Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3 with Vacaspati's Bhamati (a subcommentary on Samkara's Brahmasutrabhasya) Input by members of the Sansknet Project This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The text is not proof-read! REFERENCE SYSTEM (added): BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsVBh_n,n.n.n = Brahmasutra-Vacaspatimisra-Bhamati_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.1 ## dvitÅyat­tÅyÃdhyÃyayorhetumadbhÃvalak«aïaæ saæbandhaæ darÓayan sukhÃvabodhÃrthamarthasaæk«epamÃha-## sm­tinyÃyaÓrutivirodhaparihÃreïa hi anadhyavasÃyalak«aïamaprÃmÃïyaæ parih­taæ tathÃca prÃmÃïye niÓcalÅk­te tÃrtÅyo vicÃro bhavatyanyathà tu nirbÅjatayà na sidhyediti / avÃntarasaægatiæ darÓayitun##cetyuktam / adhyÃyÃrthasaæk«epamuktvà pÃdÃrthasaæk«epamÃha-## tasya prayojanamÃha-vairÃgya iti / pÆrvÃparapariÓodhanÃya bhÆmikÃmÃracayati#<-jÅvo mukhyaprÃïasaciva iti / karaïopÃdÃnavadbhÆtopÃdÃnasyÃÓrutatvÃditi /># atra ca karaïopÃdÃnaÓrutyaiva bhautikatvÃt karaïÃnÃæ bhÆtopÃdÃnasiddherindriyopÃdÃnÃtiriktabhÆtavivak«ayÃdhikaraïÃrambha÷ / yadi bhÆtÃnyÃdÃyÃgami«yattadà tadapi karaïopÃdÃnavadevaÓro«yat / naca ÓrÆyate tasmÃnna bhÆtapari«vakto raæhatyapi tu karaïamÃtrapari«vakta÷ / nahyÃgamaikagamyer'the tadabhÃva÷ prameyÃbhÃvaæ na paricchettumarhati / naca dehÃntarÃrambhÃnyathÃnupapattyà bhÆtapari«vaktasya raæhaïakalpaneti yuktamityÃha-## iha hi kÃyÃrambhaïÃmagnihotrÃpÆrvapariïÃmalak«aïaæ ÓraddhÃditvena pa¤cadhà pravibhajya dyuprabh­ti«vagni«u hotavyatvenopÃsanamuttaramÃrgapratipattisÃdhanaæ vivak«antyÃha Óruti÷-'asau vÃva loko gautamÃgni÷'ityÃdi / atra sÃyaæprÃtaragnihotrÃhuto, hute payaþÃdisÃdhane ÓraddhÃpÆrvamÃhavanÅyÃgnisamiddhÆmÃrciraÇgÃravisphuliÇgabhÃvite kartrÃdikÃrakabhÃvite cÃntarik«aæ krameïotkrÃmya dyulokaæ praviÓantyau sÆk«mabhÆte dravadravyapaya÷prabh­tyapsaæbandhÃdapÓabdavÃcye, ÓraddhÃhetukatvÃcca ÓraddhÃÓabdavÃcye / tayorÃhutyoradhikaraïamagniranye ca samiddhÆmÃrciraÇgÃravisphuliÇgà rÆpakatvena nirdiÓyante / asau vÃva dyuloko gautamÃgni÷ / yathÃgnihotrÃdhikaraïamÃhavanÅya evaæ ÓraddhÃÓabdavÃcyÃgnihotrÃhutipariïÃmÃvasthÃrÆpÃ÷ sÆk«mà yà Ãpa÷ ÓraddhÃbhÃvitÃstadadhikaraïaæ dyuloka÷ / asyÃditya eva samit / tena hÅddho 'sau dyuloko dÅpyate 'ta÷ samindhanÃtsamit tasyÃdityasya raÓmayo dhÆmà indhanÃdivÃdityÃdraÓmÅnÃæ samutthÃnÃt / ahararthi÷ / prakÃÓasÃmÃnyÃdÃdityakÃryatvÃcca / candramà aÇgÃra÷ / arci«a÷ praÓame 'bhivyakte÷ / nak«atrÃpyasya visphuliÇga÷ candramaso 'ÇgÃrasyÃvayavà iva viprakÅrïatÃsÃmÃnyÃdvisphuliÇga÷ / tadetasminnagnau devà yajamÃnaprÃïà agnyÃdirÆpà adhidevam / ÓraddhÃæ juhvati Óraddhà coktà / parjanyo vÃva gautamÃgni÷ parjanyo nÃma v­«ÂyupakaraïÃbhimÃnÅ devatÃviÓe«a÷ / tasya vÃyureva samit / vÃyunà hi parjanyo 'gni÷ samidhyate, purovÃtÃdiprÃbalye v­«ÂidarÓanÃt / abhraæ dhÆma÷ / dhÆkÃryatvÃt dhÆmasÃd­ÓyÃcca / vidyudarci÷ / prakÃÓasÃmÃnyÃt / aÓaniraÇgÃrÃ÷ kÃÂhinyÃdvidyutsaæbandhÃcca / garjitaæ moghÃnÃæ visphuliÇgÃ÷ viprakÅrïatÃsÃmÃnyÃt / tasmindevà yajamÃnaprÃïà agnirÆpÃ÷ somaæ rÃjÃnaæ juhvati tasya somasyÃhutervar«aæ bhavati / etaduktaæ bhavati-ÓraddhÃkhyà Ãpo dyulokamÃhutitvena praviÓya candrÃkÃreïa pariïatÃ÷ satyo dvitÅye paryÃye parjanyÃgnau hutà v­«Âitvena pariïamanta iti / 'p­thivÅ vÃva gautamÃgni÷'tasya p­thivyÃkhyasyÃgnai÷ saævatsara eva samit / saævatsareïa kÃlena hi samiddhà bhÆmirvrÅhyÃdini«pattaye kalpate / ÃkÃÓo dhÆma÷ p­thivyagnerutthita ivÃkÃÓo d­Óyate / rÃtrirarci÷ p­thivyà ÓyÃmÃyà anurÆpà ÓyÃmatayà rÃtriragnerivÃnurupamarci÷ / diÓoÇgÃrÃ÷ prage rÃtrirÆpÃrci÷Óamane upaÓÃntÃnÃæ prasannÃnÃæ diÓÃæ darÓanÃt / avÃntaradiÓo visphuliÇgÃ÷ k«udratvasÃmyÃt / tasminnagnau ÓraddhÃsomapariïÃmakrameïÃgatà apo v­«ÂirÆpeïa pariïatà devà juhvati tasyà Ãhuterannaæ vrÅhiyavÃdi bhavati / puru«o vÃva gautamÃgnistasya vÃgeva samit / vÃcà khalvayaæ tÃlvÃdya«ÂasthÃnasthitayà varïapadavÃkyÃbhivyaktikrameïÃrthajÃtaæ prakÃÓayan samidhyate / prÃïo dhÆma÷ / dhÆmavanmukhÃnnirgamanÃt / jihvÃrci÷ lohitatvasÃmyÃt / cak«uraÇgÃrÃ÷ prabhÃÓrayatvÃt / Órotraæ visphuliÇgÃ÷ viprakÅrïatvÃt / tà evÃpa÷ ÓraddhÃdipariïÃmakrameïÃgatÃ÷ vrÅhyÃdirÆpe÷ pariïatà satya÷ puru«e 'gnau hutÃstÃsÃæ pariïÃmo reta÷ saæbhavati / yo«Ã vÃva gautamÃgni÷ tasyà upastha eva samit / tena hi sà putrÃdyutpÃdanÃya samidhyate yadupamantrayate sa dhÆma÷ / strÅsaæbhavÃdupamantraïasya lomÃni và dhÆma÷ yonirarci÷ lohitatvÃt / yadanta÷ karoti maithunaæ te 'ÇgÃrÃ÷ / abhinandÃ÷ sukhalavà visphuliÇgÃ÷, k«udratvÃt / tasminnetasminnagnau devà reto juhvati tasyà Ãhutergarbha÷ saæbhavati / evaæ ÓraddhÃsomavar«Ãnnaretohavanakrameïa yo«Ãgniæ prÃpyÃpo garbhÃkhyà bhavanti / tatrÃpsamavÃyitvÃdÃpa÷ puru«avacaso bhavanti pa¤camyÃmÃhutÃviti / yata÷ pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti tasmÃdadbhi÷ parive«Âito jÅvo rahatÅti gamyate / etaduktaæ bhavati-ÓraddhÃÓabdavÃcyà Ãpa ityagre vak«yati tÃsÃæ triv­tkatatayà tejo 'nnÃvinÃbhÃvenÃbgrahaïena tejonnayorapi saægraha ityetadapi vak«yate / yadyapyetÃvatÃpi bhÆtave«Âitasya jÅvasya raæhaïaæ nÃvagamyate tejovannÃnÃæ pa¤camyÃmÃhutau puru«avacastvamÃtraÓravaïÃt, tathÃpÅ«ÂÃdikÃriïÃæ dhÆmÃdinà pit­yÃïena pathà candralokaprÃptikathanaparayà 'ÃkÃÓÃccandramasame«a somo rÃÂ'iti Órutyà saha 'ÓraddhÃæ juhvati tasyà Ãhute÷ somo rÃjà saæbhavati'ityasyÃ÷ Órute÷ mÃnatvÃdgamyate bhÆtapari«vakto raæhatÅti / tathÃhi-yà evÃpo hutà dvitÅyasyÃmÃhutau somabhÃvaæ gatÃstÃbhire«a pari«vakto jÅva i«ÂÃdikÃrÅ candrabhÆyaæ gataÓcandralokaæ prÃpta iti / nanu svatantrà Ãpa÷ ÓraddhÃdikrameïa somabhÃvamÃpnuvantu tÃbhirapari«vakta eva tu jÅva÷ sendriyamÃtro gatvà somabhÃvamanubhavatu / ko do«a÷ / ayaæ do«a÷ / yata÷ ÓrutisÃmÃnyÃtikrama iti / evaæ hi ÓrutisÃmÃnyaæ kalpeta yadi yena rÆpeïa yena ca krameïÃpÃæ somabhÃvastenaiva jÅvasyÃpi somabhÃvo bhavet / anyathà tu na ÓrutisÃmÃnyaæ syÃt / tasmÃtpari«vaktÃpari«vaktaraæhaïaviÓaye ÓrutisÃmÃnyÃnurodhena pari«vaktaraæhaïaæ niÓcÅyate / ato dadhipaya÷prabh­tayo dravabhÆyastvÃdÃpo hutÃ÷ sÆk«mÅbhÆtà i«ÂÃdikÃriïamÃÓrità nendhanena vidhinà dehe hÆyamÃne hutÃ÷ satya Ãhutimayya i«ÂÃdikÃriïaæ parive«Âya svargaæ lokaæ nayantÅti / codayati-## ayamartha÷-evaæ hi sÆk«madehapari«vakto raæhet yadyasya sthÆlaæ ÓarÅraæ raæhato na bhavet / asti tvasya vartamÃnasthÆlaÓarÅrayoga ÃdehÃntaraprÃptest­ïajalÃyukÃnidarÓanena, tasmÃnnidarÓanaÓrutivirodhÃnna sÆk«madehapari«vakto raæhatÅti / pariharati-## na tÃvatparamÃtmana÷ saæsaraïasaæbhava÷, tasya nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvatvÃt / kintu jÅvÃnÃm / paramÃtmaiva copÃdhikalpitÃvacchedo jÅva ityÃkhyÃyate, tasya ca dehendriyÃderupÃdhe÷ prÃdeÓikatvÃnna tatra san dehÃntaraæ gantumarhati / tasmÃtsÆk«madehapari«vakto raæhatikarmopasthÃpita÷ pratipattavya÷ prÃptavyo yo dehastadvi«ayÃyà bhÃvanÃyà utpÃdanÃyà dÅrghÅbhÃvamÃtraæ jalÆkayopamÅyate / sÃækhyÃnÃæ kalpanÃmÃha-## ÃhaÇkÃrikatvÃtkaraïÃnÃmahaÇkÃrasya ca jaganmaï¬alavyÃpitvÃtkaraïÃnÃmapi vyÃpitetyartha÷ / bauddhÃnÃæ kalpanÃmÃha-## Ãlayavij¤ÃnasaætÃna Ãtmà tasya v­tti÷ «a prav­ttivij¤ÃnÃni / pa¤cendriyÃïi tu cak«urÃdÅni abhinavÃni jÃyante / kaïabhukklpanÃmÃha-## bhogasthÃnaæ bhogÃyatanaæ ÓarÅramabhinavamiti yÃvat / digambarakalpanÃmÃha-## Ãdigrahaïena lokÃyatikÃnÃæ kalpanÃæ saæg­hïÃti / te hi ÓarÅrÃtmavÃdino bhasmÅbhÃvamÃtmana Ãhurna kasyacidgamanamiti //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.2 codayati- ## atra sÆtreïottaramÃha- ## tejasa÷ kÃryamaÓitapÅtÃhÃraparipÃka÷ / apÃæ kÃryaæ snehasvedÃdi / p­thivyÃ÷ kÃryaæ gandhÃdi / yastu gandhasvedapÃkaprÃïÃvakÃÓadÃnadarÓanÃddehasya päcabhautikatvaæ paÓyaæstejobannÃtmakatvena tryÃtmakatve na paritu«yati, taæ pratyÃha-## vÃtapittaÓle«mabhistribhirdhÃtubhi÷ ÓarÅradhÃraïÃtmakaistridhÃtutvÃt / ato na sa deho bhÆtÃntarÃïi pratyÃkhyÃya kevalÃbhiradbhirÃrabdhuæ Óakyate / abgrahaïaniyamastarhi kasmÃdityata Ãha-## p­thivÅdhÃtuvarjamitaratejaþÃdyapek«ayà kÃryasya ÓarÅrasya lohitÃdidravabhÆyastvÃttatkaraïayoÓcopÃdÃnanimittayordravabhÆyastvÃdapÃæ puru«avacastvoktirna punarbhÆtÃntaranirÃsÃrthà //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.3 ## prÃïÃnÃæ jÅvaddehe sÃÓrayatvamavagataæ gacchati jÅvaddehe tadanuvidhÃyina÷ prÃïà api gacchantÅti d­«Âam / ata÷ «ÃÂkauÓikà dehÃdutkrÃmanta÷ kasmiæÓcidutkrÃmatyutkrÃmanti / sa cai«Ãmanuvidheya÷ sÆk«mo deho bhÆtendriyamaya iti gamyate / nahÅndriyamÃtrÃÓrayatvame«Ãæ d­«Âaæ yatastanmÃtrÃÓrayÃïÃæ gatirupapadyeteti //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.4 ## ÓrÃvite 'pi spa«Âe jÅvasya prÃïai÷ saha gamane 'gnyÃdigatiÓaÇkà ÓrutivirodhotthÃpanÃrthà / atra hi lomakeÓayoro«adhivanaspatigamanaæ d­«ÂavirodhÃdbhÃktaæ tÃvadabhyupeyam / evaæ ca tanmadhyapatitatvena te«Ãmapi ÓrutivirodhÃdbhÃktatvamevocitamiti / bhaktiÓcopakÃraniv­ttiruktà //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.5 ## pa¤camyÃmÃhutÃvapÃæ puru«avacastvaprakÃre p­«Âe prathamÃyÃmÃhutau anapÃæ ÓraddhÃyà hotavyatÃbhidhÃnasaæbhaddhamanupapannaæ ca / nahi yathà paÓvÃdibhyo h­dayÃdayo 'vayavà avadÃya ni«k­«ya hÆyante, evaæ Óraddhà buddhiprasÃdalak«aïà ni«kra«Âuæ và hotuæ và Óakyate / na cÃpyevamautsargikÅ kÃraïÃnurÆpatà kÃryasya yujyate / tasmÃdbhaktyÃyÃmapsu ÓraddhÃÓabda÷ prayukta iti / ataþeva Óruti÷ 'Ãpo hÃtmai'iti //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.6 ## asyÃrtha÷ pÆrvamevokta÷ / agnihotre «aÂsÆtkrÃntigatiprati«ÂhÃt­ptipunarÃv­ttilokapratyutthÃyi«vagnisamiddhÆmÃrc iraÇgÃravisphuliÇge«u praÓnÃ÷ «aÂ, te«Ãæ ya÷ samÃhÃra÷ «aïïÃæ sà «aÂpraÓnÅ, tasyà nirÆpaïaæ prativacanam //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.1.7 sÆtrÃntaramavatÃrayituæ ÓaÇkate-## kriyÃsamabhihÃreïÃpyÃyanÃpak«ayau yathà somasya tathà bhak«ayanti somamayÃællokÃnityartha÷ / ata uttaraæ paÂhati- ## karmajanitaphalopabhogakartà hyadhikÃrÅ na punarupabhogyastasmÃccandrasÃlokyamupagatÃnÃæ devÃdibhak«yatve 'svargakÃmo yajeta'iti yÃgabhÃvanÃya÷ kartrapek«itopÃyatÃrÆpavidhiÓrutivirodhÃdannaÓabdo bhokt­ïÃmeva satÃæ devopajÅvitÃmÃtreïa bhÃkto gamayitavyo na tu carvaïanigaraïÃbhyÃæ mukhya iti / atraivÃrthe Órutyantaraæ saægacchata ityÃha-## ÓrutiranÃtmavigÃmanÃtmavittvÃdeva paÓuvaddevopabhogyatÃæ na tu carvaïÅyatayà / yathà hi balÅvardÃdayo bhu¤jÃnà api svaphalaæ svÃmino halÃdivahanenopakurvÃïà bhogyÃ÷, evaæ paramatattvamavidvÃæsa i«ÂÃdikÃriïa iha dadhipaya÷puro¬ÃÓÃdinÃmu«miæÓca loke paricÃrakatayà devÃnÃmupabhogyà iti Órutyartha÷ / athavÃ##ityasyÃnyà vyÃkhyà / Ãtmavit pa¤cÃgnividyÃvit na Ãtmavit anÃtmavit / yo hi pa¤cÃgnividyÃæ na veda taæ devà bhak«ayantÅti nindyate pa¤cÃgnividyÃæ stotuæ tasyà eva prak­tatvÃt / tadanenopacÃrasya prayojanamuktam / upacÃranimittamanupapattimÃha-## Órutirbhokt­tvam / ## Óe«amatirohitÃrtham //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.2.8 ## yÃvadupabandhÃt / ## ca yatki¤ceha karma k­taæ tasyÃntaæ prÃpyeti ÓravaïÃt, prÃyaïasya caikapraghaÂÂakena sakalakarmÃbhivya¤jakatvÃt / na khalvabhivyaktinimittasya sÃdhÃraïye 'bhivyaktiniyamo yukta÷ / phaladÃnÃbhimukhÅkaraïaæ cÃbhivyaktistasmÃtsamastameva karma phalamupabhojitavat / svaphalavirodhi ca karma / tasmÃcchruterupapatteÓcaæ niranuÓayÃnÃmeva caraïÃdÃcÃrÃdavaroho na karmaïa÷ / ÃcÃrakarmaïÅ ca Órute÷ prasiddhabhede / yathÃkÃrÅ yathÃcÃrÅ tathà bhavatÅti / tathÃca ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà ityÃcÃrameva yoninimittamupadiÓati na tu karma / stÃæ và karmaÓÅle dve apyaviÓe«eïÃnuÓayastathÃpi yadyapyayami«ÂÃpÆrtakÃrÅ svayaæ niranuÓayo bhuktabhogatvÃttathÃpi pitrÃdigatÃnuÓayavaÓÃttadvipÃkÃn jÃtyÃyurbhogÃæÓcandralokÃdavaruhyÃnubhavi«yati / smaryate hyanyasya suk­tadu«k­tÃbhyÃmanyasya tatsaæbandhinastatphalabhÃgitÃ-'patatyardhaÓarÅreïa yasya bhÃryà surÃæ pibet'ityÃdi / tathà ÓrÃddhavaiÓvÃnarÅye«ÂyÃde÷ pitÃputrÃdigÃmiphalaÓruti÷ / tasmÃdyÃvatsaæpÃtamityupakramÃnurodhÃt 'yat ki¤ceha karoti'iti ca ÓrutyantarÃnusÃrÃdramaïÅyacaraïatvaæ saæbandhyantaragatami«ÂÃpÆrtakÃriïi bhÃktaæ gamayitavyam / tathÃca niranuÓayÃnÃmeva bhuktabhogÃnÃmavaroha iti prÃpta ucyate-yena karmakalÃpena phalamupabhojitaæ tasminnatÅte 'pi sÃnuÓayà eva candramaï¬alÃdavarohanti / kuta÷-d­«Âasm­tibhyÃm / pratyak«ad­«Âà Órutird­«ÂaÓabdavÃcyà / sm­tiÓcopanyastà / athavà d­«ÂaÓabdenoccÃvacarÆpo bhoga ucyate / ayamabhisaædhi÷-kapÆyacaraïà ramaïÅyacaraïà ityavarohitÃmetadviÓe«aïam / naca sati mukhyÃrthasaæbhave saæbandhimÃtreïopacaritÃrthatvaæ nyÃyyam / na copakramavirodhÃcchrutyantaravirodhÃcca mukhyÃrthasaæbhava iti sÃæpratam / dattaphale«ÂÃpÆrtakarmÃpek«ayÃpi yÃvatpadasya yatki¤cetipadasya copapatte÷ / nahi 'yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt'iti yÃvajjÅvamÃhÃravihÃrÃdisamaye 'pi homaæ vidhatte nÃpi madhyÃhnÃdÃvapi tu sÃyaæprÃta÷kÃlÃpek«ayà / sÃyaæprÃta÷kÃlavidhÃnasÃmarthyÃt, kÃlasya cÃnupÃdeyatayÃnaÇgasyÃpi nimittÃnupraveÓÃttatraivamiti cet / na / ihÃpi ramaïÅyacaraïà ityÃdermukhyÃrthatvÃnurodhÃttadupapatte÷ / tatkimidÃnÅmupasaæhÃrÃnurodhenopakrama÷ saækocayitavya÷ / netyucyate / nahyasÃvupasaæhÃrÃnurodhe 'pyasaækucadv­ttirupapattumarhati / nahi yÃvanta÷ saæpÃtà yÃvatÃæ và puæsÃæ saæpÃtÃste sarve tatre«ÂÃdikÃriïà bhogena k«ayaæ nÅyante / puru«ÃntarÃÓrayÃïÃæ karmÃÓayÃnÃæ tadbhogena k«aye 'tiprasaÇgÃt / ciropabhuktÃnÃæ ca karmÃÓayÃnÃmasatÃæ candramaï¬alopabhogenÃpanayanÃt / tathÃca svayaæ saækucantÅ yÃvacchrutirupasaæhÃrÃnurodhaprÃptamapi saækocanamanumanyate / etena 'yatki¤ceha karoti'ityapi vyÃkhyÃtam / api ce«ÂÃpÆrtakÃrÅha janmani kevalaæ na tanmÃtramakÃr«Ådapi tu godohanenÃpa÷ praïayan paÓuphalamapyapÆrvaæ samacai«Åt / evamaharniÓaæ ca vÃÇmana÷ ÓarÅrace«ÂÃbhi÷ puïyÃpuïyamihÃmutropabhogyaæ saæcitavato na martyalokÃdibhogyaæ candraloke bhogyaæ bhavitumarhati / naca svaphalavirodhino 'nuÓayasya ­te prÃyaÓcittÃdÃtmaj¤ÃnÃdvÃdattaphalasya dhvaæsa÷ saæbhavati / tasmÃttenÃnuÓayenÃyamanuÓayavÃn parÃvartata iti Óli«Âam / na caikabhavika÷ karmÃÓaya ityagre bhëyak­dvak«yati / anye tu sakalakarmak«aye parÃv­ttiÓaÇkà nirbÅjeti manyamÃnà anyathÃdhikaraïaæ varïayäcakrurityÃha-## anuÓayo 'tra dattaphalasya karmaïa÷ Óe«a ucyate / tatredamiha vicÃryate-kiæ dattaphalÃnÃmi«ÂÃpÆrtakarmaïÃmavaÓe«ÃdihÃvartante uta tÃnyupabhogena niravaÓe«aæ k«apayitvÃnupabhuktakarmaÓÃdihÃvartanta iti / tatre«ÂÃdÅnÃæ bhogena samÆlakëaæ ka«itatvÃnniranuÓayà evÃnupabhuktakarmavaÓÃdÃvartanta iti prÃpta ucyate-sÃnuÓayà evÃvartanta iti / kuta÷-d­«ÂÃnusÃrÃt / yathà bhÃï¬asthe madhuni sarpi«i và k«Ãlite 'pi bhÃï¬alepakaæ tacche«aæ madhu và sarpirvà na k«Ãlayituæ Óakyamiti d­«Âamevaæ tadanusÃrÃdetadapi pratipattavyam / na cÃvaÓe«amÃtrÃccandramaï¬ale ti«ÂhÃsannapi sthÃtuæ pÃrayati / yathà sevako hÃstikÃÓvÅyapadÃtivrÃtapariv­to mahÃrÃjaæ sevamÃna÷ kÃlavaÓÃcchatrapÃdukÃvaÓe«o na sevitumarhatÅti d­«Âaæ tanmÆlà ca laukikÅ sm­tiriti d­«Âasm­tibhyÃæ sÃnuÓayà evÃvartanta iti / tadedaddÆ«ayati-## evakÃre prayoktavye ivakÃro gu¬ajihvikayà prayukta÷ / Óabdaikagamyer'the na sÃmÃnyatod­«ÂÃnumÃnÃvasara ityartha÷ / Óe«amatirohitÃrtham / pÆrvapak«ahetumanubhëate-## dÆ«ayati-## ramaïÅyacaraïà kapÆyacaraïà ityÃdikayÃnuÓayapratipÃdanaparayà Órutyà viruddhamityartha÷ / ## iha janmani hi paryÃyeïa sukhadu÷khe bhujyamÃne d­Óyete / yugapaccedekapraghaÂÂakena prÃyaïena sukhadu÷khaphalÃni karmÃïi vyajyeran / yugapadeva tatphalÃni bhujyeran / tasmÃdupabhogaparyÃyadarÓanÃdbalÅyasà durbalasyÃbhibhava÷ kalpanÅya÷ / evaæ viruddhajÃtinimittopabhogaphale«vapi karmasu dra«Âavyam / na cÃbhivyaktaæ ca karma phalaæ na datta iti ca saæbhavati / phalopajanÃbhimukhyaæ hi karmaïÃmabhivyakti÷ / apica prÃïasyÃbhivya¤jakatve svarganarakatatiryagyonigatÃnÃæ jantÆnÃæ tasmi¤janmani karmasvanadhikÃrÃnnÃpÆrvakarmopajana÷ pÆrvak­tasya kramÃÓyasya prÃyaïÃbhivyaktatayà phalopabhogena prak«ayÃnnÃsti te«Ãæ karmÃÓya iti na te saæsareyu÷ / naca mucyerannÃtmaj¤ÃnÃbhÃvÃditi ka«ÂÃæ batÃli«Âà daÓÃm / ki¤ca svasamavetameva prÃyaïenÃbhivyajyate 'pÆrvaæ na parasamavetaæ, yena pitrÃdigatena karmaïà varteranniti / Óe«aæ sugamam //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.2.9 ## anena niranuÓayà evÃvarohantÅti pÆrvapak«abÅjaæ nigƬhamuddhÃÂya nirasyati / yadyapi 'akrodha÷ sarvabhÆte«u karmaïà manasà girà / anugrahaÓca j¤Ãnaæ ca ÓÅlametÃdvidurbudhÃ÷ // 'iti sm­te÷ ÓÅlamÃcÃro 'nuÓayÃdbhinnastathÃpyÃnuÓayÃÇgatayÃnuÓayopalak«aïatvaæ kÃr«ïÃjinirÃcÃryo mene / tathÃca ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà ityanenÃnuÓayopalak«aïÃtsiddhaæ sÃnuÓayÃnÃmevÃvarohaïamiti //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.2.10 #<Ãnarthakyamiti cenna tadapek«atvÃt | BBs_3,1.10 |># 'ÃcÃrahÅnaæ na punanti vedÃ÷'iti hi sm­tyà vedapadena vedÃrthamupalak«ayantyà vedÃrthÃnu«ÂhÃnaÓe«atvamÃcÃrasyoktaæ na tu svatantra ÃcÃra÷ phalasya sÃdhanaæ, tena vedÃrthÃnu«ÂhÃnopakÃrakatayÃcÃrasya nÃnarthakyaæ kratvarthasya / tadanena samidÃdivadÃcÃrasya kratvarthatvamuktam / saæprati snÃnÃdivatpuru«Ãrthatve puru«asaæskÃratve 'pyado«a ityÃha-## tadevaæ caraïaÓabdenÃcÃravÃcinà sarvo 'nuÓayo lak«ita ityuktam //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.2.11 bÃdaristu mukhya eva caraïaÓabda÷ karmaïÅtyÃha- ## brahmaïaparivrÃjakanyÃyo gobalÅvardanyÃya÷ / Óe«amatirohitÃrtham //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.12 ## 'ye vai ke cÃsmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchanti'iti kau«ÅtakinÃæ samÃmnÃnÃt, dehÃrambhasya ca candralokagamanamantareïÃnupapatte÷ pa¤camyÃmÃhutÃvityÃhitisaækhyÃniyamÃt / tathÃhi-dyusomav­«Âyannareta÷pariïÃmakrameïa tà evÃpo yo«idagnau hutÃ÷ puru«avacaso bhavantÅtyaviÓe«eïa Órutam / na caitanmanu«yÃbhiprÃyaæ, kapÆyacaraïÃ÷ svayonimityamanu«yasyÃpi ÓravaïÃt / gamanÃgamanÃya ca devayÃnapit­yÃïayoreva mÃrgayorÃmnÃnÃt, pathyantarasyÃÓrute÷, 'jÃyasva mriyasveti t­tÅyaæ sthÃnam'iti ca sthÃnatvamÃtreïÃvagamÃtpathitvenÃpratÅteÓcandralokÃdavatÅrïÃnÃmapi ca tatsthÃnatvasaæbhavÃdasaæpÆraïena prativacanopapatte÷, ananyamÃrgatayà ca tadbhogavirahiïÃmapi grÃmaæ gacchan v­k«amÆlÃnyupasarpatÅtivatsaæyamanÃdi«u yamavaÓyatÃyai candralokagamanopapatte÷, 'na katareïacana'ityasyÃsaæpÆraïapratipÃdanaparatayà mÃrgadvayani«edhaparatvÃbhÃvÃt, ani«ÂÃdikÃriïÃmapi candralokagamane prÃpte 'bhidhÅyate-satyaæ sthÃnatayÃvagatasya na mÃrgatvaæ tathÃpi vettha yathÃsau mÃrgo na saæpÆryate ityasya prativacanÃvasare mÃrgadvayani«edhapÆrvaæ t­tÅyaæ sthÃnamabhivadannasaæpÆraïÃya tatpratipak«amÃcak«Åta / yadi punastenaiva mÃrgeïÃgatya janmamaraïaprabandhavat sthÃnamadhyÃsÅta naitatt­tÅyaæ sthÃnaæ bhavet / nahÅ«ÂÃdikÃriïaÓcandramaï¬alÃdavaruhya ramaïÅyÃæ ninditÃæ và yoniæ pratipadyamÃnÃst­tÅyaæ sthÃnaæ pratipadyante / tatkasya heto÷ / pit­yÃïena pathÃvarohÃt / tadyadi k«udrajantavo 'pyanenaiva pathÃvaroheyu÷, naitade«Ãæ janmamaraïaprabandhavatt­tÅyaæ sthÃnaæ bhavet / tato 'vagacchÃma÷ saæyamanaæ sapta ca yÃtanÃbhÆmÅryamavaÓatayà pratipadyamÃnà ani«ÂÃdikÃriïo na candramaï¬alÃdavarohantÅti / tasmÃt 'ye vai ke ca'itÅ«ÂÃdikÃrivi«ayaæ na sarvavi«ayam / pa¤camyÃmÃhutÃviti ca svÃrthavidhÃnaparaæ na punarapa¤camyÃhutiprati«edhaparamapi, vÃkyabhedaprasaÇgÃt / saæyamane tvanubhÆyeti sÆtreïÃvarohÃpÃdÃnatayà saæyamanasyopÃdÃnÃccandramaï¬alÃpÃdÃnani«edha äjasa÷ / tathÃca siddhÃntasÆtrameva / pÆrvapak«asÆtratve tu ÓaÇkÃntarÃdhyÃhÃreïa katha¤cidgamayitavyam / ##jarÃyujam / ##saæsvedajam //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.13 saæyamane tv anubhÆyetare«ÃmÃrohÃv arohau tadgatidarÓanÃt | BBs_3,1.13 | // 13 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.14 smaranti ca | BBs_3,1.14 | // 14 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.15 api ca sapta | BBs_3,1.15 | // 15 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.16 tatrÃpi ca tadvyÃpÃrÃdavirodha÷ | BBs_3,1.16 | // 16 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.17 vidyÃkarmaïor iti tu prak­tatvÃt | BBs_3,1.17 | // 17 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.18 na t­tÅye tathopalabdhe÷ | BBs_3,1.18 | // 18 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.19 smaryate 'pi ca loke | BBs_3,1.19 | // 19 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.20 darÓanÃc ca | BBs_3,1.20 | // 20 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.3.21 t­tÅyaÓabdÃvarodha÷ saæÓokajasya | BBs_3,1.21 | // 21 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.4.22 ## yadyapi yathetamÃkÃÓamÃkÃÓÃdvÃyumityato na tÃdÃtmyaæ sphuÂamavagamyate tathÃpi vÃyurbhÆtvetyÃde÷ sphuÂataraæ tÃdÃtmyÃvagamÃdyathetamÃkÃÓamityetadapi tÃdÃtmya evÃvati«Âhate / na cÃnyasyÃnyabhÃvÃnupapatti÷ / manu«yaÓarÅrasya nandikeÓvarasya devadeharÆpapariïÃmasmaraïÃddevadehasya ca nahu«asya tiryaktvasmaraïÃt / tasmÃnmukhyÃrthaparityÃgena na gauïÅ v­ttirÃÓrayaïÅyà / gauïyÃæ ca v­ttau lak«aïÃÓabda÷ prayukto guïe lak«aïÃyÃ÷ saæbhavÃt / yathÃhu÷-'lak«yamÃïaguïairyogÃdv­tteri«Âà tu gauïatÃ'iti / evaæ prÃpte brÆma÷-sÃbhÃvyÃpatti÷ / samÃno bhÃvo rÆpaæ ye«Ãæ te sabhÃvÃste«Ãæ bhÃva÷ sÃbhÃvyaæ sÃrÆpyaæ sÃd­Óyamiti yÃvat / kuta÷-## etadeva vyatirekamukhena vyÃca«Âe-## yuktametadyaddevaÓarÅramajagarabhÃvena pariïamate, devadehasamaye 'jagaraÓarÅrasyÃbhÃvÃt / yadi tu devÃjagaÓarÅre samasamaye syÃtÃæ na devaÓarÅramajagaraÓarÅraæ ÓilpiÓatenÃpi kriyate / nahi dadhipayasÅ samasamaye parasparÃtmanÅ Óakye saæpÃdayituæ, tathehÃpi sÆk«maÓarÅrÃkÃÓayoryugapadbhÃvÃnna parasparÃtmatvaæ bhavitumarhati / evaæ vÃyvÃdi«vapi yojyam / tathÃca tadbhÃvastatsÃd­ÓyenaupacÃriko vyÃkhyeya÷ / nanvÃkÃÓabhÃvena saæyogamÃtraæ lak«yatÃæ kiæ sÃd­Óyenetyata Ãha-## //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.5.23 ## 'durni«prapataram'iti du÷khena ni÷saraïaæ brÆte na tu vilambeneti manyate pÆrvapak«Å / vinà sthÆlaÓarÅraæ na sÆk«maÓarÅre du÷khabhÃgÅti durni«prapataraæ vilambaæ lak«ayatÅti rÃddhÃnta÷ //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.6.24 ## ÃkÃÓasÃrÆpyaæ vÃyudhÆmÃdisaæparko 'nuÓayinÃmukta ihedÃnÅæ vrÅhiyavà o«Ãdhivanaspatayastilabhëà iti jÃyanta iti ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷-kimanuÓayinÃæ bhogÃdhi«ÂhÃnaæ vrÅhiyavÃdaya÷ sthÃvarà bhavanti, Ãhosvit k«etraj¤ÃntarÃdhi«Âhite«ve«u saæsargamÃtramanubhavantÅti / tatra manu«yo jÃyate devo jÃyata ityÃdau prayoge jane÷ ÓarÅraparigrahe prasiddhatvÃdatrÃpi vrÅhyÃdiÓarÅraparigraha eva janirmukhyÃrtha iti vrÅhyÃdiÓarÅrà evÃnuÓayina iti yuktam / naca ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà itivat karmaviÓe«ÃsaækÅrtanÃmÃttadabhÃve vrÅhyÃdÅnÃæ ÓarÅrabhÃvÃbhÃvÃtk«etraj¤ÃnantarÃdhi«ÂhitÃnÃmeva yatsaæparkamÃtramiti sÃæpratam / i«ÂÃdikÃriïÃmi«ÂÃdikarmasaækÅrtanÃdi«ÂÃdeÓca hiæsÃdo«adÆ«itÃtvena sÃvadyaphalatayà candralokabhogÃnÃntaraæ sthÃvaraÓarÅrabhogyadu÷khaphalatvasyÃpyupapatte÷ / naca 'na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃni'iti sÃmÃnyaÓÃstrasyÃgnÅ«omÅyapaÓuhiæsÃvi«ayaviÓe«aÓÃstreïa bÃdhanaæ, sÃmÃnyaÓÃstrasya hiæsÃmÃnyadvÃreïa viÓe«opasarpaïaæ vilambeneti sÃk«ÃdviÓe«asp­Óa÷ ÓÃstracchÅghrataraprav­ttÃddurbalatvÃditi sÃæpratam / nahi balavadityeva durbalaæ bÃdhate kintu sati virodhe / na cehÃsti virodha÷, bhinnagocaracÃritvÃt / 'agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabhet 'iti hi kratuprakaraïe samÃmnÃtaæ kratvarthatÃmasya gamayati na tvapanayati ni«edhÃpÃditÃmasya puru«aæ pratyanarthahetutÃm / tenÃstu ni«edhÃdasya puru«aæ pratyanarthahetutà vidheÓcha kratvarthatà ko virodha÷ / yathÃhu÷-'yo nÃma kratumadhyastha÷ kala¤jÃdÅni bhak«ayet / na kratostatra vaiguïyaæ yathà coditasiddhita÷'iti / tasmÃjjanermukhyÃrthatvÃdvrÅhyÃdiÓarÅrà anuÓayino jÃyanta iti prÃpte 'bhidhÅyate-bhavedetadevaæ yadi ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà itivadvrÅhyÃdi«vanuÓayavatÃæ karmaviÓe«a÷ kÅrtyeta na caitadasti / na ce«ÂÃde÷ karmaïa÷ sthÃvaraÓarÅropabhogyadu÷khaphalaprasavahetubhÃva÷ saæbhavati, tasya dharmatvena sukhaikahetutvÃt / naca tadgatÃyÃ÷ paÓuhiæsÃyà 'na hiæsyÃt'iti ni«edhÃtkratvarthÃyà api du÷khaphalavatsaæbhava÷ / puru«ÃrthÃyà eva na hiæsyÃditi prati«edhÃt / tathÃhi-na hiæsyÃditi ni«edhasya ni«edhyÃdhÅnanirÆpaïatayà yadarthaæ ni«edhyaæ tadartha eva ni«edho vij¤Ãyate / na caitat 'nÃn­taæ vadet' 'na tau paÓau karoti'itivatkasyacitprakaraïe samÃmnÃtaæ yenÃn­tatavadanavadasya ni«edhasya kratvarthate ni«edho 'pi kratvartha÷ syÃt / paÓau ni«iddhayorÃjyabhÃgayo÷ kratvarthatvena ni«edhasyÃpi kratvarthatvaæ bhavet / evaæ hi satyÃjyabhÃgarahitairapyaÇgÃntarairÃjyabhÃgasÃdhya÷ kratÆpakÃro vij¤Ãyate / tasmÃdanÃrabhyÃdhÅtena na hiæsyÃdityanenÃbhihitasya vidhyupahitasya puru«avyÃpÃrasya vidhivibhaktivirodhÃtprak­tyarthahiæsÃkarmabhÃvyatparityÃgena puru«Ãrtha eva bhÃvyo 'vati«Âhate / ÃkhyÃtÃnabhihitasyÃpi puru«asya kart­vyÃpÃrÃbhidhÃnadvÃreïopasthÃpitatvÃt / kevalaæ tasya rÃgata÷ prÃptatvÃttadanuvÃdena na¤arthaæ vidhirupasaækrÃmati, tena puru«Ãrtho ni«edhya iti tadadhÅnanirÆpaïo ni«edho 'pi puru«Ãrtho bhavati / tathà cÃyamartha÷ saæpadyate-yatpuru«Ãrthaæ hananaæ tanna kuryÃditi / kratvarthasyÃpi ca ni«edhe hiæsÃyÃ÷ kratÆpakÃrakatvamapi kalpyate / naca d­«Âe puru«okÃrakatve pratyarthini sati tatkalpanÃspadam / naca svÃtantryapÃratantrye sati saæyogap­thaktve khÃdiratÃdivadekatra saæbhavata÷ / tasmÃtpuru«Ãrthaprati«edho na kratvarthamapyÃskandatÅti Óuddhasukhaphalatvameve«ÂÃdÅnÃæ na sthÃvaraÓarÅropabhogyadu÷khaphalatvamapÅti / ÃkÃÓÃdi«viva karmavyÃpÃramantareïÃbhilÃpÃt / anuÓayinÃæ vrÅhyÃdisaæyogamÃtraæ na tu dehatvamiti / ayamevÃrtha utsargÃpavÃdakathanenopalak«ita÷ / ## vrÅhyÃdibhÃvamÃpannÃ÷ khalvanuÓayina÷ puru«airupabhuktà reta÷ sigbhÃvamanubhavantÅ ÓrÆyate / tadetadvrÅhyÃdidehatve 'nuÓayinÃæ nopapadyate / vrÅhyÃdidehatve hi vrÅhyÃdi«u lÆne«vavahantinà phalÅk­te«u ca vrÅhyÃdidehavinÃÓÃdanuÓayina÷ pravaseyuriti kathamanuÓayinÃæ reta÷sigbhÃva÷ saæsargamÃtre tu saæsargi«u vrÅhyÃdi«u na«Âe«vapi na saæsargiïo 'nuÓayina÷ pravaseyuriti reta÷sigbhÃva upapadyate / Óe«amuktam //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.6.25 aÓuddham iti cen na ÓabdÃt | BBs_3,1.25 | // 25 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.6.26 ## sadyo jÃto hi bÃlo na reta÷ sigbhavatyapi tu cirajÃta÷ prau¬hayauvana÷, tasmÃdapi saæsargamÃtramiti gamyate //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,1.6.27 tatkimidÃnÅæ sarvatraivÃnuÓayinÃæ saæsargamÃtraæ tathÃca ramaïÅyacaraïà ityÃdi«u tathÃbhÃva Ãpadyeteti netyÃha- ## sugamam //27// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ t­tÅyasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.1 ## idÃnÅæ tu tasyaiva jÅvasyÃvasthÃbheda÷ svaya¤jyoti«Âvasiddhyartha prapa¤cayate-##yadyapi brahmaïo 'nyasyÃnirvÃcyatayà jÃgratsvapnÃvasthÃgatayorubhayorapi sargayormÃyamayatvaæ tathÃpi yathà jÃgrats­«ÂirbrahmÃtmabhÃvasÃk«ÃtkÃrÃtprÃganuvartate / brahmÃtmabhÃvasÃk«ÃtkÃrÃttu nivartate / evaæ kiæ svapnas­«ÂirÃhosvit pratidinameva nivartata iti vimarÓÃrtha÷ ## ihalokaparalokasthÃnayo÷ / saædhau bhavaæ saædhyam / aihalaukikacak«urÃdyavyÃpÃrÃdrÆpÃdisÃk«ÃtkÃropajananÃdanaihalaukikaæ pÃralaukikendriyÃdivyÃpÃrasya ca bhavi«yato 'pratyutpannatvena na pÃralaukikam / naca na rÆpÃdisÃk«ÃtkÃro 'sti svapnad­Óa÷ / tasmÃdubhayorlokayorasyÃntarÃlatvamiti brahmÃtmabhÃvasÃk«ÃtkÃrÃtprÃk tathyarÆpaiva s­«Âirbhavitumarhati / ayamabhisaædhi÷-iha hi sarvÃïyeva mithyÃj¤ÃnÃnyudÃharaïaæ te«Ãæ satyatvaæ pratij¤Ãyate / prak­topayogitayà tu svapnaj¤ÃnamudÃh­tam / j¤Ãnaæ yamarthamavabodhayati sa tathaiveti yuktam / tathÃbhÃvasya j¤ÃnÃrohÃt / atathÃtvasya tvapratÅyamÃnasya tathÃbhÃvaprameyavirodhena kalpanÃspadatvÃt bÃdhakapratyayÃdatathÃtvamiti cet / na / tasya bÃdhakatvÃsiddhe÷ / samÃnagocare hi viruddhÃrthopasaæhÃriïÅ j¤Ãne virudhyate / balavadabalavattvÃniÓcayÃcca bÃdhyabÃdhakabhÃvaæ pratipadyete / na ceha samÃnavi«ayatvaæ, kÃlabhedena vyavasthopapatte÷ / yathÃhi k«Åraæ d­«Âaæ kÃlÃntare dadhi bhavati, evaæ rajataæ d­«Âaæ kÃlÃntare Óuktirbhavet / nÃnÃrÆpaæ và tadvastu / yadyasya tÅvrÃtapaklÃntisahitaæ cak«u÷ sa tasya rajatarÆpatÃæ g­hïÃti / yasya tu kevalamÃlokamÃtropak­taæ, sa tasyaiva ÓuktirÆpatÃæ g­hïÃti / evamutpalamapi nÅlalohitaæ divà saurÅbhirbhÃbhirabhivyaktaæ nÅlatayà g­hyate / pradÅpÃbhivyaktaæ tu naktaæ lohitatayà / evamasatyÃæ nidrÃyÃæ sato 'pi rathÃdÅnna g­hïÃti nidrÃïastu g­hïÃtÅti sÃmagrÅbhedÃdvà kÃlabhedÃdvà virodhÃbhÃva÷ / nÃpi pÆrvottarayorbalavadabalavattvanirïaya÷ / dvayorapi svagocaracÃritayà samÃnatvena vinigamanÃhetorabhÃvÃt / tasmÃdapyavaÓyamavirodho vyavasthÃpanÅya÷ / tatsiddhametat / vivÃdÃspadaæ pratyayÃ÷, samya¤ca÷, pratyayatvÃt, jÃgratstambhÃdipratyayavaditi / imamarthaæ Órutirapi darÓayati-'atha rathÃn rathayogÃn patha÷ s­jate'iti / naca 'na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavanti'iti virodhÃdupacaritÃrthÃæ s­jata iti ÓrutirvyÃkhyeyà / s­jata iti hi ÓruterbahuÓrutisaævÃdÃtpramÃïÃntarasaævÃdÃcca balÅyastvena tadanuguïatayà na tatra rathà ityasyà bhÃktatvena vyÃkhyÃnÃt / jÃgradavasthÃdarÓanayogyà na santi na tu rathà na santÅti / ata eva kart­Óruti÷ ÓÃkhÃntaraÓrutirudÃh­tà / prÃj¤akart­katvÃccÃsya pÃramÃrthikatvaæ viyadÃdisargavat / naca jÅvakart­katvÃnna prÃj¤akart­katvamiti sÃæpratam / 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt'iti prÃj¤asyaiva prak­tatvÃt / jÅvakart­katve 'pi ca prÃj¤adabhedena jÅvasya prÃj¤atvÃt / apica jÃgratpratyayasaævÃdavanto 'pi svapnapratyayÃ÷ kecidd­Óyante / tadyathà svapne ÓuklÃmbaradhara÷ ÓuklamÃlyÃnulepano brÃhmaïÃyana÷ priyavrataæ pratyÃha-priyavrata, pa¤came 'hani prÃtarevorvarÃprÃyabhÆmidÃnena narapatistvÃæ mÃnayi«yatÅti / sa ca jÃgrattathÃtmano mÃnamanubhÆya svapnapratyayaæ satyamabhimanyate / tasmÃtsaædhye pÃramÃrthikÅ s­«Âi÷ //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.2 ## // 2 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.3 iti prÃpte ucyate- ## idamatrÃkÆtam / na tÃvat k«Årasyeva dadhi rajatasya pariïÃma÷ Óukti÷ saæbhavati / nahi jÃtvÅÓvarag­he cirasthitÃnyapi rajatabhÃjanÃni ÓuktibhÃvamanubhavanti d­Óyante / na cetarasya rajatÃnubhavasamaye 'nyo 'nÃkulendriyo na tasya ÓuktibhÃvamanubhavati pratyeti ca / na cobhayarÆpaæ vastu / sÃmagrÅbhedÃttu kadÃcidasya toyabhÃvo 'nubhÆyate kadÃcinmarÅciteti sÃæpratam / pÃramÃrthike hyÃsya toyabhÃve tatsÃdhyÃmudÃnyopaÓamalak«aïÃrthakriyÃæ kuryÃnmarÅcisÃdhyÃmapi rÆpaprakÃÓalak«aïÃm / na marÅcibhi÷ kasyacitt­«ïaja udanyopaÓÃmyati / naca toyameva dvividhamudanyopaÓamanamatadupaÓamanamiti yuktam / tadarthakriyÃkÃritvavyÃptaæ toyatvaæ mÃtrayÃpi tÃmakurvattoyameva na syÃt / apica toyapratyayasamÅcÅnatvÃyÃsya dvaividhyamabhyupeyate taccÃbhyupagame 'pi na seddhumarhati / tathÃhi-asamarthavidhÃpÃti toyametaditi manvÃno na t­«ïayÃpi marÅcitoyamabhidhÃvet yathà marÅcÅnanubhavan / athÃÓaktamabhimanyamÃno 'bhidhÃvati / kimaparÃddhaæ marÅci«u toyaviparyÃsena sarvajanÅnena yattamatilaÇghya viparyÃsÃntaraæ kalpyate / naca k«ÅradadhipratyayavadÃcÃryamÃtulabrÃhmaïapratyayavadvà toyamarÅcivij¤Ãne samuccitÃvagÃhinÅ svÃnubhavÃtparasparaviruddhayorbÃdhyabÃdhakabhÃvÃvabhÃsanÃt / tatrÃpi rajataj¤Ãnaæ pÆrvamutpannaæ bÃdhyamuttaraæ tu bÃdhakaæ Óuktij¤Ãnaæ prÃptipÆrvakatvÃtprati«edhasya / rajataj¤ÃnÃtprÃkprÃpakÃbhÃvena ÓukteraprÃptÃyÃ÷ prati«edhasaæbhavÃtpÆrvaj¤ÃnaprÃptaæ tu rajataæ Óuktij¤ÃnamapabÃdhitumarhati / tadapabÃdhÃtmakaæ ca svÃnubhavÃdavasÅyate / yathÃhu÷-'ÃgÃmitvÃdabÃdhitvà paraæ pÆrvaæ hi jÃyate / pÆrvaæ punarabÃdhitvà paraæ notpadyate kvacit' / naca vartamÃnarajatÃvabhÃsi j¤Ãnaæ bhavi«yattÃmasyÃgocarayanna bhavi«yatà svasamayavartinÅæ Óuktiæ gocarayatà pratyayena bÃdhyate, kÃlabhedena virodhÃbhÃvÃditi yuktam / mà nÃmÃsya j¤ÃsÅtpratyak«aæ bhavi«yattÃæ tatp­«ÂhabhÃvi tvanumÃnamupakÃrabhÃvahetumivÃsati vinÃÓapratyayopanipÃte sthemÃnamÃkalayati / asati vinÃÓapratyayopanipÃte rajatamidaæ sthiraæ rajatatvÃdanubhÆtapratyabhij¤Ãtarajatavat / tathÃca rajatagocaraæ pratyak«aæ vastuta÷ sthirameva rajataæ gocarayet / tathÃca bhavi«yacchuktikÃj¤ÃnakÃlaæ, rajataæ vyÃpnuyÃditi virodhÃcchuktij¤Ãnena bÃdhyate / yathÃhu÷-'rajataæ g­hyamÃïaæ hi cirasthÃyÅti g­hyate / bhavi«yacchuktikÃj¤ÃnakÃlaæ vyÃpnoti tena tat' // iti / pratyak«eïa cirasthÃyÅti g­hyata iti kecidvyÃcak«ate / tadayuktam / yadi cirasthÃyitvaæ yogyatà na sà pratyak«agocara÷ ÓakteratÅndriyatvÃt / atha kÃlÃntaravyÃpitvaæ, tadapyayuktaæ, kÃlÃntareïa bhavi«yatendriyasya saæyogÃyogÃttadupahitasÅmno vyÃpitvasyÃtÅndriyatvÃt / naca pratyabhij¤ÃpratyayavadatrÃsti saæskÃra÷ sahakÃrÅ yenÃvartamÃnamapyÃkalayet / tasmÃdatyantÃbhyÃsavaÓena pratyak«Ãnantaraæ ÓÅghratarotpannavinaÓyadavasthÃnumÃnasahitapratyak«ÃbhiprÃyameva cirasthÃyÅti g­hyata iti mantavyam / ata evaitatsÆk«mataraæ kÃlavyavadhÃnamavivecayanta÷ saugatÃ÷ prÃhu÷, dvividho hi vi«aya÷ pratyak«asya grÃhyaÓcÃdhyavaseyaÓca / grÃhyak«aïa eka÷ svalak«aïo 'dhyavaseyaÓca / saætÃna iti / etena svapnapratyayo mithyÃtvena vyÃkhyÃta÷ / yattu satyaæ svapnadarÓanamuktaæ tatrÃpyÃkhyÃtrà brÃhmaïÃyanenÃkhyÃte saævÃdÃbhÃvÃt / priyavratasyÃkhyÃtasaævÃdastu kÃkatÃlÅyo na svapnaj¤Ãnaæ pramÃïayitumarhati / tÃd­Óasyaiva bahulaæ visaævÃdadarÓanÃt / darÓitaÓca visaævÃdo bhëyak­tà kÃrtsnyenÃnabhivyaktiæ viv­ïvatà / ##rajanÅsamaye 'pi hi bhÃratÃdvar«Ãntare ketumÃlÃdau vÃsaro bhavatÅti bhÃrate var«a ityuktam //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.4 ##darÓanaæ sÆcakaæ tacca svarÆpeïa sat / asattu d­Óyam / ata eva strÅdarÓanasvarÆpasÃdhyÃÓcaramadhÃtuvisargÃdayo jÃgradavasthÃyÃmanuvartante / strÅsÃdhyÃstu mÃlyavilepanadantak«atÃdayo nÃnuvartante / ##prÃj¤avyÃpÃratvena pÃramÃrthikatvÃnumÃnaæ pratyak«eïa bÃdhakapratyayena virudhyamÃnaæ nÃtmÃnaæ labhata iti bhÃva÷ / bandhamok«ayorÃntarÃlikaæ t­tÅyamaiÓvaryamiti //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.5 ##iti sÆtradvayaæ k­topapÃdanamasmÃbhi÷ prathamasÆtre / nigadavyÃkhyÃtaæ caitayorbhëyamiti //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.1.6 ## // 6 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.2.7 ##iha hi nìÅpuritatparamÃtmÃno jÅvasya su«uptÃvasthÃyÃæ sthÃnatvena ÓrÆyante / tatra kime«Ãæ sthÃnÃnÃæ vikalpa Ãhosvitsamuccaya÷ / kimato yadyevam / etadato bhavati / yadà nìyo và purÅtadvà su«uptasthÃnaæ tadà viparÅtagrahaïaniv­ttÃvapi na jÅvasya paramÃtmabhÃva iti / avidyÃniv­ttÃvapi jÅvasya paramÃtmabhÃvÃya kÃraïÃntaramapek«itavyaæ tacca karmaiva na tu tattaj¤Ãnaæ viparÅtaj¤Ãnaniv­ttimÃtreïa tasyopayogÃt, viparÅtaj¤Ãnaniv­tteÓca vinÃpi tattvaj¤Ãnaæ su«uptÃvapi saæbhavÃt / tataÓca karmaïaivÃpavargo na j¤Ãnena / yathÃhu÷-'karmaïaiva tu saæsiddhimÃsthità janakÃdaya÷'iti / ata tu paramÃtmaiva nìÅpurÅtasm­tidvÃrà su«uptisthÃnaæ tato viparÅtaj¤Ãnaniv­tterasti mÃtrayà paramÃtmabhÃva upayoga÷ / tayà hi tÃvade«a jÅvastadavasthÃno bhavati kevalam / tattvaj¤ÃnÃbhÃvena samÆlakëamavidyÃyà akëÃjjÃgratsvapnalak«aïaæ jÅvasya vyutthÃnaæ bhavati / tasmÃtprayojanavatye«Ã vicÃraïeti / kiæ tÃvaprÃptaæ, nìÅpurÅtatparamÃtmasu sthÃne«u su«uptasya jÅvasya nilayaæ prati vikalpa÷ / yathà bahu«u prÃsÃde«veko narendra÷ kadÃcitkvacinnilÅyate kadÃcitkvacidevameko jÅva÷ kadÃcinnìūu kadÃcitpurÅtati kadÃcidbrahmaïÅti / yathà nirapek«Ã vrÅhiyavÃ÷ kratusÃdhanÅbhÆtapuro¬ÃÓaprak­titayà Órutà ekÃrthà vikalpyante, evaæ saptamÅÓrutyà vÃyatanaÓrutyà vekanilayanÃrthÃ÷ parasparÃnapek«Ã nìyadayo 'pi vikalpamarhanti / yatrÃpi nìÅbhi÷ pratyavas­pya purÅtati Óeta iti nìÅpurÅtato÷ samuccayaÓravaïam 'tathà tÃsu tadà bhavati yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyati / athÃsmin prÃïa evaikadhà bhavati'iti nìÅbrahmaïorÃdhÃrayo÷ samuccayaÓravaïam / prÃïaÓabdaæ ca brahma 'athÃsmin prÃïe brahmaïi sa jÅva ekadhà bhavati'nnirapek«ayoravedhÃratvam / iyÃæstu viÓe«a÷ / kadÃcinnìya evÃdhÃra÷ kadÃcinnìÅbhi÷ saæcaramÃïasya purÅtadeva / evaæ tÃbhireva saæcaramÃïasya kadÃcidbrahmaivÃdhÃra iti siddhamÃdhÃratve nìÅpurÅtatparamÃtmanÃmanapek«atvam / tathÃca vikalpo vrÅhiyavavadb­hadrathantaravadveti prÃptam / prÃpte 'bhidhÅyate-jÅva÷ samuccayenaivaitÃni nìyÃdÅni svÃpÃyopaiti na vikalpena / ayamabhisaædhi÷-nityavadÃmnÃtÃnÃæ yatpÃk«ikatvaæ nÃma tadgatyantarÃbhÃve kalpyate / yathÃhu÷-'evame«o '«Âado«o 'pi yadvrÅhiyavavÃkyayo÷ / vikalpa ÃÓritastatra gatiranyà na vidyate'iti / prak­takratusÃdhanÅbhÆtapuro¬ÃÓadravyaprak­titayà hi parasparÃnapek«au vrÅhiyavau vihitauÓakrutaÓcaitau pratyekaæ puro¬ÃÓamabhinirvartayitum / tatra yadi miÓrÃbhyÃæ puro¬ÃÓo 'bhinirvartyeta parasparÃnapek«avrÅhiyavavidhÃt­ïÅ ubhe api ÓÃstre bÃdhyeyÃtÃm / na caitau prayogavacana÷ samuccatumarhati / sa hi yathà vihitÃnyaÇgÃnyabhisamÅk«ya pravartamÃno naitÃnyanyathayitaæ Óaknoti / miÓraïe cÃnyathÃtvamete«Ãm / na cÃÇgÃnurodhena pradhÃnÃbhyÃso 'gosave ubhe kuryÃt'itivadyukta÷ / aÓruto hyatra pradhÃnÃbhyÃso 'ÇgÃnurodhena ca so 'nyÃyya÷ / na cÃÇgabhÆtaindravÃyavÃdigrahÃnurodhena yathà pradhÃnasya somayÃgasyÃv­ttirevamatrÃpÅti yuktam / 'somenayajeta'iti hi tatrÃpÆrvayÃgavidhi÷ / tatra ca daÓamu«Âiparimitasya somadravyasya 'somamabhi«uïoti', 'somamabhiplÃvayati'iti ca vÃkyÃntarÃnulocanayà rasadvÃreïa yÃgasÃdhanÅbhÆtasyendravÃyvÃdyuddeÓena prÃdeÓamÃtre«ÆrdhvapÃtre«u grahaïÃni p­thakprakalpanÃni saæskÃrà vidhÅyante, natu somayÃgoddeÓenendravÃyvÃdayo devatÃÓcodyante, yena tÃsÃæ yÃgani«pattilak«aïaikÃrthatvena vikalpa÷ syÃt / naca prÃdeÓamÃtramekaikamÆrdhvapÃtraæ daÓamu«ÂiparimitasomarasagrahaïÃya kalpate, yena tulyÃrthatayà grahaïÃni vikalperan / naca yÃvanmÃtramekamÆrdhvapÃtraæ vyÃpnoti tÃvanmÃtraæ g­hÅtvà pariÓi«Âaæ tyajyeteti yujyate / daÓamu«ÂiparimitopÃdÃnasyÃd­«ÂÃrthatvaprasaÇgÃt / evaæ tadd­«ÂÃrthaæ bhavedyadi tatsarvaæ yÃga upayujyeta / naca d­«Âe saæbhavatyad­«Âakalpanà nyÃyyà / tasmÃtsakalasya somarasasya yÃgaÓe«atvena saæskÃrÃrhatvÃdekaikena ca grahaïena sakalasya saæskartumaÓakyatvÃttadavayavasyaikena saæskÃre 'vayavÃntarasya grahaïÃntareïa saæskÃra iti kÃryabhedÃdgrahaïÃni samuccÅyeran / ata eva samuccayadarÓanaæ 'daÓautÃnadhvaryu÷ prÃta÷ savane grahan g­hïÃti'iti / samuccaye ca sati kramo 'pyupapadyate / 'ÃÓvino daÓamo g­hyate t­tÅyo hÆyate' / tathaiva 'aindravÃyavÃgrÃngrahÃng­hïÃti'iti / te«Ãæ ca samuccaye sati yÃvadyaduddeÓena g­hÅtaæ tÃvattasyai devatÃyai tyaktavyamityarthÃdyÃgasyÃv­ttyà bhavitavyam / yadi puna÷ p­thakk­tÃnyapyekÅk­tya käcana devatÃmuddiÓya tyajeran, p­thakkaraïÃni ca devatoddeÓÃÓcÃd­«ÂÃrthà bhaveyu÷ / naca d­«Âe saæbhavatyad­«Âakalpanà nyÃyyetyuktam / tasmÃttatra samuccayasyÃvaÓyaæbhÃvityÃdguïÃnurodhenÃpi pradhÃnÃbhyÃsa ÃsthÅyate / iha tvabhyÃsakalpanÃpramÃïÃbhÃvÃtpuro¬ÃÓadravyasya cÃniyamena prak­tidravye yasminkasmiæÓcitprÃpte ekaikà parasparÃnapek«Ã vrÅhiÓrutiryavaÓrutiÓca niyÃmikaikÃrtatayà vikalpamarhata÷ / na tu nìÅpurÅtatparamÃtmanÃmanyonyÃnapek«aïÃmekanilayanÃrthasaæbhavo yena vikalpo bhavet / nahyekavibhaktinirdeÓamÃtreïaikÃrthatà bhavati samuccitÃnÃmapyekavibhaktinirdeÓadarÓanÃt / paryaÇke Óete prasÃde Óeta iti / tasmÃdekavibhaktinirdeÓasyÃnaikÃntikatvÃdanyato vinigamanà vaktavyà / sà coktà bhëyak­tÃ-##sÃpek«aÓrutyanurodhena nirapek«aÓrutirnetavyetyartha÷ / Óe«amatirohitÃrtham / nanu yadi brahmaiva nilayanasthÃnaæ tÃvanmÃtramucyatÃæ k­taæ nìyupanyÃsenetyata Ãha-##apiceti / samuccaye na vikalpe / etadupapattisahità pÆrvopapattirarthasÃdhinÅti / mÃrgopadeÓopayuktÃnÃæ nìÅnÃæ stutyarthamatra nìÅsaækÅrtanamityartha÷ / pittenÃbhivyÃptakaraïo na bÃhyÃnvi«ayÃnvedeti taddvÃrà sukhadu÷khÃbhÃvena tatkÃraïapÃpmÃsparÓena nìÅstuti÷ / yadà tu tejo brahma tadà sugamam / apica ##ayamartha÷-abhyupetya jÅvasyÃdheyatvamidamuktam / paramÃrthatastu na jÅvasyÃdheyatvamasti / tathÃhi-nìya÷ purÅtadvà jÅvasyopÃdhÅnÃæ karaïÃnÃmÃÓrayo jÅvastu brÃhmÃvyatirekÃtsvamahiprati«Âha÷ / na cÃpi brahma jÅvasyÃdhÃra÷, tÃdÃtmyÃt / vikalpa tu vyatirekaæ brahmaïa ÃdhÃratvamucyate jÅvaæ prati / tathÃca su«uptÃvasthÃyÃmupÃdhÅnÃmasamudÃcÃrÃjjÅvasya brahmÃtmatvameva brahmÃdhÃratvaæ na tu nìÅpurÅtÃdhÃratvam / tadupÃdhikaraïamÃtrÃdhÃratayà tu su«uptadaÓÃrambhÃya jÅvasya nìÅpurÅtadÃdhÃratvamityatulyÃrthatayà na vikalpa iti / apica na kadÃcijjÅvasyeti / autsagikaæ brahmasvarÆpatvaæ jÅvasyÃsati jÃgratsvapnadaÓÃrÆpe 'pavÃde su«uptavasthÃyÃæ nÃnyathayituæ Óakyamityartha÷ / apica ye 'pi sthÃnavikalpamÃsthi«acata tairapi viÓe«avij¤ÃnopaÓamalak«aïà su«uptyavasthÃÇgÅkartavyà / na ceyamÃtmatÃdÃtmyaæ vinà nìyÃdi«u paramÃtmavyatirikte«u sthÃne«Æpapadyate / tatra hi sthito 'yaæ jÅva ÃtmavyatirekÃbhimÃnÅ sannavaÓyaæ viÓe«aj¤ÃnavÃn bhavet / tathÃhi Óruti÷-'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet'iti / ÃtmasthÃnatve tvado«a÷ / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyedvijÃnÅyÃt'iti Órute÷ / tasmÃdapyÃtmasthÃnatvasya dvÃraæ nìyÃdÅtyÃha-##atra codayati-##bhidyata iti bheda÷ / bhidyamÃnasyÃpi vi«ayasyetyartha÷ / pariharati-##na tÃvajjÅvasyÃsti svata÷paricchedastasya brahmÃtmatvena vibhutvÃt / aupÃdhike tu paricchede yatropÃdhisaænihitastanmÃtraæ na jÃnÅyÃnna tu sarvam / nahyasaænidhÃnÃtsumerumavidvÃn devadatta÷ saænihitamapi na veda / tasmÃtsarvaviÓe«avij¤ÃnapratyastamayÅæ su«uptiæ prasÃdayata tadÃsya sarvopÃdhyupasaæhÃro vaktavya÷ / athÃca siddhamasya tathà brahmÃtmatvamityartha÷ / guïapradhÃnabhÃvena samuccayo na samapradhÃnatayÃgneyÃdivaditi vadanvikalpamapyapÃkaroti-##svÃdhyÃyÃdhyayanavidhyÃpÃditapuru«Ãrthatvasya vedarÃÓerekenÃpi varïena nÃpuru«Ãrthena bhavituæ yuktam / naca su«uptÃvasthÃyÃæ jÅvasya svarÆpeïa nìyÃdisthÃnatvapratipÃdane ki¤citprayojanaæ brahmabhÆyapratipÃdane tvasti / tasmÃnna samapradhÃnabhÃvena samuccayo nÃpi vikalpa iti bhÃva÷ / nÅtÃrthamanyat //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.2.8 ## // 8 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.3.9 ##yadyapÅÓvarÃdabhinno jÅvastathÃpyupÃdhyavacchedena bhedaæ vivak«itvÃdhikaraïÃntarÃrambha÷ / sa eveti du÷saæpÃdamiti / sa vÃnyo veti ÅÓvaro veti saæbhavamÃtreïopanyÃsa÷ / nahi tasya ÓuddhamuktasvabhÃvasyÃvidyÃk­tavyutthÃnasaæbhava÷ / ata eva vimarÓÃvasare 'syÃnupanyÃsa÷ / yaddhi dvyahÃdinirvartanÅyamekasya puæsaÓcoditaæ karma tasya pÆrvedyuranu«ÂhitasyÃsti sm­tiriti vaktavye 'nu÷ pratyabhij¤ÃnasÆcanÃrtha÷ / ata eva so 'hamasmÅtyuktam / ##ayanaæ Ãya÷ niyamena gamanaæ nyÃya÷ / jÅva÷ pratinyÃyaæ saæprasÃde su«uptÃvasthÃyÃæ v­ddhÃntÃyÃdravati Ãgacchati pratiyoni / yohi vyÃghrayoni÷ su«upto buddhÃntamÃgacchan sa vyÃghra eva bhavati na jÃtyantaram / tadidamuktam-##yo hi jÅva÷ supta÷ sa ÓarÅrÃntara utti«Âhati ÓarÅrÃntaragatastu suptajÅvasaæbandhini ÓarÅra utti«Âhati, tataÓca na ÓarÅrÃntare vyavahÃralopa ityartha÷ / ##yathà ghaÂÃkÃÓo nÃma na paramÃkÃÓÃdanya÷ / atha cÃnya iva yÃvadghaÂamanuvartate / na cÃsau durvivecastadupÃdherghaÂasya viviktatvÃt / evamanÃdyanirvacanÅyÃvidyopadhÃnabhedopÃdhikalpito jÅvo na vastuta÷ paramÃtmano bhidyate tadupÃdyudbhavÃbhibhavÃbhyÃæ codbhÆta ityabhibhÆta iva pratÅyate / tataÓca su«uptÃdÃvapi abhibhÆta iva jÃgradavasthÃdi«ÆdbhÆta iva / tasya cÃvidyÃtadvÃsanopÃdheranÃditayà kÃryakÃraïabhÃvena pravahata÷ suvivecatayà tadupahito jÅva÷ suviveca iti //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.4.10 ##viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvÃnmÆrcchà jÃgarasvapnÃvasthÃbhyÃæ bhidyate punarutthÃnÃcca maraïÃvasthÃyÃ÷ / ata÷ su«uptireva mÆrcchà viÓe«aj¤ÃnÃbhÃvÃviÓe«Ãt / cirÃnucchvÃsavepathuprabh­tayastu supteravÃntaraprabhedÃ÷ / tadyathà kaÓcitsuptotthita÷ prÃha sukhamahamasvÃpsaæ laghÆni me gÃtrÃïi prasannaæ me mana iti, kaÓcitpunardu÷khamasvÃpsaæ gurÆïi me gÃtrÃïi bhramatyanavasthitaæ me mana iti / na caitÃvatà su«uptirbhidyate / tathà vikÃrÃntare 'pi mÆrcchà na su«upterbhidyate / tasmÃllokaprasiddhyabhÃvÃnneyaæ pa¤camyavastheti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate- yadyapi viÓe«avij¤ÃnopaÓamena mohasu«uptayo÷ sÃmyaæ tathÃpi naikyam / nahi viÓe«avij¤ÃnasadbhÃvasÃmyamÃtreïa svapnajÃgarayorabheda÷ / bÃhyendriyavyÃpÃrabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ tu bhede tayo÷ su«uptamohayorapi prayojanabhedÃtkÃraïabhedÃllak«aïabhedÃcca bheda÷ / ÓramÃpanuttyarthà hi brahmaïà saæpatti÷ su«aptam / ÓarÅratyÃgÃrthà tu brahmaïà saæpattirmoha÷ / yadyapi satyapi mohe na maraïaæ tathÃpyasati mohe na maraïamiti maraïÃrtho moha÷ / musalasaæpÃtÃdinimittatvÃnmohasya ÓramÃdinimittatvÃcca su«uptasya mukhanetrÃdivikÃralak«aïatvÃnmohasya prasannavadanatvÃdilak«aïabhedÃcca su«uptasyÃsu«uptasya tvavÃntarabhede 'pi nimittaprayojanalak«aïÃbhedÃdekatvam / tasmÃt su«uptamohÃvasthayorbrahmaïà saæpattÃvapi su«upte yÃd­ÓÅ saæpattirna tÃd­ÓÅ moha ityardhasaæpattiruktà / sÃmyavai«amyÃbhyÃmardhatvam / yadà naitadavasthÃntaraæ tadà bhedÃttatpravilayÃya yatnÃntaramÃstheyam / abhede tu na yatnÃntaramiti cintÃprayojanam //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.11 ## avÃntarasaægatimÃha-##yadyapi 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷'ityatra ni«prapa¤cameva brahmopapÃditaæ tathÃpi prapa¤caliÇgÃnÃæ bahvÅnÃæ ÓrutÅnÃæ darÓanÃdbhavati punarvicikitsà atastannivÃraïÃyÃrambha÷ / tasya ca tattvaj¤ÃnamapavargopayogÅti prayojanavÃn vicÃra÷ / tatrobhayaliÇgaÓravaïÃdubhayarÆpatvaæ brahmaïa÷ prÃptam / tatrÃpi saviÓe«atvanirviÓe«atvayorvirodhÃtsvÃbhÃvikatvÃnupapatterekaæ svato 'paraæ tu parata÷ / naca yatparatastadpÃramÃrthikam / nahi cak«urÃdÅnÃæ svata÷pramÃïabhÆtÃnÃæ do«ato 'prÃmÃïyamapÃramÃrthikam / viparyayaj¤Ãnalak«aïakÃryÃnutpÃdaprasaÇgÃt / tasmÃdubhayaliÇgakaÓÃstraprÃmÃïyÃdubhayarÆpatà brahmaïa÷ pÃramÃrthikÅti prÃpta ucyate-na sthÃnata upÃdhito 'pi parasya brahmaïa ubhayacihnatvasaæbhava÷ / ekaæ hi pÃramÃrthikamanyadadhyÃropitam / pÃramÃrthikatve hyupÃdhijanitasya rÆpasya brahmaïa÷ pariïÃmo bhavet / sa ca prÃkprati«iddha÷ / tatpÃriÓe«yÃtsphaÂikamaïeriva svabhÃvasvacchadhavalasya lÃk«ÃrasÃvasekopÃdhirarÆïimà sarvagandhatvÃdiraupÃdhiko brahmaïyadhyasta iti paÓyÃmo nirviÓe«atÃpratipÃdanÃrthatvÃcchrutÅnÃm / saviÓe«atÃyÃmapi 'yaÓcÃyamasyÃæ p­thivyÃæ tejomaya÷'ityÃdÅnÃæ ÓrutÅnÃæ brahmaikatvapratipÃdanaparatvÃdekatvanÃnÃtvayoÓcaikasminnasaæbhavÃdekatvÃÇgatvenaiva nÃnÃtvapratipÃdanaparyavasÃnÃt, nÃnÃtvasya pramÃïÃntarasiddhatayÃnuvÃdyatvÃdekatvasya cÃnadhigatervidheyatvopapatterbhedadarÓananindayà ca sÃk«ÃdbhÆyasÅbhi÷ ÓrutibhirabhedapratipÃnÃdÃkÃravadbrahmavi«ayÃïÃæ ca kÃsÃæcicchrutÅnÃmupÃsanÃparatvamasati bÃdhake 'nyaparÃdvacanÃtpratÅyamÃnamapi g­hyate / yathà devatÃnÃæ vigrahavattvam / santi cÃtra sÃk«ÃdvaitÃpavÃdenÃdvaitapratipÃdanaparÃ÷ ÓataÓa÷ Órutaya÷ / kÃsÃæcicca dvaitÃbhidhÃyinÅnÃæ tatpravilayaparatvam / tasmÃnnirviÓe«amekarÆpaæ caitanyaikarasaæ sadbrahma paramÃrthata÷, viÓe«ÃÓca sarvagandhatvavÃmanÅtvÃdaya upÃdhivaÓÃdadhyastà iti siddham / Óe«amatirohitÃrtham //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.12 na bhedÃd iti cen na pratyekam atadvacanÃt | BBs_3,2.12 | // 12 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.13 api caivam eke | BBs_3,2.13 | // 13 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.14 arÆpavad eva hi tatpradhÃnatvÃt | BBs_3,2.14 | // 14 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.15 prakÃÓavac cÃvaiyarthyÃt | BBs_3,2.15 | // 15 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.16 Ãha ca tanmÃtram | BBs_3,2.16 | // 16 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.17 darÓayati cÃtho api smaryate | BBs_3,2.17 | // 17 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.18 ata eva copamà sÆryakÃdivat | BBs_3,2.18 | // 18 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.19 ambuvadagrahaïÃt tu na tathÃtvam | BBs_3,2.19 | // 19 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.20 v­ddhihrÃsabhÃktvam antarbhÃvÃd ubhayasÃma¤jasyÃd evam | BBs_3,2.20 | // 20 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.21 darÓanÃc ca | BBs_3,2.21 | ##kiæ sÃllak«aïaæ ca prakÃÓalak«aïaæ ca brahma kiæ sallak«aïameva brahmota prakÃÓalak«aïameveti tatra pÆrvapak«aæ g­hïÃti-##cakÃrÃtsacca / avaiyarthyÃt / brahmaïi sacchrute÷ siddhÃntayati-#<Ãha ca tanmÃtram / >#prakÃÓamÃtram / nahi sattvaæ nÃma prakÃÓarÆpÃdanyat, yathà sarvagandhatvÃdayo 'pi tu prakÃÓarÆpameva saditi nobhayarÆpatvaæ brahmaïa ityartha÷ / tadetadanenopanyasya dÆ«itam / sattÃprakÃÓayorekatve nobhayalak«aïatvam / bhede na sthÃnato 'pÅti nirÃk­tamiti nÃdhikaraïÃntaraæ prayojayati / paramÃrthatastvabheda eva prakar«aprakÃÓavaditi / ## ## ##evaæ hi tasyÃvakÃÓa÷ syÃdyÃda kÃÓcidupÃsanÃparatayà rÆpamÃcak«Åran kÃÓcinnÅrÆpabrahmapratipÃdanaparà bhaveyu÷ / sarvÃsÃæ tu pravilayÃrthatvena nÅrÆpabrahmapratipÃdanÃrthatve ukto vinigamanaheturna syÃdityartha÷ / ##anubandhabhedÃttu bhinno 'nayorapi niyoga iti / ##vÃstavasya và prapa¤casya pravilaya÷ sarpi«a ivÃgnisaæyogÃt / samÃropitasya và rajjvÃæ sarpabhÃvasyeva rajjutattvaparij¤ÃnÃt / na tÃvadvÃstava÷ sarvasÃdhÃraïa÷ p­thivyÃdiprapa¤ca÷ puru«amÃtreïa Óakya÷ samucchettum / apica prahlÃdaÓukÃdibhi÷ puru«adhaureyai÷ samÆlamunmÆlita÷ prapa¤ca iti ÓÆnyaæ jagadbhavet / naca vÃstavaæ tattvaj¤Ãnena Óakyaæ samucchettum / ÃropitarÆpavirodhitvÃtattvaj¤Ãnasyetyuktam / samÃropitarÆpastu prapa¤co brahmatattvaj¤Ãpanaparaireva vÃkyairbrahmatattvamavabodhayadbhi÷ Óakya÷ samucchettumiti k­tamatra vidhinà / nahi vidhiÓatenÃpi vinà tattvÃvabodhanaæ pravartasvÃtmaj¤Ãna iti và kuru prapa¤capravilayaæ veti pravartita÷ Óaknoti prapa¤capravilayaæ kartum / na cÃsyÃtmaj¤Ãnavidhiæ vinà vedÃntÃrthabrahmatattvÃvabodho na bhavati / maulikasya svÃdhyÃyÃdhyayanavidhereva vivak«itÃrthatayà sakalasya vedarÃÓe÷ phalavadarthÃvabodhanaparatÃmÃpÃdayato vidyamÃnatvÃt / anyathà karmavidhivÃkyÃnyapi vidhyantaramapek«eranniti / naca cintÃsÃk«ÃtkÃrayorvidhiriti tattvasamÅk«ÃyÃmasmÃbhirÆpapÃditam / vistareïa cÃyamarthastatraiva prapa¤cita÷ / tasmÃt 'jartilayavÃgvà juhuyÃt'itivadvidhisarÆpà ete 'Ãtmà và are dra«Âavya'ityÃdayo na tu vidhaya iti / tadidamuktam-##apica brahmatattvaæ ni«prapa¤camuktaæ na tatra niyojya÷ kaÓcitsaæbhavati / jÅvo hi niyojyo bhavet, sa cetprapa¤capak«e vartate ko niyojyastasyocchinnatvÃt / atha brahmapak«e tathÃpyaniyojya÷, brahmaïo 'niyojyatvÃt / atha brahmaïo 'nanyo 'pyavidyayÃnya iveti niyojya÷ / tadayuktam / brahmabhÃvaæ pÃramÃrthikamavagamayatÃgamenÃvidyÃyà nirastatvÃt / tasmÃnniyojyÃbhÃvÃdapi na niyoga÷ / tadidamuktam-##apica j¤Ãnavidhiparatve tanmÃtrÃttu j¤ÃnasyÃnutpattestattvapratipÃdanaparatvamabhyupagamanÅyam / tatra varaæ tattvapratipÃdanaparatvamevÃstu tasyÃvaÓyÃbhyupagantavyatvenobhayavÃdisiddhatvÃt / evaæ ca k­taæ tattvaj¤ÃnavidhinetyÃha-##naca j¤ÃnÃdÃne pramÃïÃnapek«asyÃsti kaÓcidupayogo vidhe÷ / evaæ hi tadubhayogo bhavedyadyanyathÃkÃraæ j¤ÃnamanyathÃdadhÅta / naca tacchakyaæ vÃpi yuktamityÃha-## ##bhavadbhi÷ ÓÃstraparyÃlocanayÃniyojyabrahmÃtmatvaæ jÅvasyeti tadetacchÃstrÃvirodhÃdapramÃïakam / athaitacchÃstramaniyojyabrahmÃtmatvaæ ca jÅvasya pratipÃdayati jÅvaæ ca niyuktaæ tato dvyarthaæ ca viruddhÃrthaæ ca syÃdityÃha-##darÓapaurïamÃsÃdivÃkye«u jÅvasyÃniyojyasyÃpi vastuto 'dhyastaniyojyabhÃvasya niyojyatà yuktà / nahi tadvÃkyaæ tasya niyojyatÃmÃhÃpi tu laukikapramÃïasiddhÃæ niyojyatÃmÃÓritya darÓapÆrïamÃsau vidhatte / idaæ tu niyojyatÃmapanayati ca niyuÇkte ceti durghaÂamiti bhÃva÷ / ##paurvÃparyÃlocanayà vedÃntÃnÃæ tattvani«Âhatà Órutà na Órutà niyogani«Âhatetyartha÷ / apica niyogani«Âhatve vÃkyasya darÓapaurïÃmÃsakarmaïa ivÃpÆrvÃvÃntaravyÃpÃrÃdÃtmaj¤Ãnakarmaïo 'pyapÆrvÃvÃntaravyÃpÃrÃdeva svargÃdiphalavanmok«asyÃnandarÆpaphalasya siddhi÷ / tathà cÃnityatvaæ sÃtiÓayatvaæ svargavadbhavedityÃha-##saprapa¤cani«prapa¤copadeÓe«u hi sÃdhyÃnubandhabhedÃdekaniyogatvamasiddham / darÓapaurïamÃsaprayÃjavÃkye«u tu yadyapyanubandhabhedastathÃpyadhikÃrÃæÓasya sÃdhyasya bhedÃbhÃvÃdabheda iti //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.22 ## ##dve eva brahmaïo rÆpe brahmaïa÷ paramÃrthato 'rÆpasyÃdhyÃropite dve eva rÆpe tÃbhyÃæ hi tadrÆpyate / te darÓayati-##samuccÅyamÃnÃvadhÃraïam / atra p­thivyaptejÃæsi trÅïi bhÆtÃni brahmaïo rÆpaæ mÆrtaæ mÆrcchitÃvayavamitaretarÃnupravi«ÂÃvayavaæ kaÂhinamiti yÃvat / tasyaiva viÓe«aïÃntarÃïi-martyaæ maraïadharmakam / sthitamavyÃpi / avacchinnamiti yÃvat / sat anyebhyo viÓi«yamÃïamasÃdhÃraïadharmavaditi yÃvat / gandhasneho«ïatÃÓcÃnyonyavyavacchedahetavo 'sÃdhÃraïà dharmÃ÷ / tasyaitasya brahmarÆpasya tejo 'bannasya caturviÓe«aïasyai«a rasa÷ sÃro ya e«a savità tapati / athÃmÆrtaæ vÃyuÓcÃntarik«aæ ca taddhi na kaÂhinamityamÆrtametadam­tamamaraïadharmakam / mÆrtaæ hi mÆrtÃntareïÃbhihanyamÃnamavayavaviÓle«Ãddhvaæsate natu tathÃbhÃva÷ saæbhavatyamÆrtasya / etadyadeti gacchati vyÃpnotÅti / etattyaæ nityaparok«amityartha÷ / tasyaitasyÃmÆrtasyaitasyÃm­tasyaitasya yata etasya tyasyai«a raso ya e«a etasmin savit­maï¬ale puru«a÷ / karaïÃtmako hiraïyagarbhaprÃïÃhvayastyasya hye«a rasa÷ sÃro nityaparok«atà ca sÃmyamityadhidaivatam / athÃdhyÃtmamidameva mÆrtaæ yadanyatprÃïÃntarÃkÃÓÃbhyÃæ bhÆtatrayaæ ÓarÅrÃrambhakametanmartyametatsthitametatsattasyaitasya mÆrtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata e«a raso yaccak«u÷ sato hyo«a rasa iti / athÃmÆrtaæ prÃïaÓca yaÓcÃyamantarÃtmannÃkÃÓa etadam­tametadyadetattyaæ tasyaitasyÃmÆrtasyaitasyÃm­tasyaitasya yata etasya tyasyai«a raso yo 'yaæ dak«iïek«an puru«astyasya hye«a rasa÷ / liÇgasya hi karaïÃtmakasya hiraïyagarbhasya dak«iïamak«yadhi«ÂhÃnaæ Óruteradhigatam / tadevaæ brahmaïa aupÃdhikayormÆrtÃmÆrtayorÃdhyÃtmikÃdhidaivikayo÷ kÃryakÃraïabhÃvena vibhÃgo vyÃkhyÃta÷ sattyacchabdavÃcyayo÷ / athedÃnÅæ tasya karaïÃtmana÷ puru«asya liÇgasya rÆpaæ vaktavyam / mÆrtÃmÆrtavÃsanÃvij¤Ãnamayaæ vicitraæ mÃyÃmahendrajÃlopamaæ tadvicitraird­«ÂÃntairÃdarÓayati-'tadyathà mÃhÃrajanaæ'ityÃdinÃæ / etaduktaæ bhati-mÆrtÃmÆrtavÃsanÃvij¤Ãnamayasya vicitraæ rÆpaæ liÇgasyeti / tadevaæ niravaÓe«aæ savÃsanaæ satyarÆpamuktvà yattatsatyasya satyamuktaæ brahma tatsvarÆpÃvadhÃraïÃrthamidamÃrabhyate / yata÷ satyasya rÆpaæ ni÷Óe«amuktamato 'vaÓi«Âaæ satyasya yatsatyaæ tasyÃnantaraæ taduktihetukaæ svarÆpaæ vaktavyamityÃha-##kathanaæ satyasatyasya paramÃtmanastamÃha-##etadarthakathanÃrthamidamadhikaraïam / nanu kimetÃvadevÃdeÓyamuteta÷ paramanyatapyastÅtyata Ãha-##dbrahmaïa iti / netyÃdi«ÂÃdanyatparamasti yadÃdeÓyaæ bhavet / tasmÃdetÃvadevÃdeÓyaæ nÃparamastÅtyartha÷ / atraivamarthenetinà yatsaænihitaæ parÃm­«Âaæ tanni«idhyate na¤Ã saænihitaæ ca mÆrtÃmÆrtaæ savÃsanaæ rÆpadvayam / tadavacchedakatvena ca brahma / tatredaæ vicÃryate-kiæ rÆpadvayaæ savÃsanaæ brahma ca sarvameva ca prati«idhyate, uta brahmaivÃtha savÃsanaæ rÆpadvayaæ brahma tu pariÓi«yata iti / yadyapi te«u te«u vedÃntapradeÓe«u brahmasvarÆpaæ pratipÃditaæ tadasadbhÃvaj¤Ãnaæ ca ninditam / 'astÅtyevopalabdhavya÷'iti cÃsya sattvamavadhÃritaæ tathÃpi sadbodharÆpaæ tadbrahma savÃsanamÆrtÃmÆrtarÆpasÃdhÃraïatayà ca sÃmÃnyaæ tasya caite viÓe«Ã mÆrtÃmÆrtÃdaya÷ / naca tattadviÓe«ani«edhe sÃmÃnyamavasthÃtumarhati nirviÓe«asya sÃmÃnyasyÃyogÃt / yathÃhu÷-'nirviÓe«aæ na sÃmÃnyaæ bhavecchaÓavi«Ãïavat'iti / tasmÃttadviÓe«ani«edhe 'pi tatsÃmÃnyasya brahmaïo 'navasthÃnÃtsarvasyaivÃyaæ ni«edha÷ / ata eva nahyetasmÃditi netyanyatparamastÅti ni«edhÃt paraæ nÃstÅti sarvani«edhameva tattvamÃha Óruti÷ / 'astÅtyevopalabdhavya÷'iti copÃsanÃvidhÃnavanneyaæ, na tvastitvamevÃsya tattvam / tatpraÓaæsÃrtha cÃsadbhÃvaj¤Ãnanindà / yaccÃnyatra brahmasvarÆpapratipÃdanaæ tadapi mÆrtÃmÆrtarÆpapratipÃdanavanni«edhÃrtham / asaænihito 'pi ca tatra ni«edho yogyatvÃtsaæbhansyate / yathÃhu÷-'yena yasyÃbhisaæbandho dÆrasthasyÃpi tena sa÷'iti / tasmÃtsarvasyaivÃviÓe«eïa ni«edha iti prathama÷ pak«a÷ / athavà p­thivyÃdiprapa¤casya samastasya pratyak«ÃdipramÃïasiddhatvÃt, brahmaïastu vÃÇmanasÃgocaratayà sakalapramÃïavirahÃt, katarasyÃstu ni«edha iti viÓaye prapa¤caprati«edhe samastapratyak«ÃdivyÃkopaprasaÇgÃt, brahmaprati«edhe tvavyÃkopÃdbrahmaiva prati«edhena saæbadhyate yogyatvÃnna prapa¤castadvaiparÅtyÃt, vÅpsà tu tadatyantÃbhÃvasÆcanÃyeti madhyama÷ pak«a÷ / tatra prathamaæ pak«aæ nirÃkaroti-##ayamabhisaædhi÷-upÃdhayo hyamÅ p­thivyÃdayo 'vidyÃkalpità na tu ÓoïakarkÃdaya iva viÓe«Ã aÓvatvasya / na copÃdhivigame upahitasyÃbhÃvo 'pratÅtirvà / nahyupÃdÅnÃæ darpaïamaïik­pÃïÃdÅnÃmapagame mukhasyÃbhÃvo 'pratitirvà / tasmÃdupÃdhini«edhe 'pi nopahitasya ÓaÓavi«ÃïÃyamÃnatÃpratyayo và / na cetÅti saænidhÃnÃviÓe«Ãtsarvasya prati«edhyatvamiti yuktam / nahi bhÃvamanupÃÓritya prati«edha upapadyate / ki¤ciddhi kvacinni«idhyate / nahyanÃÓraya÷ prati«edha÷ Óakya÷ pratipattum / tadidamuktam-##madhyamaæ pak«aæ pratik«ipati-##yuktaæ yannaisargikÃvidyÃprÃpta÷ prapa¤ca÷ prati«idhyate prÃptipÆrvakatvÃtprati«edhasya / brahma tu nÃvidyÃsiddhaæ, nÃpi pramÃïÃntarÃt / tasmÃcchabdena prÃptaæ prati«edhanÅyam / tathÃca yastasya Óabda÷ prÃpaka÷ sa tatpara iti sa brahmaïi pramÃïamiti kathamasya ni«edho 'pi pramÃïavÃn / naca paryudÃsÃdhikaraïapÆrvapak«anyÃyena vikalpa÷ vastuni siddhasvabhÃve tadanupapatte÷ / na cÃvÃÇmanasagocaro buddhÃvalekhituæ Óakya÷ / aÓakyaÓca kathaæ ni«idhyate / prapa¤castvanÃdyavidyÃsiddho 'nÆdya brahmaïi prati«idyata iti yuktam / tadimÃmanupapattimabhipretyoktam-'nÃpi brahmaprati«edha upapadyate'iti / hetvantaramÃha-brahma te bravÃïÅti / upakramavirodhÃditi / upakramaparÃmarÓopasaæhÃraparyÃlocanayà hi vedÃntÃnÃæ sarve«Ãmeva brahmaparatvamupapÃditaæ prathame 'dhyÃye / na cÃsatyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ dÆratarasthena prati«edhenai«Ãæ saæbandha÷ saæbhavati / yacca vÃÇmanasÃtÅtatayà brahmaïastatprati«edhasya na pramÃïÃntaravirodha iti tatrÃha-##pratipÃdayanti vedÃntà mahatà prayatnena brahma / naca ni«edhÃya tatpratipÃdanam, anupapatterityuktamadhastÃt / idÃnÅæ tu ni«prayojanamityuktaæ 'prak«ÃlanÃddhi paÇkasya'iti nyÃyÃt / tasmÃdvedÃntavÃcà manasi saænidhÃnÃdbrahmaïo vÃÇmanasÃtÅtatvaæ näjasamapi tu pratipÃdanaprakriyopakrama e«a÷ / yathà gavÃdayo vi«ayÃ÷ sÃk«Ãcch­ÇgagrÃhikayà pratipÃdyante pratiyante ca naivaæ brahma / yathÃhu÷-'bhedaprapa¤cavilayadvÃreïa ca nirÆpaïam'iti / nanu prak­taprati«edhe brahmaïo 'pi kasmÃnna prati«edha ityata Ãha-##pradhÃnaæ prak­taæ prapa¤caÓca pradhÃnaæ na brahma tasya «a«Âhyantatayà prapa¤cÃvacchedakatvenÃpradhÃnatvÃdityartha÷ / tato 'nyadbravÅtÅti neti netÅti prati«edhÃdanyadbhÆyo bravÅtÅti tannirvacanam / nahyetasmÃdityasya yadà nahyetasmÃditi neti netyÃdi«ÂÃdbrahmaïo 'nyatparamastÅti vyÃkhyÃnaæ tadà prapa¤caprati«edhÃdanyadbrahmaiva bravÅtÅti vyÃkhyeyam / yadà tu nahyetasmÃditi sarvanÃmnà prati«edho brahmaïa ÃdeÓa÷ parÃm­Óyate tadÃpi prapa¤caprati«edhamÃtraæ na pratipattavyamapi tu tena prati«edhena bhÃvarÆpaæ brahmopalak«yate / kasmÃdityata Ãha-##yasmÃtprati«edhasya parastÃdapi bravÅti / atha brahmaïo nÃmadheyaæ nÃma satyasya satyamiti tadvyÃca«Âe Óruti÷-'prÃïà vai satyam'iti / mahÃrajanÃdyupamitaæ liÇgamupalaÇayati / tat khalu satyamitarÃpek«ayà tasyÃpi paraæ satyaæ brahma / tadevaæ yata÷ prati«edhasya parastÃdbravÅti tasmÃnna prapa¤caprati«edhamÃtraæ brahmÃpi tu bhÃvarÆpamiti / tadevaæ pÆrvasmin vyÃkhyÃne nirvacanaæ bravÅtÅti vyÃkhyÃtam / asmistuæ satyasya satyamiti bravÅtÅti vyÃkhyeyam / Óe«amatirohitÃrtham //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.24 api ca saærÃdhane pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_3,2.24 | // 24 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.25 prakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yaæ prakÃÓaÓ ca karmaïyabhyÃsÃt | BBs_3,2.25 | // 25 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.5.26 ato 'nantena tathà hi liÇgam | BBs_3,2.26 | // 26 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.27 ## anenÃhirÆpeïÃbheda÷ / kuï¬alÃdirÆpeïa tu bheda ityuktaæ tena vi«ayabhedÃdbhedÃbhedayoravirodha ityekavi«ayatvena và sarvadopalabdheravirodha÷ / viruddhamiti hi na÷ kva saæpratyayo na yatpramÃïenopalabhyate / ÃgamataÓca pramÃïÃdekagocarÃvapi bhedÃbhedau pratÅyamÃnau na virodhamÃvahata÷ savit­prakÃÓayoriva pratyak«ÃtpramÃïÃdbhedÃbhedÃviti //27// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.28 ## prakÃrÃntareïa bhedÃbhedayoravirodhamÃha-prakÃÓÃÓrayavadvà tejastvÃt //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.29 tadevaæ paramatamupanyasya svamatamÃha- ## ayamabhisaædhi÷-yasya mataæ vastuno 'hitvenÃbheda÷ / kuï¬alatvena bheda iti, sa evaæ bruvÃïa÷ pra«Âavyo jÃyate, kimahitvakuï¬alatve vastuno bhinne utÃbhinne iti / yadi bhinne, ahitvakuï¬alatve bhinne iti vaktavyaæ na tu vastunastÃbhyÃæ bhedÃbhedau / nahyanyabhedÃbhedÃbhyÃmanyadbhinnamabhinnaæ và bhavitumarhati / atiprasaÇgÃt / atha vastuno na bhidyete ahitvakuï¬alatve tathà sati ko bhedÃbhedayorvi«ayabhedastayorvastuno 'nanyatvenÃbhedÃt / na caikavi«ayatve 'pi sadÃnubhÆyamÃnatvÃdbhedÃbhedayoravirodha÷ svarÆpaviruddhayorapyavirodhe kva nÃma virodho vyavati«Âheta / naca sadÃnubhÆyamÃnaæ vicÃrÃsahaæ bhÃvikaæ bhavitumarhati / dehÃtmabhÃvasyÃpi sarvadÃnubhÆyamÃnasya bhÃvikatvaprasaÇgÃt / prapa¤citaæ caitadasmÃbhi÷ prathamasÆtra iti neha prapa¤citam / tasmÃdanÃdyavidyÃvikrŬitamevaikasyÃtmano jÅvabhÃvabhedo na bhÃvika÷ / tathÃca tattvaj¤ÃnadavidyÃniv­ttÃvapavargasiddhi÷ / tÃttvikatve tvasya na j¤ÃnÃnniv­ttisaæbhava÷ / naca tattvaj¤ÃnÃdanyadapavargasÃdhanamasti / yathÃha Óruti÷-'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya'iti / Óe«amatirohitÃrtham //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.6.30 ## // 30 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.31 ## yadyapi ÓrutiprÃcuryÃdbrahmavyatiriktaæ tattvaæ nÃstÅtyavadhÃritaæ tathÃpi setvÃdiÓrutÅnÃmÃpÃtatastadvirodhadarÓanÃttatpratisamÃdhÃnÃrthamayamÃrambha÷ / ##sthalam / prakÃÓavadanantavajjyoti«madÃyatanavaditi pÃdà brahmaïaÓcatvÃraste«Ãæ pÃdÃnÃmardhÃnya«Âau ÓaphÃ÷ / te '«ÂÃvasya brahmaïa itya«ÂaÓaphaæ brahma / «o¬aÓa kalà asyeti «oÓakalam / tadyathà prÃcÅ pratÅcÅ dak«iïodÅcÅti catasra÷ kalà avayavà iva kalÃ÷ sa prakÃÓavÃnnÃma prathama÷ pÃda÷ / etadupÃsanÃyÃæ prakÃÓavÃn mukhyo bhavatÅti prakÃÓavÃn pÃda÷ / athÃparÃ÷ p­thivyantarik«aæ dyau÷ samudra iti catasra÷ kalà e«a dvitÅya÷ pÃdo 'nantavÃnnÃma / so 'yamanantavattvena guïenopÃsyamÃno 'nantatvamupÃsakasyÃvahatÅti anantavÃn pÃda÷ / athÃgni÷ sÆryaÓcandramà vidyuditi catasra÷ kalÃ÷ sa jyoti«mÃnnÃma pÃdast­tÅyastadupÃsanÃjjyoti«mÃn bhavatÅti jyoti«mÃn pÃda÷ / atha ghrÃïaÓcak«u÷ Órotraæ vÃgiti catasra÷ kalÃÓcaturtha÷ pÃda ÃyatanavÃnnÃma / ete ghrÃïÃdayo hi gandhÃdivi«ayà mana ÃyatanamÃÓritya bhogasÃdhanaæ bhavantÅtyÃyatanavÃnnÃma pÃda÷ / tadevaæ catu«pÃdbrahmëÂaÓaphaæ «o¬a«akalamunmi«itaæ Órutyà / atastato brahmaïa÷ paramanyadasti / syÃdetat / asti cet parisaækhyÃyocyatÃmetÃvaditi / ata Ãha-amitamastÅti / pramÃïasiddham / na tvetÃvadityartha÷ / bhedavyapadeÓaÓca triprakÃra÷-ÃdhÃrataÓcÃtideÓataÓcÃvadhitaÓca //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.32 sÃmÃnyÃt tu | BBs_3,2.32 | jagatastanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakatvaæ ca setusÃmÃnyam / yathà hi tantava÷ paÂaæ vidhÃrayanti tadupÃdÃnatvÃdevaæ brahmÃpi jagadvidhÃrayati tadupapÃdakatvÃt / tanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakaæ brahma / itarathÃticapalasthÆlabalavatkallolamÃlÃkalilo jalanidhirilÃparimaï¬alamavagilet / va¬avÃnalo và visphurjitajvÃlÃjaÂilo jagadbhasmasÃdbhÃvayet / pavana÷ pracaï¬o vÃkÃï¬ameva brahmÃï¬aæ vighaÂayediti / tathÃca Óruti÷-'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate'ityÃdikà //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.33 ## manaso brahmapratÅkasya samÃropitabrahmabhÃvasya vÃgghrÃïaÓcak«u÷ Órotramiti catvÃra÷ pÃdÃ÷ / mano hi vaktavyaghrÃtavyadra«ÂavyaÓrotavyÃn gocarÃn vÃgÃdibhi÷ saæcaratÅti saæcaraïasÃdhÃraïatayà manasa÷ pÃdastadidamadhyÃtman / ÃkÃÓasya brahmapratÅkasyÃgnirvÃyurÃdityo diÓa iti catvÃra÷ pÃdÃ÷ / te hi vyÃpino nabhasa udara iva go÷ pÃdà vilagnà upalak«yanta iti pÃdÃstadidamadhidaivatam / tadanena pÃdavaditi vaidikaæ nidarÓanaæ vyÃkhyÃya laukikaæ cedaæ nidarÓanamityÃha-##ihÃpi mandabuddhÅnÃmÃdhyÃnavyavahÃrÃyetyartha÷ //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.34 ##buddhyÃdyupÃdhisthÃnaviÓe«ayogÃdudbhÆtasya jÃgratsvapnayorviÓe«avij¤ÃnasyopÃdhyupaÓame 'bhibhave su«uptÃvasthÃnamiti / tathà bhedavyapadeÓo 'pi trividho brahmaïa upÃdhibhedÃpek«ayeti / yathà saudhajÃlamÃrganiveÓinya÷ savit­bhÃso jÃlamÃrgopÃdhibhedÃdbhinnà bhÃsante tadvigame tu gabhastimaï¬alenaikÅbhavantyatastena saæbadhyanta evamihÃpÅti //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.35 syÃdetat / ekÅbhÃva÷ kasmÃdiha saæbandha÷ katha¤cidvyÃkhyÃyate na mukhya evetyetatsÆtreïa pariharati- ## svamapÅta iti hi svarÆpasaæbandhaæ brÆte / svabhÃvaÓcedanena saæbandhatvena sp­«Âastata÷ svÃbhÃvikastÃdÃtmyÃnnÃtiricyata iti tarkapÃda upapÃditamityartha÷ / tathà bhedo 'pi trividho vÃnyÃd­Óa÷ svÃbhÃvika ityartha÷ //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.36 ## sugamena bhëyeïa vyÃkhyÃtam //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.7.37 ## brahmÃdvaitasiddhÃvapi na sarvagatatvaæ sarvavyÃpità sarvasya brahmaïà svarÆpeïa rÆpavattvaæ sidhyatÅtyata Ãha-##parahetunirÃkaraïenÃnyaprati«edhasamÃÓrayaïena ca svasÃdhanopanyÃsena ca sarvagatatvamapyÃtmana÷ siddhaæ bhavati / advaite siddhe sarvo 'yamanirvacanÅya÷ prapa¤cÃvabhÃso brahmÃdhi«ÂhÃna iti sarvasya brahmasaæbandhÃdbrahma sarvagatamiti siddham //37// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.8.38 ## siddhÃntopakramamidamadhikaraïam / syÃdetat / nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasya brahmaïa÷ kuta ÅÓvaratvaæ kutaÓca phalahetutvamapÅtyata Ãha-##nÃsya pÃramÃrthikaæ rÆpamÃÓrityaitaccintyate kintu sÃævyavahÃrikam / etacca 'tapasà cÅyate brahma'iti vyÃcak«ÃïerasmÃbhirÆpapÃditam / ##phalaæ svarga÷ / yathÃhu÷-'yanna du÷khana saæbhinnaæ naca grastamanantaram / abhilëopanÅtaæ ca sukhaæ svargapadÃspadam'iti / ##mavÅcyÃdisthÃnabhogyaæ,##manu«yabhogyam / ##tkarmabhirÃrÃdhitÃdbhavitumarhati / atha karmaïa eva phalaæ kasmÃnna bhavatÅtyata Ãha-##pratyak«avinÃÓina iti / codayati-## ##upÃttamapi phalaæ bhoktumayogyatvÃdvà karmÃntarapratibandhÃdvà na bhujyata ityartha÷ / pariharati-##nahi svarga ÃtmÃnaæ labhatÃmityadhikÃriïa÷ kÃmayante kintu bhogyo 'smÃkaæ##tena yÃd­Óamebhi÷ kÃmyate tÃd­Óasya phalatvamiti bhogyameva satphalamiti / naca tÃd­Óaæ karmÃnantaramiti kathaæ phalaæ, tadapi svarÆpeïa / apica svarganarakau tÅvratame sukhadu÷khe iti tadvi«ayeïÃnubhavena bhogÃparanÃmnÃvaÓyaæ bhavitavyam / tasmÃdanubhavayogye ananubhÆyamÃne ÓaÓaÓ­Çgavanna sta iti niÓcÅyate / codayati-##pariharati-##yadyadacetanaæ tattatsarvaæ cetanÃdhi«Âhitaæ pravartata iti pratyak«ÃgamÃbhyÃmavadhÃritam / tasmÃdapÆrvoïÃpyacetanena cetanÃdhi«Âhitenaiva pravartitavyaæ nÃnyathetyartha÷ / na cÃpÆrvaæ prÃmÃïikamapÅtyÃha-## //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.8.39 #<ÓrutatvÃc ca | BBs_3,2.39 |># annÃda÷ annaprada÷ //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.8.40 ## ## ÓrutimÃha-#<ÓrÆyate tÃvaditi / >#nanu 'svargakÃmo yajeta'ityÃdaya÷ Órutaya÷ phalaæ prati na sÃdhanatayà yÃgaæ vidadhati / tathÃhi-yadi yÃgÃdaya eva kriyà na tadatiriktà bhÃvanà tathÃpi ta eva svapadebhya÷ pÆrvÃparÅbhÆtÃ÷ sÃdhyasvabhÃvà avagamyanta iti na sÃdhyÃntaramapek«anta iti na svargeïa sÃdhyÃntareïa saæbaddhumarhanti / athÃpi tadatirekiïÅ bhÃvÃnÃsti tathÃpyasau bhÃvyÃpek«Ãpi svapadopÃttaæ pÆrvÃvagataæ na bhÃvyaæ dhÃtvarthamapahÃya na bhinnapadopÃttaæ puru«aviÓe«aïaæ ca svargÃdi bhÃvyatayà svÅkartumarhati / na caikasmin vÃkye sÃdhyadvayasaæbandhasaæbhava÷, vÃkyabhedaprasaÇgÃt / na kevalaæ Óabdato vastutaÓca puru«aprayatnasya bhÃvanÃyÃ÷ sÃk«ÃddhÃtvartha eva sÃdhyo na tu svargÃdistasya tadavyÃpyatvÃt / svargÃdestu nÃmapadÃbhidheyatayà siddharÆpasyÃkhyÃtavÃcyaæ sÃdhyaæ dhÃtvarthaæ prati 'bhÆtaæ bhavyÃyopadiÓyate'iti nyÃyÃtsÃdhanatayà guïatvenÃbhisaæbandha÷ / tathÃca pÃramar«aæ sÆtram-'dravyÃïÃæ karmasaæyoge guïatvenÃbhisaæbandha÷'iti / tathÃca karmaïo yÃgÃderdu÷khatvena puru«eïÃsamÅhitatvÃt, samÅhitasya ca svargÃderasÃdhyatvÃnna yÃgÃdaya÷ puru«asyopakurvantyanupakÃriïÃæ cai«Ãæ na puru«a Å«Âe anÅÓÃnaÓca na te«u saæbhavatyadhikÃrÅtyadhikÃrÃbhÃvapratipÃditÃnarthakyaparihÃrÃya k­tsnasyaivÃmnÃyasya nirm­«Âanikhiladu÷khÃnu«aÇganityasukhamayabrahmaj¤Ãnaparatvaæ bhedaprapa¤cavilayanadvÃreïa tathÃhi-sarvatraivÃmnÃye kvacitkasyacidbhedasya pravilayo gamyate-yathà 'svargakÃmo yajeta'iti ÓarÅrÃtmabhÃvapraliya÷ / iha khalvÃpÃtato dehÃtirikta Ãmu«mikaphalopabhogasamartho 'dhikÃrÅ gamyate / tatrÃdhikÃrasyoktena krameïa nirÃkaraïÃdasato 'pi pratÅyamÃnasya vicÃrÃsahasyopÃyatÃmÃtreïÃvasthÃnÃdanena vÃkyena dehÃtmabhÃvapravilayastatpareïa kriyate / 'godohanena paÓukÃmasya praïayet'ityatrÃpyÃpÃtato 'dhik­tÃdhikÃrÃvagamÃdadhikÃribhedapravilaya÷ / ni«edhavÃkyÃni ca sÃk«Ãdeva prav­ttini«edhena vidhivÃkyÃni cÃnyÃni 'sÃægrahaïyà yajeta grÃmakÃma÷'ityÃdÅni na sÃægrahaïyÃdiprav­ttiparÃïyapi tÆpÃyÃntaropadeÓena sevÃdid­«ÂopÃyaprati«edhÃrthÃni / yathà vi«aæ bhuÇk«ava mÃsya g­he bhuÇk«veti / tathÃca rÃgÃdyak«iptaprav­ttiprati«edhena ÓÃstrasya ÓÃstratvamapyupapadyate / rÃganibandhanÃæ tÆpÃyopadeÓadvÃreïa prav­ttimanujÃnato rÃgasaævardhanÃdaÓÃstratvaprasaÇga÷ / tanni«edhena tu brahmaïi praïidhÃnamÃdadhacchÃstraæ ÓÃstraæ bhavet / tasmÃtkarmaphalasaæbandhasyÃprÃmÃïikatvÃdanÃdivicitrÃvidyÃsahakÃriïa ÅÓvarÃdeva karmÃnapek«Ãdvicitraphalotpattiriti / kathaæ tarhi vidhi÷ kimatra kathaæ pravartanÃmÃtratvÃdvidhestasya cÃdhikÃramantareïÃpyupapatte÷ / nahi yo ya÷ pravartayati sa sarvo 'dhik­tamapek«ate / pavanÃde÷ pravartakasya tadanapek«atvÃditiÓaÇkÃmapÃcikÅr«urÃha-##ayamabhisaædhi÷-upadeÓo hi vidhi÷ / yathoktam-'tasya j¤ÃnamupadeÓa÷'iti / upadeÓaÓca niyojyaprayojane karmaïi lokaÓÃstrayo÷ prasiddha÷ / tadyathÃrogyakÃmo jÅrïe bhu¤jÅta / e«a supanthà gacchatu bhavÃnaneneti / na tvaj¤ÃnÃdiriva niyokt­prayojanastatrÃbhiprÃyasya pravartakatvÃt, tasya cÃpauru«eye 'saæbhavÃt / asya copadeÓasya niyojyaprayojanavyÃpÃravi«ayatvamanu«ÂhÃtrapek«itÃnukÆlavyÃpÃragocaratvamasmÃbhirupapÃditaæ nyÃyakaïikÃyÃm / tathÃca 'svargakÃmo yajeta'ityÃdi«u svargakÃmÃde÷ samÅhitopÃyà gamyante yÃgÃdaya÷ / itarathà tu na sÃdhayitÃramanugaccheyu÷ / taduktam­«iïÃ-'asÃdhakaæ tu tÃdarthyÃt'iti / anu«ÂhÃtrapek«itopÃyatÃrahitapravartanÃmÃtrÃrthatve yajetetyÃdÅnÃmasÃdhakaæ karma yÃgÃdi syÃt / sÃdhayitÃraæ nÃdhigacchedityartha÷ / na caite sÃk«ÃdbhÃvanÃbhÃvyà api kartrapek«itasÃdhanatÃvidhyupahitamaryÃdà bhÃvanoddeÓyà bhavitumarhanti, yena puæsÃmanupakÃrakÃ÷ santo nÃdhikÃrabhÃjo bhaveyu÷ / du÷khatvena karmaïÃæ cetanasamÅhÃnÃspadatvÃt / svargÃdÅnÃæ tu bhÃvanÃpÆrvarÆpakÃmanopadhÃnÃcca / prÅtyÃtmakatvÃcca / nÃmapadÃbhidheyÃnÃmapi puru«aviÓe«aïÃnÃmapi bhÃvanoddeÓyatÃlak«aïabhÃvyatvapratÅte÷ / phalÃrthaprav­ttabhÃvanÃbhÃvyatvalak«aïena ca yÃgÃdisÃdhyatvena phalÃrthaprav­ttabhÃvanÃbhÃvyatvarÆpasya phalasÃdhyatvasya samapradhÃnatvÃbhÃvenaikavÃkyasamavÃyasaæbhavÃt, bhÃvanÃbhÃvyatvamÃtrasya ca yÃgÃdisÃdhyatvasya karaïe 'pyavirodhÃt / anyathà sarvatra taducchedÃt / paraÓvÃderapi chidÃdi«u tathÃbhÃvÃt / phalasya sÃk«ÃdbhÃvanÃvyÃpyatvavirahiïo 'pi taduddeÓyatayà sarvatra vyÃpitayà vyavasthÃnÃtsvargasÃdhane yÃgÃdau svargakÃmÃderadhikÃra iti siddham / na cÃprÃptÃrthavi«ayÃ÷ sÃægrahaïyÃdiyÃgavidhaya÷ parisaækhyÃyakà niyÃmakà và bhavitumarhanti / na cÃdhikÃrÃbhÃve dehÃtmapravilayo vÃdhikÃribhedapravilayo và Óakya upapÃdayitum / ÃpÃtata÷ pratibhÃne cÃsya tatparatvameva nÃrthÃyÃtaparatvam / svarasata÷ pratÅyamÃner'the vÃkyasya tÃdarthye saæbhavati na saæpÃtÃyÃtaparatvamucitam / na caitÃvatà ÓÃstratvavyÃghÃta÷ / tasya svargÃdyupÃyaÓÃsane 'pi ÓÃstratvopapatte÷ / puru«aÓreyo 'bhidhÃyakatvaæ hi ÓÃstratvam / sarÃgavÅtarÃgapuru«aÓreyo 'bhidhÃyakatvena sarvapÃri«adatayà na tattvavyÃghÃta÷ / tasmÃdvidhivi«ayabhÃvopagamÃdyÃga÷ svargasyotpÃdaka iti siddham / ##karmaïo 'vÃntaravyÃpÃra÷ / etaduktaæ bhavati-karmaïo hi phalaæ prati yatsÃdhanatvaæ Órutaæ, tannirvÃhayituæ tasyaivÃvÃntaravyÃpÃro bhavati / naca vyÃpÃravati satyeva vyÃpÃro nÃsatÅti yuktam / asatsvapyÃgneyÃdi«u tadutpattyapÆrvÃïÃæ paramÃpÆrve janayitavye tadavÃntaravyÃpÃratvÃt / asatyapi ca tailapÃnakarmaïi tena pu«Âau kartavyÃyÃmantarà tailapariïÃmabhedÃnÃæ tadavÃntaravyÃpÃratvÃt / tasmÃtkarmakÃryamapÆrvaæ karmaïà phale kartavye tadavÃntaravyÃpÃra iti yuktam / yadà puna÷ phalopajananÃnyathÃnupapattyà ki¤citkalpyate tadÃ##yadÅÓvarÃdeva kevalÃditi Óe«a÷ / karmabhirvà ÓubhÃÓubhai÷ kÃryadvaidhotpÃde rÃgÃdimattvaprasaÇga ityÃÓaya÷ //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,2.8.41 ## d­«ÂÃnusÃriïÅ hi kalpanà yuktà nÃnyathà / nahi jÃtu m­tpiï¬adaï¬Ãdaya÷ kumbhakÃrÃdyanadhi«ÂhitÃ÷ kumbhÃdyÃrambhÃya vibhavavanto d­«ÂÃ÷ / naca vidyutpavanÃdibhiraprayatnapÆrvairvyabhicÃra÷, te«Ãmapi kalpanÃspadatayà vyabhicÃranidarÓanatvÃnupapatte÷ / tasmÃdacetanaæ karma vÃpÆrvaæ và na cetanÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ svakÃryaæ pravartitumutsahate naca caitanyamÃtraæ karmasvarÆpasÃmÃnyaviniyogÃdiviÓe«avij¤ÃnaÓÆnyamupayujyate, yena tadrahitak«etraj¤amÃtrÃdhi«ÂhÃnena siddhasÃdhyatvamudbhÃvyeta / tasmÃttattatprÃsÃdÃÂÂÃlagopuratoraïÃdyupajananidarÓanasahasrai÷ supariniÓcitaæ yathà cetanÃdhi«ÂhÃnÃdacetanÃnÃæ kÃryÃrambhakatvamiti tathà caitanyaæ devatÃyà asati bÃdhake Órutism­tÅtihÃsapurÃïaprasiddhaæ na Óakyaæ prati«edhdhumityapi spa«Âaæ niraÂaÇki devatÃdhikaraïe / laukikaÓceÓvaro dÃnaparicaraïapraïÃmäjalikaraïastutimayÅbhiratiÓraddhÃgarbhÃbhirbhakti bhirÃrÃdhita÷ prasanna÷ svÃnurÆpamÃrÃdhakÃya phalaæ prayacchati virodhataÓcÃpakriyÃbhirvirodhakÃyÃhitÃmityapi suprasiddham / tadiha kevalaæ karma vÃpÆrvaæ và cetanÃnadhi«Âhitamacetanaæ phalaæ prasÆta iti d­«Âaviruddham / yathà vina«Âaæ karma na phalaæ prasÆta iti kalpyate d­«ÂavirodhÃdevamihÃpÅti / tathà devapÆjÃtmako yÃgo devatÃæ naprasÃdayan phalaæ prasÆta ityapi d­«Âaviruddham / nahi rÃjapÆjÃtmakamÃrÃdhanaæ rÃjÃnamaprasÃdya phalÃya kalpate / tasmÃdd­«ÂÃnuguïyÃya yÃgÃdibhirapi devatÃprasattirutpÃdyate / tathÃca devatÃprasÃdÃdeva sthÃyina÷ phalotpatterupapatte÷ k­tamapÆrveïa / evamaÓubhenÃpi karmaïà devatÃvirodhanaæ Órutism­tiprasiddham / tata÷ sthÃyino 'ni«Âaphalaprasava÷ / naca ÓubhÃÓubhakÃriïÃæ tadanurÆpaæ phalaæ prasuvÃnà devatà dve«apak«apÃtavatÅti yujyate / nahi rÃjà sÃdhukÃriïamanug­hïannig­hïan và pÃpakÃriïaæ bhavati dvi«Âo rakto và tadvadalaukiko 'pÅÓvara÷ / yathà ca paramÃpÆrve kartavye utpattyapÆrvÃïÃmaÇgÃpÆrvÃïÃæ copayoga÷ / evaæ pradhÃnÃrÃdhane 'ÇgÃrÃdhanÃnÃmutpattyÃrÃdhanÃnÃæ copayoga÷ / svÃmyÃrÃdhana iva tadamÃtyatatpraïayijanÃrÃdhanÃnÃmiti sarvaæ samÃnamanyatrÃbhiniveÓÃt / tasmÃdd­«ÂÃvirodhena devatÃrÃdhanÃt phalaæ na tvapÆrvÃtkarmaïo và kevalÃdvirodhato hetuvyapadeÓaÓca Órauta÷ smÃrtaÓca vyÃkhyÃta÷ / ye punarantaryÃmivyÃpÃrÃyà phalotpÃdanÃyà nityatvaæ sarvasÃdhÃraïatvamiti manyamÃnà bhëyakÃrÅyamadhikaraïaæ dÆ«ayÃæbabhÆvustebhyo vyÃvahÃrikhyÃmÅÓitrÅÓitavyavibhÃgÃvasthÃyÃmiti bhëyaæ vyÃcak«Åta //41// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite bhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ t­tÅyasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.1.1 ## pÆrveïa saægatimÃha- ## nirÆpÃdhibrahmatattvagocaraæ vij¤Ãnaæ manvÃna Ãk«ipati- ## sÃvayavasya hyavayavÃnÃæ bhedÃttadavayavaviÓi«ÂabrahmagocarÃïi vij¤ÃnÃni gocarabhedÃdbhidyerannityavayavà brahmaïo nirÃk­tÃ÷ pÆrvÃparÃdÅtyanena / naca nÃnÃsvabhÃvaæ brahma yata÷ svabhÃvabhedÃdbhinnÃni j¤ÃnÃnÅtyuktam- ## kaÂhinam / nanvekamapyanekarÆpaæ loke d­«Âaæ, yathà somaÓarmaiko 'pyÃcÃryo mÃyulapità putro bhrÃtà bhartà jÃmÃtà dvijottama ityanekarÆpa ityata uktam- ## ekasmin gocare saæbhavanti bahÆni vij¤ÃnÃni na tvanekÃkÃraïÅtyuktam- ## rÆpamÃkÃra÷ / samÃdhatte- ## tattadguïopÃdhÃnabrahmavi«ayà upÃsanÃ÷ prÃïÃdivi«ayÃÓca d­«ÂÃd­«Âakramuktiphalà vi«ayabhedÃdbhidyanta ityartha÷ / tata upapanno vimarÓa ityÃha- ## pÆrvapak«aæ g­hïÃti- ## asti 'athai«a jyoti÷-etena sahasradak«iïena yajeta'iti / tatra saæÓaya÷-kiæ yajeteti saænihitajyoti«ÂomÃnuvÃdena sahasradak«iïÃlak«aïaguïavidhÃnam, utaitadguïaviÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnamiti / kiæ tÃvat prÃptam, jyoti«Âomasya prakrÃntatvÃdyajeteti tadanuvÃdÃjjyotiriti prÃtipadikamÃtraæ paÂhitvà etenetyanuk­«ya karmasÃmÃnÃdhikaraïyena karmanÃmavyavasthÃpanÃt, karmaïaÓcÃnuvÃdyatvena tattantrasya nÃmno 'pi tathaiva vyavasthÃpanÃt, jyoti÷Óabdasya 'vasante vasante jyoti«Ã'iti ca jyoti«Âome yogadarÓanÃt nÃmaikadeÓena ca nÃmopalak«aïasya lokasiddhatvÃdbhÅmasenopalak«aïabhÅmapadavat, athaÓabdasya cÃnantaryÃrthasyÃsaæbandhitve 'nupapatte÷, guïaviÓi«ÂakarmÃntaravidheÓca guïamÃtravidhÃnasya lÃghavÃt, dvÃdaÓaÓatadak«iïÃyÃÓcotpattyaÓi«Âatayà samaÓi«Âatayà sahasradak«iïayà saha vikalpopapatte÷, prak­tasyaiva jyoti«Âomasya sahasradak«iïÃlak«aïaguïavidhÃnÃrthamayamanuvÃdo na tu karmÃntaramiti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-bhavetpÆrvasmin guïavidhiryadi tadeva prakaraïaæ syÃt / vicchinnaæ tu tat / tathÃhi saænidhÃvapi pÆrvÃsaæbaddhÃrthaæ saæj¤Ãntaraæ pratÅyamÃnam 'anyÃyaÓcÃnekÃrthatvam'iti nyÃyÃdutsargator'thÃntarÃrthatvÃtpÆrvabuddhiæ vyavacchinattyapÆrvabuddhiæ ca prasÆta iti lokasiddham / na jÃtu dehi devadattÃya gÃmatha devÃya vÃjinamiti devaÓabdÃddevadattaæ vÃjibhÃjamavasyanti laukikÃ÷ / tathà copari«ÂÃt 'yajeta'iti ÓrÆyamÃïamasaæbaddhÃrthapadavyavÃyÃttatkarmabuddhimanÃdadhat tatra guïavidhÃnamÃtrÃsamarthaæ karmÃntarameva vidhatte / na caikatrÃnupapattyà lak«aïayà jyoti÷Óabdo jyoti«Âome prav­tta ityasatyÃmanupapattau lÃk«aïiko yukta÷ / nahi gÃÇgÃyÃæ gho«a ityatra gÃÇgÃpadaæ lÃk«aïikamiti mÅno gÃÇgÃyÃmityatrÃpi lÃk«aïikaæ bhavati / bhede 'pi ca prathamaæ saæj¤Ãntareïollikhite yajiÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyaæ karmanÃmadheyatÃmÃtratÃmÃvahati natu saæj¤ÃntaropajanitÃæ bhedadhiyamapanetumutsahate / tathà cÃthaÓabdo 'dhikÃrÃrtha÷ prakaraïÃntaratÃmavadyotayati / e«aÓabdaÓcÃdhikriyamÃïaparÃmarÓaka iti so 'yaæ saæj¤ÃntarÃdbheda iti / bhavatu saæj¤ÃntarÃtkarmabheda÷ prastute tu kimÃyÃtamityata Ãha- ## yathaiva kÃÂhakÃdisamÃkhyà granthe prayujyanta evaæ j¤Ãne 'pi laukikÃ÷ / na cÃsti viÓe«o yato granthe mukhyÃvij¤Ãne gauïÅ bhavet / praïayanaæ ca granthaj¤Ãnayorabhinnaæ prav­ttinimittam / tasmÃjj¤ÃnasyÃpi vÃcikà samÃkhyà / tathÃca yadà jyoti«Âomasaænidhau ÓrÆyamÃïaæ samÃkhyÃntaraæ tatpratÅkamapi karmaïo bhedakaæ tadà kaiva kathà ÓÃkhÃntarÅye viprak­«Âatame 'tatpratÅkabhÆtasamÃkhyÃntarÃbhidheye j¤Ãta iti / tathà rÆpabhedo 'pi karmabhedasya pratipÃdaka÷ prasiddho yathà 'vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinam'ityevamÃdi«u / idamÃmnayate-'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«Ã'iti / atra hi dravyadevatÃsaæbandhÃnumito yÃgo vidhÅyate / tadanantaraæ cedamÃmnÃyate-'vÃjibhyo vÃjinam'iti / atredaæ saædihyate-kiæ pÆrvasminneva karmaïi vÃjinaæ guïo vidhÅyate uta karmÃntaraæ dravyadevatÃntaraviÓi«ÂamapÆrvaæ vidhÅyata iti / kiæ tÃvat prÃptam, dravyadevatÃntaraviÓi«ÂakarmÃntaravidhau vidhigauravaprasaÇgÃt karmÃntarÃpÆrvÃntarakalpanÃgauravaprasaÇgÃcca na karmÃntaravidhÃnamapi tu pÆrvasminneva karmaïi vÃjinadravyavidhi÷ / na cotpattiÓi«Âamik«ÃguïÃvarodhÃttatra vÃjinamalabdhÃvakÃÓaæ karmÃntaraæ gocarayatÅti yuktam / ubhayorapi vÃkyayo÷ samasamayaprav­tterÃmik«ÃvÃjinayorutpattau samaæ Ói«yamÃïatvena nÃmik«ÃyÃ÷ Ói«Âatvam / tatkathamanayÃvaruddhaæ karma na vÃjinaæ niviÓet / na ca vaiÓvadevÅtyatra Órauta Ãmik«Ãsaæbandho viÓve«Ãæ devÃnÃæ yena vÃjinasaæbandhÃdvÃkyagamyÃdbalavÃnbhavedubhayorapi padÃntarÃpek«apratÅtitayà vÃkyagamyatvÃviÓe«Ãt / no khalu vaiÓvadevÅtyukte Ãmik«ÃpadÃnapek«ÃmÃmik«ÃmadhyavasyÃma÷ / astu và Órautatvaæ tathÃpi vÃjibhya iti padaæ vÃjamannamÃmik«Ã tade«ÃmastÅti vyutpattyà tatsaæbandhino viÓvÃndevÃnupalak«ayati / yadyapi viÓvadevaÓabdÃdvÃjipadaæ bhinnaæ, yena ca Óabdena codanà tenaivoddeÓe devatÃtvaæ na ÓabdÃntareïÃnyathÃrthaikatvena sÆryÃdityapadayo÷ sÆryÃdityacarvorekadaivatyaprasaÇgÃt, tathÃpi vÃjinnitÅne÷ sarvanÃmÃrthe smaraïÃt saænihitasya ca sarvanÃmÃrthatvÃt, viÓve«Ãæ devÃnÃæ ca viÓvadevapadena saænidhÃpanÃttatpadapura÷sarà evaite vÃjipadenopasthÃpyà na tu sÆryÃdityapadavatsvatantrÃ÷ / tathÃca tadupalak«aïÃrthaæ vÃjipadaæ viÓvadevopahitÃmeva devatÃmupalak«ayatÅti na ÓabdÃntaroddevatÃbheda÷ / tataÓcÃmik«ÃsaæbandhopajÅvanena viÓvebhyo vÃjinaæ vidhÅyamÃnaæ nÃmik«ayà bÃdhyate kintu tayà saha samuccÅyata iti na karmÃntaramapi tu vÃkyÃbhyÃæ dravyayuktamekaæ karma vidhÅyata iti prÃpta ucyate-syÃdetadevaæ yadi vaiÓvadevÅti taddhitaÓrutyÃmik«Ã nocyeta / taddhitasya tvasyeti sarvanÃmÃrthe smaraïÃt saænihitasya ca viÓe«yasya sarvanÃmÃrthatvÃttatraiva taddhitasyÃpi v­ttirnatu viÓve«u deve«a«u / na tatsaæbandhe, nÃpi tatsaæbandhimÃtre / nanvevaæ sati kasmÃdvaiÓvadevÅÓabdamÃtrÃdeva nÃmik«Ãæ pratÅma÷ kimiti cÃmik«Ãpadamapek«Ãmahe / taddhitÃntasya padasyÃbhidhÃnÃparyavasÃnÃnna pratÅmastatparyavasÃnÃya cÃpek«Ãmahe / avasitÃbhidhÃnaæ hi padaæ samarthamarthadhiyamÃdhÃtum / idaæ tu saænihitaviÓe«ÃbhidhÃyi tatsaænidhimapek«amÃïaæ saænidhÃpakamÃmik«Ãpadamapek«ata iti kuta Ãmik«ÃpadÃnapek«a Ãmik«ÃpratyayaprasaÇga÷ / kuto và tatrÃnapek«Ã / ataÓca satyÃmapi padÃntarÃpek«ÃyÃæ yatpadaæ padÃntarÃpek«amabhidhatte tatpramÃïabhÆtaprathamabhÃvipadÃvagamyatvÃcchrautaæ balÅyaÓca / yattu paryavasitÃbhidhÃnapadÃbhihitapadÃrthavagamagamyaæ tattaccaramapratÅtivÃkyagamyaæ durbalaæ ceti taddhitaÓrutyavagatÃmik«Ãlak«aïaguïÃvarodhÃtpÆrvakarmÃsaæyogi vÃjinadravyaæ sasaæbandhi pÆrvasmÃdbhinatti / eva¤ca sati nityavadavagadhÃnapek«asÃdhanabhÃvÃmik«Ã na vÃcinadravyeïa saha vikalpasamuccayau prÃpsyati / nacÃÓvatve nirŬhatvÃdanapek«av­tti vÃjipadaæ katha¤cidyaugikaæ sÃpek«Ãv­tti viÓvadevaÓabdÃæ devatÃæ vaiÓvadevÅpadÃdÃmik«Ãdravyaæ pratyupasarjanÅbhÆtÃmavagatÃmupalak«ayi«yati / prak­taæ hi sarvanÃmapadagocara÷ / pradhÃnaæ ca prak­tamucyate nopasarjanam / prÃmÃïike ca vidhikalpanÃgaurave abhyupetavye eva pramÃïasya tattvavi«ayatvÃt / tasmÃdyatheha pÆrvakarmÃsaæbhavino guïÃtkarmabheda evamihÃpi pa¤cÃgnividyÃyÃ÷ «a¬agnividyà bhinnÃ, evaæ prÃïasaævÃde«ÆnÃdhikabhÃvena vidyÃbheda iti / tathà dharmaviÓe«o 'pi karmabhedasya pratipÃdaka iti / tathÃhi-kÃrÅrivÃkyÃnyadhÅyÃnÃstaittirÅyà bhÆmau bhojanamÃcaranti nÃcarantyanye / tathÃgnimadhÅyÃnÃ÷ kecidupÃdhyÃyasyodakumbhamÃharanti nÃharantyanye / tathÃÓvamedhamadhÅyÃnÃ÷ kecidaÓvasya ghÃsamÃnayanti nÃnayantyanye / kecittvÃcarantyanyameva dharmam / naca tÃnyeva karmÃïi bhÆmibhojanÃdijanitamupakÃramÃkÃÇk«anti nÃkÃÇk«anti ceti yujyate / ato 'vagamyate bhinnÃni tÃsu ÓÃkhÃsu karmÃïÅti / astu prastute kimÃyÃtamityata Ãha- ## anye«Ãæ ÓÃkhinÃæ nÃstÅti Óe«a÷ / ## 'samidho yajati'ityÃdi«u pa¤cak­tvo 'bhyasto yajatiÓabda÷ / tatra kimekà karmabhÃvanà kiævà pa¤caiveti / kiæ tÃvatprÃptaæ, dhÃtvarthÃnubandhabhedena ÓabdÃntarÃdhikaraïe bhÃvanÃbhedÃbhidhÃnÃddhÃtvarthasya ca dhÃtubhedamantareïa bhedÃnupapatte÷ 'samidho yajati'iti prathamabhÃvinà vÃkyena vihità karmabhÃvanà viparÅvartamÃnoparitanairvÃkyairanÆdyate / naca prayojanÃbhÃvÃdananuvÃda÷ pramÃïasiddhasyÃprayojanasyÃnanuyojyatvÃt / karmabhÃvanÃbhede cÃnekÃpÆrvakalpanÃprasaÇgÃdekÃpÆrvavÃntaravyÃpÃramekaæ karmeti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-parasparÃnapek«Ãïi hi samidÃdivÃkyÃnÅti / sarvÃïyeva prÃthamyÃrhaïyapi yugapadadhyayanÃnupapatte÷ krameïÃdhÅtÃnÅti / na tvayame«Ãæ prayojaka÷ krama÷ / parasparÃpek«ÃïÃmekavÃkyatve hi prayojaka÷ syÃt / tena prÃthamyÃbhÃvÃt prÃptamityeva nÃstÅti kasya ko 'nuvÃda÷ / katha¤cidvipariv­ttimÃtrasyautsargikÃprav­ttapravartanÃlak«aïavidhitvÃpavÃdasÃmarthyÃbhÃvÃt / guïaÓravaïe hi guïaviÓi«ÂakarmavidhÃne vidhigauravabhiyà guïamÃtravidhÃnalÃghavÃya karmÃnuvÃdÃpek«ÃyÃæ vipariv­tterupakÃra÷ / yathà 'dadhnà juhoti'iti dadhividhipare vÃkye vipariv­ttyapek«ÃyÃm 'agnihotraæ juheti'iti vihitasya homasya viparÅvartamÃnasyÃnuvÃda÷ / na cÃtra guïÃdbheda÷, samidÃdipadÃnÃæ karmanÃmadheyÃnÃæ guïavacanatvÃbhÃvÃt / ag­hyamÃïaviÓe«atayà ca kiævacanavihitakiÇkarmÃnuvÃdena kasya guïavidhitvamiti na vinigamyate / na cÃpÆrvà nÃma jyotirÃdivadvidhÃnasaæbandhaæ prathamamavagataæ, yata÷ pÆrvabuddhivicchedena vidhÅyamÃnaæ karma pÆrvasmÃtsaæj¤Ãto vyavacchindyÃt / kintu prathamata eva karmasÃmÃnÃdhikaraïyenÃvagatÃ÷ samidÃdayastadvaÓÃtkarmanÃmadheyatÃæ pratipadyamÃnà ÃkhyÃtasyÃnuvÃdatve 'nuvÃdà vidhitve vidhayo na tu svÃtantryeïa kasyacidÅÓate / tasmÃt svarasasiddhÃprÃptakarmavidhiparatvÃtkarmaïyayamabhyÃso bhÃvanÃnubandhabhÆtÃni bhindÃno bhÃvanÃæ bhinatti yathà tathà ÓÃkhÃntaravihità api vidyÃ÷ ÓÃkhÃntaravihitÃbhyo vidyÃbhyo 'bhyÃso bhetsyatÅti / aÓakteÓca / nahyeka÷ puru«a÷ sarvavedÃntapratyayÃtmikÃmupÃsanÃmupasaæhartuæ Óaknoti sarvavedÃntÃdhyayanÃsÃmarthyÃdanadhÅtÃrthopasaæhÃre 'dhyayanavidhÃnavaiyathryaprasaÇgÃt / pratiÓÃkhaæ bhede tÆpÃsanÃnÃæ nÃyaæ do«a÷ / samÃptibhedÃcca / ke«Ã¤cit ÓÃkhinÃmoÇkÃrasÃrvÃtmyakathane samÃpti÷ / ke«Ã¤cidanyatra / tasmÃdapyupÃsanÃbheda÷ / anyÃrthadarÓanÃdapi bheda÷ / tathÃhi-'naitadacÅrïavrato 'dhÅte'iti acÅrïavratasyÃdhyayanÃbhÃvadarÓanÃdupÃsanÃbhÃva÷ / kvacidacÅrïavratasyÃdhyayanadarÓanÃdupÃsanÃvagamyate / tasmÃdupÃsanÃbheda iti / atra siddhÃntamÃha- ## tadvyÃca«Âe- ## sarvavedÃntapramÃïÃni## yÃnyekasmin vedÃnte tÃnyeva vedÃntÃntare«vapÅtyartha÷ / codanÃdyaviÓe«Ãt / ÃdiÓabdena saæyogarÆpÃkhyÃ÷ saæg­hyante / atra ca codyata iti codanà puru«aprayatna÷ / sa hi puru«asya vyÃpÃra÷ / tatra khalvayaæ homÃdidhÃtvarthÃvacchinne pravartate / tasya devatoddeÓena tyÃgasyÃsecanÃdikasyÃvacchedya÷ puru«aprayatna÷ sa eva ÓÃkhÃntare yathaivamihÃpi prÃïajye«ÂhatvaÓre«Âhatvavedanavi«aya÷ puru«aprayatna÷ sa eva ÓÃkhÃntare«vapÅti / evaæ phalasaæyogo 'pi jye«ÂhaÓre«Âhabhavanalak«aïa÷ sa eva / rÆpamapi tadeva / yathà yÃgasya yadekasyÃæ ÓÃkhÃyÃæ dravyadevatÃrÆpaæ tadeva ÓÃkhÃntare«vapÅti / evaæ vedanasyÃpi yadekatra prÃïajye«ÂhatvaÓre«ÂhatvarÆpaæ vi«ayastacchÃkhÃntare«vapÅti //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.1.2 ## yuktaæ yadagnÅ«omÅyasyotpannasya paÓcÃdekÃdaÓakapÃlatvÃdisaæbandhe 'pyabheda iti / yathotpannasya tasya sarvatra pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃdiha tvagni«Ætvapattigata eva guïabheda iti kathaæ vaiÓvadevÅvanna bhedaka iti viÓe«a÷ / tamimaæ viÓe«amabhipretyÃÓaÇkate sÆtrakÃra÷- ## parihÃra÷ sÆtrÃvayava÷- ## pa¤caiva sÃæpÃdikà agnayo vÃjasaneyinÃmapi chÃndogyÃnÃmiva vidhÅyante / «a«Âhastvagni÷ saæpadvyatirekÃyÃnÆdyate na tu vidhÅyate / vaiÓvadevyÃæ tÆtpattau guïo vidhÅyata iti bhavatu bheda÷ / athavà chÃndogyÃnÃmapi «a«Âho 'gni÷ paÂhyata eva / athavà bhavatu vÃjasaneyinÃæ «a«ÂhÃgnividhÃnaæ mà ca bhÆcchÃndogyÃnÃæ tathÃpi pa¤catvasaækhyÃyà avidhÃnÃnnotpattiÓi«Âatvaæ saækhyÃyÃ÷ kintÆtpanne«vagni«u pracayaÓi«Âà saækhyÃnÆdyate sÃæpÃdikÃnagnÅnavacchetuæ, tena ye«Ãmutpattiste«Ãæ pratyabhij¤ÃnÃt / apratyabhij¤ÃyamÃnÃyÃÓca saækhyÃyà anuvÃdyatvenÃnutpattervidhÅyamÃnasya cÃdhikasya «o¬aÓigrahaïavadvikalpasaæbhavÃnna ÓÃkhÃntare j¤Ãnabheda÷ / utpattiÓi«Âatve 'siddhe prÃïasaævÃdÃdayo 'pi bhavanti pratyabhij¤ÃnÃdabhinnÃstÃsu tÃsu ÓÃkhÃsviti //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.1.3 ## yairÃtharvaïikagranthopÃyà vidyà veditavyÃæ te«Ãmeva ÓirovratapÆrvÃdhyayanaprÃptagranthabodhità phalaæ prayacchati nÃnyathà / anye«Ãæ tu chÃndogyÃdÅnÃæ saiva vidyà cÅrïaÓirovratÃnÃæ phaladetyÃtharvaïagranthÃdhyayanasaæbandhÃdavagamyate / tatsaæbandhaÓca vedavrateneti 'naitadacÅrïavrato 'dhÅte'iti samÃmnÃnÃdavagamyate / 'te«ÃmevaitÃæ brahmavidyÃæ vadeta'iti vidyÃsaæyoge 'pyetÃmiti prak­taparÃmarÓinà sarvanÃmnÃdhyayanasaæbandhÃvirodhÃdÃtharvavihitaiva vidyocyata iti / savà homÃ÷ sapta sauryÃdaya÷ ÓataudanÃntà atharvaïikÃnÃæ ta ekasminnevÃrtharvaïike 'gnau kriyante na tretÃyÃm //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.1.4 vidyaikatvaæ ## bhÆyobhÆyo vidyaikatvasya vedadarÓanÃdyatrÃpi saguïabrahmavidyÃnÃæ na sÃk«Ãdveda ekatvamÃha tÃsÃmapi tatprÃyapaÂhitÃnÃæ tadvidhÃnÃæ prÃyadarÓanÃdekatvameva / tathÃhyagryaprÃye likhitaæ d­«Âvà bhavedayamagrya iti buddhiriti / yacca kÃÂhakÃdisamÃkhyayopÃsanÃbheda iti tadayuktam / età hi pauru«eyya÷ samÃkhyÃ÷ kÃÂhakÃdipravacanayogÃttÃsÃæ ÓÃkhÃnÃæ na tÆpÃsanÃnÃm / nahyetÃ÷ kaÂhÃdibhi÷ proktà naca kaÂhÃdyanu«ÂhÃnamÃsÃmitarÃnu«ÂhÃnebhyo viÓe«yate / naca kaÂhaproktÃnimittamÃtreïa granthe prav­ttau tadyogÃcca katha¤cillak«aïayopÃsanÃsu prav­ttau saæbhavantyÃmupÃsanÃbhidhÃnÃmapyÃsÃæ Óakyaæ kalpayitum / naca tadbhedÃbhedau j¤ÃnabhedÃbhedaprayojakau, mà bhÆdyathÃsvamÃsÃmabhedÃjj¤ÃnÃnÃmekaÓÃkhÃgatÃnÃmaikyam / kaÂhÃdipuru«apravacananimittÃÓcaitÃ÷ samÃkhyÃ÷ kaÂhÃdibhya÷ prÃk nÃsanniti tannibandhano j¤Ãnabhedo nÃsÅdidÃnÅæ cÃstÅti durghaÂamÃpadyeta / tasmÃnna samÃkhyÃto bheda÷ / abhyÃso 'pi nÃtra bhedaka÷ / yuktaæ yadekaÓÃkhÃgato yajatyabhyÃsa÷ samidÃdÅnÃæ bhedaka iti / tatra hi vidhitvamautsargikamaj¤Ãtaj¤Ãpanamaprav­ttapravartanaæ ca kupyeyÃtÃm 'ÓÃkhÃntare tvadhyet­puru«abhedÃdekatve 'pi nautsargikavidhitvavyÃkopa iti / aÓaktirapi na bhedahetu÷ svÃdhyÃyo 'dhyetavya iti svaÓÃkhÃyÃmadhyayananiyama÷ / tataÓca ÓÃkhÃntaraparÅyÃnarthÃnanyebhyastadvidyebhyo 'dhigamyopasaæhari«yati / samÃptiÓcaikasminnapi tatsaæbandhini samÃpte tasya vyapadiÓyate / yathÃdhvaryave karmaïi jyoti«Âomasya samÃpti vyapadiÓanti-'jyoti«Âoma÷ samÃpta÷'iti tasmÃtsamÃptibhedo 'pi na sÃdhanamupÃsanÃbhedasya / tadevamasati bÃdhake codanÃdyaviÓe«ÃtsarvavedÃntapratyayÃni karmÃïi tÃni tÃnyeveti siddham //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.2.5 ka¤cidviÓe«amÃÓaÇkya pÆrvatantraprasÃdhitam / vak«yamÃïÃrthasiddhyarthamarthamÃha sma sÆtrak­t // cintÃprayojanapradarÓanÃrthaæ sÆtram- ## atraidamÃÓaÇkate-bhavatu sarvaÓÃkhÃpratyayamekaæ vij¤Ãnaæ tathÃpi ÓÃkhÃntaroktÃnÃæ tadaÇgÃntarÃïÃæ na ÓÃkhÃntarokte tasminnupasaæhÃro bhavitumarhati / tasyaikasya karmaïo yÃvanmÃtramaÇgajÃtamekasyÃæ ÓÃkhÃyÃæ vihitaæ tÃvÃnmÃtreïaivopakÃrasiddheradhikÃnapek«aïÃt / apek«aïe cÃdhikamapi tatra vidhÅyate / naca vihitam / tasmÃdyathà naimittikaæ karma sakalÃÇgavadvihitamapi aÓaktau yÃvacchakyamaÇgamanu«ÂhÃtuæ tÃvanmÃtrajanyenopakÃreïaupak­taæ bhavatyevamihÃpyaÇgÃntarÃvidhÃnÃdeva bhavi«yatÅti / evaæ prÃpta ucyate-sarvatraikatve karmaïa÷ sthite g­hamedhÅyanyÃyena nopakÃrÃvacchedo yujyate / nahi tadeva karma sattadaÇgamapek«ate nÃpek«ate ceti yujyate / naimittike tu nimittÃnurodhÃdavaÓyakartavye sarvÃÇgopasaæhÃrasya sadÃtanatvÃsaæbhavÃdupakÃrÃvaccheda÷ kalpyate / prÃk­topakÃrapiï¬e codakaprÃpte ÃjyabhÃgavidhÃnÃdg­hamedhÅye 'pyupakÃrÃvaccheda÷ syÃt / iha tu ÓÃkhÃntare katipayÃÇgavidhÃnaæ tÃni vidhatte netarÃïi parisaæca«Âe / naca tadupakÃrapiï¬e codakaprÃpte ÃjyabhÃgavattanmÃtravidhÃnam / tasmÃttattvena karmaïÃæ sarvÃÇgasaÇgama autsargiko 'sati balavati bÃdhake nÃpavadituæ yukta iti //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.3.6 ## dvayà dviprakÃrÃ÷ prÃjÃpatyà devÃÓcÃsurÃÓca / tata÷ kÃnÅyasà eva devà jyÃyasà asurÃ÷ / ÓÃstrajanyayà sÃttvikyà buddhyà saæpannà devÃ÷ / te hi dÅvyanta iti devÃ÷ / ÓÃstrayuktyaparikalpitamatayastÃmasav­ttipradhÃnà asurà asubhi÷ prÃïairanindriyairag­hÅtaiste«u te«u vi«aye«u ramanta ityasurà ata eva te jyÃyÃæsa÷ / yato 'mÅ tattvaj¤Ãnavanta÷ kÃnÅyasÃstu devÃ÷ / aj¤ÃnapÆrvakatvÃttattvaj¤Ãnasya / prÃïasya prajÃpate÷ sÃttvikav­ttyudbhavastÃmasav­ttyabhibhava÷ kadÃcit / kadÃcittÃmasav­ttyudbhavo 'bhibhavaÓca sÃttvikyà v­ttai÷ / seyaæ spardhà / te ha devà Æcu÷, hanta asurÃn yaj¤a udgÅthenÃtyayÃma asurÃn jayÃmÃsminnÃbhicÃrike yaj¤a udgÅthalak«aïasÃmabhaktyupalak«itenodgÃtreïa karmaïeti / te ha vÃcamÆcurityÃdinà saædarbheïa vÃkprÃïacak«u÷ÓrotramanasÃmÃsurapÃpmaviddhatayà ninditvà atha hemamÃsanyamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhÃntarbilasthaæ mukhyaæ prÃïaæ prÃïÃbhimÃnavatÅæ devatÃmÆcustvaæ na udgÃyeti / tathetyabhyupagamya tebhya eva prÃïa udagÃyat te 'surà viduranena prÃïenodgÃtrà no 'smÃn devà atye«yantÅti / tamabhidrutya pÃpmanÃvidhyannasurà yathÃÓmÃnam­tvà prÃpya m­ttvÃllo«Âo và vidhvaæsata evaæ vidhvaæsamÃnà vi«va¤co 'surà vineÓu÷ / tadetat saæk«ipyÃha- ## tathà chÃndogye 'pyetaduktamityÃha- ## vi«ayaæ darÓayitvà vim­Óati- ## pÆrvapak«aæ g­hïÃti- ## pÆrvapak«amÃk«ipati- ## ekatrodgÃt­tvenocyate prÃïa ekatra codgÃnatvena kriyÃkartroÓca sphuÂo bheda ityartha÷ / samÃdhatte- ## bahutararÆpapratyabhij¤Ã nÃdapratyabhij¤ÃyamÃnaæ ki¤cillak«aïayà netavyam / na kevalaæ ÓÃkhÃntare, ekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ d­«Âametanna ca tatra vidyÃbheda ityÃha- ## bahutararÆpapratyabhij¤ÃnÃnugrahÃya comityanenÃpi udgÅthÃvayavena udgÅtha eva lak«aïÅya iti pÆrvapak«a÷ //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.3.7 ## bahutarapratyabhij¤Ãne 'pi upakramabhedÃttanurodhena copasaæhÃravarïanÃdekasminvÃkye tasyaiva codgÅthasya puna÷puna÷ saækÅrtanÃllak«aïÃyÃæ ca chÃndogye vÃjasaneyake pramÃïÃbhÃvÃdvidyÃbheda iti rÃddhÃnta÷ / ## tathÃhi-bhÆtap­thivyo«adhipuru«avÃg­ksÃmnÃæ pÆrvasyottaramuttaraæ rasatayà sÃratayoktam / te«Ãæ sarve«Ãæ rasatama oÇkÃra uktaÓchÃndogye / ## ekatrodgÅthodgÃtÃrÃvupÃsyatvena vivak«itÃvekatra tadavayava oÇkÃra iti / tathà hyabhyudayavÃkye iti / evaæ hi ÓrÆyate-'vivà etaæ prajayà paÓubhirardhayati vardhayatyasya bhrÃt­vyaæ yasya havirniruptaæ purastÃccandramà abhyudeti sa tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapedye sthavi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcaruæ ye k«odi«ÂhÃstÃn vi«ïave Óipivi«ÂÃya Ó­te carum'iti / tatra saædeha÷-kiæ kÃlÃparÃdhe yÃgÃntaramidaæ codyata uta te«veva karmasu prak­te«u kÃlÃparÃdhe nimitte devatÃpanaya iti / e«a tÃvadatra vi«aya÷-amÃvÃsyÃyÃmeva darÓakarmÃrthaæ vedikriyÃgnipraïayanakriyà vratÃdiÓca yajamÃnasaæskÃra÷ / dadhyarthaÓca doha÷ / pratipadi ca darÓakarmaprav­ttirityanu«ÂhÃnakramastÃttvika÷ / yasya tu yajamÃnasya kutaÓcidbhramanibandhanÃccaturdaÓyÃmevÃmÃvÃsyÃbuddhau prav­ttaprayogasya candramà abhyudÅyate tatredaæ ÓrÆyate-'yasya havirniruptam'iti / tena yajamÃnenÃbhyuditenÃmÃvÃsyÃyÃmeva nimittÃdhikÃraæ parisamÃpya purastadahareva vedyuddharaïÃdikarma k­tvà pratipadi darÓa÷ pravartayitavya÷ / tatrÃbhyudaye kiæ naimittikamidaæ karmÃntaraæ darÓÃccodyata uta tasminneva darÓakarmaïi pÆrvadevatÃpanayanena devatÃntaraæ vidhÅyata iti / tatra havirbhÃgamÃtraÓravaïÃccaruvidhÃnasÃmarthyÃcca karmÃntaram / yadi hi pÆrvadevatÃbhyo havÅæ«i vibhajediti ÓrÆyate tatastÃnyeva havÅæ«i devatÃntareïa yujyamÃnÃni na karmÃntaraæ gamayitumarhanti kintu prak­tameva karma taddhavi«kamapanÅtapÆrtadevatÃkaæ devatÃntarayuktaæ syÃt / atra punastredhà taï¬ulÃn vibhajediti havi«a eva madhyamÃdikrameïa vibhÃgaÓravaïÃdanapanÅtà havi«i pÆrvadevatà iti pÆrvadavatÃvaruddhe havi«i devatÃntaramalabdhÃvakÃÓaæ ÓrÆyamÃïaæ karmÃntarameva gocarayet / apica prÃpte pÆrvasmin karmaïi dadhnastaï¬ulÃnÃæ payasastaï¬ulÃnÃæ cendrÃdidevatà saæbandhaÓca vidhÃtavya÷ / carutvaæ cÃtra vihitaæ nÃstÅti tadapiva vidhÃtavyam / tathà prÃpte karmaïyanekaguïavidhÃnÃdvÃkyaæ bhidyeta / karmÃntaraæ tvapÆrvaæ Óakyamekenaiva prayatnenÃnekaguïaviÓi«Âaæ vidhÃtumiti nimitte karmÃntarameva vidhÅyate / darÓastu lupyate kÃlÃparÃdhÃditi prÃpta ucyate-na karmÃntaram / pÆrvadavatÃto havi«o vibhÃgapÆrvaæ nimitte devatÃntaravidhÃnÃt / carvarthasya cÃrthaprÃpte÷ / bhavedetadevaæ yadà tredhà taï¬ulÃn vibhajediti taï¬ulÃnÃæ tredhà vibhÃgavidhÃnaparametadvÃkyaæ syÃdapi tu vÃkyÃntaraprÃptaæ taï¬ulÃnÃæ tredhÃtvamanÆdya vibhajedityetÃvadvidhatte tatra vÃkyÃntarÃlocanayà pÆrvadevatÃbhya iti gamyate taï¬ulÃniti tvavivak«itaæ havirubhayatvÃvat / tathà ca ye madhyamà ityÃdÅni vÃkyÃnyapanÅte pÆrvavat devatÃsaæbandhe havi«astasminneva karmaïyapratyÆhaæ devatÃntarasaæbandhaæ vidhÃtuæ Óaknuvanti / tathÃca dravyamukhena prak­tamukhapratyabhij¤ÃnÃt devatÃntarasaæbandhe 'pi na karmÃntarakalpanÃbhavitumarhati / tataÓca samÃpte 'pi naimittikÃdhikÃrasiddhyarthaæ tÃnyeva puna÷ karmÃïyanu«ÂheyÃni / naca dadhani carumiti carusaptamyarthayorvidhÃnaæ tayorapyarthaprÃptatvÃt / prak­te hi karmaïi taï¬ulape«aïaprathanaæ puro¬ÃÓapÃkÃdi dadhipayasÅ ca prÃptÃni tatrÃbhyudayanimitte dadhiyuktÃnÃæ payoyuktÃnÃæ ca taï¬ulÃnÃæ vibhajediti vÃkyena pÆrvadevatÃpanayaæ k­tvà ye madhyamà ityÃdibhirvÃkyairdevatÃntarasaæbandha÷ k­ta÷ / naca prabhÆtadhipaya÷ saæsaktairalpaistaï¬ulai÷ puro¬ÃÓakriyà saæbhavati / iti puro¬ÃÓaniv­ttau tadarthasya prathanasyÃpi niv­ttiraniv­ttastu pÃko 'pavÃdÃbhÃvÃttathà cÃrthaprÃptaÓcodyate / bhavatu và anekavÃkyakalpanam / prak­tÃdhikÃrÃvagamabalÃdasyÃpi nyÃyyatvÃditi / tasmÃttadevedaæ karma na tu karmÃntaramiti siddham / paÓukÃmavÃkye tvapÆrvakarmavidhirabhyudayavÃkyasÃrÆpye 'pi / 'ya÷ paÓukÃma÷ syÃtso 'mÃvÃsyÃmi«Âvà vatsÃnapÃkuryÃdye sthavi«ÂhÃstÃnagnaye sanimate '«ÂhÃkapÃlaæ nirvapedye madhyamÃstÃn vi«ïave Óipivi«ÂÃya Ó­te caruæ ye k«odi«ÂhÃstanindrÃya pradÃtre dadhaæÓcarum'iti / atra hi amÃvÃsyÃmi«Âveti samÃpte yÃge paÓukÃme«ÂividhÃnaæ nÃtra pÆrvasya karmaïo 'nanuv­tteryÃgÃntaravidhiriti yuktam / ## yathodgÅthopÃsanÃsÃmye 'pi ÃdityagatahiraïyaÓmak«utvÃdiguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanÃta÷ parovarÅyastvaguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanà bhinnà tadvadidamapÅti / parasmÃt paro varÃcca varÅyÃniti parovarÅyÃnudgÅtha÷ paramÃtmarÆpa÷ saæpanna÷ / ata eva ananta÷ / paramÃtmad­«ÂimudgÅthe bhavayitum 'ÃkÃÓo hyevaibhyo bhÆtebhyo jyÃyÃn'ityÃkÃÓaÓabdena paramÃtmÃnaæ nirdiÓati //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.3.8 ## sphuÂatare bhedÃvagame saæj¤aikatvaæ nÃbhedasÃdhanamatiprasaÇgapÃtÃt / apica Órutyak«arÃlocanayÃæ bhedapratyayo 'ntaraÇgaÓcÃnapek«aÓca / saæj¤aikatvaæ tu ÓrutibÃhyatayà bahiraÇgaæ ca pauru«eyatayà sÃpek«aæ ca / tasmÃdurbalaæ nÃmedasÃdhanÃyÃlamiti //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.4.9 ## gauïÅ buddhiradhyÃsa÷ / yathà mÃïavake 'niv­ttÃyÃmeva mÃïavakabuddhivyapadeÓav­ttau siæhabuddhivyapadeÓav­tti÷ siæho mÃïavaka iti, evaæ pratimÃyÃæ vÃsudevabuddhirnÃmni ca brahmabuddhistathoÇkÃra udgÅthabuddhivyapadeÓÃviti / apavÃdaikatvaviÓe«aïÃni coktÃni / ekÃrthe 'pi ca Óabdadvayaprayogo d­Óyate / yathà vaiÓvadevyÃmik«Ã vij¤ÃnamÃnandam / vyÃkhyÃyÃæ ca paryÃyÃïamapi sahaprayogo yathà sindhura÷ karÅ pika÷ kokila iti / vim­ÓyÃnadhyavasÃyalak«aïaæ pak«aæ g­hïÃti- ## siddhÃntamÃha-idamucyate- ## pratyanuvÃkaæ praty­camupakrame ca samÃptau cokÃra÷ sardavedavyÃpÅti kiÇgato 'yamoÇkÃrastattadÃpyÃdiguïaviÓi«Âastasmai tasmai kÃmÃvÃptyÃdiphalÃyopÃsyatvenÃdhikriyata ityapek«ÃyÃmudgÅthapadeneti viÓi«yate / udgÅthapadenokÃrÃdyavayavaghaÂitasÃmabhaktibhedÃbhidhÃyinà samudÃyasyÃvayavabhÃvÃnupapattestatsaæbandhavayava oÇkÃro lak«yate, na punaroÇkÃreïÃvayavina udgÅthasya lak«aïà / oÇkÃrasyaivopari«ÂÃttu tattadguïaviÓi«Âasya tattatphalaviÓi«Âasya copavyÃkhyÃsyamÃnatvÃt / d­«ÂaÓca samudÃyaÓabdo 'vayave lak«aïayà yathà grÃmo dagdha÷ paÂo dagdha iti tadekadeÓadÃhe / adhyÃse tu lak«aïà phalakalpanà ca / tathÃhi ÃptyÃdiguïakapraïavopÃsanÃdidamudgÅthatopÃsanaæ praïavasyÃnyat / nacÃtrÃpyÃdi upÃsane«viva phalaæ ÓrÆyate / tasmÃt kalpanÅyam / udgÅthasaæbandhipraïavopÃsanÃdhikÃrapare vÃkye nÃyaæ do«a÷ / apica gauïyà v­tterlak«aïÃv­ttirbalÅyasÅ lÃghavÃt / lak«aïÃyà hi lak«aïÅyaparatvaæ padasya tasyaiva vÃkyÃrthÃntarbhÃvÃt / yathà gÃÇgÃyÃæ gho«a iti lak«yamÃïasya tÅrasya vÃkyÃrthe 'ntarbhÃvo 'dhikaraïatayà / gaurvÃhÅka ityatra tu gosaæbandhitÅ«ÂhanmÆtrapurÅ«Ãdilak«aïayà na tatparatvaæ goÓabdasya / apitu tatkak«ÃdhyavasitatadguïayuktavÃhÅkaparatvamiti gauïyà v­tterdurbalatvaæ tadidamuktaæ-lak«aïÃyÃmapi tviti / gauïyapi v­ttirlak«aïÃvayavatvÃllak«aïoktà / yadyapi vaiÓvadevÅpadamÃmik«ÃyÃæ pravartate tathÃpyarthameda÷ sphuÂatara÷ / Ãmik«Ãpadaæ hi rÆpeïÃmik«ÃyÃæ pravartate / vaiÓvadevÅpadaæ tu tasyÃmeva viÓvadevaviÓi«ÂÃyÃm / evaæ hi vij¤ÃnÃndayorapi sphuÂatara÷ prav­ttinimittabheda÷ satyapi brahmaïyaikÃrthye / naca vyÃkhyÃnamubhayorapi prasiddhÃrthatvÃdbhinnÃrthatvÃcca / Óe«amatirohitÃrtham //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.5.10 ## ## evaæÓabdasya sannihitaprakÃrabhedaparÃmarÓÃrthatvÃtsÃk«ÃcchabdopasthÃpitasya ca saænidhÃnÃcchÃkhÃntaragatasya cÃnukramatayÃ(?) saænidhÃnÃbhÃvÃnna kau«ÅtakiprÃïasaævÃdavÃkye prÃïasya vasi«ÂhatvÃdibhirguïairupÃsyatvamapi tu jye«Âhatre«ÂhatvamÃtreïeti pÆrva÷ pak«a÷ / siddhÃntastu-satyaæ saænihitaæ parÃm­Óati evaÇkÃro na tu ÓabdopÃttamÃtraæ saænihitam / kintu yacchabdÃbhihitÃrthanÃntarÅyakatayà prÃptaæ tadapi hi buddhau saænihitaæ saænihitameva / yathà 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati'ityavyabhicÃritakratusamanvayayà juhvopasthÃpita÷ kratu÷ / tasmÃdupÃsyaphalapratyabhij¤ÃnÃttadavyabhicÃriïa÷ prakÃrabhedasyehÃnuktasyÃpi buddhau saænidhÃnÃtprak­taparÃmarÓinaivaÇkÃreïa parÃmarÓo yukta iti siddhaæ kau«ÅtakibrÃhmaïagatena tÃvadevaÇkÃreïa Óakyate parÃmra«Âum / tathÃpyabhyupetyÃpi brÆma ityÃÓayavatà bhëyak­toktam- ## kevalasya Órutasya hÃniritarasahitasya cÃk«utasya kalpanà na cetyartha÷ / atirohitamanyat //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.6.11 #<ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya | BBs_3,3.11 |># guïavadupÃsanÃvidhÃnasya vÃstavaguïavyÃkhyÃnÃdvivekÃrthamidamadhikaraïam / yathaikasya brahmaïa÷ / saæyadvÃmatvÃdaya÷ satyakÃmÃdayaÓca guïà na saækÅryeran / evÃmÃnandavij¤ÃnatvÃdayo vibhutvanityatvÃdibhirguïai÷ pradeÓÃntaroktairna saækÅryeran / tatsaækare và saæyadvÃmatvÃdayo 'pi satyakÃmÃdibhi÷ saækÅryeran / nahi brahmaïo dharmiïa÷ sattve kaÓcidviÓe«a iti pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃntastu vÃstavavidheyayorvastudharmatayà cÃnu«Âheyatayà cÃvyavasthÃvyavasthe vyavati«Âhete / vastudharmo hi yÃvadvastu vyavati«Âhate / nÃsÃvekatrokto 'nyatrÃnukto nÃstÅti Óakyaæ vaktum / vidheyastu puru«aprayatnatantra÷ puru«aprayatnaÓca yatra yÃvadguïaviÓi«Âe brahmaïi codita÷ sa tÃvatyevÃvati«Âhate nÃvihitamapi guïaæ cotarÅkartumarhati / tasya vidhitantratvÃdvidheÓca vyavasthÃnÃt / tasmÃdÃnandavij¤ÃnÃdayo brahmatattvÃtmatayoktà yatra yatra brahma ÓrÆyate tatra tatrÃnuktà api labhyante / saæyadvÃmÃdayaÓcopÃsanÃprayatnavidhivi«ayà yathÃvidhyavati«Âhante na tu yathÃvastviti siddham / priyaÓirastvÃdÅnÃæ tÆpÃsyatvamÃropya nyÃyo darÓita÷ / tasya (?)tu saæyadvÃmÃdirukta÷ / modanamÃtraæ moda÷ / pramoda÷ prak­«Âo modastÃvimau parasparÃpek«ÃvupacayÃpacayau //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.6.12 priyaÓirastvÃdyaprÃptirupacayÃpacayau hi bhede | BBs_3,3.12 | // 12 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.6.13 itare tvarthasÃmÃnyÃt | BBs_3,3.13 | // 13 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.7.14 #<ÃdhyÃnÃya prayojanÃbhÃvÃt | BBs_3,3.14 |># #< indriyebhya÷ parà hyarthà iti /># kimatra sarve«ÃmevÃrthÃdÅnÃæ paratvaæ pratipipÃdayi«itam, Ãho puru«asyaiva tatpratipÃdanÃrthaæ cetare«Ãæ paratvapratipÃdanam / tatra pratyekamarthÃdiparatvapratipÃdanaÓrute÷ ÓrÆyamÃïatattatparatve ca saæbhavati na tattadatikarme sarve«ÃmekaparatvÃdhyavasÃnaæ nyÃyyam / na ca prayojanÃbhÃvÃdasaæbhava÷ / sarve«Ãmeva pratyekaæ paratvÃbhidhÃnasyÃdhyÃnaprayojanatvÃt / tattadÃdhyÃnÃnÃæ ca prayojanavattvasm­te÷ / tathÃhi sm­ti÷- 'daÓa manvantarÃïÅha ti«ÂhantÅndriyacintakÃ÷ / bhautikÃstu Óataæ pÆrïaæ sahasraæ tvÃbhimÃnikÃ÷ // bauddhà daÓa sahasrÃïi ti«Âhanti vigatajvarÃ÷ / pÆrïaæ Óatasahasraæ tu ti«ÂhantyavyaktacintakÃ÷ / puru«aæ nirguïaæ prÃpya kÃlasaækhyà na vidyate / 'iti / prÃmÃïikasya vÃkyabhedasyÃbhyupeyatvÃt pratyekaæ te«ÃmarthÃdÅnÃæ paratvaparÃïyetÃni vÃkyÃnÅti prÃptaya ucyate-indriyebhya÷ parà hyarthà itye«a tÃvatsaædarbho vastutattvapratipÃdanapara÷ pratÅyate nÃdhyÃnavidhipara÷ / tadaÓrute÷ / tadatra yatpratyasya sÃk«Ãtprayojanavattvaæ d­Óyate tatpratyayaparatvaæ sarve«Ãm / d­«Âaæ ca vi«ïo÷ paramapadaj¤Ãnasya nikhilÃnarthasaæsÃrakÃraïÃvidyopaÓama÷ / tattvaj¤Ãnodayasya viparyÃsopaÓamalak«aïatveta tatra tatra darÓanÃt / arthÃdiparatvapratyayasya tu na d­«Âamasti prayojanam / naca d­«Âe saæbhavati ad­«Âakalpanà nyÃyyà / naca paramapuru«Ãrthahetuparatve saæbhavati avÃntarapuru«Ãrthatocità / tasmÃdd­«ÂaprayojanavattvÃt, puru«aparatvapratipÃdanÃrtho 'yaæ saædarbha iti gamyate / ki¤cÃdarÃdapyayamevÃsyÃrtha ityÃha- ## nanvatrÃdhyÃnavidhirnÃsti tatkathamucyate ÃdhyÃnÃyetyata Ãha- #<ÃdhyÃnÃyeti># //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.7.15 #<ÃtmaÓabdÃc ca | BBs_3,3.15 |># anadhigatÃrthapratipÃdanasvabhÃvatvÃpramÃïÃnÃæ viÓe«ataÓcÃgamasya, puru«aÓabdavÃcyasya cÃtmana÷ svayaæ Órutyaiva duradhigamatvÃvadhÃraïÃdvastutaÓca duradhigamatvÃdarthÃdÅnÃæ ca sugamatvÃttatparatvamevÃrthÃdiparatvÃbhidhÃnasyetyartha÷ / ÓruterÃÓayÃtiÓaya ivÃÓayÃtiÓaya÷ / tattÃtparyateti yÃvat / ki¤ca ÓrutyantarÃpek«itÃbhidhÃnÃdapyevameva / arthÃdiparatve tu svarÆpeïa vivak«ite nÃpek«itaæ ÓrutirÃca«Âe ityÃha- ## //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.8.16 #<Ãtmag­hÅtir itaravad uttarÃt | BBs_3,3.16 |># Órutism­tyorhi lokas­«Âi÷ parameÓvarÃdhi«Âhità parameÓvarahiraïyagarbhakart­kopalabdhà seyamiha mahÃbhÆtasargamanabhidhÃya prÃthamikÅ lokas­«ÂirupalabhyamÃnÃvÃntareÓvarakÃryà prÃgutpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïaæ cÃvÃntareÓvarasaæbandhitayà gamayati / pÃrameÓvarasargasya mahÃbhÆtÃkÃÓÃditvÃdasya ca tadvaiparÅtyÃt / asti hi tasyaivaikasya vikÃrÃntarÃpek«ayÃgnatvamasti cek«aïam / api caitasminnaitareyake pÆrvasminprakaraïe prajÃpatikart­kaiva lokas­«Âiruktà / tadanusÃrÃdapyetadeva vij¤Ãyate / apica tÃbhyo gÃmÃnayadityÃdayaÓca vyavahÃra÷ Órutyoktà viÓe«avatsvÃtmaparamÃtmasu prasiddhÃ÷ / tato 'pyavÃntareÓvara eva vij¤Ãyate / ÃtmaÓabdaprayogaÓcÃtrÃpi d­«ÂastasmÃdaparÃtmÃbhilÃpo 'yamiti prÃpta ucyati-paramÃtmano g­hÅtiriha yathà itare«u s­«ÂiÓravaïe«u 'etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'ityÃdi«u / tasmÃduttarÃtsa aik«atetÅk«aïapÆrvakasra«Â­tvaÓravaïÃdÃtmetyavadhÃraïÃcca / etadabhisaæhitam-mukhyaæ tÃvat sargÃtprÃkkevalatvamÃtmapadatvaæ sra«Â­tvaæ ca parameÓvarasyÃtra bhavata÷ / tadasatyÃmanupapattau nÃnyatra vyÃkhyÃtumucitam / naca mahÃbhÆtas­«ÂyanabhidhÃnena lokas­«ÂyabhidhÃnamanupapattibÅjam / ÃkÃÓapÆrvikÃyÃæ vastuto brahmaïa÷ s­«Âau yathà kvacitteja÷pÆrvakas­«ÂyabhidhÃnaæ na virudhyate 'etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'iti darÓanÃt / ÃkÃÓaæ vÃyuæ s­«Âveti hi tatra pÆrayitavyamevahÃpi mahÃbhÆtÃni s­«Âveti kalpanÅyam / sarvaÓÃkhÃpratyayatvena j¤Ãnasya ÓrutisiddhyarthamaÓrutopalabdhau yatnavatà bhavitavyaæ na puna÷ Órute mahÃbhÆtÃditve sargasya ÓaithilyamÃdaraïÅyam / apica svÃdhyÃyavidhyadhÅnagrahaïo vedarÃÓiradhyayanavidhyÃpÃditaprayojanavadarthamabhidadhÃno yathà yathà prayojanÃdhikyamÃpnoti tathà tathÃnumanyatetarÃm / yathà cÃsya brahmagocaratve paramapuru«Ãrthaupayikatvaæ naivamanyagocaratve / tadidamuktam- ## naca lokasargo 'pi hiraïyagarbhavyÃpÃro 'pi tu tadanupravi«Âasya paramÃtmana ityatraivoktam / tasmÃdÃtmaivÃgna ityupakramÃttadvyÃpÃreïa cek«aïena madhye parÃmarÓÃdupari«ÂÃcca bhedajÃtaæ mahÃbhÆtai÷ sahÃnukamya brahmaprati«Âhatvena brahmaïa upasaæhÃrÃdbrahmÃbhilÃpatvamevÃsyeti niÓcÅyate / yatra tu puru«avidhÃdiÓravaïaæ tasya bhavettvanyaparatvaæ gatyantarÃbhÃvÃditi sarvamavadÃtam / apara÷ kalpa÷ / sadupakramasya saædarbhasyÃtmopakramasya ca kimaikÃrthyamÃhosvidarthabheda÷ / tatra sacchabdasyÃviÓe«eïÃtmani cÃnÃtmani ca prav­tternÃtmÃrthatvaæ kintu samastavastvanugatasattÃsÃmÃnyÃrthatvaæ tathà copakramabhedÃdbhinnÃrthatvam / sa Ãtmà tattvamasÅti copasaæhÃra upakramÃnurodhena saæpattyarthatayà vyÃkhyeya÷ / taddhi satsÃmÃnyaæ paramÃtmatayà saæpÃdanÅyam / tadvij¤Ãnena ca sarvavij¤Ãnaæ mahÃsÃmÃnyasya sattÃyÃ÷ samastavastuvistÃravyÃpitvÃdityevaæ prÃpta ucyate-Ãtmag­hÅtirvÃjasaneyinÃmiva chÃndogyÃnÃmapyuttarÃtsa Ãtmà tattvamasÅti tÃdÃtmyopadeÓÃt / astu tÃvadÃtmavyÃtiriktasya prapa¤casya sadasattvÃbhyÃmanirvÃcyatayà na sattvaæ sattvaæ tvÃtmadhÃtoreva tattvena nirvÃcyatvÃttasmÃdÃtmaiva sanniti / abhyupetyÃha / sacchabdasya sattÃsÃmÃnyÃbhidhÃyitvÃtprativyakti ca tasya prav­tterÃtmani cÃnyatra ca sacchabdaprav­tte÷ saæÓaye satyupasaæhÃrÃnurodhena sadevetyÃtmanyevÃvasthÃpyate / nÅtÃrthopakramÃnurodhena hyupasaæhÃravarïanà na puna÷ saædigdhÃrthenopakrameïopasaæhÃro varïanÅya÷ / apica saæpattau phalaæ kalpanÅyam / naca sÃmÃnyamÃtre j¤Ãte viÓe«aj¤Ãnasaæbhava÷ / na khalvÃkÃrÃdv­k«e j¤Ãte ÓiæÓapÃdayastadviÓe«Ã j¤Ãtà bhavanti / tadevamavadhÃraïÃdi sarvamanÃtmÃrthatve syÃdanupapannamiti chÃndogyasyÃtmÃrthatvameveti siddham / atra ca pÆrvasmin pÆrvapak«e hiraïyagarbhopÃsanà siddhÃnte tu brahmabhÃvaneti //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.8.17 anvayÃd iti cet syÃd avadhÃraïÃt | BBs_3,3.17 | // 17 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.9.18 ## vi«ayamÃha- ## ananaæ prÃïanaæ ana÷ prÃïa÷ taæ prÃïamanagnaæ kurvanta÷ / ## manyanta iti mananaæ j¤Ãnaæ tadvyÃnaparyantamiti cintanamuktam / saæÓayamÃha- ## khuraravamÃtreïÃpÃtata ubhayavidhÃnapak«aæ g­hÅtvà madhyamaæ pak«amÃlambate pÆrvapak«Å- ## yadyevamanagnatÃsaækÅrtanasya kiæ prayojanamityata Ãha- ## ayamabhisandhi÷-yadyapi smÃrtaæ prÃyatyÃrthamÃcamanamasti tathÃpi prÃïopÃsanaprakaraïe 'vidhÃnÃttadaÇgatvenÃprÃptamiti vidhÃnamarthavadbhavati, an­tavadanaprati«edha iva smÃrte jyoti«Âomaprakaraïe samÃmnÃto nÃn­taæ vadediti prati«edho jyoti«ÂomÃÇgatayÃrthavÃniti / rÃddhÃntamÃha- ## codayati- ## pariharati- ## tulyÃrthayormÆlamÆlibhÃvo nÃtulyÃrthayorityartha÷ / abhiprÃyasthaæ pÆrvapak«abÅjaæ nirÃkaroti- ## kratvarthapuru«Ãrthayoran­tavadanaprati«edhayoryuktamapaunaruktam / iha tu smÃrtavÃcamanaæ sakalakarmÃÇgatayà vihitaæ prÃïopÃsanÃÇgamapÅti vyÃpakena smÃrtenÃcamanavidhinà punaruktatvÃdanarthakam / naca smÃrtasyÃnena paunaruktyaæ tasya ca vyÃpakatvÃdetasya ca pratiniyatavi«ayatvÃditi / madhyamaæ pak«amapÃk­tya prathamapak«amapÃkaroti- ## yuktyantaramÃha- ## upasaæharati- ## stotavyÃbhÃve stutirnopapadyata ityartha÷ / apica mÃnÃntaraprÃptenÃprÃptaæ vidheyaæ stÆyeta / na cÃnagnatÃsaækalpo 'nyata÷ prÃpto yata÷ stÃvako bhavet / na cÃcamanamanyato 'prÃptaæ yena vidheyaæ satstÆyetetyÃha- ## api caikasya karmaïa ekÃrthataivetyucitaæ tasya balavatpramÃïavaÓÃdananyagatitve satyanekÃrthatà kalpyate / saækalpe tu karmÃntare vidhÅyamÃne nÃyaæ do«a ityÃha- ## apica d­«ÂicodanÃsÃhacaryÃdd­«Âicodanaiva nyÃyyà na cÃcamanacodanetyÃha- ## yathà hi ÓvÃdimaryÃdasyÃnnasyÃttumaÓakyatvÃdannad­«ÂiÓcodyate evamihÃpyapÃæ paridhÃnÃsaæbhavÃdd­«Âireva codyata ityannad­«ÂividhisÃhacaryÃdgamyate / aÓabdatvaæ ca yadyapi d­«ÂyabhyavahÃrayostulyaæ tathÃpi d­«Âi÷ ÓÃbdad­ÓyanÃntarÅyakatayà sÃk«Ãcchabdena kriyamÃïopalabhyate / abhyavahÃrastvadhyÃharaïÅya÷ katha¤cidyogyatÃmÃtreïeti viÓe«a÷ / ki¤ca chÃndogyÃnÃæ vÃjasaneyinÃæ cÃcamane prÃyeïÃcÃmantÅti vartamÃnÃpadeÓa÷ evaæ yatrÃpi vidhivibhaktistatrÃpi jartilayavÃgvavà và juhuyÃditivadvidhitvamavivak«itam / manyanta iti tvatprÃptÃrthatvÃtsamidho yajatÅtyÃdivadvidhirevetyÃha-apicÃcÃmantÅti / Óe«amatirohitÃrtham //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.10.19 ## ihÃbhyÃsÃdhikaraïanyÃyena pÆrva÷ pak«a÷ / dvayorvidyÃvidhyorekaÓÃkhÃgatayorag­hmamÃïaviÓe«atayà kasya ko 'nuvÃda iti viniÓcayÃbhÃvÃdaj¤Ãtaj¤ÃpanÃprav­ttapravartanÃrÆpasya ca vidhitvasya svarasasiddherubhayatropÃsanÃbheda÷ / naca guïÃntaravidhÃnÃyaikatrÃnuvÃda ubhayatrÃpi guïÃntaravidhÃnopalabdhervinigamanÃhetvabhÃvÃtsamÃnaguïÃnabhidhÃnaprasaÇgÃcca / tasmÃtsamidho yajatÅtyÃdivadabhyÃsÃdupÃsanÃbheda iti prÃpta ucyate-aikakarmyamekatvena pratyabhij¤ÃnÃt / na cÃg­hyamÃïaviÓe«atà / yatra bhÆyÃæso guïà yasya karmaïo vidhÅyante tatra tasya pradhÃnasya vidhiritaratra tu tadanuvÃdena katipayaguïavidhi÷ / yathà yatra chatracÃmarapatÃkÃhÃstikÃÓcÅyaÓaktikayëÂÅkadhÃnu«kakÃrpÃïikaprÃsikapadÃtipracayastatrÃsti rÃjeti gamyate na tu katipayagajavÃjipadÃtibhÃji tadamÃtye, tathehÃpi / na caikatra vihitÃnÃæ guïÃnÃmitaratroktiranarthikà pratyabhij¤ÃnadÃr¬hyÃrthatvÃt / astu vÃsminnityÃnuvÃdo nahyanuvÃdÃnÃmavaÓyaæ sarvatra prayojanavattvam / anuvÃdamÃtrasyÃpi tatra tatropalabdhe÷ / tasmÃttadeva b­hadÃraïyake 'pyupÃsanaæ tadguïenopasaæhÃrÃditi siddham //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.11.20 ## yadyekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ tattvena pratyabhij¤ÃnÃdupÃsanasya tatra vihitÃnÃæ dharmÃïÃæ saækara÷ / tathà sati satyasyaikasasyÃbhedÃnmaï¬aladvayavartina upani«adorapi saækaraprasaÇgÃt / tasyeti ca prak­taparÃmarÓitvÃdbheda÷ / satyasya ca pradhÃnasya prak­tatvÃdadhidaivamityasya viÓe«aïatayopasarjanatvenÃprastutvÃtprastutasya ca satyasyÃbhedÃtpÆrvavadguïasaækara÷ //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.11.21 iti prÃpta ucyate- ## satyaæ yatra svarÆpamÃtrasaæbandho dharmÃïÃæ ÓrÆyate tatraivaæ svarÆpasya sarvatra pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃttanmÃtrasaæbandhitvÃcca dharmÃïÃm / yatra tu saviÓe«aïaæ pradhÃnamavagamyate tatra saviÓe«aïasyaiva tasya dharmÃbhisaæbandho na nirviÓe«aïasya nÃpyanyaviÓe«aïasahitasya / nahi daï¬inaæ puru«amÃnayetyukte daï¬arahita÷ kamaï¬alumÃnÃnÅyate / tasmÃdadhidaivaæ satyasyopani«aduktà na tasyaivÃdhyÃtmaæ bhavitumarhati / yathà cÃcÃryasya gacchato 'nugamanaæ vihitaæ na ti«Âhato bhavati, tasmÃnnopani«ado÷ saækara÷ kintu vyavasthiti÷ / tadidamuktaæ-svarÆpÃnapÃyÃditi //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.11.22 ## atideÓÃdapyevameva tattve hi nÃtideÓa÷ syÃditi //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.12.23 ## 'brahmajye«Âhà vÅryà saæbh­tÃni brahmÃgre jye«Âhaæ divamÃtatÃna / brahma bhÆtÃnÃæ prathamaæ tu jaj¤e tenÃrhati brahmaïà spardhituæ ka÷ / 'brahma jye«Âhaæ ye«Ãæ tÃni brahmajye«Âhà jaj¤e Ãsa / yadyapi tÃsu tÃsu ÓÃï¬ilyÃdividyÃsvÃyatanabhedaparigraheïÃdhyÃtmikÃyatanatvaæ saæbh­tyÃdÅnÃæ guïÃnÃmÃdhidaikatvamityÃyatanabheda÷ pratibhÃti, tathÃpi jyÃyÃn diva ityÃdinà saædarbheïÃdhidaivikavibhÆtipratyabhij¤ÃnÃt«o¬aÓakalÃdyÃsu ca vidyÃsvÃyatanÃÓravaïÃdantato brahmÃÓrayatayà sÃmyena pratyabhij¤ÃsaæbhavÃt saæb­tyÃdÅnÃæ guïÃnÃæ ÓÃï¬ilyÃdividyÃsu «o¬aÓakalÃdividyÃsu copasaæhÃra iti pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃntastu-mitha÷ samÃnaguïaÓravaïaæ pratyabhij¤Ãya yadvidyà apÆrvÃnapi tatrÃÓrutÃnguïÃnupasaæhÃrayati na tviha saæbh­tyÃdiguïakabrahmavidyÃyÃæ ÓÃï¬ilyÃdividyÃgataguïaÓravaïamasti / yà tu kÃcidÃdhidaivikÅ vibhÆti÷ ÓÃï¬ilyÃdividyÃyÃæ ÓrÆyate tasyÃstatprakaraïÃdhÅnatvÃttÃvanmÃtraæ grahÅ«yate naitÃvanmÃtreïa saæbh­tyÃdÅnanukra«Âumarhati / tatraitatpratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃdityuktam / brahmà Órayatvena tu pratyabhij¤Ãnasamarthanamatiprasaktam / bhÆyasÅnÃmaikyaprasaÇgÃt / tadidamuktaæ- ## tasmÃtsaæbh­tiÓca dyuvyÃptiÓca tadidaæ saæbh­tidyuvyÃptyapi cÃta÷ pratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃnna ÓÃï¬ilyÃdividyÃsÆpasaæhriyata iti siddham //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.13.24 ## puru«ayaj¤atvamubhayatrÃpyaviÓi«Âam / naca vidu«o yaj¤asyeti na sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbhava÷ / yaj¤asyÃtmetyÃtmaÓabdasya svarÆpavacanatvÃt / yaj¤asya svarÆpaæ yajamÃnastasya ca cetanatvÃdvidu«a iti sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbhava÷ / tasmÃtpuru«ayaj¤atvÃviÓe«ÃnmaraïÃvabh­thatvÃdisÃmÃnyÃccaikavidyÃdhyavasÃne ubhayatra ubhayadharmopasaæhÃra iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate yÃd­Óaæ tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca puru«ayaj¤asaæpÃdanaæ tadÃyu«aÓca tredhà vyavasthitasya savanatrayasaæpÃdanam / aÓiÓi«ÃdÅnÃæ ca dÅk«ÃdibhÃvasaæpÃdanaæ naivaæ taittirÅyÃïÃm / te«Ãæ na tÃvat puru«e yaj¤asaæpatti÷ / nahyÃtmà yajamÃna ityatrÃyamÃtmaÓabda÷ svarÆpavacana÷ / nahi yaj¤asvarÆpaæ yajamÃno bhavati / kart­karmaïorabhedÃbhÃvÃt / cetanÃcetanayoÓcaikyÃnupapatte÷ yaj¤akarmaïoÓcÃcetanatvÃt / yajamÃnasya cetanatvÃt / Ãtmanastu cetanasya yajamÃnatvaæ ca vidvattvaæ copapadyate / tathà cÃyamartha÷-evaæ vidu«a÷ puru«asya ya÷ saæbandhÅ yaj¤a÷ tasya saæbandhitayà yajamÃna Ãtmà tathà cÃtmano yajamÃnatvaæ ca vidvatsaæbandhità ca yaj¤asya mukhye syÃtÃmitarathÃtmaÓabdasya svarÆpavÃcitve vidu«o yaj¤asyeti ca yajamÃno yaj¤asvarÆpamiti ca gauïe syÃtÃm / naca satyÃæ gatau tadyuktam / tasmÃtpuru«ayaj¤atà taittirÅye nÃstÅti tayà tÃvanna sÃmyam / naca patnÅyajamÃnavedavidyÃdisaæpÃdanaæ taittirÅyÃïÃmiva tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ và vidyate savanasaæpattirapye«Ãæ vilak«aïaiva / tasmÃdbhÆyo vailak«aïye sati na ki¤cinmÃtrasÃlak«aïyÃdvidyaikatvamucitamatiprasaÇgÃt / apica tasyaivaæ vidu«a ityanuvÃdaÓrutau satyÃmanekÃrthavidhÃne vÃkyabhedado«aprasaktirityartha÷ / api ceyaæ paiÇginÃæ tÃï¬inÃæ ca puru«ayaj¤avidyÃphalÃntarayuktà svatantrà pratÅyate / taittirÅyÃïÃæ tu evaævidu«a iti ÓravaïÃtpÆrvoktaparÃmarÓÃttatphalatvaÓruteÓca pÃratantryam / naca svatantraparantrayoraikyamucitamityÃha-apica sasaænyÃsÃmÃtmavidyÃmiti / upasaæharati-tasmÃditi //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.14.25 ## vicÃravi«ayaæ darÓayati- #<ÃtharvaïikÃnÃmiti /># ÃtharvaïikÃdyupani«adÃrambhe te te mantrÃstÃni tÃni ca pravargyÃdÅni karmÃïi samamnÃtÅni / saæÓayamÃha- ## pÆrvapak«aæ g­hïÃti- ## saphalà hi sarvà vidyà ÃmnÃtÃstatsannidhau mantrÃ÷ / karmÃïi ca samÃmnÃtÃni 'phalavatsannidhÃphalaæ tadaÇgam'iti nyÃyÃdvidyÃÇgÃbhÃvena vij¤Ãyante / codayati- ## nahyatra ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃni santi viniyojakÃni pramÃïÃni, nahi yathà darÓapÆrïamÃsÃvÃrabhya samidÃdaya÷ samÃmnÃtÃstathà käcidvidyÃmÃrabhya mantrà và karmÃïi và samÃmnÃtÃni / na cÃsati sÃmÃnyasaæbandhe saæbandhisaænidhÃnamÃtrÃttÃdarthyasaæbhava÷ / naca ÓrutasvÃÇgaparipÆrïà vidyà etÃnÃkÃÇk«itumarhati yena prakaraïÃpaditasÃmÃnyasaæbandhÃnÃæ saænidhirviÓe«asaæbandhÃyà bhavedityartha÷ / samÃdhatte- ## mà nÃma bhÆtphalavatÅnÃæ vidyÃnÃæ paripÆrïÃÇgÃnÃmÃkÃÇk«Ã // mantrÃïÃæ tu svÃdhyÃyavidhyÃpÃditapuru«ÃrthabhÃvÃnÃæ karmaïÃæ ca pravargyÃdÅnÃæ svavidhyÃpÃditapuru«ÃrthabhÃvÃnÃæ puru«Ãbhila«itamÃkÃÇk«atÃæ saænidhÃnÃdanyatÃrÃkÃÇk«Ãnibandho raktapaÂanyÃyena saæbandha÷ / tatrÃpi ca vidyÃnÃæ phalavattvÃttÃdarthyamaphalÃnÃæ mantrÃïÃæ karmaïÃæ ca / naca pravargyÃdÅnÃæ piï¬apit­yaj¤avatsvarga÷ kalpanÃspadaæ, phalavatsaænidhÃnena tadavarohÃt / ## idaæ khalu niv­ttÃkÃÇk«Ãyà vidyÃyÃ÷ saænidhÃne ÓrutamanÃkÃÇk«Ãyà sÃkÃÇk«asyÃpi saæbaddhumasÃmarthyÃttasyà apyÃkÃÇk«ÃmutthÃpayati / utthÃpya caikavÃkyatÃmupaiti / asamarthasya copakÃrakatvÃnupapatte÷ prakaraïinaæ prati upakÃrasÃmarthyamÃtmana÷ kalpayati / naca satyapi sÃmarthye tatra Órutyà aviniyuktaæ sadaÇgatÃmupagantumarhatÅtyanayà paramparayà saænidhi÷ ÓrutimarthÃpattyà kalpayati / Ãk«ipati- ## prayogasamavetÃrthaprakÃÓanena hi mantrÃïÃmupayogo varïita÷ 'aviÓi«Âastu vÃkyÃrtha÷' ityatra / naca vidyÃsaæbaddhaæ ka¤canÃrthaæ mantre«u pratÅma÷ / yadyapi ca pravargyo na ki¤cidÃrabhya ÓrÆyate tathÃpi vÃkyasaæyogena kratusaæyogena kratusaæbandhaæ pratipadyate / 'purastÃdupasadÃæ pravargyeïa pracaranti'iti / upasadÃæ juhÆvadavyabhicÃritakratusaæbandhatvÃt / yadyapi jyoti«Âomavik­tÃvapi santyupasadastathÃpi tatrÃnumÃnikyo jyoti«Âome tu pratyak«avihitÃstena ÓÅghraprav­ttitayà jyoti«ÂomÃÇgataiva vÃkyenÃvagamyate / apica prak­tau vihitasya pravargyasya codakenopasadvattadvik­tÃvapi prÃpti÷ / prak­tau và adviruktatvÃditi nyÃyÃjjyoti«Âome eva vidhÃnamupasadà saha yuktaæ, tadetadÃha- ## saænidhÃnÃdarthaviprakar«eïa vÃkyaæ balÅya iti bhÃva÷ / samÃdhatte- ## yathà 'agnaye tvà ju«Âaæ nirvapÃmi'iti mantre agnaye nirvapÃmiti pade karmasamavetÃrthaprakÃÓake / Ói«ÂÃnÃæ tu padÃnÃæ tadekavÃkyatayà yathÃkatha¤cidvyÃkhyÃnamevamihÃpi h­dayapadasyopÃsanÃyÃæ samavetÃrthatvÃttadanusÃreïa tadekavÃkyatÃpannÃni padÃntarÃïi gauïyà lak«aïayà ca v­ttyà katha¤cinneyÃnÅti nÃsamavetÃrthatà mantrÃïÃm / naca mantraviniyogo nopÃsane«u d­«Âo yenÃtyantÃd­«Âaæ kalpyata ityÃha- ## yadyapi vÃkyena balÅyasà saænidhirdurbalo bÃdhyate tathÃpi virodhe sati / na cohÃsti virodha÷ / vÃkyena viniyuktasyÃpi jyoti«Âome pravargyasya saænidhinà vidyÃyÃmapi viniyogasaæbhavÃt / yathà 'brahmavarcasakÃmo b­haspatisavena yajeta'iti brahmavarcasaphalo 'pi b­haspatisavo vÃjapeyÃÇgatvena codyate-vÃjapeyene«Âvà b­haspatisavena yajeteti / atra hi ktva÷ samÃnakart­katvamavagamyate dhÃtusaæbandhe pratyayavidhÃnÃt / dhÃtvarthÃntarasaæbandhaÓca kathaæ ca samÃna÷ kartà syÃt / yadyaka÷ prayogo bhavet / prayogÃvi«Âaæ hi kart­tvam / tacca prayogabhede kathamekam / tasmÃtsamÃnakart­katvÃdekaprayogatvaæ vÃjapeyab­haspatisavayordhÃtvarthÃntarasaæbandhÃcca / naca guïapradhÃnabhÃvamantareïaikaprayogatà saæbandhaÓca tatrÃpi vÃjapeyasya prakaraïe samÃmnÃnÃdvÃjapeya÷ pradhÃnam / aÇgaæ b­haspatisava÷ / naca 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajeta'ityatrÃÇgapradhÃnabhÃvaprasaÇga÷ / nahyetadvacanaæ kasyaciddarÓapÆrïamÃsasya somasya và prakaraïe samÃmnÃtam / tathÃca dvayo÷ sÃdhikÃratayà ag­hyamÃïaviÓe«atayà guïapradhÃnabhÃvaæ prati vinigamanÃbhÃvenÃdhi«ÂhÃnamÃtravivak«ayà lÃk«aïikaæ samÃnakart­katvamityado«a÷ / yadi tu kasyäcicchÃkhÃyÃmÃrabhyÃdhÅtaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âveti / tathÃpyanÃrabhyÃdhÅtasyaivÃrabhyÃdhÅte pratyabhij¤Ãnamiti yuktam / tathà sati dvayorapi p­thagadhikÃratayà pratÅtaæ samapradhÃnatvamatyaktaæ bhaveditarathà tu guïapradhÃnabhÃvena tattyÃgo bhavet / tasmÃtkÃlÃrtho 'yaæ saæyoga iti siddham / siddhÃntamupakramate- ## h­dayaæ pravidhyetyayaæ mantra÷ svarasatastÃvadÃbhicÃrikakarmasamavetaæ sakalaireva padairarthamabhidadhadupalabhyate tadasyÃbhidhÃnasÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ vÃkyaprakaraïÃbhyÃæ kramÃdbalÅyobhyÃmapi balavatkimaÇga puna÷ kramÃt, tasmÃlliÇgena saænidhimapodyÃbhicÃrikakarmaÓe«atvamevÃpÃdyate / yadyapi copÃsanÃsu h­dayapadamÃtrasya samavetÃrthatvam / tathÃpi taditare«Ãæ sarve«Ãmeva padÃnÃmasamavetÃrthatvam / ÃbhicÃrike tu karmaïi sarve«ÃmarthasamavÃya iti kimekapadasamavetÃrthatà kari«yati / naca saænidhyupag­hÅyÃsÆpÃsanÃsu mantramavasthÃpayatÅti yuktam / h­dayapadasyÃbhicÃre 'pi samavetÃrthasyetarapadaikavÃkyatÃpannasya vÃkyapramÃïasahitasyÃbhicÃrikÃtkarmaïa÷ saænidhinÃcÃlayitumaÓakyatvÃdevaæ 'deva savita÷ prasuva yaj¤am'ityÃderapi yaj¤aprasavaliÇgasya yaj¤aÇgatve siddhe jaghanyo vidyÃsaænidhi÷ kiæ kari«yati / evamanye«Ãmapi ÓvetÃÓva ityevamÃdÅnÃæ ke«Ã¤cilliÇgena ke«Ã¤cicchutyà ## prakaraïeneti / kasmÃtpuna÷ saænidhirliÇgÃdibhirbÃdhyate ityata Ãha- ## prathamatantragator'tha÷ smÃryate / tatra tu ÓrutiliÇgayo÷ samavÃye samÃnavi«ayatvalak«aïe virodhe kiæ balÅya iti cintà / atrodÃharaïam-astyaindrÅ ­k 'kadÃcanastarÅrasi nendra'ityÃdikà ÓrutirviniyokÅ 'aindryà gÃrhapatyamupati«Âhate'iti / atra hi sÃmarthyalak«aïÃlliÇgÃdindre viniyoga÷ pratibhÃti / ÓruteÓca gÃrhapatyamiti dvitÅyÃto gÃrhapatyasya Óe«itvaæ aindryeti cat­tÅyÃÓruteraindryà ­ca÷ Óe«atvamavagamyate / yadyapi gÃrhapatyamiti dvitÅyÃÓruterÃgneyÅm­caæ prati gÃrhapatyasya Óe«itvenopapatte÷ / yadyapi caindryeti ca t­tÅyÃÓruteraindryà indraæ prati Óe«atvanopapatteravirodha÷ / padÃntarasaæbandhe tu vÃkyasyaiva liÇgena virodho na tu Órute÷ / tatra ca viparÅtaæ balÃbalam / tathÃpi ÓrutivÃkyayo rÆpato vyÃpÃrabhedÃdado«a÷ / dvitÅyÃt­tÅyÃÓrutÅ hi kÃrakavibhaktitayà kriyÃæ prati prak­tyarthasya karmakaraïabhÃvamavagamayata iti viniyojike / kriyÃæ prati hi karmaïa÷ Óe«itvaæ karaïasya ca Óe«atvamiti hi viniyoga÷ / padÃntarÃnapek«e ca kriyÃæ prati Óe«aÓe«itve ÓrutimÃtrÃtpratiyete iti Óraute / so 'yaæ Órutita÷ sÃmÃnyÃvagato viniyoga÷ padÃntaravaÓÃdviÓe«e 'vasthÃpyate / so 'yaæ viÓe«aïaviÓe«yabhÃvalak«aïa÷ saæbandho vÃkyagocara÷, Óe«aÓe«ibhÃvastu Órauta÷, tasmÃdvÃkyalabhyaæ viÓe«amapek«ya Órauta÷ Óe«aÓe«ibhÃvo liÇgena virudhyata iti ÓrutiliÇgavirodhe kiæ liÇgÃnuguïena gÃrhapatyamiti dvitÅyÃÓruti÷ saptamyarthe vyÃkhyÃyatÃæ gÃrhapatyasamÅpe aindryendra upastheya iti / Ãho Órutyanuguïatayà liÇgaæ vyÃkhyÃyatÃm / prabhavati hi svocitÃyÃæ kriyÃyÃæ gÃrhapatya itÅndra indrateraiÓvaryavacanatvÃditi / kiæ tÃvatprÃptaæ ÓruterliÇgaæ balÅya iti / no khalu yatrÃsamarthaæ tacchrutisahasreïÃpi tatra viniyoktuæ Óakyate / yathà agninà si¤cet pÃthasà dahediti / tasmÃtsÃmarthyaæ purodhÃya Órutyà viniyoktavyam / taccÃsyà ­ca÷ pramÃïÃntarata÷ ÓabdataÓca indre pratÅyate / tathÃhi-viditapadatadartha÷ kadÃcanety­ca÷ spa«Âamindramavagacchati, ÓabdÃccaindryetyata÷ / tasmÃddÃrudahanasyeva dahanasya saliladahane viniyogo gÃrhapatye viniyoga aindryÃ÷ / naca ÓrutyanurodhÃjjaghanyÃmÃsthÃyà v­ttiæ sÃmarthyakalpaneti sÃmpratam / sÃmarthyasya pÆrvabhÃvitayà tadanurodhenaiva ÓrutivyavasthÃpanÃt / tasmÃdaindryendra eva gÃrhapatyasamÅpa upasthÃtavya iti prÃpte 'bhidhÅyate-'liÇgaj¤Ãnaæ purodhÃya na Órutervinayokt­tà / Órutij¤Ãnaæ purodhÃya liÇgaæ tu viniyojakam' / yadi hi sÃmarthyamavagamya ÓruterviniyogamavadhÃrayetpramÃtà tata÷ Óruterviniyogaæ prati liÇgaj¤ÃnÃpek«atvÃddurbalatvaæ bhavet / na tvetadasti / ÓrutirviniyogÃya sÃmarthyamapek«ate nÃpek«ate sÃmarthyavij¤Ãnam / avagate tu tato viniyoge nÃsamarthasya sa iti tannirvÃhÃya sÃmarthyaæ kalpyate / tacchrutiviniyogÃtpÆrvamasti sÃmarthyam / na tu pÆrvamagamyate / viniyoge tu siddhe tadanyathÃnupapattyà paÓcÃtpratÅyata iti ÓrutiviniyogÃtparÃcÅnà sÃmarthyapratÅtistadanurodhenÃvasthÃpanÅyà / liÇgaæ tu na svato viniyojakamapi tu viniyokÅæ kalpayitvà Órutim / tathÃhi-na svarasato liÇgÃdanenendra upasthÃtavya iti pratÅyate, kintvÅd­gindra iti tasya tu prakaraïÃmnÃnasÃmarthyÃt sÃmÃnyata÷ prakaraïÃpatitaidamarthyasya tadanyathÃnupapattyà viniyogakalpanÃyÃmapi ÓrautÃdviniyogÃtkalpanÅyasya viniyogasyÃrthaviprakar«Ãcchrutireva kalpayitumucità na tu tadartho viniyoga÷ / nahi Órutamanupapannaæ ÓÃkyamarthenopapÃdayitum / nahi trayo 'tra brahmaïÃ÷ kaÂhakauï¬inyÃviti vÃkyaæ pramÃïÃntaropasthÃpitena mÃÂhareïopapÃdayanti, upapÃdayato và nopahasanti / ÓÃbdÃ÷ / mÃÂharaÓceti tu ÓrÃvayantamanumanyante / tasmÃcchrutÃrthasamutthÃnÃnupapatti÷ ÓrutenaivÃrthÃntareïopapÃdanÅyÃ, nÃrthÃntaramÃtreïa pramÃïÃntaropanÅteneti lokasiddham / naca lokasiddhasya niyogÃnuyogau yujyete ÓabdÃrthaj¤ÃnopÃyabhÆtalokavirodhÃt / tasmÃdviniyojikà Óruti÷ kalpanÅyà / tathÃca yÃvalliÇgÃdviniyojikÃæ Órutiæ kalpayituæ prakrÃntavyÃpÃrastÃvatpratyak«ayà Órutyà gÃrhapatye viniyoga÷ siddha iti niv­ttÃkÃÇk«aæ prakaraïamiti kasyÃnupapattyà liÇgaæ viniyokÅæ Órutimupakalpayet / mantrasamÃmnÃnasya pratyak«ayaiva viniyogaÓrutyopapÃditatvÃt / yathÃhu÷-'yÃvadaj¤Ãtasaædigdhaæ j¤eyaæ tÃvatpramitsyate / pramite tu pramÃt­ïÃæ pramautsukyaæ vihanyate'iti / tasmÃtpratÅtaÓrautaviniyogopapattyai mantrasya sÃmarthyaæ tadanuguïatvena nÅyamÃnaæ prathamÃæ v­ttimajahajjaghanyayÃpi neyamiti siddham / liÇgavÃkyayoriha virodho yathÃ-'syonaæ te sadanaæ k­ïomi gh­tasya dhÃrayà suÓevaæ kalpayÃmi / tasminsÅdÃm­te pratiti«Âha vrÅhÅïÃæ medha sumanasyamÃna÷'iti / kimayaæ k­tsna eva mantra÷ sadanakaraïe puro¬ÃÓÃsÃdane ca prayoktavya uta kalpayÃmyanta upastaraïe tasmintsÅdetyevamÃdistu puro¬ÃÓÃsÃdana iti / yadi vÃkyaæ balÅya÷ k­tsno mantra ubhayatra, suÓevaæ kalpayÃmÅtyetadapek«o hi tasminsÅdetyÃdi÷ pÆrveïaikavÃkyatÃmupaiti yatkalpayÃmi tasmintsÅdeti / atha liÇgaæ balÅyastata÷ kalpyÃmyanta÷ sadanakaraïe tatprakÃÓane hi tatsamartham / tasmintsÅdeti puro¬ÃÓÃsÃdane tatra hi tatsamarthamiti / kiæ tÃvatprÃptam / liÇgÃdvÃkyaæ balÅya ityubhayatra k­tsnasya viniyoga iti / iha hi yattatpadasamabhivyÃhÃreïa vibhajyamÃnasÃkÃÇk«atvÃdekavÃkyatÃyÃæ siddhÃyÃæ tadanurodhena paÓcÃttadabhidhÃnasÃmÃrthyaæ kalpanÅyam / yathà devasyatvetimantre 'gnye nirvapÃmÅti padayo÷ samavetÃrthatvena tadekavÃkyatayà padÃntarÃïÃæ tatparatvena tatra sÃmarthyakalpanà / tadevaæ pratÅtaikavÃkyatÃnirvÃhÃya tadanuguïatayà sÃmarthyaæ kÊptaæ sanna tadvyÃpÃdayitumarhati, api tu viniyojikÃæ Órutiæ kalpayattadanuguïameva kalpayet / tathà ca vÃkyasya liÇgato balÅyastvÃtsadanakaraïe ca puro¬ÃÓÃsÃdhane ca k­tsna eva mantra÷ prayoktavya iti prÃptam / evaæ prÃpte ucyate-bhavedetadevaæ yadyekavÃkyatÃvagamapÆrvaæ sÃmarthyÃvadhÃraïamapi tu avadh­tasÃmarthyÃnÃæ padÃnÃæ praÓli«ÂapaÂhitÃnÃæ sÃmarthyavaÓena prayojanaikatvenekavÃkyatvÃvadhÃraïam / yÃvanti padÃni pradhÃnamekamarthamavagamayituæ samarthÃni vibhÃge sÃkÃÇk«Ãïi tÃnyekaæ vÃkyam / anu«ÂheyaÓcÃrtho mantre«u prakÃÓyamÃna÷ pradhÃnam / sadanakaraïapuro¬ÃÓÃsÃdane cÃnu«Âheyatayà pradhÃne / tayoÓca sadanakaraïaæ kalpayÃmyanto mantra÷ samartha÷ prakÃÓayituæ puro¬ÃÓÃsÃdanaæ ca tasminsÅdetyÃdi÷ / tataÓca yÃvadekavÃkyatÃvaÓena sÃmarthyamanumÅyate tÃvatpratÅtaæ sÃmarthyamekaikasya bhÃgasyaikaikasminnarthe viniyojikÃæ Órutiæ kalpayati / tathÃca Órutyaivaikaikasya bhÃgasyaikatra viniyoge sati prakaraïapÃÂhopapattau na vÃkyakalpitaæ liÇgaæ viniyojikÃæ ÓrutimaparÃæ kalpayitumarhatÅtyekavÃkyatÃbuddhirutpannÃpyÃbhÃsÅbhavati liÇgena bÃdhanÃt / yatra tu virodhakaæ liÇgaæ nÃsti tatra samavetÃrthaikadvitripadaikavÃkyatà padÃntarÃïÃmapi sÃmarthyaæ kalpayatÅti bhavati vÃkyasya viniyojakatvam / yathÃtraiva syonaæ ta ityÃdÅnÃm / tasmÃdvÃkyÃlliÇgaæ balÅya iti siddham // vÃkyaprakaraïayorvirodhodÃharaïam / atra ca padÃnÃæ parasparÃpek«ÃvaÓÃtkasmiæÓcidviÓi«Âa ekasminnarthe paryavasitÃnÃæ vÃkyatvaæ, labdhavÃkyabhÃvanÃæ ca puna÷ kÃryÃntarÃpek«ÃvaÓena vÃkyÃntareïa saæbandha÷ prakaraïam / kartavyÃyÃ÷ khalu phalabhÃvanÃyà labdhadhÃtvarthakaraïÃyà itikartavyatÃkÃÇk«Ãyà vacanaæ prakaraïamÃcak«ate v­ddhÃ÷ / yathà 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta'iti / etaddhi vacanaæ prakaraïam / tadetasmin svapadagaïena kiyatyapyarthe paryavasite karaïopakÃralak«aïakÃryÃntarÃpek«ÃyÃæ 'samidho yajati'ityÃdivÃkyÃntarasaæbandha÷ / samidÃdibhÃvanà hi svavidhyupahitÃ÷ puru«e hitaæ bhÃvyamapek«amÃïà viÓvajitryÃyena vÃnu«aÇgato vÃrthavÃdato và phalÃntarÃpratilambhena darÓapÆrïamÃsabhÃvanÃæ nirvÃrayitumÅÓate / tasmÃttadÃkÃÇk«ÃyÃmupanipatitÃnyetÃni vÃkyÃni svakÃryÃpek«Ãïi tadapek«itakaraïopakÃralak«aïaæ kÃryamÃsÃdya nirvaïvanti ca nirvÃrayanti ca pradhÃnam / so 'yamanayorna«ÂÃÓvadagdharathavatsaæyoga÷ / tadevaæ lak«aïayorvÃkyaprakaraïayorvirodhodÃharaïaæ sÆktavÃkanigada÷ / tatra hi paurïamÃsÅdevatà amÃvasyÃdevatÃ÷ samÃmnÃtÃ÷ / tÃÓca na mitha ekavÃkyatÃæ gantumarhantÅti liÇgena paurïamÃsÅyÃgÃdindrÃgnÅÓabda utkra«Âavya÷ amÃvÃsyÃyÃæ ca samavetÃrthatvÃtprayoktavya÷ / athedÃnÅæ saædihyate-kiæ yadindrÃgnipadaikavÃkyatayà pratÅyate 'aviv­dhethÃæ maho jyÃyo 'kÃtÃm'iti tannotkra«ÂavyamutendrÃgniÓabdÃbhyÃæ sahotkra«Âavyamiti / tatra yadi prakaraïaæ balÅyastato 'panÅtadevatÃko 'pi Óe«a÷ prayoktavyo 'tha vÃkyaæ tato yatra devatÃÓabdastatraiva prayoktavya÷ / kiæ tÃvatprÃptamapanÅtadevatÃko 'pi Óe«a÷ prayoktavya÷ prakaraïasyaivÃÇgasaæbandhapratipÃdakatvÃt / phalavatÅ hi bhÃvanà pradhÃnetikartavyatÃtvamÃpÃdayati / tadupajÅvanena ÓrutyÃdÅnÃæ viÓe«asaæbandhÃpÃdakatvÃt / ata÷ pradhÃnabhÃvanÃvacanalak«aïaprakaraïavirodhe tadupajÅvivÃkyaæ bÃdhyata iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-bhavedetadevaæ yadi viniyojyasvarÆpasÃmarthyamanapek«ya prakaraïaæ viniyojayet / api tu viniyogÃya tadapek«ate 'nyathà pÆ«Ãdyanumantraïamantrasya dvÃdaÓopasattÃyÃÓca notkar«a÷ syÃt / tadrÆpÃlocanÃyÃæ ca yadyadeva ÓÅghraæ pratÅyate tattadbalavadviprak­«Âaæ tu durbalam / tatra yadi tadrÆpaæ Órutyà liÇgena vÃkyena vÃnyatra viniyuktaæ tata÷ prakaraïaæ bhaÇktvotk­«yate, pariÓi«Âaistu prakaraïasyetikartavyatÃpek«Ã pÆryate / atha svasya ÓÅghraprav­ttaæ ÓrutyÃdi nÃsti tata÷ prakaraïaæ viniyojakam / yathà samidÃde÷ / tadiha prakaraïÃdvÃkyasya ÓÅghraprav­ttatvamucyate / prakaraïe hi svÃrthapÆrïÃnÃæ vÃkyÃnÃmupakÃryopakÃrakÃkÃÇk«ÃmÃtraæ d­Óyate / vÃkye tu padÃnÃæ pratyak«asaæbandha÷ / tataÓca saha prasthitayorvÃkyaprakaraïayoryÃvatprakaraïenaikavÃkyatà kalpyate tÃvadvÃkyenÃbhidhÃnasÃmarthyaæ, yÃvaditaratra vÃkyena sÃmarthyaæ tÃvaditaratra sÃmarthyena ÓrutiryÃvaditaratra sÃmarthyena ÓrutistÃvadiha Órutyà viniyogastÃvatà ca vicchinnÃyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ ÓrutyanumÃne vihate prakaraïenÃntarà kalpitaæ vilÅyanta iti vÃkyabalÅyastvÃttaddevatÃÓe«aïÃmapakar«a eveti siddham // kramaprakaraïavirodhodÃharaïam / rÃjasÆyaprakaraïe pradhÃnasyaivÃbhi«ecanÅyasya saænidhau Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdyÃmnÃtaæ, tatkiæ samastasya rÃjasÆyasyÃÇgamutabhi«ecanÅyasya / yadi prakaraïaæ balÅyastata÷ samastasya rÃjasÆyasya, atha kramastato 'bhi«ecanÅyasyaiveti, kiæ tÃvatprÃptam / nÃkÃÇk«ÃmÃtraæ hi saæbandhahetu÷ / gÃmÃnaya prÃsÃdaæ paÓyeti gÃmityasya kriyÃmÃtrÃpek«iïa÷ paÓyetyanenÃpi saæbandhasaæbhavÃdvinigamanÃbhÃvaprasaÇgÃt / tasmÃtsaænidhÃnaæ saæbandhakÃraïam / tathà cÃnayetyananaiva gÃmityasya saæbandho vinigamyate / naca saænidhÃnamapi saæbandhakÃraïam / ayameti putro rÃj¤a÷ puru«o 'pasÃryatÃmityatra rÃj¤a ityasya putrapuru«apadasaænidhÃnÃviÓe«Ãnmà bhÆdavinigamanà / tasmÃdÃkÃÇk«Ã niÓcayaheturvaktavyà / atra putraÓabdasya saæbandhivacanatayà samutthitÃkÃÇk«asyÃntike yadupanipatitaæ saæbandhyantarÃkÃÇk«aæ padaæ tasya tenaivÃkÃÇk«ÃparipÆrte÷ puru«apadena puru«arÆpamÃtrÃbhidhÃyinà svatantreïaiva na saæbandha÷ kintu pareïÃpasÃryatÃmityanenÃpasaraïÅyÃpek«eïeti / satyapi saænidhÃne ÃkÃÇk«ÃbhÃvÃdasaæbandha÷ / tathà cÃbhÃïaka÷-'taptaæ taptena saæbadhyate'iti / tathà cÃkÃÇk«itamapi na yÃvatsaænidhÃpyate tÃvanna saæbadhyate / tathà saænihitamapi yÃvannÃkÃÇk«yate na tÃvatsaæbadhyata iti dvayo÷ saæbandhaæ prati samÃnabalatvÃtkramaprakaraïayo÷ samuccayÃsaæbhavÃcca vikalpena rÃjasÆyÃbhi«ecanÅyayorviniyoga÷ Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdÅnÃmiti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-rÃjasÆyake kathaæbhÃvÃpek«Ã hi pavitrÃdÃrabhya k«atrasya dh­tiæ yÃvadanuvartate / yathÃca-'avicchinne kathaæbhÃve yatpradhÃnasya paÂhyate / anirj¤Ãtaphalaæ karma tasya prakaraïÃÇgatà 'iti nyÃyÃdrÃjasÆyÃÇgatà Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdÅnÃm / abhi«ecanÅyasya tu svavÃkyopÃttapadÃrthanirÃkÃÇk«asya saænidhipÃÂhenÃkÃÇk«otthÃpanÅyà yÃvattÃvatsiddhÃkÃÇk«eïa rÃjasÆyenaikavÃkyatà kalpyate / yÃvaccÃbhi«ecanÅyÃkÃÇk«yà tadekavÃkyatà kalpyate tÃvatkÊptayà rÃjasÆyaikavÃkyatà tadupakÃratayà sÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ yÃvaccÃbhi«ecanÅyaikavÃkyatayà liÇgaæ kalpyate tÃvatkÊptaliÇgaæ viniyokrÅæ Órutiæ kalpyati yÃvadvÃkyakalpitena liÇgena Órutiritaratra kalpyate tÃvatkÊptayà Órutyà viniyoge sati prakaraïapÃÂhopapattau saænidhÃnaparikalpitamantarà vilÅyate / pramÃïÃbhÃve 'pratipatvÃt / prakaraïinaÓca rÃjasÆyasya sarvadà buddhisÃænidhyena tatsaænidherakalpanÅyatvÃt / tasmÃtprakaraïavirodhe kramasya bÃdha eva naca vikalpo durbalatvÃditi siddham // kramasamÃkhyayorvirodhodÃharaïam-pauro¬ÃÓika iti samÃkhyÃte kÃï¬e sÃnnÃyyakrame ca Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïa iti ÓundhanÃrtho mantra÷ samÃmnÃta÷, tatra saædihyate kiæ samÃkhyÃnasya balÅyastvÃtpuro¬ÃÓapÃtrÃïÃæ Óundhane viniyoktavya÷, Ãho sÃnnÃyyapÃtrÃïÃæ Óundhane kramo balÅyÃniti / kintÃvatprÃptam / samÃkhyÃnÃæ balÅya iti pauro¬ÃÓikaÓabdena hi puro¬ÃÓasaæbandhÅnÅtyucyante tÃnyadhik­tya prav­ttaæ kÃï¬aæ pauro¬ÃÓikam / tataÓca yÃvatkrameïa prakaraïÃdyanumÃnaparamparayà saæbandha÷ pratipÃdanÅya÷ yÃvatsamÃkhyayà Órutyaiva sÃk«Ãdeva sa pratipÃdita iti arthaviprakar«eïa kramÃtsamÃkhyaiva balÅyasÅti puro¬ÃÓapÃtraÓundhane mantra÷ prayoktavya÷ na sÃnnÃyyapÃtraÓundhana iti prÃptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-samÃkhyÃnÃtkramo balavÃnarthaviprakar«Ãditi / tathÃhi-samÃkhyà na tÃvatsaæbandhasya vÃcikà kintu pauro¬ÃÓaviÓi«Âaæ kÃï¬amÃha / tadviÓi«ÂatvÃnyathÃnupapattyà tu saæbandha÷ kÃï¬asyÃnumÅyate na tu sÃk«Ãnmantrabedasya / taddhÃreïa ca tanmadhyapÃtino mantrabhedasyÃpi tadanumÃnam / na cÃsau saæbandho 'pi Órutyaiva Óe«aÓe«ibhÃva÷ pratÅyate / api tu saæbandhamÃtram / tasmÃcchrutisÃd­Óyamasya dÆrÃpetamiti krameïa nÃsya spardhocità / tatrÃpi ca sÃmÃnyato darÓapÆrïamÃsaprakaraïÃpÃditaidamarthyasya Óauna÷ÓepopÃkhyÃnÃdivaccÃrÃdupakÃrakatayà prak­tamÃtrasaæbandhÃnupapatti÷ / mantrasya prayogasamavetÃrthasmÃraïena sÃmavÃyikÃÇgatvÃt / tathÃca yaæ ka¤citprak­taprayogagatamarthaæ prakÃÓayato 'sya prakaraïÃÇgatvamaviruddhamiti viÓe«Ãpek«ÃyÃæ sÃnnÃyyakrama÷ sÃnnÃyyaæ prati prakaraïÃdyanumÃnadvÃreïa viniyogaæ kalpayitumutsahate na tu samÃkhyÃnam / tasya durbalatvÃt / tathÃhi-samÃkhyà saæbandhanibandhanà sati tatsidhyarthaæ saænidhimupakalpayati yÃvattÃdvaidikena pratyak«ad­«Âena saænidhÃnenÃkÃÇk«Ã kalpyate / yÃvacca kÊptena saænidhÃnenÃkÃÇk«Ã kalpyate tÃvaditaratra kÊptayÃkÃÇk«ayaikavÃkyatà yÃvacca kÊptayÃkÃÇk«aikavÃkyatà tÃvaditaratraikavÃkyatayà kÊptayopakÃrasÃmarthyam / yÃvaccÃtraikavÃkyatayopakÃrasÃmarthyaæ tÃvaditaratra liÇgena viniyojikà Óruti÷ / yÃvadatra liÇgena viniyojikà ÓrutistÃvaditaratra kÊptayà Órutyà viniyoga iti tÃvataiva prakaraïapÃÂhopapatte÷ sarvaæ samÃkhyÃnakalpitaæ vicchinnamÆlatvÃllÆyamÃnaÓasyamiva nirbÅjaæ bhavati / puro¬ÃÓÃbhidhÃyakamantrÃbÃhulyÃtkÃï¬asya pauro¬ÃÓikasamÃkhyeti mantavyam / 'ekadvitricatu«pa¤cavastvantarayakÃritam / Órutyarthaæ prati vai«amyaæ liÇgÃdÅnÃæ pratÅyate // 'ityarthaviprakar«a ukta÷ / tatrÃpi ca 'bÃdhikaiva Órutirnityaæ samÃkhyà bÃdhyate sadà / madhyamÃnÃæ tu bÃdhyatvaæ bÃdhakatvamapek«ayà // 'iti viÓe«a ukto v­ddhai÷ / tadvayaæ vistarÃdbibhyato 'pi prathamatantrÃnabhij¤Ãnukampayà nighnà vistare patitÃ÷ sma ityuparamyate / tasmÃdyathÃnuj¤ÃpanÃnuj¤ayo÷ praj¤ÃtakramayorupahÆta upahÆyasvetyevaæ mantrÃvÃmnÃtau deÓasÃmÃnyÃttathaivÃÇgatayà prÃpnuta÷ / upahÆta iti liÇgato 'nuj¤Ãmantro nÃnuj¤Ãpane upahÆyasveti ca liÇgato 'nuj¤Ãpano ca mantro nÃnuj¤ÃyÃm / tadiha liÇgena kramaæ bÃdhitvà viparÅtaæ Óe«atvamÃpÃdyate / yÃvaddhi sthÃnena prakaraïamutpÃdyaikavÃkyatvaæ kalpyate tÃvalliÇgena Órutiæ kalpayitvà sÃdhito viniyoga iti akalpitaliÇgaÓrute÷ kramasya bÃdha÷ / tadvadihÃpi viniyoge pratyekÃntaritena liÇgena caturantaritasya vidyÃkramasya bÃdha iti / yadyapi prathamatantra evÃyamartha upapÃditastathÃpi virodhe tadupapÃdanamiha tvavirodha÷ / nahi liÇgenÃbhicÃrikakarmasaæbandha÷ vidyÃsaæbandhena kramak­tena virudhyate / naca viniyuktaviniyogalak«aïo 'tra virodho b­haspatisave 'pi tatprasaÇgÃt / athaiva pratÅtivirodho naca vastuvirodha÷ sa vidyÃyÃæ viniyoge 'pi tulya÷ / tasmÃdavirodhÃdvedhÃdimantrasyopÃsanÃÇgatvamityastyabhyadhikà ÓaÇkà / tatrocyate-'nahi liÇgavirodhena kramabÃdho 'bhidhÅyate / kintu liÇgaparicchinne na krama÷ kalpanÃk«ama÷' / prakaraïapÃÂhopapattyà hi ÓrutiliÇgatvÃkyaprakaraïairaviniyukta÷ krameïa prakaraïavÃkyaliÇgaÓrutikalpanÃprÃïÃlikayà viniyujyate / tadà viniyuktasya prakaraïapÃÂhÃnarthakyaprasaÇgÃt / upapÃdite tu ÓrutyÃdibhi prakaraïapÃÂhe k«ÅïatvÃdarthÃpatte÷ kramo na svocitÃæ pramÃmutpÃdayitumarhati pramitsÃbhÃvÃditi / b­haspatisavasya tu ktvÃÓrutireva dhÃtusaæbandhÃdhikÃrakÃtsamÃnakart­katÃyÃæ vihità saæyogap­thaktvena viniyuktamapi viniyojayantÅ na Óakyà Órutyantareïa niroddhuæ svapramÃmiti vai«amyam / tadidamuktam- ## tulyabalatayà b­haspatisavasya tulyatÃÓaÇkÃpÃkaraïadvÃreïa samuccayo na tu p­thaguktitayà parasparÃpek«atvÃditi / saænidhipÃÂhamupapÃdayati- ## //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.15.26 ## yatra hÃnopÃyane ÓrÆyete tatrÃvivÃda÷ saænipÃte yatrÃpyupÃyanamÃtraÓravaïaæ tatrÃpi nÃntarÅyakatayà hÃnamÃk«iptamityasti saænipÃta÷ / yatra tu hÃnamÃtraæ sak­tadu«k­tayo÷ Órutaæ na ÓrÆyate upÃyanaæ, tatra kimupÃyanamupÃdÃnaæ saænipatenna veti saæÓaya÷ / atra pÆrvapak«aæ g­hïÃti- ## syÃdetat / yathà ÓrÆyamÃïamekatra ÓÃkhÃyÃmupÃsanÃÇgaæ tasminnevopÃsane ÓÃkhÃntare 'ÓrÆyamÃïamupasaæhriyate / evaæ ÓÃkhÃntaraÓrutamupÃyanamupasaæhari«yata ityata Ãha- ## ekatve hyupÃsanakarmaïÃmanyatra ÓrutÃnÃmapyanyatra samavÃyo ghaÂate / na tvihopÃsanÃnÃmekatvaæ, saguïanirguïatvena bhedÃdityartha÷ / nanu yathopÃyanaæ Órutaæ hÃnamupasthÃpayatyevaæ hÃnamapi upÃyanamityata Ãha- ## grahaïaæ hi na svÃmino 'pagamamantareïa bhavatÅti grahaïÃdapagamasiddhiravaÓyaæbhÃvinÅ / apagamastvasatyapyanyena grahaïe d­«Âo yathà prÃyaÓcittenÃpagatirenasa iti / kart­bhedakathanaæ tvetadupodbalÃnÃrthaæ na punaravaÓyaæbhÃvasya prayojakamupÃyanenÃnaikÃntyÃditi / siddhÃntamupakramate- ## ayamasyÃrtha÷-karmÃntare vihitaæ hi na karmÃntara upasaæhriyate pramÃïÃbhÃvÃt / yatpunarna vidhÅyate kintu stutyarthaæ siddhatayà saækÅrtyate tadasati bÃdhake devatÃdhikaraïanyÃyena Óabdata÷ pratÅyamÃnaæ parityaktumaÓakyam / tathÃca vidhÆtayo÷ sak­tadu«k­tayornirguïÃyÃæ vidyÃyÃmaÓvaromÃdivatkiæ bhavatvityÃkÃÇk«ÃyÃæ na tÃvatprÃyaÓcitteneva tadvilayasaæbhavastathà satyaÓvaromarÃhud­«ÂÃntÃnupapatte÷ / na jÃtvaÓvaromarÃhumukhayorvilayanamasti / api tvaÓvacandrÃbhyÃæ vibhÃga÷ / naca na«Âe vidhÆnanapramocanÃrthasaæbhava÷ / tasmÃdarthavÃdasyÃpek«ÃyÃæ Óabdasaænidhik­to 'pi viÓe«a upÃyanaæ buddhau saænidhÃpayituæ Óaknotyapek«Ãæ pÆrayitumiti / nirguïÃpi vidyà hÃnopÃyanÃbhyÃæ stotavyà / stutiprakar«astu prayojanaæ na pramÃïam / aprakar«e 'pi stutyupapatte÷ / na cÃrthavÃdÃntarÃpek«ÃrthavÃdÃntarÃïÃæ na d­«Âà / naca tairna pÆraïamityÃha- ## yadyapyanyadÅye api suk­tadu«k­te anyasya phalaæ prayacchata÷, yathà putrasya ÓrÃddhakarma pitust­ptiæ yathà ca piturvaiÓvÃnarÅye«Âi÷ putrasya / nÃryÃÓca surÃpÃnaæ bharturnarakam / tathÃpyanyadÅye api suk­tadu«k­te sÃk«Ãdanyasminna saæbhavata ityÃÓayena ÓaÇkà / phalata÷ prÃptyà stutiriti parihÃra÷ / ## ityapi na svarÆpata÷ suk­tadu«k­tasaæcÃrÃbhiprÃyam / nanu vidyÃguïopasaæhÃrÃdhikÃre ko 'yamakÃï¬e stutyarthavicÃra itiÓaÇkÃmupasaæhÃrannapÃkaroti- ## vidyÃguïopasaæhÃraprasaÇgata÷ stutiguïopasaæhÃro vicÃrita÷ / prayojanaæ copÃsake sauhÃrdamÃcaritavyaæ na tvasauhÃrdamiti chanda evÃcchanda ÃcchÃdanÃdÃcchando bhavati / ## ­tvija upagÃyantÅtyaviÓe«eïopagÃnam­tvijÃm / bhÃllavinastu viÓe«eïa nÃdhvaryupagÃyatÅti / tadetasmÃdbhÃllavinÃæ vÃkyam­tvija upagÃyantÅtyetacche«aæ vij¤Ãyate / etaduktaæ bhavati-adhvaryuvarjità ­tvija upagÃyantÅti / kasmÃtpunarevaæ vyÃkhyÃyate / nanu svatantrÃïyeva santu vÃkyÃnÅtyata Ãha- #<Órutyantarak­tamiti /># a«Âado«adu«ÂavikalpaprasaÇgabhayena vÃkyÃntarasya vÃkyÃntaraÓe«atvamatrabhavato jaiminerapi saæmatamityÃha- ## 'api tu vÃkyaÓe«a÷ syÃdanyÃyyatvÃdvikalpasya vidhÅnÃmekadeÓa÷ syÃt'ityetadeva sÆtramarthadvÃreïa paÂhati- ## syÃtsa cÃnyÃyya iti Óe«a÷ / evaæ kila ÓrÆyate-'e«a vai saptadaÓa÷ prajÃpatiryaj¤e yaj¤e 'nvÃyatta'iti / tato nÃnuyÃje«u yeyajÃmahaæ karotÅti / tadatrÃnÃrabhya ka¤cidyaj¤aæ yaj¤e«u yeyajÃmahakaraïamupadi«Âam / tadupadiÓya cÃmnÃtaæ nÃnuyÃje«viti / tatra saæÓaya÷-kiæ vidhiprati«edhayorvikalpa uta paryudÃso 'nuyÃjavarjite«u yeyajÃmaha÷ kartavya iti / mà bhÆdarthaprÃptasya ÓÃstrÅyeïa ni«edhe vikalpa÷ / d­«Âaæ hi tÃdÃtvikÅmasya sundaratÃæ gamayati nÃyatau do«avattÃæ ni«edhati / tasya tatraudÃsÅnyÃt / ni«edhaÓÃstraæ tu tÃdÃtvikaæ saundaryamabÃdhamÃnameva prav­ttyunmukhaæ naraæ nivÃrayadÃyatyÃmasya du÷khaphalatvamavagamayati / yathÃha-'akartavyo du÷khaphala÷'iti / tato rÃgata÷ prav­ttamapyÃyatyÃæ du÷khato bibhyataæ puru«aæ Óaknoti nivÃrayitumiti balÅyÃn ÓÃstrÅya÷ prati«edho gÃrata÷ prav­tteriti na tayà vikalpamarhati / ÓÃstrÅyau tu vidhini«edhau tulyabalatayà «o¬aÓigrahaïavadvikalpyete / tatra hi vidhidarÓanÃtpradhÃnasyopakÃrabhÆyastvaæ kalpyate / ni«edhadarÓanÃcca vaiguïye 'pi phalasiddhiravagamyate / tathÃha-'arthaprÃptavaditi cenna tulyatvÃdubhayaæ Óabdalak«aïaæ'iti / naca vÃcyaæ yÃvadyajati«u yeyajÃmahakaraïaæ yÃvadyajatisÃmÃnyadvÃreïÃnuyÃjaæ yajativiÓe«amupasarpati tÃvadanuyÃjagatena ni«edhena tanni«iddhamiti ÓÅghraprav­tte÷ sÃmÃnyaÓÃstrÃdviÓe«ani«edho balavÃniti / yato bhavatvevaævidhi«u brÃhmaïebhyo dadhi dÅyatÃæ takraæ kauï¬inyÃyeti / tatra takravidhirna dadhividhimapek«ate pravartitumiha tu prÃptipÆrvakatvÃprati«edhasya yeyajÃmahasya cÃnyato 'prÃptestanni«edhena ni«edhaprÃptyai tadvidhirapek«aïÅya÷ / naca sÃpek«atayà ni«edhÃdvidhireva balÅyÃnityatulyaÓi«Âatayà na vikalpa÷ kintu ni«edhasyaiva bÃdhanamiti sÃæprataæ, tathà sati ni«edhaÓÃstraæ pramattagÅtaæ syÃt / naca tadyuktaæ tulyaæ hi sÃæpradÃyikam / naca na tau paÓau karotÅtivadarthavÃdatà / asamavetÃrthatvÃt / paÓau hi nÃjyabhÃgau sta ityupapadyate / na cÃtra tathà yeyajÃmahÃbhÃva÷, yajati«u yeyajÃmahavidhÃnÃt / anuyÃjÃnÃæ ca tadbhÃvÃt / naca paryudÃsastadÃnanuyÃje«viti, kÃtyÃyanamatena niyamaprasakte÷ / tasmÃdvihitaprati«iddhatayà vikalpa iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-uktaæ «o¬aÓigrahaïayorvikalpa iti / nahi tatrÃnyà gatirasti / tenëÂÃdo«adu«Âo 'pi vikalpa ÃsthÅyate pak«e 'pi prÃmÃïyÃnmà bhÆtpramatagÅtateti / iha tu paryudÃsenÃpyupapattau saæbhavantyÃmanyÃyyaæ vikalpÃÓrayaïamayuktam / evaæ hi tadà na¤a÷ saæbandho 'nanuyÃje«u yajati«vanuyÃjavartite«u yeyajÃmaha÷ kartavya iti / kimato yadyavam / etadato bhavati-nÃnuyÃje«vityetadvÃkyamaparipÆrïaæ sÃkÃÇk«aæ pÆrvavÃkyaikadeÓena saæbhantsyate yadetadyeyajÃmahaÇkarotÅtyetannÃnuyÃje«u yÃvaduktaæ syÃdanuyÃjavarjite«viti tÃvaduktaæ bhavati nÃnuyÃje«viti / tathÃca yajitiviÓe«aïÃrthatvÃdananuyÃjavidhirevÃyamiti prati«edhÃbhÃvÃnna vikalpa÷ / na cÃbhiyuktatarapÃïinivirodhe kÃtyÃyanasyÃsadvÃditvaæ nityasamÃsavÃdina÷ saæbhavati / sa hi vibhëÃdhikÃre samÃsaæ ÓÃsti / tasmÃdanuyÃjavarjite«u yeyajÃmahavidhÃnamiti siddham / varïakÃntaramÃha- ## yathà hi suk­tadu«k­tayoramÆrtayo÷ kalpanaæ näjasaæ mÆrtyanuvidhÃyitvÃtkampasya / tathÃnyadÅyayoranyatra saæcÃro 'pyanupapanno 'mÆrtatvÃdeva / tasmÃdyatra vidhÆnanamÃtraæ Órutaæ tatra kampanena varaæ svakÃryÃrambhÃccÃlanamÃtrameva lak«yatÃæ na tu tato 'pagatyÃnyatra saæcÃra÷ kalpanÃgauravaprasaÇgÃt / tasmÃtsvakÃryÃrambhÃccÃlanaæ vidhÆnanamiti prÃpte 'bhidhÅyate-yatra tÃvadupÃyanaÓrutistatrÃvaÓyaæ tyÃgo vidhÆnanaæ vaktavyam / kvacidapi cedvidhÆnanaæ tyÃge vartate tathà satyanyatrÃpi tatraiva vartitumarhati / evaæ hi na varteta yadi vidhÆnanamiha mukhyaæ labhyeta / na caitadasti / tatrÃpi svakÃryÃccÃlanasya lak«yamÃïatvÃt / naca prÃmÃïikaæ kalpanÃgauravaæ lohagandhitÃmÃcarati / apicÃnekÃrthatvÃddhÃtÆnÃæ tyÃge 'pi vidhÆyate mukhyameva bhavi«yati / prÃcuryeïa tyÃge 'pi loke prayogadarÓanÃt / vinigamanahetorabhÃvÃt / gaïakÃrasya copalak«aïatvenÃpyarthanirdeÓasya tatra darÓanÃt / tasmÃddhÃnÃrtha evÃtreti yuktam //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.16.27 ## nanu pÃÂhakramÃdardhapathe suk­tadu«k­tataraïe pratÅyete / vidyÃsÃmarthyÃcca prÃgevÃvagamyete / tathà ÓÃÂhyÃyaninÃæ tÃï¬inÃæ ca Órute÷ / Órutyarthau ca pÃÂhakramÃdbalÅyÃæsau, 'agnihotraæ juhoti yavÃgÆæ pacati'ityatra yathà / tasmÃtpÆrvapak«ÃbhÃvÃdanÃrabhyametat / atrocyate / naitatpÃÂhakramamÃtramapi tu Órutistatsuk­tadu«k­te vidhÆnuta iti / taditi hi sarvanÃma tasmÃdarthe sannihitaparÃmarÓakaæ tasya hetubhÃvamÃha / sannihitaæ ca yadanantaraæ Órutam / taccÃrdhapathavarti virajÃnadÅmano 'bhigamanamityardhapatha eva suk­tadu«k­tatyÃga÷ / naca Órutyantaravirodha÷ / ardhapathe 'pi pÃpavidhÆnane brahmalokasaæbhavÃtprÃkkÃlatopapatte÷ / evaæ ÓÃÂhyÃyaninÃmapyavirodha÷ / nahi tatra jÅvanniti và jÅvata iti và Órutam / tathà cÃrdhapatha eva suk­tadu«k­tavimoka÷ / eva¤ca na paryaÇkavidyÃtastatprak«aya iti pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃntastu vidyÃsÃmarthyavidhÆtakalma«asya j¤Ãnavata uttareïa pathà gacchato brahmaprÃptirna cÃprak«Åïakalma«asyottaramÃrgagamanaæ saæbhavati / yathà yavÃgÆpÃkÃtprÃgnÃgnihotram / yamaniyamÃdyanu«ÂhÃnasahitÃyà vidyÃyà uttareïa mÃrgeïa paryaÇkasthabrahmaprÃptyupÃyatvaÓravaïÃt / aprak«ÅïapÃpmanaÓca tadanupapatte÷ / vidyaiva tÃd­ÓÅ kalma«aæ k«apayati k«apitakalma«aæ cottaramÃrgaæ prÃpayatÅti kathamardhapathe kalma«aya÷ / tasmÃtpÃÂhakramabÃdhenÃrthakramo 'nusartavya÷ / nanu na pÃÂhakramamÃtramatra, taditi sarvanÃmaÓrutyà saænihitaparÃmarÓÃdityuktam / tadayuktaæ, buddhisaænidhÃnamÃtramatropayujyate nÃnyat, taccÃnantarasyeva vidyÃprakaraïÃdvidyÃyà apÅti samÃnà ÓrutirubhayatrÃpÅti / arthapÃÂhau pariÓi«yete tatra cÃrtho balÅyÃniti / naca tÃï¬yÃdiÓrutyavirodha÷ pÆrvapak«e / aÓva iva romÃïi vidhÆyeti hi svatantrasya puru«asya vyÃpÃraæ brÆte, naca paretasyÃsti svÃtantryam, tasmÃttadvirodha÷ //27// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.16.28 ## kebhyaÓcitpadebhya idaæ sÆtram / nanu yathà paretasyottareïa pathà brahmaprÃptirbhavatÅti vidyÃphalamevaæ tasyaivÃrdhapathe suk­tadu«k­tahÃnirapi bhavi«yatÅti ÓaÇkÃpadÃni tebhya uttaramidaæ sÆtram / tadvyÃca«Âe- ## vidyÃphalamapi brahmaprÃptirnÃparetasya bhavitumarhati ÓaÇkÃpadebhya÷ / yathÃhu÷-nÃjanitvà tatra gacchantÅti / suk­tadu«k­taprak«ayastu satyapi naraÓarÅre saæbhavatÅti samarthasya hetoryamaniyamÃdisahitÃyà vidyÃyÃ÷ karyak«ayÃyogÃdyukto jÅvata eva suk­tadu«k­tak«aya iti siddham / chandata÷ svacchandata÷ svecchayeti yÃvat / svecchayÃnu«ÂhÃnaæ yamaniyamÃdisahitÃyà vidyÃyÃ÷ / ## jÅvata÷ puru«asya syÃnna m­tasya / tatpÆrvakaæ casuk­tadu«k­tahÃnaæ syÃjjÅvata eva / samarthasya k«epÃyogÃt / evaæ kÃraïÃnantaraæ kÃryotpÃde sati nimittanaimittakayostadbhÃvasyopapattistÃï¬iÓÃÂhyÃyaniÓrutyoÓca saægatiritarathà svÃtantryÃbhÃvenÃsaægatiruktà syÃt / tadanenobhayÃvirodho vyÃkhyÃta÷ / ye tu parasya vidu«a÷ suk­tadu«k­te kathaæ paratra saækrÃmata iti ÓaÇkottaratayà sÆtraæ vyÃcakhyu÷ / chandata÷ saækalpata iti Órutism­tyoravirodhÃdeva / na tvatrÃgamagamyer'the svÃtantryeïa yuktirniveÓanÅyete / te«ÃmadhikaraïaÓarÅrÃnupraveÓe saæbhavatyarthÃntaropavarïanamasaÇgatameveti //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.17.29.-30 ## yathà hÃnisaænidhÃvupÃyanamanyatra Órutamiti, yatrÃpi kevalà hÃni÷ ÓrÆyate tatrÃpi upÃyanamupasthÃpayatyevaæ tatsannidhÃveva devayÃna÷ panthÃ÷ Óruta iti yatrÃpi suk­tadu«k­tahÃni÷ kevalà Órutà tatrÃpi devayÃnaæ panthÃnamupasthÃpayitumarhati / naca nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaitÅtyanena virodha÷ / devayÃnena pathà brahmalokaprÃptau nira¤janasya paramasÃmyopapatte÷ / tasmÃddhÃnimÃtre devayÃna÷ panthÃ÷ saæbadhyata iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-vidvÃn puïyapÃpe vidhÆyanira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaitÅti hi vidu«o vidhÆtapuïyapÃpasya vidyayà k«emaprÃptimÃha / bhramanibandhano 'k«emo yÃthÃtmyaj¤Ãnalak«aïayà vidyayà vinivartanÅya÷ / nÃsau deÓaviÓe«amapek«ate / nahi jÃtu rajjau sarpabhramaniv­ttaye samutpannaæ rajjutattvaj¤Ãnaæ deÓaviÓe«amapek«ate / vidyotpÃdasyaiva svavirodhyavidyÃniv­ttirÆpatvÃt / naca vidyotpÃdÃyà brahmalokaprÃptirapek«aïÅyà / yamaniyamÃdiviÓuddhasattvasyehaiva ÓravaïÃdibhirvidyotpÃdÃt / yadi paramÃrabdhakÃryakarmak«apaïÃya ÓarÅrapÃtÃvadhyapek«eti na devayÃnenÃstÅhÃrtha iti Órutid­«ÂavirodhÃnnÃpek«itavya iti / asti tu paryaÇkavidyÃyÃæ tasyÃrtha ityuktaæ dvitÅyena sÆtreïeti / ye tu yadi puïyamapi nivartate kimarthà tarhi gatarityÃÓaÇkya sÆtramavatÃrayanti / gaterarthavattvamubhayathà du«k­taniv­ttyà suk­taniv­ttyà ca / yadi puna÷ puïyamanuvarteta brahmalokagatasyÃpÅha puïyaphalopabhogÃyav­tti÷ syÃt / tathà caitena pratipÃdyamÃnÃgatyanÃv­ttiÓrutivirodha÷ / tasmÃddu«k­tasyeva suk­tasyÃpi prak«aya iti tai÷ punaranÃÓaÇkanÅyamevÃÓaÇkitam / vidyÃk«iptÃyÃæ hi gatau keyamÃÓaÇkà yadi k«Åïasuk­ta÷ kimarthamayaæ yÃtÅti / nahye«Ã suk­tanibandhanà gatirapi tu vidyÃnibandhanà / tasmÃdv­ddhoktamevopavarïanaæ sÃdhviti //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.17.31 ## prakaraïaæ hi dharmÃïÃæ niyÃmakam / yadi tu tannÃdriyate tato darÓapÆrïamÃsajyoti«ÂomÃdidharmÃ÷ saækÅryeran / naca te«Ãæ vik­ti«u sauryÃdi«u dvÃdaÓÃhÃdi«u codakata÷ prÃpti÷ / sarvatraupadeÓikatvÃt / naca darvihomasyÃprak­tivikÃrasyÃdharmakatvam / naca sarvadharmayuktaæ karma ki¤cidapi Óakyamanu«ÂhÃtum / na caivaæ sati ÓrutyÃdayo 'pi viniyojakÃste«Ãmapi hi prakaraïena sÃmÃnyasaæbandhe sati viniyojakatvÃt / yatrÃpi vinÃprakaraïaæ ÓrutyÃdibhyo viniyogo 'vagamyate tatrÃpi tannirvÃhÃya prakaraïasyÃvaÓyaæ kalpanÅyatvÃt / tasmÃtprakaraïaæ viniyogÃya tanniyamÃya cÃvaÓyÃbhyupetavyamanyathà ÓrutyadÅnÃmaprÃmÃïyaprasakte÷ / tasmÃdyÃsvevopÃsanÃsu devayÃna÷ pit­yÃïo và panthà ÃmnÃtastÃsveva na tÆpÃsanÃntare«u tadanÃmnÃnÃt / naca 'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate'iti sÃmÃnyavacanÃtsarvavidyÃsu tatpathaprÃpti÷ / ÓraddhÃtapa÷parÃyaïÃnÃmeva tatra tatpathaprÃpti÷ ÓrÆyate, na tu vidyÃparÃyaïÃnÃm / apicaivaæ satyekasyÃæ vidyÃyÃæ mÃrgopadeÓa÷ sarvÃsu vidyÃsvityekatraiva mÃrgopadeÓa÷ kartavyo na vidyÃntare / vidyÃntare ca ÓrÆyate / tasmÃnna sarvopÃsanÃsu pathiprÃptiriti prÃptam / evaæ prÃpte ucyate-'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate'iti na ÓraddhÃtapomÃtrasya pathiprÃptimÃhÃpi tu vidyayà tadÃrohantÅtyatra nÃvidvÃæsastapasvina iti kevalasya tapasa÷ ÓraddhÃyÃÓca tatprÃptiprati«edhÃdvidyÃsahite ÓraddhÃtapasÅ tatprÃpyupÃyatayà vadan vidyÃntarÅlÃnÃmapi pa¤cÃgnividyÃvidbhi÷ samÃnamÃrgatÃæ darÓayati / tathÃnyatrÃpi pa¤cÃgnividyÃdhikÃre 'bhidhÅyate-'ya evametÃdvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃæ satyamupÃsate'iti / satyaÓabdasya brahmaïyevÃnapek«aprav­ttitvÃt / tadeva hi satyamanyasya mithyÃtvena katha¤cidÃpek«ikasatyatvÃt / pa¤cÃgnividÃæ cetthaævittayaivopÃttatvÃt / vidyÃsÃhacaryÃcca vidyÃntaraparÃyaïÃnÃmevedamupÃdÃnaæ nyÃyyam / mÃrgadvayabhra«ÂÃnÃæ cÃdhogatiÓravaïÃt / tatrÃpi ca yogyatayà devayÃnasyaivehÃdhvano 'bhisaæbandha÷ / etaduktaæ bhavati-bhavetprakaraïaæ niyÃmakaæ yadyaniyamapratipÃdakaæ vÃkyaæ Órautaæ smÃrtaæ và na syÃdasti tu tattasya ca prakaraïÃdbalÅyastvam / tasmÃdaniyamo vidyÃntare«vapi saguïe«u devayÃna÷ panthà asak­nmÃrgopadeÓasya ca prayojanaæ varïitaæ bhëyak­teti //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.19.32 ## saguïÃyÃæ vidyÃyÃæ cintÃæ k­tvà nirguïÃyÃæ cintayati / nirguïÃyÃæ vidyÃyÃæ nÃpavarga÷ palaæ bhavitumarhati / Órutism­tÅtihÃsapurÃïe«u vidu«ÃmapyapÃntaratama÷prabh­tÅnÃæ tattaddehaparigrahaparityÃgau ÓrÆyete / tadapavargaphalatve nopapadyate / apav­ktasya tadanupapatte÷ / upapattau và tallak«aïÃyogÃt / apunarÃv­ttirhi tallak«aïam / tena satyÃmapi vidyÃyÃæ tadanupapatterna mok«a÷ / phalaæ, vidyÃyÃæ vibhÆtayastu tÃstÃstasyÃ÷ phalam / apunarÃv­ttiÓruti÷ punastatpraÓaæsÃrtheti manyate / naca 'tÃvadevÃsya ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye'iti Órutervidu«o dehapÃtÃvadhipratÅk«Ãvadvasi«ÂhÃdÅnÃmapi prÃrabdhakarmaphalopabhogapratÅk«eti sÃæpratam / yena hi karmaïà vasi«ÂhÃdÅnÃmÃrabdhaæ ÓarÅraæ tatpratÅk«Ã syÃt / tathÃca na ÓarÅrÃntaraæ te g­hïÅyu÷ / naca tÃvadeva ciramityetadapyÃrjavena ghaÂate / samarthahetusaænidhau k«epÃyogÃt / tasmÃdetadapi vidyÃstutyaiva gamayitavyam / tasmÃnnÃpavargo vidyÃphalam / tathà cÃpavargÃk«epeïa pÆrva÷ pak«a÷ / atra ca pÃk«ikaæ mok«ahetutvamityÃpÃtata÷, ahetutvaæ veti tu pÆrvapak«atattvam / rÃddhÃntastu-vidyÃkarmasvanu«ÂhÃnato«iteÓvaracoditam / adhikÃraæ samÃpyaite pratiÓanti paraæ padam // nirguïÃyÃæ vidyÃyÃmapavargalak«aïaæ ÓrÆyamÃïaæ na stutimÃtratayà vyÃkhyÃyamucitam / paurvÃparyaparyÃlocane bhÆyasÅnÃæ ÓrutÅnÃmatraiva tÃtparyÃvadhÃraïÃt / naca yatra tÃtparyaæ tadanyathayituæ yuktam / uktaæ hi 'na vidhau para÷ ÓabdÃrtha'iti / naca vidu«ÃmapÃntaratama÷prabh­tÅnÃæ tattaddehasaætÃrÃtsatyÃmapi brahmavidyÃyÃmanirmok«Ãnna brahmavidyà mok«asya heturiti sÃmpratam / hetorapi sati pratibandhe kÃryÃnupajano na hetubhÃvamapakÃroti / nahi v­ntaphalasaæyogapratibaddhaæ gurutvaæ na patanamajÅjanaditi pratibandhÃpagame tatkurvanna taddhetu÷ / naca na setupratibandhÃnÃmapÃæ nimnadeÓÃnabhisarpaïamiti setubhede na nimnamabhisarpanti / tadvadihÃpi vidyÃkarmÃrÃdhanÃvarjiteÓvaravihitÃdhikÃrapadapratibaddhà brahmavidyà yadyapi na muktiæ dattavatÅ tathÃpi tatparisamÃptau pratibandhavigame dÃsyati / yathà hi prÃrabdhavipÃkasya karmaïa÷ prak«ayaæ pratÅk«amÃïaÓcaramadehasamutpannabrahmasÃk«ÃtkÃro 'pi dhriyate 'tha tatprak«ayÃnmok«aæ prÃpnoti / evaæ prÃrabdhÃdhikÃralak«aïaphalavidyÃkarmà puru«o vasi«ÂhÃdirvidvÃnapi tatk«ayaæ pratÅk«amÃïo yugupatkrameïa và tattaddehaparigrahaparityÃgau kurvanmukto 'pyanÃbhogÃtmikayà prakhyayà sÃæsÃrika ava viharati / tadidamuktam- ## prÃrabdhavipÃkÃni tu karmÃïi varjayitvà vyapagatÃnij¤ÃnenaivÃtivÃhitÃni#< / na caite jÃtismarà iti /># yo hi paravaÓo dehaæ parityÃjyate dehÃntaraæ ca nÅta÷ pÆrvajanmÃnubhÆtasya smarati sa janmaväjÃtismaraÓca / g­hÃdiva g­hÃntare svecchayà kÃyÃntaraæ saæcaramÃïo na jÃtismara ÃkhyÃyate #< /># ## vivÃdaæ k­tvà / vyatirekamÃha- ## prÃrabdhavipÃke ##maprÃrabdhavipÃkamiti / syedetat / vidyayÃvidyÃdikleÓaniv­ttau nÃvaÓyaæ ni÷Óe«asya karmÃÓayasya niv­ttinaranÃdibhavaparamparÃhitasyÃniyatavipÃkakÃlasyÃsaÇkhyeyatvÃtkÃrmaÓayasyetyata Ãha- ## nahisamÃne vinÃÓahetau kasyacidvinÃÓo nÃparasyeti Óakyaæ vaditum / tatkimidÃnÅæ prav­ttaphalamapi karma vinaÓyet / tathÃca na vidu«o vasi«ÂhÃderdehadhÃraïetyata Ãha- ## tasya tÃvadeva ciramiti ÓrutiprÃmÃïyÃdanÃgataphalameva karma k«Åyate na prav­ttaphalamityavagamyate / apica nÃdhikÃravatÃæ sarve«Ãm­«ÅïÃmÃtmatattvaj¤Ãnaæ tenÃvyÃpako 'pyayaæ parvapak«a ityÃha- ## tatkinte«Ãmanirmok«a eva, netyÃha- ## viraktÃ÷ / ## pralaya÷ / apica svargÃdÃvanubhavapathamanÃrohati Óabdaikasamadhigamye vicikitsà syÃdapi mandadhiyÃmÃmu«mikaphalatvaæ prati / yathà cÃrthavÃda÷-'ko hi tadveda yadamu«miælloke 'sti và na veti' / advaitaj¤Ãnaphalatve mok«asyÃnubhavasiddhe vicikitsÃgandho 'pi nÃstÅtyÃha- ## advaitatattvasÃk«ÃtkÃro hi avidyÃsamÃropitaæ prapa¤caæ samÆlaghÃtaæ nighnanghoraæ saæsÃrÃÇgÃraparitÃpamupaÓamayati puru«asyetyanubhavÃdapi sphuÂamupapatidra¬himnaÓca ÓrutirdarÓità / taccÃnubhavÃdvÃmadevÃdÅnÃæ siddham / nanu tattvamasi vartasa iti vÃkyaæ kathamanubhavameva dyotayatÅtyata Ãha- ## vartamÃnÃpadeÓasya bhavi«yadarthatà m­taÓabdÃdhyÃhÃraÓcÃÓakya ityartha÷ //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.20.33 ## ak«agavi«ayÃïÃæ prati«edhadhiyÃæ sarvavedavartinÅnÃmavarodha upasaæhÃra÷ prati«edhasÃmÃnyÃdak«arasya tadbhÃvapratyabhij¤ÃnÃt / ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasyetyatrÃyamartho yadyapi bhÃvarÆpe«u viÓe«aïe«u siddhastantryÃyatayà ca ni«edharÆpe«viti siddha eva / tathÃpi tasyaivai«a prapa¤co 'vagantavya÷ / ## yadyapi ÓÃbare dattottaramatrodÃharaïÃntaraæ tathÃpi tulyanyÃyatayaidapi ÓakyamudÃhartumityudÃharaïÃntaraæ darÓitam / tatra ÓÃbaramudÃharaïamastyÃdhÃnaæ yajurvedavihitam-'ya evaæ vidvÃnagnimÃdhatta'iti / tadaÇgatvena yajurveda eva 'ya evaæ vidvÃnvÃravantÅyaæ gÃyati ya evaæ vidvÃnyaj¤Ãyaj¤Åyaæ gÃyati ya evaæ vidvÃnvÃmadevyaæ gÃyati'iti vihitam / etÃni ca sÃmÃni sÃmavede«ÆtpannÃni / tatredaæ saædihyate-kimetÃni yatrotpadyante tatratyainevoccai«Âvena svareïÃdhÃne prayoktavyÃnyatha yatra viniyujyante tatratyenopÃæÓutvena svareïa 'uccai÷ sÃmnopÃæÓu yaju«Ã iti Órute÷ / kiæ tÃvatprÃptam / utpattividhinaivÃpek«itopÃyatvÃtmanà vihitatvÃdaÇganÃæ tasyaiva prÃthamyÃttannibandhana evoccai÷svare prÃpta ucyate- ## ayamartha÷-utpattividhirguïo viniyogavidhistu pradhÃnaæ, tadanayorvyÃtikrame virodhe utpattividhyÃlocanenoccai«Âvaæ viniyogavidhyÃlocanena copÃæÓutvaæ so 'yaæ virodho vyatikramastasminvayatikrame mukhyena pradhÃnena niyujyamÃnatvarÆpeïa tasya vÃravantÅyÃdervedasaæyogo grÃhyo notpadyamÃnatvena guïena / kuta÷, viniyujyamÃnatvasya mukhyatvenotpadyamÃnatvasya guïatvena tadarthatvÃdviniyujyamÃnÃrthatvÃdutpadyamÃnatvasya / etaduktaæ bhavati-yadyapyutpattividhÃvapi cÃtÆrÆpyamasti vidhitvasyÃviÓe«Ãt / tanmÃtranÃntarÅyakatvÃcca cÃtÆrÆpyasya / tathÃpi vÃkyÃnÃmaidaæparyaæ bhidyate / ekasyaiva vidherutpattiviniyogÃdhikÃraprayogarÆpe«u catur«u madhye ki¤cideva rÆpaæ kenacidvÃkyenollikhyate yadanyato 'prÃptam / tatra yadyapi sÃmavede sÃmÃni vihitÃni tathÃpi tadvÃkyÃnÃæ tadutpattimÃtraparatà viniyogasya yÃjurvaidikaireva vÃkyai prÃptatvÃt / tathÃcotpattivÃkyebhya÷ samÅhitÃrthÃpratilambhÃdviniyogavÃkyebhyaÓca tadavagatestadarthÃnyevotpattivÃkyÃni bhavantÅti tatra yena vÃkyena viniyujyante tasyaiva svarasya sÃdhanatvaæsaæsparÓino grahaïaæ na tu rÆpamÃtrasparÓina iti / bhëyakÃrÅyamapyudÃharaïamevameva yojayitavyam / udrÃt­vedotpannÃnÃæ mantraïÃmudgÃtrà prayoge prÃpte adhvaryupradÃnake 'pi puro¬ÃÓe viniyuktatvÃtpradhÃnÃnurodhenÃdhvaryuïaiva te«Ãæ prayogo nodgÃtreti dÃr«ÂÃntike yojayati- ## //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.20.34 ## 'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau'ityatra siddho 'pyartha÷ prapa¤cyate / ekatra bhoktrabhoktrorvedyatÃ, anyatra bhoktroreveti vedyabhedÃdvidyÃbheda iti / naca s­«ÂirupadadhÃtÅtivatpibadapiballak«aïÃparaæ pibantÃviti netumucitam / sati mukhyÃrthasaæbhave tadÃÓrayaïÃyogÃt / naca vÃkyaÓe«ÃnurodhÃttadÃÓrayaïam / saædehe hi vÃkyaÓe«Ãnnirïayo naca mukhyalÃk«aïikagrahaïavi«ayo vi«aya÷ saæbhavati, tulyabalatvÃbhÃvÃt / prakaraïasya ca tato balÅyasà vÃkyena bÃdhanÃt / tasmÃdvedyabhedÃdvidyÃbheda iti prÃpta ucyate-dvÃsuparïetyatra ­taæ pibantÃvityatra ca dvitvasaækhyotpattau pratÅyate tena samÃnatautsargikÅ / pibantÃviti dvayo÷ pibantà yà sà bÃdhanÅyÃ, sà copakramopasaæhÃrÃnurodhena na dvayorapi tu chatrinyÃyena lÃk«ÃïikÅ vyÃkhyeyà / yena hyupakramyate yena copasaæsthiyate tadanurodhena madhyaæ j¤eyam / yathà jÃmitvado«asaækÅrtanopakrame tatpratisamÃdhÃnopasaæhÃre ca saædarbhe madhyapÃtino vi«ïurÆpÃæÓu ya«Âavyo 'jÃmitvÃyetyÃdaya÷ p­thagvidhitvamalabhamÃnà vidhitvamavivak«itvÃrthavÃdatayà nÅtÃstatkasya hetorekavÃkyatà hi sÃdhÅyasÅ vÃkyabhedÃditi / tathehÃpi tadanurodhena pibadapibatsamÆhaparaæ lak«aïÅyaæ pibantÃvityanena / tathÃca vedyÃbhedÃdvidyÃbheda iti / apica tri«vapyete«u vedÃnte«u prakaraïatraye 'pi paurvÃparyaparyÃlocanayà paramÃtmavidyaivÃvagamyate / yadyevaæ kathaæ tarhi jÅvopÃdÃnamastvityata Ãha- ## nÃsyÃæ jÅva÷ pratipÃdyate kintu paramÃtmano 'bhedaæ jÅvasya darÓayitumasÃvanÆdyate / paramÃtmavidyÃyÃÓcÃbhedavi«ayatvÃnna bhedÃbhedavicÃrÃvatÃra÷ / tasmÃdaikavidyamatra siddham //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.22.35 ## kau«ÅtakeyakaholacÃkrÃyaïo«astapraÓnopakramayorvidyornairantaryeïÃmnÃtayo÷ kimasti bhedo na veti viÓaye bheda eveti bhrÆma÷ / kuta÷-yadyapyubhayatra praÓnottarayorabheda÷ pratÅyate, tathÃpi tatsyaivaikasya puna÷ ÓruteraviÓe«ÃdÃnarthakyaprasaÇgÃdyajatyabhyÃsavadbheda÷ prÃpta÷ / na caikasyaiva tÃï¬inÃæ navak­tva upadeÓe 'pi yathà bhedo na bhavati 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo'ityatra tathehÃpyabheda iti yuktam / bhÆya eva mà bhagavÃn vij¤Ãpayatu, iti hi tatra ÓrÆyate tenÃbhedo yujyate / na ceha tathÃsti / tena yadyapÅha vedyÃbhedo 'vagamyate tathÃpyekatra tasyaivÃÓanÃyÃdimÃtrÃtyayopÃdherupÃsanÃdekatra ca kÃryakaraïavirahopÃdherupÃsanÃdvidyÃbheda eveti prÃpte pratyucyate / naitadupÃsanÃvidhÃnaparamapi tu vastusvarÆpapratipÃdanaparaæ praÓnaprativacanÃlocanenopalabhyate / kimato yadyevam / etadato bhavati-vidheraprÃptaprÃpaïÃrthatvÃtprÃptÃvanupapatti÷ / vastusvarÆpaæ tu puna÷punarucyamÃnamapi na do«amÃvahati Óatak­tvo 'pi hi pathyaæ vadantyÃptÃ÷ / viÓe«atastu veda÷ pit­bhyÃmapyabhyarhita÷ / naca sarvathà paunaruktyam / ekatrÃÓanÃyÃdyatyayÃdanyatra ca kÃryakÃraïapravilayÃt / tasmÃdekà vidyà pratyabhij¤ÃnÃt / ubhÃbhyÃmapi vidyÃbhyÃæ bhinna Ãtmà pratipÃdyate iti yo manyate pÆrvapak«aikadeÓÅ taæ prati sarvÃntaratvavirodho darÓita÷ //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.22.36 ## asya tu pÆrvapak«atattvÃbhiprÃyo darÓita÷ / sugamamanyat //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.23.37 ## utk­«Âasya nik­«ÂarÆpÃpatternobhayatrobhayarÆpÃnucintanam / api tu nik­«Âe jÅva utk­«ÂarÆpÃbhedacintanam / evaæ hi nik­«Âa utk­«Âo bhavatÅti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-itaretarÃnuvÃdenetaretararÆpavidhÃnÃdubhayatrÃbhayacintanaæ vidhÅyate / itarathà tu yo 'haæ so 'sÃvityetÃvadevocyeta / jÅvÃtmÃnamanÆdyeÓvaratvamasya vidhÅyeta / na tvÅÓvarasya jÅvÃtmatvaæ yo 'sau so 'hamiti / yathà tattvamasÅtyatra / tasmÃdubhayarÆpamubhayatrÃdhyÃnÃyopadiÓyate / nanvevamutk­«Âasya nik­«ÂatvaprasaÇga ityuktaæ tatkimidÃnÅæ saguïe brahmaïyupÃsyamÃne 'sya vastuto nirguïasya nik­«Âatà bhavati / kasmaicitphalÃya tathà dhyÃnamÃtraæ vidhÅyate na tvasya nik­«ÂatÃmÃpÃdayatÅti cedihÃpi vyatihÃrÃnucintanamÃtramupadiÓyate phalÃya na tu nik­«Âatà bhavatyutk­«Âasya / anvÃcayaÓi«Âaæ tu tÃdÃtmyadÃr¬hyaæ bhavannopek«Ãmahe / ##iva tadguïeÓvarasiddhiriti siddhamubhayatrobhayÃtmatvÃdhyÃnamiti //37// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.24.38 ## tadvai tadetadeva tadÃsa satyameva sa yo haitanmahadyak«aæ prathamajaæ vedaæ satyaæ brahmeti jayatÅmÃællokäjita ityasÃvasadya evametanmahadyak«aæ prathamajaæ veda satyaæ brahmeti satyaæ hyeva brahma / pÆrvoktasya h­dayÃkhyasya brahmaïa÷ satyamityupÃsanamanena saædarbheïa vidhÅyate / taditi h­dayÃkhyaæ brahmaikena tadà parÃm­Óati / etadeveti vak«yamÃïaæ prakÃrÃntaramasya parÃm­Óati / tattÃdÃgre Ãsa babhÆva / kiæ tadityata Ãha-satyameva / sacca mÆrtaæ tyaccÃmÆrtaæ ca sattyam / tadupÃsakasya phalamÃha-sa yo haitamiti / ya÷ prathamajaæ yak«aæ pÆjyaæ veda / kathaæ vedetyata Ãha-satyaæ brahmetÅti / sa jayatÅmÃn lokÃn / ki¤ca jito vaÓÅk­ta inuÓabda itthaæÓabdasyÃrthe vartate / vijetavyatvena buddhisaænihitaæ Óatruæ parÃm­Óati-asÃviti / asadbhavennaÓyet / uktamarthaæ nigamayati-ya evametaditi / evaæ vidvÃnkasmÃjjayatÅtyata Ãha-satyameva yasmÃdbrahmeti / atastadupÃsanÃt phalotpÃdo 'pi satya ityartha÷ / tadyattatsatyaæ kimasau / atrÃpi tatpadÃbhyÃæ rÆpaprakÃrau parÃm­«Âau / kasmiænnÃlambane tadupÃsanÅyamityata uttaram-sa Ãdityo ya e«a ityÃdinà tasyopani«adaharahamiti / hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ca ya evaæ vedetyantena / upani«at rahasyaæ nÃma / tasya nirvacanaæ-hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ceti / hanterjahÃtervà rÆpametat / tathÃca nirvacanaæ kurvanphalaæ pÃpahÃnimÃheti / tamimaæ vi«ayamÃha bhëyakÃra÷- ## tathÃca Óruti÷-'tadetadak«araæ satyamiti sa ityekamak«araæ tÅtyekamak«araæ yamityekamak«araæ prathamottame ak«are satyaæ madhyato 'n­taæ tadetadan­mubhayata÷ satyena parig­hÅtaæ satyabhÆyameva bhavati naivaævidvÃæsaman­taæ hinasti'iti / tÅtÅkÃrÃnubandha uccÃraïÃrtha÷ / niranubandhastakÃro dra«Âavya÷ / atra hi prathamottame ak«are satyaæ m­tyurÆpÃbhÃvÃt / madhyato madhye 'n­taman­taæ hi m­tyu÷ / m­tyvan­tayostakÃrasÃmyÃt / tadetadan­taæ m­tyurÆpamubhayata÷ satyena parig­hÅtam / antarbhÃvitaæ satyarÆpÃbhyÃm / ato 'ki¤citkaraæ tatsatyabhÆyameva satyabÃhulyameva bhavati / Óe«amatirohitÃrtham / seyaæ satyavidyÃyÃ÷ sanÃmÃk«aropÃsanatà / yadyapi tadyatsatyamiti prak­tÃnukar«eïÃbheda÷ pratÅyate tathÃpi phalabhedena bheda÷ sÃdhyabhedeneva nityakÃmyavi«ayordarÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta yÃvajjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeteti ÓÃstrayo÷ satyapyanubandhÃbhede bheda iti prÃpte pratyucyate-ekaiveyaæ vidyà tatsatyamiti prak­taparÃmarÓÃdabhedena pratyabhij¤ÃnÃt / naca phalabheda÷ / tasyopani«adaharahamiti tasyaiva yadaÇgÃntaraæ rahasyanÃmnopÃsanaæ tatpraÓaæsÃrthor'thavÃdo 'yaæ na phalavidhi÷ / yadi punarvidyÃvidhÃvadhikÃraÓravaïÃbhÃvÃttatkalpanÃyÃmÃrthavÃdikaæ phalaæ kalpyeta tato jÃte«ÂÃvivÃg­hyamÃïaviÓe«atayà saævalitÃdhikÃrakalpanà tataÓca samastÃrthavÃdikaphalayuktamekamevopÃsanamiti siddham / parakÅyaæ vyÃkhyÃnamupanyasyati- ## vÃjasaneyakamapyak«yÃdityavi«ayaæ chÃndogyamapÅtyupÃsyÃbhedÃdabheda÷ / tataÓca vÃjasaneyoktÃnÃæ satyÃdÅnÃmupasaæhÃra ityatrÃrthe saiva hi satyÃdaya iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ tadetaddÆ«ayati- ## anubandhÃbhede 'pi sÃdhyabhedÃdbheda iti vidyÃbhedÃdanupasaæhÃra iti //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.25.39 ## chÃndogyavÃjasaneyavidyayoryadyapi saguïanirguïatvena bheda÷ / tathÃhi chÃndogye-'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajanti etÃæÓca satyÃnkÃmÃn'ityÃtmavatkÃmÃnÃmapi vedyatvaæ ÓrÆyate / vÃjasaneye tu nirguïameva paraæ brahmopadiÓyate 'vimok«Ãya brÆhi'iti tathÃpi tayo÷ parasparaguïopasaæhÃra÷ / nirguïÃyÃæ tÃvadvidyÃyÃæ brahmastutyarthameva saguïavidyÃsaæbandhiguïopasaæhÃra÷ saæbhavÅ / saguïÃyÃæ ca yadyapyÃdhyÃnÃya na vaÓitvÃdiguïopasaæhÃrasaæbhava÷ / nahi nirguïÃyÃæ vidyÃyÃmÃdhyÃtavyatvenaite codità yenÃtrÃdhyeyatvena saæbadhyerannapi tu satyakÃmÃdiguïanÃntarÅyakatvenaite«Ãæ prÃptirityupasaæhÃra ucyate / evaæ vyavasthita e«a saæk«epo 'dhikaraïÃrthasya-sÃmyabÃhulye 'pyekatrÃkÃÓÃdhÃratvasyÃparatra cÃkÃÓatÃdÃtmyasya ÓravaïÃdbhede vidyayorna parasparaguïopasaæhÃra iti pÆrvapak«a÷ / rÃddhÃntastu sarvasÃmyamevobhayatrÃpyÃtmopadeÓÃdÃkÃÓaÓabdenaikatrÃtmokto 'nyatra ca daharÃkÃÓÃdhÃra÷ sa evokta iti sarvasÃmyÃdbrahmaïyubhayatrÃpi sarvaguïopasaæhÃra÷ / saguïanirguïatvena tu vidyÃbhede 'pi guïopasaæhÃravyavasthà darÓità / tasmÃtsarvamavadÃtam //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.26.40 #<ÃdarÃdalopa÷ | BBs_3,3.40 |># asti vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ tadupÃsakasyÃtithibhya÷ pÆrvabhojanam / tena yadyapÅyamupÃsanÃgocarà na cintà sÃk«ÃttathÃpi tatsaæbaddhaprathamabhojanasaæbandhÃdasti saægati÷ / vicÃragocaraæ darÓayati- ## vicÃraprayojakaæ saædehamÃha-- ## atra pÆrvapak«ÃbhÃvena saæÓayamÃk«ipati- ## uktaæ khalvetatprathama eva tantre 'padakarmÃprayojakaæ nayanasya parÃrthatvÃt'ityanena / yathà somakrayÃrthÃnÅyamÃnaikahÃyanÅsaptamapadapÃæÓugrahaïamaprayojakaæ na punarekahÃyanyà nayanaæ prayojayati / tatkasya heto÷ / somakrayeïa tannayanasya prayuktatvÃttadupajÅvitvÃtsaptamapadapÃæÓugrahaïasyeti / tathehÃpi bhojanÃrthabhaktÃgamanasaæyogÃtprÃïÃhuterbhojanÃbhÃve bhaktaæ pratyaprayojakatvamiti nÃsti pÆrvapak«a ityapÆrvapak«amidamadhikaraïamityartha÷ / pÆrvapak«amÃk«ipya samÃdhatte- ## tÃvacchabda÷ siddhÃntaÓaÇkÃnirÃkaraïÃrtha÷ / p­cchati- ## tadeva sphorayati- ## jÃbÃlà hi ÓrÃvayanti-'pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃt'iti / aÓnÅyÃditi ca prÃïÃgnihotrapradhÃnaæ vaca÷ / 'yathà hi Órudhità bÃlà mÃtaraæ paryupÃsate / evaæ sarvÃïi bhÆtÃnyagnihotramupÃsate'iti vacanÃdagnihotrasyÃtithÅnbhÆtÃni pratyupajÅvyatvena ÓravaïÃttadekavÃkyatayehÃpi pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃditi prÃïÃhutipradhÃnaæ lak«yate / tadevaæ sati 'yathÃha vai svayamahutvÃgnihotraæ parasya juhuyÃdityevaæ tat'ityatithibhojanasya prÃthamyaæ ninditvÃ## svÃmina÷ prÃïÃgnihotraæ prathamaæ prÃpayantÅ prÃïÃgnihotrÃdaraæ karoti / nanvÃthriyatÃme«Ã Óruti÷ prÃïahutiæ kintu svÃmibhojanapak«a eva nÃbhojane 'pÅtyata Ãha- ## Åd­Óa÷ khalvayamÃdara÷ prÃïÃgnihotrasya yadatithitibhojanottarakÃlavihitaæ svÃmibhojanaæ samayÃdapak­«yÃtithibhojanasya purastÃdvihitam / tadyadÃgnihotrasya dharmiïa÷ prÃthamyadharmalopamapi na sahate ÓrutistadÃsyÃ÷ kaiva kathà dharmilopaæ sahata ityartha÷ / pÆrvapak«Ãk«epamanubhëya dÆ«ayati- ## yathà hi kauï¬apÃyinÃmayanagate agnihotre prakaraïÃntarÃnnaiyamikÃgnihotrÃdbhinne dravyadevatÃrÆpadharmÃntararahitatayà tadÃkÃÇk«e sÃdhyasÃd­Óyena naiyamikÃgnihotrasamÃnanÃmatayà taddharmÃtideÓena rÆpadharmÃntaraprÃptirevaæ prÃïÃgnihotre 'pi naiyamikÃgnihotragatapaya÷prabh­tiprÃptau bhojanÃgatabhaktadravyatà vidhÅyate / na caitÃvatà bhojanasya prayojakatvam / uktametadyathà bhojanakÃlÃtikramÃtprÃïÃgnihotrasya na bhojanaprayuktatvamiti / na caikadeÓadravyatayottarÃrdhÃtsvi«Âak­te samavadyatÅtivadaprayojakatvamekadeÓadravyasÃdhanasyÃpi prayojakatvÃt / yathà jÃghanyà patnÅ÷ saæyÃjayantÅti patnÅsaæyÃjÃnÃæ jÃghanyekadeÓadravyaju«Ãæ jÃghanÅprayojakatvam / sa hi nÃmÃprayojako bhavati yasya prayojakagrahaïamantareïÃrtho na j¤Ãyate / yathà na prayojakapuro¬ÃÓagrahaïamantareïottarÃrdhaæ j¤Ãtuæ Óakyam / Óakyaæ tu jÃghanÅvadbhaktaæ j¤Ãtum / tasmÃdyathà jÃghanyantareïÃpi paÓÆpÃdÃnaæ paraprayuktaÓÆpajÅvanaæ và khaï¬aÓo mÃæsavikrayiïo muï¬ÃdivadÃk­tirÆpÃdÅyate / evaæ bhaktamapi ÓakyamupÃdÃtum / tasmÃnna bhojanasya lope prÃïÃgnihotralopa iti manyate pÆrvapak«Å / adbhiriti tu pratinidhyupÃdÃnamÃvaÓyakatvÃsÆcanÃrthaæ bhëyakÃrasya //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.26.41 ## taddhomÅyamiti hi vacana kimapi saænihitadravyaæ home viniyuÇkte tada÷ sarvanÃmna÷ saænihitÃvagamamantareïÃbhidhÃnÃparyavasÃnÃttadanena svÃbhidhÃnaparyavasÃnÃya tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchediti saænihitamapek«ya nirvartitavyam / tacca saænihitaæ bhaktaæ bhojanÃrthamityuttarÃrdhÃtsvi«Âak­te samavadyatÅtivanna bhaktaæ vÃpo và dravyÃntaraæ và prayoktumarhati / jÃghanyÃstvavayavabhedasya nÃgnÅ«omÅyapaÓvadhÅnaæ nirÆpaïaæ svatantrasyÃpi tasya sÆnÃsthasya darÓanÃttasmÃdastyetasya jÃghanÅto viÓe«a÷ / yaccoktaæ codakaprÃptadravyabÃdhayà bhaktadravyavidhÃnamiti / tadayuktam / vidhyuddeÓagatasyÃgnihotranÃmnastathÃbhÃvÃdÃrthavÃdikasya tu siddhaæ ki¤citsÃd­ÓyamupÃdÃya stÃvakatvenopapatterna tadbhÃvaæ vidhÃtumarhatÅtyÃha- ## api cÃgnihotrasya codakato dharmaprÃptÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ bahutaraæ prÃptaæ bÃdhyate / naca saæbhave bÃdhanicayo nyÃyya÷ / k­«ïalacarau khalvagatyà prÃptabÃdho 'bhyupeyata ityÃha-taddharmaprÃptau cÃbhyupagamyamÃnÃyÃmiti / codakÃbhÃvamupodbalayati- ## yata evoktena krameïÃtideÓÃbhÃvo 'ta eva sÃæpÃdikatvamagnihotrÃÇgÃnÃm / tatprÃptau tu sÃæpÃdikatvaæ nopapadyeta / kÃminyÃæ kila kucavadanÃdyasatà cakravÃkanalinÃdirÆpeïa saæpÃdyate / na tu nadyÃæ cakravÃkÃdaya eva cakravÃkÃdinà saæpÃdyante / ato 'pyavagacchÃmo na codakaprÃptiriti / yattvÃdaradarÓanamiti tadbhojanapak«e prÃthamyavidhÃnÃrtham / yasminpak«e dharmÃnavalopastasmindharmiïo 'pi na tvetÃvatà dharminityatà sidhyatÅti bhÃva÷ / nanvatithibhojanottarakÃlatà svÃmibhojanasya vihiteti kathamasau bÃdhyata ityata Ãha- ## sÃmÃnyaÓÃstrabÃdhÃyÃæ viÓe«aÓÃstrasyÃtibhÃro nÃstÅtyartha÷ //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.27.42 ## yathaiva 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Ó­ïoti'ityetadanÃrabhyÃdhÅtamavyabhicÃritakratusaæbandhaæ juhÆdvÃrà kratuprayogavacanag­hÅtaæ kratvarthaæ satphalÃnapek«aæ siddhavartamÃnÃpradeÓapratÅtaæ na rÃtrisatravatphalatayà svÅkarotÅti / evamavyabhicÃritakarmasaæbandhodgÅthagatamupÃsanaæ karmaprayogavacanag­hÅtaæ na siddhavartamÃnÃpadeÓÃvagatasamastakÃmavÃpakatvalak«aïaphalakalpanÃyÃlam / parÃrthatvÃt / tathÃca pÃramar«aæ sÆtram-'dravyasaæskÃrakarmasu parÃrthatvÃtphalaÓrutirarthavÃda÷ syÃt'iti / eva¤ca sati kratau parïatÃniyamavadupÃsanÃniyama iti prÃpte ucyate-yuktaæ parïatÃyÃæ phalaÓruterarthavÃdamÃtratvam / nahi parïatÃnÃÓrayà yÃgÃdivatphalasaæbandhamanubhavitumarhati / avyÃpÃrarÆpatvÃt / vyÃpÃrasyaiva ca phalavattvÃt / yathÃhu÷-'utpattimata÷phaladarÓanÃt'iti / nÃpi khÃdiratÃyÃmiva prak­takratusaæbaddho yÆpa ÃÓrayastadÃÓraya÷ prak­to 'sti anÃrabhyÃdhÅtatvÃtparïatÃyÃ÷ / tasmÃdvÃkyenaiva juhÆsaæbandhadvÃreïa parïatÃyÃ÷ kraturÃÓrayo j¤ÃpanÅya÷ / na cÃtatparaæ vÃkyaæ j¤ÃpayitumarhatÅti tatra vÃkyatÃtparyamavaÓyÃÓrayaïÅyam / tathÃca tatparaæ sanna parïatÃyÃ÷ phalasaæbandhamapi gamayitumarhati / vÃkyabhedaprasaÇgÃt / upÃsanÃnÃæ tu vyÃpÃrÃtmatvena svata eva phalasaæbandhopapatte÷ udgÅthÃdyÃÓrayaïaæ phale vidhÃnaæ na virudhyate viÓi«ÂavidhÃnÃt / phalÃya khalÆdgÅthasÃdhanakamupÃsanaæ vidhÅyamÃnaæ na vÃkyabhedamÃvahati / nanu karmÃÇgodgÅthasaæskÃra upÃsanaæ prok«aïÃdivadvitÅyÃÓruterudgÅthamiti / tathà cäjanÃdi«viva saæskÃre«u phalaÓruterarthavÃdatvam / maivam / nahyatrodgÅthasyopÃsanaæ kintu tadavayavasyoÇkÃrasyetyuktamadhastÃt / na coÇkÃra÷ karmÃÇgamapi tu karmÃÇgodgÅthÃvayava÷ / na cÃnupayogamÅpsitam / tasmÃtsaktÆn juhotÅtivadviniyogabhaÇgenoÇkÃrasÃdhÃnÃdupÃsanÃtphalamiti saæbandha÷ / tasmÃdyathà kratvÃÓrayÃïyapi godohanÃdÅni phalasaæyogÃdanityÃni evamudgÅthÃdyupÃsanÃnÅti dra«Âavyam / Óe«amuktaæ bhëye / ## arthavÃdamÃtratve 'tyantaparok«Ã v­ttiryathà na tathà phalaparatve / na tu vartamÃnÃpadeÓÃtsÃk«ÃtphalapratÅti÷ / ata eva prayÃjÃdi«u nÃrthavÃdÃdvartamÃnÃpadeÓÃtphalakalpanà / phalaparatve tvasya na Óakyaæ prayÃjÃdÅnÃæ pÃrÃrthyenÃphalatvaæ vaktumiti //42// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.28.43 ## tattacchrutyarthÃlocanayà vÃyuprÃïayo÷ svarÆpÃbhede siddhe tadadhÅnanirÆpaïatayà tadvi«ayopÃsanÃpyabhinnà na cÃdhyÃtmÃdhidaivaguïabhedÃdbheda÷ / nahi guïabhede guïavato bheda÷ / nahyagnihotraæ juhotÅtyutpannasyÃgnihotrasya taï¬ulÃdiguïabhedÃdbhedo bhavati / utpadyamÃnakarmasaæyukto hi guïabheda÷ karmaïo bhedaka÷ / yathÃmik«ÃvÃjinasaæyuktayo÷ karmaïo÷ / notpannakarmasaæyukta÷ / adhyÃtmÃdhidaivopadeÓe«u cotpannopÃsanÃsaæyoga÷ / tathopakramopasaæhÃrÃlocanayà vidyaikatvaviniÓcayÃdekaiva sak­tprav­ttiriti pÆrvapak«a÷ / rÃddhÃntastu-satyaæ vidyaikatvaæ tathÃpi guïabhedÃtprav­ttibheda÷ / sÃyaæprÃta÷kÃlaguïabhedÃdyathaikasminnapyagnihotre prav­ttibheda÷ evamihÃpyadhyÃtmÃdhidaivaguïabhedÃdupÃsanasyaikasyÃpi prav­ttibheda iti siddham / #<ÃdhyÃnÃrtho hyayamadhyÃtmÃdhidaivavibhÃgopadeÓa iti /># agnihotrasyevÃdhyÃnasya k­te tadhitaï¬ulÃdivadayaæ p­thagupadeÓa÷ / ## etena tattvÃbhedena / evakÃraÓca vÃgÃdivratanirÃkaraïÃrtha÷ / nanvetasyai devatÃyai iti devatÃmÃtraæ ÓrÆyate na tu vÃyustatkathaæ vÃyuprÃptimÃhetyata Ãha- ## vÃyu÷ khalvagnyÃdÅnsaæv­ïuta ityagnyÃdÅnapek«yÃnavacchinno 'gnyÃdayastutenaivÃvacchinnà iti saævarïaguïatayà vÃyuranavacchinnà devatà / ## militÃnÃæ ÓravaïÃviÓe«Ãdindrasya devatÃyà abhedÃtrayÃïÃmapi puro¬ÃÓÃnÃæ sahapradÃnÃÓaÇkÃyÃmutpattivÃkya eva rÃjÃdhirÃjasvarÃjaguïabhedÃdyÃjyÃnuvÃkyÃvyatyÃsavidhÃnÃcca yathÃnyÃsameva devatÃp­thaktvÃtpradÃnap­thaktvaæ bhavati / sahapradÃne hi vyatyÃsavidhÃnamanupapannam / kramavati pradÃne vyatyÃsavidhirarthavÃn / tathÃvidhasyaiva kramasya vivak«itatvÃt / sugamamanyat //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.44 ## iha siddhÃntenopakramya pÆrvapak«ayitvà siddhÃntayati / tatra yadyapi bhÆyÃæsi santi liÇgÃni manaÓcidÃdÅnÃæ svÃtantryasÆcakÃni tathÃpi na tÃni svÃtantryeïa svÃtantryaæ prati prÃpakÃïi / pramÃïaprÃpitaæ tu svÃtantryamupodbalayanti / na cÃtrÃsti svÃtantryaprÃpakaæ pramÃïam / na cedaæ sÃmarthyalak«aïaæ liÇgaæ yenÃsya svÃtantryeïa prÃpakaæ bhavet / taddhi sÃmarthyamÃbhidhÃnasya vÃrthasya và syÃt / tathà pÆ«Ãdyanumantraïamantrasya pÆ«Ãnumantraïe, yathà và 'paÓunà yajeta'ityekatvasaækhyÃyà arthasya saækhyeyÃvacchetasÃmarthyam / na cedamanyasyÃrthadarÓanalak«aïaæ liÇgaæ tathà / stutyarthatvenÃsya vidhyuddeÓenaikavÃkyatayà vidhiparatvÃt / tasmÃdasati sÃmarthyalak«aïe viroddhari prakaraïapratyÆhaæ manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÓe«atÃmavagamayati / naca te haite vidyÃcita evetyavadhÃraïaÓruti÷ kriyÃnupraveÓaæ vÃrayati / yena Órutivirodhe sati na prakaraïaæ bhavet, bÃhyasÃdhanatÃpÃkaraïÃrthatvÃdavadhÃraïasya / naca vidyayà haivaita evaævidaÓcità bhavantÅti puru«asaæbandhamÃpÃdayadvÃkyaæ prakaraïamapabÃdhitumarhati / anyÃrthadarÓanaæ khalvetadapi / naca tatsvÃtantryeïa prÃpakamityuktam / tasmÃttadapi na prakaraïavirodhÃyÃlamiti sÃæpÃdikà apyete agnaya÷ prakaraïÃtkriyÃnupraveÓina eva mÃnasavat / dvÃdaÓÃhe tu ÓrÆyate-'anayà tvà pÃtreïa samudraæ rasayà prÃjÃpatyaæ manograhaæ g­hïÃmi'iti / tatra saæÓaya÷-kiæ mÃnasaæ dvÃdaÓÃhà daharantaramuta tanmadhyapÃtino daÓamasyÃhnÃÇgamiti / tatra vÃgvai dvÃdaÓÃho mano mÃnasamiti mÃnasasya dvÃdaÓÃhÃdbhedena vyapadeÓÃdvÃÇmanasabhedavadbheda÷ / nirdhÆtÃni dvÃdaÓÃhasya gatarasÃni chandÃæsi tÃni mÃnasenaivÃpyÃyantÅti ca dvÃdaÓÃhasya mÃnasena stÆyamÃnatvÃdbhede ca sati stutistutyabhÃvasyopapatterdvÃdaÓÃhÃdaharantaraæ na tadaÇgaæ, patnÅsaæyÃjÃntatvÃccÃhnÃæ patnÅ÷ saæyÃjya mÃnasÃya prasarpantÅti ca mÃnasasya patnÅsaæyÃjasya parastÃcchrute÷ / trayodaÓÃhe 'pyavayujya dvÃdaÓasaækhyÃsamavÃyÃtkatha¤cijjaghanyayÃpi v­ttyà dvÃdaÓÃhasaæj¤ÃvirodhÃbhÃvÃditi prÃpte 'bhidhÅyate-pramÃïÃntareïa hi trayodaÓatve 'hnÃæ siddhe dvÃdaÓÃha iti jaghanyayà v­ttyonnÅyeta / na tvasti tÃd­Óaæ pramÃïÃntaram / naca vyapadeÓabhedo 'harantaratvaæ kalpayitumarhati / aÇgÃÇgibhedenÃpi tadupapatte÷ / ata eva ca stutyastÃvakabhÃvasyÃpyupapatti÷ / devadattasyeva dÅrghai÷ keÓai÷ / patnÅsaæyÃjÃntatà tu yadyapyautsargikÅ tathÃpi daÓamasyÃhno viÓe«avacanÃnmÃnasÃni grahaïÃsÃdanahavanÃdÅni patnÅsaæyÃjÃtparäci bhavi«yanti / kimiva hi na kuryÃdvacanamiti / e«a vai daÓamasyÃhno visargo yanmÃnasamiti vacanÃddaÓamÃharaÇgatà gamyate / visarge 'nto 'ntavato dharmo na svatantra iti daÓame 'hani mÃnasÃya pramarpantÅti daÓamasyÃhna ÃdhÃratvanirdeÓÃcca tadaÇgaæ mÃnasaæ nÃharantaramiti siddham / tadiha dvÃdaÓÃhasaæbandhino daÓamasyÃhno 'Çgaæ mÃnasamitiæ dharmamÅmÃæsÃsÆtrak­toktam / daÓarÃtragasyÃpi daÓamasyÃhno 'Çgamiti bhagavanbhëyakÃra÷ / ÓrutyantarabalenÃha- ## avivÃkya iti daÓamasyÃhno nÃma //44// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.45 pÆrvavikalpa÷ prakaraïÃtsyÃt kriyÃmÃnasavat | BBs_3,3.45 | // 45 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.46 ## nahi sÃæpÃdikÃnÃmagnÅnÃmi«ÂakÃsu citenÃgninà ki¤cidasti sÃd­Óyamanyatra kriyÃnupraveÓÃt / tasmÃdapi na svatantra iti prÃpte 'bhidhÅyate //46// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.47 ## mà bhÆdanye«Ãæ ÓrutavidhyuddeÓÃnÃmanyÃrthadarÓanÃnÃmaprÃptaprÃpakatvamete«u tvaÓrutavidhyuddeÓe«u 'vacanÃni tvapÆrvatvÃt'iti nyÃyÃdvidhirunnetavya÷ / tathà caitebhyo yÃd­Óor'tha÷ pratÅyate tadanurÆpa eva sa bhavati / pratÅyate caitebhyo manaÓcidÃdÅnÃæ sÃntatyaæ cÃvadhÃraïaæ ca phalabhedasamanvayaÓca puru«asaæbandhaÓca / na cÃsya godohanÃdivatkratvarthÃÓritatvaæ yena puru«Ãrthasya karmapÃratantryaæ bhavet / naca vidyÃcita evetyavadhÃraïaæ bÃhyasÃdhanÃpÃkaraïÃrtham / svabhÃvata eva vidyÃyà bÃhyÃnupek«atvasiddhe÷ / tasmÃtpariÓe«ÃnmÃnasagrahavatkriyÃnupraveÓaÓaÇkÃpÃkaraïÃrthamavadhÃraïam / na caivamarthatve saæbhavati / dyotakatvamÃtreïa nipÃtaÓruti÷ pŬanÅyà / tasmÃcchrutiliÇgavÃkyÃni prakaraïamapodya svÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃmavagamayantÅti siddham / anubandhÃtideÓaÓrutyÃdibhya evameva vij¤eyam / te ca bhëya eva sphuÂÃ÷ / yaduktaæ pÆrvapak«iïà kratvaÇgatve pÆrveïe«ÂakÃcitena manaÓcidÃdÅnÃæ vikalpa iti / tadutalyakÃryatvena dÆ«ayati-naca satyeva kriyÃsaæbandha iti / apica pÆrvÃparayorbhÃgayorvidyÃprÃdhÃnyadarÓanÃttanmadhyapÃtino 'pi tatsÃmÃnyÃdvidyÃpradhÃnatvameva lak«yate na karmÃÇgatvamityÃha sÆtreïa- ## sphuÂamasya bhëyam / asti rÃjasÆya÷ 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta'iti / taæ prak­tyÃmananti ave«Âiæ nÃme«Âim / Ãgneyo '«ÂÃkapÃlo hiraïyaæ dak«iïetyevamÃdi tÃæ prak­tyÃdhÅyate / yadi brÃhmaïo yajeta bÃrhaspatyaæ madhye nidhÃyÃhutiæ hutvÃbhidhÃrayedyadi vaiÓyo vaiÓvadevaæ yadi rÃjanya aindramiti / tatra saædihyate- kiæ brÃhmaïÃdÅnÃæ prÃptÃnÃæ nimittÃrthena Óravaïamuta brÃhmaïÃdÅnÃmayaæ yÃgo vidhÅyata iti / tatra yadi prajÃpÃlanakaïÂakoddharaïÃdi karma rÃjyaæ tasya kartà rÃjeti rÃjaÓabdasyÃrthastato rÃjà rÃjasÆyena yajeteti rÃjyasya kartÆ rÃjasÆye 'dhikÃra÷ / tasmÃtsaæbhavantyaviÓi«eïa brÃhmaïak«atriyavaiÓyà rÃjyasya kartÃra iti siddhaæ sarvaæ evaite rÃjasÆye prÃptà iti 'yadi brÃhmaïo yajeta'ityevamÃdayo nimittÃrthÃ÷ Órutaya÷ / atha tu rÃj¤a÷ karma rÃjyamiti rÃjakart­yogÃttatkarma rÃjyaæ tata÷ ko rÃjetyapek«ÃyÃmÃrye«u tatprasiddherabhÃvÃtpikanematÃmarasÃdiÓabdÃrthÃvadhÃraïÃya mlecchaprasiddhirivÃndhrÃïÃæ k«atriyajÃtau rÃjaÓabdaprasiddhistadavadhÃraïakÃraïamiti k«atriya eva rÃjeti na brÃhmaïavaiÓyayo÷ prÃptiriti rÃjasÆyaprakaraïaæ bhittvà brÃhmaïÃdikart­kÃïi p­thageva karmÃïi prÃpyanta iti na naimittikÃni / tatra kiæ tÃvatprÃptaæ, naimittikÃnÅti / rÃjyasya kartà rÃjetyÃryÃïÃmÃndhrÃïÃæ cÃvivÃda÷ / tathÃhi-brÃhmaïÃdi«u prajÃpÃlanakart­«u kanakadaï¬ÃtapatraÓvetacÃmarÃdilächane«u rÃjapadamÃndhrÃÓcÃryÃÓcÃvivÃdaæ prayu¤jÃnà d­Óyante / tenÃvipratipattervipratipattÃvapyÃryÃndhraprayogayoryavavarÃhavadÃyarprasiddherÃndhraprasiddhito balÅyasÅtvÃt / balavadÃryaprasiddhivirodhe tvatanmÆlÃyÃ÷ pÃïinÅyaprasiddhe÷ 'virodhe tvanapek«aæ syÃt'iti nyÃyena bÃdhanÃttadanuguïatayà và katha¤cinnakhanakulÃdivadanvÃkhyÃnÃmÃtraparatayà nÅyamÃnatvÃdrajyasya kartà rÃjeti siddhe nimittÃrthÃ÷ Órutaya÷ / tathÃca yadiÓabdo 'pyäjasa÷ syÃditi prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-'rÆpato na viÓe«o 'sti hyÃryamlecchaprayogayo÷ / vaidikÃdvÃkyaÓe«Ãttu viÓe«astatra darÓita÷' // tadiha rÃjaÓabdasya karmayogÃdvà kartari prayoga÷ kart­prayogÃdvà karmaïÅti viÓaye vaidikavÃkyaÓe«avadabhiyuktatarasyÃtrabhavata÷ pÃïine÷ sm­ternirïÅyate prasiddhirÃndhraïÃmanÃdirÃdimatÅ cÃryÃïÃæ prasiddhirgogÃvyÃdiÓabdavat / naca saæbhÃvitÃdimadbhÃvà prasiddhi÷ pÃïinims­timapodyÃnÃdiprasiddhimÃdimatÅæ kartumutsahate / gÃvyÃdiÓabdaprasiddheranÃditvena gavÃdipadaprasiddherapyÃdimattvÃpatte÷ / tasmÃtpÃïinÅyasm­tyanumatÃndhraprasiddhibalÅyastvena k«atriyatvajÃtau rÃjaÓabde mukhye tatkartaryatajjÃtau rÃjaÓabdo gauïa iti k«atriyasyaivÃkÃrÃdrÃjasÆye tatprakaraïamapodyÃve«Âerutkar«a÷ / anvayÃnurodhÅ yadiÓabdo na tvapÆrvavidhau sati tamanyathayitumarhati / ata evÃhu÷-'yadi ÓabdaparityÃgo rucyadhyahÃrakalpanÃ'iti / iyaæ ca rÃjasÆyÃdadhikÃrÃntarametayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayediti nÃstÅtik­tvà cintà / etasmiæstvadhikÃre 'nnÃdyakÃmasya traivarïikya saæbhavÃtprÃpternimittÃrthatà brÃhmaïÃdiÓravaïasya durvÃraiveti //47// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.48 darÓanÃc ca | BBs_3,3.48 | // 48 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.49 ÓrutyÃdibalÅyastvÃc ca na bÃdha÷ | BBs_3,3.49 | // 49 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.50 anubandhÃdibhya÷ praj¤Ãntarap­thaktvavadd­«ÂaÓ ca taduktam | BBs_3,3.50 | // 50 / ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.51 na sÃmÃnyÃdapyupalabdherm­tyuvanna hi lokÃpatti÷ | BBs_3,3.51 | // 51 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.29.52 pareïa ca Óabdasya tÃdvidhyaæ bhÆyastvÃt tv anubandha÷ | BBs_3,3.52 | // 52 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.30.53 ## adhikÃraïatÃtparyamÃha- ## samarthanaprayojanamÃha- ## asamarthane bandhamok«ÃdhikÃrÃbhÃvamÃha- ## adhastanatantroktena paunaruktyaæ codayati- ## pariharati- ## nasÆtrakÃreïa tatroktaæ yena punaruktaæ bhavedapi tu bhëyak­tetyatratyasyaivÃrthasyÃpakar«a÷ pramÃïalak«aïopayogitayà tatra k­ta iti / yata iha sÆtrak­dvak«yatyata eva bhagavatopavar«eïoddhÃro 'pakar«asya k­ta÷ / vicÃrasyÃsya pÆrvottaratantraÓe«atvamÃha- ## pÆrvÃdhikaraïasaægatimÃha- ## nanvÃtmÃstitvopapattaya evÃtrocyantÃæ kiæ tadÃk«epeïetyata Ãha-Ãk«epapÆrvikà hÅti / Ãk«epamÃha- ## yadyapi samastavyaste«u p­thivyaptejovÃyu«u na caitanyaæ d­«Âaæ tathÃpi kÃyÃkÃrapariïate«u bhavi«yati / nahi kiïvÃdaya÷ samastavyastà na madanà d­«Âà iti madirÃkÃrapariïatà na madayanti / ahamiti cÃnubhave deha eva gaurÃdyakÃra÷ prathate / na tu tadatirikta÷ tadadhi«ÂhÃna÷ kuï¬a eva dadhÅti / ata evÃhaæ sthÆlo gacchÃmÅtyÃdisÃmÃnÃdhikaraïyopapattirahama÷ sthÆlÃdibhi÷ / na jÃtu dadhisamÃnÃdhikaraïÃni madhurÃdÅni kuï¬asyaikÃdhikaraïyamanubhavanti sitaæ madhuraæ kuï¬amiti / na cÃpratyak«amÃtmatattvamanumÃnÃdibhi÷ Óakyamunnetum / na khalvapratyak«aæ pramÃïamasti / uktaæ hi-'deÓakÃlÃdirÆpÃïÃæ bhedÃdbhinnÃsu Óakti«u / bhavÃnÃmanumÃnena prasiddhiratidurlabhÃ'iti / yadà ca upalabdhisÃdhyanÃntarÅyakabhÃvasya liÇgasyeyaæ gatistadà kaiva kathà d­«ÂavyabhicÃrasya ÓabdasyÃrthÃpatteÓcÃtyantaparok«ÃrthagocarÃyà upamÃnasya ca sarvaikadeÓasÃd­Óyavikalpitasya / sarvasÃrÆpye tattvÃt / ekadeÓasÃrÆpye cÃtiprasaÇgÃtsarvasya sarveïopamÃnÃt / sautrastu heturbhëyak­tà vyÃkhyÃta÷ / ce«Âà hitÃhitaprÃptiparihÃrÃrtho vyÃpÃra÷ / sa ca ÓarÅrÃdhÅnatayà d­ÓyamÃna÷ ÓarÅradharma evaæ prÃïa÷ ÓvÃsapraÓvÃsÃdirÆpa÷ ÓarÅradharma eva / icchÃprayatnÃdayaÓca yadyapyÃntarÃ÷ tathÃpi ÓarÅrÃtiriktasya tadÃÓrayÃnupalabdhe÷ sati ÓarÅre bhÃvÃt anta÷ ÓarÅrÃÓrayà eva, anyathà d­«ÂahÃnÃd­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt / ÓarÅrÃtirikta Ãtmani pramÃïÃbhÃvÃccharÅre ca saæbhavÃccharÅramevecchÃdimadÃtmeti prÃpta ucyate- //53// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.30.54 ## nÃpratyak«aæ pramÃïamiti bruvÃïa÷ pra«Âavyo jÃyate kuto bhavÃnanumÃnÃdÅnÃmaprÃmÃïyamavadhÃritavÃniti / pratyak«aæ hi liÇgÃdirÆpamÃtragrÃhi nÃprÃmÃïyame«Ãæ viniÓcetumarhati / nahi dhÆmaj¤Ãnamivai«ÃmindriyÃrthasannikar«ÃdaprÃmÃïyaj¤Ãnamudetumarhati / kintu deÓakÃlÃvasthÃrÆpabhedena vyabhÃcirotprek«ayà / na caitÃvÃnpratyak«asya vyÃpÃra÷ saæbhavati / yathÃhu÷-nahÅdamiyato vyÃpÃrÃnkartuæ samarthaæ saænihitavi«ayabalenotpatteravicÃrakatvÃditi / tasmÃdasminnanicchatÃpi pramÃïÃntaramabhyupeyam / apica pratipannaæ pumÃæsamapahÃyÃpratipannasaædigdhÃ÷ prek«Ãvadbhi÷ pratipÃdyante / na cai«ÃmitthaæbhÃvo bhavatpratyak«agocara÷ / na khalvete gauratvÃdivatpratyak«agocarÃ÷ kintu vacanace«ÂÃdiliÇgÃnumeyÃ÷ / naca liÇgaæ pramÃïaæ yata ete sidhyanti / na puæsÃmitthaæbhÃvamavij¤Ãya yaæ ka¤cana puru«aæ pratipipÃtayi«ato 'navadheyavacanasya prek«Ãvattà nÃma / apica paÓavo 'pi hitÃhitaprÃptiparihÃrÃrthina÷ komalaÓa«paÓyÃmalÃyÃæ bhuvi pravartante / pariharanti cÃÓyÃnat­ïakaïÂakÃkÅrïÃm / nÃstikastu paÓorapi paÓuri«Âani«ÂasÃdhanamavidvÃn / na khalvasminnumÃnagocara-prav­ttiniv­ttigocare pratyak«aæ prabhavati / naca parapratyÃyanÃya Óabdaæ prayu¤jÅta ÓÃbdasyÃrthasyÃpratyak«atvÃt / tadeva mà nÃma bhÆnnÃstikasya janmÃntaramasminneva janmanyupasthito 'sya mÆkatvaprav­ttiniv­ttiviraharÆpo mahÃnnaraka÷ / parÃkrÃntaæ cÃtra sÆribhi÷ / atyantaparok«agocarÃpyanyathÃnupapadyamÃnÃrthaprabhavÃrthÃpatti÷ / bhÆya÷sÃmÃnyayogena copamÃnamupapÃditaæ pramÃïalak«aïe / tadatrÃstu tÃvatpramÃïÃntaraæ pratyak«amevÃhaæpratyaya÷ ÓarÅrÃtiriktamÃlambata ityanvayatirekÃbhyÃmavadhÃryate / yogavyÃghravatsvapnadaÓÃyÃæ ca ÓarÅrÃntaraparigrahÃbhimÃne 'pyahaÇkÃrÃspadasya pratyabhij¤ÃyamÃnatvamityuktam / sÆtrayojanà tu na tvavyatirikta÷ kintu vyatirikta Ãtmà dehÃt / kutastadbhÃvÃbhÃvitvÃt / caitanyÃdiryadi ÓarÅraguïa÷ tato 'nena viÓe«aguïena bhavitavyam / na tu saækhyÃparimÃïasaæyogÃdivatsÃmÃnyaguïena / tathÃca ye bhÆtaviÓe«aguïÃste yÃvadbhÆtabhÃvino d­«Âà yathà rÆpÃdaya÷ / nahyasti saæbhava÷ bhÆtaæ ca rÆpÃdirahitaæ ceti / tasmÃdbhÆtaviÓe«aguïarÆpÃdivaidharmyÃnna caitanyaæ ÓarÅraguïa÷ / etenecchÃdÅnÃæ ÓarÅraviÓe«aguïatvaæ pratyuktam / prÃïace«ÂÃdayo yadyapi dehadharmà eva tathÃpi na dehamÃtraprabhavÃ÷ / m­tÃvasthÃyÃmapi prasaÇgÃt / tasmÃdyasyaite adhi«ÂhÃnÃddehadharmà bhavanti sa dehÃtirikta Ãtmà / ad­«ÂakÃraïatve 'bhyupagamyamÃne tasyÃpi dehÃÓrayatvÃnupapatterÃtmaivÃbhyupetavya iti / vaidharmyÃntaramÃha- ## svaparapratyak«Ã hi dehadharmà d­«Âà yathà rÆpÃdaya÷ / icchÃdayastu svapratyak«Ã eveti dehadharmavaidharmyam / tasmÃdapi dehÃtiriktadharmà iti / tatra yadyapi caitanyamapi bhÆtaviÓe«aguïastathÃpi yÃvadbhÆtamanuvarteta / naca madaÓaktyà vyabhicÃra÷ / sÃmarthyasya sÃmÃnyaguïatvÃt / apica madaÓakti÷ pratimadirÃvayavaæ mÃtrayÃvati«Âhate tadvaddehe 'pi caitanyaæ tadavayave«vapi mÃtrayà bhavet / tathà caikasmindehe bahavaÓcetayeran / naca bahÆnÃæ cetanÃnÃmanyonyÃbhiprÃyÃnuvidhÃnasaæbhava iti ekapÃÓanibaddhà iva bahavo vihaÇgamÃ÷ viruddhÃdikriyÃbhimukhÃ÷ samarthà api na hastamÃtramapi deÓamatipatitumutsahante / evaæ ÓarÅramapi na ki¤citkartumutsahate / api ca nÃnvayamÃtrÃttaddharmadharmibhÃva÷ / Óakyo viniÓcetuæ, mà bhÆdÃkÃÓasya sarvo dharma÷ sarve«vanvayÃt / api tvanvayavyatirekÃbhyÃm / saædigdhaÓcÃtra vyatireka÷ / tathÃca sÃdhakatvamanvayamÃtrasyetyÃha- ## dÆ«aïÃntaraæ vivak«urÃk«ipati- ## sa evaikagranthenÃ÷- ## nÃstika Ãha- ## yathà hi bhÆtapariïÃmabhedo rÆpÃdirna tu bhÆtacatu«ÂayÃdarthÃntaramevaæ bhÆtapariïÃmabheda eva caitanyaæ na tu bhÆtebhyor'thÃntaraæ, yena 'p­thivyÃpastejo vÃyuriti tattvÃni'iti pratij¤ÃvyÃghÃta÷ syÃdityartha÷ / etaduktaæ bhavati-caturïÃmeva bhÆtÃnÃæ samastaæ jagatpariïÃmo na tvasti tattvÃntaraæ yasya pariïÃmo rÆpÃdayo 'nyadvà pariïÃmÃntaramiti / atroktÃbhistÃvadupapattibhirdehadharmatvaæ nirastaæ tathÃpyupapattyantarÃbhidhitsayÃha- ## bhÆtadharmà rÆpÃdayo ja¬atvÃdvi«ayà eva d­«Âà na tu vi«ayiïa÷ / naca ke«Ã¤cidvi«ayÃïÃmapi vi«ayitvaæ bhavi«yatÅti vÃcyam / svÃtmani v­ttivirodhÃt / na copalabdhÃveva prasaÇgastasyà aja¬ÃyÃ÷ svayaæprakÃÓatvÃbhyupagamÃt / k­topapÃdanaæ caitatpurastÃt / upalabdhivaditi sÆtrÃvayavaæ yojayati- ## upalabdhigrÃhiïa eva pramÃïÃccharÅvyatireko 'pyavagamyate / tasyÃstata÷ svayaæprakÃÓapratyayena bhÆtadharmebhyo ja¬ebhyo vailak«aïyena vyatirekaniÓcayÃt / astu tarhi vyatirekÃdupalabdhirbhÆtebhya÷ svatantrà tathÃpyÃtmani pramÃïÃbhÃva ityata Ãha- ## ÃjÃnatastÃvadupalabdhibhedo nÃnubhÆyata iti vi«ayabhedÃdabhyupeya÷ / na copalabdhivyatirekiïÃæ vi«ayÃïÃæ prathà saæbhavatÅtyupapÃdatam / naca vi«ayabhedagrÃhi pramÃïamastÅti copapÃditaæ brahmatattvasamÅk«ÃyÃmasmÃbhi÷ / evaæ ca sati vi«ayarÆpatadbhedÃdeva sudurlabhÃviti dÆranirastà vi«ayabhedÃdupalabdhibhedasaækathà / tenopalabdherupalabdh­tvamapi na tÃttvikam / kintvavidyÃkalpitam / tatrÃvidyÃdaÓÃyÃmapyupalabdherabheda ityÃha- ## na kevalaæ tÃttvikÃbhedÃnnityatvamatÃttvikÃdapi nityatvameveti tasyÃrtha÷ / ## nÃnÃtve hi nÃnyenopalabdhe 'nyasya puru«asya sm­tirupapadyata ityartha÷ / nirÃk­tamapyarthaæ nirÃkaraïÃntarÃyÃnubhëate- ## yo hi dehavyÃpÃrÃdupalabdhirutpadyate tena dehadharma iti manyate taæ pratÅdaæ dÆ«aïam- ## prak­tamupasaæharati- ## //54// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.31.55 ## svarÃdibhedÃtprativedamudgÅthÃdayo bhidyante / tadanubaddhÃstu pratyayÃ÷ pratiÓÃkhaæ vihità bhedena / tatra saæÓaya÷-kiæ yasminvede yadudgÅthÃdayo vihitÃste«Ãmeva tadvedavihitÃ÷ pratyayà utÃnyavedavihitÃnÃmapyudgÅthÃdÅnÃæ te pratyayà iti / kiæ tÃvatprÃptam / 'omityak«aramudgÅthamupÃsti'ityudgÅthaÓravaïenodgÅthasÃmÃnyamavagamyate / nirviÓe«asya ca tasyÃnupapatterviÓe«akÃÇk«ÃyÃæ svaÓÃkhÃvihitasya viÓe«asya saænidhÃnÃttenaivÃkÃÇk«Ãviniv­tterna ÓÃkhÃntarÅyamudgÅthÃntaramapek«ate / na caivaæ saænidhÃnena ÓrutipŬÃ, yadi hi ÓrutisamarpitamarthamapabÃdhena tata÷ Órutiæ pŬayenna caitadasti / nahyudgÅthaÓrutyabhihitalak«itau sÃmÃnyaviÓe«au bÃdhitau svaÓÃkhÃgatayo÷ svÅkaraïÃcchÃkhÃntarÅyÃsvÅkÃre 'pi / yathÃhu÷-'jÃtivyaktÅ g­hÅtveha vayaæ tu Órutalak«ite / k­«ïÃdi yadi mu¤cÃma÷ kà Órutistatra pŬyate' // evaæ prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-udgÅthÃÇgavabaddhÃstu pratyayà nÃnÃÓÃkhÃsu prativedamanuvarteranna pratiÓÃkhaæ vyavati«Âheran / udgÅthamityÃdisÃmÃnyaÓruteraviÓe«Ãt etaduktaæ bhavati-yuktaæ Óuklaæ paÂamÃnayetyÃdau paÂaÓrutimaviÓe«aprav­ttÃmapi saænidhÃnÃcchuklaÓrutirbÃdhata iti / viÓi«ÂÃrthapratyÃyanapratyuktatvÃtpadÃnÃæ samabhivyÃhÃrasya / anyathà tadanupapatte÷ / naca svÃrthamasmÃrayitvà viÓi«ÂÃrthapratyÃyanaæ padÃnÃmiti viÓi«ÂÃrthaprayuktaæ svÃrthasmÃraïaæ na svaprayojakamapavÃdhitumutsahate / mà ca vÃdhiprayojakÃbhÃvena svÃrthasmÃraïamapÅti yuktamaviÓe«aprav­ttÃyà api Óruterekasminneva viÓe«e avasthÃpanam / iha tÆdgÅthaÓruteraviÓe«eïa viÓi«ÂÃrthapratyÃyakatvÃt / saækoce pramÃïaæ ki¤cinnÃsti / naca saænidhimÃtramapabÃdhitumarhati / ÓrutisÃmÃnyadvÃreïa ca sarvaviÓe«agÃminyÃ÷ ÓruterekasminnavasthÃnaæ pŬaiva / tasmÃtsarvodgÅthavi«ayÃ÷ pratyayà iti //55// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.31.56 ## viruddhamiti na÷ saæpratyayo yatpramÃïena nopalabhyate / upalabdhaæ ca mantrÃdi«u ÓÃkhÃntarÅye«i ÓÃkhÃntarÅyakarmasaæbandhitvam / tadvadihÃpÅti darÓanÃdavirodha÷ / etacca darÓitaæ bhëyeïa sugameneti //56// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.32.57 ## vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ chÃndogye kiæ vyastopÃsanaæ samastopÃsanaæ ca utà samastopÃsanameveti / tatra divameva bhagavo rÃjanniti hovÃceti pratyakamupÃsanaÓrute÷ pratyekaæ ca phalavattvÃmnÃnÃtsamastopÃsane ca phalavattvaÓruterubhayathÃpyupÃsanam / naca yathà vaiÓvÃnarÅye«Âau yada«ÂÃkapÃlo bhavatÅtyÃdÅnÃmavayujyavÃdÃnÃæ pratyekaæ phalaÓravaïe 'pyarthavÃdamÃtratvaæ vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapedityasyaiva tu phalavattvamevamatrÃpi bhavitumarhati / tatra hi dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapediti / vidhibhaktiÓrutiryada«ÂÃkapÃlo bhavatÅtyÃdi«u vartamÃnÃpadeÓa÷ / naca vacanÃni tvapÆrvatvÃditi vidhikalpanà / avayujyavÃdena stutyÃpyupapatte÷ / iha tu samaste vyaste ca vartamÃnÃpadeÓasyÃviÓe«Ãdag­hyamÃïaviÓe«atayà ubhayatrÃpi vidhikalpanÃyÃ÷ phalakalpanÃyÃÓca bhedÃt / nindÃyÃÓca samastopÃsanÃrambhe vyastopÃsane 'pyupapatte÷ / ÓyÃmo vÃÓvÃhutimabhyavaharatÅtivadubhayavidhamupÃsanamiti prÃpta ucyate-samastopÃsanasyaiva jyÃyastvaæ na vyastopÃsanasya / yadyapi vartamÃnÃpadeÓatvamubhayatrÃpyaviÓi«Âaæ tathÃpi paurvÃparyÃlocanayà samastopÃsanaparatvasyÃvagama÷ / yatparaæ hi vÃkyaæ tadasyÃrtha÷ / tathÃhi-prÃcÅnaÓÃlaprabh­tayo vaiÓvÃnaravidyÃnirïayÃyÃÓvapatiæ kaikeyamÃjagmu÷ / te ca tattadekadeÓopÃsanamupanyastavanta÷ / tatra kaikeyastattadupÃsananindÃpÆrvaæ tannivÃraïena samastopÃsanamupasaæjahÃra / tathà caikavÃkyatÃlÃbhÃya vÃkyabhedaparihÃrÃya ca samastopÃsanaparataiva saædarbhasya lak«yate / tasmÃdbahuphalasaækÅrtanaæ / pradhÃnastavanÃya / samastopÃsanasyaiva tu phalavattvamiti siddham / ekadeÓivyÃkhyÃnamupanyasya dÆ«ayati- ## saæbhavatyekavÃkyatve vÃkyabhedasyÃnyÃyyatvÃt ned­Óaæ sÆtravyÃkhyÃnaæ sama¤jasamityartha÷ //57// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.33.58 ## siddhaæ k­tvà vidyÃbhedamadhastanaæ vicÃrajÃtamabhinirvartitam / saæprati tu sarvÃsÃmÅÓvaragocarÃïÃæ vidyÃnÃæ kimabhedo bhedo vÃ, evaæ prÃïÃdigocarÃsviti vicÃrayitavyam / nanu yathà pratyayÃbhidheyÃyà apÆrvabhÃvanÃyà ÃjÃnato bhedabhÃve 'pi dhÃtvarthena nirÆpyamÃïatvÃttasya ca yÃgÃderbhedÃtprak­tyarthayÃgÃdidhÃtvarthÃnubandhabhedÃdbheda÷ / tadanuraktÃyà eva tasyÃ÷ pratÅyamÃnatvÃt / evaæ vidyÃnÃmapi rÆpato vedyasyeÓvarasyÃbhede 'pi tattatsatyasaækalpatvÃdiguïopadhÃnabhedÃdvidyÃbheda iti nÃstyabhedÃÓaÇkà / ucyate-yuktamanubandhabhedÃtkÃryarÆpÃïÃmapÆrvabhÃvanÃnÃæ bheda iti / iha brahmaïa÷ siddharÆpatvÃdguïÃnÃmapi satyasaækalpatvÃdÅnÃæ tadÃÓrayÃïÃæ siddhatayà sarvatrÃbhedo vidyÃsu / nahi viÓÃlavak«ÃÓcakorek«aïa÷ k«atriyayuvà duÓcayavanadharmeti ekatropadi«Âo 'nyatra siæhÃsyo v­«askandha÷ sa evopadiÓyamÃnaÓcakorek«aïatvÃdyapajahÃti na khalu pratyupadeÓaæ vastu bhidyate / tasya sarvatra tÃdavasthyÃt / atÃdavasthye và tadeva na bhavet / nahi vastu vikalpyata iti / tasmÃdvedyÃbhedÃdvidyÃnÃæ bheda iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-bhavedetadevaæ yadi vastuni«ÂhÃnyupÃsanavÃkyÃni kintu tadvi«ayÃmupÃsanÃbhÃvanÃæ vidadhati / sà ca kÃryarÆpà / yadyapi copÃsanÃbhÃvanà upÃsanÃdhÅnanirÆpaïopÃsanaæ copÃsyÃdhÅnanirÆpaïamupÃsyaæ ceÓvarÃdi vyavasthitarÆpam, tathÃpyupÃsanavi«ayÅbhÃvo 'sya kadÃcitkasyacitkenacidrÆpeïetyaparini«Âhita eva / yathaika÷ strÅkÃya÷ kenacidbhak«yatayà kenacidupagantavyatayà kenacidapatyatayà kenacinmÃt­tayà kenacidupek«aïÅyatayà vi«ayÅkriyamÃïa÷ puru«ecchÃtantra÷ / evamihÃpi upÃsanÃni puru«ecchÃtantratayà vidheyatÃæ nÃtikrÃmanti / naca tattadguïatayopÃsanÃni guïabhedÃnna bhidyante / na cÃgnihotramivopasanÃæ vidhÃya dadhitaï¬ulÃdiguïavadiha satyasaækalpatvÃdiguïavidhiryenaikaÓÃstratvaæ syÃt / api tÆtpattÃvevopÃsanÃnÃæ tattadguïaviÓi«ÂÃnÃmavagamÃt / tatrÃg­hyamÃïaviÓe«atayà sarvÃsÃæ bhedastulya÷ / naca samastaÓÃkhÃvihitasarvaguïopasaæhÃra÷ ÓakyÃnu«ÂhÃnastasmÃdbheda÷ / ## kecitkhalu guïÃ÷ kÃsucidvidyÃsu samÃnÃstenaikavidyÃtve ÃvartayitavyÃ÷ / ekatroktatvÃt / vidyÃbhede tu na paunaruktyamekasyÃæ vidyÃyÃmuktà vidyÃntare noktà iti vidyÃntarasyÃpi tadguïatvÃya vaktavyà anuktÃnÃmaprÃpteriti //58// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.34.59 ## agnihotradarÓapÆrïamÃsÃdi«u p­thagadhikÃrÃïÃmapi samuccayo d­«Âo niyamavÃæste«Ãæ nityatvÃdupÃsanÃstu kÃmyatayà na nityÃstasmÃnnÃsÃæ samuccayaniyama÷ / tena samÃnaphalÃnÃæ darÓapÆrïamÃsajyoti«ÂomÃdÅnÃmiva na niyamavÃnvikalpa÷ phalabhÆmÃrthina÷ samuccayasyÃpi saæbhavÃditi pÆrva÷ pak«a÷ / upÃsanÃnÃmamÆ«ÃmupÃsyasÃk«ÃtkaraïasÃdhyatvÃtphalabhedasyaikenopÃsanenopÃsyasÃk«Ãtkaraïe tata eva phalapratilÃbhe tu k­tamupÃsanÃntareïa / naca sÃk«ÃtkaraïasyÃtiÓayasaæbhavasyopÃyasahasrairapi tÃdavasthyÃttanmÃtrasÃdhyatvÃcca phalÃvÃpte÷ / upÃsanÃntarÃbhyÃse ca cittaikÃgratÃvyÃghÃtena kasya cidupÃsanÃni«patteriha vikalpa eva niyamavÃniti rÃddhÃnta÷ //59// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.35.60 ## yÃsÆpÃsanÃsu vinopÃsyasÃk«ÃtkÃraïamad­«Âenaiva kÃmyasÃdhanaæ tÃsÃæ kÃmyadarÓapaurïamÃsÃdivatpuru«ecchÃvaÓena vikalpasamuccayÃviti sÃmpratam //60// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.61 ## tannirdhÃraïÃniyamastadd­«Âe÷ p­thagdhyapratibandha÷ phalamityatropasanÃsu phalaÓrute÷ parïamayÅnyÃyenÃrthavÃdatayopÃsanÃnÃæ kratvarthatvena samuccayaniyamamÃÓaÇkya puru«ÃrthatayaikaprayogavacanagrahaïÃbhÃve samuccayaniyamo nirasta÷ / iha tu satyapi puru«Ãrthatve kasmÃnnaikaprayogavacanagrahaïaæ bhavatÅti pÆrvoktamarthamÃk«ipan pratyavati«Âhate / yadyapi hi kÃmyà età upÃsanÃstathÃpi na svatantrà bhavitumarhanti / tathà sati hi kratvarthÃnÃÓritatayà kratuprayogÃdbahirapyamÆ«Ãæ prayoga÷ prasajyate / naca prayujyante tatkasya hoto÷ / kratvarthÃÓritÃnÃmeva tÃsÃæ tattatphaloddeÓena vidhÃnÃditi / evaæ cÃÓrayatantratvÃdÃÓritÃnÃæ prayogavacanenÃÓrayÃïÃæ samuccayaniyamenÃÓritÃnÃmapi samuccayaniyamo yukta itarathà tadÃÓritatvÃnupapatte÷ / sa ca prayogavacana upÃsanÃ÷ samuccinvaæstattatphalakÃmanÃnÃmavaÓyaæbhÃvamÃk«ipati tadabhÃve tÃsÃæ samuccayaniyamÃbhÃvÃditi manvÃnasya pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃntastu yathÃvihitoddi«ÂapadÃrthanurodhÅ prayogavacano na padÃrthasvabhÃvÃnanyathayitumarhati / kintu tadavirodhenÃvati«Âhate / tatra kratvarthÃnÃæ nityavadÃmnÃnÃttathÃbhÃvasya ca saæbhavÃnniyamenaitÃntsamuccinotu / kÃmÃvabaddhÃstÆpÃsanÃ÷ kÃmÃnÃmanityatvÃnna samuccayena niyantumarhati / nahi kÃmà vidhÅyante yena samuccÅyerannapi tÆddiÓyante / mÃnÃntarÃnusÃrÅ coddeÓo na tadvirodhenoddeÓyamanyathayatÅ / tathà satyuddeÓÃnupapatte÷ / tasmÃtkÃmÃnÃmanityatvÃttadavabaddhÃnÃmupÃsanÃnÃmapyanityatvam / nityÃnityasaæyogavirodhÃt satyapi tadÃÓrayÃïÃæ nityatve idameva cÃÓrayatantratvamÃÓritÃnÃæ yadÃÓraye satyeva v­ttirnÃsatÅti / na tu tatra v­ttireva nÃv­ttiriti tadidamuktam-ÃÓrayatantrÃïyapi hÅti //61// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.62 #<Ói«ÂeÓ ca | BBs_3,3.62 |># // 62 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.63 ## ## apirbhinnakamo dirudgÅthamapÅti / vedÃntarohitapraïavodgÅthaikatvapratyayasÃmarthyÃddhot­karmaïa÷ ÓaæsanÃdudgÃtà pratisamÃdadhÃti kiæ tadityata Ãha durudgÅthamapi vedÃntarodite caudgÃtre karmaïi utpannaæ k«atam / evaæ bruvanvedÃntaroditasya pratyasyetyÃdi yojanÅyam //63// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.64 ## asya sÆtrasyÃnvayamukhena vyatirekamukhena ca vyÃkhyà / Óe«amatirohitÃrtham //64// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.65 na và tatsahabhÃvÃÓrute÷ | BBs_3,3.65 | //65// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,3.36.66 darÓanÃc ca | BBs_3,3.66 | //66// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakabhagavatpÃdabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //3// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.1 ## sthitaæ k­tvopani«adÃmapavargÃkhyapuru«ÃrthasÃdhanÃtmaj¤ÃnaparatvamupÃsanÃnÃæ ca tattatpuru«ÃrthasÃdhanatvamadhastanaæ vicÃrajÃtamabhinirvartitam / samprati tu kimaupani«adÃtmatattvaj¤ÃnamapavargasÃdhanatayà puru«ÃrthamÃho kratuprayogÃpek«itakart­pratipÃdakatayà kratvarthamiti mÅmÃæsÃmahe / yadà ca kratvarthaæ tadà yÃvanmÃtraæ kratuprayogavidhinÃpek«itaæ kart­tvamÃmu«mikaphalopabhokt­tvaæ ca na caitadanityatve ghaÂate k­tavipraïÃÓÃk­tÃbhyÃgamaprasaÇgÃdato nityatvamapi, tÃvanmÃtramupani«atsu vivak«itam / ito 'nyadanapek«itaæ viparÅtaæ ca nopani«adartha÷ syÃt / yathà ÓuddhatvÃdi / yadyapi jÅvÃnuvÃdena tasya brahmatvapratipÃdanaparatvamupani«adÃmiti mahatà prabandhena tatra tatra pratipÃditaæ tathÃpyatra ke«Ã¤citpÆrvapak«aÓaÇkÃbÅjÃnÃæ nirÃkaraïe tadeva sthÆïÃnikhanananyÃyena niÓcalÅkriyata ityapyasti vicÃraprayojanam / tatra yadyapi prok«aïÃdivadÃtmaj¤Ãnaæ na ka¤citkratumÃrabhyÃdhÅtam, yadyapi ca kart­mÃtraæ nÃvyabhicÃritakratusaæbandhaæ kart­mÃtrasya laukike«vapi karmasu darÓanÃdyena parïatÃdivadanÃrabhyÃdhÅtamapyavyabhicaritakratusaæbandhajuhÆdvÃreïa vÃkyenaiva kratvarthamÃpadyate tathÃpi yÃd­Óa Ãtmà kartÃmu«mikasvargÃdiphalabhogabhÃgÅdehÃdyatirikto vedÃntai÷ pratipÃdyate na tÃd­ÓasyÃsti laukike«u karmasÆpayoga÷ / te«ÃmaihikaphalÃnÃæ ÓarÅrÃnatiriktenÃpi yÃd­ÓatÃd­Óena kartropapatte÷ / Ãmu«mikaphalÃnÃæ tu vaidikÃnÃæ karmaïÃæ tamantareïÃsaæbhavÃttatsaæbandha evÃyamaupani«ada÷ karteti tadavyabhicÃrÃttÃnyanusmÃrayajjuhvÃdivadvÃkyenaiva tajj¤Ãnaæ parïatÃvatkratvaidamarthyamÃpadyata iti phalaÓrutirarthavÃda÷ / taduktam-'dravyasaæskÃrakarmasu parÃrthatvÃtphalaÓrutirarthavÃda÷ syÃt'iti aupani«adÃtmaj¤Ãnasaæsk­to hi kartà pÃralaukikaphalopabhogayogyo 'smÅti vidyÃvÃcchraddhÃvÃnkratuprayogÃÇgaæ nÃnyathà prok«ità iva vrÅhaya÷ kratvaÇgamiti / priyÃdisÆcitasya ca saæsÃriïa evÃtmano dra«Âavyatvena pratij¤ÃpanÃdapahatapÃpmatvÃdi tu tadviÓe«aïaæ tasyaiva stutyartham / na tu tatparatvamupani«adÃm / tasmÃtkratvarthamevÃtmaj¤Ãnaæ kart­saæskÃradvÃrà na puna÷ puru«Ãrthamiti / etadupodbalanÃrthaæ ca brahmavidÃmÃcÃrÃdi÷ Órutyavagata upanyasta÷ / na kevalaæ vÃkyÃdÃtmaj¤Ãnasya kratvarthatvam / t­tÅyÃÓruteÓca / na tvetatprak­todgÅthavidyÃvi«ayaæ yadeva vidyayeti sarvanÃmÃvadhÃraïÃbhyÃæ vyÃpteradhigamat / yathà ya eva dhÆmavÃndeÓa÷ sa vahnimÃniti / samanvÃrambhavacanaæ ca phalÃrambhe vidyÃkarmaïo÷ sÃhityaæ darÓayati / tacca yadyapyÃpneyÃdiyÃga«aÂkavatsamapradhÃnatvenÃpi bhavati tathÃpyuktayà yuktyà vidyÃyÃ÷ karma pratyaÇgabhÃvenaiva netavyam / vedÃrthaj¤Ãnavata÷ karmavidhÃnÃdupani«ado 'pi vedÃrtha iti tajj¤Ãnamapi karmÃÇgamiti //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.2 Óe«atvÃt puru«ÃrthavÃdo yathÃnye«v iti jaimini÷ | BBs_3,4.2 | // 2 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.3 ÃcÃradarÓanÃt | BBs_3,4.3 | // 3 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.4 tacchrute÷ | BBs_3,4.4 | // 4 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.5 samanvÃrambhaïÃt | BBs_3,4.5 | // 5 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.6 tadvato vidhÃnÃt | BBs_3,4.6 | // 6 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.7 ## sugamam //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.8 siddhÃntayati- ## yadi ÓarÅrÃdyatirikta÷ kartà bhoktÃtmetyetanmatra upani«ada÷ paryavasitÃ÷ syustata÷ syÃdevaæ, na tvetadasti / tÃstvevaæbhÆtajÅvÃnuvÃdena tasya ÓuddhabuddhodÃsÅnabrahmarÆpatÃpratipÃdanaparà iti tatra tatrÃsak­dÃveditam / anadhigatÃrthabodhanasvarasatà hi Óabdasya pramÃïÃntarasiddhÃnuvÃdena / tathà caupani«adÃtmaj¤Ãnasya kratvanu«ÂhÃnavirodhina÷ kratusaæbandha eva nÃsti / kimaÇga puna÷ tadavyabhicÃrastataÓca kratuÓe«atà / tathÃca nÃpavargaphalaÓruterarthavÃdamÃtratvamapi tu phalaparatvameva / ata eva priyÃdisÆcitena saæsÃriïÃtmanopakramya tasyaivÃtmano 'dhikopadidÅk«ÃyÃæ paramÃtmanÃtyantÃbheda upadiÓyate / yathà samÃropitasya bhujagasya rajjurÆpÃdatyantÃbheda÷ pratipÃdyate yo 'yaæ sarpa÷ sà rajjuriti / yathà vidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve darÓanamupanyastamevakarmÃÇgatve darÓanamuktam / tatra karmÃÇgatvadarÓanÃnÃmanyathÃsiddhiruktà kevalavidyÃdarÓanÃnÃæ tu nÃnyathÃsiddhi÷ //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.9 tulyaæ tu darÓanam | BBs_3,4.9 | // 9 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.10 ## vyÃptirapyudgÅthavidyÃpek«ayà tasyà eva prak­tatvÃnna tvaÓe«Ãpek«ayà / yatha sarve brÃhmaïà bhojyantÃmiti nimantritÃpek«ayà te«Ãmeva prak­tatvÃt //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.11 ## sugamam / avibhÃge 'pi na do«a ityÃha-## saæsÃrivi«ayà vidyÃ##yathodgÅthavidyà / prati«iddhà ca yathÃsacchÃstrÃdhigamanalak«aïà //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.12 ## adhyayanamÃtravata eva karmavidhirnatÆpani«adadhyayanavata÷ / etaduktaæ bhavati-yadadhyayanamarthÃvabodhaparyantaæ karmasÆpayujyate yathà karmavidhivÃkyÃnÃæ tanmÃtravata evÃdhikÃra÷ karmasu nopani«adadhyanavata÷ tadadhyayanasya karmasvanupayogÃditi / adhyayanamÃtravata eveti mÃtragrahaïenÃrthaj¤Ãnaæ và vyavacchinnamiti manvÃno bhrÃntaÓcodayati-## svÃbhiprÃyamudghÃÂayansamÃdhatte-## upani«adadhyayanÃpek«aæ mÃtragrahaïaæ nÃrthabodhÃpek«amityartha÷ //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.13 ## kurvanneveha karmÃïÅtyavidyÃvadvi«ayamityartha÷ //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.14 vidyÃvadvi«ayatve 'pyavirodho vidyÃstutyarthatvÃdityÃha- ## //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.15 ## apica vidyÃphalaæ pratyak«aæ darÓayantÅ Óruti÷ kÃlÃntarabhÃviphalakarmÃÇgatvaæ vidyÃyà nirÃkarotÅtyÃha-## kÃmakÃra icchà //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.16 ## adhikopadeÓÃdityanenÃtmana eva ÓuddhabuddhodÃsÅnatvÃdaya uktÃ÷ / iha tu samastakriyÃkÃrakaphalavibhÃgopamardaæ ceti //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.1.17 #<Ærdhvareta÷su ca Óabde hi | BBs_3,4.17 |># subodham //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.2.18 ## siddha ÆrdhvaretasÃmÃÓramitve tadvidyÃnÃmakarmÃÇgatayÃpavargÃrthaæ syÃt / ÃÓramitvaæ tve«ÃmanyÃrthaparÃmarÓamÃtrÃnna sidhyati / vidhyabhÃvÃt / sm­tyÃcÃraprasiddhiÓca te«Ãæ pratyak«aÓrutivirodhÃdapramÃïam / nindati hi pratyak«Ã ÓrutirÃÓramÃntaraæ 'vÅrahà và e«a devÃnÃm'ityÃdikà / pratyak«aÓrutivirodhe ca sm­tyÃcÃrayoraprÃmÃïyamuktaæ 'virodhe tvanapek«aæ syÃdasati hyanumÃnam'iti / tadetatsarvamÃha-## andhapaÇgvÃdayo hi ye naimittikakarmÃnadhik­tÃstÃnpratyÃÓramÃntaravidhiriti / ## na kevalamanyaparatayà parÃmarÓasyÃÓramÃntaraæ na labhyate api tvÃÓramÃntaranindÃdvÃreïÃpavÃdÃdapÅtyartha÷ / syÃdetat / bhavatve«a parÃmarÓo 'nyÃrtha÷ / ye ceme 'raïya ityÃdibhyastvÃÓramÃntaraæ setasyatÅtyata Ãha-## asyÃpi devapathopadeÓaparatvÃnnaitatparatvamityartha÷ / na cÃnyaparÃdapi sphuÂatarÃÓramÃntarapratyata ityÃha-## nahi tapa eva dvitÅya ityatrÃÓramÃntarÃbhidhÃyÅ kaÓcidasti Óabda iti / nanvetameva pravrÃjina iti vacanÃdÃÓramÃntaraæ setsyatÅtyata Ãha-## etadapi lokasaæstanavanaparamiti / adhikaraïÃrambhamÃk«ipya nÃsti pratyak«avacanamitik­tvà cinteyamiti samÃdhatte-## //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.2.19 ## bhavatvanyÃrtha÷ parÃmarÓastathÃpyetasmÃdÃÓramÃntarÃïi pratÅyamÃnÃni ca nÃpÃkaraïamarhanti / evaæ tÃnyapÃkriyeranyadyasmÃnna pratÅyeran / pratÅyamÃnÃni và Órutyà bÃdhyeran / na tÃvanna pratÅyante / tathÃhi-trayo dharmaskandhà iti skandhatritvaæ pratij¤Ãtam / tatra skandhaÓabdo yadyÃÓramaparo na syÃdapi tu samÆhavacanastato dharmÃïÃæ yaj¤ÃdÅnÃæ prÃtisvikotpattÅnÃæ kimapek«ya tritvasaÇkhyà suvyavasthÃpyeta / ekaikÃÓramopasaæg­hÅtÃstvÃÓramÃïÃæ tritvÃcchakyÃstritve vyavasthÃpayitumityÃÓramatritvapratij¤opapatti÷ / tatra yaj¤ÃdiliÇgo g­hÃÓrama eko dharmaskandho brahmacÃrÅti dvitÅyastapa iti ca, tapa÷pradhÃnÃttu vÃnaprasthÃÓramÃnnÃnya÷, brahmasaæstha iti ca pÃriÓe«yÃtparivrìiti vak«yati / tasmÃdanyaparÃdapi parÃmarÓÃdaÓramÃntarÃïi pratÅyamÃnÃni devatÃdhikaraïanyÃyena na Óakyante 'pÃkartum / naca pratyak«aÓrutivirodho vÅrahà vetyÃde÷ pratipannagÃrhasthyaæ pramÃdÃdaj¤ÃnÃdvÃgnimudvÃsayituæ prav­ttaæ pratyupapatte÷ / eva¤ca avirodhe siddhavatparÃmarÓÃdaÓramÃntarÃïÃæ ÓÃstrÃntarasiddhiæ và kalpayi«yÃmo yathopavÅtavidhipare vÃkye 'upavyayate devalak«mameva tatkurute'ityatra nivÅtaæ manu«yÃïÃæ prÃcÅnÃvÅtaæ pit­ïÃmiti ÓÃstrÃntarasiddhayornivÅtaprÃcÅnÃvÅtayo÷ parÃmarÓa iti //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.2.20 ## yadyapi brahmasaæsthatvastutiparatayÃsya saædarbhasyaikavÃkyatà gamyate / saæbhavÃntyÃæ caikavÃkyatÃyÃæ vÃkyabhedo 'nyÃyya÷ / tathÃpyÃÓramÃntarÃïÃæ pÆrvasiddherabhÃvÃtparÃmarÓÃnupapatte÷, aparÃmarÓe ca stuterasaæbhavena kiæparatayà ekavÃkyatÃstvitÅ tÃæ bhaÇktvà dhÃraïavadvaramapÆrvatvÃdvidhirevÃstu / yathà 'adhastÃtsamidhaæ dhÃrayannanudravedupari hi devebhyo dhÃrayati'ityatra satyÃmapyadhodhÃraïenaikavÃkyatÃpratÅtau vidhÅyata evoparidhÃraïamapÆrvatvÃt / tathoktam 'vidhistu dhÃraïe 'pÆrvatvÃt'iti / tathehÃpyÃÓramÃntaraparÃmarÓaÓrutirvidhareveti kalpyte / saæprati parÃmarÓe 'pÅtare«ÃmÃÓramÃïÃæ brahmasaæsthatà saæstavasÃmarthyÃdeva vidhÃtavyà / na khalvavidheyaæ saæstÆyate tadarthatvÃtsaæstavasyetyÃha-## atrÃvÃntaravicÃramÃrabhate-## vicÃraprayojanamÃha-## nanu anÃÓramyeva brahmasaæstho bhavi«yatÅtyata Ãha-## tatra pÆrvapak«amÃha-## ayamabhisaædhi÷ / yadi tÃvadbrahmasaæstha iti padaæ pratyastamitÃvayavÃrthaæ parivrÃjake 'ÓvakarïÃdipadavadrƬhaæ tadÃÓramaprÃptimÃtreïaivÃm­tÅbhÃva iti na tadbhÃvÃyà brahmaj¤Ãnamapek«eta / tathÃca nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃyeti virodha÷ / naca saæbhatyavayavÃrthe samudÃyaÓaktikalpanà / tasmÃdbrahmaïi saæsthÃsyeti / brahmasaæstha÷ / eva¤ca catur«vÃÓrame«u yasyaiva brahmaïi ni«ÂhatvamÃÓramiïa÷ sa brahmasaæstho 'm­tatvametÅti yuktam / tatra tÃvadbrahmacÃrig­hasthau svaÓabdÃbhihitau tapa÷padena ca tapa÷pradhÃnatayà bhik«uvÃnaprasthÃvupasthÃpitau / bhik«urapi hi samÃdhikaÓaucëÂagrÃsÅbhojananiyamÃdbhavati vÃnaprasthavattapa÷pradhÃna÷ / naca g­hasthÃde÷ karmiïo brahmani«ÂhatvÃsaæbhava÷ / yadi tÃvatkarmayoga÷ karmità sà bhik«orapi kÃyavÃÇmanobhirasti / atha ye na brahmÃrpaïena karma kurvanti kintu kÃmÃrthitayà te karmiïa÷ / tathà sati g­hasthÃdayo 'pi brahmÃrpaïena karma kurvÃïà na karmiïa÷ / tasmÃdbrahmaïi tÃtparyaæ brahmani«Âhatà na tu karmatyÃga÷ / pramÃïavirodhÃt / tapasà ca dvayorÃÓramayorekÅkaraïena traya iti tritvamupapadyate / eva¤ca trayo 'pyÃÓramà abrahmasaæsthÃ÷ santa÷ puïyalokabhÃjo bhavanti ya÷ punarete«u brahmasaæstha÷ so 'm­tatvabhÃgiti / naca ye«Ãæ puïyalokabhÃktvaæ te«ÃmevÃm­tatvamiti virodha÷ / yathà devadattayaj¤adattau mandapraj¤ÃvabhÆtÃæ saæprati tayoryaj¤Ãdattastu ÓÃstrÃbhyÃsÃtpaÂupraj¤o vartate iti tathehÃpi ya evÃbrahmasaæsthÃ÷ / puïyalokabhÃjasta eva brahmasaæsthà am­tatvabhÃja ityavasthÃbhedÃdavirodha÷ / tathÃca brahmasaæstha iti yaugikaæ padaæ prak­tavi«ayaæ bhavi«yati / yathà ÃgneyyÃgnÅdhramupati«Âhata ityatra viniyuktÃpi prak­taivÃgneyÅ g­hyate / naca viniyuktaviniyogavirodha÷ / yadi hyatrÃgnotyupadiÓyeta tato yathà pratÅtà tathoddiÓyeta / viniyuktà ca pratÅtirbhavediti viniyuktaviniyogavirodha÷ / iha tu ÃgnÅdhropasthÃne sà vidheyatvena viniyujyate / na tÆddiÓyate / vidheyatvena ca viniyoge ÃgneyÅpadÃrthÃpek«aïÃtprak­tÃtikrame pramÃïÃbhÃvÃt / tÃvatà ca ÓÃstropapatternÃprak­tÃnÃmapi grahaïasaæbhava÷ / naca yÃtayÃmatayà na viniyoga÷ / vÃcastome sarve«Ãmeva mantrÃïÃæ viniyogÃdanyatrÃpyaviniyogaprasaÇgÃt / tathehÃpi prak­tà evÃÓramà buddhiviparivartina÷ parÃm­Óyante nÃnukta÷ parivrìeveti pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃntamupakramate-## yathopakrÃntaæ tathaiva parisamÃpanamucitam / yatsaækhyÃkÃÓca ye prasiddhÃste tatsaækhyÃkà eva kÅrtyante iti cocitam / na tu satyÃæ gatÃvutsargasyÃpavÃdo yujyate / aÓÃdhÃraïenaikaikena lak«aïenaikeka ÃÓramo vaktumupakrÃnta iti tathaiva samÃpanamucitam / na tu sÃdhÃraïÃsÃdhÃraïÃbhyÃmupakramasamÃptÅ Óli«yete / naca tapo nÃma nÃsÃdhÃraïaæ vÃnaprasthÃnÃmityata Ãha-## na khalu parÃkÃdibhi÷ kÃyakleÓapradhÃno yathà vÃnaprasthastathà bhik«u÷ satyapya«ÂagrÃsÃdiniyame / naca Óaucasanto«aÓamadamÃdayastapa÷ pak«e vartante tatra v­ddhÃnÃæ tapa÷prasiddherasiddhe÷ / ata eva v­ddhÃstapaso bhedena ÓaucÃdÅnÃcak«ate-'Óaucasanto«atapa÷svÃdhyÃyeÓvarapraïidhÃnÃni niyamÃ÷'iti / siddhasaækhyÃbhede«u ca saækhyÃntarÃbhidhÃnamÃÓli«ÂamityÃha-## traya eta iti kiæ bhik«urapi parÃm­Óyate kintvà bhik«uvarjaæ traya eva / na tÃvantraya iti bhik«usaægrahe tadvarjanamete traya ityatra vartuæ Óakyam / eta iti prak­tÃnÃæ sÃkalyena parÃmarÓÃdbhik«usaægrahe ca na tasya puïyalokatvamabrahmasaæsthÃtvÃbhÃvÃdbhik«o÷ / tena tasya brahmasaæsthasya sadà puïyalokatvamam­tatvaæ ceti virodha÷ / tri«u ca brahmasaæsthapade yadeti saæbandhanÅyam / bhik«au ca sadeti vai«amyam / tadidamuktam-## pÆrvapak«ÃbhÃsaæ smÃrayati-## tannirÃkaroti-## ayamabhisaædhi÷ / satyaæ yaugika÷ Óabda÷ sati prak­tasaæbhave na tadatipattyÃprak­te vartitumarhati / asati tu saæbhave mà bhÆtpramÃdapÃÂha ityaprak­te vartayitavya÷, darÓitaÓcÃtrÃsaæbhave 'dhastÃditi / e«a hi brahmasaæsthatÃlak«aïo dharmo bhik«orasÃdhÃraïa ÃÓramÃntarÃïi tatsaæsthÃnyatatsaæsthÃni ca bhik«ustatsaæstha ityeva / tatsaæsthatà hi svÃbhÃvaæ vyavacchindantÅ virodhÃdyastatsaæstha eva taträjasÅ nÃnyatra / #<ÓamadamÃdistu tadÅya iti /># svÃÇgamavyavadhÃyakamityartha÷ / brahmasaæsthatvamasÃdhÃraïaæ parivrÃjakadharmaæ ÓrutirÃdarÓayatÅtyÃha-## sarvasaÇgaparityÃgo hi nyÃsa÷ sa brahmà kuta ityata Ãha-## ata÷ paro nyÃso brahmeti / kimapek«ya para÷ saænyÃsa ityata Ãha-## etaduktaæ bhavati-brahmaparatayà sarve«aïÃparityÃgalak«aïo nyÃso brahmeti / tathà ced­Óaæ nyÃsalak«aïaæ brahmasaæsthatvaæ bhik«orevÃsÃdhÃraïaæ netare«ÃmÃÓramiïÃm / brahmaj¤Ãnasya Óabdajanitasya ya÷ paripÃka÷ sÃk«ÃtkÃro 'pavargasÃdhanaæ tadaÇgatayà pÃrivrÃjyaæ vihitam / na tvanadhik­taæ pratÅtyartha÷ //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.3.21 ## yadyatra saænidhÃna upÃsanÃvidhirnÃsti tata÷ pradeÓÃntarasthito 'pi vidhivyabhicÃritatadvidhisaæbandhenodgÅthenopasthÃpita÷ sa e«a rasÃnÃæ rasatama ityÃdinà padasaædarbheïaikavÃkyabhÃvamupagata÷ stÆyate / nahi samabhivyÃh­tairevaikavÃkyatà bhavatÅti kaÓcinniyamaheturasti / anu«aÇgÃtideÓalabdhairapi vidhyasamabhivyÃh­tairarthavÃdairekavÃkyatÃbhyupagamÃt / yadi tÆdgÅthamupÃsÅta sÃmopÃsÅtetyÃdividhisamabhivyÃhÃra÷ ÓrutastathÃpi tasyaiva vidhe÷ stutirna tÆpÃsanÃvi«ayasamarpaïapara omityetadak«aramudgÅthamityanenaivopÃsanÃvi«ayasamarpaïÃditi prÃpte 'bhidhÅyate-na tÃvaddÆrasthena karmavidhivÃkyenaikavÃkyatÃsaæbhava÷ / pratÅtasamabhivyÃh­tÃnÃæ vidhinaikavÃkyatayà stutyarthatvamarthavÃdÃnÃæ raktapaÂanyÃyena bhavati / na tu stutyà vinà kÃcidanupapattirvidhe÷ / yathÃhu÷-'asti tu tadityatireke parihÃra÷'iti / ata eva vidherapek«ÃbhÃvÃtpravartanÃtmakasyÃnu«aÇgatideÓÃdibhirarthavÃdaprÃptyabh idhÃnamasama¤jasam / nahi kartrapek«itopÃyÃmavagatÃyÃæ prÃÓastyapratyayasyÃsti kaÓcidupayoga÷ / tasmÃddÆrasthasya karmavidhe÷ stutÃvÃnarthakyam / tenaikavÃkyatÃnupapatte÷ saænihitasya tÆpÃsanÃvidhe÷ kiæ vi«ayasamarpaïenopayujyatÃmuta stutyeti viÓaye vi«ayasamarpaïena yathÃrthavattvaæ naivaæ stutyà bahiraÇgatvÃt / agatyà hi sà / tasmÃdupÃsanÃrthà iti siddham / 'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetsyÃditi pa¤camam / etatsyÃtsarvavede«u niyataæ vidhilak«aïam // 'bhÃvanÃyÃ÷ khalu kart­samÅhitÃnukÆlatvaæ vidhirni«edhaÓca karturahitÃnukÆlatvam / yathÃhu÷-'kartavyaÓca sukhaphalo 'kartavyo du÷khaphala÷'iti / etaccÃsmÃbhirupapÃditaæ nyÃyakaïikÃyÃm / kriyà ca bhÃvanà tadvacanÃÓca karotyÃdaya÷ / yathÃhu÷-k­bhvastaya÷ kriyÃsÃmÃnyavacanà iti / ata eva k­bhvastÅnudÃh­tavÃn / sÃmÃnyoktau tadviÓe«Ã÷ pacedityÃdayo 'pi gamyanta iti tatra kuryÃdityÃk«iptakart­kà bhÃvanà / kriyeteti Ãk«iptakarmikà bhÃvanà / kartavyamiti tu karmabhÆtadravyopasarjanabhÃvanà / evaæ daï¬Å bhaveddaï¬inà bhavitavyaæ daï¬inà bhÆyetetyekadhÃtvarthavi«ayà vidhyupahità bhÃvanà udÃhÃryÃ÷ / bhavatiÓcai«a janmani / yathà kulÃlavyÃpÃrÃdghaÂo bhavati bÅjÃdaÇkuro bhavatÅti prayu¤jate / naca bÅjÃdaÇkuro 'stÅti prayu¤jate / tasmÃdasti sattÃyÃæ na janmanÅti //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.3.22 ## // 22 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.4.23 ## yadyapi upani«adÃkhyÃnÃni vidyÃsaænidhau ÓrutÃni tathÃpi 'sarvÃïyÃkhyÃnÃni pÃriplave'iti sarvaÓrutyà ni÷Óe«Ãrthatayà durbalasya saænidherbÃdhitatvÃtpÃriplavÃrthÃnyevÃkhyÃnÃni / naca sarvà dÃÓatayÅranubrÆyÃditi viniyoge 'pi dÃÓatayÅnÃæ prÃtisvikaviniyogÃttatra tatra karmaïi yathà viniyogo na virudhyate tathehÃpi satyapi pÃriplave viniyege saænidhÃnÃdvidyÃÇgatvamapi bhavi«yatÅti vÃcyam / dÃÓatayÅ«u prÃtisvikÃnÃæ viniyogÃnÃæ samudÃyaviniyogasya ca tulyabalatvÃdiha tu saænidhÃnÃt ÓruterbalÅyastvÃt / tasmÃtpÃriplavÃrthÃnyevÃkhyÃnÃnÅti prÃpta ucyate-nai«ÃmÃkhyÃnÃnÃæ pÃriplave viniyoga÷ / kintu pÃriplavamÃcak«Åtetyupakramya yÃnyÃmnÃtÃni manurvaivasvato rÃjetyÃdÅni te«Ãmeva tatra viniyoga÷, tÃnyeva hi pÃriplavena viÓe«itÃni / itarathà pÃriplave sarvÃïyÃkhyÃnÃnityetÃvataiva gatatvÃtpÃriplavamÃcak«Åtetyanarthakaæ syÃt / ÃkhyÃnaviÓe«aïatve tvarthavat / tasmÃdviÓe«ÃïÃnurodhÃtsarvaÓabdastadapek«o na tvaÓe«avacana÷ / yathà sarve brÃhmaïà bhojayitavyà ityatra nimantritÃpek«a÷ sarvaÓabda÷ / tathà copani«adÃkhyÃnÃnÃæ vidyÃsaænidhirapratidvandÅæ vidyaikavÃkyatÃæ so 'rodÅdityÃdÅnÃmiva vidyekavÃkyatvaæ gamayatÅti siddham / pratipattisaukaryÃccetyupÃkhyÃnena hi bÃlà apyavadhÅyante yathà tantropÃkhyÃyikayeti //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.4.24 ## // 24 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.5.25 ## vidyÃyÃ÷ kratvarthatve sati tathà kratÆpakaraïÃya svakÃryÃya kraturapek«ita÷ / tadabhÃve kasyopakÃro vidyayeti / yadà tu puru«Ãrthà tadà nÃnayà kraturapek«ita÷ svakÃrye nirapek«Ãyà eva tasyÃ÷ sÃmarthyÃt / agnÅndhÃnÃdinà cÃÓramakarmÃïyupalak«yante tadÃha-## svÃrthasiddhau nÃpek«itavyÃni na tu svasiddhÃviti / etaccÃdhikamupari«ÂÃdvak«yate / tadvivak«ayà caitatprayojanaæ pÆrvatanasyÃdhikaraïasyoktam //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.5.26 adhikavivak«yeti yaduktaæ tadadhikamÃha- ## yathà svÃrthasiddhau nÃpek«yante ÃÓramakarmÃïi evamutpattÃvapi nÃpek«yeranniti ÓaÇkà syÃt / naca vividi«anti yaj¤enetyÃdivirodha÷ / nahye«a vidhirapi tu vartamÃnÃpadeÓa÷ / sa ca stutyÃpyupapadyate / apica catasra÷ pratipattayo brahmaïi / prathamà tÃvadupani«advÃkyaÓravaïamÃtrÃdbhavati yÃæ kilÃcak«ate Óravaïamiti / dvitÅyà mÅmÃæsÃsahità tasmÃdevopani«advÃkyÃdyÃmÃcak«ate / mananamiti / t­tÅyà cintà / santatimayÅ yÃmÃcak«ate nididhyÃsanamiti / caturthÅ sÃk«ÃtkÃravatÅ v­ttirÆpà nÃntarÅyakaæ hi tasyÃ÷ kaivalyamiti / tatrÃdye tÃvatpratipatti viditapadatadarthasya viditavÃkyagatigocaranyÃyasya ca puæsa upapadyete eveti na tatra karmÃpek«Ã / te eva ca cintÃmayÅæ t­tÅyÃæ pratipattiæ prasuvÃte iti na tatrÃpi karmÃpek«Ã / sà cÃdaranairantaryadÅrghakÃlasevità sÃk«ÃtkÃravatÅmÃdhatta eva pratipattiæ caturthÅmiti na tatrÃpyasti karmÃpek«Ã / tannÃntarÅyakaæ ca kaivalyamiti na tasyÃpi karmÃpek«Ã / tadevaæ pramÃïataÓca prameyata utpattau ca kÃrye ca na j¤Ãnasya karmÃpek«eti bÅjaæ ÓaÇkÃyÃm / evaæ prÃpta ucyate-utpattau j¤Ãnasya karmÃpek«Ã vidyate vividi«otpÃdadvÃrà 'vividi«anti yaj¤ena'iti Órute÷ / na cedaæ vartamÃnÃpadeÓatvÃtstutimÃtramapÆrvatvÃdarthasya / yathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavatÅti parïamayatÃvidhirapÆrvatvÃnna tvayaæ vartamÃnÃpadeÓa÷, anuvÃdÃnupapatte÷ / tasmÃdutpattau vidyayà ÓamÃdivat karmÃïyapek«yante / tatrÃpyevaæviditi vidyÃsvarÆpasaæyogÃdantaraÇgÃïi vidyotpÃde ÓamÃdÅni, bahiraÇgÃïi karmÃïi vividi«ÃsaæyogÃt / tathÃhi-ÃÓramavihitanityakarmÃnu«ÂhÃnÃddharmasamutpÃdastata÷ pÃpmà vilÅyate / sa hi tattvato 'nityÃÓucidu÷khÃnÃtmani saæsÃre sati nityaÓucimukhÃtmalak«aïena vibhrameïa malinayati cittasattvamadharmanibandhanatvÃdvibhramÃïÃm / ata÷ pÃpmana÷ prak«aye pratyak«opapattidvÃrÃpÃvaraïe sati pratyak«opapattibhyÃæ saæsÃrasya tÃttvikÅmanityÃÓucidu÷kharÆpatÃmapratyÆhaæ viniÓcineti / tato 'sminnanabhiratisaæj¤aæ vairÃgyamupajÃyate / tatastajjihÃsÃsyopÃvartate / tato hÃnopÃyaæ parye«ate parye«amÃïaÓcÃtmatattvaj¤ÃnamasyopÃya iti ÓÃstrÃdÃcÃryavacanÃccopaÓrutya tajjij¤Ãsata iti vividi«opahÃramukhenÃtmaj¤ÃnotpattÃvasti karmÃïÃmupayoga÷ / vividi«u÷ khalu yukta ekÃgratayà Óravaïamanane kartumutsahate / tato 'sya 'tattvamasi'itivÃkyannirvicikitsaæ j¤Ãnamutpadyate / naca nirvicikitsaæ tattvamasÅti vÃkyÃrthamavadhÃrayata÷ karmaïyadhikÃro 'sti / yena bhÃvanÃyÃæ và bhÃvanÃkÃrye và sÃk«ÃtkÃre karmaïÃmupayoga÷ / etena v­ttirÆrapasÃk«ÃtkÃrakÃrye 'pavarge karmaïÃmupayogo dÆranirasto veditavya÷ / tasmÃdyathaiva ÓamadamÃdayo yÃvajjÅvamanuvartante evamÃÓramakarmÃpÅtyasamÅk«itÃbhidhÃnam / vidu«astatrÃnadhikÃrÃdityuktam / d­«ÂÃrthe«u tu karmasu prati«iddhavarjanamanadhikÃre 'pyasaktasya svÃrasikÅ prav­ttirupapadyata eva / nahi tatrÃnvayavyatirekasamadhigamanÅyaphale 'sti vidhyapek«Ã / ataÓca 'bhrÃntyà cellaukikaæ karma vaidikaæ ca tathÃstu te'iti pralÃpa÷ / ÓamadamÃdÅnÃæ tu vidyotpÃdÃyopÃttÃnÃmupari«ÂÃdavasthÃsvÃbhÃvyÃdanapek«itÃnÃmapyanuv­tti÷ / upapÃditaæ caitadasmÃbhi÷ prathamasÆtra ite neha puna÷ pratyÃpyate / tasmÃdvividi«otpÃdadvÃrÃÓramakarmaïÃæ vidyotpattÃvupayogo na vidyÃkÃrya iti siddham / Óe«amatirohitÃrtham //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.6.27 #<ÓamadamÃdyupetas syÃt tathÃpi tu tadvidhes tadaÇgatayà te«Ãm apy avaÓyÃnu«ÂheyatvÃt | BBs_3,4.27 |># // 27 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.7.28 ## prÃïasaævÃde sarvendriyÃïÃæ ÓrÆyate / e«a kila vicÃravi«aya÷-sarvÃïi khalu vÃgÃdÅnyavajitya prÃïo mukhya uvÃcaitÃni kiæ me 'nnaæ bhavi«yatÅti, tÃni hocu÷ / yadidaæ loke 'nnamà ca Óvabhya à ca Óakunibhya÷ sarvaprÃïinÃæ yadannaæ tattavÃnnamiti / tadanena saædarbheïa prÃïasya sarvamannamityanucintanaæ vidhÃyÃha Óruti÷-'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati'iti / sarvaæ prÃïasyÃnnamityevaævidi na ki¤cinÃnannaæ bhavatÅti / tatra saæÓaya÷-kimetatsarvÃnnÃbhyanuj¤Ãnaæ ÓamÃdivadetadvidyÃÇgatayà vidhÅyata uta stutyarthaæ saækÅrtyata iti / tatra yadyapi bhavatÅti vartamÃnÃpadeÓÃnna vidhi÷ pratÅyate / tathÃpi yathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavatÅti vartamÃnÃpadeÓÃdapi palÃÓamayÅtvavidhipratipatti÷ pa¤camalakÃrÃpattyà tathehÃpi prav­ttiviÓe«akaratÃlÃbhe vidhipratipatti÷ / stutau hi arthavÃdamÃtraæ na tathÃrthavadyathà vidhau / bhak«yÃbhak«yaÓÃstraæ ca sÃmÃnyata÷ prav­ttamanena viÓe«aÓÃstreïa bÃdhyate / gamyÃgamyavivekaÓÃstramiva sÃmÃnyata÷ prav­ttaæ vÃmadevavidyÃÇgabhÆtasamastastryaparihÃraÓÃstreïa viÓe«avi«ayeïeti prÃpta ucyate-aÓakte÷ kalpanÅyatvÃcchÃstrÃntaravirodhata÷ / prÃïasyÃnnamidaæ sarvamiti cintanasaæstava÷ // na tÃvatkauleyakamaryÃdamannaæ manu«yajÃtinà yugapatparyÃyeïa và Óakyamattum / ibhakarabhakÃdÅnÃmannasya ÓamÅkarÅrakaïÂakavaÂakëÂhÃderekasyÃpi aÓakyÃdanatvÃt / na cÃtra liÇga iva sphuÂatarà vidhipratipattirasti / naca kalpanÅyo vidhirapÆrvatvÃbhÃvÃt / stutyÃpi ca tadupapatte÷ / naca satyÃæ gatau sÃmÃnyata÷ prav­ttasya ÓÃstrasya vi«ayasaækoco yukta÷ / tasmÃtsarvaæ prÃïasyÃnnamityanucintanavidhÃnastutiriti sÃmpratam / Óakyatve ca prav­ttiviÓe«akaratopayujyate nÃÓakyavidhÃnatve / prÃïÃtyaya iti cÃvadhÃraïaparaæ prÃïÃtyaya eva sarvÃnnatvam / tatropÃkhyÃnÃcca sphuÂataravidhism­teÓca surÃvarjaæ vidvÃæsamavidvÃæsaæ prati vidhÃnÃt / na tvanyatreti / ##hastipakena##nardhabhak«itÃn / sa hi cÃkrÃyaïo hastipakocchi«ÂÃnkulmëÃnbhu¤jÃno hastipakenokta÷ / kulmëÃniva maducchi«Âamudakaæ kasmÃnnÃnupibasÅti / evamuktastadudakamucchi«Âado«ÃtpratyÃcacak«e / kÃraïaæ cÃtrovÃca / na vÃjÅvi«yaæ na jÅvi«yÃmÅtÅmÃnkulmëÃnakhÃdam / kÃmo ma udakapÃnamiti svÃtantryaæ me udakapÃne nadÅkÆpata¬ÃgaprÃpÃdi«u yathÃkÃmaæ prÃpnomÅti nocchi«ÂodakÃbhÃve prÃïÃtyaya iti tatrocchi«Âabhak«aïado«a iti maÂacÅhate«u kuru«u glÃyannaÓanÃyayà munirnirapatrapa ibhyena sÃmijagdhÃnkhÃdayÃmÃsa //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.7.29 abÃdhÃc ca | BBs_3,4.29 | // 29 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.7.30 api ca smaryate | BBs_3,4.30 | // 30 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.7.31 ÓabdaÓ cÃto 'kÃmakÃre | BBs_3,4.31 | // 31 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.8.32 ## nityÃni hyÃÓramakarmÃïi yÃvajjÅvaÓruternityehitopÃyatayÃvaÓyaæ kartavyÃni / vividi«antÅti ca vidyÃsaæyogÃdvidyÃyÃÓcÃvaÓyaæbhÃvaniyamÃbhÃvÃdanityatà prÃpnoti / nityÃnityasaæyogaÓcaikasya na saæbhavati, avaÓyÃnavaÓyaæbhÃvayorekatra virodhÃt / naca vÃkyabhedÃdvÃstavo virodha÷ Óakyo 'panetum / tasmÃdanadhyavasÃya evÃtreti prÃptam / etena 'ekasya tÆbhayatve saæyogap­thaktvam'ityÃk«iptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-siddhe hi syÃdvirodho 'yaæ na tu sÃdhye katha¤cana / vidhyadhÅnÃtmalÃbhe 'smin yathÃvidhi matà sthiti÷ // siddhaæ hi vastu viruddhadharmayogena bÃdhyate / na tu sÃdhyarÆpaæ yathà «o¬aÓina ekasya grahaïÃgrahaïe / te hi vidhyadhÅnatvÃdvikalpete eva / na puna÷ siddhe vikalpasaæbhava÷ / tadihaikamevÃgnihotrÃkhyaæ karma yÃvajjÅvaÓruternimittena yujyamÃnaæ nityehitopÃttaduritaprak«ayaprayojanamavaÓyakartavyaæ, vidyÃÇgatayà ca vidyÃyÃ÷ kÃdÃcitkatayÃnavaÓyaæ bhÃve 'pi 'kÃmyo và naimittiko và nityamarthaæ vik­tya niviÓate'iti nyÃyÃdanityÃdhikÃreïa niviÓamÃnamapi na nityamanityayati, tenÃpi tatsiddheriti saæyogap­thaktvÃnna nityÃnityasaæyogavirodha ekasya kÃryasyeti siddham / sahakÃritvaæ ca karmaïÃæ na kÃrye vidyÃyÃ÷ kiæ tÆtpattau / kor'tho vidyÃsahakÃrÅïi karmÃïÅti / ayamartha÷-satsu karmasu vidyaiva svakÃrye vyÃpriyate / yathà 'sahaiva daÓabhi÷ pÆtrairbhÃraæ vahati gardabhÅ'iti sÃtsveva daÓaputre«u saiva bhÃrasya vÃhiketi / ## vihitaæ hi darÓapaurïamÃsÃdyaÇgairyujyate na tvavihitam / grÃhakagrahaïapÆrvakatvÃdaÇgabhÃvasya vidhaiÓca grÃhakatvÃt / avihite ca tadanupapatte÷ / catas­ïÃmapi ca pratipattÅnÃæ brahmaïi vidhÃnÃnupapatterityuktaæ prathamasÆtre / dra«Âavyo nididhyÃsitavya iti ca vidhisarÆpaæ na vidhirityapyuktam / utpattiæ prati hetubhÃvastu sattvaÓuddhyà vividi«opajanadvÃretyadhastÃdupapÃditam / asÃdhyatvÃcca vidyÃphalasyÃpavargasya svarÆpÃvasthÃnalak«aïo hi sa÷ / naca svaæ rÆpaæ brahmaïa÷ sÃdhyaæ nityatvÃt / Óe«amatirohitÃrtham //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.8.33 sahakÃritvena ca | BBs_3,4.33 | // 33 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.8.34 ## yathà mÃsamagnihotraæ juhvatÅti prakaraïÃntarÃtkarmabheda evamihÃpi 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena'itikratuprakaraïamatikramyaÓravaïÃtprakaraïÃntarÃttadbuddh ivyavacchede sati karmÃntaramiti prÃpta ucyate-satyapi prakaraïÃntare tadeva karma, Órute÷ sm­teÓca saæyogabheda÷ paraæ yathà 'agnihotraæ juhuyÃtsvargakÃma÷' 'yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt'iti tadevÃgnihotramubhayasaæyuktam / nahi prakaraïÃntaraæ sÃk«Ãdbhedakam / kintu aj¤Ãtaj¤Ãpanasvaraso vidhi÷ prakaraïaikye sphuÂatarapratyabhij¤Ãbalena svarasaæ jahyÃt / prakaraïÃntareïa tu vighaÂutapratyabhij¤Ãna÷ svarasamajahatkarma bhinatti / iha tu siddhavadutpannarÆpÃïyeva yaj¤ÃdÅni vividi«ÃyÃæ viniyu¤jÃno na juhvatÅtyÃdivadapÆrvame«Ãæ rÆpamutpÃdayitumarhati / naca tatrÃpi naiyamikÃgnihotre mÃsavidhirnÃpÆrvÃgnihotrotpattiriti sÃæpratam / homa eva sÃk«ÃdvidhiÓrute÷ / kÃlasya cÃnupÃdeyasyÃvidheyatvÃt / kÃle hi karma vidhÅyate na karmaïi kÃla ityutsarga÷ / iha tu vividi«ÃyÃæ vidhiÓruti÷ na yaj¤Ãdau / tÃni tu siddhÃnyevÃnÆdyanta ityaikakarmyÃtsaæyogap­thaktvaæ siddham / sm­timuktvà liÇgadarÓanamuktam //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.8.35 anabhibhavaæ ca darÓayati | BBs_3,4.35 | // 35 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.9.36 ## yadi vidyÃsahakÃrÅïyÃÓramakarmÃïi hanta bho vidhurÃdÅnÃmanÃÓramiïÃmanadhikÃro vidyÃyÃm, abhÃvÃtsahakÃriïÃmÃÓramakarmaïÃmiti prÃpta ucyate-nÃtyantamakarmÃïo raikvavidhuravÃcakravÅprabh­taya÷ / santi hi te«ÃmanÃÓramitve 'pi japopavÃsadevatÃrÃdhanÃdÅni karmÃïi / karmaïÃæ ca sahakÃritvamuktamÃÓramakarmaïÃmupalak«aïatvÃditi na te«ÃmanadhikÃro vidyÃsu / ## na khalu vidyÃkÃrye karmaïÃmapek«Ã / apitu utpÃde / utpÃdayanti ca vividi«opahÃreïa karmÃïi vidyÃm / utpannavividi«ÃïÃæ puru«adhaureyÃïÃæ vidhurasaævartaprabh­tÅnÃæ k­taæ karmabhi÷ / yadyapi ceha janmani karmÃïyananu«ÂhitÃni tathÃpi vividi«ÃtiÓayadarÓanÃtprÃci bhave 'nu«ÂhitÃni tairiti gamyata iti / nanu yathÃdhÅtaveda eva dharmajij¤ÃsÃyÃmadhikriyate nÃnadhÅtaveda iha janmani / tatheha janmanyÃÓramakarmotpÃditavividi«a eva vidyÃyÃmadhik­to netara ityanÃÓramiïÃmanadhikÃro vidhuraprabh­tÅnÃmityata Ãha-## avidyÃniv­ttirvidyÃyà d­«Âor'tha÷ / sa cÃnvavyatirekasiddho na niyamamapek«ata ityartha÷ / prati«edho vidhÃtastasyÃbhÃva ityartha÷ //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.9.37 ## // 37 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.9.38 ## // 38 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.10.39 ## yadyanÃÓramiïÃmapyadhikÃro vidyÃyÃæ k­taæ tarhyÃÓramairatibahulÃyÃsairityÃÓaÇkyÃha-atastvitarajjyÃyo liÇgÃcca / svasthenÃÓramitvamÃstheyam / daivÃtpuna÷ patnyÃdiviyogÃta÷ satyanÃÓramitve bhavedadhikÃro vidyÃyÃmiti Órutism­tisaædarbheïa vividi«anti yaj¤enetyÃdinà jyÃyastvÃvagate÷ ÓrutiliÇgÃtsm­tiliÇgÃccÃvagamyate / tenaiti puïyak­diti ÓrutiliÇgam, anÃÓramÅ na ti«ÂhetetyÃdi ca sm­tiliÇgam //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.10.40 ## Ãrohavatpratyavaroho 'pi kadÃcidÆrdhvaretasÃæ syÃditi mandÃÓaÇkÃnivÃraïÃrthamidamadhikaraïam / pÆrvadharme«u yÃgahomÃdi«u / rÃgato và g­hastho 'haæ patnyÃdipariv­ta÷ syÃmiti / niyamaæ vyÃca«Âe-tathÃhi-## atadrÆpatÃmÃrohatulyatÃbhÃvaæ vyÃca«Âe-ya## abhÃvaæ Ói«ÂÃcÃrÃbhÃvaæ vibhajate-## atirohitÃrthamanyat //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.11.41 ## prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmÅti nai«Âhikaæ prati prÃyaÓcittÃbhÃvasmaraïÃnnair­tagardabhÃlambha÷ prÃyaÓcittamupakurvÃïakaæ prati / tasmÃcchinnaÓirasa iva puæsa÷ pratikriyÃbhÃva iti pÆrva÷ pak«a÷ / sÆtrayojanà tu-na cÃdhikÃrikamadhikÃralak«aïe prathamakÃï¬e nirïÅtam 'avakÅrïipaÓuÓca tadvadÃdhÃnasyÃprÃptakÃlatvÃt'ityanena yatprÃyaÓcittaæ tanna nai«Âhike bhavitumarhati / kuta÷-ÃrƬho nai«Âhikamiti sm­tyà patanaÓrutyanumÃnÃttatprÃyaÓcittÃyogÃt //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.11.42 ## ÓrutistÃvatsarasato 'saÇkucadv­ttirbrahmacÃrimÃtrasya nai«ÂhikasyopakurvÃïasya cÃviÓe«eïa prÃyaÓcittamupadiÓati sÃk«Ãt / prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmÅti tu sm­ti÷ / tasyÃmapi ca sÃk«ÃtprÃyaÓcittaæ na kartavyamiti prÃyaÓcittani«edho na gamyate, na paÓyÃmÅti tu darÓanÃbhÃvena so 'numÃtavya÷ / tathà ca sm­tirni«edhÃrtheti anumÃya tadarthà ÓrutiranumÃtavyà / Órutistu sÃmÃnyavi«ayà viÓe«amupasarpantÅ ÓÅghraprav­ttiriti / smÃrtaæ prÃyaÓcittÃdarÓanaæ tu yatnagauravÃrtham / etaduktaæ bhavati-k­tanirïejanairapi etairna saækhyÃnaæ kartavyamiti / sÆtrÃrthastu-upapÆrvamapi pÃtakaæ nai«ÂhikasyÃvakÅrïitvaæ na mahÃpÃtakamapirevakÃrÃrthe ata eke prÃyaÓcittabhÃvamicchantÅti / ÃcÃryÃïÃæ vipratipattau viÓe«ÃbhÃvÃtsÃmyaæ bhavet / ÓÃstrasthà yà và prasiddhi÷ sà grÃhyà ÓÃstramÆlatvÃt / upapÃditaæ ca prÃyaÓcittabhÃvaprasiddhe÷ ÓÃstramÆlatvamiti / sugamamitaram //42// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.12.43 ## yadi nai«ÂhikÃdÅnÃmasti prÃyaÓcittaæ tatkimetai÷ k­tanirïejanai÷ saævyavahartavyamuta neti / tatra do«ak­tatvÃdasaævyavahÃrasya prÃyaÓcittena tannibarhaïÃdanibarhaïo và tatkaraïavaiyarthyÃtsaævyavahÃryà eveti prÃpta ucyate-## ni«iddhakarmÃnu«ÂhÃnajanyameno lokadvaye 'pyaÓuddhimÃpÃdayati dvaidham kasyacidenaso lokadvaye 'pyaÓuddhirapanÅyate prÃyaÓcittairenonibarhaïaæ kurvÃïai÷ / kasyÃcittu paralokÃÓuddhimÃtramapanÅyate prÃyaÓcittairenonibarhaïaæ kurvÃïairihalokÃÓuddhistvenasÃpÃdità na ÓakyÃpanetum / yathà strÅbÃlÃdighÃtinÃm / yathÃhu÷-'viÓuddhÃnapi dharmato na saæpibet'iti / tathà ca 'prÃyaÓcittairapaityeno yadaj¤Ãnak­taæ bhavet'kÃmata÷ k­tamapi / bÃlaghnÃdistu k­tanirïejano 'pi vacanÃdavyavahÃrya iha loke jÃyata iti / vacanaæ ca bÃlaghnÃæÓcetyÃdi / tasmÃtsarvamavadÃtam //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.13.44 ## prathame kÃï¬e Óe«alak«aïe tathÃkÃma ityatrartviksaæbandhe karmaïa÷ siddhe kiæ kÃmo yÃjamÃna utÃrtvijya iti saæÓayyÃrtvijye 'pi karmaïi yÃjamÃna eva kÃmo guïaphale«viti nirïÅtamiha tveva¤jÃtÅyakÃni cÃÇgasaæbaddhÃni upÃsanÃni kiæ yÃjamÃnanyevotÃrtvijyÃnÅti vicÃryata iti na punaruktam / tatropÃsakÃnÃæ phalaÓravaïÃdanadhikÃriïastadanupapatteryajamÃnasya ca karmajanitaphalopabhogabhÃjo 'dhikÃrÃd­tvijÃæ ca tadanupapattervacanÃcca rÃjÃj¤ÃsthÃnÅyÃtkvacid­tvijÃæ phalaÓruterasati vacane yajamÃnasya phalavadupÃsanaæ tasya phalaÓrute÷ taæ ha bako dÃlbhyo vidäcakÃretyÃderupÃsanasya ca siddhavi«ayatayÃnyÃyÃpavÃdasÃmarthyabhÃvÃdyÃjamÃnamevopÃsanÃkarmeti prÃpta ucyate- //44// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.13.45 #<Ãrtvijyam ity au¬ulomi÷ tasmai hi parikrÅyate | BBs_3,4.45 |># upÃkhyÃnÃttÃvadupÃsanamaudgÃtramavagamyate / tadbalavati sati bÃdhake 'nyathopapÃdanÅyam / na cartvikkart­ka upÃsane yajamÃnagÃmità phalasyÃsaæbhavinÅ tena hi sa parikrÅtastadgÃmino phalÃya ghaÂate / tasmÃnna vyasanitÃmÃtreïopÃkhyÃnamanyathayituæ yuktamiti rÃddhÃnta÷ //45// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.13.46 ÓruteÓca | BBs_3,4.46 | // 46 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.14.47 ## tasmÃdbrÃhmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidya niÓcayena / labdhvà bÃlyena ti«ÂhÃsedbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyÃtha muniramaunaæ ca maunaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa iti / yatra hi vidhivibhakti÷ ÓrÆyate sa vidheya÷ / bÃlyena ti«ÂhÃsedityatra ca sà ÓrÆyate na ÓrÆyate tu maune / tasmÃdyathÃtha brahmaïa ityetadaÓrÆyamÃïavidhikamavidheyamevaæ maunamapi / na cÃpÆrvatvÃdvidheyaæ, tasmÃdbrÃhïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidyeti pÃï¬ityavidhÃnÃdeva maunasiddhe÷ pÃï¬ityameva maunamiti / athavà bhik«uvacano 'yaæ muniÓabdastatra darÓanÃt 'gÃrhasthyamÃcÃryakulaæ maunaæ vÃnaprastham'ityatra / tasyÃnyato vihitasyÃyamanuvÃda÷ / tasmÃdbÃlyamevÃtra vidhÅyate maunaæ tu prÃptaæ praÓaæsÃrthamanÆdyata iti yuktam / bhavedevaæ yadi paï¬itaparyÃyo muniÓabdo bhavet / api tu j¤ÃnamÃtraæ pÃï¬ityaæ j¤ÃnÃtiÓayasaæpattistu maunaæ tatraiva tatprasiddhe÷ / ÃÓramabhede tu tatprav­ttirgÃrhasthyÃdipadasaænidhÃnÃt / tasmÃdapÆrvatvÃnmaunasya bÃlyapÃï¬ityÃpek«ayà t­tÅyamidaæ maunaæ j¤ÃnÃtiÓayarÆpaæ vidhÅyate / evaæ ca nirvedanÅyatvamapi vidhÃna äjasaæ syÃdityÃha-## kasyedaæ maunaæ vidhÅyate vidyÃsahakÃritayetyata Ãha-##bhik«o÷ / p­cchati-## vidyÃvattà pratÅyate na saænyÃsitetyartha÷ / uttaran##bhik«ostadadhikÃrÃt / taddarÓayati-#<ÃtmÃnaæ viditveti /># sÆtrÃvayavaæ yojayituæ ÓaÇkate-## pariharati-## vidyÃvÃniti na vidyÃtiÓayo vivak«ita÷ / api tu vidyodayÃyÃbhyÃso prav­tto na punarutpannavidyÃtiÓaya÷ / tathÃcÃsya pak«e kadÃcidbhedadarÓanÃtsaæbhava ityartha÷ / vidhyÃdirvidhimukhya÷ pradhÃnamiti yÃvat / ata eva samidÃdirvidhyanta÷ sa hi vidhi÷ pradhÃnavidhe÷ paÓcÃditi / tatrÃÓrÆyamÃïavidhitve 'pÆrvatvÃdvidhirÃstheya ityartha÷ //47// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.14.48 nanu yadyayamÃÓramo bÃlyapradhÃna÷ kasmÃtpunargÃrhasthyenopasaæharatÅti codayati-## uttaraæ paÂhati- ## chÃndogye bahulÃyÃsasÃdhyakarmabahulatvÃdgÃrhasthyasya cÃÓramÃntaradharmÃïÃæ ca ke«Ã¤cidahiæsÃdÅnÃæ samavÃyÃttenopasaæhÃro na punastena samÃpanÃdityartha÷ //48// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.14.49 evaæ tadÃÓramadvayopanyÃsena kvacitkadÃciditarÃbhÃvaÓaÇkà mandabuddhe÷ syÃditi tadapÃkaraïÃrthaæ sÆtram- ## v­ttirvÃnaprasthÃnÃmanekavidhairevaæ brahmÃcÃriïo 'pÅti v­ttibhedo 'nu«ÂhÃtÃro và puru«Ã bhidyante, tasmÃddvitve 'pi bahuvacanamaviruddham //49// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.15.50 ## bÃlyeneti yÃvadbÃlacaritaÓrute÷ kÃmacÃravÃdabhak«atÃyÃÓacÃtyantabÃlyena prasiddhe÷ ÓaucÃdiniyamavidhÃyinaÓca sÃmÃnyaÓÃstrasyÃnena viÓe«aÓÃstreïa bÃdhanÃtsakalabÃlacaritavidhÃnamiti prÃpte 'bhidhÅyate-vidyÃÇgatvena bÃlyavidhÃnÃtsamastabÃlacaryÃyÃæ ca pradhÃnavirodhaprasaÇgÃdyattadanuguïamaprau¬hendriyatvÃdi bhÃvaÓuddhirÆpaæ tadeva vidhÅyate / evaæ ca ÓÃstrÃntarÃbÃdhenÃpyupapattau na ÓÃstrÃntarabÃdhanamanyÃyyaæ bhavi«yatÅti //50// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.16.51 ## saægatimÃha-## kiæ ÓravaïÃdibhirihaiva và janmani vidyà sÃdhyate utÃniyama iha vÃmutra veti / yadyapi karmÃïi yaj¤ÃdÅnyaniyataphalÃni te«Ãæ ca vidyotpÃdasÃdhanatvena vidyotpÃdasyÃniyama÷ pratibhÃti / tathÃca garbhasthasya vÃmadevasyÃtmapratibodhaÓravaïÃt 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim'iti ca smaraïÃdÃmu«mikatvamapyavagamyate / tathÃpi yaj¤ÃdÅnÃæ prameyÃïÃmapramÃïatvÃcchravaïÃdeÓca pramÃïatvÃtte«Ãmeva sÃk«ÃdvidyÃsÃdhanatvam / yaj¤ÃdÅnÃæ sattvaÓuddhyÃdhÃnena và vidyotpÃdakaÓravaïÃdilak«aïapramÃïaprav­ttivighnopaÓamena và vidyÃsÃdhanatvÃm / ÓravaïÃdÅnÃæ tvanapek«ÃïÃmeva vidyotpÃdakatvam / naca pramÃïe«u pravartamÃnÃ÷ pramÃtÃra aihikamapi cirabhÃvinaæ pramotpÃdaæ kÃmayante kintu tÃdÃtvikameva prÃgeva tu pÃralaukikam / nahi kumbhalÃdid­k«uÓcak«u«Å samunmÅlayati kÃlÃntarÅyÃya kumbhadarÓanÃya kintu tÃdÃtvikÃya / tasmÃdaihika eva vidyotpÃdo nÃniyatakÃla÷ / Órutism­tÅ ca pÃralaukikaæ vidyotpÃdaæ stutyà brÆta÷ / itthaæbhÆtÃni nÃma ÓravaïÃdÅnyÃvaÓyakaphalÃni yatkÃlÃntare 'pi vidyÃmutpÃdayantÅti / evaæ prÃpta ucyate-yata evÃtra vidyotpÃde ÓravaïÃdibhi÷ kartavye yaj¤ÃdÅnÃæ sattvaÓuddhidvÃreïa và vighnopaÓamadvÃrà vopayogo 'ta eva te«Ãæ yaj¤ÃdÅnÃæ karmÃntarapratibandhÃpratibandhÃbhyÃmaniyataphalatvena tadapek«ÃïÃæ ÓravaïÃdÅnÃmapyaniyataphalatvaæ nyÃyyamanapahatavighnÃnÃæ ÓravaïÃdÅnÃmanutpÃdakatvÃdaviÓuddhasattvÃdvà puæsa÷ pratyanutpÃdakatvÃt / tathÃca te«Ãæ yaj¤Ãdyapek«ÃïÃæ te«Ãæ cÃniyataphalatvena ÓravaïÃdÅnÃmapyaniyataphalatvaæ yuktamevaæ Órutism­tipratibandho na stutimÃtratvena vyÃkhyeyo bhavi«yati / puru«ÃÓca vidyÃrthina÷ sÃdhanasÃmarthyÃnusÃreïa tadanurÆpameva kÃmayi«yante tadidamuktam-abhisaædherniraÇkuÓatvÃditi //51// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_3,4.17.52 ## yaj¤Ãdyupak­tavidyÃsÃdhanaÓravaïÃdivÅryaviÓe«Ãtkila tatphale vidyÃyÃmaihikÃmu«mikatvalak«aïa utkar«o darÓita÷ / tathà ca yathà sÃdhanotkar«anikar«ÃbhyÃæ tatphalasya vidyÃyà utkar«anikar«Ãvevaæ vidyÃphalasyÃpi mukterutkar«anikar«au saæbhÃvyete / naca muktÃvaihikÃmu«mikatvalak«aïo viÓe«a upapadyate brahmopÃsanÃparipÃkalabdhajanmani vidyÃyÃæ jÅvato mukteravaÓyaæbhÃvaniyamÃtsatyapyÃrabdhavipÃkakarmÃprak«aye / tasmÃnmuktÃveva rÆpato nikar«otkar«au syÃtÃm / apica saguïÃnÃæ vidyÃnÃmutkar«anikar«ÃbhyÃæ tatphalÃnÃmutkar«anikar«au d­«ÂÃviti mukterapi vidyÃphalatvÃdrÆpataÓcotkar«anikar«au syÃtÃmiti prÃpata ucyate-na muktestatra tatraikarÆpyaÓruterupapatteÓca / sÃdhyaæ hi sÃdhanaviÓeÓa«ÃdviÓe«avadbhavati / naca muktirbrahmaïo nityasvarÆpÃvasthÃnalak«aïà nityà satÅ sÃdhyà bhavitumarhati / naca savÃsanani÷Óe«akleÓakarmÃÓayaprak«ayo vidyÃjanma {FN 1-virodhikÃryodaya eva pÆrvapradhvasaæ iti matamÃÓritya kleÓÃdik«ayo vidyÃjanmeti sÃmÃnÃdhikaraïyam /} viÓe«avÃn, yena tadviÓe«Ãnmok«o viÓe«avÃnbhavet / naca sÃvaÓe«a÷ kleÓÃdiprak«ayo mok«Ãya kalpate / naca cirÃcirotpÃdÃnutpÃdÃvantareïa vidyÃyÃmapi rÆpato bheda÷ kaÓcidupalak«yate tasyà apyekarÆpatvena Órute÷ / saguïÃyÃstu vidyÃyÃstattadguïÃvÃpoddhÃmÃbhyÃæ tatkÃryasya phalasyotkar«anikar«au yujyete / na cÃtra vidyÃtvaæ sÃmÃnyato d­«Âaæ bhavati / ÃgamatatprabhavayuktibÃdhitatvena kÃlÃtyayÃpadi«ÂatvÃt / tasmÃttasyà muktyavasthÃyà aikarÆpyÃvadh­termuktilak«aïasya phalasyÃviÓe«o yukta iti //52// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakabhagavatpÃdabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // ##//