Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with Vacaspati's Bhamati (a subcommentary on Samkara's Brahmasutrabhasya) Input by members of the Sansknet Project This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The text is not proof-read! REFERENCE SYSTEM (added): BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsVBh_n,n.n.n = Brahmasutra-Vacaspatimisra-Bhamati_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.1.1 ## v­ttavarti«yamÃïayo÷ samanvayavirodhaparihÃralak«aïayo÷ saægatipradarÓanÃya sukhagrahaïÃya caitanyo÷ saæk«epatastÃtparyÃrthamÃha-## anapek«avedÃntavÃkyasvarasasiddhasamanvayalak«aïasya virodhatatparihÃrÃbhyÃmÃk«epasamÃdhÃnakaraïÃdanena lak«aïenÃsti vi«ayavi«ayibhÃva÷ saæbandha÷ / pÆrvalak«aïÃrtho hi vi«ayastadgocaratvÃdÃk«epasamÃdhÃnayore«a ca vi«ayÅti / tadevamadhyÃyamavatÃrya tadavayavamadhikaraïamavatÃrayati-## tantryate vyutpÃdyate mok«asÃdhanamaneneti tantraæ, tadevÃkhyà yasyÃ÷ sà sm­tistantrÃkhyà paramar«iïà kapilenÃdividu«Ã praïÅtà / anyÃÓcÃsuripa¤caÓikhÃdipraïÅtÃ÷ sm­tayastadanusÃriïya÷ / na khalvamÆ«Ãæ sm­tÅnÃæ manvÃdism­tivadanyo 'vakÃÓa÷ Óakyo vaditum­te mok«asÃdhanaprakÃÓanÃt / tadapi cennÃbhidadhyuranavakÃÓÃ÷ satyo 'pramÃïaæ prasajyeran / tasmÃttadavirodhena katha¤cidvedÃntà vyÃkhyÃtavyÃ÷ / pÆrvapak«amÃk«ipati-## prasÃdhitaæ khalu dharmamÅmÃæsÃyÃæ 'virodhe tvanapek«aæ syÃdasati hyanumÃnam'ityatra, yathà ÓrutiviruddhÃnÃæ sm­tÅnÃæ durbalatayÃnapek«aïÅyatvaæ tasmÃnna durbalÃnurodhena balÅyasÅnÃæ ÓrutÅnÃæ yuktamupavarïanam, api tu svata÷siddhapramÃïabhÃvÃ÷ Órutayo durbalÃ÷ sm­tÅrbÃdhanta eveti yuktam / pÆrvapak«Å samÃdhatte-## prasÃdhito 'pyartha÷ ÓraddhÃja¬Ãnprati puna÷ prasÃdhyata ityartha÷ / ÃpÃtata÷ samÃdhÃnamuktvà paramasamÃdhÃnamÃha pÆrvapak«Å-## ayamasyÃbhisaædhi÷-brahma hi ÓÃstrasya kÃraïamuktaæ 'ÓÃstrayonitvÃt'iti, tenai«a vedarÃÓirbrahmaprabhava÷ sannÃjÃnasiddhÃnÃvaraïabhÆtÃrthamÃtragocaratabuddhipÆrvako yathà tathà kapilÃdÅnÃmapi Órutism­tiprathitÃjÃnasiddhabhÃvÃnÃæ sm­tayo 'nÃvaraïasarvavi«ayatadbuddhiprabhavà iti na Órutibhyo 'mÆ«Ãmasti kaÓcidviÓe«a÷ / na caitÃ÷ sphuÂataraæ pradhÃnÃdipratipÃdanaparÃ÷ Óakyante 'nyathayitum / tasmÃttadanurodhena katha¤cicchrutaya eva netavyÃ÷ / api ca tarko 'pi kapilÃdism­tiranumanyate, tasmÃdapyetadeva prÃptam / evaæ prÃpta Ãha-## yathà hi ÓrutÅnÃmavigÃnaæ brahmaïi gatisÃmÃnyÃt, naivaæ sm­tÅnÃmavigÃnamasti pradhÃne, tÃsÃæ bhÆyasÅnÃæ brahmopÃdÃnatvapratipÃdanaparÃïÃæ tatra tatra darÓanÃt / tasmÃdavigÃnÃcchrauta evÃrtha Ãstheyo na tu smÃrto vigÃnÃditi / tatkimidÃnÅæ parasparavigÃnÃtsarvà eva sm­tayo 'vaheyà ityata Ãha-## arvÃgd­gabhiprÃyam / ÓaÇkate-#<Óakyaæ kapilÃdÅnÃmiti /># nirÃkaroti-## na tÃvatkapilÃdaya ÅÓvaravadÃjÃnasiddhÃ÷, kintu viniÓcatavedaprÃmÃïyÃnÃæ te«Ãæ tadanu«ÂhÃnavatÃæ prÃci bhave 'smi¤janmani siddhi÷, ata evÃjÃnasiddhà ucyante / yadasmin janmani na tai÷ siddhadyupÃyo 'nu«Âhita÷ prÃgbhavÅyavedÃrthÃnu«ÂhÃnalabdhajanmatvÃttatsiddhÅnÃm / tathà cÃvadh­tavedaprÃmÃïyÃnÃæ tadviruddhÃrthÃbhidhÃnaæ tadapabÃdhitamapramÃïameva / apramÃïena ca na vedÃrtho 'tiÓaÇkituæ yukta÷ pramÃïasiddhatvÃttasya / tadevaæ vedavirodhe siddhavacanamapramÃïamuktvà siddhÃnÃmapi parasparavirodhe tadvacanÃdanÃÓvÃsa iti pÆrvoktaæ smÃrayati-## ÓraddhÃja¬Ãnbodhayati-## nanu ÓrutiÓcetkapilÃdÅnÃmanÃvaraïabhÆtÃrthagocaraj¤ÃnÃtiÓayaæ bodhayati, kathaæ te«Ãæ vacanamapramÃïaæ, tadaprÃmÃïye ÓruterapyaprÃmÃïyaprasaÇgÃdityata Ãha-## na tÃvatsiddhÃnÃæ parasparaviruddhÃni vacÃæsi pramÃïaæ bhavitumarhanti / naca vikalpo vastuni, siddhe tadanupapatte÷ / anu«ÂhÃnamanÃgatotpÃdyaæ vikalpyate, na siddham / tasya vyavasthÃnÃt / tasmÃcchutisÃmÃnyamÃtreïa bhrama÷ sÃækhyapraïetà kapila÷ Órauta iti / syÃdetat / kapila eva Órauto nÃnye manvÃdaya÷ / tataÓca te«Ãæ sm­ti÷ kapilasm­tiviruddhÃvaheyetyata Ãha-## tasyÃÓcÃgamÃntarasaævÃdamÃha-## na kevalaæ mano÷ sm­ti÷ sm­tyantarasaævÃdinÅ, ÓrutisaævÃdinyapÅtyÃha-#<ÓrutiÓceti /># upasaæharati-## syÃdetat / bhavatu vedaviruddhaæ kÃpilaæ vacastathÃpi dvayorapi puru«abuddhiprabhavatayà ko vinigamanÃyÃæ heturyato vedavirodhi kÃpilaæ vaco nÃdaraïÅyamityata Ãha-## ayamabhisaædhi÷-satyaæ ÓÃstrayonirÅÓvarastathÃpyasya na ÓÃstrakriyÃyÃmasti svÃtantryaæ kapilÃdÅnÃmiva / sa hi bhagavÃn yÃd­Óaæ pÆrvasmin sarge cakÃra ÓÃstraæ tadanusÃreïÃsminnapi sarge praïÅtavÃn / evaæ pÆrvatarÃnusÃreïa pÆrvasmin pÆrvatÃmanusÃreïa ca pÆrvatara ityanÃdirayaæ ÓÃstreÓvarayo÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ / tatreÓvarasya na ÓÃstrÃrthaj¤ÃnapÆrvà ÓÃstrakriyà yenÃsya kapilÃdivatsvÃtantryaæ bhavat / ÓÃstrÃrthaj¤Ãnaæ cÃsya svayamÃvirbhavadapi na ÓÃstrakÃraïatÃmupaiti, dvayorapyaparyÃyeïÃvirbhÃvÃt / ÓÃstraæ ca svatobodhakatayà puru«asvÃtantryÃbhÃvena nirastamastado«ÃÓaÇkaæ sadanapek«aæ sÃk«Ãdeva svÃrthe pramÃïam / kapilÃdivacÃæsi tu svatantrakapilÃdipraïet­kÃïi tadarthasm­tipÆrvakÃïi, tadarthasm­tayaÓca tadarthÃnubhavapÆrvÃ÷ / tasmÃttÃsÃmarthapratyayÃÇgaprÃmÃïyaviniÓcayÃya yÃvatsm­tyanubhavau kalpete tÃvatsvata÷ siddhapramÃïabhÃvayÃnepak«ayaiva Órutyà svÃrtho viniÓcÃyita iti ÓÅghrataraprav­ttayà Órutyà sm­tyartho bÃdhyata iti yuktam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.1.2 ## pradhÃnasya tÃvatkvacid vedapradeÓe vÃkyÃbhÃsÃnud­Óyante, tadvikÃrÃïÃæ tu mahadÃdÅnÃæ tÃnyapi na sandhi / naca bhÆtendriyÃdivanmahadÃdayo lokasiddhÃ÷ / tasmÃdÃtyantikÃt pramÃïÃntarÃsaævÃdÃt pramÃïamÆlatvÃcca sm­termÆlÃbhÃvÃdabhÃvo vandhyÃyà iva dauhitryasm­te÷ / na cÃr«aj¤Ãnamatra mÆlamupapadyata iti yuktam / tasmÃnna kÃpilasm­te÷ pradhÃnopÃdÃnatvaæ jagata iti siddham //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.2.3 ## nÃnena yogaÓÃstrasya hairaïyagarbhapÃta¤jalÃde÷ sarvathà prÃmÃïyaæ nirÃkriyate, kintu jagadupÃdÃnasvatantrapradhÃnatadvikÃramahadahaÇkÃrapa¤catanmÃtragocaraæ prÃmÃïyaæ nÃstÅtyucyate / na caitÃvatai«ÃmaprÃmÃïyaæ bhavitumarhati / yatparÃïi hi tÃni tatrÃprÃmÃïye 'prÃmÃïyamaÓruvÅran / na caitÃni pradhÃnÃdisadbhÃvaparÃïi / kintu yogasvarÆpatatsÃdhanatadavÃntaraphalavibhÆtitatparamaphalakaivalyavyutpÃdanaparÃïi / tacca ki¤cinnimittÅk­tya vyutpÃdyamiti pradhÃnaæ savikÃraæ nimittÅk­taæ, purÃïe«viva sargapratisargavaæÓamanvantaravaæÓÃnucaritaæ tatpratipÃdanapare«u, na tu tadvivak«itam / anyaparÃdapi cÃnyanimittaæ tatpratÅyamÃnamabhyupeyeta, yadi na mÃnÃntareïa virudhyeta / asti tu vedÃntaÓrutibhirasya virodha ityuktam / tasmÃtpramÃïabhÆtÃdapi yogaÓÃstrÃnna pradhÃnÃdisiddhi÷ / ata eva yogaÓÃstraæ vyutpÃdayitÃha sma bhagavÃn vÃr«agaïya÷-'guïÃnÃæ paramaæ rÆpaæ na d­«Âipatham­cchati / yattu d­«ÂipathaprÃptaæ tanmÃyaiva sutucchakam // 'iti / yogaæ vyutpipÃdayi«atà nimittamÃtreïeha guïà uktÃ÷, na tu bhÃvata÷, te«ÃmatÃttvikatvÃdityartha÷ / alokasiddhÃnÃmapi pradhÃnÃdÅnÃmanÃdipÆrvapak«anyÃyÃbhÃsotprek«itÃnÃmanuvÃdyatvamupapannam / tadanenÃbhisaædhinÃha-##pradhÃnÃdivi«ayatayÃ## adhikaraïÃntarÃrambhamÃk«ipati-## samÃdhatte #<-astyatrÃbhyadhikÃÓaÇkà /># mà nÃma sÃækhyaÓÃstrÃtpradhÃnasattà vij¤Ãyi / yogaÓÃstrÃttu pradhÃnÃdisattà vij¤Ãpayi«yate bahulaæ hi yogaÓÃstrÃïÃæ vedena saha saævÃdo d­Óyate / upani«adupÃyasya ca tattvaj¤Ãnasya yogÃpek«Ãsti / na jÃtu yogaÓÃstravihitaæ yamaniyamÃdibahiraÇgamupÃyamapahÃyÃntaraÇgaæ ca dhÃraïÃdikamantareïaupani«adÃtmatattvasÃk«ÃtkÃra udetumarhati / tasmÃdaupani«adena tattvaj¤ÃnenÃpak«aïÃt saævÃdabÃhulyÃcca vedenëÂakÃdism­tivadyogasm­ti÷ pramÃïam / tataÓca pramÃïÃtpradhÃnÃdipratÅternÃÓabdatvam / naca tadapramÃïaæ pradhÃnÃdau, pramÃïaæ ca yamÃdÃviti yuktam / tatrÃprÃmÃïye 'nyatrÃpyanÃÓvÃsÃt / yathÃhu÷-'prasaraæ na labhante hi yÃvatkvacana markaÂÃ÷ / nÃbhidravanti te tÃvatpiÓÃcà và svagocare // 'iti / seyaæ labdhaprasarà pradhÃnÃdau yogÃpramÃïatÃpiÓÃcÅ sarvatraiva durvÃrà bhavedityasyÃ÷ prasaraæ ni«edhatà pradhÃnÃdyabhyupeyamiti nÃÓabdaæ pradhÃnamiti ÓaÇkÃrtha÷ / sÃ## niv­ttihetumÃha-## yadi pradhÃnÃdisattÃparaæ yogaÓÃstraæ bhavet, bhavetpratyak«avedÃntaÓrutivirodhenÃpramÃïam / tathà ca tadvihite«u yamÃdi«vapyanÃÓvÃsa÷ syÃt / tasmÃnna pradhÃnÃdiparaæ tat, kintu tannimittÅk­tya yogavyutpÃdanaparamityuktam / na cÃvi«aye 'prÃmÃïyaæ vi«aye 'pi prÃmÃïyamupahanti / nahi cak«Æ rasÃdÃvapramÃïaæ rÆpe 'pyapramÃïaæ bhavitumarhati / tasmÃdvedÃntaÓrutivirodhÃtprÃdhÃnÃdirasyÃvi«ayo na tvaprÃmÃïyamiti paramÃrtha÷ / syÃdetat / adhyÃtmavi«ayÃ÷ santi sahasraæ sm­tayo bauddhÃrhatakÃpÃlikÃdÅnÃæ, tà api kasmÃnna nirÃkriyanta ityata Ãha-## tÃsu khalu bahulaæ vedÃrthavisaævÃdinÅ«u Ói«ÂÃnÃd­tÃsu kaiÓcideva tu puru«Ãpasadai÷ paÓuprÃyairmlecchÃdibi÷ parig­hÅtÃsu vedamÆlatvÃÓaÇkaiva nÃstÅti na nirÃk­tÃ÷, tadviparÅtÃstu sÃækhyayogasm­taya iti tÃ÷ pradhÃnÃdiparatayà vyudasyanta ityartha÷ / ## pradhÃnÃdivi«ayeïetyartha÷ / ## ye pradhÃnÃdiparatayà tacchÃstraæ vyÃcak«ata ityartha÷ / saækhyà samyagbuddhirvaidikÅ tayà vartanta iti sÃækhyÃ÷ / evaæ yogo dhyÃnaæ upÃyopeyayorabhedavivak«ayà / cittav­ttinirodho hi yogastasyopÃyo dhyÃnaæ pratyayaikÃnatà / etaccopalak«aïam / anye 'pi yamaniyamÃdayo bÃhyà ÃntarÃÓca dhÃraïÃdayo yogopÃyà dra«ÂavyÃ÷ / etenÃbhyupagatavedaprÃmÃïyÃnÃæ kaïabhak«Ãk«acaraïÃdÅnÃæ sarvÃïi tarkasmaraïÃnÅti yojanà / sugamamanyat //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.4 ## avÃntarasaægatimÃha-## codayati-## samÃnavi«ayatve hi virodho bhavet / na cehÃsti samÃnavi«ayatÃ, dharmavadbrahmaïo 'pi mÃnÃntarÃvi«ayatayÃtarkyatvenÃnapek«ÃmnÃyaikagocaratvÃdityartha÷ / samÃdhatte-## 'mÃnÃntarasyÃvi«aya÷ siddhavastvavagÃhina÷ / dharmo 'stu kÃryarÆpatvÃdbrahma siddhaæ tu gocara÷ // 'tasmÃtsamÃnavi«ayatvÃdastyatra tarkasyÃvakÃÓa÷ / nanvastu virodha÷, tathÃpi tarkÃdare ko heturityata Ãha-## sÃvakÃÓà bahvayo 'pi Órutayo 'navakÃÓaikaÓrutivirodhe tadanuguïatayà yathà nÅyante evamanavakÃÓaikatarkavirodhe tadanuguïatayà bahvayo 'pi Órutayo guïakalpanÃdibhirvyÃkhyÃnamarhantÅtyartha÷ / api ca brahmasÃk«ÃtkÃro virodhitayÃnÃdimavidyÃæ nivartayan d­«Âenaiva rÆpeïa mok«asÃdhanami«yate / tatra brahmasÃk«ÃtkÃrasya mok«asÃdhanatayà pradhÃnasyÃnumÃnaæ d­«ÂasÃdharmyeïÃd­«Âavi«ayaæ vi«ayato 'ntaraÇgaæ, bahiraÇgaæ tvatyantaparok«agocaraæ ÓÃbdaæ j¤Ãnaæ, tena pradhÃnapratyÃsattyÃpyanumÃnameva balÅya ityÃha-## api ca ÓrutyÃpi brahmaïi tarka Ãd­ta ityÃha-#<Órutiriti /># so 'yaæ brahmaïo jagadupÃdÃnatvÃk«epa÷ punastarkeïa prastÆyate-'prak­tyà saha sÃrÆpyaæ vikÃrÃïÃmavasthitam / jagadbrahmasarÆpaæ ca neti no tasya vikriyà // viÓuddhaæ cetanaæ brahma jagajja¬amaÓuddhibhÃk / tena pradhÃnasÃrÆpyÃtpradhÃnasyaiva vikriyà // 'tathÃhi-eka eva strÅkÃya÷ sukhadu÷khamohÃtmakatayà patyuÓca sapatnÅnÃæ ca caitrasya ca straiïasya tÃmavindato 'paryÃyaæ sukhadu÷khavi«ÃdÃnÃdhatte / striyà ca sarve bhÃvà vyÃkhyÃtÃ÷ / tasmÃtsukhadu÷khamohÃtmatayà ca svarganarakÃdyuccÃvacaprapa¤catayà ca jagadaÓuddhamacetanaæ ca, brahma tu cetanaæ viÓuddhaæ ca, niratiÓayatvÃt / tasmÃtpradhÃnasyÃÓuddhasyÃcetanasya vikÃro jaganna tu brahmaïa iti yuktam / ye tu cetanabrahmavikÃratayà jagaccaitanyamÃhustÃnpratyÃha-## vyabhicÃraæ codayati-nanu cetanamapÅti / pariharati-## nanu mà nÃma sÃk«ÃccetanaÓcetanÃntarasyopakëÅnt, tatkÃryakaraïabuddhyÃdiniyogadvÃreïa tÆpakari«yatÅtyata Ãha-## upajanÃpÃyavaddharmayogo 'tiÓaya÷, tadabhÃvo niratiÓayatvam / ata eva nirvyÃpÃratvÃdakartÃra÷ / tasmÃtte«Ãæ buddhyÃdiprayokt­tvamapi nÃstÅtyartha÷ / codako 'nuÓayabÅjamuddhÃÂayati-## abhyupetyÃpÃtata÷ samÃdhÃnamÃha-## paramasÃdhÃnaæ tu sÆtrÃvayavena vaktuæ tamevÃvatÃrayati-## sÆtrÃvayavÃbhisaædhimÃha-## ÓabdÃrthÃt khalu cetanaprak­titvÃccaitanyaæ p­thivyÃdÅnÃmavagamyamÃnamupodbalitaæ mÃnÃntareïa sÃk«ÃcchrÆyamÃïamapyacaitanyamanyathayet / mÃnÃntarÃbhÃve vÃrthor'tha÷ ÓrutyarthenÃpabÃdhanÅya÷, na tu tadbalena Órutyartho 'nyathayitavya ityartha÷ //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.5 sÆtrÃntaramavatÃrayituæ codayati-## na p­thivyÃdÅnÃæ caitanyamÃthameva, kintu bhÆyasÅnÃæ ÓrutÅnÃæ sÃk«ÃdevÃrtha ityartha÷ / sÆtramavatÃrayati-## ## vibhajate-## naitÃ÷ Órutaya÷ sÃk«Ãnm­dÃdÅnÃæ vÃgÃdÅnÃæ ca caitanyamÃhu÷, api tu tadadhi«ÂhÃtrÅïÃæ devatÃnÃæ cidÃtmanÃæ, tenaitacchrutibalena na m­dÃdÅnÃæ vÃgÃdÅnÃæ ca caitanyamÃÓaÇkanÅyamiti / kasmÃtpunaretadevamityata Ãha-## tatra viÓe«aæ vyÃca«Âe-## bhokt­ïÃmupakÃryatvÃdbhÆtendriyÃïÃæ copakÃrakatvÃt sÃmye ca tadanupapatte÷ sarvajanaprasiddheÓca 'vij¤Ãnaæ cÃbhavat'iti ÓruteÓca viÓe«aÓcetanÃcetanalak«aïa÷ prÃgukta÷ sa nopapadyeta / devatÃÓabdak­to vÃtra viÓe«o viÓe«aÓabdenocyata ityÃha-## anugatiæ vyÃca«Âe-## sarvatra bhÆtendriyÃdi«vanugatà devatà abhimÃninÅrÆpadiÓanti mantrÃdaya÷ / api ca bhÆyasya÷ Órutaya÷ 'agnirvÃg bhÆtvà mukhaæ prÃviÓadvÃyu÷ prÃïo bhÆtvà nÃsike prÃviÓadÃdityaÓcak«urbhÆtvÃk«iïÅ prÃviÓat'ityÃdaya indriyaviÓe«agatà devatà darÓayanti / devatÃÓca k«etraj¤abhedÃÓcetanÃ÷ / tasmÃnnendriyÃdÅnÃæ caitanyaæ rÆpata iti / api ca prÃïasaævÃdavÃkyaÓe«e prÃïÃnÃmasmadÃdiÓarÅrÃïÃmiva k«etraj¤Ãdhi«ÂhitÃnÃæ vyavahÃraæ darÓayan prÃïÃnÃæ k«etraj¤Ãdhi«ÂhÃnena caitanyaæ dra¬hayatÅtyÃha-## yadyapi prathame 'dhyÃye bhÃktatvena varïitaæ tathÃpi mukhyatayÃpi katha¤cinnetuæ Óakyamiti dra«Âavyam / pÆrvapak«amupasaæharati-## //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.6 siddhÃntasÆtram- ## prak­tivikÃrabhÃve hetuæ sÃrÆpyaæ vikalpya dÆ«ayati-## prak­tivikÃrabhÃvÃbhÃvahetuæ vailak«aïyaæ vikalpya dÆ«ayati-## sarvasvabhÃvÃnanuvartanaæ prak­tivikÃrabhÃvÃvirodhi / tadanuvartane tÃdÃtmyena prak­tivikÃrabhÃvÃbhÃvÃt / madhyamastvasiddha÷ / t­tÅyastu nidarÓanÃbhÃvÃdasÃdhÃraïa ityartha÷ / atha jagadyonitayÃgamÃdbrahmaïo 'vagamÃdÃgamabÃdhitavi«ayatvamanumÃnasya kasmÃnnodbhÃvyata ityata Ãha-#<Ãgamavirodhastviti /># na cÃsminnÃgamaikasamadhigamanÅye brahmaïi pramÃïÃntarasyÃvakÃÓo 'sti, yena tadupÃdÃyÃgama Ãk«ipyetetyÃÓayavÃnÃha-## yathà hi kÃryatvÃviÓe«a'pi 'ÃrogyakÃma÷ pathyamaÓrÅyÃt' 'svarakÃma÷ sikatÃæ bhak«ayet'ityÃdÅnÃæ mÃnÃntarÃpek«atÃ, na tu 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta'ityÃdÅnÃm / tatkasya heto÷ / asya kÃryabhedasya pramÃïÃntarÃgocaratvÃt / evaæbhÆtatvÃviÓe«e 'pi p­thivyÃdÅnÃæ mÃnÃntaragocaratvaæ, na tu bhÆtasyÃpi brahmaïa÷, tasmÃmnÃyaikagocarasyÃtipatitasamastamÃnÃntarasÅmatayà sm­tyÃgamasiddhatvÃdityartha÷ / yadi sm­tyÃgamasiddhaæ brahmaïastarkÃvi«ayatvaæ, kathaæ tarhi ÓravaïÃtiriktamananavidhÃnamityata Ãha-## tarko hi pramÃïavi«ayavivecakatayà taditikartavyatÃbhÆtastadÃÓrayo 'sati pramÃïe 'nugrÃhyasyÃÓrayasyÃbhÃvÃcchu«katayà nÃdriyate / yastvÃgamapramÃïÃÓrayastadvi«ayavivecakastadavirodhÅ sa mantavya iti vidhÅyate / #<Órutyanug­hÅteti /># ÓrutyÃ÷ Óravaïasya paÓcÃditikartavyatÃtvena g­hÅta÷ / ## mato hi bhÃvyamÃno bhÃvanÃyà vi«ayatayÃnubhÆto bhavatÅti mananamanubhavÃÇgam / #<Ãtmano 'nanvÃgatatvamiti /># svapnÃdyavasthÃbhirasaæp­ktatvam / udÃsÅnatvamityartha÷ / api ca cetanakÃraïavÃdibhi÷ kÃraïasÃlak«aïye 'pi kÃryasya katha¤ciccaitanyÃvirbhÃvÃnÃvirbhÃvÃbhyÃæ vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ cÃbhavaditi jagatkÃraïe yojayituæ Óakyam / acetanapradhÃnakÃraïavÃdinÃæ tu duryojametat / nahyacetanasya jagatkÃraïasya vij¤ÃnarÆpatà saæbhavinÅ / cetanasya jagatkÃraïasya su«uptÃdyavyavasthÃsviva sato 'pi caitanyasyÃnÃvirbhÃvatayà Óakyameva katha¤cidavij¤ÃnÃtmatvaæ yojayitumityÃha-## parasyaiva tvacetanapradhÃnakÃraïavÃdina÷ sÃækhyasya na yujyeta / ## vailak«aïye kÃryakÃraïabhÃvo nÃstÅtyabhyupetyedamuktam / paramÃrthatastu nÃsmÃbhiretadabhyupeyata ityartha÷ //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.7 ## na kÃraïÃtkÃryamabhinnam, abhede kÃryatvÃnupapatte÷, kÃraïavatsvÃtmani v­ttivirodhÃt, ÓuddhyaÓudadhyÃdiviruddhadharmasaæsargÃcca / atha cidÃtmana÷ kÃraïasya jagata÷ kÃryÃdbheda÷, tathà cedaæ jagatkÃryaæ sattve 'pi cidÃtmana÷ kÃraïasya prÃgutpatternÃsti, nÃsti cedasadutpadyata iti satkÃryavÃdavyÃkopa ityÃha-## pariharati-## kuta÷,## vibhajate-## pratipÃdayi«yati hi 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷'ityatra / yathà kÃryaæ svarÆpeïa sadasattvÃbhyÃæ na nirvacanÅyam / api tu kÃraïarÆpeïa Óakyaæ sattvena nirvaktumiti / evaæ ca kÃraïasattaiva kÃryasya sattà na tato 'nyeti kathaæ tadutpatte÷ prÃk sati kÃraïe bhavatyasat / svarÆpeïa tÆtpatte÷ prÃgutpannasya dhvastasya và sadasattvÃbhyÃmanirvÃcyasya na sato 'sato votpattiriti nirvi«aya÷ satkÃryavÃdaprati«edha ityartha÷ //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.8 ## asÃma¤jasyaæ vibhajate-##codaka÷,## yathà hi yÆ«Ãdi«u hiÇgusaindhavÃdÅnÃmavibhÃgalak«aïo laya÷ svagatarasÃdibhiryÆ«aæ rÆ«ayatyevaæ brahmaïi viÓuddhyÃdidharmiïi jagalliyamÃnamavibhÃgaæ gacchadbrahma svadharmeïa rÆ«ayet / na cÃnyathà layo lokasiddha iti bhÃva÷ / kalpÃntareïÃsÃma¤jasyamÃha-## nahi samudrasya phenormibudbudÃdipariïÃme và rajjvÃæ sarpadhÃrÃdivibhrame và niyamo d­«Âa÷ / samudro hi kadÃcitphenormirÆpeïa pariïamate kadÃcidbudbudÃdinÃ, rajjvÃæhi kaÓcitsarpa iti viparyasyati kaÓciddhÃreti / naca kramaniyama÷ / so 'yamatra bhogyÃdivibhÃganiyama÷ kramaniyamaÓcÃsama¤jasa iti / kalpÃntareïÃsÃma¤jasyamÃha-## kalpÃntaraæ ÓaÇkÃpÆrvamÃha-athedamiti //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.9 siddhÃntasÆtram-## nÃvibhÃgamÃtraæ layo 'pi tu kÃraïe kÃryasyÃvibhÃga÷ / tatra ca taddharmÃrÆ«aïe santi sahasraæ d­«ÂÃntÃ÷ / tava tu kÃraïe kÃryasya laye kÃryadharmarÆ«aïe na d­«ÂÃntalavo 'pyastÅtyartha÷ / syÃdetat yadi kÃryasyÃvibhÃga÷ kÃraïe, kathaæ kÃryadharmÃrÆ«aïaæ kÃraïasyetyata Ãha-## yathà rajatasyÃropitasya pÃramÃrthikaæ rÆpaæ Óuktirna ca ÓuktÅ rajatamevamidamapÅtyartha÷ / api ca sthityutpattipralayakÃle«u tri«vapi kÃryasya kÃraïÃdabhedamabhidadhatÅ ÓrutiranatiÓaÇkanÅyà sarvaireva vedavÃdibhi÷, tatra sthityutpattyorya÷ parihÃra÷ sa pralaye 'pi samÃna÷ kÃryasyÃvidyÃsamÃropitatvaæ nÃma, tasmÃnnÃpÅtimÃtramanuyojyamityÃha-## laukika÷ puru«a÷ / evamavasthÃtrayasÃk«yeka iti / avasthÃtrayamutpattisthitipralayÃ÷ / kalpÃntareïÃsÃma¤jasye kalpÃntareïa d­«ÂÃntabhÃvaæ parihÃramÃha-## avidyÃÓakterniyatatvÃdutpattiniyama ityartha÷ / ## mithyÃj¤ÃnavibhÃgaÓaktipratiniyamena muktÃnÃæ punarutpattiprasaÇga÷ pratyukta÷, kÃraïÃbhÃve kÃryÃbhÃvasya pratiniyamÃt, tattvaj¤Ãnena ca saÓaktino mithyÃj¤Ãnasya samÆlaghÃtaæ nihatatvÃditi //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.10 ## kÃryakÃraïayorvailak«aïyaæ tÃvatsamÃnamevobhayo÷ pak«ayo÷ / prÃgutpatterasatkÃryavÃdaprasaÇgo 'pÅtau tadvatprasaÇgaÓca pradhÃnopÃdÃnapak«a eva nÃsmatpak«a iti yadyapyupari«ÂÃtpratipÃdayi«yÃmastathÃpi gu¬ajihvikayà samÃnatvÃpÃdanamidÃnÅmiti mantavyam / idamasya puru«asya sukhadu÷khopÃdÃnaæ kleÓakarmÃÓayÃdÅdamasyeti / sugamamanyat //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.4.11 ## kevalÃgamagamyer'the svatantratarkÃvi«aye na sÃækhyÃdivat sÃdharmyavaidharmyamÃtreïa tarka÷ pravartanÅyo yena pradhÃnÃdisiddhirbhavet / Óu«katarko hi sa bhavatyaprati«ÂhÃnÃt / taduktam-'yatnenÃnumito 'pyartha÷ kuÓalairanumÃt­bhi÷ / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapÃdyate // 'iti / naca mahÃpuru«aparig­hÅtatvena kasyacittarkasya prati«ÂhÃ, mahÃpuru«ÃïÃmeva tÃrkikÃïÃæ mitho vipratipatteriti / sÆtre ÓaÇkate-anyathÃnumeyamiti cet / tadvibhajate-## nÃnumÃnÃbhÃsavyabhicÃreïÃnumÃnavyabhicÃra÷ ÓaÇkanÅya÷, pratyak«Ãdi«vapi tadÃbhÃsavyabhicÃreïa tatprasaÇgÃt / tasmÃt svÃbhÃvikapratibandhavalliÇgÃnusaraïe nipuïenÃnumÃtrà bhavitavyaæ, tataÓcÃpratyÆhaæ pradhÃnaæ setsyatÅti bhÃva÷ / api ca yena tarkeïa tarkÃïÃmaprati«ÂhÃmÃha sa eva tarka÷ prati«Âhito 'bhyupeya÷, tadaprati«ÂhÃyÃmitarÃprati«ÂhÃnÃbhÃvÃdityÃha-## api ca tarkÃprati«ÂhÃyÃæ sakalalokayÃtrocchedaprasaÇga÷ / naca ÓrutyarthÃbhÃsanirÃkaraïena tadarthatattvaviniÓcaya ityÃha-sarvatarkÃprati«ÂhÃyÃæ ceti / api ca vicÃrÃtmakastarkastarkitapÆrvapak«aparityÃgena tarkitaæ rÃddhÃntamanujÃnÃti / sati cai«a pÆrvapak«avi«aye tarke prati«ÂhÃrahite pravartate, tadabhÃve vicÃrÃprav­tte÷ / tadidamÃha-## tÃmimÃmÃÓaÇkÃæ sÆtreïa pariharati-evamapyavimok«aprasaÇga÷ / na vayamanyatra tarkamapramÃïayÃma÷, kintu jagatkÃraïasattve svÃbhÃvikapratibandhavanna liÇgamasti / yattu sÃdharmyavaidharmyamÃtraæ, tadaprati«ÂhÃdo«Ãnna mucyata iti / kalpÃntareïÃnirmok«apadÃrthamÃha-## bhÆtÃrthagocarasya hi samyagj¤Ãnasya vyavasthitavastugocaratayà vyavasthÃnaæ loke d­«Âaæ, yathà pratyak«asya / vaidikaæ cedaæ cetanajagadupÃdÃnavi«ayaæ vij¤Ãnaæ vedotthatarketikartavyatÃkaæ vedajanitaæ vyavasthitam / vedÃnapek«eïa tu tarkeïa jagatkÃraïabhedamavasthÃpayatÃæ tÃrkikÃïÃmanyonyaæ vipratipattestattvanirdhÃraïakÃraïÃbhÃvÃcca na tatastattvavyavastheti na tata÷ samyagj¤Ãnam / asamyagj¤ÃnÃcca na saæsÃrÃdvimok«a ityartha÷ //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.4.12 ## na kÃryaæ kÃraïÃdabhinnamabhede kÃraïarÆpavat kÃryatvÃnupapatte÷, karotyarthÃnupapatteÓca / abhÆtaprÃdurbhÃvanaæ hi tadartha÷ / na cÃsya kÃraïÃtmatve ki¤cidabhÆtamasti, yadarthamayaæ puru«o yateta / abhivyaktyarthamiti cet, na / tasyà api kÃraïÃtmatvena sattvÃt, asattve vÃbhivyaÇgyasyÃpi tadvatprasaÇgena kÃraïÃtmatvavyÃghÃtÃt / nahi tadeva tadÃnÅmevÃsti nÃsti ceti yujyate / kiæ cedaæ maïimantrau«adhamindrajÃlaæ kÃryeïa Óik«itaæ yadidamajÃtÃniruddhÃtiÓayamavyavadhÃnamavidÆrasthÃnaæ ca tasyaiva tadavasthendriyasya puæsa÷ kadÃcitpratyak«aæ parok«aæ ca, yenÃsya kadÃcitpratyak«amupalambhanaæ kadÃcidanumÃnaæ kadÃcidÃgama÷ / kÃryÃntaravyavadhirasya pÃrok«yaheturiti cet / na / kÃryajÃtasya sadÃtanatvÃt / athÃpi syÃt kÃryÃntarÃïi piï¬akapÃlaÓarkarÃcÆrïakaïaprabh­tÅni kumbhaæ vyavadadhate, tata÷ kumbhasya pÃrok«yaæ kadÃciditi / tanna / tasya kÃryajÃtasya kÃraïÃtmana÷ sadÃtanatvena sarvadà vyavadhÃnena kumbhasyÃtyantÃnupalabdhiprasaÇgÃt / kÃdÃcitkatve và kÃryajÃtasya na kÃraïÃtmatvaæ, nityatvÃnityatvalak«aïaviruddhadharmasaæsargasya bhedakatvÃt / bhedÃbhedayoÓca parasparavirodhenaikatra sahÃsaæbhava ityuktam / tasmÃt kÃraïÃtkÃryamekÃntata eva bhinnam / naca bhede gavÃÓvavat kÃryakÃraïabhÃvÃnupapattiriti sÃæpratam, abhede 'pi kÃraïarÆpavattadanupapatteruktatvÃt / atyantabhede ca kumbhakumbhakÃrayornimittakabhÃvasya darÓanÃt / tasmÃdanyatvÃviÓe«e 'pi samavÃyabheda evopÃdÃnopÃdeyabhÃvaniyamahetu÷ / yasyÃbhÆtvà bhavata÷ samavÃyastadupÃdeyaæ yatra ca samavÃyastadupÃdÃnam / upÃdÃnatvaæ ca kÃraïasya kÃryÃdalpaparimÃïasya d­«Âaæ, yathà tantvÃdÅnÃæ paÂÃdyupÃdÃnÃnÃæ paÂÃdibhyo nyÆnaparimÃïatvam / cidÃtmanastu paramahata upÃdÃnÃnnÃtyantÃlpaparimÃïamupÃdeyaæ bhavitumarhati / tasmÃdyatredamalpatÃratamyaæ viÓrÃmyati yato na k«odÅya÷ saæbhavati tajjagato mÆlakÃraïaæ paramÃïu÷ / k«odÅyo 'ntarÃnantye tu merurÃjasar«apayostulyaparimÃïatvaprasaÇgo 'nantÃvayavatvÃdubhayogo / tasmÃt paramamahato brahmaïa upÃdÃnÃdabhinnamupÃdeyaæ jagatkÃryamabhidadhatÅ Óruti÷ prati«ÂhitaprÃmÃïyatarkavirodhÃtsahasrasaævatsarasatragatasaævatsaraÓrutivatkatha¤cijjaghanyatvav­ttyà vyÃkhyÃyetyadhikaæ ÓaÇkamÃnaæ prati sÃækhyadÆ«aïamatidiÓati-##sÆtreïa / asyÃrtha÷-kÃraïÃt kÃryasya bhedaæ 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷'ityatra ni«etsyÃma÷ / avidyÃsamÃropaïena ca kÃryasya nyÆnÃdhikabhÃvamapyaprayojakatvÃdupok«i«yÃmahe / tena vaiÓe«ikÃdyabhimatasya tarkasya Óu«katvenÃvyavasthite÷ sÆtramidaæ sÃækhyadÆ«aïamatidiÓati / yatra katha¤cidvedÃnusÃriïÅ manvÃdibhi÷ Ói«Âai÷ parig­hÅtasya sÃækhyatarkasyai«Ã gatistatra paramÃïvÃdivÃdasyÃtyantavedabÃhyasya manvÃdyupek«itasya ca kaiva katheti / ## s­«ÂyÃdayo hi vyutpÃdyÃste ca ki¤citsadasadvà pÆrvapak«anyÃyotprek«itamapyudÃh­tya vyutpÃdyanta iti kenacidaæÓenetyuktam / sugamamanyat //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.5.13 ## syÃdetat / atigambhÅrajagatkÃraïavi«ayatvaæ tarkasya nÃsti, kevalagamagamyametadityuktam, tatkathaæ punastarkanimitta Ãk«epa ityata Ãha-## prav­ttà hi Órutiranapek«atayà svata÷pramÃïatvena na pramÃïÃntaramapek«ate / pravartamÃnà puna÷ sphuÂataraprati«ÂhitaprÃmÃïyatarkavirodhena mukhyÃrthÃtpracyÃvya jaghanyav­ttitÃæ nÅyate, yathà mantrÃrthavÃdÃvityartha÷ / atirohitÃrthaæ bhëyam / ## yadyatÅtÃnÃgatayo÷ sargayore«a vibhÃgo na bhavet / tatastadevÃdyatanasya vibhÃgasya bÃdhakaæ syÃt / svapnadarÓanasyeva jÃgraddarÓanam / na tvetadasti / abÃdhitÃdyatanadarÓanena tayorapi tathÃtvÃnumÃnÃdityartha÷ / imÃæ ÓaÇkÃmÃpÃtato 'vicÃritalokasiddhad­«ÂÃntopadarÓanamÃtreïa nirÃkaroti sÆtrakÃra÷-## //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.14 parihÃrarahasyamÃha- ## pÆrvasmÃdavirodhÃdasya viÓe«ÃbhidhÃnopakramasya vibhÃgamÃha-## syÃdetat / yadikÃraïÃt paramÃrthabhÆtÃdananyatvamÃkÃÓÃde÷ prapa¤casya kÃryasya kutastarhi na vaiÓe«ikÃdyuktado«aprapa¤cÃvatÃra ityata Ãha-## na khalvananyatvamityabhedaæ brÆma÷, kintu bhedaæ vyÃsedhÃma÷, tataÓca nÃbhedÃÓrayado«aprasaÇga÷ / kintvabhedaæ vyÃsedhadbhirvaiÓe«ikÃdibhirasmÃsu sÃhÃyakamevÃcaritaæ bhavati / bhedani«edhahetuæ vyÃca«Âe-ÃrambhaïaÓabdastÃvaditi / evaæ hi brahmavij¤Ãnena sarvaæ jagattattvato j¤Ãyeta yadi brahmaiva tattvaæ jagato bhavet / yathà rajjvÃæ j¤ÃtÃyÃæ bhujaÇgatattvaæ j¤Ãtaæ bhavati / sà hi tasya tattvam / tattvaj¤Ãnaæ ca j¤Ãnamato 'nyanmidhyÃj¤Ãnamaj¤Ãnameva / atraiva vaidiko d­«ÂÃnta÷-## syÃdetat / m­di j¤ÃtÃyÃæ kathaæ m­nmayaæ ghaÂÃdi j¤Ãtaæ bhavati / nahi tanm­dÃtmakamityupapÃditamadhastÃt / tasmÃttattvato bhinnam / na cÃnyasminvij¤Ãte 'nyadvij¤Ãtaæ bhavatÅtyata Ãha Óruti÷-'vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam / vÃcayà kevalamÃrabhyate vikÃrajÃtaæ, na tu tattvato 'sti, yato nÃmadheyamÃtrametat / yathà puru«asya caitanyamiti rÃho÷ Óira iti vikalpamÃtram / yathÃhurvikalpavida÷-'Óabdaj¤ÃnÃnupÃtÅ vastuÓÆnyo vikalpa÷'iti / tathà cÃvastutayÃn­taæ vikÃrajÃtaæ, m­ttiketyeva satyam / tasmÃdghaÂaÓarÃvoda¤canÃdÅnÃæ tattvaæ m­deva, tena m­di j¤ÃtÃyÃæ ye«Ãæ sarve«Ãmeva tattvaæ j¤Ãtaæ bhavati / tadidamuktam-## nidarÓanÃntaradvayaæ darÓayannupasaæharati-## ye hi d­«Âana«ÂasvarÆpà na te vastusanto yathà m­gat­«ïikodakÃdaya÷, tathà ca sarvaæ vikÃrajÃtaæ tasmÃdavastusat / tathÃhi yadasti tadastyeva, yathà cidÃtmà / nahyasau kadÃcit kvacit katha¤cidvÃsti / kintu sarvadà sarvatra sarvathÃstyeva, na nÃsti / na caivaæ vikÃrajÃtaæ, tasya kadÃcit katha¤cit kutracidavasthÃnÃt / tathÃhi-satsvabhÃvaæ cedvikÃrajÃtaæ, kathaæ kadÃcidasat / asatsvabhÃvaæ cet, kathaæ kathÃcid sat / sadasatorekatvavirodhÃt / nahi rÆpaæ kadÃcit kvacit katha¤cidvà gandho bhavati / atha yasya sadasattve dharmau, te ca svakÃraïÃdhÅnajanmatayà kadÃcideva bhavata÷, tattarhi vikÃrajÃtaæ daï¬ÃyamÃnaæ sadÃtanamiti na vikÃra÷ kasyacit / athÃsattvasamaye tannÃsti, kasya tarhi dharmo 'sattvam / nahi dharmiïyapratyutpanne taddharmo 'sattvaæ pratyutpannamupapadyate / athÃsya na dharma÷ kintvarthÃntaramasattvam / kimÃyÃtaæ bhÃvasya / nahi ghaÂe jÃte paÂasya ki¤cidbhavati / asattvaæ bhÃvavirodhÅti cet / na / aki¤citkarasya tattvÃnupapatte÷ / ki¤citkaratve và tatrÃpyasattvena tadanuyogasaæbhavÃt / athÃsyÃsattvaæ nÃma ki¤cinna jÃyate kintu sa eva na bhavati / yathÃhu÷-'na tasya ki¤cidbhavati na bhavatyeva kevalam'iti / athai«a prasajyaprati«edho nirucyatÃæ, kiæ tatsvabhÃvo bhÃva uta bhÃvasvabhÃva÷ sa iti / tatra pÆrvasmin kalpe bhÃvÃnÃæ tatsvabhÃvatayà tucchatayà jagacchÆnyaæ prasajyeta / tathà ca bhÃvÃnubhavÃbhÃva÷ / uttarasmiæstu sarvabhÃvanityatayà nÃbhÃvavyavahÃra÷ syÃt / kalpanÃmÃtranimittatve 'pi ni«edhasya bhÃvanityatÃpattistadavasthaiva tasmÃdbhinnamasti kÃraïÃdvikÃrajÃtaæ na vastu sat / ato vikÃrajÃtamanirvacanÅyaman­tam / tadanena pramÃïena siddhaman­tatvaæ vikÃrajÃtasya kÃraïasya nirvÃcyatayà sattvaæ 'm­ttiketyeva satyam'ityÃdinà prabandhena d­«ÂÃntatayÃnuvadati Óruti÷ / 'yatra laukikaparÅk«akÃïÃæ buddhisÃmyaæ sa d­«ÂÃnta÷'iti cÃk«apÃdasÆtraæ pramÃïasiddho d­«ÂÃnta ityetatparaæ, na punarlokasiddhatvamatra vivak«itam, anyathà te«Ãæ paramÃïvÃdirna d­«ÂÃnta÷ syÃt / nahi paramÃïvÃdirnaisargikavainayikabuddhyatiÓayarahitÃnÃæ laukikÃnÃæ siddha iti / saæpratyanekÃntavÃdinamutthÃpayati-## anekÃbhi÷ ÓaktibhiryÃ÷ prav­ttayo nÃnÃkÃryas­«Âayastadyuktaæ brahmaikaæ nÃnà ceti / kimato yadyevamityata Ãha-## yadi punarekatvameva vastusadbhavet tato nÃnÃtvÃbhÃvÃdvaidika÷ karmakÃï¬ÃÓrayo laukikaÓca vyavahÃra÷ samasta evocchidyeta / brahmagocarÃÓca ÓravaïamananÃdaya÷ sarve dattajaläjalaya÷ prasajyeran / evaæ cÃnekÃtmakatve brahmaïo m­dÃdid­«ÂÃntà anurÆpà bhavi«yantÅti / tamimamanekÃntavÃdaæ dÆ«ayati-## idaæ tÃvadatra vaktavyam, m­dÃtmanaikatvaæ ghaÂaÓarÃvÃdyÃtmanà nÃnÃtvamiti vadata÷ kÃryakÃraïayo÷ parasparaæ kimabhedo 'bhimata÷, Ãho bheda÷, uta bhedÃbhedÃviti / tatrÃbheda aikÃntike m­dÃtmaneti ca ghaÂaÓarÃvÃdyÃtmaneti collekhadvayaæ niyamaÓca nopapadyate / bhede collekhadvayaniyamÃvupapannau, Ãtmaneti tvasama¤jasam / nahyanyasyÃnya Ãtmà bhavati / na cÃnekÃntavÃda÷ / bhedÃbhedakalpe tullekhadvayaæ bhavedapi / niyamastvayukta÷ / nahi dharmiïo÷ kÃryakÃraïayo÷ saækare taddharmÃvekatvanÃnÃtve na saækÅryete iti saæbhavati / tataÓca m­dÃtmanaikatvaæ yÃvadbhavati tÃvadghaÂaÓarÃvÃdyÃtmanÃpi syÃt, evaæ ghaÂaÓarÃvÃdyÃtmanà nÃnÃtvaæ yÃvadbhavati tÃvanm­dÃtmanà nÃnÃtvaæ bhavet / so 'yaæ niyama÷ kÃryakÃraïayoraikÃntikaæ bhedamupakalpayati, anirvacanÅyatÃæ và kÃryasya / parÃkrÃntaæ cÃsmÃbhi÷ prathamÃdhyÃye tat / ÃstÃæ tÃvat / tadetadyuktinirÃk­tamanuvadantÅæ ÓrutimudÃharati-## syÃdetat / na brahmaïo jÅvabhÃva÷ kÃlpanika÷, kintu bhÃvika÷ / aæÓo hi sa÷, tasya karmasahitena j¤Ãnena brahmabhÃva ÃdhÅyata ityata Ãha-## svÃbhÃvikasyÃnÃderiti / yaduktaæ nÃnÃtvÃæÓena tu karmakÃï¬ÃÓrayo laukikaÓca vyavahÃra÷ setsyatÅti, tatrÃha-## yÃvadabÃdhaæ hi sarvo 'yaæ vyavahÃra÷ svapnadaÓÃyÃmiva tadupadarÓitapadÃrthajÃtavyavahÃra÷ / sa ca yathà jÃgradavasthÃyÃæ bÃdhakÃnnivartate evaæ tattvamasyÃdivÃkyaparibhÃvanÃbhyÃsaparipÃkabhuvà ÓÃrÅrasya brahmÃtmabhÃvasÃk«ÃtkÃreïa bÃdhakena nivartate / syÃdetat / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttat kena kaæ paÓyet'ityÃdinà mithyÃj¤ÃnÃdhÅno vyavahÃra÷ kriyÃkÃrakÃdilak«aïa÷ samyagj¤ÃnenÃpanÅyata iti na brÆte, kintvavasthÃbhedÃÓrayo vyavahÃro 'vasthÃntaraprÃptyà nivartate, yathà bÃlakasya kÃmacÃravÃdabhak«atopanayanaprÃptau nivartate / naca tÃvatÃsau mithyÃj¤Ãnanibandhano bhavatyevamatrÃpÅtyata Ãha-## kuta÷,## na khalvetadvÃkyamavasthÃviÓe«aviniyataæ brahmÃtmabhÃvamÃha jÅvasya, api tu na bhujaÇgo rajjuriyamitivat sadÃtanaæ tamabhivadati / api ca satyÃn­tÃbhidhÃnenÃpyetadeva yuktamityÃha-## nahi jÃtu këÂhasya daï¬akamaï¬alukuï¬alaÓÃlina÷ kuï¬alitvaj¤Ãnaæ daï¬avattÃæ kamaï¬alumattÃæ bÃdhate / tat kasya heto÷ / te«Ãæ kuï¬alÃdÅnÃæ tasmin bhÃvikatvÃt / tadvadihÃpi bhÃvikagocareïaikÃtmyaj¤Ãnena na nÃnÃtvaæ bhÃvikamapavadanÅyam / nahi j¤Ãnena vastvapanÅyate / api tu mithyÃj¤ÃnenÃropitamityartha÷ / codayati-## abÃdhitÃnadhigatÃsaædigdhavij¤ÃnasÃdhanaæ pramÃïamiti pramÃïasÃmÃnyalak«aïopapattyà pratyak«ÃdÅni pramÃïatÃmaÓnuvate / ekatvaikÃntÃbhyupagame tu te«Ãæ sarve«Ãæ bhedavi«ayÃïÃæ bÃdhitatvÃdaprÃmÃïyaæ prasajyeta / tathà vidhiprati«edhaÓÃstramapi bhÃvanÃbhÃvyabhÃvakakaraïetikartavyatÃbhedÃpek«atvÃdvyÃhanyeta / tathà ca nÃstikyam / ekadeÓÃk«epeïa ca sarvavedÃk«epÃdvedÃntÃnÃmapyaprÃmÃïyamityabhedaikÃntÃbhyupagamahÃni÷ / na kevalaæ vidhini«edhÃk«epeïÃsya mok«aÓÃstrasyÃk«epa÷ svarÆpeïÃsyÃpi bhedÃpek«atvÃdityÃha-## api cÃsmin darÓane varïapadavÃkyaprakaraïÃdÅnÃmalÅkatvÃttatprabhavamadvaitaj¤ÃnamasÅcÅnaæ bhavet, na khalvalÅkÃddhÆmaketanaj¤Ãnaæ samÅcÅnamityÃha-kathaæ cÃn­tena mok«aÓÃstreïeti / pariharati-## yadyapi pratyak«ÃdÅnÃæ tÃttvikamabÃdhitatvaæ nÃsti, yuktyÃgamÃbhyÃæ bÃdhanÃt, tathÃpi vyavahÃre bÃdhanÃbhÃvÃtsÃævyavahÃrikamabÃdhanam / nahi pratyak«Ãdibhirarthaæ paricchidya pravartamÃno vyavahÃre visaæbÃdyate sÃæsÃrika÷ kaÓcit / tasmÃdabÃdhanÃnna pramÃïalak«aïamatipatanti pratyak«Ãdaya iti / ## satyatvÃbhimÃnopapatteriti / grahaïakavÃkyametat / vibhajate-## vikÃrÃneva tu ÓarÅrÃdÅnahamityÃtmabhÃvena putrapaÓvÃdÅnmametyÃtmÅyabhÃveneti yojanà / vaidikaÓceti / karmakÃï¬amok«aÓÃstravyavahÃrasamarthanà / 'svapnavyavahÃrasyeva'iti vibhajate-## 'kathaæ cÃn­tena mok«aÓÃstreïa'iti yaduktaæ tadanubhëya dÆ«ayati-## Óakyamatra vaktuæ, ÓravaïÃdyupÃya ÃtmasÃk«ÃtkÃraparyanto vedÃntasamuttho 'pi j¤Ãnanicayo 'satya÷, so 'pi hi v­ttirÆpa÷ kÃryatayà nirodhadharmÃ, yastu brahmasvabhÃvasÃk«ÃtkÃro 'sau na kÃryastatsvabhÃvatvÃt, tasmÃdacodyametat kathamasatyÃtsatyotpÃda iti / yatkhalu satyaæ na tadutpadyata iti kutastasyÃsatyÃdutpÃda÷ / yaccotpadyate tatsarvamasatyameva / sÃævyavahÃrikaæ tu satyatvaæ v­ttirÆpasya brahmasÃk«ÃtkÃrasyeva ÓravaïÃdÅnÃmapyabhinnam / tasmÃdabhyupetya v­ttisvarÆpasya brahmasÃk«ÃtkÃrasya paramÃrthasatyatÃæ vyabhicÃrodbhÃvanamiti mantavyam / yadyapi sÃævvahÃrikasya satyÃdeva bhayÃtsatyaæ maraïamutpadyate tathÃpi bhayaheturahistajj¤Ãnaæ vÃsatyaæ tato bhayaæ satyaæ jÃyata ityasatyÃtsatyasyotpattiruktà / yadyapi cÃhij¤Ãnamapi svarÆpeïa sattathÃpi na tajj¤Ãnatvena bhayaheturapi tvanirvÃcyÃhirÆ«itatvena / anyathà rajjuj¤ÃnÃdapi bhayaprasaÇgÃjj¤ÃnatvenÃviÓe«Ãt / tasmÃdanirvÃcyÃhirÆ«itaæ j¤ÃnamapyanirvÃcyamiti siddhamasatyÃdapi satyasyopajana iti / na ca brÆma÷ sarvasyÃdasatyÃtsatyasyopajana÷, yata÷ samÃropitadhÆmabhÃvÃyà dhÆmamahi«yà vahnij¤Ãnaæ satyaæ syÃt / nahi cak«u«o rÆpaj¤Ãnaæ satyamupajÃyata iti rasÃdij¤ÃnenÃpi tata÷ satyena bhavitavyam / yato niyamo hi sa tÃd­Óa÷ satyÃnÃæ yata÷ kutaÓcit ki¤cideva jÃyata iti / evamasatyÃnÃmapi niyamo yata÷ kutaÓcidasatyÃtsatyaæ kutaÓcidasatyaæ, yathà dÅrghatvÃdervarïe«u samÃropitatvÃviÓe«e 'pyajÅnamityato jyÃnivirahamavagacchanti satyam / ajinamityatastu samÃropitadÅrghabhÃvÃjjyÃnivirahamavagacchanto bhavanti bhrÃntÃ÷ / na cobhayatra dÅrghasamÃropaæ prati kaÓcidasti bheda÷ / tasmÃdupapannamasatyÃdapi satyasyodaya iti / nidarÓanÃntaramÃha-## yathà sÃæsÃriko jÃgradbhujaÇgaæ d­«Âvà palÃyate tataÓca na daæÓavedanÃmÃpnoti, pipÃsu÷ salilamÃlokya pÃtuæ pravartate tatastadÃsÃdya pÃyaæpÃyamÃpyÃyita÷ sukhamanubhavati, evaæ svapnÃntike 'pi tadavasthaæ sarvamityasatyÃtkÃryasiddhi÷ / ÓaÇkate-## evamapi nÃsatyÃtsatyasya siddhiruktetyartha÷ / pariharati-## laukiko hi suptotthito 'vagamyaæ bÃdhitaæ manyate na tadavagatiæ, tena yadyapi parik«akà anirvÃcyarÆ«itÃmavagatimanirvÃcyÃæ niÓcinvanti tathÃpi laukikÃbhiprÃyeïaitaduktam / atrÃntare laukÃyatikÃnÃæ matamapÃkaroti-## yadÃkhalvayaæ caitrastÃrak«avÅæ vyÃttavikaÂadaæ«ÂrÃkarÃlavadanÃmuttabdhabambhramanmastakÃvacumbilÃÇgÆlÃmatiro«ÃruïastabdhaviÓÃlav­ttalocanÃæ romäcasaæcayotphullamÅ«aïÃæ sphaÂikÃcalabhittipratibimbitÃmabhyamitrÅïÃæ tanumÃsthÃya svapne pratibuddho mÃnu«ÅmÃtmanastanuæ paÓyati tadobhayadehÃnugatamÃtmÃnaæ pratisaædadhÃno dehÃtiriktamÃtmÃnaæ, niÓcinoti, na tu dehamÃtram, tanmÃtratve dehavatpratisaædhÃnÃbhÃvaprasaÇgÃt / kathaæ caitadupapadyeta yadi svapnad­Óo 'vagatirabÃdhità syÃt / tadbÃdhe tu pratisaædhÃnÃbhÃva iti / asatyÃcca satyapratÅti÷ ÓrutisiddhÃnvayavyatirekasiddhà cetyÃha-## yadyapi rekhÃsvarÆpaæ satyaæ tathÃpi tadyathÃsaæketamasatyam / nahi saæketayitÃra÷ saæketayantÅd­Óena rekhÃbhedenÃyaæ varïa÷ pratyetavyo 'pi tvÅd­Óo rekhÃbhedo 'kÃraæ Åd­ÓaÓca kakÃra iti / tathà cÃsamÅcÅnÃtsaæketÃtsamÅcÅnavarïÃvagatiriti siddham / yaccoktamekatvÃæÓena j¤Ãnamok«avyavahÃra÷ setsyati, nÃnÃtvÃæÓena tu karmakÃï¬ÃÓrayo laukikaÓca vyavahÃra÷ setsyatÅti, tatrÃha-## yadi khalvekatvÃnekatvanibandhanau vyavahÃrÃvekasya puæso 'paryÃyeïa saæbhavatastatastadarthamubhayasadbhÃva÷ kalpyeta, na tvetadasti / nahyekatvÃvagatinibandhana÷ kaÓcidasti vyavahÃra÷, tadavagate÷ sarvottaratvÃt / tathÃhi-'tattvamasi'ityaikÃtmyÃvagati÷ samastapramÃïatatphalatÃdvyahÃrÃnapabÃdhamÃnaivodÅyate, naitasyÃ÷ parastÃtki¤cidanukÆlaæ pratikÆlaæ cÃsti, yadapek«ena, yena ceyaæ pratik«ipyeta, tatrÃnukÆlapratikÆlanivÃraïÃnnÃta÷ paraæ ki¤cidÃkÃÇk«yamiti / na ceyamavagatir¬ulak«ÅraprÃyetyÃha-## syÃdetat / antyà cediyamavagatirni«prayojanà tarhi tathà ca na prek«ÃvadbhirupÃdÅyeta, prayojanavattve và nÃntyà syÃdityata Ãha-##kuta÷## nahÅyamutpannà satÅ paÓcÃdavidyÃæ nivartayati yena nÃntyà syÃt, kintvavidyÃvirodhisvabhÃvatayà tanniv­ttyÃtmaivodayate / avidyÃniv­ttiÓca na tatkÃryatayà phalamapi tvi«ÂatayÃ, i«Âalak«aïatvÃtphalasyeti / pratikÆlaæ parÃcÅnaæ nirÃkartumÃha-## kuta÷,## syÃdetat / mà bhÆdekatvanibandhano vyavahÃro 'nekatvanibandhanastvasti, tadeva hi sakalÃmudvahati lokayÃtrÃm, atastatsiddhyarthamanekatvasya kalpanÅyaæ tÃttvikatvamityata Ãha-## vyavahÃro hi buddhipÆrvakÃriïÃæ buddhyopapadyate, na tvasyÃstÃttvikatvena, bhrÃntyÃpi tadupapatterityÃveditam / satyaæ ca tadavisaævÃdÃt, an­taæ ca vicÃrÃsahatayÃnirvÃcyatvÃt / antyasyaikÃtmyaj¤ÃnasyÃnapek«atayà bÃdhakatvaæ, anekatvaj¤Ãnasya ca pratiyogigrahÃpek«ayà durbalatvena bÃdhyatvaæ vadan prak­tamupasaæharati-## syÃdetat / na vayamanekatvavyavahÃrasiddhyarthamanekatvasya tÃttvikatvaæ kalpayÃma÷, kintu ÓrautamevÃsya tÃttvikatvamiti codayati-## pariharati-## m­dÃdid­«ÂÃntena hi katha¤citpariïÃma unneya÷, naca Óakya unnetum, 'm­ttiketyeva satyam'iti kÃraïamÃtrasatyatvÃvadhÃraïena kÃryasyÃn­tatvapratipÃdanÃt / sÃk«ÃtkÆÂasthanityatvapratipÃdikÃstu santi sahasraÓa÷ Órutaya iti na pariïÃmadharmatà brahmaïa÷ / atha kÆÂasthasyÃpi pariïÃma÷ kasmÃnna bhavatÅtyata Ãha-## ÓaÇkate-## yathaikabÃïÃÓraye gatiniv­tti evamekasminbrahmaïi pariïÃmaÓca tadabhÃvaÓca kauÂasthyaæ bhavi«yata iti / nirÃkaroti-## kÆÂasthanityatà hi sadÃtanÅ svabhÃvÃdapracyuti÷ / sà kathaæ pracyutyà na virudhyate / naca dharmiïo vyatiricyate dharmo yena tadupajanÃpÃye 'pi dharmÅ kÆÂastha÷ syÃt / bheda aikÃntike gavÃÓvavaddharmadharmibhÃvÃbhÃvÃt / bÃïÃdayastu pariïÃmina÷ sthityà gatyà ca pariïamanta iti / api ca svÃdhyÃyÃdhyayanavidhyÃpÃditÃrthavattvasya vedarÃÓerekenÃpi varïenÃnarthakena na bhavitavyaæ kiæ punariyatà jagato brahmayonitvapratipÃdakena vÃkyasaædarbheïa / tatra phalavadbrahmadarÓanasamÃmnÃnasaænidhÃvaphalaæ jagadyonitvaæ samÃmnÃyamÃnaæ tadarthaæ sattadupÃyatayÃvati«Âhate nÃrthÃntarÃrthamityÃha-## ato na pariïÃmaparatvamasyetyartha÷ / tadananyatvamityasya sÆtrasya pratij¤Ãvirodhaæ Órutivirodhaæ ca codayati-## pariharati-## nÃma ca rÆpaæ ca te eva bÅjaæ tasya vyÃkaraïaæ kÃryaprapa¤castadapek«atvÃdaiÓvaryasya / etaduktaæ bhavati-na tÃttvikamaiÓvaryaæ sarvaj¤atvaæ ca brahmaïa÷ kintvavidyopÃdhikamiti tadÃÓrayaæ pratij¤ÃsÆtraæ, tattvÃÓrayaæ tu tadananyatvasÆtram, tenÃvirodha÷ / sugamamanyat //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.15 ## kÃraïasya bhÃva÷ sattà copalambhaÓca tasmin kÃryasyopalabdherbhÃvÃcca / etaduktaæ bhavati-vi«ayapadaæ vi«ayavi«ayiparaæ, vi«ayipadamapi vi«ayivi«ayaparaæ, tena kÃraïopalambhabhÃvayorupÃdeyopalambhabhÃvÃditi sÆtrÃrtha÷ saæpadyate / tathà ca prabhÃrÆpÃnuviruddhabodhyena cÃk«u«eïa na vyabhicÃra÷, nÃpi vahnibhÃvÃbhÃvÃnuvidhÃyibhÃvÃbhÃvena dhÆmabhedeneti siddhaæ bhavati / tatra yathoktahetorekadeÓÃbhidhÃnenopakramate bhëyakÃra÷-##bhedÃbhÃva÷ kÃryasya, yatkÃraïaæ yasmÃtkÃraïÃt## asya vyatirekamukhena gamakatvamÃha-## kÃkatÃlÅyanyÃyenÃnyabhÃve 'nyadupalabhyate, na tu niyamenetyartha÷ / hetuviÓe«aïÃya vyabhicÃraæ codayati-## ekadeÓimatena pariharati-## ÓaÇkayaikadeÓiparihÃraæ dÆ«ayitvà paramÃrthaparihÃramÃha-## tadanena hetuviÓe«aïamuktam / pÃÂhÃntareïedameva sÆtraæ vyÃca«Âe-## paÂa iti hi pratyak«abuddhyà tantava evÃtÃnavitÃnÃvasthà Ãlambyante, na tu tadatirikta÷ paÂa÷ pratyak«amupalabhyate / ekatvaæ tu tantÆnÃmekaprÃvaraïalak«aïÃrthakriyÃvacchedÃdbahÆnÃmapi / yathaikadeÓakÃlÃvacchinnà dhavakhadirapalÃÓÃdayo bahavo 'pi vanamiti / arthakriyÃyÃæ ca pratyekamasamarthà apyanÃrabhyaivÃrthÃntaraæ ki¤cinmilitÃ÷ kurvanto d­Óyante, yathà grÃvÃïa ukhÃdhÃraïamekam, evamanÃrabhyaivÃrthÃntaraæ tantavo militÃ÷ prÃvaraïamekaæ kari«yanti / naca samavÃyÃdbhinnayorapi bhedÃnavasÃya÷ anavasÃya iti sÃæpratama, anyonyÃÓrayatvÃt / bhede hi siddhe samavÃya÷ samavÃyÃcca bheda÷ / naca bhede sÃdhanÃntaramasti, arthakriyÃvyapadeÓabhedayorabhede 'pyupapatterityupÃditam / tasmÃdyatki¤cidetam / anayà ca diÓà mÆlakÃraïaæ brahmaiva paramÃrthasat, avÃntarakÃraïÃni ca tanvÃdaya÷ sarve 'nirvÃcyà evetyÃha-## //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.16 ## vibhajate-## na kevalaæ Óruti÷, upapattiÓcÃtra bhavati## nahi tailaæ sikatÃtmanà sikatÃyÃmasti yathà ghaÂo 'sti m­di m­dÃtmanà / pratyutpanno hi ghaÂo m­dÃtmanopalabhyate / naivaæ pratyutpannaæ tailaæ sikatÃtmanà / tena yathà sikatÃyÃstailaæ na jÃyata evamÃtmano 'pi jaganna jÃyeta, jÃyate ca, tasmÃdÃtmÃtmanÃsÅditi gamyate / upapattyantaramÃha-## yathà hi ghaÂa÷ sarvadà sarvatra ghaÂa eva nà jÃtvasau kvacitpaÂo bhavatyevaæ sadapi sarvatra sarvadà sadeva na tu kvacitkadÃcidasadbhavitumarhatÅtyupapÃditamadhastÃt / tasmÃtkÃryaæ tri«vapi kÃle«u sadeva / sattvaæ cet kimato yadyevamityata Ãha-## sattvaæ caikaæ kÃryakÃraïayo÷ / nahi prativyakti sattvaæ bhidyate / tataÓcÃbhinnasattÃnanyatvÃdete api mitho na bhidyete iti / naca tÃbhyÃmananyatvÃtsattvasyaiva bheda iti yuktam / tathà sati hi sattvasya samÃropitatvaprasaÇga÷ / tatra bhedÃbhedayoranyatarasamÃropakalpanÃyÃæ kiæ tÃttvikÃbhedopÃdÃnÃbhedakalpanÃstu, Ãho tÃttvikabhedopÃdÃnÃbhedakalpaneti / vayaæ tu paÓyÃmo bhedagrahasya pratiyogigrahapek«atvÃdbhedagrahamantareïa ca pratiyogigrahasaæbhavÃdanyonyasaæÓrayÃpatte÷, abhedagrahasya ca nirapek«atayà tadanupapatterekaikÃÓrayatvÃcca bhedasyaikÃbhÃve tadanupapatterabhedagrahopÃdÃnaiva bhedakalpaneti sarvabhavadÃtam //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.17 ## vyÃk­tatvÃvyÃk­tatve ca dharmÃvanirvacanÅyau / sÆtrametannigadavyÃkhyÃtena bhëyeïa vyÃkhyÃtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.18 ## atiÓayo hi dharmo nÃsatyatiÓayavati kÃrye bhavitumarhatÅti / nanu na kÃryasyÃtiÓayo niyamaheturapi tu kÃraïasya Óaktibheda÷, sa cÃsatyapi kÃrye kÃraïasya sattvÃtsannevetyata Ãha-#<ÓaktiÓceti /># nÃnyà kÃryakÃraïÃbhyÃæ, nÃpyasatÅ kÃryÃtmaneti yojanà / ## yadyapi 'bhÃvÃccopalabdhe÷'ityatrÃyamartha uktastathÃpi samavÃyadÆ«aïÃya punaravatÃrita÷ / ##samavÃyasya samavÃyibhyÃæ saæbandhe vicchedaprasaÇgo 'vayavÃvayavidravyaguïÃdÅnÃæ mitha÷ / nahyasaæbaddha÷ samavÃyibhyÃæ samavÃya÷ samavÃyinau saæbandhayoditi / ÓaÇkate-## yathà hi sattvÃyogÃdravyaguïakarmÃïi santi, sattvaæ tu svabhÃvata eva saditi na sattvÃntarayogamapek«ate, tathà samavÃya÷ samavÃyibhyÃæ saæbaddhuæ na saæbandhÃntarayogamapek«ate, svayaæ saæbandharÆpatvÃditi / tadetatsiddhÃntÃntaravirodhÃpÃdanena nirÃkaroti-## naca saæyogasya kÃryatvÃt kÃryasya ca samavÃyikÃraïÃdhÅnajanmatvÃt asamavÃye ca tadanupapatte÷ samavÃyakalpanà saæyoga iti vÃcyam / ajasaæyoge tadabhÃvaprasaÇgÃt / api ca / saæbandhyadhÅnanirÆpaïa÷ samavÃyo yathà saæbandhidvayabhede na bhidyate tannÃÓe ca na naÓyatyapi tu nitya eka evaæ saæyogo 'pi bhavet / tata÷ ko do«a÷ / athaitatprasaÇgabhiyà saæyogavatsamavÃyo 'pi pratisaæbandhimithunaæ bhidyate cÃnityaÓcetyabhyupeyate, tathà sati yathaikasmÃnnimittakÃraïÃdeva jÃyata evaæ saæyogo 'pi nimittakÃraïÃdeva jani«yata iti samÃnam / ## saæbandhÃvagame hi saæbandhakalpanÃbÅjaæ na tÃdÃtmyÃvagama÷, tasya nÃnÃtvaikÃÓrayasaæbandhavirodhÃditi / v­ttivikalpenÃvayavÃtiriktamavayavinaæ dÆ«ayati-## madhyaparabhÃgayorarvÃgbhÃgavyavahitatvÃt / atha samastÃvayavavyÃsaÇgyapi katipayÃvayavasthÃno grahÅ«yata ityata Ãha-## bahutvasaækhyà hi svarÆpeïaiva vyÃsajya saækhyeye«u vartate ityekamasaækhyeyÃgrahaïe 'pi na g­hyate, samastavyÃsaÇgitvÃttadrÆpasya / avayavÅ tu na svarÆpeïÃvayavÃnvyÃpnotiæ, api tvavayavaÓa÷ / tena yathà sÆtramavayavai÷ kusumÃni vyÃpnuvanna samastakusumagrahaïamapek«ate katipayakusumasthÃnasyÃpi tasyopalabdhe÷, evamavayavyapÅti bhÃva÷ / nirÃkaroti-## ÓaÇkate-gotvÃdivaditi / nirÃkaroti-## yadyapi gotvasya sÃmÃnyasya viÓe«Ã anirvÃcyà na paramÃrthasantastathà ca kvÃsya pratyekaparisamÃptiriti, tathÃpyabhyupetyedamuditamiti mantavyam / akart­kà yato 'to nirÃtmikà syÃt / kÃraïÃbhÃve hi kÃryamanutpannaæ kiænÃma bhavet / ato nirÃtmakatvamityartha÷ / yadyucyeta ghaÂaÓabdastadavayave«u vyÃpÃrÃvi«Âatayà pÆrvÃparÅbhÃvamÃpanne«u ghaÂopajanÃbhimukhe«u tÃdarthyanimittÃdupacÃrÃtprayujyate, te«Ãæ ca siddhatvena kart­tvamastÅtyupapadyate ghaÂo bhavatÅti prayoga ityata Ãha-## utpÃdanà hi siddhÃnÃæ kapÃlakulÃlÃdÅnÃæ vyÃpÃro notpatti÷ / na cotpÃdanaivotpatti÷, prayojyaprayojakavyÃpÃrayorbhedÃt / abhede và ghaÂamutpÃdayatÅtivadghaÂamutpadyata ityapi prasaÇgÃt / tasmÃt karotikÃrayatyoriva ghaÂagocarayorbh­tyasvÃmisamavetayorutpattyutpÃdanayoradhi«ÂhÃnabhedo 'bhyupetavya÷, tatra kapÃsakulÃlÃdÅnÃæ siddhÃnÃmutpÃdanÃdhi«ÂhÃnÃnÃæ notpattyadhi«ÂhÃnatvamastÅti pÃriÓe«yÃdghaÂa eva sÃdhya utpatteradhi«ÂhÃname«itavya÷ / na cÃsÃvasannadhi«ÂhÃnaæ bhavitumarhatÅti sattvamasyÃbhyupeyam / eva¤ca ghaÂo bhavatÅti ghaÂavyÃpÃrasya dhÃtÆpÃttatvÃttatrÃsya kart­tvamupapadyate, taï¬ulÃnÃmiva satÃæ viklittau viklidyanti taï¬ulà iti / ÓaÇkate-## etaduktaæ bhavati-notpattirnÃma kaÓcidvyÃpÃra÷, yenÃsiddhasya kathamatra kart­tvamityanuyujyeta, kintu svakÃraïasamavÃya÷, svasattÃsamavÃyo vÃ, sa cÃsato 'pyaviruddha iti / so 'pyasato 'nupapanna ityÃha-## api ca prÃgutpatterasattvaæ kÃryasyeti kÃryÃbhÃvasya bhÃvena maryÃdÃkaraïamanupapannamityÃha-## syÃdetat / atyantÃbhÃvasya bandhyÃsutasya mà bhÆnmaryÃdanupÃkhyo hi sa÷, ghaÂaprÃgabhÃvasya tu bhavi«yatà ghaÂenopÃkhyeyasyÃsti maryÃdetyata Ãha-## uktametadadhastÃdyathà na jÃtu ghaÂa÷ paÂo bhavatyevamasadapi sanna bhavatÅti / tasmÃnm­tpiï¬e ghaÂasyÃsattve 'tyantÃsattvameveti / atrÃsatkÃryavÃdÅ codayati-## prÃk prasiddhamapi kÃryaæ kadÃcitkÃraïena yojayituæ vyÃpÃror'thavÃnmavedityata Ãha-tadananyatvÃcceti / pariharati-## uktametadyathà bhujaÇgatattvaæ na rajjorbhidyate, rajjureva hi tat, kÃlpanikastu bheda÷, evaæ vastuta÷ kÃryatattvaæ na kÃraïÃdbhidyate kÃraïasvarÆpameva hi tat, anirvÃcyaæ tu kÃryarÆpaæ bhinnamivÃbhinnamiva cÃvabhÃsata iti / tadidamuktam-## vastuta÷ paramÃrthato 'nyatvaæ na viÓe«adarÓanamÃtrÃdbhavati / sÃævyÃvahÃrike tu katha¤cittattvÃnyatve bhavata evotyartha÷ / anayaiva hi diÓai«a saædarbho yojya÷ / asatkÃryavÃdinaæ prati dÆ«aïÃntaramÃha-## kÃryasya kÃraïÃdabhede savi«ayatvaæ kÃrakavyÃpÃrasya syÃnnÃnyathetyartha÷ / ##brahma / ÓabdÃntarÃcceti sÆtrÃvayavamavatÃrya vyÃca«Âe-## atirohitÃrtham //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.19 ## iti ca sÆtre nigadavyÃkhyÃtena bhëyeïa vyÃkhyÃte //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.20 20 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.21 ## yadyapi ÓÃrÅrÃtparamÃtmano bhedamÃhu÷ ÓrutayastathÃpyabhedamapi darÓayanti Órutayo bahvaya÷ / naca bhedÃbhedÃvekatra samavetau virodhÃt, naca bhedastÃttvika ityuktam / tasmÃt paramÃtmana÷ sarvaj¤Ãnna ÓÃrÅrastattvato bhidyate / sa eva tvavidyopadhÃnabhedÃdghaÂakarakÃdyÃkÃÓavadbhedena prathate / upahitaæ cÃsya rÆpaæ ÓÃrÅra÷, tena mà nÃma jÅvÃ÷ paramÃtmatÃmÃtmano 'nubhÆvan, paramÃtmà tu tÃnÃtmano 'bhinnÃnanubhavati / ananubhave sÃrvaj¤yavyÃghÃta÷ / tathà cÃyaæ jÅvÃn badhnannÃtmÃnameva badhnÅyÃt / tatredamuktam-##ityÃdi / tasmÃnna cetanakÃraïaæ jagaditi pÆrva÷ pak«a÷ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.22 ## satyamayaæ paramÃtmà sarvaj¤atvÃdyathà jÅvÃn vastuta Ãtmano 'bhinnÃn paÓyati, paÓyatyevaæ na bhÃvata e«Ãæ sukhadu÷khÃdivedanÃsaÇgostyavidyÃvaÓÃttve«Ãæ tadvadabhimÃna iti / tathà ca te«Ãæ sukhadu÷khÃdivedanÃyÃmapyahamudÃsÅna iti na te«Ãæ bandhanÃgÃraniveÓe 'pyastik«ati÷ kÃcinmameti na hitÃkaraïÃdido«Ãpattiriti rÃddhÃnta÷ / tadidamuktam-## apiceti ca÷ pÆrvopapattisÃhityaæ dyotayati, nopapattyantaratÃm //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.23 syÃdetat / yadi brahmavi«arto jagat, hanta sarvasyaiva jÅvavacaitanyaprasaÇga ityata Ãha- ## atirohitÃrthena bhëyeïa vyÃkhyÃtam //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.8.24 ## brahma khalvekamadvitÅyatayà parÃnapek«aæ krameïotpadyamÃnasya jagato vividhavicitrarÆpasyopÃdÃnamupeyate tadanupapannam / nahyekarÆpÃtkÃryabhedo bhavitumarhati, tasyÃkasmikatvaprasaÇgÃt / kÃraïabhedo hi kÃryabhedahetu÷, k«ÅrabÅjÃdibhedÃddadyaÇkurÃdikÃryabhedadarÓanÃt / na cÃkramÃtkÃraïÃt kÃryakramo jujyato, samarthasya k«epÃyogÃdadvitÅyatayà ca kramavattatsahakÃrisamavadhÃnÃpapatte÷ / tadidamuktam-## ekaikaæ m­dÃdi kÃrakaæ te«Ãæ tu sÃmagryaæ sÃdhanam, tato hi kÃryaæ sÃdhayatyeva, tasmÃnnÃdvitÅyaæ brahma jagadupÃdÃnamiti prÃpte, ucyate-## / idaæ tÃvadbhavÃn p­«Âo vyÃca«ÂÃm-kiæ tÃttvikamasya rÆpamapek«yedamucyate utÃnÃdinÃmarÆpabÅjasahitaæ kÃlpanikaæ sÃrvaj¤yaæ sarvaÓaktitvam / tatra pÆrvasmin kalpe kiæ nÃma tato 'dvitÅyÃdasahÃyÃdupajÃyate / nahi tasya ÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasya vastusatkÃryamasti / tathà ca Óruti÷-'na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate'iti / uttarasmiæstu kalpe yadi kulÃlÃdivadatyantavyatiriktasahakÃrikÃraïÃbhÃvÃdanupÃdÃnatvaæ sÃdhyate, tata÷ k«ÅrÃdibhirvyabhicÃra÷ / te 'pi hi bÃhyacetanÃdikÃraïÃnapek«Ã eva kÃlaparivaÓena svata eva pariïÃmÃntaramÃsÃdayanti / atrÃntarakÃraïÃnapek«atvaæ hetu÷ kriyate, tadasiddham, anirvÃcyanÃmarÆpabÅjasahÃyatvÃt / tathà ca Óruti÷-'mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃnmÃyinaæ ti maheÓvaram'iti kÃryakrameïa tatparipÃko 'pi kramavÃnunneya÷ / ekasmÃdapi ca vicitraÓakte÷ kÃraïÃdanekakÃryotpÃdo d­Óyate / yathaikasmÃdvahnerdÃhapÃkÃvekasmÃdvà karmaïa÷ saæyogavibhÃgasaæskÃrÃ÷ / 24 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.8.25 yadi tu cetanatve satÅti viÓe«aïÃnna k«ÅrÃdibhirvyabhicÃra÷, d­«Âà hi kulÃlÃdayo bÃhyam­dÃdyapek«Ã÷, cetanaæ ca brahmeti, tatredamupati«Âhate- ## lokyate 'neneti loka÷ Óabda eva tasmin //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.26 ## nanu na brahmaïastattvata÷ pariïÃmo yena kÃrtsnyabhÃgavikalpenÃk«ipyeta / avidyÃkalpitena tu nÃmarÆpalak«aïena rÆpabhedena vyÃk­tÃvyÃk­tÃtmanà tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅyena pariïÃmÃdivyavahÃrÃspadatvaæ brahma pratipadyate / naca kalpitaæ rÆpaæ vastu sp­Óati / nahi candramasi taimirikasya dvitvakalpanà candramaso dvitvamÃvahati / tadanupapattyà và candramaso 'nupapatti÷ / tasmÃdavÃstavÅ pariïÃmakalpanÃnupapadyamÃnÃpi na paramÃrthasato brahmaïo 'nupapattimÃvahati / tasmÃtpÆrvapak«ÃbhÃvÃdanÃrabhyamidamadhikaraïamiti, ata Ãha-## yadyapi ÓrutiÓatÃdaikÃntikÃdvaitapratipÃdanaparÃt pariïÃmo vastuto ni«iddhastathÃpi k«ÅrÃdidevatÃd­«ÂÃntena punastadvÃstavatvaprasaÇgaæ pÆrvapak«opapattyà sarvathÃyaæ pak«o na ghaÂayituæ Óakyata ityapabÃdhya#<Órutestu ÓabdÃmÆlatvÃt># Ãtmani caivaæ vicitrÃÓca hi'iti sÆtrÃbhyÃæ vivartad­¬hÅkaraïenaikÃntikÃdvayalak«aïa÷ Órutyartha÷ pariÓodhyata ityartha÷ / ##tattvata÷ / ##pÅti codyamavidyÃkalpitatvodghaÂanÃya / nahi niravayavatvasÃvayavatvÃbhyÃæ vidhÃntaramastyekani«edhasyetaravidhÃnÃntarÅyakatvÃt / tena prakÃrÃntarÃbhÃvÃnniravayavatvasÃvayavatvayoÓca prakÃrayoranupapattergrÃvaplavanÃdyarthavÃdavadapramÃïaæ Óabda÷ syÃditi codyÃrtha÷ / parihÃra÷ sugama÷ //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.28 #<Ãtmani caivaæ vicitrÃÓca hi | BBs_2,1.28 |># anena sphuÂito mÃyÃvÃda÷ / svapnad­gÃtmà hi manasaiva svarÆpÃnupamardena rathÃdÅn s­jati //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.29 ## codayati-## paraharati-## yadyapi samudÃya÷ sÃvayavastathÃpi pratyekaæ sattvÃdayo niravayavÃ÷ / nahyasti saæbhava÷ sattvamÃtraæ pariïamate na rajastamasÅ iti / sarve«Ãæ saæbhÆyapariïÃmÃbhyupagamÃt / pratyekaæ cÃnavayavÃnÃæ k­tsnapariïÃme mÆlocchedaprasaÇga÷ / ekadeÓapariïÃme và sÃvayavatvamani«Âaæ prasajyeta / ## vaiÓe«ikÃïÃæ hyaïubhyÃæ saæyujya dvyaïukamekamÃrabhyate, taistribhirdvyaïukaistryaïukamekamÃrabhyata iti prakriyà / tatra dvayoraïvoranavayavayo÷ saæyogastÃvaïÆ vyÃpnuyÃt / avyÃpnuvanvà tatra na varteta / nahyasti saæbhava÷ sa eva tadÃnÅæ tatra vartate na vartate ceti / tathà coparyadha÷pÃrÓvasthÃ÷ «a¬api paramÃïava÷ samÃnadeÓà iti prathimÃnupapatteraïumÃtra÷ piï¬a÷ prasajyeta / avyÃpane và «a¬avayava÷ paramÃïu÷ syÃdityanavayavatvavyÃkopa÷ / aÓakyaæ ca sÃvayavatvamupetuæ, tathà satyanantÃvayavatvena sumerurÃjasar«apayo÷ samÃnaparimÃïatvaprasaÇga÷ / tasmÃt samÃno do«a÷ / ÃpÃtamÃtreïa sÃmyamuktam, paramÃrthatastu bhÃvikaæ pariïÃmaæ và kÃryakÃraïabhÃvaæ vecchatÃme«a durvÃro do«o na punarasmÃkaæ mÃyÃvÃdinÃmityÃha-## //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.10.30 vicitraÓaktitvamuktaæ brahmaïa, tatra ÓrutyupanyÃsaparaæ sÆtram-## //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.10.31 etadÃk«epasamÃdhÃnaparaæ sÆtram- ## kulÃlÃdibhyastÃvadbÃhyakaraïÃpek«ebhyo devÃdÅnÃæ bÃhyanapek«ÃïÃmÃntarakaraïÃpek«as­«ÂhÅnÃæ pramÃïena d­«Âo yathà viÓe«o nÃpahnotuæ Óakya÷, yathà tu jÃgrats­«ÂerbÃhyakaraïÃpek«ÃyÃstadanapek«ÃntarakaraïamÃtrasÃdhyà d­«Âà svapne rathÃdis­«ÂiraÓakyÃpahnotum, evaæ sarvaÓakte÷ parasyà devatÃyà ÃntarakaraïÃnapek«Ãyà jagatsarjanaæ ÓrÆyamÃïaæ na sÃmÃnyato d­«ÂamÃtreïÃpahnavamarhatÅti //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.11.32 ## na tÃvadunmattavadasya mativibhramÃjjagatprakriyÃ, bhrÃntasya sarvaj¤atvÃnupapatte÷ / tasmÃt prek«avatÃnena jagat kartavyam / prek«ÃvataÓca prav­tti÷ svaparahitÃhitaprÃptiparihÃraprayojanà satÅ nÃprayojanÃlpÃyÃsÃpi saæbhavati, kiæ punaraparimeyÃnekavidhoccÃvacaprapa¤cajagadvibhramaviracanà mahÃprayÃsà / ata eva lÅlÃpi parÃstà / alpÃyÃsasÃdhyà hi sà / na ceyamapyaprayojanÃ, tasyà api sukhaprayojanavattvÃt / tÃdarthyena và prak­ttau tadabhÃve k­tÃrthatvÃnupapatte÷ / pare«Ãæ copakÃryÃïÃmabhÃvena tadupakÃrÃyà api prav­tterayogÃt / tasmÃt prek«Ãvatprav­tti÷ prayojanavattayà vyÃptà tadabhÃve 'nupapannà brahmopÃdÃnatÃæ jagata÷ pratik«ipatÅti prÃptam //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.11.33 evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- ## bhavedetadevaæ yadi prek«Ãvatprav­tti÷ prayojanavattayà vyÃptà bhavet / tatastanniv­ttau nivarteta, ÓiæÓÃpÃtvamiva v­k«atÃniv­ttau, na tvetadasti, prek«ÃvatÃmananusaæhitaprayojanÃnÃmapi yÃd­ÓcikÅ«u kriyÃsu prav­ttidarÓanÃt / anyathà 'na kurvÅta v­thà ce«ÂÃm'iti dharmasÆtrak­tÃæ prati«edho nirvi«aya÷ prasajyeta / na conmattÃn pratyetatsÆtramarthavat, te«Ãæ tadarthabodhatadanu«ÂhÃnÃnupapatte÷ / api cÃd­«ÂahetukotpattikÅ ÓvÃsapraÓvÃsalak«aïà prek«ÃvatÃæ kriyà prayojanÃnusaædhÃnamantareïa d­«Âà / na cÃsyÃæ cetanasyÃpi caitanyamanupayogi, saæprasÃde 'pi bhÃvÃditi yuktam, prÃj¤asyÃpi caitanyÃpracyute÷ / anyathà m­taÓarÅre 'pi ÓvÃsapraÓvÃsaprav­ttiprasaÇgÃt / yathà ca svÃrthaparÃrthasaæpadÃsÃditasamastakÃmÃnÃæ k­tak­tyatayÃnÃkÆlamanasÃmakÃmÃnÃmeva lÅlÃmÃtrÃtsatyapyanuni«pÃdini prayojane naiva taduddeÓena prav­ttirevaæ brahmaïo 'pi jagatsarjane prav­ttirnÃnupapannà / d­«Âaæ ca yadalpabalavÅryabuddhinÃmaÓakyamatidu«karaæ và tadanye«ÃmanalpabalavÅryabuddhÅnÃæ suÓakamÅ«atkaraæ và / nahi vÃnarairmÃrutiprabh­tibhirnagairna baddho nÅranidhiragÃdho mahÃsattvÃnÃm / na cai«a pÃrthena ÓilÅmukhairna baddha÷ / na cÃyaæ na pÅta÷ saæk«ipya culukena helayeva kalaÓayoninà mahÃmuninà / na cÃdyÃpi na d­Óyante lÅlÃmÃtravinirmitÃni mahÃprÃsÃdapramadavanÃni ÓrÅmann­ganarendrÃïÃmanye«Ãæ manasÃpi du«karÃïi nareÓvarÃïam / tasmÃdupapannaæ yad­cchayà và svabhÃvÃdvà lÅlayà và jagatsarjanaæ bhagavato maheÓvarasyeti / api ca neyaæ pÃramÃrthikÅ s­«ÂiryenÃnuyujyeta prayojanam, api tvanÃdyavidyÃnibandhanà / avidyà ca svabhÃvata eva kÃryonmukhÅ na prayojanamapek«ate / nahi dvicandrÃlÃtacakragandharvanagarÃdivibhramÃ÷ samuddi«Âaprayojanà bhavanti / naca tatkÃryà vismayabhayakampÃdaya÷ svotpattau prayojanamapek«ante / sà ca caitanyacchurità jagadutpÃdaheturiti cetano jagadyonirÃkhyÃyata ityÃha-## api ca na brahma jagatkÃraïamapi tattayà vivak«antyÃgamà api tu jagati brahmÃtmabhÃvam / tathà ca s­«Âeravivak«ÃyÃæ tadÃÓrayo do«o nirvi«aya evetyÃÓayenÃha-## //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.34 ## atirohito 'tra pÆrva÷ pak«a÷ / uttarastÆcyate-uccÃvacamadhyamasukhadu÷khabhedavatprÃïabh­tprapa¤caæ ca sukhadu÷khakÃraïaæ sudhÃvi«Ãdi cÃnekavidhaæ viracayata÷ prÃïabh­dbhedopÃttapÃpapuïyakarmÃÓayasahÃyasyÃtrabhavata÷ parameÓvarasya na cai«amyanairghaïye prasajyete / nahi sabhya÷ sabhÃyÃæ niyukto yuktavÃdinaæ yuktavÃdyasÅti cÃyuktavÃdinamayuktavÃdyasÅti bruvÃïa, sabhÃpatirvà yuktavÃdinamanug­hïannayuktavÃdinaæ ca nig­hïannanukto dvi«Âo và bhavatyapi tu madhyastha iti vÅtarÃgadve«a iti cÃkhyÃyate, tadvadÅÓvara÷ puïyakarmÃïamanug­hïannapuïyakarmÃïaæ ca nig­hïanmadhyastha eva nÃmadhyastha÷ / evaæ hyasÃvamadhyastha÷ syÃdyakalyÃïakÃriïamanug­hïÅyÃtkalyÃïakÃriïaæ ca nig­hïÅyÃt / natvetadasti / tasmÃnna vai«amyado«a÷ / ata eva na nairgh­ïyamapi saæharata÷ samastÃn prÃïabh­ta÷ / sa hi prÃïabh­tkarmÃÓayÃnÃæ v­ttinirodhasamaya÷, tamitalaÇghayannayamayuktakÃrÅ syÃt / naca karmÃpek«ÃyÃmÅÓvarasya aiÓvaryavyÃghÃta÷ / nahi sevÃdikarmabhedÃpek«a÷ phalabhedaprada÷ prabhuraprabhurbhavati / na ca 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati yamebhyo lokebhya unninÅ«ate e«a evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho nini«ate'iti ÓruterÅÓvara e«a dve«apak«apÃtÃbhyÃæ sÃdhvasÃdhunÅ karmaïÅ kÃrayitvà svargaæ narakaæ và lokaæ nayati, tasmÃdvai«amyado«aprasaÇgÃnneÓvara÷ kÃraïamiti vÃcyam / virodhÃt / yasmÃt karma kÃrayitveÓvara÷ prÃïina÷ sukhadu÷khina÷ s­jati iti Óruteravagamyate, tasmÃnna s­jatÅti viruddhamabhidhÅyate / naca vai«amyamÃtramatra brÆmo na tvÅÓvarakÃraïatvaæ vyÃsedhÃma iti vaktavyam / kimato yadyevam / tasmÃdÅÓvarasya savÃsanakleÓÃparÃmarÓamabhivadantÅnÃæ bhÆyasÅnÃæ ÓrutÅnÃmanugrahÃyonninÅ«ate 'dho ninÅ«ata ityetadapi tajjÃtÅyapÆrvakarmÃbhyÃsavaÓÃtprÃïina ityevaæ neyam / yathÃhu÷-'janmajanma yadabhyastaæ dÃnamamadhyayanaæ tapa÷ / tenaivÃbhyÃsayogena taccaivÃbhyasate nara÷ // 'iti / abhyupetya ca s­«ÂestÃttvikatvamidamuktam / anirvÃcyà tu s­«Âiriti na prasmartavyamatrÃpi / tathà ca mÃyÃkÃrasyevÃÇgasÃkalyavaikalyabhedena vicitrÃn prÃïino darÓayato na vai«amyado«a÷, sahasà saæharato và na nairdh­ïyam, evamasyÃpi bhagavato vividhavicitraprapa¤camanirvÃcyaæ viÓvaæ darÓayata÷ saæharataÓca svabhÃvÃdvà lÅlayà và na kaÓciddo«a÷ //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.35 iti sthite ÓaÇkÃparihÃraparaæ sÆtram- ## ÓaÇkottare atirohitÃrthena bhëyagranthena vyÃkhyÃte //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.36 anÃditvÃditi siddhavaduktaæ, tatsÃdhanÃrthaæ sÆtram- ## ak­te karmaïi puïye pÃpe và tatphalaæ bhoktÃramadhyÃgacchet, tathà ca vidhini«edhaÓÃstramanarthakaæ bhavet prav­ttiniv­ttyabhÃvÃditi / mok«aÓÃstrasya coktamÃnarthakyam / ## layÃbhiprÃyam / vik«epalak«aïÃvidyÃsaæskÃrastu kÃryatvÃtsvotpattau pÆrvaæ vik«epamapek«ate, vik«epaÓca mithyÃpratyayo mohÃparanÃmà puïyÃpuïyaprav­ttihetubhÆtarÃgadve«anidÃnaæ, sa ca rÃgÃdibhi÷ sahita÷ svakÃryairna ÓarÅraæ sukhadu÷khabhogÃyatanamantareïa saæbhavati / naca rÃgÃdvai«Ãvantareïa karma / naca bhogasahitaæ mohamantareïa rÃgadve«au / naca pÆrvaÓarÅramantareïa mohÃdiriti pÆrvapÆrvaÓarÅrÃpek«o mohÃdirevaæ pÆrvapÆrvamohÃdyapek«aæ pÆrvapÆrvaÓarÅramityanÃditaivÃtra bhagavatÅ cittamanÃkulayati / tadetadÃha-## rÃgÃdve«amohà rÃgÃdayasta eva hi puru«aæ saæsÃradu÷khamanubhÃvya kleÓayantÅti kleÓÃste«Ãæ vÃsanÃ÷ karmaprav­ttyanuguïÃstÃbhirÃk«iptÃni pravarttitÃni karmÃïi tadapek«Ã layalak«aïà avidyà / syÃdetat / bhavi«yatÃpi vyapadeÓo d­«Âo yathà 'puro¬ÃÓakapÃlena tu«Ãnupavapati'iti / ata Ãha-## tadevamanÃditve siddhe 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam'iti prÃk s­«ÂeravibhÃgÃvadhÃraïaæ samudÃcaradrÆparÃgÃdini«edhaparaæ na punaretÃnprasuptÃnapyapÃkarotÅti sarvamavadÃtam //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.13.37 ## atra## d­Óyate sarvasya cetanÃdhi«Âhitasyaiva loke prav­ttiriti lokÃnusÃro darÓita÷ / ## sarvasya jagata upÃdÃnakÃraïaæ nimittakÃraïaæ cetyupapÃditam-## sarvÃnupapattiÓaÇkà parÃstà / tasmÃjjagatkÃraïaæ brahmeti siddham //37// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite bhagavatpÃdaÓÃrÅrikabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ dvitÅyasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ //1// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.1 ## syÃdetat / iha hi pÃde svatantrà vedanirapek«Ã÷ pradhÃnÃdisiddhivi«ayÃ÷ sÃækhyÃdiyuktayo nirÃkari«yante / tadayuktamaÓÃstrÃÇgatvÃt / nahÅdaæ ÓÃstramucch­ÇkhalatarkaÓÃstravatprav­ttamapi tu vedÃntavÃkyÃni brahmaparÃïÅti pÆrvapak«ottarapak«ÃbhyÃæ viniÓcetum / tatra ka÷ prasaÇga÷ Óu«katarkavatsvatantrayuktinirÃkaraïasyetyata Ãha-#<-yadyapÅdaæ vedÃntavÃkyÃnÃmiti /># nahi vedÃntavÃkyÃni nirïetavyÃnÅti nirïÅyante, kintu mok«amÃïÃnÃæ tattvaj¤ÃnotpÃdanÃya / yathà ca vedÃntavÃkyebhyo jagadupÃdÃnaæ brahmÃvagamyate, evaæ sÃækhyÃdyanumÃnebhya÷ pradhÃnÃdyacetanaæ jagadupÃdÃnamavagamyate / na caitadeva cetanopÃdÃnamacetanopÃdÃnaæ ceti samuccetuæ Óakyaæ, virodhÃt / na ca vyavasthite vastuni vikalpo yujyate / na cÃgamabÃdhitavi«ayatayÃnumÃnameva nodÅyata iti sÃæpratam / sarvaj¤apraïÅtatayà sÃækhyÃdyÃgamasya vedÃgamatulyatvÃt tadbhëitasyÃnumÃnasya pratik­tisiæhatulyatayÃbÃdhyatvÃt / tasmÃttadvirodhÃnna brahmaïi samanvayo vedÃntÃnÃæ sidhyatÅti na tatastattvaj¤Ãnaæ seddhumarhati / naca tattvaj¤ÃnÃd­te mok«a iti svatantrÃïÃmapyanumÃnÃnÃmÃbhÃsÅkaraïamiha ÓÃstresaægatameveti / yadyevaæ tata÷ parakÅyÃnumÃnanirÃsa eva kasmÃtprathamaæ na k­ta ityata Ãha-#<-vedÃntÃrthanirïayasya ceti /># nanu vÅtarÃgakathÃyÃæ tattvanirïayamÃtramupayujyate na puna÷parapak«Ãdhik«epa÷, sa hi sarÃgatÃmÃvahatÅti codayati-#<-nanu mumuk«ÆïÃmiti /># pariharati#<--bìhamevaæ,># ## tattvanirïayÃvasÃnà vÅtarÃgakathà / naca parapak«adÆ«aïamantareïa tattvanirïaya÷ Óakya÷ kartumiti tatvanirïayÃya vÅtarÃgeïÃpi parapak«o dÆ«yate na tu parapak«atayeti na vÅtarÃgakathÃtvavyÃhatirityartha÷ / punaruktatÃæ paricodya samÃdhatte #<--nanvÅk«ateriti / tatra saækhyà iti /># yÃni hi yena rÆpeïà sthaulyÃdà ca sauk«myÃtsamanvÅyante tÃni tatkaraïÃni d­«ÂÃni, yathà ghaÂÃdayo rucakÃdayaÓcà sthaulyÃdà ca sauk«myÃnm­tsuvarïÃnvitÃstatkaraïÃ÷, tathà cedaæ bÃhyamÃdhyÃtmikaæ ca bhÃvajÃtaæ su÷khadu÷khamohÃtmanÃnvitamupalabhyate, tasmÃttadapi su÷khadu÷khamohÃtmasÃmÃnyakÃraïakaæ bhavitumarhati / tatra jagatkÃraïasya yeyaæ sukhÃtmatà tatsattvaæ, yà du÷khÃtmatà tadraja÷, yà ca mohÃtmatà tattama iti traiguïyakÃraïasiddhi÷ / tathÃhi--pratyekaæ bhÃvÃstraiguïyavanto 'nubhÆyante / yathà maitradÃre«u padmÃvatyÃæ maitrasya sukhaæ, tat kasya heto÷, taæprati satvaguïasamudbhavÃt / tatsapatnÅnÃæ ca du÷khaæ, tatkasya heto÷, tÃ÷ pratyasyà rajoguïasamudbhavÃt / caitrasya tu straiïasya tÃmavindato moho vi«Ãda÷, tat kasya heto÷, taæ pratyasyÃstamoguïasamudbhavÃt / padmÃvatyà ca sarve bhÃvà vyÃkhyÃtÃ÷ / tasmÃtsarvaæ su÷khadu÷khamohÃnvitaæ jagattatkÃraïaæ gamyate / tacca triguïaæ pradhÃnaæ pradhÅyate kriyate 'nena jagaditi, pradhÅyate nidhÅyate 'sminpralayasamaye jagaditi và pradhÃnam / tacca m­tsuvarïavadacetanaæ cetanasya puru«asya bhogÃpavargalak«aïamarthaæ sÃdhayituæ svabhÃvata eva pravartate, na tu kenacitpravartyate / tathà hyÃhu÷---'puru«Ãrtha eva heturna kenacitkÃryate karaïam'iti / parimÃïÃdibhirityÃdigrahaïena 'Óaktita÷ prav­tteÓca / kÃraïakÃryavibhÃgÃdavibhÃgÃdvaiÓvarÆpyasya'ityavyaktasiddhihetavo g­hyante / etÃæÓcepari«ÂÃdvyÃkhyÃya nirÃkari«yata iti / tadetatpradhÃnÃnumÃnaæ dÆ«ayati#<--tatra vadÃma iti /># yadi tÃvadacetanaæ pradhÃnamanadhi«Âhitaæ cetanena pravartate svabhÃvata eveti sÃdhyate, tadayuktaæ, samanvayÃderhetoÓcetanÃnadhi«ÂhitatvaviruddhacetanÃdhi«Âhitatvena m­tsuvarïÃdau d­«ÂÃntadharmiïi vyÃpterupalabdherviruddhatvÃt / nahi m­tsuvarïadÃrvÃdaya÷ kulÃlahemakÃrarathakÃrÃdibhiranadhi«ÂhitÃ÷ kumbharucakarathÃdyupÃdadate / tasmÃt k­takatvamiva nityatvasÃdhanayà prayuktaæ sÃdhyaviruddhena vyÃptaæ viruddham, evaæ samanvayÃdi cetanÃnadhi«Âhitatve sÃdhya iti racanÃnupapatteriti darÓitam / yaducyeta d­«ÂÃntadharmiïyacetanaæ tÃvadupÃdÃnaæ d­«Âaæ, tatra yadyapi taccetanaprayuktamapi d­Óyate, tathÃpi tatprayuktatvaæ hetoraprayojakaæ bahiraÇgatvÃt, antaraÇgaæ tvacaitanyamÃtramupÃdÃnÃnugataæ heto÷ prayojakam / yathÃhu÷--'vyÃpteÓca d­ÓyamÃnÃyÃ÷ kaÓciddharma÷ prayojaka÷'iti / tatrÃha--## svabhÃvapratibaddhaæ hi vyÃptaæ vyÃpakamavagamayati / sa ca svabhÃvapratibandha÷ ÓaÇkitasamÃropitopÃdhinirÃse sati niÓcÅyate / tanniÓcayaÓcÃnvayavyatirekayorÃyatate / tau cÃnvayavyatirekau na tathopÃdÃnÃcaitanye yathà cetanaprayuktatve 'tiparisphuÂau / tadalamatrÃntaraÇgatveneti bhÃva÷ / evamapi cetanaprayuktatvaæ nÃbhyupeyeta yadi pramÃïÃntaravirodho bhavet, pratyuta ÓrutiranuguïatarÃtretyÃha--## cakÃreïa su÷khadu÷khÃdisamanvayalak«aïasya hetorasiddhatvaæ samuccinotÅtyÃha#<--anvayÃdyanupapatteÓceti /># ÃntarÃ÷ khalvamÅ su÷khadu÷khamohavi«Ãdà bÃhyebhyaÓcandanÃdibhyo 'tivicchinnapratyayapravedanÅyebhyo vyatiriktà adhyak«amÅk«yante / yadi punareta eva su÷khadu÷khÃdisvabhÃvà bhaveyustata÷svarÆpatvÃdhemante 'pi candana÷ sukha÷ syÃt / nahi candana÷ kadÃcidacandana÷ / tathà nidÃghe«vapi kuÇkumapaÇka÷ sukho bhavet / nahyasau kadÃcidakuÇkumapaÇka iti / evaæ kaïÂaka÷ kramelakasya sukha iti manu«yÃdÅnÃmapi prÃïabh­tÃæ sukha÷ syÃt / nahyasau kÃæÓcitpratyeva kaïÂaka iti / tasmÃdasukhÃdisvabhÃvà api candanakuÇkumÃdayo jÃtikÃlÃvasthÃdyapek«ayà sukhadu÷khÃdihetavo na tu svayaæ sukhÃdisvabhÃvà iti ramaïÅyam / tasmÃtsukhÃdirÆpasamanvayo bhÃvÃnÃmasiddha iti nÃnena tadrÆpaæ kÃraïamavyaktamunnÅyata iti / tadidamuktam-#<-ÓabdÃdyaviÓe«e 'pi ca bhÃvanÃviÓe«Ãditi /># bhÃvanà vÃsanà saæskÃrastadviÓe«Ãt / karabhajanmasaævartakaæ hi karma karabhocitÃmeva bhÃvanÃmabhivyaniktiæ, yathÃsmai kaïÂakà eva rocante / evamanyatrÃpi dra«Âavyam / parimÃïÃditi sÃækhyÅyaæ hetumupanyasyati-#<-tathà parimitÃnÃæ bhedÃnÃmiti /># saæsargapÆrvakatve hi saæsargasyaikasminnadvaye 'saæbhavÃnnÃnÃtvaikÃrthasamavetasya nÃnÃkaraïÃni saæs­«ÂÃni kalpanÅyÃni, tÃni ca sattvarajastamÃæsyeveti bhÃva÷ / tadetatparimitatvaæ sÃækhyÅyarÃddhÃntÃlocanenÃnaikÃntikamiti dÆ«ayati--## yadi tÃvatparimitatvamiyattÃ, sà nabhaso 'pi nÃstÅtyavyÃpako hetu÷ parimÃïÃditi / atha na yojanÃdimitatvaæ parimÃïamiyattÃæ nabhaso brÆma÷ kintvavyÃpitÃm, avyÃpi ca nabhastanmÃtrÃde÷ / nahi kÃryaæ kÃraïavyÃpi, kintu kÃraïaæ kÃryavyÃpÅti parimitaæ nabhastanmÃtrÃdyavyÃpitvÃt / hanta sattvarajastamÃæsyapi na parasparaæ vyÃpnuvanti, naca tattvÃntarapÆrvakatvamete«Ãmiti vyabhicÃra÷ / nahi yathà tai÷ kÃryajÃtamÃvi«Âamevaæ tÃni parasparaæ viÓanti, mitha÷ kÃryakÃraïabhÃvÃbhÃvÃt / parasparasaæsargastvÃveÓaÓcitiÓaktau nÃsti / nahi citiÓaÇkti÷ kÆÂasthanityà tai÷ saæs­jyate, tataÓca tadavyÃpakà guïà iti parimitÃ÷ / evaæ citiÓaktirapi guïairasaæs­«Âeti sÃpi parimitetyanaikÃntikatvaæ parimitatvasya hetoriti / tathà kÃryakÃraïavibhÃgo 'pi samanvayavadviruddha ityÃha-#<-kÃryakÃraïabhÃvastviti //1//># ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.2 ## na kevalaæ racanÃbhedà na cetanÃdhi«ÂhÃnamantareïa bhavantyapi tu sÃmyÃvasthÃyÃ÷ pracyutirvai«amyaæ, tathà ca yadudbhÆtaæ balÅyastadaÇgyabhibhÆtaæ ca tadanuguïatayà sthitamaÇgam, evaæ hi guïapradhÃnabhÃve satyasya mahadÃdau kÃrye kà prav­tti÷, sÃpi cetanÃdhi«ÂhÃnameva gamayati / na hi cetanÃdhi«ÂhÃnamantareïa m­tpiï¬e pradhÃne 'ÇgabhÃvena cakradaï¬asalilasÆtrÃdayo 'vati«Âhante / tasmÃtprav­tterapi cetanÃdhi«ÂhÃnasiddhiriti 'Óaktita÷ prav­tteÓca'ityayamapi hetu÷ sÃækhyÅyo viruddha evetyuktaæ vakroktyà / atra sÃækhyaÓcodayati--## ayamabhiprÃya÷--tvayà kilaupani«adenÃsmaddhetÆn dÆ«ayitvà kevalasya cetanasyaivÃnyanirapek«asya jagadupÃdÃnatvaæ nimittatvaæ ca samarthanÅyam / tadayuktam / kevalasya cetanasya prav­tterd­«ÂÃntadharmiïyanupalabdheriti / aupani«adastu cetanahetukÃæ tÃvade«a sÃækhya÷ prav­ttimabhyupagacchatu paÓcÃt svapak«amata eva samÃdhÃsyÃmÅtyabhisaædhimÃnÃha--## na kevalasya cetanasya prav­ttird­«Âeti / sÃækhya Ãha--## tuÓabda aupani«adapak«aæ vyÃvartayati / acetanÃÓrayaiva sarvà prav­ttird­Óyate na tu cetanÃÓrayà kÃcidapi / tasmÃnna cetanasya jagatsarjane prav­ttirityartha÷ / atraupani«ado gƬhÃbhisaædhi÷ praÓnapÆrvakaæ vim­Óati--## atrÃntare sÃækhyo brÆte--## na tÃvaccetana÷ prav­tyÃÓrayatayà tatprayojakatayà và pratyak«amÅk«yate, kevalaæ prav­ttistadÃÓrayaÓcÃcetano deharathÃdi÷ pratyak«eïa pratÅyate, tatrÃcetanasya prav­ttistannimittaiva na tu cetananimittà / sadbhÃvamÃtraæ tu tatra cetanasya gamyate rathÃdivailak«aïyÃjjÅvaddehasya / naca sadbhÃvamÃtreïa kÃraïatvasiddhi÷ / mà bhÆdÃkÃÓa utpattimatÃæ ghaÂÃdÅnÃæ nimittakÃraïamasti hi sarvatreti / tadanena dehÃtirikte satyapi cetane tasya na prav­ttiæ prati nimittabhÃvo 'stÅtyuktam / yataÓcÃsya na prav­ttihetubhÃvo 'sti ata eva pratyak«e dehe sati prav­ttidarÓanÃdasati cÃdarÓanÃddehasyaiva caitanyamiti laukÃyatikÃ÷ pratipannÃ÷, tathà ca na cidÃtmanimittà prav­ttiriti siddham / tasmÃnna racanÃyÃ÷ prav­ttervà cidÃtmakÃraïatvasiddhirjagata iti aupani«ada÷ pariharati--## na tÃvat pratyak«ÃnumÃnÃgamasiddha÷ ÓÃrÅro và paramÃtmà vÃsmÃbhiridÃnÅæ sÃdhanÅya÷, kevalamasya prav­tti prati kÃraïatvaæ vaktavyam / tatra m­taÓarÅre và rathÃdau vÃnadhi«Âhite cetanena prav­tteradarÓanÃt tadviparyaye ca prav­ttidarÓanÃdanvayavyatirekÃbhyÃæ cetanahetukatvaæ prav­tterniÓcÅyate, na tu cetanasadbhÃvamÃtreïa, yenÃtiprasaÇgo bhavet / bhÆtacaitanikÃnÃmapi cedanÃdhi«ÂhÃnÃdacetanÃnÃæ prav­ttirityatrÃvivÃda ityÃha--## syÃdetat / deha÷ svayaæ cetana÷ karacaraïÃdimÃn svavyÃpÃreïa pravartayatÅti yuktaæ, na tu tadatirikta÷ kÆÂasthanityaÓcetano vyÃpÃrarahito j¤ÃnaikasvabhÃva÷ prav­ttyabhÃvÃt pravartako yukta iti codayati--## pariharati-#<-na / ayaskÃntavadrÆpÃdivacceti / yathà ca rÆpÃdaya iti /># sÃækhyÃnÃæ hi svadeÓasthà rÆpÃdaya indriyaæ vikurvate, tena tadindrayamarthaæ prÃptamarthÃkÃreïa pariïamata iti sthiti÷ / saæprati codaka÷ svÃbhiprÃyamÃvi«karoti--## ye«Ãmacetanaæ cetanaæ cÃsti te«Ãmetadyujyate vaktuæ cetanÃdhi«Âhitamacetanaæ pravartata iti / yathà yoginÃmÅÓvaravÃdinÃm / ye«Ãæ tu cetanÃtiriktaæ nÃstyadvaitavÃdinÃæ, te«Ãæ pravartyÃbhÃve kaæ prati pravartakatvaæ cetanasyetyartha÷ / pariharati--## kÃraïabhÆtayà layalak«aïayÃvidyayà prÃksargopacitena ca vik«epasaæskÃreïa yat pratyupasthÃpitaæ nÃmarÆpaæ tadeva mÃyÃ, tadÃveÓenÃsya codyasyÃsak­tprayuktatvÃt / etaduktaæ bhavati--neyaæ s­«ÂirvastusatÅ yenÃdvaitino vastusato dvitÅyasyÃbhÃvÃdanuyujyeta / kÃlpanikyÃæ tu s­«ÂÃvasti kÃlpanikaæ dvitÅyaæ sahÃyaæ mÃyÃmayam / yathÃhu÷--'sahÃyÃstÃd­Óà eva yÃd­ÓÅ bhavitavyatà / 'iti / na caivaæ brahmopÃdÃnatvavyÃghÃta÷, brahmaïa eva mÃyÃveÓenopÃdÃnatvÃttadadhi«ÂhÃnatvÃjjagadvibhramasya,rajatavibhramasyeva ÓuktikÃdhi«ÂhÃnasya ÓuktikopÃdÃnatvamiti niravadyam //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.3 ## yathà payombunoÓcetanÃnadhi«Âhitayo÷ svata eva prav­ttirevaæ pradhÃnasyÃpÅti ÓaÇkÃrtha÷ / tatrÃpi cetanÃdhi«Âhitatvaæ sÃdhyaæ, na ca sÃdhyenaiva vyabhicÃra÷, tathà satyanumÃnamÃtrocchedaprasaÇgÃt, sarvatrÃsya sulabhatvÃt / na cÃsÃdhyam / atrÃpi cetanÃdhi«ÂhÃnasyÃgamasiddhatvÃt / na ca sapak«eïa vyabhicÃra iti ÓaÇkÃnirÃkaraïasyÃrtha÷ / ##tyupalak«aïam / sapak«anik«iptatvÃdityapi dra«Âavyam / nanu 'upasaæhÃradarÓanÃt'ityatrÃnapek«asya prav­ttirdaÓitÃ, iha tu sarvasya cetanÃpek«Ã prav­tti÷ pratipÃdyata iti kuto na virodha ityata Ãha--## sthÆladarÓilokÃbhiprÃyÃnurodhena taduktaæ na tu paramÃrthata ityartha÷ //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.4 ## yadyapi sÃækhyÃnÃmapi vicitrakarmavÃsanÃvÃsitaæ pradhÃnaæ sÃmyÃvasthÃyÃmapi tathÃpi na karmavÃsanÃ÷ sargasyeÓate, kintu pradhÃnameva svakÃrye pravartamÃnamadharmapratibaddhaæ sanna sukhamayÅæ s­«Âiæ kartumutsahata iti dharmeïÃdharmapratibandho 'panÅyate / evamadharmeïa dharmapratibandho 'panÅyate du÷khamayyÃæ s­«Âau / svayameva ca pradhÃnamanapek«ya s­«Âau pravartate / yathÃhu÷-- 'nimittamaprayojakaæ prak­tÅnÃæ varaïabhedastu tata÷ k«etrikavat'iti / tataÓca pratibandakÃpanayasÃdhane dharmÃdharmavÃsane api saænihite ityÃgantorapek«aïÅyasyÃbhÃvÃt sadaiva sÃmyena pariïameta vai«amyeïa vÃ, na tvayaæ kÃdÃcitka÷ pariïÃmabheda upapadyeta / ÅÓvarasya tu mahÃmÃyasya cetanasya lÅlayà và yad­cchayà và svabhÃvavaicitryÃdvà karmaparipÃkÃpek«asya prav­ttiniv­ttÅ upapadyete eveti //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.5 ## dhenÆpayuktaæ hi t­ïapallavÃdi yathà svabhÃvata eva cetanÃnapek«aæ k«ÅrabhÃvena pariïamate na tu tatra dhenÆcaitanyamapek«yate, upayogamÃtre tadapek«atvÃt / evaæ pradhÃnamapi svabhÃvata eva pariïaæsyate k­tamatra cetaneneti ÓaÇkÃrtha÷ / dhenÆpayuktasya t­ïÃde÷ k«ÅrabhÃve kiæ nimittÃntaramÃtraæ ni«idhyate, uta cetanam / na tÃvannimittÃntaraæ, dhenudehasthasyaudaryasya vahnyÃdibhedasya nimittÃntarasya saæbhavÃt / buddhipÆrvakÃrÅ tu tatrÃpÅÓvara eva sarvaj¤a÷ saæbhavatÅti ÓaÇkÃnirÃkaraïasyÃrtha÷ / tadidamuktam--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.6 ## puru«ÃrthÃpek«ÃbhÃvaprasaÇgÃt / tadidamuktam--## athavà puru«ÃrthÃbhÃvÃditi yojyam / tadidamuktam--## na kevalaæ tÃttviko bhogo 'nÃdheyÃtiÓayasya kÆÂasthanityasya puru«asya na saæbhavati, anirmok«aprasaÇgaÓca / yena hi prayojanena pradhÃnaæ pravartitaæ tadanena kartavyaæ, bhogena caitatpravartitamiti tameva kuryÃnna mok«aæ, tenÃpravartitatvÃdityartha÷#< / apavargaÓcetprÃgapÅti /># cite÷ sadà viÓuddhatvÃnnaitasyÃæ jÃtu karmÃnubhavavÃsanÃ÷ santi / pradhÃnaæ tu tÃsÃmanÃdÅnÃmÃdhÃra÷ / tathà ca pradhÃnaprav­tte÷ prÃk citirmuktaiveti nÃpavargÃrthamapi tatprav­ttiriti / #<ÓabdÃdyanupalabdhiprasaÇgaÓca /># tadarthamaprav­ttatvÃtpradhÃ## na tÃvadapavarga÷ sÃdhyastasya pradhÃnÃprav­ttimÃtreïa siddhatvÃt / bhogÃrthaæ tu pravarteta / bhogasya ca sak­cchabdÃdyupalabghimÃtrÃdeva samÃptatvÃnna tadarthaæ puna÷ pradhÃnaæ pravartetetyayatnasÃdhyo mok«a÷ syÃt / ni÷Óe«aÓabdÃdyupabhogasya cÃnantyena samÃpteranupapatteranirmok«aprasaÇga÷ / k­tabhogamapi pradhÃnamÃsattvapuru«ÃnyatÃkhyÃte÷ kriyÃsamabhihÃreïa bhojayatÅti cet, atha puru«ÃrthÃya prav­ttaæ kimarthaæ sattvapuru«ÃnyatÃkhyÃtiæ karoti / apavargÃrthamiti cet, hantÃyÃæ sak­cchabdÃdyupabhogena k­taprayojanasya pradhÃnasya niv­ttimÃtrÃdeva sidhyatÅti k­taæ sattvÃnyatÃkhyÃtipratÅk«aïena / na cÃsyÃ÷ svarÆpata÷ puru«Ãrthatvam / tasmÃdubhayÃrthamapi na pradhÃnasya prav­ttirupapadyata iti siddhor'thÃbhÃva÷ / sugamamitarat / ÓaÇkate--## puru«o hi d­kÓakti÷ / sà ca d­ÓyamantareïÃnarthikà syÃt / naca svÃtmanyarthavatÅ, svÃtmani v­ttivirodhÃt / pradhÃnaæ ca sargaÓakti÷ / sà ca sarjanÅyamantareïÃnarthikà syÃditi yatpradhÃnena ÓabdÃdi s­jyate tadeva d­kÓakterd­Óyaæ bhavatÅti tadubhayÃrthavatvÃya sarjanamiti ÓaÇkÃrtha÷ / nirÃkaroti--## yathà hi pradhÃnasya sargaÓaktirekaæ puru«aæ prati caritÃrthÃpi puru«Ãntaraæ prati pravartate 'nucchedÃt / evaæ d­kÓaktirapi taæ puru«aæ pratyarthavattvÃyÃnucchedÃtsarvadà pravartetetyanirmok«aprasaÇga÷ / sak­dd­ÓyadarÓanena và caritÃrthatve na bhÆya÷ pravarteteti sarve«Ãmekapade nirmok«a÷ prasajyeteti sahasà saæsÃra÷ samucchidyeteti //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.7 ## naiva do«Ãtpracyutiriti Óe«a÷ / mà bhÆtpuru«Ãrthasya Óaktyarthavattvasya và pravartakatvam, puru«a eva d­kÓaktisampanna÷ paÇguriva prav­ttiÓaktisaæpannaæ pradhÃnamandhamiva pravartayi«yatÅti ÓaÇkà / do«Ãdanirmok«amÃha--## na kevalamabhyupetahÃnam, ayuktaæ caitadbhavaddarÓanÃlocanenetyÃha-## ni«kriyatve sÃdhanam--## Óe«amatirohitÃrtham //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.8 ## yadi pradhÃnÃvasthà kÆÂasthanityÃ, tato na tasyÃ÷ prÃcyutiranityatvaprasaÇgÃt / yathÃhu÷--'nityaæ tamÃhurvidvÃæso ya÷ svabhÃvo na naÓyati'iti / tadidamuktam--## atha pariïÃminityà / yathÃhu÷--'yasmin vikriyamÃïe 'pi yattatvaæ na vihanyate / tadapi nityam'iti / tatrÃha--## yatsÃmyÃvasthayà suciraæ paryaïamatkathaæ tadevÃsati vilak«aïapratyayopanipÃte vai«amyamupaiti / anapek«asya svato vÃpi vai«amye na kadÃcitsÃmyaæ bhavedityartha÷ //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.9 ## aÇgitvÃnupapattilak«aïo do«astÃvanna bhavadbhi÷ Óakya÷ parihartumiti vak«yÃma÷ / abhyupagamyÃpyasyÃdo«atvamucyata ityartha÷ / saæpratyaÇgitvÃnupapattimupapÃdayati--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.10 ## kvacitsaptendriyÃïÅti / tvaÇmÃtrameva hi buddhÅndriyamanekarÆpÃdigrahaïasamarthamekaæ, karmendriyÃïi pa¤ca, saptamaæ ca mana iti saptendriyÃïi / ## buddhirahaÇkÃro mana iti / ##buddhiriti / Óe«amatirohitÃrtham / ##sÃækhya÷--## tapyatÃpakabhÃvastÃvadekasminnopapadyate / nahi tapirastiriva kart­sthabhÃvaka÷, kintu paciriva karmasthabhÃvaka÷ / parasamavetakriyÃphalaÓÃli ca karma / tathà ca tapyena karmaïà tÃpakasamavetakriyÃphalaÓÃlinà tÃpakÃdanyena bhavitavyam / ananyatve caitrasyeva gantu÷ svasamavetagamanakriyÃphalanagaraprÃptiÓÃlino 'pyakarmatvaprasaÇgÃt / anyatve tu tapyasya tÃpakÃccaitrasamavetagamanakriyÃphalabhÃjo gamyasyeva nagarasya tapyatvopapatti÷ / tasmÃdabhede tapyatÃpakabhÃvo nopapadyata iti / dÆ«aïÃntaramÃha--## nahi svabhÃvÃdbhÃvo viyojituæ Óakya iti bhÃva÷ / jaladheÓca vÅcitaraÇgaphenÃdaya÷ svabhÃvÃ÷ santa ÃvirbhÃvatirobhÃvadharmÃïo na tu tairjaladhi÷ kadÃcidapi mucyate / na kevalaæ karmabhÃvÃttapyasya tÃpakÃdanyatvamapi tvanubhavasiddhamevetyÃha--## tathÃhi--artho 'pyupÃrjanarak«aïak«ayarÃgav­ddhihiæsÃdo«adarÓanÃdanartha÷ sannarthinaæ dunoti, tadartho tapyastÃpakaÓcÃrtha÷, tau cemau loke pratÅtabhedau / abhede ca dÆ«aïÃnyuktÃni / tatkathamekasminnadvaye bhavitumarhata ityartha÷ / tadevamaupani«adaæ matamasama¤jasamuktvà sÃækhya÷ svapak«e tapyatÃpakayorbhede mok«amupapÃdayati--## d­gdarÓanaÓaktyo÷ kila saæyogastÃpanidÃnaæ, tasya heturavivekadarÓanasaæskÃro 'vidyÃ, sà ca vivekakhyÃtyà vidyayà virodhitvÃdvinivartyate, tanniv­ttau tadhetuka÷ saæyogo nivartate, tanniv­ttau ca tatkÃryastÃpo nivartate / taduktaæ pa¤caÓikhÃcÃryeïa--'tatsaæyogahetuvivarjanÃtsyÃdayamÃtyantiko du÷khapratÅkÃra÷'iti / atra ca na sÃk«Ãtpuru«asyÃpariïÃmino bandhamok«au, kintu buddhisattvasyaiva citicchÃyÃpattyà labdhacaitanyasya / tathÃhi-- i«ÂÃni«ÂaguïasvarÆpÃvadhÃraïamavibhÃgÃpannamasya bhoga÷, bhokt­svarÆpÃvadhÃraïamapavarga÷, tena hi buddhisatvamevÃpav­jyate, tathÃpi yathà jaya÷ parÃjayo và yodhe«u vartamÃna÷ prÃdhÃnyÃtsvÃminyapadiÓyate, evaæ bandhamok«au buddhisatve vartamÃnau katha¤citpuru«e 'padiÓyete, sa hyavibhÃgÃpatyà tatphalasya bhokteti / tadetadabhisaædhÃyÃha-## atrocyate--## yata ekatve tapyatÃpakabhÃvo nopapadyata ekatvÃdeva, tasmÃtsÃævyavahÃrikabhedÃÓrayastapyatÃpakabhÃvo 'smÃbhirabhyupeya÷ / tÃpo hi sÃævyavahÃrika eva na pÃramÃrthika ityasak­dÃveditam / ##tyasmadabhyupagama iti Óe«a÷ / sÃækhyo 'pi hi bhedÃÓrayaæ tapyatÃpakabhÃvaæ bruvÃïo na puru«asya tapikarmatÃmÃkhyÃtumarhati, tasyÃpariïÃmitayà tapikriyÃjanitaphalaÓÃlitvÃnupapatte÷ / kevalamanena sattvaæ tapyam, abhyupeyaæ tÃpakaæ ca raja÷ / darÓitavi«ayattvÃttu buddhisatve tapye tadavibhÃgÃpatyà puru«o 'pyanutapyata iva na tu tapyate 'pariïÃmitvÃdityuktaæ, tadavibhÃgÃpattiÓcÃvidyÃ, tathà cÃvidyÃk­tastapyatÃpakabhÃvastvayÃbhyupeya÷, so 'yamasmÃbhirucyamÃna÷ kimiti bhavata÷ puru«a ivÃbhÃti / api ca nityatvÃbhyupagamÃcca tÃpakasyÃnirmok«aprasaÇga÷ / ÓaÇkate--## sahÃdarÓanena nimittena vartata iti sanimitta÷ saæyogastadapek«atvÃditi / nirÃkaroti--## na tÃvatpuru«asya taptirityuktam / kevalamiyaæ buddhisattvasya tÃpakarajojanitÃ, tasya ca buddhisatvasya tÃmasaviparyÃsÃdÃtmana÷ puru«ÃdbhedamapaÓyata÷ puru«astapyata ityabhimÃna÷, na tu puru«o viparyÃsatu«eïÃpi yujyate / tasya tu buddhisatvasya sÃttvikyà vivekakhyÃtyà tÃmasÅyamavivekakhyÃtirnivartanÅyà / na ca tamasi mÆle ÓakyÃtyantamucchettum / tathà vicchinnÃpi chinnabadarÅva punastamasodbhÆtena sattvamabhibhÆya vivekakhyÃtimapodya ÓataÓikharÃvidyÃvirbhÃvyeteti bateyamapavargakathà tapasvino dattajaläjali÷ prasajyeta / asmatpak«e tvado«a ityÃha--## yathà hi mukhamavadÃtamapi malinÃdarÓatalopÃdhikalpitapratibimbabhedaæ malinatÃmupaiti, na ca tadvastuto malinaæ, naca bimbÃtpratibimbaæ vastuto bhidyate, atha tasmin pratibimbe malinÃdarÓopadhÃnÃnmalinatà padaæ labhate / tathà cÃtmano malinaæ mukhaæ paÓyan devadattastapyate / yadà tÆpÃdhyapanayÃdbimbameva kalpanÃvaÓÃt pratibimbaæ taccÃvadÃtamiti tattvamavagacchati tadÃsya tÃpa÷ praÓÃmyati naca malinaæ me mukhamiti / evamavidyopadhÃnakalpitÃvacchedo jÅva÷ paramÃtmapratibimbakalpa÷ kalpitaireva ÓabdÃdibhi÷ saæparkÃttapyate natu tattvata÷ paramÃtmano 'sti tÃpa÷ / yadà tu 'tattvamasi'iti vÃkyaÓravaïamananadhyÃnÃbhyÃsaparipÃkaprakar«aparyantajo 'sya sÃk«ÃtkÃra upajÃyate tadà jÅva÷ ÓuddhabuddhatattvasvabhÃvamÃtmano 'nubhavan nirm­«ÂanikhilasavÃsanakleÓajÃla÷ kevala÷ svastho bhavati, na cÃsya puna÷ saæsÃrabhayamasti taddhetoravÃstavatvena samÆlakëaæ ka«itatvÃt / sÃækhyasya tu satastamaso 'ÓakyasamucchedatvÃditi / tadidamuktam--## yathaiva pradhÃnakÃraïavÃdo brahmakÃraïavÃdavirodhyevaæ paramÃïukÃraïavÃdo 'pyata÷ so 'pi nirÃkartavya÷ / 'etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷'ityasya prapa¤ca Ãrabhyate--tatra vaiÓe«ikà brahmakÃraïatvaæ dÆ«ayÃæbabhÆvu÷ / cetanaæ cedÃkÃÓÃdÅnÃmupÃdÃnaæ tadÃrabdhamÃkÃÓÃdi cetanaæ syÃt / kÃraïaguïakrameïa hi kÃrye guïÃrambho d­«Âa÷, yathà ÓuklaistantubhirÃrabdha÷ paÂa÷ Óukla÷, na jÃtvasau k­«ïo bhavati / evaæ cetanenÃrabdhamÃkÃÓÃdi cetanaæ bhavenna tvacetanam / tasmÃdacetanopÃdÃnameva jagat / taccÃcetanaæ paramÃïava÷ / sÆk«mÃt khalu sthÆlasyotpattird­Óyate, yathà tantubhi÷ paÂasyaivamaæÓubhyastantÆnÃmevamapakar«aparyantaæ kÃraïadravyamatisÆk«mamanavayavamavati«Âhate, tacca paramÃïu / tasya tu sÃvayavatve 'bhyupagamyamÃne 'nantÃvayavatvena sumerurÃjasar«apayo÷ samÃnaparimÃïatvaprasaÇga ityuktam / tatra ca prathamaæ tÃvadad­«Âavatk«etraj¤asaæyogÃtparamÃïau karma, tato 'sau paramÃïvantareïa saæyujyadvyaïukamÃrabhate / bahavastu paramÃïava÷ saæyuktà na sahasà sthÆlamÃrabhante, paramÃïutve sati bahutvÃt, ghaÂopag­hÅtaparamÃïuvat / yadi hi ghaÂopag­hÅtÃ÷ paramÃïavo ghaÂamÃrabheran na ghaÂe pravibhajyamÃne kapÃlaÓarkarÃdyupalabhyeta, te«ÃmanÃrabdhatvÃt, ghaÂasyaiva tu tairÃrabdhatvÃt / tathà sati mudgaraprahÃrÃt ghaÂavinÃÓe na ki¤cidupalabhyeta, te«ÃmanÃrabdhatvÃt / tadavayavÃnÃæ paramÃïÆnÃmatÅndriyatvÃt / tasmÃnna bahÆnÃæ paramÃïÆnÃæ dravyaæ prati samavÃyikÃraïatvam, api tu dvÃveva paramÃïÆ dyvaïukamÃrabhete / tasya cÃïutvaæ parimÃïaæ paramÃïuparimÃïÃt pÃrimÃï¬alyÃdanyadÅÓvarabuddhimapek«yotpannà dvitvasaækhyÃrabhate / naca dvyaïukÃbhyÃæ dravyasyÃrambha÷, vaiyarthyaprasaÇgÃt / tadapi hi dvyaïukameva bhavenna tu mahat / kÃraïabahutvamahattvapracayaviÓe«ebhyo hi mahattvasyotpatti÷ / naca dvyaïukasyormahattvamasti, yatastÃbhyÃmÃrabdhaæ mahadbhavet / nÃpi tayorbahutvaæ, dvitvÃdeva / naca pracayabhedastÆlapiï¬ÃnÃmiva, tadavayavÃnÃmanavayavatvena praÓithilÃvayavasaæyogabhedavirahÃt / tasmÃttenÃpi tatkÃraïadvyaïukavadaïunaiva bhavitavyaæ, tathà ca puru«opabhogÃtiÓayÃbhÃvÃdad­«ÂanimittatvÃcca viÓvanirmÃïasya bhogÃrtatvÃttatkÃraïena ca dvyaïukena tanni«patte÷ k­taæ dvyaïukÃÓrayeïa dvyaïukÃntareïetyÃrambhavaiyarthyÃt / ÃrambhÃrthavattvÃya bahubhireva dvyaïukaistryaïukaæ caturaïuïaæ và dravyaæ mahaddÅrghamÃrabdhavyam / asti tatra tatra bhogabheda÷ / asti ca bahutvasaækhyeÓvarabuddhimapek«yotpannà mahattvaparimÃïayoni÷ / tryaïukÃdibhirÃrabdhaæ tu kÃryadravyaæ kÃraïabahutvÃdvà kÃraïamahatvÃdvà kÃraïapracayabhedÃdvà mahadbhavatÅti prakriyà / tadetayaiva prakriyayà kÃraïasamavÃyino guïÃ÷ kÃryadravye samÃnajÃtÅyameva guïÃntaramÃrabhanta iti dÆ«aïamadÆ«aïÅkriyate, vyabhicÃrÃdityÃha-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.11 ## yathà mahad dravyaæ tryaïukÃdi h­svÃd dvyaïukÃjjÃyate, na tu mahattvaguïopajanane dvyaïukagataæ mahattvamapek«ate, tasya h­svatvÃt / yathà và tadeva tryaïukÃdi dÅrdhaæ h­svÃd dvyaïukÃjjÃyate, na tu tadgataæ dÅrghatvamapek«ate, tadabhÃvÃt / vÃÓabdaÓcÃrthe 'nuktasamuccayÃrtha÷ / yathà dvyaïukamaïu h­svaparimÃïaæ parimaï¬alÃt paramÃïoraparimaï¬alaæ jÃyata evaæ cetanÃdbrahmaïo 'cetanaæ jaganni«padyata iti sÆtrayojanà / bhëye ## pÃrimÃï¬alyagrahaïamupalak«aïam / na dvyaïuke 'ïutvamapi pÃramÃïuvarti pÃrimÃï¬alyamÃrabhate, tasya hi dvitvasaækhyÃyonitvÃdityapi dra«Âavyam / h­svaparimaï¬alÃbhyÃmiti sÆtraæ guïiparaæ na guïaparam / ##iti paÂhitavye pramÃdÃdekaæ dvepadaæ na paÂhitam / evaæ caturaïukamityÃdyupapadyate / itarathà hi dvyaïukameva tadapi syÃnna tu mahadityuktam / athavà dve iti dvitve, yathà 'hyekayordvivacanaikavacane'iti / atra hi dvitvekatvayorityartha÷ / anyathà hyeke«viti syÃtsaækhyeyÃnÃæ bahutvÃt / tadevaæ yojanÅyam--dvyaïukÃdhikaraïe ye dvitve te yadà caturaïukamÃrabhete saækhyeyÃnÃæ caturïÃæ dvyaïukÃnÃmÃrambhakatvÃttattadgate dvitvasaækhye api Ãrambhike ityartha÷ / evaæ vyavasthitÃyÃæ vaiÓe«ikaprakriyÃyÃæ taddÆ«aïasya vyabhicÃra ukta÷ / athÃvyavasthità tathÃpi tadavastho vyabhicÃra ityÃha--## nÃïu jÃyate no h­svaæ jÃyate iti yojanà / codayati--##svakÃraïadvÃreïÃtkrÃntatvÃditi / pariharati--## kÃraïagatà guïà na kÃrye samÃnajÃtÅyaæ guïÃntaramÃrabhanta ityetÃvataive«Âasiddhau na tadhetvanusaraïe khedanÅyaæ mana ityartha÷ / api ca satparimÃïÃntaramÃkrÃmati notpatteÓca prÃk parimÃïÃntaraæ saditi kathamÃkrÃmet / naca tatkÃraïamÃkrÃmati / pÃrimÃï¬alyasyÃpi samÃnajÃtÅyasya kÃraïasyÃtkramaïahetorbhÃvena samÃnabalatayobhayakÃryÃnutpÃdaprasaÇgÃdityÃÓayavÃnÃha--## naca parimÃïÃntarÃrambhe vyÃp­tatà pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃm / naca kÃraïabahutvÃdÅnÃæ saænidhÃnamasaænidhÃnaæ ca pÃrimÃï¬alyasyetyÃha--## vyabhicÃrÃntaramÃha--## ÓaÇkate-## nirÃkaroti-## na cÃsmÃkamayamaniyama÷, bhavatÃmapÅtyÃha--## sÆtraæ vyÃca«Âe--## Óe«amatirohitÃrtham //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.12 ## paramÃïÆnÃmÃdyasya karmaïa÷ kÃraïÃbhyupagame 'nabhyupagame và na karmÃtastadabhÃvastasya dvyaïukÃdikrameïa sargasyÃbhÃva÷ / athavà yadyaïusamavÃyyad­«Âamathavà k«etraj¤asamavÃyi, ubhayathÃpi tasyÃcetanasya cetanÃnadhi«ÂhitasyÃprav­tte÷ karmabhÃvo 'tastadabhÃva÷ sargÃbhÃva÷ / nimittakÃraïatÃmÃtreïa tvÅÓvarasyÃdhi«ÂhÃt­tvamupari«ÂÃnnirÃkari«yate / athavà saæyogotpattyarthaæ vibhÃgotpattyarthamubhayathÃpi na karmÃta÷ sargaheto÷ saæyogasyÃbhÃvÃt pralayahetorvibhÃgasyÃbhÃvÃttadabhÃva÷ / tayo÷ sargapralayayorabhÃva ityartha÷ / tadetatsÆtraæ tÃtparyato vyÃca«Âe--## nirÃkÃryasvarÆpamupapattisahitamÃha--## svÃnugatai÷ svasaæbaddhai÷ / saæbandhaÓcÃdhÃryÃdhÃrabhÆta ihapratyayahetu÷ samavÃya÷ / pa¤camabhÆtasyÃnavayavatvÃt## tatra paramÃïukÃraïavÃde idamabhidhÅyate sÆtram / tatra prathamÃæ vyÃkhyÃmÃha--## abhighÃtÃdÅtyÃdigrahaïena nodanasaæskÃragurutvadravatvÃni g­hyante / nodanasaæskÃrÃvabhighÃtena samÃnayogak«emau, gurutvadravatve ca paramÃïugate sadÃtane iti karmasÃtatyaprasaÇga÷ / dvitÅyaæ vyÃkhyÃnamÃÓaÇkÃpÆrvamÃha--##dharmÃdharmau / #<Ãdyasya karmaïa iti / ÃtmanaÓca >#k«etraj¤asya## saæyuktasamavÃyasaæbandha ityartha÷ / ## yadyapi paramÃïuk«etraj¤ayo÷ saæyoga÷ paramÃïukarmajastathÃpi tatpravÃhasya sÃtatyamiti bhÃva÷ / sarvÃtmanà cedupacayÃbhÃva÷ / ekadeÓena hi saæyoge yÃvaïvorekadeÓau nirantarau tÃbhyÃmanye ekadeÓÃ÷ saæyogenÃvyÃptà iti prathamopapadyate / sarvÃtmanà tu nairantarye paramÃïÃvekasmin paramÃïvÃntarÃïyapi saæmÃntÅti na prathamà syÃdityartha÷ / ÓaÇkate--yadyapi ni«pradeÓÃ÷ paramÃïavastathÃpi saæyogastayoravyÃpyav­ttirevaæsvabhÃvatvÃt / kai«Ã vÃcoryuktirni«pradeÓaæ saæyogo na vyÃpnotÅti / e«aiva vÃcoryuktiryadyathà pratÅyate tattathÃbhyupeyata iti / tÃmimÃæ ÓaÇkÃæ sÆddhÃrÃmÃha--## nahyasti saæbhavo niravayava ekastadaiva tenaiva saæyuktaÓcÃsaæyuktaÓceti, bhÃvÃbhÃvayorekasminnadvaye virodhÃt / avirodhe và na kvacidapi virodho 'vakÃÓamÃsÃdayeta / pratÅtistu pradeÓakalpanayÃpi kalpyate / tadidamuktam--## tathà ca sÆddhÃreyamiti tÃmuddharati--## t­tÅyÃæ vyÃkhyÃmÃha--## nanvabhighÃtanodanÃdaya÷ pralayÃrambhasamaye kasmÃdvibhÃgÃrambhakakarmahetavo na saæbhavantyata Ãha--## saæbhavantyabhighÃtÃdaya÷ kadÃcit kvacit / na tvaparyÃyeïa sarvasmin / niyamahetorabhÃvÃdityartha÷ / ## yadyapi ÓarÅrÃdipralayÃrambhe 'sti du÷khabhogastathÃpyasau p­thivyÃdipralaye nÃstÅtyabhipretyedamuditamiti mantavyam //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.13 ## vyÃca«Âe--## na tÃvat svatantra÷ samavÃyo 'tyantaæ bhinna÷ samavÃyibhyÃæ samavÃyinau ghaÂayitumarhatyatiprasaÇgÃt / tasmÃdanena samavÃyisaæbandhinà satà samavÃyinau ghaÂanÅyau, tathà ca samavÃyasya saæbandhÃntareïa samavÃyisaæbandhe 'bhyupagamyamÃne 'navasthà / athÃsau saæbandhibhyÃæ saæbandhe na saæbandhÃntaramapek«ate saæbandhisaæbandhanaparamÃrthatvÃt / tathÃhi--nÃsau bhinne 'pi saæbandhinirapek«o nirÆpyate / na ca tasmin sati samabanghinÃvasaæbanghinau bhavata÷ / tasmÃt svabhÃvÃdeva samavÃya÷ samavÃyinorna saæbandhÃntareïeti nÃnavastheti codayati--## pariharati--## tathÃhi--saæyogo 'pi saæbandhisaæbandhanaparamÃrtha÷ / naca bhinno 'pi saæyogibhyÃæ vinà nirÆpyate / naca tasmin sati saæyoginÃvasaæyoginau bhavata iti tulyacarca÷ / yadyucyeta guïa÷ saæyoga÷, naca dravyÃsamaveto guïo bhavati, na cÃsya samavÃyaæ vinà samavetatvaæ, tasmÃtsaæyogasyÃsti samavÃya iti ÓaÇkÃmapÃkaroti---## yadyasamavÃye 'syÃguïatvaæ bhavati kÃmaæ bhavatu na na÷ kÃcitk«ati÷, tadidamuktam--## paramÃrthatastu dravyÃÓrayÅtyuktam / tacca vinÃpi samavÃyaæ svarÆpata÷ saæyogasyopapadyata eva / naca kÃryatvÃtsamavÃyyasamavÃyikÃraïÃpek«itayà saæyoga÷ samavÃyÅti yuktam, ajasaæyogasyÃtathÃtvaprasaÇgÃt / api ca samavÃyasyÃpi saæbandhyadhÅnasadbhÃvasya saæbandhinaÓcaikasya dvayorvà vinÃÓitvena vinÃÓitvÃtkÃryatvam / nahyasti saæbhavo guïo và guïaguïinau vÃvayavo vÃvayavÃvayavinau và na sto 'pyasti ca tayo÷ saæbandha iti / tasmÃt kÃrya÷ samavÃya÷ / tathà ca yathai«a nimittakÃraïamÃtrÃdhÅnotpÃda evaæ saæyogo 'pi / atha samavÃyo 'pi samavÃyyasamavÃyikÃraïe apek«ate tathÃpi saivÃnavastheti / tasmÃtsamavÃyavat saæyogo 'pi na saæbandhÃntaramapek«ate / yadyucyeta saæbandhinÃvasau ghaÂayati nÃtmÃnamapi saæbandhibhyÃæ, tat kimasÃvasaæbaddha eva saæbandhibhyÃm, evaæ cedatyantabhinno 'saæbaddha÷ kathaæ saæbandhinau saæbandhayet / saæbandhane và himavadvindhyÃvapi saæbandhayet / tasmÃtsaæyoga÷ saæyogino÷ samavÃyena saæbaddha iti vaktavyam / tadetatsamavÃyasyÃpi samavÃyisaæbandhe samÃnamanyatrÃbhiniveÓÃt / tathà cÃnavastheti bhÃva÷ //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.14 ## prav­tteraprav­tterveti Óe«a÷ / atirohitÃrthamasya bhëyam //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.15 ## yat kila bhÆtabhautikÃnÃæ mÆlakÃraïaæ tadrÆpÃdimÃn paramÃïurnitya iti bhavadbhirabhyupeyate, tasya cedrÆpÃdimattvamabhyupeyeta paramÃïutvanityatvaviruddhe sthaulyÃnityatve prasajyeyÃtÃæ, so 'yaæ prasaÇga ekadharmÃbhyupagame dharmÃntarasya / niyatà prÃptirhi prasaÇgalak«aïaæ, tadanena prasaÇgena jagatkÃraïaprasiddhaye prav­ttaæ sÃdhanaæ rÆpÃdimannityaparamÃïusiddhe÷ pracyÃvya brahmagocaratÃæ nÅyate / tadetadvaiÓe«ikÃbhyupagamopanyÃsapÆrvakamÃha--## paramÃïunityatvasÃdhanÃni ca te«Ãmupanyasya dÆ«ayati--##prÃgabhÃvÃdvyavacchinatti / ## ghaÂÃde÷ / ## ## labdharÆpaæ hi kvacit ki¤cidanyatra ni«idhyate / tenÃnityamiti laukikena ni«edhenÃnyatra nityatvasadbhÃva÷ kalpanÅya÷, te cÃnye paramÃïava iti / tanna / Ãtmanyapi nityatvopapatte÷ / vyapadeÓasya ca pratÅtipÆrvakasya tadabhÃve nirmÆlasyÃpi darÓanÃt / yatheha vaÂe yak«a iti / ## yadi satÃæ paramÃïÆnÃæ parid­ÓyamÃnasthÆlakÃryÃïÃæ pratyak«eïa kÃraïÃgrahaïamavidyà tayà nityatvam, evaæ sati dvyaïukasyÃpi nityatvam / ##tathà sati na dvyaïuke vyabhicÃra÷, tasyÃnekadravyatvenÃvidyamÃnadravyatvÃnupapatte÷ / ##yato 'dravyatvamavidyamÃnakÃraïabhÆtadravyatvamucyate, tathà ca punaruktamityÃha--## api cÃdravyatve sati sattvÃdityata eve«ÂÃrthasiddheravidyeti vyartham / athÃvidyÃpadena dravyavinÃÓakÃraïadvayÃvidyamÃnatvamucyate, dvividho hi dravyanÃÓaheturavayavavinÃÓo 'vayavavyati«aÇgavinÃÓaÓca, tadubhayaæ paramÃïau nÃsti, tasmÃnnitya÷ paramÃïu÷ / naca sukhÃdibhirvyabhicÃra÷, te«ÃmadravyatvÃdityÃha--## nirÃkaroti--## yadi hi saæyogasacivÃni bahÆni dravyÃïi dravyÃntaramÃrabheranniti prakriyà sidhyet sidhyet dravyadvayameva(?)tadvinÃÓakÃraïamiti / natvetadasti, dravyasvarÆpÃparij¤ÃnÃt / na tÃvat tantvÃdhÃrastadvyatirikta÷ paÂo nÃmÃsti ya÷ saæyogasacivaistantubhirÃrabhyetetyuktamadhastÃt / «aÂpadÃrthÃÓca dÆ«ayannagre vak«yati / kintu kÃraïameva##kÃryaæ, tacca sÃmÃnyÃtmakam / tathÃhi--m­dvà suvarïaæ và sarve«u ghaÂarucakÃdi«vanugataæ sÃmÃnyamanubhÆyate / na caite ghaÂarucakÃdayo m­tsuvarïÃbhyÃæ vyatiricyanta ityuktam / agre ca vak«yÃma÷ / tasmÃnm­tsuvarïe eva tena tenÃkÃreïa pariïamamÃne ghaÂa iti ca rucaka iti ca kapÃlaÓarkarÃkaïamiti ca ÓakalakaïikÃcÆrïamiti ca vyÃkhyÃyete / tatra tatropÃdÃnayorm­tsuvarïayo÷ pratyabhij¤ÃnÃt / na tu ghaÂÃdayo và kapÃlÃdi«u kapÃlÃdayo và ghaÂÃdi«u ca rucakÃdayo và ÓakalÃdi«u ÓakalÃdayo và rucakÃdi«u pratyabhij¤Ãyante yatra kÃryakÃraïabhÃvo bhavet / na ca vinaÓyantameva ghaÂak«aïaæ pratÅtya kapÃlak«aïo 'nupÃdÃna evotpadyate tatkimupÃdÃnapratyabhij¤Ãneneti vaktavyam, etasyà api vainÃÓikaprakriyÃyà upari«ÂÃnnirÃkari«yamÃïatvÃt / tasmÃdupajanÃpÃyadharmÃïo viÓe«ÃvasthÃ÷ sÃmÃnyasyopÃdeyÃ÷, sÃmÃnyÃtmà tÆpÃdÃnam / evaæ vyavasthite yathà suvarïadravyaæ kÃÂhinyÃvasthÃmapahÃya dravÃvasthayà pariïataæ, na ca tatrÃvayavavibhÃga÷ sannapi dravatve kÃraïaæ, paramÃïÆnÃæ bhavanmate tadabhÃvena dravatvÃnupapatte÷, tasmÃdyathà paramÃïu dravyamagnisaæyogÃtkÃÂhinyamapahÃya dravatvenà pariïamate, naca kÃÂhinyadravatve parimÃïoradhiricyete, evaæ m­dvà suvarïaæ và sÃmÃnyaæ piï¬ivasthÃmapahÃya kulÃlahemakÃrÃdi vyÃpÃrÃdghaÂarucakÅdyavasthÃmÃpadyate / na tvavayavavinÃÓÃttatsaæyogavinÃÓÃdvà vina«Âumarhanti ghaÂarucakÃdaya÷ / nahi kapÃlÃdayo 'syopÃdÃnaæ tatsaæyogo vÃsamavÃyikÃraïamapi tu sÃmÃnyamupÃdÃnaæ, tacca nityam / naca tatsaæyogasacivamekatvÃt, saæyogasya dvi«ÂhatvenaikasminnabhÃvÃt / tasmÃtsÃmÃnyasya paramÃrthasato 'nirvÃcyà viÓe«ÃvasthÃstadadhi«ÂhÃnà bhujaÇgÃdaya iva rajjvÃdyupÃdÃnÃæ upajanÃpÃyadharmÃïa iti sÃæpratam / prak­tamupasaæharati-tasmÃditi //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.16 ## anubhÆyate hi p­thivÅ gandharÆparasasparÓÃtmikà sthÆlÃ, Ãpo rasarÆpasparÓÃtmikÃ÷ sÆk«mÃ÷, rÆpasparÓÃtmakaæ teja÷ sÆk«mataraæ, sparÓÃtmako vÃyu÷ sÆk«matama÷ / purÃïe 'pi smaryate- 'ÃkÃÓaæ ÓabdamÃtraæ tu sparÓamÃtraæ samÃviÓat / dviguïastu tato vÃyu÷ ÓabdasparÓÃtmako 'bhavat //1// rÆpaæ tathaivÃviÓata÷ ÓabdasparÓaguïÃvubhau / triguïastu tato vahni÷ sa ÓabdasparÓavÃn bhavet //2// Óabda÷ sparÓaÓca rÆpaæ ca rasamÃtraæ samÃviÓat / tasmÃccaturguïà Ãpo vij¤eyÃstu rasÃtmikÃ÷ //3// Óabda÷ sparÓaÓca rÆpaæ ca rasaÓcedgandhamÃviÓat / saæhatÃn gandhamÃtreïa tÃnÃca«Âe mahÅmimÃm //4// tasmÃtpa¤caguïà bhÆmi÷ sthÆlà bhÆte«u d­Óyate / ÓÃntà ghorÃÓca mƬhÃÓca viÓe«Ãstena te sm­tÃ÷ //5// parasparÃnupraveÓÃddhÃrayanti parasparam / 'tena gandhÃdaya÷ parasparaæ saæhanyamÃnÃ÷ p­thivyÃdaya÷ / tathà ca yathÃyathà saæhanyamÃnÃnÃmupacayastathÃtathà saæhatasya sthaulyaæ, yathÃyathÃpacayastathÃtathà sauk«myatÃratamyaæ, tadevamanubhavÃgamÃbhyÃmavasthitamarthaæ vaiÓe«ikairanicchadbhirapyaÓakyÃpahnavamÃha-## astu tÃvacchabdo vaiÓe«ikaistasya p­thivyÃdiguïatvenÃnabhyupagamÃditi catvÃri bhÆtÃni catustridvyekaguïÃnyudÃh­tavÃn / anubhavÃgamasiddhamarthamuktvà vikalpya dÆ«ayati-## sthÆlap­thivyÃdivat / ## upacitasaæhanyamÃnÃnÃæ saæghÃtopacayÃt / ##sthÆlatvÃditi / yastu brÆte na gandhÃdisaæghÃta÷ paramÃïurapi tu gandhÃdyÃÓrayo dravyaæ, naca gandhÃdÅnÃæ tadÃÓrayÃïÃmupacaye 'pi dravyasyopacayo bhavitumarhatyanyatvÃditi, taæ pratyÃha-##dravyasvarÆpopacayamityartha÷ / kuta÷ / ## natÃvat paramÃïavo rÆpato g­hyante kintu kÃryadvÃrÃ, kÃryaæ ca na gandhÃdibhyo bhinnaæ, yadà na tadÃdhÃratayà g­hyate 'pi tu tadÃtmakatayÃ, tathà ca te«Ãmupacaye tadupacitaæ d­«Âamiti paramÃïubhirapi tatkÃraïairevaæ bhavitavyaæ, tathà cÃparamÃïutvaæ sthÆlatvÃdityartha÷ / dvitÅyaæ vikalpaæ dÆ«ayati-## ## yadyapyasmin kalpe sarve«Ãæ sthaulyaprasaÇgastathÃpyatisphuÂatayopek«ya dÆ«ayati-## vÃyo rÆpavattvena cÃk«u«atvaprasaÇga ityapi dra«Âavyam //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.17 ## nigadavyÃkhyÃtena bhëyeïa vyÃkhyÃtam / saæpratyutsÆtraæ bhëyak­dvaiÓe«ikatantraæ dÆ«ayati-##dravyÃdhÅnanirÆpaïatvam / na hi yathà gavÃÓvamahi«amÃtaÇgÃ÷ parasparÃnadhÅnanirÆpaïÃ÷ svatantrà nirÆpyante, vanhyÃdyanadhÅnotpattayo và dhÆmÃdayo yathà vanhyÃdyanadhÅnanirÆpaïÃ÷ svatantrà nirÆpyante, evaæ guïÃdayo na dravyÃdyanadhÅnanirÆpaïÃ÷, api tu yadà yadà nirÆpyante tadà tadà tadÃkÃratayaiva prathante na tu prathÃyÃme«Ãmasti svÃtantryaæ, tasmÃnnÃtiricyante dravyÃdapi tu dravyameva sÃmÃnyarÆpaæ tathà tathà prathata ityartha÷ / dravyakÃryatvamÃtraæ guïÃdÅnÃæ dravyÃdhÅnatvamiti manvÃnaÓcodayati--## pariharati-## na tadadhÅnotpÃdatÃæ tadadhÅnatvamÃcak«mahe kintu tadÃkÃratÃæ, tathà ca na vyabhicÃra ityartha÷ / ÓaÇkate-## yatra hi dvÃvÃkÃriïau vibhinnÃbhyÃmÃkÃrÃbhyÃmavagamyete tau saæbaddhÃsaæbaddhau và vaiyadhikaraïyena pratibhÃsete, yatheha kuï¬e dadhi yathà và gauraÓva iti, na tathà guïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃ÷, te«Ãæ dravyakÃratayÃkÃrÃntarÃyogena dravyÃdÃkÃriïo 'nyatvenÃkÃritayà vyavasthÃnÃbhÃvÃt seyamayutasiddhi÷ / tathà ca sÃmÃnÃdhikaraïyena prathetyartha÷ / tÃmimÃmayutasiddhiæ vikalpya dÆ«ayati--## tatrÃp­thagdeÓatvaæ tadabhyupagamena virudhyata ityÃha--## yadi tu saæyogino÷ kÃryayo÷ saæbandhibhyÃmanyadeÓatve yutasiddhistato 'nyÃyutasiddhi÷, nityayostu saæyoginordvayoranyatarasya và p­thaggatimattvaæ yutasiddhistato 'nyÃyutasiddhi÷, tathà cÃkÃÓaparamÃïvo÷ paramÃïvoÓca saæyuktayoryutasiddhi÷ siddhà bhavati / guïaguïinoÓca ÓauklyapaÂayorayutasiddhi÷ siddhà bhavati / nahi tatra ÓauklyapaÂÃbhyÃæ saæbandhibhyÃmanyadeÓau ÓauklyapaÂau / satyapi paÂasya tadanyatantudeÓatve Óauklyasya saæbandhipaÂadeÓatvÃt / tanna / nityayorÃtmÃkÃÓayorajasaæyoge ubhayasyà api yutasiddherabhÃvÃt / na hi tayo÷ p­thagÃÓrayÃÓritatvamanÃÓrayatvÃt / nÃpi dvayoranyatarasya và p­thaggatimattvamÆrtatvenobhayorapi ni«kriyatvÃt / na cÃjasaæyogo nÃsti tasyÃnumÃnasiddhatvÃt / tathÃhi--ÃkÃÓamÃtmasaæyogi, mÆrtadravyasaÇgitvÃt, ghaÂÃdivadityanumÃnam / p­thagÃÓrayÃÓrayitvap­thaggatimattvalak«aïayutasiddheranyà tvayutasiddhiryadyapi nÃbhyupetavirodhamÃvahati tathÃpi na sÃmÃnÃdhikaraïyaprathÃmupapÃdayitumarhati / evaæ lak«aïe 'pi hi samavÃye guïaguïinorabhyupagamyamÃne saæbaddhe iti pratyaya÷ syÃnna tÃdÃtmyapratyaya÷ / asya copapÃdanÃya samavÃya ÃsthÅyate bhavadbhi÷ / sa cedÃsthito 'pi na pratyayamimamupapÃdayet k­taæ tatkalpanayà / na ca pratyak«a÷ sÃmÃnÃdhikaraïyapratyaya÷ samavÃyagocara÷, tadviruddhÃrthatvÃt / tadgocaratve hi paÂe Óukla ityevamÃkara÷ syÃnna tu paÂa÷ Óukla iti / naca Óuklapadasya guïaviÓi«ÂaguïiparatvÃdevaæ pratheti sÃæpratam / nahi Óabdav­ttyanusÃri pratyak«am / nahyagnirmÃïavaka ityupacaritÃgnibhÃvo mÃïavaka÷ pratyak«eïa dahanÃtmanà prathate / na cÃyamabhedavibhrama÷ samavÃyanibandhano bhinnayorapÅti vÃcyam, guïÃdisadbhÃve tadbhede ca pratyak«ÃnubhavÃdanyasya pramÃïasyÃbhÃvÃttasya ca bhrÃntatve sarvÃbhÃvaprasaÇgÃt / tadÃÓrayasya tu bhedasÃdhanasya tadviruddhatayotthÃnÃsaæbhavÃt / tadidamuktam--## api cÃyutasiddhaÓabdo 'p­thagutpattau mukhya÷, sà ca bhavanmate na dravyaguïayorasti, dravyasya prÃksiddherguïasya ca paÓcÃdutpatte÷, tasmÃnmithyÃvÃdo 'yamityÃha--## atha bhavatu kÃraïasya yutasiddhi÷, kÃryasya tvayutasiddhi kÃraïÃtirekeïÃbhÃvÃdityÃÓaÇkyÃnyathà dÆ«ayati--## saæbandhidvayÃdhÅnasadbhÃvo hi saæbandho nÃsatyekasminnapi saæbandhini bhavitumarhati / naca samavÃyo nitya÷ svatantra iti coktamadhastÃt / naca kÃraïasamavÃyÃdananyà kÃryasyotpattiriti Óakyaæ vaktum, evaæ hi sati samavÃyasya nityatvÃbhyupagamÃt kÃraïavaiyarthyaprasaÇga÷ / utpattau ca samavÃyasya saiva kÃryasyÃstu kiæ samavÃyena / siddhayostu saæbandhe yutasiddhiprasaÇga÷ / na cÃnyÃyutasiddhi÷ saæbhavatÅtyetaduktam / tataÓca yaduktaæ vaiÓe«ikairyutasiddhyabhÃvÃt / ## yutasiddhyabhÃvasyaivÃbhÃvÃt / etenÃprÃptisaæyogau yutasiddhirityapi lak«aïamanupapannam / mà bhÆdaprÃpti÷ kÃryakÃraïayo÷, prÃptistvanayo÷ saæyoga eva kasmÃnna bhavati, tatrÃsyà asaæyogatvÃyÃnyÃyutasiddhirvaktavyà / tathà ca saivocyatÃæ kimanayà parasparÃÓrayado«agrastayà / na cÃnyà saæbhavatÅtyuktam / yadyucyetÃprÃptipÆrvikà prÃptiranyatarakarmajobhayakarmajà và saæyoga÷, yathà sthÃïuÓyenayormallayorvà / naca tantupaÂayo÷ saæbandhastathÃ, utpannamÃtrasyaiva paÂasya tantusaæbandhÃt / tasmÃtsamavÃya evÃyamityata Ãha--## saæyogajo 'pi hi saæyogo bhavadbhirabhyupeyate na kriyÃja evetyartha÷ / na cÃprÃptipÆrvikaiva prÃpti÷ saæyoga÷, ÃtmÃkÃÓasaæyoge nitye tadabhÃvÃt, kÃryasya cotpannamÃtrasyaikasmin k«aïe kÃraïaprÃptivirahÃcceti / api ca saæbandhirÆpÃtirikte saæbandhe siddhe tadavÃntarabhedÃya lak«aïabhedo 'nuÓrÅyeta sa eva tu saæbandhyatirikto 'siddha÷, uktaæ hi parastÃdatirikta÷ saæbandhibhyÃæ saæbandho 'saæbaddho na saæbandhinau ghaÂayitumi«Âe / saæbandhisaæbandhe cÃnavasthiti÷ / tasmÃdupapattyanubhavÃbhyÃæ na kÃryasya kÃraïÃdanyatvam, api tu kÃraïasyaivÃyamanirvÃcya÷ pariïÃmabheda iti / tasmÃt kÃryasya kÃraïÃdanatirekÃn kiæ kena saæbaddhaæ, saæyogasya ca saæyogibhyÃmanatirekÃt kastayo÷ saæyoga ityÃha--## vicÃrÃsahatvenÃnirvÃcyatÃmasyÃparibhÃvayannÃÓaÇkate--## nirÃkaroti--## tattadanirvacanÅyÃnekaviÓe«ÃvasthÃbhedÃpek«ayaikasminnapi nÃnÃbuddhivyapadeÓopapattiriti / yathaiko devadatta÷ svagataviÓe«Ãpek«ayà manu«yo brÃhmaïo 'vadÃta÷, svagatÃvasthÃbhedÃpek«ayà bÃlo yuvà sthavira÷, svakriyÃbhedÃpek«ayà Órotriya÷, parÃpek«ayà tu pità putra÷ pautro bhrÃtà jÃmÃteti / nidarÓanÃntaramÃha--## dÃr«ÂÃntike yojayati--## aÇgulyornairantaryaæ saæyoga÷, dadhikuï¬ayorauttarÃdharyaæ saæyoga÷ / kÃryakÃraïayostu tÃdÃtmye 'pyanirvÃcyasya kÃryasya bhedaæ vivak«itvÃ##rityuktam / ## ityetadapyanirvÃcyabhedÃbhiprÃyam / apicÃd­«Âavatk«etrasaæyogÃt paramÃïumanasoÓcÃdyaæ karma bhavadbhiri«yate / 'agnerÆrdhvajvalanaæ vÃyostiryakpavanamaïumanasoÓcÃdyaæ karmetyad­«ÂakÃritÃni'iti vacanÃt / na cÃïumanasorÃtmÃnÃpradeÓena saæyoga÷ saæbhavati / saæbhave cÃïumanasorÃtmavyÃpitvÃt paramamahattvenÃnaïutvaprasaÇgÃt / naca pradeÓav­ttiranayorÃtmanà saæyogo 'pradeÓatvÃdÃtmana÷, kalpanÃyÃÓca vastutattvavyavasthÃpanÃsahatvÃdatiprasaÇgÃdityÃha--## ##dvÃbhyÃmaïubhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ sÃvayavasya kÃryasya## saæÓle«a÷ saægraho yata ekasaæbandhyÃkar«e saæbandhyantarÃkar«o bhavati tasyÃnupapattiriti / ata eva saæyogÃdanya÷## nirÃkaroti--## kuta÷ / ## tadvibhajate--## ye hi paricchinnÃste sÃvayavÃ÷, yathà ghaÂÃdaya÷ / tathà ca paramÃïava÷, tasmÃtsÃvayavà anityÃ÷ syu÷ / aparicchinnatve cÃkÃÓÃdivat paramÃïutvavyÃghÃta÷ ÓaÇkate--## nirÃkaroti--## kiæ sÆk«matvÃt paramÃïavo na vinaÓyantyatha niravayavatayà tatra pÆrvasmin kalpe idamuktam--## bhavanmate uttaraæ kalpamÃÓaÇkya nirÃkaroti--## yathà hi pi«Âapiï¬o 'vinaÓyadavayavasaæyoga eva prathate, prathamÃnaÓcÃÓvaÓaphÃkÃratÃæ nÅyamÃna÷ puro¬ÃÓatÃmÃpadyate, tatra piï¬o naÓyati puro¬ÃÓaÓcotpadyate, nahi tatra piï¬Ãvayavasaæyogà vinaÓyanti, api tu saæyuktà eva santa÷ paraæ prathanena nudyamÃnà adhikadeÓavyÃpakà bhavanti, evamagnisaæyogena suvarïadravyÃvayavÃ÷ saæyuktà eva santo dravÅbhÃvamÃpadyante, natu mitho vibhajyante / tasmÃdyathÃvayavasaæyogavinÃÓÃvantareïÃpi suvarïapiï¬o vinaÓyati, saæyogÃntarotpÃdamantareïa ca suvarïe drava upajÃyate, evamantareïÃpyavayavasaæyogavinÃÓaæ paramÃïavo vinaÇk«yantyanye cotpatsyanta iti sarvamavadÃtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.18 ## avÃntarasaægatimÃha-- ## vaiÓe«ikÃ÷ khalvardhavainÃÓikÃ÷ / te hi paramÃïvÃkÃÓÃdikkÃlÃtmamanasÃæ ca sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃæ ca guïÃnÃæ ca ke«Ã¤cinnityatvamabhyupetya Óe«ÃïÃæ niranvayavinÃÓamupayanti, tena ter'dhavainÃÓikÃ÷ / tena tadupanyÃso vainÃÓikatvasÃmyena sarvavainÃÓikÃn smÃrayatÅti tadanantaraæ vainÃÓikamatanirÃkaraïamiti / ardhavainÃÓikÃnÃæ sthirabhÃvavÃdÅnÃæ samudÃyÃrambha upapadyetÃpi, k«aïikabhÃvavÃdÅnÃæ tvasau dÆrÃpeta ityupapÃdayi«yÃma÷ / tena##ityuktam / tadidaæ dÆ«aïÃya vainÃÓikamatamupanyasituæ tatprakÃrabhedÃnÃha--## vÃdivaicitryÃt khalu, kecitsarvÃstitvameva rÃddhÃntaæ pratipadyante kecijjhÃnamÃtrÃstitvam / kecitsarvaÓÆnyatÃm / atha tvatrabhavatÃæ sarvaj¤ÃnÃæ tattvapratipattibhedo na saæbhavati, tattvasyaikarÆpyÃdityetadaparito«eïÃha--## hÅnamadhyamotk­«Âadhiyo hi Ói«yà bhavanti / tatra ye hÅnamatayaste sarvÃstitvavÃdena tadÃÓayÃnurodhÃcchÆnyatÃyÃmavatÃryante / ye tu madhyamÃste j¤ÃnamÃtrÃstitvena ÓÆnyatÃyÃmavatÃryante / ye tu prak­«Âamatayastebhya÷ sÃk«Ãdeva ÓÆnyatÃtattvaæ pratipÃdyate / yathoktaæ bodhicittavivaraïe--deÓanà lokanÃthÃnÃæ sattvÃÓayavaÓÃnugÃ÷ / bhidyante bahudhà loka upÃyairbahubhi÷ puna÷ //1// gambhÅrottÃnabhedena kvaciccobhayalak«aïà / bhinnÃpi deÓanÃbhinnà ÓÆnyatÃdvayalak«aïà //2// iti / yadyapi vaibhëikasautrÃntikayoravÃntaramatabhedo 'sti, tathÃpi sarvÃstitÃyÃmasti saæpratipattirityekÅk­tyopanyÃsa÷ / tathà ca tritvamupapannamiti / p­thivÅ svarasvabhÃvÃ, Ãpa÷ snehasvabhÃvÃ÷, agniru«ïasvabhÃva÷, vÃyurÅraïasvabhÃva÷ / Åraïaæ preraïam / bhÆtabhautikÃnuktvà cittacaittikÃnÃha--## rÆpyante ebhiriti rÆpyanta iti ca vyutpatyà savi«ayÃïÅndriyÃïi rÆpaskandha÷ / yadyapi rÆpyamÃïÃ÷ p­thivyÃdayo bÃhyÃstathÃpi kÃyasthatvÃdvà indriyasaæbandhÃdvà bhavantyÃdhyÃtmikÃ÷ / vij¤Ãnaskandho 'hamityÃkÃro rÆpÃdivi«aya indriyÃdijanyo và daï¬ÃyamÃna÷ / vedanÃskandho yà priyÃpriyÃnubhayavi«ayasparÓe su÷khadu÷khatadrahitaviÓe«Ãvasthà cittasya jÃyate sa vedanÃskandha÷ / saæj¤Ãskandha÷ savikalpapratyaya÷ saæj¤ÃsaæsargayogyapratibhÃsa÷, yathà ¬ittha÷ kuï¬alÅ gauro brÃhmaïo gacchatÅtyeva¤jÃtÅyaka÷ / saæskÃraskandho rÃgÃdaya÷ kleÓÃ÷, upakleÓÃÓca madamÃnÃdaya÷, dharmÃdharmau ceti / tadete«Ãæ samudÃya÷ pa¤caskandhÅ / ## bÃhye p­thivyà dvyaïuhetuke bhÆtabhautikasamudÃye, rÆpavij¤ÃnÃdiskandhahetuke ca samudÃya ÃdhyÃtmike 'bhipreyamÃïe tadaprÃptistasya samudÃyasyÃyuktatà / ## cetano hi kulÃlÃdi÷ sarvaæ m­ddaï¬Ãdyupasaæh­tya samudÃyÃtmakaæ ghaÂamÃracayan d­«Âa÷ / nahyasati m­ddaï¬ÃdivyÃpÃriïÅ vidu«i kulÃle svayamacetanà m­ddaï¬Ãdayo vyÃp­tya jÃtu ghaÂamÃracayanti / na cÃsati kuvinde tantuvemÃdaya÷ paÂaæ vayante / tasmÃt kÃryotpÃdastadanuguïakÃraïasamavadhÃnÃdhÅnastadabhÃve na bhavati / kÃryotpÃdÃnuguïaæ ca kÃraïasamavadhÃnaæ cetanaprek«ÃdhÅnamasatyÃæ cetanaprek«ÃyÃæ na bhavitumutsahata iti kÃryotpattiÓcetanaprek«ÃdhÅnatvavyÃptà vyÃpakaviruddhopalabdhyà cetanÃnadhi«Âhitebhya÷ kÃraïebhyo vyÃvartamÃnà cetanÃdhi«Âhitatva evÃvati«Âhata iti pratibandhasiddhi÷ / yadyucyeta addhà cetanÃdhÅnaiva kÃryotpatti÷, asti tu cittaæ cetanaæ, taddhÅndriyÃdivi«ayasparÓe satyabhijvalat tatkÃraïacakraæ yathÃyathà kÃryÃya paryÃptaæ tathÃtathà prakÃÓayadacetanÃni kÃraïÃnyadhi«ÂhÃya kÃryamabhinirvartayatÅti, tatrÃha--## na khalu bÃhyÃbhyantarasamudÃyasiddhimantareïa cittÃbhijvalanaæ, tatastu tÃmicchan duruttaramitaretarÃÓrayamÃviÓediti / na ca prÃgbhavÅyà cittÃbhidÅptiruttarasamudÃyaæ ghaÂayati / ghaÂanasamaye tasyÃÓcirÃtÅtatvena sÃmarthyavirahÃt / asmadrÃddhÃntavadanyasya## kÃraïavinyÃsabhedaæ hi vidvÃn kartà bhavati / na cÃnvayavyatirekÃvantareïa tadvinyÃsabhedaæ veditumarhati / naca sak«aïiko 'nvayavyatirekakÃlÃnavasthÃyÅ j¤ÃtumanvayavyatirekÃvutsahate / ata uktam--## yadyucyeta asamavahitÃnyeva kÃraïÃni kÃryaæ kari«yanti parasparÃnapek«Ãïi, k­tamatra samavadhÃyayitrà cetanenetyata Ãha--## yadyucyate astyÃlayavij¤ÃnamahaÇkÃrÃspadaæ pÆrvÃparÃnusaædhÃt­, tadeva kÃraïÃnÃæ pratisaædhÃt­ bhavi«yatÅti, tatrÃha--#<ÃÓayasyÃpÅti /># yat khalvekaæ yadi sthiramÃsthÅyeta tato nÃmÃntareïÃtmaiva / atha k«aïikaæ, tata uktado«Ãpatti÷ / naca tatsaætÃnastasyÃnyatve nÃmÃntareïÃtmÃbhyupagato 'nanyatve ca vij¤Ãnameva, tacca k«aïikamevetyuktado«Ãpatti÷ / ÃÓerate 'smin karmÃnubhavavÃsanà ityÃÓaya Ãlayavij¤Ãnaæ tasya / api ca prav­tti÷ samudÃyinÃæ vyÃpÃra÷ / naca k«aïikÃnÃæ vyÃpÃro yujyate / vyÃpÃro hi vyÃpÃradÃÓrayastatkÃraïakaÓca loke prasiddha÷ / tena vyÃpÃravatà vyÃpÃrÃtpÆrvaæ vyÃpÃrasamaye ca bhavitavyam / anyathà kÃraïatvÃÓrayatvayorayogÃt / na ca samasamayayorasti kÃryakÃraïabhÃva÷ / nÃpi bhinnakÃlayorÃdhÃrÃdheyabhÃva÷ / tathà ca k«aïikatvahÃnirityÃha--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.19 ## yadyapÅti / ayamartha÷--saæk«epato hi pratÅtyasamutpÃdalak«aïamuktaæ buddhena 'idaæ pratyayaphalam'iti / 'utpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃmanutpÃdÃdvà sthitai«Ã dharmÃïÃæ dharmatÃ' / 'dharmasthitità dharmaniyÃmakatà pratÅtyasamutpÃdÃnulomatÃ'iti / atha punarayaæ pratÅtyasamutpÃdo dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ bhavati hetÆpanibandhataÓca pratyayopanibandhataÓca / sa punardvividho--bÃhya ÃdhyÃtmikaÓca / tatra bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya hetÆpanibandha÷--yadidaæ bÅjÃdaÇkuro 'ÇkurÃtpatraæ patrÃtkÃï¬aæ kÃï¬ÃnnÃlo nÃlÃdgarbho garbhÃcchÆka÷ ÓÆkÃtpu«paæ pu«pÃtphalamiti / asati bÅje 'Çkuro na bhavati, yÃvadasati pu«pe phalaæ na bhavati / sati tu bÅje 'Çkuro bhavati, yÃvat pu«pe sati phalamiti / tatra bÅjasya naivaæ bhavati j¤ÃnamahamaÇkuraæ nirvartayÃmÅti / aÇkurasyÃpi naivaæ bhavati j¤Ãnamahaæ bÅjena nirvartita iti / evaæ yÃvatpu«pasya naivaæ bhavatyahaæ phalaæ nirvartayÃmÅti / evaæ phalasyÃpi naivaæ bhavatyahaæ pu«peïÃbhinirvartitamiti / tasmÃdasatyapi caitanye bÅjÃdÅnÃmasatyapi cÃnyasminnadhi«ÂhÃtari kÃryakÃraïabhÃvaniyamo d­Óyate / ukto hetÆpanibandha÷ / pratyayopanibandha÷ pratÅtyasamutpÃdasyocyate / pratyayo hetÆnÃæ samavÃya÷ / hetuæ hetuæ pratyayante hetvantarÃïÅti, te«ÃmayamÃnÃnÃæ bhÃva÷ pratyaya÷ / samavÃya iti yÃvat / yathà «aïïÃæ dhÃtÆnÃæ samavÃyÃdbÅjaheturaÇkuro jÃyate / tatra ca p­thivÅdhÃturbÅjasya saægrahak­tyaæ karoti yato 'Çkura÷ kaÂhino bhavati, abdhÃturbÅjaæ snehayati, tejodhÃturbÅjaæ paripÃcayati, vÃyudhÃturbÅjamabhinirharati yato 'Çkuro bÅjÃnnirgacchati, ÃkÃÓadhÃturbÅjasyÃnÃvaraïak­tyaæ karoti, ­turapi bÅjasya pariïÃmaæ karoti, tadete«ÃmavikalÃnÃæ dhÃtÆnÃæ samavÃye bÅje rohityaÇkuro jÃyate nÃnyathà / tatra p­thivÅdhÃtornaivaæ bhavatyahaæ bÅjasya saægrahak­tyaæ karomÅti, yÃvad­tornaivaæ bhavatyahaæ bÅjasya pariïÃmaæ karomÅti / aÇkurasyÃpi naivaæ bhavatyahamebhi÷ pratyayairnirvartita iti / tathÃdhyÃtmika÷ pratÅtyasamutpÃdo dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ bhavati hetÆpanibandhata÷ pratyayopanibandhataÓca / tatrÃsya hetÆpanibandho yadidamavidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà yÃvajjÃtipratyayaæ jarÃmaraïÃdÅti avidyà cennÃbhavi«yannaiva saæskÃrà ajani«yanta / evaæ yÃvajjÃti÷ / jÃtiÓcennÃbhavi«yannaiva jarÃmaraïÃdaya utpatsyanta / tatrÃvidyÃyà naivaæ bhavatyahaæ saæskÃrÃnabhinirvartayÃmÅti / saæskÃrÃïÃmapi naivaæ bhavati vayamavidyayà nirvartità iti / evaæ yÃvajjÃtyà api naivaæ bhavatyahaæ jarÃmaraïÃdyabhinirvartayÃmÅti / jarÃmaraïÃdÅnÃmapi naivaæ bhavati vayaæ jÃtyÃdibhirnirvartità iti / atha ca satsvavidyÃdi«u svayamacetane«u cetanÃntarÃnadhi«Âhite«vapi saæskÃrÃdÅnÃmutpatti÷, bÅjÃdi«viva satsvacetane«u cetanÃntarÃnadhi«Âhite«vapyaÇkurÃdÅnÃm / idaæ pratÅtya prÃpyedamutpadyata ityetÃvanmÃtrasya d­«ÂatvÃccetanÃdhi«ÂhÃnasyÃnupalabdhe÷ / so 'yamÃdhyÃtmikasya pratÅtyasamutpÃdasya hetÆpanibandha÷ / atha pratyayopanibandha÷--p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓavij¤ÃnadhÃtÆnÃæ samavÃyÃdbhavati kÃya÷ / tatra kÃyasya p­thivÅdhÃtu÷ kÃÂhinyaæ nirvartayati / abdhÃtu÷ snehayati kÃyam / tejodhÃtu÷ kÃyasyÃÓitapÅte paripÃcayati / vÃyudhÃtu÷ kÃyasya ÓvÃsÃdi karoti / ÃkÃÓadhÃtu÷ kÃyasyÃnta÷ su«irabhÃvaæ karoti / yastu nÃmarÆpÃÇkuramabhinirvartayati pa¤cavij¤ÃnakÃryasaæyuktaæ sÃsravaæ ca manovij¤Ãnaæ, so 'yamucyate vij¤ÃnadhÃtu÷ / yadà hyÃdhyÃtmikÃ÷ p­thivyÃdidhÃtavo bhavantyavikalÃstadà sarve«Ãæ samavÃyÃdbhavati kÃyasyotpatti÷ / tatra p­thivyÃdidhÃtÆnÃæ naivaæ bhavati vayaæ kÃyasya kÃÂhinyÃdi nirvartayÃma iti / kÃyasyÃpi naivaæ bhavati j¤Ãnamahamebhi÷ pratyayairabhinirvartita iti / atha ca p­thivyÃdidhÃtubhyo 'cetanebhyaÓcetanÃntarÃnadhi«Âhitebhyo 'Çkurasyevaæ kÃyasyotpatti÷ / so 'yaæ pratÅtyasamutpÃdo d­«ÂatvÃnnÃnyathayitavya÷ / tatraite«veva «aÂsu dhÃtu«u yaikasaæj¤Ã, piï¬asaæj¤Ã, nityasaæj¤Ã, su÷khasaæj¤Ã, sattvasaæj¤Ã, pudgalasaæj¤Ã, manu«yasaæj¤Ã, mÃt­duhit­saæj¤Ã, ahaÇkÃramamakÃrasaæj¤Ã,##saæsÃrÃnarthasaæbhÃrasya mÆlakÃraïaæ, tasyÃmavidyÃyÃæ satyÃæ##rÃgadve«amohà vi«aye«u pravartante / vastuvi«ayà vij¤a##vij¤ÃnÃccatvÃro rÆpiïa upÃdÃnaskandhÃstannÃma, tÃnyupÃdÃya rÆpamabhinirvartate / tadaikadhyamabhisaæk«ipya##nirucyate ÓarÅrasyaiva kalalabuddudÃdyavasthà nÃmarÆpasaæmiÓritÃnÅndriyÃïi#<«a¬Ãyatanaæ, >#nÃmarÆpendriyÃïÃæ trayÃïÃæ saænipÃta÷## sparÓÃdvedanà sukhÃdikÃ, vedanÃyÃæ satyÃæ kartavyametatsukhaæ punarmayetyadhyavasÃnan##bhavati / tata##vÃkkÃyace«Âà bhavati / tato ##bhavatyasmÃjjanmeti bhavo dharmÃdharmau, taddhetuka÷ skandhaprÃdurbhÃvo ##janma / janmahetukà uttare##daya÷ / jÃtÃnÃæ skandhÃnÃæ paripÃko ## skandhÃnÃæ nÃÓo ## mriyamÃïasya mƬhasya sÃbhi«aÇgasya putrakalatrÃdÃvÃntardÃha÷#<Óoka÷ /># tadutthaæ pralapanaæ hà mÃta÷, hà tÃta, hà ca me putrakalatrÃdÅti## pa¤cavij¤ÃnakÃryasaæyuktamasÃdhyanubhavanan## mÃnasaæ ca du÷khan##ÓcopÃyÃsta upakleÓà g­hyante / te 'mÅ parasparahetukÃ÷, janmÃdihetukà avidyÃdayo 'vidyÃdihetukÃÓca janmÃdayo ghaÂÅyantravadaniÓamÃvartamÃnÃ÷ santÅti tadetairavidyÃdibhi##iti / tadetaddÆ«ayati-##kuta÷,## ayamabhisaædhi÷--yat khalu hetÆpanibandhaæ kÃryaæ tadanyÃnapek«aæ hetumÃtrÃdhÅnotpÃdatvÃdutpadyatÃæ nÃma / pa¤caskandhasamudÃyastu pratyayopanibaddho na hetumÃtrÃdhÅnotpatti÷ / api tu nÃnÃhetusamavadhÃnajanmà / na ca cetanamantareïÃnya÷ saænidhÃpayitÃsmi kÃraïÃnÃmityuktam / bÅjÃdaÇkurotpatterapi pratyayopanibaddhÃyà vivÃdÃdhyÃsitatvena pak«anik«iptatvÃt, pak«eïa ca vyabhicÃrodbhÃvanÃyÃmatiprasaÇgena sarvÃnumÃnocchedaprasaÇgÃt / syÃdetat / anapek«Ã evÃntyak«aïaprÃptÃ÷ k«ityÃdayo 'ÇkuramÃrabhante / te«Ãæ tÆpasarpaïapratyayavaÓÃtparasparasamavadhÃnam / na caikasmÃdeva kÃraïÃtkÃryasiddhe÷ kimanyai÷ kÃraïairiti vÃcyam / kÃraïacakrÃnantaraæ kÃryotpÃdÃt siddhamityeva nÃsti / na caiko 'pitatkÃraïasamarthaæ ityanya udÃsata iti yuktam / nahi te prek«Ãvanto yenaivamÃlocayeyurasmÃsu samartha eko 'pi kÃrye iti k­taæ na÷ saænidhineti / kintÆpasarpaïapratyayÃdhÅnaparasparasaænidhÃnotpÃdà nÃnutpattuæ nÃpyasaænidhÃtumÅÓate / tÃæÓca sarvÃnanapek«Ãn pratÅtya kÃryamapi na notpattumarhati / naca svamahimnà sarve kÃryamutpÃdayanto 'pi nÃnÃkÃryÃïÃmÅsate tatraiva te«Ãæ sÃmarthyÃt / na ca kÃraïabhedÃt kÃryabheda÷, sÃmagryà ekatvÃt / tadbhedasya ca kÃryanÃnÃtvahetutvÃttathà darÓanÃt / tanna / yadyantyak«aïaprÃptà anapek«Ã÷ svakÃryopajanane, hantÃnena krameïa tata÷ pÆrve tata÷ pÆrve sarva evÃnapek«ÃstattatsvakÃryopajanana iti kusÆlasthatvÃviÓe«e 'pi yena bÅjak«aïena kusÆlasthena svakÃryak«aïaparamparayÃÇkurotpattisamartho bÅjak«aïo janayitavya÷ so 'napek«a eva bÅjak«aïa÷ svakÃryopajanane evaæ sarva eva tadanantarÃnantapavartino bÅjak«aïa anapek«Ã iti kusÆlanihitabÅja eva syÃt k­tÅ k­«Åvala÷ k­tamasya du÷khabahulena k­«ikarmaïà / yena hi bÅjak«aïena svak«aïaparamparayÃÇkuro janayitavyastasyÃnapek«Ãsau k«aïaparamparà kusÆla evÃÇkuraæ kari«yatÅti / tasmÃtparasparÃpek«Ã evÃntyà và madhyà và pÆrve và k«aïÃ÷ kÃryopajanana iti vaktavyam / yathÃhu÷--'na ki¤cidekamekasmÃtsÃmagryÃ÷ sarvasaæbhava÷'iti / taccedaæ samavadhÃnaæ kÃraïÃnÃæ vinyÃsabhedatatprayojanÃbhij¤aprek«ÃvatpÆrvakaæ d­«Âamiti nÃcetanÃdbhavitumarhati / tadidamuktam--## itaretarahetutve 'pÅtyartha÷ / uktamabhisaædhimavidvÃn paricodayati--## pariharati--## kimÃk«epa utpÃdanam, Ãho j¤Ãpanam / tatra na tÃvat kÃraïamanyathÃnupapadyamÃnaæ kÃryamutpÃdayati, kintu svasÃmarthyena / tasmÃjj¤Ãpanaæ vaktavyam / tathà ca j¤ÃpitasyÃnyadutpÃdakaæ vaktavyam / tacca sthirapak«e 'pi satyapi ca bhoktaryadhi«ÂhÃtÃraæ cetanamantareïa na saæbhavati kimaÇga, puna÷ k«aïike«u bhÃve«u / bhokturbhogenÃpi kadÃcidÃk«ipyeta saæghÃta÷, sa tu bhoktÃpi nÃstÅti dÆrotsÃritatvaæ darÓayati--## api ca bahava upakÃryopakÃrakabhÃvena sthitÃ÷ kÃryaæ janayanti / naca k«aïikapak«a upakÃryopakÃrakabhÃvo 'sti, bhÃvasyopakÃrÃnÃspadatvÃt / k«aïasyÃbhedyatvÃdanupak­topak­tatvÃsaæbhavÃt / kÃlabhedena và tadupapattau k«aïikatvavyÃghÃtÃt / tadidamÃha--#<ÃÓrayÃÓrayiÓÆnye«u ceti / athÃyamabhiprÃya iti /># yadà hi pratyayopanibandha÷ pratÅtyasamutpÃdo bhavettadà cetano 'dhi«ÂhÃtÃpek«etÃpi, na tu pratyayopanibandhano 'pi tu hetÆpanibandhana÷ / tathÃca k­tamadhi«ÂhÃtrà / hetu÷ svabhÃvata eva kÃryasaæghÃtaæ kari«yati kevala iti bhÃva÷ / astu tÃvadyathà kevalÃddheto÷ kÃryaæ nopajÃyata iti, anyonyÃÓrayaprasaÇgo 'smin pak«a ityÃÓayavÃnÃha-#<-kathaæ tameveti /># saæprati pratyayopanibandhanaæ pratÅtyasamutpÃdamÃstÃya codayati--## asthirà api hi bhÃvÃ÷ sadà saæhatà evodayante vyante ca / na punaratistato 'vasthitÃ÷ kenacit pu¤jÅkriyante / tathà ca k­tamatra saæhantrà cetaneneti bhÃva÷ / ##iti parasparÃÓrayaæ nivartayati / tadetadvikalpya dÆ«ayati--## sa khalu saæghÃtasaætativarti dharmÃdharmÃhvaya÷ saæskÃrasaætÃno yathÃyathaæ sukhadu÷khe janayannÃgantukaæ ka¤canÃnÃsÃdya svata eva janayet, ÃsÃdya và / anÃsÃdyajanane sadaiva sukhadu÷khe janayet, samarthasyÃnapek«asyÃk«epÃyogÃt / ÃsÃdya janane tadÃsÃdanakÃraïaæ prek«ÃvÃnabhyupeya÷ / tathÃca na pratyayopanibandhana÷ pratÅtyasamutpÃda÷ / tasmÃdanenÃgantukÃnapek«asya saædhÃtasaætÃnasyaiva sad­Óajanane visad­Óajanane và svabhÃva Ãstheya÷ / tathà ca bhëyoktaæ dÆ«aïamiti / ## aprÃptabhogo hi bhogÃrthÅ bhogamÃptukÃmastatsÃdhane pravartata iti pratyÃtmasiddham / seyaæ prav­ttirbhogÃdanyasmin sthire bhoktari bhogatatsÃdhanasamayavyÃpini kalpyate nÃsthire / naca bhogÃdananyasmin / nahi bhogo bhogÃya kalpate nÃpyanyo bhogÃyÃnyasya / evaæ mok«e 'pi dra«Âavyam / tatra bubhuk«umumuk«Æ cet sthirÃvÃsthÅyeyÃtÃæ tadÃbhyupetahÃnam, asthairyà và prav­ttiprasaÇga ityartha÷ / ## bhoktrabhÃvena prav­ttyanupapatte÷ kartrabhÃva÷ / tata÷ karmabhÃvÃtsaæghÃtÃsiddhirityartha÷ //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.20 ## pÆrvasÆtreïa saægatimasyÃha--## hetÆpanibandhanaæ pratÅtyasamutpadamabhyupetya pratyayopanibandhana÷ pratÅtyasamutpÃdo dÆ«ita÷ / saæprati hetÆpanibandhanamapi taæ dÆ«ayatÅtyartha÷ / dÆ«aïamÃha--## na tÃvadvaiÓe«ikavannirodhakÃraïasÃænidhyaæ nirudhyamÃnatà svÅkriyate vainÃÓikairakÃraïaæ vinÃÓamabhyupagacchadbhistasyÃni«ÂhatvÃd / tasmÃdvinÃÓagrastasvamaciraniruddhatvaæ nirudhyamÃnatvaæ vaktavyam / niruddhatvaæ ca ciraniruddhatvaæ vivak«itaæ, tathà cobhayorapyabhÃvagrastatvÃddhetutvÃnupapatti÷ / ÓaÇkate--## kÃraïasya hi kÃryotpÃdÃt prÃkkÃlasattÃr'thavatÅ na kÃryakÃlÃ, tadà kÃryasya siddhatvena tatsidydharthÃyÃ÷ sattÃyà anupayogÃditi bhÃva÷ / tadetallokad­«Âyà dÆ«ayati--## bhÆtvà vyÃp­tya bhÃvÃ÷ prÃyeïa hi kÃryaæ kurvanto loke d­Óyante / tathà ca sthiratvam, itarathà tu lokavirodha iti / puna÷ ÓaÇkate--## yathÃhu÷--'bhÆtirye«Ãæ kriyà saiva kÃrakaæ saiva cocyate 'iti / bhavatyevaæ vyÃpÃravattà tathÃpi k«aïikasya na kÃraïatvamityÃha--##k«aïikasya kÃraïabhÃva÷ / m­tsuvarïakÃraïà hi ghaÂÃdayaÓca rÆcakÃdayaÓca m­tsuvarïÃtmÃno 'nubhÆyante / yadi ca na kÃryasamaye kÃraïaæ sat kathaæ te«Ãæ tadÃtmanÃnubhava÷ / naca kÃraïasÃd­Óyaæ kÃryasya na tu tÃdÃtmyamiti vÃcyam / asati kasyacidrÆpasyÃnugame sÃd­ÓyasyÃpyanupapatte÷ / anugame và tadeva kÃraïaæ, tathà ca tasya kÃryatÃdÃtmyamiti siddhimak«aïikatvamityartha÷ / sarvathà vailak«aïye tu hetuphalabhÃvastantughaÂÃdÃvapi prÃpta ityatiprasaÇga ityÃha--## naca tadbhÃvabhÃvo niyÃmaka÷, tasyaikasmin k«aïe 'ÓakyagrahatvÃt, sÃmÃnyasya cÃkÃraïatvÃt / kÃraïatve và k«aïikatvahÃnerasmatpak«apÃtaprasaÇgÃcceti bhÃva÷ / api cotpÃdanirodhayorvikalpatraye 'pi vastuna÷ ÓÃÓvatatvaprasaÇga ityÃha--## paryÃyatvÃpÃdane 'pi nityatvÃpÃdanaæ mantavyam / ## saæsarge 'pyasatà saæsargÃnupapatte÷ / sattvÃbhyupagame ÓÃÓvatatvamityapi dra«Âavyam / Óe«aæ nigadavyÃkhyÃtam //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.21 ## nÅlÃbhÃvasya hi cittasya nÅlÃdÃlambanapratyayÃnnÅlÃkÃratà / samanantarapratyayÃtpÆrvavij¤ÃnÃdbodharÆpatà / cak«u«o 'dhipatipratyayÃdrÆpagrahaïapratiniyama÷ / ÃlokÃtsahakÃripratyayÃdheto÷ spa«ÂÃrthatà / evaæ sukhÃdÅnÃmapi caittÃnÃæ cittÃbhinnahetujÃnÃæ catvÃryetÃnyeva kÃraïÃni / seyaæ pratij¤Ã caturvidhÃn hetÆn pratÅtya cittacaittà utpadyanta ityabhÃvakÃraïatva uparudhyeta / ## utpattirutpadyamÃnÃdbhÃvÃdabhinnÃ, tathà ca k«aïikatvahÃniriti pratij¤ÃhÃni÷ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.22 ## bhÃvapratÅpà saækhyà buddhi÷ pratisaækhyÃ, tayà nirodha÷ pratisaækhyÃnirodha÷ / santamimamasantaæ karomÅtyevamÃkÃratà ca buddherbhÃvapratÅpatvam / etenÃpratisaækhyÃnirodho 'pi vyÃkhyÃta÷ / saætÃnagocaro và nirodha÷, saætÃnik«aïagocaro và / na tÃvatsaætÃnasya nirodha÷ saæbhavati / hetuphalabhÃvena hi vyavasthitÃ÷ saætÃnina evodayavyayadharmÃïa÷ saætÃnÃ÷ / tatra yo 'sÃvantya÷ saætÃnÅ, yannirodhÃtsaætÃnocchedena bhavitavyam, sa kiæ phalaæ ki¤cidÃrabhate na và / Ãrabhate cet, nÃntya÷ / tathà ca na saætÃnoccheda÷ / anÃrambhe tu bhavedantya÷ sa÷, kintu syÃdasan, arthakriyÃkÃritÃyÃ÷ sattÃlak«aïasya virahÃt / tadasatve tajjanakamapyasajjanakatvenÃsadityanena krameïÃsanta÷ sarva eva saætÃnina iti tatsaætÃno nitarÃmasanniti kasya pratisaækhyayà nirodha÷ / naca sabhÃgÃnÃæ saætÃninÃæ hetuphalabhÃva÷ saætÃna÷, tasya visabhÃgotpÃdo nirodha÷, visabhÃgotpÃdaka eva ca k«aïa÷ saætÃnasyÃntya÷ / tathÃsati rÆpavij¤ÃnapravÃhe rasÃdivij¤Ãnotpattau saætÃnocchedaprasaÇga÷ / katha¤citsÃrÆpye và visabhÃge 'pyantata÷ sattayà tadastÅti na saætÃnoccheda÷ / tadanenÃbhisaædhinÃha--##pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhau / atra tÃvadutpannamÃtrÃprav­ttasya bhÃvasya na pratisaækhyÃnirodha÷ saæbhavati, tasya puru«aprayatnÃpek«ÃbhÃvÃdityastyeva dÆ«aïaæ, tathÃpi do«Ãntaramubhayasminnapi nirodho brÆte--## yato niranvayo vinÃÓo na saæbhavatyato nirÆpÃkhyo 'pi na saæbhavati, tenaivÃnvayinà rÆpeïa bhÃvasya na«ÂasyÃpyupÃkhyeyatvÃt / niranvayavinÃÓÃbhÃve hetumÃha--## yadyadanvayirÆpaæ tattatparamÃrthasadbhÃva÷ / avasthÃstu viÓe«Ãkhyà upajanÃpÃyadharmÃïa÷, tÃsÃæ sarvasÃmanirvacanÅyatayà svato na paramÃrthasattvam / anvayyeva tu rÆpaæ tÃsÃæ tattvam / tasya ca sarvatra pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃnna vinÃÓa ityavasthÃvato 'vinÃÓÃnnÃvasthÃnÃæ niranvayo vinÃÓa iti / tÃsÃæ tattvasyÃnvayina÷ sarvatrÃvicchedÃt / syÃdetat / m­tpiï¬am­dghaÂam­tkapÃlÃdi«u sarvatra m­ttattvapratyabhij¤ÃnÃdbhavatvevam / taptopalatalapatitana«Âasya tÆdabindo÷ kimasti rÆpamanvayi pratyabhij¤ÃyamÃnaæ, yenÃsya na niranvayo nÃÓa÷ syÃdityata Ãha--## atrÃpi tattoyaæ tejasà mÃrtaï¬amaï¬alamambudatvÃya nÅyata ityanumeyaæ, m­dÃdÅnÃmanvayinÃmavicchedadarÓanÃt / Óakyaæ tatra vaktum 'udabindau ca sindhau ca toyabhÃvona bhidyate / vina«Âe 'pi tato bindÃvasti tasyÃnvayo 'mbudhau // 'tasmÃnna kaÓcidapi niranvayo nÃÓa iti siddham //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.23 ## parikara÷ sÃmagrÅ samyagj¤Ãnasya yamaniyamÃdi÷ ÓravaïamananÃdiÓca / mÃrgÃ÷ k«aïikanairÃtmyÃdibhÃvanÃ÷ / atirohitamanyat //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.24 #<ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt | BBs_2,2.24 |># etadvyÃca«Âe--## vedaprÃmÃïye vipratipannÃnapi pratiÓabdaguïÃnumeyatvamÃkÃÓasya vaktavyam / tathÃhi--jÃtimattvena sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyebhyo vibhaktasya ÓabdasyÃsparÓatve sati bÃhyaikendriyagrÃhyatvena gandhÃdivadguïatvamanumitam / nÃyamÃtmaguïo bÃhyendrigocaratvÃt / ata eva na manoguïa÷, tadguïÃnÃmapratyak«atvÃt / na p­thivyÃdiguïa÷, tadguïagandhÃdisÃhacaryÃnupalabdhe÷ / tasmÃdguïo bhÆtvà gandhÃdivadasÃdhÃraïendriyagrÃhyo yadravyamanumÃpayati tadÃkÃÓaæ pa¤camaæ bhÆtaæ vastviti / ## ## ni«edhyani«edhÃdhikaraïanirÆpaïÃdhÅnanirÆpaïo ni«edho nÃsatyadhikaraïanirÆpaïe Óakyo nirÆpayitum / taccÃvaraïÃbhÃvÃdhikaraïamÃkÃÓaæ vastviti / atirohitÃrthamanyat //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.25 ## vibhajate--## yastu satyapyetasminnupalabdh­smartroranyatve 'pi samÃnÃyÃæ saætatau kÃryakÃraïabhÃvÃt sm­tirupapatsyata iti manyamÃno na paritu«yati taæ prati pratyabhij¤ÃsamÃj¤Ãtapratyak«avirodhamÃha--## tato 'hamadrÃk«Åditi pratÅyÃt, ahaæ smarÃmyanyastvadrÃk«Ådityartha÷ / pratyabhij¤Ãpratyak«avirodhaprapa¤castÆttara÷ / #<à janmana÷ à cottamÃducchvÃsÃt /># ÃmaraïÃdityartha÷ / naca sÃd­Óyanibandhanaæ pratyabhij¤Ãnaæ, pÆrvÃparak«aïadarÓina ekasyÃbhÃve tadupapatte÷ / ÓaÇkate--## ayamartha÷--vikalpapratyayo 'yaæ, vikalpaÓca svÃkÃraæ bÃhyatayÃdhyavasyati, na tu tattvata÷ pÆrvÃparau k«aïau tayo÷ sÃd­Óyaæ và g­hïÃti / tatkathamekasyÃnekadarÓina÷ sthirasya prasaÇga iti / nirÃkaroti--## nÃnÃpadÃrthasaæbhinnavÃkyÃrthÃbhÃsastÃvadayaæ vikalpa÷ prathate tatraite nÃnÃpadÃrthà na prathanta iti bruvÃïa÷ svasaævedanaæ bÃdheta / na caikasya j¤Ãnasya nÃnÃkÃratvaæ saæbhavati, ekatvavirodhÃt / naca tÃvantyeva j¤ÃnÃnÅti yuktaæ, tathÃsati pratyÃkÃraæ j¤ÃnÃnÃæ samÃpteste«Ãæ ca parasparavÃrtÃj¤ÃnÃbhÃvÃnnÃnetyeva na syÃt / tasmÃt pÆrvÃparak«aïatatsÃd­Óyagocaratvaæ j¤Ãnasya vaktavyam / na caitatpÆrvÃparak«aïÃvasthÃyinamekaæ j¤ÃtÃraæ vineti k«aïabhaÇgabhaÇgaprasaÇga÷ / yadyucyeta astyetasmin vikalpe tenedaæ sad­Óamiti padadvayaprayogo na tviha tattedantÃspadau padÃrthau tayoÓca sÃd­Óyamiti vivak«itam, api tvevamÃkÃratà j¤Ãnasya kalpiteti, tatrÃha--## ekÃdhikaraïaviprati«iddhadharmadvayÃbhyupagamo vivÃda÷ / tatraika÷ svapak«aæ sÃdhayatyanyaÓca tatsÃdhanaæ dÆ«ayati / na caitatsarvamasati vikalpÃnÃæ bÃhyÃlambanatve 'sati ca lokaprasiddhapadÃrthakatve bhavitumarhati / j¤ÃnÃkÃratve hi vikalpapratibhÃsinÃæ nityatvÃnityatvÃdÅnÃmekÃrthavi«ayatvÃbhÃvÃt j¤ÃnÃnÃæ ca dharmiïÃæ bhedÃnna virodha÷ / nahyÃtmanityatvaæ buddhyanityatvaæ ca bruvÃïau vipratipadyate / na cÃlaukikÃrthenÃnityaÓabdenÃtmani vibhutvaæ vivak«itvÃnityaÓabdaæ prayu¤jÃno laukikÃrthaæ nityaÓabdamÃtmani prayu¤jÃnena vipratipadyate / tasmÃdanena svapak«aæ pratiti«ÂhÃpayi«atà parapak«asÃdhanaæ ca nirÃcikÅr«atà vikalpÃnÃæ lokasiddhapadÃrthakatà bÃhyalambanatà ca vaktavyà / yadyucyeta dvividho hi vikalpÃnÃæ vi«ayo grÃhyaÓcÃdhyavaseyaÓca / tatra svÃkÃro grÃhyo 'dhyavaseyastu bÃhya÷ / tathÃca pak«apratipak«aparigrahalak«aïà vipratipatti÷ prasiddhapadÃrthakatvaæ copapadyata ityata Ãha--## ayamabhisaædhi÷--keyamadhyavaseyatà bÃhyasya / yadi grÃhyatà na dvaividhyam / athÃnyà socyatÃæ, nanÆktà taireva svapratibhÃse 'narther'thÃdhyavasÃyena prav­ttiriti / atha vikalpÃkÃrasya ko 'yamadhyavasÃya÷ / kiæ karaïamÃho yojanamutÃropa iti / na tÃvat karaïam / nahyanyadanyat kartuæ Óakyam / nahi jÃtu sahasramapi Óilpino ghaÂaæ paÂayitumÅÓate / na cÃntaraæ bÃhyena yojayitum / api ca tathÃsati yukta iti pratyaya÷ syÃt / na cÃsti / Ãropo 'pi kiæ g­hyamÃïe bÃhye utÃg­hyamÃïe / yadi g­hyamÃïe tadà kiæ vikalpenÃho tatsamayajenÃvikalpakena / na tÃvadvikalpo 'bhilÃpasaæsargayogyagocaro 'ÓakyÃbhilÃpasamayaæ svalak«aïaæ deÓakÃlÃnanugataæ gocarayitumarhati / yathÃhu÷--'aÓakyasamayo hyÃtmà sukhÃdÅnÃmananyabhÃk / te«Ãmata÷ svasaævittirnÃbhijalpÃnu«aÇgiïÅ // 'iti / na ca tatsamayabhÃvinà nirvikalpakena g­hyamÃïe bÃhye vikalpenÃg­hÅte tatra vikalpa÷ svÃkÃramÃropayitumarhati / na hi rajataj¤ÃnÃpratibhÃsini purovartini vastuni rajataj¤Ãnena Óakyaæ rajatamÃropayitum / ag­hyamÃïe tu bÃhye svÃkÃra ityeva syÃnna bÃhya iti / tathà ca nÃropaïam / api cÃyaæ vikalpa÷ svasaævedanaæ santaæ vikalpaæ kiæ vastusantaæ svÃkÃraæ g­hÅtvà paÓcÃdbÃhyamÃropayati, atha yadà svÃkÃraæ g­hïÃti tadaivÃropayati / na tÃvat k«aïikatayà kramavirahiïo j¤Ãnasya kramavartinÅ grahaïÃropaïe kalpete / tasmÃdyadaiva svÃkÃramanarthaæ g­hïÃti tadaivÃrthamÃropayatÅti vaktavyam / na caitadyujyate / svÃkÃro hi svasaævedanapratyak«atayÃtiviÓada÷ / bÃhyaæ cÃropyamÃïamaviÓadaæ sattato 'nyadeva syÃnna tu svÃkÃra÷ samÃropita÷ / na ca bhedÃgrahamÃtreïa samÃropÃbhidhÃnaæ, vaiÓadyÃvaiÓadyarÆpatayà bhedagrahasyoktatvÃt / api cÃg­hyamÃïe cedbÃhye 'bÃhyÃtsvalak«aïÃdbhedÃgrahaïena tadabhimukhÅ prav­tti÷, hanta tarhi trailokyata evÃnena na bhedo g­hÅta iti yatra kvacana pravartetÃviÓe«Ãt / etena j¤ÃnÃkÃrasyaivÃlokasyÃpi bÃhyatvasamÃropa÷ pratyukta÷ / tasmÃtsu«ÂhÆktaæ 'tato 'nyaducyamÃnaæ bahupralÃpitvamÃtmana÷ khyÃpayet'iti / api ca sÃd­Óyanibandhana÷ saævyavahÃrastenedaæ sad­ÓamityevamÃkÃrabuddhinibandhano bhavenna tu tadevedamityÃkÃrabuddhinibandhana ityÃha--na## nanu jvÃlÃdi«u sÃd­ÓyÃdasatyÃmapi sÃd­Óyabuddhau tadbhÃvÃvagamanibandhana÷ saævyahÃro d­Óyate yathà tathehÃpi bhavi«yatÅti pÆrvÃparito«eïÃha--## tathÃhi--vividhajanasaækÅrïagopureïa puraæ niviÓamÃnaæ narÃntarebhya ÃtmanirdhÃraïÃyÃsÃdhÃraïaæ cihnaæ vidadhatamupahasanti pÃÓupataæ p­thagjanà iti //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.26 ## asthirÃt kÃrayotpattimicchanto vainÃÓikà arthÃdabhÃvÃdeva bhÃvotpattimÃhu÷ / uktametadadhastÃt / nirapek«Ãt kÃryotpattau puru«akarmavaiyarthyam / sÃpek«atÃyÃæ ca k«aïasyÃbhedyatvenopak­tatvÃnupapatte÷, anupakÃriïi cÃpek«ÃbhÃvÃdak«aïikatvaprasaÇga÷ / sÃpek«atvÃnapek«atvayoÓcÃnyatarani«edhasyÃnyataravidhÃnanÃntarÅyakatvena prakÃrÃntarÃbhÃvÃnnÃsthirÃdbhÃvÃdbhÃvotpattiriti k«aïikapak«er'thÃdabhÃvÃdbhÃvotpattiriti pariÓi«yata ityartha÷ / na kevalamarthÃdÃpadyate, darÓayanti ca--## etadvibhajate--## kilakÃro 'nicchÃyÃm / ## ayamabhisaædhi÷--kÆÂastho hi kÃryajananasvabhÃvo và syÃdatatsvabhÃvo và / sa cetkÃryajananasvabhÃvastato yÃvadanena kÃryaæ kartavyaæ tÃvatsahasaiva kuryÃt / samarthasya k«epÃyogÃt / atatsvabhÃve tu na kadÃcidapi kuryÃt / yadyucyeta samartho 'pi kramavatsahakÃrisaciva÷ krameïa kÃryÃïi karotÅti / tadayuktam / vikalpÃsahatvÃt / kimasya sahakÃriïa÷ ka¤cidupakÃramÃdadhati na và / anÃdhÃne 'nupakÃritayà sahakÃriïo nÃpek«eran / ÃdhÃne 'pi bhinnamabhinnaæ vopakÃramÃdadhyu÷ / abhede tadevÃbhihitamiti kauÂasthyaæ vyÃhanyeta / bhede tÆpakÃrasya tasmin sati kÃryasya bhÃvÃdasati cÃbhÃvÃtsatyapi kÆÂasthe kÃryÃnutpÃdÃdanvayavyatirekÃbhyÃmupakÃra eva kÃryakÃrÅ na bhÃva iti nÃrthakriyÃkÃrÅ bhÃva÷ / taduktam-'var«ÃtapÃbhyÃæ kiæ vyomnaÓcarmaïyasti tayo÷ phalam / carmopamaÓcetso 'nitya÷ svatulyaÓcedasatphala÷ // 'iti / tathà cÃki¤citkarÃdapi cet kÆÂasthÃtkÃryaæ jÃyeta, sarvaæ sarvasmÃjjÃyeteti sÆktam / upasaæharati-## ## nÃbhÃvÃt kÃryotpatti÷ / kasmÃt / ad­«ÂatvÃt / nahi ÓaÓavi«ÃïÃdaÇgurÃdÅnÃæ kÃryÃïÃmutpattird­Óyate / yadi tvabhÃvÃdbhÃvotpatti÷ syÃttato 'bhÃvatvÃviÓe«Ãt ÓaÓavi«ÃïÃdibhyo 'pyaÇgurotpatti÷ / nahyabhÃvo viÓi«yate / viÓe«aïayoge và so 'pi bhÃva÷ syÃnna nirÆpÃkhya ityartha÷ / viÓe«aïayogamabhÃvasyÃbhyupetyÃha-## api ca yadyenÃnanvitaæ na tattasya vikÃra÷, yathà ghaÂaÓarÃvoda¤cÃnÃdayo hemnÃnanvità na hemavikÃra÷ / ananvitÃÓcaite vikÃrà abhÃvena / tasmÃnnÃbhÃvavikÃra÷ / bhÃvavikÃrastu te, bhÃvasya tenÃnvitatvÃdityÃha-## abhÃvakÃraïavÃdino vacanamanubhëya dÆ«ayati-## sthiro 'pi bhÃva÷ kramavatsahakÃrisamavadhÃnÃt krameïa kÃryÃïi karoti / na cÃnupakÃrakÃ÷ sahakÃriïa÷ / sa cÃsya sahakÃribhirÃdhÅyamÃnà upakÃro na bhinno nÃpyabhinna÷ / kintvanirvÃcya eva / anirvÃcyÃcca kÃryamapyanirvÃcyameva jÃyate / na caitÃvatà sthirasyÃkÃraïatvaæ, tadupÃdÃnatvÃtkÃryasya, rajjÆpÃdÃnatvamiva bhujaÇgasyetyuktam / tathà ca Óruti÷-'m­ttiketyeva satyam'iti / apica ye 'pi sarvato vilak«aïÃni svalak«aïÃni vastusantyÃsthi«ata, te«Ãmapi kimiti bÅjajÃtÅyebhyo 'ÇkurajÃtÅyÃnyeva jÃyante kÃryÃïi, natu kramelakajÃtÅyÃni / nahi bÅjÃdbÅjÃntarasya và kramelakasya vÃtyantavailak«aïye kaÓcidviÓe«a÷ / naca bÅjÃÇguratve sÃmÃnye paramÃrthasatÅ, yenaitayorbhÃvika÷ kÃryakÃraïabhÃvo bhavet / tasmÃtkÃlpanikÃdeva svalak«aïopÃdÃnÃdbÅjajÃtÅyÃttathÃvidhasyaivÃÇgurajÃtÅyasyotpattiniyama Ãstheya÷ / anyathà kÃryahetukÃnumÃnocchedaprasaÇga÷ / diÇmÃtrasya sÆcitam / prapa¤castu brahmatatvasamÅk«ÃnyÃyakaïikayo÷ k­ta iti neha pratanyate vistarabhayÃt //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.27 ## bhëyamasya sugamam //27// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.28 ## pÆrvÃdhikaraïasaægatimÃha--## bÃhyÃrthavÃdibhyo vij¤ÃnamatravÃdinÃæ sugatÃbhipretatayà viÓe«amÃha-## atha pramÃtà pramÃïaæ prameyaæ pramitiriti hi catas­«u vidhÃsu tatvaparisamÃptirÃsÃmanyatamÃbhÃve 'pi tattvasyÃvyavasthÃnÃt / tasmÃdanena vij¤ÃnaskandhamÃtraæ tattvaæ vyavasthÃpayatà catasro vidhà e«itavyÃ÷, tathÃca na vij¤ÃnaskandhamÃtraæ tattvam / nahyasti saæbhavo vij¤ÃnamÃtraæ catasro vidhÃÓcetyata Ãha--## yadyapyanubhavÃnnÃnyo 'nubhÃvyo 'nubhavitÃnubhavanaæ, tathÃpi buddhyÃrƬhena buddhiparikalpitenÃntastha evai«a pramÃïaprameyaphalavyavahÃra÷ pramÃt­vyavahÃraÓcetyapi dra«Âavyam / na pÃramÃrthika ityartha÷ / evaæ ca siddhasÃdhanam / na hi brahmavÃdino nÅlÃdyÃkÃrÃæ vittimabhyupagacchanti, kintvanirvacanÅyaæ nÅlÃdÅti / tathÃhi-svarÆpaæ vij¤ÃnasyÃsatyÃkÃrayuktaæ prameyaæ prameyaprakÃÓanaæ pramÃïaphalaæ, tatprakÃÓanaÓakti÷ pramÃïam / bÃhyavÃdinorapi vaibhëikasautrÃntikayo÷ kÃlpanika eva pramÃïaphalavyavahÃro 'bhimata ityÃha--## bhinnÃdhikaraïatve hi pramÃïaphalayostadbhÃvo na syÃt / nahi khadiragocare paraÓau palÃÓe dvaidhÅbhÃvo bhavati / tasmÃdanayoraikÃdhikaraïyaæ vaktavyam / kathaæ ca tadbhavati / yadi j¤Ãnasthe eva pramÃïaphale bhavata÷ / na ca j¤Ãnaæ svalak«aïamanaæÓamaæÓÃbhyÃæ vastusadbhyÃæ yujyate / tadeva j¤Ãnamaj¤ÃnavyÃv­ttikalpitaj¤ÃnatvÃæÓaæ phalam / aÓaktivyÃv­ttiparikalpitÃtmÃnÃtmaprakÃÓanaÓaktyaæÓaæ pramÃïam / prameyaæ tvasya bÃhyameva / evaæ sautrÃntikasamaye 'pi / j¤ÃnasyÃrthasÃrÆpyamanÅlÃkÃravyÃv­ttyà kalpitanÅlÃkÃratvaæ pramÃïaæ vyavasthÃpanahetutvÃt / aj¤ÃnavyÃv­ttikalpitaæ ca j¤Ãnatvaæ phalaæ vyavasthÃpyatvÃt / tathà cÃhu÷--'nahi vittisattaiva tadvedanà yuktÃ, tasyÃ÷ sarvatrÃviÓe«Ãt / tÃæ tu sÃrÆpyamÃviÓatsarÆpayattadghaÂayet'iti / praÓnapÆrvakaæ bÃhyÃrthÃbhÃva upapattÅrÃha--## sa hi vij¤ÃnÃlambanatvÃbhimato bÃhyor'tha÷ paramÃïustÃvanna saæbhavati / ekasthÆlanÅlÃbhÃsaæ hi j¤Ãnaæ na paramasÆk«maparamÃïvÃbhÃsam / na cÃnyÃbhÃsamanyagocaraæ bhavitumarhati / atiprasaÇgena sarvagocaratayà sarvasarvaj¤atvaprasaÇgÃt / na ca pratibhÃsadharma÷ sthaulyamiti yuktam / vikalpÃsahatvÃt / kimayaæ pratibhÃsasya j¤Ãnasya dharma uta pratibhÃsanakÃler'thasya dharma÷ / yadi pÆrva÷ kalpa÷, addhÃ, tathÃsati hi svÃæÓÃlambanameva vij¤Ãnamabhyupetaæ bhavati / evaæ ca ka÷ pratikÆlÅbhavatyanukÆlamÃcarati / dvitÅya iti cet / tathà hi--rÆpaparimÃïava eva nirantaramutpannà ekavij¤ÃnopÃrohiïa÷ sthaulyam / na cÃtra kasyacidbhrÃntatà / nahi na te rÆpaparamÃïava÷ / naca na nirantaramutpannÃ÷ / na caikavij¤ÃnÃnupÃrohiïa÷ / tena mà bhÆnnÅlatvÃdivatparamÃïudharma÷, pratyekaæ paramÃïu«vabhÃvÃt / pratibhÃsadaÓÃpannÃnÃæ tu te«Ãæ bhavi«yati bahutvÃdivatsÃæv­taæ sthaulyam / yathÃhu÷--'grahe 'nekasya caikena ki¤cidrÆpaæ hi g­hyate / sÃæv­taæ pratibhÃsasthaæ tadekÃtmanyasaæbhavÃt //1// naca taddarÓanaæ bhrÃntaæ nÃnÃvastugrahÃdyata÷ / sÃæv­taæ grahaïaæ nÃnyanna ca vastugraho bhrama÷ //2// 'iti / tanna / nairantaryÃvabhÃsasya bhrÃntatvÃt / gandharasasparÓaparamÃïvantarità hi te rÆpaparamÃïavo na nirantarÃ÷ tasmÃdÃrÃtsÃntare«u v­k«e«vekadhanavanapratyayavade«a sthÆlapratyaya÷ paramÃïu«u sÃntare«u bhrÃnta eveti paÓyÃma÷ / tasmÃt kalpanëo¬hatve 'pi bhrÃntatvÃdghaÂÃdipratyayasya pÅtaÓaÇkhÃdij¤Ãnavanna pratyak«atà paramÃïugocaratvÃbhyupagame / tadidamuktam,## ##vayavina÷ / te«Ãmabhede paramÃïubhya÷ paramÃïava eva / tatra coktaæ dÆ«aïam / bhede tu gavÃÓvasyevÃtyantavailak«aïyamiti na tÃdÃtmyam / samavÃyaÓca nirÃk­ta iti / evaæ bhedÃbhedavikalpena jÃtiguïakarmÃdÅnapi pratyÃcak«Åta / tasmÃdyadyatpratibhÃsate tasya sarvasya vicÃrÃsahatvÃt, apratibhÃsamÃnasadbhÃve ca pramÃïÃbhÃvÃnna bÃhyÃlambanÃ÷ pratyayà iti / api ca na tÃvadvij¤ÃnamindriyavannilÅnamarthaæ pratyak«ayitumarhati / nahi yathendriyamarthavi«ayaæ j¤Ãnaæ janayatyevaæ vij¤Ãnamaparaæ vij¤Ãnaæ janayitumarhati / tatrÃpi samÃnatvÃdanuyogasyÃnavasthÃprasaÇgÃt / na cÃrthÃdhÃraæ prÃkaÂyalak«aïaæ phalamÃdhÃtumutsahate / atÅtÃnÃgate«u tadasaæbhavÃt / nahyasti saæbhavo 'pratyutpanno dharmÅ dharmÃÓcÃsya pratyutpannà iti / tasmÃjj¤ÃnasvarÆpapratyak«ataivÃrthapratyak«atÃbhyupeyà / taccÃnÃkÃraæ sadÃjÃnato bhedÃbhÃvÃt kathamarthabhedaæ vyavasthÃpayediti tadbhedavyavasthÃpanÃyÃkÃrabhedo 'syai«itavya÷ / taduktam--'na hi vittisattaiva tadvedanà yuktÃ, tasyÃ÷ sarvatrÃviÓe«Ãt / tÃæ tu sÃrÆpyamÃviÓatsarÆpayattadghaÂayet'iti / ekaÓcÃyamÃkÃro 'nubhÆyate / sa cedvij¤Ãnasya nÃrthasadbhÃve ki¤cana pramÃïamastÅtyÃha--## yadyena saha niyatasahopalambhanaæ tattato na bhidyate, yathaikasmÃccandramaso dvitÅyaÓcandramÃ÷ / niyatasahopalambhanaÓcÃrtho j¤Ãneneti vyÃpakaviruddhopalabdhi÷ / ni«edhyo hi bheda÷ sahopalambhÃniyamena vyÃpto yathà bhinnÃvaÓvinau nÃvaÓyaæ sahopalabhyete kadÃcidabhrÃpidhÃne 'nyatarasyaikasyopalabdhe÷ / so 'yamiha bhedavyÃpakÃniyamavirÆddho niyama upalabhyamÃnastadvyÃpyaæ bhedaæ nivartayatÅti / taduktam--'sahopalambaniyamÃdabhedo nÅlataddhiyo÷ / bhedaÓca bhrÃntivij¤Ãnairdd­ÓyatendÃvivÃdvaye // 'iti / ## yo ya÷ pratyaya÷ sa sarvo bÃhyÃnÃvambana÷, yathà svapnamÃyÃdipratyaya÷, tathà cai«a vivÃdÃdhyÃsita÷ pratyaya iti svabhÃvahetu÷ / bÃhyÃnÃlambanatà hi pratyayatvamÃtrÃnubandhinÅ v­k«ateva ÓiæÓapÃtvamÃtrÃnubandhinÅti tanmÃtrÃnubandhini nirÃlambanatve sÃdhye bhavati pratyayatvaæ svabhÃvahetu÷ / atrÃntare sautrÃntikaÓcodayati--##nÅlamidaæ pÅtamityÃdi## sa hi mene ye yasmin satyapi kÃdÃcitkÃste sarve tadatiriktahetusÃpek«Ã÷, yathÃvivak«atyajigami«ati mayi vacanagamanapratibhÃsÃ÷ pratyayÃÓcetanasaætÃnÃntarasÃpek«Ã÷ / tathà ca vivÃdÃdhyÃsitÃ÷ satyapyÃlayavij¤ÃnasaætÃne «a¬api prav­ttipratyayà iti svabhÃvahetu÷ / yaÓcÃsÃvÃlayavij¤ÃnasaætÃnÃtirikta÷ kÃdÃcitkaprav­ttij¤Ãnabhedahetu÷ sa bÃhyor'thaæ iti / vÃsanÃparipÃkapratyayakÃdÃcitkatvÃt kadÃcidutpÃda iti cet / nanvekasaætatipatitÃnÃmÃlayavij¤ÃnÃnÃæ tatprav­ttivij¤ÃnajananaÓaktirvÃsanÃ, tasyÃÓca svakÃryopajanaæ pratyÃbhimukhyaæ paripÃkastasya ca pratyaya÷ svasaætÃnavartÅ pÆrvak«aïa÷ saætÃnÃntarÃpek«ÃnabhyupagamÃt, tathÃca sarve 'pyÃlayasaætÃnapatitÃ÷ paripÃkahetavo bhaveyu÷ / na và kaÓcidapi, ÃlayasaætÃnapÃtitvÃviÓe«Ãt / k«aïabhedÃcchaktibhedastasya ca kÃdÃcitkatvÃtkÃryakÃdÃcitkatvamiti cet / nanvevamekasyaiva nÅlaj¤ÃnopajanasÃmarthyaæ tatprabodhasÃmarthyaæ ceti k«aïÃntarasyaitanna syÃt / sattve và kathaæ k«aïabhedÃtsÃmarthyabheda ityÃlayasaætÃnavartina÷ sarve samarthà iti samarthahetusadbhÃve kÃryak«epÃnupapatte÷ / svasaætÃnamÃtrÃdhÅnatve ni«edhyasya kÃdÃcitkatvasya viruddhaæ sadÃtanatvaæ tasyopalabdhyà kÃdÃcitkatvaæ nivartamÃnaæ hetvantarÃpek«atve vyavati«Âhata iti pratibandhasiddhi÷ / naca j¤ÃnasaætÃnÃntaranibandhanatvaæ sarve«Ãmi«yate prav­ttivij¤ÃnÃnÃæ vij¤ÃnavÃdibhirapi tu kasyacideva vicchinnagamanavacanapratibhÃsasya prav­ttivij¤Ãnasya / api ca sattvÃntarasaætÃnanimittatve tasyÃpi sadà saænidhÃnÃnna kÃdÃcitkatvaæ syÃt / na hi sattvÃntarasaætÃnasya deÓata÷ kÃlato và viprakar«asaæbhava÷ / vij¤ÃnavÃde vij¤ÃnÃtiriktadeÓÃnÃbhyupagamÃdamÆrtatvÃcca vij¤ÃnÃnÃmadeÓÃtmakatvÃtsaæsÃrasyÃdimatvÃprasaÇgenÃpÆrvasattvaprÃdurbhÃvÃnabhyupagamÃcca na kÃlato 'pi viprakar«asaæbhava÷ / tasmÃdasati bÃhyer'the pratyayavaicitryÃnupapatterastyÃnumÃniko bÃhyÃrtha iti sautrÃntikÃ÷ pratipedire, tÃnnirÃkaroti--##vij¤ÃnavÃdÅ / idamatrÃkÆtam--svasaætÃnamÃtraprabhavatve 'pi pratyayakÃdÃcitkatvopapattau saædigdhavipak«avyÃv­ttikatvena heturanaikÃntika÷ / tathÃhi--bÃhyanimittakatve 'pi kathaæ kadÃcit nÅlasaævedanaæ kadÃcit pÅtasaævedanam / bÃhyanÅlapÅtasaænidhÃnÃsaænidhÃnÃbhyÃmiti cet / atha pÅtasaænidhÃne 'pi kimiti nÅlaj¤Ãnaæ na bhavati, pÅtaj¤Ãnaæ bhavati / tatra tasya sÃmarthyÃdasÃmarthyÃccetarasminniti cet / kuta÷ punarayaæ sÃmarthyÃsÃmarthyabheda÷ / hetubhedÃditi cet / evaæ tarhi k«aïÃnÃmapi svakÃraïabhedanibandha÷ Óaktibhedo bhavi«yati / saætÃnino hi k«aïÃ÷ kÃryabhedahetavaste ca pratikÃryaæ bhidyante ca / na ca saætÃno nÃma kaÓcideka utpÃdaka÷ k«aïÃnÃæ yadabhedÃt k«aïà na bhidyeran / nanÆktaæ na k«aïabhedÃbhedÃbhyÃæ ÓaktibhedÃbhedau, bhinnÃnÃmapi k«aïÃnÃmekasÃmarthyopalabdhe÷ / anyathaika eva k«aïe nÅlaj¤ÃnajananasÃmarthyaæ iti na bhÆyo nÅlaj¤ÃnÃni jÃyeran / tatsamarthasyÃtÅtatvÃt, k«aïÃntarÃïÃæ cÃsÃmarthyÃt / tasmÃt k«aïabhede 'pi na sÃmarthyabheda÷, saætÃnabhede tu sÃmarthyaæ bhidyata iti / tanna / yadi bhinnÃnÃæ saætÃnÃnÃæ naikaæ sÃmarthyaæ, hanta tarhi nÅlasaætÃnÃnÃmapi mitho bhinnÃnÃæ naikamasti nÅlÃkÃrÃdhÃnasÃmarthyamiti saænidhÃne 'pi nÅlasaætÃnÃntarasya na nÅlaj¤ÃnamupajÃyeta / tasmÃtsaætÃnÃntarÃïÃmiva k«aïÃntarÃïÃmapi svakÃraïabhedÃdhÅnopajanÃnÃæ ke«Ã¤cideva sÃmarthyabheda÷ ke«Ã¤cinneti vaktavyam / tathà caikÃlayaj¤ÃnasaætÃnapatite«u kasyacideva j¤Ãnak«aïasya sa tÃd­Óa÷ sÃmarthyÃtiÓayo vÃsanÃparanÃmà svapratyayÃsÃdita÷ / yato nÅlÃkÃraæ prav­ttivij¤Ãnaæ jÃyate na pÅtÃkÃram / kasyacittu sa tÃd­Óo yata÷ pÅtÃkÃraæ j¤Ãnaæ na nÅlÃkÃramiti vÃsanÃvaicitryÃdeva svapratyayÃsÃditÃjj¤Ãnavaicitryasiddherna tadatiriktÃrthasadbhÃve ki¤canÃsti pramÃïamiti paÓyÃma÷ / Ãlayavij¤ÃnasaætÃnapatitamevÃsaæviditaæ j¤Ãnaæ vÃsanà tadvaicitryÃnnÅlÃdyanubhavavaicitryaæ, pÆrvanÅlÃdyanubhavavaicitryÃcca vÃsanÃvaicitryamityanÃditÃnayorvij¤ÃnavÃsanayo÷ / tasmÃnna parasparÃÓrayado«asaæbhavo bÅjÃÇkurasaætÃnavaditi / anvayavyatirekÃbhyÃmapi vÃsanÃvaicitryasyaiva j¤Ãnavaicitryahetutà nÃrthavaicitryasyetyÃha--## na khalvabhÃvo bÃhyasyÃrthasyÃdhyavasÃtuæ Óakyate / sa hyupalambhÃbhÃvÃdvÃdhyavasÅyeta, satyapyupalambhe tasya bÃhyÃvi«ayatvÃdvÃ, satyapi bÃhyavi«ayatve bÃhyÃrthabÃdhakapramÃïasadbhÃvÃdvà / na tÃvat sarvathopalambhÃbhÃva iti praÓnapÆrvakamÃha--## nahi sphuÂatare sarvajanÅna upalambhe sati tadabhÃva÷ Óakyo vaktumityartha÷ / dvitÅyaæ pak«amavalambate--## nirÃkaroti--## upalabdhigrÃhiïà hi sÃk«iïopalabdhirg­hyamÃïà bÃhyavi«ayatvenaiva g­hyate nopalabdhimÃtramityartha÷ / ##iti vak«yamÃïopapattiparÃmarÓa÷ / t­tÅyaæ pak«amÃlambate--## ## nirÃkaroti--## idamatrÃkÆtam--ghaÂapaÂÃdayo hi sthÆlà bhÃsante na tu paramasÆk«mÃ÷ / tatredaæ nÃnÃdigdeÓavyÃpitvalak«aïaæ sthaulyaæ yadyapi j¤ÃnÃkÃratvenÃvaraïÃnÃvaraïalak«aïena viruddhadharmasaæsargeïa yujyate j¤ÃnopÃdheranÃv­tatvÃdeva tathÃpi taddeÓatvÃtaddeÓatvakampÃkampatvaraktÃraktatvalak«aïairviruddhadhamrasaæsargairasya nÃnÃtvaæ prasajyamÃnaæ j¤ÃnÃkÃratve 'pi na Óakyaæ ÓakreïÃpi vÃrayitum / vyatirekÃvyatirekav­ttivikalpau ca paramÃïoraæÓavattvaæ copapÃditÃni vaiÓe«ikaparÅk«ÃyÃm / tasmÃdbÃhyÃrthavanna j¤Ãne 'pi sthaulyasaæbhava÷ / na ca tÃvat paramÃïvÃbhÃsamekaj¤Ãnam, ekasya nÃnÃtmatvÃnupapatte÷ / ÃkÃrÃïÃæ và j¤ÃnatÃdÃtmyÃdekatvaprasaÇgÃt / na ca yÃvanta ÃkÃrÃstÃvantyeva j¤ÃnÃni, tÃvatÃæ j¤ÃnÃnÃæ mitho vÃrtÃnabhij¤atayà sthÆlÃnubhavÃbhÃvaprasaÇgÃt / na ca tatp­«ÂhabhÃvÅ samastaj¤ÃnÃkÃrasaækalanÃtmaka eka÷ sthÆlavikalpo vij­mbhata iti sÃæpratam / tasyÃpi sÃkÃratayà sthaulyÃyogÃt / yathÃha dharmakÅrti÷-'tasmÃnnÃrthe na ca j¤Ãne sthÆlÃbhÃsastadÃtmana÷ / ekatra prati«iddhatvÃdbahu«vapi na saæbhava÷ // 'iti / tasmÃdbhavatÃpi j¤ÃnÃkÃraæ sthaulyaæ samarthayamÃnena##vÃstheyau / tathà cedantÃspadamaÓakyaæ j¤ÃnÃdbhinnaæ bÃhyamapahnotumiti / yacca j¤Ãnasya pratyarthaæ vyavasthÃyai vi«ayasÃrÆpyamÃsthitaæ, naitena vi«ayo 'pahnotuæ Óakya÷, asatyarthe tatsÃrÆpyasya tadvyavasthÃyÃÓcÃnupapatterityÃha-## yaÓca sahopalambhaniyama ukta÷ so 'pi vikalpaæ na sahate / yadi j¤ÃnÃrthayo÷ sÃhityenopalambhastato viruddho heturnÃbhedaæ sÃdhayitumarhati, sÃhityasya tadviruddhabhedavyÃptatvÃdabhede tadanupapatte÷ / athaikopalambhaniyama÷ / na ekatvasyÃvÃcaka÷ sahaÓabda÷ / api ca kimekatvenopalambha Ãho eka upalambho j¤ÃnÃrthayo÷ / na tÃvadekatvenopalambha ityÃha--## athaikopalambhaniyama÷, tatrÃha--## yathà hi sarvaæ cÃk«u«aæ prabhÃrÆpÃnuviddhaæ buddhibodhyaæ niyamena manujairupalabhyate, na caitÃvatà ghaÂÃdirÆpaæ prabhÃtmakaæ bhavati, kintu prabhopÃyatvÃnniyama÷, evamihÃpyÃtmasÃk«ikÃnubhavopÃyatvÃdarthasyaikopalambhaniyama iti / api ca yatraikavij¤Ãnagocarau ghaÂapaÂau tatrÃrthabhedaæ vij¤Ãnabhedaæ cÃdyavasyanti pratipattÃra÷ / na caitadekÃtmye 'vakalpata ityÃha--## tathÃrthÃbhede 'pi vij¤ÃnabhedadarÓanÃnna vij¤ÃnÃtmakatvamarthasyetyÃha-## api ca svarÆpamÃtraparyavasitaæ j¤Ãnaæ j¤ÃnÃntaravÃrtÃnabhij¤amiti yayorbhedaste dve na g­hÅte iti bhedo 'pi tadgato na g­hÅta iti / evaæ k«aïikaÓÆnyÃnÃtmatvÃdayo 'pyanekapratij¤Ãhetud­«ÂÃntaj¤ÃnabhedasÃdhyÃ÷ / evaæ svamasÃdhÃraïamanyato vyÃv­ttaæ lak«aïaæ yasya tadapi yadvyÃvartate yataÓca vyÃvartate tadanekaj¤ÃnasÃdhyam / evaæ sÃmÃnyalak«aïamapi vidhirÆpamanyÃpoharÆpaæ vÃnekaj¤Ãnagamyam / evaæ vÃsyavÃsakabhÃvo 'nekaj¤ÃnasÃdhya÷ / evamavidyopaplavavaÓena yatsadasaddharmatvaæ yathà nÅlamiti saddharma÷, naravi«Ãïamityasaddharma÷, amÆrtamiti sadasaddharma÷ / Óakyaæ hi ÓaÓavi«ÃïamamÆrtaæ vaktum / Óakyaæ ca vij¤ÃnamamÆrtaæ vaktum / yathoktam--'anÃdivÃsanodbhÆtavikalpaparini«Âhita÷ / ÓabdÃrthastrividho dharmo bhÃvÃbhÃvobhayÃÓraya÷ // 'iti / evaæ mok«apratij¤Ã ca yo mucyate yataÓca mucyate yena mucyate tadanekaj¤ÃnasÃdhyà / evaæ vipratipannaæ pratipÃdayituæ pratij¤eti yatpratipÃdayati yena pratipÃdayati yaÓca puru«a÷ pratipÃdyate yaÓca pratipÃdayati tadanekaj¤ÃnasÃdhyetyasatyekasminnanekÃrthaj¤ÃnapratisaædhÃtari nopapadyate / tatsarvaæ vij¤Ãnasya svÃæÓÃlambane 'nupapannamityÃha--## api ca bhedÃÓraya÷ karmaphalabhÃvo nÃbhinne j¤Ãne bhavitumarhati / no khalu chidà chidyate kintu dÃru / nÃpi pÃka÷ pacyate 'pi tu taï¬ulÃ÷ / tadihÃpi na j¤Ãnaæ svÃæÓena j¤eyamÃtmani v­ttivirodhÃdapi tu tadatiriktor'tha÷, pÃcyà iva taï¬ulÃ÷ pÃkÃtiriktà iti / bhÆmiracanÃpÆrvakamÃha-#<-ki¤cÃnyat / vij¤Ãnaæ vij¤Ãnamityabhyupagaccheteti /># codayati#<-nanu vij¤Ãnasya svarÆpavyatiriktagrÃhyatva iti /># ayamartha÷--svarÆpÃdatiriktamarthaæ cedvij¤Ãnaæ g­hïÃti tatastadapratyak«aæ sannarthaæ pratyak«ayitumarhati / na hi cak«uriva tannilÅnamarthe ka¤canÃtiÓayamÃdhatte, yenÃrthamapratyak«aæ satpratyak«ayet / apitu tatpratyak«ataivÃrthapratyak«atà / yathÃhu÷--'apratyak«opalambhasya nÃrthad­«Âi÷ prasidhyati'iti / taccet j¤ÃnÃntareïa pratÅyeta tadapratÅtaæ nÃrthavi«ayaæ j¤Ãnamaparok«ayitumarhati / evaæ tattadityanavasthà tasmÃdanavasthÃyà bibhyatà varaæ svÃtmani v­ttirÃsthità / apica yathà pradÅpo na dÅpÃntaramapek«ate, evaæ j¤Ãnamapi na j¤ÃnÃntaramapek«itumarhati samatvÃditi / tadetatpariharati--## ayamartha÷--satyamapratyak«asyopalambhasya nÃrthad­«Âi÷ prasidhyati, na tÆpalabdhÃraæ prati tatpratyak«atvÃyopalambhÃntaraæ prÃrthanÅyam, apitu tasminnindriyÃrthasaænikar«Ãdanta÷ karaïavikÃrabheda utpannamÃtra eva prabhÃturarthaÓcopalambhaÓca pratyak«au bhavata÷ / artho hi nilÅnasvabhÃva÷ pramÃtÃraæ prati svapratyak«atvÃyÃnta÷karaïavikÃrabhedamanubhavamapek«ate, anubhavastu ja¬o 'pi svacchatayà caitanyabimbodgrahaïÃya nÃnubhavÃntaramapek«ate, yenÃnavasthà bhavet / nahyasti saæbhavo 'nubhava utpannaÓca, na ca pramÃtu÷ pratyak«o bhavati, yathà nÅlÃdi÷ / tasmÃdyathà chettà chidayà chedyaæ v­k«Ãdi vyÃpnoti, na tu chidà chidÃntareïa, nÃpi chidaiva chetrÅ, kintu svata eva devadattÃdi÷, yathà và paktà pÃkyaæ pÃkena vyÃpnoti nanu pÃkaæ pÃkÃntareïa, nÃpi pÃka eva paktà kintu svata eva devadettÃdi÷, evaæ pramÃtà prameyaæ nÅlÃdi pramayà vyÃpnoti na tu pramÃæ pramÃntareïa, nÃpi pramaiva pramÃtrÅ, kintu svata eva pramÃyÃ÷ pramÃtà vyÃpaka÷ / na ca pramÃtari kÆÂasthanityacaitanye pramÃpek«Ãsaæbhavo yata÷ pramÃtu÷ pramÃyÃ÷ pramÃtrantarÃpek«ÃyÃmanavasthà bhavet / tasmÃt su«ÂhÆktaæ 'vij¤ÃnagrahaïamÃtra eva vij¤ÃnasÃk«iïa÷ pramÃtu÷ kÆÂasthanityacaitanyasya grahaïÃkÃÇk«ÃnutpÃdÃt'iti / yaduktaæ 'samatvÃdavabhÃsyÃvabhÃsakabhÃvÃnupapatte÷'iti / tatrÃha- ## mà bhÆt j¤Ãnayo÷ sÃmyena grÃhyagrÃhakabhÃva÷ / j¤Ãt­j¤Ãnayostu vai«amyÃdupapadyata eva / grÃhyatvaæ ca j¤Ãnasya na grÃhakakriyÃjanitaphalaÓÃlitayà yathà bÃhyÃrthasya, phale phalÃntarÃnupapatte÷ / yathÃhu÷--'na saævidaryate phalatvÃt'iti / api tu pramÃtÃraæ prati svata÷siddhaprakaÂatayà / grÃhyo 'pyartha÷ pramÃtÃraæ prati satyÃæ saævidi prakaÂa÷ saævidapi prakaÂà / yathÃhuranye--nÃsyÃ÷ karmabhÃvo vidyate iti / syÃdetat yatprakÃÓate tadanyena prakÃÓyate yathà j¤ÃnÃrthau tathà ca sÃk«iti nÃsti pratyayasÃk«iïorvai«amyamityata Ãha--## tathÃhi--asya sÃk«iïa÷ sadÃsaædigdhÃviparÅtasya nityasÃk«ÃtkÃratÃnÃgantukaprakÃÓatve ghaÂate / tathÃhi--pramÃtà saædihÃno 'pyasaædigdho viparyasyannapyaviparÅta÷ parok«amarthamutprek«amÃïo 'pyaparok«a÷ smarannapyanubhavika÷ prÃïabh­nmÃtrasya / na caitadanyÃdhÅnasaævedanatve ghaÂate / anavasthÃprasaÇgaÓcokta÷ / tasmÃtsvayaæsiddhatÃsyÃnicchatÃpyapratyÃkhyeyà pramÃïamÃrgayattatvÃditi / ki¤coktena krameïa j¤Ãnasya svayamavagant­tvÃbhÃvÃtpramÃturanabhyupagame ## avagantuÓcetkasyacidapi na prakÃÓate k­tamavagamena svayaæprakÃÓeneti / vij¤ÃnamevÃvagantriti manvÃna÷ ÓaÇkate--## na phalasya kart­tvaæ karmatvaæ vÃstÅti pradÅpavatkartrantarame«itavyaæ, tathà ca na siddhasÃdhanamiti pariharati--## nanu sÃk«isthÃne 'stvasmadabhimatameva vij¤Ãnaæ tathà ca nÃmnyeva vipratipattirnÃrthà iti ÓaÇkate--##abhipreya## nirÃkaroti--## bhavanti hi vij¤ÃnasyotpÃdÃdayo dharmà abhyupetÃstathà cÃsya phalatayà nÃvagant­tvaæ, kart­phalabhÃvasyaikatra virodhÃt / kintu pradÅpÃditulyatetyartha÷ //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.29 ## bÃdhÃbÃdhau vaidharmyam / svapnapratyayo bÃdhito jÃgratpratyayaÓcÃbÃdhita÷ / tvayÃpi cÃvaÓyaæ jÃgratpratyayasyÃbÃdhitatvamÃstheyaæ, tena hi svapnapratyayo bÃdhito mithyetyavagamyate / jÃgratpratyayasya tu bÃdhyatve svapnapratyayasyÃsau na bÃdhako bhavet / nahi bÃdhyameva bÃdhakaæ bhavitumarhati / tathà ca na svapnapratyayo mithyeti sÃdhyavikalo d­«ÂÃnta÷ syÃt svapnavaditi / tasmÃdbÃdhÃbÃdhÃbhyÃæ vaidharmyÃnna svapnapratyayad­«ÂÃntena jÃgratpratyayasya Óakyaæ nirÃlambanatvamadhyavasÃtum#< / nidrÃglÃnamiti /># karaïado«ÃbhidÃnam / mithyÃtvÃya vaidharmyÃntaramÃha-#<-api ca sm­tireveti /># saæskÃramÃtrajaæ hi vij¤Ãnaæ sm­ti÷ / pratyutpannendriyasaæprayogaliÇgaÓabdasÃrÆpyÃnyathÃnupapadyamÃnayogyapramÃïÃnutpattilak«aïasÃmagrÅprabhavaæ tu j¤Ãnamupalabghi÷ / tadiha nidrÃïasyasÃmagryantaravirahÃtsaæskÃra÷ pariÓi«yate, tena saæskÃrajatvÃtsm­ti÷, sÃpi ca nidrÃdo«ÃdviparÅtÃvartamÃnamapi pitrÃdi vartamÃnatayà bhÃsayati / tena sm­tereva tÃvadupalabdherviÓe«astasyÃÓca sm­tervaiparÅtyamiti / ato mahadantaramityartha÷ / api ca svata÷prÃmÃïye siddhe jÃgratpratyayÃnÃæ yathÃrthatvamanubhavasiddhaæ nÃnumÃnenÃnyathayituæ Óakyam, anubhavavirodhena tadanutpÃdÃt / abÃditavi«ayatÃpyanumÃnotpÃdasÃmagrÅgrÃhyatayà pramÃïam / na ca kÃraïÃbhÃve kÃryamutpattumarhatÅtyÃÓayavÃnÃha-## //29 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.30 ## yathÃlokadarÓanaæ cÃnvayavyatirekÃvanuÓriyamÃïÃvartha evopalabdherbhavato nÃrthÃnapek«ÃyÃæ vÃsanÃyÃm / vÃsanÃya apyarthopalabdhyadhÅnatvadarÓanÃdityartha÷ / api cÃÓrayÃbhÃvÃdapi na laukikÅ vÃsanopapadyate / na ca k«aïikamÃlayavij¤Ãnaæ vÃsanÃdhÃro bhavitumarhati / dvayoryugapadutpadyamÃnayo÷ savyadak«iïaÓ­ÇgavadÃdhÃrÃdheyabhÃvÃbhÃvÃt / prÃgutpannasya cÃdheyotpÃdasamaye 'sata÷ k«aïikatvavyÃghÃta ityÃÓayavÃnÃha--## Óe«amatirohitÃrtham //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.31 ## syÃdetat / yadi sÃkÃraæ vij¤Ãnaæ saæbhavati bÃhyaÓcÃrtha÷ sthÆlasÆk«mavikalpenÃsaæbhavÅ hantaivamarthaj¤Ãne sattvena tÃvadvicÃraæ na sahete / nÃpyasattvena, asato bhÃsanÃyogÃt / nobhayatvena, virodhÃtsadasatorekatrÃnupapatte÷ / nÃpyanubhayatvena, ekani«edhasyetaravidhÃnanÃntarÅyakatvÃt / tasmÃdvicÃrÃsahatvamevÃstu tattvaæ vastÆnÃm / yathÃhu÷--'iyaæ vastu balÃyÃtaæ yadvadanti vipaÓcita÷ / yathà yathÃrthÃÓcintyante vivicyante tathà tathà // 'iti // na kvacidapi pak«e vyavata«Âhanta ityartha÷ / tadetannirÃcikÅr«urÃha-#<-ÓÆnyavÃdipak«astu sarvapramÃïaviprati«iddha iti tannirÃkaraïÃya nÃdara÷ kriyate /># laukikÃni hi pramÃïÃni sadasattvagocarÃïi / tai÷ khalu satsaditi g­hyamÃïaæ yathÃbhÆtamaviparÅtaæ tattvaæ vyavasthÃpyate / asaccÃsaditi g­hyamÃïaæ yathÃbhÆtamaviparÅtaæ tattvaæ vyavasthÃpyate / sadasatoÓca vicÃrÃsahatvaæ vyavasthÃpayatà sarvapramÃïaviprati«iddhaæ vyavasthÃpitaæ bhavati / tathà ca sarvapramÃïaviprati«edhÃnneyaæ vyavasthopapadyate / yadyucyeta tÃttvikaæ prÃmÃïyaæ pramÃïÃnÃmanena vicÃreïa vyudasyate na sÃævyavahÃrikam / tathÃca bhinnavi«ayatvÃnna sarvapramÃïaviprati«edha ityata Ãha--## pramÃïÃni hi svagocare pravartamÃnÃni tattvamidamityeva pravartante / atÃttvikatvaæ tu tadgocarasyÃnyato bÃdhakÃdavagantavyam / na puna÷ sÃævyavahÃrikaæ na÷ prÃmÃïyaæ na tu tÃttvikamityeva pravartante / bÃdhakaæ cÃtÃttvikatvame«Ãæ tadgocaraviparÅtatattvopadarÓanena darÓayet / yathà Óuktikeyaæ na rajataæ marÅcayo na toyamekaÓcandro na candradvayamityÃdi, tadvadihÃpi samastapramÃïagocaraviparÅtatattvÃntaravyavasthÃpanenÃtÃttvikatvame«Ãæ pramÃïÃnÃæ bÃdhakena darÓanÅyaæ na tvavyavasthÃpitatattvÃntareïa pramÃïÃni ÓakyÃni bÃdhitum / vicÃrÃsahatvaæ vastÆnÃæ tattvaæ vyavasthÃpayadbÃdhakamatÃttvikatvaæ pramÃïÃnÃæ darÓayatÅti cet, kiæ punaridaæ vicÃrÃsahatvaæ vastu yattattvamabhimataæ, kiæ tadvastu paramÃrthata÷ sadÃdÅnÃmanyatamat kevalaæ vicÃraæ na sahate, atha vicÃrÃsahatvena nistattvameva / tatra paramÃrthata÷ sadÃdÅnÃmanyatamadvicÃraæ na sahata iti viprati«iddham / na sahate cenna sadÃdÅnÃmanyatamat / anyatamaccet kathaæ na vicÃraæ sahate / atha nistattvaæ cet kathamanyatamattattvamavyavasthÃpya Óakyamevaæ vaktum / na ca nistattvataiva tattvaæ bhÃvÃnÃm / tÃsati hi tattvÃbhÃva÷ syÃt / so 'pi ca vicÃraæ na sahata ityuktaæ bhavadbhi÷ / api cÃropitaæ ni«edhanÅyam / ÃropaÓca tattvÃdhi«ÂhÃno d­«Âo yathà ÓuktikÃdi«u rajatÃde÷ / na cet ki¤cidasti tattvaæ kasya kasminnÃropa÷ / tasmÃnni«prapa¤caæ paramÃrthasadbrahmÃnirvÃcyaprapa¤cÃtmanÃropyate, tacca tattvaæ vyavasthÃpyÃtÃttvikatvena sÃævyavahÃrikatvaæ pramÃïÃnÃæ bÃdhakenopapadyata iti yuktamutpaÓyÃma÷ //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.32 ## vibhajate-##uktena##granthator'thataÓca## granthatastÃvatpaÓyanÃti«ÂhanÃmiddhapo«adhÃdyasÃdhupadaprayoga÷ / arthataÓca nairÃtmyamabhyupetyÃlayavij¤Ãnaæ samastavÃsanÃdhÃramabhyupagacchannak«aramÃtmÃnamabhyupaiti / evaæ k«aïikatvamabhyupetya 'utpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃmanutpÃdÃdvà sthitaivai«Ãæ dharmÃïÃæ dharmatà dharmasthititÃ'iti nityatÃmupaitÅtyÃdi bahÆnnetavyamiti //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.33 ## nirasto muktakacchÃnÃæ sugatÃnÃæ samaya÷ / vivasanÃnÃæ samaya idÃnÅæ nirasyate / tatsamayamÃha saæk«epavistarÃbhyÃm / ## tatra saæk«epamÃha--## bodhÃtmako jÅvo ja¬avargastvajÅva iti / yathÃyogaæ tayorjÅvÃjÅvayorimamaparaæ prapa¤camÃcak«ate / tamÃha--## jÅvÃstikÃyastridhÃ--baddho mukto nityasiddhaÓceti / pudgalÃstikÃyÃ÷ «o¬hÃ-p­thivyÃdÅni catvÃri bhÆtÃni sthÃraæ jaÇgamaæ ceti dharmÃstikÃya÷ prav­ttyanumeyo 'dharmÃstikÃyÃ÷ sthityanumeya÷ / ÃkÃÓÃstikÃyo dvedhÃ-lokÃkÃÓo 'lokÃkÃÓaÓca / tatroparyupari sthitÃnÃæ lokÃnÃmantarvartÅ lokÃkÃÓaste«Ãmupari mok«asthÃnamalokÃkÃÓa÷ / tatra hi na lokÃ÷ santi / tadevaæ jÅvÃjÅvapadÃrthau pa¤cadhà prapa¤citau / ÃstravasaævaranirjarÃstraya÷ padÃrthÃ÷ prav­ttilak«aïÃ÷ prapa¤cyante / dvidhà prav­tti÷ samyaÇmithyà ca / tatra mithyà prav­ttirÃsrava÷ / samyakprav­ttÅ tu saævaranirjarau / ÃsrÃvayati puru«aæ vi«aye«vitÅndriyaprav­ttirÃsrava÷ / indriyadvÃrà hi pauru«aæ jyotirvi«ayÃn sp­ÓadrÆpÃdij¤ÃnarÆpeïa pariïamata iti / anye tu karmÃïyÃsravamÃhu÷ / tÃni hi kartÃramabhivyÃpya sravanti kartÃramanugacchantÅtyÃsrava÷ / seyaæ mithyÃprav­ttiranarthahetutvÃt / saævaranirjarau ca samyakprav­ttÅ / tatra ÓamadamÃdirÆpà prav­tti÷ saævara÷ / sà hyÃsravasrotaso dvÃraæ saæv­ïotÃti saævara ucyate / nirjarastvanÃdikÃlaprav­ttika«Ãyakalu«apuïyÃpuïyaprahÃïahetustaptaÓilÃrohaïÃdi÷ / sa hi ni÷Óe«aæ puïyÃpuïyaæ sukhadu÷khopabhogena jarayatÅti nirjara÷ / bandho '«Âavidhaæ karma / tatra ghÃtikarma caturvidham / tadyathÃ--j¤ÃnÃvaraïÅyaæ darÓanÃvaraïÅyaæ mohanÅyamantarÃyamiti / tathà catvÃryaghÃtikarmÃïi / tadyathÃ--vedanÅyaæ nÃmikaæ gotrikamÃyu«kaæ ceti / tatra samyag j¤Ãnaæ na mok«asÃdhanaæ, nahi j¤ÃnÃdvastusiddhiratiprasaÇgÃditi viparyayo j¤ÃnÃvaraïÅyaæ karmocyate / ÃrhatadarÓanÃbhyÃsÃnna mok«a iti j¤Ãnaæ darÓanÃvaraïÅyaæ karma / bahu«u viprati«iddhe«u tÅrthakarairupadarÓite«u mok«amÃrge«u viÓe«ÃnavadhÃraïaæ mohanÅyaæ karma / mok«amÃrgaprav­ttÃnÃæ tadvighnakaraæ vij¤ÃnamantarÃyaæ karma / tÃnÅmÃni Óreyohant­tvÃddhÃtikarmÃïyucyante / aghÃtÃni karmÃïi, tadyathà vedanÅyaæ karma ÓuklapudgalavipÃkahetu÷, taddhi bandho 'pi na ni÷Óreyasaparipanthi tattvaj¤ÃnÃvighÃtakatvÃt / ÓuklapudgalÃrambhakavedanÅyakarmÃnuguïaæ nÃmikaæ karma, taddhi ÓuklapudgalasyÃdyÃvasthÃæ kalalabuddhudÃdimÃrabhate / gotrikamavyÃk­taæ tato 'pyÃdyaæ ÓaktirÆpeïÃvasthitam / Ãyu«kaæ tvÃyu÷ kÃyati kathayatyutpÃdanadvÃretyÃyu«kam / tÃnyetÃni ÓuklapudgalÃdyÃÓrayatvÃdaghÃtÅni karmÃïi / tadetat karmëÂakaæ puru«aæ badhnÃtÅti bandha÷ / vigalitasamastakleÓatadvÃsanasyÃnÃvaraïaj¤Ãnasya sukhaikatÃnasyÃtmana upari deÓÃvasthÃnaæ mok«a ityeke / anye tÆrdhvagamanaÓÅlo hi jÅvo dharmÃdharmÃstikÃyena baddhastadvimok«ÃdyadÆrdhvaæ gacchatyeva sa mok«a iti / ta ete saptapadÃrthà jÅvÃdaya÷ sahÃvÃntaraprabhedairapanyastÃ÷ / tatra## syÃcchabda÷ khalvayaæ nipÃtastiÇantapratirÆpako 'nekÃntadyotÅ / yathÃhu÷--'vÃkye«vanekÃntadyoti gamyaæ prativiÓe«aïam / syÃnnipÃtor'thayogitvÃttiÇantapratirÆpaka÷ // 'iti / yadi punarayamanekÃntadyotaka÷ syÃcchabdo na bhavet syÃdastÅtivÃkye syÃtpadamanarthakaæ syÃt tadidamuktam--'arthayogitvÃt'iti / anaikÃntadyotakatve tu syÃdasti katha¤cidastÅti syÃtpadÃtkatha¤cidartho 'stÅtyanenÃnukta÷ pratÅyata iti nÃnarthakyam / tathà ca 'syÃdvÃda÷ sarvathaikÃntatyÃgÃtkiæv­ttacidvidhe÷ / saptabhaÇganayÃpek«oheyÃdeyaviÓe«ak­t // 'kiæv­tte pratyaye khalvayaæ cinnipÃtavidhinà sarvathaikÃntatyÃgÃt saptasvekÃnte«u yo bhaÇgastatra yo nayastadapek«a÷ san heyopÃdeyabhedÃya syÃdvÃda÷ kalpate / tathÃhi--yadi vastvastyevetyevaikÃntatastat sarvathà sarvadà sarvatra sarvÃtmanÃstyeveti na tadÅpsÃjihÃsÃbhyÃæ kvacit kadÃcit katha¤cit kaÓcit pravarteta nivarteta và prÃptÃprÃpaïÅyatvÃt, heyahÃnÃnupapatteÓca / anaikÃntapak«e tu kvacit kadÃcit kasyacit katha¤cit sattve hÃnopÃdÃne prek«ÃvatÃæ kalpete iti / tamenaæ saptabhaÇgÅnayaæ dÆ«ayati--## vibhajate--##paramÃrthasati paramÃrthasatÃæ##parasparaparihÃrasvarÆpÃïÃæ## etaduktaæ bhavati--satyaæ yadasti vastutastatsarvathà sarvadà sarvatra sarvÃtmanà nirvacanÅyena rÆpeïÃstyeva na nÃsti, yathà pratyagÃtmà / yattu kvacit katha¤cit kadÃcit kenacidÃtmanÃstÅtyucyate, yathà prapa¤ca÷, tadvyavahÃrato na tu paramÃrthata÷, tasya vicÃrÃsahatvÃt / na ca pratyayamÃtraæ vÃstavatvaæ vyavasthÃpayati, ÓuktimarumarÅcikÃdi«u rajatatoyÃderapi vÃstavatvaprasaÇgÃt / laukikÃnÃmabÃdhena tu tadvyavasthÃyÃæ dehÃtmÃbhimÃnasyÃpyabÃdhena tÃttvikatve sati lokÃyatamatÃpÃtena nÃstikatvaprasaÇgÃt / paï¬itarÆpÃïÃæ tu dehÃtmÃbhimÃnasya vicÃrato bÃdhanaæ prapa¤casyÃpyanaikÃntasya tulyamiti / api ca sadasattvayo÷ parasparaviruddhatvena samuccayÃbhÃve vikalpa÷ / na ca vastuni vikalpa÷ saæbhavati / tasmÃt sthÃïurvà puru«o veti j¤Ãnavat saptatvapa¤catvanirdhÃraïasya phalasya nirdhÃrayituÓca pramÃtustatkaraïasya pramÃïasya ca tatprameyasya ca saptatvapa¤catvasya sadasattvasaæÓaye sÃdhu samarthitaæ tÅrthakaratvam­«emeïÃtmana÷ / nirdhÃraïasya caikÃntasattve sarvatra nÃnekÃntavÃda ityÃha--## Óe«amatirohitÃrtham //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.34 ## evaæ ceti cena samuccayaæ dyotayati / ÓarÅraparimÃïatve hyÃtmano 'k­tsnatvaæ paricchinnatvam / tathà cÃnityatvam / ye hi paricchinnÃste sarve 'nityà yathà ghaÂÃdayastathà cÃtmeti / tadetadÃha--## idaæ cÃparamak­tsnatvena sÆtritamityÃha--#<ÓarÅrÃïÃæ cÃnavasthitaparimÃïatvÃditi># / manu«yakÃyaparimÃïo hi jÅvo na hastikÃyaæ k­tsnaæ vyÃptumarhatyalpatvÃdityÃtmana÷ k­tsnaÓarÅrÃvyÃpitvÃdakÃrtsnyam, tathà ca na ÓarÅraparimÃïatvamiti / tathà hastiÓÅraraæ parityajya yadà puttikÃÓarÅro bhavati tadà na tatra k­tsna÷ puttikÃÓarÅre saæmÅyetetyakÃrtsnyamÃtmana÷ / sugamamanyat / codayati--## yathà hi pradÅpo ghaÂamahÃharmyodaravartÅ saækocavikÃÓavÃnevaæ jÅvo 'pi puttikÃhastidehayorityartha÷ / tadetadvikalpya dÆ«ayati--## ## na tÃvatpradÅpo 'tra nidarÓanaæ bhavitumarhati, anityatvaprasaÇgÃt / viÓarÃravo hi pradÅpÃvayava÷#<, >#pradÅpaÓcÃvayavÅ pratik«aïamutpattinirodhadharmÃ, tasmÃdanityatvÃttasya nÃsthiro jÅvastadavayavÃÓcÃbhyupetavyÃ÷ / tathà ca vikalpadvayoktaæ dÆ«aïamiti / yacca jÅvÃvayavÃnÃmÃnantyamuditaæ tadanupapannataramityÃha--## ÓaÇkÃpÆrvaæ sÆtrÃntaramavatÃrayati-## tatrÃpyucyate-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.35 ##muktaæ j¤ÃnÃvaraïÅyÃdi / kiæ cÃtmano nityatvÃbhyupagame ÃgacchatÃmapagacchatÃæ cÃvayavÃnÃmiyattÃnirÆpaïena cÃtmaj¤ÃnÃbhÃvÃnnÃpavarga iti bhÃva÷ / ## ÃdigrahaïasÆcitaæ do«aæ brÆma÷ / kiæ caite jÅvÃvayavÃ÷ pratyekaæ và cetayeran samÆho và / te«Ãæ pratyekaæ caitanye bahÆnÃæ cetanÃnÃmekÃbhiprÃyatvaniyamÃbhÃvÃt kadÃcidviruddhadikkriyatvena ÓarÅramunmathyeta / samÆhacaitanye tu hastiÓarÅrasya puttikÃÓarÅratve dvitrÃvayavaÓe«o jÅvo na cetayet / vigalitabahusamÆhitayà samÆhasyÃbhÃvÃtputtikÃÓarÅre iti / ## pÆrvasÆtraprasa¤jitÃyÃæ jÅvÃnityatÃyÃæ bauddhavatsaætÃnanityatÃmÃÓaÇkyedaæ sÆtram--'na ca paryÃyÃdapyavirodho vikÃrÃdibhya÷' / na ca paryÃyÃt parimÃïÃnavasthÃne 'pi saætÃnÃbhyupagamenÃtmano nityatvÃdavirodho bandhamok«ayo÷ / kuta÷ / pariïÃmÃdibhyo do«ebhya÷ / saætÃnasya vastutve pariïÃmastataÓcarmavadanityatvÃdido«aprasaÇga÷ / avastutve cÃdigrahaïasÆcito nairÃtmyÃpattido«aprasaÇga iti / visico vivasanÃ÷ //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.36 ## evaæ hi mok«ÃvasthÃbhÃvi jÅvaparimÃïaæ nityaæ bhavet, yadyabhÆtvà na bhavet / abhÆtvà bhÃvinÃmanityatvÃdghaÂÃdÅnÃm / kathaæ cÃbhÆtvà na bhavedyadi prÃgapyÃsÅt / na ca parimÃïÃntarÃvarodhe 'pÆrvaæ bhavitumarhati / tasmÃdantyameva parimÃïaæ pÆrvamapyÃsÅdityabheda÷ / tathà caikaÓarÅraparimÃïataiva syÃnnopacitÃpacitaÓarÅraprÃpti÷ ÓarÅraparimÃïatvÃbhyupagamavyÃghÃtÃditi / atra cobhayo÷ parimÃïayornityatvaprasaÇgÃditi yojanà / ekaÓarÅraparimÃïataiveti ca dÅpyam / dvitÅye tu vyÃkhyÃne ubhayoravasthayoriti yojanà / ekaÓarÅraparimÃïatà na dÅpyÃ, kintvekaparimÃïatÃmÃtramaïurmahÃn veti viveka÷ //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.37 ## aviÓe«eïeÓvarakÃraïavÃdo 'nena ni«idhyata iti bhramaniv­ttyarthamÃha--## sÃækhyayogavyapÃÓrayà hiraïyagarbhapata¤jaliprabh­taya÷ / ##muktam / d­kÓakti÷##pratyayÃnupaÓya÷ / sa ca nÃnÃkleÓakarmavipÃkÃÓayairaparÃm­«Âa÷ puru«aviÓe«a ÅÓvara÷ pradhÃnapuru«ÃbhyÃmanya÷ / ##ÓcatvÃra÷--ÓaivÃ÷, pÃÓupatÃ÷, kÃruïikasiddhÃntina÷, kÃpÃlikÃÓceti / catvÃro 'pyamÅ maheÓvarapraïÅtasiddhÃntÃnuyÃyitayà mÃheÓvarÃ÷ / kÃraïamÅÓvara÷ / kÃryaæ pradhÃnikaæ mahadÃdi / yogo 'pyoÇkÃrÃdidhyÃnadÃraïÃdi÷ / vidhistri«avaïasnÃnÃdirgƬhacaryÃvasÃna÷, du÷khÃnto mok«a÷ / paÓava ÃtmÃnaste«Ãæ pÃÓo bandhanaæ tadvimok«o du÷khÃnta÷ / e«a te«Ãmabhisaædhi÷--cetanasya khalvadhi«ÂhÃtu÷ kumbhakÃrÃde÷ kumbhÃdikÃrye nimittakÃraïatvamÃtraæ na tÆpÃdÃnatvamapi / tasmÃdihÃpÅÓvaro 'dhi«ÂhÃta jagatkÃraïÃnÃæ nimittameva, na tÆpÃdÃnamapyekasyÃdhi«ÂhÃt­tvÃdhi«ÂheyatvavirodhÃditi prÃptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate--## idamatrÃkÆtam---ÅÓvarasyanimittakÃraïatvamÃtramÃgamÃdvocyeta pramÃïÃntarÃdvà pramÃïÃntaramapyanumÃnamarthÃpattirvà / na tÃvadÃgamÃt, tasya nimittopÃdÃnakÃraïatvapratipÃdanaparatvÃdityasak­dÃveditam / tasmÃdanenÃsminnarthe pramÃïÃntaramÃstheyam / tatrÃnumÃnaæ tÃvanna saæbhavati / taddhi d­«ÂyanusÃreïa pravartate tadanusÃreïa cÃsÃma¤jasyam / tadÃha--## etaduktaæ bhavati--ÃgamÃdÅÓvarasiddhau na d­«Âamanusartavyam / na hi svargÃpÆrvadevatÃdi«vÃgamÃdavagamyamÃne«u ki¤cidasti d­«Âam / nahyÃgamo d­«ÂasÃdharmyÃtpravartate / tena Órutasiddyarthamad­«ÂÃni d­«ÂaviparÅtasvabhÃvÃni subahÆnyapi kalpyamÃnÃni na lohagandhitÃmÃvahanti pramÃïavattvÃt / yastu tatra katha¤cidd­«ÂÃnusÃra÷ kriyate sa suh­dbhÃvamÃtreïa / ÃgamÃnapek«itamanumÃnaæ tu d­«ÂasÃdharmyeïa pravartamÃnaæ d­«Âaviparyaye tu«Ãdapi bibhetitarÃmiti / ## kuta÷ / ## ayamartha÷--yadÅÓvara÷ karuïÃparÃdhÅno vÅtarÃgastata÷ praïina÷ kapÆye karmaïi na pravartayet, taccotpannamapi nÃdhiti«Âhet, tÃvanmÃtreïa prÃïinÃæ du÷khÃnutpÃdÃt / na hÅÓvarÃdhÅnà janÃ÷ svÃtantryeïa kapÆyaæ karma kartumarhanti / tadanadhi«Âhitaæ và kapÆyaæ karma phalaæ prasotumutsahate / tasmÃtsvatantro 'pÅÓvara÷ karmabhi÷ pravartyata iti d­«ÂaviparÅtaæ kalpanÅyam / tathÃcÃyamaparo gaï¬asyopari sphoÂa itaretarÃÓraya÷ prasajyeta, karmaïeÓvara÷ pravartanÅya ÅÓvareïa ca karmeti / ÓaÇkate--## pÆrvakarmaïeÓvara÷ saæpratitane karmaïi pravartyate teneÓvareïa saæpratitanaæ karma svakÃrye pravartyeta iti / nirÃkaroti--## atha pÆrvaæ karma kathamÅÓvarÃpravartitamÅÓvarapravartanalak«aïaæ kÃryaæ karoti / tatrÃpi pravartitamÅÓvareïa pÆrvatanakarmapravartitenetyevamandhaparamparÃdo«a÷ / cak«u«matà hyandho nÅyate nÃndhÃntareïa / tathehÃpi dvÃvapi pravartyÃviti ka÷ kaæ pravartayedityartha÷ / apica naiyÃyikÃnÃmÅÓvarasya nirde«atvaæ svasamayaviruddhamityÃha--## asmÃkaæ tu nÃyaæ samaya iti bhÃva÷ / nanu kÃruïyÃdapi pravartamÃno jano d­Óyate / na ca kÃruïyaæ do«a ityata Ãha--## kÃruïye hi satyasya du÷khaæ bhavati tena tatprahÃïÃya pravartata iti kÃruïikà api svÃrthaprayuktà eva pravartanta iti / nanu svÃrthaprayukta eva pravartatÃmevamapi ko do«a ityata Ãha--## arthitvÃdityartha÷ / ##vÃstavÅ prav­ttiriti //37// aparamapi d­«ÂÃnusÃreïa dÆ«aïamÃha-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.38 ## d­«Âo hi sÃvayavÃnÃmasarvagatÃnÃæ ca saæyoga÷ / aprÃptipÆrvikà hi prÃpti÷ saæyogo na sarvagatÃnÃæ saæbhavatyaprÃpterabhÃvÃnniravayavatvÃcca / avyÃpyav­ttità hi saæyogasya svabhÃva÷ / na ca niravayave«vavyÃpyav­ttità saæyogasya saæbhavatÅtyuktam / tasmÃdavyÃpyav­ttitÃyÃ÷ saæyogasya vyÃpikÃyà niv­ttestadvyÃpyasya saæyogasya viniv­ttiriti bhÃva÷ / nÃpi samavÃyalak«aïa÷ / sa hyayutasiddhÃnÃmÃdhÃrÃdheyabhÆtÃnÃmihapratyayahetu÷ saæbandha ityabhyupeyate / na ca pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃæ mitho 'styÃdhÃrÃdheyabhÃva ityartha÷ / nÃpi yogyatÃlak«aïa÷ kÃryagamyasaæbandha ityÃha--## nahi pradhÃnasya mahadahaÇkÃrÃdikÃraïatvamadyÃpi siddhamiti / ÓaÇkate--## nirÃkaroti-## kuta÷ / ##mate 'nirvacanÅya## Ãgamo hi prav­tti prati na d­«ÂÃntamapek«ata ityad­«ÂapÆrve tadviruddhe ca pravartituæ samartha÷ / anumÃnaæ tu d­«ÂÃnusÃri naivaævidhe pravartitumarhatÅti / ÓaÇkate--## pariharati-## asmÃkaæ tvÅÓvarÃgamayoranÃditvÃdÅÓvarayonitve 'pyÃgamasya na virodha iti bhÃva÷ //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.39 ## yathÃdarÓanamanumÃnaæ pravartate nÃlaukikÃrthavi«ayamitÅhÃpi na prasmartavyam / sugamamanyat //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.40 ## anudbhÆtarÆpamityartha÷ / rÆpÃdihÅnakaraïÃdhi«ÂhÃnaæ hi puru«asya svabhogÃdÃveva d­«Âaæ nÃnyatra / nahi bÃhyaæ kuÂhÃrÃdyaparid­«Âaæ vyÃpÃrayan kaÓcidupalabhyate / tasmÃdrÆpÃdihÅnaæ karaïaæ vyÃpÃrayata ÅÓvarasya bhogÃdiprasakti÷ tathà cÃnÅÓvaratvamiti bhÃva÷ / kalpÃntaramÃha--## / pÆrvamadhi«Âhitiradhi«ÂhÃnamidÃnÅæ tu adhi«ÂhÃnaæ bhogÃyatanaæ ÓarÅramuktam / tathà bhogÃdiprasaÇgenÃnÅÓvaratvaæ pÆrvamÃpÃditam / saæprati tu ÓarÅritvena bhogÃdiprasaÇgÃdanÅÓvaratvamuktamiti viÓe«a÷ //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.41 ## api ca sarvatrÃnumÃnaæ pramÃïayata÷ pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃmapi saækhyÃbhedavattvamantavattvaæ ca dravyatvÃt saækhyÃnyatve sati prameyatvÃdvÃnumÃtavyaæ, tataÓcÃntavattvamasarvaj¤atà và / asmÃkaæ tvÃgamagamyer'the tadbÃdhitavi«ayatayà nÃnumÃnaæ prabhavatÅti bhÃva÷ / ##yasya yÃd­Óamaïu mahat paramamahaddÅrghaæ hrasvaæ ceti / ## yasyÃnto 'sti tasyÃntavattvÃgrahaïamasarvaj¤atÃmÃpÃdayet / yasya tvanta eva nÃsti tasya tadagrahaïaæ nÃsarvaj¤atÃmÃvahati / nahi ÓaÓavi«ÃïÃdyaj¤ÃnÃdaj¤o bhavatÅti bhÃva÷ / pariharati--## ÃgamÃnapek«asyÃnumÃname«ÃmantavattvamavagamayatÅtyuktam //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.42 ## anyatra vedÃvisaævÃdÃdyatrÃæÓe visaævÃda÷ sa nirasyate / tamaæÓamÃha--##jÅva## jÅvasya kÃraïavatve satyanityatvam, anityatveparalokino 'bhÃvÃtparalokÃbhÃva÷, tataÓca svarganarakÃpavargÃbhÃvÃpatternÃstikyamityartha÷ / anupapannà ca jÅvasyotpattirityÃha--## //42// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.43 ## yadyapyanekaÓilpaparyavadÃta÷ paraÓuæ k­tvà tena palÃÓaæ chinatti, yadyapi ca prayatnenendriyÃrthÃtmamana÷ saænikar«alak«aïaæ j¤ÃnakaraïamupÃdÃyÃtmÃrthaæ vijÃnÃti, tathÃpi saækar«aïo 'karaïa÷ kathaæ pradyumnÃkhyaæ mana÷ karaïaæ kuryÃt / akaraïasya và karaïanirmÃïasÃmarthye k­taæ karaïanirmÃïena / akaraïÃdeva nikhilakÃryasiddheriti bhÃva÷ //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.44 ##saækar«amÃdayo ##avidyÃdido«arahitÃ÷ / ##nirÆpÃdÃnÃ÷ / ata eva##anityatvÃdido«arahitÃ÷ / tasmÃdutpattyasaæbhavo 'nuguïatvÃnna do«a ityartha÷ / ## mà bhÆdabhyupagamena do«a÷, prakÃrÃntareïa svayameva do«a÷ / praÓnapÆrvaæ prakÃrÃntaramÃha-## na tÃvadete parasparaæ bhinnà ÅÓvarÃ÷ parasparavyÃhatecchà bhavitumarhanti / vyÃhatakÃmatve ca kÃryÃnutpÃdÃt / avyÃhatakÃmatve và pratyekamÅÓvaratve ekenaiveÓanÃyÃ÷ k­tatvÃdÃnarthakyamitare«Ãm / saæbhÆya ceÓanÃyÃæ pariÓuddho na kaÓciddÅÓvara÷ syÃt, siddhÃntahÃniÓca / bhagavÃnevaiko vÃsudeva÷ paramÃrthatattvamityabhyupagamÃt / tasmÃtkalpÃntaramÃstheyam / tatra cotpattyasaæbhavo do«a ityÃÓayavÃn kalpÃntaramupanyasyotpattyasaæbhavenÃpÃkaroti--## sugamamanyat //44// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.45 ## guïibhya÷ khalvÃtmabhyo j¤ÃnÃdÅn guïÃn bhedenoktvà punarabhedaæ brÆte--#<ÃtmÃna evaite bhagavanto vÃsudevà iti /># Ãdigrahaïena pradyumnÃniruddhayormano 'haÇkÃralak«aïatayÃtmano bhedamabhidhÃyÃtmana evaita iti tadviruddhÃbhedÃbhidhÃnamaparaæ saæg­hÅtam / vedaviprati«edho vyÃkhyÃta÷ //45// iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite ÓÃrÅrakabhagavatpÃdabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.1 ## pÆrvaæ pramÃïÃntaravirodha÷ ÓruternirÃk­ta÷ / saæprati tu ÓrutÅnÃmeva parasparavirodho nirÃkriyate / tatra s­«ÂiÓrutÅnÃæ parasparavirodhamÃha-## Órutiviprati«edhÃcca parapak«ÃïÃmanapek«itatvaæ sthÃpitaæ tadvatsvapak«asya Órutiviprati«edhÃditi / ##thÃbhÃsaviniv­ttyÃrthatattvapratipÃdanam / tasya phalaæ svapak«asya jagato brahmakÃraïatvasyÃnapek«atvÃÓaÇkÃniv­tti÷ / iha hi pÆrvapak«e ÓrutÅnÃæ mitho virodha÷ pratipÃdyate, siddhÃnte tvavirodha÷ / tatra siddhÃntyekadeÓinovacanaæ 'na viyadaÓrute÷'iti / tasyÃbhisaædhi÷-yadyapi taittirÅyake viyadutpattiÓrutirasti tathÃpi tasyÃ÷ pramÃïÃntaravirodhÃdbahuÓrutivirodhÃcca gauïatvam / tathÃca viyato nityatvÃtteja÷pramukha eva sarga÷, tathÃca na virodha÷ ÓrutÅnÃmiti / tadidamuktam-## yadi nÃsti na ÓrutivirodhÃÓaÇkà / athÃsti tata÷ Órutivirodha iti tatparihÃrÃya prayatnÃntaramÃstheyamityartha÷ //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.2 tatra pÆrvapak«asÆtram- ## taittirÅye hi sargaprakaraïe kevalasyÃkÃÓasyaiva prathama÷ sarga÷ ÓrÆyate / chÃndogye ca kevalasya tejasa÷ prathama÷ sarga÷ / naca ÓrutyantarÃnurodhenÃsahÃyasyÃdhigatasyÃpi sasahÃyatÃkalpanaæ yuktamasahÃyatvÃvagamavirodhÃt / Órutasiddhyarthaæ khalvaÓrutaæ kalpyate na tu tadvighÃtÃya, vihanyate cÃsahÃyatvaæ Órutaæ kalpitena sasahÃyatvena / naca parasparÃnapek«ÃïÃæ vrÅhiyavavadvikalpa÷ / anu«ÂhÃnaæ hi vikalpyate na vastu / nahi sthÃïupuru«avikalpo vastuni prati«ÂhÃæ labhate / naca sargabhedena vyavasthopapadyate, sÃæpratikasargavadbhÆtapÆrvasyÃpi tathÃtvÃt / na khalviha sarge k«ÅrÃddadhi jÃyate sargÃntare tu dadhna÷ k«Åramiti bhavati / tasmÃtsargaÓrutaya÷ parasparavirodhinyo nÃsminnarthe pramÃïaæ bhavitumarhantÅti pÆrva÷ pak«a÷ //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.3 siddhÃntyekadeÓÅ sÆtreïa svÃbhiprÃyamÃvi«karoti- ## pramÃïÃntaravirodhena bahuÓrutyantaravirodhena cÃkÃÓotpattyasaæbhavÃdgauïye«ÃkÃÓotpattiÓrutirityavirodha ityartha÷ / pramÃïÃntaravirodhamÃha-## samavÃyyasamavÃyinimittakÃraïebhyo hi kÃryasyotpattirniyatà tadabhÃve na bhavitumarhati dhÆma iva dhÆmadhvajÃbhÃve / tasmÃtsadakÃraïamÃkÃÓaæ nityamiti / apica ya utpadyante te«Ãæ prÃgutpatteranubhavÃrthakriye nopalabhyte utpannasya ca d­Óyete, yathà teja÷prabh­tÅnÃm / na cÃkÃÓasya tÃd­Óo viÓe«a utpÃdÃnutpÃdayorasti, tasmÃnnotpadyata ityÃha-## prakÃÓanaæ prakÃÓo ghaÂapaÂÃdigocara÷ / ## Ãdigrahaïena dravyatve satyasparÓavattvÃdÃtmavannityamÃkÃÓamiti g­hÅtam / #<ÃraïyÃnÃkÃÓe«viti /># vede 'pyekasyÃkÃÓasyaupÃdhikaæ bahutvam //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.4 tadevaæ pramÃïÃntaravirodhena gauïatvamuktvà ÓrutyantaravirodhenÃpi gauïatvamÃha- #<ÓabdÃcca | BBs_2,3.4 |># sugamam //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.5 ## padasyÃnu«aÇgo na padÃrthasya / taddhi kvacinmukhyaæ kvacidaupacÃrikaæ saæbhavÃsaæbhavÃbhyÃmityavirodha÷ / codyadvayaæ karoti-## prathamaæ codyaæ pariharati-##g­ham / ## pÃtrÃïi ghaÂaÓarÃvÃdÅni / Ãpek«ikamavadhÃraïaæ na sarvavi«ayamityartha÷ / upapattyantaramÃha-## apirabhyupagame / yadi sarvÃpek«aæ tathÃpyado«a ityartha÷ / ## jagata iti Óe«a÷ / dvitÅyaæ codyamapÃkaroti-## lak«aïÃnyatvÃbhÃvenÃkÃÓasya brahmaïo 'nanyatvÃditi / api cÃvyatiriktadeÓakÃlamÃkÃÓaæ brahmaïà ca brahmakÃryaiÓca tadabhinnasvabhÃvairata÷ k«Årakumbhaprak«iptakatipayapayobinduvadbrahmaïi tatkÃrye ca vij¤Ãte nabho viditaæ bhavatÅtyÃha-## //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.6 evaæ siddhÃntaikadeÓamite prÃpta idamÃha- ## brahmavivartÃtmatayÃjagatastadvikÃrasya vastuto brahmaïÃbhede brahmaïi j¤Ãte j¤Ãnamupapadyate / nahi jagattattvaæ brahmaïo 'nyat / tasmÃdÃkÃÓamapi tadvivartatayà tadvikÃra÷ sattajj¤Ãnena j¤Ãtaæ bhavati nÃnyathà / avikÃratve tu tatastattvÃntaraæ na brahmaïi vidite viditaæ bhavati / bhinnayostu lak«aïÃnyatvÃbhÃve 'pi deÓakÃlÃbhede 'pi nÃnyataraj¤ÃnenÃnyataraj¤Ãnaæ bhavati / nahi k«Årasya pÆrïakumbhe k«Åre g­hyamÃïe satsvapi pÃthobindu«u pÃthastattvaæ prati j¤Ãtatvamasti vij¤Ãne / tasmÃnna te k«Åre vidite vidità iti pratij¤Ãd­«ÂÃntapracayÃnuparodhÃya viyata utpattirakÃmenÃbhyupeyeti / tadevaæ siddhÃntaikadeÓini dÆ«itepÆrvapak«Å svapak«e viÓe«amÃha-## ata eva## siddhÃntasÃramÃha-## ##-## ÓrutyoranyathopapadyamÃnÃnyathÃnupapadyamÃnayoranyathÃnupapadyamÃnà balavatÅ taittirÅyakaÓruti÷ / chÃndogyaÓrutiÓcÃnyathopapadyamÃnà durbalà / nanvasahÃyaæ teja÷ prathamamavagamyamÃnaæ sasahÃyatvena virudhyata ityuktamata Ãha-## sargasaæsarga÷ Órauto bhedastvÃrtha÷ / sa ca Órutyantareïa virodhinà bÃdhyate, jaghanyatvÃt / naca teja÷ pramukhasargasaæsargavadasahÃyatvamapyasya Órautaæ, kintu vyatirekalabhyam / naca Órutena tadapavÃdabÃdhane Órutasya teja÷sargasyÃnupapatti÷, tadidamuktam-'tejojanipradhÃnÃ'iti / syÃdetat / yadyekaæ vÃkyamanekÃrtha na bhavatyekasya vyÃpÃradvayÃsaæbhavÃt, hanta bho÷ kathamekasya sra«ÂuranekavyÃpÃratvamaviruddhamityata Ãha-## v­ddaprayogÃdhÅnÃvadhÃraïaæ ÓabdasÃmarthyam / nacÃnÃv­ttasya Óabdasya kramÃkramÃbhyÃmanekatrÃrthe vyÃpÃro d­«Âa÷ / d­«Âaæ tu kramÃkramÃbhyÃmekasyÃpi karturanekavyÃpÃratvamityartha÷ / nacÃsminnartha ekasya vÃkyasya vyÃpÃro 'pi tu bhinnÃnÃæ vÃkyÃnÃmityÃha-## sugamam / codayati-## yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷ / na cai«a s­«Âiparo 'pi tu Óamapara ityartha÷ / paraharati-## guïatvÃdÃrthatvÃcca kramasya ÓrutapradhÃnapadÃrthavirodhÃttattyÃgo 'yukta ityartha÷ / siæhÃvalokitanyÃyena viyadanutpattivÃdinaæ pratyÃha-## yatpunaranyathà pratij¤opapÃdanaæ k­taæ, taddÆ«ayati-## d­«ÂÃntÃnurÆpatvÃddÃr«ÂÃntikasya, tasya ca prak­tivikÃrarÆpatvÃddÃr«ÂÃntikasyÃpi tathÃbhÃva÷ / apica bhrÃntimÆlaæ caitadvacanam 'ekamevÃdvitÅyam'iti toye k«Årabuddhivat / aupacÃrikaæ và siæho mÃïavaka itivat / tatra na tÃvadbhrÃntamityÃha-## bhrÃntervipralambhÃbhiprÃyasya ca puru«adharmatvÃdapauru«eye tadasaæbhava ityartha÷ / nÃpyaupacÃrikamityÃha-## kÃmamupacÃrÃdastvekatvam, avadhÃraïÃdvitÅyapade nopapadyete / nahi mÃïavake siæhatvamupacarya na siæhÃdanyo 'sti manÃgapi mÃïavaka iti vadanti laukikÃ÷ / tasmÃdbrahmatvamaikÃntikaæ jagato vivak«itaæ Órutyà na tvaupacÃrikam / abhyÃse hi bhÆyastvamarthasya bhavati natvalpatvamapi prÃgevaupacÃrikamityartha÷ / ## ni÷Óe«avacana÷ svarasata÷ sarvaÓabdo nÃsati Órutyantaravirodhe ekadeÓavavi«ayo yujyata ityartha÷ //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.7 ÃkÃÓasyotpattau pramÃïÃntaravirodhamuktamanubhëya tasya pramÃïÃntarasya pramÃïÃntaravirodhenÃpramÃïabhÆtasya na gauïatvÃpÃdanasÃmarthyamata Ãha- ## so 'yaæ prayoga÷-ÃkÃÓadikklÃmana÷paramÃïavo vikÃrÃ÷, Ãtmanyatve sati vibhaktatvÃt, ghaÂaÓarÃvoda¤canÃdivaditi / ## nirÆpÃdÃnaæ syÃdityartha÷ / ÓÆnyavÃdaÓca nirÃk­ta÷ svayameva Órutyopanyasya 'kathamasata÷ sajjÃyeta'iti / upapÃditaæ ca tannirÃkaraïamadhastÃditi / ÃtmatvÃdevÃtmana÷ pratyagÃtmano ## / etaduktaæ bhavati-sopÃdÃnaæ cetkÃryaæ tata ÃtmaivopÃnatvena ÓruterupÃdÃnÃntarakalpanÃnupapatteriti / syÃdetat / astvÃtmopÃdÃnamasya jagata÷, tasya tÆpÃdÃnÃntaramaÓrÆyamÃïamapyanyadbhavi«yatÅtyata Ãha-##upÃdÃnÃntarasyopÃdeya÷ / kuta÷ / ## sattà và prakÃÓo vÃsya svayaæsiddhÅ / tatra prakÃÓÃtmikÃyÃ÷ siddhestÃvadanÃgantukatvamÃha-## upapÃditametadyathà saæÓayaviparyÃsapÃrok«yÃnÃspadatvÃtkadÃpi nÃtmà parÃdhÅnaprakÃÓa÷, tadadhÅnaprakÃÓÃstu pramÃïÃdaya÷ / ata eva Óruti÷-'tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti'iti / ## nirÃkaraïamapi hi tadadhÅnÃtmalÃbhaæ tadviruddhaæ nodetumarhatÅtyartha÷ / sattÃyà anÃgantukatvamasyÃha-tathÃhamevedÃnÅæ jÃnÃmÅti / pramÃpramÃïaprameyÃïÃæ vartamÃnÃtÅtÃnÃgatatve 'pi pramÃtu÷ sadà vartamÃnatvenÃnubhavÃdapracyutasvabhÃvasya nÃgantukaæ sattvam / traikÃlyÃvacchedena hyÃgantukatvaæ vyÃptaæ, tatpramÃtu÷ sadÃvartamÃnÃdvyÃvartamÃnamÃgantukatvaæ svavyÃpyamÃdÃya nivartata iti / ## prak­tipratyayÃbhyÃæ j¤Ãnaj¤eyayoranyathÃbhÃvo darÓita÷ / nanu jÅvata÷ pramÃturmà bhÆdanyathÃbhÃvo m­tasya tu bhavi«yatÅtyata Ãha-## yatkhalu satsvabhÃvamanubhavasiddhaæ tasyÃnirvacanÅyatvamanyato bÃdhakÃdavasÃtavyam / bÃdhakaæ ca ghaÂÃdÅnÃæ svabhÃvÃdvicalanaæ pramÃïopanÅtam / yasya tu na tadasyÃtmano na tasya tatkalpanaæ yuktam, abÃdhitÃnubhavasiddhasya satsvabhÃvasyÃnirvacanÅyatvakalpanÃpramÃïÃbhÃvÃt / tadidamuktam-## tadanena prabandhena pratyanumÃnenÃkÃÓÃnutpattyanumÃnaæ tÆ«ayitvÃnaikÃntikatvenÃpi dÆ«ayati-yattÆktaæ samÃnajÃtÅyamiti / ##pÃdÃnamupÃdeya## yatra hi k«Åraæ dadhibhÃvena pariïamate tatra nÃvayavÃnÃmaneke«ÃmupÃdanatvamabhyupagantavyaæ kintÆpÃttameva k«ÅramekamupÃdeyadadhibhÃvena pariïamate / yathà niravayavaparamÃïuvÃdinÃÇk«ÅraparamÃïurdadhiparamÃïubhÃveneti / Óe«amatirohitÃrtham //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.2.8 ## yadyabhyÃse bhÆyastvamarthasya bhavati nÃlpatvaæ dÆrata evopacaritatvaæ, hanta bho÷ pavanasya nityatvaprasaÇga÷ / 'vÃyuÓcÃntarik«ametadam­tam'iti dvayoram­tatvamuktvà puna÷ pavanasya viÓe«eïÃha-## tasmÃdabhyÃsÃnnÃpek«ikaæ vÃyoram­tatvamapi tvautpattikameveti prÃptam / tadidamuktaæ bhëyak­tÃ-## cena samuccayÃrthenÃbhyÃso darÓita÷ / evaæ prÃpta ucyate-ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤ÃnÃt, pratij¤ÃvÃkyÃrthasya prÃdhÃnyÃt, tadupapÃdanÃrthatvÃcca vÃkyÃntarÃïÃæ, te«Ãmapi cÃdvaitapratipÃdakÃnÃæ mÃtariÓvotpattikramapratipÃdakÃnÃæ bahulamupalabdhe÷, mukhyabhÆyastvÃbhyÃmamÆ«Ãæ ÓrutÅnÃæ balÅyastvÃt, etadanurodhenÃm­tatvÃstamayaprati«edhÃvÃpek«ikatvena netavyÃviti / bhÆyasÅ÷ ÓrutÅrapek«ya dve api ÓrutÅ ÓabdamÃtramukte //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.3.9 ## nanu 'na cÃsya kaÓcijjanitÃ'ityÃtmana÷ sato 'kÃraïatvaÓrute÷ kathamutpattyÃÓaÇkà / naca vacanamad­«Âvà pÆrva÷ pak«a÷ iti yuktam, adhÅtavedasya brahmajij¤ÃsÃdhikÃrÃdarÓanÃnupapatterata Ãha-## yathÃhi viyatpavanayoram­tatvÃnastamayatvaÓrutÅ ÓrutyantaravirodhÃdÃpek«ikatvena nÅte / evamakÃraïatvaÓrutirÃtmano 'gnivisphuliÇgad­«ÂÃntaÓrutivirodhÃtpramÃïÃntaravirodhÃccÃpek«ikatvena vyÃkhyÃtavyà / na cÃtmana÷ kÃraïavattve 'navasthà lohagandhitÃmÃvahatyanÃditvÃt kÃryakÃraïaparamparÃyà iti bhÃva÷ / ## pramÃïÃntaravirodho darÓita÷ / evaæ prÃpta ucyate-sadekasvabhÃvasyotpattyasaæbhava÷ / kuta÷## sadekasvabhÃvaæ hi brahma ÓrÆyate tadasati bÃdhake nÃnyathayitavyam / uktametadvikÃrÃ÷ sattvenÃnubhÆtà api katipayakÃlakalÃtikrame vinaÓyanto d­Óyanta ityanirvacanÅyÃstraikÃlyÃvacchedÃditi / na cÃtmà tÃd­Óastasya ÓruteranubhÃvÃdvà vartamÃnaikasvabhÃvatvaina prasiddhestadidamÃha-## etaduktaæ bhavati-yatsvabhÃvÃdvicalati tadanirvacanÅyaæ nirvacanÅyopÃdÃnaæ yuktaæ, na tu viparyaya÷ / yathà rajjÆpÃdÃna÷ sarpo na tu sarpopÃdÃnà rajjuriti / yayostu svabhÃvÃdapracyutistayornirvacanÅyayornopÃdeyopÃdÃnabhÃva÷, yathà rajjuÓuktikayoriti / naca niradhi«ÂhÃno vibhrama ityÃha-## naca niradhi«ÂhÃnabhramaparaæparÃnÃditetyÃha-## pÃramÃrthiko hi kÃryakÃraïabhÃvo 'nÃdirnÃnavasthayà du«yati. samÃropastu vikÃrasya na samÃropitopÃdÃna ityupapÃditaæ mÃdhyamikamatani«edhÃdhikÃre, tadatra na prasmartavyam / tasmÃnnÃsadadhi«ÂhÃnavibhramasamarthanÃnÃditvenocitetyartha÷ / agnivisphuliÇgaÓrutiÓcaupÃdikarÆpÃpek«ayà netavyà / Óe«amatirohitÃrtham / ye tu guïadikkÃlotpattivi«ayamidamadhikaraïaæ varïayäcakrustai÷ 'sato 'nupapatte÷'iti kleÓena vyÃkhyeyam / avirodhasamarthanaprastÃve cÃsya saægatirvaktavyà / abÃdivaddikkÃlÃdÅnÃmutpattipratipÃdakavÃkyasyÃnavagamÃt / tadÃstÃæ tÃvat //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.4.10 ## yadyapi 'vÃyoragni÷'ityapÃdÃnapa¤camÅ 'kÃrakavibhaktirupapadavibhakterbalÅyasÅ'iti neyamÃnantaryaparà yuktÃ, tathÃpi bahuÓrutivirodhena durbalÃpyupapadavibhaktirevÃtrocità / tataÓcÃnantaryadarÓanapareyaæ vÃyoragniriti Óruti÷ / naca sÃk«Ãdbrahmajatvasaæbhave tadvaæÓyatvena tajjatvaæ paraæparayÃÓrayituæ yuktam / vÃjapeyasya paÓuyÆpavaditi prÃptam / evaæ prÃpte ucyate-yuktaæ paÓuyÃgavÃjapeyoraÇgÃÇginornÃnÃtvÃttatra sÃk«ÃdvÃjapeyÃsaæbandhe kleÓena paraæparÃÓrayaïam / iha tu vÃyorbrahmavikÃrasyÃpi brahmaïo vastuto 'nanyatvÃdvayÆpÃdÃnatve sÃk«Ãdeva brahmopÃdÃnatvopapatte÷ kÃrakavibhakterbalÅyastvÃnurodhenobhayathopapadyamÃnÃ÷ Órutaya÷ kÃæsyabhojinyÃyena niyamyanta iti yuktamiti rÃddhÃnta÷ / #<'pÃramparyajatve 'pi'>#iti bhedakalpanÃbhiprÃyaæ yata÷ pÃramÃrthikÃbhedamÃha-##iti tu d­«ÂÃnta÷ paramparÃmÃtrasÃmyena na tu sarvathÃæ sÃmyeneti sarvamavadÃtam //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.5.11 #<Ãpa÷ | BBs_2,3.11 |># nigadavyÃkhyÃtena bhëyeïa vyÃkhyÃtam //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.6.12 ## annaÓabdo 'yaæ vyutpattyà ca prasiddhyà ca vrÅhiyavÃdau tadvikÃre caudane pravartate / ÓrutiÓca prakaraïÃdbalÅyasÅ, sà ca vÃkyaÓe«eïopodbalità 'yatra kvacana var«ati'ityetena tasmÃdabhyavahÃryaæ vrÅhiyavÃdyevÃtrÃdbhyo jÃyata iti vivak«itam / kÃr«ïyamapi hi saæbhavati kasyacidadanÅsya / nahi p­thivyapi k­«ïÃ, lohitÃdirÆpÃyà api darÓanÃt / tataÓca Órutyantareïa 'adbhya÷ p­thivÅ p­thivyà o«adhaya÷'ityÃdinà virodha iti pÆrva÷ pak«a÷ / Órutyorvirodhe vastuni vikalpÃnupapatteranyatarÃnuguïatayÃnyatarà netavyà / tatra kim 'adbhya÷ p­thivÅ'iti p­thivÅÓabdo 'nnaparatayà nÅyatÃmuta 'annamas­jata'ityannaÓabda÷ p­thivÅparatayeti viÓaye, mahÃbhÆtÃdhikÃrÃnurodhÃtprÃyikak­«ïarÆpÃnurodhÃcca 'tadyadapÃæ Óara ÃsÅt'iti ca puna÷ ÓrutyanurodhÃcca vÃkyaÓe«asya cÃnyathÃpyupapatterannaÓabdo 'nnakÃraïe p­thivyÃmiti rÃddhÃnta÷ //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.7.13 ## s­«Âikrame bhÆtÃnÃmavirodha ukta÷ / idÃnÅmÃkÃÓÃdibhÆtÃdhi«ÂhÃtryo devatÃ÷ kiæ svatantrà evottarottarabhÆtasarge pravartanta uta parameÓvarÃdhi«ÂhitÃ÷ paratantrà iti / tatra 'ÃkÃÓÃdvÃyurvÃyuragni÷'iti svavÃkye nirapek«ÃïÃæ Órute÷ svaya¤cetanÃnÃæ ca cetanÃntarÃpek«ÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt, prastÃvasya ca liÇgasya ca pÃramparyeïÃpi mÆlÃkÃraïasya brahmaïa upapatte÷, svatantrÃïÃmevÃkÃÓÃdÅnÃæ vÃyvÃdikÃraïatvamiti jagato brahmayonitvavyÃghÃta iti prÃptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-#<ÃkÃÓÃdvÃyu÷'>#ityÃdaya ÃkÃÓÃdÅnÃæ kevalamupÃdÃnabhÃvamÃcak«ate, na puna÷ svÃtantryeïÃdhi«ÂhÃt­tvam / naca cetanÃnÃæ svakÃryasvÃtantryamityetadapyaikÃntikaæ paratantrÃïÃmapi te«Ãæ bahulamupalabdherbh­tyÃntevÃsyÃdivat / tasmÃlliÇgaprastÃvasÃma¤jasyÃya sa ÅÓvara eva tena tenÃkÃÓÃdibhÃvenopÃdÃnabhÃvenÃvati«ÂhamÃna÷ svayamadhi«ÂhÃya nimittakÃraïabhÆtastaæ taæ vikÃraæ vÃyvÃdikaæ s­jatÅti yuktam / itarathà liÇgaprastÃvau kleÓitau syÃtÃmiti / ## parameÓvara evÃntaryamibhÃvenÃvi«Âa Åk«itÃ, tasmÃtsarvasya kÃryajÃtasya sÃk«ÃtparameÓvara evÃdhi«ÂhÃtà nimittakÃraïaæ na tvÃkÃÓÃdibhÃvamÃpanna÷ / ÃkÃÓÃdibhÃvamÃpannastÆpÃdÃnamiti siddham //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.8.14 ## utpattau mahÃbhÆtÃnÃæ krama÷ Óruto nÃpyaye 'pyayamÃtrasya ÓrutatvÃt / tatra niyame saæbhavati nÃniyama÷ / vyavasthÃrahito hi sa÷ / naca vyavasthÃyÃæ satyÃmavyavasthà yujyate / tatra kramabhedÃpek«ÃyÃæ kiæ d­«Âo 'pyayakramo ghaÂÃdÅnÃæ mahÃbhÆtÃpyayakramaniyÃmako 'stvÃho Órauta utpattikrama iti viÓaye Órautasya ÓrautÃntaramabhyarhitaæ samÃnajÃtÅyatayà tasyaiva buddhisÃænidhyÃt / na d­«Âaæ, viruddhajÃtÅyatvÃt / tasmÃcchrautenaivotpattikrameïÃpyayakramo niyamyata iti prÃpta ucyate-apyayasya kramÃpek«ÃyÃæ khalÆtpattikramo niyÃmako bhavet, na tvastyapyayasya kramÃpek«Ã, d­«ÂÃnumÃnopanÅtena kramabhedena ÓrutyanusÃriïo 'pyayakramasya bÃdhyamÃnatvÃt / tasmin hi satyupÃdÃnoparame 'pyupÃdeyamastÅti syÃt / na caitadasti / tasmÃt / tadviruddhad­«ÂakramÃvarodhÃdÃkÃÇk«aiva nÃsti kramÃntaraæ pratyayogyatvÃt tasya / tadidamuktaæ sÆtrak­tÃ-'upapadyate ca'iti / bhëyakÃro 'pyÃha-## tasmÃdutpattikramÃdviparÅta÷ krama ityetannyÃyamÆlà ca sm­tiruktà //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.9.15 ## tadevaæ bhÃvanopayoginau bhÆtÃnÃmutpattipralayau vicÃrya buddhÅndriyamanasÃæ kramaæ vicÃrayati / atra ca vij¤Ãyate 'neneti vyutpattyà vij¤ÃnaÓabdenendriyÃïi ca buddhiæ ca brÆte / tatraite«Ãæ kramÃpek«ÃyÃmÃtmÃnaæ ca bhÆtÃni cÃntarà samÃmnÃnÃttenaiva pÃÂhena kramo niyamyate / tasmÃt pÆrvotpattikramabhaÇgaprasaÇga÷ / yata Ãtmana÷ karaïÃni karaïebhyaÓca bhÆtÃnÅti pratÅyate, tasmÃdÃtmana ÃkÃÓa iti bhajyate / annamayamiti ca maya¬Ãnandamaya itivat na vikÃrÃrtha iti prÃpte 'bhidhÅyate-vibhaktatvÃttÃvanmana÷prabh­tÅnÃæ kÃraïÃpek«ÃyÃmannamayaæ mana ityÃdiliÇgaÓravaïÃdapek«itÃrthakathanÃya vikÃrÃrthatvameva mayaÂo yuktam, itarathà tvanapek«itamuktaæ bhavet / naca tadapi ghaÂate / nahyannamayo yaj¤a itivadannaprÃcuryaæ manasa÷ saæbhavati / evaæ codbhÆtavikÃrà mana Ãdayo bhÆtÃnÃæ parastÃdutpadyanta iti yuktam / prau¬havÃditayÃbhyupetyÃha-## bhavatvÃtmana eva karaïÃnÃmutpatti÷, na khalvetÃvatà bhÆtairÃtmano notpattavyam / tathÃca noktakramabhaÇgaprasaÇga÷ / ##bhidyate / bhajyata iti yÃvat //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.10.16 ## devadattÃdinÃmadheyaæ tÃvajjÅvÃtmano na ÓarÅrasya, tannÃmne ÓarÅrÃya ÓrÃddhÃdikaraïÃnupapatte÷ / tanm­to devadatto jÃto devadatta iti vyapadeÓasya mukhyatvaæ manvÃnasya pÆrva÷ pak«a÷, mukhyatve ÓÃstroktÃmu«mikasvargÃdiphalasaæbandhÃnupapatte÷ ÓÃstravirodhÃllaukikavyapadeÓo bhÃkto vyÃkhyeya÷ / bhaktiÓca ÓarÅrasyotpÃdavinÃÓau tatastatsaæyoga iti / jÃtakarmÃdi ca garbhabÅjasamudbhavajÅvapÃpaprak«ayÃrthaæ, na tu jÅvajanmajapÃpak«ayÃrtham / ata eva smaranti 'evamena÷ Óamaæ yÃti bÅjagarbhasamudbhavam'iti / tasmÃnna ÓarÅrotpattivinÃÓÃbhyÃæ jÅvajanmavinÃÓÃviti siddham / etacca laukikavyapadeÓasyÃbhrÃntimÆlatvamabhyupetyÃdhikaraïam / uktà tvadhyÃsabhëye 'sya bhrÃntimÆlateti //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.11.17 mà bhÆtÃmasya ÓarÅrodayavyayÃbhyÃæ sthÆlÃvutpattivinÃÓau, ÃkÃÓÃderiva tu mahÃsargÃdau tadante cotpattivinÃÓau jÅvasya bhavi«yata iti ÓaÇkÃntaramapanetumidamÃrabhyate / ## vicÃramÆlasaæÓayasya bÅjamÃha-#<Órutivipratipatteriti /># tÃmeva darÓayati-## pÆrvapak«aæ g­hïÃti-## paramÃtmanastÃvadviruddhadharmasaæsargÃdapahatÃnapahatapÃpmatvÃdilak«aïÃjjÅvÃnÃmanyatvam / te cenna vikÃrÃstatastattvÃntaratve bahutarÃdvaitaÓrutivirodha÷ / brahmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤ÃvirodhaÓca / tasmÃcchutibhiranuj¤Ãyate vikÃratvam / pramÃïÃntaraæ cÃtroktam-vibhaktatvÃdÃkÃÓÃdivaditi / 'yathÃgne÷ Órudrà visphaliÇga÷'iti ca Óruti÷ sÃk«Ãdeva brahmavikÃratvaæ jÅvÃnÃæ darÓayati / 'yathà sÆdÅptÃt pÃvakÃt'iti ca brahmaïo jÅvÃnÃmutpattiæ ca tatrÃpyayaæ ca sÃk«ÃddarÓayati / nanvak«arÃdbhÃvÃnÃmutpattipralayÃvavagamyete / na jÅvÃnÃmityata Ãha-## syÃdetat / s­«ÂiÓruti«vÃkÃÓÃdyutpattiriva kasmÃjjÅvotpattirnÃmnÃyate / tasmÃdÃmnÃnayogyasyÃnÃmnÃnÃttasyotpattyabhÃvaæ pratÅma ityata Ãha-## evaæ hi kasyäcicchÃkhÃyÃmÃmnÃtasya katipÃyÃÇgasahitasya karmaïa÷ ÓÃkhÃntarÅyÃÇgopasaæhÃro na bhavet / tasmÃdbahutaraÓrutivirodhÃdanupraveÓaÓrutirvikÃrabhÃvÃtpattyà vyÃkhyeyà / tasmÃdÃkÃÓavajjÅvÃtmÃna utpadyanta iti prÃpta ucyate-bhavedevaæ yadi jÅvà brahmaïo bhidyeran / na tvetadasti / 'tat s­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' 'anena jÅvena'ityÃdyavibhÃgaÓruteraupÃdhikatvÃcca bhedasya ghaÂakarakÃdyÃkÃÓavadviruddhadharmasaæsargasyopapatte÷ / upÃdhÅnà ca manomaya ityÃdÅnÃæ ÓruterbhÆyasÅnÃæ ca nityatvÃjatvÃdigocarÃïÃæ ÓrutÅnÃæ darÓanÃt 'upÃdhipravilayenopahitasya'iti ca praÓnottarÃbhyÃmanekadhopapÃdanÃdavibhÃgasya ca 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷'iti ÓrutyaivoktatvÃnnityà jÅvÃtmano na vikÃrà na cÃdvaitapratij¤Ãvirodha iti siddham / maitreyibrÃhmaïaæ cÃdhastÃdvyÃkhyÃtamiti neha vyÃkhyÃtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.12.18 ## karmaïà hi jÃnÃtyartho vyÃptastadabhÃve na bhavati dhÆma iva dhÆmadhvajÃbhÃve, su«uptyÃdyavasthÃsu ca j¤eyasyÃbhÃvÃttadvyÃpyasya j¤ÃnasyÃbhÃva÷ / tathÃca nÃtmasvabhÃvaÓcaitanyaæ tadanuv­ttÃvapi caitanyasya vyÃv­tti÷ / tasmÃdindriyÃdibhÃvÃbhÃvÃnuvidhÃnÃt j¤ÃnabhÃvÃbhÃvayorindriyÃdisaænikar«ÃdheyamÃgantukamasya caitanyaæ dharmo na svÃbhÃvika÷ / ata evendriyÃdÅnÃmarthavattvam, itarathà vaiyarthyamindriyÃïÃæ bhavet / nityacaitanyaÓrutayaÓca ÓaktyabhiprÃyeïa vyÃkhyeyÃ÷ / asti hi j¤ÃnotpÃdanaÓaktirnijà jÅvÃnÃæ, na tu vyomna ivendriyÃdisaænikar«e 'pye«Ã j¤Ãnaæ na bhavatÅti / tasmÃjja¬Ã eva jÅvà iti prÃpte 'bhidhÅyate-yadÃgantukaj¤Ãnaæ ja¬asvabhÃvaæ tatkadÃcit parok«aæ kadÃcit saædigdhaæ kadÃcidviparyastaæ, yathà ghaÂÃdi, na caivamÃtmanà / tathÃhi-anumimÃno 'pyaparok«a÷, smarannapyÃnubhavika÷, saædihÃno 'pyasaædigdha÷, viparyasyannapyaviparÅta÷ sarvasyÃtmà / tathÃca tatsvabhÃva÷ / naca tatsvabhÃvasya caitanyasyÃbhÃva÷, tasya nityatvÃt / tasmÃdv­ttaya÷ kriyÃrÆpÃ÷ sakarmikÃ÷ karmÃbhÃve su«uptyÃdau nivartante / tena caitanyamÃtmasvabhÃva iti siddham / tathÃca nityacaitanyavÃdinya÷ Órutayo na katha¤cit kleÓena vyÃkhyÃtavyà bhavanti / gandhÃdivi«ayav­ttyupajane cendriyÃïÃmarthavatteti sarvamavadÃtam //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.19 ## yadyapyavik­tasyaiva paramÃtmano jÅvabhÃvastathà cÃnaïuparimÃïatvaæ, tathÃpyutkrÃntigatyÃgatÅnÃæ ÓruteÓca sÃk«ÃdaïuparimÃïaÓravaïasya cÃvirodhÃrthamidamadhikaraïamityÃk«epasamÃdhÃnÃbhyÃmÃha-## pÆrvapak«aæ g­hïÃti-## vibhÃgasaæyogotpÃdau hi tÆtkrÃntyÃdÅnÃæ phalaæ / naca sarvagatasya tau sta÷ / sarvatra nityaprÃptasya và sarvÃtmakasya và tadasaæbhÃvÃditi //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.20 ## utkramaïaæ hi maraïe nirƬham / taccÃcalato 'pi tatra sato dehasvÃmyaniv­ttyopapadyate na tu gatyÃgatÅ / tayoÓcalane nirƬhayo÷ kart­sthabhÃvayorvyÃpinyasaæbhavÃditi madhyamaæ parimÃïaæ mahattvaæ ÓarÅrasyaiva / taccÃrhataparÅk«ÃyÃæ pratyuktam / gatyÃgatÅ ca paramamahati na saæbhavato 'ta÷ pÃriÓe«yÃdaïutvasiddhi÷ / gatyÃgatibhyÃæ ca prÃdeÓikatvasiddhau maraïamapi dehÃdapasarpaïameva jÅvasya na tu tatra sata÷ svÃmyaniv­ttimÃtramiti siddhamityÃha-## itaÓca dehÃdapasarpaïameva jÅvasya maraïamityÃha-## tasmÃdgatyÃgatyapek«otkrÃntirapi sÃpÃdÃnÃïutvasÃdhanamityartha÷ / na kevalamapÃdÃnaÓrute÷, taccharÅrapradeÓÃntavyatvaÓruterapyevamevetyÃha-## //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.21 ## yata utkrÃntyÃdiÓrutibhirjÅvÃnÃmaïutvaæ prasÃdhitaæ tato vyÃpakÃtparamÃtmanaste«Ãæ tadvikÃratayà bheda÷ / tathÃca mahattvÃnantyÃdiÓrutaya÷ paramÃtmavi«ayà na jÅvavi«ayà ityavirodha ityartha÷ / yadi jÅvà aïavastato 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u'iti kathaæ ÓÃrÅro mahattvasaæbandhitvena pratinirdiÓyate iti codayati-## pariharati-#<ÓÃstrad­«ÂyÃ>#pÃramÃrthikad­«Âyà nirdeÓo vÃmadevavat / yathà hi garbhastha eva vÃmadevo jÅva÷ paramÃrthad­«ÂyÃtmano brahmatvaæ pratipede, evaæ vikÃrÃïÃæ prak­tervÃstavÃdabhedÃttatparimÃïatvavyapadeÓa ityartha÷ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.22 ## svaÓabdaæ vibhajate-## unmÃnaæ vibhajate-## uddh­tya mÃnamunmÃnaæ bÃlÃgrÃduddh­ta÷ Óatatamo bhÃgastasmÃdapi ÓatatamÃduddh­ta÷ Óatatamo bhÃga iti tadidamunmÃnam / ÃrÃgrÃduddh­taæ mÃnamÃrÃgramÃtramiti //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.23 sÆtrÃntaramavatÃrayituæ codayati-## aïurÃtmà na ÓarÅravyÃpÅti na sarvÃÇgÅïaÓaityopalabdhi÷ syÃdityartha÷ / ## tvaksaæyukto hi jÅva÷ tvakca sakalaÓarÅravyÃpinÅti tvagvyÃpyÃtmasaæbandha÷ sakalaÓaityopalabdhau samartha ityartha÷ //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.24 ## candanabindo÷ pratyak«ato 'lpÅyastvaæ buddhvà yuktà kalpanà bhavati, yasya tu saædigdhamaïutvaæ sarvÃÇgÅïaæ ca kÃryamupalabhyate tasya vyÃpitvamautsargikamapahÃya neyaæ kalpanÃvakÃÓaæ labhata iti ÓaÇkÃrtha÷ / naca haricandanabindud­«ÂÃntenÃïatvÃnumÃnaæ jÅvasya, pratid­«ÂÃntasaæbhavenÃnaikÃntikatvÃdityÃha-## ÓaÇkÃmimÃmapÃkaroti-## yadyapi pÆrvoktÃbhi÷ Órutibhiraïutvaæ siddhamÃtmanastathÃpi vaibhavÃcchrutyantaramupanyastam //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.25 ## ye tu sÃvayavatvÃccandanabindoraïusaæcÃreïa dehavyÃptirupapadyate na tvÃtmano 'navayavasyÃïusaæcÃra÷ saæbhavÅ, tasmÃdvai«amyamiti manyante tÃn pratÅdamucyate guïÃdvà lokavaditi / tadvibhajate-## yadyapyaïurjÅvastathÃpi tadguïaÓcaitanyaæ sakaladehavyÃpi / yathà pradÅpasyÃlpatve 'pi tadguïa÷ prabhÃsakalag­hodaravyÃpinÅti //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.26 etadapi ÓaÇkÃdvÃreïa d­«ayitvà d­«ÂÃntÃntaramÃha- ## ## k«ayasyÃtisÆk«matayÃnupalabhyamÃnak«ayamiti ÓaÇkate-## viÓli«ÂÃnÃmalpatvÃdityupalak«aïaæ, dravyÃntaraparamÃïÆnÃmanupraveÓÃdityapi dra«Âavyam / viÓle«ÃnupraveÓÃbhyÃæ ca sannapi viÓle«a÷ sÆk«matvÃnnopalak«yate iti / nirÃkaroti-## kuta÷ / ## paramÃïÆnÃæ paramasÆk«matvÃttadgatarÆpÃdivadgandho 'pi nopalabhyeta / upalabhyamÃno và sÆk«ma upalabhyeta na sthÆla ityartha÷ / Óe«amatirohitÃrtham //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.27 ## // 27 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.28 ## nigadavyÃkhyÃtamasya bhëyam //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.29 ## kaïÂakatodane 'pÅti / mahadalpayo÷ saæyogo 'lpamavaruïaddhi na mahÃntaæ, na jÃtu ghaÂakarakÃdisaæyogà nabhaso nabho vyaÓruvate 'pitvalpÃneva ghaÂakarakÃdÅn, itarathà yatra nabhastatra sarvatra ghaÂakarakÃdyupalambha iti, te 'pi nabha÷parimÃïa÷ prasajyeranniti / na cÃïorjÅvasya sakalaÓarÅragatà vedanopapadyate / yadyapyanta÷karaïamaïu tathÃpi tasyatvacà saæbaddhatvÃttvacaÓca samastaÓarÅravyÃpitvÃdekadeÓe 'pyadhi«Âhità tvagadhi«Âhitaiveti ÓarÅravyÃpÅ jÅva÷ Óaknoti sarvÃÇgÅïaæ Óaityamanubhavituæ tvagindriyeïa gaÇgÃyÃm / aïustu jÅvo yatrÃsti tasminneva ÓarÅrapradeÓe tadanubhavenna sarvÃÇgÅïaæ, tasyÃsarvÃÇgÅïatvÃt / kaïÂakatodanasya tu prÃdeÓikatayà na sarvÃÇgÅïopalabdhiriti vai«amyam / ## idameva hi guïÃnÃæ guïatvaæ yaddravyadeÓatvam / ata eva hi hemante vi«aktÃvayavÃpyadravyagate 'tisÃndre ÓÅtasparÓe 'nubhÆyamÃnepyanudbhÆtaæ rÆpaæ nopalabhyate yathÃ, tathà m­gamadÃdÅnÃæ gandhavÃhaviprakÅrïasÆk«mÃvayavÃnÃmatisÃndre gandhe 'nubhÆyamÃne rÆpasparÓau nÃnubhÆyete tatkasya heto÷, anudbhÆtatvÃttayorgandhasya codbhÆtatvÃditi / naca dravyasya prak«ayaprasaÇga÷, dravyÃntarÃvayavapÆraïÃt / ata eva kÃlaparivÃsavaÓÃdasya hatagandhitopalabhyate / apica caitanyaæ nÃma na gumo jÅvasya guïÃna÷, kintu svabhÃva÷ / naca svabhÃvasya vyÃpitve bhÃvasyÃvyÃpitvaæ, tattvapracyuterityÃha-## tadevaæ Órutism­tÅtihÃsapurÃïasiddhe jÅvasyÃvikÃritayà paramÃtmatve, tathà ÓrutyÃdita÷ paramamahattve ca, yà nÃmÃïutvaÓrutayastÃstadanurodhena buddhiguïasÃratayà vyÃkhyeyà ityÃha-## tadvyÃca«Âe-## Ãtmanà svasaæbandhinyà buddherupasthÃpitatvÃttadà parÃmarÓa÷ / nahi ÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasyÃtmanastattvaæ saæsÃribhiranubhÆyate / apitu yo 'yaæ mithyÃj¤Ãnadve«Ãdyanu«akta÷ sa eva pratyÃtmamanubhavagocara÷ / naca brahmasvabhÃvasya jÅvÃtmana÷ kÆÂasthanityasya svata÷ icchÃdve«Ãnu«aÇgasaæbhava iti buddhiguïÃnÃæ te«Ãæ tadabhedÃdhyÃsena taddharmatvÃdhyÃsa÷, udaÓarÃvÃdhyastasyeva candramaso bimbasya toyakampe kamampavattvÃdhyÃsa ityupapÃditamadhyÃsabhëye / tathÃca buddhyÃdyupÃdhik­tamasya jÅvatvamiti buddheranta÷karaïasyÃïutayà so 'pyaïuvyapadeÓabhÃgbhavati, nabha iva karakopahitaæ karakaparimÃïam / tathà cotkrÃntyÃdÅnÃmupattiriti / nigadavyÃkhyÃtamitarat / prÃyaïe 'sattvamasaæsÃritvaæ vÃ, tataÓca k­tavipraïÃÓÃk­tÃbhyÃgamaprasaÇga÷ //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.30 ## yÃvatsaæsÃryÃtmabhÃvitvÃdityartha÷ / samÃna÷ sanniti / buddhyà samÃna÷ tadguïasÃratvÃditi / ## na kevalaæ yaævatsaæsÃryÃtmabhÃvitvamÃgamata÷, upapattitaÓcetyartha÷ / Ãdityavarïamiti / prakÃÓarÆpamityartha÷ / ## avidyÃyà ityartha÷ / tameva viditvà sÃk«Ãtk­tya m­tyumavidyÃmatyetÅti yojanà //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.31 anuÓayabÅjaæ pÆrvapak«Å prakaÂayati-##paramÃtmanà / anuÓayabÅjaparihÃra÷ atrocyate- ## nigadavyÃkhyÃtamasya bhëyam //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.32 ## syÃdetat / anta÷karaïe 'pi sati tasya nityasaænidhÃnÃt kasmÃnnityopalabdhyanupalabdhÅ na prasajyete / athÃd­«ÂavipÃkakÃdÃcitkatvÃt sÃmarthyapratibandhÃpratibandhÃbhyÃmanta÷ karaïasya nÃyaæ prasaÇga÷ / tÃvasatyevÃnta÷ karaïe Ãtmano vendriyÃïÃæ và stÃæ, tatkimantarga¬unÃnta÷karaïeneti codayati-## athaveti siddhÃntaæ nivartayati / siddhÃntÅ brÆte-## avadhÃnaæ khalvanuvubhÆ«Ã ÓuÓrÆ«Ã và / na caite Ãtmano dharmau, tasyÃvikriyatvÃt / na condriyÃïam, ekaikendriyavyatireke 'pyandhÃdÅnÃæ darÓanÃt / naca te ÃntaratvenÃnubhÆyamÃne bÃhye saæbhavata÷ / tasmÃdasti tadÃntaraæ kimapi / yasya caite tadanta÷karaïam / tadidamuktam-## atraivÃrthe Órutiæ darÓayati-## //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.33 ## nanu 'tadguïasÃratvÃt'ityanenaiva jÅvasya kart­tvaæ bhokt­tvaæ ca labdhameveti tadvyutpÃdanamanarthakamityata Ãha-tadguïasÃratvÃdhikÃreïeti / tasyaivai«a prapa¤co ye paÓyantyÃtmà bhoktaiva na karteti tannirÃkaraïÃrtha÷ / 'ÓÃstraphalaæ prayoktari tallak«aïatvÃt'ityÃha sma bhagavÃn jaimini÷ / prayoktaryanu«ÂhÃtari / kartarÅti yÃvat / ÓÃstraphalaæ svargÃdi / kuta÷ / prayokt­phalasÃdhanatÃlak«aïatvÃt ÓÃstrasya vidhe÷ / kartrapek«itopÃyatà hi vidhi÷ / buddhiÓcetkartrÅ bhoktà cÃtmà tato yasyÃpek«itopÃyo bhoktuna tasya kart­tvaæ yasya kart­tvaæ naca tasyÃpek«itopÃyà iti kiæ kena saægatamiti ÓÃstrasyÃnarthakatvamavidyamÃnÃbhidheyatvaæ tathà cÃprayojanakatvaæ syÃt / yathà ca tadguïasÃratayÃsyÃvastusadapi bhokt­tvaæ sÃævyavahÃrikamevaæ kart­tvamapi sÃævyavahÃrikaæ na tu bhÃvikam / avidyÃvadvi«ayatvaæ ca ÓÃstrasyopapÃditamadhyÃsabhëya iti sarvamavadÃtam //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.34 ## vihÃra÷ saæcÃra÷ kriyÃ, tatra svÃtantryaæ nÃkartu÷ saæbhavati / tasmÃdapi kartà jÅva÷ //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.35 ## tadete«Ãæ prÃïÃnÃmindriyÃïÃæ vij¤Ãnena buddhyà vij¤Ãnaæ grahaïaÓaktimÃdÃyopÃdÃyetyupÃdÃne svÃtantryaæ nÃkartu÷ saæbhavati //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.36 ## abhyuccayamÃtrametanna samyagupapatti÷ / vij¤Ãnaæ kart­ yaj¤aæ tanute / sarvatra hi buddhi÷ karaïarÆpà karaïatvenaiva vyapadiÓyate na kart­tvena, iha tu kart­tvena, tasyà vyapadeÓe viparyaya÷ syÃt / tasmÃdÃtmaiva vij¤Ãnamiti vyapadi«Âa÷ / tena karteti //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.37 sÆtrÃntaramavatÃrayituæ codayati-atrÃha yadÅti / praj¤ÃvÃn svatantra i«ÂamovÃtmana÷ saæpÃdayennÃni«Âam / ani«Âasaæpattirapyasyopalabhyate / tasmÃnna svatantrastathà ca na kartà / tallak«aïatvÃttasyetyartha÷ / asyottaram- ## karaïÃdÅni kÃrakÃntarÃïi kartà prayuÇkte na tvayaæ kÃrakÃntarai÷ prayujyata ityetÃvanmÃtramasya svÃtantryaæ na tu kÃryakriyÃyÃæ na kÃrakÃntarÃïyapek«ata iti / Åd­Óaæ hi svÃtantryaæ neÓvarasyÃpyatrabhavato 'stÅtyutsannasaækatha÷ kartà syÃt / tathà cÃyamad­«ÂaparipÃkavaÓÃdi«ÂamabhiprepsustatsÃdhanavibhrameïÃni«ÂopÃyaæ vyÃpÃrayannani«Âaæ prÃpnuyÃdityaniyama÷ kart­tvaæ ceti na virodha÷ / ## nityacaitanyasvabhÃvasya khalvÃtmana indriyÃdÅni karaïÃni svavi«ayamupanayanti, tena vi«ayÃvacchinnameva caitanyaæ v­ttiriti vij¤Ãnamiti cÃkhyÃyate, tatra cÃsyÃsti svÃtantryamityartha÷ //37// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.38 #<ÓaktiviparyayÃt | BBs_2,3.38 |># pÆrvaæ kÃraïakavibhaktiviparyaya ukta÷ / saæprati kÃrakaÓaktiviparyaya ityapunaruktam / aviparyayÃya tu karaïÃntarakalpanÃyÃæ nÃmni visaævÃda iti //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.39 ## samÃdhiriti saæyamamupalak«ayati / dhÃraïÃdhyÃnasamÃdhayo hi saæyamapadevadanÅyÃ÷ / yathÃhu÷-'trayamekatra saæyama÷'iti / atra Órotavyo mantavya iti dhÃraïopadeÓa÷ / nididhyÃsitavya iti dhyÃnopadeÓa÷ / dra«Âavya iti samÃdherupadeÓa÷ / yathÃhu÷-'tadeva dhyÃnamarthamÃtranirbhÃsaæ svarÆpaÓÆnyamiva samÃdhi÷'iti / so 'yamiha kartÃtmà samÃdhÃvupadiÓyamÃna Ãtmana÷ kart­tvamavaitÅti sÆtrÃrtha÷ //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.15.40 ## avÃntarasaægatimÃha-## vim­Óati-## pÆrvapak«aæ g­hïÃti-## ÓÃstrÃrthavattvÃdayo hi hetava Ãtmana÷ kart­tvamÃpÃdayanti / naca svÃbhÃvike kart­tve saæbhavatyasatyapavÃde tadaupÃdhikaæ yuktam atiprasaÇgÃt / naca muktyabhÃvaprasaÇgo 'syÃpavÃdaka÷, yathà j¤ÃnasvabhÃvo j¤eyÃbhÃve 'pi nÃj¤o bhavatyevaæ kart­svabhÃvo 'pi kriyÃveÓÃbhÃve 'pi nÃkartà / tasmÃt svÃbhÃvikamevÃsya kart­tvamiti prÃpte 'bhidhÅyate / nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ hi brahma bhÆyobhÆya÷ ÓrÆyate / tadasya buddhatvamasatyapi boddhavye yuktaæ, vahnerivÃsatyapi dÃhye dagdh­tvaæ, tacchÅlasya tasyÃvagamÃt / kart­tvaæ tvasya kriyÃveÓÃdavagantavyam / naca nityodÃsÅnasya kÆÂasthasya nityasyÃsak­cchutasya saæbhavati, tasya ca kadÃcidapyasaæsarge kathaæ tacchaktiyogo nirvi«ayÃyÃ÷ ÓakterasaæbhavÃt tathÃca yadi tatsidhyarthaæ tadvi«a÷ kriyÃveÓo 'bhyupeyate tathà sati tatsvabhÃvasya svabhÃvocchedÃbhÃvÃdbhÃvanÃÓaprasaÇga÷, naca muktasyÃsti kriyÃyoga iti / kriyÃyà du÷khatvÃnna vigalitasakaladu÷khaparamÃnandÃvasthà mok«a÷ syÃdityÃÓayavÃnÃha-## abhiprÃyamabudhvà codayati-## pariharati-## ÓaktaÓakyÃÓrayà Óakti÷ svasattayÃvaÓyaæ ÓakyamÃk«ipati / tathÃca tayÃk«iptaæ Óakyaæ sadaiva syÃditi bhÃva÷ / codayati-## pariharati-## asmÃkaæ tu na mok«a÷ sÃdhya÷, apitu brahmasvarÆpaæ tacca nityamiti / uktamabhiprÃyamÃvi«karoti-## codayati-## ayamartha÷-paraÓcetsaæsÃrÅ tasyÃvidyapravilaye muktau sarve mucyerannaviÓe«Ãt / tataÓca sarvasaæsÃrocchedaprasaÇga÷ / parasmÃdanyaÓcetsa buddhyÃdisaæghÃta eveti, tasyaiva tarhi muktisaæsÃrau nÃtmana iti / pariharati-## na paramÃtmano muktisaæsÃrau, tasya nityamuktatvÃt / nÃpi buddhyÃdisaæghÃtasya, tasyÃcetanatvÃt / api tvavidyopasthÃpitÃnÃæ buddhyÃdisaæghÃtÃnÃæ bhedÃttattadbuddhyÃdisaæghÃtabhedopadhÃna Ãtmaiko 'pi bhinna iva viÓuddho 'pyaviÓuddha iva tataÓcaikabuddhyÃdisaæghÃtÃpagame tatra mukta ivetaratra baddha iva yathà maïik­pÃïÃdyupadhÃnabhedÃdekameva mukhaæ nÃneva dÅrghamiva v­ttamiva ÓyÃmamivÃvadÃtamiva anyatamopadhÃnavigame tatra muktamivÃnyatropahitamiveti naikamuktau sarvamuktiprasaÇga÷ / tasmÃnna paramÃtmano mak«asaæsÃrau, nÃpi buddhyÃdisaæghÃtÃsya kintu buddhyÃdyupahitasyÃtmasvabhÃvasya jÅvabhÃvamÃpannasyeti paramÃrtha÷ / atraivÃnvayavyatirekau ÓrutibhirÃdarÓayati-## itaÓcaupÃdhikaæ yadupÃdhyabhibhavodbhavÃbhyÃmasyÃbhibhavodbhavau darÓayati ÓrutirityÃha-## atraivÃrthe sÆtraæ vyÃca«Âe-## saæprasÃda÷ su«upti÷ / syÃdetat / tak«ïa÷ pÃïyÃdaya÷ santi tairayaæ vÃsyÃdÅn vyÃpÃrayan bhavatu du÷khÅ, paramÃtmà tvanavayava÷ kena mana÷prabh­tÅni vyÃpÃrayediti vai«amyaæ tak«ïo d­«ÂÃntenetyata Ãha-## yathà svaÓarÅreïodÃsÅnastak«Ã sukhÅ, vÃsyÃdÅni tu karaïÃni vyÃpÃrayan du÷khÅ, tathà svÃtmanÃtmodÃsÅna÷ sukhÅ, mana÷prabh­tÅni tu karaïÃdÅni vyÃpÃrayan du÷khÅtyetÃvatÃsya sÃmyaæ na tu sarvathà / yathÃtmà ca jÅvo 'vayavÃntarÃnapek«a÷ svaÓarÅraæ vyÃpÃrayatyevaæ mana÷prabh­tÅni tu karaïÃntarÃïi vyÃpÃrayatÅti pramÃïasiddhe niyogaparyanuyogÃnupapatti÷ / pÆrvapak«ahetÆnanubhëya dÆ«ayati-## yatparaæ hi ÓÃstraæ sa eva ÓÃstrÃrtha÷ / kartrapek«itopÃyabhÃvanÃparaæ tanna kart­svarÆpaparam / tena yathÃlokasiddhaæ kartÃramapek«ya svavi«aye pravartamÃnaæ na puæsa÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamavagamayitutsahate, tasmÃttattvamasÅtyÃdyupadeÓavirodhÃdavidyÃk­taæ tadavati«Âhate / codayati-## aupÃdhikaæ hi kart­tvaæ nopÃdhyapagame saæbhavatÅti svÃbhÃvikameva yujyata ityartha÷ / apica yatrÃpi karaïamasti tatrÃpi kevalasyÃtmana÷ kart­tvaÓravaïÃtsvÃbhÃvikameva yuktamityÃha-## tadetat pariharati-## upÃdhyapagamo 'siddho 'nta÷karaïasyopÃdhe÷ saædhye 'pyavasthÃnÃdityartha÷ / apica svapne yÃd­Óaæ j¤Ãnaæ tÃd­Óo vihÃro 'pÅtyÃha-## yadyapi kart­vibhakti÷ kevale kartari ÓrÆyate tathÃpi karmakaraïopadhÃnak­tamasya kart­tvaæ na Óuddhasya, nahi paraÓusahÃyaÓchettà kevalaÓchettà bhavati / nanu yadi na kevalasya kart­tvamapi tu karaïÃdisahitasyaiva, tathà sati karaïÃdi«vapi kart­vibhakti÷ syÃt / na caitadastÅtyÃha-## karaïÃdÅ«vapi kart­vibhakti÷ kadÃcidastyeva vivak«ÃvaÓÃdityartha÷ / api ceyamupÃdÃnaÓruti÷ karaïavyÃpÃroparamamÃtraparà na svÃtantryaparà kart­vibhaktistu bhÃktÅ / kÆlaæ pipati«atÅtivadabuddhipÆrvakasya karaïavyÃpÃroparamasya d­«ÂatvÃdityÃha-##iti yattaduktamasmÃbhirabhyuccayamÃtrametamiti tadita÷ samutthitam / ## viklidyanti taï¬ulà jvalanti këÂhÃni bibhartti sthÃlÅti hi svavyÃpÃre sarve«Ãæ, kart­tvaæ, tatkiæ buddhyÃdÅnÃæ kart­tvameva na karaïatvamityata Ãha-## nanvevaæ sati tasyÃmevÃtmana÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamastvityata Ãha-##ulabdhÃvapyasya svÃbhÃvika##kasmÃt ##Ãtmana÷ / nahi nitye svabhÃve cÃsti bhÃvasya vyÃpÃra ityartha÷ / tadevaæ nÃsyopalabdhau savÃbhÃvikaæ kart­tvamastÅtyuktam / nÃpi buddhyÃderupalabdhikart­tvamÃtmanyadhyastaæ yathà tadgatamadhyavasÃyÃdikart­tvamityÃha-## kuta÷ / ## nahi ÓarÅrÃdi yasyÃæ kriyÃyÃæ gamyaæ tasyÃmeva gant­ bhavati / etaduktaæ bhavati-yadi buddhirupalabdhÅ bhavet, tatastasyà upalabdh­tvamÃtmanyadhyavasyeta / na caitadasti / tasyà ja¬atvenopalabhyamÃnatayopalabdhikart­tvÃnupapatte÷ / yadà caupalabdhau buddherakart­tvaæ tadà yaduktaæ buddherupalabdh­tve karaïÃntaraæ kalpanÅyaæ, tathÃca nÃmamÃtre visaævÃda iti tanna bhavatÅtyÃha-##buddherupalabdh­tvÃbhÃvÃt / tatkimidÃnÅmakaraïaæ buddhirupalabdhÃvÃtmà cÃnapalabdheta Ãha-## ayamabhisaædhi÷-caitanyamupalabdhirÃtmasvabhÃvo nitya iti na tatrÃtmana÷ kart­tvaæ, nÃpi buddhe÷ karaïatvaæ, kintu caitanyameva vi«ayÃvacchinnaæ v­ttiriti copalabdhiriti cÃkhyÃyate / tasya tu tattadvi«ayÃvacchede v­ttau buddhyÃdÅnÃæ karaïatvamÃtmanaÓca tadupadhÃnenÃhaÇkÃrapÆrvakaæ kart­tvaæ yujyata iti //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.16.41 ## yadetajjÅvÃnÃmaupÃdhikaæ kart­tvaæ tatpravartanÃlak«aïe«u rÃgÃdi«u satsu neÓvaramaparaæ pravartakaæ kalpayitumarhati, atiprasaÇgÃt / naceÓvaro dve«apak«apÃtarahito jÅvÃn sÃdhvasÃdhuni karmaïi pravartayitumarhati, yena dharmÃdharmÃpek«ayà jagadvaicitryamÃpadyeta / sa hi svatantra÷ kÃruïiko dharma eva jantÆn pravartayennÃdharme / tataÓca tatprerità jantava÷ sarve dhÃrmikà eveti sukhina eva syurna du÷khina÷ / svatantrÃstu rÃgÃdiprayuktÃ÷ pravartamÃnà dharmÃdharmapracayavanto vaicitryamanubhavantÅti yuktam / eva¤ca vidhini«edhayorarthavattvamitarathà tu sarvathà jÅvà avastatantrà itÅÓvareïaiva pravartyanta iti k­taæ vidhini«edhÃbhyÃm / nahi balavadanilasalilaughanudyamÃnaæ pratyupadeÓor'thavÃn / tasmÃt 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati'ityÃdaya÷ Órutaya÷ samastavidhini«edhaÓrutivirodhÃllokavirodhÃccaiÓvaryapraÓaæsÃparatayà neyà iti prÃpte 'bhidhÅyate / 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati'ityÃdayastÃvacchachrutaya÷ sarvavyÃpÃre«u jantÆnÃmÅÓvaratantratÃmÃhu÷, tadasati pratibandhake na praÓaæsÃparatayà vyÃkhyÃtumucitam / naca Órutisiddhasya kalpanÅyatÃ, yena pravartake«u rÃgÃdi«u satsu tatkalpanà virudhyeta / na ceÓvaratantratve dharma eva jantÆnÃæ prav­tte÷ sukhitvameva na vaicitryamiti yuktam / yadyapyayamÅÓvaro vÅtarÃgastathÃpi pÆrvapÆrvajantukarmÃpek«aya jantÆn dharmÃdharmayo÷ pravartayan na dve«apak«apÃtÃbhyÃæ vi«ama÷ / nÃpi nirgh­ïa÷ / naca karmapracayasyÃdirastyanÃditvÃtsaæsÃrasya / na ceÓvaratantrasya k­taæ vidhini«edhÃbhyÃmiti sÃæpratam / nahÅÓvara÷ prabalatarapavana iva jantÆn pravartayatyapi tu taccaitanyamanurudhyamÃno rÃgÃdyupahÃramukhena / evaæ ce«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthino vidhini«edhÃvarthavantau bhavata÷ / tadanenÃbhisaædhinoktam-parÃyatte 'pi hi kart­tve karotyeva jÅva iti / tasmÃdvidhini«edhaÓÃstrÃvirodhÃllokasya sthÆladarÓitvÃt 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati'ityÃdiÓrute÷ / 'aj¤o janturanÅÓo 'yamÃtmana÷ sukhadu÷khayo÷ / ÅÓvaraprerito gacchetsvargaæ và Óvabhrameva và // 'iti sm­teÓceÓvaratantrÃïÃmeva jantÆnÃæ kart­tvaæ, na tu svatantrÃïÃmiti siddham / ÅÓvara eva vidhini«edhayosthÃne niyujyeta yadvidhini«edhayo÷ phalaæ tadÅÓvareïa tatpratipÃditadharmÃdharmanirapek«eïa k­tamiti vidhini«edhayorÃnarthakyam / na kevalamÃnarthakyaæ viparÅtaæ cÃpadyeta ityÃha-## pÆrvoktaÓca do«a÷ k­tanÃÓÃk­tÃbhyÃgama÷ prasajyeta / atirohitÃrthamanyat //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.16.42 ## // 42 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.43 ## avÃntarasaægatimÃha-##prayojyaprayojakabhÃva÷ / atrÃpÃtato vinigamanÃhetorabhÃvÃdaniyamo niÓcaya ityukta÷ / niÓcayahetvÃbhÃsadarÓanena bhedapak«amÃlambyÃha-athaveti / ÅÓitavyeÓit­bhÃvaÓcÃnve«yÃnve«Â­bhÃvaÓca j¤eyaj¤Ãt­bhÃvaÓca niyamyaniyant­bhÃvaÓcÃdhÃrÃdheyabhÃvaÓca na jÅvaparamÃtmanorabhede 'vakalpyate / na ca 'brahmadÃÓà brahmakitavÃ÷'ityÃdyÃÓca Órutayo dÃÓà brahma kitavà brahmetyÃdipratipÃdanaparà jÅvÃnÃæ brahmaïo bhede 'vakalpyante / na caitÃbhirbhedÃbhedapratipÃdanaparÃbhi÷ Órutibhi÷ sÃk«ÃdaæÓatvapratipÃdakÃcca mantravarïÃt 'pÃdo 'sya viÓvà bhÆtÃni'ityÃde÷, sm­teÓca 'mamaivÃæÓa÷'ityÃderjÅvÃnÃmÅÓvarÃæÓatvasiddi÷ / niratiÓayopÃdhisaæpadà ca vibhÆtiyogeneÓvara÷ svÃæÓÃnÃmapi nik­«ÂopÃdhÅnÃmÅ«Âa iti yujyate / nahi tÃvadanavayaveÓvarasya jÅvà bhavitumarhantyaæÓÃ÷ / apica jÅvÃnÃæ brahmÃæÓatve tadgatà vedanà brahmaïo bhavet / pÃdÃdigatà iva vedanà devadattasya / tataÓca brahmabhÆyaÇgatasya samastajÅvagatavedanÃnubhavaprasaÇga iti varaæ saæsÃra eva mukte÷ tatra hi svagatavedanÃmÃtrÃmanubhavÃnna bhÆri du÷khamanubhavati / muktastu sarvajÅvavedanÃbhÃgiti prayatnena muktiranarthabahulatayà parihartavyà syÃditi / tathà bhedÃbhedayo÷ parasparavirodhinorekatrÃsaæbhavÃnnÃæÓatvaæ jÅvÃnÃm / naca brahmaiva sadasantastu jÅvà iti yuktaæ, sukhadu÷khamuktisaæsÃravyavasthÃbhÃvaprasaÇgÃdanuj¤ÃparihÃrÃbhÃvaprasaÇgÃcca / tasmÃjjÅvà eva paramÃrthasanto na brahmaikamadvayam / advaitaÓrutayastu jÃtideÓakÃlÃbhedanimittopacÃrÃditi prÃpte 'bhidhÅyate-anadhigatÃrthÃvabodhanÃni pramÃïÃni viÓe«ata÷ Óabda÷ / tatra bhedo lokasiddhatvÃnna Óabdena pratipÃdya÷ / abhedastvanadhigatatvÃdadhigatabhedÃnuvÃdena pratipÃdanamarhati / yena ca vÃkyamupakramyate madhye ca parÃm­Óyate ante copasaæhriyate tatraiva tasya tÃtparyam / upani«adaÓcÃdvaitopakramatatparÃmarÓatadupasaæhÃrà advaitaparà eva yujyante / naca yatparÃstadaupacÃrikaæ yuktam, abhyÃse hi bhÆyastvamarthasya bhavati nÃlpatvamapi prÃgevopacaritatvamityuktam / tasmÃdvaite bhÃvike sthite jÅvabhÃvastasya brahmaïo 'nÃdyanirvacanÅyÃvidyopadhÃnabhedÃdekasyaiva bimbasya darpaïÃdyupÃdhibhedÃtpratibimbabhedÃ÷ / evaæ cÃnuj¤ÃparihÃrau laukikavaidikau sukhadu÷khamuktisaæsÃravyavasthà copapadyeta / naca mok«asyÃnarthabahulatÃ, yata÷ pratibimbÃnÃmiva ÓyÃmatÃvadÃtatÃdirjÅvÃnÃmeva nÃnÃvedanÃbhisaæbandho brahmaïastu bimbasyeva na tadabhisaæbandha÷ / yathÃca darpaïÃpanaye tatpratibimbaæ bimbabhÃve 'vati«Âhate na k­pÃïe pratibimbitamapi / evamavidyopadhÃnavigame jÅve brahmabhÃva iti siddhaæ jÅvo brahmÃæÓa iva tattantratayà na tvaæÓa iti tÃtparyÃrthÃ÷ //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.44 mantravarïÃc ca | BBs_2,3.44 | // 44 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.45 api ca smaryate | BBs_2,3.45 | // 45 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.46 prakÃÓÃdivan naivaæ para÷ | BBs_2,3.46 | // 46 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.47 smaranti ca | BBs_2,3.47 | saptadaÓasaækhyÃparimito rÃÓirgaïa÷ saptadaÓaka÷ / tadyathÃ-buddhikarmendriyÃïi bÃhyÃni daÓa buddhimanasÅ v­ttibhedamÃtreïa bhinne apyekÅk­tyaikamanta÷karaïaæ ÓarÅraæ pa¤ca vi«ayà iti saptadaÓako rÃÓi÷ //47// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.48 anuj¤ÃparihÃrau dehasambandhÃj jyotirÃdivat | BBs_2,3.48 | ##vidhirabhimato na tu prav­ttapravartanà / apauru«eye pravartayiturabhiprÃyÃnurodhÃsaæbhavÃt / kratvarthÃyÃmagnÅ«omÅyahiæsÃyÃæ prav­ttapravartanÃnupapatteÓca / puru«Ãrthe 'pi niyamÃæÓe prav­tte÷## nahi kÆÂasthanityasyÃtmanopariïÃmino 'sti dehena saæyoga÷ samavÃyo vÃnyo và kaÓcit saæbandha÷ sakaladharmÃtigatvÃdityabhisaædhi÷ / uttaram-## ayamartha÷-satyaæ nÃsti kaÓcidÃtmano dehÃdibhi÷ pÃramÃrthika÷ saæbandha÷, kintu buddhyÃdijanitÃtmavi«ayà viparÅtà v­tti÷ 'ahameva dehÃdisaæghÃta÷'ityevaærÆpà / asyÃæ dehÃdisaæghÃta ÃtmatÃdÃtmyena bhÃsate / so 'yaæ sÃæv­ttastÃdÃtmyalak«aïa÷ saæbandho na pÃramÃrthika ityartha÷ / gƬhÃbhisaædhiÓcodayati-## yadi sÆk«masthÆladehÃdisaæghÃto 'vidyopadarÓita ekamevÃdvitÅyaæ brahmÃsmÅti samyagdarÓanamabhimatam, addhà tadvantaæ prati vidhini«edhayorÃnarthakyameva / etadeva viÓadayati-## codako nigƬhÃbhisaædhimÃvi«karoti-ÓarÅravyatirekadarÓina eva / Ãmu«mikaphale«u karmasu darsapÆrïamÃsÃdi«u niyojyatvamiti cotpariharati-## etadvibhajate-## yo hyÃtmana÷ «ÃÂkauÓikÃddehÃdupapattyÃvyatirekaæ veda, na tu samastabuddhyÃdisaæghÃtavyatirekaæ, tasyÃmu«mikaphale«vÃdhikÃra÷ / samastabuddhyÃdivyatirekavedinastu karmabhokt­tvÃbhimÃnarahitasya nÃdhikÃra÷ karmaïi tathÃca na yathe«Âace«ÂÃ, abhimÃnavikalasya tasyà apyabhÃvÃditi //48// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.49 asantateÓ cÃvyatikara÷ | BBs_2,3.49 | // 49 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.50 ÃbhÃsa eva ca | BBs_2,3.50 | ye«Ãæ tu sÃækhyÃnÃæ vaiÓe«ikÃïÃæ và sukhadu÷khavyavasthÃæ pÃramÃrthikÅmicchatÃæ bahava ÃtmÃna÷ sarvagatÃste«Ãmevai«a vyatikara÷ prÃpnoti / tatra praÓnapÆrvakaæ sÃækhyÃn prati vyatikramaæ tÃvadÃha-## yÃd­ÓastÃd­Óo guïasaæbandha÷ sarvÃn puru«Ãn pratyaviÓi«Âa iti tatk­te sukhadu÷khe sarvÃn pratyaviÓi«Âe / naca karmanibandhanà vyavasthÃ, karmaïa÷ prÃk­tatvena prak­teÓca sÃdhÃraïatvenÃvyavasthÃtÃdavasthyÃt / codayati-## ayamartha÷-na pradhÃnaæ svavibhÆtÅkhyÃpanÃya pravartate, kintu puru«Ãrtham / yaæ ca puru«aæ prayatnena bhogÃpavargau puru«Ãrthau sÃdhitau taæ prati samÃptÃdhikÃratayà nivartate puru«Ãntaraæ tu pratyasamÃptÃdhikÃraæ pravartate / evaæ ca muktasaæsÃrivyavasthopapatte÷ sukhadu÷khavyavasthÃpi bhavi«yatÅti nirÃkaroti#<-nahÅti /># sarve«Ãæ puru«ÃïÃæ vibhutvÃt pradhÃnasya ca sÃdhÃraïyadamuæ puru«aæ pratyanenÃrtha÷ sÃdhita ityetadeva nÃsti / tasmÃt prayojanavaÓena vinà hetuæ vyavasthÃstheyà / sà cÃyuktà hetvabhÃvÃdityartha÷ / bhavatu sÃækhyÃnÃmavyavasthÃ, pradhÃnasamavÃyÃdad­«Âasya, pradhÃnasya ca sÃdhÃraïyÃt / kÃïÃdÃdÅnÃæ tvÃtmasamavÃpyad­«Âaæ pratyÃtmamasÃdhÃraïaæ tatk­taÓca manasà sahÃtmana÷ svasvÃmibhÃvalak«aïa÷ saæbandho 'nÃdirad­«ÂabhedÃnÃmanÃditvÃt, tathà cÃtmana÷saæyogasya sÃdhÃraïye 'pi svasvÃmibhÃvasyÃsÃdhÃraïyÃdabhisaædhyÃdivyavasthopapadyata eva / naca saæyogo 'pi sÃdhÃraïa÷ / nahi tasya manasa ÃtmÃntarairya÷ saæyoga÷ sa eva svÃminÃpi, Ãtmasaæyogasya pratisaæyogabhedena bhedÃt / tasmÃdÃtmaikatvasyÃgamasiddhatvÃt, vyavasthÃyÃÓcaikatve 'pyupapatte÷, nÃnekÃtmakalpanÃ, gauravÃdÃgamavirodhÃcca / antyaviÓe«avattvena ca bhedakalpanÃyÃmanyonyÃÓrayÃpatte÷ / bhede hi tatkalpanà tataÓca bheda iti / etadeva kÃïÃdamatadÆ«aïam / bhëyak­tà tu prau¬havÃditayà kÃïÃdÃn pratyapyad­«ÂÃniyamÃdityÃdÅni sÆtrÃïi yojitÃni / sÃækhyamatadÆ«aïaparÃïyeveti tu rocayante kecittadÃstÃæ tÃvat //50// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.51 ad­«ÂÃniyamÃt | BBs_2,3.51 | // 51 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.52 abhisandhyÃdi«v api caivam | BBs_2,3.52 | // 52 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.53 pradeÓÃd iti cen nÃntarbhÃvÃt | BBs_2,3.53 | // 53 // iti ÓrÅvÃcaspatimiÓraviracite bhagavatpÃdaÓÃrÅrakabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //3// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.1 ## yadyapi brahmavedane sarvavedanapratij¤ÃtÃdupapÃdanaÓrutivirodhÃdbahutarÃdvaitaÓrutivirodhÃcca prÃïÃnÃæ sargÃdau sadbhÃvaÓrutirviyadasm­tatvÃdiÓrutaya ivÃnyathà katha¤cinnetumucitÃ, tathÃpyanyathÃnayanaprakÃramavidvÃnanyathÃnupapadyamÃnaikÃpi ÓrutirbahvÅranyathayediti manvÃna÷ pÆrvapak«ayati / atra cÃtyuccatayà viyadadhikaraïapÆrvapak«ahetÆn smÃrayati-## ÓabdaikapramÃïasamadhigamyà hi mahÃbhÆtotpattistasyà yatra Óabdo nivartate tatra tatpramÃïabhÃvena tadabhÃva÷ pratÅyate / yathà caityavandanatatkarmadharmatÃyà ityartha÷ / atrÃpÃtata÷ ÓrutivipratipattyÃnadhyavasÃyena pÆrvapak«ayitvÃthavetyabhihitaæ pÆrvapak«amamavatÃrayati / abhiprÃyo 'sya darÓita÷ / 'pÃnavyÃpacca tadvat'ityatrÃÓvapratigrahe«ÂyÃdyadhikaraïapÆrvapak«asÆtrÃrthasÃd­Óyaæ tadà parÃm­«Âam / rÃddhÃntastu syÃdetadevaæ yadi sargÃdau prÃïasadbhÃvaÓrutirananyathÃsiddhà bhavet / anyathaiva tve«Ã sidhyati / avÃntarapralaye hyagnisÃdhanÃnÃæ s­«Âirvaktavyeti tadartho 'sÃvupakrama÷ / tatrÃdhikÃripuru«a÷ prajÃpatiraprana«Âa eva trailokyamÃtraæ pralÅnamatastadÅyÃn prÃïÃnapek«ya sà ÓrutirupapannÃrthà / tasmÃdbhÆyasÅnÃæ ÓrutÅnÃmanugrahÃya sarvavij¤Ãnapratij¤opapattyarthasya cottarasya saædarbhasya gauïatve tu pratij¤ÃtÃrthÃnuguïyÃbhÃvenÃnapek«itÃrthatvaprasaÇgÃtprÃïà api nabhovadbrahmaïo vikÃrà iti / naca caityavandanÃdivatsarvathà prÃïÃnÃmutpattyaÓruti÷, kvacit khalve«ÃmutpattyaÓravaïamutpattiÓrutistu tatra tatra darÓità / tasmÃdvai«amyaæ caityavandanapo«adhÃdibhiriti / ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.2 ## kecidviyadadhikaraïavyÃkhyÃnena gauïyasaæbhavÃditi sÆtraæ vyÃcak«ate / gauïÅ prÃïÃnÃmutpattiÓrutirasaæbhavÃdutpatteriti / tadayuktam / vikalpÃsahatvÃt / tathÃhi-prÃïÃnÃæ jÅvavadvÃvik­tabrahmÃtmatayÃnupapatti÷ syÃt, brahmaïastattvÃntaratayà và / na tÃvajjÅvavade«Ãmavik­tabrahmÃtmatÃ, ja¬atvÃt / tasmÃttattvÃntaratayai«ÃmanutpattirÃstheyà / tathÃca brahmavedanena sarvavedanapratij¤ÃvyÃhati÷, samastavedÃntavyÃkopaÓcetyetadÃha-## //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.3 ## nigadavyÃkhyÃtamasya bhëyam //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.4 ## vÃca iti vÃkprÃïamanasÃmupalak«aïam / ayamartha÷-yatrÃpi teja÷prabh­tÅnÃæ s­«Âau prÃïas­«Âirnokteti brÆ«e, tatrÃpyukteti brÆmahe / tathÃhi-yasmin prakaraïena tejobannapÆrvakatvaæ vÃkprÃïamanasÃmÃmnÃyate 'annamayaæ hi'ityÃdinÃ, tadyadi mukhyÃrthaæ tatastatsÃmÃsarve«Ãmeva prÃïÃnÃæ s­«Âiruktà / atha gauïaæ tathÃpi brahmakart­kÃyÃæ nÃmarÆpavyÃkriyÃyÃmupakramopasaæhÃraparyÃlocanayà ÓrutyantaraprasiddheÓca brahmakÃryatvaprapa¤cÃrthameva prÃïÃdÅnÃmÃpomayatvÃdyabhidhÃnamityuktaiva tatrÃpi prÃïas­«Âiriti siddham //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.2.5 ## avÃntarasaægatimÃha-## saæÓayakÃraïamÃha-#<Órutiviprati«edhÃditi / viÓaya÷>#saæÓaya÷ / ## tadyathÃ-cak«urghrÃïarasanavÃkÓrotramanastvagiti / kvacida«Âau prÃïÃ##bandhanena guïena saækÅrtyante / tadyathÃ-ghrÃïarasanavÃkcak«u÷-Órotramanohastatvagiti, ta ete grahÃ÷, e«Ãæ tu vi«ayà atigrahÃstva«ÂÃveva 'prÃïo vai graha÷ so 'pÃnenÃtigraheïa g­hÅto 'pÃnena hi gandhÃn jighrati'ityÃdinà saædarbheïoktÃ÷ / ## tadyathÃ-## dve Órotre dve cak«u«Å dve ghrÃïe ekà vÃgiti sapta / pÃyÆpasthau buddhimanasÅ và dvÃvaväcÃviti naca / kvaciddaÓa / ##sta uktà nÃbhirdaÓamÅti / kvacidekÃdaÓa-#<'># ## #< /># tadyathÃ-buddhÅndriyÃïi ghrÃïÃdÅni pa¤ca karmendriyÃïyapi hastÃdÅni pa¤ca ÃtmaikÃdaÓa, Ãpnotyadhi«ÂhÃnenetyÃtmà mana÷ sa ekÃdaÓa iti / ## #<'sarve«Ãæ sparÓÃnÃæ tvagekÃyanam' ># ## tadyathÃ-tvagnÃsikÃrasanacak«u÷Órotramanoh­dayahastapÃdopasthapÃyÆvÃgiti / kvacideta eva prÃïà ahaÇkÃrÃdhikÃstrayodaÓa / evaæ vipratipannÃ÷ prÃïeyattÃæ prati Órutaya÷ / atra praÓnapÆrvaæ pÆrvapak«aæ g­hïÃti-##avagate / Órutibhya÷ 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti'ityÃdibhya÷ / na kevalaæ Órutito 'vagati÷, viÓe«aïÃdapyevamevetyÃha-## ye sapta ÓÅr«aïyÃ÷ ÓrotrÃdayaste prÃïà ityukte itare«ÃmaÓÅr«aïyÃnÃæ hastÃdÅnÃmaprÃïatvaæ gamyate / yathà dak«iïenÃk«ïà paÓyatÅtyukte vÃmena na paÓyatÅti gamyate / etaduktaæ bhavati-yadyapi Órutiviprati«edo yadyapi ca pÆrvasaækhyÃsu na parÃsÃæ saækhyÃnÃæ niveÓastathÃpyavacchedakatvena bahvÅnÃæ saækhyÃnÃmasaæbhavÃdekasyÃæ kalpyamÃnÃyÃæ saptatvameva yuktaæ prÃthamyÃllÃghavÃcca, v­ttibhedamÃtravivak«ayà tva«ÂatvÃdayo gamayitavyà iti prÃptam //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.2.6 evaæ prÃpta ucyate- ## tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / na saptaiva kintu hastÃdayo 'pi prÃïÃ÷ / pramÃïÃntarÃdekÃdaÓatve prÃïÃnÃæ sthite 'tosmin sati / sÃrvavibhaktikastasi÷ / naivam / lÃghavÃt prÃthamyÃcca saptatvamityak«arÃrtha÷ / etaduktaæ bhavati-yadyapi Órutaya÷ svata÷pramÃïatayÃnapek«ÃstathÃpi parasparavirodhÃnnÃrthatattvaparicchedÃyÃlam / naca siddhe vastuni anu«ÂhÃna iva vikalpa÷ saæbhavati / tasmÃt pramÃïÃntaropanÅtÃrthavaÓena vyavasthÃpyante / ## 'sruveïÃvadyapi'iti mÃæsapuro¬ÃÓÃvadÃnÃsaæbhavÃt, saæbhavÃcca dravÃvadÃnasya sruvÃvadÃne dravÃïÅti vyavasthÃpyate / evamihÃpi rÆpÃdibuddhipa¤cakakÃryavyavasthÃtaÓcak«urÃdibuddhÅndriyakaraïapa¤cakavyavasthà / nahyandhÃdaya÷ satsvapÅtare«u ghrÃïÃdi«u gandhÃdyupalabdhyÃnumitasadbhÃve«u rÆpÃdÅnupalabhante / tathà vacanÃdilak«aïakÃryapa¤cakavyavasthÃto vÃkpÃïyÃdilak«aïakarmendriyapa¤cakavyavasthà / nahi jÃtu mÆkÃdaya÷ satsvapi viharaïÃdyavagatasadbhÃve«u pÃdÃdi«u buddhÅndriye«u và vacanÃdimanto bhavanti / evaæ karmabuddhÅndriyÃsaæbhavinyà saækalpÃdikriyÃvyavasthayÃnta÷karaïavyavasthÃnumÃnam / ekamapi cÃnta÷karaïamanekakriyÃkÃri bhavi«yati, yathà pradÅpa eko rÆpaprakÃÓavartivikÃrasnehaÓo«aïahetu÷ / tasmÃnnÃnta÷karaïabheda÷ / ekameva tvanta÷karaïaæ mananÃnmana iti cÃbhimÃnÃdahaÇkÃra iti cÃdhyavasÃyÃdbuddhiriti cÃkhyÃyate / v­ttibhedÃccÃbhinnamapi bhinnamivopacaryate trayamiti / tattvena tvekameva bhede pramÃïÃbhÃvÃt / tadevamekÃdaÓÃnÃæ kÃryÃïÃæ vyavasthÃnÃdekÃdaÓa prÃïà iti ÓrutiräjasÅ / tadanuguïatayà tvitarÃ÷ Órutayo netavyÃ÷ / tatrÃvayutyanuvÃdena saptëÂanavadaÓasaækhyÃÓrutayo yathaikaæ v­ïÅte dvau v­ïÅte iti trÅn v­ïÅta ityetadÃnuguïyÃt / dvÃdaÓatrayodaÓasaækhyÃÓrutÅ tu katha¤cidv­ttibhedena bhedaæ vivak«itvopÃsanÃdiparatayà netavye / tasmÃdekÃdaÓaiva prÃïà netara iti siddham / apica ÓÅr«aïyÃnÃæ prÃïÃnÃæ yatsaptatvÃbhidhÃnaæ tadapi catur«vevavyavasthÃpanÅyam, pramÃïÃntaravirodhÃt / na khalu dve cak«u«Å, rÆpopalabdhilak«aïasya kÃryasyÃbhedÃt / pihitaikacak«u«astu na tÃd­ÓÅ rÆpopalabdhirbhavati yÃd­ÓÅ samagracak«u«a÷, tasmÃdekameva cak«uradhi«ÂhÃnabhedena tu bhinnamivopacaryate / kÃïasyÃpyekagolakagatena cak«uravayavenopalambha÷ / etena ghrÃïaÓrotre api vyÃkhyÃte / iyamaparà sÆtradvayayojanÃ-##cak«urghrÃïarasanavÃkÓrotramanastvaca utkrÃntimanta÷ syu÷ / saptÃnÃmeva gatiÓruterviÓe«itatvÃditi vyÃkhyÃtuæ ÓaÇkate-## asyottaraæ## cak«urÃdayastvakparyantà utkrÃntau viÓe«itÃ÷ / tasmÃtsarvaÓabdasya prak­tÃpek«atvÃtsaptaiva prÃïà utkrÃmanti na pÃïyÃdaya iti prÃptam / codayati-nanvatra vij¤Ãnama«Âamamiti / 'na vijÃnÃtÅtyÃhu÷'ityanenÃnukrÃntam / pariharati-nai«a do«a iti / siddhÃntamÃha-##utkrÃntibhÃjo 'vagamyante grahatvaÓruterhastÃdÅnÃm / evaæ khalve«Ãæ grahatvÃmnÃnamupapadyeta / yadyÃmukterÃtmÃnaæ badhnÅyuritarathà «ÃÂkoÓikaÓarÅravade«Ãæ grahatvaæ nÃmnÃyeta / ata eva ca sm­tire«Ãæ muktyavadhitÃmÃha#<-purya«Âakeneti /># tathÃtharvaïaÓrutirapye«ÃmekÃdaÓÃnÃm utkrÃntimabhivadati / tasmÃcchrutyantarebhya÷ sm­teÓca sarvaÓabdÃrthÃsaækocÃcca sarve«Ãmutkrameïa sthite 'sminnaivaæ yaduktaæ saptaiveti, kintu pradarÓanÃrthaæ saptatvasaækhyeti siddham //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.3.7 ## atra sÃækhyÃnÃmÃhaÇkÃrikatvÃdindriyÃïÃmahaÇkÃrasya ca jagnÃmaï¬alavyÃpitvÃtsarvagatÃ÷ prÃïÃ÷ / v­ttiste«Ãæ ÓarÅradeÓatayà prÃdeÓikÅ tannibandhanà ca gatyÃgatiÓrutiriti manyante, tÃnpratyÃha-aïavaÓca prÃïà anudbhÆtarÆpaspaÓartà cÃïutvaæ duradhigamatvÃnna tu paramÃïutvaæ dehavyÃpikÃryÃnutpattiprasaÇgÃttÃpadÆnasya ÓiÓirahradanimagnasya sarvÃÇgÅïaÓÅtasparÓopalabdhirastÅtyuktam / etaduktaæ bhavati-yadi sarvagatÃnÅndriyÃïi bhaveyustato vyavahitaviprav­«ÂavastÆpalambhaprasaÇga÷ / sarvagatatve 'pi dehÃvacchinnÃnÃmeva karaïatvaæ tena na vyavahitaviprak­«ÂavastÆpalambhaprasaÇga iti cet, hanta prÃptÃprÃptÃvivekena ÓarÅrÃvacchinnÃnÃmeva te«Ãæ karaïatvamindriyatvamiti na vyÃpinÃmindriyabhÃva÷ / tathÃca nÃmamÃtre visaævÃdo nÃrthe 'smÃbhistadindriyamucyate bhavadbhistu v­ttiriti siddhamaïava÷ prÃïà iti //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.4.8 #<Óre«ÂhaÓca | BBs_2,4.8 |># na kevalamitare prÃïà brahmavikÃrÃ÷ / Óre«ÂhaÓca prÃïo brahmavikÃra÷ / 'nÃsadÃsÅt'ityadhik­tya prav­tte brahmasÆkte nÃsadÃsÅye sargÃtprÃgÃnÅditi prÃïavyÃpÃraÓravaïÃdasati ca vyÃpÃrÃnupapatte prÃïasadbhÃvÃjjye«ÂhatvaÓruteÓca na brahmavikÃra÷ prÃïa iti manvÃnasya bahuÓrutivirodhe 'pi ca ÓrutyoretayorgatimapaÓyata÷ pÆrvapak«a÷ / rÃddhÃntastu bahuÓrutivirodhÃdevÃnÅditi na prÃïavyÃpÃrapratipÃdinÅ, kintu s­«ÂikÃraïamÃnÅt jÅvati sma ÃsÅditi yÃvat / tena tatsadbhÃvapratipÃdanaparà / jye«Âhatvaæ ca ÓrotrÃdyapek«amiti gamayitavyam / tasmÃdbahuÓrutyanurodhÃnmukhyasyÃpi prÃïasya brahmavikÃratvamiti siddham //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.9 ## saæprati mukhyaprÃïasvarÆpaæ nirÆpyate / atra hi 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷'iti ÓrutervÃyureva prÃïa iti pratibhÃti / athavà 'prÃïa eva brahmaïaÓcaturtha÷ pÃda÷ sa vÃyunà jyoti«Ã'iti vÃyorbhedena prÃïasya ÓravaïÃdetadvirodhÃdvaraæ tantrÃntarÅyameva prÃïasya svarÆpamastu, ÓrutÅ ca viruddhÃrthe katha¤cinne«yete iti sÃmÃnyakaraïav­ttireva prÃïo 'stu / na cÃtrÃpi karaïebhya÷ p­thakprÃïasyÃnukramaïaÓrutivirodho v­ttiv­ttimatorbhedÃditi pÆrva÷ pak«a÷ / siddhÃntastu-na sÃmÃnyendriyav­tti÷ prÃïa÷ / sa hi militÃnÃæ vendriyÃïÃæ v­ttirbhavet pratyekaæ và / na tÃvanmilitÃnÃm, ekadvitricaturindriyÃbhÃve tadabhÃvaprasabhaÇgÃt / no khalu cÆrïaharidrÃsaæyogajanmÃruïaguïastayoranyatarÃbhÃve bhavitumarhati / naca bahuvi«ÂisÃdhyaæ Óibikodvahanaæ dvitrivi«ÂisÃdhyaæ bavati / na ca tvagekasÃdhyaæ, tathà sati sÃmÃnyav­ttitvÃnupapatte÷ / apica yatsaæbhÆya kÃrakÃïi ni«pÃdayanti tatpradhÃnavyÃpÃrÃnuguïÃvÃntaravyÃpÃreïaiva yathà vayasÃæ prÃtisviko vyÃpÃra÷ pa¤jaracÃlanÃnuguïa÷ / na cendriyÃïÃæ prÃïe pradhÃnavyÃpÃre janayitavye 'sti tÃd­Óa÷ kaÓcidavÃntaravyÃpÃrastadanuguïa÷ / ye ca rÆpÃdipratyayà na te tadanuguïÃ÷, tasmÃnnendriyÃïÃæ sÃmÃnyav­tti÷ prÃïastathà ca v­ttiv­ttimato÷ katha¤cidbhedavivak«ayà na p­thagupadeÓo gamayitavya÷ / tasmÃnna kriyÃ, nÃpi vÃyumÃtraæ prÃïa÷, kintu vÃyubheda evÃdhyÃtmÃmÃpanna÷ pa¤cavyÆha÷ prÃïa iti //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.10 syÃdetat / yathà cak«urÃdÅnÃæ jÅvaæ prati guïabhÆtatvÃjjÅvasya ca Óre«ÂhatvÃjjÅva÷ svatantra evaæ prÃïo 'pi prÃdhÃnyÃt Óre«ÂhatvÃcca svatantra÷ prÃpnoti / naca dvayo÷ svatantrayorekasmin ÓarÅre ekavÃkyatvamupapadyata ityaparyÃyaæ viruddhÃnekadikkriyatayà deha unmathyeta / iti prÃpte, ucyate- ## yadyapi cak«urÃdyapek«ayà Óre«Âhatvaæ prÃdhÃnyaæ ca prÃïasya tathÃpi saæhatatvÃdacetanatvÃdbhautikatvÃccak«urÃdibhi÷ sahaÓi«ÂatvÃccaca puru«ÃrthatvÃt puru«aæ prati pÃratantryaæ ÓayanÃsanÃdivadbhavet / tathÃca yathà mantrÅtare«u naiyogike«u pradhÃnamapi rÃjÃnamapek«yÃsvatantra evaæ prÃïo 'pi cak«urÃdi«u pradhÃnamapi jÅve 'svatantra iti //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.11 syÃdetaccak«urÃdibhi÷ saha ÓÃsanena karaïaæ cet prÃïa÷ / evaæ sati cak«urÃdivi«ayarÆpÃdivadasyÃpi vi«ayÃntaraæ vaktavyam / naca tacchakyaæ vaktum / ekÃdaÓakaraïagaïanavyÃkopaÓceti do«aæ pariharati- ## na prÃïa÷ paricchedadhÃraïÃdikaraïamasmÃbhirabhyupeyate yenÃsya vi«ayÃntaramanvi«yeta / ekÃdaÓatvaæ ca karaïÃnÃæ vyÃkupyetÃpi tu prÃïÃntarÃsaæbhavi dehendriyavidhÃraïakÃraïaæ prÃïa÷ / tacca Órutiprabandhena darÓitaæ na kevalaæ ÓarÅrendriyadhÃraïamasya kÃryam //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.12 apica- ## 'viparyayo mithyÃj¤ÃnamatadrÆpaprati«Âham'yathà marumarÅcikÃdi«u salilÃdibuddhaya÷ / atadrÆpaprati«Âhatà ca saæÓaye 'pyasti tasyaikÃprati«ÂhÃnÃt / ata÷ so 'pi saæg­hÅta÷ / 'Óabdaj¤ÃnÃnupÃtÅ vastuÓÆnyo vikalpa÷' / yadyapi mithyÃj¤Ãne 'pyasti vastuÓÆnyatà tathÃpi na tasya vyavahÃrahetutÃsti / asya tu paï¬itarÆpavicÃrÃsahasyÃpi Óabdaj¤ÃnamÃhÃtmyÃdvyavahÃrÃhetubhÃvo 'styeva / yatha puru«asya caitanyamiti / nahyatra «a«Âhyartha÷ saæbandho 'sti, tasya bhedÃdhi«ÂhÃnatvÃt / caitanyasya puru«ÃdatyantÃbhedÃt / yadyapi cÃtrÃbhÃvapratyayÃlambanà v­ttirne«yate tathÃpi vik«epasaæskÃralak«aïà manov­ttirihÃstyeveti sarvamavadÃtam //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.6.13 ## 'samÃstribhirlokai÷'iti vibhutvaÓravaïÃdvibhu÷ prÃïa÷, 'sama÷ plu«iïÃ'ityÃdyÃstu Órutayo vibhorapyavacchedÃdbhÃvi«yanti / yathà vibhuna ÃkÃÓasya kuÂakarakÃdyavacchedÃtkuÂÃdisÃmyamiti prÃpta Ãha-## utkrÃntigatyÃgatiÓrutibhya ÃdhyÃtmikasya prÃïasyÃvacchinnatà na vibhutvam / duradhigamatÃmÃtreïa ca ÓarÅravyÃpino 'pyaïutvamupacaryate na tvaïutvamityuktamadhastÃt / yattvasya vibhutvÃnmÃnaæ tadÃdhidaivikena sÆtrÃtmanà sama«Âivya«ÂirÆpeïa na tvÃdhyÃtmikena rÆpeïa / tadÃÓrayÃÓca 'sama÷ plu«iïÃ'ityevamÃdyÃ÷ Órutayo dehasÃmyameva prÃïasyÃhu÷ svarÆpato na tu karakÃkÃÓavatparopÃdhikatayà katha¤cinnetavyà iti //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.14 ## yaddhi yatkÃryaæ kurvadd­«Âaæ tatsvamahimnaiva karotitye«a tÃvadutsarga÷ parÃdhi«ÂhÃnaæ tu tasya balavatpramÃïÃntaravaÓÃt syÃdetat / vÃsyÃdÅnÃæ tak«Ãdyadhi«ÂhitÃnÃmacetanÃnÃæ kÃryakÃritvadarÓanÃdacetanatvenandriyÃïÃmapyadhi«ÂhÃt­devatÃkalpaneti cet / na / jÅvasyaivÃdhi«ÂhÃtuÓcetanasya vidyamÃnatvÃt / naca 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat'ityÃdiÓrutibhyo devatÃnÃmapyadhi«ÂhÃt­tvamabhyupagantuæ yuktam / anekÃdhi«ÂhÃnÃbhyupagame hi te«ÃmekÃbhiprÃyaniyamanimittÃbhÃvÃnna ki¤citkÃryamutpadyeta virodhÃt / apica ya indriyÃïÃmadhi«ÂhÃtà sa eva bhokteti devatÃnÃæ bhokt­tvena svÃmitvaæ ÓarÅra iti na jÅva÷ svÃmÅ syÃdbhoktà ca / tasmÃdagnyÃdyupacÃro vÃgÃdi«u prakÃÓakatvÃdinà kenacinnimittena gamayitatavyo natu svarÆpeïÃgnyÃdidevatÃnÃæ mukhÃdyanupraveÓa iti prÃptam / evaæ prÃpte ucyate-nÃnÃvidhÃsu tÃvacchruti«u sm­ti«u ca tatra tatra vÃgÃdi«vagnyÃdidevatÃdhi«ÂhÃnavagamyate / naca tadasatyÃmanupapattau kleÓena vyÃkhyÃtumucitam / naca svarÆpopayogabhedaj¤Ãnavirahiïo jÅvasyendriyÃdhi«ÂhÃt­tvasaæbhava÷, saæbhavati tu devatÃnÃmindriyÃdyÃr«eïa j¤Ãnena sÃk«Ãtk­tavatÅnÃæ tatsvarÆpabhedatadupayogabhedavij¤Ãnam / tasmÃttÃstà eva devatÃstattatkaraïÃdhi«ÂhÃtrya iti yuktaæ na tu jÅva÷ / bhavatu và jÅvo 'pyadhi«ÂhÃtà tathÃpyado«a÷ / aneke«Ãmadhi«ÂhÃtaïÃmeka÷ parameÓvaro 'sti niyantÃntaryÃmÅ tadvaÓÃdvipratipitsavo 'pi na vipratipattumarhanti / tathà caikavÃkyatayà na tatkÃryotpattipratyÆha÷ / na caitÃvatà devatÃnÃmatra ÓarÅre bhokt­tvam / nahi yantà rathamadhiti«Âhinnapi tatsÃdhyavijayÃderbhoktÃpi tu svÃmyeva / evaæ devatà adhi«ÂhÃtryo 'pi na bhoktryastÃsÃæ tÃvanmÃtrasya ÓrutatvÃt / bhoktà tu jÅva eva / naca narÃdiÓarÅrocitaæ du÷khabahulamupabhogaæ sukhamayyo devatà arhanti / tasmÃt prÃïÃnÃmadhi«ÂhÃtryo devatà iti siddham, Óe«amatirohitÃrtham //14// ____________________________________________________________________________________________ BsVBh_2,4.7.15. prÃïavatà ÓabdÃt | BBs_2,4.15 | // 15 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.16. tasya ca nityatvÃt | BBs_2,4.16 | // 16 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.17 ## mà bhÆt prÃïo v­ttirindriyÃïÃm / indriyÃïyevÃsya jye«Âhasya Óre«Âhasya ca prÃïasya v­ttayo bhavi«yanti / tadbhÃvÃbhÃvÃnuvidhÃyibhÃvÃbhÃvatvamindriyÃïÃæ Órutyanubhavasiddhaæ, tathÃca prÃïaÓabdasyaikasyÃnyÃyyamanekÃrthatvaæ na bhavi«yati / v­ttÅnÃæ v­ttimatastattvÃntaratvÃbhÃvÃt / tattvÃntaratve tvindriyÃïÃæ, prÃïaÓabdasyÃnekÃrthatvaæ prasajyeta / indriye«u lÃk«aïikatvaæ và / naca mukhyasaæbhave lak«aïà yuktà jaghanyatvÃt / naca bhedena vyapadeÓo bhedasÃdhanam 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷'ityÃdirmanaso 'pÅndriyebhyo 'sti bhedena vyapadeÓa ityanindriyatvaprasaÇga÷ / sm­tivaÓÃttu tasyendriyatve indriyÃïÃmapi prÃïÃdbhedena vyapadi«ÂÃnÃmapyasti prÃïasvabhÃvatve 'hanta asyaiva rÆpamasÃma'iti Óruti÷ / tasmÃdupapatte÷ ÓruteÓca prÃïasyaiva v­ttaya ekÃdaÓendriyÃïi na tattvÃntarÃïÅti iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-mukhyÃt prÃïÃttattvÃntarÃïÅndriyÃïi, tatra tatra bhedena vyapadeÓÃt / m­tyuprÃptÃprÃptatvalak«aïaviruddhadharmasaæsargaÓrute÷ / arthakriyÃbhedÃcca / dehadhÃraïaæ hi prÃïasya kriyÃr'thÃlocanamanane cendriyÃïÃm / naca tadbhÃvÃbhÃvÃnuvidhÃnaæ tadv­ttitÃmÃvahati / dehena vyabhicÃrÃt / prÃïÃdayo hi dehÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyino naca dehÃtmana÷ / yÃpi ca prÃïarÆpatÃmindriyÃïÃmabhidadhÃti Óruti÷, tatrÃpi paurvÃparyÃlocanÃyÃæ bheda eva pratÅyata ityuktaæ bhëyak­tà / tasmÃdbahuÓrutivirodhÃt pÆrvÃparavirodhÃcca prÃïarÆpatÃbhidhÃnamindriyÃïÃæ prÃïÃyattatayà bhÃktaæ gamayitavyam / manasastvindriyatve sm­teravagate kvacidindriyebhyo bhedenopÃdÃnaæ gobalÅrvadanyÃyena / athavà indriyÃïÃæ vartamÃnamÃtravi«ayatvÃnmanasastu traikÃlyagocaratvÃdbhedenÃbhidhÃnam / naca prÃïe bhedavyapadeÓabÃhulyaæ tathà netuæ yuktam / prÃïarÆpatÃÓruteÓca gatirdarÓità / tathà jye«Âhe prÃïaÓabdasya mukhyatvÃdindriye«u tatastattvÃntare«u lÃk«aïika÷ prÃïaÓabda iti yuktam / naca mukhyatvÃnurodhenÃvagatabhedayoraikyaæ yuktaæ, mà bhÆdgaÇgÃdÅnÃæ tÅrÃdibhiraikyamiti / anye tu bhedaÓabdÃdhyÃhÃrabhiyà bhedaÓruteÓceti paunaruktyabhiyà ca tacchabdasya cÃnantaroktaparamÃrthakatvÃdanyathà varïayäcakru÷ / kimekÃdaÓaiva vÃgÃdaya indriyÃïyÃho prÃïo 'pÅti viÓaye indrasyÃtmano liÇgamindriyaæ, tathÃca vÃgÃdivatprÃïasyÃpÅndraliÇgatÃsti naca rÆpÃdivi«ayÃlocanakaraïatendriyatÃ, ÃlokasyÃpÅndriyatvaprasaÇgÃt / tasmÃdbhautikamindraliÇgamindriyamiti vÃgÃdivatprÃïo 'pÅndriyamiti prÃptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate-indriyÃïi vÃgÃdini Óre«ÂhÃt prÃïÃdanyatra / kuta÷-tenendriyaÓabdena te«Ãmeva vÃgÃdÅnÃæ vyapadeÓÃt / nahi mukhye prÃïà indriyaÓabdo d­«Âacara÷ / indraliÇgatà tu vyutpattimÃtranimittaæ yathà gacchatÅti gauriti / prav­ttinimittaæ tu dehÃdhi«ÂhÃnatve sati rÆpÃdyÃlocanakaraïatvam / idaæ cÃsya dehÃdhi«ÂhÃnatvaæ yaddehÃnugrahopaghÃtÃbhyÃæ tadanugrahopaghÃtau / tathÃca nÃlokasyendriyatvaprasaÇga÷ / tasmÃdrƬhervÃgÃdaya evendriyÃïi na prÃïa iti siddham / bhëyakÃrÅyaæ tvadhikaraïaæ bhedaÓruterityÃdi«u sÆtre«u neyam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.8.18. bhedaÓrute÷ | BBs_2,4.18 | // 18 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.8.19. vailak«aïyÃc ca | BBs_2,4.19 | // 19 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.20 ## satprakriyÃyÃæ 'tatteja aik«ata'ityÃdinà saædarbheïa tejo 'bannÃnÃæ s­«Âiæ vidhÃyopadiÓyate-'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃæ karavÃïi'iti / asyÃrtha÷-pÆrvoktaæ bahubhavanamÅk«aïaprayojanamadyÃpi sarvathà na ni«pannamiti punarÅk«Ãæ k­tavatÅ bahubhavanameva prayojanamuddiÓya kathaæ hantedÃnÅmahamimà yathoktÃsteja ÃdyÃstisro devatÃ÷ pÆrvas­«ÂÃvubhÆtena saæprati smaraïasaænidhÃpitena jÅvena prÃïadhÃraïakartrÃtmanÃnupraviÓya buddhyÃdibhÆtamÃtrÃyÃmadarÓa iva mukhabimbaæ toya iva candramaso bimbaæ chÃyÃmÃtratayÃnupraviÓya nÃma ca rÆpaæ ca te vyÃkaravÃïi vispa«Âaæ karavÃïÅdamasya nÃmedaæ ca rÆpamiti / tÃsÃæ tis­ïÃæ devatÃnÃæ triv­taæ triv­taæ tejo 'bannÃtmanà tryÃtmikÃæ tryÃtmikÃmekaikÃæ devatÃæ karavÃïÅti / tatra saæÓaya÷-kiæ jÅvakart­kamidaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamÃho parameÓvarakart­kamiti / yadi jÅvakart­kaæ tata÷ 'ÃkÃÓo ha vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ'ityÃdiÓrutivirodhÃdanadhyavasÃya÷ / atha parameÓvarakart­kaæ, tato na virodha÷ / tatra ¬ittha¬avitthÃdinÃmakaraïe ca ghaÂapaÂÃdirÆpakaraïe ca jÅvakart­tvadarÓanÃdihÃpi triv­tkaraïe nÃmarÆpakaraïe cÃsti saæbhÃvanà jÅvasya / tathÃca yogyatvÃdanena jÅveneti vyÃkaravÃïÅti pradhÃnakriyayà saæbadhyate, na tvÃnantaryÃdanupraviÓyetyanena saæbadhyate / pradhÃnapadÃrthasaæbandho hi sÃk«Ãtsarve«Ãæ guïabhÆtÃnÃæ padÃrthÃnÃmautsargikastÃdarthyÃtte«Ãm / tasya tu kvacitsÃk«ÃdasaæbhavÃtparamparÃÓrayaïaæ, sÃk«ÃtsaæbhavaÓca yogyatayà darÓita÷ / nanu seyaæ devateti parameÓvarakart­tvaæ ÓrÆyate / satyam / prayojakatayà tu tadbhavi«yati / yathà loke cÃreïÃhaæ parasainyamanupraviÓya saækalayÃnÅti / yadi punarasya sÃk«Ãtkart­bhÃvo bhavedanena jÅvenetyanarthakaæ syÃt / nahi jÅvasyÃnyathà karaïabhÃvo bhavitumarhati / prayojakakartustatsÃk«Ãtkartà karaïaæ bhavati pradhÃnakriyoddeÓena prayojakena prayojyakarturvyÃpanÃt / tasmÃdatra jÅvasya kart­tvaæ nÃmarÆpavyÃkaraïe 'nyatra tu parameÓvarasyeti virodhÃdanadhyavasÃya iti prÃptam / evaæ prÃpta ucyate-parameÓvarasyaivehÃpi nÃmarÆpavyÃkart­tvamupadiÓyate na tu jÅvasya, tasya pradhÃnakriyÃsaæbandhaæ pratyayogyatvÃt / nanvanyatra ¬ittha¬avitthÃdinÃmakarmaïi ghaÂaÓarÃvÃdirÆpakarmaïi ca kart­tvadarÓanÃdihÃpi yogyatà saæbhÃvyata iti cet / na / nirinadÅsamudrÃdinirmÃïÃsÃmarthyenÃrthÃpattyabhÃvaparicchinnena saæbhÃvanÃpabÃdhanÃt / tasmÃt parameÓvarasyaivÃtra sÃk«Ãtkart­tvamupadiÓyate na jÅvasya / anupraviÓyetyanena tu saænihitenÃsya saæbandho yogyatvÃt / na cÃnarthakyaæ triv­tkaraïasya bhokt­jÅvÃrthatayà tadanupraveÓÃbhidhÃnasyÃrthavattvÃt / syÃdetat / anupraviÓya vyÃkaravÃïÅti samÃnakart­tve ktva÷ smaraïÃt praveÓanakarturjÅvasyaiva vyÃkart­tvamupadiÓyate 'nyathà tu parameÓvarasya vyÃkart­tve jÅvasya prave«Â­tve bhinnakart­katvena ktva÷ prayogo vyÃhanyetetyatrÃha-## atirohitÃrthamanyat //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.21 ## atra bhëyak­tottarasÆtraÓe«atayà sÆtrametadvi«ayopadarÓanaparatayà vyÃkhyÃtam / ÓaÇkÃnirÃkaraïÃrthatvamapyasya Óakyaæ vaktum / tathÃhi-yo 'nnasyÃïi«Âho bhÃgastanmanastejasastu yo 'ïi«Âho bhÃga÷ sa vÃgityatra hi kÃïÃdÃnÃæ sÃækhyÃnÃæ cÃsti vipratipatti÷ / tatra kÃïÃdà mano nityamÃcak«ate / sÃækhyÃstvÃhaÇkÃrike vÃÇmanase / annabhÃgatÃvacanaæ tvasyÃnnasaæbandhalak«aïÃrtham / annopabhoge hi mana÷ svasthaæ bhavati / evaæ vÃco 'pi pÃÂavena teja÷sÃmyamabhyÆhanÅyam / tatredamupati«Âhate-## vÃÇmanasa iti vaktavye mÃæsÃdyabhidhÃnaæ siddhena saha sÃdhyasyopanyÃso d­«ÂÃntalÃbhÃya / yathà mÃæsÃdi bhaumÃdyevaæ vÃÇmanase api taijasabhaume ityartha÷ / etaduktaæ bhavati-na tÃvadbrahmavyatiriktamasti ki¤cinnityam / brahmaj¤Ãnena sarvaj¤Ãnapratij¤ÃvyÃghÃtÃt, bahuÓrutivirodhÃcca nÃpyÃhaÇkÃrikam, ahaÇkÃrasya sÃækhyÃbhimatasya tattvasyÃprÃmÃïikatvÃt / tasmÃdasati bÃdhake ÓrutiräjasÅ nÃnyathà katha¤cinnetumuciteti ka¤ciddo«amityuktaæ taæ do«aæ darÓayannÃha pÆrvapak«Å-## //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.22 ## trib­tkaraïÃviÓe«e 'pi yasya ca yatra bhÆyastvaæ tena tasya vyapadeÓa ityartha÷ //22// iti ÓrÅmadvÃcaspatimiÓraviracite ÓrÅmadbhagavatpÃdaÓÃrÅrakabhëyavibhÃge bhÃmatyÃæ dvitÅyasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //4// ##//