Gaudapada: Agamasastra (=Gaudapadakarika, Gaudapadiyakarika) [verse commentary on the Mandukya-Upanisad] Input by Peter Schreiner PLAIN TEXT VERSION Based on the edition by Vinayaka Ganesha Apate. Pune 1921 (Anandasrama Sanskrit Series ; 10) Compared with the following editions: [S:] Ishadi-dashopanishadah : Ten Principal Upanishads with Shankarabhashya, Delhi 1964 (pp. 424-497) [B:] The Agamasastra of Gaudapada, ed. Vidhushekhara Bhattacharya, Calcutta 1943 (reprint: Delhi 1989) [K:] Gaudapada-Karika : edited with a complete translation into English ..., [ed.] Raghujnath Damodar Karmarkar. Poona 1963 (reprint: 1973). atha gau¬apÃdÅyakÃrikÃ÷ (bahi«[S:]bahi÷)praj¤o vibhur viÓvo hy anta÷praj¤as tu taijasa÷ / ghanapraj¤as tathà prÃj¤a eka eva tridhà (sm­ta÷ [B:]sthita÷) // 1.1 // dak«iïÃk«imukhe viÓvo manasy antas tu taijasa÷ / ÃkÃÓe ca h­di prÃj¤as tridhà dehe vyavasthita÷ // 1.2 // viÓvo hi sthÆlabhuÇ nityaæ taijasa÷ praviviktabhuk / Ãnandabhuk tathà prÃj¤as tridhà bhogaæ nibodhata // 1.3 // sthÆlaæ tarpayate viÓvaæ praviviktaæ tu taijasam / ÃnandaÓ ca tathà prÃj¤aæ tridhà t­ptiæ nibodhata // 1.4 // tri«u dhÃmasu yad bhojyaæ bhoktà yaÓ ca prakÅrtita÷ / vedaitad ubhayaæ yas tu sa bhu¤jÃno na lipyate // 1.5 // prabhava÷ sarva(bhÃvÃnÃæ [B:]bhÆtÃnÃæ) satÃm iti viniÓcaya÷ / sarvaæ janayati prÃïaÓ cetoaæÓÆn puru«a÷ p­thak // 1.6 // vibhÆtiæ prasavaæ tv anye manyante s­«ÂicintakÃ÷ / svapnamÃyÃ(sa[B:]sva)rÆpeti s­«Âir anyair vikalpità // 1.7 // icchÃmÃtraæ prabho÷ s­«Âir iti s­«Âau viniÓcitÃ÷ / kÃlÃt prasÆtiæ bhÆtÃnÃæ manyante kÃlacintakÃ÷ // 1.8 // bhogÃrthaæ s­«tir ity anye krŬÃrtham iti cÃpare / devasyai«a svabhÃvo 'yam ÃptakÃmasya kà sp­hà // 1.9 // niv­tte÷ sarvadu÷khÃnÃm ÅÓÃna÷ prabhur avyaya÷ / advaita÷ sarvabhÃvÃnÃæ devas turyo vibhu÷ sm­ta÷ // 1.10 // kÃryakÃraïabaddhau tÃv i«yete viÓvataijasau / prÃj¤a÷ kÃraïabaddhas tu (dvau tau [B:]dve tu) turye na sidhyata÷ // 1.11 // nÃtmÃnaæ na (parÃæÓ [S:]paraæ) caiva na satyaæ nÃpi cÃn­tam / prÃj¤a÷ kiæcana saævetti (turyaæ tat [B:]turÅya÷) sarvad­k sadà // 1.12 // dvaitasyÃgrahaïaæ tulyam ubhayo÷ prÃj¤aturyayo÷ / bÅjanidrÃyuta÷ prÃj¤a÷ sà ca turye na vidyate // 1.13 // svapnanidrÃyutÃv Ãdyau prÃj¤as tv asvapnanidrayà / na nidrÃæ naiva ca svapnaæ turye paÓyanti niÓcitÃ÷ // 1.14 // anyathà g­hïata÷ svapno nidrà tattvam ajÃnata÷ / viparyÃse tayo÷ k«Åïe turÅyaæ padam aÓnute // 1.15 // anÃdimÃyayà supto yadà jÅva÷ prabudhyate / ajam anidram asvapnam advaitaæ budhyate tadà // 1.16 // prapa¤co yadi vidyeta nivarteta na saæÓaya÷ / mÃyÃmÃtram idaæ dvaitam advaitaæ paramÃrthata÷ // 1.17 // vikalpo vinivarteta kalpito yadi kenacit / upadeÓÃd ayaæ vÃdo j¤Ãte dvaitaæ na vidyate // 1.18 // viÓvasyÃtvavivak«ÃyÃm ÃdisÃmÃnyam utkaÂam / mÃtrÃsaæpratipattau syÃd ÃptisÃmÃnyam eva ca // 1.19 // taijasasyotvavij¤Ãne utkar«o d­Óyate sphuÂam / mÃtrÃsaæpratipattau syÃd ubhayatvaæ tathÃvidham // 1.20 // makÃrabhÃve prÃj¤asya mÃnasÃmÃnyam utkaÂam / mÃtrÃsaæpratipattau tu layasÃmÃnyam eva ca // 1.21 // tri«u dhÃmasu (yat [B:]yas) tulyaæ sÃmÃnyaæ vetti niÓcita÷ / sa pÆjya÷ sarvabhÆtÃnÃæ vandyaÓ caiva mahÃmuni÷ // 1.22 // akÃro nayate viÓvam ukÃraÓ cÃpi taijasam / makÃraÓ ca puna÷ prÃj¤aæ nÃmÃtre vidyate gati÷ // 1.23 // oækÃraæ pÃdaÓo vidyÃt pÃdà mÃtrà na saæÓaya÷ / oækÃraæ pÃdaÓo j¤Ãtvà na kiæcid api cintayet // 1.24 // yu¤jÅta praïave ceta÷ praïavo brahma nirbhayam / praïave nityayuktasya na bhayaæ vidyate kvacit // 1.25 // praïavo hy aparaæ brahma praïavaÓ ca (para÷ [B:,S:]paraæ) sm­ta÷ / apÆrvo 'nantaro 'bÃhyo anapara÷ praïavo 'vyaya÷ // 1.26 // sarvasya praïavo hy Ãdir madhyam antas tathaiva ca / evaæ hi praïavaæ j¤Ãtvà vyaÓnute tad anantaram // 1.27 // praïavaæ hÅÓvaraæ vidyÃt sarvasya h­di saæsthitam / sarvavyÃpinam oækÃraæ matvà dhÅro na Óocati // 1.28 // amÃtro 'nantamÃtraÓ ca dvaitasyopaÓama÷ Óiva÷ / oækÃro vidito yena sa munir netaro jana÷ // 1.29 // [col: iti (mÃï¬Ækyopani«adarthÃvi«karaïaparÃyÃæ gau¬apÃdÅyakÃrikÃyÃæ prathamam Ãgamaprakaraïam [B:]gaudapÃdÅye ÃgamaÓÃstre ÃgamÃkhyaæ prathamaæ prakaraïaæ samÃptam) :col] (atha gau¬apÃdÅyakÃrikÃyÃæ vaitathyÃkhyaæ dvitÅyaæ prakaraïam [K:]dvitÅyaæ prakaraïam [S:]vaitathyaprakaraïam) vaitathyaæ sarvabhÃvÃnÃæ svapne Ãhur manÅ«iïa÷ / anta÷sthÃnÃt tu bhÃvÃnÃæ saæv­tatvena hetunà // 2.1 // adÅrghatvÃc ca kÃlasya gatvà deÓÃn na paÓyati / pratibuddhaÓ ca vai sarvas tasmin deÓe na vidyate // 2.2 // abhÃvaÓ ca rathÃdÅnÃæ ÓrÆyate nyÃyapÆrvakam / vaitathyaæ tena vai prÃptaæ svapne Ãhu÷ prakÃÓitam // 2.3 // anta÷sthÃnÃt tu bhedÃnÃæ (tasmÃj [B:]tathÃ) jÃgarite sm­tam / yathà tatra tathà svapne (saæv­tatvena [B:]saæv­tatvaæ na) bhidyate // 2.4 // (svapnajÃgaritasthÃne [B,S:]svapnajÃgarite sthÃne) hy ekam Ãhur manÅ«iïa÷ / bhedÃnÃæ hi samatvena prasiddhenaiva hetunà // 2.5 // ÃdÃv ante ca yan nÃsti vartamÃne 'pi tat tathà / vitathai÷ sad­ÓÃ÷ santo avitathà iva lak«itÃ÷ // 2.6 // saprayojanatà te«Ãæ svapne (vipratipadyate [B:]api pratipadyate) / tasmÃd Ãdyantavattvena mithyaiva khalu te sm­tÃ÷ // 2.7 // (apÆrvaæ [B:]apÆrvÃ÷) sthÃni(dharmo [B:]dharmÃ) hi yathà svarganivÃsinÃm / tÃn ayaæ prek«ate gatvà yathaiveha suÓik«ita÷ // 2.8 // svapnav­ttÃv api tv antaÓ cetasà kalpitaæ tv asat / bahiÓ cetog­hÅtaæ sad d­«Âaæ vaitathyam etayo÷ // 2.9 // jÃgradv­ttÃv api tv antaÓ cetasà kalpitaæ tv asat / bahiÓ cetog­hÅtaæ sad yuktaæ vaitathyam etayo÷ // 2.10 // ubhayor api vaitathyaæ bhedÃnÃæ sthÃnayor yadi / ka etÃn budhyate bhedÃn ko vai te«Ãæ vikalpaka÷ // 2.11 // kalpayaty ÃtmanÃtmÃnam Ãtmà deva÷ svamÃyayà / sa eva budhyate bhedÃn iti vedÃntaniÓcaya÷ // 2.12 // vikaroty aparÃn bhÃvÃn antaÓ citte (vyavasthitÃn [B:]avyavasthitÃn) / niyatÃæÓ ca bahiÓ citte evaæ kalpayate prabhu÷ // 2.13 // citta(kÃlà hi [B:]kÃlÃÓ ca) ye 'ntas tu dvayakÃlÃÓ ca ye bahi÷ / kalpità eva te sarve viÓe«o nÃnyahetuka÷ // 2.14 // avyaktà eva ye 'ntas tu sphuÂà eva ca ye bahi÷ / kalpità eva te sarve viÓe«as tv indriyÃntare // 2.15 // jÅvaæ kalpayate pÆrvaæ tato bhÃvÃn p­thagvidhÃn / bÃhyÃn ÃdhyÃtmikÃæÓ caiva yathÃvidyas tathÃsm­ti÷ // 2.16 // aniÓcità yathà rajjur andhakÃre vikalpità / sarpadhÃrÃdibhir bhÃvais tadvad Ãtmà vikalpita÷ // 2.17 // niÓcitÃyÃæ yathà rajjvÃæ vikalpo vinivartate / rajjur eveti cÃdvaitaæ tadvad ÃtmaviniÓcaya÷ // 2.18 // prÃïÃdibhir (anantaiÓ ca [B,S:]anantais tu) $ bhÃvair etair vikalpita÷ / mÃyai«Ã tasya devasya (yayà saæmohita÷ [B,S:]yayÃyaæ mohita÷) svayam // 2.19 // (prÃïa [B:]prÃïÃ) iti prÃïavido bhÆtÃnÅti ca tadvida÷ / guïà iti guïavidas tattvÃnÅti ca tadvida÷ // 2.20 // pÃdà iti pÃdavido vi«ayà iti tadvida÷ / lokà iti lokavido devà iti ca tadvida÷ // 2.21 // vedà iti vedavido yaj¤Ã iti ca tadvida÷ / bhokteti ca bhokt­vido bhojyam iti ca tadvida÷ // 2.22 // sÆk«ma iti sÆk«mavida÷ sthÆla iti ca tadvida÷ / mÆrta iti mÆrtavido amÆrta iti ca tadvida÷ // 2.23 // kÃla iti kÃlavido diÓa iti ca tadvida÷ / vÃdà iti vÃdavido bhuvanÃnÅti tadvida÷ // 2.24 // mana iti manovido buddhir iti ca tadvida÷ / cittam iti cittavido dharmÃdharmau ca tadvida÷ // 2.25 // pa¤caviæÓaka ity eke «a¬viæÓa iti cÃpare / ekatriæÓaka ity Ãhur ananta iti cÃpare // 2.26 // lokÃæl lokavida÷ prÃhur ÃÓramà iti tadvida÷ / strÅpuænapuæsakaæ laiÇgÃ÷ parÃparam athÃpare // 2.27 // s­«Âir iti s­«Âivido laya iti ca tadvida÷ / sthitir iti sthitivida÷ (sarve [B:]sarvaæ) ceha tu sarvadà // 2.28 // yaæ bhÃvaæ darÓayed yasya taæ bhÃvaæ sa tu paÓyati / taæ cÃvati sa bhÆtvÃsau tadgraha÷ samupaiti tam // 2.29 // etair e«o ap­thagbhÃvai÷ p­thag eveti lak«ita÷ / evaæ yo veda tattvena kalpayet so 'viÓaÇkita÷ // 2.30 // svapnamÃye yathà d­«Âe gandharvanagaraæ yathà / tathà viÓvam idaæ d­«Âaæ vedÃnte«u vicak«aïai÷ // 2.31 // na nirodho na cotpattir na baddho na ca sÃdhaka÷ / na mumuk«ur na vai mukta ity e«Ã paramÃrthatà // 2.32 // bhÃvair asadbhir evÃyam advayena ca kalpita÷ / bhÃvà apy advayenaiva tasmÃd advayatà Óivà // 2.33 // (nÃtma[B:]nÃnya)bhÃvena nÃnedaæ na svenÃpi kathaæcana / na p­thaÇ nÃp­thak kiæcid iti tattvavido vidu÷ // 2.34 // vÅtarÃgabhayakrodhair munibhir vedapÃragai÷ / nirvikalpo hy ayaæ d­«Âa÷ prapa¤copaÓamo 'dvaya÷ // 2.35 // tasmÃd evaæ viditvainam advaite yojayet sm­tim / advaitaæ samanuprÃpya ja¬aval lokam Ãcaret // 2.36 // ni÷stutir nirnamaskÃro ni÷svadhÃkÃra eva ca / calÃcalaniketaÓ ca yatir yÃd­cchiko bhavet // 2.37 // tattvam ÃdhyÃtmikaæ d­«Âvà tattvaæ d­«Âvà tu bÃhyata÷ / tattvÅbhÆtas tadÃrÃmas tattvÃd apracyuto bhavet // 2.38 // [col: iti (gau¬apÃdÅyakÃrikÃyÃæ [B:]gau¬apÃdÅye ÃgamaÓÃstre [S:]gau¬apÃdÅyakÃrikÃsu)vaitathyÃkhyaæ dvitÅyaæ (prakaraïam [B:]prakaraïaæ samÃptam) :col] atha gau¬apÃdÅyakÃrikÃsv advaitÃkhyaæ t­tÅyaæ prakaraïam | oæ upÃsanÃÓrito dharmo jÃte brahmaïi vartate / prÃg utpatter ajaæ sarvaæ tenÃsau k­païa÷ sm­ta÷ // 3.1 // ato vak«yÃmy akÃrpaïyam ajÃti samatÃæ gatam / yathà na jÃyate kiæcij jÃyamÃnaæ samantata÷ // 3.2 // Ãtmà hy ÃkÃÓavaj jÅvair ghaÂÃkÃÓair ivodita÷ / ghaÂÃdivac ca saæghÃtair jÃtÃv etan nidarÓanam // 3.3 // ghaÂÃdi«u pralÅne«u ghaÂÃkÃÓÃdayo yathà / ÃkÃÓe saæpralÅyante tadvaj jÅvà ihÃtmani // 3.4 // yathaikasmin ghaÂÃkÃÓe rajodhÆmÃdibhir yute / na sarve saæprayujyante tadvaj jÅvÃ÷ sukhÃdibhi÷ // 3.5 // rÆpakÃryasamÃkhyÃÓ ca bhidyante tatra tatra vai / ÃkÃÓasya na bhedo 'sti tadvaj jÅve«u nirïaya÷ // 3.6 // nÃkÃÓasya ghaÂÃkÃÓo vikÃrÃvayavau yathà / naivÃtmana÷ sadà jÅvo vikÃrÃvayavau tathà // 3.7 // yathà bhavati bÃlÃnÃæ gaganaæ malinaæ malai÷ / tathà bhavaty abuddhÃnÃm ÃtmÃpi malino malai÷ // 3.8 // maraïe saæbhave caiva gatyÃgamanayor api / (sthitau [B:]sthita÷) sarvaÓarÅre«u (ÃkÃÓenÃ[K,S:]cÃkÃÓenÃ)vilak«aïa÷ [CHECK!] // 3.9 // saæghÃtÃ÷ svapnavat (sarve [K: ,S:]sarve) ÃtmamÃyÃvisarjitÃ÷ [CHECK!] / Ãdhikye sarvasÃmye và nopapattir hi vidyate // 3.10 // rasÃdayo hi ye koÓà vyÃkhyÃtÃs taittirÅyake / te«Ãæ Ãtmà paro jÅva÷ (khaæ yathà [B:]sayathÃ) saæprakÃÓita÷ // 3.11 // dvayor dvayor madhuj¤Ãne paraæ brahma prakÃÓitam / p­thivyÃm udare caiva yathÃkÃÓa÷ prakÃÓita÷ // 3.12 // jÅvÃtmanor ananyatvam abhedena praÓasyate / nÃnÃtvaæ nindyate yac ca tad evaæ hi sama¤jasam // 3.13 // jÅvÃtmano÷ p­thaktvaæ yat prÃg utpatte÷ prakÅrtitam / bhavi«yadv­ttyà gauïaæ tan mukhyatvaæ (hi na [B:]na hi) yujyate // 3.14 // m­llohavisphuliÇgÃdyai÷ s­«Âir yà coditÃnyathà / upÃya÷ so 'vatÃrÃya nÃsti bheda÷ kathaæcana // 3.15 // ÃÓramÃs trividhà hÅna $ madhyamotk­«Âad­«Âaya÷ / upÃsanopadi«Âeyaæ tadartham anukampayà // 3.16 // svasiddhÃntavyavasthÃsu dvaitino niÓcità d­¬ham / parasparaæ virudhyante tair ayaæ na virudhyate // 3.17 // advaitaæ paramÃrtho hi dvaitaæ tadbheda ucyate / te«Ãm ubhayathà dvaitaæ tenÃyaæ na virudhyate // 3.18 // mÃyayà bhidyate hy etan nÃnyathÃjaæ kathaæcana / tattvato bhidyamÃne hi martyatÃm am­taæ vrajet // 3.19 // ajÃtasyaiva bhÃvasya jÃtim icchanti vÃdina÷ / ajÃto hy am­to bhÃvo martyatÃæ katham e«yati // 3.20 // na bhavaty am­taæ martyaæ na martyam am­taæ tathà / prak­ter anyathÃbhÃvo na kathaæcid bhavi«yati // 3.21 // svabhÃvenÃm­to yasya bhÃvo gacchati martyatÃm / k­takenÃm­tas tasya kathaæ sthÃsyati niÓcala÷ // 3.22 // bhÆtato 'bhÆtato vÃpi s­jyamÃne samà Óruti÷ / niÓcitaæ yuktiyuktaæ ca yat tad bhavati netarat // 3.23 // neha nÃneti cÃmnÃyÃd indro mÃyÃbhir ity api / ajÃyamÃno bahudhà mÃyayà jÃyate tu sa÷ // 3.24 // saæbhÆter apavÃdÃc ca saæbhava÷ prati«idhyate / ko (nv [K,B,S:]tv) enaæ janayed iti kÃraïaæ prati«idhyate [CHECK!] // 3.25 // sa e«a neti netÅti vyÃkhyÃtaæ nihnute yata÷ / sarvam agrÃhyabhÃvena hetunÃjaæ prakÃÓate // 3.26 // sato hi mÃyayà janma yujyate na tu tattvata÷ / tattvato jÃyate yasya jÃtaæ tasya hi jÃyate // 3.27 // asato mÃyayà janma tattvato naiva yujyate / vandhyÃputro na tattvena mÃyayà vÃpi jÃyate // 3.28 // yathà svapne dvayÃbhÃsaæ spandate mÃyayà mana÷ / tathà jÃgraddvayÃbhÃsaæ spandate mÃyayà mana÷ // 3.29 // advayaæ ca dvayÃbhÃsaæ mana÷ svapne na saæÓaya÷ / advayaæ ca dvayÃbhÃsaæ tathà jÃgran na saæÓaya÷ // 3.30 // manod­Óyam idaæ dvaitaæ yat kiæcit sacarÃcaram / manaso hy amanÅbhÃve dvaitaæ naivopalabhyate // 3.31 // ÃtmasatyÃnubodhena na saækalpayate yadà / amanastÃæ tadà yÃti grÃhyÃbhÃve (tad agraham [B:]tadagrahÃt) // 3.32 // akalpakam ajaæ j¤Ãnaæ j¤eyÃbhinnaæ pracak«ate / brahma j¤eyam ajaæ nityam ajenÃjaæ vibudhyate // 3.33 // nig­hÅtasya manaso nirvikalpasya dhÅmata÷ / pracÃra÷ sa tu vij¤eya÷ su«upte 'nyo na tatsama÷ // 3.34 // lÅyate hi su«upte tan nig­hÅtaæ na lÅyate / tad eva nirbhayaæ brahma j¤ÃnÃlokaæ samantata÷ // 3.35 // ajam anidram asvapnam anÃmakam arÆpakam / sak­dvibhÃtaæ sarvaj¤aæ nopacÃra÷ kathaæcana // 3.36 // sarvÃbhilÃpavigata÷ $ sarvacintÃsamutthita÷ / supraÓÃnta÷ sak­jjyoti÷ samÃdhir acalo 'bhaya÷ // 3.37 // graho na tatra notsargaÓ cintà yatra na vidyate / Ãtmasaæsthaæ tadà j¤Ãnam ajÃti samatÃæ gatam // 3.38 // asparÓayogo (vai nÃma [B:]nÃmai«a) durdarÓa÷ sarvayogibhi÷ / yogino bibhyati hy asmÃd abhaye bhayadarÓina÷ // 3.39 // manaso nigrahÃyattam abhayaæ sarvayogiïÃm / du÷khak«aya÷ prabodhaÓ cÃpy ak«ayà ÓÃntir eva ca // 3.40 // utseka udadher yadvat $ kuÓÃgreïaikabindunà / manaso nigrahas tadvad bhaved aparikhedata÷ // 3.41 // upÃyena nig­hïÅyÃd vik«iptaæ kÃmabhogayo÷ / suprasannaæ laye caiva yathà kÃmo layas tathà // 3.42 // du÷khaæ sarvam anusm­tya (kÃma[S:]kÃya)bhogÃn nivartayet / ajaæ sarvam anusm­tya jÃtaæ naiva tu paÓyati // 3.43 // laye saæbodhayec cittaæ vik«iptaæ Óamayet puna÷ / saka«Ãyaæ (vijÃnÅyÃt sama [B:]vijÃnÅyÃc chama)prÃptaæ na cÃlayet // 3.44 // nÃsvÃdayet sukhaæ tatra ni÷saÇga÷ praj¤ayà bhavet / niÓcalaæ niÓcarat cittam ekÅkuryÃt prayatnata÷ // 3.45 // yadà na lÅyate cittaæ na ca vik«ipyate puna÷ / aniÇganam anÃbhÃsaæ ni«pannaæ brahma tat tadà // 3.46 // svasthaæ ÓÃntaæ sanirvÃïam akathyaæ sukham uttamam / ajam ajena j¤eyena sarvaj¤aæ paricak«ate // 3.47 // na kaÓcij jÃyate jÅva÷ saæbhavo 'sya na vidyate / etat tad uttamaæ satyaæ yatra kiæcin na jÃyate // 3.48 // [col: iti (gau¬apÃdÅyakÃrikÃyÃm advaitÃkhyaæ [B:]gau¬apÃdÅye ÃgamaÓÃstre 'dvaitÃkhyaæ) t­tÅyaæ (prakaraïam || oæ tat sat || [B:]prakaraïaæ samÃptam) :col] athÃlÃtaÓÃntyÃkhyaæ caturthaprakaraïam j¤ÃnenÃkÃÓakalpena dharmÃn yo gaganopamÃn / j¤eyÃbhinnena saæbuddhas taæ vande dvipadÃæ varam // 4.1 // asparÓayogo vai nÃma sarvasattvasukho hita÷ / avivÃdo aviruddhaÓ ca deÓitas taæ namÃmy aham // 4.2 // bhÆtasya jÃtim icchanti vÃdina÷ kecid eva hi / abhÆtasyÃpare dhÅrà vivadanta÷ parasparam // 4.3 // bhÆtaæ na jÃyate kiæcid abhÆtaæ naiva jÃyate / vivadanto (dvayà [B:]advayÃ) hy evam ajÃtiæ khyÃpayanti te // 4.4 // khyÃpyamÃnÃm ajÃtiæ tair anumodÃmahe vayam / vivadÃmo na tai÷ sÃrdham avivÃdaæ nibodhata // 4.5 // ajÃtasyaiva dharmasya jÃtim icchanti vÃdina÷ / ajÃto hy am­to dharmo martyatÃæ katham e«yati // 4.6 // na bhavaty am­taæ martyaæ na martyam am­taæ tathà / prak­ter anyathÃbhÃvo na kathaæcid bhavi«yati // 4.7 // svabhÃvenÃm­to yasya dharmo gacchati martyatÃm / k­takenÃm­tas tasya kathaæ sthÃsyati niÓcala÷ // 4.8 // sÃæsiddhikÅ svÃbhÃvikÅ (sahajà [B:]sahajÃpy) ak­tà ca yà / prak­ti÷ seti vij¤eyà svabhÃvaæ na jahÃti yà // 4.9 // jarÃmaraïanirmuktÃ÷ sarve dharmÃ÷ svabhÃvata÷ / jarÃmaraïam icchantaÓ cyavante tanmanÅ«ayà // 4.10 // kÃraïaæ yasya vai kÃryaæ kÃraïaæ tasya jÃyate / jÃyamÃnaæ katham ajaæ bhinnaæ nityaæ kathaæ ca tat // 4.11 // kÃraïÃd (yady [B:]yad) ananyatvam ata÷ kÃryam ajaæ (tava [B:]yadi) / jÃyamÃnÃd dhi vai kÃryÃt kÃraïaæ te kathaæ dhruvam // 4.12 // ajÃd vai jÃyate yasya d­«ÂÃntas tasya nÃsti vai / jÃtÃc ca jÃyamÃnasya (na vyavasthà [B:]navyavasthÃ) prasajyate // 4.13 // hetor Ãdi÷ phalaæ ye«Ãm Ãdir hetu÷ phalasya ca / heto÷ phalasya cÃnÃdi÷ kathaæ tair upavarïyate // 4.14 // hetor Ãdi÷ phalaæ ye«Ãm Ãdir hetu÷ phalasya ca / tathà janma bhavet te«Ãæ putrÃj janma pitur yathà // 4.15 // saæbhave hetuphalayor e«itavya÷ kramas tvayà / yugapat saæbhave yasmÃd asaæbandho vi«Ãïavat // 4.16 // phalÃd utpadyamÃna÷ san na te hetu÷ prasidhyati / aprasiddha÷ kathaæ hetu÷ phalam utpÃdayi«yati // 4.17 // yadi heto÷ phalÃt siddhi÷ phalasiddhiÓ ca hetuta÷ / katarat (pÆrvani«pannaæ [B:]pÆrvam utpannaæ) yasya siddhir apek«ayà // 4.18 // aÓaktir aparij¤Ãnaæ kramakopo 'tha và puna÷ / evaæ hi sarvathà buddhair ajÃti÷ paridÅpità // 4.19 // bÅjÃÇkurÃkhyo d­«ÂÃnta÷ sadà sÃdhyasamo hi (sa÷ [B:]na÷) / na (hi [B:]ca) sÃdhyasamo hetu÷ siddhau sÃdhyasya yujyate // 4.20 // pÆrvÃparÃparij¤Ãnam ajÃte÷ paridÅpakam / jÃyamÃnÃd dhi vai dharmÃt kathaæ pÆrvaæ na g­hyate // 4.21 // svato và parato vÃpi na kiæcid vastu jÃyate / sad asat sadasad vÃpi na kiæcid vastu jÃyate // 4.22 // hetur na jÃyate (anÃde÷ [B:]anÃdi÷) phalaæ (cÃpi [B:]vÃpi) svabhÃvata÷ / Ãdir na vidyate yasya tasya (hy Ãdir [B:]jÃtir) na vidyate // 4.23 // praj¤apte÷ sanimittatvam anyathà dvayanÃÓata÷ / saækleÓasyopalabdheÓ ca paratantrÃstità matà // 4.24 // praj¤apte÷ sanimittatvam i«yate yuktidarÓanÃt / nimittasyÃnimittatvam i«yate bhÆtadarÓanÃt // 4.25 // cittaæ na saæsp­Óaty arthaæ nÃrthÃbhÃsaæ tathaiva ca / abhÆto hi yataÓ cÃrtho nÃrthÃbhÃsas tata÷ p­thak // 4.26 // nimittaæ na sadà cittaæ saæsp­Óaty adhvasu tri«u / animitto viparyÃsa÷ kathaæ tasya bhavi«yati // 4.27 // tasmÃn na jÃyate cittaæ cittad­Óyaæ na jÃyate / tasya paÓyanti ye jÃtiæ khe vai paÓyanti te padam // 4.28 // ajÃtaæ jÃyate yasmÃd ajÃti÷ prak­tis tata÷ / prak­ter anyathÃbhÃvo na kathaæcid bhavi«yati // 4.29 // anÃder antavattvaæ ca saæsÃrasya na setsyate / anantatà cÃdimato mok«asya na bhavi«yati // 4.30 // ÃdÃv ante ca yan nÃsti vartamÃne 'pi tat tathà / vitathai÷ sad­ÓÃ÷ santo avitathà iva lak«itÃ÷ // 4.31 // saprayojanatà te«Ãæ svapne (vipratipadyate [B:]api pratipadyate) / tasmÃd Ãdyantavattvena mithyaiva khalu te sm­tÃ÷ // 4.32 // sarve dharmà m­«Ã svapne kÃyasyÃntarnidarÓanÃt / saæv­te 'smin pradeÓe vai bhÆtÃnÃæ darÓanaæ kuta÷ // 4.33 // na yuktaæ darÓanaæ gatvà kÃlasyÃniyamÃd gatau / pratibuddhaÓ ca vai sarvas tasmin deÓe na vidyate // 4.34 // mitrÃdyai÷ saha saæmantrya (saæbuddho [B:]prabuddho) na prapadyate / g­hÅtaæ cÃpi yat kiæcit pratibuddho na paÓyati // 4.35 // svapne cÃvastuka÷ kÃya÷ p­thag anyasya darÓanÃt / yathà kÃyas tathà sarvaæ cittad­Óyam avastukam // 4.36 // grahaïÃj jÃgaritavat taddhetu÷ svapne i«yate / tad(dhetutvÃt tu [B:]dhetutvÃc ca) tasyaiva saj jÃgaritam i«yate // 4.37 // utpÃdasyÃprasiddhatvÃd ajaæ sarvam udÃh­tam / na ca bhÆtÃd abhÆtasya saæbhavo 'sti kathaæcana // 4.38 | B: 4.40 // asaj jÃgarite d­«Âvà svapne paÓyati tanmaya÷ / asat svapne 'pi d­«Âvà ca pratibuddho na paÓyati // 4.39 | B: 4.38 // nÃsty asaddhetukam asat sad asaddhetukaæ tathà / sac ca saddhetukaæ nÃsti saddhetukam asat kuta÷ // 4.40 | B: 4.41 // viparyÃsÃd yathà jÃgrad acintyÃn bhÆtavat sp­Óet / tathà svapne viparyÃsÃd dharmÃæs tatraiva paÓyati // 4.41 | B: 4.39 // upalambhÃt samÃcÃrÃd astivastutvavÃdinÃm / jÃtis tu deÓità buddhair ajÃtes trasatÃæ sadà // 4.42 // ajÃtes trasatÃæ te«Ãm upalaæbhÃd viyanti ye / jÃtido«Ã na setsyanti do«o 'py alpo bhavi«yati // 4.43 // upalambhÃt samÃcÃrÃn mÃyÃhastÅ yathocyate / upalambhÃt samÃcÃrÃd asti vastu tathocyate // 4.44 // jÃtyÃbhÃsaæ calÃbhÃsaæ vastvÃbhÃsaæ tathaiva ca / ajÃcalam avastutvaæ vij¤Ãnaæ ÓÃntam advayam // 4.45 // evaæ na jÃyate cittam evaæ dharmà ajÃ÷ sm­tÃ÷ / evam eva vijÃnanto na patanti viparyaye // 4.46 // ­juvakrÃdikÃbhÃsam (alÃtaspanditaæ [B:]alÃtaæ spanditaæ) yathà / grahaïagrÃhakÃbhÃsaæ (vij¤Ãnaspanditaæ [B:]vij¤Ãnaæ spanditaæ) tathà // 4.47 // aspandamÃnam (alÃtam [B:]ÃlÃtam) anÃbhÃsam ajaæ yathà / aspandamÃnaæ vij¤Ãnam anÃbhÃsam ajaæ tathà // 4.48 // alÃte spandamÃne vai nÃbhÃsà anyatobhuva÷ / na tato 'nyatra nispandÃn nÃlÃtaæ praviÓanti te // 4.49 // na nirgatà alÃtÃt te dravyatvÃbhÃvayogata÷ / vij¤Ãne 'pi tathaiva syur ÃbhÃsasyÃviÓe«ata÷ // 4.50 // vij¤Ãne spandamÃne vai nÃbhÃsà anyatobhuva÷ / na tato 'nyatra nispandÃn na vij¤Ãnaæ viÓanti te // 4.51 // na nirgatÃs te vij¤ÃnÃd dravyatvÃbhÃvayogata÷ / kÃryakÃraïatÃbhÃvÃd yato 'cintyÃ÷ sadaiva te // 4.52 // dravyaæ dravyasya hetu÷ syÃd anyad anyasya caiva hi / dravyatvam anyabhÃvo và dharmÃïÃæ nopapadyate // 4.53 // evaæ na cittajà dharmÃÓ cittaæ vÃpi na dharmajam / evaæ hetuphalÃjÃtiæ praviÓanti manÅ«iïa÷ // 4.54 // yÃvad dhetuphalÃveÓas tÃvad dhetuphalodbhava÷ / k«Åïe hetuphalÃveÓe nÃsti hetuphalodbhava÷ // 4.55 // yÃvad dhetuphalÃveÓa÷ saæsÃras tÃvad Ãyata÷ / k«Åïe hetuphalÃveÓe (saæsÃraæ na prapadyate [B:]saæsÃro nopapadyate) // 4.56 // saæv­tyà jÃyate sarvaæ ÓÃÓvataæ (nÃsti tena [B:]tena nÃsti) vai / (sad[B:]sva)bhÃvena hy ajaæ sarvam ucchedas tena nÃsti vai // 4.57 // dharmà ye iti jÃyante (jÃyante [B:]saæv­tyÃ) te na tattvata÷ / janma mÃyopamaæ te«Ãæ sà ca mÃyà na vidyate // 4.58 // yathà mÃyÃmayÃd bÅjÃj jÃyate tanmayo 'Çkura÷ / nÃsau nityo na cocchedÅ tadvad dharme«u yojanà // 4.59 // nÃje«u sarvadharme«u ÓÃÓvatÃÓÃÓvatÃbhidhà / yatra varïà na vartante vivekas tatra nocyate // 4.60 // yathà svapne dvayÃbhÃsaæ cittaæ calati mÃyayà / tathà jÃgrad dvayÃbhÃsaæ cittaæ calati mÃyayà // 4.61 // advayaæ ca dvayÃbhÃsaæ cittaæ svapne na saæÓaya÷ / advayaæ ca dvayÃbhÃsaæ (tathà [B:]cittaæ) jÃgran na saæÓaya÷ // 4.62 // svapnad­k pracaran svapne dik«u vai daÓasu sthitÃn / aï¬ajÃn svedajÃn vÃpi jÅvÃn paÓyati yÃn sadà // 4.63 // svapnad­kcittad­ÓyÃs te na vidyante tata÷ p­thak / tathà tadd­Óyam evedaæ svapnad­kcittam i«yate // 4.64 // cara¤ jÃgarite jÃgrad dik«u vai daÓasu sthitÃn / aï¬ajÃn svedajÃn vÃpi jÅvÃn paÓyati yÃn sadà // 4.65 // jÃgraccittek«aïÅyÃs te na vidyante tata÷ p­thak / tathà tadd­Óyam evedaæ jÃgrataÓ cittam i«yate // 4.66 // ubhe hy anyoanyad­Óye te kiæ tad astÅti cocyate / lak«aïÃÓÆnyam ubhayaæ tanmatenaiva g­hyate // 4.67 // yathà svapnamayo jÅvo jÃyate mriyate 'pi ca / tathà jÅvà amÅ sarve bhavanti na bhavanti ca // 4.68 // yathà mÃyÃmayo jÅvo jÃyate mriyate 'pi ca / tathà jÅvà amÅ sarve bhavanti na bhavanti ca // 4.69 // yathà nirmitako jÅvo jÃyate mriyate 'pi ca / tathà jÅvà amÅ sarve bhavanti na bhavanti ca // 4.70 // na kaÓcij jÃyate jÅva÷ saæbhavo 'sya na vidyate / etat tad uttamaæ satyaæ yatra kiæcin na jÃyate // 4.71 // cittaspanditam evedaæ grÃhyagrÃhakavad dvayam / cittaæ nirvi«ayaæ nityam asaÇgaæ tena kÅrtitam // 4.72 // yo 'sti kalpitasaæv­tyà paramÃrthena nÃsty asau / (paratantrÃbhisaæv­tyà [B:]paratantro 'bhisaæv­tyÃ) syÃn nÃsti paramÃrthata÷ // 4.73 // aja÷ kalpitasaæv­tyà paramÃrthena nÃpy aja÷ / (paratantrÃbhini«pattyà [B:]paratantro 'bhini«pattyÃ) saæv­tyà jÃyate tu sa÷ // 4.74 // abhÆtÃbhiniveÓo 'sti dvayaæ tatra na vidyate / dvayÃbhÃvaæ sa buddhvaiva nirnimitto na jÃyate // 4.75 // yadà na labhate hetÆn uttamÃdhamamadhyamÃn / tadà na jÃyate cittaæ hetvabhÃve phalaæ kuta÷ // 4.76 // animittasya cittasya yÃnutpatti÷ samÃdvayà / ajÃtasyaiva sarvasya cittad­Óyaæ hi tad yata÷ // 4.77 // buddhvÃnimittatÃæ satyÃæ hetuæ p­thag an(Ãpnuvan [B:]Ãpnuvat) / vÅtaÓokaæ (tathÃ[B:]tadÃ)kÃmam abhayaæ padam aÓnute // 4.78 // abhÆtÃbhiniveÓÃd dhi sad­Óe tat pravartate / vastvabhÃvaæ sa buddhvaiva ni÷saÇgaæ vinivartate // 4.79 // niv­ttasyÃprav­ttasya niÓcalà hi tadà sthiti÷ / vi«aya÷ sa hi buddhÃnÃæ tat sÃmyam ajam advayam // 4.80 // ajam anidram asvapnaæ prabhÃtaæ bhavati svayam / sak­dvibhÃto hy evai«a dharmo (dhÃtusvabhÃvata÷ [B:]dhÃtu÷ svabhÃvata÷) // 4.81 // sukham Ãvriyate nityaæ du÷khaæ vivriyate sadà / yasya kasya ca dharmasya graheïa bhagavÃn asau // 4.82 // asti nÃsty asti nÃstÅti nÃsti nÃstÅti và puna÷ / calasthirobhayÃbhÃvair Ãv­ïoty eva bÃliÓa÷ // 4.83 // koÂyaÓ catasra etÃs tu grahair yÃsÃæ (sadÃv­ta÷ [K:]sahÃv­ta÷) / bhagavÃn Ãbhir asp­«Âo yena d­«Âa÷ sa sarvad­k // 4.84 // prÃpya sarvaj¤atÃæ k­tsnÃæ brÃhmaïyaæ padam advayam / anÃpannÃdimadhyÃntaæ kim ata÷ param Åhate // 4.85 // viprÃïÃæ vinayo hy e«a Óama÷ prÃk­ta ucyate / dama÷ prak­tidÃntatvÃd evaæ vidvä Óamaæ vrajet // 4.86 // savastu sopalambhaæ ca dvayaæ laukikam i«yate / avastu sopalambhaæ ca Óuddhaæ laukikam i«yate // 4.87 // avastv anupalambhaæ ca lokottaram iti sm­tam / j¤Ãnaæ j¤eyaæ ca vij¤eyaæ sadà buddhai÷ prakÅrtitam // 4.88 // j¤Ãne ca trividhe j¤eye krameïa vidite svayam / sarvaj¤atà hi sarvatra bhavatÅha mahÃdhiya÷ // 4.89 // heyaj¤eyÃpyapÃkyÃni vij¤eyÃny agra(yÃïata÷ [B:]yÃnata÷) / te«Ãm anyatra vij¤eyÃd upalambhas tri«u sm­ta÷ // 4.90 // prak­tyÃkÃÓavaj j¤eyÃ÷ sarve dharmà anÃdaya÷ / vidyate na hi nÃnÃtvaæ te«Ãæ kvacana kiæcana // 4.91 // ÃdibuddhÃ÷ prak­tyaiva sarve dharmÃ÷ suniÓcitÃ÷ / yasyaivaæ bhavati k«Ãnti÷ so 'm­tatvÃya kalpate // 4.92 // ÃdiÓÃntà hy anutpannÃ÷ prak­tyaiva sunirv­tÃ÷ / sarve dharmÃ÷ samÃbhinnà ajaæ sÃmyaæ viÓÃradam // 4.93 // vaiÓÃradyaæ tu vai nÃsti bhede vicaratÃæ sadà / bhedanimnÃ÷ p­thagvÃdÃs tasmÃt te k­païÃ÷ sm­tÃ÷ // 4.94 // aje sÃmye tu ye kecid bhavi«yanti suniÓcitÃ÷ / te hi loke mahÃj¤ÃnÃs tac ca loko na gÃhate // 4.95 // aje«v ajam asaækrÃntaæ dharme«u j¤Ãnam i«yate / yato na kramate j¤Ãnam asaÇgaæ tena kÅrtitam // 4.96 // aïumÃtre 'pi vaidharmye jÃyamÃne 'vipaÓcita÷ / asaÇgatà sadà nÃsti kim utÃvaraïacyuti÷ // 4.97 // alabdhÃvaraïÃ÷ sarve dharmÃ÷ prak­tinirmalÃ÷ / Ãdau buddhÃs tathà muktà budhyante iti nÃyakÃ÷ // 4.98 // kramate na hi buddhasya j¤Ãnaæ dharme«u (tÃpina÷ ([B,K:]tÃyina÷) / (sarve dharmÃs [B:]sarvadharmÃs) tathà j¤Ãnaæ naitad buddhena bhëitam // 4.99 // durdarÓam atigambhÅram ajaæ sÃmyaæ viÓÃradam / buddhvà padam anÃnÃtvaæ namas kurmo yathÃbalam // 4.100 // [col: iti (gau¬apÃdÃcÃryak­tà mÃï¬Ækyopani«adkÃrikÃ÷ saæpÆrïÃ÷ [B:]gau¬apÃdÅye ÃgamaÓÃstre 'lÃtaÓÃntyÃkhyaæ caturthaæ prakaraïaæ samÃptam) :col]