma÷ kanyÃgÃre var«akÃle nivÃsam | satkÃrapÆrvaæ kÃrayetyÃha k­«ïaæ naivetyÆce keÓavo do«avÃdÅ | 20.169 | yuvà balÅ darÓanÅyo'tivÃgmÅ nÃyaæ yogya÷ kanyakÃgÃravÃsam | ityuktavantaæ rÃma ÃhÃ'ptavidye nÃsmi¤chaÇketyeva lokÃdhinÃtham | 20.170 | nÃsmanmate rocate tvanmataæ tu sarve«Ãæ na÷ pÆjyamevÃstu tena | ityuktvà taæ keÓava÷ sodarÃyai ÓuÓrÆ«asvetyÃha santaæ yatÅndram | 20.171 | nityÃpramattà sÃdhu santo«ayeti proktà tathà sÃ'karot so'pi tatra | cakre mÃsÃn vÃr«ikÃn satkathÃbhirvÃsaæ vÃkyaæ ÓraddadhÃno harestat | 20.172 | saæ yÃcita÷ phalgunenÃ'ha vÃkyaæ yad vÃsudevastanna jÃnÃti kaÓcit | ­te pitrorvip­tho÷ sÃtyakervà subhadrÃæ te pradadÃnÅti satyam | 20.173 | ccli.astre Óastre tattvavidyÃsu caiva Ói«ya÷ Óaineyo vÃsudevendrasÆnvo÷ | tasmÃdasmai kathayÃmÃsa k­«ïa÷ svaÓi«yatvÃd vip­thoÓcÃpi sarvam | 20.174 | anye sarve vÃsudevasya pÃrthÃn priyÃn nityaæ j ÃnamÃnà api sma | rÃmeïÃ'di«Âà uddhavo'thÃ'hukÃdyà hÃrdikyÃdyà naiva ditsanti ji«ïo÷ | 20.175 | duryodhane dÃtumicchanti sarve rÃmapriyÃrthaæ j ÃnamÃnà harestat | apyapriyaæ rÃk«asÃveÓayuktÃstasmÃt sarvÃn va¤cayÃmÃsa k­«ïa÷ | 20.176 | pradyumnasÃmbapramukhÃïsca va¤cità yayustÅrthÃrthaæ rÃmayuktÃ÷ samagrÃ÷ | piï¬oddhÃraæ tatra mahotsave«vÃvartatsu kvacidÆce subhadrà | 20.177 | yate tÅrthÃnÃcaran bÃndhavÃæ stvamadrÃk«Årna÷ kaccidi«ÂÃn sma pÃrthÃn | kuntÅæ k­«ïÃæ cetyÃha p­«Âa÷ sa pÃrtha Oæ ityete«ÃmÃha cÃnÃmayaæ sa÷ | 20.178 | bhÆya÷ sÃ'vÃdÅd bhagavannindrasÆnurgatastÅrthÃrthaæ brÃhmaïebhya÷ Óruto me | kaccid d­«Âo bhavatetyomiti sma pÃrtho'pyÆce kveti sÃ'p­cchadenam | 20.179 | atraiveti smayamÃnaæ ca pÃrthaæ puna÷ puna÷ paryap­cchacchubhÃÇgÅ | so'pyÃhonmatte so'smi hÅti smayaæ stÃæ phullÃk«Å taæ sà dadarÓÃtih­«Âà | 20.180 | tato har«Ãllajjayà cotpalÃk«Å ki¤cinnoce pÃrtha enÃmuvÃca | kÃmÃvi«Âo mukhyakÃlo hyayaæ nÃvudvÃhÃrthoktastviti sà cainamÃha | 20.181 | nÃtikramo vÃsudevasya yuktastasmÃt tena svapit­bhyÃæ ca dattÃm | yukto nijairbandhubhiÓcotsave mÃæ samudvahetyatha k­«ïaæ sa dadhyau | 20.182 | mÃtÃpit­bhyÃæ sahito'tha k­«ïastatraivÃ'yÃd vÃsavaÓcÃtha Óacyà | samaæ munÅndrai÷ phalgunena sm­ta÷ saæ statraivÃ'gÃt prÅtiyukto niÓÃyÃm | 20.183 | k­«ïastata÷ puruhÆtena sÃkaæ tayorvivÃhaæ kÃrÃyÃmÃsa samyak | mÃtÃpit­bhyÃæ satyakinÃ'pi yukto mahotsave'nyÃvidito munÅndrai÷ | 20.184 | tata÷ k­«ïa÷ syandanaæ phalgunÃrthe nidhÃya svaæ prayayau tadrajanyÃm | gate ca Óakre rathamÃruroha prÃta÷ pÃrtha÷ sahito bhÃryayaiva | 20.185 | cclii.sarvÃyudhairyuktarathaæ samÃsthite g­hÅtacÃpe phalgune dvÃravatyÃm | ÃsÅd rÃva÷ kiÇkimetat tridaï¬Å kanyÃæ haratye«a kodaï¬apÃïi÷ | 20.186 | tatastu taæ satanutraæ mahendradatte divye kuï¬ale vÃsasÅ ca| divyÃni ratnÃni ca bhÆ«aïÃni d­«Âvà bibhrÃïaæ rak«iïo'vÃrayan sma | 20.187 | tata÷ sa Ãbaddhatal . ÃÇgulitra÷ satÆïÅraÓcÃpamÃyamya bÃïai÷ | cakre'ntarik«aæ pradiÓo diÓaÓca nirantaraæ Óik«ayà vidyayà ca| 20.188 | cakre sÃrathyaæ keÓavenaitadarthe suÓik«it à tasya samyak subhadrà | tayà pÃrtho vÃrito naiva ka¤cit bhinnatvacaæ k­tavÃn krŬamÃna÷ | 20.189 | sa Óik«ayà tvadbhutayà ïsaraughairvidrÃpya tÃn bhÅ«ayitvaiva sarvÃn | nirgatya puryà vip­thuæ dadarÓa rÃmeïa puryà rak«aïe sanniyuktam | 20.190 | priyaæ kurvanniva rÃmasya so'pi vyÃjena pÃrthaæ senayaivÃ'v­ïot tam | k­«ïÃdeÓÃnnaiva pÃrthasya cakre samyagrodhaæ yuyudhe ca cchalena | 20.191 | eko hyasau marutÃæ saumyanÃmà ïsuÓrÆ«Ãrthaæ vÃsudevasya jÃta÷ | taæ yÃdavaæ Óaravar«airvavar«a yathà k«ataæ na bhavet savyasÃcÅ | 20.192 | nirÃyudhaæ virathaæ caiva cakre pÃrtha÷ senÃæ tasya naivÃhanacca | d­«Âvà ïsarÃæ stasya tÅk«ïÃæ stvaco'pi nacchedakÃn vip­thu÷ santuto«a | 20.193 | Óik«Ãæ pÃrthasyÃdhikaæ mÃnayÃna upetya pÃrthaæ ca ÓaÓaæ sa sarvam | Ãj¤Ãæ vi«ïo÷ sanniyuddhyannivÃsmai k­tt Ãyudha÷ phalgunenaiva pÆrvam | 20.194 | tata÷ parÃjitavacchÅghrametya ÓaÓaæ sa sarvaæ haline'tha so'pi | pradyumnasÃmbÃdiyuto'tha kopÃdÃyÃt purÅæ hantukÃmo'rjunaæ ca | 20.195 | k­«ïo'pi sarvaæ vip­thorniÓamya prÃpta÷ sudharmÃæ vimanà ivÃ'sÅt | avÃÇmukhastatra yadupravÅrÃ÷ pradyumnÃdyà Ãhuruccairnadanta÷ | 20.196 | mÃyÃvrataæ taæ vinihatya ÓÅghraæ vayaæ subhadrÃmÃnayÃma÷ k«aïena | ccliii.ityuktavÃkyÃnavadad balastÃn k­«ïÃj¤ayà yÃntu na svecchayaiva | 20.197 | j ¤Ãtavyametasya mataæ purastÃddharervirodhe na jayo bhaved va÷ | ityuktavÃkye halini sma sarve papracchurÃnamya janÃrdanaæ tam | 20.198 | athÃbravÅd vÃsudevo'mitaujÃ÷ Ó­ïvantu sarve vacanaæ madÅyam | puraivoktaæ tanmayà kanyakÃyà mÃyÃvrato nÃrhati sannidhisthitim | 20.199 | t Ãæ me vÃcaæ nÃgrahÅdagrajo'yaæ bahÆn do«Ãn vyÃharato'pyato mayà | anullaÇghyatvÃdagrajo'nuprav­tta÷ kanyÃg­he vÃsane kÆÂabuddhe÷ | 20.200 | atÅtaÓcÃyaæ kÃryayogo'samak«aæ h­t à kanyÃ'to no'tra kà mÃnahÃni÷ | bhÆyastarÃæ mÃninastasya sà syÃjj¤Ãtà ca vo vip­tho÷ pÃrthatÃ'sya | 20.201 | deyà ca kanyà nÃsti pÃrthena tulyo varo'smÃkaæ kauraveyaÓca pÃrtha÷ | pautraÓca k­«ïasya supÆrïaïsakte÷ pait­«vaseyo vÅratamo guïìhya÷ | 20.202 | arthyo'smÃbhi÷ svayamevÃharat sa ÓakrÃtmajo nÃtra na÷ kÃryahÃni÷ | anudrutyainaæ yadi ca syÃt parÃjayo hÃnird­¬haæ yaÓaso vo bhaveta | 20.203 | jitvà yadyenaæ kanyakà cÃ'h­t à cet parÃm­«ÂÃæ naiva kaÓciddhi lipset | ato na me rocate vo'nuyÃnamityÆcivÃnÃsa tÆ«ïÅæ pareÓa÷ | 20.204 | Órutvà halÅ k­«ïavÃkyaæ babhëe mà yÃta cittaæ viditaæ mamÃsya | asyÃnuv­ttirvijayÃya na÷ syÃcchubhÃya ÓÃntyai parataÓca muktyai | 20.205 | tato'rjuno yatra ti«Âhan na kaÓcit parÃjayaæ yÃti k­«ïÃj¤ayaiva | rathena tenaiva yayau sabhÃrya÷ Óakraprasthaæ cÃviÓad bhrÃt­guptam | 20.206 | sambhÃvito bhrÃt­bhiÓcÃtitu«ÂairÆce'tha sarvaæ te«u yaccÃ'tmav­ttam | ÓÃnte«u vÃkyÃdÃtmano yÃdave«u k­«ïo yukto halinÃ'gÃcca pÃrthÃn | 20.207 | sÃrddhaæ yayau ÓakaÂai ratnapÆrïai÷ Óakraprasthaæ pÆjitastatra pÃrthai÷ | dadau te«Ãæ t Ãni rÃmeïa yuktastathà k­«ïÃyai bhÆ«aïÃni svasuÓca | 20.208 | ccliv.mÃsÃnu«itvà katicid rauhiïeyo yayau purÅæ svÃæ keÓavo'trÃvasacca | bahÆn var«Ãn pÃï¬avai÷ pÆjyamÃna÷ prÅtiæ te«ÃmÃdadhÃno'dhikÃæ ca | 20.209 | Ãsan k­«ïÃyÃ÷ pa¤ca sutà guïìhyà viÓvedevÃ÷ pa¤cagandharvamukhyai÷ | Ãvi«ÂÃste citrarathÃbhitÃmrakiÓoragopÃlabalai÷ krameïa | 20.210 | prativindhya÷ sutasoma÷ ÓrutÃkhyakÅrti÷ ÓatÃnÅka uta Órutakriya÷ | yudhi«ÂhirÃdyai÷ kramaÓa÷ prajÃtÃste«Ãæ dvayoÓcÃvarajo'bhimanyu÷ | 20.211 | candrÃæ Óayukto'titarÃæ budho'sau jÃta÷ subhadrÃjaÂhare'rjunena | dharmeraÓakrÃæ Óayuto'ÓvinoÓca tathaiva k­«ïasya sa sannidhÃnayuk | 20.212 | sarve'pi te vÅryavanta÷ surÆpà bhaktà vi«ïo÷ sarvaÓÃstre«vabhij¤Ã÷ | modaæ yayu÷ pÃï¬avÃstai÷ sutaiÓca viÓe«ata÷ sÃttvatÅnandanena | 20.213 | tata÷ kadÃcit khÃï¬avaæ k­«ïapÃrthau cikrŬi«Æ satyabhÃmÃsubhadre | ÃdÃya yÃtau paricÃrakaiÓca rathena gandharvarÃnugÅtau | 20.214 | svairaæ tayostatra vikrŬatoÓca strÅratnÃbhyÃæ mandavÃtÃnuju«Âe | vane prasÆnastabakorurÃjite jale ca tigmadyutikanyakÃyÃ÷ | 20.215 | bhÆtvà viprastau yayÃce'nnametya kuÓÃnurÆce ca mate rameÓitu÷ | pÃrtha÷ kÅd­k te'nnami«Âaæ vadeti sa cÃvÃdÅd vahnirahaæ vanÃrthÅ | 20.216 | prayÃjÃn devÃnanuyÃjÃæ Óca Óulkaæ havirdÃne devatÃnÃmayÃci«am | balahrÃsastava bhÆyÃditi sma Óaptvaiva te tÃæ Óca dadu÷ purà mama | 20.217 | puna÷ pÆrti÷ kena me syÃd balasyetyabjodbhavaæ p­«ÂavÃnasmi natvà | yadà vanaæ khÃï¬avaæ hi tvamatsi tadà balaæ te bhavatÅti so'bravÅt | 20.218 | Óakrasyedaæ khÃï¬avaæ tena vighnaæ karotyasau tena vÃæ prÃrthayÃmi | ityukte taæ pÃrtha Æce yadi syÃd ratho dhanuÓcÃtha Óakraæ nirotsye | 20.219 | narÃveÓÃdannadÃnapratiÓravÃt svasyÃpi Óakrasya virodhamaicchat | pÃrtha÷ k­«ïasya preraïÃccaiva vahni÷ pÃrthaæ yayÃce ÓakravirodhaÓÃntyai | 20.220 | cclv.nahi svadattasya puna÷ sa vairaæ Óakra÷ kuryÃt svayamindro hi pÃrtha÷ | nÃprerito vi«ïunà tasya rodhaæ pÃrtha÷ kuryÃditi k­«ïaæ yayÃce | 20.221 | nacÃyukta÷ keÓavenai«a ïsakta iti k­«ïÃdÃpa bhÆyo'pyanuj¤Ãm | yayau samÅpaæ ca harerbadaryÃmÃdÃya cakraæ cÃmuta÷ keÓave'dÃt | 20.222 | cakraæ gomante k­«ïamÃpÃpi pÆrvaæ bhaktyà vahni÷ keÓave'dÃt punastat | cakraæ ca vi«ïorbahudhà vyavasthitaæ tadagnidattaæ prÃktanaæ caikadhÃ'sÅt | 20.223 | dhanuÓca gÃï¬ÅvamathÃbjajasya karoti yenÃkhilasaæ h­tiæ sa÷ | aæ Óena dattaæ tadumÃpateÓca Óakrasya somasya jaleÓituÓca | 20.224 | tenaiva te jigyuratho jagattrayaæ prasÃdataste kramaÓo'bjayone÷ | ananyadhÃryaæ vijayÃvahaæ ca bhÃreïa lak«asya samaæ ÓubhÃvaham | 20.225 | rathaæ ca ÓubhrÃïsvayutaæ jayÃvahaæ t Æïau tathÃcÃk«ayasÃyakau Óubhau | dhvajaæ ca rÃmasya hanÆmadaÇkamÃdÃya sarvaæ varuïÃdarjune'dÃt | 20.226 | viÓe«ato dhvajasaæ sthe hanÆmatyajeyatà syÃjjayarÆpo yato'sau | sarvaæ ca tad divyamabhedyameva vidyutprabhà jyà cagÃï¬Åvasaæ sthà | 20.227 | gÃï¬ÅvamapyÃsa k­«ïaprasÃdÃcchakyaæ dhartuæ pÃï¬avasyÃpyadhÃryam | devaiÓca tairbrahmavarÃd dh­taæ tad brahmaiva sÃk«Ãt prabhurasya dhÃraïe | 20.228 | indrasya dattaÓca vara÷ svayambhuvà tenÃpi pÃrthasya babhÆva dhÃryam | indro hyasau phalgunatvena jÃtastata÷ so'strai÷ ÓaraÓÃlÃæ cakÃra | 20.229 | sa yojanadvÃdaÓakÃbhivist­taæ puraæ cakÃrÃ'Óu purandarÃtmaja÷ | hutÃïsano'pyÃïsu vanaæ prag­hya prabhak«ayÃmÃsa samuddhatÃrci÷ | 20.230 | prabhak«yamÃïaæ nijakak«amÅk«ya sandhuk«ayÃmÃsa tadÃ'ÓuÓuk«aïim | ak«opamÃbhirbahulek«aïo'mbhasÃæ dhÃrÃbhirÃk«ubdhamanÃ÷ k«ayÃya | 20.231 | astraistu v­«Âiæ vinivÃrya k­«ïa÷ pÃrthaÓca Óakraæ surapÆgayuktam | cclvi.ayuddhyatÃæ so'pi parÃjito'bhÆt prÅtaÓca d­«Âvà balamÃtmanastat | 20.232 | snehaæ ca k­«ïasya tadarjune dh­taæ vilokya pÃrthasya balaæ ca tÃd­Óam | nivartya meghÃnatitu«Âacitta÷ praïamya k­«ïaæ tanayaæ samÃïsli«at | 20.233 | vi«ïuïsca Óakreïa sahetya keÓavaæ samÃïsli«annirviÓe«o'pyanantam | sa kevalaæ krŬamÃna÷ saÓakra÷ sthito hi pÆrvaæ yuyudhe na ki¤cit | 20.234 | brahmà caÓarvaÓca sametya k­«ïaæ praïamya pÃrthasya ca k­«ïanÃma | sa¤cakratuÓcÃpi Óik«Ãprakar«ÃccakruÓca sarve svÃstradÃne pratij¤Ãm | 20.235 | anuj¤ÃtÃste prayayu÷ keÓavena krŬÃrthamindro yuyudhe hi tatra | prÅtyà kÅrtiæ dÃtumapyarjunasya tatastu«Âa÷ saha devaistayo÷ sa÷ | 20.236 | daityÃïsca nÃgÃïsca piÓÃcayak«Ã hatÃ÷ sarve tadvanasthà hitÃbhyÃm | ­te catu«pak«iïaïscÃïsvasenaæ mayaæ ca nÃnyat ki¤cidÃsÃtra muktam | 20.237 | ayamagne jaritetyÃdimantrai÷ stutvà vahniæ pak«iïo nopadagdhÃ÷ | aïsvasena÷ putrakastak«akasya mÃtrà grasta÷ prÃtilomyena kaïÂhe | 20.238 | chinne'rjunenÃntarik«e patantyÃstasyÃ÷ ÓakreïÃvitaÓchinnapuccha÷ | vadhÃnmÃtu÷ pucchabhaÇgÃcca ro«Ãddhantuæ pÃrthaæ karïatÆïÅrago'bhÆt | 20.239 | maya÷ k­«ïenÃ'ttacakreïa d­«Âo yayau pÃrthaæ Óaraïaæ jÅvanÃrthÅ | pÃrthÃrthamenaæ na jaghÃna k­«ïa÷ svabhaktaÓcetyatimÃyaæ pareÓa÷ | 20.240 | devÃrirityeva mayi prakopa÷ k­«ïasya tenÃhamimaæ purandaram | pÃrthÃtmakaæ Óaraïaæ yÃmi tena k­«ïapriya÷ syÃmiti tasya buddhi÷ | 20.241 | prÃïopak­t pratyupakÃramÃïsu kiæ te karomÅti sa pÃrthamÃha | k­«ïaprasÃdÃddhi bhavÃn vimuktastasmai karotvityavadat sa pÃrtha÷ | 20.242 | k­«ïo'pi rÃj¤o'tivicitrarÆpasabhÃk­t ÃvadiÓat tÃæ sa cakre | anirgamaæ prÃïinÃmarthitau tau hutÃïsanenÃtha vidhÃya jagmatu÷ | 20.243 | cclvii.d­«Âvà ca tau pÃï¬avÃ÷ sarva eva mahÃmudaæ prÃpuretanniÓamya | k­«ïo'pi pÃrthairmumude'nantaÓaktisukhaj¤ÃnaprÃbhavaudÃryavÅrya÷ | 20.244 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye khÃï¬avadÃho nÃma viæ Óo'dhyÃya÷ cclviii.(pÃï¬avavanapraveÓa÷ ) atha ekaviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | janÃrdanÃj¤ayà maya÷ samastakautukottarÃm | sabhÃæ vidhÃya bhÆbh­te dadau gadÃæ v­kodare | 21.1 | sa vÃyudhÃritÃæ gadÃæ hi yauvanÃïsvabhÆbh­t à | prasÃdato'sya lambhitÃmavÃpya modamÃpa ha | 21.2 | punaÓca vatsaradvayaæ samu«ya keÓavo yayau | samarcitaÓca pÃï¬avairviyojane'sya cÃk«amai÷ | 21.3 | tato vasan svapuryaja÷ kvacid ravigrahe hari÷ | sadÃraputrabÃndhava÷ samantapa¤cakaæ yayau | 21.4 | p­thÃsutÃïsca sarvaÓa÷ sadÃraputramÃt­kÃ÷ | k«itÅÓvarÃïsca sarvaÓa÷ priyÃpriyà hareÓca ye | 21.5 | tathaiva nandagopaka÷ sadÃragopagopika÷ | munÅÓvarÃïsca sarvata÷ samÅyuratra ca prajÃ÷ | 21.6 | priyÃïsca ye rameÓiturhariæ trirÆpametya te | vasi«Âhav­«ïinandanaæ bh­gÆttamaæ tathÃ'rcayan | 21.7 | k­t ÃrthatÃæ ca te yayÆ rameÓapÃdadarÓanÃt | ravigrahe samÃplutà bh­gÆdvahotthatÅrthake | 21.8 | anugrahaæ vidhÃya sa svake«u keÓavastriv­t | ayÃjayacca ÓÆrajaæ makhai÷ samÃptadak«iïai÷ | 21.9 | samastalokasaæ sthitÃtmabhaktimajjanasya sa÷ | sukÃladarÓanÃt paraæ vyadhÃdanugrahaæ hari÷ | 21.10 | tato yayau svakÃæ purÅæ p­thÃsutai÷ sahÃcyuta÷ | cakÃra tatra cÃ'hnikaæ kratuæ mahÃïsvamedhakam | 21.11 | cclix.hayaæ sabhÅmaphalgunà hare rathaæ samÃsthitÃ÷ | vyacÃrayan hare÷ sutà dinasya pÃdamÃtrata÷ | 21.12 | jitÃ÷ samastabhÆbh­to jarÃsutÃdaya÷ k«aïÃt | v­kodarÃdibhistu tairhayaÓca divya Ãyayau | 21.13 | haya÷ sa k­«ïanirmito dinena lak«ayojanam | k«amo hi gantuma¤jasà dinÃïsvamedhasiddhaye | 21.14 | parÃïsarÃtmajo harirhariæ yadà tvadÅk«ayat | tadÃ'sasÃda ha dvijast­ïÃvaho rurÃva ca | 21.15 | brajanti janmano'nu me sadà sutà ad­ÓyatÃm | itÅrite'rjuno'bravÅdahaæ hi pÃmi te sutÃn | 21.16 | na k­«ïarÃmakÃr«ïibhi÷ sutà nu me'tra pÃlitÃ÷ | kva te'tra Óaktirityamuæ jagÃda so'rjunaæ dvija÷ | 21.17 | tadà jagÃda phalguno'surairvidÆ«it Ãtmanà | na vipra tÃd­Óo'smyahaæ yathaiva keÓavÃdaya÷ | 21.18 | mayà jità hikhÃï¬ave surÃstathÃ'surÃnaham | nivÃtavarmanÃmakÃn vije«ya uttaratra hi | 21.19 | udÅrya ceti keÓavaæ sa ÆcivÃn vrajÃmyaham | itÅrito'vadaddharistavÃtra Óakyate nu kim | 21.20 | vilajjamÃnamÅk«ya taæ jagÃda keÓavo'rihà | vrajeti sa pratiÓravaæ cakÃra hÃpyarak«aïe | 21.21 | vahniæ pravek«ye'ÓaktaÓcedityuktvà sarvayÃdavai÷ | yayau na rÃmapradyumnÃvaniruddhaæ ca keÓava÷ | nyayojayat tatsahÃye yaÓaste«vabhirak«itum | 21.22 | cclx.priyo hi nitarÃæ rÃma÷ k­«ïasyÃnu ca taæ suta÷ | aniruddha÷ kÃr«ïimanu pradyumnÃd yo'jani«Âa hi| rugmiputryÃæ rugmavatyÃmÃh­t ÃyÃæ svayambare | 21.23 | ratireva hi yà tasyÃæ j Ãto'sau kÃmanandana÷ | pÆrvamapyaniruddhÃkhyo vi«ïostannÃmna eva ca | ÃveÓayukto balavÃn rÆpavÃn sarvaÓÃstravit | 21.24 | tasmÃt tÃæ strÅn­te k­«ïa÷ pÃrthasÃhÃyyakÃraïÃt | nyayojayat sÆtikÃle brÃhmaïyÃ÷ sa ca phalguna÷ | 21.25 | astraiÓcakÃra digbandhaæ kumÃro'thÃpitu k«aïÃt | adarÓanaæ yayau pÃrtho vi«aïïa÷ saha yÃdavai÷ | adhik«ipto brÃhmaïena yayau yatra Óriya÷ pati÷ | 21.26 | vahniæ vivik«antamamuæ nivÃrya yayau savipra÷ sahaphalguno hari÷ | ÃïsÃmudÅcÅæ b­hatà rathena k«aïena tÅrtvaiva ca saptavÃridhÅn | 21.27 | daduÓca mÃrgaæ girayo'bdhayastathà vidÃrya cakreïa tamo'ndhamÅÓa÷ | ghanodakaæ cÃpyatitÅrya tatra dadarÓa dhÃma svamanantavÅrya÷ | 21.28 | saæ sthÃpya dÆre sarathaæ savipraæ pÃrthaæ svarÆpe dvicatu«kabÃhau | samastaratnojjvaladivyabhÆ«aïe viveÓa nityoruguïÃrïave prabhu÷ | 21.29 | sahasramÆrdhanyuruÓe«abhoga ÃsÅnarÆpe'mitasÆryadÅdhitau | ramÃsahÃye taÂidujjvalÃmbare muktairviri¤cÃdibhirarcite sadà | 21.30 | sthitvaikarÆpeïa muhÆrtamÅÓvaro viniryayau viprasutÃn prag­hya | sunandanandÃdaya eva pÃr«adÃste vai«ïavà bhÆmital . e prajÃtÃ÷ | 21.31 | darpaæ nihantuæ harirarjunasya samÃnayad viprasutÃn pareÓa÷ | prÅtirmahatyeva yato'rjune hare÷ saæ Óik«ayÃmÃsa tata÷ sa enam | 21.32 | aprÃk­t Ãt sadanÃd vÃsudevo viss­tya sÆryÃdhikalak«adÅdhite÷ | rathaæ samÃruhya sapÃrthavipra ÃgÃt sutÃæ Ócaiva dadau dvijÃya | 21.33 | cclxi.lokaÓik«ÃrthamevÃsau prÃyaÓcittaæ ca cÃlane | cakre sÃrddhamuhÆrtena samÃgamya punarmakham | 21.34 | brahmÃdÅnÃgatÃæ Ócaiva sadà svaparicÃrakÃn | pÆjayitvÃ'bhyanuj¤Ãya brÃhmaïÃnapyapÆjayat | 21.35 | sasnÃvavabh­thaæ k­«ïa÷ sadÃra÷ sasuh­jjana÷ | ÃyÃntaæ dvÃrakÃæ k­«ïaæ dantavakro rurodha ha | 21.36 | jaghÃna gadayà k­«ïastaæ k«aïÃt savi¬Æratham | vi¬Ærathastamo'gacchad dantavakre ca yo'sura÷ | 21.37 | hare÷ pÃr«ada÷ k«ipraæ harimeva samÃïsrita÷ | k­«ïe prÃpte svalokaæ ca niss­tyÃsmÃt svarÆpata÷ | ekÅbhÃvaæ svarÆpeïa dvÃrapeïa gami«yati | 21.38 | tata÷ k­«ïa÷ purÅmetya bodhayÃmÃsa phalgunam | kimetad d­«Âamityeva tena p­«Âo ramÃpati÷ | 21.39 | ayaæ dvÅpa÷ sÃgaraÓca lak«ayojanavist­tau | tadanye tu krameïaiva dviguïenottarottarÃ÷ | 21.40 | antyÃdhyarddhasthalaæ haimaæ bÃhyato vÃjralepikam | etat sarvaæ lokanÃma hyetasmÃd dviguïaæ tama÷ | andhaæ yatra patantyugrà mithyÃj¤ÃnaparÃyaïÃ÷ | 21.41 | ghanodakaæ taddviguïaæ tadante dhÃma mÃmakam | yattad d­«Âaæ tvayà pÃrtha tatra muktairajÃdibhi÷ | sevyamÃna÷ sthito nityaæ sarvai÷ paramapÆru«a÷ | 21.42 | lokÃlokapradeÓastu pa¤cÃïsallak«avist­ta÷ | sapa¤cÃïsatsahasraÓca tasyÃpi gaïanaæ tathà | 21.43 | yojanÃnÃæ pa¤caviæ ÓatkoÂayo meruparvatÃt | cclxii.catas­«vapi dik«ÆrdhvamadhaÓcÃï¬aæ prakÅrtitam | 21.44 | abagnÅranabhoha' nk­nmahattattvaguïatrayai÷ | kramÃd daÓottarairetadÃv­taæ paratastata÷ | 21.45 | vyÃpto'haæ sarvago'nanto'nantarÆpo nirantara÷ | anantaÓÅr«o'nantÃk«o'nantapÃdakaroruka÷ | anantaguïamÃhÃtmyaÓcidÃnandaÓarÅraka÷ | 21.46 | madvaÓà eva sarve'pi tvaæ cÃnye ca dhana¤jaya | matprasÃdÃd balaæ caiva vijayaÓcÃkhilà guïÃ÷ | tasmÃnna vismaya÷ kÃryo na darpaÓca tvayÃ'nagha | 21.47 | "manmanà bhava madbhakto madyÃjÅ mÃæ namaskuru | mÃmevai«yasi satyaæ te pratijÃne priyo'si me" 72 | ityukta÷ praïipatyainaæ k«amasvetyÃha phalguna÷ | 21.48 | u«itvà katicinmÃsÃn yayu÷ sarve'pi pÃï¬avÃ÷ | anuj¤ÃtÃ÷ keÓavena bhaktinamradhiyo'cyute | sambhÃvitÃ÷ keÓavena sauhÃrdenÃdhikena ca | 21.49 | tata÷ kadÃcit pravare sabhÃtal . e dharmÃtmajo rÃjabhirbhrÃt­bhiÓca | v­to niÓamyaiva sabhÃ÷ surÃïÃæ yathà sthità nÃradamanvap­cchat | 21.50 | antarik«aæ tvayà proktaæ lak«ayojanamucchritam | arddhakoÂyucchrita÷ svargo vimÃnÃvalisaÇkula÷ | 21.51 | bhuva÷ svargaÓca koÂyaiva yojanÃnÃæ pravist­tau | maharjanastapaÓcaiva kramÃdadhyarddhayojanÃ÷ | pa¤cÃïsatkoÂivistÃrà yojanÃnÃæ samastaÓa÷ | 21.52 | yÃvanta ete mil . it ÃstatpramÃïa udÅrita÷ | satyÃkhyo brahmalokastu yatra brahmà virÃjate | 21.53 | 72 Bha. GÅ. 18.65 cclxiii.tataÓca dviguïa÷ prokto vi«ïuloka÷ sanÃtana÷ | uttarottarata÷ sarve sukhe ÓataguïottarÃ÷ | 21.54 | anantajanasampÆrïà api te hÅcchayà hare÷ | avakÃïsavanto divyatvÃt pÆryante na kadÃcana | sarvakÃmasukhai÷ pÆrïà divyastrÅpuru«ojjvalÃ÷ | 21.55 | divyaratnasamÃkÅrïaæ tathà pÃtÃl . asaptakam | adhastÃcche«adevena balinà samadhi«Âhitam | 21.56 | kÃmabhogasamÃyuktà bahuvar«asahasriïa÷ | saptadvÅpe«u puru«Ã nÃryaÓcoktÃ÷ surÆpiïa÷ | 21.57 | e«Ãæ ca sarvalokÃnÃæ dhÃtà nÃrÃyaïa÷ para÷ | vi«ïulokasthito muktai÷ sadà sarvairupÃsyate | 21.58 | sevakà brahmaïaïscaiva devà vedÃïsca sarvaÓa÷ | ÓakraÓca munaya÷ sarve hariÓcandraÓca bhÆmipa÷ | 21.59 | akhilà api rÃjÃna÷ pÃï¬uïscÃsmatpità mune | yamasyaivÃnugÃ÷ proktà rÃjabhistairyamena ca | 21.60 | upÃsyamÃno bhagavÃn rÃmo yamasabhÃtal . e | ukta indreïa copÃsyo vÃmanÃtmà janÃrdana÷ | 21.61 | prÃdurbhÃvÃïsca nikhilà brahmaïopÃsitÃ÷ sadà | varuïasyÃnugà nÃgÃstatra matsyÃk­tirhari÷ | gandharvà dhanadasyÃpi tatra kalkÅ hari÷ prabhu÷ | 21.62 | rudrasyogrÃïi bhÆtÃni n­siæ hÃtmà ïsivena ca | upÃsyate sadà vi«ïurityÃdyuktaæ tvayÃ'nagha | sarvaratnasthalÃn divyÃn devalokÃn prabhëatà | 21.63 | tatra me saæ Óayo bhÆyÃn hariÓcandra÷ kathaæ n­pa÷ | cclxiv.aindraæ sabhÃtal . aæ prÃpta÷ pÃï¬urnÃsmatpità mune | 21.64 | ityukto nÃrada÷ prÃha rÃjasÆyak­tonnatim | hariÓcandrasya tÃæ d­«Âvà pità yamasabhÃtal . e | sthitastvÃmavadat pÃï¬Æ rÃmadvayasudaivate | 21.65 | karotu rÃjasÆyaæ me putro'jeyÃnujÃrcita÷ | pÃlito vÃsudevena kiæ tasyÃsÃdhyamatra hi | 21.66 | etacchrutvà dharmasuto bhrÃt­bhi÷ sahito vaÓÅ | avÃptiæ rÃjasÆyasya mantrayÃmÃsa dharmavit | 21.67 | sukÃryametadityalaæ niÓamya sodaroditam | ayÃtayat svasÃrathiæ sa keÓavÃya bhÆpati÷ | 21.68 | tadaiva keÓavasya yÃ÷ striyastadÅyatÃtakai÷ | sahodaraiÓca yÃpita÷ sudÆta Ãpa mÃdhavam | 21.69 | praïamya keÓavaæ vaca÷ sa Ãha mÃgadhena te | vivÃhabÃndhavà raïe vijitya rodhità girau | 21.70 | n­pÃyutadvayena so'«Âaviæ Óakai÷ Óatairapi | yiyak«urugrarÆpiïaæ trilocanaæ tvayi sthite | 21.71 | vimocayasva tÃn prabho nihatya mÃgadheÓvaram | avaidikaæ mukhaæ ca taæ vilumpa dharmaguptaye | 21.72 | itÅrito'tha sÃrathiæ niÓÃmya dharmajasya ca | niÓamya tad vacastadà jagÃma pÃï¬avÃlayam | 21.73 | sa pÃï¬avai÷ samarcito makhÃya dharmajena ca | prap­«Âa Ãha mÃdhavo vaco jagatsukhÃvaham | 21.74 | kraturyathÃvidhÃnata÷ k­to hi pÃrame«Âhyakam | padaæ nayeta tatpade suyogyame«a nÃnyathà | 21.75 | cclxv.ayogyakÃnmahÃpade vidhÃture«a hi kratu÷ | samÃnayogyatÃgaïÃt karoti muktigaæ varam | 21.76 | purà tu muktito'dhikaæ svajÃtita÷ karoti ca | atastriÓaÇkuputrako n­pÃnatÅtya vartate | 21.77 | surÃæ Óako'pi te pità vinà hirÃjasÆyata÷ | na Óak«yati triÓaÇkujÃd varatvamÃptumadya tu | 21.78 | tapaÓcaran samÃgate ÓacÅpatau pità tava | marudgaïottama÷ purà natÆtthita÷ ÓaÓÃpa sa÷ | 21.79 | vrajasva mÃnu«Åæ tanuæ tato m­ta÷ punardivam | gato'pi na÷ svakÃæ tanuæ prave«Âumatra neÓase | 21.80 | tadÃ'dhikastriÓaÇkujo bhavi«yatu tvadityatha | k«amÃpitaÓca vÃsavo jagÃda rÃjasÆyata÷ | triÓaÇkujÃdhiko bhavÃnavÃpsyati svakÃæ tanum | 21.81 | ata÷ sukÃrya eva te yudhi«Âhira kratÆttama÷ | bhavadbhirapyavÃpyate svayogyatÃ'munÃ'khilà | 21.82 | udÅrya caivamÅÓvara÷ kratoramu«ya yogyatà | v­kodare yato'khilà caturmukhatvayogyatà | 21.83 | tata÷ supÆrïamasya tat phalaæ vidhÃtuma¤jasà | jagÃda vÃyuvÃhano vaco yudhi«Âhiraæ tvidam | 21.84 | kva rÃjasÆyamadya te jarÃsute tu jÅvati | jayet ka eva taæ yudhà m­to na yo'pi sÅriïà | 21.85 | viri¤caÓarvavÃkyata÷ samastalokajÃyini | sthite tu te jarÃsute na setsyati kratÆttama÷ | 21.86 | cclxvi.itÅrite rathÃÇginà jagÃda dharmanandana÷ | nivartitaæ mana÷ kratoralaæ mamÃmunà prabho | 21.87 | babhÆvureva bhÆbh­to nacÃ'dhirÃjyamÃpire | yadà ca cakravartinastaded­Óà naÓatrava÷ | 21.88 | itÅrite'munÃ'vadat pradhÃnamÃrutÃtmaja÷ | padaæ caturmukhasya và susÃdhyameva yatnata÷ | 21.89 | nijÃnubhÃvavarjità hareranugrahojjhitÃ÷ | mahÃprayatnavarjità janà na jagmurunnatim | 21.90 | sthiro'nubhÃva eva me mahÃnanugraho hare÷ | prayatnamekamagrato nidhÃya bhÆtimÃpnuma÷ | 21.91 | itÅrite'munà hari÷ samudyamÃt pradhÃnata÷ | sthite hi yaj¤akÃraïe v­kodare jagÃda ha | 21.92 | sa eka eva pÆru«o jarÃsuto'dya vartate | samastasadvirodhinÃæ balaæ kaleranantara÷ | 21.93 | tathà satÃæ samÃïsrayo yadudbhavÃ÷ satÃæ guïÃ÷ | sa eka eva tÃd­Óastvayà vicintya yÃtyatÃm | 21.94 | yadi sma tena mÃgadho nihanyate satÃæ jaya÷ | viparyayeïa cÃsatÃmiti sma viddhi nÃnyathà | 21.95 | sa pÃrame«Âhyasatpadaæ prayÃtyasaæ Óayaæ yudhi | ya eva hanti mÃgadhaæ sa vedadharmapÃlaka÷ | 21.96 | nihanti mÃgadheÓvaraæ ya e«a vai«ïavaæ jagat | karoti ÓarvapÃlito yata÷ sa bÃrhadratha÷ | 21.97 | nihanti ÓaivanÃyakaæ ya e«a vai«ïavÃgraïÅ÷ | iti sma bhÃvasaæ yute vadatyaje'bibhenn­pa÷ | 21.98 | cclxvii.yudhi«Âhire bruvatyajaæ makhena me tvalaæ tviti | tamÃha mÃrutÃtmajo nihanmi mÃgadhaæ raïe | 21.99 | itÅrite'vadaddharirvrajÃmahe vayaæ traya÷ | ahaæ ca bhÅmaphalgunau nihantumeva mÃgadham | 21.100 | v­kodareïa hanyate yadi sma mÃgadhÃdhipa÷ | makhaÓca setsyate dhruvaæ jagacca te vaÓe bhavet | 21.101 | itÅrite tu Óauriïà jagÃda dharmanandana÷ | sa ÓÆrasenamaï¬alaprahÃïato harestrasan | 21.102 | bhayÃddhi yasya mÃdhuraæ vihÃya maï¬alaæ gatÃ÷ | bhavanta eva sÃgaraæ tato bibhemyahaæ ripo÷ | 21.103 | imau hi bhÅmaphalgunau mamÃk«iïÅ sadà prabho | manonibho bhavÃn sadà na vo vinÃ'smyata÷ pumÃn | 21.104 | ato na jÅvitÃt priyÃnahaæ riporbalÅyasa÷ | sakÃïsamÃtmahetuta÷ prayÃtayÃmi vo vibho | 21.105 | itÅrite'vadat punarv­kodaro'rikak«abhuk | yadÅyanet­kà ramÃviri¤caÓarvapÆrvakÃ÷ | 21.106 | vaÓe ca yasya tad balaæ surÃsuroragÃdinÃm | sa e«a keÓava÷ prabhu÷ kva cÃsya bÃrhadratha÷ | 21.107 | adh­«yamasti me balaæ hari÷ praïÃyako'sya ca | samastalokanetari prabhau hi sarvaÓaktità | 21.108 | ajeyatà tathÃ'rjune harervarodbhavÃ'sti hi | ato vayaæ trayo'dya taæ prayÃma mÃgadhaæ ripum | 21.109 | hani«ya eva mÃgadhaæ hare÷ puro na saæ Óaya÷ | cclxviii.itÅrite'munà harirjagÃda dharmanandanam | 21.110 | vayaæ traya÷ sametya taæ prayÃtayÃma m­tyave | hani«yati sphuÂaæ raïe v­kodaro jarÃsutam | 21.111 | bhayaæ na kÃryameva te mayà hata÷ sa neti ha | mayà hinÅtihetuta÷ svayaæ na hanyate ripu÷ | 21.112 | sa Óarvasaæ ÓrayÃgraïÅrmadÃïsrayottamena tu | nihanyate yadà tadà prakÃïsitaæ hi me balam | 21.113 | ato na ÓaÇkitaæ mana÷ kuru«va bhÆpate kvacit | pradarÓayÃmi te'nujau nihatya mÃgadheÓvaram | 21.114 | itÅrita÷ sa vi«ïunà vicÃrya tadguïÃn parÃn | tatheti cÃ'ha te traya÷ pratasthurÃïsu mÃgadhÃn | 21.115 | sametya mÃgadhÃæ stu te ÓivoruliÇgamityalam | sumÃlyavastrabhÆ«aïai÷ samarcitaæ giriæ yayu÷ | 21.116 | svaÓÅr«ato'pi cÃ'd­taæ jarÃsutena te girim | nyapÃtayanta bÃhubhistamasya cottamÃÇgavat | 21.117 | advÃrataste nagaraæ praviÓya mëasya nÃl . ena k­t ÃstribherÅ÷ | pu«Âipradà bibhidustasya kÅrtiÓÃstropamà nyakk­tamÃgadheÓÃ÷ | 21.118 | tathÃ'païebhyo bahumÃlyagandhÃn prasahya saÇg­hya ÓubhÃæ Óca dadhru÷ | advÃratastasya g­haæ ca sasrurbhoÓabdatastaæ ca n­pa÷ prasasru÷ | 21.119 | t Ãn viprave«Ãn sa niÓÃmya rÃjà mahÃbhujÃn snÃtakave«ayuktÃn | dvitÅyavarïÃn pravicintya bÃhÆn jyÃkarkaÓÃn vÅk«ya babhëa etÃn | 21.120 | ke «ÂhÃtha kiæ hetuta ÃgatÃïsca k­taÓca me parvataliÇgabhedanam | k­taæ bhavadbhi÷ kuta eva durnayÃ÷ k­t ÃstathÃ'nye dvijavaryave«ai÷ | 21.121 | cclxix.iti bruvÃïaæ bhagavÃnuvÃca kÃryaæ hi Óatrorakhilaæ pratÅpam | ityukta Æce nahi vipraÓatrurahaæ kuto vo mama Óatrutà bhavet | 21.122 | ityuktavÃkyaæ n­patiæ jagÃda janÃrdano naiva hi tÃd­Óà dvijÃ÷ | vayaæ ripuste'smi hi vÃsudeva imau ca bhÅmÃrjunanÃmadheyau | 21.123 | yad bÃndhavÃn na÷ piÓitÃïsidharmato raudre makhe kalpayituæ paÓutve | icchasyare vedapathaæ vihÃya taæ tvÃæ balÃcchÃstumihÃ'gatà vayam | 21.124 | vimok«ayÃma÷ svajanÃn yadi tvaæ na mocayasyadya nig­hya ca tvÃm | mu¤cÃthavà tÃnabhiyÃhi vÃ'smÃn raïÃya martuæ k­taniÓcayo'tra | 21.125 | itÅrito'sau magadhÃdhipo ru«Ã jagÃda nÃhaæ Óiva yÃgayuktÃn | mok«ye paÓÆn yugapad và krameïa yotsye ca vo'thÃpi camÆsahÃyÃn | 21.126 | nirÃyudha÷ sÃyudho và yu«madi«ÂÃyudhena và | eko'pi sakalairyotsye saseno và sasainikÃn | 21.127 | ityuktavantamavadadajitorubalo hari÷ | ehyekameko vÃ'smÃsu sasainyo và raïe n­pa | 21.128 | yena kÃmayase yoddhuæ taæ na ÃsÃdaya drutam | nirÃyudha÷ sÃyudho và tvadabhÅ«ÂÃyudhena và | ityÃ'ha bhagavächatruæ yaÓo bhÅme vivarddhayan | 21.129 | ghÃtayitvà svaÓatruæ ca bhÅmasenÃnugrahaæ param | bhÅmasya kartumicchaæ Óca bhaktij¤ÃnÃdivarddhanam | 21.130 | t­ïÅkartuæ ripuæ caiva nirÃyudhatayÃ'gaman | k­«ïabhÅmÃrjunÃstena viprave«Ãïsca te'bhavan | 21.131 | nirÃyudha÷ k«atrave«o naiva yogya÷ katha¤cana | tato jagmurviprave«Ãst­ïÅkartuæ hi mÃgadham | 21.132 | mÃgadhasya sasainyasya svag­he saæ sthitasya ca | cclxx.nirÃyudhena bhÅmena samÃhvÃne k­te'mitam | dharmaæ yaÓaÓca bhÅmasya varddhayÃmÃsa keÓava÷ | 21.133 | t­tÅyamarjunaæ caiva samÃdÃya yayau ripum | haristasmÃcca bhÅmasya mahÃdhikyaæ prakÃïsayan | mukhena mÃgadhasyaiva v­ïvekaæ na iti bruvan | 21.134 | v­ïvekamasmÃsviti sa prokta Ãha jarÃsuta÷ | kuryÃæ naivÃrjunenÃhamabalenaiva saÇgaram | 21.135 | pa¤capa¤cÃïsadabdo'dya hyayamevaæ ca bÃlavat | abalatvÃd yuvÃ'pye«a bÃla eva mato mama | 21.136 | ityukto'pyarjuno nÃ'ha kuru tarhi parÅk«aïam | bÃhubhyÃæ dhanu«Ã veti ÓaÇkamÃna÷ parÃjayam | 21.137 | ato bhÅme balÃdhikyaæ suprasiddhamabhÆnmahat | etadarthaæ hi k­«ïena sahÃ'nÅta÷ sa phalguna÷ | 21.138 | j Ãnan k­«ïe balaæ ghoramavi«ahyaæ sa mÃgadha÷ | kutsayan gopa iti taæ bhayÃnnaivÃ'hvayat prabhum | 21.139 | ÃhvayÃmÃsa bhÅmaæ tu syÃd và me jÅvanaæ tviti | hani«yatyeva mÃæ k­«ïa ityÃsÅnn­paterbhayam | tasmÃt taæ nÃhvayÃmÃsa vÃsudevaæ sa mÃgadha÷ | 21.140 | arjune tu jite k­«ïabhÅmau mÃæ nihani«yata÷ | trayÃïÃæ durbalÃhvÃnÃnnaÓyet kÅrtiÓca me dhruvà | 21.141 | iti matvÃ'hvayÃmÃsa bhÅmasenaæ sa mÃgadha÷ | katha¤cijjÅvitaæ và syÃnnatu naÓyati me yaÓa÷ | 21.142 | iti sma bhÅmaæ pratiyodhanÃya saÇg­hya rÃjà sa jarÃsuto balÅ | rÃjye nijaæ cÃ'tmajamabhya«i ¤cat purà khyÃtaæ patratÃpÃkhyarudram | 21.143 | cclxxi.balaæ bhÅme manyamÃno'dhikaæ tu gadÃïsik«ÃmÃtmani cÃdhikÃæ n­pa÷ | bhÅto niyuddhe'sya dadau gadÃæ sa bhÅmÃya cÃnyÃæ svayamagrahÅd balÅ | 21.144 | tadarthamevÃ'Óu gadÃæ prag­hya bhÅmo yayau mÃgadhasaæ yuto bahi÷ | purÃt sak­«ïÃrjuna eva tatra tvayuddhyatÃæ keÓavapÃrthayo÷ pura÷ | 21.145 | vÃcÃ'jayat taæ prathamaæ v­kodara÷ ÓivÃïsrayaæ vi«ïuguïaprakÃïsayà | tato gadÃbhyÃmabhipetatustau vicitramÃrgÃnapi darÓayantau | 21.146 | tayorgade te'ÓanisannikÃïse cÆrïik­te dehamahÃd­¬himnà | anyonyayorvak«asi pÃtite ru«Ã yathÃ'Ómano÷ pÃæ supiï¬au sumuktau | 21.147 | sa¤cÆrïitagadau vÅrau jaghnuturmu«Âibhirmitha÷ | brahmaï¬asphoÂasaÇkÃïsairyathà keÓavakaiÂabhau | 21.148 | cacÃla p­thvÅ girayaÓca cÆrïit Ã÷ kulÃcalÃïsceluralaæ vicak«ubhu÷ | samastavÃrÃmpataya÷ surÃsurà viri¤caÓarvÃdaya Ãsadannabha÷ | 21.149 | surÃstu bhÅmasya jayÃbhikÃÇk«iïastathÃ'surÃdyà magadhÃdhipasya | paÓyanti sarve kramaÓo balaæ svaæ samÃdade mÃrutanandano'pi | 21.150 | mÃnayitvà varaæ dhÃturdivasÃn daÓa pa¤ca ca | vÃsudevÃj¤ayà bhÅma÷ Óatruæ hantuæ nao dadhe | 21.151 | sa praïamya h­«ÅkeÓaæ har«ÃdÃïsli«ya phalgunam | ripuæ jagrÃha makuÂe vÃraïaæ m­garìiva | 21.152 | p­«Âhe'sya jÃnumÃdhÃya kÆrmadeÓaæ babha¤ja ha | m­tikÃle punardehaæ vidadÃra yathà purà | 21.153 | marmaïyeva na hantavyo mayÃ'yamiti mÃruti÷ | svapuru«aprakÃïsÃya babha¤jainamamarmaïi | 21.154 | bhajyamÃne ÓarÅre'sya brahmÃï¬asphoÂasannibha÷ | babhÆva rÃvo yenaiva trastametajjagattrayam | 21.155 | cclxxii.nihatya k­«ïasya ripuæ sa bhÅma÷ samarpayÃmÃsa tadarcanaæ hare÷ | k­t Ãæ hi bhÅmena samarcanÃæ t Ãæ samak«amÃdÃtumihÃ'gato hyaja÷ | 21.156 | svÅk­tya pÆjÃæ ca v­kodarasya d­¬haæ samÃïsli«ya ca taæ janÃrdana÷ | prÅto nitÃntaæ punareva k­«ïaæ nanÃma bhÅma÷ praïato'rjunena | 21.157 | jagmu÷ surÃïscÃtitarÃæ prah­«Âà brahmÃdayo dÅnatarÃïsca daityÃ÷ | balÃdumeÓasya vare prabhagne v­kodareïÃcyutasaæ Órayeïa | 21.158 | suto yayau Óaraïaæ t Ãn rameÓabhÅmÃrjunÃn sahadevo'sya dhÅmÃn | rathaæ svasÃraæ ca dadau sa mÃruternanÃma k­«ïaæ parayà ca bhaktyà | 21.159 | ratho hyasau vasunà vÃsudevÃcchakrÃntarÃ'pto vasuvaæ ÓajatvÃt | jarÃsutasyÃ'sa v­kodarastaæ hare rathaæ prÃrpayÃmÃsa tasmai | 21.160 | k­«ïo'smarad garu¬aæ sa dhvaje'bhÆd rathaæ k­«ïo'thÃ'ruhat pÃï¬avÃbhyÃm | bhÅma÷ kanyÃæ sahadevasya heto÷ samagrahÅdanujasyÃ'tmana÷ sa÷ | 21.161 | nakulasyÃ'dÃnmadrarÃjo hi pÆrvaæ svÅyÃæ kanyÃæ sà tathai«Ã'pyu«Ã hi| ekà pÆrvaæ te aÓvinoÓcaiva bhÃryà yamau remÃte yadu«Ã aÓvibhÃryà | tata÷ k­«ïÃyÃmagrajabhrÃt­bhÃryÃv­ttiæ hi tau cakraturmÃdriputrau | 21.162 | jarÃsutasyÃ'tmaja÷ keÓavÃdÅn ratnai÷ samabhyarcya yayÃvanuj¤ayà | tadÃj¤ayà pit­kÃryÃïi k­tvà tadÃj¤ayaivÃmucat tÃn n­pÃæ Óca | tai÷ saæ stuta÷ keÓavo bhÅmapÃrthayukto yayau bhaktinamrairyathÃvat | 21.163 | sambhÃvitÃste sahadevena samyak praÓasya k­«ïaæ bhÅmasenaæ ca sarve | yayurg­hÃn svÃnapatat keÓavadvi¬jarÃsuto'ndhe tamasi krameïa | 21.164 | k­«ïaïsca pÃrthau ca tathaikayÃnaæ samÃsthità dharmajamabhyagacchan | te«Ãæ ÓaÇkhadhvanisambodhitÃtmà rÃjà prÅtaÓcÃtitarÃæ babhÆva | 21.165 | dvaipÃyano'tha bhagavÃnabhigamya pÃrthÃnÃj¤Ãpayat sakalasambh­tisÃdhanÃya | taæ rÃjasÆyasahitaæ paramÃïsvamedhayaj¤aæ samÃdiÓadananyak­taæ viri¤cÃt | 21.166 | cclxxiii.kartà hi tasy aparame«Âhipadaæ prayÃti yadyanyasadguïavarai÷ parame«Âhitulya÷ | bhÅme makhasya phalamatyadhikaæ nidhÃtuæ vyÃsa÷ kratuæ tamadiÓad gururabjajasya | 21.167 | asÃdhÃraïaheturya÷ karmaïo yasya cetana÷ | sa eva tatphalaæ pÆrïaæ bhuÇkte'nyo'lpamiti sthiti÷ | vinà vi«ïuæ nirïayo'yaæ sa hi karmaphalojjhita÷ | 21.168 | hetavo'pi hi pÃpasya na prÃya÷ phalabhÃgina÷ | devÃ÷ puïyasya daityÃïsca mÃnu«ÃstadvibhÃgina÷ | 21.169 | asÃdhÃraïahetuÓca bhÅma eva prakÅrtita÷ | yaj¤asyÃsya jarÃsandhavadhÃt karïajayÃdapi | 21.170 | jayÃcca kÅcÃkÃdÅnÃmanyairjetumaÓakyata÷ | dvitÅya÷ phalgunaÓcaiva t­tÅyastu yudhi«Âhira÷ | 21.171 | tasmÃd brahmapadÃvÃptyai vyÃso bhÅmasya taæ kratum | ananyak­tamÃdiÓya diÓÃæ vijayamÃdiÓat | 21.172 | athÃbravÅd dhana¤jayo dhanurdhvajo ratho vara÷ | mamÃsti tad diÓÃæ jayo mamaiva vächita÷ prabho | 21.173 | itÅrito'khilaprabhurjagÃda satyamasti te | samastasÃdhanonnatirmahacca vÅryamasti te | 21.174 | tathÃ'pi kÅcakÃdayo v­kodarÃd­te vaÓam | na yÃnti nÃpi te vaÓaæ prayÃti karïa eva ca | 21.175 | balÃdhiko'si karïatastathÃ'pi nÃm­ta÷ karam | dadÃti te hyatisp­dhà na vadhya e«a te'dya ca | 21.176 | savarmakuï¬alatvato na vadhya e«a yat tvayà | tato v­kodaro diÓaæ prayÃtu te pitu÷ priyÃm | 21.177 | cclxxiv.jÅvagrÃhabhayÃt karïo dadÃti karama¤jasà | bhÅmÃya nÃtra sandeho jito'nena ca saæ yuge | 21.178 | ajeyau ÓarvavacanÃd raïe kÅcakapauï¬rakau | vaÓaæ prayÃto bhÅmasya tathÃ'vadhyo'pi cedipa÷ | 21.179 | jÅvagrÃhabhayaæ hye«Ãæ bhÅmÃnmÃgadhapÃtanÃt | tasmÃt karaæ prayacchanti jità và pÆrvameva và | 21.180 | prayÃhi ca tvaæ dhanadaprapÃlitÃæ diÓaæ dvÅpÃn sapta cÃïse«adik«u | nÃgÃæ Óca daityÃæ Óca tathÃ'dharasthÃn vijitya ÓÅghraæ punarehi cÃtra | 21.181 | ratho hi divyo'mbaragastavÃsti divyÃni cÃstrÃïi dhanuÓca divyam | ye'nye ca bÃïapramukhà ajeyÃ÷ ÓarvÃïsrayÃstÃnapi bhÅma etu | 21.182 | tathà surÃïscÃpi samastaÓo'sya baliæ prayacchanti madaj¤ayetare | diÓaæ pratÅcÅmatha dak«iïÃæ ca yÃtÃæ yamau kramaÓo hyadhvarÃrthe | 21.183 | yaÓaÓca dharmaÓca tayorapi syÃditi syaditi sma k­«ïena sutena kÃl . yÃ÷ | ukte yayuste tamabhipraïamya diÓo yathoktÃ÷ paramorusadguïÃ÷ | 21.184 | v­kodaro'jayann­pÃn virÃÂamÃsasÃda ha | jite'tra kÅcake raïe samÃdade karaæ tata÷ | 21.185 | tata÷ kramÃnn­pÃn jitvà cedÅnÃæ vi«ayaæ gata÷ | mÃt­vÃkyÃd bhayÃccaiva ÓiÓupÃlena pÆjita÷ | 21.186 | mÃt­«vasurg­he co«ya divasÃn katicit sukham | karaæ sumahadÃdÃya tata÷ pÆrvÃæ diÓaæ yayau | 21.187 | krameïa sarvÃn nirjitya pauï¬rakaæ ca mahÃbalam | virathÅk­tya karïaæ ca karamÃdÃya sarvata÷ | 21.188 | himavacchikhare devÃn jitvà ïsakrapurogamÃn | krŬÃrthaæ yuddhyatastebhyastu«Âebhyo ratnasa¤cayam | 21.189 | cclxxv.bÃhuyuddhena Óe«aæ ca garu¬aæ ca mahÃbalam | krŬamÃnau vinirjitya bhÆ«aïÃnyÃpa to«ata÷ | t ÃbhyÃæ ca d­¬hamÃïsli«Âa÷ snehaviklinnayà dhiyà | 21.190 | poplÆyamÃna÷ sa tato'mbudhau balÅ jagÃma bÃïasya puraæ haraæ ca | raïe'jayad vÃraïarÆpamÃsthitaæ krŬantametena ca to«ito hara÷ | 21.191 | p­«Âaïsca giriÓenÃsau vistaraæ digjayasya ca | siæ havyÃghrÃdirÆpÃïsca Ãtmanà vijità yathà | garutmacche«aïsakrÃdyà devÃ÷ sarve tadabravÅt | 21.192 | niÓamya ÓaÇkaro'khilaæ makhasya ca prasÃdhakam | hariæ tato bale÷ sutÃd dadau ca ratnasa¤cayam | 21.193 | sa bÃïadaityato mahacchivena dattamuttamam | prag­hya ratnasa¤cayaæ svakaæ puraæ samÃyayau | 21.194 | sa viprayÃdaveÓvaraæ dvidhÃsthitaæ janÃrdanam | puro nidhÃya tad vasu prabhÆtamÃnamat tadà | 21.195 | so'bhivÃdyÃgrajaæ caiva yathÃv­ttaæ nyavedayat | Ãtmana÷ k­«ïayo÷ sarvaæ dharmarÃjÃgrato mudà | 21.196 | yathà jitÃ÷ kÅcakÃdyà ekalavyasahÃyavÃn | yathà jita÷ pauï¬rakaÓca karïÃdyÃïsca tathÃ'pare | 21.197 | yathà siæ hÃditanava÷ Óe«avÅndrendrapÆrvakÃ÷ | yathà gajatanu÷ Óarvastacca sarvamavarïayat | 21.198 | sambhÃvitaÓca k­«ïÃbhyÃæ rÃj¤Ã ca sumahÃbala÷ | Ãj¤ayà vyÃsadevasya yaj¤ÃÇgÃni samÃrjayat | 21.199 | Æce taæ bhagavÃn vyÃso jitaæ sarvaæ tvayÃ'rihan | jaye sarvasya yaj¤o'yaæ pÆrïo bhavati nÃnyathà | 21.200 | cclxxvi.viri¤ca÷ sarvajit pÆrvaæ dvitÅyastvamihÃbhava÷ | ityuktvainaæ samÃïsli«ya yaj¤ÃÇgÃni samÃdiÓat | 21.201 | tadaivÃnye diÓo jitvà samÅyustasya ye'nujÃ÷ | sahadevo dak«iïÃïsÃæ jitvà ratnÃnyupÃharat | 21.202 | tatra rugmÅ na yuyudhe sahadevena vÅryavÃn | jita÷ k­«ïena pÆrvaæ ya÷ ÓarvÃdÃpa dhanurvaram | 21.203 | tapasà to«it Ãt k­«ïÃdanyÃnevÃmunÃ'khilÃn | vije«yasi yadà k­«ïavirodhaste tadà dhanu÷ | mÃme«yatÅti tenokto na vyaruddhyata keÓave | 21.204 | svasu÷ snehÃcca k­«ïasya yaj¤akÃrayit­tvata÷ | bhÅmÃrjunabalÃccaiva mÃdreyÃya dadau karam | jigye balenÃnyan­pÃn sahadeva÷ pratÃpavÃn | 21.205 | tathà sm­taæ samÃgataæ ghaÂotkacaæ vibhÅ«aïe | samÃdiÓad yayau ca so'pi so'dadÃnmahÃkaram | 21.206 | purà hirÃghavoditaæ tadasya so'khilaæ tadà | vicÃrya keÓavaæ ca taæ balaæ ca bhÅmapÃrthayo÷ | divaukasaÓca pÃï¬avÃnavetya so'dadÃt karam | 21.207 | mahaugharatnasa¤cayaæ sa Ãpya bhÅmasenaja÷ | yayau ca mÃdrinandanaæ sa cÃ'yayau svakaæ puram | 21.208 | nakula÷ paÓcimÃïsÃyÃæ vijigye'khilabhÆbh­ta÷ | karamÃpa ca vÅro'sau sauhÃrdÃdeva mÃtulÃt | Ãyayau ca mahÃratnasa¤cayena svakaæ puram | 21.209 | arjuna÷ kapivarocchritadhvajaæ syandanaæ samadhiruhya gÃï¬ivÅ | yÃta eva diÓamuttarÃæ yadà pÃrvatÅyakan­pÃ÷ samÃyayu÷ | 21.210 | cclxxvii.traigartÃ÷ pÃrvateyÃïsca sahitÃ÷ pÃï¬unandanam | abhyetya yodhayÃmÃsurjÃnantastaccikÅr«itam | 21.211 | t Ãn vijitya yugapat sa pÃï¬ava÷ sa¤jayan kramaÓa eva tÃæ diÓam | prÃvrajacca bhagadattamÆrjitaæ tena cÃsya samabhÆnmahÃraïa÷ | 21.212 | so'bhiyuddhya sagajo dinëÂakaæ ÓrÃnta Ãha puruhÆtanandanam | brÆhi te samarakÃraïaæ tviti prÃha dehi karamityathÃrjuna÷ | 21.213 | so'pyadÃt karamamu«ya vÃsavo madgurustava piteti sÃdaram | naiva jetumiha Óak«yasi tvamityÃvadaddharivarÃstratejasà | 21.214 | snehapÆrvaæ pradatte tu kare naivÃ'ha cottaram | arjuno vyarthakalahamanicchan snehayantrita÷ | 21.215 | pÃrtho jitvÃ'«Âavar«Ãïi «a¬dvÅpÃnaparÃnapi | ajayaccaturdiÓamapi sarvaÓa÷ Óastratejasà | 21.216 | pÃtÃl . asaptakaæ gatvà jitvà daiteyadÃnavÃn | baleÓca vi«ïuvacanÃt karaæ jagrÃha sÃmata÷ | 21.217 | jitvà cavÃsukiæ bhÆri ratnamÃdÃya satvara÷ | ÃjagÃma puraæ svÅyaæ vÅro vatsaramÃtrata÷ | 21.218 | suvarïaratnagirayaÓcaturbhistai÷ samÃrjitÃ÷ | catvÃro yojanÃnÃæ hi daÓa triæ Óacchataæ tathà | 21.219 | catu÷ Óataæ ca kramaÓa ucchrità digjayÃrjitÃ÷ | pratÅcyÃdyapasavyena kramÃd digbhya÷ samÃrjitÃ÷ | 21.220 | viÓvakarmak­tatvÃttu purasyÃlpe'pi ca sthal . e | antargatÃste girayastadadbhutamivÃbhavat | 21.221 | tato yaj¤a÷ pravav­te k­«ïadvaipÃyanerita÷ | ­tvijo munayo'trÃsan sarvavidyÃsu ni«ÂhitÃ÷ | cclxxviii.dvaipÃyanoktavidhinà dÅk«ayäcakrire n­pam | 21.222 | jye«ÂhatvÃd yÃjamÃnaæ tu praïidhÃya yudhi«Âhire | bhÅmÃrjunÃdaya÷ sarve saha tena samÃsire | 21.223 | brahmÃïÅpadayogyatvÃt k­«ïaikà yaj¤apatnyabhÆt | padÃyogyatayà nÃnyÃ÷ patnyaste«Ãæ sahÃ'sire | 21.224 | Ãj¤ayaiva jagaddhÃturvyÃsasyÃnantatejasa÷ | sthalamapyatra sarvaæ hi ratnahemamayaæ tvabhÆt | kimu pÃtrÃdikaæ sarvaæ ÓibirÃïi ca sarvaÓa÷ | 21.225 | ÃhÆtaæ digjaye pÃrthaistadà lokadvisaptakam | sarvamatrÃ'gamad brahmaÓarvaÓakrÃdipÆrvakam | 21.226 | bhÅ«mo droïaïsca viduro dh­tarëÂra÷ sahÃtmaja÷ | sastrÅkà Ãyayustatra bÃhlÅkaÓca sahÃtmaja÷ | 21.227 | tathaiva yÃdavÃ÷ sarve balabhadrapurogamÃ÷ | rugmiïÅsatyabhÃmÃdyà mahi«ya÷ keÓavasya ca | 21.228 | tatra sarvajagadekasaÇgame tattvanirïayakathà babhÆvire | prÃïsniko'tra paripÆrïaciddhano vyÃsa eva bhagavÃn babhÆva ha | 21.229 | tattvanirïayakathÃsu nirïayo vÃsudevaguïavistaro'bhavat | nÃsti tatsad­Óa uttama÷ kuta÷ pÃra e«a na tato'nya ityapi | 21.230 | bÃdarÃyaïabh­gÆttharÃmayo÷ Ó­ïvato÷ paramanirïaye k­te | modamÃnajanatÃsamÃgame'p­cchadatra n­patiryatavratam | 21.231 | j ÃnamÃno'pi n­pati÷ sarvapÆjyatamaæ harim | saæ Óayaæ bhÆbh­t Ãæ bhettuæ bhÅ«maæ papraccha dharmavit | 21.232 | nÃsti nÃrÃyaïasamamiti vÃdena nirïaye | k­te brahmÃdibhirapi k­«ïaæ martyaæ hi menire | 21.233 | cclxxix.n­pÃstasmÃdayaæ k­«ïo nÃrÃyaïa iti sma ha | samyag j¤Ãpayituæ dharmasÆnurbhÅ«mamap­cchata | 21.234 | brahmÃdaya÷ surà yasmÃd d­Óyante martyavann­bhi÷ | nacaivÃtitarÃbhyÃso n­ïÃmasti muni«vapi | 21.235 | sarvaÓÃstravidaæ bhÅ«maæ j Ãnantyete n­pà api | tasmÃd bhÅ«mamap­cchat sa kulav­ddhatvatastathà | 21.236 | pitÃmahÃgryapÆjÃrha÷ ko'tra lokasamÃgame | brahmaÓarvÃdayaÓcÃtra santi rÃjÃna eva ca | iti p­«Âo'bravÅd bhÅ«ma÷ k­«ïaæ pÆjyatamaæ prabhum | 21.237 | yadyapyekastridhà vi«ïurvasi«Âhabh­guv­«ïi«u | prÃdurbhÆtastathÃ'pyete n­pà hivyÃsarÃmayo÷ | 21.238 | vipratvÃnna viruddhyante tata eva ca yuktatÃm | manyante na virodhaÓca te«Ãæ tatra hi tÃd­Óa÷ | 21.239 | avivÃde prasiddhiÓca naivÃsya bhavità kvacit | tasmÃt k­«ïÃya dÃtavyamiti bhÅ«meïa cintitam | 21.240 | k­«ïÃya datte rÃjÃno vivÃdaæ kuryura¤jasà | vivÃdena ca kÅrti÷ syÃd vÃsudevasya vist­t à | tata÷ k­«ïÃyÃgrapÆjà dattà pÃrthairjagatpura÷ | 21.241 | vyÃsabhÃrgavayo÷ sÃk«Ãt tadaikyÃt tadanantaram | agryÃæ pÆjÃæ duduÓcÃnyÃn yathÃyogyamapÆjayan | 21.242 | agryopahÃramupayÃpita eva k­«ïe kopÃdanindadamumÃïsu ca cedirÃja÷ | Órutvaiva tat pavanajo'bhiyayau n­paæ taæ hantuæ jagadguruvinindakam­ddhamanyu÷ | 21.243 | dÆre'pi keÓavavinindanakÃrijihvÃæ mucchetsya ityurutarÃ'sya sadà pratij¤Ã | bhÅmasya taæ tu jag­he saridÃtmajo'tha samprocya keÓavavaco nijayorvadhÃya | 21.244 | cclxxx.mayaiva vadhyÃviti tÃvÃha yat keÓava÷ purà | tacchrutvà bhÅmaseno'pi sthito bhÅ«makaragrahÃt | 21.245 | j Ãnannapi hareri«Âaæ svakartavyatayotthita÷ | bhÅma etÃvaducitamiti matvà sthita÷ puna÷ | 21.246 | devasaÇghabhavinÃæ mahÃnabhÆdÅk«ya to«a iha keÓave'dhikÃm | arcanÃæ ya iha mÃnu«o jano madhya eva sa tu saæ sthito'bhavat | 21.247 | Ãsurà iha suyodhanÃdayastatra te vimanaso babhÆvire | durvacobhiradhikaæ ca cedipa÷ k­«ïamÃrcchadurusadguïÃrïavam | 21.248 | samÃhvayacca keÓavaæ yudhe tamÃïsu keÓava÷ | nivÃrya tasya sÃyakäjaghÃna cÃriïà prabhu÷ | 21.249 | nik­tyamÃnakandhara÷ sa bhaktimÃnabhÆddharau | tamÃïsritaÓca yo'suro mahÃtama÷ prapedivÃn | 21.250 | jaya÷ praviÓya keÓavaæ punaÓca pÃr«ado'bhavat | asau ca pÃï¬avakratu÷ pravartito yathodita÷ | 21.251 | suvarïaratnabhÃrakÃn bahÆn n­pà upÃnayan | upÃyanaæ suyodhanaæ n­po'diÓad grahe'sya ca | 21.252 | abhojayaæ stathà dvijÃn yathe«Âabhak«yabojyakai÷ | suvarïaratnabhÃrakÃn bahÆæ Óca dak«iïà dadu÷ | 21.253 | yadi«ÂamÃsa yasya ca pradattameva pÃï¬avai÷ | samastamatra sarvaÓo'tha sasnurudbh­t à mudà | 21.254 | nadatsurorudundubhipragÅtadevagÃyakÃ÷ | pran­ttadivyayo«ita÷ surÃpagÃæ vyagÃhayan | 21.255 | samastarÃjasaæ yutà vigÃhya jÃhnavÅjale | cclxxxi.puraæ yayu÷ punaÓca te susadma cÃgaman surÃ÷ | 21.256 | gate«u sarvarÃjasu svakÃæ puraæ svake«u ca| sabhÅ«make«u sarvaÓa÷ sahÃ'mbikeyake«u ca| 21.257 | vicitraratnanirmite raviprabhe sabhÃtal . e | sakeÓavo varÃsane viveÓa dharmanandana÷ | 21.258 | tathaiva rugmiïÅmukhÃ÷ parigrahà rameÓitu÷ | tathaiva bhÅmaphalgunÃvupÃviÓan harerupa | 21.259 | sahaiva vÃyusÆnunà tathaiva pÃr«atÃtmajà | upaiva rugmiïÅæ Óubhà tathaiva satyabhÃminÅm | 21.260 | yamau ca pÃr«atÃdayo dhana¤jayÃntike'viÓan | tathaiva rÃmasÃtyakÅ samÅpa eva bhÆbh­ta÷ | 21.261 | samÃsatÃæ tu sà sabhà vyarocatÃdhikaæ tadà | yathà sabhà svayambhuva÷ samÃsthità ca vi«ïunà | 21.262 | vicitrahemamÃlina÷ ÓubhÃmbarÃïsca te'dhikam | sphuratkirÅÂakuï¬alà virejuratra te n­pÃ÷ | 21.263 | viÓe«ato janÃrdana÷ sabhÃryako jagatprabhu÷ | yathà divaukasÃæ sadasyanantasadguïÃrïava÷ | 21.264 | upÃsire ca tÃn n­pÃ÷ samastaÓa÷ suh­dgaïÃ÷ | tadÃ'jagÃma kha¬gabh­t sahÃnuja÷ suyodhana÷ | 21.265 | dvÃraæ sabhÃyà harinÅlaraÓmivyƬhaæ na jÃnan sa vihÃya bhittim | abhyantarÃïÃæ d­Ói no vighÃtinÅæ saæ sphÃÂikÃmÃïsu d­¬haæ cucumbe | 21.266 | praveÓayetÃæ ca yamau tamÃïsu sabhÃæ bhujau g­hya n­popadi«Âau | tatropaviÓya k«aïamanyato'gÃdam­«yamÃïa÷ Óriyame«u divyÃm | 21.267 | cclxxxii.tatrendranÅlabhuvi ratnamayÃni d­«Âvà padmÃni nÅramanasà jag­he svavastram | ratnorudÅdhitinigƬhajalaæ sthalaæ ca matvà papÃta sahito'varajairjalaughe | 21.268 | taæ prÃhasad bhagavatà k«itibhÃranÃïsaheto÷ susÆcita urusvarato'tra bhÅma÷ | päcÃlarÃjasutayà ca samaæ tathÃ'nyai÷ svÅyaistathÃ'nu jahasurbhagavanmahi«ya÷ | 21.269 | mandasmitena vilasadvadanendubimbo nÃrÃyaïastu mukhamÅk«ya marutsutasya | novÃca ki¤cidatha dharmasuto nivÃrya prÃsthÃpayad vasanamÃlyavilepanÃni | 21.270 | k­«ïÃv­kodaragataæ bahal . aæ nidhÃya krodhaæ yayau saÓakunirdh­tarëÂraputra÷ | sambrÅl . ito n­patiæ dattavarÃmbarÃdÅn nyakk­tya mÃrgagata Ãha sa mÃtulaæ svam | 21.271 | yau mÃmahasatÃæ k­«ïÃbhÅmau k­«ïasya sannidhau | tayorak­tvà santÃpaæ nÃhaæ jÅvitumutsahe | 21.272 | yadi me Óaktiratra syÃd ghÃtayeyaæ v­kodaram | agrapÆjÃæ ca k­«ïasya vilumpeyaæ na saæ Óaya÷ | 21.273 | Åd­Óaæ pÃï¬avaiÓvaryaæ d­«Âvà konÃma jÅvitam | iccheta karadà ye«Ãæ vaiÓyavat sarvabhÆmipÃ÷ | 21.274 | ityukta÷ Óakunirvairaæ d­¬hÅkartuæ vaco'bravÅt | kiæ te vaireïa rÃjendra balibhirbhrÃt­bhi÷ puna÷ | 21.275 | anujÅvasva tÃn vÅrÃn guïajye«ÂhÃn balÃdhikÃn | itÅrito'tisaæ v­ddhakopa Ãha suyodhana÷ | 21.276 | yadi te«Ãæ tadaiÓvaryaæ na mÃæ gacchedaÓe«ata÷ | sarvathà naiva jÅveyamiti satyaæ bravÅmi te | 21.277 | naca bÃhubalÃcchak«ya ÃdÃtuæ t Ãæ Óriyaæ kvacit | nendro'pi samare ÓaktastÃn jetuæ kimu mÃnu«Ã÷ | 21.278 | itÅrita÷ pÃpatama Ãha gÃndhÃrako n­pa÷ | pÃpÃnÃmakhilÃnÃæ ca pradhÃnaæ cakravartinam | 21.279 | cclxxxiii.yÃntÃæ Óriyaæ pradÅptÃæ tvaæ pÃï¬ave«u prapaÓyasi | t ÃmakleÓata ÃdÃsye krŬannak«aistvadantike | 21.280 | itÅrita÷ prasannadhÅ÷ suyodhano babhÆva ha | prajagmatuÓca tÃvubhau vicitravÅryajaæ n­pam | 21.281 | dh­tarëÂramathovÃca dvÃparÃæ Óo'tipÃpak­t | nÃstikyarÆpa÷ Óakunirvivarïaæ hariïaæ k­Óam | 21.282 | duryodhanaæ tu tacchrutvà kuta ityÃha durmanÃ÷ | abrÆtÃæ tau n­pÃyÃ'Óu dvÃbhyÃæ yanmantritaæ pathi | 21.283 | Órutvaiva tannetyavadat sa bhÆpatirvirodhi dharmasya vinÃïsakÃraïam | kumantritaæ vo na mamaitadi«Âaæ svabÃhuvÅryÃptamahÃïsriyo hi te | 21.284 | tvayÃ'pi nirjitya diÓo makhÃgryÃ÷ kÃryÃ÷ sp­dho mà guïavattamaistai÷ | viÓe«ato bhrÃt­bhiragryapauru«airityukta ÃhÃ'Óu suyodhanastam | 21.285 | yadi Óriyaæ pÃï¬avÃnÃæ nÃk«airÃcchettumicchasi | m­tamevÃdya mÃæ viddhi pÃï¬avaistvaæ sukhÅ bhava | 21.286 | yadi majjÅvitÃrthÅ tvamÃnayÃ'Óviha pÃï¬avÃn | sabhÃryÃn devanÃyaiva nacÃdharmo'tra kaÓcana | 21.287 | vedÃnujÅvino viprÃ÷ k«atriyÃ÷ ÓastrajÅvina÷ | truÂyate yena ÓatruÓca tacchastraæ naiva cetarat | 21.288 | ata÷ svadharma evÃyaæ tavÃpi syÃt phalaæ mahat | ityukto mà phalaæ me'stu tavaivÃstviti so'bravÅt | 21.289 | evaæ bruvannapi n­pa Ãvi«Âa÷ kalinà svayam | putrasnehÃcca viduramÃdiÓat pÃï¬avÃn prati | 21.290 | ÃviveÓa kalistaæ hi yadà putratvasiddhaye | cclxxxiv.aæ Óena tata Ãrabhya naivÃsmÃdapajagmivÃn | 21.291 | yÃvat puraæ parityajya vanameva viveÓa ha | tadantarà tatastasya pÃpayuktaæ mano'bhavat | 21.292 | nyavÃrayat taæ viduro mahat te pÃpaæ kulasyÃpi vinÃïsako'yam | samudyamo nÃtra vicÃryamasti k­thà na tasmÃdayaÓaÓca te syÃt | 21.293 | iti bruvÃïaæ kalaho'tra na syÃnnivÃrayÃmo vayameva yasmÃt | dra«Âuæ sutÃn krŬata ekasaæ sthÃnicchÃmi pÃrthÃæ Óca suyodhanÃdÅn | 21.294 | ata÷ k«ipramupÃneyÃ÷ pÃrthà iti balodita÷ | yayau sa vidura÷ pÃrthÃn dvÃrakÃæ keÓave gate | 21.295 | gate hi pÃrthasannidhe÷ suyodhane tu nÃrada÷ | ÓaÓaæ sa dharmasÆnunà pracodito'rimÃgatam | 21.296 | ka udyamÅ n­pe«viti prap­«Âa Ãha nÃrada÷ | sa saubharìvaraæ ÓivÃdavÃpa v­«ïinirjayam | 21.297 | pÃæ sumu«Âiæ sak­dgrÃsÅ bahÆnabdÃæ stapaÓcaran | ÃjagÃma harÃdÃpya varaæ k­«ïajaye puna÷ | 21.298 | sa Órutvà mÃgadhavadhaæ diÓÃæ vijayameva ca | rÃjasÆyaæ kratuæ caiva ÓiÓupÃlavadhaæ tathà | 21.299 | yadÆn pratyudyamaæ t Ærïaæ karotÅti niÓamya tat | samaik«ad dharmaja÷ k­«ïamukhaÓÅt Ãæ Óumaï¬alam | 21.300 | astvityuktvà sa govinda÷ pre«ayÃmÃsa yÃdavÃn | pradyumnÃdÅn dinai÷ kaiÓcit svayaæ cÃgÃt sahÃgraja÷ | 21.301 | vidurastu tato gatvà dharmarÃjamathÃ'hvayat | bhrÃt­bhirvÃryamÃïo'pi k­«ïayà ca sa dharmarÃÂ| sÃrddhaæ mÃtrà bhrÃt­bhiÓca k­«ïayà ca yayau drutam | 21.302 | cclxxxv.jye«ÂhÃj¤ayaiva vidura Ãhvayannapi dharmajam | nÃ'gantavyamiti prÃha do«ÃnuktvÃ'k«ajÃn bahÆn | 21.303 | itÅha do«asa¤cayastathÃca te piturvaca÷ | samÅk«ya tad dvayaæ svayaæ kuru«va kÃryamÃtmana÷ | 21.304 | itÅrito'pi pÃï¬avo yayau kalipraveÓita÷ | vicitravÅryajaæ ca taæ samÃsadat sasainika÷ | 21.305 | kalyÃveÓÃnn­pati÷ pratijaj¤e pÆrvameva dharmÃtmà | ÃhÆto dyÆtaraïÃnnivarteyaæ naiva vÃrito'pÅti | 21.306 | tenÃ'yÃt svasuh­dbhirnivÃryamÃïo'pi nÃgapuramÃïsu | nahi dharmo dyÆtak­to viÓe«ata÷ k«atriyasya lokaguro÷ | 21.307 | vaicitravÅryatanayena tu pÃï¬uputrÃ÷ sambhÃvitÃstamupa ca nyaviÓan niÓÃæ t Ãm | prÃtaÓca bhÅ«mamukharÃ÷ sakalÃïsca bhÆpà ÃsedurÃïsu ca sabhÃæ saha pÃï¬uputrai÷ | 21.308 | vaicitravÅryan­patirvidurÃnvito'sya gÃndhÃrarÃjasahitÃstanayÃ÷ sakarïÃ÷ | prÃptÃ÷ sabhÃtal . amathÃ'hvayadatra dharmarÃjaæ suta÷ subalakasya sa devanÃya | 21.309 | sarvÃæ Óca tatra kalirÃviÓadeva bhÅmapÆrvÃn vinaiva catura÷ sap­thÃæ ca k­«ïÃm | k«attÃrameva ca tato nahi bhÅ«mamukhyaiste vÃritÃ÷ kulavinÃïsanakarmav­tt Ã÷ | 21.310 | bhÅmÃdibhi÷ sa vidureïa cavÃryamÃïo dyÆte nidhÃya païamapyakhilaæ svavittam | gÃndhÃrakeïa viditÃk«ah­dà jito drÃk pÃï¬o÷ suto'tha nakulaæ nyadadhÃt païÃya | 21.311 | tasmin jite'tha sahadevamathÃrjunaæ ca bhÅmaæ ca somakasutÃæ svamapi krameïa | rÃjà nidhÃya vijito'tha suyodhana÷ svaæ sÆtaæ dideÓa p­«atÃtmajaputrikÃyÃ÷ | 21.312 | sÆto gatvà tadantaæ samakathayadimÃæ dyÆtamadhye jitÃ'si k«ipraæ cÃ'yÃhi rÃj¤Ãæ samitimurutarÃmityatho sÃ'pyavÃdÅt | nÃhaæ yÃsye gurÆïÃæ samitimiti yayau so'pyamuæ bhÅmabhÅtaæ j ¤Ãtvà du÷ ÓÃsanaæ so'pyadiÓadatha n­po dhÃrtarëÂro'nujaæ svam | 21.313 | cclxxxvi.sa pÃpapÆru«ottama÷ prag­hya keÓapak«ake | pura÷ svamÃturÃnayat sabhÃmayugmavÃsasÅm | 21.314 | samÃh­t à rajasvalà jagÃda bhÅ«mapÆrvakÃn | adharma e«a vÃryate na dharmibhirbhavadvidhai÷ | 21.315 | kathaæ chalÃtmake dyÆte jite dharmajayo bhavet | nahi dyÆtaæ dharmyamÃhurviÓe«eïa tubhÆbhujÃm | 21.316 | ye dharmaæ na vadantÅha na te v­ddhà itÅritÃ÷ | av­ddhamaï¬it Ãæ naiva sabhetyÃhurmanÅ«iïa÷ | 21.317 | kathaæ dyÆte jità cÃhamajite svapatau sthite | samÃnadharmiïÅmÃhurbhÃryÃæ yasmÃd vipaÓcita÷ | 21.318 | sahaiva karma kartavyaæ patau dÃse hi bhÃryayà | dÃsÅtvaæ na p­thaÇ mesyÃjjite'pi hi patau tata÷ | 21.319 | ityuktà api bhÅ«mÃdyÃ÷ kalyÃveÓena mohitÃ÷ | p­ccha dharmajamityuktvà tÆ«ïÅmeva babhÆvire | 21.320 | duryodhanapratÅpaæ hi na kaÓcidaÓakat tadà | uvÃca vidurastatra na dharmo'yamiti sphuÂam | 21.321 | na tasya vÃcaæ jagrÃha dh­tarëÂra÷ sahÃtmaja÷ | ÆrdhvabÃhu÷ sa cukroÓa devÃnÃæ khyÃpayaæ stadà | 21.322 | svÃïsaktiæ draupadÅæ cÃ'ha jità naivÃsi dharmata÷ | adharmo hi mahÃnetÃæ sabhÃmÃkramya ti«Âhati | 21.323 | evaæ tu vidureïokte vikarïa÷ pÃpako'pi san | Ãha ¬ambhÃrthamevÃtra dharmavittvaæ prakÃïsayan | adharma evÃyamiti karïo'thainamabhartsayat | 21.324 | cclxxxvii.d­«Âvà bhÅma÷ kliÓyamÃnÃæ tu k­«ïÃæ dharmÃtyayaæ dharmarÃje ca d­«Âvà | rÃjà ïsÃsyo yuvarÃjena dharmÃccalan yasmÃd vÃkyamidaæ babhëe | 21.325 | imÃæ nyastavato dyÆte dhak«aïÅyau hi te bhujau | naivamityarjuno'vÃdÅt tamÃhÃtha v­kodara÷ | 21.326 | vaktavyaæ natu kartavyaæ tasmÃnnahi mayà k­tam | uttame vacasà ïsik«Ã madhyame'rthÃpahÃraïam | adhame dehadaï¬aïsca tasmÃd vÃcyo yudhi«Âhira÷ | 21.327 | atha karïo'bravÅt k­«ïÃmapatirhyasi Óobhane | dhÃrtarëÂrag­haæ yÃhÅtyatha duryodhano'vadat | parasparavirodhÃrthaæ pÃï¬avÃnÃmidaæ vaca÷ | 21.328 | yudhi«Âhiro du÷khahetustavaiko yadyenamanye na gururna e«a÷ | iti brÆyurathavà bhÅmapÃrthÃveko'pivà bhÅma ihots­je tvÃm | 21.329 | ityukta Æce pavamÃnasÆnu÷ pÆjyo'smÃkaæ dharmajo'saæ Óayena | guruÓcÃhaæ vo'khilÃnÃæ yato hi balajye«Âhaæ k«atramÃhurmahÃnta÷ | 21.330 | balajyai«Âhye yadi va÷ saæ Óaya÷ syÃdutti«Âhadhvaæ sarva evÃdya vÅrÃ÷ | m­dgÃmi va÷ pÃdatal . ena sarvÃn sahÃnubandhÃn yaÓca mÃæ yoddhukÃma÷ | 21.331 | iti bruvan samutthito nadan v­kodaro yadà | vighÆrïit à sabhÃ'khilà bhayÃnnacÃ'ha ki¤cana | 21.332 | bhÅ«mo droïo vidurÃdyÃ÷ k«amasva sarvaæ tvayoktaæ satyamityeva hastau | g­hÅtvainaæ sthÃpayÃmÃsurasmin sthite ÓÃntiæ cÃ'pire dhÃrtarëÂrÃ÷ | 21.333 | nivÃrito dharmajena gurubhiÓcÃparaistadà | mÃnanÃrthaæ gurÆïÃæ tu na bhÅmastÃn jaghÃna ha | 21.334 | nacÃtyavartata jye«Âhaæ dharmÃtmÃnaæ yudhi«Âhiram | te«Ãæ pÃpÃbhiv­ddhyarthaæ jye«Âhav­ttiæ ca darÓayan | 21.335 | cclxxxviii.atha duryodhana÷ pÃpo bhÅmasenasya paÓyata÷ | Æruæ sandarÓayÃmÃsa k­«ïÃyai bhÅma Ãha tam | 21.336 | tavorumenaæ gadayoruvegayà bibhetsya ityeva puna÷ suyodhana÷ | Æce nÃnyad bhavatÃmasti vittaæ dyÆte k­«ïaæ sthÃpayadhvaæ païÃya | 21.337 | athÃbravÅd v­kodara÷ k­te'vamÃnane hare÷ | nipÃtya bhÆtal . e hiteÓiro m­di«ya ityalam | 21.338 | sa vadhya eva me sadà parok«ato'pi yo harim | vinindayediti dhruvaæ pratiÓrutaæ hi mÃrute÷ | 21.339 | punaÓca pÃpav­ddhaye tadaiva no jaghÃna tam | vikartanÃtmaja÷ punarjagÃda somakÃtmajÃm | 21.340 | prayÃhi bhÆbh­to hi no g­haæ na santi pÃï¬avÃ÷ | itÅrite samutthitau v­kodaro'nu cÃrjuna÷ | 21.341 | ubhau ca tau yudhi«Âhiro nyavÃrayat tathÃ'pare | tato vi«aïïayostayo÷ suyodhano vaco'bravÅt | 21.342 | du÷ ÓÃsanai«Ãæ vÃsÃæ si dÃsÃnÃæ no vyapÃkuru | ityukto'bhyagamat pÃrthÃn svavÃsÃæ syatha te dadu÷ | 21.343 | te carmavasanà bhÆtvÃtÃnaÓi«ÂÃn prakÃïsya ca | ni«eduÓca k«amÃyÃnte k«amÃmÃlambya vist­t Ãm | 21.344 | punarduryodhanenokta÷ pÃrthÃnÃmatha paÓyatÃm | cakar«a vÃso draupadyÃstadÃ'vÃdÅd v­kodara÷ | 21.345 | pÃpe«u pÆrvasya tathÃ'dhamasya vaæ Óe kurÆïÃmurudharmaÓÅlinÃm | du÷ ÓÃsanasyÃsya vidÃrya vak«a÷ pibÃmi raktaæ jagata÷ samak«am | 21.346 | vik­«yamÃïe vasane tu k­«ïà sasmÃra k­«ïaæ suviÓe«ato'pi | tadÃ'nyadÃsÅd vasanaæ ca tasyà divyaæ susÆk«maæ kanakÃvadÃtam | 21.347 | cclxxxix.puna÷ punaÓcaiva vikar«amÃïe du÷ ÓÃsane'nyÃni ca tÃd­ÓÃni | babhÆvurantaæ na jagÃma pÃpa÷ ÓrÃnto nya«Ådat svinnagÃtra÷ sabhÃyÃm | 21.348 | vastroccaye Óailanibhe prajÃte duryodhana÷ prÃha sa¤jÃtakopa÷ | praveÓayemÃæ g­hameva ÓÅghraæ kiæ naÓcireïeti sumandabuddhi÷ | 21.349 | tacchrutvà vacanaæ k­«ïà pratij¤Ãmakarot tadà | bhÅmo duryodhanaæ hantà karïaæ hantà dhana¤jaya÷ | Óakuniæ tvak«akitavaæ sahadevo vadhi«yati | 21.350 | ityukte tat tathetyÃha bhÅmasena÷ sabhÃtal . e | pratij¤ÃmÃdade pÃrthastÃæ mÃdrÅnandanastathà | nakula÷ pratijaj¤e'tha ÓÃkuneyavadhaæ prati | 21.351 | tata÷ suyodhanÃnujaÓcakar«a pÃr«atÃtmajÃm | g­hÃya tanniÓÃmya tu krudhÃ'ha mÃrutÃtmaja÷ | 21.352 | arjunÃrjuna naivÃtra k«amà me tÃta rocate | patitasyÃsya dehasya këÂhavi«ÂhÃsamasya ca | phalÃni trÅïi Ói«yante vidyà karma sutà iti | 21.353 | iti vedoditaæ vÃkyaæ na suto dÃradÆ«aïe | du«ÂadÃro nacÃ'pnoti lokÃnarddho hi dÆ«ita÷ | arak«aïÃd dÆ«it Ãyà na tyÃgÃcca Óubhaæ bhavet | 21.354 | ato'dya sÃnubandhakÃn nihanmi dhÃrtarëÂrakÃn | iti bruvan vyalokayad ripÆn dahannivaujasà | 21.355 | dadarÓa ca mahÃghoramÃdÃtuæ parighaæ ru«Ã | kartuæ vyavasito buddhyà niÓÓe«Ãn dh­tarëÂraj Ãn | 21.356 | tadà ïsivà vavÃïsire suyodhanÃgnigehata÷ | tathaiva tatpiturg­he'pyabhÆd bhayÃnakaæ bahu | 21.357 | ccxc.nimittÃnyatighorÃïi kupite mÃrutÃtmaje | d­«ÂvÃ'mbikeyo viduraæ papracchai«Ãæ phalaæ drutam | 21.358 | Ãha taæ viduro jye«Âhaæ k«aïe'smiæ stava putrakÃ÷ | sÃnubandhà naÓi«yanti v­kodarabalÃhatÃ÷ | 21.359 | krŬase'rbhakavat tvaæ hi kiæ jitaæ kiæ jitaæ tviti | adharmeïa jitÃnatra jitÃn paÓyasi pÃï¬avÃn | 21.360 | strÅ«u dyÆte«u và dattaæ madÃndhena nareïa và | na dattamÃhurvidvÃæ sastasya bandhubhireva ca | 21.361 | ÃhÃryaæ punarÃhuÓca tathÃ'pi natu pÃï¬avai÷ | tat k­taæ tava putrÃïÃæ khyÃpayadbhiraÓi«ÂatÃm | 21.362 | ityukta ÃhÃ'mbikeyo nimittÃnÃæ phalaæ katham | na bhavediti sa prÃha drutaæ k­«ïà vimucyatÃm | 21.363 | to«ayasva varaiÓcainÃmanyathà te sutÃn m­t Ãn | viddhi bhÅmena ni«pi«ÂÃn mÃ'tra te saæ Óayo bhavet | 21.364 | k­«ïà ca pÃï¬avÃïscaiva tapov­ddhimabhÅpsava÷ | tapasà naiva dak«yanti tena jÅvanti te sutÃ÷ | 21.365 | tathÃ'pi yadi k­«ïÃæ tvaæ na mocayasi te sutÃn | hani«yati na sandeho balenaiva v­kodara÷ | 21.366 | itÅrito vinirbhartsya putraæ du÷ ÓÃsanaæ n­pa÷ | amocayad varaiÓcainÃæ chandayÃmÃsa pÃr«atÅm | 21.367 | chandità sà varaistena dharme bhÃgavate sthità | naivÃ'tmano varÃn vavre vavre te«Ãæ vimok«aïam | 21.368 | yudhi«Âhirasya sabhrÃtu÷ sarëÂrasya vimok«aïam | dadau n­po'syà na punaÓchandyamÃnÃ'pi sÃ'v­ïot | 21.369 | ccxci.bharturvi«ïoïsca nÃnyasmÃd varasvÅkÃra i«yate | evaæ hi bhagavaddharmastasmÃt sà nÃv­ïot param | 21.370 | adharmato h­tatvÃttu tad dÃnaæ na varo bhavet | iti matvà pÃï¬avÃnÃæ vavre k­«ïà vimok«aïam | 21.371 | ÓvaÓurÃdaihikavarÃ÷ k«atriyÃyÃstrayo yata÷ | uktÃ÷ Óataæ ca viprÃyà dharme bhÃgavate tata÷ | hetunÃ'nena vavre sà nÃnyat ki¤cidata÷ param | 21.372 | tato vimuktÃ÷ prayayuÓca pÃrthà gurÆn praïamya svapuraæ sak­«ïÃ÷ | duryodhanÃnantarajo jagÃda tÃtaæ nijaæ pÃpak­t Ãæ pradhÃna÷ | 21.373 | samastapÃï¬avaÓriyaæ samÃgatÃmaho puna÷ | vyamocayo v­kodarÃd vadhaÓca no dhruvo bhavet | 21.374 | ata÷ punaÓca pÃï¬avÃn samÃhvayasva na÷ k­te | punaÓca devanaæ bhavejjito vanaæ prayÃtu ca | 21.375 | tenokta÷ sa tadà rÃjà pÃï¬avÃn punarÃhvayat | puna÷ pitrà samÃhÆto devanÃya yudhi«Âhira÷ | bhrÃt­bhirvÃryamÃïo'pi k­«ïayà cÃ'gamat sabhÃm | 21.376 | dvÃdaÓÃbdaæ vane vÃsamaj¤Ãtatvena vatsaram | vÃsaæ prasiddhan­pate÷ pure naivÃtidÆrata÷ | 21.377 | k­«ïÃyÃ÷ pÃï¬avÃnÃæ và darÓane'j¤ÃtavÃsinÃm | ekasyÃpi samastÃnÃæ dvÃdaÓÃbdaæ punarvanam | 21.378 | vatsarÃj¤ÃtavÃsaæ ca tyÃge'pyuktavidhestathà | duryodhana÷ païaæ cakre buddhyà du÷ ÓÃsanoktayà | 21.379 | gÃndhÃreïa punaÓcÃk«ah­dayaj¤ena dharmaja÷ | parÃjito vanaæ yÃtumaicchat sabhrÃt­ko yadà | 21.380 | ccxcii.tadà nanarta pÃpak­t suyodhanÃnujo hasan | vadaæ Óca mÃrutÃtmajaæ puna÷ punaÓca gauriti | 21.381 | uvÃca ca puna÷ k­«ïÃæ n­tyanneva sabhÃtal . e | apatirhyasi kalyÃïi gaccha duryodhanÃlayam | 21.382 | ete'khilÃ÷ «aï¬hatilÃstamo'ndhamÃptà nacai«Ãæ punarutthiti÷ syÃt | iti bruvÃïo'nucakÃra bhÅmaæ tadÃ'hasan dhÃrtarëÂrÃïsca sarve | 21.383 | tadÃ'karod bhÅmasena÷ pratij¤Ãæ hantÃ'smi vo nikhilÃn saÇgare'ham | itÅrite Óaraïaæ droïameva jagmu÷ samastà dh­tarëÂraputrÃ÷ | 21.384 | yatra droïastatra putrastatra bhÅ«ma÷ k­pastathà | nacÃtyeti gurÆn bhÅma iti taæ Óaraïaæ yayu÷ | 21.385 | abravÅd dhÃrtarëÂrÃæ Óca droïo vipro'pi sannaham | saputra÷ sak­pa÷ Óastraæ grahÅ«ye bhavatÃæ k­te | 21.386 | rak«aïe bhavatÃæ caiva kuryÃæ yatnaæ svaÓaktita÷ | natu bhÅmÃd rak«ituæ va÷ Óakta÷ satyaæ bravÅmyaham | 21.387 | tato yayu÷ pÃï¬avÃste sabhÃyà vanÃya k­«ïÃsahitÃ÷ suÓÆrÃ÷ | gatyÃ'nucakre yuvasiæ hakhelagatiæ bhÅmaæ dhÃrtarëÂro'pahasya | 21.388 | d­«Âvà sabhÃyà arddhani«krÃntadeho vyÃv­tya bhÅma÷ prÃha saæ raktanetra÷ | Æruæ tavÃnyaæ ca raïe vibhetsya ityuktvÃ'sau nirgato'satsabhÃyÃ÷ | 21.389 | prayÃtÃnanu tÃn kuntÅ prayayau putrag­ddhinÅ | rorudyamÃnÃæ vidura÷ sthÃpayÃmÃsa tÃæ g­he | praïamya tÃæ yayu÷ pÃrthÃ÷ sak­«ïÃ÷ ÓÅghragÃmina÷ | 21.390 | yudhi«Âhiro'vÃgvadano yayau na krodhacak«u«Ã | daheyaæ kauravÃn sarvÃniti kÃruïiko n­pa÷ | 21.391 | ccxciii.uddh­tya bÃhÆ prayayau bÃhu«Ãl . Å v­kodara÷ | ÃbhyÃmevÃkhilächatrƤchakto hantumahaæ tviti | 21.392 | abaddhakeÓà prayayau draupadÅ sà sabhÃtal . Ãt | muktakeÓà bhavi«yanti dhÃrtarëÂrastriyastviti | 21.393 | var«an pÃæ sÆn yayau pÃrtha itthaæ Óatru«u sÃyakÃn | var«ayÃnÅtyabhiprÃya÷ paramÃstravidÃæ vara÷ | 21.394 | yamÃvavÃÇmukhau yÃtau nÃvayo÷ Óatravo mukham | paÓyantvasyÃmavasthÃyÃmityeva dh­tacetasau | 21.395 | pretasaæ skÃrasÆktÃni paÂhan dhaumyo'grato yayau | hate«u dhÃrtarëÂre«u mayà kÃryÃ÷ kriyà iti | 21.396 | t ÃnathÃnuyayu÷ sÆtà rathai÷ paricaturdaÓai÷ | sÆdÃ÷ paurogavÃïscaiva bh­tyà ye tvÃptakÃriïa÷ | 21.397 | tataste jÃhnavÅtÅre vane vaÂamupÃïsritÃ÷ | nya«ÅdannÃgatÃn d­«Âvà samastÃn puravÃsina÷ | 21.398 | tatastu te sarvajagannivÃsaæ nÃrÃyaïaæ nityasamastasadguïam | svayambhuÓarvÃdibhirarcitaæ sadà bhaktyÃ'smaran bhaktabhavÃpahaæ prabhum | 21.399 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye pîaï¬avavanapraveÓo nÃma ekaviæ Óo'dhyÃya÷ ccxciv.(araïÅprÃpti÷ ) atha dvÃviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | ÃgantukÃmÃn puravÃsinaste saæ sthÃpya k­cchreïa kurupravÅrÃ÷ | rÃtrau pravi«Âà gahanaæ vanaæ ca kirmÅramÃseduratho narÃïsam | 22.1 | bakÃnujo'sau nikhilairajeyo varÃd girÅÓasya nihantukÃma÷ | sadÃrasodaryamabhiprasasre bhÅmaæ mahÃv­k«agirÅn pramu¤can | 22.2 | sa samprahÃraæ saha tena k­tvà bhÅmo nipÃtyÃ'Óu dharÃtal . e tam | cakre makhe saÇgaranÃmadheye prasaæ hya nÃrÃyaïadaivate paÓum | 22.3 | nihatya rak«o vanamadhyasaæ sthÃstadà yatÅnÃmayutai÷ sametÃ÷ | aïsÅtisÃhasramunipravÅrairdaÓÃæ Óayuktai÷ sahità vyacintayan | 22.4 | vicintya te«Ãæ bharaïÃya dharmaja÷ sampÆjya sÆryasthitamacyutaæ prabhum | dine'k«ayÃnnaæ piÂharaæ tadÃpa ratnÃdidaæ kÃmavarÃnnadaæ ca | 22.5 | babhÃra tenaiva yudhi«ÂhirastÃn pratyekaÓastriæ ÓatadÃsidÃsakÃn | suvarïapÃtre«u hi bhu¤jate ye g­he tadÅye bahukoÂidÃsike | 22.6 | satsaÇgamÃkÃÇk«iïa eva te'vasan pÃrthai÷ sahÃnye ca munÅndrav­ndÃ÷ | Ó­ïvanta ebhya÷ paramÃrthasÃrÃ÷ kathà vadantaÓca purÃtanÃstathà | 22.7 | evaæ gajÃnÃæ bahukoÂiv­ndÃæ stathà rathÃnÃæ ca hayÃæ Óca v­ndaÓa÷ | vis­jya ratnÃni narÃæ Óca v­ndaÓo vane vijahrurdivi devavat sukham | 22.8 | gavÃæ ca lak«aæ pradadÃti nityaÓa÷ suvarïabhÃrÃæ Óca Óataæ yudhi«Âhira÷ | sabhrÃt­ko'sau vanamÃpya Óakravanmumoda viprai÷ sahito yathÃsukham | 22.9 | pÃrthe«u yÃte«u kimatra kÃryamiti sma p­«Âo viduro'grajena | ÃhÆya rÃjyaæ pratipÃdayeti prÃhainamÃhÃtha ru«Ã'mbikeya÷ | 22.10 | j ¤Ãtaæ pratÅpo'si mamÃ'tmajÃnÃæ na me tvayà kÃryamihÃsti ki¤cit | yathe«Âasti«Âha và gaccha veti prokto yayau vidura÷ pÃï¬uputrÃn | 22.11 | ccxcv.tasmin gate bhrÃt­viyogakarÓita÷ papÃta bhÆmau sahasaiva rÃjà | sa¤j¤ÃmavÃpyÃ'diÓadÃïsu sa¤jayaæ jÅvÃmi cedÃïsu mamÃ'nayÃnujam | 22.12 | itÅrita÷ sa¤jaya÷ pÃï¬aveyÃn prÃpyÃ'nayad viduraæ ÓÅghrameva | so'pyÃgata÷ k«ipramapÃstado«o jye«Âhaæ vavande'tha sa cainamÃïsli«at | 22.13 | aÇkaæ samÃropya sa mÆrdhni cainamÃghrÃya lebhe paramÃæ mudaæ tadà | k«attÃramÃyÃntamudÅk«ya sarve sasaubalà dhÃrtarëÂrà amar«Ãt | sammantrya hantuæ pÃï¬avÃnÃmutaikaæ channopadhenaiva sasÆtajà yayu÷ | 22.14 | vij¤Ãya te«Ãæ gamanaæ samastalokÃntarÃtmà parameÓvareÓvara÷ | vyÃso'bhigamyÃvadadÃmbikeyaæ nivÃrayÃ'Óveva sutaæ taveti | 22.15 | avÃpya pÃrthÃnayamadya m­tyuæ sahÃnubandho gamità hyasaæ Óayam | itÅrite tena nivÃrayeti prokto hari÷ prÃha na saæ vade tai÷ | 22.16 | maitreya ÃyÃsyati so'pi vÃcaæ Óik«Ãrthamete«vabhidhÃsyatÅha | t Ãæ cet karotye«a sutastavÃsya bhadraæ tadà syÃcchapsyati tvanyathà sa÷ | 22.17 | uktveti rÃjÃnamanantaÓaktirvyÃso yayau tatra gate«u te«u | suyodhanÃdye«u hate«u pÃrthairbhÆbhÃrahÃnirna bhavediti prabhu÷ | 22.18 | sarvÃïsca ce«Âà bhagavanniyuktÃ÷ sadà samastasya cito'citaÓca | tathÃ'pi vi«ïurvinivÃrayet kvacid vÃcà vidhatte ca janÃn vi¬ambayan | 22.19 | maitreya ÃgÃdatha bhÆpatiÓca putrÃn samÃhÆya sakarïasaubalÃn | sampÆjayÃmÃsa muniæ sa cÃ'ha dÃtuæ rÃjyaæ pÃï¬avÃn sampraÓaæ san | 22.20 | viÓe«ato bhÅmabalaæ ÓaÓaæ sa kirmÅranÃïsÃdi vadan munÅndra÷ | ÓrutvÃ'sahaæ stad dh­tarëÂraputra ÃsphÃlayÃmÃsa nijorumugra÷ | 22.21 | ÓaÓÃpa cainaæ munirugratejÃstavorubhedÃya bhavet suyuddham | ityÆcivÃn dh­tarëÂrÃnato'pi yayau na ced rÃjyadastvaæ tatheti | Órutvà tu kirmÅravadhaæ svapitrà p­«Âak«atroktaæ so'trasad dhÃrtarëÂra÷ | 22.22 | ccxcvi.vane vasanto'tha p­thÃsutÃste vÃrtÃæ svakÅyÃæ prÃpayÃmÃsurÃïsu | k­«ïe so'pi drutamÃyÃt sasatya÷ sambandhino ye ca päcÃlamukhyÃ÷ | 22.23 | kruddhaæ k­«ïaæ dhÃrtarëÂrÃya pÃrthÃ÷ k«amÃpayÃmÃsuruccairg­ïanta÷ | guïÃæ stadÅyÃnamitÃn praïamya tadà rudantÅ draupadÅ cÃ'pa pÃdau | sà pÃdayo÷ patità vÃsudevamastaut samastaprabhumÃtmatantram | 22.24 | acintya nityÃvyaya pÆrïasadguïÃrïavaikadehÃkhilado«adÆra | ramÃbjajeÓerasurendrapÆrvav­ndÃrakÃïÃæ satatÃbhivandya | samastace«ÂÃprada sarvajÅvaprabho vimuktÃïsraya sarvasÃra | 22.25 | iti bruvantÅ sakalÃnubhÆtaæ jagÃda sarveÓituracyutasya | yasyÃdhikÃnugrahapÃtrabhÆtà svayaæ hi Óe«eïsavipÃdikebhya÷ | 22.26 | Órutvà samastaæ bhagavÃn pratij¤Ãæ cakÃra te«ÃmakhilÃïsca yo«Ã÷ | patÅn samÃliÇgya vimuktakeÓyÃn bhÅmÃhatÃn darÓaye nÃnyatheti | t Ãæ sÃntvayitvà madhurai÷ suvÃkyairnÃrÃyaïo vÃcamimÃæ jagÃda | 22.27 | yadÅhÃhaæ sthito naivaæ bhavitÃ'haæ tvayodhayam | sÃlvarÃjaæ durÃtmÃnaæ hataÓcÃsau supÃpak­t | 22.28 | sannidhÃne'tha dÆre và kÃlavyavahite'pi và | svabhÃvÃd và vyavahite vastuvyavahite'pi và | nÃïsaktirvidyate vi«ïornityÃvyavahitatvata÷ | 22.29 | tathÃ'pi naralokasya karotyanuk­tiæ prabhu÷ | du«ÂÃnÃæ do«av­ddhyarthaæ bhÅmÃdÅnÃæ guïonnate÷ | 22.30 | yudhi«Âhire'tiv­ddhaæ tu rÃjasÆyÃdisambhavam | dharmaæ ca saÇkrÃmayituæ k­«ïÃyÃmanuje«u ca| 22.31 | yogyatÃkramato vi«ïuricchayetthamacÅkl­pat | edhamÃnadvil . ityeva vi«ïornÃma hi vaidikam | 22.32 | ccxcvii.svayogyatÃyà adhikadharmaj¤ÃnÃdijaæ phalam | bhÅ«madroïÃmbikeyÃde÷ pÃrthe«veva nidhÃpitum | 22.33 | punaÓca pÃpav­ddhyarthamajo duryodhanÃdi«u | vyÃso'mbikÃsutaæ prÃha pÃrthà me'bhyadhikaæ priyÃ÷ | te«Ãæ pravÃsanaæ caiva priyaæ na mama sarvathà | 22.34 | iti duryodhanÃdÅnÃæ pÃpav­ddhyarthameva sa÷ | priyà ityeva kathanÃt pÃï¬avÃnÃæ Óubhonnate÷ | 22.35 | gurutvÃd bhÅmasenasya k«amà dyÆte'rjunÃdinÃm | nÃtidharmasvarÆpo'tra dharmo bhÅme niraupadha÷ | 22.36 | draupadyà apyatikleÓÃt k«amà dharmo mahÃnabhÆt | sà hibhÅmamano veda na kÃrya÷ ÓÃpa ityalam | 22.37 | tasmÃd yathÃyogyatayà hariïà dharmavarddhanam | k­taæ tatrÃsannidhÃnakÃraïaæ keÓavo'bravÅt | 22.38 | sÃlvaæ Órutvà samÃyÃtaæ raugmiïeyÃdayo mayà | prasthÃpità hi bhavatÃæ sakÃïsÃt te yayu÷ purÅm | tadà sÃlvo'pi saubhena dvÃrakÃmardayad bh­Óam | 22.39 | pradyumna Ãïsu niragÃdatha sarvasainyairanyaiÓca yÃdavagaïai÷ sahito'nujaiÓca | sÃlvo'vagamya tanayaæ mama tadvimÃnÃt pÃpo'varuhya rathamÃruhadatra yoddhum | 22.40 | k­tvà suyuddhamamunà mama putrako'sÃvastrÃïi tasya vinivÃrya mahÃstrajÃlai÷ | dattaæ mayà ïsaramamoghamathÃ'dade taæ hantuæ n­paæ k­tamatistvaÓ­ïod vaca÷ khe | 22.41 | nÃrÃyaïena hi purà manasÃ'bhikl­ptaæ k­«ïÃvatÃramupagamya nihanmi sÃlvam | ityeva tena hariïÃ'pi sa bhÃrgaveïa vidrÃvito na nihata÷ svamanonusÃrÃt | 22.42 | vadhyastvayà nahi tato'yamayaæ ca bÃïaïscakrÃyudhasya dayito nitarÃmamogha÷ | mà mu¤ca tena tamimaæ vinivartaye'haæ sÃlvaæ h­di sthita itÅritamÅraïena | 22.43 | ccxcviii.Órutvà vaca÷ sa pavanasya Óaraæ tvamoghaæ sa¤jahra Ãïsu sa ca sÃlvapati÷ svasaubham | Ãruhya bÃlakalahena kimatra kÃryaæ k­«ïena saÇgara iti prayayau svadeÓam | 22.44 | pradyumnasÃmbagadasÃraïacÃrude«ïÃ÷ senÃæ nihatya saha mantrigaïaistadÅyÃm | ÃhlÃdina÷ svapuramÃyayurapyahaæ ca tatrÃgamaæ sapadi tai÷ ÓrutavÃnaÓe«am | 22.45 | yasmi¤chare karagate vijayo dhruva÷ syÃnmattejasà tadanusaÇgrahaïÃt sutÃnme | yÃtaæ niÓamya ripumÃtmapurÅæ ca bhagnÃæ d­«Âvaiva tena tadanubrajanaæ k­taæ me | 22.46 | taæ sÃgaroparigasaubhagataæ niÓÃmya mukte ca tena mayi ÓastramahÃstravar«e | taæ sannivÃrya tu mayà ïsarapÆgaviddho mÃyà yuyoja mayi pÃpatama÷ sa sÃlva÷ | 22.47 | t Ã÷ krŬayà k«aïamahaæ samare niÓÃmya j¤ÃnÃstrata÷ pratividhÆya bahÆæ Óca daityÃn | hatvÃ'Óu taæ ca girivar«iïamÃïsu saubhaæ vÃrdhau nyapÃtayamarÅndravibhinnabandham | 22.48 | taæ syandanasthitamatho vibhujaæ vidhÃya bÃïena tadrathavaraæ gadayà vibhidya | cakreïa tasya ca Óiro vinik­tya dhÃt­ÓarvÃdibhi÷ pratinuta÷ svapurÅmagÃæ ca | 22.49 | tasmÃdidaæ vyasanamÃsa hi viprakar«Ãnme kÃryatastviti nigadya punaÓca pÃrthÃn | k­«ïÃæ ca sÃntvayitumatra dinÃnyuvÃsa satyà ca somakasutÃmanusÃntvayantÅ | 22.50 | pÃï¬avÃnÃæ ca yà bhÃryÃ÷ putrà api hi sarvaÓa÷ | anveva pÃï¬avÃn yÃtà vanamatraiva ca sthitÃ÷ | 22.51 | dh­«Âadyumnastata÷ k­«ïÃæ sÃntvayitvaiva keÓavam | praïamya samanuj¤Ãto bhÃgineyai÷ puraæ yayau | 22.52 | dh­«ÂaketuÓca bhÃginÅæ kÃïsirÃja÷ sutÃmapi | puraæ yayaturÃdÃya kuntyaivÃnyÃ÷ saha sthitÃ÷ | 22.53 | pÃrvatÅ nakulasyÃ'sÅd bhÃryà pÆrvaæ tilottamà | pÆrvokte caiva yamayorbhÃrye kuntyà hivÃritÃ÷ | 22.54 | subhadrÃmabhimanyuæ ca rathamÃropya keÓava÷ | pÃï¬avÃnabhyanuj¤Ãya sabhÃrya÷ svapurÅæ yayau | 22.55 | ccxcix.ka¤cit kÃlaæ draupadeyà u«ya päcÃlake pure | yayurdvÃravatÅmeva tatro«u÷ k­«ïalÃl . it Ã÷ | 22.56 | tata÷ paraæ dharmarÃjo nirviïïa÷ svak­tena ha | bhrÃt­bhÃryÃpade k­«ïÃæ sthÃpayÃmÃsa sarvadà | 22.57 | Æ«urvane ca te pÃrthà muniÓe«Ãnnabhojina÷ | bhuktavatsvevÃnuje«u bhuÇkte rÃjà yudhi«Âhira÷ | 22.58 | alaÇghyatvÃt tadÃj¤Ãyà anujÃ÷ pÆrvabhojina÷ | tasyÃnantaramevaikà bhuÇkte sà pÃr«atÃtmajà | 22.59 | evaæ sadà vi«ïuparÃyaïÃnÃæ tatprÃpaïÃnnaikabhujÃæ prayÃta÷ | saæ vatsarastatra jagÃda k­«ïà bhÅmÃj¤ayà dharmarÃjaæ suvettrÅ | 22.60 | atimÃrdavayuktatvÃd dharmarÃjaÓcaturdaÓe | api var«e gurubhayÃd rÃjyaæ necchediti prabhu÷ | mÃruti÷ pre«ayÃmÃsa k­«ïÃæ prastÃvahetave | 22.61 | k«amà sarvatra dharmo na pÃpahetuÓca durjane | rÃj¤Ãæ sÃmarthyayuktÃnÃmiti saæ sthÃpya ÓÃstrata÷ | 22.62 | hatvà caturdaÓe var«e dhÃrtarëÂrÃnarÃjyadÃn | kartuæ rÃjyaæ puro gantà bhavÃnÅtyagrajena ha | 22.63 | kÃrayan satyaÓapathaæ vivÃdasya kramecchayà | ÃdiÓat prathamaæ k­«ïÃæ bhÅma÷ sà n­pamabravÅt | 22.64 | naiva k«amà kujanatÃsu n­pasya dharmastÃæ tvaæ v­thaiva dh­tavÃnasi sarvakÃlam | ityukta Ãha n­pati÷ paramà k«amaiva sarvatra tadvidh­tameva jagat samastam | 22.65 | kartà ca sarvajagata÷ sukhadu÷khayorhi nÃrÃyaïastadanudattamihÃsya sarvam | tasmÃnna kopavi«ayo'sti kutaÓca kaÓcit tasmÃt k«amaiva sakale«u paro'sya dharma÷ | 22.66 | ccc.ityuktavantaæ n­pamÃha pÃr«atÅ yadi k«amà sarvanare«u dharma÷ | rÃj¤Ã nak­tyaæ naca lokayÃtrà bhavejjagat kÃpuru«airvinaÓyet | 22.67 | satyaæ ca vi«ïu÷ sakalapravartako ramÃviri¤ceÓapurassarÃïsca | këÂhÃdivat tadvaÓagÃ÷ samastÃstathÃ'pi na vyarthatà pauru«asya | 22.68 | tadÃj¤ayà puru«aïsce«ÂamÃnaÓce«ÂÃnusÃreïa ïsubhÃïsubhasya | bhoktà na tacce«Âitamanyathà bhavet kartà tasmÃt puru«o'pyasya vaÓya÷ | 22.69 | v­thà yadi syÃt pauru«aæ kasya hetorvidhirni«edhaÓca samastavedaga÷ | vidherni«edhasya ca naiva gocara÷ pumÃn yadi syÃd bhavato hi tau hare÷ | 22.70 | tenaiva lepaÓca bhavedamu«ya puïyena pÃpena ca naiva cÃsau | lipyeta tÃbhyÃæ paramasvatantra÷ kartà tata÷ puru«o'pyasya vaÓya÷ | 22.71 | itÅrito dharmaja÷ k­«ïayaiva niruttaratvaæ gamitastvabhartsayat | kutarkamÃïsritya harerapi tvamasvÃtantryaæ sÃdhayasÅti coktvà | 22.72 | chalena tena pratibhartsità sà k«amÃpayÃmÃsa n­paæ yata÷ strÅ | vÃcÃl . atà nÃtitarÃæ hi Óobhate strÅïÃæ tata÷ prÃha v­kodarastam | 22.73 | rÃjan vi«ïu÷ sarvakartà nacÃnyastattantramevÃnyadasau svatantra÷ | tathÃ'pi puæ sà vihitaæ svakarma kÃryaæ tyÃjyaæ cÃnyadatyantayatnÃt | 22.74 | pratyak«ametat puru«asya karma tenÃnumeyà preraïà keÓavasya | svakarma k­tvà vihitaæ hi vi«ïunà tatpreraïetyeva budho'numanyate | 22.75 | tenaiti samyaggatimasya vi«ïorjano'Óubho daivamityeva matvà | hitvà svakaæ karma gatiæ ca tÃmasÅæ prayÃti tasmÃt kÃryameva svakarma | 22.76 | j ¤Ãtavyaæ caivÃsya vi«ïorvaÓatvaæ kartavyaæ caivÃ'tmana÷ kÃryakarma | pratyak«ai«Ã kart­t à jÅvasaæ sthà tathÃ'gamÃdanumÃnÃcca sarvam | 22.77 | vi«ïorvaÓe tanna heyaæ dvayaæ ca jÃnan vidvÃn kurute kÃryakarma | tatprerakaæ vi«ïumevÃbhijÃnan bhavet pramÃïatritayÃnugÃmÅ | 22.78 | ccci.pÆrïaæ pramÃïaæ tattrayaæ cÃvirodhenaikatrasthaæ tattrayaæ cÃvirodhi | p­thaÇ madhyaæ cÃpramÃïaæ virodhi syÃt tat tasmÃt trayamekatra kÃryam | 22.79 | aj¤a÷ pratyak«aæ tvapahÃyaiva daivaæ matvà kart­svÃtmakarma prajahyÃt | vidvÃn jÅvaæ vi«ïuvaÓaæ viditvà karoti kartavyamajasrameva | 22.80 | svabhÃvÃkhyà yogyatà yà haÂhÃkhyà yÃ'nÃdisiddhà sarvajÅve«u nityà | sà kÃraïaæ tat prathamaæ tu dvitÅyamanÃdi karmaiva tathà t­tÅya÷ | jÅvaprayatna÷ pauru«Ãkhyastadetat trayaæ vi«ïorvaÓagaæ sarvadaiva | 22.81 | sa kasyacinna vaÓe vÃsudeva÷ parÃt para÷ paramo'sau svatantra÷ | haÂhaÓcÃsau tÃratamyasthito hi brahmÃïamÃrabhya kaliÓca yÃvat | haÂhÃcca karmÃïi bhavanti karmajo yatno yatno haÂhakarmaprayoktà | 22.82 | vinà yatnaæ na haÂho nÃpi karma phalapradau vÃsudevo'khilasya | svÃtantryaÓakterviniyÃmako hi tathÃ'pyetÃn so'pyapek«yaiva yu¤jet | 22.83 | etÃnapek«yaiva phalaæ dadÃnÅtyasyaiva saÇkalpa iti svatantratà | nÃsyÃpagacchet sa hi sarvaÓaktirnÃïsaktatà kvacidasya prabhutvÃt | 22.84 | tasmÃt kÃryaæ tena kl­ptaæ svakarma tatpÆjÃrthaæ tena tatprÃptireva | ato'nyathà niraya÷ sarvathà syÃt svakarma viprasya japopadeÓau | vi«ïormukhÃd viprajÃti÷ prav­tt à mukhotthitaæ karma tenÃsya so'dÃt | 22.85 | bÃhvorjÃta÷ k«atriyastena bÃhvo÷ karmÃsya pÃpaprativÃraïaæ hi | pravartanaæ sÃdhudharmasya caiva mukhasya bÃhvoÓcÃtisÃmÅpyato'sya | japopadeÓau k«atriyasyÃpi vi«ïuïscakre dharmau yaj¤akarmÃpi vipre | 22.86 | vaiÓyo yasmÃdÆrujastena tasya prajÃv­ddhistajjakarmaiva dharma÷ | tatsÃd­ÓyÃt sthÃvarÃïÃæ ca v­ddhi÷ karorÆrvo÷ sannik­«Âatvaheto÷ | vÃrtÃtmakaæ karma dharmaæ cakÃra vi«ïustasyaivÃÇghrija÷ ÓÆdra ukta÷ | 22.87 | gatipradhÃnaæ karma ÓuÓrÆ«aïÃkhyaæ sÃd­Óyato hastapadostathaiva | hastodbhavaæ karma tasyÃpi dharma÷ santÃnav­ddhiÓca samÅpagatvÃt | 22.88 | cccii.bhujÃvuro h­dayaæ yad balasya j¤Ãnasya ca sthÃnamato n­pÃïÃm | balaæ j ¤Ãnaæ cobhayaæ dharma ukta÷ pÃïau k­tÅnÃæ kauÓalaæ kevalaæ hi | tasmÃt pÃïyorÆrupadorupasthiterviÂchÆdrakau karmaïÃæ kauÓaletau | 22.89 | prÃdhÃnyato dharmaviÓe«a e«a sÃmÃnyata÷ sarvamevÃkhilÃnÃm | vayaæ hi devÃstena sarvaæ hi karma prÃyeïa no dharmatÃmeti ÓaÓvat | 22.90 | etairdharmairvi«ïunà pÆrvakl­ptai÷ sarvairvarïairvi«ïurevÃbhipÆjya÷ | tadbhaktirevÃkhilÃnÃæ ca dharmo yathÃyogyaæ j ¤ÃnamasyÃpi pÆjà | 22.91 | pità guru÷ paramaæ daivataæ ca vi«ïu÷ sarve«Ãæ tena pÆjya÷ sa eva | tadbhaktatvÃd devatÃïscÃbhipÆjyà viÓe«ataste«u ye'tyantabhaktÃ÷ | 22.92 | sampÆjito vÃsudeva÷ sa muktiæ dadyÃdevÃpÆjito du÷khameva | svatantratvÃt sukhadu÷khaprado'sau nÃnya÷ svatastadvaÓà yat samastÃ÷ | 22.93 | svatantratvÃt sukhasajj¤ÃnaÓaktipÆrvairguïai÷ pÆrïa e«o'khilaiÓca | svatantratvÃt sarvado«ojjhitaÓca nissÅmaÓaktirhi yata÷ svatantra÷ | 22.94 | do«Ãsp­«Âau guïapÆrtau ca ÓaktirnissÅmatvÃd vidyate tasya yasmÃt | evaæ guïairakhilaiÓcÃpi pÆrïo nÃrÃyaïa÷ pÆjyatama÷ svadharmai÷ | asmÃkaæ yat tena nÃtik«amaiva dharmo du«ÂÃnÃæ vÃraïaæ hyeva kÃryam | 22.95 | hanyÃd du«ÂÃn ya÷ k«atriya÷ k«atriyÃæ Óca viÓe«ato yuddhagatÃn smaran harim | svabÃhuvÅryeïa ca tasya bÃhÆ caitanyamÃtrau bhavata÷ sadehau | 22.96 | pÃpÃdhikÃæ Ócaiva balÃdhikÃæ Óca hatvà muktÃvadhikÃnandav­ddhi÷ | prÅtiÓca vi«ïo÷ paramaiva tatra tasmÃddhantavyÃ÷ pÃpina÷ sarvathaiva | 22.97 | ye tvak«adhÆrtà grahaïaæ gatà và pÃpÃste'nyairghÃtanÅyÃ÷ svadorbhyÃm | rÃjÃnaæ và rÃjaputraæ tathaiva rÃjÃnujaæ vÃ'bhiyÃtaæ nihanyÃt | 22.98 | rÃj¤a÷ putro'pyak­todvÃhako ya÷ sa ghÃtanÅyo na svayaæ vadhya eva | krÆraæ cÃnyad dharmayuktaæ paraistat prasÃdhanÅyaæ k«atriyairna svakÃryam | ccciii.evaæ dharmo vihito veda eva vÃkyaæ vi«ïo÷ pa¤carÃtre«u tÃd­k | 22.99 | ak«adyÆtaæ nik­ti÷ pÃpameva k­taæ tvayà garhitaæ saubalena | na kutracid vidhirasyÃsti tena na tad dattaæ dyÆtah­taæ vadanti | 22.100 | bhÅtena dattaæ dyÆtadattaæ tathaiva dattaæ kÃminyai punarÃhÃryameva | evaæ dharma÷ ÓÃïsvato vaidiko hi dyÆte striyÃæ nÃlpamÃhÃryamÃhu÷ | 22.101 | yadye«Ãæ vai bhogyamalpaæ tadÅyaæ bhogena tadbandhubhistacca hÃryam | nivÃraïe puru«asya tvaÓaktaistad rÃjyaæ na punarÃhÃryameva | 22.102 | tvaæ dharmanityaÓcÃgrajaÓceti rÃjan ­te'nuj¤Ãæ na mayà tat k­taæ ca | dÃtÃsyanuj¤Ãæ yadi tÃn nihatya tvayyeva rÃjyaæ sthÃpayÃmyadya samyak | 22.103 | satyaæ pÃpe«vapi kartuæ yadÅcchà tathÃ'pi mÃsà dvÃdaÓa÷ na÷ prayÃtÃ÷ | vedaprÃmÃïyÃd vatsarÃste hi mÃsai÷ sahasrÃbdaæ satramuktaæ narÃïÃm | aj¤Ãtamekaæ mÃsamu«yÃ'tha ÓatrÆn nihatya rÃjyaæ pratipÃlayÃma÷ | 22.104 | mà mitrÃïÃæ t Ãpakastvaæ bhavethÃstathÃ'mitrÃïÃæ nandakaÓcaiva rÃjan | jvalasvÃrÅïÃæ mÆrdhni mitrÃïi nityamÃhlÃdayan vÃsudevaæ bhajasva | 22.105 | svatantratvaæ vÃsudevasya samyak pratyak«ato d­Óyate hyadya rÃjan | yasmÃt k­«ïo vyajayacchaÇkarÃdÅn jarÃsutÃdÅn kÃdivarairajeyÃn | 22.106 | brahmÃdÅnÃæ prak­testadvaÓatvaæ d­«Âaæ hi no bahuÓo vyÃsadehe | pÃrÃïsaryo divyad­«Âiæ pradÃya svÃtantryaæ no'darÓayat sarvaloke | 22.107 | tasmÃd rÃjannabhiniryÃhi ÓatrÆn hantuæ sarvÃn bhoktumevÃdhirÃjyam | eva¤ca te kÅrtidharmau mahÃntau prÃpyau rÃjan vÃsudevaprasÃdÃt | 22.108 | evamukto'bravÅd bhÅmaæ dharmaputro yudhi«Âhira÷ | trayodaÓÃbdasyÃnte'haæ kuryÃmeva tvadÅritam | 22.109 | satyametanna sandeha÷ satyenÃ'tmÃnamÃlabhe | lokÃpavÃdabhÅruæ mÃæ nÃto'nyad vaktumarhasi | 22.110 | ccciv.tudase cÃtivÃcà mÃæ yadyevaæ bhÅma mÃæ vade÷ | tadaiva me'tyaya÷ kÃryo hantavyÃïscaiva Óatrava÷ | naitÃd­ÓairidÃnÅæ tu vÃkyairbÃdhitumarhasi | 22.111 | bhÅ«madroïÃdayo'straj¤Ã nivÃryÃïsca kathaæ yudhi | pÆjyÃste bÃhuyuddhena na nivÃryÃ÷ katha¤cana | 22.112 | astrÃïi jÃnannapi hi na prayojayasi kvacit | tasmÃd tadaiva gantavyaæ vij¤ÃtÃstre dhana¤jaye | 22.113 | ityukto bhÅmasenastu snehabhaÇgabhayÃt tata÷ | novÃca ki¤cid vacanaæ svÃbhipretamavÃpya ca | 22.114 | abhiprÃyo hi bhÅmasya niÓcayena trayodaÓe | yudhi«Âhirasya rÃjyÃrthaæ gamanÃrthe pratiÓrava÷ | anyathÃ'tim­dutvÃt sa na gacched bhinnadhÅ÷ parai÷ | 22.115 | k­tak­tye tathà bhÅme sthite dharmÃtmajo hi sa÷ | bhÅ«madroïÃdivijaya÷ kathaæ syÃdityacintayat | 22.116 | nivÃraïaæ gurÆïÃæ hi bhÅma icchati na kvacit | tasmÃt te hyarjunenaiva nivÃryà ityacintayat | 22.117 | Ãpadyeva hi bhÅmastÃn nivÃrayati nÃnyathà | evaæ cintÃsamÃvi«Âaæ vij¤Ãyaiva yudhi«Âhiram | 22.118 | sarvaj¤a÷ sarvaÓaktiÓca k­«ïadvaipÃyano'gamat | n­patiæ bodhayÃmÃsa cintÃvyÃkulamÃnasam | 22.119 | imaæ mantraæ vadi«yÃmi yena je«yati phalguna÷ | bhÅ«madroïÃdikÃn sarvÃn taæ tvaæ vada dhana¤jaye | 22.120 | ityuktvaivÃvadanmantraæ sarvadaivatad­«Âidam | na svayaæ hyavadat pÃrthe phalÃdhikyaæ yato bhavet | 22.121 | cccv.bhÅ«madroïÃdivijaya etÃvad vÅryameva hi | alaæ nÃto'dhikaæ kÃryametÃvad yogyamasya ca | phalgunasyeti bhagavÃn na svayaæ hyavadanmanum | 22.122 | gate vyÃse bhagavati sarvaj¤e sarvakartari | dharmarÃjo'diÓanmantraæ phalgunÃya rahasyamum | 22.123 | tamÃpya phalguno mantraæ yayau jye«Âhau praïamya ca | yamajau ca samÃïsli«ya girimevendrakÅlakam | tapaÓcacÃra tatrastha÷ ÓaÇkarasthaæ hariæ smaran | 22.124 | «aïmÃse'tigate'paÓyanmÆkaæ nÃmÃsuraæ girau | varÃharÆpamÃyÃtaæ vadhÃrthaæ phalgunasya ca | 22.125 | taæ j ¤Ãtvà phalguno vÅra÷ sajyaæ k­tvà tugÃï¬ivam | cik«epa vajrasamitÃæ statkÃye sÃyakÃn bahÆn | 22.126 | kirÃtarÆpastamanu sabhÃryaÓca triyambaka÷ | sa mamÃra hatastÃbhyÃæ dÃnava÷ pÃpacetana÷ | 22.127 | tenokto'sau mayaivÃyaæ varÃho'nugato'dya hi | tamavidhyo yatastvaæ hi tad yuddhyasva mayà saha | 22.128 | ityukta÷ phalguna÷ prÃha ti«Âha ti«Âha na mok«yase | ityuktvà tÃvubhau yuddhaæ cakratu÷ puru«ar«abhau | 22.129 | tatrÃkhilÃni cÃstrÃïi phalgunasyÃgrasacchiva÷ | tato'rjunastu gÃï¬Åvaæ samÃdÃyÃbhyatìayat | 22.130 | tadapyagrasadevÃsau prahasan giriÓastadà | bÃhuyuddhaæ tatastvÃsÅt tayo÷ puru«asiæ hayo÷ | 22.131 | piï¬Åk­tya tato rudraÓcik«epÃtha dhana¤jayam | mÆrcchÃmavÃpa mahatÅæ phalguno rudrapŬita÷ | 22.132 | cccvi.pÆrvaæ samprÃrthayÃmÃsa ÓaÇkaro garu¬adhvajam | avarÃïÃæ varaæ matto ye«Ãæ tvaæ samprayacchasi | ajeyatvaæ prasÃdÃt te vijeyÃ÷ syurmayÃ'pi te | 22.133 | ityukta÷ pradadau vi«ïurumÃdhÅÓÃya taæ varam | tenÃjayacchvetavÃhaæ giriÓo raïamadhyagam | 22.134 | kevalÃn vai«ïavÃn mantrÃn vyÃsa÷ pÃrthÃya no dadau | etÃvatÃ'laæ bhÅ«mÃderjayÃrthamiti ciddhana÷ | 22.135 | kevalairvai«ïavairmantrai÷ svadattairvijayÃvahai÷ | ativ­ddhasya pÃrthasya darpa÷ syÃdityacintayat | 22.136 | pÃrtha÷ sa¤j¤ÃmavÃpyÃtha jayÃrthyÃrÃdhayacchivam | vyÃsoditena mantreïa tÃni pu«pÃïi tacchira÷ | 22.137 | Ãruhan sa tu taæ j ¤Ãtvà rudra ityeva phalguna÷ | namaÓcakre tata÷ prÃdÃdastraæ pÃïsupataæ Óiva÷ | 22.138 | astraæ tad vi«ïudaivatyaæ sÃdhitaæ ÓaÇkareïa yat | tasmÃt pÃïsupataæ nÃma svÃnyastrÃïyapare surÃ÷ | dadustadaiva pÃrthÃya sarve pratyak«agocarÃ÷ | 22.139 | indro'rjunaæ samÃgamya prÃha prÅto'smi te'nagha | rudradehasthitaæ brahma vi«ïvÃkhyaæ to«itaæ tvayà | tena lokaæ mamÃ'gaccha pre«ayÃmi rathaæ tava | 22.140 | ityuktvà prayayÃvindrastadrathena ca mÃtali÷ | ÃyÃt pÃrthastamÃruæ hya yayau tÃtaniveÓanam | 22.141 | pÆjito daivatai÷ sarvairindreïaiva niveÓita÷ | tena sÃrddhamupÃsÅdat tasminnaindre varÃsane | 22.142 | prÅtyà samÃïsli«ya kurupravÅraæ Óakro dvitÅyÃæ tanumÃtmana÷ sa÷ | cccvii.Åk«an mukhaæ tasya mumoda so'pi hyuvÃsa tasmin vatsarÃn pa¤ca loke | 22.143 | astrÃïi tasmà adiÓat sa vÃsavo mahÃnti divyÃni tadorvaÓÅ tam | samprÃpya bhÃvena tu mÃnu«eïa mÃtà kulasyeti nirÃk­t Ã'bhÆt | 22.144 | «aï¬ho bhavetyeva tayÃ'bhiÓapte pÃrthe Óakro'nugrahaæ tasya cÃdÃt | saæ vatsaraæ «aï¬harÆpÅ carasva na «aï¬hatà te bhavatÅti dh­«ïu÷ | 22.145 | tato'vasat pÃï¬aveyo gÃndharvaæ vedamabhyasan | gandharvÃccitrasenÃttu tathÃ'strÃïi sureÓvarÃt | 22.146 | subhadrayÃ'bhimanyunà saha svakÃæ puraæ gata÷ | janÃrdano'tra saæ vasan kadÃciditthamaik«ata | 22.147 | mayà varo hi Óambhave pradatta Ãsa pÆrvata÷ | varaæ grahÅ«ya eva te sakÃïsato vimohayan | 22.148 | "tvÃmÃrÃdhya tathà ïsambho grahÅ«yÃmi varaæ sadà | dvÃparÃdau yuge bhÆtvà kalayà mÃnu«Ãdi«u" 73 | 22.149 | iti vÃkyam­taæ kartumabhiprÃyaæ vijaj¤u«Å | prÅtyarthaæ vÃsudevasya rugmiïÅ vÃkyamabravÅt | 22.150 | "jÃte'pi putre putrÃrthaæ sà hi veda manogatam | putro me balavÃn deva syÃt sarvÃstraviduttama÷ " | 22.151 | ityukto bhagavÃn devyà sammohÃya suradvi«Ãm | yayau suparïamÃruhya svÅyaæ badarikÃïsramam | 22.152 | "e«a mohaæ s­j ÃmyÃïsu yo janÃn mohayi«yati | tvaæ ca rudra mahÃbÃho mohaÓÃstrÃïi kÃraya | 22.153 | atatthyÃni vitatthyÃni darÓayasva mahÃbhuja | 73 Padma Pu. 6.71.106 cccviii.prakÃïsaæ kuru cÃ'tmÃnamaprakÃïsaæ ca mÃæ kuru | 22.154 | ahaæ tvÃæ pÆjayi«yÃmi lokasammohanotsuka÷ | tamo'surà nÃnyathà hiyÃntÅtyetanmataæ mama" | 22.155 | ityuktavacanaæ pÆrvaæ keÓavena ÓivÃya yat | tat satyaæ kartumÃyÃtaæ k­«ïaæ badarikÃïsramam | sarvaj¤Ã munaya÷ sarve pÆjayäcakrire prabhum | 22.156 | rÃtrau k­«ïe munimadhye nivi«Âe ghaïÂÃkarïa÷ karïanÃmà piÓÃcau | samÃyÃtÃæ giriÓena pradi«Âau k­«ïaæ dra«Âuæ dvÃrakÃæ gantukÃmau | 22.157 | tau d­«Âvà munimadhyasthaæ keÓavaæ tadabodhata÷ | k­tvà svajÃtice«ÂÃïsca dhyÃnenainamapaÓyatÃm | 22.158 | d­«Âvà h­di sthitaæ taæ tu kautÆhalasamanvitau | stutvà bhaktyà praïÃmaæ ca bahuÓaÓcakratu÷ Óubhau | 22.159 | tayo÷ prasanno bhagavÃn sp­«Âvà gandharvasattamau | cakÃra k«aïamÃtreïa divyarÆpasvarÃnvitau | 22.160 | t ÃbhyÃæ punarn­ttagÅtasaæ stavai÷ pÆjita÷ prabhu÷ | yayau kailÃsamadrÅÓaæ cakÃreva tapo'tra ca | 22.161 | svÅyÃneva guïÃn vi«ïurbhu¤jan (yu¤jan) nityena Óoci«Ã | ÓÃrvaæ tapa÷ karotÅva mohayÃmÃsa durjanÃn | 22.162 | 74 pÆrvaæ tenoditaæ yattallokÃn mohayatÃ'¤jasà | Óarvaæ prati tavÃhaæ tu kuryÃæ dvÃdaÓavatsaram | 22.163 | tapo'surÃïÃæ mohÃya surÃ÷ santu gatajvarÃ÷ | 74 guïÃnvi«ïoryu¤jannityatra nityena Óoci«Ã prakÃïsarÆpà sÃk«iïà yu¤jan manasà dhyÃyan | bhu¤janniti pÃÂhe 'bhuji pîalanÃbhyavahÃrÃyo÷ ' iti dhÃto÷ manasà pÃlayan dhyÃtvà sthirÅkurvan, iti bhÃva÷ | -bhÃ.pra. cccix.iti tasmÃt tadà k­«ïa ekÃhena b­haspatim | 22.164 | Ãj¤ayà cÃrayÃmÃsa k«ipraæ dvÃdaÓarÃïsi«u | dvÃdaÓÃbdamabhÆt tena tadaha÷ keÓavecchayà | 22.165 | ekasminnahni bhagavÃn rÃïsiæ rÃïsiæ ca vatsaram | kalpayitvopavÃsÃdÅn manasà niyamÃnapi | 22.166 | mÃsabrataæ sÃrddhaÓataÓvÃsakÃlairakalpayat | manasaiva svabhaktÃnÃæ dvÃdaÓÃbdavratÃptaye | 22.167 | tatrÃsya garu¬ÃdyÃïsca paricaryÃæ svapÃr«adÃ÷ | cakrurhomÃdikÃïscaiva kriyÃïscakre janÃrdana÷ | svÃtmÃnaæ prati pÃpÃnÃæ ÓivÃyeti prakÃïsayan | 22.168 | evaæ sthitaæ tamaravindadalÃyatÃk«aæ brahmendrapÆrvasurayogivaraprajeÓÃ÷ | abhyÃyayu÷ pit­munÅndragaïai÷ sametà gandharvasiddhavarayak«avihaÇgamÃdyÃ÷ | 22.169 | Óarvo'pi sarvasuradaivatamÃtmadaivamÃyÃtamÃtmag­hasannidhimÃïsvavetya | abhyÃyayau nijagaïai÷ sahita÷ sabhÃryo bhaktyÃ'tisambhramag­hÅtasamarhaïÃgrya÷ | 22.170 | abhyetya pÃdayugal . aæ jagadekabhartu÷ k­«ïasya bhaktibharita÷ Óirasà nanÃma | cakre stutiæ ca paramÃæ paramasya pÆrïa«Ã¬guïyavigrahavido«amahÃvibhÆte÷ | 22.171 | k­«ïo'pyayogyajanamohanameva vächaæ stu«ÂÃva rudrah­digaæ nijameva rÆpam | rudro niÓamya taduvÃca surÃn samastÃn satyaæ vadÃmi Ó­ïutÃdya vaco madÅyam | vi«ïu÷ samastasujanai÷ paramo hyupeyastatprÃptaye'hamanilo'tha ramÃ'bhyupÃyÃ÷ | 22.172 | e«a hyaÓe«anigamÃrthavinirïayottho yad vi«ïureva paramo mama cÃbjayone÷ | avyaktata÷ sakalajÅvagaïÃcca nitya ityeva niÓcaya utaitadanusmaradhvam | ityuktavatyakhiladevagaïà girÅÓe k­«ïaæ praïemurativ­ddharameÓabhaktyà | 22.173 | uktairanyaiÓca giriÓavÃkyaistattvavinirïayai÷ | k­«ïasyaiva guïÃkhyÃnai÷ punarindrÃdidevatÃ÷ | j ¤ÃnÃbhiv­ddhimagaman purÃ'pi j¤Ãnino'dhikam | 22.174 | cccx.sarvadevottamaæ taæ hi jÃnantyeva surÃ÷ sadà | tathÃ'pi tatpramÃïÃnÃæ bahutvÃd ye'tra saæ ÓayÃ÷ | yuktimÃtre te'pi rudravÃkyÃdapagatÃstadà | 22.175 | tata÷ k­«ïa÷ sutavaraæ tvatta ÃdÃsya ityaja÷ | yaduktavächivaæ pÆrvaæ satyaæ kartuæ tadabravÅt | 22.176 | putraæ dehÅti so'pyÃha pÆrvameva sutastava | j Ãta÷ pradyumnanÃmà ya÷ sa maddatta÷ pravÃdata÷ | 22.177 | purà dagdho mayà kÃmastadÃ'yÃcata mÃæ rati÷ | dehi kÃntaæ mametyeva tadà tÃmahamabruvam | 22.178 | utpatsyate vÃsudevÃd yadà taæ patimÃpsyasi | ityato'sau mayà datta iva deva tvadÃj¤ayà | 22.179 | dÃso'smi tava deveÓa pÃhi mÃæ ÓaraïÃgatam | ityuktvÃ'bhipraïamyainaæ punarÃha surÃn hara÷ | 22.180 | yadarthame«a ÃyÃta÷ keÓava÷ Ó­ïutÃmarÃ÷ | yo'suro vakranÃmÃ'sÅdavadhyo brahmaïo varÃt | tadÃjÃtÃd vÃsudevaputrÃt kÃmÃd­te kvacit | 22.181 | taæ hantumeva putraæ svaæ pradyumnamudare'rpya ca | ÃyÃta iha taæ cÃpi dadÃha svodarÃt sutam | nissÃrayitvà kak«aæ ca dagdhaæ paÓyata devatÃ÷ | 22.182 | jvÃlÃmÃlÃkarÃl . ena svatejovarddhitena ca | pradyumnenaiva taæ daityaæ dagdhvà vanasamanvitam | punaÓca svodare putraæ sthÃpayÃmÃsa keÓava÷ | 22.183 | sadyogarbhaæ punastaæ ca rugmiïyÃæ janayi«yati | pÆrvavat k«aïamÃtreïa yuvà ca sa bhavi«yati | 22.184 | cccxi.d­«ÂametannÃradÃdyairmunibhi÷ sarvameva ca | evaæ krŬatyayaæ deva÷ pÆrïaiÓvaryeïa kevalam | ityukte keÓavaæ nemurdevÃ÷ ÓakrapurogamÃ÷ | 22.185 | tato harirbrahmasurendramukhyai÷ surai÷ stuto garu¬askandhasaæ stha÷ | puna÷ puna÷ praïata÷ ÓaÇkareïa stutast­tÅye'hni nijÃæ purÅmagÃt | 22.186 | k­«ïe prayÃte nilayaæ puradvi«o rÃtrau pauï¬rau vÃsudeva÷ samÃgÃt | sahaikalavyena nijena mÃtu÷ pitrà tathÃ'k«ohiïikatrayeïa | 22.187 | purÅæ prabha¤jantamamuæ viditvà sarÃmaÓaineyayadupravÅrÃ÷ | saæ yodhayÃmÃsurathÃbhyavar«accharairni«ÃdÃdhipa ekalavya÷ | 22.188 | tadastraÓastrai÷ sahasà vi«aïïà yadupravÅrà vihatapradÅpÃ÷ | sahaiva rÃmeïa ïsineÓca naptrà samÃviÓan svÃæ purameva sarve | 22.189 | puna÷ samÃdÃya tathorudÅpikà agre samÃdhÃya ca rauhiïeyam | viniss­t à ÃttaÓastrÃ÷ svapuryÃ÷ siæ hà yathà dhar«it Ã÷ sadguhÃyÃ÷ | 22.190 | "athÃ'sasÃdaikalavyaæ rathena rÃma÷ Óaineya÷ pauï¬rakaæ vÃsudevam | ayuddhyatÃæ tau sÃtyaki÷ pauï¬rakaÓca tathÃ'nyonyaæ virathaæ cakratuÓca" 75 | 22.191 | tato gadÃyuddhamabhÆt tayordvayostathà rÃmaÓcaikalavyaÓca vÅrau | k­tvÃ'nyonyaæ virathaæ gadÃbhyÃmayuddhyatÃæ j Ãtadarpau balÃgryau | 22.192 | tasmin kÃle keÓavo vainateyamÃruæ hyÃ'yÃd yatra te yuddasaæ sthÃ÷ | d­«Âvà k­«ïaæ har«asampÆritÃtmà rÃmo hantuæ caikalavyaæ samaicchat | 22.193 | udyamya dorbhyÃæ sa gadÃæ javenaivÃbhyÃpatad rauhiïeyo ni«Ãdam | balaæ kopaæ cÃsya d­«Âvaikalavya÷ parÃdravajjÅvitecchu÷ sudÆram | 22.194 | vidrÃvayan rauhiïeyo'nvayÃt taæ bhÅto'pataccaikalavyo'mbudhau sa÷ | velÃntaæ taæ drÃvayitvÃ'tra tasthau rÃmo gadÃpÃïiradÅnasattva÷ | 22.195 | 75 Harivaæ Óe Bhavi«yatparvaïi A. 102 cccxii.supÃpo'sÃvekalavya÷ subhÅto rÃmaæ matvaivÃnuyÃtaæ punaÓca | samudre'ÓÅtiæ yojanÃnÃmatÅtya paÓcÃdaik«ad dvÅpamevÃdhiruæ hya | 22.196 | rÃmo vijityÃtibalaæ raïe ripuæ mudaiva dÃmodaramÃsasÃda | pauï¬rastvavaj¤Ãya ÓinipravÅraæ nivÃryamÃïo'pi yayau janÃrdanam | 22.197 | taæ keÓavo virathaæ vyÃyudhaæ ca k«aïena cakre sa yayau nijÃæ purÅm | prasthÃpayÃmÃsa punaÓca dÆtaæ k­«ïÃyaiko vÃsudevo'hamasmi | 22.198 | madÅyali' ngÃni vis­jya cÃ'Óu samÃgacchethÃ÷ Óaraïaæ mÃmanantam | taddÆtoktaæ vÃkyametanniÓamya yadupravÅrà uccakai÷ prÃhasan sma | 22.199 | k­«ïa÷ prahasyÃ'ha tavÃ'yudhÃni dÃsyÃmyahaæ li ÇgabhÆtÃni cÃ'jau | ityukto'sau dÆta etyÃ'ha tasmai sa cÃbhyÃgÃd yoddhukÃmo hariÓca | 22.200 | taæ ÓÃtakaumbhe garu¬e rathasthe sthitaæ cakrÃdÅn k­trimÃn sandadhÃnam | ÓrÅvatsÃrthe dagdhavak«asthalaæ ca d­«Âvà k­«ïa÷ prÃhasat pÃpabuddhim | 22.201 | tato'straÓastrÃïyabhivar«amÃïaæ vijitya taæ vÃsudevo'riïaiva | cakarta tatkandharaæ tasya cÃnu mÃtÃmahasyÃcchinat sÃyakena | 22.202 | apÃtayaccÃ'Óu Óira÷ sa tena kÃïsÅÓvarasyeÓvaro vÃraïÃsyÃm | sa ca brahmÃhaæ vÃsudevo'smi nityamiti j¤ÃnÃdagamat tat tamo'ndham | 22.203 | sÃhÃyyak­ccÃsya ca kÃïsirÃjo yathaiva kirmÅrahi¬imbasÃlvÃ÷ | anye ca daityà apataæ stamo'ndhe tathaiva so'pyapatat pÃpabuddhi÷ | 22.204 | nihatya tau keÓavo raugmiïeyaæ punarvaidarbhyÃæ janayÃmÃsa sadya÷ | sa caikalavyo rÃmajita÷ ÓivÃya cakre tapo'jeyatÃæ cÃ'pa tasmÃt | 22.205 | sa Óarvadattena vareïa d­pta÷ punaryoddhuæ k­«ïamevÃ'sasÃda | tasyÃstraÓastrÃïi nivÃrya keÓavaÓcakreïa cakre tamapÃstakandharam | sa cÃ'pa pÃpastama eva ghoraæ k­«ïadve«Ãnnityadu÷khÃtmakaæ tat | 22.206 | cccxiii.evaæ yadÆnÃm­«abheïa sÆdite pauï¬re tathà kÃïsin­pe ca pÃpe | kÃïsÅÓaputrastu sudak«iïÃkhyastapo'caracchaÇkarÃyorubhaktyà | 22.207 | pratyak«agaæ taæ Óivaæ pÃpabuddhi÷ k­«ïÃbhÃvaæ yÃcate du«ÂacetÃ÷ | k­tyÃmasmai dak«iïÃgnau Óivo'pi daityÃveÓÃdadadÃdÃv­t Ãtmà | 22.208| sa dak«iïÃgniÓcÃsurÃveÓayukta÷ sampÆjita÷ kÃïsirÃjÃtmajena | varÃdumeÓasya viv­ddhaÓaktiryayau k­«ïo yatra sampÆrïaïsakti÷ | 22.209 | k­«ïastasya pratighÃtÃrthamugraæ samÃdiÓaccakramanantavÅrya÷ | j ÃjvalyamÃnaæ tadamoghavÅryaæ vyadrÃvayad vahnimimaæ sudÆram | 22.210 | k­tyÃtmako vahnirasau pradhÃnavahne÷ putraÓcakravidrÃvito'tha | sahÃnubandhaæ ca sudak«iïaæ taæ bhasmÅcakÃrÃ'Óu saputrabhÃryÃm | 22.211 | dagdhvà purÅæ vÃraïasÅæ sudarÓana÷ puna÷ pÃrÓvaæ vÃsudevasya cÃ'gÃt | sudak«iïo'sau tama eva jagmivÃn k­«ïadve«Ãt sÃnubandha÷ supÃpa÷ | 22.212 | k­«ïa÷ krŬan dvÃravatyÃæ supÆrïanityÃnanda÷ kvacidÃha sma bhai«mÅm | vi¬ambayan g­hiïÃmeva ce«Âà nityÃvirodho'pi tayà vido«ayà | 22.213 | tvayà nakÃryaæ mama ki¤ca bhadre mayÃ'rÅïÃæ mÃnabhaÇgÃrthameva | samÃh­t Ã'sÅti sà cÃviyogaæ sadà k­«ïenÃ'tmano'pyeva vettrÅ | 22.214 | striyà bhetavyaæ bharturityeva dharmaæ vij¤ÃpayantÅ du÷khitevÃ'sa devÅ | t Ãæ sÃntvayÃmÃsa g­hasthadharmaæ vij¤Ãpayan devadevo'pyadu÷khÃm | 22.215 | evaæ krŬatyabjanÃbhe ramÃyÃæ k­«ïÃdi«Âo gokulaæ rauhiïeya÷ | prÃyÃd d­«Âvà tatra nandaæ yaÓodÃæ tatpÆjita÷ k­«ïavÃrtÃæ ca p­«Âa÷ | 22.216 | mÃsau tatra nyavasad gopikÃbhÅ reme k«Åbo yamunÃmÃhvayacca | matto'yamityeva nadÅmanÃgatÃæ cakar«a rÃmo lÃÇgalenÃgryavÅrya÷ | 22.217 | punastayà praïata÷ saæ stutaÓca vyasarjayat tÃmatha nandagopam | Ãp­cchya jagÃda dvÃrakÃæ keÓavÃya nyavedayannandagopÃdibhaktim | 22.218 | cccxiv.tadaiva maindo vividaÓca bhaume hate sakhÃyau dÃnavÃveÓayuktau | ÃnartarëÂraæ vÃsudevapratÅpau vyanÃïsayetÃæ vÃsudevo'tha coce | 22.219 | rÃmÃya so'dÃd varamabjanÃbho vadhyÃvetau bhavatÃæ te'pyavadhyau | varÃd viri¤casya tathÃ'm­t ÃïsanÃdubhau ca maindo vivido vrajeti | 22.220 | gatvà sa maindaæ prathamaæ jaghÃna krodhÃt yuddhÃyÃ'gataæ raivatÃgre | dine parasmin vividaæ jaghÃna Óilà var«antaæ musalenÃgryakarmà | tayorÃvi«Âau tÃvasurau tamo'ndhaæ prÃptau ca tÃvaÓvinau svaæ ca lokam | 22.221 | duryodhanasyÃ'sa putrÅ ratiryà pÆrvaæ nÃmnà lak«aïà kÃntarÆpà | svayambarasthÃæ t Ãæ balÃdeva sÃmbo jagrÃha sà cainamÃsÃnuraktà | 22.222 | balÃd g­hÅt Ãæ vÅk«ya tÃæ karïamukhyà duryodhanÃdyà yuyudhu÷ krodhadÅptÃ÷ | k­cchreïa taæ virathÅk­tya caikaæ sarve sametà jag­hurdhÃrtarëÂrÃ÷ | karïena bhÆriÓravasà casÃrddhaæ bÃhvorbalÃdeva duryodhanasya | 22.223 | Órutvaiva tad v­«ïaya÷ sarva eva samudyamaæ cakrire kaurave«u | nivÃrya tÃn balabhadra÷ svayaæ yayau sahoddhava÷ kauraveyächamÃrthÅ | 22.224 | purasya bÃhyopavane sthita÷ sa prÃsthÃpayaccoddhavaæ kauravÃrthe | Ãgatya sarve kuravo'sya pÆjÃæ cakru÷ sa cÃ'hograsenasya cÃ'j¤Ãm | 22.225 | Ãj¤Ãpayad vo n­pati÷ sma yanna÷ kumÃraka÷ prag­hÅto bhavadbhi÷ | eka÷ sametairbahubhirbÃndhavÃrthaæ k«Ãntaæ tanno mu¤catÃ'Óveva sÃmbam | 22.226 | Ãj¤ÃpayÃmÃsa va ugrasena ityuktameva tu niÓamya kurupravÅrÃ÷ | saæ ÓrÃvya du«ÂavacanÃni balaæ puraæ svaæ krodhÃt samÃviviÓuratra cukopa rÃma÷ | 22.227 | sa lÃÇgalena tat puraæ vik­«ya jÃhnavÅjale | nipÃtayan nivÃrita÷ praïamya sarvakauravai÷ | 22.228 | sabhÃryamÃïsu putrakaæ suyodhanÃbhipÆjitam | sapÃribarhamÃpya ca prajagmivÃn svakÃæ puram | 22.229 | cccxv.ityÃdikarmÃïi mahÃnti rÃmasyÃ'sa¤che«asyÃcyutÃveÓino'lam | yasyÃcyutÃveÓaviÓe«akÃlaæ j ¤Ãtvà bhÅmo'pyasya nodeti yuddhe | 22.230 | krŬÃyuddhe bahuÓo rauhiïeye vyaktiæ vi«ïorbhÅmaseno viditvà | t ÃtkÃlikÅæ krŬamÃno'pi tena naivodyamaæ kurute vi«ïubhaktyà | 22.231 | tadà jayÅ prabhavatye«a rÃmo nÃtivyaktastatra yadà janÃrdana÷ | tadà bhÅmo vijayÅ syÃt sadaiva vi«ïo÷ keÓÃveÓavÃn yat sa rÃma÷ | 22.232 | etÃd­Óenaiva rÃmeïa yukte k­«ïe dvÃrvatyÃæ nivasatyabjanÃbhe | svapne'niruddhena ratà kadÃcid bÃïÃtmajo«Ã citralekhÃmuvÃca | 22.233 | tamÃnayetyatha sà citravastre pradarÓya lokÃn samadarÓayat tam | pautraæ viditvà vacanÃcca tasyÃ÷ k­«ïasya taæ cÃ'nayat tatra rÃtrau | 22.234 | aniruddhaæ guïodÃramÃnÅtaæ citralekhayà | prÃpya reme bÃïasutà divasÃn subahÆnapi | 22.235 | gƬhaæ kanyÃg­he taæ tu j¤Ãtvà kanyÃbhirak«iïa÷ | ÆcurbÃïÃyÃdiÓacca kiÇkarÃn grahaïe'sya sa÷ | 22.236 | ÃgatÃnaniruddhastÃn parigheïa mahÃbala÷ | nihatya drÃvayÃmÃsa svayamÃyÃt tato'sura÷ | sa tu yuddhvÃ'tik­cchreïa nÃgÃstreïa babandha tam | 22.237 | atha k­«ïa÷ samÃruhya garu¬aæ rÃmasaæ yuta÷ | pradyumnena ca tatrÃgÃt prathamaæ tatra vahnibhi÷ | 22.238 | yuddhvaivÃÇgirasà caiva k«aïÃd vidrÃpya tÃn hari÷ | vidrÃpya sarvapramathÃnÃsasÃda jvaraæ tata÷ | 22.239 | tena bhasmaprahÃreïa jvaritaæ rohiïÅsutam | Ãïsli«ya vijvaraæ cakre vÃsudevo jagatprabhu÷ | 22.240 | cccxvi.svayaæ vikrŬya tenÃtha ka¤cit kÃlaæ janÃrdana÷ | ni«pi«ya mu«ÂibhiÓcÃnyaæ sasarja jvaramacyuta÷ | 22.241 | svayaæ jitvÃ'pi giriÓabh­tyaæ nÃlamiti prabhu÷ | svabh­tyenaiva jetavya ityanyaæ sas­je tadà | 22.242 | jvareïa vai«ïavenÃsau subh­Óaæ pŬitastadà | grÃsÃrthamupanÅtaÓca jagÃma Óaraïaæ harim | tena stuta÷ sa bhagavÃn mocayÃmÃsa taæ vibhu÷ | 22.243 | krŬÃrthamatyalpajane«vapi prabhu÷ katha¤cideva vyajayad vyathÃæ vinà | ityÃdi mohÃya sa darÓayatyajo nityasvatantrasya kuto vyathÃdaya÷ | 22.244 | yadà jvarÃdyà akhilÃ÷ pravidrutÃstadà svayaæ prÃpa hariæ girÅÓa÷ | tayorabhÆd yuddhamathainamacyuto vij­mbhayÃmÃsa ha j­mbhaïÃstrata÷ | 22.245 | vij­mbhite ÓaÇkare ni«prayatne sthÃïÆpame saæ sthite ka¤jajÃta÷ | daityÃveÓÃd vÃsudevÃnabhij¤aæ sambodhayÃmÃsa saduktibhirvibhu÷ | 22.246 | prag­hya Óarvaæ ca viveÓa vi«ïo÷ sa tÆdaraæ darÓayÃmÃsa tatra | Óivasya rÆpaæ stambhitaæ bilvanÃmni vane girÅÓena ca yat tapa÷ k­tam | 22.247 | Óaivaæ padaæ prÃptumevÃcyutÃcca taccÃvadat ka¤jaja÷ ÓaÇkarasya | apetamoho'tha v­«adhvajo hariæ tu«ÂÃva bÃïo'bhisasÃra keÓavam | tasyÃcyuto bÃhusahasramacchinat punaÓcÃriæ jag­he tacchiro'rthe | 22.248 | tadà ïsivena praïato bÃïarak«aïakÃmyayà | k­tvà svabhaktaæ bÃïaæ taæ rarak«a dvibhujÅk­tam | mocayitvÃ'niruddhaæ ca yayau bÃïena pÆjita÷ | 22.249 | evamagnÅna' ngirasaæ jvaraæ skandamumÃpatim | bÃïaæ cÃyatnato jitvà prÃyÃd dvÃravatÅæ puna÷ | 22.250 | yenÃyatnena vijita÷ sarvalokaharo hara÷ | kiæ jvarÃdijayo vi«ïostasyÃnantasya kathyate | 22.251 | cccxvii.Åd­ÓÃnantasaÇkhyÃnÃæ ÓivÃnÃæ brahmaïÃmapi | ramÃyà api yadvÅk«Ãæ vinà na calituæ balam | 22.252 | naca j¤ÃnÃdayo bhÃvà nacÃstitvamapi kvacit | anantaÓakte÷ k­«ïasya na citra÷ ÓÆlino jaya÷ | 22.253 | citralekhÃsameto«Ãnvitapautrasamanvita÷ | sarÃma÷ sasuto vÅndramÃruhya dvÃrakÃæ gata÷ | reme tatra ciraæ k­«ïo nityÃnando nijecchayà | 22.254 | evaæ vidhÃnyagaïit Ãni yadÆttamasya karmÃïyagaïyamahimasya mahotsavasya | nityaæ ramÃkamalajanmagirÅÓaÓakrasÆryÃdibhi÷ parinutÃni vimuktidÃni | 22.255 | evaæ vasatyamitapauru«avÅryasÃre nÃrÃyaïe svapuri Óakradhana¤jayokta÷ | samprÃpya lomaÓamuni÷ sakalÃni tÅrthÃnyÃptuæ sa pÃï¬utanaye«u sahÃya ÃsÅt | 22.256 | p­thvÅæ pradak«iïata etya samastatÅrthasnÃnaæ yathÃkramata eva vidhÃya pÃrthÃ÷ | sampÆjya te«u nikhile«u hariæ subhaktyà k­«ïe samarpayitumÃpuratha prabhÃsam | sambhÃvanÃya sakalairyadubhi÷ sametaste«Ãæ ca rÃmasahito harirÃjagÃma | 22.257 | pÃrthai÷ sampÆjitastatra k­«ïo yadugaïai÷ saha | pÃrthÃn sampÆjayÃmÃsurv­«ïayaÓcÃ'j¤ayà hare÷ | 22.258 | tatra bhÅmaæ tapove«aæ d­«ÂvÃ'tisnehakÃraïÃt | duryodhanaæ nindayati rÃme sÃtyakirabravÅt | 22.259 | sarve vayaæ nihatyÃdya sakarïÃn dh­tarëÂraj Ãn | abhimanyuæ sthÃpayÃmo rÃjye yÃvat trayodaÓam | 22.260 | saæ vatsaraæ samÃpyaiva puraæ yÃsyanti pÃï¬avÃ÷ | tato yudhi«Âhiro rÃjà rÃjyaæ ÓÃsatu pÆrvavat | 22.261 | evaæ vadatyeva ÓinipravÅre janÃrdana÷ pÃrthamukhÃnyudÅk«ya | uvÃca Óaineya na pÃï¬uputrÃ÷ pareïa saæ sÃdhitarÃjyakÃmÃ÷ | 22.262 | cccxviii.svabÃhuvÅryeïa nihatya ÓatrÆnÃpsyanti rÃjyaæ ta itÅrite'munà | tatheti pÃrthà avadaæ stataste k­«ïaæ purask­tya yayurdaÓÃrhÃ÷ | 22.263 | krameïa pÃrthà api ÓaiÓiraæ giriæ samÃsadaæ statra k­«ïÃæ sudurge | vi«ajjantÅmÅk«ya tai÷ samsm­to'tha hai¬imba ÃyÃt sahito niÓÃcarai÷ | 22.264 | uvÃha k­«ïÃæ sa tu tasya bh­tyà Æhu÷ pÃrthÃæ ste badaryÃïsramaæ ca | prÃpyÃtra nÃrÃyaïapÆjayà k­tasvakÅyakÃryà yayuruttarÃæ diÓam | 22.265 | atÅtya ÓarvaÓvaÓuraæ giriæ te suvarïakÆÂaæ ni«adhaæ giriæ ca | mero÷ prÃcyÃæ gandhamÃde girau ca prÃpurbadaryÃïsramamuttamaæ bhuvi | 22.266 | tasmin munÅndrairabhipÆjyamÃnà nÃrÃyaïaæ pÆjayanta÷ sadaiva | cakrustapo j¤ÃnasamÃdhiyuktaæ sattattvavidyÃæ pratipÃdayanta÷ | 22.267 | evaæ badaryÃæ viharatsu te«u kvacid raha÷ k­«ïayà vÃyusÆnau | sthite garutmÃnuragaæ jahÃra mahÃhradÃd vÃsudevÃsanÃgrya÷ | 22.268 | tatpak«avÃtena vicÃlite tu tasmin girau kamalaæ haimamagryam | papÃta k­«ïÃbhÅmayo÷ sannidhÃne udyadbhÃnormaï¬alÃbhaæ sugandham | 22.269 | d­«ÂvÃ'tigandhaæ varahemaka¤jaæ kutÆhalÃd draupadÅ bhÅmasenam | bahÆnyayÃcat tÃd­ÓÃnyÃnubhÃvamavi«ahyaæ j ÃnatÅ devadaityai÷ | 22.270 | tayÃ'rthita÷ sagadastuÇgamenaæ giriæ vegÃdÃruhad vÃyusÆnu÷ | praÓasyamÃna÷ surasiddhasaÇghai÷ m­tnan daityÃn siæ haÓÃrdÆlarÆpÃn | 22.271 | ÃsedivÃæ statra hanÆmadÃkhyaæ nijaæ rÆpaæ prodyadÃdityabhÃsam | j Ãnannapyenaæ svÅyarÆpaæ sa bhÅmaÓcikrŬa etena yathà pareïa | 22.272 | dharmo devÃnÃæ paramo mÃnu«atve svÅye rÆpe'pyanyavadeva v­tti÷ | anÃdÃnaæ divyaÓakterviÓe«ÃnnarasvabhÃve sarvadà caiva v­tti÷ | tasmÃd bhÅmo hanumÃæ Ócaika eva jyÃya÷ kanÅyov­ttimatrÃbhipede | 22.273 | cccxix.sarve guïà Ãv­t à mÃnu«atve yugÃnusÃrÃnmÆlarÆpÃnusÃrÃt | kramÃt surÃïÃæ bhÃgato'vyaktarÆpà ÃdÃnato vyaktimÃyÃntyurÆïÃm | 22.274 | naivÃvyakti÷ kÃcidastÅha vi«ïo÷ prÃdurbhÃve'pyatisuvyaktaÓakte÷ | icchÃvyakti÷ prÃyaÓo mÃrutasya tadanye«Ãæ vyaktatà kÃraïena | 22.275 | tasmÃd bhÅmo dharmav­ddhyarthameva svÅye rÆpe'pyanyavad v­ttimeva | pradarÓayÃmÃsa tathÃ'surÃïÃæ mohÃyaivÃïsaktavacchaktirÆpa÷ | 22.276 | tadrÆpav­ddhiæ bhÅmaseno'tha d­«Âvà ïsrutvà hanÆmanmukhata÷ kathÃïsca | rÃmasya taccÃturÃtmyaæ ca divyaæ cÃturyugaæ dharmamapyagryameva | 22.277 | dhvajÃd bÅbhatsorgarjanenaiva ÓatruparÃbhave tena datte'rjunasya | yayau praïamyainamÃïsveva bhÅma÷ saugandhikaæ vanamatyagryarÆpam | 22.278 | narÃgamyÃæ nal . inÅmetya tatra d­«Âvà padmÃnyadbhutÃkÃravanti | haimÃni divyÃnyatigandhavanti sÃmÃsadad vÃryamÃïo narÃïsai÷ | 22.279 | te bhÅmamÃttÃyudhamugrarÆpaæ mahÃbalaæ rÆpanavÃvatÃram | nyavÃrayan krodhavaÓà sametÃ÷ Óataæ sahasrÃïyajitÃni saÇkhe | 22.280 | varÃcchivasyaiva parairajeyÃ÷ ÓastrÃstrav­«Âiæ mumucu÷ subhÅmÃm | bhÅme'khilaj¤e tapasÃæ nidhÃne balodadhau ÓaivaÓÃstraæ vadanta÷ | 22.281 | t Ãn vai«ïavaireva ÓÃstrai÷ sa bhÅmo vijitya pÆrvaæ vÃÇmaye saÇgare tu | ÓÃstrÃstravar«asya kurvan pratÅpaæ jaghne'khilÃn gadayà te«u vÅrÃn | 22.282 | vÃtena kuntyÃæ balavÃn sa jÃta÷ ÓÆrastapasvÅ dvi«atÃæ nihantà | satye ca dharme ca rata÷ sadaiva parÃkrame Óatrubhirapradh­«ya÷ | 22.283 | tatrÃparÃæ Ócaiva bahÆnasatyaæ nirÅÓvaraæ cÃprati«Âhaæ ca lokam | siddho'hamÅÓo'hamiti bruvÃïÃn guïÃn vi«ïo÷ khyÃpayan vÃdato'jait | 22.284 | bhinnaæ vi«ïumadhikaæ sarvataÓca bruvan pravÅrÃn lak«ame«Ãæ nijaghne | te tasya vÅryaæ ca balaæ ca d­«Âvà vidyÃbalaæ bÃhubalaæ tathaiva | cccxx.aïsaknuvanta÷ sahitÃ÷ samastà hatapravÅrÃ÷ sahasà niv­tt Ã÷ | 22.285 | vikramya tÃn gadayÃ'sau nihatya vidrÃpya sarvÃn nal . inÅæ praviÓya | pÅtvÃ'm­t ÃmbhaÓca tato'mbujÃni divyÃni jagrÃha kurupravÅra÷ | 22.286 | atho kalahaÓaæ sÅni nimittÃni yudhi«Âhira÷ | d­«Âvà k­«ïÃmap­cchacca kva bhÅma iti dÅnadhÅ÷ | 22.287 | saugandhikÃrthaæ yÃtaæ taæ Órutvà k­«ïÃmukhÃnn­pa÷ | Ãruhya rÃk«asaÓre«ÂhÃn k­«ïayà bhrÃt­bhi÷ saha | 22.288 | yayau v­kodaro yatra d­«Âvà cainamavasthitam | uvÃca maivamityenaæ bhÅto giriÓakopata÷ | 22.289 | devebhyo maraïÃd bhÅt à rÃk«asà vittapÃj¤ayà | tadÅyÃæ nal . inÅæ te hi rak«antyasyÃ'Órayo hara÷ | j Ãnan vitteÓvaro bhÅmamÃhÃtmyaæ na cukopa ha | 22.290 | vasatsu tatra pÃrthe«u puna÷ katipayairdinai÷ | uvÃca bhÅmasenasya yaÓodharmÃdibhiv­ddhaye | 22.291 | pa¤cavarïÃni pu«pÃni k­«ïà vÅk«yÃ'h­t Ãni tu | mÃrutena kuberasya g­hÃnn­bhiragamyata÷ | 22.292 | agamyo'yaæ giri÷ sarvai÷ kubereïÃbhipÃlita÷ | adya tvayaiva gantavyo vidhÆyÃkhilarÃk«asÃn | 22.293 | ityukta Ãïsu sagada÷ sadhanu÷ sabÃïo bhÅmo girÅndramajitorubalo vigÃhe | prÃptaæ niÓÃmya baladaivatasÆnumatra padmatrayaæ nyaruïaduddhatarÃk«asÃnÃm | 22.294 | agre nidhÃya maïimantamajeyamugraæ ÓambhorvarÃd vividhaÓastramahÃbhiv­«Âyà | t Ãn sarvarÃk«asagaïÃn maïimatsametÃn bhÅmo jaghÃna sapadi pravarai÷ Óaraughai÷ | 22.295 | avadhyÃæ stÃn k«aïenaiva hatvà bhÅmo mahÃbala÷ | raïe krodhavaÓÃn sarvÃnati«Âhad girimÆrddhani | 22.296 | cccxxi.te hatà bhÅmasenena prÃpurandhandhantamo'khilÃ÷ | hatÃ÷ saugandhikavane maïimÃæ Óca puna÷ kalau | j Ãto mithyÃmatiæ samyagÃstÅryÃ'pustamo'dhikam | 22.297 | tato vaiÓravaïo rÃjà mahÃpadmatraye hate | rÃk«asÃnÃmavadhyÃnÃæ sakhÃye maïimatyapi | Ãruroha rathaæ divyaæ yoddhukÃmo v­kodaram | 22.298 | asurÃveÓatastasya bhÅme krodho mahÃnabhÆt | sa ÃjagÃma bhÅmena yoddhuæ vittapati÷ svayam | 22.299 | tasmin kÃle bhÅmasenasya gho«aæ Órutvà rÃjÃ'p­cchadÃïsu sma k­«ïÃm | kva bhÅma ityeva tayoditaæ ca Órutvà jagÃma'Óu rak«o'æ sasaæ stha÷ | 22.300 | sabhrÃt­ke munibhi÷ k­«ïayà ca gate rÃjanyatra bhÅmaæ kubera÷ | d­«ÂvÃ'surÃveÓato dharmajaæ ca ki¤cinmukta÷ snehayuktastathÃ'sa | 22.301 | dh­t Ãyudhaæ bhÅmamÅk«yÃpi ki¤cid daityÃveÓÃd bahu mene na bhÅmam | agastyaÓÃpaæ cÃvadat svasya pÆrvaæ sakhÃyanÃïse kÃraïaæ rÃjarÃja÷ | 22.302 | daityÃveÓÃdujjhita÷ ÓÃntabhÃvo dadau nijaæ sthÃname«Ãæ sutu«Âa÷ | ÃvÃsÃrthaæ te'vasaæ statra pÃrthÃstathÃ'nye«Ãæ daivatÃnÃæ g­he«u | 22.303 | tatraiva te«Ãæ vasatÃæ mahÃtmanÃmÃnandinÃmabdacatu«Âaye gate | pa¤cÃbdamadhyÃpya mahÃnti cÃstrÃïÅndro gurvarthaæ phalgunenÃrthito'bhÆt | 22.304 | vadhaæ vavre svaÓatrÆïÃmindra÷ pÃrthÃt svarÆpata÷ | nivÃtakavacÃkhyÃnÃæ ye«Ãæ brahmà dadau varam | avadhyatvaæ surairdaityairgandharvai÷ pak«irÃk«asai÷ | 22.305 | punarindreïÃrthito'dÃjjahÅmÃn naradehavÃn | iti tenÃrjunaæ Óakra÷ svÃtmÃnaæ naradehagam | jagÃda tÃn jahÅtyeva kirÅÂaæ svaæ nibaddhya ca | 22.306 | cccxxii.aindraæ syandanamÃruhya pÃrtho mÃtalisaæ yuta÷ | gÃï¬Åvaæ dhanurÃdÃya yayau hantuæ mahÃsurÃn | 22.307 | ÓaÇkhaæ dadustasya devà devadatta÷ sa ÓaÇkharÃÂ| nÃdayan ÓaÇkhagho«eïa dhanurvi«pharayan mahat | 22.308 | dadhÃna÷ kuï¬ale divye Óakradatte subhÃsvare | ÃsasÃda puraæ divyaæ daityÃnÃmindranandana÷ | 22.309 | tasya ÓaÇkhadhvaniæ Órutvà gÃï¬Åvasya ca nissvanam | abhisasrurmahÃvÅryà nivÃtakavacÃsurÃ÷ | 22.310 | tisra÷ koÂyo dÃnavÃnÃæ svayambhuvaragarvitÃ÷ | nÃnÃyudhai raïe pÃrthamabhyavar«an susaæ hatÃ÷ | 22.311 | te«Ãæ sa ÓastrÃïi kirÅÂamÃlÅ nivÃrya gÃï¬Åvadhanu÷ pramuktai÷ | Óarai÷ ÓirÃæ si pracakarta vÅro mahÃstraÓik«Ãbalasamprayuktai÷ | 22.312 | sarve hatÃstena mahÃrathena te dÃnavÃ÷ so'pi yayau tathÃ'nyÃn | paulomakÃleyagaïÃbhidhÃnÃn «a«Âiæ sahasrÃïi mahÃrathÃnÃm | 22.313 | t ÃnastraÓastrÃïyabhivar«amÃïÃn dhana¤jaya÷ pÃïsupatÃstrato drÃk | dagdhvà yayau punarevendrasadma taæ sasvaje prÅtiyuktaÓca Óakra÷ | 22.314 | yayurandhaæ tamaste'pi sarvadevadvi«o'surÃ÷ | athÃnuj¤Ãpya pitaraæ rathenaindreïa bhÃsvatà | sodaryÃïÃæ sakÃïsaæ sa yayau vajradharÃtmaja÷ | 22.315 | ÃyÃntamÅk«ya bÅbhatsuæ mumudurbhrÃtaro'dhikam | Æ«uïsca caturo'bdÃæ ste punarmerau pramodina÷ | 22.316 | kathÃbhirvÃsudevasya dhyÃnenÃbhyarcanena ca | yayau kÃla÷ sukhenaiva te«Ãæ vi«ïuratÃtmanÃm | 22.317 | naiva ÓatrÆnanutsÃdya nÃnÃdÃya mahad yaÓa÷ | cccxxiii.nÃk­tvà vÃsudevÃj¤Ãæ rÃj¤Ãæ mukhyagatirbhavet | 22.318 | tadanye«Ãæ tu varïÃnÃæ k«amà bÃhye«u ïsatru«u | prÃyo dharma iti prokto harerÃj¤Ã'khilasya ca | 22.319 | iti bhÅmavaca÷ Órutvà sasodaryo yudhi«Âhira÷ | rÃk«asaskandhamÃrƬha÷ k­«ïayà cÃ'yayau puna÷ | 22.320 | pÃde«u te«u nivasatsu himÃcalasya yÃmyÃïsrite«u pavamÃnasuta÷ kadÃcit | dhanvÅ m­gÃnanucaran sahasÃ'sasÃda hÃ'yo÷ sutaæ nahu«amÃjagarorurÆpam | 22.321 | pÆrvaæ hi v­travadhato'mbujanÃl . atantusaæ sthe ÓacÅpraïayini pravicintya devÃ÷ | cakrustrilokapatimÃyusutaæ varaæ ca datvÃ'k«igocaratapo'sya balaæ ca sarvam | 22.322 | sa sarvasuraviprendratapaÓca balamak«ayam | avÃpya vav­dhe nityaæ darpÃdaicchacchacÅmapi | 22.323 | sa indravacanÃcchacyà mahar«igaïavÃhane | niyukto va¤canÃyaiva vÃhayÃmÃsa tÃn­«Ån | 22.324 | sa ÓacÅprati«edhÃrthamagastyena mahÃtmanà | vedaprÃmÃïyavi«aye p­«Âo netyÃha mƬhadhÅ÷ | pramÃïamiti tenokta÷ Óirasyenaæ padÃ'hanat | 22.325 | tadà bh­guæ tasya jaÂÃsu lÅnaæ kadÃ'pi tasyÃk«ipathaæ na yÃtam | ÃviÓya ka¤japrabhava÷ ÓaÓÃpa vrajÃ'Óu pÃpÃjagaratvameva | 22.326 | «a«Âhe kÃle yastvayÃ'sÃdita÷ syÃt sa te vaÓaæ yÃtu balÃdhiko'pi | yadà g­hÅtaæ puru«aæ nihantuæ na Óak«yase yadi sa tvadg­hÅta÷ | Óakto'pi nÃ'tmÃnamabhipramocayet tadÃ'sya syÃt tvattapo'gryaæ balaæ ca | 22.327 | sarvadevamunÅnÃæ yat tapastvÃæ samupÃïsritam | tacca sarvaæ tamevaiti nÃtra kÃryà vicÃraïà | 22.328 | yadà praÓnÃæ stvadÅyÃæ Óca kaÓcit parihari«yati | cccxxiv.tadà gantÃ'si ca divaæ vis­jyÃ'jagaraæ tanum | sm­tiÓca matprasÃdena sarvadà te bhavi«yati | 22.329 | bh­gudehagatenaivaæ Óapta÷ kamalayoninà | papÃtÃjagaro bhÆtvà nahu«a÷ k«aïamÃtrata÷ | 22.330 | indro'pyavÃpa svaæ sthÃnami«Âvà vi«ïuæ vipÃpaka÷ | dharmav­ddhyarthamevaitat pÃpamÃsÅcchacÅpate÷ | 22.331 | nahi lokÃvanaæ pÃpaæ trailokyeÓasya vajriïa÷ | v­traæ hatvà mahÃnÃsetyÃdi vedapadaæ ca yat | 22.332 | kvacit pÃpaæ ca puïyÃnÃæ v­ddhaye bhavati sphuÂam | v­trahatyà yathendrasya jÃtà dharmasya v­ddhaye | 22.333 | devÃnÃæ và munÅnÃæ và bhavedevaæ navai n­ïÃm | pÃpaæ yat puïyamevaitadasurÃïÃæ vilomata÷ | evaæ skÃnde hi vacanaæ na pÃpaæ tacchacÅpate÷ | 22.334 | nÃnyasya padamÃpsyanti tad devÃnÃæ vrataæ param | tasmÃt te nahu«aæ Óakrapade nidadhurÅÓvarÃ÷ | 22.335 | tasminnevaæ nipatite brahmaïa÷ ÓÃpakÃraïÃt | a«ÂÃviæ Óatime prÃpa yuge bhÅmastamulbaïam | j Ãnanneva tadÅyaæ tat tapa ÃdÃtumÅpsayà | 22.336 | yattat surÃïÃæ sarve«Ãæ munÅnÃæ ca tapa÷ sthitam | tad g­hÅtuæ vaÓagavadicchayaivÃ'sa mÃruti÷ | 22.337 | devÃnÃæ hi n­j ÃtÃnÃmalpaæ vyaktaæ bhaved balam | icchayà vyaktatÃæ yÃti vÃyoranye«u tacca na | 22.338 | nityavyaktà guïà vi«ïoriti ÓÃstrasya nirïaya÷ | evamanye'pi hi guïà mÃnu«Ãdi«u janmasu | 22.339 | cccxxv.devÃnÃæ mÃnu«Ãdau tu Óakye'pyavyaktatÃk­te÷ | dharmav­ddhirbhavet te«Ãæ prÅto bhavati keÓava÷ | 22.340 | tanmÃnu«e bale tasya varÃd vÃritavat sthite | daivaæ balaæ na Óakto'pi vyaktaæ cakre na mÃruti÷ | 22.341 | Ãtmamok«Ãya na praÓnÃn vyÃjahÃra sa cÃbhibhÆ÷ | vidyopajÅvanaæ dharmo viprÃïÃmapi no yata÷ | 22.342 | kimuta k«atriyasyeti jÃnannapi v­kodara÷ | tatpraÓnaparihÃreïa nÃ'tmamok«aæ samaicchata | 22.343 | ayatantamapi hyenaæ cÃlanÃyÃpi nÃïsakat | pÆrïo'pi sarvalokÃnÃæ balena nahu«astadà | ve«Âayitvaiva taæ bhÅmaæ sthito'sau nÃïsakat param | 22.344 | bhrÃt­mÃtrÃdi«u snehÃt k«ipramÃtmavimok«aïam | icchannapi na mok«Ãya yatnaæ cakre v­kodara÷ | sarvadevamunÅndrÃïÃæ tapa ÃdÃtumatragam | 22.345 | bhrÃtrÃdi«u snehavaÓÃnna sthÃtavyamihetyapi | manvÃna÷ kÃlato bhaÇgaæ svayamevai«a yÃsyati | Ãj¤ayà vÃsudevasya dÃr¬hyÃd dehasya me tathà | 22.346 | srastÃÇge patite sarpe yÃsyÃmÅti vicintayan | tasthau bhÅmo hariæ dhyÃyan svabhÃvÃnna tadicchayà | 22.347 | tadaiva brahmavacanÃt pÆrvoktÃt keÓavÃj¤ayà | balaæ tapaÓca sarvasya tatsthamÃyÃd v­kodaram | 22.348 | pÆrite nahu«asthena tapasà ca balena ca | bhÅme sa nahu«o'thÃ'sÅt srastabhoga÷ Óanai÷ Óanai÷ | 22.349 | gate bhÅme nimittÃni d­«Âvà rÃjà yudhi«Âhira÷ | papraccha kva gato bhÅma iti k­«ïÃæ calanmanÃ÷ | 22.350 | cccxxvi.yÃtaæ m­gÃrthaæ sa niÓamya tasyÃstadÆruvegÃt patitÃn nagendrÃn | d­«Âvà pathà tena yayau sa tatra d­«Âvà ca sarpÃv­tamanvap­cchat | 22.351 | sa kÃraïaæ nahu«Ãt sarvameva ÓuÓrÃva tatpraÓnamaÓe«ataÓca | bhrÃt­snehÃd vyÃkarod dharmasÆnustadaiva so'pyÃruhat svargalokam | 22.352 | divyÃmbare kuï¬alini svapÆrve gate vimÃnena sa dharmarÃja÷ | bhÅmaÓcÃ'yÃt svÃïsramÃyaiva sarvaæ yudhi«Âhira÷ kathayÃmÃsa tatra | 22.353 | Órutvà k­«ïà bhrÃtaraÓcÃsya sarve sarve munÅndrà bhÅmasene'tibhaktÃ÷ | vrÅl . Ãæ yayurbhÅmasenagraheïa tathÃ'bruvan snehato bhÅmasenam | 22.354 | naitÃd­Óaæ sÃhasaæ te'nurÆpaæ Óakto'pi yat svÃtmano mok«aïÃya | naivÃ'caro yatnamato nijÃnÃæ mahad du÷khaæ h­daye prÃrpayastvam | 22.355 | maivaæ puna÷ kÃryamiti bruvanta÷ samÃïsli«an sarva evaitya bhÅmam | tato'hobhi÷ kaiÓcidÃpu÷ kurÆïÃæ rëÂraæ pÃrthà munimukhyai÷ sametÃ÷ | 22.356 | tato'mitaujÃbhagavÃnupÃgamannÃrÃyaïa÷ satyabhÃmÃsahÃya÷ | sampÆjita÷ pÃï¬avaistai÷ sametaÓcakre'tha sauhÃrdanimittasatkathÃ÷ | 22.357 | k­«ïà ca satyà ca parasparaæ mudà sambhëaïaæ cakraturyo«idagrye | parÅk«antyà satyayà sarvavettryà nirdo«ayà codità prÃha k­«ïà | 22.358 | strÅdharmÃnakhilÃæ statra satyÃæ nirdo«asaæ vidam | j ¤ÃtvÃ'pi k­«ïà provÃca lokaÓik«Ãrthameva tu | 22.359 | krŬÃrthameva vacanaæ j ¤Ãtvà satyÃsamÅritam | tasyÃnusÃravÃkyÃni tatprÅtyà eva sÃ'bravÅt | 22.360 | tata÷ katipayÃhÃni niru«yÃtra janÃrdana÷ | yayau sabhÃrya÷ svapurÅæ pÃï¬avÃnanumÃnya ca | 22.361 | cccxxvii.tata÷ kadÃcinm­gayÃæ gate«u pÃrthe«u rÃjà saindhava ÃsasÃda | sakoÂikÃïsya÷ sabalaÓca te«Ãæ varÃïsramaæ so'tra dadarÓa k­«ïÃm | 22.362 | brajan vivÃhÃrthamasau niÓÃmya k­«ïÃæ koÂiæ pre«ayitvaiva kÃïsyam | ÃyÃhi mÃmityavadat supÃpastayà nirasto jag­he kare ca | 22.363 | tayà dhuto nipapÃtÃ'Óu bhÆmau punaÓca sajjo'bhyapatad vilajja÷ | tato'sahÃyatvata eva k­«ïà dhaumyÃyoktvà sÃgniranvehi meti | samÃruhat saindhavasyaiva yÃnaæ sukhaæ na yÃsÅti tamÅrayitvà | 22.364 | tadà nimittÃni niÓÃmya pÃrthÃ÷ samÃyayustvarayaivÃ'ÓramÃya | Órutvà dÃsÅvacanÃt sarvameva cakru÷ k«ipraæ saindhavasyÃnuyÃnam | 22.365 | ÃkroÓamÃnaæ bhÅmaseneti dhaumyaæ d­«Âvà tasyÃgre saindhavaæ cÃtipÃpam | cakrurnÃdÃn siæ havat pÃï¬uputrà d­«Âvà k­«ïà cÃvatarad rathÃt tadà | dhaumyena sÃrddhaæ sà yayau cÃ'ÓramÃya sainyaæ pÃrthÃstatra nijaghnurojasà | 22.366 | agre k­«ïÃæ yo'vadat sindhurÃjaæ yÃhÅti taæ koÂikÃïsyaæ supÃpam | chitvà ïsiro m­tyave bhÅmaseno nivedayÃmÃsa tama÷ sa cÃgÃt | 22.367 | hatvà senÃmakhilÃæ saindhavasya bhÅmÃrjunau sayamaæ dharmarÃjam | vis­jya dhÃvantamathÃnujagmaturjayadrathaæ virathaæ phalguno'ka÷ | 22.368 | padbhyÃæ dhÃvantaæ bhÅmaseno nig­hya datvà prahÃrÃæ Óca bh­Óaæ tamÃrtam | ÃdÃyÃdhÃd draupadÅpÃdayoÓca taæ mocayÃmÃsa ca dharmasÆnu÷ | 22.369 | dÃso draupadyà ahamityeva vÃkye tenaivokte bhÅmaseno'pyamu¤cat | sa brÅl . ito'vÃgvadano yayau vanaæ pÃrthÃïsca tatro«uratipramodina÷ | 22.370 | mÃrkaï¬eyastadÃ'gatya te«Ãmakathayat kathÃ÷ | bahvyaÓcaiva vicitrÃïsca bhëÃtrayasamanvitÃ÷ | 22.371 | lokadarÓanamÃïsritya devÃïsca munayastathà | brÆyu÷ kathÃstatra Óik«Ã grÃhyà nÃrthÃ÷ katha¤cana | 22.372 | cccxxviii.artha÷ samÃdhibhëÃsu grÃhya÷ sarvo'pyasaæ Óayam | paradarÓanabhëÃsu j¤eyaæ taddarÓanaæ tathà | 22.373 | grÃhyo nÃrtho vaidikaæ tu darÓanaæ grÃhyameva ca | anyÃrtho guhyabhëÃsu grÃhya evaæ vinirïaya÷ | 22.374 | jayadrathastu bhÅmena tadà pa¤caÓikhÅk­ta÷ | tapasà ïsivamÃradhya vavre pÃï¬avarodhanam | ­te'rjunÃdarjunasya tu«Âo hi tapasà ïsiva÷ | 22.375 | vane vasatsveva ca pÃï¬ave«u cakre yaj¤aæ pauï¬arÅkÃkhyameva | saæ spardhayà rÃjasÆyasya rÃjà duryodhano nÃpyasau tatkalÃrha÷ | 22.376 | duryodhanasyÃ'j¤ayà pÃï¬avÃnÃæ du÷ ÓÃsana÷ pre«ayÃmÃsa tatra÷ | ÃgacchatetyavamÃnÃya taæ tu bhÅmo'vÃdÅd raïayaj¤aæ svagamyam | 22.377 | tato dinai÷ kaiÓcana dhÃrtarëÂrÃ÷ sakarïagÃndhÃran­pÃ÷ kumantrata÷ | sabhÃryakÃ÷ pÃï¬avÃn draupadÅæ ca mahaiÓvaryaæ darÓayitvÃ'vamantum | 22.378 | te syandanai÷ käcanaratnacitrairmahÃgajaisturagai÷ pattibhiÓca | svalaÇk­t ÃïscitramÃlyÃmbarÃïsca viniryayurdvaitavanÃya ÓÅghram | 22.379 | gavÃæ d­«Âicchadmanà nirgatÃæ stÃn j¤Ãtvà ïsakrastejaso bhaÇgakÃma÷ | tatsÃmarthyaæ varamasmai pradÃya tadbandhanÃyÃdiÓaccitrasenam | 22.380 | sa «a«ÂisÃhasrakakoÂiyÆthapairgandharvamukhyai÷ saæ v­to'gÃt sarastat | yasmin snÃtuæ vächati dhÃrtarëÂrastadÃj¤ayà puru«ÃstÃnathocu÷ | 22.381 | snÃtuæ samÃyÃsyati dhÃrtarëÂro r ÃjeÓvaro nissaradhvaæ tadasmÃt | tÅrthÃdÃj¤Ãæ dhÃrayantaÓca tasyetyuktà gandharvà jahasustÃnathoccai÷ | 22.382 | Æcurvayaæ mÃnayÃmastadÃj¤Ãæ trilokÃnÃæ ya÷ pati÷ Óakradeva÷ | na mÃnu«ÃïÃmapi cakravartinÃæ kimvalpasÃrasya suyodhanasya | 22.383 | itÅrite kupito dhÃrtarëÂro jaghÃna gandharvavarächaraughai÷ | cccxxix.jaghnu÷ sakarïà api tasya sodarà jaghnuÓca te dhÃrtarëÂrasya senÃm | 22.384 | muhÆrtamÃsÅt samameva yuddhaæ te«Ãæ tadà dhÃrtarëÂrasya caiva | purÃæ bhindorvarato mÃyayà ca gandharvavÅrà vav­dhustata÷ sma | 22.385 | tejobhaÇgaæ tatra suyodhanasya pÃrthÃrthamatra pravidhÃtumeva ca | balaæ dadÃvabjaja÷ keÓavaÓca gandharvÃïÃæ te'bhyayurdhÃrtarëÂrÃn | 22.386 | sa citrasena÷ prathamaæ karïameva yuyodha pÃrthaspardhayà tena yuddhyan | karïo nÃïsaknod vacanÃd bhÃrgavasya rÃmasya nityÃmita«a¬guïasya | 22.387 | sa bhagnayÃnaÓca vikarïayÃnamÃsthÃya tasyaiva niyamya vÃjina÷ | parÃdravat tena sahaiva ÓÅghraæ duryodhanaÓcitrasenaæ yuyodha | 22.388 | muhÆrtamenena samaæ sa yuddhyannanyairgandharvairbahubhirmÃyayaiva | bhagne rathe bhÆmital . e sthita÷ san g­hÅta ÃsÅccitrasenena saÇkhe | 22.389 | mahÃbalo dhÃrtarëÂro'pi ÓakravarÃd vi«ïorÃj¤ayà cÃbhiv­ddhe | sa citrasenena dh­tastadÃ'sÅd baddha÷ pÃïsairvaidyutairindradattai÷ | 22.390 | tasyÃnujÃ÷ ÓakunÅ rÃjabhÃryÃ÷ sarve baddhÃ÷ Óakrabh­tyai÷ praïÅt Ã÷ | ÃdÃya tÃnambaraæ samprayÃte«varÆruvan pÃï¬avÃn mantriïo'sya | 22.391 | samÅpamÃgatya p­thÃsutÃnÃæ paribhÆtaæ va÷ kulaæ Óakrabh­tyai÷ | dh­ta÷ sabhÃrya÷ sÃnujo dhÃrtarëÂrastaæ mocayadhvaæ bhrÃtaraæ bhÃratÃgryÃ÷ | 22.392 | ityukta Æce bhÅmaseno'grajaæ svaæ j Ãne rÃjan yÃd­Óo'yaæ vimarda÷ | aiÓvaryaæ svaæ darÓayan na samÃgÃd duryodhanastejaso bhaÇgamicchan | 22.393 | vij¤Ãya te«Ãæ mantritaæ vajrabÃhuretaccakre nÃtra na÷ kÃryahÃni÷ | divyaæ j ¤Ãnaæ svÃtmano darÓayan sa etÃvaduktvà virarÃma bhÅma÷ | 22.394 | ekÃhayaj¤e dÅk«itenaiva rÃj¤Ã sampre«ito bhÅmaseno'rjunaÓca | samÃdreyo citrasenaæ raïe tau vijitya duryodhanamÃïsvamu¤catÃm | 22.395 | cccxxx.sa citraseno vÃsavoktaæ ca sarvaæ kumantritaæ dhÃrtarëÂrasya cÃ'ha | pÃrthasya bhÅmasya ca tanniÓamya subrÅl . ito dh­tarëÂrÃtmajo'bhÆt | 22.396 | samÃpya yaj¤aæ ca tato'bhiyÃtaæ sarve prÃpurdharmarÃjaæ sa cÃ'Óu | sampÆjya tÆts­jya ca citrasenamÆce gÃndhÃre na puna÷ kÃryamÅd­k | 22.397 | sa pÃï¬avairmocita÷ sÃnujaÓca sabhÃryaka÷ ki¤cidato'pagamya | sammel . anÃyopavi«Âaïsca tatra subrÅl . ita÷ sÆtaputraæ dadarÓa | 22.398 | sa cÃ'ha di«Âyà jayasi rÃjanniti suyodhanam | brÅl . ito neti taæ coktvà yathÃv­ttaæ suyodhana÷ | uktvà prÃyopaveÓaæ ca cakre tatra sudu÷khita÷ | 22.399 | karïadu÷ ÓÃsanÃbhyÃæ ca saubalena ca devinà | anyaiÓca yÃcyamÃno'pi naivottasthau suyodhana÷ | 22.400 | tato niÓÃyÃæ prÃptÃyÃæ svapak«e pravi«Ådati | mantrayitvÃ'surai÷ k­tyà nirmità homakarmaïà | 22.401 | ÓukreïotpÃdità k­tyà sà prasupte«u mantri«u | dhÃrtarëÂraæ samÃdÃya yayau pÃtÃl . amÃïsu ca | atha sambodhayÃmÃsurdaityà duryodhanaæ n­pam | 22.402 | tvaæ divya÷ puru«o vÅra÷ s­«Âo'smÃbhi÷ prato«it Ãt | tapasà ïsaÇkarÃd vajrakÃyo'vadhyaÓca sarvadà | asmÃkaæ pak«abhÆtastvaæ devÃnÃæ caiva pÃï¬avÃ÷ | 22.403 | idÃnÅæ sarvadevÃnÃæ varÃt tvaæ vijito raïe | vayaæ tathà kari«yÃmo yathà je«yasi pÃï¬avÃn | 22.404 | k­«ïena nihataÓcaiva naraka÷ karïa Ãsthita÷ | sa ca k­«ïÃrjunÃbhÃvaæ kari«yati na saæ Óaya÷ | 22.405 | bhÅ«mÃdÅæ Óca vayaæ sarvÃnÃviÓÃma jayÃya te | tapasà varddhayi«yÃmastvÃæ karïÃdÅæ Óca sarvaÓa÷ | 22.406 | cccxxxi.tasmÃd gatvà pÃlayasva rÃjyaæ rÃjannapetabhÅ÷ | idaæ kasyÃpi nÃ'khyeyaæ suguptaæ bhÆtivarddhanam | 22.407 | ityuktvà k­tyayà bhÆya÷ svasthÃne sthÃpito n­pa÷ | umayà nirmitÃtmÃrddhamuttaraæ haranirmitam | j ¤ÃtvaivÃvadhyatÃæ caiva rÃjye buddhiæ cakÃra sa÷ | 22.408 | novÃca kasyacit te«u svÃnubhÆtaæ suyodhana÷ | prabhÃtÃyÃæ tu ÓarvaryÃæ puna÷ karïo vaco'bravÅt | 22.409 | bh­tyaistavaiva pÃrthairyanmocito'si parantapa | tena mÃnyo'dhikaæ loke yad bh­tyà eva tÃd­ÓÃ÷ | kimu tvaæ rÃjaÓÃrdÆla tadutti«Âha sthiro bhava | 22.410 | yà ca te'rjunamÃhÃtmye ÓaÇkà sà vyaitu me Ó­ïu | yÃvannaivÃrjunaæ hanyÃæ pÃdau prak«Ãl . aye svayam | 22.411 | ityukto'varajaiÓcaiva sarvai÷ Óakuninà tathà | yÃcito rathamÃruhya yayau nÃgapuraæ drutam | 22.412 | sakuï¬alaæ sakavacamavadhyaæ sÆryanandanam | j ¤Ãtvendra ubhayaæ tasmÃdaicchadÃdÃtumuttamam | 22.413 | tad vij¤Ãya ravi÷ karïaæ svapna uktvà nyavÃrayat | sarvathà dÃsya ityukte prÃhÃ'deyaæ varÃyudham | 22.414 | dadau cotk­tya kavacaæ kuï¬ale ca ÓacÅpate÷ | amoghÃæ ÓaktimÃdÃya j¤Ãtvaiva dvijarÆpiïam | 22.415 | ­te'rjunÃdekameva vadhi«yasyanayeti sa÷ | datvà ïsaktiæ yayau Óakra÷ sÃrddhaæ kavacakuï¬alai÷ | 22.416 | pÃrthà vimucyaiva suyodhanaæ taæ vane vasanto muditÃ÷ sadaiva | sahÃraïÅbhÃï¬amatho m­geïa h­taæ dvijasyÃ'Óu niÓamya cÃnvayu÷ | 22.417 | cccxxxii.tasminnad­Óye t­«it à ekaika udakÃrthina÷ | yayuryudhi«Âhiram­te suptÃste dharmamÃyayà | 22.418 | ad­Óyenaiva dharmeïa vÃrità vÃripÃyina÷ | k«atradharmasya rak«Ãrthaæ na tatpraÓnÃn vidÃæ varÃ÷ | vyÃcakru÷ Óaktimanto'pi pÃnÅyÃrthamarindamÃ÷ | 22.419 | na viprÃïÃæ ca dharmo'yaæ vidyÃyà upajÅvanam | k«atriyÃïÃæ tu kimuta prasabhaæ tena te papu÷ | 22.420 | devà api manu«ye«u jÃtÃ÷ subalino'pi hi | mÃnu«eïaiva bhÃvena yuktÃ÷ syu÷ keÓavÃd­te | kÃrye«ve«Ãæ krameïaiva vyaktimÃyÃnti sadguïÃ÷ | 22.421 | ato bhÅmÃrjunau dharmÃdatyuttamabalÃvapi | devamÃyÃæ samÃïsritya dharmeïa svÃpitau k«aïÃt | 22.422 | muhÆrtameva sà mÃyà tayorÃcchÃdanak«amà | tata÷ prabuddhayordharmo naiva ÓaktiÓatÃæ ÓabhÃk | 22.423 | uktaæ pÃdmapurÃïe ca tadetat sarvama¤jasà | tasmÃnnÃïsaktiranayo÷ sambhÃvyà bhÅmapÃrthayo÷ | 22.424 | dharmÃtmajo'thÃ'jagÃmodakÃntaæ d­«Âvà bhrÃtî­æ statra du÷khÃbhitapta÷ | icchan pÃtuæ vÃri saæ vÃritaÓca pitrà bakÃkÃramitena nÃpÃt | 22.425 | arthe bhrÃtî­ïÃmaicchadasau tadÅyapraÓnaprativyÃharaïaæ dayÃl . u÷ | tato dharmo yak«atanu÷ sa bhÆtvà praÓnÃæ Ócakre vyÃkarot tÃn sa pÃrtha÷ | 22.426 | tatastu«Âo varamasmai dadau sa ekotthÃnaæ bhrÃt­madhye sa vavre | yadyeka÷ syÃnnakulo'stvityathÃ'ha tu«Âo dharma÷ kathametat k­taæ te | atiprÅtirbhÅmasene tavÃsti balÅ cÃsau rÃjyahetustava syÃt | 22.427 | ityukta Æce mÃdriputraæ vihÃya kuntÅputro na mayotthÃpanÅya÷ | cccxxxiii.sa evamukto nitarÃæ prÅyamÃïa utthÃpayÃmÃsa ca tÃn samastÃn | 22.428 | yathe«ÂarÆpaprÃptime«Ãæ punaÓca svakÃmatonijarÆpÃptimÃdÃt | aj¤ÃtavÃse'j¤ÃtatÃæ sarvadaiva dadau te«Ãæ prÅta ivÃ'n­Óaæ syÃt | evaæ krŬan putra ityÃtmanaiva yaÓodharmÃvÃtmano varddhayan sa÷ | 22.429 | yudhi«ÂhirÃtmanastasya yaÓodharmaviv­ddhaye | k­tvÃ'raïyapahÃrÃdi punardatvà ca tat svayam | dÃtuæ viprÃya taddhaste yayau dharmo divaæ puna÷ | 22.430 | tato rÃjà bhÅmasenÃrjunau ca sÃrddhaæ yamÃbhyÃmaraïÅæ pradÃya | mudà yutÃ÷ k­«ïayà sÃrddhameva santu«Âuvu÷ k­«ïamanantamacyutam | 22.431 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye araïÅprÃptirnÃma dvÃviæ Óo'dhyÃya÷ cccxxxiv.(aj ¤îatavÃsasamÃpti÷ ) atha trayoviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | nÃrÃyaïÃnugrahato yathÃvannistÅrya tÃn dvÃdaÓÃbdÃn vane te | vis­jya ca brÃhmaïÃdÅn sadhaumyÃnaj¤ÃtavÃsÃya tato mano dadhu÷ | 23.1 | gatvà virÃÂasya purÅæ nidhÃya hetÅ÷ ÓamyÃæ channarÆpà babhÆvu÷ | yati÷ sÆda÷ «aï¬have«o'ÓvasÆtave«o gopo gandhakartrÅ cajÃtÃ÷ | 23.2 | sarve virÃÂaæ yayuratra devavat sambhÃvitÃstena Óubhorulak«aïÃ÷ | yudhi«Âhirasyaiva ÓuÓrÆ«aïaæ te cakrurh­dà vÃsudevasya nÃnyat | 23.3 | parapÃko g­hasthasya k«atriyasya viÓe«ata÷ | na yogya iti sÆdasya babhre ve«aæ v­kodara÷ | 23.4 | vaidikavyavahÃre«u j¤ÃnÃdhikyaprasiddhita÷ | j ÃnÅyurbhÅma ityeva ÓÆdrave«astato'bhavat | 23.5 | svÅyaæ vedavidÃæ sarvaæ deveÓÃnÃæ ca kiæ puna÷ | ataste'nyÃïsrayaæ naiva cakru÷ svabalasaæ ÓrayÃt | 23.6 | ÓÃpÃdevÃrjuna÷ «aï¬have«o'bhÆnnakulastathà | k«atriyÃnantaratvÃttu sÆtajÃtestathÃ'bhavat | 23.7 | sÆtasyÃnantaratvÃttu vaiÓyajÃtestathÃ'bhavat | sahadevo vaiÓyajÃtirgopÃlaste«u cottama÷ | tato gopÃlatÃmÃpa yati÷ pÆjyo'khilairyata÷ | 23.8 | yatirÃsÅd dharmajo'ta÷ so'bhyÃsÃrthaæ sadaiva ca | ak«Ãsakto'bhavat paÓcÃd darÓayi«yan svaÓi«ÂatÃm | 23.9 | bhÅmasenasadharmÃrthaæ ÓÆdrà sairandhrikÃ'bhavat | draupadÅ bhart­sÃdharmyaæ strÅïÃæ dharmo yata÷ sadà | 23.10 | athÃ'jagÃma mallaka÷ samastabhÆmimaï¬ale | cccxxxv.vareïa yo'jito jayÅ Óivasya sa¤jagarja ca | 23.11 | tamÅk«ya sarvamallakà virÃÂarÃjasaæ ÓrayÃ÷ | pradudruvurbhayÃrditÃstadÃ'vadad yudhi«Âhira÷ | 23.12 | ya e«a sÆda Ãïsu taæ nihatya mallamojasà | yaÓastavÃbhivarddhayet samÃhvayÃdya taæ n­pa | 23.13 | itÅrite samÃhuto jagÃda mÃrutirvaca÷ | prasÃdato harerahaæ nisÆdaye'dya mallakam | 23.14 | samastadevav­ndato mahÃn ya eva keÓava÷ | samastadevanÃmavÃæ stadÅyabhaktito balam | 23.15 | ya eva devanÃmadhà iti ÓrutirjagÃda hi | mahÃæ Óca deva e«a tat sa me jayaæ vidhÃsyati | 23.16 | yudhi«ÂhirÃbhidhaÓca yo yudhi«Âhire sthita÷ sadà | tvayi sthitastvamityasau sadÃ'bhidhÅyate hari÷ | 23.17 | iti bruvÃïo mallaæ tamabhiyÃto v­kodara÷ | anayanm­tyulokÃya balìhyairapi durjayam | 23.18 | evaæ nivasatÃæ tatra pÃï¬avÃnÃæ mahÃtmanÃm | saæ vatsare dvimÃsone vijitya diÓa Ãgata÷ | kÅcako matsyan­pate÷ syÃlo balavatÃæ vara÷ | 23.19 | sa draupadÅmÅk«ya manobhavÃrta÷ samprÃrthayÃmÃsa tayà nirasta÷ | mÃse gate bhaginÅæ svÃæ sude«ïÃæ samprÃrthayÃmÃsa tadarthameva | 23.20 | tayà ni«iddho'pi puna÷ punastÃæ yadà yayÃce'tha ca sÃ'ha k­«ïÃm | samÃnayÃ'Óveva surÃæ madarthamitÅrità neti bhÅt Ã'vadat sà | 23.21 | balÃt tayà pre«it à tadg­hÃya yadÃ'gamat tena haste g­hÅt à | vidhÆya taæ prÃdravat sà sabhÃyai sm­tvÃ'dityasthaæ vÃsudevaæ pareÓam | 23.22 | cccxxxvi.anudrutyaitÃæ pÃtayitvà padà sa santìayÃmÃsa tadà ravisthita÷ | nÃrÃyaïo hetinÃmaiva rak«o nyayojayat tadad­Óyaæ samÃgÃt | 23.23 | vÃyustamÃviÓya tu kÅcakaæ taæ nyapÃtayat tÃæ samÅk«yaiva bhÅma÷ | cukopa v­k«aæ ca samÅk«amÃïaæ taæ vÃrayÃmÃsa yudhi«Âhiro'graja÷ | 23.24 | k­«ïà rÃtrau bhÅmasakÃïsametya hantuæ pÃpaæ kÅcakaæ prairayat tam | bhÅmasya buddhyà niÓi sà kÅcakaæ ca jagÃda gantuæ ÓÆnyag­haæ sa cÃgÃt | 23.25 | tatrainamÃsÃdya tu bhÅmaseno vijitya taæ bÃhuyuddhe nihatya | Óiro gude pÃïipÃdau ca tasya praveÓayÃmÃsa vim­dya vÅra÷ | 23.26 | avadhyaæ taæ nihataæ vÅk«ya tasya pa¤cottaraæ ÓatamevÃnujÃnÃm | sarvaæ varÃcchaÇkarasya hyavadhyaæ sahaiva k­«ïÃæ tena dagdhuæ babandha | 23.27 | sà nÅyamÃnà kÅcakai÷ saæ rurÃva Órutvaiva taæ bhÅmaseno mahÃntam | uddh­tya v­k«aæ tena jaghÃna sarvÃnÃdÃya k­«ïÃæ punarÃgÃt puraæ ca | 23.28 | evaæ yatnÃt tapasà tairavÃpto vara÷ ÓivÃdajayatvaæ raïe«u | avadhyatà caiva «a¬uttarÃste Óataæ hatà bhÅmasenena saÇkhe | 23.29 | gandharva ityeva nihatya sarvÃn mumoda bhÅmo draupadÅ cÃ'tha k­«ïÃm | yÃhÅtyÆce tÃæ sude«ïà bhayena trayodaÓÃhaæ pÃlayetyÃha tÃæ sà | astvityenÃmÃha bhayÃt sude«ïà tathÃ'vasan pÆrïamabdaæ ca te'tra | 23.30 | tadà pÃrthÃn pravicintyÃkhilÃyÃæ p­thvyÃæ channÃn dhÃrtarëÂrasya dÆtÃ÷ | avij¤Ãya prayayurdhÃrtarëÂramÆcurhataæ kÅcakaæ yo«idarthe | 23.31 | tenÃvadad draupadÅkÃraïena duryodhano nihataæ kÅcakaæ tam | bhÅmenÃgustatra duryodhanÃdyà bhÅ«mÃdibhi÷ saha karïena caiva | 23.32 | agre yayau tatra yoddhuæ suÓarmà sagà virÃÂasya samÃjahÃra | Órutvà virÃÂo'nuyayau sasenastaæ pÃï¬avÃïscÃnuyayurvinÃ'rjunam | 23.33 | cccxxxvii.vijitya saÇkhe jag­he virÃÂaæ tadà suÓarmà tamayÃd v­kodara÷ | sa tasya senÃæ vinihatya mÃtsyaæ vimocya jagrÃha suÓarmarÃjam | yudhi«Âhiro mocayÃmÃsa taæ ca tato rÃtrau nyavasan bÃhyataste | 23.34 | tato'paradine sarve bhÅ«madroïapurassarÃ÷ | rahitaæ kÅcakairmÃtsyaæ Óakyaæ matvÃ'bhiniryayu÷ | 23.35 | kÅcakasya hi¬imbasya bakakirmÅrayorapi | jarÃsandhasya n­pate÷ kaæ sÃdÅnÃæ ca sarvaÓa÷ | 23.36 | na bÃdhanÃya bhÅ«mÃdyà api Óeku÷ katha¤cana | tasmÃt te kÅcakaæ ÓÃntaæ Órutvà mÃtsyaæ yayuryudhe | 23.37 | yati«ye rak«ituæ bhÅmÃd dhÃrtarëÂrÃniti svakÃm | satyÃæ kartuæ pratij¤Ãæ tu yayau droïa÷ saputraka÷ | 23.38 | yadi yuddhÃya niryÃnti j¤ÃtÃ÷ syu÷ pÃï¬avÃstadà | na ced virÃÂamanataæ namayi«yÃmahe vayam | iti matvà virÃÂasya jag­hurgÃ÷ samantata÷ | 23.39 | tadottara÷ sÃrathitve prakalpya pÃrthaæ yayau tÃn niÓÃmyaiva bhÅta÷ | tato'rjuna÷ sÃrathiæ taæ vidhÃya k­cchreïa saæ sthÃpya ca taæ yayau kurÆn | 23.40 | ÃdÃya gÃï¬Åvamatha dhvajaæ ca hanÆmadaÇkaæ sadaro'grato gÃ÷ | nivartya yuddhÃya yayau kurÆæ stÃn jigye sarvÃn dvairathenaiva saktÃn | 23.41 | ekÅbhÆtÃn punarevÃnuyÃtÃn sammohanÃstreïa vimohayitvà | jagrÃha te«ÃmuttarÅyÃïy­te tu bhÅ«masya vedÃstraghÃtaæ sa eva | 23.42 | vidhÃya bhÅ«maæ virathaæ jagÃma tadà ïsrutvà matsyapatirjitÃn kurÆn | mumoda putreïa jità iti sma tadÃ'ha «aï¬hena jitÃn yudhi«Âhira÷ | 23.43 | tadà kruddha÷ prÃharat taæ virÃÂa÷ so'k«eïa tad bhÅmadhana¤jayÃbhyÃm | Órutaæ tadà kupitau tau niÓÃmya nyavÃrayat tÃvapi dharmasÆnu÷ | 23.44 | cccxxxviii.nijasvarÆpeïa samÃsthitÃn no yadi sma nÃsau praïipÃtapÆrvakam | k«amÃpayed vadhya ityÃtmarÆpaæ samÃsthitÃstasthurathÃpare dine | 23.45 | tadà virÃÂÃsanamÃsthitaæ n­paæ yudhi«Âhiraæ vÅk«ya virÃÂa Ãha | kimetadityÆcivÃnuttaro'smai tÃn pÃï¬avÃn gograhaïe cav­ttam | 23.46 | tato virÃÂo bhayakampitÃÇga÷ praïamya pÃrthächaraïaæ jagÃma | dadau ca kanyÃmuttarÃæ phalgunÃya putrÃrthameva pratijagrÃha so'pi | 23.47 | evaæ virÃÂaæ mocayitvaiva gÃïsca tamasyandhe kÅcakÃn pÃtayitvà | prÃpto dharma÷ sumahÃn vÃyujena tasyÃnu pÃrthena ca govimok«aïÃt | 23.48 | ayÃtayan keÓavÃyÃtha dÆtÃn sahÃbhimanyu÷ so'pi rÃmeïa sÃrddham | ÃgÃdanantÃnandacid vÃsudevo vivÃhayÃmÃsurathÃbhimanyum | 23.49 | ÃsÅnmahÃnutsavastatra te«Ãæ daÓÃrhavÅrai÷ saha pÃï¬avÃnÃm | sa päcÃlÃnÃæ vÃsudevena sÃrddhamaj¤ÃtavÃsaæ samatÅtya modatÃm | 23.50 | duryodhanÃdyÃ÷ sÆtaputreïa sÃrddhaæ sasaubaleyà yudhi pÃrthapŬit Ã÷ | bhÅ«mÃdibhi÷ sÃrddhamupetya nÃgapuraæ mantraæ mantrayÃmÃsuratra | 23.51 | aj¤ÃtavÃse phalguno no'dya d­«ÂastasmÃt punaryÃntu pÃrthà vanÃya | iti bruvÃïÃnÃha bhÅ«mo'bhyatÅtamaj¤ÃtavÃsaæ droïa Ãhaivameva | 23.52 | tayorvÃkyaæ te tvanÃd­tya pÃpà vanaæ pÃrthÃ÷ punareva prayÃntu | iti dÆtaæ pre«ayÃmÃsuratra jÃnanti viprà iti dharmajo'vadat | 23.53 | sauramÃsÃnusÃreïa dhÃrtarëÂrà apÆrïatÃm | ÃhuÓcÃndreïa mÃsena pÆrïa÷ kÃlo'khilo'pyasau | 23.54 | dinÃnÃmadhipa÷ sÆrya÷ pak«amÃsÃbdapa÷ ÓaÓÅ | tasmÃt saumyÃbdamevÃtra mukhyamÃhurmanÅ«iïa÷ | saumyaæ kÃlaæ tato yaj¤e g­hïanti natu sÆryajam | 23.55 | tadetadavicÃryaiva lobhÃcca dh­tarëÂrajai÷ | cccxxxix.rÃjyaæ na dattaæ pÃrthebhya÷ pÃrthÃ÷ kÃlasya pÆrïatÃm | khyÃpayanto vipravarairupaplÃvyamupÃyayu÷ | 23.56 | suvÃsudevà akhilaiÓca yÃdavai÷ päcÃlamatsyaiÓca yutÃ÷ sabhÃryÃ÷ | upaplÃvye te katicid dinÃni vÃsaæ cakru÷ k­«ïasaæ Óik«it ÃrthÃ÷ | 23.57 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye aj¤îatavÃsasamÃptirnÃma trayoviæ Óo'dhyÃya÷ cccxl.(yuddhodyoga÷ ) atha caturviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | tata÷ sammantryÃnumate k­«ïasya svapurohitam | drupada÷ pre«ayÃmÃsa dh­tarëÂrÃya ÓÃntaye | 24.1 | sa gatvà dh­tarëÂraæ taæ bhÅ«madroïÃdibhiryutam | uvÃca na virodhasta utpÃdyo dharmasÆnunà | yasya bhÅmÃrjunau yaudhau netà yasya janÃrdana÷ | 24.2 | ÓrutÃste bhÅmanihatà jarÃsandhÃdayo'khilÃ÷ | yathà ca rudravacanÃdavadhyà rÃk«asÃdhipÃ÷ | 24.3 | tÅrthavighnakarÃ÷ sarvatÅrthÃnyÃcchÃdya saæ sthitÃ÷ | tisra÷ koÂyo mahÃvÅryà bhÅmenaiva nisÆditÃ÷ | 24.4 | bhrÃtî­ïÃæ brÃhmaïÃnÃæ ca lokÃnÃæ ca hitai«iïà | tato hi sarvatÅrthÃni gamyÃnyÃsan n­ïÃæ k«itau | 24.5 | yathà jaÂÃsura÷ pÃpa÷ ÓarvÃïÅvarasaæ ÓrayÃt | avadhyo viprarÆpeïa va¤cayanneva pÃï¬avÃn | 24.6 | j ¤ÃtvÃ'pi bhÅmasenena viprarÆpasya no vadha÷ | yogya ityahato bhÅme m­gayÃrthaæ gate kvacit | 24.7 | yamau yudhi«Âhiraæ k­«ïÃæ cÃ'dÃyaiva parÃdravat | d­«Âo bhÅmena tÃæ styaktvà saæ saktastena saÇgare | 24.8 | nipÃtya bhÆmau pÃdena sa¤cÆrïitaÓirÃstama÷ | jagÃma kimu te putrÃ÷ Óakyà hantumiti sma ha | 24.9 | nivÃtakavacÃïscaiva hatÃ÷ pÃrthena te ÓrutÃ÷ | j ÃnÃsi ca harervÅryaæ yasyedamakhilaæ vaÓe | sabrahmarudraÓakrÃdyaæ cetanÃcetanÃtmakam | 24.10 | cccxli.tasmÃdetai÷ pÃlitasya dharmajasya svakaæ vasu | dÅyatÃmiti tenokto dh­tarëÂro nacÃkarot | 24.11 | tata÷ sahaiva yadubhi÷ k­«ïaæ dvÃravatÅæ gatam | yuddhasÃhÃyyamicchantau dhÃrtarëÂradhana¤jayau | 24.12 | yugapad yayatustatra vegenÃjayadarjunam | duryodhana÷ ÓirasthÃna ÃsÅno'bhÆddharestadà | 24.13 | darpÃnnÃhaæ rÃjarÃja upÃsye pÃdayoriti | tayorÃgamanaæ pÆrvaæ j ¤Ãtvaiva hi hari÷ prabhu÷ | 24.14 | asupta÷ suptavacchiÓye tatrÃti«Âhad dhana¤jaya÷ | praïamya pÃdayo÷ prahvo bhaktyudrekÃt k­t äjali÷ | 24.15 | tamaik«at prathamaæ devo jÃnannapi suyodhanam | svÃgataæ phalgunetyukte pÆrvamÃgÃmahaæ tviti | Ãha duryodhanastaæ ca svÃgatenÃbhyapÆjayat | 24.16 | tayorÃgamane hetuæ Órutvà prÃha janÃrdana÷ | eka÷ pÆrvÃgato'trÃnya÷ pÆrvad­«Âo mayà yata÷ | 24.17 | samaæ kari«ye yuvayorekatrÃhaæ nirÃyudha÷ | anyatra daÓalak«aæ me putrÃ÷ ÓÆrÃ÷ padÃtaya÷ | 24.18 | ityukte phalguna÷ k­«ïaæ vavre tadbhaktimÃn yata÷ | anyastatrÃbhaktimattvÃd vavre gopÃn prayuddhyata÷ | 24.19 | pÃrthÃnÃmeva sÃhÃyyaæ kari«yannapi keÓava÷ | tasyÃbhaktiæ darÓayituæ cakre samavadÅÓvara÷ | 24.20 | tata÷ pÃrthena sahita÷ pÃï¬avÃn keÓavo yayau | duryodhano yayau rÃmaæ sa bhayÃt keÓavasya ca | na sÃhÃyyaæ karomÅti prÃha tatsnehavÃnapi | 24.21 | cccxlii.upaplÃvye sabhÃyÃæ hi tatpak«Åyaæ vaco bruvan | nirÃk­ta÷ sÃtyakinà samak«aæ keÓavasya ca | 24.22 | tato duryodhanaæ nÃyÃt sa ca hÃrdikyasaæ yuta÷ | jagÃma hastinapuramak«ohiïyo daÓÃbhavan | ekà ca dhÃrtarëÂrasya nÃnÃdeÓyairn­pairyutÃ÷ | 24.23 | sapta pÃï¬usutÃnÃæ ca mÃtsyadrupadakekayai÷ | dh­«ÂaketujarÃsandhasutakÃïsÅn­pairyutÃ÷ | 24.24 | purujit kuntibhojaÓca cekitÃnaÓca sÃtyaki÷ | pÃï¬avÃn senayà yuktÃ÷ samÅyurdevapak«iïa÷ | 24.25 | vindÃnuvindÃvÃvantyau jayatseno'nyakekayÃ÷ | k«emadhÆrtirdaï¬adhÃra÷ kaliÇgo'mba«Âha eva ca | 24.26 | ÓrutÃyuracyutÃyuÓca b­hadbalasudak«iïau | ÓrutÃyudha÷ saindhavaÓca rÃk«aso'lambusastathà | 24.27 | alÃyudho'lambalaÓca daityà duryodhanaæ yayu÷ | gatvà duryodhanÃhÆto bhagadatto'pi taæ yayau | 24.28 | saputrapautro bÃhlÅko bhÅ«madroïak­pà api | prÅtyarthaæ dh­tarëÂrasya babhÆvustatsutÃnugÃ÷ | 24.29 | pÃï¬yaÓca vÅrasenÃkhya÷ pÃï¬avÃneva saæ Órita÷ | Óalyaæ ca pÃï¬avÃneva yÃntaæ j ¤Ãtvà suyodhana÷ | susabhÃ÷ kÃrayÃmÃsa sarvabhogasamanvitÃ÷ | 24.30 | t à yudhi«Âhirakl­ptÃ÷ sa matvà ïsalyo'bravÅdidam | ya etÃ÷ kÃrayÃmÃsa tadabhÅ«Âaæ karomyaham | 24.31 | lÅna÷ Órutvà dhÃrtarëÂra÷ satyaæ kurvityabhëata | dehi me yuddhasÃhÃyyamiti so'pi yaÓo'rthayan | rak«ÃrthamÃtmavÃkyasya tathetyevÃbhyabhëata | 24.32 | cccxliii.sa pÃï¬avÃæ stato gatvà tairanuj¤Ãta eva ca | tejovadhÃrthaæ karïasya dhana¤jayak­te'rthita÷ | tathetyuktvà yayau dharmanandanaæ kauravÃn prati | 24.33 | sa¤jayaæ pre«ayÃmÃsa dh­tarëÂro'tha ÓÃntaye | pÃï¬avÃn pratyadharmaæ ca yuddhaæ sa pratyapÃdayat | 24.34 | haÂhavÃde'vadad bhÅmo yaæ dharmaæ draupadÅ tathà | tamevoktvà dharmajastu cakÃra ca niruttaram | k­«ïo'pi tasya dharmasya prÃmÃïyaæ pratyapÃdayat | 24.35 | tato niruttara÷ k­«ïaæ pÃï¬avÃæ Óca praïamya sa÷ | dh­tarëÂraæ yayau taæ ca vinindya prayayau g­ham | 24.36 | nindita÷ sa¤jayenÃsÃvÃhÆya viduraæ niÓi | papraccha so'vadad dharmaæ pÃrthÃnÃæ rÃjyadÃpanam | 24.37 | aihikasya sukhasyÃpi kÃraïaæ tadaninditam | anyathà sarvaputrÃïÃæ nÃïsaæ dharmÃtilaÇghanam | 24.38 | tatra bhÃvamak­tvà sa j¤ÃnÃdicchannaghak«ayam | vi«ïo÷ svarÆpaæ papraccha so'smaracca sanÃtanam | 24.39 | sa ÃgatyÃvadat tattvaæ vi«ïormÃyÃvina÷ Óubhà | na gatiÓcetyatha prÃta÷ sa¤jaya÷ pÃï¬avoditam | avadad dh­tarëÂrÃya sabhÃyÃæ kurusannidhau | 24.40 | tacchrutvà satubhÅto'pi putrasnehÃnugo n­pa÷ | rÃjyaæ nÃdÃt pÃï¬avÃnÃæ tato dharmasuto n­pa÷ | 24.41 | yaduktavÃn sa¤jayÃya yadi ditsati÷ na÷ pità | rÃjyaæ tadà tvamÃgaccha viduro và na cennaca | t ÃvathÃnÃgatau j¤Ãtvà mantrayÃmÃsa Óauriïà | 24.42 | cccxliv.so'pyÃhÃhaæ gami«yÃmi sabhÃyÃm­«isannidhau | vak«ye pathyÃni yuktÃni yadi nÃsau grahÅ«yati | vadhya÷ sarvasya lokasya sa bhavet sarvadharmahà | 24.43 | ityukte vairamÃtmotthaæ lokamadhye prahÃpayan | lokasaÇgrahaïÃrthÃya bhÅmaseno'bravÅd vaca÷ | 24.44 | nÃsmannimittanÃïsa÷ syÃt kulasyÃpi vayaæ kulam | rak«ituæ dhÃrtarëÂrasya bhavemÃdhaÓcarà iti | 24.45 | icchatÃ'pyakhilÃn hantuæ dhÃrtarëÂrÃn d­¬hÃtmanà | bhÅmenokto vÃsudevo lokasaÇgrahaïecchayà | 24.46 | vadhaæ te«Ãæ dharmameva loke j¤Ãpayituæ hari÷ | Ãk«ipanniva bhÅmaæ taæ yuddhÃya prerayad d­¬ham | 24.47 | abhiprÃyaæ keÓavasya jÃnan bhÅmo nijaæ balam | rÃj¤Ãæ madhye'vadat tacca k­«ïo'bhyadhikameva hi | 24.48 | ÓaÓaæ sa satyai÷ sadvÃkyai rÃj¤Ãæ madhye prakÃïsayan | vadhaæ kurÆïÃæ saddharmaæ guïÃn bhÅmasya cÃmitÃn | 24.49 | nityamekamanaskau tÃvapi keÓavamÃrutÅ | evaæ lokasya saæ vÃdaheto÷ saæ vÃdamakratÃm | 24.50 | tata÷ k­«ïo'rjunaæ caiva k­pÃluæ sandhikÃmukam | hetumadbhi÷ ÓubhairvÃkyairanunÅya jagatpati÷ | ukto mÃnu«ayà buddhyà nakulena sunÅtivat | 24.51 | ÓauryaprakÃïsanÃyaiva yuddhaæ yojayatÃæ bhavÃn | ityukta÷ sahadevena yuyudhÃnena cÃcyuta÷ | 24.52 | dasyÆnÃæ nigraho dharma÷ k«atriyÃïÃæ yata÷ para÷ | ato na dhÃrtarëÂrairna÷ sandhi÷ syÃditi pÃr«atÅ | jagÃda k­«ïaæ so'pyenÃæ Oæ ityuktvà viniryayau | 24.53 | cccxlv.sasÃtyaki÷ syandanavaryasaæ sthita÷ p­thÃtanÆjairakhilai÷ sa bhÆmipai÷ | anvÃgato dÆrataraæ girà tÃn saæ sthÃpya viprapravarai÷ kurÆn yayau | 24.54 | eko'pi vi«ïu÷ sa tu bhÃrgavÃtmà vyÃsa÷ saÓi«yastadananyad­Óya÷ | yayau tadukterhi guïÃn pravettuæ nÃnyo hi Óaktastam­te yata÷ prabhum | 24.55 | sa vandyamÃno'khilarëÂravÃsibhi÷ prasÆnavar«airabhivar«ita÷ surai÷ | saæ stÆyamÃna÷ praïato'bjajÃdibhirgajÃhvayaæ prÃpa paro'prameya÷ | 24.56 | sa bhÅ«mamukhyai÷ sarasÃbhiyÃta÷ sahaiva tai÷ prayayau rÃjamÃrge | did­k«avastaæ jagadekasundaraæ guïÃrïavaæ prÃyayuratra sarve | 24.57 | sabhÃjitastai÷ paramÃdareïa viveÓa gehaæ n­paterananta÷ | sa bhÅ«mamukhyÃn purato nidhÃya vaicitravÅryeïa samarcito'ja÷ | raugme ni«aïïa÷ paramÃsane prabhurbabhau svabhÃsà kakubho'vabhÃsayan | 24.58 | yathocitaæ te«u vidhÃya keÓavo dauryodhanaæ prÃpya g­haæ ca pÆjita÷ | pÆjÃæ tadÅyÃæ guïavaddvi¬ityasau jagrÃha no viduraæ cÃ'jagÃma | 24.59 | sa bhÅ«mapÆrvairabhiyÃcito'pi jagÃma nai«Ãæ g­hamÃdideva÷ | upek«it à draupadÅyaprameyo jagÃma gehaæ vidurasya ÓÅghram | 24.60 | sa tena bhaktyÃ'bhigata÷ prasanna÷ praviÓya cÃntarg­hamÅÓvaro'ja÷ | bhaktyÃ'bhipÆrïena sasambhrameïa sampÆjita÷ sarvasamarpaïena | 24.61 | pare dine'sau dh­tarëÂrasÆnunà samÃnÅta÷ saæ sadi kauravÃïÃm | viveÓa divye maïikäcanÃsane sÃrddhaæ munÅndrai÷ paramÃrthavedibhi÷ | 24.62 | sampÆjito bhÅ«mamukhyai÷ samastai rarÃja rÃjÅvasamÃnanetra÷ | yathocitÃstatra vidhÃya vÃrtà jagÃda kÃle kalikalma«Ãpaha÷ | 24.63 | vaicitravÅrya svakulasya v­ddhyai pradehi rÃjyaæ tava satsutÃya | yaÓaÓca dharmaæ paramaæ prasÃdaæ mama tvamÃpno«i tadaiva rÃjan | ato'nyathà yaÓaso dharmataÓca hÅna÷ pratÅpatvamupai«i me'ta÷ | 24.64 | cccxlvi.itÅrita÷ prÃha mamÃtivartina÷ sutaæ svayaæ me pratibodhayeti | sa vÃsudevena vibodhito'pi pÃpÃbhisandhirdh­tarëÂrasÆnu÷ | utthÃya tasmÃdanujairamÃtyairniyantumÅÓaæ kumatirvyadhÃnmatim | 24.65 | yeye tadà keÓavasaæ yamÃya nyamantrayaæ ste vibudhapratÅpÃ÷ | ato vikarïapramukhà api sma vadhyatvamÃyannaÓubhÃæ gatiæ ca | 24.66 | karïa÷ surÃgryo'pi suyodhanÃrthe nyamantrayad bhÃvato naiva du«Âa÷ | ato gatiÓcÃsya suÓobhanÃ'bhÆd ye'trÃnukÆlÃ÷ paramasya te ÓubhÃ÷ | 24.67 | ­«ibhirjÃmadagnyena vyÃsenÃpyamitaujasà | vÃsudevÃtmanà caiva trirÆpeïaiva vi«ïunà | 24.68 | mÃtÃpit­bhyÃæ bhÅ«mÃdyairanuÓi«Âo'pi durmati÷ | duryodhano mantrayate mukundasyÃ'Óu bandhanam | 24.69 | sÃtyaki÷ k­tavarmà ca tacchuÓruvatura¤jasà | saæ sthÃpya k­tavarmÃïaæ raha÷ sÃtyakiratra ca | abhyetya keÓavaæ prÃha duryodhanaviniÓcayam | 24.70 | j Ãnannapyakhilaæ k­«ïastacchrutvà sÃtyakermukhÃt | vaicitravÅryamavadat paÓya mÃmiti sarvagam | 24.71 | atha tenÃ'hute putre sÃmÃtye puru«ottama÷ | svaæ rÆpaæ darÓayÃmÃsa sarvagaæ pÆrïasadguïam | 24.72 | tat kÃlasÆryÃmitadÅpti sarvajagadbharaæ ÓÃïsvatamaprameyam | d­«Âvaiva cak«Ææ «i suyodhanÃdyà nyamÅlayan dÅdhitivÃritÃni | 24.73 | pidhÃya rÆpaæ punareva taddharirvaicitravÅryeïa samarthita÷ puna÷ | k­tvÃ'ndhameva prayayau suyodhanaæ sahÃnugaæ pÃpatamaæ prakÃïsya | 24.74 | anantaÓakti÷ puru«ottamo'sau Óakto'pi duryodhanacittanigrahe | naiva vyadhÃdenamathoktakÃriïaæ nipÃtayannandhatamasyananta÷ | 24.75 | cccxlvii.punaÓca kuntÅg­hametya k­«ïastayodyogaæ dharmasutasya Ói«Âam | Órutvà yayau sÆryajamÃtmayÃne nidhÃya tasyÃvadadÃtmajanma | 24.76 | ÃyÃhi pÃï¬Æniti tadvaca÷ sa naivÃkaronmÃnito dhÃrtarëÂrai÷ | saæ sthÃpya taæ bhagavÃn drauïaye ca raho'vadanmitrabhÃvaæ p­thÃjai÷ | 24.77 | yÃvat piturmaraïaæ so'pi maitrÅæ vavre pÃrthaistaæ ca vis­jya k­«ïa÷ | yayau kurÆn pÆrvamevodvis­jya p­thÃsutÃnÃæ sa sakÃïsamÅÓa÷ | 24.78 | samprÃrthita÷ p­thayà caiva karïa÷ pÃrthairyogaæ yÃhi sÆnurmamÃsi | tenÃpyuktà vÃsavinà vinÃ'haæ hanyÃæ sutÃæ ste na katha¤caneti | 24.79 | tato yayu÷ kauravÃ÷ pÃï¬avÃïsca kuruk«etraæ yoddhukÃmÃ÷ sak­«ïÃ÷ | cakruÓca te ÓibirÃïyatra sarve Óubhe deÓe pÃï¬avÃ÷ k­«ïabuddhyà | 24.80 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye yuddhodyogo nÃma caturviæ Óo'dhyÃya÷ cccxlviii.(bhÅ«mapÃta÷ ) atha pa¤caviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | te sene samarÃrambhe samete sÃgaropame | bhÅmabhÅ«mamukhe vÅk«ya prÃha vÃsaviracyutam | 25.1 | "senayorubhayormadhye rathaæ sthÃpaya me'cyuta" 77 | ityukta÷ sa tathà cakre pÃrtha÷ paÓyaæ Óca bÃndhavÃn | visasarja dhanu÷ pÃpÃïsaÇkÅ tatrÃ'ha mÃdhava÷ | 25.2 | svadharmo du«Âadamanaæ dharmaj¤ÃnÃnupÃlanam | k«atriyasya tamuts­jya nindito yÃtyadho dhruvam | 25.3 | "yata÷ prav­ttirbhÆtÃnÃæ yena sarvamidaæ tatam | svakarmaïà tamabhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷ " 78 | 25.4 | naca Óokastvayà kÃryo bandhÆnÃæ nidhanek«ayà | dehasya sarvathà nÃïsÃdanÃïsÃccetanasya ca | 25.5 | s­«ÂisthityapyayÃj¤Ãnabandhamok«aprav­ttaya÷ | prakÃïsaniyamau caiva brahmeÓÃdik«arasya ca | ak«araprak­te÷ santo matta eva nacÃnyata÷ | 25.6 | na me kutaÓcit sargÃdyÃ÷ svÃtantryÃd guïapÆrtita÷ | ata÷ samÃdhikÃbhÃvÃnmama madvaÓameva ca | 25.7 | j ¤Ãtvai«Ãæ nidhanÃdyaæ ca jÅvÃderasvatantratÃm | asvÃtantryÃnniv­ttau ca mÃmanusmara yuddhya ca | 25.8 | "ye tu sarvÃïi karmÃïi mayi saæ nyasya matparÃ÷ | ananyenaiva yogena mÃæ dhyÃyanta upÃsate | 25.9 | te«Ãmahaæ samuddhartà m­tyusaæ sÃrasÃgarÃt | 77 Bha. GÅ. 1.21 78 Bha. GÅ. 18.46 cccxlix.bhavÃmi nacirÃt pÃrtha mayyÃveÓitacetasÃm" 79 | 25.10 | "mayà tatamidaæ sarvaæ jagadavyaktamÆrtinà | matsthÃni sarvabhÆtÃni nacÃhaæ te«vavasthita÷ " 80 | 25.11 | supÆrïasatsarvaguïadeho'haæ sarvadà prabhu÷ | asp­«ÂÃkhilado«aikanityasattanuravyaya÷ | ityukto vÃsavi÷ prÃha vyÃptaæ te darÓayeÓa me | 25.12 | atha divyad­Óaæ tasya datvà vyÃptaæ nijaæ vapu÷ | deÓata÷ kÃlataÓcaiva pÆrïaæ sarvaguïai÷ sadà | darÓayÃmÃsa bhagavÃn yÃvatyarjunayogyatà | 25.13 | tatprÃrthita÷ puna÷ k­«ïastad rÆpaæ lokamÃnata÷ | pÆrvavad darÓayÃmÃsa punaÓcainamaÓik«ayat | 25.14 | j ¤Ãnaj¤eyaprak­tyÃdi j¤Ãpayan puru«ottama÷ | tenÃnuÓi«Âa÷ pÃrthastu saÓaraæ dhanurÃdade | 25.15 | atha vyƬhe«vanÅke«u nadan vÃyusuto'bhyayÃt | samitiæ dhÃrtarëÂrÃïÃæ te taæ sarve'bhyavÃrayan | sas­ju÷ Óarav­«Âiæ ca bhÅmasenasya mÆrddhani | 25.16 | k«ipraæ naiva prahartavyaæ j ¤Ãti«u praharatsvapi | ityevÃpraharatyasmin Óatrubhi÷ Óaravik«ate | 25.17 | amucan dhÃrtarëÂre«u ïsastrav­«Âiæ durÃsadÃm | saubhadrapramukhà vÅrÃ÷ sarve pÃï¬usutÃtmajÃ÷ | 25.18 | apŬayaæ stächastraughairdhÃrtarëÂrÃ÷ samantata÷ | rarak«a tÃn vÃyusuto vis­ja¤charasa¤cayÃn | 25.19 | tatra bhÅmaÓarairnunnà dhÃrtarëÂrÃ÷ samantata÷ | 79 Bha. GÅ. 12.6-7 80 Bha. GÅ. 9.4 cccl.bhagnÃstÃnatha gÃÇgeyo divyÃstravidadhÃrayat | 25.20 | atha dvandvÃni yuddhÃni babhÆvurvijigÅ«atÃm | droïapÃr«atayoÓcaiva Óaineyak­tavarmaïo÷ | 25.21 | du÷ ÓÃsanena vÅrasya mÃdreyasya yavÅyasa÷ | nakulasya vikarïasya kÃr«ïeyairdurmukhÃdinÃm | 25.22 | v­tte dvandvamahÃyuddhe tatra dharmajapak«agÃ÷ | jità vinaiva Óaineyaæ so'jayaddh­dikÃtmajam | 25.23 | atha bhÅ«madroïamukhairbhagadattÃdibhistathà | vidrÃpyamÃïaæ svabalaæ sthÃpayÃmÃsa mÃruti÷ | 25.24 | droïaæ ca bhagadattaæ ca k­paæ duryodhanaæ tathà | kevalaæ bÃhuvÅryeïa vyajayad bhÅmavikrama÷ | hatvottaraæ madrarÃjo vyadrÃvayadanÅkinÅm | 25.25 | atha bhÅ«mamudÅrïÃstraæ drÃvayantaæ varÆthinÅm | sasaumadattiæ saubhadrasahÃyo'rjuna Ãsadat | 25.26 | saubhadraæ tatra vikrÃntamatÅtya dyusaritsuta÷ | drÃvayÃmÃsa päcÃlÃn paÓyata÷ savyasÃcina÷ | 25.27 | tasya vikramamÃlak«ya pÃrthaæ tadgauravÃnugam | d­«Âvà yudhi«Âhiro rÃjà kruddha÷ senÃmapÃharat | 25.28 | rÃtrau yudhi«ÂhiraÓcintÃmÃpya pÃrthaæ vyagarhayat | sa k­«ïÃdyai÷ sÃntvitaÓca punaryuddhÃya niryayau | 25.29 | evaæ bhÅ«mo daÓÃhÃni senÃpatyaæ cakÃra ha | k­tvÃ'pi pÃï¬avairyuddhaæ tat kartumak­topamam | 25.30 | karïo'rddharatha ityuktvà tÃvad yuddhÃt prayÃpita÷ | yÃvat tvaæ yotsyase tÃvanna yotsyÃmÅti nirgate | 25.31 | cccli.karïe'yutarathÃnÃæ sa nityaÓo vadhamÃhave | pratijaj¤e'karot tacca punaÓcÃstravidÃæ vara÷ | 25.32 | susamarthÃvapi vadhe tasya bhÅmadhana¤jayau | snehena yantritau tasya gauravÃccÃnvavartatÃm | 25.33 | babhÆvustatra yuddhÃni citrÃïi subahÆni ca | t Ãnyambare vimÃnasthà brahmarudrapurassarÃ÷ | apaÓyan devatÃ÷ sarvà gandharvÃpsaraso'surÃ÷ | 25.34 | dh­«Âadyumno mahe«vÃsa÷ prativyÆhyÃ'pagÃsutam | cakre yuddhÃni subahÆnyajeya÷ ÓatrubhÅ raïe | 25.35 | tatroddadhÃra k­«ïo'pi phalgunaæ m­duyodhinam | d­«Âvà cakraæ tathodyamya bÃhuæ bhÅ«mÃya jagmivÃn | 25.36 | tena stuto g­hÅtaÓca phalgunena praïamya ca | prÃrthito rathamÃrƬha÷ puna÷ ÓaÇkhamapÆrayat | 25.37 | tato bhÅ«mo'rjunaÓcaiva ÓastrÃstrairabhyavar«atÃm | ayatnena jitaÓcaiva phalgunenÃ'pagÃsuta÷ | 25.38 | ayutÃni bahÆnyÃjau rathÃnÃæ nijaghÃna ca | jitÃ÷ senÃpahÃraæ ca cakrurbhÅ«mamukhÃstata÷ | 25.39 | kadÃcidagrago bhÅmo bhÅ«madroïau visÃrathÅ | k­tvà vidrÃpya tÃnaÓvÃn bhitvà vyÆhaæ viveÓa ha | 25.40 | puna÷ saæ sthÃpitarathau vijityÃyatnato balÅ | yatamÃnau mahe«vÃsau dhÃrtarëÂrÃn jaghÃna ha | pa¤caviæ ÓaddhatÃstatra dhÃrtarëÂrà mahÃbalÃ÷ | 25.41 | bhagadattadrauïik­paÓalyaduryodhanÃdaya÷ | sarve jità drÃvitÃïsca senà ca bahulà hatà | 25.42 | ccclii.viratho vyÃyudhaÓcaiva d­¬havedhavimÆrcchita÷ | k­to duryodhana÷ sarvarÃj¤Ãæ bhÅmena paÓyatÃm | 25.43 | tato'pahÃraæ sainyasya jitÃïscakruÓca kauravÃ÷ | duryodhano niÓÃyÃæ ca yayau yatra nadÅsuta÷ | pŬito bhÅmabÃïaiÓca k«aradgÃtro nanÃma tam | 25.44 | uvÃca hetunà kena vayaæ k«ÅyÃma sarvadà | pÃï¬avÃïsca jayaæ nityaæ labdhvà har«amavÃpnuvan | 25.45 | tamÃha bhÅ«maste'jeyà devÃste dharaïÅæ gatÃ÷ | viÓe«ata÷ keÓavena pÃlitÃstatpriyÃ÷ sadà | 25.46 | mÃnasottaraÓaile hi purà brahmapurassarÃ÷ | sthità devÃstadÃ'paÓyad brahmaiko harimambare | 25.47 | stutvà sampÆjya bhÆme÷ sa bhÃrÃvataraïÃya tam | prÃrthayÃmÃsa tenoktaæ devÃnÃmavadad vibhu÷ | 25.48 | ayaæ nÃrÃyaïo deva÷ purïÃnantaguïÃrïava÷ | Ãj¤Ãpayati va÷ sarvÃn prÃdurbhÃvÃya bhÆtal . e | svayaæ ca devakÅputro bhavi«yati jagatpati÷ | 25.49 | evaæ tena samÃdi«Âà dharmavÃyvÃdayo'khilÃ÷ | abhavan pÃï¬avÃdyÃste sendrÃ÷ sahamarudgaïÃ÷ | 25.50 | sa ca nÃrÃyaïo devo devakÅnandano'bhavat | tenaite pÃlitÃ÷ pÃrthà ajeyà devasargiïa÷ | tasmÃt tai÷ sandhimanviccha yadÅcchasyaparÃbhavam | 25.51 | ityukto ¬ambhabuddhyaiva natvà vi«ïuæ tato yayau | prÃtarniryÃtayÃmÃsa senÃæ yuddhÃya durmati÷ | 25.52 | divyau«adhena bhÅ«masya bhÆtvà ca nirujastata÷ | cccliii.bhÅ«mamagre nidhÃyaiva yayau yuddhÃya daæ sita÷ | 25.53 | tatrÃ'sÅd yuddhamatulaæ bhÅmabhÅ«mÃnuyÃyinÃm | pÃï¬avÃnÃæ kurÆïÃæ ca ÓÆrÃïÃmanivartinÃm | 25.54 | dh­«Âadyumnastatra bhÅmÃnuyÃyÅ duryodhanasyÃvarajai÷ prayuddhyan | sammohanÃstreïa vimohayitvà vikarïapÆrvÃnahanacca senÃm | 25.55 | tato droïastÃn samutthÃpya sarvÃn vij¤ÃnÃstreïÃ'sadat pÃr«ataæ ca | taæ bhÅmasena÷ sÆtahÅnaæ vidhÃya vyadrÃvayacchatrugaïächaraughai÷ | 25.56 | athÃ'sadat k­tavarmà rathena dh­«Âadyumnaæ so'bhyayÃt tÃvubhau ca | vavar«atu÷ Óaravar«airathograistatrÃkarod virathaæ draupadistam | 25.57 | tasmin jite rathavÅre svayaæ taæ duryodhana÷ pÃr«atamÃsasÃda | taæ bhÅmaseno virathÃyudhaæ ca k­tvà bÃïenÃhanajjatrudeÓe | 25.58 | vimÆrcchitaæ taæ rudhiraughamuccairvamantamÃïsu svarathe nidhÃya | k­po yayau mÃrutirdhÃrtarëÂrÅæ vyadrÃvayat p­tanÃæ bÃïapÆgai÷ | 25.59 | athendrasÆnu÷ keÓavapreritena rathena ÓatrÆn vidhama¤charaughai÷ | rathÃn raïe pa¤caviæ ÓatsahasrÃn ninÃya vaivasvatasÃdanÃya | 25.60 | tamanvayÃd yuyudhÃna÷ sudhanvà vidrÃvayan dhÃrtarëÂrasya senÃm | tamabhyayÃt saumadattistayoÓca suyuddhamÃsÅdatibhairavÃstram | 25.61 | putrÃn daÓÃsyÃ'Óu nihatya vÅra÷ sa sÃtyake÷ saumadatti÷ sakÃïse | samarpayÃmÃsa ÓarÅradÃraïai÷ Óarairubhau tau virathau ca cakratu÷ | 25.62 | athÃsipÃïiæ yuyudhÃnamÃïsu mahÃsihastena ca saumadattinà | ÃsÃditaæ vÅk«ya rathaæ svakÅyamÃropayÃmÃsa suto'nilasya | 25.63 | suyodhana÷ saumadattiæ svakÅyarathe vyavasthÃpya ca bhÅmasenÃt | apÃdravad vÃsavirbhÅ«mamÃjau samÃsasÃdÃ'Óu mahendrakalpa÷ | 25.64 | cccliv.ubhau ca tÃvastravidÃæ prabarhau ÓarairmahÃïsÅvi«asannikÃïsai÷ | tatak«aturnÃkasadÃæ samak«aæ mahÃbalau saæ yati jÃtadarpau | 25.65 | svabÃhuvÅryeïa jita÷ sa bhÅ«ma÷ kirÅÂinà lokamahÃrathena | senÃmapÃh­tya yayau niÓÃyÃmÃsÃditÃyÃmatha pÃï¬avÃïsca | 25.66 | tata÷ paredyu÷ punareva bhÅmabhÅ«mau purask­tya samÅyatuste | sene tadà sÃrathihÅnamÃïsu bhÅ«maæ k­tvà mÃrutirabhyagÃt parÃn | nipÃtitÃstena rathebhavÃjina÷ pradudruvuÓcÃvaÓi«ÂÃ÷ samastÃ÷ | 25.67 | duryodhanÃdye«u parÃjite«u bhÅ«madroïadrauïipurassare«u | mahÃgajastho bhagadatta ÃgÃdÃyan bÃïaæ bhÅmasene'mucacca | 25.68 | tenÃtividdhe bhÅmasene'sya putra udyacchamÃnaæ pitaraæ nivÃrya | ghaÂotkaco'bhyadravadÃïsu vÅra÷ svamÃyayà hasticatu«Âayastha÷ | 25.69 | sa vai«ïavÃstraæ bhagadattasaæ sthaæ vij¤Ãya vi«ïorvarato viÓe«ata÷ | amoghamanyatra harermarutsuta÷ putre yÃte na svayamabhyadhÃvat | 25.70 | anugrahÃdabhyadhikÃdavadhyaæ j Ãnannapi svaæ vÃsudevasya nityam | tadbhaktivaiÓe«yata eva tasya satyaæ vÃkyaæ kartumariæ nacÃyÃt | yadà svaputreïa jito bhavet sa kimvÃtmanetyeva tadà pravettum | 25.71 | sa vism­t Ãstrastu yadà bhavet tadà bhÅmo bhagadattaæ prayÃti | ­te bhÅmaæ vÃ'rjunaæ nÃstrame«a pramu¤catÅtyeva hi veda bhÅma÷ | 25.72 | caturgajÃtmoparigÃtmakaÓca ghaÂotkaca÷ supratÅkaæ ca taæ ca | nÃnÃprahÃrairvitudaæ ÓcakÃra sandigdhajÅvau jagatÃæ samak«am | 25.73 | gajÃrtanÃdaæ tu niÓamya bhÅ«mamukhÃ÷ samÃpeturamuæ ca d­«Âvà | mahÃkÃyaæ bhÅmamamu«ya p­«Âhagopaæ ca vÃyvÃtmajamatrasan bh­Óam | te bhÅtabhÅt Ã÷ p­tanÃpahÃraæ k­tvÃ'pajagmu÷ ÓibirÃya ÓÅghram | 25.74 | dine pare caiva puna÷ sametÃ÷ parasparaæ pÃï¬avakauravÃste | tatrÃ'sadannÃgasutÃsamudbhava÷ pÃrthÃtmaja÷ ÓÃkuneyÃn «al . eka÷ | 25.75 | ccclv.tai÷ prÃsahastai÷ k«atakÃyo'tirƬhakopa÷ sa kha¬gena cakarta te«Ãm | ÓirÃæ si vÅro balavÃnirÃvÃn bhayaæ dadhad dhÃrtarëÂre«u cogram | 25.76 | d­«Âvà tamugraæ dh­tarëÂraputro dideÓa rak«o'lambusanÃmadheyam | jahyÃrjuniæ k«ipramiti sma tacca samÃsadannÃgasutÃtanÆjam | 25.77 | tayorabhÆd yuddhamatÅva dÃruïaæ mÃyÃyujorvÅryavatormahÃdbhutam | sasÃdino'ÓvÃn sa tu rÃk«aso's­jat te pÃrthaputrasya ca sÃdino'hanan | tatastvanantÃk­timÃptamÃrjuniæ suparïarÆpo'hanadÃïsu rÃk«asa÷ | 25.78 | hataæ niÓamyÃ'rjunimugrapauru«o nanÃda kopena v­kodarÃtmaja÷ | cacÃla bhÆrnÃnadato'sya rÃvata÷ sasÃgarÃgendranagà bh­Óaæ tadà | 25.79 | alambusastaæ prasamÅk«ya mÃrute÷ sutaæ balìhyaæ bhayata÷ parÃdravat | parÃdravan dhÃrtarëÂrasya senÃ÷ sarvÃstamÃrÃtha suyodhano n­pa÷ | 25.80 | sa bhÅmaputrasya jaghÃna mantriïo mahÃbalÃæ Ócaturo'nyÃæ stathaiva | hatÃvaÓe«e«u ca vidravatsu ghaÂotkaco'bhyÃhanadÃïsu taæ n­pam | 25.81 | sa pŬyamÃno yudhi tena rak«asà praveÓayÃmÃsa Óaraæ ghaÂotkace | d­¬hÃhatastena tadà valÅyasà ghaÂotkaca÷ pravyathitendriyo bh­Óam | tasthau katha¤cid bhuvi pÃtyamÃna÷ puna÷ ÓarÃnapyas­jat suyodhane | 25.82 | ciraprayuddhau n­parÃk«asÃdhipau parasparÃjeyatamau raïÃjire | droïÃdayo vÅk«ya rirak«i«anta÷ suyodhanaæ prÃpuramitrasÃhÃ÷ | 25.83 | sa droïaïsalyau guruputragautamau bhÆriÓrava÷ k­tavarmÃdikÃæ Óca | vavar«a bÃïairgaganaæ samÃïsrito ghaÂotkaca÷ sthÆlatamai suvegai÷ | 25.84 | tamekagryai rathibhi÷ pari«k­taæ nirÅk«ya bhÅmo'bhyagamat samastÃn | droïo'tra bhÅmaprahitai÷ Óarottamai÷ supŬita÷ prÃptamÆrccha÷ papÃta | 25.85 | drauïiæ k­pÃdyÃn sasuyodhanÃæ Óca cakÃra bhÅmo virathÃn k«aïena | nivÃryamÃïÃæ stu v­kodareïa ghaÂotkacastÃn pravavar«a sÃyakai÷ | 25.86 | ccclvi.tenÃmbarasthena tarupramÃïairabhyarditÃ÷ kurava÷ sÃyakaughai÷ | bhÆmau ca bhÅmena ÓaraughapŬit Ã÷ peturnedu÷ prÃdravaæ ÓcÃtibhÅt Ã÷ | 25.87 | sarvÃæ Óca tächibiraæ prÃpayitvà vinà bhÅ«maæ kauravÃn bhÅmasena÷ | ghaÂotkacaÓcÃnadatÃæ mahÃsvanau nÃdena lokÃnabhipÆrayantau | 25.88 | duryodhano'tha svajanai÷ sameta÷ puna÷ prÃyÃd raïabhÆmiæ sa bhÅ«mam | jayopÃyaæ bhaimasenerap­cchat svasyaiva sa prÃha na taæ vrajeti | 25.89 | prÃgjyoti«aæ caiva ghaÂotkacÃya sampre«ayÃmÃsa surÃpagÃsuta÷ | sa prÃpya hai¬imbamayodhayad balÅ sacÃrdayÃmÃsa saku¤jaraæ tam | 25.90 | tenÃrdita÷ prÃhiïocchÆlamasmai viyatyabhiplutya tadà ghaÂotkaca÷ | prag­hya ÓÆlaæ prababha¤ja jÃnumÃropya devà jah­«ustadÅk«ya | 25.91 | tadà sa tasyaiva padÃnugÃn n­po jaghÃna taæ mÃrutirabhyayÃd raïe | sa prÃhiïod bhÅmasenÃya vÅro gajaæ tamastambhayadÃïsu sÃyakai÷ | 25.92 | saæ stambhite bÃïavaraistu nÃge bhÅmasyÃïsvÃn sÃyakairÃrdayat sa÷ | so'bhyarditÃïsvo'tha gadÃæ prag­hya hantuæ n­paæ taæ sagajaæ samÃsadat | 25.93 | sa hantukÃmena ru«Ã'bhipanno bhÅmena rÃjà purata÷ p­«ÂhataÓca | k­«ïenÃstraæ vai«ïavaæ tad g­hÅtuæ sahÃrjunenÃpayayau subhÅta÷ | 25.94 | tasmin gate bhÅmasenÃrjunÃbhyÃæ vidrÃvite rÃjasaÇghe samaste | bhÅ«ma÷ senÃmapah­tyÃpayÃto duryodhanastaæ niÓi copajagmivÃn | 25.95 | saæ ÓrÃvita÷ krÆravaca÷ sa tena cakre satyaæ m­tyubhayaæ vihÃya | Óaktyà hani«yÃmi parÃniti sma cakre ca tat karma tathà paredyu÷ | 25.96 | taæ Óaktito jugupurdhÃrtarëÂrÃstenÃrditÃïscedipäcÃlamatsyÃ÷ | parÃdravan bhÅ«mabÃïorubhÅt Ã÷ siæ hÃrditÃ÷ k«udram­gà ivÃ'rtÃ÷ | 25.97 | saæ sthÃpya tÃn bhÅ«mamabhiprayÃntamalambuso'vÃrayat pÃrthasÆnum | ccclvii.vijitya taæ keÓavabhÃgineyo yayau bhÅ«maæ dhÃrtarëÂro'mumÃra | 25.98 | tad yuddhamÃsÅnn­papÃrthaputrayorvicitramatyadbhutamugrarÆpam | samaæ ciraæ tatra dhanuÓcakarta dhvajaæ ca rÃjà sahasÃ'bhimanyo÷ | 25.99 | athainamugraiÓca Óarairvavar«a sÆtaæ ca tasyÃ'Óu jaghÃna vÅra÷ | tadÃ'sadad bhÅmaseno n­paæ taæ jaghÃna cÃïsvÃn dh­tarëÂrajasya | 25.100 | droïo drauïirbhagadatta÷ k­paÓca sacitrasenà abhyayurbhÅmasenam | sarvÃæ Óca tÃn vimukhÅk­tya bhÅma÷ sa citrasenÃya gadÃæ samÃdade | 25.101 | t ÃmudyatÃæ vÅk«ya parÃdravaæ ste sa citrasenaÓca rathÃdavapluta÷ | sa¤cÆrïito gadayà tadrathaÓca tajjÅvanenoddh­«it Ãïsca kauravÃ÷ | 25.102 | bhÅ«mastu päcÃlakarÆïsacedi«vahan sahasrÃïi caturdaÓogra÷ | rathaprabarhÃnatitigmatejà vidrÃvayÃmÃsa parÃnavÅniva | 25.103 | vidrÃpya sarvÃmapi pÃï¬usenÃæ viÓrÃvya loke«u ca kÅrtimÃtmana÷ | senÃæ samÃh­tya yayau niÓÃgame sampÆjyamÃno dh­tarëÂraputrai÷ | 25.104 | droïo virÃÂasya puro nihatya ÓaÇkhaæ sutaæ tasya vijitya taæ ca | vidrÃpya senÃmapi pÃï¬avÃnÃæ yayau nadÅjena sahaiva h­«Âa÷ | 25.105 | bhÅmÃrjunÃvapi ÓatrÆn nihatya vidrÃpya sarvÃæ Óca yudhi pravÅrÃn | yudhi«ÂhireïÃpah­te svasainye bhÅtena bhÅ«mÃcchibiraæ prajagmatu÷ | 25.106 | yudhi«Âhiro bhÅ«maparÃkrameïa bhÅto bhÅ«maæ svavadhopÃyameva | pra«Âuæ yayau niÓi k­«ïo'nujÃïsca tasyÃnvayustaæ sa pitÃmaho yat | 25.107 | bhÅmÃrjunau ÓaknuvantÃvapi sma narte'nuj¤Ãæ hantumimaæ tadaicchatÃm | pÆjyo yato bhÅ«ma udÃrakarmà k­«ïo'pyayÃt tena hi pÃï¬avÃrthe | 25.108 | prÃpyÃnuj¤Ãæ bhÅ«mataste vadhÃya Óikhaï¬inaæ tadvacasÃ'grayÃyinam | k­tvà paredyuryudhaye vinirgatà bhi«maæ purask­tya tathà pare'pi | 25.109 | ccclviii.Óikhaï¬ino rak«aka÷ phalguno'bhÆd bhÅ«masya du÷ ÓÃsana Ãsa cÃgre | anye ca sarve jugupurbhÅ«mameva nyavÃrayan bhÅmasenÃdayastÃn | 25.110 | bhÅ«mÃya yÃntaæ yuyudhÃnamÃjau nyavÃrayad rÃk«aso'lambuso'tha | taæ vajrakalpairatudad v­«ïivÅra÷ Óarai÷ sa mÃyÃmas­jat tadogrÃm | 25.111 | astreïa mÃyÃmapanudya vÅro vyadrÃvayad rÃk«asaæ sÃtyakistam | tasmin gate yuyudhÃno rathena yayau bhÅ«maæ pÃrthamanveva dhanvÅ | 25.112 | droïo drauïirdhÃrtarëÂraÓca rÃjà bhÆriÓravà bhagadatta÷ k­paÓca | Óalyo bÃhlÅka÷ k­tavarmà suÓarmà sarvÃïsca senà vÃrità vÃyujena | 25.113 | sa tÃn muhurvirathÅk­tya vÅra÷ prÃgjyoti«aæ sagajaæ drÃvayitvà | nyavÃrayat phalgunaæ roddhukÃmaæ pÃrthaÓca devavratamÃsasÃda | 25.114 | yudhi«Âhiraæ bhÅ«mamabhiprayÃntaæ mÃdrÅsutÃbhyÃæ sahitaæ n­vÅram | nyavÃrayacchakuni÷ sÃdinÃæ ca yuto'yutenaiva varÃïsvagena | 25.115 | t Ãn sÃdino'ÓvÃæ Óca nihatya sarvÃn vijitya taæ Óakuniæ pÃï¬avÃste | prÃpurbhÅ«maæ draupadeyÃïsca sarve tathà virÃÂadrupadau kuntibhoja÷ | 25.116 | dh­«Âadyumnaæ bhÅ«mamabhiprayÃntaæ nyavÃrayat saindhavastaæ sa bÃïai÷ | hatÃïsvasÆtaæ sagaïaæ drÃvayitvà samÃsadad bhÅ«mamevÃ'Óu vÅra÷ | 25.117 | gupto'tha pÃrthena raïe ïsikhaï¬Å bhÅ«maæ samÃsÃdya Óarairatìayat | bhÅ«ma÷ strÅtvaæ tasya jÃnan na tasmai mumoca bÃïÃn sa tu taæ tutoda | 25.118 | Óikhaï¬inaæ vÃrayÃmÃsa bÃïairdurmar«aïo'mar«aïavihvalek«aïa÷ | nÃtyetumenamaÓakacchikhaï¬Å du÷ ÓÃsana÷ pÃrthamavÃrayat tadà | 25.119 | sa lokavÅro'pi durÃtmanÃ'munà ruddho'ÓakannainamatÅtya yÃtum | bhÅ«maæ pÃrtha÷ sÃyakÃïscÃsya tasmin sasajjire parvate«vapyasaktÃ÷ | 25.120 | amar«ayuktau cirameva vÅrÃvayuddhyatÃmarjunadhÃrtarëÂrau | samaæ tadÃsÅnmahadadbhutaæ ca divaukasÃæ paÓyatÃæ bhÆbh­t Ãæ ca | 25.121 | ccclix.tadà virÃÂadrupadau kuntibhojaæ k­«ïÃsutÃn kekayÃæ ÓcekitÃnam | bhÆri÷ Óala÷ somadatto vikarïa÷ sakekayà vÃrayÃmÃsuruccai÷ | 25.122 | jitvaiva tÃæ ste'bhiyayuÓca bhÅ«maæ tato'rjuno'tÅtya du÷ ÓÃsanaæ ca | bhÅ«maæ ÓarairÃrcchadaripramÃthibhi÷ Óikhaï¬inaæ dhÃrtarëÂrÃd vimucya | 25.123 | sa tai÷ samastairbahuÓastrapÆgairbh­Óaæ marmasvarditaÓcÃpamuktai÷ | Óarai÷ samastÃn virathÃæ ÓcakÃra ÓainaiyapäcÃlyayudhi«ÂhirÃdyÃn | 25.124 | sa cedipäcÃlakarÆïsamukhyÃn rathottamÃn pa¤caviæ ÓatsahasrÃn | sampre«ayÃmÃsa yamÃya bÃïairyugÃntakÃle'gniriva prav­ddha÷ | 25.125 | nirÅk«ya taæ sÆryamivÃ'tapantaæ sa¤codito vÃsudevena pÃrtha÷ | ciccheda tatkÃrmukaæ lokavÅro raïe'rddhacandreïa sacÃnyadÃdade | 25.126 | ciccheda taccaivama«Âau dhanÆæ «i Óaktiæ ca carmÃsivaraæ parÃïi ca| dhanÆæ «i dattÃni n­bhirn­pasya sarvÃïi ciccheda sa pÃkaÓÃsani÷ | 25.127 | tata÷ Óarai÷ sÆryakaraprakÃïsairvivyÃdha sarve ca yudhi«ÂhirÃdyÃ÷ | tairardito nyapatad bhÆtel . e saprÃïÃn dadhÃrÃpi tathottarÃyaïÃt | 25.128 | nipÃtite'smin mÃrutidroïamukhyÃn vidrÃpya tatrÃ'gamadÃïsu te'pi | tadÃyudhÃni praïidhÃya vÅrÃ÷ pÃrthÃ÷ pare cainamupÃsadan sma | 25.129 | praïamyataæ tadvacanÃt samÅyustasmin dine ÓibirÃïyeva sarve | pare dine sarva evopatasthurbhÅ«maæ yadÆnÃmpatinà sahaiva | 25.130 | sa pÆrvadivase pÃrthadattabÃïopabarhaïa÷ | tadÃ'pi t­ÂparÅt Ãtmà yogyaæ peyamayÃcata | 25.131 | dhÃrtarëÂrairavij¤Ãtaæ tadabhij¤Ãya vÃsavi÷ | vÃruïÃstreïa bhittvà sabhÆmiæ vÃri sugandhi ca | ÆrdhvadhÃramadÃdÃsye tarpito'nena so'vadat | 25.132 | ccclx.yÃd­Óyastraj¤atà pÃrthe d­«ÂÃ'tra kurunandanÃ÷ | yÃd­g bÃhvorbalaæ bhÅme saæ yuge«u puna÷ puna÷ | 25.133 | yÃd­Óaæ caiva mÃhÃtmyamanantamajaraæ hare÷ | vij¤Ãtaæ sarvalokasya sabhÃyÃæ d­«Âameva ca | 25.134 | upÃramata tad yuddhaæ sukhina÷ santu bhÆmipÃ÷ | yathocitavibhaktÃæ ca bhuÇgdhvaæ bhÆpÃ÷ sadà bhuvam | ityukta÷ prayayau tÆ«ïÅæ dhÃrtarëÂra÷ svakaæ g­ham | 25.135 | vyÃsadattoruvij¤ÃnÃt sa¤jayÃdakhilaæ pità | Órutvà tadà paryatapyat pÃï¬avÃ÷ k­«ïadevatÃ÷ | mumudu÷ Óibiraæ prÃpya sarve k­«ïÃnumoditÃ÷ | 25.136 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye bhÅ«mapÃto nÃma pa¤caviæ Óo'dhyÃya÷ ccclxi.(nÃrÃyaïÃstropaÓamanam) atha «a¬viæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | athÃkhilÃnÃæ p­thivÅpatÅnÃmÃcÃryamagryaæ rathinÃæ suvidyam | rÃmasya viÓvÃdhipate÷ suÓi«yaæ cakre camÆpaæ dh­tarëÂraputra÷ | 26.1 | karïo'pi bhÅ«mÃnumato dhanu«mÃn yuddhodyato'bhÆt tadasatk­ta÷ purà | tasmin sthite'nÃttadhanustadaiva rathaæ samÃsthÃya guruæ samanvayÃt | 26.2 | droïo v­to dhÃrtarëÂreïa dharmasutagrahe tena k­te pratiÓrave | j ¤Ãtvà yattÃ÷ pÃï¬avÃstaæ samÅyuryuddhÃya tatrÃbhavadugrayuddham | 26.3 | patatribhistatra dudhÃva ÓÃtravÃn droïo dhanurmaï¬alamantraniss­tai÷ | tamÃsasÃdÃ'Óu v­kodaro nadaæ stamÃsadan drauïik­pau ca madrarÃÂ| 26.4 | sa tÃn vidhÆyÃbhyapatad raïe'graïÅrdroïaæ tamanvÃrjunirabhyayÃt parÃn | vavÃra taæ madrapatistayorabhÆd raïo mahÃæ statra gadÃæ samÃdade | Óalyo'tha bhÅmo'bhiyayau gadÃdharastametayoratra babhÆva saÇgara÷ | 26.5 | ubhÃvajeyau gadinÃmanuttamÃvatulyavÅryau pravarau balÅyasÃm | viceratuÓcitratamaæ prapaÓyatÃæ manoharaæ t ÃvabhinardamÃnau | gadÃprapÃtÃÇkitavajragÃtrau dadarÓa loko'khila eva tau raïe | 26.6 | gadÃbhighÃtena v­kodarasya vicetana÷ prÃpatadatra madrarÃÂ| bhÅmo'pi kopÃt pracalatpada÷ k«itau nidhÃya jÃnuæ sahasotthita÷ k«aïÃt | 26.7 | vicetanaæ patitaæ madrarÃjaæ vilokya bhÅmaæ ca tamÃhvayantam | rathaæ samÃropya janasya paÓyata÷ puraÓca bhÅmasya k­po'pajagmivÃn | 26.8 | vijitya madrÃdhipamojasÃ'rihà nadan rathaæ prÃpya nijaæ sa mÃruti÷ | vyadrÃvayad bÃïagaïai÷ pare«ÃmanÅkinÅæ droïasamak«ameva | 26.9 | vidrÃvayatyÃïsu kurÆn v­kodare vidhÆya saubhadramukhÃn sasÃtyakÅn | droïo'bhipede n­patiæ g­hÅtuæ tamÃsasÃdÃ'Óu dhana¤jayo rathÅ | 26.10 | ccclxii.sa vÃsudevaprayate rathe sthita÷ Óarai÷ ÓarÅrÃntakarai÷ samantata÷ | nihatya nÃgÃïsvanarÃn pravartayannad­ÓyatÃ'Óveva ca Óoïit ÃpagÃ÷ | 26.11 | nihanyamÃnÃsu kirÅÂinà camÆ«vÃrak«ite dharmasute tathÃ'pada÷ | camÆæ ca bhÅmÃrjunabÃïabhagnÃæ droïo'pah­tyÃpayayau niÓÃgame | 26.12 | sa dhÃrtarëÂreïa yudhi«ÂhirÃgrahÃt saæ ÓrÃvita÷ krÆravaco niÓÃyÃm | jagÃda dÆraæ samarÃd vinÅyatÃæ pÃrthastato dharmasutaæ grahÅ«ye | 26.13 | tata÷ suÓarmà sahito mahÃrathai÷ saæ ÓaptakairdÆrataraæ praïetum | yuddhÃya bhÅmÃnujamÃïsu kl­pto duryodhanenomiti so'pyavÃdÅt | 26.14 | samÃhvayÃmÃsurathÃrjunaæ te prÃtarhutÃïsasya diÓaæ raïÃya | ayodhayat tÃn sa ca tatra gatvà bhÅmo gajÃnÅkamathÃtra cÃvadhÅt | 26.15 | nihanyamÃne«u gaje«u sarvaÓo vidrÃpyamÃïe«vakhile«u rÃjasu | prÃgjyoti«o dhÃrtarëÂrÃrthitastaæ samÃsadat supratÅkena dhanvÅ | 26.16 | vibhÅ«it Ã÷ supratÅkena bhÅmahayà na tasthustadanu sma sÃtyaki÷ | saubhadramukhyÃïsca gajaæ tamabhyayuÓcik«epa te«Ãæ sa rathÃnathÃmbare | 26.17 | ÓaineyapÆrve«u rathojjhite«u bhÆmÃvavaplutya katha¤cideva | sthite«u bhÅme ca vibhÅ«it ÃïsvÃn saæ yamya yuddhyatyapi k­«ïa aik«at | 26.18 | saÇkleÓito vai«ïavÃstraæ pramu¤cet prÃgjyoti«o bhÅmasene tato'ham | yÃmyÃrjunenaiva tadastramÃtmana÷ svÅkartumanyena varÃdadhÃryam | 26.19 | iti sma sa¤cintya sahÃrjunena tatrÃ'yayÃvatha pÃrthaæ trigartÃ÷ | nyavÃrayaæ stvëÂramastraæ sa te«u vyavÃs­janmohanÃyÃ'Óu vÅra÷ | 26.20 | tadastravÅryeïa vimohitÃste parasparaæ k­«ïapÃrthÃviti sma | jaghnustadà vÃsavistÃn vis­jya prÃgjyoti«aæ hantumihÃbhyagÃd drutam | 26.21 | vis­jya bhÅmaæ sa ca pÃrthameva yayau gajaskandhagato gajaæ tam | pracodayÃmÃsa rathÃya tasya cakre'pasavyaæ harirenamÃïsu | 26.22 | ccclxiii.manojavenaiva rathe pareïa sambhrÃmyamÃïe natu taæ gaja÷ sa÷ | prÃptuæ ÓaÓÃkÃtha Óarai÷ sutÅk«ïairabhyarddayÃmÃsa n­paæ sa vÃsavi÷ | 26.23 | astraiÓca Óastrai÷ suciraæ n­vÅrÃvayuddhyatÃæ tau balinÃæ prabarhau | atho cakartÃsya dhanu÷ sa pÃrtha÷ sa vai«ïavÃstraæ ca tadÃ'ÇkuÓe'karot | 26.24 | tasminnastre tena tadà pramukte dadhÃra tad vÃsudevo'mitaujÃ÷ | tadaæ sadeÓasya tu vaijayantÅ babhÆva mÃlÃ'khilalokabhartu÷ | 26.25 | d­«Âvaiva tad dhÃritamacyutena pÃrtha÷ kimarthaæ vidh­taæ tvayeti | Æce tamÃhÃ'Óu jagannivÃso mayÃ'khilaæ dhÃryate sarvadaiva | 26.26 | na mÃd­Óo'nyo'sti kuta÷ paro mat so'haæ caturdhà jagato hitÃya | sthito'smi mok«apral . ayasthitÅnÃæ s­«Âeïsca kartà kramaÓa÷ svamÆrtibhi÷ | sa vÃsudevÃdicatu÷ svarÆpa÷ sthito'niruddho h­di cÃkhilasya | 26.27 | sa eva ca kro¬atanu÷ parÃ'haæ bhÆmipriyÃrthaæ narakÃya cÃdÃm | astraæ madÅyaæ varamasya cÃdÃmavadhyatÃæ yÃvadastraæ sasÆno÷ | 26.28 | astrasya cÃnyo natu kaÓcidasti yo'vadhya etasya kutaÓca matta÷ | iti sma tenaiva mayà dh­taæ tadastraæ tadenaæ jahi cÃstrahÅnam | 26.29 | ityuktamÃkarïya sa keÓavena sammantrya bÃïaæ h­daye mumoca | prÃgjyoti«asyÃparamuttamaæ Óaraæ gajendrakumbhasthala Ãïsvamajjayat | 26.30 | ubhau ca tau petaturadrisannibhau mahendravajrÃbhihatÃvivÃ'Óu | nihatya tau vÃsavirugrapauru«o mumoda sÃdhu svajanÃbhipÆjita÷ | 26.31 | athÃcalaæ v­«akaæ caiva hatvà kanÅyasau Óakunestaæ ca bÃïai÷ | vivyÃdha mÃyÃmas­jat sa tÃæ ca vij¤ÃnÃstreïÃ'Óu nÃïsÃya cakre | 26.32 | sa na«ÂamÃya÷ prÃdravat pÃpakarmà tata÷ pÃrtha÷ ÓarapÆgaiÓcamÆæ t Ãm | vidrÃvayÃmÃsa tadà guro÷ suto mÃhi«matÅpatimÃjau jaghÃna | 26.33 | ccclxiv.tadà bhÅmastasya nihatya vÃhÃn vyadrÃvayad dhÃrtarëÂrÅæ camÆæ ca | bhÅmÃrjunÃbhyÃæ hanyamÃnÃæ camÆæ t Ãæ d­«Âvà droïa÷ k«ipramapÃjahÃra | 26.34 | prÃgjyoti«e nihate'thÃgrahÃcca yudhi«ÂhirasyÃtivi«aïïarÆpa÷ | duryodhano'ÓrÃvayad dÅnavÃkyÃnyatra droïaæ so'pi n­paæ jagÃda | 26.35 | pÃrthe gate Óvo n­patiæ grahÅ«ye nihanmi và tatsad­Óaæ tadÅyam | iti pratij¤Ãæ sa vidhÃya bhÆya÷ prÃtaryayau yuddhamÃkÃÇk«amÃïa÷ | 26.36 | padmavyÆhaæ vyÆhya parairabhedyaæ varÃd vi«ïostasya mantraæ hyajaptvà | pÃrthÃïsca taæ prÃpur­te'rjunena saæ Óaptakairyuyudhe so'pi vÅra÷ | 26.37 | pÃrthà vyÆhaæ tu taæ prÃpya nÃïsakan bhettumudyatÃ÷ | j Ãnaæ Óca pratibhÃyogÃt kÃmyaæ naivÃjapanmanum | 26.38 | bhÅmo yudhi«Âhirastatra tajj¤aæ saubhadramabravÅt | bhindhi vyÆhamimaæ t Ãta vayaæ tvÃmanuyÃmahe | 26.39 | sa evamukto rathinÃæ prabarho viveÓa bhittvà dvi«atÃæ camÆæ t Ãm | anveva taæ vÃyusutÃdayaÓca vivik«ava÷ saindhavenaiva ruddhÃ÷ | 26.40 | vareïa rudrasya niruddhyamÃno jayadrathenÃtra v­kodarastu | vi«ïorabhÅ«Âaæ vadhamÃrjunestadà vij¤Ãya Óakto'pi nacÃtyavartata | 26.41 | jayadrathasthena v­«adhvajena prayuddhyamÃne«u v­kodarÃdi«u | praviÓya vÅra÷ sa dhana¤jayÃtmajo vilol . ayÃmÃsa parorusenÃm | 26.42 | sa droïaduryodhanakarïaïsalyairdroïyagraïÅbhi÷ k­tavarmayuktai÷ | ruddhaÓcacÃrÃribale«vabhÅta÷ ÓirÃæ si k­ntaæ stadanubratÃnÃm | 26.43 | sa lak«aïaæ rÃjasutaæ prasahya pitu÷ samÅpe'nayadÃïsu m­tyave | b­hadbalaæ cottamavÅryakarmà varaæ rathÃnÃmayutaæ ca patribhi÷ | 26.44 | droïÃdayastaæ harikopabhÅt Ã÷ pratyak«ato hantumaÓaknuvanta÷ | sammantrya karïaæ purato nidhÃya cakrurvicÃpÃïsvarathaæ k«aïena | 26.45 | ccclxv.karïo dhanustasya k­paÓca sÃrathÅ droïo hayÃnÃïsu vidhamya sÃyakai÷ | sacarmakha¬gaæ rathacakramasya praïudya hastasthitameva tasthu÷ | 26.46 | bhÅte«u k­«ïÃdatha tadvadhÃya te«vÃsasÃdÃ'Óu gadÃyudhaæ gadÅ | dau÷ ÓÃsanistau yugapacca mamraturgadÃbhighÃtena mitho'tipauru«au | 26.47 | tasmin hate Óatruravaæ niÓamya har«odbhavaæ mÃrutirugravikrama÷ | vijitya sarvÃnapi saindhavÃdÅn yudhi«ÂhirasyÃnumate nya«Ådat | 26.48 | vyÃsastadà tÃnamitÃtmavaibhavo yudhi«ÂhirÃdÅn glapitÃnabodhayat | vijitya saæ ÓaptakapÆgamugro niÓÃgame vÃsavirÃpa sÃcyuta÷ | 26.49 | niÓamya putrasya vadhaæ bh­ÓÃrta÷ pratiÓravaæ so'tha cakÃra vÅra÷ | jayadrathasyaiva vadhe niÓÃyÃæ svapne'nayat taæ giriÓÃntikaæ hari÷ | 26.50 | svayamevÃkhilajagadrak«ÃdyamitaÓaktimÃn | apyacyuto gurudvÃrà prasÃdak­dahaæ tviti | 26.51 | j ¤Ãpayan phalgunasyÃstraguruæ giriÓama¤jasà | prÃpayitvainamevaitatprasÃdÃdastramudbaïam | cakre tadarthamevÃsya rak«Ãæ cakre tadÃtmikÃm | 26.52 | sÃntvayitvà subhadrÃæ ca gatvopaplÃvyamacyuta÷ | yojayitvà rathaæ prÃta÷ sÃrjuno yuddhamabhyayÃt | 26.53 | Órutvà pratij¤Ãæ puruhÆtasÆnorduryodhanenÃrthita÷ sindhurÃjam | trÃtÃsmyahaæ sarvatheti pratij¤Ãæ k­tvà droïo vyÆhamabhedyamÃtanot | 26.54 | sa divyamagryaæ ÓakaÂÃbjacakraæ k­tvà svayaæ vyÆhamukhe vyavasthita÷ | p­«Âhe karïadrauïik­pai÷ saÓalyairjayadrathaæ guptamadhÃt paraiÓca | 26.55 | athÃrjuno divyarathoparisthita÷ surak«ita÷ keÓavenÃvyayena | vijitya durmar«aïamagrato'bhyayÃd droïaæ sudhanvà gurumugrapauru«a÷ | 26.56 | ccclxvi.pradak«iïÅk­tya tamÃïsvagÃt tata÷ kÃlÃtyayaæ tveva viÓaÇkamÃna÷ | rathaæ manovegamathÃnayaddhariryathà ïsarÃ÷ peturamu«ya p­«Âhata÷ | 26.57 | vijitya hÃrdikyamathÃprayatna÷ sa indrasÆnu÷ praviveÓa tad balam | vilol . ayÃmÃsa ca sÃyakottamairyathà gajendro nal . inÅæ baloddhata÷ | 26.58 | sa uccakÃïse'tiratho rathottame savÃsudevo hariïà yathendra÷ | cakarta cogro dvi«atÃæ ÓirÃæ si Óarai÷ ÓarÅrÃntakarai÷ samantata÷ | 26.59 | d­¬hÃyumacyutÃyuæ ca hatvà vindÃnuvindakau | ÓarÃbhyÃæ pre«ayÃmÃsa yamÃya vijayo yudhi | 26.60 | sudak«iïaæ ca kÃmbojaæ nihatyÃmba«Âhameva ca | ÓrutÃyudhaæ nadÅj Ãtaæ varuïÃdÃsasÃda ha | yasyÃdÃd varuïo divyÃmamoghÃæ mahatÅæ gadÃm | 26.61 | sa tu tena ÓaraistÅk«ïairarpito virathaæ k«aïÃt | cakÃra pÃrthasya rathamÃruhyÃridharÃya tÃm | 26.62 | gadÃæ cik«epa sà tasya vÃruïe÷ Óira eva tu | bibheda Óatadhà ïsÅrïamasti«ka÷ so'patad bhuvi | 26.63 | ayuddhyantaæ svagadayà yadi tìayasi svayam | tayà viÓÅrïamasti«ko mari«yasi na saæ Óaya÷ | amoghà cÃnyathà seyaæ gadà tava bhavi«yati | 26.64 | ityabravÅt taæ varuïa÷ purà tena sa keÓave | ayuddhyati gadÃk«epÃt tayà ïsÅrïaïsirà abhÆt | 26.65 | hate«u vÅre«u nije«u saÇghaÓo vidrÃvite«vÃlul . ite ca sainye | duryodhano droïamupetya dÅnamuvÃca hà pÃrtha upek«itastvayà | 26.66 | itÅrite'bhedyamamu«ya varma baddhvà mahÃmantrabalÃt sa vipra÷ | jagÃda yenaiva balena pÃrthairviruddhyase tena hi yÃhi phalgunam | 26.67 | ccclxvii.itÅrito dhÃrtarëÂra÷ sa cÃpamÃdÃya sauvarïarathoparistha÷ | jagÃma pÃrthaæ tamavÃrayacca ÓarairanekairanalaprakÃïsai÷ | 26.68 | vivyÃdha pÃrtho'pi tamugravegai÷ Óarairna te tasya ca varmabhedam | cakrustato vÃsavirdivyamastraæ tadvarmabhedÃya samÃdade ru«Ã | 26.69 | sandhÅyamÃnaæ tu guro÷ sutastacciccheda pÃrtho'tha suyodhanÃïsvÃn | hatvà tal . e'viddhyadathainamugrairdrauïi÷ Óarai÷ pÃrthamavÃrayad yudhi | 26.70 | sa drauïikarïapramukhairdhana¤jayo yuyodha te cainamavÃraya¤charai÷ | babhÆva yuddhaæ tadatulyamadbhutaæ jayadrathÃrthe'dbhutavÅryakarmaïÃm | 26.71 | pÃrthe pravi«Âe kurusainyamadhyaæ droïo'viÓat pÃï¬avasainyamÃïsu | sa tadrathÃnÅkamudagravegai÷ ÓarairvidhÆya nyahanacca vÅrÃn | 26.72 | sa vÅravarya÷ sthaviro'pi yÆnÃæ yuveva madhye pracacÃra dhanvinÃm | prapÃtayan vÅraÓirÃæ si bÃïairyudhi«Âhiraæ cÃ'sadadugravÅrya÷ | 26.73 | n­pagrahecchuæ tamavetya satyajinnyavÃrayad draupadirÃïsu vÅryavÃn | nivÃritastena Óira÷ Óareïa cakarta päcÃlasutasya vipra÷ | 26.74 | nihatya taæ vÅratamaæ raïotkaÂaæ yudhi«Âhiraæ bÃïagaïai÷ samÃrdayat | sa Óaktistena vidhÃya saÇgaraæ nirÃyudho vyaÓvaratha÷ k­ta÷ k«aïÃt | 26.75 | sa ÆrdhvabÃhurbhuvi saæ sthito'pi g­hÅtumÃjau guruïÃ'bhipanna÷ | mÃdrÅsutasyÃvarajasya yÃnamÃruhya vegÃdapajagmivÃæ stata÷ | 26.76 | droïaæ tata÷ ÓaiÓupÃli÷ saputro jÃrÃsandhi÷ kÃïsirÃja÷ saÓaivya÷ | samÃsadan kekayÃïscaiva pa¤ca samÃrdayan bÃïagaïaiÓca sarvaÓa÷ | 26.77 | sa tÃn krameïaiva nik­ttakandharächarottamairatra vidhÃya vipra÷ | ninÃya lokaæ paramarkamaï¬alaæ vrajanti nirbhidya yamÆrdhvaretasa÷ | 26.78 | vidhÆyamÃne guruïorusainye p­thÃsutÃnÃæ p­tanÃ÷ pare«Ãm | prÃyo raïe mÃrutasÆnunaiva hatapravÅrà m­ditÃ÷ parÃdravan | 26.79 | ccclxviii.alambuso nÃma tadaiva rÃk«asa÷ samÃsadanmÃrutimugrapauru«am | sa pŬitastena Óarai÷ sutejanai÷ k«aïÃdad­ÓyatvamavÃpa mÃyayà | 26.80 | so'd­ÓyarÆpo'nucarÃnapŬayad bhÅmasya tad vÅk«ya cukopa mÃruti÷ | astraj¤atÃmÃtmanikeÓavÃj¤ayà sandarÓayannÃgatadharmasaÇkaÂa÷ | 26.81 | tvëÂrÃstramÃdatta sa kÃmyakarmahÅno'pi bhÅmastata utthitÃ÷ ÓarÃ÷ | te bÃïavaryÃstadad­Óyavedhino rak«o vidÃryÃ'viviÓurdharÃtal . am | 26.82 | taddhanyamÃnaæ pravihÃya bhÅmamapÃdravad dÆrataraæ subhÅtam | tatastu bhÅmo dvi«atÃæ varÆthinÅæ vidrÃvayÃmÃsa Óarai÷ sumuktai÷ | 26.83 | tadaiva k­«ïÃtanayÃ÷ sametà jaghnu÷ Óalaæ saæ yati saumadattim | alambusaæ prÃpa tadà ghaÂotkaca÷ parasparaæ tau rathinÃvayuddhyatÃm | 26.84 | ghaÂotkacastaæ virathaæ vidhÃya khasthaæ kha evÃbhiyuyodha saæ sthita÷ | tatastu taæ bhÅmasuto nig­hya nipÃtya bhÆmau pradadau prahÃram | 26.85 | padà ïsirasyeva sa pi«Âamastako mamÃra madhye p­thivÅpatÅnÃm | tasmin hate bhaimaseni÷ kurÆïÃæ vyadrÃvayad rathav­ndaæ samantÃt | 26.86 | tadÃ'sadat k­tavarmà rathena senÃæ pÃï¬ÆnÃæ Óaravar«aæ pramu¤can | dadau varaæ tasya hi pÆrvamacyuta÷ prÅta÷ stutyà sarvajayaæ muhÆrte | 26.87 | sa tena päcÃlagaïÃn vijigye yamau ca bhÅmasya puro'tha taæ ca | vivyÃdha bÃïena sa vÃsudevavaraæ vijÃnan na tadà samabhyayÃt | 26.88 | vinaiva v­«ïÅn vijaye varo yadamu«ya tenÃsya hayÃn sa sÃtyaki÷ | nihatya bÃïairatudat sa yÃnamanyat samÃsthÃya tato'pajagmivÃn | 26.89 | tadà hari÷ päcajanyaæ sugho«amÃpÆrayÃmÃsa jaye'bhiyuddhyati | karïÃdibhirdrauïimukhai ripÆïÃæ balaprahÃïÃya para÷ parebhya÷ | 26.90 | sa päcajanyo'cyutavaktravÃyunà bh­Óaæ supÆrïodaraniss­tadhvani÷ | ccclxix.jagad viri¤ceÓasurendrapÆrvakaæ prakampayÃmÃsa yugÃtyaye yathà | 26.91 | gÃï¬Åvagho«e ca tadÃ'bhibhÆte yudhi«Âhiro bhÅtabhÅtastadetya | ÓaineyamÆce parasainyamagne pÃrthe svayaæ yuddhyati keÓava÷ sma | 26.92 | na ÓrÆyate gÃï¬ÅvasyÃdya gho«a÷ saæ ÓrÆyate päcajanyasya gho«a÷ | tad yÃhi jÃnÅhi tamadya pÃrthaæ yadi sma jÅvatyasahÃya e«a÷ | 26.93 | itÅrita÷ sÃtyakiratra viprÃn sampÆjya vittai÷ paramÃïsi«aïsca | jayÃya tebhya÷ pratig­hya senÃmukhaæ yayau bhÅmasenÃnuyÃta÷ | 26.94 | bhÅmastu senÃmukhamÃïsu bhittvà prÃveÓayad yuyudhÃnaæ camÆæ t Ãm | sa yuddhyamÃno guruïÃ'bhyupek«ita÷ sÆtaæ nihatya drÃvayÃmÃsa cÃïsvÃn | 26.95 | balaæ viv­ddhaæ ca tadÃ'sya sÃtyakerviprÃïsÅrbhi÷ k­«ïavarÃdapi sma | balasya v­ddhirhi purÃ'sya dattà k­«ïena tu«Âena dine hi tasmin | 26.96 | tato viv­ddhorubalÃt sa sÃtyaki÷ saæ sthÃpya bhÅmaæ prayayau rathena | taæ bÃïavar«ai÷ p­tanÃæ samantÃnnighnantamÃjau h­dikÃtmajo'bhyayÃt | 26.97 | tayorabhÆd yuddhamatÅva dÃruïaæ tatrÃkarot taæ virathaæ sa sÃtyaki÷ | vijitya taæ sÃtyakirugradhanvà yayÃvatÅtyaiva ÓirÃæ si yÆnÃm | k­ntan Óaraistaæ jalasandha Ãgamad raïe gajaskandhagato'bhiyoddhum | 26.98 | nivÃrayantaæ tamasaæ hyavikramaæ nihatya bÃïai÷ samare sa sÃtyaki÷ | vilol . ayÃmÃsa balaæ kurÆïÃæ nighnan gajasyandanavÃjipattina÷ | 26.99 | sa pÃrvatÅyÃæ Óca ÓilÃpravar«iïo nihatya vidrÃpya ca sarvasainikÃn | samÃsadat keÓavaphalgunau ca balÅ tamÃrÃ'Óu ca yÆpaketu÷ | 26.100 | tayorabhÆd yuddhamatÅva ghoraæ ciraæ vicitraæ ca mahad vibhÅ«aïam | parasparaæ tau turagÃn nihatya nipÃtya sÆtau dhanu«Å nik­tya | samÅyatuÓcarmamahÃsidhÃriïau vicitramÃrgÃn yudhi sa¤carantau | 26.101 | sa saumadattirbhuvi sÃtyakiæ raïe nipÃtya keÓe«u ca samprag­hya | ccclxx.padÃ'sya vak«asyadhiruhya kha¬gamudagrahÅdÃïsu Óiro'pahartum | 26.102 | tad vÃsudevastu nirÅk«ya viÓvataÓcak«urjagÃdÃ'Óu dhana¤jayaæ raïe | trÃyasva Óaineyamiti sma so'pi bhallena ciccheda bhujaæ parasya | 26.103 | sa tena cotk­ttasakha¬gabÃhurvinindya pÃrthaæ ni«asÃda bhÆmau | prÃyopavi«Âa÷ Óarasaæ stare hariæ ddhyÃyan vinindannasurapraveÓÃt | 26.104 | gate'surÃveÓa utÃtibhaktyà dhyÃyatyamu«min garu¬adhvajaæ tam | Óaineya utthÃya nivÃryamÃïa÷ k­«ïÃrjunÃdyairaharacchiro'sya | 26.105 | tadà svakÅyaæ rathametadarthaæ kl­ptaæ dadau sÃtyakaye sasÆtam | k­«ïo'tha pÃrthasya hayÃst­«Ã'rditÃstadÃ's­jad vÃruïÃstraæ sa pÃrtha÷ | 26.106 | tenaiva tÅrthaæ paramaæ cakÃra tathÃ'ÓvaÓÃlÃmapi bÃïarÆpÃm | tato vimucyÃtra hayÃnapÃyayaddharistadà vÃsavirÃrdayat parÃn | 26.107 | yuyoja k­«ïasturagÃn rathe punargataÓramÃnuddh­tasÃyakÃn prabhu÷ | pracodite tena rathe sthita÷ punastathaiva bÅbhatsurarÅnayodhayat | 26.108 | ÓinipravÅre tu gate yudhi«Âhira÷ punaÓca cintÃkulito babhÆva ha | jagÃda bhÅmaæ ca na gÃï¬ivadhvani÷ saæ ÓrÆyate päcajanyasya rÃva÷ | 26.109 | mayà niyuktaÓca gata÷ sa sÃtyakirbhÃraæ ca tasyÃdhikameva manye | tat pÃhi pÃrthaæ yuyudhÃnameva ca tvaæ bhÅma gatvà yadi jÅvatastau | 26.110 | itÅrita÷ prÃha v­kodarastaæ na rak«itaæ vÃsudevena pÃrtham | brahmeÓÃnÃvapi jetuæ samarthau kiæ drauïikarïÃdidhanurbh­to'tra | 26.111 | ato bhayaæ nÃsti dhana¤jayasya na sÃtyakeÓcaiva hare÷ prasÃdÃt | rak«yastvamevÃtra mato mamÃdya droïo hyayaæ yatate tvÃæ g­hÅtum | 26.112 | itÅrita÷ prÃha yudhi«Âhirastaæ na jÅvamÃne yudhi mÃæ ghaÂotkace | dh­«Âadyumne cÃstravidÃæ vari«Âhe droïo vaÓaæ netumiha prabhu÷ kvacit | 26.113 | ccclxxi.yadi priyaæ kartumihecchasi tvaæ mama prayÃhyÃïsu ca pÃrthasÃtyakÅ | rak«asva sa¤j¤Ãmapi siæ hanÃdÃt kuru«va me pÃrthaÓaineyad­«Âau | 26.114 | tathà hate caiva jayadrathe me kuru«va sa¤j¤Ãmiti tena bhÅma÷ | uktastu hai¬imbamamu«ya rak«aïe vyadhÃcca senÃpatimeva samyak | 26.115 | sa cÃ'ha senÃpatiratra bhÅmaæ prayÃhi tau yatra ca keÓavÃrjunau | na jÅvamÃne mayi dhar«ituæ k«amo droïo n­paæ m­tyurahaæ ca tasya | 26.116 | iti bruvÃïe praïidhÃya bhÅma÷ puna÷ punastaæ n­patiæ gadÃdhara÷ | yayau parÃnÅkamadhijyadhanvà nirantaraæ pravapan bÃïapÆgÃn | 26.117 | nyavÃrayat taæ Óaravar«adhÃro droïo vacaÓcedamuvÃca bhÅmam | Ói«yasnehÃd vÃsavi÷ sÃtyakiÓca mayà pramukto bh­ÓamÃnatau mayi | 26.118 | svÅyà pratij¤Ã'pi hi saindhavasya guptau mayà pÃrthak­te vis­«Âà | dÃsye na te mÃrgamahaæ katha¤cit paÓyÃstravÅryaæ mama divyamadbhutam | 26.119 | ityuktavÃkya÷ sa gadÃæ samÃdade cik«epa tÃæ droïarathÃya bhÅma÷ | uvÃca cÃhaæ pit­vanmÃnaye tvÃæ sadà m­dustvÃæ prati nÃnyathà kvacit | 26.120 | amÃrdave paÓya ca yÃd­Óaæ balaæ mameti tasyÃ'Óu vicÆrïito ratha÷ | gadÃbhipÃtena v­kodarasya sasÆtavÃjidhvajayantrakÆbara÷ | 26.121 | droïo gadÃmÃpatatÅæ nirÅk«ya tvavapluto lÃghavato dharÃtal . e | tadaiva duryodhanayÃpitaæ rathaæ paraæ samÃsthÃya ÓarÃn vavar«a ha| 26.122 | ÓaraistadÅyai÷ paramÃstramantritai÷ prav­«yamÃïo jagadÅraïÃtmaja÷ | Óiro nidhÃyÃ'Óu puro v­«o yathà tamabhyayÃdeva rathÃdavapluta÷ | 26.123 | manojavÃdeva tamÃpya bhÅmo rathaæ g­hÅtvÃ'mbara Ãk«ipat k«aïÃt | Óakto'pyahaæ tvÃæ na nihanmi gauravÃdityeva suj¤Ãpayituæ tadasya | 26.124 | suvÃjisÆta÷ sa ratha÷ k«itau patan vicÆrïito'smÃd gururapyavapluta÷ | tadà viÓoko'sya rathaæ samÃnayat tamÃruhad bhÅma udÃravikrama÷ | 26.125 | ccclxxii.droïo'pi duryodhanadattamanyaæ rathaæ samÃsthÃya yudhi«Âhiraæ yayau | g­hÅtukÃmaæ n­patiæ prayÃntaæ nyavÃrayat saæ yati vÃhinÅpati÷ | 26.126 | vidÃritÃæ droïaïsarai÷ svasenÃæ saæ sthÃpya bhÆyo drupadÃtmaja÷ Óarai÷ | droïaæ nivÃryaiva camÆæ pare«Ãæ vidrÃvayÃmÃsa ca tasya paÓyata÷ | 26.127 | tayorabhÆd yuddhamatÅva raudraæ jayai«iïo÷ pÃï¬avadhÃrtarëÂrayo÷ | atyadbhutaæ santatabÃïavar«amanÃrataæ suciraæ nirviÓe«am | 26.128 | tata÷ prÃyÃd bhÅmaseno'mitaujà m­dga¤charai÷ kauravarÃjasenÃm | vindÃnuvindapramukhà dhÃrtarëÂrÃstamÃsedurdvÃdaÓa vÅramukhyÃ÷ | viddha÷ Óaraistairbahubhirv­kodara÷ ÓirÃæ si te«Ãæ yugapaccakarta | 26.129 | hate«u te«u pravare«u dhanvinÃæ satyavrata÷ puramitro jayaÓca | v­ndÃraka÷ pauravaÓcetyamÃtyÃ÷ samÃsedurdhÃrtarëÂrasya bhÅmam | 26.130 | sa tai÷ p­«atkairavakÅryamÃïa÷ ÓitÃn vipÃÂhÃn yugapat samÃdade | jahÃra taireva ÓirÃæ si te«Ãæ hate«u te«veva pare pradudruvu÷ | 26.131 | sa siæ havat k«udram­gÃn samantato vidrÃpya ÓatrÆn h­dikÃtmajaæ raïe | abhyÃgamat tena nivÃrita÷ Óarai÷ k«aïena cakre virathÃïsvasÆtam | sa gìhaviddhastu v­kodareïa raïaæ vis­jyÃpayayau k«aïena | 26.132 | vijitya hÃrdikyamathÃ'Óu bhÅmo vidrÃvayÃmÃsa varÆthinÅæ t Ãm | sampre«ayan sarvanarÃïsvaku¤jarÃn yamÃya yÃto haripÃrthapÃrÓvam | 26.133 | d­«Âvaiva k­«ïavijayau paramaprah­«ÂastÃbhyÃæ nirÅk«ita uta pratibhëitaÓca | sa¤j¤Ãæ n­pasya sa dadÃvapi siæ hanÃdÃn Órutvà parÃæ mudamavÃpa sa cÃgryabuddhi÷ | 26.134 | bhÅmasya nÃnadata eva mahÃsvanena viïmÆtraÓoïitamatho m­timÃpureke | bhÅte«u sarvan­pati«vamumÃpa tÆrïaæ karïo vikarïamukharà api dhÃrtarëÂrÃ÷ | 26.135 | hatvà vikarïamuta tatra ca citrasenaæ sa¤cÆrïitaæ ca vidadhe rathamarkasÆno÷ | ghorai÷ Óarai÷ punarapi sma samardyamÃna÷ karïo'payÃnamakarod drutameva bhÅmÃt | 26.136 | ccclxxiii.ÃïsvÃsya caiva suciraæ punareva bhÅmaæ yuddhÃya yÃti dh­tarëÂrasutaistathÃ'nyai÷ | t Ãæ Ócaiva tatra vinihatya tathaiva karïo vyaÓvÃyudha÷ k­ta utÃpayayau k«aïena | 26.137 | vikarïacitrasenÃdyà evaæ vÅratamÃ÷ sutÃ÷ | karïasya paÓyato bhÅmabÃïak­ttaÓirodharÃ÷ | 26.138 | nipeturdh­tarëÂrasya rathebhya÷ p­thivÅtal . e | trayoviæ ÓatirevÃtra karïasÃhÃyyakÃÇk«iïa÷ | 26.139 | ekavÅæ ÓativÃraæ ca vyaÓvasÆtarathadhvaja÷ | gìhamabhyardditastÅk«ïai÷ ÓarairbhÅmena saæ yuge | 26.140 | prÃïasaæ ÓayamÃpanna÷ sarvalokasya paÓyata÷ | raïaæ tyaktvà pradudrÃva rudan du÷khÃt puna÷ puna÷ | 26.141 | dvÃviæ Óatimayuddhe tu rÃmadattaæ subhÃsvaram | abhedyaæ rathamÃruhya vijayaæ dhanureva ca | 26.142 | taddattameva saÇg­hya tÆïÅ cÃk«ayasÃyakau | ÃsasÃda raïe bhÅmaæ karïo vaikartano v­«Ã | 26.143 | sughora ÃsÅt sa tayorvimardo bhÅmasya karïasya ca dÅrghakÃlam | ÃkÃïsamÃcchÃdayato÷ Óaraughai÷ parasparaæ caiva suraktanetrayo÷ | 26.144 | tato bhÅmo mahÃbÃhu÷ sahajÃbhyÃæ ca saæ yutam | tvÃæ tu kuï¬alavarmabhyÃæ ÓaknuyÃæ hantuma¤jasà | 26.145 | iti j¤Ãpayituæ tasya kuï¬ale kavacaæ tathà | Óarairutk­tya samare pÃtayÃmÃsa bhÆtal . e | 26.146 | evaæ t Ãnyapak­«yÃhaæ hanyÃæ tvÃmiti vedayan | punaÓca bahubhistÅk«ïai÷ Óarairenaæ samÃrdayat | 26.147 | tatastu bhÅmasya babhÆva buddhiraspardhina÷ sarvajayo hi datta÷ | ccclxxiv.amu«ya rÃmeïa naca sp­dhÃ'yaæ karïo mayà yuddhyati k­cchrago hyayam | 26.148 | tathÃ'pi me bhagavÃnatyanugrahÃjjayaæ dadÃtyÃtmavaco'pahÃya | mayà tumÃnyaæ vacanaæ hare÷ sadà tasmÃd dÃsye vivaraæ tvadya Óatro÷ | 26.149 | evaæ sm­tvà tena randhre pradatte karïo'stravÅryeïa dhanurnyak­ntat | raÓmÅn hayÃnÃæ ca tato rathaæ sa tatyÃja naijaæ balameva vedayan | 26.150 | na me rathÃdyairdhanu«Ã'pi kÃryamityeva sa khyÃpayituæ v­kodara÷ | khamutpapÃtottamavÅryatejà rathaæ ca karïasya samÃsthita÷ k«aïÃt | 26.151 | bhÅtastu karïo rathakÆbare tadà vyalÅyatÃta÷ sa v­kodaro rathÃt | avapluto j¤Ãpayituæ svaÓaktiæ nirÃyudhatve'pyarinigrahÃdau | 26.152 | naicchad g­hÅtuæ vinihantumeva và rathaæ dhanurvÃ'sya raïe'pahartum | droïasya yadvat pÆrvamatÅva Óakto'pyamÃnayad rÃmavaco'sya bhaktyà | 26.153 | satyÃæ kartuæ vÃsaveÓca pratij¤Ãæ sammÃnayan vai«ïavatvÃcca karïam | dÃtuæ randhraæ sÆryajasya prayÃta÷ Óarak«epÃrthaæ duramati«Âhadatra | 26.154 | tata÷ karïo dÆragataæ v­kodaraæ sammÃnayantaæ rÃmavÃkyaæ vijÃnan | Óarairavidhyat sa ca tÃnavÃrayad gajairm­taistÃæ Óca cakarta karïa÷ | 26.155 | vyasÆn gajÃn prak«ipantaæ sametya saæ sp­Óya cÃpena vacaÓca du«Âam | saæ ÓrÃvayÃmÃsa suyodhanasya prÅtyai prajÃnannapi tasya vÅryam | 26.156 | saæ ÓrÃvayantaæ vacanÃni rÆk«ÃïyapÃhanad bÃïavaraistadÃ'rjuna÷ | sa varmahÅna÷ pÃrthabÃïÃbhitapto vyapÃgamad bhÅma ÃpÃ'tmayÃnam | 26.157 | karïo bhÅme vÃsavÅæ naiva Óaktiæ vimoktumaicchannaiva bÅbhatsuto'nyÃn | hanyÃmiti prÃha yata÷ sa kuntyai yadyapyavadhya÷ sa tayÃ'pi bhÅma÷ | 26.158 | nÃrÃyaïÃstraæ Óirasi prapÃtitaæ na yasya lomÃpyadahaccirasthitam | kiæ tasya Óakti÷ prakaroti vÃsavÅ tathÃ'nyadapyastraÓastraæ mahacca | 26.159 | ccclxxv.bhÅma÷ karïarathaæ prÃpta÷ Óaktiæ nÃ'dÃtumaicchata | abhiprÃyaæ keÓavasya jÃnan hai¬imbam­tyave | tata÷ karïo'nyamÃsthÃya rathamarjunamabhyayÃt | 26.160 | divyaæ rathaæ dhanuÓcaiva k­«ïabuddhyo'rjuno haret | iti bhÅtastu tÃæ ÓaktimÃdÃyÃrjunam­tyave | yuddhÃyÃyÃd rathaæ cÃpaæ Óaktiæ caikatra nÃkarot | 26.161 | ekaæ h­taæ cedanyat syÃditi matvà bhayÃkula÷ | bibheti sarvadà nÅte÷ k­«ïasyÃmitatejasa÷ | 26.162 | niÓcito maraïÃyaiva m­tikÃle tu taæ ratham | ÃruhyÃgÃddhi pÆrvaæ tu na kÃlaæ manyate m­te÷ | 26.163 | Óaktiæ tu tadrathagatÃæ prasamÅk«ya k­«ïa÷ saæ sthÃpya pÃrthamapi sÃtyakimeva yoddhum | dattvà svakÅyarathameva virocanasya putreïa so'diÓadamu«ya balaæ pradÃya | 26.164 | Ói«yaæ tvaÓaktamiha me pratiyodhanÃya pÃrtho hyadÃditi sa sÃtyakimÅk«amÃïa÷ | saæ spardhayaiva yuyudhe virathaæ cakÃra tenaiva sÃtyakiramuæ hariyÃnasaæ stha÷ | 26.165 | na keÓavarathe kaÓcit sthito yÃti parÃjayam | ataÓca sÃtyakirnÃpa karïenÃtra parÃjayam | 26.166 | ÓastrasaÇgrahakÃle tu kumÃrÃïÃæ vrataæ bhavet | ityuktaæ j Ãmadagnyena dhanurvidyÃpurÃk­t à | 26.167 | tacchatruvadharÆpaæ ca pÆrvÃsiddhaæ ca gÆhitam | aviruddhaæ ca dharmasya kÃryaæ rÃmasya tu«Âidam | 26.168 | anupadravaæ ca lokasyetyato bhÅmo vrataæ tvidam | cakÃra tÆbaretyukte hanyÃmiti raha÷ prabhu÷ | 26.169 | anupadravÃya lokasya suvya¤jacÓmaÓrumaï¬ala÷ | suÓmaÓruæ mÃæ na kaÓciddhi tathà brÆyÃditi sphuÂam | tadarjuno vijÃnÃti snehÃd bhÅmoditaæ raha÷ | 26.170 | ccclxxvi.arjunasyÃpi gÃï¬Åvaæ dehÅtyukto nihanmyaham | iti tacca vijÃnÃti bhÅma eko nacÃpara÷ | gÃï¬ÅvasyÃ'gamaæ pÆrvaæ j ÃnÃtyeva hi nÃradÃt | 26.171 | pratij¤Ãæ bhÅmasenasya bruvata÷ phalgune raha÷ | duryodhanastu ÓuÓrÃva tÃæ ca karïÃya so'bravÅt | 26.172 | atÆbaro'pi tenÃsau tasmÃt tÆbara ityalam | ukta÷ prakopanÃyaiva tasmÃdarjunamabravÅt | 26.173 | j ÃnÃsi matpratij¤Ãæ tvaæ tvatpratij¤Ãmahaæ tathà | tatra hantavyatÃæ prÃpto mama vaikartano'trahi | 26.174 | pratij¤Ãto vadhaÓcÃsya tvayÃ'pi madanuj¤ayà | atastvayà mayà vÃ'yaæ hantavya÷ sÆtanandana÷ | 26.175 | ityukto vÃsavi÷ prÃha hantavyo'yaæ mayaiva hi | tvadÅyo'haæ yatastena matk­taæ tvatk­taæ bhavet | 26.176 | na tvatk­taæ matk­taæ syÃd gururmama yato bhavÃn | ato mayaiva hantavya ityuktvà karïamabravÅt | 26.177 | rÆk«Ã vÃca÷ ÓrÃvito'yaæ bhÅma÷ k­«ïasya Ó­ïvata÷ | yaccÃbhimanyuryu«mÃbhireka÷ sambhÆya pÃtita÷ | 26.178 | atastvÃæ nihani«yÃmi tvatputraæ ca tavÃgrata÷ | ityukto'nyarathaæ prÃpya karïa ÃvÅjjayadratham | 26.179 | drauïikarïÃbhiguptaæ taæ nÃïsakaddhantumarjuna÷ | tatra vegaæ paraæ cakre drauïi÷ pÃrthanivÃraïe | 26.180 | nacainamaÓakat tartuæ yatnavÃnapi phalguna÷ | tayorÃsÅcciraæ yuddhaæ citraæ laghu ca su«Âhu ca | 26.181 | ccclxxvii.tad d­«Âvà bhagavÃn k­«ïo lohitÃyati bhÃskare | ajite droïatanaye tvahate ca jayadrathe | arjunasya jayÃkÃÇk«Å sasarja tama Ærjitam | 26.182 | tamovyÃpte gagane sÆryamastaæ gataæ matvà drauïipÆrvÃ÷ samastÃ÷ | viÓaÓramu÷ saindhavaÓcÃrjunasya hatapratij¤asya mukhaæ samaik«ata | 26.183 | tadà harerÃj¤ayà ïsakrasÆnuÓcakarta bÃïena jayadrathasya | agniæ vivik«anniva darÓita÷ Óirastadà vaca÷ prÃha janÃrdanastam | 26.184 | naitacchira÷ pÃtaya bhÆtal . e tvamitÅrita÷ pÃïsupatÃstratejasà | dadhÃra bÃïairanupuÇkhapuÇkhai÷ punastamÆce garu¬adhvajo vaca÷ | 26.185 | idaæ pitustasya kare nipÃtyatÃæ varo'sya datto hi purÃ'munÃ'yam | Óiro nik­ttaæ bhuvi pÃtayed yastavÃsya bhÆyÃcca Óira÷ sahasradhà | 26.186 | iti sma vadhya÷ sa pitÃ'pi tenetyudÅrite tasya sandhyÃkriyasya | aÇke vyadhÃt tacchira Ãïsu vÃsavi÷ sa sambhramÃt tad bhuvi ca nyapÃtayat | 26.187 | tato'bhavat tasya Óira÷ sahasradhà hariÓca cakre tamaso layaæ puna÷ | tadaiva sÆrye sakalaiÓca d­«Âe hÃheti vÃda÷ sumahÃnathÃ'sÅt | 26.188 | bhÅmastadà ïsalyasuyodhanÃdÅn k­paæ ca jitvà vyanadat subhairavam | kurvan sÃhÃyyaæ phalgunasyaiva tu«Âo babhÆva Óaineya uto hate ripau | 26.189 | apÆrayat päcajanyaæ ca k­«ïo mudà tadà devadattaæ ca pÃrtha÷ | bhÅmasya nÃdaæ sahapäcajanyagho«aæ Órutvà nihataæ sindhurÃjam | j ¤Ãtvà rÃjà dharmasuto mumoda duryodhanaÓcÃ'sa sudu÷khitastadà | 26.190 | tato drauïimukhÃæ senÃæ sarvÃæ bhÅmo'bhyavartata | pÃrtha÷ karïamukhächi«ÂÃn tato'bhajyata tad balam | 26.191 | ÓÅrïÃæ senÃæ praviviÓurdh­«ÂadyumnapurogamÃ÷ | tatastaæ deÓamÃpuste yatra bhÅmadhana¤jayau | 26.192 | ccclxxviii.tata ekÅk­t Ã÷ sarve pÃï¬avÃ÷ sahasomakÃ÷ | parÃn vidrÃvayÃmÃsuste bhÅt Ã÷ prÃdravan diÓa÷ | 26.193 | vidrÃpyamÃïaæ sainyaæ taæ d­«Âvà duryodhano n­pa÷ | jayadrathavadhÃccaiva kupito'bhyadravat parÃn | 26.194 | sa bhÅmasenaæ ca dhana¤jayaæ ca yudhi«Âhiraæ mÃdravatÅsutau ca | dh­«Âadyumnaæ sÃtyakiæ draupadeyÃn sarvÃneka÷ Óaravar«airvavar«a | 26.195 | te vivyadhustaæ bahubhi÷ ÓilÅmukhai÷ sa tÃnanÃd­tya cakarta bÃïai÷ | dhanÆæ «i citrÃïi mahÃrathÃnÃæ cakÃra saÇkhe virathau yamau ca | 26.196 | ÃdÃya cÃpÃni parÃïi te'pi duryodhanaæ vav­«u÷ sÃyakaughai÷ | acintayitvaiva ÓarÃnsa eko nyavÃrayat tÃnakhilÃæ Óca bÃïai÷ | 26.197 | taæ gÃhamÃnaæ dvi«atÃæ bahÆnÃæ madhye droïadrauïik­papradhÃnÃ÷ | d­«Âvà sarve jugupu÷ svÃttacÃpà anÃrataæ bÃïagaïÃn s­janta÷ | 26.198 | suyodhana÷ karïamÃha jahi bhÅmamimaæ yudhi | sa Ãha nai«a ïsakyo hi jetuæ devai÷ savÃsavai÷ | 26.199 | daivÃjjÅvÃmyahaæ rÃjan yuddhyanenÃtipŬita÷ | ato ghaÂÃmahe Óaktyà jayo daive samÃhita÷ | 26.200 | duryodhano droïamÃha saindhavastvadupek«ayà | pÃrthena nihato bhÅmasÃtyakibhyÃæ ca me balam | 26.201 | pratij¤Ã ca parityaktà pÃï¬avasnehatastvayà | ityukta÷ kupito droïa÷ pratij¤Ãmakarot tata÷ | 26.202 | ita÷ paraæ naiva raïÃd rÃtrÃvahani và kvacit | gaccheyaæ naca mok«yÃmi varma baddhaæ kathaÓcana | 26.203 | matputraÓca tvayà vÃcya÷ päcÃlÃn naiva Óe«aye÷ | sadauhitrÃnitÅtyuktvà vijagÃhe niÓÃgame | 26.204 | ccclxxix.camÆæ pare«ÃmabhyÃgÃd dh­«ÂadyumnastamÃïsu ca | drauïiduryodhanau tatra virathÅk­tya mÃruti÷ | drÃvayÃmÃsa tat sainyaæ paÓyatÃæ sarvabhÆbh­t Ãm | 26.205 | ak«ohiïyastu saptaiva senayorubhayorapi | hatÃstÃsÃæ ca bhÅmena tisro dve phalgunena ca | 26.206 | saubhadrasÃtyakimukhaistanmadhye «o¬aïsÃæ Óaka÷ | hai¬imbapÃr«atamukhaistrayÃcca daÓamÃæ Óaka÷ | 26.207 | bhÅ«madroïadrauïibhiÓca dve samaæ nihate tadà | tadanyairmil . itai÷ sarvaistaccaturthÃæ Óa eva ca | 26.208 | tato rÃtrau pa¤cabhiÓca pÃrthÃ÷ «a¬bhiÓca kauravÃ÷ | ak«ohiïÅbhi÷ saæ vyÆhya yuddhaæ cakru÷ sudÃruïam | bhÅmaæ senÃæ drÃvayantaæ puna÷ karïa÷ samÃsadat | 26.209 | sa karïapurato bhÅmo du«karïaæ karïameva ca | duryodhanasyÃvarajau ni«pipe«a padà k«aïÃt | rathÃïsvadhvajasÆtaiÓca saha tau na vyad­ÓyatÃm | 26.210 | nirÃyudho'hamiti mÃæ tvamÃttha puru«aæ vaca÷ | nirÃyudha÷ padaivÃhaæ tvÃæ hantumaÓakaæ tadà | 26.211 | iti karïasya tau bhÅma÷ sa¤j¤ayà j¤Ãpayan bhuvi | padà pipe«a kÃliÇgaæ mu«Âinaiva jaghÃna ha | 26.212 | mu«Âinà tvadvadhÃyÃhaæ samartha iti kiæ vade | tasmÃnmayà rak«itastvamiti j¤Ãpayituæ prabhu÷ | sÃïsvasÆtadhvajaratha÷ kÃliÇgo mu«ÂicÆrïita÷ | 26.213 | ketumÃæ Óca pità tasya Óakradeva÷ ÓrutÃyudha÷ | ak«ohiïyà senayà ca saha bhÅmena pÃtitÃ÷ | kha¬gayuddhe purà bhÅ«me senÃpatyaæ prakurvati | 26.214 | ccclxxx.karïÃnujÃn dhruvÃdyÃæ Óca bahÆn jaghne sa vai niÓi | sa¤j¤Ãæ bhÅmak­t Ãæ j ¤Ãtvà ïsaktiæ cik«epa cÃparÃm | karïa÷ Óaktirmayà divyà na muktà tena jÅvasi | 26.215 | iti j¤Ãpayituæ t Ãæ tu j¤Ãtvà bhÅma÷ k«aïÃt tadà | khamutpatya g­hÅtvà ca karïe cik«epa satvara÷ | 26.216 | yadi tvayà tadà muktà ïsaktistvÃæ sà hani«yati | iti j¤Ãpayituæ sà ca karïarak«aïakÃÇk«iïà | 26.217 | muktà dak«abhuje sÃ'tha vidÃrya dharaïÅæ tathà | bhittvà viveÓa karïasya darÓayantÅ nidarÓanam | 26.218 | tato bhÅma÷ puna÷ svaæ tu rathamÃsthÃya cÃpabh­t | karïasya purata÷ ÓatrÆn drÃvayÃmÃsa sarvata÷ | 26.219 | taæ karïo vÃrayÃmÃsa Óarai÷ sannataparvabhi÷ | bhÅma÷ karïarathÃyaiva gadÃæ cik«epa vegata÷ | 26.220 | sa tadgadÃvighÃtÃya sthÆïÃkarïÃstramÃs­jat | tenÃstreïa pratihatà sà gadà bhÅmamÃbrajat | 26.221 | bhÅmo gadÃæ samÃdÃya karïasya rathamÃruhat | tayà sa¤cÆrïayÃmÃsa karïasya rathakÆbaram | 26.222 | evaæ tvaccÆrïane Óakto matkÃmÃt tvaæ hi jÅvasi | evaæ nidarÓayitvaiva puna÷ svaæ rathamÃbrajat | 26.223 | puna÷ karïapura÷ senÃæ jaghÃna bahuÓo raïe | karïastu taæ parityajya sahadevamupÃdravat | 26.224 | sa tu taæ virathÅk­tya dhanu÷ kaïÂhe'vasajya ca | kutsayÃmÃsa bahuÓa÷ sa tu nirvedamÃgamat | 26.225 | ccclxxxi.na hantumaicchat taæ karïa÷ p­thÃyai svaæ vaca÷ smaran | taæ vijitya raïe karïo jaghne pÃrthavarÆthinÅm | 26.226 | tato drauïirvividhairbÃïasaÇghairjaghÃna pÃrthasya camÆæ samantata÷ | sà hanyamÃnà raïakovidena na Óaæ lebhe m­tyunÃ'rtà prajeva | 26.227 | d­«Âvà senÃæ drauïibalÃbhibhÆtÃæ tamÃhvayÃmÃsa ghaÂotkaco yudhe | drauïistamÃhÃ'lamalaæ na vatsa putrastÃtaæ yodhayasvÃdya mÃæ tvam | 26.228 | ityukta Æce na pità mama tvaæ sakhà pituryadyapi Óatrusaæ ÓrayÃt | ariÓca me'sÅti tamÃha yadyariæ mÃæ manyase tadvadahaæ karomi te | 26.229 | ityÆcivächakradhanu÷ prakÃïsaæ vi«phÃrya cÃpaæ prakira¤charaughÃn | abhyÃgamad rÃk«asamugravega÷ svasenayà so'pi tamabhyavartata | 26.230 | sa rak«asÃæ lak«asamÃv­to balÅ n­bhiÓca vÅrairbahubhi÷ suÓik«itai÷ | ak«ohiïÅmÃtrabalena rÃk«asa÷ saÇk«obhayÃmÃsa guro÷ sutaæ Óarai÷ | 26.231 | sa tena bÃïairbahubhi÷ prapŬito vibhinnagÃtra÷ k«atajÃplutÃÇga÷ | vyÃv­tya netre kupito mahad dhanurvi«phÃrya bÃïai rajanÅæ cakÃra | 26.232 | so'k«ohiïÅæ t Ãæ k«aïamÃtrata÷ k«aran mahÃïsarÃæ stÃnapi rÃk«asÃn k«ayam | ninÃya putraæ ca ghaÂotkacasya ni«Âyaæ purà yo'¤janavarmanÃmaka÷ | 26.233 | nirÅk«ya senÃæ svasutaæ ca pÃtitaæ ghaÂotkaco droïasutaæ Óareïa | vivyÃdha gìhaæ sa tu vihvalo dhvajaæ samÃïsritaÓcÃ'Óu sasa¤j¤ako'bhavat | 26.234 | utthÃya bÃïaæ yamadaï¬akalpaæ sandhÃya cÃpe pravik­«ya rÃk«ase | mumoca tenÃbhihata÷ papÃta vina«Âasa¤j¤a÷ svarathe ghaÂotkaca÷ | 26.235 | vimÆrcchitaæ sÃrathirasya dÆraæ ninÃya yuddhÃjjagato vipaÓyata÷ | drauïiÓca senÃæ niÓi tai÷ ÓarottamairvyadrÃvayat pÃï¬avasomakÃnÃm | 26.236 | sa¤j¤ÃmavÃpyÃtha ghaÂotkaco'pi kruddho'viÓat kauravasainyamÃïsu | vidrÃvayÃmÃsa sa bÃïavar«ai÷ prakampayÃmÃsa mahÃrathÃæ stathà | 26.237 | ccclxxxii.tadaiva pÃrthaæ prati yoddhumÃgataæ vaikartanaæ vÅk«ya jagatpatirhari÷ | ghaÂotkacaæ prÃhiïocchaktimugrÃæ tasmin moktuæ pÃrtharak«Ãrthameva | 26.238 | sa karïamÃhÆya yuyodha tena tasyÃnu duryodhanapÆrvakÃïsca ye | droïena caitÃn samare sa eko nivÃrayÃmÃsa mamarda cÃdhikam | 26.239 | te bÃdhyamÃnà bahuÓo balÅyasà karïaæ purodhÃya tamabhyayodhayan | na vivyathe tatra raïe sa karïa÷ svavÅryamÃsthÃya mahÃstravettà | 26.240 | nivÃrayÃmÃsa guro÷ sutaæ tadà bhÅmastrigartächatamanyunandana÷ | alambalo nÃma tadaiva rÃk«asa÷ samÃgamad bhÅmasutaæ nihantum | 26.241 | yuddhvà prag­hyainamatho nipÃtya ghaÂotkaco bhÆmital . e'sinÃ'sya | utk­tya ÓÅr«aæ tu suyodhane'k«ipad vi«eduratrÃkhilabhÆmipÃlÃ÷ | 26.242 | alÃyudho'thÃ'gamadugravÅryo narÃïsanastaæ sa ghaÂotkaco'bhyayÃt | yuddhvà muhÆrtaæ sa tu tena bhÆmau nipÃtya taæ yaj¤apaÓuæ cakÃra | 26.243 | athÃsya Óira uddh­tya krodhÃd duryodhanorasi | cik«epa tena sambhrÃntÃ÷ sarve duryodhanÃdaya÷ | 26.244 | ghaÂotkacabalakhyÃtyai samarthenÃpi yo raïe | na hato bhÅmasenena hato'smin bhaimaseninà | 26.245 | sarve sa¤codayÃmÃsu÷ karïaæ Óaktivimok«aïe | asmin hate hataæ sarvaæ kiæ na÷ pÃrtha÷ kari«yati | 26.246 | evaæ sa¤codyamÃna÷ sa dhÃrtarëÂrai÷ puna÷ puna÷ | hai¬imbenÃrdyamÃnaistu svayaæ ca bh­ÓapŬita÷ | Ãdatta Óaktiæ vipulÃæ pÃkaÓÃsanasammatÃm | 26.247 | t ÃmambarasthÃya ghaÂotkacÃya ÓailopamÃyÃtulavikramÃya | cik«epa m­tyo rasanopamÃmalaæ prakÃïsayantÅæ pradiÓo diÓaÓca | 26.248 | ccclxxxiii.nirbhiïïavak«Ã÷ sa tayà papÃta vicÆrïaya¤chatrubalaæ hato'pi | tasmin hate jah­«urdhÃrtarëÂrà uccukruÓurdudhuvuÓcÃmbarÃïi | 26.249 | tadà nanarta keÓava÷ samÃïsli«acca phalgunam | nanÃda ÓaÇkhamÃdhamajjahÃsa corunisvana÷ | 26.250 | tamap­cchad gu¬ÃkeÓa÷ kimetaditi durmanÃ÷ | hate sute'graje'smÃkaæ vÅre kiæ nandasi prabho | 26.251 | tamÃha bhagavÃn k­«ïo di«Âyà jÅvasi phalguna | tvadarthaæ nihità ïsaktirvimuktÃ'smin hi rÃk«ase | 26.252 | tato yudhi«Âhiro du÷khÃdamar«ÃccÃbhyavartata | karïaæ prati tamÃhÃtha k­«ïadvaipÃyana÷ prabhu÷ | 26.253 | yayÃ'rjuno nihantavyastayÃ'sau rÃk«aso hata÷ | tanmà ïsucastvaæ rÃjendra di«Âyà jÅvati phalguna÷ | ityuktvà prayayau vyÃsastato yuddhamavartata | 26.254 | bhÅmÃrjunÃbhyÃmiha hanyamÃne bale kurÆïÃmitaraiÓca pÃï¬ave | pradÅpahastà atha yodhakÃïsca sarve'pi nidrÃvaÓagà babhÆvu÷ | 26.255 | d­«Âvaiva tÃnÃha dhana¤jayastadà svapsyantu yÃvacchaÓina÷ prakÃïsa÷ | itÅrità Ãïsi«a÷ phalgunÃya prayujya sarve su«upuryathÃsthitÃ÷ | 26.256 | punaÓca candre'bhyudite yudhe te samÃyayu÷ ÓastramahÃstravar«Ã÷ | tatrÃ'yÃta÷ sÃtyakiæ somadatto bhÆriÓca tÃbhyÃæ yuyudhe sa eka÷ | 26.257 | hatau ca tau petatustena bhÆmau bÃhlÅka enaæ samare tvayodhayat | sa sÃtyakiæ virathÅk­tya bÃïaæ vadhÃya tasyÃ'Óu mumoca vÅra÷ | 26.258 | ciccheda taæ bhÅmasenastridhaiva tasmai ÓataghnÅæ prajahÃra bÃhlika÷ | tayà hato vihvalito v­kodaro jaghÃna taæ gadayà so'patacca | 26.259 | bÃhlÅka÷ prÃrthayÃmÃsa pÆrvaæ snehapurassaram | ccclxxxiv.bhÅmaæ tvayaiva hantavyo raïe'haæ prÅtimicchatà | tadà yaÓaÓca dharmaæ ca lokaæ ca prÃpnuyÃmaham | 26.260 | ityukta Ãha taæ bhÅmo nitarÃæ vyathitastadà | hanyÃæ naivÃnyathà yuddhe tat te ÓuÓrÆ«aïaæ bhavet | iti tena hatastatra bhÅmasenena bÃhlika÷ | 26.261 | hate bÃhlÅke kauravà bhÅmasenamabhyÃjagmu÷ karïaduryodhanÃdyÃ÷ | drauïiæ purask­tya guruæ ca pÃr«ata÷ sabhrÃt­ka÷ sÃtyakinà samabhyayÃt | 26.262 | saæ Óaptakaireva pÃrtho yuyodha tad yuddhamÃsÅdati raudramadbhutam | ak«ohiïÅ tatra bhÅmÃrjunÃbhyÃæ nisÆdità rÃtriyuddhe samastà | 26.263 | tata÷ sÆryaÓcÃbhyuditastadÃ'tighoraæ droïa÷ karma yuddhe cakÃra | sa päcÃlÃnÃæ rathav­ndaæ praviÓya jaghÃna hastyaÓvarathÃn narÃæ Óca | 26.264 | vidrÃvitÃstena mahÃrathÃïsca naivÃvinda¤charma bÃïÃndhakÃre | yuveva v­ddho'pi cacÃra yuddhe sa ugradhanvà paramÃstravettà | 26.265 | rathÃrbudaæ tena hataæ ca tatra tata÷ sahasraæ guïitaæ narÃïÃm | tato daÓÃæ Óo nihato hayÃnÃæ gajÃrbudaæ caiva raïotkaÂena | 26.266 | tathà virÃÂadrupadau ÓarÃbhyÃæ ninÃya lokaæ paramÃjimadhye | tato vijityaiva guro÷ sutÃdÅn dh­«Âadyumnaæ bhÅmaseno jugopa | 26.267 | dh­«Âadyumno bhÅmasenÃbhigupto droïaæ hantuæ yatnamuccaiÓcakÃra | nivÃrayÃmÃsa guru÷ Óaraughairdh­«Âadyumnaæ so'pi taæ sÃyakena | vivyÃdha tenÃbhihata÷ sa mÆrcchÃmavÃpa vipro ni«asÃda cÃ'Óu | 26.268 | dh­«Âadyumna÷ satvaraæ kha¬gacarmaïÅ ÃdÃya tasyÃ'ruruhe rathottamam | sa¤j¤ÃmavÃpyÃtha guru÷ Óaraughai÷ prÃdeÓamÃtrairvyathayÃmÃsa taæ ca | 26.269 | sa tairativyathitastadrathÃcca parÃv­tta÷ svaæ rathamÃruroha | susaæ rabdhau tau punareva yuddhaæ sa¤cakraturv­«ÂaïsarÃmbudhÃrau | 26.270 | ccclxxxv.nivÃrya Óatruæ sa ÓarairbrahmÃstramas­jad dvija÷ | tena sandÃhayÃmÃsa päcÃlÃn subahÆn raïe | purujit kuntibhojaÓca tenÃnye ca hatÃstadà | 26.271 | bhÅmo'rjuna÷ sÃtyakiÓca paryÃyeïa guro÷ sutam | dÆrato vÃrayÃmÃsurmahatyà senayà saha | 26.272 | karïaduryodhanÃdÅæ Óca Óalyaæ bhojaæ k­paæ tathà | bhÅmÃrjunau Óaraugheïa vÃrayÃmÃsatÆ raïe | 26.273 | tatra bhÅmo gajÃnÅkaæ jayatsenaæ ca mÃgadham | jaghÃna subahÆæ Ócaiva mÃgadhÃnÃæ rathavrajÃn | 26.274 | atha mÃl . avarÃjasya tvaÓvatthÃmÃbhidhaæ gajam | bhÅmasenahataæ d­«Âvà vÃsudevapracodita÷ | aïsvatthÃmà hata iti prÃha rÃjà yudhi«Âhira÷ | 26.275 | aïsvatthÃmavadhaæ Órutvà nÃhaæ yotsya iti svayam | puroktaæ dharmajÃyaiva tena droïo yudhi«Âhiram | 26.276 | brÆhi satyamiti prÃha satyamityeva so'bravÅt | upÃæ Óu ku¤jaraÓceti droïo'to vyathito'bhavat | 26.277 | tasya bhÅmo rathe«Ãæ ca g­hÅtvà na taved­Óam | yogyaæ guïavato nityaæ paradharmopajÅvanam | 26.278 | ityÃha khasthà munayaÓcÃlamehÅti taæ tadà | Æcustadakhilaæ j ¤Ãtvà droïa÷ ÓastramavÃs­jat | 26.279 | sa nyasya karmÃïi tadÃ'khilÃni yogÃrƬha÷ paramaæ vÃsudevam | sarveÓvaraæ nityanirastado«aæ dhyÃyan muktvà dehamagÃt svadhÃma | taæ keÓava÷ pÃï¬avà gautamaÓca yÃntaæ svalokaæ daddaÓurvihÃyasà | 26.280 | dh­«Âadyumna÷ pÃï¬avairvÃryamÃïo'pyagÃt kha¬gaæ carma cÃ'dÃya tatra | chitvÃ'sinà tasya Óira÷ punaÓca rathaæ svakÅyaæ tvarayà samÃsthita÷ | ccclxxxvi.d­«Âvà k­pastaæ subh­Óaæ bhayÃrdita÷ samprÃdravad vÃjinamekamÃsthita÷ | 26.281 | sa¤chinne droïaïsirasi garhayÃmÃsa vÃsavi÷ | yudhi«Âhiraæ ca päcÃlyaæ sÃtyakiÓcÃpi kopita÷ | 26.282 | dh­«Âadyumnastu tÃvÃha kathaæ bhÆriÓravà hata÷ | iti taæ sÃtyaki÷ kruddho gadÃpÃïi÷ samabhyayÃt | ÃhvayÃmÃsa päcÃlyastaæ dh­t Ãsiravismaya÷ | 26.283 | tadà jagrÃha Óaineyaæ bhÅma÷ k­«ïapracodita÷ | ÓamayÃmÃsa pÃrthaæ ca päcÃlyasnehayantrita÷ | 26.284 | te vÃsudevena tadÃ'nuÓik«it Ã÷ snehaæ puna÷ pÆrvavadÃpuruttamam | yattÃïsca yuddhÃya samudyatÃïsca tadÃ'gamad drauïirapyÃttadhanvà | 26.285 | Ãïsrutya tÃtaæ nihataæ pratij¤Ãæ cakÃra ni÷ Óe«aripupramÃthane | nÃrÃyaïÃstraæ visasarja kopÃt tadà bhÅt à bhÅmam­te samastÃ÷ | 26.286 | yudhi«Âhira÷ prÃha vi«aïïacetana÷ ÓaineyapÆrvÃ÷ pratiyÃntu sarve | sabhrÃt­ko'haæ drauïivarÃstramagno bhaveyamityatra jagÃda keÓava÷ | 26.287 | namadhvamastrasya tato vimok«yathetyatha praïemuÓca dhana¤jayÃdikÃ÷ | sarve na bhÅmastadamu«ya mÆrdhni papÃta so'gnÃviva saæ sthito'gni÷ | 26.288 | adahyamÃne bhÅme'pi vahnau vahniriva sthite | ave«Âayad vÃruïena pÃrtho'trÃ'tmaprapattaye | 26.289 | na dehe patitÃstrasya bahirve«Âanata÷ phalam | tathÃ'pi snehavaÓago ve«ÂayÃmÃsa phalguna÷ | 26.290 | amoghatvaæ nijÃstrasya bhÅmasyÃvadhyatÃmapi | sÃdhayan sÃrjuna÷ k­«ïo bhÅmasya rathamÃruhat | 26.291 | ve«Âitaæ vÃruïÃstreïa pravi«Âaæ bÃhyatastadà | sahitatvÃt keÓavena naratvÃdatha phalgunam | 26.292 | ccclxxxvii.tadastraæ nÃdahat tÃbhyÃæ svarathÃdavaropite | bhÅma Ãcchinnahetau ca tadastraæ ÓÃntimÃgamat | 26.293 | Óuddhak«atriyadharme«u niratatvÃd v­kodara÷ | vÃhanÃdavatÅryÃnyai÷ praïate'pi nirÃyudhai÷ | sÃyudha÷ saratho'yuddhyadavi«ahyamapÅÓvarai÷ | 26.294 | svadharmahÃnau mitrÃïÃæ kartavyaæ yanni«edhanam | ata÷ so'nyÃnapi prÃha mà gamadhvamiti svayam | 26.295 | namaskÃryamapi hyastraæ na namyaæ jÅvanecchayà | samare Óatruïà muktaæ tasmÃt tanna cakÃra sa÷ | 26.296 | astrÃbhimÃnÅ vÃyurhi devatÃ'sya hari÷ svayam | tasmÃd bhÅmaæ svarÆpatvÃnnÃdahaccÃgnimagnivat | 26.297 | manasaivÃ'daraæ cakre bhÅmo'stre ca harau tadà | k«atradharmÃnusÃreïa na nanÃma ca bÃhyata÷ | 26.298 | vÃsudeva÷ svakÅyÃstraæ bhÅmaæ cÃmoghameva tu | sÃdhayitvÃ'nantaÓakti÷ punaraÓvÃnacodayat | 26.299 | puna÷ prayoktumastraæ taæ dhÃrtarëÂro'bhyacodayat | drauïirna Óakyamityuktvà dh­«Âadyumnaæ samabhyayÃt | 26.300 | ÃyÃntamÅk«yaiva guro÷ sutaæ taæ dh­«Âadyumnaæ sÃtyakiranvayÃd raïe | ubhau ca tau sÃyakÃbhyÃmavidhyannipetatustau ca vimÆrcchitau raïe | 26.301 | bhÅmasyÃbhyÃgatasyÃïsvÃn drauïirvyadrÃvayad raïe | saæ sthÃpayati tÃn bhÅme dadarÓa drauïimarjuna÷ | 26.302 | tato'rjunastaæ pratiyoddhumÃgamad ruk«Ã vÃca÷ ÓrÃvayan kruddharÆpa÷ | tatrÃ'gneyaæ drauïiramu¤cadastraæ tena vyÃptà p­tanà pÃï¬avÃnÃm | 26.303 | ccclxxxviii.ak«ohiïÅ nihatà cÃtra senà pÃrthaæ sayÃnaæ harirujjahÃra | jÅvantamÃlokya surendranandanaæ drauïi÷ kopÃt kÃrmukaæ cÃpahÃya | yayau tamÃgatya jagÃda k­«ïo vedÃntak­t pÆrïa«Ã¬guïyadeha÷ | 26.304 | mà yÃhi sÃk«Ãd giriÓa÷ surÃïÃæ kÃryÃya bhÆmau balavÃnajÃyathÃ÷ | mahacca kÃryaæ punarasti d­«Âaæ tavÃ'Óu tacca pratipÃdayeti | 26.305 | tathodita÷ prÃtariti bruvÃïo yayau praïamyÃkhilavedayonim | yayustamanveva suyodhanÃdayo du÷khÃnatÃste ÓibirÃya bhÅt Ã÷ | 26.306 | pÃrthÃïsca sarve mudità janÃrdanaæ paraæ stuvanta÷ ÓibirÃya jagmu÷ | tatrÃpi rÃtrÃvamitÃn harerguïÃnanusmaranto mumudu÷ sametÃ÷ | 26.307 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye nîarÃyaïÃstropaÓamanaæ nîama «a¬viæ Óo'dhyÃya÷ ccclxxxix.(karïavadha÷ ) atha saptaviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | athÃnuj¤ÃmupÃdÃya drauïerduryodhano n­pa÷ | karïaæ senÃpatiæ cakre so'gÃd yuddhÃya daæ sita÷ | 27.1 | tatrÃbhavad yuddhamatÅva dÃruïaæ pÃï¬o÷ sutÃnÃæ dh­tarëÂrajairgaje | tatrodayÃdripratime prad­Óyate bhÅmo yathodyan savitÃ'tinirmala÷ | 27.2 | taæ kÃlayantaæ n­patÅn k«emadhÆrtirabhyÃgamat tasya gajaæ jaghÃna ca | taæ vÅryamattaæ pratilabhya bhÅmo ninÃya m­tyo÷ sadanÃya ÓÅghram | 27.3 | nihatya taæ mÃrutirabhyak­ntacchirÃæ si yÆnÃæ parapak«apÃtinÃm | vik«obhayÃmÃsa ca Óatrusainyaæ siæ ho yathaiva Óvas­gÃlayÆtham | 27.4 | saÇk«obhyamÃïaæ tadanÅkamÅk«ya drauïÅ rathena pratijagmivÃæ stam | tad yuddhamÃsÅdatighoramadbhutaæ purà yathà nÃ'sa ca kasyacit kvacit | 27.5 | d­«Âvaiva tad devagandharvaviprà Æcurned­g d­«ÂapÆrvaæ suyuddham | nacottaraæ vÃ'pi bhavi«yatÅd­k kalÃæ ca sarvÃïi na «o¬aïsÅmiyu÷ | 27.6 | naitÃd­ÓÅ j¤Ãnasampad balaæ và dvayaæ kuto vÃyum­te Óivaæ tathà | dvayo÷ samÃhÃra iha dvayorapi j¤Ãnasya bÃhvoÓca balasya sÆrjita÷ | 27.7 | itÅryamÃïe vibudhairnarottamau diÓa÷ samastà gaganaæ ca patribhi÷ | nirantaraæ cakraturuttamojasau d­«Âvaiva tad bhÅtimagurmahÃrathÃ÷ | 27.8 | ÓarÃsane mÃrutinà nirÃk­to drauïirmahÃstrÃïi mumoca tasmin | t ÃnyastravaryairbalavÃnavismaya÷ saæ ÓÃmayÃmÃsa suto'nilasya | 27.9 | puna÷ Óaraireva parasparaæ t ÃvayuddhyatÃæ citramalaæ ca su«Âhu | tadà tubhÅmasya Óarairbh­ÓÃrto drauïi÷ papÃtÃ'Óu d­¬haæ vicetana÷ | 27.10 | bhÅmaÓca vihvalatanu÷ sa tu ki¤cideva pÆrvaæ gate gurusute prayayau k«aïena | nirdhÆtayuddhaÓrama Ãttadhanvà yoddhuæ gajaughaæ pratinÃditÃïsa÷ | 27.11 | cccxc.tasmin gajÃn mardayati dhÃrtarëÂro yudhi«Âhiram | agÃd yuddhÃya tau yuddhaæ rÃjÃnau cakratuÓciram | 27.12 | tatra taæ virathaæ cakre sahasaiva yudhi«Âhira÷ | sa gadÃmÃdade gurvÅæ taæ bhÅmo'bhyapatad gadÅ | 27.13 | d­«Âvà k­pastaæ svarathamÃropyÃpayayau tata÷ | tadaiva karïanakulau bh­Óaæ bÃïairayuddhyatÃm | 27.14 | nakulaæ virathaæ k­tvà karïo'tha prapalÃyitam | anudrutya ca vegena kaïÂhe dhanuravÃs­jat | 27.15 | uktvà ca puru«Ã vÃca÷ kuntyà vacanagauravÃt | na jaghÃnaiva nakulaæ vis­jya ca yayau parÃn | 27.16 | vindÃnuvindÃvatha kaikayau raïe samÃsadat sÃtyakirugravikrama÷ | tayoramu«yÃbhavadugravaiÓasaæ pravar«atoruttamasÃyakÃn bahÆn | 27.17 | t ÃbhyÃæ niruddha÷ sahasà jahÃra tatrÃnuvindasya Óiro'tha vinda÷ | yuyodha ÓaineyamathÃrathÃvubhau parasparaæ cakraturuttamÃhave | 27.18 | tataÓca carmÃsidharau praceratu÷ Óyenau yathÃ'kÃïsatal . e k­taÓramau | nik­tya cÃnyonyamubhau ca carmaïÅ varÃsipÃïÅ yugapat samÅyatu÷ | 27.19 | tatrÃpahastena Óira÷ sakuï¬alaæ jahÃra vindasya m­dhe sa sÃtyaki÷ | nihatya taæ bandhujanai÷ supÆjito jagÃma ÓatrÆnaparÃn prakampayan | 27.20 | k­pamÃyÃntamÅk«yaiva tapasÃæ mÃæ prapŬayet | iti matvà pÃr«atastu bhÅmaæ ÓaraïameyivÃn | 27.21 | karïaæ samantÃt pratikÃlayantaæ varÆthinÅmindrasuta÷ samabhyayÃt | k«aïÃt tamÃjau virathaæ ca cakre tato'pahÃraæ sa cakÃra camvÃ÷ | 27.22 | parÃjita÷ saæ yati sÆryasÆnu÷ sutena Óakrasya sa dhÃrtarëÂram | cccxci.jagÃda bÃhuæ pratig­hya pÃrtho jigÃya mÃmanyamanaskamÃjau | 27.23 | kÃmaæ ratho me dhanurapyabhedyaæ dattaæ bh­gÆïÃmadhipena divyam | yantà natÃd­Ç mama yÃd­Óo hari÷ Óalyo yadi syÃt tvadariæ nihanyÃm | 27.24 | itÅrite sautyak­te sa Óalyaæ provÃca sa kruddha ivÃbhavat tadà | duryodhano rathina÷ sÃrathestu vyÃvarïayannuttamatÃmaÓÃmayat | 27.25 | buddhyà balena j¤Ãnena dhairyÃdyairapi yo'dhika÷ | rathina÷ sÃrathi÷ sa syÃdarjunasya yathà hari÷ | yathà ïsivasya brahmÃ'bhÆd dahatastripuraæ purà | 27.26 | ityÃdivÃkyai÷ saæ ÓÃnta iva Óalyo'sya sÃrathi÷ | babhÆva tena sahita÷ senÃæ vyÆhya rave÷ suta÷ | 27.27 | gacchan yuddhÃya darpeïa prÃha yo me'rjunaæ pumÃn | darÓayet tasya dÃsyÃmi prÅto vittamanargal . am | 27.28 | iti bruvantaæ bahuÓa÷ prÃha Óalya÷ prahasya ca | nivÃtakavacà yena hatà dagdhaæ ca khÃï¬avam | ko nÃma taæ jayenmartyo d­«Âo vo'pi sa gograhe | 27.29 | kÃkagomÃyudharmà tvaæ haæ sasiæ hopamaæ raïe | mà yÃhi pÃrthaæ mà yÃhi hato'nena yamak«ayam | 27.30 | ityukte ravijo madrÃn nitarÃæ paryakutsayat | Óalyo'pi sarvadeÓe«u nÅcamadhyottamà narÃ÷ | santÅtyuktvÃ'sya sÃrathyaæ cakre pÃrthahitepsayà | 27.31 | karïo'tha Óalyaniyatena rathena pÃrthasenÃmavÃpya vidudhÃva Óarai÷ samantÃt | saæ rak«ito yudhi suyodhanagautamÃdyairÃcÃryajena ca mahÃstravidÃæ vareïa | 27.32 | taæ bhÅmapÃr«ataÓinipravarÃbhiguptà sà pÃï¬aveyap­tanÃ'bhivavar«a bÃïai÷ | t Ãæ sÆryasÆnuratha bÃïavarairvidÃrya samprÃrdayacchitaÓarairapi dharmasÆnum | 27.33 | cccxcii.k­tvà tamÃïsu virathaæ dhanurasya kaïÂhe sajyaæ nidhÃya paru«Ã gira Ãha coccai÷ | d­«Âvaiva mÃrutiramuæ bh­ÓamÃtutoda duryodhanaæ virathakÃrmukamatra k­tvà | 27.34 | taæ prÃïasaæ Óayagataæ n­patiæ nirÅk«ya karïaæ jagÃda yudhi madrapati÷ pradarÓya | yasyÃrtha eva samarastvamiyaæ ca senÃæ taæ tvaæ yamasya sadanaæ prayiyÃsumadya | bhÅmena pŬitamamuæ paripÃhi ÓÅghraæ kiæ te yudhi«Âhiramimaæ hi mudhÃ'bhipŬya | 27.35 | ÓrutvÃ'sya vÃkyamatihÃya yudhi«Âhiraæ taæ karïo yayau n­patirak«aïatatparo'lam | d­«Âvaiva taæ pavanasÆnurabhi tviyÃya krodhÃd didhak«uriva karïamameyadhÃmà | 27.36 | rÃjÃvanÃya ÓinipuÇgavapÃr«atau ca sandiÓya karïamabhigacchata Ãsa rÆpam | ante k­t Ãntanarasiæ hatanoryathaiva vi«ïorharaæ grasata ÃttasamastaviÓvam | tadvegata÷ praticacÃla dharà samastà vidrÃvità ca sakalà prativÅrasenà | 27.37 | vaikartanena Óarasa¤cayatìita÷ sa bÃïaæ ca vajrasad­Óaæ pramumoca tasmin | tenÃ'hato m­takavat sa papÃta karïo bhÅma÷ k«uraæ ca jag­he'bhiyayau ca padbhyÃm | 27.38 | nindÃæ harestu vidadhÃti parok«ago'pi yastaæ prag­hya karavÃïi vijiæ hvameva | evaæ hi vÃyutanayasya mahÃpratij¤Ã chettuæ sa tena ravijasya sasÃra jiæ hvÃm | 27.39 | ÃyÃntamantikamamuæ prasamÅk«ya Óalyo netyÃha hetubhiraho na m­«Ã pratij¤Ã | kÃryà tvayaiva puruhÆtasutasya jiæ hvÃæ mà tena pÃtaya marutsuta sÆtasÆno÷ | 27.40 | ityuktvà pramukhÃt tasya rathenaiva tu madrarÃÂ| vaikartanamapovÃha sarvalokasya paÓyata÷ | 27.41 | jitvà sÆryasutaæ bhÅma÷ kauravÃïÃmanÅkinÅm | sarvÃæ vidrÃvayÃmÃsa drauïiduryodhanÃv­t Ãm | 27.42 | ak«ohiïÅtrayaæ tena tadà vilul . itaæ k«aïÃt | tadaiva guruputro'yÃt pÃï¬avÃnÃmanÅkinÅm | 27.43 | vim­dya sakalÃæ senÃæ k­tvà ca virathaæ n­pam | dh­«Âadyumnaæ yamau caiva sÃtyakiæ draupadÅsutÃn | k«aïena virathÅk­tya sarvÃæ Ócakre nirÃyudhÃn | 27.44 | cccxciii.t Ãn bhagnadarpÃn raïato'payÃtÃnanveva bÃïÃv­tamantarik«am | kurvan yayau dharmarÃjastamÃha kiæ na÷ svadharme niratÃn vihaæ si | 27.45 | k«atriyÃn paradharmastho mà hiæ sÅriti codita÷ | prahasya tÃn vihÃyaiva yayau yatrÃcyutÃrjunau | 27.46 | saæ Óaptakaistatra saæ yuddhyamÃnaæ samÃhvayÃmÃsa sureÓasÆnum | sa bÃïayuktaæ bhujagendrakalpamunnamya bÃhuæ yudhaye suÓÆram | 27.47 | pÃrtha÷ saæ Óaptakagaïai÷ saæ s­«Âa÷ samarÃrthibhi÷ | ÃhÆto drauïinà caiva kÃryaæ k­«ïamap­cchata | codayÃmÃsa ca hayÃn k­«ïo drauïirathaæ prati | 27.48 | ubhau ca tÃvastravidÃæ pradhÃnau mahÃbalau saæ yati jÃtadarpau | Óarai÷ samastÃ÷ pradiÓo diÓaÓca droïendrasÆnÆ timirÃ÷ pracakratu÷ | 27.49 | drauïistadà syandanavÃjiromasvaromakÆpadhvajakÃrmukebhya÷ | ÓarÃnamoghÃn satataæ s­j Ãno babandha pÃrthaæ Óarapa¤jareïa | 27.50 | tasmin nibaddhe hariraprameyo vibodhayÃmÃsa surendrasÆnum | ÃliÇganenÃsya dadau balaæ ca sa utthito'strÃïyamucanmahÃnti | 27.51 | nivÃrya tÃnyastravarairguro÷ sutaÓciccheda ca jyÃæ yudhi gÃï¬ivasya | vavar«a pÃrthaæ ca ÓarairathÃ'nyà jyÃ'sÅt tayà gÃï¬ivaæ so'pyayuÇkta | 27.52 | tata÷ Óareïa kupita÷ Óitena drauïisÃrathe÷ | Óiro jahÃra kaunteya÷ sÃrathyaæ so'karot svayam | 27.53 | ÓarÃn vis­jatà tena sÃrathyamapi kurvatà | ÓarakÆÂena pÃrtha÷ sa punarbaddho dvijanmanà | 27.54 | punarÃliÇgya k­«ïastamadhÃcchatruvighÃtakam | balamasmiæ stata÷ pÃrtha÷ uttasthau ÓaracÃpabh­t | vavar«a caÓarÃn bhÆyo droïaputre'rimardana÷ | 27.55 | cccxciv.punastasya nunoda jyÃæ drauïi÷ sandhÃya tÃæ puna÷ | pÃrtho droïasutasyÃïsvaraÓmÅæ Óciccheda sÃyakai÷ | 27.56 | viraÓmayo hayà drauïe÷ puna÷ pÃrthaÓarÃhatÃ÷ | apohurdÆrametasmÃt so'pi saæ sthÃpya tÃn puna÷ | cintayÃmÃsa naitasmÃdadhikaæ Óakyate'rjune | 27.57 | sÃrathitvÃt keÓavasya dhvajasthatvÃddhanÆmata÷ | gÃï¬ivatvÃt kÃrmukasya ce«udhyorak«ayatvata÷ | 27.58 | avadhyatvÃt tathÃ'ÓvÃnÃmabhedyatvÃd rathasya ca | ato yoddhuæ samartho'pi nÃdya yÃmi dhana¤jayam | 27.59 | evaæ sa matvà praviveÓa senÃæ pÃï¬o÷ sutÃnÃmatha taæ samabhyayÃt | pÃï¬yastayorÃsa suyuddhamadbhutaæ pravar«ato÷ sÃyakapÆgamugram | 27.60 | a«ÂÃva«ÂaïsatÃnyÆhu÷ ÓakaÂÃni yadÃyudham | ahnastada«ÂabhÃgena drauïiÓcik«epa tatra ha | 27.61 | atha taæ virathaæ k­tvà chitvà kÃrmukamÃhave | sakuï¬alaæ Óiro drauïirjahÃra makuÂojjvalam | 27.62 | atha vidrÃvayÃmÃsa p­tanÃæ pÃï¬avÅæ Óarai÷ | tadà jaghÃna pÃrtho'pi daï¬adhÃrÃkhyamÃgadham | 27.63 | vidrÃpyamÃïÃæ p­tanÃæ nirÅk«ya guro÷ sutenÃbhyagamat tvarÃvÃn | dh­«Âadyumnastaæ sa Æce supÃpaæ hani«ye tvÃmadya yuddhe gurughnam | 27.64 | ityukto darÓayÃmÃsa pÃr«ata÷ kha¬gamuttamam | ayaæ tava piturhantà vadi«yati tavottaram | 27.65 | ityuktvà dhanurÃdÃya vavar«a caÓarÃn bahÆn | tayo÷ samabhavad yuddhaæ tumulaæ romahar«aïam | 27.66 | cccxcv.tatra pÃr«ataæ drauïi÷ k«aïena virathÃyudham | k­tvÃ'ntÃya ÓarÃæ stÅk«ïÃn mumoca naca tasya te | tvacaæ ca cicchidurdrauïi÷ kha¬gahasto'bhijagmivÃn | 27.67 | kha¬gena sÃstrai÷ Óastrairapyanirbhiïïatvacaæ tadà | maurvyà mamantha dhanu«a÷ pÃtayitvà dharÃtal . e | 27.68 | Ãk­«yamÃïaæ pÃr«ataæ d­«Âvà k­«ïapracodita÷ | pÃrtho bhÅmaÓcobhayata÷ Óarairabhinijaghnatu÷ | 27.69 | sa tÃbhyÃæ vajrasad­Óai÷ Óarairabhihato bh­Óam | vis­jya pÃr«ataæ svÅyamÃruroha rathaæ puna÷ | 27.70 | jagÃma ca tato'nyatra päcÃlyo'pi rathaæ puna÷ | Ãruæ hyÃnyaæ svÃttadhanvà k­tavarmÃïamabhyayÃt | 27.71 | tayorÃsÅt sutumulaæ yuddhamadbhutadarÓanam | tatra nÃtiprayatnena päcÃlyo virathÃyudham | cakÃra k­tavarmÃïaæ tamapovÃha gautama÷ | 27.72 | atha duryodhano rÃjà mÃdreyÃvabhyayÃd rathÅ | t ÃbhyÃæ tasyÃbhavad ghoraæ yuddhamadbhutadarÓanam | tatra nÃtiprayatnena tena tau virathÅk­tau | 27.73 | svayaæ yudhi«Âhiro rÃjà tadà taæ samavÃrayat | vyaÓvasÆtadhvajaæ cakre taæ ca duryodhano raïe | 27.74 | athÃ'gataæ sÆryasutaæ punaÓca jagÃma bhÅmo rabhaso rathena | duryodhanaæ cÃsya samak«ameva cakÃra vÅro virathaæ k«aïena | 27.75 | nivÃrya karïaæ ca Óarairamu«ya sÆno÷ su«eïasya ÓiraÓcakarta | papÃta bhÆmau sa pitu÷ samÅpe yathà hata÷ satyaseno'munaiva | yathaiva karïÃvarajau puraiva niÓÃyuddhe karïapura÷ prapÃtitau | 27.76 | hataæ tamÅk«yaiva vikartanÃtmaja÷ krodhÃnvito bhÅmasenaæ vihÃya | cccxcvi.yayau pram­dyaiva camÆæ yudhi«Âhiraæ rathe'pare svaÓvayute vyavasthitam | 27.77 | nyavÃrayetÃæ ÓinipautrapÃr«atau k­«ïÃsutÃ÷ somakasaÇghayuktÃ÷ | sa tÃn samastÃn virathÃn vidhÃya yudhi«Âhiraæ prÃpa yutaæ yamÃbhyÃm | 27.78 | nihatya so'ÓvÃn yudhi dharmasÆnornirÃyudhau tau ca yamau cakÃra | t ÃnekayÃnopagatÃn punaÓca mamarda bÃïaiÓca vacobhirugrai÷ | 27.79 | tadaiva mok«Ãya n­pasya bhÅmo duryodhanaæ virathaæ saæ vidhÃya | vivyÃdha marmasvatitÅk«ïasÃyakaistaæ darÓayÃmÃsa rave÷ sutÃya | 27.80 | Óalyastadà dharmasutaæ vihÃya karïo yayau tatra yudhi«Âhiro'pi | gatvà ïsanai÷ Óibiraæ tatra ÓiÓye karïo yadà rÃjag­dhnÅ jagÃma | 27.81 | drauïi÷ k­paÓcÃtra tadaiva jagmatustadà bhÅmo drauïikarïau jagÃma | yadà bhÅmo drauïikarïau jagÃma k­po n­paæ rathamÃropayacca | 27.82 | n­paæ samÃdÃya k­pe'payÃte bhÅmÃrditau drauïikarïau Óaraughai÷ | vihÃya taæ jagmatu÷ somakÃnÃæ camÆæ ÓaraughairabhipÃtayantau | 27.83 | athÃtra rÃjÃnamacak«amÃïo dhana¤jayo vÃsudevapraïunna÷ | abhyÃyayau pÃr«ata÷ svÃæ tu senÃæ karïÃhatÃæ vÅk«ya kurÆnapŬayat | 27.84 | nyavÃrayat samÃyÃntaæ kapipravaraketanam | drauïirdu÷ ÓÃsanaÓcaiva dh­«ÂadyumnamavÃrayat | 27.85 | ubhÃvatirathau tau tu ÓastrÃstrairabhyavar«atÃm | du÷ ÓÃsana÷ pÃr«ataÓca kurvantau bÃïajaæ tama÷ | 27.86 | tatra du÷ ÓÃsanenÃ'jau stambhito drupadÃtmaja÷ | yatamÃno'pi niryatna÷ k­to yuddhe nirÃyudha÷ | 27.87 | tadÃ'bhavad yuddhamatÅva dÃruïaæ drauïestanÆjena tu vajrapÃïe÷ | tatrÃpi baddha÷ Óarapa¤jareïa pÃrtho'panuttÃ'pi hi gÃï¬ivajyà | 27.88 | cccxcvii.pÃrtho'tha k­«ïedhitabÃhuvÅryo nihatya sÆtaæ guruputrakasya | chitvà caraÓmÅæ sturagÃnamu«ya vidrÃvayÃmÃsa Óarai÷ sudÆram | 27.89 | atÅtya putraæ tu guro÷ samÃgate pÃrthe karïo drÃvayÃmÃsa senÃm | pÃï¬o÷ sutÃnÃæ Óaravar«adhÃro duryodhanaÓcÃnu yayau tameva | 27.90 | karïamÃyÃntamÃlokya drÃvayantaæ nijÃæ camÆm | dhanuranyat samÃdÃya dh­«Âadyumno nyavÃrayat | 27.91 | tayorÃsÅnmahad yuddhaæ ciraæ samamaviÓramam | tadaiva sÃtyakirvÅro duryodhanamavÃrayat | 27.92 | nivÃrita÷ sÃtyakinà raïe duryodhano n­pa÷ | nihatya sÃtyakeraÓvÃn draupadeÓcÃpamacchinat | 27.93 | tadantaraiva karïo'pi pÃr«atÃïsvÃnapÃtayat | tayorvirathayoreva bhagnaæ tat pÃï¬avaæ balam | 27.94 | balaæ svakÅyaæ bahudhà vibhinnaæ samÅk«ya bhÅmo m­garÃjaketu÷ | k­tvà dharÃkampakamugranÃdaæ raïe'bhyayÃt kauravarÃjasainyam | 27.95 | nÃdena bÃïaiÓca v­kodareïa bhagnaæ tadà kauravasainyamÃïsu | diÓo vidudrÃva suyodhano'pi k­to raïe tena vivÃhananÃyudha÷ | 27.96 | d­«Âvaiva tat pÃï¬avÃnÃæ ca senà samÃv­tt à k«ipramavÃryavegà | tayà puna÷ kauravÃïÃæ balaæ tad bhagnaæ dÆrÃd dÆrataraæ pradudruve | 27.97 | hanyamÃnaæ diÓo yÃtaæ päcÃlairbhÅmasaæ ÓrayÃt | suyodhanabalaæ d­«Âvà jajvÃlÃ'dhirathi÷ krudhà | 27.98 | so'moghaæ rÃmadevatyamastraæ bhÃrgavasa¤j¤itam | sarvÃstranÃïsakaæ divyamapratidvandvamÃdade | 27.99 | tacca bhÅmapuroge«u sainye«vamucadudblaïam | tadastraæ varjayÃmÃsa bhÅmaæ rÃmaprasÃdata÷ | cccxcviii.anye tu dudruvu÷ kecicchi«ÂÃ÷ prÃpuryamak«ayam | 27.100 | nahyastraæ dravamÃïÃæ staddhanti tena sapÃr«atÃ÷ | päcÃlà draupadeyÃïsca ÓaineyÃdyÃïsca sarvaÓa÷ | 27.101 | palÃyanenorvarità arjuno'pyastramudyatam | vÅk«ya pratyastrahÅnaæ tadaprÃpyaiva rave÷ sutam | 27.102 | vÃsudevamidaæ prÃha varjayitvaiva sÆtajam | anyatra yÃmi naivÃsmÃdastrÃjjÅvanamanyathà | 27.103 | ityÆcivÃæ saæ pÃrthaæ taæ k­«ïo'prÃpyaiva sÆtajam | anyenaiva pathà bhÅmaæ prÃpayÃmÃsa viÓvak­t | 27.104 | tatrÃrjuno'vadad bhÅmaæ yÃhi dra«Âuæ yudhi«Âhiram | prav­ttiæ viddhi bhÆpasya mÃæ tu saæ Óaptakà yudhe | Ãhvayanti hatocche«ÃstÃnahaæ yÃmi tad yudhe | 27.105 | ityÆcivÃæ saæ tamuvÃca bhÅmo j Ãnan svabÃhvorbalamaprameyam | saæ ÓaptakÃn sÆtajaæ kauravÃæ Óca yotsye'hamekastvamupaihi bhÆpam | 27.106 | tyaktvà raïaæ nÃhamito vrajeyaæ na mÃæ vadet kaÓcana yuddhabhÅtam | iti bruvÃïaæ tamanantaÓakti÷ prÅta÷ k­«ïa÷ praÓaÓaæ sÃdhike«Âam | 27.107 | yayau yudhi«Âhiraæ dra«Âuæ Óibiraæ sÃrjuno hari÷ | d­«Âvà tau n­pati÷ karïaæ hataæ matvà ïsaÓaæ sa ha | 27.108 | abhivÃdya hani«yÃmÅtyukta÷ pÃrthena sà krudhà | bh­Óaæ vinindya bÅbhatsumÃha k­«ïÃya gÃï¬ivam | dehi putraæ sa rÃdhÃyà hani«yati na saæ Óaya÷ | 27.109 | athavà bhÅma evainaæ niv­tte tvayi pÃtayet | tvaæ tu kuntyà v­thà sÆta÷ klÅbo mithyÃpratiÓruta÷ | 27.110 | ahaæ hi sÆtaputreïa kli«Âo mÃrutitejasà | cccxcix.jÅvÃmÅtyagrajenokta udbabarhÃsimuttamam | vÃsudevastadÃ'hedaæ kimetaditi sarvavit | 27.111 | tamÃha gÃï¬ivaæ dÃtuæ yo vadet tadvadho mayà | pratij¤Ãtastato hanmi n­pamityÃha taæ hari÷ | 27.112 | satyasya vacanaæ Óreya÷ satyaj¤Ãnaæ tu du«karam | yatsatÃæ hitamatyantaæ tat satyamiti niÓcaya÷ | 27.113 | dharmasya caraïaæ Óreyo dharmaj¤Ãnaæ tu du«karam | ya÷ satÃæ dhÃrako nityaæ sa dharma iti niÓcaya÷ | 27.114 | kauÓikÃkhyo brÃhmaïo hi lÅnaæ grÃmajanaæ kvacit | taskare«vabhidhÃyaiva nirayaæ pratyapadyata | 27.115 | kaÓcid vyÃdho m­gaæ hatvà mÃtÃpit­nimittata÷ | bhak«ÃrthamabhyagÃt svargamasuro'sau m­go yata÷ | upadravÃya lokasya tapaÓcarati durmati÷ | 27.116 | tasmÃt saddhÃrako dharma iti k­tvà viniÓcayam | mà n­paæ jahi satyÃæ tvaÇkuru vÃcaæ tata÷ kuru | ityukto bahudhÃ'nindat krodhÃdevÃrjuno bh­Óam | 27.117 | tvaæ n­Óaæ so'k­taj¤aÓca nirvÅrya÷ paru«aæ vada÷ | tvatta÷ sukhaæ nÃsti ki¤cinna mÃæ garhitumarhasi | 27.118 | bhÅmo mÃæ garhituæ yogyo yo hyasmÃkaæ sadà gati÷ | yo yuddhyate sarvavÅrairadyÃpi tvaæ tu nindaka÷ | 27.119 | ityÃdyuktvÃ'tmanÃïsÃya vikoÓaæ cak­vÃnasim | puna÷ k­«ïena pu«Âa÷ san svÃbhiprÃyamuvÃca sa÷ | tacchrutvà garhayitvainaæ punarÃha janÃrdana÷ | 27.120 | matipÆrvaæ dehahÃnÃt pÃpaæ mahadavÃpyate | dharmÃrthakÃmamok«ÃïÃæ sÃdhanaæ dehato'sti yat | 27.121 | cd.ato mà tyaja dehaæ tu kuru cÃ'tmapraÓaæ sanam | vadho gurÆïÃæ tvaÇkÃra÷ svapraÓaæ saiva cÃtmana÷ | ityukta÷ sa tvahaÇkÃrÃcchaÓaæ sa svaguïÃnalam | 27.122 | gurunindÃ'tmapÆjà ca na dharmÃya bhavet kvacit | tathÃ'pyarjunahÃrdaæ tat samprakÃïsya janÃrdana÷ | 27.123 | tasya lajjÃæ samutpÃdya nÃïsayitvà ca taæ madam | nÃhaæ veda paraæ dharmaæ k­«ïa eva gatirmama | 27.124 | iti bhÃvaæ samutpÃdya do«Ãn nÃïsayituæ hari÷ | kÃrayÃmÃsa tat sarvamarjunena jagatpati÷ | 27.125 | tata evadavij¤ÃnÃt kupito n­patirbh­Óam | ÃhÃstu rÃjà bhÅmastvaæ yuvà mÃæ jahi ca svayam | vanaæ và viphalo yÃmÅtyuktvottasthau svatalpata÷ | 27.126 | taæ vÃsudeva÷ pratig­hya hetumuktvà sarvaæ ÓamayÃmÃsa netà | pÃrthaÓca bhÆpasya papÃta pÃdayo÷ k«amÃpayan so'pi suprÅtimÃpa | 27.127 | tau bhrÃtarau vÃsudevaprasÃdÃnmahÃpado muktimÃpyÃtih­«Âau | bhaktyà samastÃdhipatiæ ÓaÓaæ satustvayà sama÷ ko nu hare hito na÷ | 27.128 | tata÷ praïamya bÅbhatsuragrajaæ parirambhita÷ | tenÃbhinandita÷ prÅtyà cÃ'ÓÅrbhi÷ prayayau yudhe | 27.129 | taæ ÓaÇkitaæ karïajaye svinnagÃtraæ haristadà | saÇkÅrtya pÆrvakarmÃïi narÃveÓaæ viÓe«ata÷ | vya¤jayÃmÃsa dhairyaæ ca tasyÃ'sÅt tena susthiram | 27.130 | bhÅmastadà ïsatrubalaæ samastaæ vidrÃvayÃmÃsa jaghÃna cÃ'jau | vÅrÃn raïÃyÃbhimukhÃn svayantrà kurvaæ Óca vÃrtà ramamÃïa eva| 27.131 | tadÃ'sadat taæ Óakuni÷ sasainyo duryodhanasyÃvarajairupeta÷ | cdi.taæ bhÅmaseno virathaæ nirÃyudhaæ vidhÃya bÃïairbhuvi ca nyapÃtayat | 27.132 | na jaghnivÃæ staæ sahadevabhÃgaæ prakalpitaæ svena tadÃ'k«ago«ÂhyÃm | taæ mÆrcchitaæ ÓvÃsamÃtrÃvaÓe«aæ duryodhana÷ svarathenÃpaninye | 27.133 | duryodhanasyÃvarajà daÓÃtra pradudruvurbhÅmasenaæ vihÃya | tadÃ'rjunaæ vÃsudevaæ ca d­«Âvà prÅta÷ Órutvà dharmarÃjaprav­ttim | 27.134 | punaÓca nighnantamaripravÅrÃn vidrÃvayantaæ ca nijÃæ varÆthinÅm | sasÃra du÷ ÓÃsana Ãttadhanvà bhÅmo'pi taæ siæ ha ivÃbhipetivÃn | 27.135 | taæ rÆk«avÃco muhurarpayantaæ vidhÃya bhÅmo virathaæ k«aïena | prag­hya bhÆmau vinipÃtya vak«o vidÃrayÃmÃsa gadÃprahÃrata÷ | 27.136 | Ãkramya kaïÂhaæ ca padodare'sya niviÓya paÓyan mukhamÃttaro«a÷ | vikoÓamÃkÃïsanibhaæ vidhÃya mahÃsimasyorasi sa¤cakhÃna | 27.137 | k­tvÃ'sya vak«asyurusattaÂÃkaæ papau nikÃmaæ t­«ito'm­topamam | tacchoïit Ãmbho bhramadak«amenaæ saæ smÃrayÃmÃsa purÃk­t Ãni | 27.138 | vÃksÃyakÃæ ÓcÃsya purà samarpitÃn saæ smÃrayÃmÃsa puna÷ punarbh­Óam | dantÃntaraæ na praviveÓa tasya raktaæ hyapeyaæ puru«asya jÃnata÷ | 27.139 | tathÃ'pi ÓatrupratibhÅ«aïÃya papÃvivÃ'svÃdya puna÷ punarbh­Óam | smaran n­siæ haæ bhagavantamÅÓvaraæ sa manyusÆktaæ ca dadarÓa bhaktyà | 27.140 | "yaste manyo" 81 ityato nÃrasiæ haæ somaæ tasmai cÃ'rpayacchoïit Ãkhyam | yuddhÃkhyayaj¤e somabuddhyÃ'rivak«a iheti sÃmnà gadayà vibhindan | 27.141 | uvÃca vÃcaæ puru«apravÅra÷ satyÃæ pratij¤Ãæ lokamadhye vidhÃya | yÃ÷ sapatayastà apatayo hi jÃtà yÃsÃ'pati÷ sà sapatiÓca jÃtà | 27.142 | paÓyantu citrÃæ paramasya Óaktiæ ye vai tilÃ÷ «aï¬hatilà babhÆvu÷ | 81 ãgveda 10.83.1 cdii.enaæ g­hÅtaæ ca mayà yadÅha kaÓcit pumÃn mocayatu svavÅryÃt | 27.143 | iti bruvÃïa÷ punareva raktaæ papau sudhÃæ devavaro yathà divi | punaÓca saprÃïamamuæ vis­jya nadan nanartÃribale nirÃyudha÷ | 27.144 | pratyan­tyan ye'smÃn punargauriti gauriti | t Ãn vayaæ pratin­tyÃma÷ punargauriti gauriti | 27.145 | iti bruvan n­tyamÃno'rimadhya ÃsphoÂaya¤chatrugaïÃnajohavÅt | ÓaÓÃka ca dra«Âumamuæ na kaÓcid vaikartanadrauïisuyodhanÃdi«u | 27.146 | bhayÃcca karïasya papÃta kÃrmukaæ nimÅlayÃmÃsa tadÃ'k«iïÅ ca| sambodhito madrarÃjena yuddhe sthita÷ katha¤cit sa tu pÃrthabhÃga÷ | 27.147 | drauïirvihÃyainamapÃjagÃma dÆraæ tadà bhÅmaseno jagÃda | pÅta÷ somo yuddhayaj¤e mayÃ'dya vadhya÷ paÓurme haraye suyodhana÷ | 27.148 | iti bruvan m­tamuts­jya Óatruæ duryodhanaæ cÃ'Óu ru«Ã'bhidudruve | ÃyÃntamÅk«yaiva tamugrapauru«aæ dudrÃva bhÅta÷ sa suyodhano bh­Óam | 27.149 | baladvayaæ cÃpayayau vihÃya bhayÃd bhÅmaæ k­«ïapÃrthau vinaiva | Ãyodhanaæ ÓÆnyamabhÆnmuhÆrtaæ nanarta bhÅmo vyÃghrapadena har«Ãt | 27.150 | saÇkalpya ÓatrÆn govadevÃ'jimadhye ÓÃrdÆlavat taccaritaæ niÓÃmya | jahÃsa k­«ïaïsca dhana¤jayaÓca ÓaÓaæ satuÓcainamatiprah­«Âau | 27.151 | yadà saraÇga÷ pavamÃnasÆnunà ïsÆnya÷ k­tastatra mahÆrtamÃtrÃt | duryodhanasyÃvarajÃ÷ ÓaraughairavÅv­«an bhÅmamudÃrasattvam | 27.152 | t Ãn mÃrutirbÃïavarairnik­ttaÓÅr«Ãn yamÃyÃnayadÃïsu vÅra÷ | tasmin dine viæ ÓatidhÃrtarëÂra hatÃstadanye samarÃt pradudruvu÷ | 27.153 | karmÃïyananyaupayikÃni bhÅme kurvatyevaæ bhÅtabhÅte'risa' nghe | nimÅlitÃk«e ca bhayena karïe karïÃtmajo nakulaæ pratyadhÃvat | 27.154 | cdiii.mÃdrÅsuto v­«asenaæ ÓaraughairavÃrayat taæ virathaæ cakÃra | karïÃtmaja÷ so'pyasicarmapÃïistasyÃnugÃæ strisahasraæ jaghÃna | 27.155 | karïÃtmajastasya sa¤chidya carma bhÅmÃrjunÃdÅnapi bÃïasaÇghai÷ | avÅv­«at tasya pÃrtha÷ Óareïa grÅvÃbÃhÆrÆn yugapaccakarta | 27.156 | ekena bÃïena sute hate sve vaikartano vÃsavimabhyadhÃvat | tayorabhÆd dvairathayuddhamadbhutaæ sarvÃstravidvarayorugrarÆpam | 27.157 | pak«agrahÃstatra surÃsurÃstayoranye ca jÅvà gaganaæ samÃsthitÃ÷ | mahÃn vivÃdo'pyabhavat tayo÷ k­te tadà girÅÓo'vadadabjayonim | 27.158 | surÃsurÃïÃæ bhÅmaduryodhanau dvau samÃïsrayau tatpriyau karïapÃrthau | prÃïopamau tena caitatk­te te surÃsurÃ÷ kartumicchanti yuddham | tadà vinÃïso jagatÃæ mahÃn syÃt tenÃnayo÷ samamevÃstu yuddham | 27.159 | itÅrite vÃsava÷ padmayoniæ jagÃda k­«ïo yatra jayaÓca tatra | kÃmo na k­«ïasya m­«Ã bhaveddhi kÃmo'sya pÃrthasya jayaæ pradÃtum | 27.160 | ityÆcivÃn vÃsava÷ phalgunasya jayo'stu karïasya vadhastatheti | uktvÃ'namat ka¤jabhavastatheti prÃhÃsurÃn devatÃïscÃ'babhëe | 27.161 | na karïÃrjunayorarthe virodhaæ kuruta kvacit | bhÅmaduryodhanÃrthe và paÓyantveva ca saæ yugam | ityukte ÓÃntimÃpannà dad­Óu÷ saæ yugaæ tayo÷ | 27.162 | vavar«atustau ca mahÃstraÓastrairbhÅmo rathastho'varajaæ jugopa | ÓaineyapäcÃlamukhÃïsca pÃrthamÃvÃrya tasthu÷ prasabhaæ nadanta÷ | 27.163 | duryodhano drauïimukhÃïsca karïaæ rarak«urÃvÃrya tadÃ'sa yuddham | tatrÃrjunaæ bÃïavarai÷ sa karïa÷ samardayÃmÃsa viÓe«ayan raïe | 27.164 | tadà nadan bhÅmaseno jagÃda gadÃæ samÃdÃya samÃttaro«a÷ | ahaæ vainaæ gadayà pothayÃmi tvaæ và jahÅmaæ samupÃttavÅrya÷ | k­«ïo'pi taæ bodhayÃmÃsa samyaÇ narÃveÓaæ vya¤jayan bhÆya eva | 27.165 | cdiv.sam­ddhavÅrya÷ sa tadà dhana¤jaya÷ suyodhanadrauïik­pÃn sabhojÃn | sÃkaæ ca bÃïairvirathÃæ ÓcakÃra vivyÃdha tÃnapyarihà supuÇkhai÷ | 27.166 | te ki¤cid dÆratastasthu÷ paÓyanto yuddhamuttamam | amÃnu«aæ tat pÃrthasya d­«Âvà karma guro÷ suta÷ | g­hÅtvà pÃïinà pÃïiæ duryodhanamabhëata | 27.167 | d­«Âaæ hi bhÅmasya balaæ tvayÃ'dya tathaiva pÃrthasya yathà jità vayam | alaæ virodhena sametya pÃï¬avai÷ praÓÃdhi rÃjyaæ ca mayà sameta÷ | 27.168 | dhana¤jayasti«Âhati vÃrito mayà janÃrdano naiva virodhamicchati | v­kodarastadvacane sthita÷ sadà yudhi«Âhira÷ ÓÃntamanÃstathà yamau | 27.169 | hitÃrthametat tava vÃkyamÅritaæ g­hÃïa me naiva bhayÃdudÅritam | ahaæ hyavadhyo mama caiva mÃtulo na ÓaÇkituæ me vacanaæ tvamarhasi | 27.170 | itÅrita÷ prÃha suyodhanastaæ du÷ ÓÃsanasyÃdya papau hi Óoïitam | ÓÃrdÆlace«ÂÃmakarocca bhÅmo na me katha¤cit tadanena sandhi÷ | 27.171 | ityukto drauïirÃsÅt sa tÆ«ïÅæ karïadhana¤jayau | mahÃstraÓastravar«eïa cakratu÷ khamanantaram | 27.172 | ÃgneyavÃruïaindrÃdÅnyetÃnyanyonyam­tyave | brahmÃstramapyubhau tatra prayujyÃ'nadatÃæ raïe | anyonyÃstrapratÅghÃtaæ k­tvobhau ca virejatu÷ | 27.173 | krameïa v­ddhorubalena tatra surendraputreïa virocanÃtmaja÷ | nirÃk­to nÃgamayaæ Óarottamaæ brahmÃstrayuktaæ visasarja vÃsavau | 27.174 | taæ vÃsudevo rathamÃnamayya moghaæ cakÃrÃrjunata÷ kirÅÂam | cÆrïÅk­taæ tena surendrasÆnordivyaæ yayau bÃïagataÓca nÃga÷ | 27.175 | namite vÃsudevena rathe pa¤cÃÇgulaæ bhuvi | apÃÇgadeÓamuddiÓya mukte nÃge kirÅÂina÷ | 27.176 | cdv.bhaÇktvà kirÅÂaæ viyati gacchati prabhuïodita÷ | bÃïaistak«akaputraæ taæ vÃsavi÷ pÆrvavairiïam | 27.177 | hatvà nipÃtayÃmÃsa bhÆmau karïasya paÓyata÷ | brahmÃstrasyÃtivegitvaæ prÃptaæ karïena bhÃrgavÃt | 27.178 | punaÓca pÃrthena mahÃstrayuddhaæ prakurvata÷ sÆryasutasya cakram | rathasya bhÆmirgrasati sma ÓÃpÃdastrÃïi divyÃni ca vism­tiæ yayu÷ | 27.179 | uddhartukÃmo rathacakrameva pÃrthaæ yayÃce'vasaraæ pradÃtum | netyÃha k­«ïo'¤jalikaæ sughoraæ trinetradattaæ jag­he ca pÃrtha÷ | 27.180 | satyena dharmeïa ca sanniyojya mumoca karïasya vadhÃya bÃïam | ciccheda tenaiva ca tasya ÓÅr«aæ sandhitsato bÃïavaraæ sughoram | 27.181 | aparÃhïe'parÃhïasya sÆtajasyendrasÆnunà | chinnama¤jalikenÃ'jau sotsedhamapatacchira÷ | 27.182 | tasmin hate dÅnamukha÷ suyodhano yayau samÃh­tya balaæ saÓalya÷ | yudhi«Âhira÷ karïavadhaæ niÓamya tadà samÃgatya dadarÓa tattanum | 27.183 | ÓaÓaæ sa k­«ïaæ ca dhana¤jayaæ ca bhÅmaæ ca ye'nye'pi yudhi pravÅrÃ÷ | gatvà cateÓibiraæ modamÃnà ƫu÷ sak­«ïÃstadanuvratÃ÷ sadà | 27.184 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye karïavadho nÃma saptaviæ Óo'dhyÃya÷ cdvi.(pÃï¬avarÃjyalÃbha÷ ) atha a«ÂÃviæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | prabhÃtÃyÃæ tu ÓarvaryÃæ guruputrÃnumodita÷ | Óalyaæ senÃpatiæ k­tvà yoddhuæ duryodhano'bhyayÃt | 28.1 | tamabhyayu÷ pÃï¬avÃïsca h­«Âà yuddhÃya daæ sitÃ÷ | tatrÃ'sÅt sumahad yuddhaæ pÃï¬avÃnÃæ parai÷ saha | 28.2 | agre bhÅma÷ pÃï¬avÃnÃæ madhye rÃjà yudhi«Âhira÷ | p­«Âhe gÃï¬ÅvadhanvÃ'sÅd vÃsudevÃbhirak«ita÷ | 28.3 | cakrarak«au yamau rÃj¤o dh­«ÂadyumnaÓca sÃtyaki÷ | n­pasya pÃrÓvayorÃstÃmagre'nye«Ãæ guro÷ suta÷ | 28.4 | madhye Óalya÷ p­«Âhato'bhÆd bhrÃt­bhiÓca suyodhana÷ | cakrarak«au tu Óalyasya Óakunistatsutastathà | k­paÓca k­tavarmà capÃrÓvayo÷ samavasthitau | 28.5 | tatrabhavanmahad yuddhaæ bhÅmasya drauïinà saha | rÃj¤a÷ Óalyena ca tathà ghorarÆpaæ bhayÃnakam | 28.6 | tatra nÃtiprayatnena drauïirbhÅmena sÃyakai÷ | virathÅk­tastathà dharmasÆnu÷ Óalyena tatk«aïÃt | 28.7 | ÃsasÃda tadà ïsalyaæ kapipravaraketana÷ | tayorÃsÅnmahad yuddhamadbhutaæ romahar«aïam | 28.8 | rathamanyaæ samÃsthÃya drauïirbhÅmaæ samabhyayÃt | duryodhanaÓca bhÅmasya ÓarairÃvÃrayad diÓa÷ | 28.9 | t Ãvubhau Óaravar«eïa vÃrayÃmÃsa mÃruti÷ | t ÃbhyÃæ tasyÃbhavad yuddhaæ sughoramatimÃnu«am | 28.10 | duryodhanasyÃvarajÃn draupadeyà yuyutsunà | cdvii.Óikhaï¬yÃdyairmÃtulaiÓca saha sarvÃn nyavÃrayan | 28.11 | sahadevastu ÓakunimulÆkaæ nakulastadà | dh­«ÂadyumnaÓca hÃrdikyaæ sÃtyaki÷ k­pameva ca | te«Ãæ tadabhavad yuddhaæ citraæ laghu ca su«Âhu ya | 28.12 | Óalyastu ÓarasaÇghÃtai÷ pÃrthasyÃvÃrayad diÓa÷ | so'pi vivyÃdha viÓikhai÷ ÓalyamÃhavaÓobhinam | tayo÷ susamamevÃ'sÅcciraæ devÃsuropamam | 28.13 | tata÷ Óaraæ vajranibhaæ madrarÃja÷ samÃdade | tena vivyÃdha bÅbhatsuæ h­daye sa mumoha ca | 28.14 | upalabhya puna÷ sa¤j¤Ãæ vÃsavi÷ ÓatrutÃpana÷ | ciccheda kÃrmukaæ saÇkhe madrarÃjasya dhÅmata÷ | 28.15 | so'nyat kÃrmukamÃdÃya mumocÃstrÃïi phalgune | sauraæ yÃmyaæ ca pÃrjanyaæ t Ãnyaindreïa jaghÃna sa÷ | 28.16 | punarnyak­ntat taccÃpamindrasÆnuramar«ita÷ | Óalyo gadÃæ samÃvidhya cik«epÃrjunavak«asi | tadà mumoha bÅbhatsustata uccukruÓu÷ pare | 28.17 | prÃpya sa¤j¤Ãæ puna÷ pÃrtha÷ Óalyaæ vivyÃdha vak«asi | sa vihvalitasarvÃÇga÷ ÓiÓraye dhvajamuttamam | 28.18 | samÃïsvasta÷ punarbÃïaæ yamadaï¬anibhaæ raïe | mumoca pÃrthasya sa ca nirbibheda stanÃntaram | 28.19 | tena vihvalita÷ pÃrtho dhvajaya«Âiæ samÃïsrita÷ | samÃïsvasta÷ praciccheda madrarÃjasya kÃrmukam | chatraæ dhvajaæ ca tarasà sÃrathiæ ca nyapÃtayat | 28.20 | tadÃ'nyaæ rathamÃsthÃya dharmarÃja÷ Óarottamai÷ | caturbhiÓcaturo vÃhächalyasya nijaghÃna ha | 28.21 | cdviii.Óalyo'nyaæ rathamÃsthÃya sarvÃæ stächarav­«Âibhi÷ | chÃdayÃmÃsa rÃjÃnaæ virathaæ ca cakÃra ha | 28.22 | nihatyÃïsvÃn sÃtyakeÓca dh­«Âadyumnasya cÃbhibhÆ÷ | cÃpe cchittvà ca yamayordadhmau ÓaÇkhaæ mahÃsvanam | 28.23 | tatastu Óalyaæ samudÅryamÃïaæ d­«Âvà raïe bhÅmasenastarasvÅ | nyavÃrayad bÃïavarairanekaiÓcakÃra cainaæ virathaæ k«aïena | 28.24 | ÃsthÃya cÃnyaæ rathamÃpatantaæ punaÓca Óalyaæ bh­Óameva marmasu | nirbhidya bÃïaurvirathaæ cakÃra punast­tÅyaæ ca rathaæ ruroja | 28.25 | ÃttÃnyÃttÃnyÃyudhÃnyasya bhÅma÷ sarvÃïi ciccheda bibheda cÃsya | marmÃïi bÃïairnitarÃæ punaÓca sa mu«Âimudyamya jagÃma dharmajam | 28.26 | taæ bhÅmabhinnamarmÃïaæ vivarmÃïaæ nirÃyudham | ÓvÃsamÃtrÃvaÓi«Âaæ ca maraïÃyaiva kevalam | 28.27 | ÃtmÃnamabhigacchantaæ d­«ÂvÃ'nyaæ rathamÃsthita÷ | hantukÃmo raïe vÅramamoghÃæ ÓaktimÃdade | 28.28 | divyÃstrairapi saæ yojya tÃæ tadà dharmanandana÷ | satyadharmaphalaiÓcaiva cik«epÃsya h­di tvaran | 28.29 | sa bhinnah­dayo bhÆmau papÃtÃbhimukho n­pam | satyadharmarata÷ Óalya indrasyÃtithitÃmagÃt | 28.30 | madrarÃje hate vÅre suÓarmÃ'rjunamabhyayÃt | saæ ÓaptakÃvaÓi«Âaistamanayanm­tyave'rjuna÷ | 28.31 | duryodhanasyÃvarajÃnavaÓi«ÂÃn v­kodara÷ | sarvÃn jaghÃna senÃæ ca niÓÓe«amakarod raïe | 28.32 | ulÆkaæ sahadevo'tha Óakuniæ cÃtipÃpinam | cdix.jaghÃna drauïihÃrdikyak­pÃn bhÅmÃrjunau tata÷ | 28.33 | bahuÓo virathÅk­tya pŬayitvà puna÷ puna÷ | drÃvayÃmÃsatuste tu bhÅ«it à viviÓurvanam | 28.34 | Óaineyena g­hÅto'tha sa¤jayo'nantaÓaktinà | vyÃsena mocito'thaika÷ pÃrthÃn duryodhano'bhyayÃt | 28.35 | te«ÃmabhÆt tasya ca ghorarÆpaæ yuddhaæ sa bÃïairbahuÓo'rjunaæ ca | cakÃra mÆrcchÃbhigataæ yudhi«Âhiraæ yamÃvayatnÃd virathÃæ ÓcakÃra | 28.36 | taæ bhÅmaseno virathaæ cakÃra gajaæ samÃruhya puna÷ samabhyayÃt | punaÓca ÓaineyaÓikhaï¬ipÃr«atÃn yamau n­paæ ca vyadadhÃnnirÃyudhÃn | 28.37 | gaje ca bhÅmena ÓarairnipÃtite samÃruhad vÃjivaraæ sunirbhaya÷ | sa tena ca prÃsakaro raïe'rihà cacÃra Óainaiyamatìayacca | 28.38 | mumoha tenÃbhihata÷ sa sÃtyakiryamÃvapi prÃsanipŬitau rathe | ni«Ådaturdharmasutaæ prayÃntaæ samÅk«ya bhÅmo'sya jaghÃna vÃjinam | 28.39 | prÃse nik­tte ca v­kodareïa vivÃhana÷ so'payayau suyodhana÷ | ÃdÃya gurvÅæ ca gadÃæ prayÃto dvaipÃyanasyorusaro viveÓa | 28.40 | evamak«ohiïÅ«aÂkaæ bhÅmena nihataæ raïe | pa¤ca pÃrthena nihatà arddhaæ kÃliÇgakÃn­te | ekÃdaÓÃk«ohiïÅbhya÷ Ói«ÂamanyairnisÆditam | 28.41 | ak«ohiïÅcatu«kaæ ca pÃrthÃnÃæ drauïinà hatam | anyairanyÃ÷ samastaiÓca droïakarïamahÃbratÃ÷ | duryodhano bhaumasÆnu÷ prÃya÷ senÃhana÷ kramÃt | 28.42 | jayaæ labdhvà tadatsÆccai÷ pÃï¬ave«u mahÃtmasu | duryodhano jalastambhaæ k­tvà mantrÃn jajÃpa ha | 28.43 | mantrà durvÃsasà dattà m­tasa¤jÅvanapradÃ÷ | cdx.jale sthitvà japan saptadinai÷ sarvÃn m­t Ãnapi | uddhared dhÃrtarëÂro'yaæ syuravadhyÃïsca te puna÷ | 28.44 | iti vidyÃbalaæ tasya j¤Ãtvà pÃï¬usutÃstata÷ | anve«anta÷ ÓuÓruvuÓca vyÃdhebhyastaæ jale sthitam | agacchaæ Óca tatastatra purask­tya janÃrdanam | 28.45 | tadà jalÃt samunmajjya tribhirdrauïipurassarai÷ | mantrayantaæ sma dad­ÓustÃn d­«Âvà te pradudruvu÷ | 28.46 | duryodhano'viÓat toyaæ d­«Âvà taæ keÓavÃj¤ayà | yudhi«Âhira÷ supuru«airvÃkyairenamathÃ'hvayat | 28.47 | amar«ito'sau dh­tarëÂraputra÷ Óvasaæ stadà daï¬ahato yathÃ'hi÷ | uvÃca ÓÃÂhyÃt tapase vanÃya yÃyÃæ bhavächÃsatu sarvap­thvÅm | 28.48 | tamÃha dharmajo rÃjà yastvaæ k­«ïe samÃgate | sÆcyagravedhyÃæ p­thivÅæ dÃtuæ naiccha÷ kathaæ puna÷ | 28.49 | ghÃtayitvà sarvap­thvÅæ bhÅ«madroïamukhÃnapi | dÃtumicchasi sarvÃæ ca p­thvÅæ nÃdya vayaæ puna÷ | 28.50 | ahatvà pratig­hïÅæ ehi yuddhe sthiro bhava | na kurÆïÃæ kule jÃtastvaæ yo bhÅto hyapo'viÓa÷ | 28.51 | ityÃdi rÆk«avacanaæ Órutvà duryodhano ru«Ã | jalastambhÃt samuttasthau ÓvasannÃïsÅvi«o yathà | 28.52 | uvÃca caika evÃhamakirÅÂo vivarmaka÷ | bhavanto bahavo varmaÓirastrÃïayutà api | 28.53 | yadyevamapi me yuddhaæ bhavadbhirmanyase samam | sarvairekena vÃyuddhaæ kari«ye naca bhÅrmama | 28.54 | ityukta Ãha dharmÃtmà varmÃdyaæ ca dadÃmi te | cdxi.v­ïÅ«va prativÅraæ ca pa¤cÃnÃæ yaæ tvamicchasi | 28.55 | hatvaikaæ tvaæ bhuÇk«va rÃjyamanye yÃma vayaæ vanam | hate và tvayi tenaiva bhu¤jÅmaÓcÃkhilÃæ bhuvam | Ãdatsva cÃ'yudhaæ yena jetumicchasi ÓÃtravÃn | 28.56 | ityukta Æce nahi durbalairahaæ yotsye caturbhirbhavadarjunÃdibhi÷ | bhÅmena yotsye gadayà sadà hi me priyà gadà nÃnyadathÃ'yudhaæ sp­Óe | 28.57 | ÓrutvÃ'sya vÃkyaæ rabhaso v­kodaro gadÃæ tadÃ'dhyarddhabharÃdhikÃæ mudà | rÃj¤o gadÃyÃ÷ parig­hya vÅra÷ samutthito yuddhamanÃ÷ samunnadan | 28.58 | athÃ'ha nÃrÃyaïa Ãdidevo yudhi«Âhiraæ ka«Âamidaæ k­taæ tvayà | nahye«a rÃjà gadayà raïe caran Óakyo vijetuæ nikhilai÷ surÃsurai÷ | 28.59 | sa niÓcayÃd vaÓcaturo nihanyÃt sahÃrjunÃn bhÅmasena÷ katha¤cit | hantainamÃjau nahi bhÅmatulyo bale kvacid dhÃrtarëÂra÷ k­tÅ ca| 28.60 | ÆrÆ bhÅmena bhettavyau pratij¤Ãæ rak«atà ripo÷ | nÃbheradhastÃddhananaæ janà ÃhurgadÃm­dhe | 28.61 | adharma iti tat k­«ïo lokanindÃniv­ttaye | Ãpaddharmaæ darÓayituæ ki¤cidvyÃjena saæ yuta÷ | 28.62 | bhÅmo hanyÃd dhÃrtarëÂramityÆce yadyapi sphuÂam | avyÃjenÃpi Óakto'sau balaæ nissÅmamÃha ca | 28.63 | Ãha Óik«ÃmapyanÆnÃæ yatnaæ duryodhane'dhikam | nahi bhÅmo'tiprayatnaæ kuryÃditi guïo hyayam | 28.64 | pratij¤ÃpÃlanaæ dharmo du«Âe«u tu viÓe«ata÷ | iti dharmarahasyaæ tu vitta÷ k­«ïav­kodarau | 28.65 | nÃnyastato lokanindÃæ vyapanetumubhÃvapi | anÃpadyÃpadiva ca darÓayetÃæ janasya tu | 28.66 | cdxii.tato bhÅma÷ sarvalokasya dharmaæ prakÃïsayan vÃkyamidaæ jagÃda | ÆrÆ tavÃhaæ hi yathÃpratij¤aæ bhetsyÃmi naivÃtra vicÃraïÅyam | 28.67 | ityuktavantaæ prasasÃra cÃ'jau duryodhanastatra babhÆva yuddham | bhÅmastadÃ'gryaprak­tiæ vidhitsurmanda÷ sa Ãjau vyacarajjanÃrthe | 28.68 | darÓayantau gadÃmÃrgaæ citraæ tau praviceratu÷ | balabhadro'pyÃjagÃma tadà tau prativÃritum | 28.69 | vÃritÃvapi tenobhau naiva yuddhaæ pramu¤catÃm | tato dadarÓa tad yuddhaæ mÃnita÷ k­«ïapÆrvakai÷ | tau Óik«Ãbalasaæ yuktau maï¬alÃni viceratu÷ | 28.70 | tato bhÅmaæ va¤cayituæ dhÃrtarëÂra÷ Óira÷ k«itau | nyadhÃducchritasakthÅkastadà k­«ïÃbhyanuj¤ayà | p­«ÂhamÆle'hanad bhÅmo bhinnasakthiÓca so'patat | 28.71 | pratij¤ÃpÃlanÃrthÃya nobhernoparyadhastadà | gadÃyuddhasya maryÃdÃæ yaÓaÓcÃpyabhirak«itum | 28.72 | nÃdhastÃnmadhya evÃsau nijaghne taæ v­kodara÷ | evaæ pratij¤ÃyugmÃrthaæ bhagnaæ sakthiyugaæ raïe | 28.73 | k­«ïaæ dyÆte nidhehÅti yadavÃdÅt suyodhana÷ | tatpratij¤ÃnusÃreïa bhÅmo mÆrddhÃnamakramÅt | "­«abhÃm mà samÃnÃnÃæ " 82 82 ­gveda 10.166.1) iti sÆktaæ dadarÓa ca | 28.74 | te«Ãæ puïyîani vidyÃïsca samÃdÃyaiva sarvaÓa÷ | tÃæ ÓcakÃra tamogantî­nstasya mÆrdhni padÃ'kraman | 28.75 | smÃrayÃmÃsa karmÃïi yÃni tasya k­tÃni ca | k­«ïabandhe k­to mantra iti mÆrdhni padÃ'hanat | 28.76 | puna÷ punaÓca tad vÅk«ya cukrodha musalÃyudha÷ | cdxiii.iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite cukroÓa naiva dharmo'yamityasÃvÆrdhvabÃhuka÷ | 28.77 | puna÷ krodhÃbhitÃmrÃk«a îadÃya musalaæ halam | abhidudrÃva bhÅmaæ taæ na cacÃla v­kodara÷ | 28.78 | abhaye saæ sthite bhÅme rÃmaæ jagrÃha keÓava÷ | Ãha dharmeïa nihato bhÅmenÃyaæ suyodhana÷ | 28.79 | na maï¬ale'bhisÃre và nÃpasÃre ca nÃbhita÷ | adho hanyÃd va¤cayantamadho hatvà na du«yati | 28.80 | k­tà pratij¤îa ca v­kodareïa bhetsye tavorÆ iti yuktipÆrvam | saæ ÓrÃvayÃnena tade«a dharmato jaghÃna duryodhanamagryakarmà | 28.81 | vîasudevavaca÷ Órutvà dharmacchalamiti bruvan | rauhiïeyo jagÃmÃ'Óu svapurÅmeva sÃnuga÷ | 28.82 | tasmin gate vÃsudevaæ samap­cchad yudhi«Âhira÷ | dharmo'yamathavÃ'dharma iti taæ prÃha keÓava÷ | 28.83 | na sÃk«Ãd dharmato vadhyà ye tupÃpatamà narÃ÷ | devairhi va¤cayitvaiva hatÃ÷ pîurvaæ surÃraya÷ | ato'yamapyadharmeïa hato nÃtrÃsti dÆ«aïam | 28.84 | bhÅ«madroïau ca karïaïsca yadaivopadhinà hatÃ÷ | ko nu duryodhane pÃpe hate do«a÷ katha¤cana | 28.85 | pratij¤îapÃlanÃyÃpi vibhedorÆ v­kodara÷ | dharmataÓca pratij¤eyaæ k­tà tenÃnurÆpata÷ | 28.86 | lokato'pi na dharmasya hÃniratra katha¤cana | ye bhÅmasyÃprabhÃvaj¤îa îapaddharmaæ ca manvate | 28.87 | avadhyatve Óivavar Ãd gadÃïsik«ÃbalÃdapi | jarÃsandhopamo yasmÃd dhÃrtarëÂra÷ suviÓruta÷ | 28.88 | tasmÃt saddharma evÃyaæ bhÅmacÅrïa iti bruvan | api saæ Óayinaæ cakre dharmarÃjaæ jagatpati÷ | 28.89 | bhÆbhÃrak«atijo dharmo macchuÓrÆ«Ãtmakastu ya÷ | bhÅmasyaiva bhavet samyagiti buddhyà para÷ prabhu÷ | 28.90 | cdxiv.svenaiva balabhadrÃya janÃya ca puna÷ puna÷ | ÓrutvÃ'pyuktaæ na tatyÃja saæ Óayaæ dharmajo yata÷ | tato'pyasaæ Óayaæ k­«ïo na cakÃra yudhi«Âhiram | 28.91 | mukhyaæ dharmaæ hi bhagavÃn balÃyÃ'ha janÃya ca | dharmeïaiva hato rÃjà dhÃrtarëÂra÷ suyodhana÷ | iti yad vak«yati punarniÓcayÃrthe'rjunÃya ca | 28.92 | puna÷ punardharmata eva bhÅmo jaghÃna rÃjÃnamiti bruvantam | jagÃda k­«ïaæ sphuritÃdharo«Âha÷ krodhÃt supÃpo dh­tarëÂrasÆnu÷ | tvayaiva pÃpe nihità hi pÃrthÃ÷ pîapÃdhikastvaæ hi sadaika eva | 28.93 | ityÆcivÃæ saæ prajagÃda k­«ïo na tvatsama÷ pîapatama÷ kadÃcit | bhÅ«mîadihatyÃ'pi tavaiva pÃpaæ yadanvayustvÃmatipÃpaniÓcayam | pîapaæ ca pÃpÃnugataæ ca hatvà katha¤canÃpyasti nacaiva pÃpam | 28.94 | na pÃï¬ave«vasti tato hi ki¤cit pÃpaæ prayatnÃcca nisargato'pi | guïÃdhikÃste madapÃïsrayÃcca ko nÃma te«vaïvapi pÃpamÃha | 28.95 | nisargata÷ pîapatamastvamanyÃn dharmasthitÃn pÃpapathe nidhÃya | svayaæ ca pÃpe nirata÷ sadaiva pÃpÃt supÃpÃæ gatimeva yÃsi | 28.96 | iti bruvantaæ punarÃha k­«ïaæ duryodhana÷ pîapak­tÃæ pradhÃna÷ | svantottamo nÃma ka eva matta÷ ko nÃma do«o'sti mayà k­to'tra | 28.97 | i«Âaæ ca yaj¤aiÓcaritaæ ca pÆrtai÷ padaæ ripÆïÃæ nihitaæ hi mÆrdhni | m­tyuÓca saÇgrÃmaÓirasyavÃpto raïonmukhenaiva mayà kimanyat | 28.98 | i«Âà bhogà mayà bhuktÃ÷ prÃptà ca paramà gati÷ | du÷khino du÷khamÃpsyanti pÃrthÃste kÆÂayodhina÷ | 28.99 | candrasÆryanibhai÷ ÓÆrairdhÃrmikai÷ sadbhirujjhità | keval à ratnahÅneyaæ pîaï¬avairbhujyatÃæ mahÅ | 28.100 | ityuktavatyeva n­pe sureÓai÷ prasÆnav­«Âirvihità papÃta | tÃmeva buddhiæ dh­tarëÂrasÆno÷ k­tvà d­¬hîaæ pîatayituæ tamo'ndhe | 28.101 | sambhÃvayata ÃtmÃnaæ vîasudevaæ vinindata÷ | tatparÃæ Óca kathaæ na syÃt tamo'nte ca viÓe«ata÷ | 28.102 | yadaikaikamalaæ tatra du÷khÃdhikyaæ samuccayÃt | iti tat kÃrayitveÓa Ãha moghaæ tavÃkhilam | 28.103 | cdxv.n­Óaæ sasya k­taghnasya guïavaddve«iïa÷ sadà | yadi dharmaphalaæ dhvÃntaæ sÆryavat syÃt prakÃïsakam | 28.104 | vadan puna÷ punaridaæ dharmato hata ityapi | khyÃpayÃmÃsa bhagavÃn jane nijajane«Âada÷ | 28.105 | prakhyÃpite vÃsudevena dharme satÃæ sarve«Ãæ h­dyamÃsÅt samastam | hataæ ca dharmeïa n­paæ vyajÃnan pÃpo'yamityeva ca niÓcitÃrthÃ÷ | 28.106 | yudhi«Âhiro'pÃyadarÓÅ sadaiva sasaæ Óayo'bhÆt sumano'bhiv­«Âyîa | snehÃd drauïi÷ sa¤jayo rauhiïeyo dauryodhanÃt pÃpamityeva cocu÷ | 28.107 | tata÷ k­«ïa÷ pîaï¬upäcÃlakaistairbh­Óaæ nadadbhirh­«itai÷ sameta÷ | yayau viri¤ceÓasurendramukhyai÷ sampÆjitastaiÓca raïÃÇgaïÃt smayan | 28.108 | tata÷ Órutvà sa¤jayÃd du÷khataptaæ sambodhayi«yan pitaraæ yuyutsu÷ | k­«ïasya rÃj¤aÓca matena yÃto jagÃma cÃnveva janÃrdanaÓca | 28.109 | dharmayuktaiÓca tattvÃrthairlokav­ttÃnudarÓakai÷ | vîakyai rÃjÃnamÃïsvÃsya prÃyÃt pÃrthÃn punarhari÷ | 28.110 | kîalÃnusÃrato daivÃæ Ócopasaæ hartumacyuta÷ | yayau sapÃrthaÓaineya÷ kurÆïÃæ Óibiraæ niÓi | 28.111 | tadaiva hÃrdikyak­pîanvito'yÃt suyodhanaæ drauïiramuæ ÓayÃnam | prabhagnasakthiæ ca s­gîalabhÆtai÷ sambhak«yamÃïaæ dad­Óe Óvasantam | 28.112 | sa du÷khaÓokÃbhihato vinindya pÃrthÃn mayà bhÆpa kimatra kÃryam | ityÃha ni«pîaï¬avatÃæ kuru«vetyamuæ vyadhÃt pÃæ svabhi«ekiïaæ n­pa÷ | 28.113 | ucchidya santatiæ pîaï¬o÷ k­tvà svak«etrasantatim | tayà bhÆrak«aïah­dîa so'bhi«iktastathetyagÃt | 28.114 | sa k­«ïabhÅmapÃrthÃnÃæ bhayÃdeva punarvanam | k­pasÃtvatasaæ yukto viveÓa gahanaæ rathÅ | 28.115 | tasya cintayato droïavadhaæ duryodhanasya ca | nîa'gÃnnidrà niÓÅthe ca dhvÃk«Ãn nyagrodhavÃsina÷ | 28.116 | hatÃn subahusÃhasrÃnekenÃtibalena tu | kauÓikena nirÅk«yaiva prÃha tau k­pasÃtvatau | 28.117 | cdxvi.nidarÓanena hyenena prerita÷ paramÃtmanà | yîami pÃï¬usutÃn hantumityuktvÃ'ruruhe ratham | 28.118 | nivÃrito'pi tÃbhyÃæ sa prÃdravacchibiraæ prati | anujagmatustÃvapi taæ ÓibiradvÃri caik«ata | 28.119 | ugrarÆpadharaæ rudraæ svakÅyÃæ tanvameva sa÷ | parÅtaæ vîasudevaæ ca bahukoÂisvarÆpiïà | 28.120 | d­«Âvaiva vÃsudevaæ tamatrasad gautamÅsuta÷ | vîasudevÃj¤ayaivÃtra svÃtmanÃ'pi sadÃïsiva÷ | 28.121 | ayuddhyadagrasaccÃ'Óu drauïe÷ sarvÃyudhÃnyapi | acintyà hariÓaktiryad d­Óyante tmahano'pi hi | 28.122 | atastayà preritena svÃtmanaivÃkhile«vapi | Ãyudhe«u nigÅrïe«u drauïiryaj¤aæ tu mÃnasam | cakre'tmÃnaæ paÓuæ k­tvà svÃtmasthÃyaiva vi«ïave | 28.123 | yaj¤atu«Âena hariïà prerita÷ ÓaÇkara÷ svayam | Ãtmane droïaputrÃya dadau sarvÃyudhÃni ca | 28.124 | uvÃca cÃhamÃdi«Âo vi«ïunà prabhavi«ïunà | arak«aæ pîarthaÓibiramiyantaæ kîalameva tu | 28.125 | tadicchayaiva nirdi«Âo dÃsye mÃrgaæ tavÃdya ca | ÃyudhÃni ca sarvÃïi hantuæ sarvÃnimÃn janÃn | 28.126 | ityudÅrya pradÃyÃ'Óu sarvà hetÅrv­«adhvaja÷ | tatraivÃntardadhe so'pi provÃca k­pasÃtvatau | 28.127 | ye niryÃsyanti ÓibirÃjjahitaæ tÃæ stu sarvaÓa÷ | ityuktvà praviveÓÃntardhanvÅ kha¬gÅ k­tÃntavat | 28.128 | pîarÃvatÃïsvaæ sa tadà ïsayÃnamupetya padbhyÃæ samatìayacca | vak«asyasÃvavadad vÅtanidro jÃne bhavantaæ hi gurostanÆjam | 28.129 | samutthitaæ mîaæ jahi ÓastrapÃïiæ Óastreïa vÅro'si sa vÅradharma÷ | lokÃïsca me santvatha ÓastrapÆtà iti bruvÃïaæ sa ru«Ã jagÃda | 28.130 | na santi hi brahmahaïÃæ sulokà viÓe«ataÓcaiva gurudruhÃæ puna÷ | cdxvii.na dharmayuddhena vadhÃrhakÃïsca ye tvadvidhÃ÷ pîapatamÃ÷ supÃpa | 28.131 | avaÓyabhÃvinaæ m­tyuæ dh­«Âadyumno vicintya tam | tÆ«ïÅæ babhÆva svapne'pi nityaæ paÓyati tÃæ m­tim | 28.132 | drauïiæ ca kÃl . arÃtriæ ca droïapÃtÃdanantaram | viÓasantaæ k­«antÅæ ca svapne'paÓyaddhi pÃr«ata÷ | 28.133 | samÃk«ipad droïasuto'sya kaïÂhe nibaddhya maurvÅæ dhanu«opyurastha÷ | mamantha k­cchreïa vihÃya dehaæ yayau nijaæ sthÃnamasau ca vahni÷ | 28.134 | tata÷ Óikhaï¬inaæ hatvà yudhÃmanyÆttamojasau | janamejayaæ ca päcÃlÅsutÃnabhiyayau jvalan | 28.135 | tairutthitairasyamÃna÷ Óarai÷ kha¬gena jaghnivÃn | sarvÃn savyÃpasavyena tathÃ'nyÃn pÃï¬avÃtmajÃn | ­ta ekaæ bhaimaseniæ kîaïsirÃjÃtmajÃtmajam | 28.136 | taæ tadÃ'ntarhita÷ Óarva÷ kailÃsamanayat k«aïÃt | sa ÓarvatrÃtanÃmÃ'sÅdatastatraiva so'vasat | 28.137 | purÃ'rthita÷ svadauhitrasyÃmaratvÃya ÓaÇkara÷ | kîaïsirÃjena tenÃsau jugopainaæ k­pîayuta÷ | 28.138 | vîasudevamataæ j¤îatvà sÃmrÃjyÃya parÅk«ita÷ | vîarayÃmÃsa bhÆlokaæ naiva yÃhÅtyamuæ Óiva÷ | 28.139 | sÃmÃnyato'pÃï¬avÃya drauïinÃ'pyabhisandhitam | tadrÆpeïaiva rudreïa vinainamiti cintitam | 28.140 | astraæ brahmaÓiraÓcainaæ na jaghÃnaikyatastayo÷ | cekitÃnÃdikÃæ Ócaiva jaghÃnÃnyÃn sa sarvaÓa÷ | 28.141 | sa cedipäcÃlakarÆïsakÃïsÅnanyÃæ Óca sarvÃn vinihatya vÅra÷ | ÓiÓÆn striyaÓcaiva nihantumugra÷ prÃjvÃlayat tacchibiraæ samantÃt | 28.142 | jijÅvi«Ææ statra palÃyamÃnÃn dvÃri sthitau gautama÷ sÃtvataÓca | nijaghnatu÷ sarvata÷ pîar«atasya sÆtastveka÷ Óe«ito daivayogÃt | 28.143 | kha¬gena prah­taæ d­«Âvîa hÃrdikyena papÃta ha | bhÆmau prÃgeva saæ sparÓÃnna j ¤îatastamasÃ'munà | anyÃsakte samutthÃya prÃdravad yatra pÃr«atÅ | 28.144 | cdxviii.tasyà akathayat sarvaæ sà bhÅmÃyÃ'ha du÷khità | prÃdravad rathamÃruhya sa dhanvÅ gautamÅsutam | 28.145 | tadantare drauïirapi prayÃta÷ k­«ïÃsutÃnÃæ mudita÷ ÓirÃæ si | ÃdÃya hÃrdikyak­pîanuyÃto duryodhanaæ sannik­«ÂaprayÃïam | 28.146 | d­«Âvîa taduktaæ ca niÓamya pÃpastu«Âo'tyajat sÃdhviti dehamÃïsu | bhÅmÃrjunÃbhyÃmatha keÓavÃcca bhÅtÃ÷ p­thag drauïimukhÃ÷ prayÃtÃ÷ | 28.147 | tatraikalaæ droïasutaæ rathena yÃntaæ rathÅ mÃrutiranvadhÃvat | tamÃdravantaæ prasamÅk«ya bhÅta÷ parÃdravad drauïiratidrutÃïsvai÷ | 28.148 | Ãdravantaæ punard­«Âvîa bhÅmaæ droïÃtmajo ru«Ã | Ãv­tya yuddhyan vijito'straæ brahmaÓira Ãdade | 28.149 | etasminnantare k­«ïo dharmajenÃrjunena ca | tatrÃ'gamat tadastraæ ca bhÅmaæ cîavyarthatÃæ nayan | avadhyo bhÅmasenastadastraæ cîamoghameva yat | 28.150 | vi«ïunaivobhayaæ yasmÃt kl­ptaæ bhÅmo'strameva tat | gîayatrÅ tatra mantro yad brahmà taddhyÃnadevatà | dhyeyo nÃrÃyaïo devo jagatprasavità svayam | 28.151 | Æce ca pÃrthayo÷ k­«ïo yat k­taæ drauïinà purà | svÃyudhÃnÃæ yîacanaæ cîapyaÓaktena taduddh­tau | 28.152 | p­«Âenoktaæ tvayà hÅnÃæ k­tvà duryodhanÃya gÃm | dîatuæ tvadÃyudhaæ me'dyetyevamukte tmanoditam | maivaæ kîar«Å÷ punariti ddhyÃyatÃ'bdhestaÂe svamu | 28.153 | tadastraæ prajvalad d­«Âvîa'pÃï¬avatvavidhitsayà | dharÃyÃæ drauïinà muktaæ k­«ïena prerito'rjuna÷ | 28.154 | svastyastu droïaputrÃya bhÆtebhyo mahyameva ca | iti bruvaæ stadevÃstramastraÓÃntyai vyasarjayat | 28.155 | anastraj¤e«u muktaæ taddhanyÃdastramucaæ yata÷ | gurubhaktyà tato drauïe÷ svastyastvityÃha vÃsavi÷ | 28.156 | tadÃ'strayostu saæ yoge bhÆtÃnÃæ saæ h­tirbhavet | bhÆtÃnÃæ svastirapyatra kÃÇk«ità karuïÃtmanà | 28.157 | cdxix.ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye tathÃ'pyastradvayaæ yuktaæ bhÆtÃnÃæ nîaïsak­d dhruvam | tasmÃnnivÃrayan yogaæ tayormadhye'bhavat k«aïÃt | nissÅmaÓakti÷ parama÷ k­«ïa÷ satyavatÅsuta÷ | 28.158 | saæ sthÃpyÃstradvayaæ dîure tÃvÃha puru«ottama÷ | santi hyastravida÷ pîurvaæ prÃyaÓcaitanna tai÷ k­tam | lokopadravak­t karma santa÷ kuryu÷ kathaæ kvacit | 28.159 | ityukte phalguna÷ prÃha mayà muktaæ mahÃpadi | ÓÃntyarthameva ca vibho k«antavyaæ bhavatà tata÷ | 28.160 | drauïirapyevamevÃ'ha tau vedapatirabravÅt | nivartyatÃmastramiti ÓakrasÆnustathÃ'karot | nivartanÃprabhuæ drauïiæ vîasudevo'bhyabhëata | 28.161 | k«atratejà brahmacÃrÅ kaumÃrÃdapi pÃï¬ava÷ | nivartane tata÷ Óakto nÃyaæ droïÃtmajo'pi san | abrahmacaryÃdityukte vyÃso drauïimabhëata | 28.162 | nivartanÃsamarthastvaæ dehi naisargikaæ maïim | jita÷ prÃgeva bhÅmena bhÅmÃyaiva mahÃprabham | api kevalayà vÃcà pÃrthebhyo'straæ nivartaya | 28.163 | ityukto mÆrdhajaæ ratnaæ jarÃmaraïanÃïsanam | k«utt­ÂÓramÃpahaæ divyagandhaæ dhvÃntaharaæ Óubham | 28.164 | utk­tya bhÅmÃya dadau muktÃ÷ pa¤caiva pÃï¬avÃ÷ | astrÃditi tato vedabhartà vÃsavimabravÅt | 28.165 | tÃta muktaæ drauïinÃ'pi tvamevÃstraæ nivartaya | ityuktastaæ praïamyÃ'Óu sa¤jahÃrÃrjuno'pi tat | 28.166 | yîadaveÓo'tha gautamyÃ÷ sutamÃhaikasantate÷ | vîacà nivartayÃstraæ te ityukto drauïirabravÅt | 28.167 | pak«apÃtÃdicchasi tvaæ bhÃgineyasya santatim | tatraiva pÃtayÃmyastramuttarÃgarbhak­ntane | 28.168 | vîasudeva÷ puna÷ prÃha yadi hantavya eva te | garbhastathÃ'pi naivÃstraæ pîatayÃsmin katha¤cana | 28.169 | cdxx.abhimanyorm­tasyaiva dehe pÃtaya mÃnada | evaæ tvadastranihataæ garbhamujjÅvayÃmyaham | 28.170 | pîataye garbha evÃhamityÆce gautamÅsuta÷ | athÃ'ha vÃsudevastamÅ«atkruddha iva prabhu÷ | 28.171 | durmate paÓya me vÅryaæ yat te Óakyaæ kuru«va tat | ujjÅvayÃmyahaæ garbhaæ yatata÷ Óaktito'pi te | 28.172 | santatirvar«asÃhasraæ pîaï¬avÃnÃæ bhaved bhuvi | matpÃlitÃæ na kaÓcit tÃæ tÃvaddhantuæ k«ama÷ kvacit | 28.173 | jÃnÃmi te matiæ du«ÂÃæ jighÃæ so÷ pîarthasantatim | cikÅr«ordhÃrtarëÂrasya tantuæ bhÆya÷ sudu«karam | 28.174 | madÃj¤ayà sà viphalà bhavitrÅ vächà mumuk«Ã vimukhasya vi«ïo÷ | yathaiva tenaiva narÃdhirƬho gamyastava syÃnnaca bhÆmibhÃga÷ | 28.175 | durgandhayukto vraïasa¤citÃÇga÷ sadà cara÷ syà vipine«u manda | yîavad bhuvi syÃdiha pÃrthatanturvyÃso'pi taæ prÃha tatheti deva÷ | 28.176 | rÆpadvayenÃpi harestathokto jagÃda kÃl . Åtanayaæ sa k­«ïam | tvayà saha syÃnmama saÇgamo vibho yathe«Âata÷ syÃnnaca me'tra vighna÷ | 28.177 | ityukta Oæ iti prÃha bhagavÃn bÃdarÃyaïa÷ | taæ praïamya yayau so'pi svapnad­«Âamanusmaran | 28.178 | svapne hi draupadeyÃnÃæ vadho d­«Âo tmanà niÓi | arjunena pratij¤îanaæ draupadyai svavadhaæ prati | 28.179 | nibadhyÃ'nayanaæ caiva tenaiva Óibiraæ prati | mu¤ceti draupadÅvÃkyaæ neti bhÅmavacastathà | k­«ïavÃkyÃnmaïiæ h­tvà deÓÃnniryÃtanaæ tathà | 28.180 | ityÃdi svapnad­«Âaæ yat prÃya÷ satyamabhÆditi | cintayan prayayau dÃvaæ drauïi÷ Óastrabh­tÃæ vara÷ | 28.181 | sa k­«ïoktamapi prÃpya bÃdarÃyaïaïsi«yatÃm | prÃpyottaradvÃpare ca vedÃn saæ vibhaji«yati | 28.182 | tata÷ saptar«irbhÆtvà pÃrÃïsaryaprasÃdata÷ | ekÅbhÃvaæ svarÆpeïa yÃsyatyacyutani«Âhayà | 28.183 | cdxxi.pÃï¬avarÃjyalÃbho nÃma a«ÂÃviæ Óo'dhyÃya÷ k­po'tha pÃï¬avÃn prÃpya gauravÃt pÆjitaÓca tai÷ | abhÆdÃcÃrya evÃsau rÃj¤îaæ tattantubhÃvinÃm | 28.184 | bîadarÃyaïaïsi«yatvaæ puna÷ prÃpya bhajannamum | sÃkaæ svabhÃgineyena bhÃvyeko munisaptake | k­tavarmà dvÃravatî ìæ yayau k­«ïÃnumodita÷ | 28.185 | k­«ïÃyai taæ maïiæ datvà bhÅmastÃæ paryasÃntvayat | vikopà bhÅmavÃkyena rÃj¤e sà ca maïiæ dadau | 28.186 | rÃjÃrhe hi maïau datte mahyaæ bhÅmena laukikÃ÷ | strÅpak«apÃtaæ rÃjà caÓaÇkeyurmÃruteriti | 28.187 | maïiæ rÃj¤e dadau k­«ïà bhart­priyahite ratà | so'pyÃbadhya maïiæ mîurdhni reje rÃjà gavÃmiva | 28.188 | vedeÓvareïÃpi yadÆttamena k­«ïena yuktÃstata Ãïsu pÃrthÃ÷ | yayu÷ sabhÃryà nijarÃjadhÃnÅæ hatvaiva santo'ntararÅn svarÃjyam | 28.189 | yudhi«ÂhirasyÃnu vicitravÅryasutasya pÃdÃvabhivandamÃnam | Ãk­«ya bhÅmaæ parameÓvaro'yo mayÃk­tiæ dhÃt purato n­pasya | 28.190 | bhÅmÃk­tiæ tÃæ sa suyodhanena kÃrÃpitÃmabhyasane gadÃyÃ÷ | Ãïsli«ya cÆrïÅk­tavÃnas­g vaman hà tÃta bhÅmeti vadan papÃta | 28.191 | tamÃha k­«ïo na hato'dya bhÅmo naca tvayÃ'nyairapi Óakyate'sau | hantuæ svabuddhi÷ prathità tvayÃ'dya pÃpà hi te buddhiradyÃpi rÃjan | 28.192 | svabuddhido«ÃdatipÃpaÓÅlaputrÃkhyapÃpÃni vivarddhayitvà | nÅto vaÓaæ tai÷ phalamadya bhu¤jan na krodhituæ cîarhasi bhÅmasene | 28.193 | ityukte ÓÃntabuddhyaiva rÃj¤îa'hÆto v­kodara÷ | abhyavandata tatpÃdÃvanujÃdyÃïsca tasya ye | 28.194 | vajrÃcca d­¬hadehatvÃdavikÃre v­kodare | na do«o viv­to'sya syÃditi k­«ïena va¤cita÷ | sarvÃnÃïsli«ya ca premïà yuyoja n­pa Ãïsi«a÷ | 28.195 | kulanÃïsakara÷ pîapa÷ ÓÃpayogyastava hyaham | ityuktvaiva praïamato gÃndhÃrÅ supadÃÇgulÅ÷ | 28.196 | cdxxii.dadarÓa dharmarÃjasya paÂÂÃntena prakopità | tasyÃ÷ krodhÃgninirdagdhanakha÷ sa kunakho'bhavat | 28.197 | vandamÃnaæ punarbhÅmamÃha sà krodhavihvalà | adharmata÷ kathaæ bhÅma sutaæ me tvaæ nijaghnivÃn | 28.198 | ityukto'syÃ÷ Óamayituæ krodhamagre v­kodara÷ | prÃha na prÃïasandehe pÃpaæ syÃt pÃpino vadhe | 28.199 | ityuktvà tÃæ puna÷ prÃha pratij¤îahÃnimantarà | na me'sti prÃïasandeha iti jÃnan v­kodara÷ | 28.200 | yathÃpratij¤aæ bhrÃt­vyÃn raïe mama nijaghnu«a÷ | kvÃdharma÷ k«atrajÃtestu taddhÃnau jÅvitaæ nahi | 28.201 | "pÃpà naÓuddhadharmeïa hantavyÃ" iti ca Óruti÷ | "anyavat pÃpahananaæ pîapayetyÃha" iti Óruti÷ | ato'surÃn naik­tikÃn nik­tyà ghnanti devatÃ÷ | 28.202 | "nik­tyà nik­tiæ hanyÃnnik­tyà naiva dhÃrmikam" | iti Órutirhi paramà paÂhyate paiÇgibhi÷ sadà | 28.203 | ityuktà taæ puna÷ prÃha kathaæ te naraÓoïitam | pÅtaæ nareïaiva satà napÅtamiti so'bravÅt | 28.204 | dantÃntaraæ na me prÃpa Óoïitaæ tat sutasya te | pratij¤îapÃlanÃyÃpi pratikartuæ ca tat k­tam | 28.205 | bhÅ«aïÃya ca ÓatrÆïÃæ pÅtavacca pradarÓitam | vedad­«Âaïsca dharmo'yamatipÃpajanaæ prati | 28.206 | ityuktovÃca naivÃndhadvayasyÃsya v­kodara | ghnatà putraÓataæ ya«ÂimÃtraæ corvaritaæ tvayà | 28.207 | tÃmÃha bhÅma÷ pîapi«Âhîa vadhayogyÃparÃdhina÷ | sarve hatà iti puna÷ sÃ'ha yenÃk­tastava | aparÃdha÷ sa eko'pi kiæ nîastÅtyavadat sa tÃm | 28.208 | sarvai÷ sametai÷ k­«ïasya bandhanÃya viniÓcitam | anyÃni ca supÃpÃni k­tÃnyatra purÃ'pica | 28.209 | vîasudevaæ sabhÃsaæ sthaæ bruvÃïaæ dharmasaæ hitam | cdxxiii.(samastadharmasaÇgraha÷ ) puna÷ punaravaj ¤îaya yÃntaæ duryodhanaæ bahi÷ | sarve'nvagacchannityÃdÅnyabhipretya v­kodara÷ | 28.210 | naiko'pyanaparÃdhÅ me svayaæ tÃnanuÓik«itum | asamarthà mayi krodhaæ kiæ karo«i nirarthakam | 28.211 | ityuktà sÃ'bhavat t Æ«ïÅæ kramÃt sarvaiÓca pÃï¬avai÷ | vandità vyÃsavÃkyÃcca ki¤cicchÃntÃ'tha sÃ'bhavat | 28.212 | tasyà yÃïsca snu«Ã÷ sarvÃstÃbhi÷ saha purask­tÃm | k­tvà taæ dh­tarëÂraæ ca vidurÃdÅæ Óca sarvaÓa÷ | 28.213 | pîaï¬avÃ÷ pradhanasthÃnaæ sabhÃryÃ÷ p­thayà saha | k­«ïÃbhyÃæ ca yayustatra gÃndhÃryÃstapaso balam | 28.214 | jÃnan pÃï¬avarak«Ãrthaæ cikÅr«ustattapovyayam | vedeÓvaro dadau divyaæ cak«u÷ satyavatÅsuta÷ | 28.215 | tena d­«Âvîa pretadehÃn sarvÃæ statra samÃkulà | ÓaÓÃpa yÃdaveÓÃnaæ tvayÃ'smatkulanÃïsanam | yat k­taæ tat tava kulaæ gacchatvanyonyata÷ k«ayam | 28.216 | ityukto bhagavÃn k­«ïa÷ svacikÅr«itameva tat | astvevamityÃha vibhurÅÓvaro'pyanyathà k­tau | 28.217 | tena tasyÃstapo na«Âaæ hÅnà sÃ'to hi bhart­ta÷ | nîaïsayeddhi sadà vi«ïu÷ svayogyÃdadhikÃn guïÃn | 28.218 | tata Ãïsli«ya bhartî­ïÃæ dehÃn prarudatÅ÷ striya÷ | sarvà duryodhanÃdÅnÃæ darÓayÃmÃsa keÓava÷ | k­«ïÃyai sà ca taæ devamastuvat pÆrïasadguïam | 28.219 | tato dehÃn prasiddhÃnÃæ pîarthÃ÷ samadahan satÃm | anye«Ãæ dh­tarëÂrÃdÅn purask­tyaiva kÃæ Ócana | sÆtai÷ pa¤cabhireva svai÷ sarasvatyÃæ pracik«ipu÷ | 28.220 | snehÃnn­po yamau ca svÃn nÃ'jau tasmin hyayojayan | ÓavÃ÷ prÃyo bahutvena tatratatraiva saæ sthitÃ÷ | 28.221 | tato dadatsu pÃnÅyaæ gaÇgÃyÃæ svajanasya tu | p­thà karïÃya datteti pÃrthÃnÃhÃgrajaæ ca tam | 28.222 | cdxxiv.atha ekonatriæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | yadaiva k­«ïau sakalÃdhirÃjye yudhi«Âhiraæ yauvarÃjye ca bhÅmam | viprairyutÃvabhi«icyÃ'Ói«aïsca yuktà datvà har«ayÃmÃsatustau | 29.1 | tadaiva cÃrvÃka iti prasiddhaæ rak«astridaï¬Å yatireva bhÆtvà | yudhi«Âhiraæ garhayÃmÃsa viprÃstvÃæ garhayantÅti supÃpaÓÅlam | 29.2 | Órutvaiva tad du÷khitamÃïsu dharmajaæ d­«Âvîa viprÃ÷ Óepuramuæ bh­ÓÃrtÃ÷ | agarhitaæ nityamasmÃbhirenaæ yato'voco garhitamadya pÃpa | bhasmÅbhavÃ'Óveva tatastvitÅrite k«aïÃdabhÆt pÃpatama÷ sa bhasmasÃt | 29.3 | bhasmÅk­te'smin yative«adhÃriïi yudhi«Âhiraæ du÷khitaæ v­«ïisiæ ha÷ | provÃca nÃyaæ yatirugrakarmà suyodhanasyaiva sakhà supÃpa÷ | 29.4 | rak«o'dhamo'yaæ nihato'dya vipraistanmà ïsuca÷ k­takÃryo'si rÃjan | itÅrita÷ ÓÃntamanÃ÷ sa viprÃn santarpayÃmÃsa dhanaiÓca bhaktyà | 29.5 | asÃntvayacca bÃndhavÃn sa paurasaæ ÓritÃdikÃn | dadau yathe«Âato dhanaæ rarak«a cÃnu putravat | 29.6 | sa bhÅ«madroïakarïÃnÃæ vadhÃd duryodhanasya ca | pîapÃïsaÇkÅ tapyamÃno rÃjyatyÃge mano dadhe | 29.7 | so'nujai÷ k­«ïayà viprairapyukto dharmaÓÃsanam | tato hÃheti vilapan rÃjà paramadu÷khita÷ | ÓaÓÃpa sarvanÃrÅïÃæ guhyaæ h­di na ti«Âhatu | 28.223 | hîa mÃtastava dh­tyaiva vayaæ sarve bh­Óaæ hatÃ÷ | jye«Âhaæ pit­samaæ hatvà pratipatsyÃma kÃæ gatim | 28.224 | evaæ vadantaæ kaunteyaæ vîasudeva÷ sanÃrada÷ | ÓamayÃmÃsa sadvÃkyairguïÃn karïasya cÃbravÅt | 28.225 | tataste pretakÃryÃïi cakru÷ sarve'pi sarvaÓa÷ | sarve«ÃmÃdhirÃjye ca sthito'bhÆt pÃï¬avÃgraja÷ | 28.226 | cdxxv.bhÅmaæ samprÃrthayitvaiva na vetthsÅtyÃha phalgunam | 29.8 | tasmin kruddhe n­paæ prÃhurviprÃstvatto'pi tattvavit | Óakro'rjuna iti ÓrutvÃ'pyetaddharme sasaæ Óayam | 29.9 | matsnehÃdeva sarve'pi dharmo'yamiti vÃdina÷ | ityevaæ ÓaÇkamÃnaæ tamÆcaturviprayÃdavau | k­«ïo dharmo'yamityeva ÓÃstrayuktyà puna÷ puna÷ | 29.10 | nîatiniÓcitabuddhiæ taæ tadÃ'pi puru«ottamau | hatapak«agatatvena tacchaÇkÃyà agocara÷ | yato bhÅ«mastato yÃhi tamityÆcaturavyayau | 29.11 | sa tÃbhyÃæ bhrÃt­bhiÓcaiva munibhiÓca samanvita÷ | bhÅ«maæ yayau lajjite'sminstaæ bhÅ«mîayÃ'ha keÓava÷ | 29.12 | p­cchetyukta÷ sa bhÅ«meïa papracchÃkhilama¤jasà | tatrovÃcÃkhilÃn dharmÃn k­«ïo bhÅ«maÓarÅraga÷ | 29.13 | bhÅ«mo hyÃha hariæ pîarthà bodhanÅyÃstvayaiva hi | kîa ïsaktirmama deveÓa pÃrthÃn bodhayituæ prabho | 29.14 | ityukto bhagavÃnÃha tvatkÅrtyai tvayi saæ sthita÷ | pravak«yîamyakhilÃn dharmÃn sÆk«maæ tattvamapÅti ha | 29.15 | rÃj¤a÷ prathamato dharmo bhagavaddharmapÃlanam | tadarthaæ kaïÂakoddhÃro dharmà bhÃgavat à api | manovÃkkarmabhirvi«ïoracchidratvena cÃrcanam | 29.16 | pÆrïÃïse«aguïo vi«ïu÷ svatantraÓcaika eva tu | tadvaÓaæ sarvamanyacca sarvadeti viniÓcaya÷ | 29.17 | devat Ãkramavij¤îanamapÆjÃ'nyasya vai hare÷ | pÆjà bhÃgavatatvena devÃdÅnÃæ ca sarvaÓa÷ | 29.18 | cdxxvi.v­thà karmÃk­ti÷ kvÃpi nirÃïsÅstvaæ sadaiva ca | vi«ïorbhÃgavat ÃnÃæ ca pratÅpasyÃk­ti÷ sadà | parasparavirodhe tu viÓi«ÂasyÃnukÆlatà | 29.19 | priyaæ vi«ïostadÅyÃnÃmapi sarvaæ samÃcaret | dharmamapyapriyaæ te«Ãæ naiva ki¤cit samÃcaret | 29.20 | sÃmye virodhe ca bahÆnanuvarteta vai«ïavÃn | ete sÃdhÃraïà dharmà j¤eyà bhÃgavat à iti | 29.21 | tattvavij¤îapanaæ dharmo viprasya tu viÓe«ata÷ | ÓÃrÅradaï¬asantyÃga÷ putrabhÃryÃdikÃn­te | tatrÃpi nÃÇgahÃni÷ syÃd vedanà và ciraæ natu | 29.22 | nacÃrthadaï¬a÷ kartavyo vipravaiÓyÃdibhi÷ kvacit | ÓÃrÅradaï¬avi«aye vaiÓyÃdÅnÃæ ca vipravat | 29.23 | yathÃlabdhena varteta bhik«ayà và dvijottama÷ | Ói«yayÃjyopalabdhairvà k«atradharmeïa vÃ'padi | 29.24 | mahÃpadi viÓÃæ dharmai÷ k«atriya÷ suraviprayo÷ | anyatra sarvavittena vartetaitÃæ Óca pÃlayan | 29.25 | virodhina÷ k«atriyÃcca prasahyaiva hared dhanam | sÃmÃdikramato dharmÃn vartayed daï¬ato'ntata÷ | apalÃyÅ sadà yuddhe satÃæ kîaryam­te bhavet | 29.26 | k­«ivÃïijya gorak«Ã kusÅdaæ vaiÓyajÅvanam | paricaryaiva ÓÆdrasya v­ttiranye svapÆrvavat | varteyurbrÃhmaïÃdyÃïsca kramÃt pÆjyà haripriyÃ÷ | 29.27 | haribhaktÃvanuccastu varïocco nÃtipÆjyate | vinà praïÃmaæ pÆjyastu varïahÅno haripriya÷ | Ãdarastatra kartavyo yatra bhaktirharervarà | 29.28 | cdxxvii.j¤îapanaæ k«atriyÃïÃæ ca dharmo viprÃbhyanuj¤ayà | tadabhÃve tu vaiÓyÃnÃæ ÓÆdrasya paramÃpadi | 29.29 | "varïe«vaj ¤e«vavarïastu na j ¤îanÅ syÃt katha¤cana" | iti Óruteravarïasya j ¤îapanaprÃptireva na | 29.30 | j¤eyaæ sarvatrivarïasthastrÅbhirvedÃn vinÃ'khilam | svÅyapunniyati÷ strÅïÃæ svadÃraniyatirn­ïÃm | 29.31 | dharmo guïottamÃnÃæ tu sm­tyaivÃndhaæ tamo vrajet | guïasarvasvahÃni÷ syÃduttarottarato'tra ca | 29.32 | adho'dho'dhikado«a÷ syÃt strÅïÃmanyatra madhyata÷ | vedà apyuttamastrÅbhi÷ k­«ïÃdyÃbhirivÃkhilÃ÷ | 29.33 | devyo munistriyaÓcaiva narÃdikulajà api | uttamà iti vij¤eyÃstacchÆdrairapyavaidikam | j¤eyamanyairharernÃma nijakartavyameva ca | 29.34 | sarvathÃ'ndhaæ tamo yÃti varaæ sad­Óameva và | yo vi«ïormanyate ki¤cid guïai÷ kaiÓcidapi kvacit | 29.35 | brahmeÓÃnÃdikamapi bhedaæ yo và na manyate | bhedad­k tadguïÃdau ca prÃdurbhÃvagate'pi ya÷ | 29.36 | prÃk­taæ dehamathavà du÷khÃj¤îanaÓramÃdikam | manyate tÃratamyaæ vîa tadbhakte«vanyathaiva ya÷ | 29.37 | manovÃktanubhiryo và tasminstadbhakta eva và | virodhak­d vi«ïvadhÅnÃdanyat ki¤cidapi smaran | 29.38 | anyÃdhÅnatvaviccÃsya sarvapÆrtyavideva ca | bhaktihÅnaÓca te sarve tamo'ndhaæ yîantyasaæ Óayam | 29.39 | tattve saæ Óayayuktà ye sarve te nirayopagÃ÷ | cdxxviii.do«ebhyaste guïÃdhikye naiva yÃntyadhamÃæ gatim | guïado«asÃmye mÃnu«yaæ sarvadaiva puna÷ puna÷ | 29.40 | yîavad do«ak«ayaÓcordhvà gati÷ kramaÓa eva tu | sarvado«ak«aye muktirÃtmayogyÃnusÃrata÷ | 29.41 | bhaktij¤îanonnatÃveva svargaÓca Óubhakarmaïa÷ | vi«ïuvai«ïavavÃkyena hÃni÷ pîapasya karmaïa÷ | 29.42 | ityÃdi dharmasarvasvaæ bhÅ«masthenaiva vi«ïunà | pîarthÃnÃæ gaditaæ tacca Órutvà dharmasuto'nujÃn | papraccha viduraæ caiva sÃraæ dharmÃdi«u tri«u | 29.43 | Ãha k«attà dharmameva sÃramarthaæ ca madhyamam | nÅcaæ kîamaæ ni«phalatvÃdarthamevÃrjuno'bravÅt | 29.44 | sÃraæ sa dvividho j ¤eyo daivo mÃnu«a eva ca | daivo vidyà hiraïyîadirmÃnu«a÷ parikÅrtita÷ | 29.45 | madhyamo dharma evÃtra sÃdhyaæ sÃdhanameva ca | vidyÃhvayo'rtho dharmasya vidyayaiva ca mucyate | 29.46 | mîanu«o'rtho'pi vidyÃyÃ÷ kîaraïaæ suprayojita÷ | tu«Âo'rthena gururyasmÃt kaivalyaæ dîatumapyalam | 29.47 | dharmÃrthatÃæ vinÃ'pyarthaistu«yeyurgurudevatÃ÷ | yadyanuddeÓito dharmo'pyarthamevÃnusaæ vrajet | 29.48 | gurutÃ'rthagataiva syÃt kÃmo'vastÃddhi ni«phala÷ | yamÃvatra vidÃæ Óre«ÂhîavarjunoktamanÆcatu÷ | 29.49 | athÃha bhÅma÷ pravara÷ sutattvad­ÓÃæ samastÃnabhibhëya har«Ãt | smayan na kÃmÃdatiriktamasti ki¤cicchubhaæ kkÃvaratÃæ sa yÃyÃt | 29.50 | kîamyaæ hi kÃmÃbhidhamÃhurÃryÃ÷ kîamyÃ÷ pumarthÃ÷ saha sÃdhanairyat | cdxxix.akÃmyatÃæ yîatyapumartha eva pumarthitatvÃddhi pumartha ukta÷ | 29.51 | vij¤îanabhaktyÃdikamapyatÅva satsÃdhanaæ kîamabahi«k­taæ cet | na sÃdhanaæ syÃt paramo'pi mok«o na sÃdhyatÃæ yîati vinà hikÃmÃt | 29.52 | parÃt paro'pyÃdipumÃn hariÓca svasyetare«Ãmapi kÃmya eva | akÃmito'vÃggatimeva dadyÃt kÃma÷ pumartho'khila eva tena | 29.53 | icchaiva kÃmo'stu tathÃ'pi naitÃm­te hi cittvaæ ghaÂaku¬yavat syÃt | sÃrastata÷ saiva cidÃtmakÃ'pi sà cetanà gƬhatanu÷ sadaiva | 29.54 | na praÓnayogya÷ p­thageva kÃmastenai«a rÃjan yadi tÃratamyam | icchasyayaæ te trividho hi vedyo dharmÃrthayukta÷ paramo mato'tra | ekÃvirodhÅ yadi madhyamo'sau dvayorvirodhÅ tu sa eva nÅca÷ | 29.55 | tasmÃt svabuddhipramadÃbhireva kÃmaæ ramethà anurÆpakÃma÷ | rÃjan na kÃmÃdaparaæ Óubhaæ hi paro hi kÃmo harireva yena | 29.56 | prÃj¤a÷ suh­ccandanasÃralipto vicitramÃlyÃbharaïairupeta÷ | idaæ vaco vyÃsasamÃsayuktaæ samprocya bhÅmo vararÃma vÅra÷ | 29.57 | praÓasya bhÅmamanyÃæ Óca rÃjà mok«amathÃstuvat | svayukterapratÅpatvÃnnirÃcakre na mÃruti÷ | 29.58 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye (samastadharmasaÇgraho nama) ekonatriæ Óo'dhyÃya÷ cdxxx.(yÃgasamÃpti÷ ) atha triæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | atha k­«ïamanusm­tya bhÅ«me svÃæ vasutÃæ gate | k­tvà kÃryÃïi sarvÃïi gaÇgÃmÃïsvÃsya du÷khitÃm | 30.1 | ÃïsvÃsitaÓca k­«ïÃbhyÃæ dharmajo du÷khita÷ puna÷ | parÃïsarasutenokta÷ k­«ïenÃnantarÃdhasà | 30.2 | apÃpe pÃpaÓaÇkitvÃdaÓvamedhairyajÃcyutam | kuru rÃjyaæ ca dharmeïa pÃlayÃpÃlakÃ÷ prajÃ÷ | 30.3 | ityukta÷ sa tathà cakre tyaktvà bhogÃæ Óca k­tsnaÓa÷ | govratÃdivratairyukta÷ pîalayÃmÃsa medinÅm | 30.4 | dadau deyÃni mukhyÃni yathÃkÃmamakhaï¬itam | naivÃrthÅ vimukha÷ kaÓcidabhÆd yogya÷ kadÃcana | 30.5 | pra«Âà ca dÃtÃ'khilarÃjanamyo ya«Âà ca dharmÃtmaja eva tatra | babhÆva pÃï¬org­hamÃvasaæ Óca rÃjÃdhirÃjo vanitÃniv­tta÷ | 30.6 | bhÅmastu dauryodhanameva sadma prapedivÃnÆrjitavÅryalabdham | k­«ïÃsahÃya÷ surarÃjayogyÃnabhuÇkta bhogÃn yuvarÃja eva | 30.7 | k­«ïà ca pÃrthÃæ Ócaturo vihÃya suvyaktasÃrasvataÓuddhabhÃvà | rarÃja rÃjÃvarajena nityamananyayogena Óikheva vahne÷ | 30.8 | prÅtyaiva vij¤îanayujÃ'nyapÃrthai÷ saæ vîadata÷ parih­tà gatabhÃvikÃle | api svakÅyaæ patimeva bhÅmamavÃpya sà paryacaranmudaiva | 30.9 | rarÃja rÃjÃvarajastayà sa dvirÆpayà somakakÃïsijÃtayà | Óriyà bhuvà caiva yathÃ'bjanÃbho nihatya sarvÃn ditijÃn mahÃbdhau | 30.10 | sarvottuÇgo nÃmata÷ prÃïavÃyoraæ Óo niÓÃyÃæ guruputrasÆdita÷ | mîatÃ'sya devÅti ca rauhiïeyÅ bhÅmapriyÃ'sÅd yà purÃ'syaiva rÃkà | 30.11 | cdxxxi.anyÃïscÃ'survÃsudevyo diÓo yà îapaÓca pÆrvaæ viæ ÓatiragryarÆpÃ÷ | tÃbhiryuto daivatairapyalabhyÃnabhuÇkta bhogÃn vibudhÃnugÃrcita÷ | 30.12 | rarak«a dharmÃnakhilÃn hare÷ sa nidhÃya viprÃnanuÓÃsya yuktÃn | sadvai«ïavÃn vidu«a÷ pa¤capa¤ca savetanÃn grÃmamanu svakÅyÃn | 30.13 | dadhÃra daï¬aæ tadavarti«u svayaæ jagrÃha cÃnveva mudÃ'tha tadgatÃn | taddh­ttamanyairapi vipravaryai÷ saæ Óodhayan sarvamasau yathà vyadhÃt | 30.14 | nîavai«ïava÷ kaÓcidabhÆt kutaÓcinnaivÃnyani«Âho naca dharmahantà | na vidhyavartÅ naca du÷khito'bhÆnnÃpÆrïavittaÓca tadÅyarëÂre | 30.15 | vîasi«Âhav­«ïipravarau prapaÓyatÃæ tÃbhyÃæ ca bhÅmena munÅÓvaraiÓca | saæ Óik«itÃnÃæ prathamÃd yugÃcca guïÃdhika÷ kalirÃsÅt prajÃnÃm | 30.16 | Óubhaæ mahat svalpaphalaæ k­te hi viparyayeïÃïsubhame«a do«a÷ | taddhÅnamapyuccaÓubhaæ k­tÃd yugÃccakre kaliæ mîarutiracyutÃïsrayÃt | 30.17 | dhana¤jaya÷ prodyatadaï¬a îasÅt sadÃ'nyacakre«u nijÃgrajerita÷ | vibhÅ«ayitvà n­patÅn saratnÃn padorn­pasyÃgrabhuvo nyapÃtayat | 30.18 | sadaiva k­«ïasya mukhÃravindÃd viniss­taæ tattvavinirïayÃm­tam | piban sutÃdyÃdhimasau krameïa tyajaæ Óca reme'viratÃtibhoga÷ | 30.19 | du÷ ÓÃsanasyÃ'vasathaæ subhadrÃcitrÃÇgadÃsahito'dhyÃvasaæ Óca | sacandrikÃkÃntiranÆnabimbo nabhasthitaÓcandra ivÃtyarocata | 30.20 | samastabh­tyÃïsritavetanÃnÃæ mîadreya ÃsÅt prathama÷ pradÃtà | sa durmukhasyÃ'vasathe'vasacca sa madrarÃjÃtmajayÃ'gryavartÅ | 30.21 | sandhÃnabhedÃnugataprav­ttisti«Âhaæ Óca durmar«aïsubhrasadmani | n­p-aÇgarak«a÷ prag­hÅtakha¬gastasyÃnujo mÃgadhakanyayÃ'sÅt | 30.22 | senÃpati÷ k­pa ÃsÅd yuyutsu÷ sasa¤jayo viduraÓcÃ'mbikeyam | cdxxxii.pîartheritÃ÷ paryacaran svayaæ ca sarve yathà daivatamÃdareïa | 30.23 | dvirÆpak­«ïaprahite«u pÃï¬u«u k«itiæ praÓÃsatsu na kaÓcanÃ'tura÷ | nacÃkramÃnm­tyurabhÆnna nÃryo vibhart­kîa no vidhurà narÃïsca | 30.24 | ÓabdÃdayaÓcÃ'suratÅva h­dyà nikÃmavar«Å ca sureÓvaro'bhÆt | prajà anÃsp­«ÂasamastatÃpà ananyabhaktyÃ'cyutamarcayanti | 30.25 | p­thvÅ ca gÃva÷ sasarasvatÅkà nikÃmadohà abhavan sadaiva | abdÃbdhinadyo giriv­k«ajaÇgamÃ÷ sarve'pi ratnaprasavà babhÆvu÷ | 30.26 | k­«ïÃïsrayÃt sarvamidaæ vaÓe te vidhÃya samyak paripÃlayanta÷ | divÅva devà mumudu÷ sadaiva munÅndragandharvan­pîadibhirv­tÃ÷ | 30.27 | samujjvalà pÃï¬avakÅrtinÃrÅ padaæ vidhÃyÃsurapak«amÆrdhasu | varÃbhaye caiva satÃæ karÃbhyÃæ k­«ïaprasÆtà jagadaï¬amÃv­ïot | 30.28 | pîatÃl . apÃdÃæ p­thivÅnitambÃmÃkÃïsamadhyÃæ karasantatÃïsÃm | grahark«atÃrÃbharaïadyuvak«asaæ viri ¤calokasthalasanmukhÃmbujam | 30.29 | vikuïÂhanÃthÃbhayahastamÃdarÃnmÆrdhnà vahantÅæ varabhÃratÃkhyÃm | niÓamya tÃmÅk«ya samastalokÃ÷ pavitrità vedibhavÃmivÃnyÃm | 30.30 | prapÃlayatsveva dharÃæ sak­«ïe«vaddhaiva pÃrthe«u kalirbaliÓca | supÃpadaityau kvaca rëÂraviplavaæ sa¤cakratustacchrutamÃïsu pÃrthai÷ | 30.31 | n­peïa k­«ïena ca sÃdhu codito bhÅmastadà tau sagaïau vijitya | baliæ pravidrÃvya kaliæ nibaddhya samÃnayat k­«ïan­pendrayo÷ pura÷ | 30.32 | papraccha taæ k­«ïapuro yudhi«Âhira udÃradhÅ÷ | kale kimiti me rëÂraæ viplÃvayasi durmate | 30.33 | ityukta Ãha kÃlo'yaæ duryodhananipÃtanam | Ãrabhya mama tatra tvaæ balÃdÃkramya ti«Âhasi | tato mayà k­to rëÂraviplavaste narÃdhipa | 30.34 | cdxxxiii.tamÃha rÃjà rÃj¤îaæ hi balÃd rÃjyaæ pravartate | api kÃlabhavaæ rëÂraæ tvadÅyaæ mîad­Óairn­pai÷ | hriyate balavadbhirhi rÃjyÃïsà te kutastadà | 30.35 | "kÃlo và kÃraïaæ rÃj¤o rÃjà và kÃlakÃraïam | iti te saæ Óayo mà bhÆd rÃjà kÃlasya kÃraïam" 83 | 30.36 | tamuvÃca kali÷ kîale madÅye tvÃd­Óa÷ kuta÷ | rÃjÃnaæ pÆrvamÃviÓya viprÃæ Óca syÃmahaæ n­pa | 30.37 | vîasudevasahÃye«u tejo yu«mîasu me nahi | kva rÃjÃ'sÃv­te yu«mîan yo mayà nÃbhibhÆyate | 30.38 | madÅyakÃle bhÆpÃla vipravedavirodhini | madd­«ÂipÃte kva guïÃ÷ kva vedÃ÷ kva suyuktaya÷ | 30.39 | jagÃda n­pati÷ satyaæ kale vak«yan­to'pi san | mocaye tvartavacanÃd yadÃ'smatsantate÷ param | vilumpasyakhilÃn dharmÃn karaæ tatrÃpi no'rpaya | 30.40 | sÅmÃdhirbahuvÃkyaæ ca tulÃmÃne ca me kara÷ | naivÃtikramamete«Ãæ kuru sarvÃtmanà kvacit | 30.41 | tamÃha bhagavÃn k­«ïo yÃvat pÃï¬avasantati÷ | tÃvanna te bhavecchakti÷ prav­ttasyÃpi bhÆtal . e | 30.42 | pîaï¬avebhya÷ paraæ yîavat k«emaka÷ kramavarddhità | k«emakÃt parata÷ pÆrtiæ Óaktiste yÃsyati dhruvam | 30.43 | na dra«Âavyaæ bhÆtal . aæ te kuta eva sp­Óerbhuvam | yîavat pÃrthà ahaæ cîatra tato bhuvi padaæ kuru | 30.44 | 83 MahÃ. 12.70.6 cdxxxiv.ityukto vÃsudevena mocito dharmajena ca | tÃn praïamya yayau pÃre samudrasyÃ'Órayad guhÃm | pîarthÃïsca k­«ïasahità rak«anta÷ k«mîaæ mudaæ yayu÷ | 30.45 | evaæ pîarthÃn prati«Âhîapya Óakraprasthe tu sÃrjuna÷ | krŬan divyÃ÷ kathÃ÷ prÃha putraÓokÃpanuttaye | gÅtoktaæ vism­taæ cîasmai punarvistarato'vadat | 30.46 | vîaïÅ prÃïo vÃsudeva ityetairakhilaæ tatam | sarvottamatvamete«Ãæ sarvametadvaÓe jagat | uttarottaramete'pi guïoccÃstadvaÓe'pare | 30.47 | itthaæ harervaÓe sarvaguïapÆrïaïsca sa prabhu÷ | eka eva nacÃnyo'sti prÃïoccà tadadho ramà | 30.48 | sa hutÃïsa iti prokto hutamattyakhilaæ yata÷ | vîakprÃïamadhyago nityaæ dhÃrayatyakhilaæ jagat | sa ÅÓo brahmarudrÃdyà jÅvà eva prakÅrtitÃ÷ | 30.49 | ye tasyÃnÃdisadbhaktà muktiyogyà hi te sm­tÃ÷ | anÃdidve«iïo ye'sminstamoyogyÃ÷ supÃpina÷ | 30.50 | miÓrà madhyà iti j ¤eyÃ÷ saæ sÃraparivartina÷ | evaæ jÅvÃstridhà proktà bhavantyete nacÃnyathà | 30.51 | tÃratamyaæ ca vij¤eyaæ li ÇgairdaihikamÃnasai÷ | vi«ïorli ÇgÃnusÃritvatÃratamyÃt tadÅk«aïam | 30.52 | vi«ïostadanugÃnÃæ ca prÅtik­d dharma Årita÷ | adharmo'nya iyaæ ni«Âhîa pralÃpa÷ kiæ kari«yati | 30.53 | evamÃdyanuÓÃsyÃja÷ pîarthaæ pîarthai÷ susatk­ta÷ | katha¤cit tÃnavasthÃpya sudÆrÃnugatÃn prabhu÷ | subhadrÃsahita÷ prÃyÃd yÃnena dvÃrakÃpurÅm | 30.54 | cdxxxv.samÃdhiviratodaÇkaparip­«Âa÷ pathi prabhu÷ | hataæ duryodhanaæ prÃha sabhrÃt­sutasainikam | 30.55 | taæ Ói«yavadhakopena ÓaptumÃtmÃnamudyatam | keÓavo'Óamayad vÃkyairviÓvarÆpaæ pradarÓya ca | 30.56 | madbhakto nitarÃme«a madÃrÃdhanatatpara÷ | mîamavaj ¤îaya nirayaæ mîa'nutthÃnaæ vrajediti | 30.57 | k­payà vÃsudevena bodhita÷ ÓÃntamÃnasa÷ | paÓcÃttÃpÃbhitaptÃtmà tameva Óaraïaæ yayau | 30.58 | tasmai devo'bhayaæ dattvà pre«ayi«ye'm­taæ tava | dîatuæ Óakramiti proktvà yayau dvÃravatÅæ prabhu÷ | 30.59 | athÃ'dideÓa deveÓaæ vîasudevo'm­taæ mune÷ | dehÅti va¤cayi«yîamÅtyÃha so'pi k«amÃpayan | 30.60 | Oæ ityukto bhagavatà tatsnehÃt sa ÓacÅpati÷ | sujugupsitamÃtaÇgave«o bhÆtvà muniæ yayau | 30.61 | mîutrasrotasi so'dhaÓca nidhÃya kalaÓaæ vaÓÅ | mîutrayanniva taæ prÃha vÃsudeva÷ sudhÃmimÃm | mahar«e pre«ayÃmÃsa tavÃrthe tat pibeti ca | 30.62 | sa mÆtramiti matvà taæ yîahÅtyevÃ'ha bhatsayan | va¤cayitvaiva taæ Óakro yayau prÅta÷ svamÃlayam | 30.63 | asÃdhÃraïamannaæ hi devÃnÃmam­taæ sadà | anyapÅtistatastasya devÃnÃæ paramÃpriyà | 30.64 | ÃtmadattaprasÃdÃcca svÃparÃdhÃt pracÃlite | udaÇke vÃsudevastu yuktamityeva manyate | 30.65 | svapurÅæ prÃpya yadubhi÷ pÆjita÷ ÓÆrasÆnave | cdxxxvi.v­ttÃntaæ kathayÃmÃsa keÓavo yadusaæ sadi | 30.66 | vadhamantaritaæ sÆno÷ sÃtvateÓena sÃtvatÅ | praïamya kathayetyÆce tata Ãha janÃrdana÷ | 30.67 | tata÷ sudu÷khitÃ÷ ÓÆraputrÃdyà abhimanyave | ÓrÃddhadÃnÃni bahuÓaÓcakru÷ keÓavasaæ yutÃ÷ | 30.68 | nivasatyatra viÓveÓe dharmaputra÷ kratÆttamam | aïsvamedhamanu«Âhîatuæ nîavindad vittama¤jasà | 30.69 | hataÓe«Ãt k«atrasaÇghÃt karaæ naicchad dayÃpara÷ | naca madhyamakalpena ya«Âuæ tasya mano gatam | 30.70 | vij¤îaya nityavij¤îatanikhilo bÃdarÃyaïa÷ | ÃvirbhÆto himavata÷ Ó­Çgaæ yatrÃbhisaÇgatam | 30.71 | meruÓ­Çgeïa yatraiva vi«ïu÷ svÃtmÃnamavyayam | lokasya saÇgrahÃyeje karmabandhojjhito'pi san | 30.72 | ÓaÇkarÃdyÃ÷ surà yatra maruttaÓcejire harim | dîanavo v­«aparvà ca tatrÃsti dhanamak«ayam | 30.73 | tacchaÇkaraÓarÅrasthaæ jÃmadagnyaæ hariæ param | i«ÂvaivÃnuj¤ayà tasya svÅk­tya yaja tena ca | ityÃha vyÃsavÃkyÃnu bhÅmo'pyÃha n­pottamam | 30.74 | dhanasya devatà vi«ïurjÃmadagnyo'khileÓvara÷ | sa ÓaÇkaraÓarÅrastho yaj¤occhi«ÂadhanÃdhipa÷ | 30.75 | tenaiva vi«ïunà dattamarjunÃyÃstramuttamam | kîaryÃïyanyÃni cÃsmÃkaæ k­tÃnyetena vi«ïunà | 30.76 | sa brahmarudraÓakrÃdipadadÃtÃ'khilaprada÷ | svatantra÷ paratantrÃæ stÃnÃvartayati cecchayà | 30.77 | cdxxxvii.priyo'smÃkaæ priyÃstasya sarvadaiva vayaæ n­pa | atastadabhyanuj¤îatadhanenaiva yajÃmahe | 30.78 | so'yaæ pitÃmaho'smÃkaæ vyÃsastanna÷ pradÃsyati | ityuktvà taæ purask­tya k­«ïadvaipÃyanaæ yayu÷ | 30.79 | dhanaæ k­«ïa÷ samÃdÃya samantÃcchatayojanam | dadau te«Ãæ te'pi cohurhastyu«ÂrÃïsvanarÃdibhi÷ | 30.80 | yudhi«Âhiram­te sarve bhÅmasenapurogamÃ÷ | yaj¤îarthamÆhire bhÆri svarïamudyadraviprabham | 30.81 | tadaiva vÃsudevo'pi sabhÃrya÷ saha bhadrayà | Ãgacchan hastinapuraæ pathyudaÇkena pÆjita÷ | 30.82 | tatkÃmavar«iïo meghÃæ stasya datvodakÃrthina÷ | saphalaæ svavaraæ k­tvà jagÃma gajasÃhvayam | 30.83 | Ãsanne«veva pÃrthe«u vyÃse ca puru«ottame | praviveÓa puraæ k­«ïastadÃ'sÆtottarà m­tam | 30.84 | drauïyastrasÆditaæ bîalaæ d­«Âvîa kuntyÃdikÃ÷ striya÷ | Óaraïyaæ Óaraïaæ jagmurvÃsudevaæ jagatpatim | 30.85 | pratyak«amÃtmanà garbhe rak«itaæ prasave hatam | punarujjÅvayÃmÃsa keÓava÷ pîarthatantave | 30.86 | tadaiva viviÓu÷ pîarthà sak­«ïÃ÷ sadhanoccayÃ÷ | sarve mumudire d­«Âvîa pautraæ keÓavarak«itam | 30.87 | dadau dÃnÃni bahuÓo dharmaputro yudhi«Âhira÷ | pautrajanmani h­«ÂÃtmà vÃsudevaæ nanÃma ca | 30.88 | kuntÅk­«ïÃsubhadrÃbhirvairÃÂyîa'nyÃbhireva ca | cdxxxviii.pîaï¬avai÷ puru«aiÓcÃnyai÷ saæ stuta÷ praïato hari÷ | 30.89 | tata÷ k­«ïÃbhyanuj¤îatÃ÷ pîarÃïsaryasadasyakÃ÷ | Ãrebhire'Óvamedhaæ te munibhirbrahmavÃdibhi÷ | 30.90 | sarvayaj¤îatmakaæ te«ÃmaÓvamedhaæ jagatpati÷ | kîarayÃmÃsa bhagavÃn k­«ïadvaipÃyana÷ svayam | 30.91 | sÃdhanÃni tu sarvÃïi ÓÃlÃæ caiva hiraïmayÅm | pavamÃnasutaÓcakre k­«ïadvaipÃyanerita÷ | 30.92 | athÃnumantritots­«Âaæ purohitapurask­tam | turagaæ k­«ïasÃraÇgamanuvavrÃja vÃsavi÷ | 30.93 | sa jitvà rundhata÷ sarvÃn n­patŤchastratejasà | cîarayÃmÃsa sarve«u rëÂre«vavijito'ribhi÷ | 30.94 | yudhi«ÂhirÃj¤ayà tena na kaÓcinnihatastadà | ÃhÆtÃïsca n­pîastena yaj¤îarthaæ prÅyatÃ'khilÃ÷ | 30.95 | maïalÆraæ kramÃt prÃptastatrainaæ babhruvÃhana÷ | abhyayÃdarghyapÃdyÃdyaistamÃha vijaya÷ sutam | 30.96 | yoddhukÃmo'rghyamÃdÃya tvayÃ'dyÃbhigato hyaham | na prÅye pauru«aæ dhik te yanmedhyÃïsvo na vÃrita÷ | 30.97 | tadÃ'pi pit­bhaktyainamayuddhyantamul Æpikà | prÃha yuddhyasva yat prÅtyai guro÷ kîaryamasaæ Óayam | prÅïanÃyaiva yuddhyasva pitre sandarÓayan balam | 30.98 | ityukto yuyudhe pitrà balaæ sarvaæ pradarÓayan | arjunastu sutasnehÃnmandaæ yodhayati smayan | 30.99 | sa tu sarvÃyudhak«epe'pyavikÃraæ dhana¤jayam | d­«Âvîa bÃlyÃt parÅk«Ãyai mantrapÆtaæ mahÃïsaram | cdxxxix.cik«epa pitre daivena tenainaæ moha ÃviÓat | 30.100 | mîurcchitaæ taæ guruæ d­«Âvîa tadbhaktyà bh­Óadu÷khita÷ | prÃyopavi«ÂastanmÃtà vilalÃpÃtidu÷khità | 30.101 | vijagarha tadolÆpÅæ dhig jagattrayapÆjitam | ajÅghano me bhartÃraæ putreïaivÃvijÃnatà | 30.102 | lokavÅraæ patiæ hitvà na mekÃryaæ sutena ca | patilokamahaæ yîasye t­ptà bhava kalipriye | 30.103 | ityuktvà maraïÃyaiva tÃæ viniÓcitamÃnasÃm | dharÃyÃæ viluÂhantÅæ ca d­«Âvîa bhujaganandinÅ | 30.104 | nîagalokÃt samÃdÃya viÓalyakaraïÅæ k«aïÃt | utthÃpayÃmÃsa patiæ trilokÃtirathaæ tayà | 30.105 | prahasyovÃca ca tadà ïsrutaæ vîakyaæ purà mayà | suraloke surai÷ proktaæ bhÅ«mîadyà nÃtidharmata÷ | 30.106 | yaddhatÃstena do«eïa pÃrthastenÃtivedanÃm | raïe vrajediti na tat parata÷ syÃditi hyaham | vacanÃdeva devÃnÃæ yuddhyetyÃtmajamabruvam | 30.107 | devÃnÃmeva saÇkalpÃnmÆrcchitaÓcÃrjuno'bhavat | bhuktado«aphalaÓcÃyaæ punarbhok«yati nÃnyata÷ | 30.108 | anyena pÃtitasyÃsya yaÓo naÓyet trilokagam | nîarjunasya yaÓo naÓyediti daivairidaæ k­tam | 30.109 | ityukta÷ prÅtimÃpede putrabhÃryÃyuto'rjuna÷ | yaj¤îarthaæ tÃvathÃ'hÆya pÆjita÷ prayayau tata÷ | 30.110 | dvÃrakÃyÃ÷ samÅpasthaæ pradyumnÃdyÃ÷ sutà hare÷ | prasahyÃïsvamapÃjahrurÃhvayanto'rjunaæ yudhe | 30.111 | cdxl.subhadrÃharaïaæ mîar«Âuæ nÅte'Óve tairdhana¤jaya÷ | gauravÃd vÃsudevasya mÃtulasya ca kevalam | 30.112 | mîatulÃyÃbravÅdaÓvaæ h­taæ pautrairabandhuvat | sa nirbhatsya kumÃrÃæ stÃn medhyamaÓvamamocayat | 30.113 | mîatulaæ sa praïamyÃtha yaj¤îarthaæ tÃn nimantrya ca | gacchan gajÃhvayaæ dÆtamagrato'yÃpayann­pe | 30.114 | sak­«ïa÷ sahasodarya÷ ÓrutvÃ'sau prÃptamarjunam | prÅto bëpîabhipÆrïÃk«o bhrÃt­snehÃdabhëata | 30.115 | vîasudeva na paÓyÃmi durlak«aïamajÃrjune | kena durlak«aïenÃyaæ bahudu÷khÅ pravÃsaga÷ | 30.116 | p­«Âastaæ keÓava÷ prÃha bhrÃtà te dÅrghapiï¬ika÷ | tenÃyaæ du÷khabahula ityuktvà punareva ca | vadantameva päcÃlÅ kaÂÃk«eïa nyavÃrayat | 30.117 | samastalak«aïÃbhij¤îa÷ k­«ïa÷ satyà v­kodara÷ | k­«ïà ca pa¤camo nÃsti vidyà ïsuddheyama¤jasà | 30.118 | prasaÇgÃt prÃptumicchet tÃæ vidyÃïsÅlo yudhi«Âhira÷ | iti lobhÃt tu päcÃlÅ vÃsudevaæ nyavÃrayat | 30.119 | tadgauravÃd vÃsudevo nottaraæ pratyabhëata | vismÃrayÃmÃsa ca taæ prabruvÃïa÷ kathÃntaram | 30.120 | udarasya ki¤cidÃdhikyaæ v­«aïÃdhikyameva ca | savyabÃhostathÃ'dhikyaæ durlak«aïamato'rjune | 30.121 | naivoktaæ vîasudevena d­ÓyamÃnamapi sphuÂam | j¤îanÃnandahrÃsakarà hyete do«Ã÷ sadÃtanÃ÷ | 30.122 | cdxli.samastajÅvarÃïsau tad du«Âalak«aïavarjitau | pÆrïacitsukhaÓaktyÃderyogyau k­«ïà camÃruti÷ | 30.123 | anÃdidu÷khahÅnatve sukhÃdhikye ca lak«aïam | rugmiïÅsatyabhÃmÃdirÆpÃyÃ÷ Óriya eva tu | 30.124 | mukhyaæ tato'pi mukhyaæ tu svÃntantryÃderaÓe«ata÷ | guïarÃïse÷ paraæ li Çgaæ nityaæ vyÃsÃdirÆpiïa÷ | vi«ïoreva nacÃnyasya sa hyeka÷ pÆrïasadguïa÷ | 30.125 | sÃïsve'rjune yaj¤avÃÂaæ pravi«Âe'sya sahodarÃ÷ | pÆjitÃ÷ pÆjayÃmÃsurmuditÃ÷ sahakeÓavÃ÷ | 30.126 | tata÷ sa yaj¤o yaduvÅrarak«ito vyÃsopadi«Âo munibhi÷ pravartita÷ | aïsobhatÃlaæ sakalairn­paiÓca samÃgatairvipravaraiÓca ju«Âa÷ | 30.127 | sa k­«ïayugmena ca bhÃrgaveïa tridhà vibhaktena pareïa puæ sà | adhi«Âhito'Óobhata viÓvametad viÓvÃdirÆpeïa yathaiva tena | 30.128 | yathà viri ¤casya purÃ'sa yaj¤o yathaiva Óakrasya Óatakratutve | tathaiva so'bhÆd vidhiÓarvaÓakrapÆrvai÷ surairÃviralaÇk­to'dhikam | 30.129 | na devagandharvamunisvadharmamartyÃdike«vîasa sa yo'tra nÃ'sa | svalaÇk­tairnÃkijanai÷ sakÃntairarÆrucannÃkavadetadoka÷ | 30.130 | tatraiva tattvÃni sasaæ ÓayÃni nissaæ ÓayÃnyÃsuralaæ vivÃde | parasparotthe hariïà trir Æpiïà saæ sthÃpitÃnyagryavacobhiruccai÷ | 30.131 | pragÅtagandharvavara÷ pran­ttasadapsarÃ÷ santatavÃdivipra÷ | vivecayaddevan­paugha eko rarÃja rÃjÃ'khilasatkratÆnÃm | 30.132 | samastadevya÷ sahavÃsudevya÷ svalaÇk­tÃ÷ phullamukhÃravindÃ÷ | viceruratraiva sahÃpsarobhirni«edurapyacyutasatkathÃramÃ÷ | 30.133 | na vai mumuk«urna babhÆ«uratra na vai prapitsuÓca kuto bubhuk«u÷ | cdxlii.asatyakÃmà abhavan kutaÓcit pradÃtari prÃj¤avare'nilÃtmaje | 30.134 | dinedine tatra mahÃnnaparvatÃ÷ sabhak«asÃrà rasavanta ÆrjitÃ÷ | nadya÷ paya÷ sarpirajasrapÆrïÃ÷ samÃk«ikÃdyà api pÃyasahradÃ÷ | 30.135 | hradà mahÃntastridaÓÃdiyogyÃ÷ suyogayuktà haricandanÃde÷ | tathÃ'¤janÃlaktakamukhyamaï¬anadravyÃgryavÃpyo maïikäcanodbhavÃ÷ | 30.136 | yathe«ÂapÃnÃïsanabhogaÓi«ÂÃ÷ sahasraÓo mÃrutinà tukÃritÃ÷ | gandhà rasÃdyÃïsca samastabhogà divÅva tatrÃ'suratÅva h­dyÃ÷ | 30.137 | naitÃd­Óa÷ kaÓcana bhÆtapÆrvo makho vinà rÃmaviri ¤cavajriïÃm | makhÃniti procuraÓe«alokà d­«Âvîa makhaæ taæ puru«ottameritam | 30.138 | sa evamaddhà haridaivata÷ kratu÷ pa¤cÃïsvamedhÃtmaka uccakalpa÷ | dinedine sv­ddhaguïo babhÆva mudÃvaho vatsarapa¤cakatrayam | 30.139 | yaj¤îavasÃne nikhilÃïsca pÃï¬avÃ÷ k­«ïà cap­thvÅmakhilÃæ savittÃm | maÇgalyamÃtraæ dayitÃïsarÅre nidhÃya sarvÃbharaïÃni caiva | samarpayÃmÃsuraje vareïye vyÃse vibhÃgÃya yathoktam­tvijÃm | 30.140 | priyo vibhÃgo yadamu«ya vi«ïorato vibhÃgÃrthamivÃ'rpayaæ ste | h­dîa samastaæ haraye'rpitaæ tai÷ sa hi dvijastho'pi samastakartà | 30.141 | dehendriyaprÃïamanÃæ si cetanai÷ sahaiva tasmà atis­jya nemu÷ | tvadÅyametannikhilaæ vayaæ ca nÃstyasmadÅyaæ kvaca ki¤caneÓa | svatantra eko'si na kaÓcidanya÷ sarvatra pÆrïo'si sadeti h­«ÂÃ÷ | 30.142 | tato vibhakte munayo'vadaæ ste pratyarpayÃmo vayame«u rÃjyam | pÆrïà hiraïyena vayaæ dharÃyÃ÷ prapÃlane yogyatamà ime hi | 30.143 | pîarthÃ÷ sabhÃryà dvijavÃkyametanniÓamya k­«ïÃya puna÷ praïamya | Æcustapo no'stu vane'rpayitvà rÃjyaæ makhÃnte tvayi dharmalabdham | 30.144 | itÅrita÷ prÃha sa bÃdarÃyaïo munÅÓvarairapyanuyÃcita÷ prabhu÷ | cdxliii.hiraïyameva svamidaæ munÅnÃæ madÃj¤ayà bhuÇgdhvamaÓe«arÃjyam | 30.145 | samarpitaæ me phalavacca tat syÃt punargraho naiva ca do«akÃrÅ | pitÃmaho'haæ bhavat Ãæ viÓe«ato guru÷ patiÓcaiva tato madarhatha | 30.146 | itÅritÃste pratipadya rÃjyaæ dadurhiraïyaæ nikhilaæ ca tasmai | vibhajya viprÃn sa nijaæ tu bhÃgamadÃt p­thÃyai nikhilaæ prasanna÷ | 30.147 | sabhÃryakÃïÃæ vararatnabhÆ«aïÃnyaÓe«ata÷ putrabhuvÃæ pradÃya | p­thakp­thag yogyavarÃnathaibhya÷ prÃdÃt prabhuste muditÃ÷ praïemu÷ | 30.148 | tad yaj¤apa¤cakamajastriguïÃæ sa ebhya÷ saddak«iïÃæ kratupatirnikhilÃmavÃpya | cakre'Óvamedhatrayamekamekaæ te«Ãæ harirbahusuvarïakanÃmadheyam | 30.149 | sak­«ïe«vatha pÃrthe«u susnÃtÃvabh­the«valam | pa¤cendravad virÃjatsu st ÆyamÃne«v­«ÅÓvarai÷ | 30.150 | st ÆyamÃne ca tadyaj¤e krodho nakulatÃæ gata÷ | k­tvogragarjanaæ yaj¤aæ tÃæ Óca yaj¤ak­to'khilÃn | 30.151 | garhayannÆcivÃnitthaæ bhÃryÃputrasnu«Ãyuta÷ | saktuprasthamadÃd vipra u¤chav­tti÷ subhaktita÷ | 30.152 | dharmÃyÃtithaye tasya kalÃæ nîarhati «o¬aïsÅm | yaj¤o'yamiti hetuæ ca viprai÷ p­«Âo'bhyabhëata | 30.153 | atithestasya pÃdodaklinna÷ pîarÓvo hiraïmaya÷ | eko mamÃbhÆdapara÷ sarvatÅrthÃdike«vapi | 30.154 | majjato'vabh­the«vaddhà yaj¤îanÃmatra cÃ'darÃt | nîabhÆdityatha tattattvavedibhirmunipuÇgavai÷ | 30.155 | k­«ïena ca tamo'ndhaæ taæ prÃpayadbhi÷ smite k­te | adarÓanaæ jagÃmÃ'Óu tama÷ prÃpa ca kÃlata÷ | tadarthameva hairaïya÷ pîarÓvastasyÃbhavat purà | 30.156 | cdxliv.k­«ïasya pÃï¬avÃnÃæ ca makhÃdeÓca guïÃn bahÆn | vadanto bhatsayäcakrustanmataj¤îa madhudvi«a÷ | 30.157 | ÓrÃddhÃrthaæ hi paya÷ pÆrvaæ jamadagneradÆ«ayat | nîakulenaiva r Æpeïa krodhastaæ pitaro'Óapan | 30.158 | bhava tvaæ nakulastÃvad yÃvad dharmÃdikÃn surÃn | k«epsyasÅti tamo ghoraæ bhÆya÷ pîapena yÃtvayam | ityabhipretya÷ tai÷ Óaptastathà k­tvà tamo'bhyayÃt | 30.159 | yadyapyalpadhanatyaktaæ vittaæ bahuphalaæ bhavet | tathÃ'pyanantaphaladÃ÷ kartureva mahÃguïÃ÷ | 30.160 | satÃæ prÅtiÓca tatrÃpi sadvaro harireva hi | pîarthebhyo'bhyadhika÷ kartà samo và ko guïairbhavet | 30.161 | satÃæ ca pravaro vi«ïu÷ sadbhirmunivarairyuta÷ | pratyak«ata÷ kîarayati pÃrthai÷ priyatamaiÓca tai÷ | yaæ makhapravaraæ tasya samaæ kiæ ÓubhasÃdhanam | 30.162 | paÂhanti paiÇginaÓcaitÃn mantrÃnanvarthakÃniha | "avai«ïavak­taæ karma sarvamantavaducyate | anantaæ vai«ïavak­taæ tatra varïakramÃt param | 30.163 | vai«ïave«vapi martyairyat k­taæ Óataguïaæ tata÷ | gîandharvaæ karma tasmÃcca munibhi÷ pit­bhistata÷ | 30.164 | devaÓakraÓivabrahmak­taæ tasmÃt krameïa ca| Óatottaramiti j ¤eyaæ nîanyad brahmak­topamam | 30.165 | vai«ïavatvaæ kramodv­ddhaæ brahmÃntaæ jÅvarÃïsi«u | phalÃdhikyaæ karmaïÃæ hi vi«ïo÷ prÅtyaiva nÃnyathÃ" | 30.166 | cdxlv.iti tena na pÃrthÃnÃæ karmaïÃ'nyat samaæ kvacit | guïairj ¤îanÃdibhirvÃ'pi tasmÃt krodha÷ sa tÃmasa÷ | vinindya tÃn susattvasthÃæ stamo'ndhamupajagmivÃn | 30.167 | atha p­«Âo vÃsudeva÷ suraviprÃdisaæ sadi | yudhi«Âhireïa saæ h­«Âo jagÃdÃïse«ata÷ prabhu÷ | 30.168 | te ca ÓrutvÃ'khilÃn dharmÃn bhaktyà paramayà yutÃ÷ | pÆjayanto jagannÃthamÃpuÓca paramÃæ mudam | 30.169 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye (yÃgasamÃptirnÃma) triæ Óo'dhyÃya÷ cdxlvi.(dh­tarëÂrÃdisvargaprÃpti÷ ) atha ekatriæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | yaj¤eÓvareïÃbhiyute«u yuktyà mahÅæ praÓÃsatsu p­thÃsute«u | yiyak«urÃgÃnniÓi vipravaryo yudhi«Âhiraæ vittamabhÅpsamÃna÷ | 31.1 | prÃtardadÃnÅti n­pasya vÃkyaæ niÓamya viprastvarito makhÃrthe | bhÅmaæ yayÃce sa n­poktamÃïsu niÓamya cÃdÃnnijahastabhÆ«aïam | 31.2 | anarghamagnipratimaæ vicitraratnäcitaæ vipravarastadÃpya | yayau k­tÃrtho'tha ca nandigho«amakÃrayad vÃyusutastadaiva | 31.3 | akÃlajaæ taæ tu niÓamya rÃjà papraccha dÆtaistamuvÃca bhÅma÷ | yanmartyadeho'pi viniÓcitÃyurabhÆnn­pastena mamÃ'sa har«a÷ | 31.4 | itÅrito'sau n­patistvareta dharmÃrthamityasya mataæ prapÆjayan | jagÃda sÃdhvityatha bhÆya eva dharme tvarÃvÃnapi sambabhÆva | 31.5 | athÃmbikeyaæ vi«aye«u saktaæ dussaÇgadu«Âaæ k­tabhÆrido«am | samastarÃjÃpyayahetubhÆtaæ nicÃyya taæ mîarutiranvakampata | 31.6 | akurvatastÅk«ïatapa÷ kutaÓcinnaivÃsya lokÃptiramu«ya bhÆyÃt | rÃgÃdhiko'yaæ na tapaÓca kuryÃdityasya vairÃgyakarÃïi cakre | 31.7 | Ãj¤îaæ parairasya nihanti sodarairvadhÆjanairapyatipÆjite'smin | sa ni«ÂanatyevamapÅtarai÷ sa supÆjito nÃ'sa tadà virÃga÷ | 31.8 | sarve hi pÃrthÃstam­te sabhÃryà vaicitravÅryaæ paramÃdareïa | paryeva cakru÷ satataæ sabhÃryaæ k­«ïà ca nasyÃt tanayÃrtimÃniti | 31.9 | sa prÅyamÃïo nitarÃæ ca te«u naivÃdhikaæ prÅyate bhÅmasene | smaran sutÃæ stena hatÃn samastÃnapi prabhÃvaæ paramasya jÃnan | 31.10 | tasyÃpanetuæ vi«aye«u saktiæ dve«aæ tathaivÃ'tmani bhÅmasena÷ | jagÃda mÃdrÅsutayo÷ samak«amÃsphoÂya saæ Ó­ïvata eva tasya | 31.11 | cdxlvii.tÃvimau me bhujau v­ttau pÅnau candanarÆ«itau | yayorantaramÃsÃdya jara¬hasya sutà hatÃ÷ | 31.12 | yamau tadanvamodetÃæ tatsnehÃd gauravÃdapi | naiva tat k­«ïayà j¤îataæ p­thayà ca saputrayà | 31.13 | tacchrutvotpannanirvedaæ k«attà jye«Âhasya varddhayan | uvÃca jÅvitÃïsà te nanu rÃjan mahÅyasÅ | bhÅmÃpavarjitaæ piï¬amÃdatse g­hapÃlavat | 31.14 | nacÃparÃdho bhÅmasya bruvatastvÃmidaæ vaca÷ | agnirnis­«Âo dattaÓca garo dÃrÃïsca dÆ«itÃ÷ | h­taæ k«etraæ dhanaæ yasya kiæ bhÅmena k­taæ tvayi | 31.15 | alamÃsajjataste'dya nirvedakaramÅritam | upakÃrÃya bhÅmena tava dve«aæ tyajÃtra tat | 31.16 | vimucya dve«akÃmau tvaæ vane tÅrthani«evaka÷ | tapasÃ'rÃdhaya hariæ tata÷ pÆto bhavi«yasi | 31.17 | ityukto dve«amuts­jya bhÅme nirvedamÃgata÷ | anuj¤îaæ tapase prÃptumupavÃsaparo'bhavat | 31.18 | anaÓnantaæ caturthe'hni dh­tarëÂraæ yudhi«Âhira÷ | j¤îatvà samprÃrthayÃmÃsa bhojanÃrthaæ puna÷ puna÷ | 31.19 | anuj¤îaæ vanavÃsÃya tvatta÷ prÃpyaiva sarvathà | bhok«ye'nyathà neti vadan dh­tarëÂra÷ ÓramÃnvita÷ | upavÃsak­Óo bhÃryÃæ ÓiÓriye mÆrcchita÷ k«aïÃt | 31.20 | Óantamena kareïÃtha dharmajastaæ m­du sp­Óan | Óanai÷ sa¤j¤îamagamayadabravÅcca sudu÷khita÷ | 31.21 | purask­tya yuyutsuæ tvaæ kuru rÃjyamakaïÂakam | cdxlviii.vayameva tvadarthÃya kurma÷ sarve tapo vane | 31.22 | netyÃha dh­tarëÂrastaæ kuladharmo hi no vane | ante dehaparityÃgastanmÃ'nuj ¤îatumarhasi | 31.23 | tayorvivadatorevaæ k­«ïadvaipÃyana÷ prabhu÷ | sarvaj¤a÷ sarvakarteÓa ÃvirbhÆto'bravÅnn­pam | 31.24 | tapasÃ'Óe«ado«ÃïÃæ k«ayakÃmamimaæ n­pam | anujÃnÅhi naivÃsya dharmavighnakaro bhava | 31.25 | kîale nirvedamÃpannastapasà dagdhakilbi«a÷ | ÓubhrÃæ gatimayaæ yîayÃdanyathà na katha¤cana | 31.26 | ityukto dharmarÃjastamanujaj¤e sa cÃïsita÷ | Óik«ayÃmÃsa saddharmÃn nÅtiæ ca vidu«e'pyalam | kevalasnehato rÃj¤e ÓuÓrÃva vinayÃya sa÷ | 31.27 | anuj¤îaya g­haæ prÃpte dharmaje viduraæ puna÷ | ÓrÃddhÃya vittamÃkÃÇk«an pre«ayÃmÃsa tadvaca÷ | 31.28 | Órutvà yudhi«Âhiro bhÅmamÃha dÃtavyamadya na÷ | putrapautrÃptabandhÆnÃæ ÓrÃddhecchorvittama¤jasà | 31.29 | tamÃha bhÅma÷ pîapÃnÃæ vimukhÃnÃæ madhudvi«a÷ | pîaralaukikasÃhÃyyaæ na kÃryamitarÃrthata÷ | dattenÃpi hi vittena putraÓrÃddhaæ kari«yati | 31.30 | tajj ¤îatvà dadatÃæ do«o bhavediti vicintayan | ka«ÂÃt ka«Âataraæ yîantu sarve duryodhanÃdaya÷ | 31.31 | bhÅ«mîadÅnÃæ vayaæ ÓrÃddhakartÃrastena kiæ tata÷ | kîanÅnatvÃttu karïasya sahÃsmÃbhi÷ p­thaiva hi | ÓrÃddhakarmaïyadhik­tà kiæ tasmai dÅyate dhanam | 31.32 | cdxlix.ityuktavantaæ n­patirarjunaÓcocatu÷ puna÷ | yiyÃsoryÃcamÃnÃya nijabÃhubalÃrjitam | dehi vittaæ paramata÷ kiæ tvÃme«o'bhiyÃcate | 31.33 | ityuktamapi netyeva bruvÃïaæ ÓuddhadhÃrmikam | aprÅtyà jo«amÃsveti procyovÃca yudhi«Âhira÷ | 31.34 | koÓato yad bahirvittaæ dîanabhogÃdikÃraïam | mama sannihitaæ sarvaæ tat pitre'dyÃrpitaæ mayà | 31.35 | evamevÃrjuno'pyÃha viduraæ punarÆcatu÷ | mukhyadharmarate bhÅme na pità kroddhumarhati | ityukto vittamÃdÃya gatvà k«attÃ'graje'bravÅt | 31.36 | yudhi«ÂhirÃrjunau bhaktiæ nitarÃæ tvayi cakratu÷ | nîatih­«ÂastvadÃj¤îayÃæ bhÅmastanmà krudho'tra ca | 31.37 | Óuddhe k«atriyadharme hi nitaro'yaæ v­kodara÷ | n­pîarjunau dharmaratÃvapi lokak­pîaparau | 31.38 | ajÃtakopastacchrutvà dh­tarëÂra÷ praÓÃntadhÅ÷ | k­tvà ïsrÃddhÃni sarve«Ãæ mahÃdÃnÃnyanÃratam | daÓarÃtraæ dadau Óuddhamanasà nir­ïatvadhÅ÷ | 31.39 | sarvaæ samarpya govinde pÃrthebhyo'nyebhya eva ca | svajanebhya÷ samÃdÃya sravannetrebhya uccadhÅ÷ | anuj¤îaæ nirgata÷ prÃha paurajÃnapadÃn n­pa÷ | 31.40 | dharmato rak«ità yÆyamasmatpÆrvairmahÃtmabhi÷ | nacÃhaæ paramasnehÃd yu«mîabhi÷ suk­pîalubhi÷ | arak«iteti kathita÷ pramÃdÃdapi sajjanÃ÷ | 31.41 | i«Âaæ ca yaj¤ai÷ pÆrtaiÓca caritaæ yu«madÃïsrayÃt | putrastu mama pÃpÃtmà sarvak«atravinÃïsaka÷ | sarvÃtiÓaÇkÅ mƬhaÓca v­ddhÃnÃæ ÓÃsanÃtiga÷ | 31.42 | cdl.saubhrÃtraæ yena santyajya pÃï¬ave«u mahÃtmasu | k­taæ virÆpaæ sumahat kuryÃd yannÃpara÷ kvacit | 31.43 | apriyÃïi ca k­«ïasya subahÆnyÃcarat kudhÅ÷ | prÃyastenÃpi mandena na yu«mîasvaÓivaæ k­tam | 31.44 | bhrÃtaro'sya ca sarve'pi tacchÅlamanuvartina÷ | hatÃïsca svena pÃpena sasutÃmÃtyabÃndhavÃ÷ | 31.45 | so'haæ vayogataÓcaiva putrÃdhibhirabhipluta÷ | tatsambandhak­taæ pîapaæ svak­taæ cîatyapeÓalam | pîaï¬ave«u sak­«ïe«u tapasà mÃr«Âumudyata÷ | 31.46 | tatra mÃmanujÃnÅdhvaæ k­payà mitravatsalÃ÷ | matpriyÃrthamapi sneha÷ pîaï¬ave«u mahÃtmasu | 31.47 | kriyamÃïo'pi kartavyo bhÆya eva sadÃ'cala÷ | te hi me putrakÃ÷ santa ihÃmutra ca saukhyadÃ÷ | 31.48 | ityuktai÷ svaguïÃnuccai÷ kÅrtayadbhi÷ sudu÷khitai÷ | paryaÓrunayanai÷ k­cchrÃt paurajÃnapadaiÓcirÃt | anuj¤îato yayau pÃrthairanuyÃta÷ sudÆrata÷ | 31.49 | sa¤jayo viduraÓcainaæ sabhÃryamanujagmatu÷ | anuvavrÃja taæ kuntÅ vanÃya k­taniÓcayà | 31.50 | vîaryamÃïÃ'pi tanayai÷ sabhÃryairbh­Óadu÷khitai÷ | saæ sthÃpya tÃn suk­cchreïa yayau sÃ'nveva taæ n­pam | 31.51 | saæ ndarÓitapatho rÃjà kuntÅvidurasa¤jayai÷ | gîandhÃrÅsahita÷ prÃpa kuruk«etre jagadguro÷ | krameïaivÃ'Óramaæ vyÃsadevasya surapÆjitam | 31.52 | trivatsarÃdasya nijasya lokasyÃ'ptiæ sabhÃryasya jagÃda tatra | cdli.brahmÃÇkajastena bh­Óaæ pratÅto vyÃsopadi«Âaæ vyacarat tapo'gryam | 31.53 | sak«att­gîandhÃrip­the sasa¤jaye tapobhirÃrÃdhayati prabhuæ harim | vaicitravÅrye'tra sadÃrabandhubh­tyÃstu pÃrthà d­Óaye samÃyayu÷ | 31.54 | k«attaikatÃmatra yudhi«Âhireïa prÃpto'tha bhÃryÃsahitaæ sasa¤jayam | upÃsamÃne«u vicitravÅryaputraæ p­thÃæ caiva p­thÃsute«u | 31.55 | prÃdurbabhÆvÃmitaÓaktitejoj¤îanÃdbhutaiÓvaryasukhÃdir Æpa÷ | vyÃso haristatra samÅk«ya sarve sampÆjayÃmÃsurudagrabhaktyà | 31.56 | tai÷ pÆjitastatra ni«aïïa Ãha yadyad yadi«Âaæ pravadantu tattat | dîasyÃmi tasyÃdya tadityamu«min bhaktyucchraya÷ pîaï¬usutai÷ sadÃrai÷ | v­to'tra kuntÅ ravisÆnujanmam­tyÆtthado«Ãpagamaæ yayÃce | 31.57 | te«Ãæ pradatte«vabhivächite«u vaicitravÅrya÷ saha bhÃryayaiva | sammantrya ni÷ Óe«araïehatÃnÃæ sandarÓanaæ prÃrthitavÃæ stamÅÓam | 31.58 | tatastu te satyavatÅsutasya sarveÓvarasyÃ'j ¤ayà sarva eva | samÃgatÃ÷ svargalokÃt k«aïena dattà cadivyà d­gamu«ya rÃj¤a÷ | 31.59 | Æ«uïsca rÃtriæ paramÃj¤ayaiva sarve svabhÃryÃsahità yathà purà | t­pta÷ sadÃro n­patiÓca tatra sarve'pi d­«Âvîa mahadadbhutaæ tat | 31.60 | athÃ'j ¤ayaivÃsya parasya sarvÃ÷ striyo nijeÓai÷ sahità yayu÷ svam | vinottarÃæ tÃæ tu kathÃæ niÓamya pÃrÅk«ito'yÃcata tÃtad­«Âim | 31.61 | taæ cîa'nayÃmÃsa tadaiva k­«ïo hyacintyaÓakti÷ sa vikuïÂhalokÃt | d­«Âvîa sapÃrÅk«ita Ãpa tu«Âiæ svatÃtamÅÓena samÃh­taæ puna÷ | 31.62 | sampÆjya taæ k­«ïamapÅÓavandyaæ k«amÃpayÃmÃsa parÅk«idÃtmaja÷ | cakre ca visrambhamatÅva bhÃrate punaÓca tatratyajanai÷ sameta÷ | 31.63 | pîarthÃ÷ puna÷ prÃpya puraæ svakÅyaæ dharmeïa p­thvÅæ paripÃlayanta÷ | bhogÃnarÃgà aju«anta yogyÃn yuktà jagaddhÃtari vÃsudeve | 31.64 | cdlii.var«atrayÃnte tmasamÃhitÃgniæ tyaktÃgnibhistairvanamÃlihadbhi÷ | te ÓuÓruvurdh­tarëÂraæ sabhÃryaæ sahaiva kuntyà paridagdhadeham | 31.65 | vrÅl . Ãmukhà dhyÃnaparà niÓamya svaryÃtamÃtmÅyapit­vyamÃïsu | sametya bhartrà pratipÆjyamÃnÃæ kuntÅæ ca taptà vidadhu÷ kriyÃïsca | 31.66 | te vi«ïubhaktyà paripÆtakarmabhirj¤îanena cÃnte tamanusmaranta÷ | pîarthai÷ suputrai÷ suk­tordhvakarmabhirv­ddhiæ sukhasyÃ'puranapyayÃæ ÓubhÃm | 31.67 | gîavadgaïirvyÃsasakÃïsametya ÓuÓrÆ«ayà tasya punarnijÃæ gatim | prapedivÃn pÃï¬usutÃïsca k­«ïaæ pratÅk«amÃïÃ÷ p­thivÅmaÓÃsan | 31.68 | a«ÂÃdaÓÃbdÃ÷ p­thivÅæ samastÃæ praÓÃsatÃmevamagurmahÃtmanÃm | ariktadharmÃrthasukhottamÃnÃmanujjhitÃnantapadasm­tÅnÃm | 31.69 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye (dh­tarëÂrÃdisvargaprÃptirnÃma) ekatriæ Óo'dhyÃya÷ cdliii.(pÃï¬avasvargÃrohaïam) atha dvÃtriæ Óo'dhyÃya÷ Oæ | tata÷ kuruk«etramavÃpya k­«ïo dÅk«Ãæ prapede dvi«a¬abdasatre | sa eva ca vyÃsabh­gÆdvahÃtmà cakre'tra sÃdasyamajo'prameya÷ | 32.1 | tatrartvijo dak«abh­gupradhÃnÃ÷ pîarthà yadÆnÃæ pravarai÷ sametÃ÷ | brahmeÓaÓakrapramukhÃ÷ surÃïsca cakru÷ susÃcivyamanantadÃsÃ÷ | 32.2 | sarve ca jÅvà vasudhÃtal . asthà ye'nye'ntarik«adyumukhottare«u | vasanti nÃrÃyaïapÃdasaæ ÓrayÃste cÃtra sarve mumudu÷ sanÃgÃ÷ | 32.3 | sunirïayastattvavinirïayÃrthinÃæ tattvasya cÃbhÆdiha vÃdaÓÅlinÃm | mitho vivÃdÃt surabhÆsurÃïÃæ vîakyÃddharervyÃsabh­gÆdvahÃtmana÷ | 32.4 | dharmÃrthakÃmÃnakhilÃnavÃpustadarthino muktimapÅha k­«ïÃt | yathe«ÂapÃnÃïsanavÃsaso janà viceruratrÃmaramÃnavÃdaya÷ | 32.5 | k«etraæ tadÃsÅddharilokasammitaæ yadÅyuratrÃkhilasajjanà yutim | nîanÃptakÃmÃïsca tato babhÆvurniryatnad­ÓyaÓca yato'tra keÓava÷ | 32.6 | dvÃdaÓÃbdaæ mahÃsatramevametÃd­Óaæ hari÷ | samÃpyÃvabh­thasnÃta÷ pÆjayitvÃ'khilÃn janÃn | 32.7 | anujaj¤e krameïaiva vatsareïa samÃgatÃn | svakulaæ sa¤jihÅr«u÷ sa vipraÓÃpamajÅjanat | 32.8 | upadiÓya paraæ j¤îanamuddhavÃyÃmumÃïsramam | badaryÃkhyaæ prÃpayitvà saptamÃbdaæ Óatottaram | pratÅk«an pÃlayÃmÃsa pÃrthai÷ saha bhuvaæ prabhu÷ | 32.9 | samÃrabdhaæ kaliyugaæ yadà duryodhano'patat | «aÂtriæ ÓÃbdaæ puna÷ k­«ïa÷ k­tamevÃnvavartayat | 32.10 | k­tÃdapi viÓe«o'yaæ yat puïyasyÃdhikaæ phalam | cdliv.alpameva ca pÃpasya kÃlÃt k­«ïÃj¤ayà tathà | 32.11 | evaæ sudhÃrmike loke haribhaktiparÃyaïe | na«Âe«u kalili Çge«u yugav­ttimabhÅpsava÷ | 32.12 | brahmarudrÃdayo devÃ÷ stutvà keÓavamavyayam | vyaj¤îapayan svalokÃptiæ Oæ ityÃha sa cÃcyuta÷ | 32.13 | prÃcurye sajjanasya syÃnna kalerv­ddhira¤jasà | iti svakulasaæ h­tyai prabhÃsamanayat prabhu÷ | 32.14 | puïyak«etre'pi na m­ti÷ svag­he tvatidharmadà | gatyaivÃlpamapi k«etraæ syÃnmahatphalamityaja÷ | 32.15 | prakÃïsayitumevainÃn prabhÃsÃya kuÓasthalÃt | nÅtvà dÃnÃdisaddharmÃæ stairakÃrayadacyuta÷ | 32.16 | te tata÷ ÓÃpado«eïa k­«ïenaiva vimohitÃ÷ | maireyamattà anyonyaæ nipÃtya svÃæ tanuæ gatÃ÷ | tad d­«Âvîa baladevo'pi yogena svatanuæ yayau | 32.17 | tata÷ pareÓo'gaïitÃnubhÃva÷ svasÃrathiæ pîaï¬avÃnÃæ sakÃïsam | svalokayÃnaprativedanÃya svasyÃnu cai«Ãæ tvarayÃ'bhyayÃtayat | 32.18 | athÃ'sata÷ pippalamÆla ÅÓiturÆrusthitaæ pîadatal . aæ sutÃmram | d­«Âvîa jarà nÃma sasarja Óalyaæ bhakto'pyalaæ rohitaæ ÓaÇkamÃna÷ | 32.19 | acchedyÃbhedyadehasya Óalye pÃdamupasthite | samÅpamÃgato vyÃdho d­«Âvîa bhÅto'patad bhuvi | 32.20 | vipravÃkyaæ mîanayÃna÷ kîarayitvÃ'munà hari÷ | pîapaæ mîaæ jahi deveti yÃcantamanayad divam | 32.21 | pîadaprahÃrado«eïa taæ bh­guæ vyÃdhatÃæ gatam | paÓcÃttÃpena bhaktyà ca suprÅtastaccharÅriïam | cdlv.svÃj¤îaprÃptavimÃnena divaæ ninye janÃrdana÷ | 32.22 | nÅcà yonirnÅcanÅca karmÃ'ptaæ nÅcakarmata÷ | adu«ÂatvÃttu manaso bhaktilopo nacÃpyabhÆt | bh­goratrÃbuddhipÆrvaæ nîatido«ak­dapyabhÆt | 32.23 | tato viri ¤ceÓapurandarÃdyÃ÷ puna÷ stuvanto'bhiyayu÷ praïamya | k­«ïaæ sa cÃ'Óveva yayau svalokaæ svatejasà sarvamidaæ prakÃïsayan | 32.24 | gopÃlamantraæ bhajatÃæ phalaprada ekena r Æpeïa sa bhuvyad­Óya÷ | tasthau dvitÅyena ca sÆryamaï¬ale t­tÅyamÃsÅcchivapÆjitaæ vapu÷ | 32.25 | sampÆjitaæ brahmaloke caturthaæ ka¤jodbhavenÃtha paraæ svadhÃma | samÃpnuvÃnaæ vapurasya pa¤camaæ bhaktyÃ'nvayurdevavarÃ÷ svaÓaktyà | 32.26 | tattejasà te pratimu«Âad­«Âaya÷ puru«ÂutÃdyà amitorudÅdhite÷ | yîavat svagamyaæ tvanugamya tasthurnimÅlitÃk«Ã vihatordhvacÃrÃ÷ | 32.27 | vÅndreÓaÓe«Ãnugata÷ svayambhÆrdhÃma pravi«Âaæ tamajaæ praïamya | vÅndrÃdikairapyayuta÷ svapitrÃ'Óli«Âo rahaÓcÃkathayat tathÃ'staut | 32.28 | sa pÆrvarÆpeïa samÃpya caikyaæ vibhajya cecchÃnus­to'tha reme | hari÷ Óriyà brahmamukhaiÓca muktai÷ sampÆjyamÃno'mitasadguïÃtmà | 32.29 | brahmÃ'pi ÓarvÃdiyuta÷ svalokaæ prÃpta÷ punastatra gataæ ca k­«ïam | reme'bhipaÓyan pratipÆjayaæ staæ surÃïsca sarve ravibimbasaæ stham | 32.30 | yato na darÓità bhrÃnti÷ prÃdurbhÃve«vapi kvacit | dehatyÃgÃnukÃreïa hariïà tadihÃcyuta÷ | 32.31 | mohayitvÃ'surÃnandhaæ tama÷ prÃpayituæ prabhu÷ | cidÃnandaikadeho'pi tyaktaæ dehamivÃparam | s­«Âvîa svadehopamitaæ ÓayÃnaæ bhuvyagÃd divam | 32.32 | dîarukoktyà samÃyÃta÷ pîarthastamadahat tadà | cdlvi.rauhiïeyÃdikÃnÃæ ca ÓarÅrÃïi pradhÃnata÷ | dîaruko vi«ïulokaæ tu punarÃpa yathÃgatam | 32.33 | tathaiva janamohÃya prÃpya vahnÃvad­ÓyatÃm | rugmiïyagÃddhare÷ pîarÓvaæ satyà k­tvà tapastathà | 32.34 | cidÃnandaikadehe hi dvirÆpe iva te yata÷ | ekaivÃta÷ k­«ïavat te du«ÂÃn mohayatastathà | 32.35 | anyà mahÃmahi«yastu tyaktvà dehaæ hutÃïsane | kîaïscit kÃïscittu tapasà tyaktadehà hariæ yayu÷ | 32.36 | rauhiïeyÃdikÃnÃæ ca bhÃryà vahnimukhe tanum | tyaktvà svabhartî­nevÃ'pu÷ sarvà eva pativratÃ÷ | 32.37 | vasudeva÷ pîarthamukhÃcchrutvaitad yogamÃsthita÷ | tyaktvà dehaæ kaÓyapatvaæ prÃpa k­«ïÃnurÃgata÷ | 32.38 | tasyÃrjuno'ÓvamedhÃgnÃvantyakarmÃkarot tadà | tyaktadehÃstasya bhÃryà vahnau prÃpustameva ca | 32.39 | striyo bÃlÃæ stathÃ'dÃya dhanaæ caiva dhana¤jaya÷ | viniryayau dvÃravatyÃstÃæ jagrÃsa ca sÃgara÷ | 32.40 | strÅbÃlasahite pÃrtha ekasmin pathi gacchati | ÓÃpÃt supÃpà îabhÅrÃ÷ strÅjanÃn jahruruddhatÃ÷ | 32.41 | yîastÃ÷ «o¬aïsasÃhasravanitÃ÷ Óatasaæ yutÃ÷ | k­«ïaïsÃpÃnmlecchavaÓaæ yayurdarpanimittata÷ | 32.42 | hriyamÃïe dhane caiva vanitÃsu ca vÃsavi÷ | yuyutsurgÃï¬ivaæ sajyaæ k­cchreïaiva cakÃra ha | 32.43 | k«ÅïÃstasya Óarà daivÃnnÃstrÃïi sm­timÃyayu÷ | sa tad daivak­taæ j¤îatvà saæ smaran puru«ottamam | cdlvii.nighna¤chatrÆn gÃï¬ivena Óe«aæ rak«an kurÆnagÃt | 32.44 | tadà kuruk«etragataæ jagadguruæ supÆrïavij¤îanabalarddhisatsukham | tameva vÃsi«Âhakulodvahaæ hariæ nirÅk«ya du÷khena papÃta pÃdayo÷ | 32.45 | sa tena puæ sÃæ pravareïa hetubhi÷ sambodhito'j¤îanatamoæ ÓumÃlinà | saæ sthÃpya ceta÷ punareva tasmin jahau Óuca÷ prÃyaÓa eva dhairyÃt | 32.46 | striyo mlecchah­tÃ÷ k­«ïapre«itÃd dÃlbhyata÷ puna÷ | govindaikÃdaÓÅæ Órutvà k­tvà sÃrasvate jale | nimajjya vÃyorvacanÃt tyaktadehà divaæ yayu÷ | 32.47 | arjunastu kuruk«etre hÃrdikyayuyudhÃnayo÷ | sutau sÃrasvate caiva deÓe rÃjye'bhya«ecayat | 32.48 | aniruddhasutaæ vajraæ priyaæ k­«ïasya sadguïam | saÓÆrasenendraprastharÃjÃnamakarod vaÓÅ | 32.49 | strÅbÃlÃæ Óca dhanaæ caiva tasmin saæ sthÃpya phalguna÷ | yayau bhrÃtî­naÓe«aæ ca v­ttaæ te«Ãmavarïayat | 32.50 | te cÃviyogasamayaæ smaranto muravairiïà | abhya«i¤can bhÃgavataæ mîahÃrÃjye parÅk«itam | 32.51 | strÅhÃriïÃæ ca mlecchÃnÃæ vadhÃyainamayojayan | k­taæ ca tena tat karma vo¬hrà paitÃmahaæ dhuram | samayaæ parirak«adbhirna pÃrthaireva yat k­tam | 32.52 | vîasudevapadà sp­«ÂabhÆkaïÂakasamuddh­ti÷ | samaya÷ pîaï¬avÃnÃæ hi tasyaivÃnugati÷ param | 32.53 | anuvrajadbhirviÓveÓaæ nîasmÃbhirbhÆstadujjhità | bhojyà rak«yîa'pi và te«Ãmityeva samaya÷ purà | 32.54 | tatra kÃl . Å bhÅmabhÃryà vai«ïavaæ yogamÃsthità | cdlviii.k­«ïayaikatvamÃpannà tyaktvà dehaæ tu mÃnu«am | 32.55 | subhadrÃdyÃstu yà bhÃryÃ÷ pîarthÃnÃæ tu tadÃj¤ayà | yuyutsuÓcÃtra Óik«Ãrthaæ pautrasyaivÃvasan pure | 32.56 | santyajya rÃjyacihnÃni vai«ïavaæ yogamÃsthitÃ÷ | vÅrÃdhvÃnaæ yayu÷ sarve k­«ïayà saha pÃï¬avÃ÷ | 32.57 | prÃgudÅcÅæ diÓaæ pÆrvaæ yayustatrÃrjuno dhanu÷ | nîatyajallobhatastaæ tu samudramupa pÃvaka÷ | d­«Âvîa yayÃce rÃjÃnaæ tadukta÷ prÃsyadambudhau | 32.58 | prÃtibhÃvyaæ tu varuïe nistÅryÃgnirad­ÓyatÃm | yayau te'pi yayu÷ k«ipraæ plavanta÷ saptavÃridhÅn | 32.59 | ahobhi÷ saptabhiryogaæ samÃrƬhîa÷ pradak«iïam | k­tvà kvacidasajjanta ÃsedurgandhamÃdanam | atra nÃrÃyaïak«etre te«Ãæ tanvo'patan kramÃt | 32.60 | draupadÅsahadevÃdipa¤cÃnÃæ tatra mÃruti÷ | sadehanÃkÃnicchutvÃd dehaprapatanaæ hi tat | 32.61 | te«Ãmiheti yÃthÃrthyaæ jÃnan papraccha dharmajam | kenakenÃpatad deho do«eïa na iti kramÃt | 32.62 | m­tikÃle hi yo yasya do«aæ vakty­ïamocanam | tasmÃt syÃduktado«asyetyÃha yacchrutireva tat | ­ïamok«Ãya sarve«Ãæ bhÅmo do«ÃnavÃdayat | 32.63 | so'pÅcchÃpatitÃn dehÃnajÃna¤chuddhakarmaïÃm | apaÓyan kÃraïaæ prÃha do«Ãn syÃdevamityapi | rÃjà sambhÃvanÃmÃtraæ nahi kÃryamakÃraïam | 32.64 | "svacchandam­tyavo yogÃd dehÃnuts­jya pÃï¬avÃ÷ | k­«ïà cÃ'pu÷ paraæ sthÃnaæ yanna yÃntyapi devatÃ÷ " | cdlix.iti Óruterna te pÃpÃd dehÃæ statyajurÆrjitÃ÷ | 32.65 | "­ïÃnyunmucya do«oktyà svÃnÃæ bhÅma÷ svakÃæ tanum | tatyÃja paramaæ dhyÃyannÃpa ca sthÃnamuttamam" | iti skÃndapurÃïoktaæ vyÃsavÃkyam­«Ån prati | 32.66 | bhÅmÃd­te hi catur«u pak«apÃtastu vÃsavau | yogya eveti k­«ïÃyà na do«a÷ syÃt katha¤cana | 32.67 | nÅtir Æpe vÅryabale mahÃntye«Ãæ yata÷ kramÃt | prÃïatvÃd bhogaÓaktiÓca nahi do«Ãya mÃrute÷ | 32.68 | "yathÃsvarÆpavij¤îanamÃtmanyapi na do«ak­t" | iti vyÃsasm­tere«Ãmuktado«odbhava÷ katham | 32.69 | kadÃcidatimÃno'pi trayÃïÃme«u jÃyate | tathÃ'pi tatphalaæ naitat tÃratamyaæ hi muktigam | guïado«ÃdhikÃlpatvÃdatrasthamapi hi Órutam | 32.70 | ÃrabdhakarmanÃïse hi pated deho'pyapÃpina÷ | yudhi«Âhiro'pi hi svargaæ bubhuje naiva tattanu÷ | 32.71 | atimÃnÃdayo do«Ã÷ kuta eva hi mÃrute÷ | anÃdikÃlata÷ sarvado«ahÅnà guïÃdhikÃ÷ | 32.72 | sarvajÅvagaïebhyo ye te hi vÃyutvamÃpnuyu÷ | ­javo nÃma ye devà devÃnÃmapi devatÃ÷ | 32.73 | abhÃvaæ hyatimÃnÃderbhÅmasyÃ'ha ca keÓava÷ | "yatki¤cÃ'tmani kalyÃïaæ sambhÃvayasi pÃï¬ava | sahasraguïamapyetat tvayi sambhÃvayÃmyaham" | 32.74 | iti tasmÃd yathà yuddhe dharmahÃnimamanyata | evamatrÃpyadharmeïa dehapÃtaæ n­po'bravÅt | 32.75 | cdlx.pÆjyebhya÷ pÆrvamevai«Ãæ dehapÃtamabhÅpsatÃm | tatkÃmÃd dehapÃto'bhÆnna pÃpÃnmucyatÃæ yathà | 32.76 | nahi pÃpaphalÃnmuktau dehapÃta÷ katha¤cana | kintu karmak«ayÃdeva tathà sarvatra niÓcita÷ | 32.77 | te«u svalokÃn prÃpte«u dharmajaÓcÃ'tmanà saha | yayau puro devarathastadÃ'syÃvatatÃra ha | 32.78 | rathamÃruheti kathito rathinà purata÷ Óuna÷ | ÃrohamabravÅnnaitad yuktamityÃha so'pi tu | 32.79 | nîa'ruheyaæ vinà ïsvÃnamiti tena sthirodite | svarÆpaæ darÓayÃmÃsa dharmo hyÃpta÷ ÓvarÆpatÃm | 32.80 | Ãn­Óaæ syaparatvena kÅrtimevÃ'tmano v­«a÷ | khyÃpayÃmÃsa kaunteyarÆpiïo dharmasÆktibhi÷ | 32.81 | tata÷ sa rathamÃruhya lokÃnÃmuttarottaram | atikramyÃkhilÃn rÃj¤o jagÃma ÓrÅpatipriya÷ | 32.82 | sarve«Ãmuttaraæ lokamaindraæ prÃpyedameva te | sthÃnamityudito devairduryodhanamavaik«ata | sabhrÃt­kaæ jvalantaæ ca sarve«Ãmupari sthitam | 32.83 | taæ d­«Âvîa paramakruddho nimÅlya nayane Óubhe | bhrÃtaro me kva k­«ïà ca sakarïÃ÷ kva ca bÃndhavÃ÷ | dh­«ÂadyumnÃdaya÷ putrà hai¬imbÃdyÃïsca sarvaÓa÷ | 32.84 | yîadavaÓceti papraccha devÃæ ste ca tamabruvan | kiæ te tai÷ svak­taæ karma bhujyate'tra nacÃparai÷ | 32.85 | ityukta Ãha pÃpo'yaæ p­thivÅk«ayakÃraka÷ | sarvÃtiÓaÇkÅ mitradhruÇ nÃrÃyaïaparÃÇmukha÷ | 32.86 | cdlxi.nîastiko'tiÓaÂha÷ krÆro dve«Âà vi«ïoïsca tadbhuvÃm | kathaæ duryodhana÷ sthÃnaæ sarvottamamavÃptavÃn | 32.87 | kathaæ ca sarvadharmaj¤îa nÃrÃyaïaparÃyaïÃ÷ | saæ sthitÃ÷ parame dharme d­Óyante'tra na matpriyÃ÷ | 32.88 | yatra santastu te santi tatra sthÃtavyameva me | niraye'pi nacÃtrÃpi nÃnena saha pÃpinà | asya vÅratamasyedaæ dhÃrtarëÂrasya yujyate | 32.89 | ityuktà devat à dÆtaæ svÃnÃæ sandarÓanÃrthina÷ | rÃj¤a÷ sampre«ayÃmÃsustatsandarÓitavartmanà | 32.90 | durgandhena suk­cchreïa tamasà prÃv­tena ca | gatvaiva kiyatÅæ bhÆmiæ taddurgandhÃsaho n­pa÷ | icchan nivartanaæ tatra svÃnÃæ vîaca ivÃïs­ïot | 32.91 | k«aïaæ ti«Âha mahÃrÃja sannidhÃnabalÃt tava | vedanà no na mahatÅtyecchrutvà yudhi«Âhira÷ | 32.92 | ke yÆyamiti papraccha dÅnadhvaniviÓaÇkita÷ | bhÅmo'hamarjuna÷ karïa ityÃdyuktamivÃïs­ïot | 32.93 | Órutvà tat k­payÃ'vi«Âa÷ ÓokÃmar«asamanvita÷ | Ãha dÆtaæ yathe«Âaæ tvaæ gaccha nÃhamito vraje | 32.94 | naca svargeïa me kÃryaæ tyaktvà svajanamÅd­Óam | ityukta÷ prayayau dÆtastasthÃveva yudhi«Âhira÷ | 32.95 | tato'tra devÃ÷ puruhÆtapÆrvakÃ÷ samÃyayu÷ snehavaÓÃd yudhi«Âhire | te«vîagate«veva na tatra vÃco dÅnà na durgandhatamo'pyapaÓyat | svargottamaæ deÓamapaÓyadetamabhrÃntacetÃ÷ sa yudhi«Âhirastadà | 32.96 | ÃhÃtra dharma÷ punarÃtmasadyaÓa÷ prakÃïsayan pÃï¬usutÃbhidhaæ svam | dharmÃd viÓi«Âà hi sadÃ'n­Óaæ satà d­«Âà casà tvayyadhikà triÓo mayà | 32.97 | cdlxii.Óakro'pyuvÃcainamidaæ m­«Ã te pradarÓitaæ droïak­te m­«Ãgira÷ | k­cchrÃdidaæ te kathitaæ nacÃtivisrambha ÃsÅt tava k­«ïavÃkye | 32.98 | nahyÃj¤ayà vÃsudevasya ki¤cit pÃpaæ bhavet sarvavidharmiïo'pi | brahmÃparÃk«ye'pi vikarma sÆcakaæ prÃrabdhapÃpasya vi«Ãïsanaæ yathà | 32.99 | paÓyÃtra bhÅmapramukhÃn sukhasthÃn sampÆjyamÃnÃæ stridaÓai÷ surÆpÃn | kuta÷ parabrahmad­ÓÃæ suÓuddhasatkarmaïÃæ k­«ïaparÃyaïÃnÃm | pareïa yogena vis­«ÂatanvÃæ du÷khaæ bhaved devavarÃdhipÃnÃm | 32.100 | ete hi devapravarÃ÷ p­thivyÃæ jÃtà bhuvo bhÃrajihÅr«umÅÓam | prato«ya tadbhÃvitabuddhikarmabhi÷ punaÓca tenaiva sahÃ'pire divam | 32.101 | na te n­pîadyÃpi hi mÃnu«o gato bhÃvastato dve«Âi suyodhanÃdÅn | nimajjya tad vi«ïupadodake'tra vis­jya dehaæ bhaja devabhÃvam | 32.102 | suyodhanÃdyà yadime supÃpà îarabdhakarmak«ayamÃpya nitye | ni÷ Óe«asaukhyojjhitanityadu÷khe'vaÓÃ÷ pati«yantyapunarniv­ttÃ÷ | 32.103 | devÃæ Óajà ye tu samastaÓaste svamÆlarÆpaæ samavÃpya kÃle | svatÃratamyÃnus­tÃæ vimuktiæ prÃpsyanti nÃtrÃpi vicÃryamasti | 32.104 | ityukta Ãïsveva nimajjya gaÇgÃæ dharmÃtmajastaæ pravis­jya deham | sadyo babhau daivamavÃpya kÃyaæ vis­«Âaro«Ãdisamastado«a÷ | 32.105 | sa tu prapaÓyan svajanaæ samastaæ svamÆlarÆpÃtisamÅpasaæ stham | dadarÓa bhÅmaæ ca marutsamÅpe madhye jvalantaæ marutÃæ gaïasya | 32.106 | dadarÓa k­«ïÃmapi tatsamÅpe Óriyà jvalantÅæ samatÅtya cÃnyÃ÷ | spra«Âuæ ca saæ skÃravaÓÃdiye«a ni«idhya taæ prÃha surÃdhirÃja÷ | 32.107 | e«Ã hi sÃk«ÃjjagatÃæ priyasya prÃïÃtmano jÅvavareÓvarasya | prÃïapriyà ïsrÅriti nÃma yasyÃ÷ ÓamÃtmake'smin ramate yade«Ã | 32.108 | cdlxiii.yu«maccaturdehagatasya vÃyorvÃyupriyà bhÅmatanostathaiva | bhogÃya s­«Âà puru«ottamena yu«matpriyÃrthaæ bhavat Ãæ ca dÃrai÷ | 32.109 | prÅtistato hyabhyadhikà babhÆva bhÅmasya cÃsyÃstadanu sma pÃrthe | tato bhavatsveva yathÃkrameïa guïÃnusÃreïa samÅraïasya | 32.110 | idà hisà ïsuddhatanu÷ prajÃtà ïsacyÃdiyogÃpagatÃgryadehà | yÆyaæ ca sarve maruto viÓe«asaæ yogahÅnÃ÷ svaÓarÅrasaæ sthÃ÷ | 32.111 | sparÓe'pi nÃsyÃ÷ pavamÃnapatnyÃ÷ supÆtatÃ'laæ bhavat ÃmidÃnÅm | nacottaratrÃpi bhavet katha¤cid divaukasÃæ mîanu«adehino yathà | 32.112 | itÅritaæ taæ pratisanniv­ttaæ vinÃïsayan mÃnu«avÃsanÃæ svayam | samÃïsli«acchuddhatanu÷ stanottho dharmo hare÷ so'bhavadÃïsu tatsama÷ | 32.113 | tatastu pÃrthà akhilÃ÷ svamÆlarÆpai÷ sahaivÃ'viviÓurmudÃ'nvitÃ÷ | svÅyÃni dhÃmÃni tato'pyanÆnabhogÃ÷ sadà sannyavasaæ Óca tatra | 32.114 | tatrÃpi k­«ïena samÃgamo'bhÆt pureva te«ÃmatitatparÃïÃm | cikrŬa ebhi÷ sahitastathaiva k­«ïo'pi tadvat saratho'rjunena | 32.115 | anye ca devÃæ ÓabhavÃ÷ samastÃ÷ svamÆlarÆpaikyamavÃpurÃïsu | karmak«ayÃdeva suretarÃstu puïyak«ayaæ prÃpya bhuvi prajÃtÃ÷ | 32.116 | catu÷ sahasraæ triÓatottaraæ te saæ vatsarÃïÃmanubhÆya divyÃn | bhogÃn naratve'pi sadeÓvaro'hamasajjagacceti dhiyÃ'pnuvaæ stama÷ | 32.117 | du÷khe'pi te«Ãmiha tÃratamyaæ kale÷ paraæ du÷khamihÃkhilÃcca | yathà viri ¤casya sukhaæ paraæ syÃnmuktau haridve«ak­to viÓe«a÷ | 32.118 | kecit piÓÃcÃsurarÃk«asatvamavÃpya vi«ïorapi tatparÃïÃm | dve«Ãt tamo'ndhaæ tvarayà samÃpnuyurdevÃ÷ svakÃle nijayogyamuktim | 32.119 | catu÷ sahasre triÓatottare gate saæ vatsarÃïÃæ tu kalau p­thivyÃm | jÃta÷ punarvipratanu÷ sa bhÅmo daityairnigƬhaæ haritattvamÃha | 32.120 | cdlxiv.tadaiva k­«ïÃ'pi bhuvi prajÃtà prÅtyai harerandhatamasyapÃtayat | mahÃsurÃn vi«ïuparÃrjunÃdyà k­te prajÃtà harito«aïÃya | punaÓca te sthÃnamavÃpya sarve svÅyaæ parÃnte tu vimuktimÃpnuyu÷ | 32.121 | vîayutvamÃpta÷ sa hanÆmadaæ Óo brÃhmaæ padaæ prÃpya v­kodaraÓca | vîagÅÓvaratvaæ gatayaiva k­«ïayà sahaiva muktiæ gamitÃ'khilottamÃm | 32.122 | bhuvi dyuloke ca viri ¤catÃyÃæ muktau ca tÃbhyÃmadhikaæ samastÃt | santo«yate pÆrïaguïo rameÓa÷ sadaiva nityorjitatadratibhyÃm | 32.123 | "bhÆ«an na yo'dhi babhrÆ«u namnate" "bal . itthà tad vapu«e dhÃyi darÓatam" | "tÃæ su te kÅrtim maghavan mahitvÃ" 84 ityÃdisÆktÃni ca tatpramÃïam | 32.124 | anyÃni vÃkyÃni ca vaidikÃni sapa¤carÃtroktipurÃïakÃni | p­«Âaïsca bhÅ«mo'tra yudhi«Âhireïaitanmok«adharme«vapi ki¤cidÃha | 32.125 | evaæ prayÃte«u sukeÓave«u svÃneva lokÃn yadupÃï¬ave«u | parÅk«idÃdyÃstu tadanvayotthà vyÃsÃnuÓi«ÂÃ÷ p­thivÅmarak«an | 32.126 | tai k«emakÃntairiha bhÃratÃdiÓÃstrÃïi Ó­ïvadbhiraÓe«avidbhi÷ | vyÃsaprabhÃvÃcca kalau ca dharmo j ¤îanaæ ca sutrÃtamagÃnna nÃïsam | 32.127 | saæ vatsarÃïÃæ tu sahasrake gate prÃpte«u cadyÃmakhile«u satsu | dagdhà purà ye tripuraæ ghnataiva rudreïa jÃtÃ÷ p­thivÅtal . e te| 32.128 | adarÓanaæ sarvamunÅndrav­ndai÷ sahaiva sajj ¤îanamahÃnidÃne | vyÃse prayÃte'pi sutattvavidyà tatsampradÃyÃdapi tairavÃptà | 32.129 | utsÃditatvÃttu durÃgamÃnÃæ tatsampradÃyasya ca nÃïsitatvÃt | prasÃritatvÃcca sadÃgamÃnÃæ pîapà api j ¤îanamavÃpuretat | 32.130 | Óunà puro¬ÃïsamivÃvalŬhaæ vedaÓrutiæ vîa'ntyajanairavÃptÃm | 84 ãgveda 1.140.6, 1.141.1, 10.54.1 cdlxv.anantadu÷khÃptisuyogyadaityairvidyÃmavÃptÃæ tu na sehire surÃ÷ | 32.131 | nîavÃggati÷ kvÃpi suvedinÃæ bhavet prÃpyaæ sukhaæ nityamavaÓyamebhi÷ | prÃpyaæ tamo'ndhaæ tvasurairna mukti÷ kadÃcidÃpyà tadacintayan surÃ÷ | 32.132 | j¤îanapradÃnÃya satÃæ tadanyaj¤îanapraïÃïsÃya ca vi«ïunaite | kl­ptÃstataste saviri ¤caÓarvà vij¤îapayÃmÃsurupetya vi«ïum | 32.133 | k«ÅrodadheruttaratÅravi«Âhitairabhi«Âuta÷ su«Âutibhi÷ puru«Âuta÷ | pradÃya te«Ãmabhayaæ ramÃpati÷ k«aïÃdabhÆccÃrutamÃk­ti÷ ÓiÓu÷ | 32.134 | yastraipurÃïÃæ prathamo'tra jÃta÷ Óuddhodanetyeva jineti cokta÷ | k«etre gayÃkhye'sya ÓiÓuæ prajÃtaæ samprÃsya dÆre'tra babhÆva vi«ïu÷ | ajÃnamÃnÃ÷ svaÓiÓuæ gataæ taæ ÓiÓuæ hariæ vÅk«ya nijaæ sma menire | 32.135 | te«Ãæ tadà vaidikakarma vÅk«ya samprÃhasat tadvapu«aiva keÓava÷ | taæ jÃtamÃtraæ prahasantamÅk«ya suvismitai÷ p­«Âa uvÃca vi«ïu÷ | buddho'hamityeva sunityabodhÃjjagÃda cai«Ãmatha buddhadarÓanam | 32.136 | tathÃ'pyaviÓvÃsamavek«ya te«Ãæ sasmÃra devÃnakhilÃn janÃrdana÷ | vij¤îaya te tasya manogataæ nijÃn pracik«ipurhetigaïÃnamu«min | 32.137 | sa jÃtamÃtra÷ ÓivapÆrvakÃïÃæ ÓÆlÃdihetÅrakhilà nigÅrya | daityÃtimohÃya nijaæ ca cakraæ svamuktamÃïsveva vaÓÅ samagrahÅt | 32.138 | tadÃsanatvena vidhÃya tasmin samÃsthitaæ devagaïÃ÷ praïamya | jagmu÷ svadhÃmÃni vacÃæ si cÃsya svÅcakrurÃïsveva jinÃdidaityÃ÷ | 32.139 | te j ¤îanadharmÃvapahÃya pÃpà vimohità devavareïa sarve | jagmustamo'ndhaæ k«aïikaæ samastaæ j¤îanaæ nasacceti d­¬haæ smaranta÷ | 32.140 | nîarÃyaïo'pyÃpya surendrav­ndaæ v­ttaæ ca te«Ãmakhilaæ nigadya | p­«Âaïsca tairÃha nijaæ h­disthaæ bauddhÃgamÃrthaæ s­tibandhamocanam | 32.141 | k«aïÃdayaæ k«aïikÃstadviÓe«Ã yata÷ prayÃntyeva nisargato'khilÃ÷ | cdlxvi.tata÷ sthiratve'pi viÓe«asaæ ÓrayÃduktaæ k«aïasthÃyi mayà samastam | 32.142 | tadvÃn viÓe«aïsca yato na bhinno sadà svanirvÃhakaÓaktiyuktau | ata÷ k«aïasthÃyi samastametat sthirÃtmakaæ ceti hi nÃsti bheda÷ | 32.143 | j¤o'haæ sadaika÷ paramo mayaitat sadÃ'nanÅyaæ hi yato'svatantram | j¤îanÃtmakaæ viÓvamato mayoktaæ ja¬asvarÆpaæ ca kimu sma cetanam | 32.144 | Óaæ ÓÅlako'haæ yata eva cocca÷ ÓÆnÃmakastaddhi mayà nidheyam | ÓÆnyÃbhidhaæ do«aviruddharÆpo do«ojjhito'nyastvakhilÃdanÃmà | enaiva sÃdyaæ tvasadeva nÃmatastvabhÃva enaiva bhaved yatastat | 32.145 | ityÃdi boddhavyamidaæ samastaæ mayoditaæ kvÃpi na heyamasti | ityÃdi devÃn pratibodhayaæ Óca devai÷ sahovÃsa sa buddhadeva÷ | gatvà svadhÃmÃpyapareïa rÆpeïÃ'ste p­thak caikatanuryathe«Âam | 32.146 | tatastu buddhoditapak«asaæ stho jino'pi cakre matamanyadeva | bauddhena jainena matena caiva daityÃæ ÓakÃ÷ prÅtimagu÷ samastÃ÷ | 32.147 | praÓÃntavidyetyabhidhaæ tathÃ'nyad buddhoktaÓÃstraæ tridaÓà avÃpya | to«aæ yayurvedasamastasÃraæ yîamÃsthitÃnÃmacireïa mukti÷ | 32.148 | anye manu«yîa api bhÃratÃdyaæ satsampradÃyaæ parig­hya vi«ïum | yajanta Ãpu÷ paramÃæ gatiæ tanna sehire krodhavaÓÃdidaityÃ÷ | 32.149 | Óaivaæ tapaste vipulaæ vidhÃya jagadvimohorjitaÓaktimasmÃt | prÃpya prajÃtà bhuvi mohanaæ ca cakru÷ kutarkairabhidÃæ vadanta÷ | 32.150 | te«Ãæ prapÃtÃya satÃæ ca muktyai janmÃ'sa bhÅmasya yaduktamatra | durgà punarviprakule'vatÅrïà hani«yati vrÃtamathÃsurÃïÃm | 32.151 | tata÷ kalerantamavÃpya dharmaj¤îanÃdikalyÃïaguïaprahÅne | loke viri ¤catripuraghnaÓakrapÆrvÃ÷ payobdhiæ tridaÓÃ÷ prajagmu÷ | 32.152 | nîarÃyaïastai÷ stutipÆrvamarthito bhavÃya lokasya sa Óambhal . Ãkhye | cdlxvii.grÃme munervi«ïuyaÓo'bhidhasya g­he babhÆvÃ'viracintyaÓakti÷ | 32.153 | kalestu kÃtkÃrata e«a kalkÅ j¤îanaæ kalaæ kaæ sukhameva tadvÃn | kalkÅti và tena samastadasyuvinÃïsanaæ tena dinÃd vyadhÃyi | 32.154 | adharmav­ttaæ vimukhaæ hareÓca nihatya ni÷ Óe«ajanaæ turaÇgÅ | saæ sthÃpayÃmÃsa sa dharmasetuæ j¤îanaæ svabhaktiæ ca nijaprajÃsu | 32.155 | ityÃdyanantÃni harerudÃrakarmÃïi rÆpÃïi ca sadguïÃïsca | nityavyapetÃkhilado«akasya brahmetyananteti ca nÃma yena | 32.156 | ÃnandatÅrthÃkhyamuni÷ supÆrïapraj¤îabhidho granthamimaæ cakÃra | nîarÃyaïenÃbhihito badaryÃæ tasyaiva Ói«yo jagadekabhartu÷ | 32.157 | yastatprasÃdÃdakhilÃæ Óca vedÃn sapa¤carÃtrÃn sarahasyasaÇgrahÃn | vedetihÃsÃæ Óca purÃïayuktÃn yathÃvadanyà api sarvavidyÃ÷ | 32.158 | samastaÓÃstrÃrthavinirïayo'yaæ viÓe«ato bhÃratavartmacÃrÅ | grantha÷ k­to'yaæ jagatÃæ janitraæ hariæ guruæ prÅïayatÃ'munaiva | vinirïayo nÃstyamunà vinà yad viprasthitÃnÃmiva sarvavÃcÃm | 32.159 | tad brahmasÆtrÃïi cakÃra k­«ïo vyÃkhyÃ'tha te«Ãmayathà k­tÃ'nyai÷ | nigÆhitaæ yat puru«ottamatvaæ sÆtroktamapyatra mahÃsurendrai÷ | jÅveÓvaraikyaæ pravadadbhirugrairvyÃkhyÃya sÆtrÃïi cakÃra cÃ'vi÷ | 32.160 | vyÃsÃj¤ayà bhëyavaraæ vidhÃya p­thakp­thak copani«atsubhëyam | k­tvÃ'khilÃnyaæ puru«ottamaæ ca hariæ vadantÅti samarthayitvà | 32.161 | tanust­tÅyà pavanasya seyaæ sadbhÃratÃrthapratidÅpanÃya | granthaæ cakÃremamudÅrïavidyà yasmin ramante haripÃdabhaktÃ÷ | 32.162 | "t­tÅyamasya v­«abhasya dohase daÓapramatiæ janayanta yo«aïa÷ | niryadÅæ budhnÃn mahi«asya varpasa ÅÓÃnÃsa÷ Óavasà kranta sÆraya÷ | cdlxviii.yadÅæ anu pradivo madhva Ãdhave guhÃsantaæ mîatariÓvà mathÃyati"85 | 32.163 | ityÃdivÃkyoktamidaæ samastaæ tathà purÃïe«u ca pa¤carÃtre | atrodità yÃïsca kathÃ÷ samastà vedetihÃsÃdivinirïayoktÃ÷ | 32.164 | tasmÃdayaæ granthavaro'khilorudharmÃdimok«Ãntapumarthahetu÷ | kiæ voditairasya guïaistato'nyairnÃrÃyaïa÷ prÅtimupaityato'lam | 32.165 | yasya trÅïyuditÃni vedavacane r ÆpÃïi divyÃnyalaæ baÂtaddarÓatamitthameva nihitaæ devasya bhargo mahat | vîayo rÃmavaconayaæ prathamakaæ p­k«o dvitÅyaæ vapu÷ madhvo yattu t­tÅyametadamunà grantha÷ k­ta÷ keÓave | 32.166 | ya÷ sarvaguïasampÆrïa÷ sarvado«avivarjita÷ | prÅyatÃæ prÅta evÃlaæ vi«ïurme parama÷ suh­t | 32.167 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite ÓrÅmahÃbhÃratatÃtparyanirïaye (pÃï¬avasvargÃrohaïaæ nÃma) dvÃtriæ Óo'dhyÃya÷ samÃpto'yaæ grantha÷ 85 ãgveda 1.141.2-3 cdlxix.Oæ ÁrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃrya viracitam ÁrÅ YamakabhÃratam (MahÃbhÃrata-tÃtparyam) Oæ dhyÃyet paramÃnandaæ yanmÃtà patimayadaparamÃnandam | ujjhitaparamÃnaæ dampatyÃdyÃdyÃïsramai÷ sadaiva paramÃnandam | 1 | yasya karÃl . ol . aæ cakraæ kîal . a÷ para÷ sa hi karÃl . ol . am | yasya gadà pavamÃna÷ san yo vyÃso'bhavat sadÃpavamÃna÷ | 2 | yasya ramà na manogaæ jag­he viÓvambharÃ'pi na mano'gam | yasya pumÃnÃnandaæ bhuÇkte yad dhÃma kapatimÃnÃnandam | 3 | parame«u yadà teja÷ parame«u cakÃra vÃsudevo'ja÷ | mîanadhi bibhratsu mano mÃ'nadhimÃ'sÅnna vÃsudevo ja÷ | 4 | so'jani devakyante yasmÃdanukampanÃvadeva kyante | avadan devakyaæ te bhuvanaæ hi surÃ÷ sadaivade'va kyante | 5 | nÅto vasudevena svatatena sa gokul . aæ suvasude've na | tatra yaÓodà tanayaæ mene k­«ïaæ svakÅyamavadÃtanayam | 6 | vav­dhe gokul . amadhyÃdyo devo viÓvamadbhutÃkulamadhyÃt | tatra ca pÆtanikÃyà vadhamakarod yannijÃ÷ supÆtanikÃyÃ÷ | 7 | adhunocchakaÂaæ l . o l . Å pÃdÃÇgu«Âhena vÃtapeÓaÓakaÂaæ l . ol . Å | atanod rak«Ãmasya svÃj¤îanÃd gopikà saderak«Ãmasya | 8 | mukhalÃl . analol . à tanmukhagaæ jagadaca«Âa sÃl . analol . Ãtat | nîadhyainmÃyÃmasya jagatprabho÷ svadhikatatatamÃyÃmasya | 9 | tasya suÓarmÃïyakaro dariïo garga÷ saduktikarmÃïyakarot | avadannÃmÃnamayaæ jagadÃdiæ vîasudevanÃmÃnamayam | 10 | tasya sakhà balanÃmà jye«Âho bhrÃtÃ'tha yannijÃbalanà mà | cdlxx.yasya ca paryaÇko'yaæ pÆrvatano vi«ïumajasaparyaæ ko'yam | 11 | tena hato vÃtarayast­ïacakro nÃma ditisuto'vÃtaraya÷ | haramÃïo vÃlatamaæ svÃtmÃnaæ kaïÂharodhinÃ'vÃlatamam | 12 | so'vanimadhye raÇgan aridarayug bÃlarÆpamadhyeraæ gan | amu«annavanÅtamada÷ svagokul . e gopikÃsu navanÅtamada÷ | 13 | tanmÃtà kopamità tamanusasÃrÃ'tmavÃdavÃkopamità | jag­he sà namanaæ taæ devaæ taccintayaiva sÃnamanantam | 14 | atha sÃ'ntaritÃ'mÃnaæ vi«ïuæ viÓvodbhavaæ tadÃ'ntaritÃmÃnam | anayad dÃmodaratÃæ yo'ramayat sundarÅæ nijÃmodaratÃm | 15 | cakre so'rjunanÃïsaæ prÃpnoti ca yatsm­ti÷ sadÃ'rjunanà ïsam | tau ca gatau nijamokastenaiva nutena yannijo nijamoka÷ | 16 | atha v­ndÃvanavÃsaæ gopÃïscakrurjagatk«itÃ'vanavÃsam | tatra bakÃsuramÃra÷ ÓaurirabhÆnnityasaæ ÓritÃsuramÃra÷ | 17 | ahanad vatsatanÆkaæ yo'pÃllokaæ svayatnavatsatanÆkam | so'pÃd vatsÃnamara÷ sahÃgrajo gopavatsavatsÃnamara÷ | 18 | sa vibhu÷ ÓrÅmÃnahike nanarta yasya ÓramÃnamà mà na hike| akaronnadyudakÃntaæ kîantaæ nÅtvoragaæ sa nÃ'dyudakÃntam | 19 | hatvà dhenukamƬhaæ balÃt pralambaæ ca kheÂsadhenukamƬham | vrajamÃvÅdam­tÃïsa÷ pÅtvà vahniæ carasthirÃdam­tÃïsa÷ | 20 | giriïà rak«Ã'pi k­tà vrajasya tena svarak«arak«Ã'pi k­tà | ÓakrÃya vya¤jayatà svÃæ Óaktiæ viÓvamÃtmanÃ'vyaæ jayatà | 21 | reme gopÅ«varihà sa manmathÃkrÃntasundarÅpÅ«varihà | pÆrïÃ'nandaikatanu÷ sa viÓvarukpÃvano'pyanandaikatanu÷ | 22 | cdlxxi.atha hatayorgal . ikeÓyo÷ ÓvaphalkajaprÃpita÷ purÅæ gal . ikeÓyo÷ | bhaÇktvà dhanurÃjavaraæ jaghÃna tenaiva ca svayaæ rÃjavaram | 23 | m­dgan gajamugrabalaæ sabalo raÇgaæ viveÓa s­timugrabalam | hatvà mallau balinau kaæ saæ ca vimok«itau tatau lau balinau | 24 | prÃdÃt sÃndÅpanaye m­taputraæ j¤îanadÅpasandÅpanaye | gurvarthe'j¤îanatama÷ prabhedità nityasambh­tÃj¤îanatama÷ | 25 | jitvà mÃgadharÃjaæ to«itamakarot sadÃ'tmayogadharÃjam | anu kurvan nijasadanaæ cakre ramyÃæ puraæ subodhanujasadanam | 26 | prasabhaæ sagajabalasya k«atrasyoccai÷ samabadharÃjabalasya | mîanaæ ÓiÓupÃlavaraæ hatvà bhai«mÅmavÃpa ÓiÓupÃlavaram | 27 | haæ so ¬ibhakaÓcapalÃvamunà saæ sÆditau yavanakaÓca palà | kÅrtirvimalà viratà pratatà viÓvadhipÃvanÅlÃviratà | 28 | satyÃjÃmbavatÅryà bhÃryà vindÃdyà bhÃnusÃmbavatÅryÃ÷ | pradyumnaæ modarata÷ prÃpa jye«Âhaæ hari÷ sutaæ modarata÷ | 29 | yatparivÃratayeÓà jÃtà devà n­pîatmanà ratayeÓÃ÷ | yadbharitaæ vi«asarpaprabh­ti dhvÃntaæ na mÃrutiæ vi«asarpa | 30 | yena hi¬imbabakÃdyà rak«odhÅÓà nipÃtità babakÃdyÃ÷ | bhÅme prÅtimameyÃæ vya¤jayatà tena Óe«apÃti mame yÃm | 31 | atha k­«ïÃvaraïe tÃn prÃptÃn rÃj¤o'Ó­ïot sadÃvaraïetÃn | dra«Âuæ yîata÷ sabalastÃæ cîanai«Åt p­thÃsutÃæ stata÷ sabala÷ | 32 | tÃnindrasthal . avÃsÃæ Ócakre k­«ïa÷ paro nijasthal . avÃsÃn | svabalodrecitamÃnairjugopa dharmaæ ca tai÷ parÃcitamÃnai÷ | 33 | vîalivadhÃnunayÃya praïayÅ sakhyaæ susandadhe nu nayÃya | vîasavajena viÓe«Ãt tenaiva punarn­janmajena viÓe«Ãt | 34 | cdlxxii.mîatu÷ paribhavahÃnyai rÃj¤îa dyusadÃmitaÓca paribhavahÃ'nyai÷ | abhavannarakamurÃriryo'vÃsÅdat samastanarakamurÃri÷ | 35 | nÅto divi devavarai reme satyÃsamanvito'devavarai÷ | sarvartuvane ÓaÓinà niÓi satyÃæ vîasare vane'ÓaÓinà | 36 | suratarumÃpÃ'l . imatÃt prakÃïsayacchaktimÃtmana÷ pîal . imatÃt | suravaravÅre«u darÅ pradhÃnajÅveÓvara÷ pare«udarÅ | 37 | puramabhiyÃyÃridarÅ datvà bhadrÃæ p­thÃsutÃyÃridarÅ | ÓakrapurÅmabhiyÃta÷ prÃdÃd vahnervanaæ satÃmabhiyÃ'ta÷ | 38 | ÓivabhaktapravarÃdyaæ pumÃn na sehe girÅÓa vipravarÃdyam | taæ svÃtmendravareïa vyadhunod bhÅmena dhÆtarudravareïa | 39 | yasyÃ'j ¤îabalasÃrai÷ pîarthairdigbhyo h­taæ dhanaæ balasÃrai÷ | jitvà k«mîamaviÓe«Ãæ prasahya bhÆpÃn samastakÃmaviÓe«Ãm | 40 | atha pÃrthÃn kraturÃjaæ prÃpayadamareÂsarudraÓakraturÃjam | pÆjà tenÃvÃpi cchinnaÓcaidya÷ s­tiæ gate nÃvÃ'pi | 41 | nihatau saubhakarÆïsau ÓÅto bhÃtaÓca yena tau bhakarÆïsau | ajayad rudraæ ca raïe bÃïÃrthe'vanatipatitakacandraæ caraïe | 42 | as­jajjvaramugratama÷ k«ayaprado lÅlayÃ'dhivaramugratama÷ | krŬÃmÃtraæ viÓvaæ prakÃïsayannÃtmana÷ sa viharakamÃtraæ viÓvam | 43 | yasyÃ'veÓorubalÃnnyahanat pÃrtho'surÃn prajeÓorubalÃt | varadÃnÃdasyaiva jagatprabhorÅraïÃt samanugatanÃdasyaiva | 44 | yasyÃ'veÓÃt sa bala÷ pracakar«a puraæ prasahya veÓÃt sabala÷ | kurupatinÃma nu yamunà k­«ïà yenÃ'hurarhyamatanu yamunà | 45 | yadbalavÃn krodhavaÓÃnninÃya nÃïsaæ v­kodara÷ krodhavaÓÃn | cdlxxiii.lebhe'cÃnyà gamyaæ sthÃnaæ pu«pîaïi dhÃma cÃnyÃgamyam | 46 | yadbalabhÃravahatvÃnnÃcaladuragÃdibhi÷ subhÃravahatvÃt | dharmÃdarihÃ'pi padaæ bhÅmo yenaiva sÃhasaæ lihÃ'pi padam | 47 | na hi nahu«o'laæ nahituæ dharmo drauïistathetare'laæ nahitum | no rÃÂkarïau brahmavarÅ yena dhvasto'stramagrahÅt subrahma varÅ | 48 | k«Ãtraæ dharmaæ svavat à guruv­ttyai keÓavÃj¤ayà ca maæ svavat à | sarvaæ sehe manasà bhÅmeneÓaikamÃninà hemanasà | 49 | yadbhaktapravareïa prota÷ svasmin sa kÅcaka÷ pravareïa | patitÃstasya sahÃyÃ÷ k­«ïÃrthe mÃnina÷ samasya sahÃyÃ÷ | 50 | yadbhaktyÃ'nug­hÅtau pÃrtho bhÅmaÓca gon­pau nu g­hÅtau | ­ïamuktyai suvyatyastyai kramaÓo vÅrÃvamu¤catÃæ suvyatyastyai | 51 | yadbhaktyÃ'mitayÃ'laæ k­«ïà kÃrye viveÓa k­«ïÃkÃrye | yîamÅrÃrddhatanutvÃnnÃ'pÃ'd bhÅmÃd­te'pi nÃ'pÃd bhÅmÃt | 52 | yîaæ spra«ÂumicchantamajÃtaÓatruæ nyavÃrayat svasthamajÃtaÓatrum | Óaæ rÆpÃne nityarateriyaæ ÓrÅriti sma deve¬yaditeriyaæ ÓrÅ÷ | 53 | manasÃmanasÃ'manasà manasà yamanantamajasravedanuyà | vilayaæ vilayaæ vilayaæ vilayannikhilaæ tvaÓubhaæ pracakÃra ca ya÷ | 54 | so'gÃd dÆtamukhena prabhuïedaæ vartate yadÆtamukhena | pîarthÃrthe bahutanutÃæ yatra prÃkÃïsayat svayaæ savahutanutÃm | 55 | gurukarïanadÅjÃdÅnavadhÅccak«urbalena janadÅjÃdÅ | Óaktyà nijayà paravÃn svajanÃnudrecayannanantayÃ'paravÃn | 56 | yasya sunÅta sahÃyÃnna ripÆn mene'rjuna÷ sametasahà yÃn | akaroccÃ'su parÃsupratatiæ senÃsu dhÃvanÃsuparÃsu | 57 | cdlxxiv.yena jayadrathamÃra÷ pîartha÷ ÓatrÆnavÃpatadrathamÃra÷ | yadvirahÃdapi dehe sa ratha÷ ÓaÓvat sthite÷ sadÃdapi dehe | 58 | yadbharito bharatÃbha÷ prabhurambhÃbhÃvito'bhibharatÃbha÷ | bhÅmo rabhasÃ'bhibhavÅ prasabhaæ bhà bhÃbhibhÆrbhasà bhibhavÅ | 59 | yadanugrahi pÆrïatvÃd bhÅma÷ sarvÃnarÅnanahipÆrïatvÃ't | adahad bÃhubalena krodhÃgnÃvÃhitÃn nijÃhubalena | 60 | k­«ïÃbhÅmÃptatama÷ ÓÅrïaæ yena svakÅyah­dayamÃptatama÷ | dh­tarëÂrasutÃnavadhÅd bhÅmena sthÃpito manasi susutÃnavadhÅt | 61 | bhÅmavipÃÂita dehÃnadarÓayat svÃnarÅn vipÃÂitadehÃn | k­«ïÃyà hitakÃrÅ samyagdhÅrapriya÷ sadÃ'hitakÃrÅ | 62 | atha hariïà pÅtabalaæ drauïerastraæ mahÃriïÃ'pÅtabalam | dadhatà vÃsomaraïaæ nÅtaæ cakre'bhimanyujaæ somaraïam | 63 | tasya ca rak«Ã suk­tà janÃrdaneneÓaÓe«akek«Ãsuk­tà | pîarthe«u premavatà nityaæ bhartrÃ'sutÃsuvipremavatà | 64 | j¤îanaæ paramaæ prÃdÃd bhÅ«magata÷ s­tivimok«acaramaæ prÃdÃt | pîaï¬usutÃnÃmadhikaæ cakre vedaæ guïottaraæ svanÃmadhikam | 65 | tenÃvÃpi sujÃtairharimedhasturagavartane'pi sujÃtai÷ | pîaï¬usutai÷ savas ÆkairÃptairvyÃsÃ'tmanà ca susavasÆkai÷ | 66 | tadanu sa pÃï¬utanÆjai reme k«mîaæ pîalayan supÃï¬utanujai÷ | anupamasukharÆpo'ja÷ parama÷ ÓrÅvallabha÷ sati kharÆpo ja÷ | 67 | sugatiæ caramÃmadadÃnnijayogyÃæ j¤îanisutati paramÃmadadÃt | pîarthÃnÃæ sadadÆnÃæ sa pit­pre«yîadinÃminÃæ sayadÆnÃm | 68 | reme tatrÃ'pisukhÅ paramo'nanto nananda tatrÃ'pi sukhÅ | prÃïenendirayà ca prayuto nityaæ mahÃguïendirayà ca| 69 | evaæ sarvÃïi hare r ÆpÃïi ÓrÅpate÷ suparvÃïihare÷ | pÆrïasukhÃni subhÃnti pratatÃni nirantarÃïi nisubhÃnti | 70 | rÃma rÃma mahÃbÃho mÃyà te sudurÃsadà | vîada sÃdada ko loke pÃdÃveva tavÃ'sajet | 71 | (jet savÃtava vedÃpÃ'ke lokodada sÃdavà | dîasarÃdusuteyÃmÃhovÃhà mama rÃma rà |) devÃnÃæ patayo nityaæ no mataæ yasya jÃnate | tasmai deva namasye'haæ bhavate'suramÃraye | 72 | samastadevajanakavÃsudevaparÃm­ta | vîasudeva parÃm­ta j ¤îanamÆrte namo'stu te | 73 | devÃde devalokapa pÆrïÃnandamahodadhe | sarvaj¤eÓa ramÃnÃtha devÃ'de'de'va lokapa | 74 | yo nirmame'Óe«apurÃïavidyÃm | yo nirmameÓe «apurÃïavidyÃm | yonirmameÓe«apurÃ'ïavid yÃm | yo'nirmame'Óe«apurÃïavid yÃm | 75 | anantapÃrÃmitavikrameÓa prabho ramÃpÃramanantapÃra | mahÃguïìhyÃparimeyasattva ramÃlayÃïse«amahÃ'guïìhya | 76 | bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà | 77 | naiva para÷ keÓavata÷ paramÃdasmÃt samaÓca sukhakeÓavata÷ | so'yaæ Óapathavaro na÷ ÓaÓvat sandhÃrita÷ suÓapathavaro'na÷ | 78 | k­«ïakatheyaæ yamità suÓatÅrthenoditÃ'nane yaæ yamità | bhaktimatà parameÓe sarvodrekà sadÃnutÃ'pa rameÓe | 79 | iti nÃrÃyaïanÃmÃ'va katÅrthe pÆjita÷ surÃyaïanà mà | pÆrïa guïairdhika pÆrïaj¤îanecchÃbhaktibhi÷ svadhikapÆrïa÷ | 80 | iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracitam ÓrÅmadyamakabhÃrataæ sampÆrïam bhÃratÅramaïamukhyaprÃïÃntargata ÓrÅk­«ïÃrpaïamastu