Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with Vacaspati's Bhamati (a subcommentary on Samkara's Brahmasutrabhasya) Input by members of the Sansknet Project This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The text is not proof-read! REFERENCE SYSTEM (added): BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsVBh_n,n.n.n = Brahmasutra-Vacaspatimisra-Bhamati_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.1.1 ## vçttavartiùyamàõayoþ samanvayavirodhaparihàralakùaõayoþ saügatipradar÷anàya sukhagrahaõàya caitanyoþ saükùepatastàtparyàrthamàha-## anapekùavedàntavàkyasvarasasiddhasamanvayalakùaõasya virodhatatparihàràbhyàmàkùepasamàdhànakaraõàdanena lakùaõenàsti viùayaviùayibhàvaþ saübandhaþ / pårvalakùaõàrtho hi viùayastadgocaratvàdàkùepasamàdhànayoreùa ca viùayãti / tadevamadhyàyamavatàrya tadavayavamadhikaraõamavatàrayati-## tantryate vyutpàdyate mokùasàdhanamaneneti tantraü, tadevàkhyà yasyàþ sà smçtistantràkhyà paramarùiõà kapilenàdividuùà praõãtà / anyà÷càsuripa¤ca÷ikhàdipraõãtàþ smçtayastadanusàriõyaþ / na khalvamåùàü smçtãnàü manvàdismçtivadanyo 'vakà÷aþ ÷akyo vaditumçte mokùasàdhanaprakà÷anàt / tadapi cennàbhidadhyuranavakà÷àþ satyo 'pramàõaü prasajyeran / tasmàttadavirodhena katha¤cidvedàntà vyàkhyàtavyàþ / pårvapakùamàkùipati-## prasàdhitaü khalu dharmamãmàüsàyàü 'virodhe tvanapekùaü syàdasati hyanumànam'ityatra, yathà ÷rutiviruddhànàü smçtãnàü durbalatayànapekùaõãyatvaü tasmànna durbalànurodhena balãyasãnàü ÷rutãnàü yuktamupavarõanam, api tu svataþsiddhapramàõabhàvàþ ÷rutayo durbalàþ smçtãrbàdhanta eveti yuktam / pårvapakùã samàdhatte-## prasàdhito 'pyarthaþ ÷raddhàjaóànprati punaþ prasàdhyata ityarthaþ / àpàtataþ samàdhànamuktvà paramasamàdhànamàha pårvapakùã-## ayamasyàbhisaüdhiþ-brahma hi ÷àstrasya kàraõamuktaü '÷àstrayonitvàt'iti, tenaiùa vedarà÷irbrahmaprabhavaþ sannàjànasiddhànàvaraõabhåtàrthamàtragocaratabuddhipårvako yathà tathà kapilàdãnàmapi ÷rutismçtiprathitàjànasiddhabhàvànàü smçtayo 'nàvaraõasarvaviùayatadbuddhiprabhavà iti na ÷rutibhyo 'måùàmasti ka÷cidvi÷eùaþ / na caitàþ sphuñataraü pradhànàdipratipàdanaparàþ ÷akyante 'nyathayitum / tasmàttadanurodhena katha¤cicchrutaya eva netavyàþ / api ca tarko 'pi kapilàdismçtiranumanyate, tasmàdapyetadeva pràptam / evaü pràpta àha-## yathà hi ÷rutãnàmavigànaü brahmaõi gatisàmànyàt, naivaü smçtãnàmavigànamasti pradhàne, tàsàü bhåyasãnàü brahmopàdànatvapratipàdanaparàõàü tatra tatra dar÷anàt / tasmàdavigànàcchrauta evàrtha àstheyo na tu smàrto vigànàditi / tatkimidànãü parasparavigànàtsarvà eva smçtayo 'vaheyà ityata àha-## arvàgdçgabhipràyam / ÷aïkate-#<÷akyaü kapilàdãnàmiti /># niràkaroti-## na tàvatkapilàdaya ã÷varavadàjànasiddhàþ, kintu vini÷catavedapràmàõyànàü teùàü tadanuùñhànavatàü pràci bhave 'smi¤janmani siddhiþ, ata evàjànasiddhà ucyante / yadasmin janmani na taiþ siddhadyupàyo 'nuùñhitaþ pràgbhavãyavedàrthànuùñhànalabdhajanmatvàttatsiddhãnàm / tathà càvadhçtavedapràmàõyànàü tadviruddhàrthàbhidhànaü tadapabàdhitamapramàõameva / apramàõena ca na vedàrtho 'ti÷aïkituü yuktaþ pramàõasiddhatvàttasya / tadevaü vedavirodhe siddhavacanamapramàõamuktvà siddhànàmapi parasparavirodhe tadvacanàdanà÷vàsa iti pårvoktaü smàrayati-## ÷raddhàjaóànbodhayati-## nanu ÷ruti÷cetkapilàdãnàmanàvaraõabhåtàrthagocaraj¤ànàti÷ayaü bodhayati, kathaü teùàü vacanamapramàõaü, tadapràmàõye ÷ruterapyapràmàõyaprasaïgàdityata àha-## na tàvatsiddhànàü parasparaviruddhàni vacàüsi pramàõaü bhavitumarhanti / naca vikalpo vastuni, siddhe tadanupapatteþ / anuùñhànamanàgatotpàdyaü vikalpyate, na siddham / tasya vyavasthànàt / tasmàcchutisàmànyamàtreõa bhramaþ sàükhyapraõetà kapilaþ ÷rauta iti / syàdetat / kapila eva ÷rauto nànye manvàdayaþ / tata÷ca teùàü smçtiþ kapilasmçtiviruddhàvaheyetyata àha-## tasyà÷càgamàntarasaüvàdamàha-## na kevalaü manoþ smçtiþ smçtyantarasaüvàdinã, ÷rutisaüvàdinyapãtyàha-#<÷ruti÷ceti /># upasaüharati-## syàdetat / bhavatu vedaviruddhaü kàpilaü vacastathàpi dvayorapi puruùabuddhiprabhavatayà ko vinigamanàyàü heturyato vedavirodhi kàpilaü vaco nàdaraõãyamityata àha-## ayamabhisaüdhiþ-satyaü ÷àstrayonirã÷varastathàpyasya na ÷àstrakriyàyàmasti svàtantryaü kapilàdãnàmiva / sa hi bhagavàn yàdç÷aü pårvasmin sarge cakàra ÷àstraü tadanusàreõàsminnapi sarge praõãtavàn / evaü pårvatarànusàreõa pårvasmin pårvatàmanusàreõa ca pårvatara ityanàdirayaü ÷àstre÷varayoþ kàryakàraõabhàvaþ / tatre÷varasya na ÷àstràrthaj¤ànapårvà ÷àstrakriyà yenàsya kapilàdivatsvàtantryaü bhavat / ÷àstràrthaj¤ànaü càsya svayamàvirbhavadapi na ÷àstrakàraõatàmupaiti, dvayorapyaparyàyeõàvirbhàvàt / ÷àstraü ca svatobodhakatayà puruùasvàtantryàbhàvena nirastamastadoùà÷aïkaü sadanapekùaü sàkùàdeva svàrthe pramàõam / kapilàdivacàüsi tu svatantrakapilàdipraõetçkàõi tadarthasmçtipårvakàõi, tadarthasmçtaya÷ca tadarthànubhavapårvàþ / tasmàttàsàmarthapratyayàïgapràmàõyavini÷cayàya yàvatsmçtyanubhavau kalpete tàvatsvataþ siddhapramàõabhàvayànepakùayaiva ÷rutyà svàrtho vini÷càyita iti ÷ãghratarapravçttayà ÷rutyà smçtyartho bàdhyata iti yuktam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.1.2 ## pradhànasya tàvatkvacid vedaprade÷e vàkyàbhàsànudç÷yante, tadvikàràõàü tu mahadàdãnàü tànyapi na sandhi / naca bhåtendriyàdivanmahadàdayo lokasiddhàþ / tasmàdàtyantikàt pramàõàntaràsaüvàdàt pramàõamålatvàcca smçtermålàbhàvàdabhàvo vandhyàyà iva dauhitryasmçteþ / na càrùaj¤ànamatra målamupapadyata iti yuktam / tasmànna kàpilasmçteþ pradhànopàdànatvaü jagata iti siddham //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.2.3 ## nànena yoga÷àstrasya hairaõyagarbhapàta¤jalàdeþ sarvathà pràmàõyaü niràkriyate, kintu jagadupàdànasvatantrapradhànatadvikàramahadahaïkàrapa¤catanmàtragocaraü pràmàõyaü nàstãtyucyate / na caitàvataiùàmapràmàõyaü bhavitumarhati / yatparàõi hi tàni tatràpràmàõye 'pràmàõyama÷ruvãran / na caitàni pradhànàdisadbhàvaparàõi / kintu yogasvaråpatatsàdhanatadavàntaraphalavibhåtitatparamaphalakaivalyavyutpàdanaparàõi / tacca ki¤cinnimittãkçtya vyutpàdyamiti pradhànaü savikàraü nimittãkçtaü, puràõeùviva sargapratisargavaü÷amanvantaravaü÷ànucaritaü tatpratipàdanapareùu, na tu tadvivakùitam / anyaparàdapi cànyanimittaü tatpratãyamànamabhyupeyeta, yadi na mànàntareõa virudhyeta / asti tu vedànta÷rutibhirasya virodha ityuktam / tasmàtpramàõabhåtàdapi yoga÷àstrànna pradhànàdisiddhiþ / ata eva yoga÷àstraü vyutpàdayitàha sma bhagavàn vàrùagaõyaþ-'guõànàü paramaü råpaü na dçùñipathamçcchati / yattu dçùñipathapràptaü tanmàyaiva sutucchakam // 'iti / yogaü vyutpipàdayiùatà nimittamàtreõeha guõà uktàþ, na tu bhàvataþ, teùàmatàttvikatvàdityarthaþ / alokasiddhànàmapi pradhànàdãnàmanàdipårvapakùanyàyàbhàsotprekùitànàmanuvàdyatvamupapannam / tadanenàbhisaüdhinàha-##pradhànàdiviùayatayà## adhikaraõàntaràrambhamàkùipati-## samàdhatte #<-astyatràbhyadhikà÷aïkà /># mà nàma sàükhya÷àstràtpradhànasattà vij¤àyi / yoga÷àstràttu pradhànàdisattà vij¤àpayiùyate bahulaü hi yoga÷àstràõàü vedena saha saüvàdo dç÷yate / upaniùadupàyasya ca tattvaj¤ànasya yogàpekùàsti / na jàtu yoga÷àstravihitaü yamaniyamàdibahiraïgamupàyamapahàyàntaraïgaü ca dhàraõàdikamantareõaupaniùadàtmatattvasàkùàtkàra udetumarhati / tasmàdaupaniùadena tattvaj¤ànenàpakùaõàt saüvàdabàhulyàcca vedenàùñakàdismçtivadyogasmçtiþ pramàõam / tata÷ca pramàõàtpradhànàdipratãternà÷abdatvam / naca tadapramàõaü pradhànàdau, pramàõaü ca yamàdàviti yuktam / tatràpràmàõye 'nyatràpyanà÷vàsàt / yathàhuþ-'prasaraü na labhante hi yàvatkvacana markañàþ / nàbhidravanti te tàvatpi÷àcà và svagocare // 'iti / seyaü labdhaprasarà pradhànàdau yogàpramàõatàpi÷àcã sarvatraiva durvàrà bhavedityasyàþ prasaraü niùedhatà pradhànàdyabhyupeyamiti nà÷abdaü pradhànamiti ÷aïkàrthaþ / sà## nivçttihetumàha-## yadi pradhànàdisattàparaü yoga÷àstraü bhavet, bhavetpratyakùavedànta÷rutivirodhenàpramàõam / tathà ca tadvihiteùu yamàdiùvapyanà÷vàsaþ syàt / tasmànna pradhànàdiparaü tat, kintu tannimittãkçtya yogavyutpàdanaparamityuktam / na càviùaye 'pràmàõyaü viùaye 'pi pràmàõyamupahanti / nahi cakùå rasàdàvapramàõaü råpe 'pyapramàõaü bhavitumarhati / tasmàdvedànta÷rutivirodhàtpràdhànàdirasyàviùayo na tvapràmàõyamiti paramàrthaþ / syàdetat / adhyàtmaviùayàþ santi sahasraü smçtayo bauddhàrhatakàpàlikàdãnàü, tà api kasmànna niràkriyanta ityata àha-## tàsu khalu bahulaü vedàrthavisaüvàdinãùu ÷iùñànàdçtàsu kai÷cideva tu puruùàpasadaiþ pa÷upràyairmlecchàdibiþ parigçhãtàsu vedamålatvà÷aïkaiva nàstãti na niràkçtàþ, tadviparãtàstu sàükhyayogasmçtaya iti tàþ pradhànàdiparatayà vyudasyanta ityarthaþ / ## pradhànàdiviùayeõetyarthaþ / ## ye pradhànàdiparatayà tacchàstraü vyàcakùata ityarthaþ / saükhyà samyagbuddhirvaidikã tayà vartanta iti sàükhyàþ / evaü yogo dhyànaü upàyopeyayorabhedavivakùayà / cittavçttinirodho hi yogastasyopàyo dhyànaü pratyayaikànatà / etaccopalakùaõam / anye 'pi yamaniyamàdayo bàhyà àntarà÷ca dhàraõàdayo yogopàyà draùñavyàþ / etenàbhyupagatavedapràmàõyànàü kaõabhakùàkùacaraõàdãnàü sarvàõi tarkasmaraõànãti yojanà / sugamamanyat //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.4 ## avàntarasaügatimàha-## codayati-## samànaviùayatve hi virodho bhavet / na cehàsti samànaviùayatà, dharmavadbrahmaõo 'pi mànàntaràviùayatayàtarkyatvenànapekùàmnàyaikagocaratvàdityarthaþ / samàdhatte-## 'mànàntarasyàviùayaþ siddhavastvavagàhinaþ / dharmo 'stu kàryaråpatvàdbrahma siddhaü tu gocaraþ // 'tasmàtsamànaviùayatvàdastyatra tarkasyàvakà÷aþ / nanvastu virodhaþ, tathàpi tarkàdare ko heturityata àha-## sàvakà÷à bahvayo 'pi ÷rutayo 'navakà÷aika÷rutivirodhe tadanuguõatayà yathà nãyante evamanavakà÷aikatarkavirodhe tadanuguõatayà bahvayo 'pi ÷rutayo guõakalpanàdibhirvyàkhyànamarhantãtyarthaþ / api ca brahmasàkùàtkàro virodhitayànàdimavidyàü nivartayan dçùñenaiva råpeõa mokùasàdhanamiùyate / tatra brahmasàkùàtkàrasya mokùasàdhanatayà pradhànasyànumànaü dçùñasàdharmyeõàdçùñaviùayaü viùayato 'ntaraïgaü, bahiraïgaü tvatyantaparokùagocaraü ÷àbdaü j¤ànaü, tena pradhànapratyàsattyàpyanumànameva balãya ityàha-## api ca ÷rutyàpi brahmaõi tarka àdçta ityàha-#<÷rutiriti /># so 'yaü brahmaõo jagadupàdànatvàkùepaþ punastarkeõa praståyate-'prakçtyà saha sàråpyaü vikàràõàmavasthitam / jagadbrahmasaråpaü ca neti no tasya vikriyà // vi÷uddhaü cetanaü brahma jagajjaóama÷uddhibhàk / tena pradhànasàråpyàtpradhànasyaiva vikriyà // 'tathàhi-eka eva strãkàyaþ sukhaduþkhamohàtmakatayà patyu÷ca sapatnãnàü ca caitrasya ca straiõasya tàmavindato 'paryàyaü sukhaduþkhaviùàdànàdhatte / striyà ca sarve bhàvà vyàkhyàtàþ / tasmàtsukhaduþkhamohàtmatayà ca svarganarakàdyuccàvacaprapa¤catayà ca jagada÷uddhamacetanaü ca, brahma tu cetanaü vi÷uddhaü ca, nirati÷ayatvàt / tasmàtpradhànasyà÷uddhasyàcetanasya vikàro jaganna tu brahmaõa iti yuktam / ye tu cetanabrahmavikàratayà jagaccaitanyamàhustànpratyàha-## vyabhicàraü codayati-nanu cetanamapãti / pariharati-## nanu mà nàma sàkùàccetana÷cetanàntarasyopakàùãnt, tatkàryakaraõabuddhyàdiniyogadvàreõa tåpakariùyatãtyata àha-## upajanàpàyavaddharmayogo 'ti÷ayaþ, tadabhàvo nirati÷ayatvam / ata eva nirvyàpàratvàdakartàraþ / tasmàtteùàü buddhyàdiprayoktçtvamapi nàstãtyarthaþ / codako 'nu÷ayabãjamuddhàñayati-## abhyupetyàpàtataþ samàdhànamàha-## paramasàdhànaü tu såtràvayavena vaktuü tamevàvatàrayati-## såtràvayavàbhisaüdhimàha-## ÷abdàrthàt khalu cetanaprakçtitvàccaitanyaü pçthivyàdãnàmavagamyamànamupodbalitaü mànàntareõa sàkùàcchråyamàõamapyacaitanyamanyathayet / mànàntaràbhàve vàrthor'thaþ ÷rutyarthenàpabàdhanãyaþ, na tu tadbalena ÷rutyartho 'nyathayitavya ityarthaþ //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.5 såtràntaramavatàrayituü codayati-## na pçthivyàdãnàü caitanyamàthameva, kintu bhåyasãnàü ÷rutãnàü sàkùàdevàrtha ityarthaþ / såtramavatàrayati-## ## vibhajate-## naitàþ ÷rutayaþ sàkùànmçdàdãnàü vàgàdãnàü ca caitanyamàhuþ, api tu tadadhiùñhàtrãõàü devatànàü cidàtmanàü, tenaitacchrutibalena na mçdàdãnàü vàgàdãnàü ca caitanyamà÷aïkanãyamiti / kasmàtpunaretadevamityata àha-## tatra vi÷eùaü vyàcaùñe-## bhoktçõàmupakàryatvàdbhåtendriyàõàü copakàrakatvàt sàmye ca tadanupapatteþ sarvajanaprasiddhe÷ca 'vij¤ànaü càbhavat'iti ÷rute÷ca vi÷eùa÷cetanàcetanalakùaõaþ pràguktaþ sa nopapadyeta / devatà÷abdakçto vàtra vi÷eùo vi÷eùa÷abdenocyata ityàha-## anugatiü vyàcaùñe-## sarvatra bhåtendriyàdiùvanugatà devatà abhimàninãråpadi÷anti mantràdayaþ / api ca bhåyasyaþ ÷rutayaþ 'agnirvàg bhåtvà mukhaü pràvi÷advàyuþ pràõo bhåtvà nàsike pràvi÷adàditya÷cakùurbhåtvàkùiõã pràvi÷at'ityàdaya indriyavi÷eùagatà devatà dar÷ayanti / devatà÷ca kùetraj¤abhedà÷cetanàþ / tasmànnendriyàdãnàü caitanyaü råpata iti / api ca pràõasaüvàdavàkya÷eùe pràõànàmasmadàdi÷arãràõàmiva kùetraj¤àdhiùñhitànàü vyavahàraü dar÷ayan pràõànàü kùetraj¤àdhiùñhànena caitanyaü draóhayatãtyàha-## yadyapi prathame 'dhyàye bhàktatvena varõitaü tathàpi mukhyatayàpi katha¤cinnetuü ÷akyamiti draùñavyam / pårvapakùamupasaüharati-## //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.6 siddhàntasåtram- ## prakçtivikàrabhàve hetuü sàråpyaü vikalpya dåùayati-## prakçtivikàrabhàvàbhàvahetuü vailakùaõyaü vikalpya dåùayati-## sarvasvabhàvànanuvartanaü prakçtivikàrabhàvàvirodhi / tadanuvartane tàdàtmyena prakçtivikàrabhàvàbhàvàt / madhyamastvasiddhaþ / tçtãyastu nidar÷anàbhàvàdasàdhàraõa ityarthaþ / atha jagadyonitayàgamàdbrahmaõo 'vagamàdàgamabàdhitaviùayatvamanumànasya kasmànnodbhàvyata ityata àha-#<àgamavirodhastviti /># na càsminnàgamaikasamadhigamanãye brahmaõi pramàõàntarasyàvakà÷o 'sti, yena tadupàdàyàgama àkùipyetetyà÷ayavànàha-## yathà hi kàryatvàvi÷eùa'pi 'àrogyakàmaþ pathyama÷rãyàt' 'svarakàmaþ sikatàü bhakùayet'ityàdãnàü mànàntaràpekùatà, na tu 'dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta'ityàdãnàm / tatkasya hetoþ / asya kàryabhedasya pramàõàntaràgocaratvàt / evaübhåtatvàvi÷eùe 'pi pçthivyàdãnàü mànàntaragocaratvaü, na tu bhåtasyàpi brahmaõaþ, tasmàmnàyaikagocarasyàtipatitasamastamànàntarasãmatayà smçtyàgamasiddhatvàdityarthaþ / yadi smçtyàgamasiddhaü brahmaõastarkàviùayatvaü, kathaü tarhi ÷ravaõàtiriktamananavidhànamityata àha-## tarko hi pramàõaviùayavivecakatayà taditikartavyatàbhåtastadà÷rayo 'sati pramàõe 'nugràhyasyà÷rayasyàbhàvàcchuùkatayà nàdriyate / yastvàgamapramàõà÷rayastadviùayavivecakastadavirodhã sa mantavya iti vidhãyate / #<÷rutyanugçhãteti /># ÷rutyàþ ÷ravaõasya pa÷càditikartavyatàtvena gçhãtaþ / ## mato hi bhàvyamàno bhàvanàyà viùayatayànubhåto bhavatãti mananamanubhavàïgam / #<àtmano 'nanvàgatatvamiti /># svapnàdyavasthàbhirasaüpçktatvam / udàsãnatvamityarthaþ / api ca cetanakàraõavàdibhiþ kàraõasàlakùaõye 'pi kàryasya katha¤ciccaitanyàvirbhàvànàvirbhàvàbhyàü vij¤ànaü càvij¤ànaü càbhavaditi jagatkàraõe yojayituü ÷akyam / acetanapradhànakàraõavàdinàü tu duryojametat / nahyacetanasya jagatkàraõasya vij¤ànaråpatà saübhavinã / cetanasya jagatkàraõasya suùuptàdyavyavasthàsviva sato 'pi caitanyasyànàvirbhàvatayà ÷akyameva katha¤cidavij¤ànàtmatvaü yojayitumityàha-## parasyaiva tvacetanapradhànakàraõavàdinaþ sàükhyasya na yujyeta / ## vailakùaõye kàryakàraõabhàvo nàstãtyabhyupetyedamuktam / paramàrthatastu nàsmàbhiretadabhyupeyata ityarthaþ //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.7 ## na kàraõàtkàryamabhinnam, abhede kàryatvànupapatteþ, kàraõavatsvàtmani vçttivirodhàt, ÷uddhya÷udadhyàdiviruddhadharmasaüsargàcca / atha cidàtmanaþ kàraõasya jagataþ kàryàdbhedaþ, tathà cedaü jagatkàryaü sattve 'pi cidàtmanaþ kàraõasya pràgutpatternàsti, nàsti cedasadutpadyata iti satkàryavàdavyàkopa ityàha-## pariharati-## kutaþ,## vibhajate-## pratipàdayiùyati hi 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ'ityatra / yathà kàryaü svaråpeõa sadasattvàbhyàü na nirvacanãyam / api tu kàraõaråpeõa ÷akyaü sattvena nirvaktumiti / evaü ca kàraõasattaiva kàryasya sattà na tato 'nyeti kathaü tadutpatteþ pràk sati kàraõe bhavatyasat / svaråpeõa tåtpatteþ pràgutpannasya dhvastasya và sadasattvàbhyàmanirvàcyasya na sato 'sato votpattiriti nirviùayaþ satkàryavàdapratiùedha ityarthaþ //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.8 ## asàma¤jasyaü vibhajate-##codakaþ,## yathà hi yåùàdiùu hiïgusaindhavàdãnàmavibhàgalakùaõo layaþ svagatarasàdibhiryåùaü råùayatyevaü brahmaõi vi÷uddhyàdidharmiõi jagalliyamànamavibhàgaü gacchadbrahma svadharmeõa råùayet / na cànyathà layo lokasiddha iti bhàvaþ / kalpàntareõàsàma¤jasyamàha-## nahi samudrasya phenormibudbudàdipariõàme và rajjvàü sarpadhàràdivibhrame và niyamo dçùñaþ / samudro hi kadàcitphenormiråpeõa pariõamate kadàcidbudbudàdinà, rajjvàühi ka÷citsarpa iti viparyasyati ka÷ciddhàreti / naca kramaniyamaþ / so 'yamatra bhogyàdivibhàganiyamaþ kramaniyama÷càsama¤jasa iti / kalpàntareõàsàma¤jasyamàha-## kalpàntaraü ÷aïkàpårvamàha-athedamiti //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.9 siddhàntasåtram-## nàvibhàgamàtraü layo 'pi tu kàraõe kàryasyàvibhàgaþ / tatra ca taddharmàråùaõe santi sahasraü dçùñàntàþ / tava tu kàraõe kàryasya laye kàryadharmaråùaõe na dçùñàntalavo 'pyastãtyarthaþ / syàdetat yadi kàryasyàvibhàgaþ kàraõe, kathaü kàryadharmàråùaõaü kàraõasyetyata àha-## yathà rajatasyàropitasya pàramàrthikaü råpaü ÷uktirna ca ÷uktã rajatamevamidamapãtyarthaþ / api ca sthityutpattipralayakàleùu triùvapi kàryasya kàraõàdabhedamabhidadhatã ÷rutiranati÷aïkanãyà sarvaireva vedavàdibhiþ, tatra sthityutpattyoryaþ parihàraþ sa pralaye 'pi samànaþ kàryasyàvidyàsamàropitatvaü nàma, tasmànnàpãtimàtramanuyojyamityàha-## laukikaþ puruùaþ / evamavasthàtrayasàkùyeka iti / avasthàtrayamutpattisthitipralayàþ / kalpàntareõàsàma¤jasye kalpàntareõa dçùñàntabhàvaü parihàramàha-## avidyà÷akterniyatatvàdutpattiniyama ityarthaþ / ## mithyàj¤ànavibhàga÷aktipratiniyamena muktànàü punarutpattiprasaïgaþ pratyuktaþ, kàraõàbhàve kàryàbhàvasya pratiniyamàt, tattvaj¤ànena ca sa÷aktino mithyàj¤ànasya samålaghàtaü nihatatvàditi //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.3.10 ## kàryakàraõayorvailakùaõyaü tàvatsamànamevobhayoþ pakùayoþ / pràgutpatterasatkàryavàdaprasaïgo 'pãtau tadvatprasaïga÷ca pradhànopàdànapakùa eva nàsmatpakùa iti yadyapyupariùñàtpratipàdayiùyàmastathàpi guóajihvikayà samànatvàpàdanamidànãmiti mantavyam / idamasya puruùasya sukhaduþkhopàdànaü kle÷akarmà÷ayàdãdamasyeti / sugamamanyat //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.4.11 ## kevalàgamagamyer'the svatantratarkàviùaye na sàükhyàdivat sàdharmyavaidharmyamàtreõa tarkaþ pravartanãyo yena pradhànàdisiddhirbhavet / ÷uùkatarko hi sa bhavatyapratiùñhànàt / taduktam-'yatnenànumito 'pyarthaþ ku÷alairanumàtçbhiþ / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapàdyate // 'iti / naca mahàpuruùaparigçhãtatvena kasyacittarkasya pratiùñhà, mahàpuruùàõàmeva tàrkikàõàü mitho vipratipatteriti / såtre ÷aïkate-anyathànumeyamiti cet / tadvibhajate-## nànumànàbhàsavyabhicàreõànumànavyabhicàraþ ÷aïkanãyaþ, pratyakùàdiùvapi tadàbhàsavyabhicàreõa tatprasaïgàt / tasmàt svàbhàvikapratibandhavalliïgànusaraõe nipuõenànumàtrà bhavitavyaü, tata÷càpratyåhaü pradhànaü setsyatãti bhàvaþ / api ca yena tarkeõa tarkàõàmapratiùñhàmàha sa eva tarkaþ pratiùñhito 'bhyupeyaþ, tadapratiùñhàyàmitaràpratiùñhànàbhàvàdityàha-## api ca tarkàpratiùñhàyàü sakalalokayàtrocchedaprasaïgaþ / naca ÷rutyarthàbhàsaniràkaraõena tadarthatattvavini÷caya ityàha-sarvatarkàpratiùñhàyàü ceti / api ca vicàràtmakastarkastarkitapårvapakùaparityàgena tarkitaü ràddhàntamanujànàti / sati caiùa pårvapakùaviùaye tarke pratiùñhàrahite pravartate, tadabhàve vicàràpravçtteþ / tadidamàha-## tàmimàmà÷aïkàü såtreõa pariharati-evamapyavimokùaprasaïgaþ / na vayamanyatra tarkamapramàõayàmaþ, kintu jagatkàraõasattve svàbhàvikapratibandhavanna liïgamasti / yattu sàdharmyavaidharmyamàtraü, tadapratiùñhàdoùànna mucyata iti / kalpàntareõànirmokùapadàrthamàha-## bhåtàrthagocarasya hi samyagj¤ànasya vyavasthitavastugocaratayà vyavasthànaü loke dçùñaü, yathà pratyakùasya / vaidikaü cedaü cetanajagadupàdànaviùayaü vij¤ànaü vedotthatarketikartavyatàkaü vedajanitaü vyavasthitam / vedànapekùeõa tu tarkeõa jagatkàraõabhedamavasthàpayatàü tàrkikàõàmanyonyaü vipratipattestattvanirdhàraõakàraõàbhàvàcca na tatastattvavyavastheti na tataþ samyagj¤ànam / asamyagj¤ànàcca na saüsàràdvimokùa ityarthaþ //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.4.12 ## na kàryaü kàraõàdabhinnamabhede kàraõaråpavat kàryatvànupapatteþ, karotyarthànupapatte÷ca / abhåtapràdurbhàvanaü hi tadarthaþ / na càsya kàraõàtmatve ki¤cidabhåtamasti, yadarthamayaü puruùo yateta / abhivyaktyarthamiti cet, na / tasyà api kàraõàtmatvena sattvàt, asattve vàbhivyaïgyasyàpi tadvatprasaïgena kàraõàtmatvavyàghàtàt / nahi tadeva tadànãmevàsti nàsti ceti yujyate / kiü cedaü maõimantrauùadhamindrajàlaü kàryeõa ÷ikùitaü yadidamajàtàniruddhàti÷ayamavyavadhànamavidårasthànaü ca tasyaiva tadavasthendriyasya puüsaþ kadàcitpratyakùaü parokùaü ca, yenàsya kadàcitpratyakùamupalambhanaü kadàcidanumànaü kadàcidàgamaþ / kàryàntaravyavadhirasya pàrokùyaheturiti cet / na / kàryajàtasya sadàtanatvàt / athàpi syàt kàryàntaràõi piõóakapàla÷arkaràcårõakaõaprabhçtãni kumbhaü vyavadadhate, tataþ kumbhasya pàrokùyaü kadàciditi / tanna / tasya kàryajàtasya kàraõàtmanaþ sadàtanatvena sarvadà vyavadhànena kumbhasyàtyantànupalabdhiprasaïgàt / kàdàcitkatve và kàryajàtasya na kàraõàtmatvaü, nityatvànityatvalakùaõaviruddhadharmasaüsargasya bhedakatvàt / bhedàbhedayo÷ca parasparavirodhenaikatra sahàsaübhava ityuktam / tasmàt kàraõàtkàryamekàntata eva bhinnam / naca bhede gavà÷vavat kàryakàraõabhàvànupapattiriti sàüpratam, abhede 'pi kàraõaråpavattadanupapatteruktatvàt / atyantabhede ca kumbhakumbhakàrayornimittakabhàvasya dar÷anàt / tasmàdanyatvàvi÷eùe 'pi samavàyabheda evopàdànopàdeyabhàvaniyamahetuþ / yasyàbhåtvà bhavataþ samavàyastadupàdeyaü yatra ca samavàyastadupàdànam / upàdànatvaü ca kàraõasya kàryàdalpaparimàõasya dçùñaü, yathà tantvàdãnàü pañàdyupàdànànàü pañàdibhyo nyånaparimàõatvam / cidàtmanastu paramahata upàdànànnàtyantàlpaparimàõamupàdeyaü bhavitumarhati / tasmàdyatredamalpatàratamyaü vi÷ràmyati yato na kùodãyaþ saübhavati tajjagato målakàraõaü paramàõuþ / kùodãyo 'ntarànantye tu meruràjasarùapayostulyaparimàõatvaprasaïgo 'nantàvayavatvàdubhayogo / tasmàt paramamahato brahmaõa upàdànàdabhinnamupàdeyaü jagatkàryamabhidadhatã ÷rutiþ pratiùñhitapràmàõyatarkavirodhàtsahasrasaüvatsarasatragatasaüvatsara÷rutivatkatha¤cijjaghanyatvavçttyà vyàkhyàyetyadhikaü ÷aïkamànaü prati sàükhyadåùaõamatidi÷ati-##såtreõa / asyàrthaþ-kàraõàt kàryasya bhedaü 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ'ityatra niùetsyàmaþ / avidyàsamàropaõena ca kàryasya nyånàdhikabhàvamapyaprayojakatvàdupokùiùyàmahe / tena vai÷eùikàdyabhimatasya tarkasya ÷uùkatvenàvyavasthiteþ såtramidaü sàükhyadåùaõamatidi÷ati / yatra katha¤cidvedànusàriõã manvàdibhiþ ÷iùñaiþ parigçhãtasya sàükhyatarkasyaiùà gatistatra paramàõvàdivàdasyàtyantavedabàhyasya manvàdyupekùitasya ca kaiva katheti / ## sçùñyàdayo hi vyutpàdyàste ca ki¤citsadasadvà pårvapakùanyàyotprekùitamapyudàhçtya vyutpàdyanta iti kenacidaü÷enetyuktam / sugamamanyat //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.5.13 ## syàdetat / atigambhãrajagatkàraõaviùayatvaü tarkasya nàsti, kevalagamagamyametadityuktam, tatkathaü punastarkanimitta àkùepa ityata àha-## pravçttà hi ÷rutiranapekùatayà svataþpramàõatvena na pramàõàntaramapekùate / pravartamànà punaþ sphuñatarapratiùñhitapràmàõyatarkavirodhena mukhyàrthàtpracyàvya jaghanyavçttitàü nãyate, yathà mantràrthavàdàvityarthaþ / atirohitàrthaü bhàùyam / ## yadyatãtànàgatayoþ sargayoreùa vibhàgo na bhavet / tatastadevàdyatanasya vibhàgasya bàdhakaü syàt / svapnadar÷anasyeva jàgraddar÷anam / na tvetadasti / abàdhitàdyatanadar÷anena tayorapi tathàtvànumànàdityarthaþ / imàü ÷aïkàmàpàtato 'vicàritalokasiddhadçùñàntopadar÷anamàtreõa niràkaroti såtrakàraþ-## //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.14 parihàrarahasyamàha- ## pårvasmàdavirodhàdasya vi÷eùàbhidhànopakramasya vibhàgamàha-## syàdetat / yadikàraõàt paramàrthabhåtàdananyatvamàkà÷àdeþ prapa¤casya kàryasya kutastarhi na vai÷eùikàdyuktadoùaprapa¤càvatàra ityata àha-## na khalvananyatvamityabhedaü bråmaþ, kintu bhedaü vyàsedhàmaþ, tata÷ca nàbhedà÷rayadoùaprasaïgaþ / kintvabhedaü vyàsedhadbhirvai÷eùikàdibhirasmàsu sàhàyakamevàcaritaü bhavati / bhedaniùedhahetuü vyàcaùñe-àrambhaõa÷abdastàvaditi / evaü hi brahmavij¤ànena sarvaü jagattattvato j¤àyeta yadi brahmaiva tattvaü jagato bhavet / yathà rajjvàü j¤àtàyàü bhujaïgatattvaü j¤àtaü bhavati / sà hi tasya tattvam / tattvaj¤ànaü ca j¤ànamato 'nyanmidhyàj¤ànamaj¤ànameva / atraiva vaidiko dçùñàntaþ-## syàdetat / mçdi j¤àtàyàü kathaü mçnmayaü ghañàdi j¤àtaü bhavati / nahi tanmçdàtmakamityupapàditamadhastàt / tasmàttattvato bhinnam / na cànyasminvij¤àte 'nyadvij¤àtaü bhavatãtyata àha ÷rutiþ-'vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyam / vàcayà kevalamàrabhyate vikàrajàtaü, na tu tattvato 'sti, yato nàmadheyamàtrametat / yathà puruùasya caitanyamiti ràhoþ ÷ira iti vikalpamàtram / yathàhurvikalpavidaþ-'÷abdaj¤ànànupàtã vastu÷ånyo vikalpaþ'iti / tathà càvastutayànçtaü vikàrajàtaü, mçttiketyeva satyam / tasmàdghaña÷aràvoda¤canàdãnàü tattvaü mçdeva, tena mçdi j¤àtàyàü yeùàü sarveùàmeva tattvaü j¤àtaü bhavati / tadidamuktam-## nidar÷anàntaradvayaü dar÷ayannupasaüharati-## ye hi dçùñanaùñasvaråpà na te vastusanto yathà mçgatçùõikodakàdayaþ, tathà ca sarvaü vikàrajàtaü tasmàdavastusat / tathàhi yadasti tadastyeva, yathà cidàtmà / nahyasau kadàcit kvacit katha¤cidvàsti / kintu sarvadà sarvatra sarvathàstyeva, na nàsti / na caivaü vikàrajàtaü, tasya kadàcit katha¤cit kutracidavasthànàt / tathàhi-satsvabhàvaü cedvikàrajàtaü, kathaü kadàcidasat / asatsvabhàvaü cet, kathaü kathàcid sat / sadasatorekatvavirodhàt / nahi råpaü kadàcit kvacit katha¤cidvà gandho bhavati / atha yasya sadasattve dharmau, te ca svakàraõàdhãnajanmatayà kadàcideva bhavataþ, tattarhi vikàrajàtaü daõóàyamànaü sadàtanamiti na vikàraþ kasyacit / athàsattvasamaye tannàsti, kasya tarhi dharmo 'sattvam / nahi dharmiõyapratyutpanne taddharmo 'sattvaü pratyutpannamupapadyate / athàsya na dharmaþ kintvarthàntaramasattvam / kimàyàtaü bhàvasya / nahi ghañe jàte pañasya ki¤cidbhavati / asattvaü bhàvavirodhãti cet / na / aki¤citkarasya tattvànupapatteþ / ki¤citkaratve và tatràpyasattvena tadanuyogasaübhavàt / athàsyàsattvaü nàma ki¤cinna jàyate kintu sa eva na bhavati / yathàhuþ-'na tasya ki¤cidbhavati na bhavatyeva kevalam'iti / athaiùa prasajyapratiùedho nirucyatàü, kiü tatsvabhàvo bhàva uta bhàvasvabhàvaþ sa iti / tatra pårvasmin kalpe bhàvànàü tatsvabhàvatayà tucchatayà jagacchånyaü prasajyeta / tathà ca bhàvànubhavàbhàvaþ / uttarasmiüstu sarvabhàvanityatayà nàbhàvavyavahàraþ syàt / kalpanàmàtranimittatve 'pi niùedhasya bhàvanityatàpattistadavasthaiva tasmàdbhinnamasti kàraõàdvikàrajàtaü na vastu sat / ato vikàrajàtamanirvacanãyamançtam / tadanena pramàõena siddhamançtatvaü vikàrajàtasya kàraõasya nirvàcyatayà sattvaü 'mçttiketyeva satyam'ityàdinà prabandhena dçùñàntatayànuvadati ÷rutiþ / 'yatra laukikaparãkùakàõàü buddhisàmyaü sa dçùñàntaþ'iti càkùapàdasåtraü pramàõasiddho dçùñànta ityetatparaü, na punarlokasiddhatvamatra vivakùitam, anyathà teùàü paramàõvàdirna dçùñàntaþ syàt / nahi paramàõvàdirnaisargikavainayikabuddhyati÷ayarahitànàü laukikànàü siddha iti / saüpratyanekàntavàdinamutthàpayati-## anekàbhiþ ÷aktibhiryàþ pravçttayo nànàkàryasçùñayastadyuktaü brahmaikaü nànà ceti / kimato yadyevamityata àha-## yadi punarekatvameva vastusadbhavet tato nànàtvàbhàvàdvaidikaþ karmakàõóà÷rayo laukika÷ca vyavahàraþ samasta evocchidyeta / brahmagocarà÷ca ÷ravaõamananàdayaþ sarve dattajalà¤jalayaþ prasajyeran / evaü cànekàtmakatve brahmaõo mçdàdidçùñàntà anuråpà bhaviùyantãti / tamimamanekàntavàdaü dåùayati-## idaü tàvadatra vaktavyam, mçdàtmanaikatvaü ghaña÷aràvàdyàtmanà nànàtvamiti vadataþ kàryakàraõayoþ parasparaü kimabhedo 'bhimataþ, àho bhedaþ, uta bhedàbhedàviti / tatràbheda aikàntike mçdàtmaneti ca ghaña÷aràvàdyàtmaneti collekhadvayaü niyama÷ca nopapadyate / bhede collekhadvayaniyamàvupapannau, àtmaneti tvasama¤jasam / nahyanyasyànya àtmà bhavati / na cànekàntavàdaþ / bhedàbhedakalpe tullekhadvayaü bhavedapi / niyamastvayuktaþ / nahi dharmiõoþ kàryakàraõayoþ saükare taddharmàvekatvanànàtve na saükãryete iti saübhavati / tata÷ca mçdàtmanaikatvaü yàvadbhavati tàvadghaña÷aràvàdyàtmanàpi syàt, evaü ghaña÷aràvàdyàtmanà nànàtvaü yàvadbhavati tàvanmçdàtmanà nànàtvaü bhavet / so 'yaü niyamaþ kàryakàraõayoraikàntikaü bhedamupakalpayati, anirvacanãyatàü và kàryasya / paràkràntaü càsmàbhiþ prathamàdhyàye tat / àstàü tàvat / tadetadyuktiniràkçtamanuvadantãü ÷rutimudàharati-## syàdetat / na brahmaõo jãvabhàvaþ kàlpanikaþ, kintu bhàvikaþ / aü÷o hi saþ, tasya karmasahitena j¤ànena brahmabhàva àdhãyata ityata àha-## svàbhàvikasyànàderiti / yaduktaü nànàtvàü÷ena tu karmakàõóà÷rayo laukika÷ca vyavahàraþ setsyatãti, tatràha-## yàvadabàdhaü hi sarvo 'yaü vyavahàraþ svapnada÷àyàmiva tadupadar÷itapadàrthajàtavyavahàraþ / sa ca yathà jàgradavasthàyàü bàdhakànnivartate evaü tattvamasyàdivàkyaparibhàvanàbhyàsaparipàkabhuvà ÷àrãrasya brahmàtmabhàvasàkùàtkàreõa bàdhakena nivartate / syàdetat / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttat kena kaü pa÷yet'ityàdinà mithyàj¤ànàdhãno vyavahàraþ kriyàkàrakàdilakùaõaþ samyagj¤ànenàpanãyata iti na bråte, kintvavasthàbhedà÷rayo vyavahàro 'vasthàntarapràptyà nivartate, yathà bàlakasya kàmacàravàdabhakùatopanayanapràptau nivartate / naca tàvatàsau mithyàj¤ànanibandhano bhavatyevamatràpãtyata àha-## kutaþ,## na khalvetadvàkyamavasthàvi÷eùaviniyataü brahmàtmabhàvamàha jãvasya, api tu na bhujaïgo rajjuriyamitivat sadàtanaü tamabhivadati / api ca satyànçtàbhidhànenàpyetadeva yuktamityàha-## nahi jàtu kàùñhasya daõóakamaõóalukuõóala÷àlinaþ kuõóalitvaj¤ànaü daõóavattàü kamaõóalumattàü bàdhate / tat kasya hetoþ / teùàü kuõóalàdãnàü tasmin bhàvikatvàt / tadvadihàpi bhàvikagocareõaikàtmyaj¤ànena na nànàtvaü bhàvikamapavadanãyam / nahi j¤ànena vastvapanãyate / api tu mithyàj¤ànenàropitamityarthaþ / codayati-## abàdhitànadhigatàsaüdigdhavij¤ànasàdhanaü pramàõamiti pramàõasàmànyalakùaõopapattyà pratyakùàdãni pramàõatàma÷nuvate / ekatvaikàntàbhyupagame tu teùàü sarveùàü bhedaviùayàõàü bàdhitatvàdapràmàõyaü prasajyeta / tathà vidhipratiùedha÷àstramapi bhàvanàbhàvyabhàvakakaraõetikartavyatàbhedàpekùatvàdvyàhanyeta / tathà ca nàstikyam / ekade÷àkùepeõa ca sarvavedàkùepàdvedàntànàmapyapràmàõyamityabhedaikàntàbhyupagamahàniþ / na kevalaü vidhiniùedhàkùepeõàsya mokùa÷àstrasyàkùepaþ svaråpeõàsyàpi bhedàpekùatvàdityàha-## api càsmin dar÷ane varõapadavàkyaprakaraõàdãnàmalãkatvàttatprabhavamadvaitaj¤ànamasãcãnaü bhavet, na khalvalãkàddhåmaketanaj¤ànaü samãcãnamityàha-kathaü cànçtena mokùa÷àstreõeti / pariharati-## yadyapi pratyakùàdãnàü tàttvikamabàdhitatvaü nàsti, yuktyàgamàbhyàü bàdhanàt, tathàpi vyavahàre bàdhanàbhàvàtsàüvyavahàrikamabàdhanam / nahi pratyakùàdibhirarthaü paricchidya pravartamàno vyavahàre visaübàdyate sàüsàrikaþ ka÷cit / tasmàdabàdhanànna pramàõalakùaõamatipatanti pratyakùàdaya iti / ## satyatvàbhimànopapatteriti / grahaõakavàkyametat / vibhajate-## vikàràneva tu ÷arãràdãnahamityàtmabhàvena putrapa÷vàdãnmametyàtmãyabhàveneti yojanà / vaidika÷ceti / karmakàõóamokùa÷àstravyavahàrasamarthanà / 'svapnavyavahàrasyeva'iti vibhajate-## 'kathaü cànçtena mokùa÷àstreõa'iti yaduktaü tadanubhàùya dåùayati-## ÷akyamatra vaktuü, ÷ravaõàdyupàya àtmasàkùàtkàraparyanto vedàntasamuttho 'pi j¤ànanicayo 'satyaþ, so 'pi hi vçttiråpaþ kàryatayà nirodhadharmà, yastu brahmasvabhàvasàkùàtkàro 'sau na kàryastatsvabhàvatvàt, tasmàdacodyametat kathamasatyàtsatyotpàda iti / yatkhalu satyaü na tadutpadyata iti kutastasyàsatyàdutpàdaþ / yaccotpadyate tatsarvamasatyameva / sàüvyavahàrikaü tu satyatvaü vçttiråpasya brahmasàkùàtkàrasyeva ÷ravaõàdãnàmapyabhinnam / tasmàdabhyupetya vçttisvaråpasya brahmasàkùàtkàrasya paramàrthasatyatàü vyabhicàrodbhàvanamiti mantavyam / yadyapi sàüvvahàrikasya satyàdeva bhayàtsatyaü maraõamutpadyate tathàpi bhayaheturahistajj¤ànaü vàsatyaü tato bhayaü satyaü jàyata ityasatyàtsatyasyotpattiruktà / yadyapi càhij¤ànamapi svaråpeõa sattathàpi na tajj¤ànatvena bhayaheturapi tvanirvàcyàhiråùitatvena / anyathà rajjuj¤ànàdapi bhayaprasaïgàjj¤ànatvenàvi÷eùàt / tasmàdanirvàcyàhiråùitaü j¤ànamapyanirvàcyamiti siddhamasatyàdapi satyasyopajana iti / na ca bråmaþ sarvasyàdasatyàtsatyasyopajanaþ, yataþ samàropitadhåmabhàvàyà dhåmamahiùyà vahnij¤ànaü satyaü syàt / nahi cakùuùo råpaj¤ànaü satyamupajàyata iti rasàdij¤ànenàpi tataþ satyena bhavitavyam / yato niyamo hi sa tàdç÷aþ satyànàü yataþ kuta÷cit ki¤cideva jàyata iti / evamasatyànàmapi niyamo yataþ kuta÷cidasatyàtsatyaü kuta÷cidasatyaü, yathà dãrghatvàdervarõeùu samàropitatvàvi÷eùe 'pyajãnamityato jyànivirahamavagacchanti satyam / ajinamityatastu samàropitadãrghabhàvàjjyànivirahamavagacchanto bhavanti bhràntàþ / na cobhayatra dãrghasamàropaü prati ka÷cidasti bhedaþ / tasmàdupapannamasatyàdapi satyasyodaya iti / nidar÷anàntaramàha-## yathà sàüsàriko jàgradbhujaïgaü dçùñvà palàyate tata÷ca na daü÷avedanàmàpnoti, pipàsuþ salilamàlokya pàtuü pravartate tatastadàsàdya pàyaüpàyamàpyàyitaþ sukhamanubhavati, evaü svapnàntike 'pi tadavasthaü sarvamityasatyàtkàryasiddhiþ / ÷aïkate-## evamapi nàsatyàtsatyasya siddhiruktetyarthaþ / pariharati-## laukiko hi suptotthito 'vagamyaü bàdhitaü manyate na tadavagatiü, tena yadyapi parikùakà anirvàcyaråùitàmavagatimanirvàcyàü ni÷cinvanti tathàpi laukikàbhipràyeõaitaduktam / atràntare laukàyatikànàü matamapàkaroti-## yadàkhalvayaü caitrastàrakùavãü vyàttavikañadaüùñràkaràlavadanàmuttabdhabambhramanmastakàvacumbilàïgålàmatiroùàruõastabdhavi÷àlavçttalocanàü romà¤casaücayotphullamãùaõàü sphañikàcalabhittipratibimbitàmabhyamitrãõàü tanumàsthàya svapne pratibuddho mànuùãmàtmanastanuü pa÷yati tadobhayadehànugatamàtmànaü pratisaüdadhàno dehàtiriktamàtmànaü, ni÷cinoti, na tu dehamàtram, tanmàtratve dehavatpratisaüdhànàbhàvaprasaïgàt / kathaü caitadupapadyeta yadi svapnadç÷o 'vagatirabàdhità syàt / tadbàdhe tu pratisaüdhànàbhàva iti / asatyàcca satyapratãtiþ ÷rutisiddhànvayavyatirekasiddhà cetyàha-## yadyapi rekhàsvaråpaü satyaü tathàpi tadyathàsaüketamasatyam / nahi saüketayitàraþ saüketayantãdç÷ena rekhàbhedenàyaü varõaþ pratyetavyo 'pi tvãdç÷o rekhàbhedo 'kàraü ãdç÷a÷ca kakàra iti / tathà càsamãcãnàtsaüketàtsamãcãnavarõàvagatiriti siddham / yaccoktamekatvàü÷ena j¤ànamokùavyavahàraþ setsyati, nànàtvàü÷ena tu karmakàõóà÷rayo laukika÷ca vyavahàraþ setsyatãti, tatràha-## yadi khalvekatvànekatvanibandhanau vyavahàràvekasya puüso 'paryàyeõa saübhavatastatastadarthamubhayasadbhàvaþ kalpyeta, na tvetadasti / nahyekatvàvagatinibandhanaþ ka÷cidasti vyavahàraþ, tadavagateþ sarvottaratvàt / tathàhi-'tattvamasi'ityaikàtmyàvagatiþ samastapramàõatatphalatàdvyahàrànapabàdhamànaivodãyate, naitasyàþ parastàtki¤cidanukålaü pratikålaü càsti, yadapekùena, yena ceyaü pratikùipyeta, tatrànukålapratikålanivàraõànnàtaþ paraü ki¤cidàkàïkùyamiti / na ceyamavagatiróulakùãrapràyetyàha-## syàdetat / antyà cediyamavagatirniùprayojanà tarhi tathà ca na prekùàvadbhirupàdãyeta, prayojanavattve và nàntyà syàdityata àha-##kutaþ## nahãyamutpannà satã pa÷càdavidyàü nivartayati yena nàntyà syàt, kintvavidyàvirodhisvabhàvatayà tannivçttyàtmaivodayate / avidyànivçtti÷ca na tatkàryatayà phalamapi tviùñatayà, iùñalakùaõatvàtphalasyeti / pratikålaü paràcãnaü niràkartumàha-## kutaþ,## syàdetat / mà bhådekatvanibandhano vyavahàro 'nekatvanibandhanastvasti, tadeva hi sakalàmudvahati lokayàtràm, atastatsiddhyarthamanekatvasya kalpanãyaü tàttvikatvamityata àha-## vyavahàro hi buddhipårvakàriõàü buddhyopapadyate, na tvasyàstàttvikatvena, bhràntyàpi tadupapatterityàveditam / satyaü ca tadavisaüvàdàt, ançtaü ca vicàràsahatayànirvàcyatvàt / antyasyaikàtmyaj¤ànasyànapekùatayà bàdhakatvaü, anekatvaj¤ànasya ca pratiyogigrahàpekùayà durbalatvena bàdhyatvaü vadan prakçtamupasaüharati-## syàdetat / na vayamanekatvavyavahàrasiddhyarthamanekatvasya tàttvikatvaü kalpayàmaþ, kintu ÷rautamevàsya tàttvikatvamiti codayati-## pariharati-## mçdàdidçùñàntena hi katha¤citpariõàma unneyaþ, naca ÷akya unnetum, 'mçttiketyeva satyam'iti kàraõamàtrasatyatvàvadhàraõena kàryasyànçtatvapratipàdanàt / sàkùàtkåñasthanityatvapratipàdikàstu santi sahasra÷aþ ÷rutaya iti na pariõàmadharmatà brahmaõaþ / atha kåñasthasyàpi pariõàmaþ kasmànna bhavatãtyata àha-## ÷aïkate-## yathaikabàõà÷raye gatinivçtti evamekasminbrahmaõi pariõàma÷ca tadabhàva÷ca kauñasthyaü bhaviùyata iti / niràkaroti-## kåñasthanityatà hi sadàtanã svabhàvàdapracyutiþ / sà kathaü pracyutyà na virudhyate / naca dharmiõo vyatiricyate dharmo yena tadupajanàpàye 'pi dharmã kåñasthaþ syàt / bheda aikàntike gavà÷vavaddharmadharmibhàvàbhàvàt / bàõàdayastu pariõàminaþ sthityà gatyà ca pariõamanta iti / api ca svàdhyàyàdhyayanavidhyàpàditàrthavattvasya vedarà÷erekenàpi varõenànarthakena na bhavitavyaü kiü punariyatà jagato brahmayonitvapratipàdakena vàkyasaüdarbheõa / tatra phalavadbrahmadar÷anasamàmnànasaünidhàvaphalaü jagadyonitvaü samàmnàyamànaü tadarthaü sattadupàyatayàvatiùñhate nàrthàntaràrthamityàha-## ato na pariõàmaparatvamasyetyarthaþ / tadananyatvamityasya såtrasya pratij¤àvirodhaü ÷rutivirodhaü ca codayati-## pariharati-## nàma ca råpaü ca te eva bãjaü tasya vyàkaraõaü kàryaprapa¤castadapekùatvàdai÷varyasya / etaduktaü bhavati-na tàttvikamai÷varyaü sarvaj¤atvaü ca brahmaõaþ kintvavidyopàdhikamiti tadà÷rayaü pratij¤àsåtraü, tattvà÷rayaü tu tadananyatvasåtram, tenàvirodhaþ / sugamamanyat //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.15 ## kàraõasya bhàvaþ sattà copalambha÷ca tasmin kàryasyopalabdherbhàvàcca / etaduktaü bhavati-viùayapadaü viùayaviùayiparaü, viùayipadamapi viùayiviùayaparaü, tena kàraõopalambhabhàvayorupàdeyopalambhabhàvàditi såtràrthaþ saüpadyate / tathà ca prabhàråpànuviruddhabodhyena càkùuùeõa na vyabhicàraþ, nàpi vahnibhàvàbhàvànuvidhàyibhàvàbhàvena dhåmabhedeneti siddhaü bhavati / tatra yathoktahetorekade÷àbhidhànenopakramate bhàùyakàraþ-##bhedàbhàvaþ kàryasya, yatkàraõaü yasmàtkàraõàt## asya vyatirekamukhena gamakatvamàha-## kàkatàlãyanyàyenànyabhàve 'nyadupalabhyate, na tu niyamenetyarthaþ / hetuvi÷eùaõàya vyabhicàraü codayati-## ekade÷imatena pariharati-## ÷aïkayaikade÷iparihàraü dåùayitvà paramàrthaparihàramàha-## tadanena hetuvi÷eùaõamuktam / pàñhàntareõedameva såtraü vyàcaùñe-## paña iti hi pratyakùabuddhyà tantava evàtànavitànàvasthà àlambyante, na tu tadatiriktaþ pañaþ pratyakùamupalabhyate / ekatvaü tu tantånàmekapràvaraõalakùaõàrthakriyàvacchedàdbahånàmapi / yathaikade÷akàlàvacchinnà dhavakhadirapalà÷àdayo bahavo 'pi vanamiti / arthakriyàyàü ca pratyekamasamarthà apyanàrabhyaivàrthàntaraü ki¤cinmilitàþ kurvanto dç÷yante, yathà gràvàõa ukhàdhàraõamekam, evamanàrabhyaivàrthàntaraü tantavo militàþ pràvaraõamekaü kariùyanti / naca samavàyàdbhinnayorapi bhedànavasàyaþ anavasàya iti sàüpratama, anyonyà÷rayatvàt / bhede hi siddhe samavàyaþ samavàyàcca bhedaþ / naca bhede sàdhanàntaramasti, arthakriyàvyapade÷abhedayorabhede 'pyupapatterityupàditam / tasmàdyatki¤cidetam / anayà ca di÷à målakàraõaü brahmaiva paramàrthasat, avàntarakàraõàni ca tanvàdayaþ sarve 'nirvàcyà evetyàha-## //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.16 ## vibhajate-## na kevalaü ÷rutiþ, upapatti÷càtra bhavati## nahi tailaü sikatàtmanà sikatàyàmasti yathà ghaño 'sti mçdi mçdàtmanà / pratyutpanno hi ghaño mçdàtmanopalabhyate / naivaü pratyutpannaü tailaü sikatàtmanà / tena yathà sikatàyàstailaü na jàyata evamàtmano 'pi jaganna jàyeta, jàyate ca, tasmàdàtmàtmanàsãditi gamyate / upapattyantaramàha-## yathà hi ghañaþ sarvadà sarvatra ghaña eva nà jàtvasau kvacitpaño bhavatyevaü sadapi sarvatra sarvadà sadeva na tu kvacitkadàcidasadbhavitumarhatãtyupapàditamadhastàt / tasmàtkàryaü triùvapi kàleùu sadeva / sattvaü cet kimato yadyevamityata àha-## sattvaü caikaü kàryakàraõayoþ / nahi prativyakti sattvaü bhidyate / tata÷càbhinnasattànanyatvàdete api mitho na bhidyete iti / naca tàbhyàmananyatvàtsattvasyaiva bheda iti yuktam / tathà sati hi sattvasya samàropitatvaprasaïgaþ / tatra bhedàbhedayoranyatarasamàropakalpanàyàü kiü tàttvikàbhedopàdànàbhedakalpanàstu, àho tàttvikabhedopàdànàbhedakalpaneti / vayaü tu pa÷yàmo bhedagrahasya pratiyogigrahapekùatvàdbhedagrahamantareõa ca pratiyogigrahasaübhavàdanyonyasaü÷rayàpatteþ, abhedagrahasya ca nirapekùatayà tadanupapatterekaikà÷rayatvàcca bhedasyaikàbhàve tadanupapatterabhedagrahopàdànaiva bhedakalpaneti sarvabhavadàtam //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.17 ## vyàkçtatvàvyàkçtatve ca dharmàvanirvacanãyau / såtrametannigadavyàkhyàtena bhàùyeõa vyàkhyàtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.18 ## ati÷ayo hi dharmo nàsatyati÷ayavati kàrye bhavitumarhatãti / nanu na kàryasyàti÷ayo niyamaheturapi tu kàraõasya ÷aktibhedaþ, sa càsatyapi kàrye kàraõasya sattvàtsannevetyata àha-#<÷akti÷ceti /># nànyà kàryakàraõàbhyàü, nàpyasatã kàryàtmaneti yojanà / ## yadyapi 'bhàvàccopalabdheþ'ityatràyamartha uktastathàpi samavàyadåùaõàya punaravatàritaþ / ##samavàyasya samavàyibhyàü saübandhe vicchedaprasaïgo 'vayavàvayavidravyaguõàdãnàü mithaþ / nahyasaübaddhaþ samavàyibhyàü samavàyaþ samavàyinau saübandhayoditi / ÷aïkate-## yathà hi sattvàyogàdravyaguõakarmàõi santi, sattvaü tu svabhàvata eva saditi na sattvàntarayogamapekùate, tathà samavàyaþ samavàyibhyàü saübaddhuü na saübandhàntarayogamapekùate, svayaü saübandharåpatvàditi / tadetatsiddhàntàntaravirodhàpàdanena niràkaroti-## naca saüyogasya kàryatvàt kàryasya ca samavàyikàraõàdhãnajanmatvàt asamavàye ca tadanupapatteþ samavàyakalpanà saüyoga iti vàcyam / ajasaüyoge tadabhàvaprasaïgàt / api ca / saübandhyadhãnaniråpaõaþ samavàyo yathà saübandhidvayabhede na bhidyate tannà÷e ca na na÷yatyapi tu nitya eka evaü saüyogo 'pi bhavet / tataþ ko doùaþ / athaitatprasaïgabhiyà saüyogavatsamavàyo 'pi pratisaübandhimithunaü bhidyate cànitya÷cetyabhyupeyate, tathà sati yathaikasmànnimittakàraõàdeva jàyata evaü saüyogo 'pi nimittakàraõàdeva janiùyata iti samànam / ## saübandhàvagame hi saübandhakalpanàbãjaü na tàdàtmyàvagamaþ, tasya nànàtvaikà÷rayasaübandhavirodhàditi / vçttivikalpenàvayavàtiriktamavayavinaü dåùayati-## madhyaparabhàgayorarvàgbhàgavyavahitatvàt / atha samastàvayavavyàsaïgyapi katipayàvayavasthàno grahãùyata ityata àha-## bahutvasaükhyà hi svaråpeõaiva vyàsajya saükhyeyeùu vartate ityekamasaükhyeyàgrahaõe 'pi na gçhyate, samastavyàsaïgitvàttadråpasya / avayavã tu na svaråpeõàvayavànvyàpnotiü, api tvavayava÷aþ / tena yathà såtramavayavaiþ kusumàni vyàpnuvanna samastakusumagrahaõamapekùate katipayakusumasthànasyàpi tasyopalabdheþ, evamavayavyapãti bhàvaþ / niràkaroti-## ÷aïkate-gotvàdivaditi / niràkaroti-## yadyapi gotvasya sàmànyasya vi÷eùà anirvàcyà na paramàrthasantastathà ca kvàsya pratyekaparisamàptiriti, tathàpyabhyupetyedamuditamiti mantavyam / akartçkà yato 'to niràtmikà syàt / kàraõàbhàve hi kàryamanutpannaü kiünàma bhavet / ato niràtmakatvamityarthaþ / yadyucyeta ghaña÷abdastadavayaveùu vyàpàràviùñatayà pårvàparãbhàvamàpanneùu ghañopajanàbhimukheùu tàdarthyanimittàdupacàràtprayujyate, teùàü ca siddhatvena kartçtvamastãtyupapadyate ghaño bhavatãti prayoga ityata àha-## utpàdanà hi siddhànàü kapàlakulàlàdãnàü vyàpàro notpattiþ / na cotpàdanaivotpattiþ, prayojyaprayojakavyàpàrayorbhedàt / abhede và ghañamutpàdayatãtivadghañamutpadyata ityapi prasaïgàt / tasmàt karotikàrayatyoriva ghañagocarayorbhçtyasvàmisamavetayorutpattyutpàdanayoradhiùñhànabhedo 'bhyupetavyaþ, tatra kapàsakulàlàdãnàü siddhànàmutpàdanàdhiùñhànànàü notpattyadhiùñhànatvamastãti pàri÷eùyàdghaña eva sàdhya utpatteradhiùñhànameùitavyaþ / na càsàvasannadhiùñhànaü bhavitumarhatãti sattvamasyàbhyupeyam / eva¤ca ghaño bhavatãti ghañavyàpàrasya dhàtåpàttatvàttatràsya kartçtvamupapadyate, taõóulànàmiva satàü viklittau viklidyanti taõóulà iti / ÷aïkate-## etaduktaü bhavati-notpattirnàma ka÷cidvyàpàraþ, yenàsiddhasya kathamatra kartçtvamityanuyujyeta, kintu svakàraõasamavàyaþ, svasattàsamavàyo và, sa càsato 'pyaviruddha iti / so 'pyasato 'nupapanna ityàha-## api ca pràgutpatterasattvaü kàryasyeti kàryàbhàvasya bhàvena maryàdàkaraõamanupapannamityàha-## syàdetat / atyantàbhàvasya bandhyàsutasya mà bhånmaryàdanupàkhyo hi saþ, ghañapràgabhàvasya tu bhaviùyatà ghañenopàkhyeyasyàsti maryàdetyata àha-## uktametadadhastàdyathà na jàtu ghañaþ paño bhavatyevamasadapi sanna bhavatãti / tasmànmçtpiõóe ghañasyàsattve 'tyantàsattvameveti / atràsatkàryavàdã codayati-## pràk prasiddhamapi kàryaü kadàcitkàraõena yojayituü vyàpàror'thavànmavedityata àha-tadananyatvàcceti / pariharati-## uktametadyathà bhujaïgatattvaü na rajjorbhidyate, rajjureva hi tat, kàlpanikastu bhedaþ, evaü vastutaþ kàryatattvaü na kàraõàdbhidyate kàraõasvaråpameva hi tat, anirvàcyaü tu kàryaråpaü bhinnamivàbhinnamiva càvabhàsata iti / tadidamuktam-## vastutaþ paramàrthato 'nyatvaü na vi÷eùadar÷anamàtràdbhavati / sàüvyàvahàrike tu katha¤cittattvànyatve bhavata evotyarthaþ / anayaiva hi di÷aiùa saüdarbho yojyaþ / asatkàryavàdinaü prati dåùaõàntaramàha-## kàryasya kàraõàdabhede saviùayatvaü kàrakavyàpàrasya syànnànyathetyarthaþ / ##brahma / ÷abdàntaràcceti såtràvayavamavatàrya vyàcaùñe-## atirohitàrtham //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.19 ## iti ca såtre nigadavyàkhyàtena bhàùyeõa vyàkhyàte //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.6.20 20 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.21 ## yadyapi ÷àrãràtparamàtmano bhedamàhuþ ÷rutayastathàpyabhedamapi dar÷ayanti ÷rutayo bahvayaþ / naca bhedàbhedàvekatra samavetau virodhàt, naca bhedastàttvika ityuktam / tasmàt paramàtmanaþ sarvaj¤ànna ÷àrãrastattvato bhidyate / sa eva tvavidyopadhànabhedàdghañakarakàdyàkà÷avadbhedena prathate / upahitaü càsya råpaü ÷àrãraþ, tena mà nàma jãvàþ paramàtmatàmàtmano 'nubhåvan, paramàtmà tu tànàtmano 'bhinnànanubhavati / ananubhave sàrvaj¤yavyàghàtaþ / tathà càyaü jãvàn badhnannàtmànameva badhnãyàt / tatredamuktam-##ityàdi / tasmànna cetanakàraõaü jagaditi pårvaþ pakùaþ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.22 ## satyamayaü paramàtmà sarvaj¤atvàdyathà jãvàn vastuta àtmano 'bhinnàn pa÷yati, pa÷yatyevaü na bhàvata eùàü sukhaduþkhàdivedanàsaïgostyavidyàva÷àttveùàü tadvadabhimàna iti / tathà ca teùàü sukhaduþkhàdivedanàyàmapyahamudàsãna iti na teùàü bandhanàgàranive÷e 'pyastikùatiþ kàcinmameti na hitàkaraõàdidoùàpattiriti ràddhàntaþ / tadidamuktam-## apiceti caþ pårvopapattisàhityaü dyotayati, nopapattyantaratàm //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.7.23 syàdetat / yadi brahmaviùarto jagat, hanta sarvasyaiva jãvavacaitanyaprasaïga ityata àha- ## atirohitàrthena bhàùyeõa vyàkhyàtam //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.8.24 ## brahma khalvekamadvitãyatayà parànapekùaü krameõotpadyamànasya jagato vividhavicitraråpasyopàdànamupeyate tadanupapannam / nahyekaråpàtkàryabhedo bhavitumarhati, tasyàkasmikatvaprasaïgàt / kàraõabhedo hi kàryabhedahetuþ, kùãrabãjàdibhedàddadyaïkuràdikàryabhedadar÷anàt / na càkramàtkàraõàt kàryakramo jujyato, samarthasya kùepàyogàdadvitãyatayà ca kramavattatsahakàrisamavadhànàpapatteþ / tadidamuktam-## ekaikaü mçdàdi kàrakaü teùàü tu sàmagryaü sàdhanam, tato hi kàryaü sàdhayatyeva, tasmànnàdvitãyaü brahma jagadupàdànamiti pràpte, ucyate-## / idaü tàvadbhavàn pçùño vyàcaùñàm-kiü tàttvikamasya råpamapekùyedamucyate utànàdinàmaråpabãjasahitaü kàlpanikaü sàrvaj¤yaü sarva÷aktitvam / tatra pårvasmin kalpe kiü nàma tato 'dvitãyàdasahàyàdupajàyate / nahi tasya ÷uddhabuddhamuktasvabhàvasya vastusatkàryamasti / tathà ca ÷rutiþ-'na tasya kàryaü karaõaü ca vidyate'iti / uttarasmiüstu kalpe yadi kulàlàdivadatyantavyatiriktasahakàrikàraõàbhàvàdanupàdànatvaü sàdhyate, tataþ kùãràdibhirvyabhicàraþ / te 'pi hi bàhyacetanàdikàraõànapekùà eva kàlapariva÷ena svata eva pariõàmàntaramàsàdayanti / atràntarakàraõànapekùatvaü hetuþ kriyate, tadasiddham, anirvàcyanàmaråpabãjasahàyatvàt / tathà ca ÷rutiþ-'màyàü tu prakçtiü vidyànmàyinaü ti mahe÷varam'iti kàryakrameõa tatparipàko 'pi kramavànunneyaþ / ekasmàdapi ca vicitra÷akteþ kàraõàdanekakàryotpàdo dç÷yate / yathaikasmàdvahnerdàhapàkàvekasmàdvà karmaõaþ saüyogavibhàgasaüskàràþ / 24 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.8.25 yadi tu cetanatve satãti vi÷eùaõànna kùãràdibhirvyabhicàraþ, dçùñà hi kulàlàdayo bàhyamçdàdyapekùàþ, cetanaü ca brahmeti, tatredamupatiùñhate- ## lokyate 'neneti lokaþ ÷abda eva tasmin //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.26 ## nanu na brahmaõastattvataþ pariõàmo yena kàrtsnyabhàgavikalpenàkùipyeta / avidyàkalpitena tu nàmaråpalakùaõena råpabhedena vyàkçtàvyàkçtàtmanà tattvànyatvàbhyàmanirvacanãyena pariõàmàdivyavahàràspadatvaü brahma pratipadyate / naca kalpitaü råpaü vastu spç÷ati / nahi candramasi taimirikasya dvitvakalpanà candramaso dvitvamàvahati / tadanupapattyà và candramaso 'nupapattiþ / tasmàdavàstavã pariõàmakalpanànupapadyamànàpi na paramàrthasato brahmaõo 'nupapattimàvahati / tasmàtpårvapakùàbhàvàdanàrabhyamidamadhikaraõamiti, ata àha-## yadyapi ÷ruti÷atàdaikàntikàdvaitapratipàdanaparàt pariõàmo vastuto niùiddhastathàpi kùãràdidevatàdçùñàntena punastadvàstavatvaprasaïgaü pårvapakùopapattyà sarvathàyaü pakùo na ghañayituü ÷akyata ityapabàdhya#<÷rutestu ÷abdàmålatvàt># àtmani caivaü vicitrà÷ca hi'iti såtràbhyàü vivartadçóhãkaraõenaikàntikàdvayalakùaõaþ ÷rutyarthaþ pari÷odhyata ityarthaþ / ##tattvataþ / ##pãti codyamavidyàkalpitatvodghañanàya / nahi niravayavatvasàvayavatvàbhyàü vidhàntaramastyekaniùedhasyetaravidhànàntarãyakatvàt / tena prakàràntaràbhàvànniravayavatvasàvayavatvayo÷ca prakàrayoranupapattergràvaplavanàdyarthavàdavadapramàõaü ÷abdaþ syàditi codyàrthaþ / parihàraþ sugamaþ //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.28 #<àtmani caivaü vicitrà÷ca hi | BBs_2,1.28 |># anena sphuñito màyàvàdaþ / svapnadçgàtmà hi manasaiva svaråpànupamardena rathàdãn sçjati //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.9.29 ## codayati-## paraharati-## yadyapi samudàyaþ sàvayavastathàpi pratyekaü sattvàdayo niravayavàþ / nahyasti saübhavaþ sattvamàtraü pariõamate na rajastamasã iti / sarveùàü saübhåyapariõàmàbhyupagamàt / pratyekaü cànavayavànàü kçtsnapariõàme målocchedaprasaïgaþ / ekade÷apariõàme và sàvayavatvamaniùñaü prasajyeta / ## vai÷eùikàõàü hyaõubhyàü saüyujya dvyaõukamekamàrabhyate, taistribhirdvyaõukaistryaõukamekamàrabhyata iti prakriyà / tatra dvayoraõvoranavayavayoþ saüyogastàvaõå vyàpnuyàt / avyàpnuvanvà tatra na varteta / nahyasti saübhavaþ sa eva tadànãü tatra vartate na vartate ceti / tathà coparyadhaþpàr÷vasthàþ ùaóapi paramàõavaþ samànade÷à iti prathimànupapatteraõumàtraþ piõóaþ prasajyeta / avyàpane và ùaóavayavaþ paramàõuþ syàdityanavayavatvavyàkopaþ / a÷akyaü ca sàvayavatvamupetuü, tathà satyanantàvayavatvena sumeruràjasarùapayoþ samànaparimàõatvaprasaïgaþ / tasmàt samàno doùaþ / àpàtamàtreõa sàmyamuktam, paramàrthatastu bhàvikaü pariõàmaü và kàryakàraõabhàvaü vecchatàmeùa durvàro doùo na punarasmàkaü màyàvàdinàmityàha-## //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.10.30 vicitra÷aktitvamuktaü brahmaõa, tatra ÷rutyupanyàsaparaü såtram-## //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.10.31 etadàkùepasamàdhànaparaü såtram- ## kulàlàdibhyastàvadbàhyakaraõàpekùebhyo devàdãnàü bàhyanapekùàõàmàntarakaraõàpekùasçùñhãnàü pramàõena dçùño yathà vi÷eùo nàpahnotuü ÷akyaþ, yathà tu jàgratsçùñerbàhyakaraõàpekùàyàstadanapekùàntarakaraõamàtrasàdhyà dçùñà svapne rathàdisçùñira÷akyàpahnotum, evaü sarva÷akteþ parasyà devatàyà àntarakaraõànapekùàyà jagatsarjanaü ÷råyamàõaü na sàmànyato dçùñamàtreõàpahnavamarhatãti //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.11.32 ## na tàvadunmattavadasya mativibhramàjjagatprakriyà, bhràntasya sarvaj¤atvànupapatteþ / tasmàt prekùavatànena jagat kartavyam / prekùàvata÷ca pravçttiþ svaparahitàhitapràptiparihàraprayojanà satã nàprayojanàlpàyàsàpi saübhavati, kiü punaraparimeyànekavidhoccàvacaprapa¤cajagadvibhramaviracanà mahàprayàsà / ata eva lãlàpi paràstà / alpàyàsasàdhyà hi sà / na ceyamapyaprayojanà, tasyà api sukhaprayojanavattvàt / tàdarthyena và prakçttau tadabhàve kçtàrthatvànupapatteþ / pareùàü copakàryàõàmabhàvena tadupakàràyà api pravçtterayogàt / tasmàt prekùàvatpravçttiþ prayojanavattayà vyàptà tadabhàve 'nupapannà brahmopàdànatàü jagataþ pratikùipatãti pràptam //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.11.33 evaü pràpte 'bhidhãyate- ## bhavedetadevaü yadi prekùàvatpravçttiþ prayojanavattayà vyàptà bhavet / tatastannivçttau nivarteta, ÷iü÷àpàtvamiva vçkùatànivçttau, na tvetadasti, prekùàvatàmananusaühitaprayojanànàmapi yàdç÷cikãùu kriyàsu pravçttidar÷anàt / anyathà 'na kurvãta vçthà ceùñàm'iti dharmasåtrakçtàü pratiùedho nirviùayaþ prasajyeta / na conmattàn pratyetatsåtramarthavat, teùàü tadarthabodhatadanuùñhànànupapatteþ / api càdçùñahetukotpattikã ÷vàsapra÷vàsalakùaõà prekùàvatàü kriyà prayojanànusaüdhànamantareõa dçùñà / na càsyàü cetanasyàpi caitanyamanupayogi, saüprasàde 'pi bhàvàditi yuktam, pràj¤asyàpi caitanyàpracyuteþ / anyathà mçta÷arãre 'pi ÷vàsapra÷vàsapravçttiprasaïgàt / yathà ca svàrthaparàrthasaüpadàsàditasamastakàmànàü kçtakçtyatayànàkålamanasàmakàmànàmeva lãlàmàtràtsatyapyanuniùpàdini prayojane naiva tadudde÷ena pravçttirevaü brahmaõo 'pi jagatsarjane pravçttirnànupapannà / dçùñaü ca yadalpabalavãryabuddhinàma÷akyamatiduùkaraü và tadanyeùàmanalpabalavãryabuddhãnàü su÷akamãùatkaraü và / nahi vànarairmàrutiprabhçtibhirnagairna baddho nãranidhiragàdho mahàsattvànàm / na caiùa pàrthena ÷ilãmukhairna baddhaþ / na càyaü na pãtaþ saükùipya culukena helayeva kala÷ayoninà mahàmuninà / na càdyàpi na dç÷yante lãlàmàtravinirmitàni mahàpràsàdapramadavanàni ÷rãmannçganarendràõàmanyeùàü manasàpi duùkaràõi nare÷varàõam / tasmàdupapannaü yadçcchayà và svabhàvàdvà lãlayà và jagatsarjanaü bhagavato mahe÷varasyeti / api ca neyaü pàramàrthikã sçùñiryenànuyujyeta prayojanam, api tvanàdyavidyànibandhanà / avidyà ca svabhàvata eva kàryonmukhã na prayojanamapekùate / nahi dvicandràlàtacakragandharvanagaràdivibhramàþ samuddiùñaprayojanà bhavanti / naca tatkàryà vismayabhayakampàdayaþ svotpattau prayojanamapekùante / sà ca caitanyacchurità jagadutpàdaheturiti cetano jagadyoniràkhyàyata ityàha-## api ca na brahma jagatkàraõamapi tattayà vivakùantyàgamà api tu jagati brahmàtmabhàvam / tathà ca sçùñeravivakùàyàü tadà÷rayo doùo nirviùaya evetyà÷ayenàha-## //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.34 ## atirohito 'tra pårvaþ pakùaþ / uttaraståcyate-uccàvacamadhyamasukhaduþkhabhedavatpràõabhçtprapa¤caü ca sukhaduþkhakàraõaü sudhàviùàdi cànekavidhaü viracayataþ pràõabhçdbhedopàttapàpapuõyakarmà÷ayasahàyasyàtrabhavataþ parame÷varasya na caiùamyanairghaõye prasajyete / nahi sabhyaþ sabhàyàü niyukto yuktavàdinaü yuktavàdyasãti càyuktavàdinamayuktavàdyasãti bruvàõa, sabhàpatirvà yuktavàdinamanugçhõannayuktavàdinaü ca nigçhõannanukto dviùño và bhavatyapi tu madhyastha iti vãtaràgadveùa iti càkhyàyate, tadvadã÷varaþ puõyakarmàõamanugçhõannapuõyakarmàõaü ca nigçhõanmadhyastha eva nàmadhyasthaþ / evaü hyasàvamadhyasthaþ syàdyakalyàõakàriõamanugçhõãyàtkalyàõakàriõaü ca nigçhõãyàt / natvetadasti / tasmànna vaiùamyadoùaþ / ata eva na nairghçõyamapi saüharataþ samastàn pràõabhçtaþ / sa hi pràõabhçtkarmà÷ayànàü vçttinirodhasamayaþ, tamitalaïghayannayamayuktakàrã syàt / naca karmàpekùàyàmã÷varasya ai÷varyavyàghàtaþ / nahi sevàdikarmabhedàpekùaþ phalabhedapradaþ prabhuraprabhurbhavati / na ca 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati yamebhyo lokebhya unninãùate eùa evàsàdhu karma kàrayati taü yamadho niniùate'iti ÷ruterã÷vara eùa dveùapakùapàtàbhyàü sàdhvasàdhunã karmaõã kàrayitvà svargaü narakaü và lokaü nayati, tasmàdvaiùamyadoùaprasaïgànne÷varaþ kàraõamiti vàcyam / virodhàt / yasmàt karma kàrayitve÷varaþ pràõinaþ sukhaduþkhinaþ sçjati iti ÷ruteravagamyate, tasmànna sçjatãti viruddhamabhidhãyate / naca vaiùamyamàtramatra bråmo na tvã÷varakàraõatvaü vyàsedhàma iti vaktavyam / kimato yadyevam / tasmàdã÷varasya savàsanakle÷àparàmar÷amabhivadantãnàü bhåyasãnàü ÷rutãnàmanugrahàyonninãùate 'dho ninãùata ityetadapi tajjàtãyapårvakarmàbhyàsava÷àtpràõina ityevaü neyam / yathàhuþ-'janmajanma yadabhyastaü dànamamadhyayanaü tapaþ / tenaivàbhyàsayogena taccaivàbhyasate naraþ // 'iti / abhyupetya ca sçùñestàttvikatvamidamuktam / anirvàcyà tu sçùñiriti na prasmartavyamatràpi / tathà ca màyàkàrasyevàïgasàkalyavaikalyabhedena vicitràn pràõino dar÷ayato na vaiùamyadoùaþ, sahasà saüharato và na nairdhçõyam, evamasyàpi bhagavato vividhavicitraprapa¤camanirvàcyaü vi÷vaü dar÷ayataþ saüharata÷ca svabhàvàdvà lãlayà và na ka÷ciddoùaþ //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.35 iti sthite ÷aïkàparihàraparaü såtram- ## ÷aïkottare atirohitàrthena bhàùyagranthena vyàkhyàte //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.12.36 anàditvàditi siddhavaduktaü, tatsàdhanàrthaü såtram- ## akçte karmaõi puõye pàpe và tatphalaü bhoktàramadhyàgacchet, tathà ca vidhiniùedha÷àstramanarthakaü bhavet pravçttinivçttyabhàvàditi / mokùa÷àstrasya coktamànarthakyam / ## layàbhipràyam / vikùepalakùaõàvidyàsaüskàrastu kàryatvàtsvotpattau pårvaü vikùepamapekùate, vikùepa÷ca mithyàpratyayo mohàparanàmà puõyàpuõyapravçttihetubhåtaràgadveùanidànaü, sa ca ràgàdibhiþ sahitaþ svakàryairna ÷arãraü sukhaduþkhabhogàyatanamantareõa saübhavati / naca ràgàdvaiùàvantareõa karma / naca bhogasahitaü mohamantareõa ràgadveùau / naca pårva÷arãramantareõa mohàdiriti pårvapårva÷arãràpekùo mohàdirevaü pårvapårvamohàdyapekùaü pårvapårva÷arãramityanàditaivàtra bhagavatã cittamanàkulayati / tadetadàha-## ràgàdveùamohà ràgàdayasta eva hi puruùaü saüsàraduþkhamanubhàvya kle÷ayantãti kle÷àsteùàü vàsanàþ karmapravçttyanuguõàstàbhiràkùiptàni pravarttitàni karmàõi tadapekùà layalakùaõà avidyà / syàdetat / bhaviùyatàpi vyapade÷o dçùño yathà 'puroóà÷akapàlena tuùànupavapati'iti / ata àha-## tadevamanàditve siddhe 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam'iti pràk sçùñeravibhàgàvadhàraõaü samudàcaradråparàgàdiniùedhaparaü na punaretànprasuptànapyapàkarotãti sarvamavadàtam //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,1.13.37 ## atra## dç÷yate sarvasya cetanàdhiùñhitasyaiva loke pravçttiriti lokànusàro dar÷itaþ / ## sarvasya jagata upàdànakàraõaü nimittakàraõaü cetyupapàditam-## sarvànupapatti÷aïkà paràstà / tasmàjjagatkàraõaü brahmeti siddham //37// iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite bhagavatpàda÷àrãrikabhàùyavibhàge bhàmatyàü dvitãyasyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //1// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.1 ## syàdetat / iha hi pàde svatantrà vedanirapekùàþ pradhànàdisiddhiviùayàþ sàükhyàdiyuktayo niràkariùyante / tadayuktama÷àstràïgatvàt / nahãdaü ÷àstramucchçïkhalatarka÷àstravatpravçttamapi tu vedàntavàkyàni brahmaparàõãti pårvapakùottarapakùàbhyàü vini÷cetum / tatra kaþ prasaïgaþ ÷uùkatarkavatsvatantrayuktiniràkaraõasyetyata àha-#<-yadyapãdaü vedàntavàkyànàmiti /># nahi vedàntavàkyàni nirõetavyànãti nirõãyante, kintu mokùamàõànàü tattvaj¤ànotpàdanàya / yathà ca vedàntavàkyebhyo jagadupàdànaü brahmàvagamyate, evaü sàükhyàdyanumànebhyaþ pradhànàdyacetanaü jagadupàdànamavagamyate / na caitadeva cetanopàdànamacetanopàdànaü ceti samuccetuü ÷akyaü, virodhàt / na ca vyavasthite vastuni vikalpo yujyate / na càgamabàdhitaviùayatayànumànameva nodãyata iti sàüpratam / sarvaj¤apraõãtatayà sàükhyàdyàgamasya vedàgamatulyatvàt tadbhàùitasyànumànasya pratikçtisiühatulyatayàbàdhyatvàt / tasmàttadvirodhànna brahmaõi samanvayo vedàntànàü sidhyatãti na tatastattvaj¤ànaü seddhumarhati / naca tattvaj¤ànàdçte mokùa iti svatantràõàmapyanumànànàmàbhàsãkaraõamiha ÷àstresaügatameveti / yadyevaü tataþ parakãyànumànaniràsa eva kasmàtprathamaü na kçta ityata àha-#<-vedàntàrthanirõayasya ceti /># nanu vãtaràgakathàyàü tattvanirõayamàtramupayujyate na punaþparapakùàdhikùepaþ, sa hi saràgatàmàvahatãti codayati-#<-nanu mumukùåõàmiti /># pariharati#<--bàóhamevaü,># ## tattvanirõayàvasànà vãtaràgakathà / naca parapakùadåùaõamantareõa tattvanirõayaþ ÷akyaþ kartumiti tatvanirõayàya vãtaràgeõàpi parapakùo dåùyate na tu parapakùatayeti na vãtaràgakathàtvavyàhatirityarthaþ / punaruktatàü paricodya samàdhatte #<--nanvãkùateriti / tatra saükhyà iti /># yàni hi yena råpeõà sthaulyàdà ca saukùmyàtsamanvãyante tàni tatkaraõàni dçùñàni, yathà ghañàdayo rucakàdaya÷cà sthaulyàdà ca saukùmyànmçtsuvarõànvitàstatkaraõàþ, tathà cedaü bàhyamàdhyàtmikaü ca bhàvajàtaü suþkhaduþkhamohàtmanànvitamupalabhyate, tasmàttadapi suþkhaduþkhamohàtmasàmànyakàraõakaü bhavitumarhati / tatra jagatkàraõasya yeyaü sukhàtmatà tatsattvaü, yà duþkhàtmatà tadrajaþ, yà ca mohàtmatà tattama iti traiguõyakàraõasiddhiþ / tathàhi--pratyekaü bhàvàstraiguõyavanto 'nubhåyante / yathà maitradàreùu padmàvatyàü maitrasya sukhaü, tat kasya hetoþ, taüprati satvaguõasamudbhavàt / tatsapatnãnàü ca duþkhaü, tatkasya hetoþ, tàþ pratyasyà rajoguõasamudbhavàt / caitrasya tu straiõasya tàmavindato moho viùàdaþ, tat kasya hetoþ, taü pratyasyàstamoguõasamudbhavàt / padmàvatyà ca sarve bhàvà vyàkhyàtàþ / tasmàtsarvaü suþkhaduþkhamohànvitaü jagattatkàraõaü gamyate / tacca triguõaü pradhànaü pradhãyate kriyate 'nena jagaditi, pradhãyate nidhãyate 'sminpralayasamaye jagaditi và pradhànam / tacca mçtsuvarõavadacetanaü cetanasya puruùasya bhogàpavargalakùaõamarthaü sàdhayituü svabhàvata eva pravartate, na tu kenacitpravartyate / tathà hyàhuþ---'puruùàrtha eva heturna kenacitkàryate karaõam'iti / parimàõàdibhirityàdigrahaõena '÷aktitaþ pravçtte÷ca / kàraõakàryavibhàgàdavibhàgàdvai÷varåpyasya'ityavyaktasiddhihetavo gçhyante / etàü÷cepariùñàdvyàkhyàya niràkariùyata iti / tadetatpradhànànumànaü dåùayati#<--tatra vadàma iti /># yadi tàvadacetanaü pradhànamanadhiùñhitaü cetanena pravartate svabhàvata eveti sàdhyate, tadayuktaü, samanvayàderheto÷cetanànadhiùñhitatvaviruddhacetanàdhiùñhitatvena mçtsuvarõàdau dçùñàntadharmiõi vyàpterupalabdherviruddhatvàt / nahi mçtsuvarõadàrvàdayaþ kulàlahemakàrarathakàràdibhiranadhiùñhitàþ kumbharucakarathàdyupàdadate / tasmàt kçtakatvamiva nityatvasàdhanayà prayuktaü sàdhyaviruddhena vyàptaü viruddham, evaü samanvayàdi cetanànadhiùñhitatve sàdhya iti racanànupapatteriti dar÷itam / yaducyeta dçùñàntadharmiõyacetanaü tàvadupàdànaü dçùñaü, tatra yadyapi taccetanaprayuktamapi dç÷yate, tathàpi tatprayuktatvaü hetoraprayojakaü bahiraïgatvàt, antaraïgaü tvacaitanyamàtramupàdànànugataü hetoþ prayojakam / yathàhuþ--'vyàpte÷ca dç÷yamànàyàþ ka÷ciddharmaþ prayojakaþ'iti / tatràha--## svabhàvapratibaddhaü hi vyàptaü vyàpakamavagamayati / sa ca svabhàvapratibandhaþ ÷aïkitasamàropitopàdhiniràse sati ni÷cãyate / tanni÷caya÷cànvayavyatirekayoràyatate / tau cànvayavyatirekau na tathopàdànàcaitanye yathà cetanaprayuktatve 'tiparisphuñau / tadalamatràntaraïgatveneti bhàvaþ / evamapi cetanaprayuktatvaü nàbhyupeyeta yadi pramàõàntaravirodho bhavet, pratyuta ÷rutiranuguõataràtretyàha--## cakàreõa suþkhaduþkhàdisamanvayalakùaõasya hetorasiddhatvaü samuccinotãtyàha#<--anvayàdyanupapatte÷ceti /># àntaràþ khalvamã suþkhaduþkhamohaviùàdà bàhyebhya÷candanàdibhyo 'tivicchinnapratyayapravedanãyebhyo vyatiriktà adhyakùamãkùyante / yadi punareta eva suþkhaduþkhàdisvabhàvà bhaveyustataþsvaråpatvàdhemante 'pi candanaþ sukhaþ syàt / nahi candanaþ kadàcidacandanaþ / tathà nidàgheùvapi kuïkumapaïkaþ sukho bhavet / nahyasau kadàcidakuïkumapaïka iti / evaü kaõñakaþ kramelakasya sukha iti manuùyàdãnàmapi pràõabhçtàü sukhaþ syàt / nahyasau kàü÷citpratyeva kaõñaka iti / tasmàdasukhàdisvabhàvà api candanakuïkumàdayo jàtikàlàvasthàdyapekùayà sukhaduþkhàdihetavo na tu svayaü sukhàdisvabhàvà iti ramaõãyam / tasmàtsukhàdiråpasamanvayo bhàvànàmasiddha iti nànena tadråpaü kàraõamavyaktamunnãyata iti / tadidamuktam-#<-÷abdàdyavi÷eùe 'pi ca bhàvanàvi÷eùàditi /># bhàvanà vàsanà saüskàrastadvi÷eùàt / karabhajanmasaüvartakaü hi karma karabhocitàmeva bhàvanàmabhivyaniktiü, yathàsmai kaõñakà eva rocante / evamanyatràpi draùñavyam / parimàõàditi sàükhyãyaü hetumupanyasyati-#<-tathà parimitànàü bhedànàmiti /># saüsargapårvakatve hi saüsargasyaikasminnadvaye 'saübhavànnànàtvaikàrthasamavetasya nànàkaraõàni saüsçùñàni kalpanãyàni, tàni ca sattvarajastamàüsyeveti bhàvaþ / tadetatparimitatvaü sàükhyãyaràddhàntàlocanenànaikàntikamiti dåùayati--## yadi tàvatparimitatvamiyattà, sà nabhaso 'pi nàstãtyavyàpako hetuþ parimàõàditi / atha na yojanàdimitatvaü parimàõamiyattàü nabhaso bråmaþ kintvavyàpitàm, avyàpi ca nabhastanmàtràdeþ / nahi kàryaü kàraõavyàpi, kintu kàraõaü kàryavyàpãti parimitaü nabhastanmàtràdyavyàpitvàt / hanta sattvarajastamàüsyapi na parasparaü vyàpnuvanti, naca tattvàntarapårvakatvameteùàmiti vyabhicàraþ / nahi yathà taiþ kàryajàtamàviùñamevaü tàni parasparaü vi÷anti, mithaþ kàryakàraõabhàvàbhàvàt / parasparasaüsargastvàve÷a÷citi÷aktau nàsti / nahi citi÷aïktiþ kåñasthanityà taiþ saüsçjyate, tata÷ca tadavyàpakà guõà iti parimitàþ / evaü citi÷aktirapi guõairasaüsçùñeti sàpi parimitetyanaikàntikatvaü parimitatvasya hetoriti / tathà kàryakàraõavibhàgo 'pi samanvayavadviruddha ityàha-#<-kàryakàraõabhàvastviti //1//># ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.2 ## na kevalaü racanàbhedà na cetanàdhiùñhànamantareõa bhavantyapi tu sàmyàvasthàyàþ pracyutirvaiùamyaü, tathà ca yadudbhåtaü balãyastadaïgyabhibhåtaü ca tadanuguõatayà sthitamaïgam, evaü hi guõapradhànabhàve satyasya mahadàdau kàrye kà pravçttiþ, sàpi cetanàdhiùñhànameva gamayati / na hi cetanàdhiùñhànamantareõa mçtpiõóe pradhàne 'ïgabhàvena cakradaõóasalilasåtràdayo 'vatiùñhante / tasmàtpravçtterapi cetanàdhiùñhànasiddhiriti '÷aktitaþ pravçtte÷ca'ityayamapi hetuþ sàükhyãyo viruddha evetyuktaü vakroktyà / atra sàükhya÷codayati--## ayamabhipràyaþ--tvayà kilaupaniùadenàsmaddhetån dåùayitvà kevalasya cetanasyaivànyanirapekùasya jagadupàdànatvaü nimittatvaü ca samarthanãyam / tadayuktam / kevalasya cetanasya pravçtterdçùñàntadharmiõyanupalabdheriti / aupaniùadastu cetanahetukàü tàvadeùa sàükhyaþ pravçttimabhyupagacchatu pa÷càt svapakùamata eva samàdhàsyàmãtyabhisaüdhimànàha--## na kevalasya cetanasya pravçttirdçùñeti / sàükhya àha--## tu÷abda aupaniùadapakùaü vyàvartayati / acetanà÷rayaiva sarvà pravçttirdç÷yate na tu cetanà÷rayà kàcidapi / tasmànna cetanasya jagatsarjane pravçttirityarthaþ / atraupaniùado gåóhàbhisaüdhiþ pra÷napårvakaü vimç÷ati--## atràntare sàükhyo bråte--## na tàvaccetanaþ pravçtyà÷rayatayà tatprayojakatayà và pratyakùamãkùyate, kevalaü pravçttistadà÷raya÷càcetano deharathàdiþ pratyakùeõa pratãyate, tatràcetanasya pravçttistannimittaiva na tu cetananimittà / sadbhàvamàtraü tu tatra cetanasya gamyate rathàdivailakùaõyàjjãvaddehasya / naca sadbhàvamàtreõa kàraõatvasiddhiþ / mà bhådàkà÷a utpattimatàü ghañàdãnàü nimittakàraõamasti hi sarvatreti / tadanena dehàtirikte satyapi cetane tasya na pravçttiü prati nimittabhàvo 'stãtyuktam / yata÷càsya na pravçttihetubhàvo 'sti ata eva pratyakùe dehe sati pravçttidar÷anàdasati càdar÷anàddehasyaiva caitanyamiti laukàyatikàþ pratipannàþ, tathà ca na cidàtmanimittà pravçttiriti siddham / tasmànna racanàyàþ pravçttervà cidàtmakàraõatvasiddhirjagata iti aupaniùadaþ pariharati--## na tàvat pratyakùànumànàgamasiddhaþ ÷àrãro và paramàtmà vàsmàbhiridànãü sàdhanãyaþ, kevalamasya pravçtti prati kàraõatvaü vaktavyam / tatra mçta÷arãre và rathàdau vànadhiùñhite cetanena pravçtteradar÷anàt tadviparyaye ca pravçttidar÷anàdanvayavyatirekàbhyàü cetanahetukatvaü pravçtterni÷cãyate, na tu cetanasadbhàvamàtreõa, yenàtiprasaïgo bhavet / bhåtacaitanikànàmapi cedanàdhiùñhànàdacetanànàü pravçttirityatràvivàda ityàha--## syàdetat / dehaþ svayaü cetanaþ karacaraõàdimàn svavyàpàreõa pravartayatãti yuktaü, na tu tadatiriktaþ kåñasthanitya÷cetano vyàpàrarahito j¤ànaikasvabhàvaþ pravçttyabhàvàt pravartako yukta iti codayati--## pariharati-#<-na / ayaskàntavadråpàdivacceti / yathà ca råpàdaya iti /># sàükhyànàü hi svade÷asthà råpàdaya indriyaü vikurvate, tena tadindrayamarthaü pràptamarthàkàreõa pariõamata iti sthitiþ / saüprati codakaþ svàbhipràyamàviùkaroti--## yeùàmacetanaü cetanaü càsti teùàmetadyujyate vaktuü cetanàdhiùñhitamacetanaü pravartata iti / yathà yoginàmã÷varavàdinàm / yeùàü tu cetanàtiriktaü nàstyadvaitavàdinàü, teùàü pravartyàbhàve kaü prati pravartakatvaü cetanasyetyarthaþ / pariharati--## kàraõabhåtayà layalakùaõayàvidyayà pràksargopacitena ca vikùepasaüskàreõa yat pratyupasthàpitaü nàmaråpaü tadeva màyà, tadàve÷enàsya codyasyàsakçtprayuktatvàt / etaduktaü bhavati--neyaü sçùñirvastusatã yenàdvaitino vastusato dvitãyasyàbhàvàdanuyujyeta / kàlpanikyàü tu sçùñàvasti kàlpanikaü dvitãyaü sahàyaü màyàmayam / yathàhuþ--'sahàyàstàdç÷à eva yàdç÷ã bhavitavyatà / 'iti / na caivaü brahmopàdànatvavyàghàtaþ, brahmaõa eva màyàve÷enopàdànatvàttadadhiùñhànatvàjjagadvibhramasya,rajatavibhramasyeva ÷uktikàdhiùñhànasya ÷uktikopàdànatvamiti niravadyam //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.3 ## yathà payombuno÷cetanànadhiùñhitayoþ svata eva pravçttirevaü pradhànasyàpãti ÷aïkàrthaþ / tatràpi cetanàdhiùñhitatvaü sàdhyaü, na ca sàdhyenaiva vyabhicàraþ, tathà satyanumànamàtrocchedaprasaïgàt, sarvatràsya sulabhatvàt / na càsàdhyam / atràpi cetanàdhiùñhànasyàgamasiddhatvàt / na ca sapakùeõa vyabhicàra iti ÷aïkàniràkaraõasyàrthaþ / ##tyupalakùaõam / sapakùanikùiptatvàdityapi draùñavyam / nanu 'upasaühàradar÷anàt'ityatrànapekùasya pravçttirda÷ità, iha tu sarvasya cetanàpekùà pravçttiþ pratipàdyata iti kuto na virodha ityata àha--## sthåladar÷ilokàbhipràyànurodhena taduktaü na tu paramàrthata ityarthaþ //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.4 ## yadyapi sàükhyànàmapi vicitrakarmavàsanàvàsitaü pradhànaü sàmyàvasthàyàmapi tathàpi na karmavàsanàþ sargasye÷ate, kintu pradhànameva svakàrye pravartamànamadharmapratibaddhaü sanna sukhamayãü sçùñiü kartumutsahata iti dharmeõàdharmapratibandho 'panãyate / evamadharmeõa dharmapratibandho 'panãyate duþkhamayyàü sçùñau / svayameva ca pradhànamanapekùya sçùñau pravartate / yathàhuþ-- 'nimittamaprayojakaü prakçtãnàü varaõabhedastu tataþ kùetrikavat'iti / tata÷ca pratibandakàpanayasàdhane dharmàdharmavàsane api saünihite ityàgantorapekùaõãyasyàbhàvàt sadaiva sàmyena pariõameta vaiùamyeõa và, na tvayaü kàdàcitkaþ pariõàmabheda upapadyeta / ã÷varasya tu mahàmàyasya cetanasya lãlayà và yadçcchayà và svabhàvavaicitryàdvà karmaparipàkàpekùasya pravçttinivçttã upapadyete eveti //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.5 ## dhenåpayuktaü hi tçõapallavàdi yathà svabhàvata eva cetanànapekùaü kùãrabhàvena pariõamate na tu tatra dhenåcaitanyamapekùyate, upayogamàtre tadapekùatvàt / evaü pradhànamapi svabhàvata eva pariõaüsyate kçtamatra cetaneneti ÷aïkàrthaþ / dhenåpayuktasya tçõàdeþ kùãrabhàve kiü nimittàntaramàtraü niùidhyate, uta cetanam / na tàvannimittàntaraü, dhenudehasthasyaudaryasya vahnyàdibhedasya nimittàntarasya saübhavàt / buddhipårvakàrã tu tatràpã÷vara eva sarvaj¤aþ saübhavatãti ÷aïkàniràkaraõasyàrthaþ / tadidamuktam--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.6 ## puruùàrthàpekùàbhàvaprasaïgàt / tadidamuktam--## athavà puruùàrthàbhàvàditi yojyam / tadidamuktam--## na kevalaü tàttviko bhogo 'nàdheyàti÷ayasya kåñasthanityasya puruùasya na saübhavati, anirmokùaprasaïga÷ca / yena hi prayojanena pradhànaü pravartitaü tadanena kartavyaü, bhogena caitatpravartitamiti tameva kuryànna mokùaü, tenàpravartitatvàdityarthaþ#< / apavarga÷cetpràgapãti /># citeþ sadà vi÷uddhatvànnaitasyàü jàtu karmànubhavavàsanàþ santi / pradhànaü tu tàsàmanàdãnàmàdhàraþ / tathà ca pradhànapravçtteþ pràk citirmuktaiveti nàpavargàrthamapi tatpravçttiriti / #<÷abdàdyanupalabdhiprasaïga÷ca /># tadarthamapravçttatvàtpradhà## na tàvadapavargaþ sàdhyastasya pradhànàpravçttimàtreõa siddhatvàt / bhogàrthaü tu pravarteta / bhogasya ca sakçcchabdàdyupalabghimàtràdeva samàptatvànna tadarthaü punaþ pradhànaü pravartetetyayatnasàdhyo mokùaþ syàt / niþ÷eùa÷abdàdyupabhogasya cànantyena samàpteranupapatteranirmokùaprasaïgaþ / kçtabhogamapi pradhànamàsattvapuruùànyatàkhyàteþ kriyàsamabhihàreõa bhojayatãti cet, atha puruùàrthàya pravçttaü kimarthaü sattvapuruùànyatàkhyàtiü karoti / apavargàrthamiti cet, hantàyàü sakçcchabdàdyupabhogena kçtaprayojanasya pradhànasya nivçttimàtràdeva sidhyatãti kçtaü sattvànyatàkhyàtipratãkùaõena / na càsyàþ svaråpataþ puruùàrthatvam / tasmàdubhayàrthamapi na pradhànasya pravçttirupapadyata iti siddhor'thàbhàvaþ / sugamamitarat / ÷aïkate--## puruùo hi dçk÷aktiþ / sà ca dç÷yamantareõànarthikà syàt / naca svàtmanyarthavatã, svàtmani vçttivirodhàt / pradhànaü ca sarga÷aktiþ / sà ca sarjanãyamantareõànarthikà syàditi yatpradhànena ÷abdàdi sçjyate tadeva dçk÷akterdç÷yaü bhavatãti tadubhayàrthavatvàya sarjanamiti ÷aïkàrthaþ / niràkaroti--## yathà hi pradhànasya sarga÷aktirekaü puruùaü prati caritàrthàpi puruùàntaraü prati pravartate 'nucchedàt / evaü dçk÷aktirapi taü puruùaü pratyarthavattvàyànucchedàtsarvadà pravartetetyanirmokùaprasaïgaþ / sakçddç÷yadar÷anena và caritàrthatve na bhåyaþ pravarteteti sarveùàmekapade nirmokùaþ prasajyeteti sahasà saüsàraþ samucchidyeteti //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.7 ## naiva doùàtpracyutiriti ÷eùaþ / mà bhåtpuruùàrthasya ÷aktyarthavattvasya và pravartakatvam, puruùa eva dçk÷aktisampannaþ païguriva pravçtti÷aktisaüpannaü pradhànamandhamiva pravartayiùyatãti ÷aïkà / doùàdanirmokùamàha--## na kevalamabhyupetahànam, ayuktaü caitadbhavaddar÷anàlocanenetyàha-## niùkriyatve sàdhanam--## ÷eùamatirohitàrtham //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.8 ## yadi pradhànàvasthà kåñasthanityà, tato na tasyàþ pràcyutiranityatvaprasaïgàt / yathàhuþ--'nityaü tamàhurvidvàüso yaþ svabhàvo na na÷yati'iti / tadidamuktam--## atha pariõàminityà / yathàhuþ--'yasmin vikriyamàõe 'pi yattatvaü na vihanyate / tadapi nityam'iti / tatràha--## yatsàmyàvasthayà suciraü paryaõamatkathaü tadevàsati vilakùaõapratyayopanipàte vaiùamyamupaiti / anapekùasya svato vàpi vaiùamye na kadàcitsàmyaü bhavedityarthaþ //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.9 ## aïgitvànupapattilakùaõo doùastàvanna bhavadbhiþ ÷akyaþ parihartumiti vakùyàmaþ / abhyupagamyàpyasyàdoùatvamucyata ityarthaþ / saüpratyaïgitvànupapattimupapàdayati--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.10 ## kvacitsaptendriyàõãti / tvaïmàtrameva hi buddhãndriyamanekaråpàdigrahaõasamarthamekaü, karmendriyàõi pa¤ca, saptamaü ca mana iti saptendriyàõi / ## buddhirahaïkàro mana iti / ##buddhiriti / ÷eùamatirohitàrtham / ##sàükhyaþ--## tapyatàpakabhàvastàvadekasminnopapadyate / nahi tapirastiriva kartçsthabhàvakaþ, kintu paciriva karmasthabhàvakaþ / parasamavetakriyàphala÷àli ca karma / tathà ca tapyena karmaõà tàpakasamavetakriyàphala÷àlinà tàpakàdanyena bhavitavyam / ananyatve caitrasyeva gantuþ svasamavetagamanakriyàphalanagarapràpti÷àlino 'pyakarmatvaprasaïgàt / anyatve tu tapyasya tàpakàccaitrasamavetagamanakriyàphalabhàjo gamyasyeva nagarasya tapyatvopapattiþ / tasmàdabhede tapyatàpakabhàvo nopapadyata iti / dåùaõàntaramàha--## nahi svabhàvàdbhàvo viyojituü ÷akya iti bhàvaþ / jaladhe÷ca vãcitaraïgaphenàdayaþ svabhàvàþ santa àvirbhàvatirobhàvadharmàõo na tu tairjaladhiþ kadàcidapi mucyate / na kevalaü karmabhàvàttapyasya tàpakàdanyatvamapi tvanubhavasiddhamevetyàha--## tathàhi--artho 'pyupàrjanarakùaõakùayaràgavçddhihiüsàdoùadar÷anàdanarthaþ sannarthinaü dunoti, tadartho tapyastàpaka÷càrthaþ, tau cemau loke pratãtabhedau / abhede ca dåùaõànyuktàni / tatkathamekasminnadvaye bhavitumarhata ityarthaþ / tadevamaupaniùadaü matamasama¤jasamuktvà sàükhyaþ svapakùe tapyatàpakayorbhede mokùamupapàdayati--## dçgdar÷ana÷aktyoþ kila saüyogastàpanidànaü, tasya heturavivekadar÷anasaüskàro 'vidyà, sà ca vivekakhyàtyà vidyayà virodhitvàdvinivartyate, tannivçttau tadhetukaþ saüyogo nivartate, tannivçttau ca tatkàryastàpo nivartate / taduktaü pa¤ca÷ikhàcàryeõa--'tatsaüyogahetuvivarjanàtsyàdayamàtyantiko duþkhapratãkàraþ'iti / atra ca na sàkùàtpuruùasyàpariõàmino bandhamokùau, kintu buddhisattvasyaiva citicchàyàpattyà labdhacaitanyasya / tathàhi-- iùñàniùñaguõasvaråpàvadhàraõamavibhàgàpannamasya bhogaþ, bhoktçsvaråpàvadhàraõamapavargaþ, tena hi buddhisatvamevàpavçjyate, tathàpi yathà jayaþ paràjayo và yodheùu vartamànaþ pràdhànyàtsvàminyapadi÷yate, evaü bandhamokùau buddhisatve vartamànau katha¤citpuruùe 'padi÷yete, sa hyavibhàgàpatyà tatphalasya bhokteti / tadetadabhisaüdhàyàha-## atrocyate--## yata ekatve tapyatàpakabhàvo nopapadyata ekatvàdeva, tasmàtsàüvyavahàrikabhedà÷rayastapyatàpakabhàvo 'smàbhirabhyupeyaþ / tàpo hi sàüvyavahàrika eva na pàramàrthika ityasakçdàveditam / ##tyasmadabhyupagama iti ÷eùaþ / sàükhyo 'pi hi bhedà÷rayaü tapyatàpakabhàvaü bruvàõo na puruùasya tapikarmatàmàkhyàtumarhati, tasyàpariõàmitayà tapikriyàjanitaphala÷àlitvànupapatteþ / kevalamanena sattvaü tapyam, abhyupeyaü tàpakaü ca rajaþ / dar÷itaviùayattvàttu buddhisatve tapye tadavibhàgàpatyà puruùo 'pyanutapyata iva na tu tapyate 'pariõàmitvàdityuktaü, tadavibhàgàpatti÷càvidyà, tathà càvidyàkçtastapyatàpakabhàvastvayàbhyupeyaþ, so 'yamasmàbhirucyamànaþ kimiti bhavataþ puruùa ivàbhàti / api ca nityatvàbhyupagamàcca tàpakasyànirmokùaprasaïgaþ / ÷aïkate--## sahàdar÷anena nimittena vartata iti sanimittaþ saüyogastadapekùatvàditi / niràkaroti--## na tàvatpuruùasya taptirityuktam / kevalamiyaü buddhisattvasya tàpakarajojanità, tasya ca buddhisatvasya tàmasaviparyàsàdàtmanaþ puruùàdbhedamapa÷yataþ puruùastapyata ityabhimànaþ, na tu puruùo viparyàsatuùeõàpi yujyate / tasya tu buddhisatvasya sàttvikyà vivekakhyàtyà tàmasãyamavivekakhyàtirnivartanãyà / na ca tamasi måle ÷akyàtyantamucchettum / tathà vicchinnàpi chinnabadarãva punastamasodbhåtena sattvamabhibhåya vivekakhyàtimapodya ÷ata÷ikharàvidyàvirbhàvyeteti bateyamapavargakathà tapasvino dattajalà¤jaliþ prasajyeta / asmatpakùe tvadoùa ityàha--## yathà hi mukhamavadàtamapi malinàdar÷atalopàdhikalpitapratibimbabhedaü malinatàmupaiti, na ca tadvastuto malinaü, naca bimbàtpratibimbaü vastuto bhidyate, atha tasmin pratibimbe malinàdar÷opadhànànmalinatà padaü labhate / tathà càtmano malinaü mukhaü pa÷yan devadattastapyate / yadà tåpàdhyapanayàdbimbameva kalpanàva÷àt pratibimbaü taccàvadàtamiti tattvamavagacchati tadàsya tàpaþ pra÷àmyati naca malinaü me mukhamiti / evamavidyopadhànakalpitàvacchedo jãvaþ paramàtmapratibimbakalpaþ kalpitaireva ÷abdàdibhiþ saüparkàttapyate natu tattvataþ paramàtmano 'sti tàpaþ / yadà tu 'tattvamasi'iti vàkya÷ravaõamananadhyànàbhyàsaparipàkaprakarùaparyantajo 'sya sàkùàtkàra upajàyate tadà jãvaþ ÷uddhabuddhatattvasvabhàvamàtmano 'nubhavan nirmçùñanikhilasavàsanakle÷ajàlaþ kevalaþ svastho bhavati, na càsya punaþ saüsàrabhayamasti taddhetoravàstavatvena samålakàùaü kaùitatvàt / sàükhyasya tu satastamaso '÷akyasamucchedatvàditi / tadidamuktam--## yathaiva pradhànakàraõavàdo brahmakàraõavàdavirodhyevaü paramàõukàraõavàdo 'pyataþ so 'pi niràkartavyaþ / 'etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ'ityasya prapa¤ca àrabhyate--tatra vai÷eùikà brahmakàraõatvaü dåùayàübabhåvuþ / cetanaü cedàkà÷àdãnàmupàdànaü tadàrabdhamàkà÷àdi cetanaü syàt / kàraõaguõakrameõa hi kàrye guõàrambho dçùñaþ, yathà ÷uklaistantubhiràrabdhaþ pañaþ ÷uklaþ, na jàtvasau kçùõo bhavati / evaü cetanenàrabdhamàkà÷àdi cetanaü bhavenna tvacetanam / tasmàdacetanopàdànameva jagat / taccàcetanaü paramàõavaþ / såkùmàt khalu sthålasyotpattirdç÷yate, yathà tantubhiþ pañasyaivamaü÷ubhyastantånàmevamapakarùaparyantaü kàraõadravyamatisåkùmamanavayavamavatiùñhate, tacca paramàõu / tasya tu sàvayavatve 'bhyupagamyamàne 'nantàvayavatvena sumeruràjasarùapayoþ samànaparimàõatvaprasaïga ityuktam / tatra ca prathamaü tàvadadçùñavatkùetraj¤asaüyogàtparamàõau karma, tato 'sau paramàõvantareõa saüyujyadvyaõukamàrabhate / bahavastu paramàõavaþ saüyuktà na sahasà sthålamàrabhante, paramàõutve sati bahutvàt, ghañopagçhãtaparamàõuvat / yadi hi ghañopagçhãtàþ paramàõavo ghañamàrabheran na ghañe pravibhajyamàne kapàla÷arkaràdyupalabhyeta, teùàmanàrabdhatvàt, ghañasyaiva tu tairàrabdhatvàt / tathà sati mudgaraprahàràt ghañavinà÷e na ki¤cidupalabhyeta, teùàmanàrabdhatvàt / tadavayavànàü paramàõånàmatãndriyatvàt / tasmànna bahånàü paramàõånàü dravyaü prati samavàyikàraõatvam, api tu dvàveva paramàõå dyvaõukamàrabhete / tasya càõutvaü parimàõaü paramàõuparimàõàt pàrimàõóalyàdanyadã÷varabuddhimapekùyotpannà dvitvasaükhyàrabhate / naca dvyaõukàbhyàü dravyasyàrambhaþ, vaiyarthyaprasaïgàt / tadapi hi dvyaõukameva bhavenna tu mahat / kàraõabahutvamahattvapracayavi÷eùebhyo hi mahattvasyotpattiþ / naca dvyaõukasyormahattvamasti, yatastàbhyàmàrabdhaü mahadbhavet / nàpi tayorbahutvaü, dvitvàdeva / naca pracayabhedastålapiõóànàmiva, tadavayavànàmanavayavatvena pra÷ithilàvayavasaüyogabhedavirahàt / tasmàttenàpi tatkàraõadvyaõukavadaõunaiva bhavitavyaü, tathà ca puruùopabhogàti÷ayàbhàvàdadçùñanimittatvàcca vi÷vanirmàõasya bhogàrtatvàttatkàraõena ca dvyaõukena tanniùpatteþ kçtaü dvyaõukà÷rayeõa dvyaõukàntareõetyàrambhavaiyarthyàt / àrambhàrthavattvàya bahubhireva dvyaõukaistryaõukaü caturaõuõaü và dravyaü mahaddãrghamàrabdhavyam / asti tatra tatra bhogabhedaþ / asti ca bahutvasaükhye÷varabuddhimapekùyotpannà mahattvaparimàõayoniþ / tryaõukàdibhiràrabdhaü tu kàryadravyaü kàraõabahutvàdvà kàraõamahatvàdvà kàraõapracayabhedàdvà mahadbhavatãti prakriyà / tadetayaiva prakriyayà kàraõasamavàyino guõàþ kàryadravye samànajàtãyameva guõàntaramàrabhanta iti dåùaõamadåùaõãkriyate, vyabhicàràdityàha-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.1.11 ## yathà mahad dravyaü tryaõukàdi hçsvàd dvyaõukàjjàyate, na tu mahattvaguõopajanane dvyaõukagataü mahattvamapekùate, tasya hçsvatvàt / yathà và tadeva tryaõukàdi dãrdhaü hçsvàd dvyaõukàjjàyate, na tu tadgataü dãrghatvamapekùate, tadabhàvàt / và÷abda÷càrthe 'nuktasamuccayàrthaþ / yathà dvyaõukamaõu hçsvaparimàõaü parimaõóalàt paramàõoraparimaõóalaü jàyata evaü cetanàdbrahmaõo 'cetanaü jaganniùpadyata iti såtrayojanà / bhàùye ## pàrimàõóalyagrahaõamupalakùaõam / na dvyaõuke 'õutvamapi pàramàõuvarti pàrimàõóalyamàrabhate, tasya hi dvitvasaükhyàyonitvàdityapi draùñavyam / hçsvaparimaõóalàbhyàmiti såtraü guõiparaü na guõaparam / ##iti pañhitavye pramàdàdekaü dvepadaü na pañhitam / evaü caturaõukamityàdyupapadyate / itarathà hi dvyaõukameva tadapi syànna tu mahadityuktam / athavà dve iti dvitve, yathà 'hyekayordvivacanaikavacane'iti / atra hi dvitvekatvayorityarthaþ / anyathà hyekeùviti syàtsaükhyeyànàü bahutvàt / tadevaü yojanãyam--dvyaõukàdhikaraõe ye dvitve te yadà caturaõukamàrabhete saükhyeyànàü caturõàü dvyaõukànàmàrambhakatvàttattadgate dvitvasaükhye api àrambhike ityarthaþ / evaü vyavasthitàyàü vai÷eùikaprakriyàyàü taddåùaõasya vyabhicàra uktaþ / athàvyavasthità tathàpi tadavastho vyabhicàra ityàha--## nàõu jàyate no hçsvaü jàyate iti yojanà / codayati--##svakàraõadvàreõàtkràntatvàditi / pariharati--## kàraõagatà guõà na kàrye samànajàtãyaü guõàntaramàrabhanta ityetàvataiveùñasiddhau na tadhetvanusaraõe khedanãyaü mana ityarthaþ / api ca satparimàõàntaramàkràmati notpatte÷ca pràk parimàõàntaraü saditi kathamàkràmet / naca tatkàraõamàkràmati / pàrimàõóalyasyàpi samànajàtãyasya kàraõasyàtkramaõahetorbhàvena samànabalatayobhayakàryànutpàdaprasaïgàdityà÷ayavànàha--## naca parimàõàntaràrambhe vyàpçtatà pàrimàõóalyàdãnàm / naca kàraõabahutvàdãnàü saünidhànamasaünidhànaü ca pàrimàõóalyasyetyàha--## vyabhicàràntaramàha--## ÷aïkate-## niràkaroti-## na càsmàkamayamaniyamaþ, bhavatàmapãtyàha--## såtraü vyàcaùñe--## ÷eùamatirohitàrtham //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.12 ## paramàõånàmàdyasya karmaõaþ kàraõàbhyupagame 'nabhyupagame và na karmàtastadabhàvastasya dvyaõukàdikrameõa sargasyàbhàvaþ / athavà yadyaõusamavàyyadçùñamathavà kùetraj¤asamavàyi, ubhayathàpi tasyàcetanasya cetanànadhiùñhitasyàpravçtteþ karmabhàvo 'tastadabhàvaþ sargàbhàvaþ / nimittakàraõatàmàtreõa tvã÷varasyàdhiùñhàtçtvamupariùñànniràkariùyate / athavà saüyogotpattyarthaü vibhàgotpattyarthamubhayathàpi na karmàtaþ sargahetoþ saüyogasyàbhàvàt pralayahetorvibhàgasyàbhàvàttadabhàvaþ / tayoþ sargapralayayorabhàva ityarthaþ / tadetatsåtraü tàtparyato vyàcaùñe--## niràkàryasvaråpamupapattisahitamàha--## svànugataiþ svasaübaddhaiþ / saübandha÷càdhàryàdhàrabhåta ihapratyayahetuþ samavàyaþ / pa¤camabhåtasyànavayavatvàt## tatra paramàõukàraõavàde idamabhidhãyate såtram / tatra prathamàü vyàkhyàmàha--## abhighàtàdãtyàdigrahaõena nodanasaüskàragurutvadravatvàni gçhyante / nodanasaüskàràvabhighàtena samànayogakùemau, gurutvadravatve ca paramàõugate sadàtane iti karmasàtatyaprasaïgaþ / dvitãyaü vyàkhyànamà÷aïkàpårvamàha--##dharmàdharmau / #<àdyasya karmaõa iti / àtmana÷ca >#kùetraj¤asya## saüyuktasamavàyasaübandha ityarthaþ / ## yadyapi paramàõukùetraj¤ayoþ saüyogaþ paramàõukarmajastathàpi tatpravàhasya sàtatyamiti bhàvaþ / sarvàtmanà cedupacayàbhàvaþ / ekade÷ena hi saüyoge yàvaõvorekade÷au nirantarau tàbhyàmanye ekade÷àþ saüyogenàvyàptà iti prathamopapadyate / sarvàtmanà tu nairantarye paramàõàvekasmin paramàõvàntaràõyapi saümàntãti na prathamà syàdityarthaþ / ÷aïkate--yadyapi niùprade÷àþ paramàõavastathàpi saüyogastayoravyàpyavçttirevaüsvabhàvatvàt / kaiùà vàcoryuktirniùprade÷aü saüyogo na vyàpnotãti / eùaiva vàcoryuktiryadyathà pratãyate tattathàbhyupeyata iti / tàmimàü ÷aïkàü såddhàràmàha--## nahyasti saübhavo niravayava ekastadaiva tenaiva saüyukta÷càsaüyukta÷ceti, bhàvàbhàvayorekasminnadvaye virodhàt / avirodhe và na kvacidapi virodho 'vakà÷amàsàdayeta / pratãtistu prade÷akalpanayàpi kalpyate / tadidamuktam--## tathà ca såddhàreyamiti tàmuddharati--## tçtãyàü vyàkhyàmàha--## nanvabhighàtanodanàdayaþ pralayàrambhasamaye kasmàdvibhàgàrambhakakarmahetavo na saübhavantyata àha--## saübhavantyabhighàtàdayaþ kadàcit kvacit / na tvaparyàyeõa sarvasmin / niyamahetorabhàvàdityarthaþ / ## yadyapi ÷arãràdipralayàrambhe 'sti duþkhabhogastathàpyasau pçthivyàdipralaye nàstãtyabhipretyedamuditamiti mantavyam //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.13 ## vyàcaùñe--## na tàvat svatantraþ samavàyo 'tyantaü bhinnaþ samavàyibhyàü samavàyinau ghañayitumarhatyatiprasaïgàt / tasmàdanena samavàyisaübandhinà satà samavàyinau ghañanãyau, tathà ca samavàyasya saübandhàntareõa samavàyisaübandhe 'bhyupagamyamàne 'navasthà / athàsau saübandhibhyàü saübandhe na saübandhàntaramapekùate saübandhisaübandhanaparamàrthatvàt / tathàhi--nàsau bhinne 'pi saübandhinirapekùo niråpyate / na ca tasmin sati samabanghinàvasaübanghinau bhavataþ / tasmàt svabhàvàdeva samavàyaþ samavàyinorna saübandhàntareõeti nànavastheti codayati--## pariharati--## tathàhi--saüyogo 'pi saübandhisaübandhanaparamàrthaþ / naca bhinno 'pi saüyogibhyàü vinà niråpyate / naca tasmin sati saüyoginàvasaüyoginau bhavata iti tulyacarcaþ / yadyucyeta guõaþ saüyogaþ, naca dravyàsamaveto guõo bhavati, na càsya samavàyaü vinà samavetatvaü, tasmàtsaüyogasyàsti samavàya iti ÷aïkàmapàkaroti---## yadyasamavàye 'syàguõatvaü bhavati kàmaü bhavatu na naþ kàcitkùatiþ, tadidamuktam--## paramàrthatastu dravyà÷rayãtyuktam / tacca vinàpi samavàyaü svaråpataþ saüyogasyopapadyata eva / naca kàryatvàtsamavàyyasamavàyikàraõàpekùitayà saüyogaþ samavàyãti yuktam, ajasaüyogasyàtathàtvaprasaïgàt / api ca samavàyasyàpi saübandhyadhãnasadbhàvasya saübandhina÷caikasya dvayorvà vinà÷itvena vinà÷itvàtkàryatvam / nahyasti saübhavo guõo và guõaguõinau vàvayavo vàvayavàvayavinau và na sto 'pyasti ca tayoþ saübandha iti / tasmàt kàryaþ samavàyaþ / tathà ca yathaiùa nimittakàraõamàtràdhãnotpàda evaü saüyogo 'pi / atha samavàyo 'pi samavàyyasamavàyikàraõe apekùate tathàpi saivànavastheti / tasmàtsamavàyavat saüyogo 'pi na saübandhàntaramapekùate / yadyucyeta saübandhinàvasau ghañayati nàtmànamapi saübandhibhyàü, tat kimasàvasaübaddha eva saübandhibhyàm, evaü cedatyantabhinno 'saübaddhaþ kathaü saübandhinau saübandhayet / saübandhane và himavadvindhyàvapi saübandhayet / tasmàtsaüyogaþ saüyoginoþ samavàyena saübaddha iti vaktavyam / tadetatsamavàyasyàpi samavàyisaübandhe samànamanyatràbhinive÷àt / tathà cànavastheti bhàvaþ //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.14 ## pravçtterapravçtterveti ÷eùaþ / atirohitàrthamasya bhàùyam //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.15 ## yat kila bhåtabhautikànàü målakàraõaü tadråpàdimàn paramàõurnitya iti bhavadbhirabhyupeyate, tasya cedråpàdimattvamabhyupeyeta paramàõutvanityatvaviruddhe sthaulyànityatve prasajyeyàtàü, so 'yaü prasaïga ekadharmàbhyupagame dharmàntarasya / niyatà pràptirhi prasaïgalakùaõaü, tadanena prasaïgena jagatkàraõaprasiddhaye pravçttaü sàdhanaü råpàdimannityaparamàõusiddheþ pracyàvya brahmagocaratàü nãyate / tadetadvai÷eùikàbhyupagamopanyàsapårvakamàha--## paramàõunityatvasàdhanàni ca teùàmupanyasya dåùayati--##pràgabhàvàdvyavacchinatti / ## ghañàdeþ / ## ## labdharåpaü hi kvacit ki¤cidanyatra niùidhyate / tenànityamiti laukikena niùedhenànyatra nityatvasadbhàvaþ kalpanãyaþ, te cànye paramàõava iti / tanna / àtmanyapi nityatvopapatteþ / vyapade÷asya ca pratãtipårvakasya tadabhàve nirmålasyàpi dar÷anàt / yatheha vañe yakùa iti / ## yadi satàü paramàõånàü paridç÷yamànasthålakàryàõàü pratyakùeõa kàraõàgrahaõamavidyà tayà nityatvam, evaü sati dvyaõukasyàpi nityatvam / ##tathà sati na dvyaõuke vyabhicàraþ, tasyànekadravyatvenàvidyamànadravyatvànupapatteþ / ##yato 'dravyatvamavidyamànakàraõabhåtadravyatvamucyate, tathà ca punaruktamityàha--## api càdravyatve sati sattvàdityata eveùñàrthasiddheravidyeti vyartham / athàvidyàpadena dravyavinà÷akàraõadvayàvidyamànatvamucyate, dvividho hi dravyanà÷aheturavayavavinà÷o 'vayavavyatiùaïgavinà÷a÷ca, tadubhayaü paramàõau nàsti, tasmànnityaþ paramàõuþ / naca sukhàdibhirvyabhicàraþ, teùàmadravyatvàdityàha--## niràkaroti--## yadi hi saüyogasacivàni bahåni dravyàõi dravyàntaramàrabheranniti prakriyà sidhyet sidhyet dravyadvayameva(?)tadvinà÷akàraõamiti / natvetadasti, dravyasvaråpàparij¤ànàt / na tàvat tantvàdhàrastadvyatiriktaþ paño nàmàsti yaþ saüyogasacivaistantubhiràrabhyetetyuktamadhastàt / ùañpadàrthà÷ca dåùayannagre vakùyati / kintu kàraõameva##kàryaü, tacca sàmànyàtmakam / tathàhi--mçdvà suvarõaü và sarveùu ghañarucakàdiùvanugataü sàmànyamanubhåyate / na caite ghañarucakàdayo mçtsuvarõàbhyàü vyatiricyanta ityuktam / agre ca vakùyàmaþ / tasmànmçtsuvarõe eva tena tenàkàreõa pariõamamàne ghaña iti ca rucaka iti ca kapàla÷arkaràkaõamiti ca ÷akalakaõikàcårõamiti ca vyàkhyàyete / tatra tatropàdànayormçtsuvarõayoþ pratyabhij¤ànàt / na tu ghañàdayo và kapàlàdiùu kapàlàdayo và ghañàdiùu ca rucakàdayo và ÷akalàdiùu ÷akalàdayo và rucakàdiùu pratyabhij¤àyante yatra kàryakàraõabhàvo bhavet / na ca vina÷yantameva ghañakùaõaü pratãtya kapàlakùaõo 'nupàdàna evotpadyate tatkimupàdànapratyabhij¤àneneti vaktavyam, etasyà api vainà÷ikaprakriyàyà upariùñànniràkariùyamàõatvàt / tasmàdupajanàpàyadharmàõo vi÷eùàvasthàþ sàmànyasyopàdeyàþ, sàmànyàtmà tåpàdànam / evaü vyavasthite yathà suvarõadravyaü kàñhinyàvasthàmapahàya dravàvasthayà pariõataü, na ca tatràvayavavibhàgaþ sannapi dravatve kàraõaü, paramàõånàü bhavanmate tadabhàvena dravatvànupapatteþ, tasmàdyathà paramàõu dravyamagnisaüyogàtkàñhinyamapahàya dravatvenà pariõamate, naca kàñhinyadravatve parimàõoradhiricyete, evaü mçdvà suvarõaü và sàmànyaü piõóivasthàmapahàya kulàlahemakàràdi vyàpàràdghañarucakãdyavasthàmàpadyate / na tvavayavavinà÷àttatsaüyogavinà÷àdvà vinaùñumarhanti ghañarucakàdayaþ / nahi kapàlàdayo 'syopàdànaü tatsaüyogo vàsamavàyikàraõamapi tu sàmànyamupàdànaü, tacca nityam / naca tatsaüyogasacivamekatvàt, saüyogasya dviùñhatvenaikasminnabhàvàt / tasmàtsàmànyasya paramàrthasato 'nirvàcyà vi÷eùàvasthàstadadhiùñhànà bhujaïgàdaya iva rajjvàdyupàdànàü upajanàpàyadharmàõa iti sàüpratam / prakçtamupasaüharati-tasmàditi //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.16 ## anubhåyate hi pçthivã gandharåparasaspar÷àtmikà sthålà, àpo rasaråpaspar÷àtmikàþ såkùmàþ, råpaspar÷àtmakaü tejaþ såkùmataraü, spar÷àtmako vàyuþ såkùmatamaþ / puràõe 'pi smaryate- 'àkà÷aü ÷abdamàtraü tu spar÷amàtraü samàvi÷at / dviguõastu tato vàyuþ ÷abdaspar÷àtmako 'bhavat //1// råpaü tathaivàvi÷ataþ ÷abdaspar÷aguõàvubhau / triguõastu tato vahniþ sa ÷abdaspar÷avàn bhavet //2// ÷abdaþ spar÷a÷ca råpaü ca rasamàtraü samàvi÷at / tasmàccaturguõà àpo vij¤eyàstu rasàtmikàþ //3// ÷abdaþ spar÷a÷ca råpaü ca rasa÷cedgandhamàvi÷at / saühatàn gandhamàtreõa tànàcaùñe mahãmimàm //4// tasmàtpa¤caguõà bhåmiþ sthålà bhåteùu dç÷yate / ÷àntà ghorà÷ca måóhà÷ca vi÷eùàstena te smçtàþ //5// parasparànuprave÷àddhàrayanti parasparam / 'tena gandhàdayaþ parasparaü saühanyamànàþ pçthivyàdayaþ / tathà ca yathàyathà saühanyamànànàmupacayastathàtathà saühatasya sthaulyaü, yathàyathàpacayastathàtathà saukùmyatàratamyaü, tadevamanubhavàgamàbhyàmavasthitamarthaü vai÷eùikairanicchadbhirapya÷akyàpahnavamàha-## astu tàvacchabdo vai÷eùikaistasya pçthivyàdiguõatvenànabhyupagamàditi catvàri bhåtàni catustridvyekaguõànyudàhçtavàn / anubhavàgamasiddhamarthamuktvà vikalpya dåùayati-## sthålapçthivyàdivat / ## upacitasaühanyamànànàü saüghàtopacayàt / ##sthålatvàditi / yastu bråte na gandhàdisaüghàtaþ paramàõurapi tu gandhàdyà÷rayo dravyaü, naca gandhàdãnàü tadà÷rayàõàmupacaye 'pi dravyasyopacayo bhavitumarhatyanyatvàditi, taü pratyàha-##dravyasvaråpopacayamityarthaþ / kutaþ / ## natàvat paramàõavo råpato gçhyante kintu kàryadvàrà, kàryaü ca na gandhàdibhyo bhinnaü, yadà na tadàdhàratayà gçhyate 'pi tu tadàtmakatayà, tathà ca teùàmupacaye tadupacitaü dçùñamiti paramàõubhirapi tatkàraõairevaü bhavitavyaü, tathà càparamàõutvaü sthålatvàdityarthaþ / dvitãyaü vikalpaü dåùayati-## ## yadyapyasmin kalpe sarveùàü sthaulyaprasaïgastathàpyatisphuñatayopekùya dåùayati-## vàyo råpavattvena càkùuùatvaprasaïga ityapi draùñavyam //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.3.17 ## nigadavyàkhyàtena bhàùyeõa vyàkhyàtam / saüpratyutsåtraü bhàùyakçdvai÷eùikatantraü dåùayati-##dravyàdhãnaniråpaõatvam / na hi yathà gavà÷vamahiùamàtaïgàþ parasparànadhãnaniråpaõàþ svatantrà niråpyante, vanhyàdyanadhãnotpattayo và dhåmàdayo yathà vanhyàdyanadhãnaniråpaõàþ svatantrà niråpyante, evaü guõàdayo na dravyàdyanadhãnaniråpaõàþ, api tu yadà yadà niråpyante tadà tadà tadàkàratayaiva prathante na tu prathàyàmeùàmasti svàtantryaü, tasmànnàtiricyante dravyàdapi tu dravyameva sàmànyaråpaü tathà tathà prathata ityarthaþ / dravyakàryatvamàtraü guõàdãnàü dravyàdhãnatvamiti manvàna÷codayati--## pariharati-## na tadadhãnotpàdatàü tadadhãnatvamàcakùmahe kintu tadàkàratàü, tathà ca na vyabhicàra ityarthaþ / ÷aïkate-## yatra hi dvàvàkàriõau vibhinnàbhyàmàkàràbhyàmavagamyete tau saübaddhàsaübaddhau và vaiyadhikaraõyena pratibhàsete, yatheha kuõóe dadhi yathà và gaura÷va iti, na tathà guõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàþ, teùàü dravyakàratayàkàràntaràyogena dravyàdàkàriõo 'nyatvenàkàritayà vyavasthànàbhàvàt seyamayutasiddhiþ / tathà ca sàmànàdhikaraõyena prathetyarthaþ / tàmimàmayutasiddhiü vikalpya dåùayati--## tatràpçthagde÷atvaü tadabhyupagamena virudhyata ityàha--## yadi tu saüyoginoþ kàryayoþ saübandhibhyàmanyade÷atve yutasiddhistato 'nyàyutasiddhiþ, nityayostu saüyoginordvayoranyatarasya và pçthaggatimattvaü yutasiddhistato 'nyàyutasiddhiþ, tathà càkà÷aparamàõvoþ paramàõvo÷ca saüyuktayoryutasiddhiþ siddhà bhavati / guõaguõino÷ca ÷auklyapañayorayutasiddhiþ siddhà bhavati / nahi tatra ÷auklyapañàbhyàü saübandhibhyàmanyade÷au ÷auklyapañau / satyapi pañasya tadanyatantude÷atve ÷auklyasya saübandhipañade÷atvàt / tanna / nityayoràtmàkà÷ayorajasaüyoge ubhayasyà api yutasiddherabhàvàt / na hi tayoþ pçthagà÷rayà÷ritatvamanà÷rayatvàt / nàpi dvayoranyatarasya và pçthaggatimattvamårtatvenobhayorapi niùkriyatvàt / na càjasaüyogo nàsti tasyànumànasiddhatvàt / tathàhi--àkà÷amàtmasaüyogi, mårtadravyasaïgitvàt, ghañàdivadityanumànam / pçthagà÷rayà÷rayitvapçthaggatimattvalakùaõayutasiddheranyà tvayutasiddhiryadyapi nàbhyupetavirodhamàvahati tathàpi na sàmànàdhikaraõyaprathàmupapàdayitumarhati / evaü lakùaõe 'pi hi samavàye guõaguõinorabhyupagamyamàne saübaddhe iti pratyayaþ syànna tàdàtmyapratyayaþ / asya copapàdanàya samavàya àsthãyate bhavadbhiþ / sa cedàsthito 'pi na pratyayamimamupapàdayet kçtaü tatkalpanayà / na ca pratyakùaþ sàmànàdhikaraõyapratyayaþ samavàyagocaraþ, tadviruddhàrthatvàt / tadgocaratve hi pañe ÷ukla ityevamàkaraþ syànna tu pañaþ ÷ukla iti / naca ÷uklapadasya guõavi÷iùñaguõiparatvàdevaü pratheti sàüpratam / nahi ÷abdavçttyanusàri pratyakùam / nahyagnirmàõavaka ityupacaritàgnibhàvo màõavakaþ pratyakùeõa dahanàtmanà prathate / na càyamabhedavibhramaþ samavàyanibandhano bhinnayorapãti vàcyam, guõàdisadbhàve tadbhede ca pratyakùànubhavàdanyasya pramàõasyàbhàvàttasya ca bhràntatve sarvàbhàvaprasaïgàt / tadà÷rayasya tu bhedasàdhanasya tadviruddhatayotthànàsaübhavàt / tadidamuktam--## api càyutasiddha÷abdo 'pçthagutpattau mukhyaþ, sà ca bhavanmate na dravyaguõayorasti, dravyasya pràksiddherguõasya ca pa÷càdutpatteþ, tasmànmithyàvàdo 'yamityàha--## atha bhavatu kàraõasya yutasiddhiþ, kàryasya tvayutasiddhi kàraõàtirekeõàbhàvàdityà÷aïkyànyathà dåùayati--## saübandhidvayàdhãnasadbhàvo hi saübandho nàsatyekasminnapi saübandhini bhavitumarhati / naca samavàyo nityaþ svatantra iti coktamadhastàt / naca kàraõasamavàyàdananyà kàryasyotpattiriti ÷akyaü vaktum, evaü hi sati samavàyasya nityatvàbhyupagamàt kàraõavaiyarthyaprasaïgaþ / utpattau ca samavàyasya saiva kàryasyàstu kiü samavàyena / siddhayostu saübandhe yutasiddhiprasaïgaþ / na cànyàyutasiddhiþ saübhavatãtyetaduktam / tata÷ca yaduktaü vai÷eùikairyutasiddhyabhàvàt / ## yutasiddhyabhàvasyaivàbhàvàt / etenàpràptisaüyogau yutasiddhirityapi lakùaõamanupapannam / mà bhådapràptiþ kàryakàraõayoþ, pràptistvanayoþ saüyoga eva kasmànna bhavati, tatràsyà asaüyogatvàyànyàyutasiddhirvaktavyà / tathà ca saivocyatàü kimanayà parasparà÷rayadoùagrastayà / na cànyà saübhavatãtyuktam / yadyucyetàpràptipårvikà pràptiranyatarakarmajobhayakarmajà và saüyogaþ, yathà sthàõu÷yenayormallayorvà / naca tantupañayoþ saübandhastathà, utpannamàtrasyaiva pañasya tantusaübandhàt / tasmàtsamavàya evàyamityata àha--## saüyogajo 'pi hi saüyogo bhavadbhirabhyupeyate na kriyàja evetyarthaþ / na càpràptipårvikaiva pràptiþ saüyogaþ, àtmàkà÷asaüyoge nitye tadabhàvàt, kàryasya cotpannamàtrasyaikasmin kùaõe kàraõapràptivirahàcceti / api ca saübandhiråpàtirikte saübandhe siddhe tadavàntarabhedàya lakùaõabhedo 'nu÷rãyeta sa eva tu saübandhyatirikto 'siddhaþ, uktaü hi parastàdatiriktaþ saübandhibhyàü saübandho 'saübaddho na saübandhinau ghañayitumiùñe / saübandhisaübandhe cànavasthitiþ / tasmàdupapattyanubhavàbhyàü na kàryasya kàraõàdanyatvam, api tu kàraõasyaivàyamanirvàcyaþ pariõàmabheda iti / tasmàt kàryasya kàraõàdanatirekàn kiü kena saübaddhaü, saüyogasya ca saüyogibhyàmanatirekàt kastayoþ saüyoga ityàha--## vicàràsahatvenànirvàcyatàmasyàparibhàvayannà÷aïkate--## niràkaroti--## tattadanirvacanãyànekavi÷eùàvasthàbhedàpekùayaikasminnapi nànàbuddhivyapade÷opapattiriti / yathaiko devadattaþ svagatavi÷eùàpekùayà manuùyo bràhmaõo 'vadàtaþ, svagatàvasthàbhedàpekùayà bàlo yuvà sthaviraþ, svakriyàbhedàpekùayà ÷rotriyaþ, paràpekùayà tu pità putraþ pautro bhràtà jàmàteti / nidar÷anàntaramàha--## dàrùñàntike yojayati--## aïgulyornairantaryaü saüyogaþ, dadhikuõóayorauttaràdharyaü saüyogaþ / kàryakàraõayostu tàdàtmye 'pyanirvàcyasya kàryasya bhedaü vivakùitvà##rityuktam / ## ityetadapyanirvàcyabhedàbhipràyam / apicàdçùñavatkùetrasaüyogàt paramàõumanaso÷càdyaü karma bhavadbhiriùyate / 'agnerårdhvajvalanaü vàyostiryakpavanamaõumanaso÷càdyaü karmetyadçùñakàritàni'iti vacanàt / na càõumanasoràtmànàprade÷ena saüyogaþ saübhavati / saübhave càõumanasoràtmavyàpitvàt paramamahattvenànaõutvaprasaïgàt / naca prade÷avçttiranayoràtmanà saüyogo 'prade÷atvàdàtmanaþ, kalpanàyà÷ca vastutattvavyavasthàpanàsahatvàdatiprasaïgàdityàha--## ##dvàbhyàmaõubhyàü kàraõàbhyàü sàvayavasya kàryasya## saü÷leùaþ saügraho yata ekasaübandhyàkarùe saübandhyantaràkarùo bhavati tasyànupapattiriti / ata eva saüyogàdanyaþ## niràkaroti--## kutaþ / ## tadvibhajate--## ye hi paricchinnàste sàvayavàþ, yathà ghañàdayaþ / tathà ca paramàõavaþ, tasmàtsàvayavà anityàþ syuþ / aparicchinnatve càkà÷àdivat paramàõutvavyàghàtaþ ÷aïkate--## niràkaroti--## kiü såkùmatvàt paramàõavo na vina÷yantyatha niravayavatayà tatra pårvasmin kalpe idamuktam--## bhavanmate uttaraü kalpamà÷aïkya niràkaroti--## yathà hi piùñapiõóo 'vina÷yadavayavasaüyoga eva prathate, prathamàna÷cà÷va÷aphàkàratàü nãyamànaþ puroóà÷atàmàpadyate, tatra piõóo na÷yati puroóà÷a÷cotpadyate, nahi tatra piõóàvayavasaüyogà vina÷yanti, api tu saüyuktà eva santaþ paraü prathanena nudyamànà adhikade÷avyàpakà bhavanti, evamagnisaüyogena suvarõadravyàvayavàþ saüyuktà eva santo dravãbhàvamàpadyante, natu mitho vibhajyante / tasmàdyathàvayavasaüyogavinà÷àvantareõàpi suvarõapiõóo vina÷yati, saüyogàntarotpàdamantareõa ca suvarõe drava upajàyate, evamantareõàpyavayavasaüyogavinà÷aü paramàõavo vinaïkùyantyanye cotpatsyanta iti sarvamavadàtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.18 ## avàntarasaügatimàha-- ## vai÷eùikàþ khalvardhavainà÷ikàþ / te hi paramàõvàkà÷àdikkàlàtmamanasàü ca sàmànyavi÷eùasamavàyànàü ca guõànàü ca keùà¤cinnityatvamabhyupetya ÷eùàõàü niranvayavinà÷amupayanti, tena ter'dhavainà÷ikàþ / tena tadupanyàso vainà÷ikatvasàmyena sarvavainà÷ikàn smàrayatãti tadanantaraü vainà÷ikamataniràkaraõamiti / ardhavainà÷ikànàü sthirabhàvavàdãnàü samudàyàrambha upapadyetàpi, kùaõikabhàvavàdãnàü tvasau dåràpeta ityupapàdayiùyàmaþ / tena##ityuktam / tadidaü dåùaõàya vainà÷ikamatamupanyasituü tatprakàrabhedànàha--## vàdivaicitryàt khalu, kecitsarvàstitvameva ràddhàntaü pratipadyante kecijjhànamàtràstitvam / kecitsarva÷ånyatàm / atha tvatrabhavatàü sarvaj¤ànàü tattvapratipattibhedo na saübhavati, tattvasyaikaråpyàdityetadaparitoùeõàha--## hãnamadhyamotkçùñadhiyo hi ÷iùyà bhavanti / tatra ye hãnamatayaste sarvàstitvavàdena tadà÷ayànurodhàcchånyatàyàmavatàryante / ye tu madhyamàste j¤ànamàtràstitvena ÷ånyatàyàmavatàryante / ye tu prakçùñamatayastebhyaþ sàkùàdeva ÷ånyatàtattvaü pratipàdyate / yathoktaü bodhicittavivaraõe--de÷anà lokanàthànàü sattvà÷ayava÷ànugàþ / bhidyante bahudhà loka upàyairbahubhiþ punaþ //1// gambhãrottànabhedena kvaciccobhayalakùaõà / bhinnàpi de÷anàbhinnà ÷ånyatàdvayalakùaõà //2// iti / yadyapi vaibhàùikasautràntikayoravàntaramatabhedo 'sti, tathàpi sarvàstitàyàmasti saüpratipattirityekãkçtyopanyàsaþ / tathà ca tritvamupapannamiti / pçthivã svarasvabhàvà, àpaþ snehasvabhàvàþ, agniruùõasvabhàvaþ, vàyurãraõasvabhàvaþ / ãraõaü preraõam / bhåtabhautikànuktvà cittacaittikànàha--## råpyante ebhiriti råpyanta iti ca vyutpatyà saviùayàõãndriyàõi råpaskandhaþ / yadyapi råpyamàõàþ pçthivyàdayo bàhyàstathàpi kàyasthatvàdvà indriyasaübandhàdvà bhavantyàdhyàtmikàþ / vij¤ànaskandho 'hamityàkàro råpàdiviùaya indriyàdijanyo và daõóàyamànaþ / vedanàskandho yà priyàpriyànubhayaviùayaspar÷e suþkhaduþkhatadrahitavi÷eùàvasthà cittasya jàyate sa vedanàskandhaþ / saüj¤àskandhaþ savikalpapratyayaþ saüj¤àsaüsargayogyapratibhàsaþ, yathà óitthaþ kuõóalã gauro bràhmaõo gacchatãtyeva¤jàtãyakaþ / saüskàraskandho ràgàdayaþ kle÷àþ, upakle÷à÷ca madamànàdayaþ, dharmàdharmau ceti / tadeteùàü samudàyaþ pa¤caskandhã / ## bàhye pçthivyà dvyaõuhetuke bhåtabhautikasamudàye, råpavij¤ànàdiskandhahetuke ca samudàya àdhyàtmike 'bhipreyamàõe tadapràptistasya samudàyasyàyuktatà / ## cetano hi kulàlàdiþ sarvaü mçddaõóàdyupasaühçtya samudàyàtmakaü ghañamàracayan dçùñaþ / nahyasati mçddaõóàdivyàpàriõã viduùi kulàle svayamacetanà mçddaõóàdayo vyàpçtya jàtu ghañamàracayanti / na càsati kuvinde tantuvemàdayaþ pañaü vayante / tasmàt kàryotpàdastadanuguõakàraõasamavadhànàdhãnastadabhàve na bhavati / kàryotpàdànuguõaü ca kàraõasamavadhànaü cetanaprekùàdhãnamasatyàü cetanaprekùàyàü na bhavitumutsahata iti kàryotpatti÷cetanaprekùàdhãnatvavyàptà vyàpakaviruddhopalabdhyà cetanànadhiùñhitebhyaþ kàraõebhyo vyàvartamànà cetanàdhiùñhitatva evàvatiùñhata iti pratibandhasiddhiþ / yadyucyeta addhà cetanàdhãnaiva kàryotpattiþ, asti tu cittaü cetanaü, taddhãndriyàdiviùayaspar÷e satyabhijvalat tatkàraõacakraü yathàyathà kàryàya paryàptaü tathàtathà prakà÷ayadacetanàni kàraõànyadhiùñhàya kàryamabhinirvartayatãti, tatràha--## na khalu bàhyàbhyantarasamudàyasiddhimantareõa cittàbhijvalanaü, tatastu tàmicchan duruttaramitaretarà÷rayamàvi÷editi / na ca pràgbhavãyà cittàbhidãptiruttarasamudàyaü ghañayati / ghañanasamaye tasyà÷ciràtãtatvena sàmarthyavirahàt / asmadràddhàntavadanyasya## kàraõavinyàsabhedaü hi vidvàn kartà bhavati / na cànvayavyatirekàvantareõa tadvinyàsabhedaü veditumarhati / naca sakùaõiko 'nvayavyatirekakàlànavasthàyã j¤àtumanvayavyatirekàvutsahate / ata uktam--## yadyucyeta asamavahitànyeva kàraõàni kàryaü kariùyanti parasparànapekùàõi, kçtamatra samavadhàyayitrà cetanenetyata àha--## yadyucyate astyàlayavij¤ànamahaïkàràspadaü pårvàparànusaüdhàtç, tadeva kàraõànàü pratisaüdhàtç bhaviùyatãti, tatràha--#<à÷ayasyàpãti /># yat khalvekaü yadi sthiramàsthãyeta tato nàmàntareõàtmaiva / atha kùaõikaü, tata uktadoùàpattiþ / naca tatsaütànastasyànyatve nàmàntareõàtmàbhyupagato 'nanyatve ca vij¤ànameva, tacca kùaõikamevetyuktadoùàpattiþ / à÷erate 'smin karmànubhavavàsanà ityà÷aya àlayavij¤ànaü tasya / api ca pravçttiþ samudàyinàü vyàpàraþ / naca kùaõikànàü vyàpàro yujyate / vyàpàro hi vyàpàradà÷rayastatkàraõaka÷ca loke prasiddhaþ / tena vyàpàravatà vyàpàràtpårvaü vyàpàrasamaye ca bhavitavyam / anyathà kàraõatvà÷rayatvayorayogàt / na ca samasamayayorasti kàryakàraõabhàvaþ / nàpi bhinnakàlayoràdhàràdheyabhàvaþ / tathà ca kùaõikatvahànirityàha--## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.19 ## yadyapãti / ayamarthaþ--saükùepato hi pratãtyasamutpàdalakùaõamuktaü buddhena 'idaü pratyayaphalam'iti / 'utpàdàdvà tathàgatànàmanutpàdàdvà sthitaiùà dharmàõàü dharmatà' / 'dharmasthitità dharmaniyàmakatà pratãtyasamutpàdànulomatà'iti / atha punarayaü pratãtyasamutpàdo dvàbhyàü kàraõàbhyàü bhavati hetåpanibandhata÷ca pratyayopanibandhata÷ca / sa punardvividho--bàhya àdhyàtmika÷ca / tatra bàhyasya pratãtyasamutpàdasya hetåpanibandhaþ--yadidaü bãjàdaïkuro 'ïkuràtpatraü patràtkàõóaü kàõóànnàlo nàlàdgarbho garbhàcchåkaþ ÷åkàtpuùpaü puùpàtphalamiti / asati bãje 'ïkuro na bhavati, yàvadasati puùpe phalaü na bhavati / sati tu bãje 'ïkuro bhavati, yàvat puùpe sati phalamiti / tatra bãjasya naivaü bhavati j¤ànamahamaïkuraü nirvartayàmãti / aïkurasyàpi naivaü bhavati j¤ànamahaü bãjena nirvartita iti / evaü yàvatpuùpasya naivaü bhavatyahaü phalaü nirvartayàmãti / evaü phalasyàpi naivaü bhavatyahaü puùpeõàbhinirvartitamiti / tasmàdasatyapi caitanye bãjàdãnàmasatyapi cànyasminnadhiùñhàtari kàryakàraõabhàvaniyamo dç÷yate / ukto hetåpanibandhaþ / pratyayopanibandhaþ pratãtyasamutpàdasyocyate / pratyayo hetånàü samavàyaþ / hetuü hetuü pratyayante hetvantaràõãti, teùàmayamànànàü bhàvaþ pratyayaþ / samavàya iti yàvat / yathà ùaõõàü dhàtånàü samavàyàdbãjaheturaïkuro jàyate / tatra ca pçthivãdhàturbãjasya saügrahakçtyaü karoti yato 'ïkuraþ kañhino bhavati, abdhàturbãjaü snehayati, tejodhàturbãjaü paripàcayati, vàyudhàturbãjamabhinirharati yato 'ïkuro bãjànnirgacchati, àkà÷adhàturbãjasyànàvaraõakçtyaü karoti, çturapi bãjasya pariõàmaü karoti, tadeteùàmavikalànàü dhàtånàü samavàye bãje rohityaïkuro jàyate nànyathà / tatra pçthivãdhàtornaivaü bhavatyahaü bãjasya saügrahakçtyaü karomãti, yàvadçtornaivaü bhavatyahaü bãjasya pariõàmaü karomãti / aïkurasyàpi naivaü bhavatyahamebhiþ pratyayairnirvartita iti / tathàdhyàtmikaþ pratãtyasamutpàdo dvàbhyàü kàraõàbhyàü bhavati hetåpanibandhataþ pratyayopanibandhata÷ca / tatràsya hetåpanibandho yadidamavidyàpratyayàþ saüskàrà yàvajjàtipratyayaü jaràmaraõàdãti avidyà cennàbhaviùyannaiva saüskàrà ajaniùyanta / evaü yàvajjàtiþ / jàti÷cennàbhaviùyannaiva jaràmaraõàdaya utpatsyanta / tatràvidyàyà naivaü bhavatyahaü saüskàrànabhinirvartayàmãti / saüskàràõàmapi naivaü bhavati vayamavidyayà nirvartità iti / evaü yàvajjàtyà api naivaü bhavatyahaü jaràmaraõàdyabhinirvartayàmãti / jaràmaraõàdãnàmapi naivaü bhavati vayaü jàtyàdibhirnirvartità iti / atha ca satsvavidyàdiùu svayamacetaneùu cetanàntarànadhiùñhiteùvapi saüskàràdãnàmutpattiþ, bãjàdiùviva satsvacetaneùu cetanàntarànadhiùñhiteùvapyaïkuràdãnàm / idaü pratãtya pràpyedamutpadyata ityetàvanmàtrasya dçùñatvàccetanàdhiùñhànasyànupalabdheþ / so 'yamàdhyàtmikasya pratãtyasamutpàdasya hetåpanibandhaþ / atha pratyayopanibandhaþ--pçthivyaptejovàyvàkà÷avij¤ànadhàtånàü samavàyàdbhavati kàyaþ / tatra kàyasya pçthivãdhàtuþ kàñhinyaü nirvartayati / abdhàtuþ snehayati kàyam / tejodhàtuþ kàyasyà÷itapãte paripàcayati / vàyudhàtuþ kàyasya ÷vàsàdi karoti / àkà÷adhàtuþ kàyasyàntaþ suùirabhàvaü karoti / yastu nàmaråpàïkuramabhinirvartayati pa¤cavij¤ànakàryasaüyuktaü sàsravaü ca manovij¤ànaü, so 'yamucyate vij¤ànadhàtuþ / yadà hyàdhyàtmikàþ pçthivyàdidhàtavo bhavantyavikalàstadà sarveùàü samavàyàdbhavati kàyasyotpattiþ / tatra pçthivyàdidhàtånàü naivaü bhavati vayaü kàyasya kàñhinyàdi nirvartayàma iti / kàyasyàpi naivaü bhavati j¤ànamahamebhiþ pratyayairabhinirvartita iti / atha ca pçthivyàdidhàtubhyo 'cetanebhya÷cetanàntarànadhiùñhitebhyo 'ïkurasyevaü kàyasyotpattiþ / so 'yaü pratãtyasamutpàdo dçùñatvànnànyathayitavyaþ / tatraiteùveva ùañsu dhàtuùu yaikasaüj¤à, piõóasaüj¤à, nityasaüj¤à, suþkhasaüj¤à, sattvasaüj¤à, pudgalasaüj¤à, manuùyasaüj¤à, màtçduhitçsaüj¤à, ahaïkàramamakàrasaüj¤à,##saüsàrànarthasaübhàrasya målakàraõaü, tasyàmavidyàyàü satyàü##ràgadveùamohà viùayeùu pravartante / vastuviùayà vij¤a##vij¤ànàccatvàro råpiõa upàdànaskandhàstannàma, tànyupàdàya råpamabhinirvartate / tadaikadhyamabhisaükùipya##nirucyate ÷arãrasyaiva kalalabuddudàdyavasthà nàmaråpasaümi÷ritànãndriyàõi#<ùaóàyatanaü, >#nàmaråpendriyàõàü trayàõàü saünipàtaþ## spar÷àdvedanà sukhàdikà, vedanàyàü satyàü kartavyametatsukhaü punarmayetyadhyavasànan##bhavati / tata##vàkkàyaceùñà bhavati / tato ##bhavatyasmàjjanmeti bhavo dharmàdharmau, taddhetukaþ skandhapràdurbhàvo ##janma / janmahetukà uttare##dayaþ / jàtànàü skandhànàü paripàko ## skandhànàü nà÷o ## mriyamàõasya måóhasya sàbhiùaïgasya putrakalatràdàvàntardàhaþ#<÷okaþ /># tadutthaü pralapanaü hà màtaþ, hà tàta, hà ca me putrakalatràdãti## pa¤cavij¤ànakàryasaüyuktamasàdhyanubhavanan## mànasaü ca duþkhan##÷copàyàsta upakle÷à gçhyante / te 'mã parasparahetukàþ, janmàdihetukà avidyàdayo 'vidyàdihetukà÷ca janmàdayo ghañãyantravadani÷amàvartamànàþ santãti tadetairavidyàdibhi##iti / tadetaddåùayati-##kutaþ,## ayamabhisaüdhiþ--yat khalu hetåpanibandhaü kàryaü tadanyànapekùaü hetumàtràdhãnotpàdatvàdutpadyatàü nàma / pa¤caskandhasamudàyastu pratyayopanibaddho na hetumàtràdhãnotpattiþ / api tu nànàhetusamavadhànajanmà / na ca cetanamantareõànyaþ saünidhàpayitàsmi kàraõànàmityuktam / bãjàdaïkurotpatterapi pratyayopanibaddhàyà vivàdàdhyàsitatvena pakùanikùiptatvàt, pakùeõa ca vyabhicàrodbhàvanàyàmatiprasaïgena sarvànumànocchedaprasaïgàt / syàdetat / anapekùà evàntyakùaõapràptàþ kùityàdayo 'ïkuramàrabhante / teùàü tåpasarpaõapratyayava÷àtparasparasamavadhànam / na caikasmàdeva kàraõàtkàryasiddheþ kimanyaiþ kàraõairiti vàcyam / kàraõacakrànantaraü kàryotpàdàt siddhamityeva nàsti / na caiko 'pitatkàraõasamarthaü ityanya udàsata iti yuktam / nahi te prekùàvanto yenaivamàlocayeyurasmàsu samartha eko 'pi kàrye iti kçtaü naþ saünidhineti / kintåpasarpaõapratyayàdhãnaparasparasaünidhànotpàdà nànutpattuü nàpyasaünidhàtumã÷ate / tàü÷ca sarvànanapekùàn pratãtya kàryamapi na notpattumarhati / naca svamahimnà sarve kàryamutpàdayanto 'pi nànàkàryàõàmãsate tatraiva teùàü sàmarthyàt / na ca kàraõabhedàt kàryabhedaþ, sàmagryà ekatvàt / tadbhedasya ca kàryanànàtvahetutvàttathà dar÷anàt / tanna / yadyantyakùaõapràptà anapekùàþ svakàryopajanane, hantànena krameõa tataþ pårve tataþ pårve sarva evànapekùàstattatsvakàryopajanana iti kusålasthatvàvi÷eùe 'pi yena bãjakùaõena kusålasthena svakàryakùaõaparamparayàïkurotpattisamartho bãjakùaõo janayitavyaþ so 'napekùa eva bãjakùaõaþ svakàryopajanane evaü sarva eva tadanantarànantapavartino bãjakùaõa anapekùà iti kusålanihitabãja eva syàt kçtã kçùãvalaþ kçtamasya duþkhabahulena kçùikarmaõà / yena hi bãjakùaõena svakùaõaparamparayàïkuro janayitavyastasyànapekùàsau kùaõaparamparà kusåla evàïkuraü kariùyatãti / tasmàtparasparàpekùà evàntyà và madhyà và pårve và kùaõàþ kàryopajanana iti vaktavyam / yathàhuþ--'na ki¤cidekamekasmàtsàmagryàþ sarvasaübhavaþ'iti / taccedaü samavadhànaü kàraõànàü vinyàsabhedatatprayojanàbhij¤aprekùàvatpårvakaü dçùñamiti nàcetanàdbhavitumarhati / tadidamuktam--## itaretarahetutve 'pãtyarthaþ / uktamabhisaüdhimavidvàn paricodayati--## pariharati--## kimàkùepa utpàdanam, àho j¤àpanam / tatra na tàvat kàraõamanyathànupapadyamànaü kàryamutpàdayati, kintu svasàmarthyena / tasmàjj¤àpanaü vaktavyam / tathà ca j¤àpitasyànyadutpàdakaü vaktavyam / tacca sthirapakùe 'pi satyapi ca bhoktaryadhiùñhàtàraü cetanamantareõa na saübhavati kimaïga, punaþ kùaõikeùu bhàveùu / bhokturbhogenàpi kadàcidàkùipyeta saüghàtaþ, sa tu bhoktàpi nàstãti dårotsàritatvaü dar÷ayati--## api ca bahava upakàryopakàrakabhàvena sthitàþ kàryaü janayanti / naca kùaõikapakùa upakàryopakàrakabhàvo 'sti, bhàvasyopakàrànàspadatvàt / kùaõasyàbhedyatvàdanupakçtopakçtatvàsaübhavàt / kàlabhedena và tadupapattau kùaõikatvavyàghàtàt / tadidamàha--#<à÷rayà÷rayi÷ånyeùu ceti / athàyamabhipràya iti /># yadà hi pratyayopanibandhaþ pratãtyasamutpàdo bhavettadà cetano 'dhiùñhàtàpekùetàpi, na tu pratyayopanibandhano 'pi tu hetåpanibandhanaþ / tathàca kçtamadhiùñhàtrà / hetuþ svabhàvata eva kàryasaüghàtaü kariùyati kevala iti bhàvaþ / astu tàvadyathà kevalàddhetoþ kàryaü nopajàyata iti, anyonyà÷rayaprasaïgo 'smin pakùa ityà÷ayavànàha-#<-kathaü tameveti /># saüprati pratyayopanibandhanaü pratãtyasamutpàdamàstàya codayati--## asthirà api hi bhàvàþ sadà saühatà evodayante vyante ca / na punaratistato 'vasthitàþ kenacit pu¤jãkriyante / tathà ca kçtamatra saühantrà cetaneneti bhàvaþ / ##iti parasparà÷rayaü nivartayati / tadetadvikalpya dåùayati--## sa khalu saüghàtasaütativarti dharmàdharmàhvayaþ saüskàrasaütàno yathàyathaü sukhaduþkhe janayannàgantukaü ka¤canànàsàdya svata eva janayet, àsàdya và / anàsàdyajanane sadaiva sukhaduþkhe janayet, samarthasyànapekùasyàkùepàyogàt / àsàdya janane tadàsàdanakàraõaü prekùàvànabhyupeyaþ / tathàca na pratyayopanibandhanaþ pratãtyasamutpàdaþ / tasmàdanenàgantukànapekùasya saüdhàtasaütànasyaiva sadç÷ajanane visadç÷ajanane và svabhàva àstheyaþ / tathà ca bhàùyoktaü dåùaõamiti / ## apràptabhogo hi bhogàrthã bhogamàptukàmastatsàdhane pravartata iti pratyàtmasiddham / seyaü pravçttirbhogàdanyasmin sthire bhoktari bhogatatsàdhanasamayavyàpini kalpyate nàsthire / naca bhogàdananyasmin / nahi bhogo bhogàya kalpate nàpyanyo bhogàyànyasya / evaü mokùe 'pi draùñavyam / tatra bubhukùumumukùå cet sthiràvàsthãyeyàtàü tadàbhyupetahànam, asthairyà và pravçttiprasaïga ityarthaþ / ## bhoktrabhàvena pravçttyanupapatteþ kartrabhàvaþ / tataþ karmabhàvàtsaüghàtàsiddhirityarthaþ //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.20 ## pårvasåtreõa saügatimasyàha--## hetåpanibandhanaü pratãtyasamutpadamabhyupetya pratyayopanibandhanaþ pratãtyasamutpàdo dåùitaþ / saüprati hetåpanibandhanamapi taü dåùayatãtyarthaþ / dåùaõamàha--## na tàvadvai÷eùikavannirodhakàraõasàünidhyaü nirudhyamànatà svãkriyate vainà÷ikairakàraõaü vinà÷amabhyupagacchadbhistasyàniùñhatvàd / tasmàdvinà÷agrastasvamaciraniruddhatvaü nirudhyamànatvaü vaktavyam / niruddhatvaü ca ciraniruddhatvaü vivakùitaü, tathà cobhayorapyabhàvagrastatvàddhetutvànupapattiþ / ÷aïkate--## kàraõasya hi kàryotpàdàt pràkkàlasattàr'thavatã na kàryakàlà, tadà kàryasya siddhatvena tatsidydharthàyàþ sattàyà anupayogàditi bhàvaþ / tadetallokadçùñyà dåùayati--## bhåtvà vyàpçtya bhàvàþ pràyeõa hi kàryaü kurvanto loke dç÷yante / tathà ca sthiratvam, itarathà tu lokavirodha iti / punaþ ÷aïkate--## yathàhuþ--'bhåtiryeùàü kriyà saiva kàrakaü saiva cocyate 'iti / bhavatyevaü vyàpàravattà tathàpi kùaõikasya na kàraõatvamityàha--##kùaõikasya kàraõabhàvaþ / mçtsuvarõakàraõà hi ghañàdaya÷ca råcakàdaya÷ca mçtsuvarõàtmàno 'nubhåyante / yadi ca na kàryasamaye kàraõaü sat kathaü teùàü tadàtmanànubhavaþ / naca kàraõasàdç÷yaü kàryasya na tu tàdàtmyamiti vàcyam / asati kasyacidråpasyànugame sàdç÷yasyàpyanupapatteþ / anugame và tadeva kàraõaü, tathà ca tasya kàryatàdàtmyamiti siddhimakùaõikatvamityarthaþ / sarvathà vailakùaõye tu hetuphalabhàvastantughañàdàvapi pràpta ityatiprasaïga ityàha--## naca tadbhàvabhàvo niyàmakaþ, tasyaikasmin kùaõe '÷akyagrahatvàt, sàmànyasya càkàraõatvàt / kàraõatve và kùaõikatvahànerasmatpakùapàtaprasaïgàcceti bhàvaþ / api cotpàdanirodhayorvikalpatraye 'pi vastunaþ ÷à÷vatatvaprasaïga ityàha--## paryàyatvàpàdane 'pi nityatvàpàdanaü mantavyam / ## saüsarge 'pyasatà saüsargànupapatteþ / sattvàbhyupagame ÷à÷vatatvamityapi draùñavyam / ÷eùaü nigadavyàkhyàtam //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.21 ## nãlàbhàvasya hi cittasya nãlàdàlambanapratyayànnãlàkàratà / samanantarapratyayàtpårvavij¤ànàdbodharåpatà / cakùuùo 'dhipatipratyayàdråpagrahaõapratiniyamaþ / àlokàtsahakàripratyayàdhetoþ spaùñàrthatà / evaü sukhàdãnàmapi caittànàü cittàbhinnahetujànàü catvàryetànyeva kàraõàni / seyaü pratij¤à caturvidhàn hetån pratãtya cittacaittà utpadyanta ityabhàvakàraõatva uparudhyeta / ## utpattirutpadyamànàdbhàvàdabhinnà, tathà ca kùaõikatvahàniriti pratij¤àhàniþ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.22 ## bhàvapratãpà saükhyà buddhiþ pratisaükhyà, tayà nirodhaþ pratisaükhyànirodhaþ / santamimamasantaü karomãtyevamàkàratà ca buddherbhàvapratãpatvam / etenàpratisaükhyànirodho 'pi vyàkhyàtaþ / saütànagocaro và nirodhaþ, saütànikùaõagocaro và / na tàvatsaütànasya nirodhaþ saübhavati / hetuphalabhàvena hi vyavasthitàþ saütànina evodayavyayadharmàõaþ saütànàþ / tatra yo 'sàvantyaþ saütànã, yannirodhàtsaütànocchedena bhavitavyam, sa kiü phalaü ki¤cidàrabhate na và / àrabhate cet, nàntyaþ / tathà ca na saütànocchedaþ / anàrambhe tu bhavedantyaþ saþ, kintu syàdasan, arthakriyàkàritàyàþ sattàlakùaõasya virahàt / tadasatve tajjanakamapyasajjanakatvenàsadityanena krameõàsantaþ sarva eva saütànina iti tatsaütàno nitaràmasanniti kasya pratisaükhyayà nirodhaþ / naca sabhàgànàü saütàninàü hetuphalabhàvaþ saütànaþ, tasya visabhàgotpàdo nirodhaþ, visabhàgotpàdaka eva ca kùaõaþ saütànasyàntyaþ / tathàsati råpavij¤ànapravàhe rasàdivij¤ànotpattau saütànocchedaprasaïgaþ / katha¤citsàråpye và visabhàge 'pyantataþ sattayà tadastãti na saütànocchedaþ / tadanenàbhisaüdhinàha--##pratisaükhyàpratisaükhyànirodhau / atra tàvadutpannamàtràpravçttasya bhàvasya na pratisaükhyànirodhaþ saübhavati, tasya puruùaprayatnàpekùàbhàvàdityastyeva dåùaõaü, tathàpi doùàntaramubhayasminnapi nirodho bråte--## yato niranvayo vinà÷o na saübhavatyato niråpàkhyo 'pi na saübhavati, tenaivànvayinà råpeõa bhàvasya naùñasyàpyupàkhyeyatvàt / niranvayavinà÷àbhàve hetumàha--## yadyadanvayiråpaü tattatparamàrthasadbhàvaþ / avasthàstu vi÷eùàkhyà upajanàpàyadharmàõaþ, tàsàü sarvasàmanirvacanãyatayà svato na paramàrthasattvam / anvayyeva tu råpaü tàsàü tattvam / tasya ca sarvatra pratyabhij¤àyamànatvànna vinà÷a ityavasthàvato 'vinà÷ànnàvasthànàü niranvayo vinà÷a iti / tàsàü tattvasyànvayinaþ sarvatràvicchedàt / syàdetat / mçtpiõóamçdghañamçtkapàlàdiùu sarvatra mçttattvapratyabhij¤ànàdbhavatvevam / taptopalatalapatitanaùñasya tådabindoþ kimasti råpamanvayi pratyabhij¤àyamànaü, yenàsya na niranvayo nà÷aþ syàdityata àha--## atràpi tattoyaü tejasà màrtaõóamaõóalamambudatvàya nãyata ityanumeyaü, mçdàdãnàmanvayinàmavicchedadar÷anàt / ÷akyaü tatra vaktum 'udabindau ca sindhau ca toyabhàvona bhidyate / vinaùñe 'pi tato bindàvasti tasyànvayo 'mbudhau // 'tasmànna ka÷cidapi niranvayo nà÷a iti siddham //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.23 ## parikaraþ sàmagrã samyagj¤ànasya yamaniyamàdiþ ÷ravaõamananàdi÷ca / màrgàþ kùaõikanairàtmyàdibhàvanàþ / atirohitamanyat //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.24 #<àkà÷e càvi÷eùàt | BBs_2,2.24 |># etadvyàcaùñe--## vedapràmàõye vipratipannànapi prati÷abdaguõànumeyatvamàkà÷asya vaktavyam / tathàhi--jàtimattvena sàmànyavi÷eùasamavàyebhyo vibhaktasya ÷abdasyàspar÷atve sati bàhyaikendriyagràhyatvena gandhàdivadguõatvamanumitam / nàyamàtmaguõo bàhyendrigocaratvàt / ata eva na manoguõaþ, tadguõànàmapratyakùatvàt / na pçthivyàdiguõaþ, tadguõagandhàdisàhacaryànupalabdheþ / tasmàdguõo bhåtvà gandhàdivadasàdhàraõendriyagràhyo yadravyamanumàpayati tadàkà÷aü pa¤camaü bhåtaü vastviti / ## ## niùedhyaniùedhàdhikaraõaniråpaõàdhãnaniråpaõo niùedho nàsatyadhikaraõaniråpaõe ÷akyo niråpayitum / taccàvaraõàbhàvàdhikaraõamàkà÷aü vastviti / atirohitàrthamanyat //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.25 ## vibhajate--## yastu satyapyetasminnupalabdhçsmartroranyatve 'pi samànàyàü saütatau kàryakàraõabhàvàt smçtirupapatsyata iti manyamàno na parituùyati taü prati pratyabhij¤àsamàj¤àtapratyakùavirodhamàha--## tato 'hamadràkùãditi pratãyàt, ahaü smaràmyanyastvadràkùãdityarthaþ / pratyabhij¤àpratyakùavirodhaprapa¤caståttaraþ / #<à janmanaþ à cottamàducchvàsàt /># àmaraõàdityarthaþ / naca sàdç÷yanibandhanaü pratyabhij¤ànaü, pårvàparakùaõadar÷ina ekasyàbhàve tadupapatteþ / ÷aïkate--## ayamarthaþ--vikalpapratyayo 'yaü, vikalpa÷ca svàkàraü bàhyatayàdhyavasyati, na tu tattvataþ pårvàparau kùaõau tayoþ sàdç÷yaü và gçhõàti / tatkathamekasyànekadar÷inaþ sthirasya prasaïga iti / niràkaroti--## nànàpadàrthasaübhinnavàkyàrthàbhàsastàvadayaü vikalpaþ prathate tatraite nànàpadàrthà na prathanta iti bruvàõaþ svasaüvedanaü bàdheta / na caikasya j¤ànasya nànàkàratvaü saübhavati, ekatvavirodhàt / naca tàvantyeva j¤ànànãti yuktaü, tathàsati pratyàkàraü j¤ànànàü samàptesteùàü ca parasparavàrtàj¤ànàbhàvànnànetyeva na syàt / tasmàt pårvàparakùaõatatsàdç÷yagocaratvaü j¤ànasya vaktavyam / na caitatpårvàparakùaõàvasthàyinamekaü j¤àtàraü vineti kùaõabhaïgabhaïgaprasaïgaþ / yadyucyeta astyetasmin vikalpe tenedaü sadç÷amiti padadvayaprayogo na tviha tattedantàspadau padàrthau tayo÷ca sàdç÷yamiti vivakùitam, api tvevamàkàratà j¤ànasya kalpiteti, tatràha--## ekàdhikaraõavipratiùiddhadharmadvayàbhyupagamo vivàdaþ / tatraikaþ svapakùaü sàdhayatyanya÷ca tatsàdhanaü dåùayati / na caitatsarvamasati vikalpànàü bàhyàlambanatve 'sati ca lokaprasiddhapadàrthakatve bhavitumarhati / j¤ànàkàratve hi vikalpapratibhàsinàü nityatvànityatvàdãnàmekàrthaviùayatvàbhàvàt j¤ànànàü ca dharmiõàü bhedànna virodhaþ / nahyàtmanityatvaü buddhyanityatvaü ca bruvàõau vipratipadyate / na càlaukikàrthenànitya÷abdenàtmani vibhutvaü vivakùitvànitya÷abdaü prayu¤jàno laukikàrthaü nitya÷abdamàtmani prayu¤jànena vipratipadyate / tasmàdanena svapakùaü pratitiùñhàpayiùatà parapakùasàdhanaü ca niràcikãrùatà vikalpànàü lokasiddhapadàrthakatà bàhyalambanatà ca vaktavyà / yadyucyeta dvividho hi vikalpànàü viùayo gràhya÷càdhyavaseya÷ca / tatra svàkàro gràhyo 'dhyavaseyastu bàhyaþ / tathàca pakùapratipakùaparigrahalakùaõà vipratipattiþ prasiddhapadàrthakatvaü copapadyata ityata àha--## ayamabhisaüdhiþ--keyamadhyavaseyatà bàhyasya / yadi gràhyatà na dvaividhyam / athànyà socyatàü, nanåktà taireva svapratibhàse 'narther'thàdhyavasàyena pravçttiriti / atha vikalpàkàrasya ko 'yamadhyavasàyaþ / kiü karaõamàho yojanamutàropa iti / na tàvat karaõam / nahyanyadanyat kartuü ÷akyam / nahi jàtu sahasramapi ÷ilpino ghañaü pañayitumã÷ate / na càntaraü bàhyena yojayitum / api ca tathàsati yukta iti pratyayaþ syàt / na càsti / àropo 'pi kiü gçhyamàõe bàhye utàgçhyamàõe / yadi gçhyamàõe tadà kiü vikalpenàho tatsamayajenàvikalpakena / na tàvadvikalpo 'bhilàpasaüsargayogyagocaro '÷akyàbhilàpasamayaü svalakùaõaü de÷akàlànanugataü gocarayitumarhati / yathàhuþ--'a÷akyasamayo hyàtmà sukhàdãnàmananyabhàk / teùàmataþ svasaüvittirnàbhijalpànuùaïgiõã // 'iti / na ca tatsamayabhàvinà nirvikalpakena gçhyamàõe bàhye vikalpenàgçhãte tatra vikalpaþ svàkàramàropayitumarhati / na hi rajataj¤ànàpratibhàsini purovartini vastuni rajataj¤ànena ÷akyaü rajatamàropayitum / agçhyamàõe tu bàhye svàkàra ityeva syànna bàhya iti / tathà ca nàropaõam / api càyaü vikalpaþ svasaüvedanaü santaü vikalpaü kiü vastusantaü svàkàraü gçhãtvà pa÷càdbàhyamàropayati, atha yadà svàkàraü gçhõàti tadaivàropayati / na tàvat kùaõikatayà kramavirahiõo j¤ànasya kramavartinã grahaõàropaõe kalpete / tasmàdyadaiva svàkàramanarthaü gçhõàti tadaivàrthamàropayatãti vaktavyam / na caitadyujyate / svàkàro hi svasaüvedanapratyakùatayàtivi÷adaþ / bàhyaü càropyamàõamavi÷adaü sattato 'nyadeva syànna tu svàkàraþ samàropitaþ / na ca bhedàgrahamàtreõa samàropàbhidhànaü, vai÷adyàvai÷adyaråpatayà bhedagrahasyoktatvàt / api càgçhyamàõe cedbàhye 'bàhyàtsvalakùaõàdbhedàgrahaõena tadabhimukhã pravçttiþ, hanta tarhi trailokyata evànena na bhedo gçhãta iti yatra kvacana pravartetàvi÷eùàt / etena j¤ànàkàrasyaivàlokasyàpi bàhyatvasamàropaþ pratyuktaþ / tasmàtsuùñhåktaü 'tato 'nyaducyamànaü bahupralàpitvamàtmanaþ khyàpayet'iti / api ca sàdç÷yanibandhanaþ saüvyavahàrastenedaü sadç÷amityevamàkàrabuddhinibandhano bhavenna tu tadevedamityàkàrabuddhinibandhana ityàha--na## nanu jvàlàdiùu sàdç÷yàdasatyàmapi sàdç÷yabuddhau tadbhàvàvagamanibandhanaþ saüvyahàro dç÷yate yathà tathehàpi bhaviùyatãti pårvàparitoùeõàha--## tathàhi--vividhajanasaükãrõagopureõa puraü nivi÷amànaü naràntarebhya àtmanirdhàraõàyàsàdhàraõaü cihnaü vidadhatamupahasanti pà÷upataü pçthagjanà iti //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.4.26 ## asthiràt kàrayotpattimicchanto vainà÷ikà arthàdabhàvàdeva bhàvotpattimàhuþ / uktametadadhastàt / nirapekùàt kàryotpattau puruùakarmavaiyarthyam / sàpekùatàyàü ca kùaõasyàbhedyatvenopakçtatvànupapatteþ, anupakàriõi càpekùàbhàvàdakùaõikatvaprasaïgaþ / sàpekùatvànapekùatvayo÷cànyataraniùedhasyànyataravidhànanàntarãyakatvena prakàràntaràbhàvànnàsthiràdbhàvàdbhàvotpattiriti kùaõikapakùer'thàdabhàvàdbhàvotpattiriti pari÷iùyata ityarthaþ / na kevalamarthàdàpadyate, dar÷ayanti ca--## etadvibhajate--## kilakàro 'nicchàyàm / ## ayamabhisaüdhiþ--kåñastho hi kàryajananasvabhàvo và syàdatatsvabhàvo và / sa cetkàryajananasvabhàvastato yàvadanena kàryaü kartavyaü tàvatsahasaiva kuryàt / samarthasya kùepàyogàt / atatsvabhàve tu na kadàcidapi kuryàt / yadyucyeta samartho 'pi kramavatsahakàrisacivaþ krameõa kàryàõi karotãti / tadayuktam / vikalpàsahatvàt / kimasya sahakàriõaþ ka¤cidupakàramàdadhati na và / anàdhàne 'nupakàritayà sahakàriõo nàpekùeran / àdhàne 'pi bhinnamabhinnaü vopakàramàdadhyuþ / abhede tadevàbhihitamiti kauñasthyaü vyàhanyeta / bhede tåpakàrasya tasmin sati kàryasya bhàvàdasati càbhàvàtsatyapi kåñasthe kàryànutpàdàdanvayavyatirekàbhyàmupakàra eva kàryakàrã na bhàva iti nàrthakriyàkàrã bhàvaþ / taduktam-'varùàtapàbhyàü kiü vyomna÷carmaõyasti tayoþ phalam / carmopama÷cetso 'nityaþ svatulya÷cedasatphalaþ // 'iti / tathà càki¤citkaràdapi cet kåñasthàtkàryaü jàyeta, sarvaü sarvasmàjjàyeteti såktam / upasaüharati-## ## nàbhàvàt kàryotpattiþ / kasmàt / adçùñatvàt / nahi ÷a÷aviùàõàdaïguràdãnàü kàryàõàmutpattirdç÷yate / yadi tvabhàvàdbhàvotpattiþ syàttato 'bhàvatvàvi÷eùàt ÷a÷aviùàõàdibhyo 'pyaïgurotpattiþ / nahyabhàvo vi÷iùyate / vi÷eùaõayoge và so 'pi bhàvaþ syànna niråpàkhya ityarthaþ / vi÷eùaõayogamabhàvasyàbhyupetyàha-## api ca yadyenànanvitaü na tattasya vikàraþ, yathà ghaña÷aràvoda¤cànàdayo hemnànanvità na hemavikàraþ / ananvità÷caite vikàrà abhàvena / tasmànnàbhàvavikàraþ / bhàvavikàrastu te, bhàvasya tenànvitatvàdityàha-## abhàvakàraõavàdino vacanamanubhàùya dåùayati-## sthiro 'pi bhàvaþ kramavatsahakàrisamavadhànàt krameõa kàryàõi karoti / na cànupakàrakàþ sahakàriõaþ / sa càsya sahakàribhiràdhãyamànà upakàro na bhinno nàpyabhinnaþ / kintvanirvàcya eva / anirvàcyàcca kàryamapyanirvàcyameva jàyate / na caitàvatà sthirasyàkàraõatvaü, tadupàdànatvàtkàryasya, rajjåpàdànatvamiva bhujaïgasyetyuktam / tathà ca ÷rutiþ-'mçttiketyeva satyam'iti / apica ye 'pi sarvato vilakùaõàni svalakùaõàni vastusantyàsthiùata, teùàmapi kimiti bãjajàtãyebhyo 'ïkurajàtãyànyeva jàyante kàryàõi, natu kramelakajàtãyàni / nahi bãjàdbãjàntarasya và kramelakasya vàtyantavailakùaõye ka÷cidvi÷eùaþ / naca bãjàïguratve sàmànye paramàrthasatã, yenaitayorbhàvikaþ kàryakàraõabhàvo bhavet / tasmàtkàlpanikàdeva svalakùaõopàdànàdbãjajàtãyàttathàvidhasyaivàïgurajàtãyasyotpattiniyama àstheyaþ / anyathà kàryahetukànumànocchedaprasaïgaþ / diïmàtrasya såcitam / prapa¤castu brahmatatvasamãkùànyàyakaõikayoþ kçta iti neha pratanyate vistarabhayàt //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.27 ## bhàùyamasya sugamam //27// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.28 ## pårvàdhikaraõasaügatimàha--## bàhyàrthavàdibhyo vij¤ànamatravàdinàü sugatàbhipretatayà vi÷eùamàha-## atha pramàtà pramàõaü prameyaü pramitiriti hi catasçùu vidhàsu tatvaparisamàptiràsàmanyatamàbhàve 'pi tattvasyàvyavasthànàt / tasmàdanena vij¤ànaskandhamàtraü tattvaü vyavasthàpayatà catasro vidhà eùitavyàþ, tathàca na vij¤ànaskandhamàtraü tattvam / nahyasti saübhavo vij¤ànamàtraü catasro vidhà÷cetyata àha--## yadyapyanubhavànnànyo 'nubhàvyo 'nubhavitànubhavanaü, tathàpi buddhyàråóhena buddhiparikalpitenàntastha evaiùa pramàõaprameyaphalavyavahàraþ pramàtçvyavahàra÷cetyapi draùñavyam / na pàramàrthika ityarthaþ / evaü ca siddhasàdhanam / na hi brahmavàdino nãlàdyàkàràü vittimabhyupagacchanti, kintvanirvacanãyaü nãlàdãti / tathàhi-svaråpaü vij¤ànasyàsatyàkàrayuktaü prameyaü prameyaprakà÷anaü pramàõaphalaü, tatprakà÷ana÷aktiþ pramàõam / bàhyavàdinorapi vaibhàùikasautràntikayoþ kàlpanika eva pramàõaphalavyavahàro 'bhimata ityàha--## bhinnàdhikaraõatve hi pramàõaphalayostadbhàvo na syàt / nahi khadiragocare para÷au palà÷e dvaidhãbhàvo bhavati / tasmàdanayoraikàdhikaraõyaü vaktavyam / kathaü ca tadbhavati / yadi j¤ànasthe eva pramàõaphale bhavataþ / na ca j¤ànaü svalakùaõamanaü÷amaü÷àbhyàü vastusadbhyàü yujyate / tadeva j¤ànamaj¤ànavyàvçttikalpitaj¤ànatvàü÷aü phalam / a÷aktivyàvçttiparikalpitàtmànàtmaprakà÷ana÷aktyaü÷aü pramàõam / prameyaü tvasya bàhyameva / evaü sautràntikasamaye 'pi / j¤ànasyàrthasàråpyamanãlàkàravyàvçttyà kalpitanãlàkàratvaü pramàõaü vyavasthàpanahetutvàt / aj¤ànavyàvçttikalpitaü ca j¤ànatvaü phalaü vyavasthàpyatvàt / tathà càhuþ--'nahi vittisattaiva tadvedanà yuktà, tasyàþ sarvatràvi÷eùàt / tàü tu sàråpyamàvi÷atsaråpayattadghañayet'iti / pra÷napårvakaü bàhyàrthàbhàva upapattãràha--## sa hi vij¤ànàlambanatvàbhimato bàhyor'thaþ paramàõustàvanna saübhavati / ekasthålanãlàbhàsaü hi j¤ànaü na paramasåkùmaparamàõvàbhàsam / na cànyàbhàsamanyagocaraü bhavitumarhati / atiprasaïgena sarvagocaratayà sarvasarvaj¤atvaprasaïgàt / na ca pratibhàsadharmaþ sthaulyamiti yuktam / vikalpàsahatvàt / kimayaü pratibhàsasya j¤ànasya dharma uta pratibhàsanakàler'thasya dharmaþ / yadi pårvaþ kalpaþ, addhà, tathàsati hi svàü÷àlambanameva vij¤ànamabhyupetaü bhavati / evaü ca kaþ pratikålãbhavatyanukålamàcarati / dvitãya iti cet / tathà hi--råpaparimàõava eva nirantaramutpannà ekavij¤ànopàrohiõaþ sthaulyam / na càtra kasyacidbhràntatà / nahi na te råpaparamàõavaþ / naca na nirantaramutpannàþ / na caikavij¤ànànupàrohiõaþ / tena mà bhånnãlatvàdivatparamàõudharmaþ, pratyekaü paramàõuùvabhàvàt / pratibhàsada÷àpannànàü tu teùàü bhaviùyati bahutvàdivatsàüvçtaü sthaulyam / yathàhuþ--'grahe 'nekasya caikena ki¤cidråpaü hi gçhyate / sàüvçtaü pratibhàsasthaü tadekàtmanyasaübhavàt //1// naca taddar÷anaü bhràntaü nànàvastugrahàdyataþ / sàüvçtaü grahaõaü nànyanna ca vastugraho bhramaþ //2// 'iti / tanna / nairantaryàvabhàsasya bhràntatvàt / gandharasaspar÷aparamàõvantarità hi te råpaparamàõavo na nirantaràþ tasmàdàràtsàntareùu vçkùeùvekadhanavanapratyayavadeùa sthålapratyayaþ paramàõuùu sàntareùu bhrànta eveti pa÷yàmaþ / tasmàt kalpanàùoóhatve 'pi bhràntatvàdghañàdipratyayasya pãta÷aïkhàdij¤ànavanna pratyakùatà paramàõugocaratvàbhyupagame / tadidamuktam,## ##vayavinaþ / teùàmabhede paramàõubhyaþ paramàõava eva / tatra coktaü dåùaõam / bhede tu gavà÷vasyevàtyantavailakùaõyamiti na tàdàtmyam / samavàya÷ca niràkçta iti / evaü bhedàbhedavikalpena jàtiguõakarmàdãnapi pratyàcakùãta / tasmàdyadyatpratibhàsate tasya sarvasya vicàràsahatvàt, apratibhàsamànasadbhàve ca pramàõàbhàvànna bàhyàlambanàþ pratyayà iti / api ca na tàvadvij¤ànamindriyavannilãnamarthaü pratyakùayitumarhati / nahi yathendriyamarthaviùayaü j¤ànaü janayatyevaü vij¤ànamaparaü vij¤ànaü janayitumarhati / tatràpi samànatvàdanuyogasyànavasthàprasaïgàt / na càrthàdhàraü pràkañyalakùaõaü phalamàdhàtumutsahate / atãtànàgateùu tadasaübhavàt / nahyasti saübhavo 'pratyutpanno dharmã dharmà÷càsya pratyutpannà iti / tasmàjj¤ànasvaråpapratyakùataivàrthapratyakùatàbhyupeyà / taccànàkàraü sadàjànato bhedàbhàvàt kathamarthabhedaü vyavasthàpayediti tadbhedavyavasthàpanàyàkàrabhedo 'syaiùitavyaþ / taduktam--'na hi vittisattaiva tadvedanà yuktà, tasyàþ sarvatràvi÷eùàt / tàü tu sàråpyamàvi÷atsaråpayattadghañayet'iti / eka÷càyamàkàro 'nubhåyate / sa cedvij¤ànasya nàrthasadbhàve ki¤cana pramàõamastãtyàha--## yadyena saha niyatasahopalambhanaü tattato na bhidyate, yathaikasmàccandramaso dvitãya÷candramàþ / niyatasahopalambhana÷càrtho j¤àneneti vyàpakaviruddhopalabdhiþ / niùedhyo hi bhedaþ sahopalambhàniyamena vyàpto yathà bhinnàva÷vinau nàva÷yaü sahopalabhyete kadàcidabhràpidhàne 'nyatarasyaikasyopalabdheþ / so 'yamiha bhedavyàpakàniyamaviråddho niyama upalabhyamànastadvyàpyaü bhedaü nivartayatãti / taduktam--'sahopalambaniyamàdabhedo nãlataddhiyoþ / bheda÷ca bhràntivij¤ànairddç÷yatendàvivàdvaye // 'iti / ## yo yaþ pratyayaþ sa sarvo bàhyànàvambanaþ, yathà svapnamàyàdipratyayaþ, tathà caiùa vivàdàdhyàsitaþ pratyaya iti svabhàvahetuþ / bàhyànàlambanatà hi pratyayatvamàtrànubandhinã vçkùateva ÷iü÷apàtvamàtrànubandhinãti tanmàtrànubandhini niràlambanatve sàdhye bhavati pratyayatvaü svabhàvahetuþ / atràntare sautràntika÷codayati--##nãlamidaü pãtamityàdi## sa hi mene ye yasmin satyapi kàdàcitkàste sarve tadatiriktahetusàpekùàþ, yathàvivakùatyajigamiùati mayi vacanagamanapratibhàsàþ pratyayà÷cetanasaütànàntarasàpekùàþ / tathà ca vivàdàdhyàsitàþ satyapyàlayavij¤ànasaütàne ùaóapi pravçttipratyayà iti svabhàvahetuþ / ya÷càsàvàlayavij¤ànasaütànàtiriktaþ kàdàcitkapravçttij¤ànabhedahetuþ sa bàhyor'thaü iti / vàsanàparipàkapratyayakàdàcitkatvàt kadàcidutpàda iti cet / nanvekasaütatipatitànàmàlayavij¤ànànàü tatpravçttivij¤ànajanana÷aktirvàsanà, tasyà÷ca svakàryopajanaü pratyàbhimukhyaü paripàkastasya ca pratyayaþ svasaütànavartã pårvakùaõaþ saütànàntaràpekùànabhyupagamàt, tathàca sarve 'pyàlayasaütànapatitàþ paripàkahetavo bhaveyuþ / na và ka÷cidapi, àlayasaütànapàtitvàvi÷eùàt / kùaõabhedàcchaktibhedastasya ca kàdàcitkatvàtkàryakàdàcitkatvamiti cet / nanvevamekasyaiva nãlaj¤ànopajanasàmarthyaü tatprabodhasàmarthyaü ceti kùaõàntarasyaitanna syàt / sattve và kathaü kùaõabhedàtsàmarthyabheda ityàlayasaütànavartinaþ sarve samarthà iti samarthahetusadbhàve kàryakùepànupapatteþ / svasaütànamàtràdhãnatve niùedhyasya kàdàcitkatvasya viruddhaü sadàtanatvaü tasyopalabdhyà kàdàcitkatvaü nivartamànaü hetvantaràpekùatve vyavatiùñhata iti pratibandhasiddhiþ / naca j¤ànasaütànàntaranibandhanatvaü sarveùàmiùyate pravçttivij¤ànànàü vij¤ànavàdibhirapi tu kasyacideva vicchinnagamanavacanapratibhàsasya pravçttivij¤ànasya / api ca sattvàntarasaütànanimittatve tasyàpi sadà saünidhànànna kàdàcitkatvaü syàt / na hi sattvàntarasaütànasya de÷ataþ kàlato và viprakarùasaübhavaþ / vij¤ànavàde vij¤ànàtiriktade÷ànàbhyupagamàdamårtatvàcca vij¤ànànàmade÷àtmakatvàtsaüsàrasyàdimatvàprasaïgenàpårvasattvapràdurbhàvànabhyupagamàcca na kàlato 'pi viprakarùasaübhavaþ / tasmàdasati bàhyer'the pratyayavaicitryànupapatterastyànumàniko bàhyàrtha iti sautràntikàþ pratipedire, tànniràkaroti--##vij¤ànavàdã / idamatràkåtam--svasaütànamàtraprabhavatve 'pi pratyayakàdàcitkatvopapattau saüdigdhavipakùavyàvçttikatvena heturanaikàntikaþ / tathàhi--bàhyanimittakatve 'pi kathaü kadàcit nãlasaüvedanaü kadàcit pãtasaüvedanam / bàhyanãlapãtasaünidhànàsaünidhànàbhyàmiti cet / atha pãtasaünidhàne 'pi kimiti nãlaj¤ànaü na bhavati, pãtaj¤ànaü bhavati / tatra tasya sàmarthyàdasàmarthyàccetarasminniti cet / kutaþ punarayaü sàmarthyàsàmarthyabhedaþ / hetubhedàditi cet / evaü tarhi kùaõànàmapi svakàraõabhedanibandhaþ ÷aktibhedo bhaviùyati / saütànino hi kùaõàþ kàryabhedahetavaste ca pratikàryaü bhidyante ca / na ca saütàno nàma ka÷cideka utpàdakaþ kùaõànàü yadabhedàt kùaõà na bhidyeran / nanåktaü na kùaõabhedàbhedàbhyàü ÷aktibhedàbhedau, bhinnànàmapi kùaõànàmekasàmarthyopalabdheþ / anyathaika eva kùaõe nãlaj¤ànajananasàmarthyaü iti na bhåyo nãlaj¤ànàni jàyeran / tatsamarthasyàtãtatvàt, kùaõàntaràõàü càsàmarthyàt / tasmàt kùaõabhede 'pi na sàmarthyabhedaþ, saütànabhede tu sàmarthyaü bhidyata iti / tanna / yadi bhinnànàü saütànànàü naikaü sàmarthyaü, hanta tarhi nãlasaütànànàmapi mitho bhinnànàü naikamasti nãlàkàràdhànasàmarthyamiti saünidhàne 'pi nãlasaütànàntarasya na nãlaj¤ànamupajàyeta / tasmàtsaütànàntaràõàmiva kùaõàntaràõàmapi svakàraõabhedàdhãnopajanànàü keùà¤cideva sàmarthyabhedaþ keùà¤cinneti vaktavyam / tathà caikàlayaj¤ànasaütànapatiteùu kasyacideva j¤ànakùaõasya sa tàdç÷aþ sàmarthyàti÷ayo vàsanàparanàmà svapratyayàsàditaþ / yato nãlàkàraü pravçttivij¤ànaü jàyate na pãtàkàram / kasyacittu sa tàdç÷o yataþ pãtàkàraü j¤ànaü na nãlàkàramiti vàsanàvaicitryàdeva svapratyayàsàditàjj¤ànavaicitryasiddherna tadatiriktàrthasadbhàve ki¤canàsti pramàõamiti pa÷yàmaþ / àlayavij¤ànasaütànapatitamevàsaüviditaü j¤ànaü vàsanà tadvaicitryànnãlàdyanubhavavaicitryaü, pårvanãlàdyanubhavavaicitryàcca vàsanàvaicitryamityanàditànayorvij¤ànavàsanayoþ / tasmànna parasparà÷rayadoùasaübhavo bãjàïkurasaütànavaditi / anvayavyatirekàbhyàmapi vàsanàvaicitryasyaiva j¤ànavaicitryahetutà nàrthavaicitryasyetyàha--## na khalvabhàvo bàhyasyàrthasyàdhyavasàtuü ÷akyate / sa hyupalambhàbhàvàdvàdhyavasãyeta, satyapyupalambhe tasya bàhyàviùayatvàdvà, satyapi bàhyaviùayatve bàhyàrthabàdhakapramàõasadbhàvàdvà / na tàvat sarvathopalambhàbhàva iti pra÷napårvakamàha--## nahi sphuñatare sarvajanãna upalambhe sati tadabhàvaþ ÷akyo vaktumityarthaþ / dvitãyaü pakùamavalambate--## niràkaroti--## upalabdhigràhiõà hi sàkùiõopalabdhirgçhyamàõà bàhyaviùayatvenaiva gçhyate nopalabdhimàtramityarthaþ / ##iti vakùyamàõopapattiparàmar÷aþ / tçtãyaü pakùamàlambate--## ## niràkaroti--## idamatràkåtam--ghañapañàdayo hi sthålà bhàsante na tu paramasåkùmàþ / tatredaü nànàdigde÷avyàpitvalakùaõaü sthaulyaü yadyapi j¤ànàkàratvenàvaraõànàvaraõalakùaõena viruddhadharmasaüsargeõa yujyate j¤ànopàdheranàvçtatvàdeva tathàpi tadde÷atvàtadde÷atvakampàkampatvaraktàraktatvalakùaõairviruddhadhamrasaüsargairasya nànàtvaü prasajyamànaü j¤ànàkàratve 'pi na ÷akyaü ÷akreõàpi vàrayitum / vyatirekàvyatirekavçttivikalpau ca paramàõoraü÷avattvaü copapàditàni vai÷eùikaparãkùàyàm / tasmàdbàhyàrthavanna j¤àne 'pi sthaulyasaübhavaþ / na ca tàvat paramàõvàbhàsamekaj¤ànam, ekasya nànàtmatvànupapatteþ / àkàràõàü và j¤ànatàdàtmyàdekatvaprasaïgàt / na ca yàvanta àkàràstàvantyeva j¤ànàni, tàvatàü j¤ànànàü mitho vàrtànabhij¤atayà sthålànubhavàbhàvaprasaïgàt / na ca tatpçùñhabhàvã samastaj¤ànàkàrasaükalanàtmaka ekaþ sthålavikalpo vijçmbhata iti sàüpratam / tasyàpi sàkàratayà sthaulyàyogàt / yathàha dharmakãrtiþ-'tasmànnàrthe na ca j¤àne sthålàbhàsastadàtmanaþ / ekatra pratiùiddhatvàdbahuùvapi na saübhavaþ // 'iti / tasmàdbhavatàpi j¤ànàkàraü sthaulyaü samarthayamànena##vàstheyau / tathà cedantàspadama÷akyaü j¤ànàdbhinnaü bàhyamapahnotumiti / yacca j¤ànasya pratyarthaü vyavasthàyai viùayasàråpyamàsthitaü, naitena viùayo 'pahnotuü ÷akyaþ, asatyarthe tatsàråpyasya tadvyavasthàyà÷cànupapatterityàha-## ya÷ca sahopalambhaniyama uktaþ so 'pi vikalpaü na sahate / yadi j¤ànàrthayoþ sàhityenopalambhastato viruddho heturnàbhedaü sàdhayitumarhati, sàhityasya tadviruddhabhedavyàptatvàdabhede tadanupapatteþ / athaikopalambhaniyamaþ / na ekatvasyàvàcakaþ saha÷abdaþ / api ca kimekatvenopalambha àho eka upalambho j¤ànàrthayoþ / na tàvadekatvenopalambha ityàha--## athaikopalambhaniyamaþ, tatràha--## yathà hi sarvaü càkùuùaü prabhàråpànuviddhaü buddhibodhyaü niyamena manujairupalabhyate, na caitàvatà ghañàdiråpaü prabhàtmakaü bhavati, kintu prabhopàyatvànniyamaþ, evamihàpyàtmasàkùikànubhavopàyatvàdarthasyaikopalambhaniyama iti / api ca yatraikavij¤ànagocarau ghañapañau tatràrthabhedaü vij¤ànabhedaü càdyavasyanti pratipattàraþ / na caitadekàtmye 'vakalpata ityàha--## tathàrthàbhede 'pi vij¤ànabhedadar÷anànna vij¤ànàtmakatvamarthasyetyàha-## api ca svaråpamàtraparyavasitaü j¤ànaü j¤ànàntaravàrtànabhij¤amiti yayorbhedaste dve na gçhãte iti bhedo 'pi tadgato na gçhãta iti / evaü kùaõika÷ånyànàtmatvàdayo 'pyanekapratij¤àhetudçùñàntaj¤ànabhedasàdhyàþ / evaü svamasàdhàraõamanyato vyàvçttaü lakùaõaü yasya tadapi yadvyàvartate yata÷ca vyàvartate tadanekaj¤ànasàdhyam / evaü sàmànyalakùaõamapi vidhiråpamanyàpoharåpaü vànekaj¤ànagamyam / evaü vàsyavàsakabhàvo 'nekaj¤ànasàdhyaþ / evamavidyopaplavava÷ena yatsadasaddharmatvaü yathà nãlamiti saddharmaþ, naraviùàõamityasaddharmaþ, amårtamiti sadasaddharmaþ / ÷akyaü hi ÷a÷aviùàõamamårtaü vaktum / ÷akyaü ca vij¤ànamamårtaü vaktum / yathoktam--'anàdivàsanodbhåtavikalpapariniùñhitaþ / ÷abdàrthastrividho dharmo bhàvàbhàvobhayà÷rayaþ // 'iti / evaü mokùapratij¤à ca yo mucyate yata÷ca mucyate yena mucyate tadanekaj¤ànasàdhyà / evaü vipratipannaü pratipàdayituü pratij¤eti yatpratipàdayati yena pratipàdayati ya÷ca puruùaþ pratipàdyate ya÷ca pratipàdayati tadanekaj¤ànasàdhyetyasatyekasminnanekàrthaj¤ànapratisaüdhàtari nopapadyate / tatsarvaü vij¤ànasya svàü÷àlambane 'nupapannamityàha--## api ca bhedà÷rayaþ karmaphalabhàvo nàbhinne j¤àne bhavitumarhati / no khalu chidà chidyate kintu dàru / nàpi pàkaþ pacyate 'pi tu taõóulàþ / tadihàpi na j¤ànaü svàü÷ena j¤eyamàtmani vçttivirodhàdapi tu tadatiriktor'thaþ, pàcyà iva taõóulàþ pàkàtiriktà iti / bhåmiracanàpårvakamàha-#<-ki¤cànyat / vij¤ànaü vij¤ànamityabhyupagaccheteti /># codayati#<-nanu vij¤ànasya svaråpavyatiriktagràhyatva iti /># ayamarthaþ--svaråpàdatiriktamarthaü cedvij¤ànaü gçhõàti tatastadapratyakùaü sannarthaü pratyakùayitumarhati / na hi cakùuriva tannilãnamarthe ka¤canàti÷ayamàdhatte, yenàrthamapratyakùaü satpratyakùayet / apitu tatpratyakùataivàrthapratyakùatà / yathàhuþ--'apratyakùopalambhasya nàrthadçùñiþ prasidhyati'iti / taccet j¤ànàntareõa pratãyeta tadapratãtaü nàrthaviùayaü j¤ànamaparokùayitumarhati / evaü tattadityanavasthà tasmàdanavasthàyà bibhyatà varaü svàtmani vçttiràsthità / apica yathà pradãpo na dãpàntaramapekùate, evaü j¤ànamapi na j¤ànàntaramapekùitumarhati samatvàditi / tadetatpariharati--## ayamarthaþ--satyamapratyakùasyopalambhasya nàrthadçùñiþ prasidhyati, na tåpalabdhàraü prati tatpratyakùatvàyopalambhàntaraü pràrthanãyam, apitu tasminnindriyàrthasaünikarùàdantaþ karaõavikàrabheda utpannamàtra eva prabhàturartha÷copalambha÷ca pratyakùau bhavataþ / artho hi nilãnasvabhàvaþ pramàtàraü prati svapratyakùatvàyàntaþkaraõavikàrabhedamanubhavamapekùate, anubhavastu jaóo 'pi svacchatayà caitanyabimbodgrahaõàya nànubhavàntaramapekùate, yenànavasthà bhavet / nahyasti saübhavo 'nubhava utpanna÷ca, na ca pramàtuþ pratyakùo bhavati, yathà nãlàdiþ / tasmàdyathà chettà chidayà chedyaü vçkùàdi vyàpnoti, na tu chidà chidàntareõa, nàpi chidaiva chetrã, kintu svata eva devadattàdiþ, yathà và paktà pàkyaü pàkena vyàpnoti nanu pàkaü pàkàntareõa, nàpi pàka eva paktà kintu svata eva devadettàdiþ, evaü pramàtà prameyaü nãlàdi pramayà vyàpnoti na tu pramàü pramàntareõa, nàpi pramaiva pramàtrã, kintu svata eva pramàyàþ pramàtà vyàpakaþ / na ca pramàtari kåñasthanityacaitanye pramàpekùàsaübhavo yataþ pramàtuþ pramàyàþ pramàtrantaràpekùàyàmanavasthà bhavet / tasmàt suùñhåktaü 'vij¤ànagrahaõamàtra eva vij¤ànasàkùiõaþ pramàtuþ kåñasthanityacaitanyasya grahaõàkàïkùànutpàdàt'iti / yaduktaü 'samatvàdavabhàsyàvabhàsakabhàvànupapatteþ'iti / tatràha- ## mà bhåt j¤ànayoþ sàmyena gràhyagràhakabhàvaþ / j¤àtçj¤ànayostu vaiùamyàdupapadyata eva / gràhyatvaü ca j¤ànasya na gràhakakriyàjanitaphala÷àlitayà yathà bàhyàrthasya, phale phalàntarànupapatteþ / yathàhuþ--'na saüvidaryate phalatvàt'iti / api tu pramàtàraü prati svataþsiddhaprakañatayà / gràhyo 'pyarthaþ pramàtàraü prati satyàü saüvidi prakañaþ saüvidapi prakañà / yathàhuranye--nàsyàþ karmabhàvo vidyate iti / syàdetat yatprakà÷ate tadanyena prakà÷yate yathà j¤ànàrthau tathà ca sàkùiti nàsti pratyayasàkùiõorvaiùamyamityata àha--## tathàhi--asya sàkùiõaþ sadàsaüdigdhàviparãtasya nityasàkùàtkàratànàgantukaprakà÷atve ghañate / tathàhi--pramàtà saüdihàno 'pyasaüdigdho viparyasyannapyaviparãtaþ parokùamarthamutprekùamàõo 'pyaparokùaþ smarannapyanubhavikaþ pràõabhçnmàtrasya / na caitadanyàdhãnasaüvedanatve ghañate / anavasthàprasaïga÷coktaþ / tasmàtsvayaüsiddhatàsyànicchatàpyapratyàkhyeyà pramàõamàrgayattatvàditi / ki¤coktena krameõa j¤ànasya svayamavagantçtvàbhàvàtpramàturanabhyupagame ## avagantu÷cetkasyacidapi na prakà÷ate kçtamavagamena svayaüprakà÷eneti / vij¤ànamevàvagantriti manvànaþ ÷aïkate--## na phalasya kartçtvaü karmatvaü vàstãti pradãpavatkartrantarameùitavyaü, tathà ca na siddhasàdhanamiti pariharati--## nanu sàkùisthàne 'stvasmadabhimatameva vij¤ànaü tathà ca nàmnyeva vipratipattirnàrthà iti ÷aïkate--##abhipreya## niràkaroti--## bhavanti hi vij¤ànasyotpàdàdayo dharmà abhyupetàstathà càsya phalatayà nàvagantçtvaü, kartçphalabhàvasyaikatra virodhàt / kintu pradãpàditulyatetyarthaþ //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.29 ## bàdhàbàdhau vaidharmyam / svapnapratyayo bàdhito jàgratpratyaya÷càbàdhitaþ / tvayàpi càva÷yaü jàgratpratyayasyàbàdhitatvamàstheyaü, tena hi svapnapratyayo bàdhito mithyetyavagamyate / jàgratpratyayasya tu bàdhyatve svapnapratyayasyàsau na bàdhako bhavet / nahi bàdhyameva bàdhakaü bhavitumarhati / tathà ca na svapnapratyayo mithyeti sàdhyavikalo dçùñàntaþ syàt svapnavaditi / tasmàdbàdhàbàdhàbhyàü vaidharmyànna svapnapratyayadçùñàntena jàgratpratyayasya ÷akyaü niràlambanatvamadhyavasàtum#< / nidràglànamiti /># karaõadoùàbhidànam / mithyàtvàya vaidharmyàntaramàha-#<-api ca smçtireveti /># saüskàramàtrajaü hi vij¤ànaü smçtiþ / pratyutpannendriyasaüprayogaliïga÷abdasàråpyànyathànupapadyamànayogyapramàõànutpattilakùaõasàmagrãprabhavaü tu j¤ànamupalabghiþ / tadiha nidràõasyasàmagryantaravirahàtsaüskàraþ pari÷iùyate, tena saüskàrajatvàtsmçtiþ, sàpi ca nidràdoùàdviparãtàvartamànamapi pitràdi vartamànatayà bhàsayati / tena smçtereva tàvadupalabdhervi÷eùastasyà÷ca smçtervaiparãtyamiti / ato mahadantaramityarthaþ / api ca svataþpràmàõye siddhe jàgratpratyayànàü yathàrthatvamanubhavasiddhaü nànumànenànyathayituü ÷akyam, anubhavavirodhena tadanutpàdàt / abàditaviùayatàpyanumànotpàdasàmagrãgràhyatayà pramàõam / na ca kàraõàbhàve kàryamutpattumarhatãtyà÷ayavànàha-## //29 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.30 ## yathàlokadar÷anaü cànvayavyatirekàvanu÷riyamàõàvartha evopalabdherbhavato nàrthànapekùàyàü vàsanàyàm / vàsanàya apyarthopalabdhyadhãnatvadar÷anàdityarthaþ / api cà÷rayàbhàvàdapi na laukikã vàsanopapadyate / na ca kùaõikamàlayavij¤ànaü vàsanàdhàro bhavitumarhati / dvayoryugapadutpadyamànayoþ savyadakùiõa÷çïgavadàdhàràdheyabhàvàbhàvàt / pràgutpannasya càdheyotpàdasamaye 'sataþ kùaõikatvavyàghàta ityà÷ayavànàha--## ÷eùamatirohitàrtham //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.31 ## syàdetat / yadi sàkàraü vij¤ànaü saübhavati bàhya÷càrthaþ sthålasåkùmavikalpenàsaübhavã hantaivamarthaj¤àne sattvena tàvadvicàraü na sahete / nàpyasattvena, asato bhàsanàyogàt / nobhayatvena, virodhàtsadasatorekatrànupapatteþ / nàpyanubhayatvena, ekaniùedhasyetaravidhànanàntarãyakatvàt / tasmàdvicàràsahatvamevàstu tattvaü vastånàm / yathàhuþ--'iyaü vastu balàyàtaü yadvadanti vipa÷citaþ / yathà yathàrthà÷cintyante vivicyante tathà tathà // 'iti // na kvacidapi pakùe vyavataùñhanta ityarthaþ / tadetanniràcikãrùuràha-#<-÷ånyavàdipakùastu sarvapramàõavipratiùiddha iti tanniràkaraõàya nàdaraþ kriyate /># laukikàni hi pramàõàni sadasattvagocaràõi / taiþ khalu satsaditi gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tattvaü vyavasthàpyate / asaccàsaditi gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tattvaü vyavasthàpyate / sadasato÷ca vicàràsahatvaü vyavasthàpayatà sarvapramàõavipratiùiddhaü vyavasthàpitaü bhavati / tathà ca sarvapramàõavipratiùedhànneyaü vyavasthopapadyate / yadyucyeta tàttvikaü pràmàõyaü pramàõànàmanena vicàreõa vyudasyate na sàüvyavahàrikam / tathàca bhinnaviùayatvànna sarvapramàõavipratiùedha ityata àha--## pramàõàni hi svagocare pravartamànàni tattvamidamityeva pravartante / atàttvikatvaü tu tadgocarasyànyato bàdhakàdavagantavyam / na punaþ sàüvyavahàrikaü naþ pràmàõyaü na tu tàttvikamityeva pravartante / bàdhakaü càtàttvikatvameùàü tadgocaraviparãtatattvopadar÷anena dar÷ayet / yathà ÷uktikeyaü na rajataü marãcayo na toyameka÷candro na candradvayamityàdi, tadvadihàpi samastapramàõagocaraviparãtatattvàntaravyavasthàpanenàtàttvikatvameùàü pramàõànàü bàdhakena dar÷anãyaü na tvavyavasthàpitatattvàntareõa pramàõàni ÷akyàni bàdhitum / vicàràsahatvaü vastånàü tattvaü vyavasthàpayadbàdhakamatàttvikatvaü pramàõànàü dar÷ayatãti cet, kiü punaridaü vicàràsahatvaü vastu yattattvamabhimataü, kiü tadvastu paramàrthataþ sadàdãnàmanyatamat kevalaü vicàraü na sahate, atha vicàràsahatvena nistattvameva / tatra paramàrthataþ sadàdãnàmanyatamadvicàraü na sahata iti vipratiùiddham / na sahate cenna sadàdãnàmanyatamat / anyatamaccet kathaü na vicàraü sahate / atha nistattvaü cet kathamanyatamattattvamavyavasthàpya ÷akyamevaü vaktum / na ca nistattvataiva tattvaü bhàvànàm / tàsati hi tattvàbhàvaþ syàt / so 'pi ca vicàraü na sahata ityuktaü bhavadbhiþ / api càropitaü niùedhanãyam / àropa÷ca tattvàdhiùñhàno dçùño yathà ÷uktikàdiùu rajatàdeþ / na cet ki¤cidasti tattvaü kasya kasminnàropaþ / tasmànniùprapa¤caü paramàrthasadbrahmànirvàcyaprapa¤càtmanàropyate, tacca tattvaü vyavasthàpyàtàttvikatvena sàüvyavahàrikatvaü pramàõànàü bàdhakenopapadyata iti yuktamutpa÷yàmaþ //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.5.32 ## vibhajate-##uktena##granthator'thata÷ca## granthatastàvatpa÷yanàtiùñhanàmiddhapoùadhàdyasàdhupadaprayogaþ / arthata÷ca nairàtmyamabhyupetyàlayavij¤ànaü samastavàsanàdhàramabhyupagacchannakùaramàtmànamabhyupaiti / evaü kùaõikatvamabhyupetya 'utpàdàdvà tathàgatànàmanutpàdàdvà sthitaivaiùàü dharmàõàü dharmatà dharmasthitità'iti nityatàmupaitãtyàdi bahånnetavyamiti //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.33 ## nirasto muktakacchànàü sugatànàü samayaþ / vivasanànàü samaya idànãü nirasyate / tatsamayamàha saükùepavistaràbhyàm / ## tatra saükùepamàha--## bodhàtmako jãvo jaóavargastvajãva iti / yathàyogaü tayorjãvàjãvayorimamaparaü prapa¤camàcakùate / tamàha--## jãvàstikàyastridhà--baddho mukto nityasiddha÷ceti / pudgalàstikàyàþ ùoóhà-pçthivyàdãni catvàri bhåtàni sthàraü jaïgamaü ceti dharmàstikàyaþ pravçttyanumeyo 'dharmàstikàyàþ sthityanumeyaþ / àkà÷àstikàyo dvedhà-lokàkà÷o 'lokàkà÷a÷ca / tatroparyupari sthitànàü lokànàmantarvartã lokàkà÷asteùàmupari mokùasthànamalokàkà÷aþ / tatra hi na lokàþ santi / tadevaü jãvàjãvapadàrthau pa¤cadhà prapa¤citau / àstravasaüvaranirjaràstrayaþ padàrthàþ pravçttilakùaõàþ prapa¤cyante / dvidhà pravçttiþ samyaïmithyà ca / tatra mithyà pravçttiràsravaþ / samyakpravçttã tu saüvaranirjarau / àsràvayati puruùaü viùayeùvitãndriyapravçttiràsravaþ / indriyadvàrà hi pauruùaü jyotirviùayàn spç÷adråpàdij¤ànaråpeõa pariõamata iti / anye tu karmàõyàsravamàhuþ / tàni hi kartàramabhivyàpya sravanti kartàramanugacchantãtyàsravaþ / seyaü mithyàpravçttiranarthahetutvàt / saüvaranirjarau ca samyakpravçttã / tatra ÷amadamàdiråpà pravçttiþ saüvaraþ / sà hyàsravasrotaso dvàraü saüvçõotàti saüvara ucyate / nirjarastvanàdikàlapravçttikaùàyakaluùapuõyàpuõyaprahàõahetustapta÷ilàrohaõàdiþ / sa hi niþ÷eùaü puõyàpuõyaü sukhaduþkhopabhogena jarayatãti nirjaraþ / bandho 'ùñavidhaü karma / tatra ghàtikarma caturvidham / tadyathà--j¤ànàvaraõãyaü dar÷anàvaraõãyaü mohanãyamantaràyamiti / tathà catvàryaghàtikarmàõi / tadyathà--vedanãyaü nàmikaü gotrikamàyuùkaü ceti / tatra samyag j¤ànaü na mokùasàdhanaü, nahi j¤ànàdvastusiddhiratiprasaïgàditi viparyayo j¤ànàvaraõãyaü karmocyate / àrhatadar÷anàbhyàsànna mokùa iti j¤ànaü dar÷anàvaraõãyaü karma / bahuùu vipratiùiddheùu tãrthakarairupadar÷iteùu mokùamàrgeùu vi÷eùànavadhàraõaü mohanãyaü karma / mokùamàrgapravçttànàü tadvighnakaraü vij¤ànamantaràyaü karma / tànãmàni ÷reyohantçtvàddhàtikarmàõyucyante / aghàtàni karmàõi, tadyathà vedanãyaü karma ÷uklapudgalavipàkahetuþ, taddhi bandho 'pi na niþ÷reyasaparipanthi tattvaj¤ànàvighàtakatvàt / ÷uklapudgalàrambhakavedanãyakarmànuguõaü nàmikaü karma, taddhi ÷uklapudgalasyàdyàvasthàü kalalabuddhudàdimàrabhate / gotrikamavyàkçtaü tato 'pyàdyaü ÷aktiråpeõàvasthitam / àyuùkaü tvàyuþ kàyati kathayatyutpàdanadvàretyàyuùkam / tànyetàni ÷uklapudgalàdyà÷rayatvàdaghàtãni karmàõi / tadetat karmàùñakaü puruùaü badhnàtãti bandhaþ / vigalitasamastakle÷atadvàsanasyànàvaraõaj¤ànasya sukhaikatànasyàtmana upari de÷àvasthànaü mokùa ityeke / anye tårdhvagamana÷ãlo hi jãvo dharmàdharmàstikàyena baddhastadvimokùàdyadårdhvaü gacchatyeva sa mokùa iti / ta ete saptapadàrthà jãvàdayaþ sahàvàntaraprabhedairapanyastàþ / tatra## syàcchabdaþ khalvayaü nipàtastiïantapratiråpako 'nekàntadyotã / yathàhuþ--'vàkyeùvanekàntadyoti gamyaü prativi÷eùaõam / syànnipàtor'thayogitvàttiïantapratiråpakaþ // 'iti / yadi punarayamanekàntadyotakaþ syàcchabdo na bhavet syàdastãtivàkye syàtpadamanarthakaü syàt tadidamuktam--'arthayogitvàt'iti / anaikàntadyotakatve tu syàdasti katha¤cidastãti syàtpadàtkatha¤cidartho 'stãtyanenànuktaþ pratãyata iti nànarthakyam / tathà ca 'syàdvàdaþ sarvathaikàntatyàgàtkiüvçttacidvidheþ / saptabhaïganayàpekùoheyàdeyavi÷eùakçt // 'kiüvçtte pratyaye khalvayaü cinnipàtavidhinà sarvathaikàntatyàgàt saptasvekànteùu yo bhaïgastatra yo nayastadapekùaþ san heyopàdeyabhedàya syàdvàdaþ kalpate / tathàhi--yadi vastvastyevetyevaikàntatastat sarvathà sarvadà sarvatra sarvàtmanàstyeveti na tadãpsàjihàsàbhyàü kvacit kadàcit katha¤cit ka÷cit pravarteta nivarteta và pràptàpràpaõãyatvàt, heyahànànupapatte÷ca / anaikàntapakùe tu kvacit kadàcit kasyacit katha¤cit sattve hànopàdàne prekùàvatàü kalpete iti / tamenaü saptabhaïgãnayaü dåùayati--## vibhajate--##paramàrthasati paramàrthasatàü##parasparaparihàrasvaråpàõàü## etaduktaü bhavati--satyaü yadasti vastutastatsarvathà sarvadà sarvatra sarvàtmanà nirvacanãyena råpeõàstyeva na nàsti, yathà pratyagàtmà / yattu kvacit katha¤cit kadàcit kenacidàtmanàstãtyucyate, yathà prapa¤caþ, tadvyavahàrato na tu paramàrthataþ, tasya vicàràsahatvàt / na ca pratyayamàtraü vàstavatvaü vyavasthàpayati, ÷uktimarumarãcikàdiùu rajatatoyàderapi vàstavatvaprasaïgàt / laukikànàmabàdhena tu tadvyavasthàyàü dehàtmàbhimànasyàpyabàdhena tàttvikatve sati lokàyatamatàpàtena nàstikatvaprasaïgàt / paõóitaråpàõàü tu dehàtmàbhimànasya vicàrato bàdhanaü prapa¤casyàpyanaikàntasya tulyamiti / api ca sadasattvayoþ parasparaviruddhatvena samuccayàbhàve vikalpaþ / na ca vastuni vikalpaþ saübhavati / tasmàt sthàõurvà puruùo veti j¤ànavat saptatvapa¤catvanirdhàraõasya phalasya nirdhàrayitu÷ca pramàtustatkaraõasya pramàõasya ca tatprameyasya ca saptatvapa¤catvasya sadasattvasaü÷aye sàdhu samarthitaü tãrthakaratvamçùemeõàtmanaþ / nirdhàraõasya caikàntasattve sarvatra nànekàntavàda ityàha--## ÷eùamatirohitàrtham //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.34 ## evaü ceti cena samuccayaü dyotayati / ÷arãraparimàõatve hyàtmano 'kçtsnatvaü paricchinnatvam / tathà cànityatvam / ye hi paricchinnàste sarve 'nityà yathà ghañàdayastathà càtmeti / tadetadàha--## idaü càparamakçtsnatvena såtritamityàha--#<÷arãràõàü cànavasthitaparimàõatvàditi># / manuùyakàyaparimàõo hi jãvo na hastikàyaü kçtsnaü vyàptumarhatyalpatvàdityàtmanaþ kçtsna÷arãràvyàpitvàdakàrtsnyam, tathà ca na ÷arãraparimàõatvamiti / tathà hasti÷ãraraü parityajya yadà puttikà÷arãro bhavati tadà na tatra kçtsnaþ puttikà÷arãre saümãyetetyakàrtsnyamàtmanaþ / sugamamanyat / codayati--## yathà hi pradãpo ghañamahàharmyodaravartã saükocavikà÷avànevaü jãvo 'pi puttikàhastidehayorityarthaþ / tadetadvikalpya dåùayati--## ## na tàvatpradãpo 'tra nidar÷anaü bhavitumarhati, anityatvaprasaïgàt / vi÷aràravo hi pradãpàvayavaþ#<, >#pradãpa÷càvayavã pratikùaõamutpattinirodhadharmà, tasmàdanityatvàttasya nàsthiro jãvastadavayavà÷càbhyupetavyàþ / tathà ca vikalpadvayoktaü dåùaõamiti / yacca jãvàvayavànàmànantyamuditaü tadanupapannataramityàha--## ÷aïkàpårvaü såtràntaramavatàrayati-## tatràpyucyate-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.35 ##muktaü j¤ànàvaraõãyàdi / kiü càtmano nityatvàbhyupagame àgacchatàmapagacchatàü càvayavànàmiyattàniråpaõena càtmaj¤ànàbhàvànnàpavarga iti bhàvaþ / ## àdigrahaõasåcitaü doùaü bråmaþ / kiü caite jãvàvayavàþ pratyekaü và cetayeran samåho và / teùàü pratyekaü caitanye bahånàü cetanànàmekàbhipràyatvaniyamàbhàvàt kadàcidviruddhadikkriyatvena ÷arãramunmathyeta / samåhacaitanye tu hasti÷arãrasya puttikà÷arãratve dvitràvayava÷eùo jãvo na cetayet / vigalitabahusamåhitayà samåhasyàbhàvàtputtikà÷arãre iti / ## pårvasåtraprasa¤jitàyàü jãvànityatàyàü bauddhavatsaütànanityatàmà÷aïkyedaü såtram--'na ca paryàyàdapyavirodho vikàràdibhyaþ' / na ca paryàyàt parimàõànavasthàne 'pi saütànàbhyupagamenàtmano nityatvàdavirodho bandhamokùayoþ / kutaþ / pariõàmàdibhyo doùebhyaþ / saütànasya vastutve pariõàmastata÷carmavadanityatvàdidoùaprasaïgaþ / avastutve càdigrahaõasåcito nairàtmyàpattidoùaprasaïga iti / visico vivasanàþ //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.6.36 ## evaü hi mokùàvasthàbhàvi jãvaparimàõaü nityaü bhavet, yadyabhåtvà na bhavet / abhåtvà bhàvinàmanityatvàdghañàdãnàm / kathaü càbhåtvà na bhavedyadi pràgapyàsãt / na ca parimàõàntaràvarodhe 'pårvaü bhavitumarhati / tasmàdantyameva parimàõaü pårvamapyàsãdityabhedaþ / tathà caika÷arãraparimàõataiva syànnopacitàpacita÷arãrapràptiþ ÷arãraparimàõatvàbhyupagamavyàghàtàditi / atra cobhayoþ parimàõayornityatvaprasaïgàditi yojanà / eka÷arãraparimàõataiveti ca dãpyam / dvitãye tu vyàkhyàne ubhayoravasthayoriti yojanà / eka÷arãraparimàõatà na dãpyà, kintvekaparimàõatàmàtramaõurmahàn veti vivekaþ //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.37 ## avi÷eùeõe÷varakàraõavàdo 'nena niùidhyata iti bhramanivçttyarthamàha--## sàükhyayogavyapà÷rayà hiraõyagarbhapata¤jaliprabhçtayaþ / ##muktam / dçk÷aktiþ##pratyayànupa÷yaþ / sa ca nànàkle÷akarmavipàkà÷ayairaparàmçùñaþ puruùavi÷eùa ã÷varaþ pradhànapuruùàbhyàmanyaþ / ##÷catvàraþ--÷aivàþ, pà÷upatàþ, kàruõikasiddhàntinaþ, kàpàlikà÷ceti / catvàro 'pyamã mahe÷varapraõãtasiddhàntànuyàyitayà màhe÷varàþ / kàraõamã÷varaþ / kàryaü pradhànikaü mahadàdi / yogo 'pyoïkàràdidhyànadàraõàdiþ / vidhistriùavaõasnànàdirgåóhacaryàvasànaþ, duþkhànto mokùaþ / pa÷ava àtmànasteùàü pà÷o bandhanaü tadvimokùo duþkhàntaþ / eùa teùàmabhisaüdhiþ--cetanasya khalvadhiùñhàtuþ kumbhakàràdeþ kumbhàdikàrye nimittakàraõatvamàtraü na tåpàdànatvamapi / tasmàdihàpã÷varo 'dhiùñhàta jagatkàraõànàü nimittameva, na tåpàdànamapyekasyàdhiùñhàtçtvàdhiùñheyatvavirodhàditi pràptam / evaü pràpte 'bhidhãyate--## idamatràkåtam---ã÷varasyanimittakàraõatvamàtramàgamàdvocyeta pramàõàntaràdvà pramàõàntaramapyanumànamarthàpattirvà / na tàvadàgamàt, tasya nimittopàdànakàraõatvapratipàdanaparatvàdityasakçdàveditam / tasmàdanenàsminnarthe pramàõàntaramàstheyam / tatrànumànaü tàvanna saübhavati / taddhi dçùñyanusàreõa pravartate tadanusàreõa càsàma¤jasyam / tadàha--## etaduktaü bhavati--àgamàdã÷varasiddhau na dçùñamanusartavyam / na hi svargàpårvadevatàdiùvàgamàdavagamyamàneùu ki¤cidasti dçùñam / nahyàgamo dçùñasàdharmyàtpravartate / tena ÷rutasiddyarthamadçùñàni dçùñaviparãtasvabhàvàni subahånyapi kalpyamànàni na lohagandhitàmàvahanti pramàõavattvàt / yastu tatra katha¤ciddçùñànusàraþ kriyate sa suhçdbhàvamàtreõa / àgamànapekùitamanumànaü tu dçùñasàdharmyeõa pravartamànaü dçùñaviparyaye tuùàdapi bibhetitaràmiti / ## kutaþ / ## ayamarthaþ--yadã÷varaþ karuõàparàdhãno vãtaràgastataþ praõinaþ kapåye karmaõi na pravartayet, taccotpannamapi nàdhitiùñhet, tàvanmàtreõa pràõinàü duþkhànutpàdàt / na hã÷varàdhãnà janàþ svàtantryeõa kapåyaü karma kartumarhanti / tadanadhiùñhitaü và kapåyaü karma phalaü prasotumutsahate / tasmàtsvatantro 'pã÷varaþ karmabhiþ pravartyata iti dçùñaviparãtaü kalpanãyam / tathàcàyamaparo gaõóasyopari sphoña itaretarà÷rayaþ prasajyeta, karmaõe÷varaþ pravartanãya ã÷vareõa ca karmeti / ÷aïkate--## pårvakarmaõe÷varaþ saüpratitane karmaõi pravartyate tene÷vareõa saüpratitanaü karma svakàrye pravartyeta iti / niràkaroti--## atha pårvaü karma kathamã÷varàpravartitamã÷varapravartanalakùaõaü kàryaü karoti / tatràpi pravartitamã÷vareõa pårvatanakarmapravartitenetyevamandhaparamparàdoùaþ / cakùuùmatà hyandho nãyate nàndhàntareõa / tathehàpi dvàvapi pravartyàviti kaþ kaü pravartayedityarthaþ / apica naiyàyikànàmã÷varasya nirdeùatvaü svasamayaviruddhamityàha--## asmàkaü tu nàyaü samaya iti bhàvaþ / nanu kàruõyàdapi pravartamàno jano dç÷yate / na ca kàruõyaü doùa ityata àha--## kàruõye hi satyasya duþkhaü bhavati tena tatprahàõàya pravartata iti kàruõikà api svàrthaprayuktà eva pravartanta iti / nanu svàrthaprayukta eva pravartatàmevamapi ko doùa ityata àha--## arthitvàdityarthaþ / ##vàstavã pravçttiriti //37// aparamapi dçùñànusàreõa dåùaõamàha-- ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.38 ## dçùño hi sàvayavànàmasarvagatànàü ca saüyogaþ / apràptipårvikà hi pràptiþ saüyogo na sarvagatànàü saübhavatyapràpterabhàvànniravayavatvàcca / avyàpyavçttità hi saüyogasya svabhàvaþ / na ca niravayaveùvavyàpyavçttità saüyogasya saübhavatãtyuktam / tasmàdavyàpyavçttitàyàþ saüyogasya vyàpikàyà nivçttestadvyàpyasya saüyogasya vinivçttiriti bhàvaþ / nàpi samavàyalakùaõaþ / sa hyayutasiddhànàmàdhàràdheyabhåtànàmihapratyayahetuþ saübandha ityabhyupeyate / na ca pradhànapuruùe÷varàõàü mitho 'styàdhàràdheyabhàva ityarthaþ / nàpi yogyatàlakùaõaþ kàryagamyasaübandha ityàha--## nahi pradhànasya mahadahaïkàràdikàraõatvamadyàpi siddhamiti / ÷aïkate--## niràkaroti-## kutaþ / ##mate 'nirvacanãya## àgamo hi pravçtti prati na dçùñàntamapekùata ityadçùñapårve tadviruddhe ca pravartituü samarthaþ / anumànaü tu dçùñànusàri naivaüvidhe pravartitumarhatãti / ÷aïkate--## pariharati-## asmàkaü tvã÷varàgamayoranàditvàdã÷varayonitve 'pyàgamasya na virodha iti bhàvaþ //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.39 ## yathàdar÷anamanumànaü pravartate nàlaukikàrthaviùayamitãhàpi na prasmartavyam / sugamamanyat //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.40 ## anudbhåtaråpamityarthaþ / råpàdihãnakaraõàdhiùñhànaü hi puruùasya svabhogàdàveva dçùñaü nànyatra / nahi bàhyaü kuñhàràdyaparidçùñaü vyàpàrayan ka÷cidupalabhyate / tasmàdråpàdihãnaü karaõaü vyàpàrayata ã÷varasya bhogàdiprasaktiþ tathà cànã÷varatvamiti bhàvaþ / kalpàntaramàha--## / pårvamadhiùñhitiradhiùñhànamidànãü tu adhiùñhànaü bhogàyatanaü ÷arãramuktam / tathà bhogàdiprasaïgenànã÷varatvaü pårvamàpàditam / saüprati tu ÷arãritvena bhogàdiprasaïgàdanã÷varatvamuktamiti vi÷eùaþ //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.7.41 ## api ca sarvatrànumànaü pramàõayataþ pradhànapuruùe÷varàõàmapi saükhyàbhedavattvamantavattvaü ca dravyatvàt saükhyànyatve sati prameyatvàdvànumàtavyaü, tata÷càntavattvamasarvaj¤atà và / asmàkaü tvàgamagamyer'the tadbàdhitaviùayatayà nànumànaü prabhavatãti bhàvaþ / ##yasya yàdç÷amaõu mahat paramamahaddãrghaü hrasvaü ceti / ## yasyànto 'sti tasyàntavattvàgrahaõamasarvaj¤atàmàpàdayet / yasya tvanta eva nàsti tasya tadagrahaõaü nàsarvaj¤atàmàvahati / nahi ÷a÷aviùàõàdyaj¤ànàdaj¤o bhavatãti bhàvaþ / pariharati--## àgamànapekùasyànumànameùàmantavattvamavagamayatãtyuktam //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.42 ## anyatra vedàvisaüvàdàdyatràü÷e visaüvàdaþ sa nirasyate / tamaü÷amàha--##jãva## jãvasya kàraõavatve satyanityatvam, anityatveparalokino 'bhàvàtparalokàbhàvaþ, tata÷ca svarganarakàpavargàbhàvàpatternàstikyamityarthaþ / anupapannà ca jãvasyotpattirityàha--## //42// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.43 ## yadyapyaneka÷ilpaparyavadàtaþ para÷uü kçtvà tena palà÷aü chinatti, yadyapi ca prayatnenendriyàrthàtmamanaþ saünikarùalakùaõaü j¤ànakaraõamupàdàyàtmàrthaü vijànàti, tathàpi saükarùaõo 'karaõaþ kathaü pradyumnàkhyaü manaþ karaõaü kuryàt / akaraõasya và karaõanirmàõasàmarthye kçtaü karaõanirmàõena / akaraõàdeva nikhilakàryasiddheriti bhàvaþ //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.44 ##saükarùamàdayo ##avidyàdidoùarahitàþ / ##niråpàdànàþ / ata eva##anityatvàdidoùarahitàþ / tasmàdutpattyasaübhavo 'nuguõatvànna doùa ityarthaþ / ## mà bhådabhyupagamena doùaþ, prakàràntareõa svayameva doùaþ / pra÷napårvaü prakàràntaramàha-## na tàvadete parasparaü bhinnà ã÷varàþ parasparavyàhatecchà bhavitumarhanti / vyàhatakàmatve ca kàryànutpàdàt / avyàhatakàmatve và pratyekamã÷varatve ekenaive÷anàyàþ kçtatvàdànarthakyamitareùàm / saübhåya ce÷anàyàü pari÷uddho na ka÷ciddã÷varaþ syàt, siddhàntahàni÷ca / bhagavànevaiko vàsudevaþ paramàrthatattvamityabhyupagamàt / tasmàtkalpàntaramàstheyam / tatra cotpattyasaübhavo doùa ityà÷ayavàn kalpàntaramupanyasyotpattyasaübhavenàpàkaroti--## sugamamanyat //44// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,2.8.45 ## guõibhyaþ khalvàtmabhyo j¤ànàdãn guõàn bhedenoktvà punarabhedaü bråte--#<àtmàna evaite bhagavanto vàsudevà iti /># àdigrahaõena pradyumnàniruddhayormano 'haïkàralakùaõatayàtmano bhedamabhidhàyàtmana evaita iti tadviruddhàbhedàbhidhànamaparaü saügçhãtam / vedavipratiùedho vyàkhyàtaþ //45// iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite ÷àrãrakabhagavatpàdabhàùyavibhàge bhàmatyàü dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //2 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.1 ## pårvaü pramàõàntaravirodhaþ ÷ruterniràkçtaþ / saüprati tu ÷rutãnàmeva parasparavirodho niràkriyate / tatra sçùñi÷rutãnàü parasparavirodhamàha-## ÷rutivipratiùedhàcca parapakùàõàmanapekùitatvaü sthàpitaü tadvatsvapakùasya ÷rutivipratiùedhàditi / ##thàbhàsavinivçttyàrthatattvapratipàdanam / tasya phalaü svapakùasya jagato brahmakàraõatvasyànapekùatvà÷aïkànivçttiþ / iha hi pårvapakùe ÷rutãnàü mitho virodhaþ pratipàdyate, siddhànte tvavirodhaþ / tatra siddhàntyekade÷inovacanaü 'na viyada÷ruteþ'iti / tasyàbhisaüdhiþ-yadyapi taittirãyake viyadutpatti÷rutirasti tathàpi tasyàþ pramàõàntaravirodhàdbahu÷rutivirodhàcca gauõatvam / tathàca viyato nityatvàttejaþpramukha eva sargaþ, tathàca na virodhaþ ÷rutãnàmiti / tadidamuktam-## yadi nàsti na ÷rutivirodhà÷aïkà / athàsti tataþ ÷rutivirodha iti tatparihàràya prayatnàntaramàstheyamityarthaþ //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.2 tatra pårvapakùasåtram- ## taittirãye hi sargaprakaraõe kevalasyàkà÷asyaiva prathamaþ sargaþ ÷råyate / chàndogye ca kevalasya tejasaþ prathamaþ sargaþ / naca ÷rutyantarànurodhenàsahàyasyàdhigatasyàpi sasahàyatàkalpanaü yuktamasahàyatvàvagamavirodhàt / ÷rutasiddhyarthaü khalva÷rutaü kalpyate na tu tadvighàtàya, vihanyate càsahàyatvaü ÷rutaü kalpitena sasahàyatvena / naca parasparànapekùàõàü vrãhiyavavadvikalpaþ / anuùñhànaü hi vikalpyate na vastu / nahi sthàõupuruùavikalpo vastuni pratiùñhàü labhate / naca sargabhedena vyavasthopapadyate, sàüpratikasargavadbhåtapårvasyàpi tathàtvàt / na khalviha sarge kùãràddadhi jàyate sargàntare tu dadhnaþ kùãramiti bhavati / tasmàtsarga÷rutayaþ parasparavirodhinyo nàsminnarthe pramàõaü bhavitumarhantãti pårvaþ pakùaþ //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.3 siddhàntyekade÷ã såtreõa svàbhipràyamàviùkaroti- ## pramàõàntaravirodhena bahu÷rutyantaravirodhena càkà÷otpattyasaübhavàdgauõyeùàkà÷otpatti÷rutirityavirodha ityarthaþ / pramàõàntaravirodhamàha-## samavàyyasamavàyinimittakàraõebhyo hi kàryasyotpattirniyatà tadabhàve na bhavitumarhati dhåma iva dhåmadhvajàbhàve / tasmàtsadakàraõamàkà÷aü nityamiti / apica ya utpadyante teùàü pràgutpatteranubhavàrthakriye nopalabhyte utpannasya ca dç÷yete, yathà tejaþprabhçtãnàm / na càkà÷asya tàdç÷o vi÷eùa utpàdànutpàdayorasti, tasmànnotpadyata ityàha-## prakà÷anaü prakà÷o ghañapañàdigocaraþ / ## àdigrahaõena dravyatve satyaspar÷avattvàdàtmavannityamàkà÷amiti gçhãtam / #<àraõyànàkà÷eùviti /># vede 'pyekasyàkà÷asyaupàdhikaü bahutvam //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.4 tadevaü pramàõàntaravirodhena gauõatvamuktvà ÷rutyantaravirodhenàpi gauõatvamàha- #<÷abdàcca | BBs_2,3.4 |># sugamam //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.5 ## padasyànuùaïgo na padàrthasya / taddhi kvacinmukhyaü kvacidaupacàrikaü saübhavàsaübhavàbhyàmityavirodhaþ / codyadvayaü karoti-## prathamaü codyaü pariharati-##gçham / ## pàtràõi ghaña÷aràvàdãni / àpekùikamavadhàraõaü na sarvaviùayamityarthaþ / upapattyantaramàha-## apirabhyupagame / yadi sarvàpekùaü tathàpyadoùa ityarthaþ / ## jagata iti ÷eùaþ / dvitãyaü codyamapàkaroti-## lakùaõànyatvàbhàvenàkà÷asya brahmaõo 'nanyatvàditi / api càvyatiriktade÷akàlamàkà÷aü brahmaõà ca brahmakàryai÷ca tadabhinnasvabhàvairataþ kùãrakumbhaprakùiptakatipayapayobinduvadbrahmaõi tatkàrye ca vij¤àte nabho viditaü bhavatãtyàha-## //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.6 evaü siddhàntaikade÷amite pràpta idamàha- ## brahmavivartàtmatayàjagatastadvikàrasya vastuto brahmaõàbhede brahmaõi j¤àte j¤ànamupapadyate / nahi jagattattvaü brahmaõo 'nyat / tasmàdàkà÷amapi tadvivartatayà tadvikàraþ sattajj¤ànena j¤àtaü bhavati nànyathà / avikàratve tu tatastattvàntaraü na brahmaõi vidite viditaü bhavati / bhinnayostu lakùaõànyatvàbhàve 'pi de÷akàlàbhede 'pi nànyataraj¤ànenànyataraj¤ànaü bhavati / nahi kùãrasya pårõakumbhe kùãre gçhyamàõe satsvapi pàthobinduùu pàthastattvaü prati j¤àtatvamasti vij¤àne / tasmànna te kùãre vidite vidità iti pratij¤àdçùñàntapracayànuparodhàya viyata utpattirakàmenàbhyupeyeti / tadevaü siddhàntaikade÷ini dåùitepårvapakùã svapakùe vi÷eùamàha-## ata eva## siddhàntasàramàha-## ##-## ÷rutyoranyathopapadyamànànyathànupapadyamànayoranyathànupapadyamànà balavatã taittirãyaka÷rutiþ / chàndogya÷ruti÷cànyathopapadyamànà durbalà / nanvasahàyaü tejaþ prathamamavagamyamànaü sasahàyatvena virudhyata ityuktamata àha-## sargasaüsargaþ ÷rauto bhedastvàrthaþ / sa ca ÷rutyantareõa virodhinà bàdhyate, jaghanyatvàt / naca tejaþ pramukhasargasaüsargavadasahàyatvamapyasya ÷rautaü, kintu vyatirekalabhyam / naca ÷rutena tadapavàdabàdhane ÷rutasya tejaþsargasyànupapattiþ, tadidamuktam-'tejojanipradhànà'iti / syàdetat / yadyekaü vàkyamanekàrtha na bhavatyekasya vyàpàradvayàsaübhavàt, hanta bhoþ kathamekasya sraùñuranekavyàpàratvamaviruddhamityata àha-## vçddaprayogàdhãnàvadhàraõaü ÷abdasàmarthyam / nacànàvçttasya ÷abdasya kramàkramàbhyàmanekatràrthe vyàpàro dçùñaþ / dçùñaü tu kramàkramàbhyàmekasyàpi karturanekavyàpàratvamityarthaþ / nacàsminnartha ekasya vàkyasya vyàpàro 'pi tu bhinnànàü vàkyànàmityàha-## sugamam / codayati-## yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ / na caiùa sçùñiparo 'pi tu ÷amapara ityarthaþ / paraharati-## guõatvàdàrthatvàcca kramasya ÷rutapradhànapadàrthavirodhàttattyàgo 'yukta ityarthaþ / siühàvalokitanyàyena viyadanutpattivàdinaü pratyàha-## yatpunaranyathà pratij¤opapàdanaü kçtaü, taddåùayati-## dçùñàntànuråpatvàddàrùñàntikasya, tasya ca prakçtivikàraråpatvàddàrùñàntikasyàpi tathàbhàvaþ / apica bhràntimålaü caitadvacanam 'ekamevàdvitãyam'iti toye kùãrabuddhivat / aupacàrikaü và siüho màõavaka itivat / tatra na tàvadbhràntamityàha-## bhràntervipralambhàbhipràyasya ca puruùadharmatvàdapauruùeye tadasaübhava ityarthaþ / nàpyaupacàrikamityàha-## kàmamupacàràdastvekatvam, avadhàraõàdvitãyapade nopapadyete / nahi màõavake siühatvamupacarya na siühàdanyo 'sti manàgapi màõavaka iti vadanti laukikàþ / tasmàdbrahmatvamaikàntikaü jagato vivakùitaü ÷rutyà na tvaupacàrikam / abhyàse hi bhåyastvamarthasya bhavati natvalpatvamapi pràgevaupacàrikamityarthaþ / ## niþ÷eùavacanaþ svarasataþ sarva÷abdo nàsati ÷rutyantaravirodhe ekade÷avaviùayo yujyata ityarthaþ //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.1.7 àkà÷asyotpattau pramàõàntaravirodhamuktamanubhàùya tasya pramàõàntarasya pramàõàntaravirodhenàpramàõabhåtasya na gauõatvàpàdanasàmarthyamata àha- ## so 'yaü prayogaþ-àkà÷adikklàmanaþparamàõavo vikàràþ, àtmanyatve sati vibhaktatvàt, ghaña÷aràvoda¤canàdivaditi / ## niråpàdànaü syàdityarthaþ / ÷ånyavàda÷ca niràkçtaþ svayameva ÷rutyopanyasya 'kathamasataþ sajjàyeta'iti / upapàditaü ca tanniràkaraõamadhastàditi / àtmatvàdevàtmanaþ pratyagàtmano ## / etaduktaü bhavati-sopàdànaü cetkàryaü tata àtmaivopànatvena ÷ruterupàdànàntarakalpanànupapatteriti / syàdetat / astvàtmopàdànamasya jagataþ, tasya tåpàdànàntarama÷råyamàõamapyanyadbhaviùyatãtyata àha-##upàdànàntarasyopàdeyaþ / kutaþ / ## sattà và prakà÷o vàsya svayaüsiddhã / tatra prakà÷àtmikàyàþ siddhestàvadanàgantukatvamàha-## upapàditametadyathà saü÷ayaviparyàsapàrokùyànàspadatvàtkadàpi nàtmà paràdhãnaprakà÷aþ, tadadhãnaprakà÷àstu pramàõàdayaþ / ata eva ÷rutiþ-'tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti'iti / ## niràkaraõamapi hi tadadhãnàtmalàbhaü tadviruddhaü nodetumarhatãtyarthaþ / sattàyà anàgantukatvamasyàha-tathàhamevedànãü jànàmãti / pramàpramàõaprameyàõàü vartamànàtãtànàgatatve 'pi pramàtuþ sadà vartamànatvenànubhavàdapracyutasvabhàvasya nàgantukaü sattvam / traikàlyàvacchedena hyàgantukatvaü vyàptaü, tatpramàtuþ sadàvartamànàdvyàvartamànamàgantukatvaü svavyàpyamàdàya nivartata iti / ## prakçtipratyayàbhyàü j¤ànaj¤eyayoranyathàbhàvo dar÷itaþ / nanu jãvataþ pramàturmà bhådanyathàbhàvo mçtasya tu bhaviùyatãtyata àha-## yatkhalu satsvabhàvamanubhavasiddhaü tasyànirvacanãyatvamanyato bàdhakàdavasàtavyam / bàdhakaü ca ghañàdãnàü svabhàvàdvicalanaü pramàõopanãtam / yasya tu na tadasyàtmano na tasya tatkalpanaü yuktam, abàdhitànubhavasiddhasya satsvabhàvasyànirvacanãyatvakalpanàpramàõàbhàvàt / tadidamuktam-## tadanena prabandhena pratyanumànenàkà÷ànutpattyanumànaü tåùayitvànaikàntikatvenàpi dåùayati-yattåktaü samànajàtãyamiti / ##pàdànamupàdeya## yatra hi kùãraü dadhibhàvena pariõamate tatra nàvayavànàmanekeùàmupàdanatvamabhyupagantavyaü kintåpàttameva kùãramekamupàdeyadadhibhàvena pariõamate / yathà niravayavaparamàõuvàdinàïkùãraparamàõurdadhiparamàõubhàveneti / ÷eùamatirohitàrtham //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.2.8 ## yadyabhyàse bhåyastvamarthasya bhavati nàlpatvaü dårata evopacaritatvaü, hanta bhoþ pavanasya nityatvaprasaïgaþ / 'vàyu÷càntarikùametadamçtam'iti dvayoramçtatvamuktvà punaþ pavanasya vi÷eùeõàha-## tasmàdabhyàsànnàpekùikaü vàyoramçtatvamapi tvautpattikameveti pràptam / tadidamuktaü bhàùyakçtà-## cena samuccayàrthenàbhyàso dar÷itaþ / evaü pràpta ucyate-ekavij¤ànena sarvavij¤ànapratij¤ànàt, pratij¤àvàkyàrthasya pràdhànyàt, tadupapàdanàrthatvàcca vàkyàntaràõàü, teùàmapi càdvaitapratipàdakànàü màtari÷votpattikramapratipàdakànàü bahulamupalabdheþ, mukhyabhåyastvàbhyàmamåùàü ÷rutãnàü balãyastvàt, etadanurodhenàmçtatvàstamayapratiùedhàvàpekùikatvena netavyàviti / bhåyasãþ ÷rutãrapekùya dve api ÷rutã ÷abdamàtramukte //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.3.9 ## nanu 'na càsya ka÷cijjanità'ityàtmanaþ sato 'kàraõatva÷ruteþ kathamutpattyà÷aïkà / naca vacanamadçùñvà pårvaþ pakùaþ iti yuktam, adhãtavedasya brahmajij¤àsàdhikàràdar÷anànupapatterata àha-## yathàhi viyatpavanayoramçtatvànastamayatva÷rutã ÷rutyantaravirodhàdàpekùikatvena nãte / evamakàraõatva÷rutiràtmano 'gnivisphuliïgadçùñànta÷rutivirodhàtpramàõàntaravirodhàccàpekùikatvena vyàkhyàtavyà / na càtmanaþ kàraõavattve 'navasthà lohagandhitàmàvahatyanàditvàt kàryakàraõaparamparàyà iti bhàvaþ / ## pramàõàntaravirodho dar÷itaþ / evaü pràpta ucyate-sadekasvabhàvasyotpattyasaübhavaþ / kutaþ## sadekasvabhàvaü hi brahma ÷råyate tadasati bàdhake nànyathayitavyam / uktametadvikàràþ sattvenànubhåtà api katipayakàlakalàtikrame vina÷yanto dç÷yanta ityanirvacanãyàstraikàlyàvacchedàditi / na càtmà tàdç÷astasya ÷ruteranubhàvàdvà vartamànaikasvabhàvatvaina prasiddhestadidamàha-## etaduktaü bhavati-yatsvabhàvàdvicalati tadanirvacanãyaü nirvacanãyopàdànaü yuktaü, na tu viparyayaþ / yathà rajjåpàdànaþ sarpo na tu sarpopàdànà rajjuriti / yayostu svabhàvàdapracyutistayornirvacanãyayornopàdeyopàdànabhàvaþ, yathà rajju÷uktikayoriti / naca niradhiùñhàno vibhrama ityàha-## naca niradhiùñhànabhramaparaüparànàditetyàha-## pàramàrthiko hi kàryakàraõabhàvo 'nàdirnànavasthayà duùyati. samàropastu vikàrasya na samàropitopàdàna ityupapàditaü màdhyamikamataniùedhàdhikàre, tadatra na prasmartavyam / tasmànnàsadadhiùñhànavibhramasamarthanànàditvenocitetyarthaþ / agnivisphuliïga÷ruti÷caupàdikaråpàpekùayà netavyà / ÷eùamatirohitàrtham / ye tu guõadikkàlotpattiviùayamidamadhikaraõaü varõayà¤cakrustaiþ 'sato 'nupapatteþ'iti kle÷ena vyàkhyeyam / avirodhasamarthanaprastàve càsya saügatirvaktavyà / abàdivaddikkàlàdãnàmutpattipratipàdakavàkyasyànavagamàt / tadàstàü tàvat //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.4.10 ## yadyapi 'vàyoragniþ'ityapàdànapa¤camã 'kàrakavibhaktirupapadavibhakterbalãyasã'iti neyamànantaryaparà yuktà, tathàpi bahu÷rutivirodhena durbalàpyupapadavibhaktirevàtrocità / tata÷cànantaryadar÷anapareyaü vàyoragniriti ÷rutiþ / naca sàkùàdbrahmajatvasaübhave tadvaü÷yatvena tajjatvaü paraüparayà÷rayituü yuktam / vàjapeyasya pa÷uyåpavaditi pràptam / evaü pràpte ucyate-yuktaü pa÷uyàgavàjapeyoraïgàïginornànàtvàttatra sàkùàdvàjapeyàsaübandhe kle÷ena paraüparà÷rayaõam / iha tu vàyorbrahmavikàrasyàpi brahmaõo vastuto 'nanyatvàdvayåpàdànatve sàkùàdeva brahmopàdànatvopapatteþ kàrakavibhakterbalãyastvànurodhenobhayathopapadyamànàþ ÷rutayaþ kàüsyabhojinyàyena niyamyanta iti yuktamiti ràddhàntaþ / #<'pàramparyajatve 'pi'>#iti bhedakalpanàbhipràyaü yataþ pàramàrthikàbhedamàha-##iti tu dçùñàntaþ paramparàmàtrasàmyena na tu sarvathàü sàmyeneti sarvamavadàtam //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.5.11 #<àpaþ | BBs_2,3.11 |># nigadavyàkhyàtena bhàùyeõa vyàkhyàtam //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.6.12 ## anna÷abdo 'yaü vyutpattyà ca prasiddhyà ca vrãhiyavàdau tadvikàre caudane pravartate / ÷ruti÷ca prakaraõàdbalãyasã, sà ca vàkya÷eùeõopodbalità 'yatra kvacana varùati'ityetena tasmàdabhyavahàryaü vrãhiyavàdyevàtràdbhyo jàyata iti vivakùitam / kàrùõyamapi hi saübhavati kasyacidadanãsya / nahi pçthivyapi kçùõà, lohitàdiråpàyà api dar÷anàt / tata÷ca ÷rutyantareõa 'adbhyaþ pçthivã pçthivyà oùadhayaþ'ityàdinà virodha iti pårvaþ pakùaþ / ÷rutyorvirodhe vastuni vikalpànupapatteranyatarànuguõatayànyatarà netavyà / tatra kim 'adbhyaþ pçthivã'iti pçthivã÷abdo 'nnaparatayà nãyatàmuta 'annamasçjata'ityanna÷abdaþ pçthivãparatayeti vi÷aye, mahàbhåtàdhikàrànurodhàtpràyikakçùõaråpànurodhàcca 'tadyadapàü ÷ara àsãt'iti ca punaþ ÷rutyanurodhàcca vàkya÷eùasya cànyathàpyupapatteranna÷abdo 'nnakàraõe pçthivyàmiti ràddhàntaþ //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.7.13 ## sçùñikrame bhåtànàmavirodha uktaþ / idànãmàkà÷àdibhåtàdhiùñhàtryo devatàþ kiü svatantrà evottarottarabhåtasarge pravartanta uta parame÷varàdhiùñhitàþ paratantrà iti / tatra 'àkà÷àdvàyurvàyuragniþ'iti svavàkye nirapekùàõàü ÷ruteþ svaya¤cetanànàü ca cetanàntaràpekùàyàü pramàõàbhàvàt, prastàvasya ca liïgasya ca pàramparyeõàpi målàkàraõasya brahmaõa upapatteþ, svatantràõàmevàkà÷àdãnàü vàyvàdikàraõatvamiti jagato brahmayonitvavyàghàta iti pràptam / evaü pràpte 'bhidhãyate-#<àkà÷àdvàyuþ'>#ityàdaya àkà÷àdãnàü kevalamupàdànabhàvamàcakùate, na punaþ svàtantryeõàdhiùñhàtçtvam / naca cetanànàü svakàryasvàtantryamityetadapyaikàntikaü paratantràõàmapi teùàü bahulamupalabdherbhçtyàntevàsyàdivat / tasmàlliïgaprastàvasàma¤jasyàya sa ã÷vara eva tena tenàkà÷àdibhàvenopàdànabhàvenàvatiùñhamànaþ svayamadhiùñhàya nimittakàraõabhåtastaü taü vikàraü vàyvàdikaü sçjatãti yuktam / itarathà liïgaprastàvau kle÷itau syàtàmiti / ## parame÷vara evàntaryamibhàvenàviùña ãkùità, tasmàtsarvasya kàryajàtasya sàkùàtparame÷vara evàdhiùñhàtà nimittakàraõaü na tvàkà÷àdibhàvamàpannaþ / àkà÷àdibhàvamàpannaståpàdànamiti siddham //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.8.14 ## utpattau mahàbhåtànàü kramaþ ÷ruto nàpyaye 'pyayamàtrasya ÷rutatvàt / tatra niyame saübhavati nàniyamaþ / vyavasthàrahito hi saþ / naca vyavasthàyàü satyàmavyavasthà yujyate / tatra kramabhedàpekùàyàü kiü dçùño 'pyayakramo ghañàdãnàü mahàbhåtàpyayakramaniyàmako 'stvàho ÷rauta utpattikrama iti vi÷aye ÷rautasya ÷rautàntaramabhyarhitaü samànajàtãyatayà tasyaiva buddhisàünidhyàt / na dçùñaü, viruddhajàtãyatvàt / tasmàcchrautenaivotpattikrameõàpyayakramo niyamyata iti pràpta ucyate-apyayasya kramàpekùàyàü khalåtpattikramo niyàmako bhavet, na tvastyapyayasya kramàpekùà, dçùñànumànopanãtena kramabhedena ÷rutyanusàriõo 'pyayakramasya bàdhyamànatvàt / tasmin hi satyupàdànoparame 'pyupàdeyamastãti syàt / na caitadasti / tasmàt / tadviruddhadçùñakramàvarodhàdàkàïkùaiva nàsti kramàntaraü pratyayogyatvàt tasya / tadidamuktaü såtrakçtà-'upapadyate ca'iti / bhàùyakàro 'pyàha-## tasmàdutpattikramàdviparãtaþ krama ityetannyàyamålà ca smçtiruktà //14// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.9.15 ## tadevaü bhàvanopayoginau bhåtànàmutpattipralayau vicàrya buddhãndriyamanasàü kramaü vicàrayati / atra ca vij¤àyate 'neneti vyutpattyà vij¤àna÷abdenendriyàõi ca buddhiü ca bråte / tatraiteùàü kramàpekùàyàmàtmànaü ca bhåtàni càntarà samàmnànàttenaiva pàñhena kramo niyamyate / tasmàt pårvotpattikramabhaïgaprasaïgaþ / yata àtmanaþ karaõàni karaõebhya÷ca bhåtànãti pratãyate, tasmàdàtmana àkà÷a iti bhajyate / annamayamiti ca mayaóànandamaya itivat na vikàràrtha iti pràpte 'bhidhãyate-vibhaktatvàttàvanmanaþprabhçtãnàü kàraõàpekùàyàmannamayaü mana ityàdiliïga÷ravaõàdapekùitàrthakathanàya vikàràrthatvameva mayaño yuktam, itarathà tvanapekùitamuktaü bhavet / naca tadapi ghañate / nahyannamayo yaj¤a itivadannapràcuryaü manasaþ saübhavati / evaü codbhåtavikàrà mana àdayo bhåtànàü parastàdutpadyanta iti yuktam / prauóhavàditayàbhyupetyàha-## bhavatvàtmana eva karaõànàmutpattiþ, na khalvetàvatà bhåtairàtmano notpattavyam / tathàca noktakramabhaïgaprasaïgaþ / ##bhidyate / bhajyata iti yàvat //15// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.10.16 ## devadattàdinàmadheyaü tàvajjãvàtmano na ÷arãrasya, tannàmne ÷arãràya ÷ràddhàdikaraõànupapatteþ / tanmçto devadatto jàto devadatta iti vyapade÷asya mukhyatvaü manvànasya pårvaþ pakùaþ, mukhyatve ÷àstroktàmuùmikasvargàdiphalasaübandhànupapatteþ ÷àstravirodhàllaukikavyapade÷o bhàkto vyàkhyeyaþ / bhakti÷ca ÷arãrasyotpàdavinà÷au tatastatsaüyoga iti / jàtakarmàdi ca garbhabãjasamudbhavajãvapàpaprakùayàrthaü, na tu jãvajanmajapàpakùayàrtham / ata eva smaranti 'evamenaþ ÷amaü yàti bãjagarbhasamudbhavam'iti / tasmànna ÷arãrotpattivinà÷àbhyàü jãvajanmavinà÷àviti siddham / etacca laukikavyapade÷asyàbhràntimålatvamabhyupetyàdhikaraõam / uktà tvadhyàsabhàùye 'sya bhràntimålateti //16// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.11.17 mà bhåtàmasya ÷arãrodayavyayàbhyàü sthålàvutpattivinà÷au, àkà÷àderiva tu mahàsargàdau tadante cotpattivinà÷au jãvasya bhaviùyata iti ÷aïkàntaramapanetumidamàrabhyate / ## vicàramålasaü÷ayasya bãjamàha-#<÷rutivipratipatteriti /># tàmeva dar÷ayati-## pårvapakùaü gçhõàti-## paramàtmanastàvadviruddhadharmasaüsargàdapahatànapahatapàpmatvàdilakùaõàjjãvànàmanyatvam / te cenna vikàràstatastattvàntaratve bahutaràdvaita÷rutivirodhaþ / brahmavij¤ànena sarvavij¤ànapratij¤àvirodha÷ca / tasmàcchutibhiranuj¤àyate vikàratvam / pramàõàntaraü càtroktam-vibhaktatvàdàkà÷àdivaditi / 'yathàgneþ ÷rudrà visphaliïgaþ'iti ca ÷rutiþ sàkùàdeva brahmavikàratvaü jãvànàü dar÷ayati / 'yathà sådãptàt pàvakàt'iti ca brahmaõo jãvànàmutpattiü ca tatràpyayaü ca sàkùàddar÷ayati / nanvakùaràdbhàvànàmutpattipralayàvavagamyete / na jãvànàmityata àha-## syàdetat / sçùñi÷rutiùvàkà÷àdyutpattiriva kasmàjjãvotpattirnàmnàyate / tasmàdàmnànayogyasyànàmnànàttasyotpattyabhàvaü pratãma ityata àha-## evaü hi kasyà¤cicchàkhàyàmàmnàtasya katipàyàïgasahitasya karmaõaþ ÷àkhàntarãyàïgopasaühàro na bhavet / tasmàdbahutara÷rutivirodhàdanuprave÷a÷rutirvikàrabhàvàtpattyà vyàkhyeyà / tasmàdàkà÷avajjãvàtmàna utpadyanta iti pràpta ucyate-bhavedevaü yadi jãvà brahmaõo bhidyeran / na tvetadasti / 'tat sçùñvà tadevànupràvi÷at' 'anena jãvena'ityàdyavibhàga÷ruteraupàdhikatvàcca bhedasya ghañakarakàdyàkà÷avadviruddhadharmasaüsargasyopapatteþ / upàdhãnà ca manomaya ityàdãnàü ÷ruterbhåyasãnàü ca nityatvàjatvàdigocaràõàü ÷rutãnàü dar÷anàt 'upàdhipravilayenopahitasya'iti ca pra÷nottaràbhyàmanekadhopapàdanàdavibhàgasya ca 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ'iti ÷rutyaivoktatvànnityà jãvàtmano na vikàrà na càdvaitapratij¤àvirodha iti siddham / maitreyibràhmaõaü càdhastàdvyàkhyàtamiti neha vyàkhyàtam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.12.18 ## karmaõà hi jànàtyartho vyàptastadabhàve na bhavati dhåma iva dhåmadhvajàbhàve, suùuptyàdyavasthàsu ca j¤eyasyàbhàvàttadvyàpyasya j¤ànasyàbhàvaþ / tathàca nàtmasvabhàva÷caitanyaü tadanuvçttàvapi caitanyasya vyàvçttiþ / tasmàdindriyàdibhàvàbhàvànuvidhànàt j¤ànabhàvàbhàvayorindriyàdisaünikarùàdheyamàgantukamasya caitanyaü dharmo na svàbhàvikaþ / ata evendriyàdãnàmarthavattvam, itarathà vaiyarthyamindriyàõàü bhavet / nityacaitanya÷rutaya÷ca ÷aktyabhipràyeõa vyàkhyeyàþ / asti hi j¤ànotpàdana÷aktirnijà jãvànàü, na tu vyomna ivendriyàdisaünikarùe 'pyeùà j¤ànaü na bhavatãti / tasmàjjaóà eva jãvà iti pràpte 'bhidhãyate-yadàgantukaj¤ànaü jaóasvabhàvaü tatkadàcit parokùaü kadàcit saüdigdhaü kadàcidviparyastaü, yathà ghañàdi, na caivamàtmanà / tathàhi-anumimàno 'pyaparokùaþ, smarannapyànubhavikaþ, saüdihàno 'pyasaüdigdhaþ, viparyasyannapyaviparãtaþ sarvasyàtmà / tathàca tatsvabhàvaþ / naca tatsvabhàvasya caitanyasyàbhàvaþ, tasya nityatvàt / tasmàdvçttayaþ kriyàråpàþ sakarmikàþ karmàbhàve suùuptyàdau nivartante / tena caitanyamàtmasvabhàva iti siddham / tathàca nityacaitanyavàdinyaþ ÷rutayo na katha¤cit kle÷ena vyàkhyàtavyà bhavanti / gandhàdiviùayavçttyupajane cendriyàõàmarthavatteti sarvamavadàtam //18// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.19 ## yadyapyavikçtasyaiva paramàtmano jãvabhàvastathà cànaõuparimàõatvaü, tathàpyutkràntigatyàgatãnàü ÷rute÷ca sàkùàdaõuparimàõa÷ravaõasya càvirodhàrthamidamadhikaraõamityàkùepasamàdhànàbhyàmàha-## pårvapakùaü gçhõàti-## vibhàgasaüyogotpàdau hi tåtkràntyàdãnàü phalaü / naca sarvagatasya tau staþ / sarvatra nityapràptasya và sarvàtmakasya và tadasaübhàvàditi //19// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.20 ## utkramaõaü hi maraõe niråóham / taccàcalato 'pi tatra sato dehasvàmyanivçttyopapadyate na tu gatyàgatã / tayo÷calane niråóhayoþ kartçsthabhàvayorvyàpinyasaübhavàditi madhyamaü parimàõaü mahattvaü ÷arãrasyaiva / taccàrhataparãkùàyàü pratyuktam / gatyàgatã ca paramamahati na saübhavato 'taþ pàri÷eùyàdaõutvasiddhiþ / gatyàgatibhyàü ca pràde÷ikatvasiddhau maraõamapi dehàdapasarpaõameva jãvasya na tu tatra sataþ svàmyanivçttimàtramiti siddhamityàha-## ita÷ca dehàdapasarpaõameva jãvasya maraõamityàha-## tasmàdgatyàgatyapekùotkràntirapi sàpàdànàõutvasàdhanamityarthaþ / na kevalamapàdàna÷ruteþ, taccharãraprade÷àntavyatva÷ruterapyevamevetyàha-## //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.21 ## yata utkràntyàdi÷rutibhirjãvànàmaõutvaü prasàdhitaü tato vyàpakàtparamàtmanasteùàü tadvikàratayà bhedaþ / tathàca mahattvànantyàdi÷rutayaþ paramàtmaviùayà na jãvaviùayà ityavirodha ityarthaþ / yadi jãvà aõavastato 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu'iti kathaü ÷àrãro mahattvasaübandhitvena pratinirdi÷yate iti codayati-## pariharati-#<÷àstradçùñyà>#pàramàrthikadçùñyà nirde÷o vàmadevavat / yathà hi garbhastha eva vàmadevo jãvaþ paramàrthadçùñyàtmano brahmatvaü pratipede, evaü vikàràõàü prakçtervàstavàdabhedàttatparimàõatvavyapade÷a ityarthaþ //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.22 ## sva÷abdaü vibhajate-## unmànaü vibhajate-## uddhçtya mànamunmànaü bàlàgràduddhçtaþ ÷atatamo bhàgastasmàdapi ÷atatamàduddhçtaþ ÷atatamo bhàga iti tadidamunmànam / àràgràduddhçtaü mànamàràgramàtramiti //22// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.23 såtràntaramavatàrayituü codayati-## aõuràtmà na ÷arãravyàpãti na sarvàïgãõa÷aityopalabdhiþ syàdityarthaþ / ## tvaksaüyukto hi jãvaþ tvakca sakala÷arãravyàpinãti tvagvyàpyàtmasaübandhaþ sakala÷aityopalabdhau samartha ityarthaþ //23// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.24 ## candanabindoþ pratyakùato 'lpãyastvaü buddhvà yuktà kalpanà bhavati, yasya tu saüdigdhamaõutvaü sarvàïgãõaü ca kàryamupalabhyate tasya vyàpitvamautsargikamapahàya neyaü kalpanàvakà÷aü labhata iti ÷aïkàrthaþ / naca haricandanabindudçùñàntenàõatvànumànaü jãvasya, pratidçùñàntasaübhavenànaikàntikatvàdityàha-## ÷aïkàmimàmapàkaroti-## yadyapi pårvoktàbhiþ ÷rutibhiraõutvaü siddhamàtmanastathàpi vaibhavàcchrutyantaramupanyastam //24// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.25 ## ye tu sàvayavatvàccandanabindoraõusaücàreõa dehavyàptirupapadyate na tvàtmano 'navayavasyàõusaücàraþ saübhavã, tasmàdvaiùamyamiti manyante tàn pratãdamucyate guõàdvà lokavaditi / tadvibhajate-## yadyapyaõurjãvastathàpi tadguõa÷caitanyaü sakaladehavyàpi / yathà pradãpasyàlpatve 'pi tadguõaþ prabhàsakalagçhodaravyàpinãti //25// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.26 etadapi ÷aïkàdvàreõa dçùayitvà dçùñàntàntaramàha- ## ## kùayasyàtisåkùmatayànupalabhyamànakùayamiti ÷aïkate-## vi÷liùñànàmalpatvàdityupalakùaõaü, dravyàntaraparamàõånàmanuprave÷àdityapi draùñavyam / vi÷leùànuprave÷àbhyàü ca sannapi vi÷leùaþ såkùmatvànnopalakùyate iti / niràkaroti-## kutaþ / ## paramàõånàü paramasåkùmatvàttadgataråpàdivadgandho 'pi nopalabhyeta / upalabhyamàno và såkùma upalabhyeta na sthåla ityarthaþ / ÷eùamatirohitàrtham //26// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.27 ## // 27 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.28 ## nigadavyàkhyàtamasya bhàùyam //28// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.29 ## kaõñakatodane 'pãti / mahadalpayoþ saüyogo 'lpamavaruõaddhi na mahàntaü, na jàtu ghañakarakàdisaüyogà nabhaso nabho vya÷ruvate 'pitvalpàneva ghañakarakàdãn, itarathà yatra nabhastatra sarvatra ghañakarakàdyupalambha iti, te 'pi nabhaþparimàõaþ prasajyeranniti / na càõorjãvasya sakala÷arãragatà vedanopapadyate / yadyapyantaþkaraõamaõu tathàpi tasyatvacà saübaddhatvàttvaca÷ca samasta÷arãravyàpitvàdekade÷e 'pyadhiùñhità tvagadhiùñhitaiveti ÷arãravyàpã jãvaþ ÷aknoti sarvàïgãõaü ÷aityamanubhavituü tvagindriyeõa gaïgàyàm / aõustu jãvo yatràsti tasminneva ÷arãraprade÷e tadanubhavenna sarvàïgãõaü, tasyàsarvàïgãõatvàt / kaõñakatodanasya tu pràde÷ikatayà na sarvàïgãõopalabdhiriti vaiùamyam / ## idameva hi guõànàü guõatvaü yaddravyade÷atvam / ata eva hi hemante viùaktàvayavàpyadravyagate 'tisàndre ÷ãtaspar÷e 'nubhåyamànepyanudbhåtaü råpaü nopalabhyate yathà, tathà mçgamadàdãnàü gandhavàhaviprakãrõasåkùmàvayavànàmatisàndre gandhe 'nubhåyamàne råpaspar÷au nànubhåyete tatkasya hetoþ, anudbhåtatvàttayorgandhasya codbhåtatvàditi / naca dravyasya prakùayaprasaïgaþ, dravyàntaràvayavapåraõàt / ata eva kàlaparivàsava÷àdasya hatagandhitopalabhyate / apica caitanyaü nàma na gumo jãvasya guõànaþ, kintu svabhàvaþ / naca svabhàvasya vyàpitve bhàvasyàvyàpitvaü, tattvapracyuterityàha-## tadevaü ÷rutismçtãtihàsapuràõasiddhe jãvasyàvikàritayà paramàtmatve, tathà ÷rutyàditaþ paramamahattve ca, yà nàmàõutva÷rutayastàstadanurodhena buddhiguõasàratayà vyàkhyeyà ityàha-## tadvyàcaùñe-## àtmanà svasaübandhinyà buddherupasthàpitatvàttadà paràmar÷aþ / nahi ÷uddhabuddhamuktasvabhàvasyàtmanastattvaü saüsàribhiranubhåyate / apitu yo 'yaü mithyàj¤ànadveùàdyanuùaktaþ sa eva pratyàtmamanubhavagocaraþ / naca brahmasvabhàvasya jãvàtmanaþ kåñasthanityasya svataþ icchàdveùànuùaïgasaübhava iti buddhiguõànàü teùàü tadabhedàdhyàsena taddharmatvàdhyàsaþ, uda÷aràvàdhyastasyeva candramaso bimbasya toyakampe kamampavattvàdhyàsa ityupapàditamadhyàsabhàùye / tathàca buddhyàdyupàdhikçtamasya jãvatvamiti buddherantaþkaraõasyàõutayà so 'pyaõuvyapade÷abhàgbhavati, nabha iva karakopahitaü karakaparimàõam / tathà cotkràntyàdãnàmupattiriti / nigadavyàkhyàtamitarat / pràyaõe 'sattvamasaüsàritvaü và, tata÷ca kçtavipraõà÷àkçtàbhyàgamaprasaïgaþ //29// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.30 ## yàvatsaüsàryàtmabhàvitvàdityarthaþ / samànaþ sanniti / buddhyà samànaþ tadguõasàratvàditi / ## na kevalaü yaüvatsaüsàryàtmabhàvitvamàgamataþ, upapattita÷cetyarthaþ / àdityavarõamiti / prakà÷aråpamityarthaþ / ## avidyàyà ityarthaþ / tameva viditvà sàkùàtkçtya mçtyumavidyàmatyetãti yojanà //30// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.31 anu÷ayabãjaü pårvapakùã prakañayati-##paramàtmanà / anu÷ayabãjaparihàraþ atrocyate- ## nigadavyàkhyàtamasya bhàùyam //31// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.13.32 ## syàdetat / antaþkaraõe 'pi sati tasya nityasaünidhànàt kasmànnityopalabdhyanupalabdhã na prasajyete / athàdçùñavipàkakàdàcitkatvàt sàmarthyapratibandhàpratibandhàbhyàmantaþ karaõasya nàyaü prasaïgaþ / tàvasatyevàntaþ karaõe àtmano vendriyàõàü và stàü, tatkimantargaóunàntaþkaraõeneti codayati-## athaveti siddhàntaü nivartayati / siddhàntã bråte-## avadhànaü khalvanuvubhåùà ÷u÷råùà và / na caite àtmano dharmau, tasyàvikriyatvàt / na condriyàõam, ekaikendriyavyatireke 'pyandhàdãnàü dar÷anàt / naca te àntaratvenànubhåyamàne bàhye saübhavataþ / tasmàdasti tadàntaraü kimapi / yasya caite tadantaþkaraõam / tadidamuktam-## atraivàrthe ÷rutiü dar÷ayati-## //32// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.33 ## nanu 'tadguõasàratvàt'ityanenaiva jãvasya kartçtvaü bhoktçtvaü ca labdhameveti tadvyutpàdanamanarthakamityata àha-tadguõasàratvàdhikàreõeti / tasyaivaiùa prapa¤co ye pa÷yantyàtmà bhoktaiva na karteti tanniràkaraõàrthaþ / '÷àstraphalaü prayoktari tallakùaõatvàt'ityàha sma bhagavàn jaiminiþ / prayoktaryanuùñhàtari / kartarãti yàvat / ÷àstraphalaü svargàdi / kutaþ / prayoktçphalasàdhanatàlakùaõatvàt ÷àstrasya vidheþ / kartrapekùitopàyatà hi vidhiþ / buddhi÷cetkartrã bhoktà càtmà tato yasyàpekùitopàyo bhoktuna tasya kartçtvaü yasya kartçtvaü naca tasyàpekùitopàyà iti kiü kena saügatamiti ÷àstrasyànarthakatvamavidyamànàbhidheyatvaü tathà càprayojanakatvaü syàt / yathà ca tadguõasàratayàsyàvastusadapi bhoktçtvaü sàüvyavahàrikamevaü kartçtvamapi sàüvyavahàrikaü na tu bhàvikam / avidyàvadviùayatvaü ca ÷àstrasyopapàditamadhyàsabhàùya iti sarvamavadàtam //33// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.34 ## vihàraþ saücàraþ kriyà, tatra svàtantryaü nàkartuþ saübhavati / tasmàdapi kartà jãvaþ //34// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.35 ## tadeteùàü pràõànàmindriyàõàü vij¤ànena buddhyà vij¤ànaü grahaõa÷aktimàdàyopàdàyetyupàdàne svàtantryaü nàkartuþ saübhavati //35// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.36 ## abhyuccayamàtrametanna samyagupapattiþ / vij¤ànaü kartç yaj¤aü tanute / sarvatra hi buddhiþ karaõaråpà karaõatvenaiva vyapadi÷yate na kartçtvena, iha tu kartçtvena, tasyà vyapade÷e viparyayaþ syàt / tasmàdàtmaiva vij¤ànamiti vyapadiùñaþ / tena karteti //36// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.37 såtràntaramavatàrayituü codayati-atràha yadãti / praj¤àvàn svatantra iùñamovàtmanaþ saüpàdayennàniùñam / aniùñasaüpattirapyasyopalabhyate / tasmànna svatantrastathà ca na kartà / tallakùaõatvàttasyetyarthaþ / asyottaram- ## karaõàdãni kàrakàntaràõi kartà prayuïkte na tvayaü kàrakàntaraiþ prayujyata ityetàvanmàtramasya svàtantryaü na tu kàryakriyàyàü na kàrakàntaràõyapekùata iti / ãdç÷aü hi svàtantryaü ne÷varasyàpyatrabhavato 'stãtyutsannasaükathaþ kartà syàt / tathà càyamadçùñaparipàkava÷àdiùñamabhiprepsustatsàdhanavibhrameõàniùñopàyaü vyàpàrayannaniùñaü pràpnuyàdityaniyamaþ kartçtvaü ceti na virodhaþ / ## nityacaitanyasvabhàvasya khalvàtmana indriyàdãni karaõàni svaviùayamupanayanti, tena viùayàvacchinnameva caitanyaü vçttiriti vij¤ànamiti càkhyàyate, tatra càsyàsti svàtantryamityarthaþ //37// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.38 #<÷aktiviparyayàt | BBs_2,3.38 |># pårvaü kàraõakavibhaktiviparyaya uktaþ / saüprati kàraka÷aktiviparyaya ityapunaruktam / aviparyayàya tu karaõàntarakalpanàyàü nàmni visaüvàda iti //38// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.14.39 ## samàdhiriti saüyamamupalakùayati / dhàraõàdhyànasamàdhayo hi saüyamapadevadanãyàþ / yathàhuþ-'trayamekatra saüyamaþ'iti / atra ÷rotavyo mantavya iti dhàraõopade÷aþ / nididhyàsitavya iti dhyànopade÷aþ / draùñavya iti samàdherupade÷aþ / yathàhuþ-'tadeva dhyànamarthamàtranirbhàsaü svaråpa÷ånyamiva samàdhiþ'iti / so 'yamiha kartàtmà samàdhàvupadi÷yamàna àtmanaþ kartçtvamavaitãti såtràrthaþ //39// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.15.40 ## avàntarasaügatimàha-## vimç÷ati-## pårvapakùaü gçhõàti-## ÷àstràrthavattvàdayo hi hetava àtmanaþ kartçtvamàpàdayanti / naca svàbhàvike kartçtve saübhavatyasatyapavàde tadaupàdhikaü yuktam atiprasaïgàt / naca muktyabhàvaprasaïgo 'syàpavàdakaþ, yathà j¤ànasvabhàvo j¤eyàbhàve 'pi nàj¤o bhavatyevaü kartçsvabhàvo 'pi kriyàve÷àbhàve 'pi nàkartà / tasmàt svàbhàvikamevàsya kartçtvamiti pràpte 'bhidhãyate / nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü hi brahma bhåyobhåyaþ ÷råyate / tadasya buddhatvamasatyapi boddhavye yuktaü, vahnerivàsatyapi dàhye dagdhçtvaü, tacchãlasya tasyàvagamàt / kartçtvaü tvasya kriyàve÷àdavagantavyam / naca nityodàsãnasya kåñasthasya nityasyàsakçcchutasya saübhavati, tasya ca kadàcidapyasaüsarge kathaü tacchaktiyogo nirviùayàyàþ ÷akterasaübhavàt tathàca yadi tatsidhyarthaü tadviùaþ kriyàve÷o 'bhyupeyate tathà sati tatsvabhàvasya svabhàvocchedàbhàvàdbhàvanà÷aprasaïgaþ, naca muktasyàsti kriyàyoga iti / kriyàyà duþkhatvànna vigalitasakaladuþkhaparamànandàvasthà mokùaþ syàdityà÷ayavànàha-## abhipràyamabudhvà codayati-## pariharati-## ÷akta÷akyà÷rayà ÷aktiþ svasattayàva÷yaü ÷akyamàkùipati / tathàca tayàkùiptaü ÷akyaü sadaiva syàditi bhàvaþ / codayati-## pariharati-## asmàkaü tu na mokùaþ sàdhyaþ, apitu brahmasvaråpaü tacca nityamiti / uktamabhipràyamàviùkaroti-## codayati-## ayamarthaþ-para÷cetsaüsàrã tasyàvidyapravilaye muktau sarve mucyerannavi÷eùàt / tata÷ca sarvasaüsàrocchedaprasaïgaþ / parasmàdanya÷cetsa buddhyàdisaüghàta eveti, tasyaiva tarhi muktisaüsàrau nàtmana iti / pariharati-## na paramàtmano muktisaüsàrau, tasya nityamuktatvàt / nàpi buddhyàdisaüghàtasya, tasyàcetanatvàt / api tvavidyopasthàpitànàü buddhyàdisaüghàtànàü bhedàttattadbuddhyàdisaüghàtabhedopadhàna àtmaiko 'pi bhinna iva vi÷uddho 'pyavi÷uddha iva tata÷caikabuddhyàdisaüghàtàpagame tatra mukta ivetaratra baddha iva yathà maõikçpàõàdyupadhànabhedàdekameva mukhaü nàneva dãrghamiva vçttamiva ÷yàmamivàvadàtamiva anyatamopadhànavigame tatra muktamivànyatropahitamiveti naikamuktau sarvamuktiprasaïgaþ / tasmànna paramàtmano makùasaüsàrau, nàpi buddhyàdisaüghàtàsya kintu buddhyàdyupahitasyàtmasvabhàvasya jãvabhàvamàpannasyeti paramàrthaþ / atraivànvayavyatirekau ÷rutibhiràdar÷ayati-## ita÷caupàdhikaü yadupàdhyabhibhavodbhavàbhyàmasyàbhibhavodbhavau dar÷ayati ÷rutirityàha-## atraivàrthe såtraü vyàcaùñe-## saüprasàdaþ suùuptiþ / syàdetat / takùõaþ pàõyàdayaþ santi tairayaü vàsyàdãn vyàpàrayan bhavatu duþkhã, paramàtmà tvanavayavaþ kena manaþprabhçtãni vyàpàrayediti vaiùamyaü takùõo dçùñàntenetyata àha-## yathà sva÷arãreõodàsãnastakùà sukhã, vàsyàdãni tu karaõàni vyàpàrayan duþkhã, tathà svàtmanàtmodàsãnaþ sukhã, manaþprabhçtãni tu karaõàdãni vyàpàrayan duþkhãtyetàvatàsya sàmyaü na tu sarvathà / yathàtmà ca jãvo 'vayavàntarànapekùaþ sva÷arãraü vyàpàrayatyevaü manaþprabhçtãni tu karaõàntaràõi vyàpàrayatãti pramàõasiddhe niyogaparyanuyogànupapattiþ / pårvapakùahetånanubhàùya dåùayati-## yatparaü hi ÷àstraü sa eva ÷àstràrthaþ / kartrapekùitopàyabhàvanàparaü tanna kartçsvaråpaparam / tena yathàlokasiddhaü kartàramapekùya svaviùaye pravartamànaü na puüsaþ svàbhàvikaü kartçtvamavagamayitutsahate, tasmàttattvamasãtyàdyupade÷avirodhàdavidyàkçtaü tadavatiùñhate / codayati-## aupàdhikaü hi kartçtvaü nopàdhyapagame saübhavatãti svàbhàvikameva yujyata ityarthaþ / apica yatràpi karaõamasti tatràpi kevalasyàtmanaþ kartçtva÷ravaõàtsvàbhàvikameva yuktamityàha-## tadetat pariharati-## upàdhyapagamo 'siddho 'ntaþkaraõasyopàdheþ saüdhye 'pyavasthànàdityarthaþ / apica svapne yàdç÷aü j¤ànaü tàdç÷o vihàro 'pãtyàha-## yadyapi kartçvibhaktiþ kevale kartari ÷råyate tathàpi karmakaraõopadhànakçtamasya kartçtvaü na ÷uddhasya, nahi para÷usahàya÷chettà kevala÷chettà bhavati / nanu yadi na kevalasya kartçtvamapi tu karaõàdisahitasyaiva, tathà sati karaõàdiùvapi kartçvibhaktiþ syàt / na caitadastãtyàha-## karaõàdãùvapi kartçvibhaktiþ kadàcidastyeva vivakùàva÷àdityarthaþ / api ceyamupàdàna÷rutiþ karaõavyàpàroparamamàtraparà na svàtantryaparà kartçvibhaktistu bhàktã / kålaü pipatiùatãtivadabuddhipårvakasya karaõavyàpàroparamasya dçùñatvàdityàha-##iti yattaduktamasmàbhirabhyuccayamàtrametamiti taditaþ samutthitam / ## viklidyanti taõóulà jvalanti kàùñhàni bibhartti sthàlãti hi svavyàpàre sarveùàü, kartçtvaü, tatkiü buddhyàdãnàü kartçtvameva na karaõatvamityata àha-## nanvevaü sati tasyàmevàtmanaþ svàbhàvikaü kartçtvamastvityata àha-##ulabdhàvapyasya svàbhàvika##kasmàt ##àtmanaþ / nahi nitye svabhàve càsti bhàvasya vyàpàra ityarthaþ / tadevaü nàsyopalabdhau savàbhàvikaü kartçtvamastãtyuktam / nàpi buddhyàderupalabdhikartçtvamàtmanyadhyastaü yathà tadgatamadhyavasàyàdikartçtvamityàha-## kutaþ / ## nahi ÷arãràdi yasyàü kriyàyàü gamyaü tasyàmeva gantç bhavati / etaduktaü bhavati-yadi buddhirupalabdhã bhavet, tatastasyà upalabdhçtvamàtmanyadhyavasyeta / na caitadasti / tasyà jaóatvenopalabhyamànatayopalabdhikartçtvànupapatteþ / yadà caupalabdhau buddherakartçtvaü tadà yaduktaü buddherupalabdhçtve karaõàntaraü kalpanãyaü, tathàca nàmamàtre visaüvàda iti tanna bhavatãtyàha-##buddherupalabdhçtvàbhàvàt / tatkimidànãmakaraõaü buddhirupalabdhàvàtmà cànapalabdheta àha-## ayamabhisaüdhiþ-caitanyamupalabdhiràtmasvabhàvo nitya iti na tatràtmanaþ kartçtvaü, nàpi buddheþ karaõatvaü, kintu caitanyameva viùayàvacchinnaü vçttiriti copalabdhiriti càkhyàyate / tasya tu tattadviùayàvacchede vçttau buddhyàdãnàü karaõatvamàtmana÷ca tadupadhànenàhaïkàrapårvakaü kartçtvaü yujyata iti //40// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.16.41 ## yadetajjãvànàmaupàdhikaü kartçtvaü tatpravartanàlakùaõeùu ràgàdiùu satsu ne÷varamaparaü pravartakaü kalpayitumarhati, atiprasaïgàt / nace÷varo dveùapakùapàtarahito jãvàn sàdhvasàdhuni karmaõi pravartayitumarhati, yena dharmàdharmàpekùayà jagadvaicitryamàpadyeta / sa hi svatantraþ kàruõiko dharma eva jantån pravartayennàdharme / tata÷ca tatprerità jantavaþ sarve dhàrmikà eveti sukhina eva syurna duþkhinaþ / svatantràstu ràgàdiprayuktàþ pravartamànà dharmàdharmapracayavanto vaicitryamanubhavantãti yuktam / eva¤ca vidhiniùedhayorarthavattvamitarathà tu sarvathà jãvà avastatantrà itã÷vareõaiva pravartyanta iti kçtaü vidhiniùedhàbhyàm / nahi balavadanilasalilaughanudyamànaü pratyupade÷or'thavàn / tasmàt 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati'ityàdayaþ ÷rutayaþ samastavidhiniùedha÷rutivirodhàllokavirodhàccai÷varyapra÷aüsàparatayà neyà iti pràpte 'bhidhãyate / 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati'ityàdayastàvacchachrutayaþ sarvavyàpàreùu jantånàmã÷varatantratàmàhuþ, tadasati pratibandhake na pra÷aüsàparatayà vyàkhyàtumucitam / naca ÷rutisiddhasya kalpanãyatà, yena pravartakeùu ràgàdiùu satsu tatkalpanà virudhyeta / na ce÷varatantratve dharma eva jantånàü pravçtteþ sukhitvameva na vaicitryamiti yuktam / yadyapyayamã÷varo vãtaràgastathàpi pårvapårvajantukarmàpekùaya jantån dharmàdharmayoþ pravartayan na dveùapakùapàtàbhyàü viùamaþ / nàpi nirghçõaþ / naca karmapracayasyàdirastyanàditvàtsaüsàrasya / na ce÷varatantrasya kçtaü vidhiniùedhàbhyàmiti sàüpratam / nahã÷varaþ prabalatarapavana iva jantån pravartayatyapi tu taccaitanyamanurudhyamàno ràgàdyupahàramukhena / evaü ceùñàniùñapràptiparihàràrthino vidhiniùedhàvarthavantau bhavataþ / tadanenàbhisaüdhinoktam-paràyatte 'pi hi kartçtve karotyeva jãva iti / tasmàdvidhiniùedha÷àstràvirodhàllokasya sthåladar÷itvàt 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati'ityàdi÷ruteþ / 'aj¤o janturanã÷o 'yamàtmanaþ sukhaduþkhayoþ / ã÷varaprerito gacchetsvargaü và ÷vabhrameva và // 'iti smçte÷ce÷varatantràõàmeva jantånàü kartçtvaü, na tu svatantràõàmiti siddham / ã÷vara eva vidhiniùedhayosthàne niyujyeta yadvidhiniùedhayoþ phalaü tadã÷vareõa tatpratipàditadharmàdharmanirapekùeõa kçtamiti vidhiniùedhayorànarthakyam / na kevalamànarthakyaü viparãtaü càpadyeta ityàha-## pårvokta÷ca doùaþ kçtanà÷àkçtàbhyàgamaþ prasajyeta / atirohitàrthamanyat //41// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.16.42 ## // 42 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.43 ## avàntarasaügatimàha-##prayojyaprayojakabhàvaþ / atràpàtato vinigamanàhetorabhàvàdaniyamo ni÷caya ityuktaþ / ni÷cayahetvàbhàsadar÷anena bhedapakùamàlambyàha-athaveti / ã÷itavye÷itçbhàva÷cànveùyànveùñçbhàva÷ca j¤eyaj¤àtçbhàva÷ca niyamyaniyantçbhàva÷càdhàràdheyabhàva÷ca na jãvaparamàtmanorabhede 'vakalpyate / na ca 'brahmadà÷à brahmakitavàþ'ityàdyà÷ca ÷rutayo dà÷à brahma kitavà brahmetyàdipratipàdanaparà jãvànàü brahmaõo bhede 'vakalpyante / na caitàbhirbhedàbhedapratipàdanaparàbhiþ ÷rutibhiþ sàkùàdaü÷atvapratipàdakàcca mantravarõàt 'pàdo 'sya vi÷và bhåtàni'ityàdeþ, smçte÷ca 'mamaivàü÷aþ'ityàderjãvànàmã÷varàü÷atvasiddiþ / nirati÷ayopàdhisaüpadà ca vibhåtiyogene÷varaþ svàü÷ànàmapi nikçùñopàdhãnàmãùña iti yujyate / nahi tàvadanavayave÷varasya jãvà bhavitumarhantyaü÷àþ / apica jãvànàü brahmàü÷atve tadgatà vedanà brahmaõo bhavet / pàdàdigatà iva vedanà devadattasya / tata÷ca brahmabhåyaïgatasya samastajãvagatavedanànubhavaprasaïga iti varaü saüsàra eva mukteþ tatra hi svagatavedanàmàtràmanubhavànna bhåri duþkhamanubhavati / muktastu sarvajãvavedanàbhàgiti prayatnena muktiranarthabahulatayà parihartavyà syàditi / tathà bhedàbhedayoþ parasparavirodhinorekatràsaübhavànnàü÷atvaü jãvànàm / naca brahmaiva sadasantastu jãvà iti yuktaü, sukhaduþkhamuktisaüsàravyavasthàbhàvaprasaïgàdanuj¤àparihàràbhàvaprasaïgàcca / tasmàjjãvà eva paramàrthasanto na brahmaikamadvayam / advaita÷rutayastu jàtide÷akàlàbhedanimittopacàràditi pràpte 'bhidhãyate-anadhigatàrthàvabodhanàni pramàõàni vi÷eùataþ ÷abdaþ / tatra bhedo lokasiddhatvànna ÷abdena pratipàdyaþ / abhedastvanadhigatatvàdadhigatabhedànuvàdena pratipàdanamarhati / yena ca vàkyamupakramyate madhye ca paràmç÷yate ante copasaühriyate tatraiva tasya tàtparyam / upaniùada÷càdvaitopakramatatparàmar÷atadupasaühàrà advaitaparà eva yujyante / naca yatparàstadaupacàrikaü yuktam, abhyàse hi bhåyastvamarthasya bhavati nàlpatvamapi pràgevopacaritatvamityuktam / tasmàdvaite bhàvike sthite jãvabhàvastasya brahmaõo 'nàdyanirvacanãyàvidyopadhànabhedàdekasyaiva bimbasya darpaõàdyupàdhibhedàtpratibimbabhedàþ / evaü cànuj¤àparihàrau laukikavaidikau sukhaduþkhamuktisaüsàravyavasthà copapadyeta / naca mokùasyànarthabahulatà, yataþ pratibimbànàmiva ÷yàmatàvadàtatàdirjãvànàmeva nànàvedanàbhisaübandho brahmaõastu bimbasyeva na tadabhisaübandhaþ / yathàca darpaõàpanaye tatpratibimbaü bimbabhàve 'vatiùñhate na kçpàõe pratibimbitamapi / evamavidyopadhànavigame jãve brahmabhàva iti siddhaü jãvo brahmàü÷a iva tattantratayà na tvaü÷a iti tàtparyàrthàþ //43// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.44 mantravarõàc ca | BBs_2,3.44 | // 44 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.45 api ca smaryate | BBs_2,3.45 | // 45 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.46 prakà÷àdivan naivaü paraþ | BBs_2,3.46 | // 46 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.47 smaranti ca | BBs_2,3.47 | saptada÷asaükhyàparimito rà÷irgaõaþ saptada÷akaþ / tadyathà-buddhikarmendriyàõi bàhyàni da÷a buddhimanasã vçttibhedamàtreõa bhinne apyekãkçtyaikamantaþkaraõaü ÷arãraü pa¤ca viùayà iti saptada÷ako rà÷iþ //47// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.48 anuj¤àparihàrau dehasambandhàj jyotiràdivat | BBs_2,3.48 | ##vidhirabhimato na tu pravçttapravartanà / apauruùeye pravartayiturabhipràyànurodhàsaübhavàt / kratvarthàyàmagnãùomãyahiüsàyàü pravçttapravartanànupapatte÷ca / puruùàrthe 'pi niyamàü÷e pravçtteþ## nahi kåñasthanityasyàtmanopariõàmino 'sti dehena saüyogaþ samavàyo vànyo và ka÷cit saübandhaþ sakaladharmàtigatvàdityabhisaüdhiþ / uttaram-## ayamarthaþ-satyaü nàsti ka÷cidàtmano dehàdibhiþ pàramàrthikaþ saübandhaþ, kintu buddhyàdijanitàtmaviùayà viparãtà vçttiþ 'ahameva dehàdisaüghàtaþ'ityevaüråpà / asyàü dehàdisaüghàta àtmatàdàtmyena bhàsate / so 'yaü sàüvçttastàdàtmyalakùaõaþ saübandho na pàramàrthika ityarthaþ / gåóhàbhisaüdhi÷codayati-## yadi såkùmasthåladehàdisaüghàto 'vidyopadar÷ita ekamevàdvitãyaü brahmàsmãti samyagdar÷anamabhimatam, addhà tadvantaü prati vidhiniùedhayorànarthakyameva / etadeva vi÷adayati-## codako nigåóhàbhisaüdhimàviùkaroti-÷arãravyatirekadar÷ina eva / àmuùmikaphaleùu karmasu darsapårõamàsàdiùu niyojyatvamiti cotpariharati-## etadvibhajate-## yo hyàtmanaþ ùàñkau÷ikàddehàdupapattyàvyatirekaü veda, na tu samastabuddhyàdisaüghàtavyatirekaü, tasyàmuùmikaphaleùvàdhikàraþ / samastabuddhyàdivyatirekavedinastu karmabhoktçtvàbhimànarahitasya nàdhikàraþ karmaõi tathàca na yatheùñaceùñà, abhimànavikalasya tasyà apyabhàvàditi //48// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.49 asantate÷ càvyatikaraþ | BBs_2,3.49 | // 49 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.50 àbhàsa eva ca | BBs_2,3.50 | yeùàü tu sàükhyànàü vai÷eùikàõàü và sukhaduþkhavyavasthàü pàramàrthikãmicchatàü bahava àtmànaþ sarvagatàsteùàmevaiùa vyatikaraþ pràpnoti / tatra pra÷napårvakaü sàükhyàn prati vyatikramaü tàvadàha-## yàdç÷astàdç÷o guõasaübandhaþ sarvàn puruùàn pratyavi÷iùña iti tatkçte sukhaduþkhe sarvàn pratyavi÷iùñe / naca karmanibandhanà vyavasthà, karmaõaþ pràkçtatvena prakçte÷ca sàdhàraõatvenàvyavasthàtàdavasthyàt / codayati-## ayamarthaþ-na pradhànaü svavibhåtãkhyàpanàya pravartate, kintu puruùàrtham / yaü ca puruùaü prayatnena bhogàpavargau puruùàrthau sàdhitau taü prati samàptàdhikàratayà nivartate puruùàntaraü tu pratyasamàptàdhikàraü pravartate / evaü ca muktasaüsàrivyavasthopapatteþ sukhaduþkhavyavasthàpi bhaviùyatãti niràkaroti#<-nahãti /># sarveùàü puruùàõàü vibhutvàt pradhànasya ca sàdhàraõyadamuü puruùaü pratyanenàrthaþ sàdhita ityetadeva nàsti / tasmàt prayojanava÷ena vinà hetuü vyavasthàstheyà / sà càyuktà hetvabhàvàdityarthaþ / bhavatu sàükhyànàmavyavasthà, pradhànasamavàyàdadçùñasya, pradhànasya ca sàdhàraõyàt / kàõàdàdãnàü tvàtmasamavàpyadçùñaü pratyàtmamasàdhàraõaü tatkçta÷ca manasà sahàtmanaþ svasvàmibhàvalakùaõaþ saübandho 'nàdiradçùñabhedànàmanàditvàt, tathà càtmanaþsaüyogasya sàdhàraõye 'pi svasvàmibhàvasyàsàdhàraõyàdabhisaüdhyàdivyavasthopapadyata eva / naca saüyogo 'pi sàdhàraõaþ / nahi tasya manasa àtmàntarairyaþ saüyogaþ sa eva svàminàpi, àtmasaüyogasya pratisaüyogabhedena bhedàt / tasmàdàtmaikatvasyàgamasiddhatvàt, vyavasthàyà÷caikatve 'pyupapatteþ, nànekàtmakalpanà, gauravàdàgamavirodhàcca / antyavi÷eùavattvena ca bhedakalpanàyàmanyonyà÷rayàpatteþ / bhede hi tatkalpanà tata÷ca bheda iti / etadeva kàõàdamatadåùaõam / bhàùyakçtà tu prauóhavàditayà kàõàdàn pratyapyadçùñàniyamàdityàdãni såtràõi yojitàni / sàükhyamatadåùaõaparàõyeveti tu rocayante kecittadàstàü tàvat //50// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.51 adçùñàniyamàt | BBs_2,3.51 | // 51 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.52 abhisandhyàdiùv api caivam | BBs_2,3.52 | // 52 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,3.17.53 prade÷àd iti cen nàntarbhàvàt | BBs_2,3.53 | // 53 // iti ÷rãvàcaspatimi÷raviracite bhagavatpàda÷àrãrakabhàùyavibhàge bhàmatyàü dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.1 ## yadyapi brahmavedane sarvavedanapratij¤àtàdupapàdana÷rutivirodhàdbahutaràdvaita÷rutivirodhàcca pràõànàü sargàdau sadbhàva÷rutirviyadasmçtatvàdi÷rutaya ivànyathà katha¤cinnetumucità, tathàpyanyathànayanaprakàramavidvànanyathànupapadyamànaikàpi ÷rutirbahvãranyathayediti manvànaþ pårvapakùayati / atra càtyuccatayà viyadadhikaraõapårvapakùahetån smàrayati-## ÷abdaikapramàõasamadhigamyà hi mahàbhåtotpattistasyà yatra ÷abdo nivartate tatra tatpramàõabhàvena tadabhàvaþ pratãyate / yathà caityavandanatatkarmadharmatàyà ityarthaþ / atràpàtataþ ÷rutivipratipattyànadhyavasàyena pårvapakùayitvàthavetyabhihitaü pårvapakùamamavatàrayati / abhipràyo 'sya dar÷itaþ / 'pànavyàpacca tadvat'ityatrà÷vapratigraheùñyàdyadhikaraõapårvapakùasåtràrthasàdç÷yaü tadà paràmçùñam / ràddhàntastu syàdetadevaü yadi sargàdau pràõasadbhàva÷rutirananyathàsiddhà bhavet / anyathaiva tveùà sidhyati / avàntarapralaye hyagnisàdhanànàü sçùñirvaktavyeti tadartho 'sàvupakramaþ / tatràdhikàripuruùaþ prajàpatirapranaùña eva trailokyamàtraü pralãnamatastadãyàn pràõànapekùya sà ÷rutirupapannàrthà / tasmàdbhåyasãnàü ÷rutãnàmanugrahàya sarvavij¤ànapratij¤opapattyarthasya cottarasya saüdarbhasya gauõatve tu pratij¤àtàrthànuguõyàbhàvenànapekùitàrthatvaprasaïgàtpràõà api nabhovadbrahmaõo vikàrà iti / naca caityavandanàdivatsarvathà pràõànàmutpattya÷rutiþ, kvacit khalveùàmutpattya÷ravaõamutpatti÷rutistu tatra tatra dar÷ità / tasmàdvaiùamyaü caityavandanapoùadhàdibhiriti / ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.2 ## kecidviyadadhikaraõavyàkhyànena gauõyasaübhavàditi såtraü vyàcakùate / gauõã pràõànàmutpatti÷rutirasaübhavàdutpatteriti / tadayuktam / vikalpàsahatvàt / tathàhi-pràõànàü jãvavadvàvikçtabrahmàtmatayànupapattiþ syàt, brahmaõastattvàntaratayà và / na tàvajjãvavadeùàmavikçtabrahmàtmatà, jaóatvàt / tasmàttattvàntaratayaiùàmanutpattiràstheyà / tathàca brahmavedanena sarvavedanapratij¤àvyàhatiþ, samastavedàntavyàkopa÷cetyetadàha-## //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.3 ## nigadavyàkhyàtamasya bhàùyam //3// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.1.4 ## vàca iti vàkpràõamanasàmupalakùaõam / ayamarthaþ-yatràpi tejaþprabhçtãnàü sçùñau pràõasçùñirnokteti bråùe, tatràpyukteti bråmahe / tathàhi-yasmin prakaraõena tejobannapårvakatvaü vàkpràõamanasàmàmnàyate 'annamayaü hi'ityàdinà, tadyadi mukhyàrthaü tatastatsàmàsarveùàmeva pràõànàü sçùñiruktà / atha gauõaü tathàpi brahmakartçkàyàü nàmaråpavyàkriyàyàmupakramopasaühàraparyàlocanayà ÷rutyantaraprasiddhe÷ca brahmakàryatvaprapa¤càrthameva pràõàdãnàmàpomayatvàdyabhidhànamityuktaiva tatràpi pràõasçùñiriti siddham //4// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.2.5 ## avàntarasaügatimàha-## saü÷ayakàraõamàha-#<÷rutivipratiùedhàditi / vi÷ayaþ>#saü÷ayaþ / ## tadyathà-cakùurghràõarasanavàk÷rotramanastvagiti / kvacidaùñau pràõà##bandhanena guõena saükãrtyante / tadyathà-ghràõarasanavàkcakùuþ-÷rotramanohastatvagiti, ta ete grahàþ, eùàü tu viùayà atigrahàstvaùñàveva 'pràõo vai grahaþ so 'pànenàtigraheõa gçhãto 'pànena hi gandhàn jighrati'ityàdinà saüdarbheõoktàþ / ## tadyathà-## dve ÷rotre dve cakùuùã dve ghràõe ekà vàgiti sapta / pàyåpasthau buddhimanasã và dvàvavà¤càviti naca / kvacidda÷a / ##sta uktà nàbhirda÷amãti / kvacidekàda÷a-#<'># ## #< /># tadyathà-buddhãndriyàõi ghràõàdãni pa¤ca karmendriyàõyapi hastàdãni pa¤ca àtmaikàda÷a, àpnotyadhiùñhànenetyàtmà manaþ sa ekàda÷a iti / ## #<'sarveùàü spar÷ànàü tvagekàyanam' ># ## tadyathà-tvagnàsikàrasanacakùuþ÷rotramanohçdayahastapàdopasthapàyåvàgiti / kvacideta eva pràõà ahaïkàràdhikàstrayoda÷a / evaü vipratipannàþ pràõeyattàü prati ÷rutayaþ / atra pra÷napårvaü pårvapakùaü gçhõàti-##avagate / ÷rutibhyaþ 'sapta pràõàþ prabhavanti'ityàdibhyaþ / na kevalaü ÷rutito 'vagatiþ, vi÷eùaõàdapyevamevetyàha-## ye sapta ÷ãrùaõyàþ ÷rotràdayaste pràõà ityukte itareùàma÷ãrùaõyànàü hastàdãnàmapràõatvaü gamyate / yathà dakùiõenàkùõà pa÷yatãtyukte vàmena na pa÷yatãti gamyate / etaduktaü bhavati-yadyapi ÷rutivipratiùedo yadyapi ca pårvasaükhyàsu na paràsàü saükhyànàü nive÷astathàpyavacchedakatvena bahvãnàü saükhyànàmasaübhavàdekasyàü kalpyamànàyàü saptatvameva yuktaü pràthamyàllàghavàcca, vçttibhedamàtravivakùayà tvaùñatvàdayo gamayitavyà iti pràptam //5// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.2.6 evaü pràpta ucyate- ## tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / na saptaiva kintu hastàdayo 'pi pràõàþ / pramàõàntaràdekàda÷atve pràõànàü sthite 'tosmin sati / sàrvavibhaktikastasiþ / naivam / làghavàt pràthamyàcca saptatvamityakùaràrthaþ / etaduktaü bhavati-yadyapi ÷rutayaþ svataþpramàõatayànapekùàstathàpi parasparavirodhànnàrthatattvaparicchedàyàlam / naca siddhe vastuni anuùñhàna iva vikalpaþ saübhavati / tasmàt pramàõàntaropanãtàrthava÷ena vyavasthàpyante / ## 'sruveõàvadyapi'iti màüsapuroóà÷àvadànàsaübhavàt, saübhavàcca dravàvadànasya sruvàvadàne dravàõãti vyavasthàpyate / evamihàpi råpàdibuddhipa¤cakakàryavyavasthàta÷cakùuràdibuddhãndriyakaraõapa¤cakavyavasthà / nahyandhàdayaþ satsvapãtareùu ghràõàdiùu gandhàdyupalabdhyànumitasadbhàveùu råpàdãnupalabhante / tathà vacanàdilakùaõakàryapa¤cakavyavasthàto vàkpàõyàdilakùaõakarmendriyapa¤cakavyavasthà / nahi jàtu måkàdayaþ satsvapi viharaõàdyavagatasadbhàveùu pàdàdiùu buddhãndriyeùu và vacanàdimanto bhavanti / evaü karmabuddhãndriyàsaübhavinyà saükalpàdikriyàvyavasthayàntaþkaraõavyavasthànumànam / ekamapi càntaþkaraõamanekakriyàkàri bhaviùyati, yathà pradãpa eko råpaprakà÷avartivikàrasneha÷oùaõahetuþ / tasmànnàntaþkaraõabhedaþ / ekameva tvantaþkaraõaü mananànmana iti càbhimànàdahaïkàra iti càdhyavasàyàdbuddhiriti càkhyàyate / vçttibhedàccàbhinnamapi bhinnamivopacaryate trayamiti / tattvena tvekameva bhede pramàõàbhàvàt / tadevamekàda÷ànàü kàryàõàü vyavasthànàdekàda÷a pràõà iti ÷rutirà¤jasã / tadanuguõatayà tvitaràþ ÷rutayo netavyàþ / tatràvayutyanuvàdena saptàùñanavada÷asaükhyà÷rutayo yathaikaü vçõãte dvau vçõãte iti trãn vçõãta ityetadànuguõyàt / dvàda÷atrayoda÷asaükhyà÷rutã tu katha¤cidvçttibhedena bhedaü vivakùitvopàsanàdiparatayà netavye / tasmàdekàda÷aiva pràõà netara iti siddham / apica ÷ãrùaõyànàü pràõànàü yatsaptatvàbhidhànaü tadapi caturùvevavyavasthàpanãyam, pramàõàntaravirodhàt / na khalu dve cakùuùã, råpopalabdhilakùaõasya kàryasyàbhedàt / pihitaikacakùuùastu na tàdç÷ã råpopalabdhirbhavati yàdç÷ã samagracakùuùaþ, tasmàdekameva cakùuradhiùñhànabhedena tu bhinnamivopacaryate / kàõasyàpyekagolakagatena cakùuravayavenopalambhaþ / etena ghràõa÷rotre api vyàkhyàte / iyamaparà såtradvayayojanà-##cakùurghràõarasanavàk÷rotramanastvaca utkràntimantaþ syuþ / saptànàmeva gati÷rutervi÷eùitatvàditi vyàkhyàtuü ÷aïkate-## asyottaraü## cakùuràdayastvakparyantà utkràntau vi÷eùitàþ / tasmàtsarva÷abdasya prakçtàpekùatvàtsaptaiva pràõà utkràmanti na pàõyàdaya iti pràptam / codayati-nanvatra vij¤ànamaùñamamiti / 'na vijànàtãtyàhuþ'ityanenànukràntam / pariharati-naiùa doùa iti / siddhàntamàha-##utkràntibhàjo 'vagamyante grahatva÷ruterhastàdãnàm / evaü khalveùàü grahatvàmnànamupapadyeta / yadyàmukteràtmànaü badhnãyuritarathà ùàñko÷ika÷arãravadeùàü grahatvaü nàmnàyeta / ata eva ca smçtireùàü muktyavadhitàmàha#<-puryaùñakeneti /># tathàtharvaõa÷rutirapyeùàmekàda÷ànàm utkràntimabhivadati / tasmàcchrutyantarebhyaþ smçte÷ca sarva÷abdàrthàsaükocàcca sarveùàmutkrameõa sthite 'sminnaivaü yaduktaü saptaiveti, kintu pradar÷anàrthaü saptatvasaükhyeti siddham //6// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.3.7 ## atra sàükhyànàmàhaïkàrikatvàdindriyàõàmahaïkàrasya ca jagnàmaõóalavyàpitvàtsarvagatàþ pràõàþ / vçttisteùàü ÷arãrade÷atayà pràde÷ikã tannibandhanà ca gatyàgati÷rutiriti manyante, tànpratyàha-aõava÷ca pràõà anudbhåtaråpaspa÷artà càõutvaü duradhigamatvànna tu paramàõutvaü dehavyàpikàryànutpattiprasaïgàttàpadånasya ÷i÷irahradanimagnasya sarvàïgãõa÷ãtaspar÷opalabdhirastãtyuktam / etaduktaü bhavati-yadi sarvagatànãndriyàõi bhaveyustato vyavahitavipravçùñavaståpalambhaprasaïgaþ / sarvagatatve 'pi dehàvacchinnànàmeva karaõatvaü tena na vyavahitaviprakçùñavaståpalambhaprasaïga iti cet, hanta pràptàpràptàvivekena ÷arãràvacchinnànàmeva teùàü karaõatvamindriyatvamiti na vyàpinàmindriyabhàvaþ / tathàca nàmamàtre visaüvàdo nàrthe 'smàbhistadindriyamucyate bhavadbhistu vçttiriti siddhamaõavaþ pràõà iti //7// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.4.8 #<÷reùñha÷ca | BBs_2,4.8 |># na kevalamitare pràõà brahmavikàràþ / ÷reùñha÷ca pràõo brahmavikàraþ / 'nàsadàsãt'ityadhikçtya pravçtte brahmasåkte nàsadàsãye sargàtpràgànãditi pràõavyàpàra÷ravaõàdasati ca vyàpàrànupapatte pràõasadbhàvàjjyeùñhatva÷rute÷ca na brahmavikàraþ pràõa iti manvànasya bahu÷rutivirodhe 'pi ca ÷rutyoretayorgatimapa÷yataþ pårvapakùaþ / ràddhàntastu bahu÷rutivirodhàdevànãditi na pràõavyàpàrapratipàdinã, kintu sçùñikàraõamànãt jãvati sma àsãditi yàvat / tena tatsadbhàvapratipàdanaparà / jyeùñhatvaü ca ÷rotràdyapekùamiti gamayitavyam / tasmàdbahu÷rutyanurodhànmukhyasyàpi pràõasya brahmavikàratvamiti siddham //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.9 ## saüprati mukhyapràõasvaråpaü niråpyate / atra hi 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ'iti ÷rutervàyureva pràõa iti pratibhàti / athavà 'pràõa eva brahmaõa÷caturthaþ pàdaþ sa vàyunà jyotiùà'iti vàyorbhedena pràõasya ÷ravaõàdetadvirodhàdvaraü tantràntarãyameva pràõasya svaråpamastu, ÷rutã ca viruddhàrthe katha¤cinneùyete iti sàmànyakaraõavçttireva pràõo 'stu / na càtràpi karaõebhyaþ pçthakpràõasyànukramaõa÷rutivirodho vçttivçttimatorbhedàditi pårvaþ pakùaþ / siddhàntastu-na sàmànyendriyavçttiþ pràõaþ / sa hi militànàü vendriyàõàü vçttirbhavet pratyekaü và / na tàvanmilitànàm, ekadvitricaturindriyàbhàve tadabhàvaprasabhaïgàt / no khalu cårõaharidràsaüyogajanmàruõaguõastayoranyataràbhàve bhavitumarhati / naca bahuviùñisàdhyaü ÷ibikodvahanaü dvitriviùñisàdhyaü bavati / na ca tvagekasàdhyaü, tathà sati sàmànyavçttitvànupapatteþ / apica yatsaübhåya kàrakàõi niùpàdayanti tatpradhànavyàpàrànuguõàvàntaravyàpàreõaiva yathà vayasàü pràtisviko vyàpàraþ pa¤jaracàlanànuguõaþ / na cendriyàõàü pràõe pradhànavyàpàre janayitavye 'sti tàdç÷aþ ka÷cidavàntaravyàpàrastadanuguõaþ / ye ca råpàdipratyayà na te tadanuguõàþ, tasmànnendriyàõàü sàmànyavçttiþ pràõastathà ca vçttivçttimatoþ katha¤cidbhedavivakùayà na pçthagupade÷o gamayitavyaþ / tasmànna kriyà, nàpi vàyumàtraü pràõaþ, kintu vàyubheda evàdhyàtmàmàpannaþ pa¤cavyåhaþ pràõa iti //9// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.10 syàdetat / yathà cakùuràdãnàü jãvaü prati guõabhåtatvàjjãvasya ca ÷reùñhatvàjjãvaþ svatantra evaü pràõo 'pi pràdhànyàt ÷reùñhatvàcca svatantraþ pràpnoti / naca dvayoþ svatantrayorekasmin ÷arãre ekavàkyatvamupapadyata ityaparyàyaü viruddhànekadikkriyatayà deha unmathyeta / iti pràpte, ucyate- ## yadyapi cakùuràdyapekùayà ÷reùñhatvaü pràdhànyaü ca pràõasya tathàpi saühatatvàdacetanatvàdbhautikatvàccakùuràdibhiþ saha÷iùñatvàccaca puruùàrthatvàt puruùaü prati pàratantryaü ÷ayanàsanàdivadbhavet / tathàca yathà mantrãtareùu naiyogikeùu pradhànamapi ràjànamapekùyàsvatantra evaü pràõo 'pi cakùuràdiùu pradhànamapi jãve 'svatantra iti //10// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.11 syàdetaccakùuràdibhiþ saha ÷àsanena karaõaü cet pràõaþ / evaü sati cakùuràdiviùayaråpàdivadasyàpi viùayàntaraü vaktavyam / naca tacchakyaü vaktum / ekàda÷akaraõagaõanavyàkopa÷ceti doùaü pariharati- ## na pràõaþ paricchedadhàraõàdikaraõamasmàbhirabhyupeyate yenàsya viùayàntaramanviùyeta / ekàda÷atvaü ca karaõànàü vyàkupyetàpi tu pràõàntaràsaübhavi dehendriyavidhàraõakàraõaü pràõaþ / tacca ÷rutiprabandhena dar÷itaü na kevalaü ÷arãrendriyadhàraõamasya kàryam //11// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.5.12 apica- ## 'viparyayo mithyàj¤ànamatadråpapratiùñham'yathà marumarãcikàdiùu salilàdibuddhayaþ / atadråpapratiùñhatà ca saü÷aye 'pyasti tasyaikàpratiùñhànàt / ataþ so 'pi saügçhãtaþ / '÷abdaj¤ànànupàtã vastu÷ånyo vikalpaþ' / yadyapi mithyàj¤àne 'pyasti vastu÷ånyatà tathàpi na tasya vyavahàrahetutàsti / asya tu paõóitaråpavicàràsahasyàpi ÷abdaj¤ànamàhàtmyàdvyavahàràhetubhàvo 'styeva / yatha puruùasya caitanyamiti / nahyatra ùaùñhyarthaþ saübandho 'sti, tasya bhedàdhiùñhànatvàt / caitanyasya puruùàdatyantàbhedàt / yadyapi càtràbhàvapratyayàlambanà vçttirneùyate tathàpi vikùepasaüskàralakùaõà manovçttirihàstyeveti sarvamavadàtam //12// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.6.13 ## 'samàstribhirlokaiþ'iti vibhutva÷ravaõàdvibhuþ pràõaþ, 'samaþ pluùiõà'ityàdyàstu ÷rutayo vibhorapyavacchedàdbhàviùyanti / yathà vibhuna àkà÷asya kuñakarakàdyavacchedàtkuñàdisàmyamiti pràpta àha-## utkràntigatyàgati÷rutibhya àdhyàtmikasya pràõasyàvacchinnatà na vibhutvam / duradhigamatàmàtreõa ca ÷arãravyàpino 'pyaõutvamupacaryate na tvaõutvamityuktamadhastàt / yattvasya vibhutvànmànaü tadàdhidaivikena såtràtmanà samaùñivyaùñiråpeõa na tvàdhyàtmikena råpeõa / tadà÷rayà÷ca 'samaþ pluùiõà'ityevamàdyàþ ÷rutayo dehasàmyameva pràõasyàhuþ svaråpato na tu karakàkà÷avatparopàdhikatayà katha¤cinnetavyà iti //13// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.14 ## yaddhi yatkàryaü kurvaddçùñaü tatsvamahimnaiva karotityeùa tàvadutsargaþ paràdhiùñhànaü tu tasya balavatpramàõàntarava÷àt syàdetat / vàsyàdãnàü takùàdyadhiùñhitànàmacetanànàü kàryakàritvadar÷anàdacetanatvenandriyàõàmapyadhiùñhàtçdevatàkalpaneti cet / na / jãvasyaivàdhiùñhàtu÷cetanasya vidyamànatvàt / naca 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at'ityàdi÷rutibhyo devatànàmapyadhiùñhàtçtvamabhyupagantuü yuktam / anekàdhiùñhànàbhyupagame hi teùàmekàbhipràyaniyamanimittàbhàvànna ki¤citkàryamutpadyeta virodhàt / apica ya indriyàõàmadhiùñhàtà sa eva bhokteti devatànàü bhoktçtvena svàmitvaü ÷arãra iti na jãvaþ svàmã syàdbhoktà ca / tasmàdagnyàdyupacàro vàgàdiùu prakà÷akatvàdinà kenacinnimittena gamayitatavyo natu svaråpeõàgnyàdidevatànàü mukhàdyanuprave÷a iti pràptam / evaü pràpte ucyate-nànàvidhàsu tàvacchrutiùu smçtiùu ca tatra tatra vàgàdiùvagnyàdidevatàdhiùñhànavagamyate / naca tadasatyàmanupapattau kle÷ena vyàkhyàtumucitam / naca svaråpopayogabhedaj¤ànavirahiõo jãvasyendriyàdhiùñhàtçtvasaübhavaþ, saübhavati tu devatànàmindriyàdyàrùeõa j¤ànena sàkùàtkçtavatãnàü tatsvaråpabhedatadupayogabhedavij¤ànam / tasmàttàstà eva devatàstattatkaraõàdhiùñhàtrya iti yuktaü na tu jãvaþ / bhavatu và jãvo 'pyadhiùñhàtà tathàpyadoùaþ / anekeùàmadhiùñhàtaõàmekaþ parame÷varo 'sti niyantàntaryàmã tadva÷àdvipratipitsavo 'pi na vipratipattumarhanti / tathà caikavàkyatayà na tatkàryotpattipratyåhaþ / na caitàvatà devatànàmatra ÷arãre bhoktçtvam / nahi yantà rathamadhitiùñhinnapi tatsàdhyavijayàderbhoktàpi tu svàmyeva / evaü devatà adhiùñhàtryo 'pi na bhoktryastàsàü tàvanmàtrasya ÷rutatvàt / bhoktà tu jãva eva / naca naràdi÷arãrocitaü duþkhabahulamupabhogaü sukhamayyo devatà arhanti / tasmàt pràõànàmadhiùñhàtryo devatà iti siddham, ÷eùamatirohitàrtham //14// ____________________________________________________________________________________________ BsVBh_2,4.7.15. pràõavatà ÷abdàt | BBs_2,4.15 | // 15 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.16. tasya ca nityatvàt | BBs_2,4.16 | // 16 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.7.17 ## mà bhåt pràõo vçttirindriyàõàm / indriyàõyevàsya jyeùñhasya ÷reùñhasya ca pràõasya vçttayo bhaviùyanti / tadbhàvàbhàvànuvidhàyibhàvàbhàvatvamindriyàõàü ÷rutyanubhavasiddhaü, tathàca pràõa÷abdasyaikasyànyàyyamanekàrthatvaü na bhaviùyati / vçttãnàü vçttimatastattvàntaratvàbhàvàt / tattvàntaratve tvindriyàõàü, pràõa÷abdasyànekàrthatvaü prasajyeta / indriyeùu làkùaõikatvaü và / naca mukhyasaübhave lakùaõà yuktà jaghanyatvàt / naca bhedena vyapade÷o bhedasàdhanam 'etasmàjjàyate pràõaþ'ityàdirmanaso 'pãndriyebhyo 'sti bhedena vyapade÷a ityanindriyatvaprasaïgaþ / smçtiva÷àttu tasyendriyatve indriyàõàmapi pràõàdbhedena vyapadiùñànàmapyasti pràõasvabhàvatve 'hanta asyaiva råpamasàma'iti ÷rutiþ / tasmàdupapatteþ ÷rute÷ca pràõasyaiva vçttaya ekàda÷endriyàõi na tattvàntaràõãti iti pràptam / evaü pràpta ucyate-mukhyàt pràõàttattvàntaràõãndriyàõi, tatra tatra bhedena vyapade÷àt / mçtyupràptàpràptatvalakùaõaviruddhadharmasaüsarga÷ruteþ / arthakriyàbhedàcca / dehadhàraõaü hi pràõasya kriyàr'thàlocanamanane cendriyàõàm / naca tadbhàvàbhàvànuvidhànaü tadvçttitàmàvahati / dehena vyabhicàràt / pràõàdayo hi dehànvayavyatirekànuvidhàyino naca dehàtmanaþ / yàpi ca pràõaråpatàmindriyàõàmabhidadhàti ÷rutiþ, tatràpi paurvàparyàlocanàyàü bheda eva pratãyata ityuktaü bhàùyakçtà / tasmàdbahu÷rutivirodhàt pårvàparavirodhàcca pràõaråpatàbhidhànamindriyàõàü pràõàyattatayà bhàktaü gamayitavyam / manasastvindriyatve smçteravagate kvacidindriyebhyo bhedenopàdànaü gobalãrvadanyàyena / athavà indriyàõàü vartamànamàtraviùayatvànmanasastu traikàlyagocaratvàdbhedenàbhidhànam / naca pràõe bhedavyapade÷abàhulyaü tathà netuü yuktam / pràõaråpatà÷rute÷ca gatirdar÷ità / tathà jyeùñhe pràõa÷abdasya mukhyatvàdindriyeùu tatastattvàntareùu làkùaõikaþ pràõa÷abda iti yuktam / naca mukhyatvànurodhenàvagatabhedayoraikyaü yuktaü, mà bhådgaïgàdãnàü tãràdibhiraikyamiti / anye tu bheda÷abdàdhyàhàrabhiyà bheda÷rute÷ceti paunaruktyabhiyà ca tacchabdasya cànantaroktaparamàrthakatvàdanyathà varõayà¤cakruþ / kimekàda÷aiva vàgàdaya indriyàõyàho pràõo 'pãti vi÷aye indrasyàtmano liïgamindriyaü, tathàca vàgàdivatpràõasyàpãndraliïgatàsti naca råpàdiviùayàlocanakaraõatendriyatà, àlokasyàpãndriyatvaprasaïgàt / tasmàdbhautikamindraliïgamindriyamiti vàgàdivatpràõo 'pãndriyamiti pràptam / evaü pràpte 'bhidhãyate-indriyàõi vàgàdini ÷reùñhàt pràõàdanyatra / kutaþ-tenendriya÷abdena teùàmeva vàgàdãnàü vyapade÷àt / nahi mukhye pràõà indriya÷abdo dçùñacaraþ / indraliïgatà tu vyutpattimàtranimittaü yathà gacchatãti gauriti / pravçttinimittaü tu dehàdhiùñhànatve sati råpàdyàlocanakaraõatvam / idaü càsya dehàdhiùñhànatvaü yaddehànugrahopaghàtàbhyàü tadanugrahopaghàtau / tathàca nàlokasyendriyatvaprasaïgaþ / tasmàdråóhervàgàdaya evendriyàõi na pràõa iti siddham / bhàùyakàrãyaü tvadhikaraõaü bheda÷ruterityàdiùu såtreùu neyam //17// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.8.18. bheda÷ruteþ | BBs_2,4.18 | // 18 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.8.19. vailakùaõyàc ca | BBs_2,4.19 | // 19 // ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.20 ## satprakriyàyàü 'tatteja aikùata'ityàdinà saüdarbheõa tejo 'bannànàü sçùñiü vidhàyopadi÷yate-'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõi'iti / asyàrthaþ-pårvoktaü bahubhavanamãkùaõaprayojanamadyàpi sarvathà na niùpannamiti punarãkùàü kçtavatã bahubhavanameva prayojanamuddi÷ya kathaü hantedànãmahamimà yathoktàsteja àdyàstisro devatàþ pårvasçùñàvubhåtena saüprati smaraõasaünidhàpitena jãvena pràõadhàraõakartràtmanànupravi÷ya buddhyàdibhåtamàtràyàmadar÷a iva mukhabimbaü toya iva candramaso bimbaü chàyàmàtratayànupravi÷ya nàma ca råpaü ca te vyàkaravàõi vispaùñaü karavàõãdamasya nàmedaü ca råpamiti / tàsàü tisçõàü devatànàü trivçtaü trivçtaü tejo 'bannàtmanà tryàtmikàü tryàtmikàmekaikàü devatàü karavàõãti / tatra saü÷ayaþ-kiü jãvakartçkamidaü nàmaråpavyàkaraõamàho parame÷varakartçkamiti / yadi jãvakartçkaü tataþ 'àkà÷o ha vai nàma nàmaråpayornirvahità'ityàdi÷rutivirodhàdanadhyavasàyaþ / atha parame÷varakartçkaü, tato na virodhaþ / tatra óitthaóavitthàdinàmakaraõe ca ghañapañàdiråpakaraõe ca jãvakartçtvadar÷anàdihàpi trivçtkaraõe nàmaråpakaraõe càsti saübhàvanà jãvasya / tathàca yogyatvàdanena jãveneti vyàkaravàõãti pradhànakriyayà saübadhyate, na tvànantaryàdanupravi÷yetyanena saübadhyate / pradhànapadàrthasaübandho hi sàkùàtsarveùàü guõabhåtànàü padàrthànàmautsargikastàdarthyàtteùàm / tasya tu kvacitsàkùàdasaübhavàtparamparà÷rayaõaü, sàkùàtsaübhava÷ca yogyatayà dar÷itaþ / nanu seyaü devateti parame÷varakartçtvaü ÷råyate / satyam / prayojakatayà tu tadbhaviùyati / yathà loke càreõàhaü parasainyamanupravi÷ya saükalayànãti / yadi punarasya sàkùàtkartçbhàvo bhavedanena jãvenetyanarthakaü syàt / nahi jãvasyànyathà karaõabhàvo bhavitumarhati / prayojakakartustatsàkùàtkartà karaõaü bhavati pradhànakriyodde÷ena prayojakena prayojyakarturvyàpanàt / tasmàdatra jãvasya kartçtvaü nàmaråpavyàkaraõe 'nyatra tu parame÷varasyeti virodhàdanadhyavasàya iti pràptam / evaü pràpta ucyate-parame÷varasyaivehàpi nàmaråpavyàkartçtvamupadi÷yate na tu jãvasya, tasya pradhànakriyàsaübandhaü pratyayogyatvàt / nanvanyatra óitthaóavitthàdinàmakarmaõi ghaña÷aràvàdiråpakarmaõi ca kartçtvadar÷anàdihàpi yogyatà saübhàvyata iti cet / na / nirinadãsamudràdinirmàõàsàmarthyenàrthàpattyabhàvaparicchinnena saübhàvanàpabàdhanàt / tasmàt parame÷varasyaivàtra sàkùàtkartçtvamupadi÷yate na jãvasya / anupravi÷yetyanena tu saünihitenàsya saübandho yogyatvàt / na cànarthakyaü trivçtkaraõasya bhoktçjãvàrthatayà tadanuprave÷àbhidhànasyàrthavattvàt / syàdetat / anupravi÷ya vyàkaravàõãti samànakartçtve ktvaþ smaraõàt prave÷anakarturjãvasyaiva vyàkartçtvamupadi÷yate 'nyathà tu parame÷varasya vyàkartçtve jãvasya praveùñçtve bhinnakartçkatvena ktvaþ prayogo vyàhanyetetyatràha-## atirohitàrthamanyat //20// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.21 ## atra bhàùyakçtottarasåtra÷eùatayà såtrametadviùayopadar÷anaparatayà vyàkhyàtam / ÷aïkàniràkaraõàrthatvamapyasya ÷akyaü vaktum / tathàhi-yo 'nnasyàõiùñho bhàgastanmanastejasastu yo 'õiùñho bhàgaþ sa vàgityatra hi kàõàdànàü sàükhyànàü càsti vipratipattiþ / tatra kàõàdà mano nityamàcakùate / sàükhyàstvàhaïkàrike vàïmanase / annabhàgatàvacanaü tvasyànnasaübandhalakùaõàrtham / annopabhoge hi manaþ svasthaü bhavati / evaü vàco 'pi pàñavena tejaþsàmyamabhyåhanãyam / tatredamupatiùñhate-## vàïmanasa iti vaktavye màüsàdyabhidhànaü siddhena saha sàdhyasyopanyàso dçùñàntalàbhàya / yathà màüsàdi bhaumàdyevaü vàïmanase api taijasabhaume ityarthaþ / etaduktaü bhavati-na tàvadbrahmavyatiriktamasti ki¤cinnityam / brahmaj¤ànena sarvaj¤ànapratij¤àvyàghàtàt, bahu÷rutivirodhàcca nàpyàhaïkàrikam, ahaïkàrasya sàükhyàbhimatasya tattvasyàpràmàõikatvàt / tasmàdasati bàdhake ÷rutirà¤jasã nànyathà katha¤cinnetumuciteti ka¤ciddoùamityuktaü taü doùaü dar÷ayannàha pårvapakùã-## //21// ____________________________________________________________________________________________ START BsVBh_2,4.9.22 ## tribçtkaraõàvi÷eùe 'pi yasya ca yatra bhåyastvaü tena tasya vyapade÷a ityarthaþ //22// iti ÷rãmadvàcaspatimi÷raviracite ÷rãmadbhagavatpàda÷àrãrakabhàùyavibhàge bhàmatyàü dvitãyasyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //4// ##//