Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3
with Vacaspati's Bhamati (a subcommentary on Samkara's Brahmasutrabhasya)


Input by members of the Sansknet Project


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.
The text is not proof-read!


REFERENCE SYSTEM (added):
BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
BsVBh_n,n.n.n = Brahmasutra-Vacaspatimisra-Bhamati_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra

#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




#<atha tçtãyo 'dhyàyaþ />#

____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.1

#<tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm  | BBs_3,1.1 |>#
dvitãyatçtãyàdhyàyayorhetumadbhàvalakùaõaü saübandhaü dar÷ayan sukhàvabodhàrthamarthasaükùepamàha-#<dvitãye 'dhyàya iti />#
smçtinyàya÷rutivirodhaparihàreõa hi anadhyavasàyalakùaõamapràmàõyaü parihçtaü tathàca pràmàõye ni÷calãkçte tàrtãyo vicàro bhavatyanyathà tu nirbãjatayà na sidhyediti /
avàntarasaügatiü dar÷ayitun#<tatra ca jãvavyatiriktàni tattvàni jãvopakaraõàni>#cetyuktam /
adhyàyàrthasaükùepamuktvà pàdàrthasaükùepamàha-#<tatra prathame tàvatpàda iti />#
tasya prayojanamàha-vairàgya iti /
pårvàparapari÷odhanàya bhåmikàmàracayati#<-jãvo mukhyapràõasaciva iti /
karaõopàdànavadbhåtopàdànasyà÷rutatvàditi />#
atra ca karaõopàdàna÷rutyaiva bhautikatvàt karaõànàü bhåtopàdànasiddherindriyopàdànàtiriktabhåtavivakùayàdhikaraõàrambhaþ /
yadi bhåtànyàdàyàgamiùyattadà tadapi karaõopàdànavadeva÷roùyat /
naca ÷råyate tasmànna bhåtapariùvakto raühatyapi tu karaõamàtrapariùvaktaþ /
nahyàgamaikagamyer'the tadabhàvaþ prameyàbhàvaü na paricchettumarhati /
naca dehàntaràrambhànyathànupapattyà bhåtapariùvaktasya raühaõakalpaneti yuktamityàha-#<sulabhà÷ca sarvatra bhåtamàtrà iti /
dyuparjanya iti />#
iha hi kàyàrambhaõàmagnihotràpårvapariõàmalakùaõaü ÷raddhàditvena pa¤cadhà pravibhajya dyuprabhçtiùvagniùu hotavyatvenopàsanamuttaramàrgapratipattisàdhanaü vivakùantyàha ÷rutiþ-'asau vàva loko gautamàgniþ'ityàdi /
atra sàyaüpràtaragnihotràhuto, hute payaþàdisàdhane ÷raddhàpårvamàhavanãyàgnisamiddhåmàrciraïgàravisphuliïgabhàvite kartràdikàrakabhàvite càntarikùaü krameõotkràmya dyulokaü pravi÷antyau såkùmabhåte dravadravyapayaþprabhçtyapsaübandhàdap÷abdavàcye, ÷raddhàhetukatvàcca ÷raddhà÷abdavàcye /
tayoràhutyoradhikaraõamagniranye ca samiddhåmàrciraïgàravisphuliïgà råpakatvena nirdi÷yante /
asau vàva dyuloko gautamàgniþ /
yathàgnihotràdhikaraõamàhavanãya evaü ÷raddhà÷abdavàcyàgnihotràhutipariõàmàvasthàråpàþ såkùmà yà àpaþ ÷raddhàbhàvitàstadadhikaraõaü dyulokaþ /
asyàditya eva samit /
tena hãddho 'sau dyuloko dãpyate 'taþ  samindhanàtsamit tasyàdityasya ra÷mayo dhåmà indhanàdivàdityàdra÷mãnàü samutthànàt /
ahararthiþ /
prakà÷asàmànyàdàdityakàryatvàcca /
candramà aïgàraþ /
arciùaþ pra÷ame 'bhivyakteþ /
nakùatràpyasya visphuliïgaþ candramaso 'ïgàrasyàvayavà iva viprakãrõatàsàmànyàdvisphuliïgaþ /
tadetasminnagnau devà yajamànapràõà agnyàdiråpà adhidevam /
÷raddhàü juhvati ÷raddhà coktà /
parjanyo vàva gautamàgniþ parjanyo nàma vçùñyupakaraõàbhimànã devatàvi÷eùaþ /
tasya vàyureva samit /
vàyunà hi parjanyo 'gniþ samidhyate, purovàtàdipràbalye vçùñidar÷anàt /
abhraü dhåmaþ /
dhåkàryatvàt dhåmasàdç÷yàcca /
vidyudarciþ /
prakà÷asàmànyàt /
a÷aniraïgàràþ kàñhinyàdvidyutsaübandhàcca /
garjitaü moghànàü visphuliïgàþ viprakãrõatàsàmànyàt /
tasmindevà yajamànapràõà agniråpàþ somaü ràjànaü juhvati tasya somasyàhutervarùaü bhavati /
etaduktaü bhavati-÷raddhàkhyà àpo dyulokamàhutitvena pravi÷ya candràkàreõa pariõatàþ satyo dvitãye paryàye parjanyàgnau hutà vçùñitvena pariõamanta iti /
'pçthivã vàva gautamàgniþ'tasya pçthivyàkhyasyàgnaiþ saüvatsara eva samit /
saüvatsareõa kàlena hi samiddhà bhåmirvrãhyàdiniùpattaye kalpate /
àkà÷o dhåmaþ pçthivyagnerutthita ivàkà÷o dç÷yate /
ràtrirarciþ pçthivyà ÷yàmàyà anuråpà ÷yàmatayà ràtriragnerivànurupamarciþ /
di÷oïgàràþ prage ràtriråpàrciþ÷amane upa÷àntànàü prasannànàü di÷àü dar÷anàt /
avàntaradi÷o visphuliïgàþ kùudratvasàmyàt /
tasminnagnau ÷raddhàsomapariõàmakrameõàgatà apo vçùñiråpeõa pariõatà devà juhvati tasyà àhuterannaü vrãhiyavàdi bhavati /
puruùo vàva gautamàgnistasya vàgeva samit /
vàcà khalvayaü tàlvàdyaùñasthànasthitayà varõapadavàkyàbhivyaktikrameõàrthajàtaü prakà÷ayan samidhyate /
pràõo dhåmaþ /
dhåmavanmukhànnirgamanàt /
jihvàrciþ lohitatvasàmyàt /
cakùuraïgàràþ prabhà÷rayatvàt /
÷rotraü visphuliïgàþ viprakãrõatvàt /
tà evàpaþ ÷raddhàdipariõàmakrameõàgatàþ vrãhyàdiråpeþ pariõatà satyaþ puruùe 'gnau hutàstàsàü pariõàmo retaþ saübhavati /
yoùà vàva gautamàgniþ tasyà upastha eva samit /
tena hi sà putràdyutpàdanàya samidhyate yadupamantrayate sa dhåmaþ /
strãsaübhavàdupamantraõasya lomàni và dhåmaþ yonirarciþ lohitatvàt /
yadantaþ karoti maithunaü te 'ïgàràþ /
abhinandàþ sukhalavà visphuliïgàþ, kùudratvàt /
tasminnetasminnagnau devà reto juhvati tasyà àhutergarbhaþ saübhavati /
evaü ÷raddhàsomavarùànnaretohavanakrameõa yoùàgniü pràpyàpo garbhàkhyà bhavanti /
tatràpsamavàyitvàdàpaþ puruùavacaso bhavanti pa¤camyàmàhutàviti /
yataþ pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvo rahatãti gamyate /
etaduktaü bhavati-÷raddhà÷abdavàcyà àpa ityagre vakùyati tàsàü trivçtkatatayà tejo 'nnàvinàbhàvenàbgrahaõena tejonnayorapi saügraha ityetadapi vakùyate /
yadyapyetàvatàpi bhåtaveùñitasya jãvasya raühaõaü nàvagamyate tejovannànàü pa¤camyàmàhutau puruùavacastvamàtra÷ravaõàt, tathàpãùñàdikàriõàü dhåmàdinà pitçyàõena pathà candralokapràptikathanaparayà 'àkà÷àccandramasameùa somo ràñ'iti ÷rutyà saha '÷raddhàü juhvati tasyà àhuteþ somo ràjà saübhavati'ityasyàþ ÷ruteþ mànatvàdgamyate bhåtapariùvakto raühatãti /
tathàhi-yà evàpo hutà dvitãyasyàmàhutau somabhàvaü gatàstàbhireùa pariùvakto jãva iùñàdikàrã candrabhåyaü gata÷candralokaü pràpta iti /
nanu svatantrà àpaþ ÷raddhàdikrameõa somabhàvamàpnuvantu tàbhirapariùvakta eva tu jãvaþ sendriyamàtro gatvà somabhàvamanubhavatu /
ko doùaþ /
ayaü doùaþ /
yataþ ÷rutisàmànyàtikrama iti /
evaü hi ÷rutisàmànyaü kalpeta yadi yena råpeõa yena ca krameõàpàü somabhàvastenaiva jãvasyàpi somabhàvo bhavet /
anyathà tu na ÷rutisàmànyaü syàt /
tasmàtpariùvaktàpariùvaktaraühaõavi÷aye ÷rutisàmànyànurodhena pariùvaktaraühaõaü ni÷cãyate /
ato dadhipayaþprabhçtayo dravabhåyastvàdàpo hutàþ såkùmãbhåtà iùñàdikàriõamà÷rità nendhanena vidhinà dehe håyamàne hutàþ satya àhutimayya iùñàdikàriõaü pariveùñya svargaü lokaü nayantãti /
codayati-#<nanvanyà ÷rutiriti />#
ayamarthaþ-evaü hi såkùmadehapariùvakto raühet yadyasya sthålaü ÷arãraü raühato na bhavet /
asti tvasya vartamànasthåla÷arãrayoga àdehàntarapràptestçõajalàyukànidar÷anena, tasmànnidar÷ana÷rutivirodhànna såkùmadehapariùvakto raühatãti /
pariharati-#<tatràpãti />#
na tàvatparamàtmanaþ saüsaraõasaübhavaþ, tasya nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvatvàt /
kintu jãvànàm /
paramàtmaiva copàdhikalpitàvacchedo jãva ityàkhyàyate, tasya ca dehendriyàderupàdheþ pràde÷ikatvànna tatra san dehàntaraü gantumarhati /
tasmàtsåkùmadehapariùvakto raühatikarmopasthàpitaþ pratipattavyaþ pràptavyo yo dehastadviùayàyà bhàvanàyà utpàdanàyà dãrghãbhàvamàtraü jalåkayopamãyate /
sàükhyànàü kalpanàmàha-#<vyàpinàü karaõànàmiti />#

àhaïkàrikatvàtkaraõànàmahaïkàrasya ca jaganmaõóalavyàpitvàtkaraõànàmapi vyàpitetyarthaþ /
bauddhànàü kalpanàmàha-#<kevalasyaivàtmana iti />#
àlayavij¤ànasaütàna àtmà tasya vçttiþ ùañ pravçttivij¤ànàni /
pa¤cendriyàõi tu cakùuràdãni abhinavàni jàyante /
kaõabhukklpanàmàha-#<mana eva ceti />#
bhogasthànaü bhogàyatanaü ÷arãramabhinavamiti yàvat /
digambarakalpanàmàha-#<jãva evotplutyeti />#
àdigrahaõena lokàyatikànàü kalpanàü saügçhõàti /
te hi ÷arãràtmavàdino bhasmãbhàvamàtmana àhurna kasyacidgamanamiti //1//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.2

codayati-
#<nanådàhçtàbhyàmiti />#
atra såtreõottaramàha-

#<tryàtmakatvàttu bhåyastvàt  | BBs_3,1.2 |>#

tejasaþ kàryama÷itapãtàhàraparipàkaþ /
apàü kàryaü snehasvedàdi /
pçthivyàþ kàryaü gandhàdi /
yastu gandhasvedapàkapràõàvakà÷adànadar÷anàddehasya pà¤cabhautikatvaü pa÷yaüstejobannàtmakatvena tryàtmakatve na parituùyati, taü pratyàha-#<puna÷ca tryàtmaka iti />#
vàtapitta÷leùmabhistribhirdhàtubhiþ ÷arãradhàraõàtmakaistridhàtutvàt /
ato na sa deho bhåtàntaràõi pratyàkhyàya kevalàbhiradbhiràrabdhuü ÷akyate /
abgrahaõaniyamastarhi kasmàdityata àha-#<tasmàdbhåyastvàpekùa iti />#
pçthivãdhàtuvarjamitaratejaþàdyapekùayà kàryasya ÷arãrasya lohitàdidravabhåyastvàttatkaraõayo÷copàdànanimittayordravabhåyastvàdapàü puruùavacastvoktirna punarbhåtàntaraniràsàrthà //2//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.3

#<pràõagate÷ca  | BBs_3,1.3 |>#
pràõànàü jãvaddehe sà÷rayatvamavagataü gacchati jãvaddehe tadanuvidhàyinaþ pràõà api gacchantãti dçùñam /
ataþ ùàñkau÷ikà dehàdutkràmantaþ kasmiü÷cidutkràmatyutkràmanti /
sa caiùàmanuvidheyaþ såkùmo deho bhåtendriyamaya iti gamyate /
nahãndriyamàtrà÷rayatvameùàü dçùñaü yatastanmàtrà÷rayàõàü gatirupapadyeteti //3//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.4

#<agnyàdigati÷ruteriti cenna bhàktatvàt  | BBs_3,1.4 |>#
÷ràvite 'pi spaùñe jãvasya pràõaiþ saha gamane 'gnyàdigati÷aïkà ÷rutivirodhotthàpanàrthà /
atra hi lomake÷ayoroùadhivanaspatigamanaü dçùñavirodhàdbhàktaü tàvadabhyupeyam /
evaü ca tanmadhyapatitatvena teùàmapi ÷rutivirodhàdbhàktatvamevocitamiti /
bhakti÷copakàranivçttiruktà //4//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.5

#<prathame '÷ravaõàditi cenna tà eva hyupapatteþ  | BBs_3,1.5 |>#
pa¤camyàmàhutàvapàü puruùavacastvaprakàre pçùñe prathamàyàmàhutau anapàü ÷raddhàyà hotavyatàbhidhànasaübhaddhamanupapannaü ca /
nahi yathà pa÷vàdibhyo hçdayàdayo 'vayavà avadàya niùkçùya håyante, evaü ÷raddhà buddhiprasàdalakùaõà niùkraùñuü và hotuü và ÷akyate /
na càpyevamautsargikã kàraõànuråpatà kàryasya yujyate /
tasmàdbhaktyàyàmapsu ÷raddhà÷abdaþ prayukta iti /
ataþeva ÷rutiþ 'àpo hàtmai'iti //5//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.6

#<a÷rutatvàditi cenneùñàdikàriõàü pratãteþ  | BBs_3,1.6 |>#
asyàrthaþ pårvamevoktaþ /
agnihotre ùañsåtkràntigatipratiùñhàtçptipunaràvçttilokapratyutthàyiùvagnisamiddhåmàrc iraïgàravisphuliïgeùu pra÷nàþ ùañ, teùàü yaþ samàhàraþ ùaõõàü sà ùañpra÷nã, tasyà niråpaõaü prativacanam //6//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.1.7

såtràntaramavatàrayituü ÷aïkate-#<kathaü punariti /
somaü ràjànamàpyàyasvàpakùãyasvetyevamenàüstatra bhakùayantãti />#
kriyàsamabhihàreõàpyàyanàpakùayau yathà somasya tathà bhakùayanti somamayàüllokànityarthaþ /
ata uttaraü pañhati-

#<bhàktaü vànàtmavisttvàttathàhi dar÷ayati  | BBs_3,1.7 |>#

karmajanitaphalopabhogakartà hyadhikàrã na punarupabhogyastasmàccandrasàlokyamupagatànàü devàdibhakùyatve 'svargakàmo yajeta'iti yàgabhàvanàyaþ kartrapekùitopàyatàråpavidhi÷rutivirodhàdanna÷abdo bhoktçõàmeva satàü devopajãvitàmàtreõa bhàkto gamayitavyo na tu carvaõanigaraõàbhyàü mukhya iti /
atraivàrthe ÷rutyantaraü saügacchata ityàha-#<tathàhi dar÷ayati />#
÷rutiranàtmavigàmanàtmavittvàdeva pa÷uvaddevopabhogyatàü na tu carvaõãyatayà /
yathà hi balãvardàdayo bhu¤jànà api svaphalaü svàmino halàdivahanenopakurvàõà bhogyàþ, evaü paramatattvamavidvàüsa iùñàdikàriõa iha dadhipayaþpuroóà÷àdinàmuùmiü÷ca loke paricàrakatayà devànàmupabhogyà iti ÷rutyarthaþ /
athavà#<anàtmavittvàttathàhi dar÷ayati>#ityasyànyà vyàkhyà /
àtmavit pa¤càgnividyàvit na àtmavit anàtmavit /
yo hi pa¤càgnividyàü na veda taü devà bhakùayantãti nindyate pa¤càgnividyàü stotuü tasyà eva prakçtatvàt /
tadanenopacàrasya prayojanamuktam /
upacàranimittamanupapattimàha-#<tathàhi dar÷ayati />#
÷rutirbhoktçtvam /
#<sa somaloke vibhåtimanubhåyeti />#
÷eùamatirohitàrtham //7//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.2.8

#<kçtàtyaye 'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamanevaü ca  | BBs_3,1.8 |
yàvatsaüpàtamuùitveti />#
yàvadupabandhàt /
#<yatki¤ceha karotyayamiti />#
ca yatki¤ceha karma kçtaü tasyàntaü pràpyeti ÷ravaõàt, pràyaõasya caikapraghaññakena sakalakarmàbhivya¤jakatvàt /
na khalvabhivyaktinimittasya sàdhàraõye 'bhivyaktiniyamo yuktaþ /
phaladànàbhimukhãkaraõaü càbhivyaktistasmàtsamastameva karma phalamupabhojitavat /
svaphalavirodhi ca karma /
tasmàcchruterupapatte÷caü niranu÷ayànàmeva caraõàdàcàràdavaroho na karmaõaþ /
àcàrakarmaõã ca ÷ruteþ prasiddhabhede /
yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavatãti /
tathàca ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà ityàcàrameva yoninimittamupadi÷ati na tu karma /
stàü và karma÷ãle dve apyavi÷eùeõànu÷ayastathàpi yadyapyayamiùñàpårtakàrã svayaü niranu÷ayo bhuktabhogatvàttathàpi pitràdigatànu÷ayava÷àttadvipàkàn jàtyàyurbhogàü÷candralokàdavaruhyànubhaviùyati /
smaryate hyanyasya sukçtaduùkçtàbhyàmanyasya tatsaübandhinastatphalabhàgità-'patatyardha÷arãreõa yasya bhàryà suràü pibet'ityàdi /
tathà ÷ràddhavai÷vànarãyeùñyàdeþ pitàputràdigàmiphala÷rutiþ /
tasmàdyàvatsaüpàtamityupakramànurodhàt 'yat ki¤ceha karoti'iti ca ÷rutyantarànusàràdramaõãyacaraõatvaü saübandhyantaragatamiùñàpårtakàriõi bhàktaü gamayitavyam /
tathàca niranu÷ayànàmeva bhuktabhogànàmavaroha iti pràpta ucyate-yena karmakalàpena phalamupabhojitaü tasminnatãte 'pi sànu÷ayà eva candramaõóalàdavarohanti /
kutaþ-dçùñasmçtibhyàm /
pratyakùadçùñà ÷rutirdçùña÷abdavàcyà /
smçti÷copanyastà /
athavà dçùña÷abdenoccàvacaråpo bhoga ucyate /
ayamabhisaüdhiþ-kapåyacaraõà ramaõãyacaraõà ityavarohitàmetadvi÷eùaõam /
naca sati mukhyàrthasaübhave saübandhimàtreõopacaritàrthatvaü nyàyyam /
na copakramavirodhàcchrutyantaravirodhàcca mukhyàrthasaübhava iti sàüpratam /
dattaphaleùñàpårtakarmàpekùayàpi yàvatpadasya yatki¤cetipadasya copapatteþ /
nahi 'yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt'iti yàvajjãvamàhàravihàràdisamaye 'pi homaü vidhatte nàpi madhyàhnàdàvapi tu sàyaüpràtaþkàlàpekùayà /
sàyaüpràtaþkàlavidhànasàmarthyàt, kàlasya cànupàdeyatayànaïgasyàpi nimittànuprave÷àttatraivamiti cet /
na /
ihàpi ramaõãyacaraõà ityàdermukhyàrthatvànurodhàttadupapatteþ /
tatkimidànãmupasaühàrànurodhenopakramaþ saükocayitavyaþ /
netyucyate /
nahyasàvupasaühàrànurodhe 'pyasaükucadvçttirupapattumarhati /
nahi yàvantaþ saüpàtà yàvatàü và puüsàü saüpàtàste sarve tatreùñàdikàriõà bhogena kùayaü nãyante /
puruùàntarà÷rayàõàü karmà÷ayànàü tadbhogena kùaye 'tiprasaïgàt /
ciropabhuktànàü ca karmà÷ayànàmasatàü candramaõóalopabhogenàpanayanàt /
tathàca svayaü saükucantã yàvacchrutirupasaühàrànurodhapràptamapi saükocanamanumanyate /
etena 'yatki¤ceha karoti'ityapi vyàkhyàtam /
api ceùñàpårtakàrãha janmani kevalaü na tanmàtramakàrùãdapi tu godohanenàpaþ praõayan pa÷uphalamapyapårvaü samacaiùãt /
evamaharni÷aü ca vàïmanaþ ÷arãraceùñàbhiþ puõyàpuõyamihàmutropabhogyaü saücitavato na martyalokàdibhogyaü candraloke bhogyaü bhavitumarhati /
naca svaphalavirodhino 'nu÷ayasya çte pràya÷cittàdàtmaj¤ànàdvàdattaphalasya dhvaüsaþ saübhavati /
tasmàttenànu÷ayenàyamanu÷ayavàn paràvartata iti ÷liùñam /
na caikabhavikaþ karmà÷aya ityagre bhàùyakçdvakùyati /
anye tu sakalakarmakùaye paràvçtti÷aïkà nirbãjeti manyamànà anyathàdhikaraõaü varõayà¤cakrurityàha-#<kecittàvadàhuriti />#
anu÷ayo 'tra dattaphalasya karmaõaþ ÷eùa ucyate /
tatredamiha vicàryate-kiü dattaphalànàmiùñàpårtakarmaõàmava÷eùàdihàvartante uta tànyupabhogena nirava÷eùaü kùapayitvànupabhuktakarma÷àdihàvartanta iti /
tatreùñàdãnàü bhogena samålakàùaü kaùitatvànniranu÷ayà evànupabhuktakarmava÷àdàvartanta iti pràpta ucyate-sànu÷ayà evàvartanta iti /
kutaþ-dçùñànusàràt /
yathà bhàõóasthe madhuni sarpiùi và kùàlite 'pi bhàõóalepakaü taccheùaü madhu và sarpirvà na kùàlayituü ÷akyamiti dçùñamevaü tadanusàràdetadapi pratipattavyam /
na càva÷eùamàtràccandramaõóale tiùñhàsannapi sthàtuü pàrayati /
yathà sevako hàstikà÷vãyapadàtivràtaparivçto mahàràjaü sevamànaþ kàlava÷àcchatrapàdukàva÷eùo na sevitumarhatãti dçùñaü tanmålà ca laukikã smçtiriti dçùñasmçtibhyàü sànu÷ayà evàvartanta iti /
tadedaddåùayati-#<na caitaditi />#
evakàre prayoktavye ivakàro guóajihvikayà prayuktaþ /
÷abdaikagamyer'the na sàmànyatodçùñànumànàvasara ityarthaþ /
÷eùamatirohitàrtham /
pårvapakùahetumanubhàùate-#<yadapyuktaü pràyaõamiti />#
dåùayati-#<tadapyanu÷ayasadbhàveti />#
ramaõãyacaraõà kapåyacaraõà ityàdikayànu÷ayapratipàdanaparayà ÷rutyà viruddhamityarthaþ /
#<apicetyàdi />#
iha janmani hi paryàyeõa sukhaduþkhe bhujyamàne dç÷yete /
yugapaccedekapraghaññakena pràyaõena sukhaduþkhaphalàni karmàõi vyajyeran /
yugapadeva tatphalàni bhujyeran /
tasmàdupabhogaparyàyadar÷anàdbalãyasà durbalasyàbhibhavaþ kalpanãyaþ /
evaü viruddhajàtinimittopabhogaphaleùvapi karmasu draùñavyam /
na càbhivyaktaü ca karma phalaü na datta iti ca saübhavati /
phalopajanàbhimukhyaü hi karmaõàmabhivyaktiþ /
apica pràõasyàbhivya¤jakatve svarganarakatatiryagyonigatànàü jantånàü tasmi¤janmani karmasvanadhikàrànnàpårvakarmopajanaþ pårvakçtasya kramà÷yasya pràyaõàbhivyaktatayà phalopabhogena prakùayànnàsti teùàü karmà÷ya iti na te saüsareyuþ /
naca mucyerannàtmaj¤ànàbhàvàditi kaùñàü batàliùñà da÷àm /
ki¤ca svasamavetameva pràyaõenàbhivyajyate 'pårvaü na parasamavetaü, yena pitràdigatena karmaõà varteranniti /
÷eùaü sugamam //8//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.2.9

#<caraõàditi cennopalakùaõàrtheti kàrùõàjiniþ  | BBs_3,1.9 |>#
anena niranu÷ayà evàvarohantãti pårvapakùabãjaü nigåóhamuddhàñya nirasyati /
yadyapi 'akrodhaþ sarvabhåteùu karmaõà manasà girà /
anugraha÷ca j¤ànaü ca ÷ãlametàdvidurbudhàþ //
'iti smçteþ ÷ãlamàcàro 'nu÷ayàdbhinnastathàpyànu÷ayàïgatayànu÷ayopalakùaõatvaü kàrùõàjiniràcàryo mene /
tathàca ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà ityanenànu÷ayopalakùaõàtsiddhaü sànu÷ayànàmevàvarohaõamiti //9//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.2.10

#<ànarthakyamiti cenna tadapekùatvàt  | BBs_3,1.10 |>#
'àcàrahãnaü na punanti vedàþ'iti hi smçtyà vedapadena vedàrthamupalakùayantyà vedàrthànuùñhàna÷eùatvamàcàrasyoktaü na tu svatantra àcàraþ phalasya sàdhanaü, tena vedàrthànuùñhànopakàrakatayàcàrasya nànarthakyaü kratvarthasya /
tadanena samidàdivadàcàrasya kratvarthatvamuktam /
saüprati snànàdivatpuruùàrthatve puruùasaüskàratve 'pyadoùa ityàha-#<puruùàrthatve 'pyàcàrasyeti />#
tadevaü caraõa÷abdenàcàravàcinà sarvo 'nu÷ayo lakùita ityuktam //10//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.2.11

bàdaristu mukhya eva caraõa÷abdaþ karmaõãtyàha-

#<sukçtaduùkçte eveti tu bàdariþ  | BBs_3,1.11 |>#

brahmaõaparivràjakanyàyo gobalãvardanyàyaþ /
÷eùamatirohitàrtham //11//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.12

#<aniùñàdikàriõàmapi ca ÷rutam  | BBs_3,1.12 |>#
'ye vai ke càsmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchanti'iti kauùãtakinàü samàmnànàt, dehàrambhasya ca candralokagamanamantareõànupapatteþ pa¤camyàmàhutàvityàhitisaükhyàniyamàt /
tathàhi-dyusomavçùñyannaretaþpariõàmakrameõa tà evàpo yoùidagnau hutàþ puruùavacaso bhavantãtyavi÷eùeõa ÷rutam /
na caitanmanuùyàbhipràyaü, kapåyacaraõàþ svayonimityamanuùyasyàpi ÷ravaõàt /
gamanàgamanàya ca devayànapitçyàõayoreva màrgayoràmnànàt, pathyantarasyà÷ruteþ, 'jàyasva mriyasveti tçtãyaü sthànam'iti ca sthànatvamàtreõàvagamàtpathitvenàpratãte÷candralokàdavatãrõànàmapi ca tatsthànatvasaübhavàdasaüpåraõena prativacanopapatteþ, ananyamàrgatayà ca tadbhogavirahiõàmapi gràmaü gacchan vçkùamålànyupasarpatãtivatsaüyamanàdiùu yamava÷yatàyai candralokagamanopapatteþ, 'na katareõacana'ityasyàsaüpåraõapratipàdanaparatayà màrgadvayaniùedhaparatvàbhàvàt, aniùñàdikàriõàmapi candralokagamane pràpte 'bhidhãyate-satyaü sthànatayàvagatasya na màrgatvaü tathàpi vettha yathàsau màrgo na saüpåryate ityasya prativacanàvasare
màrgadvayaniùedhapårvaü tçtãyaü sthànamabhivadannasaüpåraõàya tatpratipakùamàcakùãta /
yadi punastenaiva màrgeõàgatya janmamaraõaprabandhavat sthànamadhyàsãta naitattçtãyaü sthànaü bhavet /
nahãùñàdikàriõa÷candramaõóalàdavaruhya ramaõãyàü ninditàü và yoniü pratipadyamànàstçtãyaü sthànaü pratipadyante /
tatkasya hetoþ /
pitçyàõena pathàvarohàt /
tadyadi kùudrajantavo 'pyanenaiva pathàvaroheyuþ, naitadeùàü janmamaraõaprabandhavattçtãyaü sthànaü bhavet /
tato 'vagacchàmaþ saüyamanaü sapta ca yàtanàbhåmãryamava÷atayà pratipadyamànà aniùñàdikàriõo na candramaõóalàdavarohantãti /
tasmàt 'ye vai ke ca'itãùñàdikàriviùayaü na sarvaviùayam /
pa¤camyàmàhutàviti ca svàrthavidhànaparaü na punarapa¤camyàhutipratiùedhaparamapi, vàkyabhedaprasaïgàt /
saüyamane tvanubhåyeti såtreõàvarohàpàdànatayà saüyamanasyopàdànàccandramaõóalàpàdànaniùedha à¤jasaþ /
tathàca siddhàntasåtrameva /
pårvapakùasåtratve tu ÷aïkàntaràdhyàhàreõa katha¤cidgamayitavyam /
#<jãvaja¤>#jaràyujam /
#<saü÷okajaü>#saüsvedajam //12//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.13

saüyamane tv anubhåyetareùàmàrohàv arohau tadgatidar÷anàt  | BBs_3,1.13 |
// 13 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.14

smaranti ca  | BBs_3,1.14 |
// 14 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.15

api ca sapta  | BBs_3,1.15 |
// 15 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.16

tatràpi ca tadvyàpàràdavirodhaþ  | BBs_3,1.16 |
// 16 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.17

vidyàkarmaõor iti tu prakçtatvàt  | BBs_3,1.17 |
// 17 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.18

na tçtãye tathopalabdheþ  | BBs_3,1.18 |
// 18 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.19

smaryate 'pi ca loke  | BBs_3,1.19 |
// 19 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.20

dar÷anàc ca  | BBs_3,1.20 |
// 20 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.3.21

tçtãya÷abdàvarodhaþ saü÷okajasya  | BBs_3,1.21 |
// 21 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.4.22

#<sàbhàvyàpattirupapatteþ  | BBs_3,1.22 |>#
yadyapi yathetamàkà÷amàkà÷àdvàyumityato na tàdàtmyaü sphuñamavagamyate tathàpi vàyurbhåtvetyàdeþ sphuñataraü tàdàtmyàvagamàdyathetamàkà÷amityetadapi tàdàtmya evàvatiùñhate /
na cànyasyànyabhàvànupapattiþ /
manuùya÷arãrasya nandike÷varasya devadeharåpapariõàmasmaraõàddevadehasya ca nahuùasya tiryaktvasmaraõàt /
tasmànmukhyàrthaparityàgena na gauõã vçttirà÷rayaõãyà /
gauõyàü ca vçttau lakùaõà÷abdaþ prayukto guõe lakùaõàyàþ saübhavàt /
yathàhuþ-'lakùyamàõaguõairyogàdvçtteriùñà tu gauõatà'iti /
evaü pràpte bråmaþ-sàbhàvyàpattiþ /
samàno bhàvo råpaü yeùàü te sabhàvàsteùàü bhàvaþ sàbhàvyaü sàråpyaü sàdç÷yamiti yàvat /
kutaþ-#<upapatteþ />#
etadeva vyatirekamukhena vyàcaùñe-#<nahyanyasyànyabhàvo mukhya upapadyate />#
yuktametadyaddeva÷arãramajagarabhàvena pariõamate, devadehasamaye 'jagara÷arãrasyàbhàvàt /
yadi tu devàjaga÷arãre samasamaye syàtàü na deva÷arãramajagara÷arãraü ÷ilpi÷atenàpi kriyate /
nahi dadhipayasã samasamaye parasparàtmanã ÷akye saüpàdayituü, tathehàpi såkùma÷arãràkà÷ayoryugapadbhàvànna parasparàtmatvaü bhavitumarhati /
evaü vàyvàdiùvapi yojyam /
tathàca tadbhàvastatsàdç÷yenaupacàriko vyàkhyeyaþ /
nanvàkà÷abhàvena saüyogamàtraü lakùyatàü kiü sàdç÷yenetyata àha-#<vibhutvàccàkà÷eneti># //22//



____________________________________________________________________________________________

START BsVBh_3,1.5.23

#<nàticireõa vi÷eùàt  | BBs_3,1.23 |>#
'durniùprapataram'iti duþkhena niþsaraõaü bråte na tu vilambeneti manyate pårvapakùã /
vinà sthåla÷arãraü na såkùma÷arãre duþkhabhàgãti durniùprapataraü vilambaü lakùayatãti ràddhàntaþ //23//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.6.24

#<anyàdhiùñhiteùu pårvavadabhilàpàt  | BBs_3,1.24 |>#
àkà÷asàråpyaü vàyudhåmàdisaüparko 'nu÷ayinàmukta ihedànãü vrãhiyavà oùàdhivanaspatayastilabhàùà iti jàyanta iti ÷råyate /
tatra saü÷ayaþ-kimanu÷ayinàü bhogàdhiùñhànaü vrãhiyavàdayaþ sthàvarà bhavanti, àhosvit kùetraj¤àntaràdhiùñhiteùveùu saüsargamàtramanubhavantãti /
tatra manuùyo jàyate devo jàyata ityàdau prayoge janeþ ÷arãraparigrahe prasiddhatvàdatràpi vrãhyàdi÷arãraparigraha eva janirmukhyàrtha iti vrãhyàdi÷arãrà evànu÷ayina iti yuktam /
naca ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà itivat karmavi÷eùàsaükãrtanàmàttadabhàve vrãhyàdãnàü ÷arãrabhàvàbhàvàtkùetraj¤ànantaràdhiùñhitànàmeva yatsaüparkamàtramiti sàüpratam /
iùñàdikàriõàmiùñàdikarmasaükãrtanàdiùñàde÷ca hiüsàdoùadåùitàtvena sàvadyaphalatayà candralokabhogànàntaraü sthàvara÷arãrabhogyaduþkhaphalatvasyàpyupapatteþ /
naca 'na hiüsyàtsarvà bhåtàni'iti sàmànya÷àstrasyàgnãùomãyapa÷uhiüsàviùayavi÷eùa÷àstreõa bàdhanaü, sàmànya÷àstrasya hiüsàmànyadvàreõa vi÷eùopasarpaõaü vilambeneti sàkùàdvi÷eùaspç÷aþ ÷àstracchãghratarapravçttàddurbalatvàditi sàüpratam /
nahi balavadityeva durbalaü bàdhate kintu sati virodhe /
na cehàsti virodhaþ, bhinnagocaracàritvàt /
'agnãùomãyaü pa÷umàlabhet 'iti hi kratuprakaraõe samàmnàtaü kratvarthatàmasya gamayati na tvapanayati niùedhàpàditàmasya puruùaü pratyanarthahetutàm /
tenàstu niùedhàdasya puruùaü pratyanarthahetutà vidhe÷cha kratvarthatà ko virodhaþ /
yathàhuþ-'yo nàma kratumadhyasthaþ kala¤jàdãni bhakùayet /
na kratostatra vaiguõyaü yathà coditasiddhitaþ'iti /
tasmàjjanermukhyàrthatvàdvrãhyàdi÷arãrà anu÷ayino jàyanta iti pràpte 'bhidhãyate-bhavedetadevaü yadi ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà itivadvrãhyàdiùvanu÷ayavatàü karmavi÷eùaþ kãrtyeta na caitadasti /
na ceùñàdeþ karmaõaþ sthàvara÷arãropabhogyaduþkhaphalaprasavahetubhàvaþ saübhavati, tasya dharmatvena sukhaikahetutvàt /
naca tadgatàyàþ pa÷uhiüsàyà 'na hiüsyàt'iti niùedhàtkratvarthàyà api duþkhaphalavatsaübhavaþ /

puruùàrthàyà eva na hiüsyàditi pratiùedhàt /
tathàhi-na hiüsyàditi niùedhasya niùedhyàdhãnaniråpaõatayà yadarthaü niùedhyaü tadartha eva niùedho vij¤àyate /
na caitat 'nànçtaü vadet' 'na tau pa÷au karoti'itivatkasyacitprakaraõe samàmnàtaü yenànçtatavadanavadasya niùedhasya kratvarthate niùedho 'pi kratvarthaþ syàt /
pa÷au niùiddhayoràjyabhàgayoþ kratvarthatvena niùedhasyàpi kratvarthatvaü bhavet /
evaü hi satyàjyabhàgarahitairapyaïgàntarairàjyabhàgasàdhyaþ kratåpakàro vij¤àyate /
tasmàdanàrabhyàdhãtena na hiüsyàdityanenàbhihitasya vidhyupahitasya puruùavyàpàrasya vidhivibhaktivirodhàtprakçtyarthahiüsàkarmabhàvyatparityàgena puruùàrtha eva bhàvyo 'vatiùñhate /
àkhyàtànabhihitasyàpi puruùasya kartçvyàpàràbhidhànadvàreõopasthàpitatvàt /
kevalaü tasya ràgataþ pràptatvàttadanuvàdena na¤arthaü vidhirupasaükràmati, tena puruùàrtho niùedhya iti tadadhãnaniråpaõo niùedho 'pi puruùàrtho bhavati /
tathà càyamarthaþ saüpadyate-yatpuruùàrthaü hananaü tanna kuryàditi /
kratvarthasyàpi ca niùedhe hiüsàyàþ kratåpakàrakatvamapi kalpyate /
naca dçùñe puruùokàrakatve pratyarthini sati tatkalpanàspadam /
naca svàtantryapàratantrye sati saüyogapçthaktve khàdiratàdivadekatra saübhavataþ /
tasmàtpuruùàrthapratiùedho na kratvarthamapyàskandatãti ÷uddhasukhaphalatvameveùñàdãnàü na sthàvara÷arãropabhogyaduþkhaphalatvamapãti /
àkà÷àdiùviva karmavyàpàramantareõàbhilàpàt /
anu÷ayinàü vrãhyàdisaüyogamàtraü na tu dehatvamiti /
ayamevàrtha utsargàpavàdakathanenopalakùitaþ /
#<apica mukhye 'nu÷ayinàü vrãhyàdijanmanãti />#
vrãhyàdibhàvamàpannàþ khalvanu÷ayinaþ puruùairupabhuktà retaþ sigbhàvamanubhavantã ÷råyate /
tadetadvrãhyàdidehatve 'nu÷ayinàü nopapadyate /
vrãhyàdidehatve hi vrãhyàdiùu låneùvavahantinà phalãkçteùu ca vrãhyàdidehavinà÷àdanu÷ayinaþ pravaseyuriti kathamanu÷ayinàü retaþsigbhàvaþ saüsargamàtre tu saüsargiùu vrãhyàdiùu naùñeùvapi na saüsargiõo 'nu÷ayinaþ pravaseyuriti retaþsigbhàva upapadyate /
÷eùamuktam //24//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.6.25

a÷uddham iti cen na ÷abdàt  | BBs_3,1.25 |
// 25 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.6.26

#<retaþsigyogo 'tha  | BBs_3,1.26 |>#
sadyo jàto hi bàlo na retaþ sigbhavatyapi tu cirajàtaþ prauóhayauvanaþ, tasmàdapi saüsargamàtramiti gamyate //26//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,1.6.27

tatkimidànãü sarvatraivànu÷ayinàü saüsargamàtraü tathàca ramaõãyacaraõà ityàdiùu tathàbhàva àpadyeteti netyàha-
#<yoneþ ÷arãram  | BBs_3,1.27 |>#
sugamam //27//



iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite ÷àrãrakamãmàüsàbhàùyavibhàge bhàmatyàü tçtãyasyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //


#<// iti tçtãyàdhyàyasya gatyàgaticintayà vairàgyaniråpaõàkhyaþ prathamaþ pàdaþ >#//




____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



#<tçtãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ //>#



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.1

#<saüdhye sçùñiràha hi  | BBs_3,2.1 |>#

idànãü tu tasyaiva jãvasyàvasthàbhedaþ svaya¤jyotiùñvasiddhyartha prapa¤cayate-#<kiü prabodha iva svapne 'pi pàramàrthikã sçùñiràhosvinmàyàmayãti /
>#yadyapi brahmaõo 'nyasyànirvàcyatayà jàgratsvapnàvasthàgatayorubhayorapi sargayormàyamayatvaü tathàpi yathà jàgratsçùñirbrahmàtmabhàvasàkùàtkàràtpràganuvartate /
brahmàtmabhàvasàkùàtkàràttu nivartate /
evaü kiü svapnasçùñiràhosvit pratidinameva nivartata iti vimar÷àrthaþ #<//
dvayoþ># ihalokaparalokasthànayoþ /
saüdhau bhavaü saüdhyam /
aihalaukikacakùuràdyavyàpàràdråpàdisàkùàtkàropajananàdanaihalaukikaü pàralaukikendriyàdivyàpàrasya ca bhaviùyato 'pratyutpannatvena na pàralaukikam /
naca na råpàdisàkùàtkàro 'sti svapnadç÷aþ /

tasmàdubhayorlokayorasyàntaràlatvamiti brahmàtmabhàvasàkùàtkàràtpràk tathyaråpaiva sçùñirbhavitumarhati /
ayamabhisaüdhiþ-iha hi sarvàõyeva mithyàj¤ànànyudàharaõaü teùàü satyatvaü pratij¤àyate /
prakçtopayogitayà tu svapnaj¤ànamudàhçtam /
j¤ànaü yamarthamavabodhayati sa tathaiveti yuktam /
tathàbhàvasya j¤ànàrohàt /
atathàtvasya tvapratãyamànasya tathàbhàvaprameyavirodhena kalpanàspadatvàt bàdhakapratyayàdatathàtvamiti cet /
na /
tasya bàdhakatvàsiddheþ /
samànagocare hi viruddhàrthopasaühàriõã j¤àne virudhyate /
balavadabalavattvàni÷cayàcca bàdhyabàdhakabhàvaü pratipadyete /
na ceha samànaviùayatvaü, kàlabhedena vyavasthopapatteþ /
yathàhi kùãraü dçùñaü kàlàntare dadhi bhavati, evaü rajataü dçùñaü kàlàntare ÷uktirbhavet /
nànàråpaü và tadvastu /
yadyasya tãvràtapaklàntisahitaü cakùuþ sa tasya rajataråpatàü gçhõàti /
yasya tu kevalamàlokamàtropakçtaü, sa tasyaiva ÷uktiråpatàü gçhõàti /
evamutpalamapi nãlalohitaü divà saurãbhirbhàbhirabhivyaktaü nãlatayà gçhyate /
pradãpàbhivyaktaü tu naktaü lohitatayà /
evamasatyàü nidràyàü sato 'pi rathàdãnna gçhõàti nidràõastu gçhõàtãti sàmagrãbhedàdvà kàlabhedàdvà virodhàbhàvaþ /
nàpi pårvottarayorbalavadabalavattvanirõayaþ /
dvayorapi svagocaracàritayà samànatvena vinigamanàhetorabhàvàt /
tasmàdapyava÷yamavirodho vyavasthàpanãyaþ /
tatsiddhametat /
vivàdàspadaü pratyayàþ, samya¤caþ, pratyayatvàt, jàgratstambhàdipratyayavaditi /
imamarthaü ÷rutirapi dar÷ayati-'atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate'iti /
naca 'na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti'iti virodhàdupacaritàrthàü sçjata iti ÷rutirvyàkhyeyà /
sçjata iti hi ÷ruterbahu÷rutisaüvàdàtpramàõàntarasaüvàdàcca balãyastvena tadanuguõatayà na tatra rathà ityasyà bhàktatvena vyàkhyànàt /
jàgradavasthàdar÷anayogyà na santi na tu rathà na santãti /
ata eva kartç÷rutiþ ÷àkhàntara÷rutirudàhçtà /
pràj¤akartçkatvàccàsya pàramàrthikatvaü viyadàdisargavat /
naca jãvakartçkatvànna pràj¤akartçkatvamiti sàüpratam /
'anyatra dharmàdanyatràdharmàt'iti pràj¤asyaiva prakçtatvàt /
jãvakartçkatve 'pi ca pràj¤adabhedena jãvasya pràj¤atvàt /
apica jàgratpratyayasaüvàdavanto 'pi svapnapratyayàþ keciddç÷yante /
tadyathà svapne ÷uklàmbaradharaþ ÷uklamàlyànulepano bràhmaõàyanaþ priyavrataü pratyàha-priyavrata, pa¤came 'hani pràtarevorvaràpràyabhåmidànena narapatistvàü mànayiùyatãti /
sa ca jàgrattathàtmano mànamanubhåya svapnapratyayaü satyamabhimanyate /
tasmàtsaüdhye pàramàrthikã sçùñiþ //1//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.2

#<nirmàtàraü caike putràdaya÷ ca  | BBs_3,2.2 |>#
// 2 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.3

iti pràpte ucyate-

#<màyàmàtraü tu kàrtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt  | BBs_3,2.3 |
>#
idamatràkåtam /
na tàvat kùãrasyeva dadhi rajatasya pariõàmaþ ÷uktiþ saübhavati /
nahi jàtvã÷varagçhe cirasthitànyapi rajatabhàjanàni ÷uktibhàvamanubhavanti dç÷yante /
na cetarasya rajatànubhavasamaye 'nyo 'nàkulendriyo na tasya ÷uktibhàvamanubhavati pratyeti ca /
na cobhayaråpaü vastu /
sàmagrãbhedàttu kadàcidasya toyabhàvo 'nubhåyate kadàcinmarãciteti sàüpratam /
pàramàrthike hyàsya toyabhàve tatsàdhyàmudànyopa÷amalakùaõàrthakriyàü kuryànmarãcisàdhyàmapi råpaprakà÷alakùaõàm /
na marãcibhiþ kasyacittçùõaja udanyopa÷àmyati /
naca toyameva dvividhamudanyopa÷amanamatadupa÷amanamiti yuktam /
tadarthakriyàkàritvavyàptaü toyatvaü màtrayàpi tàmakurvattoyameva na syàt /
apica toyapratyayasamãcãnatvàyàsya dvaividhyamabhyupeyate taccàbhyupagame 'pi na seddhumarhati /
tathàhi-asamarthavidhàpàti toyametaditi manvàno na tçùõayàpi marãcitoyamabhidhàvet yathà marãcãnanubhavan /
athà÷aktamabhimanyamàno 'bhidhàvati /
kimaparàddhaü marãciùu toyaviparyàsena sarvajanãnena yattamatilaïghya viparyàsàntaraü kalpyate /
naca kùãradadhipratyayavadàcàryamàtulabràhmaõapratyayavadvà toyamarãcivij¤àne samuccitàvagàhinã svànubhavàtparasparaviruddhayorbàdhyabàdhakabhàvàvabhàsanàt /
tatràpi rajataj¤ànaü pårvamutpannaü bàdhyamuttaraü tu bàdhakaü ÷uktij¤ànaü pràptipårvakatvàtpratiùedhasya /
rajataj¤ànàtpràkpràpakàbhàvena ÷ukterapràptàyàþ pratiùedhasaübhavàtpårvaj¤ànapràptaü tu rajataü ÷uktij¤ànamapabàdhitumarhati /
tadapabàdhàtmakaü ca svànubhavàdavasãyate /
yathàhuþ-'àgàmitvàdabàdhitvà paraü pårvaü hi jàyate /
pårvaü punarabàdhitvà paraü notpadyate kvacit' /
naca vartamànarajatàvabhàsi j¤ànaü bhaviùyattàmasyàgocarayanna bhaviùyatà svasamayavartinãü ÷uktiü gocarayatà pratyayena bàdhyate, kàlabhedena virodhàbhàvàditi yuktam /
mà nàmàsya j¤àsãtpratyakùaü bhaviùyattàü tatpçùñhabhàvi tvanumànamupakàrabhàvahetumivàsati vinà÷apratyayopanipàte sthemànamàkalayati /
asati vinà÷apratyayopanipàte rajatamidaü sthiraü rajatatvàdanubhåtapratyabhij¤àtarajatavat /
tathàca rajatagocaraü pratyakùaü vastutaþ sthirameva rajataü gocarayet /
tathàca bhaviùyacchuktikàj¤ànakàlaü, rajataü vyàpnuyàditi virodhàcchuktij¤ànena bàdhyate /
yathàhuþ-'rajataü gçhyamàõaü hi cirasthàyãti gçhyate /
bhaviùyacchuktikàj¤ànakàlaü vyàpnoti tena tat' //
iti /
pratyakùeõa cirasthàyãti gçhyata iti kecidvyàcakùate /
tadayuktam /
yadi cirasthàyitvaü yogyatà na sà pratyakùagocaraþ ÷akteratãndriyatvàt /
atha kàlàntaravyàpitvaü, tadapyayuktaü, kàlàntareõa bhaviùyatendriyasya saüyogàyogàttadupahitasãmno vyàpitvasyàtãndriyatvàt /
naca pratyabhij¤àpratyayavadatràsti saüskàraþ sahakàrã yenàvartamànamapyàkalayet /
tasmàdatyantàbhyàsava÷ena pratyakùànantaraü ÷ãghratarotpannavina÷yadavasthànumànasahitapratyakùàbhipràyameva cirasthàyãti gçhyata iti mantavyam /
ata evaitatsåkùmataraü kàlavyavadhànamavivecayantaþ saugatàþ pràhuþ, dvividho hi viùayaþ pratyakùasya gràhya÷càdhyavaseya÷ca /
gràhyakùaõa ekaþ svalakùaõo 'dhyavaseya÷ca /
saütàna iti /
etena svapnapratyayo mithyàtvena vyàkhyàtaþ /
yattu satyaü svapnadar÷anamuktaü tatràpyàkhyàtrà bràhmaõàyanenàkhyàte saüvàdàbhàvàt /
priyavratasyàkhyàtasaüvàdastu kàkatàlãyo na svapnaj¤ànaü pramàõayitumarhati /
tàdç÷asyaiva bahulaü visaüvàdadar÷anàt /
dar÷ita÷ca visaüvàdo bhàùyakçtà kàrtsnyenànabhivyaktiü vivçõvatà /
#<rajanyàü supta iti /
>#rajanãsamaye 'pi hi bhàratàdvarùàntare ketumàlàdau vàsaro bhavatãti bhàrate varùa ityuktam //3//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.4

#<såcaka÷ca hi ÷ruteràcakùate ca tadvidaþ  | BBs_3,2.4 |
>#dar÷anaü såcakaü tacca svaråpeõa sat /
asattu dç÷yam /
ata eva strãdar÷anasvaråpasàdhyà÷caramadhàtuvisargàdayo jàgradavasthàyàmanuvartante /
strãsàdhyàstu màlyavilepanadantakùatàdayo nànuvartante /
#<na càsmàbhiþ svapne 'pi pràj¤avyàpàra iti /
>#pràj¤avyàpàratvena pàramàrthikatvànumànaü pratyakùeõa bàdhakapratyayena virudhyamànaü nàtmànaü labhata iti bhàvaþ /
bandhamokùayoràntaràlikaü tçtãyamai÷varyamiti //4//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.5

#<paràbhidhyànàt tu tirohitaü tato hyasya bandhaviparyayau  | BBs_3,2.5 |
dehayogàdvà so 'pi>#iti såtradvayaü kçtopapàdanamasmàbhiþ prathamasåtre /
nigadavyàkhyàtaü caitayorbhàùyamiti //5//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.1.6

#<dehayogàd và so 'pi  | BBs_3,2.6 |>#
// 6 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.2.7

#<tadabhàvo nàóãùu tacchruteràtmani ca  | BBs_3,2.7 |
>#iha hi nàóãpuritatparamàtmàno jãvasya suùuptàvasthàyàü sthànatvena ÷råyante /
tatra kimeùàü sthànànàü vikalpa àhosvitsamuccayaþ /
kimato yadyevam /
etadato bhavati /
yadà nàóyo và purãtadvà suùuptasthànaü tadà viparãtagrahaõanivçttàvapi na jãvasya paramàtmabhàva iti /
avidyànivçttàvapi jãvasya paramàtmabhàvàya kàraõàntaramapekùitavyaü tacca karmaiva na tu tattaj¤ànaü viparãtaj¤ànanivçttimàtreõa tasyopayogàt, viparãtaj¤ànanivçtte÷ca vinàpi tattvaj¤ànaü suùuptàvapi saübhavàt /
tata÷ca karmaõaivàpavargo na j¤ànena /
yathàhuþ-'karmaõaiva tu saüsiddhimàsthità janakàdayaþ'iti /
ata tu paramàtmaiva nàóãpurãtasmçtidvàrà suùuptisthànaü tato viparãtaj¤ànanivçtterasti màtrayà paramàtmabhàva upayogaþ /
tayà hi tàvadeùa jãvastadavasthàno bhavati kevalam /
tattvaj¤ànàbhàvena samålakàùamavidyàyà akàùàjjàgratsvapnalakùaõaü jãvasya vyutthànaü bhavati /
tasmàtprayojanavatyeùà vicàraõeti /
kiü tàvapràptaü, nàóãpurãtatparamàtmasu sthàneùu suùuptasya jãvasya nilayaü prati vikalpaþ /
yathà bahuùu pràsàdeùveko narendraþ kadàcitkvacinnilãyate kadàcitkvacidevameko jãvaþ kadàcinnàóãùu kadàcitpurãtati kadàcidbrahmaõãti /
yathà nirapekùà vrãhiyavàþ kratusàdhanãbhåtapuroóà÷aprakçtitayà ÷rutà ekàrthà vikalpyante, evaü saptamã÷rutyà vàyatana÷rutyà vekanilayanàrthàþ parasparànapekùà nàóyadayo 'pi vikalpamarhanti /
yatràpi nàóãbhiþ pratyavasçpya purãtati ÷eta iti nàóãpurãtatoþ samuccaya÷ravaõam 'tathà tàsu tadà bhavati yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yati /
athàsmin pràõa evaikadhà bhavati'iti nàóãbrahmaõoràdhàrayoþ samuccaya÷ravaõam /
pràõa÷abdaü ca brahma 'athàsmin pràõe brahmaõi sa jãva ekadhà bhavati'nnirapekùayoravedhàratvam /
iyàüstu vi÷eùaþ /
kadàcinnàóya evàdhàraþ kadàcinnàóãbhiþ saücaramàõasya purãtadeva /
evaü tàbhireva saücaramàõasya kadàcidbrahmaivàdhàra iti siddhamàdhàratve nàóãpurãtatparamàtmanàmanapekùatvam /
tathàca vikalpo vrãhiyavavadbçhadrathantaravadveti pràptam /
pràpte 'bhidhãyate-jãvaþ samuccayenaivaitàni nàóyàdãni svàpàyopaiti na vikalpena /
ayamabhisaüdhiþ-nityavadàmnàtànàü yatpàkùikatvaü nàma tadgatyantaràbhàve kalpyate /
yathàhuþ-'evameùo 'ùñadoùo 'pi yadvrãhiyavavàkyayoþ /
vikalpa à÷ritastatra gatiranyà na vidyate'iti /
prakçtakratusàdhanãbhåtapuroóà÷adravyaprakçtitayà hi parasparànapekùau vrãhiyavau vihitau÷akruta÷caitau pratyekaü puroóà÷amabhinirvartayitum /
tatra yadi mi÷ràbhyàü puroóà÷o 'bhinirvartyeta parasparànapekùavrãhiyavavidhàtçõã ubhe api ÷àstre bàdhyeyàtàm /
na caitau prayogavacanaþ samuccatumarhati /
sa hi yathà vihitànyaïgànyabhisamãkùya pravartamàno naitànyanyathayitaü ÷aknoti /
mi÷raõe cànyathàtvameteùàm /
na càïgànurodhena pradhànàbhyàso 'gosave ubhe kuryàt'itivadyuktaþ /
a÷ruto hyatra pradhànàbhyàso 'ïgànurodhena ca so 'nyàyyaþ /
na càïgabhåtaindravàyavàdigrahànurodhena yathà pradhànasya somayàgasyàvçttirevamatràpãti yuktam /
'somenayajeta'iti hi tatràpårvayàgavidhiþ /
tatra ca da÷amuùñiparimitasya somadravyasya 'somamabhiùuõoti', 'somamabhiplàvayati'iti ca vàkyàntarànulocanayà rasadvàreõa yàgasàdhanãbhåtasyendravàyvàdyudde÷ena pràde÷amàtreùårdhvapàtreùu grahaõàni pçthakprakalpanàni saüskàrà vidhãyante, natu somayàgodde÷enendravàyvàdayo devatà÷codyante, yena tàsàü yàganiùpattilakùaõaikàrthatvena vikalpaþ syàt /
naca pràde÷amàtramekaikamårdhvapàtraü da÷amuùñiparimitasomarasagrahaõàya kalpate, yena tulyàrthatayà grahaõàni vikalperan /
naca yàvanmàtramekamårdhvapàtraü vyàpnoti tàvanmàtraü gçhãtvà pari÷iùñaü tyajyeteti yujyate /
da÷amuùñiparimitopàdànasyàdçùñàrthatvaprasaïgàt /
evaü taddçùñàrthaü bhavedyadi tatsarvaü yàga upayujyeta /
naca dçùñe saübhavatyadçùñakalpanà nyàyyà /
tasmàtsakalasya somarasasya yàga÷eùatvena saüskàràrhatvàdekaikena ca grahaõena sakalasya saüskartuma÷akyatvàttadavayavasyaikena saüskàre 'vayavàntarasya grahaõàntareõa saüskàra iti kàryabhedàdgrahaõàni samuccãyeran /
ata eva samuccayadar÷anaü 'da÷autànadhvaryuþ pràtaþ savane grahan gçhõàti'iti /
samuccaye ca sati kramo 'pyupapadyate /
'à÷vino da÷amo gçhyate tçtãyo håyate' /
tathaiva 'aindravàyavàgràngrahàngçhõàti'iti /
teùàü ca samuccaye sati yàvadyadudde÷ena gçhãtaü tàvattasyai devatàyai tyaktavyamityarthàdyàgasyàvçttyà bhavitavyam /
yadi punaþ pçthakkçtànyapyekãkçtya kà¤cana devatàmuddi÷ya tyajeran, pçthakkaraõàni ca devatodde÷à÷càdçùñàrthà bhaveyuþ /
naca dçùñe saübhavatyadçùñakalpanà nyàyyetyuktam /
tasmàttatra samuccayasyàva÷yaübhàvityàdguõànurodhenàpi pradhànàbhyàsa àsthãyate /
iha tvabhyàsakalpanàpramàõàbhàvàtpuroóà÷adravyasya càniyamena prakçtidravye yasminkasmiü÷citpràpte ekaikà parasparànapekùà vrãhi÷rutiryava÷ruti÷ca niyàmikaikàrtatayà vikalpamarhataþ /
na tu nàóãpurãtatparamàtmanàmanyonyànapekùaõàmekanilayanàrthasaübhavo yena vikalpo bhavet /
nahyekavibhaktinirde÷amàtreõaikàrthatà bhavati samuccitànàmapyekavibhaktinirde÷adar÷anàt /
paryaïke ÷ete prasàde ÷eta iti /
tasmàdekavibhaktinirde÷asyànaikàntikatvàdanyato vinigamanà vaktavyà /
sà coktà bhàùyakçtà-#<yatràpi nirapekùà iva nàóãþ suptisthànatvena ÷ràvayatãtyàdinà /
>#sàpekùa÷rutyanurodhena nirapekùa÷rutirnetavyetyarthaþ /
÷eùamatirohitàrtham /
nanu yadi brahmaiva nilayanasthànaü tàvanmàtramucyatàü kçtaü nàóyupanyàsenetyata àha-#<apicàtreti /
>#apiceti /
samuccaye na vikalpe /
etadupapattisahità pårvopapattirarthasàdhinãti /
màrgopade÷opayuktànàü nàóãnàü stutyarthamatra nàóãsaükãrtanamityarthaþ /
pittenàbhivyàptakaraõo na bàhyànviùayànvedeti taddvàrà sukhaduþkhàbhàvena tatkàraõapàpmàspar÷ena nàóãstutiþ /
yadà tu tejo brahma tadà sugamam /
apica #<nàóyaþ purãtadvà jãvasyopàdhyàdhàra eva bhavatãti /
>#ayamarthaþ-abhyupetya jãvasyàdheyatvamidamuktam /
paramàrthatastu na jãvasyàdheyatvamasti /
tathàhi-nàóyaþ purãtadvà jãvasyopàdhãnàü karaõànàmà÷rayo jãvastu bràhmàvyatirekàtsvamahipratiùñhaþ /
na càpi brahma jãvasyàdhàraþ, tàdàtmyàt /
vikalpa tu vyatirekaü brahmaõa àdhàratvamucyate jãvaü prati /
tathàca suùuptàvasthàyàmupàdhãnàmasamudàcàràjjãvasya brahmàtmatvameva brahmàdhàratvaü na tu nàóãpurãtàdhàratvam /
tadupàdhikaraõamàtràdhàratayà tu suùuptada÷àrambhàya jãvasya nàóãpurãtadàdhàratvamityatulyàrthatayà na vikalpa iti /
apica na kadàcijjãvasyeti /
autsagikaü brahmasvaråpatvaü jãvasyàsati jàgratsvapnada÷àråpe 'pavàde suùuptavasthàyàü nànyathayituü ÷akyamityarthaþ /
apica ye 'pi sthànavikalpamàsthiùacata tairapi vi÷eùavij¤ànopa÷amalakùaõà suùuptyavasthàïgãkartavyà /
na ceyamàtmatàdàtmyaü vinà nàóyàdiùu paramàtmavyatirikteùu sthàneùåpapadyate /
tatra hi sthito 'yaü jãva àtmavyatirekàbhimànã sannava÷yaü vi÷eùaj¤ànavàn bhavet /
tathàhi ÷rutiþ-'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet'iti /
àtmasthànatve tvadoùaþ /
'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yedvijànãyàt'iti ÷ruteþ /
tasmàdapyàtmasthànatvasya dvàraü nàóyàdãtyàha-#<apica sthànavikalpàbhyupagame 'pãti /
>#atra codayati-#<nanu bhedaviùayasyàpãti /
>#bhidyata iti bhedaþ /
bhidyamànasyàpi viùayasyetyarthaþ /
pariharati-#<bàóhamevaü syàditi /
>#na tàvajjãvasyàsti svataþparicchedastasya brahmàtmatvena vibhutvàt /
aupàdhike tu paricchede yatropàdhisaünihitastanmàtraü na jànãyànna tu sarvam /
nahyasaünidhànàtsumerumavidvàn devadattaþ saünihitamapi na veda /
tasmàtsarvavi÷eùavij¤ànapratyastamayãü suùuptiü prasàdayata tadàsya sarvopàdhyupasaühàro vaktavyaþ /
athàca siddhamasya tathà brahmàtmatvamityarthaþ /
guõapradhànabhàvena samuccayo na samapradhànatayàgneyàdivaditi vadanvikalpamapyapàkaroti-#<naca vayamiheti /
>#svàdhyàyàdhyayanavidhyàpàditapuruùàrthatvasya vedarà÷erekenàpi varõena nàpuruùàrthena bhavituü yuktam /
naca suùuptàvasthàyàü jãvasya svaråpeõa nàóyàdisthànatvapratipàdane ki¤citprayojanaü brahmabhåyapratipàdane tvasti /
tasmànna samapradhànabhàvena samuccayo nàpi vikalpa iti bhàvaþ /
nãtàrthamanyat //7//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.2.8

#<ataþ prabodho 'smàt  | BBs_3,2.8 |>#
// 8 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.3.9

#<sa eva tu karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ  | BBs_3,2.9 |
>#yadyapã÷varàdabhinno jãvastathàpyupàdhyavacchedena bhedaü vivakùitvàdhikaraõàntaràrambhaþ /
sa eveti duþsaüpàdamiti /
sa vànyo veti ã÷varo veti saübhavamàtreõopanyàsaþ /
nahi tasya ÷uddhamuktasvabhàvasyàvidyàkçtavyutthànasaübhavaþ /
ata eva

vimar÷àvasare 'syànupanyàsaþ /
yaddhi dvyahàdinirvartanãyamekasya puüsa÷coditaü karma tasya pårvedyuranuùñhitasyàsti smçtiriti vaktavye 'nuþ pratyabhij¤ànasåcanàrthaþ /
ata eva so 'hamasmãtyuktam /
#<punaþ pratinyàyaü pratiyonyàdravatãti /
>#ayanaü àyaþ niyamena gamanaü nyàyaþ /
jãvaþ pratinyàyaü saüprasàde suùuptàvasthàyàü vçddhàntàyàdravati àgacchati pratiyoni /
yohi vyàghrayoniþ suùupto buddhàntamàgacchan sa vyàghra eva bhavati na jàtyantaram /
tadidamuktam-#<ta iha vyàghro và siüho veti /
atha tatra supta utiùñhediti /
>#yo hi jãvaþ suptaþ sa ÷arãràntara uttiùñhati ÷arãràntaragatastu suptajãvasaübandhini ÷arãra uttiùñhati, tata÷ca na ÷arãràntare vyavahàralopa ityarthaþ /
#<apica na jãvo nàma ka÷citparasmàdanya iti /
>#yathà ghañàkà÷o nàma na paramàkà÷àdanyaþ /
atha cànya iva yàvadghañamanuvartate /
na càsau durvivecastadupàdherghañasya viviktatvàt /
evamanàdyanirvacanãyàvidyopadhànabhedopàdhikalpito jãvo na vastutaþ paramàtmano bhidyate tadupàdyudbhavàbhibhavàbhyàü codbhåta ityabhibhåta iva pratãyate /
tata÷ca suùuptàdàvapi abhibhåta iva

jàgradavasthàdiùådbhåta iva /
tasya càvidyàtadvàsanopàdheranàditayà kàryakàraõabhàvena pravahataþ suvivecatayà tadupahito jãvaþ suviveca iti //9//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.4.10

#<mugdhe 'rdhasaüpattiþ pari÷eùàt  | BBs_3,2.10 |
>#vi÷eùavij¤ànàbhàvànmårcchà jàgarasvapnàvasthàbhyàü bhidyate punarutthànàcca maraõàvasthàyàþ /
ataþ suùuptireva mårcchà vi÷eùaj¤ànàbhàvàvi÷eùàt /
cirànucchvàsavepathuprabhçtayastu supteravàntaraprabhedàþ /
tadyathà ka÷citsuptotthitaþ pràha sukhamahamasvàpsaü laghåni me gàtràõi prasannaü me mana iti, ka÷citpunarduþkhamasvàpsaü guråõi me gàtràõi bhramatyanavasthitaü me mana iti /
na caitàvatà suùuptirbhidyate /
tathà vikàràntare 'pi mårcchà na suùupterbhidyate /
tasmàllokaprasiddhyabhàvànneyaü pa¤camyavastheti pràptam /
evaü pràpta ucyate-
yadyapi vi÷eùavij¤ànopa÷amena mohasuùuptayoþ sàmyaü tathàpi naikyam /
nahi vi÷eùavij¤ànasadbhàvasàmyamàtreõa svapnajàgarayorabhedaþ /
bàhyendriyavyàpàrabhàvàbhàvàbhyàü tu bhede tayoþ suùuptamohayorapi prayojanabhedàtkàraõabhedàllakùaõabhedàcca bhedaþ /
÷ramàpanuttyarthà hi brahmaõà saüpattiþ suùaptam /
÷arãratyàgàrthà tu brahmaõà saüpattirmohaþ /
yadyapi satyapi mohe na maraõaü tathàpyasati mohe na maraõamiti maraõàrtho mohaþ /

musalasaüpàtàdinimittatvànmohasya ÷ramàdinimittatvàcca suùuptasya mukhanetràdivikàralakùaõatvànmohasya prasannavadanatvàdilakùaõabhedàcca suùuptasyàsuùuptasya tvavàntarabhede 'pi nimittaprayojanalakùaõàbhedàdekatvam /
tasmàt suùuptamohàvasthayorbrahmaõà saüpattàvapi suùupte yàdç÷ã saüpattirna tàdç÷ã moha ityardhasaüpattiruktà /
sàmyavaiùamyàbhyàmardhatvam /
yadà naitadavasthàntaraü tadà bhedàttatpravilayàya yatnàntaramàstheyam /
abhede tu na yatnàntaramiti cintàprayojanam //10//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.11

#<na sthànato 'pi parasyobhayaliïgaü sarvatra hi  | BBs_3,2.11 |>#
avàntarasaügatimàha-#<yena brahmaõà suùuptàdiùviti /
>#yadyapi 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ'ityatra niùprapa¤cameva brahmopapàditaü tathàpi prapa¤caliïgànàü bahvãnàü ÷rutãnàü dar÷anàdbhavati punarvicikitsà atastannivàraõàyàrambhaþ /
tasya ca tattvaj¤ànamapavargopayogãti prayojanavàn vicàraþ /
tatrobhayaliïga÷ravaõàdubhayaråpatvaü brahmaõaþ pràptam /

tatràpi savi÷eùatvanirvi÷eùatvayorvirodhàtsvàbhàvikatvànupapatterekaü svato 'paraü tu parataþ /
naca yatparatastadpàramàrthikam /
nahi cakùuràdãnàü svataþpramàõabhåtànàü doùato 'pràmàõyamapàramàrthikam /
viparyayaj¤ànalakùaõakàryànutpàdaprasaïgàt /
tasmàdubhayaliïgaka÷àstrapràmàõyàdubhayaråpatà brahmaõaþ pàramàrthikãti pràpta ucyate-na sthànata upàdhito 'pi parasya brahmaõa ubhayacihnatvasaübhavaþ /
ekaü hi pàramàrthikamanyadadhyàropitam /
pàramàrthikatve hyupàdhijanitasya råpasya brahmaõaþ pariõàmo bhavet /
sa ca pràkpratiùiddhaþ /
tatpàri÷eùyàtsphañikamaõeriva svabhàvasvacchadhavalasya làkùàrasàvasekopàdhiraråõimà sarvagandhatvàdiraupàdhiko brahmaõyadhyasta iti pa÷yàmo nirvi÷eùatàpratipàdanàrthatvàcchrutãnàm /
savi÷eùatàyàmapi  'ya÷càyamasyàü pçthivyàü tejomayaþ'ityàdãnàü ÷rutãnàü brahmaikatvapratipàdanaparatvàdekatvanànàtvayo÷caikasminnasaübhavàdekatvàïgatvenaiva nànàtvapratipàdanaparyavasànàt, nànàtvasya pramàõàntarasiddhatayànuvàdyatvàdekatvasya cànadhigatervidheyatvopapatterbhedadar÷ananindayà ca sàkùàdbhåyasãbhiþ

÷rutibhirabhedapratipànàdàkàravadbrahmaviùayàõàü ca kàsàücicchrutãnàmupàsanàparatvamasati bàdhake 'nyaparàdvacanàtpratãyamànamapi gçhyate /
yathà devatànàü vigrahavattvam /
santi càtra sàkùàdvaitàpavàdenàdvaitapratipàdanaparàþ ÷ata÷aþ ÷rutayaþ /
kàsàücicca dvaitàbhidhàyinãnàü tatpravilayaparatvam /
tasmànnirvi÷eùamekaråpaü caitanyaikarasaü sadbrahma paramàrthataþ, vi÷eùà÷ca sarvagandhatvavàmanãtvàdaya upàdhiva÷àdadhyastà iti siddham /
÷eùamatirohitàrtham //11//

____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.12

na bhedàd iti cen na pratyekam atadvacanàt  | BBs_3,2.12 |
// 12 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.13

api caivam eke  | BBs_3,2.13 |
// 13 //



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.14
aråpavad eva hi tatpradhànatvàt  | BBs_3,2.14 |
// 14 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.15

prakà÷avac càvaiyarthyàt  | BBs_3,2.15 |
// 15 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.16

àha ca tanmàtram  | BBs_3,2.16 |
// 16 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.17

dar÷ayati càtho api smaryate  | BBs_3,2.17 |
// 17 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.18

ata eva copamà såryakàdivat  | BBs_3,2.18 |
// 18 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.19

ambuvadagrahaõàt tu na tathàtvam  | BBs_3,2.19 |
// 19 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.20

vçddhihràsabhàktvam antarbhàvàd ubhayasàma¤jasyàd evam  | BBs_3,2.20 |
// 20 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.21

dar÷anàc ca  | BBs_3,2.21 |

#<atra keciddve adhikaraõe kalpayantãti /
>#kiü sàllakùaõaü ca prakà÷alakùaõaü ca brahma kiü sallakùaõameva brahmota prakà÷alakùaõameveti tatra pårvapakùaü gçhõàti-#<prakà÷avaccàvaiyarthyàt /
>#cakàràtsacca /
avaiyarthyàt /
brahmaõi sacchruteþ siddhàntayati-#<àha ca tanmàtram /
>#prakà÷amàtram /
nahi sattvaü nàma prakà÷aråpàdanyat, yathà sarvagandhatvàdayo 'pi tu prakà÷aråpameva saditi nobhayaråpatvaü brahmaõa ityarthaþ /
tadetadanenopanyasya dåùitam /
sattàprakà÷ayorekatve nobhayalakùaõatvam /
bhede na sthànato 'pãti niràkçtamiti nàdhikaraõàntaraü prayojayati /
paramàrthatastvabheda eva prakarùaprakà÷avaditi /
#<sarveùàü ca sàdhàraõe pravilayàrthatve sati '># #<aråpavadeva hi tatpradhànatvàt' ># #<iti vinigamanakàraõavacanamanavakà÷aü syàt /
>#evaü hi tasyàvakà÷aþ syàdyàda kà÷cidupàsanàparatayà råpamàcakùãran kà÷cinnãråpabrahmapratipàdanaparà bhaveyuþ /
sarvàsàü tu pravilayàrthatvena nãråpabrahmapratipàdanàrthatve ukto

vinigamanaheturna syàdityarthaþ /
#<ekaniyogapratãteþ prayàjadar÷apårõamàsavàkyavadityadhikàràbhipràyam,>#anubandhabhedàttu bhinno 'nayorapi niyoga iti /
#<ko 'yaü prapa¤capravilaya iti /
>#vàstavasya và prapa¤casya pravilayaþ sarpiùa ivàgnisaüyogàt /
samàropitasya và rajjvàü sarpabhàvasyeva rajjutattvaparij¤ànàt /
na tàvadvàstavaþ sarvasàdhàraõaþ pçthivyàdiprapa¤caþ puruùamàtreõa ÷akyaþ samucchettum /
apica prahlàda÷ukàdibhiþ puruùadhaureyaiþ samålamunmålitaþ prapa¤ca iti ÷ånyaü jagadbhavet /
naca vàstavaü tattvaj¤ànena ÷akyaü samucchettum /
àropitaråpavirodhitvàtattvaj¤ànasyetyuktam /
samàropitaråpastu prapa¤co brahmatattvaj¤àpanaparaireva vàkyairbrahmatattvamavabodhayadbhiþ ÷akyaþ samucchettumiti kçtamatra vidhinà /
nahi vidhi÷atenàpi vinà tattvàvabodhanaü pravartasvàtmaj¤àna iti và kuru prapa¤capravilayaü veti pravartitaþ ÷aknoti prapa¤capravilayaü kartum /
na càsyàtmaj¤ànavidhiü vinà vedàntàrthabrahmatattvàvabodho na bhavati /
maulikasya svàdhyàyàdhyayanavidhereva vivakùitàrthatayà sakalasya vedarà÷eþ phalavadarthàvabodhanaparatàmàpàdayato vidyamànatvàt /
anyathà karmavidhivàkyànyapi vidhyantaramapekùeranniti /
naca cintàsàkùàtkàrayorvidhiriti tattvasamãkùàyàmasmàbhiråpapàditam /
vistareõa càyamarthastatraiva prapa¤citaþ /
tasmàt 'jartilayavàgvà juhuyàt'itivadvidhisaråpà ete 'àtmà và are draùñavya'ityàdayo na tu vidhaya iti /
tadidamuktam-#<draùñavyàdi÷abdà api tattvàbhimudhãkaraõapradhànà na tattvàvabodhavidhipradhànà iti /
>#apica brahmatattvaü niùprapa¤camuktaü na tatra niyojyaþ ka÷citsaübhavati /
jãvo hi niyojyo bhavet, sa cetprapa¤capakùe vartate ko niyojyastasyocchinnatvàt /
atha brahmapakùe tathàpyaniyojyaþ, brahmaõo 'niyojyatvàt /
atha brahmaõo 'nanyo 'pyavidyayànya iveti niyojyaþ /
tadayuktam /
brahmabhàvaü pàramàrthikamavagamayatàgamenàvidyàyà nirastatvàt /
tasmànniyojyàbhàvàdapi na niyogaþ /
tadidamuktam-#<jãvo nàma prapa¤capakùasyaiveti /
>#apica j¤ànavidhiparatve tanmàtràttu j¤ànasyànutpattestattvapratipàdanaparatvamabhyupagamanãyam /
tatra varaü tattvapratipàdanaparatvamevàstu tasyàva÷yàbhyupagantavyatvenobhayavàdisiddhatvàt /
evaü ca kçtaü tattvaj¤ànavidhinetyàha-#<j¤eyàbhimukhasyàpãti /
>#naca j¤ànàdàne pramàõànapekùasyàsti ka÷cidupayogo vidheþ /
evaü hi tadubhayogo bhavedyadyanyathàkàraü j¤ànamanyathàdadhãta /
naca tacchakyaü vàpi yuktamityàha-#<naca>#

#<pramàõàntareõeti /
ki¤cànyanniyoganiùñhatayaiva ca paryavasyatyàmnàye yadabhyupagataü>#bhavadbhiþ ÷àstraparyàlocanayàniyojyabrahmàtmatvaü jãvasyeti tadetacchàstràvirodhàdapramàõakam /
athaitacchàstramaniyojyabrahmàtmatvaü ca jãvasya pratipàdayati jãvaü ca niyuktaü tato dvyarthaü ca viruddhàrthaü ca syàdityàha-#<atheti /
>#dar÷apaurõamàsàdivàkyeùu jãvasyàniyojyasyàpi vastuto 'dhyastaniyojyabhàvasya niyojyatà yuktà /
nahi tadvàkyaü tasya niyojyatàmàhàpi tu laukikapramàõasiddhàü niyojyatàmà÷ritya dar÷apårõamàsau vidhatte /
idaü tu niyojyatàmapanayati ca niyuïkte ceti durghañamiti bhàvaþ /
#<niyogaparatàyàü ceti /
>#paurvàparyàlocanayà vedàntànàü tattvaniùñhatà ÷rutà na ÷rutà niyoganiùñhatetyarthaþ /
apica

niyoganiùñhatve vàkyasya dar÷apaurõàmàsakarmaõa ivàpårvàvàntaravyàpàràdàtmaj¤ànakarmaõo 'pyapårvàvàntaravyàpàràdeva svargàdiphalavanmokùasyànandaråpaphalasya siddhiþ /
tathà cànityatvaü sàti÷ayatvaü

svargavadbhavedityàha-#<karmaphalavaditi /
apica brahmavàkyeùviti /
>#saprapa¤caniùprapa¤copade÷eùu hi sàdhyànubandhabhedàdekaniyogatvamasiddham /
dar÷apaurõamàsaprayàjavàkyeùu tu yadyapyanubandhabhedastathàpyadhikàràü÷asya sàdhyasya bhedàbhàvàdabheda iti //21//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.22

#<prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhati tato bravãti ca bhåyaþ  | BBs_3,2.22 |>#

#<adhikaraõaviùayamàha-dve vàva brahmaõo råpe iti /
>#dve eva brahmaõo råpe brahmaõaþ paramàrthato 'råpasyàdhyàropite dve eva råpe tàbhyàü hi tadråpyate /
te dar÷ayati-#<mårtaü caivàmårtaü ca /
>#samuccãyamànàvadhàraõam /
atra pçthivyaptejàüsi trãõi bhåtàni brahmaõo råpaü mårtaü mårcchitàvayavamitaretarànupraviùñàvayavaü kañhinamiti yàvat /
tasyaiva vi÷eùaõàntaràõi-martyaü maraõadharmakam /
sthitamavyàpi /
avacchinnamiti yàvat /
sat anyebhyo vi÷iùyamàõamasàdhàraõadharmavaditi yàvat /
gandhasnehoùõatà÷cànyonyavyavacchedahetavo 'sàdhàraõà dharmàþ /
tasyaitasya brahmaråpasya tejo 'bannasya caturvi÷eùaõasyaiùa rasaþ sàro ya eùa savità tapati /
athàmårtaü vàyu÷càntarikùaü  ca taddhi na kañhinamityamårtametadamçtamamaraõadharmakam /
mårtaü hi mårtàntareõàbhihanyamànamavayavavi÷leùàddhvaüsate natu tathàbhàvaþ saübhavatyamårtasya /
etadyadeti gacchati vyàpnotãti /
etattyaü nityaparokùamityarthaþ /
tasyaitasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasyaiùa raso ya eùa etasmin savitçmaõóale puruùaþ /
karaõàtmako hiraõyagarbhapràõàhvayastyasya hyeùa rasaþ sàro nityaparokùatà ca sàmyamityadhidaivatam /
athàdhyàtmamidameva mårtaü yadanyatpràõàntaràkà÷àbhyàü bhåtatrayaü ÷arãràrambhakametanmartyametatsthitametatsattasyaitasya mårtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eùa raso yaccakùuþ sato hyoùa rasa iti /
athàmårtaü pràõa÷ca ya÷càyamantaràtmannàkà÷a etadamçtametadyadetattyaü tasyaitasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasyaiùa raso yo 'yaü dakùiõekùan puruùastyasya hyeùa rasaþ /
liïgasya hi karaõàtmakasya hiraõyagarbhasya dakùiõamakùyadhiùñhànaü ÷ruteradhigatam /
tadevaü brahmaõa aupàdhikayormårtàmårtayoràdhyàtmikàdhidaivikayoþ kàryakàraõabhàvena vibhàgo vyàkhyàtaþ sattyacchabdavàcyayoþ /
athedànãü tasya karaõàtmanaþ puruùasya liïgasya råpaü vaktavyam /
mårtàmårtavàsanàvij¤ànamayaü vicitraü màyàmahendrajàlopamaü tadvicitrairdçùñàntairàdar÷ayati-'tadyathà màhàrajanaü'ityàdinàü /
etaduktaü bhati-mårtàmårtavàsanàvij¤ànamayasya vicitraü råpaü liïgasyeti /
tadevaü

nirava÷eùaü savàsanaü satyaråpamuktvà yattatsatyasya satyamuktaü brahma tatsvaråpàvadhàraõàrthamidamàrabhyate /
yataþ satyasya råpaü niþ÷eùamuktamato 'va÷iùñaü satyasya yatsatyaü tasyànantaraü taduktihetukaü svaråpaü vaktavyamityàha-#<athàta àde÷aþ>#kathanaü satyasatyasya paramàtmanastamàha-#<neti netãti /
>#etadarthakathanàrthamidamadhikaraõam /
nanu kimetàvadevàde÷yamutetaþ paramanyatapyastãtyata àha-#<nahyetasmà>#dbrahmaõa iti /
netyàdiùñàdanyatparamasti yadàde÷yaü bhavet /
tasmàdetàvadevàde÷yaü nàparamastãtyarthaþ /
atraivamarthenetinà yatsaünihitaü paràmçùñaü tanniùidhyate na¤à saünihitaü ca mårtàmårtaü savàsanaü råpadvayam /
tadavacchedakatvena ca brahma /
tatredaü vicàryate-kiü råpadvayaü savàsanaü brahma ca sarvameva ca pratiùidhyate, uta brahmaivàtha savàsanaü råpadvayaü brahma tu pari÷iùyata iti /
yadyapi teùu teùu vedàntaprade÷eùu brahmasvaråpaü pratipàditaü tadasadbhàvaj¤ànaü ca ninditam /
'astãtyevopalabdhavyaþ'iti càsya sattvamavadhàritaü tathàpi sadbodharåpaü tadbrahma savàsanamårtàmårtaråpasàdhàraõatayà ca sàmànyaü tasya caite vi÷eùà mårtàmårtàdayaþ /
naca tattadvi÷eùaniùedhe sàmànyamavasthàtumarhati nirvi÷eùasya

sàmànyasyàyogàt /
yathàhuþ-'nirvi÷eùaü na sàmànyaü bhaveccha÷aviùàõavat'iti /
tasmàttadvi÷eùaniùedhe 'pi tatsàmànyasya brahmaõo 'navasthànàtsarvasyaivàyaü niùedhaþ /
ata eva nahyetasmàditi netyanyatparamastãti niùedhàt paraü nàstãti sarvaniùedhameva tattvamàha ÷rutiþ /
'astãtyevopalabdhavyaþ'iti copàsanàvidhànavanneyaü, na tvastitvamevàsya tattvam /
tatpra÷aüsàrtha càsadbhàvaj¤ànanindà /
yaccànyatra brahmasvaråpapratipàdanaü tadapi mårtàmårtaråpapratipàdanavanniùedhàrtham /
asaünihito 'pi ca tatra niùedho yogyatvàtsaübhansyate /
yathàhuþ-'yena yasyàbhisaübandho dårasthasyàpi tena saþ'iti /
tasmàtsarvasyaivàvi÷eùeõa niùedha iti prathamaþ pakùaþ /
athavà pçthivyàdiprapa¤casya samastasya pratyakùàdipramàõasiddhatvàt, brahmaõastu vàïmanasàgocaratayà sakalapramàõavirahàt, katarasyàstu niùedha iti vi÷aye prapa¤capratiùedhe samastapratyakùàdivyàkopaprasaïgàt, brahmapratiùedhe tvavyàkopàdbrahmaiva pratiùedhena saübadhyate yogyatvànna prapa¤castadvaiparãtyàt, vãpsà tu tadatyantàbhàvasåcanàyeti madhyamaþ pakùaþ /
tatra prathamaü pakùaü niràkaroti-#<na tàvadubhayapratiùedha upapadyate ÷ånyavàdaprasaïgàditi /
>#ayamabhisaüdhiþ-upàdhayo hyamã pçthivyàdayo 'vidyàkalpità na tu ÷oõakarkàdaya iva vi÷eùà a÷vatvasya /
na copàdhivigame upahitasyàbhàvo 'pratãtirvà /
nahyupàdãnàü darpaõamaõikçpàõàdãnàmapagame mukhasyàbhàvo 'pratitirvà /
tasmàdupàdhiniùedhe 'pi nopahitasya ÷a÷aviùàõàyamànatàpratyayo và /
na cetãti saünidhànàvi÷eùàtsarvasya pratiùedhyatvamiti yuktam /
nahi bhàvamanupà÷ritya pratiùedha upapadyate /
ki¤ciddhi kvacinniùidhyate /
nahyanà÷rayaþ pratiùedhaþ ÷akyaþ pratipattum /
tadidamuktam-#<apari÷iùyamàõe cànyasminya itaraþ pratiùeddhumàrabhyate tasya pratiùedbhuma÷akyatvàttasyaiva paramàrthatvàpatteþ pratiùedhànupapattiþ /
>#madhyamaü pakùaü pratikùipati-#<nàpi brahmapratiùedha upapadyate /
>#yuktaü yannaisargikàvidyàpràptaþ prapa¤caþ pratiùidhyate pràptipårvakatvàtpratiùedhasya /
brahma tu nàvidyàsiddhaü, nàpi pramàõàntaràt /
tasmàcchabdena pràptaü pratiùedhanãyam /
tathàca yastasya ÷abdaþ pràpakaþ sa tatpara iti sa brahmaõi pramàõamiti kathamasya niùedho 'pi pramàõavàn /
naca paryudàsàdhikaraõapårvapakùanyàyena vikalpaþ vastuni siddhasvabhàve tadanupapatteþ /
na càvàïmanasagocaro buddhàvalekhituü ÷akyaþ /
a÷akya÷ca kathaü niùidhyate /
prapa¤castvanàdyavidyàsiddho 'nådya brahmaõi pratiùidyata iti yuktam /
tadimàmanupapattimabhipretyoktam-'nàpi brahmapratiùedha upapadyate'iti /
hetvantaramàha-brahma te   bravàõãti /
upakramavirodhàditi /
upakramaparàmar÷opasaühàraparyàlocanayà hi vedàntànàü sarveùàmeva brahmaparatvamupapàditaü prathame 'dhyàye /
na càsatyàmàkàïkùàyàü dåratarasthena pratiùedhenaiùàü saübandhaþ saübhavati /
yacca vàïmanasàtãtatayà brahmaõastatpratiùedhasya na pramàõàntaravirodha iti tatràha-#<vàïmanasàtãtatvamapãti /
>#pratipàdayanti vedàntà mahatà prayatnena brahma /
naca niùedhàya tatpratipàdanam, anupapatterityuktamadhastàt /
idànãü tu niùprayojanamityuktaü 'prakùàlanàddhi païkasya'iti nyàyàt /
tasmàdvedàntavàcà manasi saünidhànàdbrahmaõo vàïmanasàtãtatvaü nà¤jasamapi tu pratipàdanaprakriyopakrama eùaþ /
yathà gavàdayo viùayàþ sàkùàcchçïgagràhikayà pratipàdyante pratiyante ca naivaü brahma /
yathàhuþ-'bhedaprapa¤cavilayadvàreõa ca niråpaõam'iti /
nanu prakçtapratiùedhe brahmaõo 'pi kasmànna pratiùedha ityata àha-#<taddhi prakçtaü prapa¤citaü ceti /
>#pradhànaü prakçtaü prapa¤ca÷ca pradhànaü na brahma tasya ùaùñhyantatayà prapa¤càvacchedakatvenàpradhànatvàdityarthaþ /
tato 'nyadbravãtãti neti netãti pratiùedhàdanyadbhåyo bravãtãti tannirvacanam /
nahyetasmàdityasya yadà nahyetasmàditi neti netyàdiùñàdbrahmaõo 'nyatparamastãti vyàkhyànaü tadà prapa¤capratiùedhàdanyadbrahmaiva bravãtãti vyàkhyeyam /
yadà tu nahyetasmàditi sarvanàmnà pratiùedho brahmaõa àde÷aþ paràmç÷yate tadàpi prapa¤capratiùedhamàtraü na pratipattavyamapi tu tena pratiùedhena bhàvaråpaü brahmopalakùyate /
kasmàdityata àha-#<tato bravãti ca bhåya iti /
>#yasmàtpratiùedhasya parastàdapi bravãti /
atha brahmaõo nàmadheyaü nàma satyasya satyamiti tadvyàcaùñe ÷rutiþ-'pràõà vai satyam'iti /
mahàrajanàdyupamitaü liïgamupalaïayati /
tat khalu satyamitaràpekùayà tasyàpi paraü satyaü brahma /
tadevaü yataþ pratiùedhasya parastàdbravãti tasmànna prapa¤capratiùedhamàtraü brahmàpi tu bhàvaråpamiti /
tadevaü pårvasmin vyàkhyàne nirvacanaü bravãtãti vyàkhyàtam /
asmistuü satyasya satyamiti bravãtãti vyàkhyeyam /
÷eùamatirohitàrtham //23//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.24
api ca saüràdhane pratyakùànumànàbhyàm  | BBs_3,2.24 |
// 24 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.25

prakà÷àdivaccàvai÷eùyaü prakà÷a÷ ca karmaõyabhyàsàt  | BBs_3,2.25 |
// 25 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.5.26

ato 'nantena tathà hi liïgam  | BBs_3,2.26 |
// 26 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.27

#<ubhayavyapade÷àttvahikuõóalavat  | BBs_3,2.27 |>#

anenàhiråpeõàbhedaþ /
kuõóalàdiråpeõa tu bheda ityuktaü tena viùayabhedàdbhedàbhedayoravirodha ityekaviùayatvena và sarvadopalabdheravirodhaþ /
viruddhamiti hi naþ kva saüpratyayo na yatpramàõenopalabhyate /
àgamata÷ca pramàõàdekagocaràvapi bhedàbhedau pratãyamànau na virodhamàvahataþ savitçprakà÷ayoriva pratyakùàtpramàõàdbhedàbhedàviti //27//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.28

#<prakà÷à÷rayavadvà tejastvàt  | BBs_3,2.28 |>#

prakàràntareõa bhedàbhedayoravirodhamàha-prakà÷à÷rayavadvà tejastvàt //28//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.29

tadevaü paramatamupanyasya svamatamàha-

#<pårvavad và  | BBs_3,2.29 |>#

ayamabhisaüdhiþ-yasya mataü vastuno 'hitvenàbhedaþ /
kuõóalatvena bheda iti, sa evaü bruvàõaþ praùñavyo jàyate, kimahitvakuõóalatve vastuno bhinne utàbhinne iti /
yadi bhinne, ahitvakuõóalatve bhinne iti vaktavyaü na tu vastunastàbhyàü bhedàbhedau /
nahyanyabhedàbhedàbhyàmanyadbhinnamabhinnaü và bhavitumarhati /
atiprasaïgàt /
atha vastuno na bhidyete ahitvakuõóalatve tathà sati ko bhedàbhedayorviùayabhedastayorvastuno 'nanyatvenàbhedàt /
na caikaviùayatve 'pi sadànubhåyamànatvàdbhedàbhedayoravirodhaþ svaråpaviruddhayorapyavirodhe kva nàma virodho vyavatiùñheta /
naca sadànubhåyamànaü vicàràsahaü bhàvikaü bhavitumarhati /
dehàtmabhàvasyàpi sarvadànubhåyamànasya bhàvikatvaprasaïgàt /
prapa¤citaü caitadasmàbhiþ prathamasåtra iti neha prapa¤citam /
tasmàdanàdyavidyàvikrãóitamevaikasyàtmano jãvabhàvabhedo na bhàvikaþ /
tathàca tattvaj¤ànadavidyànivçttàvapavargasiddhiþ /
tàttvikatve tvasya na j¤ànànnivçttisaübhavaþ /
naca tattvaj¤ànàdanyadapavargasàdhanamasti /
yathàha ÷rutiþ-'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya'iti /
÷eùamatirohitàrtham //29//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.6.30

#<pratiùedhàc ca  | BBs_3,2.30 |>#
// 30 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.31

#<paramataþ setånmànasaübandhabhedavyapade÷ebhyaþ  | BBs_3,2.31 |>#

yadyapi ÷rutipràcuryàdbrahmavyatiriktaü tattvaü nàstãtyavadhàritaü tathàpi setvàdi÷rutãnàmàpàtatastadvirodhadar÷anàttatpratisamàdhànàrthamayamàrambhaþ /
#<jàïgalaü>#sthalam /
prakà÷avadanantavajjyotiùmadàyatanavaditi pàdà brahmaõa÷catvàrasteùàü pàdànàmardhànyaùñau ÷aphàþ /
te 'ùñàvasya brahmaõa ityaùña÷aphaü brahma /
ùoóa÷a kalà asyeti ùo÷akalam /
tadyathà pràcã pratãcã dakùiõodãcãti catasraþ kalà avayavà iva kalàþ sa prakà÷avànnàma prathamaþ pàdaþ /
etadupàsanàyàü prakà÷avàn mukhyo bhavatãti prakà÷avàn pàdaþ /
athàparàþ pçthivyantarikùaü dyauþ samudra iti catasraþ kalà eùa dvitãyaþ pàdo 'nantavànnàma /
so 'yamanantavattvena guõenopàsyamàno 'nantatvamupàsakasyàvahatãti anantavàn pàdaþ /
athàgniþ sårya÷candramà vidyuditi catasraþ kalàþ sa jyotiùmànnàma pàdastçtãyastadupàsanàjjyotiùmàn bhavatãti jyotiùmàn pàdaþ /
atha ghràõa÷cakùuþ ÷rotraü vàgiti catasraþ kalà÷caturthaþ pàda àyatanavànnàma /
ete ghràõàdayo hi gandhàdiviùayà mana àyatanamà÷ritya bhogasàdhanaü bhavantãtyàyatanavànnàma pàdaþ /
tadevaü catuùpàdbrahmàùña÷aphaü ùoóaùakalamunmiùitaü ÷rutyà /
atastato brahmaõaþ paramanyadasti /
syàdetat /
asti cet parisaükhyàyocyatàmetàvaditi /
ata àha-amitamastãti /
pramàõasiddham /
na tvetàvadityarthaþ /
bhedavyapade÷a÷ca triprakàraþ-àdhàrata÷càtide÷ata÷càvadhita÷ca //31//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.32

sàmànyàt tu  | BBs_3,2.32 |

jagatastanmaryàdànàü ca vidhàrakatvaü ca setusàmànyam /
yathà hi tantavaþ pañaü vidhàrayanti tadupàdànatvàdevaü brahmàpi jagadvidhàrayati tadupapàdakatvàt /
tanmaryàdànàü ca vidhàrakaü brahma /
itarathàticapalasthålabalavatkallolamàlàkalilo jalanidhirilàparimaõóalamavagilet /
vaóavànalo và visphurjitajvàlàjañilo jagadbhasmasàdbhàvayet /
pavanaþ pracaõóo vàkàõóameva brahmàõóaü vighañayediti /
tathàca ÷rutiþ-'bhãùàsmàdvàtaþ pavate'ityàdikà //32//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.33

#<buddhyarthaþ pàdavat  | BBs_3,2.33 |>#

manaso brahmapratãkasya samàropitabrahmabhàvasya vàgghràõa÷cakùuþ ÷rotramiti catvàraþ pàdàþ /

mano hi vaktavyaghràtavyadraùñavya÷rotavyàn gocaràn vàgàdibhiþ saücaratãti saücaraõasàdhàraõatayà manasaþ pàdastadidamadhyàtman /
àkà÷asya brahmapratãkasyàgnirvàyuràdityo di÷a iti catvàraþ pàdàþ /
te hi vyàpino nabhasa udara iva goþ pàdà vilagnà upalakùyanta iti pàdàstadidamadhidaivatam /
tadanena pàdavaditi vaidikaü nidar÷anaü vyàkhyàya laukikaü cedaü nidar÷anamityàha-#<athavà pàdavaditi /
tadvaditi /
>#ihàpi mandabuddhãnàmàdhyànavyavahàràyetyarthaþ //33//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.34

#<sthànavi÷eùàtprakà÷àdivat  | BBs_3,2.34 |
>#buddhyàdyupàdhisthànavi÷eùayogàdudbhåtasya jàgratsvapnayorvi÷eùavij¤ànasyopàdhyupa÷ame 'bhibhave suùuptàvasthànamiti /
tathà bhedavyapade÷o 'pi trividho brahmaõa upàdhibhedàpekùayeti /
yathà saudhajàlamàrganive÷inyaþ savitçbhàso jàlamàrgopàdhibhedàdbhinnà

bhàsante tadvigame tu gabhastimaõóalenaikãbhavantyatastena saübadhyanta evamihàpãti //34//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.35

syàdetat /
ekãbhàvaþ kasmàdiha saübandhaþ katha¤cidvyàkhyàyate na mukhya evetyetatsåtreõa pariharati-

#<upapatte÷ ca  | BBs_3,2.35 |>#

svamapãta iti hi svaråpasaübandhaü bråte /
svabhàva÷cedanena saübandhatvena spçùñastataþ svàbhàvikastàdàtmyànnàtiricyata iti tarkapàda upapàditamityarthaþ /
tathà bhedo 'pi trividho vànyàdç÷aþ svàbhàvika ityarthaþ //35//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.36

#<tathànyapratiùedhàt  | BBs_3,2.36 |>#

sugamena bhàùyeõa vyàkhyàtam //36//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.7.37

#<anena sarvagatatvamàyàma÷abdàdibhyaþ  | BBs_3,2.37 |>#

brahmàdvaitasiddhàvapi na sarvagatatvaü sarvavyàpità sarvasya brahmaõà svaråpeõa råpavattvaü sidhyatãtyata àha-#<anena setvàdiniràkaraõena>#parahetuniràkaraõenànyapratiùedhasamà÷rayaõena ca svasàdhanopanyàsena ca sarvagatatvamapyàtmanaþ siddhaü bhavati /
advaite siddhe sarvo 'yamanirvacanãyaþ prapa¤càvabhàso brahmàdhiùñhàna iti sarvasya brahmasaübandhàdbrahma sarvagatamiti siddham //37//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.8.38

#<phalamata upapatteþ  | BBs_3,2.38 |>#

siddhàntopakramamidamadhikaraõam /
syàdetat /
nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvasya brahmaõaþ kuta ã÷varatvaü kuta÷ca phalahetutvamapãtyata àha-#<tasyaiva brahmaõo vyàvahàrikyàmiti /
>#nàsya pàramàrthikaü råpamà÷rityaitaccintyate kintu sàüvyavahàrikam /
etacca 'tapasà cãyate brahma'iti vyàcakùàõerasmàbhiråpapàditam /
#<iùñaü>#phalaü svargaþ /
yathàhuþ-'yanna duþkhana saübhinnaü naca grastamanantaram /
abhilàùopanãtaü ca sukhaü svargapadàspadam'iti /
#<aniùña>#mavãcyàdisthànabhogyaü,#<vyàmi÷raü>#manuùyabhogyam /
#<tatra tàvatpratipàdyate-phalamata ã÷varà>#tkarmabhiràràdhitàdbhavitumarhati /
atha karmaõa eva phalaü kasmànna bhavatãtyata àha-#<karmaõastvanukùaõavinà÷inaþ>#pratyakùavinà÷ina iti /
codayati-#<sayàdetatkarma># #<vina÷yaditi /
>#upàttamapi phalaü bhoktumayogyatvàdvà karmàntarapratibandhàdvà na

bhujyata ityarthaþ /
pariharati-#<tadapi na pari÷udhyatãti /
>#nahi svarga àtmànaü labhatàmityadhikàriõaþ kàmayante kintu bhogyo 'smàkaü#<bhavatviti /
>#tena yàdç÷amebhiþ kàmyate tàdç÷asya phalatvamiti bhogyameva satphalamiti /
naca tàdç÷aü karmànantaramiti kathaü phalaü, tadapi svaråpeõa /
apica svarganarakau tãvratame sukhaduþkhe iti tadviùayeõànubhavena bhogàparanàmnàva÷yaü bhavitavyam /
tasmàdanubhavayogye ananubhåyamàne ÷a÷a÷çïgavanna sta iti ni÷cãyate /
codayati-#<athocyeta mà bhåtkarmànantaraü phalotpàdaþ karmàkàryàdapårvàtphalamutpatsyata iti /
>#pariharati-#<tadapi neti /
>#yadyadacetanaü tattatsarvaü cetanàdhiùñhitaü pravartata iti pratyakùàgamàbhyàmavadhàritam /
tasmàdapårvoõàpyacetanena cetanàdhiùñhitenaiva pravartitavyaü nànyathetyarthaþ /
na càpårvaü pràmàõikamapãtyàha-#<tadastitve iti># //38//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.8.39
#<÷rutatvàc ca  | BBs_3,2.39 |>#

annàdaþ annapradaþ //39//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.8.40

#<siddhàntenopakramya pårvapakùaü gçhõàti->#

#<dharmaü jaiminirata eva  | BBs_3,2.40 |>#

÷rutimàha-#<÷råyate tàvaditi /
>#nanu 'svargakàmo yajeta'ityàdayaþ ÷rutayaþ phalaü prati na sàdhanatayà yàgaü vidadhati /
tathàhi-yadi yàgàdaya eva kriyà na tadatiriktà bhàvanà tathàpi ta eva svapadebhyaþ pårvàparãbhåtàþ sàdhyasvabhàvà avagamyanta iti na sàdhyàntaramapekùanta iti na svargeõa sàdhyàntareõa saübaddhumarhanti /
athàpi tadatirekiõã bhàvànàsti tathàpyasau bhàvyàpekùàpi svapadopàttaü pårvàvagataü na bhàvyaü dhàtvarthamapahàya na bhinnapadopàttaü puruùavi÷eùaõaü ca svargàdi bhàvyatayà svãkartumarhati /
na caikasmin vàkye sàdhyadvayasaübandhasaübhavaþ, vàkyabhedaprasaïgàt /
na kevalaü ÷abdato vastuta÷ca puruùaprayatnasya bhàvanàyàþ sàkùàddhàtvartha eva sàdhyo na tu svargàdistasya tadavyàpyatvàt /
svargàdestu nàmapadàbhidheyatayà siddharåpasyàkhyàtavàcyaü sàdhyaü dhàtvarthaü prati 'bhåtaü bhavyàyopadi÷yate'iti nyàyàtsàdhanatayà guõatvenàbhisaübandhaþ /
tathàca pàramarùaü såtram-'dravyàõàü karmasaüyoge guõatvenàbhisaübandhaþ'iti /
tathàca karmaõo yàgàderduþkhatvena puruùeõàsamãhitatvàt, samãhitasya ca svargàderasàdhyatvànna yàgàdayaþ puruùasyopakurvantyanupakàriõàü caiùàü na puruùa ãùñe anã÷àna÷ca na teùu saübhavatyadhikàrãtyadhikàràbhàvapratipàditànarthakyaparihàràya kçtsnasyaivàmnàyasya nirmçùñanikhiladuþkhànuùaïganityasukhamayabrahmaj¤ànaparatvaü bhedaprapa¤cavilayanadvàreõa tathàhi-sarvatraivàmnàye kvacitkasyacidbhedasya pravilayo gamyate-yathà 'svargakàmo yajeta'iti ÷arãràtmabhàvapraliyaþ /
iha khalvàpàtato dehàtirikta àmuùmikaphalopabhogasamartho 'dhikàrã gamyate /
tatràdhikàrasyoktena krameõa niràkaraõàdasato 'pi pratãyamànasya vicàràsahasyopàyatàmàtreõàvasthànàdanena vàkyena dehàtmabhàvapravilayastatpareõa kriyate /
'godohanena pa÷ukàmasya praõayet'ityatràpyàpàtato 'dhikçtàdhikàràvagamàdadhikàribhedapravilayaþ /
niùedhavàkyàni ca sàkùàdeva pravçttiniùedhena vidhivàkyàni cànyàni 'sàügrahaõyà yajeta gràmakàmaþ'ityàdãni na sàügrahaõyàdipravçttiparàõyapi tåpàyàntaropade÷ena sevàdidçùñopàyapratiùedhàrthàni /
yathà viùaü bhuïkùava màsya gçhe bhuïkùveti /
tathàca ràgàdyakùiptapravçttipratiùedhena ÷àstrasya ÷àstratvamapyupapadyate /
ràganibandhanàü tåpàyopade÷advàreõa pravçttimanujànato ràgasaüvardhanàda÷àstratvaprasaïgaþ /
tanniùedhena tu brahmaõi praõidhànamàdadhacchàstraü ÷àstraü bhavet /
tasmàtkarmaphalasaübandhasyàpràmàõikatvàdanàdivicitràvidyàsahakàriõa ã÷varàdeva

karmànapekùàdvicitraphalotpattiriti /
kathaü tarhi vidhiþ kimatra kathaü pravartanàmàtratvàdvidhestasya càdhikàramantareõàpyupapatteþ /
nahi yo yaþ pravartayati sa sarvo 'dhikçtamapekùate /
pavanàdeþ pravartakasya tadanapekùatvàditi÷aïkàmapàcikãrùuràha-#<tatra ca vidhi÷ruterviùayabhàvopagamàdyàgaþ svargasyotpàdaka iti gamyate /
anyathà hyananuùñhàtçko yàga àpadyeta /
>#ayamabhisaüdhiþ-upade÷o hi vidhiþ /
yathoktam-'tasya j¤ànamupade÷aþ'iti /
upade÷a÷ca niyojyaprayojane karmaõi loka÷àstrayoþ prasiddhaþ /
tadyathàrogyakàmo jãrõe bhu¤jãta /
eùa supanthà gacchatu bhavànaneneti /
na tvaj¤ànàdiriva niyoktçprayojanastatràbhipràyasya pravartakatvàt, tasya càpauruùeye 'saübhavàt /
asya copade÷asya niyojyaprayojanavyàpàraviùayatvamanuùñhàtrapekùitànukålavyàpàragocaratvamasmàbhirupapàditaü nyàyakaõikàyàm /
tathàca 'svargakàmo yajeta'ityàdiùu svargakàmàdeþ samãhitopàyà gamyante yàgàdayaþ /
itarathà tu na sàdhayitàramanugaccheyuþ /
taduktamçùiõà-'asàdhakaü tu tàdarthyàt'iti /
anuùñhàtrapekùitopàyatàrahitapravartanàmàtràrthatve yajetetyàdãnàmasàdhakaü karma yàgàdi syàt /

sàdhayitàraü nàdhigacchedityarthaþ /
na caite sàkùàdbhàvanàbhàvyà api kartrapekùitasàdhanatàvidhyupahitamaryàdà bhàvanodde÷yà bhavitumarhanti, yena puüsàmanupakàrakàþ santo nàdhikàrabhàjo bhaveyuþ /
duþkhatvena karmaõàü cetanasamãhànàspadatvàt /
svargàdãnàü tu bhàvanàpårvaråpakàmanopadhànàcca /
prãtyàtmakatvàcca /
nàmapadàbhidheyànàmapi puruùavi÷eùaõànàmapi bhàvanodde÷yatàlakùaõabhàvyatvapratãteþ /
phalàrthapravçttabhàvanàbhàvyatvalakùaõena ca yàgàdisàdhyatvena phalàrthapravçttabhàvanàbhàvyatvaråpasya phalasàdhyatvasya samapradhànatvàbhàvenaikavàkyasamavàyasaübhavàt, bhàvanàbhàvyatvamàtrasya ca yàgàdisàdhyatvasya karaõe 'pyavirodhàt /
anyathà sarvatra taducchedàt /
para÷vàderapi chidàdiùu tathàbhàvàt /
phalasya sàkùàdbhàvanàvyàpyatvavirahiõo 'pi tadudde÷yatayà sarvatra vyàpitayà vyavasthànàtsvargasàdhane yàgàdau svargakàmàderadhikàra iti siddham /
na càpràptàrthaviùayàþ sàügrahaõyàdiyàgavidhayaþ parisaükhyàyakà niyàmakà và bhavitumarhanti /
na càdhikàràbhàve

dehàtmapravilayo vàdhikàribhedapravilayo và ÷akya upapàdayitum /
àpàtataþ pratibhàne càsya tatparatvameva nàrthàyàtaparatvam /
svarasataþ pratãyamàner'the vàkyasya tàdarthye saübhavati na saüpàtàyàtaparatvamucitam /
na caitàvatà ÷àstratvavyàghàtaþ /
tasya svargàdyupàya÷àsane 'pi ÷àstratvopapatteþ /
puruùa÷reyo 'bhidhàyakatvaü hi ÷àstratvam /
saràgavãtaràgapuruùa÷reyo 'bhidhàyakatvena sarvapàriùadatayà na tattvavyàghàtaþ /
tasmàdvidhiviùayabhàvopagamàdyàgaþ svargasyotpàdaka iti siddham /
#<karmaõo và kàcidavastheti /
>#karmaõo 'vàntaravyàpàraþ /
etaduktaü bhavati-karmaõo hi phalaü prati yatsàdhanatvaü ÷rutaü, tannirvàhayituü tasyaivàvàntaravyàpàro bhavati /
naca vyàpàravati satyeva vyàpàro nàsatãti yuktam /
asatsvapyàgneyàdiùu tadutpattyapårvàõàü paramàpårve janayitavye tadavàntaravyàpàratvàt /
asatyapi ca tailapànakarmaõi tena puùñau kartavyàyàmantarà tailapariõàmabhedànàü tadavàntaravyàpàratvàt /
tasmàtkarmakàryamapårvaü karmaõà phale kartavye tadavàntaravyàpàra iti yuktam /
yadà punaþ phalopajananànyathànupapattyà ki¤citkalpyate tadà#<phalasya và pårvàvasthà /
avicitrasya kàraõasyeti /
>#yadã÷varàdeva kevalàditi ÷eùaþ /
karmabhirvà ÷ubhà÷ubhaiþ kàryadvaidhotpàde ràgàdimattvaprasaïga ityà÷ayaþ //40//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,2.8.41

#<pårvaü tu bàdaràyaõo hetuvyapade÷àt  | BBs_3,2.41 |>#

dçùñànusàriõã hi kalpanà yuktà nànyathà /
nahi jàtu mçtpiõóadaõóàdayaþ kumbhakàràdyanadhiùñhitàþ kumbhàdyàrambhàya vibhavavanto dçùñàþ /
naca vidyutpavanàdibhiraprayatnapårvairvyabhicàraþ, teùàmapi kalpanàspadatayà vyabhicàranidar÷anatvànupapatteþ /
tasmàdacetanaü karma vàpårvaü và na cetanànadhiùñhitaü svatantraü svakàryaü pravartitumutsahate naca caitanyamàtraü karmasvaråpasàmànyaviniyogàdivi÷eùavij¤àna÷ånyamupayujyate, yena tadrahitakùetraj¤amàtràdhiùñhànena siddhasàdhyatvamudbhàvyeta /
tasmàttattatpràsàdàññàlagopuratoraõàdyupajananidar÷anasahasraiþ suparini÷citaü yathà cetanàdhiùñhànàdacetanànàü kàryàrambhakatvamiti tathà caitanyaü devatàyà asati bàdhake ÷rutismçtãtihàsapuràõaprasiddhaü na ÷akyaü pratiùedhdhumityapi spaùñaü nirañaïki devatàdhikaraõe /
laukika÷ce÷varo dànaparicaraõapraõàmà¤jalikaraõastutimayãbhirati÷raddhàgarbhàbhirbhakti bhiràràdhitaþ prasannaþ svànuråpamàràdhakàya phalaü prayacchati virodhata÷càpakriyàbhirvirodhakàyàhitàmityapi suprasiddham /
tadiha kevalaü karma vàpårvaü và cetanànadhiùñhitamacetanaü phalaü prasåta iti dçùñaviruddham /
yathà vinaùñaü

karma na phalaü prasåta iti kalpyate dçùñavirodhàdevamihàpãti /
tathà devapåjàtmako yàgo devatàü naprasàdayan phalaü prasåta ityapi dçùñaviruddham /
nahi ràjapåjàtmakamàràdhanaü ràjànamaprasàdya phalàya kalpate /
tasmàddçùñànuguõyàya yàgàdibhirapi devatàprasattirutpàdyate /
tathàca devatàprasàdàdeva sthàyinaþ phalotpatterupapatteþ kçtamapårveõa /
evama÷ubhenàpi karmaõà devatàvirodhanaü ÷rutismçtiprasiddham /
tataþ sthàyino 'niùñaphalaprasavaþ /
naca ÷ubhà÷ubhakàriõàü tadanuråpaü phalaü prasuvànà devatà dveùapakùapàtavatãti yujyate /
nahi ràjà sàdhukàriõamanugçhõannigçhõan và pàpakàriõaü bhavati dviùño rakto và tadvadalaukiko 'pã÷varaþ /
yathà ca paramàpårve kartavye utpattyapårvàõàmaïgàpårvàõàü copayogaþ /
evaü pradhànàràdhane 'ïgàràdhanànàmutpattyàràdhanànàü copayogaþ /
svàmyàràdhana iva tadamàtyatatpraõayijanàràdhanànàmiti sarvaü samànamanyatràbhinive÷àt /
tasmàddçùñàvirodhena devatàràdhanàt phalaü na tvapårvàtkarmaõo và kevalàdvirodhato hetuvyapade÷a÷ca ÷rautaþ smàrta÷ca vyàkhyàtaþ /
ye punarantaryàmivyàpàràyà phalotpàdanàyà nityatvaü sarvasàdhàraõatvamiti manyamànà bhàùyakàrãyamadhikaraõaü dåùayàübabhåvustebhyo vyàvahàrikhyàmã÷itrã÷itavyavibhàgàvasthàyàmiti bhàùyaü vyàcakùãta //41//

iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite bhàùyavibhàge bhàmatyàü tçtãyasyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //2//



#<// iti tçtãyàdhyàyasya tattvampadàrthapari÷odhanàkhyo dvitãyaþ pàdaþ >#//




____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________




#<tçtãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ />#

____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.1.1

#<sarvavedàntapratyayaü codanàdyavi÷eùàt  | BBs_3,3.1 |>#
pårveõa saügatimàha-
#<vyàkhyàtaü vij¤eyasya brahmaõa iti />#
niråpàdhibrahmatattvagocaraü vij¤ànaü manvàna àkùipati-
#<nanu vij¤eyaü brahmeti />#
sàvayavasya hyavayavànàü bhedàttadavayavavi÷iùñabrahmagocaràõi vij¤ànàni gocarabhedàdbhidyerannityavayavà brahmaõo niràkçtàþ pårvàparàdãtyanena /
naca nànàsvabhàvaü brahma yataþ svabhàvabhedàdbhinnàni j¤ànànãtyuktam-
#<ekarasamiti /
dhanaï># kañhinam /
nanvekamapyanekaråpaü loke dçùñaü, yathà soma÷armaiko 'pyàcàryo màyulapità putro bhràtà bhartà jàmàtà dvijottama ityanekaråpa ityata uktam-
#<ekaråpatvàcca />#
ekasmin gocare saübhavanti bahåni vij¤ànàni na tvanekàkàraõãtyuktam-
#<anekaråpàõi />#
råpamàkàraþ /
samàdhatte-
#<ucyate-saguõeti />#
tattadguõopàdhànabrahmaviùayà upàsanàþ pràõàdiviùayà÷ca dçùñàdçùñakramuktiphalà viùayabhedàdbhidyanta ityarthaþ /
tata upapanno vimar÷a ityàha-
#<teùveùà cintà />#
pårvapakùaü gçhõàti-
#<tatreti /
nàmnastàvaditi />#
asti 'athaiùa jyotiþ-etena sahasradakùiõena yajeta'iti /
tatra saü÷ayaþ-kiü yajeteti saünihitajyotiùñomànuvàdena sahasradakùiõàlakùaõaguõavidhànam, utaitadguõavi÷iùñakarmàntaravidhànamiti /
kiü tàvat pràptam, jyotiùñomasya prakràntatvàdyajeteti tadanuvàdàjjyotiriti pràtipadikamàtraü pañhitvà etenetyanukçùya karmasàmànàdhikaraõyena

karmanàmavyavasthàpanàt, karmaõa÷cànuvàdyatvena tattantrasya nàmno 'pi tathaiva vyavasthàpanàt, jyotiþ÷abdasya 'vasante vasante jyotiùà'iti ca jyotiùñome yogadar÷anàt nàmaikade÷ena ca nàmopalakùaõasya lokasiddhatvàdbhãmasenopalakùaõabhãmapadavat, atha÷abdasya cànantaryàrthasyàsaübandhitve 'nupapatteþ, guõavi÷iùñakarmàntaravidhe÷ca guõamàtravidhànasya làghavàt, dvàda÷a÷atadakùiõàyà÷cotpattya÷iùñatayà sama÷iùñatayà sahasradakùiõayà saha vikalpopapatteþ, prakçtasyaiva jyotiùñomasya sahasradakùiõàlakùaõaguõavidhànàrthamayamanuvàdo na tu karmàntaramiti pràptam /
evaü pràpta ucyate-bhavetpårvasmin guõavidhiryadi tadeva prakaraõaü syàt /
vicchinnaü tu tat /
tathàhi saünidhàvapi pårvàsaübaddhàrthaü saüj¤àntaraü pratãyamànam 'anyàya÷cànekàrthatvam'iti nyàyàdutsargator'thàntaràrthatvàtpårvabuddhiü vyavacchinattyapårvabuddhiü ca prasåta iti lokasiddham /
na jàtu dehi devadattàya gàmatha devàya vàjinamiti deva÷abdàddevadattaü vàjibhàjamavasyanti laukikàþ /
tathà copariùñàt 'yajeta'iti ÷råyamàõamasaübaddhàrthapadavyavàyàttatkarmabuddhimanàdadhat tatra guõavidhànamàtràsamarthaü karmàntarameva vidhatte /
na caikatrànupapattyà lakùaõayà jyotiþ÷abdo jyotiùñome pravçtta ityasatyàmanupapattau làkùaõiko yuktaþ /
nahi gàïgàyàü ghoùa ityatra gàïgàpadaü làkùaõikamiti mãno gàïgàyàmityatràpi làkùaõikaü bhavati /
bhede 'pi ca prathamaü saüj¤àntareõollikhite yaji÷abdasàmànàdhikaraõyaü karmanàmadheyatàmàtratàmàvahati natu saüj¤àntaropajanitàü bhedadhiyamapanetumutsahate /
tathà càtha÷abdo 'dhikàràrthaþ prakaraõàntaratàmavadyotayati /
eùa÷abda÷càdhikriyamàõaparàmar÷aka iti so 'yaü saüj¤àntaràdbheda iti /
bhavatu saüj¤àntaràtkarmabhedaþ prastute tu kimàyàtamityata àha-
#<asti càtra vedàntàntaravihiteùviti />#
yathaiva kàñhakàdisamàkhyà granthe prayujyanta evaü j¤àne 'pi laukikàþ /
na càsti vi÷eùo yato granthe mukhyàvij¤àne gauõã bhavet /

praõayanaü ca granthaj¤ànayorabhinnaü pravçttinimittam /
tasmàjj¤ànasyàpi vàcikà samàkhyà /
tathàca yadà jyotiùñomasaünidhau ÷råyamàõaü samàkhyàntaraü tatpratãkamapi karmaõo bhedakaü tadà kaiva kathà ÷àkhàntarãye viprakçùñatame 'tatpratãkabhåtasamàkhyàntaràbhidheye j¤àta iti /
tathà råpabhedo 'pi karmabhedasya pratipàdakaþ prasiddho yathà 'vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjinam'ityevamàdiùu /
idamàmnayate-'tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà'iti /
atra hi dravyadevatàsaübandhànumito yàgo vidhãyate /
tadanantaraü cedamàmnàyate-'vàjibhyo vàjinam'iti /
atredaü saüdihyate-kiü pårvasminneva karmaõi vàjinaü guõo vidhãyate uta karmàntaraü dravyadevatàntaravi÷iùñamapårvaü vidhãyata iti /
kiü tàvat pràptam, dravyadevatàntaravi÷iùñakarmàntaravidhau vidhigauravaprasaïgàt karmàntaràpårvàntarakalpanàgauravaprasaïgàcca na karmàntaravidhànamapi tu pårvasminneva karmaõi vàjinadravyavidhiþ /
na cotpatti÷iùñamikùàguõàvarodhàttatra vàjinamalabdhàvakà÷aü karmàntaraü gocarayatãti yuktam /
ubhayorapi vàkyayoþ samasamayapravçtteràmikùàvàjinayorutpattau samaü ÷iùyamàõatvena nàmikùàyàþ ÷iùñatvam /
tatkathamanayàvaruddhaü karma na vàjinaü nivi÷et /
na ca vai÷vadevãtyatra ÷rauta àmikùàsaübandho vi÷veùàü devànàü yena vàjinasaübandhàdvàkyagamyàdbalavànbhavedubhayorapi padàntaràpekùapratãtitayà vàkyagamyatvàvi÷eùàt /
no khalu vai÷vadevãtyukte àmikùàpadànapekùàmàmikùàmadhyavasyàmaþ /
astu và ÷rautatvaü tathàpi vàjibhya iti padaü vàjamannamàmikùà tadeùàmastãti vyutpattyà tatsaübandhino vi÷vàndevànupalakùayati /
yadyapi vi÷vadeva÷abdàdvàjipadaü bhinnaü, yena ca ÷abdena codanà tenaivodde÷e

devatàtvaü na ÷abdàntareõànyathàrthaikatvena såryàdityapadayoþ såryàdityacarvorekadaivatyaprasaïgàt, tathàpi vàjinnitãneþ sarvanàmàrthe smaraõàt saünihitasya ca sarvanàmàrthatvàt, vi÷veùàü devànàü ca vi÷vadevapadena saünidhàpanàttatpadapuraþsarà evaite vàjipadenopasthàpyà na tu såryàdityapadavatsvatantràþ /
tathàca tadupalakùaõàrthaü vàjipadaü vi÷vadevopahitàmeva devatàmupalakùayatãti na ÷abdàntaroddevatàbhedaþ /
tata÷càmikùàsaübandhopajãvanena vi÷vebhyo vàjinaü vidhãyamànaü nàmikùayà bàdhyate kintu tayà saha samuccãyata iti na karmàntaramapi tu vàkyàbhyàü dravyayuktamekaü karma vidhãyata iti pràpta ucyate-syàdetadevaü yadi vai÷vadevãti taddhita÷rutyàmikùà nocyeta /
taddhitasya tvasyeti sarvanàmàrthe smaraõàt saünihitasya ca vi÷eùyasya sarvanàmàrthatvàttatraiva taddhitasyàpi vçttirnatu vi÷veùu deveùaùu /
na tatsaübandhe, nàpi tatsaübandhimàtre /
nanvevaü sati kasmàdvai÷vadevã÷abdamàtràdeva nàmikùàü pratãmaþ kimiti càmikùàpadamapekùàmahe /
taddhitàntasya padasyàbhidhànàparyavasànànna pratãmastatparyavasànàya càpekùàmahe /
avasitàbhidhànaü hi padaü samarthamarthadhiyamàdhàtum /
idaü tu saünihitavi÷eùàbhidhàyi tatsaünidhimapekùamàõaü saünidhàpakamàmikùàpadamapekùata iti kuta àmikùàpadànapekùa àmikùàpratyayaprasaïgaþ /
kuto và tatrànapekùà /
ata÷ca satyàmapi padàntaràpekùàyàü yatpadaü padàntaràpekùamabhidhatte tatpramàõabhåtaprathamabhàvipadàvagamyatvàcchrautaü balãya÷ca /
yattu paryavasitàbhidhànapadàbhihitapadàrthavagamagamyaü tattaccaramapratãtivàkyagamyaü durbalaü ceti taddhita÷rutyavagatàmikùàlakùaõaguõàvarodhàtpårvakarmàsaüyogi vàjinadravyaü sasaübandhi pårvasmàdbhinatti /
eva¤ca sati nityavadavagadhànapekùasàdhanabhàvàmikùà na vàcinadravyeõa saha vikalpasamuccayau pràpsyati /
nacà÷vatve nirãóhatvàdanapekùavçtti vàjipadaü katha¤cidyaugikaü sàpekùàvçtti vi÷vadeva÷abdàü devatàü vai÷vadevãpadàdàmikùàdravyaü pratyupasarjanãbhåtàmavagatàmupalakùayiùyati /
prakçtaü hi sarvanàmapadagocaraþ /

pradhànaü ca prakçtamucyate nopasarjanam /
pràmàõike ca vidhikalpanàgaurave abhyupetavye eva pramàõasya tattvaviùayatvàt /
tasmàdyatheha pårvakarmàsaübhavino guõàtkarmabheda evamihàpi pa¤càgnividyàyàþ ùaóagnividyà bhinnà, evaü pràõasaüvàdeùånàdhikabhàvena vidyàbheda iti /
tathà dharmavi÷eùo 'pi karmabhedasya pratipàdaka iti /
tathàhi-kàrãrivàkyànyadhãyànàstaittirãyà bhåmau bhojanamàcaranti nàcarantyanye /
tathàgnimadhãyànàþ kecidupàdhyàyasyodakumbhamàharanti nàharantyanye /
tathà÷vamedhamadhãyànàþ kecida÷vasya ghàsamànayanti nànayantyanye /
kecittvàcarantyanyameva dharmam /
naca tànyeva karmàõi bhåmibhojanàdijanitamupakàramàkàïkùanti nàkàïkùanti ceti yujyate /
ato 'vagamyate bhinnàni tàsu ÷àkhàsu karmàõãti /
astu prastute kimàyàtamityata àha-
#<asti càtreti />#
anyeùàü ÷àkhinàü nàstãti ÷eùaþ /
#<evaü punaruktyàdayo 'pãti />#
'samidho yajati'ityàdiùu pa¤cakçtvo 'bhyasto yajati÷abdaþ /
tatra kimekà karmabhàvanà kiüvà pa¤caiveti /
kiü tàvatpràptaü, dhàtvarthànubandhabhedena ÷abdàntaràdhikaraõe bhàvanàbhedàbhidhànàddhàtvarthasya ca dhàtubhedamantareõa bhedànupapatteþ 'samidho yajati'iti prathamabhàvinà vàkyena vihità karmabhàvanà viparãvartamànoparitanairvàkyairanådyate /
naca prayojanàbhàvàdananuvàdaþ pramàõasiddhasyàprayojanasyànanuyojyatvàt /
karmabhàvanàbhede cànekàpårvakalpanàprasaïgàdekàpårvavàntaravyàpàramekaü karmeti pràptam /
evaü pràpta ucyate-parasparànapekùàõi hi samidàdivàkyànãti /
sarvàõyeva pràthamyàrhaõyapi yugapadadhyayanànupapatteþ krameõàdhãtànãti /
na tvayameùàü prayojakaþ kramaþ /
parasparàpekùàõàmekavàkyatve hi prayojakaþ syàt /

tena pràthamyàbhàvàt pràptamityeva nàstãti kasya ko 'nuvàdaþ /
katha¤cidviparivçttimàtrasyautsargikàpravçttapravartanàlakùaõavidhitvàpavàdasàmarthyàbhàvàt /
guõa÷ravaõe hi guõavi÷iùñakarmavidhàne vidhigauravabhiyà guõamàtravidhànalàghavàya karmànuvàdàpekùàyàü viparivçtterupakàraþ /
yathà 'dadhnà juhoti'iti dadhividhipare vàkye viparivçttyapekùàyàm 'agnihotraü juheti'iti vihitasya homasya

viparãvartamànasyànuvàdaþ /
na càtra guõàdbhedaþ, samidàdipadànàü karmanàmadheyànàü guõavacanatvàbhàvàt /
agçhyamàõavi÷eùatayà ca kiüvacanavihitakiïkarmànuvàdena kasya guõavidhitvamiti na vinigamyate /
na càpårvà nàma jyotiràdivadvidhànasaübandhaü prathamamavagataü, yataþ pårvabuddhivicchedena vidhãyamànaü karma pårvasmàtsaüj¤àto vyavacchindyàt /
kintu prathamata eva karmasàmànàdhikaraõyenàvagatàþ samidàdayastadva÷àtkarmanàmadheyatàü pratipadyamànà àkhyàtasyànuvàdatve 'nuvàdà vidhitve vidhayo na tu svàtantryeõa kasyacidã÷ate /
tasmàt svarasasiddhàpràptakarmavidhiparatvàtkarmaõyayamabhyàso bhàvanànubandhabhåtàni bhindàno bhàvanàü bhinatti yathà tathà ÷àkhàntaravihità api vidyàþ ÷àkhàntaravihitàbhyo vidyàbhyo 'bhyàso bhetsyatãti /
a÷akte÷ca /
nahyekaþ puruùaþ sarvavedàntapratyayàtmikàmupàsanàmupasaühartuü ÷aknoti sarvavedàntàdhyayanàsàmarthyàdanadhãtàrthopasaühàre 'dhyayanavidhànavaiyathryaprasaïgàt /
prati÷àkhaü bhede tåpàsanànàü nàyaü doùaþ /
samàptibhedàcca /
keùà¤cit ÷àkhinàmoïkàrasàrvàtmyakathane samàptiþ /
keùà¤cidanyatra /
tasmàdapyupàsanàbhedaþ /
anyàrthadar÷anàdapi bhedaþ /
tathàhi-'naitadacãrõavrato 'dhãte'iti acãrõavratasyàdhyayanàbhàvadar÷anàdupàsanàbhàvaþ /
kvacidacãrõavratasyàdhyayanadar÷anàdupàsanàvagamyate /
tasmàdupàsanàbheda iti /
atra siddhàntamàha-
#<sarvavedàntapratyayaü codanàdyavi÷eùàt />#

tadvyàcaùñe-
#<sarvavedàntapratyayàni># sarvavedàntapramàõàni#<vij¤ànàni tasmiüstasmin vedànte tàni tànyeva bhavitumarhanti />#
yànyekasmin vedànte tànyeva vedàntàntareùvapãtyarthaþ /
codanàdyavi÷eùàt /
àdi÷abdena saüyogaråpàkhyàþ saügçhyante /
atra ca codyata iti codanà puruùaprayatnaþ /
sa hi puruùasya vyàpàraþ /
tatra khalvayaü homàdidhàtvarthàvacchinne pravartate /
tasya devatodde÷ena tyàgasyàsecanàdikasyàvacchedyaþ puruùaprayatnaþ sa eva ÷àkhàntare yathaivamihàpi pràõajyeùñhatva÷reùñhatvavedanaviùayaþ puruùaprayatnaþ sa eva ÷àkhàntareùvapãti /
evaü phalasaüyogo 'pi jyeùñha÷reùñhabhavanalakùaõaþ sa eva /
råpamapi tadeva /
yathà yàgasya yadekasyàü ÷àkhàyàü dravyadevatàråpaü tadeva ÷àkhàntareùvapãti /
evaü vedanasyàpi yadekatra pràõajyeùñhatva÷reùñhatvaråpaü viùayastacchàkhàntareùvapãti //1//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.1.2

#<ka¤cidvi÷eùamiti />#
yuktaü yadagnãùomãyasyotpannasya pa÷càdekàda÷akapàlatvàdisaübandhe 'pyabheda iti /
yathotpannasya tasya sarvatra pratyabhij¤àyamànatvàdiha tvagniùåtvapattigata eva guõabheda iti kathaü vai÷vadevãvanna bhedaka iti vi÷eùaþ /
tamimaü vi÷eùamabhipretyà÷aïkate såtrakàraþ-
#<bhedànneti cediti  | BBs_3,3.2a |>#
parihàraþ såtràvayavaþ-
#<na ekasyàmapãti  | BBs_3,3.2b |>#
pa¤caiva sàüpàdikà agnayo vàjasaneyinàmapi chàndogyànàmiva vidhãyante /
ùaùñhastvagniþ saüpadvyatirekàyànådyate na tu vidhãyate /
vai÷vadevyàü tåtpattau guõo vidhãyata iti bhavatu bhedaþ /
athavà chàndogyànàmapi ùaùñho 'gniþ pañhyata eva /
athavà bhavatu

vàjasaneyinàü ùaùñhàgnividhànaü mà ca bhåcchàndogyànàü tathàpi pa¤catvasaükhyàyà avidhànànnotpatti÷iùñatvaü saükhyàyàþ kintåtpanneùvagniùu pracaya÷iùñà saükhyànådyate sàüpàdikànagnãnavacchetuü, tena yeùàmutpattisteùàü pratyabhij¤ànàt /
apratyabhij¤àyamànàyà÷ca saükhyàyà anuvàdyatvenànutpattervidhãyamànasya càdhikasya ùoóa÷igrahaõavadvikalpasaübhavànna ÷àkhàntare j¤ànabhedaþ /
utpatti÷iùñatve 'siddhe pràõasaüvàdàdayo 'pi bhavanti pratyabhij¤ànàdabhinnàstàsu tàsu ÷àkhàsviti //2//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.1.3

#<svàdhyàyasya tathàtvena hi samàcàre 'dhikàràc ca savavac ca tanniyamaþ  | BBs_3,3.3 |>#
yairàtharvaõikagranthopàyà vidyà veditavyàü teùàmeva ÷irovratapårvàdhyayanapràptagranthabodhità phalaü prayacchati nànyathà /
anyeùàü tu chàndogyàdãnàü saiva vidyà cãrõa÷irovratànàü phaladetyàtharvaõagranthàdhyayanasaübandhàdavagamyate /
tatsaübandha÷ca vedavrateneti 'naitadacãrõavrato 'dhãte'iti samàmnànàdavagamyate /
'teùàmevaitàü brahmavidyàü vadeta'iti vidyàsaüyoge 'pyetàmiti prakçtaparàmar÷inà sarvanàmnàdhyayanasaübandhàvirodhàdàtharvavihitaiva vidyocyata iti /
savà homàþ sapta sauryàdayaþ ÷ataudanàntà atharvaõikànàü ta ekasminnevàrtharvaõike 'gnau kriyante na tretàyàm //3//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.1.4

vidyaikatvaü

#<dar÷ayati ca  | BBs_3,3.4 |>#

bhåyobhåyo vidyaikatvasya vedadar÷anàdyatràpi saguõabrahmavidyànàü na sàkùàdveda

ekatvamàha tàsàmapi tatpràyapañhitànàü tadvidhànàü pràyadar÷anàdekatvameva /
tathàhyagryapràye likhitaü dçùñvà bhavedayamagrya iti buddhiriti /
yacca kàñhakàdisamàkhyayopàsanàbheda iti tadayuktam /
età hi pauruùeyyaþ samàkhyàþ kàñhakàdipravacanayogàttàsàü ÷àkhànàü na tåpàsanànàm /
nahyetàþ kañhàdibhiþ proktà naca kañhàdyanuùñhànamàsàmitarànuùñhànebhyo vi÷eùyate /
naca kañhaproktànimittamàtreõa granthe pravçttau tadyogàcca katha¤cillakùaõayopàsanàsu pravçttau saübhavantyàmupàsanàbhidhànàmapyàsàü ÷akyaü kalpayitum /
naca tadbhedàbhedau j¤ànabhedàbhedaprayojakau, mà bhådyathàsvamàsàmabhedàjj¤ànànàmeka÷àkhàgatànàmaikyam /
kañhàdipuruùapravacananimittà÷caitàþ samàkhyàþ kañhàdibhyaþ pràk nàsanniti tannibandhano j¤ànabhedo nàsãdidànãü càstãti durghañamàpadyeta /
tasmànna samàkhyàto bhedaþ /
abhyàso 'pi nàtra bhedakaþ /
yuktaü yadeka÷àkhàgato yajatyabhyàsaþ samidàdãnàü bhedaka iti /
tatra hi vidhitvamautsargikamaj¤àtaj¤àpanamapravçttapravartanaü ca kupyeyàtàm '÷àkhàntare tvadhyetçpuruùabhedàdekatve 'pi nautsargikavidhitvavyàkopa iti /
a÷aktirapi na bhedahetuþ svàdhyàyo 'dhyetavya iti sva÷àkhàyàmadhyayananiyamaþ /
tata÷ca ÷àkhàntaraparãyànarthànanyebhyastadvidyebhyo 'dhigamyopasaühariùyati /
samàpti÷caikasminnapi tatsaübandhini samàpte tasya vyapadi÷yate /
yathàdhvaryave karmaõi jyotiùñomasya samàpti vyapadi÷anti-'jyotiùñomaþ samàptaþ'iti tasmàtsamàptibhedo 'pi na sàdhanamupàsanàbhedasya /
tadevamasati bàdhake codanàdyavi÷eùàtsarvavedàntapratyayàni karmàõi tàni tànyeveti siddham //4//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.2.5


ka¤cidvi÷eùamà÷aïkya pårvatantraprasàdhitam /
vakùyamàõàrthasiddhyarthamarthamàha sma såtrakçt //
cintàprayojanapradar÷anàrthaü såtram-

#<upasaühàro 'rthàbhedàd vidhi÷eùavatsamàne ca  | BBs_3,3.5 |>#

atraidamà÷aïkate-bhavatu

sarva÷àkhàpratyayamekaü vij¤ànaü tathàpi ÷àkhàntaroktànàü tadaïgàntaràõàü na ÷àkhàntarokte tasminnupasaühàro bhavitumarhati /
tasyaikasya karmaõo yàvanmàtramaïgajàtamekasyàü ÷àkhàyàü vihitaü tàvànmàtreõaivopakàrasiddheradhikànapekùaõàt /
apekùaõe càdhikamapi tatra vidhãyate /
naca vihitam /
tasmàdyathà naimittikaü karma sakalàïgavadvihitamapi a÷aktau yàvacchakyamaïgamanuùñhàtuü tàvanmàtrajanyenopakàreõaupakçtaü bhavatyevamihàpyaïgàntaràvidhànàdeva bhaviùyatãti /
evaü pràpta ucyate-sarvatraikatve karmaõaþ sthite gçhamedhãyanyàyena nopakàràvacchedo yujyate /
nahi tadeva karma sattadaïgamapekùate nàpekùate ceti yujyate /
naimittike tu nimittànurodhàdava÷yakartavye sarvàïgopasaühàrasya sadàtanatvàsaübhavàdupakàràvacchedaþ kalpyate /
pràkçtopakàrapiõóe codakapràpte àjyabhàgavidhànàdgçhamedhãye 'pyupakàràvacchedaþ syàt /
iha tu ÷àkhàntare katipayàïgavidhànaü tàni vidhatte netaràõi parisaücaùñe /
naca tadupakàrapiõóe codakapràpte àjyabhàgavattanmàtravidhànam /
tasmàttattvena karmaõàü sarvàïgasaïgama autsargiko 'sati balavati bàdhake nàpavadituü yukta iti //5//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.3.6

#<anyathàtvaü ÷abdàd iti cen nàvi÷eùàt  | BBs_3,3.6 |>#
dvayà dviprakàràþ pràjàpatyà devà÷càsurà÷ca /
tataþ kànãyasà eva devà jyàyasà asuràþ /
÷àstrajanyayà sàttvikyà buddhyà saüpannà devàþ /
te hi dãvyanta iti devàþ /
÷àstrayuktyaparikalpitamatayastàmasavçttipradhànà asurà asubhiþ pràõairanindriyairagçhãtaisteùu teùu viùayeùu ramanta ityasurà ata eva te jyàyàüsaþ /
yato 'mã tattvaj¤ànavantaþ kànãyasàstu devàþ /
aj¤ànapårvakatvàttattvaj¤ànasya /
pràõasya prajàpateþ sàttvikavçttyudbhavastàmasavçttyabhibhavaþ kadàcit /
kadàcittàmasavçttyudbhavo 'bhibhava÷ca sàttvikyà vçttaiþ /
seyaü spardhà /
te ha devà åcuþ, hanta asuràn yaj¤a udgãthenàtyayàma asuràn

jayàmàsminnàbhicàrike yaj¤a udgãthalakùaõasàmabhaktyupalakùitenodgàtreõa karmaõeti /
te ha vàcamåcurityàdinà saüdarbheõa vàkpràõacakùuþ÷rotramanasàmàsurapàpmaviddhatayà ninditvà atha hemamàsanyamàsye bhavamàsanyaü mukhàntarbilasthaü mukhyaü pràõaü pràõàbhimànavatãü devatàmåcustvaü na udgàyeti /
tathetyabhyupagamya tebhya eva pràõa udagàyat te 'surà viduranena pràõenodgàtrà no 'smàn devà atyeùyantãti /
tamabhidrutya pàpmanàvidhyannasurà yathà÷mànamçtvà pràpya mçttvàlloùño và vidhvaüsata evaü vidhvaüsamànà viùva¤co 'surà vine÷uþ /
tadetat saükùipyàha-
#<vàjasaneyaka iti />#
tathà chàndogye 'pyetaduktamityàha-
#<tathà chàndogye 'pãti />#
viùayaü dar÷ayitvà vimç÷ati-
#<tatra saü÷aya iti />#
pårvapakùaü

gçhõàti-
#<vidyaikatvamiti />#
pårvapakùamàkùipati-
#<nanu na yuktamiti />#
ekatrodgàtçtvenocyate pràõa ekatra codgànatvena kriyàkartro÷ca sphuño bheda ityarthaþ /
samàdhatte-
#<naiùa doùa iti />#
bahutararåpapratyabhij¤à nàdapratyabhij¤àyamànaü ki¤cillakùaõayà netavyam /
na kevalaü ÷àkhàntare, ekasyàmapi ÷àkhàyàü dçùñametanna ca tatra vidyàbheda ityàha-
#<vàjasanetyake 'pi ceti />#
bahutararåpapratyabhij¤ànànugrahàya comityanenàpi udgãthàvayavena udgãtha eva lakùaõãya iti pårvapakùaþ //6//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.3.7

#<na và prakaraõabhedàt parovarãyastvàdivat  | BBs_3,3.7 |>#
bahutarapratyabhij¤àne 'pi upakramabhedàttanurodhena copasaühàravarõanàdekasminvàkye tasyaiva codgãthasya punaþpunaþ saükãrtanàllakùaõàyàü ca chàndogye

vàjasaneyake pramàõàbhàvàdvidyàbheda iti ràddhàntaþ /
#<oïkàrasyopàsyatvaü prastutya rasatamàdiguõopavyàkhyànamoïkàrasya />#
tathàhi-bhåtapçthivyoùadhipuruùavàgçksàmnàü pårvasyottaramuttaraü rasatayà sàratayoktam /
teùàü sarveùàü rasatama oïkàra ukta÷chàndogye /
#<naca vivakùitàrthabheda iti />#
ekatrodgãthodgàtàràvupàsyatvena vivakùitàvekatra tadavayava oïkàra iti /
tathà hyabhyudayavàkye iti /
evaü hi ÷råyate-'vivà etaü prajayà pa÷ubhirardhayati vardhayatyasya bhràtçvyaü yasya havirniruptaü purastàccandramà abhyudeti sa tredhà taõóulànvibhajedye madhyamàþ syustànagnaye dàtre puroóà÷amaùñàkapàlaü nirvapedye sthaviùñhàstànindràya pradàtre dadhaü÷caruü ye kùodiùñhàstàn viùõave ÷ipiviùñàya ÷çte carum'iti /
tatra saüdehaþ-kiü kàlàparàdhe yàgàntaramidaü codyata uta teùveva karmasu prakçteùu kàlàparàdhe nimitte devatàpanaya iti /
eùa tàvadatra viùayaþ-amàvàsyàyàmeva dar÷akarmàrthaü vedikriyàgnipraõayanakriyà vratàdi÷ca yajamànasaüskàraþ /
dadhyartha÷ca dohaþ /
pratipadi ca dar÷akarmapravçttirityanuùñhànakramastàttvikaþ /
yasya tu yajamànasya kuta÷cidbhramanibandhanàccaturda÷yàmevàmàvàsyàbuddhau pravçttaprayogasya candramà abhyudãyate tatredaü ÷råyate-'yasya havirniruptam'iti /
tena yajamànenàbhyuditenàmàvàsyàyàmeva nimittàdhikàraü parisamàpya purastadahareva vedyuddharaõàdikarma kçtvà pratipadi dar÷aþ pravartayitavyaþ /
tatràbhyudaye kiü naimittikamidaü karmàntaraü dar÷àccodyata uta tasminneva dar÷akarmaõi pårvadevatàpanayanena devatàntaraü vidhãyata iti /
tatra havirbhàgamàtra÷ravaõàccaruvidhànasàmarthyàcca karmàntaram /
yadi hi pårvadevatàbhyo havãüùi vibhajediti ÷råyate tatastànyeva havãüùi devatàntareõa yujyamànàni na karmàntaraü gamayitumarhanti kintu prakçtameva karma taddhaviùkamapanãtapårtadevatàkaü devatàntarayuktaü syàt /
atra punastredhà taõóulàn vibhajediti haviùa eva madhyamàdikrameõa vibhàga÷ravaõàdanapanãtà haviùi pårvadevatà iti pårvadavatàvaruddhe haviùi devatàntaramalabdhàvakà÷aü ÷råyamàõaü karmàntarameva gocarayet /
apica pràpte

pårvasmin karmaõi dadhnastaõóulànàü payasastaõóulànàü cendràdidevatà saübandha÷ca vidhàtavyaþ /
carutvaü càtra vihitaü nàstãti tadapiva vidhàtavyam /
tathà pràpte karmaõyanekaguõavidhànàdvàkyaü bhidyeta /
karmàntaraü tvapårvaü ÷akyamekenaiva prayatnenànekaguõavi÷iùñaü vidhàtumiti nimitte karmàntarameva vidhãyate /
dar÷astu lupyate kàlàparàdhàditi pràpta ucyate-na karmàntaram /
pårvadavatàto haviùo vibhàgapårvaü nimitte devatàntaravidhànàt /
carvarthasya càrthapràpteþ /
bhavedetadevaü yadà tredhà taõóulàn vibhajediti taõóulànàü tredhà vibhàgavidhànaparametadvàkyaü syàdapi tu vàkyàntarapràptaü taõóulànàü tredhàtvamanådya vibhajedityetàvadvidhatte tatra vàkyàntaràlocanayà pårvadevatàbhya iti gamyate taõóulàniti tvavivakùitaü havirubhayatvàvat /
tathà ca ye madhyamà ityàdãni vàkyànyapanãte pårvavat devatàsaübandhe haviùastasminneva karmaõyapratyåhaü devatàntarasaübandhaü vidhàtuü ÷aknuvanti /
tathàca dravyamukhena prakçtamukhapratyabhij¤ànàt devatàntarasaübandhe 'pi na karmàntarakalpanàbhavitumarhati /
tata÷ca samàpte 'pi naimittikàdhikàrasiddhyarthaü tànyeva punaþ karmàõyanuùñheyàni /
naca dadhani carumiti carusaptamyarthayorvidhànaü tayorapyarthapràptatvàt /
prakçte hi karmaõi taõóulapeùaõaprathanaü puroóà÷apàkàdi dadhipayasã ca pràptàni tatràbhyudayanimitte dadhiyuktànàü payoyuktànàü ca taõóulànàü vibhajediti vàkyena pårvadevatàpanayaü kçtvà ye madhyamà ityàdibhirvàkyairdevatàntarasaübandhaþ kçtaþ /
naca prabhåtadhipayaþ saüsaktairalpaistaõóulaiþ puroóà÷akriyà saübhavati /
iti puroóà÷anivçttau tadarthasya prathanasyàpi nivçttiranivçttastu pàko 'pavàdàbhàvàttathà càrthapràpta÷codyate /
bhavatu và anekavàkyakalpanam /

prakçtàdhikàràvagamabalàdasyàpi nyàyyatvàditi /
tasmàttadevedaü karma na tu karmàntaramiti siddham /
pa÷ukàmavàkye

tvapårvakarmavidhirabhyudayavàkyasàråpye 'pi /
'yaþ pa÷ukàmaþ syàtso 'màvàsyàmiùñvà vatsànapàkuryàdye sthaviùñhàstànagnaye sanimate 'ùñhàkapàlaü nirvapedye madhyamàstàn viùõave ÷ipiviùñàya ÷çte caruü ye kùodiùñhàstanindràya pradàtre dadhaü÷carum'iti /
atra hi amàvàsyàmiùñveti samàpte yàge pa÷ukàmeùñividhànaü nàtra pårvasya karmaõo 'nanuvçtteryàgàntaravidhiriti yuktam /
#<parovarãyastvàdivat />#
yathodgãthopàsanàsàmye 'pi àdityagatahiraõya÷makùutvàdiguõavi÷iùñodgãthopàsanàtaþ parovarãyastvaguõavi÷iùñodgãthopàsanà bhinnà tadvadidamapãti /
parasmàt paro varàcca varãyàniti parovarãyànudgãthaþ paramàtmaråpaþ saüpannaþ /
ata eva anantaþ /
paramàtmadçùñimudgãthe bhavayitum 'àkà÷o hyevaibhyo bhåtebhyo jyàyàn'ityàkà÷a÷abdena paramàtmànaü nirdi÷ati //7//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.3.8
#<saüj¤àta÷ cet tad uktam asti tu tad api  | BBs_3,3.8 |>#
sphuñatare bhedàvagame saüj¤aikatvaü nàbhedasàdhanamatiprasaïgapàtàt /
apica ÷rutyakùaràlocanayàü bhedapratyayo 'ntaraïga÷cànapekùa÷ca /
saüj¤aikatvaü tu ÷rutibàhyatayà bahiraïgaü ca pauruùeyatayà sàpekùaü ca /
tasmàdurbalaü nàmedasàdhanàyàlamiti //8//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.4.9

#<vyàpte÷ ca sama¤jasam  | BBs_3,3.9 |
adhyàso nàmeti />#
gauõã buddhiradhyàsaþ /
yathà màõavake 'nivçttàyàmeva màõavakabuddhivyapade÷avçttau siühabuddhivyapade÷avçttiþ siüho màõavaka iti, evaü pratimàyàü vàsudevabuddhirnàmni ca brahmabuddhistathoïkàra udgãthabuddhivyapade÷àviti /
apavàdaikatvavi÷eùaõàni

coktàni /
ekàrthe 'pi ca ÷abdadvayaprayogo dç÷yate /
yathà vai÷vadevyàmikùà vij¤ànamànandam /
vyàkhyàyàü ca paryàyàõamapi sahaprayogo yathà sindhuraþ karã pikaþ kokila iti /
vimç÷yànadhyavasàyalakùaõaü pakùaü gçhõàti-
#<tatrànyatama iti />#
siddhàntamàha-idamucyate-
#<vyàpte÷ca />#
pratyanuvàkaü pratyçcamupakrame ca samàptau cokàraþ sardavedavyàpãti kiïgato 'yamoïkàrastattadàpyàdiguõavi÷iùñastasmai tasmai kàmàvàptyàdiphalàyopàsyatvenàdhikriyata ityapekùàyàmudgãthapadeneti vi÷iùyate /
udgãthapadenokàràdyavayavaghañitasàmabhaktibhedàbhidhàyinà samudàyasyàvayavabhàvànupapattestatsaübandhavayava oïkàro lakùyate, na punaroïkàreõàvayavina udgãthasya lakùaõà /
oïkàrasyaivopariùñàttu tattadguõavi÷iùñasya tattatphalavi÷iùñasya copavyàkhyàsyamànatvàt /
dçùña÷ca samudàya÷abdo 'vayave lakùaõayà yathà gràmo dagdhaþ paño dagdha iti tadekade÷adàhe /
adhyàse tu lakùaõà phalakalpanà ca /
tathàhi àptyàdiguõakapraõavopàsanàdidamudgãthatopàsanaü praõavasyànyat /
nacàtràpyàdi upàsaneùviva phalaü ÷råyate /
tasmàt kalpanãyam /
udgãthasaübandhipraõavopàsanàdhikàrapare vàkye nàyaü doùaþ /
apica gauõyà vçtterlakùaõàvçttirbalãyasã làghavàt /
lakùaõàyà hi lakùaõãyaparatvaü padasya tasyaiva vàkyàrthàntarbhàvàt /
yathà gàïgàyàü ghoùa iti lakùyamàõasya tãrasya vàkyàrthe 'ntarbhàvo 'dhikaraõatayà /
gaurvàhãka ityatra tu gosaübandhitãùñhanmåtrapurãùàdilakùaõayà na tatparatvaü go÷abdasya /
apitu tatkakùàdhyavasitatadguõayuktavàhãkaparatvamiti gauõyà vçtterdurbalatvaü tadidamuktaü-lakùaõàyàmapi tviti /
gauõyapi vçttirlakùaõàvayavatvàllakùaõoktà /
yadyapi

vai÷vadevãpadamàmikùàyàü pravartate tathàpyarthamedaþ sphuñataraþ /
àmikùàpadaü hi råpeõàmikùàyàü pravartate /
vai÷vadevãpadaü tu tasyàmeva vi÷vadevavi÷iùñàyàm /
evaü hi vij¤ànàndayorapi sphuñataraþ pravçttinimittabhedaþ satyapi brahmaõyaikàrthye /
naca vyàkhyànamubhayorapi prasiddhàrthatvàdbhinnàrthatvàcca /
÷eùamatirohitàrtham //9//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.5.10

#<sarvàbhedàdanyatreme  | BBs_3,3.10 |>#

#<sarvàbhedàdanyatreti />#
evaü÷abdasya sannihitaprakàrabhedaparàmar÷àrthatvàtsàkùàcchabdopasthàpitasya ca saünidhànàcchàkhàntaragatasya cànukramatayà(?) saünidhànàbhàvànna kauùãtakipràõasaüvàdavàkye pràõasya vasiùñhatvàdibhirguõairupàsyatvamapi tu jyeùñhatreùñhatvamàtreõeti pårvaþ pakùaþ /
siddhàntastu-satyaü saünihitaü paràmç÷ati evaïkàro na tu ÷abdopàttamàtraü saünihitam /
kintu yacchabdàbhihitàrthanàntarãyakatayà pràptaü tadapi hi buddhau saünihitaü saünihitameva /
yathà 'yasya parõamayã juhårbhavati'ityavyabhicàritakratusamanvayayà juhvopasthàpitaþ kratuþ /
tasmàdupàsyaphalapratyabhij¤ànàttadavyabhicàriõaþ prakàrabhedasyehànuktasyàpi buddhau saünidhànàtprakçtaparàmar÷inaivaïkàreõa

paràmar÷o yukta iti siddhaü kauùãtakibràhmaõagatena tàvadevaïkàreõa ÷akyate paràmraùñum /
tathàpyabhyupetyàpi bråma ityà÷ayavatà bhàùyakçtoktam-
#<tathàpi tasminneva vij¤àne vàjasaneyibràhmaõagateneti /
÷rutahàniriti />#
kevalasya ÷rutasya hàniritarasahitasya càkùutasya kalpanà na cetyarthaþ /
atirohitamanyat //10//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.6.11

#<ànandàdayaþ pradhànasya  | BBs_3,3.11 |>#
guõavadupàsanàvidhànasya

vàstavaguõavyàkhyànàdvivekàrthamidamadhikaraõam /
yathaikasya brahmaõaþ /
saüyadvàmatvàdayaþ satyakàmàdaya÷ca guõà na saükãryeran /
evàmànandavij¤ànatvàdayo vibhutvanityatvàdibhirguõaiþ prade÷àntaroktairna saükãryeran /
tatsaükare và saüyadvàmatvàdayo 'pi satyakàmàdibhiþ saükãryeran /
nahi brahmaõo dharmiõaþ sattve ka÷cidvi÷eùa iti pårvaþ pakùaþ /
ràddhàntastu vàstavavidheyayorvastudharmatayà cànuùñheyatayà càvyavasthàvyavasthe vyavatiùñhete /
vastudharmo hi yàvadvastu vyavatiùñhate /
nàsàvekatrokto 'nyatrànukto nàstãti ÷akyaü vaktum /
vidheyastu puruùaprayatnatantraþ puruùaprayatna÷ca yatra yàvadguõavi÷iùñe brahmaõi coditaþ sa tàvatyevàvatiùñhate nàvihitamapi guõaü cotarãkartumarhati /
tasya vidhitantratvàdvidhe÷ca vyavasthànàt /
tasmàdànandavij¤ànàdayo brahmatattvàtmatayoktà yatra yatra brahma ÷råyate tatra tatrànuktà api labhyante /
saüyadvàmàdaya÷copàsanàprayatnavidhiviùayà yathàvidhyavatiùñhante na tu yathàvastviti siddham /
priya÷irastvàdãnàü tåpàsyatvamàropya nyàyo dar÷itaþ /
tasya (?)tu saüyadvàmàdiruktaþ /
modanamàtraü modaþ /
pramodaþ prakçùño modastàvimau parasparàpekùàvupacayàpacayau //11//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.6.12

priya÷irastvàdyapràptirupacayàpacayau hi bhede  | BBs_3,3.12 |
// 12 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.6.13

itare tvarthasàmànyàt  | BBs_3,3.13 |
// 13 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.7.14

#<àdhyànàya prayojanàbhàvàt  | BBs_3,3.14 |>#
#<
indriyebhyaþ parà hyarthà iti />#
kimatra sarveùàmevàrthàdãnàü paratvaü pratipipàdayiùitam, àho puruùasyaiva tatpratipàdanàrthaü cetareùàü paratvapratipàdanam /
tatra pratyekamarthàdiparatvapratipàdana÷ruteþ ÷råyamàõatattatparatve ca saübhavati na tattadatikarme sarveùàmekaparatvàdhyavasànaü nyàyyam /
na ca prayojanàbhàvàdasaübhavaþ /
sarveùàmeva pratyekaü paratvàbhidhànasyàdhyànaprayojanatvàt /
tattadàdhyànànàü ca prayojanavattvasmçteþ /
tathàhi smçtiþ- 'da÷a manvantaràõãha tiùñhantãndriyacintakàþ /
bhautikàstu ÷ataü pårõaü sahasraü tvàbhimànikàþ //
bauddhà da÷a sahasràõi tiùñhanti vigatajvaràþ /
pårõaü ÷atasahasraü tu tiùñhantyavyaktacintakàþ /
puruùaü nirguõaü pràpya kàlasaükhyà na vidyate /
'iti /
pràmàõikasya vàkyabhedasyàbhyupeyatvàt pratyekaü teùàmarthàdãnàü paratvaparàõyetàni vàkyànãti pràptaya ucyate-indriyebhyaþ parà hyarthà ityeùa tàvatsaüdarbho vastutattvapratipàdanaparaþ pratãyate nàdhyànavidhiparaþ /
tada÷ruteþ /
tadatra yatpratyasya sàkùàtprayojanavattvaü dç÷yate tatpratyayaparatvaü sarveùàm /
dçùñaü ca viùõoþ paramapadaj¤ànasya nikhilànarthasaüsàrakàraõàvidyopa÷amaþ /
tattvaj¤ànodayasya viparyàsopa÷amalakùaõatveta tatra tatra dar÷anàt /
arthàdiparatvapratyayasya tu na dçùñamasti prayojanam /
naca dçùñe saübhavati adçùñakalpanà nyàyyà /
naca paramapuruùàrthahetuparatve saübhavati avàntarapuruùàrthatocità /
tasmàddçùñaprayojanavattvàt, puruùaparatvapratipàdanàrtho 'yaü saüdarbha iti gamyate /
ki¤càdaràdapyayamevàsyàrtha ityàha-
#<apica parapratiùedheneti />#
nanvatràdhyànavidhirnàsti tatkathamucyate àdhyànàyetyata àha-
#<àdhyànàyeti># //14//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.7.15

#<àtma÷abdàc ca  | BBs_3,3.15 |>#

anadhigatàrthapratipàdanasvabhàvatvàpramàõànàü vi÷eùata÷càgamasya, puruùa÷abdavàcyasya càtmanaþ svayaü ÷rutyaiva duradhigamatvàvadhàraõàdvastuta÷ca duradhigamatvàdarthàdãnàü ca

sugamatvàttatparatvamevàrthàdiparatvàbhidhànasyetyarthaþ /
÷ruterà÷ayàti÷aya ivà÷ayàti÷ayaþ /
tattàtparyateti yàvat /
ki¤ca ÷rutyantaràpekùitàbhidhànàdapyevameva /
arthàdiparatve tu svaråpeõa vivakùite nàpekùitaü ÷rutiràcaùñe ityàha-
#<apica so 'dhvanaþ pàramàpnotãti># //15//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.8.16

#<àtmagçhãtir itaravad uttaràt  | BBs_3,3.16 |>#
÷rutismçtyorhi lokasçùñiþ parame÷varàdhiùñhità parame÷varahiraõyagarbhakartçkopalabdhà seyamiha mahàbhåtasargamanabhidhàya pràthamikã lokasçùñirupalabhyamànàvàntare÷varakàryà pràgutpatteràtmaikatvàvadhàraõaü càvàntare÷varasaübandhitayà gamayati /
pàrame÷varasargasya mahàbhåtàkà÷àditvàdasya ca tadvaiparãtyàt /
asti hi tasyaivaikasya vikàràntaràpekùayàgnatvamasti cekùaõam /
api caitasminnaitareyake pårvasminprakaraõe prajàpatikartçkaiva lokasçùñiruktà /
tadanusàràdapyetadeva vij¤àyate /
apica tàbhyo gàmànayadityàdaya÷ca vyavahàraþ ÷rutyoktà vi÷eùavatsvàtmaparamàtmasu prasiddhàþ /
tato 'pyavàntare÷vara eva vij¤àyate /
àtma÷abdaprayoga÷càtràpi dçùñastasmàdaparàtmàbhilàpo 'yamiti pràpta ucyati-paramàtmano gçhãtiriha yathà itareùu sçùñi÷ravaõeùu 'etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ'ityàdiùu /
tasmàduttaràtsa aikùatetãkùaõapårvakasraùñçtva÷ravaõàdàtmetyavadhàraõàcca /
etadabhisaühitam-mukhyaü tàvat sargàtpràkkevalatvamàtmapadatvaü sraùñçtvaü ca parame÷varasyàtra bhavataþ /
tadasatyàmanupapattau nànyatra vyàkhyàtumucitam /
naca mahàbhåtasçùñyanabhidhànena lokasçùñyabhidhànamanupapattibãjam /

àkà÷apårvikàyàü vastuto brahmaõaþ sçùñau yathà kvacittejaþpårvakasçùñyabhidhànaü na virudhyate 'etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ'iti dar÷anàt /
àkà÷aü vàyuü sçùñveti hi tatra pårayitavyamevahàpi mahàbhåtàni sçùñveti kalpanãyam /
sarva÷àkhàpratyayatvena j¤ànasya ÷rutisiddhyarthama÷rutopalabdhau yatnavatà bhavitavyaü na punaþ ÷rute mahàbhåtàditve sargasya ÷aithilyamàdaraõãyam /
apica svàdhyàyavidhyadhãnagrahaõo vedarà÷iradhyayanavidhyàpàditaprayojanavadarthamabhidadhàno yathà yathà prayojanàdhikyamàpnoti tathà tathànumanyatetaràm /
yathà càsya brahmagocaratve paramapuruùàrthaupayikatvaü naivamanyagocaratve /
tadidamuktam-
#<yo 'pyayaü vyàpàravi÷eùànugama iti />#
naca lokasargo 'pi hiraõyagarbhavyàpàro 'pi tu tadanupraviùñasya paramàtmana ityatraivoktam /
tasmàdàtmaivàgna ityupakramàttadvyàpàreõa cekùaõena madhye paràmar÷àdupariùñàcca bhedajàtaü mahàbhåtaiþ sahànukamya brahmapratiùñhatvena brahmaõa upasaühàràdbrahmàbhilàpatvamevàsyeti ni÷cãyate /
yatra tu puruùavidhàdi÷ravaõaü tasya bhavettvanyaparatvaü gatyantaràbhàvàditi sarvamavadàtam /
aparaþ kalpaþ /
sadupakramasya saüdarbhasyàtmopakramasya ca kimaikàrthyamàhosvidarthabhedaþ /
tatra sacchabdasyàvi÷eùeõàtmani cànàtmani ca pravçtternàtmàrthatvaü kintu samastavastvanugatasattàsàmànyàrthatvaü tathà copakramabhedàdbhinnàrthatvam /
sa àtmà tattvamasãti copasaühàra upakramànurodhena saüpattyarthatayà vyàkhyeyaþ /
taddhi satsàmànyaü paramàtmatayà saüpàdanãyam /
tadvij¤ànena ca sarvavij¤ànaü mahàsàmànyasya sattàyàþ samastavastuvistàravyàpitvàdityevaü pràpta ucyate-àtmagçhãtirvàjasaneyinàmiva chàndogyànàmapyuttaràtsa àtmà tattvamasãti tàdàtmyopade÷àt /
astu tàvadàtmavyàtiriktasya prapa¤casya sadasattvàbhyàmanirvàcyatayà na sattvaü sattvaü tvàtmadhàtoreva tattvena nirvàcyatvàttasmàdàtmaiva sanniti /
abhyupetyàha /
sacchabdasya sattàsàmànyàbhidhàyitvàtprativyakti ca tasya pravçtteràtmani

cànyatra ca sacchabdapravçtteþ saü÷aye satyupasaühàrànurodhena sadevetyàtmanyevàvasthàpyate /
nãtàrthopakramànurodhena hyupasaühàravarõanà na punaþ saüdigdhàrthenopakrameõopasaühàro varõanãyaþ /
apica saüpattau phalaü kalpanãyam /
naca sàmànyamàtre j¤àte vi÷eùaj¤ànasaübhavaþ /
na khalvàkàràdvçkùe j¤àte ÷iü÷apàdayastadvi÷eùà j¤àtà bhavanti /
tadevamavadhàraõàdi sarvamanàtmàrthatve syàdanupapannamiti chàndogyasyàtmàrthatvameveti siddham /
atra ca pårvasmin pårvapakùe hiraõyagarbhopàsanà siddhànte tu brahmabhàvaneti //16//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.8.17

anvayàd iti cet syàd avadhàraõàt  | BBs_3,3.17 |
// 17 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.9.18

#<kàryàkhyànàdapårvam  | BBs_3,3.18 |>#
viùayamàha-
#<chandogà vàjasaneyina÷ceti />#
ananaü pràõanaü anaþ pràõaþ taü pràõamanagnaü kurvantaþ /
#<anagnatàcintanamiti />#
manyanta iti mananaü j¤ànaü tadvyànaparyantamiti cintanamuktam /
saü÷ayamàha-
#<tatkimiti />#
khuraravamàtreõàpàtata ubhayavidhànapakùaü gçhãtvà madhyamaü pakùamàlambate pårvapakùã-
#<athavàcamanameveti />#
yadyevamanagnatàsaükãrtanasya kiü prayojanamityata àha-
#<tasyaiva tu stutyarthamiti />#
ayamabhisandhiþ-yadyapi smàrtaü pràyatyàrthamàcamanamasti tathàpi pràõopàsanaprakaraõe 'vidhànàttadaïgatvenàpràptamiti vidhànamarthavadbhavati, ançtavadanapratiùedha iva smàrte jyotiùñomaprakaraõe samàmnàto nànçtaü vadediti pratiùedho jyotiùñomàïgatayàrthavàniti /
ràddhàntamàha-
#<evaü pràpta iti />#
codayati-
#<nanviyaü ÷rutiriti />#
pariharati-
#<neti />#
tulyàrthayormålamålibhàvo nàtulyàrthayorityarthaþ /
abhipràyasthaü pårvapakùabãjaü niràkaroti-
#<na ceyaü ÷rutiriti />#
kratvarthapuruùàrthayorançtavadanapratiùedhayoryuktamapaunaruktam /
iha tu smàrtavàcamanaü sakalakarmàïgatayà vihitaü pràõopàsanàïgamapãti vyàpakena smàrtenàcamanavidhinà punaruktatvàdanarthakam /
naca smàrtasyànena paunaruktyaü tasya ca vyàpakatvàdetasya ca pratiniyataviùayatvàditi /
madhyamaü pakùamapàkçtya prathamapakùamapàkaroti-
#<ata eva ca nobhayavidhànam />#
yuktyantaramàha-
#<ubhayavidhàne ceti />#
upasaüharati-
#<tasmàtpràptameveti /
na càyamanagnatàvàda iti />#
stotavyàbhàve stutirnopapadyata ityarthaþ /
apica mànàntarapràptenàpràptaü vidheyaü ståyeta /
na cànagnatàsaükalpo 'nyataþ pràpto yataþ stàvako bhavet /
na càcamanamanyato 'pràptaü yena vidheyaü satståyetetyàha-
#<svayaü cànagnatàsaükalpasyeti />#
api caikasya karmaõa ekàrthataivetyucitaü tasya balavatpramàõava÷àdananyagatitve satyanekàrthatà kalpyate /
saükalpe tu karmàntare vidhãyamàne nàyaü doùa ityàha-
#<na caivaü satyekasyàcamanasyeti />#
apica dçùñicodanàsàhacaryàddçùñicodanaiva nyàyyà na càcamanacodanetyàha-
#<apica yadidaü ki¤ceti />#
yathà hi ÷vàdimaryàdasyànnasyàttuma÷akyatvàdannadçùñi÷codyate evamihàpyapàü paridhànàsaübhavàddçùñireva codyata ityannadçùñividhisàhacaryàdgamyate /
a÷abdatvaü ca yadyapi dçùñyabhyavahàrayostulyaü tathàpi dçùñiþ ÷àbdadç÷yanàntarãyakatayà sàkùàcchabdena kriyamàõopalabhyate /
abhyavahàrastvadhyàharaõãyaþ katha¤cidyogyatàmàtreõeti vi÷eùaþ /
ki¤ca chàndogyànàü vàjasaneyinàü càcamane pràyeõàcàmantãti vartamànàpade÷aþ evaü yatràpi vidhivibhaktistatràpi jartilayavàgvavà và juhuyàditivadvidhitvamavivakùitam /
manyanta iti tvatpràptàrthatvàtsamidho

yajatãtyàdivadvidhirevetyàha-apicàcàmantãti /
÷eùamatirohitàrtham //18//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.10.19

#<samàna evaü càbhedàt  | BBs_3,3.19 |>#
ihàbhyàsàdhikaraõanyàyena pårvaþ pakùaþ /
dvayorvidyàvidhyoreka÷àkhàgatayoragçhmamàõavi÷eùatayà kasya ko 'nuvàda iti vini÷cayàbhàvàdaj¤àtaj¤àpanàpravçttapravartanàråpasya ca vidhitvasya svarasasiddherubhayatropàsanàbhedaþ /
naca guõàntaravidhànàyaikatrànuvàda ubhayatràpi guõàntaravidhànopalabdhervinigamanàhetvabhàvàtsamànaguõànabhidhànaprasaïgàcca /
tasmàtsamidho yajatãtyàdivadabhyàsàdupàsanàbheda iti pràpta ucyate-aikakarmyamekatvena pratyabhij¤ànàt /
na càgçhyamàõavi÷eùatà /
yatra bhåyàüso guõà yasya karmaõo vidhãyante tatra tasya pradhànasya vidhiritaratra tu tadanuvàdena katipayaguõavidhiþ /
yathà yatra chatracàmarapatàkàhàstikà÷cãya÷aktikayàùñãkadhànuùkakàrpàõikapràsikapadàtipracayastatràsti ràjeti gamyate na tu katipayagajavàjipadàtibhàji tadamàtye, tathehàpi /
na caikatra vihitànàü guõànàmitaratroktiranarthikà pratyabhij¤ànadàróhyàrthatvàt /
astu vàsminnityànuvàdo nahyanuvàdànàmava÷yaü sarvatra prayojanavattvam /
anuvàdamàtrasyàpi tatra tatropalabdheþ /
tasmàttadeva bçhadàraõyake 'pyupàsanaü tadguõenopasaühàràditi siddham //19//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.11.20

#<saübandhàd evam anyatràpi  | BBs_3,3.20 |>#
yadyekasyàmapi ÷àkhàyàü tattvena pratyabhij¤ànàdupàsanasya tatra vihitànàü dharmàõàü saükaraþ /
tathà sati satyasyaikasasyàbhedànmaõóaladvayavartina upaniùadorapi saükaraprasaïgàt /
tasyeti ca prakçtaparàmar÷itvàdbhedaþ /
satyasya ca pradhànasya prakçtatvàdadhidaivamityasya vi÷eùaõatayopasarjanatvenàprastutvàtprastutasya ca satyasyàbhedàtpårvavadguõasaükaraþ //20//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.11.21

iti pràpta ucyate-
#<na và vi÷eùàt  | BBs_3,3.21 |>#
satyaü yatra svaråpamàtrasaübandho dharmàõàü ÷råyate tatraivaü svaråpasya sarvatra pratyabhij¤àyamànatvàttanmàtrasaübandhitvàcca dharmàõàm /
yatra tu savi÷eùaõaü pradhànamavagamyate tatra savi÷eùaõasyaiva tasya dharmàbhisaübandho na nirvi÷eùaõasya nàpyanyavi÷eùaõasahitasya /
nahi daõóinaü puruùamànayetyukte daõóarahitaþ

kamaõóalumànànãyate /
tasmàdadhidaivaü satyasyopaniùaduktà na tasyaivàdhyàtmaü bhavitumarhati /
yathà càcàryasya gacchato 'nugamanaü vihitaü na tiùñhato bhavati, tasmànnopaniùadoþ saükaraþ kintu vyavasthitiþ /
tadidamuktaü-svaråpànapàyàditi //21//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.11.22

#<dar÷ayati ca  | BBs_3,3.22 |>#
atide÷àdapyevameva tattve hi nàtide÷aþ syàditi //22//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.12.23

#<saübhçtidyuvyàptyapi càtaþ  | BBs_3,3.23 |>#
'brahmajyeùñhà vãryà saübhçtàni brahmàgre jyeùñhaü divamàtatàna /
brahma bhåtànàü prathamaü tu jaj¤e tenàrhati brahmaõà spardhituü kaþ /
'brahma jyeùñhaü yeùàü tàni brahmajyeùñhà jaj¤e àsa /
yadyapi tàsu tàsu ÷àõóilyàdividyàsvàyatanabhedaparigraheõàdhyàtmikàyatanatvaü saübhçtyàdãnàü guõànàmàdhidaikatvamityàyatanabhedaþ pratibhàti, tathàpi jyàyàn diva ityàdinà saüdarbheõàdhidaivikavibhåtipratyabhij¤ànàtùoóa÷akalàdyàsu ca vidyàsvàyatanà÷ravaõàdantato brahmà÷rayatayà sàmyena pratyabhij¤àsaübhavàt saübçtyàdãnàü guõànàü ÷àõóilyàdividyàsu ùoóa÷akalàdividyàsu copasaühàra iti pårvaþ pakùaþ /
ràddhàntastu-mithaþ samànaguõa÷ravaõaü pratyabhij¤àya yadvidyà apårvànapi tatrà÷rutànguõànupasaühàrayati na tviha saübhçtyàdiguõakabrahmavidyàyàü ÷àõóilyàdividyàgataguõa÷ravaõamasti /
yà tu kàcidàdhidaivikã vibhåtiþ ÷àõóilyàdividyàyàü ÷råyate tasyàstatprakaraõàdhãnatvàttàvanmàtraü grahãùyate naitàvanmàtreõa saübhçtyàdãnanukraùñumarhati /
tatraitatpratyabhij¤ànàbhàvàdityuktam /
brahmà ÷rayatvena tu pratyabhij¤ànasamarthanamatiprasaktam /
bhåyasãnàmaikyaprasaïgàt /
tadidamuktaü-
#<saübhçtyàdayastu ÷àõóilyàdivàkyagocarà÷ceti />#
tasmàtsaübhçti÷ca dyuvyàpti÷ca tadidaü saübhçtidyuvyàptyapi càtaþ pratyabhij¤ànàbhàvànna ÷àõóilyàdividyàsåpasaühriyata iti siddham //23//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.13.24

#<puruùavidyàyàmiva cetareùàm anàmnànàt  | BBs_3,3.24 |>#

puruùayaj¤atvamubhayatràpyavi÷iùñam /
naca viduùo yaj¤asyeti na sàmànàdhikaraõyasaübhavaþ /
yaj¤asyàtmetyàtma÷abdasya svaråpavacanatvàt /
yaj¤asya svaråpaü yajamànastasya ca cetanatvàdviduùa iti sàmànàdhikaraõyasaübhavaþ /
tasmàtpuruùayaj¤atvàvi÷eùànmaraõàvabhçthatvàdisàmànyàccaikavidyàdhyavasàne ubhayatra ubhayadharmopasaühàra iti pràptam /
evaü pràpta ucyate yàdç÷aü tàõóinàü paiïginàü ca puruùayaj¤asaüpàdanaü tadàyuùa÷ca tredhà

vyavasthitasya savanatrayasaüpàdanam /
a÷i÷iùàdãnàü ca dãkùàdibhàvasaüpàdanaü naivaü taittirãyàõàm /
teùàü na tàvat puruùe yaj¤asaüpattiþ /
nahyàtmà yajamàna ityatràyamàtma÷abdaþ svaråpavacanaþ /
nahi yaj¤asvaråpaü yajamàno bhavati /
kartçkarmaõorabhedàbhàvàt /
cetanàcetanayo÷caikyànupapatteþ yaj¤akarmaõo÷càcetanatvàt /
yajamànasya cetanatvàt /
àtmanastu cetanasya yajamànatvaü ca vidvattvaü copapadyate /
tathà càyamarthaþ-evaü viduùaþ puruùasya yaþ saübandhã yaj¤aþ tasya saübandhitayà yajamàna àtmà tathà càtmano yajamànatvaü ca vidvatsaübandhità ca yaj¤asya mukhye syàtàmitarathàtma÷abdasya svaråpavàcitve viduùo yaj¤asyeti ca yajamàno yaj¤asvaråpamiti ca gauõe syàtàm /
naca satyàü gatau tadyuktam /
tasmàtpuruùayaj¤atà taittirãye nàstãti tayà tàvanna sàmyam /
naca patnãyajamànavedavidyàdisaüpàdanaü taittirãyàõàmiva tàõóinàü paiïginàü và vidyate savanasaüpattirapyeùàü vilakùaõaiva /
tasmàdbhåyo vailakùaõye sati na ki¤cinmàtrasàlakùaõyàdvidyaikatvamucitamatiprasaïgàt /
apica tasyaivaü viduùa ityanuvàda÷rutau satyàmanekàrthavidhàne vàkyabhedadoùaprasaktirityarthaþ /
api ceyaü paiïginàü tàõóinàü ca puruùayaj¤avidyàphalàntarayuktà svatantrà pratãyate /
taittirãyàõàü tu evaüviduùa iti ÷ravaõàtpårvoktaparàmar÷àttatphalatva÷rute÷ca pàratantryam /
naca svatantraparantrayoraikyamucitamityàha-apica sasaünyàsàmàtmavidyàmiti /
upasaüharati-tasmàditi //24//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.14.25

#<vedhàdyarthabhedàt  | BBs_3,3.25 |>#

vicàraviùayaü dar÷ayati-
#<àtharvaõikànàmiti />#
àtharvaõikàdyupaniùadàrambhe te te mantràstàni tàni ca pravargyàdãni karmàõi samamnàtãni /
saü÷ayamàha-
#<kimima iti />#
pårvapakùaü gçhõàti-
#<upasaühàra evaiùàü vidyàsviti />#
saphalà hi sarvà vidyà àmnàtàstatsannidhau mantràþ /
karmàõi ca samàmnàtàni 'phalavatsannidhàphalaü tadaïgam'iti nyàyàdvidyàïgàbhàvena vij¤àyante /
codayati-
#<nanveùàmiti />#
nahyatra ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàni santi viniyojakàni pramàõàni, nahi yathà dar÷apårõamàsàvàrabhya samidàdayaþ samàmnàtàstathà kà¤cidvidyàmàrabhya mantrà và karmàõi và samàmnàtàni /
na càsati sàmànyasaübandhe saübandhisaünidhànamàtràttàdarthyasaübhavaþ /
naca ÷rutasvàïgaparipårõà vidyà etànàkàïkùitumarhati yena prakaraõàpaditasàmànyasaübandhànàü saünidhirvi÷eùasaübandhàyà bhavedityarthaþ /
samàdhatte-
#<bàóhamanupalabhamànà apãti />#
mà nàma bhåtphalavatãnàü vidyànàü paripårõàïgànàmàkàïkùà //
mantràõàü tu svàdhyàyavidhyàpàditapuruùàrthabhàvànàü karmaõàü ca pravargyàdãnàü svavidhyàpàditapuruùàrthabhàvànàü puruùàbhilaùitamàkàïkùatàü saünidhànàdanyatàràkàïkùànibandho raktapañanyàyena saübandhaþ /
tatràpi ca vidyànàü phalavattvàttàdarthyamaphalànàü mantràõàü karmaõàü ca /
naca pravargyàdãnàü piõóapitçyaj¤avatsvargaþ kalpanàspadaü, phalavatsaünidhànena tadavarohàt /
#<anumànasyàmahe saünidhisàmàrthyàditi />#
idaü khalu nivçttàkàïkùàyà vidyàyàþ saünidhàne ÷rutamanàkàïkùàyà sàkàïkùasyàpi saübaddhumasàmarthyàttasyà apyàkàïkùàmutthàpayati /
utthàpya caikavàkyatàmupaiti /
asamarthasya copakàrakatvànupapatteþ prakaraõinaü prati upakàrasàmarthyamàtmanaþ kalpayati /
naca satyapi sàmarthye tatra ÷rutyà aviniyuktaü sadaïgatàmupagantumarhatãtyanayà paramparayà saünidhiþ ÷rutimarthàpattyà kalpayati /
àkùipati-
#<nanu naiùàü mantràõàmiti />#
prayogasamavetàrthaprakà÷anena hi mantràõàmupayogo varõitaþ 'avi÷iùñastu vàkyàrthaþ'

ityatra /
naca vidyàsaübaddhaü ka¤canàrthaü mantreùu pratãmaþ /
yadyapi ca pravargyo na ki¤cidàrabhya ÷råyate tathàpi vàkyasaüyogena kratusaüyogena kratusaübandhaü pratipadyate /
'purastàdupasadàü pravargyeõa pracaranti'iti /
upasadàü juhåvadavyabhicàritakratusaübandhatvàt /
yadyapi jyotiùñomavikçtàvapi santyupasadastathàpi tatrànumànikyo jyotiùñome tu pratyakùavihitàstena ÷ãghrapravçttitayà jyotiùñomàïgataiva vàkyenàvagamyate /
apica prakçtau vihitasya pravargyasya codakenopasadvattadvikçtàvapi pràptiþ /
prakçtau và adviruktatvàditi nyàyàjjyotiùñome

eva vidhànamupasadà saha yuktaü, tadetadàha-
#<kathaü ca pravargyàdãnãti />#
saünidhànàdarthaviprakarùeõa vàkyaü balãya iti bhàvaþ /
samàdhatte-
#<naiùa doùaþ /
sàmarthyaü tàvaditi />#
yathà 'agnaye tvà juùñaü nirvapàmi'iti mantre agnaye nirvapàmiti pade karmasamavetàrthaprakà÷ake /
÷iùñànàü tu padànàü tadekavàkyatayà yathàkatha¤cidvyàkhyànamevamihàpi hçdayapadasyopàsanàyàü samavetàrthatvàttadanusàreõa tadekavàkyatàpannàni padàntaràõi gauõyà lakùaõayà ca vçttyà katha¤cinneyànãti nàsamavetàrthatà mantràõàm /
naca mantraviniyogo nopàsaneùu dçùño yenàtyantàdçùñaü kalpyata ityàha-
#<dçùña÷copàsaneùviti />#
yadyapi vàkyena balãyasà saünidhirdurbalo bàdhyate tathàpi virodhe sati /
na cohàsti virodhaþ /
vàkyena viniyuktasyàpi jyotiùñome pravargyasya saünidhinà vidyàyàmapi viniyogasaübhavàt /
yathà 'brahmavarcasakàmo bçhaspatisavena yajeta'iti brahmavarcasaphalo 'pi bçhaspatisavo vàjapeyàïgatvena codyate-vàjapeyeneùñvà bçhaspatisavena yajeteti /
atra hi ktvaþ samànakartçkatvamavagamyate dhàtusaübandhe pratyayavidhànàt /
dhàtvarthàntarasaübandha÷ca kathaü ca samànaþ kartà syàt /
yadyakaþ prayogo bhavet /
prayogàviùñaü hi kartçtvam /
tacca prayogabhede kathamekam /
tasmàtsamànakartçkatvàdekaprayogatvaü vàjapeyabçhaspatisavayordhàtvarthàntarasaübandhàcca /
naca

guõapradhànabhàvamantareõaikaprayogatà saübandha÷ca tatràpi vàjapeyasya prakaraõe samàmnànàdvàjapeyaþ pradhànam /
aïgaü bçhaspatisavaþ /
naca 'dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà somena yajeta'ityatràïgapradhànabhàvaprasaïgaþ /
nahyetadvacanaü kasyaciddar÷apårõamàsasya somasya và prakaraõe samàmnàtam /
tathàca dvayoþ sàdhikàratayà agçhyamàõavi÷eùatayà guõapradhànabhàvaü prati vinigamanàbhàvenàdhiùñhànamàtravivakùayà làkùaõikaü samànakartçkatvamityadoùaþ /
yadi tu kasyà¤cicchàkhàyàmàrabhyàdhãtaü dar÷apårõamàsàbhyàmiùñveti /
tathàpyanàrabhyàdhãtasyaivàrabhyàdhãte pratyabhij¤ànamiti yuktam /
tathà sati dvayorapi pçthagadhikàratayà pratãtaü samapradhànatvamatyaktaü bhaveditarathà tu guõapradhànabhàvena tattyàgo bhavet /
tasmàtkàlàrtho 'yaü saüyoga iti siddham /
siddhàntamupakramate-
#<evaü pràpta iti />#
hçdayaü pravidhyetyayaü mantraþ svarasatastàvadàbhicàrikakarmasamavetaü sakalaireva padairarthamabhidadhadupalabhyate tadasyàbhidhànasàmarthyalakùaõaü liïgaü vàkyaprakaraõàbhyàü kramàdbalãyobhyàmapi balavatkimaïga punaþ kramàt, tasmàlliïgena saünidhimapodyàbhicàrikakarma÷eùatvamevàpàdyate /
yadyapi copàsanàsu hçdayapadamàtrasya samavetàrthatvam /
tathàpi taditareùàü sarveùàmeva padànàmasamavetàrthatvam /
àbhicàrike tu karmaõi

sarveùàmarthasamavàya iti kimekapadasamavetàrthatà kariùyati /
naca saünidhyupagçhãyàsåpàsanàsu mantramavasthàpayatãti yuktam /
hçdayapadasyàbhicàre 'pi samavetàrthasyetarapadaikavàkyatàpannasya vàkyapramàõasahitasyàbhicàrikàtkarmaõaþ saünidhinàcàlayituma÷akyatvàdevaü 'deva savitaþ prasuva yaj¤am'ityàderapi yaj¤aprasavaliïgasya yaj¤aïgatve siddhe jaghanyo vidyàsaünidhiþ kiü kariùyati /

evamanyeùàmapi ÷vetà÷va ityevamàdãnàü keùà¤cilliïgena keùà¤cicchutyà #<keùà¤citpramàõàntareõa># prakaraõeneti /
kasmàtpunaþ saünidhirliïgàdibhirbàdhyate ityata àha-
#<durbalo hi saünidhiriti />#
prathamatantragator'thaþ smàryate /
tatra tu ÷rutiliïgayoþ samavàye samànaviùayatvalakùaõe virodhe kiü balãya iti cintà /
atrodàharaõam-astyaindrã çk 'kadàcanastarãrasi nendra'ityàdikà ÷rutirviniyokã 'aindryà gàrhapatyamupatiùñhate'iti /
atra hi sàmarthyalakùaõàlliïgàdindre viniyogaþ pratibhàti /
÷rute÷ca gàrhapatyamiti dvitãyàto gàrhapatyasya ÷eùitvaü aindryeti catçtãyà÷ruteraindryà çcaþ ÷eùatvamavagamyate /
yadyapi gàrhapatyamiti dvitãyà÷ruteràgneyãmçcaü prati gàrhapatyasya ÷eùitvenopapatteþ /
yadyapi caindryeti ca tçtãyà÷ruteraindryà indraü prati ÷eùatvanopapatteravirodhaþ /
padàntarasaübandhe tu vàkyasyaiva liïgena virodho na tu ÷ruteþ /
tatra ca viparãtaü balàbalam /
tathàpi ÷rutivàkyayo råpato vyàpàrabhedàdadoùaþ /
dvitãyàtçtãyà÷rutã hi kàrakavibhaktitayà kriyàü prati prakçtyarthasya karmakaraõabhàvamavagamayata iti viniyojike /
kriyàü prati hi karmaõaþ ÷eùitvaü karaõasya ca ÷eùatvamiti hi viniyogaþ /
padàntarànapekùe ca kriyàü prati ÷eùa÷eùitve ÷rutimàtràtpratiyete iti ÷raute /
so 'yaü ÷rutitaþ sàmànyàvagato viniyogaþ padàntarava÷àdvi÷eùe 'vasthàpyate /
so 'yaü vi÷eùaõavi÷eùyabhàvalakùaõaþ saübandho vàkyagocaraþ, ÷eùa÷eùibhàvastu ÷rautaþ, tasmàdvàkyalabhyaü vi÷eùamapekùya ÷rautaþ ÷eùa÷eùibhàvo liïgena virudhyata iti ÷rutiliïgavirodhe kiü liïgànuguõena gàrhapatyamiti dvitãyà÷rutiþ saptamyarthe vyàkhyàyatàü gàrhapatyasamãpe aindryendra upastheya iti /
àho ÷rutyanuguõatayà liïgaü vyàkhyàyatàm /
prabhavati hi svocitàyàü kriyàyàü gàrhapatya itãndra indraterai÷varyavacanatvàditi /
kiü tàvatpràptaü ÷ruterliïgaü balãya iti /
no khalu yatràsamarthaü tacchrutisahasreõàpi tatra viniyoktuü ÷akyate /
yathà agninà si¤cet pàthasà dahediti /
tasmàtsàmarthyaü purodhàya ÷rutyà viniyoktavyam /
taccàsyà çcaþ

pramàõàntarataþ ÷abdata÷ca indre pratãyate /
tathàhi-viditapadatadarthaþ kadàcanetyçcaþ spaùñamindramavagacchati, ÷abdàccaindryetyataþ /
tasmàddàrudahanasyeva dahanasya saliladahane viniyogo gàrhapatye viniyoga aindryàþ /
naca ÷rutyanurodhàjjaghanyàmàsthàyà vçttiü sàmarthyakalpaneti sàmpratam /
sàmarthyasya pårvabhàvitayà tadanurodhenaiva ÷rutivyavasthàpanàt /
tasmàdaindryendra eva gàrhapatyasamãpa upasthàtavya iti pràpte 'bhidhãyate-'liïgaj¤ànaü purodhàya na ÷rutervinayoktçtà /
÷rutij¤ànaü purodhàya liïgaü tu viniyojakam' /
yadi hi sàmarthyamavagamya ÷ruterviniyogamavadhàrayetpramàtà tataþ ÷ruterviniyogaü prati liïgaj¤ànàpekùatvàddurbalatvaü bhavet /
na tvetadasti /
÷rutirviniyogàya sàmarthyamapekùate nàpekùate sàmarthyavij¤ànam /
avagate tu tato viniyoge nàsamarthasya sa iti tannirvàhàya sàmarthyaü kalpyate /
tacchrutiviniyogàtpårvamasti sàmarthyam /
na tu pårvamagamyate /
viniyoge tu siddhe tadanyathànupapattyà pa÷càtpratãyata iti ÷rutiviniyogàtparàcãnà sàmarthyapratãtistadanurodhenàvasthàpanãyà /
liïgaü tu na svato viniyojakamapi tu viniyokãü kalpayitvà ÷rutim /
tathàhi-na svarasato liïgàdanenendra upasthàtavya iti pratãyate, kintvãdçgindra iti tasya tu prakaraõàmnànasàmarthyàt sàmànyataþ prakaraõàpatitaidamarthyasya tadanyathànupapattyà viniyogakalpanàyàmapi ÷rautàdviniyogàtkalpanãyasya viniyogasyàrthaviprakarùàcchrutireva kalpayitumucità na tu tadartho viniyogaþ /
nahi ÷rutamanupapannaü ÷àkyamarthenopapàdayitum /
nahi trayo 'tra brahmaõàþ kañhakauõóinyàviti vàkyaü pramàõàntaropasthàpitena màñhareõopapàdayanti, upapàdayato và nopahasanti /
÷àbdàþ /
màñhara÷ceti tu ÷ràvayantamanumanyante /

tasmàcchrutàrthasamutthànànupapattiþ ÷rutenaivàrthàntareõopapàdanãyà, nàrthàntaramàtreõa pramàõàntaropanãteneti lokasiddham /
naca lokasiddhasya niyogànuyogau yujyete ÷abdàrthaj¤ànopàyabhåtalokavirodhàt /
tasmàdviniyojikà ÷rutiþ kalpanãyà /
tathàca yàvalliïgàdviniyojikàü ÷rutiü kalpayituü prakràntavyàpàrastàvatpratyakùayà ÷rutyà gàrhapatye viniyogaþ siddha iti nivçttàkàïkùaü prakaraõamiti kasyànupapattyà liïgaü viniyokãü ÷rutimupakalpayet /
mantrasamàmnànasya pratyakùayaiva viniyoga÷rutyopapàditatvàt /
yathàhuþ-'yàvadaj¤àtasaüdigdhaü j¤eyaü tàvatpramitsyate /
pramite tu pramàtçõàü pramautsukyaü vihanyate'iti /

tasmàtpratãta÷rautaviniyogopapattyai mantrasya sàmarthyaü tadanuguõatvena nãyamànaü prathamàü vçttimajahajjaghanyayàpi neyamiti siddham /
liïgavàkyayoriha virodho yathà-'syonaü te sadanaü kçõomi ghçtasya dhàrayà su÷evaü kalpayàmi /
tasminsãdàmçte pratitiùñha vrãhãõàü medha sumanasyamànaþ'iti /
kimayaü kçtsna eva mantraþ sadanakaraõe puroóà÷àsàdane ca prayoktavya uta kalpayàmyanta upastaraõe tasmintsãdetyevamàdistu puroóà÷àsàdana iti /
yadi vàkyaü balãyaþ kçtsno mantra ubhayatra, su÷evaü kalpayàmãtyetadapekùo hi tasminsãdetyàdiþ pårveõaikavàkyatàmupaiti yatkalpayàmi tasmintsãdeti /
atha liïgaü balãyastataþ kalpyàmyantaþ sadanakaraõe tatprakà÷ane hi tatsamartham /
tasmintsãdeti puroóà÷àsàdane tatra hi tatsamarthamiti /
kiü tàvatpràptam /
liïgàdvàkyaü balãya ityubhayatra kçtsnasya viniyoga iti /
iha hi yattatpadasamabhivyàhàreõa vibhajyamànasàkàïkùatvàdekavàkyatàyàü siddhàyàü tadanurodhena pa÷càttadabhidhànasàmàrthyaü kalpanãyam /
yathà devasyatvetimantre 'gnye nirvapàmãti padayoþ samavetàrthatvena tadekavàkyatayà padàntaràõàü tatparatvena tatra sàmarthyakalpanà /
tadevaü pratãtaikavàkyatànirvàhàya tadanuguõatayà sàmarthyaü këptaü sanna tadvyàpàdayitumarhati, api tu

viniyojikàü ÷rutiü kalpayattadanuguõameva kalpayet /
tathà ca vàkyasya liïgato balãyastvàtsadanakaraõe ca puroóà÷àsàdhane ca kçtsna eva mantraþ prayoktavya iti pràptam /
evaü pràpte ucyate-bhavedetadevaü yadyekavàkyatàvagamapårvaü sàmarthyàvadhàraõamapi tu avadhçtasàmarthyànàü padànàü pra÷liùñapañhitànàü sàmarthyava÷ena prayojanaikatvenekavàkyatvàvadhàraõam /
yàvanti padàni pradhànamekamarthamavagamayituü samarthàni vibhàge sàkàïkùàõi tànyekaü vàkyam /
anuùñheya÷càrtho mantreùu prakà÷yamànaþ pradhànam /
sadanakaraõapuroóà÷àsàdane cànuùñheyatayà pradhàne /
tayo÷ca sadanakaraõaü kalpayàmyanto mantraþ samarthaþ prakà÷ayituü puroóà÷àsàdanaü ca tasminsãdetyàdiþ /
tata÷ca yàvadekavàkyatàva÷ena sàmarthyamanumãyate tàvatpratãtaü sàmarthyamekaikasya bhàgasyaikaikasminnarthe viniyojikàü ÷rutiü kalpayati /
tathàca ÷rutyaivaikaikasya bhàgasyaikatra viniyoge sati prakaraõapàñhopapattau na vàkyakalpitaü liïgaü viniyojikàü ÷rutimaparàü kalpayitumarhatãtyekavàkyatàbuddhirutpannàpyàbhàsãbhavati liïgena bàdhanàt /
yatra tu virodhakaü liïgaü nàsti tatra samavetàrthaikadvitripadaikavàkyatà padàntaràõàmapi sàmarthyaü kalpayatãti bhavati vàkyasya viniyojakatvam /
yathàtraiva syonaü ta ityàdãnàm /
tasmàdvàkyàlliïgaü balãya iti siddham //
vàkyaprakaraõayorvirodhodàharaõam /
atra ca padànàü parasparàpekùàva÷àtkasmiü÷cidvi÷iùña ekasminnarthe paryavasitànàü vàkyatvaü, labdhavàkyabhàvanàü ca punaþ kàryàntaràpekùàva÷ena vàkyàntareõa saübandhaþ prakaraõam /
kartavyàyàþ khalu phalabhàvanàyà labdhadhàtvarthakaraõàyà itikartavyatàkàïkùàyà vacanaü

prakaraõamàcakùate vçddhàþ /
yathà 'dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta'iti /
etaddhi vacanaü prakaraõam /
tadetasmin svapadagaõena kiyatyapyarthe paryavasite karaõopakàralakùaõakàryàntaràpekùàyàü 'samidho yajati'ityàdivàkyàntarasaübandhaþ /
samidàdibhàvanà hi svavidhyupahitàþ puruùe hitaü bhàvyamapekùamàõà vi÷vajitryàyena vànuùaïgato vàrthavàdato và phalàntaràpratilambhena dar÷apårõamàsabhàvanàü nirvàrayitumã÷ate /
tasmàttadàkàïkùàyàmupanipatitànyetàni vàkyàni svakàryàpekùàõi tadapekùitakaraõopakàralakùaõaü kàryamàsàdya nirvaõvanti ca nirvàrayanti ca pradhànam /
so 'yamanayornaùñà÷vadagdharathavatsaüyogaþ /
tadevaü lakùaõayorvàkyaprakaraõayorvirodhodàharaõaü såktavàkanigadaþ /
tatra hi paurõamàsãdevatà amàvasyàdevatàþ samàmnàtàþ /
tà÷ca na mitha ekavàkyatàü gantumarhantãti liïgena paurõamàsãyàgàdindràgnã÷abda utkraùñavyaþ amàvàsyàyàü ca samavetàrthatvàtprayoktavyaþ /
athedànãü saüdihyate-kiü yadindràgnipadaikavàkyatayà pratãyate 'avivçdhethàü maho jyàyo 'kàtàm'iti tannotkraùñavyamutendràgni÷abdàbhyàü sahotkraùñavyamiti /
tatra yadi prakaraõaü balãyastato 'panãtadevatàko 'pi ÷eùaþ prayoktavyo 'tha vàkyaü tato yatra devatà÷abdastatraiva prayoktavyaþ /
kiü tàvatpràptamapanãtadevatàko 'pi ÷eùaþ prayoktavyaþ prakaraõasyaivàïgasaübandhapratipàdakatvàt /
phalavatã hi bhàvanà pradhànetikartavyatàtvamàpàdayati /
tadupajãvanena ÷rutyàdãnàü vi÷eùasaübandhàpàdakatvàt /
ataþ pradhànabhàvanàvacanalakùaõaprakaraõavirodhe tadupajãvivàkyaü bàdhyata iti pràptam /
evaü pràpta ucyate-bhavedetadevaü yadi viniyojyasvaråpasàmarthyamanapekùya prakaraõaü viniyojayet /
api tu viniyogàya tadapekùate 'nyathà påùàdyanumantraõamantrasya dvàda÷opasattàyà÷ca notkarùaþ syàt /
tadråpàlocanàyàü ca yadyadeva ÷ãghraü pratãyate

tattadbalavadviprakçùñaü tu durbalam /
tatra yadi tadråpaü ÷rutyà liïgena vàkyena vànyatra viniyuktaü tataþ

prakaraõaü bhaïktvotkçùyate, pari÷iùñaistu prakaraõasyetikartavyatàpekùà påryate /
atha svasya ÷ãghrapravçttaü ÷rutyàdi nàsti tataþ prakaraõaü viniyojakam /
yathà samidàdeþ /
tadiha prakaraõàdvàkyasya ÷ãghrapravçttatvamucyate /
prakaraõe hi svàrthapårõànàü vàkyànàmupakàryopakàrakàkàïkùàmàtraü dç÷yate /
vàkye tu padànàü pratyakùasaübandhaþ /
tata÷ca saha prasthitayorvàkyaprakaraõayoryàvatprakaraõenaikavàkyatà kalpyate tàvadvàkyenàbhidhànasàmarthyaü, yàvaditaratra vàkyena sàmarthyaü tàvaditaratra sàmarthyena ÷rutiryàvaditaratra sàmarthyena ÷rutistàvadiha ÷rutyà viniyogastàvatà ca vicchinnàyàmàkàïkùàyàü ÷rutyanumàne vihate prakaraõenàntarà kalpitaü vilãyanta iti vàkyabalãyastvàttaddevatà÷eùaõàmapakarùa eveti siddham //
kramaprakaraõavirodhodàharaõam /
ràjasåyaprakaraõe pradhànasyaivàbhiùecanãyasya saünidhau ÷aunaþ÷epopàkhyànàdyàmnàtaü, tatkiü samastasya ràjasåyasyàïgamutabhiùecanãyasya /
yadi prakaraõaü balãyastataþ samastasya ràjasåyasya, atha kramastato 'bhiùecanãyasyaiveti, kiü tàvatpràptam /
nàkàïkùàmàtraü hi saübandhahetuþ /
gàmànaya pràsàdaü pa÷yeti gàmityasya kriyàmàtràpekùiõaþ pa÷yetyanenàpi saübandhasaübhavàdvinigamanàbhàvaprasaïgàt /
tasmàtsaünidhànaü saübandhakàraõam /
tathà cànayetyananaiva gàmityasya saübandho vinigamyate /
naca saünidhànamapi saübandhakàraõam /
ayameti putro ràj¤aþ puruùo 'pasàryatàmityatra ràj¤a ityasya putrapuruùapadasaünidhànàvi÷eùànmà bhådavinigamanà /
tasmàdàkàïkùà ni÷cayaheturvaktavyà /
atra putra÷abdasya saübandhivacanatayà samutthitàkàïkùasyàntike yadupanipatitaü saübandhyantaràkàïkùaü padaü tasya tenaivàkàïkùàparipårteþ puruùapadena

puruùaråpamàtràbhidhàyinà svatantreõaiva na saübandhaþ kintu pareõàpasàryatàmityanenàpasaraõãyàpekùeõeti /
satyapi saünidhàne àkàïkùàbhàvàdasaübandhaþ /
tathà càbhàõakaþ-'taptaü taptena saübadhyate'iti /
tathà càkàïkùitamapi na yàvatsaünidhàpyate tàvanna saübadhyate /
tathà saünihitamapi yàvannàkàïkùyate na tàvatsaübadhyata iti dvayoþ saübandhaü prati samànabalatvàtkramaprakaraõayoþ samuccayàsaübhavàcca vikalpena ràjasåyàbhiùecanãyayorviniyogaþ ÷aunaþ÷epopàkhyànàdãnàmiti pràptam /
evaü pràpta ucyate-ràjasåyake kathaübhàvàpekùà hi pavitràdàrabhya kùatrasya dhçtiü yàvadanuvartate /
yathàca-'avicchinne kathaübhàve yatpradhànasya pañhyate /
anirj¤àtaphalaü karma tasya prakaraõàïgatà 'iti nyàyàdràjasåyàïgatà ÷aunaþ÷epopàkhyànàdãnàm /
abhiùecanãyasya tu svavàkyopàttapadàrthaniràkàïkùasya saünidhipàñhenàkàïkùotthàpanãyà yàvattàvatsiddhàkàïkùeõa ràjasåyenaikavàkyatà kalpyate /
yàvaccàbhiùecanãyàkàïkùyà tadekavàkyatà kalpyate tàvatkëptayà ràjasåyaikavàkyatà tadupakàratayà sàmarthyalakùaõaü liïgaü yàvaccàbhiùecanãyaikavàkyatayà liïgaü kalpyate tàvatkëptaliïgaü viniyokrãü ÷rutiü kalpyati yàvadvàkyakalpitena liïgena ÷rutiritaratra kalpyate tàvatkëptayà ÷rutyà viniyoge sati prakaraõapàñhopapattau saünidhànaparikalpitamantarà vilãyate /
pramàõàbhàve 'pratipatvàt /
prakaraõina÷ca ràjasåyasya sarvadà buddhisàünidhyena tatsaünidherakalpanãyatvàt /
tasmàtprakaraõavirodhe kramasya bàdha eva naca vikalpo durbalatvàditi siddham //
kramasamàkhyayorvirodhodàharaõam-pauroóà÷ika iti samàkhyàte kàõóe sànnàyyakrame ca ÷undhadhvaü daivyàya karmaõa iti ÷undhanàrtho mantraþ samàmnàtaþ, tatra saüdihyate kiü samàkhyànasya balãyastvàtpuroóà÷apàtràõàü ÷undhane viniyoktavyaþ, àho sànnàyyapàtràõàü ÷undhane kramo balãyàniti /
kintàvatpràptam /
samàkhyànàü balãya iti pauroóà÷ika÷abdena hi puroóà÷asaübandhãnãtyucyante tànyadhikçtya pravçttaü kàõóaü pauroóà÷ikam /
tata÷ca

yàvatkrameõa prakaraõàdyanumànaparamparayà saübandhaþ pratipàdanãyaþ yàvatsamàkhyayà ÷rutyaiva sàkùàdeva sa pratipàdita iti arthaviprakarùeõa kramàtsamàkhyaiva balãyasãti puroóà÷apàtra÷undhane mantraþ prayoktavyaþ na sànnàyyapàtra÷undhana iti pràptam /
evaü pràpte 'bhidhãyate-samàkhyànàtkramo balavànarthaviprakarùàditi /
tathàhi-samàkhyà na tàvatsaübandhasya vàcikà kintu pauroóà÷avi÷iùñaü kàõóamàha /
tadvi÷iùñatvànyathànupapattyà tu saübandhaþ kàõóasyànumãyate na tu sàkùànmantrabedasya /
taddhàreõa ca tanmadhyapàtino mantrabhedasyàpi tadanumànam /
na càsau saübandho 'pi  ÷rutyaiva ÷eùa÷eùibhàvaþ pratãyate /
api tu saübandhamàtram /
tasmàcchrutisàdç÷yamasya dåràpetamiti krameõa nàsya spardhocità /
tatràpi ca sàmànyato dar÷apårõamàsaprakaraõàpàditaidamarthyasya ÷aunaþ÷epopàkhyànàdivaccàràdupakàrakatayà prakçtamàtrasaübandhànupapattiþ /
mantrasya prayogasamavetàrthasmàraõena sàmavàyikàïgatvàt /
tathàca yaü

ka¤citprakçtaprayogagatamarthaü prakà÷ayato 'sya prakaraõàïgatvamaviruddhamiti vi÷eùàpekùàyàü sànnàyyakramaþ sànnàyyaü prati prakaraõàdyanumànadvàreõa viniyogaü kalpayitumutsahate na tu samàkhyànam /
tasya durbalatvàt /
tathàhi-samàkhyà saübandhanibandhanà sati tatsidhyarthaü saünidhimupakalpayati yàvattàdvaidikena pratyakùadçùñena saünidhànenàkàïkùà kalpyate /
yàvacca këptena saünidhànenàkàïkùà kalpyate tàvaditaratra këptayàkàïkùayaikavàkyatà yàvacca këptayàkàïkùaikavàkyatà tàvaditaratraikavàkyatayà këptayopakàrasàmarthyam /
yàvaccàtraikavàkyatayopakàrasàmarthyaü tàvaditaratra liïgena viniyojikà ÷rutiþ /
yàvadatra liïgena viniyojikà ÷rutistàvaditaratra këptayà ÷rutyà viniyoga iti tàvataiva

prakaraõapàñhopapatteþ sarvaü samàkhyànakalpitaü vicchinnamålatvàllåyamàna÷asyamiva nirbãjaü bhavati /
puroóà÷àbhidhàyakamantràbàhulyàtkàõóasya pauroóà÷ikasamàkhyeti mantavyam /
'ekadvitricatuùpa¤cavastvantarayakàritam /
÷rutyarthaü prati vaiùamyaü liïgàdãnàü pratãyate //
'ityarthaviprakarùa uktaþ /
tatràpi ca 'bàdhikaiva ÷rutirnityaü samàkhyà bàdhyate sadà /
madhyamànàü tu bàdhyatvaü bàdhakatvamapekùayà //
'iti vi÷eùa ukto vçddhaiþ /
tadvayaü vistaràdbibhyato 'pi prathamatantrànabhij¤ànukampayà nighnà vistare patitàþ sma ityuparamyate /
tasmàdyathànuj¤àpanànuj¤ayoþ praj¤àtakramayorupahåta upahåyasvetyevaü mantràvàmnàtau de÷asàmànyàttathaivàïgatayà pràpnutaþ /
upahåta iti liïgato 'nuj¤àmantro nànuj¤àpane upahåyasveti ca liïgato 'nuj¤àpano ca mantro nànuj¤àyàm /
tadiha liïgena kramaü bàdhitvà viparãtaü ÷eùatvamàpàdyate /
yàvaddhi sthànena prakaraõamutpàdyaikavàkyatvaü kalpyate tàvalliïgena ÷rutiü kalpayitvà sàdhito viniyoga iti akalpitaliïga÷ruteþ kramasya bàdhaþ /
tadvadihàpi viniyoge pratyekàntaritena liïgena caturantaritasya vidyàkramasya bàdha iti /
yadyapi prathamatantra evàyamartha upapàditastathàpi virodhe tadupapàdanamiha tvavirodhaþ /
nahi liïgenàbhicàrikakarmasaübandhaþ vidyàsaübandhena kramakçtena virudhyate /
naca viniyuktaviniyogalakùaõo 'tra virodho bçhaspatisave 'pi tatprasaïgàt /
athaiva pratãtivirodho naca vastuvirodhaþ sa vidyàyàü viniyoge 'pi tulyaþ /
tasmàdavirodhàdvedhàdimantrasyopàsanàïgatvamityastyabhyadhikà ÷aïkà /
tatrocyate-'nahi liïgavirodhena kramabàdho 'bhidhãyate /
kintu liïgaparicchinne na kramaþ kalpanàkùamaþ' /
prakaraõapàñhopapattyà hi ÷rutiliïgatvàkyaprakaraõairaviniyuktaþ krameõa prakaraõavàkyaliïga÷rutikalpanàpràõàlikayà viniyujyate /
tadà viniyuktasya prakaraõapàñhànarthakyaprasaïgàt /
upapàdite tu ÷rutyàdibhi prakaraõapàñhe kùãõatvàdarthàpatteþ kramo na

svocitàü pramàmutpàdayitumarhati pramitsàbhàvàditi /
bçhaspatisavasya tu ktvà÷rutireva dhàtusaübandhàdhikàrakàtsamànakartçkatàyàü vihità saüyogapçthaktvena viniyuktamapi viniyojayantã na ÷akyà ÷rutyantareõa niroddhuü svapramàmiti vaiùamyam /
tadidamuktam-
#<vàjapeye tu bçhaspatisavasya spaùñaü viniyogàntaramiti /
api caiko 'yaü pravargya iti />#
tulyabalatayà bçhaspatisavasya tulyatà÷aïkàpàkaraõadvàreõa samuccayo na tu pçthaguktitayà parasparàpekùatvàditi /
saünidhipàñhamupapàdayati-
#<araõyàdivacanavàditi># //25//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.15.26

#<hànau tåpàyana÷abda÷eùatvàt ku÷àc chandaþstutyupagànavat tad uktam  | BBs_3,3.26 |>#
yatra hànopàyane ÷råyete tatràvivàdaþ saünipàte yatràpyupàyanamàtra÷ravaõaü tatràpi nàntarãyakatayà hànamàkùiptamityasti saünipàtaþ /
yatra tu hànamàtraü sakçtaduùkçtayoþ ÷rutaü na ÷råyate upàyanaü, tatra kimupàyanamupàdànaü saünipatenna veti saü÷ayaþ /
atra pårvapakùaü gçhõàti-
#<asaünipàta iti />#
syàdetat /
yathà ÷råyamàõamekatra ÷àkhàyàmupàsanàïgaü tasminnevopàsane ÷àkhàntare '÷råyamàõamupasaühriyate /
evaü ÷àkhàntara÷rutamupàyanamupasaühariùyata ityata àha-
#<vidyàntaragocaratvàcceti />#
ekatve hyupàsanakarmaõàmanyatra ÷rutànàmapyanyatra samavàyo ghañate /
na tvihopàsanànàmekatvaü, saguõanirguõatvena bhedàdityarthaþ /
nanu yathopàyanaü ÷rutaü hànamupasthàpayatyevaü hànamapi upàyanamityata àha-
#<api càtmakartçkamiti />#
grahaõaü hi na svàmino 'pagamamantareõa bhavatãti grahaõàdapagamasiddhirava÷yaübhàvinã /

apagamastvasatyapyanyena grahaõe dçùño yathà pràya÷cittenàpagatirenasa iti /
kartçbhedakathanaü tvetadupodbalànàrthaü na punarava÷yaübhàvasya prayojakamupàyanenànaikàntyàditi /
siddhàntamupakramate-
#<asyàü pràptàviti />#
ayamasyàrthaþ-karmàntare vihitaü hi na karmàntara upasaühriyate pramàõàbhàvàt /
yatpunarna vidhãyate kintu stutyarthaü siddhatayà saükãrtyate tadasati bàdhake devatàdhikaraõanyàyena ÷abdataþ pratãyamànaü parityaktuma÷akyam /
tathàca vidhåtayoþ sakçtaduùkçtayornirguõàyàü

vidyàyàma÷varomàdivatkiü bhavatvityàkàïkùàyàü na tàvatpràya÷citteneva tadvilayasaübhavastathà satya÷varomaràhudçùñàntànupapatteþ /
na jàtva÷varomaràhumukhayorvilayanamasti /
api tva÷vacandràbhyàü vibhàgaþ /
naca naùñe

vidhånanapramocanàrthasaübhavaþ /
tasmàdarthavàdasyàpekùàyàü ÷abdasaünidhikçto 'pi vi÷eùa upàyanaü buddhau saünidhàpayituü ÷aknotyapekùàü pårayitumiti /
nirguõàpi vidyà hànopàyanàbhyàü stotavyà /
stutiprakarùastu prayojanaü na pramàõam /
aprakarùe 'pi stutyupapatteþ /
na càrthavàdàntaràpekùàrthavàdàntaràõàü na dçùñà /
naca tairna påraõamityàha-
#<prasiddhà ceti /
vidyàstutyarthatvàccàsyopàyanavàdasyeti />#
yadyapyanyadãye api sukçtaduùkçte anyasya phalaü prayacchataþ, yathà putrasya ÷ràddhakarma pitustçptiü yathà ca piturvai÷vànarãyeùñiþ putrasya /
nàryà÷ca suràpànaü bharturnarakam /
tathàpyanyadãye api sukçtaduùkçte sàkùàdanyasminna saübhavata ityà÷ayena ÷aïkà /
phalataþ pràptyà stutiriti parihàraþ /
#<guõopasaühàravivakùàyàm># ityapi na svaråpataþ sukçtaduùkçtasaücàràbhipràyam /
nanu vidyàguõopasaühàràdhikàre ko 'yamakàõóe stutyarthavicàra iti÷aïkàmupasaühàrannapàkaroti-
#<tasmàdguõopasaühàravicàraprasaïgenet i />#
vidyàguõopasaühàraprasaïgataþ stutiguõopasaühàro vicàritaþ /
prayojanaü copàsake sauhàrdamàcaritavyaü na tvasauhàrdamiti chanda evàcchanda àcchàdanàdàcchando bhavati /
#<yathaiva càvi÷eùeõopagànamiti />#
çtvija

upagàyantãtyavi÷eùeõopagànamçtvijàm /
bhàllavinastu vi÷eùeõa nàdhvaryupagàyatãti /
tadetasmàdbhàllavinàü vàkyamçtvija upagàyantãtyetaccheùaü vij¤àyate /
etaduktaü bhavati-adhvaryuvarjità çtvija upagàyantãti /
kasmàtpunarevaü vyàkhyàyate /
nanu svatantràõyeva santu vàkyànãtyata àha-
#<÷rutyantarakçtamiti />#
aùñadoùaduùñavikalpaprasaïgabhayena vàkyàntarasya vàkyàntara÷eùatvamatrabhavato jaiminerapi saümatamityàha-
#<taduktaü dvàda÷alakùaõyàm />#
'api tu vàkya÷eùaþ syàdanyàyyatvàdvikalpasya vidhãnàmekade÷aþ syàt'ityetadeva såtramarthadvàreõa pañhati-
#<api tu vàkya÷eùatvàditaraparyudàsaþ syàtpratiùedhe vikalpaþ># syàtsa cànyàyya iti ÷eùaþ /
evaü kila ÷råyate-'eùa vai saptada÷aþ prajàpatiryaj¤e yaj¤e 'nvàyatta'iti /
tato nànuyàjeùu yeyajàmahaü karotãti /
tadatrànàrabhya ka¤cidyaj¤aü yaj¤eùu yeyajàmahakaraõamupadiùñam /
tadupadi÷ya càmnàtaü nànuyàjeùviti /
tatra saü÷ayaþ-kiü vidhipratiùedhayorvikalpa uta paryudàso 'nuyàjavarjiteùu yeyajàmahaþ kartavya iti /
mà bhådarthapràptasya ÷àstrãyeõa niùedhe vikalpaþ /
dçùñaü hi tàdàtvikãmasya sundaratàü gamayati nàyatau doùavattàü niùedhati /
tasya tatraudàsãnyàt /
niùedha÷àstraü tu tàdàtvikaü saundaryamabàdhamànameva pravçttyunmukhaü naraü nivàrayadàyatyàmasya duþkhaphalatvamavagamayati /
yathàha-'akartavyo duþkhaphalaþ'iti /
tato ràgataþ pravçttamapyàyatyàü duþkhato bibhyataü puruùaü ÷aknoti nivàrayitumiti balãyàn ÷àstrãyaþ pratiùedho gàrataþ pravçtteriti na tayà vikalpamarhati /
÷àstrãyau tu vidhiniùedhau tulyabalatayà ùoóa÷igrahaõavadvikalpyete /
tatra hi vidhidar÷anàtpradhànasyopakàrabhåyastvaü kalpyate /
niùedhadar÷anàcca vaiguõye 'pi

phalasiddhiravagamyate /
tathàha-'arthapràptavaditi cenna tulyatvàdubhayaü ÷abdalakùaõaü'iti /
naca vàcyaü yàvadyajatiùu yeyajàmahakaraõaü yàvadyajatisàmànyadvàreõànuyàjaü yajativi÷eùamupasarpati tàvadanuyàjagatena niùedhena tanniùiddhamiti ÷ãghrapravçtteþ sàmànya÷àstràdvi÷eùaniùedho balavàniti /
yato bhavatvevaüvidhiùu bràhmaõebhyo dadhi dãyatàü takraü kauõóinyàyeti /
tatra takravidhirna dadhividhimapekùate pravartitumiha tu pràptipårvakatvàpratiùedhasya yeyajàmahasya cànyato 'pràptestanniùedhena niùedhapràptyai tadvidhirapekùaõãyaþ /
naca sàpekùatayà niùedhàdvidhireva balãyànityatulya÷iùñatayà na vikalpaþ kintu niùedhasyaiva bàdhanamiti sàüprataü, tathà sati niùedha÷àstraü pramattagãtaü syàt /
naca tadyuktaü tulyaü hi sàüpradàyikam /
naca na tau pa÷au karotãtivadarthavàdatà /
asamavetàrthatvàt /
pa÷au hi nàjyabhàgau sta ityupapadyate /
na càtra tathà yeyajàmahàbhàvaþ, yajatiùu yeyajàmahavidhànàt /
anuyàjànàü ca tadbhàvàt /
naca paryudàsastadànanuyàjeùviti, kàtyàyanamatena niyamaprasakteþ /
tasmàdvihitapratiùiddhatayà vikalpa iti pràptam /
evaü pràpta ucyate-uktaü ùoóa÷igrahaõayorvikalpa iti /
nahi tatrànyà gatirasti /
tenàùñàdoùaduùño 'pi vikalpa àsthãyate pakùe 'pi pràmàõyànmà bhåtpramatagãtateti /
iha tu paryudàsenàpyupapattau saübhavantyàmanyàyyaü vikalpà÷rayaõamayuktam /
evaü hi tadà na¤aþ saübandho 'nanuyàjeùu yajatiùvanuyàjavartiteùu yeyajàmahaþ kartavya iti /
kimato yadyavam /
etadato bhavati-nànuyàjeùvityetadvàkyamaparipårõaü sàkàïkùaü pårvavàkyaikade÷ena saübhantsyate yadetadyeyajàmahaïkarotãtyetannànuyàjeùu yàvaduktaü syàdanuyàjavarjiteùviti tàvaduktaü

bhavati nànuyàjeùviti /
tathàca yajitivi÷eùaõàrthatvàdananuyàjavidhirevàyamiti pratiùedhàbhàvànna vikalpaþ /
na càbhiyuktatarapàõinivirodhe kàtyàyanasyàsadvàditvaü nityasamàsavàdinaþ saübhavati /
sa hi vibhàùàdhikàre samàsaü ÷àsti /
tasmàdanuyàjavarjiteùu yeyajàmahavidhànamiti siddham /

varõakàntaramàha-
#<athavaitàsviti />#
yathà hi sukçtaduùkçtayoramårtayoþ kalpanaü nà¤jasaü mårtyanuvidhàyitvàtkampasya /
tathànyadãyayoranyatra saücàro 'pyanupapanno 'mårtatvàdeva /
tasmàdyatra vidhånanamàtraü ÷rutaü tatra kampanena varaü svakàryàrambhàccàlanamàtrameva lakùyatàü na tu tato 'pagatyànyatra saücàraþ kalpanàgauravaprasaïgàt /
tasmàtsvakàryàrambhàccàlanaü vidhånanamiti pràpte 'bhidhãyate-yatra tàvadupàyana÷rutistatràva÷yaü tyàgo vidhånanaü vaktavyam /
kvacidapi cedvidhånanaü tyàge vartate tathà satyanyatràpi tatraiva vartitumarhati /
evaü hi na varteta yadi vidhånanamiha mukhyaü labhyeta /
na caitadasti /
tatràpi svakàryàccàlanasya lakùyamàõatvàt /
naca pràmàõikaü kalpanàgauravaü lohagandhitàmàcarati /
apicànekàrthatvàddhàtånàü tyàge 'pi vidhåyate mukhyameva bhaviùyati /
pràcuryeõa tyàge 'pi loke prayogadar÷anàt /
vinigamanahetorabhàvàt /
gaõakàrasya copalakùaõatvenàpyarthanirde÷asya tatra dar÷anàt /
tasmàddhànàrtha evàtreti yuktam //26//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.16.27

#<sàüparàye tartavyàbhàvàt tathà hy anye  | BBs_3,3.27 |>#
nanu pàñhakramàdardhapathe sukçtaduùkçtataraõe pratãyete /
vidyàsàmarthyàcca pràgevàvagamyete /
tathà ÷àñhyàyaninàü tàõóinàü ca ÷ruteþ /
÷rutyarthau ca pàñhakramàdbalãyàüsau, 'agnihotraü juhoti yavàgåü pacati'ityatra yathà /
tasmàtpårvapakùàbhàvàdanàrabhyametat /
atrocyate /
naitatpàñhakramamàtramapi tu ÷rutistatsukçtaduùkçte vidhånuta iti /
taditi hi sarvanàma tasmàdarthe sannihitaparàmar÷akaü tasya hetubhàvamàha /
sannihitaü ca yadanantaraü

÷rutam /
taccàrdhapathavarti virajànadãmano 'bhigamanamityardhapatha eva sukçtaduùkçtatyàgaþ /
naca ÷rutyantaravirodhaþ /
ardhapathe 'pi pàpavidhånane brahmalokasaübhavàtpràkkàlatopapatteþ /
evaü ÷àñhyàyaninàmapyavirodhaþ /
nahi tatra jãvanniti và jãvata iti và ÷rutam /
tathà càrdhapatha eva sukçtaduùkçtavimokaþ /
eva¤ca na paryaïkavidyàtastatprakùaya iti pårvaþ pakùaþ /
ràddhàntastu vidyàsàmarthyavidhåtakalmaùasya j¤ànavata uttareõa pathà gacchato brahmapràptirna càprakùãõakalmaùasyottaramàrgagamanaü saübhavati /
yathà yavàgåpàkàtpràgnàgnihotram /
yamaniyamàdyanuùñhànasahitàyà vidyàyà uttareõa màrgeõa paryaïkasthabrahmapràptyupàyatva÷ravaõàt /
aprakùãõapàpmana÷ca tadanupapatteþ /
vidyaiva tàdç÷ã kalmaùaü kùapayati kùapitakalmaùaü cottaramàrgaü pràpayatãti kathamardhapathe kalmaùayaþ /
tasmàtpàñhakramabàdhenàrthakramo 'nusartavyaþ /
nanu na pàñhakramamàtramatra, taditi sarvanàma÷rutyà saünihitaparàmar÷àdityuktam /
tadayuktaü, buddhisaünidhànamàtramatropayujyate nànyat, taccànantarasyeva vidyàprakaraõàdvidyàyà apãti samànà ÷rutirubhayatràpãti /
arthapàñhau pari÷iùyete tatra càrtho balãyàniti /
naca tàõóyàdi÷rutyavirodhaþ pårvapakùe /
a÷va iva romàõi vidhåyeti hi svatantrasya puruùasya vyàpàraü bråte, naca paretasyàsti svàtantryam, tasmàttadvirodhaþ //27//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.16.28

#<chandata ubhayàvirodhàt  | BBs_3,3.28 |>#
kebhya÷citpadebhya idaü såtram /
nanu yathà paretasyottareõa pathà brahmapràptirbhavatãti vidyàphalamevaü tasyaivàrdhapathe sukçtaduùkçtahànirapi bhaviùyatãti ÷aïkàpadàni tebhya uttaramidaü såtram /
tadvyàcaùñe-
#<yadi ca dehàdapasçptasyeti />#
vidyàphalamapi brahmapràptirnàparetasya bhavitumarhati ÷aïkàpadebhyaþ /
yathàhuþ-nàjanitvà tatra gacchantãti /
sukçtaduùkçtaprakùayastu satyapi nara÷arãre saübhavatãti samarthasya hetoryamaniyamàdisahitàyà vidyàyàþ karyakùayàyogàdyukto jãvata eva sukçtaduùkçtakùaya iti siddham /
chandataþ svacchandataþ svecchayeti yàvat /
svecchayànuùñhànaü yamaniyamàdisahitàyà vidyàyàþ /
#<tasya># jãvataþ puruùasya syànna mçtasya /
tatpårvakaü casukçtaduùkçtahànaü syàjjãvata eva /
samarthasya kùepàyogàt /
evaü kàraõànantaraü kàryotpàde sati nimittanaimittakayostadbhàvasyopapattistàõói÷àñhyàyani÷rutyo÷ca saügatiritarathà svàtantryàbhàvenàsaügatiruktà syàt /
tadanenobhayàvirodho vyàkhyàtaþ /
ye tu parasya viduùaþ sukçtaduùkçte kathaü paratra saükràmata iti ÷aïkottaratayà såtraü vyàcakhyuþ /
chandataþ saükalpata iti ÷rutismçtyoravirodhàdeva /
na tvatràgamagamyer'the svàtantryeõa yuktirnive÷anãyete /
teùàmadhikaraõa÷arãrànuprave÷e saübhavatyarthàntaropavarõanamasaïgatameveti //28//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.17.29.-30
#<gater arthavattvam ubhayathànyathà hi virodhaþ  | BBs_3,3.29 |>#
yathà hànisaünidhàvupàyanamanyatra ÷rutamiti, yatràpi kevalà hàniþ ÷råyate tatràpi upàyanamupasthàpayatyevaü tatsannidhàveva devayànaþ panthàþ ÷ruta iti yatràpi sukçtaduùkçtahàniþ kevalà ÷rutà tatràpi devayànaü panthànamupasthàpayitumarhati /
naca nira¤janaþ paramaü sàmyamupaitãtyanena virodhaþ /
devayànena pathà brahmalokapràptau nira¤janasya paramasàmyopapatteþ /
tasmàddhànimàtre devayànaþ panthàþ saübadhyata iti pràptam /
evaü pràpta ucyate-vidvàn puõyapàpe vidhåyanira¤janaþ paramaü sàmyamupaitãti hi viduùo vidhåtapuõyapàpasya vidyayà kùemapràptimàha /
bhramanibandhano 'kùemo yàthàtmyaj¤ànalakùaõayà vidyayà vinivartanãyaþ /
nàsau de÷avi÷eùamapekùate /
nahi jàtu rajjau sarpabhramanivçttaye samutpannaü rajjutattvaj¤ànaü de÷avi÷eùamapekùate /
vidyotpàdasyaiva svavirodhyavidyànivçttiråpatvàt /
naca vidyotpàdàyà brahmalokapràptirapekùaõãyà /
yamaniyamàdivi÷uddhasattvasyehaiva ÷ravaõàdibhirvidyotpàdàt /
yadi paramàrabdhakàryakarmakùapaõàya ÷arãrapàtàvadhyapekùeti na devayànenàstãhàrtha iti ÷rutidçùñavirodhànnàpekùitavya iti /
asti tu paryaïkavidyàyàü tasyàrtha ityuktaü dvitãyena såtreõeti /
ye tu yadi puõyamapi nivartate kimarthà tarhi gatarityà÷aïkya såtramavatàrayanti /
gaterarthavattvamubhayathà duùkçtanivçttyà sukçtanivçttyà ca /
yadi punaþ puõyamanuvarteta brahmalokagatasyàpãha puõyaphalopabhogàyavçttiþ syàt /
tathà caitena pratipàdyamànàgatyanàvçtti÷rutivirodhaþ /
tasmàdduùkçtasyeva sukçtasyàpi prakùaya iti taiþ punaranà÷aïkanãyamevà÷aïkitam /
vidyàkùiptàyàü hi gatau keyamà÷aïkà yadi kùãõasukçtaþ kimarthamayaü yàtãti /
nahyeùà sukçtanibandhanà gatirapi tu vidyànibandhanà /
tasmàdvçddhoktamevopavarõanaü sàdhviti //29//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.17.31

#<aniyamaþ sarvàsàm avirodhaþ ÷abdànumànàbhyàm  | BBs_3,3.31 |>#
prakaraõaü hi dharmàõàü niyàmakam /
yadi tu tannàdriyate tato dar÷apårõamàsajyotiùñomàdidharmàþ saükãryeran /
naca teùàü vikçtiùu sauryàdiùu dvàda÷àhàdiùu codakataþ pràptiþ /
sarvatraupade÷ikatvàt /
naca darvihomasyàprakçtivikàrasyàdharmakatvam /
naca sarvadharmayuktaü karma ki¤cidapi ÷akyamanuùñhàtum /
na caivaü sati ÷rutyàdayo 'pi viniyojakàsteùàmapi hi prakaraõena sàmànyasaübandhe sati viniyojakatvàt /
yatràpi vinàprakaraõaü ÷rutyàdibhyo viniyogo 'vagamyate tatràpi tannirvàhàya prakaraõasyàva÷yaü kalpanãyatvàt /
tasmàtprakaraõaü viniyogàya

tanniyamàya càva÷yàbhyupetavyamanyathà ÷rutyadãnàmapràmàõyaprasakteþ /
tasmàdyàsvevopàsanàsu devayànaþ pitçyàõo và panthà àmnàtastàsveva na tåpàsanàntareùu tadanàmnànàt /
naca 'ye ceme 'raõye ÷raddhàtapa ityupàsate'iti sàmànyavacanàtsarvavidyàsu tatpathapràptiþ /
÷raddhàtapaþparàyaõànàmeva tatra tatpathapràptiþ ÷råyate, na tu vidyàparàyaõànàm /
apicaivaü satyekasyàü vidyàyàü màrgopade÷aþ sarvàsu vidyàsvityekatraiva màrgopade÷aþ kartavyo na vidyàntare /
vidyàntare ca ÷råyate /
tasmànna sarvopàsanàsu pathipràptiriti pràptam /
evaü pràpte ucyate-'ye ceme 'raõye ÷raddhàtapa ityupàsate'iti na ÷raddhàtapomàtrasya pathipràptimàhàpi tu vidyayà tadàrohantãtyatra nàvidvàüsastapasvina iti kevalasya tapasaþ ÷raddhàyà÷ca tatpràptipratiùedhàdvidyàsahite ÷raddhàtapasã tatpràpyupàyatayà vadan vidyàntarãlànàmapi pa¤càgnividyàvidbhiþ samànamàrgatàü dar÷ayati /
tathànyatràpi pa¤càgnividyàdhikàre 'bhidhãyate-'ya evametàdvidurye càmã araõye ÷raddhàü satyamupàsate'iti /
satya÷abdasya brahmaõyevànapekùapravçttitvàt /
tadeva hi satyamanyasya mithyàtvena katha¤cidàpekùikasatyatvàt /
pa¤càgnividàü cetthaüvittayaivopàttatvàt /
vidyàsàhacaryàcca vidyàntaraparàyaõànàmevedamupàdànaü nyàyyam /
màrgadvayabhraùñànàü càdhogati÷ravaõàt /
tatràpi ca yogyatayà devayànasyaivehàdhvano 'bhisaübandhaþ /
etaduktaü bhavati-bhavetprakaraõaü niyàmakaü yadyaniyamapratipàdakaü vàkyaü ÷rautaü smàrtaü và na syàdasti tu tattasya ca prakaraõàdbalãyastvam /
tasmàdaniyamo vidyàntareùvapi saguõeùu devayànaþ panthà asakçnmàrgopade÷asya ca prayojanaü varõitaü bhàùyakçteti //31//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.19.32

#<yàvadadhikàram avasthitir àdhikàrikàõàm  | BBs_3,3.32 |>#
saguõàyàü vidyàyàü cintàü kçtvà nirguõàyàü cintayati /
nirguõàyàü vidyàyàü nàpavargaþ palaü bhavitumarhati /
÷rutismçtãtihàsapuràõeùu viduùàmapyapàntaratamaþprabhçtãnàü tattaddehaparigrahaparityàgau ÷råyete /
tadapavargaphalatve nopapadyate /
apavçktasya tadanupapatteþ /
upapattau và tallakùaõàyogàt /
apunaràvçttirhi tallakùaõam /
tena satyàmapi vidyàyàü tadanupapatterna mokùaþ /
phalaü, vidyàyàü vibhåtayastu tàstàstasyàþ phalam /
apunaràvçtti÷rutiþ punastatpra÷aüsàrtheti manyate /
naca 'tàvadevàsya ciraü yàvanna vimokùye 'tha saüpatsye'iti ÷ruterviduùo dehapàtàvadhipratãkùàvadvasiùñhàdãnàmapi pràrabdhakarmaphalopabhogapratãkùeti sàüpratam /
yena hi karmaõà vasiùñhàdãnàmàrabdhaü ÷arãraü tatpratãkùà syàt /
tathàca na ÷arãràntaraü te gçhõãyuþ /
naca tàvadeva ciramityetadapyàrjavena ghañate /
samarthahetusaünidhau kùepàyogàt /
tasmàdetadapi vidyàstutyaiva gamayitavyam /
tasmànnàpavargo vidyàphalam /
tathà càpavargàkùepeõa pårvaþ pakùaþ /
atra ca pàkùikaü mokùahetutvamityàpàtataþ, ahetutvaü veti tu pårvapakùatattvam /
ràddhàntastu-vidyàkarmasvanuùñhànatoùite÷varacoditam /
adhikàraü samàpyaite prati÷anti paraü padam //
nirguõàyàü vidyàyàmapavargalakùaõaü ÷råyamàõaü na stutimàtratayà vyàkhyàyamucitam /
paurvàparyaparyàlocane bhåyasãnàü ÷rutãnàmatraiva tàtparyàvadhàraõàt /
naca yatra tàtparyaü tadanyathayituü yuktam /
uktaü hi 'na vidhau paraþ ÷abdàrtha'iti /
naca viduùàmapàntaratamaþprabhçtãnàü tattaddehasaütàràtsatyàmapi brahmavidyàyàmanirmokùànna brahmavidyà mokùasya heturiti sàmpratam /
hetorapi sati pratibandhe kàryànupajano na hetubhàvamapakàroti /
nahi vçntaphalasaüyogapratibaddhaü gurutvaü na patanamajãjanaditi pratibandhàpagame tatkurvanna taddhetuþ /
naca na setupratibandhànàmapàü nimnade÷ànabhisarpaõamiti setubhede na nimnamabhisarpanti /
tadvadihàpi vidyàkarmàràdhanàvarjite÷varavihitàdhikàrapadapratibaddhà brahmavidyà yadyapi na muktiü dattavatã tathàpi tatparisamàptau pratibandhavigame dàsyati /
yathà hi pràrabdhavipàkasya karmaõaþ prakùayaü pratãkùamàõa÷caramadehasamutpannabrahmasàkùàtkàro 'pi dhriyate 'tha tatprakùayànmokùaü pràpnoti /
evaü pràrabdhàdhikàralakùaõaphalavidyàkarmà puruùo vasiùñhàdirvidvànapi tatkùayaü pratãkùamàõo yugupatkrameõa và tattaddehaparigrahaparityàgau kurvanmukto 'pyanàbhogàtmikayà prakhyayà sàüsàrika ava viharati /
tadidamuktam-
#<sakçtpravçttameva hi te karmà÷ayamadhikàraphaladànàyeti />#
pràrabdhavipàkàni tu karmàõi varjayitvà vyapagatànij¤ànenaivàtivàhitàni#< /
na caite jàtismarà iti />#
yo hi parava÷o dehaü parityàjyate  dehàntaraü ca nãtaþ pårvajanmànubhåtasya smarati sa janmavà¤jàtismara÷ca /
gçhàdiva gçhàntare svecchayà kàyàntaraü saücaramàõo na jàtismara àkhyàyate #< />#
#<vyudya># vivàdaü kçtvà /
vyatirekamàha-
#<yadi hyupayukte sakçtpravçtte># pràrabdhavipàke #<karmaõi karmàntara>#mapràrabdhavipàkamiti /
syedetat /
vidyayàvidyàdikle÷anivçttau nàva÷yaü niþ÷eùasya karmà÷ayasya nivçttinaranàdibhavaparamparàhitasyàniyatavipàkakàlasyàsaïkhyeyatvàtkàrma÷ayasyetyata àha-
#<na càvidyàdikle÷adàhe satãte />#
nahisamàne vinà÷ahetau kasyacidvinà÷o nàparasyeti ÷akyaü vaditum /
tatkimidànãü pravçttaphalamapi karma vina÷yet /
tathàca na viduùo vasiùñhàderdehadhàraõetyata àha-
#<pravçttaphalasya tu karmaõa iti />#
tasya tàvadeva ciramiti ÷rutipràmàõyàdanàgataphalameva karma kùãyate na pravçttaphalamityavagamyate /
apica nàdhikàravatàü sarveùàmçùãõàmàtmatattvaj¤ànaü tenàvyàpako 'pyayaü parvapakùa ityàha-
#<j¤ànàntareùu ceti />#
tatkinteùàmanirmokùa eva, netyàha-
#<te pa÷càdai÷varyakùaya iti /
nirviõõà># viraktàþ /
#<pratisaücaraþ># pralayaþ /
apica svargàdàvanubhavapathamanàrohati ÷abdaikasamadhigamye vicikitsà syàdapi mandadhiyàmàmuùmikaphalatvaü prati /
yathà càrthavàdaþ-'ko hi tadveda yadamuùmiülloke 'sti và na veti' /
advaitaj¤ànaphalatve mokùasyànubhavasiddhe vicikitsàgandho 'pi nàstãtyàha-
#<pratyakùaphalatvàcceti />#
advaitatattvasàkùàtkàro hi avidyàsamàropitaü prapa¤caü samålaghàtaü nighnanghoraü saüsàràïgàraparitàpamupa÷amayati puruùasyetyanubhavàdapi sphuñamupapatidraóhimna÷ca ÷rutirdar÷ità /
taccànubhavàdvàmadevàdãnàü siddham /
nanu tattvamasi vartasa iti vàkyaü kathamanubhavameva dyotayatãtyata àha-
#<nahi tattvamasãtyasyeti />#
vartamànàpade÷asya bhaviùyadarthatà mçta÷abdàdhyàhàra÷cà÷akya ityarthaþ //32//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.20.33

#<akùaradhiyàü tvavarodhaþ sàmànyatadbhàvàbhyàmaupasadavattaduktam  | BBs_3,3.33 |>#

akùagaviùayàõàü pratiùedhadhiyàü sarvavedavartinãnàmavarodha upasaühàraþ pratiùedhasàmànyàdakùarasya tadbhàvapratyabhij¤ànàt /
ànandàdayaþ pradhànasyetyatràyamartho yadyapi bhàvaråpeùu vi÷eùaõeùu siddhastantryàyatayà ca niùedharåpeùviti siddha eva /
tathàpi tasyaivaiùa prapa¤co 'vagantavyaþ /
#<nidar÷anam /
jàmadagnye 'hãna iti />#
yadyapi ÷àbare dattottaramatrodàharaõàntaraü tathàpi

tulyanyàyatayaidapi ÷akyamudàhartumityudàharaõàntaraü dar÷itam /
tatra ÷àbaramudàharaõamastyàdhànaü yajurvedavihitam-'ya evaü vidvànagnimàdhatta'iti /
tadaïgatvena yajurveda eva 'ya evaü vidvànvàravantãyaü gàyati ya evaü vidvànyaj¤àyaj¤ãyaü gàyati ya evaü vidvànvàmadevyaü gàyati'iti vihitam /
etàni ca

sàmàni sàmavedeùåtpannàni /
tatredaü saüdihyate-kimetàni yatrotpadyante tatratyainevoccaiùñvena svareõàdhàne prayoktavyànyatha yatra viniyujyante tatratyenopàü÷utvena svareõa 'uccaiþ sàmnopàü÷u yajuùà iti ÷ruteþ /
kiü tàvatpràptam /
utpattividhinaivàpekùitopàyatvàtmanà vihitatvàdaïganàü tasyaiva pràthamyàttannibandhana evoccaiþsvare pràpta ucyate-
#<guõamukhyavyatikrame tadarthatvànmukhyena vedasaüyogaþ />#
ayamarthaþ-utpattividhirguõo viniyogavidhistu pradhànaü, tadanayorvyàtikrame virodhe utpattividhyàlocanenoccaiùñvaü viniyogavidhyàlocanena copàü÷utvaü so 'yaü virodho vyatikramastasminvayatikrame mukhyena pradhànena niyujyamànatvaråpeõa tasya vàravantãyàdervedasaüyogo gràhyo notpadyamànatvena guõena /
kutaþ, viniyujyamànatvasya mukhyatvenotpadyamànatvasya guõatvena tadarthatvàdviniyujyamànàrthatvàdutpadyamànatvasya /
etaduktaü bhavati-yadyapyutpattividhàvapi càtåråpyamasti vidhitvasyàvi÷eùàt /
tanmàtranàntarãyakatvàcca càtåråpyasya /
tathàpi vàkyànàmaidaüparyaü bhidyate /
ekasyaiva vidherutpattiviniyogàdhikàraprayogaråpeùu caturùu madhye ki¤cideva råpaü kenacidvàkyenollikhyate yadanyato 'pràptam /
tatra yadyapi sàmavede sàmàni vihitàni tathàpi tadvàkyànàü tadutpattimàtraparatà viniyogasya yàjurvaidikaireva vàkyai pràptatvàt /
tathàcotpattivàkyebhyaþ samãhitàrthàpratilambhàdviniyogavàkyebhya÷ca tadavagatestadarthànyevotpattivàkyàni bhavantãti tatra yena vàkyena viniyujyante tasyaiva svarasya sàdhanatvaüsaüspar÷ino grahaõaü na tu råpamàtraspar÷ina iti /
bhàùyakàrãyamapyudàharaõamevameva yojayitavyam /
udràtçvedotpannànàü mantraõàmudgàtrà prayoge pràpte

adhvaryupradànake 'pi puroóà÷e viniyuktatvàtpradhànànurodhenàdhvaryuõaiva teùàü prayogo nodgàtreti dàrùñàntike yojayati-
#<evamihàpãti># //33//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.20.34

#<iyadàmananàt  | BBs_3,3.34 |>#
'guhàü praviùñàvàtmànau'ityatra siddho 'pyarthaþ prapa¤cyate /
ekatra bhoktrabhoktrorvedyatà, anyatra bhoktroreveti vedyabhedàdvidyàbheda iti /
naca sçùñirupadadhàtãtivatpibadapiballakùaõàparaü pibantàviti netumucitam /
sati mukhyàrthasaübhave tadà÷rayaõàyogàt /
naca vàkya÷eùànurodhàttadà÷rayaõam /
saüdehe hi vàkya÷eùànnirõayo naca mukhyalàkùaõikagrahaõaviùayo viùayaþ saübhavati, tulyabalatvàbhàvàt /
prakaraõasya ca tato balãyasà vàkyena bàdhanàt /
tasmàdvedyabhedàdvidyàbheda iti pràpta ucyate-dvàsuparõetyatra çtaü pibantàvityatra ca dvitvasaükhyotpattau pratãyate tena samànatautsargikã /
pibantàviti dvayoþ pibantà yà sà bàdhanãyà, sà copakramopasaühàrànurodhena na dvayorapi tu chatrinyàyena làkùàõikã vyàkhyeyà /
yena hyupakramyate yena copasaüsthiyate tadanurodhena madhyaü j¤eyam /
yathà jàmitvadoùasaükãrtanopakrame tatpratisamàdhànopasaühàre ca saüdarbhe madhyapàtino viùõuråpàü÷u yaùñavyo 'jàmitvàyetyàdayaþ pçthagvidhitvamalabhamànà vidhitvamavivakùitvàrthavàdatayà nãtàstatkasya hetorekavàkyatà hi sàdhãyasã vàkyabhedàditi /
tathehàpi tadanurodhena pibadapibatsamåhaparaü lakùaõãyaü pibantàvityanena /
tathàca vedyàbhedàdvidyàbheda iti /
apica triùvapyeteùu vedànteùu prakaraõatraye 'pi paurvàparyaparyàlocanayà paramàtmavidyaivàvagamyate /
yadyevaü kathaü tarhi jãvopàdànamastvityata àha-
#<tàdàtmyavivakùayeti />#
nàsyàü jãvaþ pratipàdyate kintu paramàtmano 'bhedaü jãvasya dar÷ayitumasàvanådyate /
paramàtmavidyàyà÷càbhedaviùayatvànna bhedàbhedavicàràvatàraþ /
tasmàdaikavidyamatra siddham //34//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.22.35

#<antarà bhåtagràmavatsvàtmanaþ  | BBs_3,3.35 |>#
kauùãtakeyakaholacàkràyaõoùastapra÷nopakramayorvidyornairantaryeõàmnàtayoþ kimasti bhedo na veti vi÷aye bheda eveti bhråmaþ /
kutaþ-yadyapyubhayatra pra÷nottarayorabhedaþ pratãyate, tathàpi tatsyaivaikasya punaþ ÷ruteravi÷eùàdànarthakyaprasaïgàdyajatyabhyàsavadbhedaþ pràptaþ /
na caikasyaiva tàõóinàü navakçtva upade÷e 'pi yathà bhedo na bhavati 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo'ityatra tathehàpyabheda iti  yuktam /
bhåya eva mà bhagavàn vij¤àpayatu, iti hi tatra ÷råyate tenàbhedo yujyate /
na ceha tathàsti /
tena yadyapãha vedyàbhedo 'vagamyate

tathàpyekatra tasyaivà÷anàyàdimàtràtyayopàdherupàsanàdekatra ca kàryakaraõavirahopàdherupàsanàdvidyàbheda eveti pràpte pratyucyate /
naitadupàsanàvidhànaparamapi tu vastusvaråpapratipàdanaparaü pra÷naprativacanàlocanenopalabhyate /
kimato yadyevam /
etadato bhavati-vidherapràptapràpaõàrthatvàtpràptàvanupapattiþ /
vastusvaråpaü tu punaþpunarucyamànamapi na doùamàvahati ÷atakçtvo 'pi hi pathyaü vadantyàptàþ /
vi÷eùatastu vedaþ pitçbhyàmapyabhyarhitaþ /
naca sarvathà paunaruktyam /
ekatrà÷anàyàdyatyayàdanyatra ca kàryakàraõapravilayàt /
tasmàdekà vidyà pratyabhij¤ànàt /
ubhàbhyàmapi vidyàbhyàü bhinna àtmà pratipàdyate iti yo manyate pårvapakùaikade÷ã taü prati sarvàntaratvavirodho dar÷itaþ //35//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.22.36

#<anyathà bhedànupapattir iti cen nopade÷àntaravat  | BBs_3,3.36 |>#
asya tu pårvapakùatattvàbhipràyo dar÷itaþ /
sugamamanyat //36//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.23.37

#<vyatihàro vi÷iüùanti hãtaravat  | BBs_3,3.37 |>#
utkçùñasya nikçùñaråpàpatternobhayatrobhayaråpànucintanam /
api tu nikçùñe jãva utkçùñaråpàbhedacintanam /
evaü hi nikçùña utkçùño bhavatãti pràptam /
evaü pràpta ucyate-itaretarànuvàdenetaretararåpavidhànàdubhayatràbhayacintanaü vidhãyate /
itarathà tu yo 'haü so 'sàvityetàvadevocyeta /
jãvàtmànamanådye÷varatvamasya vidhãyeta /
na tvã÷varasya jãvàtmatvaü yo 'sau so 'hamiti /
yathà tattvamasãtyatra /
tasmàdubhayaråpamubhayatràdhyànàyopadi÷yate /
nanvevamutkçùñasya nikçùñatvaprasaïga ityuktaü tatkimidànãü saguõe brahmaõyupàsyamàne 'sya vastuto nirguõasya nikçùñatà bhavati /
kasmaicitphalàya tathà dhyànamàtraü vidhãyate na tvasya nikçùñatàmàpàdayatãti cedihàpi vyatihàrànucintanamàtramupadi÷yate phalàya na tu nikçùñatà bhavatyutkçùñasya /
anvàcaya÷iùñaü tu tàdàtmyadàróhyaü bhavannopekùàmahe /
#<satyakàmàdiguõopade÷a>#iva tadguõe÷varasiddhiriti siddhamubhayatrobhayàtmatvàdhyànamiti //37//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.24.38

#<saiva hi satyàdayaþ  | BBs_3,3.38 |>#
tadvai tadetadeva tadàsa satyameva sa yo haitanmahadyakùaü prathamajaü vedaü satyaü brahmeti jayatãmàüllokà¤jita ityasàvasadya evametanmahadyakùaü prathamajaü veda satyaü brahmeti satyaü hyeva brahma /
pårvoktasya hçdayàkhyasya brahmaõaþ satyamityupàsanamanena saüdarbheõa vidhãyate /
taditi hçdayàkhyaü brahmaikena tadà paràmç÷ati /
etadeveti vakùyamàõaü prakàràntaramasya paràmç÷ati /
tattàdàgre àsa babhåva /

kiü tadityata àha-satyameva /
sacca mårtaü tyaccàmårtaü ca sattyam /
tadupàsakasya phalamàha-sa yo haitamiti /
yaþ prathamajaü yakùaü påjyaü veda /
kathaü vedetyata àha-satyaü brahmetãti /
sa jayatãmàn lokàn /
ki¤ca jito va÷ãkçta inu÷abda itthaü÷abdasyàrthe vartate /
vijetavyatvena buddhisaünihitaü ÷atruü paràmç÷ati-asàviti /
asadbhavenna÷yet /
uktamarthaü nigamayati-ya evametaditi /
evaü vidvànkasmàjjayatãtyata àha-satyameva yasmàdbrahmeti /
atastadupàsanàt phalotpàdo 'pi satya ityarthaþ /
tadyattatsatyaü kimasau /
atràpi tatpadàbhyàü råpaprakàrau paràmçùñau /
kasmiünnàlambane tadupàsanãyamityata uttaram-sa àdityo ya eùa ityàdinà tasyopaniùadaharahamiti /
hanti pàpmànaü jahàti ca ya evaü vedetyantena /
upaniùat rahasyaü nàma /
tasya nirvacanaü-hanti pàpmànaü jahàti ceti /
hanterjahàtervà råpametat /
tathàca nirvacanaü kurvanphalaü pàpahànimàheti /
tamimaü viùayamàha bhàùyakàraþ-
#<yo vai haitamiti /
sanàmàkùaropàsanàmiti />#
tathàca ÷rutiþ-'tadetadakùaraü satyamiti sa ityekamakùaraü tãtyekamakùaraü yamityekamakùaraü prathamottame akùare satyaü madhyato 'nçtaü tadetadançmubhayataþ satyena parigçhãtaü satyabhåyameva bhavati naivaüvidvàüsamançtaü hinasti'iti /
tãtãkàrànubandha uccàraõàrthaþ /
niranubandhastakàro draùñavyaþ /
atra hi prathamottame akùare satyaü mçtyuråpàbhàvàt /
madhyato madhye 'nçtamançtaü hi mçtyuþ /
mçtyvançtayostakàrasàmyàt /
tadetadançtaü mçtyuråpamubhayataþ satyena parigçhãtam /
antarbhàvitaü satyaråpàbhyàm /
ato 'ki¤citkaraü tatsatyabhåyameva satyabàhulyameva bhavati /
÷eùamatirohitàrtham /
seyaü satyavidyàyàþ sanàmàkùaropàsanatà /
yadyapi tadyatsatyamiti

prakçtànukarùeõàbhedaþ pratãyate tathàpi phalabhedena bhedaþ sàdhyabhedeneva nityakàmyaviùayordar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta yàvajjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeteti ÷àstrayoþ

satyapyanubandhàbhede bheda iti pràpte pratyucyate-ekaiveyaü vidyà tatsatyamiti prakçtaparàmar÷àdabhedena pratyabhij¤ànàt /
naca phalabhedaþ /
tasyopaniùadaharahamiti tasyaiva yadaïgàntaraü rahasyanàmnopàsanaü tatpra÷aüsàrthor'thavàdo 'yaü na phalavidhiþ /
yadi punarvidyàvidhàvadhikàra÷ravaõàbhàvàttatkalpanàyàmàrthavàdikaü phalaü kalpyeta tato jàteùñàvivàgçhyamàõavi÷eùatayà

saüvalitàdhikàrakalpanà tata÷ca samastàrthavàdikaphalayuktamekamevopàsanamiti siddham /
parakãyaü vyàkhyànamupanyasyati-
#<kecitpunariti />#
vàjasaneyakamapyakùyàdityaviùayaü chàndogyamapãtyupàsyàbhedàdabhedaþ /
tata÷ca vàjasaneyoktànàü satyàdãnàmupasaühàra ityatràrthe saiva hi satyàdaya iti såtraü vyàkhyàtaü tadetaddåùayati-
#<tanna sàdhviti /
jyotiùñomakarmasaübandhanãyamudgãthavyapà÷rayeti />#
anubandhàbhede 'pi sàdhyabhedàdbheda iti vidyàbhedàdanupasaühàra iti //38//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.25.39

#<kàmàdãtaratra tatra càyatanàdibhyaþ  | BBs_3,3.39 |>#
chàndogyavàjasaneyavidyayoryadyapi saguõanirguõatvena bhedaþ /
tathàhi chàndogye-'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajanti etàü÷ca satyànkàmàn'ityàtmavatkàmànàmapi vedyatvaü ÷råyate /
vàjasaneye tu nirguõameva paraü brahmopadi÷yate 'vimokùàya bråhi'iti tathàpi tayoþ parasparaguõopasaühàraþ /
nirguõàyàü tàvadvidyàyàü brahmastutyarthameva saguõavidyàsaübandhiguõopasaühàraþ saübhavã /
saguõàyàü ca yadyapyàdhyànàya na va÷itvàdiguõopasaühàrasaübhavaþ /
nahi nirguõàyàü

vidyàyàmàdhyàtavyatvenaite codità yenàtràdhyeyatvena saübadhyerannapi tu satyakàmàdiguõanàntarãyakatvenaiteùàü pràptirityupasaühàra ucyate /
evaü vyavasthita eùa saükùepo 'dhikaraõàrthasya-sàmyabàhulye 'pyekatràkà÷àdhàratvasyàparatra càkà÷atàdàtmyasya ÷ravaõàdbhede vidyayorna parasparaguõopasaühàra iti pårvapakùaþ /
ràddhàntastu sarvasàmyamevobhayatràpyàtmopade÷àdàkà÷a÷abdenaikatràtmokto 'nyatra ca daharàkà÷àdhàraþ sa evokta iti sarvasàmyàdbrahmaõyubhayatràpi sarvaguõopasaühàraþ /
saguõanirguõatvena tu vidyàbhede 'pi guõopasaühàravyavasthà dar÷ità /
tasmàtsarvamavadàtam //39//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.26.40

#<àdaràdalopaþ  | BBs_3,3.40 |>#
asti vai÷vànaravidyàyàü tadupàsakasyàtithibhyaþ pårvabhojanam /
tena yadyapãyamupàsanàgocarà na cintà sàkùàttathàpi tatsaübaddhaprathamabhojanasaübandhàdasti saügatiþ /
vicàragocaraü dar÷ayati-
#<chàndogye vai÷vànaravidyàü prakçtyeti />#
vicàraprayojakaü saüdehamàha--
#<kiü bhojanalopa iti />#
atra pårvapakùàbhàvena saü÷ayamàkùipati-
#<tadyadbhaktamiti bhaktàgamanasaüyoga÷ravaõàditi />#
uktaü khalvetatprathama eva tantre 'padakarmàprayojakaü nayanasya paràrthatvàt'ityanena /
yathà somakrayàrthànãyamànaikahàyanãsaptamapadapàü÷ugrahaõamaprayojakaü na punarekahàyanyà nayanaü prayojayati /
tatkasya hetoþ /
somakrayeõa tannayanasya prayuktatvàttadupajãvitvàtsaptamapadapàü÷ugrahaõasyeti /
tathehàpi bhojanàrthabhaktàgamanasaüyogàtpràõàhuterbhojanàbhàve bhaktaü pratyaprayojakatvamiti nàsti pårvapakùa

ityapårvapakùamidamadhikaraõamityarthaþ /
pårvapakùamàkùipya samàdhatte-
#<evaü pràpte, na lupyeteti tàvadàha />#
tàvacchabdaþ siddhànta÷aïkàniràkaraõàrthaþ /
pçcchati-
#<kasmàt /
uttaram-àdaràt />#
tadeva sphorayati-
#<tathàhãti />#
jàbàlà hi ÷ràvayanti-'pårvo 'tithibhyo '÷nãyàt'iti /
a÷nãyàditi ca pràõàgnihotrapradhànaü vacaþ /
'yathà hi ÷rudhità bàlà màtaraü paryupàsate /
evaü sarvàõi bhåtànyagnihotramupàsate'iti vacanàdagnihotrasyàtithãnbhåtàni pratyupajãvyatvena ÷ravaõàttadekavàkyatayehàpi pårvo 'tithibhyo '÷nãyàditi pràõàhutipradhànaü lakùyate /
tadevaü sati 'yathàha vai svayamahutvàgnihotraü parasya juhuyàdityevaü tat'ityatithibhojanasya pràthamyaü ninditvà#<svàmibhojanaü># svàminaþ pràõàgnihotraü prathamaü pràpayantã pràõàgnihotràdaraü karoti /
nanvàthriyatàmeùà ÷rutiþ pràõahutiü kintu svàmibhojanapakùa eva nàbhojane 'pãtyata àha-
#<yà hi na pràthamyalopaü sahate nataràü sà pràthamyavato 'gnihotrasya lopaü saheteti manyate />#
ãdç÷aþ khalvayamàdaraþ pràõàgnihotrasya yadatithitibhojanottarakàlavihitaü svàmibhojanaü samayàdapakçùyàtithibhojanasya purastàdvihitam /
tadyadàgnihotrasya dharmiõaþ pràthamyadharmalopamapi na sahate ÷rutistadàsyàþ kaiva kathà dharmilopaü sahata ityarthaþ /
pårvapakùàkùepamanubhàùya dåùayati-
#<nanu bhojanàrthà iti />#
yathà hi kauõóapàyinàmayanagate agnihotre prakaraõàntarànnaiyamikàgnihotràdbhinne dravyadevatàråpadharmàntararahitatayà tadàkàïkùe sàdhyasàdç÷yena naiyamikàgnihotrasamànanàmatayà taddharmàtide÷ena råpadharmàntarapràptirevaü pràõàgnihotre 'pi

naiyamikàgnihotragatapayaþprabhçtipràptau bhojanàgatabhaktadravyatà vidhãyate /
na caitàvatà bhojanasya prayojakatvam /
uktametadyathà bhojanakàlàtikramàtpràõàgnihotrasya na bhojanaprayuktatvamiti /
na caikade÷adravyatayottaràrdhàtsviùñakçte samavadyatãtivadaprayojakatvamekade÷adravyasàdhanasyàpi

prayojakatvàt /
yathà jàghanyà patnãþ saüyàjayantãti patnãsaüyàjànàü jàghanyekade÷adravyajuùàü jàghanãprayojakatvam /
sa hi nàmàprayojako bhavati yasya prayojakagrahaõamantareõàrtho na j¤àyate /
yathà na prayojakapuroóà÷agrahaõamantareõottaràrdhaü j¤àtuü ÷akyam /
÷akyaü tu jàghanãvadbhaktaü j¤àtum /
tasmàdyathà jàghanyantareõàpi pa÷åpàdànaü paraprayukta÷åpajãvanaü và khaõóa÷o màüsavikrayiõo muõóàdivadàkçtiråpàdãyate /
evaü bhaktamapi ÷akyamupàdàtum /
tasmànna bhojanasya lope pràõàgnihotralopa iti manyate pårvapakùã /
adbhiriti tu pratinidhyupàdànamàva÷yakatvàsåcanàrthaü bhàùyakàrasya //40//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.26.41

#<upasthite 'tastadvacanàt  | BBs_3,3.41 |>#
taddhomãyamiti hi vacana kimapi saünihitadravyaü home viniyuïkte tadaþ sarvanàmnaþ saünihitàvagamamantareõàbhidhànàparyavasànàttadanena svàbhidhànaparyavasànàya tadyadbhaktaü prathamamàgacchediti saünihitamapekùya nirvartitavyam /
tacca saünihitaü bhaktaü bhojanàrthamityuttaràrdhàtsviùñakçte samavadyatãtivanna bhaktaü vàpo và dravyàntaraü và prayoktumarhati /
jàghanyàstvavayavabhedasya nàgnãùomãyapa÷vadhãnaü niråpaõaü svatantrasyàpi tasya sånàsthasya dar÷anàttasmàdastyetasya jàghanãto vi÷eùaþ /
yaccoktaü codakapràptadravyabàdhayà bhaktadravyavidhànamiti /
tadayuktam /
vidhyudde÷agatasyàgnihotranàmnastathàbhàvàdàrthavàdikasya tu siddhaü ki¤citsàdç÷yamupàdàya stàvakatvenopapatterna tadbhàvaü vidhàtumarhatãtyàha-
#<na càtra pràkçtàgnihotradharmapràptiriti />#
api

càgnihotrasya codakato dharmapràptàvabhyupagamyamànàyàü bahutaraü pràptaü bàdhyate /
naca saübhave bàdhanicayo nyàyyaþ /
kçùõalacarau khalvagatyà pràptabàdho 'bhyupeyata ityàha-taddharmapràptau càbhyupagamyamànàyàmiti /
codakàbhàvamupodbalayati-
#<ata eva cehàpãti />#
yata evoktena krameõàtide÷àbhàvo 'ta eva sàüpàdikatvamagnihotràïgànàm /
tatpràptau tu sàüpàdikatvaü nopapadyeta /
kàminyàü kila kucavadanàdyasatà cakravàkanalinàdiråpeõa saüpàdyate /
na tu nadyàü cakravàkàdaya eva cakravàkàdinà saüpàdyante /
ato 'pyavagacchàmo na codakapràptiriti /
yattvàdaradar÷anamiti tadbhojanapakùe  pràthamyavidhànàrtham /
yasminpakùe dharmànavalopastasmindharmiõo 'pi na tvetàvatà dharminityatà sidhyatãti bhàvaþ /
nanvatithibhojanottarakàlatà svàmibhojanasya vihiteti kathamasau bàdhyata ityata àha-
#<nàsti vacanasyàtibhàraþ />#
sàmànya÷àstrabàdhàyàü vi÷eùa÷àstrasyàtibhàro nàstãtyarthaþ //41//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.27.42

#<tannirdhàraõàniyamas taddçùñeþ pçthagdhyapratibandhaþ phalam  | BBs_3,3.42 |>#
yathaiva 'yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti'ityetadanàrabhyàdhãtamavyabhicàritakratusaübandhaü juhådvàrà kratuprayogavacanagçhãtaü kratvarthaü satphalànapekùaü siddhavartamànàprade÷apratãtaü na ràtrisatravatphalatayà svãkarotãti /
evamavyabhicàritakarmasaübandhodgãthagatamupàsanaü karmaprayogavacanagçhãtaü na siddhavartamànàpade÷àvagatasamastakàmavàpakatvalakùaõaphalakalpanàyàlam /
paràrthatvàt /
tathàca  pàramarùaü såtram-'dravyasaüskàrakarmasu paràrthatvàtphala÷rutirarthavàdaþ syàt'iti /
eva¤ca sati kratau parõatàniyamavadupàsanàniyama iti pràpte ucyate-yuktaü parõatàyàü phala÷ruterarthavàdamàtratvam /
nahi parõatànà÷rayà yàgàdivatphalasaübandhamanubhavitumarhati /
avyàpàraråpatvàt /
vyàpàrasyaiva ca phalavattvàt /
yathàhuþ-'utpattimataþphaladar÷anàt'iti /
nàpi khàdiratàyàmiva prakçtakratusaübaddho yåpa

à÷rayastadà÷rayaþ prakçto 'sti anàrabhyàdhãtatvàtparõatàyàþ /
tasmàdvàkyenaiva juhåsaübandhadvàreõa parõatàyàþ kraturà÷rayo j¤àpanãyaþ /
na càtatparaü vàkyaü j¤àpayitumarhatãti tatra vàkyatàtparyamava÷yà÷rayaõãyam /
tathàca tatparaü sanna parõatàyàþ phalasaübandhamapi gamayitumarhati /
vàkyabhedaprasaïgàt /
upàsanànàü tu vyàpàràtmatvena svata eva phalasaübandhopapatteþ udgãthàdyà÷rayaõaü phale vidhànaü na virudhyate vi÷iùñavidhànàt /
phalàya khalådgãthasàdhanakamupàsanaü vidhãyamànaü na vàkyabhedamàvahati /
nanu karmàïgodgãthasaüskàra upàsanaü prokùaõàdivadvitãyà÷ruterudgãthamiti /
tathà cà¤janàdiùviva saüskàreùu phala÷ruterarthavàdatvam /
maivam /
nahyatrodgãthasyopàsanaü kintu tadavayavasyoïkàrasyetyuktamadhastàt /
na coïkàraþ karmàïgamapi tu karmàïgodgãthàvayavaþ /
na cànupayogamãpsitam /
tasmàtsaktån

juhotãtivadviniyogabhaïgenoïkàrasàdhànàdupàsanàtphalamiti saübandhaþ /
tasmàdyathà kratvà÷rayàõyapi godohanàdãni phalasaüyogàdanityàni evamudgãthàdyupàsanànãti draùñavyam /
÷eùamuktaü bhàùye /
#<na cedaü phala÷ravaõamarthavàdamàtramiti />#
arthavàdamàtratve 'tyantaparokùà vçttiryathà na tathà phalaparatve /
na tu vartamànàpade÷àtsàkùàtphalapratãtiþ /
ata eva prayàjàdiùu nàrthavàdàdvartamànàpade÷àtphalakalpanà /
phalaparatve tvasya

na ÷akyaü prayàjàdãnàü pàràrthyenàphalatvaü vaktumiti //42//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.28.43

#<pradànavad eva tad uktam  | BBs_3,3.43 |>#
tattacchrutyarthàlocanayà vàyupràõayoþ svaråpàbhede siddhe tadadhãnaniråpaõatayà tadviùayopàsanàpyabhinnà na càdhyàtmàdhidaivaguõabhedàdbhedaþ /
nahi guõabhede guõavato bhedaþ /
nahyagnihotraü juhotãtyutpannasyàgnihotrasya taõóulàdiguõabhedàdbhedo bhavati /
utpadyamànakarmasaüyukto hi guõabhedaþ karmaõo bhedakaþ /
yathàmikùàvàjinasaüyuktayoþ karmaõoþ /
notpannakarmasaüyuktaþ /
adhyàtmàdhidaivopade÷eùu cotpannopàsanàsaüyogaþ /
tathopakramopasaühàràlocanayà vidyaikatvavini÷cayàdekaiva sakçtpravçttiriti pårvapakùaþ /
ràddhàntastu-satyaü vidyaikatvaü tathàpi guõabhedàtpravçttibhedaþ /
sàyaüpràtaþkàlaguõabhedàdyathaikasminnapyagnihotre pravçttibhedaþ evamihàpyadhyàtmàdhidaivaguõabhedàdupàsanasyaikasyàpi pravçttibheda iti siddham /
#<àdhyànàrtho hyayamadhyàtmàdhidaivavibhàgopade÷a iti />#
agnihotrasyevàdhyànasya kçte tadhitaõóulàdivadayaü pçthagupade÷aþ /
#<etena vratopade÷a iti />#
etena tattvàbhedena /
evakàra÷ca vàgàdivrataniràkaraõàrthaþ /
nanvetasyai devatàyai iti devatàmàtraü ÷råyate na tu vàyustatkathaü vàyupràptimàhetyata àha-
#<devatetyatra vàyuriti />#
vàyuþ khalvagnyàdãnsaüvçõuta ityagnyàdãnapekùyànavacchinno 'gnyàdayastutenaivàvacchinnà iti saüvarõaguõatayà vàyuranavacchinnà devatà /
#<sarveùàmabhigamayanniti />#
militànàü ÷ravaõàvi÷eùàdindrasya devatàyà abhedàtrayàõàmapi puroóà÷ànàü sahapradànà÷aïkàyàmutpattivàkya eva ràjàdhiràjasvaràjaguõabhedàdyàjyànuvàkyàvyatyàsavidhànàcca yathànyàsameva devatàpçthaktvàtpradànapçthaktvaü bhavati /
sahapradàne hi vyatyàsavidhànamanupapannam /
kramavati pradàne vyatyàsavidhirarthavàn /
tathàvidhasyaiva kramasya vivakùitatvàt /
sugamamanyat //43//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.44

#<liïgabhåyastvàt tad dhi balãyas tad api  | BBs_3,3.44 |>#

iha siddhàntenopakramya pårvapakùayitvà siddhàntayati /
tatra

yadyapi bhåyàüsi santi liïgàni mana÷cidàdãnàü svàtantryasåcakàni tathàpi na tàni svàtantryeõa svàtantryaü prati pràpakàõi /
pramàõapràpitaü tu svàtantryamupodbalayanti /
na càtràsti svàtantryapràpakaü pramàõam /
na cedaü sàmarthyalakùaõaü liïgaü yenàsya svàtantryeõa pràpakaü bhavet /
taddhi sàmarthyamàbhidhànasya vàrthasya và syàt /
tathà påùàdyanumantraõamantrasya påùànumantraõe, yathà và 'pa÷unà yajeta'ityekatvasaükhyàyà arthasya saükhyeyàvacchetasàmarthyam /
na cedamanyasyàrthadar÷analakùaõaü liïgaü tathà /
stutyarthatvenàsya vidhyudde÷enaikavàkyatayà vidhiparatvàt /
tasmàdasati sàmarthyalakùaõe viroddhari prakaraõapratyåhaü mana÷cidàdãnàü kriyà÷eùatàmavagamayati /
naca te haite vidyàcita evetyavadhàraõa÷rutiþ kriyànuprave÷aü vàrayati /
yena ÷rutivirodhe sati na prakaraõaü bhavet, bàhyasàdhanatàpàkaraõàrthatvàdavadhàraõasya /
naca vidyayà haivaita evaüvida÷cità bhavantãti puruùasaübandhamàpàdayadvàkyaü prakaraõamapabàdhitumarhati /
anyàrthadar÷anaü khalvetadapi /
naca tatsvàtantryeõa pràpakamityuktam /
tasmàttadapi na prakaraõavirodhàyàlamiti sàüpàdikà apyete agnayaþ prakaraõàtkriyànuprave÷ina eva mànasavat /
dvàda÷àhe tu ÷råyate-'anayà tvà pàtreõa samudraü rasayà pràjàpatyaü manograhaü gçhõàmi'iti /
tatra saü÷ayaþ-kiü mànasaü dvàda÷àhà daharantaramuta tanmadhyapàtino da÷amasyàhnàïgamiti /
tatra vàgvai dvàda÷àho mano mànasamiti mànasasya dvàda÷àhàdbhedena vyapade÷àdvàïmanasabhedavadbhedaþ /
nirdhåtàni dvàda÷àhasya gatarasàni chandàüsi tàni mànasenaivàpyàyantãti ca dvàda÷àhasya mànasena ståyamànatvàdbhede ca sati

stutistutyabhàvasyopapatterdvàda÷àhàdaharantaraü na tadaïgaü, patnãsaüyàjàntatvàccàhnàü patnãþ saüyàjya mànasàya prasarpantãti ca mànasasya patnãsaüyàjasya parastàcchruteþ /
trayoda÷àhe 'pyavayujya dvàda÷asaükhyàsamavàyàtkatha¤cijjaghanyayàpi vçttyà dvàda÷àhasaüj¤àvirodhàbhàvàditi pràpte 'bhidhãyate-pramàõàntareõa hi

trayoda÷atve 'hnàü siddhe dvàda÷àha iti jaghanyayà vçttyonnãyeta /
na tvasti tàdç÷aü pramàõàntaram /
naca vyapade÷abhedo 'harantaratvaü kalpayitumarhati /
aïgàïgibhedenàpi tadupapatteþ /
ata eva ca stutyastàvakabhàvasyàpyupapattiþ /
devadattasyeva dãrghaiþ ke÷aiþ /
patnãsaüyàjàntatà tu yadyapyautsargikã tathàpi da÷amasyàhno vi÷eùavacanànmànasàni grahaõàsàdanahavanàdãni patnãsaüyàjàtparà¤ci bhaviùyanti /
kimiva hi na kuryàdvacanamiti /
eùa vai da÷amasyàhno visargo yanmànasamiti vacanàdda÷amàharaïgatà gamyate /
visarge 'nto 'ntavato dharmo na svatantra iti da÷ame 'hani mànasàya pramarpantãti da÷amasyàhna àdhàratvanirde÷àcca tadaïgaü mànasaü nàharantaramiti siddham /
tadiha dvàda÷àhasaübandhino da÷amasyàhno 'ïgaü mànasamitiü dharmamãmàüsàsåtrakçtoktam /
da÷aràtragasyàpi da÷amasyàhno 'ïgamiti bhagavanbhàùyakàraþ /
÷rutyantarabalenàha-
#<yathà da÷aràtrasya da÷ame 'hanyavivàkya iti />#
avivàkya iti da÷amasyàhno nàma //44//



____________________________________________________________________________________________

START BsVBh_3,3.29.45

pårvavikalpaþ prakaraõàtsyàt kriyàmànasavat  | BBs_3,3.45 |
// 45 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.46

#<atide÷àc ca  | BBs_3,3.46 |>#

nahi sàüpàdikànàmagnãnàmiùñakàsu citenàgninà ki¤cidasti sàdç÷yamanyatra kriyànuprave÷àt /
tasmàdapi na svatantra iti pràpte 'bhidhãyate //46//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.47

#<vidyaiva tu nirdhàraõàt  | BBs_3,3.47 |>#
mà bhådanyeùàü ÷rutavidhyudde÷ànàmanyàrthadar÷anànàmapràptapràpakatvameteùu tva÷rutavidhyudde÷eùu 'vacanàni tvapårvatvàt'iti nyàyàdvidhirunnetavyaþ /
tathà caitebhyo yàdç÷or'thaþ pratãyate tadanuråpa eva sa bhavati /
pratãyate caitebhyo mana÷cidàdãnàü sàntatyaü càvadhàraõaü ca phalabhedasamanvaya÷ca puruùasaübandha÷ca /
na càsya godohanàdivatkratvarthà÷ritatvaü yena puruùàrthasya karmapàratantryaü bhavet /
naca vidyàcita evetyavadhàraõaü bàhyasàdhanàpàkaraõàrtham /
svabhàvata eva vidyàyà bàhyànupekùatvasiddheþ /
tasmàtpari÷eùànmànasagrahavatkriyànuprave÷a÷aïkàpàkaraõàrthamavadhàraõam /
na caivamarthatve saübhavati /
dyotakatvamàtreõa nipàta÷rutiþ pãóanãyà /
tasmàcchrutiliïgavàkyàni prakaraõamapodya svàtantryaü mana÷cidàdãnàmavagamayantãti siddham /
anubandhàtide÷a÷rutyàdibhya evameva vij¤eyam /
te ca bhàùya eva sphuñàþ /
yaduktaü pårvapakùiõà kratvaïgatve pårveõeùñakàcitena mana÷cidàdãnàü vikalpa iti /
tadutalyakàryatvena dåùayati-naca satyeva kriyàsaübandha iti /
apica pårvàparayorbhàgayorvidyàpràdhànyadar÷anàttanmadhyapàtino 'pi tatsàmànyàdvidyàpradhànatvameva lakùyate na karmàïgatvamityàha såtreõa-
#<pareõa ca ÷abdasya tàdvidhyaü bhåyastvàttvanubandhaþ />#
sphuñamasya bhàùyam /
asti ràjasåyaþ 'ràjà svàràjyakàmo ràjasåyena yajeta'iti /
taü prakçtyàmananti aveùñiü nàmeùñim /
àgneyo 'ùñàkapàlo hiraõyaü dakùiõetyevamàdi tàü prakçtyàdhãyate /
yadi bràhmaõo yajeta bàrhaspatyaü madhye nidhàyàhutiü hutvàbhidhàrayedyadi vai÷yo vai÷vadevaü yadi ràjanya aindramiti /
tatra saüdihyate-
kiü bràhmaõàdãnàü pràptànàü nimittàrthena ÷ravaõamuta bràhmaõàdãnàmayaü yàgo vidhãyata iti /
tatra yadi prajàpàlanakaõñakoddharaõàdi karma ràjyaü tasya kartà ràjeti ràja÷abdasyàrthastato ràjà ràjasåyena yajeteti ràjyasya kartå ràjasåye 'dhikàraþ /
tasmàtsaübhavantyavi÷iùeõa bràhmaõakùatriyavai÷yà ràjyasya kartàra iti siddhaü sarvaü evaite ràjasåye pràptà iti 'yadi bràhmaõo yajeta'ityevamàdayo nimittàrthàþ ÷rutayaþ /
atha tu ràj¤aþ karma ràjyamiti ràjakartçyogàttatkarma ràjyaü tataþ ko ràjetyapekùàyàmàryeùu tatprasiddherabhàvàtpikanematàmarasàdi÷abdàrthàvadhàraõàya mlecchaprasiddhirivàndhràõàü kùatriyajàtau ràja÷abdaprasiddhistadavadhàraõakàraõamiti kùatriya eva ràjeti na bràhmaõavai÷yayoþ pràptiriti ràjasåyaprakaraõaü bhittvà bràhmaõàdikartçkàõi pçthageva karmàõi pràpyanta iti na naimittikàni /
tatra kiü tàvatpràptaü, naimittikànãti /
ràjyasya kartà ràjetyàryàõàmàndhràõàü càvivàdaþ /
tathàhi-bràhmaõàdiùu prajàpàlanakartçùu kanakadaõóàtapatra÷vetacàmaràdilà¤chaneùu ràjapadamàndhrà÷càryà÷càvivàdaü prayu¤jànà dç÷yante /
tenàvipratipattervipratipattàvapyàryàndhraprayogayoryavavaràhavadàyarprasiddheràndhraprasiddhito balãyasãtvàt /
balavadàryaprasiddhivirodhe tvatanmålàyàþ pàõinãyaprasiddheþ 'virodhe tvanapekùaü syàt'iti nyàyena bàdhanàttadanuguõatayà và katha¤cinnakhanakulàdivadanvàkhyànàmàtraparatayà nãyamànatvàdrajyasya kartà ràjeti siddhe nimittàrthàþ ÷rutayaþ /
tathàca yadi÷abdo 'pyà¤jasaþ syàditi pràptam /
evaü pràpta ucyate-'råpato na vi÷eùo 'sti hyàryamlecchaprayogayoþ /
vaidikàdvàkya÷eùàttu vi÷eùastatra dar÷itaþ' //
tadiha ràja÷abdasya karmayogàdvà kartari prayogaþ kartçprayogàdvà karmaõãti vi÷aye vaidikavàkya÷eùavadabhiyuktatarasyàtrabhavataþ pàõineþ smçternirõãyate prasiddhiràndhraõàmanàdiràdimatã càryàõàü prasiddhirgogàvyàdi÷abdavat /
naca saübhàvitàdimadbhàvà prasiddhiþ pàõinimsçtimapodyànàdiprasiddhimàdimatãü kartumutsahate /

gàvyàdi÷abdaprasiddheranàditvena gavàdipadaprasiddherapyàdimattvàpatteþ /
tasmàtpàõinãyasmçtyanumatàndhraprasiddhibalãyastvena kùatriyatvajàtau ràja÷abde mukhye tatkartaryatajjàtau ràja÷abdo gauõa iti kùatriyasyaivàkàràdràjasåye tatprakaraõamapodyàveùñerutkarùaþ /
anvayànurodhã yadi÷abdo na tvapårvavidhau sati tamanyathayitumarhati /
ata evàhuþ-'yadi ÷abdaparityàgo rucyadhyahàrakalpanà'iti /
iyaü ca ràjasåyàdadhikàràntarametayànnàdyakàmaü yàjayediti nàstãtikçtvà cintà /
etasmiüstvadhikàre 'nnàdyakàmasya traivarõikya saübhavàtpràpternimittàrthatà bràhmaõàdi÷ravaõasya durvàraiveti //47//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.48

dar÷anàc ca  | BBs_3,3.48 |
// 48 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.49

÷rutyàdibalãyastvàc ca na bàdhaþ  | BBs_3,3.49 |
// 49 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.50

anubandhàdibhyaþ praj¤àntarapçthaktvavaddçùña÷ ca taduktam  | BBs_3,3.50 |
// 50 /


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.51

na sàmànyàdapyupalabdhermçtyuvanna hi lokàpattiþ  | BBs_3,3.51 |
// 51 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.29.52

pareõa ca ÷abdasya tàdvidhyaü bhåyastvàt tv anubandhaþ  | BBs_3,3.52 |
// 52 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.30.53

#<eka àtmanaþ ÷arãre bhàvàt  | BBs_3,3.53 |>#
adhikàraõatàtparyamàha-
#<iheti />#
samarthanaprayojanamàha-
#<bandhamokùeti />#
asamarthane bandhamokùàdhikàràbhàvamàha-
#<na hyasatãti />#
adhastanatantroktena paunaruktyaü codayati-
#<nanviti />#
pariharati-
#<uktaü bhàùyakçteti />#
nasåtrakàreõa tatroktaü yena punaruktaü bhavedapi tu bhàùyakçtetyatratyasyaivàrthasyàpakarùaþ pramàõalakùaõopayogitayà tatra kçta iti /
yata iha såtrakçdvakùyatyata eva bhagavatopavarùeõoddhàro 'pakarùasya kçtaþ /
vicàrasyàsya pårvottaratantra÷eùatvamàha-
#<iha ceti />#
pårvàdhikaraõasaügatimàha-
#<apiceti />#
nanvàtmàstitvopapattaya evàtrocyantàü kiü tadàkùepeõetyata àha-àkùepapårvikà hãti /
àkùepamàha-
#<atraike dehamàtràtmadar÷ina iti />#
yadyapi samastavyasteùu pçthivyaptejovàyuùu na caitanyaü dçùñaü tathàpi kàyàkàrapariõateùu bhaviùyati /
nahi kiõvàdayaþ samastavyastà na madanà dçùñà iti madiràkàrapariõatà na madayanti /
ahamiti cànubhave deha eva gauràdyakàraþ prathate /
na tu tadatiriktaþ tadadhiùñhànaþ kuõóa eva dadhãti /
ata evàhaü sthålo gacchàmãtyàdisàmànàdhikaraõyopapattirahamaþ sthålàdibhiþ /
na jàtu dadhisamànàdhikaraõàni madhuràdãni kuõóasyaikàdhikaraõyamanubhavanti sitaü madhuraü kuõóamiti /
na càpratyakùamàtmatattvamanumànàdibhiþ ÷akyamunnetum /
na khalvapratyakùaü pramàõamasti /
uktaü hi-'de÷akàlàdiråpàõàü bhedàdbhinnàsu ÷aktiùu /
bhavànàmanumànena prasiddhiratidurlabhà'iti /
yadà ca upalabdhisàdhyanàntarãyakabhàvasya liïgasyeyaü gatistadà kaiva kathà dçùñavyabhicàrasya ÷abdasyàrthàpatte÷càtyantaparokùàrthagocaràyà upamànasya ca sarvaikade÷asàdç÷yavikalpitasya /
sarvasàråpye tattvàt /
ekade÷asàråpye càtiprasaïgàtsarvasya sarveõopamànàt /
sautrastu  heturbhàùyakçtà

vyàkhyàtaþ /
ceùñà hitàhitapràptiparihàràrtho vyàpàraþ /
sa ca ÷arãràdhãnatayà dç÷yamànaþ ÷arãradharma evaü pràõaþ ÷vàsapra÷vàsàdiråpaþ ÷arãradharma eva /
icchàprayatnàdaya÷ca yadyapyàntaràþ tathàpi ÷arãràtiriktasya tadà÷rayànupalabdheþ sati ÷arãre bhàvàt antaþ ÷arãrà÷rayà eva, anyathà dçùñahànàdçùñakalpanàprasaïgàt /
÷arãràtirikta àtmani

pramàõàbhàvàccharãre ca saübhavàccharãramevecchàdimadàtmeti pràpta ucyate- //53//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.30.54

#<vyatirekas tadbhàvabhàvitvàn na tåpalabdhivat  | BBs_3,3.54 |>#
nàpratyakùaü pramàõamiti bruvàõaþ praùñavyo jàyate kuto bhavànanumànàdãnàmapràmàõyamavadhàritavàniti /
pratyakùaü hi liïgàdiråpamàtragràhi nàpràmàõyameùàü vini÷cetumarhati /
nahi dhåmaj¤ànamivaiùàmindriyàrthasannikarùàdapràmàõyaj¤ànamudetumarhati /
kintu de÷akàlàvasthàråpabhedena vyabhàcirotprekùayà /
na caitàvànpratyakùasya vyàpàraþ saübhavati /
yathàhuþ-nahãdamiyato vyàpàrànkartuü samarthaü saünihitaviùayabalenotpatteravicàrakatvàditi /
tasmàdasminnanicchatàpi pramàõàntaramabhyupeyam /
apica pratipannaü pumàüsamapahàyàpratipannasaüdigdhàþ prekùàvadbhiþ pratipàdyante /
na caiùàmitthaübhàvo bhavatpratyakùagocaraþ /
na khalvete gauratvàdivatpratyakùagocaràþ kintu vacanaceùñàdiliïgànumeyàþ /
naca liïgaü pramàõaü yata ete sidhyanti /
na puüsàmitthaübhàvamavij¤àya yaü ka¤cana puruùaü pratipipàtayiùato 'navadheyavacanasya prekùàvattà nàma /
apica pa÷avo 'pi hitàhitapràptiparihàràrthinaþ komala÷aùpa÷yàmalàyàü bhuvi pravartante /
pariharanti cà÷yànatçõakaõñakàkãrõàm /
nàstikastu pa÷orapi pa÷uriùñaniùñasàdhanamavidvàn /
na khalvasminnumànagocara-pravçttinivçttigocare pratyakùaü prabhavati /
naca parapratyàyanàya ÷abdaü prayu¤jãta ÷àbdasyàrthasyàpratyakùatvàt /
tadeva mà nàma bhånnàstikasya janmàntaramasminneva janmanyupasthito 'sya måkatvapravçttinivçttiviraharåpo mahànnarakaþ /
paràkràntaü càtra såribhiþ /
atyantaparokùagocaràpyanyathànupapadyamànàrthaprabhavàrthàpattiþ /
bhåyaþsàmànyayogena copamànamupapàditaü pramàõalakùaõe /
tadatràstu tàvatpramàõàntaraü pratyakùamevàhaüpratyayaþ ÷arãràtiriktamàlambata ityanvayatirekàbhyàmavadhàryate /
yogavyàghravatsvapnada÷àyàü ca ÷arãràntaraparigrahàbhimàne 'pyahaïkàràspadasya pratyabhij¤àyamànatvamityuktam /
såtrayojanà tu na tvavyatiriktaþ kintu vyatirikta àtmà dehàt /
kutastadbhàvàbhàvitvàt /
caitanyàdiryadi ÷arãraguõaþ tato 'nena vi÷eùaguõena bhavitavyam /
na tu saükhyàparimàõasaüyogàdivatsàmànyaguõena /
tathàca ye bhåtavi÷eùaguõàste yàvadbhåtabhàvino dçùñà yathà råpàdayaþ /
nahyasti saübhavaþ bhåtaü ca råpàdirahitaü ceti /
tasmàdbhåtavi÷eùaguõaråpàdivaidharmyànna caitanyaü ÷arãraguõaþ /
etenecchàdãnàü ÷arãravi÷eùaguõatvaü pratyuktam /
pràõaceùñàdayo yadyapi dehadharmà eva tathàpi na dehamàtraprabhavàþ /
mçtàvasthàyàmapi prasaïgàt /
tasmàdyasyaite  adhiùñhànàddehadharmà bhavanti sa dehàtirikta àtmà /
adçùñakàraõatve 'bhyupagamyamàne tasyàpi dehà÷rayatvànupapatteràtmaivàbhyupetavya iti /
vaidharmyàntaramàha-
#<dehadharmà÷ceti />#
svaparapratyakùà hi dehadharmà dçùñà yathà råpàdayaþ /
icchàdayastu svapratyakùà eveti dehadharmavaidharmyam /
tasmàdapi dehàtiriktadharmà iti /
tatra yadyapi caitanyamapi bhåtavi÷eùaguõastathàpi yàvadbhåtamanuvarteta /
naca mada÷aktyà vyabhicàraþ /
sàmarthyasya sàmànyaguõatvàt /
apica mada÷aktiþ pratimadiràvayavaü màtrayàvatiùñhate tadvaddehe 'pi caitanyaü tadavayaveùvapi màtrayà bhavet /
tathà caikasmindehe bahava÷cetayeran /
naca bahånàü cetanànàmanyonyàbhipràyànuvidhànasaübhava iti ekapà÷anibaddhà iva bahavo vihaïgamàþ viruddhàdikriyàbhimukhàþ samarthà api na hastamàtramapi de÷amatipatitumutsahante /
evaü ÷arãramapi na ki¤citkartumutsahate /
api ca nànvayamàtràttaddharmadharmibhàvaþ /
÷akyo vini÷cetuü, mà bhådàkà÷asya sarvo dharmaþ sarveùvanvayàt /
api tvanvayavyatirekàbhyàm /
saüdigdha÷càtra vyatirekaþ /
tathàca sàdhakatvamanvayamàtrasyetyàha-
#<apica sati hi tàvaditi />#
dåùaõàntaraü vivakùuràkùipati-
#<kimàtmakaü ceti />#
sa evaikagranthenàþ-
#<nahãti />#
nàstika àha-
#<yadanubhavanamiti />#
yathà hi bhåtapariõàmabhedo råpàdirna tu bhåtacatuùñayàdarthàntaramevaü bhåtapariõàmabheda eva caitanyaü na tu bhåtebhyor'thàntaraü, yena 'pçthivyàpastejo vàyuriti tattvàni'iti pratij¤àvyàghàtaþ syàdityarthaþ /
etaduktaü bhavati-caturõàmeva bhåtànàü samastaü jagatpariõàmo na tvasti tattvàntaraü yasya pariõàmo råpàdayo 'nyadvà pariõàmàntaramiti /
atroktàbhistàvadupapattibhirdehadharmatvaü nirastaü tathàpyupapattyantaràbhidhitsayàha-
#<cettarhãti />#
bhåtadharmà råpàdayo jaóatvàdviùayà eva dçùñà na tu viùayiõaþ /
naca keùà¤cidviùayàõàmapi viùayitvaü bhaviùyatãti vàcyam /
svàtmani vçttivirodhàt /
na copalabdhàveva prasaïgastasyà ajaóàyàþ svayaüprakà÷atvàbhyupagamàt /
kçtopapàdanaü caitatpurastàt /
upalabdhivaditi såtràvayavaü yojayati-
#<yathaivàsyà iti />#
upalabdhigràhiõa eva pramàõàccharãvyatireko 'pyavagamyate /
tasyàstataþ svayaüprakà÷apratyayena bhåtadharmebhyo jaóebhyo vailakùaõyena vyatirekani÷cayàt /
astu tarhi vyatirekàdupalabdhirbhåtebhyaþ svatantrà tathàpyàtmani pramàõàbhàva ityata àha-
#<upalabdhisvaråpa eva ca na àtmeti />#
àjànatastàvadupalabdhibhedo nànubhåyata iti viùayabhedàdabhyupeyaþ /
na copalabdhivyatirekiõàü viùayàõàü prathà saübhavatãtyupapàdatam /
naca viùayabhedagràhi pramàõamastãti copapàditaü brahmatattvasamãkùàyàmasmàbhiþ /
evaü ca sati viùayaråpatadbhedàdeva sudurlabhàviti dåranirastà viùayabhedàdupalabdhibhedasaükathà /
tenopalabdherupalabdhçtvamapi na tàttvikam /
kintvavidyàkalpitam /
tatràvidyàda÷àyàmapyupalabdherabheda ityàha-
#<ahamidamadràkùamiti ceti />#
na kevalaü tàttvikàbhedànnityatvamatàttvikàdapi nityatvameveti tasyàrthaþ /
#<smçtyàdyupapatte÷ca />#
nànàtve hi nànyenopalabdhe 'nyasya puruùasya smçtirupapadyata ityarthaþ /
niràkçtamapyarthaü niràkaraõàntaràyànubhàùate-
#<yattåktamiti />#
yo hi dehavyàpàràdupalabdhirutpadyate tena dehadharma iti manyate taü pratãdaü dåùaõam-
#<na càtyantaü dehasyeti />#
prakçtamupasaüharati-
#<tasmàdanavadyamiti># //54//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.31.55

#<aïgàvabaddhàstu na ÷àkhàsu hi prativedam  | BBs_3,3.55 |>#
svaràdibhedàtprativedamudgãthàdayo bhidyante /
tadanubaddhàstu pratyayàþ prati÷àkhaü vihità bhedena /
tatra saü÷ayaþ-kiü yasminvede yadudgãthàdayo vihitàsteùàmeva tadvedavihitàþ pratyayà utànyavedavihitànàmapyudgãthàdãnàü te pratyayà iti /
kiü tàvatpràptam /
'omityakùaramudgãthamupàsti'ityudgãtha÷ravaõenodgãthasàmànyamavagamyate /
nirvi÷eùasya ca tasyànupapattervi÷eùakàïkùàyàü sva÷àkhàvihitasya vi÷eùasya saünidhànàttenaivàkàïkùàvinivçtterna ÷àkhàntarãyamudgãthàntaramapekùate /
na caivaü saünidhànena ÷rutipãóà, yadi hi ÷rutisamarpitamarthamapabàdhena tataþ ÷rutiü pãóayenna caitadasti /
nahyudgãtha÷rutyabhihitalakùitau sàmànyavi÷eùau bàdhitau sva÷àkhàgatayoþ svãkaraõàcchàkhàntarãyàsvãkàre 'pi /
yathàhuþ-'jàtivyaktã gçhãtveha vayaü tu ÷rutalakùite /
kçùõàdi yadi mu¤càmaþ kà ÷rutistatra pãóyate' //
evaü pràptam /
evaü pràpta ucyate-udgãthàïgavabaddhàstu pratyayà nànà÷àkhàsu prativedamanuvarteranna prati÷àkhaü vyavatiùñheran /
udgãthamityàdisàmànya÷ruteravi÷eùàt etaduktaü bhavati-yuktaü ÷uklaü pañamànayetyàdau paña÷rutimavi÷eùapravçttàmapi saünidhànàcchukla÷rutirbàdhata iti /
vi÷iùñàrthapratyàyanapratyuktatvàtpadànàü samabhivyàhàrasya /
anyathà tadanupapatteþ /
naca svàrthamasmàrayitvà vi÷iùñàrthapratyàyanaü padànàmiti vi÷iùñàrthaprayuktaü svàrthasmàraõaü na svaprayojakamapavàdhitumutsahate /
mà ca vàdhiprayojakàbhàvena svàrthasmàraõamapãti yuktamavi÷eùapravçttàyà api ÷ruterekasminneva vi÷eùe avasthàpanam /
iha tådgãtha÷ruteravi÷eùeõa vi÷iùñàrthapratyàyakatvàt /
saükoce pramàõaü ki¤cinnàsti /
naca saünidhimàtramapabàdhitumarhati /
÷rutisàmànyadvàreõa ca sarvavi÷eùagàminyàþ ÷ruterekasminnavasthànaü pãóaiva /
tasmàtsarvodgãthaviùayàþ pratyayà iti //55//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.31.56

#<mantràdivadvàvirodhaþ  | BBs_3,3.56 |>#
viruddhamiti naþ saüpratyayo yatpramàõena nopalabhyate /
upalabdhaü ca mantràdiùu ÷àkhàntarãyeùi ÷àkhàntarãyakarmasaübandhitvam /
tadvadihàpãti dar÷anàdavirodhaþ /
etacca dar÷itaü bhàùyeõa sugameneti //56//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.32.57

#<bhåmnaþ kratuvajjyàyas tvaü tathà hi dar÷ayati  | BBs_3,3.57 |>#

vai÷vànaravidyàyàü chàndogye kiü vyastopàsanaü samastopàsanaü ca utà samastopàsanameveti /
tatra divameva bhagavo ràjanniti hovàceti pratyakamupàsana÷ruteþ pratyekaü ca phalavattvàmnànàtsamastopàsane ca phalavattva÷ruterubhayathàpyupàsanam /
naca yathà vai÷vànarãyeùñau yadaùñàkapàlo bhavatãtyàdãnàmavayujyavàdànàü pratyekaü phala÷ravaõe 'pyarthavàdamàtratvaü vai÷vànaraü dvàda÷akapàlaü nirvapedityasyaiva tu phalavattvamevamatràpi bhavitumarhati /
tatra hi dvàda÷akapàlaü nirvapediti /
vidhibhakti÷rutiryadaùñàkapàlo bhavatãtyàdiùu vartamànàpade÷aþ /
naca vacanàni tvapårvatvàditi vidhikalpanà /
avayujyavàdena stutyàpyupapatteþ /
iha tu samaste vyaste ca vartamànàpade÷asyàvi÷eùàdagçhyamàõavi÷eùatayà ubhayatràpi vidhikalpanàyàþ phalakalpanàyà÷ca bhedàt /
nindàyà÷ca samastopàsanàrambhe vyastopàsane 'pyupapatteþ /
÷yàmo và÷vàhutimabhyavaharatãtivadubhayavidhamupàsanamiti

pràpta ucyate-samastopàsanasyaiva jyàyastvaü na vyastopàsanasya /
yadyapi vartamànàpade÷atvamubhayatràpyavi÷iùñaü tathàpi paurvàparyàlocanayà samastopàsanaparatvasyàvagamaþ /
yatparaü hi vàkyaü tadasyàrthaþ /
tathàhi-pràcãna÷àlaprabhçtayo vai÷vànaravidyànirõayàyà÷vapatiü kaikeyamàjagmuþ /
te ca tattadekade÷opàsanamupanyastavantaþ /
tatra kaikeyastattadupàsananindàpårvaü tannivàraõena samastopàsanamupasaüjahàra /
tathà caikavàkyatàlàbhàya vàkyabhedaparihàràya ca samastopàsanaparataiva saüdarbhasya lakùyate /
tasmàdbahuphalasaükãrtanaü /
pradhànastavanàya /
samastopàsanasyaiva tu phalavattvamiti siddham /
ekade÷ivyàkhyànamupanyasya dåùayati-
#<kecittvatreti />#
saübhavatyekavàkyatve vàkyabhedasyànyàyyatvàt nedç÷aü såtravyàkhyànaü sama¤jasamityarthaþ //57//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.33.58

#<nànà÷abdàdibhedàt  | BBs_3,3.58 |>#
siddhaü kçtvà vidyàbhedamadhastanaü vicàrajàtamabhinirvartitam /
saüprati tu sarvàsàmã÷varagocaràõàü vidyànàü kimabhedo bhedo và, evaü pràõàdigocaràsviti vicàrayitavyam /
nanu yathà pratyayàbhidheyàyà apårvabhàvanàyà àjànato bhedabhàve 'pi dhàtvarthena niråpyamàõatvàttasya ca yàgàderbhedàtprakçtyarthayàgàdidhàtvarthànubandhabhedàdbhedaþ /
tadanuraktàyà eva tasyàþ pratãyamànatvàt /
evaü vidyànàmapi råpato vedyasye÷varasyàbhede 'pi tattatsatyasaükalpatvàdiguõopadhànabhedàdvidyàbheda iti nàstyabhedà÷aïkà /
ucyate-yuktamanubandhabhedàtkàryaråpàõàmapårvabhàvanànàü bheda iti /
iha brahmaõaþ siddharåpatvàdguõànàmapi satyasaükalpatvàdãnàü tadà÷rayàõàü siddhatayà sarvatràbhedo vidyàsu /
nahi vi÷àlavakùà÷cakorekùaõaþ kùatriyayuvà du÷cayavanadharmeti ekatropadiùño 'nyatra siühàsyo vçùaskandhaþ sa evopadi÷yamàna÷cakorekùaõatvàdyapajahàti na khalu pratyupade÷aü vastu bhidyate /
tasya sarvatra tàdavasthyàt /
atàdavasthye và tadeva na bhavet /
nahi vastu vikalpyata iti /
tasmàdvedyàbhedàdvidyànàü bheda iti pràptam /
evaü pràpta ucyate-bhavedetadevaü yadi vastuniùñhànyupàsanavàkyàni kintu tadviùayàmupàsanàbhàvanàü vidadhati /
sà ca kàryaråpà /
yadyapi copàsanàbhàvanà upàsanàdhãnaniråpaõopàsanaü copàsyàdhãnaniråpaõamupàsyaü ce÷varàdi vyavasthitaråpam, tathàpyupàsanaviùayãbhàvo 'sya kadàcitkasyacitkenacidråpeõetyapariniùñhita eva /
yathaikaþ strãkàyaþ kenacidbhakùyatayà kenacidupagantavyatayà kenacidapatyatayà kenacinmàtçtayà kenacidupekùaõãyatayà viùayãkriyamàõaþ puruùecchàtantraþ /
evamihàpi upàsanàni puruùecchàtantratayà vidheyatàü nàtikràmanti /

naca tattadguõatayopàsanàni guõabhedànna bhidyante /
na càgnihotramivopasanàü vidhàya dadhitaõóulàdiguõavadiha satyasaükalpatvàdiguõavidhiryenaika÷àstratvaü syàt /
api tåtpattàvevopàsanànàü tattadguõavi÷iùñànàmavagamàt /
tatràgçhyamàõavi÷eùatayà sarvàsàü bhedastulyaþ /
naca samasta÷àkhàvihitasarvaguõopasaühàraþ ÷akyànuùñhànastasmàdbhedaþ /
#<na càsminpakùe sàmànà santaþ satyakàmàdayaiti />#
kecitkhalu guõàþ kàsucidvidyàsu samànàstenaikavidyàtve àvartayitavyàþ /
ekatroktatvàt /
vidyàbhede tu na paunaruktyamekasyàü vidyàyàmuktà vidyàntare noktà iti vidyàntarasyàpi tadguõatvàya vaktavyà anuktànàmapràpteriti //58//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.34.59

#<vikalpo 'vi÷iùñaphalatvàt  | BBs_3,3.59 |>#

agnihotradar÷apårõamàsàdiùu pçthagadhikàràõàmapi samuccayo dçùño niyamavàüsteùàü nityatvàdupàsanàstu kàmyatayà na nityàstasmànnàsàü samuccayaniyamaþ /
tena samànaphalànàü dar÷apårõamàsajyotiùñomàdãnàmiva na niyamavànvikalpaþ phalabhåmàrthinaþ samuccayasyàpi saübhavàditi pårvaþ pakùaþ /
upàsanànàmamåùàmupàsyasàkùàtkaraõasàdhyatvàtphalabhedasyaikenopàsanenopàsyasàkùàtkaraõe tata eva phalapratilàbhe tu kçtamupàsanàntareõa /
naca sàkùàtkaraõasyàti÷ayasaübhavasyopàyasahasrairapi tàdavasthyàttanmàtrasàdhyatvàcca phalàvàpteþ /
upàsanàntaràbhyàse ca cittaikàgratàvyàghàtena kasya cidupàsanàniùpatteriha vikalpa eva niyamavàniti ràddhàntaþ //59//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.35.60

#<kàmyàs tu yathàkàmaü samuccãyeran na và pårvahetvabhàvàt  | BBs_3,3.60 |>#

yàsåpàsanàsu vinopàsyasàkùàtkàraõamadçùñenaiva kàmyasàdhanaü tàsàü kàmyadar÷apaurõamàsàdivatpuruùecchàva÷ena

vikalpasamuccayàviti sàmpratam //60//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.61

#<aïgeùu yathà÷rayabhàvaþ  | BBs_3,3.61 |>#
tannirdhàraõàniyamastaddçùñeþ pçthagdhyapratibandhaþ phalamityatropasanàsu phala÷ruteþ parõamayãnyàyenàrthavàdatayopàsanànàü kratvarthatvena samuccayaniyamamà÷aïkya puruùàrthatayaikaprayogavacanagrahaõàbhàve samuccayaniyamo nirastaþ /
iha tu satyapi puruùàrthatve kasmànnaikaprayogavacanagrahaõaü bhavatãti pårvoktamarthamàkùipan pratyavatiùñhate /
yadyapi hi kàmyà età upàsanàstathàpi na svatantrà bhavitumarhanti /
tathà sati hi kratvarthànà÷ritatayà kratuprayogàdbahirapyamåùàü prayogaþ prasajyate /
naca prayujyante tatkasya hotoþ /
kratvarthà÷ritànàmeva tàsàü tattatphalodde÷ena vidhànàditi /
evaü cà÷rayatantratvàdà÷ritànàü prayogavacanenà÷rayàõàü samuccayaniyamenà÷ritànàmapi samuccayaniyamo yukta itarathà tadà÷ritatvànupapatteþ /
sa ca prayogavacana upàsanàþ samuccinvaüstattatphalakàmanànàmava÷yaübhàvamàkùipati tadabhàve tàsàü samuccayaniyamàbhàvàditi manvànasya pårvaþ pakùaþ /
ràddhàntastu yathàvihitoddiùñapadàrthanurodhã prayogavacano na padàrthasvabhàvànanyathayitumarhati /
kintu tadavirodhenàvatiùñhate /
tatra kratvarthànàü nityavadàmnànàttathàbhàvasya ca saübhavànniyamenaitàntsamuccinotu /
kàmàvabaddhàståpàsanàþ kàmànàmanityatvànna samuccayena niyantumarhati /
nahi kàmà vidhãyante yena samuccãyerannapi tåddi÷yante /
mànàntarànusàrã codde÷o na tadvirodhenodde÷yamanyathayatã /
tathà satyudde÷ànupapatteþ /

tasmàtkàmànàmanityatvàttadavabaddhànàmupàsanànàmapyanityatvam /
nityànityasaüyogavirodhàt satyapi tadà÷rayàõàü nityatve idameva cà÷rayatantratvamà÷ritànàü yadà÷raye satyeva vçttirnàsatãti /
na tu tatra vçttireva nàvçttiriti tadidamuktam-à÷rayatantràõyapi hãti //61//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.62

#<÷iùñe÷ ca  | BBs_3,3.62 |>#
// 62 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.63

#<samàhàràt  | BBs_3,3.63 |>#

#<hotçùadanàddhaivàpi durudgãthamanusamàharatãti />#
apirbhinnakamo dirudgãthamapãti /
vedàntarohitapraõavodgãthaikatvapratyayasàmarthyàddhotçkarmaõaþ ÷aüsanàdudgàtà pratisamàdadhàti kiü tadityata àha durudgãthamapi vedàntarodite caudgàtre karmaõi utpannaü kùatam /
evaü bruvanvedàntaroditasya pratyasyetyàdi yojanãyam //63//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.64

#<guõasàdhàraõya÷rute÷ ca  | BBs_3,3.64 |>#

asya såtrasyànvayamukhena vyatirekamukhena ca vyàkhyà /
÷eùamatirohitàrtham //64//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.65

na và tatsahabhàvà÷ruteþ  | BBs_3,3.65 |

//65//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,3.36.66

dar÷anàc ca  | BBs_3,3.66 |
//66//


iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite ÷àrãrakabhagavatpàdabhàùyavibhàge bhàmatyàü tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3//



____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



#<tçtãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.1

#<puruùàrtho 'taþ ÷abdàd iti bàdaràyaõaþ  | BBs_3,4.1 |>#
sthitaü kçtvopaniùadàmapavargàkhyapuruùàrthasàdhanàtmaj¤ànaparatvamupàsanànàü ca tattatpuruùàrthasàdhanatvamadhastanaü vicàrajàtamabhinirvartitam /
samprati tu kimaupaniùadàtmatattvaj¤ànamapavargasàdhanatayà puruùàrthamàho kratuprayogàpekùitakartçpratipàdakatayà kratvarthamiti mãmàüsàmahe /
yadà ca kratvarthaü tadà yàvanmàtraü kratuprayogavidhinàpekùitaü kartçtvamàmuùmikaphalopabhoktçtvaü ca na caitadanityatve ghañate kçtavipraõà÷àkçtàbhyàgamaprasaïgàdato nityatvamapi, tàvanmàtramupaniùatsu vivakùitam /
ito 'nyadanapekùitaü viparãtaü ca nopaniùadarthaþ syàt /
yathà ÷uddhatvàdi /
yadyapi jãvànuvàdena tasya brahmatvapratipàdanaparatvamupaniùadàmiti mahatà prabandhena tatra tatra pratipàditaü tathàpyatra keùà¤citpårvapakùa÷aïkàbãjànàü niràkaraõe tadeva sthåõànikhanananyàyena ni÷calãkriyata ityapyasti vicàraprayojanam /
tatra yadyapi prokùaõàdivadàtmaj¤ànaü na ka¤citkratumàrabhyàdhãtam, yadyapi ca kartçmàtraü nàvyabhicàritakratusaübandhaü kartçmàtrasya laukikeùvapi karmasu dar÷anàdyena parõatàdivadanàrabhyàdhãtamapyavyabhicaritakratusaübandhajuhådvàreõa vàkyenaiva kratvarthamàpadyate tathàpi yàdç÷a àtmà kartàmuùmikasvargàdiphalabhogabhàgãdehàdyatirikto vedàntaiþ pratipàdyate na tàdç÷asyàsti laukikeùu karmasåpayogaþ /
teùàmaihikaphalànàü ÷arãrànatiriktenàpi yàdç÷atàdç÷ena kartropapatteþ /
àmuùmikaphalànàü tu vaidikànàü karmaõàü tamantareõàsaübhavàttatsaübandha evàyamaupaniùadaþ karteti tadavyabhicàràttànyanusmàrayajjuhvàdivadvàkyenaiva tajj¤ànaü parõatàvatkratvaidamarthyamàpadyata iti phala÷rutirarthavàdaþ /
taduktam-'dravyasaüskàrakarmasu paràrthatvàtphala÷rutirarthavàdaþ syàt'iti aupaniùadàtmaj¤ànasaüskçto hi kartà pàralaukikaphalopabhogayogyo 'smãti vidyàvàcchraddhàvànkratuprayogàïgaü nànyathà prokùità iva vrãhayaþ kratvaïgamiti /
priyàdisåcitasya ca saüsàriõa evàtmano draùñavyatvena pratij¤àpanàdapahatapàpmatvàdi tu tadvi÷eùaõaü tasyaiva stutyartham /
na tu tatparatvamupaniùadàm /
tasmàtkratvarthamevàtmaj¤ànaü kartçsaüskàradvàrà na punaþ puruùàrthamiti /
etadupodbalanàrthaü ca brahmavidàmàcàràdiþ ÷rutyavagata upanyastaþ /
na kevalaü vàkyàdàtmaj¤ànasya kratvarthatvam /
tçtãyà÷rute÷ca /
na tvetatprakçtodgãthavidyàviùayaü yadeva vidyayeti sarvanàmàvadhàraõàbhyàü vyàpteradhigamat /
yathà ya eva dhåmavànde÷aþ sa vahnimàniti /
samanvàrambhavacanaü ca phalàrambhe vidyàkarmaõoþ sàhityaü dar÷ayati /
tacca yadyapyàpneyàdiyàgaùañkavatsamapradhànatvenàpi bhavati tathàpyuktayà yuktyà vidyàyàþ karma pratyaïgabhàvenaiva netavyam /
vedàrthaj¤ànavataþ karmavidhànàdupaniùado 'pi vedàrtha iti tajj¤ànamapi karmàïgamiti //1//


____________________________________________________________________________________________



START BsVBh_3,4.1.2

÷eùatvàt puruùàrthavàdo yathànyeùv iti jaiminiþ  | BBs_3,4.2 |
// 2 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.3

àcàradar÷anàt  | BBs_3,4.3 |
// 3 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.4

tacchruteþ  | BBs_3,4.4 |
// 4 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.5

samanvàrambhaõàt  | BBs_3,4.5 |
// 5 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.6

tadvato vidhànàt  | BBs_3,4.6 |
// 6 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.7

#<niyamàc ca  | BBs_3,4.7 |>#
sugamam //7//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.8

siddhàntayati-
#<adhikopade÷àt tu bàdaràyaõasyaivaü taddar÷anàt  | BBs_3,4.8 |>#
yadi ÷arãràdyatiriktaþ kartà bhoktàtmetyetanmatra upaniùadaþ paryavasitàþ syustataþ syàdevaü, na tvetadasti /
tàstvevaübhåtajãvànuvàdena tasya ÷uddhabuddhodàsãnabrahmaråpatàpratipàdanaparà iti tatra tatràsakçdàveditam /
anadhigatàrthabodhanasvarasatà hi ÷abdasya pramàõàntarasiddhànuvàdena /
tathà caupaniùadàtmaj¤ànasya kratvanuùñhànavirodhinaþ kratusaübandha eva nàsti /
kimaïga punaþ tadavyabhicàrastata÷ca kratu÷eùatà /
tathàca nàpavargaphala÷ruterarthavàdamàtratvamapi tu phalaparatvameva /
ata eva priyàdisåcitena saüsàriõàtmanopakramya tasyaivàtmano 'dhikopadidãkùàyàü paramàtmanàtyantàbheda upadi÷yate /
yathà samàropitasya bhujagasya rajjuråpàdatyantàbhedaþ pratipàdyate yo 'yaü sarpaþ sà rajjuriti /
yathà vidyàyàþ karmàïgatve dar÷anamupanyastamevakarmàïgatve dar÷anamuktam /
tatra karmàïgatvadar÷anànàmanyathàsiddhiruktà kevalavidyàdar÷anànàü tu nànyathàsiddhiþ //8//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.9

tulyaü tu dar÷anam  | BBs_3,4.9 |
// 9 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.10

#<asàrvatrikã  | BBs_3,4.10 |>#
vyàptirapyudgãthavidyàpekùayà tasyà eva prakçtatvànna tva÷eùàpekùayà /
yatha sarve bràhmaõà bhojyantàmiti nimantritàpekùayà teùàmeva prakçtatvàt //10//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.11

#<vibhàgaþ ÷atavat  | BBs_3,4.11 |>#
sugamam /
avibhàge 'pi na doùa ityàha-#<na cedaü samanvàrambhavacanamiti />#
saüsàriviùayà vidyà#<vihità>#yathodgãthavidyà /
pratiùiddhà ca yathàsacchàstràdhigamanalakùaõà //11//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.12

#<adhyayanamàtravataþ  | BBs_3,4.12 |>#
adhyayanamàtravata eva karmavidhirnatåpaniùadadhyayanavataþ /
etaduktaü bhavati-yadadhyayanamarthàvabodhaparyantaü karmasåpayujyate yathà karmavidhivàkyànàü tanmàtravata evàdhikàraþ karmasu nopaniùadadhyanavataþ tadadhyayanasya karmasvanupayogàditi /
adhyayanamàtravata eveti màtragrahaõenàrthaj¤ànaü và vyavacchinnamiti manvàno bhrànta÷codayati-#<nanvevaü satãti />#
svàbhipràyamudghàñayansamàdhatte-#<na vayamiti />#
upaniùadadhyayanàpekùaü màtragrahaõaü nàrthabodhàpekùamityarthaþ //12//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.13

#<nàvi÷eùàt  | BBs_3,4.13 |>#
kurvanneveha karmàõãtyavidyàvadviùayamityarthaþ //13//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.14

vidyàvadviùayatve 'pyavirodho vidyàstutyarthatvàdityàha-
#<stutaye 'numatir và  | BBs_3,4.14 |>#
//14//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.15

#<kàmakàreõa caike  | BBs_3,4.15 |>#
apica vidyàphalaü pratyakùaü dar÷ayantã ÷rutiþ kàlàntarabhàviphalakarmàïgatvaü vidyàyà niràkarotãtyàha-#<kàmakàreõa caike />#
kàmakàra icchà //15//


____________________________________________________________________________________________



START BsVBh_3,4.1.16

#<upamardaü ca  | BBs_3,4.16 |>#
adhikopade÷àdityanenàtmana eva ÷uddhabuddhodàsãnatvàdaya uktàþ /
iha tu samastakriyàkàrakaphalavibhàgopamardaü ceti //16//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.1.17

#<årdhvaretaþsu ca ÷abde hi  | BBs_3,4.17 |>#
subodham //17//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.2.18

#<paràmar÷aü jaiminiracodanà càpavadati hi  | BBs_3,4.18 |>#
siddha årdhvaretasàmà÷ramitve tadvidyànàmakarmàïgatayàpavargàrthaü syàt /
à÷ramitvaü tveùàmanyàrthaparàmar÷amàtrànna sidhyati /

vidhyabhàvàt /
smçtyàcàraprasiddhi÷ca teùàü pratyakùa÷rutivirodhàdapramàõam /
nindati hi pratyakùà ÷rutirà÷ramàntaraü 'vãrahà và eùa devànàm'ityàdikà /
pratyakùa÷rutivirodhe ca smçtyàcàrayorapràmàõyamuktaü 'virodhe tvanapekùaü syàdasati hyanumànam'iti /
tadetatsarvamàha-#<trayo dharmaskandhà ityàdinà /
anadhikçtaviùayà veti />#
andhapaïgvàdayo hi ye naimittikakarmànadhikçtàstànpratyà÷ramàntaravidhiriti /
#<apicàpavaditi hi />#
na kevalamanyaparatayà paràmar÷asyà÷ramàntaraü na labhyate api tvà÷ramàntaranindàdvàreõàpavàdàdapãtyarthaþ /
syàdetat /
bhavatveùa paràmar÷o 'nyàrthaþ /
ye ceme 'raõya ityàdibhyastvà÷ramàntaraü setasyatãtyata àha-#<ye ceme 'raõya iti />#
asyàpi devapathopade÷aparatvànnaitatparatvamityarthaþ /
na cànyaparàdapi sphuñatarà÷ramàntarapratyata ityàha-#<saüdigdhaü ceti />#
nahi tapa eva dvitãya ityatrà÷ramàntaràbhidhàyã ka÷cidasti ÷abda iti /
nanvetameva pravràjina iti vacanàdà÷ramàntaraü setsyatãtyata àha-#<tathaitameveti />#
etadapi lokasaüstanavanaparamiti /
adhikaraõàrambhamàkùipya nàsti pratyakùavacanamitikçtvà cinteyamiti samàdhatte-#<nanu brahmacaryàdeveti># //18//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.2.19

#<anuùñheyaü bàdaràyaõaþ sàmya÷ruteþ  | BBs_3,4.19 |>#
bhavatvanyàrthaþ paràmar÷astathàpyetasmàdà÷ramàntaràõi pratãyamànàni ca nàpàkaraõamarhanti /
evaü tànyapàkriyeranyadyasmànna pratãyeran /
pratãyamànàni và ÷rutyà bàdhyeran /
na tàvanna pratãyante /
tathàhi-trayo dharmaskandhà iti skandhatritvaü pratij¤àtam /
tatra skandha÷abdo yadyà÷ramaparo na syàdapi tu samåhavacanastato dharmàõàü yaj¤àdãnàü pràtisvikotpattãnàü kimapekùya tritvasaïkhyà suvyavasthàpyeta /
ekaikà÷ramopasaügçhãtàstvà÷ramàõàü tritvàcchakyàstritve vyavasthàpayitumityà÷ramatritvapratij¤opapattiþ /
tatra yaj¤àdiliïgo gçhà÷rama eko dharmaskandho brahmacàrãti dvitãyastapa iti ca, tapaþpradhànàttu vànaprasthà÷ramànnànyaþ, brahmasaüstha iti ca pàri÷eùyàtparivràóiti vakùyati /
tasmàdanyaparàdapi paràmar÷àda÷ramàntaràõi pratãyamànàni devatàdhikaraõanyàyena na ÷akyante 'pàkartum /
naca pratyakùa÷rutivirodho vãrahà vetyàdeþ pratipannagàrhasthyaü pramàdàdaj¤ànàdvàgnimudvàsayituü pravçttaü pratyupapatteþ /
eva¤ca avirodhe siddhavatparàmar÷àda÷ramàntaràõàü ÷àstràntarasiddhiü và kalpayiùyàmo yathopavãtavidhipare vàkye 'upavyayate devalakùmameva tatkurute'ityatra nivãtaü manuùyàõàü pràcãnàvãtaü pitçõàmiti ÷àstràntarasiddhayornivãtapràcãnàvãtayoþ paràmar÷a iti //19//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.2.20

#<vidhir và dhàraõavat  | BBs_3,4.20 |>#
yadyapi brahmasaüsthatvastutiparatayàsya saüdarbhasyaikavàkyatà gamyate /
saübhavàntyàü caikavàkyatàyàü vàkyabhedo 'nyàyyaþ /
tathàpyà÷ramàntaràõàü pårvasiddherabhàvàtparàmar÷ànupapatteþ, aparàmar÷e ca stuterasaübhavena kiüparatayà ekavàkyatàstvitã tàü bhaïktvà dhàraõavadvaramapårvatvàdvidhirevàstu /
yathà 'adhastàtsamidhaü dhàrayannanudravedupari hi devebhyo dhàrayati'ityatra satyàmapyadhodhàraõenaikavàkyatàpratãtau vidhãyata evoparidhàraõamapårvatvàt /
tathoktam 'vidhistu dhàraõe 'pårvatvàt'iti /
tathehàpyà÷ramàntaraparàmar÷a÷rutirvidhareveti kalpyte /
saüprati paràmar÷e 'pãtareùàmà÷ramàõàü brahmasaüsthatà saüstavasàmarthyàdeva vidhàtavyà /
na khalvavidheyaü saüståyate tadarthatvàtsaüstavasyetyàha-#<yadàpãti />#
atràvàntaravicàramàrabhate-#<sà ca kiü caturùviti />#

vicàraprayojanamàha-#<yadi ceti />#
nanu anà÷ramyeva brahmasaüstho bhaviùyatãtyata àha-#<anà÷rayamitveti />#
tatra pårvapakùamàha-#<tatra tapaþ÷abdeneti />#
ayamabhisaüdhiþ /
yadi tàvadbrahmasaüstha iti padaü pratyastamitàvayavàrthaü parivràjake '÷vakarõàdipadavadråóhaü tadà÷ramapràptimàtreõaivàmçtãbhàva iti na tadbhàvàyà brahmaj¤ànamapekùeta /
tathàca nànyaþ panthà vidyate 'yanàyeti virodhaþ /
naca saübhatyavayavàrthe samudàya÷aktikalpanà /
tasmàdbrahmaõi saüsthàsyeti /
brahmasaüsthaþ /
eva¤ca caturùvà÷rameùu yasyaiva brahmaõi niùñhatvamà÷ramiõaþ sa brahmasaüstho 'mçtatvametãti yuktam /
tatra tàvadbrahmacàrigçhasthau sva÷abdàbhihitau tapaþpadena ca tapaþpradhànatayà bhikùuvànaprasthàvupasthàpitau /
bhikùurapi hi samàdhika÷aucàùñagràsãbhojananiyamàdbhavati vànaprasthavattapaþpradhànaþ /
naca gçhasthàdeþ karmiõo brahmaniùñhatvàsaübhavaþ /
yadi tàvatkarmayogaþ karmità sà bhikùorapi kàyavàïmanobhirasti /
atha ye na brahmàrpaõena  karma kurvanti kintu kàmàrthitayà te karmiõaþ /
tathà sati gçhasthàdayo 'pi brahmàrpaõena karma kurvàõà na karmiõaþ /
tasmàdbrahmaõi tàtparyaü brahmaniùñhatà na tu karmatyàgaþ /
pramàõavirodhàt /
tapasà ca dvayorà÷ramayorekãkaraõena traya iti tritvamupapadyate /
eva¤ca trayo 'pyà÷ramà abrahmasaüsthàþ santaþ puõyalokabhàjo bhavanti yaþ punareteùu brahmasaüsthaþ so 'mçtatvabhàgiti /
naca yeùàü puõyalokabhàktvaü teùàmevàmçtatvamiti virodhaþ /
yathà devadattayaj¤adattau mandapraj¤àvabhåtàü saüprati tayoryaj¤àdattastu ÷àstràbhyàsàtpañupraj¤o vartate iti tathehàpi ya evàbrahmasaüsthàþ /
puõyalokabhàjasta eva brahmasaüsthà amçtatvabhàja ityavasthàbhedàdavirodhaþ /
tathàca brahmasaüstha iti yaugikaü padaü prakçtaviùayaü bhaviùyati /
yathà àgneyyàgnãdhramupatiùñhata ityatra viniyuktàpi prakçtaivàgneyã gçhyate /
naca viniyuktaviniyogavirodhaþ /
yadi hyatràgnotyupadi÷yeta tato yathà pratãtà tathoddi÷yeta /
viniyuktà ca pratãtirbhavediti viniyuktaviniyogavirodhaþ /
iha tu àgnãdhropasthàne sà vidheyatvena viniyujyate /
na tåddi÷yate /
vidheyatvena ca viniyoge àgneyãpadàrthàpekùaõàtprakçtàtikrame pramàõàbhàvàt /
tàvatà ca ÷àstropapatternàprakçtànàmapi grahaõasaübhavaþ /
naca yàtayàmatayà na viniyogaþ /
vàcastome sarveùàmeva mantràõàü viniyogàdanyatràpyaviniyogaprasaïgàt /
tathehàpi prakçtà evà÷ramà buddhiviparivartinaþ paràmç÷yante nànuktaþ parivràóeveti pårvaþ pakùaþ /
ràddhàntamupakramate-#<tadayuktam /
nahi satyàü gatau vànaprasthavi÷eùaõeneti />#
yathopakràntaü tathaiva parisamàpanamucitam /
yatsaükhyàkà÷ca ye prasiddhàste tatsaükhyàkà eva kãrtyante iti cocitam /
na tu satyàü gatàvutsargasyàpavàdo yujyate /
a÷àdhàraõenaikaikena lakùaõenaikeka à÷ramo vaktumupakrànta iti tathaiva samàpanamucitam /
na tu sàdhàraõàsàdhàraõàbhyàmupakramasamàptã ÷liùyete /
naca tapo nàma nàsàdhàraõaü vànaprasthànàmityata àha-#<tapa÷càsàdhàraõa iti />#
na khalu paràkàdibhiþ kàyakle÷apradhàno yathà vànaprasthastathà bhikùuþ satyapyaùñagràsàdiniyame /
naca ÷aucasantoùa÷amadamàdayastapaþ pakùe vartante tatra vçddhànàü tapaþprasiddherasiddheþ /
ata eva vçddhàstapaso bhedena ÷aucàdãnàcakùate-'÷aucasantoùatapaþsvàdhyàye÷varapraõidhànàni niyamàþ'iti /
siddhasaükhyàbhedeùu ca saükhyàntaràbhidhànamà÷liùñamityàha-#<catuùñvena ceti /
apica bhedavyapade÷o 'treti />#
traya eta iti kiü bhikùurapi paràmç÷yate kintvà bhikùuvarjaü traya eva /
na tàvantraya iti bhikùusaügrahe tadvarjanamete traya ityatra vartuü ÷akyam /
eta iti prakçtànàü sàkalyena paràmar÷àdbhikùusaügrahe ca na tasya puõyalokatvamabrahmasaüsthàtvàbhàvàdbhikùoþ /
tena tasya brahmasaüsthasya sadà puõyalokatvamamçtatvaü ceti virodhaþ /
triùu ca brahmasaüsthapade yadeti saübandhanãyam /
bhikùau ca sadeti vaiùamyam /
tadidamuktam-#<pçthaktve ceti />#
pårvapakùàbhàsaü smàrayati-#<kathaü punarbrahmasaüstha÷abdo yogàditi />#
tanniràkaroti-#<atrocyata iti />#
ayamabhisaüdhiþ /
satyaü yaugikaþ ÷abdaþ sati prakçtasaübhave na tadatipattyàprakçte vartitumarhati /
asati tu saübhave mà bhåtpramàdapàñha ityaprakçte vartayitavyaþ, dar÷ita÷càtràsaübhave 'dhastàditi /
eùa hi brahmasaüsthatàlakùaõo dharmo bhikùorasàdhàraõa à÷ramàntaràõi tatsaüsthànyatatsaüsthàni ca bhikùustatsaüstha ityeva /
tatsaüsthatà hi svàbhàvaü vyavacchindantã virodhàdyastatsaüstha eva tatrà¤jasã nànyatra /
#<÷amadamàdistu tadãya iti />#
svàïgamavyavadhàyakamityarthaþ /
brahmasaüsthatvamasàdhàraõaü parivràjakadharmaü ÷rutiràdar÷ayatãtyàha-#<tathàca nyàsa iti brahmeti />#
sarvasaïgaparityàgo hi nyàsaþ sa brahmà kuta ityata àha-#<brahmà hi paraþ />#
ataþ paro nyàso brahmeti /
kimapekùya paraþ saünyàsa ityata àha-#<tàni và etànyavaràõi tapàüsi nyàsa evàtyarecayaditi />#
etaduktaü bhavati-brahmaparatayà sarveùaõàparityàgalakùaõo nyàso brahmeti /
tathà cedç÷aü nyàsalakùaõaü brahmasaüsthatvaü bhikùorevàsàdhàraõaü netareùàmà÷ramiõàm /
brahmaj¤ànasya ÷abdajanitasya yaþ paripàkaþ sàkùàtkàro 'pavargasàdhanaü tadaïgatayà pàrivràjyaü vihitam /
na tvanadhikçtaü pratãtyarthaþ //20//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.3.21

#<stutimàtram upàdànàd iti cen nàpårvatvàt  | BBs_3,4.21 |>#
yadyatra saünidhàna upàsanàvidhirnàsti tataþ prade÷àntarasthito 'pi vidhivyabhicàritatadvidhisaübandhenodgãthenopasthàpitaþ sa eùa rasànàü rasatama ityàdinà padasaüdarbheõaikavàkyabhàvamupagataþ ståyate /
nahi samabhivyàhçtairevaikavàkyatà bhavatãti ka÷cinniyamaheturasti /
anuùaïgàtide÷alabdhairapi vidhyasamabhivyàhçtairarthavàdairekavàkyatàbhyupagamàt /
yadi tådgãthamupàsãta sàmopàsãtetyàdividhisamabhivyàhàraþ ÷rutastathàpi tasyaiva vidheþ stutirna tåpàsanàviùayasamarpaõapara omityetadakùaramudgãthamityanenaivopàsanàviùayasamarpaõàditi pràpte 'bhidhãyate-na tàvaddårasthena karmavidhivàkyenaikavàkyatàsaübhavaþ /
pratãtasamabhivyàhçtànàü vidhinaikavàkyatayà stutyarthatvamarthavàdànàü raktapañanyàyena bhavati /
na tu stutyà vinà kàcidanupapattirvidheþ /
yathàhuþ-'asti tu tadityatireke parihàraþ'iti /
ata eva vidherapekùàbhàvàtpravartanàtmakasyànuùaïgatide÷àdibhirarthavàdapràptyabh idhànamasama¤jasam /
nahi kartrapekùitopàyàmavagatàyàü prà÷astyapratyayasyàsti ka÷cidupayogaþ /
tasmàddårasthasya karmavidheþ stutàvànarthakyam /
tenaikavàkyatànupapatteþ saünihitasya tåpàsanàvidheþ kiü viùayasamarpaõenopayujyatàmuta stutyeti vi÷aye viùayasamarpaõena yathàrthavattvaü naivaü stutyà bahiraïgatvàt /
agatyà hi sà /
tasmàdupàsanàrthà iti siddham /
'kuryàtkriyeta kartavyaü bhavetsyàditi pa¤camam /
etatsyàtsarvavedeùu niyataü vidhilakùaõam //
'bhàvanàyàþ khalu kartçsamãhitànukålatvaü vidhirniùedha÷ca karturahitànukålatvam /
yathàhuþ-'kartavya÷ca sukhaphalo 'kartavyo duþkhaphalaþ'iti /
etaccàsmàbhirupapàditaü nyàyakaõikàyàm /
kriyà ca bhàvanà tadvacanà÷ca karotyàdayaþ /
yathàhuþ-kçbhvastayaþ kriyàsàmànyavacanà iti /
ata eva kçbhvastãnudàhçtavàn /
sàmànyoktau tadvi÷eùàþ pacedityàdayo 'pi gamyanta iti tatra kuryàdityàkùiptakartçkà bhàvanà /
kriyeteti àkùiptakarmikà bhàvanà /
kartavyamiti tu karmabhåtadravyopasarjanabhàvanà /
evaü daõóã bhaveddaõóinà bhavitavyaü daõóinà bhåyetetyekadhàtvarthaviùayà vidhyupahità bhàvanà udàhàryàþ /
bhavati÷caiùa janmani /
yathà kulàlavyàpàràdghaño bhavati bãjàdaïkuro bhavatãti prayu¤jate /
naca bãjàdaïkuro 'stãti prayu¤jate /
tasmàdasti sattàyàü na janmanãti //21//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.3.22

#<bhàva÷abdàc ca  | BBs_3,4.22 |>#
// 22 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.4.23

#<pàriplavàrthà iti cen na vi÷eùitatvàt  | BBs_3,4.23 |>#
yadyapi upaniùadàkhyànàni vidyàsaünidhau ÷rutàni tathàpi 'sarvàõyàkhyànàni pàriplave'iti sarva÷rutyà niþ÷eùàrthatayà durbalasya saünidherbàdhitatvàtpàriplavàrthànyevàkhyànàni /
naca sarvà dà÷atayãranubråyàditi viniyoge 'pi dà÷atayãnàü pràtisvikaviniyogàttatra tatra karmaõi yathà viniyogo na virudhyate tathehàpi satyapi pàriplave viniyege saünidhànàdvidyàïgatvamapi bhaviùyatãti vàcyam /
dà÷atayãùu pràtisvikànàü viniyogànàü samudàyaviniyogasya ca tulyabalatvàdiha tu saünidhànàt ÷ruterbalãyastvàt /
tasmàtpàriplavàrthànyevàkhyànànãti pràpta ucyate-naiùàmàkhyànànàü pàriplave viniyogaþ /
kintu pàriplavamàcakùãtetyupakramya yànyàmnàtàni manurvaivasvato ràjetyàdãni teùàmeva tatra viniyogaþ, tànyeva hi pàriplavena vi÷eùitàni /
itarathà pàriplave sarvàõyàkhyànànityetàvataiva gatatvàtpàriplavamàcakùãtetyanarthakaü syàt /
àkhyànavi÷eùaõatve tvarthavat /
tasmàdvi÷eùàõànurodhàtsarva÷abdastadapekùo na tva÷eùavacanaþ /
yathà sarve bràhmaõà bhojayitavyà ityatra nimantritàpekùaþ sarva÷abdaþ /
tathà copaniùadàkhyànànàü vidyàsaünidhirapratidvandãü vidyaikavàkyatàü so 'rodãdityàdãnàmiva vidyekavàkyatvaü gamayatãti siddham /
pratipattisaukaryàccetyupàkhyànena hi bàlà apyavadhãyante yathà tantropàkhyàyikayeti //23//


____________________________________________________________________________________________



START BsVBh_3,4.4.24

#<tathà caikavàkyatopabandhàt  | BBs_3,4.24 |>#
// 24 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.5.25

#<ata eva càgnãndhanàdyanapekùà  | BBs_3,4.25 |>#
vidyàyàþ kratvarthatve sati tathà kratåpakaraõàya svakàryàya kraturapekùitaþ /
tadabhàve kasyopakàro vidyayeti /
yadà tu puruùàrthà tadà nànayà kraturapekùitaþ svakàrye nirapekùàyà eva tasyàþ sàmarthyàt /
agnãndhànàdinà cà÷ramakarmàõyupalakùyante tadàha-#<agnãndhanàdãnyà÷ramakarmàõi vidyayà svàrthasiddhau nàpekùitavyànãti />#
svàrthasiddhau nàpekùitavyàni na tu svasiddhàviti /
etaccàdhikamupariùñàdvakùyate /
tadvivakùayà caitatprayojanaü pårvatanasyàdhikaraõasyoktam //25//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.5.26

adhikavivakùyeti yaduktaü tadadhikamàha-
#<sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷ruter a÷vavat  | BBs_3,4.26 |>#
yathà svàrthasiddhau nàpekùyante à÷ramakarmàõi evamutpattàvapi nàpekùyeranniti ÷aïkà syàt /
naca vividiùanti yaj¤enetyàdivirodhaþ /
nahyeùa vidhirapi tu vartamànàpade÷aþ /
sa ca stutyàpyupapadyate /
apica catasraþ pratipattayo brahmaõi /
prathamà tàvadupaniùadvàkya÷ravaõamàtràdbhavati yàü kilàcakùate ÷ravaõamiti /
dvitãyà mãmàüsàsahità tasmàdevopaniùadvàkyàdyàmàcakùate /
mananamiti /
tçtãyà cintà /
santatimayã yàmàcakùate nididhyàsanamiti /
caturthã sàkùàtkàravatã vçttiråpà nàntarãyakaü hi tasyàþ kaivalyamiti /
tatràdye tàvatpratipatti viditapadatadarthasya viditavàkyagatigocaranyàyasya ca puüsa upapadyete eveti na tatra karmàpekùà /
te eva ca cintàmayãü tçtãyàü pratipattiü prasuvàte iti na tatràpi karmàpekùà /
sà càdaranairantaryadãrghakàlasevità sàkùàtkàravatãmàdhatta eva pratipattiü caturthãmiti na tatràpyasti karmàpekùà /
tannàntarãyakaü ca kaivalyamiti na tasyàpi karmàpekùà /
tadevaü pramàõata÷ca prameyata utpattau ca kàrye ca na j¤ànasya karmàpekùeti bãjaü ÷aïkàyàm /
evaü pràpta ucyate-utpattau j¤ànasya karmàpekùà vidyate vividiùotpàdadvàrà 'vividiùanti yaj¤ena'iti ÷ruteþ /
na cedaü vartamànàpade÷atvàtstutimàtramapårvatvàdarthasya /
yathà yasya parõamayã juhårbhavatãti parõamayatàvidhirapårvatvànna tvayaü vartamànàpade÷aþ, anuvàdànupapatteþ /
tasmàdutpattau vidyayà ÷amàdivat karmàõyapekùyante /
tatràpyevaüviditi vidyàsvaråpasaüyogàdantaraïgàõi vidyotpàde ÷amàdãni, bahiraïgàõi karmàõi vividiùàsaüyogàt /

tathàhi-à÷ramavihitanityakarmànuùñhànàddharmasamutpàdastataþ pàpmà vilãyate /
sa hi tattvato 'nityà÷uciduþkhànàtmani saüsàre sati nitya÷ucimukhàtmalakùaõena vibhrameõa malinayati cittasattvamadharmanibandhanatvàdvibhramàõàm /
ataþ pàpmanaþ prakùaye pratyakùopapattidvàràpàvaraõe sati pratyakùopapattibhyàü saüsàrasya tàttvikãmanityà÷uciduþkharåpatàmapratyåhaü vini÷cineti /
tato 'sminnanabhiratisaüj¤aü vairàgyamupajàyate /
tatastajjihàsàsyopàvartate /
tato hànopàyaü paryeùate paryeùamàõa÷càtmatattvaj¤ànamasyopàya iti ÷àstràdàcàryavacanàccopa÷rutya tajjij¤àsata iti vividiùopahàramukhenàtmaj¤ànotpattàvasti karmàõàmupayogaþ /
vividiùuþ khalu yukta ekàgratayà ÷ravaõamanane kartumutsahate /
tato 'sya 'tattvamasi'itivàkyannirvicikitsaü j¤ànamutpadyate /
naca nirvicikitsaü tattvamasãti vàkyàrthamavadhàrayataþ karmaõyadhikàro 'sti /
yena bhàvanàyàü và bhàvanàkàrye và sàkùàtkàre karmaõàmupayogaþ /
etena vçttirårapasàkùàtkàrakàrye 'pavarge karmaõàmupayogo dåranirasto veditavyaþ /
tasmàdyathaiva ÷amadamàdayo yàvajjãvamanuvartante evamà÷ramakarmàpãtyasamãkùitàbhidhànam /

viduùastatrànadhikàràdityuktam /
dçùñàrtheùu tu karmasu pratiùiddhavarjanamanadhikàre 'pyasaktasya svàrasikã pravçttirupapadyata eva /
nahi tatrànvayavyatirekasamadhigamanãyaphale 'sti vidhyapekùà /
ata÷ca 'bhràntyà cellaukikaü karma vaidikaü ca tathàstu te'iti pralàpaþ /
÷amadamàdãnàü tu vidyotpàdàyopàttànàmupariùñàdavasthàsvàbhàvyàdanapekùitànàmapyanuvçttiþ /
upapàditaü caitadasmàbhiþ prathamasåtra ite neha punaþ pratyàpyate /
tasmàdvividiùotpàdadvàrà÷ramakarmaõàü vidyotpattàvupayogo na vidyàkàrya iti siddham /
÷eùamatirohitàrtham //26//


____________________________________________________________________________________________



START BsVBh_3,4.6.27

#<÷amadamàdyupetas syàt tathàpi tu tadvidhes tadaïgatayà teùàm apy ava÷yànuùñheyatvàt  | BBs_3,4.27 |>#
// 27 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.7.28

#<sarvàn nànumati÷ ca pràõàtyaye taddar÷anàt  | BBs_3,4.28 |>#
pràõasaüvàde sarvendriyàõàü ÷råyate /
eùa kila vicàraviùayaþ-sarvàõi khalu vàgàdãnyavajitya pràõo mukhya uvàcaitàni kiü me 'nnaü bhaviùyatãti, tàni hocuþ /
yadidaü loke 'nnamà ca ÷vabhya à ca ÷akunibhyaþ sarvapràõinàü yadannaü tattavànnamiti /
tadanena saüdarbheõa pràõasya sarvamannamityanucintanaü vidhàyàha ÷rutiþ-'na ha và evaüvidi ki¤canànannaü bhavati'iti /
sarvaü pràõasyànnamityevaüvidi na ki¤cinànannaü bhavatãti /
tatra saü÷ayaþ-kimetatsarvànnàbhyanuj¤ànaü ÷amàdivadetadvidyàïgatayà vidhãyata uta stutyarthaü saükãrtyata iti /
tatra yadyapi bhavatãti vartamànàpade÷ànna vidhiþ pratãyate /
tathàpi yathà yasya parõamayã juhårbhavatãti vartamànàpade÷àdapi palà÷amayãtvavidhipratipattiþ pa¤camalakàràpattyà tathehàpi pravçttivi÷eùakaratàlàbhe vidhipratipattiþ /
stutau hi arthavàdamàtraü na tathàrthavadyathà vidhau /
bhakùyàbhakùya÷àstraü ca sàmànyataþ pravçttamanena vi÷eùa÷àstreõa bàdhyate /
gamyàgamyaviveka÷àstramiva sàmànyataþ pravçttaü vàmadevavidyàïgabhåtasamastastryaparihàra÷àstreõa vi÷eùaviùayeõeti pràpta ucyate-a÷akteþ kalpanãyatvàcchàstràntaravirodhataþ /
pràõasyànnamidaü sarvamiti cintanasaüstavaþ //
na tàvatkauleyakamaryàdamannaü manuùyajàtinà yugapatparyàyeõa và ÷akyamattum /
ibhakarabhakàdãnàmannasya ÷amãkarãrakaõñakavañakàùñhàderekasyàpi a÷akyàdanatvàt /
na càtra liïga iva sphuñatarà vidhipratipattirasti /
naca kalpanãyo vidhirapårvatvàbhàvàt /
stutyàpi ca tadupapatteþ /
naca satyàü gatau sàmànyataþ pravçttasya ÷àstrasya viùayasaükoco yuktaþ /
tasmàtsarvaü pràõasyànnamityanucintanavidhànastutiriti sàmpratam /
÷akyatve ca pravçttivi÷eùakaratopayujyate nà÷akyavidhànatve /
pràõàtyaya iti càvadhàraõaparaü pràõàtyaya eva sarvànnatvam /
tatropàkhyànàcca sphuñataravidhismçte÷ca suràvarjaü vidvàüsamavidvàüsaü prati vidhànàt /
na tvanyatreti /
#<ibhyena>#hastipakena#<sàmisvàdità>#nardhabhakùitàn /
sa hi càkràyaõo hastipakocchiùñànkulmàùànbhu¤jàno hastipakenoktaþ /
kulmàùàniva maducchiùñamudakaü kasmànnànupibasãti /
evamuktastadudakamucchiùñadoùàtpratyàcacakùe /
kàraõaü càtrovàca /
na vàjãviùyaü na jãviùyàmãtãmànkulmàùànakhàdam /
kàmo ma udakapànamiti svàtantryaü me udakapàne nadãkåpataóàgapràpàdiùu yathàkàmaü pràpnomãti nocchiùñodakàbhàve pràõàtyaya iti tatrocchiùñabhakùaõadoùa iti mañacãhateùu kuruùu glàyanna÷anàyayà munirnirapatrapa ibhyena sàmijagdhànkhàdayàmàsa //28//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.7.29

abàdhàc ca  | BBs_3,4.29 |
// 29 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.7.30

api ca smaryate  | BBs_3,4.30 |
// 30 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.7.31

÷abda÷ càto 'kàmakàre  | BBs_3,4.31 |
// 31 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.8.32

#<vihitatvàc cà÷ramakarmàpi  | BBs_3,4.32 |>#
nityàni hyà÷ramakarmàõi yàvajjãva÷ruternityehitopàyatayàva÷yaü kartavyàni /
vividiùantãti ca vidyàsaüyogàdvidyàyà÷càva÷yaübhàvaniyamàbhàvàdanityatà pràpnoti /
nityànityasaüyoga÷caikasya na saübhavati, ava÷yànava÷yaübhàvayorekatra virodhàt /
naca vàkyabhedàdvàstavo virodhaþ ÷akyo 'panetum /
tasmàdanadhyavasàya evàtreti pràptam /
etena 'ekasya tåbhayatve saüyogapçthaktvam'ityàkùiptam /
evaü pràpte 'bhidhãyate-siddhe hi syàdvirodho 'yaü na tu sàdhye katha¤cana /
vidhyadhãnàtmalàbhe 'smin yathàvidhi matà sthitiþ //
siddhaü hi vastu viruddhadharmayogena bàdhyate /
na tu sàdhyaråpaü yathà ùoóa÷ina ekasya grahaõàgrahaõe /
te hi vidhyadhãnatvàdvikalpete eva /
na punaþ siddhe vikalpasaübhavaþ /
tadihaikamevàgnihotràkhyaü karma yàvajjãva÷ruternimittena yujyamànaü nityehitopàttaduritaprakùayaprayojanamava÷yakartavyaü, vidyàïgatayà ca vidyàyàþ kàdàcitkatayànava÷yaü bhàve 'pi 'kàmyo và naimittiko và nityamarthaü vikçtya nivi÷ate'iti nyàyàdanityàdhikàreõa nivi÷amànamapi na nityamanityayati, tenàpi tatsiddheriti saüyogapçthaktvànna nityànityasaüyogavirodha ekasya kàryasyeti siddham /
sahakàritvaü ca karmaõàü na kàrye vidyàyàþ kiü tåtpattau /
kor'tho vidyàsahakàrãõi karmàõãti /
ayamarthaþ-satsu karmasu vidyaiva svakàrye vyàpriyate /
yathà 'sahaiva da÷abhiþ påtrairbhàraü vahati gardabhã'iti sàtsveva da÷aputreùu saiva bhàrasya vàhiketi /
#<avidhilakùaõatvàditi />#
vihitaü hi dar÷apaurõamàsàdyaïgairyujyate na tvavihitam /
gràhakagrahaõapårvakatvàdaïgabhàvasya vidhai÷ca gràhakatvàt /
avihite ca tadanupapatteþ /
catasçõàmapi ca pratipattãnàü brahmaõi vidhànànupapatterityuktaü prathamasåtre /
draùñavyo nididhyàsitavya iti ca vidhisaråpaü na vidhirityapyuktam /
utpattiü prati hetubhàvastu sattva÷uddhyà vividiùopajanadvàretyadhastàdupapàditam /
asàdhyatvàcca vidyàphalasyàpavargasya svaråpàvasthànalakùaõo hi saþ /
naca svaü råpaü brahmaõaþ sàdhyaü nityatvàt /
÷eùamatirohitàrtham //32//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.8.33

sahakàritvena ca  | BBs_3,4.33 |
// 33 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.8.34

#<sarvathàpi ta evobhayaliïgàt  | BBs_3,4.34 |>#
yathà màsamagnihotraü juhvatãti prakaraõàntaràtkarmabheda evamihàpi 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena'itikratuprakaraõamatikramya÷ravaõàtprakaraõàntaràttadbuddh ivyavacchede sati karmàntaramiti pràpta ucyate-satyapi prakaraõàntare tadeva karma, ÷ruteþ smçte÷ca saüyogabhedaþ paraü yathà 'agnihotraü juhuyàtsvargakàmaþ' 'yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt'iti tadevàgnihotramubhayasaüyuktam /
nahi prakaraõàntaraü sàkùàdbhedakam /
kintu aj¤àtaj¤àpanasvaraso vidhiþ prakaraõaikye sphuñatarapratyabhij¤àbalena svarasaü jahyàt /
prakaraõàntareõa tu vighañutapratyabhij¤ànaþ svarasamajahatkarma bhinatti /
iha tu siddhavadutpannaråpàõyeva yaj¤àdãni vividiùàyàü viniyu¤jàno na juhvatãtyàdivadapårvameùàü råpamutpàdayitumarhati /
naca tatràpi naiyamikàgnihotre màsavidhirnàpårvàgnihotrotpattiriti sàüpratam /
homa eva sàkùàdvidhi÷ruteþ /
kàlasya cànupàdeyasyàvidheyatvàt /
kàle hi karma vidhãyate na karmaõi kàla ityutsargaþ /
iha tu vividiùàyàü vidhi÷rutiþ na yaj¤àdau /
tàni tu siddhànyevànådyanta ityaikakarmyàtsaüyogapçthaktvaü siddham /
smçtimuktvà liïgadar÷anamuktam //34//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.8.35

anabhibhavaü ca dar÷ayati  | BBs_3,4.35 |
// 35 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.9.36

#<antarà càpi tu taddçùñeþ  | BBs_3,4.36 |>#
yadi vidyàsahakàrãõyà÷ramakarmàõi hanta bho vidhuràdãnàmanà÷ramiõàmanadhikàro vidyàyàm, abhàvàtsahakàriõàmà÷ramakarmaõàmiti pràpta ucyate-nàtyantamakarmàõo raikvavidhuravàcakravãprabhçtayaþ /
santi hi teùàmanà÷ramitve 'pi japopavàsadevatàràdhanàdãni karmàõi /
karmaõàü ca sahakàritvamuktamà÷ramakarmaõàmupalakùaõatvàditi na teùàmanadhikàro vidyàsu /

#<janmàntarànuùñhiterapi ceti />#
na khalu vidyàkàrye karmaõàmapekùà /
apitu utpàde /
utpàdayanti ca vividiùopahàreõa karmàõi vidyàm /
utpannavividiùàõàü puruùadhaureyàõàü vidhurasaüvartaprabhçtãnàü kçtaü karmabhiþ /
yadyapi ceha janmani karmàõyananuùñhitàni tathàpi vividiùàti÷ayadar÷anàtpràci bhave 'nuùñhitàni tairiti gamyata iti /
nanu yathàdhãtaveda eva dharmajij¤àsàyàmadhikriyate nànadhãtaveda iha janmani /
tatheha janmanyà÷ramakarmotpàditavividiùa eva vidyàyàmadhikçto netara ityanà÷ramiõàmanadhikàro vidhuraprabhçtãnàmityata àha-#<dçùñàrthà ceti />#
avidyànivçttirvidyàyà dçùñor'thaþ /
sa cànvavyatirekasiddho na niyamamapekùata ityarthaþ /
pratiùedho vidhàtastasyàbhàva ityarthaþ //36//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.9.37

#<api ca smaryate  | BBs_3,4.37 |>#
// 37 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.9.38

#<vi÷eùànugraha÷ ca  | BBs_3,4.38 |>#
// 38 //

____________________________________________________________________________________________



START BsVBh_3,4.10.39

#<atas tv itarajjyàyo liïgàc ca  | BBs_3,4.39 |>#
yadyanà÷ramiõàmapyadhikàro vidyàyàü kçtaü tarhyà÷ramairatibahulàyàsairityà÷aïkyàha-atastvitarajjyàyo liïgàcca /
svasthenà÷ramitvamàstheyam /
daivàtpunaþ patnyàdiviyogàtaþ satyanà÷ramitve bhavedadhikàro vidyàyàmiti ÷rutismçtisaüdarbheõa vividiùanti yaj¤enetyàdinà jyàyastvàvagateþ ÷rutiliïgàtsmçtiliïgàccàvagamyate /
tenaiti puõyakçditi ÷rutiliïgam, anà÷ramã na tiùñhetetyàdi ca smçtiliïgam //39//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.10.40

#<tadbhåtasya tu nàtadbhàvo jaiminer api niyamàt tadråpàbhàvebhyaþ  | BBs_3,4.40 |>#
àrohavatpratyavaroho 'pi kadàcidårdhvaretasàü syàditi mandà÷aïkànivàraõàrthamidamadhikaraõam /
pårvadharmeùu yàgahomàdiùu /
ràgato và gçhastho 'haü patnyàdiparivçtaþ syàmiti /
niyamaü vyàcaùñe-tathàhi-#<atyantamàtmànamiti />#
atadråpatàmàrohatulyatàbhàvaü vyàcaùñe-ya#<thàca brahmacaryaü samàpyeti />#
abhàvaü ÷iùñàcàràbhàvaü vibhajate-#<na caivamàcàràþ ÷iùñà iti />#
atirohitàrthamanyat //40//


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.11.41

#<na càdhikàrikam api patanànumànàt tadayogàt  | BBs_3,4.41 |>#
pràya÷cittaü na pa÷yàmãti naiùñhikaü prati pràya÷cittàbhàvasmaraõànnairçtagardabhàlambhaþ pràya÷cittamupakurvàõakaü prati /
tasmàcchinna÷irasa iva puüsaþ pratikriyàbhàva iti pårvaþ pakùaþ /
såtrayojanà tu-na càdhikàrikamadhikàralakùaõe prathamakàõóe nirõãtam 'avakãrõipa÷u÷ca tadvadàdhànasyàpràptakàlatvàt'ityanena yatpràya÷cittaü tanna naiùñhike bhavitumarhati /
kutaþ-àråóho naiùñhikamiti smçtyà patana÷rutyanumànàttatpràya÷cittàyogàt //41//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.11.42

#<upapårvam api tv eke bhàvama÷anavat tad uktam  | BBs_3,4.42 |>#
÷rutistàvatsarasato 'saïkucadvçttirbrahmacàrimàtrasya naiùñhikasyopakurvàõasya càvi÷eùeõa pràya÷cittamupadi÷ati sàkùàt /
pràya÷cittaü na pa÷yàmãti tu smçtiþ /
tasyàmapi ca sàkùàtpràya÷cittaü na kartavyamiti pràya÷cittaniùedho na gamyate, na pa÷yàmãti tu dar÷anàbhàvena so 'numàtavyaþ /
tathà ca smçtirniùedhàrtheti anumàya tadarthà ÷rutiranumàtavyà /
÷rutistu sàmànyaviùayà vi÷eùamupasarpantã ÷ãghrapravçttiriti /
smàrtaü pràya÷cittàdar÷anaü tu yatnagauravàrtham /
etaduktaü bhavati-kçtanirõejanairapi etairna saükhyànaü kartavyamiti /
såtràrthastu-upapårvamapi pàtakaü naiùñhikasyàvakãrõitvaü na mahàpàtakamapirevakàràrthe ata eke pràya÷cittabhàvamicchantãti /
àcàryàõàü vipratipattau vi÷eùàbhàvàtsàmyaü bhavet /
÷àstrasthà yà và prasiddhiþ sà gràhyà ÷àstramålatvàt /
upapàditaü ca pràya÷cittabhàvaprasiddheþ ÷àstramålatvamiti /
sugamamitaram //42//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.12.43

#<bahis tåbhayathàpi smçter àcàràc ca  | BBs_3,4.43 |>#
yadi naiùñhikàdãnàmasti pràya÷cittaü tatkimetaiþ kçtanirõejanaiþ saüvyavahartavyamuta neti /
tatra doùakçtatvàdasaüvyavahàrasya pràya÷cittena tannibarhaõàdanibarhaõo và tatkaraõavaiyarthyàtsaüvyavahàryà eveti pràpta ucyate-#<bahiståbhayathàpi smçteràcàràcca />#
niùiddhakarmànuùñhànajanyameno lokadvaye 'pya÷uddhimàpàdayati dvaidham kasyacidenaso lokadvaye 'pya÷uddhirapanãyate pràya÷cittairenonibarhaõaü kurvàõaiþ /
kasyàcittu paralokà÷uddhimàtramapanãyate pràya÷cittairenonibarhaõaü kurvàõairihalokà÷uddhistvenasàpàdità na ÷akyàpanetum /
yathà strãbàlàdighàtinàm /
yathàhuþ-'vi÷uddhànapi dharmato na saüpibet'iti /
tathà ca 'pràya÷cittairapaityeno yadaj¤ànakçtaü bhavet'kàmataþ kçtamapi /
bàlaghnàdistu kçtanirõejano 'pi vacanàdavyavahàrya iha loke jàyata iti /
vacanaü ca bàlaghnàü÷cetyàdi /
tasmàtsarvamavadàtam //43//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.13.44

#<svàminaþ phala÷ruter ity àtreyaþ  | BBs_3,4.44 |>#
prathame kàõóe ÷eùalakùaõe tathàkàma ityatrartviksaübandhe karmaõaþ siddhe kiü kàmo yàjamàna utàrtvijya iti saü÷ayyàrtvijye 'pi karmaõi yàjamàna eva kàmo guõaphaleùviti nirõãtamiha tveva¤jàtãyakàni càïgasaübaddhàni upàsanàni kiü yàjamànanyevotàrtvijyànãti vicàryata iti na punaruktam /
tatropàsakànàü phala÷ravaõàdanadhikàriõastadanupapatteryajamànasya ca karmajanitaphalopabhogabhàjo 'dhikàràdçtvijàü ca tadanupapattervacanàcca ràjàj¤àsthànãyàtkvacidçtvijàü phala÷ruterasati vacane yajamànasya phalavadupàsanaü tasya phala÷ruteþ taü ha bako dàlbhyo vidà¤cakàretyàderupàsanasya ca siddhaviùayatayànyàyàpavàdasàmarthyabhàvàdyàjamànamevopàsanàkarmeti pràpta ucyate- //44//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.13.45

#<àrtvijyam ity auóulomiþ tasmai hi parikrãyate  | BBs_3,4.45 |>#
upàkhyànàttàvadupàsanamaudgàtramavagamyate /
tadbalavati sati bàdhake 'nyathopapàdanãyam /
na cartvikkartçka upàsane yajamànagàmità phalasyàsaübhavinã tena hi sa parikrãtastadgàmino phalàya ghañate /
tasmànna vyasanitàmàtreõopàkhyànamanyathayituü yuktamiti ràddhàntaþ //45//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.13.46

÷rute÷ca  | BBs_3,4.46 |
// 46 //


____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.14.47

#<sahakàryantaravidhiþ pakùeõa tçtãyaü tadvato vidhyàdivat  | BBs_3,4.47 |>#
tasmàdbràhmaõaþ pàõóityaü nirvidya ni÷cayena /
labdhvà bàlyena tiùñhàsedbàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyàtha muniramaunaü ca maunaü ca nirvidyàtha bràhmaõa iti /
yatra hi vidhivibhaktiþ ÷råyate sa vidheyaþ /
bàlyena tiùñhàsedityatra ca sà ÷råyate na ÷råyate tu maune /
tasmàdyathàtha brahmaõa ityetada÷råyamàõavidhikamavidheyamevaü maunamapi /
na càpårvatvàdvidheyaü, tasmàdbràhõaþ pàõóityaü nirvidyeti pàõóityavidhànàdeva maunasiddheþ pàõóityameva maunamiti /
athavà bhikùuvacano 'yaü muni÷abdastatra dar÷anàt 'gàrhasthyamàcàryakulaü maunaü vànaprastham'ityatra /
tasyànyato vihitasyàyamanuvàdaþ /
tasmàdbàlyamevàtra vidhãyate maunaü tu pràptaü pra÷aüsàrthamanådyata iti yuktam /
bhavedevaü yadi paõóitaparyàyo muni÷abdo bhavet /
api tu j¤ànamàtraü pàõóityaü j¤ànàti÷ayasaüpattistu maunaü tatraiva tatprasiddheþ /
à÷ramabhede tu tatpravçttirgàrhasthyàdipadasaünidhànàt /
tasmàdapårvatvànmaunasya bàlyapàõóityàpekùayà tçtãyamidaü maunaü j¤ànàti÷ayaråpaü vidhãyate /
evaü ca nirvedanãyatvamapi vidhàna à¤jasaü syàdityàha-#<nirvedanãyatvanirde÷àditi />#
kasyedaü maunaü vidhãyate vidyàsahakàritayetyata àha-#<tadvato vidyàvataþ saünyàsino>#bhikùoþ /
pçcchati-#<kathamiti />#
vidyàvattà pratãyate na saünyàsitetyarthaþ /
uttaran#<tadadhikàràt>#bhikùostadadhikàràt /
taddar÷ayati-#<àtmànaü viditveti />#
såtràvayavaü yojayituü ÷aïkate-#<nanviti />#
pariharati-#<ata àha-pakùeõeti />#
vidyàvàniti na vidyàti÷ayo vivakùitaþ /
api tu vidyodayàyàbhyàso pravçtto na punarutpannavidyàti÷ayaþ /
tathàcàsya pakùe kadàcidbhedadar÷anàtsaübhava ityarthaþ /
vidhyàdirvidhimukhyaþ pradhànamiti yàvat /
ata eva samidàdirvidhyantaþ sa hi vidhiþ pradhànavidheþ pa÷càditi /
tatrà÷råyamàõavidhitve 'pårvatvàdvidhiràstheya ityarthaþ //47//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.14.48

nanu yadyayamà÷ramo bàlyapradhànaþ kasmàtpunargàrhasthyenopasaüharatãti codayati-#<evaü bàlyàdivi÷iùñeti />#

uttaraü pañhati-
#<kçtsnabhàvàt tu gçhiõopasaühàraþ  | BBs_3,4.48 |>#
chàndogye bahulàyàsasàdhyakarmabahulatvàdgàrhasthyasya cà÷ramàntaradharmàõàü ca keùà¤cidahiüsàdãnàü samavàyàttenopasaühàro na punastena samàpanàdityarthaþ //48//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.14.49

evaü tadà÷ramadvayopanyàsena kvacitkadàciditaràbhàva÷aïkà mandabuddheþ syàditi tadapàkaraõàrthaü såtram-
#<maunavad itareùàm apy upade÷àt  | BBs_3,4.49 |>#
vçttirvànaprasthànàmanekavidhairevaü brahmàcàriõo 'pãti vçttibhedo 'nuùñhàtàro và puruùà bhidyante, tasmàddvitve 'pi bahuvacanamaviruddham //49//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.15.50

#<anàviùkurvann anvayàt  | BBs_3,4.50 |>#
bàlyeneti yàvadbàlacarita÷ruteþ kàmacàravàdabhakùatàyà÷acàtyantabàlyena prasiddheþ ÷aucàdiniyamavidhàyina÷ca sàmànya÷àstrasyànena vi÷eùa÷àstreõa bàdhanàtsakalabàlacaritavidhànamiti pràpte 'bhidhãyate-vidyàïgatvena bàlyavidhànàtsamastabàlacaryàyàü ca pradhànavirodhaprasaïgàdyattadanuguõamaprauóhendriyatvàdi bhàva÷uddhiråpaü tadeva vidhãyate /
evaü ca ÷àstràntaràbàdhenàpyupapattau na ÷àstràntarabàdhanamanyàyyaü bhaviùyatãti //50//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.16.51

#<aihikam apy aprastutapratibandhe taddar÷anàt  | BBs_3,4.51 |>#
saügatimàha-#<sarvàpekùà ceti />#
kiü ÷ravaõàdibhirihaiva và janmani vidyà sàdhyate utàniyama iha vàmutra veti /
yadyapi karmàõi yaj¤àdãnyaniyataphalàni teùàü ca vidyotpàdasàdhanatvena vidyotpàdasyàniyamaþ pratibhàti /
tathàca garbhasthasya vàmadevasyàtmapratibodha÷ravaõàt 'anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatim'iti ca smaraõàdàmuùmikatvamapyavagamyate /
tathàpi yaj¤àdãnàü prameyàõàmapramàõatvàcchravaõàde÷ca pramàõatvàtteùàmeva sàkùàdvidyàsàdhanatvam /
yaj¤àdãnàü sattva÷uddhyàdhànena và vidyotpàdaka÷ravaõàdilakùaõapramàõapravçttivighnopa÷amena và vidyàsàdhanatvàm /
÷ravaõàdãnàü tvanapekùàõàmeva vidyotpàdakatvam /
naca pramàõeùu pravartamànàþ pramàtàra aihikamapi cirabhàvinaü pramotpàdaü kàmayante kintu tàdàtvikameva pràgeva tu pàralaukikam /
nahi kumbhalàdidçkùu÷cakùuùã samunmãlayati kàlàntarãyàya kumbhadar÷anàya kintu tàdàtvikàya /
tasmàdaihika eva vidyotpàdo nàniyatakàlaþ /
÷rutismçtã ca pàralaukikaü vidyotpàdaü stutyà  bråtaþ /
itthaübhåtàni nàma ÷ravaõàdãnyàva÷yakaphalàni yatkàlàntare 'pi vidyàmutpàdayantãti /
evaü pràpta ucyate-yata evàtra vidyotpàde ÷ravaõàdibhiþ kartavye yaj¤àdãnàü sattva÷uddhidvàreõa và vighnopa÷amadvàrà vopayogo 'ta eva teùàü yaj¤àdãnàü karmàntarapratibandhàpratibandhàbhyàmaniyataphalatvena tadapekùàõàü ÷ravaõàdãnàmapyaniyataphalatvaü nyàyyamanapahatavighnànàü ÷ravaõàdãnàmanutpàdakatvàdavi÷uddhasattvàdvà puüsaþ pratyanutpàdakatvàt /
tathàca teùàü yaj¤àdyapekùàõàü teùàü càniyataphalatvena ÷ravaõàdãnàmapyaniyataphalatvaü yuktamevaü ÷rutismçtipratibandho na stutimàtratvena vyàkhyeyo bhaviùyati /
puruùà÷ca vidyàrthinaþ sàdhanasàmarthyànusàreõa tadanuråpameva kàmayiùyante tadidamuktam-abhisaüdherniraïku÷atvàditi //51//



____________________________________________________________________________________________


START BsVBh_3,4.17.52

#<evaü muktiphalàniyamas tadavasthàvadhçtes tadavasthàvadhçteþ  | BBs_3,4.52 |>#
yaj¤àdyupakçtavidyàsàdhana÷ravaõàdivãryavi÷eùàtkila tatphale vidyàyàmaihikàmuùmikatvalakùaõa utkarùo dar÷itaþ /
tathà ca yathà sàdhanotkarùanikarùàbhyàü tatphalasya vidyàyà utkarùanikarùàvevaü vidyàphalasyàpi mukterutkarùanikarùau saübhàvyete /
naca muktàvaihikàmuùmikatvalakùaõo vi÷eùa upapadyate brahmopàsanàparipàkalabdhajanmani vidyàyàü jãvato mukterava÷yaübhàvaniyamàtsatyapyàrabdhavipàkakarmàprakùaye /
tasmànmuktàveva råpato nikarùotkarùau syàtàm /

apica saguõànàü vidyànàmutkarùanikarùàbhyàü tatphalànàmutkarùanikarùau dçùñàviti mukterapi vidyàphalatvàdråpata÷cotkarùanikarùau syàtàmiti pràpata ucyate-na muktestatra tatraikaråpya÷ruterupapatte÷ca /
sàdhyaü hi sàdhanavi÷e÷aùàdvi÷eùavadbhavati /
naca muktirbrahmaõo nityasvaråpàvasthànalakùaõà nityà satã sàdhyà bhavitumarhati /
naca savàsananiþ÷eùakle÷akarmà÷ayaprakùayo vidyàjanma {FN 1-virodhikàryodaya eva pårvapradhvasaü iti matamà÷ritya kle÷àdikùayo vidyàjanmeti sàmànàdhikaraõyam /}
vi÷eùavàn, yena tadvi÷eùànmokùo vi÷eùavànbhavet /
naca sàva÷eùaþ kle÷àdiprakùayo mokùàya kalpate /
naca ciràcirotpàdànutpàdàvantareõa vidyàyàmapi råpato bhedaþ ka÷cidupalakùyate tasyà apyekaråpatvena ÷ruteþ /
saguõàyàstu vidyàyàstattadguõàvàpoddhàmàbhyàü tatkàryasya phalasyotkarùanikarùau yujyete /
na càtra vidyàtvaü sàmànyato dçùñaü bhavati /
àgamatatprabhavayuktibàdhitatvena kàlàtyayàpadiùñatvàt /
tasmàttasyà muktyavasthàyà aikaråpyàvadhçtermuktilakùaõasya phalasyàvi÷eùo yukta iti //52//



iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite ÷àrãrakabhagavatpàdabhàùyavibhàge bhàmatyàü tçtãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //


#<// iti tçtãyàdhyàyasya nirguõavidyàyà antaraïgasàdhanavicàràkhya÷caturthaþ pàdaþ >#//




