Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3
with:
1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya
2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary)
Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org)
This GRETIL version integrates a multitude of files
into a single structure in order to facilitate word search
across the entire corpus of commentaries.
The files have been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.
THE TEXT IS NOT PROOF-READ!
REFERENCE SYSTEM:
BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra
INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya
#<...># = BOLD
atha ttÅyo 'dhyÃya÷ /
ttÅye sÃdhanÃkhyÃdhyÃye prathamapÃde gatyÃgaticintÃ-vairÃgyanirÆpaïavicÃraÓca
1 tadanantarapratipattyadhikaraïam / sÆ. 1-7
##
yaæ hi vairÃgyasaæpannÃstattvamarthavivekina÷ /
labhante sÃdhanairdÃntÃstaæ sÅtÃnÃyakaæ bhaje //1//
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.1
1 tadanantarapratipattyadhikaraïam / sÆ. 1-7
tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta÷ praÓnanirÆpaïÃbhyÃm | BBs_3,1.1 |
dvitÅye 'dhyÃye smtinyÃyavirodho vedÃntavihite brahmadarÓane parihta÷ /
parapak«ÃïÃæ cÃnapek«atvaæ prapa¤citam /
Órutiviprati«edhaÓca parihta÷ /
tatra ca jÅvavyatiriktÃni tattvÃni jÅvopakaraïÃni brahmaïo jÃyanta ityuktam /
athedÃnÅmupakaraïopahitasya jÅvasya saæsÃragatiprakÃrastadavasthÃntarÃïi brahmasatattvaæ vidyÃbhedÃbhedau guïopasaæhÃrÃnupasaæhÃrau samyagdarÓanÃtpuru«Ãrthasiddhi÷ samyagdarÓanopÃyavidhiprabhedo muktiphalÃniyamaÓcetyetadarthajÃtaæ ttÅye 'dhyÃye nirÆpayi«yate prasaÇgÃgataæ ca kimapyanyat /
tatra prathame tÃvatpÃde pa¤cÃgnividyÃmÃÓritya saæsÃragatiprabheda÷ pradarÓyate vairÃgyaheto÷ /
'tasmÃjjugupset' iti cÃnte ÓravaïÃt /
jÅvomukhyaprÃïasaciva÷ sendriya÷ samanasko 'vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãparigraha÷ pÆrvadehaæ vihÃya dehÃntaraæ pratipadyata ityetadavagatam /
'athainamete prÃïà abhisamÃyanti' ityevamÃde÷ 'anyannavataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ kurute' (b. 4.4.1.4) ityevamantÃtsaæsÃraprakaraïasthÃcchabdÃt /
dharmÃdharmaphalopabhogasaæbhavÃcca /
sa kiæ deha÷ bÅjairbhÆtasÆk«mairasaæpari«vakto gacchatyÃhosvitsaæpari«vakta iti cintyate /
kiæ tÃvatprÃptam /
asaæpari«vakta iti /
kuta÷ karaïopÃdÃnavadbhÆtopÃdÃnasyÃÓrutatvÃt /
'sa etÃstejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃna÷' (b. 4.4.1) iti hyatra tejomÃtrÃÓabdena karaïÃnÃmupÃdÃnaæ saækÅrtayati /
vÃkyaÓe«e cak«urÃdisaækÅrtanÃt /
naivaæ bhÆtamÃtropÃdÃnasaækÅrtanamasti /
sulabhÃÓca sarvatra bhÆtamÃtrÃ÷ /
yatraiva deha Ãrabdhavyastatraiva santi tataÓca tÃsÃæ nayanaæ ni«prayojanam /
tasmÃdasaæpari«vakto yÃtÅti /
evaæ prÃpte paÂhatyÃcÃrya÷ - tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta iti /
tadantarapratipattau dehÃntarapratipattau dehabÅjabhÆtairsÆk«mai÷ saæpari«vakto raæhati gacchatÅtyavagantavyam /
kuta÷ - praÓ nanirÆpaïÃbhyÃm /
tathÃhi praÓ na÷ - 'vettha yathà pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) iti /
nirÆpaïaæ ca prativacanaæ dyuparjanyapthivÅpuru«ayo«itsu pa¤casvagni«u ÓraddhÃsomav«ÂyannaretorÆpÃ÷ pa¤cÃhutirdarÓayitvà 'iti tu pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.9.1) iti /
tasmÃdadbhi÷ parive«Âito jÅvo raæhati vrajatÅti gamyate /
nanvanyà ÓrutirjalÆkÃvatpÆrvadehaæ na mu¤cati yÃvanna dehÃntaramÃkramatÅti darÓayati- 'tadyathà tïajalÃyukÃ' (b. 4.4.3) iti /
tatrÃpyapparive«Âitasyaiva jÅvasya karmopasthÃpitapratipattavyadehavi«ayabhÃvanÃdÅrghÅbhÃvamÃtraæ jalÆkasyopamÅyata ityavrodha÷ /
evaæ Órutyukte dehÃntarapratipattiprakÃre sati yÃ÷ puru«amatiprabhavÃ÷ kalpanà vyÃpinÃæ karaïÃnÃmÃtmanaÓca dehÃntarapratipattau karmalaÓÃdvttilÃbhastatra bhavati /
kevalasyaivÃtmano vttilÃbhastatra bhavati /
indriyÃïi tu dehavadabhinavÃnyeva tatra tatra bhogasthÃna utpadyante /
mana eva và kevalaæ bhogasthÃnamabhiprati«Âheta /
jÅva evotplutya dehÃddehÃntaraæ pratipadyate Óuka iva vk«Ãdvk«Ãntaram /
ityevamÃdyÃ÷ sarvà evÃnÃdartavyÃ÷ ÓrutivirodhÃt // 1 //
----------------------
FN: darÓanopÃyÃ÷ saænyÃsÃdaya÷ /
prasaÇgagataæ dehÃtmadÆ«aïam /
pa¤casu dyuparjanyapthivÅpuru«ayo«itsvagnidhyÃnaæ pa¤cÃgnividyà /
karma dharmÃdharmÃkhyaæ, pÆrvapraj¤Ã janmÃntarasaæskÃra÷ /
bhÃvanÃyà dÅrghÅbhÃvo bhÃvidehavi«ayatvam /
kevaleti saugatakalpanam /
mana iti vaiÓe«ikakalpanam /
jÅva iti digambarakalpanam /
lokÃyatakalpanÃmÃdyagrahaïena saæghyati /
##
vttamanÆdya ttÅyÃdhyÃyÃrthamÃha-##
aviruddhe vedÃntÃrthe tajj¤ÃnasÃdhanacintÃvasara ityanayorhetuhetumadbhÃva÷ /
liÇgopÃdhisiddhau tadupahitajÅvasaæsÃracinteti pÃdayorapi tadbhÃvasaÇgati÷ /
atra prathamapÃde vairÃgyam /
dvitÅye svapnÃdyavasthoktyà tvaæpadÃrtho brahmatattvaæ cocye /
ttÅye vÃkyÃrthastadarthamupÃsanÃÓca vicÃryante /
caturthapÃdÃrthamÃha-##
darÓanopÃyÃ÷ saænyÃsÃdaya÷ /
muktirÆpaphalasya svargavattÃratamyaniyamÃbhÃva÷ ekarÆpatvamiti yÃvat /
prasaÇgÃgataæ dehÃtmadÆ«aïam /
pa¤casu dyuparjanyapthivÅpuru«ayo«itsvagnitvadhyÃnaæ pa¤cÃgnividyà /
yasmÃt karmaïà gatyÃgatirÆpo 'narthastasmÃt karmaphale jugupsÃæ ghïÃæ viraktiæ kurvÅteti pa¤cÃgnividyopasaæhÃre ÓravaïÃdvairÃgyÃrthaæ pradarÓyate ityanvaya÷ /
ÓÃstrÃdisÆtre nityÃnityavivekaktaæ vairÃgyamuktam, iha taddÃr¬hyÃya gatyÃgatikleÓabhÃvanÃktaæ taducyata ityapaunaruktyam /
adhikaraïavi«ayamÃha-##
avidyà prasiddha /
vidyeti pÃÂhe upÃsanà grÃhyà /
karma dharmÃdharmÃkhyaæ, pÆrvapraj¤Ã janmÃntarasaæskÃra÷ /
atha maraïakÃle prÃïà hdaye jÅvenaikÅbhavantÅtyartha÷ /
rÆpaæ ÓarÅraæ, pa¤cÅktabhÆtabhÃgÃ÷ uttaradehapariïÃmino bhÆtasÆk«mÃ÷ /
vedÃntÃrthaj¤ÃnasÃdhanavicÃratvÃt sarvÃdhikaraïÃnÃæ, ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyasaÇgataya÷ vairÃgyaphalakatvÃdetatpÃdasaÇgati÷ /
pÆrvÃdhikaraïe vyavahÃrÃrthaæ pa¤cÅkaraïamuktaæ sa vyavahÃro 'tra nirÆpyata iti phalaphalibhÃvo 'vÃntarasaÇgati÷ /
atra pÆrvapak«e nirÃÓrayaprÃïagatyabhÃvÃt, na vairÃgyaæ, siddhÃnte bhÆtÃÓrayaprÃïagatervairÃgyamiti phalabheda÷ /
tejomÃtrÃÓcak«urÃdaya÷, paÓyati jighratÅti vÃkyaÓe«Ãt /
Ãpa÷ pa¤casvagni«u hutÃ÷ pa¤camyÃmÃhutau hutÃyÃæ yathà puru«aÓabdavÃcyÃ÷ puru«Ãtmanà pariïamante tathà kiæ tvaæ vettheti Óvetaketuæ prati rÃj¤a÷ pravÃhaïasya praÓna÷, tasya cottarÃj¤Ãne tatpitaraæ prati rÃjovÃca 'asau vÃva loke gautamÃgnistatra ÓraddhÃkhyà Ãpa÷ Ãhuti÷ parjanyÃgnau somarÆpà iha khlvagnihotre Óraddhayà hutà dadhyÃdirÆpà Ãpo yajamÃnasaælagnÃ÷ svargaæ lokaæ prapya somÃkhyadivyadehÃtmanà sthitÃ÷ karmÃnte drutÃ÷ parjanye hÆyante tato v«ÂirÆpÃ÷ pthivyà annarÆpÃ÷ puru«e retorÆpÃ÷ yo«iti hutÃ÷ Ãpa÷ puru«aÓabdavÃcyÃ÷ pumÃtmakà bhavanti'iti nirÆpaïaæ ktam /
nanvetaddehaæ tyaktvÃdbhi÷ saha gatasya paÓcÃddehÃntaraprÃptirityayuktam /
yathà tïajalÃyukà tïÃntaraæ ghÅtvà pÆrvatïaæ tyajati tathà jÅvo dehÃntaraæ ghÅtvà pÆrvadehaæ tyajatÅti ÓrutivirodhÃditi ÓaÇkate-##
ihaiva karmÃyattabhÃvidehaæ devo 'hamityÃdibhÃvanayà ghÅtvà pÆrvadehaæ tyajatÅti Órutyartha÷, ato na virodha iti samÃdhatte-##
bhÃvanÃyà dÅrghÅbhÃvo bhÃvidehavi«ayatvam /
ghaÂÃkÃÓavadupahito jÅva÷ sÆk«mopÃdhigatyà lokÃntaraæ gacchatÅti pa¤cÃgniÓrutyukta÷ prakÃrastadvirodhÃdanyÃ÷ kalpanÃ÷ sarvà anÃdartavyà ityanvaya÷ /
sÃÇkhyakalpanÃmÃha-##
sugatakalpanÃmÃha-##
nirvikalpakaj¤ÃnasantÃnarÆpasyÃtmano dehÃntare ÓabdÃdisavikalpakaj¤ÃnÃkhyavttilÃbho bhavatÅtyartha÷ /
kÃïÃdakalpanÃmÃha-##
dehÃntaraæ prati manomÃtraæ gacchati, indriyÃïi tu nÆtanÃnyevÃrabhyante /
digambarakalpanÃmÃha-## //1//
END BsCom_3,1.1.1
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.2
nanÆdÃhtÃbhyÃæ praÓ naprativacanÃbhyÃæ kevalÃbhiradbhi÷ saæpari«vakto raæhatÅti prÃpnoti /
apaÓabdaÓravaïasÃmarthyÃt /
tatra kathaæ sÃmÃnyena pratij¤Ãyate sarvaireva bhÆtasÆk«mai÷ saæpari«vakto raæhatÅti /
ata uttaraæ paÂhati-
tryÃtmakatvÃt tu bhÆyastvÃt | BBs_3,1.2 |
tuÓabdena coditÃmÃÓaÇkamucchinatti /
tryÃtmikà hyÃpastrivtkaraïaÓrute÷ /
tÃsvÃrambhikÃsvÃbhyupagatÃsvitaradapi bhÆtadvayamavaÓyamabhyupagantavyaæ bhavati /
tryÃtmakaÓca dehastrayÃïÃmapi tejobannÃnÃæ tasminkÃryopalabdhe÷ /
punaÓca tryÃtmakastridhÃtutvÃttribhirvÃtapittaÓle«mÃbhi÷ /
na sa bhÆtÃntarÃïi pratyÃkhyÃya kevalÃbhiradbhirÃrabdhuæ Óakyate /
tasmÃdbhÆyastvÃpek«o 'yamÃpa÷ puru«avacasa iti /
praÓ naprativacanayorapÓabdo na kaivalyÃpek«a÷ /
sarvadehe«u hi rasalohitÃdidravadravyabhÆyastvaæ dÓyate /
nanu pÃrthivo dhÃturbhÆyi«Âho dehe«Æpalak«yate /
nai«a do«a÷ /
itarÃpek«ayÃpyapà bÃhulyaæ bhavi«yati /
dÓyate ca ÓukraÓoïitalak«aïe 'pi dehabÅje dravabÃhulyam /
karma ca nimittakÃraïaæ dehÃntarÃrambhe /
karmÃïi cÃgnihotrÃdÅni somÃjyapaya÷prabhtidravadravyavyapÃÓrayÃïi /
karmasamavÃyiÓcÃpa÷ ÓraddhÃÓabdoditÃ÷ saha karmabhirdyulokÃkhye 'gnau hÆyanta iti vak«yati /
tasmÃdapyapÃæ bÃhulyaprasiddhi÷ /
bÃhulyÃccÃpÓabdena sarve«Ãmeva dehabÅjÃnÃæ bhÆtasÆk«mÃïÃmupÃdÃnamiti niravadyam // 2 //
nanu pÃkasvedagandharÆpakÃryatrayopalabdhestryÃtmako deha ityayuktam /
prÃïÃvakÃÓayorapyupalabdhyà dehasya pa¤cabhÆtÃtmatvÃdityarucyà vyÃkhyÃntaramÃha-##
dehadhÃrakatvÃddhÃtavastaistridhÃtutvÃtryÃyÃtmaka ityanvaya÷ /
dehasya kevalÃbjatve vÃtaæ pittaæ ca vÃyavyaæ taijasaæ na syÃtÃmiti bhÃva÷ /
pthivÅtarabhÆtÃpek«ayÃpÃæ bÃhulyam /
ki¤ca dehanimittÃnÃæ karmaïÃmabbÃhulyÃttÃbhirbhÆtÃntarÃïyupalak«yanta ityÃha-## //2//
END BsCom_3,1.1.2
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.3
prÃïagateÓ ca | BBs_3,1.3 |
prÃïÃnÃæ ca dehÃntarapratipattau gati÷ ÓrÃvyate- 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati prÃïamanÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b. 4.4.2) ityÃdiÓrutibhi÷ /
sà ca prÃïÃnÃæ gatirnÃÓrayamantareïa saæbhavatÅtyata÷ prÃïagatiprayuktà tadÃÓrayabhÆtÃnÃmapÃpamapi bhÆtÃntaropas«ÂÃnÃæ gatiravagamyate /
nahi nirÃÓrayÃ÷ prÃïÃ÷ kvacidgacchanti ti«Âhanti và jÅvato darÓanÃt // 3 //
utkrÃntau prÃïà dehabÅjapa¤cabhÆtÃÓrayÃ÷ prÃïatvajjÅvaddehasthaprÃïavadityÃha-## //3//
END BsCom_3,1.1.3
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.4
agnyÃdigatiÓruter iti cen na bhÃktatvÃt | BBs_3,1.4 |
syÃdetat /
naiva prÃïà dehÃntarapratipattau saha jÅvena gacchanti agnyÃdigatiÓrute÷ /
tathÃhi ÓrutirmaraïakÃle vÃgÃdaya÷ prÃïà agnyÃdÅndevÃgacchatÅti darÓayati- 'yatrÃsya puru«asya mtasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïa÷' (b. 3.2.13) ityÃdineti cet /
na /
bhÃktatvÃt /
vÃgÃdÅnÃmagnyÃdigatiÓrutirgauïÅ keÓe«u cÃdarÓanÃt /
'o«adhÅrlomÃni vanaspatÅnkeÓÃ÷' (b. 3.2.13) iti hi tatrÃmnÃyate /
nahi lomÃni keÓÃÓcotplutyau«adhÅrvanaspatÅæÓca gacchantÅti saæbhavati /
naca jÅvasya prÃïopÃdhipratyÃkhyÃne gamanamavakalpyate /
nÃpi prÃïairvinà dehÃntara upabhoga upapadyate /
vispa«Âaæ ca prÃïÃnÃæ saha jÅvena gamanamanyatra ÓrÃvitam /
ato vÃgÃdyadhi«ÂhÃtrÅïÃmagnyÃdidevatÃnÃæ vÃgÃdyupakÃriïÅnÃæ maraïakÃla upakÃranivttimÃtramapek«ya vÃgÃdayo 'gnyÃdÅngacchantÅtyupacaryate // 4 //
----------------------
FN: anyatra tamutkrÃmantamityÃdau /
prÃïÃnÃæ gatirasiddhetyÃÓaÇkya ni«edhati-##
adarÓanÃdo«adhivanaspatigamanasyeti Óe«a÷ /
lomÃnyapiyantÅtyartha÷ //
prÃïÃnÃmagnyÃdi«u layasya mukhyatve jÅvasya gatibhogayorayogÃtsarve prÃïà anÆtkrÃmantÅti vispa«ÂaÓruterlomÃdigauïalayapÃÂhÃcca gauïatvamityartha÷ //4//
END BsCom_3,1.1.4
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.5
prathame 'ÓravaïÃd iti cen na tà eva hy upapatte÷ | BBs_3,1.5 |
syÃdetat /
kathaæ puna÷ 'pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) ityetannirdhÃrayituæ pÃryate /
yÃvatà naiva prathame 'gnÃvapÃæ Óravaïamasti /
iha hi dyulokaprabhtaya÷ pa¤cÃgnaya÷ pa¤cÃnÃmÃhutÅnÃmÃdÃratvenÃdhÅtÃ÷ /
te«Ãæ ca pramukhe 'asau vÃva loko gautamÃgni÷' (chÃ. 5.4.1) ityupakramya 'tasminnetasminnagnau devÃ÷ ÓraddhÃæ juhvati' (chÃ. 5.4.2)
iti Óraddhà haumyadravyatvenÃvedità /
na tatrÃpo haumyadravyatayà ÓrutÃ÷ /
yadi nÃma parjanyÃdi«Ættare«u catur«vagni«vapÃæ haumyadravyatà parikalpyeta parikalpyatÃæ nÃma /
te«u hotavyatayopÃttÃnÃæ somÃdÅnÃmabbahulatvopapatte÷ /
prathame tvagnau ÓrutÃæ ÓraddhÃæ parityajyÃÓrutà Ãpa÷ parikalpyanta iti sÃhasametat /
Óraddhà ca nÃma pratyayaviÓe«a÷ prasiddhisÃmarthyÃt /
tasmÃdayukta÷ pa¤camyÃhutÃvapÃæ puru«abhÃva iti cet /
nai«a do«a÷ /
yatastatrÃpi prathame 'gnau tà evÃpa÷ ÓraddhÃÓabdenÃbhipreyante /
kuta÷ upapatte÷ /
evaæhyÃdimadhyÃvasÃnasaægÃnÃdanÃkulametadekavÃkyamupapadyate /
itarathà puna÷ pa¤camyÃmÃhutÃvapÃæ puru«avacastvaprakÃre p«Âe prativacanÃvasare prathamÃhutisthÃne yadyanapo haumyadravyaæ ÓraddhÃæ nÃmÃvatÃrayettato 'nyathà praÓno 'nyathà prativacanamityekavÃkyatà na syÃt /
'iti tu pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' iti copasaæharannetadeva darÓayati /
ÓraddhÃkÃryaæ ca somav«ÂyÃdi sthÆlÅbhavadabbahulaæ lak«yate /
sà ca ÓraddhÃyà aptve yukti÷ /
kÃraïÃnurÆpaæ hi kÃryaæ bhavati /
naca ÓraddhÃkhya÷ pratyayo manaso jÅvasya và dharma÷ sandharmiïo ni«k«ya homÃyo«ÃdÃtuæ Óakyate paÓvÃdibhya iva hdayÃdÅnityÃpa eva ÓraddhÃÓabdà bhaveyu÷ /
ÓraddhÃÓabdaÓcÃpsÆpapadyate, vaidikaprayogadarÓanÃt 'Óraddhà và Ãpa÷' iti /
tanutvaæ ÓraddhÃsÃrÆpyaæ gacchantya Ãpo dehabÅjabhÆtà ityata÷ ÓraddhÃÓabdÃ÷ syu÷ /
yathà siæhaparÃkramo nara÷ siæhaÓabdo bhavati /
ÓraddhÃpÆrvakakarmasamavÃyÃccÃpsu ÓraddhÃÓabda upapadyate, ma¤caÓabda iva puru«e«u /
ÓraddhÃhetutvÃcca ÓraddhÃÓabdopapatti÷ 'apo hÃsmai ÓraddhÃæ saænamante puïyÃya karmaïe' iti Órute÷ // 5 //
----------------------
FN: saægÃnaæ tamutkrÃmantamityÃdau /
anapa÷ abdyo 'nyata÷ /
asmai yajamÃnÃya /
saænamante janayanti /
bhÆtÃntarayuktÃnÃmapÃæ gatimuktvà puru«avacastvaæ tÃsÃmÃk«ipya samÃdhatte-##
nanu prathamapadaæ vyarthamuttarÃgni«vapyapÃmaÓravaïÃdityÃÓaÇkya somav«ÂyannaretasÃmabrÆpatvÃduttaratra tÃsÃæ Óravaïamasti, na prathama ityÃha-##
pa¤cÃgni«vapÃmÃhutitve siddhe tÃsÃæ pa¤camyÃmÃhutau puru«avacastvaæ bhavenna tatsiddhaæ prathamÃgnau tÃsÃmanÃhutitvÃditi ÓaÇkÃrtha÷ evaæ hi ÓraddhÃÓabdenÃpÃæ grahe sati praÓnottaropasaæhÃrÃïÃæ saægÃnÃdekÃrthatvÃdekavÃkyatopapadyate, agrahe tu catur«vagni«vevÃpÃmÃhutitvÃccaturthyÃmÃhutÃviti vÃcyaæ, ata÷ praÓnopasaæhÃrayo÷ pa¤camyÃmiti ÓravaïÃt, prathamÃgnÃvapyÃpa eva grÃhyà iti samÃdhÃnÃrtha÷ /
anapa÷ adbhyo 'nyata÷ /
##
ÓraddhÃÓabdasyÃbarthakatvaæ darÓayatÅtyartha÷ /
upapatterityasyÃrthÃntaramÃha-#<ÓraddhÃkÃryamiti />#
tasyÃ÷ ÓraddhÃhute÷ soma÷ saæbhavatÅtyÃdinà ÓraddhÃsomÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvapariïÃmatvaæ Órutaæ tato dravapariïÃmatvÃt ÓraddhÃyà aptvaæ pratyayÃtmakamukhyaÓraddhÃyà ÃhutitvÃyogÃccetyartha÷ /
ÓraddhÃÓabdasyÃpsu sÆk«matvaguïena vttimuktvà lak«aïÃæ vaktuæ ÓraddhÃyà adbhirekakarmayogitvaæ hetutvaæ và saæbandhamÃha-#<ÓraddhÃpÆrvaketi />#
asmai yajamÃnÃya /
snÃnÃdyarthamÃpa÷ ÓraddhÃæ saænamante janayantÅti Órutyartha÷ //5//
END BsCom_3,1.1.5
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.6
aÓrutatvÃd iti cen ne«ÂÃdikÃriïÃæ pratÅte÷ | BBs_3,1.6 |
athÃpi syÃtprativacanÃbhyÃæ nÃmÃpa÷ ÓraddhÃdikrameïa pa¤camyÃmÃhutau puru«ÃkÃraæ pratipadyeran /
natu tatsaæpari«vaktà jÅvà raæheyu÷ /
aÓrutatvÃt /
nahyatrÃpÃmiva jÅvÃnÃæ ÓrÃvayità kaÓcicchabdo 'sti /
tasmÃdraæhati saæpari«vakta ityayuktamiti cet /
nai«a do«a÷ /
kuta÷ - i«ÂÃdikÃriïÃæ pratÅte÷ /
'atha ya ime grÃma i«ÂÃpÆrte dattamityupÃsate te dhÆmamabhisaæbhavanti' (chÃ. 5.10.6) ityupakramye«ÂÃdikÃriïÃæ dhÆmÃdinà pityÃïena pathà candraprÃptiæ kathayati- 'ÃkÃÓÃccandramasame«a somo rÃjÃ' (chÃ. 5.10.4) iti /
ta evehÃpi pratÅyante 'tasminnetasminnagnau devÃ÷ ÓraddhÃæ juhvati tasyà Ãhute÷ somo rÃjà saæbhavati' (chÃ. 5.4.2) iti ÓrutisÃmÃnyÃt /
te«Ãæ cÃgnihotrÃdarÓapÆrïamÃsÃdikarmasÃdhanabhÆtà dadhipaya÷prabhtayo dravadravyabhÆyastvÃtpratyak«amevÃpa÷ santi /
tÃæ ÃhavanÅye hutÃ÷ sÆk«mà Ãhutyo 'pÆrvarÆpÃ÷ satyastÃni«ÂÃdikÃriïa ÃÓrayanti /
te«Ãæ ca ÓarÅraæ naidhanena vidhÃnenÃntye 'grÃvtvijo juhvati 'asau svargÃya lokÃya svÃhÃ' iti /
tatastÃ÷ ÓraddhÃpÆrvakakarmasamavÃyinya Ãhutimayya Ãpo 'pÆrvarÆpÃ÷ satyastÃni«ÂÃdikÃriïo jÅvÃnparive«ÂayÃmuæ lokaæ phaladÃnÃya nayantÅti yattadatra juhotinÃbhidhÅyate- 'ÓraddhÃæ juhvati' (b. 6.2.9) iti /
tathÃcÃgnihotre «aÂpraÓnÅnirvacanarÆpeïa vÃkyaÓe«eïa 'te và ete ÃhutÅ hute utkrÃmata÷' ityevamÃdinÃgnihotrÃhutyo÷ phalÃrambhÃya lokÃntaraprÃpti÷ pradarÓità /
tasmÃdÃhutÅmayÅbhiradbhi÷ saæpari«vaktà jÅvà raæhanti svakarmaphalopabhogÃyeti Óli«yate // 6 //
----------------------
FN: naidhanena antye«ÂyÃkhyena /
asau svargÃya gacchatviti mantrÃrtha÷ /
apÃæ gatimupetyÃdbhi÷ saha jÅvÃnÃæ gatimÃk«ipya samÃdhatte-##
dyulokÃgnau ÓraddhÃhute÷ somo rÃjà saæbhavatÅtyuktvà vÃkyaÓe«e dhÆmÃdimÃrgeïa ÃkÃÓÃccandramasaæ prÃptà i«ÂyÃdikÃriïa e«a somo rÃjetyuktÃ÷, ata÷ somarÃjÃÓabdasÃmÃnyÃdi«ÂyÃdikÃriïÃæ jÅvÃnÃæ ÓraddhÃÓabditÃdbhi÷ saha gatiriha ÓraddhÃhutivÃkye pratÅyata ityartha÷ /
te«Ãæ sÆk«mÃbhirdravyÃpÆrvarÆpÃbhi÷ pa¤cÅktÃbhiradbhi÷ saæbandhaæ vadan sahagatiæ vivïoti-##
nidhanaæ maraïaæ tannimittakamantye«ÂividhÃnaæ, asau yajamÃna÷, svargÃya gacchatviti mantrÃrtha÷ /
hutadravyarÆpÃïÃmapÃæ gamane ÓrutyantaramÃha-##
agnihotraprakaraïe janakena yÃj¤avalkyaæ prati 'natvevainayo÷ sÃyaæprÃtarÃhutyostvamutkrÃntiæ na gatiæ na prati«ÂhÃæ na tptiæ na punarÃvttiæ na lokaæ pratyutthÃyinaæ vettha'iti «a praÓnÃ÷ ktÃste«Ãæ nirvacanamapi rÃj¤aiva 'te và ete ÃhutÅ hute utkrÃmata÷ te 'ntarik«advÃrà divaæ gacchataste divamevÃhavanÅyaæ prati«ÂhÃæ kurvÃte divaæ tarpayataste tata÷ punarÃvartete tata÷ pthivyÃæ puru«e yo«iti ca hute puru«arÆpeïotti«Âhata÷'iti vÃkyaÓe«eïa ktam //6//
END BsCom_3,1.1.6
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.1.7
kathaæ punaridami«ÂÃdikÃriïÃæ svakarmaphalopabhogÃya raæhaïaæ pratij¤Ãyate /
yÃvatà te«Ãæ dhÆmapratÅkena vartmanà candramasamadhirƬhÃnÃmannabhÃvaæ darÓayati- 'e«a somo rÃjà taddevÃnÃmannaæ te devà bhak«ayanti' (chÃ. 5.10.4) iti 'te candraæ prÃpyÃnnaæ bhavanti tÃæstatra devà yathà somaæ rÃjÃnamapyÃyasvÃpak«ÅyasvetyevamenÃæstatra bhak«ayanti' (b. 6.2.16) iti ca samÃnavi«ayaæ Órutyantaram /
naca vyÃghrÃdibhiriva devairbhak«yamÃïÃnÃmupabhoga÷ saæbhavatÅti /
ata uttaraæ paÂhati-
bhÃktaæ vÃnÃtmavittvÃt tathà hi darÓayati | BBs_3,1.7 |
vÃÓabdaÓcoditado«avyÃvartanÃrtha÷ /
bhÃktame«Ãmannatvaæ na mukhyam /
mukhye hyannatve svargakÃmo yajeta ityeva¤jÃtÅyakÃdhikÃraÓrutirupapadhyeta /
candramaï¬ale cedi«ÂÃdikÃriïÃmupabhogo na syÃtkimarthamadhikÃriïa i«ÂÃdyÃyÃsabahulaæ karma kuryu÷ /
annaÓabdaÓcopabhogahetutvasÃmÃnyÃdanne 'pyupacaryamÃïo dÓyate /
yathà viÓo 'nnaæ rÃj¤Ãæ paÓavo 'nnaæ viÓÃmiti /
tasmÃdi«ÂastrÅputramitrabhtyÃdibhiriva guïabhÃvopagatairi«ÂÃdikÃribhiryatsukhaviharaïaæ devÃnÃæ tadaive«Ãæ bhak«aïamabhipretaæ na modakÃdivaccarvaïaæ nigaraïaæ và /
'na ha vai devà aÓnanti na pibantyetadevÃmtaæ d«Âvà tpyanti' (chÃ. 3.6.1) iti ca devÃnÃæ carvaïÃdivyÃpÃraæ vÃrayati /
te«Ãæ ce«ÂÃdikÃriïÃæ devÃnprati guïabhÃvopagatÃnÃmapyupabhoga upapadyate rÃjopajÅvinÃmiva parijanÃnÃm /
anÃtmavittvÃcce«ÂÃdikÃriïÃæ devopabhogyabhÃva upapadyate /
tathÃhi ÓrutiranÃtmavidÃæ devopabhogyatÃæ darÓayati- 'atha yo 'nyÃæ devatÃmupÃste 'nyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda yathà paÓurevaæ sa devÃnÃm' (b. 1.4.10) iti /
sa cÃsminnapi loka i«ÂÃdibhi÷ karmabhi÷ prÅmanpaÓuvaddevÃnÃmupakarotÅti loke tadupajÅvÅ tadÃdi«Âaæ phalamupabhu¤jÃna÷ paÓuvaddevÃnÃmupakarotÅti gamyate //
anÃtmavittvÃttathÃhi darÓayatÅtyasyÃparà vyÃkhyÃ- anÃtmavido hyete kevalakarmiïai«ÂÃdikÃriïo na j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃyina÷ /
pa¤cÃgnividyÃmihÃtmavidyetyupacaranti prakaraïÃt /
pa¤cÃgnivij¤ÃnavihÅnatvÃccedami«ÂÃdikÃriïÃæ guïavÃdenÃnnatvamudbhÃvyate pa¤cÃgnivij¤ÃnapraÓaæsÃyai /
pa¤cÃgnividyà hÅha vidhitsità /
vÃkyatÃtparyÃvagamÃt /
tathÃhi Órutyantaraæ candramaï¬ale bhogasadbhÃvaæ darÓayati- 'sa somaloke vibhÆtimanubhÆya punarÃvartate' (pra. 5.4) iti /
tathÃnyadapi Órutyantaram 'atha ye Óataæ pitïÃæ jitalolokÃnÃmÃnandÃ÷ sa eka÷ karmadevanÃmÃnando ye karmaïà devatvamabhisaæpadyate' (b. 4.3.33) itÅ«ÂÃdikÃriïÃæ devai÷ saævasatÃæ bhogaprÃptiæ darÓayati /
evaæ bhÃktatvÃdannabhÃvavacanasye«ÂÃdikÃriïo 'tra jÅvÃraæhantÅti pratÅyate /
tasmÃdraæhati saæpari«vakta iti yuktamevoktam // 7 //
----------------------
FN: adhikriyate puru«o vidhinà saæbadhyate 'nenetyadhikÃra÷ phalakÃmanà /
yathà paÓurbhogya evamaj¤a÷ na bhedadhÅmÃndevÃnÃæ bhogya ityartha÷ /
saæpratyuttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-##
atra somÃkhyacandrasyÃnnatvamuktaæ ne«ÂÃdikÃriïÃmiti bhrÃntinirÃsÃrthaæ ÓrutyantaramÃha-##
yathà yaj¤e camasasthaæ somamtvija ÃpyÃyasveti kriyÃvttau lo puna÷ punarÃpyÃyya puna÷ punarapak«ayya bhak«ayanti /
evamenÃni«ÂÃdikÃriïo 'nnarÆpÃn bhak«ayanti devà ityartha÷ /
adhikriyate puru«o vidhinà saæbadhyate 'nenetyadhikÃra÷ phalakÃmanà /
ÓÃstrÃnarthakyavÃraïÃya annatvaæ goïamiti bhÃva÷ /
kena do«eïa te«Ãæ devabhogyatetyata Ãha-##
yathà paÓurbhogya evamaj¤a÷ sa bhedadhÅmÃn devÃnÃæ bhogya ityartha÷ /
ÃtmaÓabdasya mukhyatvabalena sÆtrÃæÓaæ vyÃkhyÃya praktapa¤cÃgnaya÷ sÆtraktÃtmatvenopacarità iti vyÃkhyÃntaramÃha-##
vidyÃstutyarthamannatvaæ na mukhyamityatra ÓrutyantarÃrthaæ sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-##
evaæ gatiparyÃlocanayà vairÃgyamiti siddham //7//
END BsCom_3,1.1.7
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.2.8
2 ktÃtyayÃdhikaraïam / sÆ. 8-11
ktÃtyaye 'nuÓayavÃn d«ÂasmtibhyÃæ yathetamanevaæ ca | BBs_3,1.8 |
i«ÂÃdikÃriïÃæ dhÆmÃdinà vartmanà candramaï¬alamadhirƬhÃnÃæ bhuktabhogÃnÃæ tata÷ pratyavaroha ÃmnÃyate- 'tasminyÃvatsaæpÃtamu«itvÃthaitamevÃdhvÃæ punarnivartante tathetam' (chÃ. 5.10.5) ityÃrabhya yÃvadramaïÅyacaraïà brÃhmaïÃdiyonimÃpadyante kapÆyacaraïÃ÷ ÓvÃdiyonimiti /
tatredaæ vicÃryate- kiæ niranuÓayà bhuktaktsnakarmÃïo 'varohantyÃhosvitsÃnuÓayà iti /
kiæ tÃvatprÃptam /
niranuÓayà iti /
kuta÷ - yÃvatsaæpÃtamiti viÓe«aïÃt /
saæpÃtaÓabdenÃtra karmÃÓaya ucyate- saæpatantyanenÃsmÃllokÃdamuæ lokaæ phalopabhogÃyeti /
yÃvatsaæpÃtamu«itveti ca ktsnasya tasya ktasya tatraiva bhuktatÃæ darÓayati /
te«Ãæ yadà tatparyaveti' (b. 6.2.16) iti ca Órutyantareïaiva evÃrtha÷ pradarÓyate /
syÃdetat /
yÃvadamu«miælloka upabhoktavyaæ karma tÃvadupabhuÇ kta iti kalpayi«yÃmÅti /
naivaæ kalpayituæ Óakyate yatki¤cetyanyatra parÃmarÓÃt /
prÃpyantaæ karmaïastasya yatki¤ceha karotyayam /
tasmÃllokÃtpunaraityasmai lokÃya karmaïe (b. 4.4.6) iti hyaparà Órutiryatki¤cetyaviÓe«aparÃmarÓena ktsnasyeha ktasya karmaïastatra k«ayitÃæ darÓayati /
apica prÃyaïamanÃrabdhaphalasya karmaïo 'bhivya¤jakam /
prÃkprÃyaïÃdÃrabdhaphalena karmaïà pratibaddhasyÃbhivyaktyanupapatte÷ /
taccÃviÓe«ÃdyÃvatki¤cidanÃrabdhaphalaæ tasya sarvasyÃbhivya¤jakam /
nahi sÃdhÃraïe nimitte naimittikamasÃdhÃraïaæ bhavitumarhati /
na hyaviÓi«Âe pradÅpasaænidhau dhaÂo 'bhivyajyate na paÂa ityupapadyate /
tasmÃnniranuÓayà avarohantÅtyevaæ prÃpte brÆma÷ ktÃtyaye 'nuÓayavÃniti /
yena karmavndena candramasamÃrƬhÃ÷ phalopabhogÃya tasminnupabhogena k«Åyate te«Ãæ yadaæmayaæ ÓarÅraæ candramasyupabhogÃyÃrabdhaæ tadupabhogak«ayadarÓanaÓokÃgnisaæparkÃdiva ca ghtakÃÂhinyam /
tata÷ ktÃtyaye ktasye«ÂÃde÷ karmaïa÷ phalopabhogenopak«aye sati sÃnuÓayà evemamavarohanti /
kena hetunà /
d«ÂasmtibhyÃmityÃha /
tathÃhi pratyak«Ã Óruti÷ sÃnuÓayÃnÃmavarohaæ darÓayati- 'tadya iha ramaïÅyacaraïà abhyÃÓo ha yatte ramaïÅyÃæ yonimÃpadyeranbrÃhmaïayoniæ và k«atriyayoniæ và vaiÓyayoniæ vÃtha yaiha ka pÆyacaraïÃæ abhyÃÓo ha yatte kapÆyÃæ yonimÃpadyera¤Óvayoniæ và sÆkarayoniæ và caï¬Ãlayoniæ vÃ' (chÃ. 5.10.7) iti /
caraïaÓabdenÃnuÓaya÷ sÆcyata iti varïayi«yati /
d«ÂaÓcÃyaæ janmanaiva pratipaïyuccÃvacarÆpa upabhoga÷ pravibhajyamÃna /
ÃkasmikatvÃsaæbhavÃdanuÓayasadbhÃvaæ sÆcayati, abhyudayapratyavÃyayo÷ suktadu«ktahetutvasya sÃmÃnyata÷ ÓÃstreïÃvagamitvÃt /
smtirapi 'varïà ÃÓramÃÓca svakarmani«ÂhÃ÷ pretya karmaphalamanubhÆya tata÷ Óe«eïa viÓi«ÂadeÓajÃtikularÆpÃyu÷Órutavttasukhamedhaso janma pratipadyante' iti sÃnuÓayÃnÃmevÃvarohaæ darÓayati - ka÷ punaranuÓayo nÃmeti /
kecittÃvadÃhu÷ - svargÃrthasya karmaïo bhuktaphalasyÃvaÓe«a÷ kaÓcidanuÓayo nÃma bhÃï¬ÃnusÃrisnehavat /
yathÃhi snehabhÃï¬aæ ricyamÃnaæ na sarvÃtmanà ricyate bhÃï¬ÃnusÃryeva kaÓcitsnehaÓe«o 'vati«Âhate tathÃnuÓayo 'pÅti /
nanu kÃryavirodhitvÃdad«Âasya na bhuktaphalasyÃvaÓe«ÃvasthÃnaæ nyÃyyam /
nÃyaæ do«a÷ /
nahi sarvÃtmanà bhuktaphalatvaæ karmaïa÷ pratijÃnÅmahe /
nanu niravaÓe«akarmaphalopabhogÃya candramaï¬alamÃrƬha÷ /
bìham /
tathÃpi svalpakarmÃvaÓe«amÃtreïa tatrÃvasthÃtuæ na labhyate /
yathà kila kaÓcitsevaka÷ sakalai÷ sevopakaraïai rÃjakulamupaspaÓcirapravÃsÃtparik«ÅïavahÆpakaraïaÓchatrapÃdukÃdimÃtrÃvaÓe«o na rÃjakule 'vasthÃtuæ Óaknoti /
evamanuÓayamÃtraparigraho na candramaï¬alo 'vasthÃtuæ ÓaknotÅti /
nacaitadyuktamiva /
nahi svargasthasya karmaïo bhuktaphalasyÃvaÓe«Ãnuvttirupapadyate kÃryavirodhitvÃdityuktam /
nanvetadayuktam /
na svargaphalasya karmaïo nikhilasya bhuktaphalatvaæ bhavi«yatÅti /
tadetadapeÓalam /
svargÃrthaæ kila karma svargasthasyaiva svargaphalaæ nikhilaæ na janayati svagracyutasyÃpi ka¤citphalaleÓaæ janayatÅti /
na ÓabdapramÃïakÃmÃnÅdÓÅ kalpanÃvakalpate /
snehabhÃï¬e tu snehaleÓÃnuvttird«ÂatvÃdupapadyate /
tathà sevakasyopakaraïaleÓÃnuvttiÓca dÓyate /
natviha tathà svargaphalasya karmaïo leÓÃnuvttirdÓyate nÃpi kalpayituæ Óakyate svargaphalatvaÓÃstravirodhÃt /
avaÓyaæ caitadevaæ vij¤eyam /
na svargaphalasye«ÂÃde÷ karmaïo bhÃï¬ÃnusÃrisnehavadekadeÓo 'nuvartamÃno 'nuÓaya iti /
yadihi yena suktena karmaïe«ÂÃdinà svargamanvabhÆvaæstasyaiva kaÓcidekadeÓo 'nuÓaya÷ kalpyeta tato ramaïÅya evaiko 'nuÓaya÷ syÃnna viparÅta÷ /
tatreyamanuÓayavibhÃgaÓrutiruparudhyeta- 'tadya iha ramaïÅyacaraïÃ, atha kapÆyacaraïÃ÷' (chÃ. 5.10.7) iti /
tasmÃdÃmu«mikaphale karmajÃta upabhukte 'vaÓi«Âamaihikaphalaæ karmÃntarajÃtamanuÓayastadvanta'varohantÅti /
yaduktaæ yatki¤cetyaviÓe«aparÃmarÓÃtsarvasyeha ktasya karmaïa÷ phalopabhogenÃntaæ prÃpya niranuÓayà avarohantÅti /
naitadevam /
anuÓayasadbhÃvasyÃvagamitatvÃt /
yatki¤cidiha ktamÃmu«mikaphalaæ karmÃrabdhabhogaæ tatsarvaæ phalopabhogena k«apayitveti gamyate /
yadapyuktaæ prÃyaïamaviÓe«ÃdanÃrabdhaphalaæ ktsnameva karmÃbhivyanakti tatra kenacitkarmaïÃmu«miælloke phalamÃrabhyate kenacidasminnityatvaæ pratyuktam /
apicakena hetunà prÃyaïamanÃrabdhaphalasya karmaïo 'bhivya¤jakaæ pratij¤Ãyata iti vaktavyam /
yathaiva tarhi prÃkprayÃïÃdÃrabdhaphalena karmaïà pratibaddhasyetarasya vttyudbhavÃnupapattirityevaæ prÃyaïakÃle 'pi viruddhaphalasyÃnekasya karmaïo yugapatphalÃrambhÃsaæbhavÃdbalavatà pratibaddhasya durbalasya vttyuddhavÃnupapatitiriti /
nahyanÃrabdhaphalatvasÃmÃnyena jÃtyantaropabhogyaphalamapyanekaæ karmaikasminprÃyaïe yugapadabhivyaktaæ sadekÃæ jÃtimÃrabhata iti Óakyaæ vaktuæ, pratiniyataphalatvavirodhÃt /
nÃpi kasyacitkarmaïa÷ prÃyaïe 'bhivyakti÷ kasyaciduccheda iti Óakyate vaktum /
aikÃntikaphalatvavirodhÃt /
nahi prÃyaÓcittÃdibhirhetubhirvinà karmaïÃmuccheda÷ saæbhÃvyate /
smtirapi viruddhaphalena karmaïà pratibaddhasya karmÃntarasya ciramavasthÃnaæ darÓayati- 'kadÃcitsuktaæ karma kÆcasthamiha ti«Âhati //
majjamÃnasya saæsÃre yÃvaddu÷khÃdimucyate ityeva¤jÃtÅyakà /
yadi ca ktsnamanÃrabdhaphalaæ karmaikasminprÃyaïe 'bhivyaktaæ sadekÃæ jÃtimÃrabheta tata÷ svarganarakatiryagyoni«vadhikÃrÃnavagamÃddharmÃdharmÃnutpattau nimittÃbhÃvÃnnottarà jÃtirupapadyeta /
brahmahatyÃdÅnÃæ caikaikasya karmaïo 'nekajanmanimittatvaæ smaryamÃïamuparudhyeta /
naca dharmÃdharmayo÷ svarÆpaphalasÃdhanÃdisamadhigame ÓÃstrÃdatiriktaæ kÃraïaæ Óakyaæ saæbhÃvayatum /
naca d«Âaphalasya karmaïa÷ kÃrÅryÃde÷ prÃyaïamabhivya¤jakaæ saæbhavatÅtyavyÃpikÃpÅyaæ prÃyaïasyÃbhivya¤jakatvakalpanà /
pradÅpopanyÃso 'pi karmabalÃbalapradarÓanenaiva pratinÅta÷ /
sthÆlasÆk«marÆpÃbhivktyanabhivyaktivaccedaæ dra«Âavyam /
yathÃhi pradÅpa÷ samÃne 'pi saænidhÃne sthÆlaæ rÆpamabhivyanakti na sÆk«mam /
evaæ prÃyaïaæ samÃne 'pyanÃrabdhaphalasya karmajÃtasya prÃptÃvasaratve balavata÷ karmaïo vttimudbhÃvayati na durbalasyeti /
tasmÃcchrutismtinyÃyavirodhÃdaÓli«Âo 'yamaÓe«akarmÃbhivyaktyabhyupagama÷ /
Óe«akarmasadbhÃve 'nirmok«aprasaÇga÷ ityayamapyasthÃne saæbhrama÷ /
samyagdarÓanÃdaÓe«akarmak«ayaÓrute÷ /
tasmÃtsthitametadevÃnuÓayavanto 'varohantÅti /
te cÃvarohanto yathetamanevaæ cÃvarohanti /
yathetamiti yathÃgatamityartha÷ /
anevamiti tadviparyayeïetyartha÷ /
dhÆmÃkÃÓayo÷ pityÃïe 'dhvanyupÃttayoravarohe saækÅrtanÃdyathetaæÓabdÃcca yathÃgatamiti pratÅyate /
rÃtryÃdyasaækÅrtanÃdabhrÃdyupasaækhyÃnÃcca viparyayo 'pi pratÅyate // 8 //
----------------------
FN: anuÓaya÷ karma /
tat karma /
pratyavaiti parik«Åïaæ bhavati /
abhivyakti÷ phalonmukhatà /
tat tatrÃvarohatÃæ jÅvÃnÃæ madhye iha karmabhÆmau ramaïÅyacaraïÃ÷ puïyakarmaïa÷ iti yat tat ÃbhyÃÓoha avaÓyaæ hÅtyartha÷ /
kapÆyaæ pÃpam /
ricyamÃnaæ viyujyamÃnam /
idÃnÅæ gatyantarabhÃvinÅmÃgatiæ nirÆpapayati-##
bhoktavyakarmasamÃptyÃnantaryamathaÓabdÃrtha÷ /
yathetamityÃrabhya ÓvÃdiyonimityantaæ vÃkyaæ yÃvattÃvadÃmnÃyata iti yojanà /
atra yÃvatsaæpÃtamiti viÓe«aïÃdramaïÅyacaraïà iti vÃkyÃcca saæÓayamÃha-##
anuÓaya÷ karma, atra pÆrvapak«e karmÃbhÃvenÃgateraniyamÃdvairÃgyÃdÃr¬hyaæ, siddhÃnte karmasattvenÃgatiniyamÃdvairÃgyadÃr¬hyamiti bheda÷ /
te«Ãmi«ÂÃdikÃriïÃæ yadà tatkarma paryavaiti viparik«Åïaæ bhavati tadà punarÃvartanta iti ÓrutyantareïÃpi ktsrakarmaïaÓcandraloke bhuktatvamucyata ityartha÷ /
yÃvatpadasaÇkoco na yukta÷ ÓrutyantaravirodhÃdityÃha-##
ayaæ naro yatki¤cidiha loke karma karoti tasyÃntaæ phalaæ paraloke prÃpya karmÃrthaæ punarÃyÃtÅti Órutyartha÷ /
karmÃbhÃve Órutimuktvà yuktimÃha-##
abhivyakti÷ phalonmukhatÃ, maraïenÃbhivyaktasya sarvasya karmaïa÷ paralokabhogasyÃvaÓyaæbhÃvÃtkarmÃbhÃva ityartha÷ /
caraïÃkhyasÅlamÃtrÃdavaroha iti prÃpte siddhÃntapratij¤Ãæ vyÃca«Âe-##
tat tatrÃvarohatÃæ jÅvÃnÃæ madhye ye kecidiha karmabhÆmau ramaïÅyacaraïÃ÷ puïyakarmÃïa÷ puïyayonibhÃja iti yat tat abhyÃÓo ha avaÓyaæ hÅtyartha÷ /
kapÆyaæ pÃpam /
d«ÂaÓabdasya ÓrutyarthamuktvÃrthÃntaramÃha-##
'puïyo vai puïyena karma bhavati pÃpa÷ pÃpena'ityÃdiÓÃstreïa sukhadu÷khayordharmÃrdharmahetukatvamavagatam /
tataÓca janmÃrabya d«Âo bhoga÷ karmahetuka÷ bhogatvÃt, svargabhogavadityÃnuÓayasiddhi÷, vipak«e ca hetvabhÃvÃt bhogasyÃkasmikatvaprasaÇga ityartha÷ /
smtavÃÓramÃ÷ ÃÓramiïa÷ pretya mtvà lokÃntare karmaphalaæ bhuktvà tata÷ Óe«eïa bhuktÃdanyena karmaïà anuÓayÃkhyena punarjanma pratipadyante iti saæbandha÷ /
viÓi«Âà deÓÃdayo medhÃntà daÓa guïà ye«u te tathoktÃ÷ /
Órutaæ j¤Ãnaæ, vttaæ ÃcÃra÷ /
svÃbhimatÃnuÓayaæ vaktuæ pcchati-##
ktasya karmaïa÷ svarge bhoge sati bhuktasya karmaïo leÓo 'nuÓayastadvÃnavarohati bhÃï¬e snehaleÓasya d«ÂatvÃt, tata÷ Óe«eïeti smteÓcetyekadeÓivyÃkhyÃmÃha-##
ricyamÃnaæ snehena viyujyamÃnam /
nanu bhoganÃÓyatvÃt karmaïo leÓo na yukta÷ iti ÓaÇkate-##
ktsnakarmaïo bhoge jÃte nÃÓa÷ syÃt, natu bhogo jÃta iti parihÃrÃrtha÷ /
bhogo na jÃyata ityayuktamiti ÓaÇkate-##
bhoga÷ sÃvaÓe«o jÃta iti samÃdhatte-##
idamekadeÓivyÃkhyÃnaæ dÆ«ayati-##
'svargakÃmo yajeta'ityÃdiÓÃstreïa svargabhogÃrthaæ karma coditaæ, tacche«asya martyabhogahetutve ÓÃstravirodha ityartha÷ /
ki¤ca svargahetukarmaÓe«Ãdavarohe kapÆyayonyÃpattiÓrutivirodha ityÃha-##
svÃbhimatamanuÓayamÃha-##
pÆrvapak«abÅjamanÆdya dÆ«ayati-##
k«apayitvà punarÃgacchantÅti prÃpyantamiti vÃkyena gamyata iti yojanà /
janmÃrabhya d«ÂabhogaliÇgÃnughÅtayà ramaïÅyakapÆyacaraïaÓrutyaihikÃnuÓayÃkyakarmaviÓe«aïaparayà virodhÃt, yatki¤ceti yÃvatsaæpÃtamiti ca sÃmÃnyaÓabdayorÃmu«mikavi«ayatvena saÇkoco nyÃyya iti bhÃva÷ /
maraïaæ ktsnakarmÃbhivya¤jakamityayuktam, uktÃnuÓayaÓrutivirodhÃdityÃha-##
balavadanÃrabdhakarmapratibandhÃcca na ktsnakarmÃbhivyaktirityÃha-##
tasya ktasnakarmavya¤jakatve heturnÃstÅti bhÃva÷ /
praÓnaæ matvottaraæ ÓaÇkate-#<Ãrabdheti />#
ÃrabdhavadanÃrabdhasyÃpi balavata÷ pratibandhakatvÃnna sarvakarmaïa÷ phaladÃnÃyÃbhivyaktiriti samÃdhatte-##
anÃraÓabdhaphalatvÃviÓe«ÃtsarvakarmaïÃmabhivyaktimÃÓaÇkya mithoviruddhasvarganarakÃdidehaphalÃnÃmekadehÃrambhakatvÃsaæbhava uktastaæ vivïoti-##
astu tarhi durbalasya karmaïo nÃÓa ityata Ãha#<-nÃpÅti />#
nÃbhuktaæ k«Åyate karmetyekÃnta utsarga÷ sa ca prÃyaÓcitabrahmaj¤ÃnadhyÃnairbÃdhyate na maraïamÃtraïetyartha÷ /
maraïena durbalakarmÃvinÃÓe mÃnamÃha-##
karmanÃÓapak«aæ nirasya praktaktsnakarmÃbhivyaktipak«e do«ÃntaramÃha-##
'ktsnakarmaïÃmekasmin devÃdijanmani bhogena k«ayÃnna janmÃntaraæ syÃt, j¤ÃnÃbhÃvÃnna muktirityaj¤adevasya ka«ÂÃntarÃladaÓà syÃdityartha÷ /
'ÓvasÆkarakharo«ÂrÃïÃæ go 'jÃvimgapak«iïÃm /
caï¬ÃlapulkasÃnÃæ ca brahmahà yonimcchati /
'ityÃdismtivirodhÃcca na sarvakarmaïÃmekajanmÃrambhakatvamityÃha-##
nanvekasya karmaïa÷ kathamanekajanmaphalakatvam, ad«ÂatvÃdityÃha-##
ki¤ca vya¤jakatve 'pi maraïasya kiæ sarvakarmavya¤jakatvaæ kalpyate uta yatki¤citkarmavya¤jakatvam /
nÃdya÷, iha ktakÃrÅryÃderatraiva phalahetormaraïavyajyatvÃsaæbhavÃdityÃha-##
dvitÅyaæ nirasyan paroktaæ d«ÂÃntaæ vighaÂayati-##
rÆpÃïÃæ pradÅpavat, maraïaæ na kasyacidapi karmaïo vaya¤jakaæ kintu prabalakarmapratibandhÃbhÃve durbalaæ vyajyata ityartha÷ /
evaæ maraïasya vya¤jakatvÃnaÇgÅkÃreïa pradÅpad«ÂÃnto nirasta÷,
aÇgÅkÃre 'pyanukÆlo d«ÂÃnta ityÃha-##
sÆk«mamanudbhÆtarÆpamiti maraïe sarvakarmÃbhivyaktyasiddhiriti Óe«a÷ /
evaæ sarvakarmasaÇgha ekajanmÃrambhaka ityaikabhavika÷ karmÃÓaya iti matanirÃsamupasaæharati-##
caraïaÓrutyà 'tata÷ Óe«eïa'ityÃdismtyà 'prabalapratibandhÃt'itinyÃyena cÃnabhivyaktakarmasadbhÃvÃdityartha÷ /
nanu muktyanupapattyÃÇgÅkÃrya aikabhavika ityata Ãha-#<Óe«eti />#
sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-##
avarohamÃrga itthaæ ÓrÆyate-'tasmin yÃvatsaæpÃtamu«itvà athaitamevÃdhvÃnaæ punarnivartante yathetamÃkÃÓamÃkaÓÃdvÃyuæ vÃyurbhÆtvà dhÆmo bhavati dhÆmo bhÆtvÃbhraæ bhÆtvà megho bhavati bhÆtvà pravar«ati ta iha vrÅhiyavà o«adhivanaspatayastilamëà iti jÃyante ato vai khalu durni«prapataraæ yo yo hyannamatti yo reta÷ si¤cati tadbhÆya eva bhavati tadya iha ramaïÅyacaraïà ramaïÅyÃæ yonimÃpadyante'iti /
dhÆmÃdyadhvanà yathetaæ yathÃgataæ tathetamadhvÃnaæ punarÃyantÅtyuktvà dhÆmÃdirÆpapitmÃrgastharÃtryÃdikaæ noktamadhikaæ cÃbhrÃdikamuktamiti matvà sÆtraktoktaæ yathetamanevaæ ceti /
avaÓi«ÂaÓrutyartho 'gne sphuÂÅbhavi«yati //8//
END BsCom_3,1.2.8
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.2.9
caraïÃd iti cen nopalak«aïÃrtheti kÃr«ïÃjini÷ | BBs_3,1.9 |
atÃpi syÃt /
yà ÓrutiranuÓayasadbhÃvapratipÃdanÃyodÃhtÃ- 'tadya iha ramaïÅyacaraïÃ÷' (chÃ. 5.10.7) iti /
sà khalu caraïÃdyonyÃpattiæ darÓayati nÃnuÓayÃt /
anyaccaraïamanyo 'nuÓaya÷ /
caraïaæ cÃritramÃcÃra÷ ÓÅlamityanarthÃntaram /
anuÓayastu bhuktaphalÃtkarmaïo 'tiriktaæ karmÃbhipretam /
ÓrutiÓca karmÃcaraïe bhedena vyapadiÓati- 'yathÃkÃrÅ yathÃcÃrÅ tathà bhavati' (b. 4.4.5) iti, 'yÃnyanavadyÃni karmÃïi tÃni sevitavyÃni no itarÃïi, yÃnyasmÃkaæ sucaritÃni tÃni tvayopasyÃni' (tai. 1.11.2) iti ca /
tasmÃccaraïÃdyonyÃpattiÓruternÃnuÓayasiddhiriticet /
nai«a do«a÷ /
yato 'nuÓayopalak«aïÃrthaivai«Ã caraïaÓrutiriti kÃr«ïÃjinirÃcÃryo manyate // 9 //
saæprati ÓrutisthacaraïaÓabdamÃk«epapÆrvakaæ sÆtrakdvyÃca«Âe-##
'adroha÷ sarvabhÆte«u karmaïà manasà girà /
anugrahaÓca j¤Ãnaæ ca ÓÅlametadvidurbudhÃ÷'iti smtÃvuktÃvadrohÃdaya÷ ÓÃstrÃrthaj¤ÃnarÆpaæ ÓÅlaæ sarvakarmÃÇgamuktaæ tadbodhakaæ caraïapadamaÇgina÷ ÓrautÃdikarmaïo lak«akaæ, karmaïa evottarÃvasthà dharmÃdharmÃkhyÃpÆrvamiti karmalak«aïayaiva tadabhinnÃpÆrvÃkhyÃnuÓayasiddhiriti kÃr«ïÃjinimatam //9//
END BsCom_3,1.2.9
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.2.10
Ãnarthakyam iti cen na tadapek«atvÃt | BBs_3,1.10 |
syÃdetat /
kasmÃtpunaÓcaraïaÓabdena Órautaæ ÓÅlaæ vihÃya lÃk«aïiko 'nuÓaya÷ pratyÃyyate /
nanu ÓÅlasyaiva Órautasya vihitaprati«ddhasya sÃdhvasÃdhurÆpasya ÓubhÃÓubhayonyÃpatti÷ phalaæ bhavi«yati /
avaÓyaæ ca ÓÅlasyÃpi ki¤citphalamabhyupagantavyam /
anyathà hyÃnarthakyameva prasajyateti cet /
nai«a do«a÷ /
kuta÷ - tadapek«itatvÃt /
i«ÂÃdi hi karmajÃtaæ caraïÃpek«am /
nahi sadÃcÃrahÅna÷ kaÓcidadhikta÷ syÃt- 'ÃcÃrahÅnaæ na punanti vedÃ÷' ityÃdismtibhya÷ puru«Ãrthatve 'pyÃcÃrasya nÃnarthakyam /
i«ÂÃdau hi karmajÃte phalamÃrabhamÃïe tadapek«a evÃcÃrastatraiva ka¤cidatiÓayamÃrapsyate /
karma ca sarvÃrthakÃrÅti Órutismtiprasiddhi÷ /
tasmÃtkarmaiva ÓÅlopalak«itamanuÓayabhÆtaæ yonyÃpattau kÃraïamiti kÃr«ïÃjinermatam /
nahi karmaïi saæbhavati ÓÅlÃdyonyÃpattiryuktà /
nahi padbhyÃæ palÃyituæ pÃrayamÃïo jÃnubhyÃæ raæhitumarhatÅti // 10 //
tadeva ÓaÇkÃsamÃdhÃnÃbhyamÃha-#<Ãnarthakyamiti cedityÃdinà sÆtreïa />#
caraïaÓabdavÃcyasyaiva grahaïasaæbhavÃnna lak«aïà yukteti ÓaÇkitvaiva brÆte-##
prati«iddhaæ ÓÅlaæ krodhÃntÃdirÆpam /
ki¤ca ÓÅlasya ni«phalatvÃyogÃcchrutayonyÃpattistasyaiva phalaæ nÃnuÓayasyetyÃha-##
vedÃstadarthakarmÃïyÃcÃraæ vinà na phalantÅti smtyà ÓÅlasya karmÃÇgatvÃnna pthakphalÃpek«Ã, aÇgiphalenÃrthavattvÃt /
na cÃÇgamÃtrÃdyonyÃpatti÷ phalamiti vÃcyam /
aÇgasya phalÃsaæbhavena mukhyÃrthasyÃcÃrasya grahaïÃyogÃllak«aïà yukteti samÃdhÃnÃrtha÷ /
yadyÃcÃrasya snÃnÃdivat puru«asaæskÃratayà puru«Ãrthatvaæ tadÃpyavirodha ityÃha-##
aÇgÃvabaddhopÃstivadÃcÃror'thavÃnityartha÷ /
astu tarhi ÓÅlakhyÃcÃrÃdeva yonyÃpattirityÃÓaÇkya 'puïyo vai puïyena karmaïÃ'ityÃdi Órutyà virodhÃnnaivamityÃha-##
pÃrayamÃïa÷ Óakta÷ //10//
END BsCom_3,1.2.10
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.11
suktadu«kte eveti tu bÃdari÷ | BBs_3,1.11 |
bÃdaristvÃcÃrya÷ suktadu«kte eva caraïaÓabdena pratyÃyyete iti manyate /
caraïamanu«ÂhÃnaæ karmetyanarthÃntaram /
tathÃhi- aviÓe«eïa karmamÃtre carati÷ prayujyamÃno dÓyate /
yo hÅ«ÂÃdilak«aïaæ puïyaæ karma karoti taæ laukikà Ãcak«ate dharmaæ caratye«a mahÃtmeti /
ÃcÃro 'pi ca dharmaviÓe«a eva /
bhedavyapadeÓastu karmacaraïayorbÃhmaïaparivrÃjakanyÃyenÃpyupapadyate /
tasmÃdramaïÅyacaraïÃ÷ praÓastakarmaïÃ÷ kapÆyacaraïà ninditakarmÃïa iti nirïaya÷ // 11 //
----------------------
FN: gobalÅvardanyÃyo 'pyayameva /
yadyapyakrodhÃdirÆpaæ ÓÅlaæ sÃdhÃraïadharmÃtmakaæ viÓe«arÆpÃt karmaïo 'bhinnaæ tathÃpi caraïÃcÃraÓabdau karmavÃcinÃveva na ÓÅlavÃcakÃviti na lak«aïÃvasara iti bÃdarimataæ mukhyasiddhÃntamÃha-##
caraïaÓabdÃrthamupasaæharati-#<ÃcÃro 'pÅti />#
karmaïa evÃcÃratve yathÃkÃrÅtyÃdibhedokti÷ kathamityata Ãha-##
nirÆpapadÃcÃraÓabdÃt sadÃcÃrarÆpo viÓe«o bhÃti /
atastatsamabhivyÃhta÷ karmasÃmÃnyavÃcako yathÃkÃrÅti ÓabdastaditaraviÓe«apara÷ evamanavadyÃni karmÃïÅti sÃmÃnyata÷, asmÃkaæ sucaritÃnÅti viÓe«a iti viveka÷ /
tasmÃdanuÓayabalÃdÃgatyavaÓyaæbhÃvÃnusandhÃnÃdvairÃgyamiti siddham //11//
END BsCom_3,1.3.11
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.12
3 ani«ÂÃdikÃryadhikaraïam / sÆ. 12-21
ani«ÂÃdikÃriïÃm api ca Órutam | BBs_3,1.12 |
i«ÂÃdikÃriïaÓcandramasaæ gacchatÅtyuktam /
ye tvitare 'ni«ÂÃdikÃriïaste 'pi kiæ candramasaæ gacchantyuta na gacchantÅti cintyate /
tatra tÃvadÃhu÷ - i«ÂÃdikÃriïa eva candramasaæ gacchantÅtyetanna /
kasmÃt /
yato 'ni«ÂÃdikÃriïÃmapi candramaï¬alaæ gantavyatvena Órutam /
ethÃhyaviÓe«eïa kau«Åtakina÷ samÃmananti- 'ye vai ke cÃsmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kau«Å. 1.2) iti /
pa¤cabhyÃmÃhutÃvityÃhutisaækhyÃniyamÃt /
yasmÃtsarva eva candramasamÃsÅdeyu÷ /
i«ÂÃdikÃriïÃmitare«Ãæ ca samÃnagatitvaæ na yuktamiti cet /
na /
itare«Ãæ candramaï¬ale bhogÃbhÃvÃt // 12 //
evaæ puïyÃtmanÃæ gatyÃgaticintayà vairÃgyaæ nirÆpya pÃpinÃæ taccintayà tannirÆpayati-##
'ye vai ke ca'ityaviÓe«aÓrute÷, 'vaivasvataæ saægamanaæ janÃnÃm'iti ÓruteÓca saæÓaye prathamÃdhikaraïena siddhaniyamÃk«epasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-##
yamarÃjaæ pÃpijanÃnÃæ samyaggamyaæ, havi«Ã prÅïayateti Órutyartha÷ /
pÆrvapak«e puïyavatÃmeva candragatiriti niyamÃbhÃvÃt puïyavaiyarthyaæ pÃpÃdvairÃgyÃdÃr¬hyaæ ceti phalaæ, siddhÃnte pÃpinÃæ candralokadarÓanamapi nÃstÅti puïyÃrthavattvaæ vairÃgyadÃr¬hyaæ ceti phalam /
pa¤camÃgnau dehÃrambha iti niyamÃtpÃpinÃmapi prathamadyulokÃgniprÃptirvÃcyetyÃha-##
pÃpinÃæ svargabhogÃbhÃve 'pi mÃrgÃntarÃbhÃvà candragatiriti bhÃva÷ //12//
END BsCom_3,1.3.12
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.13
saæyamane tv anubhÆyetare«ÃmÃrohÃv arohau tadgatidarÓanÃt | BBs_3,1.13 |
tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati /
naitadasti sarve candramasaæ gacchantÅti /
etatkasmÃt /
yato bhogÃyaiva candrÃrohaïaæ na ni«prayojanam /
nÃpi pratyavarohÃyaiva /
yathà kaÓcidvk«amÃrohati pu«paphalopÃdÃnÃyaiva na ni«prayojanaæ nÃpi patanÃyaiva /
bhogaÓcÃni«ÂÃdikÃriïÃæ candramasi nÃstÅtyuktam /
tasmÃdi«cÃdikÃriïa eva candramasamÃrohanti netare /
te tu saæyamanaæ yamÃlayamavagÃhya svadu«ktÃnurÆpà yÃmÅryÃtanà anubhÆya punarevemaæ lokaæ pratyavaronti /
evaæbhÆtau te«ÃmÃrohÃvarohau bhavata÷ /
kuta÷ - tadgatidarÓanÃt /
tathÃhi yamavacanasarÆpà Óruti÷ prayatÃmani«ÂÃdikÃriïÃæ yamavaÓyatÃæ darÓayati- 'na sÃæparÃya÷ pratibhÃti bÃlaæ pramÃdyantaæ vittamohena mƬham /
ayaæ loko nÃsti para iti mÃnÅ puna÷ punarvaÓamÃpadyate me' (kaÂha. 2.6) iti /
'vaivasvataæ saægamanaæ janÃnÃm' ityeva¤jÃtÅyakaæ ca bahveva yamavaÓyatÃprÃptiliÇgaæ bhavati // 13 //
siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-##
saæyamane yamaloke yamaktà yÃtanà anubhÆyÃvarohantÅtyevamÃrohÃvarohÃviti yojanà sÆtrasya j¤eyà /
prayatÃæ mtvà gacchatÃm /
samyak parastÃtprÃpyata iti saæparÃya÷ paraloka÷ tadupÃya÷ sÃæparÃya÷, bÃlamaj¤aæ, viÓe«ato vittarÃgeïa mƬhaæ mohÃtpramÃdaæ kurvantaæ prati na bhÃti /
sa ca bÃlo 'yaæ strÅvittÃdiloko 'sti na paraloko 'stÅti mÃnÅ /
sa me mama yamasya vaÓamÃpnotÅtyartha÷ /
pÃpinÃæ yamavaÓyatÃvÃdiviÓe«aÓrutismtibalÃt'ye vai ke ca'ityaviÓe«aÓrutiri«ÂÃdikÃrivi«ayatvena vyÃkhyeyeti bhÃva÷ //13//
END BsCom_3,1.3.13
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.14
smaranti ca | BBs_3,1.14 |
apica manuvyÃsaprabhtaya÷ Ói«ÂÃ÷ saæyamane pure yamÃyattaæ kapÆyakarmavipÃkaæ smaranti nÃciketopÃkhyÃnÃdi«u // 14 //
sÆtratrayasya bhëyaæ subodham //14 // //15 // //16//
END BsCom_3,1.3.14
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.15
api ca sapta | BBs_3,1.15 |
apica sapta narakà rauravapramukhà du«ktaphalopabhogabhÆmitvena smaryante paurÃïikai÷ /
tÃnani«ÂÃdikÃriïa÷ prÃpnuvanti /
kutaste candraæ prÃpnuyurityabhiprÃya÷ // 15 //
END BsCom_3,1.3.15
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.16
nanu viruddhamidaæ yamÃyattà yÃtanÃ÷ pÃpakarmaïo 'nubhavantÅti /
yÃvatà te«u rauravÃdi«vanye citraguptÃdayo nÃnÃdhi«ÂhÃtÃra÷ smaryanta iti /
netyÃha-
tatrÃpi ca tadvyÃpÃrÃdavirodha÷ | BBs_3,1.16 |
te«vapi saptasu narake«u tasyaiva yamasyÃdhi«ÂhÃttvavyÃpÃrÃbhyupagamÃdavirodha÷ /
yamaprayuktà eva hi te citraguptÃdayo 'dhi«ÂhÃtÃra÷ smaryante // 16 //
END BsCom_3,1.3.16
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.17
vidyÃkarmaïor iti tu praktatvÃt | BBs_3,1.17 |
pa¤cÃgnividyÃyÃm 'vettha yathÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.3.3) ityasya praÓnasya prativacanÃvasare ÓrÆyate- 'athaitayo÷ pathorna katareïacana tÃnÅmÃni k«udrÃïyasakdÃvartÅni bhÆtÃni bhavanti /
jÃyasva mriyasvetyetatttÅyaæ sthÃnaæ tenÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.10.8) iti /
tatraitayo÷ pathoriti vidyÃkarmaïorityetat /
kasmÃt /
praktatvÃt /
vidyÃkarmaïÅ hi devayÃnapityÃïayo÷ patho÷ pratipattau prakte /
'tadya itthaæ vidu÷' iti vidyà tayà pratipattavyo devayÃna÷ panthÃ÷ prakÅrtita÷ /
'i«ÂÃpÆrte dattam' (chÃ. 5.10.1,3) iti karma tena pratipattavya÷ pityÃïa÷ panthÃ÷ prakÅrtita÷ /
tatppakriyÃyÃm- 'athaitayo÷ pathorna katareïacana' iti Órutam /
etaduktaæ bhavati- ye na vidyÃsÃdhanena devayÃne patyadhiktà nÃpi karmaïà pityÃïe te«Ãme«a k«udrajantulak«aïo 'sakdÃvartÅ ttÅya÷ panthà bhavatÅti /
tasmÃdapi nÃni«ÂÃdikÃribhiÓcandramÃ÷ prÃpyate /
syÃdetat /
te 'pi candrabimbamÃruhya tato 'varuhya k«udrajantutvaæ pratipatsyanta iti /
tadapi nÃsti /
ÃrohÃnarthakyÃt /
apica sarve«u prayatsu candralokaæ prÃpnuvatsvasau loka÷ prayadbhi÷ saæpÆryetetyata÷ praÓnaviruddhaæ prativacanaæ prasajyeta /
tathÃhi prativacanaæ dÃtavyaæ yathÃsau loko na saæpÆryate /
avarohÃbhyupagamÃdasaæpÆrïopapattiriti cet /
na /
aÓrutatvÃt /
satyamavarohÃdapyasaæpÆraïamupapadyate /
Órutistu ttÅyasthÃnasaækÅrtanenÃsaæpÆraïaæ darÓayati- 'etatttÅyaæ sthÃnaæ tenÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.10.8) iti /
tenÃnÃrohÃdevÃsaæpÆraïamiti yuktam /
avarohasye«ÂÃdikÃri«vapyaviÓi«Âatve sati ttÅyasthÃnoktyÃnarthakyaprasaÇgÃt /
tuÓabdastu ÓÃkÃntarÅyavÃkyaprabhavÃmaÓe«agamanÃÓaÇkÃmucchinatti /
evaæ satyadhiktÃpek«a÷ ÓÃkhÃntarÅye vÃkye sarvaÓabdo 'vati«Âhate /
ye vai kecidadhiktà asmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchantÅti // 17 //
yaduktaæ mÃrgÃntarÃbhÃvÃt pÃpinÃmapi candragatiriti /
tanna /
ttÅyamÃrgaÓruterityÃha-##
mÃrgadvitayoktyanantaraæ ttÅyamÃrgoktiprÃrambhÃrtha÷ ÓrutÃvathaÓabda÷ /
etayorvidyÃkarmaïo÷ pathidvayasÃdhanayoranyatareïÃpi sÃdhanena ye narà na yuktÃste janmamaraïÃvttirÆpattÅyamÃrgasthÃni bhÆtÃni bhavanti, kriyÃvttau loÂ, tena pÃpinÃæ candragatyabhÃvÃccandraloko na saæpÆryata iti Órutyartha÷ /
##
prÃptisÃdhane ityartha÷ /
apica pÃpinÃæ candragatau asau loka÷ saæpÆryeta 'ataÓca na saæpÆryate'ityetatprativacanaæ viruddhaæ prasajyetetyanvaya÷ /
avarohÃdasaæpÆraïamaÓrutaæ na kalpyaæ ÓrutahÃnyÃpatterityÃha-##
avaroha eva ttÅyaæ sthÃnaæ Órutyuktamityata Ãha-##
imamadhvÃnaæ punarnivartanta iti i«ÂÃdikÃriïÃmavarohokterani«ÂÃdikÃriïÃmapi avarohasyÃrthasiddhatvÃt punaruktirvyarthetyartha÷ /
athaitayoriti mÃrgÃntaropakramabÃdhasttÅyaÓabdabÃdhaÓcetyata÷ sthÃnaÓabdo mÃrgalak«aka iti dra«Âavyam //17//
END BsCom_3,1.3.17
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.18
yatpunaruktaæ dehalÃbhopapattaye sarve candramasaæ gantumarhanti, pa¤camyÃmÃhutÃvityÃhutisaækhyÃniyamÃditi /
tatpratyucyate-
na ttÅye tathopalabdhe÷ | BBs_3,1.18 |
na ttÅye sthÃne dehalÃbhÃya pa¤casaækhyÃniyama ÃhutÅnÃmÃdartavya÷ /
kuta÷ - tathopalabdhe÷ /
tathÃhyantareïaivÃhutisaækhyÃniyamaæ varïitena prakÃreïa ttÅyasthÃnaprÃptirupalabhyate 'jÃyasva mriyasvetyetatttÅyaæ sthÃnam' (chÃ. 5.10.8) iti /
apica 'pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) iti manu«yaÓarÅrahetutvenÃhutisaækhyà saækÅrtyate na kÅÂapataÇgÃdiÓarÅrahetutvena, puru«aÓabdasya manu«yajÃtivacanatvÃt /
apica pa¤camyÃmÃhutÃvapÃæ puru«avacastvamupadiÓyate nÃpa¤camyÃmÃhutau puru«avacastvaæ prati«idhyate, vÃkyasya dvyarthatÃdo«Ãt /
tatra ye«ÃmÃrohÃvarohau saæbhavataste«Ãæ pa¤camyÃmÃhutau deha udbhavi«yati /
anye«Ãæ tu vinaivÃhutisaækhyayà bhÆtÃntaropas«ÂÃbhiradbhirdeha Ãrabhyate // 18 //
evamaviÓe«aÓrutermÃrgÃntarÃbhÃvÃcceti pÆrvapak«abÅjadvayaæ nirasya ttÅyabÅjanirÃsÃrthaæ sÆtramÃdatte-##
vidyÃkarmaÓÆnyÃnÃæ kmikÅÂÃdibhÃvena jÃyasvetyÃdiÓrutyà nirantarajanmamaraïopalabdhernÃhutisaækhyÃdara ityartha÷ /
puru«aÓabdÃccaivamityÃha-##
manu«yadehasyÃpi nÃhutisaÇkhyÃniyama ityÃha-##
vidhini«edharÆpÃrthadvaye vÃkyabheda÷ syÃdityartha÷ //18//
END BsCom_3,1.3.18
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.19
smaryate 'pi ca loke | BBs_3,1.19 |
apica smaryate loke /
droïadh«ÂadyumnaprabhtÅnÃæ sÅtÃdraupadÅprabhtÅnÃæ cÃyonijatvam /
tatra droïÃdÅnÃæ yo«idvi«ayaikÃhutirnÃsti /
dh«ÂadyumnÃdÅnÃæ tu yo«itpuru«avi«aye dve apyÃhutÅ na sta÷ /
yathà ca tatrÃhutisaækhyÃnÃdaro bhavatyevamanyatrÃpi bhavi«yati /
balÃkÃpyantareïaiva reta÷sekaæ garbhaæ dhatta iti lokarƬhi÷ // 19 //
aniyame smtisaævÃdÃrthaæ sÆtram-##
lokyate 'neneti loko bhÃratÃdirukta÷ mukhyÃrthamapyÃha-## //19//
END BsCom_3,1.3.19
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.20
darÓanÃc ca | BBs_3,1.20 |
apica caturvidhe bhÆtagrÃme jarÃyujÃï¬ajasvedajodbhijjalak«aïe svedajodbhijjayorantareïaiva grÃmyadharmamutpattidarÓanÃdÃhutisaækhyÃnÃdaro bhavati /
evamanyatrÃpi bhavi«yati // 20 //
----------------------
FN: jÅvajaæ jarÃyujam , udbhijjaæ vk«Ãdi /
'aï¬ajÃni ca jarÃyujÃni ca svedajÃni codbhijjÃni ca 'itiÓrutyava«Âambhena sÆtraæ vyÃca«Âe-##
anyatrÃpyani«ÂÃdikÃri«vityartha÷ //20//
END BsCom_3,1.3.20
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.3.21
nanu 'te«Ãæ khalve«Ãæ bhÆtÃnÃæ trÅïyeva bÅjÃni bhavanti aï¬ajaæ jÅvajamudbhijjam' (chÃ. 6.3.1) iti /
atra trividha eva bhÆtagrÃma÷ ÓrÆyate kathaæ caturvidhatvaæ bhÆtagrÃmasya pratij¤Ãtamiti /
atrocyate-
ttÅyaÓabdÃvarodha÷ saæÓokajasya | BBs_3,1.21 |
'Ãï¬ajaæ jÅvajamujadbhijam' (chÃ. 6.3.1) ityatra ttÅyenodbhijjaÓabdenaiva svedajopasaægraha÷ kta÷ pratyetavya÷ /
ubhayorapi svedajodbhijjayorbhÆmyudakodbhedaprabhavatvasya tulyatvÃt /
sthÃvarodbhedÃttu vilak«aïo jaÇgamodbheda ityanyatra svedajodbhijjayorbhedavÃda ityavirodha÷ // 21 //
----------------------
FN: saæÓokajaæ svedajam /
anayà Órutyà cÃturvidhyaæ kathamuktaæ Órutyantare trÅïyevetyavadhÃraïavirodhÃditi ÓaÇkottaratvena sÆtramÃdatte-##
jÅvajaæ jarÃyujaæ manu«yÃdi, bhÆmimudbhidya jÃyate vk«Ãdikaæ, udakaæ bhittvà jÃyate yÆkÃdi jaÇgamamiti bheda÷ /
saæÓoka÷ sveda÷ //21//
END BsCom_3,1.3.21
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.4.22
4 sÃbhÃvyÃpatyadhikaraïam / sÆ. 22
sÃbhÃvyÃpattirupapatte÷ | BBs_3,1.22 |
i«ÂÃdikÃriïaÓcandramasamÃruhya tasminyÃvatsaæpÃtamu«itvà tata÷sÃnuÓayà avarohantÅtyuktam /
atÃvarohaprakÃra÷ parÅk«yate /
tatreyamavarohaÓrutirbhavati- 'athaicamevÃdhvÃnaæ punarnivartante yathetamÃkÃÓamÃkÃÓÃdvÃyuæ vÃyirbhÆtvà dhÆmo bhavati dhÆmo bhÆtvÃbhraæ bhavatyabhraæ bhÆtvà megho bhÆtvà pravar«ati' (chÃ. 5.10.5) iti /
tatra saæÓaya÷ - kimÃkÃÓÃdisvarÆpamevÃvÃrohanta÷ pratipadyante kiævÃkÃÓÃdisÃmyamiti /
tatra prÃptaæ tÃvadÃkÃÓÃdisvarÆpameva pratipadyanta iti /
kuta÷ evaæ hi Órutirbhavati /
itarathà lak«aïà syÃt /
Órutilak«amÃvi«aye ca ÓrutirnyÃyyà na lak«aïà /
tathÃca vÃyurbhÆtvà dhÆmo bhavatÅtyevamÃdÅnyak«arÃïi tattatsvarÆpopattÃväjasyenÃvakalpante /
tasmÃdÃkÃÓÃdisvarÆpapratipattiriti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - ÃkÃÓÃdisÃmyaæ pratipadyanta iti /
candramaï¬ale yadaæmayaæ ÓarÅramupabhogÃrthamÃrabdhaæ tadupabhogak«aye sati pravilÅyamÃnaæ sÆk«mamÃkÃÓasamaæ bhavati tato vÃyorvaÓameti tato dhÆmÃdibhi÷ saæpcyata iti /
tadetaducyate- 'yathetamÃkÃÓamÃkÃÓÃdvÃyum' (chÃ. 5.10.5) ityevamÃdinà /
kuta etat /
upapatte÷ /
evaæ hyetadupapadyate /
nahyanyasyÃnyabhÃvo mukhya upapadyate /
ÃkÃÓasvarÆpapratipattau ca vÃyvÃdikrameïÃvaroho nopapadyate /
vibhutvÃccÃkÃÓena nityasaæbandhavattvÃnna tatsÃdÓyÃpatteranyastatsaæbandho ghaÂate /
Órutyasaæbhave ca lak«aïÃÓrayaïaæ nyÃyyameva /
ata ÃkÃÓÃditulyatÃpattirevÃtrÃkÃÓÃdibhÃva ityupacaryate // 22 //
5 nÃticirÃdhikaraïam / sÆ. 23
evaæ pÃpinÃæ gatyÃgatÅ vicÃrya saæpratÅ«ÂÃdikÃriïÃmavarohe viÓe«amÃha-##
yathetamanevaæ cetyuktarÅtyà yathÃgataæ dhÆmÃdyadhvÃnaæ punarnivartante, nivttÃÓcÃnuÓayina÷ karmÃnte drutadehà ÃkÃÓaæ gatà ÃkÃÓasadÓà bhavanti /
ÃkÃÓasÃdÓyÃnantaraæ piï¬Åktà atisÆk«maliÇgopahitÃ÷ vÃyunetastataÓca nÅyamÃnà vÃyusamà bhavanti /
so 'nuÓayÅ saægho vÃyusamo bhÆtvà dhÆmasaægatastatsamo bhavati, dhÆmasamo bhÆtvÃbhrasamo bhavati /
apo bibhartÅtyabhraæ, mehati si¤catÅti v«Âikartà meghastatsamo bhÆtvà var«adhÃrÃdvÃrà pthivÅæ praviÓya vrÅhiyavÃdirÆpo bhavatÅti siddhÃntagatyà Órutyartha÷ /
pÆrvottarayuktidvayaæ saæÓyabÅjaæ mantavyaæ, pÆrvatra mÃrgadvayamuktvà ttÅyatvokteryuktaæ sthÃnaÓabdasya mÃrgalak«akatvamiha tu dugdhaæ dadhi bhavatÅtyÃdiprayoge bhavatiÓrutervikÃrasvarÆpÃpattau mukhyatvÃt sÃdÓyÃpattilak«aïÃbÅjaæ nÃstÅti pratyudÃharaïasaÇgati÷ /
Órutimukhyatvaæ phalamiti pÆrvapak«a÷ /
anuÓayinÃæ pÆrvasiddhÃkÃÓÃdisvarÆpÃpattyayogÃllak«aïeti siddhÃntayati-##
samÃno bhÃvo dharmo yasya tadbhÃva÷ sÃbhÃvyaæ sÃmyamiti sÆtrapadÃrtha÷ /
##
etadbhavanamevaæ sÃdÓyarÆpamevopapadyata ityartha÷ /
anuÓayinÃmÃkÃÓÃdibhyo nirgamanÃnyathÃnupapattyÃpi sÃdÓyalak«aïetyÃha-#<ÃkÃÓasvarÆpeti />#
saæyogalak«aïÃmÃÓaÇkyÃha-##
bhavatiÓrutyà saæyogalak«aïÃyÃmanuvÃda÷ syÃdityartha÷ /
vividhabhÆtasÃmyamavarohe bhavatÅtyanusaædhÃnÃdvairÃgyamupasaæharati-## //22//
END BsCom_3,1.4.22
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.5.23
nÃticireïa viÓe«Ãt | BBs_3,1.23 |
tatrÃkÃÓÃdipratipattau prÃgvirÅhyÃdipratipatterbhavati viÓaya÷ /
kiæ dÅrghaæ kÃlaæ pÆrvapÆrvasÃdÓyenÃvasthÃyottarasÃdÓyaæ gacchantyutÃlpamiti /
tatrÃniyamo niyamakÃriïa÷ ÓÃstrasyÃbhÃvÃditi /
evaæ prÃpta idamÃha- nÃticireïeti /
alpamalpaæ kÃlamÃkÃÓÃdibhÃvenÃvasthÃya var«adhÃrÃbhi÷ sahemÃæ bhuvamÃpatanti /
kuta etat /
viÓe«adarÓanÃt /
tathÃhi vrÅhyÃdibhÃvÃpatteranantaraæ viÓina«Âi- 'ato vai khalu durni«prapataram'
(chÃ. 5.10.6) iti /
takÃra etaÓcandasyÃæ prakriyÃyÃæ lupto mantavya÷ /
durniprapatataraæ durni«kramataraæ du÷khataramasmÃdvrÅhyÃdibhÃvÃnni÷saraïaæ bhavatÅtyartha÷ /
tadatra du÷khaæ ni«prapatanaæ pradarÓayanpÆrve«u sukhaæ ni«prapatanaæ darÓayati /
sukhadu÷khatÃviÓe«aÓcÃyaæ ni«prapatanasya kÃlÃlpatvadÅrghatvanimitta÷ /
tasminnavadhau ÓarÅrÃni«patterupabhogÃsaæbhavÃt /
tasmÃdvrÅhyÃdibhÃvÃpatte÷ prÃgalpenaiva kÃlenÃvaroha÷ syÃditi // 23 //
##
uktaæ sÃdÓyamupajÅvya loke gantïÃæ cirÃciragatidarÓanÃtsaæÓayaæ vadan pÆrvapak«ayati-##
aniyamÃt kadÃcidvilambena yonyÃpattiriti pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tu vrÅhÅyavÃdibhÃvÃdanuÓayinÃæ vilambena nirgamanamiti viÓe«ÃdÃkÃÓÃdibhÃvÃcchÅghraæ nirgama ityavilambena yonyÃpattirityanusaædhÃnÃdvairÃgyadÃr¬hyamiti viveka÷ /
nanvÃkÃÓÃdi«vanuÓayinÃæ sukhaæ vrÅhiyavÃdi«u du÷khamiti du÷ÓabdÃdbhÃti na cirÃciranirgamanamityata Ãha-##
avadhi÷ kÃla÷ //23//
END BsCom_3,1.5.23
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.6.24
6 anyÃdhi«ÂhitÃdhikaraïam / sÆ. 24-27
anyÃdhi«Âhite«u pÆrvavadabhilÃpÃt | BBs_3,1.24 |
tasminnevÃrohe pravar«aïÃnantaraæ paÂhyate- 'ta iha vrÅhiyavà o«adhivanaspatayastilamëà iti jÃyante' (chÃ. 5.10.6)
iti /
tatra saæÓaya÷ - kimasminnavadhau sthÃvarajÃtyÃpannÃ÷ sthÃvarasukhadu÷khabhÃjo 'nuÓÃyino bhavatyÃhosvitk«etraj¤ÃntarÃdhi«Âhite«u sthÃvaraÓarÅre«u saæÓle«amÃtraæ gacchantÅti /
kiæ tÃvatprÃptam /
sthÃvarajÃtyÃpannÃstatsukhadu÷khabhÃjo 'nuÓayino bhavantÅti /
kuta etat /
janermukhyÃrthatvopapatte÷ sthÃvarabhÃvasya ca ÓrutismtyorupabhogasthÃnatvaprasiddhe÷ /
paÓuhiæsÃdiyogÃcce«ÂÃde÷ karmajÃtasyÃni«Âaphalatvopapatte÷ /
tasmÃnmukhyamevedamanuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanma /
ÓvÃdijanmavat /
yathà Óvayoniæ và sÆkarayoniæ và cam¬Ãlayoniæ veti mukhyamevÃnuÓayinÃæ ÓvÃdijanma tatsukhadu÷khÃnvitaæ bhavati /
evaæ vrÅhyÃdi«u saæsargamÃtramanuÓayina÷ pratipadyante na tatsukhadu÷khÃnvitaæ bhavati /
evaæ vrÅhyÃdijanmÃpÅti /
evaæ prÃpte brÆma÷ anyairjÅvairadhi«Âhite«u vrÅhyÃdi«u saæsargamÃtramanuÓayina÷ pratipadyante na tatsukhadu÷khabhÃjo bhavanti /
pÆrvavat /
yathà vÃyudhÆmÃdibhÃvo 'nuÓayinÃæ tatsaæÓle«amÃtram /
evaæ vrÅhyÃdibhÃvo 'pi jÃtisthÃvarai÷ saæÓle«amÃtram /
kuta etat /
tadvadevehÃpyabhilÃpÃt /
ko 'bhilÃpasya tadvadbhÃva÷ /
karmavyÃpÃramantareïa saækÅrtanam /
yathÃkÃÓÃdi«u pravar«aïÃnte«u na ka¤citkarmavyÃpÃraæ parÃmÓatyevaæ vrÅhyÃdijanmanyapi /
tasmÃnnÃstyatra sukhadu÷khabhÃktvamanuÓayinÃm /
yatra tu sukhadu÷khabhÃktvamabhipraiti parÃmÓati tatra karmavyÃpÃraæ ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà iti ca /
apica mukhye 'nuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanmani vrÅhyÃdi«u lÆyamÃne«u kaï¬yamÃne«u pacyamÃne«u bhak«yamÃïe«u ca tadabhimÃnino 'nuÓayina÷ pravaseyu÷ /
yo hi jÅvo yaccharÅramabhimanyate sa tasminpŬyamÃne pravasatÅti prasiddham /
tatra vrÅhyÃdibhÃvÃdreta÷sigbhÃvo 'nuÓayinÃæ nÃbhilapyeta /
ata÷ saæsargamÃtramanuÓayinÃmanyÃdhi«Âhite«u vrÅhyÃdi«u bhavati /
etena janermukhyÃrthatvaæ pratibrÆyÃdupabhogasthÃnatvaæ ca sthÃvarabhÃvasya /
naca vayamupabhogasthÃnatvaæ sthÃvarabhÃvasyÃvajÃnÅmahe /
bhavatvanye«Ãæ jantÆnÃmapuïyasÃmarthyena sthÃvarabhÃvamupagatÃnÃmetadupabhogasthÃnam /
candramasastvavarohanto 'nuÓayino na sthÃvarabhÃvamupabhu¤jata ityÃcak«mahe // 24 //
##
ÓrutikramÃt arthakramÃccÃdhikaraïÃnÃæ kramo bodhya÷ /
iha bhÆmau var«adhÃrÃdvÃrà patitÃste 'nuÓayino vrÅhyÃdisÃmyena jÃyanta iti Órutyartha÷ /
atra jÃyanta iti Órute÷ pÆrvatrÃkÃÓÃdivar«ÃntasÃdÓyokteÓca saæÓayamÃha-##
asminnavadhau var«asÃdÓyÃnantaramityartha÷ /
durni«prapataraÓabdena ciranirgalanalak«aïoktà na yuktÃ, du÷khena nirgamanamiti mukhyasaæbhavÃdityÃk«epasaÇgatyà pÆrvapak«ayati-##
atra pÆrvapak«e sthÃvaratvanivttaye 'dhikÃriïÃæ yatnagauravaæ, siddhÃnte vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ parihartuæ yatnalÃghavaæ vairÃgyadÃr¬hyaæ ceti viveka÷ /
nanu dehotpattyà jÅvÃnÃæ janma syÃnna svata÷, vrÅhyadestu na dehatvamityata Ãha-##
'sthÃïumanye 'nusaæyanti'ityÃdyà Óruti÷ /
'ÓarÅrajai÷ karmado«airyÃti sthÃvaratÃæ nara÷'ityÃdyà smti÷ /
nanu svargiïÃæ pÃpÃbhÃvÃtkathaæ sthÃvaratvaæ, tatrÃha-##
somÃdyucchi«Âabhak«aïasurÃgrahÃvÃdiÓabdÃrtha÷ /
kratvarthahiæsÃderapi hiæsÃtvÃdisÃmÃnyena pravtterna hiæsyÃdityÃdiÓÃstrani«iddhatvÃkÃreïa duritÃpÆrvakÃritvamaviruddhamiti sÃÇkhyà Ãhu÷ /
Óruto 'tra vrÅhyÃdibhÃvo 'nuÓayinÃæ na janyarÆpa÷ karmaviÓe«aparÃmarÓaæ vinÃtroktatvÃt, pÆrvoktÃkÃÓÃdibhÃvavaditi siddhÃntayati-##
pÆrvavaditi padaæ d«ÂÃntatvena hetvaæÓatvena ca vyÃkhyÃtaæ yadatra prakaraïe karmaviÓe«aparÃmarÓakamucyate tajjanmeti vyatirekad«ÂÃntamapyÃha-##
apica 'yo yo hyannamatti yo reta÷ striyÃæ si¤cati tadbhÆya eva bhavati'iti vÃkyaÓe«e vrÅhyÃdi«u pravi«ÂasyÃnuÓayisaæghasyÃnnadvÃrà reta÷sikpuru«ayoga÷ ÓrutastadanyathÃnupapattyÃpi janmaÓrutirna mukhyetyÃha-##
vrÅhyÃdirÆpadehanÃÓe dehinÃmuktÃnteravaÓyaæbhÃvÃdreta÷ sigyogo na syÃdityartha÷ /
##
uktÃnumÃnÃrthÃpattibhyÃm /
jÃyata iti ÓrutermukhyÃrthatvamanuÓayibhogÃyatanatvaæ ca vrÅhyÃde÷ pratibrÆyÃdityartha÷ /
nanu vrÅhyÃderbhogÃyatanatvÃnaÇgÅkÃre pÆrvoktaÓrutismtiprasiddhibÃdha ityata Ãha-## //24//
END BsCom_3,1.6.24
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.6.25
aÓuddham iti cen na ÓabdÃt | BBs_3,1.25 |
yatpunaruktaæ paÓuhiæsÃdiyogÃdaÓuddhamÃdhvarikaæ karma tasyÃni«Âamapi phalamavakalpata ityato mukhyamevÃnuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanmÃstu tatra gauïÅ kalpanÃnarthiketi tatparihriyate /
na, ÓÃstrahetutvÃddharmÃdharmavij¤Ãnasya /
ayaæ dharmo 'yamadharma iti ÓÃstrameva vij¤Ãne kÃraïam /
atÅndriyatvÃttayo÷ aniyatadeÓakÃlanimittatvÃcca /
yasmindeÓe kÃle nimitte ca yo dharmo 'nu«ÂhÅyate sa eva deÓakÃlanimittÃntare«vadharmo bhavati /
tena ÓÃstrÃdte dharmÃdharmavi«ayaæ vij¤Ãnaæ na kasyacidasti /
ÓÃstrÃcca hiæsÃnugrahÃdyÃtmako jyoti«Âomo dharma ityavadhÃrita÷ sa kathamaÓuddha iti Óakyate vaktum /
nanu 'na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃni' iti ÓÃstrameva bhÆtavi«ayÃæ hiæsÃmadharma ityavagamayati /
bìham /
utsargastu sa÷ /
apavÃda÷ 'agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabheta' iti /
utsargÃpavÃdayoÓca vyavasthitavi«ayatvam /
tasmÃdviÓuddhaæ karma vaidikaæ, Ói«Âairanu«ÂhÅyamÃnatvÃdanindyamÃnatvÃcca /
tena na tasya pratirÆpaæ phalaæ jÃtisthÃvaratvam /
naca ÓvÃdijanmÃdivadapi vrÅhyÃdijanma bhavitumarhati /
taddhi kapÆyataraïÃnadhiktyocyate naivamiha vaiÓe«ika÷ kaÓcidadhikÃro 'sti /
ataÓcandramaï¬alaskhalitÃnÃmanuÓÃyinÃæ vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ tadbhÃva ityupacaryate // 25 //
vaidikaæ karmÃÓuddhaæ na bhavati ÓÃstravihitatvÃditi sÆtrÃrthaæ prapa¤cayati-##
Óucau deÓe prÃta÷ sÃyaÇkÃle jÅvanÃdinimitte ktamagnihotraæ dharmo bhavati sa evÃÓucideÓe madhyarÃtre maraïÃdinimitte kta÷ sannadharmo bhavatÅti nirïaya÷ ÓÃstraikasÃdhya ityartha÷ /
tata÷ kiæ tatrÃha-#<ÓÃstrÃcceti />#
nanu yà hiæsà so 'dharma ityutsargasya viÓe«avidhinà bÃdho 'tra na yukta÷ /
nÃbhicarediti ni«iddhaÓyenasya puru«Ãrthatvavat ni«iddhahiæsÃderapi kratÆpakÃrakatvÃvirodhÃditi, tatrÃha-##
ayamartha÷-kÃmye karmaïi sarvatra karaïÃæÓe rÃgata÷ pravtti÷, aÇge«u vidhita iti sthiti÷ /
tathÃca ÓyenÃkhye karmaïi ni«edhe 'pi rÃgaprÃbalyÃt pravtti÷ syÃt kratvaÇgahiæsÃdau tu vidhita eva pravttirvÃcyà /
sa ca vidhiryadyutsargaprÃptamanarthahetutvaæ na bÃdheta tarhi pravartako na syÃt, pravartakatve và vidhiranarthÃya syÃt, ato niravakÃÓo vidhi÷ sÃvakÃÓamutsargamavihitahiæsÃdi«u sthÃpayatÅti /
idaæ ca ni«edhaÓÃstrasya hiæsÃtvÃdisÃmÃnyena pravttimaÇgÅktyoktam /
vastutastasya rÃgaprÃptahiæsÃvi«ayatvÃdvaidhahiæsÃyÃmapravtternÃÓuddhatvaÓaÇkÃvasara iti dra«Âavyam /
pratirÆpaæ du÷kharÆpaæ tasya phalaæ neti yojanà /
iha vrÅhyÃdibhÃve kaÓcidadhikÃra÷ karmaparÃmarÓo nÃstÅtyuktam //25//
END BsCom_3,1.6.25
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.6.26
reta÷sigyogo 'tha | BBs_3,1.26 |
itaÓca vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ tadbhÃvo yatkÃraïaæ vrÅhyÃdibhÃvasyÃnantaramanuÓayinÃæ reta÷sigbhÃva ÃmnÃyate - 'yo yo hyannamatti yo reta÷ si¤cati tadbhÆya eva bhavati' (chÃ. 5.10.6) iti /
nacÃtra mukhyo reta÷sigbhÃva÷ saæbhavati /
cirajÃto hi prÃptayauvano reta÷sigbhavati /
kathamivÃnupacaritaæ tadbhÃvamadyamÃnÃnnÃnugato 'nuÓayÅ pratipadyate /
tatra tÃvadavaÓyaæ reta÷sigyoga eva reta÷sigbhÃvo 'bhyupagantavya÷ /
tadvadvrÅhyÃdibhÃvo 'pi vrÅhyÃdiyoga evetyavirodha÷ // 26 //
atha vrÅhyÃdibhÃvÃnantaraæ reta÷ sigbhÃva÷ Óruta÷ /
tatrÃnnasthÃnuÓayino reta÷ sekakarttvÃyogÃdyogamÃtraæ vÃcyaæ tadvadupakrame 'pi yoga evÃstheya÷, anyathopakramopasaæhÃrayorvirodha÷ syÃditi matvoktam-## //26//
END BsCom_3,1.6.26
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,1.6.27
yone÷ ÓarÅram | BBs_3,1.27 |
atha reta÷sigbhÃvasyÃnantaraæ yonau ni«ikte retasi yoneradhikaÓarÅramanuÓayinÃmanuÓayaphalopabhogÃya jÃyata ityÃha ÓÃstram - ''tadya iha ramaïÅyacaraïÃ÷' (chÃya 5.10.7) ityÃdi /
tasmÃdapyavagamyate nÃvarohe vrÅhyÃdibhÃvÃvasare taccharÅrameva sukhadu÷kÃnvitaæ bhavatÅti /
tasmÃdvrÅhyÃdisaæÓle«amÃtramanuÓayinÃæ tajjanmeti siddham // 27 //
iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdaktau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ttÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // 1 //
yone÷ ÓarÅraÓruterna vrÅhyÃdiÓarÅratvamanuÓayinÃmiti sÆtrÃrtha÷ /
evaæ karmiïÃæ gatyÃgatisaæsÃro durvÃra ityanusandhÃnÃt karmaphalÃdvairÃgyaæ tattvaj¤ÃnasÃdhanaæ siddhamiti pÃdÃrthamupasaæharati-## //27//
iti ÓrÅmadparamahaæsaparivrÃjakÃcÃrya ÓrÅmadgovindabhagavatpÃdaktau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ ttÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ //
END BsCom_3,1.6.27
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
##
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.1.1
ttÅyÃdhyÃye dvitÅya÷ pÃda÷ /
[atrapÃde tattvaæpadÃrthapariÓodhanavicÃra÷]
1 saædhyÃdhikaraïam / sÆ. 1-6
sandhye s«ÂirÃha hi | BBs_3,2.1 |
atikrÅnte pÃde pa¤cÃgnividyÃmudÃhtya jÅvasya saæsÃragatiprabheda÷ prapa¤cita÷ /
idÃnÅæ tu tasyaivÃvasthÃbheda÷ prapa¤cyate /
idamÃmananti- 'sa yatra prasvapiti' (b. 4.3.9) ityupakramya 'na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavantyatha rathÃnrathayogÃnpatha÷ sjate' (b. 4.3.10) ityÃdi /
tatra saæÓaya÷ - kiæ prabodha iva svapne 'pi pÃramÃrthikÅ s«ÂirÃhosvinmÃyÃmayÅti /
tatra tÃvatpratipadyate saædhye tathyarÆpà s«Âiriti /
saædhyamiti svapnÃnamÃca«Âe, vede prayogadarÓanÃt 'saædhyaæ ttÅyaæ svapnasthÃnam' (b. 4.3.9) iti /
dvayorlokasthÃnayo÷ prabodhasaæprasÃdasthÃnayorvà saædhau bhavatÅti saædhyam /
tasminsaædhye sthÃne tathyarÆpaiva s«Âirbhavitumarhati /
kuta÷ - yata÷ pramÃïabhÆtà ÓrutirevamÃha 'atha rathÃnnathayogÃnpatha÷ sjate' (b. 4,3.10) ityÃdi /
sa hi karteti copasaæhÃrÃdevamevÃvagamyate // 1 //
##
uktavairÃgyasÃdhyastattvaæpadÃrthaviveko vÃkyÃrthaj¤ÃnasÃdhanamasmin pÃde nirÆpyata iti pÃdayorhetusÃdhyabhÃvasaægatimÃha-##
sÃdhanavicÃratvÃdevÃsya pÃdasyÃsminnadhyÃye saægati÷ /
asmin pÃde 'na sthÃnato 'pi'ityata÷ prÃguddeÓyatvena prathamaæ jij¤ÃsitatvaæpadÃrtho 'vasthÃdvÃrà vivicyate, tadÃrabhyÃpÃdasamÃptervidheyatatpadÃrthaviveka÷, tatra pÆrvaæ gatyÃgaticintayà jÃgradavasthà nirÆpità tadanantarabhÃvinÅæ svapnÃvasthÃæ ÓrutyuktÃæ vi«ayÅktya tatra svapne rathÃdis«ÂyuktestadabhÃvokteÓca saæÓayaæ vadan pÆrvapak«asÆtraæ yojayati-##
svapnarathÃdayo jÃgradrathÃdivat vyÃvahÃrikasattÃkà uta Óuktirajatavat prÃtÅtikà iti saæÓayÃrtha÷ /
ÃrambhaïÃdhikaraïe prapa¤casya pÃramÃrthikatvani«edhÃditi mantavyam /
atra pÆrvapak«e jÃgradvat svapnÃjjÅvasya vivekÃsiddhi÷ /
siddhÃnte prÃtÅtikadÓyasÃk«itayà vivekÃt svaya¤jyoti«Âvasiddhiriti phalam /
mumÆr«o÷ sarvendriyopasaæhÃrÃdetallokÃnanubhavo sati vÃsanÃmÃtreïa imaæ lokaæ smarata÷ karmabalÃdhdaye manasà paralokasphÆrtirÆpa÷ svapno bhavati, so 'yaæ lokadvayasandhau bhavatÅti saædhya÷ svapna÷ /
tathÃca Óruti÷-'tasmin saædhye sthÃne ti«Âhannete ubhe sthÃne paÓyati idaæ ca paralokasthÃnaæ ca'iti /
ayaæ svapna÷ kÃdÃcitka ityarucyà nityasvapnasya prabodhasaæprasÃdasaædhibhavatvamuktam /
anyetu martyacak«urÃdyajanyarÆpÃdisÃk«ÃtkÃravattvaæ paralokalak«aïaæ, daivacak«urÃdyajanyatadvattvaæ martyalokalak«aïaæ ca svapne 'stÅti lak«aïato lokadvayasparÓitvÃt nityasvapnasyaiva lokadvayasaædhyatvaæ grÃmadvayasparÓimÃrgasya tatsaædhyatvavaditi vyÃcak«ate /
na kevalaæ Órutyà svapnÃrthÃnÃæ vyÃvahÃrikasatyatvaæ kintu sakartkatvÃdapÅtyÃha-## //1//
END BsCom_3,2.1.1
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.1.2
nirmÃtÃraæ caike putrÃdayaÓ ca | BBs_3,2.2 |
apicaike ÓÃkhino 'sminneva saædhye sthÃne kÃmÃnÃæ nirmÃtÃramÃtmÃnamÃmananti- 'ya e«a supte«u jÃgarti kÃmaæ kÃmaæ puru«o nirmimÃïa÷' (ka. 5.8) iti /
putrÃdayaÓca tatra kÃmà abhipreyante kÃmyanta iti /
nanu kÃmaÓabdenecchÃviÓe«Ã evocyeran /
na /
'ÓatÃyu«a÷ putrapautrÃnvïÅ«va' (ka. 1.23) iti praktyÃnte 'kÃmÃnÃæ tvà kÃmabhÃjaæ karomi' (ka. 1.24) iti prakte«u tatra tatra putrÃdi«u kÃmaÓabdasya prayuktatvÃt /
prÃj¤aæ cainaæ nirmitÃraæ prakaraïavÃkyaÓe«ÃbhyÃæ pratÅma÷ /
prÃj¤asya hÅdaæ karaïam 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' (ka. 2.24) ityÃdi, tadvi«aya eva ca vÃkyaÓe«o 'pi- 'tadeva Óukraæ tadbrahma tadevÃmtamucyate /
tasmiællokÃ÷ ÓritÃ÷ sarve tadu nÃtyeti kaÓcana'' (ka. 5.8) iti /
prÃj¤akartkà ca s«ÂistathyarÆpà samadhigatà jÃgaritÃÓrayà tathà svapnÃÓrayÃpi s«Âirbhavitumarhati /
tathÃca Óruti÷ - atho khalvÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a iti yÃni hyeva jÃgratpaÓyati tÃni supta÷ (b. 4.3.14) iti svapnajÃgaritayo÷ samÃnanyÃyatÃæ ÓrÃvayati /
tasmÃttathyarÆpaiva saædhye s«Âariti // 2 //
ki¤ca svapnÃrthÃ÷ satyÃ÷, prÃj¤anirmitatvÃt, ÃkÃÓÃdivaditi sÆtrÃrthamÃha-##
rƬhimÃÓaÇkya prakaraïÃnnirasyati-##
ya÷ supte«u nirvyÃpÃre«u karaïe«u jÃgarti tadeva Óukraæ svaprakÃÓaæ brahmetyartha÷ /
svapnasya jÃgradarthai÷ /
samÃnadeÓatvaÓruterabhedaÓruteÓca satyatve tÃtparyamityÃha-## //2//
END BsCom_3,2.1.2
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.1.3
evaæ prÃpte pratyÃha-
mÃyÃmÃtraæ tu kÃrtsnyenÃnabhivyaktasvarÆpatvÃt | BBs_3,2.3 |
tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati /
naitadasti yaduktaæ saædhye s«Âi÷ pÃramÃrthikÅti /
mÃyaiva saædhye s«Âirna pÃramÃrthagandho 'pyasti /
kuta÷ - kÃrtsnyenÃnabhivyaktasvarÆpatvÃt /
nahi kÃrtsnyenapÃramÃrthavastudharmeïÃbhivyaktasvarÆpa÷ svapna÷ /
kiæ punaratra kÃrtsnyamabhipretaæ deÓakÃlanimittÃnyabÃdhaÓca /
nahi paramÃrthavastuvi«ayÃïi deÓakÃlanimittÃnyabÃdhÃÓca svapne saæbhÃvyante /
na tÃvatsvapne rathÃdÅnÃmucito deÓa÷ saæbhavati /
nahi saævte dehadeÓerathÃdayo 'vakÃÓaæ labheran /
syÃdetat /
bahirdehÃtsvapnam drak«yati deÓÃntaritadravyagrahaïÃt /
darÓayati ca ÓrutirbahirdehÃtsvapnam- 'bahi«kulÃyÃdamtaÓcaritvà /
sa Åyate 'mto yatra kÃmam' (b. 4.3.12) iti sthitigatipratyayabhedaÓca nÃni«krÃnte jantau sÃma¤jasyÃmaÓnuvÅteti /
netyucyate /
nahi suptasya janto÷ k«aïamÃtreïa yojanaÓatÃntaritaæ deÓaæ paryetuæ viparyetuæ ca tata÷ sÃmarthyaæ saæbhÃvyate /
kvacicca pratyÃgamanavarjitaæ svapnaæ ÓrÃvayati kuru«vahamadya ÓayÃno nidrayÃbhipluta÷ svapne pa¤cÃlÃnabhigataÓcÃsminpratibuddhaÓceti /
dehÃccedapeyÃtpa¤cÃle«u pratihudhyeta na tÃnasÃvabhigata iti kuru«veva tu pratibudhyate /
yena cÃyaæ dehena deÓÃntaramaÓnuvÃno manyate tamanye pÃrÓvasthÃ÷ ÓayanadeÓa eva paÓyanti /
yathÃbhÆtÃni cÃyaæ deÓÃntarÃïi svapne paÓyati na tÃni tathÃbhÆtÃnyeva bhavanti /
paridhÃvaæÓcetpaÓyejjÃgradvadvastubhÆtamÃra athamÃkalayet /
darÓayati ca Órutirantareva dehe svapnam- 'sa yatraitatsvapnyayà carati' ityupakramya 'sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartate' (b. 2.1.18) iti /
ataÓca ÓrutyupapattivirodhÃdbahi«kulÃyaÓrutirgauïÅ vyÃkhyÃtavyayà bahiriva kulÃyÃdamtaÓcaritveti /
yo hi vasannapi ÓarÅre na tena prayojanaæ karoti sa bahiriva ÓarÅrÃdbhavatÅti /
sthitigatipratyayabhedo 'pyevaæ sati vipralambha evÃbhyupagantavya÷ /
kÃlavisaævÃdo 'pi ca svapne bhavati rajanyÃæ supto vÃsaraæ bhÃrate var«e manyate /
tathà muhÆrtamÃtravartini svapne kadÃcidbahuvar«apÆgÃnativÃhayati /
nimittÃnyapi ca svapne na buddhaye karmaïe vocitÃni vidyante /
karaïosaæhÃrÃddhi nÃsya rathÃdigrahaïÃya cak«urÃdÅni santi /
rathÃdinirvartane 'pi kuto 'sya nime«amÃtreïa sÃmarthyaæ dÃruïÅ và /
bÃdhyante caite rathÃdaya÷ svapnad«ÂÃ÷ prabodhe /
svapna eva caite sulabhabÃdhà bhavanti /
ÃdyantayorvyabhicÃradarÓanÃt /
ratho 'yamiti hi kadÃcitsvapne nirdhÃrita÷ k«aïena manu«ya÷ saæpadyate manu«yo 'yamiti nirdhÃrita÷ k«aïena vk«a÷ /
spa«Âaæ cÃbhÃvaæ rathÃdÅnÃæ svapne ÓrÃvayati ÓÃstram - ''na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavanti' (b. 4.3.10) ityÃdi /
tasmÃnmÃyÃmÃtraæ svapnadarÓanam // 3 //
----------------------
FN: saævte saækÅrïa÷ /
paryetuæ gantum /
viparyetuæ Ãgantum /
svapnarathÃdaya÷ prÃtÅtikà jÃgradrathÃdau kÊptasÃmagrÅæ vinà d«ÂatvÃcchuktirÆpyÃdivaditi siddhÃntayati-##
cinmÃtrani«ÂhÃvidyà cittvÃvacchedena jÅve 'pi sthità rathÃdyÃkÃrà mÃyeti sÆtrabhëyayoruktà mÃyÃvidyayorabhedaj¤ÃpanÃya mÃtrapadena tu sati pramÃtaryabÃdhyatvarÆpasya vyÃvahÃrikasatyatvasya nirÃsa ukta÷ /
kÃrtsnyamatra jÃgrati yà kÊptasÃmagrÅ, tajjanyatvaæ paramÃrthavastuno jÃgradarthasya kÃryasya dharma÷ /
satyatvavyÃpaka÷ tadabhÃvaæ svapne vivïoti-##
saævte saÇkÅrïe, paryetuæ gantuæ, viparyetumÃgantuæ, ÓrÃvayati prabuddho jana÷,
pÃrÓvasthÃnpratÅti Óe«a÷ /
etatsvapnaæ yathà syÃttathà /
yatra kÃle svapnyayà vttyà carati tathà svaÓarÅre yathe«Âaæ caratÅtyartha÷ /
##
kulÃyÃddehÃt bahirivÃmta Ãtmà caritvà yatra kÃmaæ yathe«ÂamÅyate viharatÅtyartha÷ /
guïamÃha-##
dehÃbhimÃnahÅnatvaguïena bahi«Âhavaddehastho 'pi bahirityukta ityartha÷ /
evaæ sati ÓrutiyuktibhyÃæ antareva svapne satÅtyartha÷ /
vipralambho vibhrama÷ yogyadeÓÃbhÃvamuktvà kÃlÃbhÃvamÃha-##
atra rÃtrisamaye 'pi ketumÃlÃdivar«Ãntare vÃsaro bhavati iti bhÃrata ityuktam /
pÆrvak«ÃnumÃnÃnÃæ jÃgradarthad«ÂÃnte kÊptamagrÅjanyatvamabÃdhayogyatvaæ copÃdhiriti sÆtratÃtparyam //3//
END BsCom_3,2.1.3
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.1.4
sÆcakaÓca hi Óruter Ãcak«ate ca tadvida÷ | BBs_3,2.4 |
mÃyÃmÃtratvÃttarhi na kaÓcitsvapne paramÃrthagandho 'stÅti /
netyucyate /
sÆcakaÓca hi svapno bhavati bhavi«yato÷sÃdhvasÃdhuno÷ /
tathÃhi ÓrÆyate - 'yadà karmasu kÃmye«u striyaæ svapne«u paÓyati /
samddhiæ tatra jÃnÅyÃttasminsvapnadarÓane' (chÃ. 5.2.9) tathà puru«aæ k«ïaæ k«ïadantaæ paÓyati sa enaæ hanti ityevamÃdibhi÷ svapnairacirajÅvitvamÃvedyata iti ÓrÃvayati /
Ãcak«ate ca svapnÃdhyÃyavida÷ - 'ku¤jarÃrohaïÃdÅni svapne dhanyÃni kharayÃnÃdÅnyadhanyÃni' iti /
mantradevatÃdravyaviÓe«animittÃÓca kecitsvapnÃ÷ satyÃrthagandhino bhavantÅti manyante /
tatrÃpi bhavatu nÃma sÆcyamÃnasya vastuna÷ satyatvaæ, sÆcakasya tu strÅdarÓanÃderbhavatyeva vaitathyaæ bÃdhyamÃnatvÃdityabhiprÃya÷ /
tasmÃdupapannaæ svapnasya mÃyÃmÃtratvam /
yaduktam 'Ãha hi' iti tadevaæ sati bhÃktaæ vyÃkhyÃtavyam /
yathà lÃÇgalaæ gavÃdÅnudvahatÅti nimittamÃtratvÃdevamucyate, natu pratyak«ameva lÃÇgalaæ gavÃdÅnudvahati /
evaæ nimittamÃtratvÃdevÃtsupto rathÃdÅnsjate sa hi karteti cocyate, natu pratyak«ameva supto rathÃdÅnsjati /
nimitttvaæ tvasya rathÃdipratibhÃnanimittamodatrÃsÃdidarÓanÃttannimittabhÆtayo÷ suktadu«ktayo÷ karttveneti vaktavyam /
apica jÃgarite vi«ayendriyasaæyogÃdÃdityÃdijyotirvyatikarÃccÃtmana÷ svaya¤jyoti«Âvaæ durvivecanamiti tadvivecanÃya svapna upanyasta÷ /
tatra yadi rathÃdis«civacanaæ Órutyà nÅyeta tadà svaya¤jyoti«Âvaæ na nirïÅtaæ syÃt /
tasmÃdrathÃdyabhÃvavacanaæ Órutyà rathÃdis«Âivacanaæ tu bhaktyeti vyÃkhyeyam /
etena nirmÃïaÓravaïaæ vyÃkhyÃtam /
yadapyuktam - 'prÃj¤amenaæ nirmÃtÃramÃmananti' iti /
tadapyasat /
Órutyantare 'svayaæ vihatya svayaæ nirmÃya svena bhÃsà jyoti«Ã prasvapiti' (b. 4.3.9) iti jÅvavyÃpÃraÓravaïÃt /
ihÃpi 'ya e«a supte«u jÃgarti' (ka. 5.8) iti prasiddhÃnuvajjÅva evÃyaæ kÃmÃnÃæ nirmÃtà saækÅrtyate /
tasya tu vÃkyaÓe«eïa tadeva Óukraæ tadbrahmeti jÅvabhÃvaæ vyÃvartya brahmabhÃva upadiÓyate - 'tattvamasi' (chÃ. 6.9.4) ityÃdivaditi na brahmaprakaraïaæ virudhyate /
nacÃsmÃbhi÷ svapne 'pi prÃj¤avyavahÃra÷ prati«idhyate /
tasya sarveÓvaratvÃtsarvÃsvavasthÃdhi«ÂhÃttvopapatte÷ /
pÃramÃrthikastu nÃyaæ saædhyÃÓraya÷ sargo viyadÃdisargavadityetÃvatpratipÃdyate /
naca viyadÃdisargasyÃpyÃtyantikaæ satyatvamasti /
pratipÃditaæ hi 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' (bra. sÆ. 2.1.14) ityatra samastasya prapa¤casya mÃyÃmÃtratvam /
prÃktu brahmÃtmatvadarÓanÃdviyadÃdiprapa¤co vyavasthitarÆpo bhavati /
saædhyÃÓrayastu prapa¤ca÷ pratidinaæ bÃdhyata iti /
ato vaiÓe«ikamidaæ saædhyasya mÃyÃmatratvamuditam // 4 //
svapnasya bhrÃntimÃtratve tatsÆcito 'pyartha÷ satyo na syÃditi ÓaÇkottaratvena sÆtrÃntaraæ vyÃca«Âe-##
mantreïa devatÃnugraheïau«adhisevayà và svapna÷ satyasÆcakÃÓcet satyÃ÷ syurityata Ãha-##
satyahar«ahetorapi ÓuktirÆpyasya satyatvÃdarÓanÃditi bhÃva÷ /
yathà k«idvÃrà lÃÇgalasya gavÃdijÅvananimittatvaæ tathà svapnabhokturad«ÂadvÃrà svapnas«Âinimittatvaæ na tu kumbhaæ prati kumbhakÃrasyeva sÃk«Ãd svapnakarttvaæ sÃmagryabhÃvabÃdhayoruktatvÃdityÃha-##
tathÃca svapnasya sakartkatvaæ mukhyaæ nÃstÅti hetvasiddhiriti bhÃva÷ /
ÓrutitÃtparyavirodhÃcca na svapnasatyatetyÃha-##
vyatikara÷ saækara÷, ÓrutyÃtatparatayetyartha÷ /
jÃgaritÃdaviÓe«Ãditi bhÃva÷ /
phalitamÃha-##
eteneti /
bhÃktatvenetyartha÷ /
dvitÅyasÆtroktaprÃj¤akartkatvaheturapi svapnasya kiæ Órutisiddha uta prÃj¤asya sarveÓvaratvÃt siddha÷, nÃdya ityÃha-##
svayaæ vihatya jÃgraddehaæ niÓce«Âaæ ktvÃ, svayaæ vÃsanayà nirmÃya, svena bhÃsà svÅyabuddhivttyà svena jyoti«Ã svarÆpacaitanyena ca svapnamanubhavatÅtyarthatha÷ /
na kevalaæ bhadÃraïyake jÅvasya svapnakarttvaæ Órutaæ kintu kÃÂhake 'pÅtyÃha-##
jÅvoktau brahmaprakaraïavirodha ityata Ãha-##
evaæ heto÷ Órutisiddhatvaæ nirasya dvitÅyamaÇgÅkaroti-##
tarhi hetusiddhe÷ svapnasya satyatvamityÃÓaÇkya satyatvaæ vyÃvahÃrikaæ pÃramÃrthikaæ veti vikalpya vyavahÃrakÃle bÃdhadarÓanÃt, nÃdya ityÃha-##
dvitÅye d«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyamityÃha-##
kastarhi svapnasya jÃgrato viÓe«o 'tra kathyata ityÃÓaÇkya prÃtibhÃsikatvamityÃha-##
END BsCom_3,2.1.4
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.2.5
parÃbhidhyÃnÃt tu tirohitaæ tato hyasya bandhaviparyayau | BBs_3,2.5 |
athÃpi syÃtparasyaiva tÃvadÃtmanoæ'Óo jÅvo 'gniriva visphuliÇga÷ /
tatraivaæ sati yathÃgnivisphuliÇgayo÷ samÃne dahanaprakÃÓanaÓaktÅ bhavata evaæ jÅveÓvarayorapi j¤ÃnaiÓvaryaÓaktÅ, tataÓca jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryavaÓÃtsÃækalpikÅ svapne rathÃdis«Âirbhavi«yatÅti /
atrocyate- satyapi jÅveÓvarayoraæÓÃæÓibhÃve pratyak«ameva jÅvasyeÓvaraviparÅtadharmatvam /
kiæ punarjÅvasyeÓvarasamÃnadharmatvaæ nÃstyeva /
na nÃstyeva /
vidyamÃnamapi tattirohitamavidyÃdivyavadhÃnÃt /
tatpunastirohitaæ satparameÓvaramabhidhyÃyato yatamÃnasya jantorvidhÆtadhvÃntasya timiratiraskteva dkÓaktirau«adhavÅryÃdÅÓvaraprasÃdÃtsaæsiddhasya kasyacidevÃvirbhavati na svabhÃvata eva sarve«Ãæ jantÆnÃm /
kuta÷ - tato hÅÓvarÃddhetorasya jÅvasya bandhamok«au bhavata÷ /
ÅÓvarasvarÆpÃparij¤ÃnÃdbandhastatsvarÆpaparij¤ÃnÃttu mok«a÷ /
tathÃca Óruti÷ - 'j¤Ãtvà devaæ sarvapÃÓÃpahÃni÷ k«Åïai÷ kleÓairjanmamtyuprahÃïi÷ /
tasyÃbhidhyÃnÃtttÅyaæ dehabhede viÓvaiÓvaryaæ kevala ÃptakÃma÷' (Óve. 1.11) ityevamÃdyà // 5 //
pÆrvaæ kÊptasÃmagryabhÃvÃt svapno mÃyetyuktamayuktaæ satyasaÇkalpamÃtreïÃpi satyas«ÂisaæbhavÃditi ÓaÇkÃæ ktvà pariharan sÆtraæ vyÃca«Âe-##
satyasaækalpasya hi saækalpÃts«Âi÷ satyà bhavati jÅvasya tvasatyasaækalpatvaæ pratyak«amiti parihÃrÃrtha÷ /
tarhi viruddhadharmavattvÃjjÅvasyeÓvaratvaæ nÃstyeveti ÓaÇkate-##
nÃstÅti na kintvÃvtamasti tatpunarÅÓvaraprasÃdÃkasyacidvyajyata ityÃha-##
vidhÆtadhvÃntasya ni«pÃpasya saæsiddhasyÃïimÃdiviÓi«Âasyetyartha÷ /
brahmaivÃhamiti devaæ j¤Ãtvà sÃk«Ãtktya sarvapÃÓÃnÃmavidyÃdikleÓÃnÃmapahÃnirapak«ayastadrÆpo bhavati /
k«ÅïaiÓca kleÓaistatkÃryajanmamaraïÃtmakabandhadhvaæsa iti nirguïavidyÃphalamuktam /
saguïavidyÃphalamÃha-##
parasyÃbhimukhyenÃhaÇgraheïa dhyÃnÃdbandhamok«Ãpek«ayà manetroktahÃnidvayÃpek«ayà và ttÅyaæ viÓvaiÓvaryamaïimÃdirÆpaæ martyadehapÃte sati siddhe dehe bhavati tadabhogÃnantaramÃtmaj¤ÃnÃtkevalo dvaitaÓÆnya ÃptakÃma÷ prÃptasvaya¤jyotirÃnando bhavatÅti kramamuktirityartha÷ //5//
END BsCom_3,2.2.5
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.2.6
dehayogÃdvà so 'pi | BBs_3,2.6 |
kasmÃtpunarjÅva÷ paramÃtmÃæÓa eva saæstirasktaj¤ÃnaiÓvaryo bhavati /
yuktaæ tu j¤ÃnaiÓvaryayoratirasktatvaæ visphuliÇgasyeva dahanaprakÃÓanayoriti /
ucyate /
satyamevaitat /
so 'pi tu jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryatirobhÃvo dehayogÃddehendriyamanobuddhivi«ayavedanÃdiyogÃdbhavati /
asti cÃtropamà yathÃgnerdahanaprakÃÓanasaæpannasyÃpyaraïitasya dahanaprakÃÓane tirohite bhavato yathà và bhasmacchannasya /
evamavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpaktadehÃdyupÃdhiyogÃttadavivekabhramakto jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryatirobhÃva÷ /
vÃÓabdo jÅveÓvarayoranyatvÃÓaÇkÃvyÃvttyartha÷ /
nanvasya eva jÅva ÅÓvarÃdastu tirasktaj¤ÃnaiÓvaryatvÃtkiæ dehayogakalpanayà /
netyucyate /
nahyanyatvaæ jÅvasyeÓvarÃdupapadyate 'seyaæ devataik«ata' (chÃ. 6.3.2) ityupakramya 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya' (chÃ. 6.3.2) ityÃtmaÓabdena jÅvasya parÃmarÓÃt /
'tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃ. 6.9.4) iti ca jÅvÃyopadiÓatÅÓvarÃtmatvam /
ato 'nanya eveÓvarÃjjÅva÷ sedehayogÃttirohitaj¤ÃnaiÓvaryo bhavati /
ataÓca na sÃækalpikÅ jÅvasya svapne rathÃdis«ÂirghaÂate /
yadi ca sÃækalpikÅ svapne rathÃdis«Âi÷ syÃnnaivÃni«Âaæ kaÓcitsvapnaæ paÓyet /
nahi kaÓcidani«Âaæ saækalpyate /
yatpunaruktaæ jÃgaritadeÓaÓruti÷ svapnasya satyatvaæ sthÃpayatÅti na tatsÃmyavacanaæ satyatvÃbhiprÃyaæ svaya¤jyoti«ÂvavirodhÃt /
Órutyaiva ca svapne rathÃdyabhÃvasya darÓitatvÃt /
jÃgaritaprabhavavÃsanÃnirmitatvÃttu svapnasya tattulyanirbhÃsatvÃbhiprÃyaæ tat /
tasmÃdupapannaæ svapnasya mÃyÃmÃtratvam // 6 //
uktaiÓvaryatirobhÃve dehÃbhimÃno heturiti kathanÃrthaæ sÆtraæ, tannirasyÃæ ÓaÇkÃmÃha-##
satyÃvaraïaæ nÃstÅtyaÇgÅktya kalpitÃvaraïaæ sÃdhayati-##
jÅvasyeÓvaratvamaÇgÅktyÃvaraïakalpanÃto varamanyatvakalpanetyÃÓaÇkÃmudbhÃvya Órutyà nirasyati-##
svapne 'pyÃlokÃde÷ satyatve jÃgratÅvÃtmana÷svaprakÃÓatvamasphuÂaæ syÃt, prÃtibhÃsikatve tvÃlokendriyÃdyasattve 'pyarthÃparok«yamÃtmajyoti«a eveti sphuÂaæ sidhyati /
tasmÃddeÓÃdisÃmyavacanaæ svapnasya jÃgrattulyabhÃnÃbhiprÃyamityartha÷ //6//
END BsCom_3,2.2.6
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.2.7
2 tadabhÃvÃdhikaraïam / sÆ. 7-8
tadabhÃvo nìūu tacchruter Ãtmani ca | BBs_3,2.7 |
svapnÃvasthà parÅk«ità su«uptÃvasthedÃnÅæ parÅk«yate /
tatraitÃ÷ su«uptivi«ayÃ÷ Órutayo bhavanti /
kvacicchrÆyate- 'tadyatraitatsupta÷ samasta÷ svapnaæ na vijÃnÃtyÃsu tadà nìūu spo bhavati' (chÃ. 8.6.3) iti /
anyatra tu nìÅrevÃnukramya ÓrÆyate - 'tÃbhi÷ pratyavaspya purÅtati Óete' (b. 2.1.19) iti /
tathÃnyatra nìÅrevÃnukramya 'tÃsu tadà bhavati yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' (kau«Å. 4.19) iti /
tathÃnyatra 'ya e«o 'ntarhdaya ÃkÃÓastasmi¤chete' (b. 2.1.17) iti /
tathÃnyatra 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti /
'prÃj¤enÃtmanà saæpariÓvakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' (b. 4.3.21) iti ca /
tatra saæÓaya÷ - kimetÃni nìyÃdÅni parasparanirapek«Ãïi bhinnÃni su«uptisthÃnÃnyÃhosvitparasparÃpek«ayaikaæ su«uptisthÃnamasti /
kiæ tÃvatprÃptaæ bhinnÃnÅti /
kuta÷ - ekÃrthatvÃt /
nahyekÃrthÃnÅæ kvacitparasparÃpek«atvaæ dÓyate vrÅhiyavÃdÅnÃm /
nìyÃdÅnÃæ tvekÃrthatà su«uptau dÓyate - 'nìÅÓu spto bhavati' (chÃ. 8.6.3) 'purÅtati Óete'
(b. 2.1.19) iti ca tatra tatra saptamÅnirdeÓasya tulyatvÃt /
nanu naivaæ sati saptamÅnirdeÓo dÓyate - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti /
nai«a do«a÷ /
tatrÃpi saptamyarthasya gamyamÃnatvÃt /
vÃkyaÓe«o hi tatrÃyatanai«Å jÅva÷ sadupasarpatÅtyÃha - 'anyatrÃyatanamalabdhvà prÃïamevopaÓrayate' (chÃ. 6.8.2) iti prÃïaÓabdena tatra praktasya sata upÃdanÃt /
Ãyatanaæ ca saptamyartha÷ /
saptamÅnirdeÓo 'pi tatra vÃkyaÓe«e dÓyate - 'sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyÃmahe' (chÃ. 6.9.2) iti /
sarvatra ca viÓe«avij¤Ãnoparamalak«aïaæ su«uptaæ na viÓi«yate /
tasmÃdekÃrtatvÃnnìyÃdÅnÃæ vikalpena kadÃcitki¤citsthÃnaæ svÃpÃyopasarpatÅti /
evaæ prÃpte pratipÃdyate - tadabhÃvo nìūvÃtni ceti /
tadabhÃva iti tasya praktasya svapnadarÓanasyÃbhÃva÷ su«uptamityartha÷ /
nìūvÃtmani ceti samuccayenaitÃni nìyÃdÅni svÃpÃyopaiti na vikalpenetyartha÷ /
kuta÷ - tacchrute÷ /
tathÃhi - sarve«Ãmeva nìyÃdÅnÃæ tatra tatra su«uptisthÃnatvaæ ÓrÆyate tacca masuccaye saæghÅtaæ bhavati /
vikalpe hye«Ãæ pak«e bÃdha÷ syÃt /
nanvekÃrthatvÃdvikalpo nìyÃdÅnÃæ vrÅhiyavÃdivatyuktam /
netyucyate /
nahyekavibhaktinirdeÓamÃtreïaikÃrthatvaæ vikalpaÓcÃpatati /
nÃnÃrthatvasamuccayayorapyekavibhaktinirdeÓadarÓanÃprÃsÃde Óete paryaÇ ke Óeta ityevamÃdi«u /
tathehÃpi nìūu purÅtati brahmaïi ca svapitÅtyetadupapadyate samuccaya÷ /
tathÃca Óruti÷ - 'tÃsu tadà bhavati yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' (kau«Å. 4.19) iti samuccayaæ nìÅnÃæ prÃïasya ca su«uptau ÓrÃvayatyekavÃkyopÃdÃnÃt /
prÃïasya ca brahmatvaæ samadhigatam - 'prÃïastathÃnugamÃt' (bra.sÆ. 1.1.28) ityatra /
yatrÃpi nirapek«Ã iva nìÅ÷ suptisthÃnatvena ÓrÃvayati - 'Ãsu tadà nìūu spto bhavati' (chÃ. 8.6.3) iti /
tatrÃpi pradeÓÃntaraprasiddhasya brahmaïo 'prati«edhÃnnìÅdvÃreïaiva brahmaïyevÃvati«Âhata iti pratÅyate /
nacaivamapi nìūu saptamŠvirudhyate /
nìÅdvÃrÃpi brahmopasarpanspta eva nìūu bhavati /
yo hi gaÇgayà sÃgaraæ gacchati gata eva sa gaÇgÃyÃæ bhavati /
apicÃtra raÓmÅnìÅdvÃrÃtmakasya brahmalokamÃrgasya vivak«itatvÃnnìÅstutyarthaæ sptisaækÅrtanam /
'nìūu spto bhavati' (chÃ. 8.6.3) ityuktvà 'taæ na kaÓcana pÃpmà spÓati' (chÃ. 8.6.3) iti bruvannìÅ÷ praÓaæsati /
bravÅti ca pÃpmasparÓÃbhÃve hetum - tejasà nìÅgatena pittÃkhyenÃbhivyÃptakaraïo na bÃhyÃnvi«ayÃnÅk«ata ityartha÷ /
athavà tejaseti brahmaïa evÃyaæ nirdeÓa÷ /
Órutyantare -' brahmaiva teja eva' (b. 4.4.7) iti teja÷ Óabdasya brahmaïi pratyuktatvÃt /
brahmaïà hi tadà saæpanno bhavati nìÅdvÃreïÃtastaæ na kaÓcana pÃpmÃna spÓatÅtyartha÷ /
brahmasamapattiÓca pÃpmasparÓÃbhÃve hetu÷ samadhigata÷ - 'sarve pÃpmÃno 'ta nivartante 'pahatapÃpmà hye«a brahmaloka÷' (chÃ.
8.4.2) ityÃdiÓrutibhya÷ /
eva¤ca sati pradeÓÃntaraprasiddhena brahmaïà su«uptisthÃnenÃnugato nìÅnÃæ samuccaya÷ samadhigato bhavati /
tathà purÅtato 'pi brahmaprakriyÃyÃæ saækÅrtanÃttadanuguïameva suptisthÃnatvaæ vij¤Ãyate - 'ya e«o 'ntarhdaya ÃkÃÓastasmi¤chete' (b. 2.1.17) iti hdayÃkÃÓe suptisthÃne prakta idamucyate 'purÅtati Óete' (b. 2.1.19) iti /
purÅtaditi hdayaparive«Âanamucyate /
tadantarvartinyÃpi hdayÃkÃÓe ÓayÃna÷ Óakyate purÅtati Óeta iti vaktum /
prÃkÃraparik«ipte 'pi pure vartamÃna÷ prÃkÃre vartata ityucyate /
hdayÃkÃÓasya ca brahmatvaæ samadhigatam - 'dahara uttarebhya÷' (bra.sÆ. 1.3.14) ityatra /
tathà nìÅpurÅtatsamuccayo 'pi - 'tÃbhi÷ pratyavastya purÅtati Óete' (b. 2.1.19) ityekavÃkyopÃdÃnÃdavagamyate /
satprÃj¤ayoÓca prasiddhameva brahmatvam /
evametÃsu Óruti«u trÅïyeva su«uptisthÃnÃni saækÅrtitÃni nìya÷ purÅtadbrahma ceti /
tatrÃpi dvÃramÃtraæ nìya÷ purÅtacca, brahmaiva tvekaæ su«upti sthÃnam /
apica nìya÷ purÅtadvà jÅvasyopÃdhyÃdhÃra eva bhavati tatrÃsya karaïÃni vartanta iti /
nahyupÃdhisaæbandhamantareïa svata eva jÅvasyÃdhÃra÷ kaÓcitsaæbhavati, brahmÃvyatirekeïa svamahimaprati«ÂhitatvÃt /
brahmÃdhÃratvamapyasya su«upte naivÃdhÃrÃdheyabhedÃbhiprÃyeïocyate kathaæ tarhi tÃdÃtmyÃbhiprÃyeïa /
yata Ãha - 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti /
svaÓabdenÃtmÃbhilapyate, svarÆpamÃpanna÷ supto bhavatÅtyartha÷ /
apica na kadÃcijjÅvasya brahmaïà saæpattirnÃsti svarÆpasyÃnapÃyitvÃt /
svapnajÃgaritayostÆpÃdhisaæparkavaÓÃtpararÆpÃpattimivÃpek«ya tadupaÓamÃtsu«upte÷ svarÆpÃpattirvak«yate /
ataÓca suptÃvasthÃyÃæ kadÃcitsatÃæ saæpadyate kadÃcinna saæpadyata ityayuktam /
apica sthÃnavikalpÃbhyupagame 'pi viÓe«avij¤Ãnopalak«aïaæ tÃvatsu«uptaæ na kvacidviÓi«yate /
tatra sati saæpannastÃvattadekatvÃnna vijÃnatÅti yuktam /
'ttakena kaæ vijÃnÅyÃt' (b. 2.4.14) iti Órute÷ /
nìūu puratÅti ca ÓayÃnasya na ki¤cidavij¤Ãne kÃraïaæ Óakyaæ vij¤Ãtuæ, bhedavi«ayatvÃt 'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet' (b. 4.3.31) iti Órute÷ /
nanu bhedavi«ayasyÃpyatidÆrÃdikÃraïamavij¤Ãne syÃt /
bìham /
evaæ syÃdyadi jÅva÷ svata÷paricchinno 'bhyupagamyate, yathà vi«ïumitra÷ pravÃsÅ svaghaæ na paÓyati /
natu jÅvasyopÃdhivyatirekeïa paricchedo vidyate /
upÃdhigatamevÃtidÆrÃdikÃraïamavij¤Ãna iti yadyucyeta tathÃpyupÃdherupaÓÃntatvÃtsatyeva saæpanno na vijÃnatÅti yuktam /
naca vayamiha tulyavannìyÃdisamuccayaæ pratipÃdayÃma÷ /
nahi nìya÷ suptisthÃnaæ purÅtadvetyanena vij¤Ãnena ki¤citprayojanamasti /
nahyetadvij¤Ãnapratibaddhaæ ki¤citphalaæ ÓrÆyate /
nÃpyetadvij¤Ãnaæ phalavata÷ kasyacidaÇgamupadiÓyate /
brahma tvanapÃyi suptisthÃnamityetatpratipÃdayÃma÷ /
tena tu vij¤Ãnena prayojanamasti jÅvasya brahmÃtmatvÃvadhÃraïaæ svapnajÃgaritavyavahÃravimuktatvÃvadhÃraïaæ ca /
tasmÃdÃtmaiva suptisthÃnam /
evaæ bÃhyakaraïoparame sati manovÃsanoddÅpitÃvidyÃvilÃsÃtmakaæ svapnamÃtmana÷sÃk«iïa÷ svaya¤jyoti«ÂvÃrthaæ vicÃrya pratiyogyanuyogibhÃvasaÇgatyà svapnÃvasthamanolayÃtmikÃæ su«uptiæ vicÃrayati-##
tadetatsvapanaæ yathà syÃttathà /
yatra kÃle supta÷ su«upta÷ samasto nirastabÃhyakaraïo manolayÃtsamyakprasaÇga ityartha÷ /
svÃpe nìÅsthÃnamuktvà nìÅpurÅtatornìÅparamÃtmanoÓca samuccayaÓrutÅ Ãha-##
paramÃtmamÃtraÓrutÅrÃha-##
nìÅpurÅtabrahmasu saptamÅÓrute÷ samuccayaÓruteÓca saæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e sthÃnavikalpÃjjÅvasya brahmaikyÃnirïaya÷, siddhÃnte nìÅbhi÷ purÅtataæ gatvÃntarhdi brahmaïyeva Óeta iti samuccyÃt tannirïaya iti viveka÷ /
ekapuro¬ÃÓÃrthatvaæ vrÅhiyavayord«Âaæ nìyÃdÅnÃmekasmin svÃparÆpÃrthe nirapek«asthÃnatvaæ tu kuta ityata Ãha-##
sati brahmaïi ttÅyaÓruterna saptamÅti ÓaÇkÃrtha÷ /
ÃyatanaÓabdÃtsaptamyartha ÃdhÃratvaæ gamyata ityÃha-##
anyatrÃvasthÃdvaye ÓrÃnto jÅvo viÓrÃntisthÃnaæ prÃïÃkhyaæ sadbrahmopasarpati su«uptÃvityartha÷ /
saptamÅÓrutyà nirapek«ÃdhÃratvabhÃnÃdvikalpa Ãstheya÷ kadÃcitsamuccityÃpi nìyÃdÅnÃæ sthÃnatvamiti na samuccayaÓrutivirodha iti pÆrvapak«Ãrtha÷ /
siddhÃntayati-##
sÆtre cakÃra÷ purÅtatsamuccayÃrtha÷ /
yadà nìya÷ su«uptisthÃnaæ tadà purÅtatsthÃnaæ na bhavatÅti ÓrutasthÃnatvasya pak«e bÃdha÷ syÃt, sa na yukta ityÃha-##
vrÅhiyavayostvagatyà vikalpa iti bhÃva÷ /
yattu saptamÅÓrutyà nìyÃdÅnÃmekaphalakatvamiti, tannetyÃha-##
prÃsÃdasya paryaÇkadhÃraïamartha÷ /
paryaÇkasya tu Óayanamiti phalabhede 'pyekavibhaktirdÓyate, vyavadhÃnÃvyavadhÃnÃbhyÃæ ÓayanasÃdhanatvÃt samuccayaÓca, tathehÃpi nìÅpurÅtatorjÅvasya saæcÃradvÃrà brahmaïyeva suptiriti samuccaya ityartha÷ /
nìÅnÃæ prÃïasya ca ekena vÃkyenopÃdÃnÃnmitha÷ samuccaya ityÃha-##
ÃdhÃratvamÃtraæ saptamyartho na nirapek«atvamato na samuccayasya saptamyà bÃdha ityÃha-##
samuccaye 'pÅtyartha÷ /
atra nìÅÓrutau nìūu bhoktu÷ suptirna vivak«ità raÓmisaæbandhanìÅrÆpamÃrgastutyarthatvÃdityÃha-##
pittena vi«ayek«aïÃbhÃve sukhadu÷khayorabhÃvÃt taddhetudharmÃtmakapÃpmÃsparÓa ityartha÷ /
apahatapÃpmabrahmasaæpattyà và pÃpmÃsparÓa ityÃha-##
asmin vyÃkhyÃne lÃbhamÃha-##
'tÃsu tadà bhavatyathÃsmin prÃïa evaikadhà bhavati'iti Órute÷ samuccaya ÃÓrito bhavatÅtyartha÷ /
nìÅbrahmaïorguïapradhÃnabhÃvena suptau samuccayavatpurÅtadbrahmaïorapÅtyÃha-##
ÃkÃÓe brahmaïi Óeta ityupakramya tÃbhi÷ pratyavaspya purÅtamiti Óeta ityuktaæ, tathÃca nìÅdvÃrà purÅtataæ gatvà brahmaïi Óeta iti samuccaya÷ siddha ityÃha-##
satà saæpanno bhavati prÃj¤ena saæpari«vakta iti satprÃj¤ayo÷ Órute÷ pa¤ca suptisthÃnÃnÅtyata Ãha-##
ki¤ca praktadarÓÃdisÃdhanaikapuro¬ÃÓani«pattau mitho 'napek«atayà samarthatvÃdyukto vrÅhiyavayorvikalpa÷, nìyÃdÅnÃæ tu brahmanirapek«atayà su«uptajÅvÃdhÃratvÃsÃmarthyÃnna vikalpa ityÃha-##
upÃdhiliÇgÃÓrayanìÅpurÅtatorupahitajÅvÃÓrayatvaæ paramparayà vÃcyaæ, tadapi su«uptau na saæbhavati, upÃdhilayÃdityartha÷ /
nanu brahmÃpi jÅvasya na mukhyaæ sthÃnaæ abhedÃdityata Ãha-##
jÅvasya brahmaïyabhedenÃvasthÃnaæ nìÅpurÅtatostu lÅnopÃdherjÅvasya sthitireva na saæbhavatÅtyekÃrthasÃmarthyÃbhÃvÃnna vikalpa ityartha÷ /
su«uptau jÅvasya bhedakopÃdhilayÃccautsargikabrahmÃbhedasya vikalpo na yukta ityÃha-##
ki¤ca nìyÃdÅnÃmanyatamasthÃne kvacitsuptivÃdinÃpi su«uptaæ na viÓi«yata iti vaktavyaæ, tacca vaktuæ na Óakyata ityÃha-##
bhedÃbhÃvo hi bhedaj¤ÃnÃbhÃve hetu÷, nìÅpÆritadratasya tu jÅvasya bhedÃvasthatvÃdbhedÃvij¤Ãne karaïaæ nÃstÅtyartha÷ /
dvaitÃvasthÃsyÃpi dvaitÃj¤Ãne hetuæ ÓaÇkate-##
dra«ÂurdÓyÃddÆrasthatvaæ svÃbhÃvikamaupÃdhikaæ và /
tatrÃdyaæ sad«ÂÃntamanÆdya pratyÃha-##
dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-##
upÃdhisaæbhinnasyaiva nìyÃdau svÃpe katipayasaænik«ÂÃrthaj¤ÃnaprasaÇgÃt su«uptivyÃghÃta÷ syÃt /
upÃdhilaye tvanyatra jÅvasya sthityayogÃdbrahmaïyeva svÃpa Ãstheya ityartha÷ /
evaæ vikalpaæ nirasya nìÅpurÅtatorbrahmaïà saha tulyavatsamuccayamaphalatvena dÆ«ayan guïapradhÃnatvena samuccayamupasaæharati-##
END BsCom_3,2.2.7
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.2.8
ata÷ prabodho 'smÃt | BBs_3,2.8 |
yasmÃccÃtmaiva suptisthÃnamata eva ca kÃraïÃnnityavadevÃsmÃdÃtmana÷ prabodha÷ svÃpÃdhikÃre Ói«yate - 'kuta etadÃgÃt' (b. 2.1.16) ityasya praÓnasya prativacanÃvasare 'yathÃgne÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccÃrantyevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' (b. 2.1.20) ityÃdinà /
'sata Ãgamya na vidu÷ sata ÃgacchÃmahe' (chÃ. 6.10.2) iti ca /
vikalpyamÃne«u tu su«uptisthÃne«u kadÃcinnìÅbhya÷ pratibudhyate kadÃcitpurÅtata÷ kadÃcidÃtmana ityaÓÃsi«yat /
tasmÃdapyÃtmaiva suptisthÃnamiti // 8 //
ki¤ca brahmaïa÷ sakÃÓÃjjÅvasyotthÃnaÓruterbrahmaiva su«uptisthÃnamityÃha-sÆtrakÃra÷-##
nìÅpurÅtato÷ kvÃpyutthÃnÃpÃdÃnatvÃÓravaïÃnna su«uptisthÃnatvamityartha÷, tasmÃdupÃdhilaye jÅvasya brahmÃbhedÃdaupÃdhika eva bheda iti vivekadvÃkyÃrthÃbhedasiddhiriti sthitam //8//
END BsCom_3,2.2.8
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.3.9
3 karmÃnusmtiÓabdavidhyadhikaraïam / sÆ. 9
sa eva tu karmÃnusmtiÓabdavidhibhya÷ | BBs_3,2.9 |
tasyÃ÷ puna÷ satsaæpatte÷ pratibudhyamÃna÷ kiæ ya eva satasaæpanna÷ sa eva pratibudhyata uta sa vÃnyo veti cintyate /
tatra prÃptaæ tÃvadaniyama iti /
kuta÷ - yadà hi jalarÃÓau kaÓcijjalabindu÷ prak«ipyate jalarÃÓireva sa tadà bhavati punaruddharaïe ca sa eva jalabindurbhavatÅti du÷saæpÃdam /
tadvatsupta÷ pareïaikatmÃpanna÷ saæprasÅdatatÅti na sa eva punarutthÃtumarhati /
tasmÃtsa eveÓvaro vÃnyo và jÅva÷ pratibudhyata ityevaæ prÃpta idamÃha - sa eva tu jÅva÷ lupta÷ svÃsthyaæ gata÷ punarutti«Âhati nÃnya÷ /
kasmÃt /
karmÃnusmtiÓabdavidhibhya÷ /
vibhajya hetuæ darÓayi«yÃmi /
karmaÓe«Ãnu«ÂhÃnadarÓanÃttÃvatsa evotthÃtumarhati nÃnya÷ /
tathÃhi - pÆrvedyuranu«Âhitasya karmaïo 'paredyu÷ Óe«amanuti«ÂhandÓyate /
nacÃnyena sÃmiktasya karmaïo 'nya÷ Óe«akriyÃyÃæ pravarititumarhati /
atiprasaÇgÃt /
tasmÃdeka eva pÆrvedyuraparedyuÓcaikasya karmaïa÷ karteti gamyate /
itaÓca sa evotti«Âhati yatkÃraïamatÅte 'hanyahamado 'drÃk«amiti pÆrvÃnubhÆtasya paÓcÃtsmaraïamanyasyotthÃne nopapadyate /
nahyanyad«Âamanyo 'nusmartumarhati /
so 'hamasmÅti cÃtmÃnusmaraïamÃtmÃntarotthÃne nÃvakalpate /
ÓabdebhyaÓca tasyaivotthÃnamavagamyate /
tathÃhi - 'puna÷ pratinyÃyaæ pratiyonyÃdravati buddhÃntÃyaiva' (b. 4.3.16) 'sarvÃ÷ prajà aharahargacchantya etaæ brahmalokaæ na vindanti' (chÃ. 8.3.2) 'ta iha vyÃghro và siæho và vko và varÃho và kÅÂo và pataÇgo và daæÓo và maÓako và yadyadbhavanti tadÃbhavanti'
(chÃ. 6.9.3) ityevamÃdaya÷ ÓabdÃ÷ svÃpaprabodhÃdhikÃre paÂhità nÃtmÃntarotthÃne sÃma¤jasyamÅyu÷ /
karmavidyÃvidhibhyaÓcaivamevÃvagamyate /
anyathà hi karmavidyÃvidhayo 'narthakÃ÷ syu÷ /
anyotthÃnapak«e hi suptamÃtro mucyata ityÃpadyeta /
evaæ cetsyÃdvada kiæ kÃlÃntaraphalena karmaïà vidyayà và ktaæ syÃt /
apicÃnyotthÃnapak«e yadi tÃvaccharÅrÃntare vyavaharaïamÃïo jÅva utti«ÂhettatratyavyavahÃralopaprasaÇga÷ syÃt /
atha tatra supta utti«ÂhetkalpanÃnarthakyaæ syÃt /
yohi yasmi¤ÓarÅre supta÷ sa tasminnoti«Âhatyanyasmi¤ÓarÅre supto 'nyasminnutti«ÂhatÅti ko 'syÃæ kalpanÃyÃæ lÃbha÷ syÃt /
atha mukta utti«ÂhedantavÃnmok«a Ãpadyeta /
nivttÃvidyasya ca punarutthÃnamupapannam /
eteneÓvarasyotthÃnaæ pratyuktam /
nityanivttÃvidyatvÃt /
aktÃbhyÃgamaktavipraïÃÓau ca durnivÃravanyotthÃnapak«e syÃtÃm /
tasmÃtsa evotti«Âhati nÃnya iti /
yatpunaruktaæ yathà jalarÃÓau prak«ipto jalabindurnoddhartuæ Óakyata evaæ sati saæpanno jÅvo notpatpatitumarhatÅti, tatparihriyate /
yuktaæ tatra vivekakÃraïÃbhÃvÃjjalabindoranuddharaïam /
iha tu vidyate vivekakÃraïaæ karma cÃvidyà ceti vai«amyam /
dÓyate ca durvivecayorapyasmajjÃtÅyai÷ k«Årodakayo÷ saæs«Âayorhaæsena vivecanam /
apica na jÅvo nÃma kaÓcitparasmÃdanyo vidyate yo jalabinduriva jalarÃÓe÷ sato vivicyeta /
sadeva tÆpÃdhisaæparkÃjjÅva ityasaktprapa¤citam /
evaæ sati yÃvadekopÃdhigatà bandhÃnuvttistÃvadekajÅvavyavahÃra÷ /
upÃdhyantaragatÃyÃæ tu bandhÃnuvttau jÅvÃncataravyavahÃra÷ /
sa evÃyamupÃdhi÷ svÃpaprabodhayorbÅjÃÇ kuranyÃyenetyata÷ sa eva jÅva÷ pratibudhyata iti yuktam // 9 //
##
su«uptau upÃdhinÃÓÃt karmÃnusmtyÃderdarÓanÃcca saæÓaye satyasmÃdbrahmaïo jÅvasyotthÃnaÓruterbrahmaiva su«uptisthÃnamityuktamayuktam /
suptÃdanyasyÃpyutthÃnasaæbhavena su«uptasya nìyÃdisthÃnatvasaæbhavÃdityÃk«epasaægatyà niyamakÃbhÃvÃdaniyama iti pÆrvapak«amÃha-##
pÆrvapak«e j¤Ãnavaiyarthyaæ su«uptyaivÃpunarÃvttirÆpamuktisiddhe÷, siddhÃnte tu aj¤ÃtabrahmÃtmanà sthitasyÃj¤Ãnabalena punastasyaivotthÃnÃvaÓyaæbhÃvÃdaj¤ÃnanÃÓÃya j¤ÃnÃpek«eti phalam /
ÅÓvaro vetyaniyamadÃr¬hyÃyoktam /
sa vÃnyo vetyeva pÆrvapak«a÷ /
j¤Ãnaæ vinà buddhyÃdyupÃdheratyantanÃÓÃbhÃvÃdyayà buddhyopahito jÅva÷ su«uptau kÃraïÃtmanà sthitastasyaiva nÃnÃkarmÃnubhavasaæskÃravatyopahita utti«ÂhatÅti siddhÃntayati-##
sÃmiktasyÃrdhaktasya ekasyaiva jyoti«ÂomÃderanekayajamÃnakatvÃpÃto 'tiprasaÇga÷ /
smtimuktvÃnuÓabdasÆcitÃæ pratyabhij¤ÃmÃha-##
ayanaæ gamanaæ Ãya÷ /
yoni÷ tattadindriyasthÃnam /
pratiniyataæ gamanaæ yathà bhavati tathà pratiyonyÃgacchati jÃgaraïÃyeti Órutyartha÷ /
na vindatÅtyaj¤ÃnasattvÃtsuptasyotthÃnaniyama ukta÷ /
iha pÆrvaprabodhe ye bhavanti ta eva tadottaraprabodhe bhavantÅtyartha÷ /
vidhiæ vyÃca«Âe-##
sa evotti«ÂhatÅti niÓcÅyate ityartha÷ atraivotsÆtraæ yuktyantaramÃha-##
anyotthÃne sukhÃderna pÆrvakarmakÃryatetyaktasukhÃdyÃgama÷ pÆrvasuptajÅvaktakarmanÃÓaÓcetyartha÷ /
pÆrvapak«yuktaæ d«ÂÃntaæ vai«amyeïa dÆ«ayati-##
asmadÃdyaÓakyamapi vivecanaæ prÃïyad«ÂÃpek«a ÅÓvara÷ karotÅti matvà d«ÂÃntamÃha-##
brahmÃbhedÃcca jÅvasya jalabinduvai«amyamityÃha-##
abhede sa vÃnyo votti«Âhati iti cintÃnavakÃÓa ityÃÓaÇkya buddhibhedena jÅvabhedÃccintetyÃha-##
su«uptau buddhinÃÓena pratyahaæ buddhyupÃdhibhedÃdekajÅvasya vyavahÃro na syÃdityata Ãha-##
sthÆlasÆk«mÃtmanà ti«ÂhatyekopÃdhirityartha÷ //9//
END BsCom_3,2.3.9
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.4.10
4 mugdher'dhasaæpattyadhikaraïam / sÆ. 10
mugdher'dhasaæpatti÷ pariÓe«Ãt | BBs_3,2.10 |
asti mugdho nÃma yaæ mÆrchita iti laukikÃ÷ kathayanti /
satu kimavastha iti parÅk«ÃyÃmucyate /
tisrastÃvadavasthÃ÷ ÓarÅrasthasya jÅvasya prasiddhà jÃgaritaæ svapna÷ su«uptiriti /
caturthÅ ÓarÅrÃdapaspti÷ /
natu pa¤camÅkÃcidavasthà jÅvasya Órutau smtau và prasiddhÃsti /
tasmÃccatasïÃmevÃvasthÃnÃmanyatamÃvasthà mÆrchetyevaæ prÃpte brÆma÷- na tÃvanmugdho jÃgaritÃvastho bhavitumarhati /
nahyayamindriyairvi«ayÃnÅk«ate /
syÃdetat /
i«ukÃranyÃyena mugdho bhavi«yati /
yathe«ukÃro jÃgradapÅ«vÃsaktamanastayà nÃnyÃnvi«ayÃnÅk«ata evaæ mugdho musalasaæpÃtÃdijanitadu÷khÃnubhavavyagramanastayà jÃgradapi nÃnyÃnvi«ayÃnÅk«ata iti /
na /
acetayamÃnatvÃt /
i«ukÃro hi vyÃptamanà bravÅtÅ«umevÃhametÃvantaæ kÃlamupalabhamÃno 'bhÆvamiti /
mugdhastu labdhasaæj¤o bravÅtyandhe tamasyahametÃvantaæ kÃlaæ prak«ipto 'bhÆvaæ na ki¤cinmayà cetitamiti /
jÃgrataÓcaikavi«ayavi«aktacetaso 'pi deho vidhriyate /
mugdhasya tu deho dharaïyÃæ patati /
tasmÃnna jÃgarti nÃpi svapnÃnpaÓyati ni÷saæj¤akatvÃt /
nÃpi mta÷ prÃïo«maïorbhÃvÃt /
mugdhe hi jantau mto 'yaæ syÃnna và mta iti saæÓayÃnà ƫmÃsti nÃstÅti hdayadeÓamÃlabhante niÓcayÃrthaæ prÃïo 'sti nÃstÅti ca nÃsikÃdeÓam /
yadi prÃïo«maïorastitvaæ nÃvagacchanti tato mto 'yamityadhyavasÃya dahanÃyÃraïyaæ nayanti /
atha tu prÃïamÆ«mÃïaæ và pratipadyante tato nÃyaæ mta ityadhyavasÃya saæj¤ÃlÃbhÃya bhi«ajyanti /
punarutthÃnÃcca na di«Âaæ gata÷ /
nahi yamarëÂrÃtpratyÃgacchati /
astu tarhi su«upto ni÷saæj¤atvÃdamtatvÃcca /
na /
vailak«aïyÃt /
mugdha÷ kadÃcicciramapi nocchvasiti savepathurasya deho bhavati bhayÃnakaæ ca vadanaæ visphÃrite netre /
su«uptastu prasannavadanastulyakÃlaæ puna÷ punarucchvasiti nimÅlite asya netre bhavata÷ /
nacÃsya deho vepate /
pÃïipe«aïamÃtreïa ca su«uptamutthÃpayanti natu mugdhaæ mudgaraghÃtenÃpi /
nimittabhedaÓca bhavati mohasvÃpayo÷ /
musalasaæpÃtÃdinimittatvÃnmohasya, ÓramÃdinimittatvÃcca svÃpasya /
naca loke 'sti prasiddhirmugdha÷ supta iti /
pariÓe«ÃdardhasaæpattirmugdhatetyavagacchÃma÷ /
nÅ÷saæj¤atvÃtsaæpanna itarasmÃdvailak«aïyÃdasaæpanna iti /
kathaæ punarardhasaæpattirmugdhateti Óakyate vaktum /
yÃvatà suptaæ prati tÃvaduktaæ Órutyà - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti 'atra steno 'steno bhavati' (b. 4.3.22) 'naitaæ setumahorÃtre tarato na jarà na mtyurna Óoko na suktaæ na d«ktam' (chÃ. 8.4.1) ityÃdi /
jÅve hi suktadu«ktayo÷ prÃpti÷ sukhitvadu÷khitvapratyayotpÃdanena bhavati /
naca sukhitvapratyayo du÷khitvapratyayo và su«upte vidyate, mugdhe 'pi tau pratyayau naiva vidyete /
tasmÃdupÃdhyupaÓamÃtsu«uptavanmugdhe 'pi katsnasaæpattireva bhavitumarhati nÃrdhasaæpattiriti /
atrocyate - na brÆmo mugdher'dhasaæpattirjÅvasya brahmaïà bhavatÅti /
kiæ tarhyardhena su«uptapak«asya bhavati mugdhatvamardhenÃvasthÃntarapak«asyeti brÆma÷ /
darÓite ca mohasya svÃpena sÃmyavai«amye /
dvÃraæ caitanmaraïasya /
yadÃsya sÃvaÓe«aæ karma bhavati tadà vÃÇmanase pratyÃgacchata÷ /
yadà tu niravaÓe«aæ karma bhavati tadà prÃïo«mÃïÃvapagacchata÷ /
tasmÃdardhasaæpattiæ brahmavida icchanti /
yattÆktaæ na pa¤camÅ kÃcidavasthà prasiddhÃstÅti /
nai«a do«a÷ /
kadÃcitkÅyamavastheti na prasiddhà syÃt /
prasiddhà cai«Ã lokÃyurvedayo÷ /
ardhasaæpattyabhyupagamÃcca na pa¤camÅ gaïyata ityanavadyam // 10 //
avasthÃtrayÃdÃtmÃnaæ vivicya mÆrcchÃto vivecayati-##
mÆrcchà prasiddhÃvasthÃntargatà và pa¤camÃvasthà veti /
avasthÃcatu«Âayasiddhermugdhasya tadvailak«aïyÃcca saæÓaye so 'hamiti pratyabhij¤ayotthitasya suptÃbhedavadviÓe«aj¤ÃnÃbhÃvÃviÓe«eïa liÇgena su«uptireva mÆrccheti pratyabhij¤ÃnÃtsu«uptyantargatà mÆrccheti d«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-##
pÆrvapak«e prasiddhÃvasthÃta÷ pthagÃtmano mÆrcchÃto vivekÃrthaæ yatnÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte pthagyatnadhrauvyamiti bheda÷ pariÓe«aæ darÓayan siddhÃntayati-##
jÃgradapi jÃgarÃvastho 'pÅtyartha÷ /
aindriyakamarthaj¤Ãnaæ dehadhÃraïaæ ca tasyÃsti na mugdhasyeti vai«amyoktyà dÆ«ayati-##
mÆrcchÃyà jÃgarÃdbhedamuktvà svapnamtibhyÃæ bhedamÃha-##
Ãlabhante spÓanti /
di«Âaæ maraïam /
su«uptimÆrcchayo÷ ki¤citsÃrÆpye 'pi bahuvailak«aïyÃdbheda ityÃha-##
lak«aïabhedamuktvà nimittabhedamÃha-##
pratyabhij¤ÃpyasiddhetyÃha-##
uktasÃrÆpyavairÆpyÃbhyÃmardhasaæpatti÷ sarvai÷ su«uptidharmairasaæpanno mugdha÷ su«upto na bhavati, sarvairmaraïÃvasthÃdharmairasaæpattermto 'pi na kintu avasthÃntaraæ gata iti sÆtrÃrtha÷ /
atra sÆtre jÅvasya brahmaïÃrdhasaæpattirukteti bhrÃnta÷ ÓaÇkate-##
yatsuptaæ prati satsaæpannatvaæ Órutaæ tadupÃdhyÃbhÃvÃbhiprÃyam /
upÃdhyabhÃvaÓca mugdhasyÃpi mama iti yatastasmÃt ktsnasaæpattirevetyartha÷ /
su«uptikÃle karmÃsaæbandhe punarutthÃnaæ kathamityÃÓaÇkya tatkÃryÃbhÃvÃttadasaæbandhoktirityÃha-##
brahmaïà ktsnasaæpattimaÇgÅktya pariharati-##
mugdhatvaæ hi su«uptasyÃrdhena ni÷saæj¤atvÃdidharmeïa sÃmyena saæpannaæ bhavati, maraïÃsyÃrdhena kampÃdinà saæpannamityardhasaæpattirityartha÷ /
ito 'pi su«uptivai«amyamityÃha-##
aprasiddhimaÇgÅktyoktaæ prasiddhirapyastÅtyÃha-##
nÃyurvedo vaidyaÓÃstram /
prasiddhau kathaæ vivÃda ityÃÓaÇkya pa¤camatvenÃprasiddherityÃha-##
su«uptimtidharmÃrdhasaæpattyà tadantarbhÃvabuddhirlokÃnÃmityartha÷ //10//
END BsCom_3,2.4.10
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.11
5 ubhayaliÇgÃdhikaraïam / sÆ. 11-21
na sthÃnato 'pi parasyobhayaliÇgaæ sarvatra hi | BBs_3,2.11 |
yena brahmaïà su«uptyÃdi«u jÅva upÃdhyupaÓamÃtsaæpadyate tasyedÃnÅæ svarÆpaæ ÓrutivaÓena nirdhÃryate /
santyubhayaliÇgÃ÷ Órutayo brahmavi«ayÃ÷ 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷' (chÃ. 3.14.2) ityelamÃdÃyÃ÷ saviÓe«aliÇgÃ÷ /
'asthÆlamanaïvarhrasvamadÅrdham' (b. 3.8.8) ityevamÃdyÃÓca nirviÓe«aliÇgÃ÷ /
kimÃsu Óruti«ÆbhayaliÇgaæ brahmapratipattavyamutÃnyataraliÇgam /
yadÃpyanyataraliÇgaæ tadÃpi kiæ saviÓe«amuta nirviÓe«amiti mÅmÃæsyate /
tatrobhayaliÇgaÓrutyanugrahÃdubhayaliÇgameva brahmetyevaæ prÃpte brÆma÷ - na tÃvatsvata eva parasya brahmaïa ubhayaliÇgatvamupapadyate /
nahyekaæ vastu svata eva rÆpÃdiviÓe«opetaæ tadviparÅtaæ cetyÃdhÃrayituæ Óakyaæ virodhÃt /
astu tarhi sthÃnata÷ pthivyÃdyupÃdhiyogÃditi /
tadapi nopapadyate /
nahyupÃdhiyogÃdapyanyÃdÓasya vastuno 'nyÃdÓa÷ svabhÃva÷ saæbhavati /
nahi svaccha÷ sansphaÂiko 'laktakÃdyupÃdhiyogÃdasvaccho bhavati bhramamÃtratvÃdasvacchatÃbhiniveÓasya /
upÃdhÅnÃæ cÃvidyÃpratyupasthÃpitatvÃt /
ataÓcÃnyataraliÇgaparigrahe 'pi samastaviÓe«arahitaæ nirvikalpameva brahma pratipattavyaæ na tadviparÅtam /
sarvatra hi brahmasvarÆpapratipÃdanapare«u vÃkye«u 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayam' (ka. 3.15 /
muktiko. 2.72) ityevamÃdi«vapÃstasamastaviÓe«ameva brahmopadiÓyate // 11 //
----------------------
FN: sthÃnaæ upÃdhistadyogÃt /
sarvÃbhiravasthÃbhiraliptastvamartha iti nirÆpayitukÃma÷ prathamaæ tasya nirviÓe«atvamÃha-##
uddeÓayatvampadÃrthajij¤ÃsoparamÃnantaraæ tatsvarÆpabrahmavicÃrasyÃvasarasaægatimÃha-##
nirviÓe«atvaæsav iÓe«atvaæ cetyubhayaæ liÇgyate j¤Ãpyate yÃbhistà ubhayaliÇga÷ Órutaya÷ saæÓayabÅjatvena santÅtyartha÷ /
yathà viruddhasu«uptimaraïobhayarÆpaæ mugdhatvaæ tathà ÓrutiprÃmÃïyÃdubhayarÆpaæ brahma dhyeyamiti d«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ /
nirviÓe«amekarÆpameva j¤eyamiti siddhÃntayati-##
kimubhayarÆpatvaæ svata÷, uta svato nirguïasya sarvagandhatvÃdiviÓe«a upÃdhita÷ satya÷, Ãhosvitsvata÷ saviÓe«ameva brahmeti /
tatrÃdya nirasya dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-##
sthÃnamupÃdhi÷ /
brahmaïi viÓe«a÷, kalpita÷ aupÃdhikatvÃtsphaÂikalauhityavadityartha÷ /
upÃdhe÷ satyatve 'pi tatktaæ mithyeti d«Âaæ brahmaïi tÆpÃdhÅnÃæ mithyÃtvÃttatkto viÓe«o mithyeti kimu vÃcyamityÃha-##
ttÅyaæ nirasyati-##
sarvasya viÓe«asya kalpitatvÃdevetyartha÷ /
ni«edhaÓruteÓcaivamityÃha-## //11//
END BsCom_3,2.5.11
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.12
na bhedÃd iti cen na pratyekamatadvacanÃt | BBs_3,2.12 |
athÃpi syÃdyaduktaæ nirvikalpamekaliÇgameva brahma nÃsya svata÷ sthÃnato vobhayaliÇgatvamastÅti /
tannopapadyate /
kasmÃt /
bhedÃt /
bhinnà hi pratividyaæ brahmaïa ÃkÃrà upadiÓyante /
catu«pÃdbrahma «o¬aÓakalaæ brahma vÃmanÅtvÃdilak«aïaæ brahma trailokyaÓarÅravaiÓvÃnaraÓabdoditaæ brahmetyeva¤jÃtÅyakÃ÷ /
tasmÃtsaviÓe«atvamapi brahmaïo 'bhyupagantavyam /
nanÆktaæ nobhayaliÇgatvaæ brahmaïa÷ saæbhavatÅti /
ayamapyavirodha÷ /
upÃdhiktatvÃdÃkÃrabhedasya /
anyathà hi nirvi«ayameva bhedaÓÃstraæ prasajyeteti cet /
neti brÆma÷ /
kasmÃt /
pratyekamatadvacanÃt /
pratyupÃdhibhedaæ hyabhedameva brahmaïa÷ ÓrÃvayati ÓÃstram - 'yaÓcÃyamasyÃæ pthivyÃæ tejomayo 'mtamaya÷ puru«o yaÓcÃyamadhyÃtmaæ ÓÃrÅrastejomayo 'mtamaya÷ puru«o 'yameva sa yo 'yamÃtmÃ' (b. 2.5.1) ityÃdi /
ataÓca na bhinnÃkÃrayogo brahmaïa÷ ÓÃstrÅya iti Óakyate vaktum /
bhedasyopÃsanÃrthatvÃdabhede tÃtparyÃt /
bhidyata iti bhedo viÓe«a÷, nirviÓe«atvaÓrutÃvapi viÓe«asyÃpi ÓruterubhayarÆpatvaæ syÃditi ÓaÇkÃæ vyÃca«Âe-##
pÆrvoktaæ virodhaæ smÃrayati-##
bhedaÓrutiprÃmÃïyÃrthamaupÃdhikarÆpabhedasvÅkÃrÃdavirodha iti samÃdhyartha÷ /
kimupÃdhigata eva rÆpabhedo brahmaïyupacaryate dhyÃnÃrthamutopÃdhiyogÃtsatyaviruddharÆpavattayà brahmaïo bhedo bhavatÅti /
Ãdye 'smÃdi«Âasiddhi÷, dvitÅyamabhedaÓrutyà dÆ«ayati-## //12//
END BsCom_3,2.5.12
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.13
api caivam eke | BBs_3,2.13 |
apicaivaæ bhedadarsananindÃpÆrvakamabhedadarÓanamevaike ÓÃkhina÷ samÃmananti - 'manasaivedamÃptavyaæ neha nÃnÃsti ki¤cana /
mtyo÷ sa mtyupamÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (ka. 4.11) iti /
tathÃnyepi 'bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvà sarvaæ trividhaæ brahma me tat' (Óve. 1.12) iti samastasya bhogyabhoktniyantlak«aïasya prapa¤casya brahmaikasvabhÃvatÃmadhÅyate // 13 //
dvaitanindÃpÆrvakamadvaitokteÓca nirviÓe«aæ tattvamiti sÆtrÃrthamÃha-##
bhoktà jÅvo bhogyaæ ÓabdÃdi tayo÷ preritÃramÅÓvaraæ ca matvà vicÃrya me mama proktaæ tatsarvaæ trividhaæ brahmaiveti jÃnÅyÃdityartha÷ //13//
END BsCom_3,2.5.13
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.14
kathaæ punarÃkÃravadupadeÓinÅ«vanÃkÃropadeÓinÅ«u ca brahmavi«ayÃsu Óruti«u satÅ«vanÃkÃrameva brahmÃvadhÃryate na punarviparÅtamti /
ata uttaraæ paÂhati -
arÆpavadeva hi tatpradhÃnatvÃt | BBs_3,2.14 |
rÆpÃdyÃkÃrarahitameva brahmÃvadhÃrayitavyaæ na rÆpÃdimat /
kasmÃt /
tatpradhÃnatvÃt /
''asthÆlamanaïvarhrasvamadÅrdham' (b. 3.8.8) 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayam' (kaÂha. 3.15 /
mukti. 2.72) 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) 'divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantaro hyaja÷'' (muï¬a. 2.1.2), 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabrahmamayamÃtmà brahagma sarvÃnabhÆ÷' (b. 2.5.19) ityevamÃdÅni vÃkyÃni ni«prapa¤cabrahmÃtmatattvapradhÃnÃni narthÃntarapradhÃnÃnÅtyetatprati«ÂhÃpitaæ 'tattu samanvayÃt' (bra.sÆ. 1.1.4) ityatra /
tasmÃdeva¤jÃtÅyake«u vÃkye«u yathÃÓrutaæ nirÃkÃrameva brahmÃvadhÃrayitavyam /
itarÃïi tvÃkÃrapavadbrahmavi«ayÃïi vÃkyÃni na tatpradhÃnÃni /
upÃsanÃvidhipradhÃnÃni hi tÃni te«vasati virodhe yathÃÓrutamÃÓrayitavyam /
sati tu virodhe tatpradhÃnÃnyatatpradhÃnebhyo balÅyÃæsi bhavantÅti /
e«a vinigamanÃyÃæ hetu÷ /
yenobhayÅ«vapi Óruti«u satÅ«vanÃkÃrameva brahmÃvadhÃryate na punarviparÅtamiti // 14 //
dvividhaÓruti«u satÅ«u nirviÓe«atve kiæ niyÃmakamiti ÓaÇkate-##
tatparÃtaparavirodhe tatparaæ balavaditi nyÃyo niyÃmaka ityÃha-##
upÃsanÃparavÃkye«u ÃkÃre tÃtparyÃbhÃve 'pi devatÃvigrahÃdivadÃkÃrasiddhimÃÓaÇkya ni«prapa¤caparaÓrutivirodhÃnmaivamityÃha-## //14//
END BsCom_3,2.5.14
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.15
kà tarhyÃkÃravadvi«ayÃïÃæ ÓrutÅnÃæ gatirityata Ãha -
prakÃÓavaccÃvaiyarthyÃt | BBs_3,2.15 |
yathà prakÃÓa÷ sauraÓcÃndramaso và viyadvyÃpyÃvati«ÂhamÃno 'ÇgulyÃdyupÃdhisaæbandhÃtte«vjuvakrÃdibhÃvaæ pratipadyamÃne«u tadbhÃvamiva pratipadyate /
evaæ brahmÃpi pthivyÃdyupÃdhisaæbandhÃttadÃkÃratÃmiva pratipadyate tadÃlambano brahmaïa ÃkÃraviÓe«opadeÓa upÃsanÃrtho na virudhyate /
evamavaiyarthyamÃkÃravadbrahmavi«ayÃïÃmapi vÃkyÃnÃæ bhavi«yati /
nahi vedavÃkyÃnÃæ kasyacidarthavattvaæ kasyacidanarthavattvamiti yuktaæ pratipattuæ pramÃïatvÃviÓe«Ãt /
nanvevamapi yatpurastÃtpratij¤Ãtaæ nopÃdhiyogÃdapyubhayaliÇgatvaæ brahmaïo 'stÅti tadvirudhyate /
neti brÆma÷ /
upÃdhinimittasya vastudharmatvÃnupapacatte÷ /
upÃdhÅnÃæ cÃvidyÃpratyupasthÃpitatvÃt /
satyÃmeva ca naisargikyÃmavidyÃyÃæ lokavedavyavahÃrÃvatÃra iti tatra tatrÃvocÃma // 15 //
kalpitadvaite sÃvakÃÓatvÃcca saprapa¤catvaÓrutayo durbalà ityÃha-##
nanvÃkÃravÃkyÃnÃmupÃdhikalpitasarvagandhatvÃdinÃthravattvaæ kimiti varïyate vaiyarthyamevocyatÃm, tatrÃha-##
uktarÅtyobhayarÆpatvÃÇgÅkÃreïa ÓrutÅnÃæ vyavasthitatve 'pÅtyartha÷ /
upÃdhÅnÃæ kalpitatvÃdaupÃdhikasya satyatvÃdupapatterna satyamubhayarÆpatvamiti pÆrvamuktaæ, saæprati satyaæ nirviÓe«atvaæ mithyà saviÓe«atvamityucyata ityubhayarÆpatvÃÇgÅkÃre 'pi na pÆrvÃparavirodha ityÃha-##
dvaitasya mithyÃtve j¤Ãnena bÃdhÃdupÃsanÃdivyavahÃro na syÃdityÃÓaÇkya bÃdhÃtprÃgeva sa ityÃha-## //15//
END BsCom_3,2.5.15
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.16
Ãha ca tanmÃtram | BBs_3,2.16 |
Ãha ca ÓrutiÓcaitanyamÃtraæ vilak«aïarÆpÃntararahitaæ nirviÓe«aæ brahma - 'sa yathà saindhavaghano 'ntaro 'bÃhya÷ ktsno rasaghana evaivaæ và are 'yamÃtmÃnantaro 'bÃhya÷ ktsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b. 4.5.13) iti /
etaduktaæ bhavati - nÃsyÃtmano 'ntarbahirvà caitanyÃdanyadrÆpamasti lavaïarasa eva nirantaro bhavati na rasÃntaraæ tathaiveti // 16 //
----------------------
FN: saindhavaghano lohapiï¬a÷ /
yata÷ ÓrutiÓcinmÃtramÃhÃtaÓca viÓe«o mithyeti sÆtrÃrthamÃha-#<Ãha ceti />#
saindhavaghano lavaïapiï¬a÷ //16//
END BsCom_3,2.5.16
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.17
darÓayati cÃtho api smaryate | BBs_3,2.17 |
darÓayati ca Óruti÷ pararÆpaprati«edhenaiva brahma nirviÓe«atvÃt- 'athÃta ÃdeÓo neti neti' (b. 2.3.6) iti, 'anyadeva tadviditÃdatho aviditÃdadhi (ke. 1.3) 'yato vÃco nivartante aprÃpya manasà saha' (tai. 2.4.1) ityevamÃdyà /
bëkalinà ca bÃdhva÷p«Âa÷ sannavacanenaiva brahma provÃceti ÓrÆyate - 'sa hovÃcÃdhÅhi bho iti sa tÆ«ïÅæ babhÆva taæ ha dvitÅye và ttÅye và vacana uvÃca brÆma÷ khalu tvaæ tu na vijÃnÃsi /
upaÓÃnto 'yamÃtmÃ' iti /
tathà smti«vapi paraprati«edhenaivopadiÓyate - 'j¤eyaæ yattatpravak«yÃmi yajj¤ÃtvÃmtamaÓnute /
anÃdimatparaæ brahma na sattannÃsaducyate' (13.12) ityevamÃdyÃsu /
tathà viÓvarÆpadharo nÃrÃyaïo nÃradamuvÃceti smaryate - 'mÃyà hye«Ã mayà s«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada /
sarvabhÆtaguïairyuktaæ naivaæ mÃæ j¤Ãtumarhasi' iti /
----------------------
FN: adhi anyat /
upaÓÃnto nirastadvaita÷ /
ki¤ca Órutismtyo÷ parani«edhena brahmopadeÓÃnni«prapa¤caæ brahmetyÃha-##
atha dvaitoktyanantaraæ j¤ÃnahetutvÃnneti neti upadeÓa÷ kriyata ityartha÷ /
adhi anyat puna÷ punaradhÅhi bho iti nirbandhakÃriïaæ taæ dvitÅyaæ ttÅyaæ ca praÓne tÆ«ïÅbhÃvaæ tyaktvovÃca /
upaÓÃnto nirastadvaita÷ /
atastasya tÆ«ïÅæbhÃva evottaramiti sautraÓca atoÓabdastathÃrthaka÷ ÃdimatkÃryaæ tanna bhavatÅtyanÃdimat /
sat indriyavedyam /
asat parok«aæ ca na svaprakÃÓatvÃdityartha÷ /
sarvabhÆtaguïairdivyagandhÃdibhiryuktaæ mÃæ mÆrtimantaæ paÓyasÅti yatsà mÃyÃ, ata eva sadvaito bhagavÃniti mÃæ dra«Âuæ nÃrhasi vastuto dvaitÃtÅtatvÃdityartha÷ //17//
END BsCom_3,2.5.17
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.18
ata eva copamà sÆryakÃdivat | BBs_3,2.18 |
yata eva cÃyamÃtmà caitanyarÆpo nirviÓe«o vÃÇmanasÃtÅta÷ paraprati«edhopadeÓyo 'ta eva cÃsyopÃdhinimittapÃramÃrthikÅæ viÓe«avattÃbhipretya jalasÆryakÃdivadityupamopÃdÅyate mok«aÓÃstre«u - 'yathà hyajaæ jyotirÃtmà vivasvÃnapo bhinnà bahudhaiko 'nugacchan /
upÃdhinà kriyate bhedarÆpo deva÷ k«etre«vevamajoyamÃtmÃ' iti /
'eka eva hi bhÆtÃtmà bhÆte bhÆte vyavasthita÷ /
ekadhà bahudhà caiva dÓyate jalacandravat' (bra.biæ 12) ityevamÃdi«u // 18 //
ki¤ca yathà jalÃdyupÃdhikalpita÷ sÆryacandrÃderbhedacalanÃdirdharma evamÃtmana iti d«ÂÃntaÓruteÓca nirviÓe«aæ tattvamityÃha-##
jalasthapratibimbatvÃkÃreïa sÆryasyÃbhÃsatvadyotanÃya sÆryaketi kapratyaya÷ /
yathÃyaæ jyotirmayo vivasvÃnsvata eko 'pi ghaÂabhedena bhinnÃ÷ apo 'nugacchan bahudhà kriyate evamajo 'yamÃtmà deva÷ svaprakÃÓa eko 'pyupÃdhinà mÃyayà k«etre«vanugacchan bhedarÆpa÷ kriyata iti yojanà //18//
END BsCom_3,2.5.18
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.19
atra pratyavasthÅyate -
ambuvadagrahaïÃt tu na tathÃtvam | BBs_3,2.19 |
na jalasÆryakÃditulyatvamihopapadyate tadvadagrahaïÃt /
sÆryÃdibhyo hi mÆrtebhya÷ pthagbhÆtaæ viprak«ÂadeÓaæ mÆrtaæ ghyate tatra yukta÷ sÆryÃdipratibimbodaya÷ /
natvÃtmà mÆrto nacÃsmÃtpthagbhÆtà viprak«ÂadeÓÃÓcopÃdhaya÷ sarvagatatvÃtsarvÃnanyatvÃcca /
tasmÃdayukto 'yaæ d«ÂÃnta iti // 19 //
ihÃtmanyuktad«ÂÃntavai«amyaÓaÇkÃsÆtram-##
Ãtmano nÅrÆpatvÃddÆrasthopÃdhyabhÃvÃcca mÃyayà buddhyÃdi«u pratibimbabhedo na yukta ityartha÷ //19//
END BsCom_3,2.5.19
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.20
atra pratividhÅyate -
vddhihrÃsabhÃktvamantarbhÃvÃdubhayasÃma¤jasyÃdevam | BBs_3,2.20 |
yukta eva tvayaæ d«ÂÃnto vivak«itÃæÓasaæbhavÃt /
nahi d«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayo÷ kvacitka¤cidvivak«itÃæÓaæ mukattvà sarvasÃrÆpyaæ kenaciddarÓayituæ Óakyate /
sarvasÃrÆpye hi d«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikabhÃvoccheda eva syÃt /
nacedaæ svamanÅ«ayà jalasÆryakÃjadid«ÂÃntapraïayanam /
ÓÃstrapraïÅtasya tvasya prayojanamÃtramupanyasyate /
kiæ punaratra vivak«itaæ sÃrÆpyamiti /
taducyate - vddhihrÃsabhÃktvamiti /
jalagataæ hi sÆryapratibimbaæ jalavddhau vardhate jalahrÃse hrasati jalacalane calati jalabhede bhidyata ityevaæ jaladharmÃnuyÃyi bhavati natu paramÃrthata÷ sÆryasya tathÃtvamasti /
evaæ paramÃrthato 'viktamekarÆpamapi sadbrahma dehÃdyupÃdhyantarbhÃvÃdbhajata ivopÃdidharmÃnvddhirhrÃsÃdÅn /
evamubhayord«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayo÷ sÃma¤jasyÃdavirodha÷ // 20 //
upÃdhyantarbhÃvena tatkalpitadharmavattvamatra vivak«itÃæÓastena sÃmyena samÃdhÃnasÆtram-##
d«ÂÃntasÃmye 'pi nÅrÆpÃtmana÷ pratibimbaæ svabuddhyà kathaæ kalpyata ityata Ãha-##
ÓrÆyate na kalpyata ityartha÷ /
Órutad«ÂÃntasya 'sÆryakÃdivat'ityupanyÃsena kiæ phalamityata Ãha-#<ÓÃstreti />#
Ãtmano nirviÓe«atvaæ phalamityartha÷ /
avirodha iti na vai«amyamityartha÷ /
Ãtmà pratibimbaÓÆnya÷, nÅrÆpadravyatvÃt, vÃyuvadityanumÃne ÃkÃÓe vyabhicÃra÷ /
alpajale 'vidÆrÃkÃÓapratibimbadarÓanÃdupÃdhidÆrasthatvamapi kvacidanapek«atamiti bhÃva÷ //20//
END BsCom_3,2.5.20
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.5.21
darÓanÃc ca | BBs_3,2.21 |
darÓayati ca Óruti÷ parasyaiva brahmaïo dehÃdi«ÆpÃdhi«vantaranupraveÓam - 'puruÓcakre dvipada÷ puruÓcakre catuÓpada÷ /
pura÷ sa pak«Å bhÆtvà pura÷ puru«a ÃviÓat' (b. 2.5.18) iti /
'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya' (chÃ. 6.3.2) iti ca /
tasmÃdyuktametat - 'ata eva caipamà sÆryakÃdivat' (bra.sÆ. 3.2.18) iti /
tasmÃnnirvikalpakaikaliÇgameva brahma nobhayaliÇgaæ viparÅtaliÇgaæ ceti siddham /
atra keciddve adhikaraïe kalpayanti /
prathamaæ tÃvat- kiæ pratyastamitÃÓe«aprapa¤camekÃkÃraæ brahmota prapa¤cavadanekÃkÃropetamiti /
dvitÅyaæ tu - sthite pratyastamitaprapa¤catve kiæ sallak«aïaæ brahmota bodhalak«aïamutobhayalak«aïamiti /
atra vayaæ vadÃma÷ - sarvathÃpyÃnarthakyamadhikaraïÃntarÃrambhasyeti /
yadi tÃvadanekaliÇgatvaæ parasyabrahmaïo nirÃkartavyamityayaæ prayÃsastatpÆrveïaiva na sthÃnato 'pi ityanenÃdhikaraïena nirÃkartavyamityayamuttaramadhikaraïaæ prakÃÓavacca etadvyarthameva bhavet /
naca sallak«aïameva bhma na bodhalak«aïamiti Óakyaæ vaktum /
vij¤Ãnaghana evetyÃdiÓrutivaiyarthyaprasaÇgÃt /
kathaæ và nirastacaitanyaæ brahma cetanasya jÅvasyÃtmatvenopadiÓyeta /
nÃpi bodhalak«aïameva brahma na sallak«aïamiti Óakyaæ vaktum astÅtyevopalabdhavya÷ (pha. 6.13)
ityÃdiÓrutivaiyarthyaprasaÇgÃt /
kathaæ và nirastasattÃko bodho 'bhyupagamyeta /
nÃpyubhayalak«aïameva brahmeti Óakyaæ vaktum /
pÆrvÃbhyupagamavirodhaprasaÇgÃt /
sattÃvyÃvttena ca bodhena bodhavyÃvttayà ca sattayopetaæ brahma pratijÃnÃnasya tadeva pÆrvÃdhikaraïaprati«iddhaæ saprapa¤catvaæ brahmaïa÷ prasajyeta /
ÓrutatvÃdado«a iti cet /
na /
ekasyÃnekasvabhÃvatvÃnupapatte÷ /
atha sattaiva bodho bodha eva ca sattà nÃnayo÷ parasparavyÃvttirastÅti yadyucyeta tathÃpi kiæ sallak«aïaæ brahmota bodhalak«aïamutobhayalak«aïamityevaæ vikalpo nirÃlambana eva syÃt /
sÆtrÃïi tvekÃdhikaraïatvenaivÃsmÃbhirnÅtÃni /
apica brahmavi«ayÃsu Óruti«vÃkÃravadanÃkÃrapratipÃdanena vipratipannasvÃnÃkÃre brahmaïi parighÅte 'vaÓyaæ vaktavyetarÃsÃæ ÓrutÅnÃæ gati÷ /
tÃdarthyena prakÃÓavaccetyÃdÅni sÆtrÃïyarthavattarÃïi saæpadyante /
yadyapyÃhurÃkÃravÃdinyo 'pi Órutaya÷ prapa¤capravilayamukhenÃnÃkÃrapratipattyarthà eva na pthagarthà iti tadapi na samÅcÅnamiva lak«yate /
katham /
ye hi paravidyÃdhikÃre kecitprapa¤cà ucyante yathà - 'yuktà hyasya haraya÷ Óatà deÓetyaya vai harayo 'yaæ vai sahasrÃïi bahÆni cÃnantÃni ca' (b. 2.5.19) ityevamÃdayaste bhavanti pravilayÃrthÃ÷ 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam' (b. 2.5.19) ityupasaæhÃrÃt /
ye punarupÃsanÃdhikÃre prapa¤cà ucyante yathà 'manomaya÷ prÃïasÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityevamÃdayo na te«Ãæ pravilayÃrthatvaæ nyÃyyam /
'sa kratuæ kurvÅta' (chÃ. 3.14.1) ityeva¤jÃtÅyakena praktenaivopÃsanavidhinà te«Ãæ saæbandhÃt /
Órutyà caiva¤jÃtÅyakÃnÃæ guïÃnÃmupÃsanÃrthatve 'vakalpyamÃne na lak«aïayà pravilayÃrtatvamavakalpate /
sarve«Ãæ ca sÃdhÃraïe pravilayÃrthatve sati 'arÆpavadeva hi tatpradhÃnatvÃt' (bra. sÆ. 3.2.14) iti vinigamanakÃraïavacanamanavakÃÓaæ syÃt /
phalamapye«Ãæ yathopadeÓaæ kvacidduritak«aya÷ kvacidaiÓvaryaprÃpti÷ kvacitkramamuktirityavagamyata evetyata÷ pÃrthagartyamevopÃsanÃvÃkyÃnÃæ brahmavÃkyÃnÃæ ca nyÃyyaæ naikavÃkyatvam /
kathaæ cai«ÃmekavÃkyatotprek«yata iti vaktavyam /
ekaniyogapratÅte÷ prayÃjadarÓapÆrïamÃsavÃkyavaditi cet /
na /
brahmavÃkye«u niyogÃbhÃvÃt /
vastumÃtraparyavasÃyÅni hi brakahmavÃkyÃni na niyogopadeÓÅnÅtyetadvistare prati«ÂhÃpitaæ 'tattu samanvayÃt (bra. sÆ. 1.1.4) ityatra /
kiævi«ayaÓcÃtra niyogo 'bhipreyata iti vaktavyam /
puru«o hi niyujyamÃna÷ kurviti svavyÃpÃre kasmiæÓcinniyujyate /
nanu dvaitaprapa¤cavilayo na yogavi«ayo bhavi«yati /
apravilÃpite hi dvaitaprapa¤ce brahmatattvÃvabodho na bhavatyato brahmatattvÃvabodhapratyanÅkabhÆto dvaitaprapa¤ca÷ pravilÃpya÷ /
yathà svargÃmasya yÃgo 'nu«ÂhÃtavya upadiÓyata evamapavargakÃmasya prapa¤capravilaya÷ /
yathÃca tamasi vyavasthitaæ ghaÂÃditattvamavabubhutsamÃnena tatpratyanÅkabhÆtaæ tama÷ pravilÃpyata evaæ brahmatattavamavabubhutsamÃnena tatpratyanÅkabhÆta÷ prapa¤ca÷ pravilÃpayitavya÷ /
brahmasvabhÃvo hi prapa¤co na prapa¤casvabhÃvaæ brahma, tena nÃmarÆpaprapa¤capravilÃpanena brahmatattvÃvabodho bhavatÅti /
atra vayaæ pcchÃma÷ - ko 'yaæ prapa¤capravilayo nÃma /
kimagnipratÃpasaæparkÃdghtakÃÂhinyapravilaya iva ppapa¤capravilaya÷ kartavya ÃhosvidekasmiæÓcandre timiraktÃnekacandraprapa¤cavadavidyÃkto brahmaïi nÃmarÆpaprapa¤co vidyayà pravilÃpitavya iti /
tatra tÃvadvidyÃmano 'yaæ prapa¤co dehÃdilak«aïa Ãdhyatmiko bÃhyaÓca pthivyÃdilak«aïa÷ pravilÃpayitavya ityucyeta sa puru«amÃtreïÃÓakya÷ pravilÃpayitumiti tatpravilayopadeÓo 'Óakyavi«aya eva syÃt /
ekena cÃdimuktena pthivyÃdipravilaya÷ kta itÅdÃnÅæ pthivyÃdiÓÆnyaæ jagadabhavi«yat /
athÃvidyÃdhyasto brahmaïyekasminnayaæ prapa¤co vidyayà pravilÃpyata iti brÆyÃt /
tato brahmaivÃvidyÃdhyastaprapa¤capratyÃkhyÃnenÃvedayitavyam ekamevÃdvitÅyaæ brahma, tatsatyaæ sa Ãtmà tatvamasi (chÃ. 6.8.7) iti tasminnÃvedite vidyà svayamevotpadyate tayà cÃvidyà bÃdhyate.
tataÓcÃvidyadhyasta÷ sakalo 'yaæ nÃmarÆpaprapa¤ca÷ svapnaprapa¤cavatpravilÅyate /
anÃvedite tu brahmaïi brahmavij¤Ãnaæ kuru prapa¤capravilayaæ ceti Óataktvo 'pyukte, na brahmavij¤Ãnaæ prapa¤papravilayo và jÃyate /
nanvÃvedite brahmaïi tadvij¤Ãnavi«aya÷ prapa¤cavilayavi«ayo và niyoga÷ syÃt /
na /
ni«prapa¤cabrahmÃtmatvÃvedanenaivobhayasiddhe÷ /
rajjusvarÆpaprakÃÓanenaiva hi tatsvarÆpavij¤ÃnamavidyÃdhyastasarpÃdiprapa¤capravilayaÓca bhavati /
naca ktameva puna÷ kriyate /
niyojyo¤api ca prapa¤cÃvasthÃyÃæ yo 'vagamyate jÅvo nÃma sa prapa¤casyaiva và syÃdbrahmapak«asyaiva và /
prathame vikalpe ni«prapa¤cabrahmatattvapratipÃdanena pthivyÃdivajjÅvasyÃpi pravilÃpitatvÃtkasya prapa¤cavilaye niyoga ucyeta kasya và niyogani«Âhatayà mok«o 'vÃptavya ucyeta /
dvitÅye 'pi brahmaivÃniyojyasvabhÃvaæ jÅvasya svarÆpaæ jÅvatvaæ tvavidyÃktameveti pratipÃdite brahmaïi niyojyÃbhÃvÃnniyogÃbhÃva eva /
dra«ÂavyÃdiÓabdà api paravidyÃdhikÃrapaÂhitÃstattvÃbhimukhÅkaraïapradhÃnà na tatvÃvabodhavidhipradhÃnà bhavanti /
loke 'pÅdaæ paÓyedamÃkÃrïayeti caiva¤jÃtÅyake«u nirdeÓe«u praïidhÃnamÃtraæ kurvityucyate na sÃk«Ãjj¤Ãnameva kurviti /
j¤eyÃbhimukhasyÃpi j¤Ãnaæ kadÃcijjÃyate kadÃcinna jÃyate tasmÃttaæ prati j¤Ãnavi«aya eva darÓayitavyo j¤ÃpayitukÃmena /
tasmindarÓite svayameva yathÃvi«ayaæ yathÃpramÃïaæ ca j¤Ãnamutpadyate /
naca pramÃïÃntareïÃnyathÃprasiddher'the 'nyathÃj¤Ãnaæ niyuktasyÃpyupapadyate /
yadi punarniyukto 'hamityanyathà j¤Ãnaæ kuryÃnna tu tajj¤Ãnaæ kiæ tarhi mÃnasÅ sà kriyà /
svayameva cedanyathotpadyeta bhrÃntireva syÃt /
j¤Ãnaæ tu pramÃïajanyaæ yathÃbhÆtavi«ayaæ ca na tanniyogaÓatenÃpi kÃrayituæ Óakyate /
naca prati«edhenÃpi vÃrayituæ Óakyate /
nahi tatpuruÓatantraæ, vastutantrameva hi tat /
ato 'pi niyogÃbhÃva÷ /
ki¤cÃnyanniyogani«Âhatayaiva paryavasyÃmnÃye yadabhyupagatamaniyojyabrahmÃtmatvaæ jÅvasya tadapramÃïakameva syÃt /
atha ÓÃstramevÃniyojyabrahmÃtmatvamapyÃcak«Åta tadavabodhe ca puru«aæ niyu¤jÅta tato brahmaÓÃstrasyaikasya dvyarthaparatà viruddhÃrthaparatà ca prasajyetÃm /
niyogaparatÃyÃæ ca ÓrutahÃniraÓrutakalpanà karmaphalavanmok«asyÃd«Âaphalatvamanityatvaæ cetyevamÃdayo do«Ã na kenacitparihartuæ ÓakyÃ÷ /
tasmÃdavagatani«ÂhÃnyeva brahmavÃkyÃni na niyogani«ÂhÃni /
ataÓcaikaniyogapratÅterekavÃkyatetyayuktam /
abhyupagamyamÃne 'pi ca brahmavÃkyechu niyogasadbhÃve tadekatvaæ ni«prapa¤copadeÓe«u saprapa¤copajadeÓe«u cÃsiddham /
nahi ÓabdÃntarÃdibhi÷ pramÃïairniyogabhede 'vagamyamÃne sarvatraikà niyoga iti ÓakyamÃÓrayitum /
prayÃjadarÓapÆrïamÃsavÃkyechu tvadhikÃrÃæÓenÃbhedÃdyuktamekatvam /
natviha saguïanirguïacodanÃsu kaÓcidekatvÃdhikÅrÃæso 'sti /
nahi bhÃrÆpatÃvÃdayo guïÃ÷ prapa¤capravilayopakÃriïa÷ /
nÃpi prapa¤capravilayo bhÃrÆpatvÃdiguïopakÃrÅ, parasparavirodhitvÃt /
nahi ktsnaprapa¤capravilÃpanaæ prapa¤caikadeÓÃpek«aïaæ caikasmindharmiïi yuktaæ samÃveÓayitum /
tasmÃdasmÃdukta eva vibhÃga ÃkÃravadanÃkÃropadeÓÃnÃæ yuktatara iti // 21 //
----------------------
FN: asya jÅvabhÃvaæ prÃptasyeÓvarasya daÓa harayo vi«ayà indriyÃïi và /
taæ j¤ÃnÃrthinam /
bhinnavÃkyÃrthavi«aya÷ Óabda÷ ÓabdÃntaram /
praveÓaÓruteÓcoktÃnumÃnabÃdha ityÃha sÆtrakÃra÷ /
##
dvipada÷ puro manu«yÃdidehÃæÓcakre catu«pada÷ pura÷ paÓÆnktvà puraÓcak«urÃdyabhivyakte÷ purastÃt sa ÅÓvara÷ pak«Å liÇgaÓarÅrÅ bhÆtvà pura uktÃni ÓarÅrÃïyÃviÓat, sa ca pravi«Âo 'pi puru«a÷ pÆrïa evetyartha÷ /
taittirÅyake liÇgasya pak«Ãdyukte÷ pak«itvaæ mantavyam /
evaæ pratibimbabhÃvena bhedÃde÷ kalpitatvÃt nirviÓe«aæ brahmeti svamatamupasaæharati-##
ekadeÓivyÃkhyÃmutthÃpayati-##
na sthÃnato 'pÅtyÃdyekamadhikaraïaæ, tatra brahmaïo ni«prapa¤catve sthite kiælak«aïaæ brahmeti saædehe prakÃÓavaccetyÃdidvitÅyamadhikaraïaæ pravttaæ, na sadrÆpameva brahma kintu prakÃÓavacca cidrÆpaæ ca /
kuta÷-avaiyarthyÃt /
satyaæ j¤Ãnaæ sadeva somyetyubhayaÓruterdvirÆpe brahmaïyarthavattvÃditi pÆrvapak«e siddhÃnta÷-Ãha ca tanmÃtram /
sanmÃtraæ brahma ÓrutirÃha, 'j¤Ãnasya sattÃnatirekÃt'iti /
idaæ dvitÅyÃdhikaraïaæ dÆ«ayati-##
dvitÅyÃdhikaraïasya kiæ brahmaïo 'nekarÆpatvanirÃsa÷ phalam, uta bodharÆpatvanirÃsa ÃhosvitsattÃnirÃsa iti vikalpya sarvathÃpyÃnarthakyaæ prapa¤cayannÃdye gatÃrthatÃmÃha-##
nahi dvitÅya ityÃha-##
brahmaïo bodharÆpatvanirÃse ja¬atvÃjjÅvÃbhedaÓrutibÃdhaÓca syÃdityÃha-##
na ttÅya ityÃha-##
sattÃnirÃse bodhasya tucchatvaæ ca syÃdityÃha-##
naca bodhasya sattÃnatirekÃnna tucchateti vÃcyam /
sadbodhapadayorvÃcyÃnatireke paryÃyatvaprasaÇgÃt /
evaæ siddhÃntaæ phalÃbhÃvena dÆ«ayitvà pÆrvapak«aæ dÆ«ayati-##
prasaÇgamevÃha-##
vyÃvttatvaæ bhinnatvam /
ni«prapa¤caikarÆpatvasiddhÃntavirodhÃt bhinnobhayarÆpatvapÆrvapak«ÃnutthÃnamityartha÷ /
ubhayaÓrutibalÃdutthÃnamiti ÓaÇkate-#<ÓrutatvÃditi />#
meruvindhyavatparasparaæ bhinnasattÃbodhayorekabrahmÃbhedaÓaÇkà ÓrutiÓatenÃpi na yuktetyÃha-##
sadbodhayorbhedo 'sti na và /
Ãdye Óruterapi viruddhÃrthatvÃnupapatterna pÆrvapak«otthÃnamityuktam /
saæprati dvitÅyaæ ÓaÇkate-##
sadbodhapadayorvÃcyabhede 'pi lak«yaikyopapattirakhaï¬ÃrthasvÅkÃrÃdityartha÷ /
akhaï¬Ãrthasya pÆrvapak«atvaæ na syÃtsiddhÃntatvÃt /
ki¤cÃtra saæÓaye 'pyayukta ityÃha-##
ekÃdhikaraïapak«e sÆtrÃïi kathaæ neyÃnÅtyata Ãha-##
svapak«e sÆtrasÃma¤casyaæ cetyÃha-##
avaÓyÃpek«itagatyarthatvenottarasÆtrÃïÃæ pÆrvaikavÃkyatvÃnnÃdhikaraïabheda iti bhÃva÷ /
ÃkÃraÓrutÅnÃæ kalpitÃkÃro gatiriti svamatamuktaæ, prapa¤cavilayavÃdinastu 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ satyakÃma÷'ityÃdyÃkÃraÓrutÅnÃæ taditarÃkÃrapravilayo gatirityÃhu÷ /
manomaya iti kor'tha÷, mano 'tiriktopÃdhiÓÆnya ityartha÷ /
evaæ prÃïaÓarÅrapadena prÃïÃtiriktopÃdhini«edhÃnmanaso 'pyabhÃvasiddhi÷, evaæ sarve Óabdà anÃkÃrabrahmaparà eveti tanmatamanÆdya dÆ«ayati-##
kiæ j¤eyabrahmaprakaraïasthÃnÃmÃkÃraÓabdÃnÃæ ni«edhaparatvaæ utopÃsanÃprakaraïasthÃnÃmapi /
tatrÃdyamaÇgÅkaroti-##
asya jÅvabhÃvaæ prÃptasyeÓvarasya daÓa harayo vi«ayà haraïÃddaÓendriyÃïi prÃïibhedÃpek«ayà ÓatÃni sahasrÃïi ca te«ÃmÅÓvarÃdbhedamÃÓaÇkyÃha-##
ÅÓvara eva haraya ityartha÷ /
dvitÅyaæ dÆ«ayati-##
manomayÃdiÓabdÃnÃæ mukhyavttyà guïaparatvasaæbhave ni«edhalak«aïÃpi na yuktetyÃha-#<Órutyà ceti />#
kiæ cÃkÃrÃnÃkÃraÓrutidvaividhye sati brahmanÃkÃramevetyatra kiæ vinigamakamiti ÓaÇkotthÃnÃdasthÆlÃdiÓrutÅnÃæ nirÃkÃratÃtparyaæ niyÃmakamiti kathanÃrthamidaæ sÆtramarthavadbhavati /
sarvaÓrutÅnÃæ ni«edhÃrthatve tu ÓaÇkÃnutthÃnÃnniyÃmakasÆtraæ vyarthaæ syÃdityÃha-##
nanÆpÃsanÃr'thakavÃkyÃnÃæ svÃrthe phalÃbhÃvÃt saphalani«edhavÃkyaÓe«atvamityÃÓaÇkya phalasya ÓrutatvÃnnÃnyaÓe«atetyÃha-##
arthaikyÃbhÃvÃcca naikavÃkyatetyÃha-##
arthaikyaæ ÓaÇkate-##
yathà phalavatparamÃpÆrvÃkhyaniyogaikyÃdaÇgapradhÃnavÃkyÃnÃmekavÃkyatà tathà tattvÃvabodhakÃmasya prapa¤capravilayavi«ayaka eko niyogarÆpor'tho 'stÅtyÃkÃrÃnÃkÃravÃkyÃnÃæ sarve«ÃmekavÃkyatetyartha÷ /
niyogÃsidyà dÆ«ayati-##
vi«ayaæ ÓaÇkate-##
pratyanÅkaæ pratibandhakam /
nanu prapa¤cavilaye brahmalaya÷ syÃdabhedÃdityata Ãha-##
kÃraïaæ hi kÃryasya svarÆpamata÷ kÃryanÃÓe 'pi kÃraïasya na laya÷, ghaÂanÃÓe 'pi mddarÓanÃdityartha÷ /
prapa¤casya satyasya kalpitasya và laye vidhiriti vikalpyÃdyaæ dÆ«ayati-##
satyasya j¤ÃnÃdadhvaste÷ musalÃdinà ca ktsnadvaitadhvaæsÃyogÃt nabhograsanavidhivadaÓakyavi«ayo 'yaæ vidhi÷, ki¤ca ÓukÃdimuktyà sarvamukti÷ syÃdityartha÷ /
dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-##
upadeÓajanyaj¤ÃnÃdevÃvidyÃtajjaprapa¤calayasiddherniyogo vthaivetyartha÷ /
ki¤ca brahmaj¤ÃnÃdau vidhi÷ kiæ brahmaïyaj¤Ãte j¤Ãte và /
nÃdya÷, aÓakyatvÃdityÃha-##
dvitÅyaæ ÓaÇkate-##
upadeÓÃdeva j¤Ãte brahmaïi sÃk«ÃtkÃradvaitabÃdhayo÷ siddhervidhivaiyarthyaæ siddhasya vidhinà kartumayogÃdityÃha-##
evaævi«ayÃbhÃvÃnniyogÃbhÃvamuktvà niyojyÃbhÃvÃttadabhÃvamÃha-##
prapa¤cÃntarbhÆto brahma vetyartha÷ /
Ãdye jÅvanÃÓÃdvidhyayoga÷, dvitÅye niyojyÃsiddhi÷,tarhi j¤Ãne vidhipratyayÃnÃæ kà gatirityata Ãha-##
nanu Órutaæ j¤Ãnaæ tyaktvà tatsÃdhanavyÃpÃravidhi÷ kimiti kalpyata ityÃÓaÇkya j¤Ãnasya puru«aktyasÃdhyatvÃdityÃha-##
ki¤ca j¤ÃnavidhivÃdinà j¤eyaæ brahmÃvaÓyaæ vedÃntairj¤ÃpanÅyaæ vi«ayÃnavabodhe vidhibodhÃyogÃt /
tathÃca vedÃntaireva j¤ÃnetpattervidhyÃnarthakyamityÃha-##
taæ j¤ÃnÃrthinaæ pratÅtyartha÷ /
nanÆtpannaæ j¤ÃnamanyathÃkartuæ vidhirarthavÃniti, netyÃha-##
nanvanagniryo«iditi pratyak«apramÃïÃdutpannamapi j¤Ãnaæ tÃmagniæ dhyÃyediti /
vidhinÃnyathÃktaæ dÓyata ityata Ãha-##
anyathÃdhÅ÷ ktisÃdhyà cet kriyaiva, ktiæ vinaiva cedbhrÃntirevÃto mÃnaæ vinà vidhito j¤ÃnÃsiddhermÃnavastutantre j¤Ãne vidhirm«etyartha÷ /
vedÃnte«u vidhivÃdino 'nyacca dÆ«aïamastÅtyÃha-##
brahmÃtmaikyeniyoge ca vedÃntavÃkyasya prÃmÃïyamÃÓaÇkyÃrthabhedÃdvÃkyabhedo viruddhÃrthatvÃdaprÃmÃïyaæ ceti dÆ«ayati-##
ki¤ca Órutaæ brahma na Óruto vidhirvedÃnte«u tatkalpane ca karmajanyatvÃnmok«asyÃnityatvasÃtiÓayatvÃdiprasaÇga ityÃha-##
phalitamÃha-##
idÃnÅæ prau¬havÃdena niyogamaÇgÅktya tadekatvaæ khaï¬ayati-##
bhinnakriyÃvÃciÓabda÷ ÓabdÃntaraæ yathà yajati dadÃtÅti tathehÃpi vedopÃsÅteti Óabdabheda÷ /
nirguïasaguïarÆpabheda÷prakaraïabheda÷ muktyabhyudayaphalabheda ityetai÷ pramÃïairnirguïaj¤ÃnasaguïopÃsanÃvi«ayakaniyogabheda ityartha÷ /
kathaæ tarhyaÇgÃÇgivÃkye«u niyogaikyaæ, tatrÃha-##
ekasyaiva svargakÃmasya sÃÇgapradhÃnÃdhikÃrÃttatsÃdhyaphalÃpÆrvaikyÃdekavÃkyatetyartha÷ /
ihÃpi nirguïasaguïavidyayorekÃdhikÃrÃt niyogaikyamastu, netyÃha-##
muktyabhyudayÃrthibhedÃnmitho viruddhÃrthavidyayoraÇgÃÇgitvÃyogÃcca na viyogaikyam /
naca nirguïavidyÃniyoga eka eva saguïavidyÃnaÇgÅkÃrÃditi vÃcyam /
aho viparÅtaæ pÃï¬ityamÃyu«mata÷, vighnyayogyavidyÃyÃæ vidhirvidhiyogyÃyÃmavidhiriti, tasmÃtsÃkÃravÃkyÃnÃmÃkÃralayadvÃrà nirguïavÃkyaikavÃkyatÃgatirasadgatireva, kintu te«Ãæ kalpitÃkÃro gatistadupÃsanayÃbhyudayasiddhe÷, nirguïavÃkyÃnÃæ tu paramÃrthÃlambanatvamityasmadukta eva vibhÃga÷ sÃdhÅyÃnityupasaæharati-## //21//
END BsCom_3,2.5.21
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.22
6 praktaitÃvattvÃdhikaraïam / sÆ. 22-30
praktaitÃvattvaæ hi prati«edhati tato bravÅti ca bhÆya÷ | BBs_3,2.22 |
'dve vÃva brahmaïo rÆpe mÆrtaæ caivÃmÆrtaæ ca' (b. 2.3.1) ityupakramya pa¤camahÃbhÆtÃni dvairÃÓyena pravibhajyÃmabartarasasya ca puru«aÓabdoditasya mahÃrajanÃdÅni rÆpÃïi darÓayitvà puna÷ paÂhyate - 'athÃta ÃdeÓo neti neti nahyetasmÃditi netyanyatparamasti' (b. 2.3.6) iti /
tatra ko 'syaprati«edhasya vi«aya iti jij¤ÃsÃmahe /
nahyatredaæ taditi viÓe«itaæ ki¤citprati«edhyamupalabhyate /
itiÓabdena tvatra prati«edhyaæ kimapi samarthyate neti netÅtiparatvÃnna¤prayogasya /
itiÓabdÃÓrayaæ saænihitÃlaæbana evaæÓabdasamÃnavtti÷ prayujyamÃno dÓyate iti ha smopÃdhyÃya÷ kathayati ityevamÃdi«u /
saænihitaæ cÃtra prakaraïasÃmarthyÃdrÆpadvayaæ saprapa¤caæ brahmaïastacca brahmayasyaite dve rÆpe /
tatra na÷ saæÓaya upajÃyate - kimayaæ prati«edho rÆpe rÆpÃvaccobhayamapi prati«edhatyÃhosvidekataram /
yadÃpyekataraæ tadÃpi kiæ brahma prati«edhati rÆpe pariÓi«ÂyÃhosvidrÆpe prati«edhati brahma pariÓina«ÂÅti /
tatra praktatvÃviÓe«Ãdubhayamapi prati«edhatÅtyÃÓaÇkÃmahe /
dvau caitau prati«edhau dvirnetiÓabdaprayogÃt /
tayorekena saprapa¤caæ brahmaïo rÆpaæ prati«idhyate 'pareïa rÆpavadbrahmeti bhavati mati÷ /
athavà brahmaiva rÆpavatprati«idhyate taddhi vÃÇmanasÃtÅtatvÃdasaæbhÃvyamÃnasadbhÃvaæ prati«edhÃrham /
natu rÆpaprapa¤ca÷ pratyak«ÃdigocaratvÃtprati«edhÃrha÷ /
abhyÃsastvÃdarÃrtha iti /
evaæ prÃpte brÆma÷ /
- na tÃvadubhayaprati«edha upapadyate ÓÆnyavÃdaprasaÇgÃt /
ki¤ciddhi paramÃrthamÃlambyÃrtha÷ prati«idhyate yathà rajjvÃdi«u sarpÃdaya÷ /
tacca pariÓi«yamÃïe kasmiæÓcidbhÃve 'vakalpate /
ubhayaprati«edhe tu ko 'nyo bhÃva÷ pariÓe«yÃt /
apariÓi«yamÃïe cÃnyasminya itara÷ prati«eddhumÃrabhyate prati«eddhumaÓakyatvÃttasyaiva paramÃrthatvÃpatte÷ prati«edhÃnupapatti÷ /
nÃpi brahmaprati«edha upapadyate ''brahma te bravÃïi' (b. 2.1.1) ityÃdyupakramavirodhÃt /
'asanneva sa bhavati /
asadbrahmeti veda cet' (taitti. 2.6.1) ityÃdinindÃvirodhÃt /
'astÅtyevopalabdhavya÷' (kaÂha. 6.13) ityavadhÃraïavirodhÃt /
sarvavedÃntavyÃkopaprasaÇgÃcca /
vÃÇmanasÃtÅtatvamapi brahmaïo nÃbhÃvÃbhiprÃyeïÃbhidhÅyate /
nahi mahatà parikarabandhena 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1.1), 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1.1) ityevamÃdinà vedÃnte«u brahmapratipÃdya tasyaiva punarabhÃvo 'bhilapyeta /
prak«ÃlanÃddhi paÇ kasya dÆrÃdasparÓaæ varam iti hi nyÃya÷ /
pratipÃdanaprakriyà tve«Ã 'yato vÃco nivartante /
aprÃpya manasà saha' (tai. 2.4.1) iti /
etaduktaæ bhavati - vÃÇmanasÃtÅtamavi«ayÃnta÷pÃti pratyagÃtmabhÆtaæ nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ brahmeti /
tasmÃdbrahmaïo rÆpaprapa¤caæ prati«edhati pariÓina«Âi brahmetyabhyupagantavyam /
tadetaducyate praktaitÃvattvaæ hi prati«edhatÅti /
praktaæ yadetÃvadiyattÃparicchinnaæ mÆrtÃmÆrtalak«aïaæ brahmaïo rÆpaæ tade«a Óabda÷ prati«edhati /
taddhi praktaæ prapa¤citaæ ca pÆrvasminagranthe 'dhidaivatamadhyÃtmaæ ca tajjanitameva ca vÃsanÃlabk«aïamaparaæ rÆpamamÆrtarasabhÆtaæ puru«aÓabdoditaæ liÇgÃtmavyapÃÓrayaæ mahÃjanÃdyupamÃbhirdarÓitam /
amÆrtarasasya puru«asya cak«urgrÃhyarÆpayogitvÃnupapatte÷ /
tadetatsaprapa¤caæ brahmaïo rÆpaæ saænihitÃlambanenetikaraïena prati«edhakaæ na¤aæ pratyupanÅyata iti gamyate /
brahma tu rÆpaviÓe«aïatvena «a«Âhyà nirdi«Âaæ pÆrvasmingranthe na svapradhÃnatvena /
prapa¤cite ca tadÅye rÆpadvaye rÆpavata÷ svarÆpajij¤ÃsÃyÃmidamupakrÃntam 'athÃta ÃdeÓo neti neti'' (b. 2.3.6) iti /
tatra kalpitarÆpapratyÃkhyÃnena brahmaïa÷ svarÆpÃvedanamidamiti nirïÅyate /
tadÃspadaæ hÅdaæ samastaæ kÃryaæ neti netÅti prati«iddham /
yuktaæ ca kÃryasya vÃcÃrambhaïasabdhÃdibhyo 'sattvamiti neti netÅti prati«edhanaæ na tu brahmaïa÷ /
karvakalpanÃmÆlatvÃt /
nacÃtreyamÃÓaÇkà kartavyà - kathaæ hi ÓÃstraæ svayameva rÆpadvayaæ darÓayitvà svayameva puna÷ prati«edhati - 'prak«ÃlanÃddhi paÇ kasya dÆrÃdasparÓanaæ varam' iti /
yato nedaæ ÓÃstraæ pratipÃdyatvena brahmaïo rÆpadvayaæ nirdiÓati, lokaprasiddhaæ tvidaæ rÆpadvayaæ brahmaïi kalpitaæ parÃmÓati prati«edhyatvÃya ÓuddhabrahmasvarÆpapratipÃdanÃya ceti niravadyam /
dvau caitau prati«edhau yathÃsaækhyanyÃyena dve api mÆrtÃmÆrte prati«edhata÷ /
yadvà pÆrva÷ prati«edho bhÆtarÃÓiæ prati«edhatyuttaro vÃsanÃrÃÓim /
athavà 'neti neti' (b. 2.3.6) iti vÅpseyamitÅti yÃvatki¤cidutprek«yate tatsarvaæ na bhavatÅtyartha÷ /
parigaïitaprati«edhe hi kriyamÃïe yadi naitadbrahma kimanyadbrahma bhavediti jij¤Ãsà syÃt /
vÃpsÃyÃæ tu satyÃæ samastasya vi«ayajÃtasya prati«edhÃdavi«aya÷ pratyagÃtmà brahmeti jij¤Ãsà nivartate /
tasmÃtprapa¤cameva brahmaïi kalpitaæ prati«edhati pariÓna«Âi brahmeti nirïaya÷ /
itaÓcai«a eva nirïaya÷ /
yatastata÷ prati«edhÃdbhÆyo bravÅti 'anyatparamasti' (b. 2.3.6) iti /
abhÃvÃvÃsane hi prati«edhe kriyamÃïe kimanyatparamastÅti brÆyÃt /
tatrai«Ãk«arayojanà - neti netÅti brahmÃdiÓya tamevÃdeÓaæ punarnirvakti /
neti netÅtyasya kor'tha÷ /
nahyetasmÃdbrahmaïo vyatiriktamastÅtyato neti netÅtyucyate na puna÷ svayameva nÃstÅtyartha÷ /
tacca darÓayatyanyatparamaprati«iddhaæ brahmÃstÅti /
yadà punarevamak«arÃïi yojyante nahyetasmÃditi neti neti /
nahi prapa¤caprati«edharÆpÃdÃdeÓanÃdanyatparÃdeÓanaæ brahmaïo 'stÅti /
tadà tato bravÅti ca bhÆya ityetannÃmadheyavi«ayaæ yojayitavyam /
atha nÃmadheyam - 'satyasya satyamiti prÃïa vai satyaæ te«Ãme«a satyam' (b. 2.1.20) iti hi bravÅtiti /
tacca brahmÃvasÃne prati«edhe sama¤jasaæ bhavati /
abhÃvÃvasÃne tu prati«edhe kiæ satyasya satyamityucyeta /
tasmÃdbrahmÃvasÃno 'yaæ prati«edho nÃbhÃvÃvasÃna ityadhyavasyÃma÷ // 22 //
----------------------
FN: pthivyaptejorÆpaæ bhÆtatrayaæ mÆrtaæ, vÃyvÃkÃÓarÆpaæ cÃmÆrtamiti dvirÃÓitvena /
mahÃrÃjanaæ haridrà /
brahmaïo nirviÓe«acinmÃtratvamuktvà sarvani«edhÃvadhitvena sadrÆpatvamÃha-##
pthivyaptejobhÆtatrayaæ mÆrtaæ vÃyvÃkÃÓadvayamamÆrtamiti rÃÓidvayamuktvà bhÆtadvayasyÃmÆrtasya sÃra÷ 'karaïÃtmà hiraïyagarbho ya e«a etasmin sÆryamaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«iïi puru«a÷'ityukta÷, tasya vÃsanÃmayÃni svapnarÆpÃïi 'tadyathà mÃhÃrajanaæ, vÃso yathà pÃï¬vÃvikaæ yathendragopa÷'ityupamÃbhiruktÃni vicitrÃïi, tatra mahÃrajanaæ haridrà tayà liptaæ vastraæ mÃhÃrajanaæ, pÃï¬vÃdikamiti dhavalaæ kambalÃdi /
kecittu Órutimupalak«aïaæ ktvà sÆk«mapa¤cabhÆtÃnyamÆrtÃni pa¤cÅktÃni mÆrtÃni tataÓcÃmÆrtarasatvoktyà karaïÃnÃæ päcabhautikatvasiddhiriti vyÃcak«ate /
atha satpadÃtmakaprapa¤coktyanantaraæ, ata uktÃropasya ni«edhÃrthatvÃnneti netÅti ni«edhenopadeÓa÷ kriyata ityartha÷ /
netiÓabdÃrthamÃha-##
etasmÃdÃtmano 'nyannÃstÅti netÅtyucyata ityartha÷ /
ÓÆnyatÃnirÃsÃrthaæ paraæ brahmÃstÅtyuktamiti siddhÃntarÅtyà Órutyartha÷ /
atra ni«edhyaviÓe«ÃnupalambhÃtsaæÓayamÃha-##
na¤prayogasya nÃkÃrÃsyetiÓabdopasthÃpitavastuni«edhakatvÃdityartha÷ /
itiÓabdÃnni«edhyasÃmÃnyasamarpaïe viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ prakaraïÃdrÆpadvayasya rÆpibrahmaïaÓca ni«aidhyatvabhÃnÃtsaæÓayamuktvà pÆrvoktaæ nirviÓe«aæ brahma nÃstÅtyÃk«epasaÇgatyà pÆrvapak«ayati-##
pÆrvapak«e tatpadÃrthÃbhÃvÃdvÃkyÃrthÃbhedÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti phalam /
niradhi«ÂhÃnani«edhÃdarÓanÃtsarvani«edho na yukta ityarucyà prapa¤ce brahmani«edha ityÃha-##
ekabrahmaïa eva ni«edhe nakÃradvayasya paunaruktyÃmityata Ãha-##
utsÆtrameva tÃvatsiddhÃntamupakramate-##
ÓÆnyaprasaÇga i«Âa iti vadantaæ pratyÃha-##
tacceti prati«edhanamityartha÷ /
adhi«ÂhÃnÃnavaÓe«e tatpramÃrÆpahetvabhÃvÃt ni«edhavÃkyÃrtha÷ pramà na syÃt 'idamatra nÃsti'iti loke ni«edhasya sÃdhi«ÂhÃnasyaiva pramitidarÓanÃdityartha÷ /
ki¤ca yadbhÃti tatsadityutsargasya bhÃnÃrthÃbhÃvÃdhi«ÂhÃnapramitirapavÃdastayà pÆrvabhÃnasya bhramatvaniÓcayenÃrthasattvÃpalÃpÃt /
apavÃdÃnaÇgÅkÃre tÆtsargata÷ prapa¤casya satyatvÃpatterni«edhÃnupapattirityÃha-##
adhi«ÂhÃnasattvaæ vinà bhrÃntini«edhayorayogÃcchÆnyavÃdo na yukta ityuktvà pÆrvavÃdina÷ pak«Ãntaraæ dÆ«ayati-##
dehÃtmÃbhimÃnavallaukikamÃnaprÃptadvaitasya ni«edho yukto na vedÃntapramitabrahmaïa iti bhÃva÷ yaduktaæ vÃÇmanasÃtÅtvÃt ni«edhÃrhaæ brahma iti tatrÃha-##
brahmaïo vÃgÃdyatÅtatvaæ ni«edhÃrthaæ na cet kimarthaæ taduktirityata Ãha-##
uktÃrthe sÆtraæ yojayati-##
'dve vÃva brahmaïo rÆpe'iti rÆpadvayasyaiva prÃdhÃnyena praktatvÃnnetÅti ni«edha ityartha÷ /
nanu 'Ãdityamaï¬ale puru«a'iti brahmÃpyatra prÃdhÃnyenoktamityÃÓaÇkya puru«o liÇgÃtmà amÆrtarasatvaÓrutyà bhÆtajanitatvabhÃnÃt svapnarÆpatvaÓruteÓcetyÃha-##
rÆparÆpiïorabheda ukta÷ nanu vÃsanÃmayaæ rÆpameva kimityupamÅyate prasiddharÆpameva kiæ na syÃdityata Ãha-##
rÆpadvayasyaiva prÃdhÃnyena praktatve phalitamÃha-##
pratiyogitvena samarpyata ityartha÷ /
na cÃrthata÷ pradhÃnyadbrahmaïo ni«edha÷ rÃj¤o bhtyo nÃstÅtyatra rÃjani«edhaprasaÇgÃditi bhÃva÷ /
ki¤caitra brahmaïa÷ pratipÃdyatvÃt na ni«edha ityÃha-##
nanu brahmaïi ni«iddhasyÃpyanyatra sthitisaæbhavÃt kathaæ kalpitatvamityata Ãha-##
upÃdÃne ni«iddhasyÃnyatra na sthitirityartha÷ /
yattu dvaitani«edhe pratyak«Ãdivirodha iti, tatrÃha-##
sthÃpitaæ hi ÃrambhaïÃdhikaraïe pratyak«ÃdervyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyaæ na tatvÃvedakamiti, atastattvato ni«edhÃnna virodha iti bhÃva÷ /
nanu vastutvÃdvaitavadbrahmaïo 'pi ni«edho 'stu, netyÃha-##
dvaitabhÃvÃbhÃvasÃk«itvÃdaÓakyo ni«edha ityartha÷ /
na cetyÃdi spa«ÂÃrtham /
yaccoktaæ ni«edhÃbhyÃæ rÆpaæ rÆpi brahma ca ni«idhyata iti, tatrÃha-##
uddeÓyavidheyÃrthÃnÃæ saækhyÃsÃmye yathÃkramaæ saæbandha iti nyÃya÷ 'yathÃsaÇkhyamanudeÓa÷ samÃnÃm'iti pÃïinisÆtrasiddhastenÃtra rÆpadvayoddeÓena ni«edhadvayavidhirityartha÷ /
vÅpsÃpak«e sarvadÓyani«edhÃjjij¤ÃsÃÓÃntiriti viÓe«amÃha-##
mÆrtaæ nÃmÆrtaæ netyevaæ viÓi«yani«edhe jij¤Ãsà na ÓÃmyatÅtyartha÷ /
sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-##
prati«edhÃnupapattyà brahmÃstÅtyavagataæ bhÆya÷ puna÷ paramastÅti Óruti÷ sÃk«Ãdapi bravÅtÅtyartha÷ /
##
avaÓi«Âaæ brahmetyartha÷ /
spa«Âamanyat //22//
END BsCom_3,2.6.22
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.23
tadavyaktamÃha hi | BBs_3,2.23 |
yatprati«iddhÃtprapa¤cajÃtÃdanyatparaæ brahma tadasti cetkasmÃnna ghyata iti /
ucyate - tadavyaktamanindriyagrÃhyaæ sarvadÓyasÃk«itvÃt /
Ãha hyevaæ Óruti÷ 'na cak«u«Ã ghyate nÃpi vÃcà nÃnyairdevaistapasà karmaïà vÃ' (muï¬a. 3.1.8) 'sa e«a neti netyÃtmÃghyo nahi ghyate' (b. 3.9.23) yattadadreÓyamagrÃhyam (muï¬a. 1.1.6) 'yadà hyevai«a etasminnadÓye 'nÃtmye 'nirukte 'nilayane' (tai. 2.7.1) ityÃdyà /
smtirapi - 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikÃryo 'yamucyate' (bha. gÅ. 2.25) ityÃdyà // 23 //
nanvagrÃhyatvÃdbrahma nÃstÅti ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-##
rÆpÃdyabhÃvÃdavyaktamindriyÃgrÃhyaæ na tvasattvÃdityartha÷ /
anyairdevairindriyÃntarairna ghyata ityanvaya÷ //23//
END BsCom_3,2.6.23
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.24
api ca saærÃdhane pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_3,2.24 |
apicainamÃtmÃnaæ nirastasamastaprapa¤camavyaktaæ saærÃdhanakÃle paÓyanti yogina÷ /
saærÃdhanaæ ca bhaktidhyÃnapraïidhÃnÃdyanu«ÂhÃnam /
kathaæ punaravagamyate saærÃdhanakÃle paÓyantÅti /
pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃæ ÓrutismtibhyÃmityartha÷ /
tathÃhi Óruti÷ - 'paräci khÃni vyatïatsvayaæ bhÆtasmÃtparÃÇpaÓyati nÃntarÃtman /
kaÓciddhÅra÷ pratyagÃtmÃnamaik«adÃvttacak«uramtatvamicchan' (ka. 4.1) iti /
'j¤ÃnaprasÃdena viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷' (mu. 3.1.8) iti caivamÃdyà /
smtirapi - 'yaæ vinidrà jitaÓvÃsÃ÷ saætu«ÂÃ÷ saæyatendriyÃ÷ /
jyoti÷ paÓyanti yu¤jÃnÃstasmai yogÃtmane nama÷ //
yoginastaæ prapaÓyanti bhagavantaæ sanÃtanam' iti caivamÃdyà // 24 //
----------------------
FN: svayaæbhÆrÅÓvara÷ khÃnÅndriyÃïi paräci anÃtmagrÃhakÃïi ktvà vyatmat nÃsitavÃn /
Ãvttacak«urniruddhendriya÷ /
vinidrà vitamaskÃ÷ /
yu¤jÃna÷ dhyÃyina÷ /
yogalabhya ÃtmÃyogÃtmà /
tarhi kadà grÃhyamiti ÓaÇkottaraæ sÆtraæ vyÃkhyÃti-##
castvartha÷ /
indriyairna ghyate api tu saærÃdhanena ÓÃstrasaæsktamanasetyartha÷ /
bhaktidhyÃnÃbhyÃæ pratyagÃtmanaÓcitte prakar«eïa nidhÃnaæ sthÃpanaæ praïidhÃnaæ /
japanamaskÃrÃdirÃdiÓabdÃrtha÷ /
svayaæbhÆrÅÓvara÷ /
svÃnÅndriyÃïi /
paräcayanÃtmagrÃhakÃïi ktvà vyatïat nÃÓitavÃn /
sa hi te«Ãæ nÃÓo yadasadarthagrÃhitayà sarjanaæ tasmÃtte«Ãæ tayà s«ÂatvÃt, sarvo loka÷ parÃgarthameva paÓyati nÃntarÃtmÃnam /
kaÓcittu dhÅro dhÅmÃnÃvttacak«urniruddhendriya÷ Óuddhe cetasi pratyagÃtmanaæ ÓÃstreïa paÓyati mok«ÃrthÅtyartha÷ /
tata÷ karmaïà viÓuddhacitto j¤ÃnÃkhyasattvotkar«eïa saædhyÃyaæstaæ ni«kalaæ paÓyatÅtyartha÷ /
vinidrÃ÷ vitamaskÃ÷, tatra heturjitaÓvÃsatvaæ prÃïÃyÃmani«Âhatvaæ,
yu¤cÃnà dhyÃyina÷ yogalabhya÷ Ãtmà yogÃtmà //24//
END BsCom_3,2.6.24
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.25
nanu saærÃdhyasaærÃdhakabhÃvÃbhyupagamÃtparetarÃtmanoranyatvaæ syÃditi /
netyucyate -
prakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yaæ prakÃÓaÓ ca karmaïyabhyÃsÃt | BBs_3,2.25 |
yathà prakÃÓÃkÃÓasavitprabhtayo 'Çgulikarakodakaprabhti«u karmasÆpÃdhibhÆte«u saviÓe«Ã ivÃvabhÃsante, naca svÃbhÃvikÅmaviÓe«ÃtmatÃæ jahati, evamupÃdhinimitta evÃyamÃtmabheda÷ svatatvaikÃtmyameva /
tathÃhi - vedÃnte«vabhyÃsenÃsakjjÅvaprÃj¤ayorabheda÷ pratipÃdyate // 25 //
yathà prakÃÓÃdaya upÃdhi«u bhidyante na svata÷, evaæ prakÃÓaÓcidÃtmÃpi dhyÃnÃdikarmaïyupÃdho bhidyate svatastasyÃvaiÓe«yamekarasatvameva tattvamasÅtyabhyÃsÃditi sÆtrayojanà //25//
END BsCom_3,2.6.25
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.26
ato 'nantena tathà hi liÇgam | BBs_3,2.26 |
ataÓca svÃbhÃvikatvÃdabhedasyÃvidyÃktatvÃcca bhedasya vidyayÃvidyÃæ vidhÆya jÅva÷ pareïÃnantena prÃj¤enÃtmanekatÃæ gacchati /
tathÃhi liÇgam - 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmaiva sanbrahmÃpyeti' (b. 4.4.6) ityÃdi // 26 //
jÅvasya brahmÃtmatvaphalaÓrutirÆpaliÇgÃdapi bheda aupÃdhika evetyÃha sÆtrakÃra÷-## //26//
END BsCom_3,2.6.26
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.27-28
ubhayavyapadeÓÃttvahikuï¬alavat | BBs_3,2.27 |
tasminneva saærÃdhyasaærÃdhakabhÃve matÃntaramupanyasyati svamataviÓuddhaye /
kvacijjÅvaprÃj¤ayorbhedo vyapadiÓyate 'tatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷' (muï¬a. 3.1.8) iti dhyÃtdhyÃtavyatvena dra«Âdra«Âavyatvena ca /
parÃtparaæ puru«amupaiti divyam (mu. 3.2.8) iti gantgantavyatvena /
kvacittu tayorevÃbhedo vyapadiÓyate 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b. 1.4.10) 'e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷' (b. 3.4.1) 'e«a ta ÃtmÃntaryÃmyamta÷' (b. 3.7.3) iti /
tatraivamubhayavyapadeÓe sati yadyabheda evaikÃntato ghyate bhedavyapadeÓo nirÃlambana eva syÃt /
ata ubhayavyapadeÓadarÓanÃdahikuï¬alavadatra tattvaæ bhavitumarhati /
yathÃhirityabheda÷ kuï¬alÃbhogaprÃæÓutvÃdÅnÅti tu bheda evamihÃpÅti // 27 //
prakÃÓÃÓrayavadvà tejastvÃt | BBs_3,2.28 |
athavà prakÃÓÃÓrayavadetatpratipattavyam /
yathà prakÃÓa÷ savitrastadÃÓrayaÓca savità nÃtyantabhinnÃvubhayorapi tejastvÃviÓe«Ãt /
atha ca bhedavyapadeÓabhÃjau bhavata evamihÃpÅti // 28 //
bhedÃbhedapÆrvapak«asÆtradvayasya saægatimÃha-##
yathÃhitvenÃbheda÷ /
kuï¬alÃkhyasya sarpÃvasthÃviÓe«asya kuï¬alatvena bheda÷ /
tathà jÅvasya brahmatvenÃbhedo jÅvatvena bheda÷ /
yadvà sÆryaprakÃÓayorekatejastvadharmÃvacchedena bhedÃbhedavajjÅvaparayorapi ekenaivÃtmatvadharmeïa bhedÃbhedau ÓrutibalÃtsvÅkÃryÃviti sÆtradvayÃrtha÷ /
kuï¬alatvaæ valayÃkÃratvaæ, Ãbhogatvaæ vakrÃkÃratvaæ, prÃæÓutvaæ dÅrghadaï¬ÃkÃratvaæ udgatamukhatvamÃdiÓabdÃrtha÷ //27 // //28//
END BsCom_3,2.6.27-28
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.6.29-30
pÆrvavadvà | BBs_3,2.29 |
yathà và pÆrvamupanyastaæ prakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yamiti tathaivaitadbhavitumarhati /
tathÃhyavidyÃktatvÃdbandhasya vidyayà mok«a upapadyate /
yadi puna÷ paramÃrthata eva baddha÷ kaÓcidÃtmÃhikuï¬alanyÃyena parasyÃtmana÷ saæsthÃnabhÆta÷ prakÃÓÃÓrayanyÃyena caikadeÓabhÆto 'bhyupagamyeta tata÷ pÃramÃrthikasya bandhasya tiraskartumaÓakyatvÃnmok«aÓÃstravoyarthyaæ prasajyeta, nacÃtrobhÃvapi bhedÃbhedau ÓrutistulyavadvyapadiÓati /
abhedameva hi pratipÃdyatvena nirdiÓati bhedaæ tu pÆrvaprasiddhamevÃnuvadatyarthÃntaravivak«ayà /
tasmÃtprakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yamitye«a eva siddhÃnta÷ // 29 //
prati«edhÃc ca | BBs_3,2.30 |
ataÓcai«a eva siddhÃnta÷ /
yatkÃraïaæ parasmÃdÃtmano 'nyaæ cetanaæ prati«edhati ÓÃstram - 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b. 3.7.23) ityevamÃdi /
atÃta ÃdeÓo neti neti (b. 2.3.6) tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam (b. 2.5.19) iti ca brahmavyatiriktaprapa¤canirÃkaraïÃdbrahmamÃtrapariÓe«Ãccaiva eva siddhÃnta iti gamyate // 30 //
siddhÃntasÆtram-##
dharmabhedanaikadharmeïa và bhedÃbhedasvÅkÃre bhedasya satyatvÃdabhedavadanivtti÷ syÃt ekatraiva bhedÃbhedasvÅkÃre loke virodhakathoccheda ityapi dra«Âavyaæ, tasmÃt ni«prapa¤caæ cidekarasaæ brahma tatpadalak«yamastÅti siddham //29 // //30//
END BsCom_3,2.6.29-30
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.31
7 parÃdhikaraïam / sÆ. 31-37
paramata÷ setÆnmÃnasaæbandhabhedavyapadeÓebhya÷ | BBs_3,2.31 |
yadetannirastasamastaprapa¤caæ brahma nirdharitamasmÃtparamanyattattvamasti nÃstÅti Órutivipratipatte÷ saæÓaya÷ /
kÃniciddhi vÃkyÃnyÃpÃtenaiva pratibhÃsamÃnÃni brahmaïo 'pi paramanyattattvaæ pratipÃdayantÅva /
te«Ãæ hi parihÃramabhidhÃtumayamupakrama÷ kriyate /
paramato brahmaïo 'nyattattvaæ bhavitumarhati /
kuta÷ - setuvyapadeÓÃdunmÃnavyapadeÓÃtsaæbandhavyapadeÓÃdbhedavyapadeÓÃcceti /
setuvyapadeÓastÃvat - 'atha ya Ãtmà sa seturvidhti÷' (chÃ. 8.4.1) ityÃtmaÓabdÃbhihitasya brahmaïa÷ setuttavaæ saækÅrtayati /
setuÓabdaÓca hi loke jalasaætÃnavicchedakare mddÃrvÃdipracaye prasiddha÷ /
iha tu setuÓabda Ãtmani prayukta iti laukikasetorivÃtmasetoranyasya vastuno 'stitvaæ gamayati /
'setuæ tÅrtvÃ' (chÃ. 8.4.2) iti ca taratiÓabdaprayogÃt /
yathà laukikaæ setuæ tÅrtvà jÃÇgalamasetuæ prÃpnotyevamÃtmÃnaæ setuæ tÅrtvÃnÃtmÃnamasetuæ prÃpnotÅti gamyate /
unmÃnavyapadeÓaÓca bhavati 'tadetadbrahma catu«pÃda«ÂÃÓaphaæ «o¬aÓakalami'ti /
yacca loke unmitametÃvadidamiti pariccinnaæ kÃr«ÃpaïÃdi tato 'nyadvastvastÅti prasiddham /
tathà brahmaïo 'pyunmÃnÃttato 'nyena vastunà bhavitavyamiti gamyate /
tathà saæbandhavyapadeÓo 'pi bhavati - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti 'ÓÃrÅra ÃtmÃ' (tai. 2.3.1) 'prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakta÷' (b. 4.3.21) iti ca /
mitÃnÃæ ca mitena saændho d«Âo yathà narÃïÃæ nagareïa /
jÅvÃnÃæ ca brahmaïà saæbandhaæ vyapadiÓati su«uptau /
atastata÷ paramanyadamitamastÅti gamyate /
bhedavyapadeÓaÓcaitamevÃrthaæ gamayati /
tathÃhi - 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o dÓyate' (chÃ.
1.6.6) ityÃdityÃdhÃramÅÓvaraæ vyapadiÓyatato bhedenÃk«yÃdhÃramÅÓvaraæ vyapadiÓati - 'atha ya e«o 'ntik«iïi puru«o dÓyate' (chÃ. 1.7.5) iti /
atideÓaæ cÃsyÃmunà rÆpÃdi«u karoti - 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yadamu«ya rÆpaæ yÃvamu«ya ge«ïau yannÃma tannÃma' (chÃ. 1.7.5)
iti /
sÃvadhikaæ ceÓvaratvamubhayorvyapadiÓati - 'ye cÃmu«mÃtparäco lokÃste«Ãæ ce«Âe devakÃmÃnÃæ ca' (chÃ. 1.6.8) ityekasya /
'ye caitasmÃdarväco lokÃste«Ãæ ce«Âe manu«yakÃmÃnÃæ ca' (chÃ. 1.7.6) ityekasya /
yathedaæ mÃgadhasya rÃjyamidaæ vaidehasyeti // 31 //
----------------------
FN: vÃtapracuro deÓo jÃÇgala÷ /
yaduktaæ neti netÅtyÃdiÓrutibhi÷ brahmÃtiriktaæ vastu ni«idhyata iti, tadayuktam /
setvÃdiÓrutibhirvastvantarÃstitvabhÃnÃdityÃk«ipati-##
yadyapi dyubhvÃdyadhikaraïe setuÓabdo vidhÃrakatvena gauïo vyÃkhyÃtastathÃpyunmÃnÃdiÓrutÅnÃæ gatimajÃnato 'yaæ pÆrvapak«a÷, tatronmÃnÃdiÓrutÅnÃæ mukhyatvÃt, sadvayaæ brahmeti phalaæ siddhÃnte tÆktÃdvitÅyatatpadalak«yasiddhiriti viveka÷ /
brahma sadvayaæ, setutvÃt, laukikasetuvat /
tÅrïatvaÓruteÓcetyÃha-##
jÃÇgalaæ vÃtabhÆyi«Âhamiti vaidyokte÷ vÃtapracuro deÓo jÃÇgalaæ, iha tu deÓamÃtraæ grÃhyam /
diÓaÓcatasra÷ kalÃ÷ prakÃÓavÃnnÃma pÃda÷, pthivyantarik«aæ dyau÷ samudra ityanantavÃnnÃma pÃda÷, agni÷ sÆryaÓcandro vidyuditi jyoti«mÃnnÃma pÃda÷, cak«u÷ Órotraæ vÃÇmana ityÃyatanavÃnnÃma pÃda iti catu«pÃdbrahmeti pÃdÃnÃmardhÃni a«Âau Óaphà asyetya«ÂÃÓaphaæ, pÃde«u catur«u pratyekaæ catasra÷ kalà iti «o¬aÓakalamityartha÷ /
«o¬aÓapaïaparimitaæ tÃmraæ kÃr«Ãpaïasaæj¤aæ bhavati tadvatsadvayaæ brahma, parimitatvÃdityartha÷ /
saæbandhitvÃcca nagaravadityÃha-##
anyadamitamiti asaÇkhyÃtamityartha÷ /
anyasparÓe alpatvena mitatvaniyamÃditi mantavyam /
bhedenoktatvÃcca ghaÂavadityÃha-##
asyÃk«isthasyÃmunÃdityasthena saheti yÃvat /
ÃdhÃrato 'tideÓataÓca bhedamuktvÃvadhito 'pi tamÃha-## //31//
END BsCom_3,2.7.31
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.32
evametebhya÷ setvÃdivyapadeÓebhyo brahmaïa÷ paramastÅtyevaæ prÃpte pratipÃdyate -
sÃmÃnyÃt tu | BBs_3,2.32 |
tuÓabdena pradarÓitÃæ prÃptiæ niruïaddhi /
na brahmaïo 'nyatki¤cidbhavitumarhati pramÃïÃbhÃvÃt /
nahyanyasyÃstitve ki¤citpramÃïamupalabhÃmahe /
sarvasya hi janimato vastujÃtasya janmÃdi brahmaïo bhavatÅti nirdhÃritam /
ananyatvaæ ca kÃraïÃtkÃryasya /
'naca brahmavyatiriktaæ ki¤cidajaæ saæbhavati sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityavadhÃraïÃt /
ekavij¤Ãnena ca sarvavij¤Ãnapratij¤ÃnÃnna brahmavyatiriktavastvastitvamavakalpate /
nu setvÃdivyapadeÓÃ brahmavyatiriktaæ tattvaæ sÆcayantÅtyuktam /
netyucyate /
setuvyapadeÓastÃvanna brahmaïo bÃhyasya sadbhÃvaæ pratipÃdayituæ k«amate /
seturÃtmeti hyÃha na tata÷ paramastÅti /
tatra parasminnasati setutvaæ nÃvakalpata iti paraæ kimapi kalpyeta /
nacaitannyÃyyaæ /
ajatvÃdiÓrutivirodhÃt /
setusÃmÃnyÃttu setuÓabda Ãtmani prayukta iti Ó li«yate /
jagatastanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakatvaæ setusÃmÃnyamÃtmana÷ /
ata÷ seturiva seturiti prakta Ãtmà stÆyate /
setuæ tÅrtvetyapi tarateratikramÃsaæbhavÃtprÃpnotyartha eva vartate /
yathà vyÃkaraïaæ tÅrïa iti prÃpta idamucyate nÃtikrÃntastadvat // 32 //
siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-##
yadanyattatkiæ sÃdyanÃdi vÃ, nÃdya÷ mÃnÃbhÃvÃt kÃryasya brahmananyatvanirguïayÃccetyuktvà na dvitÅya÷ prÃgutpatteradvayatvÃvadhÃraïÃdityÃha-##
uktÃnumÃnÃnÃmÃgamabÃdha iti bhÃva÷ /
uktaæ smÃrayitvà hetunÃmasiddhimÃha-##
kiæ setuÓrutyà parasiddhirarthÃdvÃ, nÃdya ityuktvà dvitÅyaæ ÓaÇkate-##
setutvaliÇgenÃdvitÅyatvaÓrutibÃdhanamanyÃyyamityÃha-##
liÇgaæ cÃsiddhamityÃha-##
vidhÃrakatvaæ tu kalpitadvitÅyÃpek«ayÃpi yujyata iti bhÃva÷ /
tÅrïatvaheturapyasiddha ityÃha-## //32//
END BsCom_3,2.7.32
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.33
buddhyartha÷ pÃdavat | BBs_3,2.33 |
yadapyuktamunmÃnavyapadeÓÃdasti paramiti, tatrÃbhidhÅyate - unmÃnavyapadeÓo 'pi na brahmavyatiriktavastvastitvapratipattyartha÷ /
kimarthastarhi buddhyartha÷, upÃsanÃrtha iti yÃvat /
catu«pÃda«ÂÃÓaphaæ «o¬aÓakalamityevaærÆpà buddhi÷ kataæ nu nÃma brahmaïi sthirà syÃditi vikÃradvÃreïa brahmaïa unmÃnakalpanaiva kriyate /
nahyavikÃre 'nante brahmaïi sarvai÷ puæbhi÷ Óakyà bujaddhi÷ sthÃpayituæ mandamadhyamottamabuddhitvÃtpuæsÃmiti /
pÃdavat /
yathà mana ÃkÃÓayoradhyÃtmamadhidaivataæ ca brahmapratÅkayorÃmnÃtayoÓcatvÃro vÃgÃdayo mana÷saæbandhina÷ pÃdÃ÷ kalpyante catvÃraÓcÃgnyÃdaya ÃkÃÓasaæbandhina÷ ÃdhyÃnÃya tadvat /
athavà pÃdavaditi yathà kÃr«Ãpaïe pÃdavibhÃgo vyavahÃraprÃcuryÃya kalpyate /
nahi sakalenaiva kÃr«Ãpaïena sarvadà sarve janà vyavahartumÅÓate krayavikraye parimÃïÃniyamÃttadvadityartha÷ // 33 //
----------------------
FN: brahmaïa unmÃnakalpanaæ mandadhiyÃæ dhyÃnavyavahÃrÃya kÃr«Ãpamasya pÃdavyavahÃrÃt /
parimitatvamapyasiddhamityÃha-##
vÃkprÃïacak«u÷ÓrotrÃïi manasa÷ pÃdà agnivÃyvÃdityadiÓa ÃkÃÓasya pÃdà dhyÃnÃrthaæ kalpitÃstadvadbrahmaïa unmÃnamityartha÷ /
laukikaæ d«ÂÃntamÃha-##
pÃdakalpanÃæ vinÃpi vyavahÃra÷ kiæ na syÃdityata Ãha-##
kÃr«Ãpaïasya vyavahÃrÃya pÃdakalpanÃvat mandadhiyÃæ dhyÃnavyavahÃrÃya brahmaïa unmÃnakalpanetyartha÷ //33//
END BsCom_3,2.7.33
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.34
sthÃnaviÓe«ÃtprakÃÓÃdivat | BBs_3,2.34 |
iha sÆtre dvayorapi saæbandhabhedavyadeÓayo÷ parihÃro vidÅyate /
yadapyuktaæ saæbandhavyapadeÓÃdbhedavyapadeÓÃcca paramata÷ syÃditi tadapyasat /
yata ekasyÃpi sthÃnaviÓe«Ãpek«ayaitau vyapadeÓÃvupapadyate /
saæbandhavyapadeÓe tÃvadayamartha÷ /
buddyÃdyupÃdhisthÃnaviÓe«ayogÃdudbhÆtasya viÓe«avij¤ÃnasyopÃdyupaÓame ya upaÓama÷ sa paramÃtmanà samabandha ityupÃdhyapek«ayaivopacaryate na parimititvÃpek«ayà /
tathà bhedavyapadeÓo 'pi brahmaïa upÃdhibhedÃpek«ayopacaryate na svarÆpabhedÃpek«ayà prakÃÓÃdivadityupamopÃdÃnÃt /
yathaikasya prakÃÓasya sauryasya cÃndramasasya vopÃdhiyogÃdupajÃtaviÓe«asyopÃdhyupaÓamÃtsaæbandhavyapadeÓo bhavatyupÃdhibhedÃcca bhedavyapadeÓa÷ /
yathÃvà sÆcÅpÃÓÃkÃÓÃdi«ÆpÃdhyapek«ayaivaitau saæbandhabhedavyapadeÓau bhavatastadvat // 34 //
saæbandhabhedau kalpitau na satyadvitÅyasÃdhakÃvityÃha-##
sthÃnamupÃdhibuddhyÃdi÷ ekasyaivopÃdhinà bhinnasyopÃdhiÓÃntau satyÃæ saæbandha upacaryate /
yathà saurÃlokÃderaÇgulyÃdyupÃdhinà bhinnasyopÃdhiviyoge mahÃlokÃdyÃtmanà saæbandhopacÃrastadvat tathÃditya cak«u«o÷ sthÃnayorbhedÃddhiraïmayapuru«abhedakalpanetyartha÷ //34//
END BsCom_3,2.7.34
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.35
upapatteÓ ca | BBs_3,2.35 |
upapadyate cÃtredÓa eva saæbandho nÃnyÃdÓa÷ 'svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti hi svarÆpasaæbandhamenamÃmananti svarÆpasya cÃnapÃyitvÃt /
na naranagaranyÃyena saæbandho ghaÂate /
upÃdhiktasvarÆpatirobhÃvÃttu - 'svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) ityupapadyate /
tathà bhedo 'pi nÃnyÃdÓa÷ saæbhavati /
bahutaraÓrutiprasiddhaikeÓvaratvavirodhÃt /
tathÃca ÓrutirekasyÃpyÃkÃÓasya stÃnaktaæ bhedavyapadeÓamupapÃdayati - 'yo 'yaæ bahirdhà puru«ÃdÃkÃÓa÷' (chÃ. 3.12.8), 'yo 'yamantarhdaya ÃkÃÓa÷' (chÃ. 3.12.9) iti // 35 //
mukhyÃveva saæbandhabhedau kiæ na syÃtamityatra sÆtram-## //35//
END BsCom_3,2.7.35
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.36
tathÃnyaprati«edhÃt | BBs_3,2.36 |
evaæ setvÃdivyapadeÓÃnparapak«ahetÆnunmathya saæprati svapak«aæ hetvÃntareïopasaæharati /
tathÃnyaprati«edhÃpi na brahmaïa÷ paraæ vastvantaramastÅti gamyate /
tathÃhi - sa evÃdhastÃt (chÃ. 7.25.1), ahamevÃdhastÃt (chÃ. 7.25.1), ÃtmaivÃdhastÃt (chÃ. 7.25.2), sarvaæ taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda (b. 2.4.6), brahmaivedaæ sarvam Ãtmaivedaæ sarvam (chÃ. 7.25.2), neha nÃnÃsti ki¤cana (b. 4.4.1), yasmÃtparaæ nÃparamasti ki¤cit (Óve. 3.9), tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam (b. 2.5.19) ityevamÃdivÃkyÃni svaprakaraïastÃnyanyÃrthatvena pariïetumaÓakyÃni brahmavyatiriktaæ vastvantaraæ vÃrayanti /
sarvÃntaraÓruteÓca na paramÃtmano 'nyo 'ntarÃtmÃstÅtyavadhÃryate // 36 //
svarÆpeïa brahmaïà jÅvasya saæbandho bhedanivttirÆpo yujyate na mukhya÷ saæyogÃdi÷ vastudvayÃsattvÃt tathà bhedo 'pi na svata ekatvaÓruterityartha÷ //36//
END BsCom_3,2.7.36
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.7.37
anena sarvagatatvamÃyÃmaÓabdÃdibhya÷ | BBs_3,2.37 |
anena setvÃdivyapadeÓanirÃkaraïenÃnyaprati«edhasamÃÓrayaïena ca sarvagatatvamapyÃtmana÷ siddhaæ bhavati /
anyathà hi tanna siddyet /
setvÃdivyapadeÓe«u hi mukhye«vaÇgÅkriyamÃïe«u pariccheda Ãtmana÷ prasajyeta setvÃdÅnÃmevÃtmakatvÃt /
tathÃnyaprati«edhe 'pyasati vastu vastvantarÃdvyÃvartata iti pariccheda evÃtmana÷ prasajyeta /
sarvagatatvaæ cÃsyÃyÃmaÓabdÃdibhyo vij¤Ãyate /
ÃyÃmaÓabdo vyÃptivacana÷ Óabda÷ 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhdaya ÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.3) 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' 'jyÃyÃndiva÷' (chÃ. 3.14.3) 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' 'nitya÷ sarvagata÷ sthÃïuracalo 'yaæ sanÃtana÷' (bha.gÅ. 2.24)ityevamÃdayo hi ÓrutismtinyÃyÃ÷ sarvagatatvamÃtmano 'vabodhayanti // 37 //
nanu dvitÅyÃbhÃve sarvagatatvaÓrutivirodha ityata Ãha-##
dvitÅyaæ satyaæ cetsetvÃdivadbrahmaïo 'lpatÃsyÃt 'yatrÃnyatpaÓyati tadalpam'iti Órute÷ ki¤ca niravayavÃsaægabrahmaïa÷ satyaprapa¤casaæbandhÃyogÃttavaiva sarvagatatvaÓrutivirodha iti bhÃva÷ adhi«ÂhÃnenÃdhyastaæ jagadvyÃptamadhyastatvÃt rajjvà vyÃptasarpavat, iti nyÃya÷ //37//
END BsCom_3,2.7.37
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.8.38
7 phalÃdhikaraïam / sÆ. 38-41
phalamata upapatte÷ | BBs_3,2.38 |
tasyaiva brahmaïo vyÃvahÃrikyÃmÅÓitrÅÓitavyavibhÃgÃvasthÃyÃmayamanya÷ svabhÃvo varïyate /
yadtadi«ÂÃni«ÂavyÃmiÓralak«aïaæ karmaphalaæ saæsÃragocaraæ trividhaæ prasiddhaæ jantÆnÃæ kimetatkarmaïo bhavatyÃhosvidÅÓvarÃditi bhavati vicÃraïà /
tatra tÃvatpratipÃdyate phalamata ÅÓvarÃdbavitumarhati /
kuta÷ - upapatte÷ /
sa hi sarvÃdhyak«a÷ s«ÂisthitisaæhÃrÃnvicitrÃnvidadhaddeÓakÃlaviÓe«Ãbhij¤atvÃtkarmiïÃæ karmÃnurÆpaæ phalaæ saæpÃdayatÅtyupapadyate /
karmaïÃstvanuk«aïavinÃÓina÷ kÃlÃntarabhÃvi phalaæ bhavatÅtyanupapannam /
abhÃvÃddhÃvÃnutpatte÷ /
syÃdetat /
karma vinaÓyatsvakÃlameva svÃnurÆpaæ phalaæ janayitvà vinaÓyati tatphalaæ kÃlÃntaritaæ kartrà bhok«yata iti /
tadapi na pariÓudhyati prÃgbhoktsaæbandhÃtphalatvÃnupapatte÷ /
yatkÃlaæ hi yatsukhaæ du÷khaæ vÃtmanà bhujyate tasyaiva loke phalatvaæ prasiddham /
nahyasaæbaddhasyÃtmanà sukhasya du÷khasya và phalatvaæ pratiyanti laukikÃ÷ /
athocyate mà bhÆtkarmÃnantaraæ phalotpÃda÷ /
karmakÃryÃdapÆrvÃtphalamutpatsyata iti /
tadapi nopapadyate /
apÆrvasyÃcetanasya këÂhalo«Âasamasya cetanenÃprartitasya pravttyanupapatte÷ /
tadastitve ca pramÃïÃbhÃvÃt /
arthÃpatti÷ pramÃïamiti cet /
na /
ÅÓvarasiddherarthÃpattik«ayÃt // 38 //
----------------------
FN: i«Âaæ svarga÷, ani«ÂamavÅcyÃdisthÃnayogyam , vyÃmiÓraæ manu«yabhogyam /
saæsÃro janmamtipravÃho ÃÓrayo yasya /
evaæ tatpadalak«yaæ saæÓodhya vÃcyÃrthamÃha-##
nirviÓe«atvÃdanya÷ svabhÃva÷ phalahetutvÃkhya÷ i«Âaæ sukhaæ devÃdÅnÃæ, ani«Âaæ du÷khaæ nÃrakiïÃæ, vyÃmiÓraæ manu«yÃïÃæ, saæsÃro janmamtipravÃha÷ gocara÷ ÃÓrayo yasya tatsaæsÃragocaram /
atra karmeÓvarayo÷ phalahetutvaÓrute÷ saæÓayamÃha-##
atra pÆrvapak«e phaladÃturÅÓvarasya tatpadavÃcyasyÃsiddherlak«yÃsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalabheda÷ /
pÆrvoktanirviÓe«atvamupajÅvya phaladÃttvamapÅÓvarasya nÃstÅti pÆrvapak«otthÃnÃtsaægati÷ /
yadyapi sarvagatatvavatphaladÃttvaæ vyavahÃradaÓÃyÃæ sidhyati yathÃpi karmaïa eva phaladÃttvamiti ÓaÇkÃnirÃsenoktalak«yÃrthanirvÃhakavÃcyÃrthanirïayÃrthamasyÃdhikaraïasyÃrambha iti matvà siddhÃntaæ tÃvadÃha-##
svargÃdikaæ viÓi«ÂadeÓakÃlakarmÃbhij¤adÃtkaæ, karmaphalatvÃt, sevÃphalavadityupapatti÷ /
yÃgÃdikriyÃkhyaæ karma tÃvat k«aïikaæ tatkiæ svanÃÓÃt phalaæ janayatyuta phalamutpÃdya naÓyati, ÃhosvidapÆrvÃtphalasiddhi÷, nÃdya ityÃha-##
dvitÅyaæ ÓaÇkate-##
karmanÃÓak«aïamÃrabhyÃmabhivyaktasvargasukhÃdisattve mÃnaæ nÃstÅti-dÆ«ayati-##
ttÅyaæ ÓaÇkate-##
apÆrvaæ kiæ svatantrameva phaladÃnÃya pravartate, cetanÃdhi«Âhitaæ vÃ, nÃdya ityÃha-##
dvitÅye tvad«ÂÃnabhij¤ajÅvasyÃdhi«ÂhÃttvÃyogÃdÅÓvarasyÃdhi«ÂhÃttvasiddhiriti bhÃva÷ /
prau¬havÃdenÃpÆrvaæ nÃstÅtyÃha-##
k«aïikayÃgÃde÷ ÓrutasvargÃdihetutvÃnupapattyà sthÃyyapÆrvasiddhiriti cet /
na /
karmabhirÃrÃdhitÃdÅÓvarÃdeva sthÃyina÷ phalasiddherityartha÷ /
na kevalatarkeïÃpÆrvaæ sidhyatÅti bhÃva÷ //38//
END BsCom_3,2.8.38
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.8.39
ÓrutatvÃc ca | BBs_3,2.39 |
na kevalamupapattereveÓvaraæ phalahetuæ kalpayÃma÷ kiæ tarhi ÓrutatvÃdapÅÓvarameva phalahetuæ manyÃmahe /
tathÃca Órutirbhavati - 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃnnÃdo vasudÃna÷' (b. 4.4.24) ityeva¤jÃtÅyakà // 39 //
----------------------
FN: annamÃsamantÃtprÃïibhyo dadÃtÅtyannÃda÷ , vasudÃno dhanadÃtà /
'ktÃtyaye 'nuÓayavÃn'ityatrodÃhtÃbhi÷ 'ya iha ramaïÅyacaraïÃ÷'ityÃdiÓrutismtibhirapÆrvasiddhiÓcettÃbhirÅÓvarasyÃpi phaladÃttvaæ svÅkÃryamityÃha-#<ÓrutatvÃcceti>#sÆtrakÃra÷ /
annamÃsamantÃtprÃïibhyo dadÃtÅtyannÃda÷, vasudÃno dhanadÃtÃ, karmaïo 'pÆrvasya và ja¬atvenopakaraïamÃtratvÃtsvatantra ÅÓvara eva phaladÃteti siddhÃnto darÓita÷ //39//
END BsCom_3,2.8.39
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.8.40
dharmaæ jaiminirata eva | BBs_3,2.40 |
jaiministvÃcÃryo dharmaæ phalasya dÃtÃraæ manyate /
ata eva heto÷ ÓrutarupapatteÓca /
ÓrÆyate tÃvadayamartha÷ svargakÃmo yajeta ityevamÃdi«u vÃkye«u /
tatra ca vidhiÓrutervi«ayabhÃvopagamÃdyÃga÷ svargasyotpÃdaka iti gamyate /
anyathà hyananu«ÂhÃtko yÃga Ãpadyeta tatrÃsyopadeÓavaiyarthyaæ syÃt /
nanvanuk«aïavinÃÓina÷ sarmaïa÷ phalaæ nopapadyata iti parityakto 'yaæ pak«a÷ /
nai«a do«a÷ /
ÓrutiprÃmÃïyÃt /
ÓrutiÓcetpramÃïaæ yathÃyaæ karmaphalasamabandha÷ Óruta upapadyate tathà kalpayitavya÷ /
nacÃnutpÃdya kimapyapÆrvaæ karma vinaÓyatkÃlÃntaritaæ phalaæ dÃtuæ Óaknoti /
ata÷ karmaïo và sÆk«mà kÃciduttarÃvasthà phalasya và pÆrvÃvasthÃpÆrvaæ nÃmÃstÅti tarkyate /
upapadyate cÃyamarthaæ uktena prakÃreïa /
ÅÓvarastu phalaæ dadÃtÅtyanupapannam /
avicitrasya kÃraïasya vicitrakÃryÃnupapattervai«amyanairghmyaprasaÇgÃdanu«ÂhÃnavaiyartyÃpatteÓca /
tasmÃddharmÃdeva phalamiti // 40 //
idÃnÅæ pÆrvapak«ayati-##
vidhiÓrutirvidhyartha÷, tasya liÇarthasya preraïÃtmano yÃgo vi«ayastadbhÃvÃvagamÃdyÃga÷ svargasÃdhanamiti gamyate /
yÃgasye«ÂasÃdhanatvÃbhÃve preraïÃnupapatterityartha÷ /
apÆrvadvÃrà karmaïa÷ phalamupapadyata ityuktvà siddhÃntaæ dÆ«ayati-#<ÅÓvarastviti />#
ÅÓvara÷ kiæ karmÃnapek«a÷ phalaæ dadÃti tatsÃpek«o vÃ, Ãdya Ãha-##
dvitÅye saæve«ÂanasaæskÃramÃtrÃtkaÂÃdau ve«ÂanavatkarmÃpÆrvÃdeva phalasiddhe÷ kimÅÓvareïeti bhÃva÷ /
atra vayaæ vadÃma÷-candanakaï¬akÃdid«Âasaæpattyaiva sukhÃdisaæbhave ktaæ dharmÃdharmÃbhyÃmiti ÓrutismtibalÃttadapek«ÃyÃmÅÓvareïa kimaparÃddham /
ata÷ ÅÓvarÃnapek«ÃtkevalÃtkarmaïa÷ phalamityayuktamiti //40//
END BsCom_3,2.8.40
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.8.41
pÆrvaæ tu bÃdarÃyaïo hetuvyapadeÓÃt | BBs_3,2.41 |
bÃdarÃyaïastvÃcÃrya÷ pÆrvoktameveÓvaraæ phalahetuæ manyate /
kevalÃkarmaïo 'pÆrvÃdvà kevalÃtphalamityayaæ pak«astuÓabdena vyÃvartyate /
karmÃpek«ÃdapÆrvÃpe 'k«Ãdvà yathà tathÃstvÅÓvarÃtphalamiti siddhÃnta÷ /
kuta÷ - hetuvyapadeÓÃt /
darmÃdharmayorapi hi kÃrayittveneÓvaro heturvyapadiÓyate phalasya ca dÃttvena 'e«a hye«a sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅ«ate /
e«a u evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' iti /
smaryate cÃyamartho bhagavadgÅtÃsu - 'yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃrcitumicchati /
tasya tasyÃcalÃæ ÓradjhadhÃæ tÃmeva vidadhÃmyaham //
sa tayà Óraddhayà yuktastasyÃrÃdhanamÅhate /
labhate ca tata÷ kÃmÃnmayaiva vihitÃnhitÃn' (7.21) iti /
sarvavedÃnte«u ceÓvarahetukà eva s«Âayo vyapadiÓyante /
tadeva ceÓvarasya phalahetutvaæ yatsvakarmÃnurÆpÃ÷ prajÃ÷ sjatÅti /
vicitrakÃryÃnupapattyÃdayo 'pi do«Ã÷ ktaprayatnÃpek«atvÃdÅÓvarasya na prasajyante // 41 //
iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdaktau ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ttÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // 2 //
siddhÃntayati-##
acetanasya karmaïa÷ svata÷ pravttyayogÃtsevÃdid«ÂÃntÃnusÃriÓruterbalÅyastvÃtsarvavedÃnte«vÅraÓvasya jagaddhetutvaÓruteÓceÓvarÃdhi«ÂhitÃtkarmaïo jagadanta÷pÃtiphalasiddhiriti samudÃyÃrtha÷ //41//
iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdaktau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ ttÅyasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //
#/ iti ttÅyÃdhyÃyasya tattvaæpadÃrthapariÓodhanÃkhyo dvitÅya÷ pÃda÷ >#//
END BsCom_3,2.8.41
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
##
mÃrtaï¬aæ dhvÃntanÃÓÃya tilakasvÃminaæ mude /
vighneÓaæ vighnavidhvastyai praïamÃmi muhurmuhu÷ //
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.1.1
ttÅyÃdhyÃye ttÅya÷ pÃda÷ /
[atra parÃparabrahmavidyÃguïopasaæhÃravivaraïam]
1 sarvavedÃntapratyayÃdhikaraïam / sÆ. 1-4
sarvavedÃntapratyayaæ codanÃdyaviÓe«Ãt | BBs_3,3.1 |
vyÃkhyÃtaæ vij¤eyasya brahmaïastattvam /
idÃnÅæ tu prativedÃntaæ vij¤ÃnÃni bhidyante na veti vicÃryate /
nanu vij¤eyaæ brahma pÆrvÃparÃdibhedarahitamekarasaæ saindhavaghanavadavadhÃritaæ tatra kuto vij¤ÃnabhedÃbhedacintÃvatÃra÷ /
nahi karmabahutvavadbrahmabahutvamapi vedÃnte«u pratipipÃdayi«itamiti Óakyaæ vaktum /
brahmaïa ekavÃkyatvÃdekarÆpatvÃcca /
nacaikÆpe brahmaïyanetarÆpÃïi vij¤ÃnÃni saæbhavanti /
nahyanyathÃrtho 'nyathà j¤ÃnamityabhrÃntaæ bhavati /
yadi punarekasminbrahmaïi bahÆni vij¤ÃnÃni vedÃntÃntare«u pratipipÃdayi«itÃni te«ÃmekamabhrÃntaæ bhrÃntÃnÅtarÃïÅtyanÃÓvÃsaprasaÇgo vedÃnte«u /
tasmÃnna tÃvatprativedÃntaæ brahmavij¤Ãnabheda ÃÓaÇkituæ Óakyate /
nÃpyasya codanÃdyaviÓe«Ãdabheda ucyate /
brahmavij¤ÃnasyÃcodanÃlak«aïatvÃt /
avidhipradhÃnairhi vastuparyavasÃyibhirbrahmavÃkyairbrahmavij¤Ãnaæ janyata ityavocadÃcÃrya÷ 'tattu samanvayÃt' (bra.sÆ. 1.1.4) ityatra /
tatkathamimÃæ bhedÃbhedacintÃmÃrabhata iti /
taducyate - saguïabrahmavi«ayà prÃïÃdivi«ayà ceyaæ vij¤ÃnabhedÃbhedacntetyado«a÷ /
atra hi karmavadupÃsanÃnÃæ bhedÃbhedau saæbhavata÷ karmavadeva copÃsanÃni d«ÂaphalÃni cocyante /
kramamuktiphalÃni ca kÃnicitsamyagj¤ÃnotpattidvÃreïa /
te«ve«Ã cintà saæbhavati /
kiæ prativedÃntaæ vij¤Ãnabheda Ãhosvinneti /
tatra pÆrvapak«ahetavastÃvadupanyasyante /
nÃmnÃstÃvadbhedapratipattihetutvaæ prasiddhaæ jyotirÃdi«u /
asti cÃtra vedÃntÃntaravihite«u vij¤Ãne«vanyadanyannÃma taittirÅyakaæ vÃjasaneyakaæ kauthumakaæ ÓÃÂyÃyanakamityevamÃdi /
tathà rÆpabhedo 'pi karmabhedasya pratipÃdaka÷ prasiddho 'vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjina' mityevamÃdi«u /
asti cÃtra rÆpabheda÷ /
tadyathà - kecicchÃkhina÷ pa¤cÃgnividyÃyÃæ «a«ÂhamaparamagnimÃmananyatpare puna÷ pa¤caiva paÂhanti /
tathà prÃïasaævÃdÃdi«u kecidÆnÃnvÃgÃdÅnÃmananti kecidadhikÃn /
tathà dharmaviÓe«o 'pi karmabhedasya pratipÃdaka ÃÓaÇkita÷ kÃrÅryÃdi«u /
asti cÃtra dharmaviÓe«a÷ /
yathÃtharvaïikÃnÃæ Óirovratamiti /
evaæ punaruktyÃdayo 'pi bhedahetavo yathÃsaæbhavaæ vedÃntÃntare«u yojayitavyÃ÷ /
tasmÃtprativedÃntaæ vij¤Ãnabheda iti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - sarvavedÃntapratyayÃni vij¤ÃnÃni tasmiæstasminvedÃnte tÃni tÃnyeva bhavitumarhanti /
kuta÷ - cedanÃdyaviÓe«Ãt /
Ãdigrahaïena ÓÃkhÃntarÃdhikaraïasiddhÃntasÆtrodità abhedahetava ihÃk«yante /
saæyogarÆpacodanÃkhyÃviÓe«Ãdityartha÷ /
yathaikasminnagnihotre ÓÃkhÃbhede 'pi puru«aprayatnastÃdÓa eva codyate juhuyÃditi /
evam 'yo ha vai jyo«Âhaæ ca Óre«Âhaæ ca veda' (b.6.1.1, chÃ. 5.1.1) iti vÃjasaneyinÃæ chandogÃnÃæ ca tÃdÓyeva codanà /
prayojanasaæyogo 'pyaviÓi«Âa eva 'jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca svÃnÃæ bhavati'' (b. 6.1.1) iti /
rÆpamapyubhayatra tadeva vij¤Ãnasya yaduta jye«ÂhaÓre«ÂhÃdiguïaviÓe«aïÃnvitaæ prÃïatattvam /
yathà ca dravyadevate yÃgasya rÆpamevaæ vij¤eyaæ rÆpaæ vij¤Ãnasya tena hi tadrÆpyate /
samÃkhyÃpi saiva prÃïavidyeti /
tasmÃtsarvavedÃntapratyayatvaæ vij¤ÃnÃnÃm /
evaæ pa¤cÃgnividyà vaiÓvÃnaravidyà ÓÃï¬ilyavidyetyevamÃdi«u yojayitavyam /
ye tu nÃmarÆpÃdayo bhedahetvÃbhÃsÃste prathama eva kÃï¬e na nÃmnà syÃdacodanÃbhidhÃnatvÃt ityÃrabhya parihtÃ÷ // 1 //
----------------------
FN: codyata iti codanà puru«aprayatna÷ sa hi puru«avyÃpÃra÷ /
brahmasvarÆpaæ nirdhÃrya tajj¤ÃnasÃdhanopÃsanÃsvarÆpamÃha-##
pÃdasaægatimÃha-##
pÆrvapÃde tattvaæpadÃrthaviveka÷ kta÷ /
iha tatphalaæ vÃkyÃrthaj¤ÃnamÃnandÃdaya÷ pradhÃnasyeti sÆtreïÃpunaruktÃpek«itatatpadadvÃcyÃrthopasaæhÃreïa nirdhÃryata iti phalaphalibhÃva÷ saægati÷ /
saguïavÃkyÃrthavidyÃcintà tu tadvidyÃnÃæ cittaikÃgryadvÃrà nirguïaj¤ÃnasÃdhanatvÃtkriyata iti mantavyam /
saæprati÷ /
nirguïaj¤Ãnaæ bhedÃbhedavicÃravi«ayatvenoktamiti manvÃna Ãk«ipati-##
vedyabhede vidyÃbhedacintà syÃt brahmaïastu vedyasyaikyÃnna cintÃvasara ityartha÷ /
brahmaikye 'pi dharmabhedÃccintetyata Ãha-##
nirdharmatvÃdityartha÷ /
ekarÆpe 'pi brahmaïyanekaprakÃrasaæbhavÃdbhedaÓaÇkà ityata Ãha-##
pÆrvapak«e j¤ÃnabhedaÓaÇkÃnupapattimuktvà codanÃdyabhedÃjj¤ÃnÃbheda iti siddhÃnto 'pyayukta ityÃha-##
evaæ pÃdÃrambhamÃk«ipya samÃdhatte-##
saguïavidyÃsveva bhedÃbhedacintà kriyate nirguïavidyÃyÃæ tvaikyaæ siddhamiti vÃcyÃrtharÆpaguïopasaæhÃramÃtraæ kriyate vÃkyÃrthanirïayÃyeti bhÃva÷ /
pa¤cÃgniprÃïadaharaÓÃï¬ilyavaiÓvÃnarÃdividyà mithobhinnà iti 'nÃnÃÓabdÃdibhedÃt'ityatra vak«yate /
atra tu mithobhinnÃstÃ÷ kiæ pratiÓÃkhaæ bhidyÃnte na veti nÃmÃdibhedÃccodanÃdyaviÓe«Ãcca saæÓaya÷ /
pÆrvapak«e vidyÃbhedÃdguïÃnupasaæhÃra÷ siddhÃnte tvabhedÃdupasaæhÃra iti phalabheda÷ /
pÆrvatantre ÓÃkhÃntarÃdhikaraïapÆrvapak«asÆtraæ nÃmarÆpadharmaviÓe«apunaruktinindÃÓaktisamÃptivacanaprÃyaÓcittÃnyÃrthadarÓanÃcchÃkhÃntare karmabheda÷ syÃditi /
tatroktà hetavo nÃmÃdayo vidyÃbhedÃrthamihocyante 'athai«a jyotirathai«a sarvajyotiretena sahasradak«iïena yajeta'ityatra praktajyoti«ÂomÃnuvÃdena sahasradak«iïÃkhyaguïavidhimÃÓaÇkya jyotiritipadasya karmÃntaranÃmatvasaæbhave jyoti«Âomalak«akatvÃyogÃdatheti prakaraïavicchedÃcca jyoti«ÂomÃtkarmÃntaraæ viÓi«Âadak«iïÃkaæ vidhÅyata iti nÃmna÷ karmabhedakatvamuktama /
jyotirÃdi«vityÃdipadenÃdhvaryavaæ hautramiti saæj¤ÃbhedÃtkarmabhedo grÃhya÷ /
taptaæ k«Åraæ dadhnà kaÂhinamÃmik«Ã, tatra dravaæ jalarÆpaæ vÃjinamiti bheda÷, 'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinam'ityatra vaiÓvadevyÃmik«ÃyÃge vÃjinÃkhyaguïavidhi÷ vÃjibhya iti viÓvedevÃnuvÃdÃdityÃÓaÇkyÃmik«Ãæ paryupasarjanatvenoktaviÓvadevÃnÃæ vÃjibhya ityanuvÃdÃyogÃdutpattiÓi«ÂÃmik«Ãvaruddhe karmaïi vÃjinadravyasyÃnÃkÃÇk«itasya vidhyayogÃdvÃjidevatÃko vÃjinayÃga÷ karmÃntaramiti dravyadevatÃkhyarÆpabhedÃtkarmabheda÷ siddhÃntita÷ /
ÃdipadÃt 'aindraæ dadhyaindraæ paya÷'iti dravyabhedÃdyÃgabhedo grÃhya÷ /
evamihÃpi pa¤cÃgni«a¬agnirÆpabhedÃdvidyÃbhedo vÃjicchandogayo÷ /
tathà retonyÆnà vÃgÃdayaÓchÃndogye tatsahità vÃjinÃmiti prÃïavidyÃbheda÷, kÃrÅrivÃkyÃdhyayane taittirÅyakÃïÃæ bhÆmau bhojanaæ dharmaviÓe«o nÃnye«Ãæ, agnyadhyayane ke«Ã¤cidupÃdhyÃyÃrthamudakÃharaïaæ dharmo nÃnye«Ãæ, aÓvamedhÃdhyayane 'ÓvaghÃsÃnayanaæ ke«Ã¤cideva nÃnye«Ãæ, naca tÃnyeva kÃrÅryÃdÅni karmÃïi dharmaviÓe«amapek«ante nÃpek«ante ceti yuktaæ, ato dharmaviÓe«ÃcchÃkhÃntare karmabheda÷ ÓaÇkitastathÃtrÃpi muï¬akÃdhyayena ke«Ã¤cideva ÓirasyaÇgÃrapÃtradhÃraïarÆpaæ vrataæ nÃnye«Ãmiti vidyÃbheda÷ syÃt punaruktirabhyÃsa÷ /
yathà 'samidho yajati tanÆnapÃtaæ yajati'iti yajatyabhyÃsÃtprayÃjÃnÃæ bheda uktastathà ÓÃkhÃntare 'bhyÃsÃdvidyÃbheda÷ /
ÃdipadÃnnindÃdigraha÷, 'prÃta÷ prÃtarantaæ te vadanti purodayÃjjuhvati ye 'gnihotram'ityanuditahomasya 'yadudite sÆrye prÃtarjuhuyÃdyathÃtithaye pradrutÃya ÓÆnyÃyÃvasÃthÃyÃhÃryaæ haranti tÃdgeva tat'ityuditahomasya ca nindÃÓruterbheda÷, ekasyaivodite 'nudite cÃnu«ÂhÃnÃyogÃt, tathoditÃnuditahomÃtikramaktaprÃyaÓcittÃdapyagnihotrabheda÷ ÓaÇkita÷ /
ete nindÃprayaÓcitte vedÃntavidyÃsu na vidyete iti nodÃhriyete /
yathà sarvaÓÃkhÃvihitasya karmaïo j¤Ãtuæ kartuæ cÃÓakterbhedastathà sarvavedÃntÃdhyayanaj¤ÃnÃdyaÓaktestattadvedÃntavidyÃbheda÷ syÃt tathà ÓÃkhÃnÃæ sarvÃsÃmekarÆpà samÃptirnocyate kintu kasyÃÓcitkvacitkarmaïi samÃptirata÷ samÃptivacanabhedÃtpratiÓÃkhaæ karmabheda÷ ÓaÇkita÷, tathà kasyacidvedÃntasyoÇkÃrasÃrvÃtmye samÃpti÷ kasyacidanyatreti vidyÃbheda÷, anyÃrthadarÓanamarthavÃdastadbhedÃtkarmabhedavadvidyÃbheda iti pÆrvapak«asÆtroktà hetavo darÓitÃste kecitsiddhÃnte pÆrvapak«e cÃtropayu¤janta iti /
tathà ÓabdÃntarÃbhyÃsasaækhyÃguïaprakriyÃnÃmadheyÃni karmabhedakÃni, tatra nÃmadheyaæ guïo rÆpamabhyÃsaÓceti trayaæ vyÃkhyÃtaæ, yajeddadyÃjjuhuyÃditi praktiÓabdabhedena dhÃtvarthabhedÃttadavacchinnabhÃvanÃkhyakarmabheda uktastathÃtra vedopÃsta ityÃdiÓabdabhedÃdvidyÃbheda÷, 'tisra ÃhutÅrjuhoti'iti saækhyayà karmabhedavat 'vÃyuprÃïau'iti dvitvasaækhyayà saævargavidyÃbheda÷ syÃt /
nityÃgnihotraprakaraïÃtprakaraïÃntare kuï¬apÃyinÃmayane 'mÃsamagnihotraæ juhvati'iti Órutamagnihotraæ prakaraïÃntarasthatvÃtkarmÃntaramiti siddhÃntitam /
tathÃtra vedÃntabhede prakaraïabhedÃdubhÃstibheda iti pÆrvapak«a÷ /
siddhÃntayati-##
sarvairvedÃntai÷ pratÅyanta iti sarvavedÃntapratyayÃni tairvihitÃnÅtyartha÷ /
uktanÃmÃdibhiragnihotrÃdikarmaïÃæ pratiÓÃkhaæ bhede prÃpte ÓÃkhÃntarÃdhikaraïasiddhÃntasÆtraæ 'ekaæ và saæyogarÆpacodanÃkhyÃviÓe«Ãt'iti /
tatra codanÃvidhÃyaka÷ ÓabdaÓcodita÷ prayatno và /
tasyà aviÓe«amÃha-##
ekadhÃtvarthahomÃvacchinnaprayatnaikyÃdupÃstiyatnaikyamityartha÷ /
yathà jye«ÂhatvÃdiguïakaprÃïavidyà sarvaÓÃkhÃsvekà tathà pa¤cÃgnividyÃpyekà phalasaæyogÃdyaviÓe«Ãt, tathÃnyÃpi vidyÃbhinnetyÃha-##
pÆrvapak«ahetÆnnirÃca«Âe-##
kÃÂhakamityÃdinÃmnà karmabhedo na yukta÷, kuta÷ acodanÃbhidhÃnatvÃtkÃÂhakÃdiÓabdÃnÃæ granthanÃmatayà karmavÃcitvÃbhÃvÃdato bhinnanÃmakaÓÃkhÃgranthabhede 'pi tÃdvihitaæ karmaikameva, alparÆpabhedo 'pi na karmaikyavirodhÅ, dharmaviÓe«astvadhyayanÃÇgaæ na karmÃÇgamato na karmabhedaka÷ ÓÃkhÃbhede punaruktirasiddhÃ,
nindÃnyÃrthadarÓanayorapi na bhedakatvaæ tattadvidhistutimÃtratvÃdbahuÓÃkhÃdhyayanÃÓaktÃvapi svaÓÃkhanuktaviÓe«asyÃpek«itasyÃnyato grahaïasaæbhavÃdaÓaktirabhedikÃ, ekasminnapi karmaïyaÇgalopÃdinà prÃyaÓcittaæ saæbhavati /
evaæ samÃptivacanabhedo 'pyaprayojaka ityaivaæ karmÃbhedapramÃïaprÃbalye bhedahetava÷ parihtà ityartha÷ //1//
END BsCom_3,3.1.1
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.1.2
ihÃpi ka¤cidviÓe«amÃÓaÇkya pariharati -
bhedÃn neti cen naikasyÃm api | BBs_3,3.2 |
syÃdetat /
sarvavedÃntapratyayatvaæ vij¤ÃnÃnÃæ guïabhedÃnnopapadyate /
tathÃhi vÃjasaneyina÷ pa¤cÃgnividyÃæ prastutya÷ «ÂhamaparamagnimÃmananti - 'tasyÃgnirevÃgnirbhavati' (b. 6.2.14) ityÃdinà /
chandogÃstu taæ nÃmananti pa¤casaækhyayaiva ca ta upasaæharanti 'atha ha ya etÃnevaæ pa¤cÃgnÅnveda' (chÃ. 5.10.10) iti /
yo«Ãæ ca sa guïo 'sti ye«Ãæ ca nÃsti kathamubhaye«Ãmekà vidyopapadyeta /
nacÃtra guïopasaæhÃra÷ Óakyate pratyetuæ, pa¤casaækhyÃvirodhÃt /
tathà prÃïasaævÃde Óre«ÂhÃdanyÃæÓcatura÷ prÃïÃnvÃkcak«u÷ ÓrotamanÃæsi chandogà Ãmananti /
vÃjasaneyinastu pa¤camamapyÃmananti 'reto vai prajÃpati÷ prajÃyate ha prajayà paÓubhirya evaæ veda' (b. 6.1.6) iti /
ÃvÃpodvÃpabhedÃcca vedyabhedo bhavati vedyabhedÃcca vidyÃbhedo dravyadevatÃbhedÃdiva yÃgasyeti cet /
nai«a do«a÷ /
yata ekasyÃmapi vidyÃyÃmeva¤jÃtÅyako guïabheda upapadyate /
yadyapi «a«ÂhasyÃgnerupasaæhÃro na saæbhavati tathÃpi dyuprabhtÅnÃæ pa¤cÃnÃmagnÅnÃmubhayatra pratyabhij¤ÃyÃmÃnatvÃnna vidyÃbhedo bhavitumarhati /
nahi «o¬aÓigrahaïÃgrahaïayoratirÃtro bhidyate /
paÂhyate 'pi ca «a«Âho 'gniÓchandogai÷ - 'taæ pretaæ di«Âamito 'gnaya evaæ haranti'
(chÃ. 5.9.2) iti /
vÃjasaneyinastu sÃæpÃdike«u pa¤casvagni«vanuvttÃyÃ÷ samiddhÆmÃdikalpanÃyà nivttaye 'tasyÃgnirevÃgnirbhavati samitsamit' (b. 6.2.14) ityÃdi samÃmananti sa nityÃnuvÃda÷ /
athÃpyupÃsanÃrtha e«a vÃdastathÃpi sa guïa÷ Óakyatechandogairapyupasaæhartum /
nacÃtra pa¤casaækhyÃvirodhe ÃÓaÇkya÷ /
sÃæpÃdikÃgnyabhiprÃyà hye«Ã pa¤casaækhyà nityÃnuvÃdabhÆtà na vidhisamavÃyinÅtyado«a÷ /
evaæ prÃïasaævÃde«vapyadhikasya guïasyetaratropasaæhÃro na virudhyate /
nacÃvÃpodvÃpabhedÃdvedyabhedo vidyÃbhedaÓcÃÓaÇkya÷ /
kasyacidvedyÃæÓasyÃvÃpodvÃpayorapi bhÆyaso vedyarÃÓerabhedÃvagamÃt /
tasmÃdaikavidyameva // 2 //
----------------------
FN: ito 'smÃllokÃn di«Âaæ lokÃntaraæ pretaæ gataæ j¤Ãtayo 'gnaye harantÅtyartha÷ /
tarhi ÓÃkhÃntaranyÃyenaiva karmaikyavadvidyaikyasiddhai÷ punaruktirityata Ãha-##
rÆpasyotpattiÓi«Âatvaæ viÓe«a÷ /
pa¤cÃgnÅnvedetyÃdyupÃsanotpattividhisthapa¤cÃgnyÃdirÆpabhedÃdupÃsanÃbheda÷ syÃdÃmik«ÃvÃjinarÆpabhedÃtkarmabhedavÃdityadhikÃÓaÇkÃnirÃsÃrthatvÃnna paunaruktyamasyÃdhikaraïasyeti matvà ÓaÇkÃæ vyÃca«Âe-##
asya pthakÓÃstratvÃtkarmanyÃyÃnÃæ mÃnasavidyÃsu vinà sÆtraæ duryojatvÃcca punaruktigandho 'pi nÃstÅti mantavyam /
nanu tasya mtasya dÃhÃrthamagnirantye«Âigata÷ «a«Âho ya÷ prasiddhavadvÃjibhirukta÷ sa chÃndogye upasaæhÃrya iti na rÆpabheda÷, tatrÃha-##
astu prajananaguïavato retaso vÃjinÃmÃvÃpaÓchandogÃnÃæ ca tasyodvÃpastata÷ kimityata Ãha-#<ÃvÃpeti />#
chÃndogye «a«ÂhÃgnyabhÃvamaÇgÅktyÃlparÆpabhedo na vidyaikyavirodhÅti pariharati-##
aÇgÅkÃraæ tyajati-##
ito 'smÃllokÃdi«Âaæ lokÃntaraæ pretaæ gataæ j¤Ãtayo 'gnaye harantÅtyartha÷ /
nanu chÃndogye 'gnimÃtraæ Órutaæ vÃjibhistu samidÃdiviÓe«a÷ paÂhyate iti rÆpabhedastadavastha÷, tatrÃha-##
«a«ÂhÃgnestadviÓe«asya cÃnuvÃdamÃtratvenÃnupÃsyatvÃtpa¤cÃgnaya evopÃsyà ubhayatreti na rÆpabheda ityartha÷ /
saviÓe«asya «a«ÂhÃgnerÆpÃsyatve 'pi na rÆpabheda ityÃha-##
dyulokÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmanagnÅnÃmagnitvasaæpattividhinaivÃrthÃtpa¤catvaæ saæpattikalpitÃgnÅnÃæ siddhamanÆdyate na dhyeyatvena vidhÅyata ityartha÷ /
chandogairvÃjiÓÃkhÃsthaæ reta upasaæhartavyamityuktvÃnupasaæhÃre 'pi na vidyÃbheda ityÃha-## //2//
END BsCom_3,3.1.2
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.1.3
svÃdhyÃyasya tathÃtvena hi samÃcÃre 'dhikÃrÃc ca savavac ca tanniyama÷ | BBs_3,3.3 |
yadapyuktamÃtharvaïikÃnÃæ vidyÃæ prati ÓirovratÃdyapek«aïÃdanye«Ãæ ca tadanapek«aïÃdvadyÃbheda iti tatpratyucyate /
svÃdhyÃyasyai«a dharmo na vidyÃyÃ÷ /
kathamidamavagamyate /
yatastathÃtvena svÃdyÃyadharmatvena samÃcÃre vedavratopadeÓapare granta Ãtharvaïikà idamapi vedavratatvena vyÃkyÃtamiti samÃmananti /
'naitadacÅrïavrato 'dhÅte' (mu. 3.2.11) iti cÃdiktavi«ayÃdecchabdÃdadhyayanaÓabdÃcca svopani«adadhyayanadharma evai«a iti nirdÃryate /
nanu ca 'te«ÃmevaitÃæ brahmavidyÃæ vadeta Óirovrataæ vidhivadyaistu cÅrïam' (muï¬a. 3.2.10) iti brahmavidyÃsaæyogaÓravaïÃdekaiva sarvatra brahmavidyeti saækÅryetai«a dharma÷ /
na /
tatrÃpyetÃmiti praktyapratyavamarÓÃt /
praka-tatvaæ ca brahmavidyÃyà granthaviÓe«Ãpek«amiti granthaviÓe«asaæyogyevai«a dharma÷ /
savavacca tanniyama iti nidarÓananirdeÓa÷ /
yathÃca savÃ÷ sapta sauryÃdaya÷ sathaudanaparyantà vedÃntaroditatretÃgnyanabhisaæbandhÃdatharvaïoditaikÃgnyabhisaæbandhÃccÃtharvaïikÃnÃmeva niyamyante tathaivÃyamapi dharma÷ svÃdhyÃyaviÓe«asaæbandhÃttatraiva niyamyate /
tasmÃdapyanavadyaæ vidyaikatvam // 3 //
evaæ rÆpabhedo na vidyÃbhedaka ityuktvà dharmaviÓe«o 'pi na bhedaka ityÃha-##
godÃnavadadhyayanÃÇgatvena ÓirovratamÃtharvaïikÃnÃæ sÆtre vihitaæ na vidyÃÇgamityartha÷ /
adhikÃrÃcceti vyÃca«Âe-##
etatpraktaæ muï¬akamananu«ÂhitaÓirovrato naro nÃdhÅta iti Órutermuï¬akÃdhyayanÃÇgameva Óirovratamityartha÷ /
nanu vidyÃÇgatvenÃpi idaæ vrataæ Órutamiti ÓaÇkate-##
sarvaÓÃkhÃsu brahmavidyaikaiva cedvidyÃsaæyuktaæ vratamapi sarvatra saæbadhyeta /
naca saæbadhyata iti vidyÃbheda ityartha÷ /
praktagranthavÃcyaitacchabdabalÃdbrahmaprakÃÓagranthaparo brahmavidyÃÓabda iti pariharati-##
tasya Óirovratasya muï¬akÃdhyayane niyama ityatra savavaditi nidarÓananirdeÓa÷ /
savà homÃ÷ /
atharvaïai÷ svasÆtre udita eko 'gnirekar«isaæj¤ayà prasiddhastasminnagnau kÃryà iti yathà niyamyante tathetyartha÷ //3//
END BsCom_3,3.1.3
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.1.4
darÓayati ca | BBs_3,3.4 |
darÓayati ca vedo 'pi vidyaikatvaæ sarvavedÃnte«u vedyaikatvopadeÓÃt sarve vedà yatparamÃmananti (ka. 2.15) iti /
tathà etaæ hyeva bahvcà mahatyukthe mÅmÃæsanta etamagnÃvadhvarya etaæ mahÃvrate chandogÃ÷ iti ca /
tathà 'mahadbhayaæ vajramudyatam' (ka.6.2) iti kÃÂhaka uktasyeÓvaraguïasya bhayahetukasya taittirÅyake bhedarÓananindÃyai parÃmarÓo dÓyate 'yadà hyevai«a etasminnudaramantaraæ kurute /
atha tasya bhayaæ bhavati /
tattveva bhayaæ vidu«o 'manvÃnasya' (tai. 2.7.1) iti /
tathà vÃjasaneyake prÃdeÓamÃtrasaæpÃditasya vaiÓvÃnarasya chÃndogye siddhavadupÃdÃnam 'yastvetamevaæ prÃdeÓamÃtramabhivimÃnamÃtmÃnaæ vaiÓvÃnaramupÃste' (chÃ. 5.18.1) iti /
tathà sarvavedÃntapratyayatvenÃnyatra vihitanÃmukthÃdÅnÃmanyatropÃsanavidhÃnÃyopÃdÃnÃtprÃyadarÓananyÃyenopÃsanÃnÃmapi sarvavedÃntapratyayatvasiddhi÷ // 4//
ki¤ca vedyaikyena nirguïabrahmavidyaikyaæ tÃvacchrutirdarÓayati, tatsaænidhipÃÂhÃtsaguïavidyÃnÃmapi sarvaÓÃkhÃsvaikyasiddhirityÃha sÆtrakÃra÷-##
saguïamapyekaæ vedatraye vedyaæ darÓayatÅtyÃha-##
ki¤ca ÓÃkhÃntaroktapÃdÃrthasya ÓÃkhÃntare siddhavatparÃmarÓo vidyaikyaæ darÓayatÅtyÃha-##
e«a nara etasminnadvaye 'lpamapyantaraæ bhedaæ yadà paÓyatyatha tadà tasya saæsÃrabhayaæ bhavatyeva, yasmÃdvidu«o narasya bhedadarÓinastadeva brahma bhayaÇkaraæ bhavati, brahmaivÃhamityamanvÃnasyetyartha÷ /
prÃdeÓamÃtramupÃsta iti siddhavadupÃsanaæ vaiÓvÃnaravidyaikyaæ darÓayatÅtyÃha-##
ki¤ca sarve«u vedÃnte«ÆkthÃdÅnÃæ pratÅyamÃnatvena hetunaitadavagamyate-anyatroktÃnÃæ te«ÃmanyatropÃstyarthamupÃdÃnamiti /
tatastadupÃstÅnÃmapi sarvavedÃntapramÃïakatvenaikyaæ bÃhulyena sidhyatÅtyÃha-##
brahmavidyaikyavadukthÃdividyaikyamityartha÷ //4//
END BsCom_3,3.1.4
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.2.5
2 upasaæhÃrÃdhikaraïam / sÆ. 5
upasaæhÃror'thÃbhedÃdvidhiÓe«avatsamÃne ca | BBs_3,3.5 |
idaæ prayojanasÆtram /
sthite caivaæ sarvavedÃntapratyayatve sarvavij¤ÃnÃnÃmanyatroditÃnÃæ vij¤ÃnaguïÃnÃmanyatrÃpi samÃne vij¤Ãna upasaæhÃro bhavati /
arthÃbhedÃt /
ya eva hi te«Ãæ guïÃnÃmekatrÃrtho viÓi«Âavij¤ÃnopakÃraka÷ sa evÃnyatrÃpi /
ubhayatrÃpi hi tadevaikaæ vij¤Ãnaæ tasmÃdupasaæhÃra÷ /
vidhiÓe«avat /
yathÃhi vidhiÓe«ÃïÃmagnihotrÃdidharmÃïÃæ tadevaikamagnihotrÃdi karma sarvatretyarthÃbhedÃdupasaæharaïamevamihÃpi /
yadi hi vij¤Ãnabhedo bhavettato vij¤ÃnÃntaranibaddhatvÃdguïÃnÃæ praktiviktibhÃvÃbhÃvÃcca na syÃdupasaæhÃra÷ /
vij¤Ãnaikatve tu naivamasti /
asyaiva tu prayojanasÆtrasya prapa¤ca÷ sarvÃbhedÃdityÃrabhya bhavi«yati // 5 //
sarvaÓÃkhÃsu vidyaikyacintÃyÃ÷ phalamÃha-##
ÓÃkhÃbhede samÃnavidyÃyÃæ Órutà guïà yathÃÓruti vyavasthità uta ekatrÃÓrutà itaraÓÃkhÃta upasaæhartavyà iti saædehe vidyaikye 'pi tatra tatroktaireva guïairvidyopakÃrasiddhe÷ ÓÃkhÃbhedena guïà vyavasthità iti pÆrvapak«a÷, tatra praktavidyaikyacintÃnai«phalyamiti phalam /
siddhÃntatvena sÆtraæ vyÃca«Âe-##
guïÃnÃæ guïyavinÃbhÃvÃdetacchÃkhÃsthà vidyà ÓÃkhÃntaroktatadvidyÃguïavatÅ, tadabhinnatvÃt, tadvidyÃvadityanumÃnadvidyaikye guïopasaæhÃrasiddhirityartha÷ /
pradhÃnaikye tattadupakÃrakÃïamaÇgÃnÃmupasaæhÃre d«ÂÃntamÃha-##
uktameva vyatirekamukhenÃha-##
nanvÃgneyayÃgÃvaruddhÃnÃæ guïÃnÃæ tato 'bhinne saurye prÃptivadvidyÃntarasthaguïÃnÃæ vidyÃntare prÃpti÷ kiæ syÃdityata Ãha-##
praktiguïÃnÃæ vikÃre prÃptiryuktà vidyÃnÃæ tu praktiviktibhÃvÃsiddherna tatprÃptirityartha÷ /
naivamiti guïÃnupasaæhÃro netyartha÷ /
uttarasÆtrÃïÃmanena sÆtreïa paunaruktyaæ vÃrayati-## //5//
/
END BsCom_3,3.2.5
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.3.6
3 anyathÃtvÃdhikaraïam / sÆ. 6-8
anyathÃtvaæ ÓabdÃd iti cen nÃviÓe«Ãt | BBs_3,3.6 |
vÃjasaneyake 'te ha devà ÆcurhantÃsurÃnyaj¤a udgÅthenÃtyayÃmeti' (b. 1.3.1) 'te ha vÃcamucustvaæ na udgÃya' (b.
1.3.2) iti prakramya vÃgÃdÅnprÃïÃnasurapÃpmaviddhatvena ninditvà mukhyaprÃïaparigraha÷ paÂhyate - 'atha hemamÃsanyaæ prÃïamÆcustvaæ na udgÃyeti tatheti tebhya e«a prÃïa udagÃyat' (b. 1.3.7) iti /
tathà chÃndogye 'pi - 'taddhadevà udgÅthamÃjagmuranenainÃnabhibhavi«yÃma÷' (chÃ. 1.21) iti prakramyetarÃnprÃïÃnasurapÃpmaviddhatvena ninditvà tathaiva mukhyaprÃïaparigraha÷ paÂhyate - 'atha ha ya evÃyaæ mukhya÷ prÃïastamudgÅthamupÃsÃæcakrire' (chÃ. 1.2.7) iti /
ubhayatrÃpi ca prÃïapraÓaæsayà prÃïavidyÃvidhiradhyavasÅyate /
tatra saæÓaya÷ - kimatra vidyÃbheda÷ syÃdÃhosvidvidyaikatvamiti /
kiæ tÃvatprÃptaæ pÆrveïa nyÃyena vidyaikatvamiti /
nanu na yuktaæ vidyaikatvaæ prakramabhedÃt /
anyathà hi prakramante vÃjasaneyino 'nyathà chandogÃ÷ 'tvaæ na udgÃya' (b. 1.3.2) iti vÃjasaneyina udgÅthasya karttvena prÃïamÃmananti /
chandogÃstÆdgÅthatvena 'tamudgÅthamupÃsaæcakrire' (chÃ. 1.2.7) iti /
tatkathaæ vidyaikatvaæ syÃditi cet /
nai«a do«a÷ /
na hyetÃvatà viÓe«eïa vidyaikatvamapagacchati /
aviÓe«asyÃpi bahutarasya pratÅyamÃnatvÃt /
tathÃhi - devÃsurasaægrÃmopakramatvamasurÃtyayÃbhiprÃya udgÅthopanyÃso vÃgÃdisaækÅrtanaæ tannindayà mukhyaprÃïavyapÃÓrayastadvÅryÃccÃsuravidhvaæsanamaÓmalo«ÂanidarÓanenetyevaæ bahavor'thà ubhayatrÃpyaviÓi«ÂÃ÷ pratÅyante /
vÃjasaneyake 'picodgÅthasÃmÃnÃdhikaraïyaæ prÃïasya Órutam - 'e«a u và udgÅtha÷' (b. 1.3.23) iti /
tasmÃcchÃndogye 'pi karttvaæ lak«ayitavyam /
tasmÃcca vidyaikatvamiti // 6 //
----------------------
FN: Ãsanyaæ Ãsye bhavam /
asurÃtyayÃbhiprÃyo 'surajayÃrthaæ saævÃda÷ /
pÆrvaæ codanÃdyaviÓe«Ãdutsargato vidyaikyamuktaæ tasyÃpavÃdaæ vaktumÃha-##
atra vÃjinÃmudrÅyabrÃhmaïaæ chandogÃnÃmudgÅthÃdhyÃyaæ ca vi«ayamÃha-##
'te ha devÃ÷ sÃttvikavttaya÷ prÃïà anyonyamucÆrhantedÃnÅmasminyaj¤e udgÅthenaudgÃtreïa karmaïà rajastamovttirÆpÃnasurÃnatÅtya devatvaæ gacchÃma÷'iti te caivaæ nirde«amudgÅthakartÃramupÃsyaæ nirdhÃrayituæ ktasaævÃdÃ÷ prathamaæ vÃcyaæ parÅk«itavantastvamaudgÃtraæ no 'smÃkaæ kurviti tayà tvantaæ ktaæ tathà ghrÃïacak«u÷ÓrotramanÃæsyapi kÃmenÃsurapÃpmanà grastÃnÅti ninditvà ÃsanyamÃsye bhavaæ mukhamadhyasthaæ prÃïamupÃsyaæ nirdhÃritavanta ityartha÷ /
tattatrÃnyonyabhibhavÃtmakayuddhe pravtte devÃ÷ pÆrvavadudgÅthamÃhtavanta÷ anenodgÅthenainÃnasuräjayemetyartha÷ /
bhedÃbhedamÃnÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
atra pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntanyÃyenodgÅthavidyeti saæj¤aikyena vidyaikyamiti pÆrvapak«e mitho guïopasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte saæj¤aikye 'pi vidyaikyÃpavÃdÃdanupasaæhÃra iti /
evaæ yatra pÆrvanyÃyena pÆrvapak«a÷ tatrÃpavÃdikÅ saægatiriti mantavyam /
sÆtrasthasiddhÃntiÓaÇkÃbhÃgaæ vyÃca«Âe-##
saæpÆrïodgÅthakarmakartà prÃïo vÃjinÃmupÃsya÷, udgÃyeti kartÓabdÃcchandogÃnÃæ tÆdgÅthÃvayava oÇkÃra÷ prÃïad«ÂyopÃsya÷, oæmityetadak«aramudgÅthamityupakramya prÃïamudgÅthamiti karmarÆpatvaÓabdÃt, tathÃca kartkarmaïorÆpÃsyayorbhedÃdvidyayoranyathÃtvaæ bheda iti ÓaÇkÃrtha÷ /
udgÅthatveneti oÇkÃratvenetyartha÷ /
alparÆpabhedo na vidyaikyavirodhÅtyuktanyÃyena pÆrvapak«Å pariharati-##
asurÃtyayÃbhiprÃya÷ asurajayÃrthaæ saævÃda÷, yathÃÓmÃnaæ prÃpya lo«Âo vidhvaæsate tathà prÃïaæ hantumÃgatà asurÃstasya vÅryeïa svayameva dhvastà iti Órutamubhayatretyartha÷ /
alparÆpabhedamaÇgÅktyÃpi vidyaikyamuktaæ so 'pi nÃstÅtyÃha-##
udgÅthakartrÆpatvena prÃïasyobhayatra ÓrutatvÃdekatra Órutaæ karttvamapyubhayatra dra«Âavyamityartha÷ //6//
END BsCom_3,3.3.6
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.3.7
na và prakaraïabhedÃt parovarÅyastvÃdivat | BBs_3,3.7 |
na và vidyaikatvamÃtra nyÃyyaæ vidyÃbheda evÃtra nyÃyya÷ /
kasmÃt /
prakaraïabhedÃditi /
prakramabhedÃdityartha÷ /
tathÃhi - iha prakramabhedo dÓyate /
chÃndogye tÃvat - omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta (chÃ. 1.1.1) ityevamudgÅthÃvayavasyoÇkÃrasyopÃsyatvaæ prastutya rasatamÃdiguïopavyÃkhyÃnaæ tatra ktvà atha khalvetasyaivÃk«arasyopavyÃkhyÃnaæ bhavati (chÃ. 1.1.10) iti punarapi tamevodgÅthÃvayavamoÇkÃramanuvartya devÃsurÃkhyÃyikÃdvÃreïa tam prÃïamudgÅthamupÃsÃæcakrire (chÃ. 1.2.2) ityÃha /
tatra yadyudgÅthaÓabdena sakalà bhaktirabhipreyeta tasyÃÓca kartodgÃtartviktata upakramaÓcoparapadhyeta lak«aïà ca psajyeta /
upakramÃnurodhena caikasminvÃkya upasaæhÃreïa bhavitavyam /
tasmÃdatra tÃvadudgÅthÃvayava oÇkÃre prÃïad«Âirupadisyate /
vÃjasaneyake tadgÅthaÓabdenÃvayavagrahaïe kÃraïÃbhÃvÃtsakalaiva bhaktirÃvedyate /
tvaæ na udgÃya (b. 1.3.2) ityapi tasyÃ÷ kartodgÃtartvikprÃïatvena nirÆpyata iti prasthÃnÃntaram /
yadapi tatrodgÅthasÃmÃnÃdhikaraïyaæ prÃïasya tadapyudgÃttvenaiva didarÓayi«itasya prÃïasya sarvÃtmatvapratipÃdanÃrthamiti na vidyaikatvamÃvahati /
sakalabhaktivi«aya eva ca tatrÃpyudgÅthaÓabda iti vai«amyam /
naca prÃïasyodgÃttvamasaæbhavena hetunà parityajata udgÅthabhÃvavadudgÃtbhÃvasyÃpyupÃsanÃrthatvenopadiÓyamÃnatvÃt /
prÃïavÅryeïaiva codgÃtaudgÃtraæ karotÅti nÃstyasaæbhava÷ /
tathÃca tatraiva ÓrÃvitam- vÃcà ca hyeva sa prÃïena codagÃyat (b. 1.3.24) iti /
naca vivak«itÃrthabhede 'vagamyamÃne vÃkyacchÃyÃnukÃramÃtreïa samÃnÃrthatvamadhyavasÃtuæ yuktam /
tathÃhyabhyudayavÃkye paÓukÃmavÃkye ca tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ kuryÃt ityÃdinirdeÓasÃmye 'pyupakramabhedÃdabhyudayavÃkye davatÃpanayo 'dhyavasita÷, paÓukÃmavÃkye tu yÃgavidhi÷ /
tathehÃpyupakramabhedÃdvidyÃbheda÷ /
parovarÅyastvÃdivat /
yathà paramÃtmad«ÂyadhyÃsasÃmye 'pi 'ÃkoÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÓa÷ parÃyaïam' (chÃ. 1.9.1) 'sa e«a parovarÅyÃnudgÅtha÷ sa e«o 'nanta÷' (chÃ. 1.9.2) iti parovarÅyastvaguïaviÓi«ÂamudgÅthopÃsanamak«yÃdityÃdigatahiraïyaÓmaÓrutvÃdiguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanÃdbhinnam /
nacetaretaraguïopasaæhÃra ekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ tadvacchÃkhÃntarasthe«vapyeva¤jÃtÅyake«ÆpÃsane«viti // 7 //
----------------------
FN: vai«amyamubhayatra vidyÃnÃnÃtvam /
apanayo viyoga÷ /
parasmÃtparo varÃcca varatara÷ parovarÅyÃn /
bahuviruddharÆpabhedÃt na vidyaikyamiti siddhÃntayati-##
ak«araæ viÓina«Âi-##
tadavayavamityartha÷ pthivyÃdirasÃnÃæ rasatama oÇkÃra÷, Ãpti÷ samddhiriti guïÃnuktvà guïavatyoÇkÃre prÃïad«ÂividhÃnÃyÃkhyÃyikà prastutetyÃha-##
nanu vÃjivÃkyaikavÃkyatvÃrthaæ chÃndogyopakramasthamudgÅthapadaæ saæpÆrïasÃmabhaktiparamastu, prÃïamudgÅthamityatrÃpyudgÅthakartà prÃïa upÃsya iti vyÃkhyÃyatÃmityata Ãha-##
oÇkÃropÃstyupakramasaÇga udgÅthapade kartlak«aïà ceti do«advayaæ syÃdityartha÷ /
nanu siddhÃnte 'pi tatpade 'vayavalak«aïà svÅkÃryà tato varaæ kartlak«aïà ÓrutyantarÃnugrahÃttathà copasaæhÃre kartprÃïopÃstiniÓcayÃdupakrame 'pi tanniÓcaya ityata Ãha-##
saædigdhopakramo hi vÃkyaÓe«ÃnniÓcÅyate /
yathà 'aktÃ÷ ÓarkarÃ÷'ityaträjanadravyasaædehe 'tejo ghtam'iti Óe«ÃnniÓcaya÷ /
iha tÆpakrame 'k«arasyopÃsyatvaæ niÓcitaæ, tatsamÃnÃdhikÃraïodgÅthapadasyÃvayavalak«aïà ca viniÓciteti prÃïamudgÅthamityupasaæhÃrastadekÃrthatayà neya ityartha÷ /
evaæ chÃndogye oÇkÃra upÃsya ukta itaratra tu prÃïa ityupÃsyabhedÃdvidyÃbheda ityÃha-##
yaduktaæ vÃjiÓrutÃvapi prÃïasyodgÅtharÆpatvaÓruterÆpÃsyaikyamiti taddÆ«ayati-##
tatrodgÅtha upÃsyatayà nokta÷ kintu prÃïasyopÃsyasya guïatayetyartha÷ /
ki¤codgÅtha oÇkÃraÓchÃndogye 'tra tu bhaktirityupÃsyabheda ityÃha-##
prÃïasya ja¬atvÃnnodgÃttvaæ kintÆdgÅthatvameva vÃjibharapi grÃhyamityaikyamÃÓaÇkyÃha-##
sa udgÃtà vÃgviÓi«ÂaprÃïenaudgÃtraæ ktavÃniti Óruterasaæbhavo 'pi netyartha÷ /
yaduktaæ bahutarÃrthÃviÓe«Ãddhi vidyaikyamiti, tatrÃha-##
ekatrodgÃtà prÃïa upÃsyo 'nyatroÇkÃra ityantaraÇgopÃsyarÆpabhede spa«Âe sati bahiraÇgÃrthavÃdasÃmyamÃtreïa nopÃsanaikyaæ yuktamityartha÷ /
vÃkyasÃmyamÃtreïÃrthaikyaæ nÃstÅtyatra d«ÂÃntamÃha-##
'vi và etaæ prajayà paÓubhirardhayati vardhayatyasya bhrÃtvyaæ yasya havirniruptaæ purastÃccandramà abhyudeti tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ kuryÃdye sthavi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcaruæ ye 'ïi«ÂhÃstÃnvi«ïave Óipivi«ÂÃya Óte carum'ityabhyudayavÃkyam /
asyÃrtha÷-yasya yajamÃnasya caturdaÓyÃmevÃmÃvÃsyÃbhrÃntyÃdarÓakarmÃrthaæ pravttasya purastÃtpÆrvaæ havistaï¬uladadhipayorÆpaæ niruptaæ darÓadevatÃbhyo 'gnyÃdibhya÷ saÇkalpitaæ candramÃÓca paÓcÃdabhyudeti tametaæ yajamÃnaæ kÃlavyatyayÃparÃdhÃttadeva niruptaæ havi÷ prajÃdinÃrdhayati viyojayati Óatruæ cÃsya vardhayati yasmÃtkÃlabhrÃntimÃnyajamÃna÷, ye madhyamÃdibhÃvena tredhà bhÆtÃstaï¬ulà dadhyÃdisahità niruptÃstÃnvibhajedagnyÃdibhyo viyojayadviyojya ca dÃttvÃdiguïakÃnagnyÃdibhyo darÓadevÃbhinnebhyo nirvapediti dadhan dadhani sthavi«Âhataï¬ulacaruæ Óte dugdhe 'ïi«Âhacarumityartha÷ /
atra kÃlÃparÃdhe devÃntarayuktaæ prÃyaÓcittarÆpaæ darÓÃdbhinnaæ karma vidhÅyata iti prÃpte taï¬ulatredhÃtvÃdyanuvÃdena vibhajediti havi«a÷ praktadevaviyogena tasminneva darÓakarmaïi devatÃntarasaæbandhamÃtravidhÃnaæ na karmÃntaramiti siddhÃntitam /
evamabhyudayavÃkye kÃlÃparÃdhenopakramÃddarÓakarmaïyeva havi«a÷ pÆrvadevatÃbhyo 'panayo viyogo 'dhyavasita÷, paÓukÃmavÃkye tu yadyapi ye sthavi«ÂhÃstÃnagnaye sanimate '«ÂÃkapÃlaæ nirvapedye madhyamÃstÃn vi«aïave Óipivi«ÂÃya Óte caruæ ye k«odi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcarumiti nirdeÓo 'bhyudayavÃkyena samo 'sti, tathÃpi ya÷ paÓukÃma÷ syÃtso 'mÃvÃsyÃmi«Âvà vatsÃnapÃkuryÃditi nityaæ darÓakarma samÃpya punardehÃrthaæ vatsÃpÃkaraïavidhyupakramÃtpaÓukÃmasya yÃgÃntaravidhireva nÃbhyudayavÃkyenÃrthaikyamiti tathà prakte 'pi nirdeÓasÃmyaæ na vidyaikyaprayojakamityartha÷ /
vatsÃnÃpÃkuryÃnmÃtdeÓÃddeÓÃntaraæ nayedityartha÷ /
sÆtroktaæ d«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-##
para iti sakÃrÃntaæ parasmÃt paraÓcÃsau varÃcca varatara iti parovarÅyÃnityekaæ padam /
anantaÓca ÃkÃÓÃkhya÷ paramÃtmà tadd«ÂyÃlambanatvÃdudgÅthastathokta ityartha÷ /
ÃkÃÓÃtmanà hiraïyaÓmaÓrupuru«Ãtmanà codgÅthopÃstisÃmye 'pi vidyÃbhedavadihÃpi bheda ityartha÷ //7//
END BsCom_3,3.3.7
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.3.8
saæj¤ÃtaÓ cet tad uktam asti tu tad api | BBs_3,3.8 |
athocyate saæj¤aikatvÃdvidyaikatvamatra nyÃyyamudgÅthavidyeti hyubhayaïÃpyekà saæj¤eti /
tadapi nopapadyate /
uktaæ hyetat - 'na và prakaraïabhedÃtparovarÅyastvÃdivat' (bra. sÆ. 3.3.7) iti /
tadeva cÃtra nyÃyyataraæ Órutyak«arÃnugataæ hi tatsaæj¤aikatvaæ tu Órutyak«arabÃhyamudgÅthaÓabdamÃtraprayogÃllaukikairvyahartbhirupacaryate /
asti caitatsaæj¤aikatvaæ prasiddhabhede«vapi parovarÅyastvÃdyupÃsane«ÆdgÅthavidyeti /
tathà prasiddhabhedÃnÃmapyagnihotradarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃæ kÃÂhakaikagranthaparipaÂhitÃnÃæ kÃÂhakasaæj¤akatvaæ dÓyate tathehÃpi bhavi«yati /
yatra tu nÃsti kaÓcideva¤jÃtÅyako bhedahetustatra bhavatu saæj¤aikatvÃdvidyaikatvaæ yathà saævargavidyÃdi«u // 8 //
saæj¤aikyaæ pÆrvapak«abÅjamudbhÃvya dÆ«ayati-##
upÃsyarÆpabhedÃdvidyÃnÃnÃtvaæ yaduktaæ tacchrutyak«arÃnugataæ balavat, saæj¤Ã tu pauru«eyÅ durbaletyartha÷ /
saæj¤aikyaæ karmaikyavyabhicÃri cetyÃha-##
kiæ saæj¤aikyaæ sarvatrÃpramÃïameva netyÃha-##
asati bÃdhake saæj¤aikyamapi mÃnaæ yathà saævargavidyeti saæj¤aikyÃtsarvaÓÃkhÃsu tadvidyaikyaæ, tathà pa¤cÃgnyÃdividyaikyamityÃdyasÆtre darÓitamityartha÷ //8//
END BsCom_3,3.3.8
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.4.9
4 vyÃptyadhikaraïam / sÆ. 9
vyÃpteÓ ca sama¤jasam | BBs_3,3.9 |
'omtyetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityatrÃk«arodgÅthaÓabdayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïye ÓrÆyamÃïe 'dhyÃsÃpavÃdaikatvaviÓe«aïapak«ÃïÃæ pratibhÃsanÃtkatamo 'tra pak«o nyÃyya÷ syÃditi vicÃra÷ /
tatrÃdhyÃso nÃma dvayorvastunoranivartitÃyÃmevÃnyatarabuddhÃvanyatarabuddhiradhyasyate /
yasminnitarabuddhiradhyasyate 'nuvartata eva tasmiæstadbuddhiradhyastetarabuddhÃvapi /
yathà nÃmni brahmabuddhÃvadhyasyamÃnÃyÃmapyanuvartata eva nÃmabuddhirna brahmabuddhyà nivartate /
yathÃvà pratimÃdi«u vi«ïvÃdibuddhyadhyÃsa÷ /
evamihÃpyak«ara udgÅthabuddhiradhyasyata udgÅthe vÃk«arabuddhuriti /
apavÃdo nÃma yatra kasmiæÓcidvastuni pÆrvanivi«ÂÃyÃæ mithyÃbuddhau niÓcitÃyÃæ paÓcÃdupajÃyamÃnà yathÃrthà buddhi÷ pÆrvanivi«ÂÃyà mithyÃbuddhernivartikà bhavati /
yathà dehendriyasaæghÃta ÃtmabuddhirÃtmanyevÃtmabuddhyà paÓcÃdbhÃvinyà 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) ityanayà yathÃrthabuddhyà nivartate /
yathà và digbhrÃntibuddhirdigyÃthÃtmyabuddhyà nivartyate /
yathà và digbhrÃntibuddhirdigyÃthÃtmyabuddhyà nivartyate /
evamihÃpyak«arabuddhyodgÅthabuddhirnivartyata udgÅthabuddhyà vÃk«arabuddhiriti /
ekatvaæ tvak«arodgÅthaÓabdayoranatiriktÃrthavttitvam /
yathà dvijottamo brÃhmaïo bhÆmideva iti /
viÓe«aïaæ puna÷ sarvavedavyÃpina omityetasyÃk«arasya grahaïaprasaÇga audgÃtraviÓe«asya samarpaïam /
yathà nÅlaæ yadutpalaæ tadÃnayeti /
evamihÃpyudgÅtho ya oÇkÃrastamupÃsÅteti /
evametasminsÃmÃnÃdhikaraïyavÃkye vimÓyamÃna ete pak«Ã÷ pratibhÃnti tatrÃnyatamanirdhÃraïakÃraïÃbhÃvÃdanirdÃraïaprÃptÃvidamucyate - vyÃpteÓca sama¤jasamiti /
caÓabdo 'yaæ tuÓabdasthÃnaniveÓÅ pak«atrayavyÃvartanaprayojana- /
tadiha k«aya÷ pak«Ã÷ sÃvadyà iti paryudasyante /
viÓe«aïapak«a evaiko niravadya ityupÃdÅyate /
tatrÃdhyÃse tÃvadyà buddhiritaratrÃdhyasyate tacchabdasya lak«aïÃvttitvaæ prasajyeta tatphalaæ ca kalpyeta /
ÓrÆyata eva phalam 'Ãpayità ha vai kÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) ityÃdÅti cet /
na /
tasyÃnyaphalatvÃt /
ÃptyÃdid«Âiphalaæ hi tannodgÅthÃdhyÃsaphalam /
apavÃde 'pi samÃna÷ phalÃbhÃva÷ /
mithyÃj¤Ãnanivtti÷ phalamiti cet /
na /
puru«ÃrthopayogÃnavagamÃt /
naca kadÃcidapyoÇkÃrÃdoÇkÃrabuddhirnivartata udgÅthÃdvedgÅthabuddhi÷ /
nacedaæ vÃkyaæ vastutattvapratipÃdanaparam /
upÃsanÃvidhiparatvÃt /
nÃpyekatvapak«a÷ saægacchate ni«prayojanaæ hi tadà ÓabdadvayoccÃraïaæ syÃt /
ekenaiva vivak«itÃrthasamarpaïÃt /
naca hautravi«aya Ãdhvaryavavi«aye vÃk«ara oÇkÃraÓabdavÃcya udgÅthaÓabdaprasiddhirasti /
nÃpi sakalÃyÃæ sÃmno dvitÅyÃyÃæ bhaktÃvudgÅthaÓabdaprasiddhirasti /
nÃpi sakalÃyÃæ sÃmno dvitÅyÃyÃæ bhaktÃvudgÅthaÓabdavÃcyÃyÃmoÇkÃraÓabdaprasiddhiryenÃnatiriktÃrthatà syÃt /
pariÓe«ÃdviÓe«aïapak«a÷ parighyate /
vyÃpte÷ sarvavedasÃdhÃraïyÃt /
sarvavyÃpyak«aramiha mà prasa¤jÅtyata udgÅthaÓabdenÃk«araæ viÓe«yate kathaæ nÃmodgÅthÃvayavabhÆta oÇkÃro ghyeteti /
nanvasminnapi pak«e samÃnà lak«aïà /
udgÅthaÓabdasyÃvayavalak«aïÃrthatvÃt /
satyametat /
lak«aïÃyÃmapi tu saænikar«aviprakar«o bhavata eva /
adhyÃsapak«e hyarthÃntarabuddhirarthÃntare nik«ipyata iti viprak«Âà lak«aïà viÓe«aïapak«e pravttÃ÷ Óabdà avayave«vapi pravartamÃnà d«ÂÃ÷ paÂagrÃmÃdi«u /
ataÓca vyÃpterhetoromityetadak«aramityetasyodgÅthamityetadviÓe«aïamiti sama¤jasametanniravadyamityartha÷ // 9 //
##
sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vi«ayÅktya saæÓayamÃha-##
adhyÃsÃdipadÃrthÃnvyÃca«Âe-##
buddhipÆrvakÃbhedÃropo 'dhyÃsa÷, bÃdho 'pavÃda÷, ekatvaæ vÃstavÃbheda÷, viÓe«aïaæ vyÃvartakamiti viveka÷ /
pÆrvamudgÃtkarmÃtmakodgÅthÃvayavatvamoÇkÃrasya dhyeyasya viÓe«aïaæ siddhavatktya dhyeyabhedÃdvidyÃbheda÷ siddhÃntita÷ sa na yukta ityÃk«epasaægatyà pÆrvapak«ayati-##
atra pÆrvapak«e pÆrvoktasiddhÃntÃsiddhi÷ phalaæ siddhÃnte tatsiddhiriti matvà siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-##
pak«atrayasya du«Âatvaæ pratij¤ÃyÃdhyÃsapak«e do«amÃha-##
yasyodgÅthasya buddhiroÇkÃre 'dhyasyate tadvÃcakodgÅthaÓabdasyoÇkÃre lak«aïà syÃttadbuddhivi«ayatvaguïaparatvÃttathà saæbandho 'pyasiddha÷ kalpanÅya÷, pratÅkopÃste÷ phalaæ ca kalpyamiti gauravaæ syÃdityartha÷ /
phalaæ na kalpyamiti ÓaÇkate-#<ÓrÆyata iti />#
#<ÃptyÃdÅti />#
'oÇkÃra Ãpti÷ samddhiriti' 'ya upÃste sa kÃmÃnÃpnoti'iti Órutaæ phalaæ nÃdhyÃsasyetyartha÷ /
udgÅthoÇkÃrayoranyatarabudyÃnyatarabudyapavÃdamaÇgÅktyÃnyataramithyÃbuddhinivttivaiphalyamuktaæ saæpratyanyatarabuddherabhrÃntitvÃnnÃpavÃda ityÃha-##
bhrÃntiÓcet nivarteta na tu nivartata ityabhrantirityartha÷ /
ki¤ca tattvabodhakÃdvÃkyÃdbhrÃntyapavÃdo bhavati nedaæ vÃkyaæ tattvaparamityÃha-##
ghaÂakumbhaÓabdayorivoÇkÃrodgÅyaÓabdayo÷ paryÃyatvapak«aæ dÆ«ayati-##
paryÃyatvamapi nÃstÅtyÃha-##
pariÓi«ÂaviÓe«aïapak«e sÆtraæ yojayati-##
'omityak«aramupÃsÅta'ityukte sarvavedavyÃpyoÇkÃra ihopÃstau prasajyeta tannirÃsÃrthamudgÅthÃvayavatvaæ viÓe«aïaæ sama¤jasamityartha÷ /
adhyÃsapak«e tadbuddhivi«ayatvaguïayogarÆpa÷ saæbandha÷ kalpya iti viprak«Âà lak«aïà avayavalak«aïà tu saænik«Âà avayavÃvayavisaæbandhasya kÊptatvÃt, paÂÃvayave dagdhe paÂo dagdha iti loke prayogÃcca /
nÃmÃdau brahmaÓabdasya tvagatyà brahmabuddhigrÃhyatvaguïalak«aïÃÓrità tatra pratÅkopÃstervivak«itatvÃt /
iha tu pratÅkopÃstividhikalpane ÃptyÃdiguïakoÇkÃre prÃïad«ÂividhÃne ca vÃkyabheda÷ syÃdata÷ sarvavedavyÃpyoÇkÃranirÃsenoÇkÃre prÃïad«ÂividhÃnÃrthaæ viÓe«aïameva sama¤jasaæ kalpnÃlÃghavÃditi siddham //9//
END BsCom_3,3.4.9
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.5.10
5 sarvÃbhedÃdhikaraïam / sÆ. 10
sarvÃbhedÃdanyatreme | BBs_3,3.10 |
vÃjinÃæ chandogÃnÃæ ca prÃïasaævÃde Órai«ÂhyaguïÃnvitasya prÃïasyopÃsyatvamuktam /
vÃgÃdayo 'pi hi tatra vasi«ÂhatvÃdiguïÃnvità uktÃ÷ te ca prÃïe puna÷ pratyarpitÃ÷ - 'yadvà ahaæ vasi«Âho 'smi tvaæ tadvasiÓ«o 'si' (b. 6.1.14) ityÃdinà /
anye«Ãmapi tu ÓÃkhinÃæ kau«Åtaki prabhtÅnÃæ prÃïasaævÃde«u athÃto ni÷ÓreyasÃdÃnam 'età ha vai devatà ahaæÓreyase vivadamÃnÃ÷' (kau. 2.14) ityeva¤jÃtÅyake«u prÃïasya Órai÷«Âamuktaæ na tvime vasi«ÂhatvÃdayo 'pi guïà uktÃ÷ /
tatra saæÓaya÷ - kimime vasi«ÂhatvÃdayo guïÃ÷ kvaciduktà anyatrÃpyasyerannuta nÃsyeranniti /
tatra prÃptaæ tÃvannÃsyeranniti /
kuta÷ - evaæÓabdasaæyogÃt /
'atho ya evaæ vidvÃnprÃïe ni÷Óreyasaæ viditvÃ' iti tatratatraivaæÓabdena vedyaæ vastu nivedyate /
evaæÓabdaÓca saænihitÃvalambano na ÓÃkhÃntaraparipaÂhimeva¤jÃtÅyakaæ guïajÃtaæ Óaknoti nivedayitum /
tasmÃtsvaprakaraïasthaireva guïairnirÃkÃÇk«atvamiti /
evaæ prÃpte pratyÃha - asyetanniyame guïÃ÷ kvaciduktà vasi«ÂhatvÃdayo 'nyatrÃpi /
kuta÷ - sarvÃbhedÃt /
sarvatraiva hi tadevaikaæ prÃïavij¤Ãnamabhinnaæ pratyabhij¤Ãyate /
prÃïasaævÃdÃdisÃrÆpyÃt /
abhede ca vij¤Ãnasya kathamime guïÃ÷ kvaciduktà anyatra nÃsyeran /
nanvevaæÓabdastatra tatra bhedenaiva¤jÃtÅyakaæ guïajÃtaæ vedyatvÃya samarpayatÅtyuktam /
atrocyate - yadyapi kau«ÅtakibrÃhmaïagatenaivaæÓabdena vÃjasaneyibrÃhmaïagataæ guïajÃtamasaæÓabditamasaænihitatvÃttathÃpi tasminneva vij¤Ãne vÃjasaneyibrÃhmaïagatenaivaæÓabdena tatsaæÓabditamiti na paraÓÃkhÃgatamapyabhinnavij¤ÃnÃvaruddhaæ guïajÃtaæ svaÓÃkhÃgatÃdviÓi«yate /
nacaivaæ sati ÓrutahÃniraÓrutakalpanà và bhavati /
ekasyÃmapi hi ÓÃkhÃyÃæ Órutà guïÃ÷ Órutà eva sarvatra bhavanti guïavato bhedÃbhÃvÃt /
nahi devadatta÷ ÓauryÃdiguïatvena svadeÓe prasiddho deÓÃntaraæ gatastaddeÓyairavibhÃvitaÓauryÃdiguïo 'pyatadguïo bhavati /
yathÃca tatra paricayaviÓe«ÃddeÓÃntare 'pi devadattaguïà vibhÃvyante /
evamabhiyogaviÓe«ÃcchÃkhÃntare 'pyupÃsyà guïÃ÷ ÓÃkhÃntare 'pyasyeran /
tasmÃdekapradhÃnasaæbaddhà dharmà ekatrÃpyucyamÃnÃ÷ sarvatraivopasaæhartavyà iti // 10 //
----------------------
FN: ni÷Óreyasasya Órai«ÂhyasyÃdÃnaæ nirdhÃraïam /
ahaæÓreyase svaÓrai«ÂhyÃya /
##
vi«ayaæ vaktuæ saæmatamarthamÃha-##
vÃco vasi«Âhatvaæ guïo vÃgmina÷ sukhavÃsadarÓanÃt /
cak«u«a÷ prati«Âhà guïa÷ cak«u«mata÷ pÃdaprati«ÂhÃdarÓanÃt /
Órotraæ saæpadguïakaæ ÓravaïÃtsarvÃrthasaæpatte÷ /
mana Ãyatanatvaguïaæ tasya vttidvÃrà sarvabhogyÃÓrayatvÃt /
te ca guïÃ÷ prÃïasya Órai«Âhyaæ niÓcitya vÃgÃdibhistasminnarpità iti ÓÃkhÃdvayasaæmator'tha÷ /
vi«ayamÃha-##
niÓreyasasya Órai«ÂhyasyÃdÃnaæ nirdhÃramaæ prastÆyatala ityartha÷ /
devatà vÃgÃdayo 'haæÓreyase svaÓrai«ÂhyÃyetyartha÷ /
evaæÓabdÃcchai«ÂhyaguïakaprÃïapratyabhij¤ÃnÃcca saæÓayamÃha-##
guïÃnÃmanupasaæhÃropasaæhÃrÃveva pÆrvottarapak«ayo÷ phalam /
udgÅthatvaviÓe«aïÃdoÇkÃrasya sarvavedavyÃptivyÃvttivatpraktaguïamÃtragrÃhakaivaæÓabdÃcchÃkhÃntaraguïavyÃvttariti d«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-##
yathà vÃgÃdibhya÷ prÃïaÓrai«Âhyaæ siddhamatho tathà ya evaæ Órai«Âhyaguïaæ vidvÃnupÃste sa prÃïe Órai«Âhyaæ viditvà Óre«Âho bhavatÅti Órutyartha÷ /
evaæ jÃtÅyakavidyaikyÃtprÃptamÃrthikaæ vasi«ÂhatvÃdiguïajÃtamevaæÓabdo na ghïÃti ÓrutÃvalambitvÃditi prÃpte siddhÃntayati-##
vÃjasaneyibrÃhmaïe tÃvadevaæÓabdena vasi«ÂhatvÃdiguïajÃtasya prÃïavidyÃsaæbandha÷ siddha÷ saiva vidyà kau«ÅtakiÓrutau pratyabhij¤Ãyate, tathÃca guïÃnÃæ guïyavinÃbhÃvenÃrthata÷ prÃptÃnÃmapi ÓrutaguïairavirodhÃtsahaiva ÓrutamÃrthaæ ca guïajÃtaæ ÓrutyarthÃbhyÃæ saænihitatvÃviÓe«Ãtkau«ÅtakigatenaivaæÓabdena parÃmÓyata ityÃha-##
kau«ÅtakiÓrutistha÷ prÃïo vasi«ÂhatvÃdiguïaka÷, Óre«ÂhaprÃïatvÃt, vÃjiÓrutisthaprÃïavadityaÓrutaguïÃnumÃne sati ÓrutahÃnirnÃsti, avirodhÃdityuktaæ, spa«Âayati-##
aparigaïità api guïÃ÷ Órutà evetyatra d«ÂÃntamÃha-##
phalitamÃha-##
END BsCom_3,3.5.10
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.6.11
6 ÃnandÃdyadhikaraïam / sÆ. 11-13
ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya | BBs_3,3.11 |
brahmasvarÆpapratipÃdanaparÃsu Óruti«vÃnandarÆpatvaæ vij¤Ãnaghanatvaæ sarvagatatvaæ sarvÃtmatvamityeva¤jÃtÅyakà brahmaïo dharmÃ÷ kvacitkecicchrÆyante /
te«u saæÓaya÷ - kimÃnandÃdayo brahmadharmà yatra yÃvanta÷ ÓrÆyante tÃvanta eva tatra pratipattavyÃ÷ kiævà sarve sarvatreti /
tatra yathÃÓrutivibhÃgaæ dharmapratipattau prÃptÃyÃmidamucyate - ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya brahmaïo dharmÃ÷ sarve sarvatra pratipattavyÃ÷ /
kasmÃt /
sarvÃbhedÃdeva /
sarvatra hi tadevaikaæ pradhÃnaæ viÓe«yaæ brahma na bhidyate /
tasmÃtsÃrvatrikatvaæ brahmadharmÃïÃæ tenaiva pÆrvÃdhikaraïoditena devadattaÓauryadinidarÓanena // 11 //
nanvevaæ sati priyaÓirastvÃdayo 'pi dharmÃ÷ sarvatra saækÅryeran /
tathÃhi - taittirÅyaka ÃnandamayamÃtmÃnaæ prakramyÃmnÃyate - 'tasya priyameva Óira÷ /
modo dak«iïa÷ pak«a÷ /
pramoda uttara÷ pak«a÷ /
Ãnanda Ãtmà /
brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' (tai. 2.5) iti /
#<ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya />#
brahmaïo j¤eyasyaikyÃnnirviÓe«atvÃcca saæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e satyÃdipadÃnupasaæhÃrÃdvÃkyÃrthÃnavadhÃraïaæ, siddhÃnte tvavadhÃraïamiti phalam /
prÃïasyasaviÓe«atvÃdyukta÷ ÓÃkhÃntarÅyavasi«ÂhatvÃdyupasaæhÃra÷, brahmaïastu nirviÓe«atvÃtsvaÓÃkhÃgatapadaireva pramitisiddhervyartha÷ padÃntaropasaæhÃra iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ /
siddhÃntamÃha-##
Ãnandatvasatyatvaj¤ÃnatvÃdisÃmÃnyÃni brahmaïi kalpità dharmÃste«Ãæ sarvaÓÃkhÃsÆpasaæhÃro nÃma tadvÃcakÃnandÃdipadÃnÃmekavÃkyatayoccÃraïaæ Ãnanda÷ satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma ÓuddhamadvayamÃtmeti /
tÃni ca samÃnÃdhikaraïÃni padÃni viruddhadharmatyÃgena sarvÃdhi«ÂhÃnabhÆtÃmekÃmakhaï¬avyaktiæ k«ayanti /
na caikenaiva padena lak«yasiddhe÷ padÃntaraæ vyarthamiti vÃcyaæ, ekasminpade virodhÃbhÃvena lak«aïÃnavatÃrÃt /
yadyapi padadvaye 'pi lak«aïÃvatarati tathÃpyÃnando brahmetyukte du÷khatvÃlpatvabhrantinirÃse 'pyasattvaja¬atvÃdibhramo bhavedatastannirÃsÃrthaæ satyaj¤ÃnÃdipadÃni prayoktavyÃni /
naca bhramasyÃnavadhitvÃdvÃkyamaparyavasitaæ syÃditi vÃcyam /
saccidÃnandÃtmakaæ sarvadharmaÓÆnyamadvayamavikalpaæ brahmÃhamiti viÓe«adarÓane sarvabhramanirÃsÃt /
tacca viÓe«adarÓanaæ yÃvadbhi÷ padairbhavati tÃvanti padÃnyupasaæhartavyÃnÅti bhÃva÷ //11//
END BsCom_3,3.6.11
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.6.12
ata uttaraæ paÂhati -
priyaÓirastvÃdyaprÃptirupacayÃpacayau hi bhede | BBs_3,3.12 |
priyaÓirastvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ taittirÅyaka ÃmnÃtÃnÃæ nÃstyanyatra prÃpti÷ /
yatkÃraïaæ priyaæ moda÷ pramoda Ãnanda ityete parasparÃpek«ayà bhoktrantarÃpek«ayà copacitÃpacitarÆpà upalabhyante /
upacayÃpacayau ca sati bhede saæbhavata÷ /
nirbhedaæ tu brahma 'ekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityÃdiÓrutibhya÷ /
nacaite priyaÓirastvÃdayo brahmadharmÃ÷, koÓadharmÃstveta ityupadi«ÂamasmÃbhi÷ 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' (bra.sÆ. 1.1.12) ityatra /
apica parasminbrahmaïi cittÃvatÃropÃyamÃtratvenaite parikalpyante na dra«Âavyatvena /
evamapi sutarÃmanyatrÃprÃpti÷ priyaÓirastvÃdÅnÃm /
brahmadharmÃstvetÃnktvà nyÃyamÃtramidamÃcÃryeïa pradarÓitaæ priyaÓirastvÃdyaprÃptiriti /
sa ca nyÃyo 'nye«u niÓcite«u brahmadharme«ÆpÃsanÃyopadiÓyamÃne«u netavya÷ saæyadvÃmÃdi«u satyakÃmÃdi«u ca /
te«u hi satyapyupÃsyasya brahmaïa ekatme prakramabhedÃdupÃsanÃbhede sati nÃnyonyadharmÃïÃmanyonyatra prÃpti÷ /
yathà ca dve nÃryÃvekaæ npatimupÃsate chatreïaikà cÃmareïÃnyà tatropÃsyaikatve 'pyupÃsanÃbhedo dharmavyavasthà ca bhavetyevamihÃpÅti /
upacitÃpacitaguïatvaæ hi sati bhedavyavahÃre saguïe brahmaïyupapadyate na nirguïe parasminbrahmaïi /
ato na satyakÃmatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ kvacicchrutÃnÃæ sarvatra prÃptirityartha÷ // 12 //
brahmaikyÃccedÃnandatvÃdidharmÃïÃæ sarvatra prÃptistarhi saguïabrahmavidyÃgatadharmaprÃptirapi syÃditi ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-##
putradarÓanasukhaæ priyaæ tadvÃrtÃdinà modastasya vidyÃdyatiÓaye pramoda ityevaæ tÃratamyavanto dharmÃstvadvaye j¤eye na prÃpnuvanti te«ÃmabrahmasvarÆpÃïÃæ brahmaj¤ÃnÃnupayogÃditi bhÃva÷ /
te«Ãæ brahma dharmatvaæ cÃsiddhamityÃha-##
brahmaïi cittÃvatÃropÃyatve 'pi te«Ãæ prÃpti÷ syÃdityÃÓaÇkyÃha-##
aj¤eyatvÃde«Ãæ na j¤eye brahmaïi prÃptirityartha÷ /
kimarthaæ tarhi sÆtramityata Ãha-##
ktvÃcintÃphalamÃha-##
j¤eye bÃhyadharmÃïÃmanupayogÃdaprÃptiriti nyÃyÃtsaæyadvÃmatvÃdÅnÃmaprÃptiriti sÆtraæ vyÃkhyeyamityartha÷ /
j¤ÃnÃnupayoge 'pi dhyÃne te«Ãæ dharmÃïÃmupayogÃdupÃsyabrahmaikyÃtprÃptiranyovidyÃsu syÃdityÃÓaÇkyÃha-##
dhyÃnavidhiparatantrÃïÃæ dharmÃïÃæ yathÃvidhi vyavasthetyartha÷ //12//
END BsCom_3,3.6.12
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.7.13
itare tvarthasÃmÃnyÃt | BBs_3,3.13 |
itare tvÃnandÃdayo dharmà brahmasvarÆpapratipÃdanÃyaivocyamÃnà arthasÃmÃnyÃtpratipÃdyasya brahmaïo dharmiïa ekatvÃtsarve sarvatra pratÅyeranniti vai«amyaæ pratipattimÃtraprayojanà hi ta iti // 13 //
saæyadvÃmatvÃdidharmebhya ÃnandÃdÅnÃæ vai«amyaæ j¤ÃnopayogitvÃditayÃha-##
satyaj¤ÃnÃnandÃtmabrahmaÓabdÃ÷ pa¤ca sarvatropasaæhartavyà iti siddham //13//
END BsCom_3,3.7.13
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.8.14
7 ÃdhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 14-15
ÃdhyÃnÃya prayojanÃbhÃvÃt | BBs_3,3.14 |
kÃÂhake hi paÂhyate - 'indriyebhya÷ parà hyarthà arthebhyaÓca paraæ mana÷ /
manasastu parà buddhi÷' (ka. 3.10) ityÃrabhya 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' (ka. 3.11 ) iti /
tatra saæÓaya÷ - kimime sarva evÃrthÃdayastatastata÷ paratvena pratipÃdyanta uta puru«a evaibhya÷ sarvebhya÷ para÷ pratipÃdyata iti /
tatra tÃvatsarve«Ãmevai«Ãæ paratvena pratipÃdanamiti bhavati mati÷ /
tathÃhi ÓrÆyate -
idamasmÃtparamidamasmÃtparam iti /
nanu bahu«varthe«u paratvena pratipipÃdayi«ite«u vÃkyabheda÷ syÃt /
nai«a do«a÷ /
vÃkyabahutvopapatte÷ /
bahÆnyevahyetÃni vÃkyÃni prabhavanti bahuvi«ayÃnparatvopetÃnpratipÃdayitum /
tasmÃtpratyekame«Ãæ paratvapratipÃdanamiti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - puru«a eva hyebhya÷ sarvebhya÷ para÷ pratipÃdya iti yuktaæ na pratyekame«Ãæ paratvapratipÃdanam /
kasmÃt /
prayojanÃbhÃvÃt /
nahÅtare«u paratvena pratipanne«u ki¤citprayojanaæ dÓyate prayojanaæ mok«asiddhi÷ /
tathÃca Óruti÷ - 'nicÃyya taæ mtyumukhÃtpramucyate' (ka. 3.15) iti /
apica paraprati«edhena këÂhÃÓabdena ca puru«avi«ayamÃdaraæ darÓayanpuru«apratipattyarthaiva pÆrvÃparapravÃhoktiriti darÓayati - ÃdhyÃnÃyeti /
ÃdhyÃnapÆrvakÃya samyagdarÓanÃyetyartha÷ /
samyagdarÓanÃrthameva hÅhÃdhyÃnamupadiÓyate na tvÃdhyÃnameva svapradhÃnam // 14 //
ÃdhyÃnÃya vÃkyabhedÃbhedÃnavadhÃraïÃtsaæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e vÃkyabhedÃdvidyÃbheda÷, siddhÃnte vÃkyaikyÃdvidyaikyamiti phalam /
pÆrvatra brahmasvabhÃvÃnÃmÃnandÃdÅnÃmupasaæhÃryÃïÃæ brahmaj¤ÃnaphalopÃyatvamuktam, atratvabrahmasvabhÃvasyÃrthÃdiparatvasyÃnupasaæhÃryasya tadupÃyatvamucyata ityekaphalakatvaæ saægati÷ tattatparatvaviÓi«ÂatvenÃrthÃdÅnÃmapÆrvatayà pratipÃdyÃnÃæ bhedÃdvÃkyabhedo na do«a iti pÆrvapak«a÷ /
utsÆtrasiddhÃntaæ pratij¤Ãya sautraæ hetuæ vyÃca«Âe-##
phalavattve satyapÆrvatvÃtpuru«asyaiva prÃdhÃnyena pratipÃdyatvamaphalÃrthÃdÅnÃæ paratvaæ tu tacche«atvenocyata ityartha÷ /
ki¤ca 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhÃ'iti veda÷ parani«edhaliÇgena sarvabÃdhÃvadhitvaliÇgena ca puru«e tÃtparyaæ darÓayanpÆrvasmÃtpÆrvasmÃdaparasyÃparasya paratvoktistadartheti darÓayatÅtyÃha-##
arthÃdÅnÃmatroktirÃdhyÃnÃya tattatparatvÃdhyÃnapÆrvakaæ puru«adarÓanÃyaiva svata÷ prayojanÃbhÃvÃditi sÆtraæ yojayati-#<ÃdhyÃnÃyeti># //14//
END BsCom_3,3.8.14
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.7.15
ÃtmaÓabdÃc ca | BBs_3,3.15 |
itaÓca puru«apratipattyarthaiveyamindriyÃdipravÃhokti÷ /
yatkÃraïam 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhotmà na prakÃÓate /
dÓyate tvagryayà buddhyà sÆk«mayà sÆk«madarÓibhi÷' (kaÂha. 3.12) iti praktaæ puru«amÃtmetyÃha /
ataÓcÃnÃtmatvamitare«Ãæ vivak«itamiti gamyate /
tasyaiva ca durvij¤ÃnatÃæ saæsktamitigamyatÃæ ca darÓayati /
tadvij¤ÃnÃyaiva 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤a÷' (kaÂha. 3.13) ityÃdhyÃnaæ vidadhÃti /
tadvyÃkhyatam 'ÃnumÃnikamapyekamapyeke«Ãm' (bra.sÆ. 1.4.1) ityatra /
evamanekaprakÃra ÃÓayÃtiÓaya÷ Órute÷ puru«e lak«yate netare«u /
apica 'so 'dhvana÷ pÃramÃpnoti tadvi«ïo÷ paramaæ padam' (ka. 3.9) ityukte kiæ tadadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padamityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃmindriyÃdyanukramaïÃtparamapadapratipattyartha evÃyamÃyÃma ityavasÅyate // 15 //
ÃtmatvÃdiliÇgaiÓca puru«a eva pratipÃdya ityÃha-#<ÃtmaÓabdÃcceti />#
ki¤ca 'tadvi«ïo÷ paramaæ padaæ, pura«Ãnna paraæ ki¤cit'ityupakramopasaæhÃrayoraikarÆpyÃtkÊptaphalavadekapuru«aparatvenaikavÃkyatvaniÓcaye sati vÃkyabhedaphalabhedakalpanà na yuktà gauravÃdityÃha-## //15//
END BsCom_3,3.7.15
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.8.16
8 ÃtmaghÅtyadhikaraïam / sÆ. 16-17
ÃtmaghÅtir itaravad uttarÃt | BBs_3,3.16 |
aitareyake ÓrÆyate - 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅnnÃnyatki¤cana mi«atsa Åk«ata lokÃnnu sjÃ' (ai. 1.1) iti 'sa imÃællokÃnasjatÃmbho marÅcÅrmaramÃpa÷' (ai. 1.2) ityÃdi /
tatra saæÓaya÷ - kiæ para evÃtmaÓabdenÃbhilapyata utÃnya÷ kaÓciditi /
kiæ tÃvatprÃptaæ na paramÃtmehÃtmaÓabdÃbhilapyo bhavitumarhatÅti /
kasmÃt /
vÃkyÃnvayadarÓanÃt /
nanu vÃkyÃnvaya÷ sutarÃæ paramÃtmavi«ayo dÓyate prÃgutpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïÃt /
Åk«aïapÆrvakasra«ÂvacanÃcca /
netyucyate /
lokas«ÂivacanÃt /
paramÃtmani hi sra«Âari parighyamÃïe mahÃbhÆtas«ÂirÃdau vaktavyà lokas«ÂistvihÃdÃvucyate /
lokÃÓca mahÃbhÆtasaæniveÓÃviÓe«Ã÷ /
tathÃcÃmbha÷prabhtÅællokatvenaiva nirbravÅti - 'ado 'mbha÷ pareïa divam' (ai. 1.2) ityÃdinà /
lokas«ÂiÓca parameÓvarÃdhi«ÂhitenÃpareïa kenacidÅÓvareïa ÃsÅtpuru«avidha÷' (b. 1.4.1) ityÃdyà /
smtirapi 'sa vai ÓarÅrÅ prathama÷sa vai puru«a÷ ucyate /
Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ brahmÃgre samavartata' iti /
aitareyiïo 'pi athÃto retasa÷ prajÃpate reto devÃ÷ ityatra pÆrvasminprakaraïe prajÃpatikartkÃæ vicitrÃæ s«ÂimÃmananti /
ÃtmaÓabdo 'pi tasminprayujyamÃno dÓyate - Ãtmaivedamagra ÃsÅtpuru«avidhi÷' (b. 1.4.1) ityatra /
ekatvÃvadhÃraïamapi prÃgutpatte÷ svavikÃrÃpek«amupapadyate /
Åk«aïamapi tasya cetanatvÃbhyupagamÃdupapannam /
apica tÃbhyo gÃmÃnayattÃbhyo 'ÓvamÃnayattÃbhyo÷ puru«amÃnayattà abruvannityeva¤jÃtÅyako bhÆyÃnvyÃpÃraviÓe«o laukike«u viÓe«avatsvÃtmasu prasiddha ihÃnugamyate /
tasmÃdviÓe«ÃvÃneva kaÓcidihÃtmà syÃditi /
evaæ prÃpte brÆma÷ - 'para evÃtmehÃtmaÓabdena ghyata itaravat /
yathetare«u s«ÂiÓravaïe«u tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1.1) ityevamÃdi«u parasyÃtmano grahaïam /
yathà cetarasmiællaukikÃtmaÓabdaprayoge pratyagÃtmaiva mukhya ÃtmaÓabdena ghyate tathehÃpi bhavitumarhati yatra tu 'Ãtmaivedamagra ÃsÅt' (b. 1.4.1) ityevamÃdau 'puru«avidha÷' (b. 1.4.1) ityevamÃdi viÓe«aïÃntaraæ ÓrÆyate bhavettatra viÓe«ata Ãtmano grahaïam /
atra puna÷ paramÃtmagrahaïÃnuguïameva viÓe«aïamapyuttaramupalabhyate 'sa Åk«ata lokÃnnu sjà iti' (ai. 1.1) 'sa imÃællokÃnasjata' (ai. 1.2) ityevamÃdi /
tasmÃttasyaiva grahaïamiti nyÃyyam // 16 //
----------------------
FN: ambha÷ svarga÷ , marÅcayo 'ntarik«aloka÷ , maro martyaloka÷ , Ãpa÷ pÃtÃlaloka÷ //
puru«avidho narÃkÃra÷ /
Ãtmà hiraïyagarbha÷ /
reta÷ reta÷kÃryam /
#<ÃtmaghÅti÷ />#
mi«at calat /
lokÃnÃha-##
ambha÷ svarga÷, marÅcayo 'ntarik«aloka÷, maro martyaloka÷, Ãpa÷ pÃtÃlaloka ityartha÷ /
ÃtmaÓabdasya brahmaïi sÆtrÃtmani ca prayogÃtsaæÓayamÃha-##
atra pÆrvapak«e vÃkyasya sÆtropÃstiparatvÃtparabrahmadharmÃïÃmÃnandÃdÅnÃmaitareyake 'nupasaæhÃra÷, siddhÃnte brahmaparatvÃdupasaæhÃra iti phalam /
puru«avÃkyÃdbhedaprasaÇgÃdarthÃdivÃkyÃnÃæ nÃrthÃdipratipÃdakatvamityuktaæ tadvadihÃpi prajÃpate reto devà iti pÆrvasmÃtprajÃpativÃkyÃdbhedaprasaÇgÃdÃtmà và ityÃdivÃkyasya na brahmaparatvamiti d«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## ##
vÃkyasya prajÃpatau tÃtparyadarÓanÃdityartha÷ /
pÆrvapak«amÃk«ipya lokasra«ÂtvaliÇgÃnna prajÃpatau vÃkyÃnvaya ityÃha-##
lokà eva mahÃbhÆtÃnÅtyata Ãha-##
lokaÓabdasya mahÃbhÆte«varƬhÃtvÃdbhautikà eva lokÃ÷ /
nirvacanÃccetyÃha-##
ambho marÅcÅrmaramÃpa iti sÆtrayitvà svayameva ÓrutirvyÃca«Âe-pareïa divaæ diva÷ parastÃddivi prati«ÂhitaÓcandrÃmbhasà vyÃpto yo loka÷ tadambha÷, antarik«aæ marÅcaya÷, pthivÅ mara÷, yà adhastÃttà Ãpa iti /
nanu lokas«ÂirapÅÓvarÃdevÃstu netyÃha-##
puru«avidho narÃkÃra÷ /
Ãtmà hiraïyagarbha÷, ÃpipÅlikÃbhya÷ sarvamasjatetyartha÷ /
bhÆtÃnÃæ lokÃnÃmityartha÷ /
prakaraïÃdapi lokasra«Âà prajÃpatirityÃha-##
reta÷ kÃryamiti yÃvat /
brahmaliÇgÃni prajÃpatau yojayati-#<ÃtmaÓabdo 'pÅtyÃdinà />#
ki¤ca prajÃ÷ s«Âvà tÃ÷ prati bhogÃrthaæ gÃmÃnayallokasra«Âà tathÃÓvamÃnayat /
tÃstu gavÃÓvaprÃptyà na tptÃstata÷ puru«aÓarÅre ÃnÅte tà abruvaæstptÃ÷ sma iti /
ayaæ ca vyavahÃro lokasra«Âu÷ prajÃpatitve liÇgamityÃha-##
ÃtmaÓabdasya cidÃtmani mukhyatvÃnmukhyagrahe bÃdhakÃbhÃvÃduttarasyek«aïÃderanukÆlatvÃtparamÃtmagrahaïamiti siddhÃntayati-##
mahÃbhÆtas«ÂipÆrvakaæ lokÃnÃsjateti ÓrutirvyÃkhyeyeti bhÃva÷ //16//
END BsCom_3,3.8.16
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.8.17
anvayÃd iti cet syÃd avadhÃraïÃt | BBs_3,3.17 |
vÃkyÃnvayadarÓanÃnna paramÃtmagrahaïamiti punaryaduktaæ tatparihartavyamiti /
atrocyate /
syÃdavadhÃramÃditi /
bhavedupapannaæ paramÃtmano grahaïam /
kasmÃt /
avadhÃraïÃt /
paramÃtmagrahaïe hi prÃgitpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïamäjamasavakalpate /
anyathà hyanäjasaæ tatparikalpeta /
lokas«Âivacanaæ tu ÓrutyantaraprasiddhamahÃbhÆtas«Âyanantaramiti yojayi«yÃmi /
yathà tattejo 'sjata (chÃ. 6.2.3) ityetacchrutyantaraprasiddhaviyadvÃyus«ÂyanantaramityayÆyujamevamihÃpi /
Órutyantaraprasiddho hi samÃnavi«ayo viÓe«a÷ Órutyantare«Æpasaæhartavyo bhavati /
yo 'pyayaæ vyÃpÃraviÓe«ÃnugamastÃbhyo gÃmÃnayadityevamÃdi÷ so 'pi vivak«itÃrthÃvadhÃraïÃnuguïyenaiva grahÅtavya÷ /
nahyayaæ sakala÷ kathÃprabandho vivak«ata iti Óakyate vaktuma, tatpratipattau puru«ÃrthÃbhÃvÃt /
brahmÃtmatvaæ tviha vivak«itam /
tathÃhyamabha÷prabhtÅnÃæ lokÃnÃæ lokapÃlÃnÃæ cÃgnyÃdÅnÃæ s«Âiæ Ói«ÂÃvà karaïÃni karaïÃyatanaæ ca ÓarÅramupadiÓya sa eva sra«Âà 'kathaæ nvidaæ madte syÃt' (ai. 3.11 iti vÅk«yedaæ ÓarÅraæ praviveÓeti darÓayati - 'sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata' (ai. 3.12) iti /
punaÓca 'yadi vÃcÃbhivyÃhtaæ yadi prÃïenÃbhiprÃïitam' (ai. 3.12) ityevamÃdinà karaïavyÃpÃravivecanapÆrvakam 'atha ko 'ham' (ai. 3.11) iti vÅk«ya 'sa etameva puru«aæ brahma tatamamapaÓyat' (ai. 3.13) iti brahmÃtmatvadarÓanamavadhÃrayati /
tathopari«ÂÃt e«a brahmai«a indra÷ (ai. 5.3) ityÃdinà samastabhedajÃtaæ saha mahÃbhÆtairamukramya 'sarvaæ tatpraj¤Ãnetraæ praj¤Ãne prati«Âhitaæ praj¤Ãnetro loka÷ praj¤Ã prati«Âhà praj¤Ãnaæ brahma' (aita. 5.3) iti brahmÃtmatvadarÓanamevÃvadhÃrayati /
tasmÃdihÃtmaghÅtirityanapavÃdam /
aparà yojanà - ÃtmaghÅtiritaravaduttarÃt /
vÃjasaneyake 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u hdyantarjyoti÷ puru«a÷' (b. 4.3.7) ityÃtmaÓabdenopakramya tasyaiva sarvasaÇgavinirmuktatvapratipÃdanena brahÃmÃtmatÃmavadhÃrayati /
tathÃhyupasaæharati - 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'mto 'bhayo brahma' (b. 4.4.25) iti /
chÃndogye tu 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityantareïaivÃtmaÓabdamupakramyodarke 'sa Ãtmà tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) iti tÃdÃtmyamupadiÓati /
tatra saæÓaya÷ - tulyÃrthatvaæ kimanayorÃmnÃnayo÷ syÃdatulyÃrthatvaæ veti /
atulyÃrthatvamiti tÃvatprÃptamatulyatvÃdÃmnÃnayo÷ /
nahyÃmnÃnavai«amye satyarthasÃmyaæ yuktaæ pratipattumÃmnÃnatantratvÃdarthaparigrahasya /
vÃjasaneyake cÃtmaÓabdopakramÃdÃtmatattvopadeÓa iti gamyate /
chÃndogye tÆpakramaviparyayÃdupadeÓaviparyaya÷ /
nanu chandogÃnÃmapyastyudarke tÃdÃtmyopadeÓa ityuktam /
satyamuktam /
upakramatantratvÃdupasaæhÃrasya tÃdÃtmyasaæpatti÷ seti manyate /
tathà prÃpte 'bhidhÅyate - 'ÃtmaghÅti÷ sadeva somyedamagrÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityatra chandogÃnÃmapi bhavitumarhatÅtaravat /
yathà 'katama ÃtmÃ' (b. 4.3.7) ityatra vÃjaneyinÃmÃtmaghÅtastathaiva /
kasmÃt /
uttarÃttÃdÃtmyopadeÓÃt /
anvayÃdite cetsyÃdavadhÃraïÃt /
yaduktamupakramÃnvayÃdupakrame cÃtmaÓabdaÓravaïÃbhÃvÃnnÃtmaghÅtiriti tasya ka÷ parihÃra iti cetso 'bhidhÅyate syÃdavadhÃraïÃditi /
bhavedupapannehÃtmaghÅti÷ /
avadhÃraïÃt /
tathÃhi - 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' ((chÃ. 6.1.1) ityekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnamavadhÃrya tatsaæpipÃdayi«ayà 'sadeva-' ityÃha /
taccÃtmaghÅtau satyÃæ saæpadyate /
anyathà hi yo 'yaæ mikhya Ãtmà sa na vij¤Ãta iti naiva sarvavij¤Ãnaæ saæpadyeta /
tathà prÃgutpatterekatvÃvadhÃraïaæ jÅvasya cÃtmaÓabdena parÃmarÓa÷ svÃpÃvasthÃyÃæ ca tatsvabhÃvasaæpattikathanaæ paricodanÃpÆrvakaæ ca puna÷ puna÷ 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) ityavadhÃraïamiti ca sarvametattÃdÃtmyapratipÃdanÃyÃmevÃvakalpate na tÃdÃtmyasaæpÃdanÃyÃm /
nacÃj¤opakramatantratvopanyÃso nyÃyya÷ /
nahyupakrama ÃtmatvasaækÅrtanamanÃtmatvasaækÅrtanaæ vÃsti /
sÃmÃnyopakramaÓca na vÃkyaÓe«agatena viÓe«eïa virudhyate viÓe«ÃkÃÇk«itvÃtsÃmÃnyasya /
sacchabdÃrtho 'pi ca paryÃlocyamÃno na mukhyÃdÃtmano 'nya÷ saæbhavatyato 'nyasya vastujÃtasyÃrambhaïaÓabdÃdibhyo 'ntatvopapatte÷ /
ÃmnÃnavai«amyamapi nÃvaÓyamarthavai«amyamÃvahati /
Ãhara pÃtraæ pÃtramÃharetyevamÃdi«varthasÃmye 'pi taddarÓanÃt /
tasmÃdeva¤jÃtÅyake«u vÃkye«u pratipÃdanaprakÃrabhede 'pi pratipÃdyÃrthÃbheda iti siddham // 17 //
----------------------
FN: tatamaæ vyÃptatamam /
takÃralopaÓchÃndasa÷ /
udarka upasaæhÃra÷ /
pÆrvapak«abÅjamanÆdya dÆ«ayati-##
'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt'iti 'praj¤Ãnaæ brahma'iti copakramopasaæhÃrasthÃtmabrahmaÓrutibhyÃmekatvÃvadhÃrÃïÃtpraveÓÃdiliÇgaiÓca lokasra«ÂtvÃdiliÇgabÃdhena pratyagbrahma grÃhyamiti bhÃva÷ /
sa parameÓvara÷ /
etameva sÅmÃnaæ mÆrdhna÷ keÓavibhÃgÃvasÃnaæ vidÃrya chidraæ ktvà etayà brahmarandhrÃkhyayà dvÃrà liÇgaviÓi«Âa÷ pravi«ÂavÃnityartha÷ /
mÃæ vinà yadi vÃgÃdibhi÷ svasvavyÃpÃra÷ kta÷, atha tadÃhaæ ka iti tvaæpadÃrthaæ vicÃrya svayametadeva ÓodhitamÃtmÃnaæ brahma tatamaæ vyÃptatamamapaÓyat /
takÃralopaÓchÃndasa÷ /
praj¤Ã cidÃtmà netraæ nÅyate 'neneti niyÃmakaæ yasya tat praj¤Ãnetraæ cidÃtmaniyamyamityartha÷ /
uktavyÃkhyÃne guïopasaæhÃrasyÃsphuÂatvÃnna pÃdasaægatiriti matvaiva vyÃkhyÃntaramÃha-##
udarka upasaæhÃra÷ /
sacchabdasyÃtmÃnÃtmasÃdhÃraïyÃtsaæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e sattÃsÃmÃnye brahmÃtmatvasaæpadupÃstiÓchÃndogye, vÃjaÓrutau nirguïavidyeti bhedÃnmithoguïÃnupasaæhÃra÷ /
siddhÃnte tÆbhayatra nirguïavidyaikyÃdupasaæhÃra iti phalabheda÷ /
padÃnÃæ jÃtau ÓaktigrahÃtsacchabdo 'pi sattÃjÃtivÃcÅtyupakramasya niÓcitÃrthatvÃdasaæjÃtavirodhyupakramabalena tÃdÃtmyopadeÓa÷ saæpattiparatayà neya iti pÆrvapak«ani«kar«a÷ /
pÆrvatra vÃkyaikyÃdarthÃdiparatvaæ tyaktvà vidyaikyamuktamiha tu sadÃtmaÓabdÃbhyÃæ jÃtyÃtmavÃcibhyÃmupakramabhedÃdvÃkyabhede sati vidyÃbheda iti pratyudÃharaïasaægati÷ /
na cÃtmaÓabdo jÃtivÃcaka÷, ÃtmavyaktyaikyÃjjÃtyabhÃvÃtkintu sarvÃntaravastuvÃcaka÷ /
kalpitajÃtivÃcitve 'pyupakramabheda÷ sphuÂa eva sattÃtmatvayorbhedÃditi mantavyam /
siddhÃntayati-##
upakramÃnvayÃditi /
upakramÃdhÅnatvÃdupasaæhÃrasyetyartha÷ /
taccÃvadhÃraïaæ satpadenÃtmaghÅtau satyÃæ yujyata ityÃha-##
sadekamevetyavadhÃraïaæ, anena jÅvenÃtmaneti saddevatÃkartko jÅvasyÃtmaÓabdena parÃmarÓa÷ /
suptau jÅva÷ satà saæpannau bhavatÅti kathanaæ /
bhÆya eva mà bhagavÃn vij¤Ãpayatviti paricodanà /
saditipadena sattÃÓrayà ucyate na jÃtimÃtraæ, kartvÃciÓatpratyayÃntatvÃt /
tathà copakrame sattÃÓrayasÃmÃnyoktau ka ÃÓraya ityÃkÃÇk«ÃyÃæ vÃkyaÓe«ÃdÃtmeti niÓcÅyata ityÃha-##
sacchabdasyÃtmÃnÃtmasÃdhÃraïyamupetyoktaæ tadapi nÃsti Ãtmapadavatsatpadasya vyaktivÃcitvÃdvyaktiÓca bÃdhÃyogya cidÃtmaiveti na vÃcichandogayorÆpakramavai«amyamityÃha-##
vai«amyamupetyÃpyÃha-#<ÃmnÃneti />#
vÃjivÃkye tvamarthasya tadarthaparyantasya lak«yasya pratipÃdanaæ chÃndogyavÃkye tu tadarthasya tvamarthaparyantasya pratipÃdanamiti prakÃrabhede 'pi vÃkyÃrthaikyÃdvidyaikyamiti phalitamÃha-## //17//
END BsCom_3,3.8.17
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.9.18
9 kÃryÃkhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 18
kÃryÃkhyÃnÃdapÆrvam | BBs_3,3.18 |
chandogà vÃjasaneyinaÓca prÃïasaævÃde ÓvÃdisaævÃde ÓvÃdimaryÃdaæ prÃïasyÃnnamÃmnÃnya tasyaivÃpo vÃsa Ãmananti /
anantaraæ ca chandogà Ãmananti -'tasmÃdvà etadaÓi«yanta÷ purastÃcco«ÂÃccÃdbhi÷ paridadhÃti' (chÃ. 5.2.2) iti /
vÃjasaneyinastvÃmananti - 'tadvidvÃæsa÷ Órotriyà aÓi«yanta ÃcÃmantyaÓitvÃcÃmantyetameva tadanamanagnaæ kurvanto manyante' (b. 6.1.14) 'tasmÃdevaævidaÓi«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmedetameva tadanamanagnaæ kurute' iti /
tatra tvÃcamanamanagnatÃcintanaæ ta prÃïasya pratÅyate tkimubhayamapi vidhÅyata utÃcamanamevotÃnagnatÃcintanameveti vicÃryate /
kiæ tÃvatprÃptam /
ubhayamapi caitadapÆrvatvÃdvidhyarham /
athavÃcamanameva vidÅyate /
vispa«Âà hi tasminvidhivibhaktistasmÃdevaævidaÓ«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmediti /
tasyaiva stutyarthamanagnatÃsaækÅrtanamiti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃcamanasya vidheyatvamupapadyate kÃryÃkhyÃnÃt /
prÃptameva hÅdaæ kÃryatvenÃcamanaæ prÃyatyÃrthaæ smtiprasiddhamanvÃkhyÃyate /
nanviyaæ ÓrutistasyÃ÷ smtermÆlaæ syÃt /
netyucyate /
vi«ayanÃnÃtvÃt /
sÃmÃnyavi«ayà hi smti÷ puru«amÃtrasaæbaddhaæ prÃyatyÃrthamÃcamanaæ prÃpayati /
Órutistu prÃïavidyÃprakaraïapaÂhità tadva«ayamevÃcamanaæ vidadhatÅ vidadhyÃt /
naca bhinnavi«ayayo÷ ÓrutismtyormÆlamÆlibhÃvo 'vakalpate /
naceyaæ Óruti÷ prÃïavidyÃsaæyogyapÆrvamÃcamanaæ vidhÃsyatÅti ÓakyamÃÓrayitum /
pÆrvasyaiva puru«amÃtrasaæyogina Ãcamanasyeha pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃt /
ata eva ca nobhayavidhÃnam /
ubhayavidhÃne ca vÃkyaæ bhidyeta /
tasmÃtprÃptamevÃÓisi«atÃmaÓitavatÃæ cobhayata ÃcamanamanÆdya 'etameva tadanamanagnaæ kurvanto manyante' (b. 6.1.14) iti prÃïasyÃnagnatÃkaraïasaækalpo 'nena vÃkyenÃcamanÅyÃsvapsu prÃïavidyÃsaæbandhitvenÃpÆrva upadiÓyate /
nacÃyamanagnatÃvÃda Ãcamanastutyartha iti nyÃyyam /
ÃcamanasyÃvidheyatvÃt /
svayaæ cÃnagnatÃsaækalpasya vidheyatvapratÅte÷ /
nacaivaæ satyekasyÃcamanasyobhayÃrthatÃbhyupagatà bhavati prÃyatyÃrthatà paridhÃnÃrthà cheti /
kriyÃntaratvÃbhyupagamÃt kriyÃntarameva hyÃcamanaæ nÃma prÃyatyÃrthaæ puru«asyÃbhyupagamyate, tadÅyÃsu tvapsu vÃsa÷saækalpanaæ nÃma kriyÃntarameva paridhÃnÃrthaæ prÃïasyÃbhyupagamyata ityanavadyam /
apica 'yadidaæ ki¤cÃÓvasya à kmibhya à kÅÂapataÇgebhyastatte 'nnam (b. 6.1.14) ityatra sarvÃnnÃbhyavahÃraÓcodyata iti Óakyaæ vaktum /
aÓabdatvÃdaÓakyatvÃcca /
sarvaæ tu prÃïasyÃnnamitÅyamannad«ÂiÓcodyate tatsÃhacaryÃccÃpo vÃsa ityatrÃpi nÃpÃmÃcamanaæ codyate prasiddhÃsvevatvÃcamanÅyÃsvapsu paridhÃnad«ciÓcodyata iti yuktam /
nahyardhavaiÓasaæ saæbhavati /
apicÃcÃmantÅti vartamÃnÃpadeÓitvam Óabdo vidhik«ama÷ /
nanu manyanta ityapi samÃnaæ vartamÃnÃpadeÓitvam /
satyamevametat /
avaÓyavidheye tvanyatarasminvÃsa÷kÃryÃkhyÃnÃdapÃæ vÃsa÷saækalpanamevÃpÆrvaæ vidhÅyate nÃcamanaæ pÆrvavaddhi tadityupapÃditam /
yadapyuktaæ vispa«ÂÃ cÃcamane vidhivibhaktiriti tadapi pÆrvavattvenaivÃcamanasya pratyuktam /
ata evÃcamanasyÃvidhitsitatvÃdetameva tadanamanagnaæ kurvanto manyanta ityatraiva kÃïvÃ÷ paryavasyanti nÃmananti tasmÃdevaævidityÃdi /
tasmÃnmÃdhyandinÃnÃmapi pÃÂha ÃcamanÃnuvÃdenaivaævittvameva praktaprÃïavÃsovittvaæ vidhÅyata iti pratipattavyam /
yo 'pyayamabhyupagama÷ kvacidÃcamanaæ vidhÅyate kvacidvÃsovij¤Ãnamiti so 'pi na sÃdhu÷ /
Ãpo vÃsa ityÃdikÃyà vÃkyapravtte÷ sarvatraikarÆpyÃt tasmÃdvÃsovij¤Ãnameveha vidhÅyate nÃcamanamiti nyÃyyam // 18 //
##
'me kimannaæ kiæ vÃsa÷'iti prÃïena p«Âà vÃgÃdaya÷ Æcu÷, 'yadidaæ kiæ cÃÓvabhya à kmibhyastatte 'nnamÃpo vÃsa÷'iti sarvaprÃïibhirbhujyamÃnaæ yadidaæ prasiddhaæ ÓvÃdiparyantamannaæ tatprÃïasya tavÃnnamÃpa ÃcchÃdanamityupÃsakena cintanÅyamityartha÷ /
ÓÃkhÃdvaye 'pyaviÓe«aÓrutimuktvà viÓeÓa«aÓrutibhedamÃha-##
tasmÃdapÃæ prÃïavastratvÃdaÓiÓa«yanto 'Óanaæ kurvanta÷ Órotriyà etatkurvanti /
kiæ tat, bhojanÃtpÆrvamÆrdhvaæ cÃcÃmantÅti yattadadbhi÷ prÃïaæ paridadhatyÃcchÃdayantÅtyartha÷ /
pÆrvottarÃcamanasaæbandhinÅ«vapsu prÃïavÃsastvacintanarÆpamanagnatÃdhyÃnaæ kÃryamiti bhÃva÷ /
tat tasmÃdityuktÃrthaæ yata÷ pÆrve vidvÃæso 'ÓanÃtprÃgÆrdhvaæ cÃcÃmanta etamevÃnÃæ prÃïaæ tattenÃcamanenÃnagnamÃcchÃditaæ kurvanto manyante cintayanti, tasmÃdevaævididÃnÅntano 'pyupÃsaka evaæ kuryÃditi vÃjiÓrutyartha÷ /
atrobhayorapyapÆrvatvÃtsaæÓayamÃha-##
saædigdhasadupakramasya vÃkyaÓe«ÃnnirïayavadÃcÃmantÅti padasya vidhitvasaædehe ÃcÃmediti vÃkyaÓe«Ãdvidhitvanirïaya iti d«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-##
j¤ÃnasÃdhanopÃsanÃÇgavidhivicÃrÃtpÃdasaÇgatirbodhyà /
pÆrvapak«e prÃïavidyÃÇgatvenÃpÆrvÃcamanaæ vihitamanyatropasaæhartavyamiti phalaæ siddhÃnte tasyÃvidheyatvÃnnÃÇgatvenopasaæhÃra iti viveka÷ ubhayavidhÃne vÃkyabheda÷ syÃdityarucyÃpak«ÃntaramÃha-##
praÓastaæ hÅdamÃcamanaæ yasmÃdanena prÃïamanagnaæ manyanta iti stuti÷ /
prasiddhÃnuvÃdenÃprasiddhaæ vidheyamiti nyÃyena siddhÃntayati-##
prayatasya prayatnavato bhÃva÷ prÃyatyaæÓuddhistadarthamityartha÷ /
smtyà Óudyarthaæ kÃryatvena vihitasakalakarmÃÇgatayà prÃptÃcamanÃnuvÃdenÃpÆrvamanagnatÃdhyÃnameva vidhÅyata iti sÆtrÃrtha÷ /
smÃrtamÃcamanaæ Órutyà nÃnÆdyate kiæ tvanayà Órutyà vihitaæ samtyÃnÆdyata iti ÓaÇkate-##
Órutismtyoranayorna mÆlamÆlibhÃvo bhinnavi«ayatvÃditi pariharati-##
'dvijo nityamupaspÓet'ityÃdyà smti÷ ÃcamanÃntaravidhimupetya mÆlamÆlitvaæ nirastaæ, saæprati vidhirasiddha ityÃha-##
ata eveti ÃcamanavidhyabhÃvÃdevetyartha÷ /
apsu prÃïavÃsastvadhyÃnÃkhya÷ saækalpa÷ prÃïavidyÃÇgatvena vidhÅyata ityÃha-##
svayaæ ceti apÆrvatvÃdityartha÷ /
Óudyarthaæ viniyuktasyÃcamanasya prÃïÃcchÃdanÃrthatvaæ viruddhamityÃÓaÇkyÃha-##
ÃcamanasyÃcchÃdanÃrthatvamasiddhamityartha÷ /
ki¤ca yathà pÆrvavÃkye prÃïasyÃnnadhyÃnamaÇgaæ vihitaæ tathÃtrÃpsu vÃsodhyÃnaæ vidhÅyate anyathÃcamanavidhau pÆrvatra dhyÃnavidhiruttaratra kriyÃvidhirityardhavaiÓasaæ syÃdityÃha-##
bhak«ayediti ÓabdÃbhÃvÃcchvÃdyannasya sarvasya manu«veïepÃsakena bhoktumaÓakyatvÃcca na pÆrvavÃkye kriyÃvidhirityartha÷ /
itaÓcÃcamanamatra na vidheyamityÃha-##
anagnaæ manyanta ityatra vÃsastvadhyÃnamapi na vidheyaæ do«asÃmyaditi ÓaÇkate-##
ubhayorapyanuvÃdatve vaiphalyÃdavaÓyamekÃnuvÃdenaikaæ vidheyaæ tacca vidheyaæ vÃsodhyÃnameva vÃsa÷ kÃryasyÃnagnatvasyÃkhyÃnÃdapÆrvatvÃcceti samÃdhÃnÃrtha÷ /
pÆrvavaditi smtyà prÃptamityartha÷ /
ÃcÃmediti na vidhi÷ kintu vi«ïurÆpÃæÓu ya«Âavya itivadanuvÃda ityatra liÇgamÃha-##
tasmÃdevaævidaÓi«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmediti vÃkyasyÃvidhitve kÃïvairapaÂhanaæ liÇgamityartha÷ /
tarhi pÃÂhabalÃnmÃdhyandine Ãcamanavidhi÷ kÃïve dhyÃnavidhiriti kasyacinmataæ nirÃkaroti-## //18//
END BsCom_3,3.9.18
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.10.19
10 samÃnÃdhikaraïam / sÆ. 19
samÃna evaæ cÃbhedÃt | BBs_3,3.19 |
vÃjasaneyiÓÃkhÃyamaginirahasye ÓÃï¬ulyanÃmÃÇ kità vidyà vij¤Ãtà /
tatra ca guïÃ÷ ÓrÆyante - sa ÃtmÃnamupÃsÅta manamayaæ prÃïaÓarÅraæ bhÃrÆpam ityevamÃdaya÷. tasyÃmeva ÓÃstrÃyÃæ bhadÃraïyake puna÷ paÂhyate - 'manomayo 'yaæ puru«o bhÃ÷ satyasminnantarhadaye yadà vrÅhirvà yavo và sa e«a sarvasyeÓÃna÷ sarvasyÃdhipati÷ sarvamidaæ praÓÃsti yadidaæ ki¤ca' (b. 5.6.1) iti /
tatra saæÓaya÷ - kimiyamekà vidyÃgnirahasyabhadÃraïyakayorguïopasaæhÃraÓcota dve ime vidye guïÃnupasaæhÃraÓceti /
kiæ tÃvatprÃptam /
vidyÃbhedo guïavyavasthà ceti /
kuta÷ - paunaruktyaprasaÇgÃt /
bhinnÃsu hi ÓÃkhÃsvadhyetbhedÃtpaunaruktasyaparihÃramÃlocya vidyaikatvamadhyavasÃyaikatrÃtiriktà guïà itaratropasaæhriyante prÃïasaævÃdÃdi«vatyuktam /
ekasyÃæ puna÷ ÓÃkhÃyÃmadhyetveditbhedÃbhÃvÃdaÓakyaparihÃre paunaruktye na viprak«ÂadeÓasthaikà vidyà bhavitumarhati /
nacÃtraikamÃmnÃnaæ vidyÃvidhÃnÃrthamaparaæ guïavidhÃnÃrthamiti vibhÃga÷ saæbhavati /
tadà hyatiriktà eva guïà itaratretaratra cÃmnÃyeranna samÃnà api tÆbhayatrÃmnÃyante manomayatvadaya÷ /
tasmÃnnÃnyonyaæ guïopasaæhÃra iti /
evaæ prÃpte brÆmahe - yathà bhinnÃsu ÓÃkhÃsu vidyaikatvaæ guïopasaæhÃraÓca bhavatyevamekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ bhavitumarhati /
upÃsyÃbhedÃt tadeva hi brahma manomayatvÃdiguïakamubhayatrÃpyupÃsyamabhinnaæ pratyabhijÃnÅma÷ /
upÃsyaæ ca rÆpaæ vidyÃyÃ÷ /
naca vidyamÃne rÆpÃbhede vidyÃbhedamadhyavasÃtuæ Óaknuma÷ /
nÃpi vidyÃbhede guïavyavasthÃnam /
nanu paunaruktyaprasaÇgadvidyÃbhedo 'dhyavasita÷ /
netyucyate /
arthavibhÃgopapatte÷ /
ekaæ hyÃmnÃnaæ vidyÃvidyÃvidhÃnÃrthamaparaæ guïavidhÃnÃrthamiti na ki¤cinnopapadyate /
nanvevaæ sati yadupaÂhimagnirahasye tadeva bhadÃraïyake paÂhitavyam sa e«a sarvasyeÓÃna÷ ityÃdi /
yattu paÂhitameva manomaya ityÃdi cenna paÂhitavyam /
nai«a do«a÷ /
tadbalenaiva pradeÓÃntarapaÂhitavidyÃpratyabhij¤ÃnÃt /
masÃnaguïÃmnÃnena hi viprak«ÂadeÓÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃæ pratyabhij¤Ãpya tasyÃmÅÓÃnatvÃdyupadiÓyate /
anyathà hi kathaæ tasyÃmayaæ guïavidhirabhidhÅyate /
apicÃprÃptÃæÓopadeÓenÃrthavati vÃkye saæjÃte prÃptÃæÓaparÃmarÓasya nityÃnuvÃdatayÃpyupapadyamÃnatvÃnna tadbalena pratyabhij¤opodituæ Óakyate /
tasmÃdatra samÃnÃyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ vidyaikatvaæ guïopasaæhÃraÓcetyupapannam // 19 //
##
ÓÃï¬ilyena d«Âà tannÃmnÃÇkitÃ, antarhdaye vrÅhyÃdivatsÆk«masti«ÂhatÅtyartha÷ /
abhyÃsapratyabhij¤ÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
guïÃnupasaæhÃropasaæhÃrau pÆrvottarapak«ayo÷ phalam /
pÆrvatra prÃptÃcamanÃnuvÃdenÃnagnatÃdhyÃnavidhirukta÷ /
iha tvekaÓÃkhÃyÃæ viprak«ÂadeÓasthavÃkyayorekasya vidhitvamanyasyÃnuvÃdatvamityaniÓcayÃddvayorapi vidyÃvidhitvamiti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-##
yatpunaruktaæ, tadvidyÃntaramiti na vyÃpti÷ prÃïapa¤cÃgnyÃdividyÃsu vyabhicÃradityÃÓaÇkya ÓÃkhÃbhede punaruktirasiddhetyuktamityÃha-##
yathÃgnihotravÃkye karmavidhi÷, 'dadhnà juhoti'iti vÃkye guïavidhistathÃtrÃpyastu na vidyÃmeda ityÃÓaÇkyÃha-##
uktaguïÃnÃæ punaruktirvthÃsyÃdato 'bhyÃsÃdvidyÃbheda÷ prayÃjabhedavaditi bhÃva÷ /
uktaguïoktirna vthà katipayaguïaviÓi«ÂopÃsyÃbhedapratyabhij¤ÃnÃrthatvÃdata upÃsyarÆpÃbhedÃdbhinnaÓÃkhÃsviva samÃnaÓÃkhÃyÃmapi vidyaikyamiti siddhÃntasÆtraæ yojayati-##
sautraÓcakÃro 'pyartho vyÃkhyÃta÷ /
yatra bahavo guïÃ÷ ÓrutÃstatra pradhÃnavidhiranyatra tadanuvÃdena guïavidhiriti niÓcayÃdagnirahasye pradhÃnavidhivaduttaratra guïavidhiriti bhÃva÷ //19//
END BsCom_3,3.10.19
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.11.20
11 saæbandhÃdhikaraïam / sÆ. 20-21
saæbandhÃdevamanyatrÃpi | BBs_3,3.20 |
bhadÃraïyake 'satyaæ brahma' (b. 5.5.1) ityukramya 'tadyattatsatyamasau sa Ãdityo ya e«a etasminmaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (b. 55.2) iti tasyaiva satyasya brahmaïo 'dhidaivatamadhyÃtmaæ cÃyatanaviÓe«amupadiÓya vyÃhtiÓarÅratvaæ ca saæpÃdya dve upani«adÃvupadiÓyete /
tasyopani«aharityadhidaivatam /
tasyopani«adahamityadhyÃtmam /
tatra saæÓaya÷ - kimavibhÃgenaivobhe apyupani«adÃvubhayatrÃnusaægÃtavye uta vibhÃgenaikÃdhidaivamekÃdhyÃtmamiti /
tatra sÆtreïaivopakramate /
yathà ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ vibhÃgenÃpyadhÅtÃyÃæ guïopasaæhÃra ukta evamanyatrÃpyeva¤jÃtÅyake vi«aye bhavitumarhati /
ekavidyÃbhisaæbandhÃt /
ekà hÅyaæ satyavidyÃdhidaivamadhyÃtmaæ cÃdhÅtà /
upakramÃbhedÃdvyati«aktapÃÂhÃcca /
kathaæ tasyÃmudito dharmastasyÃmeva na syÃt /
yohyÃcÃryo kaÓcidanugamanÃdirÃcÃraÓcodita÷ sa grÃmagate /
raïyagate ca tulyavadeva bhavati /
tasmÃdubhayorapyupani«adorubhayatra prÃptiriti // 20 //
##
sadbhÆtatrayaæ tyadvÃyvÃkÃÓÃtmakaæ, satya parok«abhÆtÃtmakaæ hiraïyagarbhÃkhyaæ brahmopakramya, taduktaæ yatsatyaæ tat sa yo 'sÃvÃditya÷ kiæ maï¬alaæ na tatra sthÃne puru«a÷ karaïÃtmaka÷ sa evÃdhyÃtmamak«isthÃnastha ityupadiÓya 'tasya bhÆriti Óiro bhuva iti bÃhu÷ svariti pÃdau'iti vyÃhtirÆpaæ ÓarÅramuktvà dve upani«ado rahasyadevatÃnÃmanÅ upadiÓyete tasyÃdityamaï¬alasthasyÃhariti nÃma prakÃÓakatvÃttasyÃk«isthasyÃhamiti nÃma pratyaktvÃditi /
idaæ nÃmadvayaæ vi«ayastatra nÃmina÷ satyÃkhyasya brahmaïa ekatvÃtsthÃnabhedokteÓca saæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e pratisthÃnaæ nÃmadvayÃnu«ÂhÃnaæ siddhÃnte yathÃÓrutyaikaikanÃmÃnu«ÂhÃnamiti phalam /
d«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-##
yathà vidyaikyÃdupasaæhÃra ukta evamanyatrÃpyekÃvidyÃmupasaæhÃro bhavitumarhatÅtyartha÷ /
satyaæ brahmetyupakramÃbhedastÃvetÃvak«yÃdityapuru«Ãvanyonyasminprati«Âhitau, ÃdityaraÓmÅnÃæ cak«u«a cak«u«aÓcÃditye prati«ÂhÃnÃditi vyati«aktapÃÂho mitha÷ saæÓle«apÃÂhastÃbhyÃæ vidyaikyasiddhi÷ /
vidyaikye 'pi kiæ syÃttatrÃha-##
vidyaikye 'pi sthÃnabhedÃdupani«adorasaækara÷ syÃdityÃÓaÇkÃæ d«ÂÃntena pariharati-## //20//
END BsCom_3,3.11.20
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.11.21
evaæ prÃpte pratividhatte -
na và viÓe«Ãt | BBs_3,3.21 |
na vobhayorubhayatra prÃpti÷ /
kasmÃt /
viÓe«Ãt /
upÃsanasa atÃnaviÓe«opanibandhÃdityartha÷ /
kathaæ sthÃnaviÓe«opanibandha ityucyate - 'ya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷' (b. 5.5.3) iti hyÃdhidaivakaæ puru«aæ praktya tasyopani«adahariti ÓrÃvayati /
'yo 'yaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (5.5.4) iti hyadhyÃtmikaæ puru«aæ praktya tasyopani«adamiti /
tasyeti caitatsaænihitÃvalambanaæ sarvanÃma, tasmÃdÃyatanaviÓe«avyapÃÓrayeïaivaite upani«adÃvupadiÓyete /
kuta ubhayorubhayatra prÃpti÷ /
nanveka evÃyamadhidaivatamadhyÃtmaæ ca puru«a ekasyaiva satyasya brahmaïa ÃyatanadvayapratipÃdanÃt /
satyamevetat /
ekasyÃpi tvavasthÃviÓe«opÃdÃnenaivopani«adviÓe«opadeÓÃttadavasthÃsyaiva sà bhavitumarhati /
asti cÃyaæ d«ÂÃnta÷ satyapyÃcÃryasvarÆpÃpÃnapÃye yadÃcÃryasyÃsÅnasyanuvartanamuktaæ na tatti«Âhato bhavati /
yacca ti«Âhata uktaæ na tadÃsÅnasyeti /
grÃmÃraïyayostvÃcÃryasvarÆpÃnÃpÃyÃttatsvarÆpÃnubuddhasya ca dharmasya grÃmÃraïyaktaviÓe«ÃbhÃvÃdubhayatra tulyavadbhÃva ityad«ÂÃnta÷ sa÷ /
tasmÃdvyavasthÃnayorupani«ado÷ // 21 //
nÃmyaikyÃt nÃmasaækaro yukta÷, tathà cÃk«istho 'hariti nÃmavÃn satyabrahmatvÃdÃdityasthavaditi prÃpte siddhÃntasÆtraæ##
nÃmnorÆpÃsanasthÃnaviÓi«ÂasaæbandhitvÃdityartha÷ /
tasyo 'pani«adaharahamiti ca vÃkyadvayena tacchabdaparÃm«Âayo÷ saænihitasthÃnaviÓi«Âayo÷ puru«ayornÃmasaæbandhapareïopasaæhÃrÃnumÃnaæ bÃdhyamiti bhÃva÷ /
viÓe«yaikyÃnnÃmasaækara ityÃÓaÇkya sthÃnabhedena viÓi«Âapuru«abhedÃnnÃmavyavasthÃmÃha-##
viÓi«Âasaæbandhe d«ÂÃntamÃha-##
pratid«ÂÃntasya svarÆpasaæbandhitvÃdviÓi«Âe dhyeye prakte d«ÂÃntaæ nÃstÅtyÃha-## //21//
END BsCom_3,3.11.21
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.11.22
darÓayati ca | BBs_3,3.22 |
api caiva¤jÃtÅyakÃnÃæ dharmÃïÃæ vyavastheti liÇgadarÓanaæ bhavati - 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yÃvamu«ya ge«ïau tau ge«ïau yannÃma tannÃma' (chÃ. 1.7.5) iti /
kathamasyaliÇgatvamiti taducyate /
ak«yÃdinityasthÃnabhedabhinnÃndharïÃnanyonyasminnanupasaæhÃryÃnpaÓyannihÃtideÓenÃdityapuru«agatÃnrÆpÃdÅnak«ipuru«a upasaæharati - 'tasyaitasya tadeva rÆpam' (chÃ. 1.7.5) ityÃdinà /
tasmÃdvyavasthite evaite upani«adÃviti nirïaya÷ // 22 //
uktanÃmavyavasthÃyÃmatideÓo liÇgamityÃha-##
vidyaikyÃdevopasaæhÃrasiddhÃvatideÓo vthà syÃttasmÃdekavidyÃyÃmapi sthÃnabhedenoktaguïÃnÃæ vinÃtideÓamanupasaæhÃra iti siddham //22//
END BsCom_3,3.11.22
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.12.23
12 saæbhtyadhikaraïam / sÆ. 23
saæbhtidyuvyÃptyapi cÃta÷ | BBs_3,3.23 |
brahmajye«Âhà viryà saæbhtÃni brahmÃgre jye«Âhaæ divamÃtatÃna ityevaæ rÃïÃyanÅyÃnÃæ khile«u vÅryasaæbhtidyuniveÓaprabhtayo brahmaïo vibhÆtaya÷ paÂhyante /
te«Ãmeva copani«adi ÓÃï¬ilyavidyÃprabhtayo brahmavidyÃ÷ paÂhyante /
tÃsu brahmavidyÃsu tà brahmavibhÆtaya upasaæhriyeranna veti vicÃraïÃyÃæ brahmasaæbandhÃdupasaæhÃraprÃptÃvevaæ paÂhati /
saæbhtidyuvyÃptiprabhtayo vibhÆtaya÷ ÓÃï¬ilyavidyÃprabhti«u nopasaæhartavyÃ÷ /
ata eva cÃyatanaviÓe«ayogÃt /
tathÃhi ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ hdayÃyatanatvaæ brahmaïa uktam - 'e«a ma ÃtmÃntarhdaye' (chÃ. 3.14.3) iti /
tadvadeva daharavidyÃyÃmapi 'daharaæ puï¬arÅke veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.1) iti /
upakosalavidyÃyÃæ tvak«yÃyatanatvam 'ya e«o 'k«aïi puru«o dÓyate' (chÃ. 4.15.1) iti /
evaæ tatra tatrat tadÃdhyÃtmikamÃyatanametÃsu vidyÃsu pratÅyate /
Ãdhidaivikyastvetà vibhÆtaya÷ saæbhtidyuvyÃptiprabhtayastÃsÃæ kuta etÃsu prÃpti÷ /
nanvetÃsvapyÃdhidaivikyo vibhÆtaya÷ ÓrÆyante - 'jyÃyÃndivo jyÃyÃnebhyo lokebhya÷' (chÃ. 3.14.3) 'e«a u eva bhÃmanÅre«a hi sarve«u loke«u bhÃti' (chÃ. 4.15.4) 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhdaya ÃkÃÓa ubhe asmindyÃvÃpthivÅ antareva samÃhite' (chÃ. 8.1.3) ityevamÃdyÃ÷ /
santi cÃnyà ÃyatanaviÓe«ahÅnà apÅha brahmavidyÃ÷ «o¬aÓakalÃdyÃ÷ /
satyametat /
tathÃpyatra vidyate viÓe«a÷ saæbhtyÃdyanupasaæhÃrahetu÷ /
samÃnaguïÃmnÃnena hi pratyupasthÃpitÃsu viprak«ÂadeÓÃsvapi vidyÃsu viprak«ÂadeÓà guïà upasaæhriyeranniti yuktam /
saæbhtyÃdayastu ÓÃï¬ilyÃdivÃkyagocarÃÓca manomayatvÃdayo guïÃ÷ parasparavyÃvttasvarÆpatvÃnna pradeÓÃntaravartividyÃpratyupasthÃpanamityucyate vidyÃbhede 'pi tadupapatte÷ /
ekamapi hi brahma vibÆtibhedairanekadhopÃsyata iti sthiti÷ /
parovarÅyastavÃdivadbhedadarÓanÃt /
tasmÃdvÅryasaæbhtyÃdÅnÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃdi«vanupasaæhÃra iti // 23 //
----------------------
FN: brahmajye«Âhà brahmajye«ÂhÃni nilopaÓchÃndasa÷ /
vÅryà vÅryÃïi parÃkramabhedÃ÷ /
##
brahmaiva jye«Âhaæ kÃraïaæ ye«Ãæ tÃni brahmajye«ÂhÃni, nilopaÓcÃndasa÷, vÅryÃïi parÃkramaviÓe«Ã ÃkÃÓotpÃdanÃdaya÷, tÃni ca vÅryÃïi saæbhtÃni nirvighnaæ samddhÃni, sarvaniyantu÷ kÃrye vighnakarturasattvÃt /
tacca jye«Âhaæ brahmÃgne devÃdyutpatte÷ prÃgeva divaæ svargamÃtatÃna vyÃptavatsadà sarvavyÃpakamityartha÷ /
sarvaprÃthamyaæ spardhÃnarhatvamiti vÃkyaÓe«asthà guïÃ÷ prabhtipadagrÃhyÃ÷ /
khile«viti vidhini«edhaÓÆnyavÃkye«vityartha÷ /
brahmasaæbandhÃdvidyÃbhedabhÃnÃcca saæÓayamÃha-##
anÃrabhyÃdhÅtabrahmavibhÆtÅnÃæ brahmasaæbandhena sarvabrahmavidyÃsu pratyabhij¤ÃnÃdupasaæhÃra iti pÆrvapak«a÷ /
siddhÃntamÃha-##
saæbhtiÓca dyuvyÃptiÓca saæbhtidyuvyÃpti tadapi sarvatra nopasaæhartavyamupani«adoriva vyavasthÃpakaviÓe«ayogÃditi sÆtrayojanà /
ÃdhyÃtmikÃyatanaviÓe«ayuktÃsu vidyÃsvÃdhidaivikavibhÆtÅnÃæ pratyabhij¤Ãne hetvabhÃvÃnna prÃptirityukte hetuæ ÓaÇkate-##
ÃdhidaivikatvasÃmyÃdÃdhyÃtmikÃyatanahÅnatvasÃmyÃdvà tattadvidyÃsu saæbhtyÃdÅnÃæ prÃptiriti ÓaÇkÃrtha÷ /
uktahetudvayaæ na guïaprÃpakamÃdhidaivikavidyÃnÃæ ÓÃï¬ilyadaharÃdÅnÃmÃyatanahÅnavidyÃyÃæ ca mithoguïasÃækaryaprasaÇgÃt, tasmÃt katipayasamÃnaguïaviÓi«ÂopÃsyarÆpaikyaæ vidyaikyamÃvahadguïaprÃptihetustadabhÃvÃnna prÃptiriti pariharati-##
sthÃnaviÓi«ÂabhedÃnnÃmnorvyavasthÃvatsaæbhtyÃd iguïaviÓi«Âasya brahmaïa÷ ÓÃï¬ilyÃdividyoktaguïaviÓi«ÂabrahmaïaÓca mitho bhedena rÆpabhedÃtsaæbhtyÃdÅnÃæ nopasaæhÃra ityuktanyÃyÃtideÓatvÃdasya na saægatyÃdyapek«Ã yathaikasminnudgÅthe parovarÅyastvÃdiguïopÃsterhiraïyaÓmaÓrutvÃdyupÃstirbhidyate tathaikasminnapi brahmaïi vidyÃbhedopapatte÷ brahmapratyabhij¤Ã na guïaprÃpiketyÃha-##
tasmÃtsaæbhtyÃdiguïaviÓi«ÂavidyÃntaravidhiriti siddham //23//
END BsCom_3,3.12.23
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.13.24
13 puru«Ãdyadhikaraïam / sÆ. 24
puru«avidyÃyÃmiva cetare«Ãm anÃmnÃnÃt | BBs_3,3.24 |
asti tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca rahasyabrÃhmaïe puru«avidyà /
tatra puru«o yaj¤a÷ kalpita÷ /
tadÅyamÃyustredhà vibhajya savanatrayaæ kalpitam /
aÓiÓi«ÃdÅni ca dÅk«ÃdibhÃvena kalpitÃni /
anye ca dharmastatra samadhigatà ÃÓÅrmantraprayogÃdaya÷ /
taittirÅyakà api ka¤citpuru«ayaj¤aæ kalpayanavti - 'tasyaivaæ vidu«o yaj¤asyÃtmà yajamÃna÷ Óraddhà patnÅ' (nÃrÃ. 80) ityetenÃnuvÃkena /
tatra saæÓaya÷ - kiæ ya itaratroktÃ÷ puru«ayaj¤asya dharmÃste taittirÅyake«ÆpasaæhartavyÃ÷ kiævà nopasaæhartavyà iti /
puru«ayaj¤atvviÓe«ÃdupasaæhÃraprÃptÃvÃcak«mahe - nopasaæhartavyà iti /
kasmÃt /
tadrÆpapratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃt /
tadÃhÃcÃrya÷ - puru«avidyÃyÃmiveti /
yathaike«Ãæ ÓÃkhinÃæ tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca puru«avidyÃyÃmÃmnÃnaæ naivamitare«Ãæ taittirÅyÃïÃmÃmnÃnamasti /
te«Ãæ hÆtaravilak«aïameva yaj¤asaæpÃdanaæ dÓyate patnÅyajamÃnavedavedibarhiryÆpÃjyaÓvtvigÃdyanukramaïÃt /
yadapi savanasaæpÃdanaæ tadapÅtaravilak«aïameva 'yatprÃtarmadhyandinaæsÃyaæ ca tÃni' (nÃrÃ. 80) iti /
yadapi ki¤cinmaraïÃvabhthatvÃdisÃmyaæ tadapyalpÅyastavÃdbhÆyasà vailak«aïyenÃbhibhÆyamÃnaæ na pratyabhij¤Ãpanak«amam /
naca taittirÅyake puru«asya yaj¤atvaæ ÓrÆyate /
vidu«o yaj¤asyeti hi nacaite samÃnÃdhikaraïe «a«Âhyau vidvÃneva yoyaj¤astasyeti /
nahi puru«asya mukhyaæ yaj¤atvamasti /
vyadhikaraïe tvete «a«Âhyau vidu«o yo yaj¤astasyeti /
bhavati hi puru«asya mukhyo yaj¤asaæbandha÷ /
satyÃæ ca gatau mukhya evÃrtha ÃÓrayitavyo na bhÃkta÷ /
Ãtmà yajamÃna iti ca yajamÃnatvaæ puru«asya nirbruvanvaiyadhikaraïyenaivÃsya yaj¤asaæbandhaæ darÓayati /
apica tasyaivaævidu«aiti siddhavadanuvÃdaÓrutau satyÃæ puru«asya yaj¤abhÃvamÃtmÃdÅnÃæ ca yajamÃnÃdibhÃvaæ pratipitsamÃnasya vÃkyabheda÷ syÃt /
apica saæsanyÃsÃmÃtmavidyÃæ purastÃdupadiÓyÃnantaraæ tasyaivaævidu«a ityÃdyanukramaïaæ phasyanta÷ pÆrvaÓe«a evai«a ÃmnÃyo na svatantra iti pratÅma÷ /
tathÃcaikameva phalamubhayorapyanuvÃkayorupalabÃmahe 'brahmaïo mahimÃnamÃpnoti' (nÃrÃ. 80) iti /
itare«Ãæ tvananyaÓe«a÷ puru«avidyÃmnÃya÷ /
Ãyurabhivddhiphalo hyasau 'sa ha --«o¬aÓaæ var«aÓataæ jÅvati ya evaæ veda' (chÃ. 3.16.7) iti samabhivyÃhÃrÃt /
tasmÃcchÃkhÃntarÃdhÅtÃnÃæ puru«avidyÃdharmÃïÃmÃÓÅrmantrÃdÅnÃmaprÃptistaittirÅyake // 24 //
puru«avidyÃyÃæ chÃndogyasthÃæ vidyÃmÃha-##
'puru«o vÃva yaj¤astasya yÃni caturviÓati var«Ãïi tatprÃta÷ savanamatha yÃni catuÓcatvÃriæÓadvar«Ãïi tanmÃdhyandinaæ savanamatha yÃnya«ÂÃcatvÃriæÓadvar«Ãïi tatttÅyaæ savanam'iti prasiddhayaj¤asÃmyÃrthaæ savanatrayaæ kalpitaæ, 'sa yadaÓiÓi«ati yatpipÃsati yanna ramate tà dÅk«Ã atha yadaÓnÃti yatpibati yadramate tà upasada÷ atha yaddhasati yajjak«ati yanmaithunaæ carati tÃni stutaÓastrÃïi atha yattapodÃnÃdi sà dak«iïà maraïamevÃvabhtha÷ vasvÃdirÆpà me prÃïà idaæ savanatrayaæ yÃvadÃyuranusaætanute'ityÃÓÅ÷ 'ak«itamasyacyutamasi prÃïaæ saæÓitamasi'iti mantratrayaprayoga÷ /
«o¬aÓÃdhikaÓatavar«ajÅvitvaæ phalamiti darÓitam /
saæÓayÃrthaæ ÓÃkhÃntarÅyapuru«avidyÃmÃha-##
atra vidu«o yaj¤asyeti «a«Âhyo÷sÃmÃnÃdhikaraïyavaiyadhikaraïyÃniÓcayÃtsaæÓayamÃha-##
upasaæhÃrÃnupasaæhÃrÃveva phalam /
pÆrvatrÃsÃdhÃraïaguïapratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃtsaæbhtyÃdau vidyÃbheda ukta÷ /
iha tvasÃdhÃraïamaraïÃvabhthaguïaviÓi«Âapuru«ayaj¤arÆpaikyapratyabhidhÃnÃdvi dyaikyamiti pratyudÃharaïena prÃpte siddhÃntayati-##
tasyaivaæ vidu«o yaj¤asyÃtmà yajamÃna÷ Óraddhà patnÅ ÓarÅramidhmamuro vedirlomÃni barhirveda÷ Óikhà hdayaæ yÆpa÷ kÃma Ãjyaæ manyu÷ paÓustapo 'gnirdama÷ Óamayità dak«iïà vÃgghotà prÃïa udgÃtà cak«uradhvaryurmano brahmÃ'iti bahutaradharmavailak«aïyÃnna rÆpaikyapratyabhij¤etyartha÷ /
veda÷ kuÓamu«Âi÷ Óamayità damo dak«iïetyanvaya÷ /
ki¤ca chÃndogye tridhÃvibhaktÃyu«i savanatvakalpanÃ, atra tu sÃyaÇkÃlÃdÃviti vairÆpyamÃha-##
yanmaraïaæ tadavabhtho yadramate tadupasada iti tittiriÓrutau sÃrÆpyamapi bhÃtÅtyata Ãha-##
gajo«ÂrayoÓcatu«pÃttvasÃrÆpyavadidaæ sÃrÆpyaæ naikyaprayojakamityartha÷ /
ki¤ca chÃndogye puru«ayaj¤ayoraikyaæ Órutamatra tu bheda iti vairÆpyÃntaramÃha-##
yadyapi ni«ÃdasthapatinyÃyena sÃmÃnÃdhikaraïyaæ «a«Âhyoryuktaæ tathÃpyaprasiddhaikyakalpanÃgauravÃdyaj¤asyÃtmeti bhedokterekasyaiva yaj¤atvayajamÃnatvavirodhÃdÃtmavido yo yaj¤a÷ prasiddhastasyeti vaiyadhikaraïyameva yuktam /
ki¤ca vidvatsaæbandhiyaj¤arÆpaviÓe«yÃnuvÃdena vidvadaÇgairaÇgasaæpadvidhÃvekavÃkyatà pratÅyate tasyÃæ satyÃæ viÓe«yasyÃÇÃgÃnÃæ ca pthagvidhivÃdinastava vÃkyabhedado«a÷ syÃdityartha÷ /
ki¤ca satyÃdibhyo nyÃsa evÃpare ca yaditi saænyÃsamuktvà sarvai÷ sarvamidaæ jagadityevaæ tamÃtmÃnaæ j¤Ãtvà bhÆyo na mtyumupayÃti vidvÃniti saænyÃsasÃdhyÃtmavidyÃæ purastÃtprÃjÃpatyÃnuvÃke upadiÓyÃnantarÃnuvÃke tasyaivaæ vidu«a ityuktÃtmavidyÃnuvÃdena praÓaæsÃrthatvena, tacche«atayÃyaj¤asaæpatti÷ kriyate phalaikyaÓrute÷, chandogÃnÃæ tu svatantravidyÃvidhirityÃha-##
cintÃphalamÃha-## //24//
END BsCom_3,3.13.24
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.13.25
14 vedhÃdyadhikaraïam / sÆ. 25
vedhÃdyarthabhedÃt | BBs_3,3.25 |
astyÃtharvaïikÃnÃmupani«adÃrambhe mantrasamÃmnÃya÷ - 'sarvaæ pravidhya hdayaæ pravidhya dhamanÅ÷ pravjya Óiro 'bhipravjyatridhà vipkta÷' ityÃdi÷ /
tÃï¬inÃm - 'deva savita÷ prasuva yaj¤am' ityÃdi÷ /
ÓÃÂhyÃyaninÃm - 'ÓvetÃÓvo haritanÅlo 'si' ityÃdi÷ /
kaÂhÃnÃæ taittirÅyÃïÃæ - 'Óaæ no mitra÷ Óaæ varuïa÷' (tai. 1.1.1) ityÃdi÷ /
vÃjasaneyinÃæ tÆpani«adÃrambhe pravargyabrÃhmaïaæ paÂhyate - 'devà ha vai ni«edu÷' ityÃdi /
kau«ÅtakinÃmapyagni«ÂomabrÃhmaïam - 'brahma và agni«Âomo brahmaiva tadaharbrahmaïaiva te brahmopayanti te 'mtatvamÃpnuvanti ya etadaharupayanti' iti /
kimime sarve pravidhyamÃdayo mantrÃ÷ pravargyÃdÅni ca karmÃïi vidyÃsÆpasaæhriyerankiævà nopasaæhriyeranniti mÅmÃæsÃmahe /
kiæ tÃvanna÷ pratibhÃti upasaæhÃra evai«Ãæ vidyÃsviti /
kuta÷ /
vidyÃpradhÃnÃnÃmupani«adgranthÃnÃæ samÅpe pÃÂhÃt /
nanve«Ãæ vidyÃrthatayà vidhÃnaæ nopalabÃmahe /
bìham /
anupalabhamÃnà api tvanumÃsyÃmahe saænidhisÃmÃrthyÃt /
nahi saænidherarthavattve saæbhavatyakasmÃdasÃvanÃÓrayituæ yukta÷ /
nanu nai«Ãæ mantrÃïÃæ vidyÃvi«ayaæ ki¤citsÃmarthyaæ paÓyÃma÷ /
kathaæ ca pravargyÃdÅni karmÃïyanyÃrthatvenaiva viniyuktÃni santi vidyÃrthatvenÃpi pratipadyemahÅti /
nai«a do«a÷ /
sÃmarthyaæ tÃvanmantrÃïÃæ vidyÃvi«ayamapi ki¤cicchakyaæ kalpayituæ hdayÃdisaækÅrtanÃt /
hdayÃdÅni hi prayeïopÃsane«vÃyatanÃdibhÃvenopadi«ÂÃni taddvÃreïa ca hdayaæ pravidhyetyeva¤jÃtÅyakÃnÃæ mantrÃïÃmupapannamupÃsanÃÇgatvam /
d«ÂaÓcopÃsane«vapi mantraviniyoga÷ 'bhÆ÷ prapadye 'munÃmunÃmunÃ' (chÃ. 3.15.3) ityevamÃdi÷ /
tathà pravargyÃdÅnÃæ karmaïÃmanyatrÃpi viniyuktÃnÃæ satÃmaviruddho vidyÃsu viniyogo vÃjapeya iva bhaspatisavasyeti /
evaæ prÃpte brÆma÷ -
nai«ÃmupasaæhÃro vidyÃsviti /
kasmÃt /
vedhÃrthabhedÃt /
hdayaæ pravidhyetyeva¤jÃtÅyakÃnÃæ hi mantrÃïÃæ yer'thà hdayavedhÃdayo bhinnà anabhisaæbaddhÃsta upani«aduditÃbhirvidyÃbhi÷ /
na te«Ãæ tÃbhi÷ saægantuæ sÃmarthyamasti /
nanu hdayasyopÃsane«vapyupayogÃttaddvÃraka upÃsanasaæbandha upanyasta÷ /
netyucyate /
hdayamÃtrasaækÅrtanasya hyevamupayoga÷ katha¤cidutprek«yeta naca hdayamÃtramatra mantrÃrtha÷ /
hdayaæ pravidhya dhamanÅ÷ pravjyetyeva¤jÃtÅyako hi na sakalo mantrÃrthe vidyÃbhirabhisaæbadhyate /
ÃbhicÃrikavi«ayo hye«or'thastasmÃdÃbhicÃrikeïa karmaïà sarvaæ pravidhyetyetasya mantrasyÃbhisaæbandha÷ /
tadviÓe«asaæbandhastu pramÃïÃntarÃdanusartavya÷ /
evamanye«Ãmapi mantrÃïÃæ ke«ÃcilliÇgena ke«Ã¤cidvacanena ke«Ã¤citpramÃïÃntareïÃtyevamarthÃntare«u viniyuktÃnÃæ rahasyapaÂhitÃnÃmapi satÃæ na saænidhimÃtreïa vidyÃÓe«atvopapatti÷ /
durbalo hi saænidhi÷ ÓrutyÃdibhya ityuktaæ prathame tantre 'ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃye pÃradaurbalyamarthaviprakar«Ãt' (jai. sÆ. 3.3.13) ityatra /
tathÃkarmaïÃmapi pravargyÃdÅnÃmanyatra viniyuktÃnÃæ na vidyÃÓe«atvopapatti÷ /
nahye«Ãæ vidyÃbhi÷ sahaikÃrthyaæ ki¤cidasti /
vÃjapeye tu bhaspatisavasya spa«Âaæ viniyogÃntaram - 'vÃjapeyene«Âvà bhaspatisavena yajeta' iti /
api caiko 'yaæ pravargya÷ sakdutpanno balÅyasà pramÃïenÃnyatra viniyukto na durbalena pramÃïenÃnyatrÃpi viniyogamarhati /
aghyamÃïaviÓe«atve hi pramÃïayoretadevaæ syÃnnatu balavadabalavato÷ pramÃïayoraghyamÃïaviÓe«atà saæbhavati balavadabalavattvaviÓe«Ãdeva /
tasmÃdeva¤jÃtÅyakÃnÃæ mantrÃïÃæ karmaïÃæ và na saænidhipÃÂhamÃtreïa vidyÃÓe«atvamÃÓaÇkitavyam /
araïyÃnuvacanÃdidharmasÃmÃnyÃttu saænidhipÃÂha iti saæto«Âavyam // 25 //
##
devatÃmabhicÃrakartà prÃrthayate-##
he devate, madripo÷ sarvamaÇgaæ pravidhya vidÃraya viÓe«ataÓca hdayaæ bhindhi dhamanÅ÷ ÓirÃ÷ prav¤jaya troÂaya ÓiraÓcÃbhito nÃÓaya, evaæ tridhà vipkto viÓli«Âo bhavatu me Óatrurityartha÷ /
he deva savita÷, yaj¤aæ tatpatiæ ca prasuva nirvartayetyartha÷ /
uccai÷ ÓravÃ÷ Óveto 'Óvo yasyendrasya sa tvaæ haritamaïivannÅlo 'sÅtyartha÷ /
no 'smÃkaæ Óaæ sukhakaro bhavatvityartha÷ /
agni«Âomo brahmaiva sa yasminnahani kriyate tadapi brahma tasmÃdya etadaha÷ sÃdhyaæ karmopayantyanuti«Âhinti te brahmaïaiva sÃdhanena brahmopayanti te ca krameïÃmtatvamÃpnuvantÅti yojanà /
mantrÃdi«u tattadupani«advidyÃÓe«atve pramÃïabhÃvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
phalaæ pÆrvavat /
nanu te«Ãæ Óe«atve mÃnÃbhÃvÃnnopasaæhÃra iti ÓaÇkate-##
mantrÃdayastattadvidyÃÓe«Ã÷ phalavadvidyÃsaænihitatvÃttaittirÅyakagatapuru«ayaj¤avaditi samÃdhatte-##
tathÃca d«ÂÃntasaægati÷ /
siddhÃntipak«e saænidhivaiyarthyaæ bÃdhakamÃha-##
aphalamantrÃdÅnÃæ phalavacche«atvabodhanaæ saænidherarthavattvaæ tatsaæbhave satyakasmÃdarthaÓÆnyatvenÃsau saænidhirÃÓrayituæ nahi yukta ityartha÷ /
na¤pÃÂhetvakasmÃddhetuæ vinÃsÃvartho nÃÓrayituæ nahi yukta ityartha÷ /
nanu mantrÃïÃæ vidyÃsamavetÃrthaprakÃÓanasÃmarthyÃbhÃvÃnna vidyÃÓe«atvamiti ÓaÇkate-##
purastÃdupasadÃæ pravargyeïa pracarantÅti vÃkyena pravargyasya kratuÓe«atvaæ Órutaæ, agni«ÂomÃdeÓca tattadvÃkyena svargÃdyarthatvamato na vidyÃrthatvamityÃha-##
mantrÃïÃæ vidyÃsamavetahdayanìyÃdiprakÃÓakatvamastÅtyÃha-##
upÃsti«u mantraprayoga÷ kvÃpi na d«Âa ityata Ãha-##
putrasya dÅrghÃyu«yÃrthaæ chÃndogye trailokyasya keÓÃtvenopÃstiruktà tatra piturayaæ prÃrthanÃmantra÷ /
tatrÃmuneti putrasya trirïÃma ghïÃti amunà putreïa saha bhÆritÅmaæ lokamamuæ ca prapadye na me putraviyoga÷ syÃdityartha÷ /
tattadvÃkyenÃnyatra viniyuktÃnÃmapi karmaïÃæ saænidhinà vidyÃsu viniyogo na virudhyata ityatra d«ÂÃntamÃha-##
'brahmavarcasakÃmo bhaspatisavena yajeta'iti vÃkyena brahmavarcasaphale viniyuktasyÃpi bhaspatisavasya 'vÃjapeyene«Âvà bhaspatisavena yajeta'iti vÃjapeyaprakaraïaprakaraïastha vÃkyena vÃjapeyottarÃÇgatayà viniyogavadavirodha ityartha÷ /
yadyapyekena vÃkyena prakaraïÃntarasthabhaspatisavasya pratyabhij¤ÃnamaÇgatvavidhÃnaæ ca kartumayuktaæ vÃkyabhedaprasaÇgÃdato mÃsÃgnihotravatkarmÃntarameva bhaspatisavÃkhyamaÇgatayà vidhÅyata iti na viniyuktasya viniyoga iti bhaÂÂagurutantradvayasiddhaæ, yathÃpi yathà nityÃgnihotrasyÃÓvamedhaprakaraïe vÃgyatasyaitÃæ rÃtrimagnihotraæ juhotÅti nÃmnà pratyabhij¤Ã, yathÃvà darÓapÆrïamÃsaviktÅ«ÂÃvÃjyabhÃgau yajatÅtyekasminvÃkye praktisthÃjyabhÃgayo÷ padena pratyabhij¤Ãnaæ vÃkyena vidhÃnaæ tathÃtrÃpi bhaspatisavapadena pratyabhij¤Ãnaæ vÃkyenÃÇgatÃvidhÃnaæ kiæ na syÃt /
naca sÃdhyabhÃvÃrthavidhÃyakÃkhyÃtaparatantraæ nÃmapadaæ na siddhakarmapratyabhij¤Ãk«amamiti vÃcyaæ, siddhasyÃpyaÇgatayà puna÷ sÃdhyatvasaæbhave 'nyathÃsiddhÃkhyÃtasyaiva prasiddhÃrthakanÃmapÃratantryopapatte÷ /
nacaivaæ sati kuï¬apÃyisatre 'pyaÇgatvena nityÃgnihotrasyaiva vidhi÷ syÃditi vÃcyaæ, i«ÂatvÃt /
naca pÆrvatantravirodha÷ uttaratantrasya balÅyastvÃt /
pÆrvatantrasya svatantraparatantrabhÃvanÃbhede tÃtparyÃcca /
tasmÃdekasyaiva bhaspatinÃmakasya dhÃtvarthasya brahmavarcase viniyuktasyÃpi vÃjapeyÃÇgatayà viniyoga iti bhagavatpÃdatÃtparyam /
astica viniyuktasya viniyoge sarvasaæmatamudÃharaïaæ khÃdiratvÃdikaæ tasya kratau viniyuktasya vÅryÃdiphale 'pi viniyogÃt /
tathà mantrakarmaïÃmanyatra viniyuktÃnÃæ vidyÃÓe«atvamiti prÃpte siddhÃntayati-##
vidyÃsu hdayÃdisaæbandhe 'pi vedhÃdyarthÃnÃmasaæbandhÃtktsnamantrÃrthÃnÃmabhicÃrÃdisaæbandhaliÇgena saænidherbalÅyasÃbhicÃrÃdÃveva mantrÃïÃæ viniyoga ityartha÷ /
'deva savita÷ prasuva'iti pradak«iïato 'gniæ paryuk«editi vÃkyÃdagniparyuk«aïe 'sÃvitraæ juhoti karmaïa÷ purastÃtsavane savane juhoti'iti vÃkyÃdvÃjapeye karmaviÓe«e saæbandho 'sya mantrasyetyÃha-##
uktanyÃyaæ ÓvetÃÓva ityÃdi«vatidiÓati-##
pramÃïÃntaraæ prakaraïÃdikam /
nanu liÇgÃdibharanyatra viniyuktÃnÃmapi saænidhinà vidyÃsvapi viniyogo 'stvavirodhÃdityuktaæ, tatrÃha-##
samavÃye samÃnavi«ayatvena dvayorvirodhe, parasya daurbalyaæ, kuta÷ arthaviprakar«Ãt, svÃrthabodhane parasya pÆrvavyavadhÃnena pravtterityartha÷ /
ayamÃÓaya÷-ekatra viniyuktasya nirÃkÃÇk«atvÃdanyatra viniyogo viruddha eva parantu viniyojakapramÃïayo÷ samabalatve 'nyataraviniyogatyÃgÃyogÃdagatyÃkÃÇk«otpÃdanena viniyuktaviniyoga÷ svÅkriyate 'yathà khÃdiro yÆpo bhavati''khÃdiraæ vÅryakÃmasya yÆpaæ kuryÃt'iti vÃkyÃbhyÃæ kratau viniyuktasya khÃdiratvasya vÅryaphale viniyoga÷ /
yatra tu pramÃïayoratulyatvaæ tatra na svÅkriyate prabalapramÃïena durbalaviniyogabÃdhÃt /
yathà 'kadÃcana starÅrasi'ityasyà ca aindryà gÃrhapatyamupati«Âhata iti ttÅyÃvibhaktiÓrutyÃnyanirapek«atayà gÃrhapatyopasthÃnaÓe«atvabodhikayendraprakÃÓanasÃmÃrthyarÆpaliÇgaprÃptamindraÓe«atvaæ bÃdhyate /
liÇgaæ hi na sÃk«Ãcche«atvaæ bodhayati kintvindraprakÃÓanamÃtraæ karoti, tena ca liÇgenÃnena mantreïa indra upasthÃpayitavya iti Óruti÷ kalpanÅyÃ,
tayà Óe«atvabodha iti ÓrutivyavadhÃnena Óe«atvabodhakaæ liÇgaæ jhaÂiti svÃrthabodhakaÓrutyà bÃdhyam /
tathà liÇgena vÃkyaæ bÃdhyaæ yathà 'syo 'naæ te sadanaæ karomi ghtasya dhÃrayà kalpayÃmi', 'tasminsÅdÃmte pratiti«Âha vrÅhÅïÃæ medha sumanasyamÃna÷'iti mantrÃbhÃgayo÷ pratyekaæ sadanakaraïe puro¬ÃÓÃsÃdane ca tatprakÃÓanasÃmarthyaliÇgena ÓrutidvÃrà viniyoge sati pratÅtamekavÃkyatvaæ bÃdhyate, tasya ktsne 'pi mantre sadanakaraïaprakÃÓanasÃmarthyaæ puro '¬ÃÓÃsÃdanaprakÃÓanasÃmarthyaæ ca liÇgaæ kalpayitvà Órutikalpanayobhayatra ktsnamantraviniyogabodhane dvÃbhyÃæ liÇgaÓrutibhyÃæ vyavadhÃnena ÓrutyekavyavahitakÊptaliÇgÃddurbalatvÃt /
naca sÃmarthyaæ na kalpyamiti vÃcyaæ, asamarthasya viniyogÃyogÃt ata eva gaÇgÃpadasya tÅrabodhaviniyoge lak«aïÃrÆpaæ sÃmarthyaæ kalpyate /
tathà vÃkyena prakaraïaæ bÃdhyaæ yathà sÃhnaprakaraïÃmnÃtadvÃdaÓopasadÃæ dvÃdaÓÃhÅnasyeti vÃkyenÃhÅnÃÇgatva bodhakena prakaraïaprÃptasÃhnÃÇgatvabÃdhÃdutkar«a÷ /
pradhÃnasyÃÇgÃkÃÇk«ÃrÆpaæ prakaraïaæ tasyÃÇgapradhÃnavÃkyaikavÃkyatÃsÃmarthyaÓrutibhi÷ kalpyamÃnÃbhi÷ svÃrthaviniyogapramitau vyavadhÃnenÃÇgasÃmarthyaÓrutyordvayo÷ kalpakavÃkyÃddurbalatvÃt /
tathà prakaraïena saænidhirbÃdhya÷ /
yathà rÃjasÆyaprakaraïena tadantargatÃbhi«ecanÅyÃkhyasomayÃgaviÓe«asaænidhipÃÂhaprÃptaæ Óuna÷ ÓepopÃkhyÃnÃderabhi«ecanÅyaÓe«atvaæ bÃdhitvà ktsnarÃjasÆyaÓe«atvamÃpÃditaæ saænidhe÷ prakaraïÃdikalpakatvena kÊptaprakaraïÃddurbalatvÃt tathà saænidhinà samÃkhyà bÃdhyate /
tathÃhi-pauro¬ÃÓikasamÃkhyÃke kÃï¬e Ãgneyapuro¬ÃÓÃdikarmaïÃæ krameïa mantrà ÃmnÃtÃstatra dadhipayorÆpasÃnnÃyyasannidhau 'Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïe'iti mantra ÃmnÃtastatra samÃkhyÃbalenÃsya mantrasya puro¬ÃÓapÃtraÓundhanaÓe«atvaæ prÃptaæ saænidhinà bÃdhitvà sÃnnÃyyapÃtraÓundhanaÓe«atvamÃpÃdyate /
puro¬ÃÓasaæbandhikÃï¬aæ pauro¬ÃÓikamiti pauru«asamÃkhyÃyÃ÷ kÃï¬Ãntargatamantrasya puro¬ÃÓasaæbandhasÃmÃnyabodhakatve 'pi Óe«aÓe«ibhÃvarÆpaviniyogabodhakatve saænidhyÃdyapek«atvena durbalatvÃditi /
evaæ virodhe sati ÓrutirbÃdhikaiva samÃkhyà bÃdhyaiva, madhyasthÃnÃæ tu caturïÃæ pÆrvabÃdhyatvaæ parabÃdhakatvaæ ceti ÓrutiliÇgasÆtrÃrtha÷ /
tasmÃlliÇgÃdinÃnyatra viniyuktÃnÃæ mantrÃïÃæ durbalasaænidhinà na vidyÃsu viniyoga iti siddham /
##
karmaïÃæ vidyopakÃratve tÃbhi÷ sahaikaphalatve ca mÃnaæ ki¤cinnÃstÅtyartha÷ /
apicetyuktÃrtham /
nanu tarhi vedhÃdivÃkyÃnÃmupani«adbhi÷ saha pÃÂhasya kà gatistÃmÃha-##
tasmÃdvedhÃdimantrakarmaïÃæ vidyÃsvanupasaæhÃra iti siddham //25//
END BsCom_3,3.14.25
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.15.26
15 hÃnyadhikaraïam / sÆ. 26
hÃnau tÆpÃyanaÓabdaÓe«atvÃt kuÓÃc chanda÷stutyupagÃnavat tad uktam | BBs_3,3.26 |
asti tÃï¬ÃnÃæ Óruti÷ - 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpaæ candra iva rÃhormukhÃtpramucya dhÆtvà ÓarÅramaktaæ ktÃtmà brahmalokamabhisaæbhavÃmi' (chÃ. 8.13.1) iti /
tathÃtharïikÃnÃma 'tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.8) iti /
tathà ÓÃÂyÃyanina÷ paÂhanti 'tasya putrà dÃyamupayanti sihda÷ sÃdhuktyÃæ dvi«anta÷ pÃpaktyÃm' iti /
tathaiva kau«Åtakina÷ 'tatsuktadu«kte vidhÆnute tasya priyà j¤Ãtaya÷ suktamupantyapriyà du«ktam' (kau. 1.4) iti /
tadiha kvacitsuktadu«ktayorhÃnaæ ÓrÆyate kvacittayoreva vibhÃgena priyairapriyaiÓcopÃyanaæ kvacittÆbhayamapi hÃnamupÃyanaæ ca tadyatrobhayaæ ÓrÆyate tatra tÃvanna ki¤cidvaktavyamasti /
yatrÃpyupÃyanameva ÓrÆyate na hÃnaæ tatrÃpyarthÃdeva hÃnaæ saænipatati /
anyairÃtmÅyayo÷ suktadu«ktayorupeyamÃnayorÃvaÓyakatvÃttaddhÃnasya /
yatra tu hÃnameva ÓrÆyate nopÃyanaæ tatropÃyanaæ sanipatedvà na veti vicikitsÃyÃmaÓravaïÃdasaænipÃta÷ /
vidyÃntaragocaratvÃcca ÓÃkhÃntarÅyasya Óravaïasya /
apicÃtmakartkaæ suktadu«ktayorhÃnaæ parakartkaæ tÆpÃyanaæ tayorasatyÃvaÓyakabhÃve kathaæ hÃnenopÃyamÃk«ipyeta /
tasmÃdasaænipÃto hÃnÃvupÃyanasyeti /
asyÃæ prÃptau paÂhati - hÃnau tviti /
hÃnau tvetasyÃæ kevalÃyÃmapi ÓrÆyamÃïÃyÃmupÃyanaæ saænipatitumarapahati /
tacche«atvÃt /
hÃnaÓabdaÓe«o hyupÃyanaÓabda÷ samadhigata÷ kau«Åtakirahasye /
tasmÃdanyatra kevalahÃnaÓabdaÓravaïe 'pyupÃyanÃnuvtti÷ /
yaduktamaÓravaïÃdvidyantaragocaratvÃdanÃvaÓyakatvÃccÃsaænipÃta iti,
taducyate /
bhavede«Ã vyavasthoktiryadyanu«Âheyatvena saækÅrtyate /
vidyÃstutyarthaæ tvanayo÷ saækÅrtanam /
itthaæ mahÃbhÃgà vidyà yatsÃmarthyÃdasya vidu«a÷ suktadu«kte saæsÃrakÃraïabhÆte vidhÆyate te cÃsya suhdvi«atsu niviÓete itai /
stutyarthe cÃsminsaækÅrtane hÃnÃnantarabhÃvitvenopÃyasya kvacicchrutatvÃdanyatrÃpi hÃnaÓrutÃvupÃyanÃnuvttiæ manyate stutiprakar«alÃbhÃya /
prasiddhà cÃrthavÃdÃntarÃpek«ÃrthavÃdÃntarappavtti÷ - 'ekaviæÓo và itho 'sÃvÃditya÷' (chÃ. 2.10.5) ityevamÃdi«u /
kathaæ hÅhaikaviæÓatÃdityasyÃbhidhÅyatÃnapek«yamÃïer'thavÃdÃntare dvÃdaÓa mÃsÃ÷pa¤cartavastraya ime lokà asÃvÃditya ekaviæÓa÷ ityetasmin /
tathà tri«Âubhau bhavata÷ sendriyatvÃya ityevamÃdi«u indriyaæ vai tri«Âup ityevamÃdyarthavÃdÃntarÃpek«Ã dÓyate /
vidyÃstutyarthatvÃccÃsyopÃyanavÃdasya kathamanyadÅye suktadu«kte anyairupeyete iti nÃtÅvÃbhinive«Âavyam /
upÃyanaÓabdaÓe«atvÃditi tu ÓabdaÓabdaæ samuccÃrayanstutyarthameva hÃnÃvupÃyanÃnuvttiæ sÆcayati /
guïopasaæhÃravivak«ÃyÃæ hyupÃyanÃrthasyaiva hÃnÃvttiæ brÆyÃt /
tasmÃdguïopasaæhÃravicÃraprasaÇgena stutyupasaæhÃrapradarÓanÃrthamidaæ sÆtram /
kuÓÃcchandastutyupagÃnavadityupamopÃdÃnam /
tadyathà bhÃllavinÃm - 'kuÓà vÃnaspatyÃ÷ stha tà mà pÃta' ityetasminnigame kuÓÃnÃmaviÓe«eïa vanaspatiyonitvena Óravaïe ÓÃÂyÃyaninÃmaudumbarÃ÷ kuÓà iti viÓe«avacanÃdaudumbarya÷ kuÓà ÃÓrÅyante /
yathÃca kvaciddevÃsuracchandasÃmaviÓe«eïa paurvÃparyaprasaÇge 'devacchandÃæsi pÆrvÃïi' iti paiÇgyÃmnÃnÃtpratÅyante /
yathÃca «o¬aÓustotre ke«Ã¤citkÃlÃviÓe«aprÃptau 'samayÃdhyu«ite sÆrye' ityÃrcaÓrute÷ kÃlaviÓe«apratipatti÷ /
yathaiva cÃviÓe«eïopagÃnaæ kecitsamÃmananti viÓe«eïa bhÃllavina÷ /
yathaite«u kuÓÃdi«u ÓrutyantaragataviÓe«airanvaya evaæ hÃnÃvapyupÃyanÃnvaya ityartha÷ /
Órutyantaraktaæ hi viÓe«aæ Órutyantare 'nabhyupagacchata÷ sarvatraiva vikalpa÷ syÃt /
sa cÃnyÃyya÷ satyÃæ gatau /
taduktaæ dvÃdaÓalak«aïÃyÃm - 'api tu vÃkyaÓe«atvÃditaraparyudÃsa÷ syÃtprati«edhe vikalpa÷ syÃt' iti /
athavaitÃsveva vidhÆnavaÓruti«vetena sÆtreïaitaccintayitavyam /
kimanena vidhÆnanavacanena suktadu«ktayorhÃnamabhidhÅyate kiævÃr'thÃntaramiti /
tatra caivaæ prÃpayitavyam /
na hÃnaæ vidhÆnanamabhidhÅyate 'dha¤ kampane' iti smaraïÃt /
dodhÆyante dhvajÃgrÃïÅti ca vÃyunà cÃlyamÃne«u dhvajÃgre«u prayogadarÓanÃt /
tasmÃccÃlanaæ vidhÆnanamabhidhÅyate /
cÃlanaæ tu su«ktadu«ktayo÷ ka¤citkÃlaæ phalapratibandhanÃdityevaæ prÃpayya prativaktavyam /
hÃnÃvevai«a vidhÆyananaÓabdo vartitumarhati /
upÃyanaÓabdaÓe«atvÃt /
nahi paraparigrahabhÆtayo÷ suktadu«ktayoraprahÅïayo÷ parairupÃyanaæ saæbhavati /
yadyapÅdaæ parakÅyayo÷ suktadu«ktayo÷ parairupÃyanaæ näjasaæ saæbhÃvyate tathÃpi tatsarntanÃttÃvattadÃnuguïyena hÃnameva vidhÆnanaæ nÃmeti nirïetuæ Óakyate /
kvacidapi cedaæ vidhÆnanasaænidhÃvupÃyanaæ ÓrÆyamÃïaæ kuÓÃchandastutyupagÃnavadvidhanÆnaÓrutyà sarvatrÃpek«ÃmÃïaæ sÃrvatrikaæ nirïayakÃraïaæ saæpadyate /
naca cÃlanaæ dhvajÃgravatsuktadu«ktayormukhyaæ saæbhavati /
adravyatvÃt /
aÓvaÓca romÃïi vidhÆnvÃnastyajanraja÷ sahaiva tena romÃïyapi jÅrïÃni ÓÃtayati 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpam' (chÃ. 8.13.1) iti ca brÃhmaïam /
anekÃrthatvÃbhyupagamÃcca dhÃtÆnÃæ na smaraïavirodha÷ /
taduktamiti vyÃkhyÃtam /
##
yathÃÓvo rajoyuktÃni jÅrïaromÃïi tyaktvà nirmalo bhavati tathÃhamapi pÃpaæ vidhÆya ktÃtmà nirmalÅktacitta÷ san yathà và rÃhugrastaÓcandro rÃhumukhÃtpramucya spa«Âo bhavati tathà ÓarÅraæ dhÆtvà tyaktvà dehÃbhimÃnÃnmukta÷ sannaktaæ kÆÂasthaæ brahmÃtmakaæ lokaæ abhi pratyaktvena saæbhavÃmÅtyartha÷ /
yathà nadya÷ samudraæ prÃpya nÃmarÆpe tyajanti tathà vidvÃnityartha÷ /
tasya mtasya vidu«a÷, dÃyaæ dhanaæ, tattena vidyÃbalena suktadu«kte tyajatÅtyartha÷ /
upÃyanaæ grahaïaæ tasya tyÃgapÆrvakatvÃt, atyaktayorgrahaïÃyogÃttyÃgor'thÃdÃyati /
yatra tu tyÃga eva Óruta÷ tatra hÃnopÃyanayo÷ sahabhÃvasyÃvaÓyakatvÃnÃvaÓyakatvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
atra pÆrvapak«e stutiprakar«Ãsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalam /
yadyapi tÃï¬yÃtharvaïaÓrutyornirguïavidyÃrthayo÷ karmahÃnameva Órutaæ nopÃyanaæ tathÃpi kau«ÅtakiÓrutau paryaÇkasthasaguïabrahmavidyÃyÃmupÃyanaæ ÓrutamatropasaæhartavyamityÃÓaÇkya vidyÃbhedÃnnopasaæhÃra ityÃha-##
ki¤ca yathà mantrakarmaïÃmanÃvaÓyakatvÃdvidyÃsvanupasaæhÃra ukta÷ tathà parairupÃdÃnaæ vinÃpi hÃnasaæbhavenopÃdanasyÃnÃvaÓyakatvÃnna prÃptiriti d«ÂÃntasaægatyà prÃpte siddhÃntayati-##
upÃyanaÓabdasya Óe«atvÃddhÃnaÓabdenÃpek«itatvÃditi sÆtrÃrtha÷ /
aÓvaromad«ÂÃntena vidhÆtayo÷ puïyapÃpayo÷ paratrÃvasthÃnasÃpek«atvÃtparairÆpÃdÃnaæ vÃcyamiti bhÃva÷ /
vidyÃbhede guïÃnupasaæhÃra iti vyavasthÃnu«ÂhÃnavi«ayà na stutivi«ayetyÃha-##
manyate sÆtrakÃra ityartha÷ /
nanu ÓrutahÃnÃrthavÃdenÃpi stutisiddhau kimarthamupÃyanÃrthavÃda ÃnÅyate, tatrÃha-##
nanvarthavÃdasya vidhinà saæbandha÷ prasiddho nÃrthavÃdÃntareïetyata Ãha-##
ito bhÆlokÃdityartha÷ /
hemantaÓiÓirayoraikyÃtpa¤cartava÷ /
yaj¤asya puru«arÆpakalpanÃyÃæ sendriyatvÃya tri«Âubhau bhavata ityuktaæ bahvcabrÃhmaïe, tatra tri«ÂubhaÓchandomÃtratvÃtkathamindriyatvakalpanetyÃkÃÇk«ÃyÃæ yajurvÃkyaæ saævÃdyata ityartha÷ /
nanvamÆrtayo÷ puïyapÃpayo÷ upÃdÃnasyÃsaæbhavÃdanupasaæhÃra ityata Ãha-##
vidvanni«Âhayoreva tayo÷ phalaæ pare prÃpnuvanti vidyÃsÃmarthyÃdityupayantipadenocyata ityartha÷ /
nanvanyani«Âakarmaïoranyatra phalasaæcÃra÷ katham /
nanu vacanabalÃditi cet /
na /
phalamupayantÅtyaÓrute÷ /
naca yathà putraktaÓrÃddhasya pit«u phalaæ tathÃtreti vÃcyaæ, yasya phalamuddiÓya yatkarma vihitaæ tasya tatphalamiti nyÃyena pitïÃæ tptyuddeÓena ktakarmaïo vyadhikaraïaphalatve 'pi vidu«a÷ karmakÃle 'nuddi«ÂavyadhikaraïaphalÃyogÃt /
ki¤ca vidu«o dehapÃte karmaïo 'sattvÃdyÃvajjÅvaæ vidvatsevakasya taddve«iïo và phalaæ syÃdityata Ãha-##
vidvatsevÃdve«ÃbhyÃæ vidvanni«ÂhapuïyapÃpatulye puïyapÃpe sevakadve«iïorjÃyete jÃtayo÷ phalata÷ svÅkÃra upÃyanamiti parihÃrasya sulabhatvÃdanÃgraha ityartha÷ /
upÃyanÃde÷ stutitve liÇgamÃha-##
upÃyanavivak«ÃyÃmupÃyanasyaivopasaæhÃraæ sÆtrakÃro brÆyÃdata÷ Óabdasya taæ brÆvanstutiæ sÆcayatÅtyartha÷ /
vidyÃvicÃrÃtmake pÃde stutivicÃrasya kà saægatirityata Ãha-##
ÓÃkhÃntarastho viÓe«a÷ ÓÃkhÃntare 'pi grÃhya ityatra d«ÂÃntamÃha-##
kuÓà udgÃtïÃæ stotragaïanÃrthÃ÷ ÓalÃkà dÃrumayya÷, bho kuÓÃ÷, yÆyaæ vÃnaspatyÃ÷ vanasthamahÃvk«o vanaspati÷ tatprabhavÃ÷ stha tà itthaæbhÆtà yÆyaæ mà pÃta mÃæ rak«ateti yajamÃnaprÃrthanà /
atra tà iti strÅliÇganirdeÓÃdaudumbarya iti bhëyÃcca ÓalÃkÃsu kuÓaÓabdasya strÅtvaæ mantavyaæ darbhavi«ayasya na strÅtvaæ, astrÅ kuÓamityanuÓÃsanÃt /
chandod«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-##
navÃk«arÃïi chandÃæsi ÃsurÃïyanyÃni daivÃni te«Ãæ kvacchindobhi÷ stuvata ityatrÃviÓe«aprÃptau paiÇgivÃkyÃdviÓe«agraha ityartha÷ /
stutiæ vivïoti-##
ÃtirÃtre «o¬aÓino grahasyÃÇgabhÆtaæ stotraæ kadeti chandogÃdÅnÃmÃkÃÇk«ÃyÃmudayasamayÃvi«Âe sÆrye «o¬aÓina÷ stotramityÃrcaÓrute÷ kÃlaviÓe«agraha ityartha÷ /
co 'dhÅyata ityÃrcÃ÷ /
upagÃnaæ vibhajate-##
'tvija upagÃyanti'ityaviÓe«aÓrute÷ 'nÃdhvaryurÆpagÃyati'iti ÓrutyantarÃdadhvaryubhinnà tvija upagÃyantÅti viÓe«agraha ityartha÷ /
nanu kuÓÃdivÃkyÃnÃmapi kimiti viÓe«aÓrutyantaraikavÃkyatÃbhyupagamyate, tatrÃha-#<Órutyantaraktaæ hÅti />#
sÃmÃnyaviÓe«ayorekavÃkyatÃrÆpÃyÃæ gatau satyÃæ vÃkyabhedaæ ktvà nÃdhvaryuriti ni«edhÃdaviÓe«aÓruteÓcÃdhvaryurupagÃyati nopagÃyati cetyevaæ sarvatra vikalpo na yukta÷, vrÅhiyavayostvagatyà vikalpa ÃÓrita ityartha÷ /
vikalpasyÃnyÃyyatvama«Âado«adu«ÂatvÃt /
tathÃhi-yadi vrÅhivÃkyamÃÓrÅyate tadà yavavÃkyasye«ÂaprÃmÃïyatyÃga÷, ani«ÂÃprÃmÃïyasvÅkÃra÷, kadÃcidyavavÃkyÃÓrayaïe tyaktaprÃmÃïyasvÅkÃra÷, svÅktÃprÃmÃïyatyÃgaÓcetyekasminyavavÃkye catvÃro do«Ã bhavanti /
evaæ vrÅhivÃkyepi catvÃro do«Ã ityevaæ du«ÂavikalpaparihÃrÃya bhinnaÓÃkhaÓrutyorapyekavÃkyatà jaiminisaæmatetyÃha-##
jyoti«Âomaprakaraïe 'dÅk«ito na juhoti', iti Órutaæ 'yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt'iti cÃnyatra Órutaæ tatra yadi nadÅk«itavÃkyaæ homaprati«edhakaæ syÃttadà kratvarthatvÃnni«edho 'nu«Âheya÷, yÃvajjÅvavidhinà homo vÃnu«Âheya iti vikalpa÷ syÃt, sa cÃnyÃyya÷ /
api tu yÃvajjÅvavÃkyaæ prati nadÅk«itavÃkyasya Óe«atvÃnnakÃra itaraparyudÃsÃrthaka÷ syÃddÅk«itÃnyalak«aka÷ syÃt, na homaprati«edhaka÷, tasmÃdadÅk«ito yÃvajjÅvaæ juhuyÃdityekavÃkyateti nadÅk«itÃdhikaraïasiddhÃntasÆtrÃrtha÷ /
atra bhagavatpÃdai÷ sÆtrameva paÂhitaæ, miÓraistu paryudÃsÃdhikaraïasiddhÃntasÆtraæ 'api tu vÃkyaÓe«a÷ syÃdanyÃyyatvÃdvikalpasya vidhÅnÃmekadeÓa÷ syÃt'iti sthitamatrÃrthata÷ paÂhitamityuktaæ taccintyam /
sÆtrÃrthastu yaj¤amÃtre yeyajÃmahe iti prayoktavyamiti Órutaæ, nÃnuyÃje«u yeyajÃmahaæ karotÅtyapi Órutaæ, tatra nakÃrasya ni«edhakatve 'pyatirÃtre «o¬aÓigrahaïÃgrahaïayorivÃnuyÃje«u yaj¤atvÃviÓe«Ãtprayoktavyaæ ni«edhÃnna prayoktavyamiti vikalpa÷ syÃt, tasyÃnyÃyyatvÃt yeyajÃmahavidhereva nÃnuyÃjavÃkyamekadeÓa÷ syÃt, paryudÃsavttyà vidhivÃkyaÓe«a÷ syÃditi yÃvat /
tathà cÃnuyÃjabhinne«u yÃge«u yeyajÃmaha iti prayoktavyamityekavÃkyateti /
varïakÃntaramÃha-##
pÆrvatravidhÆnanaæ karmahÃniriti siddhavatktya upÃyanopasaæhÃra ukta÷, atra saiva sÃdhyata iti bheda÷ /
ubhayatra lak«aïÃsÃmyÃtsaæÓayamÃha-##
vidhÆnanasya hi phaladvayamaÓvaromÃdi«u d«Âaæ pÆrvasvabhÃvÃt cyutiranyatra saækrÃntiÓceti /
tatra saækrÃntirÆpahÃnirlak«aïÅyà kiævà cyutiriti saæÓayÃrtha÷ /
tatra vidhÆnanaÓabdasya kampanaæ mukhyÃrtha iti tÃvatsarvasaæmatam /
taccÃmÆrtayo÷ puïyapÃpayorna saæbhavati /
atastayorya÷ svabhÃva÷ phaladÃttvaÓaktistataÓcÃlanaæ vidyayà pratibandhÃccyuti÷ sà lak«aïÅyà na hÃniramÆrtayoranyatra saækrÃntyayogÃdanyasÃpek«atvÃcceti pÆrvapak«Ãrtha÷ /
siddhÃntayati-##
yadi cyutimÃtraæ lak«yaæ tadopayantÅtyananvitaæ syÃt /
naca yatra dhunoterÆpÃyanaÓabdasÃænidhyaæ tatra hÃnirlak«yate na kevaladhunoterhÃniÓcÃnyatra vidu«a÷ sevakÃdau tulyakarmasaækrÃntiriti nÃsaæbhava iti vÃcyaæ, kevaladhunoterapi mukhyÃrthÃsaæbhavenÃnyatra lak«yatayà buddhisthahÃnilak«aïÃyà eva yuktatvÃditi bhÃva÷ /
upÃyanasyÃmukhyatvÃnna kvÃpi hÃnilak«aïÃbÅjatvamiti ÓaÇkitvà puïyapÃpayo÷ phalata÷ svÅkÃrÃtmakamupÃyanaæ hÃniæ vinÃnupapannaæ sallak«aïÃnirïÃyakamiti pariharati-##
yathÃnyatraÓrutamaudumbaratvÃdikaæ kuÓÃdinirïÃyakaæ tathedamupÃyanaæ vidhÆnanasya hÃnatve niÓcÃyakamityÃha-##
vidhÆnanaæ mukhyaæ kimiti nocyate, tatrÃha-##
tathÃpi hÃnaæ kathaæ lak«yata ityÃÓaÇkya mukhyasaæbandhÃdityÃha-##
anupapattisaæbandhau lak«aïÃbÅjarÆpÃmuktvà lak«akaæ padaæ nirdiÓati-##
vidhÆyeti padaæ d«ÂÃnte hÃnaparyantaæ saddÃr«ÂÃntike 'pi hÃnalak«akamityartha÷ /
yadvà hÃnavÃcakamevÃstu naca dhƤ kampana iti dhÃtupÃÂhavirodhastasyopalak«aïÃrthatvÃdityÃha-##
ÓÃkhÃntarasthamupÃyanaæ vidhÆnanasya hÃnatvaniÓcÃyakamityatra jaiminisÆtraæ taduktamiti ghÅtapÆrvaæ vyÃkhyÃtamityartha÷ /
evaæ vidhnanasya hÃnitvisiddhe÷ kevalahÃnÃvupÃyanopasaæhÃra iti siddham //26//
END BsCom_3,3.15.26
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.16.27
16 sÃæparÃyÃdhikaraïam / sÆ. 27-28
sÃæparÃye tartavyÃbhÃvÃt tathà hy anye | BBs_3,3.27 |
devayÃnena pathà paryaÇ kasthaæ brahmÃbhiprastitasya vyadhvani suktadu«ktayorvibhÃgaæ kau«Åtakina÷ paryaÇ kavidyÃyÃmamananti 'sa etaæ devayÃnaæ pantÃnamÃsÃdyÃgnilokamÃgacchati' (kau. 1.3) ityupakramya 'sa Ãgacchati virajÃæ nadÅæ tÃæ manasaivÃtyeti tatsuktadu«kte vidhÆnute' (kau. 1.4) iti /
tatkiæ yathÃÓrutaæ vyadhvanyeva viyogavacanaæ pratipattavyamÃhosvidÃdÃveva dehÃdapasarpaïa iti vicÃraïÃyÃæ ÓrutiprÃmÃïyÃdyathÃÓruti pratipattiprasaktau paÂhati - sÃæparÃya itai /
sÃæparÃye gamana eva dehÃdapasarpaïa idaæ vidyÃsÃmarthyÃtsuktadu«ktahÃnaæ bhavatÅti pratijÃnÅte /
hetuæ cÃca«Âo tartavyÃbhÃvÃditi /
nahi vidu«a÷ saæparetasya vidyayà brahma saæprepsato 'ntarÃle suktadu«ktÃbhyÃæ ki¤citprÃptavyamasti yadarthaæ katicitk«aïÃnak«Åïe te kalpeyÃtÃm /
vidyÃviruddhaphalatvÃttu vidyÃsÃmarthyena tayo÷ k«aya÷ sa ca yadaiva vidyà phalÃbhimukhÅ tadaiva bhavitumarhati /
tasmÃtprÃgeva sannayaæ suktadu«ktak«aya÷ paÓcÃtpaÂhyate /
tathà hyanye 'pi ÓikhinastÃï¬ina÷ ÓÃÂyÃyaninaÓca prÃgavasthÃyÃmeva suktadu«ktahÃnamÃmananti 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpam' (chÃ. 8.13.1) iti, 'tasya putrà dÃyamupayanti suhda÷ sÃdhuktyÃæ dvi«anta÷ pÃpaktyÃm' iti ca // 27 //
##
vyadhvani ardhamÃrge /
pÆrvoktaæ vidhÆnanasya hÃnatvamupajÅvya hÃnasya nadÅtaraïÃnantaryaÓruteraÓvaiva romÃïi ityÃdau dehatyÃgÃtprÃkkÃlatvaÓruteÓca saæÓayamÃha-##
brahmalokamÃrgamadhye virajÃkhyÃæ nadÅmatyeti tatsuktadu«kte vidhÆnute, ityatra taditisarvanÃmaÓrutyÃstenetyarthatayà saænihitanadÅtaraïasya karmahÃnihetutvokterardhapathe karmak«aya iti pÆrvapak«a÷ /
tatra vidyÃyÃ÷ karmak«ayahetutvÃsiddhe÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tatsiddhiriti matvà siddhÃntayati-##
maraïÃtprÃgityartha÷ /
saæparetasya mtasya ka¤citkÃlaæ karmasattve phalÃbhÃvÃddevayÃnamÃrgapraveÓÃyogÃccÃdÃveva k«aya ityartha÷ /
k«ayahetorvidyÃyà madhyemÃrgamasattvÃccetyÃha-##
nadÅtaraïÃnantarapÃÂhastu bÃdhya÷, arthavirodhÃdityÃha-##
taditi sarvanÃmnÃpi praktavidyaivocyata iti bhÃva÷ //27//
END BsCom_3,3.16.27
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.16.28
chandata ubhayÃvirodhÃt | BBs_3,3.28 |
yadi ca dehÃdapasptasya devayÃnena pathà prasthitasyÃrdhapathe suktadu«ktak«ayo 'bhyupagamyeta tata÷ patite dehe yamaniyamavidyÃbhyÃsÃtmakasya suktadu«ktak«ayaheto÷ puru«aprayatnasyecchÃto 'nu«ÂhÃnÃnupapatteranupapattireva taddhetukasya suktadu«ktak«ayasya syÃt /
tasmÃtpÆrvameva sÃdhakÃvasthÃyÃæ chandato 'nu«ÂhÃnaæ tasyasyÃt /
tatpÆrvakaæ ca suktadu«ktahÃnamiti dra«Âavyam /
evaæ nimittanaimittikayorupapattistÃï¬iÓÃÂyÃyaniÓrutyoÓca saægatiriti // 28 //
ki¤ca mtasya chandato yathÃkÃmaæ vidyÃnu«ÂhÃnÃnupapatterubhyorvidyÃkarmak«ayayo÷ Óruto hetuphalabhÃvo virudhyate /
ki¤ca sati pu«kalahetau na kÃryavilamba iti nyÃyopetatÃï¬yÃdiÓrutivirodhastava syÃdasmatpak«e tvavirodha ityÃha-##
tasmÃtkarmahÃnasya vidyÃphalatvÃtkevalahÃnÃvupÃyanopasaæhÃro vidyÃstutaya iti siddham //28//
END BsCom_3,3.16.28
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.17.29
17 gaterarthavattvÃdhikaraïam / sÆ. 29-30
gater arthavattvam ubhayathÃnyathà hi virodha÷ | BBs_3,3.29 |
kvacitpuïyapÃpahÃnasaænidhau devayÃna÷ panthÃ÷ ÓrÆyate kvacinna /
tatra saæÓaya÷ - kiæ hÃnÃvaviÓe«eïaiva devayÃna÷ panthÃ÷ saænipateduta vibhÃgena kvacitsaænipatet kvacinneti /
yathà tÃvaddhÃnÃvaviÓe«eïaivopÃyanÃnuvttiruktaivaæ devayÃnÃnuvttirapi bhavitumarhatÅtyasyÃæ prÃptÃvÃcak«mahe /
gaterdevayÃnasya pathor'thavattvamubhayathà vibhÃgena bhavitumarhati kvacidarthavatÅ gati÷ kvacinneti nÃviÓe«eïa /
anyathà hyaviÓe«eïaivaitasyÃæ gatÃvaÇgÅkriyamÃïÃyÃæ virodha÷ syÃt /
'puïyapÃrape vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti' (mu. 3.1.3) ityasyÃæ Órutau deÓÃntaraprÃpaïÅ gatirvirudhyeta /
kathaæ hi nira¤jano 'gantà deÓÃntaraæ gacchet /
gantavyaæ ca paramaæ sÃmyaæ na deÓÃntaraprÃptyÃyattamityÃnarthakyamevÃtra gatermanyÃmahe // 29 //
##kvacitsaguïavidyÃyÃæ mÃrga÷ ÓrÆyate nirguïavidyÃyÃæ na ÓrÆyate /
tatra hÃnasaænidhau mÃrgasya ÓrutatvÃdanapek«itatvÃcca saæÓaye d«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-##
upÃyanavanmargasyÃpi kvacicchrutatvÃtsarvatropasaæhÃra ityartha÷ /
atra nirguïavido 'pi muktyarthaæ mÃrgÃpek«Ã pÆrvapak«e, siddhÃnte tvanapek«eti phalam /
deÓÃdivyavahitavastuprÃptau mÃrgasyÃpek«etinyÃyÃnughÅtaÓrutivirodhÃnnopasaæhÃra iti siddhÃnta÷ /
nira¤jano 'saÇga÷, sÃmyaæ brahma //29//
END BsCom_3,3.17.29
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.17.30
upapannas tallak«aïÃrthopalabdher lokavat | BBs_3,3.30 |
upapannaÓcÃyamubhayathÃbhÃva÷ kvacidarthavatÅ gati÷ kvacinneti /
tallak«aïÃrthopalabdhe÷ /
gatikÃraïabhÆto hyartha÷ paryaÇ kavidyÃsu saguïe«ÆpÃsane«Æpalabhyate /
yatra hi paryaÇ kÃrohaïaæ paryaÇ kastena brahmaïà saævadanaæ viÓi«ÂagandhÃdi prÃptiÓcetyevamÃdi bahu deÓÃntaraprÃptyÃyattaæ phalaæ ÓrÆyate tatrÃrthavatÅ gati÷ /
nahi samyagdarÓane tallak«aïÃrtopalabdhirasti /
nahyÃtmaikatvadarÓinÃmÃptakÃmÃnÃmihaiva dagdhÃÓe«akleÓabÅjÃnÃmÃrabdhabhogakarmÃÓayak«apaïavyatirekeïÃpek«itavyaæ ki¤cidasti tatrÃnarthikà gati÷ /
lokavaccai«a vibhÃgo dra«Âavyo yathà loke grÃmaprÃptau deÓÃntaraprÃpaïa÷ panthà apek«yate nÃrogyaprÃptÃvevamihÃpÅti /
bhÆyaÓcainaæ vibhÃgaæ caturthÃdhyÃye nipuïataramupapÃdayi«yÃma÷ // 30 //
nanu tarhi saguïavidyÃyÃmapi mÃrgo vyartha ityata Ãha-##
sà gatirlak«aïaæ kÃraïaæ yasyÃrthasya sa tallak«aïÃrtha÷ //30//
END BsCom_3,3.17.30
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.18.31
18 aniyamÃdhikaraïam / sÆ. 31
aniyama÷ sarvÃsÃm avirodha÷ ÓabdÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_3,3.31 |
saguïÃsu vidyÃsu gatirarthavatÅ na nirguïÃyÃæ paramÃtmavidyÃyÃmityukhtam /
saguïÃsvapi vidyÃsu kÃsucidgati÷ ÓrÆyate yathà paryaÇ kavidyÃyÃmupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ daharavidyÃyÃmiti /
nÃnyÃsu yathà madhuvidyÃyÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ «o¬a«akalavidyÃyÃæ vaiÓvÃnaravidyÃyÃmiti /
tatra saæÓaya÷ - kiæ yÃsvevai«Ã gati÷ ÓrÆyate tÃsveva niyamyetotÃniyamena sarvÃbhireva¤jÃtÅyakÃbhirvidyÃbhirabhisaæbadhyateti /
kiæ tÃvatprÃptaæ niyama iti /
yatraiva ÓrÆyate tatraiva bhavitumarhati /
prakaraïasya niyÃmakatvÃt /
yadyanyatra ÓrÆyamÃïÃpi gatirvidyÃntaraæ gacchecchrutyÃdÅnÃæ prÃmÃïyaæ hÅyeta sarvasya sarvÃrthatvaprasaÇgÃt /
apicÃrcirÃdikaikaiva gatirupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ ca tulyavatpaÂhyate tatsarvÃrthatve 'narthakaæ punarvacanaæ syÃt /
tasmÃnniyama ityevaæ prÃpte paÂhati - aniyama iti /
sarvÃsÃmevÃbhyudayaprÃptiphalÃnÃæ saguïÃnÃæ vidyÃnÃmaviÓe«eïai«Ã davayÃnÃkhyà gatirbhavitumarhati /
nanvaniyamÃbhyupagame prakaraïavirodha ukta÷ /
nai«o 'sti virodha÷ ÓabdÃnumÃnÃbhyÃæ ÓrutismtibhyÃmityartha÷ /
tathÃhi Óruti÷ - 'tadya itthaæ vidu÷' (chÃ. 5.10.1) iti pa¤cÃgnividyÃvatÃæ devayÃnaæ panthÃnamavatÃrayantÅ 'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) iti vidyÃntaraÓÅlinÃmapi pcÃgnividyÃvidbhi÷ samÃnamÃrgatÃæ gamayati /
kathaæ punaravagamyate vidyÃntaraÓÅlinÃmiyaæ gatiriti /
nanu ÓraddhÃtapa÷parÃyaïÃnÃmeva syÃttanmÃtraÓravaïÃt /
nai«a do«a÷ /
nahi kevalÃbhyÃæ ÓraddÃtapobhyÃmantareïa vidyÃbalame«Ã gatirlabhyate 'vidyayà tadÃrohanti yatra kÃmÃ÷ parÃgatÃ÷ /
na tatra dak«iïà yanti nÃvidvÃæsastapasvina÷' iti ÓrutyantarÃt /
tasmÃdiha ÓraddhÃtapobhyÃæ vidyÃntaropalak«aïam /
vÃjasaneyinastu pa¤cÃgnividyÃdhikÃre 'dhÅyate - 'ya evametadvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃæ satyamupÃsate' (b. 6.2.15) iti /
tatra Óraddhalavo ye satyaæ brahmopÃsata iti vyÃkhyeyam /
satyaÓabdasya brahmaïyasaktprayuktatvÃt /
pa¤cÃgnividyÃvidÃæ cetthaævittayaivopÃttatvÃdvidyÃntaraparÃyaïÃnÃmevaitadupÃdÃnaæ nyÃyyam /
'atha ya etau panthÃnau na viduste pataÇgà yadidaæ dandaÓÆkam' (b. 6.2.16) iti ca mÃrgadvayabhra«ÂÃnÃæ ka«ÂÃmadhogatiæ gamayantÅ ÓrutirdevayÃnapityÃïayorevainÃnantarbhÃvayati /
tatrÃpi vidyÃvise«Ãde«Ãæ devayÃnapratipatti÷ /
samtirapi - 'Óuklak«ïe gatÅ hyete jagata÷ ÓÃÓvate mate /
ekayà yÃtyÃnÃvttimanyayÃvartate puna÷' (bha.gÅ. 8.23) iti /
yatpunardevayÃnasya patho dvirÃmnÃnamupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ ca tadubhayatrÃpyanucintanÃrtham /
tasmÃdaniyama÷ // 31 //
----------------------
FN: ÓraddhÃtapaupalak«itaæ brahma dhyÃyanti /
dandaÓÆka÷ sarpa÷ /
##
atrÃpyarcirÃdimÃrga eva vi«ayastatra vidyÃviÓe«aprakaraïÃdaviÓe«aÓruteÓca saæÓaye pÆrvapak«amÃha-##
saguïanirguïavidyÃsu mÃrgasya bhÃvÃbhÃvavyavasthÃvatsaguïÃsvapi vyavastheti d«ÂÃntena prÃptau siddhÃnte vyavasthÃpavÃdÃdgatiniyamo 'niyama ubhayatra phalam /
niyame prakaraïamuktvà punaruktiæ liÇgamÃha-##
ekatroktagateranyatra prÃptau punaruktirvthà syÃdityartha÷ /
siddhÃntayati-##
abhyudayo brahmaloka÷ /
aviÓe«aÓrutyÃdinà prakaraïabÃdho na do«a ityÃha-##
tattatra adhiktÃnÃæ madhye ya itthaæ pa¤cÃgnÅnvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate ÓraddhÃtapaupalak«itaæ brahma dhyÃyanti te 'rci«amabhisaæbhavantÅtyanvaya÷ /
nanu ÓraddhÃtapomÃtraÓrutestÃbhyÃmevÃrcirÃdigamanaæ syÃnna vaiÓvÃnarÃdividyÃÓÅlÃnÃmiti ÓaÇkate-##
avidu«Ãæ gatini«edhÃcchraddhÃtapa÷ÓabdÃbhyÃæ tatsÃdhyabrahmavidyÃlak«aïeti pariharati-##
tat brahmalokasthÃnaæ, parÃgatÃ÷ parÃvttÃ÷, kÃmakrodhado«Ã na santÅti yÃvat /
dak«iïÃ÷ kevalakarmiïastapasvino 'pyavidvÃæso na gacchantÅtyartha÷ /
lak«aïÃdo«ahÅnaæ vÃkyamÃha-##
ki¤ca vidyÃkarmalak«aïamÃrgadvayabhra«ÂÃnÃmadhogatiÓrute÷ vaiÓvÃnarÃdyupÃsakÃnÃmarcirÃdimÃrgaprÃptirityÃha-##
dandaÓÆka÷ sarpa÷ /
ki¤ca 'agnirjyotirÃha-Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam /
tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷'ityaviÓe«eïopasakÃnÃmarcirÃdigatimuktvopasaæhÃrasmteÓca te«Ãæ tatprÃptirityÃha-##
Óukla gatirÃrcirÃdikÃ, k«ïà dhÆmÃdikÃ, jagato vidyÃkarmÃdhiktasya, ÓÃÓvate dhruve saæmate /
tatraikayà Óuklayà punarÃvttivarjaæ kÃryaæ brahma gacchati anyayà svarge gatvà punarÃyÃtÅtyartha÷ /
punaruktido«aæ dÆ«ayati-##
tatra tatra mÃrgaÓrutiranvahaæ mÃrgacintanÃrthaæ, prakaraïena mÃrgadhyÃnasya vidyÃÇgatvÃvagamÃt /
tathÃca vak«yati sÆtrakÃra÷-'tacche«agatyanusmtiyogÃcca'iti /
ye«Ãæ na Óruto mÃrgaste mÃrgadhyÃnaæ vinÃpi vidyÃsÃmarthyÃnmÃrgaæ labhanta iti j¤ÃpanÃrthà punaruktirityartha÷ /
tasmÃtsarvopÃsanÃsu pratÅkabhinnÃsvarcirÃdiprÃptiriti siddham //31//
END BsCom_3,3.18.31
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.19.32
19 yÃvadadhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 32
yÃvadadhikÃram avasthitir ÃdhikÃrikÃïÃm | BBs_3,3.32 |
vidu«o vartamÃnadehapÃtÃnantaraæ dehÃntaramutpadyate na veti cintyate /
nanu vidyÃyÃ÷ sÃdhanabhÆtÃyÃ÷ saæpattau kaivalyanirvtti÷ syÃnna veti /
neyaæ cintopapadyate /
nahi pÃkasÃdanasaæpattÃvodano bhavenna veti cintà saæbhavati /
nÃpi bhu¤jÃnastpyenna veti cintyate /
upapannà tviyaæ cintà brahmavidÃmapi ke«Ã¤ciditihÃsapurÃïayordehÃntarotpattidarÓanÃt /
tathÃhyapÃntaratamà nÃma vedÃcÃrya÷ purÃïar«irvi«ïuniyogÃtkalidvÃparayo÷ saædhau k«ïadvaipÃyana÷ saæbabhÆveti smaranti /
vasi«ÂhaÓca brahmaïo mÃnasa÷ putra÷ sannimiÓÃpÃdapagatapÆrvadeha÷ punarbrahmÃdeÓÃnmitrÃvaruïÃbhyÃæ saæbabhÆveti /
bhgvÃdinÃmapi brahmaïa eva mÃnasaputrÃïÃæ vÃruïe yaj¤e punarutpatti÷ ÓrÆyate /
sanatkumÃro 'pi brahmaïa eva mÃnasa÷ putra÷ svayaæ rudrÃya varapradÃnÃtskandatvena prÃdurbabhÆva /
evameva dak«anÃradaprabhtÅnÃæ bhÆyasÅ dehÃntarotpatti÷ kathyate tena tena nimittena smtau /
ÓrutÃvapi mantrÃrthavÃdayo÷ prÃyeïopalabhyate /
te ca kecitpatite pÆrvadehe dehÃntaramÃdadatte kecittu sthita eva tasminyogaiÓvaryavaÓÃdanekadehÃdÃnanyÃyena /
sarve caite samadhigatasakalavedÃrthÃ÷ smaryante /
tadete«Ãæ dehÃntarotpattidarÓanÃtprÃptaæ brahmavidyÃyÃ÷ pÃk«ikaæ mok«ahetutvamahetutvaæ veti /
ata uttaramucyate /
na /
te«ÃmapÃntaratamaprabhtÅnÃæ vedapravartanÃdi«u lokasthitihetu«vadhikÃre«u niyuktÃnÃmadhikÃratatantratvÃsthite÷ /
yathÃsau bhagavÃnsavità sahsrayugaparyantaæ jagato 'dhikÃraæ caritvà tadavasÃna udayÃstamayavarjitaæ kaivalyamanubhavati 'atha tata Ærdhvaæ udetya naivodetà nÃstametaikala eva madhye sthÃtÃ' (chÃ. 3.11.1) iti Órute÷ /
yathÃca vartamÃnà brahmavida Ãrabdhabhogak«aye kaivalyamanubhavanti /
'tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye' (chÃ. 6.14.2) iti Órute÷ /
evamapÃntaramaprabhtayo 'pÅÓvarÃ÷ parameÓvareïa te«u te«vadhikÃre«u niyuktÃ÷ santa÷ satyapi samyagdarÓane kaivalyahetÃvak«ÅïakarmÃïo yÃvadadhaikÃramavati«Âhante, tadavasÃne cÃpavjyanta ityaviruddham /
saktpravttameva hi te phaladÃnÃya karmÃÓayamativÃhayanta÷ svÃtantryeïaiva ghÃdiva ghÃntaramanyamanyaæ dehaæ saæcaranta÷ svÃdhikÃranivartanÃyÃparimu«itasmtaya eva dehendriyapraktivaÓitvÃnnirmÃya dehÃnyugapatkrameïa vÃdhiti«Âhanti /
nacaite jÃtismarà ityucyante 'ta evaite' iti smtiprasiddhe÷ /
yathÃhi sulabhà nÃma brahmavÃdinÅ janakena vivaditukÃmÃkhyudasya svaæ dehaæ jÃnakaæ dehamÃviÓya vyudya tena paÓcÃtsvameva dehamÃviveÓeti smaryate /
yadi hyapayukte saktpravtte karmaïi karmÃntaraæ dehÃntarÃrambhakÃraïamÃvirbhavettato 'nyadapyadagdhabÅjaæ karmÃntaraæ tadvadeva prasajyeteti brahmavidyÃyÃ÷ pÃk«ikaæ mok«ahetutvamahetutvaæ vÃÓaÇkyeta, natviyamÃÓah kà yuktÃ, j¤ÃnÃtkarmabÅjadÃhasya ÓrutismtiprasiddhatvÃt /
tathÃhi Óruti÷ - 'bhidyate hdayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ /
k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind«Âe parÃvare' (muï¬a. 2.2.8) iti /
'smtilambhe sarvagranthÅnÃæ vipramok«a÷' (chÃ. 7.26.2) iti caivamÃdyà /
smtirapi - 'yathaidhÃæsi samiddho 'gnirbhasmasÃtkuruter'juna /
j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃtkurute tathÃ' (bha.gÅ. 4.37) 'bÅjÃnyagnyupadagdhÃni na rohanti yathà puna÷ /
j¤Ãnadagdhaistathà kleÓairnÃtmà saæpadyate puna÷' iti caivamÃdyà /
nacÃvidyÃdikleÓadÃhe sati kleÓabÅjasya sarmÃÓayasyaikadeÓadÃha ekadeÓaprarohaÓcetyupapadyate /
nahyagnidagdhasya ÓÃlibÅjasyaikadeÓapraroho dÓyate /
pravttaphalasya tu karmÃÓayasya mukte«oriva vegak«ayÃnnivtti÷ /
'tasya tÃvadeva ciram' (chÃ. 6.14.2) iti ÓarÅrapÃtÃvadhi k«epakaraïÃt /
tasmÃdupapannà yÃvadadhikÃramÃdhikÃriïÃmavasthiti÷ /
naca j¤ÃnaphalasyÃnaikÃntikatà /
tathÃca ÓrutiraviÓe«eïaiva sarve«Ãæ j¤ÃnÃnmok«aæ darÓayati 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavattathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm' (b. 1.4.10) iti /
j¤ÃnÃntare«u caiÓvaryÃdiphale«vÃsaktÃ÷ syurmahar«aya÷ /
te paÓcÃdaiÓvaryak«ayadarÓanena nirviïïÃ÷ paramÃtmaj¤Ãne parini«ÂhÃ÷ kaivalyaæ prÃpurityupapadyate /
'brahmaïà saha te sarve saæprÃpte pratisaæcare /
parasyÃnte ktÃtmÃna÷ praviÓanti paraæ padam' iti smaraïÃt /
pratyak«aphalatvÃcca j¤Ãnasya phalavirahÃÓaÇkÃnupapatti÷ /
karmaphale hi svargÃdÃvanubhavÃnÃrƬhe syÃdÃÓaÇkà bhavedvà na veti /
anubhavÃrƬhaæ tu j¤Ãnaphalam 'yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma' (b. 3.4.1) iti Órute÷ 'tattvamasi' (6. 8.7) iti ca siddhavadupadeÓÃt /
nahi 'tattvamasi' ityasya vÃkyasyÃrthastattvaæ mto bhavi«yasÅtyevaæ pariïetuæ Óakya÷ /
'taddhaitatpaÓyann«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' (b. 1.4.10) iti ca samyagdarÓanakÃlameva tatphalaæ sarvÃtmatvaæ darÓayati /
tasmÃdaikÃntikÅ vidu«a÷ kaivalyasiddhi÷ // 32 //
----------------------
FN: Ærdhvo vilak«aïa÷ brahmarÆpa÷ san udgamya /
tena janakena , vyudya vivÃdaæ ktvà /
nirviïïà viraktÃ÷ /
pratisaæcara÷ pralapa÷ /
##
nirguïavidyÃyÃæ gatirvyarthà muktiphalatvÃt, saguïavidyÃsu sarvatrÃrthavatÅ brahmalokaphalatvÃditi vyavasthà ktÃ, sà na yuktÃ, tattvaj¤ÃninÃmapÅtihÃsÃdau punarjanmadarÓanena j¤Ãnasya muktiphalatvÃbhÃvÃdityÃk«epÃtsaægati÷ /
j¤ÃninÃæ punarjanmadarÓanaæ saæÓayabÅjaæ bhëye darÓitam /
pÆrvapak«e j¤ÃnÃnmuktiÓrutÅnÃæ j¤ÃnastutimÃtratvena j¤Ãnasya muktiphalatvÃbhÃve sati brahmalokaphalatvÃviÓe«ÃdarcirÃdimÃrgopasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte tÆktavyavasthÃsiddhiriti viveka÷ /
#<ÓrutÃvapÅti />#
medhÃtirtherme«etimantre indrasya me«ajanmopalabhyate /
vasi«Âha urvaÓÅputre jÃta ityevamartho bahvcÃrthavÃda ityartha÷ /
pÃk«ikamityÃpÃtata÷ /
ahetutvameveti pÆrvapak«a÷ /
j¤Ãnasya muktyahetutvaæ neti siddhÃntayati-##
lokavyavasthÃsu svÃmitvamadhikÃra÷, tatprÃpakaæ prÃrabdhaæ yÃvadasti tÃvatkÃlaæ jÅvanmuktatvenÃdhikÃrikÃïÃmavasthiti÷, prÃrabdhak«aye pratibandhakÃbhÃvÃdvidehakaivalyamityatra mÃnamÃha-##
atha prÃrabdhak«ayÃnantaram /
tata÷ paÓcÃdÆrdhvo vilak«aïa÷ kevala÷ brahmasvarÆpa÷ san udetyodgamya dehaæ tyaktveti yÃvat /
ekala eva advitÅya÷, madhye udÃsÅnÃtmakasvarÆpe ti«ÂhatÅtyartha÷ /
nanu j¤ÃninÃmapi janmÃntaraæ cetkathaæ muktirityata Ãha-##
yadi j¤ÃninÃæ prÃrabdhÃtiriktakarmÃdhÅnÃæ janmÃntaraæ syÃttadà j¤ÃnÃnmuktyabhÃva÷ syÃt /
naitadasti /
kintu bahujanmaphalÃya sakdudbhÆtaæ prÃrabdhaæ te k«apayanti, janmagrahaïe 'pi j¤ÃnayogabalÃnna Óocanti prÃrabdhasamÃptau mucyanta ityartha÷ /
j¤ÃninÃæ janmÃntarasya pÆrvajanmahetuprÃrabdhÃdhÅnatÃyÃmaluptasmtitvaæ hetu÷ /
yo hyajÃtismaratve sati karmÃntarÃdhÅnajanmÃntaravÃn, sa luptasmtiriti vyÃpte÷ /
j¤Ãni«uvyÃpakÃbhÃvÃdviÓi«ÂavyÃpyÃbhÃvasiddhi÷ /
nanu te«Ãæ jÃtismaratvÃdaluptasmtitvamanyathÃsiddhimityata Ãha-##
tathÃca te«ÃmajÃtismaratvarÆpaviÓe«aïe sati viÓe«yÃbhÃvÃdeva viÓi«ÂÃbhÃvasiddhirityartha÷ /
pÆrvadehenÃmapratyabhij¤ÃnahÅnÃ÷ paratantrÃ÷ sÃbhimÃnà jÃtismarÃ÷, ÃdhikÃrikÃstu pÆrvanÃmÃna÷ svatantrà nirabhimÃnà iti vai«amyam /
tena janakena saha vyudya vivÃdaæ ktvetyartha÷ /
vidu«a÷ prÃrabdhÃtiriktakarmÃbhÃvÃnna bandha÷ /
nimittÃbhÃve naimittikÃbhÃva iti nyÃyÃnughÅtÃnÃæ j¤ÃnÃnmuktiÓrutÅnÃæ na stutimÃtratvamitimamarthamupapÃdayati-##
ÓrutismtyuktÃrthe yuktimapyÃha-##
vidyayà kleÓadÃhÃttatkÃryakarmak«ayaÓcettarhi prÃrabdhasya kathaæ sthiti÷, tatrÃha-##
vidu«o dehapÃtÃvadhiÓruteranubhavÃcca j¤ÃnasyÃvarakÃj¤ÃnÃæÓanivartakasya prÃrabdhavik«epasthityanukÆlÃj¤ÃnÃæÓanivartanasÃmarthyÃbhÃvasiddherbhogenaiva prÃrabdhak«aya iti bhÃva÷ /
j¤ÃninÃmadhikÃrikatvaæ kathamityÃÓaÇkya j¤ÃnÃtprÃkktopÃsanÃdivaÓÃdityÃha-##
pratisaæcaro mahÃpralaya÷, parasya hiraïyagarbhasya, adhikÃrÃnte sÃk«ÃtktÃtmÃno mucyante ityartha÷ /
brahmabhÃvaphalasyÃpi bhÃvitvamÃÓaÇkya tattvamasÅti ÓrutibÃdhamÃha-##
tasmÃnnirguïavidyÃyÃæ mÃrgÃnupasaæhÃra iti siddham //32//
END BsCom_3,3.19.32
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.20.33
20 ak«aradhyadhikaraïam / sÆ. 33
ak«aradhiyÃæ tvavarodha÷ sÃmÃnyatadbhÃvÃbhyÃmaupasadavattaduktam | BBs_3,3.33 |
vÃjasaneyake ÓrÆyate - 'etadvai tadak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadantyasthÆlamanaïvahrasvamadÅrghamalohitamasneham' (b. 3.8.8) ityÃdi /
tathÃtharvaïe ÓrÆyate - 'atha parà yayà tadak«aramadigamyate /
yattadadreÓyamagrÃhyamagotramavarïam' (mu. 1.1.5) ityÃdi /
tathaivÃnyatrÃpi viÓe«anirÃkaraïadvÃreïÃk«araæ paraæ brahmaÓrÃvyate /
tatra ca kvacitkecidatiriktà viÓe«Ã÷ pratipadyante /
tÃsÃæ viÓe«aprati«edhabuddhÅnÃæ kiæ sarvÃsÃæ sarvatra prÃptiruta vyavastheti saæÓaye ÓrutivibhÃgÃdvyavasthÃprÃptÃvucyate - ak«aravi«ayÃstu viÓe«aprati«edhabuddhaya÷ sarvÃ÷ sarvatrÃvaroddhavyÃ÷ sÃmÃnyatadbhÃvÃbhyÃm - samÃno hi sarvatra viÓe«anirÃkaraïarÆpo brahmapratipÃdanaprakÃra÷ /
tadeva ca sarvatra pratipÃdyaæ brahmÃbhinnaæ pratyabhij¤Ãyate /
tatra kimityanyatra ktà buddhayo 'nyatra na syu÷ /
tathÃca 'ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya' (bra.sÆ. 3.3.11) ityatra vyÃkhyÃtam /
tatra vidhirÆpÃïi viÓe«aïÃni cintitÃnÅha prati«edharÆpÃïÅti viÓe«a÷ /
prapa¤cÃrthaÓcÃyaæ cintÃbheda÷ /
aupasadavaditi nidarÓanam /
yathà jÃmadagnye 'hÅne puro¬ÃÓinÅ«Æpasatsu coditÃsu puro¬ÃÓapradÃnamantrÃïÃm agnerverhetraæ veradhvaram ityevamÃdÅnÃmudgÃtvedotpannÃnÃmapyadhvaryubhirabhisaæbandho bhavati /
adhvaryukarttvÃtatpuro¬ÃÓapradÃnasya pradhÃnatantratvÃccaÇgÃnÃm /
evamihÃpyak«aratantratvÃttadviÓe«aïÃnÃæ yatra kvacidapyutpannÃnÃmak«areïa sarvatrÃbhisaæbandha ityartha÷ /
taduktaæ prathame kÃï¬e - 'guïamukhyavyatikrame tadarthatvÃnmukhyena vedasaæyoga÷' (jai. sÆ. 3.3.8) ityatra // 33 //
##
atrÃk«arabrahmapramÃpakà ni«edhaÓabdà vi«ayÃ÷, te«u yatra yÃvanta÷ ÓrutÃstatra tÃvatÃmaÓe«advaitani«edhakatvasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
yathà nirguïavidyÃyÃæ mÃrgasyÃnapek«itatvÃdanupasaæhÃrastathà Órutani«edhÃnÃmupalak«aïatayà sarvadvaitani«edhasaæbhavÃcchÃkhÃntarÅyani«edhaÓabdÃnÃmanapek«itatvÃdanupasaæhÃra iti d«ÂÃntena pÆrvapak«astatra lÃghavaæ phalam /
siddhÃnte tu do«advayÃbhÃva÷ phalam /
tathÃhi-yadi ÓrutaÓabdairaÓrutani«edhà lak«yante tadà lak«aïÃdo«a÷, yadi na lak«yante tadà sarvadvaitani«edhÃsiddhernirviÓe«apramityabhÃvado«a iti viveka÷ /
ak«are dharmiïi dvaitani«edhadhiyo 'k«aradhiyastaddhetava÷ Óabdà iti yÃvat, tÃsÃmavarodha upasaæhÃra iti sÆtrayojanà /
Óe«ibrahmaïÃ÷ sarvaÓÃkhÃsu bhÃvÃttatpramite÷ samÃnatvÃcche«ÃïÃmusaæhÃra÷ iti cettarhi nyÃyasÃmyÃtpunaruktitÃvadavasthyamityata Ãha-##
ÃnandÃdÅnÃæ svarÆpatvÃdastÆpasaæhÃra÷ ni«edhÃnÃmanÃtmatvÃdÃnantyÃccÃnupasaæhÃra ityadhikÃraÓaÇkÃyÃæ te«ÃmanÃtmave 'pi nirviÓe«abrahmapramityarthatvÃdavidyÃtajjani«edhatvena saægrahasiddheÓca nirapek«ÃsthÆlÃnaïuvÃkyasthÃtayà kÊptani«edhaÓabdÃnÃmanyatraÓrutini«edhavÃkyaikavÃkyatayopasaæhÃra iti cintà yuktetyartha÷ /
anyatraÓrutaÓe«ÃïÃmanyatrasthaÓe«isaæbandhe d«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-##
'jamadagni÷ pu«ÂikÃmaÓcatÆrÃtreïÃyajata'ityupakramya vihito jamadagninà kto jÃmadagnya÷, ahÅnaÓcatÆrÃtra÷ kratustasminpuro¬ÃÓinya upasado bhavantÅti puro¬ÃÓasÃdhyà i«ÂayastaittirÅyake vihitÃ÷, tÃsÃmadhvaryukartkatvÃtsÃmavedotpannamantrÃïÃæ tÃtsu viniyogÃdadhvaryuïaiva prayogo nodgÃtretyartha÷ /
verdevagaïasya hotraæ adhvaraæ ca karmÃgnestvatta evetyagnyÃmantraïamantrÃrtha÷ /
utpattividhirguïa÷ phalÃpek«atvÃdutpannasya phale viniyogavidhirmukhya÷ saphalatvÃt /
tathÃca mantraïÃmudgÃtvedetpannatvÃdudegÃtrà prayoga÷, viniyogavidhanÃdhvaryuïà prayoga iti guïamukhyayorvyatikrame virodha sati mukhyena balÅyasà mantrÃtmakavedasyÃdhvaryuïà saæprayoga utpatterviniyogÃrthatvÃditi jaiminisÆtrÃrtha÷ /
yadyapi ÓÃbarabhëye vÃravantÅyÃdisÃmnÃmuccai÷ svarakasÃmavedotpannatvÃdÃdhÃnÃÇgatvenoccai÷ svaraprayoga÷ 'ya evaæ vidvÃnvÃravantÅyaæ gÃyati yaj¤Ãyaj¤Åyaæ gÃyati vÃmadevyaæ gÃyati'ityÃdhÃne te«Ãæ viniyogavidhinà yÃju«eïa yÃju«asyopÃæÓusvarasya prayoga iti guïamukhyayorvirodhe sattyutpatterviniyogÃrthatvÃnmukhyaviniyogabalena sÃmnÃæ yajurvedasvarasaæyoga iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ, tathÃpi nyÃyasÃmyÃdaupasadamantrÃ÷ sÆtravi«ayatvenodÃhtà ityavirodha÷ //33//
END BsCom_3,3.20.33
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.21.34
21 iyadadhikaraïam / sÆ. 34
iyadÃmananÃt | BBs_3,3.34 |
'dvà suparïÃsayujà sakhÃyà samÃnaæ vk«aæ pari«asvajÃte /
tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti' (mu. 3.1.1) ityadhyÃtmÃdhikÃre mantramÃtharvamikÃ÷ ÓvetÃÓvatarÃÓca paÂhanti /
tathà kaÂhÃ÷ 'taæ pibantau suktasya loke guhÃæ pravi«Âau parame parÃrdhe /
chÃyÃtapau brahmavido vadanti pa¤cÃgnayo ye ca triïÃciketÃ÷' (ka. 3.1) iti /
kimatra vidyaikatvamuta vidyÃnÃnÃtvamiti saæÓaya÷ /
kiæ tÃvatprÃptaæ, vidyÃnÃnÃtvamiti /
kuta÷ /
viÓe«adarÓanÃt /
dvà suparïetyatra hyekasya bhokttvaæ dÓyate /
ekasya cÃbhokttvaæ dÓyate /
taæ pibantÃvityatrobhayorapi bhokttvameva dÓyate tadvedyarÆpaæ bhidyamÃnaæ vidyÃæ bhindyÃdityevaæ prÃpte bravÅti vidyaikatvamiti /
kuta÷ - yata ubhayorapyanayormantrayoriyattÃparicchinnaæ dvitvopetaæ vedyarÆpamabhinnamÃmananti /
nanu darÓito rÆpabheda÷ /
netyucyate /
ubhÃvapyetau mantrau jÅvadvitÅyamÅÓvaraæ pratipÃdayato nÃrthÃntaram /
dvà suparïà ityatra tÃvat anaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti ityaÓanÃyÃdyatÅta÷ paramÃtmà pratipÃdyate /
vÃkyaÓe«e 'pi ca sa eva pratipÃdyamno dÓyate /
'ju«Âaæ yadà paÓyatyanyamÅÓamasya mahimÃnam' (Óve. 4.7) iti /
taæ pibantau ityatra tu jÅve pibatyaÓanÃyÃdyatÅta÷ paramÃtmÃpi sÃhacaryÃcchatrinyÃyena pibatÅtyupacaryate /
paramÃtmaprakaraïaæ hyetat 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' (ka. 2.14) ityupakramÃt /
tadvi«aya eva cÃtrÃpi vÃkyaÓe«o bhavati 'ya÷ seturÅjÃnÃnÃmak«araæ brahma yatparam' (ka. 3.2) iti /
'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau hi' (bra.sÆ. 1.2.11) ityatra caitatprapa¤citam /
tasmÃnnÃsti vedyabhedastasmÃcca vidyaikatvam /
apica tri«vapyete«u vedÃnte«u paurvÃparyalocane paramÃtmavidyaivÃvagamyate tÃdÃtmyavivak«ayaiva jÅvopÃdÃnaæ nÃrthÃntaravivak«ayà /
naca paramÃtmavidyÃyÃæ bhedÃbhedavicÃrÃvatÃro 'stÅtyuktam /
tasmÃtprapa¤cÃrtha evai«a yoga÷ /
tasmÃccÃdhikadharmopasaæhÃra iti // 34 //
##
mantradvaye 'pi pratipÃdanaprakÃrabhedÃt j¤eyaikyabhÃnÃcca saæÓayamÃha-##
tapÃnavÃkye 'ak«araæ brahma yatparam'iti guïÃ÷ ÓrutÃ÷, suparïavÃkye 'naÓnatvÃdayaste«Ãæ mitho 'nupasaæhÃra iti pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tÆpasaæhÃre brahmasvarÆpavÃkyÃrthaikyÃdupasaæhÃra iti viveka÷ /
astu vedyaikyÃdak«aradhiyÃmupasaæhÃra÷ /
iha tu vedyabhedÃnnopasaæhÃra iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ /
nanvayaæ guïÃdhikaraïe nirasta iti cet, satyaæ, kintu pibatpadasya mukhyÃrthatvÃya svata÷ kalpanayà ca pÃnaktyÃÓrayau buddhijÅvau pibantau grÃhyau, suparïau tu jÅveÓvarÃvidyÃdhikÃÓaÇkÃyÃæ mantradvaye 'pi dvivacanaÓabdasÃmÃnyÃdautpattikadvitvaviÓi«Âatayà tulyavastudvayapratyabhij¤Ãnasya bÃdhakÃbhÃvÃtprakaraïÃdyanugrahÃcca jÅvÃnuvÃdenÃsaæsÃribrahmaïi mantradvayatÃtparyamiti prapa¤cÃrthamidaæ sÆtramiti bhÃva÷ //34//
END BsCom_3,3.21.34
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.22.35
22 anantarÃdhikaraïam / sÆ. 35-36
antarà bhÆtagrÃmavatsÃtmana÷ | BBs_3,3.35 |
'yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntara÷' (b. 3.4.1 - 3.5.1)ityevaæ dviru«stakaholapraÓnayornairaltaryeïa vÃjasaneyina÷ samÃmananti /
tatra saæÓaya÷ - vidyaikatvaæ và syÃdvidyÃnÃnÃtvaæ veti /
vidyÃnÃnÃtvamiti tÃvatprÃptam /
abhyÃsasÃmarthyÃt /
anyathà hyanyÆnÃnÃtiriktÃrthe dvirÃmnÃnamarthakameva syÃt /
tasmÃdyathÃbhyÃsÃtkarmabheda evamabhyÃsÃdvidyÃbheda ityevaæ prÃpte pratyÃha - antarÃmnÃnÃviÓe«ÃtsvÃtmano vidyaikatvamiti /
sarvÃntaro hi svÃtmobhayatrÃpyaviÓi«Âa÷ pcchyate ca pratyucyate ca /
nahi dvÃvÃtmÃnÃvekasmindehe sarvÃntarau saæbhavata÷ /
tadà hyekasyäijasaæsarvÃntaratvamavakalpyeta /
ekasya tu bhÆtagrÃmavannaiva sarvÃntaratvaæ syÃt /
yathÃca pa¤cabhÆtasamÆhe dehe pthivyà Ãpontarà adbhyastejo 'ntaramiti satyapyÃpek«ike 'ntaratve naiva mukhya sarvÃntaratvaæ bhavati tathehÃpÅtyartha÷ /
athavà bhÆtagrÃmavaditi Órutyantaraæ nidarÓayati /
yathà 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve.
6.11) ityasminmantre samaste«u bhÆtagrÃmye«veka eva sarvÃntara ÃtmÃmnÃyate /
evamanayorapi brÃhmaïayorityartha÷ /
tasmÃdvedyaikyÃdvidyaikatvamiti // 35 //
##
ghaÂÃdikaæ cidvi«ayatvenÃparok«aæ, brahma tu sÃk«Ãdavi«ayatvenÃparok«amiti /
prathamÃrthe pa¤cami /
atra ÓrutÃvÃtmadharmo 'parok«atvaæ brahmaïayuktaæ, brahmadharma÷ sarvÃntaratvamÃtmanyuktaæ, tena tayoraikyaæ d¬hÅktaæ mantavyaæ, tanme vyÃcak«vetyu«astapraÓne yÃj¤avalkyena prÃïÃdiprerako d«ÂyÃdisÃk«Å pratipÃdita÷ /
tathaiva 'yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastanme vyÃcak«va'iti kaholapraÓne 'ÓanÃyÃdyatÅta÷ pratipÃdita÷ /
tatra brÃhmaïadvaye 'pi praÓnÃdabhyÃsÃtsarvÃntaratvapratyabhij¤ÃnÃcca saæÓaye mantrayorvedyaikyÃdastu vidyaikyaæ, iha tu brÃhmaïyorvedyaikye 'pi abhyÃsÃdvidyÃbheda÷, yajatyabhyÃsÃtprayÃjabhedavaditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷, tatra mitho dharmÃnupasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte tÆpasaæhÃra iti viveka÷ /
dvayo÷ sarvÃntaratvÃnupapattyà tÃvadbrahmÃïayorekavastuparatvaæ siddham /
tathÃca vedyaikyÃnnirguïavidyaikye na vivÃda÷ //35//
END BsCom_3,3.22.35
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.22.36
anyathà bhedÃnupapattir iti cen nopadeÓÃntaravat | BBs_3,3.36 |
atha yaduktamanabhyupagamyamÃne vidyÃbheda ÃmnÃnabhedÃnupapattiriti tatparihartavyam /
atrocyate - nÃyaæ do«a÷ /
upadeÓÃntaravadupapatte÷ /
yathà tÃï¬inÃmupani«adi «a«Âhe prapÃÂhake - 'sa Ãtmà tattvamasi Óvekateto' (chÃ. 6.8.7) iti navaktvo 'pyupadeÓe na vidyÃbhedo bhavatyevamihÃpi bhavi«yati /
kathaæ na navaktvo 'pyupadeÓe vidyÃbhedo na bhavati /
upakramopasaæhÃrÃbhyÃmekÃrthatÃvagamÃt /
'bhÆya eva mà bhagavÃnvij¤Ãpayatu' (chÃ. 6.5.4) iti caikasyaivÃrthasya puna÷ puna÷ pratipipÃdayi«itavyatvenopak«epÃt /
ÃÓaÇkÃntaranirÃkaraïena cÃsakdupadeÓopapatte÷ /
evamihÃpi praÓnarÆpÃbhedÃt ato 'nyadÃrtam' (b. 3.4.2 - 3.5.1) iti ca parisamÃptyaviÓe«ÃdupakramopasaæhÃrau tÃvadekÃrthavi«ayau dÓyate /
'yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma' (b. 3.5.1) iti dvitÅye praÓna evakÃraæ prayu¤jÃna÷ pÆrvapraÓnagatamevÃrthamuttaratrÃnuk«yamÃïaæ darÓayati /
pÆrvasminÓca brÃhmaïo kÃryakaraïavyatiriktasyÃtmana÷ sadbhÃva÷ kathyate /
uttarasmiæstu tasyaivÃÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaæ kathyate /
ityekÃrthatopapatti÷ /
tasmÃdekà vidyeti // 36 //
nanu anyathà vidyaikyÃÇgÅkÃre abhyÃsÃnupapattiriti ceducyate-sa evÃbhyÃsa÷ karmabhedako yo nirarthaka÷, iha tÆ«astabrÃhmaïoktÃtmana evÃÓanÃyÃdyatyayarÆpaviÓe«akathanÃrthatvÃdabhyÃso 'nyathÃsiddho na vidyÃbhedaka iti samudÃyÃrtha÷ //36//
END BsCom_3,3.22.36
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.23.37
23 vyatihÃrÃdhikaraïam / sÆ. 37
vyatihÃro viÓiæ«anti hÅtaravat | BBs_3,3.37 |
tathà - 'tadyo 'haæ so 'sau yo 'sau so 'ham' ityÃdityapuru«aæ praktyaitareyiïa÷ samÃmananti, tathà jÃbÃlÃ÷ tvaæ và ahamasmi bhagavo devate 'haæ vai tvamasi' iti /
tatra saæÓaya÷ - kimiha vyatihÃreïobhayarÆpà mati÷ kartavyotaikarÆpaiveti /
ekarÆpaiveti tÃvadÃha /
nahyatrÃtmana ÅÓvareïaikatvaæ muktvÃnyatki¤ciccintayitavyamasti /
yadi caivaæ cintayitavyo viÓe«a÷ parikalpyeta saæsÃriïastÃvadÅÓvarÃtmamÅÓvarasya saæsÅryÃtmatvamiti /
tatra saæsÃriïastÃvadÅÓvarÃtmatva utkar«o bhavedÅÓvarasya tu saæsÃryÃtmatve nikar«a÷ kuta÷ syÃt /
tasmÃdaikÃrÆpyameva mate÷ /
vyatihÃrÃmnÃyastvekatvad¬hÅkÃrÃrtha iti /
evaæ prÃpte pratyÃha - vyatihÃro 'yamÃdhyÃnÃyÃmanÃyate itaravat /
yathetaraæ guïÃ÷ sarvÃtmatvaprabhtaya ÃdhyÃnÃyÃmnÃyante tadvat /
tathÃhi viÓiæ«anti samÃmnÃtÃra ubhayoccÃraïena 'tvamahamasmyahaæ ca tattvamasi' iti /
taccobhayarÆpÃyÃæ matau kartavyÃyÃmarthavadbhavati /
anyathà hÅdaæ viÓe«eïobhayÃmnÃnamanarthakaæ syÃt /
ekenaiva ktatvÃt /
nanÆbhayÃmnÃnasyÃrthaviÓe«e parikalpyamÃne devatÃyÃ÷ saæsÃryÃtmatvÃpatternikar«a÷ prasajyetetyuktam /
nai«a do«a÷ /
aikÃtmyasyaivÃnena prakÃreïÃnucintyamÃnatvÃt /
nanvevaæ sati sa evaikatvad¬hÅkÃra Ãpadyeta /
na vayamekatvad¬hÅkÃraæ vÃrayÃma÷ /
kiæ tarhi vyatihÃreïeha dvirÆpà mati÷ kartavyà vacanaprÃmÃïyÃnnaikarÆpetyetÃvadupapÃdayÃma÷ /
phalatastvekatvamapi d¬hÅbhavati /
yathÃdhyÃnÃrtho 'pi satyakÃmÃdiguïopadeÓe tadguïa ÅÓvara÷ prasiddhyati tadvat /
tasmÃdayamÃdhyÃtavyo vyatihÃra÷ samÃne ca vi«aya upasaæhartavyo bhavatÅti // 37 //
----------------------
FN: jÅveÓayormitho viÓe«aïaviÓeÓyÃbhÃvo vyatihÃra÷ /
##
jÅveÓayormitho viÓe«aïaviÓe«yabhÃvo vyatihÃra÷, tasya ÓrutatvÃt, utk«Âad«Âirnik«Âe ktà phalavatÅti nyÃyÃcca saæÓaye jÅve ÅÓvaratvamatireva kÃryà uktanyÃyÃt, vyatihÃraÓrutistu tasyà eva d¬hÅkaraïÃrthatvenÃbhyÃsavadanyathÃsiddheti d«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ /
tatra lÃghavaæ phalaæ liddhÃnte tu Órutyarthavattvamiti viveka÷ /
ekenaiva tvamahamasmÅtyuccÃraïenaikatvamate÷ ktatvÃdahaæ tvamasi iti vthà syÃdityartha÷ /
uktado«aæ smÃrayati-##
saædigdher'the nyÃya÷ sÃvakÃÓa÷, iha tu ÓrutatvÃdanyonyÃtmatvaæ, dhyeyaæ, brahmaïi manomayatvÃdivajjÅvÃtmatvasya dhyÃnÃrthamÃrope 'pi nikar«aprasaktyabhÃvÃditi pariharati-##
brahmaïi nikar«aæ hitvà jÅvatÃdÃtmyadhyÃne maduktamevÃgatamiti ÓaÇkate-##
materdvirÆpatvaæ tvadanuktamasmÃbhirucyate dhyÃnaparaæ vÃkyamidamekatvaæ tu mÃnÃntarÃvirodhÃtsidhyatÅti samÃdhatte-##
ahaÇgrahopÃsti«vayaæ vyatihÃra upasaæhartavya ityÃha-## //37//
END BsCom_3,3.23.37
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.24.38
24 satyÃdyadhikaraïam / sÆ. 38
saiva hi satyÃdaya÷ | BBs_3,3.38 |
'sa yo haitaæ mahadyak«aæ prathamajaæ veda brahma' (b. 5.4.1) ityÃdinà vÃjasaneyake satyavidyÃæ sanÃmÃk«aropÃsanÃæ vidhÃyÃnantimÃmnÃyate - 'tadyattatsatyamaso sa Ãdityo ya e«a etasminmaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (b. 5.5.2) ityÃdi /
tatra saæÓaya÷ -' kiæ dve ete satyavidye kiævaikaiveti /
dve iti tÃvatprÃptam /
bhedena hi phalasaæyogo bhavati jayatÅmÃællokÃn' (b. 5.4.12) iti purastÃt /
hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ca (b. 5.5.3,4) ityupari«cÃt /
praktÃkar«aïaæ tÆpÃsyaikatvÃditi /
evaæ prÃpte brÆma÷ - ekaiveyaæ satyavidyeti /
kuta÷ - 'tadyattatsatyam' (b. 5.5.2) iti praktÃkar«aïÃt /
nanu vidyÃbhede 'pi praktÃkar«aïamupÃsyaikatvÃdupapadyata ityuktam /
naitadevam /
yatra tu vispa«ÂÃtkÃraïÃntarÃdvidyÃbheda÷ pratÅyate tatraitadevaæ syÃt /
atra tÆk«ayà saæbhave tadyattatsatyamiti praktÃkar«aïÃtpÆrvavidyÃsaæbaddameva satyamuttaratrÃk«yata ityekavidyÃtvaniÓcaya÷ /
yatpunaruktaæ phalÃntaraÓravaïÃdvidyÃntaramiti /
atrocyate - tasyopani«adaharahamiti cÃÇgÃntaropadeÓasya stÃvakamidaæ phalÃntaraÓravaïamityado«a÷ /
apicÃrthavÃdÃdeva phale kalpayitavye sati vidyaikatve cÃvayave«u ÓrÆyamÃïÃni bahÆnyapi phalÃnyavayavinyÃmeva vidyÃyÃmupasaæhartavyÃni bhavanti /
tasmÃtsaiveyamekà satyavidyà tena tena viÓe«aïopetÃmnÃtetyata÷ sarva eva satyÃdayo guïà ekasminneva prayoga upasaæhartavyÃ÷ /
kecitpunarasminsÆtra idaæ ca vÃjasaneyakamak«yÃdityapuru«avi«ayaæ vÃkyaæ, chÃndogye ca - 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o dÓyate' (chÃ. 1.6.6) 'atha ya e«o 'k«iïi puru«o dÓyate' (chÃ. 4.15.1) ityudÃha-tya saiveyamak«yÃdityapuru«avi«ayà vidyobhayatraikaiveti ktvà satyÃdÅnguïÃnvÃjasaneyibhyaÓchandogÃnÃmupasaæhÃryÃnmanyante /
tanna sÃdhu lak«yate /
chÃndogye hi jyoti«ÂomakarmasamabandhinÅyamudgÅthavyapÃÓrayà vidyà vij¤Ãyate tatra hyadimadhyÃvasÃne«u hi karmasaæbandhacihnÃni bhavanti 'iyamevargagni÷ sÃma' (chÃ. 1.6.1) ityupakrame, 'tasyarkka sÃma ca ge«ïau tasmÃdudgÅtha÷' (chÃ. 1.6.8) iti madhye, 'ya evaæ vidvÃnsÃma gÃyati' (chÃ. 1.7.9) ityupasaæhÃre /
naivaæ vÃjasaneyake ki¤citkarmasaæbandhi cihnamasti /
tatra prakramabhedÃdvidyÃbhede sati guïyavasthaiva yukteti // 38 //
----------------------
FN: ge«ïau gÃyakau /
tasmÃdksÃmage«ïatvÃt /
##
sa ya÷ kaÓcidadhikÃrÅ mahadvyÃpakaæ yak«aæ pÆjyaæ bhautike«u prathamajametatsacca tyacceti sattyaæ brahma hiraïyagarbhÃkhyaæ vedopÃste tasya lokajaya÷ phalamityartha÷ /
satyamiti nÃma tryak«araæ satiyamiti, tatra prathamottame ak«are satyaæ, madhyasthamak«aramantamubhayata÷ satyena saæpuÂitatvÃtsattyaprÃyameva bhavatÅti nÃmÃk«aropÃsanà satyavidyÃÇgatvenoktà /
yattatpÆrvapraktaæ hdayÃkhyaæ tatsaæpratyuktayak«atvÃdiguïakaæ, so 'sÃvÃdityamaï¬ale 'k«iïi ca puru«astasyÃharityahamiti ca nÃmadvayaj¤ÃnÃtpÃpak«aya÷ phalamityartha÷ /
atra pÆrvottaravÃkyayo÷ phalabhedaÓrute÷ praktÃkar«aïÃcca saæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e guïÃnÃæ vyavasthayÃnu«ÂhÃnaæ, siddhÃnte tvanu«ÂhÃnaikyamiti phalam /
yathà jÅveÓayoranyenyÃtmatvaÓrutibhedÃnmatidvairÆpyamuktaæ, tathÃtra phalaÓrutibhedÃdvidyÃbheda iti d«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-##
viÓe«yabrahmamÃtrÃkar«aïamayuktaæ, tadyattaditi sarvanÃmabhi÷ pÆrvoktaguïaviÓi«Âaæ brahma Ãk«yÃdityÃk«isthÃnÃdiguïavidhÃnÃt, tathÃca vÃkyÃdeva vidyaikyasiddhiriti siddhÃntayati-##
yathà daharaÓÃï¬ilyavidyayorbrahmaikyapratyabhij¤ÃnamÃtraæ tathÃtra netyÃha-##
kÃraïÃntaraæ prakaraïabhedÃdikam /
evaæ vidyÃbhede 'pyetadupÃsyaikyaj¤Ãnaæ syÃdatra tÆbhayathÃsaæbhave vidyaikyanÃnÃtvasaæÓaye satyamityupÃsyarÆpaikyaj¤ÃnÃdvidyaikyaniÓcaya ityak«arÃrtha÷ /
asatyapavÃdakÃraïe rÆpaikyÃdvidyaikyotsargasiddhirna ca phalabhedÃdapavÃda÷ /
aÇge phalaÓrute÷ ÓrutimÃtratayà phalabhedÃsiddhirityÃha-##
ki¤ca yatra pradhÃnavidhÃvevaÇkÃma iti phalaæ Órutaæ, tatra pradhÃnaphalenaivÃÇgÃnÃæ phalÃkÃÇk«ÃnivtteraÇge phalaÓrute÷ stutimÃtratvaæ, iha tu prathamaja satyaæ brahmeti vedeti pradhÃnavidyÃvidhisthatvaæ lokajayaphalasyÃbhyupetyÃsmÃbhirnÃmarÆpÃÇgasya phalaÓrute÷ stutitvamuktam /
vastutastu pradhÃnavidhÃvapyevaÇkÃmapadÃbhÃvÃdrÃtrisatranyÃyena phale kalpanÅye sati pradhÃne tadaÇge và yatki¤citphalaæ Órutaæ tasya sarvasyÃpi ÓrutatvÃviÓe«ÃjjÃte«ÂiphalanyÃyena samuccityaikapradhÃnaphalatvabhedo 'siddha ityÃha-##
sÆtraæ yojayati-##
ekadeÓivyÃkhyÃmudbhÃvya dÆ«ayati-##
chÃndogye karmÃÇgodgÅthe hiraïyamayapuru«ad«Âirityatra liÇgamÃha-##
pthivyagnyÃtmanà d«Âe ksÃme ge«ïau, tasmÃdksÃmage«ïatvÃt, puru«a udgÅtha ityevaæ vidvÃnudgÃtà karmaphalasamddhisamartha iti Órutyartha÷ /
satyavidyà tu na karmÃÇgaÓritetyÃha-##
aÇgavidyÃta÷ svatantrahiraïyagarbhavidyÃyà bhedÃnna guïopasaæhÃra ityartha÷ //38//
END BsCom_3,3.24.38
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.25.39
25 kÃmÃdyadhikÃrÃdhikaramam / sÆ. 39
kÃmÃdÅtaratra tatra cÃyatanÃdibhya÷ | BBs_3,3.39 |
atha yadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷ (chÃ. 8.1.1) iti prastutya chandogà adhÅyate 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vimtyurviÓoko vijighatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.1.5) ityÃdi /
tathà vÃjasaneyina÷ - sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u ya e«o 'ntarhadaya ÃkÃÓastasmi¤chete sarvasya vaÓÅ (b. 4.4.22) ityÃdi /
tatra vidyaikatvaæ parasparaguïayogaÓca kiæ và neti saæÓaye vidyaikatvamiti /
tatredamucyate - kÃmÃdÅti /
satyakÃmÃdityartha÷ /
yathà devadatto datta÷ satyabhÃmà bhÃmeti /
yadetaccÃndogye hdayÃkÃÓasya satyakÃmatvÃdiguïajÃtamulabhyate taditaratra vÃjasaneyake vaÓitvÃdyupalabhyate tadapÅtaratra chÃndogye e«a ÃtmÃpahatapÃpmà (chÃ. 8.1.5) ityatra saæbadhyate /
kuta÷ - ÃyatanÃdisÃmÃnyÃt /
samÃnaæ hyubhayamatrÃpi hdayamÃtanaæ samÃnaÓca vedya ÅÓvara÷ samÃnaæ ca tasya setutvaæ lokÃsaæbhedaprayojanamityevamÃdi bahu sÃmÃnyaæ dÓyate /
nanu viÓe«o /
¤api dÓyate chÃndogye hdayÃkÃÓasya guïayogo vÃjasaneyake tvÃkÃÓÃÓrayasya brahmaïa iti /
na /
'dahara uttarebhya÷' (bra.sÆ. 1.3.14) ityatra chÃndogye 'pyÃkÃÓaÓabdaæ brahmaiveti prati«ÂhÃpitatvÃt /
ayaæ tvatra vidyate viÓe«a÷ /
saguïà hi brahmavidyà chÃndogya upadiÓyate 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajantyetÃæÓca satyÃnkÃmÃn' (chÃ. 8.1.6) ityÃtmavatkÃmÃnamapi vedyatvaÓravaïÃt /
vÃjasaneyake tu nirguïameva paraæ brahmopadiÓyamÃnaæ dÓyate 'ata Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhi' (b. 4.3.14) asaÇgo hyayaæ puru«a÷ (b. 4.3.15) ityÃdipraÓnaprativacanasamanvayÃt /
vaÓitvÃdi tu tatstutyarthameva guïajÃtaæ vÃjasaneyake saækÅrtyate /
tathÃcopari«ÂÃt 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b. 3.9.26) ityÃdinà nirguïameva brahmopasaæharati /
guïavatastu brahmaïa ekatvÃdvibhÆtipradarÓanÃyÃyaæ guïopasaæhÃra÷ sÆtrito nopÃsanÃyeti dra«Âavyam // 39 //
##
saguïanirguïavidyayo÷ ÓrutÃ÷ satyakÃmÃdayo vaÓitvÃdayaÓca guïà mitha upasaæhartavyà na vetyupasaæhÃrasya phalabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saædehe satyavidyÃyà ekatvÃdguïasÃækarye 'pyatra vidyayo÷ saguïanirguïarÆpabhedena bhedÃnnirguïavidyÃyÃæ guïopasaæhÃrasya phalÃbhÃvÃccÃnupasaæhÃra iti bahireva prÃpte siddhÃntayati-##
evaæ vidyÃbhede sphuÂe kathaæ guïopasaæhÃra÷, tatrÃha-##
bhinnÃvidyÃsthÃnÃmapi guïÃnÃmÃyatanÃdisÃmyena nirguïasthale buddhisthÃnÃæ stutyarthamupasaæhÃro yukta÷, j¤Ãnastutiprakar«asyÃkÃÇk«itatvÃt, yatra kvacidd«Âaguïai÷ stute÷ kartuæ yogyatvÃt /
yadyapi saguïasthasatyakÃmÃdi«u nirguïasthaguïà antarbhÆtà eva tathÃpi nopasaæhÃroktervaiyarthyaæ nirguïastÃvakatvena ÓrutaguïÃnÃmanyatrÃpyadhyeyatvamiti ÓaÇkanirÃsenÃntarbhÃvadÃr¬hyÃtvÃdityanavadyam //39//
END BsCom_3,3.25.39
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.26.40
26 ÃdarÃdhikaraïam / sÆ. 40-41
ÃdarÃdalopa÷ | BBs_3,3.40 |
chÃndogye vaiÓvÃnaravidyÃæ praktya ÓrÆyate - 'tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyaæ sa yÃæ prathamÃmÃhutiæ juhuyÃttÃæ juhuyÃtprÃïasya svÃhÃ' (chÃ. 5.19.1) ityÃdi /
tatra pa¤ca prÃïÃhutayo vihitÃ÷ /
tÃsu ca parastÃdagnihotraÓabda÷ prayukta÷ 'ya etadevaæ vidvÃnagnihotraæ juhoti' (chÃ. 5.24.2) iti 'yatheha k«udhità bÃlà mÃtaraæ paryupÃsate /
evaæ sarvÃïi bhÆtÃnyagnihotramupÃsate' (chÃ. 5.24.5) iti ca /
tatredaæ vicÃryate - kiæ bhojanalope lopa÷ prÃïÃgnihotrasyotÃlopa itai /
tadyadbhavati bhaktÃgamanasaæyogaÓravaïÃdbhaktÃgamanasya ca bojanÃrthatvÃdbhojanalope lopa÷ prÃïÃgnihotrasyeti /
evaæ prÃpte na lupyeteti tÃvadÃha /
kasmÃt /
ÃdarÃt /
tathÃhi vaiÓvÃravidyÃyÃmeva jÃbÃlÃnÃæ Óruti÷ - 'pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃt /
yathà ha vai svayamahutvÃgnihotraæ parasya juhuyÃdevaæ tat' ityatithibhojanasya prÃthamyaæ ninditvà svÃmibhojanaæ prathamaæ prÃpayantÅ prÃïÃgnihotra Ãdaraæ karoti /
yà hi na prÃthamyalopaæ sahate netarÃæ sà prÃthamyavato 'gnihotrasya lopaæ sahateti manyate /
nanu bhojanÃrthabhaktÃgamanasaæyogÃdbhojanalope lopa÷ prathita÷ /
na /
tasya dravyaviÓe«avidhÃnÃrthatvÃt /
prÃkte hyagnihotre paya÷prabhtÅnÃæ dravyÃïÃæ niyatatvÃdihÃpyagnihotraÓabdÃtkauï¬apÃyinÃmayanavattaddharmaprÃptau satyÃæ bhaktadravyaikatÃguïaviÓe«avidhÃnÃrthamidaæ vÃkyaæ tadyadbhaktamiti /
ato guïalope na mukhyasyetyeæ prÃptam /
bhojanalope 'pyadbhirvÃnyena và dravyeïÃviruddhena pratinidhÃnanyÃyena prÃïÃgnihotrasyÃnu«ÂhÃnamiti // 40 //
#<ÃdarÃdalopa÷ />#
atra yacchabdÃgnihotraÓabdÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
vaiÓvÃnaropÃsakenÃtithibhojanÃtprÃkkÃryÃtvena vidyÃÇgaprÃïÃgnihotravicÃrÃtpÃdasaægati÷ /
pÆrvapak«e bhojanalope 'pi dravyÃntareïa prÃïÃgnihotrÃnu«ÂhÃnaæ, siddhÃnte tallepa iti bheda÷ /
nanu yadbhaktamiti yacchabdena bhojanÃk«iptaæ bhaktamanÆdya yaddhomÅyamiti homasaæyogavidhinÃdÃk«epakabhojanalope tadÃk«iptabhaktÃÓritahomalopa iti siddhÃntÅ ÓaÇkate-##
nirguïasyopÃstilope 'pi stutyarthaguïasthairyavadbhojanalope 'pi prÃïÃgnihotrasyÃdareïa stutinirvÃhÃrthamalopa iti d«ÂÃntena pÆrvapak«asÆtreïa pariharati-##
evaæ taditi svayaæ prÃïÃgnihotramaktvÃtithÅnÃæ tatkaraïamityartha÷ /
uktaæ smÃrayitvà pariharati-##
yathà kuï¬apÃyisatragate mÃsÃgnihotre 'gnihotraÓabdÃdgauïÃnnityÃgnihotravÃcakÃnnityÃgnihotradharmÃïÃæ payodravyÃdÅnÃæ prÃptistathehÃpi prÃïÃhuti«vagnihotraÓabdavaÓÃtpayodravyÃdÅnÃmutsargata÷ prÃptau satyÃæ bhojanÃrthabhaktadravyavidhinÃpavÃda÷ kta÷, ato bhaktavidherapavÃdÃrthatvÃdbhojanalope bhaktÃkhyaguïasyÃÇgasya lope 'pi na mukhyasyÃgnihotrasya lopa÷, apavÃdÃbhÃve utsargaprÃptapayÃdinà tasya ni«pattisaæbhavÃditi prÃptamityartha÷ /
'guïalope na mukhyasya'iti jaiminisÆtram /
ÃdhÃne santi pavamÃne«ÂyastatrÃgnaye pavamÃnÃya puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapediti nirvÃpa÷ ÓrutastadaÇgatvenÃgnihotrahavaïyÃæ havÅæ«i nirvapediti darÓapÆrïÃmÃsÃkhyapraktau vihitÃgnihotra havaïyatideÓena prÃpta ÃdhÃnakÃle cÃgnihotrÃbhÃvÃttasyà guïabhÆtÃyà lope 'pi mukhyasya nirvÃpasya na lopa ityartha÷ /
ÃrabdhanityÃdikarmaïo 'vaÓyÃnu«ÂheyatvÃcchrutadravyÃlÃbhe pratinihitadravyeïÃpi karma kartavyamiti pratinidhinyÃya÷ //40//
END BsCom_3,3.26.40
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.26.41
ata uttaraæ paÂhati -
upasthite 'tastadvacanÃt | BBs_3,3.41 |
upasthite bhojane 'tastasmÃdeva bhojanadravyÃtprathamopanipatitÃtprÃïÃgnihotraæ nirvartayitavyam /
kasmÃt /
tadvacanÃt /
tathÃhi - 'tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyam' (chÃ. 5.19.1) iti /
siddhavadbhaktopanipÃtaparÃmarÓena parÃrthadravyasÃdhyatÃæ prÃïÃhutÅnÃæ vidadhÃti /
tà aprayojakalak«aïÃpannÃ÷ satya÷ kathaæ bhojanalope dravyÃntaraæ pratinidhÃpayeyu÷ /
nacÃtra prÃktÃgnihotradharmaprÃptirasti /
kuï¬apÃyinÃmayane hi mÃsÃgnihotraæ juhotÅti vidhyuddeÓagato 'gnihotraÓabdastadvadbhÃvaæ vidÃpayediti yuktà taddharmaprÃpti÷ /
iha punarartavÃdagato 'gnihotraÓabdo na tadvadbhÃvaæ vidhÃpayitumarhati /
taddharmaprÃptau cÃbhyupagamyamÃnÃyÃmagnyuddharaïÃdayo«a-pi prÃpyeran /
nacÃsti saæbhava÷ /
agnyuddharaïaæ tÃvaddhomÃdhikaramabhÃvÃya /
nacÃyamagnau homo bhojanÃrthatÃvyÃghÃtaprasaÇgÃt /
bhojanopanÅtadravyasaæbandhÃccÃsya evai«a homa÷ /
tathÃca jÃbÃlaÓruti÷ pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃdityÃsyÃdhÃrÃmevemÃæ homanirvattiæ darÓayati /
ata eva cehÃpi sÃæpÃdikÃnyevÃgnihotrÃÇgÃni darÓayati - 'ura eva vedirlomÃni bahurhdayaæ gÃrhapatyo mano 'nvÃhÃryapacana ÃsyamÃhavanÅya÷' (chÃ. 5.18.2) iti /
vediÓrutiÓcÃtra sthaï¬ilamÃtropalak«aïÃrthà dra«Âavyà /
mukhyÃgnihotre vedyÃbhÃvÃt /
tadaÇgÃnÃæ ceha saæpipÃdayi«itatvÃt /
bhojanenaiva ca ktakÃlena saæyogÃnnÃgnihotrakÃlÃvarodhasaæbhava÷ /
evamanye 'pyupasthÃnÃdayo dharmÃ÷ kecitkatha¤cidvirudhyante /
tasmÃdbhojanapak«a evaite mantradravyadevatÃsaæyogÃtpa¤ca homà nirvartayitavyÃ÷ /
yattvÃdaradarÓanavacanaæ tadbhojanapak«e prÃthamyavidhÃnÃrtham /
nahyasti vacanasyÃtibhÃra÷ /
na tvanenÃsya nityatà Óakyate darÓayitum /
tasmÃdbhojanalopa eva prÃïÃgnihotrasyeti // 41 //
siddhÃntayati-##
taddhomÅyamiti tacchabdena bhojanÃrthasiddhabhaktamÃÓritya homavidhÃnÃdityartha÷ /
siddhavadbhaktopanipÃta÷ praktabhaktÃgamanaæ, tasya tacchabdena parÃmarÓenetyartha÷ /
ÃÓritya vihitÃhutÅnÃmÃÓrayalope lopa eva na dravyÃntarÃk«epakatvaæ, yathà kratuprayuktÃtpraïayanÃÓritasya godohanasya kratulope lope na tvÃÓrayÃntaraprayojakatvaæ tatheti phalitamÃha-##yaduktamagnihotraÓabdÃddravyÃntaraprÃptiriti, tatrÃha-##
tadvadbhÃvo nityÃgnihotrasÃdÓyamarthavÃdasthaÓabdasya stutitvenopapatterityartha÷ /
dharmaprÃpakatve do«amÃha-##
ava eveti taddharmaprÃptyabhÃvÃdevetyartha÷ /
prÃptau saæpÃdanaæ vthà syÃditi bhÃva÷ /
mukhyÃgnihotrÃÇgÃni saæpÃdyante cetkathaæ tadanaÇgaæ vediratra saæpÃdyate tatrÃha-##
mukhyÃgnihotrasyÃgnyuddharaïavatsÃyaæprÃta÷kÃladvayasyÃpi na prÃptiriti-##
upasthÃnaparistaraïÃdayo 'pyagnyabhÃvÃnna prÃpnuvantÅtyÃha-##
yasmÃttaddharmaprÃptyabhÃvastasmÃdbhojanadravyeïaiva homa ityusaæhÃra÷ /
prÃïÃya svÃhà ityÃdayo mantrÃ÷ /
nanu svÃmibhojanasyottarakÃlatvaæ ÓrutyÃdivihitaæ kathaæ pÆrvo 'tidhibhyo 'ÓnÅyÃditivacane bÃdhyate tatrÃha-##
upÃsakÃnyasvÃmivi«ayamuttarakÃlatvavidhÃnamityartha÷ /
na tviti prÃthamyamÃtreïetyartha÷ /
prÃïopÃsakasya prÃpte bhojane prÃthamyÃrthatayÃdarasyÃnyathÃsiddhau phalitamÃha-## //41//
END BsCom_3,3.26.41
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.27.42
27 tannirdhÃraïÃdhikaraïam / sÆ. 42
tannirdhÃraïÃniyamastadd«Âe÷ pthagghyapratibandha÷ phalam | BBs_3,3.42 |
santi karmÃÇgavyapÃÓrayÃïi vij¤ÃnÃni - 'omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityevamÃdÅni /
kiæ tÃni nityÃnyeva syu÷ karmasu parïamayÅtvÃdivadutÃnityÃni godohanÃdivaditi vicÃrayÃma÷ /
kiæ tÃvatprÃptaæ - nityÃnÅti /
kuta÷ - prayogavacanaparigrahÃt /
anÃrabhyÃdhÅtÃnyapi hyetÃnyudgÅthÃdidvÃreïa kratusaæbandhÃtkratuprayogavacanenaivÃÇgÃntaravatsaæspÓyante /
yattve«Ãæ svavÃkye«u phalaÓravaïam 'Ãpayità ha vaikÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) ityÃdi tadvartamÃnÃpadeÓarÆpatvÃdarthavÃdamÃtramevÃpÃpaÓlokaÓravaïÃdivanna phalapradÃnam /
tasmÃdyathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Óïoti ityevamÃdÅnÃmaprakaraïapaÂhitÃnÃmapi juhvÃdidvÃreïa kratupraveÓÃtprakaraïapaÂhitavannityataivamudgÅthÃdyupÃsanÃnÃmapÅti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - tannirdhÃraïaniyama iti /
yÃnyetÃnyudgÅthÃdikarmaguïayÃthÃtmyanirdhÃraïÃni rasatama Ãpti÷ samddhirmukhyaprÃïa Ãditya ityevamÃdÅni naitÃni nityavatkarmasu niyamyeran /
kuta÷ - tadd«Âe÷ /
tathÃhyaniyatatvameva¤jÃtÅyakÃnÃæ darÓayati Óruti÷ - 'tenobhau kuruto yaÓcaitadevaæ veda yaÓca na veda' (chÃ. 1.110) ityavidu«o 'pi kriyÃbhyanuj¤ÃnÃt /
prastÃvÃdidevatÃvij¤ÃnavihÅnÃnÃmapi prastotrÃdÅnÃæ yÃjanÃdhyavasÃnadarsanÃt 'prastotaryà devatà prastÃvamanvÃyattà tÃæ cedavidvÃnprasto«yasi' (chÃ. 1.10.9) 'tÃæ cedavidvÃnudgÃsyasi' (chÃ. 1.10.10) 'tÃæ cedavidvÃnpratihari«yasi' (chÃ. 1.10.11) iti ca /
api caiva¤jÃtÅyakasya karmavyapÃÓrayasya vij¤Ãnasya pthageva karmaïa÷ phalamupalabhyate karmaphalasiddhiddyapratibandhastatsamddhiratiÓayaviÓe«a÷ kaÓcit 'tenobhau kuruto yaÓcaitadevaæ veda yaÓca na veda /
nÃnà tu vidyà cÃvidyà ca yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà tadeva vÅryavattaraæ bhavati' (chÃ. 1.1.10) iti /
tatra nÃnà tviti vidvadavidvatprayogayo÷ pthakkaraïÃdvÅyarvattaramiti ca tarappratyayaprayogÃdvidyÃvihÅnamapi karmaviryavaditi gamyate /
taccÃnityatve vidyÃyà upapadyate /
nityatve tu kathaæ tadvihÅnaæ karmaviryavadityanuj¤Ãyeta /
sarvÃÇgopasaæhÃre hi vÅryavatkarmeti sthiti÷ /
tathà lokasÃmÃdi«u pratiniyatÃni pratyupÃsanaæ phalÃni Ói«yante 'kalpante hÃsmai lokà ÆrdhvÃÓcÃvttÃÓca' (chÃ. 2.2.3) ityevamÃdÅni, nacedaæ phalaÓravaïamarthavÃdamÃtraæ yuktaæ pratipattum /
tathÃhi guïavÃda Ãpadyeta /
phalopadeÓe tu mukhyavÃdopapatti÷ /
prayÃjÃdi«u tvitikartavyatÃkÃÇk«asya krato÷ praktatvÃttÃdarthye sati yuktaæ phalaÓruterarthavÃdatvam /
tathÃnÃrabhyÃdhÅte«vapi parïamayÅtvÃdi«u /
nahi parïamayÅtvÃdÅnÃmakriyÃtmakÃnÃmÃÓrayamantareïa phalasaæbandho 'vakalpate /
godohanÃdÅnÃæ hi praktÃppraïayanÃdyÃÓrayalÃbhÃdupapanna÷ phalavidhi÷ /
tathà bailvÃdÅnÃmapi praktayÆpÃdyÃÓrayalÃbhÃdupapanna÷ phalavidhi÷ /
natu parïamayÅtvÃdi«vevaævidha÷ kaÓcidÃÓraya÷ prakto 'sti /
vÃkyenaiva tu juhvÃdyÃÓrayatÃæ vivak«itvà phale 'pi vidhiæ vivak«ato vÃkyabheda÷ syÃt /
upÃsanÃnÃæ tu kriyÃtmatvÃdviÓi«ÂavidhÃnopapatterudgÅthÃdyÃÓrayÃïÃæ phale vidÃnaæ na virudhyate /
tasmÃdyathà kratvÃÓrayÃïyapi godohanÃdÅni phalasaæyogÃdanityÃnyevamudgÅthÃdyupÃsanÃnyapÅti dra«Âavyam /
ata eva ca kalpasÆtrakÃrà naiva¤jÃtÅyakÃnyupÃsanÃni kratu«u kalpayäcakru÷ // 42 //
##
ubhayathà d«ÂÃntadarÓanÃtsaæÓayamÃha-##
yathÃnÃrÃbhyÃdhÅtaparïamayÅtvaæ juhÆdvÃrà kratvaÇgatayà karmasu nityaæ prayujyate, tathÃÇgÃÓritopÃsanÃnyudrÅthÃdidvÃrÃÇgatayà nityÃni, uta kratvaÇgÃppraïayanaÓrayo godohanasaæyoga÷ paÓuphalÃrthatvÃdanityatvena yathà prayujyate yathà và paÓvaÇgayÆpÃÓrayaæ bailvatvamannÃdyaphalatvÃdanityaæ tathà karmasamdyÃdiphalakatvÃdupÃsanÃnyanaÇgatvenÃnityÃnÅti saæÓayÃrtha÷ /
pÆrvapak«e upÃsanÃnÃæ prayoganityatvaæ, siddhÃnte tvanityatvamiti phalabheda÷ /
anityabhojanÃÓrayaprÃïÃgnihotrasyÃnityatvavannityakarmÃÇgopÃstÅnÃæ nityatvamiti pratyudÃharaïad«ÂÃntena pÆrvapak«amÃha-##
upÃsanÃni karmÃÇgÃni, aphalatve sati karmÃÇgÃÓritatvÃtparïamayÅtvÃdivat /
tathà cÃÇgatayà prayogavidhinà nityena prayujyanta iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-##
udgÅthÃdaya÷ karmaïÃæ guïÃ÷ aÇgÃni te«Ãæ yÃthÃtmayaæ rasatamatvÃdikaæ tannirdhÃraïÃnyupÃsanÃni yÃni tÃni karmasu nityaparïamayÅtvÃdivanna niyamyerannityartha÷ /
e«Ãæ karmÃÇgatve taddhÅnasyÃvidu«a÷ karma na syÃdaÇgalopÃt, tasmÃdavidu«o 'pi karmakarttvaÓrutiliÇgairaÇgatvÃnumÃnabÃdha ityÃha-##
tasyÃniyamasya darÓanÃdityartha÷ /
tÃæ cedavidvÃnprasto«yasi mÆrdhà te vyapati«yatÅti cÃkrÃyaïenartvijÃmÃk«iptatvÃdanupÃsakÃnÃmapi karmaprayogo 'stÅtyÃha-##
upÃstÅnÃæ karmaphalÃt pthakphalaÓruterna karmÃÇgatvamityÃha-##
tenomityak«areïa yaÓcaitadak«aramevaæ rasatamatvÃdirÆpeïa vedopÃste yaÓca na veda tÃvubhau karma kuruta eva yadyapi tu vidyÃvidyayornÃnÃtvaæ bhinnaphalatvam /
d«Âaæ hi maïivikraye j¤ÃnÃj¤ÃnÃbhyÃæ vaïikÓabarayo÷ phalavai«amyaæ, tasmÃdyadeva karma vidyayodgÅthÃdyupÃstyà ÓraddhayÃstikyabuddhyopani«adà rahasyadevatÃdhyÃnena karoti tadeva karma phalÃtiÓayavadityartha÷ /
karmaïo vÅryavattvaæ nÃma phalavattvaæ vidyÃhÅnasyÃpi gamyamÃnaæ vidyÃyà anaÇgatve liÇgamiti bhÃva÷ /
sÃmni lokÃdid«ÂyupÃsane«u karmasamdyatiriktalokÃdiphalaÓruteÓca nÃÇgatvamityÃha-##
asmai vidu«e kalpante bhogÃya samarthà bhavanti bhÆmerÆrdhvà lokà Ãvttà adhastanÃÓcetyartha÷ /
##
phalaÓruterarthavÃdamÃtratve stutilak«aïà syÃt, sà na yuktÃ, mukhyavttyà phalaparatvasaæbhavÃt /
prayÃjÃnuyÃjakarmaïÃæ tu prakaraïÃddarÓÃdyaÇgatvalÃbhÃdbhÃtvyÃbhibhÆtiphalaÓruteragatyà stutilak«akatvaæ, yadyapi parïamayÅtvÃdÅnÃmaÇgatvabodhakaæ prakaraïaæ nÃsti tathÃpi te«u phalaÓrute÷ stutitvaæ, te«ÃmakriyÃtvena kriyÃsaæbandhaæ vinà phalahetutvÃnupapatterataste«Ãæ phalÃrthaæ kriyÃpek«itvÃtkratoÓca juhÆpraktidravyÃkÃÇk«itvÃt parïamayÅ juhÆrityÃdivÃkyenaiva praktidravyÃrpakeïa juhÆdvÃrà saænihitakratvaÇgatvasiddheryuktaæ phalaÓruterarthavÃdatvamiti bhÃva÷ /
akriyÃtmakagodohanÃderapi phalaÓrutirarthavÃda÷ syÃdata Ãha-##
yadapa÷ praïayettat paÓukÃmasya sato godohanena brahmavarcasakÃmasya kaæsnyeti phalÃrthavidhireva nÃrthavÃda÷ godohanÃde÷ kratvanÃkÃÇk«itatvenÃÇgatvÃbhÃvÃt, camasena nirÃkÃÇk«akriyÃsaæbandhitayà svaphalasÃdhakatvasaæbhavÃt /
tathà khÃdiratvena nirÃkÃÇk«akratvaÇgayÆpamÃÓritya bailvamannÃdyakÃmasya khÃdiraæ vÅryakÃmasyeti phalÃrthavidhirevÃrtha÷ /
parïamayÅtvÃdi«u phalavidhi÷ kiæ na syÃdata Ãha-##
evaævidho yÆpÃdivannirÃkÃÇk«a ityartha÷ /
juhurevÃÓraya ityata Ãha-##
juhvÃ÷ praktidravyÃpek«itvÃdanenaiva vÃkyena kratvaÇgatayà juhÆpraktidravyasaæbandho vidheya÷ paÓcÃnnirÃkÃÇk«ajuhÆmÃÓritya tasyaiva praktidravyasya phalasaæyogo vidheya iti vÃkyabheda ityartha÷ /
parïatÃdivailak«aïyamupÃsanÃnÃmÃha-##
svayaæ kriyÃtvÃdyÃgÃdivatphalaviÓi«Âatvena vidhÃnopapattirityartha÷ /
tasmÃditi aÇgatvÃvedakamÃnÃbhÃvÃdityartha÷ /
ata eveti anaÇgatvÃdevetyartha÷ /
tasmÃdaÇgopÃstyabhÃve 'pi karmÃdhikÃra iti siddham //42//
END BsCom_3,3.27.42
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.28.43
28 pradÃnÃdhikaraïam / sÆ. 43
pradÃnavadeva taduktam | BBs_3,3.43 |
vÃjasaneyake - 'vadi«yÃmyevÃhamÅti vÃgdadhre' (b. 1.5.21) ityatrÃdhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃæ Óre«Âho 'vadhÃrito 'dhidaivatamagnyÃdÅnÃæ vÃyu÷ tathà chÃndogye - 'vÃyurvÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.1) ityatrÃdhidaivatamagnyÃdÅnÃæ vÃyu÷ sarÇgo 'vadhÃrita÷ 'prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.2) ityatrÃdhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃæ prÃïa÷ /
tatra saæÓaya÷ - kiæ pthagevemau vÃyuprÃïÃvupagantavyau syÃtÃmapthagveti /
apthageveti tÃvatprÃptaæ tattvabhedÃt /
nahyabhinne tattve pthaganucintanaæ nyÃyyam /
darÓayati ca ÓrutiradhyÃtmamadhidaivataæ ca tattvÃbhedam - 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (ai. 2.4) ityÃrabhya /
tathà 'ta ete sarva eva samÃ÷ sarvo 'nantÃ÷' (b. 1.5.13) ityÃdhyÃtmikÃnÃæ prÃmÃnÃmÃdhidaivikÅæ vibÆtimÃtmabhÆtÃæ darÓayati /
tathÃnyatrÃpi tatra tatrÃdhyÃtmamadhidaivataæ ca bahudhà tattvabhedadarÓanaæ bhavati /
kvacicca 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷ iti spa«Âameva vÃyuæ prÃïaæ caikaæ karoti /
tathodÃhte 'pi vÃjasaneyibrÃhmaïe yataÓcedeti sÆrya÷ (b. 1.5.23) ityasminnupasaæhÃraÓloke 'prÃïÃdvà e«a udeti prÃïe 'stameti' (b. 1.5.23) iti prÃïenaivopasaæharannetvaæ darÓayati /
tasmÃdekameva vrataæ caretprÃïyÃccaivÃpÃyÃnyÃcca' (b. 1.5.23) iti ca prÃïavratenaikenopasaæharennetadeva dra¬hayati /
tathà chÃndogye 'pi parastÃt 'mahÃtmanaÓcaturo deva eka÷ ka÷ sa jÃgara bhuvanasya gopÃ÷' (chÃ. 4.3.6) ityekameva saævargaæ gamayati na bravÅtyeka eke«Ãæ caturïÃæ saævargo 'paro 'pare«Ãmiti /
tasmÃdapthaktvamupagamanasyeti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - pthageva vÃyuprÃïÃvupagantavyÃviti /
kasmÃt /
pthagupadeÓÃt /
ÃdhyÃnÃrtho hyayamadhyÃtmÃdhidaivavibhÃgopadeÓa÷ so 'satyÃdhyÃnapthaktve 'narthaka eva syÃt /
nanÆktaæ na pthaganucintanaæ tattvÃbhedÃditi /
nai«a do«a÷ /
tattvÃbhede 'pyavasthÃbhedÃdupadeÓabhedavaÓenÃnucintanabhedopapatte÷ /
ÓlokopanyÃsasya ca tattvÃbhedÃbhiprÃyeïÃpyupapadyamÃnasya pÆrvoditadhyeyabhedanirÃkaraïasÃmarthyÃbhÃvÃt /
'sa yathai«Ãæ prÃïÃnÃæ madhyama÷ prÃïa evametÃsÃæ devatÃnÃæ vÃyu÷' (b. 1.5.22) iti copamÃnopameyakaraïÃt /
etena vratopadeÓo vyÃkhyÃta÷ /
'ekameva vratam' (b. 1.5.23) iti caivakÃro vÃgÃdivratanivartanena prÃïavratapratipattyartha÷ /
bhagnavratÃni hi vÃgÃdÅnyuktÃni 'tÃni mtyu÷ Óramo bhÆtvopayeme' (b. 1.5.21) iti Órute÷ /
'na vÃyuvratanivttyartha÷ athÃto vratamÅmÃæsÃ' (b. 1.5.21) iti prastutya tulyavadvÃyuprÃïayorabhagnavratatvasya nirdhÃritatvÃt /
'ekameva vrataæ caret' (b. 1.5.23) iti cektvà 'teno etasyai devatÃyai sÃyujyaæ salokatÃæ jayati (b. 1.5.23) iti vÃyuprÃptiæ phalaæ bruvanvÃyuvratamanivartitaæ darÓayati /
dvatetyatra vÃyu÷ syÃdapariccinnÃtmakatvasya prepsitatvÃt /
purastÃtprayogÃcca 'sai«Ãnastamità devatà yadvÃyu÷' (b. 1.5.22) iti /
tathà 'tau và etau dvau saævargau vÃyureva deve«u prÃïa÷ prÃïe«u' (chÃ. 4.3.4) iti bhedena vyapadiÓati 'te và ete pa¤cÃnye pa¤cÃnye daÓa santastatktam' (chÃ. 4.3.8) iti ca bhedenaivopasaæharati /
tasmÃtpthagevopagamanam /
pradÃnavat /
yathendrÃya rÃj¤e puro¬ÃÓamekÃdaÓakapÃlamindrÃyÃdhirÃjÃyendrÃya svarÃj¤a ityasyÃæ tripuro¬ÃÓinyÃmi«Âau sarve«ÃmabhigamayannavadyatyachaæbaÂkÃramiti /
ato vacanÃdindrÃbhedÃcca sahapradÃnÃÓaÇkÃyÃæ rÃjÃdiguïabhedÃdyÃjyÃnuvÃkyavyatyÃsavidhÃnÃcca yathÃnyasameva devatÃpthaktvÃtpradÃnapthaktvaæ bhavati /
evaæ tattvÃbhede 'pyÃdhyeyÃæÓapthaktvÃdÃdhyÃnapthaktvamityartha÷ /
taduktaæ saækar«e 'nÃnà và devatà pthagj¤ÃnÃt' iti /
tatra tu dravyadevatÃbhedÃdyÃgabhedo vidyate naivamiha vidyÃbhedo 'sti /
upakramopasaæhÃrÃbhyÃmadhyÃtmÃdhidaivopadeÓe«vekavidyÃvidhÃnapratÅte÷ /
vidyaikasthe 'pi tvadhyÃtmÃdhidaivabhedÃtpravttibhedo bhavati agnihotra iva sÃyaæprÃta÷kÃlabhedÃt /
ityetÃvadabhipretya pradÃnavadityuktam // 43 //
##
vÃyuprÃïayorbhedÃbhedavÃkyÃbhyÃæ saæÓayamÃha-##
astu karmÃÇgÃnÃæ tatsaæbaddhopÃstÅnÃæ ca phalabhedÃnnityatvÃnityatvarÆpa÷ prayogabheda÷, iha tu vÃyuprÃïayo÷ svarÆpÃbhedÃttatsvarÆpaprÃptilak«aïaphalaikyÃcca dhyÃnaprayogaikyamiti pÆrvapak«ayati-##
'agnirvÃgbhÆtvÃ'ityÃrabhya÷ 'vÃyu÷ prÃïo bhÆtvà nÃsike prÃviÓat'ityabhedaæ darÓayatÅtyartha÷ /
'yataÓcodeti sÆryastaæ vada'iti praÓne sÆtrÃtmakavÃyurvÃcyo vÃyusthÃne prÃïaæ vadannekatvaæ tayordarÓayatÅtyÃha-##
ki¤ca yadi vÃyuprÃïayo÷ pthagdhyÃnaæ syÃttarhi dhyÃnÃÇgavratabhedo 'pi syÃdiha tu prÃïÃpÃnanirodhÃtmakavrataikyaÓruterdhyÃnaikyamityÃha-##
vrataikyasya praÓastatvÃdityartha÷ /
ki¤ca vÃyuprÃïo saævargau bhedenopakramya parastÃdvÃkyaÓe«e saævargadevaikyaÓrute÷ prayogaikyamityÃha-##
mahÃtmana iti dvitÅyÃbahuvacanam /
caturaÓcatu÷ saækhyÃkÃnagnisÆryodakacandrÃnaparÃæÓca vÃkcak«u÷ÓrotramanorÆpÃneko deva÷ ka÷ prajÃpati÷ jagÃra gÅrïavÃnupasaæhtavÃnityartha÷ /
na bravÅti bhedamiti Óe«a÷ /
yathà 'agnihotraæ juhoti'ityutpannÃgnihotrasyaikasyaiva dadhitaï¬ulÃdiguïabhedena sÃyaæprÃta÷kÃlabhedena prayogabhedastathà 'annÃdo bhavati ya evaæ veda'ityutpannÃyÃ÷ saævargavidyÃyà ekatve 'pyutpannaÓi«ÂavÃyuprÃïÃkhyaguïabhedÃtprayogabheda ityutsÆtraæ siddhÃntayati-##
'tau và etau dvau saævargau'ityupÃsyabhedavÃkyasya prayogabhedaparatvÃdvÃkyÃdeva bhedasiddhirityartha÷ /
pÆrvapak«yuktamanÆdya pratyÃha-##
upÃsyatayà pradhÃnabhÆtasaævargaguïaviÓi«ÂopÃsyabhedavÃkyaprÃïÃttÃvuktau /
tato 'dhyÃtmÃdhidaivÃvasthÃbhedenoktasya dhyeyabhedasya nirÃse 'yataÓcodeti'iti Ólokasya na ÓaktirityÃha-#<Óloketi />#
asÃmarthye liÇgamÃha-##
ÓlokopanyÃsavadbrataikyopanyÃso 'pi tattvÃbhedÃbhiprÃyeïetyÃha-##
nanvevakÃrÃdvÃyuvratanivtte÷ prÃïa evaiko dhyeyo bhÃtÅtyata Ãha-##
vadanadarÓanÃdÅni vÃkcak«urÃdÅnÃæ vratÃni ÓramarÆpamtyunà bhagnÃnÅtyuktvà prÃïasyÃbhagnavratatvaæ nirdhÃritaæ, tathà jvalanatÃpÃdÅnyagnyÃdityÃdÅnÃæ vratÃni bhagnÃnÅtyuktvà vÃyorabhagnavratatvaæ nirdhÃritaæ, 'sa yathai«Ãæ prÃïÃnÃæ madhyama÷ prÃïa÷ sthiravrata evametÃsÃæ devanÃæ vÃyurlocanti hyanyà devatà na vÃyu÷sai«Ãnastamità devatà yadvÃyi÷'iti Órute÷ /
ato bhagnavatanirÃsÃrtha evakÃro na vÃyuvratanivttyartha ityartha÷ /
atraivÃrthe liÇgamÃha-##
ukÃraÓcÃrtha÷ /
tena vratena vÃyo÷ sÃyujyaæ samÃnadehatvaæ salokatÃæ ca jayatÅtyartha÷ /
nanvatra vÃyuprÃptirna ÓrutetyatrÃha-##
tasmÃttattvÃbhedad«Âyà vrataikyamiti sthitaæ, saæprati pÆrvoktaæ pthagupadeÓaæ vivïoti-##
sautraæ d«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-##
traya÷ puro¬ÃÓà asyÃæ santÅti tripuro¬ÃÓinÅ«ÂistasyÃæ kiæ sahapradÃnamuta bhedeneti saædehe pÆrvapak«amÃha-##
sarve«Ãæ devÃnÃmÃbhimukhyena prÃpyanhaviravadyati ghïÃti, acchaævaÂkÃraæ va«aÂkÃrÃkhyadevabhÃgamityartha÷ /
yadvà sarvadevÃrthaæ yugapadavadÃnaæ kÃryamityatra heturacchaævaÂkÃramiti avyarthatvÃyetyartha÷ /
ekÃrthamavatte havi«i Óe«o yÃgÃnarhatayà vthà syÃditi bhÃva÷ /
evaæ sahÃvadÃnaÓruterdevaikyÃcca puro¬ÃÓÃnÃæ sahaprak«epe prÃpte pthakprak«epa iti siddhÃntamÃha-##
rÃjÃdhirÃjasvarÃjaguïabhedena viÓi«ÂadevatÃbhedÃdityartha÷ /
ki¤cÃdhvaryuïà yajeti prai«e kte hotrà yo mantra÷ paÂhyate sà yÃjyÃ, anubrÆhÅti prai«Ãnantaramantra÷ puronuvÃkyeti bhedo 'sti, tatrÃsyÃmi«Âau prathamapuro¬ÃÓapradÃne yà kÊptà yÃjyà sa dvitÅyapradÃne puronuvÃkya, yà ca pÆrvamanuvÃkya, sa paÓcÃdyÃjyeti vyatyÃsamanvÃheti Órutyà vidhÃnÃt, yathÃÓruti prak«epapthaktvamityÃha-##
saækar«o devatÃkÃï¬am /
vÃÓabdo 'vadhÃraïe, nÃnaiva devatà rÃjÃdiguïabhedena bhedÃvagamÃditi sÆtrÃrtha÷ /
d«ÂÃnte devatÃbhedÃtkarmabhedavadvidyÃbheda÷ syÃdityata Ãha-##
karmotpattivÃkyasthadevatÃbheda÷ karmabhede heturiha tvannÃdo bhavati ya evaæ vedetyutpattÃvekatvena j¤ÃtavidyÃyÃ÷ paÓcÃcchrutavÃyuprÃïabhedo na bhedaka÷, agnihotrasyeva dadhyÃdidravyabheda ityartha÷ /
tarhi kenÃæÓena pradÃnasya d«ÂÃntatvamityata Ãha-##
avasthÃbhedÃddevatÃbheda÷ prayogabhedaÓcetyaæÓenÃyaæ d«ÂÃnta ityartha÷ //43//
END BsCom_3,3.28.43
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.44
29 liÇgabhÆyastvÃdhikaraïam / sÆ. 44-52
liÇgabhÆyastvÃttaddhi balÅyastadapi | BBs_3,3.44 |
vÃjasaneyino 'gnirahasye - 'naiva idamagre sadÃsÅt' ityetasminbrÃhmaïe mano 'dhiktyÃdhÅyate 'tat«aÂtriæÓatsahasrÃïyapaÓyadÃtmano 'gnÅnarkÃnmanomayÃmanaÓcita÷' ityÃdi /
tathaiva 'vÃkcita÷ prÃïacitaÓcak«uÓcita÷ Órotracita÷ karmacito 'gnicita÷' iti pthagagamanÅnÃmananti sÃæpÃdikÃn /
te«u saæÓaya÷ - kimete manaÓcidÃdaya÷ kriyÃnupraveÓinastacche«abhÆtà uta svatantrÃ÷ kevalavidyÃtmakà iti /
tatra prakaraïÃkriyÃnupraveÓe prÃpte svÃtantryaæ tÃvatpratijÃnÅte liÇgabhayastvÃditi /
bhÆyÃæsi hiliÇgÃnyasminbrÃhmaïe kevalavidyÃtmakatvame«Ãmupodbalayanti dÓyante tadyatki¤cemÃni bhÆtÃni manasà saækalpayanti te«Ãmeva sà kti÷ iti, 'tÃnhaitÃnevaævide sarvadà sarvÃïi bhÆtÃni cinvantyapi svapate' iti caiva¤jÃtÅyakÃni /
taddhi liÇgaæ prakaraïÃdbalÅya÷ /
tadapyuktaæ pÆrvasminkÃï¬e - 'ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃyepÃradaurbalyamarthaviprakar«Ãt' (jai.sÆ. 3.3.13) iti // 44 //
##
utpatte÷ prÃgidaæ sarvaæ naiva sadÃsÅnnÃpyasadityupakramya mana÷ s«Âimuktvà tanmana ÃtmÃnamaik«atetÅk«aïapÆrvakamagnÅnapaÓyaditi mano 'dhiktya paÂhantÅtyartha÷ /
puru«Ãyu«Âvena kÊptaÓatavar«Ãntargatai÷ «aÂratriæÓatsahasrairahorÃtrairavacchinnatayà manovttÅnÃmasaÇkhyeyÃnÃmapi «aÂtriæÓatsahasratvam /
tÃbhiri«ÂakÃtvena kalpitÃbhirmanasaiva saæpÃdità agnayo manaÓcitasthÃnarkÃnpÆjyÃnmanovtti«usaæpÃditÃnÃtmana÷ svasya saæbandhitvena mano 'paÓyat, tathà vÃkprÃïÃdayo 'pi svasvavttirÆpÃnagnÅnapaÓyannityÃha-##
prÃïo ghrÃïaæ karmendriyeïa hastÃdinà cita÷ karmacita÷ agnistvak pÆrvatrÃgnicayanaprakaraïÃtkimete 'gnaya÷ kratvarthà uta prÃdhÃnyaj¤ÃpakaliÇgÃdibhÆyastvÃtpuru«Ãrthà veti saæÓayamÃha-##
kevalavidyÃtmakÃ÷ kriyÃÇgatvaæ vinà bhÃvanÃmayà ityartha÷ /
ekaprayogÃsaæbhavÃdvÃyuprÃïayordhyÃnaprayogabhedo 'stu, iha tu manaÓcidÃdyagnÅnÃæ prakaraïÃtkarmÃÇgatvenaikaprayogatvamiti prÃpayya siddhÃntamupakramate-##
pÆrvapak«e bhÃvanÃgnÅnÃæ kratvaÇgatvami«Âaæ te«Ãæ kriyÃÇgatvaæ vikalpa÷ samuccayo vÃstu /
siddhÃnte puru«Ãrthatvamiti phalam /
tattatra sarvaprÃïimanovttibhirmama sadÃgnaya÷ cÅyanta iti dhyÃnadÃr¬hye sati sarvabhÆtÃni yatki¤cit manasà saækalpayanti te«ÃmevÃgnÅnÃæ sà kti÷ karaïamityekaæ liÇgaæ, kriyÃÇgasya yatki¤citkaraïena sidyadarÓanÃdityÃha-##
evaævide svapate jÃgrate 'pi tadÅyÃgnÅnbhÆtÃni sarvadà cinvantÅti liÇgÃntaraæ, kriyÃÇgasya coditakÃlÃnu«Âheyasya sadà sarvairanu«ÂhÅyamÃnatvÃyogÃdityartha÷ /
«aÂtriæÓatsahasrasaækhyÃpyanaÇgatve liÇgaæ eva¤jÃtÅyakapadenoktam //44//
END BsCom_3,3.29.44
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.45
pÆrvavikalpa÷ prakaraïÃtsyÃt kriyÃmÃnasavat | BBs_3,3.45 |
naitaduktaæ svatantrà ete 'gnayo 'nanyaÓe«abhÆtà iti /
pÆrvasya kriyÃmayasyÃgne÷ prakaraïÃttadvi«aya evÃyaæ vikalpaviÓe«opadeÓa÷ syÃnna svatantra÷ /
nanu prakaraïÃlliÇgaæ balÅya÷ /
satyametat /
liÇgamapi tveva¤jÃtÅyakaæ na prakaraïÃdbalÅyo bhavati /
anyÃrthadarÓanaæ hyetat /
sÃæpÃdikÃgnipraÓaæsÃrÆpatvÃt /
anyÃrthadarÓanaæ cÃsatyÃmanyasyÃæ prÃptau guïavÃdenÃpyupapadyamÃnaæ na prakaraïaæ bÃdhitumutsahate /
tasmÃtasÃæpÃdikà apyete 'gnaya÷ prakaraïÃtkriyÃnupraveÓina eva syu÷ /
mÃnasavat /
yathà daÓarÃtrasya dasaïe 'hanyavivÃkye pthivyà pÃtreïa samudrasya somasya prajÃpataye devatÃyai guhyamÃïasya grahaïÃsÃdanahavanÃharaïopahvÃnabhak«aïÃni mÃnasÃnyevÃmnÃyante /
sa ca mÃnaso 'pi grahakalpa÷ kriyÃprakaraïÃtkriyÃÓe«a eva bhavatyevamayamapyagnikalpa ityartha÷ // 45 //
----------------------
FN: avivÃkyamiti daÓamasyÃhno nÃmadheyam /
evaæ siddhÃntamupakramya pÆrvapak«ayati-##
pÆrvasye«ÂakÃbhiragniæ cinuta ityuktasya sa e«a tvi«ÂakÃgniriti saænihitasyÃyaæ vikalpaviÓe«opadeÓa÷ saækalpamayatvÃkhyaprakÃrabhedopadeÓa÷ kriyÃgnivatsÃækalpikÃgnayo 'pyaÇgamiti yÃvat /
kiæ vidhivÃkyasthaæ liÇgaæ prakaraïÃdbalÅya÷, arthavÃdasthaæ và /
ÃdyamaÇgÅkaroti-##
na dvitÅya ityÃha-##
mÃnasÃgnividhyarthavÃdasthaliÇgÃnÃæ svÃrthaprÃpakamÃnÃbhÃvÃddaurbalyamityartha÷ /
sÆtrasthakriyÃpadaæ vyÃca«Âe-##
nanu akriyÃrÆpÃgnÅnÃæ dhyÃnamayÃnÃæ kathaæ kriyÃÇgatvaæ tatrÃha-##
dvÃdaÓÃhasyÃdyantÃhardvayaæ tyaktvà madhyasthadaÓarÃtrasyaiva dvirÃtrÃdi«u praktitvaæ, taddharmamÃïÃmeva te«vatideÓÃttasya madhyadaÓarÃtrasya daÓame 'hanyarthÃdekÃdaÓe 'hani mÃnasagraha÷ ÓrÆyate-'anayà tvà pÃtreïa samudraæ rasayà prÃjÃpatyaæ manograhaæ ghïÃti'iti /
anayà rasayà pthivyà pÃtreïa samudraæ tvÃæ prajÃpatidevatÃkaæ manograhaæ ghyate iti graha÷ somarasa÷, manasà rasatvena bhÃvitamadhvaryurghïÃtÅtyartha÷ /
ata evartvijÃæ dhyÃyitayà vividhavÃkyoccÃraïÃbhÃvÃdavivÃkyasaæj¤Ã ahna÷ prÃpta÷ /
grahaïaæ nÃma somapÃtrasyopÃdÃnaæ, ghÅtasya svasthÃne sthÃpanamÃsÃdanaæ somasya homo havanaæ hutaÓe«ÃdÃnamÃharaïaæ Óe«abhak«aïÃyartvijÃæ mitho 'nuj¤ÃnakaraïamupahvÃnaæ tato bhak«aïamityetÃni mÃnasÃnyevetyartha÷ /
sa ca mÃnaso graho dvÃdaÓÃhÃdaharantaraæ svatantramityÃÓaÇaókya dvÃdaÓÃhasaæj¤ÃvirodhÃnnÃharantaraæ kintu prakaraïÃdavivÃkyasyÃhno 'Çgamiti siddhÃntamÃha-##
kalpa÷ kalpanÃprakÃra÷ /
kecittvatra bhëye daÓarÃtraÓabdo viktipara÷, tatrÃpi daÓame 'hanyavivÃkyasaæj¤ake mÃnasagrahasyÃtideÓaprÃptatayÃÇgatvÃdityÃhu÷ //45//
END BsCom_3,3.29.45
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.46
atideÓÃc ca | BBs_3,3.46 |
atideÓaÓcai«ÃmagnÅnÃÇkriyÃnupraveÓamupodbalayati - '«aÂtriæÓatsahasasrÃïyagnayor'kÃste«Ãmekaika eva tÃvanyÃvÃnasau pÆrva÷' iti /
sati hi sÃmÃnye 'tideÓa÷ pravartate /
tataÓca pÆrveïe«ÂakÃcitena kriyÃnupraveÓinÃgninà saæpÃdikÃnagnÅnatidiÓankriyÃnupraveÓamevai«Ãæ dyotayati // 46 //
manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÇgatve prakaraïamuktvà liÇgamÃha-##
kriyÃÇgatvasÃdÓyÃdatideÓa ityartha÷ //46//
END BsCom_3,3.29.46
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.47
vidyaiva tu nirdhÃraïÃt | BBs_3,3.47 |
tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati /
vidyÃtmakà evaite svatantrà manaÓcidÃdayo 'gnaya÷ syurna kriyÃÓe«abhÆtÃ÷ /
tathÃhi nirdhÃrayati - 'te haite vidyÃcita eva' iti /
vidyayà haivaita evaævidaÓcità bhavanti iti ca // 47 //
siddhÃntamÃha-## //47//
END BsCom_3,3.29.47
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.48
darÓanÃc ca | BBs_3,3.48 |
dÓyate cai«Ãæ svÃtantrye liÇgam /
tatpurastÃddarÓitam liÇgabhÆyastvÃt (bra. sÆ. 3.3.44) ityatra // 48 //
na ÓrutiliÇgavÃkyai÷ prakaraïaæ bÃdhyamiti sÆtratrayÃrtha÷ //48//
END BsCom_3,3.29.48
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.49
nanu liÇgamapyasatyÃæmanyasyÃæ prÃptÃvasÃdhakaæ kasyacidarthasyetyapÃsya tatprakaraïasÃmarthyÃtkriyÃÓe«atvamadhyavasitamityata uttaraæ paÂhati -
ÓrutyÃdibalÅyastvÃc ca na bÃdha÷ | BBs_3,3.49 |
naivaæ prakaraïasÃmarthyÃtkriyÃÓe«atvamadhyavasÃya svÃtantrayapak«o bÃdhitavya÷ /
ÓrutyÃderbalÅyastvÃt /
balÅyÃæsi hi prakaraïÃcchrutiliÇgavÃkyÃnÅti sthitaæ ÓrutiliÇgasÆtre /
tÃni ceha svÃtantryapak«aæ sÃdhayanti dÓyante /
katham /
ÓrutistÃvat 'te haite vidyÃcita eva' iti /
tathà liÇm 'sarvadà sarvÃïi bhÆtÃni cinvantyapi svapate' iti /
tathà vÃkyamapi 'vidyayà haivaita evaævidÃÓritÃbhavanti' iti /
'vidyÃcita eva' iti hi sÃvadhÃraïeyaæ Óruti÷ kriyÃnupraveÓe 'mÅ«ÃmabhyupagamyamÃne pŬità syÃt /
nanvabÃhyasÃdhanatvÃbhiprÃyamidavadhÃraïaæ bhavi«yati /
netyucyate /
tadabhiprÃyatÃyÃæ hividyocita itÅyatà svarÆpasamakÅrtanenaiva ktatvÃdanarthakamavadhÃraïaæ bhavet /
svarÆpameva hye«ÃmabÃhyasÃdhanamiti /
abÃhyasÃdhanatve 'pi tu mÃnasagrahavatkriyÃnupraveÓaÓaÇkÃyÃæ tannivttiphalamavadhÃraïarthavadbhavi«yati /
tathà 'svapate jÃgrate caivaævide sarvadà sarvÃïi bhÆtÃnyetÃnyetÃnagniæÓcinvanti' iti sÃtatyadarÓaname«Ãæ svÃtantrye 'vakalpate /
yathà sÃæpÃdike vÃkyaprÃïamaye 'gnihotre 'prÃïaæ tadà vÃci juhoti - vÃcaæ tadà prÃïe juhoti' (kau. 2.5) iti coktvocyate - 'ete anante ÃhutÅ jÃgracca svapaæÓca satataæ - juhoti' (kau«Å. 2.5) iti /
tadvat /
kriyÃnupraveÓe tu kriyÃprayogasyÃlpakÃlatvena na sÃtatye«Ãæ prayoga÷ kalpeta /
nacedamarthavÃdamÃtramiti nyÃyyam /
yatra hi vispa«Âo vidhÃyako liÇgÃdirupalabhyate yuktaæ tatra saækÅrtanamÃtrasyÃrthavÃdatvam /
iha hi vispa«ÂovidhyantarÃnupalabdhe÷ saækÅrtanÃdevai«Ãæ vij¤ÃnavidhÃnaæ kalpanÅyam /
tacca yathÃsaækÅrtanameva kalpayituæ Óakyata iti sÃtatyadarÓanÃttathÃbhÆtameva kalpyate /
tataÓca sÃmarthyÃde«Ãæ svÃtantryasiddhi÷ /
etena tadyatki¤cemÃni bhÆtÃni manasà saækalpayanti te«Ãmeva sà kti÷ ityÃdi vyÃkhyÃtam /
tathà vÃkyamapi evaævide iti puru«aviÓe«asaæbandhamevai«ÃmÃcak«aïaæ na kratusaæbandhaæ m«yate /
tasmÃtsvÃtantryapak«a eva jyÃyÃniti // 49 //
tatrÃvadhÃraïaÓruteranyathÃsiddhiæ ÓaÇkate-##
vidyÃcita itipadenaivÃbÃhyasÃdhanatvasya labdhatvÃdavadhÃraïaæ vyarthamityÃha-##
tarhi kathamasyÃrthavattvaæ tatrÃha-# #
liÇgaæ vyanakti-##
agnÅnÃæ sarvakÃlavyÃpitvenÃnaÇgatve d«ÂÃntaramÃha-##
tadà dhyÃnakÃla ityartha÷ /
home yathà sÃtatyamucyate tadvadagnÅnÃæ sÃtatyadarÓanamityanvaya÷ /
yaduktamarthavÃdasthatvÃlliÇgaæ durbalamiti tanna /
sarvadà sarvabhÆtÃni madarthamagnÅn cinvantÅti dhyÃyedityapÆrvÃrthatayà vidhikalpanÃt /
tathÃca vidhivÃkyasthatvÃlliÇgaæ prakaraïÃdbalavÃdityÃha-##
eteneti vidhitvenetyartha÷ /
vÃkyaæ viv«oti-## //49//
END BsCom_3,3.29.49
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.50
anubandhÃdibhya÷ praj¤Ãntarapthaktvavadd«ÂaÓ ca taduktam | BBs_3,3.50 |
itaÓca prakaraïamupamdya svÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃæ pratipattavyam /
yatkriyÃvayavÃnmana-ÃdivyÃpÃre«vanubadhnÃti 'te manasaivÃdhÅyanta manasÃcÅyanta manasaiva grahà aghyanta manasÃstuvanmanasÃÓaæsanyatki¤ca yaj¤e karma kriyate yatki¤ca yaj¤iyaæ karma manasaiva te«u tanmanomaye«u manaÓcitsu manomayameva kriyate' ityÃdinà /
saæpatphalo hyayamanubandha÷ /
naca pratyak«Ã÷ kriyÃvayavÃ÷ santa÷ saæpadà lipsitavyÃ÷ /
nacÃtrodgÅthÃdyupÃsanavatkriyÃÇgasaæbandhÃttadanupraveÓitvamÃÓaÇkitavyaæ ÓrutivairÆpyÃt /
nahyatra kriyÃÇgaæ ki¤cidÃdÃya tasminnado nÃmÃdhyavasitavyamiti vadati /
«aÂtriæÓatsahasrÃïi tu manovttibhedÃnÃdÃya te«vagnitvaæ grahÃdÅæÓca kalpayati puru«ayÃdivat /
saækhyà ceyaæ puru«Ãyu«asyÃha÷su d«Âà satÅ tatsaæbandhinÅ«u manovtti«vÃropyata iti dra«Âavyam /
evamanubandhÃtsvÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃm /
ÃdiÓabdÃdatideÓÃdyapi yathÃsaæbhavaæ yojayitavyam /
tathÃhi - 'te«Ãmekaika eva tÃvÃnyÃnÃnasau pÆrva÷' iti kriyÃmayasyÃgnermÃhÃtmyaæ j¤ÃnamayÃnÃmekaikasyÃtidiÓankiriyÃyÃmanÃdaraæ darÓayati /
naca satyeva kriyÃsaæbandhe vikalpa÷ pÆrveïottare«Ãmiti Óakyaæ vaktum /
nahi yena vyÃpÃreïÃhanÅyadhÃraïÃdinà pÆrva÷ kriyÃyÃmupakaroti tenottara upakartuæ Óaknuvanti /
yattu pÆrvapak«e 'pyatideÓa upodbalaka ityuktaæ sati hi sÃmÃnye 'tideÓa÷ pravartata iti tadasmÃtpak«e 'gnitvasÃmÃnyenÃtideÓasaæbhavÃtpratyuktam /
asti hi sÃæpÃdikÃnÃmapyagnÅnÃmagnitvamiti /
ÓrutyÃdÅni ca kÃraïÃni darÓitÃni /
evamanubandhÃdibhya÷ kÃraïebhya÷ svatÃntryaæ manaÓcidÃdÅnÃma /
praj¤Ãntarapthaktvavat /
yathà praj¤ÃntarÃïi ÓÃï¬ilyavidyÃprabhtÅni svena svenÃnubadhyamÃnÃni pthageva karmabhya÷ praj¤ÃntarebhyaÓca svatantrÃïi bhavantyevamiti /
d«ÂaÓcÃve«Âe rÃjasÆyaprakaraïapaÂhitÃyÃ÷ prakaraïÃdutkar«o varïatrayÃnubandhÃdrÃjayaj¤atvÃcca rÃjasÆyasya /
taduktaæ prathame kÃï¬e - 'kratvarthÃyÃmiti cenna varïatrayasaæyogÃt' (jai.sÆ. 11.4.7) iti // 50 //
----------------------
FN: ave«ÂiretannÃmnÅ i«Âi÷ /
saæpadupÃstyai manovtti«u kriyÃÇgÃnÃæ yojanamanubandha÷ Órutyà kriyate tadanyathÃnupapattyÃpyagnÅnÃæ puru«Ãrthatvaæ kratvarthatve 'ÇgÃnÃæ siddhatvena saæpÃdanÃnupapatterityÃha-##
te agnaya÷, adhÅyanta te«ÃmÃdhÃnaæ manasaiva kuryÃdityartha÷ /
kÃlasya chandasyaniyamÃt /
acÅyanta i«ÂakÃÓcetavyà ityartha÷ /
grahÃ÷ pÃtrÃïi, astuvan, udgÃtÃra÷ stuvanti, aÓaæsan hotÃra÷ Óaæsanti, kiæ bahÆktyà yatki¤cidyaj¤e karmÃrÃdupakÃrakaæ yaj¤iyaæ yaj¤asvarÆpotpÃdakaæ ca tatsarvaæ manomayaæ kuryÃditi Órutyartha÷ /
vtti«vagnidhyÃnasya kriyÃnaÇgatve 'pyudgÅthadhyÃnavatkriyÃÇgÃÓritatvaæ syÃnnetyÃha-##
aÇgÃvabaddhaÓrutito 'syÃ÷ ÓrutervairÆpyaæ sphuÂayati-##
anaÇgavtti«u sÃÇgakratusaæpÃdanaæ puru«asya yaj¤atvadhyÃnavat svatantramityartha÷ /
anÃdarÃrtho 'tideÓo na bhavati kintu vikalpÃrtha ityata Ãha-##
ekasminmÃdhye nirapek«asÃdhanayorvikalpo bhavati yathà vrÅhiyavayoratra tu kriyÃgnerdhyÃnÃgnÅnÃæ sÃdhyabhedÃnna vikalpa ityartha÷ /
ata eva samuccayo 'pi nirasta÷ /
yaduktaæ kriyÃÇgatvasÃmÃnyenÃtideÓa iti tannetyÃha-##
sÆtre bahuvacanÃrthamÃha-#<ÓrutyÃdÅni ceti />#
anubandhÃtideÓaÓrutiliÇgavÃkyebhya ityartha÷ /
##
artha iti Óe«a÷ manaÓcidÃdÅnÃæ svÃtantraye kriyÃprakaraïÃdutkar«a÷ syÃdityÃÓaÇkya sa i«Âa ityÃha-##
ekÃdaÓe cintitaæ 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta'iti praktyÃve«ÂirnÃma kÃcidi«ÂirÃmnÃtÃ-'Ãgneyo '«ÂÃkapÃlo hiraïyaæ dak«iïÃ',bÃrhaspatyaæ caruæ Óitip«Âho dak«iïÃ', 'aindramekÃdaÓakapÃlam«abho dak«iïÃ'iti /
tasyÃæ varïabhedena prayogabheda÷, ÓrÆyate-'yadi brÃhmaïo yajeta bÃrhaspatyaæ madhye nidhÃyÃhutimÃhutiæ hutvÃbhighÃrayedyadi vaiÓyo vaiÓvadevaæ caruæ madhye nidadhyÃdyadi rÃjanyastadaindram'iti /
Ãgneyaindrapuro¬ÃÓayormadhye bÃrhaspatyaæ caruæ nidhÃyetyartha÷ /
tatrÃgneyÃdicaru«u aÇgÃnÃæ tantreïa prayogo bhavati madhyenidhÃnaliÇgÃtprayogabhede madhye nidhÃnÃyogÃdetayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayedityekavacanÃcca /
sa ca tantraprayogo rÃjasÆyakratubÃhyÃyÃmannÃdyakÃmavarïatrayakartkÃyÃmevÃve«Âau j¤eyo na tu kratvantargatÃyÃm /
nanu kimatra niyÃmakaæ kratvarthÃyÃmapyave«Âau tantraprayoga÷ kiæ na syÃditi cet /
na /
varïatrayasaæyuktÃnÃæ kÃmyÃyÃmevÃÇgatantraikyasÃdhakasya madhye nadhÃnÃdiliÇgasya sattvÃdato liÇgaikavacanÃbhyÃæ tantraikye sati hiraïyÃdikà militaikaivà dak«iïÃdheyÃ, anyathà prayogaikyÃyogÃt /
rÃjamÃtrakartkakratvantargate«Âau tu varïatrayasaæyogÃbhÃvÃnmadhye nidhÃnÃdiliÇgaæ nÃsti tataÓca tantraikyasÃdhakÃbhÃvÃddak«iïÃbhedena tantrabheda ityaÇgÃnÃmÃvttireva caru«viti sÆtrÃrtha÷ /
atra caikaprayogaliÇgasya kratvarthe«ÂÃvasaæbhavaæ kÃmye«Âau ca saæbhavaæ vadatÃnena sÆtreïa kÃmye«Âe÷ kratvarthe«Âivilak«aïatvÃtkratuprakaraïÃdutkar«a iti sÆcitam /
sa cotkar«o yukta eva, rÃjamÃtrakartkarÃjasÆyakratau varïatrayakartke«ÂerantarbhÃvÃyogÃditi sthitaæ, tathà manaÓcidÃdÅnÃmutkar«a iti bhÃva÷ //50//
END BsCom_3,3.29.50
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.51
na sÃmÃnyÃdapyupalabdhermtyuvanna hi lokÃpatti÷ | BBs_3,3.51 |
yaduktaæ mÃnasÃvaditi tatpratyucyate /
na mÃnasagrahasÃmÃnyÃdapi manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÓe«atvaæ kalpyam /
pÆrvoktebhya÷ ÓrutyÃdihetubhya÷ kevalapuru«Ãrthatvopalabdhe÷ /
nahi ki¤citkasyacitkenacitsÃmÃnyaæ na saæbhavati /
naca tÃvatà yathÃtvaæ vai«amyaæ nivartate /
mtyuvat /
yathà 'sa và e«a eva mtyurya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷' iti 'agnirvai mtyu÷' (b. 3.2.10) iti cÃgnyÃdityapuru«ayo÷ samÃne 'pi mtyuÓabdaprayoge nÃtyantasÃmyÃpatti÷ /
yathà ca 'asau vÃva loko gautamÃgnistasyÃditya eva samit' (chÃ. 5.4.1) ityatra na samidÃdisÃmÃnyÃllokasyÃgnibhÃvÃpattistadvat // 51 //
evaæ d«ÂÃntaæ vighaÂayati-##
kratvarthatvapuru«Ãrthatvavai«amye 'pi mÃnasatvasÃmÃnyaæ na virudhyate vi«amayorapi sÃmyadarÓanÃdityartha÷ //51//
END BsCom_3,3.29.51
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.29.52
pareïa ca Óabdasya tÃdvidhyaæ bhÆyastvÃt tv anubandha÷ | BBs_3,3.52 |
parastÃdapi 'ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcitta÷' ityasminnanantare brÃhmaïe tÃvadvadhyaæ kevalavidyÃvidhitvaæ Óabdasya prayojanaæ lak«yate na ÓuddhakarmÃÇgavidhitvam /
tatra hi -' vidyayà tadÃrohanti yatra kÃmÃ÷ parÃgatÃ÷ /
na tatra dak«Åïà yanti nÃvidvÃæsastapasvina÷' ityanena Ólokena kevalaæ karmanindanvidhyÃæ ca praÓaæsannidaæ gamayati /
tathà purastÃdapi yadetanmaï¬alaæ tapati ityasminbrÃhmaïe vidyÃpradhÃnatvameva lak«yate so 'mto bhavati mtyurhyasyÃtmà bhavati iti vidyÃphalenaivopasaæhÃrÃnna karmapradhÃnatà tatsÃmÃnyÃdihÃpi tathÃtvam /
bhÆyÃæsastvagnyavayavÃ÷ saæpÃdayitavyà vidyÃyÃmityetasmÃtkÃraïÃdagninÃnubadhyate vidyà na karmÃÇgatvÃt /
tasmÃnmanaÓcidÃdÅnÃæ kevalavidyÃtmakatvasiddhi÷ // 52 //
ki¤ca pÆrvottarabrÃhmaïayo÷ svatantravidyÃvidhÃnÃttanmadhyasthasyÃpi brÃhmaïasya svatantravidyÃvidhiparatvamityÃha-##
cite 'gnau lokad«ÂividhÃnaæ svatantramuttaratra gamyate pÆrvatra maï¬alapuru«opÃstistatsÃænidhyÃnmadhye 'pi mÃnasÃgnaya÷ svatantrà ityartha÷ /
tarhi kriyÃgninà saha pÃÂha÷ kimarthamityata Ãha-## //52//
END BsCom_3,3.29.52
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.30.53
30 aikÃtmyÃdhikaraïam / sÆ. 53-54
eka Ãtmana÷ ÓarÅre bhÃvÃt | BBs_3,3.53 |
iha dehavyatiriktasyÃtmana÷ sadbhÃva÷ samarthyate bandhamok«ÃdhikÃrasidamadhayo /
nahyasati dehavyatiriktÃtmani paralokÃÓcodanà upapajadyerankasya và brahmÃtmatvamupadiÓyeta /
nanu ÓÃstrapramukha eva prathame pÃde ÓÃstraphalopabhogyasya dehÃvyatiriktasyÃtmano 'stitvamuktam /
satyamuktaæ bhëyakcà natu tatrÃtmÃstitve sÆtramasti /
iha tu svayameva sÆtraktà tadastitvamÃk«epapura÷saraæ prati«ÂhÃpitam /
ita eva cÃk«yÃcÃryeïa ÓabarasvÃminà pramÃïalak«aïe varïitam /
ata eva ca bhagavatopavar«eïa prathame tantra ÃtmÃstitvÃbhidhÃnaprasaktau ÓÃrÅrake vak«yamÃ÷ ityuddhÃra÷ kta÷ /
iha cedaæ codanÃlak«aïe«ÆpÃsane«u vicÃryamÃïe«vÃtmÃstitvaæ vicÃryate ktsnaÓÃstraÓe«atvapradarÓanÃya /
apica pÆrvasminnadhikaraïe prakaraïotkar«Ãbhyupagamena manaÓcidÃdÅnÃæ puru«Ãrthatvaæ varïitaæ ko 'sau puru«o yadarthà ete manaÓcidÃdaya ityasyÃæ prasaktÃvidaæ dehavyatiriktasyÃtmano 'stitvamucyate /
tadastitvÃk«epÃrthaæ cedamÃdimaæ sÆtram /
Ãk«epapÆrvikà hi parihÃroktirvivak«iter'the sthÆïÃnikhanananyÃyena d¬hÃæ buddhimutpÃdayati /
atraike dehamÃtrÃtmadarÓino lokÃyatikà dehavyatiriktasyÃtmano 'bhÃvaæ manyamÃnÃ÷ samastavyaste«u bÃhye«u pthivyÃdi«vad«Âamapi caitanyaæ ÓarÅrÃkÃrapariïate«u bhÆte«u syÃditi saæbhÃvayantastebhyaÓcaitanyaæ madaÓaktivadvij¤Ãnaæ caitanyaviÓi«Âa÷ kÃya÷ puru«a iti cÃhu÷ /
na svargagamanÃyÃpavargagamanÃya và samartho dehavyatirikta ÃtmÃsti /
hetuæ cÃcak«ataÓarÅre bhÃvÃditi /
yaddhi yasminsati bhavatyasati ca na bhavati tattaddharmatvenÃdhyavasÅte yathÃgnidharmÃvau«ïyaprakÃÓau /
prÃïace«ÂÃcaitanyasmtyÃÓcÃtmadharmatvenÃbhimatà ÃtmavÃdinÃæ te 'pyantareva deha upalabhyamÃnà bahiÓcÃnupalabhyamÃnà asiddhe dehavyatirikte dharmiïi dehadharmà eva bhavitumarhanti /
tasmÃdavyatirikto dehÃdÃtmana iti // 53 //
----------------------
FN: uddhÃra÷ uparama÷ /
manaÓcidÃdÅnÃæ puru«Ãrthatvamuktaæ tadayuktaæ dehÃtiriktapuru«ÃbhÃvÃdityÃk«ipati-##
siddhÃntaphalamÃha-##
pÆrvapak«e tu paralokÃrthakarmasu mok«ÃrthavidyÃyÃæ cÃpravttiriti vyatirekamukhena phalamÃha-##
vyatiriktÃtmavicÃrasya pÆrvatantre ktatvÃtpaunaruktyamityÃÓaÇkya tatratyavicÃrasyÃpÅdameva sÆtraæ mÆlaæ jaiminisÆtrÃbhÃvÃdata÷ kva punaruktirityÃha-##
'yaj¤ÃyudhÅ yajamÃna÷ svargaæ lokameti'ityÃdivÃkyasya bhokturabhÃvÃdaprÃmÃïyaprÃptÃvita evÃk«ya bhokturvicÃra÷ kta ityatra vttikÃravacanaæ liÇgamÃha-##
tatra sÆtrÃbhÃvÃdevetyartha÷ /
uddhÃra uparama÷ /
asyÃdhikaraïasyÃsminpÃde prasaÇgasaægatirityÃha-##
Ãmu«mikaphalopÃsanÃnirïayaprasaÇgena tadapek«itÃtmÃstitvamucyata ityartha÷ /
etatsiddhavatktya prathamasÆtre 'thaÓabdenÃdhikÃrÅ cintitastasmÃdidamadhikaraïaæ sarvaÓÃstrÃÇgamiti ÓÃstrasaægatimÃha-##
Ãk«epalak«aïÃmavÃntarasaægatimÃha-##
dehÃtirikta ÃtmÃsti na veti vÃdivipratipatte÷ saæÓaye pÆrvapak«amÃha-##
yadyapi samaste«u milite«u bhÆte«u caitanyaæ na d«Âaæ taptodakumbhasya j¤ÃnÃbhÃvÃdvyaste«u tu nÃstyeva tathÃpi dehÃtmakabhÆte«u syÃditi tebhyo bhÆtebhyaÓcaitanyaæ saæbhÃvayanto madaÓaktivadvij¤Ãnaæ saæghÃtajaæ tadviÓi«ÂasaæghÃta ÃtmetyÃhurityanvya÷ /
yathà mÃdakadravye«u tÃmbÆlapatrÃdi«u pratyekamad«ÂÃpi madaÓaktistatsaæghÃtÃjjÃyate tadvadityÃrtha÷ /
nanu deha÷ svayaæ na cetana÷ ghaÂavadbhautikatvÃt kintu cetana÷ kaÓcitsvargÃdibhoktÃsti tatsÃænidhyÃddehasya caitanyavibhrama ityata Ãha-## //53//
END BsCom_3,3.30.53
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.30.54
evaæ prÃpte brÆma÷ -
vyatirekastadbhÃvabhÃvitvÃnna tÆpalabdhivat | BBs_3,3.54 |
natvedamasti yaduktamavyatireko dehÃdÃtmana iti /
vyatireka evÃsya dehÃdbhavitumarhati tadbhÃvÃbhvitvÃt /
yadi dehabhÃve bhÃvÃddehadharmatvamÃtmadharmÃïÃæ manyeta tato dehabhÃve 'pyabhÃvÃdataddharmatvamevai«Ãæ kiæ na manyeta /
dehadharmavailak«aïyÃt /
yehi dehadharmà rÆpÃdayaste yÃvaddehaæ bhavati /
prÃïace«ÂÃdayastu satyapi dehe mtÃvasthÃyÃæ na bavanti /
dehadharmÃÓca rÆpÃdaya÷ parairapyupalabhyante natvÃtmadharmÃÓcaitanyasmtyÃdaya÷ /
apica sati hi tÃvaddehe jÅvadavasthÃyÃme«Ãæ bhÃva÷ Óakyate niÓcetuæ natvasatyabhÃva÷ /
patite 'pi kadÃcidasmindehe dehÃntarasaæcÃreïÃtmadharmà anuvarteran /
saæÓayamÃtreïÃpi parapak«a÷ prati«idhyate /
kimÃtmakaæ ca punaridaæ caitanyaæ manyate yasya bhÆtebhya utpattimicchatÅti para÷ paryanuyoktavya÷ /
nahi bhÆtacatu«Âayavyatirekeïa lokÃyatika÷ ki¤cittattvaæ pratyeti /
yadanubhavanaæ bhÆtabhautikÃnÃæ taccaitanyamiti cet /
tarhi vi«ayatvÃtte«Ãæ na taddharmatvamaÓnuvÅta svÃtmani kriyÃvirodhÃt /
nahyagniru«ïa÷ sansvÃtmÃnaæ dahati /
nahi naÂa÷ Óik«ita÷ sansvaskandhamadhirok«yati /
nahi bhÆtabhautikadharmeïa satà caitanyena bhÆtabhautikÃni vi«ayÅkriyeran /
nahi rÆpÃdibhi÷ svarÆpaæ pararÆpaæ vÃvi«ayÅkriyate /
vi«ayÅkriyante tu bÃhyÃdhyÃtmikÃni bhÆtabhautikÃni caitanyena /
ataÓca yathaivÃsyà bhÆtabhautikavi«ayÃyà upalabdherbhÃvo 'bhyupagantavya÷ /
upalabdhisvarÆpa eva ca na ÃtmetyÃtmano dehavyatiriktatvam /
nityatvaæ copalabdheraikarÆpyÃt /
ahamidamadrÃk«amiti cÃvasthÃntarayoge 'pyupalabdhtvena pratyabhij¤ÃnÃt /
smtyÃdyupapatteÓca /
yattÆktaæ ÓarÅre bhÃvÃccharÅradharma upalabdairiti tadvarïitena prakÃreïa pratyuktam /
apica satsupradÅpÃdi«Æpakaraïe«Æpalabdhirbhavatyasatsu na bhavati /
nacaitÃvatà pradÅpÃdidharma evopalabdhirbhavati /
evaæ sati deha upalabdhirbhavatyasati ca na bhavatÅti na dehadharmau bhavitumarhati /
upakaraïatvamÃtreïÃpi pradÅpÃdivaddehopayogopapatte÷ /
nacÃtyantaæ dehasyopalabdhÃvupayogo 'pi dÓyate niÓce«Âe 'pyasmindehe svapne nÃnÃvidhopalabdhidarÓanÃt /
tasmÃdanavadyaæ dehavyatiriktasyÃtmano 'stitvam // 54 //
manu«yo 'haæ jÃnÃmiti dehasya j¤ÃttÃyÃ÷ pratyak«atvÃdÃtmadharmatvena prasiddhÃnÃæ dharmÃïÃæ dehÃnvyavyatirekÃnubhavÃttadanyÃtmani pratyak«ÃbhÃvÃdapratyak«asyÃprÃmÃïikatvÃddeha evÃtmeti prÃpte sÆtrasthanatvitipadena siddhÃntaæ pratijÃnÅte-##
anumÃnasya tÃvatprÃmÃïyamanicchitÃpyÃstheyamanyathà vyavahÃrÃsiddhe÷ /
na hyanÃgatapÃkÃdÃvi«ÂasÃdhanatÃnumitaæ vinà pravtti÷ saæbhavati /
tathÃca j¤ÃnÃdayo dehavyatiriktÃÓrayà dehasattve 'pyasattvÃdvyatirekeïa deharÆpÃdivadityÃha-##
nacÃdau ÓyÃmadehasya paÓcÃdrÆpÃntare vyabhicÃra÷, guïatvasÃk«ÃdvyÃpyajÃtyavacchedena asattvasya vivak«itatvÃt dehe 'vasthite sadà rÆpatvÃvacchinnamastyeva /
j¤ÃnatvÃvacchinnaæ tu nÃstÅti na j¤Ãnaæ dehadharma÷ /
ki¤ca ete na dehaguïÃ÷ parairadÓyatvÃdityÃha-##
ki¤ca dehavyatirike te«ÃmabhÃvasya saædigdhatvÃnna dehadharmatvaniÓcaya ityÃha-##
na cÃnupalambhÃtte«ÃmabhÃvaniÓcayastavÃnupalabdheramÃnatvÃt, taddharmyÃtmano dehÃntaraprÃptyÃpyanupalambhopapatteÓceti bhÃva÷ /
upalabdhivaditi sÆtrasthaæ padaæ vyÃkhyÃtumupakramate-##
tatkiæ bhÆtÃtiriktaæ tattvamuta rÆpÃdivadbhÆtadharma÷ /
nÃdya÷, apasiddhÃntÃdityuktvà dvitÅyamÃÓaÇkya ni«edhati-##
dehÃtmakabhÆtÃnÃæ caitanyaæ prati vi«ayatvÃtkartkarmavirodhena vi«ayasya karttvà yogÃnna bhÆtakartkatvaæ caitanyasyetyartha÷ /
ki¤ca j¤Ãnasya bhÆtadharmatve rÆpÃdivajjìyÃpatterna taddharmatvamityÃha-##
phalitaæ sÆtrapadÃrthamÃha-##
yà dehÃtiriktà sadrÆpopalabdhi÷ sa evÃtmà cedanitya÷ syÃdupalabdheranityatvÃdityata Ãha-##
ghaÂa÷ sphurati paÂa÷ sphuratÅti sarvatra sphÆrterabhedÃnnityatvaæ vi«ayoparÃganÃÓe tu nÃÓabhrama ityartha÷ /
evamÃtmà dehÃdbhinna upalabdhirÆpatvÃdupalabdhivadityuktam /
ki¤ca jÃgratsvapnayordehabhede 'pyÃtmaikatvapratyabhij¤ÃnÃdÃtmabhede cÃnyÃnubhÆte 'nyasya smtÅcchÃnupapatte÷ svapnasmtyÃdimÃnÃtmà dehÃdbhinna ityÃha-##
nirastamapyadhikÃbhidhitsayÃnuvadati-##
upalabdherdehÃnvayavyatirekau na dehadharmatvasÃdhakau tannimittatvenÃnyathÃsiddherityadhikamÃha-##
upalabdhimÃtre dehasya nimittatvamapyasiddhamityÃha-##
svapnopalabdhirna dehajanyÃ, dehavyÃpÃraæ vinÃpi bhÃvÃdvk«avat /
ata eva tanvabhÃve 'pi svapnavadyoginÃæ bhogaæ sÆtrakdvak«yati /
jÃgradupalabdherdehajatvamastÅtyatyantamityuktam /
tasmÃduktÃnumÃnughÅtÃnmama ÓarÅramiti bhedÃnubhÃvÃdahaæ manu«ya ityabhedaj¤Ãnaæ bhrama ityupasaæharati-## //54//
END BsCom_3,3.30.54
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.31.55
31 aÇgÃvabaddhÃdhikaraïam / sÆ. 55-56
aÇgÃvabaddhÃstu na ÓÃkhÃsu hi prativedam | BBs_3,3.55 |
samÃptà prÃsaÇgikÅ kathÃ, saæprati tu praktÃmevÃnuvartÃmahe - 'omtyetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ.
1.1.1) 'loke«u pa¤cavidhaæ sÃmopÃsÅta' (chÃ. 2.1.1), 'ukthamukthamiti vai prajà vadanti tadidamevoktham', 'iyameva pthivÅ', 'ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcita÷' ityevamÃdyà ya udgÅthÃdikarmÃÇgÃvabaddhÃ÷ pratyayÃ÷ prativedaæ ÓÃkhÃbhede«u vihitÃste tattacchÃkhÃgate«vevodgÅthÃdi«u bhaveyurathavà sarvaÓÃkhÃgate«viti viÓaya÷ /
pratiÓÃkhaæ na svarÃdibedÃdudgÅthÃdi«u vidhÅyeranniti /
kuta÷ - saænidhÃnÃt /
'udgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) iti hi sÃmÃnyavihitÃnÃæ viÓ«ÃkÃÇk«ÃyÃæ saænik«Âenaiva svaÓÃkhÃgatena viÓe«aïÃkÃÇk«Ãdinivtte÷ /
tadatilaÇghanena ÓÃkhÃntaravihitaviÓe«opÃdÃne kÃraïaæ nÃsti /
tasmÃtpratiÓÃkhaæ vyavastheti /
evaæ prÃpte bravÅtyaÇgÃvabaddhÃstviti /
tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati /
naite prativedaæ svaÓÃkhÃsveva vyavati«Âheran /
apitu sarvaÓÃkhÃsvanuvarteran /
kuta÷ - udgÅthÃdiÓrutyaviÓe«Ãt /
svaÓÃkhÃvyavasthÃyÃæ hyudgÅthamupÃsÅteti sÃmnyaÓrutiraviÓe«apravttà satÅ saænidhÃnavaÓena viÓe«e vyavasthÃpyamÃnà pŬità syÃt /
nacaitannyÃyyam /
saænidhÃnÃttu ÓrutirbalÅyasÅ /
naca sÃmÃnyÃÓraya÷ pratyayo nopapadyate /
tasmÃtsvarÃdibhede satyapyudgÅthatvÃdyaviÓe«ÃtsarvaÓÃkhÃgate«vevodgÅthÃdi«veva¤jÃtÅyakÃ÷ pratyayÃ÷ syu÷ // 55 //
##
udgÅthÃvayavoÇkÃre prÃïad«Âi÷, 'pthivÅ hiÇkÃre 'gni÷ prastÃvo 'ntarÅk«amudgÅtha Ãditya÷ pratihÃro dyaurnidhanam /
'iti hiÇkÃrÃdipa¤cavidhe sÃmni pthivyÃdilokad«Âi÷, ukthÃkhyaÓastre pthivÅd«Âi÷, i«ÂakÃcitÃgnau lokad«Âirityevaæ karmÃÇgÃÓritopÃstaya÷ santi, tÃsÆdgÅthÃdisÃdhÃraïaÓrutyà viÓe«asaænidhinà ca saæÓaya÷ /
nanÆdgÅthÃdÅnÃæ sarvaÓÃkhÃsvekatvÃdupÃstaya÷ sarvatreti vedyaikyÃnniÓcaye kathaæ saæÓaya ityata Ãha-##
yathà dehÃtmanorbhedÃdÃtmadharmà dehe na saæbhavanti tathà prativedamudgÅthÃdÅnÃæ bhinnatvÃdekasminvede vihitodgÅthÃdyupÃstayo vedÃntarasthodgÅthÃdi«u na saæbhavantÅti d«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-##
udgÅthamupÃsÅteti vidhivÃkyasthodgÅthatvÃsÃmÃnyasya vyaktyapek«atvÃstvaÓÃkhÃsaænihitavyaktigraha ityartha÷ /
sÃmÃnyaÓrute÷ saænihitavyaktigrahÃkhyasaækocastatra kartavyo yatra vyaktimÃtragraho nopapadyate, yathà Óuklaæ gÃmÃnayetyatra goÓrute÷ saænihitaÓuklavyaktiparatayà saækoca÷, atra nÃnupapattyabhÃvÃdvyaktimÃtrasaæbandhasÃmÃnyamupÃsyamiti siddhÃntayati-## //55//
END BsCom_3,3.31.55
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.31.56
mantrÃdivadvÃvirodha÷ | BBs_3,3.56 |
athavà naivÃtra virodha÷ ÓaÇkitavya÷ /
kathamanyaÓÃkhÃgate«ÆdgÅthÃdi«vanyaÓÃkhÃvihità pratyayà bhaveyuriti /
mantrÃdivavirodhopapatte÷ /
tathÃhi mantrÃïÃæ karmaïÃæ guïÃnÃæ ca ÓÃkhÃntarotpannÃnÃmapi ÓÃkhÃntara upasaægraho dÓyate /
ye«Ãmapi hi ÓÃkhinÃæ kuÂarurasÅtyaÓmÃdÃnamantro nÃmnÃtaste«Ãmapyasau viniyogo dÓyate kukkuÂarasÅtyaÓmÃdÃnamantro nÃmnÃtaste«Ãmapyasau viniyogo dÓyate kukkuÂo 'sÅtyaÓmÃdÃnamÃdatte kudarurasÅti veti /
ye«Ãmapi samidÃdaya÷ prayÃja¬Ã nÃmnÃtaste«Ãmapi te«u guïavidhirÃmnÃyate - tavo vai prayÃjÃ÷ samÃnatra hotavyÃ÷ iti /
tathà ye«Ãmapi ajo 'gnÅ«omÅya÷ iti jÃtiviÓe«opadeÓo nÃsti te«Ãmapi tadvi«ayo mantravarïa upalabhyate - chÃgasya vapÃyà medaso 'nurbrÆhi iti /
tathà vedÃntarotpannÃnÃmapi 'agnerverhetraæ veradhvaram' ityevamÃdimantrÃïÃæ vedÃntare parigraho d«Âa÷ /
tathÃbahvcapaÂhitasya sÆktasya yo jÃta eva prathamo manasvÃn (.saæ 2.6.7) ityasya adhvaryave sajanÅyaæ Óasyam ityatra parigraho d«Âa÷ /
tasmÃdyathÃÓrayÃïÃæ karmÃÇgÃnÃæ sarvatrÃnuvttirevamÃÓritÃnÃmapi pratyayÃnÃmityavirodha÷ // 56 //
pÆrvaæ ÓÃkhÃntaravihitopÃstÅnÃæ ÓÃkhÃntarasthÃÇgasaæbandhe ya÷ pratÅto virodhastamaÇgÅktya saæbandha ukta÷, saæprati virodha eva nÃsti, ÓÃkhÃntaravihitÃÇgÃnÃæ ÓÃkhÃntarasthÃÇgisaæbandhavaduktasaæbandhopapatterityÃha-##
yajurvedinÃæ kukkuÂo 'sÅti mantro 'sti kuÂarurasÅti nÃsti tathÃpi taï¬ulape«aïÃrthÃÓmÃdÃne mantradvayasya vikalpena viniyogÃtso 'pi prÃpnotÅtyartha÷ /
sÆtrasthÃdipadopÃttakarmaïÃmudÃharaïamÃha-##
maitrÃyaïÅyÃnÃmityartha÷ /
hemantaÓiÓirayoraikyÃdtava÷ pa¤ca tadvatpa¤casaækhyÃkÃ÷ prayÃjÃ÷p¬ha.da.1-samÃnadeÓe /
phsamÃnatratulyakarmasthale hotavyà iti pa¤catvaguïavidhÃnÃdguïina÷ ÓÃkhÃntaravihitÃ÷ saæbadhyanta iti bhÃva÷ /
guïamudÃharati-##
yajurvedinÃmagnÅ«omÅya÷ paÓu÷ Óruto nÃja iti jÃtiviÓe«astathÃpi prai«amantraliÇgÃjjÃtiviÓe«asaægraha ityartha÷ /
mantrÃïamudÃharaïÃntaramÃha-##
sÃmavedasthÃnÃæ yajurvede parigraha ityartha÷ /
tatheti 'sa janÃsa indra'ityanenopalak«itaæ sÆktaæ sajanÅyaæ tasya yÃju«Ãdhvaryukartkaprayoge Óaæsanaæ d«Âamityartha÷ /
yo jÃto bÃla eva prathamo guïai÷ Óro«Âho manasvÃnvivekavÃnsa indra evaævidho he jÃnaso janà iti Órutyartha÷ //56//
END BsCom_3,3.31.56
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.32.57
32 bhÆmajyÃyastvÃdhikaraïam / sÆ. 57
bhÆmna÷ kratuvajjyÃyastvaæ tathà hi darÓayati | BBs_3,3.57 |
'prÃcÅnaÓÃla aupamanyava÷' (chÃ. 5.11.1) ityasyÃmÃkhyÃyikÃyÃæ vyastasya samastasya ca vaiÓvÃnarasyopÃsanaæ ÓrÆyate /
vyastopÃsanaæ tÃvat 'aupamanyava kaæ tvamÃtmÃnamupÃ÷sa iti devameva bhagavo rÃjanniti hovÃcai«a vai sutejà Ãtmà vaiÓvÃnaro yaæ tvamÃtmÃnamupÃ÷se' (chÃ. 5.12.1) ityÃdi /
tathà samastopÃsanamapi 'tasya ha và etasyÃtmano vaiÓvÃnarasyamÆrdhaiva sutejÃÓcak«urviÓvarÆpa prÃïa÷ pthagvartmÃtmà saædeho bahulo bastireva rayi÷ pthivyeva pÃdau' (chÃ. 5.18.2) ityÃdi /
tatra saæÓaya÷ - kimihobhayathÃpyupÃsanaæ syÃdvyastasya samastasya cota smastasyaiveti /
kiæ tÃvatprÃptam /
pratyavayavaæ suteja÷prabhti«ÆpÃ÷sa iti kriyÃpadaÓravaïÃt 'tasmÃttava sutaæ prasutamÃsutaæ kule dÓyate' (chÃ. 5.12.1) ityÃdiphalabhedaÓravaïÃcca vyastÃnyapyupÃsanÃni syuriti prÃptam /
tato 'bidhÅyate - bhÆnna÷ padÃrthopacayÃtmakasya samastasya vaiÓvÃnaropÃsanasya jyÃyastvaæ prÃdhÃnyamasminvÃkye vivak«itaæ bhavitumarhati na pratyekamavayavopÃsanÃnÃmapi /
kratuvat /
yathà kratu«u darÓapÆrïamÃsÃprabhti«u sÃmastyena sÃÇgapradhÃnaprayoga evaikovivak«yate na vyastÃnÃmapi prayoga÷ prayÃjÃdÅnÃm /
nÃpyekadeÓÃÇgayuktasya pradhÃnasya tadvat /
kuta etadbhÆmaiva jyÃyÃniti /
tathÃhi ÓrutirbhÆmno jyÃyastvaæ darÓayati ekavÃkyatÃvagamÃt /
ekaæ hÅdaæ vÃkyaæ vaiÓvÃnaravidyÃvi«ayaæ paurvÃparyÃlocanÃtpratÅyate /
tathÃhi - prÃcÅnaÓÃlaprabhtaya uddÃlakÃvasÃnÃ÷ «a¬«ayo vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ parini«ÂhamapratipadyamÃnà aÓvapatiæ kaikeyaæ rÃjÃnamabhyÃjagmurityupakramyaikaikasyar«erupÃsyaæ dyuprabhtÅnÃmekaikaæ ÓrÃvayitvà 'mÆrdhà tve«a Ãtmana iti hovÃca' (chÃ. 5.12.2) ityÃdinà mÆrdhÃdibhÃvaæ te«Ãæ vidadhÃti /
'mÆrdhà tevyapati«yadyanmÃæ nÃgami«ya÷' (chÃ. 5.12.2) ityÃdinà ca vyastopÃsanamapavadati /
punaÓca vyastopÃsanaæ vyÃvartya samastopÃsanamevÃnuvartya 'sa sarve«u loke«u sarve«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti' (chÃ. 5.18.1) iti bhÆmÃÓrayameva phalaæ darÓayati /
yattu pratyekaæ suteja÷prabhti«u phalabhedaÓravaïaæ tadevaæ satyaÇgaphalÃni pradhÃna evÃbhyupagatÃnÅti dra«Âavyam /
tathopÃ÷sa ityapi pratyavayavamÃkhyÃtaÓravaïaæ parÃbhiprÃyÃnuvÃdÃrthaæ na vyastopÃsanavidhÃnÃrtham /
tasmÃtsamastopÃsanapak«a eva ÓreyÃnÅti /
kecittvatra samastopÃsanapak«aæ jyÃyÃæsaæ prati«ÂhÃpya jyÃyastvavacanÃdeva kila vyastopÃsanapak«amapi sÆtrakÃro 'numanyata iti kathayanti tadayuktam /
ekavÃkyatÃvagatau satyÃæ vÃkyabhedakalpanasyÃnyÃyyatvÃt /
'mÆrdhà te vyapati«yat' (chÃ. 5.12.2) iti caivamÃdinindÃvacanavirodhÃt /
spa«Âo copÃsaæhÃrasthe samastopÃsanÃvagame tadabhÃvasya pÆrvapak«e vaktumaÓakyatvÃt /
sautrasya ca jyÃyastvavacanasya pramÃïavattvÃbhiprÃyeïÃpyupapadyamÃnatvÃt // 57 //
##
dyulokÃdi«u pratyekaæ vaiÓvÃnaratvopÃstirvyastopÃstistadavayavyupÃsti÷ samastopÃstiriti bheda÷ /
ÃkhyÃyikà pÆrvameva vyÃkhyÃtà /
atrobhayatra vidhiphalayo÷ ÓravaïÃdekavÃkyatvopapatteÓca saæÓayamÃha-##
'saiva hi satyÃdaya÷'ityatra tadyattatsatyamiti praktÃkar«Ãdvidyaikyamuktaæ tadvadatraikyahetvabhÃvÃdagatÃrthatvaæ matvà pÆrvatrodgÅthÃdiÓrutyà saænidhibÃdhenodgÅthÃdyupÃstÅnÃæ sarvaÓÃkhÃsÆpasaæhÃravadvyastopÃstÅnÃæ vidhiÓrute÷ phalaÓravaïasya ca samastopÃstisaænidhiprÃptaæ stutyarthatvaæ bÃdhitvà tadvidheyatvamiti pÆrvapak«amÃha-##
phalÃnuktau pÆrvottarapak«asiddhireva phalaæ mantavyam /
sutaæ khaï¬itaæ somadravyaæ tasyaiva prastutvamÃsamantÃt sutatvamavasthÃbheda÷ /
somayÃgasaæpattistava kule dÓyata iti yÃvat /
Ãtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdheva sutejà iti vÃkyaprakaraïÃbhyÃæ vyastopÃstÅnÃæ samastopÃstyantarbhÃvena prayÃjadarÓavadekaprayogatve siddhe pradhÃnatadaÇgaphalÃnÃmarthavÃdagatÃnÃmekapradhÃnaphalatayopasaæhÃrÃdvÃkyabhedo na yukta iti siddhÃntyÃÓaya÷ /
ekadeÓivyÃkhyÃmanÆdya dÆ«ayati-##
yadyubhayathopÃsanaæ siddhÃntastarhi vyastopÃsameveti pÆrvapak«o vaktavya÷, sa ca na saæbhavatÅtyÃha-##
kathaæ tarhi sÆtre jyÃyastvoktistatrÃha-##
vyastopÃstÅnÃmaprÃmÃïikatvadyotanÃrthaæ taduktiriti bhÃva÷ //57//
END BsCom_3,3.32.57
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.33.58
33 ÓabdÃdibhedÃdhikaraïam / sÆ. 58
nÃnà ÓabdÃdibhedÃt | BBs_3,3.58 |
pÆrvasminnadhikaraïe satyamapi suteja÷prabhtÅnÃæ phalabhedaÓrutau samastopÃsanaæ jyÃya ityuktam /
ata÷ prÃptà buddhiranyÃnyapi bhinnaÓrutÅnyupÃsanÃni samasyopÃÓi«yanta iti /
apica naiva vedyÃbhede vidyÃbhedo vij¤Ãtuæ Óakyate /
vedyaæ hi rÆpaæ vidyÃyà dravyadaivatamiva yÃgasya /
vedyaÓcaika evesvara÷ ÓrutinÃnatve 'pyavagamyate 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) 'kaæ brahma khaæ brahma' (chÃ. 4.10.5) 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.1.5) ityevamÃdi«u /
tathà eka eva prÃïa÷ prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.3) 'prÃïo vÃva jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca' (chÃ. 5.1.1) 'prÃïo ha pità prÃïo mÃtÃ' (chÃ. 7.15.1) ityevamÃdi«u /
vaidyaikatvÃccavidyaikatvam /
ÓrutinÃnÃtvamapyasminpak«e guïÃntaraparatvÃnnÃnÃrthakam /
tasmÃtsvaparaÓÃkhÃvihitamekadyavyapÃÓrayaæ guïajÃtaæmupasaæhartavyaæ vidyÃkÃrtsnyÃyeti /
evaæ prÃpte pratipadyate nÃneti /
vedyÃbhede 'pyeva¤jÃtÅyakÃvidyà bhinnà bhavitumarhati /
kuta÷ ÓabdÃdibhedÃt /
bhavati hi Óabdabheda÷ 'veda' 'upÃsÅta' 'sa kratuæ kurvati' (chÃ. 3.14.1) ityevamÃdi÷ /
ÓabdabhedÃÓca karmabhedahetu÷ samadhigata÷ purastÃcchabdÃntare karmabheda÷ ktÃnubandhatvÃditi /
ÃdigrahaïÃdguïÃdayo 'pi yathÃsaæbhavaæ bhedahetavo yojayitavyÃ÷ /
nanu vedetyÃdi«u Óabdabheda evÃvagamyate na yajatÅtyÃdivadarthabheda÷ sarve«Ãmevai«Ãæ manovttyarthatvÃbhedÃt arthÃntarÃsaæbhavÃcca /
tatkathaæ ÓabdabhedÃdvidyÃbheda iti /
nai«a do«a÷ /
manovttyarthatvÃbhede 'pyanubandhabhedÃdvedyabede sati vidyÃbhedopapatte÷ /
ekasyÃpÅÓvarasyopÃsyasya pratiprakaraïaæ vyÃvttà guïÃ÷ Ói«yante /
tathaikasyÃpi prÃïasya tatra tatropÃsyasyabhede 'pyanyÃdgguïo 'nyatropÃsitavyo 'nyÃdgguïaÓcÃntretyevamanubandhabhedÃdvedyabhede sati vidyÃbhedo vij¤Ãyate /
nacÃtraiko vidyÃvidhiritare guïavidhaya iti Óakyaæ vaktum /
viniyogamanÃyÃæ hetvabhÃvÃt /
anekatvÃcca pratiprakaraïaæ guïÃnÃæ prÃptavidyÃnuvÃdena vidhÃnÃnupapatte÷ /
nacÃsminpak«e samÃnÃ÷ santa÷ satyakÃmÃdayo guïà asakcchrÃvayitavyÃ÷ /
pratiprakaraïaæ cedaÇkÃmenedamupÃsitavyamidaÇkÃmena cedamiti nairÃkÃÇk«yÃvagamÃnnaikavÃkyatÃpatti÷ /
nacÃtra vaiÓvÃnaravidyÃyÃmiva samastacodanÃparÃsti yadbalena pratiprakaraïavartinyavayavopÃsanÃni bhÆtvaikavÃkyatÃmiyu÷ /
vidyaikatvanimitte ca vidyaikatve sarvatra niraÇ kuÓe pratij¤ÃyamÃne samastaguïopasaæhÃro 'Óakya÷ pratij¤Ãyeta /
tasmÃtsu«ÂhÆcyate nÃnà ÓabdÃdibhedÃditi /
sthite cetasminnadhikaraïe sarvavedÃntapratyayamityÃdi dra«Âavyam // 58 //
##
ÓÃï¬ilyÃdibrahmavidyaikà nÃnà và tathà saævargÃdi prÃïavidyaikà nÃnà veti rÆpaikyabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saæÓaye d«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-##
rÆpaikyÃcca vidyaikyamityÃha-##
vidyaikyaæ cedekaÓrutyuktavidyÃyÃ÷ Órutyantare 'pyuktirvthetyata Ãha-#<ÓrutinÃnÃtvamapÅti />#
pÆrvapak«aphalamÃha-##
siddhÃnte tu guïÃnupasaæhÃra iti matvà sÆtraæ yojayati-##
nanu bhinnabhÃvÃrthavÃcakaÓabda÷ ÓabdÃntaraæ yathà 'yajati dadÃti juhoti'iti tasmi¤Óabdabhede karmaÓabditavidhyarthabhÃvÃnÃyà bhedo yuktastasyÃ÷ ktÃnubandhatvÃdbhedena svÅktavi«ayatvÃdbhÃvÃrthabhedÃditi yÃvat /
prakte tu vedopÃsÅtetyÃdiÓabdÃrthopÃsteryÃgadÃnahomavatsvato bhedÃbhÃvÃtsiddhaguïakabrahmaïà ekatvena vi«ayato 'pi bhedÃbhÃvÃtkathamupÃstibheda iti ÓaÇkate-##
atra sÆtre Óabdabhedo 'bhyuccayamÃtratayokta÷, vidyÃnÃnÃtve samyagghetavastvÃdipadopÃttà guïÃdaya eva /
tathÃhi siddhasyÃpi guïasya kÃryÃnvayitayà kÃryatvamasti /
yathà ÃruïyÃdiguïÃnÃæ krayaïabhÃvanÃnvayitayà kÃryatvaæ tathÃca tattatprakaraïe«ÆtpattiÓi«ÂairupÃstibhÃvanÃnvayitayà sÃdhyaistattadguïairviÓi«ÂatayopÃsyarÆpÃbhedÃdupÃsanÃbheda÷ /
yathà chatracÃmarÃdiguïabhedena rÃjopÃstibheda÷, yathÃvÃmik«ÃvÃjinaguïabhedena yÃgabhedastadvat /
tathà pratividyaæ phalasaæyogabhedÃddaharaÓÃï¬ilyÃdisamÃkhyÃbhedÃdbheda iti samÃdhatte-##
yaduktaæ ÓrutinÃnÃtvaæ guïÃntaravidhyarthamiti tannetyÃha-##
ki¤ca prÃptavidyÃnuvÃdenÃprÃptÃnekaguïavidhÃne vÃkyabheda÷ syÃdityÃha-##
ki¤ca vidyaikyapak«e guïÃnÃæ punaruktirvthÃ, naca pratyabhij¤ÃnÃrthà brahmaikyÃdeva tatsiddhe÷, vidyÃnÃnÃtvapak«e tu guïÃnÃmaprÃpte÷ sà prÃpyarthetyÃha-##
phalabhedÃccodanaikyÃbhÃvÃtsarvaguïadhyÃnasyÃÓakyatvÃcca vidyà nÃnetyÃha-##
daharadhyÃtu÷ sarve«u loke«u kÃmacÃro bhavati vaiÓvÃnaradhyÃtà sarvatrÃnnamattÅtyÃdiphalabheda ityartha÷ /
nanu vidyÃnÃnÃtve siddhe paÓcÃddaharÃdividyà prativedÃntamekÃnekà veti cintocità tatkathamÃdau sà ktetyata Ãha-##
vidyÃnÃnÃtvÃdhikaraïaæ pÃdÃdÃveva saægatamatra prÃsaÇgikamiti bhÃva÷ //58//
END BsCom_3,3.33.58
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.34.59
34 vikalpÃdhikaramam / sÆ. 59
vikalpo 'viÓi«ÂaphalatvÃt | BBs_3,3.59 |
sthite vidyÃbhede vicÃryate kimÃsÃmicchayà samuccayo vikalpo và syÃt, athavà vikalpa eva niyameneti /
tatra sthitatvÃttÃvadvidyÃbhedasya na samuccayaniyame ki¤citkÃraïamasti /
nanu bhinnÃnÃmapyagnihotradarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃæ samuccayaniyamo dÓyate /
nai«a do«a÷ /
nityatÃÓrutirhi tatra kÃraïaæ naivaæ vidyÃnÃæ kÃcinnityatÃÓrutirasti /
tasmÃnna samuccayaniyama÷ /
nÃpi vikalpaniyama÷ /
vidyÃntarÃdhiktasya vidyÃntarÃprati«edhÃt /
pÃriÓe«yÃdyÃthÃkÃmyamÃpadyate /
nanvaviÓi«ÂaphalatvÃdÃsÃæ vikalpo nyÃyya÷ /
tathÃhi - manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ (chÃ. 3.14.2) 'kaæ brahma khaæ brahma' (chÃ.4.105) 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8 1.5) ityevamÃdyÃstulyavadÅÓvaraprÃptiphalà lak«yante /
nai«a do«a÷ /
samÃnaphale«vapi svargÃdisÃdhane«u karmasu yatÃkÃmyadarÓanÃt /
tasmÃdyathÃkÃmyaprÃptÃvucyate vikalpa evÃsÃæ bhavitumarhati na samuccaya÷ /
kasmÃt /
aviÓi«ÂaphalatvÃt /
aviÓi«Âaæ hyÃsÃæ phalamupÃsyavi«ayasÃk«Ãtkaraïam /
ekena copÃsanena sÃk«Ãtk upÃsye vi«aya ÅÓvarÃdau dvitÅyamanarthakam /
api cÃsaæbhava÷ /
sÃk«Ãtkaraïasya samuccayapak«e cittavik«epahetutvÃt /
sÃk«ÃtkaraïasÃdyaæ ca vidyÃphalaæ darÓayanti Órutaya÷ -
'yasya syÃdaddhà na vicikitsÃsti' (chÃ. 3.14.4) iti 'devo bhÆtvà devÃnapyeti' (b. 4.1.2) iti caivamÃdyÃ÷ /
tasmÃdaviÓi«ÂaphalÃnÃæ vidyÃnÃmanyatamÃmÃdÃya tatpara÷ syÃdyÃvadupÃsyavi«ayasÃk«Ãtkaramena tatphalaæ prÃptamiti // 59 //
##
vidyÃnÃæ svarÆpamuktvÃnu«ÂhÃnaprakÃro 'tra nirÆpyata ityupajÅvyatvasaægatimÃha-##
vidyÃstrividhÃ÷ ahaÇgrahÃstaÂasthà aÇgÃÓritÃÓceti /
tatrÃhaÇgrahavidyÃsu yÃthÃkÃmyavikalpayorvidyÃnÃnÃtvasÃmyÃtsaæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e yathecchamanu«ÂhÃnamityaniyama÷ siddhÃnte vikalpenÃnu«ÂhÃnamiti niyama iti phalabheda÷ tatrÃniyamaæ sÃdhayati-##
ekapuro¬ÃÓaphalatvÃdyathà vrÅhiyavayorvikalpastathà vikalpaniyama evÃsÃæ vidyÃnÃæ nyÃyya÷, tulyaphalatvÃt /
naca phalabhÆyastvÃrthina÷ kÃmyakarmasamuccayo 'pi d«Âa iti vÃcyam, ÅÓvarasÃk«ÃtkÃrÃtparaæ phalabhede 'pyÃsÃmahaÇgrahopÃstÅnÃæ sÃk«ÃtkÃrÃtmakaphalasya tulyatvÃt, tasya caikayÃktatve anyasyÃ÷ ktyÃbhÃvÃccittavik«epakatayà tadvighÃtakatvÃcceti siddhÃntabhëyÃrtha÷ /
mÃstu sÃk«ÃtkÃra ityata Ãha-##
yasya puæsa÷, addhà ÅÓvaro 'hamiti sÃk«ÃtkÃra÷ syÃdvicikitsà ca nÃsti ahamÅÓvaro na veti tasyaiveÓvaraprÃptirityartha÷ /
jÅvanneva bhÃvanayà devatvaæ sÃk«Ãtktya dehapÃtottarakÃlaæ devÃnprÃpnotÅti ÓrutyantarÃrtha÷ /
ahaÇgrahÃïÃmanu«ÂhÃnaprakÃramupasaæharati-## //59//
END BsCom_3,3.34.59
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.35.60
35 kÃmyÃdhikaraïam / sÆ. 60
kÃmyÃstu yathÃkÃmaæ samuccÅyeranna và pÆrvahetvabhÃvÃt | BBs_3,3.60 |
aviÓi«ÂaphalatvÃdityasya pratyudÃharaïam /
yÃsu puna÷ kÃmyÃsu vidyÃsu 'sa ya etamevaæ vÃyuæ diÓÃæ vatsaæ veda na putrarodaæ roditi' (chÃ. 3.15.2) 'sa yo nÃma brahmetyupÃste yÃvannÃmno gataæ tatrÃsya yatÃkÃmacÃro bhavati' (chÃ. 7.1.5) iti caivamÃdyÃsu kriyÃvadad«ÂenÃtmanÃtmÅyaæ phalaæ sÃdhayantÅ«u sÃk«ÃtkaraïÃpek«Ã nÃsti /
tà yatÃkÃmaæ samuccÅyeranna và samuccÅyeranpÆrvahetvÃbhÃvÃt /
pÆrvasyÃviÓi«ÂaphalatvÃdityasya vikalpahetorabhÃvÃt // 60 //
36 yathÃÓrayabhÃvÃdikaraïam / sÆ. 61-66
##
taÂasthopÃstayo 'tra vi«ayastÃsu kiæ vikalpa uta yathÃkÃmamanu«ÂhÃnamiti pÆrvavatsaæÓaye satyupÃstitvÃviÓe«ÃdahaÇgrahavadvikalpa iti prÃptÃvapavÃdaæ siddhÃntayati-##
sa ya÷ kaÓcidetaæ vÃyumevaæ gotvena kalpitÃnÃæ diÓÃæ vatsaæ vedopÃste nÃsau putramaraïanimittaæ rodanaæ roditi labhate nityameva jÅvatputro bhavatÅtyartha÷ /
ahaÇgrahad«ÂÃnte sÃk«ÃtkÃradvÃratvamupÃdhiriti bhÃva÷ //60//
END BsCom_3,3.35.60
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.61
aÇge«u yathÃÓrayabhÃva÷ | BBs_3,3.61 |
karmÃÇge«ÆdgÅthÃdi«u ya ÃÓritÃ÷ pratyayà vedatrayavihitÃ÷ kiæ te samuccÅyerankiævà yathÃkÃmaæ syuriti saæÓaye yathÃÓrayabhÃva ityÃha /
yataivai«ÃmÃÓrayÃ÷ stotrÃdaya÷ saæbhÆya bhavantyevaæ pratyayà api ÃÓrayatantratvÃtpratyayÃnÃm // 61 //
saæpratyaÇgÃvabaddhopÃstÅnÃmanu«ÂhÃnakramaæ vaktuæ pÆrvapayati-##
aÇgÃÓritatvÃtsaphalatvÃcca saæÓayamÃha-##
yathà kratvanu«ÂhÃne tadÃÓritÃÇgÃnÃæ samuccityÃnu«ÂhÃnaniyamastathÃÇgÃnu«ÂhÃne tadÃÓritopÃstÅnÃæ tanniyama iti sÆtrÃrtha÷ /
nanu tannirdhÃraïÃniyama ityatrÃÇgÃÓritÃnÃæ godohanavadanaÇgatvamuktaæ tatkathamanaÇgÃnÃmaÇgavatsamuccayaÓaÇketyucyate /
aÇgÃnyanu«ÂhÃpayanprayogavidhiryadyupÃsanÃni nÃnu«ÂhÃpayettarhi te«Ãæ tadÃÓritatvaæ vyarthamiti manvÃnasya ÓaÇketi bhÃva÷ //61//
END BsCom_3,3.36.61
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.62
Ói«ÂeÓ ca | BBs_3,3.62 |
yathà vÃÓrayÃ÷ stotrÃdayastri«u Ói«yanta evamÃÓrità api pratyayÃ÷ /
nopadeÓakto 'pi kaÓcidviÓe«o 'ÇgÃnÃæ tadÃÓrayÃïÃæ ca pratyayÃnÃmityartha÷ // 62 //
tarhi godohanasyÃpi samuccaya÷ syÃdityata Ãha-#<Ói«ÂeÓceti />#
Ói«Âi÷ ÓÃsanaæ vidhÃnamiti yÃvat /
vihitatvÃviÓe«Ãtsamuccayo 'ÇgatvÃdityartha÷ /
godohanasya tu nÃnu«ÂhÃnaniyama÷, camasasthÃne vihitatvÃttanniyame camasavidhivaiyarthyÃt /
upÃsanÃnÃæ tu na kasyacidaÇgasya sthÃne vihitatvamiti samuccayaniyamo na virudhyata iti bhÃva÷ //62//
END BsCom_3,3.36.62
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.63
samÃhÃrÃt | BBs_3,3.63 |
hot«adanÃddhaivÃpi durudgÅthamanusamÃharati (chÃ. 1.5.5) iti ca praïavodgÅthaikatvÃvij¤ÃnamÃhÃtmyÃdudgÃtÃsvakarmaïayutpannaæ k«ataæ hotrÃtkarmaïa÷ pratisamÃdadhÃtÅti bruvanvedÃntaroditasya pratyayasya vedÃntaroditapadÃrthasaæbandhasÃmÃnyÃtsravavedoditapratyayopasaæhÃrasÆcayatÅti liÇgadarÓanam // 63//
samuccaye liÇgam-##
'gvedinÃæ ya÷ praïava÷ sa sÃmavedinÃmudgÅtha÷'iti chÃndogye prÃïavodgÅthayoraikyadhyÃnavidhirasti, tasya phalÃrthavÃdo hot«adanÃdityÃdi÷ /
hotu÷ ÓaæsanasthalavÃcinà hot«adanaÓabdena Óaæsanaæ lak«yate-udgÃtà svarÃdipramÃdÃddu«ÂamapyudgÅthaæ samyakktÃddhotÓaæsanÃdanusamÃhÃratyeva nirde«aæ karotyeva kila, ÓaæsyamÃnapraïavena svÅyodgÅthasyaikyadhyÃnabalÃdityartha÷ /
tata÷ kiæ tatrÃha-##
sÃmavedasthodgÅthadhyÃnasya gvedoktapraïavasaæbandho yo d«Âa÷ sa evÃÇgÃnÃæ sarvavedÃntavihitopÃstisamuccaye liÇgaæ praïavarÆpapadÃrthasyopÃstÅnÃæ ca vedÃntaroktatvasÃdÓyÃdvedÃntaroktÃÇgasaæbandhasyÃpi samÃnatvÃdityartha÷ //63//
END BsCom_3,3.36.63
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.64
guïasÃdhÃraïyaÓruteÓ ca | BBs_3,3.64 |
vidyÃyÃæ ca vidyÃÓrayaæ santamoÇkÃraæ vetrayasÃdhÃraïÃæÓrÃvayati- 'teneyaæ trayÅ vidyà vartata omityÃÓrÃyatyomiti ÓaæsatyomityudgÃyati' (chÃ. 1.1.9) iti ca /
tataÓcÃÓrayasÃdÃraïyÃdÃÓritasÃdhÃramyamiti liÇgadarÓanameva /
athavà guïasÃdhÃraïyaÓruteÓceti /
yadÅme karmaguïà udgÅthÃdaya÷ sarve sarvaprayogasÃdhÃraïà na syurna syÃttatastadÃÓrayÃïÃæ pratyayÃnÃæ sahabhÃva÷ /
te tÆdgÅthÃdaya÷ sarvÃÇgagrÃhiïà prayogavacanena sarve sarvaprayogasÃdhÃraïÃ÷ ÓrÃvyante /
tathaÓcÃÓrayasahabhÃvÃtpratyayasahabhÃva iti // 64 //
oÇkÃrasya dhyeyasya sÃdhÃraïyÃdapi tadÃÓritadhyÃnÃnÃæ samuccityÃnu«ÂhÃnaæ gamyata iti liÇgÃntaramÃha-##
tenoÇkÃreïa, vedatrayoktaæ karma pravartata ityartha÷ anvayamukhenoktamevÃrthaæ vyatirekato 'pi vyÃca«Âe-## //64//
END BsCom_3,3.36.64
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.65
na và tatsahabhÃvÃÓrute÷ | BBs_3,3.65 |
na veti pak«avyÃvartanam /
na yatÃÓrayabhÃva ÃÓritÃnÃmupÃsanÃnÃæ bhavitumarhati /
kuta÷ - tatsahabhÃvÃÓrute÷ /
yathà hi trivedÅvihitÃnÃmaÇgÃnÃæ stotrÃdÅnÃæ sahabhÃva÷ ÓrÆyate - 'grahaæ và ghÅtvà camasaæ vonnÅya stotramupÃkaroti stotramanuÓaæsati prastota÷ sÃma gÃya hotaretadyaja' ityÃdinà /
naivamupÃsanÃnÃæ sahabhÃvaÓrutirasti /
nanu prayogavacana e«Ãæ sahabhÃvaæ prÃpayet /
neti brÆma÷ - puru«ÃrthatvÃdupÃsanÃnÃm /
prayogavacano hi tvartÃnÃmudgÅthÃdÅnÃæ sahabhÃvaæ prÃpayet /
udgÅthÃdyupÃsanÃni tvarthÃÓrayÃïyapi godohanÃdivatpuru«ÃrthanÅtvocÃma 'pthagghyapratibandha÷ phalam' (bra.saba. 3.3.42) ityatra /
ayameva copadeÓÃÓrayo vise«o 'ÇgÃnÃæ tadÃlambanÃnÃæ copÃsanÃnÃæ yadeke«Ãæ kratvarthatvameke«Ãæ puru«Ãrthatvamiti /
paraæ ca liÇgadvayamakÃraïamupÃsanasahabhÃvasya ÓrutinyÃyÃbÃvÃt /
naca pratiprayogamÃÓrayakÃrtsnyopasaæhÃrÃdÃÓritÃnÃmapi tathÃtvaæ vij¤Ãtuæ Óakyam /
atatpratyuktatvÃdupÃsanÃnÃm /
ÃÓrayatantrÃïyapi hyupÃsanÃni kÃmamÃÓrayÃbhÃve mà bhÆvanna tvÃÓrayasahabhÃvena sahabhÃvaniyamamarhanti tatsahabhÃvÃÓrutereva /
tasmÃdyathÃkÃmamevopÃsanÃnyanu«ÂhÅyeran // 65 //
phalecchÃyà aniyamÃdupÃstyaniyama eva yukta÷, aÇgatsamuccayaniyame mÃnÃbhÃvÃditi siddhÃntayati-##
prayogavidhi÷ khalu sÃÇgapradhÃnÃnu«ÂhÃnaniyÃmako na tvanaÇgÃnÃæ saægrahaka ityÃha-##
vimatopÃstaya÷ kratau na samuccityÃnu«ÂhoyÃ÷, bhinnaphalatvÃdgodohanavaditi bhÃva÷ /
Ói«ÂeÓcetyuktaæ nirasyati-##
samÃhÃrÃdguïasÃdhÃraïyaÓruteÓcetyuktaæ liÇgadvayamapi mÃnÃntaraprÃptasya dyotakaæ na svayaæ sÃdhakamarthavÃdasthatvÃdityÃha-##
guïasÃdhÃraïyasÆtrasya dvitÅyÃæ vyÃkhyÃæ dÆ«ayati-##
tatprayuktatvÃbhÃve tadÃÓritatvaæ kathamityata Ãha-#<ÃÓrayeti />#
idameva te«Ãæ aÇgÃÓritatvaæ yadaÇgÃbhÃve satyasattvaæ na tvaÇgavyÃpakatvamityartha÷ //65//
END BsCom_3,3.36.65
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,3.36.66
darÓanÃc ca | BBs_3,3.66 |
darÓayati ca ÓrutisahabhÃvaæ pratyayÃnam - 'evaæviddha vai brahmà yaj¤aæ yajamÃnaæ sarvÃæÓcartvijo 'bhirak«ati'
(chÃ. 4.17.10) iti /
sarvapratyayopasaæhÃre hi sarve sarvavida÷ iti na vij¤Ãnavatà brahmaïà paripÃlyatvamitare«Ãæ saækÅrtyeta /
tasmÃdyathÃkÃmamupÃsanÃnÃæ samuccayo vikalpo veti // 66 //
iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdaktau ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ttÅyÃdyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷ // 3 //
ki¤ca vidu«Ã brahmaïÃnye«ÃmtvijÃæ pÃlyatvavacanÃnna sarvopÃstÅnÃæ sahaprayoga ityÃha-##
gvedÃdivihitÃÇgalope vyÃhtihomaprÃyaÓcittÃdivij¤Ãnavattvamevaævittvaæ brahmaïa ityartha÷ //66//
iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdaktau ÓÃrÅrakavyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ ttÅyÃdhyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷ //3//
#/ iti ttÅyÃdhyÃyasya parÃparabrahmavidyÃguïopasaæhÃrÃkhyasttÅya÷ pÃda÷ >#//
END BsCom_3,3.36.66
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
ttÅyÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ /
atra nirguïavidyÃyà antaraÇgabahiraÇgasÃdhanavicÃra÷
##
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.1
1 puru«ÃrthÃdhikaraïam / sÆ. 1-17
puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃd iti bÃdarÃyaïa÷ | BBs_3,4.1 |
athedÃnÅmaupani«adamÃtmaj¤Ãnaæ kimadhikÃridvÃreïa karmaïyevÃnupraviÓatyÃhosvitsvatantrameva puru«ÃrthasÃdhanaæ bhavatÅti mÅmÃæsamÃna÷ siddhÃntenaiva tÃdupakramate puru«Ãrtho 'ta iti /
asmadvedÃntavihitÃdÃtmaj¤ÃnÃtsvatanatrÃtpuru«Ãrtha÷ siddyatÅti bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyate /
kuta etadavagamyate ÓabdÃdityÃha /
tathÃhi - 'tarati ÓokamÃtmavit' (chÃ. 7.1.3) 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1.1) 'ÃcÃryavÃnpuru«o veda tasya tÃvadeva ciraæ yÃvannavimok«ye 'tha saæpatsye' (chà /
6.14.2) iti /
'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityupakramya 'sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃnyastamÃtmÃnamanuvidya vijÃnÃti (chÃ. 8.7.1) iti /
'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b. 4.5.6) ityupakramya 'etÃvadare khalvamtatvam' (b. 4.5.15) ityeva¤jÃtÅyakà Óruti÷ kevalÃyà vidyÃyÃ÷ puru«Ãrthahetutvaæ ÓrÃvayati // 1 //
karmÃÇgavidyÃprasaÇgÃdbrahmaj¤Ãnasya karmÃÇgatvamÃÓaÇkyÃha-##
pÆrvapÃde parÃparavidyÃnÃæ guïopasaæhÃroktyà svarÆpaæ niÓcitamasminpÃde tÃsÃæ karmÃnaÇgatayà puru«Ãrthahetutvaæ nirÆpyate /
tato 'ÇgÃkÃÇk«ÃyÃæ yaj¤ÃdÅni bahiraÇgÃni ÓamÃddÅnyantaraÇgÃni ca nirÆpyanta ityekavidyÃvi«ayatvaæ pÃdayo÷ saægati÷ tatrÃdau tattvaj¤Ãnaæ vi«ayÅktya vÃdivipratipattyà saæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e j¤ÃnakarmaïoraÇgÃÇgitvena samuccaya÷ /
siddhÃnte kevalaj¤ÃnÃnmuktiriti phalabheda÷ /
'ya Ãtmeti'prajÃpatyuktabrahmavidyÃyÃæ lokÃdikaæ saguïavidyÃphalaæ mok«Ãnande 'ntarbhÃvÃbhiprÃyeïoktamiti mantavyam //1//
END BsCom_3,4.1.1
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.2
athÃtra pratyavati«Âhate -
Óe«atvÃtpuru«ÃrthavÃdo yathÃnye«v iti jaimini÷ | BBs_3,4.2 |
karttvamÃtmana÷ karmaÓe«atvÃttadvij¤Ãnamapi vrÅhiprok«aïÃdivadvi«ayadvÃreïa karmasaæbandhyevetyatastasminnavagataprayojana Ãtmaj¤Ãne yà phalaÓruti÷ sÃrthavÃda iti jaiminirÃcÃryo manyate yathÃnye«u dravyasaæskÃrakarmasu 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Óïoti /
yadaÇ ke cak«ureva bhrÃtvyasya vÇ kte /
yatprayÃjÃnuyÃjà ijyante varma và etadyaj¤asya kriyate karma yajamÃnasya bhrÃtvyÃbhibhÆtyai' ityeva¤jÃtÅyakà phalaÓrutirarthavÃda÷ /
tadvat /
kathaæ punarasyÃnarabhyÃdhÅtasyÃtmaj¤Ãnasya prakaraïÃdÅnÃmanyatamenÃpi hetunà vinà kratupraveÓa ÃÓaÇkyate /
kartdvÃreïa vÃkyÃttadvij¤Ãnasya kratusaæbandha iti cet /
na /
vÃkyÃttadviniyogÃnupapatte÷ /
avyabhicÃriïà hi kenaciddvÃreïÃnÃrabhyÃdhÅtÃnÃmapi vÃkyanimitta÷ kratusaæbandho 'vakalpate /
kartà tu vyabhicÃri dvÃraæ lokikavaidikakarmasÃdhÃraïyÃt /
tasmÃnna taddvÃreïÃtmaj¤Ãnasya kratusaæbandhasiddhiriti /
na /
vyatirekavij¤Ãnasya vaidikebhya÷ karmabhyo 'nyatrÃnupayogÃt /
nahi dehavyatiriktÃtmaj¤Ãnaæ lokike«u karmasÆpayujyate /
sarvathà d«ÂÃrthapravttyupapatte÷ /
vaidike«u tu dehapÃtottarakÃlaphale«u dehavyatiriktÃtmaj¤Ãnamantareïa pravttirnopapadyata ityupayujyate vyatirekavij¤Ãnam /
nanvapahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïÃdasaæsÃryÃtmavi«ayamaupani«adaæ darÓanaæ na pravttyaÇgaæ syÃt /
na /
priyÃdisaæsÆcitasya saæsÃriïa evÃtmano dra«ÂavyatvenopadeÓÃt /
apahatapÃpmatvÃdi viÓe«aïaæ tu stutyarthaæ bhavi«yati /
nanu tatra tatra prasÅdhitametadadhikamasaæsÃri brahma jagatkÃraïaæ tadeva ca saæsÃriïa Ãtmana÷ pÃramÃrthikaæ svarÆpamupani«atsÆpadiÓyata iti /
satyaæ prasÃditaæ tasyaiva tu sthÆïÃnikhananavatphaladvÃreïÃk«epasamÃdhÃne kriyete dÃr¬hyÃya // 2 //
evaæ siddhÃntamupakramya pÆrvapak«ayati-#<Óe«atvÃditi />#
sÆtrer'thavÃdapadamÃvartanÅyam /
j¤ÃnÃtpuru«ÃrthavÃdor'thavÃda ityartha÷ /
j¤Ãnaæ karmÃÇgam, aphalatve sati karmeÓe«ÃÓrayatvÃtprok«aïaparïamayÅtvÃdivaditi bhÃva÷ /
tattvanirïayÃrthaæ guruÓi«yayo÷ kathÃvÃdo 'yamiti j¤ÃpanÃrthaæ jaiminigrahaïam /
aÇgiphalenÃÇgabhÆta ÃtmÃvagataprayojanastadÃÓraye tatsaæskÃre j¤Ãne phalaÓrutirarthavÃda ityatra d«ÂÃnta÷-##
parïamayÅ dravyaæ, yajamÃnasyäjanaæ saæskÃra÷, prayÃjÃdÅni karmÃïi te«vityartha÷ /
varma kavacam /
Ãtmaj¤Ãnaæ na karmÃÇgaæ mÃnÃbhÃvÃditi siddhÃntÅ ÓaÇkate-##
pÆrvapak«yÃha-##
yukto hyanÃrabhyÃdhÅtÃyÃ÷ parïatÃyà juhÆdvÃreïa vÃkyÃtkratvaÇgabhÃvo juhvÃ÷ kratuvyÃpyatayà kratÆpasthÃpakatvÃt, na tathÃtmavij¤Ãnasya 'Ãtmà dra«Âavya÷'iti vÃkyÃtkratusaæbandha upapadyate, Ãtmana÷ kratuvyÃptyabhÃvÃditi siddhÃntÅ dÆ«ayati-##
dehabhinnatvena j¤ÃtÃtmana÷ kratuvyÃpyatvamastÅti pÆrvapak«Å samÃdhatte-##
sarvatheti /
dehÃtmatvenÃpÅtyartha÷ /
dehabhinnakartj¤ÃnasyÃÇgatve 'pyakartbrahmÃtmaj¤Ãnasya nÃÇgatvamiti ÓaÇkate-##
yasyÃrthe jÃyÃdikaæ priyaæ bhogyaæ sa Ãtmà dra«Âavya iti bhogyaliÇgena sÆcitabhoktbhinnamakartsvarÆpaæ nÃstÅti samÃdhyartha÷ /
janmÃdisÆtramÃrabhya sÃdhitaæ svarÆpaæ kathaæ nÃstÅti ÓaÇkate-##
svarÆpaj¤Ãnaæ vedÃntÃnÃæ phalaæ, tasya kratvarthatvapuru«ÃrthatvavicÃreïa dÃr¬hyaæ kriyata ityÃha-## //2//
END BsCom_3,4.1.2
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.3
ÃcÃradarÓanÃt | BBs_3,4.3 |
'janako ha vaideho bahudak«iïena yaj¤eneje' (b. 3.1.1) 'yak«yamÃïo vai bhagavanto 'hamasmi' (chÃ. 5.11.5) ityevamÃdÅni brahmavidÃmapyanyapare«u vÃkye«u karmasaæbandhadarÓanÃni bhavanti /
tathoddÃlakÃdÅnÃmapi putrÃnuÓÃsanÃdidarÓanÃdgÃrhasthyasaæbandho 'vagamyate /
kevalÃccejj¤ÃnÃtpuru«Ãrthasiddhi÷ syÃtkimarthamanekÃyÃsasamanvitÃni karmÃïi te kuryu÷ 'arke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet' iti nyÃyÃt // 3 //
brahmavidÃæ karmÃcÃradarÓanaæ brahmavidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve liÇgamityÃha-#<ÃcÃreti />#
Åje yÃgaæ ktavÃnityartha÷ /
he bhagavanta iti brÃhmaïÃnsaæbodhya brahmavitkaikeyarÃjo brÆte ahaæ yak«yamÃïo yÃgaæ kari«yamÃïo 'smi vasantvatra bhagavanta ityartha÷ /
anyapare«viti vidyÃvidhipare«vityartha÷ /
alpÃyÃsaæ mukterÆpÃyaæ j¤Ãnaæ labdhvà bahvÃyÃsaæ karma na kuryurityatra d«ÂÃntamÃha-##
samÅpa ityartha÷ //
arka iti pÃÂhe 'pyayamevÃrtha÷ //3//
END BsCom_3,4.1.3
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.4
tacchrute÷ | BBs_3,4.4 |
'yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà tadeva vÅryavattaraæ bhavati' (chÃ. 1.1.10) iti ca karmaÓe«atvaÓravaïÃdvidyÃyà na kevalÃyÃ÷ puru«Ãrthahetutm // 4 //
brahmavidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve ttÅyà ÓrutirapyastÅtyÃha-## //4//
END BsCom_3,4.1.4
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.5
samanvÃrambhaïÃt | BBs_3,4.5 |
'taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete' (b. 4.4.2) iti ca vidyÃkarmaïo÷ phalÃrambhe sahakÃritvadarÓanÃnna svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 5 //
liÇgÃntaramÃha-##
taæ paralokaæ gacchantaæ vidyÃkarmaïÅ anugacchata ityartha÷ //5//
END BsCom_3,4.1.5
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.6
tadvato vidhÃnÃt | BBs_3,4.6 |
'ÃcÃryakulÃdvedamadhÅtya yathÃvidÃnaæ guro÷ karmÃtiÓe«eïÃbhisamÃvttya kuÂumbe Óucau deÓe svÃdhyÃyamadhÅyÃna÷' (chÃ. 8.15.1) iti caiva¤jÃtÅyakà Óruti÷ samastavedÃrthavij¤Ãnavata÷ karmÃdhikÃraæ darÓayati tasmÃdapi na vij¤Ãnasya svÃtantryeïa phalahetutvam /
nanvatrÃdhÅtyetyadhyayanamÃtraæ vedasya ÓrÆyate nÃrthavij¤Ãnam /
nai«a do«a÷ /
d«ÂÃrthatvÃdvedÃdhyayanamarthÃvabodhaparyantamitisthitam // 6 //
guro÷ ÓuÓrÆ«ÃrÆpaæ karma kurvannatiÓe«eïÃvaÓi«Âena kÃlena yathÃvidhÃnaæ vedamadhÅtyÃnantaramÃcÃryasya kulÃdghÃt /
brahmacaryÃditi yÃvat /
abhisamÃvartanaæ ktvà kuÂumbe gÃrhasthye sthita÷ pratyahaæ Óucau deÓe svÃdhyÃyÃdhyayanaæ kurvannanyÃæÓca nityÃdidharmÃnanuti«Âhanbrahmalokaæ prÃpnotÅti Órutyartha÷ /
yathÃvaghÃtastu«avimokaparyanta evamadhyayanamarthÃvabodhÃntam /
d«Âer'thÃvabodhÃkhye phale saæbhavati adhyayanasyÃd«ÂÃrthatvÃyogÃditi pÆrvatantre sthitam /
tataÓca brahmÃpi vedÃrtha iti tadavabedhavata÷ karmavidhÃnamityartha÷ //6//
END BsCom_3,4.1.6
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.7
niyamÃc ca | BBs_3,4.7 |
'kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«ecchataæ samÃ÷ /
evaæ tvayi nÃnyatheto 'sti na karma lipyate nare' (ÅÓa. 2) iti /
tathà 'etadvai jarÃmaryaæ satraæ yadagnihotraæ jarayà và hyevÃsmÃnmucyate mtyunà vÃ' ityeva¤jÃtÅyakÃnniyamÃdapi karmaÓe«atvameva vidhyayà iti // 7 //
yÃvajjÅvaæ karmaniyamo 'pyatra liÇgamityÃha-##
iha dehe karmÃïi kurvanneva Óataæ saævatsaräjÅvitumicchedevaæ karmitvena jÅvati tvayi nare karma pÃpaæ na lipyate /
ita÷ karmaïo 'nyathà nÃsti /
karma vinà Óreyo nÃstÅtyartha÷ /
jarÃmaryaæ jarÃmaraïÃvadhikamityartha÷ //7//
END BsCom_3,4.1.7
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.8
evaæ prÃpte pratividhatte -
adhikopadeÓÃt tu bÃdarÃyaïasyaivaæ taddarÓanÃt | BBs_3,4.8 |
tuÓabdÃtpak«o viparivartate /
yaduktam - 'Óe«atvÃtpuru«ÃrthavÃda÷' (bra. sÆ. 3.4.2) iti tannopapadyate /
kasmÃt /
adhikopadeÓÃt /
yadi saæsÃryevÃtmà ÓÃrÅra÷ kartà bhoktà ca ÓarÅramÃtravyatirekeïa vedÃnte«Æpadi«Âa÷ syÃttato varïitena prakÃreïa phalaÓruterarthavÃdatvaæ syÃt /
adhikastÃvaccharÅrÃdÃtmano 'saæsÃrÅÓvara÷ karttvÃdisaæsÃridharmarahito 'pahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïa÷ paramÃtmà vedyatvenopadiÓyate vedÃnte«u /
naca tadvij¤Ãnaæ karmaïÃæ pravartakaæ bhavati pratyuta karmÃïyucchinattÅti vak«yati 'upamardaæ ca' (bra.sÆ. 3.4.16) ityatra /
tasmÃt 'puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃt' (bra.sÆ. 3.4.1) iti yanmataæ bhagavato bÃdarÃyaïasya tattathaiva ti«Âhati na Óe«atvaprabhtibhirhetvÃbhÃsaiÓcÃlayituæ Óakyate /
tathÃhi tamadhikaæ ÓÃrÅrÃdÅÓvaramÃtmÃnaæ darÓayanti Órutaya÷ - 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.19) 'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate' (tai. 2.8.1) 'mahadbhayaæ vajramudyatam' (kaÂha. 6.2) 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi' (b. 3.8.9) 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti tattejo 'sjata' (chÃ. 6.2.3) ityevamÃdyÃ÷ /
yattu priyÃdisaæsÆcitasya saæsÃriïa evÃtmano vedyatayÃnukar«aïam 'Ãtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati /
Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b. 2.4.5) 'ya÷ prÃïena prÃïiti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷' (b. 3.4.1) 'ya e«o 'k«Åïi puru«o dÓyate' (chÃ. 8.7.4) ityupakramya 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyasyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti caivamÃdi tadapi 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyadgveda÷' (b. 2.4.10) 'yo 'ÓanÃyÃpipÃse Óokaæ mohaæ jarÃæ mtyumatyeti' (b. 3.5.1) 'paraæ jyotirupasaæpadya svenarÆpeïÃbhini«padyate sa uttama÷ puru«a÷' (chÃ. 8.12.3) ityevamÃdibhirvÃkyaÓe«ai÷ satyÃmevÃdhikopadidik«ÃyÃmatyantÃbhedÃbhiprÃyamityavirodha÷ /
pÃrameÓvarameva hi ÓÃrÅrasya pÃramÃrthikaæ svarÆpam /
upÃdhiktaæ tu ÓÃrÅratvam 'tatvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'nÃnyodato 'sti dra«Â' (b. 3.8.11) ityÃdiÓrutibhya÷ /
sarvaæ cÃtadvistareïÃsmÃbhi÷ purastÃttatra tatra varïitam // 8 //
karturadhikasyÃsaæsÃryÃtmana÷ karmaÓe«atvÃbhÃvÃttattvaj¤Ãnaæ karmÃÇgaæ neti siddhÃntayati-##
asya mahata iti vÃkyaÓe«ÃtpriyasaæsÆcita Ãtmà para eva dra«Âavya÷ /
ya÷ prÃïÃdi prerayati so 'pyaÓanÃyÃdyatyayavÃkyaÓe«Ãtpara eva /
tathÃk«ipuru«o 'pyavasthÃsÃk«i para¤jyotiriti vÃkyaÓe«Ãtpara iti vibhÃga÷ jÅvÃnukar«aïamabhedÃbhiprÃyamityaÇgÅkÃre na virodha iti katham, abhede jÅvatvavirodhÃdityata Ãha-##
j¤Ãnaæ karmÃÇgamaphalatve sati karmaÓe«ÃÓrayatvÃdityukto heturasiddha iti bhÃva÷ //8//
END BsCom_3,4.1.8
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.9-10
tulyaæ tu darÓanam | BBs_3,4.9 |
yattÆktamÃcÃradarÓanÃtkarmaÓe«o vidyeti /
atra brÆma÷ - tulyÃmÃcÃradarÓanamakmaÓe«itve 'pi vidyÃyÃ÷ /
tathÃhi Órutirbhavati - 'etadvà sma vai tadvidvÃæsa Ãhur«aya÷ kÃva«eyÃ÷ kimarthà vayamadhye«yÃmahe kimarthÃvayaæ yak«yÃmahe /
etaddha sma vai tatpÆrve vidvÃæso 'gnihotraæ na juhaväcakrire' 'etaæ vai tamÃtmÃnaæ viditvà brÃhmaïÃ÷ putrai«aïÃyÃÓca vittai«aïayÃÓca lokai«aïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti' (b. 3.5.1) ityevajÃtÅyakà /
yÃj¤avalkyÃdÅnÃmapi brahmavidÃmarmani«Âhatvaæ dÓyate - 'etÃvadare khalvamtatvamiti hoktvà yÃj¤avalkyo vijahÃra' (b. 4.5.15) ityÃdiÓrutibhya÷ /
apica yak«yamÃïo vai bhagavanto 'hamasami (chÃ. 5.11.5) ityetalliÇgadarÓanaæ vaiÓvÃnaravidyÃvi«ayam /
saæbhavati ca sopÃdhikÃyÃæ brahmavidyÃyÃæ karmasÃhityadarÓanam /
natvatrÃpi karmÃÇgatvamasti /
prakaraïÃdyabhÃvÃt // 9 //
yatpunaruktam - 'tacchrute÷' (bra.sÆ. 3.4.4) iti atra brÆma÷ -
asÃrvatrikÅ | BBs_3,4.10 |
'yadeva vidyayà karoti' (chÃ. 1.1.10) itye«Ã Órutirna sarvavidyÃvi«ayà /
praktavidyÃbhisaæbandhÃt /
praktà codgÅthavidyà 'omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityatra // 10 //
brahmavidÃæ karmavatsaænyÃsasyÃpi darÓanÃtte«Ãæ karmadarÓanÃtmakaæ liÇgaæ lokasaægrahÃrthatvenÃnyathÃsiddhamityÃha-##
ki¤ca yasya karma sa na brahmavidityÃha-##
tarhi vaiÓvÃnaravidyÃyÃ÷ karmÃÇgatvaæ syÃdityata Ãha-##
brahmavidÃæ lokasaægrahÃrthaæ kriyamÃïamapi karma na bhavati abhimÃnÃbhÃvenÃnadhikÃritvÃditi bhÃva÷ //9 // //10//
END BsCom_3,4.1.9-10
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.11
vibhÃga÷ Óatavat | BBs_3,4.11 |
yadapyuktam - 'taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete' (b. 4.4.2) ityetatsamÃnvÃrambhavacanamasvatantrye vidyÃyà liÇgamiti tatpratyucyate /
vibhÃgo 'tra dra«Âavyo vidyÃnyaæ puru«amanvÃrabhate karmÃnyamiti /
Óatavat /
yathà ÓatamÃbhyÃæ dÅyatÃmityukte vibhajya dÅyate pa¤cÃÓadekasmai pa¤cÃÓadaparasmai tadvat /
nacedaæ samanvÃramabhavacanaæ mumuk«uvi«ayam 'iti nu kÃmayamÃna÷' (b. 4.4.6) iti saæsÃrivi«ayatvopasaæhÃrÃt /
'athÃkÃmayamÃna÷' (b. 4.4.6) iti ca mumuk«o÷ pthagupakramÃt /
tatra saæsÃrivi«aye vidyà vihità prati«iddhà ca parighyate viÓe«ÃbhÃvÃt /
karamÃpi vihitaæ prati«iddhaæ ca yathÃprÃptÃnuvÃditvÃt /
evaæ satyavibhÃgenÃpÅdaæ samanvÃrambhavacanamavakalpate // 11 //
samanvÃrambhavacanasya mumuk«uvi«ayatvamaÇgÅktya vidyà anyaæ mumuk«uæ muktatvenÃnvÃrabhata iti vibhÃga ukta÷ sÆtraktÃ÷ vastutastu tannÃstÅtyÃha-##
tatra saæsÃrivi«aye taæ vidyetyÃdivÃkye yathÃprÃptÃnuvÃdini vidyÃdipadÃrthamÃha-##
vihitodgÅthÃdividyà prati«iddhà nagnistrÅdhyÃnÃdirÆpà //11//
END BsCom_3,4.1.11
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.12-13
yaccaitat 'tadvato vidhÃnÃt' (bra. sÆ. 3.4.6) ityata uttaraæ paÂhati -
adhyayanamÃtravata÷ | BBs_3,4.12 |
'ÃcÃryakulÃdvedamadhÅtya' (chÃ. 8.15.1) ityadhyayanamÃtrasya ÓravaïÃdadhyayanamÃtravata eva karmavidhirityadhyavasyÃma÷ /
nanvevaæ satyÃvidyatvÃnadhikÃra÷ karmasu prajyeta /
nai«a do«a÷ /
na vayamadhyayanaprabhavaæ karmÃvabodhanamadhikÃrakÃraïaæ vÃrayÃma÷ kiæ tarhyeni«adamÃtmaj¤Ãnaæ svÃtantryeïaiva prayojanavatpratÅyamÃnaæ na karmÃdhikÃrakÃraïatÃæ pratipadyata ityetÃvatpratipÃdayÃma÷ /
yathÃca na kratvantaraj¤Ãnaæ kratvantarÃdhikÃreïÃpek«yata evametadapi dra«Âavyamiti // 12 //
yadapyuktaæ niyamacca (bra. sÆ. 3.4.7) ityatrÃbhidhÅyate -
nÃviÓe«Ãt | BBs_3,4.13 |
'kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«et' (ÅÓÃ. 2) ityelamÃdi«u niyamaÓravaïe«u na vidu«a iti viÓe«o 'sti /
aviÓe«eïa niyamavidhÃnÃt // 13 //
##
uktamiti Óe«a÷ avidyatvÃdvedÃrthaj¤ÃnaÓÆnyatvÃdityartha÷ /
mÃtrapadamÃtmaj¤Ãnasya vyÃvartakaæ na karmaj¤ÃnasyetyÃha-## //12 // //13//
END BsCom_3,4.1.12-13
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.14
stutaye 'numatirvà | BBs_3,4.14 |
'kurvanneveha karmÃïi' (ÅÓÃ. 2) ityatrÃparo viÓe«a ÃkhyÃyate yadyapyatra prakaraïasÃmarthyÃdvidvÃneva kurvanniti saæbadhyate tathÃpi vidyÃstutaye karmÃnuj¤Ãnametaddra«Âavyam /
'na karma lipyate nare' (ÅÓÃ. 2) iti hi vak«yati /
etaduktaæ bhavati /
yÃvajjÅvaæ karma kurvatyapi vidu«i puru«e hi vak«yati /
etaduktaæ bhavati /
yÃvajjÅvaæ karma kurvatyapi vidu«upuru«e na karma lepÃya bhavati vidyÃsÃmarthyÃditi tadevaæ vidyà stÆyate // 14 //
niyamavÃkyamaj¤avi«ayamityuktaæ vidu«o j¤Ãnastutyarthaæ vetyÃha-##
evaæ karma kurvityapi tvayi nare neto vidyÃlabdhÃdbrahmabhÃvÃdanyathÃsti karmaïà saæsÃro nÃstÅti yÃvat /
yata÷ karma na lipyate /
apÆrvarÆpalepÃya na bhavatÅtyartha÷ Óruteriti bhÃva÷ //14//
END BsCom_3,4.1.14
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.15
kÃmakÃreïa caike | BBs_3,4.15 |
apicaike vidvÃæsa÷ pratyak«ÅktavidyÃphalÃ÷ santastadava«ÂabhyÃtphalÃntarasÃdhane«u prajÃdi«u prayojanÃbhÃvaæ parÃmÓanti /
kÃmakÃreïeti Órutirbhavati vÃjasaneyinÃm 'etaddha sma vai tatpÆrve vidvÃæsa÷ prajÃæ na kÃmayante kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷' (b. 4.4.22) iti anubhavÃrƬhameva ca vidyÃphalaæ na kriyÃphalavatkÃlÃntarabhÃvÅtyasakdavocÃma /
ato 'pi na vidyÃyÃ÷ karmaÓe«atvaæ nÃpi tadvi«ayÃyÃ÷ phalaÓruterayathÃrthatvaæ ÓakyamÃÓrayitum // 15 //
svecchÃta÷ karmasÃdhanaprajÃdityÃliÇgÃcca vidyà svatantraphaletyÃha-##
tadetadbrahma ye«Ãæ no 'smÃkaæ ayamaparok«a Ãtmà ayameva loka÷ puru«Ãrthaste vayaæ kiæ prajÃdinà kari«yÃma ityÃlocya karma tyaktavanta ityartha÷ /
nanvayaæ loka iti j¤Ãnaphalasya pratyak«atvoktirayuktà karmaphalavadad«ÂatvÃdityata Ãha-## //15//
END BsCom_3,4.1.15
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.16
upamardaæ ca | BBs_3,4.16 |
apica karmÃkÃraheto÷ kriyÃkÃrakaphalalak«aïasya samastasya prapa¤casyÃvidyÃktasya vidyÃsÃmarthyÃtsvarÆpopamardamÃmananti - 'yatra và asya sarvamÃtmatmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyettatkena kaæ jighret' (b. 2.4.14) ityÃdinà /
vedÃntoditÃtmaj¤ÃnapÆrvikÃæ tu karmÃdhikÃrasiddhiæ pratyÃÓÃsanasya karmÃdhikÃrocchittireva prasajyeta /
tasmÃdapi svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 16 //
na kevalamanupayogÃjj¤Ãnasya karmÃnaÇgatvaæ kintu karmanÃÓakatvÃccetyÃha-## //16//
END BsCom_3,4.1.16
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.1.17
Ærdhvaretassu ca Óabde hi | BBs_3,4.17 |
Ærdhvareta÷su cÃÓrame«u vidyà ÓrÆyate /
naca tatra karmÃÇgatvaæ vidyÃyà upapadyate /
karmÃbhÃvÃt /
nahyagnihotrÃdÅni vaidikÃni karmÃïi te«Ãæ santi /
syÃdetat /
Ærdhvaretasa ÃÓramà na ÓrÆyante veda iti tadapi nÃsti /
te 'pi hi vaidike«u Óabde«vavagamyante 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.23.1) 'ye ceme 'raïye Óraddhà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) 'tapa÷Óraddhe yo hyupavasantyaraïye' (mu. 1.2.11) 'etameva pravÃjino lokamicchanta÷ pravajanti' (b. 4.4.22) 'brahmacaryÃdeva pravrajet' (jÃ. 4) ityevamÃdi«u /
pratipannÃpratipannagÃrhasthyÃnÃmapÃktÃnÃpÃktarïatrayÃïÃæ cordhvaretastvaæ Órutismtiprasiddham /
tasmÃdapi svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 17 //
ki¤ca karmatattvaj¤Ãne nÃÇgÃÇgibhÆte bhinnÃdhikÃristhatvÃdrÃjasÆyabhaspatisavavadityÃha-#<Ærdhveti />#
trayo dharmaskandhÃ÷ karmapradhÃnà ÃÓramÃÓcaturtho brahmasaæstha ityartha÷ /
'brahmacaryeïa «ibhyo yaj¤ena devebhya÷ prajayà pitbhya eva và anïa÷'iti Órute÷ /
'ïÃni trÅïyapÃktya mano mok«e niveÓayet /
anapÃktya mok«aæ tu sevamÃno vrajatyadha÷'iti smteÓca prÃptagÃrhasthyasyaiva nirastarïatrayasya pÃrivrÃjyamityapi ÓaÇkà na kÃryà /
brahmacaryÃdeva pravrajediti dvitÅyamÃÓramamicchettamÃvasediti ca vidhiÓrutismtivirodhena arthavÃdaÓrutismtyoraviraktavi«ayatvÃgamÃdityÃha-##
tasmÃdi ti saænyÃsani«ÂhatvÃdityartha÷ //17//
END BsCom_3,4.1.17
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.2.18
2 parÃmarÓÃdhikaraïam / sÆ. 18-20
parÃmarÓaæ jaiminiracodanÃccÃpavadati hi | BBs_3,4.18 |
'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.2.3.1) ityÃdayo ye Óabdà ÆrdhvaretasÃmÃÓramÃïÃæ sadbhÃvÃyodÃhtà na te tatpratipÃdanÃya prabhavanti /
yata÷ parÃmarÓame«u Óabde«vÃÓramÃntarÃïÃæ jaiminirÃcÃryo manyate na vidim /
kuta÷ - nahyatra liÇgÃdÅnÃmanyatamaÓcodanÃÓabdo 'sti /
arthÃntaraparatvaæ cai«u pratyekamupalabhyate /
trayo dharmaskandhà ityatra tÃvadyaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathamastapa eva dvitÅyo brahmacÃryÃcÃryakulavÃsÅ ttÅyo 'tyantamÃtmÃnamÃcÃryakule 'vasÃdayansarva ete puïyalokà bhavantÅti parÃmarÓapÆrvakamÃÓramÃïÃmanÃtyantikaphalatvaæ saækÅrtyÃtyantikaphalatayà brahmasaæsthatà stÆyate - 'brahmasaæstho 'mtatvameti' (chÃ. 2.23.1) iti /
nanu parÃmarÓe 'pyÃÓramà gamyanta eva /
satyaæ gamyante /
smtyÃcÃrÃbhyÃæ tu te«Ãæ prasiddhirna pratyak«aÓrute÷ /
ataÓca pratyak«aÓrutivirodhe satyanÃdaraïÅyÃste bhavi«yanti /
anadhiktavi«ayà và /
nanu gÃrhasthyamapi sahaivordhvaretobhi÷ parÃm«Âaæ yaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathama iti /
satyamevaæ tathÃpi tu ghasthaæ pratyevÃgnihotrÃdÅnÃæ karmaïÃæ vidhÃnÃcchrutiprasiddhameva hi tadastitvam /
tasmÃtstutyartha evÃyaæ paramarÓo na codanÃrtha÷ /
apicÃpavadati hi pratyak«Ã ÓrutirÃÓramÃntar 'vÅrahà và e«a devÃnÃæ yo 'gnimudvÃsayate', 'ÃcÃryÃya priyaæ dhanamÃhtya prajÃtantuæ mà vyavacchetsÅ÷' (tai. 1.11.1) 'nÃputrasya loko 'stÅti tatsarve paÓavo vidu÷' ityevamÃdyà /
tathà 'ye cemeraïye Óraddhà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) 'tapa÷Óraddhe ye hyupÃsantyaraïye' (muï¬a. 1.2.11) iti ca devayÃnopadeÓo nÃÓramÃntaropadeÓa÷ /
saædigdhaæ cÃÓramÃntarÃbhidhÃnam 'tapa eva dvitÅya÷' (chÃ. 2.2.3.1) ityevamÃdi«u /
tathà etameva pravrÃjino lokamicchanta÷ pravrajanti' (b. 4.4.22) iti lokasaæstavo 'yaæ na pÃrivrÃjyavidhi÷ /
nanu brahmacaryÃdeva pravrajeditivispa«Âamidaæ pratyak«aæ privrÃjyavidhÃnaæ jÃbÃlÃnÃm /
satyametat /
anapek«ya tvetÃæ Órutimayaæ vicÃra iti dra«Âavyam // 18 //
saænyÃso nÃstÅtyÃk«ipati-##
Ærdhvareta÷ Óabditaæ pÃrivrÃjyamanu«Âheyaæ na veti mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saædehe bhrÃntimÆlatvÃnnÃnu«ÂheyamityÃha-##
ÃÓramÃïÃmavÃntarabhedÃpek«ayà bahuvacanam /
tathÃca kÃïvÃyanasmtirarthato 'nukramyate /
gÃyatro brÃhma÷ prÃjÃpatyo bhanniti brahmacÃrÅcaturvidha÷ /
tatropanayanÃdÆrdhvaæ yastrirÃtramak«ÃrÃlavaïÃÓÅ gÃyatrÅmadhÅte sa gÃyatra÷ /
yastu vedasya grahaïÃntaæ brahmacaryaæ carati sa brÃhma÷ /
tukÃle svadÃragÃmÅ nityaæ parastrÅvimukha÷ prÃjÃpatya÷, saævatsaraæ vedavratakdvaÂurvà prÃjÃpatya÷ /
Ãmaraïaæ gurukulavÃsÅ nai«Âhiko bhannityucyate /
ghastho 'pi caturvidha÷ vÃrtÃko yÃyÃvara÷ ÓÃlÅno ghorasaænyasikaÓceti /
tatra k«igorak«Ãdikayà vaiÓyÃdivttyà jÅvannityÃdikriyÃparo vÃrtÃkavtti÷ /
yÃyÃvarastvayÃcitavttiryÃjanÃdhyÃpanapratigrahavimukha÷ /
ÓÃlÅnastu «aÂkarmanirato yÃjanÃdivtti÷ saæcayÅ /
uddhtaparipÆtÃbhiradbhi÷ kÃryaæ kurvanpratyahaæ kto¤chavttirgrÃmavÃsÅ ghorasaænyasika ityucyate, hiæsÃvimukhatvÃt /
vÃnaprastho 'pi caturvidha÷ vaikhÃnasa audumbaro vÃlakhilya÷ phenapaÓceti /
tatrÃk«Âapacyau«adhÅbhirgrÃmabahi«ktÃbhiragnihotrÃdikurvanvaikhÃnasa ucyate /
yastu prÃtaruthÃya yÃæ diÓaæ paÓyati tatratyaudumbarabadarÅnÅvÃraÓyÃmÃkai÷ karmapara÷ sa audumbara÷ /
yastu jaÂÃvalkaladhÃrÅ a«Âau prÃtasÃnvttyupÃrjanaæ ktvà cÃturmÃsye saæghÅtÃÓÅ kÃrtikyÃæ saæghÅtapu«paphalatyÃgÅ sa vÃlakhilya÷ /
phenapÃstu ÓÅrïaparïaphalavttayo yatra kvacidvasanta÷ karmaparà iti /
tathà parivrÃjÃkÃÓcaturvidhÃ÷ kuÂÅcakà bahÆdakà haæsÃ÷ paramahaæsÃÓceti /
tatra svaputraghe bhik«Ãæ carantastridaï¬ina÷ kuÂÅcakÃ÷ /
bahÆdakÃstu tridaï¬ina÷ ÓikyajalapavitrapÃdukÃsanaÓikhÃyaj¤opavÅtakaupÅnakëÃyave«adhÃrÃstÅrthÃnyaÂanto bhaik«aæ caranta ÃtmÃnaæ prÃrthayante /
haæsÃstu ekadaï¬ina÷ ÓikhÃvarjaæ yaj¤opavÅtadharÃ÷ Óikyakamaï¬alupÃïaya÷ grÃmaikarÃtravÃsina÷ kcchracÃndrÃyaïaparÃ÷ /
paramahaæsÃstvekadaï¬adharà muï¬Ã ayaj¤opavÅtina÷ tyaktasarvakarmÃïa Ãtmani«Âhà iti /
atra pÆrvapak«e saænyÃsÃbhÃväj¤Ãnasya svatantraphalatvÃsiddhi÷ siddhÃnte tadbhÃvÃttatsiddhiriti phalabheda÷ /
skandhà ÃÓramÃ÷ ÃtmÃnaæ ÓarÅramÃcÃryasya kule ghe karÓayannai«Âhika ityartha÷ /
skandhaÓrutÃvÃÓramà na vidhÅyante kintu brahmasaæsthatÃsturthamanÆdyanta ityukte ÓaÇkate-##
anuvÃdÃpek«itapurovÃdÃtpratÅtimaÇgÅkaroti-##
pratyak«Ã skandhaÓrutireva purovÃdo 'stu nÃnuvÃda ityata Ãha-##
tayorapi iyameva ÓrutirmÆlamastu /
kÊptaÓrutau vidhimÃtrakalpanÃlÃghavÃt /
asyà anuvÃdatve tu mÆlatvena sÃgnikÃnagnikÃÓramaÓrutistatra vidhiÓceti dvayakalpanÃgauravÃdityata Ãha-##
smÃrtatvÃdÃÓramÃ÷ pratyak«ayÃvajjÅvakarmavidhiÓrutyaviruddhà grÃhyÃ÷ /
viruddhÃstvanagnikÃÓramà upek«yÃ÷ karmÃnadhiktairandhÃdibhirvà anu«Âheyà ityartha÷ /
yÃvajjÅvaÓrutivirodhÃllÃghavaæ tyÃjyamiti bhÃva÷ /
skandhaÓrutÃvanuvÃdyatvÃviÓe«ÃdgÃrhasthyavaditare«Ãmanu«ÂheyatvamÃÓaÇkya tasya ÓrautatvÃdanu«ÂhÃnaæ netare«ÃmaÓrautatvÃdato brahmasaæsthatÃstutiparamidaæ skandhavÃkyamityÃha-##
tantuæ saætatim /
##
te 'rci«amabhisaæbhavantÅti vÃkyaÓe«Ãdityartha÷ /
skandhaÓabdasya ÃÓrame«varƬhatvÃccÃtra nÃÓramividhirityÃha-##
tarhi pravrajantÅtyÃÓramavidhirÅtyata Ãha-##
Ãtmaloko mahÅyÃn yadarthamaÓakyÃæ pravrajyÃmapi kurvantÅti stutirvartamÃnÃpadeÓÃdityartha÷ /
saæprati pÆrvapak«amÃk«ipyeyaæ ÓrutirnÃstÅtiktvà cintyata ityÃha-## //18//
END BsCom_3,4.2.18
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.2.19
anu«Âheyaæ bÃdarÃyaïa÷ sÃmyaÓrute÷ | BBs_3,4.19 |
anu«ÂheyamÃÓramÃntaraæ bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyate /
vede ÓravaïÃt /
agnihotrÃdÅnÃæ cÃvaÓyÃnu«ÂhoyatvÃttadvirodhÃdanadhiktÃnu«ÂheyamÃÓramÃntaramitihÅmÃæ matiæ nirÃkaroti gÃrhasthyavadevÃÓramÃntaramapyanicchatà pratipattavyamiti manyamÃna÷ /
kuta÷ sÃmyaÓrute÷ /
samà hi gÃrhastyenÃÓramÃntarasya parÃmarÓaÓrutirdÓyate 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.2.3.1)ityÃdyà /
yatheha Órutyantaravihitameva gÃrhastyaæ parÃm«ÂamevÃÓramÃntaramapÅti pratipattavyam /
yathÃca ÓÃstrÃntaraprÃptayoreva nivÅtaprÃcÅnavÅtayo÷ parÃmarÓa upavÅtavidhipare vÃkye /
tasmÃttulyamanu«Âheyatvaæ gÃrhasthyenÃÓramÃntarasya /
tathà 'etameva pravrÃjino lokamicchanta÷ pravrajanti' (b. 4.4.22) ityasya vedÃnuvacanÃdibhi÷ samabhivyÃhÃra÷ /
'ye ceme 'ramye Óraddà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.101) ityasya ca pa¤cÃgnividyayà /
yattÆktam 'tapa eva dvitÅya÷ (chÃ. 2.2.3.1) ityÃdi«vÃÓramÃntarÃbhidhÃnaæ saædigdhamiti /
nai«a do«a÷ /
niÓcayakÃraïasadbhÃvÃt /
'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.23.1) iti hi dharmaskandhatritvaæ pratij¤Ãtam /
naca yaj¤Ãdayo bhÆyÃæso dharmà utpattibhinnÃ÷ santo 'nyatrÃÓramasaæbandhÃtritve 'ntarbhÃvayituæ Óakyante /
tatra yaj¤ÃdiliÇgo ghÃÓrama eko dharmaskandho nirdi«Âo brahmacÃrÅti ca spa«Âa ÃÓramanirdeÓastapaityapi ko 'nyastapa÷pradhÃnÃdÃÓramÃddharmaskandho 'bhyupagamyeta /
'ye ceme 'raïye' (chÃ. 5.10.1) iti cÃraïyaliÇgÃcchraddhÃtapobhyÃmÃÓramaghÅti÷ /
tasmÃtparÃmarÓe 'pyanu«ÂheyamÃÓramÃntaram // 19 //
skandhaÓrutÃvitarÃÓramÃ÷ Órutyantaravihità anÆdyante etadvÃkyÃnuvÃdyatvÃdgÃrhasthyavaditi siddhÃntayati-##
anuvÃdasya kvacidvidhipÆrvakatve d«ÂÃntamÃha-##
nivÅtaæ manu«yÃïÃæ prÃcÅnÃvÅtaæ pitïÃmupavÅtaæ devÃnÃmiti vÃkye daive karmaïyupavÅtaæ vidhÅyate /
tatstutaye dvayamanÆdyate /
mÃnu«akriyÃsu dehÃrdhavastrabandhanÃkhyanivÅtasya saukaryÃrtatayà prÃptatvÃt pitrye karmaïi prÃcÅnÃvÅtasyÃpi vidhyantaraprÃptatvÃdityartha÷ /
vÃkyÃntare ca sÃk«Ãdeva pÃrivrÃjyavidhirvidheyai÷ sÃhityÃdityÃha-##
asyeti pÃrivrÃjyokti÷ /
vidheyavedÃnuvacanÃdisÃhityÃtpÃrivrÃjyasya vidheyatetyartha÷ /
vÃkyÃntare 'pi sÃmyaÓrutimÃha-##
asyeti vÃnaprasthokti÷ /
vidheyapa¤cÃgnividyayà tÃnaprasthasya sahoktyà tadapi vidheyamityartha÷ /
ÓrutatritvÃnyathÃnupapattyà skandhaÓabdasya ÃÓramaparatvaniÓcaya ityÃha-##
##
yajetÃdhyetavyaæ dadyÃdÅti pthagutpannà ityartha÷ //19//
END BsCom_3,4.2.19
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.2.20
vidhir và dhÃraïavat | BBs_3,4.20 |
vidhirivÃyamÃÓramÃntarasya na parÃmarÓamÃtram /
nanu vidhitvÃbhyupagama ekavÃkyatÃpratÅtiruparudhyeta pratÅyate cÃtraikavÃkyatà puïyalokaphalÃstrayo dharmaskandhà brahmasaæsthÃtà tvamtatvaphaleti /
satyametat /
satÅmapi tvekavÃkyatÃpratÅtiæ parityajya vidhirevÃbhyupagantavyo 'pÆrvatvÃt /
vidhyantarasyÃdarÓanÃt /
vispa«ÂÃccÃÓramÃntarapratyayÃdguïavÃdakalpanayaikavÃkyatvÃyojanÃnupapatte÷ /
dhÃraïavat /
yathà 'adhastatsamidhaæ dhÃrayannanudravedupari hi devebhyo dhÃrayati' ityatra satyÃmapyavirodhodhÃraïainaikavÃkyatÃpratÅtau vidhÅyata evoparidhÃraïamapÆrvatvÃt /
tathÃcoktaæ Óe«alak«aïe - 'vidhistu dhÃraïe 'pÆrvatvÃt' iti /
tadvadihÃpyÃÓramaparÃmarÓaÓrutirvidhiriveti kalpyate /
yadÃpi parÃmarÓa evÃyamÃÓramÃntarÃïÃæ tadapi brahmasaæsthatà tÃvatsaæstavasÃmarthyÃdavaÓyaæ vidheyÃbhyupagantavyà /
sà ca kiæ catur«vÃÓrame«u yasya kasyacidÃhosvitparivrÃjakasyaiveti vivektavyam /
yadi ca brahmÃcÃryante«vÃÓrame«u parÃmÓyamÃne«u parivrÃjako 'pi parÃm«ÂastaÓcaturïÃmapyÃÓramÃïÃæ parÃm«ÂatvÃviÓe«ÃdanÃÓramitvÃnupapatteÓca ya÷ kaÓciccatur«vÃÓrame«u brahmasaæstho bhavi«yati /
atha na parÃm«Âastata÷ pariÓi«yamÃïa÷ parivrìeva brahmasaæstha iti saætsyati /
tatra tapa÷Óabdena vaikhÃnasagrÃhiïÃparÃm«Âa÷parivrìapÅti kecit /
tadapyuktam /
nahi satyÃæ gatau vÃnaprasthaviÓe«aïena parivrÃjako grahaïamiti /
yathÃtra brahmacÃrighamedhinÃvasÃdÃraïenaiva svena svena viÓe«aïena viÓe«itÃvevaæ bhik«uvaikhÃnasÃvapÅti yuktam /
tapaÓcÃsÃdhÃraïodharmo vÃnaprasthÃnÃæ kÃyakleÓapradhÃnatvÃt /
tapa÷Óabdasya tatra rƬhe÷ /
bhik«ostu dharma indriyasaæyamÃdilak«aïo naiva tapa÷ÓabdenÃbhilapyate /
catu«Âhvena ca prasiddhà ÃÓramÃstritvena parÃmÓyanta ityanyÃyyam /
apica bhedavyapadeÓo 'tra bhavati 'traya ete puïyalokabhÃja eko 'mtatvabhÃk' iti /
pthaktveva cai«a bhedavyapadeÓo 'vakalpate /
nahyevaæ bhavati devadattayaj¤adattau mandapraj¤ÃvanyastvanayormahÃpraj¤a iti /
bhavati tvevaæ devadattayaj¤adattau mandapraj¤au vi«ïumitrastu mahÃpraj¤a iti /
tasmÃtpÆrvo traya ÃÓramiïa÷ puïyalokabhÃja÷ pariÓi«yamÃïa÷ parivrìevÃmtatvabhÃk /
kathaæ punarbrahmasaæsthaÓabdo yogÃtpravartamÃna÷ sarvatra saæbhavanparivrÃjaka evÃvati«Âheta /
rƬhyabhyupagame cÃÓramamÃtrÃdamtatvaprÃpterj¤ÃnÃnarthakyaprasaÇga iti /
atrocyate - brahmasaæstha iti hi brahmaïi parisamptirananyavyÃpÃratÃrÆpaæ tanni«ÂhatvamabhidhÅyate /
tacca trayÃïÃmÃ8mÃïÃæ na saæbavati /
svÃÓramavihitakarmÃnanu«ÂhÃne pryavÃyaÓravaïÃt /
parivrÃjakasya tu sarvakarmasaænyÃsÃtapratyavÃyo na saæbhavatyananu«ÂhÃnanimitta÷ /
ÓamadamÃdistu tadÅyo dharmo brahmasaæsthatÃyà upodbalako na virodhÅ /
brahmani«Âhatvameva hi tasya ÓamadamÃdyupabæhitaæ svÃÓramavihitaæ karma yaj¤ÃdÅni cetare«Ãæ tadvyatikrame ca tasya pratyavÃya÷ tathÃca 'nyÃsa iti brahmà brahmà hi para÷ paro hi brahma tÃni và etÃnyavarÃïi tapÃæsi nyÃsa evÃtyarecayat' (nÃrÃ. 78) 'vedÃntavij¤Ãnasuni«citÃrthÃ÷ saænyÃsayogÃdyataya÷ ÓuddhasattvÃ÷' (muï¬a. 3.2.6. nÃrÃ. 1.2.3. kaivalya. 3) ityÃdyÃ÷ Órutaya÷ /
smtayaÓca -'tadbuddhayastadÃtmÃnastanni«ÂhÃstatparÃyaïÃ÷' (gÅ. 5.17) ityÃdyà brahmasaæsthasya karmÃbhÃvaæ darÓayanti /
tasmÃtaparivrÃjakasyÃÓramamÃtrÃdamtatvaprÃpterj¤ÃnÃnarthakyaprasaÇga ityete«o 'pi do«o nvatarati /
tadevaæ parÃmarÓo 'pÅtare«ÃmÃÓramÃïÃæ pÃrivrÃjyaæ tÃvadbrahmasaæsthatÃlak«aïaæ labhyetaiva /
anapek«yaiva jÃbÃlaÓrutimÃÓramÃntaravidhÃyinÅmayamÃcryoïa vicÃra÷ pravartita÷ /
vidyata eva tvÃÓramÃntaravidhiÓruti÷ pratyak«Ã /
'brahmacaryaæ parisampya ghÅ bhavedghÅ bhÆtvà vanÅbhavedvanÅ bhÆtvà pravrajet /
yadi vetarathà brahmacaryÃdeva brahmacaryÃdeva pravrajedghÃdvà vanÃdvÃ' (jÃbÃ. 4) iti /
na ceyaæ ÓrutiranadiktÃvi«ayà Óakyà vaktum /
aviÓe«aÓravaïÃt /
pthagnidhÃnÃccÃnadhiktÃnÃma 'atha punareva vratÅ vÃvratÅ và snÃtako vÃsnÃtako votsannÃgniranagniko vÃ' (jÃbÃ. 4) ityÃdinà /
brahmadÃnaparipÃkÃÇgatvÃcca pÃrivrÃjyasya nÃnadhiktavi«ayatvam /
tacca darÓayati - 'atha parivrìvivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷ ÓuciradrohÅ bhaik«Ãïo brahmabhÆyÃya bhavati' (jÃbÃ. 5) iti /
tasmÃtsiddhà ÆrdhvaretasÃmÃÓramÃ÷ /
siddhaæ cordhvareta÷su vidÃnÃdvidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti // 20 //
skandhaÓruteranuvÃdakatvamaÇgÅktya vidhyantarakalpanenÃÓramà anu«Âheyà ityuktam /
idÃnÅæ vidhitvaæ tasyà eva kalpyaæ lÃghavÃdityÃha-##
yÃvajjÅvÃdiÓruteraviraktavi«ayatvÃnna lÃghavabÃdhakatvamiti bhÃva÷ /
alpaphalatvenÃÓramatrayanindayà brahmasaæsthatÃstutiparamekamidaæ vÃkyaæ bhÃti /
tatrÃÓramavidhicatu«Âayamayuktamiti ÓaÇkate-##
ÃÓramÃïÃæ vidhyantaraprÃptyabhÃvÃdanuvÃdÃyogÃt /
stutilak«aïÃdo«Ãcca varaæ vispa«ÂÃÓramavidhibhedakalpanamapÆrvatvÃdityÃha-##
pratÅtaikavÃkyatvabhaÇgena bhedakalpane d«ÂÃntamÃha-##
mahÃpityaj¤e pretÃgnihotre ca sruci prak«iptaæ havirÃhavanÅyaæ prati yadà nÅyate tasya havi«a÷ 'adhastÃtsamidhaæ dhÃrayannanudravet'iti vihitÃdhodhÃraïastÃvakatayopari hÅtyasyaikavÃkyatvabhÃne 'pi daive home srugdaï¬opari samiddhÃraïe vidhirevÃpÆrvatvÃditi vÃkyabhedasttÅyÃdhyÃye jaiminyÃcÃryeïokta ityartha÷ /
evaæ catvÃra ÃÓramà vidhÅyanta iti pak«a ukta÷ /
saæpratyÃÓramatrayÃnuvÃdena pÃrivrÃjyamekameva vidhÅyata iti pak«ÃntaramÃha-##
brahmasaæsthatÃvidhau kathaæ pÃrivrÃjyavidhirityÃÓaÇkya vicÃrayati-##
nanu traya iti vÃkya ÃÓramacatu«ÂayasyÃprÃpternirbÅjo 'yaæ vicÃra ityÃÓaÇkya tadvÃkye parivrÃjaka÷ parÃm«Âo na veti saædihyÃdye pÆrvapak«aprÃptimÃha-##
nanvanÃÓramyeva brahmasaæstha÷ kiæ na syÃdata Ãha-##
anÃÓramÅ na ti«Âheteti ni«edhÃditi bhÃva÷ /
dvitÅye siddhÃnprÃptimÃha-##
evaæ parÃmarÓatadabhÃvÃbhyÃæ saæÓayamuktvà pÆrvapak«ayati-##
vanasthasya hyasÃdhÃraïaæ kcchrÃdikaæ tapa iti prasiddham /
tenaikena tapa÷ ÓabdenobhayagrahaïamanyÃyyaæ bhik«ostapasvitvaprasiddhyÃbhÃvÃcca //
tathÃca yaj¤ÃdyasÃdhÃraïadharmadvÃrà ghasthÃdyÃÓramatrayavadbrahmasaæsthaÓabdenaiva brahmani«ÂhÃpradhÃnaÓcaturthÃÓramo ghyate /
sa ca stutisÃmarthyÃt saha brahmasaæsthayà vidhÅyata iti siddhÃntayati-##
pthagvyapadeÓÃcca brahmasaæstha÷ pÆrvoktebhya ÃÓramibhya÷ pthagbhÆta ityÃha-##
nacÃvasthÃbhedena te«Ãmeva brahmasaæsthà syÃditi vÃcyam /
kÃlabhedenÃpi sati mandapraj¤atve praj¤Ãdhikyavatsati karmitve te«Ãæ vik«iptacetasÃæ brahmasaæsthÃnupapatte÷ /
karmatyÃge ca parivrìeva brahmasaæstha ityasmadi«Âasiddhiriti bhÃva÷ /
imamevÃrthaæ spa«Âayituæ ÓaÇkate-##
yadyapi brahmasaæsthaÓabda÷ saænyÃsÃÓrame na rƬhastathÃpi yogÃttamevopasthÃpayati /
anyÃÓrame«u yaugikÃrthÃsamavÃyÃdityÃha-##
sarvakarmatyÃgina÷ praïavÃrthabrahmani«ÂhÃtirekeïÃnu«Âheyaæ nÃstÅtyatra mÃnamÃha-##
nyÃsa÷ saænyÃso brahmeti stutau hetumÃha-##
hiraïyagarbho hi para iti prasiddha÷ ato brahmatvena stuta÷ saænyÃsa÷ para eveti stutvà karmÃïi nindati tÃnÅti /
tato nyÃsa eva j¤ÃnadvÃrà mocakatvÃdadhika ityartha÷ /
tadbuddhaye brahmacittÃstadÃtmÃno brahmasvarÆpÃstanni«ÂhÃ÷ ÓravaïÃdiparÃstatparÃyaïÃ÷ brahmaprepsava÷ ni«kÃmà iti yÃvat /
evaæ brahmasaæsthaÓabdasya j¤ÃnapradhÃnÃÓramavÃcitvÃdamtatvakÃmastvamumÃÓramamanuti«Âhediti vidhi÷ pariïamyate /
ato na j¤ÃnÃnarthakyado«a ityupasaæharati-##
saæprati ktvÃcintÃmuddhÃÂayati-##
Ói«yabuddhivaiÓadyÃrthaæ skandhaÓrutimÃdÃya cintà kteti bhÃva÷ /
##
brahmacarye sthitasyaiva pÆrvasuktaparipÃkÃdvairÃgyaæ yadi syÃdityartha÷ /
yaduktaæ karmÃnadhiktÃndhÃdivi«aya÷ saænyÃsa iti tannetyÃha-##
sÃmÃnyaÓrute÷ saækocahetvabhÃvÃditi bhÃva÷ /
##
saænyÃsasyeti Óe«a÷ /
vratÅ godÃnÃdivedavratavÃn /
gurukulÃnnivttirÆpasnÃnÃnantaramaktagÃrhasthyo gurusevÅ snÃtaka÷ utsannÃgnirvidhura÷ aghÅtÃgniranagnika÷ pravrajedityanvaya÷ /
sakalÃÇgÃnameva katha¤citkarmÃnadhiktÃnÃæ saænyÃso yukta÷ vikalÃÇgÃnÃæ tvandhÃdÅnÃæ na j¤ÃnapradhÃnasaænyÃsÃdhikÃra ityÃha-##
d«ÂipÆtasaæcÃraÓravaïÃdikaæ vinà j¤ÃnÃnutpatte÷ /
'ÓarÅraæ me vicar«aïaæ jihvà me madhumattamà /
karïÃbhyÃæ bhÆriviÓruvam'ityaÇgasÃkalyaprÃrthanÃliÇgÃcca nÃndhapaÇgumÆkabadhiradÅnÃmadhikÃra ityartha÷ /
##
pÃrivrÃjyasya brahmaj¤ÃnÃÇgatvaæ cetyartha÷ /
brahmabhÆyÃya brahmasÃk«ÃtkÃrÃyeti yÃvat //20//
END BsCom_3,4.2.20
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.3.21
stutimÃtrÃdhikaraïam / sÆ. 21-22
stutimÃtram upÃdÃnÃd iti cen nÃpÆrvatvÃt | BBs_3,4.21 |
'sa e«a rasÃnÃæ rasatama÷ parama÷ parÃrdhyo '«Âamo yadudgÅtha÷' (chÃ. 1.1.3) 'ityevamÃgni÷ sÃma' ( chÃ. 1.6.1) ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcita÷ /
tadidamevokthamiyameva pthivÅ' ityeva¤jÃtÅkÃ÷ Órutaya÷ kimudgÅthÃde÷ stutyarthà ÃhosvidupÃsanÃvidyarthà ityasminsaæÓaye stutyarthà iti yuktam /
udgÅthÃdÅni karmÃÇgÃnyupÃdÃya ÓravaïÃt /
yathà 'iyameva juhÆrÃditya÷ kÆrma÷ svargo loka ÃhavanÅya÷' ityÃdyà juhvÃdistutyarthÃstadvaditi cet /
netyÃha /
nahi stutimÃtramÃsÃæ ÓrutÅnÃæ prayojanaæ yuktamapÆrvatvÃt /
vidhyarthatÃyÃæ hyapÆrvor'tho vihito bhavati stutyarthatÃyÃæ tvÃnarthakyameva syÃt /
vidhÃyakasya hi Óabdasya vÃkyaÓe«abhÃvaæ pratipadyamÃnà stutirupayujyata ityuktam 'vidhinà tvekavÃkyatvÃtstutyarthena vidhÅnÃæ syu÷ ityatra /
pradeÓÃntaravihitÃnÃæ tÆdgÅthÃdÅnÃmiyaæ pradeÓÃntarapaÂhità stitirvÃkyaÓe«abhÃvamapratipadyamÃnÃnarthikaiva syÃt /
iyameva juhÆrityÃdi tu vidhisaænidhÃvevÃmnatamiti vai«amyam /
tasmÃdvidhyarthà evaiva¤jÃtÅyakÃ÷ Órutaya÷ // 21 //
##
pthivyabo«adhipuru«avÃgksÃmnÃæ saptÃnÃæ rasÃnÃæ rasatamo '«Âama udgÅthÃvayava oÇkÃra÷ parama÷ paramÃtmapratÅkatvÃtparasya brahmaïor'dhaæ sthÃnaæ tadarhatÅti parÃrdhyaæ ityartha÷ /
Ãsu ÓrutÅ«vaÇgopÃdÃnÃdapÆrvÃrthatvÃcca saæÓayamÃha-##
yathÃnu«ÂheyagÃrhasthyasÃmyaÓrute÷ pÃrivrÃjyasyÃnu«Âheyatvaæ tadvadÃsÃæ ÓrutÅnÃæ juhvÃdistutiÓrutisÃmyÃtstutitvamiti pÆrvapak«ayati-##
juhÆriyameva pthivÅti stÆyate /
cayanastha÷ kÆrma Ãditya iti /
ÃhavanÅya÷ svargaloka iti stuti÷ /
tathodgÅthÃdÅnÃæ rasatamatvÃdiguïai÷ stutirityartha÷ /
stutilak«aïÃto varaæ vidhikalpanamanu«ÂhÃnaphalalÃbhÃditi siddhÃntayati-##
pÆrvapak«e svananu«ÂhÃnaæ phalaæ siddhÃnte tvanu«ÂhÃnaæ phalamiti mantavyam /
stÃvakatvenÃrthavattvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-##
yuktamiyameva juhÆrityÃdiÓrutÅnÃæ phalavajjuhvÃdividhiprakaraïasthatayà stÃvakatvenÃrthavattvaæ;rasatamÃdiÓrutÅnÃæ tu kratvaÇgavidhiprakaraïasthatvÃbhÃvÃtphalavadapÆrvopÃstividhÃyakatvameva yuktaæ kratvantaraÓrutivaditi bhÃva÷ //21//
END BsCom_3,4.3.21
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.3.22
bhÃvaÓabdÃc ca | BBs_3,4.22 |
'udgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) 'sÃmopÃsÅta' (chÃ. 2.2.1) 'ahamukthamasmÅti vidyÃt' ityÃdayaÓca vispa«Âà vidhiÓabdÃ÷ ÓrÆyante te ca stutimÃtraprayojanatÃyÃæ vyÃhanyeran /
tathÃca nyÃyavidÃæ smaraïam -'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetasyÃditi pa¤camam /
etatsyÃtsarvavede«u niyataæ vidhilak«aïam' iti liÇgÃdyartho vidhiriti manyamÃnÃsta evaæ smaranti /
pratiprakaraïaæ ca phalÃni ÓrÃvyate - 'Ãpayità ha vai kÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) 'e«a hyeva kÃmÃgÃnasye«Âe' (chÃ. 1.7.9) 'kalpante hÃsmai lokà ÆrdhvaÓcÃvttÃÓca' (chÃ. 2.2.3) ityÃdÅni /
tasmÃdapyupÃsanÃvidhÃnÃrthà udgÅthÃdiÓrutaya÷ // 22 //
ki¤cÃtra vidhikalpya iti ktvÃcintayoktaæ vastutastu na kalpya÷ kÊptatvÃdityÃha-##
na caivamupÃsÃnÃvidhistÃvakatvaæ rasatamÃdiÓrutÅnÃmiti sÃæpratam /
vidhyapek«itavi«ayÃrpakatvasaæbhave stutilak«aïayogÃditi bhÃva÷ /
devo madi«Âaæ kuryÃditi prÃrthanÃdÃvapi liÇgÃdiprayogÃdupÃsÅtetyÃdiÓabdÃnÃæ kathaæ vidhiparatvaniÓcaya ityata Ãha-##
etalliÇgÃdikaæ vede«Ætsargato niyamene«ÂasÃdhanatvÃkhyavidherlak«aïaæ j¤Ãpakaæ syÃt /
upapadÃdibÃdhake tvanyÃrthaparamityartha÷ /
tadidamÃha-##
naca Óloke pa¤camamityukte÷ pa¤capadÃnÃmeva vidhilak«aïatvaæ nopÃsÅtetyÃdÅnÃmiti bhramitavyam /
kriyÃsÃmÃnyavÃcinÃæ kbhvastÅnÃmudÃharaïena sarvadhÃtÆparaktaliÇÃdÅnÃæ vidhilak«aïatvasya vivak«itatvÃtpa¤camapadaæ tÆktÃpek«ayà ÓlokapÆraïÃrthaæ mtyurdhÃvati pa¤cama itivat /
yadyapi ¬uk¤ karaïa iti dhÃtereva karaïaÓabditabhÃvanÃkhyakriyÃsÃmÃnyavÃcitvaæ netarayordhÃtvorbhÆ sattÃyÃmas bhuvÅtyarthÃntarokte÷ tathÃpi janmÃkhyabhavanasya tatphalasyÃstitvasya ca prayojyani«Âhasya prayojakavyÃpÃrÃtmakabhÃvanÃvyÃptatvÃttayo÷ kriyÃsÃmÃnyavÃcitvavyavahÃra÷ /
tatra kuryÃditi praktyarthabhÃvanÃkhyÃtenÃnÆdyate yathà dvÃviti prayoge praktyartho dvitvaæ pratyayenÃnÆdyate /
tadvalliÇà ca tasyà i«ÂasÃdhanatvÃkhyavidhirbodhyate /
kartà tu tayÃk«ipyata ityÃk«iptakartkà bhÃvanodÃhtà /
tathà kriyetetyatrÃpi praktipratyayÃrthau vyÃkhyÃtau /
karmÃtra prÃdhÃnyenÃk«ipyata ityÃk«iptakarmikÃbhÃvanodÃhtà /
ÃkhyÃtÃnÃæ kartrÃdikÃrake Óaktya bhÃvÃtkartkarmaïorÃk«epa eveti mÅmÃæsakamatam /
kartavyamiti ktyapratyayena karmakÃrakamucyate /
tasyopasarjanatvena praktyà bhÃvanokteti bheda÷ /
tathà daï¬Å bhavet bhÆyate daï¬inà bhavitavyamityudÃhartavyam /
tathà syÃdbhÆyeta bhavitavyamityastidhÃtorapyudÃharaïaæ dra«Âavyam /
asterbhÆrÃdeÓÃt /
etaddhÃtutrayoparaktaliÇÃdibhi÷ sarvadhÃtvarthoparaktabhÃvanÃgate«ÂasÃdhÃnatvarÆpo vidhireka evocyate /
dhÃtÆnÃæ pratyayÃnÃæ kartrÃdikÃrakÃïÃæ ca bhede 'pi vidhibhedo nÃstÅti j¤ÃpanÃrthaæ pratidhÃtÆdÃharaïatrayaæ darÓitamiti sarvamavadÃtam /
evaæ sÆtre bhÃvo vidhiriti vyÃkhyÃya caÓabdÃtphalamiti vyÃca«Âe-##
e«a tvigupÃsaka÷ kÃmÃgÃnasya gÃnena phalasaæpÃdanasye«Âe samartha ityartha÷ /
evamaÇgÃÓritavidyà api svatantraphalÃ÷ kimu vaktavyamanaÇgÃtmavidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti /
ÃtmavidyÃsvÃtantryo cintÃyà asyÃ÷ paryavasÃnÃtpÃdasaægatirbodhyÃ÷ //22//
END BsCom_3,4.3.22
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.4.23
4 pÃriplavÃdhikaraïam / sÆ. 23-24
pÃriplavÃrthà iti cen na viÓe«itatvÃt | BBs_3,4.23 |
'atha ha yÃj¤avalkyasya dve bhÃrye babhÆvaturmaitreyÅ ca kÃtyayanÅ ca' (b. 4.5.1) 'pratardano ha vai daivodÃsirindrasya priyaæ dhÃmopajagÃma' (kau«Å. 3.1) 'jÃnaÓrutirha pautrÃyaïa÷ ÓraddhÃdeyo bahudÃyÅ bahupÃkya Ãsa' (chÃ. 4.1.1) ityevamÃdi«u vedÃntapaÂhite«vÃkhyÃne«u saæÓaya÷ - kimimÃni pÃriplavaprayogÃrthÃnyohosvitsaænihitavidyÃpratipattyarthÃnÅti /
pÃriplavÃrthà imà ÃkhyÃnaÓrutaya÷ /
ÃkhyÃnasÃmÃnyÃt /
ÃkhyÃnaprayogasya ca pariplave coditatvÃt /
tataÓca vidyÃpradhÃnatvaæ vedÃntÃnÃæ na syÃt, mantravatprayogaÓe«atvÃditi cet /
tanna /
kasmÃt /
viÓe«itatvÃt /
'pÃriplavamÃcak«Åta' iti hi praktya 'manurvaivasvato rÃjÃ' ityevamÃdÅni kÃnicidevÃkhyÃnÃni tatra viÓe«yante /
ÃkhyÃnasÃmÃnyÃccetsÃmÃnyÃccetsarvaghÅti÷ syÃdanarthakamevedaæ viÓe«aïaæ bhavet /
tasmÃnna pÃriplavÃrthà età ÃkhyÃnaÓrutaya÷ // 23 //
##
aÓvamedhe putrÃdiparivtÃya rÃj¤e pÃriplavamÃcak«Åteti nÃnÃvidhÃkhyÃnakathanÃtmaka÷ pÃriplavaprayogo vihita÷ /
tathÃca vedÃntasthakathÃnÃmÃkhyÃnatvasÃmÃnyÃdvidyÃsaænidhÃnÃcca saæÓayamÃha-##
pÆrvaæ stutyapek«ayà vijhirjyÃyÃnanu«ÂhÃnalÃbhÃdityuktam /
tathaiva kathÃnÃæ na vidyÃstÃvakatvaæ pÃriplavÃnu«ÂhÃnalÃbhÃditi pÆrvapak«a÷ /
tatra phalamÃha-##
yathà devasya tvà saviturityÃdimantre kasyacitpadasya prayogasamavetÃrthatayà Óe«asya prayogÃÇgatvaæ tathà vedÃntasthakathÃnÃæ prayogaÓe«atvam /
tadekavÃkyatayà sarvavedÃntÃnÃæ karmaÓe«atvÃnna vidyÃprÃdhÃnyamityartha÷ /
kathÃnÃæ guruÓi«yasamÃcÃrapradarÓanena buddhisaukaryadvÃrà saænihitavidyÃÓe«atvaæ sÃmardhyaliÇgÃdato vidyÃprÃdhÃnyamiti phalaæ matvà siddhÃntayati-##
aÓvamedhe prathama'hani manurvaivasvata iti kathÃæ brÆyÃddvitÅye 'hani yamo vaivasvata iti ttÅye 'hani varuïa Ãditya iti vÃkyaÓe«e kathÃnÃæ viÓi«yoktatvÃdupakramasya saækoco yukta iti bhÃva÷ //23//
END BsCom_3,4.4.23
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.5.24
tathà caikavÃkyatopabandhÃt | BBs_3,4.24 |
asati ca pariplavÃrthatva ÃkhyÃnÃnÃæ saænihitavidyÃpratipÃdanopayogitaiva nyÃyyà /
ekavÃkyatobandhÃt /
tathÃhi ta6 tatra saænihitÃbhirekavÃkyatà dÓyate prarocanopayogÃtpratipattisaukaryopayogÃcca /
maitreyÅbrÃhmaïe tÃvat - 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b. 4.5.6) ityÃdyà vidyayaikavÃkyatà dÓyate /
prÃtardane 'pi prÃïo 'smi praj¤Ãtmà ityÃdyayà /
jÃnaÓrutiriyyatrÃpi 'vÃyurvÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.1) ityÃdyà /
yathà 'sa ÃtmÃno vapÃmudakhidat' ityevamÃdÅnÃæ karmaÓrutigatÃnÃmÃkhyÃnÃæ saænihitavidhistutyarthatà tadvat /
tasmÃnna pÃriplavÃrthatvam // 24 //
kva tarhi kathÃnÃæviniyoga ityÃÓaÇkya saænidhÃnÃdvidyÃsvityÃha#<-tathÃceti />#
prarocanaæ prÅtijananaæ sa prajÃpatirvapÃmudakhidat homÃyoddhtavÃnityasya prÃjÃpatyamajaæ tÆparamÃlabheteti vidhiÓe«atve evamanye«Ãæ tattadvidhiÓe«atvaæ dra«Âavyam //24//
END BsCom_3,4.5.24
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.5.25
5 agnÅndhanÃdyadhikaraïam / sÆ. 25
ata eva cÃgnÅndhanÃdyanapek«Ã | BBs_3,4.25 |
'puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃt' (bra.sÆ. 3.4.1) ityetadvyavahitamapi saæbhavÃdata iti parÃmÓyate /
ateva ca vidyÃyÃ÷ puru«ÃrthahetutvÃdagnÅndhanÃdÅnyÃÓramakmÃïi vidyayà svÃrthasiddhau nÃpek«itavyÃnÅtyÃdyasyaivÃdhikaraïasya phalamupasaæharatyadhikavivak«ayà // 25 //
evamÃdyÃdhikaraïaprameyaæ vidyÃsvÃtantryamadhikaraïatrayeïa d¬hÅktyÃdyÃdhikaraïasya phalamÃha-##
brahmavidyà svaphale mok«e janayitavye sahakÃritvena karmÃïyapek«ate na veti vÃdivivÃdÃtsaæÓaye tenaiti brahmavitpuïyakttaijasa ityÃdiÓrutyà j¤Ãnakarmasamuccayena mok«aprÃptikathanÃdapek«ata iti prÃpte vidyÃyà muktihetutvÃdavidyÃnivttyÃkhyamuktau na karmÃpek«eti siddhÃntayati-##
agnÅndhanapadena tatsÃdhyakarmÃïi lak«yante /
puïyakttaijasa÷ Óuddhasatve brahmavidbhÆtvà tena vedanenaiti brahma prÃpnotÅti ÓrutirvyÃkhyeyeti bhÃva÷ /
muktÃveva karmaïÃmasÃmarthyÃdanapek«Ã vidyÃyÃæ tvasti cittaÓuddhidvÃrà te«Ãmapek«etyadhikaæ vaktumayamupasaæhÃra ityupasaæhÃrasÆtrasya phalamÃha-## //25//
END BsCom_3,4.5.25
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.6.26
6 sarvÃpek«Ãdhikaraïam / sÆ. 26-27
sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruter aÓvavat | BBs_3,4.26 |
idamidÃnÅæ cintyate kiæ vidyÃyà atyantamevÃnapek«ÃÓramakarmamÃmutÃsti kÃcidapek«eti /
tatrÃta evÃgnÅndhanÃdÅnyÃÓramakarmÃïi vidyà svÃrthasiddhau nÃpek«yanta evamatyantamevÃnapek«ÃyÃæ prÃptÃyÃmidamucyate sarvÃpek«Ã ceti /
apek«ata ca vidyà sarvÃïyÃÓramakarmÃïi nÃtyantamanapek«aiva /
nanu viruddhamidaæ vacanamapek«ate cÃÓramakarmÃïi vidyà nÃpek«ate ceti /
neti brÆma÷ /
utpannà hi vidyà phalasiddhiæ prati na ki¤cidanyadapek«ata utpattiæ prati tvapek«ate /
kuta÷ - yaj¤ÃdiÓrute÷ /
tathÃhi Óruti÷ - 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃnÃÓakena' (b. 4.4.22) iti yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvaæ darÓayati /
vividi«ÃsaæyogÃccai«ÃmutpattisÃdhanabhÃvo«avasÅyate /
'atha yadyaj¤a ityÃcak«ate brahmacaryasya yaj¤Ãdibhi÷ yaæstavÃdyaj¤ÃdÅnÃmapi hi sÃdhanabhÃva÷ sÆcyate /
'sarve vedà yatpadamÃmananti tapÃæsi sarvÃïi ca yadvadanti /
yadicchanto brahmacaryaæ caranti tatte padaæ saægraheïa bravÅmi' (kaÂha. 2.15) ityevamÃdyà ca ÓrutirÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvaæ sÆcayati /
smtirapi - 'ka«Ãyapakati÷ karmÃïi j¤Ãnaæ tu paramà gati÷ /
ka«Ãye karmabhi÷ pakke tato j¤Ãnaæ pravartate' ityevamÃdyà /
aÓvavaditi yogyatÃnidarÓanam /
yathÃca yogyatÃvaÓenÃÓvo na lÃÇgalÃkar«aïe yujyate rathacaryÃyÃæ tu yujyate /
evamÃÓramakarmÃïi vidyayà phalasiddhau nÃpek«yanta utpattau cÃpek«yanta iti // 26 //
adhikamÃha-##
yathà pramÃphalatvÃdavidyÃnivttau karmÃnapek«Ã tathà pramÃtvÃdvidyÃyÃmapi pramÃkaraïamÃtrasÃdhyÃyÃæ nÃsti karmÃpek«eti pÆrvapak«a÷ /
tatra vidyÃrthaæ karmÃnu«ÂhÃnÃsiddhi÷ /
phalaæ siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ /
atra vividi«ÃyÃmi«yamÃïaj¤Ãne và yaj¤ÃdÅnÃæ karmaïÃæ hetutvamapÆrvatvÃdvidhÅyate /
pramÃyà apyutpattipratibandhakaduritak«ayÃkhyaÓuddhidvÃrà karmasÃdhyatvasaæbhavÃt /
naca pÃraæparye ttÅyÃÓrutivirodha÷ /
jvÃlÃdvÃrà pÃraæparye 'pi këÂhai÷ pacatÅti prayogÃt, dvÃrasyÃvyavadhÃyakatvÃt /
naca ÓuddherdvÃratve mÃnÃbhÃva÷ /
'j¤Ãnamutpadyate puæsÃæ k«ayÃtpÃpasya karmaïa÷ /
ka«Ãye karmabhi÷ pakve tato j¤Ãnaæ pravartate'iti smte÷ /
'avidyayà mtyuæ tÅrtvà vidyayÃmtamaÓnute'ityÃdiÓrutyà karmaïà pÃpanivttau j¤Ãnena muktyabhidhÃnÃcceti siddhÃntayati-##
nanvatra vividi«antÅti pa¤camalakÃreïa vividi«Ãæ bhÃvayeyuriti sanarthecchaiva bhÃvyatayà bhÃti /
tÃæ vi«ayasaundaryalabhyatayollaÇghya vedanaæ cedbhÃvyamucyate tarhi vedanamapyullaÇghya tatphalaæ mok«a eva karmabhirbhÃvya÷ kiæ na syÃdityata Ãha-##
i«yamÃïatayà vidyÃyÃ÷ Óabdata÷ phalatvabhÃnÃdaÓrutamok«o na phalamanyathà këÂhai÷ pacatÅtyatrÃpi këÂhÃnÃæ pÃkaphalatptihetutvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ /
karmaïÃæ j¤ÃnÃrthatve liÇgavÃkyÃnyÃha-##
kaÓcidvedabhÃga÷ sÃk«ÃdbrahmÃkhyaæ padaæ brÆte /
kaÓcittu j¤ÃnÃrthakarmadvÃreti matvà sarve vedÃntà ityuktam /
spa«Âamanyat //26//
END BsCom_3,4.6.26
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.6.27
ÓamadamÃdyupetas syÃt tathÃpi tu tadvidhes tadaÇgatayà te«Ãm apy avaÓyÃnu«ÂheyatvÃt | BBs_3,4.27 |
yadikaÓcinmanyeta yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvo na nyÃyyo vidhyabÃvÃt /
'yaj¤ena vividi«anti' ityeva¤jÃtÅyakà hi ÓrutiranuvÃdasvarÆpÃvidyÃbhi«Âavaparà na yaj¤Ãdividhiparà /
itthaæ mahÃbhÃgà vidyà syÃdvidyÃrthÅ 'tasmÃdevaævicchanto dÃnta uparatastitik«u÷ samÃhito bhÆtvÃtmaneyevÃtmÃnaæ paÓyati' (b. 4.4.23) iti vidyÃsÃdhanatvena ÓamadamÃdÅnÃæ vidhÃnÃdvihitÃnÃæ cÃvaÓyÃnu«ÂheyatvÃt /
nanvatrÃpi ÓamÃdyupeto bhÆtvà paÓyatÅti vartamÃnÃpadeÓa upalabhyate na vidhi÷ /
neti brÆma÷ /
tasmÃditi praktapraÓaæsÃparigrahÃdvidhitvapratÅte÷ /
paÓyediti na mÃdhyandinà vispa«Âameva vidhimadhÅyate /
tasmÃdyaj¤Ãdyanapek«ÃyÃmapi ÓamadÅnyapek«itavyÃni /
yaj¤ÃdÅnyapi tvapek«itavyÃnÅti yaj¤ÃdiÓrutereva /
nanÆktaæ yaj¤Ãdibhirvividi«antÅtyatra na vidhirupalabhyata iti /
satyamuktaæ tathÃpi tvatpÆrvatvÃtsaæyogasya vidhi÷ parikalpyate /
nahyayaæ yaj¤ÃdÅnÃæ vividi«Ãsaæyoga÷ pÆrvaæ prÃpto yenÃnÆdyeta /
'tasmÃtpÆ«Ã prapi«ÂabhÃgo 'dantako hi ityevamÃdi«u cÃÓrutavidhike«vapi vÃkye«vapÆrvatvÃdvidhiæ parikalpya pau«ïaæ pe«aïaæ viktau pratÅyetyÃdivicÃra÷ prathame tantre pravartita÷ /
tathÃcoktam 'vidhirvà dhÃraïavat' (bra, sÆ. 3.4.20) iti /
smtirapi bhagavadgÅtÃdyÃsvanabhisaædhÃya phalamanuti«ÂhitÃni yaj¤ÃdÅni mumuk«orj¤ÃnasÃdhanÃni bhavantÅti prapa¤citam /
tasmÃdyaj¤ÃdÅni ÓamadamÃdÅni ca yathÃÓramaæ sarvÃïyevÃÓramakarmÃïi vidyotpattÃvapek«itavyÃni /
tatrÃpyevaæviditi vidyÃsaæyogÃtpratyÃsannÃni vidyÃsÃdhanÃni ÓamÃdÅni, vividi«ÃsaæyogÃttu brahyatarÃïi yaj¤ÃdÅnÅti vivektavyam // 27 //
evaæ vidyotpattau bahiraÇgÃni karmÃïyuktvÃntaraÇgaïyÃha-#<Óameti />#
vidyÃstutyarthatvenaikavÃkyatvasaæbhave vartamÃnoktibhaÇgena vidhikalpanamayuktaæ vidyÃvÃkyÃdbhedaprasaÇgÃt /
atastattvamasÅti ÓabdamÃtralabhyà vidyeti parÃbhiprÃyamanÆdyÃÇgÅkaroti-##
ÓamÃderÃvaÓyakatvÃnna ÓabdamÃtralabhyà vidyetyartha÷ yasmÃdevaævinna lipyate karmaïà pÃpakena tasmÃdeva vidyÃrthÅ ÓamÃdyupeto bhÆtvà vicÃrayediti vidhirgamyata ityÃha-##
atroparatapadena saænyÃsa uktastasya ÓravaïÃÇgatvamate ÓamÃdiviÓi«ÂaÓravaïamatra vidhÅyate /
yadi tu 'lokamicchanta÷ pravrajanti', 'j¤Ãnaæ purasktya saænyaset'ityÃdi Órutismti«u phalavattvenotpannasaænyÃsasyÃÇgatvÃyogÃt, Órotavya iti vihitaÓravaïÃnuvÃdenÃnekaÓamÃdividhÃne vÃkyabhedÃpÃtÃt, paÓyediti ca praktyà Óravaïalak«aïÃdo«Ãcca saænyÃso na ÓravaïasyÃÇgaæ kintu tata÷ prÃganu«Âhoyatve 'pi Óravaïavajj¤ÃnÃrtha iti mataæ tadà ÓamÃdisamuccayena j¤Ãnaæ bhÃvayediti j¤ÃnÃrthaæ ÓamÃdisamuccayavidhirityanavadyam /
ya÷ pÆrvaæ yaj¤ÃdiÓrute÷ stutyarthatvÃÇgÅkÃra÷ ÃpÃtato gu¬ajihvikÃnyÃyena ÓamÃdisvÅkÃrÃrthaæ ktastamidÃnÅæ tyajati-##
yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanatvarÆpasaæyogasyÃpÆrvatvÃdavÃntaravÃkyabhedena vidhi÷ svÅkriyata /
brahmavidyÃvÃkyena mahÃvÃkyaikavÃkyatà cetyartha÷ /
paramaprakaraïe 'pyavÃntaravidhirityatra pÆrvatantrasaæmatimÃha-##
darÓapÆrïamÃsaprakaraïe Órutaæ pÆ«Ã prapi«ÂabhÃga iti /
tatra pÆ«Ã devatà pi«ÂabhÃgo và darÓapÆrmamÃsayornÃsti /
ata÷ samÃsÃtpratÅtasya kÃlatrayÃnavam«Âasya dravyadevatÃsaæbandhasyÃvinÃbhÃvena yÃgavidhyupasthÃpakatvÃt prayogaj¤ÃnÃya vidhipadamadhyÃhtya prakaraïÃdutkar«eïa pÆ«oddeÓena pi«ÂabhÃga÷ kartavya iti viktau saæbandha÷ /
pau«ïaæ pe«aïamiti sÆtre vicÃritamityartha÷ /
'svakarmaïà tamabhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷'ityÃdyÃ÷ smtya÷ /
karmaïÃæ j¤Ãnahetutve ÓamÃdivadyÃvajj¤Ãnodayamanuvtti÷ syÃttathÃca saænyÃsÃbhÃva ityata Ãha-##
d«Âavik«epanivttidvÃrà ÓamÃdÅnÃæ ÓÃnÃrthatvÃdanuvttirna karmaïÃmad«ÂadvÃrà j¤ÃnÃrthatvÃditi bhÃva÷ //27//
END BsCom_3,4.6.27
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.7.28-29
7 sarvÃnnÃnumatyadhikaraïam / sÆ. 28-31
sarvÃn nÃnumatiÓ ca prÃïÃtyaye taddarÓanÃt | BBs_3,4.28 |
prÃïasaævÃde ÓrÆyate chandogÃnÃm - 'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati' (chÃ. 5.2.1) iti /
tathà vÃjasaneyinÃm - 'na ha và asyÃnnaæ jagdhaæ bhavati nÃnannaæ pratighÅtam' (b. 6.1.14) iti /
sarvamevÃsyÃdanÅyameva bhavatÅtyartha÷ /
kimidaæ sarvÃnnÃnuj¤Ãnaæ ÓamÃdivadvidyÃÇgaæ vidhÅyata uta stutyarthaæ saækÃrtyata iti saæÓaye vidhiriti tÃvatprÃtm /
tathÃhi - pravttiviÓe«akara upadeÓo bhavatyata÷ prÃïavidyÃsaænidhÃnÃttadaÇgatveneyaæ niyamanivttirupadiÓyate /
nanvevaæsati bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstravyÃghÃta÷ syÃt /
nai«a do«a÷ /
smÃnyaviÓe«abhÃvÃdbÃdhopapatte÷ /
yathà prÃïihiæsÃprati«edhasya paÓusaæj¤Ãpanavidhinà bÃdha÷ /
yathÃca 'na käcana pariharettadvratam' (chÃ. 2.13.2) ityanena vÃmadevyÃvidyÃvi«ayeïa sarvastrayaparihÃravacanena tatsÃmÃnyavi«ayaæ gamyÃgamyavibhÃgaÓÃstraæ bÃdhyate /
evamanenÃpi prÃïavidyÃvi«ayeïa sarvÃnnabhak«aïavacanena bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstraæ bÃdhyateti /
evaæ prÃpte brÆma÷ - nedaæ sarvÃnnÃnuj¤Ãnaæ vidhÅyata iti /
nahyatra vidhÃyaka÷ Óabda upalabhyate 'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati' (chÃ. 5.2.1) iti vartamÃnÃpadeÓÃt /
nacÃsatyÃmapi vidhipratÅtau pravttiviÓe«akaratvalobhenaiva vidhirabhyupagantuæ Óakyate /
apica ÓvÃdimaryÃdaæ prÃïasyÃnnamityuktvedamucyate 'naivaævida÷ ki¤cidanannaæ bhavati' iti /
naca ÓvÃdimaryÃmannaæ mÃnu«eïa dehenopabhoktuæ Óakyate /
Óakyate tu prÃïasyÃnnamidaæ sarvamiti vicintayitum /
tasmÃtprÃïÃnnavij¤ÃnapraÓaæsÃrtho 'yamarthavÃdo na sarvÃnnÃnuj¤Ãnavidhi÷ /
taddarÓayati 'sarvÃnnÃnumatiÓca prÃïÃtyaye' iti /
etaduktaæ bhavati- prÃïÃtyaya eva hi parasyÃmÃpadi sarvamannamadÅyatvenÃbhyanuj¤Ãyate taddarÓanÃt /
tathÃhi ÓrutiÓcÃkrÃyaïasyer«e÷ ka«ÂÃyÃmavasthÃyÃmabhak«yabhak«aïe pravttiæ darÓayati - 'maÂacÅhate«u kuru«u' (chÃ. 1.10.1) ityasminbrÃhmaïe /
cÃkrÃyaïa÷ kilar«irÃpadgata ibhyena sÃmikhÃdintÃnkulmëÃæÓcakhÃda /
anupÃnaæ tu tadÅyamucchi«Âado«ÃtpratyÃcacak«e /
kÃraïaæ cÃtrovÃca 'na và ajÅvi«yamimÃnakhÃdan' (chÃ. 1.10.4) iti, 'kÃmo ma udapÃnam' (chÃ. 1.10.4) iti ca /
pinaÓcottaredyustÃneva svaparocchi«ÂÃnparyu«itÃnkulmëÃnbhak«ayÃæbabhÆveti /
tadetaducchi«Âaparyu«itabhak«aïaæ darÓayantyÃ÷ ÓruterÃÓayÃtiÓayo lak«yate prÃïÃtyayaprasaÇge prÃïasaædhÃraïÃyÃbhak«yamapi bhak«ayitavyamiti /
svasthÃvasthÃyÃæ tu tanna kartavyaæ vidyÃvatÃpÅtyanupÃnapratyÃkhyÃnÃdgamyate /
tasmÃdarthavÃdo 'na ha và evaævidi' (cÃ. 5.2.1) ityevamÃdi÷ // 28 //
abÃdhÃc ca | BBs_3,4.29 |
eva¤ca satyÃhÃraÓuddhau sattvaÓuddhirityevamÃdi bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstramabÃdhitaæ bhavi«yati // 29 //
##evaævidi prÃïasyÃnnaæ sarvamiti dhyÃnavatÅtyartha÷ /
jagdhaæ bhak«itam /
apÆrvatvÃdvidhyaÓruteÓca saæÓaya÷ /
apÆrvatvÃdyaj¤Ãdivadvidhi÷ kalpya iti iti pÆrvapak«ayati-##
atra bhak«yÃbhak«yaniyamatyÃgasya vidyÃÇgatvasiddhi÷ phalaæ siddhÃnte tu vidyÃstutiriti viveka÷ /
na kala¤jaæ bhak«yediti ÓÃstraæ prÃïavidvyatiriktavi«ayam /
yathà grÃmyakarmaïi vÃmadevyasÃmopÃsakavyatiriktavi«ayaæ parastrÅni«edhaÓÃstraæ tadvaditi prÃpte siddhÃntaæ sÆtrÃdbahireva darÓayati-##
prÃïavidyÃvidhisaænidheraÓakyatvÃcca stutireva na vidhi÷ kalpya÷ ni«edhaÓÃstravirodhÃt kÊpto hi vidhi÷ sÃmÃnyaÓÃstrabÃdhako natu kalpya iti bhÃva÷ /
svasthasya prÃïavido na sarvÃnnÃnumatirityatra liÇgaæ vadan sÆtraæ yojayati-##
maÂacyo raktak«udrapak«iïastairhate«u kurudeÓasthasasye«u durbhik«e jÃte bÃlayà saha jÃyayà munirdeÓÃntaraæ gacchannibhyÃgrÃme sthitavÃnibhyo hastipÃlakastena sÃmikhÃditÃnardhabhak«itÃn kutsitamëÃn yÃcayitvà bhak«itavÃn /
ibhvena jalaæ ghÃïetyukte satyucchi«Âaæ vai me pÅtaæ syÃditi prati«idhya mëÃ÷ kiæ nocchi«Âà itÅbhyenokte sati mëabhak«aïe jalatyÃge ca kÃraïamuvÃca /
annÃæÓe mama Ãpadasti /
jalapÃnaæ tu svecchÃtasta¬ÃgÃdau labhyata iti mëÃn khÃditvÃvaÓi«ÂäjÃyÃyai dattavÃn /
sà cÃnÃpadgatà patyurÃpadaæ j¤Ãtvà mëÃnsaærak«ya prÃtastasmai dadau /
sa ca tÃn khÃditvà rÃj¤o yaj¤aæ gatvà prastotrÃdÅnÃk«ipya prÃïÃdikÃæ prÃstÃvÃdidevatÃmupadÅÓya dhanaæ prÃpya sthita iti bhÃva÷ /
atrocchi«Âabhak«aïajalatyÃgÃtmakaÓi«ÂÃcÃraliÇgÃcchrautÃdanÃpadi vidu«Ãpyabhak«yaæ na bhak«aïÅyamiti sÆcyata iti bhÃva÷ //28 // //29//
END BsCom_3,4.7.28-29
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.7.30
api ca smaryate | BBs_3,4.30 |
apicÃpadi sarvÃnnabhak«aïamapi smaryatevidu«o.vidu«aÓcÃviÓe«eïa - 'jÅvitÃtyayamÃpanno yo 'nnamatti yatastata÷ /
lipyate na sa pÃpena padmapatramivÃmbhasÃ' iti /
tathà 'madyaæ nityaæ brÃhmaïa÷', 'surÃpasya brÃhmaïasyo«ïÃmasiæceyu÷', 'surÃpÃ÷ kmayo bhavantyabhak«yabhak«aïÃt' iti ca smaryatevarjanamannasya // 30 //
----------------------
FN: u«ïamatitaptÃm /
surÃpÃnenÃpi jÅvanamÃÓaÇkya kadÃpi tanna kÃryamityÃha-##
varjayoditi Óe«a÷ /
kuta ityÃÓaÇkya maraïÃntaprÃyaÓcittavidhÃnÃdityÃha-##
u«ïÃmatitaptÃæ surÃmiti Óe«a÷ /
itaÓca sà na peyetyÃha-## //30//
END BsCom_3,4.7.30
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.7.31
ÓabdaÓ cÃto 'kÃmakÃre | BBs_3,4.31 |
ÓabdaÓcÃnannasya prati«edhaka÷ kÃmakÃranivttiprayojana÷ kÃÂhakÃnÃæ saæhitÃyÃæ ÓrÆyate - 'tasmÃdbrahmaïa÷ surÃæ na pibet' iti /
so 'pi 'na ha và evaævidi' (chÃ. 5.2.1) ityasyÃrthavÃdatvÃdupapannataro bhavati /
tasmÃdeva¤jÃtÅyakà arthavÃdà na vidhaya iti // 31 //
udÃhtasmtÅnÃæ mÆlaÓrutimÃha-#<ÓabdaÓceti />#
kÃmakÃro yathe«Âapravtti÷ so 'pi ni«edho 'pi upapannataro bhavati /
na ha và evaævidÅtyasyÃrthavÃdatvÃt /
yadyayamapi vidhi÷ syÃttarhi vihitaprati«iddhatvÃt«o¬aÓigrahaïÃgrahaïavatsurÃpÃne vikalpa÷ syÃtsa ca sarvasmtibhi÷ Ói«ÂÃcÃreïa ca viruddha iti tÃtparyÃrtha÷ //31//
END BsCom_3,4.7.31
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.8.32
8 ÃÓramakarmÃdhikaraïam / sÆ. 32-36
vihitatvÃc cÃÓramakarmÃpi | BBs_3,4.32 |
'sarvÃpek«Ã ca -' (bra. sÆ. 3.4.23) ityatrÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanatvamavadhÃritam /
idÃnÅæ tu kimamumuk«orapyaÓramamÃtrani«Âhasya vidyÃmakÃmamayamÃnasya tÃnyanu«ÂheyÃnyutÃho neti cintyate /
tatra 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b. 4.4.22) ityÃdinÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanatvena vihitatvÃdvidyÃmanicchata÷ phalÃntaraæ kÃmayamÃnasya nityanyananu«ÂheyÃni /
atha tasyÃpyanu«ÂheyÃni na tarhye«Ãæ vidyÃsÃdhanatvaæ nityÃnityasaæyogavirodhÃditi /
asyÃæ prÃptau paÂhati - 'ÃÓramamÃtrani«ÂhasyÃpyamumuk«o÷ kartavyanyeva nityÃni karmÃïi yÃvajjÅvamagnihotraæ juhoti' ityÃdinà vihitatvÃt /
nahi vacanasyÃtibhÃro nÃma kaÓcidasti // 32 //
##
nityÃgnihotrÃdikarmasu vihitatvÃdviniyuktaviniyogavirodhÃcca saæÓaye ÓÃstrÃntaravirodhÃtsarvÃnnatvokte÷ stutitvavannityaviniyuktatvaÓrutivirodhÃdvividi«ÃyÃæ viniyogaÓrute÷ stutitvamiti pÆrvapak«amÃha-##
j¤ÃnakÃmanayÃnu«ÂhÃne karmaïÃmanityatvamanÃvaÓyakatvam /
tasyà anityatvÃdyÃvajjÅvÃdividhinà tu nityatvaæ ceti viruddhadharmadvayÃpÃtÃdvividi«ÃÓrute÷ stutitvamiti phalaæ pÆrvapak«e /
siddhÃnte tÆbhayathÃnu«ÂhÃnaæ phalam //32//
END BsCom_3,4.8.32
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.8.33
atha yaduktaæ naivaæ sati vidyÃsÃdhanatve«Ãæ syÃdityata uttaraæ paÂhati -
sahakÃritvena ca | BBs_3,4.33 |
vidyÃsahakÃrÅïi caitÃni syurvihitatvÃdeva 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b. 4.4.22) ityÃdinà /
taduktam - 'sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruteraÓvavat' (bra. sÆ. 3.4.26) iti /
nacedaæ vidyÃsahakÃritvÃvacanamÃÓramakarmaïÃæ prayÃjÃdivadvidyÃphalavi«ayaæ mantavyam /
avidhilak«aïatvÃdvidyÃyÃ÷ /
asÃdhyatvÃcca vidyÃphalasya /
vidhilak«aïaæ hi sÃdhanaæ darÓapÆrïamÃsÃdi svargaphalasi«Ãdhayi«ayà sahakÃrisÃdhanÃntaramapek«ate naivaæ vidyà /
tathÃcoktam 'ata eva cÃgnÅndhanÃdyanapek«Ã' (bra. sÆ. 3.4.25) iti /
tasmÃduttpattisÃdhanatva evai«Ãæ sahakÃritvavÃcoyukti÷ /
nacÃtra nityÃnityasaæyogavirodha ÃÓaÇkaya÷, karmÃbhede 'pi saæyogabhedÃt /
nitye hyeka÷ saæyogo yÃvajjÅvÃdivÃkyakalpito na tasya vidyÃphalatvam /
anityastvapara÷ saæyoga÷ 'tametaæ vedÃnuvacanena' (b. 4.4.22)
ityÃdivÃkyakalpitastasya vidyÃphalatvam /
yathaikasyÃpi khÃdiratvasya nityena saæyogena kratvarthatvamanityena saæyogena puru«Ãrthatvaæ tadvat // 33 //
saha militvà ÓuddhidvÃrà vidyÃæ kurvantÅti sahakÃrÅïi karmÃïi /
te«Ãæ bhÃvastatvaæ tenetyartha÷ /
vidyayà saha phalakÃritvaæ sahakÃripadÃtprÃptaæ nirasyati-##
vidyÃyà avihitatvÃnnÃÇgapek«Ãsti /
ato vihitÃni karmÃïi avihitÃyà na sahakÃryaÇgÃni mok«asyÃsÃdhyatvÃcca na karmÃïÃæ sahakÃritvasaæbhava ityartha÷ /
tulyabalaÓrutidvayena viniyogapthaktvaæ saæyogabhedastato na virodha÷ /
kÃmanÃyà anityatve 'pi karmaïÃæ nÃnityatvaæ nityavidhinà prayogasya nityatvÃt /
satyÃæ kÃmanÃyÃæ kÃmyaprayogenaiva nityatvasiddherna kaÓcidvirodha÷ /
ida¤ca 'ekasya tÆbhayatve saæyogapthaktvam'iti sÆtre cintitam /
yathà 'khÃdiro yÆpo bhavati'iti Órutyà khÃdiratvasya kratvarthatà khÃdiraæ vÅryakÃmasyeti Órutyà puru«Ãrthatà ceti /
ata÷ sati vÃkyadvaye viniyuktaviniyogo na virudhyata ityartha÷ //33//
END BsCom_3,4.8.33
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.8.34
sarvathÃpi ta evobhayaliÇgÃt | BBs_3,4.34 |
sarvathÃpyÃÓramakarmapak«e vidyÃsahakÃritvapak«e ca ta evÃgnihotrÃdayo dharmà anu«ÂoyÃ÷ /
ta evetyavadhÃrayannÃcrya÷ kiæ nivartayati /
karmabhedaÓah kÃmiti brÆma÷ /
yathà kuï¬apÃyinÃmayane 'mÃsamagnihotraæ jihoti' ityatra nityÃdagnihotrÃtkarmÃntaramupadiÓyate naivamiha karmabhedo 'stÅtyartha÷ /
kuta÷ -ubhayaliÇgÃt /
ÓrutiliÇgÃtsmtiliÇgÃcca /
ÓrutiliÇgaæ tÃvat 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b. 4.4.22) iti siddhavadutpannarÆpÃïyeva yaj¤ÃdÅni vividi«ÃyÃæ viniyuÇ kte natu juhvatÅtyÃdivadapÆrvame«Ãæ rÆpamutpÃdayatÅti /
smtiliÇgamapi 'anÃÓrita÷ karmaphalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷' (6.1) iti vij¤ÃtakartavyatÃkameva karma vidyotpattyarthaæ darÓayati /
yasyaite '«ÂÃcatvÃriæÓatsaæskÃrà ityÃdyà ca saæskÃratvaprasiddhirvaidike«u karmasu tatsaæsktasya vidyotpattimabhipretya smtau bhavati /
tasmÃtsÃdvidamabhedÃvadhÃraïam // 34 //
nanu nityÃgnihotrÃdibhyo bhinnà evÃpÆyarvaj¤Ãdayo vividi«ÃyÃæ viniyujyantÃæ tatra kuto viniyuktaviniyogastatrÃha-##
nityatve kÃmyatve cetyartha÷ /
kuï¬apÃyinÃmayane mÃsamagnihotraæ juhvatÅtyÃkhyÃtasya sÃdhyahomavÃcitvÃttadekÃrthakÃgnihotrapadasya vyavahitasiddhÃgnihotraparÃmarÓakatvÃyogÃnmÃsaguïaviÓi«Âaæ karmÃntaraæ vidhÅyata iti yuktamiha tu yaj¤enetyÃdi subantÃnÃmÃkhyÃtenaikÃrthatvÃbhÃvÃtsiddhavyavahitakarmÃnuvÃdakatvÃtte«Ãmeva karmaïÃæ j¤ÃnÃrthatvavidhiriti bhÃva÷ /
siddhakarmasu saæskÃratvaprasiddhirapi ÓuddhÃkhyasaæskÃradvÃrà j¤ÃnÃrthakakarmÃbhede liÇgamityÃha-## //34//
END BsCom_3,4.8.34
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.8.35
anabhibhavaæ ca darÓayati | BBs_3,4.35 |
sahakÃritvasyaivaitadupodbalakaæ liÇgadarsanamanabhibhavaæ ta darÓayati ÓrutirbrahmacaryÃdisÃdhanasaæpannasya rÃgadibhi÷ kleÓai÷ 'e«a hyÃtmà na naÓyati yaæ brahmacaryeïÃnuvindate' (chÃ. 8.5.3) ityÃdinà /
tasmÃdyaj¤ÃdÅnyÃÓramakarmÃïi ca bhavanti vidyÃsahakÃrÅïi ceti niÓcitam // 35 //
brahmacaryÃdikarmaïÃæ pratibandhadhvaæsadvÃrà vidyÃrthatve liÇgamÃha-## //35//
END BsCom_3,4.8.35
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.9.36-37
9 vidhurÃdikaraïam / sÆ. 36 -39
antarà cÃpi tu tadd«Âe÷ | BBs_3,4.36 |
vidhurÃdÅnÃæ dravyÃdisaæpadrahitÃnÃæ cÃnyatamÃÓramapratipattihÅnÃnÃmantarÃlavartinÃæ kiæ vidyÃyÃmadhikÃro 'sti kiævà nÃstÅti saæÓaye nÃstÅti tÃvatprÃptam /
ÃÓramakarmaïÃæ vidyÃhetutvÃvadhÃraïÃdÃÓramakarmÃsaæbhavÃccaite«Ãmiti /
evaæ prÃpta idamÃha - antarà cÃpi tvanÃÓramitvena vartamÃno 'pi vidyÃyÃmadhikriyate /
kuta÷ tadd«Âe÷ /
raikvavÃcaknavÅprabhtÅnÃmevaæbhÆtÃnÃmapi brahmatvaÓrutyupalabdhe÷ // 36 //
api ca smaryate | BBs_3,4.37 |
saævartaprabhtÅnÃæ ca nagnacaryÃdiyogÃdanapek«itÃÓramakarmÃïÃmapi mahÃyogitvaæ smaryata itihÃse // 37 //
##
anÃÓramiïÃæ japÃdikarmasattvÃnninditatvÃcca saæÓaye sati ÃÓramakarmaïÃmeva vidyÃhetutvaÓruteranÃÓramasya ninditatvÃccÃnadhikÃra iti pÆrvapak«a÷ /
tatrÃnÃÓramakarmaïÃæ vidyÃhetutvÃsiddhi÷ /
siddhÃnte tatsiddhiriti phalam //36 // //37//
END BsCom_3,4.9.36-37
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.9.38
nanu liÇgamidaæ ÓrutismtidarÓanamipanyastaæ kà nu khalu prÃptiriti sÃbhidhÅyate -
viÓe«ÃnugrahaÓ ca | BBs_3,4.38 |
te«Ãmapi ca vidhurÃdÅnÃmaviruddhai÷ puru«amÃtrasaæbandhibhirjapopavÃsadevatÃrÃdhanÃdibhirdharmaviÓe«airanugraho vidyÃyÃ÷ saæbhavati /
tathÃca smti÷ - 'japyenaiva tu saæsiddhyedbrÃhmaïo nÃtra saæÓaya÷ /
kuryÃdantra và kuryÃnmantro brÃhmaïa ucyate' ityasaæbhavadÃÓramakarmÃïo 'pi japye 'dhikÃraæ darÓayati /
janmÃntarÃnu«Âhitairapi cÃÓramakarmabhi÷ saæbhavatyeva vidyÃyà anugraha÷ /
tathÃca smti÷ - 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim' (6.45) iti janmÃntarasaæcitÃnÃmapi saæskÃraviÓe«ÃnanugrahÅtnvidyÃyÃæ darÓayati /
d«ÂÃrthà ca vidyà prati«edhÃbhÃvamÃtreïÃpyartinamadhikaroti ÓravaïÃdi«u /
tasmÃdvidhurÃdÅnÃmapyadhikÃro na virudhyate // 38 //
raikvÃdÅnÃæ vidyÃvattvaliÇgasya janmÃntarÃÓramakarmaïÃnyathÃsiddheranÃÓramakarmaïo vidyÃrthatvaprÃpakaæ mÃnÃntaraæ vÃcyamiti ÓaÇkate-##
anÃÓramitvÃviruddhÃnÃæ varïamÃtraprÃptadharmÃïÃæ vidyÃrthatve mÃnamÃha-##
maitro dayÃvÃnityartha÷ /
nanvanÃÓramiïÃæ karma bhavatu vidyÃhetustathÃpi te«Ãæ na ÓravaïÃdÃvadhikÃra÷ saænyÃsÃbhÃvÃdityata Ãha-##
bandhakÃj¤ÃnadhvastiphalakavidyÃkÃmasya Óravaïe 'dhikÃra÷ /
saænyÃso 'pi kadÃcitkto j¤Ãna upakaroti Óravaïaæ pratyanaÇgatvÃditi bhÃva÷ //38//
END BsCom_3,4.9.38
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.9.39
atas tv itarajjyÃyo liÇgÃc ca | BBs_3,4.39 |
atastvantarÃlavartitvÃditaradÃÓramavartitvaæ jyÃyo vidyÃsÃdhanam /
Órutismtisaæd«ÂatvÃt /
ÓrutiliÇgÃcca 'tenaiti brahmavitpÆïyakttejasaÓca' (b. 4.4.1) iti /
'anÃÓramÅ na ti«Âheta dinamekamapi dvija÷ /
saævatsaramanÃÓramÅ sthitvà kcchramekaæ caret' iti ca smtiliÇgÃt // 39 //
tarhyÃÓramitvaæ vthetyata Ãha-##
puïyakttaijasa÷ Óuddhasatvastena j¤ÃnamÃrgeïaiti brahma prÃpnotÅtyartha÷ //
atra puïyakttvaliÇgÃdÃÓramitvaæ jyÃya÷ puïyopacaye ÓÅghraæ vidyÃlÃbhÃdanÃÓramasya ninditatvÃcceti bhÃva÷ //39//
END BsCom_3,4.9.39
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.10.40
10 tadbhÆtÃdhikaraïam / sÆ. 40
tadbhÆtasya tu nÃtadbhÃvo jaiminer api niyamÃt tadrÆpÃbhÃvebhya÷ | BBs_3,4.40 |
santyÆrdhvaretasà ÃÓramà iti sthÃpitam /
tÃæstu prÃptasya katha¤cittata÷ pracyutirasti nÃsti veti saæÓaya÷ /
pÆrvakarmasvanu«ÂhÃnacikÅr«ayà và rÃgÃdivaÓena và pracyuto 'pi syÃdviÓe«ÃbhÃvÃditi /
evaæ prÃpta ucyate - tadbhÆtasya tu pratipannordhvaretobhÃvasya na katha¤cidapyatadbhÃvo na tata÷ pracyuti÷ syÃt /
kuta÷ - niyamÃtadrÆpÃbhÃvebhya÷ /
tathÃhi - 'atyantamÃtmÃnamÃcÃryakule 'vasÃdayan' (chÃ. 2.23.1) iti 'araïyamiyÃditi padaæ tato na punareyÃdityupani«at' iti 'ÃcÃryeïÃbhyanuj¤ÃtaÓcaturïÃmekamÃÓramam /
à vimok«ÃccharÅrasya so 'nuti«ÂhedyathÃvidi' iti caiva¤jÃtÅyake niyama÷ pracyutyaprabhÃvaæ darÓayati /
yathÃca 'brahmacaryaæ samÃpya ghÅ bhavet' (jÃ. 4) 'brahmacaryÃdeva pravrajet' (jÃ. 4) iti caivamÃdÅnyÃroharÆpÃïi vacÃæsyupalabhyante naivaæ pratyavaroharÆpÃïi /
nacaivamÃcÃrÃ÷ Ói«Âhà vidyante /
yattu pÆrvakarmasvanu«ÂhÃnacikÅr«ayà pratyavarohaïamiti tadasat 'ÓreyÃnsvadharmo viguïa÷ paradharmÃtsvanu«ÂhitÃt' (3.35) iti smaraïÃt /
nyÃyÃcca /
yo hi yaæ prati vidhÅyate sa tasya dharmo natu yo yena svanu«ÂhÃtuæ Óakyate /
codanÃlak«aïatvÃddharmasya /
naca rÃgÃdivaÓÃtpracyuti÷ /
niyamaÓÃstrasya balÅyastvÃt /
jaiminerapÅtyapiÓabdena jaiminibÃdarÃyaïayoratra saæpratipattiæ ÓÃsti pratipattidÃr¬hyÃya // 40 //
##
uttamÃÓramÃtpÆrvÃÓramaæ prÃptasya pracyutasya karmÃpi vidyÃheturanÃÓramikarmavaditi saægati÷, pÆrvapak«aphalaæ caitat /
siddhÃnte tu bhra«Âasya karma na heturiti phalam /
rÃgÃdiprÃbalyÃtpracyutini«edhÃcca pracyuti÷ prÃmÃïikÅ na veti saæÓayamÃha÷ /
siddhÃntasÆtre niyamaæ vyÃca«Âe-##
atyantamiti nai«Âhikatvaniyama÷ /
araïyamityekÃntopalak«itaæ pÃrivrÃjyaæ ghyate /
tadiyÃdgacchediti padaæ ÓÃstramÃrgastatastasmÃtpÃrivrÃjyÃnna punareyÃnna pracyavediti uni«adrahasyamityartha÷ /
atadrÆpaæ pracyutau pramÃïÃbhÃvaæ vyÃca«Âe-##
Ói«ÂÃcÃrÃbhÃvamÃha-##
'caï¬ÃlÃ÷ pratyavasitÃ÷'iti smteÓca patitÃnÃæ karma ni«phalamiti bhÃva÷ //40//
END BsCom_3,4.10.40
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.11.41
11 adhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 41 - 42
na cÃdhikÃrikam api patanÃnumÃnÃt tadayogÃt | BBs_3,4.41 |
yadi nai«Âhiko brahmacÃrÅ pramÃdÃdavakÅryeta kiæ tasya 'brahmacaryÃvakÅrïÅ nairtaæ gardabhamÃlabhet' ityetatprÃyaÓcittaæ syÃduta neti /
netyucyate /
yadapyadhikÃralak«aïe nirïÅtaæ prÃyaÓcittam 'avakÅrïipaÓuÓca tadvadÃdhÃnasyÃprÃptakÃlatvÃt' (jai. sÆ /
6.8.21) iti tadapina nai«Âhikasya bhavitumarhati /
kiæ kÃraïam - 'ÃrƬho nai«Âhikaæ dharmaæ yastu pracyavate pina÷ /
prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi yena Óuddhyetsa ÃtmahÃ' ityapratisamÃdheyapatanasmaraïÃcchinnaÓirasa iva pratikriyÃnupapatte÷ /
upakurvÃïasya tu tÃdkpatanasmaraïÃbhÃvÃdupapadyate tatprÃyaÓcittam // 41 //
##
avakÅryeta vyabhicaredityartha÷ /
avakÅrïaæ yonau ni«iktaæ reto 'syÃstÅtyavakÅrïÅ /
atra pracyutasya prÃyaÓcittaæ syÃnnaveti upapÃtakatvÃtpatanasmteÓca saæÓaya÷ /
pracyutasya yaj¤Ãdikaæ ni«phalamityuktaæ tadvatprÃyaÓcittamÃpi ni«phalamiti pÆrvapak«ayati-##
atra ktaprÃyaÓcittasya karma j¤Ãnaheturna bhavatÅti phalaæ siddhÃnte tu bhavatÅtida÷ /
yathopanayanakÃle homo laukikÃgnÃveva kÃrya÷ /
dÃrasaæbandhottarakÃlavihitÃdhÃnasya saæpratyaprÃptakÃlatvenÃhavanÅyÃbhÃvÃttadvadavakÅrïino brahmacÃriïa÷ prÃyaÓcittapaÓurgardabho laukikÃgnau hotavya ityadhikÃralak«aïe «a«ÂhÃdhyÃye nirïÅtaæ prÃyaÓcittamÃdhikÃrikaæ tadupakurvÃïasyaiva na nai«Âhikasyeti prÃpte siddhÃntayati //41//
END BsCom_3,4.11.41
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.11.42
upapÆrvam api tv eke bhÃvamaÓanavat tad uktam | BBs_3,4.42 |
apitveka ÃcÃryà upapÃtakamevaitaditi manyate /
yannai«Âhikasya gurudÃrÃdibhyo 'nyatra brahmacaryaæ viÓÅryeta na tanmahÃpÃtakaæ bhavati gurutalpÃdi«u mahÃpÃtake«vaparigaïanÃt /
tasmÃdupakurvÃïavannai«ÂhikasyÃpi prÃyaÓcittasya bhÃvamicchanti brahmacÃritvÃviÓe«ÃdavakÅrïitatvÃviÓe«Ãcca /
aÓanavat /
yathà brahmacÃriïo madhumÃæsÃÓane vratalopa÷ puna÷saæskÃraÓcaivamiti /
ye hi prÃyaÓcittasyÃbhÃvamicchanti te«Ãæ na mÆlamupalabhyate /
ye tu bhÃvamicchanti te«Ãæ brahmacÃryavakÅrïetyadaviÓe«aÓravaïaæ mÆlam /
tasmÃdbhÃvo yuktatara÷ /
taduktaæ pramÃïalak«aïe - 'samà vipratipatti÷ syÃt' (jai. sÆ. 1.3.8) 'ÓÃstrasthà và tannimittatvÃt' (jai. sÆ. 1.3.9) iti /
prÃÓcittÃbhÃvasmaraïaæ tvevaæ sati yatnagauravotpÃdanÃrthamiti vyÃkhyÃtam /
evaæ bhik«uvaikhÃnasayorapi vÃnaprastho dÅk«Ãbhede kcchraæ dvÃdaÓarÃtraæ caritvà mahÃkak«aæ vardhayet bhik«urvÃnaprasthavatsomavalliÇgavarjaæ svaÓÃstrasaæskÃraÓca ityavamÃdi prÃyaÓcittasmaraïamanuvartavyam // 42 //
##
upapadaæ pÆrvaæ yasya pÃtakasya tadupapÃtakamityartha÷ /
'prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi'iti darÓanÃbhÃvasmte÷ prÃyaÓcittÃbhÃvÃparatvaæ kalpayitvà tanmÆlaÓrutikalpanÃtprÃgeva kÊptasÃdhÃraïaÓrutyà prÃyaÓcittasadbhÃvasiddhe÷ /
kalpanaæ nodeti kÊptaÓrutivirodhÃditi bhÃva÷ /
prÃyaÓcittasya bhÃvÃbhÃvasiddhyo÷ samatve 'pi bhÃvaprasiddhi÷ ÓrutimÆlatvÃdÃdartavyetyatra saæmatimÃha-##
yavamayaÓcarÆrityatra yavaÓabdaÇkeciddÅrghaÓÆke prayu¤jate keciddeÓaviÓe«e priyaÇgu«u /
ata÷ kasya caru÷ kÃrya iti saædehe vddhaprayogasÃmyÃtsamà tulyà vikalpena pratipatti÷ syÃditi prÃpte siddhÃnta÷-ÓÃstramÆlà pratipattirgrÃhyà ÓÃstranimittatvÃddharmÃdij¤Ãnasya /
tathÃca 'yadÃnyà o«adhayo mlÃyantyathaite yavà modamÃnÃsti«Âhanti, iti ÓÃstramÆlatvÃddÅrghaÓÆkaprayogasyaivÃdara ityartha÷ /
smtergatimÃha-##
brahmacaryarak«Ãrthaæ yatnÃdhikyaæ kÃryamiti j¤ÃpanÃrthaæ prÃyaÓcittaæ spa«Âamapi na paÓyÃmÅtyuktaæ bhagavadatriïetyartha÷ /
nai«Âhikavadyativanasthayorapi pramÃdÃdbrahmacaryabhaÇge prÃyaÓcittamastÅtyÃha-##
kcchraæ prÃjÃpatyaæ mahÃkak«aæ bahutïakëÂhadeÓaæ jaladÃnÃdinà vardhayeta /
yatistu somalatÃvarjaæ vardhayet /
'sarvapÃpaprasakto 'pi dhyÃyannimi«amacyutam /
bhÆyastapasvÅ bhavati paÇktipÃvana eva ca /
upÃpÃtakasaÇghe«u pÃtake«u mahatsu ca /
praviÓya rajanÅpÃdaæ brahmadhyÃnaæ samÃcaret //
'ityÃdisvaÓÃstravihitadhyÃnaprÃïÃyÃmÃdisaæskÃro 'pi bhik«uïà kÃrya ityartha÷ /
ÃdipadÃt 'manovÃkkÃyajÃndo«Ãnaj¤ÃnotthÃnpramÃdajÃn /
sarvÃndahati yogÃgnistÆlarÃÓimivÃnala÷ /
nityameva tu kurvÅta prÃïÃyÃmÃæstu «o¬aÓa /
api bhrÆïahanaæ mÃsÃtpunantyaharaha÷ ktÃ÷ /
'ityÃdivÃkyaæ grÃhyam //42//
END BsCom_3,4.11.42
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.12.43
12 bahiradhikaramam / sÆ. 43
bahis tÆbhayathÃpi smter ÃcÃrÃc ca | BBs_3,4.43 |
yadÆrdhvaretasÃæ svaÓramebhya÷ pracyavanaæ mahÃpÃtakaæ yadi vopapÃtakamubhayathÃpi Ói«Âhaiste bahirkartavyÃ÷ /
'ÃrƬho nai«Âhikaæ dharmaæ yastu pracyavate puna÷ /
prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi yena Óudhyetsa ÃtmahÃ' iti 'ÃrƬhapatitaæ vipraæ maï¬alÃcca vini÷stam /
udbaddhaæ kmida«Âaæ ca sp«Âvà cÃndrÃyaïaæ caret' iti caivamÃdinindÃtiÓayasmtibhya÷ /
Ói«ÂÃcÃrÃcca /
nahi yaj¤ÃdhyayanavivÃhÃdÅni tai÷ sahÃcaranti Ói«ÂÃ÷ // 43 //
##
ktaprÃyaÓcittaistai÷ saha ktaÓravaïÃdikaæ j¤ÃnasÃdhanaæ na veti saædehe te«Ãæ ÓuddhatvÃtsÃdhanamiti prÃpte prÃyaÓcittÃtparaloke te«Ãæ Óuddhatve 'pyatra ÓuddhabhÃvÃnna sÃdhanamiti siddhÃntayati-##
sugamaæ bhëyam //43//
END BsCom_3,4.12.43
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.13.44
13 svÃmyadhikaraïam / sÆ. 44 -46
svÃmina÷ phalaÓruter ity Ãtreya÷ | BBs_3,4.44 |
aÇge«ÆpÃsane«u saæÓaya÷ /
kiæ tÃni yajamÃnakarmÃïyÃhosvidtvikkarmÃïÅti /
kiæ tÃvatprÃptam yajamÃnakarmÃïÅti /
kuta÷ - phalaÓrute÷ /
phalaæ hi ÓrÆyate - 'var«ati hÃsmai var«ayati ha ya etadevaæ vidvÃnv«Âau pa¤cavidhaæ sÃmopÃste' (chÃ. 2.3.2) ityÃdi /
tacca svÃmigÃmi nyÃyyam /
tasya sÃÇge prayoge 'dhiktatvÃt /
adhiktÃdhikÃratvÃccaiva¤jÃtÅyakasya /
phalaæ ca kartaryupÃsanÃnÃæ ÓrÆyate - 'var«atyasmai ya upÃste' ityÃdi /
nanvtvijo 'pi phalaæ d«Âam 'Ãtmane và yaæ kÃmaæ kÃmayate tamÃgÃyati' (b. 1.3.28) iti /
na /
tasya vÃcanikatvÃt /
tasmÃtsvÃmina eva phalavatsÆpÃsane«u karttvamityÃtreya ÃcÃryo manyate // 44 //
##
aÇgÃÓritopÃsti«ÆbhayakartkatvasaæbhavÃtsaæÓaya÷ /
ya÷ ktaprÃyaÓcitta÷ sa saævyavahÃrya ityutsargasya nindÃtiÓayasmtyà nai«ÂhikÃdi«u bÃdhavadyo yadaÇgakartà sa tadÃÓritasya kartetyutsargasya kartu÷ phalaÓrutyà bÃdha iti pÆrvapak«amÃha-##
atra karttvabhokttvayoraikÃdhikaraïyaæ phalaæ siddhÃnte tvaÇgÃÓrità tvikkartkà apyupÃstayo yajamÃnagÃmisvatantraphalÃ÷ kimu vÃcyaæ svani«ÂhabrahmavidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti phalaæ vivektavyam /
ata÷ pÃdasaægati÷ hiÇkÃraprastÃvodgÅthapratihÃranidhanÃkhyapa¤caprakÃre sÃmni v«ÂidhyÃturvar«asamddhi÷ phalamiti Órutyartha÷ /
Órutaæ phalaæ tviggataæ kiæ na syÃdityata Ãha-##
yathÃsÃÇgakratvadhiktÃdhikÃratvÃdgodohanasya phalaæ kratvadhikÃrigataæ tadvadaÇgopÃsanasyÃpi phalaæ tadgatamevetyartha÷ /
astu tasya phalaæ tadgataæ kartÃtvanya÷ kiæ na syÃdityata Ãha-##
yaduktaæ yajamÃnÃgÃmi phalamiti tasyÃpavÃdaæ ÓaÇkate-##
udgÃnena sÃdhayatÅtyartha÷ /
yÃjamÃnaæ phalamityutsargasyÃsati bÃdhakavacane siddhiriti samÃdhyartha÷ /
tasmÃtphalabhokttvÃdityartha÷ //44//
END BsCom_3,4.13.44
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.13.45-46
Ãrtvijyam ity au¬ulomi÷ tasmai hi parikrÅyate | BBs_3,4.45 |
naitadasti svÃmikarmÃïyupÃsanÃnÅti /
tvikkarmÃïyetÃni syurityau¬ulomirÃcÃryo manyate /
kiæ kÃraïaæ, tasmai hi sÃÇgÃya karmaïe yajamÃnenartvikparikrÅyate /
tatprayogÃnta÷pÃtÅni codgÅthÃdyupÃsanÃnyadhiktÃdhikÃrakatvÃt /
tasmÃdgodohanÃdiniyamavadevartvigbhirnirvartyetan /
tathÃca 'taæ ha bako dÃlbhyo vidäcakÃra sa ha naimiÓÅyÃnÃmudgÃtà babhÆva (chÃ. 1.2.13) ityudgÃtkatrkatÃæ vij¤Ãnasya darÓayati /
yattÆktaæ kartrÃÓrayaæ phalaæ ÓrÆyata iti /
nai«a do«a÷ /
parÃrthatvÃdtvijo 'nyatra vacanÃtphalasaæbandhÃnupapatte÷ // 45 //
ÓruteÓca | BBs_3,4.46 |
yÃæ vai käcana yaj¤a tvija ÃÓi«amÃÓÃsata iti yajamÃnÃyaiva tÃmÃÓÃsata iti hovÃceti tasmÃdu haivaævidudgÃtà brÆyÃtkaæ te kÃmamÃgÃyÃni (chÃ. 1.7.8 - 9) iti /
taccarvitvakkartkasya vij¤Ãnasya yajamÃnagÃmi phalaæ darÓayati /
tasmÃdaÇgopÃsanÃnÃmtvikkarmatvasiddhi÷ // 46 //
upÃsanamÃrtvijyaæ tvikkartkamityata Órautaæ liÇgamÃha-##
tamudgÅthÃkhyaæ praïavaæ prÃïad«Âyà dhyÃtavÃndhyÃtvà ca naimiÓÅyÃnÃæ satriïÃmudgÃtÃsÅdityartha÷ /
yajamÃnena svagÃmiphalakasÃÇgaprayogakaraïÃyartvijÃæ krÅtatvÃtkarttve 'pi na tatphalabhÃktvamutsargasya bÃdhakÃbhÃvÃdityuktatvÃt /
krayaïadvÃrà karttvabhokttvasÃmÃnÃdhikaraïyaæ copapadyate bhtyakartke yuddhe rÃjà yudhyate jayati cetivaditi bhÃva÷ //45 // //46//
END BsCom_3,4.13.45-46
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.14.47
14 sahakÃryantaravidhyadhikaraïam / sÆ. 47 - 49
sahakÃryantaravidhi÷ pak«eïa ttÅyaæ tadvato vidhyÃdivat | BBs_3,4.47 |
'tasmÃdbrahmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidya bÃlyena ti«ÂhÃsedbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyÃtha muniramaunaæ ca monaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa÷' (b. 3.5.1) iti bhadÃraïyake ÓrÆyate /
tatra saæÓaya÷ maunaæ vidÅyate na veti /
na vidÅyata iti tÃvatprÃptam /
bÃlyena ti«ÂhÃsedityatraiva vidheravasitatvÃt /
nahyatha munirityatra vidÃyakà vibhaktirupalabhyate tasmÃdayamanuvÃdo yukta÷ /
kuta÷ prÃptiriti cet /
munipaï¬itaÓabdayorj¤ÃnÃrthatvÃtpÃï¬ityaæ nirvidyetyevaæ prÃptaæ maunam /
apicÃmaunaæ ca maunaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa ityatra tÃvanna brÃhmaïatvaæ vidhÅyate prÃgeva prÃptatvÃt /
tasmÃdatha brÃhmaïa iti praÓaæsÃvadastathaivÃtha munirityapi bhavitumarhati samÃnanirde«atvÃditi /
evaæ prÃpte brÆma÷ - sahakÃryantaravidhiriti /
vidyÃsahakÃriïo maunasya bÃlyapÃï¬ityavadvidhirevÃÓrayitavyo 'pÆrvavat /
nanu pÃï¬ityaÓabdenaiva maunasyÃvagatatvamuktam /
nai«a do«a÷ /
muniÓabdasya j¤ÃnÃtiÓayÃrthatvÃt /
mananÃnmuniriti ca vyutpattiriti ca vyutpattisaæbhavÃt /
'munÅnÃmapyahaæ vyÃsa÷' (gÅ. 10.37) iti ca prayogadarÓanÃt /
nanu muniÓabda uttamÃÓramavacano 'pi ÓrÆyate 'gÃrhasthyamÃcÃryakulaæ maunaæ vÃnaprastham' ityatra /
na /
'vÃlmÅkirmunipuÇgava÷' ityÃdi«u vyabicÃradarÓanÃt /
itarÃÓramasaænidhÃnÃttu pÃriÓe«yÃttatrottamÃÓramopÃdÃnaæ j¤ÃnapradhÃnatvÃdutmÃÓramasya«a tasmÃdbÃlyapÃï¬ityÃpek«ayà ttÅyamidaæ maunaæ j¤ÃnÃtiÓayarÆpaæ vidÅyate /
yattu bÃlya eva vidhe÷ paryavasÃnamiti tathÃpyapÆrvatvÃnmunitvasya vidheyatvÃmÃÓrÅyate muni÷ syÃditi /
nirvedanÅyatvanirdeÓÃdapi maunasya bÃlyapÃï¬ityavadvidheyatvÃÓrayaïam /
tadvato vidyÃvata÷ sanyÃsina÷ /
katha¤ca vidyÃva÷ saænyÃsina ityavagamyate /
tadadhikÃrÃt 'ÃtmÃnaæ viditvà putrÃdye«aïÃbhyo vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti' iti /
nanu sati vidyÃvattve prÃpnotyeva tatrÃtiÓaya÷ kiæ monavidhinetyata Ãha - pak«eïeti /
etaduktaæ bhavati -
yasminpak«e bhedadarÓanaprÃbalyÃnna prÃpnoti tasminne«a vidhiriti /
vidhyÃdivat /
yathà - 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' ityeva¤jÃtÅyake vidhyÃdau sahakÃritvenÃgnyanbÃdhÃnÃdikamaÇgajÃtaæ vidhÅyate /
evamavipradhÃne 'pyasminvidyÃvÃkye maunavidhirityartha÷ // 47 //
##
yasmÃtpÆrve brÃhmaïà ÃtmÃnaæ viditvà saænyasya bhik«Ãcaryaæ caranti tasmÃdadyatano 'pi brÃhmaïa ÃpÃtaj¤ÃnarÆpapaï¬ÃvÃnpaï¬itastasya ktyaæ pÃï¬ityaæ Óravaïaæ tannirvidya niÓcayena labdhvà bÃlyena Óravaïajaj¤Ãnasya balabhÃvena mananenÃsaæbhÃvanÃnirÃsena bÃlasya bhÃvena và Óuddhacittatvena sthÃtumicchedevaæ mananaÓravaïe ktvÃdÃnantaraæ munirnididhyÃsanaktsyÃdevamamaunaæ ca maunÃdanyadbÃlyapÃï¬ityadvayaæ maunaæ ca nididhyÃsanaæ labdhvà atha j¤ÃnasÃmagrÅpau«kalyÃnantaraæ brahmÃhamiti sÃk«ÃtkÃravÃn brÃhmaïo bhavatÅtyartha÷ /
maunaÓabdasya siddharÆpe pÃrivrÃjye anu«Âheye ca dhyÃne prayogÃtsaæÓaya÷ /
yathà taæ ha baka ityÃdivÃkyaÓe«ÃdudgÅthÃdyupÃsanasyÃrtvijyatvanirïayastadvadatha brÃhmaïa iti vidhihÅnavÃkyaÓe«ÃnmaunasyÃpyavidheyatvaniÓcaya iti pÆrvapak«amÃha-##
atra dhyÃnasyÃnanu«ÂhÃnaæ siddhÃnte tvanu«ÂhÃnamiti phalam /
yadi maunaæ pÃrivrÃjyaæ tadà vÃkyÃntaraprÃptamanÆdyate bÃlyavidhipraÓaæsÃrtham /
yadi j¤Ãnaæ tadà pÃï¬ityaÓabdÃtprÃptamiti pÆrvapak«agranthÃrtha÷ /
muniÓabdÃdvij¤ÃnÃtiÓaya÷ pratÅyate tasya j¤ÃnamÃtravÃcipÃï¬ityaÓabdÃnna prÃpti÷ /
nÃpi muniÓabda÷ parivrìvÃcaka÷ vÃlmÅkyÃdi«u prayujyamÃnatvÃt /
tasmÃdaprÃptaæ maunamapÆrvatvÃdvidhiæ kalpyatÅti siddhÃntayati-##
Ãpastambaprayogasya gatimÃha-##
ki¤cÃmaunaæ ca maunaæ ca nirvidyeti Óravaïamananavadanu«Âheyatvoktermaunasya vidheyatetyÃha-##
naca trayÃïÃæ vidhÃne vÃkyabhedo do«a÷ /
uparidhÃraïavadi«ÂatvÃttadvÃkyabhedasyeti bhÃva÷ /
kasyedaæ dhyÃnaæ vidhÅyata ityÃha-##
ÃtmÃnaæ viditveti parok«aj¤Ãnavata÷ saænyÃsina÷ praktatvÃdityartha÷ /
sÆk«mÃrthasÃk«ÃtkÃrasÃdhanatvena dhyÃnÃde÷ «a¬jÃdau lokata÷ prÃptiæ ÓaÇkitvà niyamavidhimÃha-##
nanu brahmavidyÃpare vÃkye kathaæ j¤ÃnÃÇgamiti cetsaphalakratuparavÃkye 'ÇgavidhivadityÃha-##
pradhÃnamÃrabhyÃÇgaparyanto vidhi÷ /
tatra pradhÃna÷ kraturvidhyÃdirata evÃÇgaæ vidhyanta ityucyata ityartha÷ /
etatsÆtrabhëyabhÃvÃnabhij¤Ã÷ saænyÃsÃÓramadharmaÓravaïÃdau vidhirnÃstÅti vadanti /
vidhau hyaprÃptimÃtramapek«itaæ tacca bhedadarÓanaprÃbalyÃddarÓitamiti saæpradÃyavida÷ //47//
END BsCom_3,4.14.47
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.14.48
evaæ bÃlyÃdiviÓi«Âe kaivalyÃÓrame Órutimati vidyamÃne kasmÃcchÃndogye ghiïopasaæhÃra÷ 'abhisamÃvtya kuÂumbe' (chÃ. 8.15.1) ityatra /
tena hyupasaæharaæstadvi«ayamÃdaraæ darÓatÅti /
ata uttaraæ paÂhati -
ktsnabhÃvÃt tu ghiïopasaæhÃra÷ | BBs_3,4.48 |
tuÓabdo viÓe«aïÃrtha÷ /
ktsnabhÃvo 'sya viÓe«yate /
bahulÃyÃsÃni hi bahÆnyÃÓramakarmÃïi yaj¤ÃdÅni taæ prati kartavyatayopadi«ÂÃnyÃÓramÃntarakarmÃïi ca yathÃsaæbhavamahiæsendriyasaæyamÃdÅni tasya vidyante /
tasmÃdghamedhinopasaæhÃro na virudhyate // 48 //
samÃvartanÃnantaraæ kuÂumbe sthito brahmalokaæ prÃpnoti naca punarÃvartata ityupasaæhÃrÃtsaænyÃso nÃstÅti ÓaÇkÃrtha÷ /
ÃyÃsaviÓi«ÂakarmabÃhulyÃdghiïopasaæhÃra÷ kto na saænyÃsÃbhavÃditi samÃdhyartha÷ //48//
END BsCom_3,4.14.48
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.14.49
maunavad itare«Ãm apy upadeÓÃt | BBs_3,4.49 |
yathà maunaæ gÃrhasthyaæ caitÃvÃÓramau ÓrutimantÃvevamitarÃvapi vÃnaprasthagurukulavÃsau /
darÓità hi purastÃcchruti÷- 'tapa÷ eva dvitÅyo brahmacaryÃcÃryakulavÃsÅ ttÅya÷' (chÃ. 2.23.1) ityÃdyà /
tasmÃccaturïÃmapyÃÓramÃïÃmupadeÓÃviÓe«ÃttulyavadvikalpasamuccayÃbhyÃæ pratipatti÷ /
itare«Ãmiti dvayorÃÓramayorbahuvacanaæ vttibhedÃpek«ayÃnu«ÂhÃtbhedÃpek«ayà veti dra«Âavyam // 49 //
saænyÃsagÃrhasthyadvayamatra sÆtraktoktam /
tato 'nyadÃÓramadvayaæ nÃstÅti kasyacidbhrama÷ syÃttaæ nirasyati-##
ÃÓramadvayavadityartha÷ /
itarayorapÅti vÃcye bahÆktiravÃntarabhedamapek«ya /
sa cÃsmÃbhi÷ prÃgdarÓita÷ //49//
END BsCom_3,4.14.49
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.15.50
15 anÃvi«kÃrÃdhikaraïam / sÆ. 50
anÃvi«kurvann anvayÃt | BBs_3,4.50 |
'tasmÃdbrahmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvedya bÃlyena ti«ÂhÃset' (b. 3.5.1) iti bÃlyamanu«Âheyatayà ÓrÆyate /
tatra bÃlasya bhÃva÷ karma và bÃlyamitiraddhite sati bÃlabhÃvasya vayoviÓe«asyecchÃyà saæpÃdayitumaÓakyatvÃdyathopapÃdaæ mÆtrapurÅ«atvÃdibÃlacaritantargatà và bhÃvaviÓuddhiraprarƬhendriyatvaæ dambhadarpÃdirahitatvaæ và bÃlyaæ syÃditi saæÓaya÷ /
kiæ tÃvatprÃptaæ kÃmacÃravÃdabhak«aïatà yathopapÃdamÆtrapurÅ«atvaæ ca prasiddhataraæ loke bÃlyamiti tadgrahaïaæ yuktam /
nanu patitatvÃdido«aprÃpterna yuktaæ kÃmacÃratÃdyÃÓrayaïam /
na /
vidyÃvata÷ saænyÃsino vacanasmarthyÃddo«anivtte÷ paÓuhiæsÃdi«viveti /
evaæ prÃpte 'bhidhÅyate /
na /
vacanasya gatyantarÃbhÃvÃt /
aviruddhe hyanyasminbÃlyaÓabdÃbhilapye labhyamÃne na vidhyantaravyÃghÃtakalpanà yuktà /
pradhÃnopakÃrÃya cÃÇgaæ vidhÅyate /
j¤ÃnÃbhyÃsaÓca pradhÃnamiha yatÅnÃmanu«Âheyam /
naca sakalÃyÃæ bÃlacaryÃyÃmaÇgÅkriyamÃïÃyÃæ j¤ÃnÃbhyÃsa÷ saæbhÃvyate /
tasmÃdÃntaro bhÃvaviÓe«o bÃlyasyÃprarƬhendriyatvÃdiriha bÃlyamÃÓrÅyate /
tadÃha - anÃvi«kurvanniti /
j¤ÃnÃdhyayanadhÃrmikatvÃdibhirÃtmÃnamavikhyÃpayandambhadarpÃdirahito bhavet /
yathà bÃlo 'prarƬhendriyatayà na pare«ÃmÃtmÃnamÃvi«kartumÅhate tadvat /
evaæ hyasya vÃkyasya pradhÃnopakÃryÃrthÃnugama upapadyate /
tathÃcoktaæ smtikÃrai÷ - 'yaæ na santaæ na cÃsantaæ nÃÓrutaæ na bahuÓrutam /
na suvttaæ na durvttaæ veda kaÓcitsa brÃhmaïa÷ //
gƬhadharmÃÓrito vidvÃnaj¤Ãtacaritaæ caret /
andhavajja¬avaccÃpi mÆkavacca mahÅæ caret' //
'avyaktaliÇgo 'vyaktÃcÃra÷' iti caivamÃdi // 50 //
##
tatra bÃlye vi«aye taddhitasya bhÃvÃrthatvÃsaæbhavÃtkarmÃrthatvaæ ghÅtvà ti«ÂhanmÆtratvÃdikarmaïo 'prarƬhendriyatvÃdirÆpabhÃvaÓuddheÓca bÃlakarmatvÃviÓe«ÃtsaæÓayamÃha-##
pÆrvapak«e vidyÃÇgatvena ti«ÂhanmÆtratvÃderapyanu«ÂhÃnaæ siddhÃnte bhÃvaÓuddhereveti phalam /
pÆrvatra maunaÓabdasya j¤ÃnÃtiÓaye dhyÃne prasiddhatvÃt dhyÃnaæ vidheyamityuktam, tadvadbÃlyaÓabdasya kÃmacÃrÃdau prasiddhestadvidhigrahaïamityÃha-##
kÃmataÓcaraïavadanabhak«aïÃni yasya sa kÃmacÃravÃdabhak«aïastasya bhÃvastattetyartha÷ /
yathopapÃdaæ yathÃsaæbhavaæ mÆtrÃdi yasya tadbhÃvastattvaæ bÃlyavidhibalÃtpÃtityaÓÃstramanyavi«ayamiti bhÃva÷ /
'yastvavij¤ÃnavÃnbhavatyamanaska÷ sadÃÓuci÷ /
na sa tatpadamÃpnoti saæsÃraæ cÃdhigacchati'ityÃdi Óaucabhik«ÃdiniyamavidhiÓÃstrÃviruddhasya bhÃvaÓuddhÃkhyabÃlyasya vidhisaæbhavÃnna yathe«Âace«ÂÃvidhiriti siddhÃntayati-##
pradhÃnavirodhitvÃcca na tadvidhirityÃha-##
bhÃvaÓuddhervidyopakÃrakatvenÃnvayÃdanÃvi«kurvanbhavediti bÃlyavidhyartha iti sÆtrayojanà //50//
END BsCom_3,4.15.50
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.16.51
16 aihikÃdhikaraïam / sÆ. 51
aihikam apy aprastutapratibandhe taddarÓanÃt | BBs_3,4.51 |
'sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruteraÓvavat (bra.sÆ. 3.4.23) ityata ÃrabhyoccÃvacaæ vidyÃsÃdhanamavadhÃritaæ, tatphalaæ vidyà siddhyantÅ kimihaiva janmani siddhyatyuta kadÃcidamutrÃpÅti cnavtyate /
kiæ tÃvatprÃptam /
ihaiveti /
kiæ kÃraïam /
ÓravaïÃdipÆrvikà hi vidyà /
naca kaÓcidamutra me vidyà jÃyatÃmityabhisaædhÃya ÓravaïÃdi«u pravartate /
samÃna eva tu janmani vidyÃjanmÃbhisaædhÃyaite«u pravartamÃno dÓyate /
yaj¤ÃdÅnyapi ÓravaïÃdidvÃreïaiva vidyÃæ janayanti prÃmÃïajanyatvÃdvidyÃyÃ÷ /
tasmÃdaihikameva vidyÃjanmeti /
evaæ prÃpte vadÃma÷ - aihikaæ vidyÃjanma bhavatyasati prastutapratibandha iti /
etadapaktaæ bhavati - yadà prakrÃntasya vidyÃsÃdhanasya kaÓcitpratibandho na kriyata upasthitavipÃkena karmÃntareïa tadehaiva vidyotpadyate, yadà tu khalu tatpratibandha÷ kriyate tadÃmutreti /
upasthitavipÃkatvaæ ca karmaïo deÓakÃlanimittopaninipÃtÃdbhavati /
yÃni cÃkasya karmaïo vipÃcakÃni deÓakÃlanimittÃni tÃnyevÃnyasyÃpÅti na niyantuæ Óakyate /
yato viruddhaphalÃnyapi karmÃïi bhavanti /
ÓÃstramapyasya karmaïa idaæ phalaæ bhavatÅtyetÃvati paryavasitaæ na deÓakÃlanimittaviÓe«amapi saækÃrtayati /
sÃdhanavÅryaviÓe«ÃttvatÅndriyà kasyacicchaktirÃvirbhavati tatpratibaddhà parasya ti«Âhati /
nacÃviÓe«eïa vidyÃyÃmabhisaædhirnotpadyata ihÃmutra và me vidyà jÃyatÃmityabhisaædherniraÇ kuÓatvÃt /
ÓravaïÃdi dvÃreïÃpi vidyotpadyamÃnà pratibandhak«ayÃpek«ayaivotpadyate /
tathÃcaÓrutirdurbodhatvamÃtmano darÓayati - 'ÓravaïÃyÃpi bahubhiryo na labhya÷ Óïvanto 'pi bahavo yaæ na vidyu÷ /
ÃÓcaryo 'sya vaktà kuÓalo 'sya labdhÃÓcaryo j¤Ãtà kuÓalÃnuÓi«Âa÷' (ka. 2.7) iti /
garbhasya eva ca vÃmadeva÷ pratipede brahmabhÃvamiti vadantÅ janmÃntarasaæcitÃtsÃdhanÃjjanmÃntare vidyotpattiæ darÓayati /
nahi garbhasyaivaihikaæ ki¤citsÃdhanaæ saæbhÃvyate /
samtÃvapi - 'aprÃpya yogasaæsiddhiæ kÃæ gatiæ k«ïa gacchati' (gÅ. 6.36) ityarjunena p«Âo bhagavÃnvÃsudeva÷ 'nahi kalyÃïaktkaÓciddurgatiæ tÃta gacchati' (gÅ. 6.40) ityuktvà punastasya puïyalokaprÃptiæ sÃdhukule saæbÆtiæ cÃbhidhÃyÃnantaram 'tatra taæ buddhisaæyogaæ labhate paurvadehikam' (gÅ.
6.43) ityÃdinà 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim' (gÅ. 6.45) ityetenaitadeva darÓayati /
tasmÃdaihikamÃmu«mikaæ và vidyÃjanma pratibandhak«ayÃpek«ayeti sthitam // 51 //
aihikamapi saænyÃsÃdibÃlyÃntaæ sÃdhanajÃtamuktvà tatsÃdhyavidyÃjanma vicÃryata iti saægatiæ vadan sÃdhanasya dvidhà phalasaæbhavÃtsaæÓayamÃha-##
kÃrÅrÅ«Âivadaihikaphalatvaniyama÷ ÓravaïÃdÅnÃmiti pÆrvapak«amÃha-##
nanvÃmu«mikaphalakayaj¤ÃdisÃdhyavidyÃyÃ÷ kathamaihikatvaniyama ityata Ãha-##
ÓuddhidvÃrà yaj¤Ãdibhi÷ ÓravaïÃdi«u sÃk«ÃdvidyÃhetu«u ghaÂite«u vidyÃvilambo na yukta÷ /
dÓyate ca vilamba÷ ata÷ ÓravaïÃdervidyÃhetutvamasiddhamiti pÆrvapak«e phalam /
pratibandhakavaÓÃdvilambe 'pi hetutvasiddhiriti siddhÃnte phalaæ matvà citrÃdivadaniyataphalaæ ÓravaïÃdikamiti siddhÃntayati-##
nanu prÃrabdhakarmaviÓe«eïa ÓravaïÃdiphalapratibandha÷ kimiti kriyate ÓravaïÃdinaiva karmavipÃkapratibandha÷ kiæ na syÃdityata Ãha-##
deÓÃdimahimnà karmÃïi vipacyanta ityartha÷ /
tena ÓravaïÃdikameva kimiti na vipacyante, tatrÃha-##
vipÃcakatvaæ palaunmukhyahetutvam /
nanu tarhi ÓravaïÃdivipÃcakadeÓÃdikaæ kÅdÓamityata Ãha-#<ÓÃstramapÅti />#
phalabalÃddeÓÃdij¤Ãnamiti bhÃva÷ /
tathÃpi karmaïaiva ÓravaïÃdipratibandho na vaiparÅtyamityatra ko hetustamÃha-##
pratibandhakatvaÓaktirapi phalabalÃjj¤Ãtavyeti bhÃva÷ /
pratibandhakasadbhÃve Órautaæ smÃrtaæ ca liÇgamÃha-##
Óïvanto 'pi na vidyurityukte÷ pratibandhasiddhi÷ /
Ãtmano yathÃvadvaktÃpyÃÓcarya÷ adbhutavat kaÓcideva bhavati /
ti«Âhatu labdhà sÃk«ÃtkÃravÃn, parok«ato j¤ÃtÃpyÃÓcarya÷ /
kuÓalenÃcÃryeïÃnuÓi«Âo 'pÅtyartha÷ //51//
END BsCom_3,4.16.51
____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,4.17.52
17 muktiphalÃdhikaraïam / sÆ. 52
evaæ muktiphalÃniyamas tadavasthÃvadhtes tadavasthÃvadhte÷ | BBs_3,4.52 |
yathà mumuk«orvidyÃsÃdhanÃvalambina÷ sÃdhanavÅryaviÓe«Ãdvidyalak«aïe phala aihikÃmu«mikaphalatvakto viÓe«apratiniyamo d«Âa÷ /
evaæ muktilak«aïe 'pyutkar«Åpakar«akta÷ kaÓcidviÓe«apratiniyama÷ /
syÃdityÃÓaÇkyÃha - evaæ muktiphalÃniyama iti /
na khalu muktiphale kaÓcidevaæbhÆto viÓe«apratiniyama ÃÓaÇkitavya÷ /
kuta÷ - tadavasthÃvadhte÷ /
muktyavasthà hi sarvavedÃnte«vekarÆpaivÃvadhÃryate /
brahmaiva hi muktyavasthà naca brahmaïo 'nekÃkÃrayogo 'sti /
ekaliÇgatvÃvadhÃraïÃt 'astÆlamanaïu' (b. 3.8.8) 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b. 3.9.23) 'yatra nÃnyatpaÓyati' (chÃ. 7.24.1) 'brahmaivedamamtaæ purastÃt' (muï¬a. 2.2.11) 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b. 2.4.6) 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'mto 'bhayo brahma' (b. 4.4.25) 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b. 4.5.15) ityÃdiÓrutibhya÷ /
apica vidyÃsÃdhanaæ svavÅryaviÓe«Ãsvaphala eva vidyÃyÃæ ka¤cidatiÓayamÃsa¤jayenna vidyÃphale muktau /
taddhyasÃdhyaæ nityasiddhasvabhÃvameva vidyÃyÃdhigamyata ityasakdavÃdi«ma /
naca tasyÃmapyutkar«anikar«Ãtmako 'tiÓaya upapadyate nik«ÂÃyà vidyÃtvÃbhÃvÃdutk«Âaiva hi vidyà bhavati /
tasmÃttasyÃæ cirÃcirotpattirÆpo 'tiÓayo bhavanbhavet /
natu muktau kaÓcidatiÓayasaæbhavo 'sti /
vidyÃbhedÃbhÃvÃdapi tatphalabhedaniyamÃbhÃva÷ karmaphalavat /
nahi muktisÃdhanabhÆtÃyà vidyÃyÃ÷ karmaïÃmiva bhedo 'stÅti /
saguïÃsu tu vidyÃsu - 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdyÃsu guïÃvÃpodvÃpavaÓÃdbhedopapattau satyÃmupapadyate yathÃsvaæ phalabhedaniyama÷ karmaphalavat /
tathÃca liÇgadarÓanam - 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati' iti /
naivaæ nirguïÃyÃæ vidyÃyÃæ guïÃbhÃvÃt /
tathÃca smti÷ - 'nahi gatiradhikÃsti kasyacitsati hi guïe pravadantyatulyatÃm' iti /
tadavasthÃvadhtestadavasthÃdhteriti padÃbhyaso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 52 //
asati prÃrabdhakarmapratibandhe ÓravaïÃdinehaiva vidyodaya÷ yaj¤Ãdibhi÷ saæcitapÃpapratibandhasya nirastatvÃt /
sati tu bhogena tannirÃsÃdamutreti vidyÃyà aihikÃmu«mikatvaviÓe«aniyama uktastadvatphale 'pi mok«e kaÓcidutkar«ÃdiviÓe«a÷ syÃdityata Ãha-##
muktiratra vi«aya÷ /
tasyÃæ vidyÃvadviÓe«aniyamo 'sti na veti phalasyobhayathÃsaæbhavÃtsaæÓaye pÆrvapak«amÃha-##
mukti÷ saviÓe«Ã, phalatvÃdvidyÃvadata÷ karmasÃdhyà muktiriti phalam /
siddhÃnte tu nirviÓe«atvÃvadhÃraïaÓrutibÃdhitamanumÃnamato j¤ÃnaikavyaÇgyà muktiriti phalam /
ki¤ca ÓravaïÃditÃratamyÃdvidyÃyÃæ ka¤cidatiÓayamaÇgÅktya vidyÃlabhyamuktau nÃtiÓaya ityÃha-##
nanu brahmaïo nityasiddhatvÃdavidyÃnivtteÓcÃnyatve dvaitÃpatte÷, ananyatve cÃsÃdhyatvÃdikaæ vidyÃphalamityata Ãha-##
vidyayÃbhivyaktatvena brahmÃnanda eva mukhyaphalamabhivyaktiravidyÃnivttirÃnandasvarÆpasphÆrtipratibandhakÃbhÃvatayà vidyayà sÃdhyate sà cÃnirvÃcyeti na dvaitÃpatti÷ /
anye tu sà brahmÃnanyetyÃhu÷ /
naca sÃdhyatvÃnupapattestatra vidyÃvaiyarthyamiti vÃcyam /
yadabhÃve yadabhÃvastattatsÃdhyamiti j¤ÃnÃtsarvo loka÷ pravartate /
yathÃca vidyÃyà abhÃve brahmasvarÆpamukterabhÃvo 'nartharÆpà avidyaivÃsti /
asyà avidyÃyà eva muktirnÃstÅtivyavahÃravi«ayatvena muktyabhÃvatvÃt /
tathÃca vidyÃæ vinà muktirnÃstÅti niÓcayÃdvidyÃmupÃdatte /
vidyodaye ca svata÷siddhanityanivttÃnarthasvaprakÃÓabrahmÃnandÃtmanavati«Âhata ityanavadyam /
saæprati vidyÃyÃmatiÓayÃÇgÅkÃra tyajati-##
ekarÆpe vi«aye pramÃyÃæ tÃratamyÃnupapatterityartha÷ /
kathaæ tarhi pÆrvÃdhikaraïe vidyÃyà viÓe«a ukta÷, tatrÃha-##
satyÃmapi sÃmagryÃæ j¤Ãne vilamba ukto na tÃratamyamityartha÷ /
tarhi satyapi j¤Ãne muktau vilamba÷ kiæ na syÃdityata Ãha-##
vÃyvÃdipratibandhÃddipotpattivilambe 'pyutpanne tamonivttivilambÃdarÓanÃtsati j¤Ãne nÃj¤Ãnanivttau vilamba iti bhÃva÷ /
ki¤ca karmaïÃmupÃsanÃnÃæ ca guïabhedena tÃratamyÃtphalatÃratamyaæ yuktam /
nirguïavidyÃyÃstvekarÆpatvÃttatphalaikarÆpyamityÃha-##
smtau kasyacinnirguïavida ityartha÷ /
tasmÃdvidyÃsamakÃlaiva muktiriti siddham //52//
END BsCom_3,4.17.52
____________________________________________________________________________________________
iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdaktau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ttÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // 4 //
iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatktau ÓÃrÅrakavyÃkhyÃyà bhëyaratnaprabhÃÂÅkÃyÃæ ttÅyasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //4//
#/ iti ttÅyÃdhyÃyasya nirguïavidyÃyà antaraÇgabahiraÇgasÃdhanavicÃrÃkhyaÓcaturtha÷ pÃda÷ >#//
#/ iti ÓrÅmadbrahmasÆtraÓÃÇkarabhëye sÃdhanÃkhyasttÅyodhyÃya÷ >#//