Madhva (Anandatirtha): Mahabharatatatparyanirnaya Input by ... (Dvaita.net) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Oü ørãmad ânandatãrthabhagavatpàdàcàrya-viracitaþ ørã Mahàbhàratatàtparyanirõayaþ atha prathamo'dhyàyaþ (sarva÷àstratàtparyanirõayaþ ) Oü | nàràyaõàya paripårõaguõàrõavàya vi÷vodayasthitilayonniyatipradàya | j ¤ànapradàya vibudhàsurasaukhyaduþkhasatkàraõàya vitatàya namo namaste | 1.1 | àsãdudàraguõavàridhiraprameyo nàràyaõaþ paratamaþ paramàt sa ekaþ | saü ÷àntasaü vidakhilaü jañhare nidhàya lakùmãbhujàntaragataþ svarato'pi càgre | 1.2 | tasyodarasthajagataþ sadamandasàndrasvànandatuùñavapuùo'pi ramàramasya | bhåtyai nijàõsritajanasya hi sçjyasçùñàvãkùà babhåva paranàmanimeùakànte | 1.3 | dçùñvà sa cetanagaõàn jañhare ÷ayànànànandamàtravapuùaþ sçtivipramuktàn | dhyànaü gatàn sçtigatàü ÷ca suùuptisaü sthàn brahmàdikàn kaliparàn manujàü stathaikùat | 1.4 | srakùye hi cetanagaõàn sukhaduþkhamadhyasampràptaye tanubhçt àü vihçtiü mamecchan | so'yaü vihàra iha me tanubhçt svabhàvasambhåtaye bhavati bhåtikçdeva bhåtyàþ | 1.5 | itthaü vicintya paramaþ sa tu vàsudevanàmà babhåva nijamuktipadapradàtà | tasyàj¤ayaiva niyatà'tha ramà'pi råpaü babhre dvitãyamapi yat pravadanti màyàm | 1.6 | saïkarùaõaõsca sa babhåva punaþ sunityaþ saü hàrakàraõavapustadanuj¤ayaiva | devã jayetyanu babhåva sa sçùñihetoþ pradyumnatàmupagataþ kçtitàü ca devã | 1.7 | sthityai punaþ sa bhagavànaniruddhanàmà devã ca÷àntirabhavaccharadàü sahasram | sthitvà svamårtibhiramåbhiracintya÷aktiþ pradyumnaråpaka imàü ÷caramàtmane'dàt | 1.8 | nirdehakàn sa bhagavànaniruddhanàmà jãvàn svakarmasahitàn udare nive÷ya | cakre'tha dehasahitàn krama÷aþ svayambhupràõàtma÷eùagaruóeõsamukhàn samagràn | 1.9 | pa¤càtmakaþ sa bhagavàn dviùaóàtmako'bhåt pa¤cadvayã ÷atasahasraparo'mita÷ca | i.ekaþ samo'pyakhiladoùasamujjhito'pi sarvatra pårõaguõako'pi bahåpamo'bhåt | 1.10 | nirdoùapårõaguõavigraha àtmatantro ni÷cetanàtmaka÷arãraguõai÷ca hãnaþ | ànandamàtrakarapàdamukhodaràdiþ sarvatra ca svagatabhedavivarjitàtmà | 1.11 | kàlàcca de÷aguõato'sya na cà'diranto vçddhikùayau na tu parasya sadàtanasya | naitàdç÷aþ kva ca babhåva na caiva bhàvyo nàstyuttaraþ kimu paràt paramasya viùõoþ | 1.12 | sarvaj¤a ã÷varatamaþ sa ca sarva÷aktiþ pårõàvyayàtmabalacitsukhavãryasàraþ | yasyà'j¤ayà rahitamindirayà sametaü brahme÷apårvakamidaü na tu kasya ce÷am | 1.13 | àbhàsako'sya pavanaþ pavanasya rudraþ ÷eùàtmako garuóa eva ca ÷akrakàmau | vãndre÷ayostadapare tvanayo÷ca teùàü çùyàdayaþ krama÷a ånaguõàþ ÷atàü ÷àþ | 1.14 | àbhàsakà tvatha ramà'sya marutsvaråpàcchreùñhà'pyajàt tadanu gãþ ÷ivato variùñhà | tasyà umà vipatinã ca girastayo'stu ÷acyàdikàþ krama÷a eva yathà pumàü saþ | 1.15 | t àbhya÷ca te ÷ataguõairda÷ato variùñhàþ pa¤cottarairapi yathàkramataþ ÷rutisthàþ | ÷abdo bahutvavacanaþ ÷atamityata÷ca ÷rutyantareùu bahudhoktiviruddhatà na| 1.16 | teùàü svaråpamidameva yato'tha muktà apyevameva satatoccavinãcaråpàþ | ÷abdaþ ÷ataü da÷asahasramiti sma yasmàt tasmànna hãnavacano'tha tato'gryaråpàþ | 1.17 | evaü narottamaparàstu vimuktiyogyà anye ca saü sçtiparà asuràstamogàþ | evaü sadaiva niyamaþ kvacidanyathà nayàvanna pårtiruta saü sçtigàþ samastàþ | 1.18 | pårti÷ca naiva niyamàd bhavità hi yasmàt tasmàt samàptimapi yànti na jãvasa' nghàþ | ànantyameva gaõaõso'sti yato hi teùàü itthaü tataþ sakalakàlagatà pravçttiþ | 1.19 | etaiþ suràdibhiratipratibhàdiyuktairyuktaiþ sahaiva satataü pravicintayadbhiþ | pårteracintyamahimaþ paramaþ paràtmà nàràyaõo'sya guõavistçtiranyagà kva | 1.20 | sàmyaü na càsya paramasya ca kena cà'pyaü muktena ca kvacidatastvabhidà kuto'sya | pràpyeta cetanagaõaiþ satatàsvatantrairnityasvatantravapuùaþ paramàt parasya | 1.21 | ii.artho'yameva nikhilairapi vedavàkyai ràmàyaõaiþ sahitabhàratapa¤caràtraiþ | anyai÷ca ÷àstravacanaiþ sahatattvasåtrairnirõãyate sahçdayaü hariõà sadaiva | 1.22 | 'nàràyaõasya na samaþ ' 'puruùottamo'haü jãvàkùare hyatigato'smi' tato "'nyadàrtam"1 | "mukto'pasçpya"2 'iha nàsti kuta÷ca ka÷cit' "nàneva"3 'dharmapçthagàtmadçgetyadho hi' | 1.23 | "àbhàsa eva"4 'pçthagã÷ata eùa jãvo' 'muktasya nàsti jagato viùaye tu ÷aktiþ ' | 'màtràparo'si na tu te'÷nuvate mahitvaü ' 'ùàóguõyavigraha' 'supårõaguõaikadehaþ ' | 1.24 | 'màhàtmyadeha' 'sçtimuktigate' '÷iva÷ca brahmà ca tadguõagatau na katha¤cane÷au' | 'na ÷rãþ kutastadapare' ''sya sukhasya màtrà-maõ snanti muktasugaõàõsca ÷atàvareõa' | 1.25 | "àbhàsakàbhàsaparàvabhàsaråpàõyajasràõi ca cetanànàm | viùõoþ sadaivàti va÷àt kadàpi gacchanti ke÷àdigaõà na muktau" | 1.26 | 5 'yasmin pare'nye'pyajajãvako÷à' 'nàhaü paràyurna marãcimukhyàþ ' | 'jànanti yadguõagaõàn na ramàdayo'pi nityasvatantra uta ko'sti tadanya ã÷aþ ' | 1.27 | 'naivaika eva puruùaþ puruùottamo'sà-vekah . kutaþ sa puruùo' 'yata eva jàtyà | arthàt ÷rute÷ca guõato nijaråpata÷ca nityànya eva kathamasmi sa ityapi syàt' | 1.28 | 1 Bç. U. 5.5.1 2 Bra. Så. 1.3.2 3 Ka. U. 4.11 4 Bra. Så. 2.3.50 5 "îabhàsaka" ityàdi ÷rutivacanameva | na svavacanam - Bhà. Pra. iii.'sarvottamo hariridaü tu tadàj¤ayaiva cettuü kùamaü sa tu hariþ paramasvatantraþ | pårõàvyayàgaõitanityaguõàrõavo'sau' ityeva vedavacanàni paroktaya÷ca | 1.29 | "çgàdaya÷ca catvàraþ pa¤caràtraü ca bhàratam | målaràmàyaõaü brahmasåtraü mànaü svataþ smçtam | 1.30 | aviruddhaü ca yattvasya pramàõaü tacca nànyathà | etadviruddhaü yattu syànna tanmànaü katha¤cana | 1.31 | vaiùõavàni puràõàni pa¤caràtràtmakatvataþ | pramàõànyeva manvàdyàþ smçtayo'pyanukålataþ | 1.32 | eteùu viùõoràdhikyamucyate'nyasya na kvacit | atastadeva mantavyaü nànyathà tu katha¤cana | 1.33 | mohàrthànyanya÷àstràõi kçt ànyevà'j¤ayà hareþ | atasteùåktamagràhyamasuràõàü tamogateþ | 1.34 | yasmàt kçt àni tànãha viùõunoktaiþ ÷ivàdibhiþ | eùàü yanna virodhi syàt tatroktaü tanna vàryate | 1.35 | viùõvàdhikyavirodhãni yàni vedavacàü syapi | t àni yojyànyànukålyàd viùõvàdhikyasya sarva÷aþ | 1.36 | avatàreùu yat ki¤cid dar÷ayennaravaddhariþ | taccàsuràõàü mohàya doùà viùõornahi kvacit | 1.37 | aj¤atvaü pàrava÷yaü và vedhabhedàdikaü tathà | tathà pràkçtadehatvaü dehatyàgàdikaü tathà | 1.38 | anã÷atvaü ca duþkhitvaü sàmyamanyai÷ca hãnatàm | pradar÷ayati mohàya daityàdãnàü hariþ svayam | 1.39 | iv.na tasya ka÷cid doùo'sti pårõàkhilaguõo hyasau | sarvadehastharåpeùu pràdurbhàveùu ce÷varaþ | 1.40 | brahmàdyabhedaþ sàmyaü và kutastasya mahàtmanaþ | yadevaü vàcakaü ÷àstraü taddhi ÷àstraü paraü matam | 1.41 | nirõayàyaiva yat proktaü brahmasåtraü tu viùõunà | vyàsaråpeõa tad gràhyaü tatroktàþ sarvanirõayàþ | 1.42 | yathàrthavacanànàü ca mohàrthànàü ca saü ÷ayam | apanetuü hi bhagavàn brahmasåtramacãklçpat | 1.43 | tasmàt såtràrthamàgçhya kartavyaþ sarvanirõayaþ | sarvadoùavihãnatvaü guõaiþ sarvairudãrõatà | 1.44 | abhedaþ sarvaråpeùu jãvabhedaþ sadaiva ca | viùõoruktàni såtreùu sarvavedeóyatà tathà | 1.45 | t àratamyaü ca muktànàü vimuktirvidyayà tathà | tasmàdetadviruddhaü yanmohàya tadudàhçtam | 1.46 | tasmàd ye ye guõà viùõorgràhyàste sarva eva tu" | ityàdyuktaü bhagavatà bhaviùyatparvaõi sphuñam | 1.47 | "eùa mohaü sçj àmyàõsu yo janàn mohayiùyati | tvaü ca rudra mahàbàho moha÷àstràõi kàraya | 1.48 | atatthyàni vitatthyàni dar÷ayasva mahàbhuja | prakàõsaü kuru cà'tmànamaprakàõsaü ca màü kuru" | 1.49 | iti vàràhavacanaü brahmàõóoktaü tathà'param | "amohàya guõà viùõoràkàra÷ciccharãratà | 1.50 | nirdoùatvaü t àratamyaü muktànàmapi cocyate | etadviruddhaü yat sarvaü tanmohàya iti nirõayaþ " | 1.51 | v.skànde'pyuktaü ÷ivenaiva ùaõmukhàyaiva sàdaram | ÷iva÷àstre'pi tad gràhyaü bhagavacchàstrayogi yat | 1.52 | "paramo viùõurevaikastajj¤ànaü mokùasàdhanam | ÷àstràõàü nirõayastveùa tadanyanmohanàya hi | 1.53 | j ¤ànaü vinà tuyà muktiþ sàmyaü ca mama viùõunà | tãrthà'dimàtrato j¤ànaü mamà'dhikyaü ca viùõutaþ | 1.54 | abheda÷càsmadàdãnàü muktànàü hariõà tathà | ityàdi sarvaü mohàya kathyate putra nànyathà"6 | 1.55 | uktaü pàdmapuràõe ca÷aiva eva ÷ivena tu | yaduktaü hariõà pårvaü umàyai pràha taddharaþ | 1.56 | "tvàmàràdhya tathà õsambho grahãùyàmi varaü sadà | dvàparà'dau yuge bhåtvà kalayà mànuùà'diùu | 1.57 | svà'gamaiþ kalpitaistvaü ca janàn madvimukhàn kuru | màü ca gopàya yena syàt sçùñireùottaràdharà"7 | 1.58 | na ca vaiùõava÷àstreùu vedeùvapi hareþ paraþ | kvacidukto'nya÷àstreùu paramo viùõurãritaþ | 1.59| nirdoùatvàcca vedànàü vedoktaü gràhyameva hi | vedeùu ca paro viùõuþ sarvasmàducyate sadà | 1.60 | "asya devasya mãl . huùo vayà viùõoreùasya prabhçthe havirbhiþ | vide hi rudro rudriyaü mahitvaü yàsiùñaü vartira÷vanàviràvat"8 | 1.61 | 6 Padma Pu. 6.71.114-116 | 7 Padma Pu. 6.71.106-107 8 ègveda 7.40.5 vi."stuhi ÷rutaü gartasadaü yuvànaü mçgaü na bhãmam upahatnumugram"9 | "yaü kàmaye taü tamugraü kçõomi taü brahmàõaü tamçùiü taü sumedhàm"10 | 1.62 | "eko nàràyaõa àsãnna brahmà na ca÷aïkaraþ " | "vàsudevo và idamagra àsãnna brahmà na ca÷aïkaraþ " | 1.63 | "yadà pa÷yaþ pa÷yate rugmavarõaü kartàramã÷aü puruùaü brahmayonim | tadà vidvàn puõyapàpe vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyamupaiti"11 | 1.64 | "yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman | so'÷nute sarvàn kàmàn saha brahmaõà vipa÷cità"12 | 1.65 | "pra ghà nvasya mahato mahàni satyà satyasya karaõàni vocam"13 | "satyamenaü anu vi÷ve madanti ràtiü devasya gçõato maghonaþ " 14 | 1.66 | "yacciketa satyamit tan na moghaü vasu spàrhamuta jeto'ta dàtà"15 | "satyaþ so asya mahimà gçõe õsavo yaj¤eùu vipraràjye"16 | 1.67 | "satyà viùõorguõàþ sarve satyà jãve÷ayorbhidà | satyo mitho jãvabhedaþ satyaü ca jagadãdç÷am | 1.68 | asatyaþ svagato bhedo viùõornànyadasatyakam | jagatpravàhaþ satyo'yaü pa¤cabhedasamanvitaþ | 1.69 | jãve÷ayorbhidà caiva jãvabhedaþ parasparam | jaóeõsayorjaóànàü ca jaóajãvabhidà tathà | 1.70 | pa¤cabhedà ime nityàþ sarvàvasthàsu sarva÷aþ | 9 ègveda 2.33.11 10 ègveda 10.125.5 11 Mu. U. 3.1.3 12 Tai. U. 2.1 13 ègveda 2.15.1 14 ègveda 4.17.5 15 ègveda 10.55.6 16 ègveda 8.3.4 vii.muktànàü ca na hãyante tàratamyaü ca sarvadà | 1.71 | kùitipà manuùyagandharvà daivàõsca pitara÷ciràþ | àjànajàþ karmajàõsca devà indraþ purandaraþ | 1.72 | rudraþ sarasvatã vàyurmuktàþ ÷ataguõottaràþ | eko brahmà ca vàyu÷ca vãndro rudrasamastathà | eko rudrastathà õseùo naka÷cidvàyunà samaþ | 1.73 | mukteùu õsrãstathà vàyoþ sahasraguõit à guõaiþ | tato'nantaguõo viùõurna ka÷cit tatsamaþ sadà" | 1.74 | ityàdi vedavàkyaü viùõorutkarùameva vaktyuccaiþ | t àtparyaü mahadatretyuktaü "yo màm"17 iti svayaü tena | 1.75 | "bhåmno jyàyastvam"18 iti hyuktaü såtreùu nirõayàt tena | 19 tatprãtyaiva ca mokùaþ pràpyastenaiva nànyena | 1.76 | "nàyamàtmà pravacanena labhyo na medhayà na bahunà õsrutena | yamevaiùa vçõute tena labhyastasyaiùa àtmà vivçõute tanuü svàm"20 | 1.77 | "viùõurhi dàtà mokùasya vàyu÷ca tadanuj¤ayà | mokùo j¤ànaü ca krama÷o muktigo bhoga eva ca | 1.78 | uttareùàü prasàdena nãcànàü nànyathà bhavet | sarveùàü ca harirnityaü niyantà tadva÷àþ pare | 1.79 | t àratamyaü tato j¤eyaü sarvoccatvaü harestathà | etadvinà na kasyàpi vimuktiþ syàt katha¤cana | 1.80 | 17 Bha. Gã. 15.19 18 Bra. Så. 3.3.59 19 "iti" ÷abdaþ prakàravacanaþ | anena prakàreõa "janmàdyasya yataþ " (Bra. Så. 1.1.2), "dyumbhvàdyàyatanaü sva÷abdàt" (Bra. Så. 1.3.1), "akùaramambaràndhçteþ " (Bra. Så. 1.3.10), "sarvopetà ca taddar÷anàd" (Bra. Så. 2.1.31) ityàdi såtreùu uktaü , iti bhàvaþ | ataþ "såtreùu" iti bahuvacanam -Bhà. Pra. 20 Ka. U. 1.2.23, Mu. U. 3.2.3 viii.pa¤cabhedàü ÷ca vij¤àya viùõoþ svàbhedameva ca | nirdoùatvaü guõàdrekaü j ¤àtvà muktirnacànyathà | 1.81 | avatàràn harerj¤àtvà nàvatàrà hare÷ca ye | tadàve÷àü stathà samyag j¤àtvà muktirnacànyathà | 1.82 | sçùñirakùà'hçtij¤ànaniyatyaj¤ànabandhanàn | mokùaü ca viùõutastveva j¤àtvà muktirnacànyathà | 1.83 | vedàü ÷ca pa¤caràtràõi setihàsapuràõakàn | j ¤àtvà viùõuparàneva mucyate nànyathà kvacit | 1.84 | màhàtmyaj¤ànapårvastu sudçóhaþ sarvato'dhikaþ | sneho bhaktiriti proktaþ tayà muktirnacànyathà | 1.85 | trividhà jãvasa' nghàstu devamànuùadànavàþ | tatra devà muktiyogyà mànuùeùåttamàstathà | 1.86 | madhyamà mànuùà yetu sçtiyogyàþ sadaiva hi | adhamà nirayàyaiva dànavàstu tamolayàþ | 1.87 | muktirnityà tama÷caiva nà'vçttiþ punaretayoþ | devànàü nirayo nàsti tama÷càpi katha¤cana | 1.88 | nàsuràõàü tathà muktiþ kadàcit kenacit kvacit | mànuùàõàü madhyamànàü naivaitaddvayamàpyate | 1.89 | asuràõàü tamaþ pràptistadà niyamato bhavet | yadà tuj¤ànisadbhàve naiva gçhõanti tatparam | 1.90 | tadà mukti÷ca devànàü yadà pratyakùago hariþ | svayogyayopàsanayà tanvà tadyogyayà tathà | 1.91 | sarvairguõairbrahmaõà tu samupàsyo hariþ sadà | ix.ànando j¤aþ sadàtmeti hyupàsyo mànuùairhariþ | 1.92 | yathàkramaü guõodrekàt tadanyairà viri¤cataþ | brahmatvayogyà çjavo nàma devàþ pçthaggaõàþ | 1.93 | tairevàpyaü padaü tattu naivànyaiþ sàdhanairapi | evaü sarvapadànàü tu yogyàþ santi pçthag gaõàþ | 1.94 | tasmàdanàdyanantaü hi tàratamyaü cidàtmanàm | tacca naivànyathà kartuü ÷akyaü kenàpi kutracit | 1.95 | ayogyamicchan puruùaþ patatyeva na saü ÷ayaþ | tasmàd yogyànusàreõa sevyo viùõuþ sadaiva hi | 1.96 | acchidrasevanàccaiva niùkàmatvàcca yogyataþ | draùñuü ÷akyo hariþ sarvairnànyathà tu katha¤cana | 1.97 | niyamo'yaü hareryasmànnollaïghyaþ sarvacetanaiþ | satyasaïkalpato viùõurnànyathà ca kariùyati | 1.98 | dànatãrthatapoyaj¤apårvàþ sarve'pi sarvadà | aïgàni harisevàyàü bhaktistvekà vimuktaye" | bhaviùyatparvavacanamityetadakhilaü param | 1.99 | "õsçõve vãra ugramugraü damàyannanyamanyaü atinenãyamànaþ | edhamànadvil . ubhayasya ràjà coùkåyate vi÷a indro manuùyàn | 1.100 | parà pårveùàü sakhyà vçõakti vitarturàõo aparebhireti | anànubhåtãravadhånvànaþ pårvãrindraþ ÷aradastartarãti"21 | 1.101 | "tamevaü vidvànamçta iha bhavati nànyaþ panthà ayanàya vidyate"22 | 21 ègveda 6.47.16-17 22 Tai. â. 3.12.17 x."tameva viditvà'ti mçtyumeti nànyaþ panthà vidyate'yanàya"23 | 1.102 | "yasya deve parà bhaktiryathàdeve tathà gurau | tasyaite kathità hyarthàþ prakàõsante mahàtmanaþ " 24 | 1.103 | "bhaktyarthànyakhilànyeva bhaktirmokùàya kevalà | muktànàmapi bhaktirhi nityànandasvaråpiõã | 1.104 | j ¤ànapårvaþ paraþ sneho nityo bhaktiritãryate" | ityàdi vedavacanaü sàdhanapravidhàyakam | 1.105 | "ni÷÷eùadharmakartà'pyabhaktaste narake hare | sadà tiùñhati bhakta÷ced brahmahà'pi vimucyate" | 1.106 | "dharmo bhavatyadharmo'pi kçto bhaktaistavà'cyuta | pàpaü bhavati dharmo'pi yo na bhaktaiþ kçto hare" | 1.107 | "bhaktyà tvananyayà õsakya ahamevaü vidho'rjuna | j ¤àtuü draùñuü ca tattvena praveùñuü ca parantapa"25 | 1.108 | "anàdidveùiõo daityà viùõau dveùo vivardhitaþ | tamasyandhe pàtayati daityànante vini÷cayàt | 1.109 | pårõaduþkhàtmako dveùaþ so'nanto hyavatiùñhate | patitànàü tamasyandhe niþ ÷eùasukhavarjite | 1.110 | jãvàbhedo nirguõatvaü apårõaguõatà tathà | sàmyàdhikye tadanyeùàü bhedastadgata eva ca | 1.111 | pràdurbhàvaviparyàsastadbhaktadveùa eva ca | tatpramàõasya nindà ca dveùà ete'khilà matàþ | 1.112 | 23 øve. U. 3.8 24 øve. U. 6.23 25 Bha. Gã. 11.54 xi.etairvihãnà yà bhaktiþ sà bhaktiriti ni÷cità | anàdibhaktirdevànàü kramàd vçddhiü gataiva sà | 1.113 | aparokùadç÷erheturmuktihetu÷ca sà punaþ | saivà'nandasvaråpeõa nityà mukteùu tiùñhati | 1.114 | yathà õsauklyàdikaü råpaü gorbhavatyeva sarvadà | sukhaj¤ànàdikaü råpaü evaü bhakterna cànyathà | 1.115 | bhaktyaiva tuùñimabhyeti viùõurnànyena kenacit | sa eva muktidàtà ca bhaktistatraikakàraõam | 1.116 | brahmàdãnàü ca muktànàü t àratamye tu kàraõam | t àratamyasthità'nàdinityà bhaktirna cetarat | 1.117 | mànuùeùvadhamàþ ki¤cid dveùayuktàþ sadà harau | duþkhaniùñhàstataste'pi nityameva na saü ÷ayaþ | 1.118 | madhyamà mi÷rabhåtatvànnityaü mi÷raphalàþ smçt àþ | ki¤cidbhaktiyutà nityaü uttamàstena mokùiõaþ | 1.119 | brahmaõaþ paramà bhaktiþ sarvebhyaþ paramastataþ " | ityàdãni ca vàkyàni puràõeùu pçthak pçthak | 1.120 | "ùaõõavatyaïgulo yastu nyagrodhaparimaõóalaþ | saptapàda÷caturhasto dvàtriü ÷allakùaõairyutaþ | asaü ÷ayaþ saü ÷ayacchid gururukto manãùibhiþ | 1.121 | tasmàd brahmà gururmukhyaþ sarveùàmeva sarvadà | anye'pi svàtmano mukhyàþ kramàd gurava ãritàþ | 1.122 | kramàllakùaõahãnàõsca lakùaõàlakùaõaiþ samàþ | mànuùà madhyamàþ samyag durlakùaõayutaþ kaliþ | 1.123 | xii.samyaglakùaõasampanno yad dadyàt suprasannadhãþ | ÷iùyàya satyaü bhavati tatsarvaü nàtra saü ÷ayaþ | 1.124 | agamyatvàddharistasminnàviùño muktido bhavet | nàtiprasannahçdayo yad dadyàd gururapyasau | na tat satyaü bhavet tasmàd arcanãyo guruþ sadà | 1.125 | svàvaràõàü gurutvaü tu bhavet kàraõataþ kvacit | maryàdàrthaü te'pi påjyà na tu yadvat paro guruþ " | ityetat pa¤caràtroktaü puràõeùvanumoditam | 1.126 | "yadà muktipradànasya svayogyaü pa÷yati dhruvam | råpaü harestadà tasya sarvapàpàni bhasmasàt | 1.127 | yànti pårvàõyuttaràõi na÷leùaü yànti kànicit | mokùaõsca niyatastasmàt svayogyaharidar÷ane" | 1.128 | bhaviùyatparvavacanamityetat såtragaü tathà | 26 ÷ruti÷ca tatparà tadvat "tadyathà"27 ityavadat sphuñam | 1.129 | "muktàstu mànuùà devàn devà indraü sa ÷aïkaram | sa brahmàõaü krameõaiva tena yàntyakhilà harim | 1.130 | uttarottarava÷yàõsca muktà rudrapurassaràþ | nirdoùà nityasukhinaþ punaràvçttivarjitàþ | svecchayaiva ramante'tra nàniùñaü teùu ki¤cana | 1.131 | asuràþ kaliparyantà evaü duþkhottarottaràþ | kalirduþkhàdhikasteùu te'pyevaü brahmavad gaõàþ | 1.132 | 26 'etatsåtragam' ityasya etat prameyaü såtragam | "tadadhigama uttarapårvàghayora÷leùavinàõsau tadvyapade÷àd" (Bra. Så. 4.1.13) iti såtragatam, ityarthaþ -Bhà. Pra. 27 Chà. U. 4.14.3 xiii.tathà'nye'pyasuràþ sarve gaõà yogyatayà sadà | brahmaivaü sarvajãvebhyaþ sadà sarvaguõàdhikaþ | 1.133 | mukto'pi sarvamuktànàü àdhipatye sthitaþ sadà | àõsrayastasya bhagavàn sadà nàràyaõaþ prabhuþ " | 1.134 | iti çgyajuþ sàmàtharvapa¤caràtretihàsataþ | puràõebhyastathà'nyebhyaþ ÷àstrebhyo nirõayaþ kçtaþ | 1.135 | viùõvàj¤ayaiva viduùà tatprasàdabalonnateþ | ànandatãrthamuninà pårõapraj¤àbhidhàyujà | 1.136 | t àtparyaü ÷àstràõàü sarveùàü uttamaü mayà proktam | pràpyànuj¤àü viùõoretajj¤àtvaiva viùõuràpyo'sau | 1.137 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye sarva÷àstratàtparyanirõayo nàma prathamo'dhyàyaþ xiv.atha dvitãyo'dhyàyaþ (vàkyoddhàraþ ) Oü | jayati hariracintyaþ sarvadevaikavandyaþ paramagururabhãùñàvàptidaþ sajjanànàm | nikhilaguõagaõàrõo nityanirmuktadoùaþ sarasijanayano'sau ÷rãpatirmànado naþ | 2.1 | uktaþ pårve'dhyàye ÷àstràõàü nirõayaþ paro divyaþ | ÷rãmadbhàratavàkyànyetairevàdhyavasyante | 2.2 | kvacid granthàn prakùipanti kvacidantaritànapi | kuryuþ kvacicca vyatyàsaü pramàdàt kvacidanyathà | 2.3 | anutsannà api granthà vyàkulà iti sarva÷aþ | utsannàþ pràya÷aþ sarve koñyaü ÷o'pi na vartate | 2.4 | grantho'pyevaü vilul . itaþ kimvartho devadurgamaþ | kalàvevaü vyàkulite nirõayàya pracoditaþ | 2.5 | hariõà nirõayàn vacmi vijànaü statprasàdataþ | ÷àstràntaràõi sa¤jànan vedàü ÷càsya prasàdataþ | 2.6 | de÷e de÷e tathà granthàn dçùñvà caiva pçthagvidhàn | yathà sa bhagavàn vyàsaþ sàkùànnàràyaõaþ prabhuþ | 2.7 | jagàda bhàratàdyeùu tathà vakùye tadãkùayà | saïkùepàt sarva÷àstràrthaü bhàratàrthànusàrataþ | nirõayaþ sarva÷àstràõàü bhàrataü parikãrtitam | 2.8 | "bhàrataü sarvavedàõsca tulàmàropitàþ purà | devairbrahmàdibhiþ sarvairçùibhi÷ca samanvitaiþ | vyàsasyaivà'j¤ayà tatra tvatyaricyata bhàratam" | 2.9 | "mahatvàd bhàravatvàcca mahàbhàratamucyate | xv.niruktamasya yo veda sarvapàpaiþ pramucyate"28 | 2.10 | "nirõayaþ sarva÷àstràõàü sadçùñànto hi bhàrate | kçto viùõuva÷atvaü hi brahmàdãnàü prakàõsitam | 2.11 | yataþ kçùõava÷e sarve bhãmàdyàþ samyagãritàþ | sarveùàü j ¤ànado viùõurya÷odàteti coditaþ | 2.12 | yasmàdvyàsàtmanà teùàü bhàrate ya÷a åcivàn | j ¤ànada÷ca ÷ukàdãnàü brahmarudràdiråpiõàm | 2.13 | brahmàdhika÷ca devebhyaþ ÷eùàdrudràdapãritaþ | priya÷ca viùõoþ sarvebhya iti bhãmanidar÷anàt | 2.14 | bhåbhàrahàriõo viùõoþ pradhànàïgaü hi màrutiþ | màgadhàdivadhàdeva duryodhanavadhàdapi | 2.15 | yo ya eva balajyeùñhaþ kùatriyeùu sa uttamaþ | aïgaü cedviùõukàryeùu tadbhaktyaiva na cànyathà | 2.16 | balaü naisargikaü taccedvaràstràdestadanyathà | anyàve÷animittaü cedbalamanyàtmakaü hi tat | 2.17 | deveùu balinàmeva bhaktij¤àne na cànyathà | sa eva ca priyo viùõornànyathà tu katha¤cana | 2.18 | tasmàdyo yo balajyeùñhaþ sa guõajyeùñha eva ca | balaü hi kùatriye vyaktaü j ¤àyate sthåladçùñibhiþ | 2.19 | j ¤ànàdayo guõà yasmàjj¤àyante såkùmadçùñibhiþ | tasmàdyatra balaü tatra vij¤àtavyà guõàþ pare | 2.20 | deveùveva na cànyeùu vàsudevapratãpataþ | 28 Mahà. 1.1.209 * xvi.kùatràdanyeùvapi balaü pramàõaü yatra ke÷avaþ | pravçtto duùñanidhane j¤ànakàrye tathaiva ca | 2.21 | anyatra bràhmaõànàü tu pramàõaü j ¤ànameva hi | kùatriyàõàü balaü caiva sarveùàü viùõukàryatà | 2.22 | kçùõaràmàdiråpeùu balakàryo janàrdanaþ | dattavyàsàdiråpeùu j¤ànakàryastathà prabhuþ | 2.23 | matsyakårmavaràhàõsca siü havàmanabhàrgavàþ | ràghavaþ kçùõabuddhau ca kçùõadvaipàyanastathà | 2.24 | kapilo datta çùabhau ÷iü ÷umàro ruceþ sutaþ | nàràyaõo hariþ kçùõastàpaso manureva ca | 2.25 | mahidàsastathà haü saþ strãråpo haya÷ãrùavàn | tathaiva vaóavàvaktraþ kalkã dhanvantariþ prabhuþ | 2.26 | ityàdyàþ kevalo viùõurnaiùàü bhedaþ katha¤cana | na vi÷eùo guõaiþ sarvairbalaj¤ànàdibhiþ kvacit | 2.27 | ÷rãbrahmarudra÷eùàõsca vãndrendrau kàma eva ca | kàmaputro'niruddha÷ca sårya÷candro bçhaspatiþ | 2.28 | dharma eùàü tathà bhàryà dakùàdyà manavastathà | manuputràõsca çùayo nàradaþ parvatastathà | 2.29 | ka÷yapaþ sanakàdyàõsca vahnyàdyàõscaiva devatàþ | bharataþ kàrtavãrya÷ca vainyàdyàõscakravartinaþ | 2.30 | gaya÷ca lakùmaõàdyàõsca trayo rohiõinandanaþ | pradyumno raukmiõeya÷ca tatputra÷càniruddhakaþ | 2.31 | naraþ phalguna ityàdyà vi÷eùàve÷ino hareþ | vàli sàmbàdaya÷caiva ki¤cidàve÷ino hareþ | 2.32 | xvii.tasmàdbalapravçttasya ràmakçùõàtmano hareþ | antaraïgaü hanåmàü ÷ca bhãmastatkàryasàdhakau | 2.33 | brahmàtmako yato vàyuþ padaü bràhmamagàt purà | vàyoranyasya na bràhmaü padaü tasmàt sa eva saþ | 2.34 | yatra råpaü tatra guõàþ bhaktyàdyàstrãùu nitya÷aþ | råpaü hi sthåladçùñãnàü dç÷yaü vyaktaü tato hi tat | 2.35 | pràyo vettuü na ÷akyante bhaktyàdyàstrãùu yat tataþ | yàsàü råpaü guõàstàsàü bhaktyàdyà iti ni÷cayaþ | 2.36 | tacca naisargikaü råpaü dvàtriü ÷allakùaõairyutam | nàlakùaõaü vapurmàtraü guõahetuþ katha¤cana | 2.37 | àsurãõàü varàdestu vapurmàtraü bhaviùyati | na lakùaõànyatastàsàü naiva bhaktiþ katha¤cana | 2.38 | tasmàd råpaguõodàrà jànakã rugmiõã tathà | satyabhàmetyàdiråpà õsrãþ sarvaparamà matà | 2.39 | tataþ pa÷càd draupadã ca sarvàbhyo råpato varà | bhåbhàrakùapaõe sàkùàdaïgaü bhãmavadã÷ituþ | 2.40 | hantà ca vairahetu÷ca bhãmaþ pàpajanasya tu | draupadã vairahetuþ sà tasmàd bhãmàdanantarà | 2.41 | baladevastataþ pa÷càt tataþ pa÷càcca phalgunaþ | naràve÷àdanyathà tu drauõiþ pa÷càt tato'pare | 2.42 | ràmavajjàmbavatyàdyàþ ùañtato revatã tathà | lakùmaõo hanumatpa÷càt tato bharatavàlinau | ÷atrughnastu tataþ pa÷càt sugrãvàdyàstato'varàþ | 2.43 | xviii.ràmakàryaü tu yaiþ samyak svayogyaü na kçtaü purà | taiþ påritaü tat kçùõàya bãbhatsvàdyaiþ samantataþ | 2.44 | adhikaü yaiþ kçtaü tatra tairånaü kçtamatra tat | karõàdyairadhikaü yaistu pràdurbhàvadvaye kçtam | vividàdyairhi taiþ pa÷càd vipratãpaü kçtaü hareþ | 2.45 | pràdurbhàvadvaye hyasmin sarveùàü nirõayaþ kçtaþ | naitayorakçtaü ki¤cicchubhaü và yadi và'÷ubham | anyatra påryate kvàpi tasmàdatraiva nirõayaþ | 2.46 | pa÷càttanatvàt kçùõasya vai÷eùyàt tatra nirõayaþ | pràdurbhàvamimaü yasmàd gçhãtvà bhàrataü kçtam | 2.47 | uktà ràmakathà'pyasmin màrkaõóeyasamàsyayà | tasmàd yad bhàrate noktaü taddhi naivàsti kutracit | atroktaü sarva÷àstreùu nahi samyagudàhçtam" | 2.48 | ityàdi kathitaü sarvaü brahmàõóe hariõà svayam | màrkaõóeye'pi kathitaü bhàratasya pra÷aü sanam | 2.49 | "devatànàü yathà vyàso dvipadàü bràhmaõo varaþ | àyudhànàü yathà vajramoùadhãnàü yathà yavàþ | tathaiva sarva÷àstràõàü mahàbhàratamuttamam" | 2.50 | vàyuprokte'pi tat proktaü bhàratasya pra÷aü sanam | 29 "kçùõadvaipàyanaü vyàsaü viddhi nàràyaõaü prabhum | ko hyanyaþ puõóarãkàkùànmahàbhàratakçd bhavet"30 | 2.51 | evaü hi sarva÷àstreùu pçthak pçthagudãritam | ukto'rthaþ sarva evàyaü màhàtmyakramapårvakaþ | 2.52 | 29 "kçùõadvaipàyanaü vyàsam" iti ÷lokaþ na kevalaü vîayuprokte'sti | kintu bhàrate'pyastãti j ¤eyam -Bhà. Pra. 30 Padma Pu. 1.1.43-44; Viùõu Pu. 3.4-5; Mahà. 12.334.9 | xix.bhàrate'pi yathà prokto nirõayo'yaü krameõa tu| tathà pradar÷ayiùyàmastadvàkyaireva sarva÷aþ | 2.53 | "nàràyaõaü suraguruü jagadekanàthaü bhaktapriyaü sakalalokanamaskçtaü ca | traiguõyavarjitamajaü vibhumàdyamã÷aü vande bhavaghnamamaràsurasiddhavandyam" | 2.54| 31 j ¤ànapradaþ sa bhagavàn kamalàviri¤ca÷arvàdipårvajagato nikhilàdvariùñhaþ | bhaktyaiva tuùyati haripravaõatvameva sarvasya dharma iti pårvavibhàgasaü sthaþ | 2.55 | nirdoùakaþ sçtivihãna udàrapårõasaü vidguõaþ prathamakçt sakalàtma÷aktiþ | mokùaikaheturasuråpasurai÷ca muktairvandyaþ sa eka iti coktamathottaràrdhe | 2.56 | namyatvamuktamubhayatra yatastato'sya muktairamuktigagaõai÷ca vinamyatoktà | itthaü hi sarvaguõapårtiramuùya viùõoþ prastàvità prathamataþ pratijànataiva | 2.57 | "kçùõo yaj¤airijyate somapåtaiþ kçùõo vãrairijyate vikramadbhiþ | kçùõo vanyairijyate sammç÷ànaiþ kçùõo muktairijyate vãtamohaiþ " | 2.58 | sçùñà brahmàdayo devà nihatà yena dànavàþ | tasmai devàdidevàya namaste ÷àrïgadhàriõe | 2.59 | sraùñçtvaü devànàü muktisraùñçtvamucyate nànyat | utpattirdaityànàmapi yasmàt sammità vi÷eùo'yam | 2.60 | atha ca daityahatistamasi sthirà niyatasaü sthitireva na cànyathà | tanuvibhàgakçtiþ sakaleùviyaü nahi vi÷eùakçt à suradaityagà | 2.61 | 31 'kvacidantaritànapi' iti vacanàt, idamàdyapadyamasahamànàþ kecidàdau na likhanti | keral . ade÷asya puràtanapustakeùu adyàpi dç÷yate | kathamanyathà lokàcàryo vyàsaþ lakùaparimitaü granthaü kurvan granthàdau loka÷ikùaõàya maïgal . apadyaü na racayet? yato'lpãyasi granthe bhàgavate harivaü ÷àdau ca "satyaü paraü dhãmahi" iti, "so'nàdirvàsudevaþ ÷amayatu duritaü janmajanmàrjitam" iti ca loka÷ikùaõàrthaü maïgal . amakarot | ato asminmahàgranthe sakala÷iùñànàü gururvyàsaþ maïgal . amàcaredeveti j¤eyam | -Bhà. Pra. xx.tamimameva suràsurasa¤caye harikçtaü pravi÷eùamudãkùitum | prativibhajya ca bhãmasuyodhanau svaparapakùabhidà kathità kathà | 2.62 | "namo bhagavate tasmai vyàsàyàmitatejase | yasya prasàdàd vakùyàmi nàràyaõakathàmimàm | 2.63 | vàsudevastu bhagavàn kãrtito'tra sanàtanaþ | pratibimbamivà'dar÷e yaü pa÷yantyàtmani sthitam | 2.64 | nàsti nàràyaõasamaü na bhåtaü na bhaviùyati | etena satyavàkyena sarvàrthàn sàdhayàmyaham" | 2.65 | àdyantayorityavadat sa yasmàd vyàsàtmako viùõurudàra÷aktiþ | tasmàt samastà harisadguõànàü nirõãtaye bhàratagà kathaiùà | 2.66 | "satyaü satyaü punaþ satyamuddhçtya bhujamucyate | veda÷àstràt paraü nàsti na daivaü ke÷avàt param" | 2.67 | "àloóya sarva÷àstràõi vicàrya ca punaþ punaþ | idamekaü suniùpannaü dhyeyo nàràyaõaþ sadà" | 2.68 | "smartavyaþ satataü viùõurvismartavyo na jàtucit | sarve vidhiniùedhàþ syuretayoreva kiïkaràþ " | 2.69 | "ko hi taü vedituü ÷akto yo na syàt tadvidho'paraþ | tadvidha÷càparo nàsti tasmàt taü veda saþ svayam | 2.70 | ko hi taü vedituü ÷akto nàràyaõamanàmayam | çte satyavatãsånoþ kçùõàd và devakãsutàt | 2.71 | aprameyo'niyojya÷ca svayaü kàmagamo va÷ã | modatyeùa sadà bhåtairbàlaþ krãóanakairiva | 2.72 | na pramàtuü mahàbàhuþ ÷akyo'yaü madhusådanaþ | xxi.paramàt parametasmàd vi÷varåpànna vidyate | 2.73 | vasudevasuto nàyaü nàyaü garbhe'vasat prabhuþ | nàyaü da÷arathàjjàto na càpi jamadagnitaþ | 2.74 | j àyate naiva kutràpi mriyate kuta eva tu | na vedhyo muhyate nàyaü baddhyate naiva kenacit | kuto duþkhaü svatantrasya nityànandaikaråpiõaþ | 2.75 | ã÷annapi hi deve÷aþ sarvasya jagato hariþ | karmàõi kurute nityaü kãnàõsa iva durbalaþ | 2.76 | nà'tmànaü veda mugdho'yaü duþkhã sãt àü ca màrgate | baddhaþ ÷akrajitetyàdi lãlaiùà'suramohinã | 2.77 | muhyate ÷astrapàtena bhinnatvagrudhirasravaþ | ajànan pçcchati smànyàü stanuü tyaktvà divaü gataþ | 2.78 | ityàdyasuramohàya dar÷ayàmàsa nàñyavat | avidyamànameve÷aþ kuhakaü tad viduþ suràþ | 2.79 | pràdurbhàvà hareþ sarve naiva prakçtidehinaþ | nirdoùà guõasampårõà dar÷ayantyanyathaiva tu | 2.80 | duùñànàü mohanàrthàya satàmapi tu kutracit | yathàyogyaphalapràptyai lãlaiùà paramàtmanaþ " | 2.81 | "j¤ànaü te'haü savij¤ànamidaü vakùyàmya÷eùataþ | yajj¤àtvà neha bhåyo'nyajj¤àtavyamava÷iùyate"32 | 2.82 | "ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pral . ayastathà | mattaþ parataraü nànyat ki¤cidasti dhana¤jaya"33 | 2.83 | 32 Bha. Gã. 7.2 33 Bha. Gã. 7.6-7 xxii."avajànanti màü måóhà mànuùãü tanumàõsritam"34 | "moghàõsà moghakarmàõo moghaj¤ànà vicetasaþ | ràkùasãmàsurãü caiva prakçtiü mohanãü ÷ritàþ " 35 | 2.84 | "mahàtmànastu màü pàrtha daivãü prakçtimàõsritàþ | bhajantyananyamanaso j¤àtvà bhåtàdimavyayam"36 | 2.85 | "pità'si lokasya caràcarasya tvamasya påjya÷ca gururgarãyàn | na tvatsamo'styabhyadhikaþ kuto'nyo lokatraye'pyapratimaprabhàva"37 | 2.86 | "paraü bhåyaþ pravakùyàmi j ¤ànànàü j ¤ànamuttamam | yajj¤àtvà munayaþ sarve paràü siddhimito gatàþ " 38 | 2.87 | "mamayonirmahad brahma tasmin garbhaü dadhàmyaham | sambhavaþ sarvabhåtànàü tato bhavati bhàrata"39 | 2.88 | "dvàvimau puruùau loke kùara÷càkùara eva ca | kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñastho'kùara ucyate | 2.89 | uttamaþ puruùastvanyaþ paramàtmetyudàhçtaþ | yo lokatrayamàvi÷ya bibhartyavyaya ã÷varaþ | 2.90 | yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ | ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottamaþ | 2.91 | yo màmevamasammåóho jànàti puruùottamam | sa sarvavid bhajati màü sarvabhàvena bhàrata | 2.92 | iti guhyatamaü ÷àstramidamuktaü mayà'nagha | 34 Bha. Gã. 9.11 35 Bha. Gã. 9.12 36 Bha. Gã. 9.13 37 Bha. Gã. 11.43 38 Bha. Gã. 14.1 39 Bha. Gã. 14.3 xxiii.etad buddhvà buddhimàn syàt kçtakçtya÷ca bhàrata"40 | 2.93 | "dvau bhåtasargau loke'smin daiva àsura eva ca | daivo vistara÷aþ prokta àsuraü pàrtha me ÷çõu" 41 | 2.94 | "asatyamapratiùñhaü te jagadàhuranã÷varam"42 | "ã÷varo'hamahaü bhogã siddho'haü balavàn sukhã" 43 | 2.95 | "màmàtmaparadeheùu pradviùanto'bhyasåyakàþ " 44 | "tànahaü dviùataþ kråràn saü sàreùu naràdhamàn | kùipàmyajasrama÷ubhànàsurãùveva yoniùu"45 | 2.96 | "àsurãü yonimàpannà måóhà janmani janmani | màmapràpyaiva kaunteya tato yàntyadhamàü gatim"46 | 2.97 | "sarvabhåteùu yenaikaü bhàvamavyayamãkùate | avibhaktaü vibhakteùu tajj¤ànaü viddhi sàtvikam"47 | 2.98 | "sarvaguhyatamaü bhåyaþ ÷çõu me paramaü vacaþ | iùño'si me dçóhamiti tato vakùyàmi te hitam"48 | 2.99 | "manmanà bhava madbhakto madyàjã màü namaskuru | màmevaiùyasi satyaü te pratijàne priyo'si me"49 | 2.100 | "pa¤caràtrasya kçtsnasya vaktà nàràyaõaþ svayam | sarveùveteùu ràjendra j¤àneùvetad vi÷iùyate"50 | 2.101 | 40 Bha. Gã. 15.16-20 41 Bha. Gã. 16.6 42 Bha. Gã. 16.8 43 Bha. Gã. 16.14 44 Bha. Gã. 16.18 45 Bha. Gã. 16.19 46 Bha. Gã. 16.20 47 Bha. Gã. 18.20 48 Bha. Gã. 18.64 49 Bha. Gã. 18.65 50 Mahà. 12.337.63 * xxiv."j¤àneùveteùu ràjendra sàïkhyapàõsupatàdiùu | yathàyogaü yathànyàyaü niùñhà nàràyaõaþ paraþ " 51 | 2.102 | "pa¤caràtravido mukhyà yathàkramaparà nçpa | ekàntabhàvopagatà vàsudevaü vi÷anti te"52 | 2.103 | (janamejaya uvàca) "bahavaþ puruùà brahmannutàho eka eva tu | ko hyatra puruùaõsreùñhastaü bhavàn vaktumarhati"53 | 2.104 | vai÷ampàyana uvàca - "naitadicchanti puruùamekaü kurukulodvaha | bahånàü puruùàõàü hi yathaikà yonirucyate | tathà taü puruùaü vi÷vamàkhyàsyàmi guõàdhikam"54 | 2.105 | "àha brahmaitamevàrthaü mahàdevàya pçcchate | tasyaikasya mamatvaü hi sa caikaþ puruùo viràñ" | 2.106 | "ahaü brahmà cà'dya ã÷aþ prajànàü tasmàjjàtastvaü ca mattaþ prasåtaþ | matto jagat sthàvaraü jaïgamaü ca sarve vedà sarahasyàõsca putra" | 2.107 | tathaiva bhãmavacanaü dharmajaü pratyudãritam | "brahme÷ànàdibhiþ sarvaiþ sametairyadguõàü ÷akaþ | nàvasàyayituü ÷akyo vyàcakùàõai÷ca sarvadà | 2.108 | 51 Mahà. 12.337.64 * 52 Mahà. 12.337.67 * 53 Mahà. 12.338.1 * 54 Mahà. 12.338.2-3 * xxv.sa eùa bhagavàn kçùõo naiva kevalamànuùaþ | yasya prasàdajo brahmà rudra÷ca krodhasambhavaþ " | 2.109 | vacanaü caiva kçùõasya jyeùñhaü kuntãsutaü prati | "rudraü samàõsrità devà rudro brahmàõamàõsritaþ | brahmà màmàõsrito nityaü nàhaü ki¤cidupàõsritaþ | 2.110 | yathà"÷ritàni jyotãü ùi jyotiþ ÷reùñhaü divàkaram | evaü muktagaõàþ sarve vàsudevamupàõsritàþ " | 2.111 | bhaviùyatparvagaü càpi vaco vyàsasya sàdaram | "vàsudevasya mahimà bhàrate nirõayoditaþ | 2.112 | tadarthàstu kathàþ sarvà nànyàrthaü vaiùõavaü ya÷aþ | tatpratãpaü tu yad dç÷yenna tanmama manãùitam | 2.113 | bhàùàstu trividhàstatra mayà vai sampradar÷itàþ | ukto yo mahimà viùõoþ sa tåkto hi samàdhinà | 2.114 | ÷aivadar÷anamàlambya kvacicchaivã kathodità | samàdhibhàùayoktaü yat tat sarvaü gràhyameva hi | 2.115 | aviruddhaü samàdhestu dar÷anoktaü ca gçhyate | àdyantayorviruddhaü yad dar÷anaü tadudàhçtam | 2.116 | dar÷anàntarasiddhaü ca guhyabhàùà'nyathà bhavet | tasmàd viùõorhi mahimà bhàratokto yathàrthataþ | 2.117 | tasyàïgaü prathamaü vàyuþ pràdurbhàvatrayànvitaþ | prathamo hanumàn nàma dvitãyo bhãma eva ca | pårõapraj¤astçtãyastu bhagavatkàryasàdhakaþ | 2.118 | tretàdyeùu yugeùveùa sambhåtaþ ke÷avàj¤ayà | ekaika÷astriùu pçthag dvitãyàïgaü sarasvatã | 2.119 | xxvi.÷aü råpe tu ratervàyau ÷rãrityeva ca kãrtyate | saiva ca draupadã nàma kàl . ã candreti cocyate | 2.120 | tçtãyàïgaü hareþ ÷eùaþ pràdurbhàvasamanvitaþ | pràdurbhàvà nara÷caiva lakùmaõo bala eva ca | 2.121 | rudràtmakatvàccheùasya ÷uko drauõi÷ca tattanå | indre naràü ÷asampattyà pàrtho'pãùat tadàtmakaþ | 2.122 | pradyumnàdyàstato viùõoraïgabhåtàþ krameõa tu| caritaü vaiùõavànàü tad viùõådrekàya kathyate" | 2.123 | tathà bhàgavate'pyuktaü hanåmadvacanaü param | "martyàvatàrastviha martya÷ikùaõaü rakùovadhàyaiva na kevalaü vibhoþ | kuto'sya hi syå ramataþ sva àtman sãt àkçt àni vyasanànã÷varasya | 2.124 | na vai sa àtmà'tmavatàmadhã÷varo bhuïkte hi duþkhaü bhagavàn vàsudevaþ | na strãkçtaü ka÷malama÷nuvãta na lakùmaõaü càpi jahàti karhicit"55 | 2.125 | yatpàdapaïkajaparàganiùevakàõàü duþkhàni sarvàõi layaü prayànti | sa brahmavandyacaraõo janamohanàya strãsa' nginàmiti ratiü prathayaü ÷cacàra | 2.126 | "kvacicchivaü kvacidçùãn kvacid devàn kvacinnaràn | namatyarcayati stauti varànarthayate'pi ca | 2.127 | li ïgaü pratiùñhàpayati vçõotyasurato varàn | sarve÷varaþ svatantro'pi sarva÷akti÷ca sarvadà | sarvaj¤o'pi vimohàya janànàü puruùottamaþ " | 2.128 | tasmàd yo mahimà viùõoþ sarva÷àstroditaþ sa hi | nànyadityeùa õsàstràõàü nirõayaþ samudàhçtaþ | 55 Bhà. Pu. 5.19.5-6 xxvii.bhàratàrthastridhà proktaþ svayaü bhagavataiva hi | 2.129 | "manvàdi kecid bruvate hyàstãkàdi tathà pare | tathoparicaràdyanye bhàrataü paricakùate"56 | 2.130| "sakçùõàn pàõóavàn gçhya yo'yamarthaþ pravartate | pràtilomyàdivaicitryàt tamàstãkaü pracakùate | 2.131 | dharmo bhaktyàdida÷akaþ ÷rutàdiþ ÷ãlavainayau | sabrahmakàstu te yatra manvàdiü taü vidurbudhàþ | 2.132 | nàràyaõasya nàmàni sarvàõi vacanàni tu | tatsàmarthyàbhidhàyãni tamauparicaraü viduþ | 2.133 | bhaktirj¤ànaü savairàgyaü praj¤à medhà dhçtiþ sthitiþ | yogaþ pràõo balaü caiva vçkodara iti smçtaþ | 2.134 | etadda÷àtmako vàyustasmàd bhãmastadàtmakaþ | sarvavidyà draupadã tu yasmàt saiva sarasvatã | 2.135 | aj¤ànàdisvaråpastu kalirduryodhanaþ smçtaþ | viparãtaü tu yajj¤ànaü duþ ÷àsana itãritaþ | 2.136 | nàstikyaü ÷akunirnàma sarvadoùàtmakàþ pare | dhàrtaràùñràstvahaïkàro drauõã rudràtmako yataþ | 2.137 | droõàdyà indriyàõyeva pàpànyanye tu sainikàþ | pàõóaveyàõsca puõyàni teùàü viùõurniyojakaþ | 2.138 | evamadhyàtmaniùñhaü hi bhàrataü sarvamucyate | durvij¤eyamataþ sarvairbhàrataü tu surairapi | 2.139 | svayaü vyàso hi tad veda brahmà và tatprasàdataþ | 56 Mahà. 1.1.50 * xxviii.tathà'pi viùõuparatà bhàrate sàrasaïgrahaþ " | 2.140 | ityàdivyàsavàkyaistu viùõåtkarùo'vagamyate | vàyvàdãnàü krama÷caiva tadvàkyaireva cintyate | 2.141 | "vàyurhi brahmatàmeti tasmàd brahmaiva sa smçtaþ | na brahmasadç÷aþ ka÷cicchivàdiùu katha¤cana" | 2.142 | "j¤àne viràge haribhaktibhàve dhçtisthitipràõabaleùu yoge | buddhau ca nànyo hanumatsamànaþ pumàn kadàcit kva ca ka÷canaiva" | 2.143 | "bal . itthà tad vapuùe dhàyi dar÷ataü devasya bhargaþ sahaso yato jani | yadãm upahvarate sàdhate matir çtasya dhenà anayanta sasrutaþ | 2.144 | pçkùo vapuþ pitumàn nitya àõsaye dvitãyam à sapta÷ivàsu màtçùu | tçtãyam asya vçùbhasya dohase da÷apramatiü janayanta yoùaõaþ | 2.145 | niryad ãm budhnàn mahiùasya varpasa ã÷ànàsaþ ÷avasà kranta sårayaþ | yad ãm anu pradivo madhva àdhave guhàsantam màtari÷và mathàyati | 2.146 | pra yat pituþ paramàn nãyate paryà pçkùudho vãrudho daü su rohati | ubhà yad asya januùaü yad invata àd id yaviùñho abhavad ghçõà õsuciþ | 2.147 | àd in màtçràvi÷ad yàsvà õsucir ahiü syamàna urviyà vivàvçdhe | anuyat pårvà aruhat sanàjuvo ni navya÷ãùvavaràsu dhàvate"57 | 2.148 | "a÷vamedhaþ kratu÷reùñho jyotiþ ÷reùñho divàkaraþ | bràhmaõo dvipadàü ÷reùñho deva÷reùñhastu màrutaþ " | 2.149 | "balamindrasya giri÷o giri÷asya balaü marut | balaü tasya hariþ sàkùànna harerbalamanyataþ " | 2.150 | "vàyurbhãmo bhãmanàdo mahaujàþ sarveùàü ca pràõinàü pràõabhåtaþ | 57 ègveda 1.141.1-5 xxix.anàvçttirdehinàü dehapàte tasmàd vàyurdevadevo vi÷iùñaþ " | 2.151 | "tattvaj¤àne viùõubhaktau dhairye sthairye paràkrame | vege ca làghave caiva pralàpasya ca varjane | 2.152 | bhãmasenasamo nàsti senayorubhayorapi | pàõóitye ca pañutve ca ÷åratve ca bale'pi ca" | 2.153 | tathà yudhiùñhireõàpi bhãmaü prati samãritam | "dharma÷càrtha÷ca kàma÷ca mokùaõscaiva ya÷o dhruvam | tvayyàyattamidaü sarvaü sarvalokasya bhàrata" | 2.154 | viràñaparvagaü càpi vaco duryodhanasya hi | 58 "vãràõàü ÷àstraviduùàü kçtinàü tattvanirõaye | sattve bàhubale dhairye pràõe õsàrãrasambhave | 2.155 | sàmprataü mànuùe loke sadaityanararàkùase | catvàraþ pràõinàü ÷reùñhàþ sampårõabalapauruùàþ | 2.156 | bhãma÷ca balabhadra÷ca madraràja÷ca vãryavàn | caturthaþ kãcakasteùàü pa¤camaü nànu÷u÷rumaþ | anyonyànantarabalàþ kramàdeva prakãrtitàþ " | 2.157 | vacanaü vàsudevasya tathodyogagataü param | "yat ki¤cà'tmani kalyàõaü sambhàvayasi pàõóava | sahasraguõamapyetat tvayi sambhàvayàmyaham | 2.158 | yàdç÷e ca kule jàtaþ sarvaràjàbhipåjite | 58 "vãràõàü ÷àstraviduùàm", "nàsti nàràyaõasamam" ityàdi mahàbhàratàdyuktàni bhagavatpàdairudàhçtàni mudritapustakeùu anupalabhyatve'pi pràcãnako÷eùu pràya÷aþ dçùyante | xxx.yàdç÷àni ca karmàõi bhãma tvamasi tàdç÷aþ " 59 | 2.159| "asmin yuddhe bhãmasena tvayi bhàraþ samàhitaþ | dhårarjunena voóhavyà voóhavya itaro janaþ " 60 | uktaü puràõe brahmàõóe brahmaõà nàradàya ca | 2.160 | "yasyàþ prasàdàt paramaü vidanti ÷eùaþ suparõo giri÷aþ surendraþ | màtà ca yaiùàü prathamaiva bhàratã sà draupadã nàma babhåva bhåmau | 2.161 | yà màrutàd garbhamadhatta pårvaü ÷eùaü suparõaü girã÷aü surendram | caturmukhàbhàü ÷caturaþ kumàràn sà draupadã nàma babhåva bhåmau" | 2.162 | "yasyàdhiko bale nàsti bhãmasenamçte kvacit | na vij¤àne na ca j¤àna eùa ràmaþ sa làïgalã" | 2.163 | "yasya na pratiyoddhà'sti bhãmamekamçte kvacit | anviùyàpi trilokeùu sa eùa musalàyudhaþ " | 2.164 | tathà yudhiùñhireõaiva bhãmàya samudãritam | "anuj¤àto rauhiõeyàt tvayà caivàparàjita | sarvavidyàsu bãbhatsuþ kçùõena ca mahàtmanà | 2.165 | anveùa rauhiõeyaü ca tvàü ca bhãmàparàjitam | vãrye ÷aurye'pi và nànyastçtãyaþ phalgunàdçte" | 2.166 | tathaiva draupadãvàkyaü vàsudevaü pratãritam | "adhijyamapi yat kartuü ÷akyate naiva gàõóivam | anyatra bhãmapàrthàbhyàü bhavata÷ca janàrdana" | 2.167 | tathaivànyatra vacanaü kçùõadvaipàyaneritam | 59 Mahà. 5.75.3-4 * 60 Mahà. 5.75.18 * xxxi."dvàveva puruùau loke vàsudevàdanantarau | bhãmastu prathamastatra dvitãyo drauõireva ca" | 2.168 | "akùayàviùudhã divye dhvajo vànaralakùaõaþ | gàõóãvaü dhanuùàü ÷reùñhaü tena drauõervaro'rjunaþ " | 2.169 | ityàdyanantavàkyàni santyevàrthe vivakùite | kànicid dar÷itànyatra diõmàtrapratipattaye | 2.170 | tasmàduktakrameõaiva puruùottamatà hareþ | anaupacàrikã siddhà brahmatà ca vinirõayàt | 2.171 | pårõapraj¤akçteyaü saïkùepàduddhçtiþ suvàkyànàm | ÷rãmadbhàratagànàü viùõoþ pårõatvanirõayàyaiva | 2.172 | sa prãyatàü paratamaþ paramàdanantaþ santàrakaþ satatasaü sçtidustaràrõàt | yatpàdapadmamakarandajuùo hipàrthàþ svàràjyamàpurubhayatra sadà vinodàt | 2.173 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye vîakyoddhàro nàma dvitãyo'dhyàyaþ xxxii.(sargànusarga-laya-pràdurbhàvanirõayaþ ) atha tçtãyo'dhyàyaþ Oü | jayatyajo'khaõóaguõorumaõóalaþ sadodito j¤ànamarãcimàlã | svabhaktahàrdoccatamonihantà vyàsàvatàro hariràtmabhàskaraþ | 3.1 | jayatyajo'kùãõasukhàtmabimbaþ svai÷varyakàntipratataþ sadoditaþ | svabhaktasantàpaduriùñahantà ràmàvatàro harirã÷acandramàþ | 3.2 | jayatyasaïkhyorubalàmbupåro guõoccaratnàkara àtmavaibhavaþ | sadà sadàtmaj¤anadãbhiràpyaþ kçùõàvatàro harirekasàgaraþ | 3.3 | "nàràyaõaü namaskçtya naraü caiva narottamam | devãü sarasvatãü vyàsaü tato jayamudãraye"61 | 3.4| jayo nàmetihàso'yaü kçùõadvaipàyaneritaþ | vàyurnarottamo nàma devãti ÷rãrudãrità | 3.5 | nàràyaõo vyàsa iti vàcyavaktçsvaråpakaþ | ekaþ sa bhagavànuktaþ sàdhake÷o narottamaþ | 3.6 | upasàdhako nara÷cokto devã bhàgyàtmikà nçõàm | sarasvatã vàkyaråpà tasmànnamyà hi te'khilàþ | kçùõau satyà bhãmapàrthau kçùõetyuktà hibhàrate | 3.7 | sarvasya nirõayasuvàkyasamuddhçtã tusvàdhyàyayorharipadasmaraõena kçtvà | ànandatãrthavaranàmavatã tçtãyà bhaumã tanurmaruta àha kathàþ parasya | 3.8 | vyåóha÷caturdhà bhagavàn sa eko màyàü ÷riyaü sçùñividhitsayà'ra | råpeõa pårveõa savàsudevanàmnà viri¤caü suùuve ca sà'taþ | 3.9 | saïkarùaõàccàpi jayàtanåjo babhåva sàkùàd balasaü vidàtmà | vàyurya evàtha viri¤canàmà bhaviùya àdyo na parastato hi | 3.10 | 61 Mahà. âdi. 1.1 * xxxiii.såtraü sa vàyuþ puruùo viri¤caþ pradyumnata÷càtha kçtau striyau dve | prajaj¤aturyamal . e tatra pårvà pradhànasa¤j¤à prakçtirjanitrã | 3.11 | ÷raddhà dvitãyà'tha tayo÷ca yogo babhåva puü saiva ca såtranàmnà | harerniyogàdatha samprasåtau ÷eùaþ suparõaõsca tayoþ sahaiva | 3.12 | ÷eùastayoreva hi jãvanàmà kàlàtmakaþ so'tha suparõa àsãt | tau vàhanaü ÷ayanaü caiva viùõoþ kàlà jayàdyàõsca tata prasåtàþ | 3.13 | kàlà jayàdyà api viùõupàrùadà yasmàdaõóàt parataþ samprasåtàþ | nãcàþ surebhyastata eva te'khilà viùvakseno vàyujaþ khena tulyaþ | 3.14 | vyåhàt tçtãyàt punareva viùõordevàü ÷caturvarõagatàn samastàn | saïgçhya bãj àtmatayà'niruddho nyadhatta ÷àntyàü triguõàtmikàyàm | 3.15 | tato mahattattvatanurviri¤caþ sthålàtmanaivàjani vàk ca devã | tasyàmahaïkàratanuü sa rudraü sasarja buddhiü ca tadarddhadehàm | 3.16 | buddhyàmumàyàü sa ÷ivastriråpo mana÷ca vaikàrikadevasaïghàn | da÷endriyàõyeva ca taijasàni krameõa khàdãn viùayai÷ca sàrddham | 3.17 | puü saþ prakçtyàü ca punarviri¤càcchivo'tha tasmàdakhilàþ sure÷àþ | j àtàþ sa÷akràþ punareva såtràcchraddhà sutànàpa surapravãràn | ÷eùaü ÷ivaü cendramathendrata÷ca sarve surà yaj¤agaõàõsca jàtàþ | 3.18 | puna÷ca màyà trividhà babhåva sattvàdiråpairatha vàsudevàt | sattvàtmikàyàü sa babhåva tasmàt sa viùõunàmaiva nirantaro'pi | rajastanau caiva viri¤ca àsãt tamastanau ÷arva iti trayo'smàt | 3.19 | ete hi devàþ punaraõóasçùñàva÷aknuvanto harimetya tuùñuvuþ | tvaü no jagaccitravicitrasarganissãma÷aktiþ kuru sanniketam | 3.20 | iti stutastaiþ puruùottamo'sau sa viùõunàmà õsriyamàpa sçùñaye | suùàva saivàõóamadhokùajasya ÷uùmaü hiraõyàtmakamambumadhye | 3.21 | xxxiv.tasmin praviùñà hariõaiva sàrddhaü sarve suràstasya babhåva nàbheþ | lokàtmakaü padmamamuùya madhye punarviri¤co'jani sadguõàtmà | 3.22 | tasmàt punaþ sarvasuràþ prasåtàste jànamànà api nirõayàya | nissçtya kàyàduta padmayoneþ sampràvi÷an krama÷o màrutàntàþ | 3.23 | papàta vàyorgamanàccharãraü tasyaiva cà've÷ata utthitaü punaþ | tasmàt sa eko vibudhapradhàna ityàõsrità devagaõàstameva | harerviri¤casya ca madhyasaü sthitestadanyadevàdhipatiþ sa màrutaþ | 3.24 | tato viri¤co bhuvanàni sapta sasaptakànyàõsu cakàra so'bjàt | tasmàcca devà çùayaþ puna÷ca vaikàrikàdyàþ sa÷ivà babhåvuþ | 3.25 | agre ÷ivo'hambhava eva buddherumà manojau saha ÷akrakàmau | gururmanurdakùa utàniruddhaþ sahaiva pa÷cànmanasaþ prasåtàþ | 3.26 | cakùuþ ÷rutibhyàü spar÷àt sahaiva raviþ ÷a÷ã dharma ime prasåtàþ | jihvàbhavo vàripatirnaso÷ca nàsatyadasrau krama÷aþ prasåtàþ | 3.27 | tataþ sanàdyàõsca marãcimukhyà devàõsca sarve krama÷aþ prasåtàþ | tato'suràdyà çùayo manuùyà jagad vicitraü ca viri¤cato'bhåt | 3.28 | uktakramàt pårvabhavastu yo yaþ ÷reùñhaþ sa sa hyàsurakànçte ca | pårvastu pa÷càt punareva jàto nàõsreùñhatàmeti katha¤cidasya | guõàstu kàlàt pitçmàtçdoùàt svakarmato và'bhibhavaü prayànti | 3.29 | layo bhaved vyutkramato hi teùàü tato hariþ pral . aye ÷rãsahàyaþ | ÷etenijànandamamandasàndrasandohameko'nubhavannanantaþ | 3.30 | ananta÷ãrùàsyakarorupàdaþ so'nantamårtiþ svaguõànanantàn | ananta÷aktiþ paripårõabhogo bhu¤jannajasraü nijaråpa àste | 3.31 | evaü punaþ sçjate sarvametadanàdyananto hi jagatpravàhaþ | nityàõsca jãvàþ prakçti÷ca nityà kàla÷ca nityaþ kimu devadevaþ | 3.32 | xxxv.yathà samudràt saritaþ prajàtàþ punastameva pravi÷anti ÷a÷vat | evaü harernityajagatpravàhastameva càsau pravi÷atyajasram | 3.33 | evaü vidurye paramàmanantàmajasya ÷aktiü puruùottamasya | tasya prasàdàdatha dagdhadoùàstamàpnuvantyàõsu paraü sure÷am | 3.34 | devànimàn muktasamastadoùàn svasannidhàne vinive÷ya devaþ | punastadanyànadhikàrayogyàü stattadgaõàneva pade niyuïkte | 3.35 | puna÷ca màrãcata eva devà jàtà àdityàmasuràõsca dityàm | gàvo mçgàþ pakùyuragàdisattvà dàkùàyaõãùveva samasta÷o'pi | 3.36 | tataþ sa magnàmalayo layodadhau mahãü vilokyà'÷u harirvaràhaþ | bhåtvà viri¤càrtha imàü sa÷ailàmuddhçtya vàràmupari nyadhàt sthiram | 3.37 | athàbjanàbhapratihàrapàlau ÷àpàt tri÷o bhåmital . e'bhijàtau | dityàü hiraõyàvatha ràkùasau ca paitçùvaseyau ca hareþ parastàt | 3.38 | hato hiraõyàkùa udàravikramo diteþ suto yo'varajaþ suràrthe | dhàtrà'rthitenaiva varàharåpiõà dharoddhçtau pårvahato'bjajodbhavaþ | 3.39 | atho vidhàturmukhato viniþ sçt àn vedàn hayàsyo jagçhe'surendraþ | nihatya taü matsyavapurjugopa manuü munãü stàü ÷ca dadau vidhàtuþ | 3.40 | manvantarapral . aye matsyaråpo vidyàmadànmanave devadevaþ | vaivasvatàyottamasaü vidàtmà viùõoþ svaråpapratipattiråpàm | 3.41 | atho diterjyeùñhasutena ÷a÷vat prapãóit à brahmavaràt sure÷àþ | hariü viri¤cena sahopajagmurdauràtmyamasyàpi ÷a÷aü surasmai | 3.42 | abhiùñutastairharirugravãryo nçsiü haråpeõa saàviràsãt | hatvà hiraõyaü ca sutàya tasya datvà'bhayaü devagaõànatoùayat | 3.43 | suràsuràõàmudadhiü vimathnatàü dadhàra pçùñhena giriü sa mandaram | xxxvi.varapradànàdaparairadhàryaü harasya kårmo bçhadaõóavoóhà | 3.44 | varàdajeyatvamavàpa daityaràñcaturmukhasyaiva baliryadà tadà | ajàyatendràvarajo'diteþ suto mahànajo'pyabjabhavàdisaü stutaþ | 3.45 | sa vàmanàtmà'surabhåbhçto'dhvaraü jagàma "gàü sannamayan pade pade"62 | jahàra càsmàcchalatastriviùñapaü tribhiþ kramaistacca dadau nijàgraje | 3.46 | pitàmahenàsya purà hiyàcito baleþ kçte ke÷ava àha yad vacaþ | nàyà¤cayà'haü pratihanmi taü baliü ÷ubhànanetyeva tato'bhyayàcata | 3.47 | babhåvire candralalàmato varàt purà hyajeyà asurà dharàtal . e | tairardità vàsavanàyakàþ suràþ puro nidhàyàbjajamastuvan harim | 3.48 | viri¤casçùñairnitaràmavadhyau varàd vidhàturditijau hiraõyakau | tathà hayagrãva udàravikramastvayà hatà brahmapuràtanena | 3.49 | sa càsuràn rudravaràdavadhyànimàn samastairapi devadeva | niþ sãma÷aktyaiva nihatya sarvàn hçdambuje no nivasàtha ÷a÷vat | 3.50 | ityàdaroktastrida÷airajeyaþ sa ÷àrïgadhanvà'tha bhçgådvaho'bhåt | ràmo nihatyàsurapågamugraü nadànanàdirvidadhe'sçjaiva | 3.51 | tataþ pulastyasya kule prasåtau tàvàdidaityau jagadeka÷atrå | parairavadhyau varataþ purà hareþ surairajeyau ca varàd vidhàtuþ | 3.52 | sarvairajeyaþ sa ca kumbhakarõaþ puràtane janmani dhàtureva | varànnaràdãnçta eva ràvaõastadàtanàt tau trida÷ànabàdhatàm | 3.53 | tadà'bjajaü ÷ålinameva càgrato nidhàya devàþ puruhåtapårvakàþ | payombudhau bhogipabhoga÷àyinaü sametya yogyàü stutimabhyayojayan | 3.54 | tvameka ã÷aþ paramaþ svatantrastvamàdiranto jagato niyoktà | 62 Bhà. Pu. 8.17.20 xxxvii.tvadàj¤ayaivàkhilamambujodbhavà vitenire'gryàõscaramàõsca ye'nye | 3.55 | manuùyamànàt tri÷ataü saùaùñikaü divaukasàmekamu÷anti vatsaram | dviùañsahasrairapi tai÷caturyugaü tretàdibhiþ pàda÷a eva hãnaiþ | 3.56 | sahastravçttaü tadahaþ svayambhuvo ni÷à ca tanmànamitaü ÷aracchatam | tvadàj¤ayà svànanubhåya bhogànupaiti so'pi tvaritastvadantikam | 3.57 | tvayà purà karõapuñàd vinirmitau mahàsurau tau madhukaiñabhàkhyau | prabha¤janàve÷ava÷àt tavà'j¤ayà baloddhatàvàõsu jale vyavardhatàm | 3.58 | tvadàj¤ayà brahmavaràdavadhyau cikrãóiùàsambhavayà mukhodgatàn | svayambhuvo vedagaõànahàrùatàü tadà'bhavastvaü haya÷ãrùa ã÷varaþ | 3.59 | àhçtya vedànakhilàn pradàya svayambhuve tau ca jaghantha dasyå | niùpãóya tàvårutal . e karàbhyàü tanmedasaivà'÷u cakartha medinãm | 3.60 | evaü suràõàü ca nisargajaü balaü tathà'suràõàü varadànasambhavam | va÷e tavaitad dvayamapyato vayaü nivedayàmaþ pitureva te'khilam | 3.61 | imau ca rakùo'dhipatã varoddhatau jahi svavãryeõa nçùu prabhåtaþ | itãrite tairakhilaiþ sure÷varairbabhåva ràmo jagatãpatiþ prabhuþ | 3.62 | sa ka÷yapasyàditigarbhajanmano vivasvatastantubhavasya bhåbhçtaþ | gçhe da÷asyandananàmino'bhåt kausalyakànàmni tadarthineùñaþ | 3.63 | tadàj¤ayà devagaõà babhåvire puraiva pa÷càdapi tasya bhåmnaþ | niùevaõàyoruguõasya vànareùvatho nareùveva ca pa÷cimodbhavàþ | 3.64 | sa devatànàü prathamo guõàdhiko babhåva nàmnà hanumàn prabha¤janaþ | svasambhavaþ kesariõo gçhe prabhurbabhåva vàlã svata eva vàsavaþ | 3.65 | sugrãva àsãt parameùñhitejasà yuto raviþ svàtmata eva jàmbavàn | ya eva pårvaü parameùñhivakùasastvagudbhavo dharma ihà'syato'bhavat | 3.66 | xxxviii.ya eva såryàt punareva sa¤j¤ayà nàmnà yamo dakùiõadikpa àsãt | sa jàmbavàn daivatakàryadar÷inà puraiva sçùño mukhataþ svayambhuvà | 3.67 | brahmodbhavaþ soma utàsya sånoratrerabhåt so'ïgada eva jàtaþ | bçhaspatistàra uto ÷acã ca÷akrasya bhàryaiva babhåva tàrà | 3.68 | bçhaspatirbrahmasuto'pi pårvaü sahaiva ÷acyà manaso'bhijàtaþ | brahmodbhavasyàïgirasaþ suto'bhånmàrãcajasyaiva ÷acã pulomnaþ | 3.69 | sa eva ÷acyà saha vànaro'bhåt svasambhavo devagururbçhaspatiþ | abhåt suùeõo varuõo'÷vinau ca babhåvatustau vivida÷ca maindaþ | 3.70 | brahmodbhavau tau punareva såryàd babhåvatustatra kanãyasastu | àve÷a aindro varadànato'bhåt tato balãyàn vivido hi maindàt | 3.71 | nãlo'gniràsãt kamalodbhavotthaþ kàmaþ punaþ ÷rãramaõàd ramàyàm | pradyumnanàmà'bhavadevamã÷àt sa skandatàmàpa sa cakratàü ca | 3.72 | pårvaü hare÷cakramabhåddhi durgà tamaþ sthità õsrãriti yàü vadanti | sattvàtmikà õsaïkhamatho rajasthà bhårnàmikà padmamabhåddharerhi | 3.73 | gadà tuvàyurbalasaü vidàtmà õsàrïga÷ca vidyeti ramaiva khaógaþ | durgàtmikà saiva ca carmanàmnã pa¤càtmako màruta eva bàõàþ | 3.74 | evaü sthiteùveva puràtaneùu varàd rathàïgatvamavàpa kàmaþ | tatsånutàmàpa ca so'niruddho brahmodbhavaþ ÷aïkhatanuþ pumàtmà | 3.75 | t àveva jàtau bharata÷ca nàmnà õsatrughna ityeva ca ràmato'nu | pårvaü sumitràtanaya÷ca ÷eùaþ sa lakùmaõo nàma raghåttamàdanu | 3.76 | kausalyakàputra urukramo'sàvekastathaiko bharatasya màtuþ | ubhau sumitràtanayau nçpasya catvàra ete hyamarottamà sutàþ | 3.77 | saïkarùaõàdyaistribhireva råpairàviùña àsãt triùu teùu viùõuþ | indro'ïgade caiva tato'ïgado hi balã nitàntaü sa babhåva ÷a÷vat | 3.78 | xxxix.ye'nye ca bhåpàþ kçtavãryajàdyà balàdhikàþ santi sahasra÷o'pi | sarve hareþ sannidhibhàvayuktà dharmapradhànàõsca guõapradhànàþ | 3.79 | svayaü ramà sãrata eva jàtà sãteti ràmàrthamanåpamà yà | videharàjasya hi yaj¤abhåmau suteti tasyaiva tatastu sà'bhåt | 3.80 | ityàdikalpotthita eùa sargo mayà samastàgamanirõayàtmakaþ | sahànusargaþ kathito'tra pårvo yo yo guõairnityamasau varo hi | 3.81 | pàõscàttyakalpeùvapi sargabhedàþ ÷rutau puràõeùvapi cànyathoktàþ | notkarùahetuþ prathamatvameùu vi÷eùavàkyairavagamyametat | 3.82 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye sargànusargalayapràdurbhàvanirõayo nàma tçtãyo'dhyàyaþ xl.(ràmàvatàre ayodhyàprave÷aþ ) atha caturtho'dhyàyaþ Oü | athàbhyavardhaü ÷caturàþ kumàrà nçpasya gehe puruùottamàdyàþ | nityapravçddhasya ca tasya vçddhirapekùya lokasya hi mandadçùñim | 4.1 | nirãkùya nityaü caturaþ kumàràn pità mudaü santatamàpa coccam | vi÷eùato ràmamukhendubimbamavekùya ràjà kçtakçtya àsãt | 4.2 | tanmàtaraþ paurajanà amàtyà antaþ purà vaiùayikàõsca sarve | avekùamàõàþ paramaü pumàü saü svànandatçptà iva sambabhåvuþ | 4.3 | tataþ suvaü ÷e ÷a÷inaþ prasåto gàdhãti ÷akrastanujo'sya cà'sãt | vareõa vipratvamavàpa yo'sau vi÷vasya mitraü sa ihà'jagàma | 4.4 | tenàrthito yaj¤arirakùayaiva kçcchreõa pitrà'sya bhayàd visçùñaþ | jagàma ràmaþ saha lakùmaõena siddhàõsramaü siddhajanàbhivandyaþ | 4.5 | anugrahàrthaü sa çùeravàpa salakùmaõo'straü munito hi kevalam | vavandire brahmamukhàþ sure÷àstamastraråpàþ prakañàþ sametya | 4.6 | atho jaghànà'÷u ÷areõa tàñakàü varàd vidhàtustadananyavadhyàm | rarakùa yaj¤aü ca munernihatya subàhumã÷ànagirà vimçtyum | 4.7 | ÷areõa màrãcamathàrõave'kùipad vaco viri¤casya tu mànayànaþ | avadhyatà tena hi tasya dattà jaghàna cànyàn rajanãcarànatha | 4.8 | tadà videhena sutàsvayaü varo vighoùito dikùu vidikùu sarva÷aþ | nidhàrya tad gàdhisutànuyàyã yayau videhànanujànuyàtaþ | 4.9 | atho ahalyàü patinà'bhi÷aptàü pradharùaõàdindrakçt àcchilãkçt àm | svadar÷anànmànuùatàmupetàü suyojayàmàsa sa gautamena | 4.10 | balaü svabhakteradhikaü prakàõsayannanugrahaü ca trida÷eùvatulyam | ananyabhaktàü ca sure÷akàïkùayà vidhàya nàrãü prayayau tayà'rcitaþ | 4.11 | xli.÷yàmàvadàte jagadekasàre svanantacandràdhikakàntikànte | sahànuje kàrmukabàõapàõau purãü praviùñe tutuùurvidehajàþ | 4.12 | papurnitàntaü sarasàkùibhçïgairvarànanàbjaü puruùottamasya | videhanàrãnaravaryasa' nghà yathà mahàpåruùikàstadaïghrim | 4.13 | tathà videhaþ pratilabhya ràmaü sahasranetràvarajaü gaviùñham | samarcayàmàsa sahànujaü tamçùiü ca sàkùàjjvalanaprakàõsam | 4.14 | mene ca jàmàtaramàtmakanyàguõocitaü råpanavàvatàram | uvàca càsmai çùirugratejàþ kuruùva jàmàtaramenamàõsviti | 4.15 | sa àha cainaü paramaü vacaste karomi nàtràsti vicàraõà me| ÷çõuùva me'thàpi yathà pratij¤à sutàpradànàya kçt à purastàt | 4.16 | tapo mayà cãrõamumàpateþ purà varàyudhàvàptidhçtena cetasà | sa me dadau divyamidaü dhanustadà katha¤canàcàlyamçte pinàkinam | 4.17 | na devadaityoragadevagàyakà alaü dhanu÷càlayituü savàsavàþ | kuto naràstadvarato hi kiïkarà sahànasaivàtra kçùanti kçcchrataþ | 4.18 | adhàryametad dhanuràpya ÷aïkaràdahaü nçõàü vãryaparãkùaõe dhçtaþ | sutàrthametàü cakara pratij¤àü dadàmi kanyàü ya idaü hi pårayet | 4.19 | itãritàü me giramabhyavetya diteþ sutà dànavayakùaràkùasàþ | sametya bhåpàõsca samãpamàõsu pragçhya taccàlayituü na ÷ekuþ | 4.20 | saü svinnagàtràþ parivçttanetrà da÷ànanàdyàþ patità vimårchitàþ | tathà'pi màü dharùayituü na ÷ekuþ sutàkçte te vacanàü svayambhuvaþ | 4.21 | purà hi me'dàt prabhurabjajo varaü prasàdito me tapasà katha¤cana | balànna te ka÷cidupaiti kanyakàü tadicchubhiste na ca dharùaõeti | 4.22 | tatastu te naùñamadà ito gatàþ samasta÷o hyastana eva pàrthivàþ | xlii.tato mamàyaü pratipårya mànasaü vçõotu kanyàmayameva me'rthitaþ | 4.23 | tatheti cokte muninà sa kiïkarairanantabhogopamamàõsvathà'nayat | samãkùya tad vàmakareõa ràghavaþ salãlamuddhçtya hasannapårayat | 4.24 | vikçùyamàõaü tadanantaràdhasà pareõa niþ sãmabalena lãlayà | abhajyatàsahyamamuùya tad balaü prasoóhumã÷aü kuta eva tad bhavet | 4.25 | sa madhyatastat pravibhajya lãlayà yathekùudaõóaü ÷atamanyuku¤jaraþ | vilokayan vaktramçùeravasthitaþ salakùmaõaþ pårõatanuryathà õsa÷ã | 4.26 | tamabjanetraü pçthutuïgavakùasaü ÷yàmàvadàtaü calakuõóalojjvalam | ÷a÷akùatotthopamacandanokùitaü dadar÷a vidyudvasanaü nçpàtmajà | 4.27 | atho karàbhyàü pratigçhya màlàmamlànapadmàü jalajàyatàkùã | upetya mandaü lal . itaiþ padaistàü tadaü sa àsajya ca pàr÷vato'bhavat | 4.28 | tataþ pramodo nitaràü janànàü videhapuryàmabhavat samantàt | ràmaü samàlokya narendraputryà sametamànandanidhiü pare÷am | 4.29 | lakùmyà samete prakañaü rame÷e sampreùayàmàsa tadà'÷u pitre | videharàjo da÷adigrathàya sa tanni÷amyà'÷u tutoùa bhåmipaþ | 4.30 | athà'tmajàbhyàü sahitaþ sabhàryo yayau gajasyandanapattiyuktayà | svasenayà'gre praõidhàya dhàtçjaü vasiùñhamàõsveva sa yatra maithilaþ | 4.31 | sa maithilenàtitaràü samarcito vivàhayàmàsa sutaü mudambharaþ | purohito gàdhisutànumodito juhàva vahniü vidhinà vasiùñhaþ | 4.32 | tadà vimànàvalibhirnabhastal . aü didçkùatàü saïkulamàsa nàkinàm | surànakà dundabhayo' vinedire jagu÷ca gandharvavaràþ sahasra÷aþ | 4.33 | vijànamànà jagatàü hi màtaraü purà'rthituü nà'yayuratra devatàþ | tadà turàmaü ramayà yutaü prabhuü didçkùava÷cakruralaü nabhastal . am | 4.34 | xliii.yathà purà sàgarajàsvayaü vare sumànasànàmabhavat samàgamaþ | tathà hyabhåt sarvadivaukasàü tadà tathà munãnàü sahabhåbhçt àü bhuvi | 4.35 | pragçhya pàõiü ca nçpàtmajàyà raràja ràjãvasamànanetraþ | yathà purà sàgarajàsametaþ suràsuràõàmamçt àbdhimanthane | 4.36 | svalaïkçt àstatra viceruraïganà videharàjasya ca yà hi yoùitaþ | mudà sametaü ramayà ramàpatiü vilokya ràmàya dadau dhanaü nçpaþ | 4.37 | priyàõi vastràõi rathàn saku¤jaràn paràrddhyaratnànyakhilasya ce÷ituþ | dadau ca kanyàtrayamuttamaü mudà tadà sa ràmàvarajebhya eva | 4.38 | mahotsavaü taü tvanubhåya devatà naràõsca sarve prayayuryathàgatam | pità ca ràmasya sutaiþ samanvito yayàvayodhyàü svapurãü mudà tataþ | 4.39 | tadantare so'tha dadar÷a bhàrgavaü sahasralakùàmitabhànudãdhitim | vibhàsamànaü nijara÷mimaõóale dhanurdharaü dãptapara÷vadhàyudham | 4.40 | ajànatàü ràghavamàdipåruùaü samàgataü j ¤àpayituü nidar÷anaiþ | samàhvayantaü raghupaü spçdheva nçpo yayàce praõipatya bhãtaþ | 4.41 | na me sutaü hantumihàrhasi prabho vayogatasyetyuditaþ sa bhàrgavaþ | sutatrayaü te pradadàmi ràghavaü raõe sthitaü draùñumihà'gato'smyaham | 4.42 | sa itthamuktvà nçpatiü raghåttamaü bhçgåttamaþ pràha nijàü tanuü hariþ | abhedamaj¤eùvabhidar÷ayan paraü puràtano'haü harireùa ityapi | 4.43 | ÷çõuùva ràma tvamihoditaü mayà dhanurdvayaü pårvamabhånmahàdbhutam | umàpatistvekamadhàrayat tato ramàpati÷càparamuttamottamam | 4.44 | tadà tu lokasya nidar÷anàrthibhiþ samarthitau tau hari÷aïkarau suraiþ | raõasthitau vàü prasamãkùituü vayaü samarthayàmo'tra nidar÷anàrthinaþ | 4.45 | tato hi yuddhàya rame÷a÷aïkarau vyavasthitau tau dhanuùã pragçhya | yato'ntarasyaiùa niyàmako haristato haro'gre'sya ÷ilopamo'bhavat | 4.46 | xliv.÷a÷àka naivàtha yadà'bhivãkùituü praspandituü và kuta eva yoddhum | ÷ivastadà devagaõaþ samastàþ ÷a÷aü suruccairjagato harerbalam | 4.47 | yadãraõenaiva vinaiùa õsaïkaraþ ÷a÷àka na pra÷vasituü ca kevalam | kimatra vaktavyamato harerbalaü haràt paraü sarvata eva ceti | 4.48 | tataþ praõamyà'÷u janàrdanaü haraþ prasannadçùñyà hariõà'bhivãkùitaþ | jagàma kailàsamamuùya tad dhanustvayà prabhagnaü kila lokasannidhau | 4.49 | dhanuryadanyaddharihastayogyaü tatkàrmukàt koñiguõaü puna÷ca | varaü hi haste tadidaü gçhãtaü mayà gçhàõaitadato hi vaiùõavam | 4.50 | yadãdamàgçhya vikarùasi tvaü tadà harirnàtra vicàryamasti | iti bruvàõaþ pradadau dhanurvaraü pradar÷ayat viùõubalaü haràd varam | 4.51 | pragçhya taccàpavaraü sa ràghava÷cakàra sajyaü nimiùeõa lãlayà | cakarùa sandhàya ÷araü ca pa÷yataþ samastalokasya ca saü ÷ayaü nudan | 4.52 | pradar÷ite viùõubale samastato haràcca niþ saïkhyatayà mahàdhike | jagàda meghaughagabhãrayà girà saràghavaü bhàrgava àdipåruùaþ | 4.53 | alaü balaü te jagato'khilàd varaü paro'si nàràyaõa eva nànyathà | visarjayasveha ÷araü tapomaye mahàsure lokamaye varàd vibhoþ | 4.54 | purà'tulo nàma mahàsuro'bhavad varàt sa tu brahmaõa àpa lokatàm | puna÷ca taü pràha jagadgururyadà harirjitaþ syàddhi tadaiva vadhyase | 4.55 | ato vadhàrthaü jagadantakasya sarvàjito'haü jitavad vyavasthitaþ | itãrite lokamaye sa ràghavo mumoca bàõaü jagadantake'sure | 4.56 | purà varo'nena ÷ivopalambhito mumukùayà viùõutanuprave÷anam | sa tena ràmodarago bahirgatastadàj¤ayaivà'÷u babhåva bhasmasàt | 4.57 | itãva ràmàya sa ràghavaþ ÷araü vikarùamàõo vinihatya càsuram | xlv.tapastadãyaü pravadan mumoda tadãyameva hyabhavat samastam | 4.58 | nirantarànantavibodhasàraþ sa jànamàno'khilamàdipåruùaþ | vada¤chçõotãva vinodato hariþ sa eka eva dvitanurmumoda | 4.59 | sa ceùñitaü caiva nijàõsrayasya janasya sattattvavibodhakàraõam | vimohakaü cànyatamasya kurvan cikrãóa eko'pi naràntare yathà | 4.60 | tataþ sa kàruõyanidhirnije jane nitàntamaikyaü svagataü prakàõsayan | dvidheva bhåtvà bhçguvarya àtmanà raghåttamenaikyamagàt samakùam | 4.61 | sametya caikyaü jagato'bhipa÷yataþ praõudya ÷aïkàmakhilàü janasya | pradàya ràmàya dhanurvaraü tadà jagàma ràmànumato ramàpatiþ | 4.62 | tato nçpo'tyarthamudà'bhipåritaþ sutaiþ samastaiþ svapurãmavàpa ha | reme'tha ràmo'pi ramàsvaråpayà tayaiva ràjàtmajayà hisãtayà | 4.63 | yathà purà õsrãramaõaþ ÷riyà tayà rato nitàntaü hi payobdhimadhye | tathà tvayodhyàpurigo raghåttamo'pyuvàsa kàlaü suciraü ratastayà | 4.64 | imàni karmàõi raghåttamasya harervicitràõyapi nàdbhutàni | duranta÷akteratha càsya vaibhavaü svakãyakartavyatayà'nuvarõyate | 4.65 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ràmàvatàre ayodhyàprave÷o nàma caturtho'dhyàyaþ xlvi.atha pa¤camo'dhyàyaþ ràmacarite hanåmaddar÷anam Oü | itthaü vi÷ve÷vare'sminnakhila jagadavasthàpya sãt àsahàye bhåmiùñhe sarvalokàstutuùuranudinaü vçddhabhaktyànitàntam | ràjà ràjyàbhiùeke prakçtijanavaco mànayannàtmano'rthyaü dadhre tanmantharàyàþ ÷rutipathamagamad bhåmigàyà alakùmyàþ | 5.1 | pårvaü kùãràbdhijàtà kathamapi tapasaivàpsarastvaü prayàtà t àü netuü tat tamo'ndhaü kamalajaniruvàcà'÷u ràmàbhiùekam | bhåtvà dàsã vilumpa svagatimapi tataþ karmaõà pràpsyase tvaü setyuktà mantharà'sãt tadanu kçtavatyeva caitat kukarma | 5.2 | tadvàkyàt kaikayã sà patigavarabalàdàjahàraiva ràjyaü ràmastadgauraveõa trida÷amunikçte'raõyamevà'vive÷a | sãt àyukto'nujena pratidinasuvivçddhorubhaktyà sametaþ saü sthàpyàõseùajantån svavirahaja÷ucà tyaktasarveùaõàrthàn | 5.3 | vçkùàn pa÷vàdikãñàn pitaramatha sakhãn màtçpårvàn visçjya protthàü gaïgàü svapàdàddhara iva guhenàrcitaþ so'tha tãrtvà | devàrcyasyàpi putràdçùigaõasahitàt pràpya påjàü prayàtaþ ÷aile÷aü citrakåñaü katipayadinànyatra modannuvàsa | 5.4 | etasminneva kàle da÷arathançpatiþ svargato'bhåd viyogàd ràmasyaivàtha putrau vidhisutasahitairmantribhiþ kekayebhyaþ | ànãtau tasya kçtvà õsrutigaõavihitapretakàryàõi sadyaþ ÷ocantau ràmamàrgaü purajanasahitau jagmaturmàtçbhi÷ca | 5.5 | dhik kurvantau nitàntaü sakaladuritagàü mantharàü kaikayãü ca pràptau ràmasya pàdau munigaõasahitau tatra covàca natvà | ràmaü ràjãvanetraü bharata iha punaþ prãtaye'smàkamã÷a pràpyà'÷u svàmayodhyàmavarajasahitaþ pàlayemàü dharitrãm | 5.6 | ityuktaþ kartumã÷aþ sakalasuragaõàpyàyanaü ràmadevaþ satyàü kartuü ca vàõãmavadadatitaràü neti sadbhaktinamram | xlvii.bhåyobhåyo'rthayantaü dviguõita÷aradàü saptake tvabhyatãte kartaitat te vaco'haü sudçóhamçtamidaü me vaco nàtra ÷aïkà | 5.7 | ÷rutvaitad ràmavàkyaü hutabhuji patane sa pratij¤àü ca kçtvà ràmoktasyànyathàtve na tu puramabhivekùye'hamityeva tàvat | kçtvà'nyàü sa pratij¤àmavasadatha bahirgràmake nandinàmni ÷rã÷asyaivàsya kçtvà õsirasi paramakaü paurañaü pàdapãñham | 5.8 | samastapaurànugate'nuje gate sa citrakåñe bhagavànuvàsa ha athà'jagàmendrasuto'pi vàyaso mahàsureõà'tmagatena coditaþ | 5.9 | sa àsuràve÷ava÷àd ramàstane yadà vyadhàt tuõóamathàbhivãkùitaþ | janàrdanenà'÷u tçõe prayojite cacàra tena jvalatà'nuyàtaþ | 5.10 | svayambhu÷arvendramukhànsure÷varàn jijãviùustà¤charaõaü gato'pi | bahiùkçtastairharibhaktibhàvato hyalaïghya÷aktyà paramasya càkùamaiþ | 5.11 | punaþ prayàtaþ ÷araõaü raghåttamaü visarjitastena nihatya càsuram | tadakùigaü sàkùikamapyavadhyaü prasàdata÷candravibhåùaõasya | 5.12 | sa vàyasànàmasuro'khilànàü varàdume÷asya babhåva càkùigaþ | nipàtito'sau saha vàyasàkùibhistçõena ràmasya babhåva bhasmasàt | 5.13 | dadurhi tasmai vivaraü balàrthino yad vàyasàstena tadakùipàtanam | kçtaü rame÷ena tadekanetrà babhåvuranye'pi tu vàyasàþ sadà | 5.14 | bhaviùyatàmapyatha yàvadeva dvinetratà kàkakulodbhavànàm | t àvat tadakùyasya kuraïganàmnaþ ÷ivena dattaü ditijasya càkùayam | 5.15 | ataþ punarbhàvamamuùya hinvan bhaviùyata÷caikadç÷a÷cakàra | sa vàyasàn ràghava àdipåruùastato yayau ÷akrasutastadàj¤ayà | 5.16 | ràmo'tha daõóakavanaü munivaryanãto lokànaneka÷a udàrabalairnirastàn | ÷rutvà kharaprabhçtibhirvarato harasya sarvairavadhyatanubhiþ prayayau sabhàryaþ | 5.17 | xlviii.àsãcca tatra ÷arabhaïga iti sma jãrõo lokaü harerjigamiùurmunirugratejàþ | tenà'daropahçtasàrdhyasaparyayà saprãto dadau nijapadaü paramaü rame÷aþ | 5.18 | dharmo yato'sya vanagasya nitànta÷aktihràse svadharmakaraõasya hutàõsanàdau | dehàtyayaþ sa tata eva tanuü nijàgnau santyajya ràmapurataþ prayayau pare÷am | 5.19 | ràmo'pi tatra dadç÷e dhanadasya ÷àpàd gandharvamurva÷irateratha yàtudhànãm | pràptaü da÷àü sapadi tumburunàmadheyaü nàmnà viràdhamapi ÷arvavaràdavadhyam | 5.20 | bhaïktvà'sya bàhuyugal . aü bilagaü cakàra sammànayan vacanamambujajanmano'sau | pràdàcca tasya sugatiü nijagàyakasya bhakùàrthamaü sakamito'pi sahànujena | 5.21 | prãtiü vidhitsuragamad bhavanaü nijasya kumbhodbhavasya paramàdarato'munà ca| sampåjito dhanuranena gçhãtamindràcchàrïgaü tadàdipuruùo nijamàjahàra | 5.22 | àtmàrthameva hi purà hariõà pradattamindre tadindra uta ràmakaràrthameva | pràdàdagastyamunaye tadavàpya ràmo rakùan çùãnavasadeva sa daõóakeùu | 5.23 | kàle tadaiva kharadåùaõayorbalena rakùaþ svasà patinimàrgaõatatparà'sãt | vyàpàdite nijapatau hi da÷ànanena pràmàdikena vidhinà'bhisasàra ràmam | 5.24 | sà'nuj¤ayaiva rajanãcarabharturugrà bhràtçdvayena sahità vanamàvasantã | ràmaü sametya bhava me patirityavocad bhànuü yathà tama upetya suyogakàmam | 5.25 | t àü tatra hàsyakathayà janakàsutàgre gacchànujaü ma iha meti vacaþ sa uktvà | tenaiva duùñacaritàü hi vikarõanàsàü cakre samastarajanãcaranàõsahetoþ | 5.26 | tatpreritàn sapadi bhãmabalàn prayàtàü stasyàþ kharatri÷iradåùaõamukhyabandhån | jaghne caturda÷asahasramavàraõãyakodaõóapàõirakhilasya sukhaü vidhàtum | 5.27 | datte'bhaye raghuvareõa mahàmunãnàü datte bhaye ca rajanãcaramaõóalasya | rakùaþ patiþ svasçmukhàdavikampanàcca ÷rutvà balaü raghupateþ paramàpa cintàm | 5.28 | sa tvàõsu kàryamavamç÷ya jagàma tãre kùetraü nadãnadapateþ ÷ravaõaü dharitryàþ | màrãcamatra tapasi prativartamànaü bhãtaü ÷aràd raghupaternitaràü dadar÷a | 5.29 | xlix.tenàrthitaþ sapadi ràghavava¤canàrthe màrãca àha ÷aravegamamuùya jànan | ÷akyo na te raghuvareõa hi vigraho'tra jànàmi saü spar÷amasya ÷arasya pårvam | 5.30 | ityuktavantamatha ràvaõa àha khaógaü niùkçùya hanmi yadi me na karoùi vàkyam | tacchu÷ruvàn bhayayuto'tha nisargata÷ca pàpo jagàma raghuvaryasakàõsamàõsu | 5.31 | sa pràpya haimamçgatàü bahuratnacitraþ sãt àsamãpa urudhà vicacàra ÷ãghram | nirdoùanityavarasaü vidapi sma devã rakùovadhàya janamohakçte tathà'ha | 5.32 | devemamàõsu parigçhya ca dehi me tvaü krãóàmçgaü tviti tayodita eva ràmaþ | anvak sasàra ha ÷aràsanabàõapàõirmàyàmçgaü ni÷icaraü nijaghàna jànan | 5.33 | tenà'hataþ ÷aravareõa bhç÷aü mamàra vikru÷ya lakùmaõamuruvyathayà sapàpaþ | ÷rutvaiva lakùmaõamacåcudadugravàkyaiþ so'pyàpa ràmapathameva sacàpabàõaþ | 5.34 | yàü yàü pare÷a urudhaiva karoti lãl àü t àü t àü karotyanu tathaiva ramàpi devã | naitàvatà'sya paramasya tathà ramàyà doùo'õurapyanuvicintya uruprabhå yat | 5.35 | kvàj¤ànamàpadapi mandakañàkùamàtrasargasthitipral . ayasaü sçtimokùahetoþ | devyà hareþ kimu vióambanamàtrametad vikrãóatoþ suranaràdivadeva tasmàt | 5.36 | devyàþ samãpamatha ràvaõa àsasàda sà'dç÷yatàmagamadapyaviùahya÷aktiþ | sçùñvà'tmanaþ pratikçtiü prayayau ca ÷ãghraü kailàsamarcitapadà nyavasacchivàbhyàm | 5.37 | tasyàstu tàü pratikçtiü pravive÷a ÷akro devyàõsca sannidhiyutàü vyavahàrasiddhyai | àdàya tàmatha yayau rajanãcarendro hatvà jañàyuùamuru÷ramato niruddhaþ | 5.38 | màrge vrajantamabhiyàya tato hanåmàn saü vàrito ravisutena ca jànamànaþ | daivaü tu kàryamatha kãrtimabhãpsamàno ràmasya nainamahanad vacanàddhare÷ca | 5.39 | pràpyaiva ràkùasa utà'tmapurãü sa tatra sãt àkçtiü pratinidhàya rarakùa càtha | ràmo'pi tattu vinihatya suduùñarakùaþ pràpyà'÷ramaü svadayitàü nahi pa÷yatãva | 5.40 | anveùamàõa iva taü ca dadar÷a gçdhraü sãt àrirakùiùumatho ripuõà vi÷astam | l.mandàtmaceùñamamunoktamare÷ca karma ÷rutvà mçtaü tamadahat svagatiü tathà'dàt | 5.41 | anyatra caiva vicaran sahito'nujena pràptaþ karau sa sahasà'tha kabandhanàmnaþ | dhàturvaràdakhilajàyina ujjhitasya mçtyo÷ca vajrapatanàdatiku¤citasya | 5.42 | chitvà'sya bàhuyugal . aü sahito'nujena taü pårvavat pratividhàya surendrabhçtyam | nàmnà danuü trijañayaiva purà'bhijàtaü gandharvamàõsu ca tato'pi tadarcito'gàt | 5.43 | dçùñvà tameva ÷abarã paramaü hariü ca j¤àtvà vive÷a dahanaü purato'sya tasyai | pràdàt svalokamimameva hi sà pratãkùya pårvaü mataïgavacanena vane'tra sà'bhåt | 5.44 | ÷àpàd varàpsarasameva hi tàü vimucya ÷acyà kçt àt patipurastvatidarpahetoþ | gatvà dadar÷a pavanàtmajamç÷yamåke sa hyeka enamavagacchati samyagã÷am | 5.45 | dehe'pi yatra pavano'tra hariryato'sau tatraiva vàyuriti vedavacaþ prasiddham | kasmin nvahaü tviti tathaiva hi so'vatàre tasmàt sa màrutikçte ravijaü rarakùa | 5.46 | evaü sa kçùõatanurarjunamapyarakùad bhãmàrthameva tadariü ravijaü nihatya | pårvaü hi màrutimavàpa raveþ suto'yaü tenàsya vàlinamahan raghupaþ pratãpam | 5.47 | evaü suràõsca pavanasya va÷e yato'taþ sugrãvamatra tu paratra ca ÷akrasånum | sarve ÷rità hanumatastadanugrahàya tatràgamad raghupatiþ saha lakùmaõena | 5.48 | yatpàdapaïkajarajaþ ÷irasà vibharti ÷rãrabjaja÷ca giri÷aþ saha lokapàlaiþ | sarve÷varasya paramasya hi sarva÷akteþ kiü tasya ÷atruhanane kapayaþ sahàyàþ | 5.49 | samàgate tu ràghave plavaïgamàþ sasåryajàþ | vipupluvurbhayàrdità nyavàrayacca màrutiþ | 5.50 | saü sthàpyà'÷u harãndràn jànan viùõorguõànanantàn saþ | sàkùàd brahmapità'sàvityenenàsya pàdayoþ pete | 5.51 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ràmacarite hanåmaddar÷anaü nîama pa¤camo'dhyàyaþ li.(samudrataraõani÷cayaþ ) atha ùaùñho'dhyàyaþ Oü | utthàpya cainamaravindadalàyatàkùaõscakràïkitena varadena karàmbujena | kçtvà ca saü vidamanena nuto'sya càü saü prãtyà'ruroha sa hasan saha lakùmaõena | 6.1 | àropya càü sayugal . aü bhagavantamenaü tasyànujaü ca hanumàn prayayau kapãndram | sakhyaü cakàra hutabhukpramukhe ca tasya ràmeõa õsàõsvatanijàrtihareõa õsãghram | 6.2 | ÷rutvà'sya duþkhamatha devavaraþ pratij¤àü cakre sa vàlinidhanàya harã÷varo'pi | sãt ànumàrgaõakçte'tha sa vàlinaiva kùiptàü hi dundubhitanuü samadar÷ayacca | 6.3 | vãkùyaiva tàü nipatitàmatha ràmadevaþ so'ïguùñhamàtracalanàdatilãlayaiva | sampràsya yojana÷ate'tha tayaiva corvãü sarvàü vidàrya ditijànahanad rasàsthàn | 6.4 | ÷arvaprasàdajabalàd ditijànavadhyàn sarvàn nihatya kuõapena puna÷ca sakhyà | bhãtena vàlibalataþ kathitaþ sma sapta sàlàn pradar÷ya ditijàn sudçóhàü ÷ca vajràt | 6.5 | ekaikameùu sa vikampayituü samarthaþ patràõi loptumapi tåtsahate na ÷aktaþ | viùvak sthitàn yadi bhavàn pratibhetsyatãmànekeùuõà tarhi vàlivadhe samarthaþ | 6.6 | jetuü caturguõabalo hi pumàn prabhuþ syàddhantuü ÷atàdhikabalo'tibalaü su÷aktaþ | tasmàdimàn harihayàtmajabàhvalopyapatràn vibhidya mama saü ÷ayamàõsu bhindhi | 6.7 | ÷rutvà'sya vàkyamavamç÷ya diteþ sutàü stàn dhàturvaràdakhilapumbhirabhedyaråpàn | brahmatvamàptumacalaü tapasi pravçtt ànekeùuõà sapadi tàn pravibheda ràmaþ | 6.8 | sandhàya kàrmukavare ni÷ite tu bàõe'thà'kçùya dakùiõabhujena tadà pramukte | ràmeõa satvaramanantabalena sarve cårõãkçt àþ sapadi te taravo raveõa | 6.9 | bhittvà catàn sagirikuü bhagavatpramuktaþ pàtàl . asaptakamathàtra ca ye tvavadhyàþ | nàmnà'suràþ kumudino'bjajavàkyarakùàþ sarvàü ÷ca tànadahadàõsu ÷araþ sa ekaþ | 6.10 | naitad vicitramamitorubalasya viùõoryatpreraõàt sapavanasya bhavet pravçttiþ | lokasya saprakçtikasya sarudrakàla karmàdikasya tadapãdamananyasàdhyam | 6.11 | lii.dçùñvà balaü bhagavato'tha harã÷varo'sàvagre nidhàya tamayàt puramagrajasya | àõsrutya ràvamanujasya bilàt sa cà'gàdabhyenamàõsu dayitàprativàrito'pi | 6.12 | tanmuùñibhiþ pratihataþ prayayàva÷aktaþ sugrãva àõsu raghupo'pi hi dharmamãkùan | nainaü jaghàna viditàkhilalokaceùño'pyenaü sa àha yudhi vàü na mayà viviktau | 6.13 | saubhràtrameùa yadi và¤chati vàlinaiva nàhaü niràgasamathàgrajaniü haniùye | dãrghaþ sahodaragato na bhaveddhi kopo dãrgho'pi kàraõamçte vinivartate ca | 6.14 | kopaþ sahodarajane punarantakàle pràyo nivçttimupagacchati tàpaka÷ca | ekasya bhaïga iti naiva jhañityapàstadoùo nihantumiha yogya iti sma mene | 6.15 | tasmànna bandhujanage janite virodhe kàryo vadhastadanubandhibhiràõsvitãha | dharmaü pradar÷ayitumeva raveþ sutasya bhàvã na tàpa iti vicca na taü jaghàna | 6.16 | yaþ prerakaþ sakalaùemuùisantate÷ca tasyàj¤atà kuta ihe÷avarasya viùõoþ | tenodito'tha sudçóhaü punaràgatena vajropamaü ÷aramamåmucadindrasånoþ | 6.17 | ràmàj¤ayaiva latayà ravije vibhakte vàyoþ sutena raghupeõa õsare ca mukte | ÷rutvà'sya ÷abdamatulaü hçdi tena viddha indràtmajo giririvàpatadàõsu sannaþ | 6.18 | bhakto mamaiùa yadi màmabhipa÷yatãha pàdau dhruvaü mama sameùyati nirvicàraþ | yogyo vadho nahi janasya padànatasya ràjyàrthinà ravisutena vadho'rthita÷ca | 6.19 | kàryaü hyabhãùñamapi tat praõatasya pårvaü ÷asto vadho na padayoþ praõatasya caiva | tasmàdadç÷yatanureva nihanmi ÷akraputraü tvitãha tamadçùñatayà jaghàna | 6.20 | yaþ prerakaþ sakalalokabalasya nityaü pårõàvyayoccabalavãryatanuþ svatantraþ | kiü tasya dçùñipathagasya ca vànaro'yaü kartai÷acàpamapi yena purà vibhagnam | 6.21 | sanne'tha vàlini jagàma ca tasya pàr÷vaü pràhainamàrdravacasà yadi và¤chasi tvam | ujjãvayiùya iti naicchadasau tvadagre ko nàma necchati mçtiü puruùottameti | 6.22 | kàryàõi tasya caramàõi vidhàya putraü tvagre nidhàya ravijaþ kapiràjya àsãt | liii.ràmo'pi tadgirivare caturo'tha màsàn dçùñvà ghanàgamamuvàsa salakùmaõo'sau | 6.23 | athàtisakte kùitipe kapãnàü pravismçte ràmakçtopakàre | prasahya taü buddhimatàü variùñho ràmàïghribhakto hanumànuvàca | 6.24 | na vismçtiste raghuvaryakàrye kàryà katha¤cit sa hi no'bhipåjyaþ | na cet svayaü kartumabhãùñamadya te dhruvaü balenàpi hi kàrayàmi | 6.25 | sa evamuktvà hariràjasannidhau dvãpeùu saptasvapi vànaràn prati | sammel . anàyà'÷ugatãn sma vànaràn prasthàpayàmàsa samasta÷aþ prabhuþ | 6.26 | harã÷varàj¤àpraõidhànapårvakaü hanåmatà te prahità hivànaràþ | samasta÷ailadrumaùaõóasaü sthitàn harãn samàdàya tadà'bhijagmuþ | 6.27 | tadaiva ràmo'pi hi bhogasaktaü pramattamàlakùya kapã÷varaü prabhuþ | jagàda saumitrimidaü vaco me plavaïgame÷àya vadà'÷u yàhi | 6.28 | yadi pramatto'si madãyakàrye nayàmyahaü tvendrasutasya màrgam | pràyaþ svakàrye pratipàdite hi madoddhatà na pratikartumã÷ate | 6.29 | itãóyaràmeõa samãrite tadà yayau sabàõaþ sadhanuþ sa lakùmaõaþ | dçùñvaiva taü tena sahaiva tàpanirbhayàd yayau ràmapadàntikaü tvaran | 6.30 | hanåmataþ sàdhuvacobhiràõsu prasannacetasyadhipe kapãnàm | samàgate sarvaharipravãraiþ sahaiva taü vãkùya nananda ràghavaþ | 6.31 | sasambhramaü taü patitaü padàbjayostvaran samutthàpya samàõsliùat prabhuþ | sa copaviùño jagadã÷asannidhau tadàj¤ayaivà'di÷adàõsu vànaràn | 6.32 | samastadikùu prahiteùu tena prabhurhanåmantamidaü babhàùe | na ka÷cidã÷astvadçte'sti sàdhane samastakàryapravarasya me'sya | 6.33 | atastvameva pratiyàhi dakùiõàü di÷aü samàdàya madaïgulãyakam | itãrito'sau puruùottamena yayau di÷aü t àü yuvaràjayuktaþ | 6.34 | liv.samastadikùu pratiyàpità hi te harã÷varàj¤àmupadhàrya màsataþ | samàyayuste'ïgadajàmbavanmukhàþ sutena vàyoþ sahità nacà'yayuþ | 6.35 | samastadurgapravaraü duràsadaü vimàrgatàü vindhyagiriü mahàtmanàm | gataþ sa kàlo hariràóudãritaþ samàsadaü ÷càtha bilaü mahàdbhutam | 6.36 | kçtaü mayenàtivicitramuttamaü samãkùya tat tàra uvàca càïgadam | vayaü na yàmo hariràjasannidhiü vilaïghito naþ samayo yato'sya | 6.37 | duràsado'sàvaticaõóaõsàsano haniùyati tvàmapi kiü madàdikàn | agamyametad bilamàpya tat sukhaü vasàma sarve kimasàvihà'caret | 6.38 | na caiva ràmeõa salakùmaõena prayojanaü no vanacàriõàü sadà | na ceha naþ pãóayituü sa ca kùamastato mameyaü suvini÷cità matiþ | 6.39 | itãritaü màtulavàkyamàõsu sa àdade vàlisuto'pi sàdaram | uvàca vàkyaü ca na no harã÷varaþ kùamã bhavellaïghita÷àsanànàm | 6.40 | ràjyàrthinà yena hi ghàtito'grajo hçt àõsca dàràþ sunç÷aü sakena | sa naþ kathaü rakùati ÷àsanàtigàn niràõsrayàn durbalakàn bale sthitaþ | 6.41 | itãrite ÷akrasutàtmajena tatheti hocuþ saha jàmbavanmukhàþ | sarve'pi teùàmatha caikamatyaü dçùñvà hanåmànidamàbabhàùe | 6.42 | vij¤àtametaddhi mayà'ïgadasya ràjyàya tàràbhihitaü hi vàkyam | sàdhyaü na caitannahi vàyusånå ràmapratãpaü vacanaü saheta | 6.43 | na càhamàkraùñumupàyato'pi ÷akyaþ katha¤cit sakalaiþ sametaiþ | sanmàrgato naiva ca ràghavasya duranta÷akterbilamapradhçùyam | 6.44 | vaco mamaitad yadi cà'dareõa gràhyaü bhaved vastadatipriyaü me | na ced balàdapyanaye pravçtt àn pra÷àsya sanmàrgagatàn karomi | 6.45 | itãritaü tat pavanàtmajasya ÷rutvà'tibhãt à dhçtamåkabhàvàþ | sarve'nujagmustamathàdrimukhyaü mahendramàseduragàdhabodhàþ | 6.46 | lv.nirãkùya te sàgaramapradhçùyamapàrameyaü sahasà viùaõõàþ | dçóhaü niràõsàõsca matiü hi dadhruþ pràyopave÷àya tathà ca cakruþ | 6.47 | pràyopaviùñàõsca kathà vadanto ràmasya saü sàravimuktidàtuþ | jañàyuùaþ pàtanamåcuretat sampàtinàmnaþ ÷ravaõaü jagàma | 6.48 | tasyàgrajo'sàvaruõasya sånuþ såryasya bimbaü saha tena yàtaþ | javaü parãkùannatha taü sutaptaü guptvà patatrakùayamàpya càpatat | 6.49 | sa dagdhapakùaþ savitçpratàpàcchrutvaiva ràmasya kathàü sapakùaþ | bhåtvà puna÷càpi mçtiü jañàyuùaþ ÷u÷ràva pçùñvà punareva samyak | 6.50 | sa ràvaõasyàtha gatiü sutoktàü nivedya dçùñvà janakàtmajàkçtim | svayaü tathà'÷okavane niùaõõàmavocadebhyo haripuïgavebhyaþ | 6.51 | tatastu te brahmasutena pçùñà nyavedayannàtmabalaü pçthak pçthak | da÷aiva cà'rabhya da÷ottarasya kramàt patho yojanato'tiyàne | 6.52 | sanãlamaindadvividàþ satàràþ sarve'pya÷ãtyàþ parato na ÷aktàþ | gantuü yadà'thà'tmabalaü sa jàmbavàn jagàda tasmàt punaraùñamàü ÷am | 6.53 | baleryadà viùõuravàpa lokàü stribhiþ kramairnandiravaü prakurvatà | tadà mayà bhràntamidaü jagattrayaü savedanaü j ànu mamà'sa merutaþ | 6.54 | ato javo me nahi pårvasammitaþ purà tvahaü ùaõõavatiplavo'smi | tataþ kumàro'ïgada àha càsmàcchataü plaveyaü na tato'bhijàne | 6.55 | apårite taiþ sakalaiþ ÷atasya gamàgame ÷atrubalaü ca vãkùya | sudurgamatvaü ca ni÷àcare÷apuryàþ sa dhàtuþ suta àbabhàùe | 6.56 | ayaü hi gçdhraþ ÷atayojanaü giriü trikåñamàheta utàtra vighnàþ | bhaveyuranye'pi tato hanåmànekaþ samartho na paro'sti ka÷cit | 6.57 | uktvà sa itthaü punaràha sånuü pràõasya niþ sãmabalaü pra÷aü sayan | lvi.tvameka evàtra paraü samarthaþ kuruùva caitat paripàhi vànaràn | 6.58 | itãrito'sau hanumàn nijepsitaü teùàma÷aktiü prakañàü vidhàya | avardhatà'÷u pravicintya ràmaü supårõaõsaktiü caritostadàj¤àm | 6.59 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ÷rãràmacarite samudrataraõani÷cayo nàma ùaùñho'dhyàyaþ lvii.(hanåmatpratiyànam) atha saptamo'dhyàyaþ Oü | ràmàya ÷àõsvatasuvistçtaùaóguõàya sarve÷varàya sukhasàramahàrõavàya | natvà lilaïghayiùurarõavamutpapàta niùpãóya taü girivaraü pavanasya sånuþ | 7.1 | cukùobha vàridhiranuprayayau ca ÷ãghraü yàdogaõaiþ saha tadãyabalàbhikçùñaþ | vçkùàõsca parvatagatàþ pavanena pårvaü kùipto'rõave girirudàgamadasya hetoþ | 7.2 | syàlo harasya giripakùavinàõsakàle kùiptvà'rõave sa marutorvaritàtmapakùaþ | haimo giriþ pavanajasya tu vi÷ramàrthamudbhidya vàridhimavarddhadanekasànuþ | 7.3 | naivàtra vi÷ramaõamaicchata niþ ÷ramo'sau niþ sãmapauruùaguõasya kutaþ ÷ramo'sya | àõsliùya parvatavaraü sa dadar÷a gacchan devaistu nàgajananãü prahitàü vareõa | 7.4 | jij¤àsubhirnijabalaü tava bhakùametu yadyat tvamicchasi tadityamaroditàyàþ | àsyaü pravi÷ya sapadi praviniþ sçto'smàd devànanandayaduta svçtameùu rakùan | 7.5 | dçùñvà surapraõayitàü balamasya cograü devàþ pratuùñuvuramuü sumanobhivçùñyà | tairàdçtaþ punarasau viyataiva gacchan chàyàgrahaü pratidadar÷a ca siü hikàkhyam | 7.6 | laïkàvanàya sakalasya ca nigrahe'syàþ sàmarthyamapratihataü pradadau vidhàtà | chàyàmavàkùipadasau pavanàtmajasya so'syàþ ÷arãramanuvi÷ya bibheda cà'÷u | 7.7 | nissãmamàtmabalamityanudar÷ayàno hatvaiva tàmapi vidhàtçvaràbhiguptàm | lambe sa lamba÷ikhare nipapàta laïkàpràkàraråpakagiràvatha sa¤cukoca | 7.8 | bhåtvà bilàl . asamito ni÷i tàü purãü ca pràpsyan dadar÷a nijaråpavatãü sa laïkàm | ruddho'nayà'÷vatha vijitya ca tàü svamuùñipiùñàü tayà'numata eva vive÷a laïkàm | 7.9 | màrgamàõo bahi÷càntaþ so'÷okavanikàtal . e | dadar÷a ÷iü ÷apàvçkùamålasthitaramàkçtim | 7.10 | naralokavióambasya jànan ràmasya hçdgatam | tasya ceùñànusàreõa kçtvà ceùñàõsca saü vidaþ | lviii.t àdçkceùñàsametàyà aïgulãyamadàt tataþ | 7.11 | sãt àyà yàni caivà'sannàkçtestàni sarva÷aþ | bhåùaõàni dvidhà bhåtvà tànyevà'saü stathaiva ca | 7.12 | atha cål . àmaõiü divyaü dàtuü ràmàya sà dadau | yadyapyetanna pa÷yanti ni÷àcaragaõàstu te | dyulokacàriõaþ sarvaü pa÷yantyçùaya eva ca | 7.13 | teùàü vióambanàyaiva daityànàü va¤canàya ca | pa÷yatàü kalimukhyànàü vióambo'yaü kçto bhavet | 7.14 | kçtvà kàryamidaü sarvaü vi÷aïkaþ pavanàtmajaþ | àtmàviùkaraõe cittaü cakre matimatàü varaþ | 7.15 | atha vanamakhilaü tad ràvaõasyàvalupya kùitiruhamimamekaü varjayitvà'÷u vãraþ | rajanicaravinàõsaü kàïkùamàõo'tivelaü muhuratiravanàdã toraõaü cà'ruroha | 7.16 | athàõsçõod da÷ànanaþ kapãndraceùñitaü param | dide÷a kiïkaràn bahån kapirnigçhyatàmiti | 7.17 | samasta÷o vimçtyavo varàddharasya kiïkaràþ | samàsadan mahàbalam suràntaràtmano'ïgajam | 7.18 | aõsãtikoñiyåthapaü purassaràùñakàyutam | anekahetisaïkulaü kapãndramàvçõod balam | 7.19 | samàvçtastathà'yudhaiþ sa tàóita÷ca tairbhç÷am | cakàra tàn samasta÷astal . aprahàracårõit àn | 7.20 | puna÷ca mantriputrakàn sa ràvaõapracoditàn | mamarda sapta parvataprabhàn varàbhirakùit àn | 7.21 | balàgragàminastathà sa÷arvavàksugarvitàn | nihatya sarvarakùasàü tçtãyabhàgamakùiõot | 7.22 | lix.anaupamaü harerbalaü ni÷amya ràkùasàdhipaþ | kumàramakùamàtmanaþ samaü sutaü nyayojayat | 7.23 | sa sarvalokasàkùiõaþ sutaü ÷arairvavarùa ha| ÷itairvaràstramantritairna cainamabhyacàlayat | 7.24 | sa maõóamadhyakàsutaü samãkùya ràvaõopamam | tçtãya eùa càü ÷ako balasya hãtyacintayat | 7.25 | nidhàrya eva ràvaõaþ sa ràghavasya nànyathà | yadãndrajinmayà hato na càsya ÷aktirãkùyate | 7.26 | atastayoþ samo mayà tçtãya eùa hanyate | vicàrya caivamàõsu taü padoþ pragçhya pupluve | 7.27 | sa cakravad bhramàturaü vidhàya ràvaõàtmajam | apothayad dharàtal . e kùaõena màrutã tanuþ | 7.28 | vicårõite dharàtal . e nije sute sa ràvaõaþ | ni÷amya ÷okatàpitastadagrajaü samàdi÷at | 7.29 | athendrajinmahàõsarairvaràstrasamprayojitaiþ | tatakùa vànarottamaü na càõsakad vicàlane | 7.30 | athàstramuttamaü vidheryuyoja sarvaduùùaham | sa tena tàóito harirvyacintayanniràkulaþ | 7.31 | mayà varà vilaïghità hyaneka÷aþ svayambhuvaþ | sa mànanãya eva me tato'tra mànayàmyaham | 7.32 | ime ca kuryuratra kiü prahçùñarakùasàü gaõàþ | itãha lakùyameva me sa ràvaõaõsca dç÷yate | 7.33 | idaü samãkùya baddhavat sthitaü kapãndramàõsu te | lx.babandhuranyapàõsakairjagàma càstramasya tat | 7.34 | atha pragçhya taü kapiü samãpamànayaü ÷ca te | ni÷àcare÷varasya taü sa pçùñavàü ÷ca ràvaõaþ | 7.35 | kape kuto'si kasya và kimarthamãdç÷aü kçtam | itãritaþ sa càvadat praõamya ràmamã÷varam | 7.36 | avaihi dåtamàgataü durantavikramasya màm | raghåttamasya màrutiü kulakùaye tave÷varam | 7.37 | na cet pradàsyasi tvaran raghåttamapriyàü tadà | saputramitrabàndhavo vinàõsamàõsu yàsyasi | 7.38 | na ràmabàõadhàraõe kùamàþ sure÷varà api | viri¤ci÷arvapårvakàþ kimu tvamalpasàrakaþ | 7.39 | prakopitasya tasya kaþ purasthitau kùamo bhavet | suràsuroragàdike jagatyacintyakarmaõaþ | 7.40 | itãrite vadhodyataü nyavàrayad vibhãùaõaþ | sa pucchadàhakarmaõi nyayojayanni÷àcaràn | 7.41 | athàsya vastrasa¤cayaiþ pidhàya pucchamagnaye | dadurdadàha nàsya tanmarutsakho hutàõsanaþ | 7.42 | mamarùa sarvaceùñitaü sa rakùasàü niràmayaþ | baloddhata÷ca kautukàt pradagdhumeva tàü purãm | 7.43 | dadàha càkhilaü puraü svapucchagena vahninà | kçtistu vi÷vakarmaõo'pyadahyatàsya tejasà | 7.44 | suvarõaratnakàritàü sa ràkùasottamaiþ saha | pradahya sarva÷aþ purãü mudà'nvito jagarja ca | 7.45 | lxi.sa ràvaõaü saputrakaü tçõopamaü vidhàya ca | tayoþ prapa÷yatoþ puraü vidhàya bhasmasàd yayau | 7.46 | vilaïghya càrõavaü punaþ svajàtibhiþ prapåjitaþ | prabhakùya vànare÷iturmadhu prabhuü sameyivàn | 7.47 | ràmaü sure÷varamagaõyaguõàbhiràmaü sampràpya sarvakapivãravaraiþ sametaþ | cål . àmaõiü pavanajaþ padayornidhàya sarvàïgakaiþ praõatimasya cakàra bhaktyà | 7.48 | ràmo'pi nànyadanudàtumamuùya yogyamatyantabhaktiparamasya vilakùya ki¤cit | svàtmapradànamadhikaü pavanàtmajasya kurvan samàõsliùadamuü paramàbhituùñaþ | 7.49 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ÷rãràmacarite hanåmatpratiyànaü nîama saptamo'dhyàyaþ lxii.(hanåmati ÷rãràmadayàdànam) atha aùñamo'dhyàyaþ Oü | ÷rutvà hanåmaduditaü kçtamasya sarvaü prãtaþ prayàõamabhirocayate sa ràmaþ | àruhya vàyusutamaïgadagena yuktaþ saumitriõà saravijaþ saha senayà'gàt | 8.1 | sampràpya dakùiõamapànnidhimatra devaþ ÷i÷ye jagadgurutamo'pyavicintya÷aktiþ | agre hi màrdavamanuprathayan sa dharmaü panthànamarthitumapàmpatitaþ pratãtaþ | 8.2 | tatrà'jagàma sa vibhãùaõanàmadheyo rakùaþ pateravarajo'pyatha ràvaõena | bhakto'dhikaü raghupatàviti dharmaniùñhastyakto jagàma ÷araõaü ca raghåttamaü tam | 8.3 | brahmàtmajena ravijena balapraõetrà nãlena maindavividàïgadatàrapårvaiþ | sarvai÷ca ÷atrusadanàdupayàta eùa bhràtà'sya na grahaõayogya iti sthiroktaþ | 8.4 | atrà'ha råpamaparaü baladevatàyà gràhyaþ sa eùa nitaràü ÷araõaü prapannaþ | bhakta÷ca ràmapadayorvina÷iùõu rakùo vij¤àya ràjyamupabhoktumihàbhiyàtaþ | 8.5 | ityuktavatyatha hanåmati devadevaþ saïgçhya tadvacanamàha yathaiva pårvam | sugrãvahetuta imaü sthiramàgrahãùye pàdaprapannamidameva sadà vrataü me | 8.6 | sabrahmakàþ suragaõàþ sahadaityamartyàþ sarve sametya ca madaïgulicàlane'pi | ne÷à bhayaü na mama ràtricaràdamuùmàcchuddhasvabhàva iti cainamahaü vijàne | 8.7 | ityuktavàkya uta taü svajanaü vidhàya ràjye'bhyaùecayadapàrasusattvaràõsiþ | matvà tçõopamama÷eùasadantakaü taü rakùaþ patiü tvavarajasya dadau sa laïkàm | 8.8 | kalpàntamasya ni÷icàri patitvapårvamàyuþ pradàya nijalokagatiü tadante | ràtritraye'pyanupagàminamãkùya so'bdhiü cukrodha raktanayanàntamayu¤jadabdhau | 8.9 | sa krodhadãptanayanàntahataþ parasya ÷oùaü kùaõàdupagato danujàdisattvaiþ | "sindhuþ ÷irasyarhaõaü parigçhya råpã pàdàravindamupagamya babhàùa etat"64 | 8.10 | 64 Bhà. Pu. 9.8.95 lxiii."taü tvàü vayaü jaóadhiyo na vidàma bhåman kåñasthamàdipuruùaü jagatàmadhã÷am | tvaü sattvataþ suragaõàn rajaso" manuùyàü stàrtãyato'suragaõànabhitastathà'sràþ 65 | 8.11 | "kàmaü prayàhi jahi vi÷ravaso'vamehaü trailokyaràvaõamavàpnuhi vãra patnãm | badhnãhi setumiha te ya÷aso vitatyai gàyanti digvijayino yamupetya bhåpàþ " 66 | 8.12 | ityuktavantamamumàõsvanugçhya bàõaü tasmai dhçtaü ditisutàtmasu càntyajeùu | ÷àrvàd varàd vigatamçtyuùu durjayeùu niþ saïkhyakeùvamucadàõsu dadàha sarvàn | 8.13 | kçtveriõaü tadatha målaphalàni càtra samyag vidhàya bhava÷atruramoghaceùñaþ | baddhuü dide÷a suravardhakiõo'vatàraü tajjaü nal . aü harivarànaparàü ÷ca setum | 8.14 | badhvodadhau raghupatirvividhàdrikåñaiþ setuü kapãndrakarakampitabhåruhàïgaiþ | sugrãvanãlahanumatpramukhairanãkairla' nkàü vibhãùaõadç÷à'vi÷adàõsu dagdhàm | 8.15 | pràptaü ni÷àmya paramaü bhuvanaikasàraü niþ sãmapauruùamanantamasau da÷àsyaþ | tràsàd viùaõõahçdayo nitaràü babhåva kartavyakarmaviùaye ca vimåóhacetàþ | 8.16 | prasthàpya vàlisutameva ca ràjanãtyai ràmastaduktavacane'pyamunà'gçhãte | dvàro rurodha sa catasra udãrõasainyo rakùaþ pateþ pura udàraguõaþ pare÷aþ | 8.17 | dvàràü nirodhasamaye sa dide÷a putraü vàràmpaterdi÷i sure÷vara÷atrumugram | pràcyàü prahastamadi÷ad di÷i vajradaü ùñraü pretàdhipasya ÷a÷inaþ svayameva càgàt | 8.18 | vij¤àya tat sa bhagavàn hanumantameva devendra÷atruvijayàya dide÷a cà'÷u | nãlaü prahastanidhanàya ca vajradaü ùñraü hantuü surendrasutasånumathà'dide÷a | 8.19 | madhye harã÷varamadhijyadhanurniyujya yasyàü sa ràkùasapatirdi÷ameva tàü hi | uddi÷ya saü sthita upàtta÷araþ sakhaógo dedãpyamànavapuruttamapåruùo'sau | 8.20 | vidràvito hanumatendrajidàõsu hastaü tasya prapanna iva vãryamamuùya jànan | nãlo vibhãùaõa ubhau ÷ilayà ca÷aktyà sa¤cakraturyamava÷aü gamitaü prahastam | 8.21 | 65 Bhà. Pu. 9.8.96 66 Bhà. Pu. 9.8.97 lxiv.nãlasya naiva va÷ameti sa ityamogha÷aktyà vibhãùaõa imaü prajahàra sàkam | tasmin hate'ïgada upetya jaghàna vajradaü ùñraü nipàtya bhuvi ÷ãrùamamuùya mçdgan | 8.22 | sarveùu teùu nihateùu dide÷a dhåmranetraü sa ràkùasapatiþ sa ca pa÷cimena | dvàreõa màrutasutaü samupetya dagdho gupto'pi ÷ålivacanena duranta÷aktim | 8.23 | akampano'pi ràkùaso ni÷àcare÷acoditaþ | umàpatervaroddhataþ kùaõàddhato hanåmatà | 8.24 | athàstrasampradãpitaiþ samasta÷o maholmukaiþ | raghupravãracoditàþ puraü ni÷i svadàhayan | 8.25 | tatastau nikumbho'tha kumbha÷ca kopàt pradiùñau da÷àsyena kumbha÷ruterhi | sutau suprahçùñau raõàyàbhiyàtau kapãü stàn bahiþ sarva÷o yàtayitvà | 8.26 | sa kumbho vidhàtuþ sutaü t àranãlau nal . aü càõsviputrau jigàyàïgadaü ca | suyuddhaü ca kçtvà dine÷àtmajena praõãto yamasyà'÷u lokaü supàpaþ | 8.27 | tato nikumbho'drivarapradàraõaü mahàntamugraü parighaü pragçhya | sasàra såryàtmajamàõsu bhãtaþ sa pupluve pa÷cimato dhanuþ ÷atam | 8.28 | taü bhràmayatyàõsu bhujena vãre bhràntà di÷o dyau÷ca sacandrasåryà | suràõsca tasyorubalaü varaü ca ÷arvodbhavaü vãkùya viùedurãùat | 8.29 | ananyasàdhyaü tamatho nirãkùya samutpapàtà'÷u puro'sya màrutiþ | prakàõsabàhvantara àha cainaü kimebhiratra praharà'yudhaü te | 8.30 | itãritastena sa ràkùasottamo varàdamoghaü prajahàra vakùasi | vicårõito'sau tadurasyabhedye yathaiva vajro vipatau vçthà'bhavat | 8.31 | vicårõite nijàyudhe nikumbha etya màrutim | pragçhya càtmano'ü sake nidhàya jagmivàn drutam | 8.32 | pragçhya kaõñhamasya sa pradhànamàrutàtmajaþ | svamàõsu mocayaü stato nyapàtayad dharàtal . e | 8.33 | lxv.cakàra taü raõàtmake makhe rame÷adaivate | pa÷uü prabha¤janàtmajo vineduratra devatàþ | 8.34 | suptaghno yaj¤akopa÷ca ÷akunirdevatàpanaþ | vidyujjihvaþ pramàthã ca÷ukasàraõasaü yutàþ | 8.35 | ràvaõapreritàþ sarvàn mathantaþ kapiku¤jaràn | avadhyà brahmavarato nihatà ràmasàyakaiþ | 8.36 | yuddhonmatta÷ca matta÷ca devàntakanaràntakau | tri÷irà atikàya÷ca niryayå ràvaõàj¤ayà | 8.37 | naràntako ràvaõajo hayavaryopari sthitaþ | abhãþ sasàra samare pràsodyatakaro harãn | 8.38 | taü dahantamanãkàni yuvaràjo'ïgado balã | utpapàta nirãkùyà'÷u samadar÷ayadapyuraþ | 8.39 | tasyorasi pràsavaraü prajahàra sa ràkùasaþ | dvidhà samabhavat tattu vàliputrasya tejasà | 8.40 | athàsya hayamàõsveva nijaghàna mukhe kapiþ | petatu÷càkùiõã tasya sa papàta mamàra ca | 8.41 | sa khaógavaramàdàya prasasàra raõe kapim | àcchidya khaógamasyaiva nihato vàlisånunà | 8.42 | gandharvakanyakàsåte nihate ràvaõàtmaje | àjagàmàgrajastasya sodaryo devatàntakaþ | 8.43 | tasyà'patata evà'÷u ÷aravarùapratàpitàþ | pradudruvurbhayàt sarve kapayo jàmbavanmukhàþ | 8.44 | sa ÷araü tarasà'dàya raviputràyudhopamam | lxvi.aïgadaü prajahàrorasyapatat sa mumoha ca | 8.45 | atha tigmàü ÷utanayaþ ÷ailaü pracalapàdapam | abhidudràva saïgçhya cikùepa ca ni÷àcare | 8.46 | tamàpatantamàlakùya dåràccharavidàritam | suràntaka÷cakàrà'÷u dadhàra ca paraü ÷aram | 8.47 | sa tamàkarõamàkçùya yamadaõóopamaü ÷aram | aviddhyaddhçdaye ràj¤aþ kapãnàü sa papàta ha | 8.48 | balamapratimaü vãkùya sura÷atrostu màrutiþ | àhvayàmàsa yuddhàya ke÷avaþ kaiñabhaü yathà | 8.49 | tamàpatantamàlokya rathaü sahayasàrathim | cårõayitvà dhanu÷càsya samàcchidya babha¤ja ha | 8.50 | atha khaógaü samàdàya pura àpatato ripoþ | hariþ pragçhya ke÷eùu pàtayitvainamàhave | ÷iro mamarda tarasà pavamànàtmajaþ padà | 8.51 | varadànàdavadhyaü taü nihatya pavanàtmajaþ | samãóitaþ suravaraiþ plavagairvãkùito mudà | 8.52 | vidràvitàkhilakapiü varàt tri÷irasaü vibhoþ | bhaïktvà rathaü dhanuþ khaógamàcchidyàõsirasaü vyadhàt | 8.53 | yuddhonmatta÷ca matta÷ca pàrvatãvaradarpitau | pramathantau kapãn sarvàn hatau màrutimuùñinà | 8.54 | tato'tikàyo'tiratho rathena svayambhudattena harãn pramçdgan | cacàra kàlànalasannikàõso gandharvikàyàü janito da÷àsyàt | 8.55 | bçhattanuþ kumbhavadeva karõàvasyetyato nàma ca kumbhakarõaþ | ityasya so'rkàtmajapårvakàn kapãn jigàya ràmaü sahasà'bhyadhàvat | 8.56 | lxvii.tamàpatantaü ÷aravarùadhàraü mahàghanàbhaü stanayitnughoùam | nivàrayàmàsa yathà samãraþ saumitriràtteùvasanaþ ÷araughaiþ | 8.57 | vavarùatustàvatimàtravãryau ÷aràn sure÷àõsanitulyavegàn | tamomayaü cakraturantarikùaü sva÷ikùayà kùipratamàstabàõaiþ | 8.58 | ÷araiþ ÷arànasya nivàrya vãraþ saumitrirastràõi mahàstrajàlaiþ | ciccheda bàhå õsirasà sahaiva caturbhujo'bhåt sa punardvi÷ãrùaþ | 8.59 | chinneùu teùu dviguõàsyabàhuþ punaþ punaþ so'tha babhåva vãraþ | uvàca saumitrimathàntaràtmà samastalokasya marud viùaõõam | 8.60 | brahmàstrato'nyena na vadhya eùa varàd vidhàtuþ sumukhetyadç÷yaþ | rakùaþ sutasyàõsravaõãyamitthamuktvà samãro'ruhadantarikùam | 8.61 | athànujo devatamasya so'straü bràhmaü tanåje da÷akandharasya | mumoca dagdhaþ sarathàõsvasåtastenàtikàyaþ pravaro'stravitsu | 8.62 | hateùu putreùu saràkùase÷aþ svayaü prayàõaü samaràrthamaicchat | sajjãbhavatyeva ni÷àcare÷e kharàtmajaþ pràha dhanurdharottamaþ | 8.63 | niyuïkùva màü me piturantakasya vadhàya ràjan sahalakùmaõaü tam | kapipravãràü ÷ca nihatya sarvàn pratoùaye tvàmahamadya suùñhu | 8.64 | itãrite'nena niyojitaþ sa jagàma vãro makaràkùanàmà | vidhåya sarvàü ÷ca haripravãràn sahàïgadàn såryasutena sàkam | 8.65 | acintayan lakùmaõabàõasaïghànavaj¤ayà ràmamathà'hvayad raõe | uvàca ràmaü rajanãcaro'sau hato janasthànagataþ pità tvayà | 8.66 | kenàpyupàyena dhanurdharàõàü varaþ phalaü tasya dadàmi te'dya | iti bruvàõaþ sa sarojayonervaràdavadhyo'mucadastrasaïghàn | 8.67 | prahasya ràmo'sya nivàrya càstrairastràõyameyo'÷anisannibhena | lxviii.÷iraþ ÷areõottamakuõóalojjvalaü kharàtmajasyàtha samunmamàtha | 8.68 | vidudruvustasya tu ye'nuyàyinaþ kapipravãrairnihatàva÷eùit àþ | yathaiva dhåmràkùamukheùu pårvaü hateùu pçthvãruha÷ailadhàribhiþ | 8.69 | tataþ sa sajjãkçtamàttadhanvà rathaü samàsthàya ni÷àcare÷varaþ | vçtaþ sahasràyutakoñyanãkapairni÷àcarairàõsu yayau raõàya | 8.70 | balaistu tasyàtha balaü kapãnàü naikaprakàràyudhapågabhagnam | di÷aþ pradudràva harãndramukhyàþ samàrdayannàõsu ni÷àcaràü stadà | 8.71 | gajo gavàkùo gavayo vçùaõsca sagandhamàdà dhanadena jàtàþ | pràõàdayaþ pa¤ca marutpravãràþ sa katthano vittapati÷ca jaghnuþ | 8.72 | ÷araistu tàn ùaóbhiramoghavegairnipàtayàmàsa da÷ànano dràk | athàõsviputrau ca sajàmbavantau prajahratuþ ÷ailavaraistribhistam | 8.73 | girãn vidàryà'÷u ÷arairathànyà¤charàn da÷àsyo'mucadàõsu teùu | ekaikamebhirvinipàtit àste sasàra taü ÷akrasutàtmajo'tha | 8.74 | ÷ilàü samàdàya tamàpatantaü vibheda rakùo hçdaye ÷areõa | dçóhàhataþ so'pyagamad dharàtal . aü raveþ suto'thainamabhiprajagmivàn | 8.75 | taddhastagaü bhåruhamàõsu bàõairda÷ànanaþ khaõóaõsa eva kçtvà | grãvàprade÷e'sya mumoca bàõaü bhç÷àhataþ so'pi papàta bhåmau | 8.76 | atho hanåmànuragendrabhogasamaü svabàhuü bhç÷amunnamayya | tatàóa vakùasyadhipaü tu rakùasàü mukhaiþ sa raktaü pravaman papàta | 8.77 | sa labdhasa¤j¤aþ pra÷a÷aü sa màrutiü tvayà samo nàsti pumàn hi ka÷cit | kaþ pràpayedanya imàü da÷àü màmitãrito màrutiràha taü punaþ | 8.78 | atyalpametad yadupàttajãvitaþ punastvamityukta uvàca ràvaõaþ | gçhàõa matto'pi samudyataü tvaü muùñiprahàraü tviti taü pupotha | 8.79 | lxix.ki¤cit prahàreõa tu vihvalàïgavat sthite hi tasminnidamantaraü mama | ityagnisånuü prayayau sa ràvaõo nivàrito màrutinà'pi vàcà | 8.80 | tamàpatantaü prasamãkùya nãlo dhanurdhvajàgràõsvaratheùu tasya | cacàra mårdhasvapi ca¤calo'laü jal . ãkçtastena sa ràvaõo'pi | 8.81 | sa kùipramàdàya hutàõsanàstraü mumoca nãle rajanãcare÷aþ | sa tena bhåmau patito nacainaü dadàha vahniþ svatanuryato'sau | 8.82 | tato yayau ràghavameva ràvaõo nivàrayàmàsa tamàõsu lakùmaõaþ | tatakùatustàvadhikau dhanurbhçt àü ÷araiþ ÷arãràvaraõàvadàraõaiþ | 8.83 | nivàritastena sa ràvaõo bhç÷aü ruùà'nvito bàõamamoghamugram | svayambhudattaü pravikçùya cà'÷u lalàñamadhye pramumoca tasya | 8.84 | bhç÷àhatastena mumoha lakùmaõo rathàdavaplutya da÷ànano'pi | kùaõàdabhidrutya balàt pragçhya svabàhubhirnetumimaü samaicchat | 8.85 | sampràpya sa¤j¤àü sa suvihvalo'pi sasmàra råpaü nijameva lakùmaõaþ | ÷eùaü hareraü ÷ayutaü nacàsya sa càlanàyàpi ÷a÷àka ràvaõaþ | 8.86 | balàt svadorbhiþ pratigçhya càkhilairyadà savãraü pracakarùa ràvaõaþ | cacàla pçthvã sahamerumandarà sasàgarà naiva cacàla lakùmaõaþ | 8.87 | sahasramårdhno'sya bataikamårdhni sasaptapàtàl . agirãndrasàgarà | dharà'khileyaü nanu sarùapàyati prasahya ko nàma haret tamenam | 8.88 | prakarùati tveva ni÷àcare÷vare tathaiva ràmàvarajaü tvarànvitaþ | samastajãvàdhipateþ parà tanuþ samutpapàtàsya puro hanåmàn | 8.89 | sa muùñimàvartya ca vajrakalpaü jaghàna tenaiva ca ràvaõaü ruùà | prasàrya bàhånakhilairmukhairvaman sa raktamuùõaü vyasuvat papàta | 8.90 | nipàtya rakùodhipatiü sa màrutiþ pragçhya saumitrimuraïga÷àyinaþ | jagàma ràmàkhyatanoþ samãpaü saumitrimuddhartumalaü hyasau kapiþ | 8.91 | lxx.sa ràmasaü spar÷anivàritaklamaþ samutthitastena samuddhçte ÷are | babhau yathà ràhumukhàt pramuktaþ ÷a÷ã supårõo vikacasvara÷mibhiþ | 8.92 | sa ÷eùabhogàbhamatho janàrdanaþ pragçhya càpaü sa÷araü puna÷ca | sulabdhasa¤j¤aü rajanãcare÷aü jagàda sajjãbhava ràvaõeti | 8.93 | rathaü samàruhya punaþ sakàrmukaþ samàrgaõo ràvaõa àõsu ràmam | abhyetya sarvàõsca di÷a÷cakàra ÷aràndhakàràþ paramàstravettà | 8.94 | rathasthite'smin rajanãcare÷e na me patirbhåmital . e sthitaþ syàt | iti sma putraþ pavanasya ràmaü skandhaü samàropya yayau ca ràkùasam | 8.95 | prahasya ràmo'sya hayàn nihatya såtaü ca kçtvà tila÷o dhvajaü ratham | dhanåü ùi khaógaü sakalàyudhàni chatraü ca sa¤chidya cakarta maulim | 8.96 | kartavyamåóhaü tamavekùya ràmaþ punarjagàdà'÷u gçhaü prayàhi | samastabhogànanubhåya ÷ãghraü pratoùya bandhån punarehi martum | 8.97 | itãrito'vàgvadano yayau gçhaü vicàrya kàryaü saha mantribhiþ svakaiþ | hatàva÷eùairatha kumbhakarõaprabodhanàyà'÷u matiü cakàra | 8.98 | sa÷aila÷çïgàsipara÷vadhàyudhairni÷àcaràõàmayutairanekaiþ | tacchvàsavegàbhihataiþ katha¤cid gataiþ samãpaü kathamapyabodhayat | 8.99 | ÷ailopamànasya ca màü saràõsãn vidhàya bhakùànapi ÷oõitahradàn | sutçptamenaü paramàdareõa samàhvayàmàsa sabhàtal . àya | 8.100 | uvàca cainaü rajanãcarendraþ paràjito'smyadya hi jãvati tvayi | raõe nareõaiva ca ràmanàmnà kuruùva me prãtimamuü nihatya | 8.101 | itãritaþ kàraõamapya÷eùaü ÷rutvà jagarhàgrajameva vãraþ | amoghavãryeõa hiràghaveõa tvayà virodha÷carito batàdya | 8.102 | pra÷asyate no balibhirvirodhaþ katha¤cideùo'tibalo mato mama | lxxi.itãrito ràvaõa àha durnayo'pyahaü tvayà'vyo hi kimanyathà tvayà | 8.103 | caranti ràjàna utàkramaü kvacit tvayopamàn bandhujanàn balàdhikàn | samãkùya hãtthaü gadito'grajena sa kumbhakarõaþ prayayau raõàya | 8.104 | pràkàramàlaïghya sa pa¤cayojanaü yadà yayau ÷ålavaràyudho raõam | kapipravãrà akhilàþ pradudruvurbhayàdatãtyaiva ca setumàõsu | 8.105 | ÷atavalipanasàkhyau tatra vasvaü ÷abhåtau pavanagaõavaràü ÷au ÷vetasampàtinau ca | nirçtitanumathograü durmukhaü kesarãti pravaramatha marutsu pràsyadetàn mukhe saþ | 8.106 | rajanicaravaro'sau kumbhakarõaþ pratàpã kumudamapi jayantaü pàõinà sampipeùa | nal . amatha ca gajàdãn pa¤ca nãlaü satàraü girivarataruhastàn muùñinà'pàtayacca | 8.107 | athàïgada÷ca jàmbavàninàtmaja÷ca vànaraiþ | nijaghnire ni÷àcaraü savçkùaõsailasànubhiþ | 8.108 | vicårõit àõsca ràkùasàstanau ni÷àcarasya te | babhåva kàcana vyathà nacàsya bàhuùàl . inaþ | 8.109 | athàparaü mahàcalaü pragçhya bhàskaràtmajaþ | mumoca ràkùase'tha taü pragçhya taü jaghàna saþ | 8.110 | tadà papàta såryajastatàóa càïgadaü ruùà | sa jàmbavantamàõsu tau nipetatustal . àhatau | 8.111 | atha pragçhya bhàskariü yayau sa ràkùaso balã | jagàma cànu màrutiþ susåkùmamakùikopamaþ | 8.112 | yadainameùa bàdhate tadà vimocayàmyaham | yadi sma ÷akyate'sya tu svamocanàya tad varam | 8.113 | iti vrajatyanu sma taü marutsute ni÷àcaraþ | puraü vive÷a càrcitaþ svabandhubhiþ samasta÷aþ | 8.114 | lxxii.tuhinasalilamàlyaiþ sarvato'bhipravçùñe rajanicaravare'smiü stena siktaþ kapã÷aþ | vigatasakalayuddhaglàniràva¤cayitvà rajanicaravaraü taü tasya nàsàü dadaü ÷a | 8.115 | karàbhyàmatha karõau ca nàsikàü da÷anairapi | sa¤chidya kùipramevàsàvutpapàta harã÷varaþ | 8.116 | tal . ena cainaü nijaghàna ràkùasaþ pipeùa bhåmau patitaü tato'pi | samudgato'sau vivare'ïgulãnàü jaghàna ÷ålena punaþ sa ràkùasaþ | 8.117 | amogha÷ålaü prapatat tadãkùya raveþ sutasyopari màrutàtmajaþ | pragçhya jànau praõidhàya ÷ãghraü babha¤ja taü prekùya nanàda coccaiþ | 8.118 | athainamàvçtya jaghàna muùñinà sa ràkùaso vàyusutaü stanàntare | jagarja tenàbhihato hanåmànacintayaü stat prajahàra cainam | 8.119 | tal . ena vakùasyabhitàóito ruùà hanåmatà mohamavàpa ràkùasaþ | puna÷ca sa¤j¤àü samavàpya ÷ãghraü yayau sa yatraiva raghupravãraþ | 8.120 | vicintayàmàsa tato hanåmàn mayaiva hantuü samare hi ÷akyaþ | asau tathà'pyenamahaü na hanmi ya÷o hi ràmasya dçóhaü prakàõsayan | 8.121 | ananyavadhyaü tamimaü nihatya svayaü sa ràmo ya÷a àhareta | datto varo dvàrapayoþ svayaü ca janàrdanenaiva purà tata÷ca | 8.122 | mayaiva vadhyau bhavataü trijanmasu pravçddhavãryàviti ke÷avena | uktaü mamaivaiùa yadapyanugrahaü vadhe'sya kuryànnatu me sa dharmaþ | 8.123 | iti sma sa¤cintya kapã÷ayukto jagàma yatraiva kapipravãràþ | sa kumbhakarõo'khilavànaràü stu prabhakùayan ràmamupàjagàma | 8.124 | te bhakùit àstena kapipravãràþ sarve vinirjagmuramuùya dehàt | srotobhirevàtha ca romakåpaiþ kecit tamevà'ruruhuryathà girim | 8.125 | sa tàn vidhåyà'÷u yathà mahàgajo jagàma ràmaü samaràrthamekaþ | prabhakùayan svànaparàü ÷ca sarva÷o mattaþ samàghràya ca ÷oõitaü piban | 8.126 | lxxiii.nyavàrayat taü ÷aravarùadhàrayà sa lakùmaõo nainamacintayat saþ | jagàma ràmaü giri÷çïgadhàrã samàhvayat taü samaràya cà'÷u | 8.127 | atho samàdàya dhanuþ sughoraü ÷aràü ÷ca vajràõsanitulyavegàn | prave÷ayàmàsa ni÷àcare prabhuþ sa ràghavaþ pårvahateùu yadvat | 8.128 | yàvadbalena nyahanat kharàdikàn na tàvataiva nyapatat sa ràkùasaþ | atha prahasyà'tmabalaikade÷aü pradar÷ayan bàõavaràn mumoca | 8.129 | dvàbhyàü sa bàhå nicakarta tasya padadvayaü caiva tathà õsaràbhyàm | athàpareõàsya ÷iro nikçtya sampràkùipat sàgaratoya àõsu | 8.130 | avardhatàbdhiþ patite'sya kàye mahàcalàbhe kùaõadàcarasya | suràõsca sarve vavçùuþ prasånairmudà stuvanto raghuvaryamårdhni | 8.131 | yojanànàü trilakùaü hi kumbhakarõo vyavardhata | pårvaü pa÷càt sa¤cukoca laïkàyàmuùituü svayam | 8.132 | sa tu svabhàvamàpanno mriyamàõo vyavardhata | tenàsmin patite tvabdhiravardhadadhikaü tadà | 8.133 | athàpare ye rajanãcaràstadà kapipravãrairnihatàõsca sarva÷aþ | hatàva÷iùñàstvaritàþ pradudruvubhràturvadhaü cocurupetya ràvaõam | 8.134 | sa duþkhatapto nipapàta mårchito niràõsaka÷càbhavadàtmajãvite | tamàha putrastrida÷e÷a÷atrurniyuïkùva màü ÷atruvadhàya màciram | 8.135 | mayà gçhãtastrida÷e÷varaþ purà viùãdase kiü nararàjaputrataþ | sa evamuktvà prajuhàva pàvakaü ÷ivaü samabhyarcya samàruhad ratham | 8.136 | sa àttadhanvà sa÷aro rathena viyat samàruhya yayàvadar÷anam | sa nàgapàõsairvarataþ ÷ivasya babandha sarvàn kapivãrasa' nghàn | 8.137 | purà'vatàràya yadà sa viùõurdide÷a sarvàü strida÷àü stadaiva | lxxiv.mamàpi sevà bhavate prayojyetyevaü garutmànavadad vçùàkapim | 8.138 | tamàha viùõurna bhuvi prajàtimupaihi sevàü tava cànyathà'ham | àdàsya evàtra yathà ya÷aþ syàd dharma÷ca kartavyakçdeva ca syàþ | 8.139 | vareõa õsarvasya hi ràvaõàtmajo yadà nibadhnàti kapãn salakùmaõàn | uraïgapàõsena tadà tvameva sametya sarvànapi mocayasva | 8.140 | ahaü samartho'pi sa lakùmaõaõsca tathà hanåmàn na vimocayàmaþ | tava priyàrthaü garuóaiùa eva kçtastavà'de÷a imaü kuruùva | 8.141 | tadetaduktaü hi purà'tmanà yat tato hi ràmo na mumoca ka¤cana | na lakùmaõo naiva ca màrutàtmajaþ sa caiva jànàti hi devaguhyam | 8.142 | atho nibaddhyà'÷u harãn salakùmaõàn jagàma rakùaþ svapituþ sakàõsam | nananda càsau pi÷itàõsane÷varaþ ÷a÷aü sa putraü ca kçt àtmakàryam | 8.143 | sa pakùiràjo'tha harernide÷aü smaraü stvaràvàniha cà'jagàma | tatpakùavàtaspar÷ena kevalaü vinaùña eùàü sa uraïgabandhaþ | 8.144 | sa ràmamànamya paràtmadaivataü yayau sumàlyàbharaõànulepanaþ | kapipravãràõsca tarå¤chilàõsca pragçhya nedurbalinaþ prahçùñàþ | 8.145 | ÷rutvà ninàdaü plavage÷varàõàü punaþ saputro'trasadatra ràvaõaþ | bandhàdamuùmàt pratinissçt àste kimatra kàryaü tviti cintayànaþ | 8.146 | puna÷ca hutvà sa hutàõsameva rathaü samàruhya yayàvadar÷anam | vavarùa càstràõi mahàntyajasraü varàdume÷asya tathà'bjajasya | 8.147 | puna÷ca tasyàstranipãóit àste nipetururvyàü kapayaþ salakùmaõàþ | spç÷anti nàstràõi duranta÷aktiü tanuü samãrasya hi kànicit kvacit | 8.148 | vij¤àtukàmaþ puri sampravçttiü vibhãùaõaþ pårvagatastadà'gàt | dadar÷a sarvàn patitàn sa vànaràn marutsutaü tvekamanàkulaü ca | 8.149 | lxxv.sa taü samàdàya yayau vidhàtçjaü vimårcchitaü codakasekatastam | àõsvàsya kiü jãvasi hãtyuvàca tatheti sa pràha ca mandavàkyaþ | 8.150 | åce punarjãvati kiü hanåmàn jãvàþ sma sarve'pi hi jãvamàne | tasmin hate nihatàõscaiva sarva itãrite'smãtyavadat sa màrutiþ | 8.151 | ityukto jàmbavànàha hanåmantamanantaram | yo'sau meroþ samãpastho gandhamàdanasa¤j¤itaþ | giristasmàt samàhàryaü tvayauùadhacatuùñayam | 8.152 | mçtasa¤jãvanã mukhyà sandhànakaraõã parà | savarõakaraõã caiva vi÷alyakaraõãti ca | 8.153 | ityuktaþ sa kùaõenaiva pràpatad gandhamàdanam | avàpa càmbaracaro ràmamuktaþ ÷aro yathà | 8.154 | antarhitàõscauùadhãstu tadà vij¤àya màrutiþ | udbabarha giriü krodhàcchatayojanamaõóalam | 8.155 | sa taü samutpàñya giriü kareõa pratol . ayitvà baladevasånuþ | samutpapàtàmbaramugravego yathà hari÷cakradharastrivikrame | 8.156 | avàpa càkùõoþ sa nimeùamàtrato nipàtità yatra kapipravãràþ | tacchailavàtaspar÷àt samutthitàþ samasta÷o vànarayåthapàþ kùaõàt | 8.157 | apåjayan màrutimugrapauruùaü raghåttamo'syànujanistathà'pare | papàta mårdhnyasya ca puùpasantatiþ pramoditairdevavarairvisarjità | 8.158 | sa devagandharvamaharùisattamairabhiùñuto ràmakaropagåhitaþ | punargiriü taü ÷atayojanocchritaü nyapàtayat saü sthita eva tatra ca | 8.159 | sa pårvavanmàrutivegacodito nirantaraü ÷liùñataro'tra càbhavat | puna÷ca sarve taru÷ailahastà raõàya cottasthuralaü nadantaþ | 8.160 | puna÷ca tàn prekùya samutthitàn kapãn bhayaü mahacchakrajitaü vive÷a | lxxvi.sa pårvavaddhavyavahe samarcya ÷ivaü tathà'dar÷anameva jagmivàn | 8.161 | varàõsrayeõàjagirã÷ayostathà punarmahàstraiþ sa babandha tàn kapãn | athà'ha ràmasya mano'nusàrataþ purà'stramevànusaran sa lakùmaõaþ | 8.162 | pitàmahàstreõa nihanmi durmatiü tavà'j¤ayà õsakrajitaü sabàndhavam | itãrite tena sa cà'ha ràghavo bhayàdadç÷ye na vimoktumarhasi | 8.163 | na soóhumã÷o'si yadi tvametadastraü tadà'haü ÷aramàtrakeõa | adç÷yamapyàõsu nihanmi santaü rasàtal . e'thàpi hi satyaloke | 8.164 | iti sma vãndrasya hanåmata÷ca balaprakàõsàya purà prabhuþ svayam | sammànayitvà'stramamuùya ràmo duranta÷aktiþ ÷aramàdade'tha | 8.165 | anena dçùño'hamiti sma duùño vij¤àya bàhvorbalamasya cogram | vini÷cayaü devatamasya pa÷yan pradudruve pràõaparãpsuràõsu | 8.166 | hàhàkçte pradruta indra÷atrau raghåttamaþ ÷atruvibhãùaõatvàt | vibhãùaõetyeva surairabhiùñuto vij¤ànamastraü tvamucat svasainye | 8.167 | ni÷àcaràstraü hyagamat kùaõena ràmàstravãryàddharayo nadantaþ | uttasthuruccorugirãn pragçhya pra÷aü samànà raghuvãramuccaiþ | 8.168 | surai÷ca puùpaü varùadbhirãóitastasthau dhanuùpàõiranantavãryaþ | sa ràvaõasyàtha suto nikumbhilàü punaþ samàsàdya juhàva pàvakam | 8.169 | vibhãùaõo'thà'ha raghåttamaü prabhuü niyojayàdyaiva vadhàya durmateþ | kçt àgnipåjo nahi vadhya eùa varo vidhàtuþ prathito'sya tàdç÷aþ | 8.170 | na vai vadhaü ràma iyeùa tasya palàyitasyà'tmasamãkùaõàt punaþ | sattvojjhito'sàvapi kåñayodhã na me vadhàrho'yamiti sma sa prabhuþ | 8.171 | sa àdide÷àvarajaü janàrdano hanåmatà caiva vibhãùaõena | sahaiva sarvairapi vànarendrairyayau mahàtmà sa ca tadvadhàya | 8.172 | lxxvii.sa juhvatastasya cakàra vighnaü plava˜ ngamaiþ so'tha yuyutsayà ratham | samàsthitaþ kàrmukabàõapàõiþ prayudyayau lakùmaõamàõsu garjan | 8.173 | ubhau ca tàvastravidàü variùñhau ÷araiþ ÷arãràntakaraistatakùatuþ | di÷a÷ca sarvàþ pradi÷aþ ÷arottamairvidhàya ÷ikùàstrabalairnirantaràþ | 8.174 | astràõi tasyàstravaraiþ sa lakùmaõo nivàrya ÷atro÷calakuõóalojjvalam | ÷iraþ ÷areõà'÷u samunmamàtha suraiþ prasånairatha càbhivçùñaþ | 8.175 | nipàtite'smin nitaràü ni÷àcaràn plavaïgamà jaghnuranekakoñi÷aþ | hatàva÷iùñàstu da÷ànanàya ÷a÷aü suratyàptasutapraõàõsam | 8.176 | sa tanni÷amyàpriyamugraråpaü bhç÷aü vini÷vasya vilapya duþkhàt | saü sthàpayàmàsa matiü puna÷ca mariùya ityeva vini÷citàrthaþ | 8.177 | maraõàbhimukhaþ ÷ãghraü ràvaõo raõakarmaõe | sajjãbhavannantaraiva dide÷a balamårjitam | 8.178 | triü ÷at sahasràõi mahaughakànàmakùohiõãnàü sahaùañsahasram | ÷rameõa saü yojayatà'÷u ràmaü sajjo bhavàmãti dide÷a ràvaõaþ | 8.179 | tadapradhçùyaü varataþ svayambhuvo yugàntakàlàrõavaghårõitopamam | pragçhya nànàvidhamastra÷astraü balaü kapã ¤chãghratamaü jagàma | 8.180 | àgacchamànaü tadapàrameyaü balaü sughoraü pral . ayàrõavopamam | bhayàt samudvignaviùaõõacetasaþ kapipravãrà nitaràü pradudruvuþ | 8.181 | varo hi datto'sya purà svayambhuvà dharàtal . e'lpe'pi nivàsa÷aktiþ | ajeyatà cetyata eva sàrkajàþ plavaïgamà draùñumapi sma nàõsakan | 8.182 | pragçhya ràmo'tha dhanuþ ÷aràü ÷ca samantatastànavadhãccharaughaiþ | sa eva sarvatra ca dç÷yamàno vidikùu dikùu prajahàra sarva÷aþ | 8.183 | kùaõena sarvàü ÷ca nihatya ràghavaþ plavaïgamànàmçùabhaiþ sa påjitaþ | abhiùñutaþ sarvasurottamairmudà bhç÷aü prasånotkaravarùibhiþ prabhuþ | 8.184 | lxxviii.athà'yayau sarvani÷àcare÷varo hatàva÷iùñena balena saü vçtaþ | vimànamàruhya ca puùpakaü tvaran ÷arãranàõsàya mahàyudhoddhataþ | 8.185 | viråpanetro'thaca yåpanetrastathà mahàpàr÷vamahodarau ca | yayustamàvçtya sahaiva mantriõo mçtiü purodhàya raõàya yàntam | 8.186 | athàsya sainyàni nijaghnurojasà samantataþ ÷aila÷ilàbhivçùñibhiþ | plavaïgamàstànabhivãkùya vãryavàn sasàra vegena mahodaro ruùà | 8.187 | vãkùyàtikàyaü tamabhidravantaü sa kumbhakarõo'yamiti bruvantaþ | pradudruvurvànaravãrasa' nghàstamàsasàdà'÷u suto'tha vàlinaþ | 8.188 | vadan sa tiùñhadhvamiti sma vãro vibhãùikàmàtramidaü na yàta | itãrayannagrata eùa pupluve mahodarasyendrasutàtmajo balã | 8.189 | atho ÷arànàõsu vimu¤camànaü ÷iraþ paràmç÷ya nipàtya bhåtal . e | mamarda padbhyàmabhavad gatàsurmahodaro vàlisutena cårõitaþ | 8.190 | atho mahàpàr÷va upàjagàma pravarùamàõo'sya ÷aràmbudhàràþ | prasaü hya cà'cchidya dhanuþ karasthaü samàdade khaógamamuùya so'ïgadaþ | 8.191 | nigçhya ke÷eùu nipàtya bhåtal . e cakarta vàmàü sata odaraü param | yathopavãtaü sa tathà dvidhàkçto mamàra mantrã rajanãcare÷ituþ | 8.192 | athainamàjagmaturudyatàyudhau viråpanetro'pyatha yåpanetraþ | yathaiva meghau divi tigmara÷miü tathà samàcchàdayatàü ÷araughaiþ | 8.193 | t àbhyàü sa baddhaþ ÷arapa¤jareõa viceùñituü nàõsakadatra vãraþ | harã÷varaþ ÷ailamatipramàõamutpàñya cikùepa tayoþ ÷arãre | 8.194 | ubhau ca tau tena vicårõitau raõe raveþ sutasyorubaleritena | ni÷àcare÷o'tha ÷areõa såryajaü bibheda vakùasyapi so'patad bhuvi | 8.195 | tataþ sa sarvàü ÷ca haripravãràn vidhåya bàõairbalavàn da÷ànanaþ | lxxix.jagàma ràmàbhimukhastadainaü rurodha ràmàvarajaü ÷araughaiþ | 8.196 | tadà da÷àsyo'ntakadaõóakalpàü mayàya dattàü kamalodbhavena | mayàdgçhãt àü ca vivàhakàle pragçhya ÷aktiü visasarja lakùmaõe | 8.197 | tayà sa vãraþ suvidàritoràþ papàta bhåmau subhç÷aü vimårcchitaþ | marutsutaþ ÷ailamatipramàõaü cikùepa rakùaþ pativakùasi drutam | 8.198 | tenàtigàóhaü vyathito da÷ànano mukhairvama¤choõitapåramàõsu | tadantareõa pratigçhya lakùmaõaü jagàma ÷aktyà saha ràmasannidhim | 8.199 | samudbabarhàtha ca tàü sa ràghavo dide÷a ca pràõavaràtmajaü punaþ | prabhuþ samànetumatho varauùadhãþ sa cà'ninàyà'÷u giriü punastam | 8.200 | tadgandhamàtreõa samutthito'sau saumitriràttorubala÷ca pårvavat | ÷a÷aü sa càõsliùya marutsutaü prabhuþ sa ràghavo'gaõyaguõàrõavaþ smayan | 8.201 | pràkùipat taü girivaraü laïkàsthaþ san sa màrutiþ | ardhalakùe yojanànàü yatràsau pårvasaü sthitaþ | 8.202 | tadbàhuvegàt saü ÷leùa pràpa pårvavadeva saþ | mçt àõsca ye plavaïgàstu tadgandhàt te'pi jãvitàþ | 8.203 | ràmàj¤ayaiva rakùàü si harayo'bdhàvavàkùipan | nojjãvitàstataste tu vànarà nirujo'bhavan | 8.204 | chinnaprarohiõaõscaiva vi÷alyàþ pårvavarõinaþ | auùadhãnàü prabhàvena sarve'pi harayo'bhavan | 8.205 | athà'sasàdottamapåruùaü prabhuü vimànago ràvaõa àyudhaughàn | pravarùamàõo raghuvaü ÷anàthaü tamàttadhanvà'bhiyayau ca ràmaþ | 8.206 | sammànayan ràghavamàdipåruùaü niryàtayàmàsa rathaü purandaraþ | sahàyudhaü màtalisaïgçhãtaü samàrurohà'÷u sa lakùmaõàgrajaþ | 8.207 | lxxx.àruhya taü rathavaraü jagadekanàtho lokàbhayàya rajanãcaranàthamàõsu | abhyudyayau da÷a÷atàü ÷urivàndhakàraü lokàna÷eùata imàn nigirantamudyan | 8.208 | àyàntamãkùya rajanãcaralokanàthaþ ÷astràõyathàstrasahitàni mumoca ràme | ràmastu tàni vinihatya nijairmahàstraistasyottamàïgada÷akaü yugapannyakçntat | 8.209 | kçtt àni tàni punareva samutthitàni dçùñvà varàcchatadhçterhçdayaü vibheda | bàõena vajrasadç÷ena sa bhinnahçtko raktaü vaman nyapatadàõsu mahàvimànàt | 8.210 | tasmin hate trijagatàü paramapratãpe brahmà õsivena sahitaþ saha lokapàlaiþ | abhyetya pàdayugal . aü jagadekabhartå ràmasya bhaktibharitaþ ÷irasà nanàma | 8.211 | athainamastaut pitaraü kçt à¤jalirguõàbhiràmaü jagataþ pitàmahaþ | jitaü jitaü te'jita lokabhàvana prapannapàlàya natàþ sma te vayam | 8.212 | tvameka ã÷o'sya nacà'dirantastaveóya kàlena tathaiva de÷ataþ | guõà hyagaõyàstava te'pyanantàþ pratyeka÷a÷cà'divinàõsavarjitàþ | 8.213 | nacodbhavo naiva tiraskçtiste kvacid guõànàü parataþ svato và | tvameka àdyaþ paramaþ svatantro bhçtyàstavàhaü ÷ivapårvakàõsca ye | 8.214 | yathà'rciùo'gneþ pavanasya vegà marãcayo'rkasya nadãùu cà'paþ | gacchanti cà'yanti ca santatàsttvat tadvanmadàdyàþ ÷ivapårvakàõsca ye | 8.215 | ye ye ca muktàstvatha ye ca baddhàþ sarve tave÷e÷a va÷e sadaiva | vayaü sadà tvadguõapågamuccaiþ sarve vadanto'pi na pàragàminaþ | 8.216 | kimeùa ãdçgguõakasya te prabho rakùovadho'÷eùasuraprapàlanam | ananyasàdhyaü hi tathà'pi tad dvayaü kçtaü tvayà tasya namonamaste | 8.217 | itãrite tvabjabhavena ÷ålã samàhvayad ràghavamàhavàya | varaü madãyaü tvagaõayya rakùo hataü tvayà tena raõàya mehi | 8.218 | itãrite'stvityabhidhàya ràghavo dhanuþ pragçhyà'÷u ÷araü ca sandadhe | vikçùyamàõe calità vasundharà papàta rudro'pi dharàprakampataþ | 8.219 | lxxxi.athotthita÷cà'surabhàvavarjitaþ kùamasva deveti nanàma pàdayoþ | uvàca ca tvadva÷ago'smi sarvadà prasãda me tvadviùayaü manaþ kuru | 8.220 | athendramukhyàõsca tamåcire suràstvayà'vitàþ smo'dya ni÷àcaràd vayam | tathaiva sarvàpada eva nastvaü prapàhi sarve bhavadãyakàþ sma | 8.221 | sãt àkçtiü t àmatha tatra cà'gatàü divyacchalena praõidhàya pàvake | kailàsatastàü punareva cà'gatàü sãt àmagçhõàddhutabhuksamarpitàm | 8.222 | j ànan girã÷àlayagàü sa sãt àü samagrahãt pàvakasampradattàm | mumoda sampràpya ca tàü sa ràmaþ sà caiva devã bhagavantamàpya | 8.223 | atho girerànayanàt parastàd ye vànarà ràvaõabàõapãóit àþ | t àràpità tàn niruja÷cakàra suùeõanàmà bhiùajàü variùñhaþ | 8.224 | tadà mçt àn ràghava àninàya yamakùayàd devagaõàü ÷ca sarva÷aþ | samanvajànàt pitaraü ca tatra samàgataü gantumiyeùa càtha | 8.225 | vibhãùaõenàrpitamàruroha sa puùpakaü tatsahitaþ savànaraþ | purãü jagàmà'÷u nijàmayodhyàü puro hanåmantamatha nyayojayat | 8.226 | dadar÷a càsau bharataü hutàõsanaü praveùñukàmaü jagadã÷varasya | adar÷anàt taü vinivàrya ràmaü samàgataü càsya ÷a÷aü sa màrutiþ | 8.227 | ÷rutvà pramodorubharaþ sa tena sahaiva pauraiþ sahitaþ samàtçkaþ | ÷atrughnayukto'bhisametya ràghavaü nanàma bàùpàkulalocanànanaþ | 8.228 | utthàpya taü raghupatiþ sasvaje praõayànvitaþ | ÷atrughnaü ca tadanyeùu pratipede yathàvayaþ | 8.229 | purãü pravi÷ya munibhiþ sàmràjye càbhiùecitaþ | yathocitaü ca sammànya sarvànàhedamã÷varaþ | 8.230 | sarvairbhavadbhiþ sukçtaü vidhàya dehaü manovàksahitaü madãyam | lxxxii.etàvadevàkhilasadvidheyaü yat kàyavàkcittabhavaü madarcanam | 8.231 | muktipradànàt pratikartçt à me sarvasya càtho bhavatàü bhavet | hanåmato na pratikartçt à syàt svabhàvabhaktasya niraupadhaü me | 8.232 | madbhaktau j¤ànapårtàvanupadhikabalapronnatau sthairyadhairya svàbhàvyàdhikyatejaþ sumatidama÷ameùvasya tulyo na ka÷cit | ÷eùo rudraþ suparõo'pyuruguõasamitau no sahasràü ÷atulyà asyetyasmànmadai÷aü padamahamamunà sàrdhamevopabhokùye | 8.233 | pårvaü jigàya bhuvanaü da÷akandharo'sàvabjodbhavasya varato natu taü kadàcit | ka÷cijjigàya puruhåtasutaþ kapitvàd viùõorvaràdajayadarjuna eva cainam | 8.234 | datto varo na manujàn prati vànaràü ÷ca dhàtrà'sya tena vijito yudhi vàlinaiùaþ | abjodbhavasya varamàõsvabhibhåya rakùo jigye tvahaü raõamukhe balimàhvayantam | 8.235 | balerdvàrastho'haü varamasmai sampradàya pårvaü tu | tena mayà rakùo'staü yojanamayutaü padàïgulyà | 8.236 | puna÷ca yuddhàya samàhvayantaü nyapàtayaü ràvaõamekamuùñinà | mahàbalo'haü kapilàkhyaråpastrikoñiråpaþ pavana÷ca me sutaþ | 8.237 | àvàü sva÷aktyà jayinàviti sma ÷ivo varànme'jayadenamevam | j ¤àtvà suràjeyamimaü hi vavre haro jayeyàhamamuü da÷ànanam | 8.238 | ataþ svabhàvàjjayinàvahaü ca vàyu÷ca vàyurhanumàn sa eùaþ | amuùya hetostu purà hi vàyunà õsivendrapårvà api kàùñhavat kçt àþ | 8.239 | ato hanåmàn padametu dhàturmadàj¤ayà sçùñyavanàdi karma | mokùaü ca lokasya sadaiva kurvan mukta÷ca muktàn sukhayan pravartatàm | 8.240 | bhogàõsca ye yàni ca karmajàtànyanàdyanantàni mameha santi | madàj¤ayà tànyakhilàni santi dhàtuþ pade tat sahabhoganàma | 8.241 | etàdç÷aü me sahabhojanaü te mayà pradattaü hanuman sadaiva | lxxxiii.itãritastaü hanumàn praõamya jagàda vàkyaü sthirabhaktinamraþ | 8.242 | ko nvã÷a te pàdasarojabhàjàü sudurlabho'rtheùu caturùvapãha | tathà'pi nàhaü pravçõomi bhåman bhavatpadàmbhojaniùevaõàdçte | 8.243 | tvameva sàkùàt paramasvatantrastvameva sàkùàdakhiloru÷aktiþ | tvameva càgaõyaguõàrõavaþ sadà ramàviri¤càdibhirapya÷eùaiþ | 8.244 | sametya sarve'pi sadà vadanto'pyanantakàlàcca navai samàpnuyuþ | guõàü stvadãyàn paripårõasaukhyaj¤ànàtmakastvaü hi sadà'ti÷uddhaþ | 8.245 | yaste kathàsevaka eva sarvadà sadàratistvayyacalaikabhaktiþ | sa jãvamàno na paraþ katha¤cit tajjãvanaü me'stvadhikaü samastàt | 8.246 | pravarddhatàü bhaktiralaü kùaõekùaõe tvayã÷a me hràsavivarjità sadà | anugrahaste mayi caivameva niraupadhau tau mama sarvakàmaþ | 8.247 | itãritastasya dadau sa taddvayaü padaü vidhàtuü sakalai÷ca ÷obhanam | samàõsliùaccainamathà'rdrayà dhiyà yathocitaü sarvajanànapåjayat | 8.248 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ÷rãràmacarite (hanåmati ÷rãràmadayàdànaü nîama) aùñamo'dhyàyaþ lxxxiv.(ràmasvadhàmaprave÷aþ ) atha navamo'dhyàyaþ Oü | athà'ptaràjyo bhagavàn sa lakùmaõaü jagàda ràjà taruõo bhavà'÷u | itãritastvàha sa lakùmaõo guruü bhavatpadàbjànna paraü vçõomyaham | 9.1 | na màü bhavatpàdaniùevaõaikaspçhaü tadanyatra niyoktumarhati | nahãdç÷aþ ka÷cidanugrahaþ kvacit tadeva me dehi tataþ sadaiva | 9.2 | itãritastasya tadeva dattvà dçóhaü samàõsliùya ca ràghavaþ prabhuþ | sa yauvaràjyaü bharate nidhàya jugopa lokànakhilàn sadharmakàn | 9.3 | pra÷àsatã÷e pçthivã babhåva viri¤calokasya samà guõonnatau | jano'khilo viùõuparo babhåva na dharmahàni÷ca babhåva kasyacit | 9.4 | guõai÷ca sarvairuditàõsca sarve yathàyathà yogyatayoccanãcàþ | samastarogàdibhirujjhitàõsca sarve sahasràyuùa årjità dhanaiþ | 9.5 | sarve'jarà nityabalopapannà yatheùñasiddhyà ca sadopapannàþ | samastadoùai÷ca sadà vihãnàþ sarve suråpàõsca sadà mahotsavàþ | 9.6 | sarve manovàktanubhiþ sadaiva viùõuü yajante natu ka¤cidanyam | samastaratnodbharità capçthvã yatheùñadhànyà bahudugdhagomatã | 9.7 | samastagandhàõsca sadà'tihçdyà rasà manohàriõa eva tatra | ÷abdàõsca sarve ÷ravaõàtihàriõaþ spar÷àõsca sarve spar÷endriyapriyàþ | 9.8 | na kasyacid duþkhamabhåt katha¤cinna vittahãna÷ca babhåva ka÷cana | nàdharma÷ãlo na ca ka÷canàprajo na duùprajo naiva kubhàryaka÷ca | 9.9 | striyo nacà'san vidhavàþ katha¤cinna vai pumàü so vidhurà babhåvuþ | nàniùñayoga÷ca babhåva kasyacinnaceùñahànirnaca pårvamçtyuþ | 9.10 | yatheùñamàlyàbharaõànulepanà yatheùñapànàõsanavàsaso'khilàþ | babhåvurã÷e jagatàü pra÷àsati prakçùñadharmeõa janàrdane nçpe | 9.11 | lxxxv.sa brahmarudramaruda÷vidivàkaràdimårddhanyaratnaparighaññitapàdapãñhaþ | nityaü suraiþ saha narairatha vànarai÷ca sampåjyamànacaraõo ramate rame÷aþ | 9.12 | tasyàkhile÷ituranàdyanugaiva lakùmãþ sãt àbhidhà tvaramayat svarataü sure÷am | nityàviyogiparamoccanijasvabhàvà saundaryavibhramasulakùaõapårvabhàvà | 9.13 | reme tayà sa paramaþ svarato'pi nityaü nityonnatapramadabhàrabhçtasvabhàvaþ | pårõoóuràjasuviràjitasanni÷àsu dãpyanna÷okavanikàsu supuùpitàsu | 9.14 | gàyanti cainamanuraktadhiyaþ sukaõñhà gandharvacàraõagaõàþ saha càpsarobhiþ | taü tuùñuvurmunigaõàþ sahitàþ sure÷ai ràjàna enamanuyànti sadà'pramattàþ | 9.15 | evaü trayoda÷asahasramasau samàstu pçthvãü rarakùa vijitàriramoghavãryaþ | ànandaminduriva sandadhadindire÷o lokasya sàndrasukhavàridhiraprameyaþ | 9.16 | devyàü sa càjanayadindrahutàõsanau dvau putrau yamau ku÷alavau balinau guõàóhyau | ÷atrughnato lavaõamudbaõabàõadagdhaü kçtvà cakàra madhuràü puramugravãryaþ | 9.17 | koñitrayaü sa nijaghàna tathà'suràõàü gandharvajanma bharatena satàü ca dharmam | saü ÷ikùayannayajaduttamakalpakaiþ svaü yaj¤airbhavàjamukhasatsacivàõsca yatra | 9.18 | atha ÷ådratapa÷caryànihataü vipraputrakam | ujjãvayàmàsa vibhurhatvà taü ÷ådratàpasam | 9.19 | jaïghanàmà'suraþ pårvaü girijàvaradànataþ | babhåva ÷ådraþ kalpàyuþ sa lokakùayakàmyayà | tapa÷cacàra durbuddhiricchan màhe÷varaü padam | 9.20 | ananyavadhyaü taü tasmàjjaghàna puruùottamaþ | ÷vetadattàü tathà màlàmagastyàdàpa ràghavaþ | 9.21 | anannayaj¤akçcchveto ràjà kùudvinivartanam | kurvan svamàü sairdhàtrokto màlàü ràmàrthamarpayat | agastyàya na sàkùàttu ràme dadyàdayaü nçpaþ | 9.22 | lxxxvi.kùudabhàvamàtraphaladaü na sàkùàd ràghave'rpitam | kùudabhàvamàtramàkàïkùan màmasau paripçcchati | 9.23 | vyavadhànatastato ràme dadyàcchaveta iti prabhuþ | matvà brahmà'di÷anmàlàü pradàtuü kumbhayonaye | 9.24 | t àmagastyakarapallavàrpitàü bhakta eùa mama kumbhasambhavaþ | ityavetya jagçhe janàrdanastena saü stuta upàgamat puram | 9.25 | atha kecidàsurasuràþ suràõakà ityuruprathitapauruùàþ purà | te tapaþ sumahadàsthità vibhuü padmasambhavamavekùya cocire | 9.26 | bhåripàpakçtino'pi ni÷cayànmuktimàpnuma udàrasadguõa | ityudãritamajo'vadhàrya tat pràha ca prahasitànanaþ prabhuþ | 9.27 | yàvadeva ramayà rame÷varaü no viyojayatha sadguõàrõavam | t àvaduccamapi duùkçtaü bhavanmokùamàrgaparipanthi no bhavet | 9.28 | ityudãritamavetya te'suràþ kùipramokùagamanotsukàþ kùitau | sàdhanopacayakàïkùiõo harau ÷àsati kùitima÷eùato'bhavan | 9.29 | t ànanàdikçtadoùasa¤cayairmokùamàrgagatiyogyatojjhitàn | maithilasya tanayà vyacàlayanmàyayà svatanuvà svamàrgataþ | 9.30 | àj¤ayaiva hi harestu màyayà mohitàstu ditijà vyanindayan | ràghavaü ni÷icaràhçt àü punarjànakãü jagçha ityaneka÷aþ | 9.31 | brahmavàkyamçtameva kàrayan pàtayaü stamasi càndha àsuràn | nityameva sahito'pi sãtayà so'j¤asàkùikamabhåd viyuktavat | 9.32 | tena càndhatama ãyuràsurà yaj¤amàhvayadasau ca maithilãm | tatra bhåmi÷apathacchalànnçõàü dçùñimàrgamapahàya sà sthità | 9.33 | guruü hi jagato viùõurbrahmàõamasçjat svayam | lxxxvii.tena tadvacanaü satsu nànçtaü kurute kvacit | 9.34 | nàsatsvapyançtaü kuryàd vacanaü pàralaukikam | aihikaü tvasureùveva kvaciddhanti janàrdanaþ | 9.35 | nijàdhikyasya vij¤aptyai kvacid vàyustadàj¤ayà | hanti brahmatvamàtmãyamaddhà j¤àpayituü prabhuþ | 9.36 | nànyaþ ka÷cit tadvaràõàü ÷àpànàmapyatikramã | ayogyeùu tu rudràdivàkyaü tau kuruto mçùà | ekade÷ena satyaü tu yogyeùvapi kadàcana | 9.37 | na viùõorvacanaü kvàpi mçùà bhavati kasyacit | etadartho'vatàra÷ca viùõorbhavati sarvadà | 9.38 | pravi÷ya bhåmau sà devã lokadçùñyanusàrataþ | reme ràmeõàviyuktà bhàskareõa prabhà yathà | 9.39 | evaü ramàlàl . itapàdapallavaþ punaþ sa yaj¤ai÷ca yajan svameva | varàõsvamedhàdibhiràptakàmo reme'bhiràmo nçpatãn vi÷ikùayan | 9.40 | ràmasya dç÷yà tvanyeùàmadç÷yà janakàtmajà | bhåmiprave÷àdårdhvaü sà reme sapta÷ataü samàþ | 9.41 | evaü vidhànyagaõit àni janàrdanasya ràmàvatàracaritàni tadanyapumbhiþ | ÷akyàni naiva manasà'pi hi tàni kartuü brahme÷a÷eùapuruhåtamukhaiþ surai÷ca | 9.42 | tasyaivamabjabhavalokasamàmimàü kùmàü kçtvà'nu÷àsata udãkùya guõàn dharàyàþ | vai÷eùyamàtmasadanasya hi kàïkùamàõà vçndàrakàþ kamalajaü prati taccha÷aü suþ | 9.43 | àmantrya taiþ saha vibhurbhagavatprayàõaü svãyàya sadmana iyeùa dide÷a caiva | rudraü svalokagamanàya raghåttamasya sampràrthane sa ca sametya vibhuü yayàce | 9.44 | ekàntametya raghupeõa samastakàlo rudro jagàda vacanaü jagato vidhàtuþ | vai÷eùyamàtmabhavanasya hi kàïkùamàõàstvàmarthayanti vibudhàþ sahità vidhàtrà | 9.45 | lxxxviii.putrastave÷a kamalaprabhavastathà'haü pautrastu pautrakavaco yadapi hyayogyam | sambhàvayanti guõinastadahaü yayàce gantuü svasadma natipårvamito bhavantam | 9.46 | yatkàryasàdhanakçte vibudhàrthitastvaü pràdu÷cakartha nijaråpama÷eùameva | tat sàdhitaü hi bhavatà taditaþ svadhàma kùipraü prayàhi harùaü vibudheùu kurvan | 9.47 | Oü ityuvàca bhagavàü stada÷eùameva ÷rutvà rahasyatha tanustvaparà harasya | durvàsanàmayugihà'gamadàõsu ràma màü bhojaya kùudhitamityasakçd bruvàõà | 9.48 | siddhaü na deyamatha sàdhyamapãti vàcaü ÷rutvà'sya vàksamayajàtamuru svahastàt | annaü caturguõamadàdamçtopamànaü ràmastadàpya bubhuje'tha muniþ sutuùñaþ | 9.49 | tçpto yayau ca sakalàn prati kopayànaþ ka÷cinna me'rthitavaraü pratidàtumã÷aþ | evampratij¤aka çùiþ sa hi tatpratij¤àü moghàü cakàra bhagavàn natu ka÷cidanyaþ | 9.50 | kuntã tu tasya hi munervarato'jayat tu ràmaþ sa kçùõatanuvà svabalàjjigàya | tasmi¤chive pratigate muniråpake ca yàhãti lakùmaõamuvàca ramàpatiþ saþ | 9.51 | ekànte tu yadà ràma÷cakre rudreõa saü vidam | dvàrapàlaü sa kçtavàü stadà lakùmaõameva saþ | 9.52 | yadyatra pravi÷et ka÷ciddhanmi tveti vaco bruvan | tadantarà'gatamçùiü dçùñvà'manyata lakùmaõaþ | 9.53 | durvàsasaþ pratij¤à turàmaü pràpyaiva bhajyatàm | anyathà tvaya÷o ràme karotyeùa munirdhruvam | 9.54 | ràghavo ghnannapi tu màü karotyeva dayàü mayi | iti matvà dadau màrgaü sa tu durvàsase tadà | 9.55 | svalokagamanàkàïkùã svayameva tu ràghavaþ | iyaü pratij¤à hetuþ syàditi hanmãti so'karot | 9.56 | atyantabandhunidhanaü tyàga eveti cintayan | lxxxix.yàhi svalokamaciràdityuvàca sa lakùmaõam | 9.57 | ityuktaþ sa yayau jagadbhavabhayadhvàntacchidaü ràghavaü dhyàyannàpa ca tatpadaü da÷a÷atairyukto mukhàmbhoruhaiþ | àsãccheùamahàphaõã musalabhçd divyàkçtirlàïgalã paryaïkatvamavàpa yo jalanidhau viùõoþ ÷ayànasya ca | 9.58 | atha ràghavaþ svabhavanopagatau vidadhe matiü saha janairakhilaiþ | samaghoùayacca ya ihecchati tat padamakùayaü sapadi maitvitisaþ | 9.59 | ÷rutvà tu tad ya iha mokùapadecchavaste sarve samàyayurathà'tçõamàpipãlam | ràmàj¤ayà gamana÷aktirabhåt tçõàderye tatra dãrghabhavino nahi te tadaicchan | 9.60 | saü sthàpayàmàsa ku÷aü svaràjye taiþ sàkameva ca lavaü yuvaràjamã÷aþ | saü sthàpya vàlitanayaü kapiràjya àõsu såryàtmajo'pi raghuvãrasamãpamàyàt | 9.61 | athà'ha vàyunandanaü sa ràghavaþ samàõsliùan | tavàhamakùagocaraþ sadà bhavàmi nànyathà | 9.62 | tvayà sadà mahat tapaþ sukàryamuttamottamam | tadeva me mahat priyaü ciraü tapastvayà kçtam | 9.63 | da÷àsyakumbhakarõakau yathà su÷aktimànapi | jaghantha na priyàya me tathaiva jãva kalpakam | 9.64 | payobdhimadhyagaü ca me susadma cànyadeva và | yatheùñato gamiùyasi svadehasaü yuto'pi san | 9.65 | yatheùñabhogasaü yutaþ sure÷agàyakàdibhiþ | samãóyamànasadya÷à ramasva matpuraþ sadà | 9.66 | tavepsitaü na ki¤cana kvacit kuta÷cideva và | mçùà bhavet priya÷ca me punaþ punarbhaviùyasi | 9.67 | itãrito marutsuto jagàda vi÷vanàyakam | xc.vidhehi pàdapaïkaje tave÷a bhaktimuttamàm | 9.68 | sadà pravarddhamànayà tayà rame'hama¤jasà | samastajãvasa¤cayàt sadà'dhikà hi me'stu sà | 9.69 | namo namo namo namo nato'smi te sadà padam | samastasadguõocchritaü namàmi te padaü punaþ | 9.70 | itãrite tatheti taü jagàda puùkarekùaõaþ | jagàma dhàma cà'tmanastçõàdinà sahaiva saþ | 9.71 | khagà mçgàstçõàdayaþ pipãlikàõsca gardabhàþ | tadà'suruttamà yato nçvànaràstu kiü punaþ | 9.72 | sadaiva ràmabhàvanàþ sadà sutattvavedinaþ | yato'bhavaü statastu te yayuþ padaü harestadà | 9.73 | sa taiþ samàvçto vibhuryayau di÷aü tadottaràm | anantasåryadãdhitirdurantasadguõàrõavaþ | 9.74 | sahasrasåryamaõóalajvalatkirãñamårddhajaþ | sunãlakuntal . àvçt àmitendukàntasanmukhaþ | 9.75 | suraktapadmalocanaþ suvidyudàbhakuõóalaþ | suhàsavidrumàdharaþ samastavedavàgrasaþ | 9.76 | divàkaraughakaustubhaprabhàsakorukandharaþ | supãvaronnatorusajjagadbharàü sayugmakaþ | 9.77 | suvçttadãrghapãvarollasadbhujadvayàïkitaþ | jagad vimathya sambhçtaþ ÷aro'sya dakùiõe kare | 9.78 | svayaü sa tena nirmito hatau madhu÷ca kaiñabhaþ | ÷areõa tena viùõunà dadau ca lakùmaõànuje | 9.79 | xci.sa ÷atrusådano'vadhãnmadhoþ sutaü rasàhvayam | ÷areõa yena càkarot purãü ca màdhuràbhidhàm | 9.80 | samastasàrasambhavaü ÷araü dadhàra taü kare | sa vàmabàhunà dhanurdadhàra ÷àrïgasa¤j¤itam | 9.81 | udàrabàhubhåùaõaþ ÷ubhàïgadaþ sakaïkaõaþ | mahàïgulãyabhåùitaþ suraktasatkaràmbujaþ | 9.82 | anargharatnamàlayà vanàkhyayà camàlayà | vilàsivistçtorasà babhàra ca ÷riyaü prabhuþ | 9.83 | sa bhåtivatsabhåùaõastanådare valitrayã | udàramadhyabhåùaõollasattañitprabhàmbaraþ | 9.84 | karãndrasatkaroruyuk suvçttajànumaõóalaþ | kramàlpavçttajaïghakaþ suraktapàdapallavaþ | 9.85 | lasaddharinmaõidyutã raràja ràghavo'dhikam | asaïkhyasatsukhàrõavaþ samasta÷aktisattanuþ | 9.86 | j ¤ànaü netràbjayugmànmukhavarakamalàt sarvavedàrthasàràü stanvà brahmàõóabàhyàntaramadhikarucà bhàsayan bhàsuràsyaþ | sarvàbhãùñàbhaye ca svakaravarayugenàrthinàmàdadhànaþ pràyàd devàdhidevaþ svapadamabhimukha÷cottaràõsàü vi÷okàm | 9.87 | daghre cchatraü hanåmàn sravadamçtamayaü pårõacandràyutàbhaü sãt à saivàkhilàkùõàü viùayamupagatà õsrãriti hrãrathaikà | dvedhà bhåtvà dadhàra vyajanamubhayataþ pårõacandràü ÷ugauraü prodyadbhàsvatprabhàbhà sakalaguõatanurbhåùit à bhåùaõaiþ svaiþ | 9.88 | sàkùàccakratanustathaiva bharata÷cakraü dadhad dakùiõe nà'yàt savyata eva ÷aïkhavarabhçcchaïkhàtmakaþ ÷atruhà | agre brahmapurogamàþ suragaõà vedàõsca soïkàrakàþ pa÷càt sarvajagajjagàma raghupaü yàntaü nijaü dhàma tam | 9.89 | xcii.tasya såryasutapårvavànarà dakùiõena manujàstu savyataþ | ràmajanmacaritàni tasya te kãrtayanta ucathairdrutaü yayuþ | 9.90 | gandharvairgãyamàno vibudhamunigaõairabjasambhåtipårvai rvedodàràrthavàgbhiþ praõihitasumanaþ sarvadà ståyamànaþ | sarvairbhåtai÷ca bhaktyà svanimiùanayanaiþ kautukàd vãkùyamàõaþ pràyàccheùagarutmadàdikanijaiþ saü sevitaþ svaü padam | 9.91 | brahmarudragaruóaiþ sa÷eùakaiþ procyamànasuguõoruvistaraþ | àruroha vibhurambaraü ÷anaiste ca divyavapuùo'bhavaü stadà | 9.92 | atha brahmà hariü stutvà jagàdedaü vaco vibhum | tvadàj¤ayà mayà dattaü sthànaü da÷arathasya hi | 9.93 | màtîçõàü càpi tallokastvayutàbdàdito'grataþ | anarhàyàstvayà'j¤aptà kaikeyyà api sadgatiþ | såtvà tu bharataü naiùà gaccheta nirayàniti | 9.94 | tathà'pi sà yadàve÷àccakàra tvayya÷obhanam | nikçtirnàma sà kùiptà mayà tamasi ÷àõsvate | 9.95 | kaikayã tu calàn lokàn pràptà naivàcalàn kvacit | pa÷càd bhaktimatã yasmàt tvayi sà yuktameva tat | 9.96 | mantharà tu tamasyandhe pàtità duùñacàriõã | sãt àrthaü ye'pyanindaü stvàü te'pi yàtà mahat tamaþ | 9.97 | pràya÷o ràkùasàõscaiva tvayi kçùõatvamàgate | ÷eùà yàsyanti taccheùà aùñàviü ÷e kalau yuge | gate catussahasràbde tamogàstri÷atottare | 9.98 | atha ye tvatpadàmbhojamakarandaikalipsavaþ | tvayà sahà'gatàsteùàü vidhehi sthànamuttamam | 9.99 | xciii.ahaü bhavaþ sure÷àdyàþ kiïkaràþ sma tave÷vara | yacca kàryamihàsmàbhistadapyàj¤àpayà'÷u naþ | 9.100 | ityudãritamàkarõya ÷atànandena ràghavaþ | jagàda bhàvagambhãrasusmitàdharapallavaþ | 9.101 | jagadgurutvamàdiùñaü mayà te kamalodbhava | gurvàde÷ànusàreõa mayà'diùñà ca sadgatiþ | 9.102 | atastvayà pradeyà hi lokà eùàü madàj¤ayà | hçdi sthitaü ca jànàsi tvamevaikaþ sadà mama | 9.103 | itãrito harerbhàvavij¤ànã ka¤jasambhavaþ | pipãlikàtçõàntànàü dadau lokànanuttamàn | vaiùõavàn santatatvàcca nàmnà sàntànikàn vibhuþ | 9.104 | te jaràmçtihãnàõsca sarvaduþkhavivarjitàþ | saü sàramuktà nyavasaü statra nityasukhàdhikàþ | 9.105 | ye tu devà ihodbhåtà nçvànara÷arãriõaþ | te sarve svàü ÷itàmàpustanmaindavividàvçte | 9.106 | asuràve÷atastau tu na ràmamanujagmatuþ | pãt àmçtau purà yasmànmamraturnaca tau tadà | 9.107 | tayo÷ca tapasà tuùñaõscakre tàvajaràmarau | purà svayambhåstenobhau darpàdamçtamanthane | prasaü hyàpibatàü devairdevàü ÷atvàdupekùitau | 9.108 | pãt àmçteùu deveùu yuddhyamàneùu dànavaiþ | tairdattamàtmahaste te rakùàyai pãtamàõsu tat | tasmàd doùàdàpatustàvàsuraü bhàvamårjitam | 9.109 | aïgadaþ kàlatastyaktvà dehamàpa nijàü tanum | ràmàj¤ayaiva kurvàõo ràjyaü ku÷asamanvitaþ | 9.110 | xciv.vibhãùaõaõsca dharmàtmà ràghavàj¤àpuraskçtaþ | senàpatirdhane÷asya kalpamàvãt sa ràkùasàn | 9.111 | ràmàj¤ayà jàmbavàü ÷ca nyavasat pçthivãtal . e | utpattyarthaü j àmbavatyàstadarthaü sutapa÷caran | 9.112 | atho raghåõàü pravaraþ suràrcitaþ svayaikatanvà nyavasat suràlaye | dvitãyayà brahmasadasyadhã÷varastenàrcito'thàparayà nijàlaye | 9.113 | tçtãyaråpeõa nijaü padaü prabhuü vrajantamuccairanugamya devatàþ | agamyamaryàdamupetya ca kramàd vilokayanto'tividårato'stuvan | 9.114 | brahmà marunmàrutasånurã÷aþ ÷eùo garutmàn harijaþ ÷akrakàdyàþ | kramàdanuvrajya tu ràghavasya ÷irasyathà'j¤àü praõidhàya niryayuþ | 9.115 | svaü svaü ca sarve sadanaü surà yayuþ purandaràdyàõsca viri¤capårvakàþ | marutsuto'tho badarãmavàpya nàràyaõasyaiva padaü siùeve | 9.116 | samasta÷àstrodbharitaü harervaco mudà tadà õsrotrapuñena sambharan | vadaü ÷ca tattvaü vibudharùabhàõàü sadà munãnàü ca sukhaü hyuvàsa | 9.117 | ràmàj¤ayà kimpuruùeùu ràjyaü cakàra råpeõa tathà'pareõa | råpaistathà'nyai÷ca samastasadmanyuvàsa viùõoþ satataü yatheùñam | 9.118 | itthaü sa gàya¤chatakoñivistaraü ràmàyaõaü bhàratapa¤caràtram | vedàü ÷ca sarvàn sahitabrahmasåtràn vyàcakùàõo nityasukhodbharo'bhåt | 9.119 | ràmo'pi sàrddhaü pavamànàtmajena sa sãtayà lakùmaõapårvakai÷ca | tathà garutmatpramukhai÷ca pàrùadaiþ saü sevyamàno nyavasat payobdhau | 9.120 | kadàcidã÷aþ sakalàvatàrànekaü vidhàyàhipatau ca ÷ete | pçthak ca saü vyåhya kadàcidicchayà reme rame÷o'mitasadguõàrõavaþ | 9.121 | itya÷eùapuràõebhyaþ pa¤caràtrebhya eva ca | xcv.bhàratàccaiva vedebhyo mahàràmàyaõàdapi | 9.122 | parasparavirodhasya hànànnirõãya tattvataþ | yuktyà buddhibalàccaiva viùõoreva prasàdataþ | 9.123 | bahukalpànusàreõa mayeyaü satkathodità | naikagranthàõsrayàt tasmànnà'÷aïkyà'tra viruddhatà | 9.124 | kvacinmohàyàsuràõàü vyatyàsaþ pratilomatà | uktà grantheùu tasmàddhi nirõayo'yaü kçto mayà | 9.125 | evaü ca vakùyamàõeùu naivà'÷aïkyà viruddhatà | sarvakalpasama÷càyaü pàràvaryakramaþ sadà | 9.126 | puü vyatyàsena coktiþ syàt puràõàdiùu kutracit | kçùõàmàha yathà kçùõo dhana¤jaya÷arairhatàn | ÷ataü duryodhanàdãü ste dar÷ayiùya iti prabhuþ | 9.127 | bhãmasenahatàste hi j¤àyante bahuvàkyataþ | vistàre bhãmanihatàþ saïkùepe'rjunapàtitàþ | ucyante bahava÷cànye puü vyatyàsasamàõsrayàt | 9.128 | vistàre kçùõanihatà balabhadrahatà iti | ucyante ca kvacit kàlavyatyàso'pi kvacid bhavet | 9.129 | yathà suyodhanaü bhãmaþ pràhasat kçùõasannidhau | iti vàkyeùu bahuùu j¤àyate nirõayàdapi | anirõaye tu kçùõasya pårvamuktà gatistataþ | 9.130 | vyatyàsàstvevamàdyàõsca pràtilomyàdayastathà | dç÷yante bhàratàdyeùu lakùaõagranthata÷ca te | j ¤àyante bahubhirvàkyairnirõayagranthatastathà | 9.131 | tasmàd vinirõayagranthànàõsrityaiva ca lakùaõam | bahuvàkyànusàreõa nirõayo'yaü mayà kçtaþ | 9.132 | xcvi.uktaü lakùaõaõsàstre ca kçùõadvaipàyanodite | "tribhàùà yona jànàti rãtãnàü ÷atameva ca | 9.133 | vyatyàsàdãn sapta bhedàn vedàdyarthaü tathà vadet | sa yàti nirayaü ghoramanyathàj¤ànasambhavam" | 9.134 | ityanyeùu ca÷àstreùu tatratatroditaü bahu | "vyatyàsaþ pràtilomyaü ca gomåtrã praghasastathà | ukùaõaþ sudhuraþ sàdhu sapta bhedàþ prakãrtitàþ " | 9.135 | ityàdilakùaõànyatra nocyante'nyaprasaïgataþ | 67 67 "vyatyàsaþ pràtilomyaü ca gomåtrã praghasastathà | ukùaõaþ sudhuraþ sàdhuþ saptabhedàþ prakãrtitàþ | (9.135.1)| ÷raddadhànàya ÷iùyîaya pçcchate me sutàya ca | vidhivadvada he (bho) tàta vyatyàsàdyarthanirõayam | (9.135.2 | ÷çõu nàrada vakùyîami yàvatte matigocaram | vyatyàsàdiprabhedànàü saïkocàdarthanirõayam | (9.135.3)| eùvekaikaprabhedastu pçthagbhinnaþ sahasradhà | tallakùaõaü tadarthàü ÷ca tadudàharaõàni ca | (9.135.4)| mîularàmàyaõe proktaü pa¤caràtràgameùu ca| vistaràd vyàsaråpeõa hariõaivàmitàtmanà | (9.135.5)| te sarve'nantavedàrthanirõayàyaiva kãrtitàþ | tataþ kalibalànmartyàþ mandàyurmati÷àlinaþ | (9.135.6)| dçùñvîa vedàn vibhajyaiva tadarthaj¤îapanàya ca | kçtvà lakùaõaõsàstraü ca tasminnapi ca ãritàþ | (9.135.7)| vyatyàsenaiva saïkocàt svoktavàdàrthanirõayaþ | yîavadbhiþ syàt prabhedànàü prabhedaiste ca no'khilàþ | (9.135.8)| idànãü tatsamàloóya ni÷cityaiva pravacmi ca | bhàratasya puràõànàü yîavadbhiþ syàdvinirõayaþ | xcvii.tatra bhedàn tadarthàü ÷ca ÷çõuùvaikàgramànasaþ | (9.135.9)| vyatyàso vyatyayaþ proktaþ puü vyatyàsastadàdimaþ | yathà'raõye parvaõi tu ke÷avaþ pràha pàrùatãm | (9.135.10)| sàntvayan dhàrtaràùñràü ÷ca ÷atamarjunasàyakaiþ | mçtàn sandar÷ayiùye'haü iti puü vyatyayaþ smçtaþ | (9.135.11)| harivaü ÷e hariþ kçùõo gopagojanasaü vçtaþ | cikrãóe jàhnavãtãre vyatyàso dai÷ikaþ smçtaþ | (9.135.12)| mîarkaõóeye tathà pårvaü ràmaþ kçtayuge'hanat | da÷akaõñhaü kathetyàdau vyatyàsaþ kîalikaþ smçtaþ | (9.135.13)| hiü sàkarmaratatvàttu hiü sàra iti kesarãm | vyatyàsaþ siü ha ityàdàvakùaravyatyayaþ smçtaþ | (9.135.14)| kvacidràmo dàõsarathirhatvà kaü samapãpalat | madhuràü puramityàdau kathàvyatyaya ãritaþ | (9.135.15)| viparãtakramaü yatra pratilomaü tadãritam | tadbhàvaþ pràtilomyaü ca tatprabhedaþ kvacidbhavet | (9.135.16)| vidhipràõau tayorbhàrye gurutmaccheùaõsaïkaràþ | ùaõmahiùya harestadvat sauparõã vàruõã umà | (9.135.17)| indrakàmau tayoþ patnyau kramàcchataguõàdhikàþ | ityàgneyapuràõoktaü tàratamyaprakàõsanam | ityàdàvarthanirvàhaþ pràtilomyaprabhedataþ | (9.135.18)| kali÷ca dvàparastretà kçtaü puõyaü purà yugàþ | kramàdityàdiùu pràtilomyàdukto vinirõayaþ | (9.135.19)| vatso gostanamakùãraü yadà'dau pibati sphuñam | tadà gomåtrodayaþ syàt kùãrasyàdhikyasiddhaye | (9.135.20)| yadà gopo duhatyenàü tadà måtro na vidyate | pa÷càt pibati vatse tu punarmåtrodayo bhavet | (9.135.21)| evaü kvacit kathàsu syàdàdàvante ca saïgatiþ | madhye saïgativicchedaþ kathàntarasamàgamaþ | (9.135.22)| xcviii.anusàreõa teùàü tu nirõayaþ kriyate mayà | evamàdiùu vij¤eyo gomåtrãbhedataþ kramàt | yathà'raõye pàõóavànàü kathàsaïgatisammatàþ | (9.135.23)| tàn vihàyaiva tanmadhye hari÷candrasya bhåbhçtaþ | nal . asya ràghavasyàpi gomåtrãbhedataþ kramàt | (9.135.24)| evaü sarvapuràõeùu madhye citrakathàþ smçtàþ | àdyantayoþ saïgati÷ca gomåtrãbhedataþ smçtàþ | (9.135.25)| praghasaþ sarva÷àstràrthaviruddhàrthànuvarõanam | kvacinmohàyàsuràõàü puràõeùu tathocyate | tàdç÷ànàü tu vàkyànàü gràhyo'rthastvavirodhataþ | (9.135.26)| mîurkhaü dçùñvîa sutaü tàto viùaü bhuïkùveti vakùyati | tacchrutvà tadviruddhàrthamàcaranna tathà'caret | (9.135.27)| evaü sarvasya jagataþ pità gururudàradhãþ | vyàso'nyathà kvacidbhakti hitàya svajanàya ca | tathà jagatsatyaü ca mithyàbhåtaü nirã÷varam | (9.135.28)| apratiùñhamaj¤eyaü harerjãvairabhinnatàm | nãcatàmavarebhya÷ca devebhya÷ca jaràmçtî ì | (9.135.29)| janmàdidoùasamparkaþ nirguõatvamapårõatà | asarvaj¤atvamaj¤atvamabhedo jaóajãvayoþ | (9.135.30)| jaóayorjãvayorvà'pi jaóasarve÷ayorapi | anadhãnaü jagadviùõorasvàtantryaü harestathà | (9.135.31)| svatantratà cajãvasya sarvaj¤atvamaduþkhità | viùõoþ pràkçtadehàdiþ svàvatàraviparyayaþ | ityàdau praghasàdbhedàt gràhyo'rthastvavirodhataþ | (9.135.32)| pràmàõyamekade÷asyànyasyaivàpramàõatà | yatra tatrokùaõàd bhedàt gràhyo'rtho na càparaþ | (9.135.33)| uktaü ràmàyaõe gaïgàpàrvatyau himavatsute | rudrasya vallabhe'tastaü gaïgàdharamumàpatim | (9.135.34)| pràhustatretaradgràhyaü pîurvaü tyàjyaü satàü mate | ucchiùñaü ÷ivanirmàlyaü vamanaü mçtakarpañam | (9.135.35)| xcix.kîakaviùñàsamudbhåtaü pa¤ca påtàni bhàrata | ityàdau ukùaõàd bhedàt tattvaü ni÷cãyate budhaiþ | (9.135.36)| kramaü ca vyutkramaü tyaktvà yatra bodhaþ kramodgamaþ | tatraiva sudhuràdbhedàd gràhyo'rtho bahusammataþ | (9.135.37)| råpaü ÷abda÷ca gaü dha÷ca spar÷a÷càpi tathà rasaþ | vyomàdipa¤cabhåtànàü guõà hyete vi÷eùataþ | (9.135.38)| ityuktaü pa¤caràtre tu bhedàõsca sudhuràt tathà | tatra noktaprakàreõa gràhyo'rthastu yathàkramam | (9.135.39)| kalpabhedàt kathàbhedo yatroktassatkathàsu ca | tatrobhayaü gràhyameva duùyîaü ÷o naiva vartate | (9.135.40)| tatra sàdhuprabhedena saïgràhyastattvanirõayaþ | uktaü bhàgavate ùaùñhaskandhe vyàsena tattvataþ | (9.135.41)| indro hatvà'karot tvàùñraü vi÷varåpaü dvijottamam | brahmahatyàpãóitastu brahmàõaü ÷araõaü yayau | (9.135.42)| caturmukha÷caturdhà taü vibhajya pràkùipanmahàn | bhåmau vàriùu vçkùeùu nàrã çtuùu kramàt | (9.135.43)| uùaraü dîuùitaü bhåmau phenaü duùñaü jaleùu ca| sravyaü dîuùyaü ca vçkùàdau hyaïganà çtudåùità | hatyàmuktaþ ÷acãnàthaþ punaþ svargamapãpalat | (9.135.44)| ÷rãbhaviùyatpuràõe tu ityartho vyàsacoditaþ | vçtrahatyàü vibhajyàtha kùiptavàn sa caturmukhaþ | (9.135.45)| vahnau prathamajàtàsu jvàlàsu ca nadãùu ca| parvatàgreùu viprendra nàrãçtuùu tàü kramàt | (9.135.46)| ityàdau sàdhubhedena kãrtitaü kalpabhedataþ | tatrobhayaü gràhyameva saptabhedàþ prakãrtitàþ | (9.135.47)| idaü rahasyaü paramaü guhyaü yacchrutaü ÷rãharermukhàt | tatte samàsataþ proktaü j¤îatvà muktiü gamiùyasi | taduktamavivicyaiva muktiþ kasyàpi no bhavet | (9.135.48)| iti vyatyàsàdisaptabhedapratipàdakapuràõavàkyasaïgrahaþ " | c.tasmànnirõaya÷àstratvàd gràhyametad bubhåùubhiþ | 9.136 | itãrità ràmakathà parà mayà samasta÷àstrànusçterbhavàpahà | pañhedimàü yaþ ÷çõuyàdathàpi và vimuktabandha÷caraõaü harervrajet | 9.137 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye ràmasvadhàmaprave÷o nàma navamo'dhyàyaþ mama saïgrahe (÷rãjayatãrthasaü skçtahastalikhitagranthàlaye), uttaràdimañhãya granthasaïgrahe ca vartante -vyàsanakere prabha¤janàcàryaþ ci.(vyàsàvatàrànuvarõanam) atha da÷amo'dhyàyaþ Oü | dvàpare'tha yuge pràpte tvaùñàviü ÷atime punaþ | svayambhu÷arva÷akràdyà dugdhàbdhestãramàyayuþ | 10.1 | payobdheruttaraü tãramàsàdya vibudharùabhàþ | tuùñuvuþ puõóarãkàkùamakùayaü puruùottamam | 10.2 | namonamo'gaõyaguõaikadhàmne samastavij¤ànamarãcimàline | anàdyavij¤ànatamonihantre paràmçt ànandapadapradàyine | 10.3 | svadattamàlàbhuvipàtakopato durvàsasaþ ÷àpata àõsu hi ÷riyà | ÷akre vihãne ditijaiþ paràjite purà vayaü tvàü ÷araõaü gatàþ sma | 10.4 | tvadàj¤ayà balinà sandadhànà varàd girã÷asya parairacàlyam | vçndàrakà mandarametya bàhubhirna ÷ekuruddhartumime sametàþ | 10.5 | tadà tvayà nityabalatvahetuto yo'nantanàmà garuóastadaü sake | utpàñya caikena kareõa mandaro nidhàpitastaü sa saha tvayà'vahat | 10.6 | punaþ parãkùadbhirasau giriþ suraiþ sahàsurairunnamitastadaü sataþ | vyacårõayat tànakhilàn puna÷ca te tvadãkùayà pårvavadutthitàþ prabho | 10.7 | puna÷ca vàmena kareõa vã÷vare nidhàya taü skandhagatastvamasya | agàþ payobdhiü sahitaþ suràsurairmathnà ca tenàbdhimathàpyamathnàþ | 10.8 | kçta÷ca kadrvàstanayo'tra vàsukirnetraü tvayà ka÷yapajaþ sa nàgaràñ| mamanthurabdhiü sahitàstvayà suràþ sahàsurà divyapayo ghçt àdhikam | 10.9 | naicchanta pucchaü ditijà amaïgal . aü tadityathàgraü jagçhurviùolbaõam | ÷ràntàõsca te'to vibudhàstu pucchaü tvayà sametà jagçhustvadàõsrayàþ | 10.10 | athàtibhàràdavi÷at sukà¤cano giriþ sa pàtàl . amatha tvameva | taü kacchapàtmà tvabharaþ svapçùñhe hyananyadhàryaü purulãlayaiva | 10.11 | cii.uparyadha÷cà'tmani netragotrayostvayà pareõà'vi÷atà samedhitàþ | mamanthurabdhiü tarasà madotkañàþ suràsuràþ kùobhitanakracakram | 10.12 | ÷rànteùu teùveka urukrama tvaü sudhàrasàptyai mudito hyamathnàþ | tadà jagadgràsi viùaü samutthitaü tvadàj¤ayà vàyuradhàt kare nije | 10.13 | kaleþ svaråpaü tadatãva duùùahaü varàd vidhàtuþ sakalai÷ca duþ spç÷am | kare vimathyàstabalaü vidhàya dadau sa ki¤cid giri÷àya vàyuþ | 10.14 | sa tat pibat kaõñhagatena tena nipàtito mårcchita àõsu rudraþ | hareþ karaspar÷abalàt sa sa¤j¤àmavàpa nãlo'sya gal . astadà'sãt | 10.15 | atha tvadàj¤àü purato nidhàya nidhàya pàtre tapanãyaråpe | svayaü ca nirmathya balopapannaü papau sa vàyustadu càsya jãrõam | 10.16 | atyalpapànàcca babhåva ÷ålà õsivasya ÷ãrùõaõsca karàva÷iùñam | abhåt kaliþ sarvajagatsu pårõaü pãtvà vikàro na babhåva vàyoþ | kaleþ ÷arãràdabhavan kunàgàþ savç÷cikàþ ÷vàpadayàtudhànàþ | 10.17 | atha tvayà'bdhau tu vimathyamàne surà'bhavat tàmasurà avàpuþ | uccaiþ ÷ravà nàma turaïgamo'tha karã tathairàvatanàmadheyaþ | 10.18 | anye ca dikpàlagajà babhåvurvaraü tathaivàpsarasàü sahasram | tathà'yudhànyàbharaõàni caiva divaukasàü pàrijàtastaru÷ca | 10.19 | tathaiva sàkùàt surabhirni÷e÷o babhåva tat kaustubhaü lokasàram | athendirà yadyapi nityadehà babhåva tatràparayà svatanvà | 10.20 | tato bhavàn dakùiõabàhunà sudhàkamaõóaluü kala÷aü càpareõa | pragçhya tasmànniragàt samudràd dhanvantarirnàma harinmaõidyutiþ | 10.21 | tato bhavaddhastagataü diteþ sutàþ sudhàbharaü kala÷aü càpajahruþ | muktaü tvayà õsaktimatà'pi daityàn satyacyutàn kàrayatà vadhàya | 10.22 | ciii.tato bhavànanupamamuttamaü vapurbabhåva divyapramadàtmakaü tvaran | ÷yàmaü nitambàrpitaratnamekhalaü j àmbånadàbhàmbarabhçt sumadhyamam | 10.23 | bçhannitambaü kala÷opamastanaü satpuõóarãkàyatanetramujjvalam | samastasàraü paripårõasadguõaü dçùñvaiva tat sammumuhuþ suràrayaþ | 10.24 | parasparaü te'mçtahetuto'khilà viruddhyamànàþ pradaduþ sma te kare | samaü sudhàyàþ kala÷aü vibhajya nipàyayàsmàniti va¤citàstvayà | 10.25 | dharmacchalaü pàpajaneùu dharma iti tvayà j¤àpayituü tadoktam | yadyat kçtaü me bhavatàü yadãha saü vàda evodvibhaje sudhàmimàm | 10.26 | yatheùñato'haü vibhajàmi sarvathà navi÷vasadhvaü mayi kenacit kvacit | iti prahasyàbhihitaü ni÷amya strãbhàvamugdhàstu tatheti te'vadan | 10.27 | tata÷ca saü sthàpya pçthak suràsuràü stavàtiråpoccalitàn suretaràn | sarvàn bhavaddar÷ina ãkùya lajjità'smyahaü dç÷o mãlayatetyavocaþ | 10.28 | nimãlitàkùeùvasureùu devatà nyapàyayaþ sàdhvamçtaü tataþ pumàn | kùaõena bhåtvà pibataþ sudhàü ÷iro ràhornyakçnta÷ca sudar÷anena | 10.29 | tenàmçt àrthaü hi sahasrajanmasu pratapya bhåyastapa àrito varaþ | svayambhuvastena bhavàn kare'sya binduü sudhàü pràsya ÷iro jahàra | 10.30 | ÷irastu tasya grahatàmavàpa suraiþ samàviùñamatho sabàhu | kùiptaþ kabandho'sya ÷ubhodasàgare tvayà sthito'dyàpi hi tatra sàmçtaþ | 10.31 | athàsuràþ pratyapatannudàyudhàþ samasta÷aste ca hatàstvayà raõe | kalistu sa brahmavaràdajeyo hyçte bhavantaü puruùeùu saü sthitaþ | 10.32 | tasyàrddhadehàt samabhådalakùmãstatputrakà doùagaõàõsca sarva÷aþ | athendirà vakùasi te samàsthità tvatkaõñhagaü kaustubhamàsa dhàtà | 10.33 | yathàvibhàgaü ca sureùu dattàstvayà tathà'nye'pi hi tatra jàtàþ | itthaü tvayà sàdhvamçtaü sureùu dattaü hi mokùasya nidar÷anàya | 10.34 | civ.bhaveddhi mokùo niyataü suràõàü naivàsuràõàü sa katha¤cana syàt | utsàhayuktasya ca tat pratãpaü bhaveddhi ràhoriva duþkharåpam | 10.35 | kalistvayaü brahmavaràdidànãü vibàdhate'smàn sakalàn prajàõsca | aj¤ànamithyàmatiråpato'sau pravi÷ya sajj¤ànaviruddharåpaþ | 10.36 | tvadàj¤ayà tasya varo'bjajena dattaþ sa àvi÷ya ÷ivaü cakàra | kadàgamàü stasya kuyuktibàdhàn nahi tvadanya÷carituü samarthaþ | 10.37 | vedàõsca sarve saha÷àstrasaïghà utsàditàstena na santi te'dya | tat sàdhu bhåmàvavatãrya vedànuddhçtya ÷àstràõi kuruùva samyak | 10.38 | adç÷yamaj¤eyamatarkyaråpaü kaliü nilãnaü hçdaye'khilasya | sacchàstra÷astreõa nihatya ÷ãghraü padaü nijaü dehi mahàjanasya | 10.39 | çte bhavantaü nahi taü nihantà tvameka evàkhila÷aktipårõaþ | tato bhavantaü ÷araõaü gatà vayaü tamonihatyai nijabodhavigraham | 10.40 | itãritastairabhayaü pradàya sure÷varàõàü paramo'prameyaþ | pràdurbabhåvàmçtabhåril . àyàü vi÷uddhavij¤ànaghanasvaråpaþ | 10.41 | vasiùñhanàmà kamal . odbhavàtmajaþ suto'sya ÷aktistanayaþ paràõsaraþ | tasyottamaü so'pi tapo'caraddhariþ suto mama syàditi taddharirdadau | 10.42 | uvàca cainaü bhagavàn sutoùito vasormadãyasya sutà'sti ÷obhanà | vane mçgàrthaü carato'sya vãryaü papàta bhàryàü manasà gatasya | 10.43 | tacchyenahaste pradadau sa tasyai dàtuü tadanyena tu yuddhyato'patat | jagràsa tanmatsyavadhåryamasvasurjalasthamenàü jagçhu÷ca dàõsàþ | 10.44 | tadgarbhato'bhånmithunaü svaràj¤e nyavedayan so'pi vasoþ samarpayat | putraü samàdàya sutàü sa tasmai dadau suto'bhådatha matsyaràjaþ | 10.45 | kanyà tusà dàõsaràjasya sadmanyavarddhatàtãva suråpayuktà | cv.nàmnà ca sà satyavatãti tasyàü tavà'tmajo'haü bhavità'smyajo'pi | 10.46 | itãrita÷cakradhareõa tàü munirjagàma màrtàõóasutàü samudragàm | uttàrayantãmatha tatra viùõuþ pràdurbabhåvà'÷u vi÷uddhacidghanaþ | 10.47 | vidoùavij¤ànasukhaikaråpo'pyajo janàn mohayituü mçùaiva | yoùitsu puü so hyajanãva dç÷yate na jàyate kvàpi balàdivigrahaþ | 10.48 | yathà nçsiü hàkçtiràviràsãt stambhàt tathà nityatanutvato vibhuþ | àvirbhavad yoùiti no malotthastathà'pi mohàya nidar÷ayet tathà | 10.49 | strãpumprasa' ngàt parato yato hariþ pràdurbhavatyeùa vimohayan janam | ato malottho'yamiti sma manyate jano'÷ubhaþ pårõaguõaikavigraham | 10.50 | dvãpe bhaginyàþ sa yamasya vi÷vakçt prakàõsate j¤ànamarãcimaõóalaþ | prabhàsayannaõóabahistathà'ntaþ sahasralakùàmitasåryadãdhitiþ | 10.51 | agaõyadivyoruguõàrõavaþ prabhuþ samastavidyàdhipatirjagadguruþ | ananta÷aktirjagadã÷varaþ samastadoùàtividåravigrahaþ | 10.52 | ÷ubhamaratakavarõo raktapàdàbjanetràdharakaranakharasanàgra÷cakra÷aïkhàbjarekhaþ | ravikaravaragauraü carma caiõaü vasànastañidamalajañàsandãptajåñaü dadhànaþ | 10.53 | vistãrõavakùàþ kamal . àyatàkùo bçhadbhujaþ kambusamànakaõñhaþ | samastavedàn mukhataþ samudgirannanantacandràdhikakàntasanmukhaþ | 10.54 | prabodhamudràbhayadordvayànvito yaj¤opavãt àjinamekhalollasan | dç÷à mahàj¤ànabhujaïgadaùñamujjãvayàno jagadatyarocata | 10.55 | sa lokadharmàbhirirakùayà piturdvijatvamàpyà'÷u piturdadau nijam | j ¤ànaü tayoþ saü smçtimàtrataþ sadà pratyakùabhàvaü paramàtmano dadau | 10.56 | dvaipàyanaþ so'tha jagàma meruü caturmukhàdyairanugamyamànaþ | uddhçtya vedànakhilàn surebhyo dadau munibhya÷ca yathà'disçùñau | 10.57 | cvi.sarvàõi ÷àstràõi tathaiva kçtvà vinirõayaü brahmasåtraü cakàra | tacchu÷ruvurbrahmagirã÷amukhyàþ surà munãnàü pravaràõsca tasmàt | 10.58 | samasta÷àstràrthanidar÷anàtmakaü cakre mahàbhàratanàmadheyam | vedottamaü tacca vidhàtç÷aïkarapradhànakaistanmukhataþ suraiþ ÷rutam | 10.59 | atho girã÷àdimanonu÷àyã kalirmamàrà'÷u suvànmayaiþ ÷araiþ | nikçtta÷ãrùo bhagavanmukheritaiþ suràõsca sajj¤ànasudhàrasaü papuþ | 10.60 | atho manuùyeùu tathà'sureùu råpàntaraiþ kalirevàva÷iùñaþ | tato manuùyeùu ca satsu saü sthito vinàõsya ityeùa harirvyacintayat | 10.61 | tato nçõàü kàlabalàt sumandamàyurmatiü karma ca vãkùya kçùõaþ | vivyàsa vedàn sa vibhu÷caturdhà cakre tathà bhàgavataü puràõam | 10.62 | yeye ca santastamasà'nuviùñàstàü stàn suvàkyaistamaso vimu¤can | cacàra lokàn sa pathi prayàntaü kãñaü vyapa÷yat tamuvàca kçùõaþ | 10.63 | bhavasva ràjà ku÷arãrametat tyaktveti naicchat tadasau tatastam | atyaktadehaü nçpatiü cakàra purà svabhaktaü vçùalaü sulubdham | 10.64 | lobhàt sa kãñatvamupetya kçùõaprasàdata÷cà'÷u babhåva ràjà | tadaiva taü sarvançpàþ praõemurdaduþ karaü càsya yathaiva vai÷yàþ | 10.65 | uvàca taü bhagavàn muktimasmiü stava kùaõe dàtumahaü samarthaþ | tathà'pi sãmàrthamavàpya vipratanuü vimukto bhava matprasàdàt | 10.66 | j ¤ànaü ca tasmai vimalaü dadau sa mahãü ca sarvàü bubhuje tadante | tyaktvà tanuü vipravaratvametya padaü hareràpa sutattvavedã | 10.67 | evaü bahån saü sçtibandhataþ sa vyamocayad vyàsatanurjanàrdanaþ | bahånyacintyàni ca tasya karmàõya÷eùadeve÷asadoditàni | 10.68 | athàsya putratvamavàptumicchaü ÷cacàra rudraþ sutapastadãyam | dadau ca tasmai bhagavàn varaü taü svayaü ca taptveva tapo vimohayan | 10.69 | cvii.vimohanàyàsurasargiõàü prabhuþ svayaü karotãva tapaþ pradar÷ayet | kàmàdidoùàü ÷ca mçùaiva dar÷ayenna tàvatà te'sya hi santi kutracit | 10.70 | tatastvaraõyoþ sma babhåva putrakaþ ÷ivo'sya so'bhåcchukanàmadheyaþ | ÷ukã hi bhåtvà'bhyagamad ghçt àcã vyàsaü vimathnantamutàraõã tam | 10.71 | akàmayan kàmukavat sa bhåtvà tayà'rthitastaü ÷ukanàmadheyam | cakre hyaraõyostanayaü ca sçùñvà vimohayaü stattvamàrgeùvayogyàn | 10.72 | ÷ukaü tamàõsu pravive÷a vàyurvyàsasya sevàrthamathàsya sarvam | j ¤ànaü dadau bhagavàn sarvavedàn sabhàrataü bhàgavataü puràõam | 10.73 | ÷eùo'tha pailaü munimàvi÷at tadà vã÷aþ sumantumapi vàruõiü munim | brahmà'vi÷at tamuta vai÷apàyanaü ÷akra÷ca jaiminimathà'vi÷ad vibhuþ | 10.74 | kçùõasya pàdaparisevanotsukàþ sure÷varà vivi÷uràõsu tàn munãn | samastavidyàþ pratipàdya teùvasau pravartakàü stàn vidadhe hariþ punaþ | 10.75 | çcàü pravartakaü pailaü yajuùàü ca pravartakam | vai÷ampàyanamevaikaü dvitãyaü såryameva ca | 10.76 | cakre'tha jaiminiü sàmnàmatharvàïgirasàmapi | sumantuü bhàratasyàpi vai÷ampàyanamàdi÷at | pravartane mànuùeùu gandharvàdiùu cà'tmajam | 10.77 | nàradaü pàñhayitvà ca devalokapravçttaye | àdi÷at sasçje so'tha romà¤càd romaharùaõam | 10.78 | taü bhàratapuràõànàü mahàràmàyaõasya ca | pa¤caràtrasya kçtsnasya pravçttyarthamathà'di÷at | 10.79 | tamàvi÷at kàmadevaþ kçùõasevàsamutsukaþ | sa tasmai j¤ànamakhilaü dadau dvaipàyanaþ prabhuþ | 10.80 | cviii.sanatkumàrapramukhàü ÷cakre yogapravartakàn | bhçgvàdãn karmayogasya j¤ànaü datvà'malaü ÷ubham | 10.81 | jaiminiü karmamãmàü sàkartàramakarot prabhuþ | devamãmàü sikàdyantaþ kçtvà pailamathà'di÷at | ÷eùaü ca madhyakaraõe puràõànyatha càkarot | 10.82 | ÷aivàn pàõsupatàccakre saü ÷ayàrthaü suradviùàm | vaiùõavàn pa¤caràtràcca yathàrthaj¤ànasiddhaye | bràhmàü ÷ca vedata÷cakre puràõagranthasaïgrahàn | 10.83 | evaü j ¤ànaü punaþ pràpurdevàõsca çùayastathà | sanatkumàrapramukhà yogino mànuùàstathà | kçùõadvaipàyanàt pràpya j¤ànaü te mumuduþ suràþ | 10.84 | samastavij¤ànagabhasticakraü vitàya vij¤ànamahàdivàkaraþ | nirasya(nipãya)68 càj¤ànatamo jagattataü prabhàsate bhànurivàvabhàsayan | 10.85 | caturmukhe÷ànasurendrapårvakaiþ sadà suraiþ sevitapàdapallavaþ | prakàõsayaü steùu sadà'tmaguhyaü mumoda merau ca tathà badaryàm | 10.86 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye vyàsàvatàrànuvarõanaü nîama da÷amo'dhyàyaþ 68 pràcãnako÷eùveva 'nirasya', 'nipãya' iti dvividho'pi pàñho likhitaþ | yatra sannikçùño'pi janaþ samadhigna viprakçùñastatra kathaü nirõeyàt? - banna¤je govindàcàryaþ cix.(bhagavadavatàrapratij ¤îa) atha ekàda÷o'dhyàyaþ Oü | ÷a÷àïkaputràdabhavat puråravàstasyà'yuràyornahuùo yayàtiþ | tasyà'sa patnãyugal . aü sutàõsca pa¤càbhavan viùõupadaikabhaktàþ | 11.1 | "yaduü ca turva÷uü caiva devayànã vyajàyata | druhyaü cànuü tathà påruü ÷armiùñhà vàrùaparvaõã" 69 | 11.2 | yadorvaü ÷e cakravartã kàrtavãryàrjuno'bhavat | viùõordattàtreyanàmnaþ prasàdàd yogavãryavàn | tasyànvavàye yadavo babhåvurviùõusaü ÷rayàþ | 11.3 | pårorvaü ÷e tu bharata÷cakravartã haripriyaþ | tadvaü ÷ajaþ kururnàma pratãpo'bhåt tadanvaye | 11.4 | pratãpasyàbhavan putràstrayastretàgnivarcasaþ | devàpiratha bàhlãko guõajyeùñha÷ca ÷antanuþ | 11.5 | tvagdoùayukto devàpirjagàma tapase vanam | viùõoþ prasàdàt sa kçte yuge ràjà bhaviùyati | 11.6 | putrikàputratàü yàto bàhlãko ràjasattamaþ | hiraõyaka÷ipoþ putraþ prahlàdo bhagavatparaþ | 11.7 | vàyunà ca samàviùño mahàbalasamanvitaþ | yenaiva jàyamànena tarasà bhårvidàrità | 11.8 | bhåbhàrakùapaõe viùõoraïgatàmàptumeva saþ | pratãpaputratàmàpya bàhlãkeùvabhavat patiþ | rudreùu patratàpàkhyaþ somadatto'sya cà'tmajaþ | 11.9 | ajaikapàdahirbudhnirviråpàkùa iti trayaþ | 69 Vi. Pu. 4.10.6 cx.rudràõàü somadattasya babhåvuþ prathitàþ sutàþ | viùõorevàïgatàmàptuü bhårirbhåri÷ravàþ ÷alaþ | 11.10 | ÷ivàdisarvarudràõàmàve÷àd varatastathà | bhåri÷ravà atibalastatrà'sãt paramàstravit | 11.11 | tadarthaü hi tapa÷cãrõaü somadattena ÷ambhave | datto vara÷ca tenàsya tvatpratãpàbhibhåtikçt | balavãryaguõopeto nàmnà bhåri÷ravàþ sutaþ | 11.12 | bhaviùyati mayà'viùño yaj¤a÷ãla iti sma ha | tena bhåri÷ravà jàtaþ somadattasuto balã | 11.13 | pårvodadhestãragate'bjasambhave gaïgàyutaþ parvaõi ghårõito'bdhiþ | avàkùipat tasya tanau nijodabinduü ÷a÷àpainamathàbjayoniþ | 11.14 | mahàbhiùaï nàma nare÷varastvaü bhåtvà punaþ ÷antanunàmadheyaþ | janiùyase viùõupadã tathaiùà tatràpi bhàryà bhavato bhaviùyati | 11.15 | ÷ànto bhavatyeva mayoditastvaü tanutvamàpto'si tata÷ca ÷antanuþ | itãritaþ so'tha nçpo babhåva mahàbhiùaï nàma hareþ padàõsrayaþ | 11.16 | sa tatra bhuktvà cirakàlamurvãü tanuü vihàyà'pa sado vidhàtuþ | tatràpi tiùñhan suravçndasannidhau dadar÷a gaïgàü ÷lathitàmbaràü svakàm | 11.17 | avàïmukheùu dyusadassu ràgànnirãkùamàõaü punaràtmasambhavaþ | uvàca bhåmau nçpatirbhavà'÷u ÷apto yathà tvaü hi purà mayaiva | 11.18 | itãritastatkùaõataþ pratãpàd babhåva nàmnà nçpatiþ sa ÷antanuþ | avàpya gaïgàü dayitàü svakãyàü tayà mumodàbdagaõàn bahåü ÷ca | 11.19 | athàùñamo vasuràsãd dyunàmà varàïginàmnyasya babhåva bhàryà | babhåva tasyàõsca sakhã nçpasya suvindanàmno dayità sanàmnã | 11.20 | tasyà jaràmçtividhvaü sahetorvasiùñhadhenuü svamçtaü kùarantãm | cxi.jaràpahàü nandininàmadheyàü baddhuü patiü codayàmàsa devã | 11.21 | tayà dyunàmà sa vasuþ pracodito bhràtçsnehàt saptabhiranvito'paraiþ | babandha tàü gàmatha tà¤cha÷àpa vasiùñhasaü sthaþ kamalodbhavaþ prabhuþ | 11.22 | adharmavçtt àþ pratiyàta mànuùãü yoniü drutaü yatkçte sarva eva | dharmàccyutàþ sa tathà'ùñàyuràpyatàmanye punaþ kùipramato vimokùyatha | 11.23 | pracodayàmàsa ca yà kumàrge patiü hi sà'mbeti nareùu jàtà | abhartçkà puü stvasamàõsrayeõa patyurmçtau kàraõatvaü vrajeta | 11.24 | bhavatvasau brahmacaryaikaniùñho mahàn virodha÷ca tayorbhaveta | sa garbhavàsàùñakaduþkhameva samàpnutàü ÷aratalpe ÷ayànaþ | 11.25 | mçtyaùñakotthàmapi vedanàü saþ pràpnotu ÷astrairbahudhà nikçttaþ | itãritàste kamalodbhavaü taü j ¤àtvà samutsçjya ca gàü praõemuþ | 11.26 | na mànuùãü garbhamavàpnumo vayaü bhavatvayaü sarvavit kãrtimàü ÷ca | mahàstravettà bhavadaü ÷ayuktastathà balaü no'khilànàmupaitu | 11.27 | itãrite'stvityuditàþ svayambhuvà vasiùñhasaü sthena suràpagàü yayuþ | åcustathainàmudare vayaü te jàyemahi kùipramasmàn hana tvam | 11.28 | itãrità sà varamàõsu vavre tebhyo'pyapàpatvamatha priyatvam | teùàü sadaivà'tmana ekameùàü dãrghàyuùaü t àn suùuve'tha ÷antanoþ | 11.29 | avighnatastàn vinihantumeva purà pratãpasya hi dakùiõorum | samàõsrità kàminãvattvakàmà tatputrabhàryà bhavituü vióambàt | 11.30 | tenaiva coktà bhava me sutasya bhàryà yato dakùiõorusthità'si | bhàgo hi dakùo duhituþ snuùàyà bhàryàbhàgo vàma iti prasiddhaþ | 11.31 | uvàca sà taü natu màü sutaste kà'sãti pçcchennatu màü nivàrayet | ayogyakartrãmapi kàraõaü ca matkarmaõo naiva pçcchet kadàcit | 11.32 | cxii.yadà trayàõàmapi caikameùa karoti gaccheyamahaü visçjya | tadà tvadãyaü sutamityudãrite tatheti ràjà'pyavadat pratãpaþ | 11.33 | tathaiva putràya ca tena tad vaco vadhåktamuktaü vacanàd dyunadyàþ | kanãyase sà hyavadat sutaste nànyaþ patiþ ÷antanureva me vçtaþ | 11.34 | tatastu sà õsantanuto'ùña putrànavàpya sapta nyahanat tathà'ùñamam | gantuü tato matimàdhàya hantumivodyogaü sà himçùà cakàra | 11.35 | avasthitirnàtisukhàya mànuùe yataþ suràõàmata eva gantum | aicchanna tasyà hi babhåva mànuùo deho narottho hi tadà'sa ÷antanoþ | 11.36 | t àü putranidhanodyuktàü nyavàrayata ÷antanuþ | kà'si tvaü hetunà kena haü si putràn nç÷aü savat | 11.37 | råpaü suravarastrãõàü tava tena na pàpakam | bhavet karma tvadãyaü tanmahat kàraõamatra hi | 11.38 | tat kàraõaü vada ÷ubhe yadi macchrotramarhati | itãrità'vadat sarvaü prayayau ca suràpagà | 11.39 | na dharmo devatànàü hi j¤àtavàsa÷ciraü nçùu | kàraõàdeva hi surà nçùu vàsaü prakurvate | kàraõàpagame yànti dharmo'pyeùàü tathàvidhaþ | 11.40 | adç÷yatvamasaü spar÷o hyasambhàùaõameva ca | surairapi nçj àtaistu guhyadharmo divaukasàm | 11.41 | ataþ sà varuõaü devaü pårvabhartàramapyamum | nçj àtaü ÷antanuü tyaktvà prayayau varuõàlayam | 11.42 | sutamaùñamamàdàya bharturevàpyanuj¤ayà | vadhodyogànnivçtt à sà dadau putraü bçhaspatau | 11.43 | devavrato'sàvanu÷àsanàya màtrà datto devagurau ÷atàrddham | cxiii.saü vatsaràõàmakhilàü ÷ca vedàn samabhyasat tadva÷agàntaràtmà | 11.44 | tata÷ca màtrà jagatàü garãyasyanantapàre'khilasadguõàrõave | ràme bhçgåõàmadhipe pradattaþ ÷u÷ràva tattvaü ca ÷atàrddhavarùam | 11.45 | sa pa¤caviü ÷at punarabdakànàmastràõi càbhyasya paterbhçgåõàm | màtrà samànãya tañe nije tu saü sthàpitaþ pràrpayituü svapitre | 11.46 | sa tatra baddhvà õsarapa¤jareõa gaïgàü vijahre'sya pità tadaiva | vrajan mçgàrthã tçùito vilokayan gaïgàmatoyàmabhavat suvismitaþ | 11.47 | sa màrgayàmàsa tato'sya hetuj¤aptyai tadà svaü ca dadar÷a sånum | krãóantamastreõa babhåva so'pi kùaõàdadç÷yaþ pitçdar÷anàdanu | 11.48 | mãmàü samànaü tamavàpa gaïgà sutaü samàdàya patiü jagàda ca | ayaü sutaste paramàstravettà samarpito vãryabalopapannaþ | 11.49 | asyàgrajàþ svàü sthitimeva yàtà hareþ padàmbhojasupàvite jale | tanårmadãye praõidhàya tat tvaü t àn mà õsuco'nena ca modamànaþ | 11.50 | iti pradàyàmumadç÷yatàmagàd gaïgà tamàdàya yayau svakaü gçham | ràjà'bhiùicyàtha ca yauvaràjye mumoda tatsadguõatarpito bhç÷am | 11.51 | punaþ sa pitrà'numato bçhaspateravàpa vedàn puruùàyuùo'rddhataþ | ràmàt tathà'stràõi punastvavàpa tàvadbhirabdaistri÷atai÷ca tattvam | 11.52 | sa sarvavittvaü samavàpya ràmàt samastavidyàdhipaterguõàrõavàt | pituü samãpaü samavàpya taü ca ÷u÷råùamàõaþ pramumoda vãraþ | 11.53 | yadaiva gaïgà suùuve'ùñamaü sutaü tadaiva yàto mçgayàü sa ÷antanuþ | ÷aradvato jàtamapa÷yaduttamaü vane visçùñaü mithunaü tvayonijam | 11.54 | ÷aradvàü stu tapaþ kurvan dadar÷a sahasorva÷ãm | caskanda retastasyàtha ÷arastambe tato'bhavat | 11.55 | cxiv.viùkambho nàma rudràõàü bhåbhàraharaõe'ïgatàm | hareþ pràptuü tathà tàrà bhàryà yà hibçhaspateþ | 11.56 | t àvubhau ÷antanurdçùñvà kçpàviùñaþ svakaü gçham | ninàya nàma cakre ca kçpàyà viùayau yataþ | kçpaþ kçpãti sa kçpastapo viùõoõscakàra ha | 11.57 | tasya prãtastadà viùõuþ sarvaloke÷vare÷varaþ | pràdàdeùyatsaptarùitvamàyuþ kalpàntameva ca | sa ÷antanugçhe tiùñhan devavratasakhà'bhavat | 11.58 | putravacchantano÷cà'sãt sa ca putravadeva tat | mithunaü pàlayàmàsa sa kçpo'stràõyavàpa ca | 11.59 | sarvavedànadhijagau sarva÷àstràõi kau÷ikàt | tattvaj¤ànaü tathà vyàsàdàpya sarvaj¤atàü gataþ | 11.60 | yadà hijàtaþ sa kçpastadaiva bçhaspateþ sånuragàcca gaïgàm | snàtuü ghçt àcãü sa dadar÷a tatra ÷lathaddukålàü suravaryakàminãm | 11.61 | taddar÷anàt skannamathendriyaü sa droõe dadhàrà'÷u tato'bhavat svayam | ambhojajàve÷ayuto bçhaspatiþ kartuü hareþ karma bhuvo bharoddhçtau | 11.62 | droõetinàmàsya cakàra tàto munirbharadvàja utàsya vedàn | adhyàpayàmàsa sa÷àstrasaïghàn sarvaj¤atàmàpa ca so'cireõa | 11.63 | kàle ca tasmin pçùato'napatyo vane tu pà¤càlapati÷cacàra | tapo mahat tasya tathà varàpsaràvalokanàt skanditamàõsu retaþ | 11.64 | sa tad vilajjàva÷ataþ padena samàkramat tasya babhåva sånuþ | hahå tunàmnà sa viri¤cagàyako nàmnà'vaho yo marutàü tadaü ÷ayuk | 11.65 | sa droõatàtàt samavàpa vedànastràõi vidyàõsca tathà samastàþ | droõena yuktaþ sa tadà guroþ sutaü sahaiva nau ràjyamiti hyavàdãt | 11.66 | cxv.pade drutatvàd drupadàbhidheyaþ sa ràjyamàpàtha nijàü kçpãü saþ | droõo'pi bhàryàü samavàpya sarvapratigrahojjha÷ca pure'vasat sukhã | 11.67 | silo¤chavçttyaiva hi vartayan sa dharmaü mahàntaü virajaü juùàõaþ | uvàsa nàgàkhyapure sakhà sa devavratasyàtha kçpasya caiva | 11.68 | teùàü samàno vayasà viràñastvabhåddhahà nàma vidhàtçgàyakaþ | marutsu yo vivaho nàma tasyàpyaü ÷ena yukto nijadharmavartã | 11.69 | tataþ kadàcinmçgayàü gataþ sa dadar÷a kanyàpravaràü tu ÷antanuþ | yà pårvasarge pitçputrikà satã cacàra viùõostapa uttamaü ciram | 11.70 | yasyai varaü viùõuradàt purà'haü sutastava syàmiti yà vasoþ sutà | j àtà punardàõsagçhe vivarddhità vyàsàtmanà viùõurabhåcca yasyàm | 11.71 | taddar÷anànnçpatirjàtahçcchrayo vavre pradànàya ca dàõsaràjam | çte sa tasyàstanayasya ràjyaü naicchad dàtuü t àmathà'yàd gçhaü svam | 11.72 | taccintayà glànamukhaü janitraü dçùñvaiva devavrata àõsvapçcchat | tatkàraõaü sàrathimasya tasmàcchrutvà'khilaü dàõsagçhaü jagàma | 11.73 | sa tasya vi÷vàsakçte pratij¤àü cakàra nàhaü karavàõi ràjyam | tathaiva me santatito bhayaü te vyaitårdhvaretàþ satataü bhavàni | 11.74 | bhãmavratatvàddhi tadà'sya nàma kçtvà devà bhãùma iti hyacãklçpan | prasånavçùñiü sa ca dàõsadattàü kàl . ãü samàdàya pituþ samarpayat | 11.75 | j ¤àtvà tutàü ràjaputrãü guõàóhyàü satyasya viùõormàtaraü nàmatastat | loke prasiddhàü satyavatãtyudàràü vivàhayàmàsa pituþ sa bhãùmaþ | 11.76 | pràyaþ satàü na manaþ pàpamàrge gacchediti hyàtmamana÷ca saktam | j ¤àtvà'pi tàü dàõsagçhe vivarddhitàü jagràha saddharmarata÷ca ÷antanuþ | 11.77 | svacchandamçtyutvavaraü pradàya tathà'pyajeyatvamadhçùyatàü ca | yuddheùu bhãùmasya nçpottamaþ sa reme tayaivàbdagaõàn bahåü ÷ca | 11.78 | cxvi.lebhe sa citràïgadamatra putraü tathà dvitãyaü ca vicitravãryam | tayo÷ca bàlye vyadhunoccharãraü jãrõena dehena hi kiü mameti | 11.79 | svecchayà varuõatvaü sa pràpa nànicchayà tanuþ | tasmin kàle tyajyate hi balavadbhirvadhaü vinà | 11.80 | atisaktàstapohãnàþ katha¤cinmçtimàpnuyuþ | anicchayà'pi hi yathà mçta÷citràïgadànujaþ | 11.81 | athaurdhvadaihikaü kçtvà piturbhãùmo'bhyaùecayat | ràjye citràïgadaü vãraü yauvaràjye'sya cànujam | 11.82 | citràïgadena nihato nàma svaü tvaparityajan | citràïgado'kçtodvàho gandharveõa mahàraõe | vicitravãryaü ràjànaü kçtvà bhãùmo'nvapàlayat | 11.83 | atha kàõsisutàstisrastadarthaü bhãùma àharat | ambàmapyambikànàmnãü tathaivàmbàlikàü paràm | 11.84 | pàõigrahaõakàle tu brahmadattasya vãryavàn | vijitya taü sàlvaràjaü sametàn kùatriyànapi | 11.85 | ambikàmbàlike tatra saü vàdaü cakratuþ ÷ubhe | ambà sà bhãùmabhàryaiva pårvadehe tu naicchata | 11.86 | ÷àpàddhiraõyagarbhasya sàlvakàmà'hamityapi | uvàca tàü sa tatyàja sà'gamat sàlvameva ca | 11.87 | tenàpi samparityaktà paràmçùñeti sà punaþ | bhãùmamàpa sa nàgçhõàt prayayau sà'pi bhàrgavam | 11.88 | bhràturvivàhayàmàsa so'mbikàmbàlike tataþ | bhãùmàya tu ya÷o dàtuü yuyudhe tena bhàrgavaþ | 11.89 | cxvii.ananta÷aktirapi sa na bhãùmaü nijaghàna ha | nacàmbàü gràhayàmàsa bhãùmakàruõyayantritaþ | 11.90 | ananta÷aktiþ sakalàntaràtmà yaþ sarvavit sarvava÷ã ca sarvajit | na yatsamo'nyo'sti katha¤ca kutracit kathaü hya÷aktiþ paramasya tasya | 11.91 | bhãùmaü svabhaktaü ya÷asà'bhipårayan vimohayannàsuràü ÷caiva ràmaþ | jitvaiva bhãùmaü na jaghàna devo vàcaü ca satyàmakarot sa tasya | 11.92 | "viddhavanmugdhavaccaiva ke÷avo vedanàrtavat | dar÷ayannapi mohàya naiva viùõustathà bhavet" | evamàdipuràõotthavàkyàd ràmaþ sadà jayã | 11.93 | ya÷o bhãùmasya datvà tu so'mbàü ca ÷araõàgatàm | unmucya bhartçdveùotthàt pàpàt tenà'÷vayojayat | 11.94 | anantaraü ÷ikhaõóitvàt tadà sà õsàïkaraü tapaþ | bhãùmasya nidhanàrthàya puü stvàrthaü ca cakàra ha | 11.95 | bhãùmo yathà tvàü gçhõãyàt tathà kuryàmitãritam | ràmeõa satyaü taccakre bhãùme dehàntaraü gate | 11.96 | rudrastu tasyàstapasà tuùñaþ pràdàd varaü tadà | bhãùmasya mçtihetutvaü kàlàt pundehasambhavam | 11.97 | màlàü ca ya imàü màlàü gçhõãyàt sa haniùyati | bhãùmamityeva tàü màlàü gçhãtvà sà nçpàn yayau | 11.98 | t àü na bhãùmabhayàt ke'pi jagçhustàü hi sà tataþ | drupadasya gçhadvàri nyasya yogàt tanuü jahau | 11.99 | etasminneva kàle tu sutàrthaü drupadastapaþ | cakàra ÷ambhave cainaü so'bravãt kanyakà tava | 11.100 | bhåtvà bhaviùyati pumàniti sàmbà tato'jani | cxviii.nàmnà õsikhaõóinã tasyàþ puü vat karmàõi càkarot | 11.101 | tasyai pà¤càlaràjaþ sa da÷àrõàdhipateþ sutàm | udvàhayàmàsa sà tàü puü veùeõaiva gåhitàm | anyatra màtàpitrostu na vij¤àtàü bubodha ha | 11.102 | dhàtryai nyavedayat sà'tha tatpitre sà nyavedayat | sa kruddhaþ preùayàmàsa nihanmi tvàü sabàndhavam | iti pà¤càlaràjàya nirjagàma ca senayà | 11.103 | vi÷vasya vàkyaü rudrasya pumàneveti pàrùataþ | preùayàmàsa dhig buddhirbhinnà tebàlavàkyataþ | aparãkùakasya te ràùñraü kathamityeva narmakçt | 11.104 | atha bhàryàsametaü taü pitaraü cintayà'kulam | dçùñvà õsikhaõóinã duþkhànmannimittànna na÷yatu | 11.105 | iti matvà vanàyaiva yayau tatra ca tumburuþ | sthåõàkarõàbhidheyastàmapa÷yad dçóhakarõataþ | 11.106 | sa tasyà akhilaü ÷rutvà kçpàü cakre mahàmanàþ | sa tasyai svaü vapuþ pràdàt tadãyaü jagçhe tathà | aü ÷ena puü svabhàvàrthaü pårvadehe samàsthitaþ | 11.107 | puü sàü strãtvaü bhavet kvàpi tathà'pyante pumàn bhavet | strãõàü naiva hi puü stvaü syàd balavatkàraõairapi | 11.108 | ataþ ÷ivavare'pyeùàü jaj¤e yoùaiva nànyathà | pa÷càt pundehamapi sà pravive÷aiva puü yutam | 11.109 | nàsyà dehaþ puü stvamàpa naca puü sà'nadhiùñhite | puü dehe nyavasat sà'tha gandharveõa tvadhiùñhitam | gàndharvaü dehamàvi÷ya svakãyaü bhavanaü yayau | 11.110 | tasyàstaddehasàdç÷yaü gandharvasya prasàdataþ | cxix.pràpa gandharvadeho'pi tayà pa÷càdadhiùñhitaþ | 11.111 | ÷vo dehi mama dehaü me svaü ca dehaü samàvi÷a | ityuktvà sa tu gandharvaþ kanyàdehaü samàsthitaþ | uvàsaiva vane tasmin dhanadastatra cà'gamat | 11.112 | apratyutthàyinaü tantulãyamànaü vilajjayà | ÷a÷àpa dhanado deva÷ciramitthaü bhaveti tam | 11.113 | yadà yuddhe mçtiü yàti sà kanyà puntanusthità | tadà puü stvaü punaryàsi capalatvàditãritaþ | 11.114 | tathà'vasat sa gandharvaþ kanyà pitrora÷eùataþ | kathayàmàsànubhåtaü tau bhç÷aü mudamàpatuþ | 11.115 | parãkùya tàmupàyai÷ca ÷va÷uro lajjito yayau | ÷vobhåte sà tu gandharvaü pràpya tadvacanàt punaþ | 11.116 | yayau tenaiva dehena puü stvameva samàõsrità | sa ÷ikhaõóã nàmato'bhådastra÷astrapratàpavàn | 11.117 | vicitravãryaþ pramadàdvayaü tat sampràpya reme'bdagaõàn susaktaþ | tatyàja dehaü ca sa yakùmaõà'rditastato'sya màtà'smaradàõsu kçùõam | 11.118 | àvirbabhåvà'÷u jagajjanitro janàrdano janmajaràbhayàpahaþ | samastavij¤ànatanuþ sukhàrõavaþ sampåjayàmàsa ca taü janitrã | 11.119 | taü bhãùmapårvaiþ paramàdaràrcitaü svabhiùñutaü càvadadasya màtà | putrau mçtau me natu ràjyamaicchad bhãùmo mayà nitaràmarthito'pi | 11.120 | kùetre tato bhràturapatyamuttamamutpàdayàsmatparamàdaràrthitaþ | itãritaþ praõata÷càpyabhiùñuto bhãùmàdibhi÷cà'ha jagadgururvacaþ | 11.121 | çte ramàü j àtu mamàïgayogayogyà'ïganà naiva suràlaye'pi | tathà'pi te vàkyamahaü kariùye sàü vatsaraü sà caratu vrataü ca | 11.122 | cxx.sà påtadehà'tha ca vaiùõavavratànmattaþ samàpnotu sutaü variùñham | itãrite ràùñramupaiti nàõsamiti bruvantãü punaràha vàkyam | 11.123 | saumyasvaråpo'pyatibhãùaõaü mçùà taccakùuùo råpamahaü pradar÷aye | saheta sà tad yadi putrako'syà bhaved guõàóhyo balavãryayuktaþ | 11.124 | itãrite'stvityuditastayà'gamat kçùõo'mbikàü sà tu bhiyà nyamãlayat | abhåcca tasyàü dhçtaràùñranàmako gandharvaràñpavanàve÷ayuktaþ | 11.125 | sa màrutàve÷abalàd balàdhiko babhåva ràjà dhçtaràùñranàmà | adàd varaü càsya balàdhikatvaü kçùõo'ndha àsãt sa tu màtçdoùataþ | 11.126 | j ¤àtvà tamandhaü punareva kçùõaü màtà'bravãjjanayànyaü guõàóhyam | ambàlikàyàmiti tat tathà'karod bhayàttu sà pàõóurabhånmçùàdçk | 11.127 | paràvaho nàma marut tato'bhavad varõena pàõóuþ sa hi nàmata÷ca | sa cà'sa vãryàdhika eva vàyoràve÷ataþ sarva÷astràstravettà | 11.128 | tasmai tathà balavãryàdhikatvavaraü pràdàt kçùõa evàtha pàõóum | vij¤àya taü pràha puna÷ca màtà nirdoùamanyaü janayottamaü sutam | 11.129 | uktveti kçùõaü punareva ca snuùàmàha tvayà'kùõorhi nimãlanaü purà | kçtaü tataste suta àsa càndhastataþ punaþ kçùõamupàsva bhaktitaþ | 11.130 | itãrità'pyasya hi màyayà sà bhãt à bhujiùyàü kumatirnyayojayat | sà taü parànandatanuü guõàrõavaü sampràpya bhaktyà parayaiva reme | 11.131 | tasyàü sa devo'jani dharmaràjo màõóavya÷àpàd ya uvàha ÷ådratàm | vasiùñhasàmyaü samabhãpsamànaü pràcyàvayannicchayà õsàpamàpa | 11.132 | ayogyasampràptikçtaprayatnadoùàt samàropitameva ÷åle | corairhçte'rthe'pitu corabuddhyà makùãvadhàdityavadad yamastam | 11.133 | nàsatyatà tasya ca tatra hetutaþ ÷àpaü gçhãtuü sa tathaiva coktvà | cxxi.avàpa ÷ådratvamathàsya nàma cakre kçùõaþ sarvavittvaü tathà'dàt | 11.134 | vidyàraterviduro nàma càyaü bhaviùyati j¤ànabalopapannaþ | mahàdhanurbàhubalàdhika÷ca sunãtimànityavadat sa kçùõaþ | 11.135 | j ¤àtvà'sya ÷ådratvamathàsya màtà puna÷ca kçùõaü praõatà yayàce | ambàlikàyàü janayànyamityatho naicchat sa kçùõo'bhavadapyadç÷yaþ | 11.136 | yogyàni karmàõi tatastu teùàü cakàra bhãùmo munibhiryathàvat | vidyàþ samastà adadàcca kçùõasteùàü pàõóorastra÷astràõi bhãùmaþ | 11.137 | te sarvavidyàpravarà babhåvurvi÷eùato viduraþ sarvavettà | pàõóuþ samastàstravidekavãro jigàya pçthvãmakhilàü dhanurdharaþ | 11.138 | gavadgaõàdàsa tathaiva såtàt samastagandharvapatiþ sa tumburuþ | ya udvaho nàma marut tadaü ÷ayukto va÷ã sa¤jayanàmadheyaþ | 11.139 | vicitravãryasya sa såtaputraþ sakhà ca teùàmabhavat priya÷ca | samastavinmatimàn vyàsa÷iùyo vi÷eùato dhçtaràùñrànuvartã | 11.140 | gàndhàraràjasya sutàmuvàha gàndhàrinàmnãü subalasya ràjà | jyeùñho jyeùñhàü ÷akunerdvàparasya nàstikyaråpasya kukarmahetoþ | 11.141 | ÷årasya putrã guõaõsãlaråpayuktà dattà sakhyureva svapitrà | nàmnà pçthà kuntibhojasya tena kuntã bhàryà pårvadehe'pi pàõóoþ | 11.142 | kårma÷ca nàmnà marudeva kuntibhojo'thainàü varddhayàmàsa samyak | tatrà'gamacchaïkaràü ÷o'tikopo durvàsàstaü pràha màü vàsayeti | 11.143 | tamàha ràjà yadi kanyakàyàþ kùamiùyase ÷aktitaþ karma kartryàþ | sukhaü vasetyomiti tena coktaþ ÷u÷råùaõàyà'di÷adàõsu kuntãm | 11.144 | cakàra karma sà pçthà muneþ sukopanasya hi | yathà na÷akyate paraiþ ÷arãravàïmanonugà | 11.145 | cxxii.sa vatsaratrayoda÷aü tayà yathàvadarcitaþ | upàdi÷at paraü manuü samastadevava÷yadam | 11.146 | çtau tu sà samàplutà parãkùaõàya tanmanoþ | samàhvayad divàkaraü sa cà'jagàma tatkùaõàt | 11.147 | tato na sà visarjituü ÷a÷àka taü vinà ratim | suvàkyaprayatnato'pi tàmathà'sasàda bhàskaraþ | 11.148 | sa tatra jaj¤ivàn svayaü dvitãyaråpako vibhuþ | savarmadivyakuõóalo jvalanniva svatejasà | 11.149 | purà savàlimàraõaprabhåtadoùakàraõàt | sahasravarmanàminà'sureõa veùñito'jani | 11.150 | yathà grahairvidåùyate matirnçõàü tathaiva hi | abhåcca daityadåùit à matirdivàkaràtmanaþ | 11.151 | tathà'pi ràmasevanàddhare÷ca sannidhànayuk | sudar÷anãyakarõataþ sa karõanàmako'bhavat | 11.152 | sa ratnapårõama¤juùàgato visarjito jale | janàpavàdabhãtitastayà yamasvasurdrutam | 11.153 | nadãpravàhato gataü dadar÷a såtanandanaþ | tamagrahãt saratnakaü cakàra putrakaü nijam | 11.154 | såtenàdhirathena làl . itatanustadbhàryayà ràdhayà | saü vçddho nikhilàþ ÷rutãradhijagau ÷àstràõi sarvàõi ca| bàlyàdeva mahàbalo nijaguõaiþ sambhàsamàno'vasa-nnî amnà'sau vasuùeõatàmagamadasyà'sãddhyamà tad vasu | 11.155 | atha kuntã dattà sà pàõóoþ so'pyetayà ciraü reme | ÷åràcchådryàü j àtàü viduro'vahadàruõãü guõàóhyàü ca | 11.156 | cxxiii.atha cartàyananàmà madre÷aþ ÷akratulyaputràrthã | kanyàratnaü cecchaü ÷cakre bràhmaü tapo varaü cà'pa | 11.157 | prahlàdàvarajo yaþ sahlàdo nàmato harerbhaktaþ | so'bhåd brahmavarànte vàyoràve÷ayuk suto ràj¤aþ | 11.158 | sa màrutàve÷ava÷àt pçthivyàü balàdhiko'bhåd varata÷ca dhàtuþ | ÷alya÷ca nàmnà'khila÷atru÷alyo babhåva kanyà'sya ca màdrinàmnã | 11.159 | sà pàõóubhàryaiva ca pårvajanmanyabhåt puna÷ca pratipàdità'smai | ÷alya÷ca ràjyaü pitçdattama¤jo jugopa dharmeõa samasta÷àstravit | 11.160 | athàïganàratnamavàpya tad dvayaü pàõóustu bhogàn bubhuje yatheùñataþ | apãpalad dharmasamàõsrayo mahãü jyeùñhàpacàyã viduroktamàrgataþ | 11.161 | bhãùmo hi ràùñre dhçtaràùñrameva saü sthàpya pàõóuü yuvaràjameva | cakre tathà'pyandha iti sma ràjyaü cakàra nàsàvakarocca pàõóuþ | 11.162 | bhãùmàmbikeyoktiparaþ sadaiva pàõóuþ ÷a÷àsàvanimekavãraþ | athà'mbikeyo bahubhi÷ca yaj¤airãje sapàõóuõsca mahàdhanaughaiþ | 11.163 | naiùà virodhe kurupàõóavànàü tiùñhediti vyàsa udãrõasadguõaþ | svamàtaraü svàõsramameva ninye snuùe ca tasyà yayatuþ sma tàmanu | 11.164 | sutoktamàrgeõa vicintya taü hariü sutàtmanà brahmatayà casà yayau | paraü padaü vaiùõavameva kçùõaprasàdataþ svaryayatuþ snuùe ca| 11.165 | màtà casà vidurasyà'pa lokaü vairi¤camanveva gatà'mbikàü satã | vyàsaprasàdàt sutasadguõai÷ca kàlena muktiü ca jagàma sanmatiþ | 11.166 | ambàlikà'pi kramayogato'gàt paràü gatiü naiva tathà'mbikà yayau | yathàyathà viùõupara÷cidàtmà tathàtathà hyasya gatiþ paratra | 11.167 | pàõóustato ràjyabharaü nidhàya jyeùñhe'nuje caiva vanaü jagàma | patnãdvayenànugato badaryàmuvàsa nàràyaõapàlitàyàm | 11.168 | cxxiv.gçhàõsrameõaiva vane nivàsaü kurvan sa bhogàn bubhuje tapa÷ca | cakre munãndraiþ sahito jagatpatiü ramàpatiü bhaktiyuto'bhipåjayan | 11.169 | sa kàmato hariõatvaü prapannaü daivàdçùiü gràmyakarmànuùaktam | viddhvà õsàpaü pràpa tasmàt striyà yuï mariùyasãtyeva babhåva cà'rtaþ | 11.170 | nyasiùõuruktaþ pçthayà sa neti praõàmapårvaü nyavasat tathaiva | t àbhyàü sametaþ ÷ata÷çïgaparvate nàràyaõasyà'÷ramamadhyage puraþ | 11.171 | tapo nitàntaü sa cacàra tàbhyàü samanvitaþ kçùõapadàmbujàõsrayaþ | tatsaïgapåtadyusaridvaràmbhaþ sadàvagàhàtipavitritàïgaþ | 11.172 | etasminneva kàle kamalabhava÷ivàgresaràþ ÷akrapårvà | bhåmyà pàpàtmadaityairbhuvi kçtanilayairàkramaü càsahantyà | ãyurdevàdidevaü ÷araõamajamuruü pårõaùàóguõyamårtiü kùãràbdhau nàgabhoge ÷ayitamanupamànandasandohadeham | 11.173 | åcuþ paraü puruùamenamananta÷aktiü såktena te'bjajamukhà api pauruùeõa | stutvà dharà'suravaràkramaõàt pare÷a khinnà yato hi vimukhàstava te'tipàpàþ | 11.174 | dussaïgatirbhavati bhàravadeva deva nityaü satàmapi hi naþ ÷çõu vàkyamã÷a | pårvaü hatà ditisutà bhavatà raõeùu hyasmatpriyàrthamadhunà bhuvi te'bhijàtàþ | 11.175 | àsãt purà ditisutairamarottamànàü saïgràma uttamagajàõsvarathadvipadbhiþ | akùohiõã ÷atamahaughamahaughameva sainyaü suràtmakamabhåt paramàstrayuktam | tasmànmahaughaguõamàsa mahàsuràõàü sainyaü ÷ilàgirimahàstradharaü sughoram | 11.176 | teùàü rathàõsca bahunalvaparipramàõà devàsurapravarakàrmukabàõapårõàþ | nànàmbaràbharaõaveùavaràyudhàóhyà devàsuràþ sasçpuràõsu parasparaü te | 11.177 | jaghnurgirãndratal . amuùñimahàstra÷astrai÷cakrurnadã÷ca rudhiraughavahà mahaugham | tatra sma devavçùabhairasure÷acamvà yuddhe nisådita utaughabalaiþ ÷atàü ÷aþ | 11.178 | athà'tmasenàmavamçdyamànàü vãkùyàsuraþ ÷ambaranàmadheyaþ | cxxv.sasàra màyàvidasaü hyamàyo varàdume÷asya suràn vimohayan | 11.179 | màyàsahasreõa suràþ samarddità raõe viùeduþ ÷a÷isåryamukhyàþ | t àn vãkùya vajrã paramàü tu vidyàü svayambhudattàü prayuyoja vaiùõavãm | 11.180 | samastamàyàpahayà tayaiva varàd rame÷asya sadà'pyasaü hyayà | màyà vine÷urditijendrasçùñà vàrã÷avahnãndramukhàõsca mocitàþ | 11.181 | yamendusåryàdisuràstato'suràn nijaghnuràpyàyitavikramàstadà | sure÷vareõorjitapauruùà bahån vajreõa vajrã nijaghàna ÷ambaram | 11.182 | tasmin hate dànavalokapàle diteþ sutà dudruvurindrabhãùit àþ | t àn vipracittirvinivàrya dhanvã sasàra ÷akrapramukhàn surottamàn | 11.183 | varàdajeyena vidhàtureva surottamàü stena ÷arairnipàtitàn | nirãkùya ÷akraü ca vimohitaü drutaü nyavàrayat taü pavanaþ ÷araughaiþ | 11.184 | astràõi tasyàstravarairnivàrya cikùepa tasyorasi kà¤canãü gadàm | vicårõito'sau nipapàta merau mahàbalo vàyubalàbhinunnaþ | 11.185 | athà'sasàdà'÷u sa kàlanemistvadàj¤ayà yasya varaü dadau purà | sarvairajeyatvamajo'suraþ sasahasra÷ãrùo dvisahasrabàhuyuk | 11.186 | tamàpatantaü prasamãkùya màrutastvadàj¤ayà dattavarastvayaiva | hantavya ityasmaradàõsu hi tvàü tadà'viràsãstvamanantapauruùaþ | 11.187 | tamastra÷astràõi bahåni bàhubhiþ pravarùamàõaü bhuvanàptadeham | cakreõa bàhån vinikçtya kàni ca nyavedaya÷cà'÷u yamàya pàpam | 11.188 | tato'suràste nihatà a÷eùàstvayà tribhàgà nihatàõscaturtham | jaghàna vàyuþ punareva jàtàste bhåtal . e dharmabalopapannàþ | 11.189 | ràj¤àü mahàvaü ÷asujanmanàü tu teùàmabhåd dharmamatirvipàpà | ÷ikùàmavàpya dvijapuïgavànàü tvadbhaktirapyeùu hikàcana syàt | 11.190 | cxxvi.tvadbhaktile÷àbhiyutaþ sukarmà vrajenna pàpàü tu gatiü katha¤cit | daitye÷varàõàü ca tamo'ndhameva tvayaiva klçptaü nanu satyakàma | 11.191 | dharmasya mithyàtvabhayàd vayaü tvàmathàpivà daitya÷ubhàptibhãùà | sampràrthayàmo ditijàn sukarmaõastvadbhaktita÷cyàvayituü ca ÷ãghram | 11.192 | ya ugrasenaþ suragàyakaþ sa jàto yaduùveùa tathà'bhidheyaþ | tavaiva sevàrthamamuùya putro jàto'suraþ kàlanemiþ sa ã÷a | 11.193 | yastvatpriyàrthaü na hato hi vàyunà bhavatprasàdàt paramã÷ità'pi | sa eùa bhojeùu puna÷ca jàto varàdume÷asya parairajeyaþ | 11.194 | sa augrasene janito'sureõa kùetre hi tadråpadhareõa màyayà | gandharvijena dramil . ena nàmnà kaü so jito yena varàcchacãpatiþ | 11.195 | jitvà jale÷aü ca hçt àni yena ratnàni yakùàõsca jitàþ ÷ivasya | kanyàvanàrthaü magadhàdhipena prayojitàste ca hçte balena | 11.196 | sa vipracitti÷ca jaràsuto'bhåd varàd vidhàturgiri÷asya caiva | sarvairajeyo balamuttamaü tato j¤àtvaiva kaü sasya mudà sute dadau | 11.197 | nivàrayàmàsa na kaü samuddhataü ÷akto'pi yo yasya bale na ka÷cit | tulyaþ pçthivyàü vivareùu và kvacid va÷e balàd yo nçpatã÷ca cakre | 11.198 | hatau purà yau madhukaiñabhàkhyau tvayaiva haü so óibhaka÷ca jàtau | varàdajeyau giri÷asya vãrau bhaktau jaràsandhamanu sma tau ÷ive | 11.199 | anye'pi bhåmàvasuràþ prajàtàstvayà hatà ye suradaityasaïgare | anye tathaivàndhatamaþ prapedire kàryà tathaiùàü ca tamogatistvayà | 11.200 | vyàsàvatàre nihatastvayàyaþ kaliþ su÷àstroktibhireva càdya | ÷rutvà tvaduktãþ puruùeùu tiùñhannãùaccakàreva manastvayã÷a | 11.201 | ràmàtmanà ye nihatàõsca ràkùasà dçùñvà balaü te'pi tadà tavàdya | samaü tavànyaü nahi cintayanti supàpino'pã÷a tathà hanåmataþ | 11.202 | cxxvii.ye ke÷ava tvadbahumànayuktàstathaiva vàyau nahi te tamo'ndham | yogyàþ praveùñuü tadato hi màrgàccàlyàstvayà janayitvaiva bhåmau | 11.203 | nitàntamutpàdya bhavadvirodhaü tathàca vàyau bahubhiþ prakàraiþ | sarveùu deveùu capàtanãyàstamasyathàndhe kalipårvakàsuràþ | 11.204 | hatau ca yau ràvaõakumbhakarõau tvayà tvadãyau pratihàrapàlau | mahàsuràve÷ayutau hi ÷àpàt tvayaiva tàvadya vimocanãyau | 11.205 | yau tau tavàrã ha tayoþ praviùñau daityau tu tàvandhatamaþ prave÷yau | yau tau tvadãyau bhavadãyave÷ma tvayà punaþ pràpaõãyau pare÷a | 11.206 | àvi÷ya yo balima¤ja÷cakàra pratãpamasmàsu tathà tvayã÷a | sa càsuro balinàmaiva bhåmau sàlvo nàmnà brahmadattasya jàtaþ | 11.207 | màyàmayaü tena vimànamagryamabhedyamàptaü sakalairgirã÷àt | vidràvito yo bahu÷astvayaiva ràmasvaråpeõa bhçgådvahena | 11.208 | nàsau hataþ ÷aktimatà'pi tatra kçùõàvatàre sa mayaiva vadhyaþ | ityàtmasaïkalpamçtaü vidhàtuü sa càtra vadhyo bhavatà'tipàpã | 11.209 | yadãyamàruhya vimànamasya pità'bhavat saubhapati÷ca nàmnà | yadà sabhãùmeõa jitaþ pità'sya tadà sa sàlvastapasi sthito'bhåt | 11.210 | sa càdya tasmàt tapaso nivçtto jaràsutasyànumate sthito hi | ananyavadhyo bhavatà'dya vadhyaþ sa pràpaõãya÷ca tamasyathogre | 11.211 | yo bàõamàvi÷ya mahàsuro'bhåt sthitaþ sa nàmnà prathito'pi bàõaþ | sa kãcako nàma babhåva rudravaràdavadhyaþ sa tamaþ prave÷yaþ | 11.212 | atastvayà bhuvyavatãrya devakàryàõi kàryàõyakhilàni deva | tvameva deve÷a gatiþ suràõàü brahme÷a÷akrenduyamàdikànàm | 11.213 | tvameva nityoditapårõaõsaktistvameva nityoditapårõaciddhanaþ | cxxviii.tvameva nityoditapårõasatsukhastvàddçï naka÷cit kuta eva te'dhikaþ | 11.214 | itãrito devavarairudàraguõàrõavo'kùobhyatamàmçt àkçtiþ | utthàya tasmàt prayayàvanantasomàrkakàntidyutiranvito'maraiþ | 11.215 | sa merumàpyà'ha caturmukhaü prabhuryatra tvayokto'smi hi tatra sarvathà | pràdurbhaviùye bhavato hi bhaktyà va÷astvivàhaü svava÷o'pi cecchayà | 11.216 | brahmà praõamyà'ha tamàtmakàraõaü pràdàü purà'haü varuõàya gàþ ÷ubhàþ | jahàra tàstasya pità'mçtasravàþ sa ka÷yapo dràk sahasà'tigarvitaþ | 11.217 | màtrà tvadityà ca tathà surabhyà pracoditenaiva hçt àsu tàsu | ÷rutvà jale÷àt sa mayà tu÷aptaþ kùatreùu gojãvanako bhaveti | 11.218 | ÷åràt sa jàto bahugodhanàóhyo bhåmau yamàhurvasudeva ityapi | tasyaiva bhàryà tvaditi÷ca devakã babhåva cànyà surabhi÷ca rohiõã | 11.219 | tat tvaü bhavasvà'÷u ca devakãsutastathaiva yo droõanàmà vasuþ saþ | svabhàryayà dharayà tvatpitçtvaü pràptuü tapastepa udàramànasaþ | 11.220 | tasmai varaþ sa mayà sannisçùñaþ sa cà'sa nandàkhya utàsya bhàryà | namnà ya÷odà saca õsåratàtasutasya vai÷yàprabhavo'tha gopaþ | 11.221 | tau devakãvasudevau ca tepatustapastvadãyaü sutamicchamànau | tvàmeva tasmàt prathamaü pradar÷ya tatra svaråpaü hi tato vrajaü vraja | 11.222 | itãrite so'bjabhavena ke÷avastatheti coktvà punaràha devatàþ | sarve bhavanto bhavatà'÷u mànuùe kàryànusàreõa yathànuråpataþ | 11.223 | athàvatãrõàþ sakalàõsca devatà yathàyathaivà'ha haristathàtathà | vitte÷varaþ pårvamabhåddhi bhaumàddhareþ sutatve'pi tadicchayà'suràt | 11.224 | pàpena tenàpahçto hi hastã ÷ivapradattaþ supratãkàbhidhànaþ | tadarthamevàsya suto'bhijàto dhane÷varo bhagadattàbhidhànaþ | 11.225 | cxxix.mahàsurasyàü ÷ayutaþ sa eva rudràve÷àd balavànastravàü ÷ca | ÷iùyo mahendrasya hate babhåva tàte svadharmàbhirata÷ca nityam | 11.226 | abhåcchinirnàma yadupravãrastasyà'tmajaþ satyaka àsa tasmàt | kçùõaþ pakùo yuyudhànàbhidheyo gurutmato'ü ÷ena yuto babhåva | 11.227 | yaþ saü vaho nàma marut tadaü ÷a÷cakrasya viùõoõsca babhåva tasmin | yaduùvabhåddhçdiko bhojavaü ÷e sitaþ pakùastasya suto babhåva | 11.228 | sa pà¤cajanyàü ÷ayuto marutsu tathà'ü ÷ayuktaþ pravahasya vãraþ | nàmàsya càbhåt kçtavarmetyathànye ye yàdavàste'pi suràþ sagopàþ | 11.229 | ye pàõóavànàmabhavan sahàyà devàõsca devànucaràþ samastàþ | anye tu sarve'pyasurà hi madhyamà yemànuùàste calabuddhipravçttayaþ | 11.230 | li ïgaü suràõàü hi paraiva bhaktirviùõau tadanyeùu ca tatpratãpatà | ato'tra yeye haribhaktitatparàstete suràstadbharità vi÷eùataþ | 11.231 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye bhagavadavatàrapratij ¤îa nàma ekàda÷o'dhyàyaþ cxxx.(pàõóavotpattiþ ) atha dvàda÷o'dhyàyaþ Oü | babhåva gandharvamunistu devakaþ sa àsa sevàrthamathà'hukàddhareþ | sa ugrasenàvarajastathaiva nàmàsya tasmàdajani sma devakã | 12.1 | anyàõsca yàþ kàõsyapasyaiva bhàryà jyeùñhàü tu tàmàhuka àtmaputrãm | cakàra tasmàddhi pitçùvasà sà svasà ca kaü sasya babhåva devakã | 12.2 | saivàditirvasudevasya dattà tasyà rathaü maïgal . aü kaü sa eva | saü yàpayàmàsa tadà hi vàyurjagàda vàkyaü gaganasthito'mum | 12.3 | vinà'paràdhaü na tato garãyaso na màtulo vadhyatàmeti viùõoþ | lokasya dharmànanuvartato'taþ pitrorvirodhàrthamuvàca vàyuþ | 12.4 | mçtyustavàsyà bhavità'ùñamaþ suto måóheti cokto jagçhe kçpàõàm | putràn samarpyàsya ca ÷årasånurvimocya tàü tatsahito gçhaü yayau | 12.5 | ùañkanyakàõscàvarajà gçhãt àstenaiva tàbhi÷ca mumoda ÷årajaþ | bàhlãkaputrã ca purà gçhãt à purà'sya bhàryà surabhistu rohiõã | 12.6 | ràj¤a÷ca kàõsiprabhavasya kanyàü sa putrikàputrakadharmato'vahat | kanyàü tathà karavãre÷varasya dharmeõa tenaiva ditiü danuü purà | 12.7 | yo manyate viùõurevàhamityasau pàpo venaþ pauõórako vàsudevaþ | j àtaþ punaþ ÷årajàt kàõsijàyàü nànyo matto viùõurastãti vàdã | 12.8 | dhundhurhato yo hariõà madhoþ suta àsãt sutàyàü karavãre÷varasya | sçgàlanàmà vàsudevo'tha devakãmudåhya ÷aurirna yayàvubhe te | 12.9 | tatastu tau vçùõi÷atrå babhåvaturjyeùñhau sutau ÷årasutasya nityam | anyàsu ca pràpa sutànudàràn devàvatàràn vasudevo'khilaj¤aþ | 12.10 | yeye hi devàþ pçthivãü gatàste sarve ÷iùyàþ satyavatãsutasya | viùõuj¤ànaü pràpya sarve'khilaj¤àstasmàd yathàyogyatayà babhåvuþ | 12.11 | cxxxi.marãcijàþ ùaõmunayo babhåvuste devakaü pràhasan kàrùyahetoþ | tacchàpataþ kàlanemiprasåtà avadhyatàrthaü tapa eva cakruþ | 12.12 | dhàtà pràdàd varameùàü tathaiva ÷a÷àpa tàn kùmàtal . e sambhavadhvam | tatra svatàto bhavatàü nihantetyàtmànyato varalipsån hiraõyaþ | 12.13 | durgà tadà tàn bhagavatpracodità prasvàpayitvà pracakarùa kàyàt | kramàt samàve÷ayadàõsu devakãgarbhàõsaye tàn nyahanacca kaü saþ | 12.14 | tadà munãndrasaü yutaþ sado vidhàturuttamam | sa pàõóuràptumaicchata nyavàrayaü ÷ca te tadà | 12.15 | yadharthameva jàyate pumàn hi tasya so'kçteþ | ÷ubhàü gatiü natu vrajed dhruvaü tato nyavàrayan | 12.16 | pradhànadevatàjane niyoktumàtmanaþ priyàm | babhåva pàõóureùa tad vinà na tasya sadgatiþ | 12.17 | ato'nyathà sutànçte vrajanti sadgatiü naràþ | yathaiva dharmabhåùaõo jagàma sandhyakàsutaþ | 12.18 | tadà kali÷ca ràkùasà babhåvurindrajinmukhàþ | vicitravãryanandanapriyodare hi garbhagàþ | 12.19 | tadasya so'nujo'÷çõonmunãndradåùitaü ca tat | vicàrya tu priyàmidaü jagàda vàsudevadhãþ | 12.20 | ya eva madguõàdhikastataþ sutaü samàpnuhi | sutaü vinà na no gatiü ÷ubhàü vadanti sàdhavaþ | 12.21 | tadasya kçcchrato vacaþ pçthà'grahãjjagàda ca | mamàsti devava÷yado manåttamaþ sutàptidaþ | 12.22 | na te surànçte samaþ sureùu kecideva ca | cxxxii.atastavàdhikaü suraü kamàhvaye tvadàj¤ayà | 12.23 | varaü samàõsrità patiü vrajeta yà tato'dhamam | na kàcidasti niùkçtirna bhartçlokamçcchati | 12.24 | kçte purà suràstathà suràïganàõsca kevalam | nimittato'pi tàþ kvacinna tàn vihàya menire | 12.25 | manovacaþ ÷arãrato yato hi tàþ pativratàþ | anàdikàlato'bhavaü stataþ sabhartçkàþ sadà | 12.26 | svabhartçbhirvimuktigàþ sahaiva tà bhavanti hi | kçt àntamàpya càpsaraþ striyo babhåvurårjitàþ | 12.27 | anàvçt àõsca tàstathà yatheùñabhartçkàþ sadà | atastu tà na bhartçbhirvimuktimàpuruttamàm | 12.28 | surastriyo'tikàraõairyadà'nyathà sthitàstadà | duranvayàt suduþ sahà vipat tato bhaviùyati | 12.29 | ayuktamuktavàü stato bhavàü stathà'pi te vacaþ | alaïghyameva me tato vadasva putradaü suram | 12.30 | itãrito'bravãnnçpo na dharmato vinà bhuvaþ | nçpo'bhirakùit à bhavet tadàhvayà'÷u taü vibhum | 12.31 | sa dharmajaþ sudhàrmiko bhaveddhi sånuruttamaþ | itãrite tayà yamaþ samàhuto'gamad drutam | 12.32 | tata÷ca sadya eva sà suùàva putramuttamam | yudhiùñhiraü yamo hi sa prapeda àtmaputratàm | 12.33 | yame sute tu kuntitaþ prajàta eva saubalã | adaü hyaterùyayà ciraü babha¤ja garbhameva ca | 12.34 | cxxxiii.svagarbhapàtane kçte tayà jagàma ke÷avaþ | paràõsaràtmajo nyadhàd ghañeùu tàn vibhàga÷aþ | 12.35 | ÷atàtmanà vibheditàþ ÷ataü suyodhanàdayaþ | babhåvuranvahaü tataþ ÷atottarà ca duþ ÷al . à | 12.36 | sa devakàryasiddhaye rarakùa garbhamã÷varaþ | paràõsaràtmajaþ prabhurvicitravãryajodbhavam | 12.37 | kaliþ suyodhano'jani prabhåtabàhuvãryayuk | pradhànavàyusannidherbalàdhikatvamasya tat | 12.38 | purà hi merumårdhani triviùñapaukasàü vacaþ | vasundharàtal . odbhavonmukhaü ÷rutaü diteþ sutaiþ | 12.39 | tatastu te trilocanaü tapobalàdatoùayan | vçta÷ca devakaõñako hyavadhya eva sarvataþ | 12.40 | varàdumàpatestataþ kaliþ sa devakaõñakaþ | babhåva vajrakàyayuk suyodhano mahàbalaþ | 12.41 | avadhya eva sarvataþ suyodhane samutthite | ghçt àbhipårõakumbhataþ sa indrajit samutthitaþ | 12.42 | sa duþkha÷àsano'bhavat tato'tikàyasambhavaþ | sa vai vikarõa ucyate tataþ kharo'bhavad balã | 12.43 | sa citrasenanàmakastathà'pare ca ràkùasàþ | babhåvurugrapauruùà vicitravãryajàtmajàþ | 12.44 | samastadoùaråpiõaþ ÷arãriõo hi te'bhavan | mçùeti nàmato hi yà babhåva duþ ÷al . à'surã | 12.45 | kuhåprave÷asaü yutà yayà'rjunervadhàya hi | tapaþ kçtaü tri÷åline tato hi sà'tra jaj¤uùã | 12.46 | cxxxiv.tayodito hi saindhavo babhåva kàraõaü vadhe | sa kàlakeyadànavastadarthamàsa bhåtal . e | 12.47 | tathà'sa nirçthàbhidho'nujaþ sa nirçterabhåt | sa nàsikàmarudyuto yuyutsunàmakaþ kçtã | 12.48 | sa cà'mbikeyavãryajaþ suyodhanàdanantaraþ | babhåva vai÷yakanyakodarodbhavo haripriyaþ | 12.49 | yudhiùñhire jàta uvàca pàõóurbàhvorbalàjj¤ànabalàcca dharmaþ | rakùyo'nyathà nàõsamupaiti tasmàd baladvayàóhyaü prasuvà'÷u putram | 12.50 | yaj¤àdhiko hya÷vamedho manuùyadç÷yeùu tejassvadhiko hi bhàskaraþ | varõeùu vipraþ sakalairguõairvaro deveùu vàyuþ puruùottamàdçte | 12.51 | vi÷eùato'pyeùa pitaiva me prabhurvyàsàtmanà viùõuranantapauruùaþ | ata÷ca te ÷va÷uro naiva yogyo dàtuü putraü vàyumupaihi tat prabhum | 12.52 | itãrite pçthayà'håtavàyusaü spar÷amàtràdabhavad baladvaye | samo jagatyasti na yasya ka÷cid bhaktau ca viùõorbhagavadva÷aþ sutaþ | 12.53 | sa vàyurevàbhavadatra bhãmanàmà bhçt à màþ sakalà hi yasmin | sa viùõune÷ena yutaþ sadaiva nàmnà seno bhãmasenastato'sau | 12.54 | tajjanmamàtreõa dharà vidàrità õsàrdålabhãt àjjananãkaràd yadà | papàta sa¤cårõita eva parvatastenàkhilo'sau ÷ata÷çïganàmà | 12.55 | tasmin prajàte rudhiraü prasusruvurmahàsurà vàhanasainyasaü yutàþ | nçpàõsca tatpakùabhavàþ samastàstadà bhãt à asurà ràkùasàõsca | 12.56 | avarddhatàtraiva vçkodaro vane mudaü suràõàmabhitaþ pravarddhayan | tadaiva ÷eùo hariõodito'vi÷ad garbhaü sutàyà api devakasya | 12.57 | sa tatra màsatrayamuùya durgayà'pavàhito rohiõãgarbhamàõsu | cxxxv.niyuktayà ke÷avenàtha tatra sthitvà màsàn sapta jàtaþ pçthivyàm | 12.58 | sa nàmato baladevo balàóhyo babhåva tasyànu janàrdanaþ prabhuþ | àvirbabhåvàkhilasadguõaikapårõaþ sutàyàmiha devakasya | 12.59 | yaþ satsukhaj¤ànabalaikadehaþ samastadoùaspar÷ojjhitaþ sadà | avyaktatatkàryamayo na yasya dehaþ kuta÷cit kvaca sa hyajo hariþ | 12.60 | na ÷uklaraktaprabhavo'sya kàyastathà'pi tatputratayocyate mçùà | janasya mohàya ÷arãrato'syà yadàviràsãdamalasvaråpaþ | 12.61 | àvi÷ya pårvaü vasudevameva vive÷a tasmàdçtukàla eva | devãmuvàsàtra ca sapta màsàn sàrdhàü stata÷cà'virabhådajo'pi | 12.62 | yathà purà stambhata àviràsãda÷uklarakto'pi nçsiü haråpaþ | tathaiva kçùõo'pi tathà'pi màtàpitçkramàdeva vimohayatyajaþ | 12.63 | pitçkramaü mohanàrthaü sameti na tàvatà õsuklato raktata÷ca | j àto'sya dehastviti dar÷anàya sa÷aïkhacakràbjagadaþ sa dçùñaþ | 12.64 | anekasåryàbhakirãñayukto vidyutprabhe kuõóale dhàrayaü ÷ca | pãt àmbaro vanamàlã svanantasåryorudãptirdadç÷e sukhàrõavaþ | 12.65 | sa ka¤cayonipramukhaiþ suraiþ stutaþ pitrà ca màtrà cajagàda ÷årajam | nayasva màü nandagçhàniti sma tato babhåva dvibhujo janàrdanaþ | 12.66 | tadaiva jàtà ca hareranuj¤ayà durgàbhidhà õsrãranu nandapatnyàm | tatastamàdàya hariü yayau sa ÷åràtmajo nandagçhàn ni÷ãthe | 12.67 | saü sthàpya taü tatra tathaiva kanyakàmàdàya tasmàt svagçhaü punaryayau | hatvà svasurgarbhaùañkaü krameõa matvà'ùñamaü tatra jagàma kaü saþ | 12.68 | garbhaü devakyàü saptamaü menire hi lokàþ sutaü tvaùñamaü t àü tataþ saþ | matvà hantuü pàdayoþ sampragçhya sampothayàmàsa ÷ilàtal . e ca| 12.69 | cxxxvi.sà taddhastàt kùipramutpatya devã khe'dç÷yataivàùñabhujà samagrà | brahmàdibhiþ påjyamànà samagrairatyadbhutàkàravatã haripriyà | 12.70 | uvàca cà'ryà tava mçtyuratra kvacit prajàto hi vçthaiva pàpa | anàgasãü màü vinihantumicchasya÷akyakàrye tava codyamo'yam | 12.71 | uktveti kaü saü punareva devakãtalpe'÷ayad bàlaråpaiva durgà | nàj¤àsiùustàmatha kecanàtra çte hi màtàpitarau guõàóhyàm | 12.72 | ÷rutvà tayoktaü tu tadaiva kaü saþ pa÷càttàpàd vasudevaü sabhàryam | prasàdayàmàsa punaþ puna÷ca vihàya kopaü ca tamåcatustau | sukhasya duþkhasya ca ràjasiü ha nànyaþ kartà vàsudevàditi sma | 12.73 | ànãya kaü so'tha gçhe svamantriõaþ provàca kanyàvacanaü samastam | ÷rutvà ca te procuratyantapàpàþ kàryaü bàlànàü nidhanaü sarva÷o'pi | 12.74 | tatheti tàü statra niyujya kaü so gçhaü svakãyaü pravive÷a pàpaþ | ceru÷ca te bàlavadhe sadodyatà hiü sàvihàràþ satataü svabhàvataþ | 12.75 | atha prabhàte ÷ayane ÷ayànamapa÷yatàmabjadalàyatàkùam | kçùõaü ya÷odà ca tathaiva nanda ànandasàndràkçtimaprameyam | 12.76 | menàta etau nijaputramenaü sraùñàramabjaprabhavasya ce÷am | mahotsavàt pårõamanàõsca nando viprebhyo'dàllakùamitàstadà gàþ | 12.77 | suvarõaratnàmbarabhåùaõànàü bahåni gojãvigaõàdhinàthaþ | pràdàdathopàyanapàõayastaü gopà ya÷odàü ca mudà striyo'gaman | 12.78 | gateùu tatraiva dineùu keùucijjagàma kaü sasya gçhaü sa nandaþ | pårvaü hi nandaþ sa karaü hi dàtuü bçhadvanànnissçtaþ pràpa kçùõàm | 12.79 | sahà'gatà tena tadà ya÷odà suùàva durgàmatha tatra ÷auriþ | nidhàya kçùõaü pratigçhya kanyakàü gçhaü yayau nanda uvàsa tatra | 12.80 | niruùya tasmin yamunàtañe sa màsaü yayau draùñukàmo narendram | cxxxvii.ràj¤e'tha taü dattakaraü dadar÷a ÷åràtmajo vàkyamuvàca cainam | 12.81 | yàhyutpàtàþ santi tatretyudãrito jagàma ÷ãghraü yamunàü sa nandaþ | ràtràvevà'gacchamàne tu nande kaü sasya dhàtrã tujagàma goùñham | 12.82 | sà påtanà nàma nijasvaråpamàcchàdya ràtrau ÷ubharåpavacca | vive÷a nandasya gçhaü bçhadvanaprànte hi màrge racitaü prayàõe | 12.83 | tãre bhaginyàstu yamasya vastragçhe ÷ayànaü puruùottamaü tam | jagràha màtrà tuya÷odayà tayà nidràyujà prekùyamàõà õsubheva | 12.84 | tanmàyayà dharùit à nidrayà ca nyavàrayannaiva hi nandajàyà | tayà pradattaü stanamã÷ità'subhiþ papau sahaivà'÷u janàrdanaþ prabhuþ | 12.85 | mçt à svaråpeõa subhãùaõena papàta sà vyàpya vanaü samastam | tadà'gamannandagopo'pi tatra dçùñvà ca sarve'pyabhavan suvismitàþ | 12.86 | sà tàñakà corva÷isampraviùñà kçùõàvadhyànànnirayaü jagàma | sà tårva÷ã kçùõabhuktastanena påtà svargaü prayayau tatkùaõena | 12.87 | sà tumburoþ saïgata àvive÷a rakùastanuü ÷àpato vittapasya | kçùõaspar÷àcchuddharåpà punardivaü yayau tuùñe kimalabhyaü rame÷e | 12.88 | yadà'pa deva÷caturaþ sa màsàü stadopaniùkràmaõamasya cà'sãt | janmarkùamasmin dina eva cà'sãt pràtaþ ki¤cit tatra mahotsavo'bhavat | 12.89 | tadà õsayànaþ ÷akañasya so'dhaþ padà'kùipat taü ditijaü nihantum | anaþ samàvi÷ya diteþ suto'sau sthitaþ pratãpàya hareþ supàpaþ | 12.90 | kùipto'nasisthaþ ÷akañàkùanàmà sa viùõunetvà sahitaþ papàta | mamàra cà'÷u pratibhagnagàtro vyatyastacakràkùamabhådana÷ca | 12.91 | sasambhramàt taü pratigçhya ÷aïkyà kçùõaü ya÷odà dvijavaryasåktibhiþ | sà snàpayàmàsa nadãtañàt tadà samàgatà nandavaco'bhitarjità | 12.92 | cxxxviii.hatvà tu taü kaü sabhçtyaü sa kçùõaþ ÷i÷ye punaþ ÷i÷uvat sarva÷àstà | evaü gopàn prãõayan bàlakel . ãvinodato nyavasat tatra devaþ | 12.93 | vivarddhamàne lokadçùñyaiva kçùõe pàõóuþ punaþ pràha pçthàmidaü vacaþ | dharmiùñho nau sånuragre babhåva baladvayajyeùñha utàpara÷ca | 12.94 | yadaika evàtibalopapanno bhavet tadà tena paràvamarde | pravartyamàne svapuraü hareyu÷cauryàt pare tad dvayamatra yogyam | 12.95 | ÷astràstravid vãryavàn nau suto'nyo bhaved devaü t àdç÷amàhvayàtaþ | ÷eùastava bhràtçsuto'bhijàtastasmànnàsau sutadànàya yogyaþ | 12.96 | navai suparõaþ sutado nareùu prajàyate và'sya yatastathà'j¤à | kçt à purà hariõà õsaïkarastu krodhàtmakaþ pàlane naiva yogyaþ | 12.97 | ato mahendro balavànanantarasteùàü samàhvànamihàrhati svaràñ| itãrità sà'hvayadàõsu vàsavaü tataþ prajaj¤e svayameva ÷akraþ | 12.98 | sa càrjuno nàma naràü ÷ayukto viùõvàve÷ã balavànastravettà | råpyanyaþ syàt sånurityucyamànà bhartrà kuntã neti taü pràha dharmàt | 12.99 | bçhaspatiþ pårvamabhåddhareþ padaü saü sevituü pavanàve÷ayuktaþ | sa uddhavo nàma yadupravãràjjàto vidvànupagavanàmadheyàt | 12.100 | droõàtmakaü nàtitaràü svasevakaü kuryàddharirmàmiti bhåya eva | sa uddhavàtmà'vatatàra yàdaveùvàsevanàrthaü puruùottamasya | 12.101 | bçhaspatereva sa sarvavidyà avàpa mantrã nipuõaþ sarvavettà | varùatraye tatparataþ sa sàtyakirjaj¤e dine cekitàna÷ca tasmin | 12.102 | marutsu nàma pratibho yaduùvabhåt sa cekitàno harisevanàrtham | tadaiva jàto hçdikàtmajo'pi varùatraye tatparato yudhiùñhiraþ | 12.103 | tato'bdato bhåbharasaü hçtau hareraïgatvamàptuü giri÷o'janiùña | aõsvatthàmà nàmato'÷vadhvaniü sa yasmàccakre jàyamàno mahàtmà | 12.104 | cxxxix.sa sarvavid balavànastravettà kçpasvasàyàü droõavãryodbhavo'bhåt | duryodhanastaccaturthe'hni jàtastasyàparedyurbhãmasenaþ sudhãraþ | 12.105 | yadà samàsadvitayã babhåva tadà rohiõyàü baladevo'bhijàtaþ | balã guõàóhyaþ sarvavedã ya eva sevàkhinno lakùmaõo'gre harerbhåt | 12.106 | yadà hi putràn vinihantumetau sahaiva baddhau gati÷çïkhalàyàm | kaü senàpàpau devakã÷åraputrau viyojitàþ ÷auribhàryàþ paràõsca | 12.107 | vini÷cayàrthaü devakãgarbhajànàmanyà bhàryà dhçtagarbhàþ sa kaü saþ | sthànàntare prasavo yàvadàsàü saü sthàpayàmàsa supàpabuddhiþ | 12.108 | hetoretasmàd rohiõã nandagehe prasåtyarthaü sthàpità tena devã | lebhe putraü gokule pårõacandrakàntànanaü balabhadraü su÷ubhram | 12.109 | yadà trimàsaþ sa babhåva devastadà'viràsãt puruùottamo'jaþ | kçùõaõseùàvàptukàmau sutau hi tapa÷cakràte devakã÷åraputrau | 12.110 | viùõvàve÷ã balavàn yo guõàdhikaþ sa me sutaþ syàditi rohiõã ca| tepe tapo'to hari÷uklake÷ayutaþ ÷eùo devakãrohiõãjaþ | 12.111 | avarddhatàsau hari÷uklake÷asamàve÷ã gokule rauhiõeyaþ | kçùõo'pi lãl à lal . it àþ pradar÷ayan baladvitãyo ramayàmàsa goùñham | 12.112 | sa pràkçtaü ÷i÷umàtmànamuccairvijànantyà màturàdar÷anàya | vijçmbhamàõo'khilamàtmasaü sthaü pradar÷ayàmàsa kadàcidã÷aþ | 12.113 | sà'õóaü mahàbhåtamano'bhimànamahatprakçtyàvçtamabjajàdibhiþ | suraiþ ÷ivetairnaradaityasaïghairyutaü dadar÷àsya tanau ya÷odà | 12.114 | nyamãlayaccàkùiõã bhãtabhãt à jugåha cà'tmànamatho rame÷aþ | vapuþ svakãyaü sukhacitsvaråpaü pårõaü satsu j¤àpayaü staddhyadar÷ayat | 12.115 | kadàcit taü l àl . ayantã ya÷odà voóhuü nàõsaknod bhåribhàràdhikàrtà | cxl.nidhàya taü bhåmital . e svakarma yadà cakre daitya àgàt sughoraþ | 12.116 | tçõàvarto nàmataþ kaü sabhçtyaþ sçùñvà'tyugraü cakravàtaþ ÷i÷uü tam | àdàyà'yàdantarikùaü sa tena ÷astaþ kaõñhagràhasaü ruddhavàyuþ | 12.117 | papàta kçùõena hataþ ÷ilàtal . e tçõàvartaþ parvatodagradehaþ | suvismayaü cà'puratho janàste tçõàvartaü vãkùya sa¤cårõit àïgam | 12.118 | akruddhyatàü ke÷avo'nugrahàya ÷ubhaü svayogyàdadhikaü nihantum | sa kruddhyatàü navanãt àdi mçùõaü ÷cacàra devo nijasatsukhàmbudhiþ | 12.119 | yasminnabde bhàdrapade sa màse siü hasthayorgururavyoþ pare÷aþ | udait tataþ phàlgune phalguno'bhåd gate tato màdravatã babhàùe | 12.120 | j àtàþ sutàste pravaràþ pçthàyàmekà'napatyà'hamataþ prasàdàt | tavaiva bhåyàsamahaü sutetà vidhatsva kuntãü mama mantradàtrãm | 12.121 | itãritaþ pràha pçthàü sa màdryai di÷asva mantraü sutadaü variùñham | ityåcivàü saü patimàha yàdavã dadyàü tvadarthe tu sakçtphalàya | 12.122 | uvàca màdryai sutadaü manuü ca punaþ phalaü te na bhaviùyatãti | mantraü samàdàya ca madraputrã vyacintayat syàü nu kathaü dviputrà | 12.123 | sadà'viyogau divijeùu dasrau nacaitayornàmabhedaþ kvaciddhi | ekà bhàryà saitayorapyuùà hi tadàyàtaþ sakçdàvartanàd dvau | 12.124 | itãkùantyà'kàritàva÷vinau tau ÷ãghrapràptau putrakau tatprasåtau | t àveva devau nakulaþ pårvajàtaþ sahadevo'bhåt pa÷cimastau yamau ca | 12.125 | punarmanoþ phalavattvàya màdrã sampràrthayàmàsa patiü taduktà | pçthà'vàdãt kuñilaiùà madàj¤àmçte devàvàhvayàmàsa dasrau | 12.126 | ato virodhaü ca madàtmajànàü kuryàdeùetyeva bhãt àü na màü tvam | niyoktumarhaþ punareva ràjannitãrito'sau viraràma kùitã÷aþ | 12.127 | cxli.vi÷eùanàmnaiva samàhutaþ sutàn dadyuþ surà ityavi÷eùitaü yayoþ | vi÷eùanàmàpi samàhvayat tau mantràvçttirnàmabhede'sya coktà | 12.128 | yudhiùñhiràdyeùu caturùu vàyuþ samàviùñaþ phalgune'tho vi÷eùàt | yudhiùñhire saumyaråpeõa viùño vãreõa råpeõa dhana¤jaye'sau | 12.129 | ÷çïgàraråpaü kevalaü dar÷ayàno vive÷a vàyuryamajau pradhànaþ | ÷çïgàrakaivalyamabhãpsamànaþ pàõóurhi putraü cakame caturtham | 12.130 | ÷çïgàraråpo nakule vi÷eùàt sunãtiråpaþ sahadevaü vive÷a | guõaiþ samastaiþ svayameva vàyurbabhåva bhãmo jagadàntaràtmà | 12.131 | supullavàkàratanurhi komal . aþ pràyo janaiþ procyate råpa÷àlã | tataþ sujàtaü varavajrakàyau bhãmàrjunàvapyçte pàõóuraicchat | 12.132 | apràkçt ànàü tu manoharaü yad råpaü dvàtriü ÷allakùaõopetamagryam | tanmàruto nakule komal . àbha evaü vàyuþ pa¤caråpo'tra cà'sãt | 12.133 | atãtendrà eva te viùõuùaùñhàþ pårvendro'sau yaj¤anàmà rame÷aþ | sa vai kçùõo vàyuratha dvitãyaþ sa bhãmaseno dharma àsãt tçtãyaþ | 12.134 | yudhiùñhiro'sàvatha nàsatyadasrau kramàt tàvetau màdravatãsutau ca | purandaraþ ùaùñha utàtra saptamaþ sa evaikaþ phalguno hyeta indràþ | 12.135 | kramàt saü skàràn kùatriyàõàmavàpya te'varddhanta svatavaso mahitvanà | sarve sarvaj¤àþ sarvadharmopapannàþ sarve bhaktàþ ke÷ave'tyantayuktàþ | 12.136 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye pîaõóavotpattirnàma dvàda÷o'dhyàyaþ cxlii.(kaü savadhaþ ) atha trayoda÷o'dhyàyaþ Oü | gargaþ ÷årasutoktyà vrajamàyàt sàttvatàü purodhàþ saþ | cakre kùatriyayogyàn saü skàràn kçùõarohiõãsånvoþ | 13.1 | åce nanda suto'yaü tava viùõornàvamo guõaiþ sarvaiþ | sarve caitattràtàþ sukhamàpsyantyunnataü bhavatpårvàþ | 13.2 | ityuktaþ sa mumoda prayayau gargo'pi ke÷avo'thà'dyaþ | svapadairagrajayukta÷cakre puõyaü vrajan vrajodde÷am | 13.3 | sa kadàcicchi÷ubhàvaü kurvantyà màturàtmano bhåyaþ | apanetuü parame÷o mçdaü jaghàsekùatàü vayasyànàm | 13.4 | màtropàlabdha ã÷o mukhavivçtimakarnàmba mçdbhakùit à'haü | pa÷yetyàsyàntare tu prakçtivikçtiyuk sà jagat paryapa÷yat | itthaü devo'tyacintyàmaparaduradhigàü ÷aktimuccàü pradar÷ya pràyo j¤àtàtmatattvàü punarapi bhagavànàvçõodàtma÷aktyà | 13.5 | iti prabhuþ sa lãlayà harirjagad vióambayan | cacàra goùñhamaõóale'pyanantasaukhyaciddhanaþ | 13.6 | kadàcidã÷varaþ stanaü piban ya÷odayà payaþ | ÷çtaü nidhàtumujjhito babha¤ja dadhyamatrakam | 13.7 | sa mathyamànadadhyuruprajàtamindusannibham | navaü hi nãtamàdade raho jaghàsa ce÷ità | 13.8 | prajàyate hi yatkule yathà yugaü yathà vayaþ | tathà pravartanaü bhaved divaukasàü samudbhave | 13.9 | iti svadharmamuttamaü divaukasàü pradar÷ayan | adharmapàvako'pi san vióambate janàrdanaþ | 13.10 | cxliii.nçtiryagàdiråpakaþ sa bàlyayauvanàdi yat | kriyàõsca tattadudbhavàþ karoti ÷àõsvato'pi san | 13.11 | sa vipraràjagopakasvaråpakastadudbhavàþ | tadàtadà viceùñate kriyàþ suràn vi÷ikùayan | 13.12 | tathà'pyananyadevatàsamaü nijaü balaü prabhuþ | prakàõsayan punaþ punaþ pradar÷ayatyajo guõàn | 13.13 | athà'ttayaùñimãkùya tàü svamàtaraü jagadguruþ | prapupluve tamanvayànmanovidåramaïganà | 13.14 | punaþ samãkùya tacchramaü jagàma tatkaragraham | prabhuþ svabhaktava÷yatàü prakàõsayannurukramaþ | 13.15 | sadà vimuktamã÷varaü nibaddhuma¤jasà'dade | yadaiva dàma gopikà na tat pupåra taü prati | 13.16 | samastadàmasa¤cayaþ susandhito'pyapårõatàm | yayàvanantavigrahe ÷i÷utvasampradar÷ake | 13.17 | abandhayogyatàü prabhuþ pradar÷ya lãlayà punaþ | sa ekavatsapàõsakàntaraü gato'khilambharaþ | 13.18 | sutasya màtçva÷yatàü pradar÷ya dharmamã÷varaþ | babha¤ja tau divispç÷au yamàrjunau suràtmajau | 13.19 | purà dhuni÷cumustathà'pi påtanàsamanvitau | anokùasaü yutau tapaþ pracakratuþ ÷ivàü prati | tayà varo'pyavadhyatà caturùu ca prayojitaþ | 13.20 | anantaraü tçõodbhçmistapo'carad varaü ca tam | avàpa te trayo hatàþ ÷i÷usvaråpaviùõunà | 13.21 | dhuni÷cumu÷ca tau tarå samàõsritau nisåditau | cxliv.taruprabhaïgato'munà tarå ca÷àpasambhavau | 13.22 | purà hinàradàntike digambarau ÷a÷àpa saþ | dhane÷aputrakau drutaü tarutvamàpnutaü tviti | 13.23 | tato hi tau nijàü tanuü hareþ prasàdataþ ÷ubhau | avàpatuþ stutiü prabhorvidhàya jagmaturgçham | 13.24 | nal . akåbaramaõigrãvau mocayitvà tu÷àpataþ | vàsudevo'tha gopàlairvismitairabhivãkùitaþ | 13.25 | vçndàvanayiyàsuþ sa nandasånurbçhadvane | sasarja romakåpebhyo vçkàn vyàghrasamàn bale | 13.26 | anekakoñisaïghaistaiþ pãóyamànà vrajàlayàþ | yuyurvçndàvanaü nityànandamàdàya nandajam | 13.27 | indiràpatirànandapårõo vçndàvane prabhuþ | nandayàmàsa nandàdãnuddàmataraceùñitaiþ | 13.28 | sa candrato hasatkàntavadanenenduvarcasà | saü yuto rauhiõeyena vatsapàlo babhåva ha | 13.29 | daityaü sa vatsatanumapramayaþ pragçhya kaü sànugaü haravaràdaparairavadhyam | prakùipya vçkùaõsirasi nyahanad bako'pi kaü sànugo'tha vibhumacyutamàsasàda | 13.30 | skandaprasàdakavacaþ sa mukhe cakàra govindamagnivadamuü pradahantamuccaiþ | caccharda tuõóaõsirasaiva nihantumetamàyàntamãkùya jagçhe'sya sa tuõóamã÷aþ | 13.31 | tuõóadvayaü yadupatiþ karapallavàbhyàü saïgçhya cà'÷u vidadàra ha pakùidaityam | brahmàdibhiþ kusumavarùibhirãóyamànaþ sàyaü yayau vrajabhuvaü sahito'grajena | 13.32 | evaü sa devavaravanditapàdapadmo gopàlakeùu viharan bhuvi ùaùñhamabdam | pràpto gavàmakhilapo'pi sa pàlako'bhåd vçndàvanàntaragasàndralatàvitàne | 13.33 | cxlv.jyeùñhaü vihàya sa kadàcidacintya÷aktirgogopagogaõayuto yamunàjaleùu | reme bhaviùyadanuvãkùya hi gopaduþkhaü tadbàdhanàya nijamagrameùu so'dhàt | 13.34 | sa brahmaõo varabalàduragaü tvavadhyaü sarvairavàryaviùavãryamçte suparõàt | vij¤àya tadviùavidåùitavàripànasannàn pa÷ånapi vayasyajanàn sa àvãt | 13.35 | taddçùñidivyasudhayà sahasà'bhivçùñàþ sarve'pi jãvitamavàpurathocca÷àkham | "kçùõaþ kadambamadhiruhya tato'tituïgàdàsphoñya gàóhara÷ano nyapatad viùode | 13.36 | sàrpahradaþ puruùasàranipàtavegasaïkùobhitoragaviùocchavasitàmburàõsiþ | paryupluto viùakaùàyavibhãùaõormibhãmo dhanuþ ÷atamanantabalasya kiü tat" 70 | 13.37 | taü yàmunahradavilol . akamàpya nàgaþ kàl . yo nijaiþ samada÷at saha vàsudevam | bhogairbabandha ca nije÷varamenamaj¤aþ sehe tamã÷a uta bhaktimato'paràdham | 13.38 | utpàtamãkùya tu tadà'khilagopasaïghastatrà'jagàma halinà pratibodhito'pi | dçùñvà nijàõsrayajanasya bahoþ suduþkhaü kçùõaþ svabhaktamapi nàgamamuü mamarda | 13.39 | tasyonnateùu sa phaõeùu nanarta kçùõo brahmàdibhiþ kusumavarùibhirãóyamànaþ | àrto mukhairuru vaman rudhiraü sa nàgo nàràyaõaü tamaraõaü manasà jagàma | 13.40 | taccitratàõóavavirugõaphaõàtapatraü raktaü vamantamuru sannadhiyaü nitàntam | dçùñvà'hiràjamupaseduramuùya patnyo nemu÷ca sarvajagadàdiguruü bhuvã÷am | 13.41 | t àbhiþ stutaþ sa bhagavànamunà ca tasmai dattvà'bhayaü yamasahodaravàrito'mum | utsçjya nirviùajalàü yamunàü cakàra saü ståyamànacaritaþ surasiddhasàdhyaiþ | 13.42 | gopairbalàdibhirudãrõatarapramodaiþ sàrddhaü sametya bhagavànaravindanetraþ | t àü ràtrimatra nivasan yamunàtañe sadàvàgnimuddhatabalaü ca papau vrajàrthe | 13.43 | itthaü suràsuragaõairavicintyadivyakarmàõi gokulagate'gaõitoru÷aktau | kurvatyaje vrajabhuvàmabhavad vinàõsa ugràbhidhàdasuratastaruråpato'lam | 13.44 | 70 Bhà. Pu. 10.14.6-7 cxlvi.tadgandhato nçpa÷umukhyasamastabhåtànyàpurmçtiü bahal . aroganipãóit àni | dhàturvaràjjagadabhàvakçtaikabuddhirvaddhyo na kenacidasau taruråpadaityaþ | 13.45 | saïkarùaõe'pi tadudàraviùànuviùñe kçùõo nijaspar÷atastamapetarogam | kçtvà babha¤ja viùavçkùamamuü balena tasyànugaiþ saha tadàkçtibhiþ samastaiþ | 13.46 | daityàü ÷ca govapuùa àttavaràn viri¤cànmçtyåjjhitànapi nipàtya dadàha vçkùàn | vikrãóya ràmasahito yamunàjale sa nãrogamàõsu kçtavàn vrajamabjanàbhaþ | 13.47 | saptokùaõo'tibalavãryayutànadamyàn sarvairgirã÷avarato ditijapradhànàn | hatvà sutàmalabhadàõsu vibhurya÷odàbhràtuþ sa kumbhakasamàhvayino'pi nãl àm | 13.48 | yà pårvajanmani tapaþ prathamaiva bhàryà bhåyàsamityacaradasya hi saïgamo me | syàt kçùõajanmani samastavaràïganàbhyaþ pårvaü tviti sma tadimàü prathamaü sa àpa | 13.49 | agre dvijatvata upàvahadeùa nãl àü gopàïganà api purà varamàpire yat | saü skàrataþ prathamameva susaïgamo no bhåyàt taveti paramàpsarasaþ purà yàþ | 13.50 | tatràtha kçùõamavadan sabalaü vayasyàþ pakvàni tàlasuphalànyanubhojayeti | ityarthitaþ sabala àpa sa tàlavçndaü gopairduràsadamatãva hi dhenukena | 13.51 | vighne÷ato varamavàpya sa duùñadaityo dãrghàyuruttamabalaþ kadanapriyo'bhåt | nityoddhataþ sa uta ràmamavekùya tàlavçntàt phalàni gal . ayantamathàbhyadhàvat | tasya prahàramabhikàïkùata àõsu pçùñhapàdau pragçhya tçõaràja÷iro'harat saþ | 13.52 | tasmin hate kharatare khararåpadaitye sarve kharàõsca kharatàlavanàntarasthàþ | pràpuþ kharasvaratarà khararàkùasàriü kçùõaü balena sahitaü nihatàõsca tena | 13.53 | sarvàn nihatya khararåpadharàn sa daityàn vighne÷varasya varato'nyajanairavadhyàn | pakvàni tàlasuphalàni nijeùu càdàd durvàrapauruùaguõodbharito rame÷aþ | 13.54 | pakùadvayena viharatsvatha gopakeùu daityaþ pralamba iti kaü savisçùña àgàt | kçùõasya pakùiùu jayatsu sa ràmametya pàpaþ paràjita uvàha tamugraråpaþ | 13.55 | bhãtena rohiõisutena hariþ stuto'sau svàviùñatàmupadide÷a balàbhipårttyai | cxlvii.tenaiva påritabalo'mbaracàriõaü taü pàpaü pralambamurumuùñihataü cakàra | 13.56 | tasmin hate suragaõà baladevanàma ràmasya cakruratitçptiyutà hari÷ca | vahniü papau punarapi pradahantamuccairgopàü ÷ca gogaõamagaõyaguõàrõavo'pàt | 13.57 | kçùõaü kadàcidatidåragataü vayasyà åcuþ kùudhà'rditatarà vayamityudàram | so'pyàha satramiha vipragaõàõscaranti tàn yàcateti paripårõasamastakàmaþ | 13.58 | t àn pràpya kàmamanavàpya puna÷ca gopàþ kçùõaü samàpuratha tànavadat sa devaþ | patnãþ samarthayat madvacanàditi sma cakru÷ca te tadapi tà bhagavantamàpuþ | 13.59 | t àþ ùaóvidhànnaparipårõakaràþ sametàþ pràptà visçjya patiputrasamastabandhån | àtmàrcanaikaparamà visasarja kçùõa ekà patipravidhutà padamàpa viùõoþ | 13.60 | bhuktvà'tha gopasahito bhagavàü stadannaü reme ca gokulamavàpya samstanàthaþ | àj¤àtilaïghanakçteþ svakçt àparàdhàt pa÷càt sutaptamanaso'pyabhavan sma vipràþ | 13.61 | kçùõo'tha vãkùya puruhåtamahaprayatnaü gopàn nyavàrayadavismaraõàya tasya | mà mànuùo'yamiti màmavagacchatàü sa ityavyayo'sya vidadhe mahabhaïgamã÷aþ | 13.62 | gopàü ÷ca tàn girimaho'smadurusvadharma ityuktisacchalata àtmamahe'vatàrya | bhåtvà'tivistçtatanurbubhuje baliü sa nànàvidhànnarasapànaguõaiþ sahaiva | 13.63 | indro'tha vismçtarathàïgadharàvatàro meghàn samàdi÷adurådakapågavçùñyai | te preritàþ sakalagokulanàõsanàya dhàrà viterurunàgakaraprakàràþ | 13.64 | t àbhirnipãóitamudãkùya sa ka¤janàbhaþ sarvaü vrajaü girivaraü prasabhaü dadhàra | vàmena ka¤jadalakomal . apàõinaiva tatràkhilàþ pravivi÷uþ pa÷uùàþ svagobhiþ | 13.65 | vçùñvoruvàryatha nirantarasaptaràtraü tràtaü samãkùya hariõà vrajama÷rameõa | ÷akro'nusaü smçtasurapravaràvatàraþ pàdàmbujaü yadupateþ ÷araõaü jagàma | 13.66 | tuùñàva cainamuruveda÷irogatàbhirgãrbhiþ sadà'gaõitapårõaguõàrõavaü tam | gobhçd guruü haragurorapi gogaõena yuktaþ sahasraguragàdhagumagryamagryàt | 13.67 | cxlviii.tvatto jagat sakalamàvirabhådagaõyadhàmnastvameva paripàsi samastamante | atsi tvayaiva jagato'sya hi bandhamokùau na tvatsamo'sti kuhacit paripårõaõsakte | 13.68 | kùantavyameva bhavatà mama bàlyamã÷a tvatsaü ÷rayo'smi hi sadetyabhivandito'jaþ | kùàntaü sadaiva bhavatastava ÷ikùaõàya påjàpahàravidhirityavadad rame÷aþ | 13.69 | govindamenamabhiùicya sa gogaõeto gobhirjagàma guõapårõamamuü praõamya | gopairgiràmpatirapi praõato'bhigamya govarddhanoddharaõasaïgatasaü ÷ayaiþ saþ | 13.70 | kçùõaü tataþ prabhçti gopagaõà vyajànan nàràyaõo'yamiti gargavaca÷ca nandàt | nàràyaõasya sama ityuditaü ni÷amya påjàü ca cakruradhikàmaravindanetre | 13.71 | skandàdupàttavarato maraõàdapetaü dçùñvà caràmanihataü balinaü pralambam | cakrurvini÷cayamamuùya suràdhikatve gopà athàsya vidadhuþ paramàü ca påjàm | 13.72 | kàtyàyanãvrataparàþ svapatitvahetoþ kanyà uvàha bhagavànaparàõsca gopãþ | anyairdhçt à ayugabàõaõsaràbhinunnàþ pràptà ni÷àsvaramayaccha÷iràjitàsu | 13.73 | t àsvatra tena janità da÷alakùaputrà nàràyaõàhvayayutà balina÷ca gopàþ | sarve'pi daivatagaõà bhagavatsutatvamàptuü dharàtal . agatà haribhaktihetoþ | 13.74 | t àstatra pårvavaradànakçte rame÷o ràmà dvijatvagamanàdapi pårvameva | sarvà ni÷àsvaramayat samabhãùñasiddhicintàmaõirhi bhagavàna÷ubhairaliptaþ | 13.75 | sampårõacandrakararàjitasadrajanyàü vçndàvane kumudakundasugandhavàte | ÷rutvà mukundamukhanissçtagãtasàraü gopàïganà mumuhuratra sasàra yakùaþ | 13.76 | rudraprasàdakçtarakùa utàsya sakhyurbhçtyo balã khalataro'pica ÷aïkhacåóaþ | t àþ kàlayan bhagavatastal . atàóanena mçtyuü jagàma maõimasya jahàra kçùõaþ | 13.77 | nàmnà'pyariùña urugàyavilomaceùño goùñhaü jagàma vçùabhàkçtirapyavadhyaþ | ÷ambhorvaràdanugata÷ca sadaiva kaü saü gà bhãùayantamamumàhvayadàõsu kçùõaþ | 13.78 | so'pyàsasàda harimugraviùàõakoñimagre nidhàya jagçhe'sya viùàõamã÷aþ | bhåmau nipàtya ca vçùàsuramugravãryaü yaj¤e yathà pa÷umamàrayadagrya÷aktiþ | 13.79 | cxlix.ke÷ã ca kaü savihitasturagasvaråpo giryàtmajàvaramavàpya sadà vimçtyuþ | pàpaþ sa ke÷avamavàpa mukhe'sya bàhuü pràve÷ayat sa bhagavàn vavçdhe'tha dehe | 13.80 | tatkhàdanàya kumatiþ sa kçtaprayàsaþ ÷ãrõàsyadantada÷anacchadaruddhavàyuþ | dãrõaþ papàta ca mçto harirapya÷eùairbrahme÷a÷akradinakçtpramukhaiþ stuto'bhåt | 13.81 | vyoma÷ca nàma mayasånurajaprasàdàllabdhàyutàyurakhilàn vidadhe bile saþ | taü ÷rãpatiþ pa÷upatiþ pa÷uvad vi÷asya niþ sàritàn bilamukhàdakhilàü ÷cakàra | 13.82 | kurvatyananyaviùayàõi duranta÷aktau karmàõi gokulagate'khilalokanàthe | kaü sàya sarvamavadat surakàryahetorbrahmàïkajo munirakàri yadã÷apitrà | 13.83 | ÷rutvà'tikoparabhasoccalitaþ sa kaü so baddhvà sabhàryamatha ÷årajamugrakarmà | akråramàõsvadi÷adànayanàya viùõo ràmànvitasya saha gopagaõai rathena | 13.84 | saü sevanàya sa harerabhavat puraiva nàmnà ki÷ora iti yaþ suragàyano'bhåt | svàyambhuvasya ca manoþ paramàü ÷ayukta àve÷ayuk kamalajasya babhåva vidvàn | 13.85 | so'kråra ityabhavaduttamapåjyakarmà vçùõiùvathà'sa sa hi bhojapate÷ca mantrã | àdiùña eva jagadã÷varadçùñihetorànandapårõasumanà abhavat kçt àrthaþ | 13.86 | àruhya tadrathavaraü bhagavatpadàbjamabjodbhavapraõatamantaramantareõa | sa¤cintayan pathi jagàma sa goùñhamàràd dçùñvà padàïkitabhuvaü mumude parasya | 13.87 | so'veùñatàtra jagadã÷ituraïgasaïgalabdhoccayena nikhilàghavidàraõeùu | pàü suùvaje÷apuruhåtamukhoccavidyudbhràjatkirãñamaõilocanagocareùu | 13.88 | so'pa÷yatàtha jagadekaguruü sametamagrodbhavena bhuvi gà api dohayantam | ànandasàndratanumakùayamenamãkùya hçùñaþ papàta padayoþ puruùottamasya | 13.89 | utthàpya taü yadupatiþ sabalo gçhaü svaü nãtvopacàramakhilaü pravidhàya tasmin | nityoditàkùayacidapyakhilaü sa tasmàcchu÷ràva lokacaritànuvióambanena | 13.90 | ÷rutvà sa kaü sahçdi saü sthitamabjanàbhaþ pràtastu gopasahito rathamàruroha | cl.ràma÷vaphalkatanayàbhiyuto jagàma yànena tena yamunàtañamavyayàtmà | 13.91 | saü sthàpya tau rathavare jagatà'bhivandyau ÷vàphalkiràõsvavatatàra yamasvasàram | snàtvà sa tatra vidhinaiva kçt àghamarùaþ ÷eùàsanaü paramapåruùamatra caikùat | 13.92 | nityaü hi ÷eùamabhipa÷yati siddhamantro dàne÷varaþ sa tu tadà dadç÷e hariü ca | agre hi bàlatanumãkùya sa kçùõamatra kiü nàsti yàna iti yànamukho babhåva | 13.93 | tatràpi kçùõamabhivãkùya punarnimajjya ÷eùorubhoga÷ayanaü paramaü dadar÷a | brahme÷a÷akramukhadevamunãndravçndasaü vanditàïghriyugamindirayà sametam | 13.94 | stutvà varastutibhiravyayamabjanàbhaü so'ntarhite bhagavati svakamàruroha | yànaü ca tena sahito bhagavàn jagàma sàyaü purãü sahabalo madhuràmanantaþ | 13.95 | agre'tha dànapatimakùayapauruùo'sàvã÷o visçjya sabalaþ sahito vayasyaiþ | draùñuü purãmabhijagàma narendramàrge pauraiþ kutåhalayutairabhipåjyamànaþ | 13.96 | àsàdya ku¤jaragataü rajakaü yayàce vastràõi kaü sadayitaü giri÷àvareõa | mçtyåjjhitaü sapadi tena duruktividdhaþ pàpaü karàgramçditaü vyanayad yamàya | 13.97 | hatvà tamakùatabalo bhagavàn pragçhya vastràõi cà'tmasamitàni balasya cà'dàt | datvà'paràõi sakhigopajanasya ÷iùñànyàstãrya tatra ca padaü praõidhàya cà'gàt | 13.98 | gràhyà'paheyarahitaikacidàtmasàndrasvànandapårõavapurapyaya÷oùahãnaþ | lokàn vióambya naravat samalaktakàdyairvaptrà vibhåùita ivàbhavadaprameyaþ | 13.99 | màlà avàpya ca sudàmata àtmatantrastàvakùayo'nujagçhe nijapàrùadau hi | pårvaü vikuõñhasadanàddharisevanàya pràptau bhuvaü mçjanapuùpakarau purà'pi | 13.100 | sarveùñapuùñimiha tatra saråpatàü ca kçùõastayorvaramadàdatha ràjamàrge | gacchan dadar÷a vanitàü naradevayogyamàdàya gandhamadhikaü kuñil àü vrajantãm | 13.101 | tenàrthità sapadi gandhamadàt trivakrà tenàgrajena sahito bhagavàn lilimpe | t àü cà'÷vçjutvamanayat sa tayà'rthito'lamàyàmi kàlata iti prahasannamu¤cat | 13.102 | cli.pårõenduvçndanivahàdhikakànta÷àntasåryàmitoruparamadyutisaukhyadehaþ | pãt àmbaraþ kanakabhàsuragandhamàlyaþ ÷çïgàravàridhiragaõyaguõàrõavo'gàt | 13.103 | pràpyàtha cà'yudhagçhaü dhanurã÷adattaü kçùõaþ prasaü hya jagçhe sakalairabhedyam | kàü saü sa nityaparipårõasamasta÷aktiràropya cainamanukçùya babha¤ja madhye | 13.104 | tasmin suràsuragaõairakhilairabhedye bhagne babhåva jagadaõóavibhedabhãmaþ | ÷abdaþ sa yena nipapàta bhuvi prabhagnasàro'suro dhçtiyuto'pi tadaiva kaü saþ | 13.105 | àdiùñamapyurubalaü bhagavàn sa tena sarvaü nihatya sabalaþ prayayau puna÷ca | nandàdigopasamitiü hariratra ràtrau bhuktvà payo'nvita÷ubhànnamuvàsa kàmam | 13.106 | kaü so'pyatãva bhayakampitahçtsarojaþ pràtarnarendragaõamadhyagato'dhikoccam | ma¤caü vive÷a saha jànapadai÷ca paurairnànà'numa¤cakagatairyuvatãsametaiþ | 13.107 | saü sthàpya nàgamururaïgamukhe kuvalyàpãóaü girãndrasadç÷aü karisàdiyuktam | càõåramuùñikamukhànapi mallavãràn raïge nidhàya harisaü yamanaü kilaicchat | 13.108 | akùohiõã gaõitamasya balaü ca viü ÷adàsãdasaü hyamuruvãryamananyavadhyam | ÷ambhorvaràdapi ca tasya sunãthanàmà yaþ pårvamàsa vçk ityasuro'nujo'bhåt | 13.109 | saptànujà api hi tasya puràtanà ye sarve'pi kaü sapçtanàsahitàþ sma raïge | tasthuþ saràmamabhiyàntamudãkùya kçùõamàttàyudhà yudhi vijetumajaü supàpàþ | 13.110 | kçùõo'pi såra udite sabalo vayasyaiþ sàrddhaü jagàma vararaïgamukhaü sure÷aiþ | saü ståyamàna uruvikrama àsuràõàü nirmålanàya sakal . àcalitoru÷aktiþ | 13.111 | àyan jagadgurutamo balinaü gajendraü rudraprasàdaparirakùitamàõsvapa÷yat | duùñoruraïgamukhasaü sthitamãkùya caibhyaü pàpàpayàhi naciràditi vàcamåde | 13.112 | kùiptaþ sa ã÷varatamena girã÷alabdhàd dçpto varàjjagati sarvajanairavadhyaþ | nàgaü tvavadhyamabhiyàpayate tato'gre pàpo durantamahimaü prati vàsudevam | 13.113 | vikrãóya tena kariõà bhagavàn sa ki¤ciddhaste pragçhya vinikçùya nipàtya bhåmau | kumbhe padaü pratinidhàya viùàõayugmamutkçùya hastipamahan nipapàta so'pi | 13.114 | clii.nàgaü sasàdinamavadhyamasau nihatya skandhe viùàõamavasajjya sahàgrajena | nàgendrasàndramadabindubhira¤citàïgaþ pårõàtma÷aktiramalaþ pravive÷a raïgam | 13.115 | viùñe jagadgurutame balavãryamårtau raïgaü mumoda ca ÷u÷oùa jano'khilo'tra | ka¤jaü tathà'pi kumudaü ca yathaiva sårya udyatyaje'nubhavino viparãtakàõsca | 13.116 | raïgapraviùñamabhivãkùya jagàda mallaþ kaü sapriyàrthamabhibhàùya jagannivàsam | càõåra ityabhihito jagatàmavadhyaþ ÷ambhuprasàdata idaü ÷çõu màdhaveti | 13.117 | ràjaiva daivatamiti pravadanti viprà ràj¤aþ priyaü kçtavataþ paramà hi siddhiþ | yotsyàva tena nçpatipriyakàmyayà vàü ràmo'bhiyuddhyatu balã saha muùñikena | 13.118 | ityukta àha bhagavàn parihàsapårvamevaü bhavatviti sa tena tadà'bhiyàtaþ | sandar÷ya daivatapatiryudhi mallalãl àü mauhårtikãmatha padorjagçhe sva÷atrum | 13.119 | utkùipya taü gaganagaü girisannikàõsamudbhràmya càtha ÷ata÷aþ kuli÷àkùatàïgam | àviddhya durdharabalo bhuvi niùpipeùa cårõãkçtaþ sa nipapàta yathà girãndraþ | 13.120 | kçùõaü ca tuùñuvuratho divi devasaïghà martyà bhuvi pravaramuttamapåruùàõàm | tadvad balasya dçóhamuùñinipiùñamårdhà bhraùñastadaiva nipapàta sa muùñiko'pi | 13.121 | kåñaõsca kosala uta cchalanàmadheyo dvau tatra kçùõanihatàvaparo balena | kaü sasya ye tvavarajàõsca sunãthamukhyàþ sarve balena nihatàþ parigheõa vãràþ | 13.122 | t àbhyàü hatànabhisamãkùya nijàn samastàn kaü so dide÷a balamakùayamugravãryam | rudraprasàdakçtarakùamavadhyamenau nissàrya daõóamadhikaü kuruteti pàpaþ | 13.123 | ÷rutvaiva ràjavacanaü balamakùayaü tadakùohiõãda÷akayugmamanantavãryam | kçùõaü cakàra vividhàstradharaü svakoùñhe siü haü yathà kila sçgàlabalaü sametam | 13.124 | j ànannapã÷varamanantabalaü mahendraþ kçùõaü rathaü nijamayàpayadàyudhàóhyam | ÷u÷råùaõàya paramasya yathà samudramarghyeõa pårayati pårõajalaü jano'yam | 13.125 | svasyandanaü tu bhagavàn sa mahendradattamàruhya såtavaramàtalisaïgçhãtam | cliii.nànàyudhograkiraõastaraõiryathaiva dhvàntaü vyanàõsayada÷eùata àõsu sainyam | 13.126 | niþ ÷eùato vinihate svabale sa kaü sa÷carmàsipàõirabhiyàtumiyeùa kçùõam | t àvat tameva bhagavantamabhiprayàtamuttuïgama¤ca÷irasi pradadar÷a vãram | 13.127 | taü ÷yenavegamabhitaþ pratisa¤carantaü ni÷chidramàõsu jagçhe bhagavàn prasahya | ke÷eùu cainamabhibhç÷ya kareõa vàmenoddhçtya dakùiõakareõa jaghàna ke'sya | 13.128 | sa¤càlitena mukuñena vikuõóalena karõadvayena vigatàbharaõorasà ca| srastàmbareõa jaghanena su÷ocyaråpaþ kaü so babhåva narasiü hakaràgrasaü sthaþ | 13.129 | utkçùya taü surapatiþ paramoccama¤càdanyairajeyamativãryabalopapannam | abjodbhave÷avaraguptamananta÷aktirbhåmau nipàtya sa dadau padayoþ prahàram | 13.130 | dehe tu yo'bhavadamuùya rame÷abandhurvàyuþ sa kçùõatanumàõsrayadanyapàpam | daityaü cakarùa hariratra ÷arãrasaü sthaü pa÷yatsu ka¤jajamukheùu sureùvanantaþ | 13.131 | dveùàt sa sarvajagadekaguroþ svakãyaiþ pårvapramàpitajanaiþ sahitaþ samastaiþ | dhàtryàdibhiþ pratiyayau kumatistamo'ndhamanye'pi caivamupayànti haràvabhaktàþ | 13.132 | nityàtiduþkhamanivçtti sukhavyapetamandhaü tamo niyatameti haràvabhaktaþ | bhakto'pi ka¤jajagirã÷amukheùu sarvadharmàrõavo'pi nikhilàgamanirõayena | 13.133 | yo vetti ni÷citamatirharimabjaje÷apårvàkhilasya jagataþ sakale'pi kàle | sçùñisthitipral . ayamokùadamàtmatantraü lakùmyà apã÷amatibhaktiyutaþ sa mucyet | 13.134 | tasmàdanantaguõapårõamamuü rame÷aü ni÷citya doùarahitaü parayaiva bhaktyà | vij¤àya daivatagaõàü ÷ca yathàkrameõa bhaktà hareriti sadaiva bhajeta dhãraþ | 13.135 | nihatya kaü samojasà vidhàtç÷ambhupårvakaiþ | stutaþ prasånavarùibhirmumoda ke÷avo'dhikam | 13.136 | sadaiva modaråpiõo mudoktirasya laukikã | yathodayo raverbhavet sadoditasya lokataþ | 13.137 | cliv.anantacitsukhàrõavaþ sadoditaikaråpakaþ | samastadoùavarjito harirguõàtmakaþ sadà | 13.138 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye kaü savadho nàma trayoda÷o'dhyàyaþ clv.(uddhavapratiyànam) atha caturda÷o'dhyàyaþ Oü | kçùõo vimocya pitaràvabhivandya sarvavandyo'pi ràmasahitaþ pratipàlanàya | dharmasya ràjyapadavãü praõidhàya cograsene dvijatvamupagamya mumoca nandam | 14.1 | nando'pi sàntvavacanairanunãya muktaþ kçùõena taccaraõapaïkajamàtmasaü stham | kçtvà jagàma saha gopagaõena kçcchràd dhyàyan janàrdanamuvàsa vane sabhàryaþ | 14.2 | kçùõo'pyavantipuravàsinametya vipraü sàndãpaniü saha balena tato'dhyagãùña | vedàn sakçnnigaditàn nikhilàõsca vidyàþ sampårõasaü vidapi daivata÷ikùaõàya | 14.3 | dharmo hi sarvaviduùàmapi daivatànàü pràpte nareùu janane naravat pravçttiþ | j ¤ànàdigåhanamutàdhyayanàdiratra tajj¤àpanàrthamavasad bhagavàn gurau ca | 14.4 | gurvarthameùa mçtaputramadàt puna÷ca ràmeõa sàrddhamagamanmadhuràü rame÷aþ | pauraiþ sajànapadabandhujanairajasramabhyarcito nyavasadiùñakçdàtmapitroþ | 14.5 | sarve'pi te patimavàpya hariü purà'bhitaptà hi bhojapatinà mumurdunitàntam | kiü vàcyamatra sutamàpya hariü svapitroryatràkhilasya sujanasya babhåva modaþ | 14.6 | kçùõàõsrayo vasati yatra jano'pi tatra vçddhirbhavet kimu ramàdhipaternivàse | vçndàvanaü yadadhivàsata àsa sadhryaï màhendrasadmasadç÷aü kimu tatra puryàþ | 14.7 | yenàdhivàsamçùabho jagatàü vidhatte viùõustato hi varatà sadane vidhàtuþ | tasmàt prabhornivasanànmadhurà purã sà õsa÷vat samçddhajanasaïkulità babhåva | 14.8 | rakùatyaje trijagatàü parirakùake'smin sarvàn yadån magadharàjasute svabhartuþ | kçùõànmçtiü pituravàpya samãpamastipràstã ÷a÷aü saturatãva ca duþkhite'smai | 14.9 | ÷rutvaiva tanmagadharàja urupraråóhabàhvorbalena najito yudhi sarvalokaiþ | brahme÷acaõóamunidattavarairajeyo mçtyåjjhita÷ca vijayã jagata÷cukopa | 14.10 | kùubdho'tikopava÷ataþ svagadàmamoghàü dattàü ÷ivena jagçhe ÷ivabhaktavandyaþ | ÷aivàgamàkhilavidatra ca susthiro'sau cikùepa yojana÷ataü sa tu tàü parasmai | 14.11 | clvi.arvàk papàta ca gadà madhuràprade÷àt sà yojanena yadimaü prajagàda pçùñaþ | ekottaràmapi ÷atàcchatayojaneti devarùiratra madhuràü bhagavatpriyàrthe | 14.12 | ÷aktasya càpi hi gadàpravighàtane tu ÷u÷råùaõaü maducitaü tviti cintayànaþ | viùõormuniþ sa nijagàda ha yojanonaü màrgaü puro bhagavato magadhe÷apçùñaþ | 14.13 | kùiptà tu sà bhagavato'tha gadà jaràkhyàü tatsandhinãmasubhiràõsu viyojya pàpàm | martyàõsinãü bhagavataþ punaràj¤ayaiva yàtà girã÷asadanaü magadhaü visçjya | 14.14 | ràjà svamàtçta uto gadayà cahãnaþ krodhàt samastançpatãnabhisannipàtya | akùohiõãtryadhikaviü ÷ayuto'tiveladarpoddhataþ sapadi kçùõapurãü jagàma | 14.15 | sarvàü purãü pratiniruddhya dide÷a vindavindànujau bhagavataþ kumatiþ sa dåtau | t àvåcaturbhagavate'sya vaco'tidarpapårõaü tathà bhagavato'pyapahàsayuktam | 14.16 | loke'pratãtabalapauruùasàraråpastvaü hyeka eùyabhavato balavãryasàram | j ¤àtvà sute natu mayà pratipàdite hi kaü sasya vãryarahitena hatastvayà saþ | 14.17 | so'haü hi durbalatamo balinàü variùñhaü kçtvaiva dçùñiviùayaü vigatapratàpaþ | yàsye tapovanamatho sahitaþ sutàbhyàü kùipraü mamàdya viùaye bhava cakùuùo'taþ | 14.18 | sàkùepamãritamidaü baladarpapårõamàtmàpahàsasahitaü bhagavàn ni÷amya | satyaü tadityuru vaco'rthavadabhyudãrya mandaü prahasya niragàt sahito balena | 14.19 | dvàreùu sàtyakipurassaramàtmasainyaü triùvabhyudãrya bhagavàn svayamuttareõa | ràmadvitãya udagànmagadhàdhiràjaü yoddhuü nçpendrakañakena yutaü pare÷aþ | 14.20 | tasyecchayaiva pçthivãmavateruràõsu tasyà'yudhàni sabalasya subhàsvaràõi | ÷àrïgàsicakradaratåõagadàþ svakãyà jagràha dàrukagçhãtarathe sthitaþ saþ | 14.21 | àruhya bhåmayarathaü pratiyuktama÷vairvedàtmakairdhanuradhijyamatha pragçhya | ÷àrïgaü ÷aràü ÷ca ni÷itàn magadhàdhiràjamugraü nçpendrasahitaü prayayau javena | 14.22 | ràmaþ pragçhya musalaü sa halaü ca yànamàsthàya sàyaka÷aràsanatåõayuktaþ | clvii.sainyaü jaràsutasurakùitamabhyadhàvaddharùànnadannurubalo'ribalairadhçùyaþ | 14.23 | udvãkùya kçùõamabhiyàntamananta÷aktiü ràjendravçndasahito magadhàdhiràjaþ | udvelasàgaravadàõsvabhiyàya kopànnànàvidhàyudhavarairabhivarùamàõaþ | 14.24 | taü vai cukopayiùuragrata ugrasenaü kçùõo nidhàya samagàt svayamasya pa÷càt | dçùñvà'grato magadharàñsthitamugrasenaü kopàccalattanuridaü vacanaü babhàùe | 14.25 | pàpàpayàhi purato mama ràjyakàma nirlajja putravadhakàraõa õsatrupakùa | tvaü jãrõabastasadç÷o na mayeha vadhyaþ siü ho hi siü hamabhiyàti na vai sçgàlam | 14.26 | àkùipta itthamamunà'tha sa bhojaràjaståõàt pragçhya ni÷itaü ÷aramàõsu tena | chitvà jaràsutadhanurbalavannanàda vivyàdha sàyakagaõai÷ca punastamugraiþ | 14.27 | anyaccharàsanavaraü pratigçhya kopasaü raktanetramabhiyàntamudãkùya kçùõaþ | bhojàdhiràjavadhakàïkùiõamugravegaü bàrhadrathaü pratiyayau paramo rathena | 14.28 | àyàntamãkùya bhagavantamanantavãryaü cedã÷apauõóramukharàjagaõaiþ sametaþ | nànàvidhàstravara÷astragaõairvavarùa meruü yathà ghana udãrõaravo jalaughaiþ | 14.29 | ÷astràstravçùñimabhito bhagavàn vivç÷cya ÷àrïgotthasàyakagaõairvirathàõsvasåtam | cakre niràyudhamasau magadhendramàõsu cchinnàtapatravaraketumacintya÷aktiþ | 14.30 | nainaü jaghàna bhagavàn su÷akaü ca bhãme bhaktiü nijàü prathayituü ya÷a uccadharmam | cedã÷apauõórakasakãcakamadraràjasàlvaikalavyakamukhàn virathàü ÷cakàra | 14.31 | ye càpi haü saóibhakadrumarugmimukhyà bàhlãkabhaumasutamaindapurassaràõsca | sarve pradudruvurajasya ÷arairvibhinnà anye ca bhåmipatayo ya ihà'sururvyàm | 14.32 | chinnàyudhadhvajapatàkarathàõsvasåtavarmàõa ugra÷aratàóitabhinnagàtràþ | srastàmbaràbharaõamårdhajamàlyadãnà raktaü vamanta uru dudruvuràõsu bhãt àþ | 14.33 | ÷ocyàü da÷àmupagateùu nçpeùu sarveùvastàyudheùu hariõà yudhi vidravatsu | nànàyudhàóhyamaparaü rathamugravãrya àsthàya màgadhapatiþ prasasàra ràmam | 14.34 | clviii.àdhàvato'sya musalena rathaü babha¤ja ràmo gadàmurutarorasi so'pi tasya | cikùepa taü ca musalena tatàóa ràmastàvuttamau balavatàü yuyudhàta ugram | 14.35 | tau cakratuþ puru niyuddhamapi sma tatra sa¤cårõya sarvagirivçkùaõsilàsamåhàn | dãrghaü niyuddhamabhavat samametayostad vajràd dçóhàïgatamayorbalinornitàntam | 14.36 | ÷rutvà'tha ÷aïkharavamambujalocanasya vidràvitànapi nçpànabhivãkùya ràmaþ | yuddhyantamãkùya ca ripuü vavçdhe balena tyaktvà ripuü musalamàdada àõsvamogham | 14.37 | tenà'hataþ ÷irasi sammumuhe'tivelaü bàrhadratho jagçha enamatho halã saþ | tatraikalavya uta kçùõaõsaraiþ palàyannastràõi ràma÷irasi pramumoca ÷ãghram | 14.38 | bhãtena tena samaraü bhagavànanicchan pradyumnamàõsvasçjadàtmasutaü manojam | pradyumna enamabhiyàya mahàstrajàlai ràmastu màgadhamathà'tmarathaü ninàya | 14.39 | yuddhvà ciraü raõamukhe bhagavatsuto'sau cakre niràyudhamamuü sthiramekalavyam | aü ÷ena yo bhuvamagànmaõimàniti sma sa krodhatantrakagaõeùvadhipo niùàdaþ | 14.40 | pradyumnamàtmani nidhàya punaþ sa kçùõaþ saü hçtya màgadhabalaü nikhilaü ÷araughaiþ | bhåya÷camåmabhivinetumudàrakarmà bàrhadrathaü tvamucadakùayapauruùo'jaþ | 14.41 | vrãl . ànatàcchavimukhaþ sahito nçpaistairbàrhadrathaþ pratiyayau svapurãü sa pàpaþ | àtmàbhiùiktamapi bhojavaràdhipatye dauhitramagrata uta praõidhàya mandaþ | 14.42 | jitvà tamårjitabalaü bhagavànaje÷a÷akràdibhiþ kusumavarùibhirãóyamànaþ | ràmàdibhiþ sahita àõsu purãü pravi÷ya reme'bhivanditapado mahatàü samåhaiþ | 14.43 | varddhatsu pàõóutanayeùu caturda÷aü tu janmarkùamàsa tanayasya sahasradçùñeþ | pratyàbdikaü munigaõàn pariveùayantã kuntã tadà'sa bahukàryaparà nayaj¤à | 14.44 | tatkàla eva nçpatiþ saha màdravatyà puü skokilàkulitaphullavanaü dadar÷a | tasmin vasantapavanaspar÷edhitaþ sa kandarpamàrgaõava÷aü sahasà jagàma | 14.45 | jagràha tàmatha tayà ramamàõa eva yàto yamasya sadanaü haripàdasaïgã | pårvaü ÷acãramaõamicchata eva vighnaü ÷akrasya taddar÷anopagato hi cakre | 14.46 | clix.tenaiva mànuùamavàpya ratistha eva pa¤catvamàpa rativighnamaputratàü ca | svàtmottameùvatha sureùu vi÷eùata÷ca svalpo'pi doùa urutàmabhiyàti yasmàt | 14.47 | màdrã patiü mçtamavekùya ruràva dåràt tacchu÷ruvu÷ca pçthayà saha pàõóuputràþ | teùvàgateùu vacanàdapi màdravatyàþ putràn nivàrya tu pçthà svayamatra cà'gàt | 14.48 | patyuþ kal . evaramavekùya ni÷amya màdryàþ kuntã bhç÷aü vyathitahçtkamal . aiva màdrãm | dhikkçtya cànumaraõàya matiü cakàra tasyàþ svano ruditajaþ ÷ruta àõsu pàrthaiþ | 14.49 | teùvàgateùvadhika àsa viràva etaü sarve'pi ÷u÷ruvurçùipravarà athàtra | àjagmuruttamakçpà çùilokamadhye patnã nçpànugamanàya ca paspçdhàte | 14.50 | te sannivàrya tu pçthàmatha màdravatyà bhartuþ sahànugamanaü bahu càrthayantyàþ | saü vàdameva nijadoùamavekùya tasyàõscakruþ sadà'vagatabhàgavatoccadharmàþ | 14.51 | bharturguõairanadhikau tanayàrthameva màdryà kçtau suravaràvadhikau svato'pi | tenaiva bhartçmçtiheturabhåt samastalokai÷ca nàtimahità suguõà'pi màdrã | 14.52 | pàõóoþ sutà munigaõaiþ pitçmedhamatra cakruryathàvadatha tena sahaiva màdrã | hutvà'tmadehamuru pàpamadaþ kçtaü ca sammàrjya lokamagamannijabhartureva | 14.53 | pàõóuõsca putrakaguõaiþ svaguõai÷ca sàkùàt kçùõàtmajaþ satatamasya padaikabhaktaþ | lokànavàpa vimalàn mahitàn mahadbhiþ kiü citramatra haripàdavinamracitte | 14.54 | pàõóoþ sutàõsca pçthayà sahità munãndrairnàràyaõàõsramata àõsu puraü svakãyam | jagmustathaiva dhçtaràùñrapuro munãndràþ vçttaü samastamavadannanujaü mçtaü ca | 14.55 | t åùõãü sthite tu nçpatau tanuje ca nadyàþ kùattaryutà'pta urumodamatãva pàpàþ | åcuþ suyodhanamukhàþ saha saubalena pàõóormçtiþ kila purà tanayàþ kva tasya | 14.56 | na kùetrajà api mçte pitari svakãyaiþ samyaï niyogamanavàpya bhavàya yogyàþ | teùàmitãritavaco'nu jagàda vàyuràbhàùya kauravagaõàn gaganastha eva | 14.57 | ete hi dharmamarudindrabhiùagvarebhyo jàtàþ prajãvati pitaryurudhàmasàràþ | clx.÷akyàõsca naiva bhavatàü kvacidagrahàya nàràyaõena satataü parirakùit à yat | 14.58 | vàyoradç÷yavacanaü pari÷aïkamàneùvàvirbabhåva bhagavàn svayamabjanàbhaþ | vyàsasvaråpa urusarvaguõaikadeha àdàya tànagamadàõsu ca pàõóugeham | 14.59 | tatsvãkçteùu sakalà api bhãùmamukhyà vaicitravãryasahitàþ paripåjya sarvàn | kuntyà sahaiva jagçhuþ subhç÷aü tadà'rtà vaicitravãryatanayàþ saha saubalena | 14.60 | vaicitravãryatanayàþ kçpato mahàstràõyàpu÷ca pàõóutanayaiþ saha sarvaràj¤àm | putràõsca tatra vividhà api bàlaceùñàþ kurvatsu vàyutanayena jitàþ samastàþ | 14.61 | pakvorubhojyaphalasannayanàya vçkùeùvàråóharàjatanayànabhivãkùya bhãmaþ | pàdaprahàramuruvçkùatal . e pradàya sàkaü phalairvinipatatsu phalànyabhuïkta | 14.62 | yuddhe niyuddha uta dhàvana utplave ca vàriplave ca sahitàn nikhilàn kumàràn | eko jigàya tarasà paramàryakarmà viùõoþ supårõasadanugrahataþ sunityàt | 14.63 | sarvàn pragçhya vinimajjati vàrimadhye ÷ràntàn visçjya hasati sma sa viùõupadyàm | sarvànudåhya ca kadàcidurupravàhàü gaïgàü sutàrayati sàrasupårõapauü syaþ | 14.64 | dveùaü hyçte nahi harau tamasi prave÷aþ pràõe ca tena jagatãmanu tau prapannau | tatkàraõànyakurutàü paramau karàü si devadviùàü satatavistçtasàdhupauü syau | 14.65 | dçùñvà'mitànyatha karàü si marutsutena nityaü kçt àni tanayà nikhilàõsca ràj¤àm | tasyàmitaü balamudãkùya sadoruvçddhadveùà babhåvuratha mantramamantrayaü ÷ca | 14.66 | yeye hi tatra naradevasutàþ suràü ÷àþ prãtiü paràü pavanaje nikhilà akurvan | t àü stàn vihàya ditijà naradevavaü ÷ajàtà vicàrya vadhani÷cayamasya cakruþ | 14.67 | asmin hate vinihatà akhilàõsca pàrthàþ ÷akyo balàcca na nihantumayaü balàóhyaþ | chadmaprayogata imaü vinihatya vãryàt pàrthaü nihatya nigal . e ca vidadhmahe'nyàn | 14.68 | evaü kçte nihatakaõñakamasya ràjyaü duryodhanasya hi bhavenna tato'nyathà syàt | asmin hate nipatite ca surendrasånau ÷eùà bhaveyurapi saubaliputradàsàþ | 14.69 | clxi.evaü vicàrya viùamulbaõamantakàbhaü kùãrodadhermathanajaü tapasà girã÷àt | ÷ukreõa labdhamamutaþ subalàtmajena pràptaü pratoùya marutastanayàya càduþ | 14.70 | sammantrya ràjatanayairdhçtaràùñrajaistad dattaü svasådamukhato'khilabhakùyabhojye | j ¤àtvà yuyutsugaditaü balavàn sa bhãmo viùõoranugrahabalàjjarayà¤cakàra | 14.71 | jãrõe viùe kumatayaþ paramàbhitaptàþ pràsàdamàõsu vidadhurharipàdatoye | j ¤àtvà yuyutsumukhataþ svayamatra cànte suùvàpa màrutiramà dhçtaràùñraputraiþ | 14.72 | doùàn prakàõsayitumeva vicitravãryaputràtmajeùu nçvaraü pratisuptamãkùya | baddhvà'bhimantraõadçóhairayasà kçtaistaü pàõsairvicikùipurude haripàdajàyàþ | 14.73 | tat koñiyojanagabhãramudaü vigàhya bhãmo vijçmbhaõata eva vivç÷cya pàõsàn | uttãrya sajjanagaõasya vidhàya harùaü tasthàvanantaguõaviùõusadàtihàrdaþ | 14.74 | taü vãkùya duùñamanaso'tivipannacittàþ sammantrya bhåya urunàgagaõànathàùñau | ÷ukroktamantrabalataþ pura àhvayitvà pa÷càt supa¤jaragatàn pradaduþ svasåte | 14.75 | duryodhanena pçthumantrabalopahåtàü statsàrathiþ phaõigaõàn pavanàtmajasya | suptasya vistçta urasyamucad vi÷ãrõadantà babhåvuramumàõsu vida÷ya nàgàþ | 14.76 | kùiptvà sudåramurunàgavarànathàùñau tadvaü ÷ajàn sa vinihatya pipãlikàvat | jaghne ca såtamapahastata eva bhãmaþ suùvàpa pårvavadanutthita eva talpàt | 14.77 | tat tasya naijabalamapramayaü nirãkùya sarve kùitã÷atanayà adhikaü viùeduþ | ni÷vàsato dar÷anàdapi bhasma yeùàü bhåyàsureva bhuvanàni ca te mçùà'san | 14.78 | dadbhirvida÷ya na vikàramamuùya kartuü ÷ekurbhujaïgamavarà api suprayatnàþ | kasyàpi nedç÷abalaü ÷rutapårvamàsãd dçùñaü kimu sma tanaye'pi hiraõyakasya | 14.79 | svàtmàvanàrthamadhikàü stutimeva kçtvà viùõoþ sa daityatanayo hariõà'vito'bhåt | natvaurasaü balamamuùya sa kçùyate hi bhçtyairbalàt sa pituraurasamasya vãryam | 14.80 | naisargikapriyamimaü pravadanti viprà viùõornitàntamapi satyamidaü dhruvaü hi | naivànyathaurasabalaü bhavatãdç÷aü tadutsàdya eùa hariõaiva sahaiùa no'rthaþ | 14.81 | clxii.kçùõaþ kilaiùa ca hariryaduùu prajàtaþ so'syà'÷rayaþ kuruta tasya bahu pratãpam | sammantrya caivamatipàpatamà narendraputrà hare÷ca bahu cakruratha pratãpam | 14.82 | taiþ prerità nçpatayaþ pitara÷ca teùàü sàkaü bçhadrathasutena hareþ sakàõsam | yuddhàya jagmuramunà'ùñada÷eùu yuddheùvatyantabhagnabaladarpamadà nivçtt àþ | 14.83 | tenà'gçhãtagajavàjirathà nitàntaü ÷astraiþ parikùatatanåbhiralaü vamantaþ | raktaü vi÷astrakavacadhvajavàjisåtàþ srastàmbaràþ ÷lathitamårddhajino nivçtt àþ | 14.84 | evaü bçhadrathasuto'pi su÷ocyaråpa àrto yayau bahu÷a eva puraü svakãyam | kçùõena pårõabalavãryaguõena mukto jãvetyatãva vijitaþ ÷vasitàva÷eùaþ | 14.85 | evaü gateùu bahu÷o natakandhareùu ràjasvajo'pi madhuràü svapurãü pravi÷ya | ràmeõa sàrdhamakhilairyadubhiþ sameto reme ramàpatiracintyabalo jaya÷rãþ | 14.86 | vyarthodyamàþ punarapi sma sadhàrtaràùñrà bhãmaü nihantumuruyatnamakurvatàj¤àþ | ràj¤àü sutàstamakhilaü sa mçùaiva kçtvà cakre jayàya ca di÷àü balavàn prayatnam | 14.87 | pràcãü di÷aü prathamameva jigàya pa÷càd yàmyàü jale÷aparipàlitayà sahànyàm | yau tau puràtanada÷ànanakumbhakarõau màtçùvasàtanayatàü ca gatau jigàya | 14.88 | pårvastayorhi damaghoùasutaþ prajàtaþ pràhu÷ca yaü nçpatayaþ ÷i÷upàlanàmnà | anyaü vadanti ca karåõsançpaü tathà'nyamàtçùvasàtanayameva ca dantavakram | 14.89 | jitvaiva tàvapi jigàya ca pauõórakàkhyaü ÷auraiþ sutaü sutamajaidatha bhãùmakasya | yaþ pårvamàsa ditijo narahelvalàkhyo rugmãti nàma ca babhåva sa kuõóine÷aþ | 14.90 | bhàgeta eva tanayasya sa eva vahnernàmnà õsuceþ sa tu pità'sya hi mitrabhàgaþ | ràhvaü ÷ayuk tadanujau krathakai÷ikàkhyau bhàgau tathà'gnisutayoþ pavamàna÷undhyoþ | 14.91 | bandhornijasya tu balaü suparãkùamàõaþ ÷alyo'pi tena yuyudhe vijitastathaiva | bhãmo jigàya yudhi vãramathaikalavyaü sarve nçpàõsca vijità amunaivameva | 14.92 | tadbàhuvãryaparipàlita indrasånuþ ÷eùàn nçpàü ÷ca samajaid balavànayatnàt | clxiii.sàlvaü ca haü saóibhakau ca vijitya bhãmo nàgàhvayaü puramagàt sahito'rjunena | 14.93 | tadbàhuvãryamatha vãkùya mumoda dharmasånuþ samàtçyamajo viduraþ sabhãùmaþ | anye ca sajjanagaõàþ sahapauraràùñràþ ÷rutvaiva sarvayadavo jahçùurnitàntam | 14.94 | kçùõaþ suyodhanamukhàkramamàmbikeyaü j ànan svaputrava÷avartinameva gatvà | ÷vàphalkino gçhamamuü dhçtaràùñra÷àntyai gantuü dide÷a gajanàma puraü pare÷aþ | 14.95 | so'yàd gajàhvayamamutra vicitravãryaputreõa bhãùmasahitaiþ kurubhiþ samastaiþ | sampåjitaþ katipayànavasacca màsàn j¤àtuü hi pàõóuùu manaþ prasçtiü kuråõàm | 14.96 | j ¤àtvà sa kuntividuroktita àtmanà ca mitràrimadhyamajanàü stanayeùu pàõóoþ | vij¤àya putrava÷agaü dhçtaràùñrama¤jaþ sàmnaiva bhedasahitena jagàda vidvàn | 14.97 | putreùu pàõóutanayeùu casàmyavçttiþ kãrtiü ca dharmamurumeùi tathà'rthakàmau | prãtiü paràü tvayi kariùyati vàsudevaþ sàkaü samastayadubhiþ sahitaþ suràdyaiþ | 14.98 | dharmàrthakàmasahitàü ca vimuktimeùi tatprãtitaþ suniyataü viparãtavçttiþ | yàsyeva ràjavara tatphalavaiparãtyamitthaü vaco nigaditaü tava kàrùõamadya | 14.99 | itthaü samastakurumadhya upàttavàkyo ràjà'pi putrava÷ago vacanaü jagàda | sarvaü va÷e bhagavato na vayaü svatantrà bhåbhàrasaü hçtikçte sa ihàvatãrõaþ | 14.100 | etanni÷amya vacanaü sa tu yàdavo'sya j¤àtvà mano'sya kaluùaü tava naiva putràþ | ityåcivàn saha maruttanayàrjunàbhyàü pràyàt purãü ca sahadevayutaþ svakãyàm | 14.101 | j ¤ànaü tu bhàgavatamuttamamàtmayogyaü bhãmàrjunau bhagavataþ samavàpya kçùõàt | tatroùaturbhagavatà saha yuktaceùñau sampåjitau yadubhiruttamakarmasàrau | 14.102 | pratyudyamo bhagavatà'pi bhaved gadàyàþ ÷ikùà yadà bhagavatà kriyate nacemam | kuryàditi sma bhagavatsamanuj¤ayaiva ràmàda÷ikùadurugàyapuraþ sa bhãmaþ | 14.103 | ràmo'pi ÷ikùitamarãndradharàt puro'sya bhãme dadàvatha varàõi hareravàpa | astràõi ÷akratanayaþ sahadeva àra nãtiü tathoddhavamukhàt sakalàmudàràm | 14.104 | clxiv.kçùõo'tha caupagavimuttamanãtiyuktaü sampreùayannidamuvàca ha gokulàya | duþkhaü vinàõsaya vacobhirare madãyairnandàdinàü virahajaü mama cà'÷u yàhi | 14.105 | matto viyoga iha kasyacidasti naiva yasmàdahaü tanubhçt àü nihato'ntareva | nàhaü manuùya iti kutraca vo'stu buddhirbrahmaiva nirmalatamaü pravadanti màü hi | 14.106 | pårvaü yadà hyajagaro nijagàra nandaü sarve na ÷ekuratha tatpravimokùaõàya | matpàdasaü spar÷ataþ sa tadà'tidivyo vidyàdharastaduditaü nikhilaü smarantu | 14.107 | pårvaü sa råpamadataþ prajahàsa vipràn nityaü tapaþ kç÷ataràïgiraso viråpàn | taiþ pràpitaþ sapadi so'jagaratvameva matto nijàü tanumavàpya jagàda nandam | 14.108 | nàyaü naro harirayaü paramaþ parebhyo vi÷ve÷varaþ sakalakàraõa àtmatantraþ | vij¤àya cainamurusaü sçtito vimuktà yàntyasya pàdayugal . aü munayo viràgàþ | 14.109 | nandaü yadà ca jagçhe varuõasya dåtastatràpi màü jalapatergçhamàõsu yàtam | sampåjya vàripatiràha vimucya nandaü nàyaü sutastava pumàn paramaþ sa eùaþ | 14.110 | sandar÷ito nanu mayaiva vikuõñhaloko gojãvinàü sthitirapi pravarà madãyà | mànuùyabuddhimapanetumaje mayi sma tasmànmayi sthitimavàpya ÷amaü prayàntu | 14.111 | ÷rutvoddhavo nigaditaü paramasya puü so vçndàvanaü prati yayau vacanai÷ca tasya | duþkhaü vyapohya nikhilaü pa÷ujãvanànàmàyàt puna÷caraõasannidhimeva viùõoþ | 14.112 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye uddhavapratiyànaü nîama caturda÷o'dhyàyaþ clxv.(pàõóava÷àstràbhyàsaþ ) atha pa¤cada÷o'dhyàyaþ Oü | evaü pra÷àsati jagat puruùottame'smin bhãmàrjunau tu sahadevayutàvanuj¤àm | kçùõàdavàpya varùatritayàt puraü svamàjagmaturharisutena vi÷okanàmnà | 15.1 | sairandhrikodarabhavaþ sa tu nàradasya ÷iùyo vçkodararathasya babhåva yantà | yà piïgalà'nyabhava àtmani saü sthitaü taü saü smçtya kàntamurugàyamabhåt trivakrà | 15.2 | taü pa¤caràtravidamàpya suùàrathiü sa bhãmo mumoda punaràpa paràtmavidyàm | vyàsàt paràtmata uvàca ca phalgunàdidaiveùu sarvavijayã paravidyayaiùaþ | 15.3 | sarvànabhàgavata÷àstrapathàn vidhåya màrgaü cakàra sa tu vaiùõavameva ÷ubhram | krãóàrthameva vijigàya tathobhayàtmayuddhe balaü ca karavàkprabhave'mitàtmà | 15.4 | nityaprabhåtasu÷ubhapratibho'pi viùõoþ ÷rutvà paràü punarapi pratibhàmavàpa | ko nàma viùõvanupajãvaka àsa yasya nityàõsrayàdabhihità'pi ramà sadà õsrãþ | 15.5 | vyàsàdavàpa paramàtmasatattvavidyàü dharmàtmajo'pi satataü bhagavatprapannàþ | te pa¤ca pàõóutanayà mumudurnitàntaü saddharmacàriõa urukrama÷ikùit àrthàþ | 15.6 | yadà bharadvàjasutastvasa¤cayã pratigrahojjho nijadharmavartã | drauõistadà dhàrtaràùñraiþ sametya krãóan payaþ pàtumupaiti sadma | 15.7 | tasmai màtà piùñamàloóya pàtuü dadàti pãtvaiti tadeùa nityam | pãtakùãràn dhàrtaràùñràn sa caitya mayà pãtaü kùãramityàha nityam | 15.8 | nçtyantamenaü pàyayàmàsurete payaþ kadàcid rasamasya so'vet | punaþ kadàcit sa tu màtçdatte piùñe nedaü kùãramityàruràva | 15.9 | dçùñvà ruvantaü sutamàtmajasya snehànniyatyaiva janàrdanasya | sampreritaþ kçpayà cà'rtaråpo droõo yayàvàrjayituü tadà gàm | 15.10 | pratigrahàt sannivçttaþ sa ràmaü yayau na viùõorhi bhavet pratigrahaþ | doùàya yasmàt sa pità'khilasya svàmã guruþ paramaü daivataü ca | 15.11 | clxvi.dçùñvaivainaü j àmadagnyo'pyacintayad droõaü kartuü kùitibhàràpanode | hetuü suràõàü narayonijànàü hantà càyaü syàt saha putreõa ceti | 15.12 | teùàü vçddhiþ syàt pàõóavàrthe hatànàü mokùe'pi saukhyasya na santati÷ca | yogyà suràõàü kalijà supàpàþ pràyo yasmàt kalijàþ sambhavanti | 15.13 | na devànàmàõsataü påruùà hi santànajàþ pràya÷aþ pàpayogyàþ | nàkàraõàt santaterapyabhàvo yogyaþ suràõàü sadamogharetasàm | 15.14 | avyucchinne sakalànàü suràõàü tantau kalirno bhavità katha¤cit | tasmàdutsàdyàþ sarva ete suràü ÷à etena sàkaü tanayena vãràþ | 15.15 | evaü vicintyàpratimaþ sa bhàrgavo babhàùa ãùatsmita÷ociùà girà | ananta÷aktiþ sakale÷varo'pi tyaktaü sarvaü nàdya vittaü mamàsti | 15.16 | àtmà vidyà õsastrametàvadasti teùàü madhye rucitaü tvaü gçhàõa | uktaþ sa itthaü pravicintya vipro jagàda kastvadgrahaõe samarthaþ | 15.17 | sarve÷ità sarvaparaþ svatantrastvameva ko'nyaþ sadç÷astave÷a | svàmyaü tavecchan pratiyàtyadho hi yasmànnacotthàtumalaü kadàcit | 15.18 | sarvottamasye÷a tavocca÷astraiþ kàryaü kimasmàkamanudbalànàm | vidyaiva deyà bhavatà tato'ja sarvaprakàõsinyacalà susåkùmà | 15.19 | itãritastattvavidyàdikàþ sa vidyàþ sarvàþ pradadau sàstra÷astràþ | abdadviùañkena samàpya tàþ sa yayau sakhàyaü drupadaü mahàtmà | 15.20 | dàne'rddharàjyasya hi tatpratij¤àü saü smçtya pårvàmupayàtaü sakhàyam | sakhà tavàsmãti tadodito'pi jagàda vàkyaü drupado'tidarpàt | 15.21 | na nirdhano ràjasakho bhaveta yatheùñato gaccha vipreti daivàt | itãritasyà'÷u babhåva kopo jitendriyasyàpi munerharãcchayà | 15.22 | pratigrahàt sannivçttena so'yaü mayà pràpto matpituþ ÷iùyakatvàt | clxvii.pituþ ÷iùyo hyàtma÷iùyo bhaveta ÷iùyasyàrthaþ svãya eveti matvà | 15.23 | so'yaü pàpo màmavaj¤àya måóho duùñaü vaco'÷ràvayadasya darpam | haniùya ityeva matiü nidhàya yayau kurå¤chiùyatàü netumetàn | 15.24 | pratigrahàd vinivçttasya càrthaþ syàcchiùyebhyaþ kauravebhyo mamàtra | evaü manvànaþ krãóataþ pàõóaveyàn sadhàrtaràùñràn purabàhyato'khyat | 15.25 | vikrãóato dharmasånostadaiva sahàïgulãyena ca kanduko'patat | kåpe na ÷ekuþ sahitàþ kumàrà uddhartumetaü pavanàtmajo'vadat | 15.26 | niùpatya coddhçtya samutpatiùye kåpàdamuùmàd bhç÷anãcàdapi sma | sakandukàü mudrikàü pa÷yatàdya sarve kumàrà iti vãryasaü ÷rayàt | 15.27 | tadà kumàrànavadat sa vipro dhigastrabàhyàü bhavatàü pravçttim | j àtàþ kule bharatànàü na vittha divyàni càstràõi suràrcitàni | 15.28 | itãrità astravidaü kumàrà vij¤àya vipraü surapåjyapautram | sampràrthayàmàsurathoddhçtiü prati pradhànamudràyutakandukasya | 15.29 | sa cà'÷viùãkàbhirathottarottaraü sampràsya divyàstrabalena kandukam | uddhçtya mudroddharaõàrthinaþ punarjagàda bhuktirmama kalpyatàmiti | 15.30 | yatheùñavittàõsanapànamasya dharmàtmajaþ pratijaj¤e su÷ãghram | tathaiva tenoddhçtamaïgulãyaü trivargamukhyàtmajavàkyato'nu | 15.31 | papracchurenaü sahitàþ kumàràþ ko'sãti so'pyàha pitàmaho vaþ | vakteti te dudruvuràõsu bhãùmaü droõo'yamityeva sa tàü stadoce | 15.32 | na ràjagehaü sa kadàcideti tenàdçùñaþ sa kumàraiþ purà'taþ | bhãùmo vidyàstena sahaiva cintayannastrapràptiü tasya ÷u÷ràva ràmàt | 15.33 | ÷rutvà vçddhaü kçùõavarõaü dvijaü taü mahàstravidyàmapi tàü mahàmatiþ | droõaü j ¤àtvà tasya ÷iùyatva etàn dadau kumàràü statra gatvà svayaü ca | 15.34 | clxviii.droõo'tha tànavadad yo madiùñaü kartuü pratij¤àü prathamaü karoti | taü dhanvinàü pravaraü sàdhayiùya ityarjunastàmakarot pratij¤àm | 15.35 | unmàdanàdãni sa veda kçùõàdastràõyanàpatsu na tàni mu¤cet | ityàj¤ayà ke÷avasyàparàõi prayogayogyàni sadecchati sma | 15.36 | bhãùmàdibhirbhavità saïgaro nastadà nàhaü gurubhirnityayoddhà | bhaveyamekaþ phalguno'straj¤a eùàü nivàraka÷cenmama dharmalàbhaþ | 15.37 | na buddhipårvaü vara indiràpateranyatra me gràhya ita÷ca jiùõuþ | karotu gurvarthamiti sma cintayan bhãmaþ pratij¤àü na cakàra tatra | 15.38 | tatpreritenàrjunena pratij¤à kçt à yadà vipravarastataþ param | snehaü nitàntaü suraràjasånau kçtvà mahàstràõi dadau sa tasya | 15.39 | sa pakùapàtaü ca cakàra tasmin karoti càsyorutaràü pra÷aü sàm | rahasyavidyàõsca dadàti tasya nànyasya kasyàpi tathà katha¤cit | 15.40 | bhãmaþ samastaü pratibhàbalena jànan snehaü tvadvitãyaü kaniùñhe | droõasya kçtvà sakalàstravedinaü kartuü pàrthaü nàrjunavaccakàra | 15.41 | naivàtiyatnena dadar÷a lakùaü ÷u÷råùàyàü pàrthamagre karoti | svabàhuvãryàd bhagavatprasàdànnihanmi ÷atrån kimanena ceti | 15.42 | tadà samãyuþ sakalàþ kùitã÷aputrà droõàt sakalàstràõyavàptum | dadau sa teùàü paramàstràõi vipro ràmàdavàptànyagatàni cànyaiþ | 15.43 | astràõi citràõi mahànti divyànyanyairnçpairmanasà'pyasmçt àni | avàpya sarve tanayà nçpàõàü ÷aktà babhåvurna yathaiva pårve | 15.44 | naitàdç÷àþ pårvamàsan narendrà astre bale sarvavidyàsu caiva | dauùùantimàndhàtçmaruttapårvàõscaitatsamànàþ suradàravãryàþ | 15.45 | tadà karõo'thaikalavya÷ca divyànyastràõyàptuü droõasamãpamãyatuþ | såto niùàda iti naitayoradàdastràõi vipraþ sa tu ràma÷iùyaþ | 15.46 | clxix.karõo'navàpya nijamãpsitamuccamàno yasmàdavàpa puruùottamato'stravçndam | vipro'pyayaü tamajamemi bhçgoþ kulotthamitthaü vicintya sa yayau bhçgupàõsramàya | 15.47 | sa sarvavettu÷ca vibhorbhayena vipro'hamityavadadastravaràtilobhàt | j ànannapi pradadàvasya ràmo divyànyastràõyakhilànyavyayàtmà | 15.48 | astraj¤acål . àmaõimindrasånuü vi÷vasya hantuü dhçtaràùñraputraþ | enaü samàõsritya dçóho bhavetetyadàjj¤àtvaivàstramasmai rame÷aþ | 15.49 | j ¤ànaü ca bhàgavatamapyaparàõsca vidyà ràmàdavàpya vijayaü dhanuragryayànam | abdai÷caturbhiratha ca nyavasat tadante hàtuü na ÷akta urugàyamimaü sa karõaþ | 15.50 | aïke nidhàya sa kadàcidamuùya ràmaþ ÷i÷ye ÷iro vigatanidra udàrabodhaþ | saü suptavat suravaraþ surakàryahetordàtuü ca vàlinidhanasya phalaü tadasya | 15.51 | tatrà'sa ràkùasavaraþ sa tu hetinàmà kàle mahendramanupàsya hi ÷àpato'sya | kãñastamindra uta tatra samàvive÷a karõasya ÷àpamupapàdayituü sutàrthe | 15.52 | karõaþ sa kãñatanugena kirãñinaiva hyåroradhastanata oparigàtvaca÷ca | viddhaþ ÷areõa sa yathà rudhirasya dhàràü susràva taü vigatanidra ivà'ha ràmaþ | 15.53 | kiü tvaü na càlayasi màü rudhirapraseke pràpte'pi pàvanavirodhini ko'si ceti | taü pràha karõa iha naiva mayà vidheyo nidràvirodha iti kãña upekùito me | 15.54 | j àtyà'smi såta uta te tanayo'smi satyaü tenàsmi vipra iti bhàrgavavaü ÷ajo'ham | agre'bruvaü bhavata ã÷a nahi tvadanyo màtà pità gurutaro jagato'pi mukhyaþ | 15.55 | ityuktamàtravacane sa tu kãñako'sya ràmasya dçùñiviùayatvata eva råpam | sampràpya naijamatipårõaguõasya tasya viùõoranugrahata àpa vimànagaþ svaþ | 15.56 | athà'ha ràmastamasatyavàco na te sakàõse mama vàsayogyatà | tathà'pi te naiva vçthà madãyà bhaktirbhavejjeùyasi sarva÷atrån | 15.57 | aspardhamànaü na katha¤cana tvàü jetà ka÷cit spardhamànastu yàsi | clxx.paràbhåtiü nàtra vicàryamasti pramàdã tvaü bhavità càstrasaïghe | 15.58 | yàhãti tenokta udàrakarmaõà karõo yayau taü praõamye÷itàram | tathaikalavyo'pi niràkçto'munà droõena tasya pratimàü vane'rcayat | 15.59 | tataþ kadàcid dhçtaràùñraputraiþ pàõóoþ sutà mçgayàü samprayàtàþ | agre gacchan sàrameyo ruràva dharmàtmajasyàtra vane mçgàrthã | 15.60 | ÷rutvà ràvaü sàrameyasya dåràccharairmukhaü ÷abdavedhã pupåre | sa ekalavyo vraõamasya nàkarocchvà påritàsyaþ pàõóavànabhyayàt saþ | 15.61 | dçùñvà citraü kuravaþ pàõóavàõsca draùñuü kartàraü màrgayàmàsuratra | droõàkçtiü màrttikãü påjayantaü dadç÷u÷cainaü dhanurevàbhyasantam | 15.62 | pai÷àcamevaiùa pi÷àcakebhyaþ pårvaü vivedàstravçndaü niùàdaþ | divyànyastràõyàptumetàü ca ÷ikùàü droõaü sadà påjayati sma bhaktyà | 15.63 | dçùñvà vi÷eùaü tamamuùya pàrtho droõàyoce tvadvaro me mçùà'sãt | ityukta enaü tvabhigamya dakùiõàü vipro yayàce dakùiõàïguùñhameva | 15.64 | tasya prasàdopacitoru÷ikùo niùàdo'dàd dakùiõàïguùñhamasmai | tataþ paraü nàsya babhåva ÷ikùà sanmuùñihãnasya samà'rjunena | 15.65 | punaþ kçpàl . åraivataparvate taü droõaþ pràpyà'dàdastravaràõi tasmai | ekànta evàsya bhaktyà sutuùño dhanvi÷reùñhaü kçtavànarjunaü ca | 15.66 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye (pàõóava÷àstràbhyàso nàma) pa¤cada÷o'dhyàyaþ clxxi.(sçgîalavadhaþ ) atha ùoóaõso'dhyàyaþ kàle tvetasmin bhåya evàkhilai÷ca nçpairyukto màgadho yoddhukàmaþ | pràyàd yadåü statra nityàvyayàtibalai÷varyo'pãcchayà'gàt sa kçùõaþ | 16.1 | sandar÷ayan balinàmalpasenàdyupaskaràõàü bahal . opaskarai÷ca | pràpte virodhe balibhirnãtimagryàü yayau saràmo dakùiõàõsàü rame÷aþ | 16.2 | so'nantavãryaþ paramo'bhayo'pi nãtyai gacchan jàmadagnyaü dadar÷a | krãóàrthameko'pi tato'tidurgaü ÷rutvà gomantaü tatra yayau sahàgrajaþ | 16.3 | tadà dugdhàbdhau saü sçtisthaiþ suràdyaiþ påjàü pràptuü sthànameùàü ca yogyam | muktasthànàdàpa nàràyaõo'jo bali÷cà'gàt tatra sandraùñumã÷am | 16.4 | tatràsuràve÷amamuùya viùõuþ sandar÷ayan suptihãno'pi nityam | saü suptaviccha÷ya udàrakarmà sa¤j¤àyai devànàü mukhamãkùyàprameyaþ | 16.5 | devàõsca tadbhàvavido'khilàõsca nimãlitàkùàþ ÷ayaneùu õsi÷yare | tadà balistasya viùõoþ kirãñamàdàyàgàjjahasuþ sarvadevàþ | 16.6 | nàràyaõe sarvadevaiþ samete brahmàdibhirhàsamàne suparõaþ | gatvà pàtàl . aü yudhi jitvà baliü ca kirãñamàdàyàbhyayàd yatra kçùõaþ | 16.7 | tat tasya ÷ãrùõi pratimucya natvà khagaþ stutvà devadevaü rame÷am | smçta àgacchetyeva visarjito'munà yayau dugdhàbdhiü yatra nàràyaõo'sau | 16.8 | kirãñaü tat kçùõamårdhni praviùñaü tattulyamàsãt tasya råpeùvabhedàt | tadicchayà caiva nàràyaõasya ÷ãrùõyapyàsãd yugapad dugdhavàrdhau | 16.9 | pårvaü pràptànyeva divyàyudhàni punarvaikuõñhaü lokamitàni bhåyaþ | tadà'vaterå rauhiõeyasya caivaü bhàryà'pyàyàd vàruõã nàma pårvà | 16.10 | saivàparaü råpamàsthàya cà'gàcchrãrityàkhyaü sendiràve÷amagryam | kànti÷cà'gàt tasya somasya cànyà bhàryà dvayoþ pårvatanà suråpà | 16.11 | clxxii.t àbhã ràmo mumude tatra tiùñha¤cha÷àïkapågodriktakàntiþ sudhàmà | tasyà vàruõyàþ pratimà peyaråpà kàdambarã vàruõã tàü papau saþ | 16.12 | evaü tayoþ krãóatoþ svairamatra ràjanyavçndànugato jaràsutaþ | giriü gomantaü parivàryàdahat taü dçùñvà devau pupluvaturbalàbdhau | 16.13 | giristàbhyàü pãóitaþ san nimagno bhåmau padbhyàü yojanaikàda÷aü saþ | niùpãóit àjjaladhàrodgatà'smàd vahniü vyàptaü ÷amayàmàsa sarvam | 16.14 | senàü praviùñau sarvaràjanyavçndaü vyamathnàtàü devavarau sva÷astraiþ | tatra haü so óibhaka÷caikalavyaþ sakãcakastau ÷i÷upàlapauõórakau | 16.15 | bhaumàtmajo dantavakra÷ca rugmã saubhàdhipo maindamaindànujau ca | anye ca ye pàrthivàþ sarva eva krodhàt kçùõaü parivàryàbhyavarùan | 16.16 | ÷astrairastrairdrumapågaiþ ÷ilàbhirbhaktàõsca ye ÷alyabàhlãkamukhyàþ | sasomadattàþ saumadattirviràñaþ pà¤càlaràja÷ca jaràsutasya | bhayàt kçùõaü ÷astravarùairavarùan kàràgçhe vàsità màgadhena | 16.17 | sarvànetà¤charavarùeõa kçùõo visåtavàjidhvaja÷astravarmaõaþ | kçtvà vamacchoõit ànàrtaråpàn vidràvayàmàsa hariryathà mçgàn | 16.18 | hatvà senàü viü ÷adakùohiõãü t àü tribhiryuktàü rugmiõaü naiva kçùõaþ | rugmiõyarthe pãóayàmàsa ÷astràõyasya cchitvà virathaü dràvayànaþ | 16.19 | jaràsuto rauhiõeyena yuddhaü ciraü kçtvà tanmusalena pothitaþ | vimohitaþ pràptasa¤j¤a÷cireõa kruddho gadàü tadurasyabhyapàtayat | 16.20 | tenà'hataþ subhç÷aü rauhiõeyaþ papàta mårcchàbhigataþ kùaõena | ajeyatvaü tasya dattaü hi dhàtrà pårvaü gçhãto viùõunà ràmagena | 16.21 | tathàkçte balabhadre tu kçùõo gadàmàdàya svàmagànmàgadhe÷am | tatàóa jatrau sa tayà'bhitàóito jagàma gàü mårcchayà'bhiplutàïgaþ | 16.22 | clxxiii.athottasthau rauhiõeyaþ sahaiva samuttasthau màgadho'pyagryavãryaþ | kruddho gçhãtvà maulimasyà'÷u ràmo vadhàyodyacchanmusalaü bàhuùàl . ã | 16.23 | athàbravãd vàyurenaü na ràma tvayà hantuü ÷akyate màgadho'yam | vçthà nate bàhubalaü prayojyamamoghaü te yad balaü tadvadastram | 16.24 | anyo hantà balavànasya ceti ÷rutvà yayau balabhadro vimucya | jaràsutaü punarudyacchamànaü jaghàna kçùõo gadayà svayaiva | 16.25 | tenà'hataþ srastasamastagàtraþ papàta mårchàbhigataþ sa ràjà | ciràt sa¤j¤àü pràpya càntarhito'sau sampràdravad bhãtabhãtaþ salajjaþ | 16.26 | yayau ÷iùñai ràjabhiþ saü yuta÷ca puraü jãvetyeva kçùõena muktaþ | punaryuddhaü bahu÷aþ ke÷avena kçtvà jito ràjagaõaiþ sametaþ | 16.27 | kçùõo jitvà màgadhaü rauhiõeyayukto yayau damaghoùeõa sàrddham | pitçùvasàyàþ patinà tena coktaþ pårvaü jitenàpi yudhi sma bàndhavàt | 16.28 | yàmaþ puraü karivãràkhyameva mahàlakùmyàþ kùetrasandar÷anàya | ÷rutvà vàkyaü tasya yuddhe jitasya bhãtyà yuktasyà'tmanà tadyuto'gàt | 16.29 | gandharvo'sau danunàmà naro'bhåt tasmàt kçùõe bhaktimàü ÷cà'sa ràjà | purapràptàü stàn sa vij¤àya pàpaþ sçgàlàkhyo vàsudevaþ krudhà'gàt | 16.30 | såryapradattaü rathamàruhya divyaü varàdavadhyastigmaruceþ sa kçùõam | yoddhuü yayàvamucaccàstrasaïghà¤chirastasyàthà'÷u jahàra kçùõaþ | 16.31 | dvidhà kçtvà dehamasyàriõà ca putraü bhaktaü tasya ràjye'bhiùicya | sa ÷akradevaü màõibhadraþ purà yo yayau purãü svàü sahito'grajena | 16.32 | clxxiv.nãtiü baliùñhasya vihàya senàü dåràd yuddhaü yuddhaü dar÷ayitvaiva guptyai | svasenàyàþ sarvapårõàtma÷aktiþ punaþ purãü pràpya sa påjito'vasat | 16.33 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye sçgîalavadho nàma ùoóaõso'dhyàyaþ clxxv.(haü saóibhakavadhaþ ) atha saptada÷o'dhyàyaþ Oü | gate'tha cedipe svakaü puraü janàrdano'÷çõot | ramaiva rugmiõãti yodyatàü svayambaràya tàm | 17.1 | sa rugminàmako'grajaþ ÷riyo dviùan ramàpatim | hareþ pradàtumudyatàü nyavàrayaddharipriyàm | 17.2 | praghoùite svayambare'tha tena màgadhàdayaþ | samãyurugrapauruùàþ sasàlvapauõóracedipàþ | 17.3 | tadà jagàma ke÷avo javena kuõóinaü puram | smçto'tha tena pakùiràñsamàjagàma ke÷avam | 17.4 | patatravàyunà'sya te nare÷varàþ prapàtitàþ | yadedç÷aü patatriõo balaü hareþ kimucyate | 17.5 | kimatra naþ kçtaü bhavet sukhàya hãti te'bruvan | athàbravãjjaràsuto jayã payobdhimandiraþ | kilaiùa pakùivàhano yata÷ca nànyathà bhavet | 17.6 | jità vayaü ca sarva÷o'munaikalena saü yuge | aneka÷o na saïgatairjitaþ kadàcideùa hi| 17.7 | amuùya càgrajaþ purà nihantumudyato hi màm | adç÷yavàkyato'tyajat pratàóanàt supãóitam | 17.8 | kimasya tåcyate balaü vayaü tçõopamàþ kçt àþ | samasta÷o mçdhemçdhe hi yena càkùatena hà | 17.9 | kimatra kurvatàü sukhaü bhavedudãrõasaïkañe | iti bruvannavàï mukhaü nçpa÷cakàra vicchavi | 17.10 | athà'ha cedibhåpatiþ sadantavakrako vacaþ | clxxvi.purà harerhi pàrùadaþ prasannabuddhirekadà | 17.11 | ÷çõuùva ràjasattama prabhuü ÷ivasvayambhuvoþ | hariü vadanti kecidapyado bhavenna vai mçùà | 17.12 | tathà'vayo÷ca dar÷ane bhavet kadàcidårjità | amuùya bhaktiranyathà puna÷ca jàyate krudhà | 17.13 | na kàraõaü na vidmahe na saü ÷ayaþ paro hariþ | vrajàma taü sukhàrthino vayaü vihàya ÷atrutàm | 17.14 | idaü hi naþ ÷ubhapradaü nacànyathà õsubhaü kvacit | itãrito jaràsuto dadar÷a tau dahanniva | 17.15 | atha prahasya saubharàóvaco jagàda màgadham | vinindya tau krudhà sphuran krudhà sphurantamãkùya ca | 17.16 | na tanmçùà hariþ svayaü janàrdano vadhàya naþ | prajàta eùa yàdavo vayaü ca dànave÷varàþ | 17.17 | svadharma eùa naþ sadà dçóhapratãpatà harau | svadharmiõo hatà api prayàma sadgatiü dhruvam | 17.18 | ÷iva÷ca naþ parà gatirgururbhavànarirhareþ | itãritaþ sa màgadho jagàda sàdhusàdhviti | 17.19 | tathaiva rugmipårvakàþ karåõsacedipau ca tau | vini÷cayaü kubuddhayo yudhe ca cakrurårjitam | 17.20 | sadà pratãpakàriõau bhavàva kçùõa ityapi | guroþ prasàdamàpnutàü karåõsacedibhåbhçtau | 17.21 | puna÷ca te tvamantrayan sahaiva pàpabuddhayaþ | dhruvaü samàgato harirlabheta rugmiõãmimàm | 17.22 | clxxvii.ayaü trilokasundaro'nuråpiõã ca rugmiõã | mukhena bàhunà'pyayaü samastalokajid va÷ã | 17.23 | samastavedinàü varaü jitàrimagryaråpiõam | samastayoùit àü varà vrajeta rugmiõã dhruvam | 17.24 | vayaü ca mànasaïkùayaü nitàntamàpnumastadà | na ÷aknumo nivàrituü ÷arairamuü katha¤cana | 17.25 | ataþ svayambare yathà nasaïgamo harerbhavet | tathà vidhànameva naþ sunãtirårjità dhruvam | 17.26 | ato na deyamasya naþ subhåbhujàü samàgame | kvacit kadàcidàsanaü nacàrghyapårvako vidhiþ | 17.27 | nacà'syati kùitau kvacid vimànitaþ puro hi naþ | varàsanasthabhåbhujàü sa mànito hi daivataiþ | 17.28 | sa darpamànasaü yutaþ krudhà prayàsyati dhruvam | purãü svakàü tatau vayaü vidhema ca svayambaram | 17.29 | iti sma sarvabhåbhçt àü vini÷cayaü sakai÷ikaþ | kratho'vagamya bhãùmakànujo'bhyayàddhariü drutam | 17.30 | praõamya pàdapadmayornijaü gçhaü prave÷ya ca | mahàsanaü pradàya tau pracakraturvaràrcanam | 17.31 | athà'gamacchatakratorvacaþ pragçhya bhåbhujaþ | jaràsutàdikàn pumànuvàca càrthavad vacaþ | 17.32 | ahaü priyaþ ÷acãpateþ sadà'sya càkùigocaraþ | surendra àj¤ayà'vadannçpàn va ã÷varo hi saþ | 17.33 | samastaràjasatpatirharirnacànya ityapi | varàbhiùekamã÷ituþ kurudhvamàõsvasaü ÷ayam | 17.34 | clxxviii.ato'nyathà õsirasyahaü nipàtayàmi vo'÷anim | itãdamindra÷àsanaü kurudhvamityasau yayau | 17.35 | tadãritaü ni÷amya te punaþ sutaptacetasaþ | babhåvuråcire vacaþ sugarvito hi vàsavaþ | 17.36 | purà bibheti naþ sadà pratiprati sma vàsavaþ | utàdya kçùõasaü ÷rayàd dçóhaü vibhãùayatyasau | 17.37 | adç÷ya eva devaràóyadi sma vajramutsçjet | bhavema pãóit à vayaü varàdamçtyavo'pi hi | 17.38 | purà divisthitasya ca pramardane vayaü kùamàþ | utàdya yadyamuü vayaü vrajema kçùõa eùyati | 17.39 | ato'bhiùecanàd yadãha ÷àrïgiõaþ ÷acãpatiþ | na vajramutsçjet tadà'bhiùecayàma taü vayam | 17.40 | ato'nyathà danuryathà varàdamçtyuko'pi san | surendravajratàóito babhåva kukùigàsyayuk | 17.41 | tathaiva kçùõasaü ÷rayàt sa naþ ÷acãpatirnayet | iti sma ni÷cità nçpànayàtayanta ÷auraye | 17.42 | samasta÷o jaràsutàdibhiþ kçte'bhiùecane | atãva bhagnamànakàn nacànuyàti ka÷cana | 17.43 | samàõsrayaü ca ke÷avaü tadaiva jãvanàrthinaþ | prakuryuràsurà apãti devakàryasaïkùayaþ | 17.44 | itãkùya pàka÷àsano'vadajjaràsutàdikàn | sarugmicedisàlvapo na yàtu màgadho harim | 17.45 | tatastu tàn vinà'pare'dhiràjaràja ityamum | clxxix.tadà'bhiùektumudyatà nçpàþ sure÷a÷àsanàt | 17.46 | ataþ ÷acãpatirnijaü varàsanaü hareradàt | vive÷a tatra ke÷avo nabhastal . àvatàrite | 17.47 | kare pragçhya ke÷avo nyave÷ayat sahà'sane | patatripuïgavaü ca tau sa bhãùmakànujau prabhuþ | 17.48 | athàkhilà nare÷varà munãndrasaü yutà harim | su÷àtakaumbhakumbhakaiþ pracakruràbhiùekiõam | 17.49 | viri¤ca÷arvapårvakairabhiùñutaþ suràdibhiþ | samastadevagàyakaiþ pragãta àsa ke÷avaþ | 17.50 | athà'ha bhãùmakaü prabhuþ svayaü varaþ kila tvayà | abhãpsitaþ sutàkçte ÷ubhàya te bhavenna saþ | 17.51 | iyaü ramà tavà'tmajà babhåva tàü harernaca | dadàti cet tadà pità nirindiro vrajedadhaþ | 17.52 | hitàya caitadãritaü tavànyathà na cintaya | na yoùidicchayà tvahaü bravãmi pa÷ya yàdç÷aþ | 17.53 | udãrya caivamã÷vara÷cakàra hà'viràtmanaþ | sa vi÷varåpamuttamaü visaïkhya÷ãrùabàhukam | 17.54 | anantateja àtataü visaïkhyaråpasaü yutam | vicitramaulikuõóalàïgadoruhàranåpuram | 17.55 | jvalatsukaustubhaprabhà'bhibhàsakaü ÷ubhàmbaram | prapa÷ya yàdç÷àþ striyo mametyadar÷ayacchriyam | 17.56 | anantaråpiõãü paràü manuùyadçùñito'dhikàm | svarugmiõãtanorapi vyadar÷ayacca devatàþ | 17.57 | clxxx.tadadbhutaü samãkùya tu prabhãta àõsu bhãùmakaþ | papàta pàdayorvibhoþ karomi tat tatheti ca | 17.58 | puna÷ca vi÷varåpatàü pidhàya padmalocanaþ | jagàma pakùivàhanaþ purãü svabàhupàlitàm | 17.59 | apàmpati÷ca maithilaþ svayaü varaïkçt àvapi | hariü vini÷cayàdiyaü vrajediti sma cakratuþ | 17.60 | svayaü varaþ kùiterbhujàü svadharma ityato dvayoþ | na doùa àsa bhãùmako na ke÷avàrthamaicchata | 17.61 | ato harau prabodhya taü gate kçpàlusattame | va÷ãkçte ca bhãùmake nçpàstvamantrayan punaþ | 17.62 | ya÷a÷ca dharmamuttamaü vidhitsatà vçkodare | na ke÷avena sådito jaràsuto hi manyate | 17.63 | varàcchivasya màmayaü na hantumãùña uttamàt | ataþ ÷ivaprasàdato jito'pi jeùya uttaram | 17.64 | mçdhemçdhe jito'pi san dçóhàõsayà punaþ punaþ | samãhate yudhe ÷ivaü nacàvamanyate kvacit | 17.65 | ataþ puna÷ca bhåmipànuvàca bàrhadrathaþ | dhigeva pauruùaü hi no yadeùa no'jayat sadà | 17.66 | abhåpaternacà'sanaü pradeyamityudàhçtam | amuùya nastadanyathà babhåva cintitaü nçpàþ | 17.67 | ayaü nçpottamàïgaõe mahendrapãñhamàruhat | samastaràjaràjatàmavàpa no'pyanicchatàm | 17.68 | ataþ punaþ kathaü hariü vayaü jayema cintyatàm | yathà cabhãùmakàtmajàmavàpnuyàcca cediràñ| 17.69 | clxxxi.ayaü hi dattaputrako ma aurasàd vi÷iùyate | ato nive÷ya eùa me suråpiõã ca rugmiõã | 17.70 | ÷ivàgameùu õsiùyakàþ sarugmisàlvapauõórakàþ | mamàkhilà nçpàstataþ kurudhvametadeva me | 17.71 | itãrite tu saubharàójagàda rugmisaü vidà | svayaü varo nivartitaþ svasàrameùa dàsyati | 17.72 | nacàtivartituü kùamaþ pità'sya cedipàya tàm | pradàtukàmamàtmajaü vayogatastathà'balaþ | 17.73 | svayaü tu kçùõa etya no vijitya kanyakàü haret | tato'sya pårvameva no hyabhàvatà kçt à õsubhà | 17.74 | upàya eùa cintito mayà'tra màgadhe÷vara | muniü hi garganàmakaü hyamuùya sàla àkùipat | 17.75 | yadà'sya ùaõóhatodità muneþ puro hi tasya ca | pareõa vçùõayo'hasaü ÷cukopa garga eùu ha| 17.76 | cakàra hi prati÷ravaü samàrjaye sutaü drutam | akçùõatàü ya ànayed bhuvo'pi vçùõinàõsakaþ | 17.77 | yato hi kçùõasaü ÷rayàd batàpahàsità vayam | iti bruvan vanaü yayau tapa÷ca ÷aivamàcarat | 17.78 | sa cårõamàyasaü tvadan dadar÷a càbdataþ ÷ivam | varaü tato'bhipedivàn sutaü harerabhàvadam | 17.79 | sa viùõudaivato'pi san praviùña ulbaõàsuraiþ | vyadhàddhareþ pratãpakaü vrataü ca naiùñhikaü jahau | 17.80 | tamàra cà'suràpsarà baliùñhaputrakàmyayà | clxxxii.pravi÷ya gopikàïganàsamåhamadhyamulbaõà | 17.81 | sa yàvanena bhåbhçt à hi gopikàbhirarcitaþ | aputrakeõa jànatà munermano'nucintitam | 17.82 | sa càpsarastanau sutaü niùicya yàvanàya ca | dadau vimohitaþ krudhà kimetadã÷a vairiõaþ | 17.83 | sa àõsramàcca naiùñhikàd vidåùitaþ pratãpakçt | hare÷ca tàpameyivàn jagarha cà'tma÷emuùãm | 17.84 | jagàma càraõaü hariü prapàhi màü supàpinam | iti sma viùõvanuj¤ayà cakàra vaiùõavaü tapaþ | 17.85 | kuto hi bhàgyamàpatenmuneþ ÷ivàrcane sadà | bhavàdç÷à hidànavàþ sthiràþ ÷ivàrcane sadà | 17.86 | suto'sya kàlanàmako babhåva kçùõamarditum | sadaiva kàlakàïkùaõàt sa yàvanàbhiùecitaþ | 17.87 | tavaiva ÷iùya eùa càtibhaktimàn hi ÷aïkare | prabhåtasenayà yuto baloddhata÷ca sarvadà | 17.88 | tameùa yàmi ÷àsanàt tavopanãya satvaram | vikçùõakaü kùitestal . aü vidhàya saü ramàma hà | 17.89 | tata÷ca rugmiõãü vayaü pradàpayàma cedipe | vinàõsya devapakùiõo yatheùñamàsma sarvadà | 17.90 | itãrito jaràsuto babhåva durmanà bhç÷am | kirãñamaõóitaü ÷ira÷cakàra cà'÷vavàg bhç÷am | 17.91 | karaü kareõa pãóayan ni÷àmya cà'tmano bhujau | jagàda kàryasiddhaye kathaü prayàcaye param | 17.92 | clxxxiii.sudurgakàryasantatiü hyaguþ sma madbhujàõsrayàþ | samastabhåtal . e nçpàþ sa càhameùa màgadhaþ | 17.93 | kadà'pyacãrõamadya tat kathaü karomi kevalam | girã÷apàdasaü ÷rayaþ prabhuþ samastabhåbhçt àm | 17.94 | itãritaþ sa saubharàójagàda vàkyamuttaram | bhavànapi sma muhyate kimasmadàdayaþ prabho | 17.95 | sva÷iùyakaiþ kçtaü tu yat kimanyasàdhitaü bhavet | sva÷iùyadàsavargakaiþ samarthayanti bhåbhujaþ | 17.96 | api sma te balàõsrayapravçttayo'smadàdayaþ | pumàn kuñhàrasaïgrahàda÷akta ãryate hi kim | 17.97 | kuñhàrasammito hyasau tavaiva yàvane÷varaþ | vinà bhavadbalaü kvacit pravartituü nahi kùamaþ | 17.98 | varo hi kçùõamardane vçto'sya kevalaþ ÷ivàt | tadanya÷atrupãóanàt tvameva tasya rakùakaþ | 17.99 | tavàkhilairajeyatà õsivaprasàdato'sti hi | vi÷eùato harerjaye varàdayaü vimàrgyate | 17.100 | itãrite'pyatçptavat sthite tu bàrhadrathe | jagàma saubhamàsthitaþ sa saubharàñca yàvanam | 17.101 | sa kàlayàvano'tha taü jaràsutàntikàgatam | ni÷amya bhaktipårvakaü praõamya cà'rcayad drutam | 17.102 | jaràsuto hi daivataü samastake÷avadviùàm | iti praõamya tàü di÷aü tadãyamàõsvapåjayat | 17.103 | tadãritaü ni÷amya ca drutaü trikoñisaïkhyayà | akùohiõãkayà yutaþ svasenayà niràkramat | 17.104 | clxxxiv.tada÷vamåtraviùñhayà babhåva nàmata ÷akçt | nadã suvegagàminã kalau ca yà vahed drutam | 17.105 | punaþ punarnadãbhavaü ni÷àmya de÷asaïkùayam | tadanyade÷amåtritaü vya÷oùayaddhi màrutaþ | 17.106 | hari÷ca vainateyayug vicàrya ràmasaü yutaþ | sadà'tipårõasaü vidapyajo'tha lãlayà'smarat | 17.107 | yuyutsureùa yàvanaþ samãpamàgato'dya naþ | yuyutsatàmanena no jaràsuto'bhiyàsyati | 17.108 | sa yàdavàn haniùyati prabhaïgatastu kopitaþ | purà jayàõsayà hi nau yadån na jaghnivànasau | 17.109 | niràõsako'dya yàdavànapi sma pãóayiùyati | ataþ samudramadhyagàpurãvidhànamadya me | prarocate nidhànamapyamutra sarvasàttvatàm | 17.110 | udãrya caivamã÷varo'smarat sure÷avardhakim | sa bhauvanaþ samàgataþ ku÷asthalãü vinirmame | 17.111 | nirambuke tu sàgare janàrdanàj¤ayà kçte | mahodakasya madhyata÷cakàra tàü purãü ÷ubhàm | dviùañkayojanàyatàü payobdhimadhyagopamàm | 17.112 | cakàra làvaõodakaü janàrdano'mçtopamam | sabhàü sudharmanàmakàü dadau samãraõo'sya ca | 17.113 | ÷atakratoþ sabhàü tu tàü pradàya ke÷avàya saþ | nidhãn samarpya sarva÷o yayau praõamya taü prabhum | 17.114 | samastadevatàgaõàþ svakãyamarpayan harau | vimucya pakùipuïgavaü sa yoddhumaicchadacyutaþ | 17.115 | clxxxv.samastamàdhuràn prabhuþ ku÷asthalãsthitàn kùaõàt | vidhàya bàhuyodhakaþ sa yàvanaü samabhyayàt | 17.116 | ananta÷aktirapyajaþ sunãtidçùñaye nçõàm | vyavàsayannijàn janàn sa lãlayaiva kevalam | 17.117 | anàdyanantakàlakaü samastalokamaõóalam | yadãkùayaiva rakùyate kimasya vçùõirakùaõam | 17.118 | niràyudhaü ca màmayaü varàcchivasya na kùamaþ | samastasenayà yuto'pi yoddhumityadar÷ayat | 17.119 | sa kçùõapannagaü ghañe nidhàya ke÷avo'rpayat | niràyudho'pyahaü kùamo nihantumapriyàniti | 17.120 | ghañaü pipãlikàgaõaiþ prapårya yàvano'sya ca | bahutvato vijeùya ityahiü mçtaü vyadar÷ayat | 17.121 | kimatra satyamityahaü pradar÷ayiùya ityajaþ | udãrya dåtamabhyayàt sa yàvanaü prabàdhitum | 17.122 | sa bàhunaiva ke÷avo vijitya yàvanaü prabhuþ | nihatya sarvasainikàn svamasya yàpayat purãm | 17.123 | sahàstra÷astrasa¤cayàn sçjantamàõsu yàvanam | nyapàtayad rathottamàt tal . ena ke÷avo'rihà | 17.124 | vivàhanaü niràyudhaü vidhàya bàhunà kùaõàt | vimårcchitaü nacàhanat suràrthitaü smaran hariþ | 17.125 | purà hi yauvanàõsvaje varapradàþ sure÷varàþ | yayàcire janàrdanaü varaü varaprade÷varam | 17.126 | anarthako varo'munà vçto'pi sàrthako bhavet | clxxxvi.ariü bhaviùyayàvanaü dahatvayaü tave÷vara | 17.127 | tathà'stviti prabhàùitaü svavàkyameva ke÷avaþ | çtaü vidhàtumabhyayàt sa yauvanàõsvajàntikam | 17.128 | sasa¤j¤ako'tha yàvano dharàtal . àt samutthitaþ | nipàtya yàntamã÷varaü sa pçùñhato'nvayàt krudhà | 17.129 | harirguhàü nçpasya tu pravi÷ya saü vyavasthitaþ | sa yàvanaþ padà'hanannçpaü sa taü dadar÷a ha | 17.130 | sa tasya dçùñimàtrato babhåva bhasmasàt kùaõàt | sa eva viùõuravyayo dadàha taü hi vahnivat | 17.131 | varàcchivasya daivatairavadhyadànavàn purà | harervarànnihatya sa prapeda àõsvimaü varam | 17.132 | sudãrghasuptimàtmanaþ prasuptibhaïgakçtkùayam | svadçùñimàtratastato hataþ sa yàvanastadà | 17.133 | ata÷ca puõyamàptavàn suraprasàdato'kùayam | sa yauvanàõsvajo nçpo na devatoùaõaü vçthà | 17.134 | tato hariü nirãkùya sa stutiü vidhàya cottamàm | hareranuj¤ayà tapa÷cacàra muktimàpa ca | 17.135 | tato guhàmukhàddharirvinissçto jaràsutam | samastabhåpasaü vçtaü jigàya bàhune÷varaþ | 17.136 | tal . ena muùñibhistathà mahãruhai÷ca cårõit àþ | nipeturasya sainikàþ svayaü ca mårcchito'patat | 17.137 | sasàlvapauõóracedipàn nipàtya sarvabhåbhujaþ | sa pupluve janàrdanaþ kùaõena tàü ku÷asthalãm | 17.138 | clxxxvii.sasa¤j¤akàþ samutthitàstato nçpàþ punaryayuþ | jigãùavo'tha rugmiõãü vidhàya cedipe harim | 17.139 | samastaràjamaõóale vini÷cayàdupàgate | sabhãùmake ca rugmiõi pradàtumudyate mudà | 17.140 | samastalokayoùit àü varà vidarbhanandanà | dvijottamaü hareþ padoþ sakàõsamàõsvayàtayat | 17.141 | ni÷amya tadvaco hariþ kùaõàd vidarbhakànagàt | tamanvayàddhalàyudhaþ samastayàdavaiþ saha | 17.142 | samastaràjamaõóalaü prayàntamãkùya ke÷avam | suyattamàttakàrmukaü babhåva kanyakàvane | 17.143 | purà pradànataþ surekùaõacchalàd bahirgatàm | rathe nyave÷ayaddhariþ prapa÷yatàü ca bhåbhçt àm | 17.144 | jaràsutàdayo ruùà tamabhyayuþ ÷arottamaiþ | vidhàya tàn niràyudhàn jagàma ke÷avaþ ÷anaiþ | 17.145 | punargçhãtakàrmukàn hariü prayàtumudyatàn | nyavàrayaddhalàyudho balàd balorjitàgraõãþ | 17.146 | tadà sitaþ ÷iroruho harerhalàyudhasthitaþ | prakàõsamàvi÷ad balaü vijetumatra màgadham | 17.147 | sa tasya màgadho raõe gadànipàtacårõitaþ | papàta bhåtal . e balo vijitya taü yayau purãm | 17.148 | varoruveùasaü vçto'tha cediràñsamabhyayàt | tamàsasàra sàtyakirnadan mçgàdhipo yathà | 17.149 | ciraü prayuddhya tàvubhau varàstra÷astravarùiõau | krudhà nirãkùya tasthatuþ parasparaü sphurattanå | 17.150 | clxxxviii.samànabhàvamakùamã ÷ineþ sutàtmajaþ ÷aram | athodbabarha tatkùaõàd balànmumoca vakùasi | 17.151 | sa tena tàóito'patad visa¤j¤ako nçpàtmajaþ | vijitya taü sa sàtyakiryayau prahçùñamànasaþ | 17.152 | athàpare ca yàdavà vijitya tadbalaü yayuþ | puraiva rugmipårvakàþ prajagmuracyutaü prati | 17.153 | sahaikalavyapårvakaiþ sametya bhãùmakàtmajaþ | hariü vavarùa sàyakaiþ sa siü havannyavartata | 17.154 | akùohiõãtrayaü haristadà nihatya sàyakaiþ | avàhanàyudhaü vyadhànniùàdapaü ÷araiþ kùaõàt | 17.155 | ÷araü ÷arãranàõsakaü samàdadànamã÷varam | sa ekalavya àõsu taü vihàya dudruve bhayàt | 17.156 | dhanurbhçt àü vare gate raõaü vihàya bhåbhçtaþ | karåõsaràjapårvakàþ kùaõàt pradudruvurbhayàt | 17.157 | athà'sasàda ke÷avaü ruùà sa bhãùmakàtmajaþ | ÷aràmbudhàra àõsu taü vivàhanaü vyadhàddhariþ | 17.158 | cakarta kàrmukaü punaþ sa khaógacarmabhçddhareþ | rathaü samàruhaccharai÷cakarta khaógamã÷varaþ | 17.159 | ÷arairvitastimàtrakairvidhàya taü niràyudham | priyàvacaþ prapàlayan jaghàna nainamacyutaþ | 17.160 | nibaddhya pa¤cacål . inaü vidhàya taü vyasarjayat | jagajjanitrayoridaü vióambanaü rame÷ayoþ | 17.161 | sadaikamànasàvapi svadharma÷àsakau nçõàm | clxxxix.ramà hari÷ca tatra tau vijahraturhi rugmiõà | 17.162 | athà'sasàda saubharàóhariü ÷aràmbuvarùaõaþ | hariþ ÷araü yamopamaü mumoca tasya vakùasi | 17.163 | ÷areõa tena pãóitaþ papàta mandaceùñitaþ | ciràttasa¤j¤ako'gamat trinetratoùaõecchayà | 17.164 | samastaràjasannidhàvayàdavãü mahãmaham | kariùya ityudãrya sa vyadhàt tapo'tidu÷caram | 17.165 | atho vive÷a ke÷avaþ purãü ku÷asthalãü vibhuþ | priyàyuto'bjajàdibhiþ samãóitaþ sure÷varaiþ | 17.166 | purà tato halàyudhaþ priyàü nijàü purà'pi hi | sa vàruõãsamàhvayàmavàpa raivatãü vibhuþ | 17.167 | patiü yathà'nuråpiõaü tadãyameva pårvakam | pità tadãya aicchata pravettumabjasambhavàt | 17.168 | sa tatsado gato varàt tadãyataþ pragãtikàm | ni÷amya nàvidad gataü yugorukàlaparyayam | 17.169 | narànayogyagãtikà vimohayet tato nçpaþ | sumåóhabuddhirantato'lpakàla ityamanyata | 17.170 | sa mårcchitaþ prabodhito'bjajena taü tvapçcchata | sutàpatiü balaü ca so'bravãd yugàtyaye bahau | 17.171 | sa raivato balàya tàü pradàya gandhamàdanam | gato'tra cãrõasattapà avàpa ke÷avàntikam | 17.172 | balo'pi tàü puràtanapramàõasammitàü vibhuþ | halena cà'j¤ayà samàü cakàra satyavà¤chitaþ | 17.173 | cxc.tayà rataþ sutàvubhau ÷añholmukàbhidhàvadhàt | purà'ryamàü ÷akau suràvudàraceùñito balaþ | 17.174 | janàrdana÷ca rugmiõãkaraü ÷ubhe dine'grahãt | mahotsavastadà'bhavat ku÷asthalãnivàsinàm | 17.175 | caturmukhe÷apårvakàþ surà viyatyavasthitàþ | pratuùñuvurjanàrdanaü ramàsametamavyayam | 17.176 | munãndradevagàyanàdayo'pi yàdavaiþ saha | viceruruttamotsave ramàrame÷ayogini | 17.177 | suràü ÷akàõsca ye nçpàþ samàhutà mahotsave | sapàõóavàþ samàyayurhariü ramàsamàyutam | 17.178 | samastalokasundarau yutau ramàrame÷varau | samãkùya modamàyayuþ samastalokasajjanàþ | 17.179 | tayà raman janàrdano viyoga÷ånyayà sadà | adhatta putramuttamaü manobhavaü puràtanam | 17.180 | catustanorhareþ prabhostçtãyaråpasaü yutaþ | tatastadàhvayo'bhavat sa rugmiõãsuto balã | 17.181 | puraiva mçtyave'vadat tameva ÷ambarasya ha | prajàtamabjajàïkajastavàntako'yamityapi | 17.182 | sa màyayà hareþ sutaü pragçhya såtikàgçhàt | avàkùipanmahodadhàvupekùito'ripàõinà | 17.183 | tamagrasajjalecaraþ sa dàõsahastamàgataþ | kumàramasya tådare nirãkùya ÷ambare daduþ | 17.184 | vipàñya matsyakodaraü sa ÷ambaraþ kumàrakam | nyavedayanmanobhavapriyàkare suråpiõam | 17.185 | cxci.anaïgatàmupàgate purà hareõa sà'ïgaje | va÷aü viri¤ca÷àpato jagàma ÷ambarasya hi | 17.186 | purà hipa¤cabhartçkàü ni÷amya ka¤jajoditàm | jahàsa pàrùatàtmajàü ÷a÷àpa tàü tatastvajaþ | 17.187 | bhavàsureõa dåùiteti sà tato hi màyayà | pidhàya tàü nijàü tanuü jagàma cànyayà'suram | 17.188 | gçhe'pi sà'sure sthità nijasvaråpato'suram | na gacchati sma sà patiü nijaü samãkùya harùit à | 17.189 | rasàyanaiþ kumàrakaü vyavarddhayad ratiþ patim | sa pårõayauvano'bhavaccaturbhireva vatsaraiþ | 17.190 | patiü supårõayauvanaü nirãkùya tàü viùajjatãm | uvàca kàrùõiramba te kuceùñitaü kathaü nviti | 17.191 | jagàda sà'khilaü patau tadasya janma cà'gatim | tato'grahãt sa tàü priyàü ratiü ramàpateþ sutaþ | 17.192 | dadau ca mantramuttamaü samastamàyinàõsakam | bhçgåttharàmadaivataü ratirhareþ sutàya sà | 17.193 | tataþ svadàradharùakaü samàhvayad yudhe'ïgajaþ | sa ÷ambaraü sa caitya taü yuyodha ÷aktito balã | 17.194 | sa carmakhaógadhàriõaü varàstra÷astrapàdapaiþ | yadà na yoddhumàõsakaddhareþ sutaü na dç÷yate | 17.195 | sahasramàyamulbaõaü tvadç÷yamambaràd girãn | sçjantametya vidyayà jaghàna kçùõanandanaþ | 17.196 | sa vidyayà vinàõsitorumàya àõsu ÷ambaraþ | cxcii.nikçttakandharo'patad varàsinà'munà kùaõàt | 17.197 | nihatya taü hareþ sutastayaiva vidyayà'mbaram | samàsthitaþ svabhàryayà samaü ku÷asthalãü yayau | 17.198 | samastavedinormunirnaràn vióambamànayoþ | ramàrame÷ayoþ sutaü jagàda taü sma nàradaþ | 17.199 | sa rugmiõãjanàrdanàdibhiþ saràmayàdavaiþ | pitàmahena cà'daràt sulàl . ito'vasat sukham | 17.200 | tataþ purà syamantakaü hyavàpa såryamaõóale | sthitàddhareþ sa satrajit sadà'tra ke÷avàrcakaþ | 17.201 | sadà'sya viùõubhàvino'pyatãva lobhamàntaram | prakàõsayan ramàpatiryayàca ã÷varo maõim | 17.202 | sa taü na dattavàü stato'nujo nibaddhya taü maõim | vanaü gataþ prasenako mçgàdhipena pàtitaþ | 17.203 | tadà sa satrajiddhariü ÷a÷aü sa sodaràntakam | upàü ÷u vartmanà tato hariþ sayàdavo yayau | 17.204 | vane sa siü hasåditaü padaiþ pradar÷ya vçùõinàm | prasenamçkùapàtitaü sa siü hamapyadar÷ayat | 17.205 | tato nidhàya tàn bilaü sa jàmbavatparigraham | vive÷a tatra saü yugaü babhåva tena ce÷ituþ | 17.206 | yuyodha mandameva sa prabhuþ svabhakta ityajaþ | cakàra cogramantataþ prakàõsayan svamasya hi | 17.207 | sa muùñipiùñavigraho nitàntamàpadaü gataþ | jagàma cetasà raghåttamaü nijaü patiü gatim | 17.208 | cxciii.smçtiü gate tu ràghave tadàkçtiü yadåttame | samastabhedavarjitàü samãkùya so'yamityavet | 17.209 | tataþ kùamàpayan sutàü pradàya rohiõãü ÷ubhàm | maõiü ca taü nunàva sa prapanna àõsu pàdayoþ | 17.210 | vidhàya cakradàritaü sujãrõadehamasya saþ | yuvànamàõsu ke÷ava÷cakàra vedanàü vinà | 17.211 | vidhàya bhaktavà¤chitaü priyàsahàya ã÷varaþ | pragçhya taü mahàmaõiü viniryayau guhàmukhàt | 17.212 | guhàpraviùñamã÷varaü bahånyahànyanirgatam | pratãkùya yàdavàstu ye gatà gçhaü tadà'hçùuþ | 17.213 | samastavçùõisannidhau yadåttamaþ syamantakam | dadau ca satrajitkare sa vicchavirbabhåva ha | 17.214 | sa durya÷o ramàpatàvanåcya mithyayà tapan | svapàpahànakàïkùayà dadau sutàü janàrdane | 17.215 | maõiü ca taü pradàya taü nanàma ha kùamàpayan | maõiü punardadau harirmumoda satyabhàmayà | 17.216 | ramaiva sà hibhåriti dvitãyamårtiruttamà | babhåva satrajitsutà samastalokasundarã | 17.217 | tato hi sà ca rugmiõã priye priyàsu te'dhikam | janàrdanasya te hareþ sadà'viyoginã yataþ | 17.218 | athà'pa sàmbanàmakaü sutaü ca rohiõã hareþ | caturmukhàü ÷asaü yutaü kumàrameva ùaõmukham | 17.219 | iti pra÷àsati prabhau jagajjanàrdane'khilam | agaõyasadguõàrõave kadàcidàyayau dvijaþ | 17.220 | cxciv.janàrdanaþ sa nàmato rame÷apàdasaü ÷rayaþ | sa mànita÷ca viùõunà praõamya vàkyamabravãt | 17.221 | kùamasva me vacaþ prabho bravãmyatãva pàpakam | yataþ supàpadåtakastato hi tàdç÷aü vacaþ | 17.222 | na te'styagocaraü kvacit tathà'pi cà'j¤ayà vade | vadeti codito'munà dvijo jagàda màdhavam | 17.223 | sutau hi sàlvabhåpaterbabhåvatuþ ÷ivàõsrayau | ÷ivaprasàdasambhavau pitustapobalena tau | 17.224 | ajeyavadhyatàü ca tau ÷ivàd varaü samàpatuþ | jaràsutasya ÷iùyakau tapobalena kevalam | 17.225 | mahodaraü ca kuõóadhàriõaü ca bhåtakàvubhau | tathà'jitàvavadhyakau dide÷a ÷aïkarastayoþ | 17.226 | tayoþ sahàya eva tau varàcchivasya bhåtakau | ajeyatàmavàpaturnacànyathà'maràvapi | 17.227 | ajeyatàmavadhyatàmavàpya tàvubhau ÷ivàt | pitustu ràjasåyitàü samicchato madoddhatau | 17.228 | jaràsuto gurutvato viroddhumatra necchati | nçpàü stu devapakùiõo vijitya kartumicchataþ | 17.229 | svayaü hi ràjasåyitàü jaràsuto na manyate | yato hi vaiùõavaü kratuü tamàhurã÷a vaidikàþ | 17.230 | imau piturya÷o'rthinau paràbhavàya te tathà | samicchato'dya taü kratuü bhavantamåcatu÷ca tau | 17.231 | samudrasaü ÷rayo bhavàn bahån pragçhya làvaõàn | cxcv.subhàrakànupaihi nàviti kùamasva me vacaþ | 17.232 | itãrya taü nanàma sa pra càhasan sma yàdavàþ | haristu sàtyakiü vaco jagàda meghanisvanaþ | 17.233 | prayàhi sàtyake vaco bravãhi me nçpàdhamau | sametya vàü varàyudhaiþ karaü dadànyasaü ÷ayam | 17.234 | upaitamàõsu saü yugàrthinau ca puùkaraü prati | itãritaþ ÷ineþ suto jagàma viprasaü yutaþ | 17.235 | upetya tau harervaco jagàda sàtyakirbalã | vidhàya tau tçõopamau girà jagàma ke÷avam | 17.236 | tataþ puraiva tàvubhau dvijaü harasvaråpiõam | suduþkhavàsanàmakaü pracakratustçõopamam | 17.237 | da÷atrikaiþ ÷atairvçto yatã÷varaiþ sa sarvavit | vipàñit àtmakaupinàdisarvamàtrako'bhavat | 17.238 | varàt svasambhavàdasau na ÷àpa÷aktimànabhåt | tataþ samastabha¤janoru÷aktimàpa ke÷avam | 17.239 | sa tàn samarcya màdhavaþ pradàya corumàtrakàþ | yayau ca taiþ samanvito vadhàya sàlvaputrayoþ | 17.240 | tamatrijaü haràtmakaü yato hi veda màgadhaþ | tato'tyajat sva÷iùyakau ni÷amya tatpratãpakau | 17.241 | harau tu puùkaraü gate munã÷varaiþ samarcite | samãyatu÷ca tàvubhàvathàtra haü saóãbhakau | 17.242 | sa brahmadattanàmako'tra tatpità'pyupàyayau | samàgatau ca bhåtakau ÷ivasya yau purassarau | 17.243 | cxcvi.vicakranàmako'suraþ purà viri¤cato varam | avadhyatàmajeyatàmavàpya bàdhate suràn | 17.244 | sa càbhavat tayoþ sakhà sahàyakàmyayà'gamat | hióimbaràkùaso'pi yaþ purà'pa ÷aïkaràd varam | 17.245 | na jãyase na vadhyase kuta÷caneti toùit àt | sa caitayoþ sakhà'bhavat samàjagàma tatra ca | 17.246 | akùohiõãda÷àtmakaü balaü tayorbabhåva ha | vicakragaü ùaóàtmakaü tathaikameva ràkùasam | 17.247 | dviraùñasenayà yutau sahaikayaiva tau nçpau | samãyaturyudhe hariü hari÷ca tau sasàra ha | 17.248 | atha dvayordvayorabhåd raõo bhayànako mahàn | harirvicakrameyivàn bala÷ca haü samuddhatam | 17.249 | tadà'sya cànujaü yayau ÷inipravãra àyudhã | gada÷ca nàmato'nujo hareþ sa rohiõãsutaþ | 17.250 | purà sa caõóako gaõo harerniveditàõsanaþ | samàhvayad raõàya vai tayoþ sa tàtameva hi | 17.251 | akùohiõãtrayànvitàþ samastayàdavàstadà | trilocanànugau ca tau nyavàrayan saràkùasau | 17.252 | harirvicakramojasà mahàstra÷astravarùiõam | vivàhanaü niràyudhaü kùaõàccakàra sàyakaiþ | 17.253 | puna÷ca pàdapàn girãn pramu¤cato'riõà'rihà | ÷iro jahàra devatà vineduratra harùit àþ | 17.254 | prasånavarùibhiþ stuta÷caturmukhàdibhiþ prabhuþ | sasàra tau harànugau prabhakùakau sa sàttvatàm | 17.255 | cxcvii.samastayàdavàn raõe vidhåya tau janàrdanam | upetya càü sagau hareradaü ÷atàü sukarõakau | 17.256 | sa tau bhujapravegato vidhåya ÷aïkaràlaye | nyapàtayad balàrõavo'mitasya kiü taducyate | 17.257 | prabhakùayantamojasà hióimbamuddhataü balam | sahograsenako yayau pità hareþ ÷aràn kùipan | 17.258 | tayo rathau sahàyudhau prabhakùya ràkùaso balã | pragçhya tàvabhàùata prayàtamàõsu me mukham | 17.259 | tadà gadàvaràyudhaþ sahaiva haü sabhåbhçt à | prayuddhyamàna àyayau vihàya taü halàyudhaþ | 17.260 | tamàgataü samãkùya tau vihàya ràkùasàdhipaþ | upetya muùñinà'hanad balaü sa vakùasi krudhà | 17.261 | ubhau hi bàhuùàl . inàvayuddhyatàü ca muùñibhiþ | ciraü prayuddhya taü balo'grahãt sa jaïghayorvibhuþ | 17.262 | athainamuddhçtaü balàd balaþ sa dåramàkùipat | papàta pàdayojane sa nà'jagàma taü punaþ | 17.263 | vihàya sainikàü ÷ca tau nçpau yayau vanàya saþ | nihatya tasya ràkùasàn halàyudho nanàda ha | 17.264 | gadastu sàlvabhåbhçt à vayogatena yodhayan | vivàhanaü niràyudhaü cakàra so'pyapàdravat | 17.265 | sutena tasya kanyasà yuyodha sàtyakã rathã | varàstra÷astrayodhinau vijahratu÷ca tàvubhau | 17.266 | ciraü prayuddhya sàtyakiþ sa haü sakanyasà balã | cxcviii.÷ataü sapa¤cakaü raõe cakarta tasya dhanvanàm | 17.267 | sa khaógacarmabhçd raõe'bhyayàt sutàtmajaü ÷ineþ | sa cainamabhyayàt tathà varàsicarmabhçd vibhãþ | 17.268 | dviùoóaõsaprabhedakaü varàsiyuddhama÷ramau | pradar÷ya nirvi÷eùakàvubhau vyavasthitau ciram | 17.269 | parasparàntaraiùiõau nacàntaraü vyapa÷yatàm | tato vihàya saïgaraü gatau nirarthakaü tviti | 17.270 | tataþ sa haü sasaü yuto jagàma yoddhumacyutam | kùaõena tau niràyudhau cakàra ke÷avaþ ÷araiþ | 17.271 | hataü ca sainyametayo÷caturthabhàga÷eùitam | kùaõena ke÷avena tadbhayàdapeyatu÷ca tau | 17.272 | sa puùkarekùaõastadà surairnuto'tha puùkare | uvàsa tàü ni÷àü prabhuþ sayàdavo'mitaprabhaþ | 17.273 | pare dine janàrdano nçpàtmajau pravidrutau | yamasvasustañe prabhuþ samàsasàda pçùñhataþ | 17.274 | sa rauhiõeyasaü yutaþ samanvita÷ca senayà | sva÷iùñasenayà vçtau palàyinàvavàrayat | 17.275 | nivçtya tau svasenayà õsarottamairvavarùatuþ | sukopitau samasta÷o yadånavàryapauruùau | 17.276 | athà'sasàda haü sako halàyudhaü mahàdhanuþ | anantaro'sya sàtyakiü gadaü ca sarvasainikàn | 17.277 | sa sàtyakiü niràyudhaü vivàhanaü vivarmakam | vyadhàd gadaü ca tau raõaü vihàya hàpajagmatuþ | 17.278 | cxcix.vidhåya sainikàü ÷ca sa pragçhya càpamàtatam | hariü jagàma connadan mahàstra÷astravarùaõaþ | 17.279 | tamàõsu ke÷avo'rihà samastasàdhanojjhitam | kùaõàccakàra so'pyagàd visçjya taü halàyudham | 17.280 | halàyudho niràyudhaü vidhàya haü samojasà | vikçùñacàpa àgataü dadar÷a tasya cànujam | 17.281 | sa haü sa àõsu kàrmukaü punaþ pragçhya taü balam | yadà'sasàda ke÷avo nyavàrayat tamojasà | 17.282 | ÷ineþ sutàtmajo'pyasau vihàya haü sakànujam | rathàntaraü samàsthito jagàma tàtamasya ca | 17.283 | vayogataþ pità tayoryuyodha tena vçùõinà | ÷araü ca kaõñhakåbare vyasarjayat sa sàtyakeþ | 17.284 | sa sàtyakirdçóhàhato jagàma mohamàõsu ca | sulabdhasa¤j¤a utthitaþ samàdade'rddhacandrakam | 17.285 | sa tena tacchiro balã cakarta ÷uklamårddhajam | yadambayà'bhikàmitaü purà papàta tat kùitau | 17.286 | nadaü ÷ca sàtyakirharerjagàma pàr÷vamuddhataþ | balo'pi haü sakànujaü yuyodha senayà yutam | 17.287 | haristu haü samulbaõaiþ ÷araiþ samardayan balam | jaghàna tasya sarva÷o na ka÷cidatra ÷eùitaþ | 17.288 | sa eka eva ke÷avaü mahàstramuk sasàra ha | nivàrya tàni sarva÷o harirnijàstramàdade | 17.289 | sa vaiùõavàstramudyataü nirãkùya yànato mahãm | gataþ paràdravad bhayàt papàta yàmunodake | 17.290 | cc.varàstrapàõirã÷varaþ padà'hanacchirasyamum | sa mårchito mukhe'patanmahàbhujaïgamasya ha | 17.291 | sa dhàrtaràùñrakodare yathà tamo'ndhameyivàn | tathà suduþkhasaü yuto vasan manoþ paraü mriyet | 17.292 | tato'ndhameva tat tamo harerdvióeti ni÷cayàt | tadà'sya cànujo'grajaü vimàrgayan jale'patat | 17.293 | vihàya rohiõãsutaü jale nimajjya màrgayan | apa÷yamàna àtmano vyapàñayacca kàkudam | 17.294 | vihàya dehamulbaõaü tamo'vatàrya càgrajam | pratãkùamàõa ulbaõaü samatti tat sukhetaram | 17.295 | tato harirbalairyuto balànvito munã÷varaiþ | samaü ku÷asthalãü yayau stutaþ ka÷aïkaràdibhiþ | 17.296 | svakãyapàdapallavàõsrayaü janaü praharùayan | uvàsa nityasatsukhàrõavo ramàpatirgçhe | 17.297 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye haü saóibhakavadho nàma saptada÷o'dhyàyaþ cci.(bhãmàrjunadigvijayaþ ) atha aùñàda÷o'dhyàyaþ Oü | yadà ràmàdavàptàni divyàstràõi prapedire | droõàt kumàràsteùvàsãt sarveùvapyadhiko'rjunaþ | 18.1 | nijapratibhayà jànan sarvàstràõi tato'dhikam | nàstrayuddhaü kvacid bhãmo manyate dharmama¤jasà | 18.2 | nahi bhàgavato dharmo devatàbhyupayàcanam | j ¤ànabhaktã harestçptiü vinà viùõorapi kvacit | 18.3 | nà'kàïkùyaü kimutànyebhyo hyastraü kàmyaphalapradam | ÷uddhe bhàgavate dharme nirato yad vçkodaraþ | 18.4 | na kàmyakarmakçt tasmànnàyàcad devamànuùàn | na hari÷càrthitastena kadàcit kàmalipsayà | 18.5 | bhikùàmañaü ÷ca huïkàràt karavad vai÷yato'grahãt | nànyadevà natàstena vàsudevànna påjitàþ | 18.6 | na pratãpaü hareþ kvàpi sa karoti katha¤cana | anupaskariõo yuddhe nàbhiyàti hyupaskarã | nàpayàti yudhaþ kvàpi na kvacicchadma cà'caret | 18.7 | naivordhvadaihikànuj¤àmavaiùõavakçte'karot | na karoti svayaü naiùàü priyamapyàcaret kvacit | 18.8 | sakhyaü nàvaiùõavai÷cakre pratãpaü vaiùõave naca | parokùe'pi harernindàkçto jihvàü chinatti ca | 18.9 | pratãpakàriõo hanti viùõorvainànajãghanat | na saü ÷ayaü kadà'pyeùa dharme j¤àne'pi và'karot | 18.10 | vidyopajãvanaü naiùa cakàrà'padyapi kvacit | ccii.ato na dharmanahuùau pratyuvàca katha¤cana | 18.11 | àj¤ayaiva harerdrauõerastràõyastraira÷àtayat | adç÷yo'lambuso bhagno nànyatra tu katha¤cana | 18.12 | nahyastrayuddhe sadç÷o drauõerastyarjunàdçte | sarvavittvaü tato bhãme pradar÷ayitumã÷varaþ | adàdàj¤àmastrayuddhe tathaivàlambusaü prati | 18.13 | pratyakùãbhåtadeveùu bandhujyeùñheùu và natim | maryàdàsthitaye'÷àsad bhagavàn puruùottamaþ | 18.14 | tatràpi viùõumevàsau namennànyaü katha¤cana | àj¤ayaivàstradevàü ÷ca prerayàmàsa nàrthanàt | 18.15 | anvenameva taddharme kçùõaikà saü sthità sadà | dhçtaràùñràdapi varaü tato nà'tmàrthamagrahãt | 18.16 | nàõsapad dhàrtaràùñràü ÷ca mahàpadyapi sà tataþ | na vàcà manasà và'pi pratãpaü ke÷ave'carat | 18.17 | anye bhàgavatatve'pi khinnadharmàþ kvacitkvacit | syamantakàrthe ràmo'pi kçùõasya vimanà'bhavat | 18.18 | avamene'rjunaþ kçùõaü viprasya ÷i÷urakùaõe | pradyumna uddhavaþ sàmbo'niruddhàdyàõsca sarva÷aþ | 18.19 | hareriùñaü subhadràyàþ phalgune dànama¤jasà | j ¤àtvà'pi rurudhuþ samyak sàtyakiþ kçùõasammitam | 18.20 | kadàcinmanyate pàrthaü dharmajo'pi naraü harim | matvà'bibhejjaràsandhavadhe kçùõamudãritum | 18.21 | bandhanaü ÷aïkamàno hi kçùõasya viduro'pitu | kauraveyasabhàmadhye nàvatàramarocayat | 18.22 | cciii.nakulaþ karadànàya preùayàmàsa ke÷ave | avamene harerbuddhiü sahadevaþ kulakùayàt | 18.23 | devakãvasudevàdyà menire mànuùaü harim | bhãùmastu bhàrgavaü ràmamavamene yuyodha ca | 18.24 | droõakarõadrauõikçpàþ kçùõàbhàve mano dadhuþ | devàþ ÷ivàdyà apitu virodhaü cakrire kvacit | 18.25 | çùimànuùagandharvà vaktavyàþ kimataþ param | janmajanmàntare'j¤ànàdavajànanti yat sadà | 18.26 | tasmàdeko vàyureva dharme bhàgavate sthiraþ | lakùmãþ sarasvatã ceti para÷uklatrayaü ÷rutam | 18.27 | sarvametacca kathitaü tatratatràmitàtmanà | vyàsenaiva puràõeùu bhàrate ca svasaü vidà | 18.28 | yadà te sarva÷astràstravedino ràjaputrakàþ | babhåvå raïgamadhye tàn bhàradvàjo'pyadar÷ayat | 18.29 | raktacandanasatpuùpavastra÷astragul . odanaiþ | sampåjya bhàrgavaü ràmamanujaj¤e kumàrakàn | 18.30 | te bhãùmadroõaviduragàndhàrãdhçtaràùñrakàn | saràjamaõóalàn natvà kuntãü càdar÷aya¤chramam | 18.31 | sarvaiþ pradar÷ite'stre tu droõàdàttamahàstravit | drauõirastràõyameyàni dar÷ayàmàsa càdhikam | 18.32 | tato'pyatitaràü pàrtho divyàstràõi vyadar÷ayat | avidhyanmàõsake pàde pakùiõaþ pakùma eva ca | evamàdãni citràõi bahånyeùa vyadar÷ayat | 18.33 | cciv.tadaiva karõa àgatya ràmopàttàstrasampadam | dar÷ayannadhikaþ pàrthàdabhåd ràjanyasaü sadi | 18.34 | kuntã nijaü sutaü j ¤àtvà lajjayà nàvadacca tam | pàrtho'sahaü staü yuddhàyaivà'hvayàmàsa saü sadi | 18.35 | raõàyàkùatriyàhvànaü j ànan dharmapratãpakam | bhãmo nivàrya bãbhatsuü karõàyàdàt pratodakam | 18.36 | akùatrasaü skàrayuto jàto'pi kùatriye kule | na kùatriyo hi bhavati yathà vràtyo dvijottamaþ | 18.37 | niruttare kçte karõe bhãmenaiva suyodhanaþ | abhyaùecayadaïgeùu ràjànaü pitranuj¤ayà | dhçtaràùñraþ pakùapàtàt putrasyànuva÷o'bhavat | 18.38 | abhiùikte tadà karõe pràyàdadhirathaþ pità | sarvaràjasadomadhye vavande taü vçùà tadà | tutuùuþ karmaõà tasya santaþ sarve samàgatàþ | 18.39 | bhãmaduryodhanau tatra ÷ikùàsandar÷anacchalàt | samàdàya gade gurvã saü rambhàdabhyudãyatuþ | 18.40 | devàsuramanuùyàdi jagadetaccaràcaram | sarvaü tadà dvidhà bhåtaü bhãmaduryodhanàõsrayàt | 18.41 | devà devànukålàõsca bhãmameva samàõsritàþ | asurà àsuràõscaiva duryodhanasamàõsrayàþ | dvidhàbhåtà mànuùàõsca devàsuravibhedataþ | 18.42 | jaya bhãma mahàbàho jaya duryodhaneti ca | huïkàràü ÷caiva bhiñkàràü ÷cakrurdevàsurà api | 18.43 | dçùñvà jagat susaü rabdhaü droõo'tha dvijasattamaþ | nedaü jagad vina÷yeta bhãmaduryodhanàõsrayàt | ccv.iti putreõa tau vãrau nyavàrayadarindamau | 18.44 | svakãyàyàü svakãyàyàü yogyatàyàü natu kvacit | yuvayoþ sama ityuktvà drauõiretau nyavàrayat | droõàj¤ayà vàritau tau yayatuþ svaü svamàlayam | 18.45 | suràsuràn susaü rabdhàn kàlena drakùyatheti ca | brahmà nivàrya sasuro yayau se÷aþ svamàlayam | 18.46 | karõaü haste pragçhyaiva dhàrtaràùñro gçhaü yayau | pàrthaü haste pragçhyaiva bhãmaþ pràyàt svamàlayam | 18.47 | pàrthena karõo hantavya ityàsãd bhãmani÷cayaþ | vaiparãtyena tasyà'sãd duryodhanavini÷cayaþ | tadarthaü nãtimatulàü cakratustàvubhàvapi | 18.48 | tathotkarùe phalgunasya ya÷aso vijayasya ca | udyoga àsãd bhãmasya dhàrtaràùñrasya cànyathà | 18.49 | bhãmàrthaü ke÷avo'nye ca devàþ phalgunapakùiõaþ | àsan yathaiva ràmàdyàþ saïgraheõa hanåmataþ | suràþ sugrãvapakùasthàþ pårvamàsaü stathaiva hi | 18.50 | tadarthameva bhãmasya hyanujatvaü sure÷varaþ | àpa pårvànutàpena tena bhãmastathà'karot | 18.51 | duryodhanàrthaü karõasya pakùiõo daityadànavàþ | àsuþ sarve glahàvetàvàsatuþ karõaphalgunau | 18.52 | atha pçùño dakùiõàrthaü droõa àha kumàrakàn | baddhvà pà¤càlaràjànaü dattetyåcustatheti te | 18.53 | te dhàrtaràùñràþ karõena sahitàþ pàõóavà api | yayurdroõena sahitàþ pà¤càlanagaraü prati | 18.54 | ccvi.athà'ha bhãmaþ sàmarthyavivekàbhãpsayà gurum | garva eùa kumàràõàmanivàryo dvijottama | gacchantvete'grato naiùàü va÷ago drupado bhavet | 18.55 | nivçtteùvakçt àrtheùu vayaü baddhvà ripuü tava | ànayàma na sandeha iti tasthau sasodaraþ | 18.56 | sadroõakeùu pàrtheùu sthiteùvanye sasåtajàþ | yayuràttapraharaõàþ pà¤càlàntaþ puraü drutam | 18.57 | kumàràn grahaõepsåü stànupayàtànudãkùya saþ | akùohiõãtritayayu' n nissçto drupado gçhàt | 18.58 | te ÷arairabhivarùantaþ parivàrya kumàrakàn | ardayàmàsuruddvçtt àn striyo bàlàõsca sarva÷aþ | 18.59 | harmyasaü sthàþ striyo bàlà gràvabhirmusalairapi | atyarthamardayàmàsuþ kumàràn susukhedhitàn | 18.60 | drupadasya varo hyasti såryadattastapobalàt | à yojanàt puramupa na tvà jeùyati ka÷cana | 18.61 | iti tena vareõaiva sukhasaü varddhitàõsca te | bhagnàþ kumàrà àvçtya dudruvuryatra pàõóavàþ | 18.62 | strãbàlavçddhasahitaiþ pà¤càlairapyanudrutàþ | bhãmàrjuneti vàõsanto yayuryatra sma pàõóavàþ | 18.63 | t àn prabhagnàn samàlokya bhãmaþ praharatàü varaþ | àruroha rathaü vãraþ pura àtta÷aràsanaþ | 18.64 | tamanvayàdindrasuto yamau tasyaiva cakrayoþ | yudhiùñhirastu droõena saha tasthau nirãkùakaþ | 18.65 | àyàntamagrato dçùñvà bhãmamàtta÷aràsanam | ccvii.dudruvuþ sarvapà¤càlàþ vivi÷uþ purameva ca | 18.66 | drupadastvabhyayàd bhãmaü saputraþ sàrasenayà | cakrarakùau tu tasyà'stàü yudhàmanyåttamaujasau | 18.67 | dhàtraryamàve÷ayutau vi÷vàvasuparàvaså | sutau tasya mahàvãryau satyajit pçùñhato'bhavat | sa mitràü ÷ayuto vãra÷citraseno mahàrathaþ | 18.68 | agratastu ÷ikhaõóyàgàd rathodàraþ ÷aràn kùipan | janamejayastamanveva pårvaü citraratho hi yaþ | tvaùñuràve÷asaü yuktaþ sa ÷arànabhyavarùata | 18.69 | t àvubhau virathau kçtvà vicàpau ca vivarmakau | bhãmo jaghàna tàü senàü savàjirathaku¤jaràm | 18.70 | athainaü ÷aravarùeõa yudhàmanyåttamaujasau | abhãyatustau virathau cakre bhãmo niràyudhau | 18.71 | hastapràptaü ca pà¤càlaü nàgrahãt sa vçkodaraþ | gurvarthàmarjunasyorvã pratij¤àü kartumapyçt àm | mànabhaïgàya karõasya pàrthameva nyayojayat | 18.72 | sa ÷aràn kùipatastasya pà¤càlasyàrjuno drutam | pupluve syandane càpaü chitvà taü càgrahãt kùaõàt | siü ho mçgamivà'dàya svarathe càbhipetivàn | 18.73 | atha prakupitaü sainyaü phalgunaü paryavàrayat | jaghàna bhãmastarasà tat sainyaü ÷aravçùñibhiþ | 18.74 | atha satyajidabhyàgàt pàrthaü mu¤ca¤charàn bahån | tamarjunaþ kùaõenaiva cakre virathakàrmukam | 18.75 | ghnantaü bhãmaü punaþ sainyamarjunaþ pràha mà bhavàn | senàmarhati ràj¤o'sya vãra hantuma÷eùataþ | 18.76 | ccviii.sambandhayogyastàtasya sakhà'yaü na sudhàrmikaþ | neùyàma enamevàto gurorvacanagauravàt | 18.77 | snehapàõsaü tata÷cakre bãbhatsau drupado'dhikam | tataþ senàü vihàyaiva bhãmo bãbhatsumanvayàt | 18.78 | muktà katha¤cid bhãmàsyàt sà senà dudruve bhayàt | drupadaü sthàpayàmàsàthàrjuno droõasannidhau | 18.79 | papracchainaü tadà droõasakhyamastyuta neti ha | astãdànãmiti pràha drupado'ïgirasàü varam | 18.80 | athà'ha drupadaü droõaþ sakhyamicche'kùayaü tava | nahyaràj¤à bhavet sakhyaü tavetãdaü kçtaü mayà | 18.81 | na vipradharmo yad yuddhamatastvaü na mayà dhçtaþ | ÷iùyairetat kàritaü me tava sakhyamabhãpsatà | 18.82 | ataþ sakhyàrthamevàdya tvadràjyàrddho hçto mayà | gaïgàyà dakùiõe kåle tvaü ràjaivottare tvaham | nahyaràjatva ekasya sakhyaü syàdàvayoþ sakhe | 18.83 | ityuktvonmucya taü droõo ràjyàrddhaü gçhya càmutaþ | yayau ÷iùyairnàgapuraü nyavasat sukhamatra ca | bràhmaõyatyàgabhãruþ sa na gçhõan dhanurapyasau | 18.84 | dhàrtaràùñraistu bhãmasya bhayàt pàdau praõamya ca | ÷araõàrthaü yàcitatvàt saputro yuyudhe paraiþ | evaü harãcchayaivàsau kùàtraü dharmamupeyivàn | 18.85 | drupadastu divàràtraü tapyamànaþ paràbhavàt | bhãmàrjunabalaü dçùñvà cecchan pàõóavasaü ÷rayam | 18.86 | sambandhãtyarjunavaca÷cikãrùuþ satyameva ca | ccix.màrdavaü càrjune dçùñvà sutàmaicchat tadarthataþ | putraü ca droõahantàramicchan vipravarau yayau | 18.87 | yàjopayàjàvànãyàthàrbudena gavàü nçpaþ | cakàreùñiü tu tadbhàryà dvijàbhyàmatra cà'hutà | drupadàt sutalabdhyarthaü sà'haïkàràd vyal . ambayat | 18.88 | kimetayetyavaj¤àya tàvubhau viprasattamau | ajuhvatàü tat putràrthaü patnyàþ pràõsyaü havistadà | 18.89 | hute haviùi mantràbhyàü vaiùõavàbhyàü tadaiva hi | dãptàïgàranibho vahniþ kuõóamaddhyàt samutthitaþ | 18.90 | kirãñã kuõóalã dãptau hemamàlã varàsimàn | rathenà'dityavarõena nadan drupadamàdravat | 18.91 | dhçùñatvàd dyotanatvàcca dhçùñadyumna itãritaþ | munibhirdrupadenàpi sarvavedàrthatattvavit | 18.92 | anvenaü bhàratã sàkùàd vedimaddhyàt samutthità | pràõo hi bharato nàma sarvasya bharaõàcchrutaþ | 18.93 | tadbhàryà bhàratã nàma vedaråpà sarasvatã | ÷aü råpamàõsrità vàyuü ÷rãrityeva ca kãrtità | 18.94 | àve÷ayuktà õsacyàõsca ÷yàmal . àyàstathoùasaþ | t àõscendradharmanàsatyasaü ÷rayàcchriya ãritàþ | 18.95 | sà kçùõà nàmata÷cà'sãdutkçùñatvàddhi yoùit àm | kçùõà sà varõata÷cà'sãdutkçùñànandinã casà | 18.96 | utpattita÷ca sarvaj¤à sarvàbharaõabhåùit à | sampràptayauvanaivà'sãdajarà lokasundarã | umàü ÷ayuktà'titaràü sarvalakùaõasaü yutà | 18.97 | ccx.pårvaü hyumà ca devyastàþ kadàcid bhartçbhiryutàþ | vilàsaü dar÷ayàmàsurbrahmaõaþ pa÷yato'dhikam | 18.98 | ÷a÷àpa tàstadà brahmà mànuùãü yonimàpsyatha | tatrànyagàõsca bhavatetyevaü ÷aptàþ suràïganàþ | 18.99 | vicàrya bhàratãmetya sarvamasyai nivedya ca | sahasravatsaraü cainàü ÷u÷råùitvà babhàùire | 18.100 | devi no mànuùaü pràpyamanyagàtvaü ca sarvathà | tathà'pi màrutàdanyaü na spç÷ema katha¤cana | 18.101 | brahmaõaiva ca ÷aptàþ sma pårvaü cànyatra lãlayà | ekadehatvamàpyainaü yadà va¤cayituü gatàþ | 18.102 | ekadehà mànuùatvamàpsyatha tri÷a uddhatàþ | tri÷o madva¤canàyetà iti tenodità vayam | 18.103 | atastvayaikadehatvamicchàmo devi janmasu | caturùvapi yato'smàkaü ÷àpadvayanimittataþ | caturjanma bhaved bhåmau tvàü nànyo màrutàd vrajet | 18.104 | niyamo'yaü hareryasmàdanàdirnitya eva ca | atastvayaikadehànno nànya àpnotiþ màrutàt | 18.105 | itãrite tathetyuktvà pàrvatyàdiyutaiva sà | viprakanyà'bhavat tatra catasraþ pàrvatãyutàþ | ekadehasthitàõscakrurgirã÷àya tapo mahat | 18.106 | taddehasthà bhàratã tu rudradehasthitaü harim | toùayàmàsa tapasà karmaikyàrthaü dhçtavratà | 18.107 | tasyai sa rudradehastho hariþ pràdàd varaü prabhuþ | anantatoùaõaü viùõoþ svabhartrà saha janmasu | 18.108 | ccxi.sarveùvapãti cànyàsàü dadau ÷aïkara eva ca | varaü svabhartçsaü yogaü mànuùeùvapi janmasu | 18.109 | tatastadaiva dehaü t à visçjya nal . anandinã | babhåvurindraseneti dehaikyena susaïgatàþ | 18.110 | tadà'sãnmudgalo nàma munistapasi saü sthitaþ | cakame putrikàü brahmetya÷çõot sa kathàntare | 18.111 | apàhasat so'bjayoniü ÷a÷àpainaü caturmukhaþ | bhàratyàdyàþ pa¤ca devãrgaccha màninnabhåtaye | 18.112 | itãritastaü tapasà toùayàmàsa mudgalaþ | ÷àpànugrahamasyàtha cakre ka¤jasamudbhavaþ | 18.113 | na tvaü yàsyasi tà devã màrutastvaccharãragaþ | yàsyati tvaü sadà mårchàü gato naiva vibuddhyase | 18.114 | naca pàpaü tataste syàdityukte cainamàvi÷at | màruto'thendrasenàü ca gçhãtvà'thàbhavad gçhã | 18.115 | reme ce sa tayà sàrddhaü dãrghakàlaü jagatprabhuþ | tato mudgalamudbodhya yayau ca svaü niketanam | 18.116 | tato de÷àntaraü gatvà tapa÷cakre sa mudgalaþ | sendrasenà viyuktàtha bhartrà cakre mahat tapaþ | 18.117 | taddehagà bhàratã tuke÷avaü ÷aïkare sthitam | toùayàmàsa tapasà karmaikyàrthaü hi pårvavat | umàdyà raudramevàtra tapa÷cakruryathà purà | 18.118 | pratyakùe ca÷ive jàte taddehasthe ca ke÷ave | pçthakpçthak svabhartràptyai tàþ pa¤càpyekadehagàþ | pràrthayàmàsurabhavat pa¤cakçtvo vaco hi tat | 18.119 | ccxii.÷ivadehasthito viùõurbhàratyai tu dadau patim | anyàsàü ÷iva evàtha pradadau caturaþ patãn | 18.120 | devya÷catasrastu tadà dattamàtre vare'munà | devànàmavatàràrthaü pa¤ca devyaþ sma ityatha | nàjànannekadehatvàccidyogàt kùãranãravat | 18.121 | t àþ ÷rutvà svapatiü devi naciràt prapsyasãti ca | viùõåktaü ÷aïkaroktaü ca catvàraþ patayaþ pçthak | 18.122 | bhaviùyantãtyathaikasyà menire pa¤cabhartçt àm | rurudu÷caikadehasthà ekaivàhamiti sthitàþ | 18.123 | athàbhyàgànmahendro'tra so'bravãt tàü varastriyam | kimarthaü rodiùãtyeva sà'bravãd vañuråpiõam | 18.124 | ÷aïkaraü dar÷ayitvaiva pa¤cabhartçtvameùa me| varàrthamarthitaþ pràdàditi taü ÷iva ityatha | 18.125 | ajànan ÷akra àhoccaiþ kimetad bhuvanatraye | matpàlite yoùitaü tvaü vçthà õsapasi durmate | 18.126 | itãrite ÷ivaþ pràha pata mànuùyamàpnuhi | asyàõsca bhartà bhavasi tvàmevaiùà variùyati | 18.127 | pa÷yàtra madavaj¤ànàt patitàü stvàdç÷àn suràn | gireradhastàdasyaivetyukto'sau pàka÷àsanaþ | 18.128 | udbabarha giriü taü tu dadar÷àtra ca tàn suràn | pårvendràn màrutavçùanàsatyàü ÷caturaþ sthitàn | mànuùeùvavatàràya mantraü rahasi kurvataþ | 18.129 | tato vareõyaü varadaü viùõuü pràpya sa vàsavaþ | tatprasàdànnaràü ÷ena yukto bhåmàvajàyata | 18.130 | ccxiii.madavaj¤ànimittena patità iti tàn suràn | màrutàdãn mçùà'vàdãriti brahmà õsivaü tadà | 18.131 | ÷a÷àpa mànuùeùu tvaü kùipraü j àtaþ paràbhavam | ÷akrànnaratanoryàsi yasmai tvaü tu mçùà'vadaþ | 18.132 | macchaptànàü ca devãnàmavicàrya mayà yataþ | patiyogavaraü pràdà nàvàpsyasi tataþ priyàm | 18.133 | mànuùeùu tataþ pa÷càd bhàratãdehanirgatàm | svaloke pràpsyasi svàrthe varo'yaü te mçùà bhavet | 18.134 | eùà sà draupadã nàma pa¤cadevãtanurbhavet | mçùà vàg yeùu te proktà màrutàdyàstu te'khilàþ | 18.135 | t àsàü patitvamàpsyanti bhàratyaiva tu pàrvatã | saü yuktà vyavahàreùu pravarteta nacànyathà | 18.136 | ete hi màrutàdyàste devakàryàrthagauravàt | j àtà iti ÷rutistatra nàvaj¤à te'tra kàraõam | dãrghakàlaü manuùyeùu tatastvaü sthitimàpsyasi | 18.137 | ityuktvà prayayau brahmà so'÷vatthàmà õsivo'bhavat | pa¤cadevãtanustveùà draupadã nàma càbhavat | 18.138 | vedeùu sapuràõeùu bhàrate càvagamyate | ukto'rthaþ sarva evàyaü tathà pårvoditàõsca ye | 18.139 | mumuduþ sarvapà¤càlà jàtayoþ sutayostayoþ | mànuùànnopabhogena saü sargànmànuùeùu ca| 18.140 | manuùyaputratàyàõsca bhàvo mànuùa etayoþ | abhånnàtitaràmàsãt tadayonitvahetutaþ | 18.141 | yàjopayàjau tàveva dayità drupadasya sà | ccxiv.màtçsnehàrthamanayoryayàce dadatu÷ca tau | 18.142 | j àtamàtmanihantàraü bhàradvàjo ni÷amya tam | ya÷orthamastràõi dadàvagrahãt so'pi lobhataþ | ràmàstràõàü durlabhatvàt trida÷eùvapi vãryavàn | 18.143 | bhãmàrjunàbhyàü baddhaü taü ÷rutvà pà¤càlabhåpatim | pràhiõot kçtavarmàõaü pàõóavànàü janàrdanaþ | pàõóaveùvatulàü prãtiü loke khyàpayituü prabhuþ | 18.144 | sa mànya pàõóavàn so'pi ÷årànujasutàsutaþ | tairmànitaþ kçùõabhaktyà bhràtçtvàcca hariü yayau | 18.145 | tataþ prabhçti santyajya devapakùà jaràsutam | pàõóavànàõsrità bhåpà j¤àtvà bhaimàrjunaü balam | 18.146 | vi÷eùata÷ca kçùõasya vij¤àya snehameùu hi| paràjitàõsca bahu÷aþ kçùõenàcintyakarmaõà | 18.147 | pratàpàddhyeva te pårvaü jaràsandhava÷aü gatàþ | na snehàt tad balaü j ¤àtvà pàrthànàü ke÷avasya ca | 18.148 | janmàntaràbhyàsava÷àt snigdhàþ kçùõe capàõóuùu | jaràsandhabhayaü tyaktvà tàneva ca samàõsritàþ | 18.149 | api taü bahu÷aþ kçùõavijitaü naiva tatyajuþ | àsuràþ pårvasaü skàràt saü skàro balavàn yataþ | 18.150 | devà hi kàraõàdanyànàõsrayanto'pi nà'ntaram | snehaü tyajanti daiveùu tathà'nye'nyeùvapi sphuñam | 18.151 | dhçtaràùñro balaü j ¤àtvà bahu÷o bhãmapàrthayoþ | daivatvàcca svabhàvena jyeùñhatvàd dharmajasya ca | suprãta eva taü cakre yauvaràjyàbhiùekiõam | 18.152 | ccxv.bhãmàrjunàvatho jitvà sarvadikùu cabhåpatãn | cakratuþ karadàn sarvàn dhçtaràùñrasya durjayau | 18.153 | tayoþ prãto'bhavat so'pi paurajànapadàstathà | bhãùmadroõamukhàþ sarve'pyatimànuùakarmaõà | 18.154 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye bhãmàrjunadigvijayo nàma aùñàda÷o'dhyàyaþ ccxvi.(pàõóavaràjyalàbhaþ ) atha ekonaviü ÷o'dhyàyaþ Oü | evaü ÷ubhoccaguõavatsu janàrdanena yukteùu pàõóuùu caratsvadhikaü ÷ubhàni | nàstikyanãtimakhilàü gurudevatàdisatsva¤jasaiva jagçhurdhçtaràùñraputràþ | 19.1 | nàmnà kaõi ïka iti càsurako dvijo'bhåcchiùyaþ suretaraguroþ ÷akunerguruþ saþ | nãtiü sa kutsitatamàü dhçtaràùñraputreùvàdhàd raho vacanataþ ÷akuneþ samastàm | 19.2 | chadmaiva yatra paramaü na suràõsca påjyàþ svàrthena va¤canakçte jagato'khilaü ca | dharmàdi kàryamapi yasya mahopàdhiþ syàcchreùñhaþ sa eva nikhilàsuradaityasaïghàt | 19.3 | ityàdi kutsitatamàü jagçhuþ sma vidyàmaj¤àta eva dhçtaràùñramukhaiþ samastaiþ | teùàü svabhàvabalato rucità ca saiva vistàrità ca nijabuddhibalàdato'pi | 19.4 | sampårõadurmatiratho dhçtaràùñrasånustàtapyamànahçdayo nikhilànyahàni | dçùñvà õsriyaü paramikàü vijayaü ca pàrtheùvàhedametya pitaraü saha saubalena | 19.5 | jyeùñhasya te'pi hi vayaü hçdayaprajàtà nàrhatvameva gamità bhavataiva ràjye | bhràtuþ kanãyasa utàpi hi dàrajàtà anyai÷ca ràjyapadavãü bhavataiva nãt àþ | 19.6 | ràjyaü mahacca samavàpsyati dharmasånustvatto'thavà'nujabalàt prasabhaü vayaü tu | dàsà bhavema nijatantubhireva sàkaü kuntãsutasya parato'pi tadanvayasya | 19.7 | nà'tmàrthamasti mama duþkhamathàti÷uddhalokaprasiddhaya÷asastava kãrtinàõsaþ | asmannimitta iti duþkhamato hi sarve'pãcchàma martumatha naþ kuru càpyanuj¤àm | 19.8 | evaü svaputravacanaü sa ni÷amya ràjà provàca nànuguõametadaho manaste | ko nàma pàõóutanayeùu guõottameùu prãtiü na yàti nijavãryabhavoccayeùu | 19.9 | te hi svabàhubalato'khilabhåpabhåtiü mayyàkçùanti naca vaþ pratiùedhakàste | tasmàcchamaü vraja ÷ubhàya kulasya tàta kùemàya no bhavati vo balavadvirodhaþ | 19.10 | evaü bruvatyapi nçpe punaràha pàpa àõsritya saubalamataü yadi naiva pàrthàn | anyatra yàpayasi nàgapuràt paretàn dçùñvà'khilànapi hi no mudamehi pàrthaiþ | 19.11 | ccxvii.evaü ni÷amya gaditaü sutahàrdapàõsairàkçùyatà'÷u sa nçpo'ridharecchayaiva | provàca putramapi te balino na pàrthàþ ÷akyàþ puràt tanaya yàpayituü katha¤cit | 19.12 | ityukta àha pitaraü ÷akuniü nirãkùya sçùño mayà vidhirihàdya ÷çõuùva taü ca | àsaü strayoda÷a samà nagaraü praviùñeùveteùu tàvadayameva vidhirmayeùñaþ | 19.13 | drauõerhi nàsti sadç÷o balavàn pratàpã so'yaü mayà bahuvidhaiþ paramairupàyaiþ | nãto va÷aü va÷agato'sya ca màtulena sàkaü pità tamanu caiùa nadãprasåtaþ | 19.14 | evaü hi sainikagaõà api dànamànaiþ pràyo va÷aü mama gatà api caiùa karõaþ | astre bale'pyadhika eva surendrasånorjeùye ca mantrabalatastvahameva bhãmam | 19.15 | triü ÷acchataü paramakàþ suradurlabhàõsca durvàsaso hi manavo'dya mayà gçhãt àþ | anyatra te pravihità nahi vãryavantaþ syurbhãma ityahamamån na niyojayàmi | 19.16 | te vãryadà vijayadà api vahnivàristambhàdidàþ sakaladevanikàyarodhàþ | vçùñyàdyabhãpsitasamastakarà amåbhirjeùyàmi bhãmamamumekamayàtayàmaiþ | 19.17 | sauhàrdameùu yadivà'titaràü karoùi tatràpi naiva hi mayà kriyate virodhaþ | vatsyantu vàraõavate bhavatu sma ràùñraü teùàü tadeva mama nàgapuraü tvadarthe | 19.18 | evaü svaputraparipàlanato ya÷aste bhåyàd vina÷yati paraprasavàtipuùñau | j àte bale tava virodhakçta÷ca te syuþ svàrthaü hi tàvadanuyàntyapi kevalaü tvàm | 19.19 | kùattaika eva satataü paripoùako'laü teùàü mama dvióatha mantrabalàdamuùya | pauràõsca jànapadakàþ satataü dviùanti màü teùvatãva dçóhasauhçdacetasa÷ca | 19.20 | te teùu dåragamiteùu niràõsrayatvànmàmeva durbalatayà paritaþ ÷rayante | bhãùmàdaya÷ca nahi tannikañe virodhaü kuryurvina÷yati gateùu hi sauhçdaü tat | 19.21 | bhedaþ kulasya bhavità kulanàõsaheturasmàbhireùu sahiteùu pure vasatsu | tasmàdupàyabalataþ pratiyàtanãyàste vàraõàvatamito vihito'pyupàyaþ | 19.22 | viùõurjayanta iti ÷ambhusahàya àste devotsava÷ca sumahàn bhavità'tra suùñhu | ccxviii.bhaktàõsca te hi nitaràmari÷aïkhapàõau tvaccoditàþ samupayànti tamutsavaü dràk | 19.23 | aj¤àpya matpuruùatàü puruùairmadãyairmadhyasthavad bahuguõà uditàõsca tatra | teùàü puro'tra gamanàbhiruci÷ca jàtà draùñuü puraü bahuguõaü nanu pàõóavànàm | 19.24 | ityuktavatyatha sute sa tathetyuvàca pràpteùu pàõóutanayeùu tathaiva coce | j ¤àtvaiva te'pi nçpaterhçdayaü samastaü jagmuþ piteti pçthayà saha nãtihetoþ | 19.25 | bhãmastadà ha bhavità'tra hi bhaikùacàra ityeva samyaganuvidya nijaü na karma | tyàjyaü tviti pratijagàda nijàgrajàya yàmo vayaü natu gçhàt sa hi naþ svadharmaþ | 19.26 | niùkàl . ayanti yadi no nijadharmasaü sthàn yotsyàmahe'tra nahi dasyuvadho'pyadharmaþ | ityåcivàü samamumàha ca dharmasånuþ kãrtirvina÷yati hi no gurubhirvirodhe | 19.27 | ityuktavàkyamamumagrajamanvagàt sa bhãmaþ pradar÷ya nijadharmamathànuvçttyai | doùo bhavedubhayato yata eva tena vàcyaþ svadharma uta na sthitiratra kàryà | 19.28 | kãrtyarthameva nijadharmapariprahàõe pràpte'grajasya vacanàt pravihàtumeva | bhãmasya doùamubhayaü pratihantumã÷o jyeùñhaü cakàra hariratra sutaü vçùasya | 19.29 | hantavyatàmupagateùu suyodhanàdiùvanyopadhànnahi bhavennijadharma eva | pårvaü vadhe nahi samasta÷a eva doùàsteùàü prayànti vivçtiü ca tadarthato'pi | 19.30 | kùattà'tha cà'ha suvaco'ntyajabhàùayaiva dharmàtmajaü viùahutàõsabhayàt pratãt àþ | àdhvaü tviti sma sa tatheti vaco'pyudãrya pràyàcca vàraõavataü pçthayà'nujai÷ca | 19.31 | t àn hantumeva ca tadà dhçtaràùñrasånurlàkùàgçhaü sapadi kà¤canaratnagåóham | kçtvà'bhyayàtayadamutra hi viùõupadyà svàmàtyameva ca purocananàmadheyam | 19.32 | pårvaü prahasta iti yastvabhavat supàpaþ so'bhyetya pàõóutanayànabhavacca mantrã | duryodhanaü prativihàya bhavatsakàõsamàyàta ityavadadeùu sakåñavàkyam | 19.33 | divyaü gçhaü ca bhavatàü hi mayopanãtaü prãtyaiva pàpamanuyàtumahaü na ÷aktaþ | yuùmàsu dharmadhçtimatsu sadà nivatsya ityåcivàü samamumàhuraho subhadram | 19.34 | ccxix.dçùñvaiva jàtuùagçhaü vasayà sametaü tadgandhato vçùasutaþ pavamànajàtam | taü càtipàpamavadat sumukhaiùa pàpo hantuü na icchati sadà bhava ca pratãtaþ | 19.35 | kùattà'tha nãtibalato'khilalokavçttaü j ànan svacàramukhataþ khanakàya coce | uktvaiva dharmatanayàya madãyavàkyaü pårvoktamàõsu kuru tatra bilaü sudåram | 19.36 | cakre sa caivamatha vartma vçticchalena dvàraü ca tasya sa pidhàya yayau gçhaü svam | bhãmaþ purocana ubhàvapi tau vadhàya cchidràrthinau mitha utoùaturabdakàrddham | 19.37 | tasyàgrajà ca sahità sutapa¤cakena tatrà'gamat tadanu màrutireùa kàlaþ | itthaü vicintya sa ni÷àmya ca tàn prasuptàn bhràtîçü ÷ca màtaramathà'÷u bile nyadhàt pràk | 19.38 | taü bhàgineyasahitaü bhaginãü ca tasya pàpàü dadàha sagçhàü pavamànasånuþ | sà'pyàgatà hi garal . ena nihantumetàn bhãmasya pårvabhujito na ÷a÷àka caitat | 19.39 | taptaü tayà sasutayà ca tapo nitàntaü syàü sånubhiþ saha balàdaditistathà'bdàt | tasyà adàcca giri÷o yadi putrakaistvaü yuktà na yàsi mçtimeùa varastaveti | 19.40 | j ànannidaü sakalameva sa bhãmaseno hatvà sutaiþ saha kubuddhimimàü hi taü ca | bhràtîçü ÷ca màtaramudåhya yayau bilàt sa nirgatya bhãtiva÷ato'balatàü prayàtàn | 19.41 | j ¤àtvà purocanavadhaü yadi bhãùmamukhyairvaicitravãryatanayà abhiyodhayeyuþ | kiü no bhavediti bhayaü samuhad vive÷a bhãmaü tvçte ca tanayàn sakalàn pçthàyàþ | 19.42 | bhãmo'bhayo'pi gurubhiþ svamukhena yuddhamaprãyamàõa uta dharmajavàkyahetoþ | åhyaiva tànapi yayau dyunadãü ca tãrtvà kùattrà'tisçùñamadhiruhya jalaprayàõam | 19.43 | vi÷vàsità vidurapårvavacobhireva dàõsoditàbhiradhiruhya ca bhãmapçùñham | sarve yayurvanamathàbhyudite ca sårye dçùñvaiva sapta mçtakànarudaü ÷ca pauràþ | 19.44 | hà pàõóavànadahadeùa hi dhàrtaràùñro dharmasthitàn kumatireva purocanena | so'pyeùa dagdha iha daivava÷àt supàpaþ ko nàma satsu viùamaþ prabhavet sukhàya | 19.45 | paurebhya eva nikhilena ca bhãùmamukhyà vaicitravãryasahitàstu ni÷amya heti | åcuþ suduþkhitadhiyo'tha suyodhanàdyàþ kùattà mçùaiva ruruduryuyuju÷ca karma | 19.46 | ccxx.bhãmo'pyudåhya vanamàpa hióimbakasya bhràtîçn pçthàü ca tçùitairabhiyàcita÷ca | pànãyamuttarapañe'mbujapatranaddhaü dåràdudåhya dadç÷e svapato'tha tàü ÷ca | 19.47 | rakùàrthameva parijàgrati bhãmasene rakùaþ svasàramabhiyàpayate hióimbãm | sà råpametya ÷ubhameva dadar÷a bhãmaü sàkùàt samasta÷ubhalakùaõasàrabhåtam | 19.48 | sà ràkùasãtanumavàpa surendraloka÷rãreva ÷akradayità tvaparaiva ÷acyàþ | ÷àpàt spçdhà patimavàpya ca màrutaü sà pràptuü nijàü tanumayàcata bhãmasenam | 19.49 | t àü bhãma àha kamanãyatanuü na pårvaü jyeùñhàdupaimi vanitàü nahi dharma eùaþ | sà cà'ha kàmava÷agà punaretadeva svàve÷ayugdhi marudagryaparigrahasya | 19.50 | sà bhàratã varamimaü pradadàvamuùyai svàve÷amàtmadayitasya ca saïgamena | ÷àpàd vimuktimatitãvratapaþ prasannà tenà'ha sà nijatanuü pavamànasånoþ | 19.51 | j ¤ànaü ca naijamabhidar÷ayituü puna÷ca pràhe÷varo'khilajagadgururindire÷aþ | vyàsasvaråpa iha cetya para÷va eva màü te pradàsyati tadà prakaroùi me'rthyam | 19.52 | kàle tadaiva kupitaþ prayayau hióimbo bhãmaü nihantumapi tàü ca nijasvasàram | bhakùàrthameva hi purà sa tutàü nyayuïkta netuü ca tànatha samàsadadàõsu bhãmam | 19.53 | sà bhãmameva ÷araõaü prajagàma tàü ca bhràtîçü ÷ca màtaramathàvitumabhyayàt tam | bhãmaþ sudåramapakçùya sahodaràõàü nidràprabhaïgabhayato yuyudhe'munà ca| 19.54 | tau muùñibhistarubhira÷mabhiradribhi÷ca yuddhvà nitàntaravataþ pratibodhitàü stàn | sa¤cakratustadanu sodarasambhramaü taü dçùñvaiva màrutirahannurasi sma rakùaþ | 19.55 | tad bhãmabàhubalatàóitamã÷avàkyàt sarvairajeyamapi bhåmital . e papàta | vaktrasravadbahula÷oõitamàpa mçtyuü pràyàt tamo'ndhamapi nityamatha krameõa | 19.56 | hatvaiva ÷arvararakùitaràkùasaü taü sarvairavadhyamapi sodaramàtçyuktaþ | bhãmo yayau tamanu sà prayayau hióimbã kuntãü yudhiùñhiramathàsya kçte yayàce | 19.57 | t àbhyàmanåktamapi yanna karoti bhãmaþ pràdurbabhåva nikhiloruguõàbhipårõaþ | ccxxi.vyàsàtmako hariranantasukhàmburàõsirvidyàmarãcivitataþ sakalottamo'lam | 19.58 | dçùñvaiva taü paramamodina àõsu pàrthà màtrà sahaiva paripåjya guruü viri¤ceþ | ullàl . it àõsca hariõà paramàtihàrdaprotphullapadmanayanena tadopaviùñàþ | 19.59 | t àn bhaktinamra÷irasaþ samudãkùya kçùõo bhãmaü jagàda nata àõsu hióimbayà ca| etàü gçhàõa yuvatãü surasadma÷obhàü j àte sute sahasutà pratiyàtu caiùà | 19.60 | evaü bruvatyagaõitoruguõe rame÷a Oü ityudãrya kçtavàü ÷ca tathaiva bhãmaþ | skandhena cohya vibudhàcaritaprade÷àn bhãmaü prayàtyudaya eva raverhióimbã | 19.61 | sà nandanàdiùu vaneùu vihçtya tena sàyaü prayàti pçthayà sahitàü ÷ca pàrthàn | evaü yayàvapi tayoriha vatsaràrddho jàta÷ca sånurativãryabalopapannaþ | 19.62 | devo'pi ràkùasatanurnirçtiþ purà yaàve÷ayuk ca giri÷asya ghañotkacàkhyaþ | pårvaü ghañopamamamuùya ÷iro babhåva ke÷à nimeùata udàsurato hi nàma | 19.63 | j àte sute samayato bhagavatkçt àt sa bhãmo jagàda sasutàü gamanàya tàü ca | smçtyà'bhiyàna ubhayorapi sà pratij¤àü teùàü vidhàya ca yayau suralokameva | 19.64 | vyàso'pi pàõóutanayaiþ sahito bakasya raudràd varàjjayavadhàpagatasya nityam | yàto vadhàya paramàgaõitorudhàmà pårõàkùayorusukha àõsu tadaikacakràm | 19.65 | t àn bràhmaõasya ca gçhe praõidhàya kçùõaþ ÷iùyà mamaita iti viprakumàraråpàn | àyàmi kàla iti tànanu÷àsya càyàt te tatra vàsamatha cakruranåcya vedàn | 19.66 | bhikùàmañatsu satataü pratihuïkçtena bhãme vi÷àü sadana eva gçhapramàõam | bhàõóaü kulàlavihitaü pratigçhya gacchatyàõsaïkayà'vagamanasya tamàha dhàrmaþ | 19.67 | sthålaü hi sadma pçthivãsahitaü tvarakùa uddhçtya vahnimukhatastadu caikadoùõà | bhàõóaü tadarthamuru kumbhakareõa dattaü bhikùàü ca tena carasi pratihuïkçtena | 19.68 | dharmasya te suniyaterbalata÷ca bodho bhåyàt suyodhanajanasya tato bhayaü me | màtrà sahaiva vasa phalgunapårvakaistvamànãtameva paribhuïkùva natu vrajethàþ | 19.69 | ccxxii.ityukta àõsu sa cakàra tathaiva bhãmaste'pi svadharmaparirakùaõahetumaunàþ | bhikùàü carantyatha caturùvapi teùu yàteùvekatra màtçsahitaþ sa kadàcidàste | 19.70 | tatkàla eva ruditaü nijavàsahetorviprasya dàrasahitasya ni÷amya bhãmaþ | strãbàlasaü yutagçhe ÷i÷ulàl . anàdau lajjediti sma jananãmavadannacàgàt | 19.71 | j ànãhi vipraruditaü kuta ityata÷ca yogyaü vidhàsya iti sà prayayau ca ÷ãghram | sà saü vçtaiva sakalaü vacanaü gçhe'sya ÷u÷ràva vipravara àha tadà priyàü saþ | 19.72 | dàtavya eva hi karo'dya ca rakùaso'sya sàkùàd bakasya girisannibhabhakùyabhojyaþ | puü sà'nasà ca sahitànaóuhà pumàü stu naivàsti no'pradadatàü ca samastanàõsaþ | 19.73 | anyatra yàma iti pårvamudàhçtaü me naitat priye tava manogatamàsa tena | yàsyàmi ràkùasamukhaü svayameva martuü bhàryainamàha na bhavànahamatra yàmi | 19.74 | arthe tavàdya tanusantyajanàdahaü syàü loke satãpracarite tadçte tvadha÷ca | kanyà'ha cainamahameva na kanyayà'rtha ityukta àha dhigiti sma sa vipravaryaþ | 19.75 | kanyodità bata kuladvayatàriõãti jàyà sakheti vacanaü ÷rutigaü suta÷ca | àtmaiva tena natu jãvanahetuto'haü dhãpårvakaü nç÷anake pratipàdayàmi | 19.76 | evaü rudatsu sahiteùu kumàrako'sya pràha svahastagatçõaü pratidar÷ya caiùàm | etena ràkùasamahaü nihaniùya evetyukte suvàkyamanu sà pravive÷a kuntã | 19.77 | pçùñastayà'ha sa tu vipravaro bakasya vãryaü balaü ca ditijàribhirapyasahyam | saü vatsaratrayayute da÷ake karaü ca pràtisvikaü da÷amukhasya ca màtulasya | 19.78 | ÷rutvà tamugrabalamatyuruvãryameva ràmàyaõe raghuvaroru÷aràtibhãtam | viùñaü bileùvatha nçpàn va÷amàõsu kçtvà bhãtyaiva taistadanu dattakaraü nananda | 19.79 | evaü balàóhyamamumàõsu nihatya bhãmaþ kãrtiü ca dharmamadhikaü pratiyàsyatãha | sarve vayaü ca tamanu pragçhãtadharmà yàsyàma ityavadadàõsu dharàsuraü tam | 19.80 | santi sma vipravara pa¤ca sutà mamàdya teùveka eva naravairimukhàya yàtu | ityukta àha sa na te sutavadhyayà'haü pàpo bhavàni tava hanta mano'tidhãram | 19.81 | ccxxiii.uktaivamàha ca pçthà tanaye madãye vidyà'sti dikpatibhirapyaviùahyaråpà | ukto'pi no gurubhireùa niyuïkta etàü vadhyastathà'pi na suràsurapàlakai÷ca | 19.82 | uktvaivametya nikhilaü ca jagàda bhãma uddharùa àsa sa ni÷amya mahàsvadharmam | pràptaü vilokya tamatãva vighårõanetraü dçùñvà jagàda yamasånurupetya cànyaiþ | 19.83 | màtaþ kimeùa mudito'titaràmiti sma tasmai ca sà nikhilamàha sa càbravãt tàm | kaùñaü tvayà kçtamaho balameva yasya sarve ÷rità vayamamuü ca nihaü si bhãmam | 19.84 | yadbàhuvãryaparamàõsrayato hi ràjyamicchàma eva nikhilàrivadhaü svadharmam | so'yaü tvayà'dya ni÷icàrimukhàya màtaþ prasthàpyate vada mamà'÷u kayaiva buddhyà | 19.85 | ityuktavantamamumàha sudhãrabuddhiþ kuntã na putraka nihantumayaü hi ÷akyaþ | sarvaiþ surairasurayogibhirapyanena cårõãkçto hi ÷ata÷çïgagiriþ prasåtyàm | 19.86 | eùa svayaü hi marudeva naràtmako'bhåt ko nàma hantumimamàptabalo jagatsu | ityevamastviti sa tàmavadat paredyurbhãmo jagàma ÷akañena kçtorubhogaþ | 19.87 | gatvà tvaran bakavanasya sakàõsa àõsu bhãmaþ sa pàyasasubhakùyapayoghañàdyaiþ | yuktaü ca ÷ailanibhamuttamamàdyaràõsiü spar÷àt puraiva narabhakùiturattumaicchat | 19.88 | tenaiva cànnasamitau paribhujyamàna utpàñya vçkùamamumàdravadàõsu rakùaþ | vàmena màrutirapohya tadà prahàràn hastena bhojyamakhilaü sahabhakùyamàdat | 19.89 | pãtvà payo tvarita enamavãkùamàõa àcamya tena yuyudhe guruvçkùaõsailaiþ | tenà'hato'tha bahubhirgiribhirbalena jagràha cainamatha bhåmital . e pipeùa | 19.90 | àkramya pàdamapi pàdatal . ena tasya dorbhyàü pragçhya ca paraü vidadàra bhãmaþ | mçtvà sa coru tama eva jagàma pàpo viùõudvióeva hi ÷anairanivçtti cogram | 19.91 | hatvà tamakùatabalo jagadantakaü sa yo ràkùaso na va÷a àsa jaràsutasya | bhaumasya pårvamapi no bharatasya ràj¤o bhãmo nyadhàpayadamuùya ÷arãramagre | 19.92 | dvàryeva tat pratinidhàya punaþ sa bhãmaþ snàtvà jagàma nijasodarapàr÷vameva | ccxxiv.÷rutvà'sya karma paramaü tutuùuþ sametà màtrà ca te tadanuvavrurataþ purasthàþ | 19.93 | dçùñvaiva ràkùasa÷arãramuru prabhãt à j¤àtvaiva hetubhiratha krama÷o mçtaü ca | viprasya tasya vacanàdapi bhãmasenabhagnaü ni÷amya paramaü tutuùuõsca tasmai | 19.94 | annàtmakaü karamamuùya ca sampracakruþ so'pyetamàõsu narasiü havapurdharasya | cakre harestadanu satyavatãsutasya viùõorhi vàkpracuditàþ prayayustata÷ca | 19.95 | utpattipårvakakathàü drupadàtmajàyà vyàso hyanåcya jagatàü gururã÷vare÷aþ | yàtetyacodayadathàpyapare dvijàgryàstàn bràhmaõà iti bhujirbhavatãti cocuþ | 19.96 | pårvaü hi pàrùata imàn jatugehadagdhàn ÷rutvà'tiduþkhitamanàþ punareva mantraþ | yàjopayàjamukhanissçta evameùa nàsatyatàrha iti jãvanameùu mene | 19.97 | yatrakvacit prativasanti nilãnaråpàþ pàrthà iti sma sa tu phalgunakàraõena | cakre svayambaravighoùaõamàõsu ràjasvanyairadhàryadhanurã÷avaràcca cakre | 19.98 | tatkàla eva vasudevasuto'pi kçùõaþ sampårõanaijaparibodhata eva sarvam | j ànannapi sma halinà sahito jagàma pàrthàn ni÷amya ca mçt ànatha kulyahetoþ | 19.99 | sa pràpya hastinapuraü dhçtaràùñraputràn saü va¤cayaü stadanusàrikathàõsca kçtvà | bhãùmàdibhiþ parigato'priyavajjagàma dvàràvatãmuditapårõasunityasaukhyaþ | 19.100 | tasyàntare hçdikasånuranantaraü svaü ÷vàphalkibuddhibalamàõsrita ityuvàca | satràjideùa hi purà pratijaj¤a enàmasmatkçte svatanayàü maõinà sahaiva | 19.101 | sarvàü ÷ca naþ punarasàvavamatya kçùõàyàdàt sutàü jahi ca taü ni÷i pàpabuddhim | àdàya ratnamupayàhi ca nau virodhe kçùõasya dànapatinà saha sàhyamemi | 19.102 | ityukta àõsu kumatiþ sa hi pårvadehe daityo yatastadakarodatha satyabhàmà | ànandasaü vidapi lokavióambanàya tad dehamasya tilaje patimabhyupàgàt | 19.103 | ÷rutvà tadãyavacanaü bhagavàn purãü svàmàyàta eva tu ni÷amya mahotsavaü tam | pà¤càlaràjapuruùoditamàõsu vçùõivaryairagànmusalinà saha tatpurãü ca | 19.104 | ccxxv.bhãmo'pi rudravararakùitaràkùasaü taü hatvà tçõopamatayà haribhaktavandyaþ | uùyàtha tatra katiciddinamacyutasya vyàsàtmano vacanataþ prayayau nijai÷ca | 19.105 | maïgalyametadatulaü pratiyàta ÷ãghraü pà¤càlakàn paramabhojanamatra siddhyet | viprairitastata itãritavàkyamete ÷çõvanta eva paricakramuruttaràõsàm | 19.106 | ùaõõàü ca madhyagamudãrõabhujaü vi÷àlavakùasthalaü bahal . apauruùalakùaõaü ca | dçùñvaiva màrutimasàvupalapsyatãha kçùõàmiti sma ca vacaþ pravadanti vipràþ | 19.107 | ràtrau divà ca satataü pathi gacchamànàþ pràpuþ kadàcidatha viùõupadãü ni÷àyàm | sarvasya rakùitumagàdiha pçùñhatastu bhãmo'gra eva ÷atamanyusuto'ntarà'nye | 19.108 | pràpte tadolmukadhare'rjuna eva gaïgàü gandharvaràja iha citraratho'rddharàtre | dçùñvaiva viprarahitànudakàntarasthaþ kùatràtmajà iti ha dharùayituü sa cà'gàt | 19.109 | hantà'smi vo hyupagatànudakàntamasyà nadyàõsca martyacaraõàya niùiddhakàle | itthaü vadantamamumàha surendrasånurgandharva nàstraviduùàü bhayamasti te'dya | 19.110 | sarvaü hi phenavadidaü bahulaü balaü te nàrthapradaü bhavati càstravidi prayuktam | ityuktavantamamumuttamayànasaü stho bàõàn kùipannabhisasàra sure÷abhçtyaþ | 19.111 | àgneyamastramabhimantrya tadolmuke sa cikùepa ÷akratanayo'sya ratha÷ca dagdhaþ | taü càgninà parigçhãtamabhipragçhya ke÷eùu sa¤cakarùà'÷u surendrasånuþ | 19.112 | pàrthena sandharùitaþ ÷araõaü jagàma dharmàtmajaü tamapi so'tha nijàstramugram | sa¤jahra eva tata àsa ca nàmato'sàvaïgàravarõa iti varõaviparyayeõa | 19.113 | gandharva ulbaõasuraktatanuþ sa bhåtvà svarõàvadàta uta pårvamupetya sakhyam | pàrthena durlabhamahàstramidaü yayàce jànannapi sma nahi tàdç÷ameùa veda | 19.114 | vidyà su÷ikùitatamà hi sure÷asånau tàmasya càvadadasàvapi kàlato'smai | gandharvagàmavadadanvagadç÷yavidyàü pa÷càditi sma puruhåtasutasya vàkyàt | 19.115 | àdhikyataþ svagatasaü vida eva sàmye naivecchati sma nimayaü sa dhana¤jayo'tra | dharmàrthameva sa tu tàü paridàya tasmai kàlena saü vidamamuùya ca dharmato'yàt | 19.116 | ccxxvi.pàrthena so'pi bahulàõsca kathàþ kathitvà dhaumyasya saïgrahaõamàha purohitatve | dàsyàmi divyaturagàniti so'rjunàya vàcaü nigadya divamàruhadapyaguste | 19.117 | te dhaumyamàpya ca purodhasamuttamaj¤aü vipràtmajopamatayà vivi÷uþ puraü ca | pà¤càlakasya nikhilàü dadç÷u÷ca tatra mårdhàvasiktasamitiü samalaïkçt àü ca | 19.118 | ràjanyamaõóalamudãkùya supårõamatra kçùõàü pragçhya sahajaþ pragçhãtamàlàm | teùàü ca madhyamagamat kulavãryasampadyuktàü vibhåtimatha cà'ha samastaràj¤àm | 19.119 | t àü ÷ca pradar÷ya sakalàn sa hutàõsanàü ÷a÷càpaü ca tat pratinidhàya sapa¤cabàõam | àhàbhibhàùya sakalàn nçpatãnathoccairdãpyaddhutàõsanavapurghanatulyaghoùaþ | 19.120 | etena kàrmukavareõa taråparisthaü matsyàvabhàsamudake prativãkùya yena | etaiþ ÷araiþ pratihato bhavatãha matsyaþ kçùõà'nuyàsyati tamadya narendravãràþ | 19.121 | ityasya vàkyamanu sarvanarendraputrà uttasthuruddhatamadàõscalakuõóalàsyàþ | astraü balaü ca bahu naijamabhãkùamàõàþ spardhanta eva ca mithaþ samalaïkçt àïgàþ | 19.122 | kecinnirãkùya dhanuretya na me su÷akyamityeva càpayayuranya uta pracàlya | tatrà'sasàda ÷i÷upàla urupratàpaþ saïgçhya tat samanuropaõayatna àsãt | 19.123 | màùàntaràya sa cakarùa yadaiva koñyà unnamya tat pratijaghàna tameva cà'÷u | anyatra phalgunata etada÷akyamevetya¤jo girã÷avarataþ sa yayau ca bhagnaþ | 19.124 | madre÷a etya cakçùe sthaviro'pi vãryàccedã÷ato'pyadhikameva sa mudgamàtre | ÷iùñe'munà pratihataþ sa yayàva÷akyaü matvà'tmanastadanu bhåpatayo viùaõõàþ | 19.125 | sanneùu bhåpatiùu màgadha àsasàda so'vaj¤ayaiva balavãryamadena dçptaþ | càpaü cakarùa calapàdatal . o balena ÷iùñe sa sarùapamite'bhihato'munaiva | 19.126 | j ànunyamuùya dharaõãü yayatustadaiva darpeõa càsthirapadaþ sthitimàtrahetoþ | raudràd varàt sa jal . atàü gamito'tha ràjà ràj¤àü mukhànyanabhivãkùya yayau svaràùñram | 19.127 | pràyo gatàstamanu bhåpatayo'tha karõo duryodhanàrthamanugçhya dhanu÷cakarùa | ccxxvii.ràmàdupàtta÷ubha÷ikùitamàtrato'sau romàva÷iùñamakarod dhanuùo'ntamàõsu | 19.128 | tasmiü ÷ca tena vihate pratisannivçtte bhãmàrjunau dvijasadasyupasanniviùñau | uttasthatå ravi÷a÷ipratimànaråpau vipreùu tatra ca bhiyà vinivàrayatsu | 19.129 | vipràõsca kecidatiyuktamimau hi vãrau devopamàviti vaco jagadustatastau | dçùñvaiva kçùõamukhapaïkajamàõsu càpasànnidhyamàyayaturuttamavãryasàrau | 19.130 | tatràrjunaþ pavanajàt priyato'pyanuj¤àmàdàya ke÷avamajaü manasà praõamya | kçtvà guõànvitamado dhanura÷rameõa yantràntareõa sa÷arairadhunocca lakùam | 19.131 | kçùõà tadà'sya vidadhe navaka¤jamàlàü madhye ca tàü pratividhàya narendraputrau | bhãmàrjunau yayaturacyutamàbhinamya kùubdhaü tadà nçpavaràbdhirimàvadhàvat | 19.132 | draùñuü hi kevalagatirnatu kanyakàyà arthe na càpamiha vçùõivaràþ spç÷antu | ityàj¤ayaiva varacakradharasya lipsàmapyatra cakruriha naiva yadupravãràþ | 19.133 | bhãmastu ràjasamitiü pratisamprayàtàü dçùñvaiva yojanada÷occhrayamàõsu vçkùam | àrujya sarvançpatãnabhito'pyatiùñhad dçùñvà palàyanaparàõsca babhåvurete | 19.134 | bhãmo'yameùa puruhåtasuto'nya ete pàrthà iti sma haline harirabhyavocat | dçùñvaiva so'pi mudamàpa ÷ine÷ca pautraþ khaógaü pragçhya harùàt paripupluve'tra | 19.135 | prãteùu sarvayaduùu prapalàyiteùu duryodhanàdinçpatiùvakhileùu bhãmàt | karõo'bhyayàddharihayàtmajamàõsu madraràjo jagàma pavanàtmajameva vãraþ | 19.136 | vipreùu daõóapañadarbhamahàjinàni kopàt kùipatsu na vinàõsanamatra bhåyàt | kùatrasya vairata iti drupade ca kçùõaü vipràü ÷ca yàcati sa màrutiràra ÷alyam | 19.137 | vçkùaü tvasau pratinidhàya ca madraràjaü dorbhyàü pragçhya javato gagane nidhàya | bandhutvato bhuvi ÷anairadadhàt sa tasya vij¤àya vãryamagamannijaràjadhànãm | 19.138 | pàrtho'pi tena dhanuùà yuyudhe sma karõaü so'pyastrabàhubalamàviramutra cakre | tau dhanvinàmanupamau ciramasyatàü ca såryàtmajo'tra vacanaü vyathito babhàùe | 19.139 | ccxxviii.tvaü phalguno harihayo dvijasattapo và mårtaü na me pramukhataþ sthitimanya ãùñe | yo và'smi ko'pi yadi te kùamamadya bàõàn mu¤cànyathehi raõatastviti pàrtha àha | 19.140 | kàryaü na me dvijavaraiþ pratiyodhanenetyuktvà yayau ravisutaþ sa suyodhanàdyaiþ | nàgàhvayaü puramatha drupadàtmajàü t àmàdàya càrjunayutaþ prayayau sa bhãmaþ | 19.141 | agre'÷viputrasahitaþ sa tu dharmasånuþ pràyàt kulàlagçhamanvapi bhãmapàrthau | bhikùeti tairabhihite prajagàda kuntã bhuïgdhvaü samasta÷a iti pradadar÷a kanyàm | 19.142 | pràmàdikaü ca vacanaü na mçùà tayoktaü pràyo hi tena kathametaditi sma cintà | teùàü babhåva vasudevasuto hari÷ca tatrà'jagàma parameõa hi sauhçdena | 19.143 | sambhàùya taiþ sa bhagavànamitàtma÷aktiþ pràyànnijàü puramamà yadubhiþ samastaiþ | j ¤àtuü ca tàn ni÷i sa tu drupadaþ svaputraü pràsthàpayat sa ca vilãnaü imànapa÷yat | 19.144 | bhikùànnabhojina uto bhaginãü nijàü ca tatràtitçptahçdayàmatha yuddhavàrtàm | teùàü ni÷amya nadatàü dhanavad gabhãràü kùatrottamà iti matiü sa cakàra vãraþ | 19.145 | pràtastu tasya janiturvacasà purodhàstàn pràpya mantravidhinà marudàtmajena | sampåjito'tividuùà pratigçhya tàü ÷ca pràve÷ayannçpatigehamamaiva màtrà | 19.146 | t ànàgatàn samabhipåjya nijàtmajàü ca vipràdiyogyapçthaguktapadàrthajàtaiþ | pårõàn gçhàü ÷catura eva dide÷a ràjà tatrà'yudhàdiparipårõagçhaü ca te'guþ | 19.147 | ceùñàsvaràkçtivivakùitavãrya÷auryapràgalbhyapårvakaguõaiþ kùitibhartçputràn | vij¤àya tàn drupada etya ca dharmasånuü papraccha ko'si naravarya vadasva satyam | 19.148 | sa pràha mandahasitaþ kimihàdya ràjan pårvaü hi varõaviùaye na vi÷eùa uktaþ | putrãkçte tava sutena tu lakùavedha ukto narendrasamitau sa kçto'pyanena | 19.149 | evaü bruvàõamatha taü pçthayà sahaiva ràjà vadeti punareva yayàca eùaþ | sarvaü pçthà'pyavadatàü sa ca tena tuùño vàcaü jagàda kçtakçtya ihà'samadya | 19.150 | pàrthàrthameva hi mayaiùa kçtaþ prayatnastvaü phalguno'nya utavà'dya karaü sutàyàþ | gçhõàtvitãrita imaü sa tu dharmasånuràha sma sarva iti me manasi praråóham | 19.151 | ccxxix.nàtra pramà mama hçdi pratibhàtyathàpi dharmàcalà mama matirhi tadeva mànam | ityuktavatyapi sahaiva sutena ràjà naivaicchadatra bhagavànagamacca kçùõaþ | 19.152 | vyàsaü tamãkùya bhagavantamagaõyapårõanityàvyayàtmaguõamàõsu samasta eva | natvà'bhipåjya varapãñhagatasya cà'j¤àmàdàya copavivi÷uþ sahitàstadante | 19.153 | kçùõastadà'ha nçpatiü prati dehi kanyàü sarvebhya eva vçùavàyupurandarà hi| nàsatyadasrasahità ima eva indràþ pårve ca sampratitana÷ca harerhi pa÷càt | 19.154 | eùàü ÷riya÷ca nikhilà apicaikadehàþ putrã tavaiva na tato'tra viruddhatà hi| ityuktavatyapi yadà drupada÷cakàra saü vàdinãü na dhiyamenamathà'ha kçùõaþ | 19.155 | divyaü hi dar÷anamidaü tava dattamadya pa÷yà'÷u pàõóutanayàn divi saü sthitàü stvam | etàü ca te duhitaraü saha taiþ pçthaksthàü tallakùaõaiþ saha tataþ kuru te yatheùñam | 19.156 | ityuktavàkyamanu tàn sa dadar÷a ràjà kçùõaprasàdabalato divi tàdç÷àü ÷ca | etàn ni÷àmya caraõau jagadã÷itu÷ca bhãto jagàma ÷araõaü tadanàdareõa | 19.157 | datvà'bhayaü sa bhagavàn drupadasya kàrye tenomiti sma kathite svayameva sarvàm | vaivàhikãü kçtimatha vyadadhàcca dhaumyayuktaþ krameõa jagçhurnikhilàõsca pàõim | 19.158 | pà¤càlakeùu ca mahotsava àsa ràjà tuùño'bhavat saha sutaiþ svajanai÷ca sarvaiþ | paurai÷ca jànapadikai÷ca yathaiva ràme datvà sutàü janaka àpa mudaü tato'nu | 19.159 | udbàhya tatra nivasatsu ca pàõóaveùu õsrutvaiva ràmasahitaþ saha yàdavai÷ca | àdàya pàribarhaü bahulaü sa kçùõa àyànmudaiva pçthayà sahitàü ÷ca pàrthàn | 19.160 | dçùñvaiva taü mumuduràõsu kurupravãrà àõsliùya kçùõamatha nemurasau ca kçùõàm | dçùñvà pradàya gçhayogyasamastabhàõóaü sauvarõamebhya uru bhåùaõamacyuto'dàt | 19.161 | devàïgayogya÷ubhakuõóalahàramaulikeyåravastrasahitànyurubhåùaõàni | ùaõõàü pçthakpçthagadàt pçthageva yogyànyanyad dadàvatha pitçùvasuràtmayogyam | 19.162 | ratnàni gà gajaturaïgarathàn suvarõabhàràn bahånapi dadàvatha cà'÷iùo'gryàþ | ccxxx.vyàso'pyadàdiha paratra ca pàrùato'pi bhåùàrathàõsvagajaratnasukà¤canàni | 19.163 | dàsã÷ca dàsasahitàþ ÷ubharåpaveùàþ sahasra÷o dadaturatra harirnçpa÷ca | t àsàü vicitravasanànyururatnamàlàþ pratyeka÷o dadaturapyurubhåùaõànàm | 19.164 | màsàn bahånapi vihçtya sahaiva pàrthaiþ kçùõo yayau yadupurãü sahito'grajena | antarhite bhagavati pratatoru÷aktau vyàse ca vatsaramihoùurime tu pàrthàþ | 19.165 | vaicitravãryatanayàþ saha saubalena karõena sindhupatinà rathahastiyaudhaiþ | bhåri÷ravaþ prabhçtibhi÷ca sahaiva hantuü pà¤càlaràjamaguretya purãü punaste | 19.166 | tairardite svapura àõsu sa somakànàü ràjà sutaiþ saha sasainika udgato'bhåt | teùàü ca tasya ca babhåva mahàn vimardaþ putrau ca tasya nihatau vidhutàõsca senàþ | 19.167 | citre hate samara àõsu sacitraketau dhàvatsu sainikavareùu ca pàrùatasya | pàrthà rathairabhiyayurdhçtacàpabàõà vaicitravãryatanayàn ravisånuyuktàn | 19.168 | taisteùu pa¤casu samaü pratiyodhayatsu bhåri÷ravàþ saravijo virathaü cakàra | ÷akràtmajaü tadanu parvatasannikàõsaü dorbhyàü tu màrutiruruü tarumudbabarha | 19.169 | àyàntamãkùya taruhastamimaü samãrasånuü suyodhanamukhà nikhilàþ sakarõàþ | bhåri÷ravàþ ÷akunibhårijayadrathàõsca sarve'pi dudruvuratho vivi÷uþ puraü svam | 19.170 | j ¤àtvà samastamapi tad viduro'grajaü svaü varddhanta eva tanayà bhavato narendra | ityàha so'pi muditaþ svasutena kçùõà pràpteti bhåùaõavaràõyadi÷acca vàsaþ | 19.171 | pàrthà iti sma viduro'vadadàõsu so'pi svàkàragåhanaparo yadi tarhyatãva | bhadraü mçt à nahi pçthàsahitàþ sma pàrthàsteùàü pravçttimapi me vada sarva÷astvam | 19.172 | ityukta àha viduraþ sa hióimbavadhyàpårvàü pravçttimakhilàmapi lakùavedham | udbàhamapyatha nadãjamukhàõsca sarve tuùñà babhåvurapi vatsaramåùurevam | 19.173 | ÷rutvà'tha kçùõamupayàtamuru pradàya ratnaü ca pàõóutanayeùu gataü puna÷ca | t àtapyamànahçdayàstu suyodhanàdyà mantraü pracakruratha karõamukhà yayu÷ca | 19.174 | ccxxxi.yuddhàya teùu punareva rathaiþ prayàteùvàhàgrajaü sa viduro'pi nadãjamukhyàn | ete hi pàpatamacetasa etya pàrthàn yuddhàya mçtyumupayànti na saü ÷ayo'tra | 19.175 | bhãmàrjunau viùahituü nahi ka÷canàsti sàmarthyayuk suravareùvapi varddhitàste | j ¤àtvaiva vatsarata eva mahànadharmasteùàmupekùaõakçtastadalaü niyuïkùva | 19.176 | ànãtaye ca viniyujya susàntvapårvamànãya yojaya nçpaiùu tathà'rddharàjyam | evaü kçtaü tava bhavet kulavçddhaye hi dharmàya cobhayavinàõsakaro'nyathà syàþ | 19.177 | ityuktavatyanu tathetyavadannadãjo droõaþ kçpa÷ca viduraü sa nçpo'pyuvàca | yàhyànayeti sa ca vegavatà rathena tatràgamat tadanu tairabhipåjita÷ca | 19.178 | tatkàla eva vasudevasuta÷ca kçùõo vyàsa÷ca tànupasametya duranta÷aktã | àdàya kuntisahitàn vidureõa yuktau nàgàhvayaü puramitàü saha bhàryayaiva | 19.179 | teùvàgateùu sumahànabhavat praharùaþ paurasya jànapadikasya janasya coccaiþ | bhãùmàdikàõsca muditàþ pratipåjya gehamàve÷ayan saha nçpeõa mahotsavena | 19.180 | kçùõàmapåjayadatãva ca saubalã sà duryodhanasya dayitàsahità'tra te'pi | åùustata÷ca nijaputrakadurvinãtyà kçùõànimittamurubhãtita àha bhãmàt | 19.181 | kunti prayàhi sahità snuùayà gçhaü svaü bhãmàd bibhemi nijaputrakadurvinãtyà | kçùõà trilokavanitàdhikaråpasàrà yasmàditi sma sasutà prayayau gçhaü sà | 19.182 | åùustathaiva parivatsarapa¤cakaü te pàõóorgçhe susukhino'khilabhogayuktàþ | kçùõà ca teùu pçthageva catuþ svaråpà reme tathaikatanurapyabhimànibhedàt | 19.183 | kanyaiva sà'bhavadataþ prativàsaraü ca janmàbhavaddhyabhimateþ pçthageva nàõsàt | pràyo hi nàbhimatinàõsamavàpa vàõã tasmànmarucca sakaleùvabhiviùña àsãt | 19.184 | dharmàtmajàdiùu marut prativiùña eùàü buddhiü vimohya ramate satataü tayà yat | ÷uddhaiva sà hi tata eva dinedine ca sammohato maraõavad bhavatãha kanyà | 19.185 | no suptivat tvidamato'nyava÷atvato hi dehasya saü smçtita eva harerna mohaþ | nà've÷avacca tata eva mçteþ svaråpametat tvataþ pratidinaü jananàddhi kanyà | 19.186 | ccxxxii.evaü sa vàyuranuviùñayudhiùñhiràdibhãmàtmanaiva ramate satataü tayaikaþ | anyàdç÷à hi surabhuktirato'nyaråpà mànuùyabhuktiriti nàtra vicàryamasti | 19.187 | vàsiùñhayàdavavçùàvapi ke÷avau tau tatroùatuþ paramasauhçdato hi teùu | t àbhyàmanantaguõapårõasukhàtmakàbhyàü pàrthàõsca te mumudire yutasatkathàbhiþ | 19.188 | pårvaü hi teùu vanageùu babhåva kàõsiràjaþ sutàkçta urukùitipàlayogaþ | tatra svayambaragatàü dhçtaràùñraputraþ kanyàü balàjjagçha àtmabalàtidçptaþ | 19.189 | pårvaü hi ràjagaõane magadhàdhiràjaþ saïkhyàta ityatiruùà pragçhãtakanye | duryodhane nçpatayo yuyudhuþ sma tena bhagnàõsca karõasahitena sahànujena | 19.190 | bhagneùu teùu punaràtta÷aràsaneùu karõo jagàda dhçtaràùñrasutaü prayàhi | yuktaþ sahodarajanairgurubhãùmamukhyayuktasya te na purametya hi gharùaõeõsàþ | 19.191 | ekàntato jayamavãkùya ca nànuyàti bàrhadrathaþ puragatasya jaye na niùñhà | drauõiü ca rudratanumeùa sadà vijànan no tena yuddhamabhivà¤chati rudrabhaktaþ | 19.192 | eko'hameva nçpatãn pratiyodhayiùya etairmayi pratijite'pi na te'styakãrtiþ | ekaü ca te'nujamime yadi pauruùeõa gçhõãyuratra tava kãrtirupaiti nàõsam | 19.193 | bhãùmàdayo'pi nahi yodhayituü samarthà ràj¤à hyanena tata eva hi bàhliko'sya | bhçtyo babhåva natu bhãùmamayaü yudhe'gàd ràjà nahãti naca tena virodha àsãt | 19.194 | ityukta àõsu sa vimç÷ya yayau puraü svaü karõo'pi taiþ pratiyuyodha jigàya cainàn | karõasya vãryamagaõayya jaràsuto'pi hyekaikameva nçpatiü sa dide÷a yoddhum | 19.195 | sarveùu teùu vijiteùvabhijagmivàn sa yoddhuü bçhadrathasuto'pyamunà rathena | taü caiva ràmavarato virathaü vi÷astraü cakre sa cainamatha muùñibhirabhyupetau | 19.196 | sandhau yadaiva jarayà pratisandhitasya karõo jaghàna na paratra tutoùa ràjà | na j¤àtametadapi ho halinà tadetajj¤àtaü tvayà bhava tato mama bhçtya eva | 19.197 | evaü vidhaü suku÷alaü bahuyuddha÷auõóaü na tvàü haniùya uta te pitureva pårvam | ccxxxiii.bàhvorbalàdabhihçtaü hi mayà'ïgaràjyaü tat tvaü gçhàõa yudhi karmakara÷ca me syàþ | 19.198 | ityukta àõsu sa tathaiva cakàra karõaþ pårvaü hi tasya nijaràjyapadaikade÷aþ | duryodhanena vihito magadhàdhiràjaü jitvà vçkodarahçtaþ pitureva dattaþ | 19.199 | aïgàdhiràjyamupalabhya jaràsutasya snehaü ca såryasuta àõsu kurån jagàma | dçùñvaiva taü mumudire dhçtaràùñraputrà nànena tulyamadhijagmurato hariü ca | 19.200 | udvàhya kàõsitanayàü girijàdhiviùñàü sàkùànnareùu janitàü prathamàmalakùmãm | tasyàü sutaü tvajanayat pura àsa yo'kùaþ kanyàü purà priyatamàü ca ùaóànanasya | 19.201 | putro babhåva sa tu lakùaõanàmadheyaþ sà lakùaõetyadhikaråpaguõà'sa kanyà | tasyànujàõsca nijayogyaguõà avàpurbhàryàþ puna÷ca sa suyodhana àpa bhàryàþ | 19.202 | pårvaü suràntaka iti prathitaþ suto'bhåd duþ ÷àsanasya tadanu pratitapyamànàþ | dçùñvaiva pàrthabalavãryaguõàn samçddhiü t àü caiva te pratiyayuþ sma kaliïgade÷am | 19.203 | àsãt svayambara utàtra kaliïgaràjaputryàþ suvajra iti yaü pravadanti bhåpàþ | raudràd varàdavijitasya ca tasya kanyàü dçpto balàt sa jagçhe dhçtaràùñrasånuþ | 19.204 | tatràtha rudravarataþ sa jaràsutena yukto babandha ca suyodhanamàõsu jitvà | karõaþ paràdravadiha sma suteùu pàõóoryasmàt spçdhà'gamadataþ sa paràjito'bhåt | 19.205 | duryodhane'nujajanaiþ saha tairgçhãte bhãùmàmbikeyaviduràgrajavàkyanunnaþ | bhãmo vijitya nçpatãn sajaràsutàü stàn hatvà suvajramamucad dhçtaràùñraputràn | 19.206 | te'pi sma karõasahità mçtakapratãkà 71 nàgàhvayaü puramathà'yayurapyamãùàm | dçùñvà virodhamavadannçpati÷ca dharmaputraü purandarakçtasthalamàõsu yàhi | 19.207 | tatràrddharàjyamanubhuïkùva sahànujaistvaü ko÷àrddhameva ca gçhàõa purà hi÷akraþ | tatràbhiùikta uta ka¤jabhavàdidevaistatrastha eva sa cakàra ciraü ca ràjyam | 19.208 | tvaü vãra ÷akrasama eva tatastavaiva yogyaü puraü tadata àõsvabhiùecayàmi | 71 pràcãnako÷e "mçtakapratãpàþ " iti pañhyate | arthastu na sphuñaþ | yataþ pratãpa÷abdaþ sàdç÷yavàcã na prasiddhaþ - bannanje govindàcàryaþ ccxxxiv.ityukta àha sa yudhiùñhira Oü iti sma cakre'bhiùekamapi tasya sa àmbikeyaþ | 19.209 | tasyàbhiùekamakarot prathamaü hi kçùõo vàsiùñhanandana ururbhava cakravartã | yaùñà'÷vamedhanikhilàtmakaràjasåyapårvairmakhaiþ satatameva ca dharma÷ãlaþ | 19.210 | ityeva pàrùatasutàsahite'bhiùikte kçùõo'pi vçùõivçùabhaþ sa tathà'bhyaùi ¤cat | evaü ca màruti÷irasyabhiùekametau sa¤cakratuþ sma yuvaràjapade sabhàryam | 19.211 | bhãme ca pàrùatasutàsahite'bhiùikte tàbhyàmanantasukha÷akticidàtmakàbhyàm | anyai÷ca vipravçùabhaiþ sukçte'bhiùeke dharmàtmajànu mumudurnikhilàõsca santaþ | 19.212 | tasmin mahotsavavare dinasaptakànuvçtte vasiùñhavçùabheõa cavçùõipena | kçùõena te yayuramà pçthayà tayà capà¤càlaràjasutayà sthalamindravàsam | 19.213 | ko÷asya càrddhasahitàstu yadaiva pàrthà gacchanti tànanuyayurnikhilàõsca pauràþ | åcu÷ca hà bata suyodhana eùa pàpo dåre cakàra nanu pàõóusutàn guõàóhyàn | 19.214 | bhãmapratàpamavalambya kaliïgabandhànmuktaþ sutàmapi hi tasya puraü ninàya | dveùñyevamapyatibalàn hi sadaiva pàrthàn yàmo vayaü guõibhiradya sahaiva pàrthaiþ | 19.215 | àj¤àpayatyapi sa bheriraveõa pàrthàn naivànugacchata yadi vrajathànu vo'dya | vittaü hariùya iha sarvamapãti tacca pàpaþ karotu na vayaü vijahàma pàrthàn | 19.216 | sadbhirhi saïgatirihaiva sukhasya heturmokùaikaheturatha tadviparãtamanyat | tasmàd vrajema saha pàõóusutairhi ÷akraprasthaü tviti sma dhçtacetasa àha dhàrmaþ | 19.217 | prãtiryadi sma bhavatàü mayi sànuje'sti tiùñhadhvamatra pitureva hi ÷àsane me | kãrtirhi vo'nugamanàt pituratyayena na÷yenna ityanusaradhvamihà'mbikeyam | 19.218 | ityeva taiþ purajanà nikhilairniùiddhàþ kçcchreõa tasthurapi tàn manasà'nvagacchan | pràpyàtha ÷akrapuramasmaratàü ca kçùõau deve÷avardhakimathà'gamadatra so'pi | 19.219 | vàsiùñhapena yadupena ca pàõóavànàü ratnotkaraü kuru puraü puruhåtapuryàþ | sàdç÷yatastviti niyukta ubhau praõamya sarve÷varau sa kçtavàü ÷ca puraü tathaiva | 19.220 | ccxxxv.de÷aü ca nàtijanasaü vçtamanyade÷asaü sthairjanairabhipupårira àõsu pàrthàþ | teùàü guõairharipadànatihetuta÷ca ràùñràntarà iha ÷ubhà vasatiü sma cakruþ | 19.221 | prasthàpya dåramanujasya sutàn sa ràjà cakre'bhiùekamapi tatra suyodhanasya | duþ ÷àsanaü ca yuvaràjamasau vidhàya mene kçt àrthamiva ca svama÷àntakàmaþ | 19.222 | pàrthàõsca te mumuduratra vasiùñhavçùõivaryoditànakhilatattvavinirõayàü stu | ÷çõvanta eva hi sadà pçthivãü ca dharmàd bhu¤janta àõsritaramàpatipàdayugmàþ | 19.223 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye pîaõóavaràjyalàbho nàma ekonaviü ÷o'dhyàyaþ ccxxxvi.(khàõóavadàhaþ ) atha viü ÷o'dhyàyaþ Oü | yaj¤orudànanaradevavandyatàpra÷narùipåjàsu yudhiùñhiro'bhåt | dharmànu÷àstiharitattva÷aü sanasvaràùñrarakùàdiùu bhãma àsãt | 20.1 | strãdharmasaü ÷àsanabhçtyako÷arakùàvyayàdau guõadoùacintane | antaþ purasthasya janasya kçùõà tvàsãddharerdharmanidar÷anã ca| 20.2 | bãbhatsuràsãt pararàùñramarddane tenàniyamyàü stu jaràsutàdãn | sa kãcakàdãü ÷ca mamardda bhãmastasyaiva te balato nityabhãt àþ | 20.3 | ràùñreùu bhãmena vimardditeùu jitàõsca yuddheùu nirudyamàste | babhåvuràsãddharidharmaniùñhaþ pràyeõa loka÷ca tadãya÷àsanàt | 20.4 | àjãvinàü vetanadastadà'sãnmàdrãsutaþ prathamo'tha dvitãyaþ | sandhànabhedàdiùu dharmaràjapa÷càcca khaógã sa babhåva rakùan | 20.5 | dhçùñadyumnastatra senàpraõetà õsakraprasthe nityamàste'tihàrdàt | vi÷eùato bhãmasakhà saàsãd ràùñraü caiùàü sarvakàmaiþ supårõam | 20.6 | nàvaiùõavo na daridro babhåva na dharmahàni÷ca babhåva kasyacit | teùàü ràùñre ÷àsati bhãmasene na vyàdhito nàpi viparyayànmçtiþ | 20.7 | yudhiùñhiraü yànti hi dar÷anotsukàþ pratigrahàyàpyatha yàjanàya | kàryàrthato naiva vçkodareõa kàryàõi siddhàni yato'khilàni | 20.8 | gandharvavidyàdharacàraõàõsca sevanta etàntsatataü samastàþ | yathà surendraü munaya÷ca sarva àyànti devà api kçùõamarcitum | 20.9 | teùàü ràùñre kàrtayugà hi dharmàþ pravartità eva tato'dhikàõsca | çddhi÷ca tasmàdadhikà suvarõaratnàmbaràderapi sasyasampadàm | 20.10 | athopayeme ÷i÷upàlaputrãü yudhiùñhiro devakãü nàma pårvam | svãyàü bhàryàü yatsahajo dhçùñaketuranuhlàdaþ savitu÷càü ÷ayuktaþ | 20.11 | ccxxxvii.tasyàü suhotro nàmataþ putra àsãd ya÷citragupto nàma pårvaü sulekhaþ | kçùõà saivà'pyanyaråpeõa jàtà kàõsã÷aputrã yàü pravadanti kàl . ãm | 20.12 | sà kevalà bhàratã nànyadevyastatrà'viùñàstatkçte kàõsiràjaþ | svayambaràrthaü nçpatãnàjuhàva sarvàü ste'pi hyatra harùàt sametàþ | 20.13 | teùàü madhye bhãmasenàü sa eùà màlàmàdhàt tatra jaràsutàdyàþ | kruddhà viùõoràõsritànàkùipanta àseduruccaiþ ÷ivamàstuvantaþ | 20.14 | pårvaü vàkyairvaidikaistànsa bhãmo jigye tarkaiþ sàdhubhiþ samprayuktaiþ | vedà hyadoùà iti pårvameva saü sàdhayitvaiva sadàgamai÷ca | 20.15 | vedàdhikyaü ÷aiva÷àstràõi cà'hurvedojjhitànàü bahulàü ca nindàm | tathà õsàkteyaskàndasauràdikànàü tatraivoktaü chandasàü vaiùõavatvam | 20.16 | viùõoràdhikyaü t àni ÷àstràõi cà'huþ ÷ivàdibhyaþ kutracinnaiva vede | viùõåtkçùñaþ kathito bauddhapårvàõscà'hurviùõuü paramaü sarvato'pi | 20.17 | lokàyatàõsca kvacidàhuragryaü viùõuü guruü sarvavaraü bçhaspateþ | sarvàgameùu prathito'ta eva viùõuþ samastàdhika eva muktidaþ | 20.18 | teùvàgameùveva parasparaü ca viruddhatà hyanyapakùeùu bhåpàþ | pratyakùata÷càtra pa÷yadhvamàõsu balaü bàhvorme viùõupadàõsrayasya | 20.19 | purvaü hi gaïgà mama viùõupåjàvighnàrthamàyàd vàmakareõa sà me| nunnà parastàd bahuyojanaü gatà pure kuråõàü ÷iva àgatastadà | 20.20 | sa vyàghraråpã kapilàtmakàmumàü parãkùayan màü hantumivà'dravad drutam | sa me yuddhe vijito mårcchita÷ca gadàprahàràdàsa liïgàntarasthaþ | 20.21 | vyàghre÷varaü nàma liïgaü pçthivyàü khyàtaü tadàste tadvadanyatra yuddhe | tãre gomatyà haimavate girau hi jitastatràpyàsa ÷àrdålaliïgam | 20.22 | evaü pratyakùe viùõupadàõsrayasya balàdhikye kimu vaktavyamatra | ccxxxviii.viùõoràdhikye kùatriyàõàü pramàõaü balaü vipre j¤ànameveti cà'huþ | 20.23 | mayà kedàre vipraråpã jita÷ca rudro'vi÷alliïgamevà'÷u bhãtaþ | tataþ paraü vedavidàmagamyatàõsàpaü pràdàcchaïkaro brãl . ito'tra | 20.24 | evaü pratyakùe viùõubale pratãpaü mano yasya hyuttaraü sa bravãtu | krodho'dhika÷cet kùipramàyàtu yoddhumityuktàste'bhyàyayuràtta÷astràþ | 20.25 | vidràpya tàn bàõasaïghaiþ samastàn jaràsutaü gadayà yodhayitvà | bàhubhyàü cainaü parigçhyà'÷u viùõoþ pàdotthàyàü pràkùipad devanadyàm | 20.26 | sa brãl . itaþ prayayau màgadhàü ÷ca bhåpaiþ sameto bhãmaseno rathaü svam | àruhya kàõsã÷varapåjita÷ca yayau kàl . yà õsakrasanàmakaü puram | 20.27 | tasyàü trilokàdhikaråpasadguõairàsammatàyàü ramamàõaþ sutaü ca | ÷arvatràtaü nàmàjanayat purà yaþ samànavàyurbalavãryayuktaþ | 20.28 | kçùõo'pi gatvà dvàravatãü saràmaþ satyàpiturvadhakartàrameva | ÷atadhanvànaü hantumaicchat sa caiva yayàce'kråraü kçtavarmànuyuktam | 20.29 | t àvabråtàü sarvalokaikakarturnà'vàü virodhaü manasà'pi kurvaþ | kçùõasya sarve÷iturityanåkta àruhya càõsvãü bhayataþ paràdravat | 20.30 | anveva taü kçùõaràmau rathena yàtau ÷ataü yojanànàü dinena | gatvà mçt àyàü baóabàyàü padaiva sa pràdravat kçùõa enaü padà'gàt | 20.31 | chitvà õsirastasya cakreõa kçùõo jànannakråre maõimenena dattam | apyaj¤avallokavióambanàya parãkùya vàso'tra netyàha ràmam | 20.32 | avi÷vàsàt satu sakrodha eva yayau videhànavasat pa¤ca càbdàn | j ànan pàrthebhyo'hàryatàü ke÷avasya va÷ãkartuü dhàrtaràùñro balaü gàt | 20.33 | babhåva ÷iùyo'sya tathà gadàyàmasannidhànaü ke÷avasya pratãkùan | tadà yayàce bhaginãü ca tasya sa ca pratij¤àmakarot pradàne | 20.34 | ccxxxix.jyeùñhaü hyenaü ke÷avo nàtivartedityeva mene dhàrtaràùñraþ sa tasmàt | jagràha hastaü dakùiõaü satyahetordadau ca ràmaþ karamasmai halàïkam | 20.35 | råpeõa tasyà mohito dhàrtaràùñro vi÷eùataþ kçùõaràmau bhaginyàþ | snehàd va÷aü yàsyata ityagçhõàddhastaü halàïkaü halino ripughnam | 20.36 | j àtà devakyàü sà subhadreti nàmnà bhadrà råpeõà'nakadundubhestàm | kçtvà putrãü rohiõã svàmarakùat pårvaü tu yà'sãt trijañaiva nàmnà | 20.37 | sãt àyàþ pràï nitya÷u÷råùaõàt sà babhåva viùõorbhaginã priyà ca| umàve÷àd råpaguõopapannà padmekùaõà campakadàmagaurã | 20.38 | etat kçtvà dhçtaràùñràtmajaþ sa yayau kurån nivasatyatra ràme | kçùõo'kråraü vivasantaü bhayena sahàrdikyaü cà'nayitvà jagàda | 20.39 | ànãya ràmaü ca samastasàttvatàü yadà'vàdãt ke÷avaþ sannidhàne | maõistvayyàste dar÷ayetyeva bhãtastadà'kråro'dar÷ayad ratnamasmai | 20.40 | avyàjatàmàtmano dar÷ayitvà halàyudhe ke÷avastasya jànan | ratnàkàïkùàmugrasenasya caiva màtu÷ca sàmbasya punarbabhàùe | 20.41 | àstàmakråre maõiranyairadhàryaþ sadà yaj¤àd dànapateþ sa dhàryaþ | na satyà kçùõàvà¤chitaü ki¤cidicchet tathà'pi tasyà yogya ityàha kçùõaþ | 20.42 | labdhvà ratnaü dànapatiþ sadaiva sandãkùito'bhåd yaj¤akarmaõyatandraþ | pradar÷ya kçùõo haline ratnametacchakraprasthaü pàõóavasnehato'gàt | 20.43 | vasannajastatra bahåü ÷ca màsàn saphalguno'yànmçgayàü kadàcit | hatvà mçgàn yamunàtãrasaü sthaþ so'nyàü kàl . indãü dadç÷e tatsvasàram | 20.44 | sà såryaputrã yamunànujàtà tapa÷carantã kçùõapatnãtvakàmà | pçùñà'rjunenà'ha samastametat patnãü ca tàü jagçhe vàsudevaþ | 20.45 | tato gatvà nagnajito gçhaü ca svayambare sapta vçùànagçhõàt | sarvairagràhyànasuràn vareõa õsivasya yairnirjità bhåmipàlàþ | 20.46 | ccxl.tato nãl àü tasya sutàü ca lebhe pårvaü nãl à gopakanyà'pi yà'sãt | sà dehe'syàþ pràvi÷at pårvameùà yasmàdekà dvividhà samprajàtà | 20.47 | pitçùvasurmitravindà sutà cakçùõe màlàmàsajad ràjamadhye | vindànuvindau bhràtaràveva tasyà nyaùedhatàü dhàrtaràùñràrthamugrau | 20.48 | jitvà'vantyau tau nçpatãü ÷caiva sarvànàdàya tàü prayayau vàsudevaþ | pitçùvasustanayàü ca dvitãyàü bhadràü dattàmagrahãd bhràtçbhiþ saþ | 20.49 | vi÷veùàü devànàmavatàrà hipa¤ca te kaikeyà bhràtaro'syà hare÷ca | bhaktà nityaü pàõóavànàü ca tàto'pyeùàü va÷e ÷aivyanàmarbhuragre | 20.50 | svayambaro lakùaõàyàstathà'sãd yathà draupadyà lakùavedhàtmakaþ saþ | madreùu tasyàõsca pità pinàkaü svayambaràrthaü jagçhe girã÷àt | 20.51 | lakùaü ca tat sarvata÷channameva dvàraü ÷arasyàpyupari sma lakùàt | chinneùuõà pàtanãyaü ha taddhi draupadyarthàt tada÷akyaü tato'lam | 20.52 | tatrà'jagmurmàgadhàdyàõsca sarve pàrthà api draùñumihàbhyupàyayuþ | duryodhanàdyàõsca sasåtaputrà sajyãkartuü dhanurapyutsahante | 20.53 | kecinnipeturdhanuùaiva tàóit à na vai keciccàlayituü ca ÷ekuþ | duryodhano màgadhaþ såtaputraþ sajyaü kçtvà lakùavãkùàü na ÷ekuþ | 20.54 | dhana¤jayaþ svàtmabalaü prakàõsayan sajyaü kçtvà dhanuraikùacca lakùam | naivà'dade bàõamanicchayaiva tat pràpyàü j ànan ke÷avenaiva tàü ca | 20.55 | bhãma÷càpaü lakùamapyetadatra draùñuü ca naivaicchadarãndradhàriõaþ | yogye karmaõyàyataü ÷càparàdhã syàdityajaþ pa÷yamàno mahàtmà | 20.56 | kçùõastata÷càpamadhijyamàõsu kçtvà'cintya÷chinnabàõena lakùam | apàtayad dundubhaya÷ca divyà neduþ prasånaü vavçùuþ suràõsca | 20.57 | kçùõe brahmàdyaiþ ståyamàne narendrakanyà màlàü ke÷avàü se nidhàya | ccxli.tasthàvupàsyàtha sarve narendrà yuddhàyàguþ ke÷avaü svàtta÷astràþ | 20.58 | vidràpya tan màgadhàdãn sa kçùõo bhãmàrjunàbhyàü sahitaþ purãü svàm | yayàvetà aùña mahàmahiùyaþ kçùõasya divyà lokasundarya iùñàþ | 20.59 | bhaiùmã satyà caikatanurdvidhaiva jàtà bhåmau prakçtirmålabhåtà | tayaivànyàþ sarvadà'nupraviùñàstàsàü madhye jàmbavatã pradhànà | 20.60 | ràmeõa tulyà jàmbavatã priyatve kçùõasyànyàþ ki¤cidånàõsca tasyàþ | yadà've÷o bahulaþ syàd ramàyàstadà tàsu prãyate ke÷avo'lam | 20.61 | yadà've÷o hràsamupaiti tatra pradyumnato viü ÷aguõàdhikàþ syuþ | anàditastàþ ke÷avànnànyasaü sthà reme tàbhiþ ke÷avo dvàravatyàm | 20.62 | evaü kçùõe dvàrakàmadhyasaü sthe giriü bhåpà raivatakaü samàyayuþ | duryodhanàdyàþ pàõóavàõscaiva sarve nànàde÷yà yecabhåpàlasaïghàþ | 20.63 | àtmànaü t àn draùñumabhyàgatàn sa kçùõo girau raivatake dadar÷a | namaskçte sarvanarendramukhyaiþ kçùõe vaidarbhyà saha divyàsanasthe | 20.64 | etyà'kàõsànnàradaþ kçùõamàha sarvottamastvaü tvàdç÷o nàsti ka÷cit | ityàõscaryo dhanya ityeva ÷abdadvaye tåkte vàsudevastamàha | 20.65 | dakùiõàbhiþ sàkamityeva kçùõaü papracchuretat kimiti sma bhåpàþ | nàràyaõo munimåce vadeti ÷çõudhvamityàha sa nàrado'pi | 20.66 | kårmo dçùño viùõupadyàü mayoktastvamuttamo nàsti samastaveti | åce gaïgàmuttamàü sà jale÷amumàmåce pçthivãnàmikàü saþ | 20.67 | yà màdç÷à devatàþ sarva÷astà dhçt àstayà prathitatvàt pçthivyà | ÷ivaü ÷eùaü garuóaü cà'ha sà'pi paravànàt parvatanàmadheyàn | 20.68 | tairevàhaü matsamàõscaiva devyo dhriyanta ityeva ta åcire'tha | brahmàõamevottamamàha so'pi vedàtmikàü prakçtiü viùõupatnãm | 20.69 | ccxlii.saikà devã bahuråpà babhàùe yuktà yadà'haü j ¤ena nàràyaõena | yaj¤akriyàmàninã yaj¤anàmnã tadottamà tatprave÷àt tadàkhyà | 20.70 | viùõvàviùñà yaj¤anàmnã tadaïkasthità soce ke÷avo hyuttamo'lam | na tatsama÷càdhiko'taþ kutaþ syàdçùe satyaü nànyatheti sma bhåyaþ | 20.71 | tayokto'haü nàvatàreùu ka÷cid vi÷eùa ityeva yadupravãram | sarvottamo'sãtyavadaü sa cà'ha na kevalaü me'ïkagàyàþ ÷riyo'ham | 20.72 | sadottamaþ kintu yadà tu sà me vàmàrddharåpà dakùiõànàmadheyà | yasmàt tasyà dakùiõataþ sthito'haü tasmànnàmnà dakùiõetyeva sà syàt | 20.73 | sà dakùiõàmàninã devatà casà ca sthità bahuråpà madarddhà | vàmàrddho me tatpraviùño yato hi tato'haü syàmarddhanàràyaõàkhyaþ | 20.74 | tadà'pyasyà uttamo'haü supårõo namàdç÷aþ ka÷cidastyuttamo và | ityevàvàdãd dakùiõàbhiþ saheti sarvottamatvaü dakùiõànàü smarantsaþ | 20.75 | t àbhi÷caitàbhirdakùiõàbhiþ sametàd variùñho'haü jagataþ sarvadaiva | matsàmarthyànnaiva cànantabhàgo dakùiõànàü vidyate nàradeti | 20.76 | uktaü kçùõenàpratimena bhåpà anyottamatvaü dakùiõànàü ca ÷a÷vat | seyaü bhaiùmã dakùiõà ke÷avo'yaü tasyàþ ÷reùñhaþ pa÷yata ràjasaïghàþ | 20.77 | pratyakùaü vo vãryamasyàpi kuntyà yudhe'rthitaþ ke÷avo vãryamasyai | adar÷ayat pàõóavàn dhàrtaràùñràn bhãùmadroõadrauõikçpàn sakarõàn | niràyudhàü ÷cakra ekaþ kùaõena loka÷reùñhàn daivatairapyajeyàn | 20.78 | vrataü bhãmasyàsti naivàbhi kçùõamiyàmiti smà'j¤ayà tasya viùõoþ | cakraü rathasyàgrahãt sa praõamya kçùõaü sa taü ke÷avo'pàharacca | 20.79 | evaü krãóanto'pyàtma÷aktyà prayatnaü kurvantaste vijitàþ ke÷avena | tataþ sarve nemurasmai pçthà ca savismayà vàsudevaü nanàma | 20.80 | evaü vidhànyadbhutànãha kçùõe dçùñàni vaþ ÷atasàhasra÷a÷ca | ccxliii.tasmàdeùa hyadbhuto'tyuttama÷cetyuktà nemuste'khilà vàsudevam | 20.81 | vàyvàj¤ayà vàyu÷iùyaþ sa satyamityàdyuktvà nàrado rugmiõãü ca | stutvà puùpaü pàrijàtasya datvà yayau lokaü kùipramabjodbhavasya | 20.82 | sàkùàt satyà rugmiõãtyekasaü vid dvidhàbhåtà nàtra bhedo'sti ka÷cit | tathà'pi sà pramadànàü svabhàvaprakàõsanàrthaü kupitevà'sa satyà | 20.83 | sàkaü rugmiõyà ràjamadhye prave÷àt stavàdçùeþ puùpadànàcca devãm | kopànanaü dar÷ayantãmuvàca vióambàrthaü kàmijanasya kçùõaþ | 20.84 | dàtàsmyahaü pàrijàtaü taruü ta ityeva tatràthà'gamad vàsavo'pi | sarvairdevairbhaumajito'pyadityàstenaivàtho kuõóalàbhyàü hçt àbhyàm | 20.85 | tadaivà'gurmunayastena tunnà badaryàste sarva evà'÷u kçùõam | yayàcire bhaumavadhàya natvà stutvà stotrairvaidikaistàntrikai÷ca | 20.86 | indreõa devaiþ sahitena yàcito viprai÷ca sasmàra vihaïgaràjam | àgamya natvà purataþ sthitaü tamàruhya satyàsahito yayau hariþ | 20.87 | nityaiva yà prakçtiþ svecchayaiva jagacchikùàrthaü dvàda÷ãü bhãmasa¤j¤àm | upoùya babhre koñidhàràjalasya viùõoþ prãtyarthaü saiva hi satyabhàmà | 20.88 | tayà yukto garuóaskandhasaü stho dårànuyàto vajrabhçt à'pyanuj¤àm | datvà'muùmai prayayau vàyujuùñàmàõsàü kçùõo bhaumavadhe dhçt àtmà | 20.89 | bhaumo hyàsãd brahmavaràdavadhyo na ÷astrabhçjjãyasa ityamuùmai | datto varo brahmaõà tadvadeva tasyàmàtyànàü tadvadavadhyatà ca| 20.90 | bhaumena jayyatvamapi hyamãùàü dattaü bhaumàya brahmaõà kroóaråpàt | viùõorjàtàyàsya durgaü ca dattaü pràgjyotiùaü nàma puraü samastaiþ | 20.91 | àsãd bàhye giridurgaü tadantaþ pànãyadurgaü mauravaü pàõsadurgam | tasyàpyantaþ kùuradhàropamaü tat pàõsàõsca te ùañsahasràõsca ghoràþ | abhedyatvamaribhiratàryatà ca dattà durgàõàü brahmaõà'ràdhitena | 20.92 | ccxliv.tasyàmàtyàþ pãñhamurau nisumbhahayagrãvau pa¤cajana÷ca ÷åràþ | saïkalpya tàn lokapàlànahaü ca brahmetyaddhà bhàùamàõaþ sa àste | 20.93 | hantuü kçùõo narakaü tatra gatvà giridurgaü gadayà nirbibheda | vàyavyàstreõodakaü ÷oùayitvà cakarta khaógena murasya pàõsàn | 20.94 | athàbhipeturmurapãñhau nisumbhahayagrãvau pa¤cajana÷ca daityàþ | t à¤chaila÷astràstra÷ilàbhivarùiõaõscakre vyasåü ÷cakranikçttakandharàn | 20.95 | teùàü sutàþ saptasaptoruvãryà varàdavadhyà giri÷asyàbhipetuþ | t ànastra÷astràbhimucaþ ÷arottamaiþ samarpayàmàsa sa mçtyave'cyutaþ | 20.96 | hatvà pa¤catriü ÷ato mantriputràn jagàma bhaumasya sakàõsamàõsu | ÷rutvà bhaumaþ kçùõamàyàtamàràdakùohiõãtriü ÷akenàbhyayàt tam | 20.97 | jaghne senàü garuóaþ pakùapàtaiþ pàdaü ÷eùàü ke÷avaþ sàyakaughaiþ | athà'sasàdà'÷u bhaumo'cyutaü taü mu¤ca¤charànastrasammantritàn dràk | vivyàdha taü ke÷avaþ sàyakaughairbhaumaþ ÷ataghnãü brahmadattàmamu¤cat | 20.98 | acchedyo'bhedyo nityasaü vitsukhàtmà nityàvyayaþ pårõaõsaktiþ sa kçùõaþ | nigãrya tàü devavaraþ ÷ataghnãü nityàõsrànto'dar÷ayacchràntavacca | 20.99 | bahån varàn brahmaõo'nyeùvamoghàn moghãkçt àn vãkùya paràtpare÷aþ | bhavet katha¤cid bahumànena yukta ityeva kçùõo'dar÷ayacchràntavat svam | 20.100 | tadà dçptaü narakaü vãkùya devã satyà'dade kàrmukaü ÷àrïgasa¤j¤am | cakàra taü yatamànaü ca bhaumaü niràyudhaü virathaü ca kùaõena | 20.101 | àliïgya kçùõaþ satyabhàmàü puna÷ca rathàntare saü sthitaü bhaumamugram | sçjantamastràõyariõà nikçttakandhaü mçtyorarpayàmàsa ÷ãghram | 20.102 | sa mantribhirmantriputraiþ sameto jagàma kçùõàvaj¤ayà'ndhaü tama÷ca | tadàviùño vàyuragàcca kçùõamantaþ puraü pràvi÷at satyaye÷aþ | 20.103 | ccxlv.tadà bhåmiþ pa¤cabhåtàvarà yà yasyàü jaj¤e narakaþ ÷rãvaràhàt | målaprakçtyaiva bhåmyà nitàntamàviùñà yà sà'gamat kçùõapàdau | 20.104 | sà'dityàste kuõóale pàdayo÷ca nidhàya pautraü bhagadattasa¤j¤am | samarpayàmàsa tasyàbhiùekaü pràgjyotiùe kàrayàmàsa kçùõaþ | 20.105 | saü sthàpya taü sarvakiràtaràjye bhaumàhçtaü vai÷ravaõàd balena | ÷ivena dattaü dhanadàyàtisattvaü bhagadatte nyadadhàt supratãkam | 20.106 | karãndramekaü taü nidhàyaiva tasmin kçtvà prasàdaü ca vasundharàyàþ | caturdantàn ùañsahasràn karãndràn payobdhijàn pràhiõod dvàravatyai | 20.107 | naràdhipàn devagandharvanàgàn jitvà'nãtaü hemaratnoccaràõsim | ÷atadvayaü yojanànàü samçddhaü samantataþ pràhiõot svàü purãü saþ | 20.108 | mahàvãryairnairçtai ràkùasendrairbhaumànãtairnirçtiü yodhayitvà | sa pràhiõot sarvaratnoccaràõsiü gajàü ÷ca nàràyaõa àdidevaþ | 20.109 | tatràpa÷yat kanyakà bhåmipànàü bhaumànãt àþ samare tàn vijitya | dvyaùñau sahasràõi ÷ataü ca råpa÷ãlodàrà akùatàþ sadvratasthàþ | 20.110 | kàõscit tatrà'san devagandharvakanyàstàsàü pradhànà tvaùñçputrã ka÷eruþ | putrà agneþ pårvamàsaü ÷ca te'tha strãtvapràptyai cakrurugraü tapa÷ca | 20.111 | bhàryàtvàrthe vàsudevasya yoùittanuü t àsàmicchatãnàü samãraþ | adàd varaü tapasà'ràdhitaþ san strãbhåtàste badarãü sa prajagmuþ | 20.112 | nàràyaõaü tatra ÷u÷råùamàõàþ pràpyàpsarastvaü ràjakuleùu jàtàþ | kàõscit svarge tà ni÷àmyaiva kçùõaü vavruþ patiü sarvaguõàbhiràmam | 20.113 | àjànadevaiþ sarvaguõaiþ samàstàþ svabhàvato'thendiràve÷ato'taþ | guõàdhikàstàþ ÷ibikàsu kçùõa àropayitvà pràhiõod dvàravatyai | 20.114 | samantato yojanànàü ÷ate dve pravçddhamindrasya sa ratnaparvatam | nityàmçtasràvi jale÷varasya cchatraü ca dorbhyàü garuóe nyadhàddhariþ | 20.115 | ccxlvi.svayaü ca satyàsahitaþ samàruhat sa càõsrameõaiva yayau triviùñapam | abhiprayàto'khilalokapàlairjanàrdanaþ ÷akragçhaü vive÷a | 20.116 | sampåjitaþ satyabhàmàsahàyaþ ÷akreõa õsacyà sahitena sàdaram | dadàvadityà api kuõóale ÷ubhe samastadevairmunibhi÷ca vanditaþ | 20.117 | tamàsuràve÷ava÷àdajànatã satyàü ca sarvaprabhavau jagatprabhå | nirdoùasaukhyaikatanå õsubhàõsiùastàbhyàü dadau sà'ditiràtmaputravat | 20.118 | atho sadànandacidàtmadehaþ na nandanodyànamajo'nuråpayà | ananta÷aktiþ saha satyabhàmayà vive÷a rantuü priyayà'khile÷varaþ | 20.119 | tayà'cyuto'sau kanakàvadàtayà sukuïkumàdigdhapi÷aïgavàsasà | pårõendukoñyoghajayanmukhàbjayà reme'mitàtmà jagadekasundaraþ | 20.120 | sarvartunityoditasarvavaibhave suratnacàmãkaravçkùasadvane | sadaiva pårõenduviràjite hari÷cacàra devyà pavanànusevite | 20.121 | vidoùasaü vittanuratra sattaruü dadar÷a satyà'mçtamanthanodbhavam | sà pàrijàtaü maõikà¤canàtmakaü samastakàmapradamàrtihàriõam | 20.122 | dçùñvaiva taü susmitacandrikàsphuranmukhàravindà'sitalolalocanà | kapolanirbhàtacalatsukuõóalà jagàda devàdhipatiü patiü satã | 20.123 | tarurjagajjãvada me gçhàïgaõe saü sthàpanãyo'yamacintyapauruùa | itãritastàü kala÷opamastanãmàliïgya devastarumudbabarha | 20.124 | sa tena vçkùeõa sahaiva ke÷avastayà cadevyà'ruhadagryapauruùam | khage÷varaü tacca ni÷amya ÷acyà pracodito vàsava àgamat suraiþ | 20.125 | t ànàsuràve÷ayutàn hare÷ca balaprakàõsàya samudyatàn suràn | nyavàrayacchàrïga÷aràsanacyutairharipriyà bàõavaraiþ samasta÷aþ | 20.126 | niràyudhaü vai÷ravaõaü cakàra cikùepa càbdhau garuóo jale÷varam | ccxlvii.pradhànavàyostanayaü tu vàyuü koõàdhipaü vahniyamàdikànapi | 20.127 | vibodhya ÷àrïgottharavaiþ svakàü tanumàve÷itànàmasurairagàddhariþ | te bodhitàstena raõaü visçjya yayurviditvà tamanàdipåruùam | 20.128 | ÷ivaü ca ÷akràrthamupàgataü harirvyadràvayacchàrïgaviniþ sçtaiþ ÷araiþ | savàhano dåratare nipàtito gurutmatà õsambhuragàccharàhataþ | 20.129 | vidràvite bàõagaõai÷ca ÷auriõà hare harau vajramavàsçjad drutam | ÷akro'grahãt taü prahasan janàrdanaþ kareõa vàmena ca càpajagmivàn | 20.130 | apàhasat taü jagadekasundarã haripriyà'tho jagadekamàtaram | uvàca ÷akro jagatàü janitre pradar÷ayàmo vayamàtma÷ai÷avam | 20.131 | jagàma càtho ÷araõaü janàrdanaü surairvçto devapatiþ kùamàpayan | ÷çïgaü ca datvà maõiparvatasya praõamya devyà sahitaü jagadgurum | 20.132 | yayàca enaü parirakùaõàya ÷acãpatiþ ke÷avamarjunasya | jagàda kçùõo'pi dharàtal . asthite na mayyamuü ka÷cana jeùyatãti | 20.133 | tamarjunàrthaü varamàpya vàsavaþ punaþ puna÷cakradharaü praõamya | prasannadçùñyà hariõà'bhivãkùito yayau mahàbhàgavataþ svamàlayam | 20.134 | kçùõo'pyanuj¤àpya purandaraü purãü nijàü vrajannabhyadhikaü vyarocata | kirãñadhàrã varakuõóalollasanmukhàmbujaþ pãtapañaþ sukaustubhaþ | 20.135 | virocamànasya sadà jagatprabhornavai vi÷eùaþ kvacidacyutasya | tathà'pi tat smàrayituü vaco bhavedapekùya càlpaj¤amatiü puràõagam | 20.136 | pravi÷ya ce÷aþ svapurãü sa yàdavaiþ supåjito'ntaþ purametya càïgaõe | taruü priyàyà nyadadhàd gçhasya sahaiva ÷çïgeõa ca ratnasadgireþ | 20.137 | pradàya ratnàni ca sarvasàttvatàü yatheùñatastà api kanyakàþ prabhuþ | udvàhya reme pçthageva ratnapràsàdasaü sthàbhiranantaråpaþ | 20.138 | ccxlviii.pçthakpçthak tàsu da÷aiva putrakànadhatta kanyàmapi sarva÷aþ prabhuþ | pradyumnasàmbàvapi bhànucàrudeùõau ca teùàü nitaràü guõàdhikàþ | 20.139 | vivasvato yo'varajo'diteþ sutaþ khyàta÷ca nàmnà saviteti kçùõàt | j àtaþ sa satyàjañhare'tra nàmnà bhànustu bhaiùmyà api càrudeùõaþ | 20.140 | sa càrudeùõo'pi hi vighnaràjo ye'nye ca kçùõasya sutàþ samastàþ | te caiva gãrvàõagaõàstathà'nye ye dvàrakàyàü nivasanti sarve | 20.141 | tasyàü samastairabhipåjyamàne deve svapuryàü nivasatyanante | yayau kadàcit sa tu raugmiõeyaþ sàmbena sàrdhaü bhujagendralokam | 20.142 | aj¤ànatastairabhiyodhitaþ sa jigàya sarvànapi vàsukiü ca | vidràpya bàõairatha ratnasa¤cayàn samàdade nemuramuü tataste | 20.143 | taiþ påjitaþ sàmbasahàya àõsu mayaü ca màyàvinamastravarùaiþ | vijitya rundhànamanena påjito yayau rathenàmbaragena nàkam | 20.144 | tatraiva kçùõena tu pàrijàte hçte jayantaü prajigàya cà'jau | saü spardhayà'yàtamamuùya cànujaü sàmbo'jayad vçùabhaü nàma ÷astraiþ | 20.145 | astràõi tàvastravarairnihatya tayo÷ca tàbhyàü pratidagdhayànau | vidràpya tau bàõavaraiþ surendrasampåjitau yayaturvidyayà khe | 20.146 | sa vidyayà sàmbamudåhya ratyà pradattayà rugmiõinandanaþ purãm | yayau tato nàrada àgamad drutaü j ¤àtuü harerbahubhàryàsu vçttim | 20.147 | taü dvyaùñasàhasragçheùu dçùñvà tàvatsvaråpairviharantamekam | suvismitaþ prayayau taü praõamya ÷akraprasthaü påjita÷càtra pàrthaiþ | 20.148 | sa àj¤ayà brahmaõa àha kçùõàü kramàt kartuü bhãma evaikasaü sthàm | anyà devãþ svàpayitvà õsarãre tasyà bhàratyàþ pårõabhogàrthameva | 20.149 | sundopasundau bhràtarau brahmavàkyàt parasparàdanyato naiva vadhyau | tilottamàrthe nihatau parasparaü tayorvadhàrthe sçùñayà tena daityau | 20.150 | ccxlix.ataþ pçthag vatsarato bhavatsu kramàt kçùõà tiùñhatàü yo'nyayuktàm | pa÷yed vo'sau vatsaraü tãrthayàtràü kuryàditi smàtha cakrustathà te| 20.151 | tataþ kadàcid dharmaràjena yuktàü ÷astràgàre vipragorakùaõàrtham | ÷astràditsuþ phalguno'dràk sa ÷astrairdasyån hatvà tãrthayàtronmukho'bhåt | 20.152 | yudhiùñhiràdyaiþ sauhçdàd vàrito'pi yayau satyàrthaü sa kadàcid dyunadyàm | kurvan snànaü màyayà nàgavadhvà hçto lokaü bhujagànàü kùaõena | 20.153 | tasyàþ pità garuóenà'ttapatyuþ putràkàïkùã codayàmàsa pàrtham | saü vatsarabrahmacarye tu pàrthaiþ kçùõàhetoþ samaye sàdhu baddham | 20.154 | punaþ punaryàcyamànaþ sa pàrthaþ putràrthamasyà bhujagena tasyàm | utpàdayàmàsa sutaü kujàü ÷aü nàmnairàvantaü varuõàve÷ayuktam | 20.155 | guõàþ piturmàtçj àtiþ sutànàü yasmàt satàü pràya÷astena nàgaþ | balã ca pàrthaprathamodbhavatvànmàyàvidastrã ca sudhàrmika÷ca | 20.156 | tato yayàvarjunastãrthayàtràkrameõa pàõóyàü stanayo'sya màtrà | saha tyakto bhujagairdevaloke sampåjito nyavasad daivatai÷ca | 20.157 | satyàtyayànnaiva doùo'rjunasya tejãyasa÷cintanãyaþ katha¤cit | ÷reùñhàparàdhànnànyadoùasya lepastejãyasàü nirõayo'yaü hi ÷àstre | 20.158 | atisnehàccàgrajàbhyàü tadasya kùàntaü sutà pàõóyaràjena dattà | saü vatsarànte phalgunasyàbhiråpà citràïgadà vãrasenena toùàt | 20.159 | sa vãrasenastvaùñuraü ÷o yamasyàpyàve÷ayuk sà ca kanyà õsacã hi| t àràdehe såryajasyàïgasaïgàt svargaü nàgàdantarikùàdihà'sãt | 20.160 | tenaiva hetornàtisàmãpyamàsãt tasyàþ pàrthe putrikàputradharmà | tasyàü j àto babhruvàho'rjunena pårvaü jayantaþ kàmadevàü ÷ayuktaþ | 20.161 | putraü vãraü janayitvà'rjuno'to gacchan prabhàsaü ÷àpato gràhadehàþ | ccl.amåmucaccàpsarasaþ sa pa¤ca tàbhirgçhãtaþ pravikçùya tãram | 20.162 | evaü hi tàsàü ÷àpamokùaþ pradatto yadà'khilà vo yugapat samprakarùet | ekastadà nijaråpàptirevetyalaü tuùñena bràhmaõenà'natànàm | 20.163 | vipràpahàsàt kutsitayonitastàþ kanyàtãrthe pàõóavaþ sampramucya | pràptaþ prabhàsaü vàsudevànujàtàü ÷u÷ràva ràmeõa suyodhanodyatàm | 20.164 | vicintya kàryaü yatiråpaü gçhãtvà ku÷asthalãü prayayau taü samãpe | pràptaü kçùõaþ pràhasat saü vijànan satyàsahàyaþ ÷ayanãyàdhiråóhaþ | 20.165 | sarvaj¤à sà lãlayà hàsahetumapçcchat taü so'pi tasyai babhàùe | lãl àbhàjau dar÷anàrthaü punastàvagacchatàü raivataü ÷ailaràjam | 20.166 | àkrãóo'sau vçùõibhojàndhakànàü tatràpa÷yat ke÷avaþ phalgunaü tam | svasurdàne sa pratij¤àü raho'smai cakre kçùõo'thà'sadat sarvavçùõãn | 20.167 | dçùñvà girau rauhiõeyo yatãndraveùaü pàrthaü j ¤àtiyuktaþ praõamya | cakre påjàü phalguno'pi praõàmaü guõajyeùñho'sãti cakre balàya | 20.168 | sarvaj¤aü taü vàgminaü vãkùya ràmaþ kanyàgàre varùakàle nivàsam | satkàrapårvaü kàrayetyàha kçùõaü naivetyåce ke÷avo doùavàdã | 20.169 | yuvà balã dar÷anãyo'tivàgmã nàyaü yogyaþ kanyakàgàravàsam | ityuktavantaü ràma àhà'ptavidye nàsmi¤chaïketyeva lokàdhinàtham | 20.170 | nàsmanmate rocate tvanmataü tu sarveùàü naþ påjyamevàstu tena | ityuktvà taü ke÷avaþ sodaràyai ÷u÷råùasvetyàha santaü yatãndram | 20.171 | nityàpramattà sàdhu santoùayeti proktà tathà sà'karot so'pi tatra | cakre màsàn vàrùikàn satkathàbhirvàsaü vàkyaü ÷raddadhàno harestat | 20.172 | saü yàcitaþ phalgunenà'ha vàkyaü yad vàsudevastanna jànàti ka÷cit | çte pitrorvipçthoþ sàtyakervà subhadràü te pradadànãti satyam | 20.173 | ccli.astre ÷astre tattvavidyàsu caiva ÷iùyaþ ÷aineyo vàsudevendrasånvoþ | tasmàdasmai kathayàmàsa kçùõaþ sva÷iùyatvàd vipçtho÷càpi sarvam | 20.174 | anye sarve vàsudevasya pàrthàn priyàn nityaü j ànamànà api sma | ràmeõà'diùñà uddhavo'thà'hukàdyà hàrdikyàdyà naiva ditsanti jiùõoþ | 20.175 | duryodhane dàtumicchanti sarve ràmapriyàrthaü j ànamànà harestat | apyapriyaü ràkùasàve÷ayuktàstasmàt sarvàn va¤cayàmàsa kçùõaþ | 20.176 | pradyumnasàmbapramukhàõsca va¤cità yayustãrthàrthaü ràmayuktàþ samagràþ | piõóoddhàraü tatra mahotsaveùvàvartatsu kvacidåce subhadrà | 20.177 | yate tãrthànàcaran bàndhavàü stvamadràkùãrnaþ kaccidiùñàn sma pàrthàn | kuntãü kçùõàü cetyàha pçùñaþ sa pàrtha Oü ityeteùàmàha cànàmayaü saþ | 20.178 | bhåyaþ sà'vàdãd bhagavannindrasånurgatastãrthàrthaü bràhmaõebhyaþ ÷ruto me | kaccid dçùño bhavatetyomiti sma pàrtho'pyåce kveti sà'pçcchadenam | 20.179 | atraiveti smayamànaü ca pàrthaü punaþ punaþ paryapçcchacchubhàïgã | so'pyàhonmatte so'smi hãti smayaü stàü phullàkùã taü sà dadar÷àtihçùñà | 20.180 | tato harùàllajjayà cotpalàkùã ki¤cinnoce pàrtha enàmuvàca | kàmàviùño mukhyakàlo hyayaü nàvudvàhàrthoktastviti sà cainamàha | 20.181 | nàtikramo vàsudevasya yuktastasmàt tena svapitçbhyàü ca dattàm | yukto nijairbandhubhi÷cotsave màü samudvahetyatha kçùõaü sa dadhyau | 20.182 | màtàpitçbhyàü sahito'tha kçùõastatraivà'yàd vàsava÷càtha ÷acyà | samaü munãndraiþ phalgunena smçtaþ saü statraivà'gàt prãtiyukto ni÷àyàm | 20.183 | kçùõastataþ puruhåtena sàkaü tayorvivàhaü kàràyàmàsa samyak | màtàpitçbhyàü satyakinà'pi yukto mahotsave'nyàvidito munãndraiþ | 20.184 | tataþ kçùõaþ syandanaü phalgunàrthe nidhàya svaü prayayau tadrajanyàm | gate ca ÷akre rathamàruroha pràtaþ pàrthaþ sahito bhàryayaiva | 20.185 | cclii.sarvàyudhairyuktarathaü samàsthite gçhãtacàpe phalgune dvàravatyàm | àsãd ràvaþ kiïkimetat tridaõóã kanyàü haratyeùa kodaõóapàõiþ | 20.186 | tatastu taü satanutraü mahendradatte divye kuõóale vàsasã ca| divyàni ratnàni ca bhåùaõàni dçùñvà bibhràõaü rakùiõo'vàrayan sma | 20.187 | tataþ sa àbaddhatal . àïgulitraþ satåõãra÷càpamàyamya bàõaiþ | cakre'ntarikùaü pradi÷o di÷a÷ca nirantaraü ÷ikùayà vidyayà ca| 20.188 | cakre sàrathyaü ke÷avenaitadarthe su÷ikùit à tasya samyak subhadrà | tayà pàrtho vàrito naiva ka¤cit bhinnatvacaü kçtavàn krãóamànaþ | 20.189 | sa ÷ikùayà tvadbhutayà õsaraughairvidràpya tàn bhãùayitvaiva sarvàn | nirgatya puryà vipçthuü dadar÷a ràmeõa puryà rakùaõe sanniyuktam | 20.190 | priyaü kurvanniva ràmasya so'pi vyàjena pàrthaü senayaivà'vçõot tam | kçùõàde÷ànnaiva pàrthasya cakre samyagrodhaü yuyudhe ca cchalena | 20.191 | eko hyasau marutàü saumyanàmà õsu÷råùàrthaü vàsudevasya jàtaþ | taü yàdavaü ÷aravarùairvavarùa yathà kùataü na bhavet savyasàcã | 20.192 | niràyudhaü virathaü caiva cakre pàrthaþ senàü tasya naivàhanacca | dçùñvà õsaràü stasya tãkùõàü stvaco'pi nacchedakàn vipçthuþ santutoùa | 20.193 | ÷ikùàü pàrthasyàdhikaü mànayàna upetya pàrthaü ca ÷a÷aü sa sarvam | àj¤àü viùõoþ sanniyuddhyannivàsmai kçtt àyudhaþ phalgunenaiva pårvam | 20.194 | tataþ paràjitavacchãghrametya ÷a÷aü sa sarvaü haline'tha so'pi | pradyumnasàmbàdiyuto'tha kopàdàyàt purãü hantukàmo'rjunaü ca | 20.195 | kçùõo'pi sarvaü vipçthorni÷amya pràptaþ sudharmàü vimanà ivà'sãt | avàïmukhastatra yadupravãràþ pradyumnàdyà àhuruccairnadantaþ | 20.196 | màyàvrataü taü vinihatya ÷ãghraü vayaü subhadràmànayàmaþ kùaõena | ccliii.ityuktavàkyànavadad balastàn kçùõàj¤ayà yàntu na svecchayaiva | 20.197 | j ¤àtavyametasya mataü purastàddharervirodhe na jayo bhaved vaþ | ityuktavàkye halini sma sarve papracchurànamya janàrdanaü tam | 20.198 | athàbravãd vàsudevo'mitaujàþ ÷çõvantu sarve vacanaü madãyam | puraivoktaü tanmayà kanyakàyà màyàvrato nàrhati sannidhisthitim | 20.199 | t àü me vàcaü nàgrahãdagrajo'yaü bahån doùàn vyàharato'pyato mayà | anullaïghyatvàdagrajo'nupravçttaþ kanyàgçhe vàsane kåñabuddheþ | 20.200 | atãta÷càyaü kàryayogo'samakùaü hçt à kanyà'to no'tra kà mànahàniþ | bhåyastaràü màninastasya sà syàjj¤àtà ca vo vipçthoþ pàrthatà'sya | 20.201 | deyà ca kanyà nàsti pàrthena tulyo varo'smàkaü kauraveya÷ca pàrthaþ | pautra÷ca kçùõasya supårõaõsakteþ paitçùvaseyo vãratamo guõàóhyaþ | 20.202 | arthyo'smàbhiþ svayamevàharat sa ÷akràtmajo nàtra naþ kàryahàniþ | anudrutyainaü yadi ca syàt paràjayo hànirdçóhaü ya÷aso vo bhaveta | 20.203 | jitvà yadyenaü kanyakà cà'hçt à cet paràmçùñàü naiva ka÷ciddhi lipset | ato na me rocate vo'nuyànamityåcivànàsa tåùõãü pare÷aþ | 20.204 | ÷rutvà halã kçùõavàkyaü babhàùe mà yàta cittaü viditaü mamàsya | asyànuvçttirvijayàya naþ syàcchubhàya ÷àntyai parata÷ca muktyai | 20.205 | tato'rjuno yatra tiùñhan na ka÷cit paràjayaü yàti kçùõàj¤ayaiva | rathena tenaiva yayau sabhàryaþ ÷akraprasthaü càvi÷ad bhràtçguptam | 20.206 | sambhàvito bhràtçbhi÷càtituùñairåce'tha sarvaü teùu yaccà'tmavçttam | ÷ànteùu vàkyàdàtmano yàdaveùu kçùõo yukto halinà'gàcca pàrthàn | 20.207 | sàrddhaü yayau ÷akañai ratnapårõaiþ ÷akraprasthaü påjitastatra pàrthaiþ | dadau teùàü t àni ràmeõa yuktastathà kçùõàyai bhåùaõàni svasu÷ca | 20.208 | ccliv.màsànuùitvà katicid rauhiõeyo yayau purãü svàü ke÷avo'tràvasacca | bahån varùàn pàõóavaiþ påjyamànaþ prãtiü teùàmàdadhàno'dhikàü ca | 20.209 | àsan kçùõàyàþ pa¤ca sutà guõàóhyà vi÷vedevàþ pa¤cagandharvamukhyaiþ | àviùñàste citrarathàbhitàmraki÷oragopàlabalaiþ krameõa | 20.210 | prativindhyaþ sutasomaþ ÷rutàkhyakãrtiþ ÷atànãka uta ÷rutakriyaþ | yudhiùñhiràdyaiþ krama÷aþ prajàtàsteùàü dvayo÷càvarajo'bhimanyuþ | 20.211 | candràü ÷ayukto'titaràü budho'sau jàtaþ subhadràjañhare'rjunena | dharmera÷akràü ÷ayuto'÷vino÷ca tathaiva kçùõasya sa sannidhànayuk | 20.212 | sarve'pi te vãryavantaþ suråpà bhaktà viùõoþ sarva÷àstreùvabhij¤àþ | modaü yayuþ pàõóavàstaiþ sutai÷ca vi÷eùataþ sàttvatãnandanena | 20.213 | tataþ kadàcit khàõóavaü kçùõapàrthau cikrãóiùå satyabhàmàsubhadre | àdàya yàtau paricàrakai÷ca rathena gandharvarànugãtau | 20.214 | svairaü tayostatra vikrãóato÷ca strãratnàbhyàü mandavàtànujuùñe | vane prasånastabakoruràjite jale ca tigmadyutikanyakàyàþ | 20.215 | bhåtvà viprastau yayàce'nnametya ku÷ànuråce ca mate rame÷ituþ | pàrthaþ kãdçk te'nnamiùñaü vadeti sa càvàdãd vahnirahaü vanàrthã | 20.216 | prayàjàn devànanuyàjàü ÷ca ÷ulkaü havirdàne devatànàmayàciùam | balahràsastava bhåyàditi sma ÷aptvaiva te tàü ÷ca daduþ purà mama | 20.217 | punaþ pårtiþ kena me syàd balasyetyabjodbhavaü pçùñavànasmi natvà | yadà vanaü khàõóavaü hi tvamatsi tadà balaü te bhavatãti so'bravãt | 20.218 | ÷akrasyedaü khàõóavaü tena vighnaü karotyasau tena vàü pràrthayàmi | ityukte taü pàrtha åce yadi syàd ratho dhanu÷càtha ÷akraü nirotsye | 20.219 | naràve÷àdannadànaprati÷ravàt svasyàpi ÷akrasya virodhamaicchat | pàrthaþ kçùõasya preraõàccaiva vahniþ pàrthaü yayàce ÷akravirodha÷àntyai | 20.220 | cclv.nahi svadattasya punaþ sa vairaü ÷akraþ kuryàt svayamindro hi pàrthaþ | nàprerito viùõunà tasya rodhaü pàrthaþ kuryàditi kçùõaü yayàce | 20.221 | nacàyuktaþ ke÷avenaiùa õsakta iti kçùõàdàpa bhåyo'pyanuj¤àm | yayau samãpaü ca harerbadaryàmàdàya cakraü càmutaþ ke÷ave'dàt | 20.222 | cakraü gomante kçùõamàpàpi pårvaü bhaktyà vahniþ ke÷ave'dàt punastat | cakraü ca viùõorbahudhà vyavasthitaü tadagnidattaü pràktanaü caikadhà'sãt | 20.223 | dhanu÷ca gàõóãvamathàbjajasya karoti yenàkhilasaü hçtiü saþ | aü ÷ena dattaü tadumàpate÷ca ÷akrasya somasya jale÷itu÷ca | 20.224 | tenaiva te jigyuratho jagattrayaü prasàdataste krama÷o'bjayoneþ | ananyadhàryaü vijayàvahaü ca bhàreõa lakùasya samaü ÷ubhàvaham | 20.225 | rathaü ca ÷ubhràõsvayutaü jayàvahaü t åõau tathàcàkùayasàyakau ÷ubhau | dhvajaü ca ràmasya hanåmadaïkamàdàya sarvaü varuõàdarjune'dàt | 20.226 | vi÷eùato dhvajasaü sthe hanåmatyajeyatà syàjjayaråpo yato'sau | sarvaü ca tad divyamabhedyameva vidyutprabhà jyà cagàõóãvasaü sthà | 20.227 | gàõóãvamapyàsa kçùõaprasàdàcchakyaü dhartuü pàõóavasyàpyadhàryam | devai÷ca tairbrahmavaràd dhçtaü tad brahmaiva sàkùàt prabhurasya dhàraõe | 20.228 | indrasya datta÷ca varaþ svayambhuvà tenàpi pàrthasya babhåva dhàryam | indro hyasau phalgunatvena jàtastataþ so'straiþ ÷ara÷àlàü cakàra | 20.229 | sa yojanadvàda÷akàbhivistçtaü puraü cakàrà'÷u purandaràtmajaþ | hutàõsano'pyàõsu vanaü pragçhya prabhakùayàmàsa samuddhatàrciþ | 20.230 | prabhakùyamàõaü nijakakùamãkùya sandhukùayàmàsa tadà'÷u÷ukùaõim | akùopamàbhirbahulekùaõo'mbhasàü dhàràbhiràkùubdhamanàþ kùayàya | 20.231 | astraistu vçùñiü vinivàrya kçùõaþ pàrtha÷ca ÷akraü surapågayuktam | cclvi.ayuddhyatàü so'pi paràjito'bhåt prãta÷ca dçùñvà balamàtmanastat | 20.232 | snehaü ca kçùõasya tadarjune dhçtaü vilokya pàrthasya balaü ca tàdç÷am | nivartya meghànatituùñacittaþ praõamya kçùõaü tanayaü samàõsliùat | 20.233 | viùõuõsca ÷akreõa sahetya ke÷avaü samàõsliùannirvi÷eùo'pyanantam | sa kevalaü krãóamànaþ sa÷akraþ sthito hi pårvaü yuyudhe na ki¤cit | 20.234 | brahmà ca÷arva÷ca sametya kçùõaü praõamya pàrthasya ca kçùõanàma | sa¤cakratu÷càpi ÷ikùàprakarùàccakru÷ca sarve svàstradàne pratij¤àm | 20.235 | anuj¤àtàste prayayuþ ke÷avena krãóàrthamindro yuyudhe hi tatra | prãtyà kãrtiü dàtumapyarjunasya tatastuùñaþ saha devaistayoþ saþ | 20.236 | daityàõsca nàgàõsca pi÷àcayakùà hatàþ sarve tadvanasthà hitàbhyàm | çte catuùpakùiõaõscàõsvasenaü mayaü ca nànyat ki¤cidàsàtra muktam | 20.237 | ayamagne jaritetyàdimantraiþ stutvà vahniü pakùiõo nopadagdhàþ | aõsvasenaþ putrakastakùakasya màtrà grastaþ pràtilomyena kaõñhe | 20.238 | chinne'rjunenàntarikùe patantyàstasyàþ ÷akreõàvita÷chinnapucchaþ | vadhànmàtuþ pucchabhaïgàcca roùàddhantuü pàrthaü karõatåõãrago'bhåt | 20.239 | mayaþ kçùõenà'ttacakreõa dçùño yayau pàrthaü ÷araõaü jãvanàrthã | pàrthàrthamenaü na jaghàna kçùõaþ svabhakta÷cetyatimàyaü pare÷aþ | 20.240 | devàrirityeva mayi prakopaþ kçùõasya tenàhamimaü purandaram | pàrthàtmakaü ÷araõaü yàmi tena kçùõapriyaþ syàmiti tasya buddhiþ | 20.241 | pràõopakçt pratyupakàramàõsu kiü te karomãti sa pàrthamàha | kçùõaprasàdàddhi bhavàn vimuktastasmai karotvityavadat sa pàrthaþ | 20.242 | kçùõo'pi ràj¤o'tivicitraråpasabhàkçt àvadi÷at tàü sa cakre | anirgamaü pràõinàmarthitau tau hutàõsanenàtha vidhàya jagmatuþ | 20.243 | cclvii.dçùñvà ca tau pàõóavàþ sarva eva mahàmudaü pràpuretanni÷amya | kçùõo'pi pàrthairmumude'nanta÷aktisukhaj¤ànapràbhavaudàryavãryaþ | 20.244 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye khàõóavadàho nàma viü ÷o'dhyàyaþ cclviii.(pàõóavavanaprave÷aþ ) atha ekaviü ÷o'dhyàyaþ Oü | janàrdanàj¤ayà mayaþ samastakautukottaràm | sabhàü vidhàya bhåbhçte dadau gadàü vçkodare | 21.1 | sa vàyudhàritàü gadàü hi yauvanàõsvabhåbhçt à | prasàdato'sya lambhitàmavàpya modamàpa ha | 21.2 | puna÷ca vatsaradvayaü samuùya ke÷avo yayau | samarcita÷ca pàõóavairviyojane'sya càkùamaiþ | 21.3 | tato vasan svapuryajaþ kvacid ravigrahe hariþ | sadàraputrabàndhavaþ samantapa¤cakaü yayau | 21.4 | pçthàsutàõsca sarva÷aþ sadàraputramàtçkàþ | kùitã÷varàõsca sarva÷aþ priyàpriyà hare÷ca ye | 21.5 | tathaiva nandagopakaþ sadàragopagopikaþ | munã÷varàõsca sarvataþ samãyuratra ca prajàþ | 21.6 | priyàõsca ye rame÷iturhariü triråpametya te | vasiùñhavçùõinandanaü bhçgåttamaü tathà'rcayan | 21.7 | kçt àrthatàü ca te yayå rame÷apàdadar÷anàt | ravigrahe samàplutà bhçgådvahotthatãrthake | 21.8 | anugrahaü vidhàya sa svakeùu ke÷avastrivçt | ayàjayacca ÷årajaü makhaiþ samàptadakùiõaiþ | 21.9 | samastalokasaü sthitàtmabhaktimajjanasya saþ | sukàladar÷anàt paraü vyadhàdanugrahaü hariþ | 21.10 | tato yayau svakàü purãü pçthàsutaiþ sahàcyutaþ | cakàra tatra cà'hnikaü kratuü mahàõsvamedhakam | 21.11 | cclix.hayaü sabhãmaphalgunà hare rathaü samàsthitàþ | vyacàrayan hareþ sutà dinasya pàdamàtrataþ | 21.12 | jitàþ samastabhåbhçto jaràsutàdayaþ kùaõàt | vçkodaràdibhistu tairhaya÷ca divya àyayau | 21.13 | hayaþ sa kçùõanirmito dinena lakùayojanam | kùamo hi gantuma¤jasà dinàõsvamedhasiddhaye | 21.14 | paràõsaràtmajo harirhariü yadà tvadãkùayat | tadà'sasàda ha dvijastçõàvaho ruràva ca | 21.15 | brajanti janmano'nu me sadà sutà adç÷yatàm | itãrite'rjuno'bravãdahaü hi pàmi te sutàn | 21.16 | na kçùõaràmakàrùõibhiþ sutà nu me'tra pàlitàþ | kva te'tra ÷aktirityamuü jagàda so'rjunaü dvijaþ | 21.17 | tadà jagàda phalguno'surairvidåùit àtmanà | na vipra tàdç÷o'smyahaü yathaiva ke÷avàdayaþ | 21.18 | mayà jità hikhàõóave suràstathà'surànaham | nivàtavarmanàmakàn vijeùya uttaratra hi | 21.19 | udãrya ceti ke÷avaü sa åcivàn vrajàmyaham | itãrito'vadaddharistavàtra ÷akyate nu kim | 21.20 | vilajjamànamãkùya taü jagàda ke÷avo'rihà | vrajeti sa prati÷ravaü cakàra hàpyarakùaõe | 21.21 | vahniü pravekùye'÷akta÷cedityuktvà sarvayàdavaiþ | yayau na ràmapradyumnàvaniruddhaü ca ke÷avaþ | nyayojayat tatsahàye ya÷asteùvabhirakùitum | 21.22 | cclx.priyo hi nitaràü ràmaþ kçùõasyànu ca taü sutaþ | aniruddhaþ kàrùõimanu pradyumnàd yo'janiùña hi| rugmiputryàü rugmavatyàmàhçt àyàü svayambare | 21.23 | ratireva hi yà tasyàü j àto'sau kàmanandanaþ | pårvamapyaniruddhàkhyo viùõostannàmna eva ca | àve÷ayukto balavàn råpavàn sarva÷àstravit | 21.24 | tasmàt tàü strãnçte kçùõaþ pàrthasàhàyyakàraõàt | nyayojayat såtikàle bràhmaõyàþ sa ca phalgunaþ | 21.25 | astrai÷cakàra digbandhaü kumàro'thàpitu kùaõàt | adar÷anaü yayau pàrtho viùaõõaþ saha yàdavaiþ | adhikùipto bràhmaõena yayau yatra ÷riyaþ patiþ | 21.26 | vahniü vivikùantamamuü nivàrya yayau savipraþ sahaphalguno hariþ | àõsàmudãcãü bçhatà rathena kùaõena tãrtvaiva ca saptavàridhãn | 21.27 | dadu÷ca màrgaü girayo'bdhayastathà vidàrya cakreõa tamo'ndhamã÷aþ | ghanodakaü càpyatitãrya tatra dadar÷a dhàma svamanantavãryaþ | 21.28 | saü sthàpya dåre sarathaü savipraü pàrthaü svaråpe dvicatuùkabàhau | samastaratnojjvaladivyabhåùaõe vive÷a nityoruguõàrõave prabhuþ | 21.29 | sahasramårdhanyuru÷eùabhoga àsãnaråpe'mitasåryadãdhitau | ramàsahàye tañidujjvalàmbare muktairviri¤càdibhirarcite sadà | 21.30 | sthitvaikaråpeõa muhårtamã÷varo viniryayau viprasutàn pragçhya | sunandanandàdaya eva pàrùadàste vaiùõavà bhåmital . e prajàtàþ | 21.31 | darpaü nihantuü harirarjunasya samànayad viprasutàn pare÷aþ | prãtirmahatyeva yato'rjune hareþ saü ÷ikùayàmàsa tataþ sa enam | 21.32 | apràkçt àt sadanàd vàsudevo vissçtya såryàdhikalakùadãdhiteþ | rathaü samàruhya sapàrthavipra àgàt sutàü ÷caiva dadau dvijàya | 21.33 | cclxi.loka÷ikùàrthamevàsau pràya÷cittaü ca càlane | cakre sàrddhamuhårtena samàgamya punarmakham | 21.34 | brahmàdãnàgatàü ÷caiva sadà svaparicàrakàn | påjayitvà'bhyanuj¤àya bràhmaõànapyapåjayat | 21.35 | sasnàvavabhçthaü kçùõaþ sadàraþ sasuhçjjanaþ | àyàntaü dvàrakàü kçùõaü dantavakro rurodha ha | 21.36 | jaghàna gadayà kçùõastaü kùaõàt savióåratham | vióårathastamo'gacchad dantavakre ca yo'suraþ | 21.37 | hareþ pàrùadaþ kùipraü harimeva samàõsritaþ | kçùõe pràpte svalokaü ca nissçtyàsmàt svaråpataþ | ekãbhàvaü svaråpeõa dvàrapeõa gamiùyati | 21.38 | tataþ kçùõaþ purãmetya bodhayàmàsa phalgunam | kimetad dçùñamityeva tena pçùño ramàpatiþ | 21.39 | ayaü dvãpaþ sàgara÷ca lakùayojanavistçtau | tadanye tu krameõaiva dviguõenottarottaràþ | 21.40 | antyàdhyarddhasthalaü haimaü bàhyato vàjralepikam | etat sarvaü lokanàma hyetasmàd dviguõaü tamaþ | andhaü yatra patantyugrà mithyàj¤ànaparàyaõàþ | 21.41 | ghanodakaü taddviguõaü tadante dhàma màmakam | yattad dçùñaü tvayà pàrtha tatra muktairajàdibhiþ | sevyamànaþ sthito nityaü sarvaiþ paramapåruùaþ | 21.42 | lokàlokaprade÷astu pa¤càõsallakùavistçtaþ | sapa¤càõsatsahasra÷ca tasyàpi gaõanaü tathà | 21.43 | yojanànàü pa¤caviü ÷atkoñayo meruparvatàt | cclxii.catasçùvapi dikùårdhvamadha÷càõóaü prakãrtitam | 21.44 | abagnãranabhoha' nkçnmahattattvaguõatrayaiþ | kramàd da÷ottarairetadàvçtaü paratastataþ | 21.45 | vyàpto'haü sarvago'nanto'nantaråpo nirantaraþ | ananta÷ãrùo'nantàkùo'nantapàdakarorukaþ | anantaguõamàhàtmya÷cidànanda÷arãrakaþ | 21.46 | madva÷à eva sarve'pi tvaü cànye ca dhana¤jaya | matprasàdàd balaü caiva vijaya÷càkhilà guõàþ | tasmànna vismayaþ kàryo na darpa÷ca tvayà'nagha | 21.47 | "manmanà bhava madbhakto madyàjã màü namaskuru | màmevaiùyasi satyaü te pratijàne priyo'si me" 72 | ityuktaþ praõipatyainaü kùamasvetyàha phalgunaþ | 21.48 | uùitvà katicinmàsàn yayuþ sarve'pi pàõóavàþ | anuj¤àtàþ ke÷avena bhaktinamradhiyo'cyute | sambhàvitàþ ke÷avena sauhàrdenàdhikena ca | 21.49 | tataþ kadàcit pravare sabhàtal . e dharmàtmajo ràjabhirbhràtçbhi÷ca | vçto ni÷amyaiva sabhàþ suràõàü yathà sthità nàradamanvapçcchat | 21.50 | antarikùaü tvayà proktaü lakùayojanamucchritam | arddhakoñyucchritaþ svargo vimànàvalisaïkulaþ | 21.51 | bhuvaþ svarga÷ca koñyaiva yojanànàü pravistçtau | maharjanastapa÷caiva kramàdadhyarddhayojanàþ | pa¤càõsatkoñivistàrà yojanànàü samasta÷aþ | 21.52 | yàvanta ete mil . it àstatpramàõa udãritaþ | satyàkhyo brahmalokastu yatra brahmà viràjate | 21.53 | 72 Bha. Gã. 18.65 cclxiii.tata÷ca dviguõaþ prokto viùõulokaþ sanàtanaþ | uttarottarataþ sarve sukhe ÷ataguõottaràþ | 21.54 | anantajanasampårõà api te hãcchayà hareþ | avakàõsavanto divyatvàt påryante na kadàcana | sarvakàmasukhaiþ pårõà divyastrãpuruùojjvalàþ | 21.55 | divyaratnasamàkãrõaü tathà pàtàl . asaptakam | adhastàccheùadevena balinà samadhiùñhitam | 21.56 | kàmabhogasamàyuktà bahuvarùasahasriõaþ | saptadvãpeùu puruùà nàrya÷coktàþ suråpiõaþ | 21.57 | eùàü ca sarvalokànàü dhàtà nàràyaõaþ paraþ | viùõulokasthito muktaiþ sadà sarvairupàsyate | 21.58 | sevakà brahmaõaõscaiva devà vedàõsca sarva÷aþ | ÷akra÷ca munayaþ sarve hari÷candra÷ca bhåmipaþ | 21.59 | akhilà api ràjànaþ pàõóuõscàsmatpità mune | yamasyaivànugàþ proktà ràjabhistairyamena ca | 21.60 | upàsyamàno bhagavàn ràmo yamasabhàtal . e | ukta indreõa copàsyo vàmanàtmà janàrdanaþ | 21.61 | pràdurbhàvàõsca nikhilà brahmaõopàsitàþ sadà | varuõasyànugà nàgàstatra matsyàkçtirhariþ | gandharvà dhanadasyàpi tatra kalkã hariþ prabhuþ | 21.62 | rudrasyogràõi bhåtàni nçsiü hàtmà õsivena ca | upàsyate sadà viùõurityàdyuktaü tvayà'nagha | sarvaratnasthalàn divyàn devalokàn prabhàùatà | 21.63 | tatra me saü ÷ayo bhåyàn hari÷candraþ kathaü nçpaþ | cclxiv.aindraü sabhàtal . aü pràptaþ pàõóurnàsmatpità mune | 21.64 | ityukto nàradaþ pràha ràjasåyakçtonnatim | hari÷candrasya tàü dçùñvà pità yamasabhàtal . e | sthitastvàmavadat pàõóå ràmadvayasudaivate | 21.65 | karotu ràjasåyaü me putro'jeyànujàrcitaþ | pàlito vàsudevena kiü tasyàsàdhyamatra hi | 21.66 | etacchrutvà dharmasuto bhràtçbhiþ sahito va÷ã | avàptiü ràjasåyasya mantrayàmàsa dharmavit | 21.67 | sukàryametadityalaü ni÷amya sodaroditam | ayàtayat svasàrathiü sa ke÷avàya bhåpatiþ | 21.68 | tadaiva ke÷avasya yàþ striyastadãyatàtakaiþ | sahodarai÷ca yàpitaþ sudåta àpa màdhavam | 21.69 | praõamya ke÷avaü vacaþ sa àha màgadhena te | vivàhabàndhavà raõe vijitya rodhità girau | 21.70 | nçpàyutadvayena so'ùñaviü ÷akaiþ ÷atairapi | yiyakùurugraråpiõaü trilocanaü tvayi sthite | 21.71 | vimocayasva tàn prabho nihatya màgadhe÷varam | avaidikaü mukhaü ca taü vilumpa dharmaguptaye | 21.72 | itãrito'tha sàrathiü ni÷àmya dharmajasya ca | ni÷amya tad vacastadà jagàma pàõóavàlayam | 21.73 | sa pàõóavaiþ samarcito makhàya dharmajena ca | prapçùña àha màdhavo vaco jagatsukhàvaham | 21.74 | kraturyathàvidhànataþ kçto hi pàrameùñhyakam | padaü nayeta tatpade suyogyameùa nànyathà | 21.75 | cclxv.ayogyakànmahàpade vidhàtureùa hi kratuþ | samànayogyatàgaõàt karoti muktigaü varam | 21.76 | purà tu muktito'dhikaü svajàtitaþ karoti ca | atastri÷aïkuputrako nçpànatãtya vartate | 21.77 | suràü ÷ako'pi te pità vinà hiràjasåyataþ | na ÷akùyati tri÷aïkujàd varatvamàptumadya tu | 21.78 | tapa÷caran samàgate ÷acãpatau pità tava | marudgaõottamaþ purà natåtthitaþ ÷a÷àpa saþ | 21.79 | vrajasva mànuùãü tanuü tato mçtaþ punardivam | gato'pi naþ svakàü tanuü praveùñumatra ne÷ase | 21.80 | tadà'dhikastri÷aïkujo bhaviùyatu tvadityatha | kùamàpita÷ca vàsavo jagàda ràjasåyataþ | tri÷aïkujàdhiko bhavànavàpsyati svakàü tanum | 21.81 | ataþ sukàrya eva te yudhiùñhira kratåttamaþ | bhavadbhirapyavàpyate svayogyatà'munà'khilà | 21.82 | udãrya caivamã÷varaþ kratoramuùya yogyatà | vçkodare yato'khilà caturmukhatvayogyatà | 21.83 | tataþ supårõamasya tat phalaü vidhàtuma¤jasà | jagàda vàyuvàhano vaco yudhiùñhiraü tvidam | 21.84 | kva ràjasåyamadya te jaràsute tu jãvati | jayet ka eva taü yudhà mçto na yo'pi sãriõà | 21.85 | viri¤ca÷arvavàkyataþ samastalokajàyini | sthite tu te jaràsute na setsyati kratåttamaþ | 21.86 | cclxvi.itãrite rathàïginà jagàda dharmanandanaþ | nivartitaü manaþ kratoralaü mamàmunà prabho | 21.87 | babhåvureva bhåbhçto nacà'dhiràjyamàpire | yadà ca cakravartinastadedç÷à na÷atravaþ | 21.88 | itãrite'munà'vadat pradhànamàrutàtmajaþ | padaü caturmukhasya và susàdhyameva yatnataþ | 21.89 | nijànubhàvavarjità hareranugrahojjhitàþ | mahàprayatnavarjità janà na jagmurunnatim | 21.90 | sthiro'nubhàva eva me mahànanugraho hareþ | prayatnamekamagrato nidhàya bhåtimàpnumaþ | 21.91 | itãrite'munà hariþ samudyamàt pradhànataþ | sthite hi yaj¤akàraõe vçkodare jagàda ha | 21.92 | sa eka eva påruùo jaràsuto'dya vartate | samastasadvirodhinàü balaü kaleranantaraþ | 21.93 | tathà satàü samàõsrayo yadudbhavàþ satàü guõàþ | sa eka eva tàdç÷astvayà vicintya yàtyatàm | 21.94 | yadi sma tena màgadho nihanyate satàü jayaþ | viparyayeõa càsatàmiti sma viddhi nànyathà | 21.95 | sa pàrameùñhyasatpadaü prayàtyasaü ÷ayaü yudhi | ya eva hanti màgadhaü sa vedadharmapàlakaþ | 21.96 | nihanti màgadhe÷varaü ya eùa vaiùõavaü jagat | karoti ÷arvapàlito yataþ sa bàrhadrathaþ | 21.97 | nihanti ÷aivanàyakaü ya eùa vaiùõavàgraõãþ | iti sma bhàvasaü yute vadatyaje'bibhennçpaþ | 21.98 | cclxvii.yudhiùñhire bruvatyajaü makhena me tvalaü tviti | tamàha màrutàtmajo nihanmi màgadhaü raõe | 21.99 | itãrite'vadaddharirvrajàmahe vayaü trayaþ | ahaü ca bhãmaphalgunau nihantumeva màgadham | 21.100 | vçkodareõa hanyate yadi sma màgadhàdhipaþ | makha÷ca setsyate dhruvaü jagacca te va÷e bhavet | 21.101 | itãrite tu ÷auriõà jagàda dharmanandanaþ | sa ÷årasenamaõóalaprahàõato harestrasan | 21.102 | bhayàddhi yasya màdhuraü vihàya maõóalaü gatàþ | bhavanta eva sàgaraü tato bibhemyahaü ripoþ | 21.103 | imau hi bhãmaphalgunau mamàkùiõã sadà prabho | manonibho bhavàn sadà na vo vinà'smyataþ pumàn | 21.104 | ato na jãvitàt priyànahaü riporbalãyasaþ | sakàõsamàtmahetutaþ prayàtayàmi vo vibho | 21.105 | itãrite'vadat punarvçkodaro'rikakùabhuk | yadãyanetçkà ramàviri¤ca÷arvapårvakàþ | 21.106 | va÷e ca yasya tad balaü suràsuroragàdinàm | sa eùa ke÷avaþ prabhuþ kva càsya bàrhadrathaþ | 21.107 | adhçùyamasti me balaü hariþ praõàyako'sya ca | samastalokanetari prabhau hi sarva÷aktità | 21.108 | ajeyatà tathà'rjune harervarodbhavà'sti hi | ato vayaü trayo'dya taü prayàma màgadhaü ripum | 21.109 | haniùya eva màgadhaü hareþ puro na saü ÷ayaþ | cclxviii.itãrite'munà harirjagàda dharmanandanam | 21.110 | vayaü trayaþ sametya taü prayàtayàma mçtyave | haniùyati sphuñaü raõe vçkodaro jaràsutam | 21.111 | bhayaü na kàryameva te mayà hataþ sa neti ha | mayà hinãtihetutaþ svayaü na hanyate ripuþ | 21.112 | sa ÷arvasaü ÷rayàgraõãrmadàõsrayottamena tu | nihanyate yadà tadà prakàõsitaü hi me balam | 21.113 | ato na ÷aïkitaü manaþ kuruùva bhåpate kvacit | pradar÷ayàmi te'nujau nihatya màgadhe÷varam | 21.114 | itãritaþ sa viùõunà vicàrya tadguõàn paràn | tatheti cà'ha te trayaþ pratasthuràõsu màgadhàn | 21.115 | sametya màgadhàü stu te ÷ivoruliïgamityalam | sumàlyavastrabhåùaõaiþ samarcitaü giriü yayuþ | 21.116 | sva÷ãrùato'pi cà'dçtaü jaràsutena te girim | nyapàtayanta bàhubhistamasya cottamàïgavat | 21.117 | advàrataste nagaraü pravi÷ya màùasya nàl . ena kçt àstribherãþ | puùñipradà bibhidustasya kãrti÷àstropamà nyakkçtamàgadhe÷àþ | 21.118 | tathà'paõebhyo bahumàlyagandhàn prasahya saïgçhya ÷ubhàü ÷ca dadhruþ | advàratastasya gçhaü ca sasrurbho÷abdatastaü ca nçpaþ prasasruþ | 21.119 | t àn vipraveùàn sa ni÷àmya ràjà mahàbhujàn snàtakaveùayuktàn | dvitãyavarõàn pravicintya bàhån jyàkarka÷àn vãkùya babhàùa etàn | 21.120 | ke ùñhàtha kiü hetuta àgatàõsca kçta÷ca me parvataliïgabhedanam | kçtaü bhavadbhiþ kuta eva durnayàþ kçt àstathà'nye dvijavaryaveùaiþ | 21.121 | cclxix.iti bruvàõaü bhagavànuvàca kàryaü hi ÷atrorakhilaü pratãpam | ityukta åce nahi vipra÷atrurahaü kuto vo mama ÷atrutà bhavet | 21.122 | ityuktavàkyaü nçpatiü jagàda janàrdano naiva hi tàdç÷à dvijàþ | vayaü ripuste'smi hi vàsudeva imau ca bhãmàrjunanàmadheyau | 21.123 | yad bàndhavàn naþ pi÷itàõsidharmato raudre makhe kalpayituü pa÷utve | icchasyare vedapathaü vihàya taü tvàü balàcchàstumihà'gatà vayam | 21.124 | vimokùayàmaþ svajanàn yadi tvaü na mocayasyadya nigçhya ca tvàm | mu¤càthavà tànabhiyàhi và'smàn raõàya martuü kçtani÷cayo'tra | 21.125 | itãrito'sau magadhàdhipo ruùà jagàda nàhaü ÷iva yàgayuktàn | mokùye pa÷ån yugapad và krameõa yotsye ca vo'thàpi camåsahàyàn | 21.126 | niràyudhaþ sàyudho và yuùmadiùñàyudhena và | eko'pi sakalairyotsye saseno và sasainikàn | 21.127 | ityuktavantamavadadajitorubalo hariþ | ehyekameko và'smàsu sasainyo và raõe nçpa | 21.128 | yena kàmayase yoddhuü taü na àsàdaya drutam | niràyudhaþ sàyudho và tvadabhãùñàyudhena và | ityà'ha bhagavà¤chatruü ya÷o bhãme vivarddhayan | 21.129 | ghàtayitvà sva÷atruü ca bhãmasenànugrahaü param | bhãmasya kartumicchaü ÷ca bhaktij¤ànàdivarddhanam | 21.130 | tçõãkartuü ripuü caiva niràyudhatayà'gaman | kçùõabhãmàrjunàstena vipraveùàõsca te'bhavan | 21.131 | niràyudhaþ kùatraveùo naiva yogyaþ katha¤cana | tato jagmurvipraveùàstçõãkartuü hi màgadham | 21.132 | màgadhasya sasainyasya svagçhe saü sthitasya ca | cclxx.niràyudhena bhãmena samàhvàne kçte'mitam | dharmaü ya÷a÷ca bhãmasya varddhayàmàsa ke÷avaþ | 21.133 | tçtãyamarjunaü caiva samàdàya yayau ripum | haristasmàcca bhãmasya mahàdhikyaü prakàõsayan | mukhena màgadhasyaiva vçõvekaü na iti bruvan | 21.134 | vçõvekamasmàsviti sa prokta àha jaràsutaþ | kuryàü naivàrjunenàhamabalenaiva saïgaram | 21.135 | pa¤capa¤càõsadabdo'dya hyayamevaü ca bàlavat | abalatvàd yuvà'pyeùa bàla eva mato mama | 21.136 | ityukto'pyarjuno nà'ha kuru tarhi parãkùaõam | bàhubhyàü dhanuùà veti ÷aïkamànaþ paràjayam | 21.137 | ato bhãme balàdhikyaü suprasiddhamabhånmahat | etadarthaü hi kçùõena sahà'nãtaþ sa phalgunaþ | 21.138 | j ànan kçùõe balaü ghoramaviùahyaü sa màgadhaþ | kutsayan gopa iti taü bhayànnaivà'hvayat prabhum | 21.139 | àhvayàmàsa bhãmaü tu syàd và me jãvanaü tviti | haniùyatyeva màü kçùõa ityàsãnnçpaterbhayam | tasmàt taü nàhvayàmàsa vàsudevaü sa màgadhaþ | 21.140 | arjune tu jite kçùõabhãmau màü nihaniùyataþ | trayàõàü durbalàhvànànna÷yet kãrti÷ca me dhruvà | 21.141 | iti matvà'hvayàmàsa bhãmasenaü sa màgadhaþ | katha¤cijjãvitaü và syànnatu na÷yati me ya÷aþ | 21.142 | iti sma bhãmaü pratiyodhanàya saïgçhya ràjà sa jaràsuto balã | ràjye nijaü cà'tmajamabhyaùi ¤cat purà khyàtaü patratàpàkhyarudram | 21.143 | cclxxi.balaü bhãme manyamàno'dhikaü tu gadàõsikùàmàtmani càdhikàü nçpaþ | bhãto niyuddhe'sya dadau gadàü sa bhãmàya cànyàü svayamagrahãd balã | 21.144 | tadarthamevà'÷u gadàü pragçhya bhãmo yayau màgadhasaü yuto bahiþ | puràt sakçùõàrjuna eva tatra tvayuddhyatàü ke÷avapàrthayoþ puraþ | 21.145 | vàcà'jayat taü prathamaü vçkodaraþ ÷ivàõsrayaü viùõuguõaprakàõsayà | tato gadàbhyàmabhipetatustau vicitramàrgànapi dar÷ayantau | 21.146 | tayorgade te'÷anisannikàõse cårõikçte dehamahàdçóhimnà | anyonyayorvakùasi pàtite ruùà yathà'÷manoþ pàü supiõóau sumuktau | 21.147 | sa¤cårõitagadau vãrau jaghnuturmuùñibhirmithaþ | brahmaõóasphoñasaïkàõsairyathà ke÷avakaiñabhau | 21.148 | cacàla pçthvã giraya÷ca cårõit àþ kulàcalàõsceluralaü vicakùubhuþ | samastavàràmpatayaþ suràsurà viri¤ca÷arvàdaya àsadannabhaþ | 21.149 | suràstu bhãmasya jayàbhikàïkùiõastathà'suràdyà magadhàdhipasya | pa÷yanti sarve krama÷o balaü svaü samàdade màrutanandano'pi | 21.150 | mànayitvà varaü dhàturdivasàn da÷a pa¤ca ca | vàsudevàj¤ayà bhãmaþ ÷atruü hantuü nao dadhe | 21.151 | sa praõamya hçùãke÷aü harùàdàõsliùya phalgunam | ripuü jagràha makuñe vàraõaü mçgaràóiva | 21.152 | pçùñhe'sya jànumàdhàya kårmade÷aü babha¤ja ha | mçtikàle punardehaü vidadàra yathà purà | 21.153 | marmaõyeva na hantavyo mayà'yamiti màrutiþ | svapuruùaprakàõsàya babha¤jainamamarmaõi | 21.154 | bhajyamàne ÷arãre'sya brahmàõóasphoñasannibhaþ | babhåva ràvo yenaiva trastametajjagattrayam | 21.155 | cclxxii.nihatya kçùõasya ripuü sa bhãmaþ samarpayàmàsa tadarcanaü hareþ | kçt àü hi bhãmena samarcanàü t àü samakùamàdàtumihà'gato hyajaþ | 21.156 | svãkçtya påjàü ca vçkodarasya dçóhaü samàõsliùya ca taü janàrdanaþ | prãto nitàntaü punareva kçùõaü nanàma bhãmaþ praõato'rjunena | 21.157 | jagmuþ suràõscàtitaràü prahçùñà brahmàdayo dãnataràõsca daityàþ | balàdume÷asya vare prabhagne vçkodareõàcyutasaü ÷rayeõa | 21.158 | suto yayau ÷araõaü t àn rame÷abhãmàrjunàn sahadevo'sya dhãmàn | rathaü svasàraü ca dadau sa màruternanàma kçùõaü parayà ca bhaktyà | 21.159 | ratho hyasau vasunà vàsudevàcchakràntarà'pto vasuvaü ÷ajatvàt | jaràsutasyà'sa vçkodarastaü hare rathaü pràrpayàmàsa tasmai | 21.160 | kçùõo'smarad garuóaü sa dhvaje'bhåd rathaü kçùõo'thà'ruhat pàõóavàbhyàm | bhãmaþ kanyàü sahadevasya hetoþ samagrahãdanujasyà'tmanaþ saþ | 21.161 | nakulasyà'dànmadraràjo hi pårvaü svãyàü kanyàü sà tathaiùà'pyuùà hi| ekà pårvaü te a÷vino÷caiva bhàryà yamau remàte yaduùà a÷vibhàryà | tataþ kçùõàyàmagrajabhràtçbhàryàvçttiü hi tau cakraturmàdriputrau | 21.162 | jaràsutasyà'tmajaþ ke÷avàdãn ratnaiþ samabhyarcya yayàvanuj¤ayà | tadàj¤ayà pitçkàryàõi kçtvà tadàj¤ayaivàmucat tàn nçpàü ÷ca | taiþ saü stutaþ ke÷avo bhãmapàrthayukto yayau bhaktinamrairyathàvat | 21.163 | sambhàvitàste sahadevena samyak pra÷asya kçùõaü bhãmasenaü ca sarve | yayurgçhàn svànapatat ke÷avadviójaràsuto'ndhe tamasi krameõa | 21.164 | kçùõaõsca pàrthau ca tathaikayànaü samàsthità dharmajamabhyagacchan | teùàü ÷aïkhadhvanisambodhitàtmà ràjà prãta÷càtitaràü babhåva | 21.165 | dvaipàyano'tha bhagavànabhigamya pàrthànàj¤àpayat sakalasambhçtisàdhanàya | taü ràjasåyasahitaü paramàõsvamedhayaj¤aü samàdi÷adananyakçtaü viri¤càt | 21.166 | cclxxiii.kartà hi tasy aparameùñhipadaü prayàti yadyanyasadguõavaraiþ parameùñhitulyaþ | bhãme makhasya phalamatyadhikaü nidhàtuü vyàsaþ kratuü tamadi÷ad gururabjajasya | 21.167 | asàdhàraõaheturyaþ karmaõo yasya cetanaþ | sa eva tatphalaü pårõaü bhuïkte'nyo'lpamiti sthitiþ | vinà viùõuü nirõayo'yaü sa hi karmaphalojjhitaþ | 21.168 | hetavo'pi hi pàpasya na pràyaþ phalabhàginaþ | devàþ puõyasya daityàõsca mànuùàstadvibhàginaþ | 21.169 | asàdhàraõahetu÷ca bhãma eva prakãrtitaþ | yaj¤asyàsya jaràsandhavadhàt karõajayàdapi | 21.170 | jayàcca kãcàkàdãnàmanyairjetuma÷akyataþ | dvitãyaþ phalguna÷caiva tçtãyastu yudhiùñhiraþ | 21.171 | tasmàd brahmapadàvàptyai vyàso bhãmasya taü kratum | ananyakçtamàdi÷ya di÷àü vijayamàdi÷at | 21.172 | athàbravãd dhana¤jayo dhanurdhvajo ratho varaþ | mamàsti tad di÷àü jayo mamaiva và¤chitaþ prabho | 21.173 | itãrito'khilaprabhurjagàda satyamasti te | samastasàdhanonnatirmahacca vãryamasti te | 21.174 | tathà'pi kãcakàdayo vçkodaràdçte va÷am | na yànti nàpi te va÷aü prayàti karõa eva ca | 21.175 | balàdhiko'si karõatastathà'pi nàmçtaþ karam | dadàti te hyatispçdhà na vadhya eùa te'dya ca | 21.176 | savarmakuõóalatvato na vadhya eùa yat tvayà | tato vçkodaro di÷aü prayàtu te pituþ priyàm | 21.177 | cclxxiv.jãvagràhabhayàt karõo dadàti karama¤jasà | bhãmàya nàtra sandeho jito'nena ca saü yuge | 21.178 | ajeyau ÷arvavacanàd raõe kãcakapauõórakau | va÷aü prayàto bhãmasya tathà'vadhyo'pi cedipaþ | 21.179 | jãvagràhabhayaü hyeùàü bhãmànmàgadhapàtanàt | tasmàt karaü prayacchanti jità và pårvameva và | 21.180 | prayàhi ca tvaü dhanadaprapàlitàü di÷aü dvãpàn sapta càõseùadikùu | nàgàü ÷ca daityàü ÷ca tathà'dharasthàn vijitya ÷ãghraü punarehi càtra | 21.181 | ratho hi divyo'mbaragastavàsti divyàni càstràõi dhanu÷ca divyam | ye'nye ca bàõapramukhà ajeyàþ ÷arvàõsrayàstànapi bhãma etu | 21.182 | tathà suràõscàpi samasta÷o'sya baliü prayacchanti madaj¤ayetare | di÷aü pratãcãmatha dakùiõàü ca yàtàü yamau krama÷o hyadhvaràrthe | 21.183 | ya÷a÷ca dharma÷ca tayorapi syàditi syaditi sma kçùõena sutena kàl . yàþ | ukte yayuste tamabhipraõamya di÷o yathoktàþ paramorusadguõàþ | 21.184 | vçkodaro'jayannçpàn viràñamàsasàda ha | jite'tra kãcake raõe samàdade karaü tataþ | 21.185 | tataþ kramànnçpàn jitvà cedãnàü viùayaü gataþ | màtçvàkyàd bhayàccaiva ÷i÷upàlena påjitaþ | 21.186 | màtçùvasurgçhe coùya divasàn katicit sukham | karaü sumahadàdàya tataþ pårvàü di÷aü yayau | 21.187 | krameõa sarvàn nirjitya pauõórakaü ca mahàbalam | virathãkçtya karõaü ca karamàdàya sarvataþ | 21.188 | himavacchikhare devàn jitvà õsakrapurogamàn | krãóàrthaü yuddhyatastebhyastuùñebhyo ratnasa¤cayam | 21.189 | cclxxv.bàhuyuddhena ÷eùaü ca garuóaü ca mahàbalam | krãóamànau vinirjitya bhåùaõànyàpa toùataþ | t àbhyàü ca dçóhamàõsliùñaþ snehaviklinnayà dhiyà | 21.190 | poplåyamànaþ sa tato'mbudhau balã jagàma bàõasya puraü haraü ca | raõe'jayad vàraõaråpamàsthitaü krãóantametena ca toùito haraþ | 21.191 | pçùñaõsca giri÷enàsau vistaraü digjayasya ca | siü havyàghràdiråpàõsca àtmanà vijità yathà | garutmaccheùaõsakràdyà devàþ sarve tadabravãt | 21.192 | ni÷amya ÷aïkaro'khilaü makhasya ca prasàdhakam | hariü tato baleþ sutàd dadau ca ratnasa¤cayam | 21.193 | sa bàõadaityato mahacchivena dattamuttamam | pragçhya ratnasa¤cayaü svakaü puraü samàyayau | 21.194 | sa viprayàdave÷varaü dvidhàsthitaü janàrdanam | puro nidhàya tad vasu prabhåtamànamat tadà | 21.195 | so'bhivàdyàgrajaü caiva yathàvçttaü nyavedayat | àtmanaþ kçùõayoþ sarvaü dharmaràjàgrato mudà | 21.196 | yathà jitàþ kãcakàdyà ekalavyasahàyavàn | yathà jitaþ pauõóraka÷ca karõàdyàõsca tathà'pare | 21.197 | yathà siü hàditanavaþ ÷eùavãndrendrapårvakàþ | yathà gajatanuþ ÷arvastacca sarvamavarõayat | 21.198 | sambhàvita÷ca kçùõàbhyàü ràj¤à ca sumahàbalaþ | àj¤ayà vyàsadevasya yaj¤àïgàni samàrjayat | 21.199 | åce taü bhagavàn vyàso jitaü sarvaü tvayà'rihan | jaye sarvasya yaj¤o'yaü pårõo bhavati nànyathà | 21.200 | cclxxvi.viri¤caþ sarvajit pårvaü dvitãyastvamihàbhavaþ | ityuktvainaü samàõsliùya yaj¤àïgàni samàdi÷at | 21.201 | tadaivànye di÷o jitvà samãyustasya ye'nujàþ | sahadevo dakùiõàõsàü jitvà ratnànyupàharat | 21.202 | tatra rugmã na yuyudhe sahadevena vãryavàn | jitaþ kçùõena pårvaü yaþ ÷arvàdàpa dhanurvaram | 21.203 | tapasà toùit àt kçùõàdanyànevàmunà'khilàn | vijeùyasi yadà kçùõavirodhaste tadà dhanuþ | màmeùyatãti tenokto na vyaruddhyata ke÷ave | 21.204 | svasuþ snehàcca kçùõasya yaj¤akàrayitçtvataþ | bhãmàrjunabalàccaiva màdreyàya dadau karam | jigye balenànyançpàn sahadevaþ pratàpavàn | 21.205 | tathà smçtaü samàgataü ghañotkacaü vibhãùaõe | samàdi÷ad yayau ca so'pi so'dadànmahàkaram | 21.206 | purà hiràghavoditaü tadasya so'khilaü tadà | vicàrya ke÷avaü ca taü balaü ca bhãmapàrthayoþ | divaukasa÷ca pàõóavànavetya so'dadàt karam | 21.207 | mahaugharatnasa¤cayaü sa àpya bhãmasenajaþ | yayau ca màdrinandanaü sa cà'yayau svakaü puram | 21.208 | nakulaþ pa÷cimàõsàyàü vijigye'khilabhåbhçtaþ | karamàpa ca vãro'sau sauhàrdàdeva màtulàt | àyayau ca mahàratnasa¤cayena svakaü puram | 21.209 | arjunaþ kapivarocchritadhvajaü syandanaü samadhiruhya gàõóivã | yàta eva di÷amuttaràü yadà pàrvatãyakançpàþ samàyayuþ | 21.210 | cclxxvii.traigartàþ pàrvateyàõsca sahitàþ pàõóunandanam | abhyetya yodhayàmàsurjànantastaccikãrùitam | 21.211 | t àn vijitya yugapat sa pàõóavaþ sa¤jayan krama÷a eva tàü di÷am | pràvrajacca bhagadattamårjitaü tena càsya samabhånmahàraõaþ | 21.212 | so'bhiyuddhya sagajo dinàùñakaü ÷rànta àha puruhåtanandanam | bråhi te samarakàraõaü tviti pràha dehi karamityathàrjunaþ | 21.213 | so'pyadàt karamamuùya vàsavo madgurustava piteti sàdaram | naiva jetumiha ÷akùyasi tvamityàvadaddharivaràstratejasà | 21.214 | snehapårvaü pradatte tu kare naivà'ha cottaram | arjuno vyarthakalahamanicchan snehayantritaþ | 21.215 | pàrtho jitvà'ùñavarùàõi ùaódvãpànaparànapi | ajayaccaturdi÷amapi sarva÷aþ ÷astratejasà | 21.216 | pàtàl . asaptakaü gatvà jitvà daiteyadànavàn | bale÷ca viùõuvacanàt karaü jagràha sàmataþ | 21.217 | jitvà cavàsukiü bhåri ratnamàdàya satvaraþ | àjagàma puraü svãyaü vãro vatsaramàtrataþ | 21.218 | suvarõaratnagiraya÷caturbhistaiþ samàrjitàþ | catvàro yojanànàü hi da÷a triü ÷acchataü tathà | 21.219 | catuþ ÷ataü ca krama÷a ucchrità digjayàrjitàþ | pratãcyàdyapasavyena kramàd digbhyaþ samàrjitàþ | 21.220 | vi÷vakarmakçtatvàttu purasyàlpe'pi ca sthal . e | antargatàste girayastadadbhutamivàbhavat | 21.221 | tato yaj¤aþ pravavçte kçùõadvaipàyaneritaþ | çtvijo munayo'tràsan sarvavidyàsu niùñhitàþ | cclxxviii.dvaipàyanoktavidhinà dãkùayà¤cakrire nçpam | 21.222 | jyeùñhatvàd yàjamànaü tu praõidhàya yudhiùñhire | bhãmàrjunàdayaþ sarve saha tena samàsire | 21.223 | brahmàõãpadayogyatvàt kçùõaikà yaj¤apatnyabhåt | padàyogyatayà nànyàþ patnyasteùàü sahà'sire | 21.224 | àj¤ayaiva jagaddhàturvyàsasyànantatejasaþ | sthalamapyatra sarvaü hi ratnahemamayaü tvabhåt | kimu pàtràdikaü sarvaü ÷ibiràõi ca sarva÷aþ | 21.225 | àhåtaü digjaye pàrthaistadà lokadvisaptakam | sarvamatrà'gamad brahma÷arva÷akràdipårvakam | 21.226 | bhãùmo droõaõsca viduro dhçtaràùñraþ sahàtmajaþ | sastrãkà àyayustatra bàhlãka÷ca sahàtmajaþ | 21.227 | tathaiva yàdavàþ sarve balabhadrapurogamàþ | rugmiõãsatyabhàmàdyà mahiùyaþ ke÷avasya ca | 21.228 | tatra sarvajagadekasaïgame tattvanirõayakathà babhåvire | pràõsniko'tra paripårõaciddhano vyàsa eva bhagavàn babhåva ha | 21.229 | tattvanirõayakathàsu nirõayo vàsudevaguõavistaro'bhavat | nàsti tatsadç÷a uttamaþ kutaþ pàra eùa na tato'nya ityapi | 21.230 | bàdaràyaõabhçgåttharàmayoþ ÷çõvatoþ paramanirõaye kçte | modamànajanatàsamàgame'pçcchadatra nçpatiryatavratam | 21.231 | j ànamàno'pi nçpatiþ sarvapåjyatamaü harim | saü ÷ayaü bhåbhçt àü bhettuü bhãùmaü papraccha dharmavit | 21.232 | nàsti nàràyaõasamamiti vàdena nirõaye | kçte brahmàdibhirapi kçùõaü martyaü hi menire | 21.233 | cclxxix.nçpàstasmàdayaü kçùõo nàràyaõa iti sma ha | samyag j¤àpayituü dharmasånurbhãùmamapçcchata | 21.234 | brahmàdayaþ surà yasmàd dç÷yante martyavannçbhiþ | nacaivàtitaràbhyàso nçõàmasti muniùvapi | 21.235 | sarva÷àstravidaü bhãùmaü j ànantyete nçpà api | tasmàd bhãùmamapçcchat sa kulavçddhatvatastathà | 21.236 | pitàmahàgryapåjàrhaþ ko'tra lokasamàgame | brahma÷arvàdaya÷càtra santi ràjàna eva ca | iti pçùño'bravãd bhãùmaþ kçùõaü påjyatamaü prabhum | 21.237 | yadyapyekastridhà viùõurvasiùñhabhçguvçùõiùu | pràdurbhåtastathà'pyete nçpà hivyàsaràmayoþ | 21.238 | vipratvànna viruddhyante tata eva ca yuktatàm | manyante na virodha÷ca teùàü tatra hi tàdç÷aþ | 21.239 | avivàde prasiddhi÷ca naivàsya bhavità kvacit | tasmàt kçùõàya dàtavyamiti bhãùmeõa cintitam | 21.240 | kçùõàya datte ràjàno vivàdaü kuryura¤jasà | vivàdena ca kãrtiþ syàd vàsudevasya vistçt à | tataþ kçùõàyàgrapåjà dattà pàrthairjagatpuraþ | 21.241 | vyàsabhàrgavayoþ sàkùàt tadaikyàt tadanantaram | agryàü påjàü dudu÷cànyàn yathàyogyamapåjayan | 21.242 | agryopahàramupayàpita eva kçùõe kopàdanindadamumàõsu ca cediràjaþ | ÷rutvaiva tat pavanajo'bhiyayau nçpaü taü hantuü jagadguruvinindakamçddhamanyuþ | 21.243 | dåre'pi ke÷avavinindanakàrijihvàü mucchetsya ityurutarà'sya sadà pratij¤à | bhãmasya taü tu jagçhe saridàtmajo'tha samprocya ke÷avavaco nijayorvadhàya | 21.244 | cclxxx.mayaiva vadhyàviti tàvàha yat ke÷avaþ purà | tacchrutvà bhãmaseno'pi sthito bhãùmakaragrahàt | 21.245 | j ànannapi hareriùñaü svakartavyatayotthitaþ | bhãma etàvaducitamiti matvà sthitaþ punaþ | 21.246 | devasaïghabhavinàü mahànabhådãkùya toùa iha ke÷ave'dhikàm | arcanàü ya iha mànuùo jano madhya eva sa tu saü sthito'bhavat | 21.247 | àsurà iha suyodhanàdayastatra te vimanaso babhåvire | durvacobhiradhikaü ca cedipaþ kçùõamàrcchadurusadguõàrõavam | 21.248 | samàhvayacca ke÷avaü yudhe tamàõsu ke÷avaþ | nivàrya tasya sàyakà¤jaghàna càriõà prabhuþ | 21.249 | nikçtyamànakandharaþ sa bhaktimànabhåddharau | tamàõsrita÷ca yo'suro mahàtamaþ prapedivàn | 21.250 | jayaþ pravi÷ya ke÷avaü puna÷ca pàrùado'bhavat | asau ca pàõóavakratuþ pravartito yathoditaþ | 21.251 | suvarõaratnabhàrakàn bahån nçpà upànayan | upàyanaü suyodhanaü nçpo'di÷ad grahe'sya ca | 21.252 | abhojayaü stathà dvijàn yatheùñabhakùyabojyakaiþ | suvarõaratnabhàrakàn bahåü ÷ca dakùiõà daduþ | 21.253 | yadiùñamàsa yasya ca pradattameva pàõóavaiþ | samastamatra sarva÷o'tha sasnurudbhçt à mudà | 21.254 | nadatsurorudundubhipragãtadevagàyakàþ | prançttadivyayoùitaþ suràpagàü vyagàhayan | 21.255 | samastaràjasaü yutà vigàhya jàhnavãjale | cclxxxi.puraü yayuþ puna÷ca te susadma càgaman suràþ | 21.256 | gateùu sarvaràjasu svakàü puraü svakeùu ca| sabhãùmakeùu sarva÷aþ sahà'mbikeyakeùu ca| 21.257 | vicitraratnanirmite raviprabhe sabhàtal . e | sake÷avo varàsane vive÷a dharmanandanaþ | 21.258 | tathaiva rugmiõãmukhàþ parigrahà rame÷ituþ | tathaiva bhãmaphalgunàvupàvi÷an harerupa | 21.259 | sahaiva vàyusånunà tathaiva pàrùatàtmajà | upaiva rugmiõãü ÷ubhà tathaiva satyabhàminãm | 21.260 | yamau ca pàrùatàdayo dhana¤jayàntike'vi÷an | tathaiva ràmasàtyakã samãpa eva bhåbhçtaþ | 21.261 | samàsatàü tu sà sabhà vyarocatàdhikaü tadà | yathà sabhà svayambhuvaþ samàsthità ca viùõunà | 21.262 | vicitrahemamàlinaþ ÷ubhàmbaràõsca te'dhikam | sphuratkirãñakuõóalà virejuratra te nçpàþ | 21.263 | vi÷eùato janàrdanaþ sabhàryako jagatprabhuþ | yathà divaukasàü sadasyanantasadguõàrõavaþ | 21.264 | upàsire ca tàn nçpàþ samasta÷aþ suhçdgaõàþ | tadà'jagàma khaógabhçt sahànujaþ suyodhanaþ | 21.265 | dvàraü sabhàyà harinãlara÷mivyåóhaü na jànan sa vihàya bhittim | abhyantaràõàü dç÷i no vighàtinãü saü sphàñikàmàõsu dçóhaü cucumbe | 21.266 | prave÷ayetàü ca yamau tamàõsu sabhàü bhujau gçhya nçpopadiùñau | tatropavi÷ya kùaõamanyato'gàdamçùyamàõaþ ÷riyameùu divyàm | 21.267 | cclxxxii.tatrendranãlabhuvi ratnamayàni dçùñvà padmàni nãramanasà jagçhe svavastram | ratnorudãdhitinigåóhajalaü sthalaü ca matvà papàta sahito'varajairjalaughe | 21.268 | taü pràhasad bhagavatà kùitibhàranàõsahetoþ susåcita urusvarato'tra bhãmaþ | pà¤càlaràjasutayà ca samaü tathà'nyaiþ svãyaistathà'nu jahasurbhagavanmahiùyaþ | 21.269 | mandasmitena vilasadvadanendubimbo nàràyaõastu mukhamãkùya marutsutasya | novàca ki¤cidatha dharmasuto nivàrya pràsthàpayad vasanamàlyavilepanàni | 21.270 | kçùõàvçkodaragataü bahal . aü nidhàya krodhaü yayau sa÷akunirdhçtaràùñraputraþ | sambrãl . ito nçpatiü dattavaràmbaràdãn nyakkçtya màrgagata àha sa màtulaü svam | 21.271 | yau màmahasatàü kçùõàbhãmau kçùõasya sannidhau | tayorakçtvà santàpaü nàhaü jãvitumutsahe | 21.272 | yadi me ÷aktiratra syàd ghàtayeyaü vçkodaram | agrapåjàü ca kçùõasya vilumpeyaü na saü ÷ayaþ | 21.273 | ãdç÷aü pàõóavai÷varyaü dçùñvà konàma jãvitam | iccheta karadà yeùàü vai÷yavat sarvabhåmipàþ | 21.274 | ityuktaþ ÷akunirvairaü dçóhãkartuü vaco'bravãt | kiü te vaireõa ràjendra balibhirbhràtçbhiþ punaþ | 21.275 | anujãvasva tàn vãràn guõajyeùñhàn balàdhikàn | itãrito'tisaü vçddhakopa àha suyodhanaþ | 21.276 | yadi teùàü tadai÷varyaü na màü gaccheda÷eùataþ | sarvathà naiva jãveyamiti satyaü bravãmi te | 21.277 | naca bàhubalàcchakùya àdàtuü t àü ÷riyaü kvacit | nendro'pi samare ÷aktastàn jetuü kimu mànuùàþ | 21.278 | itãritaþ pàpatama àha gàndhàrako nçpaþ | pàpànàmakhilànàü ca pradhànaü cakravartinam | 21.279 | cclxxxiii.yàntàü ÷riyaü pradãptàü tvaü pàõóaveùu prapa÷yasi | t àmakle÷ata àdàsye krãóannakùaistvadantike | 21.280 | itãritaþ prasannadhãþ suyodhano babhåva ha | prajagmatu÷ca tàvubhau vicitravãryajaü nçpam | 21.281 | dhçtaràùñramathovàca dvàparàü ÷o'tipàpakçt | nàstikyaråpaþ ÷akunirvivarõaü hariõaü kç÷am | 21.282 | duryodhanaü tu tacchrutvà kuta ityàha durmanàþ | abråtàü tau nçpàyà'÷u dvàbhyàü yanmantritaü pathi | 21.283 | ÷rutvaiva tannetyavadat sa bhåpatirvirodhi dharmasya vinàõsakàraõam | kumantritaü vo na mamaitadiùñaü svabàhuvãryàptamahàõsriyo hi te | 21.284 | tvayà'pi nirjitya di÷o makhàgryàþ kàryàþ spçdho mà guõavattamaistaiþ | vi÷eùato bhràtçbhiragryapauruùairityukta àhà'÷u suyodhanastam | 21.285 | yadi ÷riyaü pàõóavànàü nàkùairàcchettumicchasi | mçtamevàdya màü viddhi pàõóavaistvaü sukhã bhava | 21.286 | yadi majjãvitàrthã tvamànayà'÷viha pàõóavàn | sabhàryàn devanàyaiva nacàdharmo'tra ka÷cana | 21.287 | vedànujãvino vipràþ kùatriyàþ ÷astrajãvinaþ | truñyate yena ÷atru÷ca tacchastraü naiva cetarat | 21.288 | ataþ svadharma evàyaü tavàpi syàt phalaü mahat | ityukto mà phalaü me'stu tavaivàstviti so'bravãt | 21.289 | evaü bruvannapi nçpa àviùñaþ kalinà svayam | putrasnehàcca viduramàdi÷at pàõóavàn prati | 21.290 | àvive÷a kalistaü hi yadà putratvasiddhaye | cclxxxiv.aü ÷ena tata àrabhya naivàsmàdapajagmivàn | 21.291 | yàvat puraü parityajya vanameva vive÷a ha | tadantarà tatastasya pàpayuktaü mano'bhavat | 21.292 | nyavàrayat taü viduro mahat te pàpaü kulasyàpi vinàõsako'yam | samudyamo nàtra vicàryamasti kçthà na tasmàdaya÷a÷ca te syàt | 21.293 | iti bruvàõaü kalaho'tra na syànnivàrayàmo vayameva yasmàt | draùñuü sutàn krãóata ekasaü sthànicchàmi pàrthàü ÷ca suyodhanàdãn | 21.294 | ataþ kùipramupàneyàþ pàrthà iti baloditaþ | yayau sa viduraþ pàrthàn dvàrakàü ke÷ave gate | 21.295 | gate hi pàrthasannidheþ suyodhane tu nàradaþ | ÷a÷aü sa dharmasånunà pracodito'rimàgatam | 21.296 | ka udyamã nçpeùviti prapçùña àha nàradaþ | sa saubharàóvaraü ÷ivàdavàpa vçùõinirjayam | 21.297 | pàü sumuùñiü sakçdgràsã bahånabdàü stapa÷caran | àjagàma haràdàpya varaü kçùõajaye punaþ | 21.298 | sa ÷rutvà màgadhavadhaü di÷àü vijayameva ca | ràjasåyaü kratuü caiva ÷i÷upàlavadhaü tathà | 21.299 | yadån pratyudyamaü t årõaü karotãti ni÷amya tat | samaikùad dharmajaþ kçùõamukha÷ãt àü ÷umaõóalam | 21.300 | astvityuktvà sa govindaþ preùayàmàsa yàdavàn | pradyumnàdãn dinaiþ kai÷cit svayaü càgàt sahàgrajaþ | 21.301 | vidurastu tato gatvà dharmaràjamathà'hvayat | bhràtçbhirvàryamàõo'pi kçùõayà ca sa dharmaràñ| sàrddhaü màtrà bhràtçbhi÷ca kçùõayà ca yayau drutam | 21.302 | cclxxxv.jyeùñhàj¤ayaiva vidura àhvayannapi dharmajam | nà'gantavyamiti pràha doùànuktvà'kùajàn bahån | 21.303 | itãha doùasa¤cayastathàca te piturvacaþ | samãkùya tad dvayaü svayaü kuruùva kàryamàtmanaþ | 21.304 | itãrito'pi pàõóavo yayau kaliprave÷itaþ | vicitravãryajaü ca taü samàsadat sasainikaþ | 21.305 | kalyàve÷ànnçpatiþ pratijaj¤e pårvameva dharmàtmà | àhåto dyåtaraõànnivarteyaü naiva vàrito'pãti | 21.306 | tenà'yàt svasuhçdbhirnivàryamàõo'pi nàgapuramàõsu | nahi dharmo dyåtakçto vi÷eùataþ kùatriyasya lokaguroþ | 21.307 | vaicitravãryatanayena tu pàõóuputràþ sambhàvitàstamupa ca nyavi÷an ni÷àü t àm | pràta÷ca bhãùmamukharàþ sakalàõsca bhåpà àseduràõsu ca sabhàü saha pàõóuputraiþ | 21.308 | vaicitravãryançpatirvidurànvito'sya gàndhàraràjasahitàstanayàþ sakarõàþ | pràptàþ sabhàtal . amathà'hvayadatra dharmaràjaü sutaþ subalakasya sa devanàya | 21.309 | sarvàü ÷ca tatra kaliràvi÷adeva bhãmapårvàn vinaiva caturaþ sapçthàü ca kçùõàm | kùattàrameva ca tato nahi bhãùmamukhyaiste vàritàþ kulavinàõsanakarmavçtt àþ | 21.310 | bhãmàdibhiþ sa vidureõa cavàryamàõo dyåte nidhàya paõamapyakhilaü svavittam | gàndhàrakeõa viditàkùahçdà jito dràk pàõóoþ suto'tha nakulaü nyadadhàt paõàya | 21.311 | tasmin jite'tha sahadevamathàrjunaü ca bhãmaü ca somakasutàü svamapi krameõa | ràjà nidhàya vijito'tha suyodhanaþ svaü såtaü dide÷a pçùatàtmajaputrikàyàþ | 21.312 | såto gatvà tadantaü samakathayadimàü dyåtamadhye jità'si kùipraü cà'yàhi ràj¤àü samitimurutaràmityatho sà'pyavàdãt | nàhaü yàsye guråõàü samitimiti yayau so'pyamuü bhãmabhãtaü j ¤àtvà duþ ÷àsanaü so'pyadi÷adatha nçpo dhàrtaràùñro'nujaü svam | 21.313 | cclxxxvi.sa pàpapåruùottamaþ pragçhya ke÷apakùake | puraþ svamàturànayat sabhàmayugmavàsasãm | 21.314 | samàhçt à rajasvalà jagàda bhãùmapårvakàn | adharma eùa vàryate na dharmibhirbhavadvidhaiþ | 21.315 | kathaü chalàtmake dyåte jite dharmajayo bhavet | nahi dyåtaü dharmyamàhurvi÷eùeõa tubhåbhujàm | 21.316 | ye dharmaü na vadantãha na te vçddhà itãritàþ | avçddhamaõóit àü naiva sabhetyàhurmanãùiõaþ | 21.317 | kathaü dyåte jità càhamajite svapatau sthite | samànadharmiõãmàhurbhàryàü yasmàd vipa÷citaþ | 21.318 | sahaiva karma kartavyaü patau dàse hi bhàryayà | dàsãtvaü na pçthaï mesyàjjite'pi hi patau tataþ | 21.319 | ityuktà api bhãùmàdyàþ kalyàve÷ena mohitàþ | pçccha dharmajamityuktvà tåùõãmeva babhåvire | 21.320 | duryodhanapratãpaü hi na ka÷cida÷akat tadà | uvàca vidurastatra na dharmo'yamiti sphuñam | 21.321 | na tasya vàcaü jagràha dhçtaràùñraþ sahàtmajaþ | årdhvabàhuþ sa cukro÷a devànàü khyàpayaü stadà | 21.322 | svàõsaktiü draupadãü cà'ha jità naivàsi dharmataþ | adharmo hi mahànetàü sabhàmàkramya tiùñhati | 21.323 | evaü tu vidureõokte vikarõaþ pàpako'pi san | àha óambhàrthamevàtra dharmavittvaü prakàõsayan | adharma evàyamiti karõo'thainamabhartsayat | 21.324 | cclxxxvii.dçùñvà bhãmaþ kli÷yamànàü tu kçùõàü dharmàtyayaü dharmaràje ca dçùñvà | ràjà õsàsyo yuvaràjena dharmàccalan yasmàd vàkyamidaü babhàùe | 21.325 | imàü nyastavato dyåte dhakùaõãyau hi te bhujau | naivamityarjuno'vàdãt tamàhàtha vçkodaraþ | 21.326 | vaktavyaü natu kartavyaü tasmànnahi mayà kçtam | uttame vacasà õsikùà madhyame'rthàpahàraõam | adhame dehadaõóaõsca tasmàd vàcyo yudhiùñhiraþ | 21.327 | atha karõo'bravãt kçùõàmapatirhyasi ÷obhane | dhàrtaràùñragçhaü yàhãtyatha duryodhano'vadat | parasparavirodhàrthaü pàõóavànàmidaü vacaþ | 21.328 | yudhiùñhiro duþkhahetustavaiko yadyenamanye na gururna eùaþ | iti bråyurathavà bhãmapàrthàveko'pivà bhãma ihotsçje tvàm | 21.329 | ityukta åce pavamànasånuþ påjyo'smàkaü dharmajo'saü ÷ayena | guru÷càhaü vo'khilànàü yato hi balajyeùñhaü kùatramàhurmahàntaþ | 21.330 | balajyaiùñhye yadi vaþ saü ÷ayaþ syàduttiùñhadhvaü sarva evàdya vãràþ | mçdgàmi vaþ pàdatal . ena sarvàn sahànubandhàn ya÷ca màü yoddhukàmaþ | 21.331 | iti bruvan samutthito nadan vçkodaro yadà | vighårõit à sabhà'khilà bhayànnacà'ha ki¤cana | 21.332 | bhãùmo droõo viduràdyàþ kùamasva sarvaü tvayoktaü satyamityeva hastau | gçhãtvainaü sthàpayàmàsurasmin sthite ÷àntiü cà'pire dhàrtaràùñràþ | 21.333 | nivàrito dharmajena gurubhi÷càparaistadà | mànanàrthaü guråõàü tu na bhãmastàn jaghàna ha | 21.334 | nacàtyavartata jyeùñhaü dharmàtmànaü yudhiùñhiram | teùàü pàpàbhivçddhyarthaü jyeùñhavçttiü ca dar÷ayan | 21.335 | cclxxxviii.atha duryodhanaþ pàpo bhãmasenasya pa÷yataþ | åruü sandar÷ayàmàsa kçùõàyai bhãma àha tam | 21.336 | tavorumenaü gadayoruvegayà bibhetsya ityeva punaþ suyodhanaþ | åce nànyad bhavatàmasti vittaü dyåte kçùõaü sthàpayadhvaü paõàya | 21.337 | athàbravãd vçkodaraþ kçte'vamànane hareþ | nipàtya bhåtal . e hite÷iro mçdiùya ityalam | 21.338 | sa vadhya eva me sadà parokùato'pi yo harim | vinindayediti dhruvaü prati÷rutaü hi màruteþ | 21.339 | puna÷ca pàpavçddhaye tadaiva no jaghàna tam | vikartanàtmajaþ punarjagàda somakàtmajàm | 21.340 | prayàhi bhåbhçto hi no gçhaü na santi pàõóavàþ | itãrite samutthitau vçkodaro'nu càrjunaþ | 21.341 | ubhau ca tau yudhiùñhiro nyavàrayat tathà'pare | tato viùaõõayostayoþ suyodhano vaco'bravãt | 21.342 | duþ ÷àsanaiùàü vàsàü si dàsànàü no vyapàkuru | ityukto'bhyagamat pàrthàn svavàsàü syatha te daduþ | 21.343 | te carmavasanà bhåtvàtàna÷iùñàn prakàõsya ca | niùedu÷ca kùamàyànte kùamàmàlambya vistçt àm | 21.344 | punarduryodhanenoktaþ pàrthànàmatha pa÷yatàm | cakarùa vàso draupadyàstadà'vàdãd vçkodaraþ | 21.345 | pàpeùu pårvasya tathà'dhamasya vaü ÷e kuråõàmurudharma÷ãlinàm | duþ ÷àsanasyàsya vidàrya vakùaþ pibàmi raktaü jagataþ samakùam | 21.346 | vikçùyamàõe vasane tu kçùõà sasmàra kçùõaü suvi÷eùato'pi | tadà'nyadàsãd vasanaü ca tasyà divyaü susåkùmaü kanakàvadàtam | 21.347 | cclxxxix.punaþ puna÷caiva vikarùamàõe duþ ÷àsane'nyàni ca tàdç÷àni | babhåvurantaü na jagàma pàpaþ ÷rànto nyaùãdat svinnagàtraþ sabhàyàm | 21.348 | vastroccaye ÷ailanibhe prajàte duryodhanaþ pràha sa¤jàtakopaþ | prave÷ayemàü gçhameva ÷ãghraü kiü na÷cireõeti sumandabuddhiþ | 21.349 | tacchrutvà vacanaü kçùõà pratij¤àmakarot tadà | bhãmo duryodhanaü hantà karõaü hantà dhana¤jayaþ | ÷akuniü tvakùakitavaü sahadevo vadhiùyati | 21.350 | ityukte tat tathetyàha bhãmasenaþ sabhàtal . e | pratij¤àmàdade pàrthastàü màdrãnandanastathà | nakulaþ pratijaj¤e'tha ÷àkuneyavadhaü prati | 21.351 | tataþ suyodhanànuja÷cakarùa pàrùatàtmajàm | gçhàya tanni÷àmya tu krudhà'ha màrutàtmajaþ | 21.352 | arjunàrjuna naivàtra kùamà me tàta rocate | patitasyàsya dehasya kàùñhaviùñhàsamasya ca | phalàni trãõi ÷iùyante vidyà karma sutà iti | 21.353 | iti vedoditaü vàkyaü na suto dàradåùaõe | duùñadàro nacà'pnoti lokànarddho hi dåùitaþ | arakùaõàd dåùit àyà na tyàgàcca ÷ubhaü bhavet | 21.354 | ato'dya sànubandhakàn nihanmi dhàrtaràùñrakàn | iti bruvan vyalokayad ripån dahannivaujasà | 21.355 | dadar÷a ca mahàghoramàdàtuü parighaü ruùà | kartuü vyavasito buddhyà ni÷÷eùàn dhçtaràùñraj àn | 21.356 | tadà õsivà vavàõsire suyodhanàgnigehataþ | tathaiva tatpiturgçhe'pyabhåd bhayànakaü bahu | 21.357 | ccxc.nimittànyatighoràõi kupite màrutàtmaje | dçùñvà'mbikeyo viduraü papracchaiùàü phalaü drutam | 21.358 | àha taü viduro jyeùñhaü kùaõe'smiü stava putrakàþ | sànubandhà na÷iùyanti vçkodarabalàhatàþ | 21.359 | krãóase'rbhakavat tvaü hi kiü jitaü kiü jitaü tviti | adharmeõa jitànatra jitàn pa÷yasi pàõóavàn | 21.360 | strãùu dyåteùu và dattaü madàndhena nareõa và | na dattamàhurvidvàü sastasya bandhubhireva ca | 21.361 | àhàryaü punaràhu÷ca tathà'pi natu pàõóavaiþ | tat kçtaü tava putràõàü khyàpayadbhira÷iùñatàm | 21.362 | ityukta àhà'mbikeyo nimittànàü phalaü katham | na bhavediti sa pràha drutaü kçùõà vimucyatàm | 21.363 | toùayasva varai÷cainàmanyathà te sutàn mçt àn | viddhi bhãmena niùpiùñàn mà'tra te saü ÷ayo bhavet | 21.364 | kçùõà ca pàõóavàõscaiva tapovçddhimabhãpsavaþ | tapasà naiva dakùyanti tena jãvanti te sutàþ | 21.365 | tathà'pi yadi kçùõàü tvaü na mocayasi te sutàn | haniùyati na sandeho balenaiva vçkodaraþ | 21.366 | itãrito vinirbhartsya putraü duþ ÷àsanaü nçpaþ | amocayad varai÷cainàü chandayàmàsa pàrùatãm | 21.367 | chandità sà varaistena dharme bhàgavate sthità | naivà'tmano varàn vavre vavre teùàü vimokùaõam | 21.368 | yudhiùñhirasya sabhràtuþ saràùñrasya vimokùaõam | dadau nçpo'syà na puna÷chandyamànà'pi sà'vçõot | 21.369 | ccxci.bharturviùõoõsca nànyasmàd varasvãkàra iùyate | evaü hi bhagavaddharmastasmàt sà nàvçõot param | 21.370 | adharmato hçtatvàttu tad dànaü na varo bhavet | iti matvà pàõóavànàü vavre kçùõà vimokùaõam | 21.371 | ÷va÷uràdaihikavaràþ kùatriyàyàstrayo yataþ | uktàþ ÷ataü ca vipràyà dharme bhàgavate tataþ | hetunà'nena vavre sà nànyat ki¤cidataþ param | 21.372 | tato vimuktàþ prayayu÷ca pàrthà gurån praõamya svapuraü sakçùõàþ | duryodhanànantarajo jagàda tàtaü nijaü pàpakçt àü pradhànaþ | 21.373 | samastapàõóava÷riyaü samàgatàmaho punaþ | vyamocayo vçkodaràd vadha÷ca no dhruvo bhavet | 21.374 | ataþ puna÷ca pàõóavàn samàhvayasva naþ kçte | puna÷ca devanaü bhavejjito vanaü prayàtu ca | 21.375 | tenoktaþ sa tadà ràjà pàõóavàn punaràhvayat | punaþ pitrà samàhåto devanàya yudhiùñhiraþ | bhràtçbhirvàryamàõo'pi kçùõayà cà'gamat sabhàm | 21.376 | dvàda÷àbdaü vane vàsamaj¤àtatvena vatsaram | vàsaü prasiddhançpateþ pure naivàtidårataþ | 21.377 | kçùõàyàþ pàõóavànàü và dar÷ane'j¤àtavàsinàm | ekasyàpi samastànàü dvàda÷àbdaü punarvanam | 21.378 | vatsaràj¤àtavàsaü ca tyàge'pyuktavidhestathà | duryodhanaþ paõaü cakre buddhyà duþ ÷àsanoktayà | 21.379 | gàndhàreõa puna÷càkùahçdayaj¤ena dharmajaþ | paràjito vanaü yàtumaicchat sabhràtçko yadà | 21.380 | ccxcii.tadà nanarta pàpakçt suyodhanànujo hasan | vadaü ÷ca màrutàtmajaü punaþ puna÷ca gauriti | 21.381 | uvàca ca punaþ kçùõàü nçtyanneva sabhàtal . e | apatirhyasi kalyàõi gaccha duryodhanàlayam | 21.382 | ete'khilàþ ùaõóhatilàstamo'ndhamàptà nacaiùàü punarutthitiþ syàt | iti bruvàõo'nucakàra bhãmaü tadà'hasan dhàrtaràùñràõsca sarve | 21.383 | tadà'karod bhãmasenaþ pratij¤àü hantà'smi vo nikhilàn saïgare'ham | itãrite ÷araõaü droõameva jagmuþ samastà dhçtaràùñraputràþ | 21.384 | yatra droõastatra putrastatra bhãùmaþ kçpastathà | nacàtyeti gurån bhãma iti taü ÷araõaü yayuþ | 21.385 | abravãd dhàrtaràùñràü ÷ca droõo vipro'pi sannaham | saputraþ sakçpaþ ÷astraü grahãùye bhavatàü kçte | 21.386 | rakùaõe bhavatàü caiva kuryàü yatnaü sva÷aktitaþ | natu bhãmàd rakùituü vaþ ÷aktaþ satyaü bravãmyaham | 21.387 | tato yayuþ pàõóavàste sabhàyà vanàya kçùõàsahitàþ su÷åràþ | gatyà'nucakre yuvasiü hakhelagatiü bhãmaü dhàrtaràùñro'pahasya | 21.388 | dçùñvà sabhàyà arddhaniùkràntadeho vyàvçtya bhãmaþ pràha saü raktanetraþ | åruü tavànyaü ca raõe vibhetsya ityuktvà'sau nirgato'satsabhàyàþ | 21.389 | prayàtànanu tàn kuntã prayayau putragçddhinã | rorudyamànàü viduraþ sthàpayàmàsa tàü gçhe | praõamya tàü yayuþ pàrthàþ sakçùõàþ ÷ãghragàminaþ | 21.390 | yudhiùñhiro'vàgvadano yayau na krodhacakùuùà | daheyaü kauravàn sarvàniti kàruõiko nçpaþ | 21.391 | ccxciii.uddhçtya bàhå prayayau bàhuùàl . ã vçkodaraþ | àbhyàmevàkhilà¤chatrå¤chakto hantumahaü tviti | 21.392 | abaddhake÷à prayayau draupadã sà sabhàtal . àt | muktake÷à bhaviùyanti dhàrtaràùñrastriyastviti | 21.393 | varùan pàü sån yayau pàrtha itthaü ÷atruùu sàyakàn | varùayànãtyabhipràyaþ paramàstravidàü varaþ | 21.394 | yamàvavàïmukhau yàtau nàvayoþ ÷atravo mukham | pa÷yantvasyàmavasthàyàmityeva dhçtacetasau | 21.395 | pretasaü skàrasåktàni pañhan dhaumyo'grato yayau | hateùu dhàrtaràùñreùu mayà kàryàþ kriyà iti | 21.396 | t ànathànuyayuþ såtà rathaiþ paricaturda÷aiþ | sådàþ paurogavàõscaiva bhçtyà ye tvàptakàriõaþ | 21.397 | tataste jàhnavãtãre vane vañamupàõsritàþ | nyaùãdannàgatàn dçùñvà samastàn puravàsinaþ | 21.398 | tatastu te sarvajagannivàsaü nàràyaõaü nityasamastasadguõam | svayambhu÷arvàdibhirarcitaü sadà bhaktyà'smaran bhaktabhavàpahaü prabhum | 21.399 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye pîaõóavavanaprave÷o nàma ekaviü ÷o'dhyàyaþ ccxciv.(araõãpràptiþ ) atha dvàviü ÷o'dhyàyaþ Oü | àgantukàmàn puravàsinaste saü sthàpya kçcchreõa kurupravãràþ | ràtrau praviùñà gahanaü vanaü ca kirmãramàseduratho naràõsam | 22.1 | bakànujo'sau nikhilairajeyo varàd girã÷asya nihantukàmaþ | sadàrasodaryamabhiprasasre bhãmaü mahàvçkùagirãn pramu¤can | 22.2 | sa samprahàraü saha tena kçtvà bhãmo nipàtyà'÷u dharàtal . e tam | cakre makhe saïgaranàmadheye prasaü hya nàràyaõadaivate pa÷um | 22.3 | nihatya rakùo vanamadhyasaü sthàstadà yatãnàmayutaiþ sametàþ | aõsãtisàhasramunipravãrairda÷àü ÷ayuktaiþ sahità vyacintayan | 22.4 | vicintya teùàü bharaõàya dharmajaþ sampåjya såryasthitamacyutaü prabhum | dine'kùayànnaü piñharaü tadàpa ratnàdidaü kàmavarànnadaü ca | 22.5 | babhàra tenaiva yudhiùñhirastàn pratyeka÷astriü ÷atadàsidàsakàn | suvarõapàtreùu hi bhu¤jate ye gçhe tadãye bahukoñidàsike | 22.6 | satsaïgamàkàïkùiõa eva te'vasan pàrthaiþ sahànye ca munãndravçndàþ | ÷çõvanta ebhyaþ paramàrthasàràþ kathà vadanta÷ca puràtanàstathà | 22.7 | evaü gajànàü bahukoñivçndàü stathà rathànàü ca hayàü ÷ca vçnda÷aþ | visçjya ratnàni naràü ÷ca vçnda÷o vane vijahrurdivi devavat sukham | 22.8 | gavàü ca lakùaü pradadàti nitya÷aþ suvarõabhàràü ÷ca ÷ataü yudhiùñhiraþ | sabhràtçko'sau vanamàpya ÷akravanmumoda vipraiþ sahito yathàsukham | 22.9 | pàrtheùu yàteùu kimatra kàryamiti sma pçùño viduro'grajena | àhåya ràjyaü pratipàdayeti pràhainamàhàtha ruùà'mbikeyaþ | 22.10 | j ¤àtaü pratãpo'si mamà'tmajànàü na me tvayà kàryamihàsti ki¤cit | yatheùñastiùñha và gaccha veti prokto yayau viduraþ pàõóuputràn | 22.11 | ccxcv.tasmin gate bhràtçviyogakar÷itaþ papàta bhåmau sahasaiva ràjà | sa¤j¤àmavàpyà'di÷adàõsu sa¤jayaü jãvàmi cedàõsu mamà'nayànujam | 22.12 | itãritaþ sa¤jayaþ pàõóaveyàn pràpyà'nayad viduraü ÷ãghrameva | so'pyàgataþ kùipramapàstadoùo jyeùñhaü vavande'tha sa cainamàõsliùat | 22.13 | aïkaü samàropya sa mårdhni cainamàghràya lebhe paramàü mudaü tadà | kùattàramàyàntamudãkùya sarve sasaubalà dhàrtaràùñrà amarùàt | sammantrya hantuü pàõóavànàmutaikaü channopadhenaiva sasåtajà yayuþ | 22.14 | vij¤àya teùàü gamanaü samastalokàntaràtmà parame÷vare÷varaþ | vyàso'bhigamyàvadadàmbikeyaü nivàrayà'÷veva sutaü taveti | 22.15 | avàpya pàrthànayamadya mçtyuü sahànubandho gamità hyasaü ÷ayam | itãrite tena nivàrayeti prokto hariþ pràha na saü vade taiþ | 22.16 | maitreya àyàsyati so'pi vàcaü ÷ikùàrthameteùvabhidhàsyatãha | t àü cet karotyeùa sutastavàsya bhadraü tadà syàcchapsyati tvanyathà saþ | 22.17 | uktveti ràjànamananta÷aktirvyàso yayau tatra gateùu teùu | suyodhanàdyeùu hateùu pàrthairbhåbhàrahànirna bhavediti prabhuþ | 22.18 | sarvàõsca ceùñà bhagavanniyuktàþ sadà samastasya cito'cita÷ca | tathà'pi viùõurvinivàrayet kvacid vàcà vidhatte ca janàn vióambayan | 22.19 | maitreya àgàdatha bhåpati÷ca putràn samàhåya sakarõasaubalàn | sampåjayàmàsa muniü sa cà'ha dàtuü ràjyaü pàõóavàn sampra÷aü san | 22.20 | vi÷eùato bhãmabalaü ÷a÷aü sa kirmãranàõsàdi vadan munãndraþ | ÷rutvà'sahaü stad dhçtaràùñraputra àsphàlayàmàsa nijorumugraþ | 22.21 | ÷a÷àpa cainaü munirugratejàstavorubhedàya bhavet suyuddham | ityåcivàn dhçtaràùñrànato'pi yayau na ced ràjyadastvaü tatheti | ÷rutvà tu kirmãravadhaü svapitrà pçùñakùatroktaü so'trasad dhàrtaràùñraþ | 22.22 | ccxcvi.vane vasanto'tha pçthàsutàste vàrtàü svakãyàü pràpayàmàsuràõsu | kçùõe so'pi drutamàyàt sasatyaþ sambandhino ye ca pà¤càlamukhyàþ | 22.23 | kruddhaü kçùõaü dhàrtaràùñràya pàrthàþ kùamàpayàmàsuruccairgçõantaþ | guõàü stadãyànamitàn praõamya tadà rudantã draupadã cà'pa pàdau | sà pàdayoþ patità vàsudevamastaut samastaprabhumàtmatantram | 22.24 | acintya nityàvyaya pårõasadguõàrõavaikadehàkhiladoùadåra | ramàbjaje÷erasurendrapårvavçndàrakàõàü satatàbhivandya | samastaceùñàprada sarvajãvaprabho vimuktàõsraya sarvasàra | 22.25 | iti bruvantã sakalànubhåtaü jagàda sarve÷ituracyutasya | yasyàdhikànugrahapàtrabhåtà svayaü hi ÷eùeõsavipàdikebhyaþ | 22.26 | ÷rutvà samastaü bhagavàn pratij¤àü cakàra teùàmakhilàõsca yoùàþ | patãn samàliïgya vimuktake÷yàn bhãmàhatàn dar÷aye nànyatheti | t àü sàntvayitvà madhuraiþ suvàkyairnàràyaõo vàcamimàü jagàda | 22.27 | yadãhàhaü sthito naivaü bhavità'haü tvayodhayam | sàlvaràjaü duràtmànaü hata÷càsau supàpakçt | 22.28 | sannidhàne'tha dåre và kàlavyavahite'pi và | svabhàvàd và vyavahite vastuvyavahite'pi và | nàõsaktirvidyate viùõornityàvyavahitatvataþ | 22.29 | tathà'pi naralokasya karotyanukçtiü prabhuþ | duùñànàü doùavçddhyarthaü bhãmàdãnàü guõonnateþ | 22.30 | yudhiùñhire'tivçddhaü tu ràjasåyàdisambhavam | dharmaü ca saïkràmayituü kçùõàyàmanujeùu ca| 22.31 | yogyatàkramato viùõuricchayetthamacãklçpat | edhamànadvil . ityeva viùõornàma hi vaidikam | 22.32 | ccxcvii.svayogyatàyà adhikadharmaj¤ànàdijaü phalam | bhãùmadroõàmbikeyàdeþ pàrtheùveva nidhàpitum | 22.33 | puna÷ca pàpavçddhyarthamajo duryodhanàdiùu | vyàso'mbikàsutaü pràha pàrthà me'bhyadhikaü priyàþ | teùàü pravàsanaü caiva priyaü na mama sarvathà | 22.34 | iti duryodhanàdãnàü pàpavçddhyarthameva saþ | priyà ityeva kathanàt pàõóavànàü ÷ubhonnateþ | 22.35 | gurutvàd bhãmasenasya kùamà dyåte'rjunàdinàm | nàtidharmasvaråpo'tra dharmo bhãme niraupadhaþ | 22.36 | draupadyà apyatikle÷àt kùamà dharmo mahànabhåt | sà hibhãmamano veda na kàryaþ ÷àpa ityalam | 22.37 | tasmàd yathàyogyatayà hariõà dharmavarddhanam | kçtaü tatràsannidhànakàraõaü ke÷avo'bravãt | 22.38 | sàlvaü ÷rutvà samàyàtaü raugmiõeyàdayo mayà | prasthàpità hi bhavatàü sakàõsàt te yayuþ purãm | tadà sàlvo'pi saubhena dvàrakàmardayad bhç÷am | 22.39 | pradyumna àõsu niragàdatha sarvasainyairanyai÷ca yàdavagaõaiþ sahito'nujai÷ca | sàlvo'vagamya tanayaü mama tadvimànàt pàpo'varuhya rathamàruhadatra yoddhum | 22.40 | kçtvà suyuddhamamunà mama putrako'sàvastràõi tasya vinivàrya mahàstrajàlaiþ | dattaü mayà õsaramamoghamathà'dade taü hantuü nçpaü kçtamatistva÷çõod vacaþ khe | 22.41 | nàràyaõena hi purà manasà'bhiklçptaü kçùõàvatàramupagamya nihanmi sàlvam | ityeva tena hariõà'pi sa bhàrgaveõa vidràvito na nihataþ svamanonusàràt | 22.42 | vadhyastvayà nahi tato'yamayaü ca bàõaõscakràyudhasya dayito nitaràmamoghaþ | mà mu¤ca tena tamimaü vinivartaye'haü sàlvaü hçdi sthita itãritamãraõena | 22.43 | ccxcviii.÷rutvà vacaþ sa pavanasya ÷araü tvamoghaü sa¤jahra àõsu sa ca sàlvapatiþ svasaubham | àruhya bàlakalahena kimatra kàryaü kçùõena saïgara iti prayayau svade÷am | 22.44 | pradyumnasàmbagadasàraõacàrudeùõàþ senàü nihatya saha mantrigaõaistadãyàm | àhlàdinaþ svapuramàyayurapyahaü ca tatràgamaü sapadi taiþ ÷rutavàna÷eùam | 22.45 | yasmi¤chare karagate vijayo dhruvaþ syànmattejasà tadanusaïgrahaõàt sutànme | yàtaü ni÷amya ripumàtmapurãü ca bhagnàü dçùñvaiva tena tadanubrajanaü kçtaü me | 22.46 | taü sàgaroparigasaubhagataü ni÷àmya mukte ca tena mayi ÷astramahàstravarùe | taü sannivàrya tu mayà õsarapågaviddho màyà yuyoja mayi pàpatamaþ sa sàlvaþ | 22.47 | t àþ krãóayà kùaõamahaü samare ni÷àmya j¤ànàstrataþ pratividhåya bahåü ÷ca daityàn | hatvà'÷u taü ca girivarùiõamàõsu saubhaü vàrdhau nyapàtayamarãndravibhinnabandham | 22.48 | taü syandanasthitamatho vibhujaü vidhàya bàõena tadrathavaraü gadayà vibhidya | cakreõa tasya ca ÷iro vinikçtya dhàtç÷arvàdibhiþ pratinutaþ svapurãmagàü ca | 22.49 | tasmàdidaü vyasanamàsa hi viprakarùànme kàryatastviti nigadya puna÷ca pàrthàn | kçùõàü ca sàntvayitumatra dinànyuvàsa satyà ca somakasutàmanusàntvayantã | 22.50 | pàõóavànàü ca yà bhàryàþ putrà api hi sarva÷aþ | anveva pàõóavàn yàtà vanamatraiva ca sthitàþ | 22.51 | dhçùñadyumnastataþ kçùõàü sàntvayitvaiva ke÷avam | praõamya samanuj¤àto bhàgineyaiþ puraü yayau | 22.52 | dhçùñaketu÷ca bhàginãü kàõsiràjaþ sutàmapi | puraü yayaturàdàya kuntyaivànyàþ saha sthitàþ | 22.53 | pàrvatã nakulasyà'sãd bhàryà pårvaü tilottamà | pårvokte caiva yamayorbhàrye kuntyà hivàritàþ | 22.54 | subhadràmabhimanyuü ca rathamàropya ke÷avaþ | pàõóavànabhyanuj¤àya sabhàryaþ svapurãü yayau | 22.55 | ccxcix.ka¤cit kàlaü draupadeyà uùya pà¤càlake pure | yayurdvàravatãmeva tatroùuþ kçùõalàl . it àþ | 22.56 | tataþ paraü dharmaràjo nirviõõaþ svakçtena ha | bhràtçbhàryàpade kçùõàü sthàpayàmàsa sarvadà | 22.57 | åùurvane ca te pàrthà muni÷eùànnabhojinaþ | bhuktavatsvevànujeùu bhuïkte ràjà yudhiùñhiraþ | 22.58 | alaïghyatvàt tadàj¤àyà anujàþ pårvabhojinaþ | tasyànantaramevaikà bhuïkte sà pàrùatàtmajà | 22.59 | evaü sadà viùõuparàyaõànàü tatpràpaõànnaikabhujàü prayàtaþ | saü vatsarastatra jagàda kçùõà bhãmàj¤ayà dharmaràjaü suvettrã | 22.60 | atimàrdavayuktatvàd dharmaràja÷caturda÷e | api varùe gurubhayàd ràjyaü necchediti prabhuþ | màrutiþ preùayàmàsa kçùõàü prastàvahetave | 22.61 | kùamà sarvatra dharmo na pàpahetu÷ca durjane | ràj¤àü sàmarthyayuktànàmiti saü sthàpya ÷àstrataþ | 22.62 | hatvà caturda÷e varùe dhàrtaràùñrànaràjyadàn | kartuü ràjyaü puro gantà bhavànãtyagrajena ha | 22.63 | kàrayan satya÷apathaü vivàdasya kramecchayà | àdi÷at prathamaü kçùõàü bhãmaþ sà nçpamabravãt | 22.64 | naiva kùamà kujanatàsu nçpasya dharmastàü tvaü vçthaiva dhçtavànasi sarvakàlam | ityukta àha nçpatiþ paramà kùamaiva sarvatra tadvidhçtameva jagat samastam | 22.65 | kartà ca sarvajagataþ sukhaduþkhayorhi nàràyaõastadanudattamihàsya sarvam | tasmànna kopaviùayo'sti kuta÷ca ka÷cit tasmàt kùamaiva sakaleùu paro'sya dharmaþ | 22.66 | ccc.ityuktavantaü nçpamàha pàrùatã yadi kùamà sarvanareùu dharmaþ | ràj¤à nakçtyaü naca lokayàtrà bhavejjagat kàpuruùairvina÷yet | 22.67 | satyaü ca viùõuþ sakalapravartako ramàviri¤ce÷apurassaràõsca | kàùñhàdivat tadva÷agàþ samastàstathà'pi na vyarthatà pauruùasya | 22.68 | tadàj¤ayà puruùaõsceùñamàna÷ceùñànusàreõa õsubhàõsubhasya | bhoktà na tacceùñitamanyathà bhavet kartà tasmàt puruùo'pyasya va÷yaþ | 22.69 | vçthà yadi syàt pauruùaü kasya hetorvidhirniùedha÷ca samastavedagaþ | vidherniùedhasya ca naiva gocaraþ pumàn yadi syàd bhavato hi tau hareþ | 22.70 | tenaiva lepa÷ca bhavedamuùya puõyena pàpena ca naiva càsau | lipyeta tàbhyàü paramasvatantraþ kartà tataþ puruùo'pyasya va÷yaþ | 22.71 | itãrito dharmajaþ kçùõayaiva niruttaratvaü gamitastvabhartsayat | kutarkamàõsritya harerapi tvamasvàtantryaü sàdhayasãti coktvà | 22.72 | chalena tena pratibhartsità sà kùamàpayàmàsa nçpaü yataþ strã | vàcàl . atà nàtitaràü hi ÷obhate strãõàü tataþ pràha vçkodarastam | 22.73 | ràjan viùõuþ sarvakartà nacànyastattantramevànyadasau svatantraþ | tathà'pi puü sà vihitaü svakarma kàryaü tyàjyaü cànyadatyantayatnàt | 22.74 | pratyakùametat puruùasya karma tenànumeyà preraõà ke÷avasya | svakarma kçtvà vihitaü hi viùõunà tatpreraõetyeva budho'numanyate | 22.75 | tenaiti samyaggatimasya viùõorjano'÷ubho daivamityeva matvà | hitvà svakaü karma gatiü ca tàmasãü prayàti tasmàt kàryameva svakarma | 22.76 | j ¤àtavyaü caivàsya viùõorva÷atvaü kartavyaü caivà'tmanaþ kàryakarma | pratyakùaiùà kartçt à jãvasaü sthà tathà'gamàdanumànàcca sarvam | 22.77 | viùõorva÷e tanna heyaü dvayaü ca jànan vidvàn kurute kàryakarma | tatprerakaü viùõumevàbhijànan bhavet pramàõatritayànugàmã | 22.78 | ccci.pårõaü pramàõaü tattrayaü càvirodhenaikatrasthaü tattrayaü càvirodhi | pçthaï madhyaü càpramàõaü virodhi syàt tat tasmàt trayamekatra kàryam | 22.79 | aj¤aþ pratyakùaü tvapahàyaiva daivaü matvà kartçsvàtmakarma prajahyàt | vidvàn jãvaü viùõuva÷aü viditvà karoti kartavyamajasrameva | 22.80 | svabhàvàkhyà yogyatà yà hañhàkhyà yà'nàdisiddhà sarvajãveùu nityà | sà kàraõaü tat prathamaü tu dvitãyamanàdi karmaiva tathà tçtãyaþ | jãvaprayatnaþ pauruùàkhyastadetat trayaü viùõorva÷agaü sarvadaiva | 22.81 | sa kasyacinna va÷e vàsudevaþ paràt paraþ paramo'sau svatantraþ | hañha÷càsau tàratamyasthito hi brahmàõamàrabhya kali÷ca yàvat | hañhàcca karmàõi bhavanti karmajo yatno yatno hañhakarmaprayoktà | 22.82 | vinà yatnaü na hañho nàpi karma phalapradau vàsudevo'khilasya | svàtantrya÷akterviniyàmako hi tathà'pyetàn so'pyapekùyaiva yu¤jet | 22.83 | etànapekùyaiva phalaü dadànãtyasyaiva saïkalpa iti svatantratà | nàsyàpagacchet sa hi sarva÷aktirnàõsaktatà kvacidasya prabhutvàt | 22.84 | tasmàt kàryaü tena klçptaü svakarma tatpåjàrthaü tena tatpràptireva | ato'nyathà nirayaþ sarvathà syàt svakarma viprasya japopade÷au | viùõormukhàd viprajàtiþ pravçtt à mukhotthitaü karma tenàsya so'dàt | 22.85 | bàhvorjàtaþ kùatriyastena bàhvoþ karmàsya pàpaprativàraõaü hi | pravartanaü sàdhudharmasya caiva mukhasya bàhvo÷càtisàmãpyato'sya | japopade÷au kùatriyasyàpi viùõuõscakre dharmau yaj¤akarmàpi vipre | 22.86 | vai÷yo yasmàdårujastena tasya prajàvçddhistajjakarmaiva dharmaþ | tatsàdç÷yàt sthàvaràõàü ca vçddhiþ karorårvoþ sannikçùñatvahetoþ | vàrtàtmakaü karma dharmaü cakàra viùõustasyaivàïghrijaþ ÷ådra uktaþ | 22.87 | gatipradhànaü karma ÷u÷råùaõàkhyaü sàdç÷yato hastapadostathaiva | hastodbhavaü karma tasyàpi dharmaþ santànavçddhi÷ca samãpagatvàt | 22.88 | cccii.bhujàvuro hçdayaü yad balasya j¤ànasya ca sthànamato nçpàõàm | balaü j ¤ànaü cobhayaü dharma uktaþ pàõau kçtãnàü kau÷alaü kevalaü hi | tasmàt pàõyorårupadorupasthiterviñchådrakau karmaõàü kau÷aletau | 22.89 | pràdhànyato dharmavi÷eùa eùa sàmànyataþ sarvamevàkhilànàm | vayaü hi devàstena sarvaü hi karma pràyeõa no dharmatàmeti ÷a÷vat | 22.90 | etairdharmairviùõunà pårvaklçptaiþ sarvairvarõairviùõurevàbhipåjyaþ | tadbhaktirevàkhilànàü ca dharmo yathàyogyaü j ¤ànamasyàpi påjà | 22.91 | pità guruþ paramaü daivataü ca viùõuþ sarveùàü tena påjyaþ sa eva | tadbhaktatvàd devatàõscàbhipåjyà vi÷eùatasteùu ye'tyantabhaktàþ | 22.92 | sampåjito vàsudevaþ sa muktiü dadyàdevàpåjito duþkhameva | svatantratvàt sukhaduþkhaprado'sau nànyaþ svatastadva÷à yat samastàþ | 22.93 | svatantratvàt sukhasajj¤àna÷aktipårvairguõaiþ pårõa eùo'khilai÷ca | svatantratvàt sarvadoùojjhita÷ca nissãma÷aktirhi yataþ svatantraþ | 22.94 | doùàspçùñau guõapårtau ca ÷aktirnissãmatvàd vidyate tasya yasmàt | evaü guõairakhilai÷càpi pårõo nàràyaõaþ påjyatamaþ svadharmaiþ | asmàkaü yat tena nàtikùamaiva dharmo duùñànàü vàraõaü hyeva kàryam | 22.95 | hanyàd duùñàn yaþ kùatriyaþ kùatriyàü ÷ca vi÷eùato yuddhagatàn smaran harim | svabàhuvãryeõa ca tasya bàhå caitanyamàtrau bhavataþ sadehau | 22.96 | pàpàdhikàü ÷caiva balàdhikàü ÷ca hatvà muktàvadhikànandavçddhiþ | prãti÷ca viùõoþ paramaiva tatra tasmàddhantavyàþ pàpinaþ sarvathaiva | 22.97 | ye tvakùadhårtà grahaõaü gatà và pàpàste'nyairghàtanãyàþ svadorbhyàm | ràjànaü và ràjaputraü tathaiva ràjànujaü và'bhiyàtaü nihanyàt | 22.98 | ràj¤aþ putro'pyakçtodvàhako yaþ sa ghàtanãyo na svayaü vadhya eva | kråraü cànyad dharmayuktaü paraistat prasàdhanãyaü kùatriyairna svakàryam | ccciii.evaü dharmo vihito veda eva vàkyaü viùõoþ pa¤caràtreùu tàdçk | 22.99 | akùadyåtaü nikçtiþ pàpameva kçtaü tvayà garhitaü saubalena | na kutracid vidhirasyàsti tena na tad dattaü dyåtahçtaü vadanti | 22.100 | bhãtena dattaü dyåtadattaü tathaiva dattaü kàminyai punaràhàryameva | evaü dharmaþ ÷àõsvato vaidiko hi dyåte striyàü nàlpamàhàryamàhuþ | 22.101 | yadyeùàü vai bhogyamalpaü tadãyaü bhogena tadbandhubhistacca hàryam | nivàraõe puruùasya tva÷aktaistad ràjyaü na punaràhàryameva | 22.102 | tvaü dharmanitya÷càgraja÷ceti ràjan çte'nuj¤àü na mayà tat kçtaü ca | dàtàsyanuj¤àü yadi tàn nihatya tvayyeva ràjyaü sthàpayàmyadya samyak | 22.103 | satyaü pàpeùvapi kartuü yadãcchà tathà'pi màsà dvàda÷aþ naþ prayàtàþ | vedapràmàõyàd vatsaràste hi màsaiþ sahasràbdaü satramuktaü naràõàm | aj¤àtamekaü màsamuùyà'tha ÷atrån nihatya ràjyaü pratipàlayàmaþ | 22.104 | mà mitràõàü t àpakastvaü bhavethàstathà'mitràõàü nandaka÷caiva ràjan | jvalasvàrãõàü mårdhni mitràõi nityamàhlàdayan vàsudevaü bhajasva | 22.105 | svatantratvaü vàsudevasya samyak pratyakùato dç÷yate hyadya ràjan | yasmàt kçùõo vyajayacchaïkaràdãn jaràsutàdãn kàdivarairajeyàn | 22.106 | brahmàdãnàü prakçtestadva÷atvaü dçùñaü hi no bahu÷o vyàsadehe | pàràõsaryo divyadçùñiü pradàya svàtantryaü no'dar÷ayat sarvaloke | 22.107 | tasmàd ràjannabhiniryàhi ÷atrån hantuü sarvàn bhoktumevàdhiràjyam | eva¤ca te kãrtidharmau mahàntau pràpyau ràjan vàsudevaprasàdàt | 22.108 | evamukto'bravãd bhãmaü dharmaputro yudhiùñhiraþ | trayoda÷àbdasyànte'haü kuryàmeva tvadãritam | 22.109 | satyametanna sandehaþ satyenà'tmànamàlabhe | lokàpavàdabhãruü màü nàto'nyad vaktumarhasi | 22.110 | ccciv.tudase càtivàcà màü yadyevaü bhãma màü vadeþ | tadaiva me'tyayaþ kàryo hantavyàõscaiva ÷atravaþ | naitàdç÷airidànãü tu vàkyairbàdhitumarhasi | 22.111 | bhãùmadroõàdayo'straj¤à nivàryàõsca kathaü yudhi | påjyàste bàhuyuddhena na nivàryàþ katha¤cana | 22.112 | astràõi jànannapi hi na prayojayasi kvacit | tasmàd tadaiva gantavyaü vij¤àtàstre dhana¤jaye | 22.113 | ityukto bhãmasenastu snehabhaïgabhayàt tataþ | novàca ki¤cid vacanaü svàbhipretamavàpya ca | 22.114 | abhipràyo hi bhãmasya ni÷cayena trayoda÷e | yudhiùñhirasya ràjyàrthaü gamanàrthe prati÷ravaþ | anyathà'timçdutvàt sa na gacched bhinnadhãþ paraiþ | 22.115 | kçtakçtye tathà bhãme sthite dharmàtmajo hi saþ | bhãùmadroõàdivijayaþ kathaü syàdityacintayat | 22.116 | nivàraõaü guråõàü hi bhãma icchati na kvacit | tasmàt te hyarjunenaiva nivàryà ityacintayat | 22.117 | àpadyeva hi bhãmastàn nivàrayati nànyathà | evaü cintàsamàviùñaü vij¤àyaiva yudhiùñhiram | 22.118 | sarvaj¤aþ sarva÷akti÷ca kçùõadvaipàyano'gamat | nçpatiü bodhayàmàsa cintàvyàkulamànasam | 22.119 | imaü mantraü vadiùyàmi yena jeùyati phalgunaþ | bhãùmadroõàdikàn sarvàn taü tvaü vada dhana¤jaye | 22.120 | ityuktvaivàvadanmantraü sarvadaivatadçùñidam | na svayaü hyavadat pàrthe phalàdhikyaü yato bhavet | 22.121 | cccv.bhãùmadroõàdivijaya etàvad vãryameva hi | alaü nàto'dhikaü kàryametàvad yogyamasya ca | phalgunasyeti bhagavàn na svayaü hyavadanmanum | 22.122 | gate vyàse bhagavati sarvaj¤e sarvakartari | dharmaràjo'di÷anmantraü phalgunàya rahasyamum | 22.123 | tamàpya phalguno mantraü yayau jyeùñhau praõamya ca | yamajau ca samàõsliùya girimevendrakãlakam | tapa÷cacàra tatrasthaþ ÷aïkarasthaü hariü smaran | 22.124 | ùaõmàse'tigate'pa÷yanmåkaü nàmàsuraü girau | varàharåpamàyàtaü vadhàrthaü phalgunasya ca | 22.125 | taü j ¤àtvà phalguno vãraþ sajyaü kçtvà tugàõóivam | cikùepa vajrasamitàü statkàye sàyakàn bahån | 22.126 | kiràtaråpastamanu sabhàrya÷ca triyambakaþ | sa mamàra hatastàbhyàü dànavaþ pàpacetanaþ | 22.127 | tenokto'sau mayaivàyaü varàho'nugato'dya hi | tamavidhyo yatastvaü hi tad yuddhyasva mayà saha | 22.128 | ityuktaþ phalgunaþ pràha tiùñha tiùñha na mokùyase | ityuktvà tàvubhau yuddhaü cakratuþ puruùarùabhau | 22.129 | tatràkhilàni càstràõi phalgunasyàgrasacchivaþ | tato'rjunastu gàõóãvaü samàdàyàbhyatàóayat | 22.130 | tadapyagrasadevàsau prahasan giri÷astadà | bàhuyuddhaü tatastvàsãt tayoþ puruùasiü hayoþ | 22.131 | piõóãkçtya tato rudra÷cikùepàtha dhana¤jayam | mårcchàmavàpa mahatãü phalguno rudrapãóitaþ | 22.132 | cccvi.pårvaü sampràrthayàmàsa ÷aïkaro garuóadhvajam | avaràõàü varaü matto yeùàü tvaü samprayacchasi | ajeyatvaü prasàdàt te vijeyàþ syurmayà'pi te | 22.133 | ityuktaþ pradadau viùõurumàdhã÷àya taü varam | tenàjayacchvetavàhaü giri÷o raõamadhyagam | 22.134 | kevalàn vaiùõavàn mantràn vyàsaþ pàrthàya no dadau | etàvatà'laü bhãùmàderjayàrthamiti ciddhanaþ | 22.135 | kevalairvaiùõavairmantraiþ svadattairvijayàvahaiþ | ativçddhasya pàrthasya darpaþ syàdityacintayat | 22.136 | pàrthaþ sa¤j¤àmavàpyàtha jayàrthyàràdhayacchivam | vyàsoditena mantreõa tàni puùpàõi tacchiraþ | 22.137 | àruhan sa tu taü j ¤àtvà rudra ityeva phalgunaþ | nama÷cakre tataþ pràdàdastraü pàõsupataü ÷ivaþ | 22.138 | astraü tad viùõudaivatyaü sàdhitaü ÷aïkareõa yat | tasmàt pàõsupataü nàma svànyastràõyapare suràþ | dadustadaiva pàrthàya sarve pratyakùagocaràþ | 22.139 | indro'rjunaü samàgamya pràha prãto'smi te'nagha | rudradehasthitaü brahma viùõvàkhyaü toùitaü tvayà | tena lokaü mamà'gaccha preùayàmi rathaü tava | 22.140 | ityuktvà prayayàvindrastadrathena ca màtaliþ | àyàt pàrthastamàruü hya yayau tàtanive÷anam | 22.141 | påjito daivataiþ sarvairindreõaiva nive÷itaþ | tena sàrddhamupàsãdat tasminnaindre varàsane | 22.142 | prãtyà samàõsliùya kurupravãraü ÷akro dvitãyàü tanumàtmanaþ saþ | cccvii.ãkùan mukhaü tasya mumoda so'pi hyuvàsa tasmin vatsaràn pa¤ca loke | 22.143 | astràõi tasmà adi÷at sa vàsavo mahànti divyàni tadorva÷ã tam | sampràpya bhàvena tu mànuùeõa màtà kulasyeti niràkçt à'bhåt | 22.144 | ùaõóho bhavetyeva tayà'bhi÷apte pàrthe ÷akro'nugrahaü tasya càdàt | saü vatsaraü ùaõóharåpã carasva na ùaõóhatà te bhavatãti dhçùõuþ | 22.145 | tato'vasat pàõóaveyo gàndharvaü vedamabhyasan | gandharvàccitrasenàttu tathà'stràõi sure÷varàt | 22.146 | subhadrayà'bhimanyunà saha svakàü puraü gataþ | janàrdano'tra saü vasan kadàciditthamaikùata | 22.147 | mayà varo hi ÷ambhave pradatta àsa pårvataþ | varaü grahãùya eva te sakàõsato vimohayan | 22.148 | "tvàmàràdhya tathà õsambho grahãùyàmi varaü sadà | dvàparàdau yuge bhåtvà kalayà mànuùàdiùu" 73 | 22.149 | iti vàkyamçtaü kartumabhipràyaü vijaj¤uùã | prãtyarthaü vàsudevasya rugmiõã vàkyamabravãt | 22.150 | "jàte'pi putre putràrthaü sà hi veda manogatam | putro me balavàn deva syàt sarvàstraviduttamaþ " | 22.151 | ityukto bhagavàn devyà sammohàya suradviùàm | yayau suparõamàruhya svãyaü badarikàõsramam | 22.152 | "eùa mohaü sçj àmyàõsu yo janàn mohayiùyati | tvaü ca rudra mahàbàho moha÷àstràõi kàraya | 22.153 | atatthyàni vitatthyàni dar÷ayasva mahàbhuja | 73 Padma Pu. 6.71.106 cccviii.prakàõsaü kuru cà'tmànamaprakàõsaü ca màü kuru | 22.154 | ahaü tvàü påjayiùyàmi lokasammohanotsukaþ | tamo'surà nànyathà hiyàntãtyetanmataü mama" | 22.155 | ityuktavacanaü pårvaü ke÷avena ÷ivàya yat | tat satyaü kartumàyàtaü kçùõaü badarikàõsramam | sarvaj¤à munayaþ sarve påjayà¤cakrire prabhum | 22.156 | ràtrau kçùõe munimadhye niviùñe ghaõñàkarõaþ karõanàmà pi÷àcau | samàyàtàü giri÷ena pradiùñau kçùõaü draùñuü dvàrakàü gantukàmau | 22.157 | tau dçùñvà munimadhyasthaü ke÷avaü tadabodhataþ | kçtvà svajàticeùñàõsca dhyànenainamapa÷yatàm | 22.158 | dçùñvà hçdi sthitaü taü tu kautåhalasamanvitau | stutvà bhaktyà praõàmaü ca bahu÷a÷cakratuþ ÷ubhau | 22.159 | tayoþ prasanno bhagavàn spçùñvà gandharvasattamau | cakàra kùaõamàtreõa divyaråpasvarànvitau | 22.160 | t àbhyàü punarnçttagãtasaü stavaiþ påjitaþ prabhuþ | yayau kailàsamadrã÷aü cakàreva tapo'tra ca | 22.161 | svãyàneva guõàn viùõurbhu¤jan (yu¤jan) nityena ÷ociùà | ÷àrvaü tapaþ karotãva mohayàmàsa durjanàn | 22.162 | 74 pårvaü tenoditaü yattallokàn mohayatà'¤jasà | ÷arvaü prati tavàhaü tu kuryàü dvàda÷avatsaram | 22.163 | tapo'suràõàü mohàya suràþ santu gatajvaràþ | 74 guõànviùõoryu¤jannityatra nityena ÷ociùà prakàõsaråpà sàkùiõà yu¤jan manasà dhyàyan | bhu¤janniti pàñhe 'bhuji pîalanàbhyavahàràyoþ ' iti dhàtoþ manasà pàlayan dhyàtvà sthirãkurvan, iti bhàvaþ | -bhà.pra. cccix.iti tasmàt tadà kçùõa ekàhena bçhaspatim | 22.164 | àj¤ayà càrayàmàsa kùipraü dvàda÷aràõsiùu | dvàda÷àbdamabhåt tena tadahaþ ke÷avecchayà | 22.165 | ekasminnahni bhagavàn ràõsiü ràõsiü ca vatsaram | kalpayitvopavàsàdãn manasà niyamànapi | 22.166 | màsabrataü sàrddha÷ata÷vàsakàlairakalpayat | manasaiva svabhaktànàü dvàda÷àbdavratàptaye | 22.167 | tatràsya garuóàdyàõsca paricaryàü svapàrùadàþ | cakrurhomàdikàõscaiva kriyàõscakre janàrdanaþ | svàtmànaü prati pàpànàü ÷ivàyeti prakàõsayan | 22.168 | evaü sthitaü tamaravindadalàyatàkùaü brahmendrapårvasurayogivarapraje÷àþ | abhyàyayuþ pitçmunãndragaõaiþ sametà gandharvasiddhavarayakùavihaïgamàdyàþ | 22.169 | ÷arvo'pi sarvasuradaivatamàtmadaivamàyàtamàtmagçhasannidhimàõsvavetya | abhyàyayau nijagaõaiþ sahitaþ sabhàryo bhaktyà'tisambhramagçhãtasamarhaõàgryaþ | 22.170 | abhyetya pàdayugal . aü jagadekabhartuþ kçùõasya bhaktibharitaþ ÷irasà nanàma | cakre stutiü ca paramàü paramasya pårõaùàóguõyavigrahavidoùamahàvibhåteþ | 22.171 | kçùõo'pyayogyajanamohanameva và¤chaü stuùñàva rudrahçdigaü nijameva råpam | rudro ni÷amya taduvàca suràn samastàn satyaü vadàmi ÷çõutàdya vaco madãyam | viùõuþ samastasujanaiþ paramo hyupeyastatpràptaye'hamanilo'tha ramà'bhyupàyàþ | 22.172 | eùa hya÷eùanigamàrthavinirõayottho yad viùõureva paramo mama càbjayoneþ | avyaktataþ sakalajãvagaõàcca nitya ityeva ni÷caya utaitadanusmaradhvam | ityuktavatyakhiladevagaõà girã÷e kçùõaü praõemurativçddharame÷abhaktyà | 22.173 | uktairanyai÷ca giri÷avàkyaistattvavinirõayaiþ | kçùõasyaiva guõàkhyànaiþ punarindràdidevatàþ | j ¤ànàbhivçddhimagaman purà'pi j¤ànino'dhikam | 22.174 | cccx.sarvadevottamaü taü hi jànantyeva suràþ sadà | tathà'pi tatpramàõànàü bahutvàd ye'tra saü ÷ayàþ | yuktimàtre te'pi rudravàkyàdapagatàstadà | 22.175 | tataþ kçùõaþ sutavaraü tvatta àdàsya ityajaþ | yaduktavà¤chivaü pårvaü satyaü kartuü tadabravãt | 22.176 | putraü dehãti so'pyàha pårvameva sutastava | j àtaþ pradyumnanàmà yaþ sa maddattaþ pravàdataþ | 22.177 | purà dagdho mayà kàmastadà'yàcata màü ratiþ | dehi kàntaü mametyeva tadà tàmahamabruvam | 22.178 | utpatsyate vàsudevàd yadà taü patimàpsyasi | ityato'sau mayà datta iva deva tvadàj¤ayà | 22.179 | dàso'smi tava deve÷a pàhi màü ÷araõàgatam | ityuktvà'bhipraõamyainaü punaràha suràn haraþ | 22.180 | yadarthameùa àyàtaþ ke÷avaþ ÷çõutàmaràþ | yo'suro vakranàmà'sãdavadhyo brahmaõo varàt | tadàjàtàd vàsudevaputràt kàmàdçte kvacit | 22.181 | taü hantumeva putraü svaü pradyumnamudare'rpya ca | àyàta iha taü càpi dadàha svodaràt sutam | nissàrayitvà kakùaü ca dagdhaü pa÷yata devatàþ | 22.182 | jvàlàmàlàkaràl . ena svatejovarddhitena ca | pradyumnenaiva taü daityaü dagdhvà vanasamanvitam | puna÷ca svodare putraü sthàpayàmàsa ke÷avaþ | 22.183 | sadyogarbhaü punastaü ca rugmiõyàü janayiùyati | pårvavat kùaõamàtreõa yuvà ca sa bhaviùyati | 22.184 | cccxi.dçùñametannàradàdyairmunibhiþ sarvameva ca | evaü krãóatyayaü devaþ pårõai÷varyeõa kevalam | ityukte ke÷avaü nemurdevàþ ÷akrapurogamàþ | 22.185 | tato harirbrahmasurendramukhyaiþ suraiþ stuto garuóaskandhasaü sthaþ | punaþ punaþ praõataþ ÷aïkareõa stutastçtãye'hni nijàü purãmagàt | 22.186 | kçùõe prayàte nilayaü puradviùo ràtrau pauõórau vàsudevaþ samàgàt | sahaikalavyena nijena màtuþ pitrà tathà'kùohiõikatrayeõa | 22.187 | purãü prabha¤jantamamuü viditvà saràma÷aineyayadupravãràþ | saü yodhayàmàsurathàbhyavarùaccharairniùàdàdhipa ekalavyaþ | 22.188 | tadastra÷astraiþ sahasà viùaõõà yadupravãrà vihatapradãpàþ | sahaiva ràmeõa õsine÷ca naptrà samàvi÷an svàü purameva sarve | 22.189 | punaþ samàdàya tathorudãpikà agre samàdhàya ca rauhiõeyam | vinissçt à àtta÷astràþ svapuryàþ siü hà yathà dharùit àþ sadguhàyàþ | 22.190 | "athà'sasàdaikalavyaü rathena ràmaþ ÷aineyaþ pauõórakaü vàsudevam | ayuddhyatàü tau sàtyakiþ pauõóraka÷ca tathà'nyonyaü virathaü cakratu÷ca" 75 | 22.191 | tato gadàyuddhamabhåt tayordvayostathà ràma÷caikalavya÷ca vãrau | kçtvà'nyonyaü virathaü gadàbhyàmayuddhyatàü j àtadarpau balàgryau | 22.192 | tasmin kàle ke÷avo vainateyamàruü hyà'yàd yatra te yuddasaü sthàþ | dçùñvà kçùõaü harùasampåritàtmà ràmo hantuü caikalavyaü samaicchat | 22.193 | udyamya dorbhyàü sa gadàü javenaivàbhyàpatad rauhiõeyo niùàdam | balaü kopaü càsya dçùñvaikalavyaþ paràdravajjãvitecchuþ sudåram | 22.194 | vidràvayan rauhiõeyo'nvayàt taü bhãto'pataccaikalavyo'mbudhau saþ | velàntaü taü dràvayitvà'tra tasthau ràmo gadàpàõiradãnasattvaþ | 22.195 | 75 Harivaü ÷e Bhaviùyatparvaõi A. 102 cccxii.supàpo'sàvekalavyaþ subhãto ràmaü matvaivànuyàtaü puna÷ca | samudre'÷ãtiü yojanànàmatãtya pa÷càdaikùad dvãpamevàdhiruü hya | 22.196 | ràmo vijityàtibalaü raõe ripuü mudaiva dàmodaramàsasàda | pauõórastvavaj¤àya ÷inipravãraü nivàryamàõo'pi yayau janàrdanam | 22.197 | taü ke÷avo virathaü vyàyudhaü ca kùaõena cakre sa yayau nijàü purãm | prasthàpayàmàsa puna÷ca dåtaü kçùõàyaiko vàsudevo'hamasmi | 22.198 | madãyali' ngàni visçjya cà'÷u samàgacchethàþ ÷araõaü màmanantam | taddåtoktaü vàkyametanni÷amya yadupravãrà uccakaiþ pràhasan sma | 22.199 | kçùõaþ prahasyà'ha tavà'yudhàni dàsyàmyahaü li ïgabhåtàni cà'jau | ityukto'sau dåta etyà'ha tasmai sa càbhyàgàd yoddhukàmo hari÷ca | 22.200 | taü ÷àtakaumbhe garuóe rathasthe sthitaü cakràdãn kçtrimàn sandadhànam | ÷rãvatsàrthe dagdhavakùasthalaü ca dçùñvà kçùõaþ pràhasat pàpabuddhim | 22.201 | tato'stra÷astràõyabhivarùamàõaü vijitya taü vàsudevo'riõaiva | cakarta tatkandharaü tasya cànu màtàmahasyàcchinat sàyakena | 22.202 | apàtayaccà'÷u ÷iraþ sa tena kàõsã÷varasye÷varo vàraõàsyàm | sa ca brahmàhaü vàsudevo'smi nityamiti j¤ànàdagamat tat tamo'ndham | 22.203 | sàhàyyakçccàsya ca kàõsiràjo yathaiva kirmãrahióimbasàlvàþ | anye ca daityà apataü stamo'ndhe tathaiva so'pyapatat pàpabuddhiþ | 22.204 | nihatya tau ke÷avo raugmiõeyaü punarvaidarbhyàü janayàmàsa sadyaþ | sa caikalavyo ràmajitaþ ÷ivàya cakre tapo'jeyatàü cà'pa tasmàt | 22.205 | sa ÷arvadattena vareõa dçptaþ punaryoddhuü kçùõamevà'sasàda | tasyàstra÷astràõi nivàrya ke÷ava÷cakreõa cakre tamapàstakandharam | sa cà'pa pàpastama eva ghoraü kçùõadveùànnityaduþkhàtmakaü tat | 22.206 | cccxiii.evaü yadånàmçùabheõa sådite pauõóre tathà kàõsinçpe ca pàpe | kàõsã÷aputrastu sudakùiõàkhyastapo'caracchaïkaràyorubhaktyà | 22.207 | pratyakùagaü taü ÷ivaü pàpabuddhiþ kçùõàbhàvaü yàcate duùñacetàþ | kçtyàmasmai dakùiõàgnau ÷ivo'pi daityàve÷àdadadàdàvçt àtmà | 22.208| sa dakùiõàgni÷càsuràve÷ayuktaþ sampåjitaþ kàõsiràjàtmajena | varàdume÷asya vivçddha÷aktiryayau kçùõo yatra sampårõaõsaktiþ | 22.209 | kçùõastasya pratighàtàrthamugraü samàdi÷accakramanantavãryaþ | j àjvalyamànaü tadamoghavãryaü vyadràvayad vahnimimaü sudåram | 22.210 | kçtyàtmako vahnirasau pradhànavahneþ putra÷cakravidràvito'tha | sahànubandhaü ca sudakùiõaü taü bhasmãcakàrà'÷u saputrabhàryàm | 22.211 | dagdhvà purãü vàraõasãü sudar÷anaþ punaþ pàr÷vaü vàsudevasya cà'gàt | sudakùiõo'sau tama eva jagmivàn kçùõadveùàt sànubandhaþ supàpaþ | 22.212 | kçùõaþ krãóan dvàravatyàü supårõanityànandaþ kvacidàha sma bhaiùmãm | vióambayan gçhiõàmeva ceùñà nityàvirodho'pi tayà vidoùayà | 22.213 | tvayà nakàryaü mama ki¤ca bhadre mayà'rãõàü mànabhaïgàrthameva | samàhçt à'sãti sà càviyogaü sadà kçùõenà'tmano'pyeva vettrã | 22.214 | striyà bhetavyaü bharturityeva dharmaü vij¤àpayantã duþkhitevà'sa devã | t àü sàntvayàmàsa gçhasthadharmaü vij¤àpayan devadevo'pyaduþkhàm | 22.215 | evaü krãóatyabjanàbhe ramàyàü kçùõàdiùño gokulaü rauhiõeyaþ | pràyàd dçùñvà tatra nandaü ya÷odàü tatpåjitaþ kçùõavàrtàü ca pçùñaþ | 22.216 | màsau tatra nyavasad gopikàbhã reme kùãbo yamunàmàhvayacca | matto'yamityeva nadãmanàgatàü cakarùa ràmo làïgalenàgryavãryaþ | 22.217 | punastayà praõataþ saü stuta÷ca vyasarjayat tàmatha nandagopam | àpçcchya jagàda dvàrakàü ke÷avàya nyavedayannandagopàdibhaktim | 22.218 | cccxiv.tadaiva maindo vivida÷ca bhaume hate sakhàyau dànavàve÷ayuktau | ànartaràùñraü vàsudevapratãpau vyanàõsayetàü vàsudevo'tha coce | 22.219 | ràmàya so'dàd varamabjanàbho vadhyàvetau bhavatàü te'pyavadhyau | varàd viri¤casya tathà'mçt àõsanàdubhau ca maindo vivido vrajeti | 22.220 | gatvà sa maindaü prathamaü jaghàna krodhàt yuddhàyà'gataü raivatàgre | dine parasmin vividaü jaghàna ÷ilà varùantaü musalenàgryakarmà | tayoràviùñau tàvasurau tamo'ndhaü pràptau ca tàva÷vinau svaü ca lokam | 22.221 | duryodhanasyà'sa putrã ratiryà pårvaü nàmnà lakùaõà kàntaråpà | svayambarasthàü t àü balàdeva sàmbo jagràha sà cainamàsànuraktà | 22.222 | balàd gçhãt àü vãkùya tàü karõamukhyà duryodhanàdyà yuyudhuþ krodhadãptàþ | kçcchreõa taü virathãkçtya caikaü sarve sametà jagçhurdhàrtaràùñràþ | karõena bhåri÷ravasà casàrddhaü bàhvorbalàdeva duryodhanasya | 22.223 | ÷rutvaiva tad vçùõayaþ sarva eva samudyamaü cakrire kauraveùu | nivàrya tàn balabhadraþ svayaü yayau sahoddhavaþ kauraveyà¤chamàrthã | 22.224 | purasya bàhyopavane sthitaþ sa pràsthàpayaccoddhavaü kauravàrthe | àgatya sarve kuravo'sya påjàü cakruþ sa cà'hograsenasya cà'j¤àm | 22.225 | àj¤àpayad vo nçpatiþ sma yannaþ kumàrakaþ pragçhãto bhavadbhiþ | ekaþ sametairbahubhirbàndhavàrthaü kùàntaü tanno mu¤catà'÷veva sàmbam | 22.226 | àj¤àpayàmàsa va ugrasena ityuktameva tu ni÷amya kurupravãràþ | saü ÷ràvya duùñavacanàni balaü puraü svaü krodhàt samàvivi÷uratra cukopa ràmaþ | 22.227 | sa làïgalena tat puraü vikçùya jàhnavãjale | nipàtayan nivàritaþ praõamya sarvakauravaiþ | 22.228 | sabhàryamàõsu putrakaü suyodhanàbhipåjitam | sapàribarhamàpya ca prajagmivàn svakàü puram | 22.229 | cccxv.ityàdikarmàõi mahànti ràmasyà'sa¤cheùasyàcyutàve÷ino'lam | yasyàcyutàve÷avi÷eùakàlaü j ¤àtvà bhãmo'pyasya nodeti yuddhe | 22.230 | krãóàyuddhe bahu÷o rauhiõeye vyaktiü viùõorbhãmaseno viditvà | t àtkàlikãü krãóamàno'pi tena naivodyamaü kurute viùõubhaktyà | 22.231 | tadà jayã prabhavatyeùa ràmo nàtivyaktastatra yadà janàrdanaþ | tadà bhãmo vijayã syàt sadaiva viùõoþ ke÷àve÷avàn yat sa ràmaþ | 22.232 | etàdç÷enaiva ràmeõa yukte kçùõe dvàrvatyàü nivasatyabjanàbhe | svapne'niruddhena ratà kadàcid bàõàtmajoùà citralekhàmuvàca | 22.233 | tamànayetyatha sà citravastre pradar÷ya lokàn samadar÷ayat tam | pautraü viditvà vacanàcca tasyàþ kçùõasya taü cà'nayat tatra ràtrau | 22.234 | aniruddhaü guõodàramànãtaü citralekhayà | pràpya reme bàõasutà divasàn subahånapi | 22.235 | gåóhaü kanyàgçhe taü tu j¤àtvà kanyàbhirakùiõaþ | åcurbàõàyàdi÷acca kiïkaràn grahaõe'sya saþ | 22.236 | àgatànaniruddhastàn parigheõa mahàbalaþ | nihatya dràvayàmàsa svayamàyàt tato'suraþ | sa tu yuddhvà'tikçcchreõa nàgàstreõa babandha tam | 22.237 | atha kçùõaþ samàruhya garuóaü ràmasaü yutaþ | pradyumnena ca tatràgàt prathamaü tatra vahnibhiþ | 22.238 | yuddhvaivàïgirasà caiva kùaõàd vidràpya tàn hariþ | vidràpya sarvapramathànàsasàda jvaraü tataþ | 22.239 | tena bhasmaprahàreõa jvaritaü rohiõãsutam | àõsliùya vijvaraü cakre vàsudevo jagatprabhuþ | 22.240 | cccxvi.svayaü vikrãóya tenàtha ka¤cit kàlaü janàrdanaþ | niùpiùya muùñibhi÷cànyaü sasarja jvaramacyutaþ | 22.241 | svayaü jitvà'pi giri÷abhçtyaü nàlamiti prabhuþ | svabhçtyenaiva jetavya ityanyaü sasçje tadà | 22.242 | jvareõa vaiùõavenàsau subhç÷aü pãóitastadà | gràsàrthamupanãta÷ca jagàma ÷araõaü harim | tena stutaþ sa bhagavàn mocayàmàsa taü vibhuþ | 22.243 | krãóàrthamatyalpajaneùvapi prabhuþ katha¤cideva vyajayad vyathàü vinà | ityàdi mohàya sa dar÷ayatyajo nityasvatantrasya kuto vyathàdayaþ | 22.244 | yadà jvaràdyà akhilàþ pravidrutàstadà svayaü pràpa hariü girã÷aþ | tayorabhåd yuddhamathainamacyuto vijçmbhayàmàsa ha jçmbhaõàstrataþ | 22.245 | vijçmbhite ÷aïkare niùprayatne sthàõåpame saü sthite ka¤jajàtaþ | daityàve÷àd vàsudevànabhij¤aü sambodhayàmàsa saduktibhirvibhuþ | 22.246 | pragçhya ÷arvaü ca vive÷a viùõoþ sa tådaraü dar÷ayàmàsa tatra | ÷ivasya råpaü stambhitaü bilvanàmni vane girã÷ena ca yat tapaþ kçtam | 22.247 | ÷aivaü padaü pràptumevàcyutàcca taccàvadat ka¤jajaþ ÷aïkarasya | apetamoho'tha vçùadhvajo hariü tuùñàva bàõo'bhisasàra ke÷avam | tasyàcyuto bàhusahasramacchinat puna÷càriü jagçhe tacchiro'rthe | 22.248 | tadà õsivena praõato bàõarakùaõakàmyayà | kçtvà svabhaktaü bàõaü taü rarakùa dvibhujãkçtam | mocayitvà'niruddhaü ca yayau bàõena påjitaþ | 22.249 | evamagnãna' ngirasaü jvaraü skandamumàpatim | bàõaü càyatnato jitvà pràyàd dvàravatãü punaþ | 22.250 | yenàyatnena vijitaþ sarvalokaharo haraþ | kiü jvaràdijayo viùõostasyànantasya kathyate | 22.251 | cccxvii.ãdç÷ànantasaïkhyànàü ÷ivànàü brahmaõàmapi | ramàyà api yadvãkùàü vinà na calituü balam | 22.252 | naca j¤ànàdayo bhàvà nacàstitvamapi kvacit | ananta÷akteþ kçùõasya na citraþ ÷ålino jayaþ | 22.253 | citralekhàsametoùànvitapautrasamanvitaþ | saràmaþ sasuto vãndramàruhya dvàrakàü gataþ | reme tatra ciraü kçùõo nityànando nijecchayà | 22.254 | evaü vidhànyagaõit àni yadåttamasya karmàõyagaõyamahimasya mahotsavasya | nityaü ramàkamalajanmagirã÷a÷akrasåryàdibhiþ parinutàni vimuktidàni | 22.255 | evaü vasatyamitapauruùavãryasàre nàràyaõe svapuri ÷akradhana¤jayoktaþ | sampràpya loma÷amuniþ sakalàni tãrthànyàptuü sa pàõóutanayeùu sahàya àsãt | 22.256 | pçthvãü pradakùiõata etya samastatãrthasnànaü yathàkramata eva vidhàya pàrthàþ | sampåjya teùu nikhileùu hariü subhaktyà kçùõe samarpayitumàpuratha prabhàsam | sambhàvanàya sakalairyadubhiþ sametasteùàü ca ràmasahito hariràjagàma | 22.257 | pàrthaiþ sampåjitastatra kçùõo yadugaõaiþ saha | pàrthàn sampåjayàmàsurvçùõaya÷cà'j¤ayà hareþ | 22.258 | tatra bhãmaü tapoveùaü dçùñvà'tisnehakàraõàt | duryodhanaü nindayati ràme sàtyakirabravãt | 22.259 | sarve vayaü nihatyàdya sakarõàn dhçtaràùñraj àn | abhimanyuü sthàpayàmo ràjye yàvat trayoda÷am | 22.260 | saü vatsaraü samàpyaiva puraü yàsyanti pàõóavàþ | tato yudhiùñhiro ràjà ràjyaü ÷àsatu pårvavat | 22.261 | evaü vadatyeva ÷inipravãre janàrdanaþ pàrthamukhànyudãkùya | uvàca ÷aineya na pàõóuputràþ pareõa saü sàdhitaràjyakàmàþ | 22.262 | cccxviii.svabàhuvãryeõa nihatya ÷atrånàpsyanti ràjyaü ta itãrite'munà | tatheti pàrthà avadaü stataste kçùõaü puraskçtya yayurda÷àrhàþ | 22.263 | krameõa pàrthà api ÷ai÷iraü giriü samàsadaü statra kçùõàü sudurge | viùajjantãmãkùya taiþ samsmçto'tha haióimba àyàt sahito ni÷àcaraiþ | 22.264 | uvàha kçùõàü sa tu tasya bhçtyà åhuþ pàrthàü ste badaryàõsramaü ca | pràpyàtra nàràyaõapåjayà kçtasvakãyakàryà yayuruttaràü di÷am | 22.265 | atãtya ÷arva÷va÷uraü giriü te suvarõakåñaü niùadhaü giriü ca | meroþ pràcyàü gandhamàde girau ca pràpurbadaryàõsramamuttamaü bhuvi | 22.266 | tasmin munãndrairabhipåjyamànà nàràyaõaü påjayantaþ sadaiva | cakrustapo j¤ànasamàdhiyuktaü sattattvavidyàü pratipàdayantaþ | 22.267 | evaü badaryàü viharatsu teùu kvacid rahaþ kçùõayà vàyusånau | sthite garutmànuragaü jahàra mahàhradàd vàsudevàsanàgryaþ | 22.268 | tatpakùavàtena vicàlite tu tasmin girau kamalaü haimamagryam | papàta kçùõàbhãmayoþ sannidhàne udyadbhànormaõóalàbhaü sugandham | 22.269 | dçùñvà'tigandhaü varahemaka¤jaü kutåhalàd draupadã bhãmasenam | bahånyayàcat tàdç÷ànyànubhàvamaviùahyaü j ànatã devadaityaiþ | 22.270 | tayà'rthitaþ sagadastuïgamenaü giriü vegàdàruhad vàyusånuþ | pra÷asyamànaþ surasiddhasaïghaiþ mçtnan daityàn siü ha÷àrdålaråpàn | 22.271 | àsedivàü statra hanåmadàkhyaü nijaü råpaü prodyadàdityabhàsam | j ànannapyenaü svãyaråpaü sa bhãma÷cikrãóa etena yathà pareõa | 22.272 | dharmo devànàü paramo mànuùatve svãye råpe'pyanyavadeva vçttiþ | anàdànaü divya÷aktervi÷eùànnarasvabhàve sarvadà caiva vçttiþ | tasmàd bhãmo hanumàü ÷caika eva jyàyaþ kanãyovçttimatràbhipede | 22.273 | cccxix.sarve guõà àvçt à mànuùatve yugànusàrànmålaråpànusàràt | kramàt suràõàü bhàgato'vyaktaråpà àdànato vyaktimàyàntyuråõàm | 22.274 | naivàvyaktiþ kàcidastãha viùõoþ pràdurbhàve'pyatisuvyakta÷akteþ | icchàvyaktiþ pràya÷o màrutasya tadanyeùàü vyaktatà kàraõena | 22.275 | tasmàd bhãmo dharmavçddhyarthameva svãye råpe'pyanyavad vçttimeva | pradar÷ayàmàsa tathà'suràõàü mohàyaivàõsaktavacchaktiråpaþ | 22.276 | tadråpavçddhiü bhãmaseno'tha dçùñvà õsrutvà hanåmanmukhataþ kathàõsca | ràmasya taccàturàtmyaü ca divyaü càturyugaü dharmamapyagryameva | 22.277 | dhvajàd bãbhatsorgarjanenaiva ÷atruparàbhave tena datte'rjunasya | yayau praõamyainamàõsveva bhãmaþ saugandhikaü vanamatyagryaråpam | 22.278 | naràgamyàü nal . inãmetya tatra dçùñvà padmànyadbhutàkàravanti | haimàni divyànyatigandhavanti sàmàsadad vàryamàõo naràõsaiþ | 22.279 | te bhãmamàttàyudhamugraråpaü mahàbalaü råpanavàvatàram | nyavàrayan krodhava÷à sametàþ ÷ataü sahasràõyajitàni saïkhe | 22.280 | varàcchivasyaiva parairajeyàþ ÷astràstravçùñiü mumucuþ subhãmàm | bhãme'khilaj¤e tapasàü nidhàne balodadhau ÷aiva÷àstraü vadantaþ | 22.281 | t àn vaiùõavaireva ÷àstraiþ sa bhãmo vijitya pårvaü vàïmaye saïgare tu | ÷àstràstravarùasya kurvan pratãpaü jaghne'khilàn gadayà teùu vãràn | 22.282 | vàtena kuntyàü balavàn sa jàtaþ ÷årastapasvã dviùatàü nihantà | satye ca dharme ca rataþ sadaiva paràkrame ÷atrubhirapradhçùyaþ | 22.283 | tatràparàü ÷caiva bahånasatyaü nirã÷varaü càpratiùñhaü ca lokam | siddho'hamã÷o'hamiti bruvàõàn guõàn viùõoþ khyàpayan vàdato'jait | 22.284 | bhinnaü viùõumadhikaü sarvata÷ca bruvan pravãràn lakùameùàü nijaghne | te tasya vãryaü ca balaü ca dçùñvà vidyàbalaü bàhubalaü tathaiva | cccxx.aõsaknuvantaþ sahitàþ samastà hatapravãràþ sahasà nivçtt àþ | 22.285 | vikramya tàn gadayà'sau nihatya vidràpya sarvàn nal . inãü pravi÷ya | pãtvà'mçt àmbha÷ca tato'mbujàni divyàni jagràha kurupravãraþ | 22.286 | atho kalaha÷aü sãni nimittàni yudhiùñhiraþ | dçùñvà kçùõàmapçcchacca kva bhãma iti dãnadhãþ | 22.287 | saugandhikàrthaü yàtaü taü ÷rutvà kçùõàmukhànnçpaþ | àruhya ràkùasa÷reùñhàn kçùõayà bhràtçbhiþ saha | 22.288 | yayau vçkodaro yatra dçùñvà cainamavasthitam | uvàca maivamityenaü bhãto giri÷akopataþ | 22.289 | devebhyo maraõàd bhãt à ràkùasà vittapàj¤ayà | tadãyàü nal . inãü te hi rakùantyasyà'÷rayo haraþ | j ànan vitte÷varo bhãmamàhàtmyaü na cukopa ha | 22.290 | vasatsu tatra pàrtheùu punaþ katipayairdinaiþ | uvàca bhãmasenasya ya÷odharmàdibhivçddhaye | 22.291 | pa¤cavarõàni puùpàni kçùõà vãkùyà'hçt àni tu | màrutena kuberasya gçhànnçbhiragamyataþ | 22.292 | agamyo'yaü giriþ sarvaiþ kubereõàbhipàlitaþ | adya tvayaiva gantavyo vidhåyàkhilaràkùasàn | 22.293 | ityukta àõsu sagadaþ sadhanuþ sabàõo bhãmo girãndramajitorubalo vigàhe | pràptaü ni÷àmya baladaivatasånumatra padmatrayaü nyaruõaduddhataràkùasànàm | 22.294 | agre nidhàya maõimantamajeyamugraü ÷ambhorvaràd vividha÷astramahàbhivçùñyà | t àn sarvaràkùasagaõàn maõimatsametàn bhãmo jaghàna sapadi pravaraiþ ÷araughaiþ | 22.295 | avadhyàü stàn kùaõenaiva hatvà bhãmo mahàbalaþ | raõe krodhava÷àn sarvànatiùñhad girimårddhani | 22.296 | cccxxi.te hatà bhãmasenena pràpurandhandhantamo'khilàþ | hatàþ saugandhikavane maõimàü ÷ca punaþ kalau | j àto mithyàmatiü samyagàstãryà'pustamo'dhikam | 22.297 | tato vai÷ravaõo ràjà mahàpadmatraye hate | ràkùasànàmavadhyànàü sakhàye maõimatyapi | àruroha rathaü divyaü yoddhukàmo vçkodaram | 22.298 | asuràve÷atastasya bhãme krodho mahànabhåt | sa àjagàma bhãmena yoddhuü vittapatiþ svayam | 22.299 | tasmin kàle bhãmasenasya ghoùaü ÷rutvà ràjà'pçcchadàõsu sma kçùõàm | kva bhãma ityeva tayoditaü ca ÷rutvà jagàma'÷u rakùo'ü sasaü sthaþ | 22.300 | sabhràtçke munibhiþ kçùõayà ca gate ràjanyatra bhãmaü kuberaþ | dçùñvà'suràve÷ato dharmajaü ca ki¤cinmuktaþ snehayuktastathà'sa | 22.301 | dhçt àyudhaü bhãmamãkùyàpi ki¤cid daityàve÷àd bahu mene na bhãmam | agastya÷àpaü càvadat svasya pårvaü sakhàyanàõse kàraõaü ràjaràjaþ | 22.302 | daityàve÷àdujjhitaþ ÷àntabhàvo dadau nijaü sthànameùàü sutuùñaþ | àvàsàrthaü te'vasaü statra pàrthàstathà'nyeùàü daivatànàü gçheùu | 22.303 | tatraiva teùàü vasatàü mahàtmanàmànandinàmabdacatuùñaye gate | pa¤càbdamadhyàpya mahànti càstràõãndro gurvarthaü phalgunenàrthito'bhåt | 22.304 | vadhaü vavre sva÷atråõàmindraþ pàrthàt svaråpataþ | nivàtakavacàkhyànàü yeùàü brahmà dadau varam | avadhyatvaü surairdaityairgandharvaiþ pakùiràkùasaiþ | 22.305 | punarindreõàrthito'dàjjahãmàn naradehavàn | iti tenàrjunaü ÷akraþ svàtmànaü naradehagam | jagàda tàn jahãtyeva kirãñaü svaü nibaddhya ca | 22.306 | cccxxii.aindraü syandanamàruhya pàrtho màtalisaü yutaþ | gàõóãvaü dhanuràdàya yayau hantuü mahàsuràn | 22.307 | ÷aïkhaü dadustasya devà devadattaþ sa ÷aïkharàñ| nàdayan ÷aïkhaghoùeõa dhanurviùpharayan mahat | 22.308 | dadhànaþ kuõóale divye ÷akradatte subhàsvare | àsasàda puraü divyaü daityànàmindranandanaþ | 22.309 | tasya ÷aïkhadhvaniü ÷rutvà gàõóãvasya ca nissvanam | abhisasrurmahàvãryà nivàtakavacàsuràþ | 22.310 | tisraþ koñyo dànavànàü svayambhuvaragarvitàþ | nànàyudhai raõe pàrthamabhyavarùan susaü hatàþ | 22.311 | teùàü sa ÷astràõi kirãñamàlã nivàrya gàõóãvadhanuþ pramuktaiþ | ÷araiþ ÷iràü si pracakarta vãro mahàstra÷ikùàbalasamprayuktaiþ | 22.312 | sarve hatàstena mahàrathena te dànavàþ so'pi yayau tathà'nyàn | paulomakàleyagaõàbhidhànàn ùaùñiü sahasràõi mahàrathànàm | 22.313 | t ànastra÷astràõyabhivarùamàõàn dhana¤jayaþ pàõsupatàstrato dràk | dagdhvà yayau punarevendrasadma taü sasvaje prãtiyukta÷ca ÷akraþ | 22.314 | yayurandhaü tamaste'pi sarvadevadviùo'suràþ | athànuj¤àpya pitaraü rathenaindreõa bhàsvatà | sodaryàõàü sakàõsaü sa yayau vajradharàtmajaþ | 22.315 | àyàntamãkùya bãbhatsuü mumudurbhràtaro'dhikam | åùuõsca caturo'bdàü ste punarmerau pramodinaþ | 22.316 | kathàbhirvàsudevasya dhyànenàbhyarcanena ca | yayau kàlaþ sukhenaiva teùàü viùõuratàtmanàm | 22.317 | naiva ÷atrånanutsàdya nànàdàya mahad ya÷aþ | cccxxiii.nàkçtvà vàsudevàj¤àü ràj¤àü mukhyagatirbhavet | 22.318 | tadanyeùàü tu varõànàü kùamà bàhyeùu õsatruùu | pràyo dharma iti prokto hareràj¤à'khilasya ca | 22.319 | iti bhãmavacaþ ÷rutvà sasodaryo yudhiùñhiraþ | ràkùasaskandhamàråóhaþ kçùõayà cà'yayau punaþ | 22.320 | pàdeùu teùu nivasatsu himàcalasya yàmyàõsriteùu pavamànasutaþ kadàcit | dhanvã mçgànanucaran sahasà'sasàda hà'yoþ sutaü nahuùamàjagaroruråpam | 22.321 | pårvaü hi vçtravadhato'mbujanàl . atantusaü sthe ÷acãpraõayini pravicintya devàþ | cakrustrilokapatimàyusutaü varaü ca datvà'kùigocaratapo'sya balaü ca sarvam | 22.322 | sa sarvasuraviprendratapa÷ca balamakùayam | avàpya vavçdhe nityaü darpàdaicchacchacãmapi | 22.323 | sa indravacanàcchacyà maharùigaõavàhane | niyukto va¤canàyaiva vàhayàmàsa tànçùãn | 22.324 | sa ÷acãpratiùedhàrthamagastyena mahàtmanà | vedapràmàõyaviùaye pçùño netyàha måóhadhãþ | pramàõamiti tenoktaþ ÷irasyenaü padà'hanat | 22.325 | tadà bhçguü tasya jañàsu lãnaü kadà'pi tasyàkùipathaü na yàtam | àvi÷ya ka¤japrabhavaþ ÷a÷àpa vrajà'÷u pàpàjagaratvameva | 22.326 | ùaùñhe kàle yastvayà'sàditaþ syàt sa te va÷aü yàtu balàdhiko'pi | yadà gçhãtaü puruùaü nihantuü na ÷akùyase yadi sa tvadgçhãtaþ | ÷akto'pi nà'tmànamabhipramocayet tadà'sya syàt tvattapo'gryaü balaü ca | 22.327 | sarvadevamunãnàü yat tapastvàü samupàõsritam | tacca sarvaü tamevaiti nàtra kàryà vicàraõà | 22.328 | yadà pra÷nàü stvadãyàü ÷ca ka÷cit parihariùyati | cccxxiv.tadà gantà'si ca divaü visçjyà'jagaraü tanum | smçti÷ca matprasàdena sarvadà te bhaviùyati | 22.329 | bhçgudehagatenaivaü ÷aptaþ kamalayoninà | papàtàjagaro bhåtvà nahuùaþ kùaõamàtrataþ | 22.330 | indro'pyavàpa svaü sthànamiùñvà viùõuü vipàpakaþ | dharmavçddhyarthamevaitat pàpamàsãcchacãpateþ | 22.331 | nahi lokàvanaü pàpaü trailokye÷asya vajriõaþ | vçtraü hatvà mahànàsetyàdi vedapadaü ca yat | 22.332 | kvacit pàpaü ca puõyànàü vçddhaye bhavati sphuñam | vçtrahatyà yathendrasya jàtà dharmasya vçddhaye | 22.333 | devànàü và munãnàü và bhavedevaü navai nçõàm | pàpaü yat puõyamevaitadasuràõàü vilomataþ | evaü skànde hi vacanaü na pàpaü tacchacãpateþ | 22.334 | nànyasya padamàpsyanti tad devànàü vrataü param | tasmàt te nahuùaü ÷akrapade nidadhurã÷varàþ | 22.335 | tasminnevaü nipatite brahmaõaþ ÷àpakàraõàt | aùñàviü ÷atime pràpa yuge bhãmastamulbaõam | j ànanneva tadãyaü tat tapa àdàtumãpsayà | 22.336 | yattat suràõàü sarveùàü munãnàü ca tapaþ sthitam | tad gçhãtuü va÷agavadicchayaivà'sa màrutiþ | 22.337 | devànàü hi nçj àtànàmalpaü vyaktaü bhaved balam | icchayà vyaktatàü yàti vàyoranyeùu tacca na | 22.338 | nityavyaktà guõà viùõoriti ÷àstrasya nirõayaþ | evamanye'pi hi guõà mànuùàdiùu janmasu | 22.339 | cccxxv.devànàü mànuùàdau tu ÷akye'pyavyaktatàkçteþ | dharmavçddhirbhavet teùàü prãto bhavati ke÷avaþ | 22.340 | tanmànuùe bale tasya varàd vàritavat sthite | daivaü balaü na ÷akto'pi vyaktaü cakre na màrutiþ | 22.341 | àtmamokùàya na pra÷nàn vyàjahàra sa càbhibhåþ | vidyopajãvanaü dharmo vipràõàmapi no yataþ | 22.342 | kimuta kùatriyasyeti jànannapi vçkodaraþ | tatpra÷naparihàreõa nà'tmamokùaü samaicchata | 22.343 | ayatantamapi hyenaü càlanàyàpi nàõsakat | pårõo'pi sarvalokànàü balena nahuùastadà | veùñayitvaiva taü bhãmaü sthito'sau nàõsakat param | 22.344 | bhràtçmàtràdiùu snehàt kùipramàtmavimokùaõam | icchannapi na mokùàya yatnaü cakre vçkodaraþ | sarvadevamunãndràõàü tapa àdàtumatragam | 22.345 | bhràtràdiùu snehava÷ànna sthàtavyamihetyapi | manvànaþ kàlato bhaïgaü svayamevaiùa yàsyati | àj¤ayà vàsudevasya dàróhyàd dehasya me tathà | 22.346 | srastàïge patite sarpe yàsyàmãti vicintayan | tasthau bhãmo hariü dhyàyan svabhàvànna tadicchayà | 22.347 | tadaiva brahmavacanàt pårvoktàt ke÷avàj¤ayà | balaü tapa÷ca sarvasya tatsthamàyàd vçkodaram | 22.348 | pårite nahuùasthena tapasà ca balena ca | bhãme sa nahuùo'thà'sãt srastabhogaþ ÷anaiþ ÷anaiþ | 22.349 | gate bhãme nimittàni dçùñvà ràjà yudhiùñhiraþ | papraccha kva gato bhãma iti kçùõàü calanmanàþ | 22.350 | cccxxvi.yàtaü mçgàrthaü sa ni÷amya tasyàstadåruvegàt patitàn nagendràn | dçùñvà pathà tena yayau sa tatra dçùñvà ca sarpàvçtamanvapçcchat | 22.351 | sa kàraõaü nahuùàt sarvameva ÷u÷ràva tatpra÷nama÷eùata÷ca | bhràtçsnehàd vyàkarod dharmasånustadaiva so'pyàruhat svargalokam | 22.352 | divyàmbare kuõóalini svapårve gate vimànena sa dharmaràjaþ | bhãma÷cà'yàt svàõsramàyaiva sarvaü yudhiùñhiraþ kathayàmàsa tatra | 22.353 | ÷rutvà kçùõà bhràtara÷càsya sarve sarve munãndrà bhãmasene'tibhaktàþ | vrãl . àü yayurbhãmasenagraheõa tathà'bruvan snehato bhãmasenam | 22.354 | naitàdç÷aü sàhasaü te'nuråpaü ÷akto'pi yat svàtmano mokùaõàya | naivà'caro yatnamato nijànàü mahad duþkhaü hçdaye pràrpayastvam | 22.355 | maivaü punaþ kàryamiti bruvantaþ samàõsliùan sarva evaitya bhãmam | tato'hobhiþ kai÷cidàpuþ kuråõàü ràùñraü pàrthà munimukhyaiþ sametàþ | 22.356 | tato'mitaujàbhagavànupàgamannàràyaõaþ satyabhàmàsahàyaþ | sampåjitaþ pàõóavaistaiþ sameta÷cakre'tha sauhàrdanimittasatkathàþ | 22.357 | kçùõà ca satyà ca parasparaü mudà sambhàùaõaü cakraturyoùidagrye | parãkùantyà satyayà sarvavettryà nirdoùayà codità pràha kçùõà | 22.358 | strãdharmànakhilàü statra satyàü nirdoùasaü vidam | j ¤àtvà'pi kçùõà provàca loka÷ikùàrthameva tu | 22.359 | krãóàrthameva vacanaü j ¤àtvà satyàsamãritam | tasyànusàravàkyàni tatprãtyà eva sà'bravãt | 22.360 | tataþ katipayàhàni niruùyàtra janàrdanaþ | yayau sabhàryaþ svapurãü pàõóavànanumànya ca | 22.361 | cccxxvii.tataþ kadàcinmçgayàü gateùu pàrtheùu ràjà saindhava àsasàda | sakoñikàõsyaþ sabala÷ca teùàü varàõsramaü so'tra dadar÷a kçùõàm | 22.362 | brajan vivàhàrthamasau ni÷àmya kçùõàü koñiü preùayitvaiva kàõsyam | àyàhi màmityavadat supàpastayà nirasto jagçhe kare ca | 22.363 | tayà dhuto nipapàtà'÷u bhåmau puna÷ca sajjo'bhyapatad vilajjaþ | tato'sahàyatvata eva kçùõà dhaumyàyoktvà sàgniranvehi meti | samàruhat saindhavasyaiva yànaü sukhaü na yàsãti tamãrayitvà | 22.364 | tadà nimittàni ni÷àmya pàrthàþ samàyayustvarayaivà'÷ramàya | ÷rutvà dàsãvacanàt sarvameva cakruþ kùipraü saindhavasyànuyànam | 22.365 | àkro÷amànaü bhãmaseneti dhaumyaü dçùñvà tasyàgre saindhavaü càtipàpam | cakrurnàdàn siü havat pàõóuputrà dçùñvà kçùõà càvatarad rathàt tadà | dhaumyena sàrddhaü sà yayau cà'÷ramàya sainyaü pàrthàstatra nijaghnurojasà | 22.366 | agre kçùõàü yo'vadat sindhuràjaü yàhãti taü koñikàõsyaü supàpam | chitvà õsiro mçtyave bhãmaseno nivedayàmàsa tamaþ sa càgàt | 22.367 | hatvà senàmakhilàü saindhavasya bhãmàrjunau sayamaü dharmaràjam | visçjya dhàvantamathànujagmaturjayadrathaü virathaü phalguno'kaþ | 22.368 | padbhyàü dhàvantaü bhãmaseno nigçhya datvà prahàràü ÷ca bhç÷aü tamàrtam | àdàyàdhàd draupadãpàdayo÷ca taü mocayàmàsa ca dharmasånuþ | 22.369 | dàso draupadyà ahamityeva vàkye tenaivokte bhãmaseno'pyamu¤cat | sa brãl . ito'vàgvadano yayau vanaü pàrthàõsca tatroùuratipramodinaþ | 22.370 | màrkaõóeyastadà'gatya teùàmakathayat kathàþ | bahvya÷caiva vicitràõsca bhàùàtrayasamanvitàþ | 22.371 | lokadar÷anamàõsritya devàõsca munayastathà | bråyuþ kathàstatra ÷ikùà gràhyà nàrthàþ katha¤cana | 22.372 | cccxxviii.arthaþ samàdhibhàùàsu gràhyaþ sarvo'pyasaü ÷ayam | paradar÷anabhàùàsu j¤eyaü taddar÷anaü tathà | 22.373 | gràhyo nàrtho vaidikaü tu dar÷anaü gràhyameva ca | anyàrtho guhyabhàùàsu gràhya evaü vinirõayaþ | 22.374 | jayadrathastu bhãmena tadà pa¤ca÷ikhãkçtaþ | tapasà õsivamàradhya vavre pàõóavarodhanam | çte'rjunàdarjunasya tuùño hi tapasà õsivaþ | 22.375 | vane vasatsveva ca pàõóaveùu cakre yaj¤aü pauõóarãkàkhyameva | saü spardhayà ràjasåyasya ràjà duryodhano nàpyasau tatkalàrhaþ | 22.376 | duryodhanasyà'j¤ayà pàõóavànàü duþ ÷àsanaþ preùayàmàsa tatraþ | àgacchatetyavamànàya taü tu bhãmo'vàdãd raõayaj¤aü svagamyam | 22.377 | tato dinaiþ kai÷cana dhàrtaràùñràþ sakarõagàndhàrançpàþ kumantrataþ | sabhàryakàþ pàõóavàn draupadãü ca mahai÷varyaü dar÷ayitvà'vamantum | 22.378 | te syandanaiþ kà¤canaratnacitrairmahàgajaisturagaiþ pattibhi÷ca | svalaïkçt àõscitramàlyàmbaràõsca viniryayurdvaitavanàya ÷ãghram | 22.379 | gavàü dçùñicchadmanà nirgatàü stàn j¤àtvà õsakrastejaso bhaïgakàmaþ | tatsàmarthyaü varamasmai pradàya tadbandhanàyàdi÷accitrasenam | 22.380 | sa ùaùñisàhasrakakoñiyåthapairgandharvamukhyaiþ saü vçto'gàt sarastat | yasmin snàtuü và¤chati dhàrtaràùñrastadàj¤ayà puruùàstànathocuþ | 22.381 | snàtuü samàyàsyati dhàrtaràùñro r àje÷varo nissaradhvaü tadasmàt | tãrthàdàj¤àü dhàrayanta÷ca tasyetyuktà gandharvà jahasustànathoccaiþ | 22.382 | åcurvayaü mànayàmastadàj¤àü trilokànàü yaþ patiþ ÷akradevaþ | na mànuùàõàmapi cakravartinàü kimvalpasàrasya suyodhanasya | 22.383 | itãrite kupito dhàrtaràùñro jaghàna gandharvavarà¤charaughaiþ | cccxxix.jaghnuþ sakarõà api tasya sodarà jaghnu÷ca te dhàrtaràùñrasya senàm | 22.384 | muhårtamàsãt samameva yuddhaü teùàü tadà dhàrtaràùñrasya caiva | puràü bhindorvarato màyayà ca gandharvavãrà vavçdhustataþ sma | 22.385 | tejobhaïgaü tatra suyodhanasya pàrthàrthamatra pravidhàtumeva ca | balaü dadàvabjajaþ ke÷ava÷ca gandharvàõàü te'bhyayurdhàrtaràùñràn | 22.386 | sa citrasenaþ prathamaü karõameva yuyodha pàrthaspardhayà tena yuddhyan | karõo nàõsaknod vacanàd bhàrgavasya ràmasya nityàmitaùaóguõasya | 22.387 | sa bhagnayàna÷ca vikarõayànamàsthàya tasyaiva niyamya vàjinaþ | paràdravat tena sahaiva ÷ãghraü duryodhana÷citrasenaü yuyodha | 22.388 | muhårtamenena samaü sa yuddhyannanyairgandharvairbahubhirmàyayaiva | bhagne rathe bhåmital . e sthitaþ san gçhãta àsãccitrasenena saïkhe | 22.389 | mahàbalo dhàrtaràùñro'pi ÷akravaràd viùõoràj¤ayà càbhivçddhe | sa citrasenena dhçtastadà'sãd baddhaþ pàõsairvaidyutairindradattaiþ | 22.390 | tasyànujàþ ÷akunã ràjabhàryàþ sarve baddhàþ ÷akrabhçtyaiþ praõãt àþ | àdàya tànambaraü samprayàteùvaråruvan pàõóavàn mantriõo'sya | 22.391 | samãpamàgatya pçthàsutànàü paribhåtaü vaþ kulaü ÷akrabhçtyaiþ | dhçtaþ sabhàryaþ sànujo dhàrtaràùñrastaü mocayadhvaü bhràtaraü bhàratàgryàþ | 22.392 | ityukta åce bhãmaseno'grajaü svaü j àne ràjan yàdç÷o'yaü vimardaþ | ai÷varyaü svaü dar÷ayan na samàgàd duryodhanastejaso bhaïgamicchan | 22.393 | vij¤àya teùàü mantritaü vajrabàhuretaccakre nàtra naþ kàryahàniþ | divyaü j ¤ànaü svàtmano dar÷ayan sa etàvaduktvà viraràma bhãmaþ | 22.394 | ekàhayaj¤e dãkùitenaiva ràj¤à sampreùito bhãmaseno'rjuna÷ca | samàdreyo citrasenaü raõe tau vijitya duryodhanamàõsvamu¤catàm | 22.395 | cccxxx.sa citraseno vàsavoktaü ca sarvaü kumantritaü dhàrtaràùñrasya cà'ha | pàrthasya bhãmasya ca tanni÷amya subrãl . ito dhçtaràùñràtmajo'bhåt | 22.396 | samàpya yaj¤aü ca tato'bhiyàtaü sarve pràpurdharmaràjaü sa cà'÷u | sampåjya tåtsçjya ca citrasenamåce gàndhàre na punaþ kàryamãdçk | 22.397 | sa pàõóavairmocitaþ sànuja÷ca sabhàryakaþ ki¤cidato'pagamya | sammel . anàyopaviùñaõsca tatra subrãl . itaþ såtaputraü dadar÷a | 22.398 | sa cà'ha diùñyà jayasi ràjanniti suyodhanam | brãl . ito neti taü coktvà yathàvçttaü suyodhanaþ | uktvà pràyopave÷aü ca cakre tatra suduþkhitaþ | 22.399 | karõaduþ ÷àsanàbhyàü ca saubalena ca devinà | anyai÷ca yàcyamàno'pi naivottasthau suyodhanaþ | 22.400 | tato ni÷àyàü pràptàyàü svapakùe praviùãdati | mantrayitvà'suraiþ kçtyà nirmità homakarmaõà | 22.401 | ÷ukreõotpàdità kçtyà sà prasupteùu mantriùu | dhàrtaràùñraü samàdàya yayau pàtàl . amàõsu ca | atha sambodhayàmàsurdaityà duryodhanaü nçpam | 22.402 | tvaü divyaþ puruùo vãraþ sçùño'smàbhiþ pratoùit àt | tapasà õsaïkaràd vajrakàyo'vadhya÷ca sarvadà | asmàkaü pakùabhåtastvaü devànàü caiva pàõóavàþ | 22.403 | idànãü sarvadevànàü varàt tvaü vijito raõe | vayaü tathà kariùyàmo yathà jeùyasi pàõóavàn | 22.404 | kçùõena nihata÷caiva narakaþ karõa àsthitaþ | sa ca kçùõàrjunàbhàvaü kariùyati na saü ÷ayaþ | 22.405 | bhãùmàdãü ÷ca vayaü sarvànàvi÷àma jayàya te | tapasà varddhayiùyàmastvàü karõàdãü ÷ca sarva÷aþ | 22.406 | cccxxxi.tasmàd gatvà pàlayasva ràjyaü ràjannapetabhãþ | idaü kasyàpi nà'khyeyaü suguptaü bhåtivarddhanam | 22.407 | ityuktvà kçtyayà bhåyaþ svasthàne sthàpito nçpaþ | umayà nirmitàtmàrddhamuttaraü haranirmitam | j ¤àtvaivàvadhyatàü caiva ràjye buddhiü cakàra saþ | 22.408 | novàca kasyacit teùu svànubhåtaü suyodhanaþ | prabhàtàyàü tu ÷arvaryàü punaþ karõo vaco'bravãt | 22.409 | bhçtyaistavaiva pàrthairyanmocito'si parantapa | tena mànyo'dhikaü loke yad bhçtyà eva tàdç÷àþ | kimu tvaü ràja÷àrdåla taduttiùñha sthiro bhava | 22.410 | yà ca te'rjunamàhàtmye ÷aïkà sà vyaitu me ÷çõu | yàvannaivàrjunaü hanyàü pàdau prakùàl . aye svayam | 22.411 | ityukto'varajai÷caiva sarvaiþ ÷akuninà tathà | yàcito rathamàruhya yayau nàgapuraü drutam | 22.412 | sakuõóalaü sakavacamavadhyaü såryanandanam | j ¤àtvendra ubhayaü tasmàdaicchadàdàtumuttamam | 22.413 | tad vij¤àya raviþ karõaü svapna uktvà nyavàrayat | sarvathà dàsya ityukte pràhà'deyaü varàyudham | 22.414 | dadau cotkçtya kavacaü kuõóale ca ÷acãpateþ | amoghàü ÷aktimàdàya j¤àtvaiva dvijaråpiõam | 22.415 | çte'rjunàdekameva vadhiùyasyanayeti saþ | datvà õsaktiü yayau ÷akraþ sàrddhaü kavacakuõóalaiþ | 22.416 | pàrthà vimucyaiva suyodhanaü taü vane vasanto muditàþ sadaiva | sahàraõãbhàõóamatho mçgeõa hçtaü dvijasyà'÷u ni÷amya cànvayuþ | 22.417 | cccxxxii.tasminnadç÷ye tçùit à ekaika udakàrthinaþ | yayuryudhiùñhiramçte suptàste dharmamàyayà | 22.418 | adç÷yenaiva dharmeõa vàrità vàripàyinaþ | kùatradharmasya rakùàrthaü na tatpra÷nàn vidàü varàþ | vyàcakruþ ÷aktimanto'pi pànãyàrthamarindamàþ | 22.419 | na vipràõàü ca dharmo'yaü vidyàyà upajãvanam | kùatriyàõàü tu kimuta prasabhaü tena te papuþ | 22.420 | devà api manuùyeùu jàtàþ subalino'pi hi | mànuùeõaiva bhàvena yuktàþ syuþ ke÷avàdçte | kàryeùveùàü krameõaiva vyaktimàyànti sadguõàþ | 22.421 | ato bhãmàrjunau dharmàdatyuttamabalàvapi | devamàyàü samàõsritya dharmeõa svàpitau kùaõàt | 22.422 | muhårtameva sà màyà tayoràcchàdanakùamà | tataþ prabuddhayordharmo naiva ÷akti÷atàü ÷abhàk | 22.423 | uktaü pàdmapuràõe ca tadetat sarvama¤jasà | tasmànnàõsaktiranayoþ sambhàvyà bhãmapàrthayoþ | 22.424 | dharmàtmajo'thà'jagàmodakàntaü dçùñvà bhràtîçü statra duþkhàbhitaptaþ | icchan pàtuü vàri saü vàrita÷ca pitrà bakàkàramitena nàpàt | 22.425 | arthe bhràtîçõàmaicchadasau tadãyapra÷naprativyàharaõaü dayàl . uþ | tato dharmo yakùatanuþ sa bhåtvà pra÷nàü ÷cakre vyàkarot tàn sa pàrthaþ | 22.426 | tatastuùño varamasmai dadau sa ekotthànaü bhràtçmadhye sa vavre | yadyekaþ syànnakulo'stvityathà'ha tuùño dharmaþ kathametat kçtaü te | atiprãtirbhãmasene tavàsti balã càsau ràjyahetustava syàt | 22.427 | ityukta åce màdriputraü vihàya kuntãputro na mayotthàpanãyaþ | cccxxxiii.sa evamukto nitaràü prãyamàõa utthàpayàmàsa ca tàn samastàn | 22.428 | yatheùñaråpapràptimeùàü puna÷ca svakàmatonijaråpàptimàdàt | aj¤àtavàse'j¤àtatàü sarvadaiva dadau teùàü prãta ivà'nç÷aü syàt | evaü krãóan putra ityàtmanaiva ya÷odharmàvàtmano varddhayan saþ | 22.429 | yudhiùñhiràtmanastasya ya÷odharmavivçddhaye | kçtvà'raõyapahàràdi punardatvà ca tat svayam | dàtuü vipràya taddhaste yayau dharmo divaü punaþ | 22.430 | tato ràjà bhãmasenàrjunau ca sàrddhaü yamàbhyàmaraõãü pradàya | mudà yutàþ kçùõayà sàrddhameva santuùñuvuþ kçùõamanantamacyutam | 22.431 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye araõãpràptirnàma dvàviü ÷o'dhyàyaþ cccxxxiv.(aj ¤îatavàsasamàptiþ ) atha trayoviü ÷o'dhyàyaþ Oü | nàràyaõànugrahato yathàvannistãrya tàn dvàda÷àbdàn vane te | visçjya ca bràhmaõàdãn sadhaumyànaj¤àtavàsàya tato mano dadhuþ | 23.1 | gatvà viràñasya purãü nidhàya hetãþ ÷amyàü channaråpà babhåvuþ | yatiþ sådaþ ùaõóhaveùo'÷vasåtaveùo gopo gandhakartrã cajàtàþ | 23.2 | sarve viràñaü yayuratra devavat sambhàvitàstena ÷ubhorulakùaõàþ | yudhiùñhirasyaiva ÷u÷råùaõaü te cakrurhçdà vàsudevasya nànyat | 23.3 | parapàko gçhasthasya kùatriyasya vi÷eùataþ | na yogya iti sådasya babhre veùaü vçkodaraþ | 23.4 | vaidikavyavahàreùu j¤ànàdhikyaprasiddhitaþ | j ànãyurbhãma ityeva ÷ådraveùastato'bhavat | 23.5 | svãyaü vedavidàü sarvaü deve÷ànàü ca kiü punaþ | ataste'nyàõsrayaü naiva cakruþ svabalasaü ÷rayàt | 23.6 | ÷àpàdevàrjunaþ ùaõóhaveùo'bhånnakulastathà | kùatriyànantaratvàttu såtajàtestathà'bhavat | 23.7 | såtasyànantaratvàttu vai÷yajàtestathà'bhavat | sahadevo vai÷yajàtirgopàlasteùu cottamaþ | tato gopàlatàmàpa yatiþ påjyo'khilairyataþ | 23.8 | yatiràsãd dharmajo'taþ so'bhyàsàrthaü sadaiva ca | akùàsakto'bhavat pa÷càd dar÷ayiùyan sva÷iùñatàm | 23.9 | bhãmasenasadharmàrthaü ÷ådrà sairandhrikà'bhavat | draupadã bhartçsàdharmyaü strãõàü dharmo yataþ sadà | 23.10 | athà'jagàma mallakaþ samastabhåmimaõóale | cccxxxv.vareõa yo'jito jayã ÷ivasya sa¤jagarja ca | 23.11 | tamãkùya sarvamallakà viràñaràjasaü ÷rayàþ | pradudruvurbhayàrditàstadà'vadad yudhiùñhiraþ | 23.12 | ya eùa såda àõsu taü nihatya mallamojasà | ya÷astavàbhivarddhayet samàhvayàdya taü nçpa | 23.13 | itãrite samàhuto jagàda màrutirvacaþ | prasàdato harerahaü nisådaye'dya mallakam | 23.14 | samastadevavçndato mahàn ya eva ke÷avaþ | samastadevanàmavàü stadãyabhaktito balam | 23.15 | ya eva devanàmadhà iti ÷rutirjagàda hi | mahàü ÷ca deva eùa tat sa me jayaü vidhàsyati | 23.16 | yudhiùñhiràbhidha÷ca yo yudhiùñhire sthitaþ sadà | tvayi sthitastvamityasau sadà'bhidhãyate hariþ | 23.17 | iti bruvàõo mallaü tamabhiyàto vçkodaraþ | anayanmçtyulokàya balàóhyairapi durjayam | 23.18 | evaü nivasatàü tatra pàõóavànàü mahàtmanàm | saü vatsare dvimàsone vijitya di÷a àgataþ | kãcako matsyançpateþ syàlo balavatàü varaþ | 23.19 | sa draupadãmãkùya manobhavàrtaþ sampràrthayàmàsa tayà nirastaþ | màse gate bhaginãü svàü sudeùõàü sampràrthayàmàsa tadarthameva | 23.20 | tayà niùiddho'pi punaþ punastàü yadà yayàce'tha ca sà'ha kçùõàm | samànayà'÷veva suràü madarthamitãrità neti bhãt à'vadat sà | 23.21 | balàt tayà preùit à tadgçhàya yadà'gamat tena haste gçhãt à | vidhåya taü pràdravat sà sabhàyai smçtvà'dityasthaü vàsudevaü pare÷am | 23.22 | cccxxxvi.anudrutyaitàü pàtayitvà padà sa santàóayàmàsa tadà ravisthitaþ | nàràyaõo hetinàmaiva rakùo nyayojayat tadadç÷yaü samàgàt | 23.23 | vàyustamàvi÷ya tu kãcakaü taü nyapàtayat tàü samãkùyaiva bhãmaþ | cukopa vçkùaü ca samãkùamàõaü taü vàrayàmàsa yudhiùñhiro'grajaþ | 23.24 | kçùõà ràtrau bhãmasakàõsametya hantuü pàpaü kãcakaü prairayat tam | bhãmasya buddhyà ni÷i sà kãcakaü ca jagàda gantuü ÷ånyagçhaü sa càgàt | 23.25 | tatrainamàsàdya tu bhãmaseno vijitya taü bàhuyuddhe nihatya | ÷iro gude pàõipàdau ca tasya prave÷ayàmàsa vimçdya vãraþ | 23.26 | avadhyaü taü nihataü vãkùya tasya pa¤cottaraü ÷atamevànujànàm | sarvaü varàcchaïkarasya hyavadhyaü sahaiva kçùõàü tena dagdhuü babandha | 23.27 | sà nãyamànà kãcakaiþ saü ruràva ÷rutvaiva taü bhãmaseno mahàntam | uddhçtya vçkùaü tena jaghàna sarvànàdàya kçùõàü punaràgàt puraü ca | 23.28 | evaü yatnàt tapasà tairavàpto varaþ ÷ivàdajayatvaü raõeùu | avadhyatà caiva ùaóuttaràste ÷ataü hatà bhãmasenena saïkhe | 23.29 | gandharva ityeva nihatya sarvàn mumoda bhãmo draupadã cà'tha kçùõàm | yàhãtyåce tàü sudeùõà bhayena trayoda÷àhaü pàlayetyàha tàü sà | astvityenàmàha bhayàt sudeùõà tathà'vasan pårõamabdaü ca te'tra | 23.30 | tadà pàrthàn pravicintyàkhilàyàü pçthvyàü channàn dhàrtaràùñrasya dåtàþ | avij¤àya prayayurdhàrtaràùñramåcurhataü kãcakaü yoùidarthe | 23.31 | tenàvadad draupadãkàraõena duryodhano nihataü kãcakaü tam | bhãmenàgustatra duryodhanàdyà bhãùmàdibhiþ saha karõena caiva | 23.32 | agre yayau tatra yoddhuü su÷armà sagà viràñasya samàjahàra | ÷rutvà viràño'nuyayau sasenastaü pàõóavàõscànuyayurvinà'rjunam | 23.33 | cccxxxvii.vijitya saïkhe jagçhe viràñaü tadà su÷armà tamayàd vçkodaraþ | sa tasya senàü vinihatya màtsyaü vimocya jagràha su÷armaràjam | yudhiùñhiro mocayàmàsa taü ca tato ràtrau nyavasan bàhyataste | 23.34 | tato'paradine sarve bhãùmadroõapurassaràþ | rahitaü kãcakairmàtsyaü ÷akyaü matvà'bhiniryayuþ | 23.35 | kãcakasya hióimbasya bakakirmãrayorapi | jaràsandhasya nçpateþ kaü sàdãnàü ca sarva÷aþ | 23.36 | na bàdhanàya bhãùmàdyà api ÷ekuþ katha¤cana | tasmàt te kãcakaü ÷àntaü ÷rutvà màtsyaü yayuryudhe | 23.37 | yatiùye rakùituü bhãmàd dhàrtaràùñràniti svakàm | satyàü kartuü pratij¤àü tu yayau droõaþ saputrakaþ | 23.38 | yadi yuddhàya niryànti j¤àtàþ syuþ pàõóavàstadà | na ced viràñamanataü namayiùyàmahe vayam | iti matvà viràñasya jagçhurgàþ samantataþ | 23.39 | tadottaraþ sàrathitve prakalpya pàrthaü yayau tàn ni÷àmyaiva bhãtaþ | tato'rjunaþ sàrathiü taü vidhàya kçcchreõa saü sthàpya ca taü yayau kurån | 23.40 | àdàya gàõóãvamatha dhvajaü ca hanåmadaïkaü sadaro'grato gàþ | nivartya yuddhàya yayau kuråü stàn jigye sarvàn dvairathenaiva saktàn | 23.41 | ekãbhåtàn punarevànuyàtàn sammohanàstreõa vimohayitvà | jagràha teùàmuttarãyàõyçte tu bhãùmasya vedàstraghàtaü sa eva | 23.42 | vidhàya bhãùmaü virathaü jagàma tadà õsrutvà matsyapatirjitàn kurån | mumoda putreõa jità iti sma tadà'ha ùaõóhena jitàn yudhiùñhiraþ | 23.43 | tadà kruddhaþ pràharat taü viràñaþ so'kùeõa tad bhãmadhana¤jayàbhyàm | ÷rutaü tadà kupitau tau ni÷àmya nyavàrayat tàvapi dharmasånuþ | 23.44 | cccxxxviii.nijasvaråpeõa samàsthitàn no yadi sma nàsau praõipàtapårvakam | kùamàpayed vadhya ityàtmaråpaü samàsthitàstasthurathàpare dine | 23.45 | tadà viràñàsanamàsthitaü nçpaü yudhiùñhiraü vãkùya viràña àha | kimetadityåcivànuttaro'smai tàn pàõóavàn gograhaõe cavçttam | 23.46 | tato viràño bhayakampitàïgaþ praõamya pàrthà¤charaõaü jagàma | dadau ca kanyàmuttaràü phalgunàya putràrthameva pratijagràha so'pi | 23.47 | evaü viràñaü mocayitvaiva gàõsca tamasyandhe kãcakàn pàtayitvà | pràpto dharmaþ sumahàn vàyujena tasyànu pàrthena ca govimokùaõàt | 23.48 | ayàtayan ke÷avàyàtha dåtàn sahàbhimanyuþ so'pi ràmeõa sàrddham | àgàdanantànandacid vàsudevo vivàhayàmàsurathàbhimanyum | 23.49 | àsãnmahànutsavastatra teùàü da÷àrhavãraiþ saha pàõóavànàm | sa pà¤càlànàü vàsudevena sàrddhamaj¤àtavàsaü samatãtya modatàm | 23.50 | duryodhanàdyàþ såtaputreõa sàrddhaü sasaubaleyà yudhi pàrthapãóit àþ | bhãùmàdibhiþ sàrddhamupetya nàgapuraü mantraü mantrayàmàsuratra | 23.51 | aj¤àtavàse phalguno no'dya dçùñastasmàt punaryàntu pàrthà vanàya | iti bruvàõànàha bhãùmo'bhyatãtamaj¤àtavàsaü droõa àhaivameva | 23.52 | tayorvàkyaü te tvanàdçtya pàpà vanaü pàrthàþ punareva prayàntu | iti dåtaü preùayàmàsuratra jànanti viprà iti dharmajo'vadat | 23.53 | sauramàsànusàreõa dhàrtaràùñrà apårõatàm | àhu÷càndreõa màsena pårõaþ kàlo'khilo'pyasau | 23.54 | dinànàmadhipaþ såryaþ pakùamàsàbdapaþ ÷a÷ã | tasmàt saumyàbdamevàtra mukhyamàhurmanãùiõaþ | saumyaü kàlaü tato yaj¤e gçhõanti natu såryajam | 23.55 | tadetadavicàryaiva lobhàcca dhçtaràùñrajaiþ | cccxxxix.ràjyaü na dattaü pàrthebhyaþ pàrthàþ kàlasya pårõatàm | khyàpayanto vipravarairupaplàvyamupàyayuþ | 23.56 | suvàsudevà akhilai÷ca yàdavaiþ pà¤càlamatsyai÷ca yutàþ sabhàryàþ | upaplàvye te katicid dinàni vàsaü cakruþ kçùõasaü ÷ikùit àrthàþ | 23.57 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye aj¤îatavàsasamàptirnàma trayoviü ÷o'dhyàyaþ cccxl.(yuddhodyogaþ ) atha caturviü ÷o'dhyàyaþ Oü | tataþ sammantryànumate kçùõasya svapurohitam | drupadaþ preùayàmàsa dhçtaràùñràya ÷àntaye | 24.1 | sa gatvà dhçtaràùñraü taü bhãùmadroõàdibhiryutam | uvàca na virodhasta utpàdyo dharmasånunà | yasya bhãmàrjunau yaudhau netà yasya janàrdanaþ | 24.2 | ÷rutàste bhãmanihatà jaràsandhàdayo'khilàþ | yathà ca rudravacanàdavadhyà ràkùasàdhipàþ | 24.3 | tãrthavighnakaràþ sarvatãrthànyàcchàdya saü sthitàþ | tisraþ koñyo mahàvãryà bhãmenaiva nisåditàþ | 24.4 | bhràtîçõàü bràhmaõànàü ca lokànàü ca hitaiùiõà | tato hi sarvatãrthàni gamyànyàsan nçõàü kùitau | 24.5 | yathà jañàsuraþ pàpaþ ÷arvàõãvarasaü ÷rayàt | avadhyo vipraråpeõa va¤cayanneva pàõóavàn | 24.6 | j ¤àtvà'pi bhãmasenena vipraråpasya no vadhaþ | yogya ityahato bhãme mçgayàrthaü gate kvacit | 24.7 | yamau yudhiùñhiraü kçùõàü cà'dàyaiva paràdravat | dçùño bhãmena tàü styaktvà saü saktastena saïgare | 24.8 | nipàtya bhåmau pàdena sa¤cårõita÷iràstamaþ | jagàma kimu te putràþ ÷akyà hantumiti sma ha | 24.9 | nivàtakavacàõscaiva hatàþ pàrthena te ÷rutàþ | j ànàsi ca harervãryaü yasyedamakhilaü va÷e | sabrahmarudra÷akràdyaü cetanàcetanàtmakam | 24.10 | cccxli.tasmàdetaiþ pàlitasya dharmajasya svakaü vasu | dãyatàmiti tenokto dhçtaràùñro nacàkarot | 24.11 | tataþ sahaiva yadubhiþ kçùõaü dvàravatãü gatam | yuddhasàhàyyamicchantau dhàrtaràùñradhana¤jayau | 24.12 | yugapad yayatustatra vegenàjayadarjunam | duryodhanaþ ÷irasthàna àsãno'bhåddharestadà | 24.13 | darpànnàhaü ràjaràja upàsye pàdayoriti | tayoràgamanaü pårvaü j ¤àtvaiva hi hariþ prabhuþ | 24.14 | asuptaþ suptavacchi÷ye tatràtiùñhad dhana¤jayaþ | praõamya pàdayoþ prahvo bhaktyudrekàt kçt à¤jaliþ | 24.15 | tamaikùat prathamaü devo jànannapi suyodhanam | svàgataü phalgunetyukte pårvamàgàmahaü tviti | àha duryodhanastaü ca svàgatenàbhyapåjayat | 24.16 | tayoràgamane hetuü ÷rutvà pràha janàrdanaþ | ekaþ pårvàgato'trànyaþ pårvadçùño mayà yataþ | 24.17 | samaü kariùye yuvayorekatràhaü niràyudhaþ | anyatra da÷alakùaü me putràþ ÷åràþ padàtayaþ | 24.18 | ityukte phalgunaþ kçùõaü vavre tadbhaktimàn yataþ | anyastatràbhaktimattvàd vavre gopàn prayuddhyataþ | 24.19 | pàrthànàmeva sàhàyyaü kariùyannapi ke÷avaþ | tasyàbhaktiü dar÷ayituü cakre samavadã÷varaþ | 24.20 | tataþ pàrthena sahitaþ pàõóavàn ke÷avo yayau | duryodhano yayau ràmaü sa bhayàt ke÷avasya ca | na sàhàyyaü karomãti pràha tatsnehavànapi | 24.21 | cccxlii.upaplàvye sabhàyàü hi tatpakùãyaü vaco bruvan | niràkçtaþ sàtyakinà samakùaü ke÷avasya ca | 24.22 | tato duryodhanaü nàyàt sa ca hàrdikyasaü yutaþ | jagàma hastinapuramakùohiõyo da÷àbhavan | ekà ca dhàrtaràùñrasya nànàde÷yairnçpairyutàþ | 24.23 | sapta pàõóusutànàü ca màtsyadrupadakekayaiþ | dhçùñaketujaràsandhasutakàõsãnçpairyutàþ | 24.24 | purujit kuntibhoja÷ca cekitàna÷ca sàtyakiþ | pàõóavàn senayà yuktàþ samãyurdevapakùiõaþ | 24.25 | vindànuvindàvàvantyau jayatseno'nyakekayàþ | kùemadhårtirdaõóadhàraþ kaliïgo'mbaùñha eva ca | 24.26 | ÷rutàyuracyutàyu÷ca bçhadbalasudakùiõau | ÷rutàyudhaþ saindhava÷ca ràkùaso'lambusastathà | 24.27 | alàyudho'lambala÷ca daityà duryodhanaü yayuþ | gatvà duryodhanàhåto bhagadatto'pi taü yayau | 24.28 | saputrapautro bàhlãko bhãùmadroõakçpà api | prãtyarthaü dhçtaràùñrasya babhåvustatsutànugàþ | 24.29 | pàõóya÷ca vãrasenàkhyaþ pàõóavàneva saü ÷ritaþ | ÷alyaü ca pàõóavàneva yàntaü j ¤àtvà suyodhanaþ | susabhàþ kàrayàmàsa sarvabhogasamanvitàþ | 24.30 | t à yudhiùñhiraklçptàþ sa matvà õsalyo'bravãdidam | ya etàþ kàrayàmàsa tadabhãùñaü karomyaham | 24.31 | lãnaþ ÷rutvà dhàrtaràùñraþ satyaü kurvityabhàùata | dehi me yuddhasàhàyyamiti so'pi ya÷o'rthayan | rakùàrthamàtmavàkyasya tathetyevàbhyabhàùata | 24.32 | cccxliii.sa pàõóavàü stato gatvà tairanuj¤àta eva ca | tejovadhàrthaü karõasya dhana¤jayakçte'rthitaþ | tathetyuktvà yayau dharmanandanaü kauravàn prati | 24.33 | sa¤jayaü preùayàmàsa dhçtaràùñro'tha ÷àntaye | pàõóavàn pratyadharmaü ca yuddhaü sa pratyapàdayat | 24.34 | hañhavàde'vadad bhãmo yaü dharmaü draupadã tathà | tamevoktvà dharmajastu cakàra ca niruttaram | kçùõo'pi tasya dharmasya pràmàõyaü pratyapàdayat | 24.35 | tato niruttaraþ kçùõaü pàõóavàü ÷ca praõamya saþ | dhçtaràùñraü yayau taü ca vinindya prayayau gçham | 24.36 | ninditaþ sa¤jayenàsàvàhåya viduraü ni÷i | papraccha so'vadad dharmaü pàrthànàü ràjyadàpanam | 24.37 | aihikasya sukhasyàpi kàraõaü tadaninditam | anyathà sarvaputràõàü nàõsaü dharmàtilaïghanam | 24.38 | tatra bhàvamakçtvà sa j¤ànàdicchannaghakùayam | viùõoþ svaråpaü papraccha so'smaracca sanàtanam | 24.39 | sa àgatyàvadat tattvaü viùõormàyàvinaþ ÷ubhà | na gati÷cetyatha pràtaþ sa¤jayaþ pàõóavoditam | avadad dhçtaràùñràya sabhàyàü kurusannidhau | 24.40 | tacchrutvà satubhãto'pi putrasnehànugo nçpaþ | ràjyaü nàdàt pàõóavànàü tato dharmasuto nçpaþ | 24.41 | yaduktavàn sa¤jayàya yadi ditsatiþ naþ pità | ràjyaü tadà tvamàgaccha viduro và na cennaca | t àvathànàgatau j¤àtvà mantrayàmàsa ÷auriõà | 24.42 | cccxliv.so'pyàhàhaü gamiùyàmi sabhàyàmçùisannidhau | vakùye pathyàni yuktàni yadi nàsau grahãùyati | vadhyaþ sarvasya lokasya sa bhavet sarvadharmahà | 24.43 | ityukte vairamàtmotthaü lokamadhye prahàpayan | lokasaïgrahaõàrthàya bhãmaseno'bravãd vacaþ | 24.44 | nàsmannimittanàõsaþ syàt kulasyàpi vayaü kulam | rakùituü dhàrtaràùñrasya bhavemàdha÷carà iti | 24.45 | icchatà'pyakhilàn hantuü dhàrtaràùñràn dçóhàtmanà | bhãmenokto vàsudevo lokasaïgrahaõecchayà | 24.46 | vadhaü teùàü dharmameva loke j¤àpayituü hariþ | àkùipanniva bhãmaü taü yuddhàya prerayad dçóham | 24.47 | abhipràyaü ke÷avasya jànan bhãmo nijaü balam | ràj¤àü madhye'vadat tacca kçùõo'bhyadhikameva hi | 24.48 | ÷a÷aü sa satyaiþ sadvàkyai ràj¤àü madhye prakàõsayan | vadhaü kuråõàü saddharmaü guõàn bhãmasya càmitàn | 24.49 | nityamekamanaskau tàvapi ke÷avamàrutã | evaü lokasya saü vàdahetoþ saü vàdamakratàm | 24.50 | tataþ kçùõo'rjunaü caiva kçpàluü sandhikàmukam | hetumadbhiþ ÷ubhairvàkyairanunãya jagatpatiþ | ukto mànuùayà buddhyà nakulena sunãtivat | 24.51 | ÷auryaprakàõsanàyaiva yuddhaü yojayatàü bhavàn | ityuktaþ sahadevena yuyudhànena càcyutaþ | 24.52 | dasyånàü nigraho dharmaþ kùatriyàõàü yataþ paraþ | ato na dhàrtaràùñrairnaþ sandhiþ syàditi pàrùatã | jagàda kçùõaü so'pyenàü Oü ityuktvà viniryayau | 24.53 | cccxlv.sasàtyakiþ syandanavaryasaü sthitaþ pçthàtanåjairakhilaiþ sa bhåmipaiþ | anvàgato dårataraü girà tàn saü sthàpya viprapravaraiþ kurån yayau | 24.54 | eko'pi viùõuþ sa tu bhàrgavàtmà vyàsaþ sa÷iùyastadananyadç÷yaþ | yayau tadukterhi guõàn pravettuü nànyo hi ÷aktastamçte yataþ prabhum | 24.55 | sa vandyamàno'khilaràùñravàsibhiþ prasånavarùairabhivarùitaþ suraiþ | saü ståyamànaþ praõato'bjajàdibhirgajàhvayaü pràpa paro'prameyaþ | 24.56 | sa bhãùmamukhyaiþ sarasàbhiyàtaþ sahaiva taiþ prayayau ràjamàrge | didçkùavastaü jagadekasundaraü guõàrõavaü pràyayuratra sarve | 24.57 | sabhàjitastaiþ paramàdareõa vive÷a gehaü nçpateranantaþ | sa bhãùmamukhyàn purato nidhàya vaicitravãryeõa samarcito'jaþ | raugme niùaõõaþ paramàsane prabhurbabhau svabhàsà kakubho'vabhàsayan | 24.58 | yathocitaü teùu vidhàya ke÷avo dauryodhanaü pràpya gçhaü ca påjitaþ | påjàü tadãyàü guõavaddvióityasau jagràha no viduraü cà'jagàma | 24.59 | sa bhãùmapårvairabhiyàcito'pi jagàma naiùàü gçhamàdidevaþ | upekùit à draupadãyaprameyo jagàma gehaü vidurasya ÷ãghram | 24.60 | sa tena bhaktyà'bhigataþ prasannaþ pravi÷ya càntargçhamã÷varo'jaþ | bhaktyà'bhipårõena sasambhrameõa sampåjitaþ sarvasamarpaõena | 24.61 | pare dine'sau dhçtaràùñrasånunà samànãtaþ saü sadi kauravàõàm | vive÷a divye maõikà¤canàsane sàrddhaü munãndraiþ paramàrthavedibhiþ | 24.62 | sampåjito bhãùmamukhyaiþ samastai raràja ràjãvasamànanetraþ | yathocitàstatra vidhàya vàrtà jagàda kàle kalikalmaùàpahaþ | 24.63 | vaicitravãrya svakulasya vçddhyai pradehi ràjyaü tava satsutàya | ya÷a÷ca dharmaü paramaü prasàdaü mama tvamàpnoùi tadaiva ràjan | ato'nyathà ya÷aso dharmata÷ca hãnaþ pratãpatvamupaiùi me'taþ | 24.64 | cccxlvi.itãritaþ pràha mamàtivartinaþ sutaü svayaü me pratibodhayeti | sa vàsudevena vibodhito'pi pàpàbhisandhirdhçtaràùñrasånuþ | utthàya tasmàdanujairamàtyairniyantumã÷aü kumatirvyadhànmatim | 24.65 | yeye tadà ke÷avasaü yamàya nyamantrayaü ste vibudhapratãpàþ | ato vikarõapramukhà api sma vadhyatvamàyanna÷ubhàü gatiü ca | 24.66 | karõaþ suràgryo'pi suyodhanàrthe nyamantrayad bhàvato naiva duùñaþ | ato gati÷càsya su÷obhanà'bhåd ye'trànukålàþ paramasya te ÷ubhàþ | 24.67 | çùibhirjàmadagnyena vyàsenàpyamitaujasà | vàsudevàtmanà caiva triråpeõaiva viùõunà | 24.68 | màtàpitçbhyàü bhãùmàdyairanu÷iùño'pi durmatiþ | duryodhano mantrayate mukundasyà'÷u bandhanam | 24.69 | sàtyakiþ kçtavarmà ca tacchu÷ruvatura¤jasà | saü sthàpya kçtavarmàõaü rahaþ sàtyakiratra ca | abhyetya ke÷avaü pràha duryodhanavini÷cayam | 24.70 | j ànannapyakhilaü kçùõastacchrutvà sàtyakermukhàt | vaicitravãryamavadat pa÷ya màmiti sarvagam | 24.71 | atha tenà'hute putre sàmàtye puruùottamaþ | svaü råpaü dar÷ayàmàsa sarvagaü pårõasadguõam | 24.72 | tat kàlasåryàmitadãpti sarvajagadbharaü ÷àõsvatamaprameyam | dçùñvaiva cakùåü ùi suyodhanàdyà nyamãlayan dãdhitivàritàni | 24.73 | pidhàya råpaü punareva taddharirvaicitravãryeõa samarthitaþ punaþ | kçtvà'ndhameva prayayau suyodhanaü sahànugaü pàpatamaü prakàõsya | 24.74 | ananta÷aktiþ puruùottamo'sau ÷akto'pi duryodhanacittanigrahe | naiva vyadhàdenamathoktakàriõaü nipàtayannandhatamasyanantaþ | 24.75 | cccxlvii.puna÷ca kuntãgçhametya kçùõastayodyogaü dharmasutasya ÷iùñam | ÷rutvà yayau såryajamàtmayàne nidhàya tasyàvadadàtmajanma | 24.76 | àyàhi pàõóåniti tadvacaþ sa naivàkaronmànito dhàrtaràùñraiþ | saü sthàpya taü bhagavàn drauõaye ca raho'vadanmitrabhàvaü pçthàjaiþ | 24.77 | yàvat piturmaraõaü so'pi maitrãü vavre pàrthaistaü ca visçjya kçùõaþ | yayau kurån pårvamevodvisçjya pçthàsutànàü sa sakàõsamã÷aþ | 24.78 | sampràrthitaþ pçthayà caiva karõaþ pàrthairyogaü yàhi sånurmamàsi | tenàpyuktà vàsavinà vinà'haü hanyàü sutàü ste na katha¤caneti | 24.79 | tato yayuþ kauravàþ pàõóavàõsca kurukùetraü yoddhukàmàþ sakçùõàþ | cakru÷ca te ÷ibiràõyatra sarve ÷ubhe de÷e pàõóavàþ kçùõabuddhyà | 24.80 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye yuddhodyogo nàma caturviü ÷o'dhyàyaþ cccxlviii.(bhãùmapàtaþ ) atha pa¤caviü ÷o'dhyàyaþ Oü | te sene samaràrambhe samete sàgaropame | bhãmabhãùmamukhe vãkùya pràha vàsaviracyutam | 25.1 | "senayorubhayormadhye rathaü sthàpaya me'cyuta" 77 | ityuktaþ sa tathà cakre pàrthaþ pa÷yaü ÷ca bàndhavàn | visasarja dhanuþ pàpàõsaïkã tatrà'ha màdhavaþ | 25.2 | svadharmo duùñadamanaü dharmaj¤ànànupàlanam | kùatriyasya tamutsçjya nindito yàtyadho dhruvam | 25.3 | "yataþ pravçttirbhåtànàü yena sarvamidaü tatam | svakarmaõà tamabhyarcya siddhiü vindati mànavaþ " 78 | 25.4 | naca ÷okastvayà kàryo bandhånàü nidhanekùayà | dehasya sarvathà nàõsàdanàõsàccetanasya ca | 25.5 | sçùñisthityapyayàj¤ànabandhamokùapravçttayaþ | prakàõsaniyamau caiva brahme÷àdikùarasya ca | akùaraprakçteþ santo matta eva nacànyataþ | 25.6 | na me kuta÷cit sargàdyàþ svàtantryàd guõapårtitaþ | ataþ samàdhikàbhàvànmama madva÷ameva ca | 25.7 | j ¤àtvaiùàü nidhanàdyaü ca jãvàderasvatantratàm | asvàtantryànnivçttau ca màmanusmara yuddhya ca | 25.8 | "ye tu sarvàõi karmàõi mayi saü nyasya matparàþ | ananyenaiva yogena màü dhyàyanta upàsate | 25.9 | teùàmahaü samuddhartà mçtyusaü sàrasàgaràt | 77 Bha. Gã. 1.21 78 Bha. Gã. 18.46 cccxlix.bhavàmi naciràt pàrtha mayyàve÷itacetasàm" 79 | 25.10 | "mayà tatamidaü sarvaü jagadavyaktamårtinà | matsthàni sarvabhåtàni nacàhaü teùvavasthitaþ " 80 | 25.11 | supårõasatsarvaguõadeho'haü sarvadà prabhuþ | aspçùñàkhiladoùaikanityasattanuravyayaþ | ityukto vàsaviþ pràha vyàptaü te dar÷aye÷a me | 25.12 | atha divyadç÷aü tasya datvà vyàptaü nijaü vapuþ | de÷ataþ kàlata÷caiva pårõaü sarvaguõaiþ sadà | dar÷ayàmàsa bhagavàn yàvatyarjunayogyatà | 25.13 | tatpràrthitaþ punaþ kçùõastad råpaü lokamànataþ | pårvavad dar÷ayàmàsa puna÷cainama÷ikùayat | 25.14 | j ¤ànaj¤eyaprakçtyàdi j¤àpayan puruùottamaþ | tenànu÷iùñaþ pàrthastu sa÷araü dhanuràdade | 25.15 | atha vyåóheùvanãkeùu nadan vàyusuto'bhyayàt | samitiü dhàrtaràùñràõàü te taü sarve'bhyavàrayan | sasçjuþ ÷aravçùñiü ca bhãmasenasya mårddhani | 25.16 | kùipraü naiva prahartavyaü j ¤àtiùu praharatsvapi | ityevàpraharatyasmin ÷atrubhiþ ÷aravikùate | 25.17 | amucan dhàrtaràùñreùu õsastravçùñiü duràsadàm | saubhadrapramukhà vãràþ sarve pàõóusutàtmajàþ | 25.18 | apãóayaü stà¤chastraughairdhàrtaràùñràþ samantataþ | rarakùa tàn vàyusuto visçja¤charasa¤cayàn | 25.19 | tatra bhãma÷arairnunnà dhàrtaràùñràþ samantataþ | 79 Bha. Gã. 12.6-7 80 Bha. Gã. 9.4 cccl.bhagnàstànatha gàïgeyo divyàstravidadhàrayat | 25.20 | atha dvandvàni yuddhàni babhåvurvijigãùatàm | droõapàrùatayo÷caiva ÷aineyakçtavarmaõoþ | 25.21 | duþ ÷àsanena vãrasya màdreyasya yavãyasaþ | nakulasya vikarõasya kàrùõeyairdurmukhàdinàm | 25.22 | vçtte dvandvamahàyuddhe tatra dharmajapakùagàþ | jità vinaiva ÷aineyaü so'jayaddhçdikàtmajam | 25.23 | atha bhãùmadroõamukhairbhagadattàdibhistathà | vidràpyamàõaü svabalaü sthàpayàmàsa màrutiþ | 25.24 | droõaü ca bhagadattaü ca kçpaü duryodhanaü tathà | kevalaü bàhuvãryeõa vyajayad bhãmavikramaþ | hatvottaraü madraràjo vyadràvayadanãkinãm | 25.25 | atha bhãùmamudãrõàstraü dràvayantaü varåthinãm | sasaumadattiü saubhadrasahàyo'rjuna àsadat | 25.26 | saubhadraü tatra vikràntamatãtya dyusaritsutaþ | dràvayàmàsa pà¤càlàn pa÷yataþ savyasàcinaþ | 25.27 | tasya vikramamàlakùya pàrthaü tadgauravànugam | dçùñvà yudhiùñhiro ràjà kruddhaþ senàmapàharat | 25.28 | ràtrau yudhiùñhira÷cintàmàpya pàrthaü vyagarhayat | sa kçùõàdyaiþ sàntvita÷ca punaryuddhàya niryayau | 25.29 | evaü bhãùmo da÷àhàni senàpatyaü cakàra ha | kçtvà'pi pàõóavairyuddhaü tat kartumakçtopamam | 25.30 | karõo'rddharatha ityuktvà tàvad yuddhàt prayàpitaþ | yàvat tvaü yotsyase tàvanna yotsyàmãti nirgate | 25.31 | cccli.karõe'yutarathànàü sa nitya÷o vadhamàhave | pratijaj¤e'karot tacca puna÷càstravidàü varaþ | 25.32 | susamarthàvapi vadhe tasya bhãmadhana¤jayau | snehena yantritau tasya gauravàccànvavartatàm | 25.33 | babhåvustatra yuddhàni citràõi subahåni ca | t ànyambare vimànasthà brahmarudrapurassaràþ | apa÷yan devatàþ sarvà gandharvàpsaraso'suràþ | 25.34 | dhçùñadyumno maheùvàsaþ prativyåhyà'pagàsutam | cakre yuddhàni subahånyajeyaþ ÷atrubhã raõe | 25.35 | tatroddadhàra kçùõo'pi phalgunaü mçduyodhinam | dçùñvà cakraü tathodyamya bàhuü bhãùmàya jagmivàn | 25.36 | tena stuto gçhãta÷ca phalgunena praõamya ca | pràrthito rathamàråóhaþ punaþ ÷aïkhamapårayat | 25.37 | tato bhãùmo'rjuna÷caiva ÷astràstrairabhyavarùatàm | ayatnena jita÷caiva phalgunenà'pagàsutaþ | 25.38 | ayutàni bahånyàjau rathànàü nijaghàna ca | jitàþ senàpahàraü ca cakrurbhãùmamukhàstataþ | 25.39 | kadàcidagrago bhãmo bhãùmadroõau visàrathã | kçtvà vidràpya tàna÷vàn bhitvà vyåhaü vive÷a ha | 25.40 | punaþ saü sthàpitarathau vijityàyatnato balã | yatamànau maheùvàsau dhàrtaràùñràn jaghàna ha | pa¤caviü ÷addhatàstatra dhàrtaràùñrà mahàbalàþ | 25.41 | bhagadattadrauõikçpa÷alyaduryodhanàdayaþ | sarve jità dràvitàõsca senà ca bahulà hatà | 25.42 | ccclii.viratho vyàyudha÷caiva dçóhavedhavimårcchitaþ | kçto duryodhanaþ sarvaràj¤àü bhãmena pa÷yatàm | 25.43 | tato'pahàraü sainyasya jitàõscakru÷ca kauravàþ | duryodhano ni÷àyàü ca yayau yatra nadãsutaþ | pãóito bhãmabàõai÷ca kùaradgàtro nanàma tam | 25.44 | uvàca hetunà kena vayaü kùãyàma sarvadà | pàõóavàõsca jayaü nityaü labdhvà harùamavàpnuvan | 25.45 | tamàha bhãùmaste'jeyà devàste dharaõãü gatàþ | vi÷eùataþ ke÷avena pàlitàstatpriyàþ sadà | 25.46 | mànasottara÷aile hi purà brahmapurassaràþ | sthità devàstadà'pa÷yad brahmaiko harimambare | 25.47 | stutvà sampåjya bhåmeþ sa bhàràvataraõàya tam | pràrthayàmàsa tenoktaü devànàmavadad vibhuþ | 25.48 | ayaü nàràyaõo devaþ purõànantaguõàrõavaþ | àj¤àpayati vaþ sarvàn pràdurbhàvàya bhåtal . e | svayaü ca devakãputro bhaviùyati jagatpatiþ | 25.49 | evaü tena samàdiùñà dharmavàyvàdayo'khilàþ | abhavan pàõóavàdyàste sendràþ sahamarudgaõàþ | 25.50 | sa ca nàràyaõo devo devakãnandano'bhavat | tenaite pàlitàþ pàrthà ajeyà devasargiõaþ | tasmàt taiþ sandhimanviccha yadãcchasyaparàbhavam | 25.51 | ityukto óambhabuddhyaiva natvà viùõuü tato yayau | pràtarniryàtayàmàsa senàü yuddhàya durmatiþ | 25.52 | divyauùadhena bhãùmasya bhåtvà ca nirujastataþ | cccliii.bhãùmamagre nidhàyaiva yayau yuddhàya daü sitaþ | 25.53 | tatrà'sãd yuddhamatulaü bhãmabhãùmànuyàyinàm | pàõóavànàü kuråõàü ca ÷åràõàmanivartinàm | 25.54 | dhçùñadyumnastatra bhãmànuyàyã duryodhanasyàvarajaiþ prayuddhyan | sammohanàstreõa vimohayitvà vikarõapårvànahanacca senàm | 25.55 | tato droõastàn samutthàpya sarvàn vij¤ànàstreõà'sadat pàrùataü ca | taü bhãmasenaþ såtahãnaü vidhàya vyadràvayacchatrugaõà¤charaughaiþ | 25.56 | athà'sadat kçtavarmà rathena dhçùñadyumnaü so'bhyayàt tàvubhau ca | vavarùatuþ ÷aravarùairathograistatràkarod virathaü draupadistam | 25.57 | tasmin jite rathavãre svayaü taü duryodhanaþ pàrùatamàsasàda | taü bhãmaseno virathàyudhaü ca kçtvà bàõenàhanajjatrude÷e | 25.58 | vimårcchitaü taü rudhiraughamuccairvamantamàõsu svarathe nidhàya | kçpo yayau màrutirdhàrtaràùñrãü vyadràvayat pçtanàü bàõapågaiþ | 25.59 | athendrasånuþ ke÷avapreritena rathena ÷atrån vidhama¤charaughaiþ | rathàn raõe pa¤caviü ÷atsahasràn ninàya vaivasvatasàdanàya | 25.60 | tamanvayàd yuyudhànaþ sudhanvà vidràvayan dhàrtaràùñrasya senàm | tamabhyayàt saumadattistayo÷ca suyuddhamàsãdatibhairavàstram | 25.61 | putràn da÷àsyà'÷u nihatya vãraþ sa sàtyakeþ saumadattiþ sakàõse | samarpayàmàsa ÷arãradàraõaiþ ÷arairubhau tau virathau ca cakratuþ | 25.62 | athàsipàõiü yuyudhànamàõsu mahàsihastena ca saumadattinà | àsàditaü vãkùya rathaü svakãyamàropayàmàsa suto'nilasya | 25.63 | suyodhanaþ saumadattiü svakãyarathe vyavasthàpya ca bhãmasenàt | apàdravad vàsavirbhãùmamàjau samàsasàdà'÷u mahendrakalpaþ | 25.64 | cccliv.ubhau ca tàvastravidàü prabarhau ÷arairmahàõsãviùasannikàõsaiþ | tatakùaturnàkasadàü samakùaü mahàbalau saü yati jàtadarpau | 25.65 | svabàhuvãryeõa jitaþ sa bhãùmaþ kirãñinà lokamahàrathena | senàmapàhçtya yayau ni÷àyàmàsàditàyàmatha pàõóavàõsca | 25.66 | tataþ paredyuþ punareva bhãmabhãùmau puraskçtya samãyatuste | sene tadà sàrathihãnamàõsu bhãùmaü kçtvà màrutirabhyagàt paràn | nipàtitàstena rathebhavàjinaþ pradudruvu÷càva÷iùñàþ samastàþ | 25.67 | duryodhanàdyeùu paràjiteùu bhãùmadroõadrauõipurassareùu | mahàgajastho bhagadatta àgàdàyan bàõaü bhãmasene'mucacca | 25.68 | tenàtividdhe bhãmasene'sya putra udyacchamànaü pitaraü nivàrya | ghañotkaco'bhyadravadàõsu vãraþ svamàyayà hasticatuùñayasthaþ | 25.69 | sa vaiùõavàstraü bhagadattasaü sthaü vij¤àya viùõorvarato vi÷eùataþ | amoghamanyatra harermarutsutaþ putre yàte na svayamabhyadhàvat | 25.70 | anugrahàdabhyadhikàdavadhyaü j ànannapi svaü vàsudevasya nityam | tadbhaktivai÷eùyata eva tasya satyaü vàkyaü kartumariü nacàyàt | yadà svaputreõa jito bhavet sa kimvàtmanetyeva tadà pravettum | 25.71 | sa vismçt àstrastu yadà bhavet tadà bhãmo bhagadattaü prayàti | çte bhãmaü và'rjunaü nàstrameùa pramu¤catãtyeva hi veda bhãmaþ | 25.72 | caturgajàtmoparigàtmaka÷ca ghañotkacaþ supratãkaü ca taü ca | nànàprahàrairvitudaü ÷cakàra sandigdhajãvau jagatàü samakùam | 25.73 | gajàrtanàdaü tu ni÷amya bhãùmamukhàþ samàpeturamuü ca dçùñvà | mahàkàyaü bhãmamamuùya pçùñhagopaü ca vàyvàtmajamatrasan bhç÷am | te bhãtabhãt àþ pçtanàpahàraü kçtvà'pajagmuþ ÷ibiràya ÷ãghram | 25.74 | dine pare caiva punaþ sametàþ parasparaü pàõóavakauravàste | tatrà'sadannàgasutàsamudbhavaþ pàrthàtmajaþ ÷àkuneyàn ùal . ekaþ | 25.75 | ccclv.taiþ pràsahastaiþ kùatakàyo'tiråóhakopaþ sa khaógena cakarta teùàm | ÷iràü si vãro balavàniràvàn bhayaü dadhad dhàrtaràùñreùu cogram | 25.76 | dçùñvà tamugraü dhçtaràùñraputro dide÷a rakùo'lambusanàmadheyam | jahyàrjuniü kùipramiti sma tacca samàsadannàgasutàtanåjam | 25.77 | tayorabhåd yuddhamatãva dàruõaü màyàyujorvãryavatormahàdbhutam | sasàdino'÷vàn sa tu ràkùaso'sçjat te pàrthaputrasya ca sàdino'hanan | tatastvanantàkçtimàptamàrjuniü suparõaråpo'hanadàõsu ràkùasaþ | 25.78 | hataü ni÷amyà'rjunimugrapauruùo nanàda kopena vçkodaràtmajaþ | cacàla bhårnànadato'sya ràvataþ sasàgaràgendranagà bhç÷aü tadà | 25.79 | alambusastaü prasamãkùya màruteþ sutaü balàóhyaü bhayataþ paràdravat | paràdravan dhàrtaràùñrasya senàþ sarvàstamàràtha suyodhano nçpaþ | 25.80 | sa bhãmaputrasya jaghàna mantriõo mahàbalàü ÷caturo'nyàü stathaiva | hatàva÷eùeùu ca vidravatsu ghañotkaco'bhyàhanadàõsu taü nçpam | 25.81 | sa pãóyamàno yudhi tena rakùasà prave÷ayàmàsa ÷araü ghañotkace | dçóhàhatastena tadà valãyasà ghañotkacaþ pravyathitendriyo bhç÷am | tasthau katha¤cid bhuvi pàtyamànaþ punaþ ÷arànapyasçjat suyodhane | 25.82 | ciraprayuddhau nçparàkùasàdhipau parasparàjeyatamau raõàjire | droõàdayo vãkùya rirakùiùantaþ suyodhanaü pràpuramitrasàhàþ | 25.83 | sa droõaõsalyau guruputragautamau bhåri÷ravaþ kçtavarmàdikàü ÷ca | vavarùa bàõairgaganaü samàõsrito ghañotkacaþ sthålatamai suvegaiþ | 25.84 | tamekagryai rathibhiþ pariùkçtaü nirãkùya bhãmo'bhyagamat samastàn | droõo'tra bhãmaprahitaiþ ÷arottamaiþ supãóitaþ pràptamårcchaþ papàta | 25.85 | drauõiü kçpàdyàn sasuyodhanàü ÷ca cakàra bhãmo virathàn kùaõena | nivàryamàõàü stu vçkodareõa ghañotkacastàn pravavarùa sàyakaiþ | 25.86 | ccclvi.tenàmbarasthena tarupramàõairabhyarditàþ kuravaþ sàyakaughaiþ | bhåmau ca bhãmena ÷araughapãóit àþ peturneduþ pràdravaü ÷càtibhãt àþ | 25.87 | sarvàü ÷ca tà¤chibiraü pràpayitvà vinà bhãùmaü kauravàn bhãmasenaþ | ghañotkaca÷cànadatàü mahàsvanau nàdena lokànabhipårayantau | 25.88 | duryodhano'tha svajanaiþ sametaþ punaþ pràyàd raõabhåmiü sa bhãùmam | jayopàyaü bhaimasenerapçcchat svasyaiva sa pràha na taü vrajeti | 25.89 | pràgjyotiùaü caiva ghañotkacàya sampreùayàmàsa suràpagàsutaþ | sa pràpya haióimbamayodhayad balã sacàrdayàmàsa saku¤jaraü tam | 25.90 | tenàrditaþ pràhiõocchålamasmai viyatyabhiplutya tadà ghañotkacaþ | pragçhya ÷ålaü prababha¤ja jànumàropya devà jahçùustadãkùya | 25.91 | tadà sa tasyaiva padànugàn nçpo jaghàna taü màrutirabhyayàd raõe | sa pràhiõod bhãmasenàya vãro gajaü tamastambhayadàõsu sàyakaiþ | 25.92 | saü stambhite bàõavaraistu nàge bhãmasyàõsvàn sàyakairàrdayat saþ | so'bhyarditàõsvo'tha gadàü pragçhya hantuü nçpaü taü sagajaü samàsadat | 25.93 | sa hantukàmena ruùà'bhipanno bhãmena ràjà purataþ pçùñhata÷ca | kçùõenàstraü vaiùõavaü tad gçhãtuü sahàrjunenàpayayau subhãtaþ | 25.94 | tasmin gate bhãmasenàrjunàbhyàü vidràvite ràjasaïghe samaste | bhãùmaþ senàmapahçtyàpayàto duryodhanastaü ni÷i copajagmivàn | 25.95 | saü ÷ràvitaþ kråravacaþ sa tena cakre satyaü mçtyubhayaü vihàya | ÷aktyà haniùyàmi paràniti sma cakre ca tat karma tathà paredyuþ | 25.96 | taü ÷aktito jugupurdhàrtaràùñràstenàrditàõscedipà¤càlamatsyàþ | paràdravan bhãùmabàõorubhãt àþ siü hàrditàþ kùudramçgà ivà'rtàþ | 25.97 | saü sthàpya tàn bhãùmamabhiprayàntamalambuso'vàrayat pàrthasånum | ccclvii.vijitya taü ke÷avabhàgineyo yayau bhãùmaü dhàrtaràùñro'mumàra | 25.98 | tad yuddhamàsãnnçpapàrthaputrayorvicitramatyadbhutamugraråpam | samaü ciraü tatra dhanu÷cakarta dhvajaü ca ràjà sahasà'bhimanyoþ | 25.99 | athainamugrai÷ca ÷arairvavarùa såtaü ca tasyà'÷u jaghàna vãraþ | tadà'sadad bhãmaseno nçpaü taü jaghàna càõsvàn dhçtaràùñrajasya | 25.100 | droõo drauõirbhagadattaþ kçpa÷ca sacitrasenà abhyayurbhãmasenam | sarvàü ÷ca tàn vimukhãkçtya bhãmaþ sa citrasenàya gadàü samàdade | 25.101 | t àmudyatàü vãkùya paràdravaü ste sa citrasena÷ca rathàdavaplutaþ | sa¤cårõito gadayà tadratha÷ca tajjãvanenoddhçùit àõsca kauravàþ | 25.102 | bhãùmastu pà¤càlakaråõsacediùvahan sahasràõi caturda÷ograþ | rathaprabarhànatitigmatejà vidràvayàmàsa parànavãniva | 25.103 | vidràpya sarvàmapi pàõóusenàü vi÷ràvya lokeùu ca kãrtimàtmanaþ | senàü samàhçtya yayau ni÷àgame sampåjyamàno dhçtaràùñraputraiþ | 25.104 | droõo viràñasya puro nihatya ÷aïkhaü sutaü tasya vijitya taü ca | vidràpya senàmapi pàõóavànàü yayau nadãjena sahaiva hçùñaþ | 25.105 | bhãmàrjunàvapi ÷atrån nihatya vidràpya sarvàü ÷ca yudhi pravãràn | yudhiùñhireõàpahçte svasainye bhãtena bhãùmàcchibiraü prajagmatuþ | 25.106 | yudhiùñhiro bhãùmaparàkrameõa bhãto bhãùmaü svavadhopàyameva | praùñuü yayau ni÷i kçùõo'nujàõsca tasyànvayustaü sa pitàmaho yat | 25.107 | bhãmàrjunau ÷aknuvantàvapi sma narte'nuj¤àü hantumimaü tadaicchatàm | påjyo yato bhãùma udàrakarmà kçùõo'pyayàt tena hi pàõóavàrthe | 25.108 | pràpyànuj¤àü bhãùmataste vadhàya ÷ikhaõóinaü tadvacasà'grayàyinam | kçtvà paredyuryudhaye vinirgatà bhiùmaü puraskçtya tathà pare'pi | 25.109 | ccclviii.÷ikhaõóino rakùakaþ phalguno'bhåd bhãùmasya duþ ÷àsana àsa càgre | anye ca sarve jugupurbhãùmameva nyavàrayan bhãmasenàdayastàn | 25.110 | bhãùmàya yàntaü yuyudhànamàjau nyavàrayad ràkùaso'lambuso'tha | taü vajrakalpairatudad vçùõivãraþ ÷araiþ sa màyàmasçjat tadogràm | 25.111 | astreõa màyàmapanudya vãro vyadràvayad ràkùasaü sàtyakistam | tasmin gate yuyudhàno rathena yayau bhãùmaü pàrthamanveva dhanvã | 25.112 | droõo drauõirdhàrtaràùñra÷ca ràjà bhåri÷ravà bhagadattaþ kçpa÷ca | ÷alyo bàhlãkaþ kçtavarmà su÷armà sarvàõsca senà vàrità vàyujena | 25.113 | sa tàn muhurvirathãkçtya vãraþ pràgjyotiùaü sagajaü dràvayitvà | nyavàrayat phalgunaü roddhukàmaü pàrtha÷ca devavratamàsasàda | 25.114 | yudhiùñhiraü bhãùmamabhiprayàntaü màdrãsutàbhyàü sahitaü nçvãram | nyavàrayacchakuniþ sàdinàü ca yuto'yutenaiva varàõsvagena | 25.115 | t àn sàdino'÷vàü ÷ca nihatya sarvàn vijitya taü ÷akuniü pàõóavàste | pràpurbhãùmaü draupadeyàõsca sarve tathà viràñadrupadau kuntibhojaþ | 25.116 | dhçùñadyumnaü bhãùmamabhiprayàntaü nyavàrayat saindhavastaü sa bàõaiþ | hatàõsvasåtaü sagaõaü dràvayitvà samàsadad bhãùmamevà'÷u vãraþ | 25.117 | gupto'tha pàrthena raõe õsikhaõóã bhãùmaü samàsàdya ÷arairatàóayat | bhãùmaþ strãtvaü tasya jànan na tasmai mumoca bàõàn sa tu taü tutoda | 25.118 | ÷ikhaõóinaü vàrayàmàsa bàõairdurmarùaõo'marùaõavihvalekùaõaþ | nàtyetumenama÷akacchikhaõóã duþ ÷àsanaþ pàrthamavàrayat tadà | 25.119 | sa lokavãro'pi duràtmanà'munà ruddho'÷akannainamatãtya yàtum | bhãùmaü pàrthaþ sàyakàõscàsya tasmin sasajjire parvateùvapyasaktàþ | 25.120 | amarùayuktau cirameva vãràvayuddhyatàmarjunadhàrtaràùñrau | samaü tadàsãnmahadadbhutaü ca divaukasàü pa÷yatàü bhåbhçt àü ca | 25.121 | ccclix.tadà viràñadrupadau kuntibhojaü kçùõàsutàn kekayàü ÷cekitànam | bhåriþ ÷alaþ somadatto vikarõaþ sakekayà vàrayàmàsuruccaiþ | 25.122 | jitvaiva tàü ste'bhiyayu÷ca bhãùmaü tato'rjuno'tãtya duþ ÷àsanaü ca | bhãùmaü ÷arairàrcchadaripramàthibhiþ ÷ikhaõóinaü dhàrtaràùñràd vimucya | 25.123 | sa taiþ samastairbahu÷astrapågairbhç÷aü marmasvardita÷càpamuktaiþ | ÷araiþ samastàn virathàü ÷cakàra ÷ainaiyapà¤càlyayudhiùñhiràdyàn | 25.124 | sa cedipà¤càlakaråõsamukhyàn rathottamàn pa¤caviü ÷atsahasràn | sampreùayàmàsa yamàya bàõairyugàntakàle'gniriva pravçddhaþ | 25.125 | nirãkùya taü såryamivà'tapantaü sa¤codito vàsudevena pàrthaþ | ciccheda tatkàrmukaü lokavãro raõe'rddhacandreõa sacànyadàdade | 25.126 | ciccheda taccaivamaùñau dhanåü ùi ÷aktiü ca carmàsivaraü paràõi ca| dhanåü ùi dattàni nçbhirnçpasya sarvàõi ciccheda sa pàka÷àsaniþ | 25.127 | tataþ ÷araiþ såryakaraprakàõsairvivyàdha sarve ca yudhiùñhiràdyàþ | tairardito nyapatad bhåtel . e sapràõàn dadhàràpi tathottaràyaõàt | 25.128 | nipàtite'smin màrutidroõamukhyàn vidràpya tatrà'gamadàõsu te'pi | tadàyudhàni praõidhàya vãràþ pàrthàþ pare cainamupàsadan sma | 25.129 | praõamyataü tadvacanàt samãyustasmin dine ÷ibiràõyeva sarve | pare dine sarva evopatasthurbhãùmaü yadånàmpatinà sahaiva | 25.130 | sa pårvadivase pàrthadattabàõopabarhaõaþ | tadà'pi tçñparãt àtmà yogyaü peyamayàcata | 25.131 | dhàrtaràùñrairavij¤àtaü tadabhij¤àya vàsaviþ | vàruõàstreõa bhittvà sabhåmiü vàri sugandhi ca | årdhvadhàramadàdàsye tarpito'nena so'vadat | 25.132 | ccclx.yàdç÷yastraj¤atà pàrthe dçùñà'tra kurunandanàþ | yàdçg bàhvorbalaü bhãme saü yugeùu punaþ punaþ | 25.133 | yàdç÷aü caiva màhàtmyamanantamajaraü hareþ | vij¤àtaü sarvalokasya sabhàyàü dçùñameva ca | 25.134 | upàramata tad yuddhaü sukhinaþ santu bhåmipàþ | yathocitavibhaktàü ca bhuïgdhvaü bhåpàþ sadà bhuvam | ityuktaþ prayayau tåùõãü dhàrtaràùñraþ svakaü gçham | 25.135 | vyàsadattoruvij¤ànàt sa¤jayàdakhilaü pità | ÷rutvà tadà paryatapyat pàõóavàþ kçùõadevatàþ | mumuduþ ÷ibiraü pràpya sarve kçùõànumoditàþ | 25.136 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye bhãùmapàto nàma pa¤caviü ÷o'dhyàyaþ ccclxi.(nàràyaõàstropa÷amanam) atha ùaóviü ÷o'dhyàyaþ Oü | athàkhilànàü pçthivãpatãnàmàcàryamagryaü rathinàü suvidyam | ràmasya vi÷vàdhipateþ su÷iùyaü cakre camåpaü dhçtaràùñraputraþ | 26.1 | karõo'pi bhãùmànumato dhanuùmàn yuddhodyato'bhåt tadasatkçtaþ purà | tasmin sthite'nàttadhanustadaiva rathaü samàsthàya guruü samanvayàt | 26.2 | droõo vçto dhàrtaràùñreõa dharmasutagrahe tena kçte prati÷rave | j ¤àtvà yattàþ pàõóavàstaü samãyuryuddhàya tatràbhavadugrayuddham | 26.3 | patatribhistatra dudhàva ÷àtravàn droõo dhanurmaõóalamantranissçtaiþ | tamàsasàdà'÷u vçkodaro nadaü stamàsadan drauõikçpau ca madraràñ| 26.4 | sa tàn vidhåyàbhyapatad raõe'graõãrdroõaü tamanvàrjunirabhyayàt paràn | vavàra taü madrapatistayorabhåd raõo mahàü statra gadàü samàdade | ÷alyo'tha bhãmo'bhiyayau gadàdharastametayoratra babhåva saïgaraþ | 26.5 | ubhàvajeyau gadinàmanuttamàvatulyavãryau pravarau balãyasàm | viceratu÷citratamaü prapa÷yatàü manoharaü t àvabhinardamànau | gadàprapàtàïkitavajragàtrau dadar÷a loko'khila eva tau raõe | 26.6 | gadàbhighàtena vçkodarasya vicetanaþ pràpatadatra madraràñ| bhãmo'pi kopàt pracalatpadaþ kùitau nidhàya jànuü sahasotthitaþ kùaõàt | 26.7 | vicetanaü patitaü madraràjaü vilokya bhãmaü ca tamàhvayantam | rathaü samàropya janasya pa÷yataþ pura÷ca bhãmasya kçpo'pajagmivàn | 26.8 | vijitya madràdhipamojasà'rihà nadan rathaü pràpya nijaü sa màrutiþ | vyadràvayad bàõagaõaiþ pareùàmanãkinãü droõasamakùameva | 26.9 | vidràvayatyàõsu kurån vçkodare vidhåya saubhadramukhàn sasàtyakãn | droõo'bhipede nçpatiü gçhãtuü tamàsasàdà'÷u dhana¤jayo rathã | 26.10 | ccclxii.sa vàsudevaprayate rathe sthitaþ ÷araiþ ÷arãràntakaraiþ samantataþ | nihatya nàgàõsvanaràn pravartayannadç÷yatà'÷veva ca ÷oõit àpagàþ | 26.11 | nihanyamànàsu kirãñinà camåùvàrakùite dharmasute tathà'padaþ | camåü ca bhãmàrjunabàõabhagnàü droõo'pahçtyàpayayau ni÷àgame | 26.12 | sa dhàrtaràùñreõa yudhiùñhiràgrahàt saü ÷ràvitaþ kråravaco ni÷àyàm | jagàda dåraü samaràd vinãyatàü pàrthastato dharmasutaü grahãùye | 26.13 | tataþ su÷armà sahito mahàrathaiþ saü ÷aptakairdårataraü praõetum | yuddhàya bhãmànujamàõsu klçpto duryodhanenomiti so'pyavàdãt | 26.14 | samàhvayàmàsurathàrjunaü te pràtarhutàõsasya di÷aü raõàya | ayodhayat tàn sa ca tatra gatvà bhãmo gajànãkamathàtra càvadhãt | 26.15 | nihanyamàneùu gajeùu sarva÷o vidràpyamàõeùvakhileùu ràjasu | pràgjyotiùo dhàrtaràùñràrthitastaü samàsadat supratãkena dhanvã | 26.16 | vibhãùit àþ supratãkena bhãmahayà na tasthustadanu sma sàtyakiþ | saubhadramukhyàõsca gajaü tamabhyayu÷cikùepa teùàü sa rathànathàmbare | 26.17 | ÷aineyapårveùu rathojjhiteùu bhåmàvavaplutya katha¤cideva | sthiteùu bhãme ca vibhãùit àõsvàn saü yamya yuddhyatyapi kçùõa aikùat | 26.18 | saïkle÷ito vaiùõavàstraü pramu¤cet pràgjyotiùo bhãmasene tato'ham | yàmyàrjunenaiva tadastramàtmanaþ svãkartumanyena varàdadhàryam | 26.19 | iti sma sa¤cintya sahàrjunena tatrà'yayàvatha pàrthaü trigartàþ | nyavàrayaü stvàùñramastraü sa teùu vyavàsçjanmohanàyà'÷u vãraþ | 26.20 | tadastravãryeõa vimohitàste parasparaü kçùõapàrthàviti sma | jaghnustadà vàsavistàn visçjya pràgjyotiùaü hantumihàbhyagàd drutam | 26.21 | visçjya bhãmaü sa ca pàrthameva yayau gajaskandhagato gajaü tam | pracodayàmàsa rathàya tasya cakre'pasavyaü harirenamàõsu | 26.22 | ccclxiii.manojavenaiva rathe pareõa sambhràmyamàõe natu taü gajaþ saþ | pràptuü ÷a÷àkàtha ÷araiþ sutãkùõairabhyarddayàmàsa nçpaü sa vàsaviþ | 26.23 | astrai÷ca ÷astraiþ suciraü nçvãràvayuddhyatàü tau balinàü prabarhau | atho cakartàsya dhanuþ sa pàrthaþ sa vaiùõavàstraü ca tadà'ïku÷e'karot | 26.24 | tasminnastre tena tadà pramukte dadhàra tad vàsudevo'mitaujàþ | tadaü sade÷asya tu vaijayantã babhåva màlà'khilalokabhartuþ | 26.25 | dçùñvaiva tad dhàritamacyutena pàrthaþ kimarthaü vidhçtaü tvayeti | åce tamàhà'÷u jagannivàso mayà'khilaü dhàryate sarvadaiva | 26.26 | na màdç÷o'nyo'sti kutaþ paro mat so'haü caturdhà jagato hitàya | sthito'smi mokùapral . ayasthitãnàü sçùñeõsca kartà krama÷aþ svamårtibhiþ | sa vàsudevàdicatuþ svaråpaþ sthito'niruddho hçdi càkhilasya | 26.27 | sa eva ca kroóatanuþ parà'haü bhåmipriyàrthaü narakàya càdàm | astraü madãyaü varamasya càdàmavadhyatàü yàvadastraü sasånoþ | 26.28 | astrasya cànyo natu ka÷cidasti yo'vadhya etasya kuta÷ca mattaþ | iti sma tenaiva mayà dhçtaü tadastraü tadenaü jahi càstrahãnam | 26.29 | ityuktamàkarõya sa ke÷avena sammantrya bàõaü hçdaye mumoca | pràgjyotiùasyàparamuttamaü ÷araü gajendrakumbhasthala àõsvamajjayat | 26.30 | ubhau ca tau petaturadrisannibhau mahendravajràbhihatàvivà'÷u | nihatya tau vàsavirugrapauruùo mumoda sàdhu svajanàbhipåjitaþ | 26.31 | athàcalaü vçùakaü caiva hatvà kanãyasau ÷akunestaü ca bàõaiþ | vivyàdha màyàmasçjat sa tàü ca vij¤ànàstreõà'÷u nàõsàya cakre | 26.32 | sa naùñamàyaþ pràdravat pàpakarmà tataþ pàrthaþ ÷arapågai÷camåü t àm | vidràvayàmàsa tadà guroþ suto màhiùmatãpatimàjau jaghàna | 26.33 | ccclxiv.tadà bhãmastasya nihatya vàhàn vyadràvayad dhàrtaràùñrãü camåü ca | bhãmàrjunàbhyàü hanyamànàü camåü t àü dçùñvà droõaþ kùipramapàjahàra | 26.34 | pràgjyotiùe nihate'thàgrahàcca yudhiùñhirasyàtiviùaõõaråpaþ | duryodhano'÷ràvayad dãnavàkyànyatra droõaü so'pi nçpaü jagàda | 26.35 | pàrthe gate ÷vo nçpatiü grahãùye nihanmi và tatsadç÷aü tadãyam | iti pratij¤àü sa vidhàya bhåyaþ pràtaryayau yuddhamàkàïkùamàõaþ | 26.36 | padmavyåhaü vyåhya parairabhedyaü varàd viùõostasya mantraü hyajaptvà | pàrthàõsca taü pràpurçte'rjunena saü ÷aptakairyuyudhe so'pi vãraþ | 26.37 | pàrthà vyåhaü tu taü pràpya nàõsakan bhettumudyatàþ | j ànaü ÷ca pratibhàyogàt kàmyaü naivàjapanmanum | 26.38 | bhãmo yudhiùñhirastatra tajj¤aü saubhadramabravãt | bhindhi vyåhamimaü t àta vayaü tvàmanuyàmahe | 26.39 | sa evamukto rathinàü prabarho vive÷a bhittvà dviùatàü camåü t àm | anveva taü vàyusutàdaya÷ca vivikùavaþ saindhavenaiva ruddhàþ | 26.40 | vareõa rudrasya niruddhyamàno jayadrathenàtra vçkodarastu | viùõorabhãùñaü vadhamàrjunestadà vij¤àya ÷akto'pi nacàtyavartata | 26.41 | jayadrathasthena vçùadhvajena prayuddhyamàneùu vçkodaràdiùu | pravi÷ya vãraþ sa dhana¤jayàtmajo vilol . ayàmàsa parorusenàm | 26.42 | sa droõaduryodhanakarõaõsalyairdroõyagraõãbhiþ kçtavarmayuktaiþ | ruddha÷cacàràribaleùvabhãtaþ ÷iràü si kçntaü stadanubratànàm | 26.43 | sa lakùaõaü ràjasutaü prasahya pituþ samãpe'nayadàõsu mçtyave | bçhadbalaü cottamavãryakarmà varaü rathànàmayutaü ca patribhiþ | 26.44 | droõàdayastaü harikopabhãt àþ pratyakùato hantuma÷aknuvantaþ | sammantrya karõaü purato nidhàya cakrurvicàpàõsvarathaü kùaõena | 26.45 | ccclxv.karõo dhanustasya kçpa÷ca sàrathã droõo hayànàõsu vidhamya sàyakaiþ | sacarmakhaógaü rathacakramasya praõudya hastasthitameva tasthuþ | 26.46 | bhãteùu kçùõàdatha tadvadhàya teùvàsasàdà'÷u gadàyudhaü gadã | dauþ ÷àsanistau yugapacca mamraturgadàbhighàtena mitho'tipauruùau | 26.47 | tasmin hate ÷atruravaü ni÷amya harùodbhavaü màrutirugravikramaþ | vijitya sarvànapi saindhavàdãn yudhiùñhirasyànumate nyaùãdat | 26.48 | vyàsastadà tànamitàtmavaibhavo yudhiùñhiràdãn glapitànabodhayat | vijitya saü ÷aptakapågamugro ni÷àgame vàsaviràpa sàcyutaþ | 26.49 | ni÷amya putrasya vadhaü bhç÷àrtaþ prati÷ravaü so'tha cakàra vãraþ | jayadrathasyaiva vadhe ni÷àyàü svapne'nayat taü giri÷àntikaü hariþ | 26.50 | svayamevàkhilajagadrakùàdyamita÷aktimàn | apyacyuto gurudvàrà prasàdakçdahaü tviti | 26.51 | j ¤àpayan phalgunasyàstraguruü giri÷ama¤jasà | pràpayitvainamevaitatprasàdàdastramudbaõam | cakre tadarthamevàsya rakùàü cakre tadàtmikàm | 26.52 | sàntvayitvà subhadràü ca gatvopaplàvyamacyutaþ | yojayitvà rathaü pràtaþ sàrjuno yuddhamabhyayàt | 26.53 | ÷rutvà pratij¤àü puruhåtasånorduryodhanenàrthitaþ sindhuràjam | tràtàsmyahaü sarvatheti pratij¤àü kçtvà droõo vyåhamabhedyamàtanot | 26.54 | sa divyamagryaü ÷akañàbjacakraü kçtvà svayaü vyåhamukhe vyavasthitaþ | pçùñhe karõadrauõikçpaiþ sa÷alyairjayadrathaü guptamadhàt parai÷ca | 26.55 | athàrjuno divyarathoparisthitaþ surakùitaþ ke÷avenàvyayena | vijitya durmarùaõamagrato'bhyayàd droõaü sudhanvà gurumugrapauruùaþ | 26.56 | ccclxvi.pradakùiõãkçtya tamàõsvagàt tataþ kàlàtyayaü tveva vi÷aïkamànaþ | rathaü manovegamathànayaddhariryathà õsaràþ peturamuùya pçùñhataþ | 26.57 | vijitya hàrdikyamathàprayatnaþ sa indrasånuþ pravive÷a tad balam | vilol . ayàmàsa ca sàyakottamairyathà gajendro nal . inãü baloddhataþ | 26.58 | sa uccakàõse'tiratho rathottame savàsudevo hariõà yathendraþ | cakarta cogro dviùatàü ÷iràü si ÷araiþ ÷arãràntakaraiþ samantataþ | 26.59 | dçóhàyumacyutàyuü ca hatvà vindànuvindakau | ÷aràbhyàü preùayàmàsa yamàya vijayo yudhi | 26.60 | sudakùiõaü ca kàmbojaü nihatyàmbaùñhameva ca | ÷rutàyudhaü nadãj àtaü varuõàdàsasàda ha | yasyàdàd varuõo divyàmamoghàü mahatãü gadàm | 26.61 | sa tu tena ÷araistãkùõairarpito virathaü kùaõàt | cakàra pàrthasya rathamàruhyàridharàya tàm | 26.62 | gadàü cikùepa sà tasya vàruõeþ ÷ira eva tu | bibheda ÷atadhà õsãrõamastiùkaþ so'patad bhuvi | 26.63 | ayuddhyantaü svagadayà yadi tàóayasi svayam | tayà vi÷ãrõamastiùko mariùyasi na saü ÷ayaþ | amoghà cànyathà seyaü gadà tava bhaviùyati | 26.64 | ityabravãt taü varuõaþ purà tena sa ke÷ave | ayuddhyati gadàkùepàt tayà õsãrõaõsirà abhåt | 26.65 | hateùu vãreùu nijeùu saïgha÷o vidràviteùvàlul . ite ca sainye | duryodhano droõamupetya dãnamuvàca hà pàrtha upekùitastvayà | 26.66 | itãrite'bhedyamamuùya varma baddhvà mahàmantrabalàt sa vipraþ | jagàda yenaiva balena pàrthairviruddhyase tena hi yàhi phalgunam | 26.67 | ccclxvii.itãrito dhàrtaràùñraþ sa càpamàdàya sauvarõarathoparisthaþ | jagàma pàrthaü tamavàrayacca ÷arairanekairanalaprakàõsaiþ | 26.68 | vivyàdha pàrtho'pi tamugravegaiþ ÷arairna te tasya ca varmabhedam | cakrustato vàsavirdivyamastraü tadvarmabhedàya samàdade ruùà | 26.69 | sandhãyamànaü tu guroþ sutastacciccheda pàrtho'tha suyodhanàõsvàn | hatvà tal . e'viddhyadathainamugrairdrauõiþ ÷araiþ pàrthamavàrayad yudhi | 26.70 | sa drauõikarõapramukhairdhana¤jayo yuyodha te cainamavàraya¤charaiþ | babhåva yuddhaü tadatulyamadbhutaü jayadrathàrthe'dbhutavãryakarmaõàm | 26.71 | pàrthe praviùñe kurusainyamadhyaü droõo'vi÷at pàõóavasainyamàõsu | sa tadrathànãkamudagravegaiþ ÷arairvidhåya nyahanacca vãràn | 26.72 | sa vãravaryaþ sthaviro'pi yånàü yuveva madhye pracacàra dhanvinàm | prapàtayan vãra÷iràü si bàõairyudhiùñhiraü cà'sadadugravãryaþ | 26.73 | nçpagrahecchuü tamavetya satyajinnyavàrayad draupadiràõsu vãryavàn | nivàritastena ÷iraþ ÷areõa cakarta pà¤càlasutasya vipraþ | 26.74 | nihatya taü vãratamaü raõotkañaü yudhiùñhiraü bàõagaõaiþ samàrdayat | sa ÷aktistena vidhàya saïgaraü niràyudho vya÷varathaþ kçtaþ kùaõàt | 26.75 | sa årdhvabàhurbhuvi saü sthito'pi gçhãtumàjau guruõà'bhipannaþ | màdrãsutasyàvarajasya yànamàruhya vegàdapajagmivàü stataþ | 26.76 | droõaü tataþ ÷ai÷upàliþ saputro jàràsandhiþ kàõsiràjaþ sa÷aivyaþ | samàsadan kekayàõscaiva pa¤ca samàrdayan bàõagaõai÷ca sarva÷aþ | 26.77 | sa tàn krameõaiva nikçttakandharà¤charottamairatra vidhàya vipraþ | ninàya lokaü paramarkamaõóalaü vrajanti nirbhidya yamårdhvaretasaþ | 26.78 | vidhåyamàne guruõorusainye pçthàsutànàü pçtanàþ pareùàm | pràyo raõe màrutasånunaiva hatapravãrà mçditàþ paràdravan | 26.79 | ccclxviii.alambuso nàma tadaiva ràkùasaþ samàsadanmàrutimugrapauruùam | sa pãóitastena ÷araiþ sutejanaiþ kùaõàdadç÷yatvamavàpa màyayà | 26.80 | so'dç÷yaråpo'nucarànapãóayad bhãmasya tad vãkùya cukopa màrutiþ | astraj¤atàmàtmanike÷avàj¤ayà sandar÷ayannàgatadharmasaïkañaþ | 26.81 | tvàùñràstramàdatta sa kàmyakarmahãno'pi bhãmastata utthitàþ ÷aràþ | te bàõavaryàstadadç÷yavedhino rakùo vidàryà'vivi÷urdharàtal . am | 26.82 | taddhanyamànaü pravihàya bhãmamapàdravad dårataraü subhãtam | tatastu bhãmo dviùatàü varåthinãü vidràvayàmàsa ÷araiþ sumuktaiþ | 26.83 | tadaiva kçùõàtanayàþ sametà jaghnuþ ÷alaü saü yati saumadattim | alambusaü pràpa tadà ghañotkacaþ parasparaü tau rathinàvayuddhyatàm | 26.84 | ghañotkacastaü virathaü vidhàya khasthaü kha evàbhiyuyodha saü sthitaþ | tatastu taü bhãmasuto nigçhya nipàtya bhåmau pradadau prahàram | 26.85 | padà õsirasyeva sa piùñamastako mamàra madhye pçthivãpatãnàm | tasmin hate bhaimaseniþ kuråõàü vyadràvayad rathavçndaü samantàt | 26.86 | tadà'sadat kçtavarmà rathena senàü pàõóånàü ÷aravarùaü pramu¤can | dadau varaü tasya hi pårvamacyutaþ prãtaþ stutyà sarvajayaü muhårte | 26.87 | sa tena pà¤càlagaõàn vijigye yamau ca bhãmasya puro'tha taü ca | vivyàdha bàõena sa vàsudevavaraü vijànan na tadà samabhyayàt | 26.88 | vinaiva vçùõãn vijaye varo yadamuùya tenàsya hayàn sa sàtyakiþ | nihatya bàõairatudat sa yànamanyat samàsthàya tato'pajagmivàn | 26.89 | tadà hariþ pà¤cajanyaü sughoùamàpårayàmàsa jaye'bhiyuddhyati | karõàdibhirdrauõimukhai ripåõàü balaprahàõàya paraþ parebhyaþ | 26.90 | sa pà¤cajanyo'cyutavaktravàyunà bhç÷aü supårõodaranissçtadhvaniþ | ccclxix.jagad viri¤ce÷asurendrapårvakaü prakampayàmàsa yugàtyaye yathà | 26.91 | gàõóãvaghoùe ca tadà'bhibhåte yudhiùñhiro bhãtabhãtastadetya | ÷aineyamåce parasainyamagne pàrthe svayaü yuddhyati ke÷avaþ sma | 26.92 | na ÷råyate gàõóãvasyàdya ghoùaþ saü ÷råyate pà¤cajanyasya ghoùaþ | tad yàhi jànãhi tamadya pàrthaü yadi sma jãvatyasahàya eùaþ | 26.93 | itãritaþ sàtyakiratra vipràn sampåjya vittaiþ paramàõsiùaõsca | jayàya tebhyaþ pratigçhya senàmukhaü yayau bhãmasenànuyàtaþ | 26.94 | bhãmastu senàmukhamàõsu bhittvà pràve÷ayad yuyudhànaü camåü t àm | sa yuddhyamàno guruõà'bhyupekùitaþ såtaü nihatya dràvayàmàsa càõsvàn | 26.95 | balaü vivçddhaü ca tadà'sya sàtyakervipràõsãrbhiþ kçùõavaràdapi sma | balasya vçddhirhi purà'sya dattà kçùõena tuùñena dine hi tasmin | 26.96 | tato vivçddhorubalàt sa sàtyakiþ saü sthàpya bhãmaü prayayau rathena | taü bàõavarùaiþ pçtanàü samantànnighnantamàjau hçdikàtmajo'bhyayàt | 26.97 | tayorabhåd yuddhamatãva dàruõaü tatràkarot taü virathaü sa sàtyakiþ | vijitya taü sàtyakirugradhanvà yayàvatãtyaiva ÷iràü si yånàm | kçntan ÷araistaü jalasandha àgamad raõe gajaskandhagato'bhiyoddhum | 26.98 | nivàrayantaü tamasaü hyavikramaü nihatya bàõaiþ samare sa sàtyakiþ | vilol . ayàmàsa balaü kuråõàü nighnan gajasyandanavàjipattinaþ | 26.99 | sa pàrvatãyàü ÷ca ÷ilàpravarùiõo nihatya vidràpya ca sarvasainikàn | samàsadat ke÷avaphalgunau ca balã tamàrà'÷u ca yåpaketuþ | 26.100 | tayorabhåd yuddhamatãva ghoraü ciraü vicitraü ca mahad vibhãùaõam | parasparaü tau turagàn nihatya nipàtya såtau dhanuùã nikçtya | samãyatu÷carmamahàsidhàriõau vicitramàrgàn yudhi sa¤carantau | 26.101 | sa saumadattirbhuvi sàtyakiü raõe nipàtya ke÷eùu ca sampragçhya | ccclxx.padà'sya vakùasyadhiruhya khaógamudagrahãdàõsu ÷iro'pahartum | 26.102 | tad vàsudevastu nirãkùya vi÷vata÷cakùurjagàdà'÷u dhana¤jayaü raõe | tràyasva ÷aineyamiti sma so'pi bhallena ciccheda bhujaü parasya | 26.103 | sa tena cotkçttasakhaógabàhurvinindya pàrthaü niùasàda bhåmau | pràyopaviùñaþ ÷arasaü stare hariü ddhyàyan vinindannasuraprave÷àt | 26.104 | gate'suràve÷a utàtibhaktyà dhyàyatyamuùmin garuóadhvajaü tam | ÷aineya utthàya nivàryamàõaþ kçùõàrjunàdyairaharacchiro'sya | 26.105 | tadà svakãyaü rathametadarthaü klçptaü dadau sàtyakaye sasåtam | kçùõo'tha pàrthasya hayàstçùà'rditàstadà'sçjad vàruõàstraü sa pàrthaþ | 26.106 | tenaiva tãrthaü paramaü cakàra tathà'÷va÷àlàmapi bàõaråpàm | tato vimucyàtra hayànapàyayaddharistadà vàsaviràrdayat paràn | 26.107 | yuyoja kçùõasturagàn rathe punargata÷ramànuddhçtasàyakàn prabhuþ | pracodite tena rathe sthitaþ punastathaiva bãbhatsurarãnayodhayat | 26.108 | ÷inipravãre tu gate yudhiùñhiraþ puna÷ca cintàkulito babhåva ha | jagàda bhãmaü ca na gàõóivadhvaniþ saü ÷råyate pà¤cajanyasya ràvaþ | 26.109 | mayà niyukta÷ca gataþ sa sàtyakirbhàraü ca tasyàdhikameva manye | tat pàhi pàrthaü yuyudhànameva ca tvaü bhãma gatvà yadi jãvatastau | 26.110 | itãritaþ pràha vçkodarastaü na rakùitaü vàsudevena pàrtham | brahme÷ànàvapi jetuü samarthau kiü drauõikarõàdidhanurbhçto'tra | 26.111 | ato bhayaü nàsti dhana¤jayasya na sàtyake÷caiva hareþ prasàdàt | rakùyastvamevàtra mato mamàdya droõo hyayaü yatate tvàü gçhãtum | 26.112 | itãritaþ pràha yudhiùñhirastaü na jãvamàne yudhi màü ghañotkace | dhçùñadyumne càstravidàü variùñhe droõo va÷aü netumiha prabhuþ kvacit | 26.113 | ccclxxi.yadi priyaü kartumihecchasi tvaü mama prayàhyàõsu ca pàrthasàtyakã | rakùasva sa¤j¤àmapi siü hanàdàt kuruùva me pàrtha÷aineyadçùñau | 26.114 | tathà hate caiva jayadrathe me kuruùva sa¤j¤àmiti tena bhãmaþ | uktastu haióimbamamuùya rakùaõe vyadhàcca senàpatimeva samyak | 26.115 | sa cà'ha senàpatiratra bhãmaü prayàhi tau yatra ca ke÷avàrjunau | na jãvamàne mayi dharùituü kùamo droõo nçpaü mçtyurahaü ca tasya | 26.116 | iti bruvàõe praõidhàya bhãmaþ punaþ punastaü nçpatiü gadàdharaþ | yayau parànãkamadhijyadhanvà nirantaraü pravapan bàõapågàn | 26.117 | nyavàrayat taü ÷aravarùadhàro droõo vaca÷cedamuvàca bhãmam | ÷iùyasnehàd vàsaviþ sàtyaki÷ca mayà pramukto bhç÷amànatau mayi | 26.118 | svãyà pratij¤à'pi hi saindhavasya guptau mayà pàrthakçte visçùñà | dàsye na te màrgamahaü katha¤cit pa÷yàstravãryaü mama divyamadbhutam | 26.119 | ityuktavàkyaþ sa gadàü samàdade cikùepa tàü droõarathàya bhãmaþ | uvàca càhaü pitçvanmànaye tvàü sadà mçdustvàü prati nànyathà kvacit | 26.120 | amàrdave pa÷ya ca yàdç÷aü balaü mameti tasyà'÷u vicårõito rathaþ | gadàbhipàtena vçkodarasya sasåtavàjidhvajayantrakåbaraþ | 26.121 | droõo gadàmàpatatãü nirãkùya tvavapluto làghavato dharàtal . e | tadaiva duryodhanayàpitaü rathaü paraü samàsthàya ÷aràn vavarùa ha| 26.122 | ÷araistadãyaiþ paramàstramantritaiþ pravçùyamàõo jagadãraõàtmajaþ | ÷iro nidhàyà'÷u puro vçùo yathà tamabhyayàdeva rathàdavaplutaþ | 26.123 | manojavàdeva tamàpya bhãmo rathaü gçhãtvà'mbara àkùipat kùaõàt | ÷akto'pyahaü tvàü na nihanmi gauravàdityeva suj¤àpayituü tadasya | 26.124 | suvàjisåtaþ sa rathaþ kùitau patan vicårõito'smàd gururapyavaplutaþ | tadà vi÷oko'sya rathaü samànayat tamàruhad bhãma udàravikramaþ | 26.125 | ccclxxii.droõo'pi duryodhanadattamanyaü rathaü samàsthàya yudhiùñhiraü yayau | gçhãtukàmaü nçpatiü prayàntaü nyavàrayat saü yati vàhinãpatiþ | 26.126 | vidàritàü droõaõsaraiþ svasenàü saü sthàpya bhåyo drupadàtmajaþ ÷araiþ | droõaü nivàryaiva camåü pareùàü vidràvayàmàsa ca tasya pa÷yataþ | 26.127 | tayorabhåd yuddhamatãva raudraü jayaiùiõoþ pàõóavadhàrtaràùñrayoþ | atyadbhutaü santatabàõavarùamanàrataü suciraü nirvi÷eùam | 26.128 | tataþ pràyàd bhãmaseno'mitaujà mçdga¤charaiþ kauravaràjasenàm | vindànuvindapramukhà dhàrtaràùñràstamàsedurdvàda÷a vãramukhyàþ | viddhaþ ÷araistairbahubhirvçkodaraþ ÷iràü si teùàü yugapaccakarta | 26.129 | hateùu teùu pravareùu dhanvinàü satyavrataþ puramitro jaya÷ca | vçndàrakaþ paurava÷cetyamàtyàþ samàsedurdhàrtaràùñrasya bhãmam | 26.130 | sa taiþ pçùatkairavakãryamàõaþ ÷itàn vipàñhàn yugapat samàdade | jahàra taireva ÷iràü si teùàü hateùu teùveva pare pradudruvuþ | 26.131 | sa siü havat kùudramçgàn samantato vidràpya ÷atrån hçdikàtmajaü raõe | abhyàgamat tena nivàritaþ ÷araiþ kùaõena cakre virathàõsvasåtam | sa gàóhaviddhastu vçkodareõa raõaü visçjyàpayayau kùaõena | 26.132 | vijitya hàrdikyamathà'÷u bhãmo vidràvayàmàsa varåthinãü t àm | sampreùayan sarvanaràõsvaku¤jaràn yamàya yàto haripàrthapàr÷vam | 26.133 | dçùñvaiva kçùõavijayau paramaprahçùñastàbhyàü nirãkùita uta pratibhàùita÷ca | sa¤j¤àü nçpasya sa dadàvapi siü hanàdàn ÷rutvà paràü mudamavàpa sa càgryabuddhiþ | 26.134 | bhãmasya nànadata eva mahàsvanena viõmåtra÷oõitamatho mçtimàpureke | bhãteùu sarvançpatiùvamumàpa tårõaü karõo vikarõamukharà api dhàrtaràùñràþ | 26.135 | hatvà vikarõamuta tatra ca citrasenaü sa¤cårõitaü ca vidadhe rathamarkasånoþ | ghoraiþ ÷araiþ punarapi sma samardyamànaþ karõo'payànamakarod drutameva bhãmàt | 26.136 | ccclxxiii.àõsvàsya caiva suciraü punareva bhãmaü yuddhàya yàti dhçtaràùñrasutaistathà'nyaiþ | t àü ÷caiva tatra vinihatya tathaiva karõo vya÷vàyudhaþ kçta utàpayayau kùaõena | 26.137 | vikarõacitrasenàdyà evaü vãratamàþ sutàþ | karõasya pa÷yato bhãmabàõakçtta÷irodharàþ | 26.138 | nipeturdhçtaràùñrasya rathebhyaþ pçthivãtal . e | trayoviü ÷atirevàtra karõasàhàyyakàïkùiõaþ | 26.139 | ekavãü ÷ativàraü ca vya÷vasåtarathadhvajaþ | gàóhamabhyardditastãkùõaiþ ÷arairbhãmena saü yuge | 26.140 | pràõasaü ÷ayamàpannaþ sarvalokasya pa÷yataþ | raõaü tyaktvà pradudràva rudan duþkhàt punaþ punaþ | 26.141 | dvàviü ÷atimayuddhe tu ràmadattaü subhàsvaram | abhedyaü rathamàruhya vijayaü dhanureva ca | 26.142 | taddattameva saïgçhya tåõã càkùayasàyakau | àsasàda raõe bhãmaü karõo vaikartano vçùà | 26.143 | sughora àsãt sa tayorvimardo bhãmasya karõasya ca dãrghakàlam | àkàõsamàcchàdayatoþ ÷araughaiþ parasparaü caiva suraktanetrayoþ | 26.144 | tato bhãmo mahàbàhuþ sahajàbhyàü ca saü yutam | tvàü tu kuõóalavarmabhyàü ÷aknuyàü hantuma¤jasà | 26.145 | iti j¤àpayituü tasya kuõóale kavacaü tathà | ÷arairutkçtya samare pàtayàmàsa bhåtal . e | 26.146 | evaü t ànyapakçùyàhaü hanyàü tvàmiti vedayan | puna÷ca bahubhistãkùõaiþ ÷arairenaü samàrdayat | 26.147 | tatastu bhãmasya babhåva buddhiraspardhinaþ sarvajayo hi dattaþ | ccclxxiv.amuùya ràmeõa naca spçdhà'yaü karõo mayà yuddhyati kçcchrago hyayam | 26.148 | tathà'pi me bhagavànatyanugrahàjjayaü dadàtyàtmavaco'pahàya | mayà tumànyaü vacanaü hareþ sadà tasmàd dàsye vivaraü tvadya ÷atroþ | 26.149 | evaü smçtvà tena randhre pradatte karõo'stravãryeõa dhanurnyakçntat | ra÷mãn hayànàü ca tato rathaü sa tatyàja naijaü balameva vedayan | 26.150 | na me rathàdyairdhanuùà'pi kàryamityeva sa khyàpayituü vçkodaraþ | khamutpapàtottamavãryatejà rathaü ca karõasya samàsthitaþ kùaõàt | 26.151 | bhãtastu karõo rathakåbare tadà vyalãyatàtaþ sa vçkodaro rathàt | avapluto j¤àpayituü sva÷aktiü niràyudhatve'pyarinigrahàdau | 26.152 | naicchad gçhãtuü vinihantumeva và rathaü dhanurvà'sya raõe'pahartum | droõasya yadvat pårvamatãva ÷akto'pyamànayad ràmavaco'sya bhaktyà | 26.153 | satyàü kartuü vàsave÷ca pratij¤àü sammànayan vaiùõavatvàcca karõam | dàtuü randhraü såryajasya prayàtaþ ÷arakùepàrthaü duramatiùñhadatra | 26.154 | tataþ karõo dåragataü vçkodaraü sammànayantaü ràmavàkyaü vijànan | ÷arairavidhyat sa ca tànavàrayad gajairmçtaistàü ÷ca cakarta karõaþ | 26.155 | vyasån gajàn prakùipantaü sametya saü spç÷ya càpena vaca÷ca duùñam | saü ÷ràvayàmàsa suyodhanasya prãtyai prajànannapi tasya vãryam | 26.156 | saü ÷ràvayantaü vacanàni råkùàõyapàhanad bàõavaraistadà'rjunaþ | sa varmahãnaþ pàrthabàõàbhitapto vyapàgamad bhãma àpà'tmayànam | 26.157 | karõo bhãme vàsavãü naiva ÷aktiü vimoktumaicchannaiva bãbhatsuto'nyàn | hanyàmiti pràha yataþ sa kuntyai yadyapyavadhyaþ sa tayà'pi bhãmaþ | 26.158 | nàràyaõàstraü ÷irasi prapàtitaü na yasya lomàpyadahaccirasthitam | kiü tasya ÷aktiþ prakaroti vàsavã tathà'nyadapyastra÷astraü mahacca | 26.159 | ccclxxv.bhãmaþ karõarathaü pràptaþ ÷aktiü nà'dàtumaicchata | abhipràyaü ke÷avasya jànan haióimbamçtyave | tataþ karõo'nyamàsthàya rathamarjunamabhyayàt | 26.160 | divyaü rathaü dhanu÷caiva kçùõabuddhyo'rjuno haret | iti bhãtastu tàü ÷aktimàdàyàrjunamçtyave | yuddhàyàyàd rathaü càpaü ÷aktiü caikatra nàkarot | 26.161 | ekaü hçtaü cedanyat syàditi matvà bhayàkulaþ | bibheti sarvadà nãteþ kçùõasyàmitatejasaþ | 26.162 | ni÷cito maraõàyaiva mçtikàle tu taü ratham | àruhyàgàddhi pårvaü tu na kàlaü manyate mçteþ | 26.163 | ÷aktiü tu tadrathagatàü prasamãkùya kçùõaþ saü sthàpya pàrthamapi sàtyakimeva yoddhum | dattvà svakãyarathameva virocanasya putreõa so'di÷adamuùya balaü pradàya | 26.164 | ÷iùyaü tva÷aktamiha me pratiyodhanàya pàrtho hyadàditi sa sàtyakimãkùamàõaþ | saü spardhayaiva yuyudhe virathaü cakàra tenaiva sàtyakiramuü hariyànasaü sthaþ | 26.165 | na ke÷avarathe ka÷cit sthito yàti paràjayam | ata÷ca sàtyakirnàpa karõenàtra paràjayam | 26.166 | ÷astrasaïgrahakàle tu kumàràõàü vrataü bhavet | ityuktaü j àmadagnyena dhanurvidyàpuràkçt à | 26.167 | tacchatruvadharåpaü ca pårvàsiddhaü ca gåhitam | aviruddhaü ca dharmasya kàryaü ràmasya tuùñidam | 26.168 | anupadravaü ca lokasyetyato bhãmo vrataü tvidam | cakàra tåbaretyukte hanyàmiti rahaþ prabhuþ | 26.169 | anupadravàya lokasya suvya¤jac÷ma÷rumaõóalaþ | su÷ma÷ruü màü na ka÷ciddhi tathà bråyàditi sphuñam | tadarjuno vijànàti snehàd bhãmoditaü rahaþ | 26.170 | ccclxxvi.arjunasyàpi gàõóãvaü dehãtyukto nihanmyaham | iti tacca vijànàti bhãma eko nacàparaþ | gàõóãvasyà'gamaü pårvaü j ànàtyeva hi nàradàt | 26.171 | pratij¤àü bhãmasenasya bruvataþ phalgune rahaþ | duryodhanastu ÷u÷ràva tàü ca karõàya so'bravãt | 26.172 | atåbaro'pi tenàsau tasmàt tåbara ityalam | uktaþ prakopanàyaiva tasmàdarjunamabravãt | 26.173 | j ànàsi matpratij¤àü tvaü tvatpratij¤àmahaü tathà | tatra hantavyatàü pràpto mama vaikartano'trahi | 26.174 | pratij¤àto vadha÷càsya tvayà'pi madanuj¤ayà | atastvayà mayà và'yaü hantavyaþ såtanandanaþ | 26.175 | ityukto vàsaviþ pràha hantavyo'yaü mayaiva hi | tvadãyo'haü yatastena matkçtaü tvatkçtaü bhavet | 26.176 | na tvatkçtaü matkçtaü syàd gururmama yato bhavàn | ato mayaiva hantavya ityuktvà karõamabravãt | 26.177 | råkùà vàcaþ ÷ràvito'yaü bhãmaþ kçùõasya ÷çõvataþ | yaccàbhimanyuryuùmàbhirekaþ sambhåya pàtitaþ | 26.178 | atastvàü nihaniùyàmi tvatputraü ca tavàgrataþ | ityukto'nyarathaü pràpya karõa àvãjjayadratham | 26.179 | drauõikarõàbhiguptaü taü nàõsakaddhantumarjunaþ | tatra vegaü paraü cakre drauõiþ pàrthanivàraõe | 26.180 | nacainama÷akat tartuü yatnavànapi phalgunaþ | tayoràsãcciraü yuddhaü citraü laghu ca suùñhu ca | 26.181 | ccclxxvii.tad dçùñvà bhagavàn kçùõo lohitàyati bhàskare | ajite droõatanaye tvahate ca jayadrathe | arjunasya jayàkàïkùã sasarja tama årjitam | 26.182 | tamovyàpte gagane såryamastaü gataü matvà drauõipårvàþ samastàþ | vi÷a÷ramuþ saindhava÷càrjunasya hatapratij¤asya mukhaü samaikùata | 26.183 | tadà hareràj¤ayà õsakrasånu÷cakarta bàõena jayadrathasya | agniü vivikùanniva dar÷itaþ ÷irastadà vacaþ pràha janàrdanastam | 26.184 | naitacchiraþ pàtaya bhåtal . e tvamitãritaþ pàõsupatàstratejasà | dadhàra bàõairanupuïkhapuïkhaiþ punastamåce garuóadhvajo vacaþ | 26.185 | idaü pitustasya kare nipàtyatàü varo'sya datto hi purà'munà'yam | ÷iro nikçttaü bhuvi pàtayed yastavàsya bhåyàcca ÷iraþ sahasradhà | 26.186 | iti sma vadhyaþ sa pità'pi tenetyudãrite tasya sandhyàkriyasya | aïke vyadhàt tacchira àõsu vàsaviþ sa sambhramàt tad bhuvi ca nyapàtayat | 26.187 | tato'bhavat tasya ÷iraþ sahasradhà hari÷ca cakre tamaso layaü punaþ | tadaiva sårye sakalai÷ca dçùñe hàheti vàdaþ sumahànathà'sãt | 26.188 | bhãmastadà õsalyasuyodhanàdãn kçpaü ca jitvà vyanadat subhairavam | kurvan sàhàyyaü phalgunasyaiva tuùño babhåva ÷aineya uto hate ripau | 26.189 | apårayat pà¤cajanyaü ca kçùõo mudà tadà devadattaü ca pàrthaþ | bhãmasya nàdaü sahapà¤cajanyaghoùaü ÷rutvà nihataü sindhuràjam | j ¤àtvà ràjà dharmasuto mumoda duryodhana÷cà'sa suduþkhitastadà | 26.190 | tato drauõimukhàü senàü sarvàü bhãmo'bhyavartata | pàrthaþ karõamukhà¤chiùñàn tato'bhajyata tad balam | 26.191 | ÷ãrõàü senàü pravivi÷urdhçùñadyumnapurogamàþ | tatastaü de÷amàpuste yatra bhãmadhana¤jayau | 26.192 | ccclxxviii.tata ekãkçt àþ sarve pàõóavàþ sahasomakàþ | paràn vidràvayàmàsuste bhãt àþ pràdravan di÷aþ | 26.193 | vidràpyamàõaü sainyaü taü dçùñvà duryodhano nçpaþ | jayadrathavadhàccaiva kupito'bhyadravat paràn | 26.194 | sa bhãmasenaü ca dhana¤jayaü ca yudhiùñhiraü màdravatãsutau ca | dhçùñadyumnaü sàtyakiü draupadeyàn sarvànekaþ ÷aravarùairvavarùa | 26.195 | te vivyadhustaü bahubhiþ ÷ilãmukhaiþ sa tànanàdçtya cakarta bàõaiþ | dhanåü ùi citràõi mahàrathànàü cakàra saïkhe virathau yamau ca | 26.196 | àdàya càpàni paràõi te'pi duryodhanaü vavçùuþ sàyakaughaiþ | acintayitvaiva ÷arànsa eko nyavàrayat tànakhilàü ÷ca bàõaiþ | 26.197 | taü gàhamànaü dviùatàü bahånàü madhye droõadrauõikçpapradhànàþ | dçùñvà sarve jugupuþ svàttacàpà anàrataü bàõagaõàn sçjantaþ | 26.198 | suyodhanaþ karõamàha jahi bhãmamimaü yudhi | sa àha naiùa õsakyo hi jetuü devaiþ savàsavaiþ | 26.199 | daivàjjãvàmyahaü ràjan yuddhyanenàtipãóitaþ | ato ghañàmahe ÷aktyà jayo daive samàhitaþ | 26.200 | duryodhano droõamàha saindhavastvadupekùayà | pàrthena nihato bhãmasàtyakibhyàü ca me balam | 26.201 | pratij¤à ca parityaktà pàõóavasnehatastvayà | ityuktaþ kupito droõaþ pratij¤àmakarot tataþ | 26.202 | itaþ paraü naiva raõàd ràtràvahani và kvacit | gaccheyaü naca mokùyàmi varma baddhaü katha÷cana | 26.203 | matputra÷ca tvayà vàcyaþ pà¤càlàn naiva ÷eùayeþ | sadauhitrànitãtyuktvà vijagàhe ni÷àgame | 26.204 | ccclxxix.camåü pareùàmabhyàgàd dhçùñadyumnastamàõsu ca | drauõiduryodhanau tatra virathãkçtya màrutiþ | dràvayàmàsa tat sainyaü pa÷yatàü sarvabhåbhçt àm | 26.205 | akùohiõyastu saptaiva senayorubhayorapi | hatàstàsàü ca bhãmena tisro dve phalgunena ca | 26.206 | saubhadrasàtyakimukhaistanmadhye ùoóaõsàü ÷akaþ | haióimbapàrùatamukhaistrayàcca da÷amàü ÷akaþ | 26.207 | bhãùmadroõadrauõibhi÷ca dve samaü nihate tadà | tadanyairmil . itaiþ sarvaistaccaturthàü ÷a eva ca | 26.208 | tato ràtrau pa¤cabhi÷ca pàrthàþ ùaóbhi÷ca kauravàþ | akùohiõãbhiþ saü vyåhya yuddhaü cakruþ sudàruõam | bhãmaü senàü dràvayantaü punaþ karõaþ samàsadat | 26.209 | sa karõapurato bhãmo duùkarõaü karõameva ca | duryodhanasyàvarajau niùpipeùa padà kùaõàt | rathàõsvadhvajasåtai÷ca saha tau na vyadç÷yatàm | 26.210 | niràyudho'hamiti màü tvamàttha puruùaü vacaþ | niràyudhaþ padaivàhaü tvàü hantuma÷akaü tadà | 26.211 | iti karõasya tau bhãmaþ sa¤j¤ayà j¤àpayan bhuvi | padà pipeùa kàliïgaü muùñinaiva jaghàna ha | 26.212 | muùñinà tvadvadhàyàhaü samartha iti kiü vade | tasmànmayà rakùitastvamiti j¤àpayituü prabhuþ | sàõsvasåtadhvajarathaþ kàliïgo muùñicårõitaþ | 26.213 | ketumàü ÷ca pità tasya ÷akradevaþ ÷rutàyudhaþ | akùohiõyà senayà ca saha bhãmena pàtitàþ | khaógayuddhe purà bhãùme senàpatyaü prakurvati | 26.214 | ccclxxx.karõànujàn dhruvàdyàü ÷ca bahån jaghne sa vai ni÷i | sa¤j¤àü bhãmakçt àü j ¤àtvà õsaktiü cikùepa càparàm | karõaþ ÷aktirmayà divyà na muktà tena jãvasi | 26.215 | iti j¤àpayituü t àü tu j¤àtvà bhãmaþ kùaõàt tadà | khamutpatya gçhãtvà ca karõe cikùepa satvaraþ | 26.216 | yadi tvayà tadà muktà õsaktistvàü sà haniùyati | iti j¤àpayituü sà ca karõarakùaõakàïkùiõà | 26.217 | muktà dakùabhuje sà'tha vidàrya dharaõãü tathà | bhittvà vive÷a karõasya dar÷ayantã nidar÷anam | 26.218 | tato bhãmaþ punaþ svaü tu rathamàsthàya càpabhçt | karõasya purataþ ÷atrån dràvayàmàsa sarvataþ | 26.219 | taü karõo vàrayàmàsa ÷araiþ sannataparvabhiþ | bhãmaþ karõarathàyaiva gadàü cikùepa vegataþ | 26.220 | sa tadgadàvighàtàya sthåõàkarõàstramàsçjat | tenàstreõa pratihatà sà gadà bhãmamàbrajat | 26.221 | bhãmo gadàü samàdàya karõasya rathamàruhat | tayà sa¤cårõayàmàsa karõasya rathakåbaram | 26.222 | evaü tvaccårõane ÷akto matkàmàt tvaü hi jãvasi | evaü nidar÷ayitvaiva punaþ svaü rathamàbrajat | 26.223 | punaþ karõapuraþ senàü jaghàna bahu÷o raõe | karõastu taü parityajya sahadevamupàdravat | 26.224 | sa tu taü virathãkçtya dhanuþ kaõñhe'vasajya ca | kutsayàmàsa bahu÷aþ sa tu nirvedamàgamat | 26.225 | ccclxxxi.na hantumaicchat taü karõaþ pçthàyai svaü vacaþ smaran | taü vijitya raõe karõo jaghne pàrthavaråthinãm | 26.226 | tato drauõirvividhairbàõasaïghairjaghàna pàrthasya camåü samantataþ | sà hanyamànà raõakovidena na ÷aü lebhe mçtyunà'rtà prajeva | 26.227 | dçùñvà senàü drauõibalàbhibhåtàü tamàhvayàmàsa ghañotkaco yudhe | drauõistamàhà'lamalaü na vatsa putrastàtaü yodhayasvàdya màü tvam | 26.228 | ityukta åce na pità mama tvaü sakhà pituryadyapi ÷atrusaü ÷rayàt | ari÷ca me'sãti tamàha yadyariü màü manyase tadvadahaü karomi te | 26.229 | ityåcivà¤chakradhanuþ prakàõsaü viùphàrya càpaü prakira¤charaughàn | abhyàgamad ràkùasamugravegaþ svasenayà so'pi tamabhyavartata | 26.230 | sa rakùasàü lakùasamàvçto balã nçbhi÷ca vãrairbahubhiþ su÷ikùitaiþ | akùohiõãmàtrabalena ràkùasaþ saïkùobhayàmàsa guroþ sutaü ÷araiþ | 26.231 | sa tena bàõairbahubhiþ prapãóito vibhinnagàtraþ kùatajàplutàïgaþ | vyàvçtya netre kupito mahad dhanurviùphàrya bàõai rajanãü cakàra | 26.232 | so'kùohiõãü t àü kùaõamàtrataþ kùaran mahàõsaràü stànapi ràkùasàn kùayam | ninàya putraü ca ghañotkacasya niùñyaü purà yo'¤janavarmanàmakaþ | 26.233 | nirãkùya senàü svasutaü ca pàtitaü ghañotkaco droõasutaü ÷areõa | vivyàdha gàóhaü sa tu vihvalo dhvajaü samàõsrita÷cà'÷u sasa¤j¤ako'bhavat | 26.234 | utthàya bàõaü yamadaõóakalpaü sandhàya càpe pravikçùya ràkùase | mumoca tenàbhihataþ papàta vinaùñasa¤j¤aþ svarathe ghañotkacaþ | 26.235 | vimårcchitaü sàrathirasya dåraü ninàya yuddhàjjagato vipa÷yataþ | drauõi÷ca senàü ni÷i taiþ ÷arottamairvyadràvayat pàõóavasomakànàm | 26.236 | sa¤j¤àmavàpyàtha ghañotkaco'pi kruddho'vi÷at kauravasainyamàõsu | vidràvayàmàsa sa bàõavarùaiþ prakampayàmàsa mahàrathàü stathà | 26.237 | ccclxxxii.tadaiva pàrthaü prati yoddhumàgataü vaikartanaü vãkùya jagatpatirhariþ | ghañotkacaü pràhiõocchaktimugràü tasmin moktuü pàrtharakùàrthameva | 26.238 | sa karõamàhåya yuyodha tena tasyànu duryodhanapårvakàõsca ye | droõena caitàn samare sa eko nivàrayàmàsa mamarda càdhikam | 26.239 | te bàdhyamànà bahu÷o balãyasà karõaü purodhàya tamabhyayodhayan | na vivyathe tatra raõe sa karõaþ svavãryamàsthàya mahàstravettà | 26.240 | nivàrayàmàsa guroþ sutaü tadà bhãmastrigartà¤chatamanyunandanaþ | alambalo nàma tadaiva ràkùasaþ samàgamad bhãmasutaü nihantum | 26.241 | yuddhvà pragçhyainamatho nipàtya ghañotkaco bhåmital . e'sinà'sya | utkçtya ÷ãrùaü tu suyodhane'kùipad viùeduratràkhilabhåmipàlàþ | 26.242 | alàyudho'thà'gamadugravãryo naràõsanastaü sa ghañotkaco'bhyayàt | yuddhvà muhårtaü sa tu tena bhåmau nipàtya taü yaj¤apa÷uü cakàra | 26.243 | athàsya ÷ira uddhçtya krodhàd duryodhanorasi | cikùepa tena sambhràntàþ sarve duryodhanàdayaþ | 26.244 | ghañotkacabalakhyàtyai samarthenàpi yo raõe | na hato bhãmasenena hato'smin bhaimaseninà | 26.245 | sarve sa¤codayàmàsuþ karõaü ÷aktivimokùaõe | asmin hate hataü sarvaü kiü naþ pàrthaþ kariùyati | 26.246 | evaü sa¤codyamànaþ sa dhàrtaràùñraiþ punaþ punaþ | haióimbenàrdyamànaistu svayaü ca bhç÷apãóitaþ | àdatta ÷aktiü vipulàü pàka÷àsanasammatàm | 26.247 | t àmambarasthàya ghañotkacàya ÷ailopamàyàtulavikramàya | cikùepa mçtyo rasanopamàmalaü prakàõsayantãü pradi÷o di÷a÷ca | 26.248 | ccclxxxiii.nirbhiõõavakùàþ sa tayà papàta vicårõaya¤chatrubalaü hato'pi | tasmin hate jahçùurdhàrtaràùñrà uccukru÷urdudhuvu÷càmbaràõi | 26.249 | tadà nanarta ke÷avaþ samàõsliùacca phalgunam | nanàda ÷aïkhamàdhamajjahàsa corunisvanaþ | 26.250 | tamapçcchad guóàke÷aþ kimetaditi durmanàþ | hate sute'graje'smàkaü vãre kiü nandasi prabho | 26.251 | tamàha bhagavàn kçùõo diùñyà jãvasi phalguna | tvadarthaü nihità õsaktirvimuktà'smin hi ràkùase | 26.252 | tato yudhiùñhiro duþkhàdamarùàccàbhyavartata | karõaü prati tamàhàtha kçùõadvaipàyanaþ prabhuþ | 26.253 | yayà'rjuno nihantavyastayà'sau ràkùaso hataþ | tanmà õsucastvaü ràjendra diùñyà jãvati phalgunaþ | ityuktvà prayayau vyàsastato yuddhamavartata | 26.254 | bhãmàrjunàbhyàmiha hanyamàne bale kuråõàmitarai÷ca pàõóave | pradãpahastà atha yodhakàõsca sarve'pi nidràva÷agà babhåvuþ | 26.255 | dçùñvaiva tànàha dhana¤jayastadà svapsyantu yàvaccha÷inaþ prakàõsaþ | itãrità àõsiùaþ phalgunàya prayujya sarve suùupuryathàsthitàþ | 26.256 | puna÷ca candre'bhyudite yudhe te samàyayuþ ÷astramahàstravarùàþ | tatrà'yàtaþ sàtyakiü somadatto bhåri÷ca tàbhyàü yuyudhe sa ekaþ | 26.257 | hatau ca tau petatustena bhåmau bàhlãka enaü samare tvayodhayat | sa sàtyakiü virathãkçtya bàõaü vadhàya tasyà'÷u mumoca vãraþ | 26.258 | ciccheda taü bhãmasenastridhaiva tasmai ÷ataghnãü prajahàra bàhlikaþ | tayà hato vihvalito vçkodaro jaghàna taü gadayà so'patacca | 26.259 | bàhlãkaþ pràrthayàmàsa pårvaü snehapurassaram | ccclxxxiv.bhãmaü tvayaiva hantavyo raõe'haü prãtimicchatà | tadà ya÷a÷ca dharmaü ca lokaü ca pràpnuyàmaham | 26.260 | ityukta àha taü bhãmo nitaràü vyathitastadà | hanyàü naivànyathà yuddhe tat te ÷u÷råùaõaü bhavet | iti tena hatastatra bhãmasenena bàhlikaþ | 26.261 | hate bàhlãke kauravà bhãmasenamabhyàjagmuþ karõaduryodhanàdyàþ | drauõiü puraskçtya guruü ca pàrùataþ sabhràtçkaþ sàtyakinà samabhyayàt | 26.262 | saü ÷aptakaireva pàrtho yuyodha tad yuddhamàsãdati raudramadbhutam | akùohiõã tatra bhãmàrjunàbhyàü nisådità ràtriyuddhe samastà | 26.263 | tataþ sårya÷càbhyuditastadà'tighoraü droõaþ karma yuddhe cakàra | sa pà¤càlànàü rathavçndaü pravi÷ya jaghàna hastya÷varathàn naràü ÷ca | 26.264 | vidràvitàstena mahàrathàõsca naivàvinda¤charma bàõàndhakàre | yuveva vçddho'pi cacàra yuddhe sa ugradhanvà paramàstravettà | 26.265 | rathàrbudaü tena hataü ca tatra tataþ sahasraü guõitaü naràõàm | tato da÷àü ÷o nihato hayànàü gajàrbudaü caiva raõotkañena | 26.266 | tathà viràñadrupadau ÷aràbhyàü ninàya lokaü paramàjimadhye | tato vijityaiva guroþ sutàdãn dhçùñadyumnaü bhãmaseno jugopa | 26.267 | dhçùñadyumno bhãmasenàbhigupto droõaü hantuü yatnamuccai÷cakàra | nivàrayàmàsa guruþ ÷araughairdhçùñadyumnaü so'pi taü sàyakena | vivyàdha tenàbhihataþ sa mårcchàmavàpa vipro niùasàda cà'÷u | 26.268 | dhçùñadyumnaþ satvaraü khaógacarmaõã àdàya tasyà'ruruhe rathottamam | sa¤j¤àmavàpyàtha guruþ ÷araughaiþ pràde÷amàtrairvyathayàmàsa taü ca | 26.269 | sa tairativyathitastadrathàcca paràvçttaþ svaü rathamàruroha | susaü rabdhau tau punareva yuddhaü sa¤cakraturvçùñaõsaràmbudhàrau | 26.270 | ccclxxxv.nivàrya ÷atruü sa ÷arairbrahmàstramasçjad dvijaþ | tena sandàhayàmàsa pà¤càlàn subahån raõe | purujit kuntibhoja÷ca tenànye ca hatàstadà | 26.271 | bhãmo'rjunaþ sàtyaki÷ca paryàyeõa guroþ sutam | dårato vàrayàmàsurmahatyà senayà saha | 26.272 | karõaduryodhanàdãü ÷ca ÷alyaü bhojaü kçpaü tathà | bhãmàrjunau ÷araugheõa vàrayàmàsatå raõe | 26.273 | tatra bhãmo gajànãkaü jayatsenaü ca màgadham | jaghàna subahåü ÷caiva màgadhànàü rathavrajàn | 26.274 | atha màl . avaràjasya tva÷vatthàmàbhidhaü gajam | bhãmasenahataü dçùñvà vàsudevapracoditaþ | aõsvatthàmà hata iti pràha ràjà yudhiùñhiraþ | 26.275 | aõsvatthàmavadhaü ÷rutvà nàhaü yotsya iti svayam | puroktaü dharmajàyaiva tena droõo yudhiùñhiram | 26.276 | bråhi satyamiti pràha satyamityeva so'bravãt | upàü ÷u ku¤jara÷ceti droõo'to vyathito'bhavat | 26.277 | tasya bhãmo ratheùàü ca gçhãtvà na tavedç÷am | yogyaü guõavato nityaü paradharmopajãvanam | 26.278 | ityàha khasthà munaya÷càlamehãti taü tadà | åcustadakhilaü j ¤àtvà droõaþ ÷astramavàsçjat | 26.279 | sa nyasya karmàõi tadà'khilàni yogàråóhaþ paramaü vàsudevam | sarve÷varaü nityanirastadoùaü dhyàyan muktvà dehamagàt svadhàma | taü ke÷avaþ pàõóavà gautama÷ca yàntaü svalokaü dadda÷urvihàyasà | 26.280 | dhçùñadyumnaþ pàõóavairvàryamàõo'pyagàt khaógaü carma cà'dàya tatra | chitvà'sinà tasya ÷iraþ puna÷ca rathaü svakãyaü tvarayà samàsthitaþ | ccclxxxvi.dçùñvà kçpastaü subhç÷aü bhayàrditaþ sampràdravad vàjinamekamàsthitaþ | 26.281 | sa¤chinne droõaõsirasi garhayàmàsa vàsaviþ | yudhiùñhiraü ca pà¤càlyaü sàtyaki÷càpi kopitaþ | 26.282 | dhçùñadyumnastu tàvàha kathaü bhåri÷ravà hataþ | iti taü sàtyakiþ kruddho gadàpàõiþ samabhyayàt | àhvayàmàsa pà¤càlyastaü dhçt àsiravismayaþ | 26.283 | tadà jagràha ÷aineyaü bhãmaþ kçùõapracoditaþ | ÷amayàmàsa pàrthaü ca pà¤càlyasnehayantritaþ | 26.284 | te vàsudevena tadà'nu÷ikùit àþ snehaü punaþ pårvavadàpuruttamam | yattàõsca yuddhàya samudyatàõsca tadà'gamad drauõirapyàttadhanvà | 26.285 | àõsrutya tàtaü nihataü pratij¤àü cakàra niþ ÷eùaripupramàthane | nàràyaõàstraü visasarja kopàt tadà bhãt à bhãmamçte samastàþ | 26.286 | yudhiùñhiraþ pràha viùaõõacetanaþ ÷aineyapårvàþ pratiyàntu sarve | sabhràtçko'haü drauõivaràstramagno bhaveyamityatra jagàda ke÷avaþ | 26.287 | namadhvamastrasya tato vimokùyathetyatha praõemu÷ca dhana¤jayàdikàþ | sarve na bhãmastadamuùya mårdhni papàta so'gnàviva saü sthito'gniþ | 26.288 | adahyamàne bhãme'pi vahnau vahniriva sthite | aveùñayad vàruõena pàrtho'trà'tmaprapattaye | 26.289 | na dehe patitàstrasya bahirveùñanataþ phalam | tathà'pi snehava÷ago veùñayàmàsa phalgunaþ | 26.290 | amoghatvaü nijàstrasya bhãmasyàvadhyatàmapi | sàdhayan sàrjunaþ kçùõo bhãmasya rathamàruhat | 26.291 | veùñitaü vàruõàstreõa praviùñaü bàhyatastadà | sahitatvàt ke÷avena naratvàdatha phalgunam | 26.292 | ccclxxxvii.tadastraü nàdahat tàbhyàü svarathàdavaropite | bhãma àcchinnahetau ca tadastraü ÷àntimàgamat | 26.293 | ÷uddhakùatriyadharmeùu niratatvàd vçkodaraþ | vàhanàdavatãryànyaiþ praõate'pi niràyudhaiþ | sàyudhaþ saratho'yuddhyadaviùahyamapã÷varaiþ | 26.294 | svadharmahànau mitràõàü kartavyaü yanniùedhanam | ataþ so'nyànapi pràha mà gamadhvamiti svayam | 26.295 | namaskàryamapi hyastraü na namyaü jãvanecchayà | samare ÷atruõà muktaü tasmàt tanna cakàra saþ | 26.296 | astràbhimànã vàyurhi devatà'sya hariþ svayam | tasmàd bhãmaü svaråpatvànnàdahaccàgnimagnivat | 26.297 | manasaivà'daraü cakre bhãmo'stre ca harau tadà | kùatradharmànusàreõa na nanàma ca bàhyataþ | 26.298 | vàsudevaþ svakãyàstraü bhãmaü càmoghameva tu | sàdhayitvà'nanta÷aktiþ punara÷vànacodayat | 26.299 | punaþ prayoktumastraü taü dhàrtaràùñro'bhyacodayat | drauõirna ÷akyamityuktvà dhçùñadyumnaü samabhyayàt | 26.300 | àyàntamãkùyaiva guroþ sutaü taü dhçùñadyumnaü sàtyakiranvayàd raõe | ubhau ca tau sàyakàbhyàmavidhyannipetatustau ca vimårcchitau raõe | 26.301 | bhãmasyàbhyàgatasyàõsvàn drauõirvyadràvayad raõe | saü sthàpayati tàn bhãme dadar÷a drauõimarjunaþ | 26.302 | tato'rjunastaü pratiyoddhumàgamad rukùà vàcaþ ÷ràvayan kruddharåpaþ | tatrà'gneyaü drauõiramu¤cadastraü tena vyàptà pçtanà pàõóavànàm | 26.303 | ccclxxxviii.akùohiõã nihatà càtra senà pàrthaü sayànaü harirujjahàra | jãvantamàlokya surendranandanaü drauõiþ kopàt kàrmukaü càpahàya | yayau tamàgatya jagàda kçùõo vedàntakçt pårõaùàóguõyadehaþ | 26.304 | mà yàhi sàkùàd giri÷aþ suràõàü kàryàya bhåmau balavànajàyathàþ | mahacca kàryaü punarasti dçùñaü tavà'÷u tacca pratipàdayeti | 26.305 | tathoditaþ pràtariti bruvàõo yayau praõamyàkhilavedayonim | yayustamanveva suyodhanàdayo duþkhànatàste ÷ibiràya bhãt àþ | 26.306 | pàrthàõsca sarve mudità janàrdanaü paraü stuvantaþ ÷ibiràya jagmuþ | tatràpi ràtràvamitàn harerguõànanusmaranto mumuduþ sametàþ | 26.307 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye nîaràyaõàstropa÷amanaü nîama ùaóviü ÷o'dhyàyaþ ccclxxxix.(karõavadhaþ ) atha saptaviü ÷o'dhyàyaþ Oü | athànuj¤àmupàdàya drauõerduryodhano nçpaþ | karõaü senàpatiü cakre so'gàd yuddhàya daü sitaþ | 27.1 | tatràbhavad yuddhamatãva dàruõaü pàõóoþ sutànàü dhçtaràùñrajairgaje | tatrodayàdripratime pradç÷yate bhãmo yathodyan savità'tinirmalaþ | 27.2 | taü kàlayantaü nçpatãn kùemadhårtirabhyàgamat tasya gajaü jaghàna ca | taü vãryamattaü pratilabhya bhãmo ninàya mçtyoþ sadanàya ÷ãghram | 27.3 | nihatya taü màrutirabhyakçntacchiràü si yånàü parapakùapàtinàm | vikùobhayàmàsa ca ÷atrusainyaü siü ho yathaiva ÷vasçgàlayåtham | 27.4 | saïkùobhyamàõaü tadanãkamãkùya drauõã rathena pratijagmivàü stam | tad yuddhamàsãdatighoramadbhutaü purà yathà nà'sa ca kasyacit kvacit | 27.5 | dçùñvaiva tad devagandharvaviprà åcurnedçg dçùñapårvaü suyuddham | nacottaraü và'pi bhaviùyatãdçk kalàü ca sarvàõi na ùoóaõsãmiyuþ | 27.6 | naitàdç÷ã j¤ànasampad balaü và dvayaü kuto vàyumçte ÷ivaü tathà | dvayoþ samàhàra iha dvayorapi j¤ànasya bàhvo÷ca balasya sårjitaþ | 27.7 | itãryamàõe vibudhairnarottamau di÷aþ samastà gaganaü ca patribhiþ | nirantaraü cakraturuttamojasau dçùñvaiva tad bhãtimagurmahàrathàþ | 27.8 | ÷aràsane màrutinà niràkçto drauõirmahàstràõi mumoca tasmin | t ànyastravaryairbalavànavismayaþ saü ÷àmayàmàsa suto'nilasya | 27.9 | punaþ ÷araireva parasparaü t àvayuddhyatàü citramalaü ca suùñhu | tadà tubhãmasya ÷arairbhç÷àrto drauõiþ papàtà'÷u dçóhaü vicetanaþ | 27.10 | bhãma÷ca vihvalatanuþ sa tu ki¤cideva pårvaü gate gurusute prayayau kùaõena | nirdhåtayuddha÷rama àttadhanvà yoddhuü gajaughaü pratinàditàõsaþ | 27.11 | cccxc.tasmin gajàn mardayati dhàrtaràùñro yudhiùñhiram | agàd yuddhàya tau yuddhaü ràjànau cakratu÷ciram | 27.12 | tatra taü virathaü cakre sahasaiva yudhiùñhiraþ | sa gadàmàdade gurvãü taü bhãmo'bhyapatad gadã | 27.13 | dçùñvà kçpastaü svarathamàropyàpayayau tataþ | tadaiva karõanakulau bhç÷aü bàõairayuddhyatàm | 27.14 | nakulaü virathaü kçtvà karõo'tha prapalàyitam | anudrutya ca vegena kaõñhe dhanuravàsçjat | 27.15 | uktvà ca puruùà vàcaþ kuntyà vacanagauravàt | na jaghànaiva nakulaü visçjya ca yayau paràn | 27.16 | vindànuvindàvatha kaikayau raõe samàsadat sàtyakirugravikramaþ | tayoramuùyàbhavadugravai÷asaü pravarùatoruttamasàyakàn bahån | 27.17 | t àbhyàü niruddhaþ sahasà jahàra tatrànuvindasya ÷iro'tha vindaþ | yuyodha ÷aineyamathàrathàvubhau parasparaü cakraturuttamàhave | 27.18 | tata÷ca carmàsidharau praceratuþ ÷yenau yathà'kàõsatal . e kçta÷ramau | nikçtya cànyonyamubhau ca carmaõã varàsipàõã yugapat samãyatuþ | 27.19 | tatràpahastena ÷iraþ sakuõóalaü jahàra vindasya mçdhe sa sàtyakiþ | nihatya taü bandhujanaiþ supåjito jagàma ÷atrånaparàn prakampayan | 27.20 | kçpamàyàntamãkùyaiva tapasàü màü prapãóayet | iti matvà pàrùatastu bhãmaü ÷araõameyivàn | 27.21 | karõaü samantàt pratikàlayantaü varåthinãmindrasutaþ samabhyayàt | kùaõàt tamàjau virathaü ca cakre tato'pahàraü sa cakàra camvàþ | 27.22 | paràjitaþ saü yati såryasånuþ sutena ÷akrasya sa dhàrtaràùñram | cccxci.jagàda bàhuü pratigçhya pàrtho jigàya màmanyamanaskamàjau | 27.23 | kàmaü ratho me dhanurapyabhedyaü dattaü bhçgåõàmadhipena divyam | yantà natàdçï mama yàdç÷o hariþ ÷alyo yadi syàt tvadariü nihanyàm | 27.24 | itãrite sautyakçte sa ÷alyaü provàca sa kruddha ivàbhavat tadà | duryodhano rathinaþ sàrathestu vyàvarõayannuttamatàma÷àmayat | 27.25 | buddhyà balena j¤ànena dhairyàdyairapi yo'dhikaþ | rathinaþ sàrathiþ sa syàdarjunasya yathà hariþ | yathà õsivasya brahmà'bhåd dahatastripuraü purà | 27.26 | ityàdivàkyaiþ saü ÷ànta iva ÷alyo'sya sàrathiþ | babhåva tena sahitaþ senàü vyåhya raveþ sutaþ | 27.27 | gacchan yuddhàya darpeõa pràha yo me'rjunaü pumàn | dar÷ayet tasya dàsyàmi prãto vittamanargal . am | 27.28 | iti bruvantaü bahu÷aþ pràha ÷alyaþ prahasya ca | nivàtakavacà yena hatà dagdhaü ca khàõóavam | ko nàma taü jayenmartyo dçùño vo'pi sa gograhe | 27.29 | kàkagomàyudharmà tvaü haü sasiü hopamaü raõe | mà yàhi pàrthaü mà yàhi hato'nena yamakùayam | 27.30 | ityukte ravijo madràn nitaràü paryakutsayat | ÷alyo'pi sarvade÷eùu nãcamadhyottamà naràþ | santãtyuktvà'sya sàrathyaü cakre pàrthahitepsayà | 27.31 | karõo'tha ÷alyaniyatena rathena pàrthasenàmavàpya vidudhàva ÷araiþ samantàt | saü rakùito yudhi suyodhanagautamàdyairàcàryajena ca mahàstravidàü vareõa | 27.32 | taü bhãmapàrùata÷inipravaràbhiguptà sà pàõóaveyapçtanà'bhivavarùa bàõaiþ | t àü såryasånuratha bàõavarairvidàrya sampràrdayacchita÷arairapi dharmasånum | 27.33 | cccxcii.kçtvà tamàõsu virathaü dhanurasya kaõñhe sajyaü nidhàya paruùà gira àha coccaiþ | dçùñvaiva màrutiramuü bhç÷amàtutoda duryodhanaü virathakàrmukamatra kçtvà | 27.34 | taü pràõasaü ÷ayagataü nçpatiü nirãkùya karõaü jagàda yudhi madrapatiþ pradar÷ya | yasyàrtha eva samarastvamiyaü ca senàü taü tvaü yamasya sadanaü prayiyàsumadya | bhãmena pãóitamamuü paripàhi ÷ãghraü kiü te yudhiùñhiramimaü hi mudhà'bhipãóya | 27.35 | ÷rutvà'sya vàkyamatihàya yudhiùñhiraü taü karõo yayau nçpatirakùaõatatparo'lam | dçùñvaiva taü pavanasånurabhi tviyàya krodhàd didhakùuriva karõamameyadhàmà | 27.36 | ràjàvanàya ÷inipuïgavapàrùatau ca sandi÷ya karõamabhigacchata àsa råpam | ante kçt àntanarasiü hatanoryathaiva viùõorharaü grasata àttasamastavi÷vam | tadvegataþ praticacàla dharà samastà vidràvità ca sakalà prativãrasenà | 27.37 | vaikartanena ÷arasa¤cayatàóitaþ sa bàõaü ca vajrasadç÷aü pramumoca tasmin | tenà'hato mçtakavat sa papàta karõo bhãmaþ kùuraü ca jagçhe'bhiyayau ca padbhyàm | 27.38 | nindàü harestu vidadhàti parokùago'pi yastaü pragçhya karavàõi vijiü hvameva | evaü hi vàyutanayasya mahàpratij¤à chettuü sa tena ravijasya sasàra jiü hvàm | 27.39 | àyàntamantikamamuü prasamãkùya ÷alyo netyàha hetubhiraho na mçùà pratij¤à | kàryà tvayaiva puruhåtasutasya jiü hvàü mà tena pàtaya marutsuta såtasånoþ | 27.40 | ityuktvà pramukhàt tasya rathenaiva tu madraràñ| vaikartanamapovàha sarvalokasya pa÷yataþ | 27.41 | jitvà såryasutaü bhãmaþ kauravàõàmanãkinãm | sarvàü vidràvayàmàsa drauõiduryodhanàvçt àm | 27.42 | akùohiõãtrayaü tena tadà vilul . itaü kùaõàt | tadaiva guruputro'yàt pàõóavànàmanãkinãm | 27.43 | vimçdya sakalàü senàü kçtvà ca virathaü nçpam | dhçùñadyumnaü yamau caiva sàtyakiü draupadãsutàn | kùaõena virathãkçtya sarvàü ÷cakre niràyudhàn | 27.44 | cccxciii.t àn bhagnadarpàn raõato'payàtànanveva bàõàvçtamantarikùam | kurvan yayau dharmaràjastamàha kiü naþ svadharme niratàn vihaü si | 27.45 | kùatriyàn paradharmastho mà hiü sãriti coditaþ | prahasya tàn vihàyaiva yayau yatràcyutàrjunau | 27.46 | saü ÷aptakaistatra saü yuddhyamànaü samàhvayàmàsa sure÷asånum | sa bàõayuktaü bhujagendrakalpamunnamya bàhuü yudhaye su÷åram | 27.47 | pàrthaþ saü ÷aptakagaõaiþ saü sçùñaþ samaràrthibhiþ | àhåto drauõinà caiva kàryaü kçùõamapçcchata | codayàmàsa ca hayàn kçùõo drauõirathaü prati | 27.48 | ubhau ca tàvastravidàü pradhànau mahàbalau saü yati jàtadarpau | ÷araiþ samastàþ pradi÷o di÷a÷ca droõendrasånå timiràþ pracakratuþ | 27.49 | drauõistadà syandanavàjiromasvaromakåpadhvajakàrmukebhyaþ | ÷arànamoghàn satataü sçj àno babandha pàrthaü ÷arapa¤jareõa | 27.50 | tasmin nibaddhe hariraprameyo vibodhayàmàsa surendrasånum | àliïganenàsya dadau balaü ca sa utthito'stràõyamucanmahànti | 27.51 | nivàrya tànyastravarairguroþ suta÷ciccheda ca jyàü yudhi gàõóivasya | vavarùa pàrthaü ca ÷arairathà'nyà jyà'sãt tayà gàõóivaü so'pyayuïkta | 27.52 | tataþ ÷areõa kupitaþ ÷itena drauõisàratheþ | ÷iro jahàra kaunteyaþ sàrathyaü so'karot svayam | 27.53 | ÷aràn visçjatà tena sàrathyamapi kurvatà | ÷arakåñena pàrthaþ sa punarbaddho dvijanmanà | 27.54 | punaràliïgya kçùõastamadhàcchatruvighàtakam | balamasmiü stataþ pàrthaþ uttasthau ÷aracàpabhçt | vavarùa ca÷aràn bhåyo droõaputre'rimardanaþ | 27.55 | cccxciv.punastasya nunoda jyàü drauõiþ sandhàya tàü punaþ | pàrtho droõasutasyàõsvara÷mãü ÷ciccheda sàyakaiþ | 27.56 | vira÷mayo hayà drauõeþ punaþ pàrtha÷aràhatàþ | apohurdårametasmàt so'pi saü sthàpya tàn punaþ | cintayàmàsa naitasmàdadhikaü ÷akyate'rjune | 27.57 | sàrathitvàt ke÷avasya dhvajasthatvàddhanåmataþ | gàõóivatvàt kàrmukasya ceùudhyorakùayatvataþ | 27.58 | avadhyatvàt tathà'÷vànàmabhedyatvàd rathasya ca | ato yoddhuü samartho'pi nàdya yàmi dhana¤jayam | 27.59 | evaü sa matvà pravive÷a senàü pàõóoþ sutànàmatha taü samabhyayàt | pàõóyastayoràsa suyuddhamadbhutaü pravarùatoþ sàyakapågamugram | 27.60 | aùñàvaùñaõsatànyåhuþ ÷akañàni yadàyudham | ahnastadaùñabhàgena drauõi÷cikùepa tatra ha | 27.61 | atha taü virathaü kçtvà chitvà kàrmukamàhave | sakuõóalaü ÷iro drauõirjahàra makuñojjvalam | 27.62 | atha vidràvayàmàsa pçtanàü pàõóavãü ÷araiþ | tadà jaghàna pàrtho'pi daõóadhàràkhyamàgadham | 27.63 | vidràpyamàõàü pçtanàü nirãkùya guroþ sutenàbhyagamat tvaràvàn | dhçùñadyumnastaü sa åce supàpaü haniùye tvàmadya yuddhe gurughnam | 27.64 | ityukto dar÷ayàmàsa pàrùataþ khaógamuttamam | ayaü tava piturhantà vadiùyati tavottaram | 27.65 | ityuktvà dhanuràdàya vavarùa ca÷aràn bahån | tayoþ samabhavad yuddhaü tumulaü romaharùaõam | 27.66 | cccxcv.tatra pàrùataü drauõiþ kùaõena virathàyudham | kçtvà'ntàya ÷aràü stãkùõàn mumoca naca tasya te | tvacaü ca cicchidurdrauõiþ khaógahasto'bhijagmivàn | 27.67 | khaógena sàstraiþ ÷astrairapyanirbhiõõatvacaü tadà | maurvyà mamantha dhanuùaþ pàtayitvà dharàtal . e | 27.68 | àkçùyamàõaü pàrùataü dçùñvà kçùõapracoditaþ | pàrtho bhãma÷cobhayataþ ÷arairabhinijaghnatuþ | 27.69 | sa tàbhyàü vajrasadç÷aiþ ÷arairabhihato bhç÷am | visçjya pàrùataü svãyamàruroha rathaü punaþ | 27.70 | jagàma ca tato'nyatra pà¤càlyo'pi rathaü punaþ | àruü hyànyaü svàttadhanvà kçtavarmàõamabhyayàt | 27.71 | tayoràsãt sutumulaü yuddhamadbhutadar÷anam | tatra nàtiprayatnena pà¤càlyo virathàyudham | cakàra kçtavarmàõaü tamapovàha gautamaþ | 27.72 | atha duryodhano ràjà màdreyàvabhyayàd rathã | t àbhyàü tasyàbhavad ghoraü yuddhamadbhutadar÷anam | tatra nàtiprayatnena tena tau virathãkçtau | 27.73 | svayaü yudhiùñhiro ràjà tadà taü samavàrayat | vya÷vasåtadhvajaü cakre taü ca duryodhano raõe | 27.74 | athà'gataü såryasutaü puna÷ca jagàma bhãmo rabhaso rathena | duryodhanaü càsya samakùameva cakàra vãro virathaü kùaõena | 27.75 | nivàrya karõaü ca ÷arairamuùya sånoþ suùeõasya ÷ira÷cakarta | papàta bhåmau sa pituþ samãpe yathà hataþ satyaseno'munaiva | yathaiva karõàvarajau puraiva ni÷àyuddhe karõapuraþ prapàtitau | 27.76 | hataü tamãkùyaiva vikartanàtmajaþ krodhànvito bhãmasenaü vihàya | cccxcvi.yayau pramçdyaiva camåü yudhiùñhiraü rathe'pare sva÷vayute vyavasthitam | 27.77 | nyavàrayetàü ÷inipautrapàrùatau kçùõàsutàþ somakasaïghayuktàþ | sa tàn samastàn virathàn vidhàya yudhiùñhiraü pràpa yutaü yamàbhyàm | 27.78 | nihatya so'÷vàn yudhi dharmasånorniràyudhau tau ca yamau cakàra | t ànekayànopagatàn puna÷ca mamarda bàõai÷ca vacobhirugraiþ | 27.79 | tadaiva mokùàya nçpasya bhãmo duryodhanaü virathaü saü vidhàya | vivyàdha marmasvatitãkùõasàyakaistaü dar÷ayàmàsa raveþ sutàya | 27.80 | ÷alyastadà dharmasutaü vihàya karõo yayau tatra yudhiùñhiro'pi | gatvà õsanaiþ ÷ibiraü tatra ÷i÷ye karõo yadà ràjagçdhnã jagàma | 27.81 | drauõiþ kçpa÷càtra tadaiva jagmatustadà bhãmo drauõikarõau jagàma | yadà bhãmo drauõikarõau jagàma kçpo nçpaü rathamàropayacca | 27.82 | nçpaü samàdàya kçpe'payàte bhãmàrditau drauõikarõau ÷araughaiþ | vihàya taü jagmatuþ somakànàü camåü ÷araughairabhipàtayantau | 27.83 | athàtra ràjànamacakùamàõo dhana¤jayo vàsudevapraõunnaþ | abhyàyayau pàrùataþ svàü tu senàü karõàhatàü vãkùya kurånapãóayat | 27.84 | nyavàrayat samàyàntaü kapipravaraketanam | drauõirduþ ÷àsana÷caiva dhçùñadyumnamavàrayat | 27.85 | ubhàvatirathau tau tu ÷astràstrairabhyavarùatàm | duþ ÷àsanaþ pàrùata÷ca kurvantau bàõajaü tamaþ | 27.86 | tatra duþ ÷àsanenà'jau stambhito drupadàtmajaþ | yatamàno'pi niryatnaþ kçto yuddhe niràyudhaþ | 27.87 | tadà'bhavad yuddhamatãva dàruõaü drauõestanåjena tu vajrapàõeþ | tatràpi baddhaþ ÷arapa¤jareõa pàrtho'panuttà'pi hi gàõóivajyà | 27.88 | cccxcvii.pàrtho'tha kçùõedhitabàhuvãryo nihatya såtaü guruputrakasya | chitvà cara÷mãü sturagànamuùya vidràvayàmàsa ÷araiþ sudåram | 27.89 | atãtya putraü tu guroþ samàgate pàrthe karõo dràvayàmàsa senàm | pàõóoþ sutànàü ÷aravarùadhàro duryodhana÷cànu yayau tameva | 27.90 | karõamàyàntamàlokya dràvayantaü nijàü camåm | dhanuranyat samàdàya dhçùñadyumno nyavàrayat | 27.91 | tayoràsãnmahad yuddhaü ciraü samamavi÷ramam | tadaiva sàtyakirvãro duryodhanamavàrayat | 27.92 | nivàritaþ sàtyakinà raõe duryodhano nçpaþ | nihatya sàtyakera÷vàn draupade÷càpamacchinat | 27.93 | tadantaraiva karõo'pi pàrùatàõsvànapàtayat | tayorvirathayoreva bhagnaü tat pàõóavaü balam | 27.94 | balaü svakãyaü bahudhà vibhinnaü samãkùya bhãmo mçgaràjaketuþ | kçtvà dharàkampakamugranàdaü raõe'bhyayàt kauravaràjasainyam | 27.95 | nàdena bàõai÷ca vçkodareõa bhagnaü tadà kauravasainyamàõsu | di÷o vidudràva suyodhano'pi kçto raõe tena vivàhananàyudhaþ | 27.96 | dçùñvaiva tat pàõóavànàü ca senà samàvçtt à kùipramavàryavegà | tayà punaþ kauravàõàü balaü tad bhagnaü dåràd dårataraü pradudruve | 27.97 | hanyamànaü di÷o yàtaü pà¤càlairbhãmasaü ÷rayàt | suyodhanabalaü dçùñvà jajvàlà'dhirathiþ krudhà | 27.98 | so'moghaü ràmadevatyamastraü bhàrgavasa¤j¤itam | sarvàstranàõsakaü divyamapratidvandvamàdade | 27.99 | tacca bhãmapurogeùu sainyeùvamucadudblaõam | tadastraü varjayàmàsa bhãmaü ràmaprasàdataþ | cccxcviii.anye tu dudruvuþ kecicchiùñàþ pràpuryamakùayam | 27.100 | nahyastraü dravamàõàü staddhanti tena sapàrùatàþ | pà¤càlà draupadeyàõsca ÷aineyàdyàõsca sarva÷aþ | 27.101 | palàyanenorvarità arjuno'pyastramudyatam | vãkùya pratyastrahãnaü tadapràpyaiva raveþ sutam | 27.102 | vàsudevamidaü pràha varjayitvaiva såtajam | anyatra yàmi naivàsmàdastràjjãvanamanyathà | 27.103 | ityåcivàü saü pàrthaü taü kçùõo'pràpyaiva såtajam | anyenaiva pathà bhãmaü pràpayàmàsa vi÷vakçt | 27.104 | tatràrjuno'vadad bhãmaü yàhi draùñuü yudhiùñhiram | pravçttiü viddhi bhåpasya màü tu saü ÷aptakà yudhe | àhvayanti hatoccheùàstànahaü yàmi tad yudhe | 27.105 | ityåcivàü saü tamuvàca bhãmo j ànan svabàhvorbalamaprameyam | saü ÷aptakàn såtajaü kauravàü ÷ca yotsye'hamekastvamupaihi bhåpam | 27.106 | tyaktvà raõaü nàhamito vrajeyaü na màü vadet ka÷cana yuddhabhãtam | iti bruvàõaü tamananta÷aktiþ prãtaþ kçùõaþ pra÷a÷aü sàdhikeùñam | 27.107 | yayau yudhiùñhiraü draùñuü ÷ibiraü sàrjuno hariþ | dçùñvà tau nçpatiþ karõaü hataü matvà õsa÷aü sa ha | 27.108 | abhivàdya haniùyàmãtyuktaþ pàrthena sà krudhà | bhç÷aü vinindya bãbhatsumàha kçùõàya gàõóivam | dehi putraü sa ràdhàyà haniùyati na saü ÷ayaþ | 27.109 | athavà bhãma evainaü nivçtte tvayi pàtayet | tvaü tu kuntyà vçthà såtaþ klãbo mithyàprati÷rutaþ | 27.110 | ahaü hi såtaputreõa kliùño màrutitejasà | cccxcix.jãvàmãtyagrajenokta udbabarhàsimuttamam | vàsudevastadà'hedaü kimetaditi sarvavit | 27.111 | tamàha gàõóivaü dàtuü yo vadet tadvadho mayà | pratij¤àtastato hanmi nçpamityàha taü hariþ | 27.112 | satyasya vacanaü ÷reyaþ satyaj¤ànaü tu duùkaram | yatsatàü hitamatyantaü tat satyamiti ni÷cayaþ | 27.113 | dharmasya caraõaü ÷reyo dharmaj¤ànaü tu duùkaram | yaþ satàü dhàrako nityaü sa dharma iti ni÷cayaþ | 27.114 | kau÷ikàkhyo bràhmaõo hi lãnaü gràmajanaü kvacit | taskareùvabhidhàyaiva nirayaü pratyapadyata | 27.115 | ka÷cid vyàdho mçgaü hatvà màtàpitçnimittataþ | bhakùàrthamabhyagàt svargamasuro'sau mçgo yataþ | upadravàya lokasya tapa÷carati durmatiþ | 27.116 | tasmàt saddhàrako dharma iti kçtvà vini÷cayam | mà nçpaü jahi satyàü tvaïkuru vàcaü tataþ kuru | ityukto bahudhà'nindat krodhàdevàrjuno bhç÷am | 27.117 | tvaü nç÷aü so'kçtaj¤a÷ca nirvãryaþ paruùaü vadaþ | tvattaþ sukhaü nàsti ki¤cinna màü garhitumarhasi | 27.118 | bhãmo màü garhituü yogyo yo hyasmàkaü sadà gatiþ | yo yuddhyate sarvavãrairadyàpi tvaü tu nindakaþ | 27.119 | ityàdyuktvà'tmanàõsàya viko÷aü cakçvànasim | punaþ kçùõena puùñaþ san svàbhipràyamuvàca saþ | tacchrutvà garhayitvainaü punaràha janàrdanaþ | 27.120 | matipårvaü dehahànàt pàpaü mahadavàpyate | dharmàrthakàmamokùàõàü sàdhanaü dehato'sti yat | 27.121 | cd.ato mà tyaja dehaü tu kuru cà'tmapra÷aü sanam | vadho guråõàü tvaïkàraþ svapra÷aü saiva càtmanaþ | ityuktaþ sa tvahaïkàràccha÷aü sa svaguõànalam | 27.122 | gurunindà'tmapåjà ca na dharmàya bhavet kvacit | tathà'pyarjunahàrdaü tat samprakàõsya janàrdanaþ | 27.123 | tasya lajjàü samutpàdya nàõsayitvà ca taü madam | nàhaü veda paraü dharmaü kçùõa eva gatirmama | 27.124 | iti bhàvaü samutpàdya doùàn nàõsayituü hariþ | kàrayàmàsa tat sarvamarjunena jagatpatiþ | 27.125 | tata evadavij¤ànàt kupito nçpatirbhç÷am | àhàstu ràjà bhãmastvaü yuvà màü jahi ca svayam | vanaü và viphalo yàmãtyuktvottasthau svatalpataþ | 27.126 | taü vàsudevaþ pratigçhya hetumuktvà sarvaü ÷amayàmàsa netà | pàrtha÷ca bhåpasya papàta pàdayoþ kùamàpayan so'pi suprãtimàpa | 27.127 | tau bhràtarau vàsudevaprasàdànmahàpado muktimàpyàtihçùñau | bhaktyà samastàdhipatiü ÷a÷aü satustvayà samaþ ko nu hare hito naþ | 27.128 | tataþ praõamya bãbhatsuragrajaü parirambhitaþ | tenàbhinanditaþ prãtyà cà'÷ãrbhiþ prayayau yudhe | 27.129 | taü ÷aïkitaü karõajaye svinnagàtraü haristadà | saïkãrtya pårvakarmàõi naràve÷aü vi÷eùataþ | vya¤jayàmàsa dhairyaü ca tasyà'sãt tena susthiram | 27.130 | bhãmastadà õsatrubalaü samastaü vidràvayàmàsa jaghàna cà'jau | vãràn raõàyàbhimukhàn svayantrà kurvaü ÷ca vàrtà ramamàõa eva| 27.131 | tadà'sadat taü ÷akuniþ sasainyo duryodhanasyàvarajairupetaþ | cdi.taü bhãmaseno virathaü niràyudhaü vidhàya bàõairbhuvi ca nyapàtayat | 27.132 | na jaghnivàü staü sahadevabhàgaü prakalpitaü svena tadà'kùagoùñhyàm | taü mårcchitaü ÷vàsamàtràva÷eùaü duryodhanaþ svarathenàpaninye | 27.133 | duryodhanasyàvarajà da÷àtra pradudruvurbhãmasenaü vihàya | tadà'rjunaü vàsudevaü ca dçùñvà prãtaþ ÷rutvà dharmaràjapravçttim | 27.134 | puna÷ca nighnantamaripravãràn vidràvayantaü ca nijàü varåthinãm | sasàra duþ ÷àsana àttadhanvà bhãmo'pi taü siü ha ivàbhipetivàn | 27.135 | taü råkùavàco muhurarpayantaü vidhàya bhãmo virathaü kùaõena | pragçhya bhåmau vinipàtya vakùo vidàrayàmàsa gadàprahàrataþ | 27.136 | àkramya kaõñhaü ca padodare'sya nivi÷ya pa÷yan mukhamàttaroùaþ | viko÷amàkàõsanibhaü vidhàya mahàsimasyorasi sa¤cakhàna | 27.137 | kçtvà'sya vakùasyurusattañàkaü papau nikàmaü tçùito'mçtopamam | tacchoõit àmbho bhramadakùamenaü saü smàrayàmàsa puràkçt àni | 27.138 | vàksàyakàü ÷càsya purà samarpitàn saü smàrayàmàsa punaþ punarbhç÷am | dantàntaraü na pravive÷a tasya raktaü hyapeyaü puruùasya jànataþ | 27.139 | tathà'pi ÷atrupratibhãùaõàya papàvivà'svàdya punaþ punarbhç÷am | smaran nçsiü haü bhagavantamã÷varaü sa manyusåktaü ca dadar÷a bhaktyà | 27.140 | "yaste manyo" 81 ityato nàrasiü haü somaü tasmai cà'rpayacchoõit àkhyam | yuddhàkhyayaj¤e somabuddhyà'rivakùa iheti sàmnà gadayà vibhindan | 27.141 | uvàca vàcaü puruùapravãraþ satyàü pratij¤àü lokamadhye vidhàya | yàþ sapatayastà apatayo hi jàtà yàsà'patiþ sà sapati÷ca jàtà | 27.142 | pa÷yantu citràü paramasya ÷aktiü ye vai tilàþ ùaõóhatilà babhåvuþ | 81 ègveda 10.83.1 cdii.enaü gçhãtaü ca mayà yadãha ka÷cit pumàn mocayatu svavãryàt | 27.143 | iti bruvàõaþ punareva raktaü papau sudhàü devavaro yathà divi | puna÷ca sapràõamamuü visçjya nadan nanartàribale niràyudhaþ | 27.144 | pratyançtyan ye'smàn punargauriti gauriti | t àn vayaü pratinçtyàmaþ punargauriti gauriti | 27.145 | iti bruvan nçtyamàno'rimadhya àsphoñaya¤chatrugaõànajohavãt | ÷a÷àka ca draùñumamuü na ka÷cid vaikartanadrauõisuyodhanàdiùu | 27.146 | bhayàcca karõasya papàta kàrmukaü nimãlayàmàsa tadà'kùiõã ca| sambodhito madraràjena yuddhe sthitaþ katha¤cit sa tu pàrthabhàgaþ | 27.147 | drauõirvihàyainamapàjagàma dåraü tadà bhãmaseno jagàda | pãtaþ somo yuddhayaj¤e mayà'dya vadhyaþ pa÷urme haraye suyodhanaþ | 27.148 | iti bruvan mçtamutsçjya ÷atruü duryodhanaü cà'÷u ruùà'bhidudruve | àyàntamãkùyaiva tamugrapauruùaü dudràva bhãtaþ sa suyodhano bhç÷am | 27.149 | baladvayaü càpayayau vihàya bhayàd bhãmaü kçùõapàrthau vinaiva | àyodhanaü ÷ånyamabhånmuhårtaü nanarta bhãmo vyàghrapadena harùàt | 27.150 | saïkalpya ÷atrån govadevà'jimadhye ÷àrdålavat taccaritaü ni÷àmya | jahàsa kçùõaõsca dhana¤jaya÷ca ÷a÷aü satu÷cainamatiprahçùñau | 27.151 | yadà saraïgaþ pavamànasånunà õsånyaþ kçtastatra mahårtamàtràt | duryodhanasyàvarajàþ ÷araughairavãvçùan bhãmamudàrasattvam | 27.152 | t àn màrutirbàõavarairnikçtta÷ãrùàn yamàyànayadàõsu vãraþ | tasmin dine viü ÷atidhàrtaràùñra hatàstadanye samaràt pradudruvuþ | 27.153 | karmàõyananyaupayikàni bhãme kurvatyevaü bhãtabhãte'risa' nghe | nimãlitàkùe ca bhayena karõe karõàtmajo nakulaü pratyadhàvat | 27.154 | cdiii.màdrãsuto vçùasenaü ÷araughairavàrayat taü virathaü cakàra | karõàtmajaþ so'pyasicarmapàõistasyànugàü strisahasraü jaghàna | 27.155 | karõàtmajastasya sa¤chidya carma bhãmàrjunàdãnapi bàõasaïghaiþ | avãvçùat tasya pàrthaþ ÷areõa grãvàbàhårån yugapaccakarta | 27.156 | ekena bàõena sute hate sve vaikartano vàsavimabhyadhàvat | tayorabhåd dvairathayuddhamadbhutaü sarvàstravidvarayorugraråpam | 27.157 | pakùagrahàstatra suràsuràstayoranye ca jãvà gaganaü samàsthitàþ | mahàn vivàdo'pyabhavat tayoþ kçte tadà girã÷o'vadadabjayonim | 27.158 | suràsuràõàü bhãmaduryodhanau dvau samàõsrayau tatpriyau karõapàrthau | pràõopamau tena caitatkçte te suràsuràþ kartumicchanti yuddham | tadà vinàõso jagatàü mahàn syàt tenànayoþ samamevàstu yuddham | 27.159 | itãrite vàsavaþ padmayoniü jagàda kçùõo yatra jaya÷ca tatra | kàmo na kçùõasya mçùà bhaveddhi kàmo'sya pàrthasya jayaü pradàtum | 27.160 | ityåcivàn vàsavaþ phalgunasya jayo'stu karõasya vadhastatheti | uktvà'namat ka¤jabhavastatheti pràhàsuràn devatàõscà'babhàùe | 27.161 | na karõàrjunayorarthe virodhaü kuruta kvacit | bhãmaduryodhanàrthe và pa÷yantveva ca saü yugam | ityukte ÷àntimàpannà dadç÷uþ saü yugaü tayoþ | 27.162 | vavarùatustau ca mahàstra÷astrairbhãmo rathastho'varajaü jugopa | ÷aineyapà¤càlamukhàõsca pàrthamàvàrya tasthuþ prasabhaü nadantaþ | 27.163 | duryodhano drauõimukhàõsca karõaü rarakùuràvàrya tadà'sa yuddham | tatràrjunaü bàõavaraiþ sa karõaþ samardayàmàsa vi÷eùayan raõe | 27.164 | tadà nadan bhãmaseno jagàda gadàü samàdàya samàttaroùaþ | ahaü vainaü gadayà pothayàmi tvaü và jahãmaü samupàttavãryaþ | kçùõo'pi taü bodhayàmàsa samyaï naràve÷aü vya¤jayan bhåya eva | 27.165 | cdiv.samçddhavãryaþ sa tadà dhana¤jayaþ suyodhanadrauõikçpàn sabhojàn | sàkaü ca bàõairvirathàü ÷cakàra vivyàdha tànapyarihà supuïkhaiþ | 27.166 | te ki¤cid dåratastasthuþ pa÷yanto yuddhamuttamam | amànuùaü tat pàrthasya dçùñvà karma guroþ sutaþ | gçhãtvà pàõinà pàõiü duryodhanamabhàùata | 27.167 | dçùñaü hi bhãmasya balaü tvayà'dya tathaiva pàrthasya yathà jità vayam | alaü virodhena sametya pàõóavaiþ pra÷àdhi ràjyaü ca mayà sametaþ | 27.168 | dhana¤jayastiùñhati vàrito mayà janàrdano naiva virodhamicchati | vçkodarastadvacane sthitaþ sadà yudhiùñhiraþ ÷àntamanàstathà yamau | 27.169 | hitàrthametat tava vàkyamãritaü gçhàõa me naiva bhayàdudãritam | ahaü hyavadhyo mama caiva màtulo na ÷aïkituü me vacanaü tvamarhasi | 27.170 | itãritaþ pràha suyodhanastaü duþ ÷àsanasyàdya papau hi ÷oõitam | ÷àrdålaceùñàmakarocca bhãmo na me katha¤cit tadanena sandhiþ | 27.171 | ityukto drauõiràsãt sa tåùõãü karõadhana¤jayau | mahàstra÷astravarùeõa cakratuþ khamanantaram | 27.172 | àgneyavàruõaindràdãnyetànyanyonyamçtyave | brahmàstramapyubhau tatra prayujyà'nadatàü raõe | anyonyàstrapratãghàtaü kçtvobhau ca virejatuþ | 27.173 | krameõa vçddhorubalena tatra surendraputreõa virocanàtmajaþ | niràkçto nàgamayaü ÷arottamaü brahmàstrayuktaü visasarja vàsavau | 27.174 | taü vàsudevo rathamànamayya moghaü cakàràrjunataþ kirãñam | cårõãkçtaü tena surendrasånordivyaü yayau bàõagata÷ca nàgaþ | 27.175 | namite vàsudevena rathe pa¤càïgulaü bhuvi | apàïgade÷amuddi÷ya mukte nàge kirãñinaþ | 27.176 | cdv.bhaïktvà kirãñaü viyati gacchati prabhuõoditaþ | bàõaistakùakaputraü taü vàsaviþ pårvavairiõam | 27.177 | hatvà nipàtayàmàsa bhåmau karõasya pa÷yataþ | brahmàstrasyàtivegitvaü pràptaü karõena bhàrgavàt | 27.178 | puna÷ca pàrthena mahàstrayuddhaü prakurvataþ såryasutasya cakram | rathasya bhåmirgrasati sma ÷àpàdastràõi divyàni ca vismçtiü yayuþ | 27.179 | uddhartukàmo rathacakrameva pàrthaü yayàce'vasaraü pradàtum | netyàha kçùõo'¤jalikaü sughoraü trinetradattaü jagçhe ca pàrthaþ | 27.180 | satyena dharmeõa ca sanniyojya mumoca karõasya vadhàya bàõam | ciccheda tenaiva ca tasya ÷ãrùaü sandhitsato bàõavaraü sughoram | 27.181 | aparàhõe'paràhõasya såtajasyendrasånunà | chinnama¤jalikenà'jau sotsedhamapatacchiraþ | 27.182 | tasmin hate dãnamukhaþ suyodhano yayau samàhçtya balaü sa÷alyaþ | yudhiùñhiraþ karõavadhaü ni÷amya tadà samàgatya dadar÷a tattanum | 27.183 | ÷a÷aü sa kçùõaü ca dhana¤jayaü ca bhãmaü ca ye'nye'pi yudhi pravãràþ | gatvà cate÷ibiraü modamànà åùuþ sakçùõàstadanuvratàþ sadà | 27.184 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye karõavadho nàma saptaviü ÷o'dhyàyaþ cdvi.(pàõóavaràjyalàbhaþ ) atha aùñàviü ÷o'dhyàyaþ Oü | prabhàtàyàü tu ÷arvaryàü guruputrànumoditaþ | ÷alyaü senàpatiü kçtvà yoddhuü duryodhano'bhyayàt | 28.1 | tamabhyayuþ pàõóavàõsca hçùñà yuddhàya daü sitàþ | tatrà'sãt sumahad yuddhaü pàõóavànàü paraiþ saha | 28.2 | agre bhãmaþ pàõóavànàü madhye ràjà yudhiùñhiraþ | pçùñhe gàõóãvadhanvà'sãd vàsudevàbhirakùitaþ | 28.3 | cakrarakùau yamau ràj¤o dhçùñadyumna÷ca sàtyakiþ | nçpasya pàr÷vayoràstàmagre'nyeùàü guroþ sutaþ | 28.4 | madhye ÷alyaþ pçùñhato'bhåd bhràtçbhi÷ca suyodhanaþ | cakrarakùau tu ÷alyasya ÷akunistatsutastathà | kçpa÷ca kçtavarmà capàr÷vayoþ samavasthitau | 28.5 | tatrabhavanmahad yuddhaü bhãmasya drauõinà saha | ràj¤aþ ÷alyena ca tathà ghoraråpaü bhayànakam | 28.6 | tatra nàtiprayatnena drauõirbhãmena sàyakaiþ | virathãkçtastathà dharmasånuþ ÷alyena tatkùaõàt | 28.7 | àsasàda tadà õsalyaü kapipravaraketanaþ | tayoràsãnmahad yuddhamadbhutaü romaharùaõam | 28.8 | rathamanyaü samàsthàya drauõirbhãmaü samabhyayàt | duryodhana÷ca bhãmasya ÷arairàvàrayad di÷aþ | 28.9 | t àvubhau ÷aravarùeõa vàrayàmàsa màrutiþ | t àbhyàü tasyàbhavad yuddhaü sughoramatimànuùam | 28.10 | duryodhanasyàvarajàn draupadeyà yuyutsunà | cdvii.÷ikhaõóyàdyairmàtulai÷ca saha sarvàn nyavàrayan | 28.11 | sahadevastu ÷akunimulåkaü nakulastadà | dhçùñadyumna÷ca hàrdikyaü sàtyakiþ kçpameva ca | teùàü tadabhavad yuddhaü citraü laghu ca suùñhu ya | 28.12 | ÷alyastu ÷arasaïghàtaiþ pàrthasyàvàrayad di÷aþ | so'pi vivyàdha vi÷ikhaiþ ÷alyamàhava÷obhinam | tayoþ susamamevà'sãcciraü devàsuropamam | 28.13 | tataþ ÷araü vajranibhaü madraràjaþ samàdade | tena vivyàdha bãbhatsuü hçdaye sa mumoha ca | 28.14 | upalabhya punaþ sa¤j¤àü vàsaviþ ÷atrutàpanaþ | ciccheda kàrmukaü saïkhe madraràjasya dhãmataþ | 28.15 | so'nyat kàrmukamàdàya mumocàstràõi phalgune | sauraü yàmyaü ca pàrjanyaü t ànyaindreõa jaghàna saþ | 28.16 | punarnyakçntat taccàpamindrasånuramarùitaþ | ÷alyo gadàü samàvidhya cikùepàrjunavakùasi | tadà mumoha bãbhatsustata uccukru÷uþ pare | 28.17 | pràpya sa¤j¤àü punaþ pàrthaþ ÷alyaü vivyàdha vakùasi | sa vihvalitasarvàïgaþ ÷i÷raye dhvajamuttamam | 28.18 | samàõsvastaþ punarbàõaü yamadaõóanibhaü raõe | mumoca pàrthasya sa ca nirbibheda stanàntaram | 28.19 | tena vihvalitaþ pàrtho dhvajayaùñiü samàõsritaþ | samàõsvastaþ praciccheda madraràjasya kàrmukam | chatraü dhvajaü ca tarasà sàrathiü ca nyapàtayat | 28.20 | tadà'nyaü rathamàsthàya dharmaràjaþ ÷arottamaiþ | caturbhi÷caturo vàhà¤chalyasya nijaghàna ha | 28.21 | cdviii.÷alyo'nyaü rathamàsthàya sarvàü stà¤charavçùñibhiþ | chàdayàmàsa ràjànaü virathaü ca cakàra ha | 28.22 | nihatyàõsvàn sàtyake÷ca dhçùñadyumnasya càbhibhåþ | càpe cchittvà ca yamayordadhmau ÷aïkhaü mahàsvanam | 28.23 | tatastu ÷alyaü samudãryamàõaü dçùñvà raõe bhãmasenastarasvã | nyavàrayad bàõavarairanekai÷cakàra cainaü virathaü kùaõena | 28.24 | àsthàya cànyaü rathamàpatantaü puna÷ca ÷alyaü bhç÷ameva marmasu | nirbhidya bàõaurvirathaü cakàra punastçtãyaü ca rathaü ruroja | 28.25 | àttànyàttànyàyudhànyasya bhãmaþ sarvàõi ciccheda bibheda càsya | marmàõi bàõairnitaràü puna÷ca sa muùñimudyamya jagàma dharmajam | 28.26 | taü bhãmabhinnamarmàõaü vivarmàõaü niràyudham | ÷vàsamàtràva÷iùñaü ca maraõàyaiva kevalam | 28.27 | àtmànamabhigacchantaü dçùñvà'nyaü rathamàsthitaþ | hantukàmo raõe vãramamoghàü ÷aktimàdade | 28.28 | divyàstrairapi saü yojya tàü tadà dharmanandanaþ | satyadharmaphalai÷caiva cikùepàsya hçdi tvaran | 28.29 | sa bhinnahçdayo bhåmau papàtàbhimukho nçpam | satyadharmarataþ ÷alya indrasyàtithitàmagàt | 28.30 | madraràje hate vãre su÷armà'rjunamabhyayàt | saü ÷aptakàva÷iùñaistamanayanmçtyave'rjunaþ | 28.31 | duryodhanasyàvarajànava÷iùñàn vçkodaraþ | sarvàn jaghàna senàü ca ni÷÷eùamakarod raõe | 28.32 | ulåkaü sahadevo'tha ÷akuniü càtipàpinam | cdix.jaghàna drauõihàrdikyakçpàn bhãmàrjunau tataþ | 28.33 | bahu÷o virathãkçtya pãóayitvà punaþ punaþ | dràvayàmàsatuste tu bhãùit à vivi÷urvanam | 28.34 | ÷aineyena gçhãto'tha sa¤jayo'nanta÷aktinà | vyàsena mocito'thaikaþ pàrthàn duryodhano'bhyayàt | 28.35 | teùàmabhåt tasya ca ghoraråpaü yuddhaü sa bàõairbahu÷o'rjunaü ca | cakàra mårcchàbhigataü yudhiùñhiraü yamàvayatnàd virathàü ÷cakàra | 28.36 | taü bhãmaseno virathaü cakàra gajaü samàruhya punaþ samabhyayàt | puna÷ca ÷aineya÷ikhaõóipàrùatàn yamau nçpaü ca vyadadhànniràyudhàn | 28.37 | gaje ca bhãmena ÷arairnipàtite samàruhad vàjivaraü sunirbhayaþ | sa tena ca pràsakaro raõe'rihà cacàra ÷ainaiyamatàóayacca | 28.38 | mumoha tenàbhihataþ sa sàtyakiryamàvapi pràsanipãóitau rathe | niùãdaturdharmasutaü prayàntaü samãkùya bhãmo'sya jaghàna vàjinam | 28.39 | pràse nikçtte ca vçkodareõa vivàhanaþ so'payayau suyodhanaþ | àdàya gurvãü ca gadàü prayàto dvaipàyanasyorusaro vive÷a | 28.40 | evamakùohiõãùañkaü bhãmena nihataü raõe | pa¤ca pàrthena nihatà arddhaü kàliïgakànçte | ekàda÷àkùohiõãbhyaþ ÷iùñamanyairnisåditam | 28.41 | akùohiõãcatuùkaü ca pàrthànàü drauõinà hatam | anyairanyàþ samastai÷ca droõakarõamahàbratàþ | duryodhano bhaumasånuþ pràyaþ senàhanaþ kramàt | 28.42 | jayaü labdhvà tadatsåccaiþ pàõóaveùu mahàtmasu | duryodhano jalastambhaü kçtvà mantràn jajàpa ha | 28.43 | mantrà durvàsasà dattà mçtasa¤jãvanapradàþ | cdx.jale sthitvà japan saptadinaiþ sarvàn mçt ànapi | uddhared dhàrtaràùñro'yaü syuravadhyàõsca te punaþ | 28.44 | iti vidyàbalaü tasya j¤àtvà pàõóusutàstataþ | anveùantaþ ÷u÷ruvu÷ca vyàdhebhyastaü jale sthitam | agacchaü ÷ca tatastatra puraskçtya janàrdanam | 28.45 | tadà jalàt samunmajjya tribhirdrauõipurassaraiþ | mantrayantaü sma dadç÷ustàn dçùñvà te pradudruvuþ | 28.46 | duryodhano'vi÷at toyaü dçùñvà taü ke÷avàj¤ayà | yudhiùñhiraþ supuruùairvàkyairenamathà'hvayat | 28.47 | amarùito'sau dhçtaràùñraputraþ ÷vasaü stadà daõóahato yathà'hiþ | uvàca ÷àñhyàt tapase vanàya yàyàü bhavà¤chàsatu sarvapçthvãm | 28.48 | tamàha dharmajo ràjà yastvaü kçùõe samàgate | såcyagravedhyàü pçthivãü dàtuü naicchaþ kathaü punaþ | 28.49 | ghàtayitvà sarvapçthvãü bhãùmadroõamukhànapi | dàtumicchasi sarvàü ca pçthvãü nàdya vayaü punaþ | 28.50 | ahatvà pratigçhõãü ehi yuddhe sthiro bhava | na kuråõàü kule jàtastvaü yo bhãto hyapo'vi÷aþ | 28.51 | ityàdi råkùavacanaü ÷rutvà duryodhano ruùà | jalastambhàt samuttasthau ÷vasannàõsãviùo yathà | 28.52 | uvàca caika evàhamakirãño vivarmakaþ | bhavanto bahavo varma÷irastràõayutà api | 28.53 | yadyevamapi me yuddhaü bhavadbhirmanyase samam | sarvairekena vàyuddhaü kariùye naca bhãrmama | 28.54 | ityukta àha dharmàtmà varmàdyaü ca dadàmi te | cdxi.vçõãùva prativãraü ca pa¤cànàü yaü tvamicchasi | 28.55 | hatvaikaü tvaü bhuïkùva ràjyamanye yàma vayaü vanam | hate và tvayi tenaiva bhu¤jãma÷càkhilàü bhuvam | àdatsva cà'yudhaü yena jetumicchasi ÷àtravàn | 28.56 | ityukta åce nahi durbalairahaü yotsye caturbhirbhavadarjunàdibhiþ | bhãmena yotsye gadayà sadà hi me priyà gadà nànyadathà'yudhaü spç÷e | 28.57 | ÷rutvà'sya vàkyaü rabhaso vçkodaro gadàü tadà'dhyarddhabharàdhikàü mudà | ràj¤o gadàyàþ parigçhya vãraþ samutthito yuddhamanàþ samunnadan | 28.58 | athà'ha nàràyaõa àdidevo yudhiùñhiraü kaùñamidaü kçtaü tvayà | nahyeùa ràjà gadayà raõe caran ÷akyo vijetuü nikhilaiþ suràsuraiþ | 28.59 | sa ni÷cayàd va÷caturo nihanyàt sahàrjunàn bhãmasenaþ katha¤cit | hantainamàjau nahi bhãmatulyo bale kvacid dhàrtaràùñraþ kçtã ca| 28.60 | årå bhãmena bhettavyau pratij¤àü rakùatà ripoþ | nàbheradhastàddhananaü janà àhurgadàmçdhe | 28.61 | adharma iti tat kçùõo lokanindànivçttaye | àpaddharmaü dar÷ayituü ki¤cidvyàjena saü yutaþ | 28.62 | bhãmo hanyàd dhàrtaràùñramityåce yadyapi sphuñam | avyàjenàpi ÷akto'sau balaü nissãmamàha ca | 28.63 | àha ÷ikùàmapyanånàü yatnaü duryodhane'dhikam | nahi bhãmo'tiprayatnaü kuryàditi guõo hyayam | 28.64 | pratij¤àpàlanaü dharmo duùñeùu tu vi÷eùataþ | iti dharmarahasyaü tu vittaþ kçùõavçkodarau | 28.65 | nànyastato lokanindàü vyapanetumubhàvapi | anàpadyàpadiva ca dar÷ayetàü janasya tu | 28.66 | cdxii.tato bhãmaþ sarvalokasya dharmaü prakàõsayan vàkyamidaü jagàda | årå tavàhaü hi yathàpratij¤aü bhetsyàmi naivàtra vicàraõãyam | 28.67 | ityuktavantaü prasasàra cà'jau duryodhanastatra babhåva yuddham | bhãmastadà'gryaprakçtiü vidhitsurmandaþ sa àjau vyacarajjanàrthe | 28.68 | dar÷ayantau gadàmàrgaü citraü tau praviceratuþ | balabhadro'pyàjagàma tadà tau prativàritum | 28.69 | vàritàvapi tenobhau naiva yuddhaü pramu¤catàm | tato dadar÷a tad yuddhaü mànitaþ kçùõapårvakaiþ | tau ÷ikùàbalasaü yuktau maõóalàni viceratuþ | 28.70 | tato bhãmaü va¤cayituü dhàrtaràùñraþ ÷iraþ kùitau | nyadhàducchritasakthãkastadà kçùõàbhyanuj¤ayà | pçùñhamåle'hanad bhãmo bhinnasakthi÷ca so'patat | 28.71 | pratij¤àpàlanàrthàya nobhernoparyadhastadà | gadàyuddhasya maryàdàü ya÷a÷càpyabhirakùitum | 28.72 | nàdhastànmadhya evàsau nijaghne taü vçkodaraþ | evaü pratij¤àyugmàrthaü bhagnaü sakthiyugaü raõe | 28.73 | kçùõaü dyåte nidhehãti yadavàdãt suyodhanaþ | tatpratij¤ànusàreõa bhãmo mårddhànamakramãt | "çùabhàm mà samànànàü " 82 82 çgveda 10.166.1) iti såktaü dadar÷a ca | 28.74 | teùàü puõyîani vidyàõsca samàdàyaiva sarva÷aþ | tàü ÷cakàra tamogantîçnstasya mårdhni padà'kraman | 28.75 | smàrayàmàsa karmàõi yàni tasya kçtàni ca | kçùõabandhe kçto mantra iti mårdhni padà'hanat | 28.76 | punaþ puna÷ca tad vãkùya cukrodha musalàyudhaþ | cdxiii.iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite cukro÷a naiva dharmo'yamityasàvårdhvabàhukaþ | 28.77 | punaþ krodhàbhitàmràkùa îadàya musalaü halam | abhidudràva bhãmaü taü na cacàla vçkodaraþ | 28.78 | abhaye saü sthite bhãme ràmaü jagràha ke÷avaþ | àha dharmeõa nihato bhãmenàyaü suyodhanaþ | 28.79 | na maõóale'bhisàre và nàpasàre ca nàbhitaþ | adho hanyàd va¤cayantamadho hatvà na duùyati | 28.80 | kçtà pratij¤îa ca vçkodareõa bhetsye tavorå iti yuktipårvam | saü ÷ràvayànena tadeùa dharmato jaghàna duryodhanamagryakarmà | 28.81 | vîasudevavacaþ ÷rutvà dharmacchalamiti bruvan | rauhiõeyo jagàmà'÷u svapurãmeva sànugaþ | 28.82 | tasmin gate vàsudevaü samapçcchad yudhiùñhiraþ | dharmo'yamathavà'dharma iti taü pràha ke÷avaþ | 28.83 | na sàkùàd dharmato vadhyà ye tupàpatamà naràþ | devairhi va¤cayitvaiva hatàþ pîurvaü suràrayaþ | ato'yamapyadharmeõa hato nàtràsti dåùaõam | 28.84 | bhãùmadroõau ca karõaõsca yadaivopadhinà hatàþ | ko nu duryodhane pàpe hate doùaþ katha¤cana | 28.85 | pratij¤îapàlanàyàpi vibhedorå vçkodaraþ | dharmata÷ca pratij¤eyaü kçtà tenànuråpataþ | 28.86 | lokato'pi na dharmasya hàniratra katha¤cana | ye bhãmasyàprabhàvaj¤îa îapaddharmaü ca manvate | 28.87 | avadhyatve ÷ivavar àd gadàõsikùàbalàdapi | jaràsandhopamo yasmàd dhàrtaràùñraþ suvi÷rutaþ | 28.88 | tasmàt saddharma evàyaü bhãmacãrõa iti bruvan | api saü ÷ayinaü cakre dharmaràjaü jagatpatiþ | 28.89 | bhåbhàrakùatijo dharmo macchu÷råùàtmakastu yaþ | bhãmasyaiva bhavet samyagiti buddhyà paraþ prabhuþ | 28.90 | cdxiv.svenaiva balabhadràya janàya ca punaþ punaþ | ÷rutvà'pyuktaü na tatyàja saü ÷ayaü dharmajo yataþ | tato'pyasaü ÷ayaü kçùõo na cakàra yudhiùñhiram | 28.91 | mukhyaü dharmaü hi bhagavàn balàyà'ha janàya ca | dharmeõaiva hato ràjà dhàrtaràùñraþ suyodhanaþ | iti yad vakùyati punarni÷cayàrthe'rjunàya ca | 28.92 | punaþ punardharmata eva bhãmo jaghàna ràjànamiti bruvantam | jagàda kçùõaü sphuritàdharoùñhaþ krodhàt supàpo dhçtaràùñrasånuþ | tvayaiva pàpe nihità hi pàrthàþ pîapàdhikastvaü hi sadaika eva | 28.93 | ityåcivàü saü prajagàda kçùõo na tvatsamaþ pîapatamaþ kadàcit | bhãùmîadihatyà'pi tavaiva pàpaü yadanvayustvàmatipàpani÷cayam | pîapaü ca pàpànugataü ca hatvà katha¤canàpyasti nacaiva pàpam | 28.94 | na pàõóaveùvasti tato hi ki¤cit pàpaü prayatnàcca nisargato'pi | guõàdhikàste madapàõsrayàcca ko nàma teùvaõvapi pàpamàha | 28.95 | nisargataþ pîapatamastvamanyàn dharmasthitàn pàpapathe nidhàya | svayaü ca pàpe nirataþ sadaiva pàpàt supàpàü gatimeva yàsi | 28.96 | iti bruvantaü punaràha kçùõaü duryodhanaþ pîapakçtàü pradhànaþ | svantottamo nàma ka eva mattaþ ko nàma doùo'sti mayà kçto'tra | 28.97 | iùñaü ca yaj¤ai÷caritaü ca pårtaiþ padaü ripåõàü nihitaü hi mårdhni | mçtyu÷ca saïgràma÷irasyavàpto raõonmukhenaiva mayà kimanyat | 28.98 | iùñà bhogà mayà bhuktàþ pràptà ca paramà gatiþ | duþkhino duþkhamàpsyanti pàrthàste kåñayodhinaþ | 28.99 | candrasåryanibhaiþ ÷årairdhàrmikaiþ sadbhirujjhità | keval à ratnahãneyaü pîaõóavairbhujyatàü mahã | 28.100 | ityuktavatyeva nçpe sure÷aiþ prasånavçùñirvihità papàta | tàmeva buddhiü dhçtaràùñrasånoþ kçtvà dçóhîaü pîatayituü tamo'ndhe | 28.101 | sambhàvayata àtmànaü vîasudevaü vinindataþ | tatparàü ÷ca kathaü na syàt tamo'nte ca vi÷eùataþ | 28.102 | yadaikaikamalaü tatra duþkhàdhikyaü samuccayàt | iti tat kàrayitve÷a àha moghaü tavàkhilam | 28.103 | cdxv.nç÷aü sasya kçtaghnasya guõavaddveùiõaþ sadà | yadi dharmaphalaü dhvàntaü såryavat syàt prakàõsakam | 28.104 | vadan punaþ punaridaü dharmato hata ityapi | khyàpayàmàsa bhagavàn jane nijajaneùñadaþ | 28.105 | prakhyàpite vàsudevena dharme satàü sarveùàü hçdyamàsãt samastam | hataü ca dharmeõa nçpaü vyajànan pàpo'yamityeva ca ni÷citàrthàþ | 28.106 | yudhiùñhiro'pàyadar÷ã sadaiva sasaü ÷ayo'bhåt sumano'bhivçùñyîa | snehàd drauõiþ sa¤jayo rauhiõeyo dauryodhanàt pàpamityeva cocuþ | 28.107 | tataþ kçùõaþ pîaõóupà¤càlakaistairbhç÷aü nadadbhirhçùitaiþ sametaþ | yayau viri¤ce÷asurendramukhyaiþ sampåjitastai÷ca raõàïgaõàt smayan | 28.108 | tataþ ÷rutvà sa¤jayàd duþkhataptaü sambodhayiùyan pitaraü yuyutsuþ | kçùõasya ràj¤a÷ca matena yàto jagàma cànveva janàrdana÷ca | 28.109 | dharmayuktai÷ca tattvàrthairlokavçttànudar÷akaiþ | vîakyai ràjànamàõsvàsya pràyàt pàrthàn punarhariþ | 28.110 | kîalànusàrato daivàü ÷copasaü hartumacyutaþ | yayau sapàrtha÷aineyaþ kuråõàü ÷ibiraü ni÷i | 28.111 | tadaiva hàrdikyakçpîanvito'yàt suyodhanaü drauõiramuü ÷ayànam | prabhagnasakthiü ca sçgîalabhåtaiþ sambhakùyamàõaü dadç÷e ÷vasantam | 28.112 | sa duþkha÷okàbhihato vinindya pàrthàn mayà bhåpa kimatra kàryam | ityàha niùpîaõóavatàü kuruùvetyamuü vyadhàt pàü svabhiùekiõaü nçpaþ | 28.113 | ucchidya santatiü pîaõóoþ kçtvà svakùetrasantatim | tayà bhårakùaõahçdîa so'bhiùiktastathetyagàt | 28.114 | sa kçùõabhãmapàrthànàü bhayàdeva punarvanam | kçpasàtvatasaü yukto vive÷a gahanaü rathã | 28.115 | tasya cintayato droõavadhaü duryodhanasya ca | nîa'gànnidrà ni÷ãthe ca dhvàkùàn nyagrodhavàsinaþ | 28.116 | hatàn subahusàhasrànekenàtibalena tu | kau÷ikena nirãkùyaiva pràha tau kçpasàtvatau | 28.117 | cdxvi.nidar÷anena hyenena preritaþ paramàtmanà | yîami pàõóusutàn hantumityuktvà'ruruhe ratham | 28.118 | nivàrito'pi tàbhyàü sa pràdravacchibiraü prati | anujagmatustàvapi taü ÷ibiradvàri caikùata | 28.119 | ugraråpadharaü rudraü svakãyàü tanvameva saþ | parãtaü vîasudevaü ca bahukoñisvaråpiõà | 28.120 | dçùñvaiva vàsudevaü tamatrasad gautamãsutaþ | vîasudevàj¤ayaivàtra svàtmanà'pi sadàõsivaþ | 28.121 | ayuddhyadagrasaccà'÷u drauõeþ sarvàyudhànyapi | acintyà hari÷aktiryad dç÷yante tmahano'pi hi | 28.122 | atastayà preritena svàtmanaivàkhileùvapi | àyudheùu nigãrõeùu drauõiryaj¤aü tu mànasam | cakre'tmànaü pa÷uü kçtvà svàtmasthàyaiva viùõave | 28.123 | yaj¤atuùñena hariõà preritaþ ÷aïkaraþ svayam | àtmane droõaputràya dadau sarvàyudhàni ca | 28.124 | uvàca càhamàdiùño viùõunà prabhaviùõunà | arakùaü pîartha÷ibiramiyantaü kîalameva tu | 28.125 | tadicchayaiva nirdiùño dàsye màrgaü tavàdya ca | àyudhàni ca sarvàõi hantuü sarvànimàn janàn | 28.126 | ityudãrya pradàyà'÷u sarvà hetãrvçùadhvajaþ | tatraivàntardadhe so'pi provàca kçpasàtvatau | 28.127 | ye niryàsyanti ÷ibiràjjahitaü tàü stu sarva÷aþ | ityuktvà pravive÷àntardhanvã khaógã kçtàntavat | 28.128 | pîaràvatàõsvaü sa tadà õsayànamupetya padbhyàü samatàóayacca | vakùasyasàvavadad vãtanidro jàne bhavantaü hi gurostanåjam | 28.129 | samutthitaü mîaü jahi ÷astrapàõiü ÷astreõa vãro'si sa vãradharmaþ | lokàõsca me santvatha ÷astrapåtà iti bruvàõaü sa ruùà jagàda | 28.130 | na santi hi brahmahaõàü sulokà vi÷eùata÷caiva gurudruhàü punaþ | cdxvii.na dharmayuddhena vadhàrhakàõsca ye tvadvidhàþ pîapatamàþ supàpa | 28.131 | ava÷yabhàvinaü mçtyuü dhçùñadyumno vicintya tam | tåùõãü babhåva svapne'pi nityaü pa÷yati tàü mçtim | 28.132 | drauõiü ca kàl . aràtriü ca droõapàtàdanantaram | vi÷asantaü kçùantãü ca svapne'pa÷yaddhi pàrùataþ | 28.133 | samàkùipad droõasuto'sya kaõñhe nibaddhya maurvãü dhanuùopyurasthaþ | mamantha kçcchreõa vihàya dehaü yayau nijaü sthànamasau ca vahniþ | 28.134 | tataþ ÷ikhaõóinaü hatvà yudhàmanyåttamojasau | janamejayaü ca pà¤càlãsutànabhiyayau jvalan | 28.135 | tairutthitairasyamànaþ ÷araiþ khaógena jaghnivàn | sarvàn savyàpasavyena tathà'nyàn pàõóavàtmajàn | çta ekaü bhaimaseniü kîaõsiràjàtmajàtmajam | 28.136 | taü tadà'ntarhitaþ ÷arvaþ kailàsamanayat kùaõàt | sa ÷arvatràtanàmà'sãdatastatraiva so'vasat | 28.137 | purà'rthitaþ svadauhitrasyàmaratvàya ÷aïkaraþ | kîaõsiràjena tenàsau jugopainaü kçpîayutaþ | 28.138 | vîasudevamataü j¤îatvà sàmràjyàya parãkùitaþ | vîarayàmàsa bhålokaü naiva yàhãtyamuü ÷ivaþ | 28.139 | sàmànyato'pàõóavàya drauõinà'pyabhisandhitam | tadråpeõaiva rudreõa vinainamiti cintitam | 28.140 | astraü brahma÷ira÷cainaü na jaghànaikyatastayoþ | cekitànàdikàü ÷caiva jaghànànyàn sa sarva÷aþ | 28.141 | sa cedipà¤càlakaråõsakàõsãnanyàü ÷ca sarvàn vinihatya vãraþ | ÷i÷ån striya÷caiva nihantumugraþ pràjvàlayat tacchibiraü samantàt | 28.142 | jijãviùåü statra palàyamànàn dvàri sthitau gautamaþ sàtvata÷ca | nijaghnatuþ sarvataþ pîarùatasya såtastvekaþ ÷eùito daivayogàt | 28.143 | khaógena prahçtaü dçùñvîa hàrdikyena papàta ha | bhåmau pràgeva saü spar÷ànna j ¤îatastamasà'munà | anyàsakte samutthàya pràdravad yatra pàrùatã | 28.144 | cdxviii.tasyà akathayat sarvaü sà bhãmàyà'ha duþkhità | pràdravad rathamàruhya sa dhanvã gautamãsutam | 28.145 | tadantare drauõirapi prayàtaþ kçùõàsutànàü muditaþ ÷iràü si | àdàya hàrdikyakçpîanuyàto duryodhanaü sannikçùñaprayàõam | 28.146 | dçùñvîa taduktaü ca ni÷amya pàpastuùño'tyajat sàdhviti dehamàõsu | bhãmàrjunàbhyàmatha ke÷avàcca bhãtàþ pçthag drauõimukhàþ prayàtàþ | 28.147 | tatraikalaü droõasutaü rathena yàntaü rathã màrutiranvadhàvat | tamàdravantaü prasamãkùya bhãtaþ paràdravad drauõiratidrutàõsvaiþ | 28.148 | àdravantaü punardçùñvîa bhãmaü droõàtmajo ruùà | àvçtya yuddhyan vijito'straü brahma÷ira àdade | 28.149 | etasminnantare kçùõo dharmajenàrjunena ca | tatrà'gamat tadastraü ca bhãmaü cîavyarthatàü nayan | avadhyo bhãmasenastadastraü cîamoghameva yat | 28.150 | viùõunaivobhayaü yasmàt klçptaü bhãmo'strameva tat | gîayatrã tatra mantro yad brahmà taddhyànadevatà | dhyeyo nàràyaõo devo jagatprasavità svayam | 28.151 | åce ca pàrthayoþ kçùõo yat kçtaü drauõinà purà | svàyudhànàü yîacanaü cîapya÷aktena taduddhçtau | 28.152 | pçùñenoktaü tvayà hãnàü kçtvà duryodhanàya gàm | dîatuü tvadàyudhaü me'dyetyevamukte tmanoditam | maivaü kîarùãþ punariti ddhyàyatà'bdhestañe svamu | 28.153 | tadastraü prajvalad dçùñvîa'pàõóavatvavidhitsayà | dharàyàü drauõinà muktaü kçùõena prerito'rjunaþ | 28.154 | svastyastu droõaputràya bhåtebhyo mahyameva ca | iti bruvaü stadevàstramastra÷àntyai vyasarjayat | 28.155 | anastraj¤eùu muktaü taddhanyàdastramucaü yataþ | gurubhaktyà tato drauõeþ svastyastvityàha vàsaviþ | 28.156 | tadà'strayostu saü yoge bhåtànàü saü hçtirbhavet | bhåtànàü svastirapyatra kàïkùità karuõàtmanà | 28.157 | cdxix.÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye tathà'pyastradvayaü yuktaü bhåtànàü nîaõsakçd dhruvam | tasmànnivàrayan yogaü tayormadhye'bhavat kùaõàt | nissãma÷aktiþ paramaþ kçùõaþ satyavatãsutaþ | 28.158 | saü sthàpyàstradvayaü dîure tàvàha puruùottamaþ | santi hyastravidaþ pîurvaü pràya÷caitanna taiþ kçtam | lokopadravakçt karma santaþ kuryuþ kathaü kvacit | 28.159 | ityukte phalgunaþ pràha mayà muktaü mahàpadi | ÷àntyarthameva ca vibho kùantavyaü bhavatà tataþ | 28.160 | drauõirapyevamevà'ha tau vedapatirabravãt | nivartyatàmastramiti ÷akrasånustathà'karot | nivartanàprabhuü drauõiü vîasudevo'bhyabhàùata | 28.161 | kùatratejà brahmacàrã kaumàràdapi pàõóavaþ | nivartane tataþ ÷akto nàyaü droõàtmajo'pi san | abrahmacaryàdityukte vyàso drauõimabhàùata | 28.162 | nivartanàsamarthastvaü dehi naisargikaü maõim | jitaþ pràgeva bhãmena bhãmàyaiva mahàprabham | api kevalayà vàcà pàrthebhyo'straü nivartaya | 28.163 | ityukto mårdhajaü ratnaü jaràmaraõanàõsanam | kùuttçñ÷ramàpahaü divyagandhaü dhvàntaharaü ÷ubham | 28.164 | utkçtya bhãmàya dadau muktàþ pa¤caiva pàõóavàþ | astràditi tato vedabhartà vàsavimabravãt | 28.165 | tàta muktaü drauõinà'pi tvamevàstraü nivartaya | ityuktastaü praõamyà'÷u sa¤jahàràrjuno'pi tat | 28.166 | yîadave÷o'tha gautamyàþ sutamàhaikasantateþ | vîacà nivartayàstraü te ityukto drauõirabravãt | 28.167 | pakùapàtàdicchasi tvaü bhàgineyasya santatim | tatraiva pàtayàmyastramuttaràgarbhakçntane | 28.168 | vîasudevaþ punaþ pràha yadi hantavya eva te | garbhastathà'pi naivàstraü pîatayàsmin katha¤cana | 28.169 | cdxx.abhimanyormçtasyaiva dehe pàtaya mànada | evaü tvadastranihataü garbhamujjãvayàmyaham | 28.170 | pîataye garbha evàhamityåce gautamãsutaþ | athà'ha vàsudevastamãùatkruddha iva prabhuþ | 28.171 | durmate pa÷ya me vãryaü yat te ÷akyaü kuruùva tat | ujjãvayàmyahaü garbhaü yatataþ ÷aktito'pi te | 28.172 | santatirvarùasàhasraü pîaõóavànàü bhaved bhuvi | matpàlitàü na ka÷cit tàü tàvaddhantuü kùamaþ kvacit | 28.173 | jànàmi te matiü duùñàü jighàü soþ pîarthasantatim | cikãrùordhàrtaràùñrasya tantuü bhåyaþ suduùkaram | 28.174 | madàj¤ayà sà viphalà bhavitrã và¤chà mumukùà vimukhasya viùõoþ | yathaiva tenaiva naràdhiråóho gamyastava syànnaca bhåmibhàgaþ | 28.175 | durgandhayukto vraõasa¤citàïgaþ sadà caraþ syà vipineùu manda | yîavad bhuvi syàdiha pàrthatanturvyàso'pi taü pràha tatheti devaþ | 28.176 | råpadvayenàpi harestathokto jagàda kàl . ãtanayaü sa kçùõam | tvayà saha syànmama saïgamo vibho yatheùñataþ syànnaca me'tra vighnaþ | 28.177 | ityukta Oü iti pràha bhagavàn bàdaràyaõaþ | taü praõamya yayau so'pi svapnadçùñamanusmaran | 28.178 | svapne hi draupadeyànàü vadho dçùño tmanà ni÷i | arjunena pratij¤îanaü draupadyai svavadhaü prati | 28.179 | nibadhyà'nayanaü caiva tenaiva ÷ibiraü prati | mu¤ceti draupadãvàkyaü neti bhãmavacastathà | kçùõavàkyànmaõiü hçtvà de÷ànniryàtanaü tathà | 28.180 | ityàdi svapnadçùñaü yat pràyaþ satyamabhåditi | cintayan prayayau dàvaü drauõiþ ÷astrabhçtàü varaþ | 28.181 | sa kçùõoktamapi pràpya bàdaràyaõaõsiùyatàm | pràpyottaradvàpare ca vedàn saü vibhajiùyati | 28.182 | tataþ saptarùirbhåtvà pàràõsaryaprasàdataþ | ekãbhàvaü svaråpeõa yàsyatyacyutaniùñhayà | 28.183 | cdxxi.pàõóavaràjyalàbho nàma aùñàviü ÷o'dhyàyaþ kçpo'tha pàõóavàn pràpya gauravàt påjita÷ca taiþ | abhådàcàrya evàsau ràj¤îaü tattantubhàvinàm | 28.184 | bîadaràyaõaõsiùyatvaü punaþ pràpya bhajannamum | sàkaü svabhàgineyena bhàvyeko munisaptake | kçtavarmà dvàravatî ìü yayau kçùõànumoditaþ | 28.185 | kçùõàyai taü maõiü datvà bhãmastàü paryasàntvayat | vikopà bhãmavàkyena ràj¤e sà ca maõiü dadau | 28.186 | ràjàrhe hi maõau datte mahyaü bhãmena laukikàþ | strãpakùapàtaü ràjà ca÷aïkeyurmàruteriti | 28.187 | maõiü ràj¤e dadau kçùõà bhartçpriyahite ratà | so'pyàbadhya maõiü mîurdhni reje ràjà gavàmiva | 28.188 | vede÷vareõàpi yadåttamena kçùõena yuktàstata àõsu pàrthàþ | yayuþ sabhàryà nijaràjadhànãü hatvaiva santo'ntararãn svaràjyam | 28.189 | yudhiùñhirasyànu vicitravãryasutasya pàdàvabhivandamànam | àkçùya bhãmaü parame÷varo'yo mayàkçtiü dhàt purato nçpasya | 28.190 | bhãmàkçtiü tàü sa suyodhanena kàràpitàmabhyasane gadàyàþ | àõsliùya cårõãkçtavànasçg vaman hà tàta bhãmeti vadan papàta | 28.191 | tamàha kçùõo na hato'dya bhãmo naca tvayà'nyairapi ÷akyate'sau | hantuü svabuddhiþ prathità tvayà'dya pàpà hi te buddhiradyàpi ràjan | 28.192 | svabuddhidoùàdatipàpa÷ãlaputràkhyapàpàni vivarddhayitvà | nãto va÷aü taiþ phalamadya bhu¤jan na krodhituü cîarhasi bhãmasene | 28.193 | ityukte ÷àntabuddhyaiva ràj¤îa'håto vçkodaraþ | abhyavandata tatpàdàvanujàdyàõsca tasya ye | 28.194 | vajràcca dçóhadehatvàdavikàre vçkodare | na doùo vivçto'sya syàditi kçùõena va¤citaþ | sarvànàõsliùya ca premõà yuyoja nçpa àõsiùaþ | 28.195 | kulanàõsakaraþ pîapaþ ÷àpayogyastava hyaham | ityuktvaiva praõamato gàndhàrã supadàïgulãþ | 28.196 | cdxxii.dadar÷a dharmaràjasya paññàntena prakopità | tasyàþ krodhàgninirdagdhanakhaþ sa kunakho'bhavat | 28.197 | vandamànaü punarbhãmamàha sà krodhavihvalà | adharmataþ kathaü bhãma sutaü me tvaü nijaghnivàn | 28.198 | ityukto'syàþ ÷amayituü krodhamagre vçkodaraþ | pràha na pràõasandehe pàpaü syàt pàpino vadhe | 28.199 | ityuktvà tàü punaþ pràha pratij¤îahànimantarà | na me'sti pràõasandeha iti jànan vçkodaraþ | 28.200 | yathàpratij¤aü bhràtçvyàn raõe mama nijaghnuùaþ | kvàdharmaþ kùatrajàtestu taddhànau jãvitaü nahi | 28.201 | "pàpà na÷uddhadharmeõa hantavyà" iti ca ÷rutiþ | "anyavat pàpahananaü pîapayetyàha" iti ÷rutiþ | ato'suràn naikçtikàn nikçtyà ghnanti devatàþ | 28.202 | "nikçtyà nikçtiü hanyànnikçtyà naiva dhàrmikam" | iti ÷rutirhi paramà pañhyate paiïgibhiþ sadà | 28.203 | ityuktà taü punaþ pràha kathaü te nara÷oõitam | pãtaü nareõaiva satà napãtamiti so'bravãt | 28.204 | dantàntaraü na me pràpa ÷oõitaü tat sutasya te | pratij¤îapàlanàyàpi pratikartuü ca tat kçtam | 28.205 | bhãùaõàya ca ÷atråõàü pãtavacca pradar÷itam | vedadçùñaõsca dharmo'yamatipàpajanaü prati | 28.206 | ityuktovàca naivàndhadvayasyàsya vçkodara | ghnatà putra÷ataü yaùñimàtraü corvaritaü tvayà | 28.207 | tàmàha bhãmaþ pîapiùñhîa vadhayogyàparàdhinaþ | sarve hatà iti punaþ sà'ha yenàkçtastava | aparàdhaþ sa eko'pi kiü nîastãtyavadat sa tàm | 28.208 | sarvaiþ sametaiþ kçùõasya bandhanàya vini÷citam | anyàni ca supàpàni kçtànyatra purà'pica | 28.209 | vîasudevaü sabhàsaü sthaü bruvàõaü dharmasaü hitam | cdxxiii.(samastadharmasaïgrahaþ ) punaþ punaravaj ¤îaya yàntaü duryodhanaü bahiþ | sarve'nvagacchannityàdãnyabhipretya vçkodaraþ | 28.210 | naiko'pyanaparàdhã me svayaü tànanu÷ikùitum | asamarthà mayi krodhaü kiü karoùi nirarthakam | 28.211 | ityuktà sà'bhavat t åùõãü kramàt sarvai÷ca pàõóavaiþ | vandità vyàsavàkyàcca ki¤cicchàntà'tha sà'bhavat | 28.212 | tasyà yàõsca snuùàþ sarvàstàbhiþ saha puraskçtàm | kçtvà taü dhçtaràùñraü ca viduràdãü ÷ca sarva÷aþ | 28.213 | pîaõóavàþ pradhanasthànaü sabhàryàþ pçthayà saha | kçùõàbhyàü ca yayustatra gàndhàryàstapaso balam | 28.214 | jànan pàõóavarakùàrthaü cikãrùustattapovyayam | vede÷varo dadau divyaü cakùuþ satyavatãsutaþ | 28.215 | tena dçùñvîa pretadehàn sarvàü statra samàkulà | ÷a÷àpa yàdave÷ànaü tvayà'smatkulanàõsanam | yat kçtaü tat tava kulaü gacchatvanyonyataþ kùayam | 28.216 | ityukto bhagavàn kçùõaþ svacikãrùitameva tat | astvevamityàha vibhurã÷varo'pyanyathà kçtau | 28.217 | tena tasyàstapo naùñaü hãnà sà'to hi bhartçtaþ | nîaõsayeddhi sadà viùõuþ svayogyàdadhikàn guõàn | 28.218 | tata àõsliùya bhartîçõàü dehàn prarudatãþ striyaþ | sarvà duryodhanàdãnàü dar÷ayàmàsa ke÷avaþ | kçùõàyai sà ca taü devamastuvat pårõasadguõam | 28.219 | tato dehàn prasiddhànàü pîarthàþ samadahan satàm | anyeùàü dhçtaràùñràdãn puraskçtyaiva kàü ÷cana | såtaiþ pa¤cabhireva svaiþ sarasvatyàü pracikùipuþ | 28.220 | snehànnçpo yamau ca svàn nà'jau tasmin hyayojayan | ÷avàþ pràyo bahutvena tatratatraiva saü sthitàþ | 28.221 | tato dadatsu pànãyaü gaïgàyàü svajanasya tu | pçthà karõàya datteti pàrthànàhàgrajaü ca tam | 28.222 | cdxxiv.atha ekonatriü ÷o'dhyàyaþ Oü | yadaiva kçùõau sakalàdhiràjye yudhiùñhiraü yauvaràjye ca bhãmam | viprairyutàvabhiùicyà'÷iùaõsca yuktà datvà harùayàmàsatustau | 29.1 | tadaiva càrvàka iti prasiddhaü rakùastridaõóã yatireva bhåtvà | yudhiùñhiraü garhayàmàsa vipràstvàü garhayantãti supàpa÷ãlam | 29.2 | ÷rutvaiva tad duþkhitamàõsu dharmajaü dçùñvîa vipràþ ÷epuramuü bhç÷àrtàþ | agarhitaü nityamasmàbhirenaü yato'voco garhitamadya pàpa | bhasmãbhavà'÷veva tatastvitãrite kùaõàdabhåt pàpatamaþ sa bhasmasàt | 29.3 | bhasmãkçte'smin yativeùadhàriõi yudhiùñhiraü duþkhitaü vçùõisiü haþ | provàca nàyaü yatirugrakarmà suyodhanasyaiva sakhà supàpaþ | 29.4 | rakùo'dhamo'yaü nihato'dya vipraistanmà õsucaþ kçtakàryo'si ràjan | itãritaþ ÷àntamanàþ sa vipràn santarpayàmàsa dhanai÷ca bhaktyà | 29.5 | asàntvayacca bàndhavàn sa paurasaü ÷ritàdikàn | dadau yatheùñato dhanaü rarakùa cànu putravat | 29.6 | sa bhãùmadroõakarõànàü vadhàd duryodhanasya ca | pîapàõsaïkã tapyamàno ràjyatyàge mano dadhe | 29.7 | so'nujaiþ kçùõayà viprairapyukto dharma÷àsanam | tato hàheti vilapan ràjà paramaduþkhitaþ | ÷a÷àpa sarvanàrãõàü guhyaü hçdi na tiùñhatu | 28.223 | hîa màtastava dhçtyaiva vayaü sarve bhç÷aü hatàþ | jyeùñhaü pitçsamaü hatvà pratipatsyàma kàü gatim | 28.224 | evaü vadantaü kaunteyaü vîasudevaþ sanàradaþ | ÷amayàmàsa sadvàkyairguõàn karõasya càbravãt | 28.225 | tataste pretakàryàõi cakruþ sarve'pi sarva÷aþ | sarveùàmàdhiràjye ca sthito'bhåt pàõóavàgrajaþ | 28.226 | cdxxv.bhãmaü sampràrthayitvaiva na vetthsãtyàha phalgunam | 29.8 | tasmin kruddhe nçpaü pràhurvipràstvatto'pi tattvavit | ÷akro'rjuna iti ÷rutvà'pyetaddharme sasaü ÷ayam | 29.9 | matsnehàdeva sarve'pi dharmo'yamiti vàdinaþ | ityevaü ÷aïkamànaü tamåcaturviprayàdavau | kçùõo dharmo'yamityeva ÷àstrayuktyà punaþ punaþ | 29.10 | nîatini÷citabuddhiü taü tadà'pi puruùottamau | hatapakùagatatvena tacchaïkàyà agocaraþ | yato bhãùmastato yàhi tamityåcaturavyayau | 29.11 | sa tàbhyàü bhràtçbhi÷caiva munibhi÷ca samanvitaþ | bhãùmaü yayau lajjite'sminstaü bhãùmîayà'ha ke÷avaþ | 29.12 | pçcchetyuktaþ sa bhãùmeõa papracchàkhilama¤jasà | tatrovàcàkhilàn dharmàn kçùõo bhãùma÷arãragaþ | 29.13 | bhãùmo hyàha hariü pîarthà bodhanãyàstvayaiva hi | kîa õsaktirmama deve÷a pàrthàn bodhayituü prabho | 29.14 | ityukto bhagavànàha tvatkãrtyai tvayi saü sthitaþ | pravakùyîamyakhilàn dharmàn såkùmaü tattvamapãti ha | 29.15 | ràj¤aþ prathamato dharmo bhagavaddharmapàlanam | tadarthaü kaõñakoddhàro dharmà bhàgavat à api | manovàkkarmabhirviùõoracchidratvena càrcanam | 29.16 | pårõàõseùaguõo viùõuþ svatantra÷caika eva tu | tadva÷aü sarvamanyacca sarvadeti vini÷cayaþ | 29.17 | devat àkramavij¤îanamapåjà'nyasya vai hareþ | påjà bhàgavatatvena devàdãnàü ca sarva÷aþ | 29.18 | cdxxvi.vçthà karmàkçtiþ kvàpi niràõsãstvaü sadaiva ca | viùõorbhàgavat ànàü ca pratãpasyàkçtiþ sadà | parasparavirodhe tu vi÷iùñasyànukålatà | 29.19 | priyaü viùõostadãyànàmapi sarvaü samàcaret | dharmamapyapriyaü teùàü naiva ki¤cit samàcaret | 29.20 | sàmye virodhe ca bahånanuvarteta vaiùõavàn | ete sàdhàraõà dharmà j¤eyà bhàgavat à iti | 29.21 | tattvavij¤îapanaü dharmo viprasya tu vi÷eùataþ | ÷àrãradaõóasantyàgaþ putrabhàryàdikànçte | tatràpi nàïgahàniþ syàd vedanà và ciraü natu | 29.22 | nacàrthadaõóaþ kartavyo vipravai÷yàdibhiþ kvacit | ÷àrãradaõóaviùaye vai÷yàdãnàü ca vipravat | 29.23 | yathàlabdhena varteta bhikùayà và dvijottamaþ | ÷iùyayàjyopalabdhairvà kùatradharmeõa và'padi | 29.24 | mahàpadi vi÷àü dharmaiþ kùatriyaþ suraviprayoþ | anyatra sarvavittena vartetaitàü ÷ca pàlayan | 29.25 | virodhinaþ kùatriyàcca prasahyaiva hared dhanam | sàmàdikramato dharmàn vartayed daõóato'ntataþ | apalàyã sadà yuddhe satàü kîaryamçte bhavet | 29.26 | kçùivàõijya gorakùà kusãdaü vai÷yajãvanam | paricaryaiva ÷ådrasya vçttiranye svapårvavat | varteyurbràhmaõàdyàõsca kramàt påjyà haripriyàþ | 29.27 | haribhaktàvanuccastu varõocco nàtipåjyate | vinà praõàmaü påjyastu varõahãno haripriyaþ | àdarastatra kartavyo yatra bhaktirharervarà | 29.28 | cdxxvii.j¤îapanaü kùatriyàõàü ca dharmo vipràbhyanuj¤ayà | tadabhàve tu vai÷yànàü ÷ådrasya paramàpadi | 29.29 | "varõeùvaj ¤eùvavarõastu na j ¤îanã syàt katha¤cana" | iti ÷ruteravarõasya j ¤îapanapràptireva na | 29.30 | j¤eyaü sarvatrivarõasthastrãbhirvedàn vinà'khilam | svãyapunniyatiþ strãõàü svadàraniyatirnçõàm | 29.31 | dharmo guõottamànàü tu smçtyaivàndhaü tamo vrajet | guõasarvasvahàniþ syàduttarottarato'tra ca | 29.32 | adho'dho'dhikadoùaþ syàt strãõàmanyatra madhyataþ | vedà apyuttamastrãbhiþ kçùõàdyàbhirivàkhilàþ | 29.33 | devyo munistriya÷caiva naràdikulajà api | uttamà iti vij¤eyàstacchådrairapyavaidikam | j¤eyamanyairharernàma nijakartavyameva ca | 29.34 | sarvathà'ndhaü tamo yàti varaü sadç÷ameva và | yo viùõormanyate ki¤cid guõaiþ kai÷cidapi kvacit | 29.35 | brahme÷ànàdikamapi bhedaü yo và na manyate | bhedadçk tadguõàdau ca pràdurbhàvagate'pi yaþ | 29.36 | pràkçtaü dehamathavà duþkhàj¤îana÷ramàdikam | manyate tàratamyaü vîa tadbhakteùvanyathaiva yaþ | 29.37 | manovàktanubhiryo và tasminstadbhakta eva và | virodhakçd viùõvadhãnàdanyat ki¤cidapi smaran | 29.38 | anyàdhãnatvaviccàsya sarvapårtyavideva ca | bhaktihãna÷ca te sarve tamo'ndhaü yîantyasaü ÷ayam | 29.39 | tattve saü ÷ayayuktà ye sarve te nirayopagàþ | cdxxviii.doùebhyaste guõàdhikye naiva yàntyadhamàü gatim | guõadoùasàmye mànuùyaü sarvadaiva punaþ punaþ | 29.40 | yîavad doùakùaya÷cordhvà gatiþ krama÷a eva tu | sarvadoùakùaye muktiràtmayogyànusàrataþ | 29.41 | bhaktij¤îanonnatàveva svarga÷ca ÷ubhakarmaõaþ | viùõuvaiùõavavàkyena hàniþ pîapasya karmaõaþ | 29.42 | ityàdi dharmasarvasvaü bhãùmasthenaiva viùõunà | pîarthànàü gaditaü tacca ÷rutvà dharmasuto'nujàn | papraccha viduraü caiva sàraü dharmàdiùu triùu | 29.43 | àha kùattà dharmameva sàramarthaü ca madhyamam | nãcaü kîamaü niùphalatvàdarthamevàrjuno'bravãt | 29.44 | sàraü sa dvividho j ¤eyo daivo mànuùa eva ca | daivo vidyà hiraõyîadirmànuùaþ parikãrtitaþ | 29.45 | madhyamo dharma evàtra sàdhyaü sàdhanameva ca | vidyàhvayo'rtho dharmasya vidyayaiva ca mucyate | 29.46 | mîanuùo'rtho'pi vidyàyàþ kîaraõaü suprayojitaþ | tuùño'rthena gururyasmàt kaivalyaü dîatumapyalam | 29.47 | dharmàrthatàü vinà'pyarthaistuùyeyurgurudevatàþ | yadyanudde÷ito dharmo'pyarthamevànusaü vrajet | 29.48 | gurutà'rthagataiva syàt kàmo'vastàddhi niùphalaþ | yamàvatra vidàü ÷reùñhîavarjunoktamanåcatuþ | 29.49 | athàha bhãmaþ pravaraþ sutattvadç÷àü samastànabhibhàùya harùàt | smayan na kàmàdatiriktamasti ki¤cicchubhaü kkàvaratàü sa yàyàt | 29.50 | kîamyaü hi kàmàbhidhamàhuràryàþ kîamyàþ pumarthàþ saha sàdhanairyat | cdxxix.akàmyatàü yîatyapumartha eva pumarthitatvàddhi pumartha uktaþ | 29.51 | vij¤îanabhaktyàdikamapyatãva satsàdhanaü kîamabahiùkçtaü cet | na sàdhanaü syàt paramo'pi mokùo na sàdhyatàü yîati vinà hikàmàt | 29.52 | paràt paro'pyàdipumàn hari÷ca svasyetareùàmapi kàmya eva | akàmito'vàggatimeva dadyàt kàmaþ pumartho'khila eva tena | 29.53 | icchaiva kàmo'stu tathà'pi naitàmçte hi cittvaü ghañakuóyavat syàt | sàrastataþ saiva cidàtmakà'pi sà cetanà gåóhatanuþ sadaiva | 29.54 | na pra÷nayogyaþ pçthageva kàmastenaiùa ràjan yadi tàratamyam | icchasyayaü te trividho hi vedyo dharmàrthayuktaþ paramo mato'tra | ekàvirodhã yadi madhyamo'sau dvayorvirodhã tu sa eva nãcaþ | 29.55 | tasmàt svabuddhipramadàbhireva kàmaü ramethà anuråpakàmaþ | ràjan na kàmàdaparaü ÷ubhaü hi paro hi kàmo harireva yena | 29.56 | pràj¤aþ suhçccandanasàralipto vicitramàlyàbharaõairupetaþ | idaü vaco vyàsasamàsayuktaü samprocya bhãmo vararàma vãraþ | 29.57 | pra÷asya bhãmamanyàü ÷ca ràjà mokùamathàstuvat | svayukterapratãpatvànniràcakre na màrutiþ | 29.58 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye (samastadharmasaïgraho nama) ekonatriü ÷o'dhyàyaþ cdxxx.(yàgasamàptiþ ) atha triü ÷o'dhyàyaþ Oü | atha kçùõamanusmçtya bhãùme svàü vasutàü gate | kçtvà kàryàõi sarvàõi gaïgàmàõsvàsya duþkhitàm | 30.1 | àõsvàsita÷ca kçùõàbhyàü dharmajo duþkhitaþ punaþ | paràõsarasutenoktaþ kçùõenànantaràdhasà | 30.2 | apàpe pàpa÷aïkitvàda÷vamedhairyajàcyutam | kuru ràjyaü ca dharmeõa pàlayàpàlakàþ prajàþ | 30.3 | ityuktaþ sa tathà cakre tyaktvà bhogàü ÷ca kçtsna÷aþ | govratàdivratairyuktaþ pîalayàmàsa medinãm | 30.4 | dadau deyàni mukhyàni yathàkàmamakhaõóitam | naivàrthã vimukhaþ ka÷cidabhåd yogyaþ kadàcana | 30.5 | praùñà ca dàtà'khilaràjanamyo yaùñà ca dharmàtmaja eva tatra | babhåva pàõóorgçhamàvasaü ÷ca ràjàdhiràjo vanitànivçttaþ | 30.6 | bhãmastu dauryodhanameva sadma prapedivànårjitavãryalabdham | kçùõàsahàyaþ suraràjayogyànabhuïkta bhogàn yuvaràja eva | 30.7 | kçùõà ca pàrthàü ÷caturo vihàya suvyaktasàrasvata÷uddhabhàvà | raràja ràjàvarajena nityamananyayogena ÷ikheva vahneþ | 30.8 | prãtyaiva vij¤îanayujà'nyapàrthaiþ saü vîadataþ parihçtà gatabhàvikàle | api svakãyaü patimeva bhãmamavàpya sà paryacaranmudaiva | 30.9 | raràja ràjàvarajastayà sa dviråpayà somakakàõsijàtayà | ÷riyà bhuvà caiva yathà'bjanàbho nihatya sarvàn ditijàn mahàbdhau | 30.10 | sarvottuïgo nàmataþ pràõavàyoraü ÷o ni÷àyàü guruputrasåditaþ | mîatà'sya devãti ca rauhiõeyã bhãmapriyà'sãd yà purà'syaiva ràkà | 30.11 | cdxxxi.anyàõscà'survàsudevyo di÷o yà îapa÷ca pårvaü viü ÷atiragryaråpàþ | tàbhiryuto daivatairapyalabhyànabhuïkta bhogàn vibudhànugàrcitaþ | 30.12 | rarakùa dharmànakhilàn hareþ sa nidhàya viprànanu÷àsya yuktàn | sadvaiùõavàn viduùaþ pa¤capa¤ca savetanàn gràmamanu svakãyàn | 30.13 | dadhàra daõóaü tadavartiùu svayaü jagràha cànveva mudà'tha tadgatàn | taddhçttamanyairapi vipravaryaiþ saü ÷odhayan sarvamasau yathà vyadhàt | 30.14 | nîavaiùõavaþ ka÷cidabhåt kuta÷cinnaivànyaniùñho naca dharmahantà | na vidhyavartã naca duþkhito'bhånnàpårõavitta÷ca tadãyaràùñre | 30.15 | vîasiùñhavçùõipravarau prapa÷yatàü tàbhyàü ca bhãmena munã÷varai÷ca | saü ÷ikùitànàü prathamàd yugàcca guõàdhikaþ kaliràsãt prajànàm | 30.16 | ÷ubhaü mahat svalpaphalaü kçte hi viparyayeõàõsubhameùa doùaþ | taddhãnamapyucca÷ubhaü kçtàd yugàccakre kaliü mîarutiracyutàõsrayàt | 30.17 | dhana¤jayaþ prodyatadaõóa îasãt sadà'nyacakreùu nijàgrajeritaþ | vibhãùayitvà nçpatãn saratnàn padornçpasyàgrabhuvo nyapàtayat | 30.18 | sadaiva kçùõasya mukhàravindàd vinissçtaü tattvavinirõayàmçtam | piban sutàdyàdhimasau krameõa tyajaü ÷ca reme'viratàtibhogaþ | 30.19 | duþ ÷àsanasyà'vasathaü subhadràcitràïgadàsahito'dhyàvasaü ÷ca | sacandrikàkàntiranånabimbo nabhasthita÷candra ivàtyarocata | 30.20 | samastabhçtyàõsritavetanànàü mîadreya àsãt prathamaþ pradàtà | sa durmukhasyà'vasathe'vasacca sa madraràjàtmajayà'gryavartã | 30.21 | sandhànabhedànugatapravçttistiùñhaü ÷ca durmarùaõsubhrasadmani | nçp-aïgarakùaþ pragçhãtakhaógastasyànujo màgadhakanyayà'sãt | 30.22 | senàpatiþ kçpa àsãd yuyutsuþ sasa¤jayo vidura÷cà'mbikeyam | cdxxxii.pîartheritàþ paryacaran svayaü ca sarve yathà daivatamàdareõa | 30.23 | dviråpakçùõaprahiteùu pàõóuùu kùitiü pra÷àsatsu na ka÷canà'turaþ | nacàkramànmçtyurabhånna nàryo vibhartçkîa no vidhurà naràõsca | 30.24 | ÷abdàdaya÷cà'suratãva hçdyà nikàmavarùã ca sure÷varo'bhåt | prajà anàspçùñasamastatàpà ananyabhaktyà'cyutamarcayanti | 30.25 | pçthvã ca gàvaþ sasarasvatãkà nikàmadohà abhavan sadaiva | abdàbdhinadyo girivçkùajaïgamàþ sarve'pi ratnaprasavà babhåvuþ | 30.26 | kçùõàõsrayàt sarvamidaü va÷e te vidhàya samyak paripàlayantaþ | divãva devà mumuduþ sadaiva munãndragandharvançpîadibhirvçtàþ | 30.27 | samujjvalà pàõóavakãrtinàrã padaü vidhàyàsurapakùamårdhasu | varàbhaye caiva satàü karàbhyàü kçùõaprasåtà jagadaõóamàvçõot | 30.28 | pîatàl . apàdàü pçthivãnitambàmàkàõsamadhyàü karasantatàõsàm | graharkùatàràbharaõadyuvakùasaü viri ¤calokasthalasanmukhàmbujam | 30.29 | vikuõñhanàthàbhayahastamàdarànmårdhnà vahantãü varabhàratàkhyàm | ni÷amya tàmãkùya samastalokàþ pavitrità vedibhavàmivànyàm | 30.30 | prapàlayatsveva dharàü sakçùõeùvaddhaiva pàrtheùu kalirbali÷ca | supàpadaityau kvaca ràùñraviplavaü sa¤cakratustacchrutamàõsu pàrthaiþ | 30.31 | nçpeõa kçùõena ca sàdhu codito bhãmastadà tau sagaõau vijitya | baliü pravidràvya kaliü nibaddhya samànayat kçùõançpendrayoþ puraþ | 30.32 | papraccha taü kçùõapuro yudhiùñhira udàradhãþ | kale kimiti me ràùñraü viplàvayasi durmate | 30.33 | ityukta àha kàlo'yaü duryodhananipàtanam | àrabhya mama tatra tvaü balàdàkramya tiùñhasi | tato mayà kçto ràùñraviplavaste naràdhipa | 30.34 | cdxxxiii.tamàha ràjà ràj¤îaü hi balàd ràjyaü pravartate | api kàlabhavaü ràùñraü tvadãyaü mîadç÷airnçpaiþ | hriyate balavadbhirhi ràjyàõsà te kutastadà | 30.35 | "kàlo và kàraõaü ràj¤o ràjà và kàlakàraõam | iti te saü ÷ayo mà bhåd ràjà kàlasya kàraõam" 83 | 30.36 | tamuvàca kaliþ kîale madãye tvàdç÷aþ kutaþ | ràjànaü pårvamàvi÷ya vipràü ÷ca syàmahaü nçpa | 30.37 | vîasudevasahàyeùu tejo yuùmîasu me nahi | kva ràjà'sàvçte yuùmîan yo mayà nàbhibhåyate | 30.38 | madãyakàle bhåpàla vipravedavirodhini | maddçùñipàte kva guõàþ kva vedàþ kva suyuktayaþ | 30.39 | jagàda nçpatiþ satyaü kale vakùyançto'pi san | mocaye tvartavacanàd yadà'smatsantateþ param | vilumpasyakhilàn dharmàn karaü tatràpi no'rpaya | 30.40 | sãmàdhirbahuvàkyaü ca tulàmàne ca me karaþ | naivàtikramameteùàü kuru sarvàtmanà kvacit | 30.41 | tamàha bhagavàn kçùõo yàvat pàõóavasantatiþ | tàvanna te bhavecchaktiþ pravçttasyàpi bhåtal . e | 30.42 | pîaõóavebhyaþ paraü yîavat kùemakaþ kramavarddhità | kùemakàt parataþ pårtiü ÷aktiste yàsyati dhruvam | 30.43 | na draùñavyaü bhåtal . aü te kuta eva spç÷erbhuvam | yîavat pàrthà ahaü cîatra tato bhuvi padaü kuru | 30.44 | 83 Mahà. 12.70.6 cdxxxiv.ityukto vàsudevena mocito dharmajena ca | tàn praõamya yayau pàre samudrasyà'÷rayad guhàm | pîarthàõsca kçùõasahità rakùantaþ kùmîaü mudaü yayuþ | 30.45 | evaü pîarthàn pratiùñhîapya ÷akraprasthe tu sàrjunaþ | krãóan divyàþ kathàþ pràha putra÷okàpanuttaye | gãtoktaü vismçtaü cîasmai punarvistarato'vadat | 30.46 | vîaõã pràõo vàsudeva ityetairakhilaü tatam | sarvottamatvameteùàü sarvametadva÷e jagat | uttarottaramete'pi guõoccàstadva÷e'pare | 30.47 | itthaü harerva÷e sarvaguõapårõaõsca sa prabhuþ | eka eva nacànyo'sti pràõoccà tadadho ramà | 30.48 | sa hutàõsa iti prokto hutamattyakhilaü yataþ | vîakpràõamadhyago nityaü dhàrayatyakhilaü jagat | sa ã÷o brahmarudràdyà jãvà eva prakãrtitàþ | 30.49 | ye tasyànàdisadbhaktà muktiyogyà hi te smçtàþ | anàdidveùiõo ye'sminstamoyogyàþ supàpinaþ | 30.50 | mi÷rà madhyà iti j ¤eyàþ saü sàraparivartinaþ | evaü jãvàstridhà proktà bhavantyete nacànyathà | 30.51 | tàratamyaü ca vij¤eyaü li ïgairdaihikamànasaiþ | viùõorli ïgànusàritvatàratamyàt tadãkùaõam | 30.52 | viùõostadanugànàü ca prãtikçd dharma ãritaþ | adharmo'nya iyaü niùñhîa pralàpaþ kiü kariùyati | 30.53 | evamàdyanu÷àsyàjaþ pîarthaü pîarthaiþ susatkçtaþ | katha¤cit tànavasthàpya sudårànugatàn prabhuþ | subhadràsahitaþ pràyàd yànena dvàrakàpurãm | 30.54 | cdxxxv.samàdhiviratodaïkaparipçùñaþ pathi prabhuþ | hataü duryodhanaü pràha sabhràtçsutasainikam | 30.55 | taü ÷iùyavadhakopena ÷aptumàtmànamudyatam | ke÷avo'÷amayad vàkyairvi÷varåpaü pradar÷ya ca | 30.56 | madbhakto nitaràmeùa madàràdhanatatparaþ | mîamavaj ¤îaya nirayaü mîa'nutthànaü vrajediti | 30.57 | kçpayà vàsudevena bodhitaþ ÷àntamànasaþ | pa÷càttàpàbhitaptàtmà tameva ÷araõaü yayau | 30.58 | tasmai devo'bhayaü dattvà preùayiùye'mçtaü tava | dîatuü ÷akramiti proktvà yayau dvàravatãü prabhuþ | 30.59 | athà'dide÷a deve÷aü vîasudevo'mçtaü muneþ | dehãti va¤cayiùyîamãtyàha so'pi kùamàpayan | 30.60 | Oü ityukto bhagavatà tatsnehàt sa ÷acãpatiþ | sujugupsitamàtaïgaveùo bhåtvà muniü yayau | 30.61 | mîutrasrotasi so'dha÷ca nidhàya kala÷aü va÷ã | mîutrayanniva taü pràha vàsudevaþ sudhàmimàm | maharùe preùayàmàsa tavàrthe tat pibeti ca | 30.62 | sa måtramiti matvà taü yîahãtyevà'ha bhatsayan | va¤cayitvaiva taü ÷akro yayau prãtaþ svamàlayam | 30.63 | asàdhàraõamannaü hi devànàmamçtaü sadà | anyapãtistatastasya devànàü paramàpriyà | 30.64 | àtmadattaprasàdàcca svàparàdhàt pracàlite | udaïke vàsudevastu yuktamityeva manyate | 30.65 | svapurãü pràpya yadubhiþ påjitaþ ÷årasånave | cdxxxvi.vçttàntaü kathayàmàsa ke÷avo yadusaü sadi | 30.66 | vadhamantaritaü sånoþ sàtvate÷ena sàtvatã | praõamya kathayetyåce tata àha janàrdanaþ | 30.67 | tataþ suduþkhitàþ ÷åraputràdyà abhimanyave | ÷ràddhadànàni bahu÷a÷cakruþ ke÷avasaü yutàþ | 30.68 | nivasatyatra vi÷ve÷e dharmaputraþ kratåttamam | aõsvamedhamanuùñhîatuü nîavindad vittama¤jasà | 30.69 | hata÷eùàt kùatrasaïghàt karaü naicchad dayàparaþ | naca madhyamakalpena yaùñuü tasya mano gatam | 30.70 | vij¤îaya nityavij¤îatanikhilo bàdaràyaõaþ | àvirbhåto himavataþ ÷çïgaü yatràbhisaïgatam | 30.71 | meru÷çïgeõa yatraiva viùõuþ svàtmànamavyayam | lokasya saïgrahàyeje karmabandhojjhito'pi san | 30.72 | ÷aïkaràdyàþ surà yatra marutta÷cejire harim | dîanavo vçùaparvà ca tatràsti dhanamakùayam | 30.73 | tacchaïkara÷arãrasthaü jàmadagnyaü hariü param | iùñvaivànuj¤ayà tasya svãkçtya yaja tena ca | ityàha vyàsavàkyànu bhãmo'pyàha nçpottamam | 30.74 | dhanasya devatà viùõurjàmadagnyo'khile÷varaþ | sa ÷aïkara÷arãrastho yaj¤occhiùñadhanàdhipaþ | 30.75 | tenaiva viùõunà dattamarjunàyàstramuttamam | kîaryàõyanyàni càsmàkaü kçtànyetena viùõunà | 30.76 | sa brahmarudra÷akràdipadadàtà'khilapradaþ | svatantraþ paratantràü stànàvartayati cecchayà | 30.77 | cdxxxvii.priyo'smàkaü priyàstasya sarvadaiva vayaü nçpa | atastadabhyanuj¤îatadhanenaiva yajàmahe | 30.78 | so'yaü pitàmaho'smàkaü vyàsastannaþ pradàsyati | ityuktvà taü puraskçtya kçùõadvaipàyanaü yayuþ | 30.79 | dhanaü kçùõaþ samàdàya samantàcchatayojanam | dadau teùàü te'pi cohurhastyuùñràõsvanaràdibhiþ | 30.80 | yudhiùñhiramçte sarve bhãmasenapurogamàþ | yaj¤îarthamåhire bhåri svarõamudyadraviprabham | 30.81 | tadaiva vàsudevo'pi sabhàryaþ saha bhadrayà | àgacchan hastinapuraü pathyudaïkena påjitaþ | 30.82 | tatkàmavarùiõo meghàü stasya datvodakàrthinaþ | saphalaü svavaraü kçtvà jagàma gajasàhvayam | 30.83 | àsanneùveva pàrtheùu vyàse ca puruùottame | pravive÷a puraü kçùõastadà'såtottarà mçtam | 30.84 | drauõyastrasåditaü bîalaü dçùñvîa kuntyàdikàþ striyaþ | ÷araõyaü ÷araõaü jagmurvàsudevaü jagatpatim | 30.85 | pratyakùamàtmanà garbhe rakùitaü prasave hatam | punarujjãvayàmàsa ke÷avaþ pîarthatantave | 30.86 | tadaiva vivi÷uþ pîarthà sakçùõàþ sadhanoccayàþ | sarve mumudire dçùñvîa pautraü ke÷avarakùitam | 30.87 | dadau dànàni bahu÷o dharmaputro yudhiùñhiraþ | pautrajanmani hçùñàtmà vàsudevaü nanàma ca | 30.88 | kuntãkçùõàsubhadràbhirvairàñyîa'nyàbhireva ca | cdxxxviii.pîaõóavaiþ puruùai÷cànyaiþ saü stutaþ praõato hariþ | 30.89 | tataþ kçùõàbhyanuj¤îatàþ pîaràõsaryasadasyakàþ | àrebhire'÷vamedhaü te munibhirbrahmavàdibhiþ | 30.90 | sarvayaj¤îatmakaü teùàma÷vamedhaü jagatpatiþ | kîarayàmàsa bhagavàn kçùõadvaipàyanaþ svayam | 30.91 | sàdhanàni tu sarvàõi ÷àlàü caiva hiraõmayãm | pavamànasuta÷cakre kçùõadvaipàyaneritaþ | 30.92 | athànumantritotsçùñaü purohitapuraskçtam | turagaü kçùõasàraïgamanuvavràja vàsaviþ | 30.93 | sa jitvà rundhataþ sarvàn nçpatã¤chastratejasà | cîarayàmàsa sarveùu ràùñreùvavijito'ribhiþ | 30.94 | yudhiùñhiràj¤ayà tena na ka÷cinnihatastadà | àhåtàõsca nçpîastena yaj¤îarthaü prãyatà'khilàþ | 30.95 | maõalåraü kramàt pràptastatrainaü babhruvàhanaþ | abhyayàdarghyapàdyàdyaistamàha vijayaþ sutam | 30.96 | yoddhukàmo'rghyamàdàya tvayà'dyàbhigato hyaham | na prãye pauruùaü dhik te yanmedhyàõsvo na vàritaþ | 30.97 | tadà'pi pitçbhaktyainamayuddhyantamul åpikà | pràha yuddhyasva yat prãtyai guroþ kîaryamasaü ÷ayam | prãõanàyaiva yuddhyasva pitre sandar÷ayan balam | 30.98 | ityukto yuyudhe pitrà balaü sarvaü pradar÷ayan | arjunastu sutasnehànmandaü yodhayati smayan | 30.99 | sa tu sarvàyudhakùepe'pyavikàraü dhana¤jayam | dçùñvîa bàlyàt parãkùàyai mantrapåtaü mahàõsaram | cdxxxix.cikùepa pitre daivena tenainaü moha àvi÷at | 30.100 | mîurcchitaü taü guruü dçùñvîa tadbhaktyà bhç÷aduþkhitaþ | pràyopaviùñastanmàtà vilalàpàtiduþkhità | 30.101 | vijagarha tadolåpãü dhig jagattrayapåjitam | ajãghano me bhartàraü putreõaivàvijànatà | 30.102 | lokavãraü patiü hitvà na mekàryaü sutena ca | patilokamahaü yîasye tçptà bhava kalipriye | 30.103 | ityuktvà maraõàyaiva tàü vini÷citamànasàm | dharàyàü viluñhantãü ca dçùñvîa bhujaganandinã | 30.104 | nîagalokàt samàdàya vi÷alyakaraõãü kùaõàt | utthàpayàmàsa patiü trilokàtirathaü tayà | 30.105 | prahasyovàca ca tadà õsrutaü vîakyaü purà mayà | suraloke suraiþ proktaü bhãùmîadyà nàtidharmataþ | 30.106 | yaddhatàstena doùeõa pàrthastenàtivedanàm | raõe vrajediti na tat parataþ syàditi hyaham | vacanàdeva devànàü yuddhyetyàtmajamabruvam | 30.107 | devànàmeva saïkalpànmårcchita÷càrjuno'bhavat | bhuktadoùaphala÷càyaü punarbhokùyati nànyataþ | 30.108 | anyena pàtitasyàsya ya÷o na÷yet trilokagam | nîarjunasya ya÷o na÷yediti daivairidaü kçtam | 30.109 | ityuktaþ prãtimàpede putrabhàryàyuto'rjunaþ | yaj¤îarthaü tàvathà'håya påjitaþ prayayau tataþ | 30.110 | dvàrakàyàþ samãpasthaü pradyumnàdyàþ sutà hareþ | prasahyàõsvamapàjahruràhvayanto'rjunaü yudhe | 30.111 | cdxl.subhadràharaõaü mîarùñuü nãte'÷ve tairdhana¤jayaþ | gauravàd vàsudevasya màtulasya ca kevalam | 30.112 | mîatulàyàbravãda÷vaü hçtaü pautrairabandhuvat | sa nirbhatsya kumàràü stàn medhyama÷vamamocayat | 30.113 | mîatulaü sa praõamyàtha yaj¤îarthaü tàn nimantrya ca | gacchan gajàhvayaü dåtamagrato'yàpayannçpe | 30.114 | sakçùõaþ sahasodaryaþ ÷rutvà'sau pràptamarjunam | prãto bàùpîabhipårõàkùo bhràtçsnehàdabhàùata | 30.115 | vîasudeva na pa÷yàmi durlakùaõamajàrjune | kena durlakùaõenàyaü bahuduþkhã pravàsagaþ | 30.116 | pçùñastaü ke÷avaþ pràha bhràtà te dãrghapiõóikaþ | tenàyaü duþkhabahula ityuktvà punareva ca | vadantameva pà¤càlã kañàkùeõa nyavàrayat | 30.117 | samastalakùaõàbhij¤îaþ kçùõaþ satyà vçkodaraþ | kçùõà ca pa¤camo nàsti vidyà õsuddheyama¤jasà | 30.118 | prasaïgàt pràptumicchet tàü vidyàõsãlo yudhiùñhiraþ | iti lobhàt tu pà¤càlã vàsudevaü nyavàrayat | 30.119 | tadgauravàd vàsudevo nottaraü pratyabhàùata | vismàrayàmàsa ca taü prabruvàõaþ kathàntaram | 30.120 | udarasya ki¤cidàdhikyaü vçùaõàdhikyameva ca | savyabàhostathà'dhikyaü durlakùaõamato'rjune | 30.121 | naivoktaü vîasudevena dç÷yamànamapi sphuñam | j¤îanànandahràsakarà hyete doùàþ sadàtanàþ | 30.122 | cdxli.samastajãvaràõsau tad duùñalakùaõavarjitau | pårõacitsukha÷aktyàderyogyau kçùõà camàrutiþ | 30.123 | anàdiduþkhahãnatve sukhàdhikye ca lakùaõam | rugmiõãsatyabhàmàdiråpàyàþ ÷riya eva tu | 30.124 | mukhyaü tato'pi mukhyaü tu svàntantryàdera÷eùataþ | guõaràõseþ paraü li ïgaü nityaü vyàsàdiråpiõaþ | viùõoreva nacànyasya sa hyekaþ pårõasadguõaþ | 30.125 | sàõsve'rjune yaj¤avàñaü praviùñe'sya sahodaràþ | påjitàþ påjayàmàsurmuditàþ sahake÷avàþ | 30.126 | tataþ sa yaj¤o yaduvãrarakùito vyàsopadiùño munibhiþ pravartitaþ | aõsobhatàlaü sakalairnçpai÷ca samàgatairvipravarai÷ca juùñaþ | 30.127 | sa kçùõayugmena ca bhàrgaveõa tridhà vibhaktena pareõa puü sà | adhiùñhito'÷obhata vi÷vametad vi÷vàdiråpeõa yathaiva tena | 30.128 | yathà viri ¤casya purà'sa yaj¤o yathaiva ÷akrasya ÷atakratutve | tathaiva so'bhåd vidhi÷arva÷akrapårvaiþ surairàviralaïkçto'dhikam | 30.129 | na devagandharvamunisvadharmamartyàdikeùvîasa sa yo'tra nà'sa | svalaïkçtairnàkijanaiþ sakàntairarårucannàkavadetadokaþ | 30.130 | tatraiva tattvàni sasaü ÷ayàni nissaü ÷ayànyàsuralaü vivàde | parasparotthe hariõà trir åpiõà saü sthàpitànyagryavacobhiruccaiþ | 30.131 | pragãtagandharvavaraþ prançttasadapsaràþ santatavàdivipraþ | vivecayaddevançpaugha eko raràja ràjà'khilasatkratånàm | 30.132 | samastadevyaþ sahavàsudevyaþ svalaïkçtàþ phullamukhàravindàþ | viceruratraiva sahàpsarobhirniùedurapyacyutasatkathàramàþ | 30.133 | na vai mumukùurna babhåùuratra na vai prapitsu÷ca kuto bubhukùuþ | cdxlii.asatyakàmà abhavan kuta÷cit pradàtari pràj¤avare'nilàtmaje | 30.134 | dinedine tatra mahànnaparvatàþ sabhakùasàrà rasavanta årjitàþ | nadyaþ payaþ sarpirajasrapårõàþ samàkùikàdyà api pàyasahradàþ | 30.135 | hradà mahàntastrida÷àdiyogyàþ suyogayuktà haricandanàdeþ | tathà'¤janàlaktakamukhyamaõóanadravyàgryavàpyo maõikà¤canodbhavàþ | 30.136 | yatheùñapànàõsanabhoga÷iùñàþ sahasra÷o màrutinà tukàritàþ | gandhà rasàdyàõsca samastabhogà divãva tatrà'suratãva hçdyàþ | 30.137 | naitàdç÷aþ ka÷cana bhåtapårvo makho vinà ràmaviri ¤cavajriõàm | makhàniti procura÷eùalokà dçùñvîa makhaü taü puruùottameritam | 30.138 | sa evamaddhà haridaivataþ kratuþ pa¤càõsvamedhàtmaka uccakalpaþ | dinedine svçddhaguõo babhåva mudàvaho vatsarapa¤cakatrayam | 30.139 | yaj¤îavasàne nikhilàõsca pàõóavàþ kçùõà capçthvãmakhilàü savittàm | maïgalyamàtraü dayitàõsarãre nidhàya sarvàbharaõàni caiva | samarpayàmàsuraje vareõye vyàse vibhàgàya yathoktamçtvijàm | 30.140 | priyo vibhàgo yadamuùya viùõorato vibhàgàrthamivà'rpayaü ste | hçdîa samastaü haraye'rpitaü taiþ sa hi dvijastho'pi samastakartà | 30.141 | dehendriyapràõamanàü si cetanaiþ sahaiva tasmà atisçjya nemuþ | tvadãyametannikhilaü vayaü ca nàstyasmadãyaü kvaca ki¤cane÷a | svatantra eko'si na ka÷cidanyaþ sarvatra pårõo'si sadeti hçùñàþ | 30.142 | tato vibhakte munayo'vadaü ste pratyarpayàmo vayameùu ràjyam | pårõà hiraõyena vayaü dharàyàþ prapàlane yogyatamà ime hi | 30.143 | pîarthàþ sabhàryà dvijavàkyametanni÷amya kçùõàya punaþ praõamya | åcustapo no'stu vane'rpayitvà ràjyaü makhànte tvayi dharmalabdham | 30.144 | itãritaþ pràha sa bàdaràyaõo munã÷varairapyanuyàcitaþ prabhuþ | cdxliii.hiraõyameva svamidaü munãnàü madàj¤ayà bhuïgdhvama÷eùaràjyam | 30.145 | samarpitaü me phalavacca tat syàt punargraho naiva ca doùakàrã | pitàmaho'haü bhavat àü vi÷eùato guruþ pati÷caiva tato madarhatha | 30.146 | itãritàste pratipadya ràjyaü dadurhiraõyaü nikhilaü ca tasmai | vibhajya vipràn sa nijaü tu bhàgamadàt pçthàyai nikhilaü prasannaþ | 30.147 | sabhàryakàõàü vararatnabhåùaõànya÷eùataþ putrabhuvàü pradàya | pçthakpçthag yogyavarànathaibhyaþ pràdàt prabhuste muditàþ praõemuþ | 30.148 | tad yaj¤apa¤cakamajastriguõàü sa ebhyaþ saddakùiõàü kratupatirnikhilàmavàpya | cakre'÷vamedhatrayamekamekaü teùàü harirbahusuvarõakanàmadheyam | 30.149 | sakçùõeùvatha pàrtheùu susnàtàvabhçtheùvalam | pa¤cendravad viràjatsu st åyamàneùvçùã÷varaiþ | 30.150 | st åyamàne ca tadyaj¤e krodho nakulatàü gataþ | kçtvogragarjanaü yaj¤aü tàü ÷ca yaj¤akçto'khilàn | 30.151 | garhayannåcivànitthaü bhàryàputrasnuùàyutaþ | saktuprasthamadàd vipra u¤chavçttiþ subhaktitaþ | 30.152 | dharmàyàtithaye tasya kalàü nîarhati ùoóaõsãm | yaj¤o'yamiti hetuü ca vipraiþ pçùño'bhyabhàùata | 30.153 | atithestasya pàdodaklinnaþ pîar÷vo hiraõmayaþ | eko mamàbhådaparaþ sarvatãrthàdikeùvapi | 30.154 | majjato'vabhçtheùvaddhà yaj¤îanàmatra cà'daràt | nîabhådityatha tattattvavedibhirmunipuïgavaiþ | 30.155 | kçùõena ca tamo'ndhaü taü pràpayadbhiþ smite kçte | adar÷anaü jagàmà'÷u tamaþ pràpa ca kàlataþ | tadarthameva hairaõyaþ pîar÷vastasyàbhavat purà | 30.156 | cdxliv.kçùõasya pàõóavànàü ca makhàde÷ca guõàn bahån | vadanto bhatsayà¤cakrustanmataj¤îa madhudviùaþ | 30.157 | ÷ràddhàrthaü hi payaþ pårvaü jamadagneradåùayat | nîakulenaiva r åpeõa krodhastaü pitaro'÷apan | 30.158 | bhava tvaü nakulastàvad yàvad dharmàdikàn suràn | kùepsyasãti tamo ghoraü bhåyaþ pîapena yàtvayam | ityabhipretyaþ taiþ ÷aptastathà kçtvà tamo'bhyayàt | 30.159 | yadyapyalpadhanatyaktaü vittaü bahuphalaü bhavet | tathà'pyanantaphaladàþ kartureva mahàguõàþ | 30.160 | satàü prãti÷ca tatràpi sadvaro harireva hi | pîarthebhyo'bhyadhikaþ kartà samo và ko guõairbhavet | 30.161 | satàü ca pravaro viùõuþ sadbhirmunivarairyutaþ | pratyakùataþ kîarayati pàrthaiþ priyatamai÷ca taiþ | yaü makhapravaraü tasya samaü kiü ÷ubhasàdhanam | 30.162 | pañhanti paiïgina÷caitàn mantrànanvarthakàniha | "avaiùõavakçtaü karma sarvamantavaducyate | anantaü vaiùõavakçtaü tatra varõakramàt param | 30.163 | vaiùõaveùvapi martyairyat kçtaü ÷ataguõaü tataþ | gîandharvaü karma tasmàcca munibhiþ pitçbhistataþ | 30.164 | deva÷akra÷ivabrahmakçtaü tasmàt krameõa ca| ÷atottaramiti j ¤eyaü nîanyad brahmakçtopamam | 30.165 | vaiùõavatvaü kramodvçddhaü brahmàntaü jãvaràõsiùu | phalàdhikyaü karmaõàü hi viùõoþ prãtyaiva nànyathà" | 30.166 | cdxlv.iti tena na pàrthànàü karmaõà'nyat samaü kvacit | guõairj ¤îanàdibhirvà'pi tasmàt krodhaþ sa tàmasaþ | vinindya tàn susattvasthàü stamo'ndhamupajagmivàn | 30.167 | atha pçùño vàsudevaþ suravipràdisaü sadi | yudhiùñhireõa saü hçùño jagàdàõseùataþ prabhuþ | 30.168 | te ca ÷rutvà'khilàn dharmàn bhaktyà paramayà yutàþ | påjayanto jagannàthamàpu÷ca paramàü mudam | 30.169 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye (yàgasamàptirnàma) triü ÷o'dhyàyaþ cdxlvi.(dhçtaràùñràdisvargapràptiþ ) atha ekatriü ÷o'dhyàyaþ Oü | yaj¤e÷vareõàbhiyuteùu yuktyà mahãü pra÷àsatsu pçthàsuteùu | yiyakùuràgànni÷i vipravaryo yudhiùñhiraü vittamabhãpsamànaþ | 31.1 | pràtardadànãti nçpasya vàkyaü ni÷amya viprastvarito makhàrthe | bhãmaü yayàce sa nçpoktamàõsu ni÷amya càdànnijahastabhåùaõam | 31.2 | anarghamagnipratimaü vicitraratnà¤citaü vipravarastadàpya | yayau kçtàrtho'tha ca nandighoùamakàrayad vàyusutastadaiva | 31.3 | akàlajaü taü tu ni÷amya ràjà papraccha dåtaistamuvàca bhãmaþ | yanmartyadeho'pi vini÷citàyurabhånnçpastena mamà'sa harùaþ | 31.4 | itãrito'sau nçpatistvareta dharmàrthamityasya mataü prapåjayan | jagàda sàdhvityatha bhåya eva dharme tvaràvànapi sambabhåva | 31.5 | athàmbikeyaü viùayeùu saktaü dussaïgaduùñaü kçtabhåridoùam | samastaràjàpyayahetubhåtaü nicàyya taü mîarutiranvakampata | 31.6 | akurvatastãkùõatapaþ kuta÷cinnaivàsya lokàptiramuùya bhåyàt | ràgàdhiko'yaü na tapa÷ca kuryàdityasya vairàgyakaràõi cakre | 31.7 | àj¤îaü parairasya nihanti sodarairvadhåjanairapyatipåjite'smin | sa niùñanatyevamapãtaraiþ sa supåjito nà'sa tadà viràgaþ | 31.8 | sarve hi pàrthàstamçte sabhàryà vaicitravãryaü paramàdareõa | paryeva cakruþ satataü sabhàryaü kçùõà ca nasyàt tanayàrtimàniti | 31.9 | sa prãyamàõo nitaràü ca teùu naivàdhikaü prãyate bhãmasene | smaran sutàü stena hatàn samastànapi prabhàvaü paramasya jànan | 31.10 | tasyàpanetuü viùayeùu saktiü dveùaü tathaivà'tmani bhãmasenaþ | jagàda màdrãsutayoþ samakùamàsphoñya saü ÷çõvata eva tasya | 31.11 | cdxlvii.tàvimau me bhujau vçttau pãnau candanaråùitau | yayorantaramàsàdya jaraóhasya sutà hatàþ | 31.12 | yamau tadanvamodetàü tatsnehàd gauravàdapi | naiva tat kçùõayà j¤îataü pçthayà ca saputrayà | 31.13 | tacchrutvotpannanirvedaü kùattà jyeùñhasya varddhayan | uvàca jãvitàõsà te nanu ràjan mahãyasã | bhãmàpavarjitaü piõóamàdatse gçhapàlavat | 31.14 | nacàparàdho bhãmasya bruvatastvàmidaü vacaþ | agnirnisçùño datta÷ca garo dàràõsca dåùitàþ | hçtaü kùetraü dhanaü yasya kiü bhãmena kçtaü tvayi | 31.15 | alamàsajjataste'dya nirvedakaramãritam | upakàràya bhãmena tava dveùaü tyajàtra tat | 31.16 | vimucya dveùakàmau tvaü vane tãrthaniùevakaþ | tapasà'ràdhaya hariü tataþ påto bhaviùyasi | 31.17 | ityukto dveùamutsçjya bhãme nirvedamàgataþ | anuj¤îaü tapase pràptumupavàsaparo'bhavat | 31.18 | ana÷nantaü caturthe'hni dhçtaràùñraü yudhiùñhiraþ | j¤îatvà sampràrthayàmàsa bhojanàrthaü punaþ punaþ | 31.19 | anuj¤îaü vanavàsàya tvattaþ pràpyaiva sarvathà | bhokùye'nyathà neti vadan dhçtaràùñraþ ÷ramànvitaþ | upavàsakç÷o bhàryàü ÷i÷riye mårcchitaþ kùaõàt | 31.20 | ÷antamena kareõàtha dharmajastaü mçdu spç÷an | ÷anaiþ sa¤j¤îamagamayadabravãcca suduþkhitaþ | 31.21 | puraskçtya yuyutsuü tvaü kuru ràjyamakaõñakam | cdxlviii.vayameva tvadarthàya kurmaþ sarve tapo vane | 31.22 | netyàha dhçtaràùñrastaü kuladharmo hi no vane | ante dehaparityàgastanmà'nuj ¤îatumarhasi | 31.23 | tayorvivadatorevaü kçùõadvaipàyanaþ prabhuþ | sarvaj¤aþ sarvakarte÷a àvirbhåto'bravãnnçpam | 31.24 | tapasà'÷eùadoùàõàü kùayakàmamimaü nçpam | anujànãhi naivàsya dharmavighnakaro bhava | 31.25 | kîale nirvedamàpannastapasà dagdhakilbiùaþ | ÷ubhràü gatimayaü yîayàdanyathà na katha¤cana | 31.26 | ityukto dharmaràjastamanujaj¤e sa càõsitaþ | ÷ikùayàmàsa saddharmàn nãtiü ca viduùe'pyalam | kevalasnehato ràj¤e ÷u÷ràva vinayàya saþ | 31.27 | anuj¤îaya gçhaü pràpte dharmaje viduraü punaþ | ÷ràddhàya vittamàkàïkùan preùayàmàsa tadvacaþ | 31.28 | ÷rutvà yudhiùñhiro bhãmamàha dàtavyamadya naþ | putrapautràptabandhånàü ÷ràddhecchorvittama¤jasà | 31.29 | tamàha bhãmaþ pîapànàü vimukhànàü madhudviùaþ | pîaralaukikasàhàyyaü na kàryamitaràrthataþ | dattenàpi hi vittena putra÷ràddhaü kariùyati | 31.30 | tajj ¤îatvà dadatàü doùo bhavediti vicintayan | kaùñàt kaùñataraü yîantu sarve duryodhanàdayaþ | 31.31 | bhãùmîadãnàü vayaü ÷ràddhakartàrastena kiü tataþ | kîanãnatvàttu karõasya sahàsmàbhiþ pçthaiva hi | ÷ràddhakarmaõyadhikçtà kiü tasmai dãyate dhanam | 31.32 | cdxlix.ityuktavantaü nçpatirarjuna÷cocatuþ punaþ | yiyàsoryàcamànàya nijabàhubalàrjitam | dehi vittaü paramataþ kiü tvàmeùo'bhiyàcate | 31.33 | ityuktamapi netyeva bruvàõaü ÷uddhadhàrmikam | aprãtyà joùamàsveti procyovàca yudhiùñhiraþ | 31.34 | ko÷ato yad bahirvittaü dîanabhogàdikàraõam | mama sannihitaü sarvaü tat pitre'dyàrpitaü mayà | 31.35 | evamevàrjuno'pyàha viduraü punaråcatuþ | mukhyadharmarate bhãme na pità kroddhumarhati | ityukto vittamàdàya gatvà kùattà'graje'bravãt | 31.36 | yudhiùñhiràrjunau bhaktiü nitaràü tvayi cakratuþ | nîatihçùñastvadàj¤îayàü bhãmastanmà krudho'tra ca | 31.37 | ÷uddhe kùatriyadharme hi nitaro'yaü vçkodaraþ | nçpîarjunau dharmaratàvapi lokakçpîaparau | 31.38 | ajàtakopastacchrutvà dhçtaràùñraþ pra÷àntadhãþ | kçtvà õsràddhàni sarveùàü mahàdànànyanàratam | da÷aràtraü dadau ÷uddhamanasà nirçõatvadhãþ | 31.39 | sarvaü samarpya govinde pàrthebhyo'nyebhya eva ca | svajanebhyaþ samàdàya sravannetrebhya uccadhãþ | anuj¤îaü nirgataþ pràha paurajànapadàn nçpaþ | 31.40 | dharmato rakùità yåyamasmatpårvairmahàtmabhiþ | nacàhaü paramasnehàd yuùmîabhiþ sukçpîalubhiþ | arakùiteti kathitaþ pramàdàdapi sajjanàþ | 31.41 | iùñaü ca yaj¤aiþ pårtai÷ca caritaü yuùmadàõsrayàt | putrastu mama pàpàtmà sarvakùatravinàõsakaþ | sarvàti÷aïkã måóha÷ca vçddhànàü ÷àsanàtigaþ | 31.42 | cdl.saubhràtraü yena santyajya pàõóaveùu mahàtmasu | kçtaü viråpaü sumahat kuryàd yannàparaþ kvacit | 31.43 | apriyàõi ca kçùõasya subahånyàcarat kudhãþ | pràyastenàpi mandena na yuùmîasva÷ivaü kçtam | 31.44 | bhràtaro'sya ca sarve'pi tacchãlamanuvartinaþ | hatàõsca svena pàpena sasutàmàtyabàndhavàþ | 31.45 | so'haü vayogata÷caiva putràdhibhirabhiplutaþ | tatsambandhakçtaü pîapaü svakçtaü cîatyape÷alam | pîaõóaveùu sakçùõeùu tapasà màrùñumudyataþ | 31.46 | tatra màmanujànãdhvaü kçpayà mitravatsalàþ | matpriyàrthamapi snehaþ pîaõóaveùu mahàtmasu | 31.47 | kriyamàõo'pi kartavyo bhåya eva sadà'calaþ | te hi me putrakàþ santa ihàmutra ca saukhyadàþ | 31.48 | ityuktaiþ svaguõànuccaiþ kãrtayadbhiþ suduþkhitaiþ | parya÷runayanaiþ kçcchràt paurajànapadai÷ciràt | anuj¤îato yayau pàrthairanuyàtaþ sudårataþ | 31.49 | sa¤jayo vidura÷cainaü sabhàryamanujagmatuþ | anuvavràja taü kuntã vanàya kçtani÷cayà | 31.50 | vîaryamàõà'pi tanayaiþ sabhàryairbhç÷aduþkhitaiþ | saü sthàpya tàn sukçcchreõa yayau sà'nveva taü nçpam | 31.51 | saü ndar÷itapatho ràjà kuntãvidurasa¤jayaiþ | gîandhàrãsahitaþ pràpa kurukùetre jagadguroþ | krameõaivà'÷ramaü vyàsadevasya surapåjitam | 31.52 | trivatsaràdasya nijasya lokasyà'ptiü sabhàryasya jagàda tatra | cdli.brahmàïkajastena bhç÷aü pratãto vyàsopadiùñaü vyacarat tapo'gryam | 31.53 | sakùattçgîandhàripçthe sasa¤jaye tapobhiràràdhayati prabhuü harim | vaicitravãrye'tra sadàrabandhubhçtyàstu pàrthà dç÷aye samàyayuþ | 31.54 | kùattaikatàmatra yudhiùñhireõa pràpto'tha bhàryàsahitaü sasa¤jayam | upàsamàneùu vicitravãryaputraü pçthàü caiva pçthàsuteùu | 31.55 | pràdurbabhåvàmita÷aktitejoj¤îanàdbhutai÷varyasukhàdir åpaþ | vyàso haristatra samãkùya sarve sampåjayàmàsurudagrabhaktyà | 31.56 | taiþ påjitastatra niùaõõa àha yadyad yadiùñaü pravadantu tattat | dîasyàmi tasyàdya tadityamuùmin bhaktyucchrayaþ pîaõóusutaiþ sadàraiþ | vçto'tra kuntã ravisånujanmamçtyåtthadoùàpagamaü yayàce | 31.57 | teùàü pradatteùvabhivà¤chiteùu vaicitravãryaþ saha bhàryayaiva | sammantrya niþ ÷eùaraõehatànàü sandar÷anaü pràrthitavàü stamã÷am | 31.58 | tatastu te satyavatãsutasya sarve÷varasyà'j ¤ayà sarva eva | samàgatàþ svargalokàt kùaõena dattà cadivyà dçgamuùya ràj¤aþ | 31.59 | åùuõsca ràtriü paramàj¤ayaiva sarve svabhàryàsahità yathà purà | tçptaþ sadàro nçpati÷ca tatra sarve'pi dçùñvîa mahadadbhutaü tat | 31.60 | athà'j ¤ayaivàsya parasya sarvàþ striyo nije÷aiþ sahità yayuþ svam | vinottaràü tàü tu kathàü ni÷amya pàrãkùito'yàcata tàtadçùñim | 31.61 | taü cîa'nayàmàsa tadaiva kçùõo hyacintya÷aktiþ sa vikuõñhalokàt | dçùñvîa sapàrãkùita àpa tuùñiü svatàtamã÷ena samàhçtaü punaþ | 31.62 | sampåjya taü kçùõamapã÷avandyaü kùamàpayàmàsa parãkùidàtmajaþ | cakre ca visrambhamatãva bhàrate puna÷ca tatratyajanaiþ sametaþ | 31.63 | pîarthàþ punaþ pràpya puraü svakãyaü dharmeõa pçthvãü paripàlayantaþ | bhogànaràgà ajuùanta yogyàn yuktà jagaddhàtari vàsudeve | 31.64 | cdlii.varùatrayànte tmasamàhitàgniü tyaktàgnibhistairvanamàlihadbhiþ | te ÷u÷ruvurdhçtaràùñraü sabhàryaü sahaiva kuntyà paridagdhadeham | 31.65 | vrãl . àmukhà dhyànaparà ni÷amya svaryàtamàtmãyapitçvyamàõsu | sametya bhartrà pratipåjyamànàü kuntãü ca taptà vidadhuþ kriyàõsca | 31.66 | te viùõubhaktyà paripåtakarmabhirj¤îanena cànte tamanusmarantaþ | pîarthaiþ suputraiþ sukçtordhvakarmabhirvçddhiü sukhasyà'puranapyayàü ÷ubhàm | 31.67 | gîavadgaõirvyàsasakàõsametya ÷u÷råùayà tasya punarnijàü gatim | prapedivàn pàõóusutàõsca kçùõaü pratãkùamàõàþ pçthivãma÷àsan | 31.68 | aùñàda÷àbdàþ pçthivãü samastàü pra÷àsatàmevamagurmahàtmanàm | ariktadharmàrthasukhottamànàmanujjhitànantapadasmçtãnàm | 31.69 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye (dhçtaràùñràdisvargapràptirnàma) ekatriü ÷o'dhyàyaþ cdliii.(pàõóavasvargàrohaõam) atha dvàtriü ÷o'dhyàyaþ Oü | tataþ kurukùetramavàpya kçùõo dãkùàü prapede dviùaóabdasatre | sa eva ca vyàsabhçgådvahàtmà cakre'tra sàdasyamajo'prameyaþ | 32.1 | tatrartvijo dakùabhçgupradhànàþ pîarthà yadånàü pravaraiþ sametàþ | brahme÷a÷akrapramukhàþ suràõsca cakruþ susàcivyamanantadàsàþ | 32.2 | sarve ca jãvà vasudhàtal . asthà ye'nye'ntarikùadyumukhottareùu | vasanti nàràyaõapàdasaü ÷rayàste càtra sarve mumuduþ sanàgàþ | 32.3 | sunirõayastattvavinirõayàrthinàü tattvasya càbhådiha vàda÷ãlinàm | mitho vivàdàt surabhåsuràõàü vîakyàddharervyàsabhçgådvahàtmanaþ | 32.4 | dharmàrthakàmànakhilànavàpustadarthino muktimapãha kçùõàt | yatheùñapànàõsanavàsaso janà viceruratràmaramànavàdayaþ | 32.5 | kùetraü tadàsãddharilokasammitaü yadãyuratràkhilasajjanà yutim | nîanàptakàmàõsca tato babhåvurniryatnadç÷ya÷ca yato'tra ke÷avaþ | 32.6 | dvàda÷àbdaü mahàsatramevametàdç÷aü hariþ | samàpyàvabhçthasnàtaþ påjayitvà'khilàn janàn | 32.7 | anujaj¤e krameõaiva vatsareõa samàgatàn | svakulaü sa¤jihãrùuþ sa vipra÷àpamajãjanat | 32.8 | upadi÷ya paraü j¤îanamuddhavàyàmumàõsramam | badaryàkhyaü pràpayitvà saptamàbdaü ÷atottaram | pratãkùan pàlayàmàsa pàrthaiþ saha bhuvaü prabhuþ | 32.9 | samàrabdhaü kaliyugaü yadà duryodhano'patat | ùañtriü ÷àbdaü punaþ kçùõaþ kçtamevànvavartayat | 32.10 | kçtàdapi vi÷eùo'yaü yat puõyasyàdhikaü phalam | cdliv.alpameva ca pàpasya kàlàt kçùõàj¤ayà tathà | 32.11 | evaü sudhàrmike loke haribhaktiparàyaõe | naùñeùu kalili ïgeùu yugavçttimabhãpsavaþ | 32.12 | brahmarudràdayo devàþ stutvà ke÷avamavyayam | vyaj¤îapayan svalokàptiü Oü ityàha sa càcyutaþ | 32.13 | pràcurye sajjanasya syànna kalervçddhira¤jasà | iti svakulasaü hçtyai prabhàsamanayat prabhuþ | 32.14 | puõyakùetre'pi na mçtiþ svagçhe tvatidharmadà | gatyaivàlpamapi kùetraü syànmahatphalamityajaþ | 32.15 | prakàõsayitumevainàn prabhàsàya ku÷asthalàt | nãtvà dànàdisaddharmàü stairakàrayadacyutaþ | 32.16 | te tataþ ÷àpadoùeõa kçùõenaiva vimohitàþ | maireyamattà anyonyaü nipàtya svàü tanuü gatàþ | tad dçùñvîa baladevo'pi yogena svatanuü yayau | 32.17 | tataþ pare÷o'gaõitànubhàvaþ svasàrathiü pîaõóavànàü sakàõsam | svalokayànaprativedanàya svasyànu caiùàü tvarayà'bhyayàtayat | 32.18 | athà'sataþ pippalamåla ã÷iturårusthitaü pîadatal . aü sutàmram | dçùñvîa jarà nàma sasarja ÷alyaü bhakto'pyalaü rohitaü ÷aïkamànaþ | 32.19 | acchedyàbhedyadehasya ÷alye pàdamupasthite | samãpamàgato vyàdho dçùñvîa bhãto'patad bhuvi | 32.20 | vipravàkyaü mîanayànaþ kîarayitvà'munà hariþ | pîapaü mîaü jahi deveti yàcantamanayad divam | 32.21 | pîadaprahàradoùeõa taü bhçguü vyàdhatàü gatam | pa÷càttàpena bhaktyà ca suprãtastaccharãriõam | cdlv.svàj¤îapràptavimànena divaü ninye janàrdanaþ | 32.22 | nãcà yonirnãcanãca karmà'ptaü nãcakarmataþ | aduùñatvàttu manaso bhaktilopo nacàpyabhåt | bhçgoratràbuddhipårvaü nîatidoùakçdapyabhåt | 32.23 | tato viri ¤ce÷apurandaràdyàþ punaþ stuvanto'bhiyayuþ praõamya | kçùõaü sa cà'÷veva yayau svalokaü svatejasà sarvamidaü prakàõsayan | 32.24 | gopàlamantraü bhajatàü phalaprada ekena r åpeõa sa bhuvyadç÷yaþ | tasthau dvitãyena ca såryamaõóale tçtãyamàsãcchivapåjitaü vapuþ | 32.25 | sampåjitaü brahmaloke caturthaü ka¤jodbhavenàtha paraü svadhàma | samàpnuvànaü vapurasya pa¤camaü bhaktyà'nvayurdevavaràþ sva÷aktyà | 32.26 | tattejasà te pratimuùñadçùñayaþ puruùñutàdyà amitorudãdhiteþ | yîavat svagamyaü tvanugamya tasthurnimãlitàkùà vihatordhvacàràþ | 32.27 | vãndre÷a÷eùànugataþ svayambhårdhàma praviùñaü tamajaü praõamya | vãndràdikairapyayutaþ svapitrà'÷liùño raha÷càkathayat tathà'staut | 32.28 | sa pårvaråpeõa samàpya caikyaü vibhajya cecchànusçto'tha reme | hariþ ÷riyà brahmamukhai÷ca muktaiþ sampåjyamàno'mitasadguõàtmà | 32.29 | brahmà'pi ÷arvàdiyutaþ svalokaü pràptaþ punastatra gataü ca kçùõam | reme'bhipa÷yan pratipåjayaü staü suràõsca sarve ravibimbasaü stham | 32.30 | yato na dar÷ità bhràntiþ pràdurbhàveùvapi kvacit | dehatyàgànukàreõa hariõà tadihàcyutaþ | 32.31 | mohayitvà'surànandhaü tamaþ pràpayituü prabhuþ | cidànandaikadeho'pi tyaktaü dehamivàparam | sçùñvîa svadehopamitaü ÷ayànaü bhuvyagàd divam | 32.32 | dîarukoktyà samàyàtaþ pîarthastamadahat tadà | cdlvi.rauhiõeyàdikànàü ca ÷arãràõi pradhànataþ | dîaruko viùõulokaü tu punaràpa yathàgatam | 32.33 | tathaiva janamohàya pràpya vahnàvadç÷yatàm | rugmiõyagàddhareþ pîar÷vaü satyà kçtvà tapastathà | 32.34 | cidànandaikadehe hi dviråpe iva te yataþ | ekaivàtaþ kçùõavat te duùñàn mohayatastathà | 32.35 | anyà mahàmahiùyastu tyaktvà dehaü hutàõsane | kîaõscit kàõscittu tapasà tyaktadehà hariü yayuþ | 32.36 | rauhiõeyàdikànàü ca bhàryà vahnimukhe tanum | tyaktvà svabhartîçnevà'puþ sarvà eva pativratàþ | 32.37 | vasudevaþ pîarthamukhàcchrutvaitad yogamàsthitaþ | tyaktvà dehaü ka÷yapatvaü pràpa kçùõànuràgataþ | 32.38 | tasyàrjuno'÷vamedhàgnàvantyakarmàkarot tadà | tyaktadehàstasya bhàryà vahnau pràpustameva ca | 32.39 | striyo bàlàü stathà'dàya dhanaü caiva dhana¤jayaþ | viniryayau dvàravatyàstàü jagràsa ca sàgaraþ | 32.40 | strãbàlasahite pàrtha ekasmin pathi gacchati | ÷àpàt supàpà îabhãràþ strãjanàn jahruruddhatàþ | 32.41 | yîastàþ ùoóaõsasàhasravanitàþ ÷atasaü yutàþ | kçùõaõsàpànmlecchava÷aü yayurdarpanimittataþ | 32.42 | hriyamàõe dhane caiva vanitàsu ca vàsaviþ | yuyutsurgàõóivaü sajyaü kçcchreõaiva cakàra ha | 32.43 | kùãõàstasya ÷arà daivànnàstràõi smçtimàyayuþ | sa tad daivakçtaü j¤îatvà saü smaran puruùottamam | cdlvii.nighna¤chatrån gàõóivena ÷eùaü rakùan kurånagàt | 32.44 | tadà kurukùetragataü jagadguruü supårõavij¤îanabalarddhisatsukham | tameva vàsiùñhakulodvahaü hariü nirãkùya duþkhena papàta pàdayoþ | 32.45 | sa tena puü sàü pravareõa hetubhiþ sambodhito'j¤îanatamoü ÷umàlinà | saü sthàpya cetaþ punareva tasmin jahau ÷ucaþ pràya÷a eva dhairyàt | 32.46 | striyo mlecchahçtàþ kçùõapreùitàd dàlbhyataþ punaþ | govindaikàda÷ãü ÷rutvà kçtvà sàrasvate jale | nimajjya vàyorvacanàt tyaktadehà divaü yayuþ | 32.47 | arjunastu kurukùetre hàrdikyayuyudhànayoþ | sutau sàrasvate caiva de÷e ràjye'bhyaùecayat | 32.48 | aniruddhasutaü vajraü priyaü kçùõasya sadguõam | sa÷årasenendraprastharàjànamakarod va÷ã | 32.49 | strãbàlàü ÷ca dhanaü caiva tasmin saü sthàpya phalgunaþ | yayau bhràtîçna÷eùaü ca vçttaü teùàmavarõayat | 32.50 | te càviyogasamayaü smaranto muravairiõà | abhyaùi¤can bhàgavataü mîahàràjye parãkùitam | 32.51 | strãhàriõàü ca mlecchànàü vadhàyainamayojayan | kçtaü ca tena tat karma voóhrà paitàmahaü dhuram | samayaü parirakùadbhirna pàrthaireva yat kçtam | 32.52 | vîasudevapadà spçùñabhåkaõñakasamuddhçtiþ | samayaþ pîaõóavànàü hi tasyaivànugatiþ param | 32.53 | anuvrajadbhirvi÷ve÷aü nîasmàbhirbhåstadujjhità | bhojyà rakùyîa'pi và teùàmityeva samayaþ purà | 32.54 | tatra kàl . ã bhãmabhàryà vaiùõavaü yogamàsthità | cdlviii.kçùõayaikatvamàpannà tyaktvà dehaü tu mànuùam | 32.55 | subhadràdyàstu yà bhàryàþ pîarthànàü tu tadàj¤ayà | yuyutsu÷càtra ÷ikùàrthaü pautrasyaivàvasan pure | 32.56 | santyajya ràjyacihnàni vaiùõavaü yogamàsthitàþ | vãràdhvànaü yayuþ sarve kçùõayà saha pàõóavàþ | 32.57 | pràgudãcãü di÷aü pårvaü yayustatràrjuno dhanuþ | nîatyajallobhatastaü tu samudramupa pàvakaþ | dçùñvîa yayàce ràjànaü taduktaþ pràsyadambudhau | 32.58 | pràtibhàvyaü tu varuõe nistãryàgniradç÷yatàm | yayau te'pi yayuþ kùipraü plavantaþ saptavàridhãn | 32.59 | ahobhiþ saptabhiryogaü samàråóhîaþ pradakùiõam | kçtvà kvacidasajjanta àsedurgandhamàdanam | atra nàràyaõakùetre teùàü tanvo'patan kramàt | 32.60 | draupadãsahadevàdipa¤cànàü tatra màrutiþ | sadehanàkànicchutvàd dehaprapatanaü hi tat | 32.61 | teùàmiheti yàthàrthyaü jànan papraccha dharmajam | kenakenàpatad deho doùeõa na iti kramàt | 32.62 | mçtikàle hi yo yasya doùaü vaktyçõamocanam | tasmàt syàduktadoùasyetyàha yacchrutireva tat | çõamokùàya sarveùàü bhãmo doùànavàdayat | 32.63 | so'pãcchàpatitàn dehànajàna¤chuddhakarmaõàm | apa÷yan kàraõaü pràha doùàn syàdevamityapi | ràjà sambhàvanàmàtraü nahi kàryamakàraõam | 32.64 | "svacchandamçtyavo yogàd dehànutsçjya pàõóavàþ | kçùõà cà'puþ paraü sthànaü yanna yàntyapi devatàþ " | cdlix.iti ÷ruterna te pàpàd dehàü statyajurårjitàþ | 32.65 | "çõànyunmucya doùoktyà svànàü bhãmaþ svakàü tanum | tatyàja paramaü dhyàyannàpa ca sthànamuttamam" | iti skàndapuràõoktaü vyàsavàkyamçùãn prati | 32.66 | bhãmàdçte hi caturùu pakùapàtastu vàsavau | yogya eveti kçùõàyà na doùaþ syàt katha¤cana | 32.67 | nãtir åpe vãryabale mahàntyeùàü yataþ kramàt | pràõatvàd bhoga÷akti÷ca nahi doùàya màruteþ | 32.68 | "yathàsvaråpavij¤îanamàtmanyapi na doùakçt" | iti vyàsasmçtereùàmuktadoùodbhavaþ katham | 32.69 | kadàcidatimàno'pi trayàõàmeùu jàyate | tathà'pi tatphalaü naitat tàratamyaü hi muktigam | guõadoùàdhikàlpatvàdatrasthamapi hi ÷rutam | 32.70 | àrabdhakarmanàõse hi pated deho'pyapàpinaþ | yudhiùñhiro'pi hi svargaü bubhuje naiva tattanuþ | 32.71 | atimànàdayo doùàþ kuta eva hi màruteþ | anàdikàlataþ sarvadoùahãnà guõàdhikàþ | 32.72 | sarvajãvagaõebhyo ye te hi vàyutvamàpnuyuþ | çjavo nàma ye devà devànàmapi devatàþ | 32.73 | abhàvaü hyatimànàderbhãmasyà'ha ca ke÷avaþ | "yatki¤cà'tmani kalyàõaü sambhàvayasi pàõóava | sahasraguõamapyetat tvayi sambhàvayàmyaham" | 32.74 | iti tasmàd yathà yuddhe dharmahànimamanyata | evamatràpyadharmeõa dehapàtaü nçpo'bravãt | 32.75 | cdlx.påjyebhyaþ pårvamevaiùàü dehapàtamabhãpsatàm | tatkàmàd dehapàto'bhånna pàpànmucyatàü yathà | 32.76 | nahi pàpaphalànmuktau dehapàtaþ katha¤cana | kintu karmakùayàdeva tathà sarvatra ni÷citaþ | 32.77 | teùu svalokàn pràpteùu dharmaja÷cà'tmanà saha | yayau puro devarathastadà'syàvatatàra ha | 32.78 | rathamàruheti kathito rathinà purataþ ÷unaþ | àrohamabravãnnaitad yuktamityàha so'pi tu | 32.79 | nîa'ruheyaü vinà õsvànamiti tena sthirodite | svaråpaü dar÷ayàmàsa dharmo hyàptaþ ÷varåpatàm | 32.80 | ànç÷aü syaparatvena kãrtimevà'tmano vçùaþ | khyàpayàmàsa kaunteyaråpiõo dharmasåktibhiþ | 32.81 | tataþ sa rathamàruhya lokànàmuttarottaram | atikramyàkhilàn ràj¤o jagàma ÷rãpatipriyaþ | 32.82 | sarveùàmuttaraü lokamaindraü pràpyedameva te | sthànamityudito devairduryodhanamavaikùata | sabhràtçkaü jvalantaü ca sarveùàmupari sthitam | 32.83 | taü dçùñvîa paramakruddho nimãlya nayane ÷ubhe | bhràtaro me kva kçùõà ca sakarõàþ kva ca bàndhavàþ | dhçùñadyumnàdayaþ putrà haióimbàdyàõsca sarva÷aþ | 32.84 | yîadava÷ceti papraccha devàü ste ca tamabruvan | kiü te taiþ svakçtaü karma bhujyate'tra nacàparaiþ | 32.85 | ityukta àha pàpo'yaü pçthivãkùayakàrakaþ | sarvàti÷aïkã mitradhruï nàràyaõaparàïmukhaþ | 32.86 | cdlxi.nîastiko'ti÷añhaþ kråro dveùñà viùõoõsca tadbhuvàm | kathaü duryodhanaþ sthànaü sarvottamamavàptavàn | 32.87 | kathaü ca sarvadharmaj¤îa nàràyaõaparàyaõàþ | saü sthitàþ parame dharme dç÷yante'tra na matpriyàþ | 32.88 | yatra santastu te santi tatra sthàtavyameva me | niraye'pi nacàtràpi nànena saha pàpinà | asya vãratamasyedaü dhàrtaràùñrasya yujyate | 32.89 | ityuktà devat à dåtaü svànàü sandar÷anàrthinaþ | ràj¤aþ sampreùayàmàsustatsandar÷itavartmanà | 32.90 | durgandhena sukçcchreõa tamasà pràvçtena ca | gatvaiva kiyatãü bhåmiü taddurgandhàsaho nçpaþ | icchan nivartanaü tatra svànàü vîaca ivàõsçõot | 32.91 | kùaõaü tiùñha mahàràja sannidhànabalàt tava | vedanà no na mahatãtyecchrutvà yudhiùñhiraþ | 32.92 | ke yåyamiti papraccha dãnadhvanivi÷aïkitaþ | bhãmo'hamarjunaþ karõa ityàdyuktamivàõsçõot | 32.93 | ÷rutvà tat kçpayà'viùñaþ ÷okàmarùasamanvitaþ | àha dåtaü yatheùñaü tvaü gaccha nàhamito vraje | 32.94 | naca svargeõa me kàryaü tyaktvà svajanamãdç÷am | ityuktaþ prayayau dåtastasthàveva yudhiùñhiraþ | 32.95 | tato'tra devàþ puruhåtapårvakàþ samàyayuþ snehava÷àd yudhiùñhire | teùvîagateùveva na tatra vàco dãnà na durgandhatamo'pyapa÷yat | svargottamaü de÷amapa÷yadetamabhràntacetàþ sa yudhiùñhirastadà | 32.96 | àhàtra dharmaþ punaràtmasadya÷aþ prakàõsayan pàõóusutàbhidhaü svam | dharmàd vi÷iùñà hi sadà'nç÷aü satà dçùñà casà tvayyadhikà tri÷o mayà | 32.97 | cdlxii.÷akro'pyuvàcainamidaü mçùà te pradar÷itaü droõakçte mçùàgiraþ | kçcchràdidaü te kathitaü nacàtivisrambha àsãt tava kçùõavàkye | 32.98 | nahyàj¤ayà vàsudevasya ki¤cit pàpaü bhavet sarvavidharmiõo'pi | brahmàparàkùye'pi vikarma såcakaü pràrabdhapàpasya viùàõsanaü yathà | 32.99 | pa÷yàtra bhãmapramukhàn sukhasthàn sampåjyamànàü strida÷aiþ suråpàn | kutaþ parabrahmadç÷àü su÷uddhasatkarmaõàü kçùõaparàyaõànàm | pareõa yogena visçùñatanvàü duþkhaü bhaved devavaràdhipànàm | 32.100 | ete hi devapravaràþ pçthivyàü jàtà bhuvo bhàrajihãrùumã÷am | pratoùya tadbhàvitabuddhikarmabhiþ puna÷ca tenaiva sahà'pire divam | 32.101 | na te nçpîadyàpi hi mànuùo gato bhàvastato dveùñi suyodhanàdãn | nimajjya tad viùõupadodake'tra visçjya dehaü bhaja devabhàvam | 32.102 | suyodhanàdyà yadime supàpà îarabdhakarmakùayamàpya nitye | niþ ÷eùasaukhyojjhitanityaduþkhe'va÷àþ patiùyantyapunarnivçttàþ | 32.103 | devàü ÷ajà ye tu samasta÷aste svamålaråpaü samavàpya kàle | svatàratamyànusçtàü vimuktiü pràpsyanti nàtràpi vicàryamasti | 32.104 | ityukta àõsveva nimajjya gaïgàü dharmàtmajastaü pravisçjya deham | sadyo babhau daivamavàpya kàyaü visçùñaroùàdisamastadoùaþ | 32.105 | sa tu prapa÷yan svajanaü samastaü svamålaråpàtisamãpasaü stham | dadar÷a bhãmaü ca marutsamãpe madhye jvalantaü marutàü gaõasya | 32.106 | dadar÷a kçùõàmapi tatsamãpe ÷riyà jvalantãü samatãtya cànyàþ | spraùñuü ca saü skàrava÷àdiyeùa niùidhya taü pràha suràdhiràjaþ | 32.107 | eùà hi sàkùàjjagatàü priyasya pràõàtmano jãvavare÷varasya | pràõapriyà õsrãriti nàma yasyàþ ÷amàtmake'smin ramate yadeùà | 32.108 | cdlxiii.yuùmaccaturdehagatasya vàyorvàyupriyà bhãmatanostathaiva | bhogàya sçùñà puruùottamena yuùmatpriyàrthaü bhavat àü ca dàraiþ | 32.109 | prãtistato hyabhyadhikà babhåva bhãmasya càsyàstadanu sma pàrthe | tato bhavatsveva yathàkrameõa guõànusàreõa samãraõasya | 32.110 | idà hisà õsuddhatanuþ prajàtà õsacyàdiyogàpagatàgryadehà | yåyaü ca sarve maruto vi÷eùasaü yogahãnàþ sva÷arãrasaü sthàþ | 32.111 | spar÷e'pi nàsyàþ pavamànapatnyàþ supåtatà'laü bhavat àmidànãm | nacottaratràpi bhavet katha¤cid divaukasàü mîanuùadehino yathà | 32.112 | itãritaü taü pratisannivçttaü vinàõsayan mànuùavàsanàü svayam | samàõsliùacchuddhatanuþ stanottho dharmo hareþ so'bhavadàõsu tatsamaþ | 32.113 | tatastu pàrthà akhilàþ svamålaråpaiþ sahaivà'vivi÷urmudà'nvitàþ | svãyàni dhàmàni tato'pyanånabhogàþ sadà sannyavasaü ÷ca tatra | 32.114 | tatràpi kçùõena samàgamo'bhåt pureva teùàmatitatparàõàm | cikrãóa ebhiþ sahitastathaiva kçùõo'pi tadvat saratho'rjunena | 32.115 | anye ca devàü ÷abhavàþ samastàþ svamålaråpaikyamavàpuràõsu | karmakùayàdeva suretaràstu puõyakùayaü pràpya bhuvi prajàtàþ | 32.116 | catuþ sahasraü tri÷atottaraü te saü vatsaràõàmanubhåya divyàn | bhogàn naratve'pi sade÷varo'hamasajjagacceti dhiyà'pnuvaü stamaþ | 32.117 | duþkhe'pi teùàmiha tàratamyaü kaleþ paraü duþkhamihàkhilàcca | yathà viri ¤casya sukhaü paraü syànmuktau haridveùakçto vi÷eùaþ | 32.118 | kecit pi÷àcàsuraràkùasatvamavàpya viùõorapi tatparàõàm | dveùàt tamo'ndhaü tvarayà samàpnuyurdevàþ svakàle nijayogyamuktim | 32.119 | catuþ sahasre tri÷atottare gate saü vatsaràõàü tu kalau pçthivyàm | jàtaþ punarvipratanuþ sa bhãmo daityairnigåóhaü haritattvamàha | 32.120 | cdlxiv.tadaiva kçùõà'pi bhuvi prajàtà prãtyai harerandhatamasyapàtayat | mahàsuràn viùõuparàrjunàdyà kçte prajàtà haritoùaõàya | puna÷ca te sthànamavàpya sarve svãyaü parànte tu vimuktimàpnuyuþ | 32.121 | vîayutvamàptaþ sa hanåmadaü ÷o bràhmaü padaü pràpya vçkodara÷ca | vîagã÷varatvaü gatayaiva kçùõayà sahaiva muktiü gamità'khilottamàm | 32.122 | bhuvi dyuloke ca viri ¤catàyàü muktau ca tàbhyàmadhikaü samastàt | santoùyate pårõaguõo rame÷aþ sadaiva nityorjitatadratibhyàm | 32.123 | "bhåùan na yo'dhi babhråùu namnate" "bal . itthà tad vapuùe dhàyi dar÷atam" | "tàü su te kãrtim maghavan mahitvà" 84 ityàdisåktàni ca tatpramàõam | 32.124 | anyàni vàkyàni ca vaidikàni sapa¤caràtroktipuràõakàni | pçùñaõsca bhãùmo'tra yudhiùñhireõaitanmokùadharmeùvapi ki¤cidàha | 32.125 | evaü prayàteùu suke÷aveùu svàneva lokàn yadupàõóaveùu | parãkùidàdyàstu tadanvayotthà vyàsànu÷iùñàþ pçthivãmarakùan | 32.126 | tai kùemakàntairiha bhàratàdi÷àstràõi ÷çõvadbhira÷eùavidbhiþ | vyàsaprabhàvàcca kalau ca dharmo j ¤îanaü ca sutràtamagànna nàõsam | 32.127 | saü vatsaràõàü tu sahasrake gate pràpteùu cadyàmakhileùu satsu | dagdhà purà ye tripuraü ghnataiva rudreõa jàtàþ pçthivãtal . e te| 32.128 | adar÷anaü sarvamunãndravçndaiþ sahaiva sajj ¤îanamahànidàne | vyàse prayàte'pi sutattvavidyà tatsampradàyàdapi tairavàptà | 32.129 | utsàditatvàttu duràgamànàü tatsampradàyasya ca nàõsitatvàt | prasàritatvàcca sadàgamànàü pîapà api j ¤îanamavàpuretat | 32.130 | ÷unà puroóàõsamivàvalãóhaü veda÷rutiü vîa'ntyajanairavàptàm | 84 ègveda 1.140.6, 1.141.1, 10.54.1 cdlxv.anantaduþkhàptisuyogyadaityairvidyàmavàptàü tu na sehire suràþ | 32.131 | nîavàggatiþ kvàpi suvedinàü bhavet pràpyaü sukhaü nityamava÷yamebhiþ | pràpyaü tamo'ndhaü tvasurairna muktiþ kadàcidàpyà tadacintayan suràþ | 32.132 | j¤îanapradànàya satàü tadanyaj¤îanapraõàõsàya ca viùõunaite | klçptàstataste saviri ¤ca÷arvà vij¤îapayàmàsurupetya viùõum | 32.133 | kùãrodadheruttaratãraviùñhitairabhiùñutaþ suùñutibhiþ puruùñutaþ | pradàya teùàmabhayaü ramàpatiþ kùaõàdabhåccàrutamàkçtiþ ÷i÷uþ | 32.134 | yastraipuràõàü prathamo'tra jàtaþ ÷uddhodanetyeva jineti coktaþ | kùetre gayàkhye'sya ÷i÷uü prajàtaü sampràsya dåre'tra babhåva viùõuþ | ajànamànàþ sva÷i÷uü gataü taü ÷i÷uü hariü vãkùya nijaü sma menire | 32.135 | teùàü tadà vaidikakarma vãkùya sampràhasat tadvapuùaiva ke÷avaþ | taü jàtamàtraü prahasantamãkùya suvismitaiþ pçùña uvàca viùõuþ | buddho'hamityeva sunityabodhàjjagàda caiùàmatha buddhadar÷anam | 32.136 | tathà'pyavi÷vàsamavekùya teùàü sasmàra devànakhilàn janàrdanaþ | vij¤îaya te tasya manogataü nijàn pracikùipurhetigaõànamuùmin | 32.137 | sa jàtamàtraþ ÷ivapårvakàõàü ÷ålàdihetãrakhilà nigãrya | daityàtimohàya nijaü ca cakraü svamuktamàõsveva va÷ã samagrahãt | 32.138 | tadàsanatvena vidhàya tasmin samàsthitaü devagaõàþ praõamya | jagmuþ svadhàmàni vacàü si càsya svãcakruràõsveva jinàdidaityàþ | 32.139 | te j ¤îanadharmàvapahàya pàpà vimohità devavareõa sarve | jagmustamo'ndhaü kùaõikaü samastaü j¤îanaü nasacceti dçóhaü smarantaþ | 32.140 | nîaràyaõo'pyàpya surendravçndaü vçttaü ca teùàmakhilaü nigadya | pçùñaõsca tairàha nijaü hçdisthaü bauddhàgamàrthaü sçtibandhamocanam | 32.141 | kùaõàdayaü kùaõikàstadvi÷eùà yataþ prayàntyeva nisargato'khilàþ | cdlxvi.tataþ sthiratve'pi vi÷eùasaü ÷rayàduktaü kùaõasthàyi mayà samastam | 32.142 | tadvàn vi÷eùaõsca yato na bhinno sadà svanirvàhaka÷aktiyuktau | ataþ kùaõasthàyi samastametat sthiràtmakaü ceti hi nàsti bhedaþ | 32.143 | j¤o'haü sadaikaþ paramo mayaitat sadà'nanãyaü hi yato'svatantram | j¤îanàtmakaü vi÷vamato mayoktaü jaóasvaråpaü ca kimu sma cetanam | 32.144 | ÷aü ÷ãlako'haü yata eva coccaþ ÷ånàmakastaddhi mayà nidheyam | ÷ånyàbhidhaü doùaviruddharåpo doùojjhito'nyastvakhilàdanàmà | enaiva sàdyaü tvasadeva nàmatastvabhàva enaiva bhaved yatastat | 32.145 | ityàdi boddhavyamidaü samastaü mayoditaü kvàpi na heyamasti | ityàdi devàn pratibodhayaü ÷ca devaiþ sahovàsa sa buddhadevaþ | gatvà svadhàmàpyapareõa råpeõà'ste pçthak caikatanuryatheùñam | 32.146 | tatastu buddhoditapakùasaü stho jino'pi cakre matamanyadeva | bauddhena jainena matena caiva daityàü ÷akàþ prãtimaguþ samastàþ | 32.147 | pra÷àntavidyetyabhidhaü tathà'nyad buddhokta÷àstraü trida÷à avàpya | toùaü yayurvedasamastasàraü yîamàsthitànàmacireõa muktiþ | 32.148 | anye manuùyîa api bhàratàdyaü satsampradàyaü parigçhya viùõum | yajanta àpuþ paramàü gatiü tanna sehire krodhava÷àdidaityàþ | 32.149 | ÷aivaü tapaste vipulaü vidhàya jagadvimohorjita÷aktimasmàt | pràpya prajàtà bhuvi mohanaü ca cakruþ kutarkairabhidàü vadantaþ | 32.150 | teùàü prapàtàya satàü ca muktyai janmà'sa bhãmasya yaduktamatra | durgà punarviprakule'vatãrõà haniùyati vràtamathàsuràõàm | 32.151 | tataþ kalerantamavàpya dharmaj¤îanàdikalyàõaguõaprahãne | loke viri ¤catripuraghna÷akrapårvàþ payobdhiü trida÷àþ prajagmuþ | 32.152 | nîaràyaõastaiþ stutipårvamarthito bhavàya lokasya sa ÷ambhal . àkhye | cdlxvii.gràme munerviùõuya÷o'bhidhasya gçhe babhåvà'viracintya÷aktiþ | 32.153 | kalestu kàtkàrata eùa kalkã j¤îanaü kalaü kaü sukhameva tadvàn | kalkãti và tena samastadasyuvinàõsanaü tena dinàd vyadhàyi | 32.154 | adharmavçttaü vimukhaü hare÷ca nihatya niþ ÷eùajanaü turaïgã | saü sthàpayàmàsa sa dharmasetuü j¤îanaü svabhaktiü ca nijaprajàsu | 32.155 | ityàdyanantàni harerudàrakarmàõi råpàõi ca sadguõàõsca | nityavyapetàkhiladoùakasya brahmetyananteti ca nàma yena | 32.156 | ànandatãrthàkhyamuniþ supårõapraj¤îabhidho granthamimaü cakàra | nîaràyaõenàbhihito badaryàü tasyaiva ÷iùyo jagadekabhartuþ | 32.157 | yastatprasàdàdakhilàü ÷ca vedàn sapa¤caràtràn sarahasyasaïgrahàn | vedetihàsàü ÷ca puràõayuktàn yathàvadanyà api sarvavidyàþ | 32.158 | samasta÷àstràrthavinirõayo'yaü vi÷eùato bhàratavartmacàrã | granthaþ kçto'yaü jagatàü janitraü hariü guruü prãõayatà'munaiva | vinirõayo nàstyamunà vinà yad viprasthitànàmiva sarvavàcàm | 32.159 | tad brahmasåtràõi cakàra kçùõo vyàkhyà'tha teùàmayathà kçtà'nyaiþ | nigåhitaü yat puruùottamatvaü såtroktamapyatra mahàsurendraiþ | jãve÷varaikyaü pravadadbhirugrairvyàkhyàya såtràõi cakàra cà'viþ | 32.160 | vyàsàj¤ayà bhàùyavaraü vidhàya pçthakpçthak copaniùatsubhàùyam | kçtvà'khilànyaü puruùottamaü ca hariü vadantãti samarthayitvà | 32.161 | tanustçtãyà pavanasya seyaü sadbhàratàrthapratidãpanàya | granthaü cakàremamudãrõavidyà yasmin ramante haripàdabhaktàþ | 32.162 | "tçtãyamasya vçùabhasya dohase da÷apramatiü janayanta yoùaõaþ | niryadãü budhnàn mahiùasya varpasa ã÷ànàsaþ ÷avasà kranta sårayaþ | cdlxviii.yadãü anu pradivo madhva àdhave guhàsantaü mîatari÷và mathàyati"85 | 32.163 | ityàdivàkyoktamidaü samastaü tathà puràõeùu ca pa¤caràtre | atrodità yàõsca kathàþ samastà vedetihàsàdivinirõayoktàþ | 32.164 | tasmàdayaü granthavaro'khilorudharmàdimokùàntapumarthahetuþ | kiü voditairasya guõaistato'nyairnàràyaõaþ prãtimupaityato'lam | 32.165 | yasya trãõyuditàni vedavacane r åpàõi divyànyalaü bañtaddar÷atamitthameva nihitaü devasya bhargo mahat | vîayo ràmavaconayaü prathamakaü pçkùo dvitãyaü vapuþ madhvo yattu tçtãyametadamunà granthaþ kçtaþ ke÷ave | 32.166 | yaþ sarvaguõasampårõaþ sarvadoùavivarjitaþ | prãyatàü prãta evàlaü viùõurme paramaþ suhçt | 32.167 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracite ÷rãmahàbhàratatàtparyanirõaye (pàõóavasvargàrohaõaü nàma) dvàtriü ÷o'dhyàyaþ samàpto'yaü granthaþ 85 ègveda 1.141.2-3 cdlxix.Oü ørãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàrya viracitam ørã Yamakabhàratam (Mahàbhàrata-tàtparyam) Oü dhyàyet paramànandaü yanmàtà patimayadaparamànandam | ujjhitaparamànaü dampatyàdyàdyàõsramaiþ sadaiva paramànandam | 1 | yasya karàl . ol . aü cakraü kîal . aþ paraþ sa hi karàl . ol . am | yasya gadà pavamànaþ san yo vyàso'bhavat sadàpavamànaþ | 2 | yasya ramà na manogaü jagçhe vi÷vambharà'pi na mano'gam | yasya pumànànandaü bhuïkte yad dhàma kapatimànànandam | 3 | parameùu yadà tejaþ parameùu cakàra vàsudevo'jaþ | mîanadhi bibhratsu mano mà'nadhimà'sãnna vàsudevo jaþ | 4 | so'jani devakyante yasmàdanukampanàvadeva kyante | avadan devakyaü te bhuvanaü hi suràþ sadaivade'va kyante | 5 | nãto vasudevena svatatena sa gokul . aü suvasude've na | tatra ya÷odà tanayaü mene kçùõaü svakãyamavadàtanayam | 6 | vavçdhe gokul . amadhyàdyo devo vi÷vamadbhutàkulamadhyàt | tatra ca påtanikàyà vadhamakarod yannijàþ supåtanikàyàþ | 7 | adhunocchakañaü l . o l . ã pàdàïguùñhena vàtape÷a÷akañaü l . ol . ã | atanod rakùàmasya svàj¤îanàd gopikà saderakùàmasya | 8 | mukhalàl . analol . à tanmukhagaü jagadacaùña sàl . analol . àtat | nîadhyainmàyàmasya jagatprabhoþ svadhikatatatamàyàmasya | 9 | tasya su÷armàõyakaro dariõo gargaþ saduktikarmàõyakarot | avadannàmànamayaü jagadàdiü vîasudevanàmànamayam | 10 | tasya sakhà balanàmà jyeùñho bhràtà'tha yannijàbalanà mà | cdlxx.yasya ca paryaïko'yaü pårvatano viùõumajasaparyaü ko'yam | 11 | tena hato vàtarayastçõacakro nàma ditisuto'vàtarayaþ | haramàõo vàlatamaü svàtmànaü kaõñharodhinà'vàlatamam | 12 | so'vanimadhye raïgan aridarayug bàlaråpamadhyeraü gan | amuùannavanãtamadaþ svagokul . e gopikàsu navanãtamadaþ | 13 | tanmàtà kopamità tamanusasàrà'tmavàdavàkopamità | jagçhe sà namanaü taü devaü taccintayaiva sànamanantam | 14 | atha sà'ntarità'mànaü viùõuü vi÷vodbhavaü tadà'ntaritàmànam | anayad dàmodaratàü yo'ramayat sundarãü nijàmodaratàm | 15 | cakre so'rjunanàõsaü pràpnoti ca yatsmçtiþ sadà'rjunanà õsam | tau ca gatau nijamokastenaiva nutena yannijo nijamokaþ | 16 | atha vçndàvanavàsaü gopàõscakrurjagatkùità'vanavàsam | tatra bakàsuramàraþ ÷aurirabhånnityasaü ÷ritàsuramàraþ | 17 | ahanad vatsatanåkaü yo'pàllokaü svayatnavatsatanåkam | so'pàd vatsànamaraþ sahàgrajo gopavatsavatsànamaraþ | 18 | sa vibhuþ ÷rãmànahike nanarta yasya ÷ramànamà mà na hike| akaronnadyudakàntaü kîantaü nãtvoragaü sa nà'dyudakàntam | 19 | hatvà dhenukamåóhaü balàt pralambaü ca kheñsadhenukamåóham | vrajamàvãdamçtàõsaþ pãtvà vahniü carasthiràdamçtàõsaþ | 20 | giriõà rakùà'pi kçtà vrajasya tena svarakùarakùà'pi kçtà | ÷akràya vya¤jayatà svàü ÷aktiü vi÷vamàtmanà'vyaü jayatà | 21 | reme gopãùvarihà sa manmathàkràntasundarãpãùvarihà | pårõà'nandaikatanuþ sa vi÷varukpàvano'pyanandaikatanuþ | 22 | cdlxxi.atha hatayorgal . ike÷yoþ ÷vaphalkajapràpitaþ purãü gal . ike÷yoþ | bhaïktvà dhanuràjavaraü jaghàna tenaiva ca svayaü ràjavaram | 23 | mçdgan gajamugrabalaü sabalo raïgaü vive÷a sçtimugrabalam | hatvà mallau balinau kaü saü ca vimokùitau tatau lau balinau | 24 | pràdàt sàndãpanaye mçtaputraü j¤îanadãpasandãpanaye | gurvarthe'j¤îanatamaþ prabhedità nityasambhçtàj¤îanatamaþ | 25 | jitvà màgadharàjaü toùitamakarot sadà'tmayogadharàjam | anu kurvan nijasadanaü cakre ramyàü puraü subodhanujasadanam | 26 | prasabhaü sagajabalasya kùatrasyoccaiþ samabadharàjabalasya | mîanaü ÷i÷upàlavaraü hatvà bhaiùmãmavàpa ÷i÷upàlavaram | 27 | haü so óibhaka÷capalàvamunà saü såditau yavanaka÷ca palà | kãrtirvimalà viratà pratatà vi÷vadhipàvanãlàviratà | 28 | satyàjàmbavatãryà bhàryà vindàdyà bhànusàmbavatãryàþ | pradyumnaü modarataþ pràpa jyeùñhaü hariþ sutaü modarataþ | 29 | yatparivàrataye÷à jàtà devà nçpîatmanà rataye÷àþ | yadbharitaü viùasarpaprabhçti dhvàntaü na màrutiü viùasarpa | 30 | yena hióimbabakàdyà rakùodhã÷à nipàtità babakàdyàþ | bhãme prãtimameyàü vya¤jayatà tena ÷eùapàti mame yàm | 31 | atha kçùõàvaraõe tàn pràptàn ràj¤o'÷çõot sadàvaraõetàn | draùñuü yîataþ sabalastàü cîanaiùãt pçthàsutàü stataþ sabalaþ | 32 | tànindrasthal . avàsàü ÷cakre kçùõaþ paro nijasthal . avàsàn | svabalodrecitamànairjugopa dharmaü ca taiþ paràcitamànaiþ | 33 | vîalivadhànunayàya praõayã sakhyaü susandadhe nu nayàya | vîasavajena vi÷eùàt tenaiva punarnçjanmajena vi÷eùàt | 34 | cdlxxii.mîatuþ paribhavahànyai ràj¤îa dyusadàmita÷ca paribhavahà'nyaiþ | abhavannarakamuràriryo'vàsãdat samastanarakamuràriþ | 35 | nãto divi devavarai reme satyàsamanvito'devavaraiþ | sarvartuvane ÷a÷inà ni÷i satyàü vîasare vane'÷a÷inà | 36 | suratarumàpà'l . imatàt prakàõsayacchaktimàtmanaþ pîal . imatàt | suravaravãreùu darã pradhànajãve÷varaþ pareùudarã | 37 | puramabhiyàyàridarã datvà bhadràü pçthàsutàyàridarã | ÷akrapurãmabhiyàtaþ pràdàd vahnervanaü satàmabhiyà'taþ | 38 | ÷ivabhaktapravaràdyaü pumàn na sehe girã÷a vipravaràdyam | taü svàtmendravareõa vyadhunod bhãmena dhåtarudravareõa | 39 | yasyà'j ¤îabalasàraiþ pîarthairdigbhyo hçtaü dhanaü balasàraiþ | jitvà kùmîamavi÷eùàü prasahya bhåpàn samastakàmavi÷eùàm | 40 | atha pàrthàn kraturàjaü pràpayadamareñsarudra÷akraturàjam | påjà tenàvàpi cchinna÷caidyaþ sçtiü gate nàvà'pi | 41 | nihatau saubhakaråõsau ÷ãto bhàta÷ca yena tau bhakaråõsau | ajayad rudraü ca raõe bàõàrthe'vanatipatitakacandraü caraõe | 42 | asçjajjvaramugratamaþ kùayaprado lãlayà'dhivaramugratamaþ | krãóàmàtraü vi÷vaü prakàõsayannàtmanaþ sa viharakamàtraü vi÷vam | 43 | yasyà've÷orubalànnyahanat pàrtho'suràn praje÷orubalàt | varadànàdasyaiva jagatprabhorãraõàt samanugatanàdasyaiva | 44 | yasyà've÷àt sa balaþ pracakarùa puraü prasahya ve÷àt sabalaþ | kurupatinàma nu yamunà kçùõà yenà'hurarhyamatanu yamunà | 45 | yadbalavàn krodhava÷ànninàya nàõsaü vçkodaraþ krodhava÷àn | cdlxxiii.lebhe'cànyà gamyaü sthànaü puùpîaõi dhàma cànyàgamyam | 46 | yadbalabhàravahatvànnàcaladuragàdibhiþ subhàravahatvàt | dharmàdarihà'pi padaü bhãmo yenaiva sàhasaü lihà'pi padam | 47 | na hi nahuùo'laü nahituü dharmo drauõistathetare'laü nahitum | no ràñkarõau brahmavarã yena dhvasto'stramagrahãt subrahma varã | 48 | kùàtraü dharmaü svavat à guruvçttyai ke÷avàj¤ayà ca maü svavat à | sarvaü sehe manasà bhãmene÷aikamàninà hemanasà | 49 | yadbhaktapravareõa protaþ svasmin sa kãcakaþ pravareõa | patitàstasya sahàyàþ kçùõàrthe màninaþ samasya sahàyàþ | 50 | yadbhaktyà'nugçhãtau pàrtho bhãma÷ca gonçpau nu gçhãtau | çõamuktyai suvyatyastyai krama÷o vãràvamu¤catàü suvyatyastyai | 51 | yadbhaktyà'mitayà'laü kçùõà kàrye vive÷a kçùõàkàrye | yîamãràrddhatanutvànnà'pà'd bhãmàdçte'pi nà'pàd bhãmàt | 52 | yîaü spraùñumicchantamajàta÷atruü nyavàrayat svasthamajàta÷atrum | ÷aü råpàne nityarateriyaü ÷rãriti sma deveóyaditeriyaü ÷rãþ | 53 | manasàmanasà'manasà manasà yamanantamajasravedanuyà | vilayaü vilayaü vilayaü vilayannikhilaü tva÷ubhaü pracakàra ca yaþ | 54 | so'gàd dåtamukhena prabhuõedaü vartate yadåtamukhena | pîarthàrthe bahutanutàü yatra pràkàõsayat svayaü savahutanutàm | 55 | gurukarõanadãjàdãnavadhãccakùurbalena janadãjàdã | ÷aktyà nijayà paravàn svajanànudrecayannanantayà'paravàn | 56 | yasya sunãta sahàyànna ripån mene'rjunaþ sametasahà yàn | akaroccà'su paràsupratatiü senàsu dhàvanàsuparàsu | 57 | cdlxxiv.yena jayadrathamàraþ pîarthaþ ÷atrånavàpatadrathamàraþ | yadvirahàdapi dehe sa rathaþ ÷a÷vat sthiteþ sadàdapi dehe | 58 | yadbharito bharatàbhaþ prabhurambhàbhàvito'bhibharatàbhaþ | bhãmo rabhasà'bhibhavã prasabhaü bhà bhàbhibhårbhasà bhibhavã | 59 | yadanugrahi pårõatvàd bhãmaþ sarvànarãnanahipårõatvà't | adahad bàhubalena krodhàgnàvàhitàn nijàhubalena | 60 | kçùõàbhãmàptatamaþ ÷ãrõaü yena svakãyahçdayamàptatamaþ | dhçtaràùñrasutànavadhãd bhãmena sthàpito manasi susutànavadhãt | 61 | bhãmavipàñita dehànadar÷ayat svànarãn vipàñitadehàn | kçùõàyà hitakàrã samyagdhãrapriyaþ sadà'hitakàrã | 62 | atha hariõà pãtabalaü drauõerastraü mahàriõà'pãtabalam | dadhatà vàsomaraõaü nãtaü cakre'bhimanyujaü somaraõam | 63 | tasya ca rakùà sukçtà janàrdanene÷a÷eùakekùàsukçtà | pîartheùu premavatà nityaü bhartrà'sutàsuvipremavatà | 64 | j¤îanaü paramaü pràdàd bhãùmagataþ sçtivimokùacaramaü pràdàt | pîaõóusutànàmadhikaü cakre vedaü guõottaraü svanàmadhikam | 65 | tenàvàpi sujàtairharimedhasturagavartane'pi sujàtaiþ | pîaõóusutaiþ savas åkairàptairvyàsà'tmanà ca susavasåkaiþ | 66 | tadanu sa pàõóutanåjai reme kùmîaü pîalayan supàõóutanujaiþ | anupamasukharåpo'jaþ paramaþ ÷rãvallabhaþ sati kharåpo jaþ | 67 | sugatiü caramàmadadànnijayogyàü j¤îanisutati paramàmadadàt | pîarthànàü sadadånàü sa pitçpreùyîadinàminàü sayadånàm | 68 | reme tatrà'pisukhã paramo'nanto nananda tatrà'pi sukhã | pràõenendirayà ca prayuto nityaü mahàguõendirayà ca| 69 | evaü sarvàõi hare r åpàõi ÷rãpateþ suparvàõihareþ | pårõasukhàni subhànti pratatàni nirantaràõi nisubhànti | 70 | ràma ràma mahàbàho màyà te suduràsadà | vîada sàdada ko loke pàdàveva tavà'sajet | 71 | (jet savàtava vedàpà'ke lokodada sàdavà | dîasaràdusuteyàmàhovàhà mama ràma rà |) devànàü patayo nityaü no mataü yasya jànate | tasmai deva namasye'haü bhavate'suramàraye | 72 | samastadevajanakavàsudevaparàmçta | vîasudeva paràmçta j ¤îanamårte namo'stu te | 73 | devàde devalokapa pårõànandamahodadhe | sarvaj¤e÷a ramànàtha devà'de'de'va lokapa | 74 | yo nirmame'÷eùapuràõavidyàm | yo nirmame÷e ùapuràõavidyàm | yonirmame÷eùapurà'õavid yàm | yo'nirmame'÷eùapuràõavid yàm | 75 | anantapàràmitavikrame÷a prabho ramàpàramanantapàra | mahàguõàóhyàparimeyasattva ramàlayàõseùamahà'guõàóhya | 76 | bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà bhà | 77 | naiva paraþ ke÷avataþ paramàdasmàt sama÷ca sukhake÷avataþ | so'yaü ÷apathavaro naþ ÷a÷vat sandhàritaþ su÷apathavaro'naþ | 78 | kçùõakatheyaü yamità su÷atãrthenodità'nane yaü yamità | bhaktimatà parame÷e sarvodrekà sadànutà'pa rame÷e | 79 | iti nàràyaõanàmà'va katãrthe påjitaþ suràyaõanà mà | pårõa guõairdhika pårõaj¤îanecchàbhaktibhiþ svadhikapårõaþ | 80 | iti ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracitam ÷rãmadyamakabhàrataü sampårõam bhàratãramaõamukhyapràõàntargata ÷rãkçùõàrpaõamastu