#
prakÃrÃntareïa bhedÃbhedayoravirodhamÃha-prakÃÓÃÓrayavadvà tejastvÃt //28//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.6.29
tadevaæ paramatamupanyasya svamatamÃha-
##
ayamabhisaædhi÷-yasya mataæ vastuno 'hitvenÃbheda÷ /
kuï¬alatvena bheda iti, sa evaæ bruvÃïa÷ pra«Âavyo jÃyate, kimahitvakuï¬alatve vastuno bhinne utÃbhinne iti /
yadi bhinne, ahitvakuï¬alatve bhinne iti vaktavyaæ na tu vastunastÃbhyÃæ bhedÃbhedau /
nahyanyabhedÃbhedÃbhyÃmanyadbhinnamabhinnaæ và bhavitumarhati /
atiprasaÇgÃt /
atha vastuno na bhidyete ahitvakuï¬alatve tathà sati ko bhedÃbhedayorvi«ayabhedastayorvastuno 'nanyatvenÃbhedÃt /
na caikavi«ayatve 'pi sadÃnubhÆyamÃnatvÃdbhedÃbhedayoravirodha÷ svarÆpaviruddhayorapyavirodhe kva nÃma virodho vyavati«Âheta /
naca sadÃnubhÆyamÃnaæ vicÃrÃsahaæ bhÃvikaæ bhavitumarhati /
dehÃtmabhÃvasyÃpi sarvadÃnubhÆyamÃnasya bhÃvikatvaprasaÇgÃt /
prapa¤citaæ caitadasmÃbhi÷ prathamasÆtra iti neha prapa¤citam /
tasmÃdanÃdyavidyÃvikrŬitamevaikasyÃtmano jÅvabhÃvabhedo na bhÃvika÷ /
tathÃca tattvaj¤ÃnadavidyÃnivttÃvapavargasiddhi÷ /
tÃttvikatve tvasya na j¤ÃnÃnnivttisaæbhava÷ /
naca tattvaj¤ÃnÃdanyadapavargasÃdhanamasti /
yathÃha Óruti÷-'tameva viditvÃtimtyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya'iti /
Óe«amatirohitÃrtham //29//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.6.30
##
// 30 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.31
##
yadyapi ÓrutiprÃcuryÃdbrahmavyatiriktaæ tattvaæ nÃstÅtyavadhÃritaæ tathÃpi setvÃdiÓrutÅnÃmÃpÃtatastadvirodhadarÓanÃttatpratisamÃdhÃnÃrthamayamÃrambha÷ /
##sthalam /
prakÃÓavadanantavajjyoti«madÃyatanavaditi pÃdà brahmaïaÓcatvÃraste«Ãæ pÃdÃnÃmardhÃnya«Âau ÓaphÃ÷ /
te '«ÂÃvasya brahmaïa itya«ÂaÓaphaæ brahma /
«o¬aÓa kalà asyeti «oÓakalam /
tadyathà prÃcÅ pratÅcÅ dak«iïodÅcÅti catasra÷ kalà avayavà iva kalÃ÷ sa prakÃÓavÃnnÃma prathama÷ pÃda÷ /
etadupÃsanÃyÃæ prakÃÓavÃn mukhyo bhavatÅti prakÃÓavÃn pÃda÷ /
athÃparÃ÷ pthivyantarik«aæ dyau÷ samudra iti catasra÷ kalà e«a dvitÅya÷ pÃdo 'nantavÃnnÃma /
so 'yamanantavattvena guïenopÃsyamÃno 'nantatvamupÃsakasyÃvahatÅti anantavÃn pÃda÷ /
athÃgni÷ sÆryaÓcandramà vidyuditi catasra÷ kalÃ÷ sa jyoti«mÃnnÃma pÃdasttÅyastadupÃsanÃjjyoti«mÃn bhavatÅti jyoti«mÃn pÃda÷ /
atha ghrÃïaÓcak«u÷ Órotraæ vÃgiti catasra÷ kalÃÓcaturtha÷ pÃda ÃyatanavÃnnÃma /
ete ghrÃïÃdayo hi gandhÃdivi«ayà mana ÃyatanamÃÓritya bhogasÃdhanaæ bhavantÅtyÃyatanavÃnnÃma pÃda÷ /
tadevaæ catu«pÃdbrahmëÂaÓaphaæ «o¬a«akalamunmi«itaæ Órutyà /
atastato brahmaïa÷ paramanyadasti /
syÃdetat /
asti cet parisaækhyÃyocyatÃmetÃvaditi /
ata Ãha-amitamastÅti /
pramÃïasiddham /
na tvetÃvadityartha÷ /
bhedavyapadeÓaÓca triprakÃra÷-ÃdhÃrataÓcÃtideÓataÓcÃvadhitaÓca //31//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.32
sÃmÃnyÃt tu | BBs_3,2.32 |
jagatastanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakatvaæ ca setusÃmÃnyam /
yathà hi tantava÷ paÂaæ vidhÃrayanti tadupÃdÃnatvÃdevaæ brahmÃpi jagadvidhÃrayati tadupapÃdakatvÃt /
tanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakaæ brahma /
itarathÃticapalasthÆlabalavatkallolamÃlÃkalilo jalanidhirilÃparimaï¬alamavagilet /
va¬avÃnalo và visphurjitajvÃlÃjaÂilo jagadbhasmasÃdbhÃvayet /
pavana÷ pracaï¬o vÃkÃï¬ameva brahmÃï¬aæ vighaÂayediti /
tathÃca Óruti÷-'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate'ityÃdikà //32//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.33
##
manaso brahmapratÅkasya samÃropitabrahmabhÃvasya vÃgghrÃïaÓcak«u÷ Órotramiti catvÃra÷ pÃdÃ÷ /
mano hi vaktavyaghrÃtavyadra«ÂavyaÓrotavyÃn gocarÃn vÃgÃdibhi÷ saæcaratÅti saæcaraïasÃdhÃraïatayà manasa÷ pÃdastadidamadhyÃtman /
ÃkÃÓasya brahmapratÅkasyÃgnirvÃyurÃdityo diÓa iti catvÃra÷ pÃdÃ÷ /
te hi vyÃpino nabhasa udara iva go÷ pÃdà vilagnà upalak«yanta iti pÃdÃstadidamadhidaivatam /
tadanena pÃdavaditi vaidikaæ nidarÓanaæ vyÃkhyÃya laukikaæ cedaæ nidarÓanamityÃha-##ihÃpi mandabuddhÅnÃmÃdhyÃnavyavahÃrÃyetyartha÷ //33//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.34
##buddhyÃdyupÃdhisthÃnaviÓe«ayogÃdudbhÆtasya jÃgratsvapnayorviÓe«avij¤ÃnasyopÃdhyupaÓame 'bhibhave su«uptÃvasthÃnamiti /
tathà bhedavyapadeÓo 'pi trividho brahmaïa upÃdhibhedÃpek«ayeti /
yathà saudhajÃlamÃrganiveÓinya÷ savitbhÃso jÃlamÃrgopÃdhibhedÃdbhinnÃ
bhÃsante tadvigame tu gabhastimaï¬alenaikÅbhavantyatastena saæbadhyanta evamihÃpÅti //34//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.35
syÃdetat /
ekÅbhÃva÷ kasmÃdiha saæbandha÷ katha¤cidvyÃkhyÃyate na mukhya evetyetatsÆtreïa pariharati-
##
svamapÅta iti hi svarÆpasaæbandhaæ brÆte /
svabhÃvaÓcedanena saæbandhatvena sp«Âastata÷ svÃbhÃvikastÃdÃtmyÃnnÃtiricyata iti tarkapÃda upapÃditamityartha÷ /
tathà bhedo 'pi trividho vÃnyÃdÓa÷ svÃbhÃvika ityartha÷ //35//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.36
##
sugamena bhëyeïa vyÃkhyÃtam //36//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.7.37
##
brahmÃdvaitasiddhÃvapi na sarvagatatvaæ sarvavyÃpità sarvasya brahmaïà svarÆpeïa rÆpavattvaæ sidhyatÅtyata Ãha-##parahetunirÃkaraïenÃnyaprati«edhasamÃÓrayaïena ca svasÃdhanopanyÃsena ca sarvagatatvamapyÃtmana÷ siddhaæ bhavati /
advaite siddhe sarvo 'yamanirvacanÅya÷ prapa¤cÃvabhÃso brahmÃdhi«ÂhÃna iti sarvasya brahmasaæbandhÃdbrahma sarvagatamiti siddham //37//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.8.38
##
siddhÃntopakramamidamadhikaraïam /
syÃdetat /
nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasya brahmaïa÷ kuta ÅÓvaratvaæ kutaÓca phalahetutvamapÅtyata Ãha-##nÃsya pÃramÃrthikaæ rÆpamÃÓrityaitaccintyate kintu sÃævyavahÃrikam /
etacca 'tapasà cÅyate brahma'iti vyÃcak«ÃïerasmÃbhirÆpapÃditam /
##phalaæ svarga÷ /
yathÃhu÷-'yanna du÷khana saæbhinnaæ naca grastamanantaram /
abhilëopanÅtaæ ca sukhaæ svargapadÃspadam'iti /
##mavÅcyÃdisthÃnabhogyaæ,##manu«yabhogyam /
##tkarmabhirÃrÃdhitÃdbhavitumarhati /
atha karmaïa eva phalaæ kasmÃnna bhavatÅtyata Ãha-##pratyak«avinÃÓina iti /
codayati-## ##upÃttamapi phalaæ bhoktumayogyatvÃdvà karmÃntarapratibandhÃdvà na
bhujyata ityartha÷ /
pariharati-##nahi svarga ÃtmÃnaæ labhatÃmityadhikÃriïa÷ kÃmayante kintu bhogyo 'smÃkaæ##tena yÃdÓamebhi÷ kÃmyate tÃdÓasya phalatvamiti bhogyameva satphalamiti /
naca tÃdÓaæ karmÃnantaramiti kathaæ phalaæ, tadapi svarÆpeïa /
apica svarganarakau tÅvratame sukhadu÷khe iti tadvi«ayeïÃnubhavena bhogÃparanÃmnÃvaÓyaæ bhavitavyam /
tasmÃdanubhavayogye ananubhÆyamÃne ÓaÓaÓÇgavanna sta iti niÓcÅyate /
codayati-##pariharati-##yadyadacetanaæ tattatsarvaæ cetanÃdhi«Âhitaæ pravartata iti pratyak«ÃgamÃbhyÃmavadhÃritam /
tasmÃdapÆrvoïÃpyacetanena cetanÃdhi«Âhitenaiva pravartitavyaæ nÃnyathetyartha÷ /
na cÃpÆrvaæ prÃmÃïikamapÅtyÃha-## //38//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.8.39
#<ÓrutatvÃc ca | BBs_3,2.39 |>#
annÃda÷ annaprada÷ //39//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.8.40
##
##
ÓrutimÃha-#<ÓrÆyate tÃvaditi /
>#nanu 'svargakÃmo yajeta'ityÃdaya÷ Órutaya÷ phalaæ prati na sÃdhanatayà yÃgaæ vidadhati /
tathÃhi-yadi yÃgÃdaya eva kriyà na tadatiriktà bhÃvanà tathÃpi ta eva svapadebhya÷ pÆrvÃparÅbhÆtÃ÷ sÃdhyasvabhÃvà avagamyanta iti na sÃdhyÃntaramapek«anta iti na svargeïa sÃdhyÃntareïa saæbaddhumarhanti /
athÃpi tadatirekiïÅ bhÃvÃnÃsti tathÃpyasau bhÃvyÃpek«Ãpi svapadopÃttaæ pÆrvÃvagataæ na bhÃvyaæ dhÃtvarthamapahÃya na bhinnapadopÃttaæ puru«aviÓe«aïaæ ca svargÃdi bhÃvyatayà svÅkartumarhati /
na caikasmin vÃkye sÃdhyadvayasaæbandhasaæbhava÷, vÃkyabhedaprasaÇgÃt /
na kevalaæ Óabdato vastutaÓca puru«aprayatnasya bhÃvanÃyÃ÷ sÃk«ÃddhÃtvartha eva sÃdhyo na tu svargÃdistasya tadavyÃpyatvÃt /
svargÃdestu nÃmapadÃbhidheyatayà siddharÆpasyÃkhyÃtavÃcyaæ sÃdhyaæ dhÃtvarthaæ prati 'bhÆtaæ bhavyÃyopadiÓyate'iti nyÃyÃtsÃdhanatayà guïatvenÃbhisaæbandha÷ /
tathÃca pÃramar«aæ sÆtram-'dravyÃïÃæ karmasaæyoge guïatvenÃbhisaæbandha÷'iti /
tathÃca karmaïo yÃgÃderdu÷khatvena puru«eïÃsamÅhitatvÃt, samÅhitasya ca svargÃderasÃdhyatvÃnna yÃgÃdaya÷ puru«asyopakurvantyanupakÃriïÃæ cai«Ãæ na puru«a Å«Âe anÅÓÃnaÓca na te«u saæbhavatyadhikÃrÅtyadhikÃrÃbhÃvapratipÃditÃnarthakyaparihÃrÃya ktsnasyaivÃmnÃyasya nirm«Âanikhiladu÷khÃnu«aÇganityasukhamayabrahmaj¤Ãnaparatvaæ bhedaprapa¤cavilayanadvÃreïa tathÃhi-sarvatraivÃmnÃye kvacitkasyacidbhedasya pravilayo gamyate-yathà 'svargakÃmo yajeta'iti ÓarÅrÃtmabhÃvapraliya÷ /
iha khalvÃpÃtato dehÃtirikta Ãmu«mikaphalopabhogasamartho 'dhikÃrÅ gamyate /
tatrÃdhikÃrasyoktena krameïa nirÃkaraïÃdasato 'pi pratÅyamÃnasya vicÃrÃsahasyopÃyatÃmÃtreïÃvasthÃnÃdanena vÃkyena dehÃtmabhÃvapravilayastatpareïa kriyate /
'godohanena paÓukÃmasya praïayet'ityatrÃpyÃpÃtato 'dhiktÃdhikÃrÃvagamÃdadhikÃribhedapravilaya÷ /
ni«edhavÃkyÃni ca sÃk«Ãdeva pravttini«edhena vidhivÃkyÃni cÃnyÃni 'sÃægrahaïyà yajeta grÃmakÃma÷'ityÃdÅni na sÃægrahaïyÃdipravttiparÃïyapi tÆpÃyÃntaropadeÓena sevÃdid«ÂopÃyaprati«edhÃrthÃni /
yathà vi«aæ bhuÇk«ava mÃsya ghe bhuÇk«veti /
tathÃca rÃgÃdyak«iptapravttiprati«edhena ÓÃstrasya ÓÃstratvamapyupapadyate /
rÃganibandhanÃæ tÆpÃyopadeÓadvÃreïa pravttimanujÃnato rÃgasaævardhanÃdaÓÃstratvaprasaÇga÷ /
tanni«edhena tu brahmaïi praïidhÃnamÃdadhacchÃstraæ ÓÃstraæ bhavet /
tasmÃtkarmaphalasaæbandhasyÃprÃmÃïikatvÃdanÃdivicitrÃvidyÃsahakÃriïa ÅÓvarÃdeva
karmÃnapek«Ãdvicitraphalotpattiriti /
kathaæ tarhi vidhi÷ kimatra kathaæ pravartanÃmÃtratvÃdvidhestasya cÃdhikÃramantareïÃpyupapatte÷ /
nahi yo ya÷ pravartayati sa sarvo 'dhiktamapek«ate /
pavanÃde÷ pravartakasya tadanapek«atvÃditiÓaÇkÃmapÃcikÅr«urÃha-##ayamabhisaædhi÷-upadeÓo hi vidhi÷ /
yathoktam-'tasya j¤ÃnamupadeÓa÷'iti /
upadeÓaÓca niyojyaprayojane karmaïi lokaÓÃstrayo÷ prasiddha÷ /
tadyathÃrogyakÃmo jÅrïe bhu¤jÅta /
e«a supanthà gacchatu bhavÃnaneneti /
na tvaj¤ÃnÃdiriva niyoktprayojanastatrÃbhiprÃyasya pravartakatvÃt, tasya cÃpauru«eye 'saæbhavÃt /
asya copadeÓasya niyojyaprayojanavyÃpÃravi«ayatvamanu«ÂhÃtrapek«itÃnukÆlavyÃpÃragocaratvamasmÃbhirupapÃditaæ nyÃyakaïikÃyÃm /
tathÃca 'svargakÃmo yajeta'ityÃdi«u svargakÃmÃde÷ samÅhitopÃyà gamyante yÃgÃdaya÷ /
itarathà tu na sÃdhayitÃramanugaccheyu÷ /
taduktam«iïÃ-'asÃdhakaæ tu tÃdarthyÃt'iti /
anu«ÂhÃtrapek«itopÃyatÃrahitapravartanÃmÃtrÃrthatve yajetetyÃdÅnÃmasÃdhakaæ karma yÃgÃdi syÃt /
sÃdhayitÃraæ nÃdhigacchedityartha÷ /
na caite sÃk«ÃdbhÃvanÃbhÃvyà api kartrapek«itasÃdhanatÃvidhyupahitamaryÃdà bhÃvanoddeÓyà bhavitumarhanti, yena puæsÃmanupakÃrakÃ÷ santo nÃdhikÃrabhÃjo bhaveyu÷ /
du÷khatvena karmaïÃæ cetanasamÅhÃnÃspadatvÃt /
svargÃdÅnÃæ tu bhÃvanÃpÆrvarÆpakÃmanopadhÃnÃcca /
prÅtyÃtmakatvÃcca /
nÃmapadÃbhidheyÃnÃmapi puru«aviÓe«aïÃnÃmapi bhÃvanoddeÓyatÃlak«aïabhÃvyatvapratÅte÷ /
phalÃrthapravttabhÃvanÃbhÃvyatvalak«aïena ca yÃgÃdisÃdhyatvena phalÃrthapravttabhÃvanÃbhÃvyatvarÆpasya phalasÃdhyatvasya samapradhÃnatvÃbhÃvenaikavÃkyasamavÃyasaæbhavÃt, bhÃvanÃbhÃvyatvamÃtrasya ca yÃgÃdisÃdhyatvasya karaïe 'pyavirodhÃt /
anyathà sarvatra taducchedÃt /
paraÓvÃderapi chidÃdi«u tathÃbhÃvÃt /
phalasya sÃk«ÃdbhÃvanÃvyÃpyatvavirahiïo 'pi taduddeÓyatayà sarvatra vyÃpitayà vyavasthÃnÃtsvargasÃdhane yÃgÃdau svargakÃmÃderadhikÃra iti siddham /
na cÃprÃptÃrthavi«ayÃ÷ sÃægrahaïyÃdiyÃgavidhaya÷ parisaækhyÃyakà niyÃmakà và bhavitumarhanti /
na cÃdhikÃrÃbhÃve
dehÃtmapravilayo vÃdhikÃribhedapravilayo và Óakya upapÃdayitum /
ÃpÃtata÷ pratibhÃne cÃsya tatparatvameva nÃrthÃyÃtaparatvam /
svarasata÷ pratÅyamÃner'the vÃkyasya tÃdarthye saæbhavati na saæpÃtÃyÃtaparatvamucitam /
na caitÃvatà ÓÃstratvavyÃghÃta÷ /
tasya svargÃdyupÃyaÓÃsane 'pi ÓÃstratvopapatte÷ /
puru«aÓreyo 'bhidhÃyakatvaæ hi ÓÃstratvam /
sarÃgavÅtarÃgapuru«aÓreyo 'bhidhÃyakatvena sarvapÃri«adatayà na tattvavyÃghÃta÷ /
tasmÃdvidhivi«ayabhÃvopagamÃdyÃga÷ svargasyotpÃdaka iti siddham /
##karmaïo 'vÃntaravyÃpÃra÷ /
etaduktaæ bhavati-karmaïo hi phalaæ prati yatsÃdhanatvaæ Órutaæ, tannirvÃhayituæ tasyaivÃvÃntaravyÃpÃro bhavati /
naca vyÃpÃravati satyeva vyÃpÃro nÃsatÅti yuktam /
asatsvapyÃgneyÃdi«u tadutpattyapÆrvÃïÃæ paramÃpÆrve janayitavye tadavÃntaravyÃpÃratvÃt /
asatyapi ca tailapÃnakarmaïi tena pu«Âau kartavyÃyÃmantarà tailapariïÃmabhedÃnÃæ tadavÃntaravyÃpÃratvÃt /
tasmÃtkarmakÃryamapÆrvaæ karmaïà phale kartavye tadavÃntaravyÃpÃra iti yuktam /
yadà puna÷ phalopajananÃnyathÃnupapattyà ki¤citkalpyate tadÃ##yadÅÓvarÃdeva kevalÃditi Óe«a÷ /
karmabhirvà ÓubhÃÓubhai÷ kÃryadvaidhotpÃde rÃgÃdimattvaprasaÇga ityÃÓaya÷ //40//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,2.8.41
##
d«ÂÃnusÃriïÅ hi kalpanà yuktà nÃnyathà /
nahi jÃtu mtpiï¬adaï¬Ãdaya÷ kumbhakÃrÃdyanadhi«ÂhitÃ÷ kumbhÃdyÃrambhÃya vibhavavanto d«ÂÃ÷ /
naca vidyutpavanÃdibhiraprayatnapÆrvairvyabhicÃra÷, te«Ãmapi kalpanÃspadatayà vyabhicÃranidarÓanatvÃnupapatte÷ /
tasmÃdacetanaæ karma vÃpÆrvaæ và na cetanÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ svakÃryaæ pravartitumutsahate naca caitanyamÃtraæ karmasvarÆpasÃmÃnyaviniyogÃdiviÓe«avij¤ÃnaÓÆnyamupayujyate, yena tadrahitak«etraj¤amÃtrÃdhi«ÂhÃnena siddhasÃdhyatvamudbhÃvyeta /
tasmÃttattatprÃsÃdÃÂÂÃlagopuratoraïÃdyupajananidarÓanasahasrai÷ supariniÓcitaæ yathà cetanÃdhi«ÂhÃnÃdacetanÃnÃæ kÃryÃrambhakatvamiti tathà caitanyaæ devatÃyà asati bÃdhake ÓrutismtÅtihÃsapurÃïaprasiddhaæ na Óakyaæ prati«edhdhumityapi spa«Âaæ niraÂaÇki devatÃdhikaraïe /
laukikaÓceÓvaro dÃnaparicaraïapraïÃmäjalikaraïastutimayÅbhiratiÓraddhÃgarbhÃbhirbhakti bhirÃrÃdhita÷ prasanna÷ svÃnurÆpamÃrÃdhakÃya phalaæ prayacchati virodhataÓcÃpakriyÃbhirvirodhakÃyÃhitÃmityapi suprasiddham /
tadiha kevalaæ karma vÃpÆrvaæ và cetanÃnadhi«Âhitamacetanaæ phalaæ prasÆta iti d«Âaviruddham /
yathà vina«Âaæ
karma na phalaæ prasÆta iti kalpyate d«ÂavirodhÃdevamihÃpÅti /
tathà devapÆjÃtmako yÃgo devatÃæ naprasÃdayan phalaæ prasÆta ityapi d«Âaviruddham /
nahi rÃjapÆjÃtmakamÃrÃdhanaæ rÃjÃnamaprasÃdya phalÃya kalpate /
tasmÃdd«ÂÃnuguïyÃya yÃgÃdibhirapi devatÃprasattirutpÃdyate /
tathÃca devatÃprasÃdÃdeva sthÃyina÷ phalotpatterupapatte÷ ktamapÆrveïa /
evamaÓubhenÃpi karmaïà devatÃvirodhanaæ Órutismtiprasiddham /
tata÷ sthÃyino 'ni«Âaphalaprasava÷ /
naca ÓubhÃÓubhakÃriïÃæ tadanurÆpaæ phalaæ prasuvÃnà devatà dve«apak«apÃtavatÅti yujyate /
nahi rÃjà sÃdhukÃriïamanughïannighïan và pÃpakÃriïaæ bhavati dvi«Âo rakto và tadvadalaukiko 'pÅÓvara÷ /
yathà ca paramÃpÆrve kartavye utpattyapÆrvÃïÃmaÇgÃpÆrvÃïÃæ copayoga÷ /
evaæ pradhÃnÃrÃdhane 'ÇgÃrÃdhanÃnÃmutpattyÃrÃdhanÃnÃæ copayoga÷ /
svÃmyÃrÃdhana iva tadamÃtyatatpraïayijanÃrÃdhanÃnÃmiti sarvaæ samÃnamanyatrÃbhiniveÓÃt /
tasmÃdd«ÂÃvirodhena devatÃrÃdhanÃt phalaæ na tvapÆrvÃtkarmaïo và kevalÃdvirodhato hetuvyapadeÓaÓca Órauta÷ smÃrtaÓca vyÃkhyÃta÷ /
ye punarantaryÃmivyÃpÃrÃyà phalotpÃdanÃyà nityatvaæ sarvasÃdhÃraïatvamiti manyamÃnà bhëyakÃrÅyamadhikaraïaæ dÆ«ayÃæbabhÆvustebhyo vyÃvahÃrikhyÃmÅÓitrÅÓitavyavibhÃgÃvasthÃyÃmiti bhëyaæ vyÃcak«Åta //41//
iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite bhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ ttÅyasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2//
#/ iti ttÅyÃdhyÃyasya tattvampadÃrthapariÓodhanÃkhyo dvitÅya÷ pÃda÷ >#//
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
##
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.1.1
##
pÆrveïa saægatimÃha-
##
nirÆpÃdhibrahmatattvagocaraæ vij¤Ãnaæ manvÃna Ãk«ipati-
##
sÃvayavasya hyavayavÃnÃæ bhedÃttadavayavaviÓi«ÂabrahmagocarÃïi vij¤ÃnÃni gocarabhedÃdbhidyerannityavayavà brahmaïo nirÃktÃ÷ pÆrvÃparÃdÅtyanena /
naca nÃnÃsvabhÃvaæ brahma yata÷ svabhÃvabhedÃdbhinnÃni j¤ÃnÃnÅtyuktam-
## kaÂhinam /
nanvekamapyanekarÆpaæ loke d«Âaæ, yathà somaÓarmaiko 'pyÃcÃryo mÃyulapità putro bhrÃtà bhartà jÃmÃtà dvijottama ityanekarÆpa ityata uktam-
##
ekasmin gocare saæbhavanti bahÆni vij¤ÃnÃni na tvanekÃkÃraïÅtyuktam-
##
rÆpamÃkÃra÷ /
samÃdhatte-
##
tattadguïopÃdhÃnabrahmavi«ayà upÃsanÃ÷ prÃïÃdivi«ayÃÓca d«ÂÃd«Âakramuktiphalà vi«ayabhedÃdbhidyanta ityartha÷ /
tata upapanno vimarÓa ityÃha-
##
pÆrvapak«aæ ghïÃti-
##
asti 'athai«a jyoti÷-etena sahasradak«iïena yajeta'iti /
tatra saæÓaya÷-kiæ yajeteti saænihitajyoti«ÂomÃnuvÃdena sahasradak«iïÃlak«aïaguïavidhÃnam, utaitadguïaviÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnamiti /
kiæ tÃvat prÃptam, jyoti«Âomasya prakrÃntatvÃdyajeteti tadanuvÃdÃjjyotiriti prÃtipadikamÃtraæ paÂhitvà etenetyanuk«ya karmasÃmÃnÃdhikaraïyena
karmanÃmavyavasthÃpanÃt, karmaïaÓcÃnuvÃdyatvena tattantrasya nÃmno 'pi tathaiva vyavasthÃpanÃt, jyoti÷Óabdasya 'vasante vasante jyoti«Ã'iti ca jyoti«Âome yogadarÓanÃt nÃmaikadeÓena ca nÃmopalak«aïasya lokasiddhatvÃdbhÅmasenopalak«aïabhÅmapadavat, athaÓabdasya cÃnantaryÃrthasyÃsaæbandhitve 'nupapatte÷, guïaviÓi«ÂakarmÃntaravidheÓca guïamÃtravidhÃnasya lÃghavÃt, dvÃdaÓaÓatadak«iïÃyÃÓcotpattyaÓi«Âatayà samaÓi«Âatayà sahasradak«iïayà saha vikalpopapatte÷, praktasyaiva jyoti«Âomasya sahasradak«iïÃlak«aïaguïavidhÃnÃrthamayamanuvÃdo na tu karmÃntaramiti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-bhavetpÆrvasmin guïavidhiryadi tadeva prakaraïaæ syÃt /
vicchinnaæ tu tat /
tathÃhi saænidhÃvapi pÆrvÃsaæbaddhÃrthaæ saæj¤Ãntaraæ pratÅyamÃnam 'anyÃyaÓcÃnekÃrthatvam'iti nyÃyÃdutsargator'thÃntarÃrthatvÃtpÆrvabuddhiæ vyavacchinattyapÆrvabuddhiæ ca prasÆta iti lokasiddham /
na jÃtu dehi devadattÃya gÃmatha devÃya vÃjinamiti devaÓabdÃddevadattaæ vÃjibhÃjamavasyanti laukikÃ÷ /
tathà copari«ÂÃt 'yajeta'iti ÓrÆyamÃïamasaæbaddhÃrthapadavyavÃyÃttatkarmabuddhimanÃdadhat tatra guïavidhÃnamÃtrÃsamarthaæ karmÃntarameva vidhatte /
na caikatrÃnupapattyà lak«aïayà jyoti÷Óabdo jyoti«Âome pravtta ityasatyÃmanupapattau lÃk«aïiko yukta÷ /
nahi gÃÇgÃyÃæ gho«a ityatra gÃÇgÃpadaæ lÃk«aïikamiti mÅno gÃÇgÃyÃmityatrÃpi lÃk«aïikaæ bhavati /
bhede 'pi ca prathamaæ saæj¤Ãntareïollikhite yajiÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyaæ karmanÃmadheyatÃmÃtratÃmÃvahati natu saæj¤ÃntaropajanitÃæ bhedadhiyamapanetumutsahate /
tathà cÃthaÓabdo 'dhikÃrÃrtha÷ prakaraïÃntaratÃmavadyotayati /
e«aÓabdaÓcÃdhikriyamÃïaparÃmarÓaka iti so 'yaæ saæj¤ÃntarÃdbheda iti /
bhavatu saæj¤ÃntarÃtkarmabheda÷ prastute tu kimÃyÃtamityata Ãha-
##
yathaiva kÃÂhakÃdisamÃkhyà granthe prayujyanta evaæ j¤Ãne 'pi laukikÃ÷ /
na cÃsti viÓe«o yato granthe mukhyÃvij¤Ãne gauïÅ bhavet /
praïayanaæ ca granthaj¤Ãnayorabhinnaæ pravttinimittam /
tasmÃjj¤ÃnasyÃpi vÃcikà samÃkhyà /
tathÃca yadà jyoti«Âomasaænidhau ÓrÆyamÃïaæ samÃkhyÃntaraæ tatpratÅkamapi karmaïo bhedakaæ tadà kaiva kathà ÓÃkhÃntarÅye viprak«Âatame 'tatpratÅkabhÆtasamÃkhyÃntarÃbhidheye j¤Ãta iti /
tathà rÆpabhedo 'pi karmabhedasya pratipÃdaka÷ prasiddho yathà 'vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinam'ityevamÃdi«u /
idamÃmnayate-'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«Ã'iti /
atra hi dravyadevatÃsaæbandhÃnumito yÃgo vidhÅyate /
tadanantaraæ cedamÃmnÃyate-'vÃjibhyo vÃjinam'iti /
atredaæ saædihyate-kiæ pÆrvasminneva karmaïi vÃjinaæ guïo vidhÅyate uta karmÃntaraæ dravyadevatÃntaraviÓi«ÂamapÆrvaæ vidhÅyata iti /
kiæ tÃvat prÃptam, dravyadevatÃntaraviÓi«ÂakarmÃntaravidhau vidhigauravaprasaÇgÃt karmÃntarÃpÆrvÃntarakalpanÃgauravaprasaÇgÃcca na karmÃntaravidhÃnamapi tu pÆrvasminneva karmaïi vÃjinadravyavidhi÷ /
na cotpattiÓi«Âamik«ÃguïÃvarodhÃttatra vÃjinamalabdhÃvakÃÓaæ karmÃntaraæ gocarayatÅti yuktam /
ubhayorapi vÃkyayo÷ samasamayapravtterÃmik«ÃvÃjinayorutpattau samaæ Ói«yamÃïatvena nÃmik«ÃyÃ÷ Ói«Âatvam /
tatkathamanayÃvaruddhaæ karma na vÃjinaæ niviÓet /
na ca vaiÓvadevÅtyatra Órauta Ãmik«Ãsaæbandho viÓve«Ãæ devÃnÃæ yena vÃjinasaæbandhÃdvÃkyagamyÃdbalavÃnbhavedubhayorapi padÃntarÃpek«apratÅtitayà vÃkyagamyatvÃviÓe«Ãt /
no khalu vaiÓvadevÅtyukte Ãmik«ÃpadÃnapek«ÃmÃmik«ÃmadhyavasyÃma÷ /
astu và Órautatvaæ tathÃpi vÃjibhya iti padaæ vÃjamannamÃmik«Ã tade«ÃmastÅti vyutpattyà tatsaæbandhino viÓvÃndevÃnupalak«ayati /
yadyapi viÓvadevaÓabdÃdvÃjipadaæ bhinnaæ, yena ca Óabdena codanà tenaivoddeÓe
devatÃtvaæ na ÓabdÃntareïÃnyathÃrthaikatvena sÆryÃdityapadayo÷ sÆryÃdityacarvorekadaivatyaprasaÇgÃt, tathÃpi vÃjinnitÅne÷ sarvanÃmÃrthe smaraïÃt saænihitasya ca sarvanÃmÃrthatvÃt, viÓve«Ãæ devÃnÃæ ca viÓvadevapadena saænidhÃpanÃttatpadapura÷sarà evaite vÃjipadenopasthÃpyà na tu sÆryÃdityapadavatsvatantrÃ÷ /
tathÃca tadupalak«aïÃrthaæ vÃjipadaæ viÓvadevopahitÃmeva devatÃmupalak«ayatÅti na ÓabdÃntaroddevatÃbheda÷ /
tataÓcÃmik«ÃsaæbandhopajÅvanena viÓvebhyo vÃjinaæ vidhÅyamÃnaæ nÃmik«ayà bÃdhyate kintu tayà saha samuccÅyata iti na karmÃntaramapi tu vÃkyÃbhyÃæ dravyayuktamekaæ karma vidhÅyata iti prÃpta ucyate-syÃdetadevaæ yadi vaiÓvadevÅti taddhitaÓrutyÃmik«Ã nocyeta /
taddhitasya tvasyeti sarvanÃmÃrthe smaraïÃt saænihitasya ca viÓe«yasya sarvanÃmÃrthatvÃttatraiva taddhitasyÃpi vttirnatu viÓve«u deve«a«u /
na tatsaæbandhe, nÃpi tatsaæbandhimÃtre /
nanvevaæ sati kasmÃdvaiÓvadevÅÓabdamÃtrÃdeva nÃmik«Ãæ pratÅma÷ kimiti cÃmik«Ãpadamapek«Ãmahe /
taddhitÃntasya padasyÃbhidhÃnÃparyavasÃnÃnna pratÅmastatparyavasÃnÃya cÃpek«Ãmahe /
avasitÃbhidhÃnaæ hi padaæ samarthamarthadhiyamÃdhÃtum /
idaæ tu saænihitaviÓe«ÃbhidhÃyi tatsaænidhimapek«amÃïaæ saænidhÃpakamÃmik«Ãpadamapek«ata iti kuta Ãmik«ÃpadÃnapek«a Ãmik«ÃpratyayaprasaÇga÷ /
kuto và tatrÃnapek«Ã /
ataÓca satyÃmapi padÃntarÃpek«ÃyÃæ yatpadaæ padÃntarÃpek«amabhidhatte tatpramÃïabhÆtaprathamabhÃvipadÃvagamyatvÃcchrautaæ balÅyaÓca /
yattu paryavasitÃbhidhÃnapadÃbhihitapadÃrthavagamagamyaæ tattaccaramapratÅtivÃkyagamyaæ durbalaæ ceti taddhitaÓrutyavagatÃmik«Ãlak«aïaguïÃvarodhÃtpÆrvakarmÃsaæyogi vÃjinadravyaæ sasaæbandhi pÆrvasmÃdbhinatti /
eva¤ca sati nityavadavagadhÃnapek«asÃdhanabhÃvÃmik«Ã na vÃcinadravyeïa saha vikalpasamuccayau prÃpsyati /
nacÃÓvatve nirŬhatvÃdanapek«avtti vÃjipadaæ katha¤cidyaugikaæ sÃpek«Ãvtti viÓvadevaÓabdÃæ devatÃæ vaiÓvadevÅpadÃdÃmik«Ãdravyaæ pratyupasarjanÅbhÆtÃmavagatÃmupalak«ayi«yati /
praktaæ hi sarvanÃmapadagocara÷ /
pradhÃnaæ ca praktamucyate nopasarjanam /
prÃmÃïike ca vidhikalpanÃgaurave abhyupetavye eva pramÃïasya tattvavi«ayatvÃt /
tasmÃdyatheha pÆrvakarmÃsaæbhavino guïÃtkarmabheda evamihÃpi pa¤cÃgnividyÃyÃ÷ «a¬agnividyà bhinnÃ, evaæ prÃïasaævÃde«ÆnÃdhikabhÃvena vidyÃbheda iti /
tathà dharmaviÓe«o 'pi karmabhedasya pratipÃdaka iti /
tathÃhi-kÃrÅrivÃkyÃnyadhÅyÃnÃstaittirÅyà bhÆmau bhojanamÃcaranti nÃcarantyanye /
tathÃgnimadhÅyÃnÃ÷ kecidupÃdhyÃyasyodakumbhamÃharanti nÃharantyanye /
tathÃÓvamedhamadhÅyÃnÃ÷ kecidaÓvasya ghÃsamÃnayanti nÃnayantyanye /
kecittvÃcarantyanyameva dharmam /
naca tÃnyeva karmÃïi bhÆmibhojanÃdijanitamupakÃramÃkÃÇk«anti nÃkÃÇk«anti ceti yujyate /
ato 'vagamyate bhinnÃni tÃsu ÓÃkhÃsu karmÃïÅti /
astu prastute kimÃyÃtamityata Ãha-
##
anye«Ãæ ÓÃkhinÃæ nÃstÅti Óe«a÷ /
##
'samidho yajati'ityÃdi«u pa¤caktvo 'bhyasto yajatiÓabda÷ /
tatra kimekà karmabhÃvanà kiævà pa¤caiveti /
kiæ tÃvatprÃptaæ, dhÃtvarthÃnubandhabhedena ÓabdÃntarÃdhikaraïe bhÃvanÃbhedÃbhidhÃnÃddhÃtvarthasya ca dhÃtubhedamantareïa bhedÃnupapatte÷ 'samidho yajati'iti prathamabhÃvinà vÃkyena vihità karmabhÃvanà viparÅvartamÃnoparitanairvÃkyairanÆdyate /
naca prayojanÃbhÃvÃdananuvÃda÷ pramÃïasiddhasyÃprayojanasyÃnanuyojyatvÃt /
karmabhÃvanÃbhede cÃnekÃpÆrvakalpanÃprasaÇgÃdekÃpÆrvavÃntaravyÃpÃramekaæ karmeti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-parasparÃnapek«Ãïi hi samidÃdivÃkyÃnÅti /
sarvÃïyeva prÃthamyÃrhaïyapi yugapadadhyayanÃnupapatte÷ krameïÃdhÅtÃnÅti /
na tvayame«Ãæ prayojaka÷ krama÷ /
parasparÃpek«ÃïÃmekavÃkyatve hi prayojaka÷ syÃt /
tena prÃthamyÃbhÃvÃt prÃptamityeva nÃstÅti kasya ko 'nuvÃda÷ /
katha¤cidviparivttimÃtrasyautsargikÃpravttapravartanÃlak«aïavidhitvÃpavÃdasÃmarthyÃbhÃvÃt /
guïaÓravaïe hi guïaviÓi«ÂakarmavidhÃne vidhigauravabhiyà guïamÃtravidhÃnalÃghavÃya karmÃnuvÃdÃpek«ÃyÃæ viparivtterupakÃra÷ /
yathà 'dadhnà juhoti'iti dadhividhipare vÃkye viparivttyapek«ÃyÃm 'agnihotraæ juheti'iti vihitasya homasya
viparÅvartamÃnasyÃnuvÃda÷ /
na cÃtra guïÃdbheda÷, samidÃdipadÃnÃæ karmanÃmadheyÃnÃæ guïavacanatvÃbhÃvÃt /
aghyamÃïaviÓe«atayà ca kiævacanavihitakiÇkarmÃnuvÃdena kasya guïavidhitvamiti na vinigamyate /
na cÃpÆrvà nÃma jyotirÃdivadvidhÃnasaæbandhaæ prathamamavagataæ, yata÷ pÆrvabuddhivicchedena vidhÅyamÃnaæ karma pÆrvasmÃtsaæj¤Ãto vyavacchindyÃt /
kintu prathamata eva karmasÃmÃnÃdhikaraïyenÃvagatÃ÷ samidÃdayastadvaÓÃtkarmanÃmadheyatÃæ pratipadyamÃnà ÃkhyÃtasyÃnuvÃdatve 'nuvÃdà vidhitve vidhayo na tu svÃtantryeïa kasyacidÅÓate /
tasmÃt svarasasiddhÃprÃptakarmavidhiparatvÃtkarmaïyayamabhyÃso bhÃvanÃnubandhabhÆtÃni bhindÃno bhÃvanÃæ bhinatti yathà tathà ÓÃkhÃntaravihità api vidyÃ÷ ÓÃkhÃntaravihitÃbhyo vidyÃbhyo 'bhyÃso bhetsyatÅti /
aÓakteÓca /
nahyeka÷ puru«a÷ sarvavedÃntapratyayÃtmikÃmupÃsanÃmupasaæhartuæ Óaknoti sarvavedÃntÃdhyayanÃsÃmarthyÃdanadhÅtÃrthopasaæhÃre 'dhyayanavidhÃnavaiyathryaprasaÇgÃt /
pratiÓÃkhaæ bhede tÆpÃsanÃnÃæ nÃyaæ do«a÷ /
samÃptibhedÃcca /
ke«Ã¤cit ÓÃkhinÃmoÇkÃrasÃrvÃtmyakathane samÃpti÷ /
ke«Ã¤cidanyatra /
tasmÃdapyupÃsanÃbheda÷ /
anyÃrthadarÓanÃdapi bheda÷ /
tathÃhi-'naitadacÅrïavrato 'dhÅte'iti acÅrïavratasyÃdhyayanÃbhÃvadarÓanÃdupÃsanÃbhÃva÷ /
kvacidacÅrïavratasyÃdhyayanadarÓanÃdupÃsanÃvagamyate /
tasmÃdupÃsanÃbheda iti /
atra siddhÃntamÃha-
##
tadvyÃca«Âe-
## sarvavedÃntapramÃïÃni##
yÃnyekasmin vedÃnte tÃnyeva vedÃntÃntare«vapÅtyartha÷ /
codanÃdyaviÓe«Ãt /
ÃdiÓabdena saæyogarÆpÃkhyÃ÷ saæghyante /
atra ca codyata iti codanà puru«aprayatna÷ /
sa hi puru«asya vyÃpÃra÷ /
tatra khalvayaæ homÃdidhÃtvarthÃvacchinne pravartate /
tasya devatoddeÓena tyÃgasyÃsecanÃdikasyÃvacchedya÷ puru«aprayatna÷ sa eva ÓÃkhÃntare yathaivamihÃpi prÃïajye«ÂhatvaÓre«Âhatvavedanavi«aya÷ puru«aprayatna÷ sa eva ÓÃkhÃntare«vapÅti /
evaæ phalasaæyogo 'pi jye«ÂhaÓre«Âhabhavanalak«aïa÷ sa eva /
rÆpamapi tadeva /
yathà yÃgasya yadekasyÃæ ÓÃkhÃyÃæ dravyadevatÃrÆpaæ tadeva ÓÃkhÃntare«vapÅti /
evaæ vedanasyÃpi yadekatra prÃïajye«ÂhatvaÓre«ÂhatvarÆpaæ vi«ayastacchÃkhÃntare«vapÅti //1//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.1.2
##
yuktaæ yadagnÅ«omÅyasyotpannasya paÓcÃdekÃdaÓakapÃlatvÃdisaæbandhe 'pyabheda iti /
yathotpannasya tasya sarvatra pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃdiha tvagni«Ætvapattigata eva guïabheda iti kathaæ vaiÓvadevÅvanna bhedaka iti viÓe«a÷ /
tamimaæ viÓe«amabhipretyÃÓaÇkate sÆtrakÃra÷-
##
parihÃra÷ sÆtrÃvayava÷-
##
pa¤caiva sÃæpÃdikà agnayo vÃjasaneyinÃmapi chÃndogyÃnÃmiva vidhÅyante /
«a«Âhastvagni÷ saæpadvyatirekÃyÃnÆdyate na tu vidhÅyate /
vaiÓvadevyÃæ tÆtpattau guïo vidhÅyata iti bhavatu bheda÷ /
athavà chÃndogyÃnÃmapi «a«Âho 'gni÷ paÂhyata eva /
athavà bhavatu
vÃjasaneyinÃæ «a«ÂhÃgnividhÃnaæ mà ca bhÆcchÃndogyÃnÃæ tathÃpi pa¤catvasaækhyÃyà avidhÃnÃnnotpattiÓi«Âatvaæ saækhyÃyÃ÷ kintÆtpanne«vagni«u pracayaÓi«Âà saækhyÃnÆdyate sÃæpÃdikÃnagnÅnavacchetuæ, tena ye«Ãmutpattiste«Ãæ pratyabhij¤ÃnÃt /
apratyabhij¤ÃyamÃnÃyÃÓca saækhyÃyà anuvÃdyatvenÃnutpattervidhÅyamÃnasya cÃdhikasya «o¬aÓigrahaïavadvikalpasaæbhavÃnna ÓÃkhÃntare j¤Ãnabheda÷ /
utpattiÓi«Âatve 'siddhe prÃïasaævÃdÃdayo 'pi bhavanti pratyabhij¤ÃnÃdabhinnÃstÃsu tÃsu ÓÃkhÃsviti //2//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.1.3
##
yairÃtharvaïikagranthopÃyà vidyà veditavyÃæ te«Ãmeva ÓirovratapÆrvÃdhyayanaprÃptagranthabodhità phalaæ prayacchati nÃnyathà /
anye«Ãæ tu chÃndogyÃdÅnÃæ saiva vidyà cÅrïaÓirovratÃnÃæ phaladetyÃtharvaïagranthÃdhyayanasaæbandhÃdavagamyate /
tatsaæbandhaÓca vedavrateneti 'naitadacÅrïavrato 'dhÅte'iti samÃmnÃnÃdavagamyate /
'te«ÃmevaitÃæ brahmavidyÃæ vadeta'iti vidyÃsaæyoge 'pyetÃmiti praktaparÃmarÓinà sarvanÃmnÃdhyayanasaæbandhÃvirodhÃdÃtharvavihitaiva vidyocyata iti /
savà homÃ÷ sapta sauryÃdaya÷ ÓataudanÃntà atharvaïikÃnÃæ ta ekasminnevÃrtharvaïike 'gnau kriyante na tretÃyÃm //3//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.1.4
vidyaikatvaæ
##
bhÆyobhÆyo vidyaikatvasya vedadarÓanÃdyatrÃpi saguïabrahmavidyÃnÃæ na sÃk«Ãdveda
ekatvamÃha tÃsÃmapi tatprÃyapaÂhitÃnÃæ tadvidhÃnÃæ prÃyadarÓanÃdekatvameva /
tathÃhyagryaprÃye likhitaæ d«Âvà bhavedayamagrya iti buddhiriti /
yacca kÃÂhakÃdisamÃkhyayopÃsanÃbheda iti tadayuktam /
età hi pauru«eyya÷ samÃkhyÃ÷ kÃÂhakÃdipravacanayogÃttÃsÃæ ÓÃkhÃnÃæ na tÆpÃsanÃnÃm /
nahyetÃ÷ kaÂhÃdibhi÷ proktà naca kaÂhÃdyanu«ÂhÃnamÃsÃmitarÃnu«ÂhÃnebhyo viÓe«yate /
naca kaÂhaproktÃnimittamÃtreïa granthe pravttau tadyogÃcca katha¤cillak«aïayopÃsanÃsu pravttau saæbhavantyÃmupÃsanÃbhidhÃnÃmapyÃsÃæ Óakyaæ kalpayitum /
naca tadbhedÃbhedau j¤ÃnabhedÃbhedaprayojakau, mà bhÆdyathÃsvamÃsÃmabhedÃjj¤ÃnÃnÃmekaÓÃkhÃgatÃnÃmaikyam /
kaÂhÃdipuru«apravacananimittÃÓcaitÃ÷ samÃkhyÃ÷ kaÂhÃdibhya÷ prÃk nÃsanniti tannibandhano j¤Ãnabhedo nÃsÅdidÃnÅæ cÃstÅti durghaÂamÃpadyeta /
tasmÃnna samÃkhyÃto bheda÷ /
abhyÃso 'pi nÃtra bhedaka÷ /
yuktaæ yadekaÓÃkhÃgato yajatyabhyÃsa÷ samidÃdÅnÃæ bhedaka iti /
tatra hi vidhitvamautsargikamaj¤Ãtaj¤Ãpanamapravttapravartanaæ ca kupyeyÃtÃm 'ÓÃkhÃntare tvadhyetpuru«abhedÃdekatve 'pi nautsargikavidhitvavyÃkopa iti /
aÓaktirapi na bhedahetu÷ svÃdhyÃyo 'dhyetavya iti svaÓÃkhÃyÃmadhyayananiyama÷ /
tataÓca ÓÃkhÃntaraparÅyÃnarthÃnanyebhyastadvidyebhyo 'dhigamyopasaæhari«yati /
samÃptiÓcaikasminnapi tatsaæbandhini samÃpte tasya vyapadiÓyate /
yathÃdhvaryave karmaïi jyoti«Âomasya samÃpti vyapadiÓanti-'jyoti«Âoma÷ samÃpta÷'iti tasmÃtsamÃptibhedo 'pi na sÃdhanamupÃsanÃbhedasya /
tadevamasati bÃdhake codanÃdyaviÓe«ÃtsarvavedÃntapratyayÃni karmÃïi tÃni tÃnyeveti siddham //4//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.2.5
ka¤cidviÓe«amÃÓaÇkya pÆrvatantraprasÃdhitam /
vak«yamÃïÃrthasiddhyarthamarthamÃha sma sÆtrakt //
cintÃprayojanapradarÓanÃrthaæ sÆtram-
##
atraidamÃÓaÇkate-bhavatu
sarvaÓÃkhÃpratyayamekaæ vij¤Ãnaæ tathÃpi ÓÃkhÃntaroktÃnÃæ tadaÇgÃntarÃïÃæ na ÓÃkhÃntarokte tasminnupasaæhÃro bhavitumarhati /
tasyaikasya karmaïo yÃvanmÃtramaÇgajÃtamekasyÃæ ÓÃkhÃyÃæ vihitaæ tÃvÃnmÃtreïaivopakÃrasiddheradhikÃnapek«aïÃt /
apek«aïe cÃdhikamapi tatra vidhÅyate /
naca vihitam /
tasmÃdyathà naimittikaæ karma sakalÃÇgavadvihitamapi aÓaktau yÃvacchakyamaÇgamanu«ÂhÃtuæ tÃvanmÃtrajanyenopakÃreïaupaktaæ bhavatyevamihÃpyaÇgÃntarÃvidhÃnÃdeva bhavi«yatÅti /
evaæ prÃpta ucyate-sarvatraikatve karmaïa÷ sthite ghamedhÅyanyÃyena nopakÃrÃvacchedo yujyate /
nahi tadeva karma sattadaÇgamapek«ate nÃpek«ate ceti yujyate /
naimittike tu nimittÃnurodhÃdavaÓyakartavye sarvÃÇgopasaæhÃrasya sadÃtanatvÃsaæbhavÃdupakÃrÃvaccheda÷ kalpyate /
prÃktopakÃrapiï¬e codakaprÃpte ÃjyabhÃgavidhÃnÃdghamedhÅye 'pyupakÃrÃvaccheda÷ syÃt /
iha tu ÓÃkhÃntare katipayÃÇgavidhÃnaæ tÃni vidhatte netarÃïi parisaæca«Âe /
naca tadupakÃrapiï¬e codakaprÃpte ÃjyabhÃgavattanmÃtravidhÃnam /
tasmÃttattvena karmaïÃæ sarvÃÇgasaÇgama autsargiko 'sati balavati bÃdhake nÃpavadituæ yukta iti //5//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.3.6
##
dvayà dviprakÃrÃ÷ prÃjÃpatyà devÃÓcÃsurÃÓca /
tata÷ kÃnÅyasà eva devà jyÃyasà asurÃ÷ /
ÓÃstrajanyayà sÃttvikyà buddhyà saæpannà devÃ÷ /
te hi dÅvyanta iti devÃ÷ /
ÓÃstrayuktyaparikalpitamatayastÃmasavttipradhÃnà asurà asubhi÷ prÃïairanindriyairaghÅtaiste«u te«u vi«aye«u ramanta ityasurà ata eva te jyÃyÃæsa÷ /
yato 'mÅ tattvaj¤Ãnavanta÷ kÃnÅyasÃstu devÃ÷ /
aj¤ÃnapÆrvakatvÃttattvaj¤Ãnasya /
prÃïasya prajÃpate÷ sÃttvikavttyudbhavastÃmasavttyabhibhava÷ kadÃcit /
kadÃcittÃmasavttyudbhavo 'bhibhavaÓca sÃttvikyà vttai÷ /
seyaæ spardhà /
te ha devà Æcu÷, hanta asurÃn yaj¤a udgÅthenÃtyayÃma asurÃn
jayÃmÃsminnÃbhicÃrike yaj¤a udgÅthalak«aïasÃmabhaktyupalak«itenodgÃtreïa karmaïeti /
te ha vÃcamÆcurityÃdinà saædarbheïa vÃkprÃïacak«u÷ÓrotramanasÃmÃsurapÃpmaviddhatayà ninditvà atha hemamÃsanyamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhÃntarbilasthaæ mukhyaæ prÃïaæ prÃïÃbhimÃnavatÅæ devatÃmÆcustvaæ na udgÃyeti /
tathetyabhyupagamya tebhya eva prÃïa udagÃyat te 'surà viduranena prÃïenodgÃtrà no 'smÃn devà atye«yantÅti /
tamabhidrutya pÃpmanÃvidhyannasurà yathÃÓmÃnamtvà prÃpya mttvÃllo«Âo và vidhvaæsata evaæ vidhvaæsamÃnà vi«va¤co 'surà vineÓu÷ /
tadetat saæk«ipyÃha-
##
tathà chÃndogye 'pyetaduktamityÃha-
##
vi«ayaæ darÓayitvà vimÓati-
##
pÆrvapak«aæ
ghïÃti-
##
pÆrvapak«amÃk«ipati-
##
ekatrodgÃttvenocyate prÃïa ekatra codgÃnatvena kriyÃkartroÓca sphuÂo bheda ityartha÷ /
samÃdhatte-
##
bahutararÆpapratyabhij¤Ã nÃdapratyabhij¤ÃyamÃnaæ ki¤cillak«aïayà netavyam /
na kevalaæ ÓÃkhÃntare, ekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ d«Âametanna ca tatra vidyÃbheda ityÃha-
##
bahutararÆpapratyabhij¤ÃnÃnugrahÃya comityanenÃpi udgÅthÃvayavena udgÅtha eva lak«aïÅya iti pÆrvapak«a÷ //6//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.3.7
##
bahutarapratyabhij¤Ãne 'pi upakramabhedÃttanurodhena copasaæhÃravarïanÃdekasminvÃkye tasyaiva codgÅthasya puna÷puna÷ saækÅrtanÃllak«aïÃyÃæ ca chÃndogye
vÃjasaneyake pramÃïÃbhÃvÃdvidyÃbheda iti rÃddhÃnta÷ /
##
tathÃhi-bhÆtapthivyo«adhipuru«avÃgksÃmnÃæ pÆrvasyottaramuttaraæ rasatayà sÃratayoktam /
te«Ãæ sarve«Ãæ rasatama oÇkÃra uktaÓchÃndogye /
##
ekatrodgÅthodgÃtÃrÃvupÃsyatvena vivak«itÃvekatra tadavayava oÇkÃra iti /
tathà hyabhyudayavÃkye iti /
evaæ hi ÓrÆyate-'vivà etaæ prajayà paÓubhirardhayati vardhayatyasya bhrÃtvyaæ yasya havirniruptaæ purastÃccandramà abhyudeti sa tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapedye sthavi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcaruæ ye k«odi«ÂhÃstÃn vi«ïave Óipivi«ÂÃya Óte carum'iti /
tatra saædeha÷-kiæ kÃlÃparÃdhe yÃgÃntaramidaæ codyata uta te«veva karmasu prakte«u kÃlÃparÃdhe nimitte devatÃpanaya iti /
e«a tÃvadatra vi«aya÷-amÃvÃsyÃyÃmeva darÓakarmÃrthaæ vedikriyÃgnipraïayanakriyà vratÃdiÓca yajamÃnasaæskÃra÷ /
dadhyarthaÓca doha÷ /
pratipadi ca darÓakarmapravttirityanu«ÂhÃnakramastÃttvika÷ /
yasya tu yajamÃnasya kutaÓcidbhramanibandhanÃccaturdaÓyÃmevÃmÃvÃsyÃbuddhau pravttaprayogasya candramà abhyudÅyate tatredaæ ÓrÆyate-'yasya havirniruptam'iti /
tena yajamÃnenÃbhyuditenÃmÃvÃsyÃyÃmeva nimittÃdhikÃraæ parisamÃpya purastadahareva vedyuddharaïÃdikarma ktvà pratipadi darÓa÷ pravartayitavya÷ /
tatrÃbhyudaye kiæ naimittikamidaæ karmÃntaraæ darÓÃccodyata uta tasminneva darÓakarmaïi pÆrvadevatÃpanayanena devatÃntaraæ vidhÅyata iti /
tatra havirbhÃgamÃtraÓravaïÃccaruvidhÃnasÃmarthyÃcca karmÃntaram /
yadi hi pÆrvadevatÃbhyo havÅæ«i vibhajediti ÓrÆyate tatastÃnyeva havÅæ«i devatÃntareïa yujyamÃnÃni na karmÃntaraæ gamayitumarhanti kintu praktameva karma taddhavi«kamapanÅtapÆrtadevatÃkaæ devatÃntarayuktaæ syÃt /
atra punastredhà taï¬ulÃn vibhajediti havi«a eva madhyamÃdikrameïa vibhÃgaÓravaïÃdanapanÅtà havi«i pÆrvadevatà iti pÆrvadavatÃvaruddhe havi«i devatÃntaramalabdhÃvakÃÓaæ ÓrÆyamÃïaæ karmÃntarameva gocarayet /
apica prÃpte
pÆrvasmin karmaïi dadhnastaï¬ulÃnÃæ payasastaï¬ulÃnÃæ cendrÃdidevatà saæbandhaÓca vidhÃtavya÷ /
carutvaæ cÃtra vihitaæ nÃstÅti tadapiva vidhÃtavyam /
tathà prÃpte karmaïyanekaguïavidhÃnÃdvÃkyaæ bhidyeta /
karmÃntaraæ tvapÆrvaæ Óakyamekenaiva prayatnenÃnekaguïaviÓi«Âaæ vidhÃtumiti nimitte karmÃntarameva vidhÅyate /
darÓastu lupyate kÃlÃparÃdhÃditi prÃpta ucyate-na karmÃntaram /
pÆrvadavatÃto havi«o vibhÃgapÆrvaæ nimitte devatÃntaravidhÃnÃt /
carvarthasya cÃrthaprÃpte÷ /
bhavedetadevaæ yadà tredhà taï¬ulÃn vibhajediti taï¬ulÃnÃæ tredhà vibhÃgavidhÃnaparametadvÃkyaæ syÃdapi tu vÃkyÃntaraprÃptaæ taï¬ulÃnÃæ tredhÃtvamanÆdya vibhajedityetÃvadvidhatte tatra vÃkyÃntarÃlocanayà pÆrvadevatÃbhya iti gamyate taï¬ulÃniti tvavivak«itaæ havirubhayatvÃvat /
tathà ca ye madhyamà ityÃdÅni vÃkyÃnyapanÅte pÆrvavat devatÃsaæbandhe havi«astasminneva karmaïyapratyÆhaæ devatÃntarasaæbandhaæ vidhÃtuæ Óaknuvanti /
tathÃca dravyamukhena praktamukhapratyabhij¤ÃnÃt devatÃntarasaæbandhe 'pi na karmÃntarakalpanÃbhavitumarhati /
tataÓca samÃpte 'pi naimittikÃdhikÃrasiddhyarthaæ tÃnyeva puna÷ karmÃïyanu«ÂheyÃni /
naca dadhani carumiti carusaptamyarthayorvidhÃnaæ tayorapyarthaprÃptatvÃt /
prakte hi karmaïi taï¬ulape«aïaprathanaæ puro¬ÃÓapÃkÃdi dadhipayasÅ ca prÃptÃni tatrÃbhyudayanimitte dadhiyuktÃnÃæ payoyuktÃnÃæ ca taï¬ulÃnÃæ vibhajediti vÃkyena pÆrvadevatÃpanayaæ ktvà ye madhyamà ityÃdibhirvÃkyairdevatÃntarasaæbandha÷ kta÷ /
naca prabhÆtadhipaya÷ saæsaktairalpaistaï¬ulai÷ puro¬ÃÓakriyà saæbhavati /
iti puro¬ÃÓanivttau tadarthasya prathanasyÃpi nivttiranivttastu pÃko 'pavÃdÃbhÃvÃttathà cÃrthaprÃptaÓcodyate /
bhavatu và anekavÃkyakalpanam /
praktÃdhikÃrÃvagamabalÃdasyÃpi nyÃyyatvÃditi /
tasmÃttadevedaæ karma na tu karmÃntaramiti siddham /
paÓukÃmavÃkye
tvapÆrvakarmavidhirabhyudayavÃkyasÃrÆpye 'pi /
'ya÷ paÓukÃma÷ syÃtso 'mÃvÃsyÃmi«Âvà vatsÃnapÃkuryÃdye sthavi«ÂhÃstÃnagnaye sanimate '«ÂhÃkapÃlaæ nirvapedye madhyamÃstÃn vi«ïave Óipivi«ÂÃya Óte caruæ ye k«odi«ÂhÃstanindrÃya pradÃtre dadhaæÓcarum'iti /
atra hi amÃvÃsyÃmi«Âveti samÃpte yÃge paÓukÃme«ÂividhÃnaæ nÃtra pÆrvasya karmaïo 'nanuvtteryÃgÃntaravidhiriti yuktam /
##
yathodgÅthopÃsanÃsÃmye 'pi ÃdityagatahiraïyaÓmak«utvÃdiguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanÃta÷ parovarÅyastvaguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanà bhinnà tadvadidamapÅti /
parasmÃt paro varÃcca varÅyÃniti parovarÅyÃnudgÅtha÷ paramÃtmarÆpa÷ saæpanna÷ /
ata eva ananta÷ /
paramÃtmad«ÂimudgÅthe bhavayitum 'ÃkÃÓo hyevaibhyo bhÆtebhyo jyÃyÃn'ityÃkÃÓaÓabdena paramÃtmÃnaæ nirdiÓati //7//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.3.8
##
sphuÂatare bhedÃvagame saæj¤aikatvaæ nÃbhedasÃdhanamatiprasaÇgapÃtÃt /
apica Órutyak«arÃlocanayÃæ bhedapratyayo 'ntaraÇgaÓcÃnapek«aÓca /
saæj¤aikatvaæ tu ÓrutibÃhyatayà bahiraÇgaæ ca pauru«eyatayà sÃpek«aæ ca /
tasmÃdurbalaæ nÃmedasÃdhanÃyÃlamiti //8//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.4.9
##
gauïÅ buddhiradhyÃsa÷ /
yathà mÃïavake 'nivttÃyÃmeva mÃïavakabuddhivyapadeÓavttau siæhabuddhivyapadeÓavtti÷ siæho mÃïavaka iti, evaæ pratimÃyÃæ vÃsudevabuddhirnÃmni ca brahmabuddhistathoÇkÃra udgÅthabuddhivyapadeÓÃviti /
apavÃdaikatvaviÓe«aïÃni
coktÃni /
ekÃrthe 'pi ca Óabdadvayaprayogo dÓyate /
yathà vaiÓvadevyÃmik«Ã vij¤ÃnamÃnandam /
vyÃkhyÃyÃæ ca paryÃyÃïamapi sahaprayogo yathà sindhura÷ karÅ pika÷ kokila iti /
vimÓyÃnadhyavasÃyalak«aïaæ pak«aæ ghïÃti-
##
siddhÃntamÃha-idamucyate-
##
pratyanuvÃkaæ pratycamupakrame ca samÃptau cokÃra÷ sardavedavyÃpÅti kiÇgato 'yamoÇkÃrastattadÃpyÃdiguïaviÓi«Âastasmai tasmai kÃmÃvÃptyÃdiphalÃyopÃsyatvenÃdhikriyata ityapek«ÃyÃmudgÅthapadeneti viÓi«yate /
udgÅthapadenokÃrÃdyavayavaghaÂitasÃmabhaktibhedÃbhidhÃyinà samudÃyasyÃvayavabhÃvÃnupapattestatsaæbandhavayava oÇkÃro lak«yate, na punaroÇkÃreïÃvayavina udgÅthasya lak«aïà /
oÇkÃrasyaivopari«ÂÃttu tattadguïaviÓi«Âasya tattatphalaviÓi«Âasya copavyÃkhyÃsyamÃnatvÃt /
d«ÂaÓca samudÃyaÓabdo 'vayave lak«aïayà yathà grÃmo dagdha÷ paÂo dagdha iti tadekadeÓadÃhe /
adhyÃse tu lak«aïà phalakalpanà ca /
tathÃhi ÃptyÃdiguïakapraïavopÃsanÃdidamudgÅthatopÃsanaæ praïavasyÃnyat /
nacÃtrÃpyÃdi upÃsane«viva phalaæ ÓrÆyate /
tasmÃt kalpanÅyam /
udgÅthasaæbandhipraïavopÃsanÃdhikÃrapare vÃkye nÃyaæ do«a÷ /
apica gauïyà vtterlak«aïÃvttirbalÅyasÅ lÃghavÃt /
lak«aïÃyà hi lak«aïÅyaparatvaæ padasya tasyaiva vÃkyÃrthÃntarbhÃvÃt /
yathà gÃÇgÃyÃæ gho«a iti lak«yamÃïasya tÅrasya vÃkyÃrthe 'ntarbhÃvo 'dhikaraïatayà /
gaurvÃhÅka ityatra tu gosaæbandhitÅ«ÂhanmÆtrapurÅ«Ãdilak«aïayà na tatparatvaæ goÓabdasya /
apitu tatkak«ÃdhyavasitatadguïayuktavÃhÅkaparatvamiti gauïyà vtterdurbalatvaæ tadidamuktaæ-lak«aïÃyÃmapi tviti /
gauïyapi vttirlak«aïÃvayavatvÃllak«aïoktà /
yadyapi
vaiÓvadevÅpadamÃmik«ÃyÃæ pravartate tathÃpyarthameda÷ sphuÂatara÷ /
Ãmik«Ãpadaæ hi rÆpeïÃmik«ÃyÃæ pravartate /
vaiÓvadevÅpadaæ tu tasyÃmeva viÓvadevaviÓi«ÂÃyÃm /
evaæ hi vij¤ÃnÃndayorapi sphuÂatara÷ pravttinimittabheda÷ satyapi brahmaïyaikÃrthye /
naca vyÃkhyÃnamubhayorapi prasiddhÃrthatvÃdbhinnÃrthatvÃcca /
Óe«amatirohitÃrtham //9//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.5.10
##
##
evaæÓabdasya sannihitaprakÃrabhedaparÃmarÓÃrthatvÃtsÃk«ÃcchabdopasthÃpitasya ca saænidhÃnÃcchÃkhÃntaragatasya cÃnukramatayÃ(?) saænidhÃnÃbhÃvÃnna kau«ÅtakiprÃïasaævÃdavÃkye prÃïasya vasi«ÂhatvÃdibhirguïairupÃsyatvamapi tu jye«Âhatre«ÂhatvamÃtreïeti pÆrva÷ pak«a÷ /
siddhÃntastu-satyaæ saænihitaæ parÃmÓati evaÇkÃro na tu ÓabdopÃttamÃtraæ saænihitam /
kintu yacchabdÃbhihitÃrthanÃntarÅyakatayà prÃptaæ tadapi hi buddhau saænihitaæ saænihitameva /
yathà 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati'ityavyabhicÃritakratusamanvayayà juhvopasthÃpita÷ kratu÷ /
tasmÃdupÃsyaphalapratyabhij¤ÃnÃttadavyabhicÃriïa÷ prakÃrabhedasyehÃnuktasyÃpi buddhau saænidhÃnÃtpraktaparÃmarÓinaivaÇkÃreïa
parÃmarÓo yukta iti siddhaæ kau«ÅtakibrÃhmaïagatena tÃvadevaÇkÃreïa Óakyate parÃmra«Âum /
tathÃpyabhyupetyÃpi brÆma ityÃÓayavatà bhëyaktoktam-
##
kevalasya Órutasya hÃniritarasahitasya cÃk«utasya kalpanà na cetyartha÷ /
atirohitamanyat //10//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.6.11
#<ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya | BBs_3,3.11 |>#
guïavadupÃsanÃvidhÃnasya
vÃstavaguïavyÃkhyÃnÃdvivekÃrthamidamadhikaraïam /
yathaikasya brahmaïa÷ /
saæyadvÃmatvÃdaya÷ satyakÃmÃdayaÓca guïà na saækÅryeran /
evÃmÃnandavij¤ÃnatvÃdayo vibhutvanityatvÃdibhirguïai÷ pradeÓÃntaroktairna saækÅryeran /
tatsaækare và saæyadvÃmatvÃdayo 'pi satyakÃmÃdibhi÷ saækÅryeran /
nahi brahmaïo dharmiïa÷ sattve kaÓcidviÓe«a iti pÆrva÷ pak«a÷ /
rÃddhÃntastu vÃstavavidheyayorvastudharmatayà cÃnu«Âheyatayà cÃvyavasthÃvyavasthe vyavati«Âhete /
vastudharmo hi yÃvadvastu vyavati«Âhate /
nÃsÃvekatrokto 'nyatrÃnukto nÃstÅti Óakyaæ vaktum /
vidheyastu puru«aprayatnatantra÷ puru«aprayatnaÓca yatra yÃvadguïaviÓi«Âe brahmaïi codita÷ sa tÃvatyevÃvati«Âhate nÃvihitamapi guïaæ cotarÅkartumarhati /
tasya vidhitantratvÃdvidheÓca vyavasthÃnÃt /
tasmÃdÃnandavij¤ÃnÃdayo brahmatattvÃtmatayoktà yatra yatra brahma ÓrÆyate tatra tatrÃnuktà api labhyante /
saæyadvÃmÃdayaÓcopÃsanÃprayatnavidhivi«ayà yathÃvidhyavati«Âhante na tu yathÃvastviti siddham /
priyaÓirastvÃdÅnÃæ tÆpÃsyatvamÃropya nyÃyo darÓita÷ /
tasya (?)tu saæyadvÃmÃdirukta÷ /
modanamÃtraæ moda÷ /
pramoda÷ prak«Âo modastÃvimau parasparÃpek«ÃvupacayÃpacayau //11//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.6.12
priyaÓirastvÃdyaprÃptirupacayÃpacayau hi bhede | BBs_3,3.12 |
// 12 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.6.13
itare tvarthasÃmÃnyÃt | BBs_3,3.13 |
// 13 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.7.14
#<ÃdhyÃnÃya prayojanÃbhÃvÃt | BBs_3,3.14 |>#
#<
indriyebhya÷ parà hyarthà iti />#
kimatra sarve«ÃmevÃrthÃdÅnÃæ paratvaæ pratipipÃdayi«itam, Ãho puru«asyaiva tatpratipÃdanÃrthaæ cetare«Ãæ paratvapratipÃdanam /
tatra pratyekamarthÃdiparatvapratipÃdanaÓrute÷ ÓrÆyamÃïatattatparatve ca saæbhavati na tattadatikarme sarve«ÃmekaparatvÃdhyavasÃnaæ nyÃyyam /
na ca prayojanÃbhÃvÃdasaæbhava÷ /
sarve«Ãmeva pratyekaæ paratvÃbhidhÃnasyÃdhyÃnaprayojanatvÃt /
tattadÃdhyÃnÃnÃæ ca prayojanavattvasmte÷ /
tathÃhi smti÷- 'daÓa manvantarÃïÅha ti«ÂhantÅndriyacintakÃ÷ /
bhautikÃstu Óataæ pÆrïaæ sahasraæ tvÃbhimÃnikÃ÷ //
bauddhà daÓa sahasrÃïi ti«Âhanti vigatajvarÃ÷ /
pÆrïaæ Óatasahasraæ tu ti«ÂhantyavyaktacintakÃ÷ /
puru«aæ nirguïaæ prÃpya kÃlasaækhyà na vidyate /
'iti /
prÃmÃïikasya vÃkyabhedasyÃbhyupeyatvÃt pratyekaæ te«ÃmarthÃdÅnÃæ paratvaparÃïyetÃni vÃkyÃnÅti prÃptaya ucyate-indriyebhya÷ parà hyarthà itye«a tÃvatsaædarbho vastutattvapratipÃdanapara÷ pratÅyate nÃdhyÃnavidhipara÷ /
tadaÓrute÷ /
tadatra yatpratyasya sÃk«Ãtprayojanavattvaæ dÓyate tatpratyayaparatvaæ sarve«Ãm /
d«Âaæ ca vi«ïo÷ paramapadaj¤Ãnasya nikhilÃnarthasaæsÃrakÃraïÃvidyopaÓama÷ /
tattvaj¤Ãnodayasya viparyÃsopaÓamalak«aïatveta tatra tatra darÓanÃt /
arthÃdiparatvapratyayasya tu na d«Âamasti prayojanam /
naca d«Âe saæbhavati ad«Âakalpanà nyÃyyà /
naca paramapuru«Ãrthahetuparatve saæbhavati avÃntarapuru«Ãrthatocità /
tasmÃdd«ÂaprayojanavattvÃt, puru«aparatvapratipÃdanÃrtho 'yaæ saædarbha iti gamyate /
ki¤cÃdarÃdapyayamevÃsyÃrtha ityÃha-
##
nanvatrÃdhyÃnavidhirnÃsti tatkathamucyate ÃdhyÃnÃyetyata Ãha-
#<ÃdhyÃnÃyeti># //14//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.7.15
#<ÃtmaÓabdÃc ca | BBs_3,3.15 |>#
anadhigatÃrthapratipÃdanasvabhÃvatvÃpramÃïÃnÃæ viÓe«ataÓcÃgamasya, puru«aÓabdavÃcyasya cÃtmana÷ svayaæ Órutyaiva duradhigamatvÃvadhÃraïÃdvastutaÓca duradhigamatvÃdarthÃdÅnÃæ ca
sugamatvÃttatparatvamevÃrthÃdiparatvÃbhidhÃnasyetyartha÷ /
ÓruterÃÓayÃtiÓaya ivÃÓayÃtiÓaya÷ /
tattÃtparyateti yÃvat /
ki¤ca ÓrutyantarÃpek«itÃbhidhÃnÃdapyevameva /
arthÃdiparatve tu svarÆpeïa vivak«ite nÃpek«itaæ ÓrutirÃca«Âe ityÃha-
## //15//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.8.16
#<ÃtmaghÅtir itaravad uttarÃt | BBs_3,3.16 |>#
Órutismtyorhi lokas«Âi÷ parameÓvarÃdhi«Âhità parameÓvarahiraïyagarbhakartkopalabdhà seyamiha mahÃbhÆtasargamanabhidhÃya prÃthamikÅ lokas«ÂirupalabhyamÃnÃvÃntareÓvarakÃryà prÃgutpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïaæ cÃvÃntareÓvarasaæbandhitayà gamayati /
pÃrameÓvarasargasya mahÃbhÆtÃkÃÓÃditvÃdasya ca tadvaiparÅtyÃt /
asti hi tasyaivaikasya vikÃrÃntarÃpek«ayÃgnatvamasti cek«aïam /
api caitasminnaitareyake pÆrvasminprakaraïe prajÃpatikartkaiva lokas«Âiruktà /
tadanusÃrÃdapyetadeva vij¤Ãyate /
apica tÃbhyo gÃmÃnayadityÃdayaÓca vyavahÃra÷ Órutyoktà viÓe«avatsvÃtmaparamÃtmasu prasiddhÃ÷ /
tato 'pyavÃntareÓvara eva vij¤Ãyate /
ÃtmaÓabdaprayogaÓcÃtrÃpi d«ÂastasmÃdaparÃtmÃbhilÃpo 'yamiti prÃpta ucyati-paramÃtmano ghÅtiriha yathà itare«u s«ÂiÓravaïe«u 'etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'ityÃdi«u /
tasmÃduttarÃtsa aik«atetÅk«aïapÆrvakasra«ÂtvaÓravaïÃdÃtmetyavadhÃraïÃcca /
etadabhisaæhitam-mukhyaæ tÃvat sargÃtprÃkkevalatvamÃtmapadatvaæ sra«Âtvaæ ca parameÓvarasyÃtra bhavata÷ /
tadasatyÃmanupapattau nÃnyatra vyÃkhyÃtumucitam /
naca mahÃbhÆtas«ÂyanabhidhÃnena lokas«ÂyabhidhÃnamanupapattibÅjam /
ÃkÃÓapÆrvikÃyÃæ vastuto brahmaïa÷ s«Âau yathà kvacitteja÷pÆrvakas«ÂyabhidhÃnaæ na virudhyate 'etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'iti darÓanÃt /
ÃkÃÓaæ vÃyuæ s«Âveti hi tatra pÆrayitavyamevahÃpi mahÃbhÆtÃni s«Âveti kalpanÅyam /
sarvaÓÃkhÃpratyayatvena j¤Ãnasya ÓrutisiddhyarthamaÓrutopalabdhau yatnavatà bhavitavyaæ na puna÷ Órute mahÃbhÆtÃditve sargasya ÓaithilyamÃdaraïÅyam /
apica svÃdhyÃyavidhyadhÅnagrahaïo vedarÃÓiradhyayanavidhyÃpÃditaprayojanavadarthamabhidadhÃno yathà yathà prayojanÃdhikyamÃpnoti tathà tathÃnumanyatetarÃm /
yathà cÃsya brahmagocaratve paramapuru«Ãrthaupayikatvaæ naivamanyagocaratve /
tadidamuktam-
##
naca lokasargo 'pi hiraïyagarbhavyÃpÃro 'pi tu tadanupravi«Âasya paramÃtmana ityatraivoktam /
tasmÃdÃtmaivÃgna ityupakramÃttadvyÃpÃreïa cek«aïena madhye parÃmarÓÃdupari«ÂÃcca bhedajÃtaæ mahÃbhÆtai÷ sahÃnukamya brahmaprati«Âhatvena brahmaïa upasaæhÃrÃdbrahmÃbhilÃpatvamevÃsyeti niÓcÅyate /
yatra tu puru«avidhÃdiÓravaïaæ tasya bhavettvanyaparatvaæ gatyantarÃbhÃvÃditi sarvamavadÃtam /
apara÷ kalpa÷ /
sadupakramasya saædarbhasyÃtmopakramasya ca kimaikÃrthyamÃhosvidarthabheda÷ /
tatra sacchabdasyÃviÓe«eïÃtmani cÃnÃtmani ca pravtternÃtmÃrthatvaæ kintu samastavastvanugatasattÃsÃmÃnyÃrthatvaæ tathà copakramabhedÃdbhinnÃrthatvam /
sa Ãtmà tattvamasÅti copasaæhÃra upakramÃnurodhena saæpattyarthatayà vyÃkhyeya÷ /
taddhi satsÃmÃnyaæ paramÃtmatayà saæpÃdanÅyam /
tadvij¤Ãnena ca sarvavij¤Ãnaæ mahÃsÃmÃnyasya sattÃyÃ÷ samastavastuvistÃravyÃpitvÃdityevaæ prÃpta ucyate-ÃtmaghÅtirvÃjasaneyinÃmiva chÃndogyÃnÃmapyuttarÃtsa Ãtmà tattvamasÅti tÃdÃtmyopadeÓÃt /
astu tÃvadÃtmavyÃtiriktasya prapa¤casya sadasattvÃbhyÃmanirvÃcyatayà na sattvaæ sattvaæ tvÃtmadhÃtoreva tattvena nirvÃcyatvÃttasmÃdÃtmaiva sanniti /
abhyupetyÃha /
sacchabdasya sattÃsÃmÃnyÃbhidhÃyitvÃtprativyakti ca tasya pravtterÃtmani
cÃnyatra ca sacchabdapravtte÷ saæÓaye satyupasaæhÃrÃnurodhena sadevetyÃtmanyevÃvasthÃpyate /
nÅtÃrthopakramÃnurodhena hyupasaæhÃravarïanà na puna÷ saædigdhÃrthenopakrameïopasaæhÃro varïanÅya÷ /
apica saæpattau phalaæ kalpanÅyam /
naca sÃmÃnyamÃtre j¤Ãte viÓe«aj¤Ãnasaæbhava÷ /
na khalvÃkÃrÃdvk«e j¤Ãte ÓiæÓapÃdayastadviÓe«Ã j¤Ãtà bhavanti /
tadevamavadhÃraïÃdi sarvamanÃtmÃrthatve syÃdanupapannamiti chÃndogyasyÃtmÃrthatvameveti siddham /
atra ca pÆrvasmin pÆrvapak«e hiraïyagarbhopÃsanà siddhÃnte tu brahmabhÃvaneti //16//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.8.17
anvayÃd iti cet syÃd avadhÃraïÃt | BBs_3,3.17 |
// 17 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.9.18
##
vi«ayamÃha-
##
ananaæ prÃïanaæ ana÷ prÃïa÷ taæ prÃïamanagnaæ kurvanta÷ /
##
manyanta iti mananaæ j¤Ãnaæ tadvyÃnaparyantamiti cintanamuktam /
saæÓayamÃha-
##
khuraravamÃtreïÃpÃtata ubhayavidhÃnapak«aæ ghÅtvà madhyamaæ pak«amÃlambate pÆrvapak«Å-
##
yadyevamanagnatÃsaækÅrtanasya kiæ prayojanamityata Ãha-
##
ayamabhisandhi÷-yadyapi smÃrtaæ prÃyatyÃrthamÃcamanamasti tathÃpi prÃïopÃsanaprakaraïe 'vidhÃnÃttadaÇgatvenÃprÃptamiti vidhÃnamarthavadbhavati, antavadanaprati«edha iva smÃrte jyoti«Âomaprakaraïe samÃmnÃto nÃntaæ vadediti prati«edho jyoti«ÂomÃÇgatayÃrthavÃniti /
rÃddhÃntamÃha-
##
codayati-
##
pariharati-
##
tulyÃrthayormÆlamÆlibhÃvo nÃtulyÃrthayorityartha÷ /
abhiprÃyasthaæ pÆrvapak«abÅjaæ nirÃkaroti-
##
kratvarthapuru«Ãrthayorantavadanaprati«edhayoryuktamapaunaruktam /
iha tu smÃrtavÃcamanaæ sakalakarmÃÇgatayà vihitaæ prÃïopÃsanÃÇgamapÅti vyÃpakena smÃrtenÃcamanavidhinà punaruktatvÃdanarthakam /
naca smÃrtasyÃnena paunaruktyaæ tasya ca vyÃpakatvÃdetasya ca pratiniyatavi«ayatvÃditi /
madhyamaæ pak«amapÃktya prathamapak«amapÃkaroti-
##
yuktyantaramÃha-
##
upasaæharati-
##
stotavyÃbhÃve stutirnopapadyata ityartha÷ /
apica mÃnÃntaraprÃptenÃprÃptaæ vidheyaæ stÆyeta /
na cÃnagnatÃsaækalpo 'nyata÷ prÃpto yata÷ stÃvako bhavet /
na cÃcamanamanyato 'prÃptaæ yena vidheyaæ satstÆyetetyÃha-
##
api caikasya karmaïa ekÃrthataivetyucitaæ tasya balavatpramÃïavaÓÃdananyagatitve satyanekÃrthatà kalpyate /
saækalpe tu karmÃntare vidhÅyamÃne nÃyaæ do«a ityÃha-
##
apica d«ÂicodanÃsÃhacaryÃdd«Âicodanaiva nyÃyyà na cÃcamanacodanetyÃha-
##
yathà hi ÓvÃdimaryÃdasyÃnnasyÃttumaÓakyatvÃdannad«ÂiÓcodyate evamihÃpyapÃæ paridhÃnÃsaæbhavÃdd«Âireva codyata ityannad«ÂividhisÃhacaryÃdgamyate /
aÓabdatvaæ ca yadyapi d«ÂyabhyavahÃrayostulyaæ tathÃpi d«Âi÷ ÓÃbdadÓyanÃntarÅyakatayà sÃk«Ãcchabdena kriyamÃïopalabhyate /
abhyavahÃrastvadhyÃharaïÅya÷ katha¤cidyogyatÃmÃtreïeti viÓe«a÷ /
ki¤ca chÃndogyÃnÃæ vÃjasaneyinÃæ cÃcamane prÃyeïÃcÃmantÅti vartamÃnÃpadeÓa÷ evaæ yatrÃpi vidhivibhaktistatrÃpi jartilayavÃgvavà và juhuyÃditivadvidhitvamavivak«itam /
manyanta iti tvatprÃptÃrthatvÃtsamidho
yajatÅtyÃdivadvidhirevetyÃha-apicÃcÃmantÅti /
Óe«amatirohitÃrtham //18//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.10.19
##
ihÃbhyÃsÃdhikaraïanyÃyena pÆrva÷ pak«a÷ /
dvayorvidyÃvidhyorekaÓÃkhÃgatayoraghmamÃïaviÓe«atayà kasya ko 'nuvÃda iti viniÓcayÃbhÃvÃdaj¤Ãtaj¤ÃpanÃpravttapravartanÃrÆpasya ca vidhitvasya svarasasiddherubhayatropÃsanÃbheda÷ /
naca guïÃntaravidhÃnÃyaikatrÃnuvÃda ubhayatrÃpi guïÃntaravidhÃnopalabdhervinigamanÃhetvabhÃvÃtsamÃnaguïÃnabhidhÃnaprasaÇgÃcca /
tasmÃtsamidho yajatÅtyÃdivadabhyÃsÃdupÃsanÃbheda iti prÃpta ucyate-aikakarmyamekatvena pratyabhij¤ÃnÃt /
na cÃghyamÃïaviÓe«atà /
yatra bhÆyÃæso guïà yasya karmaïo vidhÅyante tatra tasya pradhÃnasya vidhiritaratra tu tadanuvÃdena katipayaguïavidhi÷ /
yathà yatra chatracÃmarapatÃkÃhÃstikÃÓcÅyaÓaktikayëÂÅkadhÃnu«kakÃrpÃïikaprÃsikapadÃtipracayastatrÃsti rÃjeti gamyate na tu katipayagajavÃjipadÃtibhÃji tadamÃtye, tathehÃpi /
na caikatra vihitÃnÃæ guïÃnÃmitaratroktiranarthikà pratyabhij¤ÃnadÃr¬hyÃrthatvÃt /
astu vÃsminnityÃnuvÃdo nahyanuvÃdÃnÃmavaÓyaæ sarvatra prayojanavattvam /
anuvÃdamÃtrasyÃpi tatra tatropalabdhe÷ /
tasmÃttadeva bhadÃraïyake 'pyupÃsanaæ tadguïenopasaæhÃrÃditi siddham //19//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.11.20
##
yadyekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ tattvena pratyabhij¤ÃnÃdupÃsanasya tatra vihitÃnÃæ dharmÃïÃæ saækara÷ /
tathà sati satyasyaikasasyÃbhedÃnmaï¬aladvayavartina upani«adorapi saækaraprasaÇgÃt /
tasyeti ca praktaparÃmarÓitvÃdbheda÷ /
satyasya ca pradhÃnasya praktatvÃdadhidaivamityasya viÓe«aïatayopasarjanatvenÃprastutvÃtprastutasya ca satyasyÃbhedÃtpÆrvavadguïasaækara÷ //20//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.11.21
iti prÃpta ucyate-
##
satyaæ yatra svarÆpamÃtrasaæbandho dharmÃïÃæ ÓrÆyate tatraivaæ svarÆpasya sarvatra pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃttanmÃtrasaæbandhitvÃcca dharmÃïÃm /
yatra tu saviÓe«aïaæ pradhÃnamavagamyate tatra saviÓe«aïasyaiva tasya dharmÃbhisaæbandho na nirviÓe«aïasya nÃpyanyaviÓe«aïasahitasya /
nahi daï¬inaæ puru«amÃnayetyukte daï¬arahita÷
kamaï¬alumÃnÃnÅyate /
tasmÃdadhidaivaæ satyasyopani«aduktà na tasyaivÃdhyÃtmaæ bhavitumarhati /
yathà cÃcÃryasya gacchato 'nugamanaæ vihitaæ na ti«Âhato bhavati, tasmÃnnopani«ado÷ saækara÷ kintu vyavasthiti÷ /
tadidamuktaæ-svarÆpÃnapÃyÃditi //21//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.11.22
##
atideÓÃdapyevameva tattve hi nÃtideÓa÷ syÃditi //22//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.12.23
##
'brahmajye«Âhà vÅryà saæbhtÃni brahmÃgre jye«Âhaæ divamÃtatÃna /
brahma bhÆtÃnÃæ prathamaæ tu jaj¤e tenÃrhati brahmaïà spardhituæ ka÷ /
'brahma jye«Âhaæ ye«Ãæ tÃni brahmajye«Âhà jaj¤e Ãsa /
yadyapi tÃsu tÃsu ÓÃï¬ilyÃdividyÃsvÃyatanabhedaparigraheïÃdhyÃtmikÃyatanatvaæ saæbhtyÃdÅnÃæ guïÃnÃmÃdhidaikatvamityÃyatanabheda÷ pratibhÃti, tathÃpi jyÃyÃn diva ityÃdinà saædarbheïÃdhidaivikavibhÆtipratyabhij¤ÃnÃt«o¬aÓakalÃdyÃsu ca vidyÃsvÃyatanÃÓravaïÃdantato brahmÃÓrayatayà sÃmyena pratyabhij¤ÃsaæbhavÃt saæbtyÃdÅnÃæ guïÃnÃæ ÓÃï¬ilyÃdividyÃsu «o¬aÓakalÃdividyÃsu copasaæhÃra iti pÆrva÷ pak«a÷ /
rÃddhÃntastu-mitha÷ samÃnaguïaÓravaïaæ pratyabhij¤Ãya yadvidyà apÆrvÃnapi tatrÃÓrutÃnguïÃnupasaæhÃrayati na tviha saæbhtyÃdiguïakabrahmavidyÃyÃæ ÓÃï¬ilyÃdividyÃgataguïaÓravaïamasti /
yà tu kÃcidÃdhidaivikÅ vibhÆti÷ ÓÃï¬ilyÃdividyÃyÃæ ÓrÆyate tasyÃstatprakaraïÃdhÅnatvÃttÃvanmÃtraæ grahÅ«yate naitÃvanmÃtreïa saæbhtyÃdÅnanukra«Âumarhati /
tatraitatpratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃdityuktam /
brahmà Órayatvena tu pratyabhij¤Ãnasamarthanamatiprasaktam /
bhÆyasÅnÃmaikyaprasaÇgÃt /
tadidamuktaæ-
##
tasmÃtsaæbhtiÓca dyuvyÃptiÓca tadidaæ saæbhtidyuvyÃptyapi cÃta÷ pratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃnna ÓÃï¬ilyÃdividyÃsÆpasaæhriyata iti siddham //23//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.13.24
##
puru«ayaj¤atvamubhayatrÃpyaviÓi«Âam /
naca vidu«o yaj¤asyeti na sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbhava÷ /
yaj¤asyÃtmetyÃtmaÓabdasya svarÆpavacanatvÃt /
yaj¤asya svarÆpaæ yajamÃnastasya ca cetanatvÃdvidu«a iti sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbhava÷ /
tasmÃtpuru«ayaj¤atvÃviÓe«ÃnmaraïÃvabhthatvÃdisÃmÃnyÃccaikavidyÃdhyavasÃne ubhayatra ubhayadharmopasaæhÃra iti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate yÃdÓaæ tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca puru«ayaj¤asaæpÃdanaæ tadÃyu«aÓca tredhÃ
vyavasthitasya savanatrayasaæpÃdanam /
aÓiÓi«ÃdÅnÃæ ca dÅk«ÃdibhÃvasaæpÃdanaæ naivaæ taittirÅyÃïÃm /
te«Ãæ na tÃvat puru«e yaj¤asaæpatti÷ /
nahyÃtmà yajamÃna ityatrÃyamÃtmaÓabda÷ svarÆpavacana÷ /
nahi yaj¤asvarÆpaæ yajamÃno bhavati /
kartkarmaïorabhedÃbhÃvÃt /
cetanÃcetanayoÓcaikyÃnupapatte÷ yaj¤akarmaïoÓcÃcetanatvÃt /
yajamÃnasya cetanatvÃt /
Ãtmanastu cetanasya yajamÃnatvaæ ca vidvattvaæ copapadyate /
tathà cÃyamartha÷-evaæ vidu«a÷ puru«asya ya÷ saæbandhÅ yaj¤a÷ tasya saæbandhitayà yajamÃna Ãtmà tathà cÃtmano yajamÃnatvaæ ca vidvatsaæbandhità ca yaj¤asya mukhye syÃtÃmitarathÃtmaÓabdasya svarÆpavÃcitve vidu«o yaj¤asyeti ca yajamÃno yaj¤asvarÆpamiti ca gauïe syÃtÃm /
naca satyÃæ gatau tadyuktam /
tasmÃtpuru«ayaj¤atà taittirÅye nÃstÅti tayà tÃvanna sÃmyam /
naca patnÅyajamÃnavedavidyÃdisaæpÃdanaæ taittirÅyÃïÃmiva tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ và vidyate savanasaæpattirapye«Ãæ vilak«aïaiva /
tasmÃdbhÆyo vailak«aïye sati na ki¤cinmÃtrasÃlak«aïyÃdvidyaikatvamucitamatiprasaÇgÃt /
apica tasyaivaæ vidu«a ityanuvÃdaÓrutau satyÃmanekÃrthavidhÃne vÃkyabhedado«aprasaktirityartha÷ /
api ceyaæ paiÇginÃæ tÃï¬inÃæ ca puru«ayaj¤avidyÃphalÃntarayuktà svatantrà pratÅyate /
taittirÅyÃïÃæ tu evaævidu«a iti ÓravaïÃtpÆrvoktaparÃmarÓÃttatphalatvaÓruteÓca pÃratantryam /
naca svatantraparantrayoraikyamucitamityÃha-apica sasaænyÃsÃmÃtmavidyÃmiti /
upasaæharati-tasmÃditi //24//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.14.25
##
vicÃravi«ayaæ darÓayati-
#<ÃtharvaïikÃnÃmiti />#
ÃtharvaïikÃdyupani«adÃrambhe te te mantrÃstÃni tÃni ca pravargyÃdÅni karmÃïi samamnÃtÅni /
saæÓayamÃha-
##
pÆrvapak«aæ ghïÃti-
##
saphalà hi sarvà vidyà ÃmnÃtÃstatsannidhau mantrÃ÷ /
karmÃïi ca samÃmnÃtÃni 'phalavatsannidhÃphalaæ tadaÇgam'iti nyÃyÃdvidyÃÇgÃbhÃvena vij¤Ãyante /
codayati-
##
nahyatra ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃni santi viniyojakÃni pramÃïÃni, nahi yathà darÓapÆrïamÃsÃvÃrabhya samidÃdaya÷ samÃmnÃtÃstathà käcidvidyÃmÃrabhya mantrà và karmÃïi và samÃmnÃtÃni /
na cÃsati sÃmÃnyasaæbandhe saæbandhisaænidhÃnamÃtrÃttÃdarthyasaæbhava÷ /
naca ÓrutasvÃÇgaparipÆrïà vidyà etÃnÃkÃÇk«itumarhati yena prakaraïÃpaditasÃmÃnyasaæbandhÃnÃæ saænidhirviÓe«asaæbandhÃyà bhavedityartha÷ /
samÃdhatte-
##
mà nÃma bhÆtphalavatÅnÃæ vidyÃnÃæ paripÆrïÃÇgÃnÃmÃkÃÇk«Ã //
mantrÃïÃæ tu svÃdhyÃyavidhyÃpÃditapuru«ÃrthabhÃvÃnÃæ karmaïÃæ ca pravargyÃdÅnÃæ svavidhyÃpÃditapuru«ÃrthabhÃvÃnÃæ puru«Ãbhila«itamÃkÃÇk«atÃæ saænidhÃnÃdanyatÃrÃkÃÇk«Ãnibandho raktapaÂanyÃyena saæbandha÷ /
tatrÃpi ca vidyÃnÃæ phalavattvÃttÃdarthyamaphalÃnÃæ mantrÃïÃæ karmaïÃæ ca /
naca pravargyÃdÅnÃæ piï¬apityaj¤avatsvarga÷ kalpanÃspadaæ, phalavatsaænidhÃnena tadavarohÃt /
##
idaæ khalu nivttÃkÃÇk«Ãyà vidyÃyÃ÷ saænidhÃne ÓrutamanÃkÃÇk«Ãyà sÃkÃÇk«asyÃpi saæbaddhumasÃmarthyÃttasyà apyÃkÃÇk«ÃmutthÃpayati /
utthÃpya caikavÃkyatÃmupaiti /
asamarthasya copakÃrakatvÃnupapatte÷ prakaraïinaæ prati upakÃrasÃmarthyamÃtmana÷ kalpayati /
naca satyapi sÃmarthye tatra Órutyà aviniyuktaæ sadaÇgatÃmupagantumarhatÅtyanayà paramparayà saænidhi÷ ÓrutimarthÃpattyà kalpayati /
Ãk«ipati-
##
prayogasamavetÃrthaprakÃÓanena hi mantrÃïÃmupayogo varïita÷ 'aviÓi«Âastu vÃkyÃrtha÷'
ityatra /
naca vidyÃsaæbaddhaæ ka¤canÃrthaæ mantre«u pratÅma÷ /
yadyapi ca pravargyo na ki¤cidÃrabhya ÓrÆyate tathÃpi vÃkyasaæyogena kratusaæyogena kratusaæbandhaæ pratipadyate /
'purastÃdupasadÃæ pravargyeïa pracaranti'iti /
upasadÃæ juhÆvadavyabhicÃritakratusaæbandhatvÃt /
yadyapi jyoti«ÂomaviktÃvapi santyupasadastathÃpi tatrÃnumÃnikyo jyoti«Âome tu pratyak«avihitÃstena ÓÅghrapravttitayà jyoti«ÂomÃÇgataiva vÃkyenÃvagamyate /
apica praktau vihitasya pravargyasya codakenopasadvattadviktÃvapi prÃpti÷ /
praktau và adviruktatvÃditi nyÃyÃjjyoti«Âome
eva vidhÃnamupasadà saha yuktaæ, tadetadÃha-
##
saænidhÃnÃdarthaviprakar«eïa vÃkyaæ balÅya iti bhÃva÷ /
samÃdhatte-
##
yathà 'agnaye tvà ju«Âaæ nirvapÃmi'iti mantre agnaye nirvapÃmiti pade karmasamavetÃrthaprakÃÓake /
Ói«ÂÃnÃæ tu padÃnÃæ tadekavÃkyatayà yathÃkatha¤cidvyÃkhyÃnamevamihÃpi hdayapadasyopÃsanÃyÃæ samavetÃrthatvÃttadanusÃreïa tadekavÃkyatÃpannÃni padÃntarÃïi gauïyà lak«aïayà ca vttyà katha¤cinneyÃnÅti nÃsamavetÃrthatà mantrÃïÃm /
naca mantraviniyogo nopÃsane«u d«Âo yenÃtyantÃd«Âaæ kalpyata ityÃha-
##
yadyapi vÃkyena balÅyasà saænidhirdurbalo bÃdhyate tathÃpi virodhe sati /
na cohÃsti virodha÷ /
vÃkyena viniyuktasyÃpi jyoti«Âome pravargyasya saænidhinà vidyÃyÃmapi viniyogasaæbhavÃt /
yathà 'brahmavarcasakÃmo bhaspatisavena yajeta'iti brahmavarcasaphalo 'pi bhaspatisavo vÃjapeyÃÇgatvena codyate-vÃjapeyene«Âvà bhaspatisavena yajeteti /
atra hi ktva÷ samÃnakartkatvamavagamyate dhÃtusaæbandhe pratyayavidhÃnÃt /
dhÃtvarthÃntarasaæbandhaÓca kathaæ ca samÃna÷ kartà syÃt /
yadyaka÷ prayogo bhavet /
prayogÃvi«Âaæ hi karttvam /
tacca prayogabhede kathamekam /
tasmÃtsamÃnakartkatvÃdekaprayogatvaæ vÃjapeyabhaspatisavayordhÃtvarthÃntarasaæbandhÃcca /
naca
guïapradhÃnabhÃvamantareïaikaprayogatà saæbandhaÓca tatrÃpi vÃjapeyasya prakaraïe samÃmnÃnÃdvÃjapeya÷ pradhÃnam /
aÇgaæ bhaspatisava÷ /
naca 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajeta'ityatrÃÇgapradhÃnabhÃvaprasaÇga÷ /
nahyetadvacanaæ kasyaciddarÓapÆrïamÃsasya somasya và prakaraïe samÃmnÃtam /
tathÃca dvayo÷ sÃdhikÃratayà aghyamÃïaviÓe«atayà guïapradhÃnabhÃvaæ prati vinigamanÃbhÃvenÃdhi«ÂhÃnamÃtravivak«ayà lÃk«aïikaæ samÃnakartkatvamityado«a÷ /
yadi tu kasyäcicchÃkhÃyÃmÃrabhyÃdhÅtaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âveti /
tathÃpyanÃrabhyÃdhÅtasyaivÃrabhyÃdhÅte pratyabhij¤Ãnamiti yuktam /
tathà sati dvayorapi pthagadhikÃratayà pratÅtaæ samapradhÃnatvamatyaktaæ bhaveditarathà tu guïapradhÃnabhÃvena tattyÃgo bhavet /
tasmÃtkÃlÃrtho 'yaæ saæyoga iti siddham /
siddhÃntamupakramate-
##
hdayaæ pravidhyetyayaæ mantra÷ svarasatastÃvadÃbhicÃrikakarmasamavetaæ sakalaireva padairarthamabhidadhadupalabhyate tadasyÃbhidhÃnasÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ vÃkyaprakaraïÃbhyÃæ kramÃdbalÅyobhyÃmapi balavatkimaÇga puna÷ kramÃt, tasmÃlliÇgena saænidhimapodyÃbhicÃrikakarmaÓe«atvamevÃpÃdyate /
yadyapi copÃsanÃsu hdayapadamÃtrasya samavetÃrthatvam /
tathÃpi taditare«Ãæ sarve«Ãmeva padÃnÃmasamavetÃrthatvam /
ÃbhicÃrike tu karmaïi
sarve«ÃmarthasamavÃya iti kimekapadasamavetÃrthatà kari«yati /
naca saænidhyupaghÅyÃsÆpÃsanÃsu mantramavasthÃpayatÅti yuktam /
hdayapadasyÃbhicÃre 'pi samavetÃrthasyetarapadaikavÃkyatÃpannasya vÃkyapramÃïasahitasyÃbhicÃrikÃtkarmaïa÷ saænidhinÃcÃlayitumaÓakyatvÃdevaæ 'deva savita÷ prasuva yaj¤am'ityÃderapi yaj¤aprasavaliÇgasya yaj¤aÇgatve siddhe jaghanyo vidyÃsaænidhi÷ kiæ kari«yati /
evamanye«Ãmapi ÓvetÃÓva ityevamÃdÅnÃæ ke«Ã¤cilliÇgena ke«Ã¤cicchutyà ## prakaraïeneti /
kasmÃtpuna÷ saænidhirliÇgÃdibhirbÃdhyate ityata Ãha-
##
prathamatantragator'tha÷ smÃryate /
tatra tu ÓrutiliÇgayo÷ samavÃye samÃnavi«ayatvalak«aïe virodhe kiæ balÅya iti cintà /
atrodÃharaïam-astyaindrÅ k 'kadÃcanastarÅrasi nendra'ityÃdikà ÓrutirviniyokÅ 'aindryà gÃrhapatyamupati«Âhate'iti /
atra hi sÃmarthyalak«aïÃlliÇgÃdindre viniyoga÷ pratibhÃti /
ÓruteÓca gÃrhapatyamiti dvitÅyÃto gÃrhapatyasya Óe«itvaæ aindryeti cattÅyÃÓruteraindryà ca÷ Óe«atvamavagamyate /
yadyapi gÃrhapatyamiti dvitÅyÃÓruterÃgneyÅmcaæ prati gÃrhapatyasya Óe«itvenopapatte÷ /
yadyapi caindryeti ca ttÅyÃÓruteraindryà indraæ prati Óe«atvanopapatteravirodha÷ /
padÃntarasaæbandhe tu vÃkyasyaiva liÇgena virodho na tu Órute÷ /
tatra ca viparÅtaæ balÃbalam /
tathÃpi ÓrutivÃkyayo rÆpato vyÃpÃrabhedÃdado«a÷ /
dvitÅyÃttÅyÃÓrutÅ hi kÃrakavibhaktitayà kriyÃæ prati praktyarthasya karmakaraïabhÃvamavagamayata iti viniyojike /
kriyÃæ prati hi karmaïa÷ Óe«itvaæ karaïasya ca Óe«atvamiti hi viniyoga÷ /
padÃntarÃnapek«e ca kriyÃæ prati Óe«aÓe«itve ÓrutimÃtrÃtpratiyete iti Óraute /
so 'yaæ Órutita÷ sÃmÃnyÃvagato viniyoga÷ padÃntaravaÓÃdviÓe«e 'vasthÃpyate /
so 'yaæ viÓe«aïaviÓe«yabhÃvalak«aïa÷ saæbandho vÃkyagocara÷, Óe«aÓe«ibhÃvastu Órauta÷, tasmÃdvÃkyalabhyaæ viÓe«amapek«ya Órauta÷ Óe«aÓe«ibhÃvo liÇgena virudhyata iti ÓrutiliÇgavirodhe kiæ liÇgÃnuguïena gÃrhapatyamiti dvitÅyÃÓruti÷ saptamyarthe vyÃkhyÃyatÃæ gÃrhapatyasamÅpe aindryendra upastheya iti /
Ãho Órutyanuguïatayà liÇgaæ vyÃkhyÃyatÃm /
prabhavati hi svocitÃyÃæ kriyÃyÃæ gÃrhapatya itÅndra indrateraiÓvaryavacanatvÃditi /
kiæ tÃvatprÃptaæ ÓruterliÇgaæ balÅya iti /
no khalu yatrÃsamarthaæ tacchrutisahasreïÃpi tatra viniyoktuæ Óakyate /
yathà agninà si¤cet pÃthasà dahediti /
tasmÃtsÃmarthyaæ purodhÃya Órutyà viniyoktavyam /
taccÃsyà ca÷
pramÃïÃntarata÷ ÓabdataÓca indre pratÅyate /
tathÃhi-viditapadatadartha÷ kadÃcanetyca÷ spa«Âamindramavagacchati, ÓabdÃccaindryetyata÷ /
tasmÃddÃrudahanasyeva dahanasya saliladahane viniyogo gÃrhapatye viniyoga aindryÃ÷ /
naca ÓrutyanurodhÃjjaghanyÃmÃsthÃyà vttiæ sÃmarthyakalpaneti sÃmpratam /
sÃmarthyasya pÆrvabhÃvitayà tadanurodhenaiva ÓrutivyavasthÃpanÃt /
tasmÃdaindryendra eva gÃrhapatyasamÅpa upasthÃtavya iti prÃpte 'bhidhÅyate-'liÇgaj¤Ãnaæ purodhÃya na Órutervinayokttà /
Órutij¤Ãnaæ purodhÃya liÇgaæ tu viniyojakam' /
yadi hi sÃmarthyamavagamya ÓruterviniyogamavadhÃrayetpramÃtà tata÷ Óruterviniyogaæ prati liÇgaj¤ÃnÃpek«atvÃddurbalatvaæ bhavet /
na tvetadasti /
ÓrutirviniyogÃya sÃmarthyamapek«ate nÃpek«ate sÃmarthyavij¤Ãnam /
avagate tu tato viniyoge nÃsamarthasya sa iti tannirvÃhÃya sÃmarthyaæ kalpyate /
tacchrutiviniyogÃtpÆrvamasti sÃmarthyam /
na tu pÆrvamagamyate /
viniyoge tu siddhe tadanyathÃnupapattyà paÓcÃtpratÅyata iti ÓrutiviniyogÃtparÃcÅnà sÃmarthyapratÅtistadanurodhenÃvasthÃpanÅyà /
liÇgaæ tu na svato viniyojakamapi tu viniyokÅæ kalpayitvà Órutim /
tathÃhi-na svarasato liÇgÃdanenendra upasthÃtavya iti pratÅyate, kintvÅdgindra iti tasya tu prakaraïÃmnÃnasÃmarthyÃt sÃmÃnyata÷ prakaraïÃpatitaidamarthyasya tadanyathÃnupapattyà viniyogakalpanÃyÃmapi ÓrautÃdviniyogÃtkalpanÅyasya viniyogasyÃrthaviprakar«Ãcchrutireva kalpayitumucità na tu tadartho viniyoga÷ /
nahi Órutamanupapannaæ ÓÃkyamarthenopapÃdayitum /
nahi trayo 'tra brahmaïÃ÷ kaÂhakauï¬inyÃviti vÃkyaæ pramÃïÃntaropasthÃpitena mÃÂhareïopapÃdayanti, upapÃdayato và nopahasanti /
ÓÃbdÃ÷ /
mÃÂharaÓceti tu ÓrÃvayantamanumanyante /
tasmÃcchrutÃrthasamutthÃnÃnupapatti÷ ÓrutenaivÃrthÃntareïopapÃdanÅyÃ, nÃrthÃntaramÃtreïa pramÃïÃntaropanÅteneti lokasiddham /
naca lokasiddhasya niyogÃnuyogau yujyete ÓabdÃrthaj¤ÃnopÃyabhÆtalokavirodhÃt /
tasmÃdviniyojikà Óruti÷ kalpanÅyà /
tathÃca yÃvalliÇgÃdviniyojikÃæ Órutiæ kalpayituæ prakrÃntavyÃpÃrastÃvatpratyak«ayà Órutyà gÃrhapatye viniyoga÷ siddha iti nivttÃkÃÇk«aæ prakaraïamiti kasyÃnupapattyà liÇgaæ viniyokÅæ Órutimupakalpayet /
mantrasamÃmnÃnasya pratyak«ayaiva viniyogaÓrutyopapÃditatvÃt /
yathÃhu÷-'yÃvadaj¤Ãtasaædigdhaæ j¤eyaæ tÃvatpramitsyate /
pramite tu pramÃtïÃæ pramautsukyaæ vihanyate'iti /
tasmÃtpratÅtaÓrautaviniyogopapattyai mantrasya sÃmarthyaæ tadanuguïatvena nÅyamÃnaæ prathamÃæ vttimajahajjaghanyayÃpi neyamiti siddham /
liÇgavÃkyayoriha virodho yathÃ-'syonaæ te sadanaæ kïomi ghtasya dhÃrayà suÓevaæ kalpayÃmi /
tasminsÅdÃmte pratiti«Âha vrÅhÅïÃæ medha sumanasyamÃna÷'iti /
kimayaæ ktsna eva mantra÷ sadanakaraïe puro¬ÃÓÃsÃdane ca prayoktavya uta kalpayÃmyanta upastaraïe tasmintsÅdetyevamÃdistu puro¬ÃÓÃsÃdana iti /
yadi vÃkyaæ balÅya÷ ktsno mantra ubhayatra, suÓevaæ kalpayÃmÅtyetadapek«o hi tasminsÅdetyÃdi÷ pÆrveïaikavÃkyatÃmupaiti yatkalpayÃmi tasmintsÅdeti /
atha liÇgaæ balÅyastata÷ kalpyÃmyanta÷ sadanakaraïe tatprakÃÓane hi tatsamartham /
tasmintsÅdeti puro¬ÃÓÃsÃdane tatra hi tatsamarthamiti /
kiæ tÃvatprÃptam /
liÇgÃdvÃkyaæ balÅya ityubhayatra ktsnasya viniyoga iti /
iha hi yattatpadasamabhivyÃhÃreïa vibhajyamÃnasÃkÃÇk«atvÃdekavÃkyatÃyÃæ siddhÃyÃæ tadanurodhena paÓcÃttadabhidhÃnasÃmÃrthyaæ kalpanÅyam /
yathà devasyatvetimantre 'gnye nirvapÃmÅti padayo÷ samavetÃrthatvena tadekavÃkyatayà padÃntarÃïÃæ tatparatvena tatra sÃmarthyakalpanà /
tadevaæ pratÅtaikavÃkyatÃnirvÃhÃya tadanuguïatayà sÃmarthyaæ kÊptaæ sanna tadvyÃpÃdayitumarhati, api tu
viniyojikÃæ Órutiæ kalpayattadanuguïameva kalpayet /
tathà ca vÃkyasya liÇgato balÅyastvÃtsadanakaraïe ca puro¬ÃÓÃsÃdhane ca ktsna eva mantra÷ prayoktavya iti prÃptam /
evaæ prÃpte ucyate-bhavedetadevaæ yadyekavÃkyatÃvagamapÆrvaæ sÃmarthyÃvadhÃraïamapi tu avadhtasÃmarthyÃnÃæ padÃnÃæ praÓli«ÂapaÂhitÃnÃæ sÃmarthyavaÓena prayojanaikatvenekavÃkyatvÃvadhÃraïam /
yÃvanti padÃni pradhÃnamekamarthamavagamayituæ samarthÃni vibhÃge sÃkÃÇk«Ãïi tÃnyekaæ vÃkyam /
anu«ÂheyaÓcÃrtho mantre«u prakÃÓyamÃna÷ pradhÃnam /
sadanakaraïapuro¬ÃÓÃsÃdane cÃnu«Âheyatayà pradhÃne /
tayoÓca sadanakaraïaæ kalpayÃmyanto mantra÷ samartha÷ prakÃÓayituæ puro¬ÃÓÃsÃdanaæ ca tasminsÅdetyÃdi÷ /
tataÓca yÃvadekavÃkyatÃvaÓena sÃmarthyamanumÅyate tÃvatpratÅtaæ sÃmarthyamekaikasya bhÃgasyaikaikasminnarthe viniyojikÃæ Órutiæ kalpayati /
tathÃca Órutyaivaikaikasya bhÃgasyaikatra viniyoge sati prakaraïapÃÂhopapattau na vÃkyakalpitaæ liÇgaæ viniyojikÃæ ÓrutimaparÃæ kalpayitumarhatÅtyekavÃkyatÃbuddhirutpannÃpyÃbhÃsÅbhavati liÇgena bÃdhanÃt /
yatra tu virodhakaæ liÇgaæ nÃsti tatra samavetÃrthaikadvitripadaikavÃkyatà padÃntarÃïÃmapi sÃmarthyaæ kalpayatÅti bhavati vÃkyasya viniyojakatvam /
yathÃtraiva syonaæ ta ityÃdÅnÃm /
tasmÃdvÃkyÃlliÇgaæ balÅya iti siddham //
vÃkyaprakaraïayorvirodhodÃharaïam /
atra ca padÃnÃæ parasparÃpek«ÃvaÓÃtkasmiæÓcidviÓi«Âa ekasminnarthe paryavasitÃnÃæ vÃkyatvaæ, labdhavÃkyabhÃvanÃæ ca puna÷ kÃryÃntarÃpek«ÃvaÓena vÃkyÃntareïa saæbandha÷ prakaraïam /
kartavyÃyÃ÷ khalu phalabhÃvanÃyà labdhadhÃtvarthakaraïÃyà itikartavyatÃkÃÇk«Ãyà vacanaæ
prakaraïamÃcak«ate vddhÃ÷ /
yathà 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta'iti /
etaddhi vacanaæ prakaraïam /
tadetasmin svapadagaïena kiyatyapyarthe paryavasite karaïopakÃralak«aïakÃryÃntarÃpek«ÃyÃæ 'samidho yajati'ityÃdivÃkyÃntarasaæbandha÷ /
samidÃdibhÃvanà hi svavidhyupahitÃ÷ puru«e hitaæ bhÃvyamapek«amÃïà viÓvajitryÃyena vÃnu«aÇgato vÃrthavÃdato và phalÃntarÃpratilambhena darÓapÆrïamÃsabhÃvanÃæ nirvÃrayitumÅÓate /
tasmÃttadÃkÃÇk«ÃyÃmupanipatitÃnyetÃni vÃkyÃni svakÃryÃpek«Ãïi tadapek«itakaraïopakÃralak«aïaæ kÃryamÃsÃdya nirvaïvanti ca nirvÃrayanti ca pradhÃnam /
so 'yamanayorna«ÂÃÓvadagdharathavatsaæyoga÷ /
tadevaæ lak«aïayorvÃkyaprakaraïayorvirodhodÃharaïaæ sÆktavÃkanigada÷ /
tatra hi paurïamÃsÅdevatà amÃvasyÃdevatÃ÷ samÃmnÃtÃ÷ /
tÃÓca na mitha ekavÃkyatÃæ gantumarhantÅti liÇgena paurïamÃsÅyÃgÃdindrÃgnÅÓabda utkra«Âavya÷ amÃvÃsyÃyÃæ ca samavetÃrthatvÃtprayoktavya÷ /
athedÃnÅæ saædihyate-kiæ yadindrÃgnipadaikavÃkyatayà pratÅyate 'avivdhethÃæ maho jyÃyo 'kÃtÃm'iti tannotkra«ÂavyamutendrÃgniÓabdÃbhyÃæ sahotkra«Âavyamiti /
tatra yadi prakaraïaæ balÅyastato 'panÅtadevatÃko 'pi Óe«a÷ prayoktavyo 'tha vÃkyaæ tato yatra devatÃÓabdastatraiva prayoktavya÷ /
kiæ tÃvatprÃptamapanÅtadevatÃko 'pi Óe«a÷ prayoktavya÷ prakaraïasyaivÃÇgasaæbandhapratipÃdakatvÃt /
phalavatÅ hi bhÃvanà pradhÃnetikartavyatÃtvamÃpÃdayati /
tadupajÅvanena ÓrutyÃdÅnÃæ viÓe«asaæbandhÃpÃdakatvÃt /
ata÷ pradhÃnabhÃvanÃvacanalak«aïaprakaraïavirodhe tadupajÅvivÃkyaæ bÃdhyata iti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-bhavedetadevaæ yadi viniyojyasvarÆpasÃmarthyamanapek«ya prakaraïaæ viniyojayet /
api tu viniyogÃya tadapek«ate 'nyathà pÆ«Ãdyanumantraïamantrasya dvÃdaÓopasattÃyÃÓca notkar«a÷ syÃt /
tadrÆpÃlocanÃyÃæ ca yadyadeva ÓÅghraæ pratÅyate
tattadbalavadviprak«Âaæ tu durbalam /
tatra yadi tadrÆpaæ Órutyà liÇgena vÃkyena vÃnyatra viniyuktaæ tata÷
prakaraïaæ bhaÇktvotk«yate, pariÓi«Âaistu prakaraïasyetikartavyatÃpek«Ã pÆryate /
atha svasya ÓÅghrapravttaæ ÓrutyÃdi nÃsti tata÷ prakaraïaæ viniyojakam /
yathà samidÃde÷ /
tadiha prakaraïÃdvÃkyasya ÓÅghrapravttatvamucyate /
prakaraïe hi svÃrthapÆrïÃnÃæ vÃkyÃnÃmupakÃryopakÃrakÃkÃÇk«ÃmÃtraæ dÓyate /
vÃkye tu padÃnÃæ pratyak«asaæbandha÷ /
tataÓca saha prasthitayorvÃkyaprakaraïayoryÃvatprakaraïenaikavÃkyatà kalpyate tÃvadvÃkyenÃbhidhÃnasÃmarthyaæ, yÃvaditaratra vÃkyena sÃmarthyaæ tÃvaditaratra sÃmarthyena ÓrutiryÃvaditaratra sÃmarthyena ÓrutistÃvadiha Órutyà viniyogastÃvatà ca vicchinnÃyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ ÓrutyanumÃne vihate prakaraïenÃntarà kalpitaæ vilÅyanta iti vÃkyabalÅyastvÃttaddevatÃÓe«aïÃmapakar«a eveti siddham //
kramaprakaraïavirodhodÃharaïam /
rÃjasÆyaprakaraïe pradhÃnasyaivÃbhi«ecanÅyasya saænidhau Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdyÃmnÃtaæ, tatkiæ samastasya rÃjasÆyasyÃÇgamutabhi«ecanÅyasya /
yadi prakaraïaæ balÅyastata÷ samastasya rÃjasÆyasya, atha kramastato 'bhi«ecanÅyasyaiveti, kiæ tÃvatprÃptam /
nÃkÃÇk«ÃmÃtraæ hi saæbandhahetu÷ /
gÃmÃnaya prÃsÃdaæ paÓyeti gÃmityasya kriyÃmÃtrÃpek«iïa÷ paÓyetyanenÃpi saæbandhasaæbhavÃdvinigamanÃbhÃvaprasaÇgÃt /
tasmÃtsaænidhÃnaæ saæbandhakÃraïam /
tathà cÃnayetyananaiva gÃmityasya saæbandho vinigamyate /
naca saænidhÃnamapi saæbandhakÃraïam /
ayameti putro rÃj¤a÷ puru«o 'pasÃryatÃmityatra rÃj¤a ityasya putrapuru«apadasaænidhÃnÃviÓe«Ãnmà bhÆdavinigamanà /
tasmÃdÃkÃÇk«Ã niÓcayaheturvaktavyà /
atra putraÓabdasya saæbandhivacanatayà samutthitÃkÃÇk«asyÃntike yadupanipatitaæ saæbandhyantarÃkÃÇk«aæ padaæ tasya tenaivÃkÃÇk«ÃparipÆrte÷ puru«apadena
puru«arÆpamÃtrÃbhidhÃyinà svatantreïaiva na saæbandha÷ kintu pareïÃpasÃryatÃmityanenÃpasaraïÅyÃpek«eïeti /
satyapi saænidhÃne ÃkÃÇk«ÃbhÃvÃdasaæbandha÷ /
tathà cÃbhÃïaka÷-'taptaæ taptena saæbadhyate'iti /
tathà cÃkÃÇk«itamapi na yÃvatsaænidhÃpyate tÃvanna saæbadhyate /
tathà saænihitamapi yÃvannÃkÃÇk«yate na tÃvatsaæbadhyata iti dvayo÷ saæbandhaæ prati samÃnabalatvÃtkramaprakaraïayo÷ samuccayÃsaæbhavÃcca vikalpena rÃjasÆyÃbhi«ecanÅyayorviniyoga÷ Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdÅnÃmiti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-rÃjasÆyake kathaæbhÃvÃpek«Ã hi pavitrÃdÃrabhya k«atrasya dhtiæ yÃvadanuvartate /
yathÃca-'avicchinne kathaæbhÃve yatpradhÃnasya paÂhyate /
anirj¤Ãtaphalaæ karma tasya prakaraïÃÇgatà 'iti nyÃyÃdrÃjasÆyÃÇgatà Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdÅnÃm /
abhi«ecanÅyasya tu svavÃkyopÃttapadÃrthanirÃkÃÇk«asya saænidhipÃÂhenÃkÃÇk«otthÃpanÅyà yÃvattÃvatsiddhÃkÃÇk«eïa rÃjasÆyenaikavÃkyatà kalpyate /
yÃvaccÃbhi«ecanÅyÃkÃÇk«yà tadekavÃkyatà kalpyate tÃvatkÊptayà rÃjasÆyaikavÃkyatà tadupakÃratayà sÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ yÃvaccÃbhi«ecanÅyaikavÃkyatayà liÇgaæ kalpyate tÃvatkÊptaliÇgaæ viniyokrÅæ Órutiæ kalpyati yÃvadvÃkyakalpitena liÇgena Órutiritaratra kalpyate tÃvatkÊptayà Órutyà viniyoge sati prakaraïapÃÂhopapattau saænidhÃnaparikalpitamantarà vilÅyate /
pramÃïÃbhÃve 'pratipatvÃt /
prakaraïinaÓca rÃjasÆyasya sarvadà buddhisÃænidhyena tatsaænidherakalpanÅyatvÃt /
tasmÃtprakaraïavirodhe kramasya bÃdha eva naca vikalpo durbalatvÃditi siddham //
kramasamÃkhyayorvirodhodÃharaïam-pauro¬ÃÓika iti samÃkhyÃte kÃï¬e sÃnnÃyyakrame ca Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïa iti ÓundhanÃrtho mantra÷ samÃmnÃta÷, tatra saædihyate kiæ samÃkhyÃnasya balÅyastvÃtpuro¬ÃÓapÃtrÃïÃæ Óundhane viniyoktavya÷, Ãho sÃnnÃyyapÃtrÃïÃæ Óundhane kramo balÅyÃniti /
kintÃvatprÃptam /
samÃkhyÃnÃæ balÅya iti pauro¬ÃÓikaÓabdena hi puro¬ÃÓasaæbandhÅnÅtyucyante tÃnyadhiktya pravttaæ kÃï¬aæ pauro¬ÃÓikam /
tataÓca
yÃvatkrameïa prakaraïÃdyanumÃnaparamparayà saæbandha÷ pratipÃdanÅya÷ yÃvatsamÃkhyayà Órutyaiva sÃk«Ãdeva sa pratipÃdita iti arthaviprakar«eïa kramÃtsamÃkhyaiva balÅyasÅti puro¬ÃÓapÃtraÓundhane mantra÷ prayoktavya÷ na sÃnnÃyyapÃtraÓundhana iti prÃptam /
evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-samÃkhyÃnÃtkramo balavÃnarthaviprakar«Ãditi /
tathÃhi-samÃkhyà na tÃvatsaæbandhasya vÃcikà kintu pauro¬ÃÓaviÓi«Âaæ kÃï¬amÃha /
tadviÓi«ÂatvÃnyathÃnupapattyà tu saæbandha÷ kÃï¬asyÃnumÅyate na tu sÃk«Ãnmantrabedasya /
taddhÃreïa ca tanmadhyapÃtino mantrabhedasyÃpi tadanumÃnam /
na cÃsau saæbandho 'pi Órutyaiva Óe«aÓe«ibhÃva÷ pratÅyate /
api tu saæbandhamÃtram /
tasmÃcchrutisÃdÓyamasya dÆrÃpetamiti krameïa nÃsya spardhocità /
tatrÃpi ca sÃmÃnyato darÓapÆrïamÃsaprakaraïÃpÃditaidamarthyasya Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdivaccÃrÃdupakÃrakatayà praktamÃtrasaæbandhÃnupapatti÷ /
mantrasya prayogasamavetÃrthasmÃraïena sÃmavÃyikÃÇgatvÃt /
tathÃca yaæ
ka¤citpraktaprayogagatamarthaæ prakÃÓayato 'sya prakaraïÃÇgatvamaviruddhamiti viÓe«Ãpek«ÃyÃæ sÃnnÃyyakrama÷ sÃnnÃyyaæ prati prakaraïÃdyanumÃnadvÃreïa viniyogaæ kalpayitumutsahate na tu samÃkhyÃnam /
tasya durbalatvÃt /
tathÃhi-samÃkhyà saæbandhanibandhanà sati tatsidhyarthaæ saænidhimupakalpayati yÃvattÃdvaidikena pratyak«ad«Âena saænidhÃnenÃkÃÇk«Ã kalpyate /
yÃvacca kÊptena saænidhÃnenÃkÃÇk«Ã kalpyate tÃvaditaratra kÊptayÃkÃÇk«ayaikavÃkyatà yÃvacca kÊptayÃkÃÇk«aikavÃkyatà tÃvaditaratraikavÃkyatayà kÊptayopakÃrasÃmarthyam /
yÃvaccÃtraikavÃkyatayopakÃrasÃmarthyaæ tÃvaditaratra liÇgena viniyojikà Óruti÷ /
yÃvadatra liÇgena viniyojikà ÓrutistÃvaditaratra kÊptayà Órutyà viniyoga iti tÃvataiva
prakaraïapÃÂhopapatte÷ sarvaæ samÃkhyÃnakalpitaæ vicchinnamÆlatvÃllÆyamÃnaÓasyamiva nirbÅjaæ bhavati /
puro¬ÃÓÃbhidhÃyakamantrÃbÃhulyÃtkÃï¬asya pauro¬ÃÓikasamÃkhyeti mantavyam /
'ekadvitricatu«pa¤cavastvantarayakÃritam /
Órutyarthaæ prati vai«amyaæ liÇgÃdÅnÃæ pratÅyate //
'ityarthaviprakar«a ukta÷ /
tatrÃpi ca 'bÃdhikaiva Órutirnityaæ samÃkhyà bÃdhyate sadà /
madhyamÃnÃæ tu bÃdhyatvaæ bÃdhakatvamapek«ayà //
'iti viÓe«a ukto vddhai÷ /
tadvayaæ vistarÃdbibhyato 'pi prathamatantrÃnabhij¤Ãnukampayà nighnà vistare patitÃ÷ sma ityuparamyate /
tasmÃdyathÃnuj¤ÃpanÃnuj¤ayo÷ praj¤ÃtakramayorupahÆta upahÆyasvetyevaæ mantrÃvÃmnÃtau deÓasÃmÃnyÃttathaivÃÇgatayà prÃpnuta÷ /
upahÆta iti liÇgato 'nuj¤Ãmantro nÃnuj¤Ãpane upahÆyasveti ca liÇgato 'nuj¤Ãpano ca mantro nÃnuj¤ÃyÃm /
tadiha liÇgena kramaæ bÃdhitvà viparÅtaæ Óe«atvamÃpÃdyate /
yÃvaddhi sthÃnena prakaraïamutpÃdyaikavÃkyatvaæ kalpyate tÃvalliÇgena Órutiæ kalpayitvà sÃdhito viniyoga iti akalpitaliÇgaÓrute÷ kramasya bÃdha÷ /
tadvadihÃpi viniyoge pratyekÃntaritena liÇgena caturantaritasya vidyÃkramasya bÃdha iti /
yadyapi prathamatantra evÃyamartha upapÃditastathÃpi virodhe tadupapÃdanamiha tvavirodha÷ /
nahi liÇgenÃbhicÃrikakarmasaæbandha÷ vidyÃsaæbandhena kramaktena virudhyate /
naca viniyuktaviniyogalak«aïo 'tra virodho bhaspatisave 'pi tatprasaÇgÃt /
athaiva pratÅtivirodho naca vastuvirodha÷ sa vidyÃyÃæ viniyoge 'pi tulya÷ /
tasmÃdavirodhÃdvedhÃdimantrasyopÃsanÃÇgatvamityastyabhyadhikà ÓaÇkà /
tatrocyate-'nahi liÇgavirodhena kramabÃdho 'bhidhÅyate /
kintu liÇgaparicchinne na krama÷ kalpanÃk«ama÷' /
prakaraïapÃÂhopapattyà hi ÓrutiliÇgatvÃkyaprakaraïairaviniyukta÷ krameïa prakaraïavÃkyaliÇgaÓrutikalpanÃprÃïÃlikayà viniyujyate /
tadà viniyuktasya prakaraïapÃÂhÃnarthakyaprasaÇgÃt /
upapÃdite tu ÓrutyÃdibhi prakaraïapÃÂhe k«ÅïatvÃdarthÃpatte÷ kramo na
svocitÃæ pramÃmutpÃdayitumarhati pramitsÃbhÃvÃditi /
bhaspatisavasya tu ktvÃÓrutireva dhÃtusaæbandhÃdhikÃrakÃtsamÃnakartkatÃyÃæ vihità saæyogapthaktvena viniyuktamapi viniyojayantÅ na Óakyà Órutyantareïa niroddhuæ svapramÃmiti vai«amyam /
tadidamuktam-
##
tulyabalatayà bhaspatisavasya tulyatÃÓaÇkÃpÃkaraïadvÃreïa samuccayo na tu pthaguktitayà parasparÃpek«atvÃditi /
saænidhipÃÂhamupapÃdayati-
## //25//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.15.26
##
yatra hÃnopÃyane ÓrÆyete tatrÃvivÃda÷ saænipÃte yatrÃpyupÃyanamÃtraÓravaïaæ tatrÃpi nÃntarÅyakatayà hÃnamÃk«iptamityasti saænipÃta÷ /
yatra tu hÃnamÃtraæ saktadu«ktayo÷ Órutaæ na ÓrÆyate upÃyanaæ, tatra kimupÃyanamupÃdÃnaæ saænipatenna veti saæÓaya÷ /
atra pÆrvapak«aæ ghïÃti-
##
syÃdetat /
yathà ÓrÆyamÃïamekatra ÓÃkhÃyÃmupÃsanÃÇgaæ tasminnevopÃsane ÓÃkhÃntare 'ÓrÆyamÃïamupasaæhriyate /
evaæ ÓÃkhÃntaraÓrutamupÃyanamupasaæhari«yata ityata Ãha-
##
ekatve hyupÃsanakarmaïÃmanyatra ÓrutÃnÃmapyanyatra samavÃyo ghaÂate /
na tvihopÃsanÃnÃmekatvaæ, saguïanirguïatvena bhedÃdityartha÷ /
nanu yathopÃyanaæ Órutaæ hÃnamupasthÃpayatyevaæ hÃnamapi upÃyanamityata Ãha-
##
grahaïaæ hi na svÃmino 'pagamamantareïa bhavatÅti grahaïÃdapagamasiddhiravaÓyaæbhÃvinÅ /
apagamastvasatyapyanyena grahaïe d«Âo yathà prÃyaÓcittenÃpagatirenasa iti /
kartbhedakathanaæ tvetadupodbalÃnÃrthaæ na punaravaÓyaæbhÃvasya prayojakamupÃyanenÃnaikÃntyÃditi /
siddhÃntamupakramate-
##
ayamasyÃrtha÷-karmÃntare vihitaæ hi na karmÃntara upasaæhriyate pramÃïÃbhÃvÃt /
yatpunarna vidhÅyate kintu stutyarthaæ siddhatayà saækÅrtyate tadasati bÃdhake devatÃdhikaraïanyÃyena Óabdata÷ pratÅyamÃnaæ parityaktumaÓakyam /
tathÃca vidhÆtayo÷ saktadu«ktayornirguïÃyÃæ
vidyÃyÃmaÓvaromÃdivatkiæ bhavatvityÃkÃÇk«ÃyÃæ na tÃvatprÃyaÓcitteneva tadvilayasaæbhavastathà satyaÓvaromarÃhud«ÂÃntÃnupapatte÷ /
na jÃtvaÓvaromarÃhumukhayorvilayanamasti /
api tvaÓvacandrÃbhyÃæ vibhÃga÷ /
naca na«Âe
vidhÆnanapramocanÃrthasaæbhava÷ /
tasmÃdarthavÃdasyÃpek«ÃyÃæ Óabdasaænidhikto 'pi viÓe«a upÃyanaæ buddhau saænidhÃpayituæ Óaknotyapek«Ãæ pÆrayitumiti /
nirguïÃpi vidyà hÃnopÃyanÃbhyÃæ stotavyà /
stutiprakar«astu prayojanaæ na pramÃïam /
aprakar«e 'pi stutyupapatte÷ /
na cÃrthavÃdÃntarÃpek«ÃrthavÃdÃntarÃïÃæ na d«Âà /
naca tairna pÆraïamityÃha-
##
yadyapyanyadÅye api suktadu«kte anyasya phalaæ prayacchata÷, yathà putrasya ÓrÃddhakarma pitustptiæ yathà ca piturvaiÓvÃnarÅye«Âi÷ putrasya /
nÃryÃÓca surÃpÃnaæ bharturnarakam /
tathÃpyanyadÅye api suktadu«kte sÃk«Ãdanyasminna saæbhavata ityÃÓayena ÓaÇkà /
phalata÷ prÃptyà stutiriti parihÃra÷ /
## ityapi na svarÆpata÷ suktadu«ktasaæcÃrÃbhiprÃyam /
nanu vidyÃguïopasaæhÃrÃdhikÃre ko 'yamakÃï¬e stutyarthavicÃra itiÓaÇkÃmupasaæhÃrannapÃkaroti-
##
vidyÃguïopasaæhÃraprasaÇgata÷ stutiguïopasaæhÃro vicÃrita÷ /
prayojanaæ copÃsake sauhÃrdamÃcaritavyaæ na tvasauhÃrdamiti chanda evÃcchanda ÃcchÃdanÃdÃcchando bhavati /
##
tvija
upagÃyantÅtyaviÓe«eïopagÃnamtvijÃm /
bhÃllavinastu viÓe«eïa nÃdhvaryupagÃyatÅti /
tadetasmÃdbhÃllavinÃæ vÃkyamtvija upagÃyantÅtyetacche«aæ vij¤Ãyate /
etaduktaæ bhavati-adhvaryuvarjità tvija upagÃyantÅti /
kasmÃtpunarevaæ vyÃkhyÃyate /
nanu svatantrÃïyeva santu vÃkyÃnÅtyata Ãha-
#<Órutyantaraktamiti />#
a«Âado«adu«ÂavikalpaprasaÇgabhayena vÃkyÃntarasya vÃkyÃntaraÓe«atvamatrabhavato jaiminerapi saæmatamityÃha-
##
'api tu vÃkyaÓe«a÷ syÃdanyÃyyatvÃdvikalpasya vidhÅnÃmekadeÓa÷ syÃt'ityetadeva sÆtramarthadvÃreïa paÂhati-
## syÃtsa cÃnyÃyya iti Óe«a÷ /
evaæ kila ÓrÆyate-'e«a vai saptadaÓa÷ prajÃpatiryaj¤e yaj¤e 'nvÃyatta'iti /
tato nÃnuyÃje«u yeyajÃmahaæ karotÅti /
tadatrÃnÃrabhya ka¤cidyaj¤aæ yaj¤e«u yeyajÃmahakaraïamupadi«Âam /
tadupadiÓya cÃmnÃtaæ nÃnuyÃje«viti /
tatra saæÓaya÷-kiæ vidhiprati«edhayorvikalpa uta paryudÃso 'nuyÃjavarjite«u yeyajÃmaha÷ kartavya iti /
mà bhÆdarthaprÃptasya ÓÃstrÅyeïa ni«edhe vikalpa÷ /
d«Âaæ hi tÃdÃtvikÅmasya sundaratÃæ gamayati nÃyatau do«avattÃæ ni«edhati /
tasya tatraudÃsÅnyÃt /
ni«edhaÓÃstraæ tu tÃdÃtvikaæ saundaryamabÃdhamÃnameva pravttyunmukhaæ naraæ nivÃrayadÃyatyÃmasya du÷khaphalatvamavagamayati /
yathÃha-'akartavyo du÷khaphala÷'iti /
tato rÃgata÷ pravttamapyÃyatyÃæ du÷khato bibhyataæ puru«aæ Óaknoti nivÃrayitumiti balÅyÃn ÓÃstrÅya÷ prati«edho gÃrata÷ pravtteriti na tayà vikalpamarhati /
ÓÃstrÅyau tu vidhini«edhau tulyabalatayà «o¬aÓigrahaïavadvikalpyete /
tatra hi vidhidarÓanÃtpradhÃnasyopakÃrabhÆyastvaæ kalpyate /
ni«edhadarÓanÃcca vaiguïye 'pi
phalasiddhiravagamyate /
tathÃha-'arthaprÃptavaditi cenna tulyatvÃdubhayaæ Óabdalak«aïaæ'iti /
naca vÃcyaæ yÃvadyajati«u yeyajÃmahakaraïaæ yÃvadyajatisÃmÃnyadvÃreïÃnuyÃjaæ yajativiÓe«amupasarpati tÃvadanuyÃjagatena ni«edhena tanni«iddhamiti ÓÅghrapravtte÷ sÃmÃnyaÓÃstrÃdviÓe«ani«edho balavÃniti /
yato bhavatvevaævidhi«u brÃhmaïebhyo dadhi dÅyatÃæ takraæ kauï¬inyÃyeti /
tatra takravidhirna dadhividhimapek«ate pravartitumiha tu prÃptipÆrvakatvÃprati«edhasya yeyajÃmahasya cÃnyato 'prÃptestanni«edhena ni«edhaprÃptyai tadvidhirapek«aïÅya÷ /
naca sÃpek«atayà ni«edhÃdvidhireva balÅyÃnityatulyaÓi«Âatayà na vikalpa÷ kintu ni«edhasyaiva bÃdhanamiti sÃæprataæ, tathà sati ni«edhaÓÃstraæ pramattagÅtaæ syÃt /
naca tadyuktaæ tulyaæ hi sÃæpradÃyikam /
naca na tau paÓau karotÅtivadarthavÃdatà /
asamavetÃrthatvÃt /
paÓau hi nÃjyabhÃgau sta ityupapadyate /
na cÃtra tathà yeyajÃmahÃbhÃva÷, yajati«u yeyajÃmahavidhÃnÃt /
anuyÃjÃnÃæ ca tadbhÃvÃt /
naca paryudÃsastadÃnanuyÃje«viti, kÃtyÃyanamatena niyamaprasakte÷ /
tasmÃdvihitaprati«iddhatayà vikalpa iti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-uktaæ «o¬aÓigrahaïayorvikalpa iti /
nahi tatrÃnyà gatirasti /
tenëÂÃdo«adu«Âo 'pi vikalpa ÃsthÅyate pak«e 'pi prÃmÃïyÃnmà bhÆtpramatagÅtateti /
iha tu paryudÃsenÃpyupapattau saæbhavantyÃmanyÃyyaæ vikalpÃÓrayaïamayuktam /
evaæ hi tadà na¤a÷ saæbandho 'nanuyÃje«u yajati«vanuyÃjavartite«u yeyajÃmaha÷ kartavya iti /
kimato yadyavam /
etadato bhavati-nÃnuyÃje«vityetadvÃkyamaparipÆrïaæ sÃkÃÇk«aæ pÆrvavÃkyaikadeÓena saæbhantsyate yadetadyeyajÃmahaÇkarotÅtyetannÃnuyÃje«u yÃvaduktaæ syÃdanuyÃjavarjite«viti tÃvaduktaæ
bhavati nÃnuyÃje«viti /
tathÃca yajitiviÓe«aïÃrthatvÃdananuyÃjavidhirevÃyamiti prati«edhÃbhÃvÃnna vikalpa÷ /
na cÃbhiyuktatarapÃïinivirodhe kÃtyÃyanasyÃsadvÃditvaæ nityasamÃsavÃdina÷ saæbhavati /
sa hi vibhëÃdhikÃre samÃsaæ ÓÃsti /
tasmÃdanuyÃjavarjite«u yeyajÃmahavidhÃnamiti siddham /
varïakÃntaramÃha-
##
yathà hi suktadu«ktayoramÆrtayo÷ kalpanaæ näjasaæ mÆrtyanuvidhÃyitvÃtkampasya /
tathÃnyadÅyayoranyatra saæcÃro 'pyanupapanno 'mÆrtatvÃdeva /
tasmÃdyatra vidhÆnanamÃtraæ Órutaæ tatra kampanena varaæ svakÃryÃrambhÃccÃlanamÃtrameva lak«yatÃæ na tu tato 'pagatyÃnyatra saæcÃra÷ kalpanÃgauravaprasaÇgÃt /
tasmÃtsvakÃryÃrambhÃccÃlanaæ vidhÆnanamiti prÃpte 'bhidhÅyate-yatra tÃvadupÃyanaÓrutistatrÃvaÓyaæ tyÃgo vidhÆnanaæ vaktavyam /
kvacidapi cedvidhÆnanaæ tyÃge vartate tathà satyanyatrÃpi tatraiva vartitumarhati /
evaæ hi na varteta yadi vidhÆnanamiha mukhyaæ labhyeta /
na caitadasti /
tatrÃpi svakÃryÃccÃlanasya lak«yamÃïatvÃt /
naca prÃmÃïikaæ kalpanÃgauravaæ lohagandhitÃmÃcarati /
apicÃnekÃrthatvÃddhÃtÆnÃæ tyÃge 'pi vidhÆyate mukhyameva bhavi«yati /
prÃcuryeïa tyÃge 'pi loke prayogadarÓanÃt /
vinigamanahetorabhÃvÃt /
gaïakÃrasya copalak«aïatvenÃpyarthanirdeÓasya tatra darÓanÃt /
tasmÃddhÃnÃrtha evÃtreti yuktam //26//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.16.27
##
nanu pÃÂhakramÃdardhapathe suktadu«ktataraïe pratÅyete /
vidyÃsÃmarthyÃcca prÃgevÃvagamyete /
tathà ÓÃÂhyÃyaninÃæ tÃï¬inÃæ ca Órute÷ /
Órutyarthau ca pÃÂhakramÃdbalÅyÃæsau, 'agnihotraæ juhoti yavÃgÆæ pacati'ityatra yathà /
tasmÃtpÆrvapak«ÃbhÃvÃdanÃrabhyametat /
atrocyate /
naitatpÃÂhakramamÃtramapi tu Órutistatsuktadu«kte vidhÆnuta iti /
taditi hi sarvanÃma tasmÃdarthe sannihitaparÃmarÓakaæ tasya hetubhÃvamÃha /
sannihitaæ ca yadanantaraæ
Órutam /
taccÃrdhapathavarti virajÃnadÅmano 'bhigamanamityardhapatha eva suktadu«ktatyÃga÷ /
naca Órutyantaravirodha÷ /
ardhapathe 'pi pÃpavidhÆnane brahmalokasaæbhavÃtprÃkkÃlatopapatte÷ /
evaæ ÓÃÂhyÃyaninÃmapyavirodha÷ /
nahi tatra jÅvanniti và jÅvata iti và Órutam /
tathà cÃrdhapatha eva suktadu«ktavimoka÷ /
eva¤ca na paryaÇkavidyÃtastatprak«aya iti pÆrva÷ pak«a÷ /
rÃddhÃntastu vidyÃsÃmarthyavidhÆtakalma«asya j¤Ãnavata uttareïa pathà gacchato brahmaprÃptirna cÃprak«Åïakalma«asyottaramÃrgagamanaæ saæbhavati /
yathà yavÃgÆpÃkÃtprÃgnÃgnihotram /
yamaniyamÃdyanu«ÂhÃnasahitÃyà vidyÃyà uttareïa mÃrgeïa paryaÇkasthabrahmaprÃptyupÃyatvaÓravaïÃt /
aprak«ÅïapÃpmanaÓca tadanupapatte÷ /
vidyaiva tÃdÓÅ kalma«aæ k«apayati k«apitakalma«aæ cottaramÃrgaæ prÃpayatÅti kathamardhapathe kalma«aya÷ /
tasmÃtpÃÂhakramabÃdhenÃrthakramo 'nusartavya÷ /
nanu na pÃÂhakramamÃtramatra, taditi sarvanÃmaÓrutyà saænihitaparÃmarÓÃdityuktam /
tadayuktaæ, buddhisaænidhÃnamÃtramatropayujyate nÃnyat, taccÃnantarasyeva vidyÃprakaraïÃdvidyÃyà apÅti samÃnà ÓrutirubhayatrÃpÅti /
arthapÃÂhau pariÓi«yete tatra cÃrtho balÅyÃniti /
naca tÃï¬yÃdiÓrutyavirodha÷ pÆrvapak«e /
aÓva iva romÃïi vidhÆyeti hi svatantrasya puru«asya vyÃpÃraæ brÆte, naca paretasyÃsti svÃtantryam, tasmÃttadvirodha÷ //27//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.16.28
##
kebhyaÓcitpadebhya idaæ sÆtram /
nanu yathà paretasyottareïa pathà brahmaprÃptirbhavatÅti vidyÃphalamevaæ tasyaivÃrdhapathe suktadu«ktahÃnirapi bhavi«yatÅti ÓaÇkÃpadÃni tebhya uttaramidaæ sÆtram /
tadvyÃca«Âe-
##
vidyÃphalamapi brahmaprÃptirnÃparetasya bhavitumarhati ÓaÇkÃpadebhya÷ /
yathÃhu÷-nÃjanitvà tatra gacchantÅti /
suktadu«ktaprak«ayastu satyapi naraÓarÅre saæbhavatÅti samarthasya hetoryamaniyamÃdisahitÃyà vidyÃyÃ÷ karyak«ayÃyogÃdyukto jÅvata eva suktadu«ktak«aya iti siddham /
chandata÷ svacchandata÷ svecchayeti yÃvat /
svecchayÃnu«ÂhÃnaæ yamaniyamÃdisahitÃyà vidyÃyÃ÷ /
## jÅvata÷ puru«asya syÃnna mtasya /
tatpÆrvakaæ casuktadu«ktahÃnaæ syÃjjÅvata eva /
samarthasya k«epÃyogÃt /
evaæ kÃraïÃnantaraæ kÃryotpÃde sati nimittanaimittakayostadbhÃvasyopapattistÃï¬iÓÃÂhyÃyaniÓrutyoÓca saægatiritarathà svÃtantryÃbhÃvenÃsaægatiruktà syÃt /
tadanenobhayÃvirodho vyÃkhyÃta÷ /
ye tu parasya vidu«a÷ suktadu«kte kathaæ paratra saækrÃmata iti ÓaÇkottaratayà sÆtraæ vyÃcakhyu÷ /
chandata÷ saækalpata iti ÓrutismtyoravirodhÃdeva /
na tvatrÃgamagamyer'the svÃtantryeïa yuktirniveÓanÅyete /
te«ÃmadhikaraïaÓarÅrÃnupraveÓe saæbhavatyarthÃntaropavarïanamasaÇgatameveti //28//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.17.29.-30
##
yathà hÃnisaænidhÃvupÃyanamanyatra Órutamiti, yatrÃpi kevalà hÃni÷ ÓrÆyate tatrÃpi upÃyanamupasthÃpayatyevaæ tatsannidhÃveva devayÃna÷ panthÃ÷ Óruta iti yatrÃpi suktadu«ktahÃni÷ kevalà Órutà tatrÃpi devayÃnaæ panthÃnamupasthÃpayitumarhati /
naca nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaitÅtyanena virodha÷ /
devayÃnena pathà brahmalokaprÃptau nira¤janasya paramasÃmyopapatte÷ /
tasmÃddhÃnimÃtre devayÃna÷ panthÃ÷ saæbadhyata iti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-vidvÃn puïyapÃpe vidhÆyanira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaitÅti hi vidu«o vidhÆtapuïyapÃpasya vidyayà k«emaprÃptimÃha /
bhramanibandhano 'k«emo yÃthÃtmyaj¤Ãnalak«aïayà vidyayà vinivartanÅya÷ /
nÃsau deÓaviÓe«amapek«ate /
nahi jÃtu rajjau sarpabhramanivttaye samutpannaæ rajjutattvaj¤Ãnaæ deÓaviÓe«amapek«ate /
vidyotpÃdasyaiva svavirodhyavidyÃnivttirÆpatvÃt /
naca vidyotpÃdÃyà brahmalokaprÃptirapek«aïÅyà /
yamaniyamÃdiviÓuddhasattvasyehaiva ÓravaïÃdibhirvidyotpÃdÃt /
yadi paramÃrabdhakÃryakarmak«apaïÃya ÓarÅrapÃtÃvadhyapek«eti na devayÃnenÃstÅhÃrtha iti Órutid«ÂavirodhÃnnÃpek«itavya iti /
asti tu paryaÇkavidyÃyÃæ tasyÃrtha ityuktaæ dvitÅyena sÆtreïeti /
ye tu yadi puïyamapi nivartate kimarthà tarhi gatarityÃÓaÇkya sÆtramavatÃrayanti /
gaterarthavattvamubhayathà du«ktanivttyà suktanivttyà ca /
yadi puna÷ puïyamanuvarteta brahmalokagatasyÃpÅha puïyaphalopabhogÃyavtti÷ syÃt /
tathà caitena pratipÃdyamÃnÃgatyanÃvttiÓrutivirodha÷ /
tasmÃddu«ktasyeva suktasyÃpi prak«aya iti tai÷ punaranÃÓaÇkanÅyamevÃÓaÇkitam /
vidyÃk«iptÃyÃæ hi gatau keyamÃÓaÇkà yadi k«Åïasukta÷ kimarthamayaæ yÃtÅti /
nahye«Ã suktanibandhanà gatirapi tu vidyÃnibandhanà /
tasmÃdvddhoktamevopavarïanaæ sÃdhviti //29//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.17.31
##
prakaraïaæ hi dharmÃïÃæ niyÃmakam /
yadi tu tannÃdriyate tato darÓapÆrïamÃsajyoti«ÂomÃdidharmÃ÷ saækÅryeran /
naca te«Ãæ vikti«u sauryÃdi«u dvÃdaÓÃhÃdi«u codakata÷ prÃpti÷ /
sarvatraupadeÓikatvÃt /
naca darvihomasyÃpraktivikÃrasyÃdharmakatvam /
naca sarvadharmayuktaæ karma ki¤cidapi Óakyamanu«ÂhÃtum /
na caivaæ sati ÓrutyÃdayo 'pi viniyojakÃste«Ãmapi hi prakaraïena sÃmÃnyasaæbandhe sati viniyojakatvÃt /
yatrÃpi vinÃprakaraïaæ ÓrutyÃdibhyo viniyogo 'vagamyate tatrÃpi tannirvÃhÃya prakaraïasyÃvaÓyaæ kalpanÅyatvÃt /
tasmÃtprakaraïaæ viniyogÃya
tanniyamÃya cÃvaÓyÃbhyupetavyamanyathà ÓrutyadÅnÃmaprÃmÃïyaprasakte÷ /
tasmÃdyÃsvevopÃsanÃsu devayÃna÷ pityÃïo và panthà ÃmnÃtastÃsveva na tÆpÃsanÃntare«u tadanÃmnÃnÃt /
naca 'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate'iti sÃmÃnyavacanÃtsarvavidyÃsu tatpathaprÃpti÷ /
ÓraddhÃtapa÷parÃyaïÃnÃmeva tatra tatpathaprÃpti÷ ÓrÆyate, na tu vidyÃparÃyaïÃnÃm /
apicaivaæ satyekasyÃæ vidyÃyÃæ mÃrgopadeÓa÷ sarvÃsu vidyÃsvityekatraiva mÃrgopadeÓa÷ kartavyo na vidyÃntare /
vidyÃntare ca ÓrÆyate /
tasmÃnna sarvopÃsanÃsu pathiprÃptiriti prÃptam /
evaæ prÃpte ucyate-'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate'iti na ÓraddhÃtapomÃtrasya pathiprÃptimÃhÃpi tu vidyayà tadÃrohantÅtyatra nÃvidvÃæsastapasvina iti kevalasya tapasa÷ ÓraddhÃyÃÓca tatprÃptiprati«edhÃdvidyÃsahite ÓraddhÃtapasÅ tatprÃpyupÃyatayà vadan vidyÃntarÅlÃnÃmapi pa¤cÃgnividyÃvidbhi÷ samÃnamÃrgatÃæ darÓayati /
tathÃnyatrÃpi pa¤cÃgnividyÃdhikÃre 'bhidhÅyate-'ya evametÃdvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃæ satyamupÃsate'iti /
satyaÓabdasya brahmaïyevÃnapek«apravttitvÃt /
tadeva hi satyamanyasya mithyÃtvena katha¤cidÃpek«ikasatyatvÃt /
pa¤cÃgnividÃæ cetthaævittayaivopÃttatvÃt /
vidyÃsÃhacaryÃcca vidyÃntaraparÃyaïÃnÃmevedamupÃdÃnaæ nyÃyyam /
mÃrgadvayabhra«ÂÃnÃæ cÃdhogatiÓravaïÃt /
tatrÃpi ca yogyatayà devayÃnasyaivehÃdhvano 'bhisaæbandha÷ /
etaduktaæ bhavati-bhavetprakaraïaæ niyÃmakaæ yadyaniyamapratipÃdakaæ vÃkyaæ Órautaæ smÃrtaæ và na syÃdasti tu tattasya ca prakaraïÃdbalÅyastvam /
tasmÃdaniyamo vidyÃntare«vapi saguïe«u devayÃna÷ panthà asaknmÃrgopadeÓasya ca prayojanaæ varïitaæ bhëyakteti //31//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.19.32
##
saguïÃyÃæ vidyÃyÃæ cintÃæ ktvà nirguïÃyÃæ cintayati /
nirguïÃyÃæ vidyÃyÃæ nÃpavarga÷ palaæ bhavitumarhati /
ÓrutismtÅtihÃsapurÃïe«u vidu«ÃmapyapÃntaratama÷prabhtÅnÃæ tattaddehaparigrahaparityÃgau ÓrÆyete /
tadapavargaphalatve nopapadyate /
apavktasya tadanupapatte÷ /
upapattau và tallak«aïÃyogÃt /
apunarÃvttirhi tallak«aïam /
tena satyÃmapi vidyÃyÃæ tadanupapatterna mok«a÷ /
phalaæ, vidyÃyÃæ vibhÆtayastu tÃstÃstasyÃ÷ phalam /
apunarÃvttiÓruti÷ punastatpraÓaæsÃrtheti manyate /
naca 'tÃvadevÃsya ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye'iti Órutervidu«o dehapÃtÃvadhipratÅk«Ãvadvasi«ÂhÃdÅnÃmapi prÃrabdhakarmaphalopabhogapratÅk«eti sÃæpratam /
yena hi karmaïà vasi«ÂhÃdÅnÃmÃrabdhaæ ÓarÅraæ tatpratÅk«Ã syÃt /
tathÃca na ÓarÅrÃntaraæ te ghïÅyu÷ /
naca tÃvadeva ciramityetadapyÃrjavena ghaÂate /
samarthahetusaænidhau k«epÃyogÃt /
tasmÃdetadapi vidyÃstutyaiva gamayitavyam /
tasmÃnnÃpavargo vidyÃphalam /
tathà cÃpavargÃk«epeïa pÆrva÷ pak«a÷ /
atra ca pÃk«ikaæ mok«ahetutvamityÃpÃtata÷, ahetutvaæ veti tu pÆrvapak«atattvam /
rÃddhÃntastu-vidyÃkarmasvanu«ÂhÃnato«iteÓvaracoditam /
adhikÃraæ samÃpyaite pratiÓanti paraæ padam //
nirguïÃyÃæ vidyÃyÃmapavargalak«aïaæ ÓrÆyamÃïaæ na stutimÃtratayà vyÃkhyÃyamucitam /
paurvÃparyaparyÃlocane bhÆyasÅnÃæ ÓrutÅnÃmatraiva tÃtparyÃvadhÃraïÃt /
naca yatra tÃtparyaæ tadanyathayituæ yuktam /
uktaæ hi 'na vidhau para÷ ÓabdÃrtha'iti /
naca vidu«ÃmapÃntaratama÷prabhtÅnÃæ tattaddehasaætÃrÃtsatyÃmapi brahmavidyÃyÃmanirmok«Ãnna brahmavidyà mok«asya heturiti sÃmpratam /
hetorapi sati pratibandhe kÃryÃnupajano na hetubhÃvamapakÃroti /
nahi vntaphalasaæyogapratibaddhaæ gurutvaæ na patanamajÅjanaditi pratibandhÃpagame tatkurvanna taddhetu÷ /
naca na setupratibandhÃnÃmapÃæ nimnadeÓÃnabhisarpaïamiti setubhede na nimnamabhisarpanti /
tadvadihÃpi vidyÃkarmÃrÃdhanÃvarjiteÓvaravihitÃdhikÃrapadapratibaddhà brahmavidyà yadyapi na muktiæ dattavatÅ tathÃpi tatparisamÃptau pratibandhavigame dÃsyati /
yathà hi prÃrabdhavipÃkasya karmaïa÷ prak«ayaæ pratÅk«amÃïaÓcaramadehasamutpannabrahmasÃk«ÃtkÃro 'pi dhriyate 'tha tatprak«ayÃnmok«aæ prÃpnoti /
evaæ prÃrabdhÃdhikÃralak«aïaphalavidyÃkarmà puru«o vasi«ÂhÃdirvidvÃnapi tatk«ayaæ pratÅk«amÃïo yugupatkrameïa và tattaddehaparigrahaparityÃgau kurvanmukto 'pyanÃbhogÃtmikayà prakhyayà sÃæsÃrika ava viharati /
tadidamuktam-
##
prÃrabdhavipÃkÃni tu karmÃïi varjayitvà vyapagatÃnij¤ÃnenaivÃtivÃhitÃni#< /
na caite jÃtismarà iti />#
yo hi paravaÓo dehaæ parityÃjyate dehÃntaraæ ca nÅta÷ pÆrvajanmÃnubhÆtasya smarati sa janmaväjÃtismaraÓca /
ghÃdiva ghÃntare svecchayà kÃyÃntaraæ saæcaramÃïo na jÃtismara ÃkhyÃyate #< />#
## vivÃdaæ ktvà /
vyatirekamÃha-
## prÃrabdhavipÃke ##maprÃrabdhavipÃkamiti /
syedetat /
vidyayÃvidyÃdikleÓanivttau nÃvaÓyaæ ni÷Óe«asya karmÃÓayasya nivttinaranÃdibhavaparamparÃhitasyÃniyatavipÃkakÃlasyÃsaÇkhyeyatvÃtkÃrmaÓayasyetyata Ãha-
##
nahisamÃne vinÃÓahetau kasyacidvinÃÓo nÃparasyeti Óakyaæ vaditum /
tatkimidÃnÅæ pravttaphalamapi karma vinaÓyet /
tathÃca na vidu«o vasi«ÂhÃderdehadhÃraïetyata Ãha-
##
tasya tÃvadeva ciramiti ÓrutiprÃmÃïyÃdanÃgataphalameva karma k«Åyate na pravttaphalamityavagamyate /
apica nÃdhikÃravatÃæ sarve«Ãm«ÅïÃmÃtmatattvaj¤Ãnaæ tenÃvyÃpako 'pyayaæ parvapak«a ityÃha-
##
tatkinte«Ãmanirmok«a eva, netyÃha-
## viraktÃ÷ /
## pralaya÷ /
apica svargÃdÃvanubhavapathamanÃrohati Óabdaikasamadhigamye vicikitsà syÃdapi mandadhiyÃmÃmu«mikaphalatvaæ prati /
yathà cÃrthavÃda÷-'ko hi tadveda yadamu«miælloke 'sti và na veti' /
advaitaj¤Ãnaphalatve mok«asyÃnubhavasiddhe vicikitsÃgandho 'pi nÃstÅtyÃha-
##
advaitatattvasÃk«ÃtkÃro hi avidyÃsamÃropitaæ prapa¤caæ samÆlaghÃtaæ nighnanghoraæ saæsÃrÃÇgÃraparitÃpamupaÓamayati puru«asyetyanubhavÃdapi sphuÂamupapatidra¬himnaÓca ÓrutirdarÓità /
taccÃnubhavÃdvÃmadevÃdÅnÃæ siddham /
nanu tattvamasi vartasa iti vÃkyaæ kathamanubhavameva dyotayatÅtyata Ãha-
##
vartamÃnÃpadeÓasya bhavi«yadarthatà mtaÓabdÃdhyÃhÃraÓcÃÓakya ityartha÷ //32//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.20.33
##
ak«agavi«ayÃïÃæ prati«edhadhiyÃæ sarvavedavartinÅnÃmavarodha upasaæhÃra÷ prati«edhasÃmÃnyÃdak«arasya tadbhÃvapratyabhij¤ÃnÃt /
ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasyetyatrÃyamartho yadyapi bhÃvarÆpe«u viÓe«aïe«u siddhastantryÃyatayà ca ni«edharÆpe«viti siddha eva /
tathÃpi tasyaivai«a prapa¤co 'vagantavya÷ /
##
yadyapi ÓÃbare dattottaramatrodÃharaïÃntaraæ tathÃpi
tulyanyÃyatayaidapi ÓakyamudÃhartumityudÃharaïÃntaraæ darÓitam /
tatra ÓÃbaramudÃharaïamastyÃdhÃnaæ yajurvedavihitam-'ya evaæ vidvÃnagnimÃdhatta'iti /
tadaÇgatvena yajurveda eva 'ya evaæ vidvÃnvÃravantÅyaæ gÃyati ya evaæ vidvÃnyaj¤Ãyaj¤Åyaæ gÃyati ya evaæ vidvÃnvÃmadevyaæ gÃyati'iti vihitam /
etÃni ca
sÃmÃni sÃmavede«ÆtpannÃni /
tatredaæ saædihyate-kimetÃni yatrotpadyante tatratyainevoccai«Âvena svareïÃdhÃne prayoktavyÃnyatha yatra viniyujyante tatratyenopÃæÓutvena svareïa 'uccai÷ sÃmnopÃæÓu yaju«Ã iti Órute÷ /
kiæ tÃvatprÃptam /
utpattividhinaivÃpek«itopÃyatvÃtmanà vihitatvÃdaÇganÃæ tasyaiva prÃthamyÃttannibandhana evoccai÷svare prÃpta ucyate-
##
ayamartha÷-utpattividhirguïo viniyogavidhistu pradhÃnaæ, tadanayorvyÃtikrame virodhe utpattividhyÃlocanenoccai«Âvaæ viniyogavidhyÃlocanena copÃæÓutvaæ so 'yaæ virodho vyatikramastasminvayatikrame mukhyena pradhÃnena niyujyamÃnatvarÆpeïa tasya vÃravantÅyÃdervedasaæyogo grÃhyo notpadyamÃnatvena guïena /
kuta÷, viniyujyamÃnatvasya mukhyatvenotpadyamÃnatvasya guïatvena tadarthatvÃdviniyujyamÃnÃrthatvÃdutpadyamÃnatvasya /
etaduktaæ bhavati-yadyapyutpattividhÃvapi cÃtÆrÆpyamasti vidhitvasyÃviÓe«Ãt /
tanmÃtranÃntarÅyakatvÃcca cÃtÆrÆpyasya /
tathÃpi vÃkyÃnÃmaidaæparyaæ bhidyate /
ekasyaiva vidherutpattiviniyogÃdhikÃraprayogarÆpe«u catur«u madhye ki¤cideva rÆpaæ kenacidvÃkyenollikhyate yadanyato 'prÃptam /
tatra yadyapi sÃmavede sÃmÃni vihitÃni tathÃpi tadvÃkyÃnÃæ tadutpattimÃtraparatà viniyogasya yÃjurvaidikaireva vÃkyai prÃptatvÃt /
tathÃcotpattivÃkyebhya÷ samÅhitÃrthÃpratilambhÃdviniyogavÃkyebhyaÓca tadavagatestadarthÃnyevotpattivÃkyÃni bhavantÅti tatra yena vÃkyena viniyujyante tasyaiva svarasya sÃdhanatvaæsaæsparÓino grahaïaæ na tu rÆpamÃtrasparÓina iti /
bhëyakÃrÅyamapyudÃharaïamevameva yojayitavyam /
udrÃtvedotpannÃnÃæ mantraïÃmudgÃtrà prayoge prÃpte
adhvaryupradÃnake 'pi puro¬ÃÓe viniyuktatvÃtpradhÃnÃnurodhenÃdhvaryuïaiva te«Ãæ prayogo nodgÃtreti dÃr«ÂÃntike yojayati-
## //33//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.20.34
##
'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau'ityatra siddho 'pyartha÷ prapa¤cyate /
ekatra bhoktrabhoktrorvedyatÃ, anyatra bhoktroreveti vedyabhedÃdvidyÃbheda iti /
naca s«ÂirupadadhÃtÅtivatpibadapiballak«aïÃparaæ pibantÃviti netumucitam /
sati mukhyÃrthasaæbhave tadÃÓrayaïÃyogÃt /
naca vÃkyaÓe«ÃnurodhÃttadÃÓrayaïam /
saædehe hi vÃkyaÓe«Ãnnirïayo naca mukhyalÃk«aïikagrahaïavi«ayo vi«aya÷ saæbhavati, tulyabalatvÃbhÃvÃt /
prakaraïasya ca tato balÅyasà vÃkyena bÃdhanÃt /
tasmÃdvedyabhedÃdvidyÃbheda iti prÃpta ucyate-dvÃsuparïetyatra taæ pibantÃvityatra ca dvitvasaækhyotpattau pratÅyate tena samÃnatautsargikÅ /
pibantÃviti dvayo÷ pibantà yà sà bÃdhanÅyÃ, sà copakramopasaæhÃrÃnurodhena na dvayorapi tu chatrinyÃyena lÃk«ÃïikÅ vyÃkhyeyà /
yena hyupakramyate yena copasaæsthiyate tadanurodhena madhyaæ j¤eyam /
yathà jÃmitvado«asaækÅrtanopakrame tatpratisamÃdhÃnopasaæhÃre ca saædarbhe madhyapÃtino vi«ïurÆpÃæÓu ya«Âavyo 'jÃmitvÃyetyÃdaya÷ pthagvidhitvamalabhamÃnà vidhitvamavivak«itvÃrthavÃdatayà nÅtÃstatkasya hetorekavÃkyatà hi sÃdhÅyasÅ vÃkyabhedÃditi /
tathehÃpi tadanurodhena pibadapibatsamÆhaparaæ lak«aïÅyaæ pibantÃvityanena /
tathÃca vedyÃbhedÃdvidyÃbheda iti /
apica tri«vapyete«u vedÃnte«u prakaraïatraye 'pi paurvÃparyaparyÃlocanayà paramÃtmavidyaivÃvagamyate /
yadyevaæ kathaæ tarhi jÅvopÃdÃnamastvityata Ãha-
##
nÃsyÃæ jÅva÷ pratipÃdyate kintu paramÃtmano 'bhedaæ jÅvasya darÓayitumasÃvanÆdyate /
paramÃtmavidyÃyÃÓcÃbhedavi«ayatvÃnna bhedÃbhedavicÃrÃvatÃra÷ /
tasmÃdaikavidyamatra siddham //34//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.22.35
##
kau«ÅtakeyakaholacÃkrÃyaïo«astapraÓnopakramayorvidyornairantaryeïÃmnÃtayo÷ kimasti bhedo na veti viÓaye bheda eveti bhrÆma÷ /
kuta÷-yadyapyubhayatra praÓnottarayorabheda÷ pratÅyate, tathÃpi tatsyaivaikasya puna÷ ÓruteraviÓe«ÃdÃnarthakyaprasaÇgÃdyajatyabhyÃsavadbheda÷ prÃpta÷ /
na caikasyaiva tÃï¬inÃæ navaktva upadeÓe 'pi yathà bhedo na bhavati 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo'ityatra tathehÃpyabheda iti yuktam /
bhÆya eva mà bhagavÃn vij¤Ãpayatu, iti hi tatra ÓrÆyate tenÃbhedo yujyate /
na ceha tathÃsti /
tena yadyapÅha vedyÃbhedo 'vagamyate
tathÃpyekatra tasyaivÃÓanÃyÃdimÃtrÃtyayopÃdherupÃsanÃdekatra ca kÃryakaraïavirahopÃdherupÃsanÃdvidyÃbheda eveti prÃpte pratyucyate /
naitadupÃsanÃvidhÃnaparamapi tu vastusvarÆpapratipÃdanaparaæ praÓnaprativacanÃlocanenopalabhyate /
kimato yadyevam /
etadato bhavati-vidheraprÃptaprÃpaïÃrthatvÃtprÃptÃvanupapatti÷ /
vastusvarÆpaæ tu puna÷punarucyamÃnamapi na do«amÃvahati Óataktvo 'pi hi pathyaæ vadantyÃptÃ÷ /
viÓe«atastu veda÷ pitbhyÃmapyabhyarhita÷ /
naca sarvathà paunaruktyam /
ekatrÃÓanÃyÃdyatyayÃdanyatra ca kÃryakÃraïapravilayÃt /
tasmÃdekà vidyà pratyabhij¤ÃnÃt /
ubhÃbhyÃmapi vidyÃbhyÃæ bhinna Ãtmà pratipÃdyate iti yo manyate pÆrvapak«aikadeÓÅ taæ prati sarvÃntaratvavirodho darÓita÷ //35//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.22.36
##
asya tu pÆrvapak«atattvÃbhiprÃyo darÓita÷ /
sugamamanyat //36//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.23.37
##
utk«Âasya nik«ÂarÆpÃpatternobhayatrobhayarÆpÃnucintanam /
api tu nik«Âe jÅva utk«ÂarÆpÃbhedacintanam /
evaæ hi nik«Âa utk«Âo bhavatÅti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-itaretarÃnuvÃdenetaretararÆpavidhÃnÃdubhayatrÃbhayacintanaæ vidhÅyate /
itarathà tu yo 'haæ so 'sÃvityetÃvadevocyeta /
jÅvÃtmÃnamanÆdyeÓvaratvamasya vidhÅyeta /
na tvÅÓvarasya jÅvÃtmatvaæ yo 'sau so 'hamiti /
yathà tattvamasÅtyatra /
tasmÃdubhayarÆpamubhayatrÃdhyÃnÃyopadiÓyate /
nanvevamutk«Âasya nik«ÂatvaprasaÇga ityuktaæ tatkimidÃnÅæ saguïe brahmaïyupÃsyamÃne 'sya vastuto nirguïasya nik«Âatà bhavati /
kasmaicitphalÃya tathà dhyÃnamÃtraæ vidhÅyate na tvasya nik«ÂatÃmÃpÃdayatÅti cedihÃpi vyatihÃrÃnucintanamÃtramupadiÓyate phalÃya na tu nik«Âatà bhavatyutk«Âasya /
anvÃcayaÓi«Âaæ tu tÃdÃtmyadÃr¬hyaæ bhavannopek«Ãmahe /
##iva tadguïeÓvarasiddhiriti siddhamubhayatrobhayÃtmatvÃdhyÃnamiti //37//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.24.38
##
tadvai tadetadeva tadÃsa satyameva sa yo haitanmahadyak«aæ prathamajaæ vedaæ satyaæ brahmeti jayatÅmÃællokäjita ityasÃvasadya evametanmahadyak«aæ prathamajaæ veda satyaæ brahmeti satyaæ hyeva brahma /
pÆrvoktasya hdayÃkhyasya brahmaïa÷ satyamityupÃsanamanena saædarbheïa vidhÅyate /
taditi hdayÃkhyaæ brahmaikena tadà parÃmÓati /
etadeveti vak«yamÃïaæ prakÃrÃntaramasya parÃmÓati /
tattÃdÃgre Ãsa babhÆva /
kiæ tadityata Ãha-satyameva /
sacca mÆrtaæ tyaccÃmÆrtaæ ca sattyam /
tadupÃsakasya phalamÃha-sa yo haitamiti /
ya÷ prathamajaæ yak«aæ pÆjyaæ veda /
kathaæ vedetyata Ãha-satyaæ brahmetÅti /
sa jayatÅmÃn lokÃn /
ki¤ca jito vaÓÅkta inuÓabda itthaæÓabdasyÃrthe vartate /
vijetavyatvena buddhisaænihitaæ Óatruæ parÃmÓati-asÃviti /
asadbhavennaÓyet /
uktamarthaæ nigamayati-ya evametaditi /
evaæ vidvÃnkasmÃjjayatÅtyata Ãha-satyameva yasmÃdbrahmeti /
atastadupÃsanÃt phalotpÃdo 'pi satya ityartha÷ /
tadyattatsatyaæ kimasau /
atrÃpi tatpadÃbhyÃæ rÆpaprakÃrau parÃm«Âau /
kasmiænnÃlambane tadupÃsanÅyamityata uttaram-sa Ãdityo ya e«a ityÃdinà tasyopani«adaharahamiti /
hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ca ya evaæ vedetyantena /
upani«at rahasyaæ nÃma /
tasya nirvacanaæ-hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ceti /
hanterjahÃtervà rÆpametat /
tathÃca nirvacanaæ kurvanphalaæ pÃpahÃnimÃheti /
tamimaæ vi«ayamÃha bhëyakÃra÷-
##
tathÃca Óruti÷-'tadetadak«araæ satyamiti sa ityekamak«araæ tÅtyekamak«araæ yamityekamak«araæ prathamottame ak«are satyaæ madhyato 'ntaæ tadetadanmubhayata÷ satyena parighÅtaæ satyabhÆyameva bhavati naivaævidvÃæsamantaæ hinasti'iti /
tÅtÅkÃrÃnubandha uccÃraïÃrtha÷ /
niranubandhastakÃro dra«Âavya÷ /
atra hi prathamottame ak«are satyaæ mtyurÆpÃbhÃvÃt /
madhyato madhye 'ntamantaæ hi mtyu÷ /
mtyvantayostakÃrasÃmyÃt /
tadetadantaæ mtyurÆpamubhayata÷ satyena parighÅtam /
antarbhÃvitaæ satyarÆpÃbhyÃm /
ato 'ki¤citkaraæ tatsatyabhÆyameva satyabÃhulyameva bhavati /
Óe«amatirohitÃrtham /
seyaæ satyavidyÃyÃ÷ sanÃmÃk«aropÃsanatà /
yadyapi tadyatsatyamiti
praktÃnukar«eïÃbheda÷ pratÅyate tathÃpi phalabhedena bheda÷ sÃdhyabhedeneva nityakÃmyavi«ayordarÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta yÃvajjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeteti ÓÃstrayo÷
satyapyanubandhÃbhede bheda iti prÃpte pratyucyate-ekaiveyaæ vidyà tatsatyamiti praktaparÃmarÓÃdabhedena pratyabhij¤ÃnÃt /
naca phalabheda÷ /
tasyopani«adaharahamiti tasyaiva yadaÇgÃntaraæ rahasyanÃmnopÃsanaæ tatpraÓaæsÃrthor'thavÃdo 'yaæ na phalavidhi÷ /
yadi punarvidyÃvidhÃvadhikÃraÓravaïÃbhÃvÃttatkalpanÃyÃmÃrthavÃdikaæ phalaæ kalpyeta tato jÃte«ÂÃvivÃghyamÃïaviÓe«atayÃ
saævalitÃdhikÃrakalpanà tataÓca samastÃrthavÃdikaphalayuktamekamevopÃsanamiti siddham /
parakÅyaæ vyÃkhyÃnamupanyasyati-
##
vÃjasaneyakamapyak«yÃdityavi«ayaæ chÃndogyamapÅtyupÃsyÃbhedÃdabheda÷ /
tataÓca vÃjasaneyoktÃnÃæ satyÃdÅnÃmupasaæhÃra ityatrÃrthe saiva hi satyÃdaya iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ tadetaddÆ«ayati-
##
anubandhÃbhede 'pi sÃdhyabhedÃdbheda iti vidyÃbhedÃdanupasaæhÃra iti //38//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.25.39
##
chÃndogyavÃjasaneyavidyayoryadyapi saguïanirguïatvena bheda÷ /
tathÃhi chÃndogye-'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajanti etÃæÓca satyÃnkÃmÃn'ityÃtmavatkÃmÃnÃmapi vedyatvaæ ÓrÆyate /
vÃjasaneye tu nirguïameva paraæ brahmopadiÓyate 'vimok«Ãya brÆhi'iti tathÃpi tayo÷ parasparaguïopasaæhÃra÷ /
nirguïÃyÃæ tÃvadvidyÃyÃæ brahmastutyarthameva saguïavidyÃsaæbandhiguïopasaæhÃra÷ saæbhavÅ /
saguïÃyÃæ ca yadyapyÃdhyÃnÃya na vaÓitvÃdiguïopasaæhÃrasaæbhava÷ /
nahi nirguïÃyÃæ
vidyÃyÃmÃdhyÃtavyatvenaite codità yenÃtrÃdhyeyatvena saæbadhyerannapi tu satyakÃmÃdiguïanÃntarÅyakatvenaite«Ãæ prÃptirityupasaæhÃra ucyate /
evaæ vyavasthita e«a saæk«epo 'dhikaraïÃrthasya-sÃmyabÃhulye 'pyekatrÃkÃÓÃdhÃratvasyÃparatra cÃkÃÓatÃdÃtmyasya ÓravaïÃdbhede vidyayorna parasparaguïopasaæhÃra iti pÆrvapak«a÷ /
rÃddhÃntastu sarvasÃmyamevobhayatrÃpyÃtmopadeÓÃdÃkÃÓaÓabdenaikatrÃtmokto 'nyatra ca daharÃkÃÓÃdhÃra÷ sa evokta iti sarvasÃmyÃdbrahmaïyubhayatrÃpi sarvaguïopasaæhÃra÷ /
saguïanirguïatvena tu vidyÃbhede 'pi guïopasaæhÃravyavasthà darÓità /
tasmÃtsarvamavadÃtam //39//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.26.40
#<ÃdarÃdalopa÷ | BBs_3,3.40 |>#
asti vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ tadupÃsakasyÃtithibhya÷ pÆrvabhojanam /
tena yadyapÅyamupÃsanÃgocarà na cintà sÃk«ÃttathÃpi tatsaæbaddhaprathamabhojanasaæbandhÃdasti saægati÷ /
vicÃragocaraæ darÓayati-
##
vicÃraprayojakaæ saædehamÃha--
##
atra pÆrvapak«ÃbhÃvena saæÓayamÃk«ipati-
##
uktaæ khalvetatprathama eva tantre 'padakarmÃprayojakaæ nayanasya parÃrthatvÃt'ityanena /
yathà somakrayÃrthÃnÅyamÃnaikahÃyanÅsaptamapadapÃæÓugrahaïamaprayojakaæ na punarekahÃyanyà nayanaæ prayojayati /
tatkasya heto÷ /
somakrayeïa tannayanasya prayuktatvÃttadupajÅvitvÃtsaptamapadapÃæÓugrahaïasyeti /
tathehÃpi bhojanÃrthabhaktÃgamanasaæyogÃtprÃïÃhuterbhojanÃbhÃve bhaktaæ pratyaprayojakatvamiti nÃsti pÆrvapak«a
ityapÆrvapak«amidamadhikaraïamityartha÷ /
pÆrvapak«amÃk«ipya samÃdhatte-
##
tÃvacchabda÷ siddhÃntaÓaÇkÃnirÃkaraïÃrtha÷ /
pcchati-
##
tadeva sphorayati-
##
jÃbÃlà hi ÓrÃvayanti-'pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃt'iti /
aÓnÅyÃditi ca prÃïÃgnihotrapradhÃnaæ vaca÷ /
'yathà hi Órudhità bÃlà mÃtaraæ paryupÃsate /
evaæ sarvÃïi bhÆtÃnyagnihotramupÃsate'iti vacanÃdagnihotrasyÃtithÅnbhÆtÃni pratyupajÅvyatvena ÓravaïÃttadekavÃkyatayehÃpi pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃditi prÃïÃhutipradhÃnaæ lak«yate /
tadevaæ sati 'yathÃha vai svayamahutvÃgnihotraæ parasya juhuyÃdityevaæ tat'ityatithibhojanasya prÃthamyaæ ninditvÃ## svÃmina÷ prÃïÃgnihotraæ prathamaæ prÃpayantÅ prÃïÃgnihotrÃdaraæ karoti /
nanvÃthriyatÃme«Ã Óruti÷ prÃïahutiæ kintu svÃmibhojanapak«a eva nÃbhojane 'pÅtyata Ãha-
##
ÅdÓa÷ khalvayamÃdara÷ prÃïÃgnihotrasya yadatithitibhojanottarakÃlavihitaæ svÃmibhojanaæ samayÃdapak«yÃtithibhojanasya purastÃdvihitam /
tadyadÃgnihotrasya dharmiïa÷ prÃthamyadharmalopamapi na sahate ÓrutistadÃsyÃ÷ kaiva kathà dharmilopaæ sahata ityartha÷ /
pÆrvapak«Ãk«epamanubhëya dÆ«ayati-
##
yathà hi kauï¬apÃyinÃmayanagate agnihotre prakaraïÃntarÃnnaiyamikÃgnihotrÃdbhinne dravyadevatÃrÆpadharmÃntararahitatayà tadÃkÃÇk«e sÃdhyasÃdÓyena naiyamikÃgnihotrasamÃnanÃmatayà taddharmÃtideÓena rÆpadharmÃntaraprÃptirevaæ prÃïÃgnihotre 'pi
naiyamikÃgnihotragatapaya÷prabhtiprÃptau bhojanÃgatabhaktadravyatà vidhÅyate /
na caitÃvatà bhojanasya prayojakatvam /
uktametadyathà bhojanakÃlÃtikramÃtprÃïÃgnihotrasya na bhojanaprayuktatvamiti /
na caikadeÓadravyatayottarÃrdhÃtsvi«Âakte samavadyatÅtivadaprayojakatvamekadeÓadravyasÃdhanasyÃpi
prayojakatvÃt /
yathà jÃghanyà patnÅ÷ saæyÃjayantÅti patnÅsaæyÃjÃnÃæ jÃghanyekadeÓadravyaju«Ãæ jÃghanÅprayojakatvam /
sa hi nÃmÃprayojako bhavati yasya prayojakagrahaïamantareïÃrtho na j¤Ãyate /
yathà na prayojakapuro¬ÃÓagrahaïamantareïottarÃrdhaæ j¤Ãtuæ Óakyam /
Óakyaæ tu jÃghanÅvadbhaktaæ j¤Ãtum /
tasmÃdyathà jÃghanyantareïÃpi paÓÆpÃdÃnaæ paraprayuktaÓÆpajÅvanaæ và khaï¬aÓo mÃæsavikrayiïo muï¬ÃdivadÃktirÆpÃdÅyate /
evaæ bhaktamapi ÓakyamupÃdÃtum /
tasmÃnna bhojanasya lope prÃïÃgnihotralopa iti manyate pÆrvapak«Å /
adbhiriti tu pratinidhyupÃdÃnamÃvaÓyakatvÃsÆcanÃrthaæ bhëyakÃrasya //40//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.26.41
##
taddhomÅyamiti hi vacana kimapi saænihitadravyaæ home viniyuÇkte tada÷ sarvanÃmna÷ saænihitÃvagamamantareïÃbhidhÃnÃparyavasÃnÃttadanena svÃbhidhÃnaparyavasÃnÃya tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchediti saænihitamapek«ya nirvartitavyam /
tacca saænihitaæ bhaktaæ bhojanÃrthamityuttarÃrdhÃtsvi«Âakte samavadyatÅtivanna bhaktaæ vÃpo và dravyÃntaraæ và prayoktumarhati /
jÃghanyÃstvavayavabhedasya nÃgnÅ«omÅyapaÓvadhÅnaæ nirÆpaïaæ svatantrasyÃpi tasya sÆnÃsthasya darÓanÃttasmÃdastyetasya jÃghanÅto viÓe«a÷ /
yaccoktaæ codakaprÃptadravyabÃdhayà bhaktadravyavidhÃnamiti /
tadayuktam /
vidhyuddeÓagatasyÃgnihotranÃmnastathÃbhÃvÃdÃrthavÃdikasya tu siddhaæ ki¤citsÃdÓyamupÃdÃya stÃvakatvenopapatterna tadbhÃvaæ vidhÃtumarhatÅtyÃha-
##
api
cÃgnihotrasya codakato dharmaprÃptÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ bahutaraæ prÃptaæ bÃdhyate /
naca saæbhave bÃdhanicayo nyÃyya÷ /
k«ïalacarau khalvagatyà prÃptabÃdho 'bhyupeyata ityÃha-taddharmaprÃptau cÃbhyupagamyamÃnÃyÃmiti /
codakÃbhÃvamupodbalayati-
##
yata evoktena krameïÃtideÓÃbhÃvo 'ta eva sÃæpÃdikatvamagnihotrÃÇgÃnÃm /
tatprÃptau tu sÃæpÃdikatvaæ nopapadyeta /
kÃminyÃæ kila kucavadanÃdyasatà cakravÃkanalinÃdirÆpeïa saæpÃdyate /
na tu nadyÃæ cakravÃkÃdaya eva cakravÃkÃdinà saæpÃdyante /
ato 'pyavagacchÃmo na codakaprÃptiriti /
yattvÃdaradarÓanamiti tadbhojanapak«e prÃthamyavidhÃnÃrtham /
yasminpak«e dharmÃnavalopastasmindharmiïo 'pi na tvetÃvatà dharminityatà sidhyatÅti bhÃva÷ /
nanvatithibhojanottarakÃlatà svÃmibhojanasya vihiteti kathamasau bÃdhyata ityata Ãha-
##
sÃmÃnyaÓÃstrabÃdhÃyÃæ viÓe«aÓÃstrasyÃtibhÃro nÃstÅtyartha÷ //41//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.27.42
##
yathaiva 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Óïoti'ityetadanÃrabhyÃdhÅtamavyabhicÃritakratusaæbandhaæ juhÆdvÃrà kratuprayogavacanaghÅtaæ kratvarthaæ satphalÃnapek«aæ siddhavartamÃnÃpradeÓapratÅtaæ na rÃtrisatravatphalatayà svÅkarotÅti /
evamavyabhicÃritakarmasaæbandhodgÅthagatamupÃsanaæ karmaprayogavacanaghÅtaæ na siddhavartamÃnÃpadeÓÃvagatasamastakÃmavÃpakatvalak«aïaphalakalpanÃyÃlam /
parÃrthatvÃt /
tathÃca pÃramar«aæ sÆtram-'dravyasaæskÃrakarmasu parÃrthatvÃtphalaÓrutirarthavÃda÷ syÃt'iti /
eva¤ca sati kratau parïatÃniyamavadupÃsanÃniyama iti prÃpte ucyate-yuktaæ parïatÃyÃæ phalaÓruterarthavÃdamÃtratvam /
nahi parïatÃnÃÓrayà yÃgÃdivatphalasaæbandhamanubhavitumarhati /
avyÃpÃrarÆpatvÃt /
vyÃpÃrasyaiva ca phalavattvÃt /
yathÃhu÷-'utpattimata÷phaladarÓanÃt'iti /
nÃpi khÃdiratÃyÃmiva praktakratusaæbaddho yÆpa
ÃÓrayastadÃÓraya÷ prakto 'sti anÃrabhyÃdhÅtatvÃtparïatÃyÃ÷ /
tasmÃdvÃkyenaiva juhÆsaæbandhadvÃreïa parïatÃyÃ÷ kraturÃÓrayo j¤ÃpanÅya÷ /
na cÃtatparaæ vÃkyaæ j¤ÃpayitumarhatÅti tatra vÃkyatÃtparyamavaÓyÃÓrayaïÅyam /
tathÃca tatparaæ sanna parïatÃyÃ÷ phalasaæbandhamapi gamayitumarhati /
vÃkyabhedaprasaÇgÃt /
upÃsanÃnÃæ tu vyÃpÃrÃtmatvena svata eva phalasaæbandhopapatte÷ udgÅthÃdyÃÓrayaïaæ phale vidhÃnaæ na virudhyate viÓi«ÂavidhÃnÃt /
phalÃya khalÆdgÅthasÃdhanakamupÃsanaæ vidhÅyamÃnaæ na vÃkyabhedamÃvahati /
nanu karmÃÇgodgÅthasaæskÃra upÃsanaæ prok«aïÃdivadvitÅyÃÓruterudgÅthamiti /
tathà cäjanÃdi«viva saæskÃre«u phalaÓruterarthavÃdatvam /
maivam /
nahyatrodgÅthasyopÃsanaæ kintu tadavayavasyoÇkÃrasyetyuktamadhastÃt /
na coÇkÃra÷ karmÃÇgamapi tu karmÃÇgodgÅthÃvayava÷ /
na cÃnupayogamÅpsitam /
tasmÃtsaktÆn
juhotÅtivadviniyogabhaÇgenoÇkÃrasÃdhÃnÃdupÃsanÃtphalamiti saæbandha÷ /
tasmÃdyathà kratvÃÓrayÃïyapi godohanÃdÅni phalasaæyogÃdanityÃni evamudgÅthÃdyupÃsanÃnÅti dra«Âavyam /
Óe«amuktaæ bhëye /
##
arthavÃdamÃtratve 'tyantaparok«Ã vttiryathà na tathà phalaparatve /
na tu vartamÃnÃpadeÓÃtsÃk«ÃtphalapratÅti÷ /
ata eva prayÃjÃdi«u nÃrthavÃdÃdvartamÃnÃpadeÓÃtphalakalpanà /
phalaparatve tvasya
na Óakyaæ prayÃjÃdÅnÃæ pÃrÃrthyenÃphalatvaæ vaktumiti //42//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.28.43
##
tattacchrutyarthÃlocanayà vÃyuprÃïayo÷ svarÆpÃbhede siddhe tadadhÅnanirÆpaïatayà tadvi«ayopÃsanÃpyabhinnà na cÃdhyÃtmÃdhidaivaguïabhedÃdbheda÷ /
nahi guïabhede guïavato bheda÷ /
nahyagnihotraæ juhotÅtyutpannasyÃgnihotrasya taï¬ulÃdiguïabhedÃdbhedo bhavati /
utpadyamÃnakarmasaæyukto hi guïabheda÷ karmaïo bhedaka÷ /
yathÃmik«ÃvÃjinasaæyuktayo÷ karmaïo÷ /
notpannakarmasaæyukta÷ /
adhyÃtmÃdhidaivopadeÓe«u cotpannopÃsanÃsaæyoga÷ /
tathopakramopasaæhÃrÃlocanayà vidyaikatvaviniÓcayÃdekaiva saktpravttiriti pÆrvapak«a÷ /
rÃddhÃntastu-satyaæ vidyaikatvaæ tathÃpi guïabhedÃtpravttibheda÷ /
sÃyaæprÃta÷kÃlaguïabhedÃdyathaikasminnapyagnihotre pravttibheda÷ evamihÃpyadhyÃtmÃdhidaivaguïabhedÃdupÃsanasyaikasyÃpi pravttibheda iti siddham /
#<ÃdhyÃnÃrtho hyayamadhyÃtmÃdhidaivavibhÃgopadeÓa iti />#
agnihotrasyevÃdhyÃnasya kte tadhitaï¬ulÃdivadayaæ pthagupadeÓa÷ /
##
etena tattvÃbhedena /
evakÃraÓca vÃgÃdivratanirÃkaraïÃrtha÷ /
nanvetasyai devatÃyai iti devatÃmÃtraæ ÓrÆyate na tu vÃyustatkathaæ vÃyuprÃptimÃhetyata Ãha-
##
vÃyu÷ khalvagnyÃdÅnsaævïuta ityagnyÃdÅnapek«yÃnavacchinno 'gnyÃdayastutenaivÃvacchinnà iti saævarïaguïatayà vÃyuranavacchinnà devatà /
##
militÃnÃæ ÓravaïÃviÓe«Ãdindrasya devatÃyà abhedÃtrayÃïÃmapi puro¬ÃÓÃnÃæ sahapradÃnÃÓaÇkÃyÃmutpattivÃkya eva rÃjÃdhirÃjasvarÃjaguïabhedÃdyÃjyÃnuvÃkyÃvyatyÃsavidhÃnÃcca yathÃnyÃsameva devatÃpthaktvÃtpradÃnapthaktvaæ bhavati /
sahapradÃne hi vyatyÃsavidhÃnamanupapannam /
kramavati pradÃne vyatyÃsavidhirarthavÃn /
tathÃvidhasyaiva kramasya vivak«itatvÃt /
sugamamanyat //43//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.44
##
iha siddhÃntenopakramya pÆrvapak«ayitvà siddhÃntayati /
tatra
yadyapi bhÆyÃæsi santi liÇgÃni manaÓcidÃdÅnÃæ svÃtantryasÆcakÃni tathÃpi na tÃni svÃtantryeïa svÃtantryaæ prati prÃpakÃïi /
pramÃïaprÃpitaæ tu svÃtantryamupodbalayanti /
na cÃtrÃsti svÃtantryaprÃpakaæ pramÃïam /
na cedaæ sÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ yenÃsya svÃtantryeïa prÃpakaæ bhavet /
taddhi sÃmarthyamÃbhidhÃnasya vÃrthasya và syÃt /
tathà pÆ«Ãdyanumantraïamantrasya pÆ«Ãnumantraïe, yathà và 'paÓunà yajeta'ityekatvasaækhyÃyà arthasya saækhyeyÃvacchetasÃmarthyam /
na cedamanyasyÃrthadarÓanalak«aïaæ liÇgaæ tathà /
stutyarthatvenÃsya vidhyuddeÓenaikavÃkyatayà vidhiparatvÃt /
tasmÃdasati sÃmarthyalak«aïe viroddhari prakaraïapratyÆhaæ manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÓe«atÃmavagamayati /
naca te haite vidyÃcita evetyavadhÃraïaÓruti÷ kriyÃnupraveÓaæ vÃrayati /
yena Órutivirodhe sati na prakaraïaæ bhavet, bÃhyasÃdhanatÃpÃkaraïÃrthatvÃdavadhÃraïasya /
naca vidyayà haivaita evaævidaÓcità bhavantÅti puru«asaæbandhamÃpÃdayadvÃkyaæ prakaraïamapabÃdhitumarhati /
anyÃrthadarÓanaæ khalvetadapi /
naca tatsvÃtantryeïa prÃpakamityuktam /
tasmÃttadapi na prakaraïavirodhÃyÃlamiti sÃæpÃdikà apyete agnaya÷ prakaraïÃtkriyÃnupraveÓina eva mÃnasavat /
dvÃdaÓÃhe tu ÓrÆyate-'anayà tvà pÃtreïa samudraæ rasayà prÃjÃpatyaæ manograhaæ ghïÃmi'iti /
tatra saæÓaya÷-kiæ mÃnasaæ dvÃdaÓÃhà daharantaramuta tanmadhyapÃtino daÓamasyÃhnÃÇgamiti /
tatra vÃgvai dvÃdaÓÃho mano mÃnasamiti mÃnasasya dvÃdaÓÃhÃdbhedena vyapadeÓÃdvÃÇmanasabhedavadbheda÷ /
nirdhÆtÃni dvÃdaÓÃhasya gatarasÃni chandÃæsi tÃni mÃnasenaivÃpyÃyantÅti ca dvÃdaÓÃhasya mÃnasena stÆyamÃnatvÃdbhede ca sati
stutistutyabhÃvasyopapatterdvÃdaÓÃhÃdaharantaraæ na tadaÇgaæ, patnÅsaæyÃjÃntatvÃccÃhnÃæ patnÅ÷ saæyÃjya mÃnasÃya prasarpantÅti ca mÃnasasya patnÅsaæyÃjasya parastÃcchrute÷ /
trayodaÓÃhe 'pyavayujya dvÃdaÓasaækhyÃsamavÃyÃtkatha¤cijjaghanyayÃpi vttyà dvÃdaÓÃhasaæj¤ÃvirodhÃbhÃvÃditi prÃpte 'bhidhÅyate-pramÃïÃntareïa hi
trayodaÓatve 'hnÃæ siddhe dvÃdaÓÃha iti jaghanyayà vttyonnÅyeta /
na tvasti tÃdÓaæ pramÃïÃntaram /
naca vyapadeÓabhedo 'harantaratvaæ kalpayitumarhati /
aÇgÃÇgibhedenÃpi tadupapatte÷ /
ata eva ca stutyastÃvakabhÃvasyÃpyupapatti÷ /
devadattasyeva dÅrghai÷ keÓai÷ /
patnÅsaæyÃjÃntatà tu yadyapyautsargikÅ tathÃpi daÓamasyÃhno viÓe«avacanÃnmÃnasÃni grahaïÃsÃdanahavanÃdÅni patnÅsaæyÃjÃtparäci bhavi«yanti /
kimiva hi na kuryÃdvacanamiti /
e«a vai daÓamasyÃhno visargo yanmÃnasamiti vacanÃddaÓamÃharaÇgatà gamyate /
visarge 'nto 'ntavato dharmo na svatantra iti daÓame 'hani mÃnasÃya pramarpantÅti daÓamasyÃhna ÃdhÃratvanirdeÓÃcca tadaÇgaæ mÃnasaæ nÃharantaramiti siddham /
tadiha dvÃdaÓÃhasaæbandhino daÓamasyÃhno 'Çgaæ mÃnasamitiæ dharmamÅmÃæsÃsÆtraktoktam /
daÓarÃtragasyÃpi daÓamasyÃhno 'Çgamiti bhagavanbhëyakÃra÷ /
ÓrutyantarabalenÃha-
##
avivÃkya iti daÓamasyÃhno nÃma //44//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.45
pÆrvavikalpa÷ prakaraïÃtsyÃt kriyÃmÃnasavat | BBs_3,3.45 |
// 45 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.46
##
nahi sÃæpÃdikÃnÃmagnÅnÃmi«ÂakÃsu citenÃgninà ki¤cidasti sÃdÓyamanyatra kriyÃnupraveÓÃt /
tasmÃdapi na svatantra iti prÃpte 'bhidhÅyate //46//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.47
##
mà bhÆdanye«Ãæ ÓrutavidhyuddeÓÃnÃmanyÃrthadarÓanÃnÃmaprÃptaprÃpakatvamete«u tvaÓrutavidhyuddeÓe«u 'vacanÃni tvapÆrvatvÃt'iti nyÃyÃdvidhirunnetavya÷ /
tathà caitebhyo yÃdÓor'tha÷ pratÅyate tadanurÆpa eva sa bhavati /
pratÅyate caitebhyo manaÓcidÃdÅnÃæ sÃntatyaæ cÃvadhÃraïaæ ca phalabhedasamanvayaÓca puru«asaæbandhaÓca /
na cÃsya godohanÃdivatkratvarthÃÓritatvaæ yena puru«Ãrthasya karmapÃratantryaæ bhavet /
naca vidyÃcita evetyavadhÃraïaæ bÃhyasÃdhanÃpÃkaraïÃrtham /
svabhÃvata eva vidyÃyà bÃhyÃnupek«atvasiddhe÷ /
tasmÃtpariÓe«ÃnmÃnasagrahavatkriyÃnupraveÓaÓaÇkÃpÃkaraïÃrthamavadhÃraïam /
na caivamarthatve saæbhavati /
dyotakatvamÃtreïa nipÃtaÓruti÷ pŬanÅyà /
tasmÃcchrutiliÇgavÃkyÃni prakaraïamapodya svÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃmavagamayantÅti siddham /
anubandhÃtideÓaÓrutyÃdibhya evameva vij¤eyam /
te ca bhëya eva sphuÂÃ÷ /
yaduktaæ pÆrvapak«iïà kratvaÇgatve pÆrveïe«ÂakÃcitena manaÓcidÃdÅnÃæ vikalpa iti /
tadutalyakÃryatvena dÆ«ayati-naca satyeva kriyÃsaæbandha iti /
apica pÆrvÃparayorbhÃgayorvidyÃprÃdhÃnyadarÓanÃttanmadhyapÃtino 'pi tatsÃmÃnyÃdvidyÃpradhÃnatvameva lak«yate na karmÃÇgatvamityÃha sÆtreïa-
##
sphuÂamasya bhëyam /
asti rÃjasÆya÷ 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta'iti /
taæ praktyÃmananti ave«Âiæ nÃme«Âim /
Ãgneyo '«ÂÃkapÃlo hiraïyaæ dak«iïetyevamÃdi tÃæ praktyÃdhÅyate /
yadi brÃhmaïo yajeta bÃrhaspatyaæ madhye nidhÃyÃhutiæ hutvÃbhidhÃrayedyadi vaiÓyo vaiÓvadevaæ yadi rÃjanya aindramiti /
tatra saædihyate-
kiæ brÃhmaïÃdÅnÃæ prÃptÃnÃæ nimittÃrthena Óravaïamuta brÃhmaïÃdÅnÃmayaæ yÃgo vidhÅyata iti /
tatra yadi prajÃpÃlanakaïÂakoddharaïÃdi karma rÃjyaæ tasya kartà rÃjeti rÃjaÓabdasyÃrthastato rÃjà rÃjasÆyena yajeteti rÃjyasya kartÆ rÃjasÆye 'dhikÃra÷ /
tasmÃtsaæbhavantyaviÓi«eïa brÃhmaïak«atriyavaiÓyà rÃjyasya kartÃra iti siddhaæ sarvaæ evaite rÃjasÆye prÃptà iti 'yadi brÃhmaïo yajeta'ityevamÃdayo nimittÃrthÃ÷ Órutaya÷ /
atha tu rÃj¤a÷ karma rÃjyamiti rÃjakartyogÃttatkarma rÃjyaæ tata÷ ko rÃjetyapek«ÃyÃmÃrye«u tatprasiddherabhÃvÃtpikanematÃmarasÃdiÓabdÃrthÃvadhÃraïÃya mlecchaprasiddhirivÃndhrÃïÃæ k«atriyajÃtau rÃjaÓabdaprasiddhistadavadhÃraïakÃraïamiti k«atriya eva rÃjeti na brÃhmaïavaiÓyayo÷ prÃptiriti rÃjasÆyaprakaraïaæ bhittvà brÃhmaïÃdikartkÃïi pthageva karmÃïi prÃpyanta iti na naimittikÃni /
tatra kiæ tÃvatprÃptaæ, naimittikÃnÅti /
rÃjyasya kartà rÃjetyÃryÃïÃmÃndhrÃïÃæ cÃvivÃda÷ /
tathÃhi-brÃhmaïÃdi«u prajÃpÃlanakart«u kanakadaï¬ÃtapatraÓvetacÃmarÃdilächane«u rÃjapadamÃndhrÃÓcÃryÃÓcÃvivÃdaæ prayu¤jÃnà dÓyante /
tenÃvipratipattervipratipattÃvapyÃryÃndhraprayogayoryavavarÃhavadÃyarprasiddherÃndhraprasiddhito balÅyasÅtvÃt /
balavadÃryaprasiddhivirodhe tvatanmÆlÃyÃ÷ pÃïinÅyaprasiddhe÷ 'virodhe tvanapek«aæ syÃt'iti nyÃyena bÃdhanÃttadanuguïatayà và katha¤cinnakhanakulÃdivadanvÃkhyÃnÃmÃtraparatayà nÅyamÃnatvÃdrajyasya kartà rÃjeti siddhe nimittÃrthÃ÷ Órutaya÷ /
tathÃca yadiÓabdo 'pyäjasa÷ syÃditi prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-'rÆpato na viÓe«o 'sti hyÃryamlecchaprayogayo÷ /
vaidikÃdvÃkyaÓe«Ãttu viÓe«astatra darÓita÷' //
tadiha rÃjaÓabdasya karmayogÃdvà kartari prayoga÷ kartprayogÃdvà karmaïÅti viÓaye vaidikavÃkyaÓe«avadabhiyuktatarasyÃtrabhavata÷ pÃïine÷ smternirïÅyate prasiddhirÃndhraïÃmanÃdirÃdimatÅ cÃryÃïÃæ prasiddhirgogÃvyÃdiÓabdavat /
naca saæbhÃvitÃdimadbhÃvà prasiddhi÷ pÃïinimstimapodyÃnÃdiprasiddhimÃdimatÅæ kartumutsahate /
gÃvyÃdiÓabdaprasiddheranÃditvena gavÃdipadaprasiddherapyÃdimattvÃpatte÷ /
tasmÃtpÃïinÅyasmtyanumatÃndhraprasiddhibalÅyastvena k«atriyatvajÃtau rÃjaÓabde mukhye tatkartaryatajjÃtau rÃjaÓabdo gauïa iti k«atriyasyaivÃkÃrÃdrÃjasÆye tatprakaraïamapodyÃve«Âerutkar«a÷ /
anvayÃnurodhÅ yadiÓabdo na tvapÆrvavidhau sati tamanyathayitumarhati /
ata evÃhu÷-'yadi ÓabdaparityÃgo rucyadhyahÃrakalpanÃ'iti /
iyaæ ca rÃjasÆyÃdadhikÃrÃntarametayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayediti nÃstÅtiktvà cintà /
etasmiæstvadhikÃre 'nnÃdyakÃmasya traivarïikya saæbhavÃtprÃpternimittÃrthatà brÃhmaïÃdiÓravaïasya durvÃraiveti //47//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.48
darÓanÃc ca | BBs_3,3.48 |
// 48 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.49
ÓrutyÃdibalÅyastvÃc ca na bÃdha÷ | BBs_3,3.49 |
// 49 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.50
anubandhÃdibhya÷ praj¤Ãntarapthaktvavadd«ÂaÓ ca taduktam | BBs_3,3.50 |
// 50 /
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.51
na sÃmÃnyÃdapyupalabdhermtyuvanna hi lokÃpatti÷ | BBs_3,3.51 |
// 51 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.29.52
pareïa ca Óabdasya tÃdvidhyaæ bhÆyastvÃt tv anubandha÷ | BBs_3,3.52 |
// 52 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.30.53
##
adhikÃraïatÃtparyamÃha-
##
samarthanaprayojanamÃha-
##
asamarthane bandhamok«ÃdhikÃrÃbhÃvamÃha-
##
adhastanatantroktena paunaruktyaæ codayati-
##
pariharati-
##
nasÆtrakÃreïa tatroktaæ yena punaruktaæ bhavedapi tu bhëyaktetyatratyasyaivÃrthasyÃpakar«a÷ pramÃïalak«aïopayogitayà tatra kta iti /
yata iha sÆtrakdvak«yatyata eva bhagavatopavar«eïoddhÃro 'pakar«asya kta÷ /
vicÃrasyÃsya pÆrvottaratantraÓe«atvamÃha-
##
pÆrvÃdhikaraïasaægatimÃha-
##
nanvÃtmÃstitvopapattaya evÃtrocyantÃæ kiæ tadÃk«epeïetyata Ãha-Ãk«epapÆrvikà hÅti /
Ãk«epamÃha-
##
yadyapi samastavyaste«u pthivyaptejovÃyu«u na caitanyaæ d«Âaæ tathÃpi kÃyÃkÃrapariïate«u bhavi«yati /
nahi kiïvÃdaya÷ samastavyastà na madanà d«Âà iti madirÃkÃrapariïatà na madayanti /
ahamiti cÃnubhave deha eva gaurÃdyakÃra÷ prathate /
na tu tadatirikta÷ tadadhi«ÂhÃna÷ kuï¬a eva dadhÅti /
ata evÃhaæ sthÆlo gacchÃmÅtyÃdisÃmÃnÃdhikaraïyopapattirahama÷ sthÆlÃdibhi÷ /
na jÃtu dadhisamÃnÃdhikaraïÃni madhurÃdÅni kuï¬asyaikÃdhikaraïyamanubhavanti sitaæ madhuraæ kuï¬amiti /
na cÃpratyak«amÃtmatattvamanumÃnÃdibhi÷ Óakyamunnetum /
na khalvapratyak«aæ pramÃïamasti /
uktaæ hi-'deÓakÃlÃdirÆpÃïÃæ bhedÃdbhinnÃsu Óakti«u /
bhavÃnÃmanumÃnena prasiddhiratidurlabhÃ'iti /
yadà ca upalabdhisÃdhyanÃntarÅyakabhÃvasya liÇgasyeyaæ gatistadà kaiva kathà d«ÂavyabhicÃrasya ÓabdasyÃrthÃpatteÓcÃtyantaparok«ÃrthagocarÃyà upamÃnasya ca sarvaikadeÓasÃdÓyavikalpitasya /
sarvasÃrÆpye tattvÃt /
ekadeÓasÃrÆpye cÃtiprasaÇgÃtsarvasya sarveïopamÃnÃt /
sautrastu heturbhëyaktÃ
vyÃkhyÃta÷ /
ce«ÂÃ hitÃhitaprÃptiparihÃrÃrtho vyÃpÃra÷ /
sa ca ÓarÅrÃdhÅnatayà dÓyamÃna÷ ÓarÅradharma evaæ prÃïa÷ ÓvÃsapraÓvÃsÃdirÆpa÷ ÓarÅradharma eva /
icchÃprayatnÃdayaÓca yadyapyÃntarÃ÷ tathÃpi ÓarÅrÃtiriktasya tadÃÓrayÃnupalabdhe÷ sati ÓarÅre bhÃvÃt anta÷ ÓarÅrÃÓrayà eva, anyathà d«ÂahÃnÃd«ÂakalpanÃprasaÇgÃt /
ÓarÅrÃtirikta Ãtmani
pramÃïÃbhÃvÃccharÅre ca saæbhavÃccharÅramevecchÃdimadÃtmeti prÃpta ucyate- //53//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.30.54
##
nÃpratyak«aæ pramÃïamiti bruvÃïa÷ pra«Âavyo jÃyate kuto bhavÃnanumÃnÃdÅnÃmaprÃmÃïyamavadhÃritavÃniti /
pratyak«aæ hi liÇgÃdirÆpamÃtragrÃhi nÃprÃmÃïyame«Ãæ viniÓcetumarhati /
nahi dhÆmaj¤Ãnamivai«ÃmindriyÃrthasannikar«ÃdaprÃmÃïyaj¤Ãnamudetumarhati /
kintu deÓakÃlÃvasthÃrÆpabhedena vyabhÃcirotprek«ayà /
na caitÃvÃnpratyak«asya vyÃpÃra÷ saæbhavati /
yathÃhu÷-nahÅdamiyato vyÃpÃrÃnkartuæ samarthaæ saænihitavi«ayabalenotpatteravicÃrakatvÃditi /
tasmÃdasminnanicchatÃpi pramÃïÃntaramabhyupeyam /
apica pratipannaæ pumÃæsamapahÃyÃpratipannasaædigdhÃ÷ prek«Ãvadbhi÷ pratipÃdyante /
na cai«ÃmitthaæbhÃvo bhavatpratyak«agocara÷ /
na khalvete gauratvÃdivatpratyak«agocarÃ÷ kintu vacanace«ÂÃdiliÇgÃnumeyÃ÷ /
naca liÇgaæ pramÃïaæ yata ete sidhyanti /
na puæsÃmitthaæbhÃvamavij¤Ãya yaæ ka¤cana puru«aæ pratipipÃtayi«ato 'navadheyavacanasya prek«Ãvattà nÃma /
apica paÓavo 'pi hitÃhitaprÃptiparihÃrÃrthina÷ komalaÓa«paÓyÃmalÃyÃæ bhuvi pravartante /
pariharanti cÃÓyÃnatïakaïÂakÃkÅrïÃm /
nÃstikastu paÓorapi paÓuri«Âani«ÂasÃdhanamavidvÃn /
na khalvasminnumÃnagocara-pravttinivttigocare pratyak«aæ prabhavati /
naca parapratyÃyanÃya Óabdaæ prayu¤jÅta ÓÃbdasyÃrthasyÃpratyak«atvÃt /
tadeva mà nÃma bhÆnnÃstikasya janmÃntaramasminneva janmanyupasthito 'sya mÆkatvapravttinivttiviraharÆpo mahÃnnaraka÷ /
parÃkrÃntaæ cÃtra sÆribhi÷ /
atyantaparok«agocarÃpyanyathÃnupapadyamÃnÃrthaprabhavÃrthÃpatti÷ /
bhÆya÷sÃmÃnyayogena copamÃnamupapÃditaæ pramÃïalak«aïe /
tadatrÃstu tÃvatpramÃïÃntaraæ pratyak«amevÃhaæpratyaya÷ ÓarÅrÃtiriktamÃlambata ityanvayatirekÃbhyÃmavadhÃryate /
yogavyÃghravatsvapnadaÓÃyÃæ ca ÓarÅrÃntaraparigrahÃbhimÃne 'pyahaÇkÃrÃspadasya pratyabhij¤ÃyamÃnatvamityuktam /
sÆtrayojanà tu na tvavyatirikta÷ kintu vyatirikta Ãtmà dehÃt /
kutastadbhÃvÃbhÃvitvÃt /
caitanyÃdiryadi ÓarÅraguïa÷ tato 'nena viÓe«aguïena bhavitavyam /
na tu saækhyÃparimÃïasaæyogÃdivatsÃmÃnyaguïena /
tathÃca ye bhÆtaviÓe«aguïÃste yÃvadbhÆtabhÃvino d«Âà yathà rÆpÃdaya÷ /
nahyasti saæbhava÷ bhÆtaæ ca rÆpÃdirahitaæ ceti /
tasmÃdbhÆtaviÓe«aguïarÆpÃdivaidharmyÃnna caitanyaæ ÓarÅraguïa÷ /
etenecchÃdÅnÃæ ÓarÅraviÓe«aguïatvaæ pratyuktam /
prÃïace«ÂÃdayo yadyapi dehadharmà eva tathÃpi na dehamÃtraprabhavÃ÷ /
mtÃvasthÃyÃmapi prasaÇgÃt /
tasmÃdyasyaite adhi«ÂhÃnÃddehadharmà bhavanti sa dehÃtirikta Ãtmà /
ad«ÂakÃraïatve 'bhyupagamyamÃne tasyÃpi dehÃÓrayatvÃnupapatterÃtmaivÃbhyupetavya iti /
vaidharmyÃntaramÃha-
##
svaparapratyak«Ã hi dehadharmà d«Âà yathà rÆpÃdaya÷ /
icchÃdayastu svapratyak«Ã eveti dehadharmavaidharmyam /
tasmÃdapi dehÃtiriktadharmà iti /
tatra yadyapi caitanyamapi bhÆtaviÓe«aguïastathÃpi yÃvadbhÆtamanuvarteta /
naca madaÓaktyà vyabhicÃra÷ /
sÃmarthyasya sÃmÃnyaguïatvÃt /
apica madaÓakti÷ pratimadirÃvayavaæ mÃtrayÃvati«Âhate tadvaddehe 'pi caitanyaæ tadavayave«vapi mÃtrayà bhavet /
tathà caikasmindehe bahavaÓcetayeran /
naca bahÆnÃæ cetanÃnÃmanyonyÃbhiprÃyÃnuvidhÃnasaæbhava iti ekapÃÓanibaddhà iva bahavo vihaÇgamÃ÷ viruddhÃdikriyÃbhimukhÃ÷ samarthà api na hastamÃtramapi deÓamatipatitumutsahante /
evaæ ÓarÅramapi na ki¤citkartumutsahate /
api ca nÃnvayamÃtrÃttaddharmadharmibhÃva÷ /
Óakyo viniÓcetuæ, mà bhÆdÃkÃÓasya sarvo dharma÷ sarve«vanvayÃt /
api tvanvayavyatirekÃbhyÃm /
saædigdhaÓcÃtra vyatireka÷ /
tathÃca sÃdhakatvamanvayamÃtrasyetyÃha-
##
dÆ«aïÃntaraæ vivak«urÃk«ipati-
##
sa evaikagranthenÃ÷-
##
nÃstika Ãha-
##
yathà hi bhÆtapariïÃmabhedo rÆpÃdirna tu bhÆtacatu«ÂayÃdarthÃntaramevaæ bhÆtapariïÃmabheda eva caitanyaæ na tu bhÆtebhyor'thÃntaraæ, yena 'pthivyÃpastejo vÃyuriti tattvÃni'iti pratij¤ÃvyÃghÃta÷ syÃdityartha÷ /
etaduktaæ bhavati-caturïÃmeva bhÆtÃnÃæ samastaæ jagatpariïÃmo na tvasti tattvÃntaraæ yasya pariïÃmo rÆpÃdayo 'nyadvà pariïÃmÃntaramiti /
atroktÃbhistÃvadupapattibhirdehadharmatvaæ nirastaæ tathÃpyupapattyantarÃbhidhitsayÃha-
##
bhÆtadharmà rÆpÃdayo ja¬atvÃdvi«ayà eva d«Âà na tu vi«ayiïa÷ /
naca ke«Ã¤cidvi«ayÃïÃmapi vi«ayitvaæ bhavi«yatÅti vÃcyam /
svÃtmani vttivirodhÃt /
na copalabdhÃveva prasaÇgastasyà aja¬ÃyÃ÷ svayaæprakÃÓatvÃbhyupagamÃt /
ktopapÃdanaæ caitatpurastÃt /
upalabdhivaditi sÆtrÃvayavaæ yojayati-
##
upalabdhigrÃhiïa eva pramÃïÃccharÅvyatireko 'pyavagamyate /
tasyÃstata÷ svayaæprakÃÓapratyayena bhÆtadharmebhyo ja¬ebhyo vailak«aïyena vyatirekaniÓcayÃt /
astu tarhi vyatirekÃdupalabdhirbhÆtebhya÷ svatantrà tathÃpyÃtmani pramÃïÃbhÃva ityata Ãha-
##
ÃjÃnatastÃvadupalabdhibhedo nÃnubhÆyata iti vi«ayabhedÃdabhyupeya÷ /
na copalabdhivyatirekiïÃæ vi«ayÃïÃæ prathà saæbhavatÅtyupapÃdatam /
naca vi«ayabhedagrÃhi pramÃïamastÅti copapÃditaæ brahmatattvasamÅk«ÃyÃmasmÃbhi÷ /
evaæ ca sati vi«ayarÆpatadbhedÃdeva sudurlabhÃviti dÆranirastà vi«ayabhedÃdupalabdhibhedasaækathà /
tenopalabdherupalabdhtvamapi na tÃttvikam /
kintvavidyÃkalpitam /
tatrÃvidyÃdaÓÃyÃmapyupalabdherabheda ityÃha-
##
na kevalaæ tÃttvikÃbhedÃnnityatvamatÃttvikÃdapi nityatvameveti tasyÃrtha÷ /
##
nÃnÃtve hi nÃnyenopalabdhe 'nyasya puru«asya smtirupapadyata ityartha÷ /
nirÃktamapyarthaæ nirÃkaraïÃntarÃyÃnubhëate-
##
yo hi dehavyÃpÃrÃdupalabdhirutpadyate tena dehadharma iti manyate taæ pratÅdaæ dÆ«aïam-
##
praktamupasaæharati-
## //54//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.31.55
##
svarÃdibhedÃtprativedamudgÅthÃdayo bhidyante /
tadanubaddhÃstu pratyayÃ÷ pratiÓÃkhaæ vihità bhedena /
tatra saæÓaya÷-kiæ yasminvede yadudgÅthÃdayo vihitÃste«Ãmeva tadvedavihitÃ÷ pratyayà utÃnyavedavihitÃnÃmapyudgÅthÃdÅnÃæ te pratyayà iti /
kiæ tÃvatprÃptam /
'omityak«aramudgÅthamupÃsti'ityudgÅthaÓravaïenodgÅthasÃmÃnyamavagamyate /
nirviÓe«asya ca tasyÃnupapatterviÓe«akÃÇk«ÃyÃæ svaÓÃkhÃvihitasya viÓe«asya saænidhÃnÃttenaivÃkÃÇk«Ãvinivtterna ÓÃkhÃntarÅyamudgÅthÃntaramapek«ate /
na caivaæ saænidhÃnena ÓrutipŬÃ, yadi hi ÓrutisamarpitamarthamapabÃdhena tata÷ Órutiæ pŬayenna caitadasti /
nahyudgÅthaÓrutyabhihitalak«itau sÃmÃnyaviÓe«au bÃdhitau svaÓÃkhÃgatayo÷ svÅkaraïÃcchÃkhÃntarÅyÃsvÅkÃre 'pi /
yathÃhu÷-'jÃtivyaktÅ ghÅtveha vayaæ tu Órutalak«ite /
k«ïÃdi yadi mu¤cÃma÷ kà Órutistatra pŬyate' //
evaæ prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-udgÅthÃÇgavabaddhÃstu pratyayà nÃnÃÓÃkhÃsu prativedamanuvarteranna pratiÓÃkhaæ vyavati«Âheran /
udgÅthamityÃdisÃmÃnyaÓruteraviÓe«Ãt etaduktaæ bhavati-yuktaæ Óuklaæ paÂamÃnayetyÃdau paÂaÓrutimaviÓe«apravttÃmapi saænidhÃnÃcchuklaÓrutirbÃdhata iti /
viÓi«ÂÃrthapratyÃyanapratyuktatvÃtpadÃnÃæ samabhivyÃhÃrasya /
anyathà tadanupapatte÷ /
naca svÃrthamasmÃrayitvà viÓi«ÂÃrthapratyÃyanaæ padÃnÃmiti viÓi«ÂÃrthaprayuktaæ svÃrthasmÃraïaæ na svaprayojakamapavÃdhitumutsahate /
mà ca vÃdhiprayojakÃbhÃvena svÃrthasmÃraïamapÅti yuktamaviÓe«apravttÃyà api Óruterekasminneva viÓe«e avasthÃpanam /
iha tÆdgÅthaÓruteraviÓe«eïa viÓi«ÂÃrthapratyÃyakatvÃt /
saækoce pramÃïaæ ki¤cinnÃsti /
naca saænidhimÃtramapabÃdhitumarhati /
ÓrutisÃmÃnyadvÃreïa ca sarvaviÓe«agÃminyÃ÷ ÓruterekasminnavasthÃnaæ pŬaiva /
tasmÃtsarvodgÅthavi«ayÃ÷ pratyayà iti //55//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.31.56
##
viruddhamiti na÷ saæpratyayo yatpramÃïena nopalabhyate /
upalabdhaæ ca mantrÃdi«u ÓÃkhÃntarÅye«i ÓÃkhÃntarÅyakarmasaæbandhitvam /
tadvadihÃpÅti darÓanÃdavirodha÷ /
etacca darÓitaæ bhëyeïa sugameneti //56//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.32.57
##
vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ chÃndogye kiæ vyastopÃsanaæ samastopÃsanaæ ca utà samastopÃsanameveti /
tatra divameva bhagavo rÃjanniti hovÃceti pratyakamupÃsanaÓrute÷ pratyekaæ ca phalavattvÃmnÃnÃtsamastopÃsane ca phalavattvaÓruterubhayathÃpyupÃsanam /
naca yathà vaiÓvÃnarÅye«Âau yada«ÂÃkapÃlo bhavatÅtyÃdÅnÃmavayujyavÃdÃnÃæ pratyekaæ phalaÓravaïe 'pyarthavÃdamÃtratvaæ vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapedityasyaiva tu phalavattvamevamatrÃpi bhavitumarhati /
tatra hi dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapediti /
vidhibhaktiÓrutiryada«ÂÃkapÃlo bhavatÅtyÃdi«u vartamÃnÃpadeÓa÷ /
naca vacanÃni tvapÆrvatvÃditi vidhikalpanà /
avayujyavÃdena stutyÃpyupapatte÷ /
iha tu samaste vyaste ca vartamÃnÃpadeÓasyÃviÓe«ÃdaghyamÃïaviÓe«atayà ubhayatrÃpi vidhikalpanÃyÃ÷ phalakalpanÃyÃÓca bhedÃt /
nindÃyÃÓca samastopÃsanÃrambhe vyastopÃsane 'pyupapatte÷ /
ÓyÃmo vÃÓvÃhutimabhyavaharatÅtivadubhayavidhamupÃsanamiti
prÃpta ucyate-samastopÃsanasyaiva jyÃyastvaæ na vyastopÃsanasya /
yadyapi vartamÃnÃpadeÓatvamubhayatrÃpyaviÓi«Âaæ tathÃpi paurvÃparyÃlocanayà samastopÃsanaparatvasyÃvagama÷ /
yatparaæ hi vÃkyaæ tadasyÃrtha÷ /
tathÃhi-prÃcÅnaÓÃlaprabhtayo vaiÓvÃnaravidyÃnirïayÃyÃÓvapatiæ kaikeyamÃjagmu÷ /
te ca tattadekadeÓopÃsanamupanyastavanta÷ /
tatra kaikeyastattadupÃsananindÃpÆrvaæ tannivÃraïena samastopÃsanamupasaæjahÃra /
tathà caikavÃkyatÃlÃbhÃya vÃkyabhedaparihÃrÃya ca samastopÃsanaparataiva saædarbhasya lak«yate /
tasmÃdbahuphalasaækÅrtanaæ /
pradhÃnastavanÃya /
samastopÃsanasyaiva tu phalavattvamiti siddham /
ekadeÓivyÃkhyÃnamupanyasya dÆ«ayati-
##
saæbhavatyekavÃkyatve vÃkyabhedasyÃnyÃyyatvÃt nedÓaæ sÆtravyÃkhyÃnaæ sama¤jasamityartha÷ //57//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.33.58
##
siddhaæ ktvà vidyÃbhedamadhastanaæ vicÃrajÃtamabhinirvartitam /
saæprati tu sarvÃsÃmÅÓvaragocarÃïÃæ vidyÃnÃæ kimabhedo bhedo vÃ, evaæ prÃïÃdigocarÃsviti vicÃrayitavyam /
nanu yathà pratyayÃbhidheyÃyà apÆrvabhÃvanÃyà ÃjÃnato bhedabhÃve 'pi dhÃtvarthena nirÆpyamÃïatvÃttasya ca yÃgÃderbhedÃtpraktyarthayÃgÃdidhÃtvarthÃnubandhabhedÃdbheda÷ /
tadanuraktÃyà eva tasyÃ÷ pratÅyamÃnatvÃt /
evaæ vidyÃnÃmapi rÆpato vedyasyeÓvarasyÃbhede 'pi tattatsatyasaækalpatvÃdiguïopadhÃnabhedÃdvidyÃbheda iti nÃstyabhedÃÓaÇkà /
ucyate-yuktamanubandhabhedÃtkÃryarÆpÃïÃmapÆrvabhÃvanÃnÃæ bheda iti /
iha brahmaïa÷ siddharÆpatvÃdguïÃnÃmapi satyasaækalpatvÃdÅnÃæ tadÃÓrayÃïÃæ siddhatayà sarvatrÃbhedo vidyÃsu /
nahi viÓÃlavak«ÃÓcakorek«aïa÷ k«atriyayuvà duÓcayavanadharmeti ekatropadi«Âo 'nyatra siæhÃsyo v«askandha÷ sa evopadiÓyamÃnaÓcakorek«aïatvÃdyapajahÃti na khalu pratyupadeÓaæ vastu bhidyate /
tasya sarvatra tÃdavasthyÃt /
atÃdavasthye và tadeva na bhavet /
nahi vastu vikalpyata iti /
tasmÃdvedyÃbhedÃdvidyÃnÃæ bheda iti prÃptam /
evaæ prÃpta ucyate-bhavedetadevaæ yadi vastuni«ÂhÃnyupÃsanavÃkyÃni kintu tadvi«ayÃmupÃsanÃbhÃvanÃæ vidadhati /
sà ca kÃryarÆpà /
yadyapi copÃsanÃbhÃvanà upÃsanÃdhÅnanirÆpaïopÃsanaæ copÃsyÃdhÅnanirÆpaïamupÃsyaæ ceÓvarÃdi vyavasthitarÆpam, tathÃpyupÃsanavi«ayÅbhÃvo 'sya kadÃcitkasyacitkenacidrÆpeïetyaparini«Âhita eva /
yathaika÷ strÅkÃya÷ kenacidbhak«yatayà kenacidupagantavyatayà kenacidapatyatayà kenacinmÃttayà kenacidupek«aïÅyatayà vi«ayÅkriyamÃïa÷ puru«ecchÃtantra÷ /
evamihÃpi upÃsanÃni puru«ecchÃtantratayà vidheyatÃæ nÃtikrÃmanti /
naca tattadguïatayopÃsanÃni guïabhedÃnna bhidyante /
na cÃgnihotramivopasanÃæ vidhÃya dadhitaï¬ulÃdiguïavadiha satyasaækalpatvÃdiguïavidhiryenaikaÓÃstratvaæ syÃt /
api tÆtpattÃvevopÃsanÃnÃæ tattadguïaviÓi«ÂÃnÃmavagamÃt /
tatrÃghyamÃïaviÓe«atayà sarvÃsÃæ bhedastulya÷ /
naca samastaÓÃkhÃvihitasarvaguïopasaæhÃra÷ ÓakyÃnu«ÂhÃnastasmÃdbheda÷ /
##
kecitkhalu guïÃ÷ kÃsucidvidyÃsu samÃnÃstenaikavidyÃtve ÃvartayitavyÃ÷ /
ekatroktatvÃt /
vidyÃbhede tu na paunaruktyamekasyÃæ vidyÃyÃmuktà vidyÃntare noktà iti vidyÃntarasyÃpi tadguïatvÃya vaktavyà anuktÃnÃmaprÃpteriti //58//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.34.59
##
agnihotradarÓapÆrïamÃsÃdi«u pthagadhikÃrÃïÃmapi samuccayo d«Âo niyamavÃæste«Ãæ nityatvÃdupÃsanÃstu kÃmyatayà na nityÃstasmÃnnÃsÃæ samuccayaniyama÷ /
tena samÃnaphalÃnÃæ darÓapÆrïamÃsajyoti«ÂomÃdÅnÃmiva na niyamavÃnvikalpa÷ phalabhÆmÃrthina÷ samuccayasyÃpi saæbhavÃditi pÆrva÷ pak«a÷ /
upÃsanÃnÃmamÆ«ÃmupÃsyasÃk«ÃtkaraïasÃdhyatvÃtphalabhedasyaikenopÃsanenopÃsyasÃk«Ãtkaraïe tata eva phalapratilÃbhe tu ktamupÃsanÃntareïa /
naca sÃk«ÃtkaraïasyÃtiÓayasaæbhavasyopÃyasahasrairapi tÃdavasthyÃttanmÃtrasÃdhyatvÃcca phalÃvÃpte÷ /
upÃsanÃntarÃbhyÃse ca cittaikÃgratÃvyÃghÃtena kasya cidupÃsanÃni«patteriha vikalpa eva niyamavÃniti rÃddhÃnta÷ //59//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.35.60
##
yÃsÆpÃsanÃsu vinopÃsyasÃk«ÃtkÃraïamad«Âenaiva kÃmyasÃdhanaæ tÃsÃæ kÃmyadarÓapaurïamÃsÃdivatpuru«ecchÃvaÓena
vikalpasamuccayÃviti sÃmpratam //60//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.61
##
tannirdhÃraïÃniyamastadd«Âe÷ pthagdhyapratibandha÷ phalamityatropasanÃsu phalaÓrute÷ parïamayÅnyÃyenÃrthavÃdatayopÃsanÃnÃæ kratvarthatvena samuccayaniyamamÃÓaÇkya puru«ÃrthatayaikaprayogavacanagrahaïÃbhÃve samuccayaniyamo nirasta÷ /
iha tu satyapi puru«Ãrthatve kasmÃnnaikaprayogavacanagrahaïaæ bhavatÅti pÆrvoktamarthamÃk«ipan pratyavati«Âhate /
yadyapi hi kÃmyà età upÃsanÃstathÃpi na svatantrà bhavitumarhanti /
tathà sati hi kratvarthÃnÃÓritatayà kratuprayogÃdbahirapyamÆ«Ãæ prayoga÷ prasajyate /
naca prayujyante tatkasya hoto÷ /
kratvarthÃÓritÃnÃmeva tÃsÃæ tattatphaloddeÓena vidhÃnÃditi /
evaæ cÃÓrayatantratvÃdÃÓritÃnÃæ prayogavacanenÃÓrayÃïÃæ samuccayaniyamenÃÓritÃnÃmapi samuccayaniyamo yukta itarathà tadÃÓritatvÃnupapatte÷ /
sa ca prayogavacana upÃsanÃ÷ samuccinvaæstattatphalakÃmanÃnÃmavaÓyaæbhÃvamÃk«ipati tadabhÃve tÃsÃæ samuccayaniyamÃbhÃvÃditi manvÃnasya pÆrva÷ pak«a÷ /
rÃddhÃntastu yathÃvihitoddi«ÂapadÃrthanurodhÅ prayogavacano na padÃrthasvabhÃvÃnanyathayitumarhati /
kintu tadavirodhenÃvati«Âhate /
tatra kratvarthÃnÃæ nityavadÃmnÃnÃttathÃbhÃvasya ca saæbhavÃnniyamenaitÃntsamuccinotu /
kÃmÃvabaddhÃstÆpÃsanÃ÷ kÃmÃnÃmanityatvÃnna samuccayena niyantumarhati /
nahi kÃmà vidhÅyante yena samuccÅyerannapi tÆddiÓyante /
mÃnÃntarÃnusÃrÅ coddeÓo na tadvirodhenoddeÓyamanyathayatÅ /
tathà satyuddeÓÃnupapatte÷ /
tasmÃtkÃmÃnÃmanityatvÃttadavabaddhÃnÃmupÃsanÃnÃmapyanityatvam /
nityÃnityasaæyogavirodhÃt satyapi tadÃÓrayÃïÃæ nityatve idameva cÃÓrayatantratvamÃÓritÃnÃæ yadÃÓraye satyeva vttirnÃsatÅti /
na tu tatra vttireva nÃvttiriti tadidamuktam-ÃÓrayatantrÃïyapi hÅti //61//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.62
#<Ói«ÂeÓ ca | BBs_3,3.62 |>#
// 62 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.63
##
##
apirbhinnakamo dirudgÅthamapÅti /
vedÃntarohitapraïavodgÅthaikatvapratyayasÃmarthyÃddhotkarmaïa÷ ÓaæsanÃdudgÃtà pratisamÃdadhÃti kiæ tadityata Ãha durudgÅthamapi vedÃntarodite caudgÃtre karmaïi utpannaæ k«atam /
evaæ bruvanvedÃntaroditasya pratyasyetyÃdi yojanÅyam //63//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.64
##
asya sÆtrasyÃnvayamukhena vyatirekamukhena ca vyÃkhyà /
Óe«amatirohitÃrtham //64//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.65
na và tatsahabhÃvÃÓrute÷ | BBs_3,3.65 |
//65//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,3.36.66
darÓanÃc ca | BBs_3,3.66 |
//66//
iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakabhagavatpÃdabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ ttÅyÃdhyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷ //3//
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
##
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.1
##
sthitaæ ktvopani«adÃmapavargÃkhyapuru«ÃrthasÃdhanÃtmaj¤ÃnaparatvamupÃsanÃnÃæ ca tattatpuru«ÃrthasÃdhanatvamadhastanaæ vicÃrajÃtamabhinirvartitam /
samprati tu kimaupani«adÃtmatattvaj¤ÃnamapavargasÃdhanatayà puru«ÃrthamÃho kratuprayogÃpek«itakartpratipÃdakatayà kratvarthamiti mÅmÃæsÃmahe /
yadà ca kratvarthaæ tadà yÃvanmÃtraæ kratuprayogavidhinÃpek«itaæ karttvamÃmu«mikaphalopabhokttvaæ ca na caitadanityatve ghaÂate ktavipraïÃÓÃktÃbhyÃgamaprasaÇgÃdato nityatvamapi, tÃvanmÃtramupani«atsu vivak«itam /
ito 'nyadanapek«itaæ viparÅtaæ ca nopani«adartha÷ syÃt /
yathà ÓuddhatvÃdi /
yadyapi jÅvÃnuvÃdena tasya brahmatvapratipÃdanaparatvamupani«adÃmiti mahatà prabandhena tatra tatra pratipÃditaæ tathÃpyatra ke«Ã¤citpÆrvapak«aÓaÇkÃbÅjÃnÃæ nirÃkaraïe tadeva sthÆïÃnikhanananyÃyena niÓcalÅkriyata ityapyasti vicÃraprayojanam /
tatra yadyapi prok«aïÃdivadÃtmaj¤Ãnaæ na ka¤citkratumÃrabhyÃdhÅtam, yadyapi ca kartmÃtraæ nÃvyabhicÃritakratusaæbandhaæ kartmÃtrasya laukike«vapi karmasu darÓanÃdyena parïatÃdivadanÃrabhyÃdhÅtamapyavyabhicaritakratusaæbandhajuhÆdvÃreïa vÃkyenaiva kratvarthamÃpadyate tathÃpi yÃdÓa Ãtmà kartÃmu«mikasvargÃdiphalabhogabhÃgÅdehÃdyatirikto vedÃntai÷ pratipÃdyate na tÃdÓasyÃsti laukike«u karmasÆpayoga÷ /
te«ÃmaihikaphalÃnÃæ ÓarÅrÃnatiriktenÃpi yÃdÓatÃdÓena kartropapatte÷ /
Ãmu«mikaphalÃnÃæ tu vaidikÃnÃæ karmaïÃæ tamantareïÃsaæbhavÃttatsaæbandha evÃyamaupani«ada÷ karteti tadavyabhicÃrÃttÃnyanusmÃrayajjuhvÃdivadvÃkyenaiva tajj¤Ãnaæ parïatÃvatkratvaidamarthyamÃpadyata iti phalaÓrutirarthavÃda÷ /
taduktam-'dravyasaæskÃrakarmasu parÃrthatvÃtphalaÓrutirarthavÃda÷ syÃt'iti aupani«adÃtmaj¤Ãnasaæskto hi kartà pÃralaukikaphalopabhogayogyo 'smÅti vidyÃvÃcchraddhÃvÃnkratuprayogÃÇgaæ nÃnyathà prok«ità iva vrÅhaya÷ kratvaÇgamiti /
priyÃdisÆcitasya ca saæsÃriïa evÃtmano dra«Âavyatvena pratij¤ÃpanÃdapahatapÃpmatvÃdi tu tadviÓe«aïaæ tasyaiva stutyartham /
na tu tatparatvamupani«adÃm /
tasmÃtkratvarthamevÃtmaj¤Ãnaæ kartsaæskÃradvÃrà na puna÷ puru«Ãrthamiti /
etadupodbalanÃrthaæ ca brahmavidÃmÃcÃrÃdi÷ Órutyavagata upanyasta÷ /
na kevalaæ vÃkyÃdÃtmaj¤Ãnasya kratvarthatvam /
ttÅyÃÓruteÓca /
na tvetatpraktodgÅthavidyÃvi«ayaæ yadeva vidyayeti sarvanÃmÃvadhÃraïÃbhyÃæ vyÃpteradhigamat /
yathà ya eva dhÆmavÃndeÓa÷ sa vahnimÃniti /
samanvÃrambhavacanaæ ca phalÃrambhe vidyÃkarmaïo÷ sÃhityaæ darÓayati /
tacca yadyapyÃpneyÃdiyÃga«aÂkavatsamapradhÃnatvenÃpi bhavati tathÃpyuktayà yuktyà vidyÃyÃ÷ karma pratyaÇgabhÃvenaiva netavyam /
vedÃrthaj¤Ãnavata÷ karmavidhÃnÃdupani«ado 'pi vedÃrtha iti tajj¤Ãnamapi karmÃÇgamiti //1//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.2
Óe«atvÃt puru«ÃrthavÃdo yathÃnye«v iti jaimini÷ | BBs_3,4.2 |
// 2 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.3
ÃcÃradarÓanÃt | BBs_3,4.3 |
// 3 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.4
tacchrute÷ | BBs_3,4.4 |
// 4 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.5
samanvÃrambhaïÃt | BBs_3,4.5 |
// 5 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.6
tadvato vidhÃnÃt | BBs_3,4.6 |
// 6 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.7
##
sugamam //7//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.8
siddhÃntayati-
##
yadi ÓarÅrÃdyatirikta÷ kartà bhoktÃtmetyetanmatra upani«ada÷ paryavasitÃ÷ syustata÷ syÃdevaæ, na tvetadasti /
tÃstvevaæbhÆtajÅvÃnuvÃdena tasya ÓuddhabuddhodÃsÅnabrahmarÆpatÃpratipÃdanaparà iti tatra tatrÃsakdÃveditam /
anadhigatÃrthabodhanasvarasatà hi Óabdasya pramÃïÃntarasiddhÃnuvÃdena /
tathà caupani«adÃtmaj¤Ãnasya kratvanu«ÂhÃnavirodhina÷ kratusaæbandha eva nÃsti /
kimaÇga puna÷ tadavyabhicÃrastataÓca kratuÓe«atà /
tathÃca nÃpavargaphalaÓruterarthavÃdamÃtratvamapi tu phalaparatvameva /
ata eva priyÃdisÆcitena saæsÃriïÃtmanopakramya tasyaivÃtmano 'dhikopadidÅk«ÃyÃæ paramÃtmanÃtyantÃbheda upadiÓyate /
yathà samÃropitasya bhujagasya rajjurÆpÃdatyantÃbheda÷ pratipÃdyate yo 'yaæ sarpa÷ sà rajjuriti /
yathà vidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve darÓanamupanyastamevakarmÃÇgatve darÓanamuktam /
tatra karmÃÇgatvadarÓanÃnÃmanyathÃsiddhiruktà kevalavidyÃdarÓanÃnÃæ tu nÃnyathÃsiddhi÷ //8//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.9
tulyaæ tu darÓanam | BBs_3,4.9 |
// 9 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.10
##
vyÃptirapyudgÅthavidyÃpek«ayà tasyà eva praktatvÃnna tvaÓe«Ãpek«ayà /
yatha sarve brÃhmaïà bhojyantÃmiti nimantritÃpek«ayà te«Ãmeva praktatvÃt //10//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.11
##
sugamam /
avibhÃge 'pi na do«a ityÃha-##
saæsÃrivi«ayà vidyÃ##yathodgÅthavidyà /
prati«iddhà ca yathÃsacchÃstrÃdhigamanalak«aïà //11//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.12
##
adhyayanamÃtravata eva karmavidhirnatÆpani«adadhyayanavata÷ /
etaduktaæ bhavati-yadadhyayanamarthÃvabodhaparyantaæ karmasÆpayujyate yathà karmavidhivÃkyÃnÃæ tanmÃtravata evÃdhikÃra÷ karmasu nopani«adadhyanavata÷ tadadhyayanasya karmasvanupayogÃditi /
adhyayanamÃtravata eveti mÃtragrahaïenÃrthaj¤Ãnaæ và vyavacchinnamiti manvÃno bhrÃntaÓcodayati-##
svÃbhiprÃyamudghÃÂayansamÃdhatte-##
upani«adadhyayanÃpek«aæ mÃtragrahaïaæ nÃrthabodhÃpek«amityartha÷ //12//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.13
##
kurvanneveha karmÃïÅtyavidyÃvadvi«ayamityartha÷ //13//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.14
vidyÃvadvi«ayatve 'pyavirodho vidyÃstutyarthatvÃdityÃha-
##
//14//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.15
##
apica vidyÃphalaæ pratyak«aæ darÓayantÅ Óruti÷ kÃlÃntarabhÃviphalakarmÃÇgatvaæ vidyÃyà nirÃkarotÅtyÃha-##
kÃmakÃra icchà //15//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.16
##
adhikopadeÓÃdityanenÃtmana eva ÓuddhabuddhodÃsÅnatvÃdaya uktÃ÷ /
iha tu samastakriyÃkÃrakaphalavibhÃgopamardaæ ceti //16//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.1.17
#<Ærdhvareta÷su ca Óabde hi | BBs_3,4.17 |>#
subodham //17//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.2.18
##
siddha ÆrdhvaretasÃmÃÓramitve tadvidyÃnÃmakarmÃÇgatayÃpavargÃrthaæ syÃt /
ÃÓramitvaæ tve«ÃmanyÃrthaparÃmarÓamÃtrÃnna sidhyati /
vidhyabhÃvÃt /
smtyÃcÃraprasiddhiÓca te«Ãæ pratyak«aÓrutivirodhÃdapramÃïam /
nindati hi pratyak«Ã ÓrutirÃÓramÃntaraæ 'vÅrahà và e«a devÃnÃm'ityÃdikà /
pratyak«aÓrutivirodhe ca smtyÃcÃrayoraprÃmÃïyamuktaæ 'virodhe tvanapek«aæ syÃdasati hyanumÃnam'iti /
tadetatsarvamÃha-##
andhapaÇgvÃdayo hi ye naimittikakarmÃnadhiktÃstÃnpratyÃÓramÃntaravidhiriti /
##
na kevalamanyaparatayà parÃmarÓasyÃÓramÃntaraæ na labhyate api tvÃÓramÃntaranindÃdvÃreïÃpavÃdÃdapÅtyartha÷ /
syÃdetat /
bhavatve«a parÃmarÓo 'nyÃrtha÷ /
ye ceme 'raïya ityÃdibhyastvÃÓramÃntaraæ setasyatÅtyata Ãha-##
asyÃpi devapathopadeÓaparatvÃnnaitatparatvamityartha÷ /
na cÃnyaparÃdapi sphuÂatarÃÓramÃntarapratyata ityÃha-##
nahi tapa eva dvitÅya ityatrÃÓramÃntarÃbhidhÃyÅ kaÓcidasti Óabda iti /
nanvetameva pravrÃjina iti vacanÃdÃÓramÃntaraæ setsyatÅtyata Ãha-##
etadapi lokasaæstanavanaparamiti /
adhikaraïÃrambhamÃk«ipya nÃsti pratyak«avacanamitiktvà cinteyamiti samÃdhatte-## //18//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.2.19
##
bhavatvanyÃrtha÷ parÃmarÓastathÃpyetasmÃdÃÓramÃntarÃïi pratÅyamÃnÃni ca nÃpÃkaraïamarhanti /
evaæ tÃnyapÃkriyeranyadyasmÃnna pratÅyeran /
pratÅyamÃnÃni và Órutyà bÃdhyeran /
na tÃvanna pratÅyante /
tathÃhi-trayo dharmaskandhà iti skandhatritvaæ pratij¤Ãtam /
tatra skandhaÓabdo yadyÃÓramaparo na syÃdapi tu samÆhavacanastato dharmÃïÃæ yaj¤ÃdÅnÃæ prÃtisvikotpattÅnÃæ kimapek«ya tritvasaÇkhyà suvyavasthÃpyeta /
ekaikÃÓramopasaæghÅtÃstvÃÓramÃïÃæ tritvÃcchakyÃstritve vyavasthÃpayitumityÃÓramatritvapratij¤opapatti÷ /
tatra yaj¤ÃdiliÇgo ghÃÓrama eko dharmaskandho brahmacÃrÅti dvitÅyastapa iti ca, tapa÷pradhÃnÃttu vÃnaprasthÃÓramÃnnÃnya÷, brahmasaæstha iti ca pÃriÓe«yÃtparivrìiti vak«yati /
tasmÃdanyaparÃdapi parÃmarÓÃdaÓramÃntarÃïi pratÅyamÃnÃni devatÃdhikaraïanyÃyena na Óakyante 'pÃkartum /
naca pratyak«aÓrutivirodho vÅrahà vetyÃde÷ pratipannagÃrhasthyaæ pramÃdÃdaj¤ÃnÃdvÃgnimudvÃsayituæ pravttaæ pratyupapatte÷ /
eva¤ca avirodhe siddhavatparÃmarÓÃdaÓramÃntarÃïÃæ ÓÃstrÃntarasiddhiæ và kalpayi«yÃmo yathopavÅtavidhipare vÃkye 'upavyayate devalak«mameva tatkurute'ityatra nivÅtaæ manu«yÃïÃæ prÃcÅnÃvÅtaæ pitïÃmiti ÓÃstrÃntarasiddhayornivÅtaprÃcÅnÃvÅtayo÷ parÃmarÓa iti //19//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.2.20
##
yadyapi brahmasaæsthatvastutiparatayÃsya saædarbhasyaikavÃkyatà gamyate /
saæbhavÃntyÃæ caikavÃkyatÃyÃæ vÃkyabhedo 'nyÃyya÷ /
tathÃpyÃÓramÃntarÃïÃæ pÆrvasiddherabhÃvÃtparÃmarÓÃnupapatte÷, aparÃmarÓe ca stuterasaæbhavena kiæparatayà ekavÃkyatÃstvitÅ tÃæ bhaÇktvà dhÃraïavadvaramapÆrvatvÃdvidhirevÃstu /
yathà 'adhastÃtsamidhaæ dhÃrayannanudravedupari hi devebhyo dhÃrayati'ityatra satyÃmapyadhodhÃraïenaikavÃkyatÃpratÅtau vidhÅyata evoparidhÃraïamapÆrvatvÃt /
tathoktam 'vidhistu dhÃraïe 'pÆrvatvÃt'iti /
tathehÃpyÃÓramÃntaraparÃmarÓaÓrutirvidhareveti kalpyte /
saæprati parÃmarÓe 'pÅtare«ÃmÃÓramÃïÃæ brahmasaæsthatà saæstavasÃmarthyÃdeva vidhÃtavyà /
na khalvavidheyaæ saæstÆyate tadarthatvÃtsaæstavasyetyÃha-##
atrÃvÃntaravicÃramÃrabhate-##
vicÃraprayojanamÃha-##
nanu anÃÓramyeva brahmasaæstho bhavi«yatÅtyata Ãha-##
tatra pÆrvapak«amÃha-##
ayamabhisaædhi÷ /
yadi tÃvadbrahmasaæstha iti padaæ pratyastamitÃvayavÃrthaæ parivrÃjake 'ÓvakarïÃdipadavadrƬhaæ tadÃÓramaprÃptimÃtreïaivÃmtÅbhÃva iti na tadbhÃvÃyà brahmaj¤Ãnamapek«eta /
tathÃca nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃyeti virodha÷ /
naca saæbhatyavayavÃrthe samudÃyaÓaktikalpanà /
tasmÃdbrahmaïi saæsthÃsyeti /
brahmasaæstha÷ /
eva¤ca catur«vÃÓrame«u yasyaiva brahmaïi ni«ÂhatvamÃÓramiïa÷ sa brahmasaæstho 'mtatvametÅti yuktam /
tatra tÃvadbrahmacÃrighasthau svaÓabdÃbhihitau tapa÷padena ca tapa÷pradhÃnatayà bhik«uvÃnaprasthÃvupasthÃpitau /
bhik«urapi hi samÃdhikaÓaucëÂagrÃsÅbhojananiyamÃdbhavati vÃnaprasthavattapa÷pradhÃna÷ /
naca ghasthÃde÷ karmiïo brahmani«ÂhatvÃsaæbhava÷ /
yadi tÃvatkarmayoga÷ karmità sà bhik«orapi kÃyavÃÇmanobhirasti /
atha ye na brahmÃrpaïena karma kurvanti kintu kÃmÃrthitayà te karmiïa÷ /
tathà sati ghasthÃdayo 'pi brahmÃrpaïena karma kurvÃïà na karmiïa÷ /
tasmÃdbrahmaïi tÃtparyaæ brahmani«Âhatà na tu karmatyÃga÷ /
pramÃïavirodhÃt /
tapasà ca dvayorÃÓramayorekÅkaraïena traya iti tritvamupapadyate /
eva¤ca trayo 'pyÃÓramà abrahmasaæsthÃ÷ santa÷ puïyalokabhÃjo bhavanti ya÷ punarete«u brahmasaæstha÷ so 'mtatvabhÃgiti /
naca ye«Ãæ puïyalokabhÃktvaæ te«ÃmevÃmtatvamiti virodha÷ /
yathà devadattayaj¤adattau mandapraj¤ÃvabhÆtÃæ saæprati tayoryaj¤Ãdattastu ÓÃstrÃbhyÃsÃtpaÂupraj¤o vartate iti tathehÃpi ya evÃbrahmasaæsthÃ÷ /
puïyalokabhÃjasta eva brahmasaæsthà amtatvabhÃja ityavasthÃbhedÃdavirodha÷ /
tathÃca brahmasaæstha iti yaugikaæ padaæ praktavi«ayaæ bhavi«yati /
yathà ÃgneyyÃgnÅdhramupati«Âhata ityatra viniyuktÃpi praktaivÃgneyÅ ghyate /
naca viniyuktaviniyogavirodha÷ /
yadi hyatrÃgnotyupadiÓyeta tato yathà pratÅtà tathoddiÓyeta /
viniyuktà ca pratÅtirbhavediti viniyuktaviniyogavirodha÷ /
iha tu ÃgnÅdhropasthÃne sà vidheyatvena viniyujyate /
na tÆddiÓyate /
vidheyatvena ca viniyoge ÃgneyÅpadÃrthÃpek«aïÃtpraktÃtikrame pramÃïÃbhÃvÃt /
tÃvatà ca ÓÃstropapatternÃpraktÃnÃmapi grahaïasaæbhava÷ /
naca yÃtayÃmatayà na viniyoga÷ /
vÃcastome sarve«Ãmeva mantrÃïÃæ viniyogÃdanyatrÃpyaviniyogaprasaÇgÃt /
tathehÃpi praktà evÃÓramà buddhiviparivartina÷ parÃmÓyante nÃnukta÷ parivrìeveti pÆrva÷ pak«a÷ /
rÃddhÃntamupakramate-##
yathopakrÃntaæ tathaiva parisamÃpanamucitam /
yatsaækhyÃkÃÓca ye prasiddhÃste tatsaækhyÃkà eva kÅrtyante iti cocitam /
na tu satyÃæ gatÃvutsargasyÃpavÃdo yujyate /
aÓÃdhÃraïenaikaikena lak«aïenaikeka ÃÓramo vaktumupakrÃnta iti tathaiva samÃpanamucitam /
na tu sÃdhÃraïÃsÃdhÃraïÃbhyÃmupakramasamÃptÅ Óli«yete /
naca tapo nÃma nÃsÃdhÃraïaæ vÃnaprasthÃnÃmityata Ãha-##
na khalu parÃkÃdibhi÷ kÃyakleÓapradhÃno yathà vÃnaprasthastathà bhik«u÷ satyapya«ÂagrÃsÃdiniyame /
naca Óaucasanto«aÓamadamÃdayastapa÷ pak«e vartante tatra vddhÃnÃæ tapa÷prasiddherasiddhe÷ /
ata eva vddhÃstapaso bhedena ÓaucÃdÅnÃcak«ate-'Óaucasanto«atapa÷svÃdhyÃyeÓvarapraïidhÃnÃni niyamÃ÷'iti /
siddhasaækhyÃbhede«u ca saækhyÃntarÃbhidhÃnamÃÓli«ÂamityÃha-##
traya eta iti kiæ bhik«urapi parÃmÓyate kintvà bhik«uvarjaæ traya eva /
na tÃvantraya iti bhik«usaægrahe tadvarjanamete traya ityatra vartuæ Óakyam /
eta iti praktÃnÃæ sÃkalyena parÃmarÓÃdbhik«usaægrahe ca na tasya puïyalokatvamabrahmasaæsthÃtvÃbhÃvÃdbhik«o÷ /
tena tasya brahmasaæsthasya sadà puïyalokatvamamtatvaæ ceti virodha÷ /
tri«u ca brahmasaæsthapade yadeti saæbandhanÅyam /
bhik«au ca sadeti vai«amyam /
tadidamuktam-##
pÆrvapak«ÃbhÃsaæ smÃrayati-##
tannirÃkaroti-##
ayamabhisaædhi÷ /
satyaæ yaugika÷ Óabda÷ sati praktasaæbhave na tadatipattyÃprakte vartitumarhati /
asati tu saæbhave mà bhÆtpramÃdapÃÂha ityaprakte vartayitavya÷, darÓitaÓcÃtrÃsaæbhave 'dhastÃditi /
e«a hi brahmasaæsthatÃlak«aïo dharmo bhik«orasÃdhÃraïa ÃÓramÃntarÃïi tatsaæsthÃnyatatsaæsthÃni ca bhik«ustatsaæstha ityeva /
tatsaæsthatà hi svÃbhÃvaæ vyavacchindantÅ virodhÃdyastatsaæstha eva taträjasÅ nÃnyatra /
#<ÓamadamÃdistu tadÅya iti />#
svÃÇgamavyavadhÃyakamityartha÷ /
brahmasaæsthatvamasÃdhÃraïaæ parivrÃjakadharmaæ ÓrutirÃdarÓayatÅtyÃha-##
sarvasaÇgaparityÃgo hi nyÃsa÷ sa brahmà kuta ityata Ãha-##
ata÷ paro nyÃso brahmeti /
kimapek«ya para÷ saænyÃsa ityata Ãha-##
etaduktaæ bhavati-brahmaparatayà sarve«aïÃparityÃgalak«aïo nyÃso brahmeti /
tathà cedÓaæ nyÃsalak«aïaæ brahmasaæsthatvaæ bhik«orevÃsÃdhÃraïaæ netare«ÃmÃÓramiïÃm /
brahmaj¤Ãnasya Óabdajanitasya ya÷ paripÃka÷ sÃk«ÃtkÃro 'pavargasÃdhanaæ tadaÇgatayà pÃrivrÃjyaæ vihitam /
na tvanadhiktaæ pratÅtyartha÷ //20//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.3.21
##
yadyatra saænidhÃna upÃsanÃvidhirnÃsti tata÷ pradeÓÃntarasthito 'pi vidhivyabhicÃritatadvidhisaæbandhenodgÅthenopasthÃpita÷ sa e«a rasÃnÃæ rasatama ityÃdinà padasaædarbheïaikavÃkyabhÃvamupagata÷ stÆyate /
nahi samabhivyÃhtairevaikavÃkyatà bhavatÅti kaÓcinniyamaheturasti /
anu«aÇgÃtideÓalabdhairapi vidhyasamabhivyÃhtairarthavÃdairekavÃkyatÃbhyupagamÃt /
yadi tÆdgÅthamupÃsÅta sÃmopÃsÅtetyÃdividhisamabhivyÃhÃra÷ ÓrutastathÃpi tasyaiva vidhe÷ stutirna tÆpÃsanÃvi«ayasamarpaïapara omityetadak«aramudgÅthamityanenaivopÃsanÃvi«ayasamarpaïÃditi prÃpte 'bhidhÅyate-na tÃvaddÆrasthena karmavidhivÃkyenaikavÃkyatÃsaæbhava÷ /
pratÅtasamabhivyÃhtÃnÃæ vidhinaikavÃkyatayà stutyarthatvamarthavÃdÃnÃæ raktapaÂanyÃyena bhavati /
na tu stutyà vinà kÃcidanupapattirvidhe÷ /
yathÃhu÷-'asti tu tadityatireke parihÃra÷'iti /
ata eva vidherapek«ÃbhÃvÃtpravartanÃtmakasyÃnu«aÇgatideÓÃdibhirarthavÃdaprÃptyabh idhÃnamasama¤jasam /
nahi kartrapek«itopÃyÃmavagatÃyÃæ prÃÓastyapratyayasyÃsti kaÓcidupayoga÷ /
tasmÃddÆrasthasya karmavidhe÷ stutÃvÃnarthakyam /
tenaikavÃkyatÃnupapatte÷ saænihitasya tÆpÃsanÃvidhe÷ kiæ vi«ayasamarpaïenopayujyatÃmuta stutyeti viÓaye vi«ayasamarpaïena yathÃrthavattvaæ naivaæ stutyà bahiraÇgatvÃt /
agatyà hi sà /
tasmÃdupÃsanÃrthà iti siddham /
'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetsyÃditi pa¤camam /
etatsyÃtsarvavede«u niyataæ vidhilak«aïam //
'bhÃvanÃyÃ÷ khalu kartsamÅhitÃnukÆlatvaæ vidhirni«edhaÓca karturahitÃnukÆlatvam /
yathÃhu÷-'kartavyaÓca sukhaphalo 'kartavyo du÷khaphala÷'iti /
etaccÃsmÃbhirupapÃditaæ nyÃyakaïikÃyÃm /
kriyà ca bhÃvanà tadvacanÃÓca karotyÃdaya÷ /
yathÃhu÷-kbhvastaya÷ kriyÃsÃmÃnyavacanà iti /
ata eva kbhvastÅnudÃhtavÃn /
sÃmÃnyoktau tadviÓe«Ã÷ pacedityÃdayo 'pi gamyanta iti tatra kuryÃdityÃk«iptakartkà bhÃvanà /
kriyeteti Ãk«iptakarmikà bhÃvanà /
kartavyamiti tu karmabhÆtadravyopasarjanabhÃvanà /
evaæ daï¬Å bhaveddaï¬inà bhavitavyaæ daï¬inà bhÆyetetyekadhÃtvarthavi«ayà vidhyupahità bhÃvanà udÃhÃryÃ÷ /
bhavatiÓcai«a janmani /
yathà kulÃlavyÃpÃrÃdghaÂo bhavati bÅjÃdaÇkuro bhavatÅti prayu¤jate /
naca bÅjÃdaÇkuro 'stÅti prayu¤jate /
tasmÃdasti sattÃyÃæ na janmanÅti //21//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.3.22
##
// 22 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.4.23
##
yadyapi upani«adÃkhyÃnÃni vidyÃsaænidhau ÓrutÃni tathÃpi 'sarvÃïyÃkhyÃnÃni pÃriplave'iti sarvaÓrutyà ni÷Óe«Ãrthatayà durbalasya saænidherbÃdhitatvÃtpÃriplavÃrthÃnyevÃkhyÃnÃni /
naca sarvà dÃÓatayÅranubrÆyÃditi viniyoge 'pi dÃÓatayÅnÃæ prÃtisvikaviniyogÃttatra tatra karmaïi yathà viniyogo na virudhyate tathehÃpi satyapi pÃriplave viniyege saænidhÃnÃdvidyÃÇgatvamapi bhavi«yatÅti vÃcyam /
dÃÓatayÅ«u prÃtisvikÃnÃæ viniyogÃnÃæ samudÃyaviniyogasya ca tulyabalatvÃdiha tu saænidhÃnÃt ÓruterbalÅyastvÃt /
tasmÃtpÃriplavÃrthÃnyevÃkhyÃnÃnÅti prÃpta ucyate-nai«ÃmÃkhyÃnÃnÃæ pÃriplave viniyoga÷ /
kintu pÃriplavamÃcak«Åtetyupakramya yÃnyÃmnÃtÃni manurvaivasvato rÃjetyÃdÅni te«Ãmeva tatra viniyoga÷, tÃnyeva hi pÃriplavena viÓe«itÃni /
itarathà pÃriplave sarvÃïyÃkhyÃnÃnityetÃvataiva gatatvÃtpÃriplavamÃcak«Åtetyanarthakaæ syÃt /
ÃkhyÃnaviÓe«aïatve tvarthavat /
tasmÃdviÓe«ÃïÃnurodhÃtsarvaÓabdastadapek«o na tvaÓe«avacana÷ /
yathà sarve brÃhmaïà bhojayitavyà ityatra nimantritÃpek«a÷ sarvaÓabda÷ /
tathà copani«adÃkhyÃnÃnÃæ vidyÃsaænidhirapratidvandÅæ vidyaikavÃkyatÃæ so 'rodÅdityÃdÅnÃmiva vidyekavÃkyatvaæ gamayatÅti siddham /
pratipattisaukaryÃccetyupÃkhyÃnena hi bÃlà apyavadhÅyante yathà tantropÃkhyÃyikayeti //23//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.4.24
##
// 24 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.5.25
##
vidyÃyÃ÷ kratvarthatve sati tathà kratÆpakaraïÃya svakÃryÃya kraturapek«ita÷ /
tadabhÃve kasyopakÃro vidyayeti /
yadà tu puru«Ãrthà tadà nÃnayà kraturapek«ita÷ svakÃrye nirapek«Ãyà eva tasyÃ÷ sÃmarthyÃt /
agnÅndhÃnÃdinà cÃÓramakarmÃïyupalak«yante tadÃha-##
svÃrthasiddhau nÃpek«itavyÃni na tu svasiddhÃviti /
etaccÃdhikamupari«ÂÃdvak«yate /
tadvivak«ayà caitatprayojanaæ pÆrvatanasyÃdhikaraïasyoktam //25//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.5.26
adhikavivak«yeti yaduktaæ tadadhikamÃha-
##
yathà svÃrthasiddhau nÃpek«yante ÃÓramakarmÃïi evamutpattÃvapi nÃpek«yeranniti ÓaÇkà syÃt /
naca vividi«anti yaj¤enetyÃdivirodha÷ /
nahye«a vidhirapi tu vartamÃnÃpadeÓa÷ /
sa ca stutyÃpyupapadyate /
apica catasra÷ pratipattayo brahmaïi /
prathamà tÃvadupani«advÃkyaÓravaïamÃtrÃdbhavati yÃæ kilÃcak«ate Óravaïamiti /
dvitÅyà mÅmÃæsÃsahità tasmÃdevopani«advÃkyÃdyÃmÃcak«ate /
mananamiti /
ttÅyà cintà /
santatimayÅ yÃmÃcak«ate nididhyÃsanamiti /
caturthÅ sÃk«ÃtkÃravatÅ vttirÆpà nÃntarÅyakaæ hi tasyÃ÷ kaivalyamiti /
tatrÃdye tÃvatpratipatti viditapadatadarthasya viditavÃkyagatigocaranyÃyasya ca puæsa upapadyete eveti na tatra karmÃpek«Ã /
te eva ca cintÃmayÅæ ttÅyÃæ pratipattiæ prasuvÃte iti na tatrÃpi karmÃpek«Ã /
sà cÃdaranairantaryadÅrghakÃlasevità sÃk«ÃtkÃravatÅmÃdhatta eva pratipattiæ caturthÅmiti na tatrÃpyasti karmÃpek«Ã /
tannÃntarÅyakaæ ca kaivalyamiti na tasyÃpi karmÃpek«Ã /
tadevaæ pramÃïataÓca prameyata utpattau ca kÃrye ca na j¤Ãnasya karmÃpek«eti bÅjaæ ÓaÇkÃyÃm /
evaæ prÃpta ucyate-utpattau j¤Ãnasya karmÃpek«Ã vidyate vividi«otpÃdadvÃrà 'vividi«anti yaj¤ena'iti Órute÷ /
na cedaæ vartamÃnÃpadeÓatvÃtstutimÃtramapÆrvatvÃdarthasya /
yathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavatÅti parïamayatÃvidhirapÆrvatvÃnna tvayaæ vartamÃnÃpadeÓa÷, anuvÃdÃnupapatte÷ /
tasmÃdutpattau vidyayà ÓamÃdivat karmÃïyapek«yante /
tatrÃpyevaæviditi vidyÃsvarÆpasaæyogÃdantaraÇgÃïi vidyotpÃde ÓamÃdÅni, bahiraÇgÃïi karmÃïi vividi«ÃsaæyogÃt /
tathÃhi-ÃÓramavihitanityakarmÃnu«ÂhÃnÃddharmasamutpÃdastata÷ pÃpmà vilÅyate /
sa hi tattvato 'nityÃÓucidu÷khÃnÃtmani saæsÃre sati nityaÓucimukhÃtmalak«aïena vibhrameïa malinayati cittasattvamadharmanibandhanatvÃdvibhramÃïÃm /
ata÷ pÃpmana÷ prak«aye pratyak«opapattidvÃrÃpÃvaraïe sati pratyak«opapattibhyÃæ saæsÃrasya tÃttvikÅmanityÃÓucidu÷kharÆpatÃmapratyÆhaæ viniÓcineti /
tato 'sminnanabhiratisaæj¤aæ vairÃgyamupajÃyate /
tatastajjihÃsÃsyopÃvartate /
tato hÃnopÃyaæ parye«ate parye«amÃïaÓcÃtmatattvaj¤ÃnamasyopÃya iti ÓÃstrÃdÃcÃryavacanÃccopaÓrutya tajjij¤Ãsata iti vividi«opahÃramukhenÃtmaj¤ÃnotpattÃvasti karmÃïÃmupayoga÷ /
vividi«u÷ khalu yukta ekÃgratayà Óravaïamanane kartumutsahate /
tato 'sya 'tattvamasi'itivÃkyannirvicikitsaæ j¤Ãnamutpadyate /
naca nirvicikitsaæ tattvamasÅti vÃkyÃrthamavadhÃrayata÷ karmaïyadhikÃro 'sti /
yena bhÃvanÃyÃæ và bhÃvanÃkÃrye và sÃk«ÃtkÃre karmaïÃmupayoga÷ /
etena vttirÆrapasÃk«ÃtkÃrakÃrye 'pavarge karmaïÃmupayogo dÆranirasto veditavya÷ /
tasmÃdyathaiva ÓamadamÃdayo yÃvajjÅvamanuvartante evamÃÓramakarmÃpÅtyasamÅk«itÃbhidhÃnam /
vidu«astatrÃnadhikÃrÃdityuktam /
d«ÂÃrthe«u tu karmasu prati«iddhavarjanamanadhikÃre 'pyasaktasya svÃrasikÅ pravttirupapadyata eva /
nahi tatrÃnvayavyatirekasamadhigamanÅyaphale 'sti vidhyapek«Ã /
ataÓca 'bhrÃntyà cellaukikaæ karma vaidikaæ ca tathÃstu te'iti pralÃpa÷ /
ÓamadamÃdÅnÃæ tu vidyotpÃdÃyopÃttÃnÃmupari«ÂÃdavasthÃsvÃbhÃvyÃdanapek«itÃnÃmapyanuvtti÷ /
upapÃditaæ caitadasmÃbhi÷ prathamasÆtra ite neha puna÷ pratyÃpyate /
tasmÃdvividi«otpÃdadvÃrÃÓramakarmaïÃæ vidyotpattÃvupayogo na vidyÃkÃrya iti siddham /
Óe«amatirohitÃrtham //26//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.6.27
#<ÓamadamÃdyupetas syÃt tathÃpi tu tadvidhes tadaÇgatayà te«Ãm apy avaÓyÃnu«ÂheyatvÃt | BBs_3,4.27 |>#
// 27 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.7.28
##
prÃïasaævÃde sarvendriyÃïÃæ ÓrÆyate /
e«a kila vicÃravi«aya÷-sarvÃïi khalu vÃgÃdÅnyavajitya prÃïo mukhya uvÃcaitÃni kiæ me 'nnaæ bhavi«yatÅti, tÃni hocu÷ /
yadidaæ loke 'nnamà ca Óvabhya à ca Óakunibhya÷ sarvaprÃïinÃæ yadannaæ tattavÃnnamiti /
tadanena saædarbheïa prÃïasya sarvamannamityanucintanaæ vidhÃyÃha Óruti÷-'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati'iti /
sarvaæ prÃïasyÃnnamityevaævidi na ki¤cinÃnannaæ bhavatÅti /
tatra saæÓaya÷-kimetatsarvÃnnÃbhyanuj¤Ãnaæ ÓamÃdivadetadvidyÃÇgatayà vidhÅyata uta stutyarthaæ saækÅrtyata iti /
tatra yadyapi bhavatÅti vartamÃnÃpadeÓÃnna vidhi÷ pratÅyate /
tathÃpi yathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavatÅti vartamÃnÃpadeÓÃdapi palÃÓamayÅtvavidhipratipatti÷ pa¤camalakÃrÃpattyà tathehÃpi pravttiviÓe«akaratÃlÃbhe vidhipratipatti÷ /
stutau hi arthavÃdamÃtraæ na tathÃrthavadyathà vidhau /
bhak«yÃbhak«yaÓÃstraæ ca sÃmÃnyata÷ pravttamanena viÓe«aÓÃstreïa bÃdhyate /
gamyÃgamyavivekaÓÃstramiva sÃmÃnyata÷ pravttaæ vÃmadevavidyÃÇgabhÆtasamastastryaparihÃraÓÃstreïa viÓe«avi«ayeïeti prÃpta ucyate-aÓakte÷ kalpanÅyatvÃcchÃstrÃntaravirodhata÷ /
prÃïasyÃnnamidaæ sarvamiti cintanasaæstava÷ //
na tÃvatkauleyakamaryÃdamannaæ manu«yajÃtinà yugapatparyÃyeïa và Óakyamattum /
ibhakarabhakÃdÅnÃmannasya ÓamÅkarÅrakaïÂakavaÂakëÂhÃderekasyÃpi aÓakyÃdanatvÃt /
na cÃtra liÇga iva sphuÂatarà vidhipratipattirasti /
naca kalpanÅyo vidhirapÆrvatvÃbhÃvÃt /
stutyÃpi ca tadupapatte÷ /
naca satyÃæ gatau sÃmÃnyata÷ pravttasya ÓÃstrasya vi«ayasaækoco yukta÷ /
tasmÃtsarvaæ prÃïasyÃnnamityanucintanavidhÃnastutiriti sÃmpratam /
Óakyatve ca pravttiviÓe«akaratopayujyate nÃÓakyavidhÃnatve /
prÃïÃtyaya iti cÃvadhÃraïaparaæ prÃïÃtyaya eva sarvÃnnatvam /
tatropÃkhyÃnÃcca sphuÂataravidhismteÓca surÃvarjaæ vidvÃæsamavidvÃæsaæ prati vidhÃnÃt /
na tvanyatreti /
##hastipakena##nardhabhak«itÃn /
sa hi cÃkrÃyaïo hastipakocchi«ÂÃnkulmëÃnbhu¤jÃno hastipakenokta÷ /
kulmëÃniva maducchi«Âamudakaæ kasmÃnnÃnupibasÅti /
evamuktastadudakamucchi«Âado«ÃtpratyÃcacak«e /
kÃraïaæ cÃtrovÃca /
na vÃjÅvi«yaæ na jÅvi«yÃmÅtÅmÃnkulmëÃnakhÃdam /
kÃmo ma udakapÃnamiti svÃtantryaæ me udakapÃne nadÅkÆpata¬ÃgaprÃpÃdi«u yathÃkÃmaæ prÃpnomÅti nocchi«ÂodakÃbhÃve prÃïÃtyaya iti tatrocchi«Âabhak«aïado«a iti maÂacÅhate«u kuru«u glÃyannaÓanÃyayà munirnirapatrapa ibhyena sÃmijagdhÃnkhÃdayÃmÃsa //28//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.7.29
abÃdhÃc ca | BBs_3,4.29 |
// 29 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.7.30
api ca smaryate | BBs_3,4.30 |
// 30 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.7.31
ÓabdaÓ cÃto 'kÃmakÃre | BBs_3,4.31 |
// 31 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.8.32
##
nityÃni hyÃÓramakarmÃïi yÃvajjÅvaÓruternityehitopÃyatayÃvaÓyaæ kartavyÃni /
vividi«antÅti ca vidyÃsaæyogÃdvidyÃyÃÓcÃvaÓyaæbhÃvaniyamÃbhÃvÃdanityatà prÃpnoti /
nityÃnityasaæyogaÓcaikasya na saæbhavati, avaÓyÃnavaÓyaæbhÃvayorekatra virodhÃt /
naca vÃkyabhedÃdvÃstavo virodha÷ Óakyo 'panetum /
tasmÃdanadhyavasÃya evÃtreti prÃptam /
etena 'ekasya tÆbhayatve saæyogapthaktvam'ityÃk«iptam /
evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-siddhe hi syÃdvirodho 'yaæ na tu sÃdhye katha¤cana /
vidhyadhÅnÃtmalÃbhe 'smin yathÃvidhi matà sthiti÷ //
siddhaæ hi vastu viruddhadharmayogena bÃdhyate /
na tu sÃdhyarÆpaæ yathà «o¬aÓina ekasya grahaïÃgrahaïe /
te hi vidhyadhÅnatvÃdvikalpete eva /
na puna÷ siddhe vikalpasaæbhava÷ /
tadihaikamevÃgnihotrÃkhyaæ karma yÃvajjÅvaÓruternimittena yujyamÃnaæ nityehitopÃttaduritaprak«ayaprayojanamavaÓyakartavyaæ, vidyÃÇgatayà ca vidyÃyÃ÷ kÃdÃcitkatayÃnavaÓyaæ bhÃve 'pi 'kÃmyo và naimittiko và nityamarthaæ viktya niviÓate'iti nyÃyÃdanityÃdhikÃreïa niviÓamÃnamapi na nityamanityayati, tenÃpi tatsiddheriti saæyogapthaktvÃnna nityÃnityasaæyogavirodha ekasya kÃryasyeti siddham /
sahakÃritvaæ ca karmaïÃæ na kÃrye vidyÃyÃ÷ kiæ tÆtpattau /
kor'tho vidyÃsahakÃrÅïi karmÃïÅti /
ayamartha÷-satsu karmasu vidyaiva svakÃrye vyÃpriyate /
yathà 'sahaiva daÓabhi÷ pÆtrairbhÃraæ vahati gardabhÅ'iti sÃtsveva daÓaputre«u saiva bhÃrasya vÃhiketi /
##
vihitaæ hi darÓapaurïamÃsÃdyaÇgairyujyate na tvavihitam /
grÃhakagrahaïapÆrvakatvÃdaÇgabhÃvasya vidhaiÓca grÃhakatvÃt /
avihite ca tadanupapatte÷ /
catasïÃmapi ca pratipattÅnÃæ brahmaïi vidhÃnÃnupapatterityuktaæ prathamasÆtre /
dra«Âavyo nididhyÃsitavya iti ca vidhisarÆpaæ na vidhirityapyuktam /
utpattiæ prati hetubhÃvastu sattvaÓuddhyà vividi«opajanadvÃretyadhastÃdupapÃditam /
asÃdhyatvÃcca vidyÃphalasyÃpavargasya svarÆpÃvasthÃnalak«aïo hi sa÷ /
naca svaæ rÆpaæ brahmaïa÷ sÃdhyaæ nityatvÃt /
Óe«amatirohitÃrtham //32//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.8.33
sahakÃritvena ca | BBs_3,4.33 |
// 33 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.8.34
##
yathà mÃsamagnihotraæ juhvatÅti prakaraïÃntarÃtkarmabheda evamihÃpi 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena'itikratuprakaraïamatikramyaÓravaïÃtprakaraïÃntarÃttadbuddh ivyavacchede sati karmÃntaramiti prÃpta ucyate-satyapi prakaraïÃntare tadeva karma, Órute÷ smteÓca saæyogabheda÷ paraæ yathà 'agnihotraæ juhuyÃtsvargakÃma÷' 'yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt'iti tadevÃgnihotramubhayasaæyuktam /
nahi prakaraïÃntaraæ sÃk«Ãdbhedakam /
kintu aj¤Ãtaj¤Ãpanasvaraso vidhi÷ prakaraïaikye sphuÂatarapratyabhij¤Ãbalena svarasaæ jahyÃt /
prakaraïÃntareïa tu vighaÂutapratyabhij¤Ãna÷ svarasamajahatkarma bhinatti /
iha tu siddhavadutpannarÆpÃïyeva yaj¤ÃdÅni vividi«ÃyÃæ viniyu¤jÃno na juhvatÅtyÃdivadapÆrvame«Ãæ rÆpamutpÃdayitumarhati /
naca tatrÃpi naiyamikÃgnihotre mÃsavidhirnÃpÆrvÃgnihotrotpattiriti sÃæpratam /
homa eva sÃk«ÃdvidhiÓrute÷ /
kÃlasya cÃnupÃdeyasyÃvidheyatvÃt /
kÃle hi karma vidhÅyate na karmaïi kÃla ityutsarga÷ /
iha tu vividi«ÃyÃæ vidhiÓruti÷ na yaj¤Ãdau /
tÃni tu siddhÃnyevÃnÆdyanta ityaikakarmyÃtsaæyogapthaktvaæ siddham /
smtimuktvà liÇgadarÓanamuktam //34//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.8.35
anabhibhavaæ ca darÓayati | BBs_3,4.35 |
// 35 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.9.36
##
yadi vidyÃsahakÃrÅïyÃÓramakarmÃïi hanta bho vidhurÃdÅnÃmanÃÓramiïÃmanadhikÃro vidyÃyÃm, abhÃvÃtsahakÃriïÃmÃÓramakarmaïÃmiti prÃpta ucyate-nÃtyantamakarmÃïo raikvavidhuravÃcakravÅprabhtaya÷ /
santi hi te«ÃmanÃÓramitve 'pi japopavÃsadevatÃrÃdhanÃdÅni karmÃïi /
karmaïÃæ ca sahakÃritvamuktamÃÓramakarmaïÃmupalak«aïatvÃditi na te«ÃmanadhikÃro vidyÃsu /
##
na khalu vidyÃkÃrye karmaïÃmapek«Ã /
apitu utpÃde /
utpÃdayanti ca vividi«opahÃreïa karmÃïi vidyÃm /
utpannavividi«ÃïÃæ puru«adhaureyÃïÃæ vidhurasaævartaprabhtÅnÃæ ktaæ karmabhi÷ /
yadyapi ceha janmani karmÃïyananu«ÂhitÃni tathÃpi vividi«ÃtiÓayadarÓanÃtprÃci bhave 'nu«ÂhitÃni tairiti gamyata iti /
nanu yathÃdhÅtaveda eva dharmajij¤ÃsÃyÃmadhikriyate nÃnadhÅtaveda iha janmani /
tatheha janmanyÃÓramakarmotpÃditavividi«a eva vidyÃyÃmadhikto netara ityanÃÓramiïÃmanadhikÃro vidhuraprabhtÅnÃmityata Ãha-##
avidyÃnivttirvidyÃyà d«Âor'tha÷ /
sa cÃnvavyatirekasiddho na niyamamapek«ata ityartha÷ /
prati«edho vidhÃtastasyÃbhÃva ityartha÷ //36//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.9.37
##
// 37 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.9.38
##
// 38 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.10.39
##
yadyanÃÓramiïÃmapyadhikÃro vidyÃyÃæ ktaæ tarhyÃÓramairatibahulÃyÃsairityÃÓaÇkyÃha-atastvitarajjyÃyo liÇgÃcca /
svasthenÃÓramitvamÃstheyam /
daivÃtpuna÷ patnyÃdiviyogÃta÷ satyanÃÓramitve bhavedadhikÃro vidyÃyÃmiti Órutismtisaædarbheïa vividi«anti yaj¤enetyÃdinà jyÃyastvÃvagate÷ ÓrutiliÇgÃtsmtiliÇgÃccÃvagamyate /
tenaiti puïyakditi ÓrutiliÇgam, anÃÓramÅ na ti«ÂhetetyÃdi ca smtiliÇgam //39//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.10.40
##
Ãrohavatpratyavaroho 'pi kadÃcidÆrdhvaretasÃæ syÃditi mandÃÓaÇkÃnivÃraïÃrthamidamadhikaraïam /
pÆrvadharme«u yÃgahomÃdi«u /
rÃgato và ghastho 'haæ patnyÃdiparivta÷ syÃmiti /
niyamaæ vyÃca«Âe-tathÃhi-##
atadrÆpatÃmÃrohatulyatÃbhÃvaæ vyÃca«Âe-ya# | #
abhÃvaæ Ói«ÂÃcÃrÃbhÃvaæ vibhajate-##
atirohitÃrthamanyat //40//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.11.41
##
prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmÅti nai«Âhikaæ prati prÃyaÓcittÃbhÃvasmaraïÃnnairtagardabhÃlambha÷ prÃyaÓcittamupakurvÃïakaæ prati /
tasmÃcchinnaÓirasa iva puæsa÷ pratikriyÃbhÃva iti pÆrva÷ pak«a÷ /
sÆtrayojanà tu-na cÃdhikÃrikamadhikÃralak«aïe prathamakÃï¬e nirïÅtam 'avakÅrïipaÓuÓca tadvadÃdhÃnasyÃprÃptakÃlatvÃt'ityanena yatprÃyaÓcittaæ tanna nai«Âhike bhavitumarhati /
kuta÷-ÃrƬho nai«Âhikamiti smtyà patanaÓrutyanumÃnÃttatprÃyaÓcittÃyogÃt //41//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.11.42
##
ÓrutistÃvatsarasato 'saÇkucadvttirbrahmacÃrimÃtrasya nai«ÂhikasyopakurvÃïasya cÃviÓe«eïa prÃyaÓcittamupadiÓati sÃk«Ãt /
prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmÅti tu smti÷ /
tasyÃmapi ca sÃk«ÃtprÃyaÓcittaæ na kartavyamiti prÃyaÓcittani«edho na gamyate, na paÓyÃmÅti tu darÓanÃbhÃvena so 'numÃtavya÷ /
tathà ca smtirni«edhÃrtheti anumÃya tadarthà ÓrutiranumÃtavyà /
Órutistu sÃmÃnyavi«ayà viÓe«amupasarpantÅ ÓÅghrapravttiriti /
smÃrtaæ prÃyaÓcittÃdarÓanaæ tu yatnagauravÃrtham /
etaduktaæ bhavati-ktanirïejanairapi etairna saækhyÃnaæ kartavyamiti /
sÆtrÃrthastu-upapÆrvamapi pÃtakaæ nai«ÂhikasyÃvakÅrïitvaæ na mahÃpÃtakamapirevakÃrÃrthe ata eke prÃyaÓcittabhÃvamicchantÅti /
ÃcÃryÃïÃæ vipratipattau viÓe«ÃbhÃvÃtsÃmyaæ bhavet /
ÓÃstrasthà yà và prasiddhi÷ sà grÃhyà ÓÃstramÆlatvÃt /
upapÃditaæ ca prÃyaÓcittabhÃvaprasiddhe÷ ÓÃstramÆlatvamiti /
sugamamitaram //42//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.12.43
##
yadi nai«ÂhikÃdÅnÃmasti prÃyaÓcittaæ tatkimetai÷ ktanirïejanai÷ saævyavahartavyamuta neti /
tatra do«aktatvÃdasaævyavahÃrasya prÃyaÓcittena tannibarhaïÃdanibarhaïo và tatkaraïavaiyarthyÃtsaævyavahÃryà eveti prÃpta ucyate-##
ni«iddhakarmÃnu«ÂhÃnajanyameno lokadvaye 'pyaÓuddhimÃpÃdayati dvaidham kasyacidenaso lokadvaye 'pyaÓuddhirapanÅyate prÃyaÓcittairenonibarhaïaæ kurvÃïai÷ /
kasyÃcittu paralokÃÓuddhimÃtramapanÅyate prÃyaÓcittairenonibarhaïaæ kurvÃïairihalokÃÓuddhistvenasÃpÃdità na ÓakyÃpanetum /
yathà strÅbÃlÃdighÃtinÃm /
yathÃhu÷-'viÓuddhÃnapi dharmato na saæpibet'iti /
tathà ca 'prÃyaÓcittairapaityeno yadaj¤Ãnaktaæ bhavet'kÃmata÷ ktamapi /
bÃlaghnÃdistu ktanirïejano 'pi vacanÃdavyavahÃrya iha loke jÃyata iti /
vacanaæ ca bÃlaghnÃæÓcetyÃdi /
tasmÃtsarvamavadÃtam //43//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.13.44
##
prathame kÃï¬e Óe«alak«aïe tathÃkÃma ityatrartviksaæbandhe karmaïa÷ siddhe kiæ kÃmo yÃjamÃna utÃrtvijya iti saæÓayyÃrtvijye 'pi karmaïi yÃjamÃna eva kÃmo guïaphale«viti nirïÅtamiha tveva¤jÃtÅyakÃni cÃÇgasaæbaddhÃni upÃsanÃni kiæ yÃjamÃnanyevotÃrtvijyÃnÅti vicÃryata iti na punaruktam /
tatropÃsakÃnÃæ phalaÓravaïÃdanadhikÃriïastadanupapatteryajamÃnasya ca karmajanitaphalopabhogabhÃjo 'dhikÃrÃdtvijÃæ ca tadanupapattervacanÃcca rÃjÃj¤ÃsthÃnÅyÃtkvacidtvijÃæ phalaÓruterasati vacane yajamÃnasya phalavadupÃsanaæ tasya phalaÓrute÷ taæ ha bako dÃlbhyo vidäcakÃretyÃderupÃsanasya ca siddhavi«ayatayÃnyÃyÃpavÃdasÃmarthyabhÃvÃdyÃjamÃnamevopÃsanÃkarmeti prÃpta ucyate- //44//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.13.45
#<Ãrtvijyam ity au¬ulomi÷ tasmai hi parikrÅyate | BBs_3,4.45 |>#
upÃkhyÃnÃttÃvadupÃsanamaudgÃtramavagamyate /
tadbalavati sati bÃdhake 'nyathopapÃdanÅyam /
na cartvikkartka upÃsane yajamÃnagÃmità phalasyÃsaæbhavinÅ tena hi sa parikrÅtastadgÃmino phalÃya ghaÂate /
tasmÃnna vyasanitÃmÃtreïopÃkhyÃnamanyathayituæ yuktamiti rÃddhÃnta÷ //45//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.13.46
ÓruteÓca | BBs_3,4.46 |
// 46 //
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.14.47
##
tasmÃdbrÃhmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidya niÓcayena /
labdhvà bÃlyena ti«ÂhÃsedbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyÃtha muniramaunaæ ca maunaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa iti /
yatra hi vidhivibhakti÷ ÓrÆyate sa vidheya÷ /
bÃlyena ti«ÂhÃsedityatra ca sà ÓrÆyate na ÓrÆyate tu maune /
tasmÃdyathÃtha brahmaïa ityetadaÓrÆyamÃïavidhikamavidheyamevaæ maunamapi /
na cÃpÆrvatvÃdvidheyaæ, tasmÃdbrÃhïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidyeti pÃï¬ityavidhÃnÃdeva maunasiddhe÷ pÃï¬ityameva maunamiti /
athavà bhik«uvacano 'yaæ muniÓabdastatra darÓanÃt 'gÃrhasthyamÃcÃryakulaæ maunaæ vÃnaprastham'ityatra /
tasyÃnyato vihitasyÃyamanuvÃda÷ /
tasmÃdbÃlyamevÃtra vidhÅyate maunaæ tu prÃptaæ praÓaæsÃrthamanÆdyata iti yuktam /
bhavedevaæ yadi paï¬itaparyÃyo muniÓabdo bhavet /
api tu j¤ÃnamÃtraæ pÃï¬ityaæ j¤ÃnÃtiÓayasaæpattistu maunaæ tatraiva tatprasiddhe÷ /
ÃÓramabhede tu tatpravttirgÃrhasthyÃdipadasaænidhÃnÃt /
tasmÃdapÆrvatvÃnmaunasya bÃlyapÃï¬ityÃpek«ayà ttÅyamidaæ maunaæ j¤ÃnÃtiÓayarÆpaæ vidhÅyate /
evaæ ca nirvedanÅyatvamapi vidhÃna äjasaæ syÃdityÃha-##
kasyedaæ maunaæ vidhÅyate vidyÃsahakÃritayetyata Ãha-##bhik«o÷ /
pcchati-##
vidyÃvattà pratÅyate na saænyÃsitetyartha÷ /
uttaran##bhik«ostadadhikÃrÃt /
taddarÓayati-#<ÃtmÃnaæ viditveti />#
sÆtrÃvayavaæ yojayituæ ÓaÇkate-##
pariharati-##
vidyÃvÃniti na vidyÃtiÓayo vivak«ita÷ /
api tu vidyodayÃyÃbhyÃso pravtto na punarutpannavidyÃtiÓaya÷ /
tathÃcÃsya pak«e kadÃcidbhedadarÓanÃtsaæbhava ityartha÷ /
vidhyÃdirvidhimukhya÷ pradhÃnamiti yÃvat /
ata eva samidÃdirvidhyanta÷ sa hi vidhi÷ pradhÃnavidhe÷ paÓcÃditi /
tatrÃÓrÆyamÃïavidhitve 'pÆrvatvÃdvidhirÃstheya ityartha÷ //47//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.14.48
nanu yadyayamÃÓramo bÃlyapradhÃna÷ kasmÃtpunargÃrhasthyenopasaæharatÅti codayati-##
uttaraæ paÂhati-
##
chÃndogye bahulÃyÃsasÃdhyakarmabahulatvÃdgÃrhasthyasya cÃÓramÃntaradharmÃïÃæ ca ke«Ã¤cidahiæsÃdÅnÃæ samavÃyÃttenopasaæhÃro na punastena samÃpanÃdityartha÷ //48//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.14.49
evaæ tadÃÓramadvayopanyÃsena kvacitkadÃciditarÃbhÃvaÓaÇkà mandabuddhe÷ syÃditi tadapÃkaraïÃrthaæ sÆtram-
##
vttirvÃnaprasthÃnÃmanekavidhairevaæ brahmÃcÃriïo 'pÅti vttibhedo 'nu«ÂhÃtÃro và puru«Ã bhidyante, tasmÃddvitve 'pi bahuvacanamaviruddham //49//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.15.50
##
bÃlyeneti yÃvadbÃlacaritaÓrute÷ kÃmacÃravÃdabhak«atÃyÃÓacÃtyantabÃlyena prasiddhe÷ ÓaucÃdiniyamavidhÃyinaÓca sÃmÃnyaÓÃstrasyÃnena viÓe«aÓÃstreïa bÃdhanÃtsakalabÃlacaritavidhÃnamiti prÃpte 'bhidhÅyate-vidyÃÇgatvena bÃlyavidhÃnÃtsamastabÃlacaryÃyÃæ ca pradhÃnavirodhaprasaÇgÃdyattadanuguïamaprau¬hendriyatvÃdi bhÃvaÓuddhirÆpaæ tadeva vidhÅyate /
evaæ ca ÓÃstrÃntarÃbÃdhenÃpyupapattau na ÓÃstrÃntarabÃdhanamanyÃyyaæ bhavi«yatÅti //50//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.16.51
##
saægatimÃha-##
kiæ ÓravaïÃdibhirihaiva và janmani vidyà sÃdhyate utÃniyama iha vÃmutra veti /
yadyapi karmÃïi yaj¤ÃdÅnyaniyataphalÃni te«Ãæ ca vidyotpÃdasÃdhanatvena vidyotpÃdasyÃniyama÷ pratibhÃti /
tathÃca garbhasthasya vÃmadevasyÃtmapratibodhaÓravaïÃt 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim'iti ca smaraïÃdÃmu«mikatvamapyavagamyate /
tathÃpi yaj¤ÃdÅnÃæ prameyÃïÃmapramÃïatvÃcchravaïÃdeÓca pramÃïatvÃtte«Ãmeva sÃk«ÃdvidyÃsÃdhanatvam /
yaj¤ÃdÅnÃæ sattvaÓuddhyÃdhÃnena và vidyotpÃdakaÓravaïÃdilak«aïapramÃïapravttivighnopaÓamena và vidyÃsÃdhanatvÃm /
ÓravaïÃdÅnÃæ tvanapek«ÃïÃmeva vidyotpÃdakatvam /
naca pramÃïe«u pravartamÃnÃ÷ pramÃtÃra aihikamapi cirabhÃvinaæ pramotpÃdaæ kÃmayante kintu tÃdÃtvikameva prÃgeva tu pÃralaukikam /
nahi kumbhalÃdidk«uÓcak«u«Å samunmÅlayati kÃlÃntarÅyÃya kumbhadarÓanÃya kintu tÃdÃtvikÃya /
tasmÃdaihika eva vidyotpÃdo nÃniyatakÃla÷ /
ÓrutismtÅ ca pÃralaukikaæ vidyotpÃdaæ stutyà brÆta÷ /
itthaæbhÆtÃni nÃma ÓravaïÃdÅnyÃvaÓyakaphalÃni yatkÃlÃntare 'pi vidyÃmutpÃdayantÅti /
evaæ prÃpta ucyate-yata evÃtra vidyotpÃde ÓravaïÃdibhi÷ kartavye yaj¤ÃdÅnÃæ sattvaÓuddhidvÃreïa và vighnopaÓamadvÃrà vopayogo 'ta eva te«Ãæ yaj¤ÃdÅnÃæ karmÃntarapratibandhÃpratibandhÃbhyÃmaniyataphalatvena tadapek«ÃïÃæ ÓravaïÃdÅnÃmapyaniyataphalatvaæ nyÃyyamanapahatavighnÃnÃæ ÓravaïÃdÅnÃmanutpÃdakatvÃdaviÓuddhasattvÃdvà puæsa÷ pratyanutpÃdakatvÃt /
tathÃca te«Ãæ yaj¤Ãdyapek«ÃïÃæ te«Ãæ cÃniyataphalatvena ÓravaïÃdÅnÃmapyaniyataphalatvaæ yuktamevaæ Órutismtipratibandho na stutimÃtratvena vyÃkhyeyo bhavi«yati /
puru«ÃÓca vidyÃrthina÷ sÃdhanasÃmarthyÃnusÃreïa tadanurÆpameva kÃmayi«yante tadidamuktam-abhisaædherniraÇkuÓatvÃditi //51//
____________________________________________________________________________________________
START BsVBh_3,4.17.52
##
yaj¤ÃdyupaktavidyÃsÃdhanaÓravaïÃdivÅryaviÓe«Ãtkila tatphale vidyÃyÃmaihikÃmu«mikatvalak«aïa utkar«o darÓita÷ /
tathà ca yathà sÃdhanotkar«anikar«ÃbhyÃæ tatphalasya vidyÃyà utkar«anikar«Ãvevaæ vidyÃphalasyÃpi mukterutkar«anikar«au saæbhÃvyete /
naca muktÃvaihikÃmu«mikatvalak«aïo viÓe«a upapadyate brahmopÃsanÃparipÃkalabdhajanmani vidyÃyÃæ jÅvato mukteravaÓyaæbhÃvaniyamÃtsatyapyÃrabdhavipÃkakarmÃprak«aye /
tasmÃnmuktÃveva rÆpato nikar«otkar«au syÃtÃm /
apica saguïÃnÃæ vidyÃnÃmutkar«anikar«ÃbhyÃæ tatphalÃnÃmutkar«anikar«au d«ÂÃviti mukterapi vidyÃphalatvÃdrÆpataÓcotkar«anikar«au syÃtÃmiti prÃpata ucyate-na muktestatra tatraikarÆpyaÓruterupapatteÓca /
sÃdhyaæ hi sÃdhanaviÓeÓa«ÃdviÓe«avadbhavati /
naca muktirbrahmaïo nityasvarÆpÃvasthÃnalak«aïà nityà satÅ sÃdhyà bhavitumarhati /
naca savÃsanani÷Óe«akleÓakarmÃÓayaprak«ayo vidyÃjanma {FN 1-virodhikÃryodaya eva pÆrvapradhvasaæ iti matamÃÓritya kleÓÃdik«ayo vidyÃjanmeti sÃmÃnÃdhikaraïyam /}
viÓe«avÃn, yena tadviÓe«Ãnmok«o viÓe«avÃnbhavet /
naca sÃvaÓe«a÷ kleÓÃdiprak«ayo mok«Ãya kalpate /
naca cirÃcirotpÃdÃnutpÃdÃvantareïa vidyÃyÃmapi rÆpato bheda÷ kaÓcidupalak«yate tasyà apyekarÆpatvena Órute÷ /
saguïÃyÃstu vidyÃyÃstattadguïÃvÃpoddhÃmÃbhyÃæ tatkÃryasya phalasyotkar«anikar«au yujyete /
na cÃtra vidyÃtvaæ sÃmÃnyato d«Âaæ bhavati /
ÃgamatatprabhavayuktibÃdhitatvena kÃlÃtyayÃpadi«ÂatvÃt /
tasmÃttasyà muktyavasthÃyà aikarÆpyÃvadhtermuktilak«aïasya phalasyÃviÓe«o yukta iti //52//
iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakabhagavatpÃdabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ ttÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //
#/ iti ttÅyÃdhyÃyasya nirguïavidyÃyà antaraÇgasÃdhanavicÃrÃkhyaÓcaturtha÷ pÃda÷ >#//