Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3 with: 1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya 2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version integrates a multitude of files into a single structure in order to facilitate word search across the entire corpus of commentaries. The files have been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya #<...># = BOLD atha t­tÅyo 'dhyÃya÷ / t­tÅye sÃdhanÃkhyÃdhyÃye prathamapÃde gatyÃgaticintÃ-vairÃgyanirÆpaïavicÃraÓca 1 tadanantarapratipattyadhikaraïam / sÆ. 1-7 ## yaæ hi vairÃgyasaæpannÃstattvamarthavivekina÷ / labhante sÃdhanairdÃntÃstaæ sÅtÃnÃyakaæ bhaje //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.1 1 tadanantarapratipattyadhikaraïam / sÆ. 1-7 tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta÷ praÓnanirÆpaïÃbhyÃm | BBs_3,1.1 | dvitÅye 'dhyÃye sm­tinyÃyavirodho vedÃntavihite brahmadarÓane parih­ta÷ / parapak«ÃïÃæ cÃnapek«atvaæ prapa¤citam / Órutiviprati«edhaÓca parih­ta÷ / tatra ca jÅvavyatiriktÃni tattvÃni jÅvopakaraïÃni brahmaïo jÃyanta ityuktam / athedÃnÅmupakaraïopahitasya jÅvasya saæsÃragatiprakÃrastadavasthÃntarÃïi brahmasatattvaæ vidyÃbhedÃbhedau guïopasaæhÃrÃnupasaæhÃrau samyagdarÓanÃtpuru«Ãrthasiddhi÷ samyagdarÓanopÃyavidhiprabhedo muktiphalÃniyamaÓcetyetadarthajÃtaæ t­tÅye 'dhyÃye nirÆpayi«yate prasaÇgÃgataæ ca kimapyanyat / tatra prathame tÃvatpÃde pa¤cÃgnividyÃmÃÓritya saæsÃragatiprabheda÷ pradarÓyate vairÃgyaheto÷ / 'tasmÃjjugupset' iti cÃnte ÓravaïÃt / jÅvomukhyaprÃïasaciva÷ sendriya÷ samanasko 'vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãparigraha÷ pÆrvadehaæ vihÃya dehÃntaraæ pratipadyata ityetadavagatam / 'athainamete prÃïà abhisamÃyanti' ityevamÃde÷ 'anyannavataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ kurute' (b­. 4.4.1.4) ityevamantÃtsaæsÃraprakaraïasthÃcchabdÃt / dharmÃdharmaphalopabhogasaæbhavÃcca / sa kiæ deha÷ bÅjairbhÆtasÆk«mairasaæpari«vakto gacchatyÃhosvitsaæpari«vakta iti cintyate / kiæ tÃvatprÃptam / asaæpari«vakta iti / kuta÷ karaïopÃdÃnavadbhÆtopÃdÃnasyÃÓrutatvÃt / 'sa etÃstejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃna÷' (b­. 4.4.1) iti hyatra tejomÃtrÃÓabdena karaïÃnÃmupÃdÃnaæ saækÅrtayati / vÃkyaÓe«e cak«urÃdisaækÅrtanÃt / naivaæ bhÆtamÃtropÃdÃnasaækÅrtanamasti / sulabhÃÓca sarvatra bhÆtamÃtrÃ÷ / yatraiva deha Ãrabdhavyastatraiva santi tataÓca tÃsÃæ nayanaæ ni«prayojanam / tasmÃdasaæpari«vakto yÃtÅti / evaæ prÃpte paÂhatyÃcÃrya÷ - tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta iti / tadantarapratipattau dehÃntarapratipattau dehabÅjabhÆtairsÆk«mai÷ saæpari«vakto raæhati gacchatÅtyavagantavyam / kuta÷ - praÓ nanirÆpaïÃbhyÃm / tathÃhi praÓ na÷ - 'vettha yathà pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) iti / nirÆpaïaæ ca prativacanaæ dyuparjanyap­thivÅpuru«ayo«itsu pa¤casvagni«u ÓraddhÃsomav­«ÂyannaretorÆpÃ÷ pa¤cÃhutirdarÓayitvà 'iti tu pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.9.1) iti / tasmÃdadbhi÷ parive«Âito jÅvo raæhati vrajatÅti gamyate / nanvanyà ÓrutirjalÆkÃvatpÆrvadehaæ na mu¤cati yÃvanna dehÃntaramÃkramatÅti darÓayati- 'tadyathà t­ïajalÃyukÃ' (b­. 4.4.3) iti / tatrÃpyapparive«Âitasyaiva jÅvasya karmopasthÃpitapratipattavyadehavi«ayabhÃvanÃdÅrghÅbhÃvamÃtraæ jalÆkasyopamÅyata ityavrodha÷ / evaæ Órutyukte dehÃntarapratipattiprakÃre sati yÃ÷ puru«amatiprabhavÃ÷ kalpanà vyÃpinÃæ karaïÃnÃmÃtmanaÓca dehÃntarapratipattau karmalaÓÃdv­ttilÃbhastatra bhavati / kevalasyaivÃtmano v­ttilÃbhastatra bhavati / indriyÃïi tu dehavadabhinavÃnyeva tatra tatra bhogasthÃna utpadyante / mana eva và kevalaæ bhogasthÃnamabhiprati«Âheta / jÅva evotplutya dehÃddehÃntaraæ pratipadyate Óuka iva v­k«Ãdv­k«Ãntaram / ityevamÃdyÃ÷ sarvà evÃnÃdartavyÃ÷ ÓrutivirodhÃt // 1 // ---------------------- FN: darÓanopÃyÃ÷ saænyÃsÃdaya÷ / prasaÇgagataæ dehÃtmadÆ«aïam / pa¤casu dyuparjanyap­thivÅpuru«ayo«itsvagnidhyÃnaæ pa¤cÃgnividyà / karma dharmÃdharmÃkhyaæ, pÆrvapraj¤Ã janmÃntarasaæskÃra÷ / bhÃvanÃyà dÅrghÅbhÃvo bhÃvidehavi«ayatvam / kevaleti saugatakalpanam / mana iti vaiÓe«ikakalpanam / jÅva iti digambarakalpanam / lokÃyatakalpanÃmÃdyagrahaïena saæg­hyati / ## v­ttamanÆdya t­tÅyÃdhyÃyÃrthamÃha-## aviruddhe vedÃntÃrthe tajj¤ÃnasÃdhanacintÃvasara ityanayorhetuhetumadbhÃva÷ / liÇgopÃdhisiddhau tadupahitajÅvasaæsÃracinteti pÃdayorapi tadbhÃvasaÇgati÷ / atra prathamapÃde vairÃgyam / dvitÅye svapnÃdyavasthoktyà tvaæpadÃrtho brahmatattvaæ cocye / t­tÅye vÃkyÃrthastadarthamupÃsanÃÓca vicÃryante / caturthapÃdÃrthamÃha-## darÓanopÃyÃ÷ saænyÃsÃdaya÷ / muktirÆpaphalasya svargavattÃratamyaniyamÃbhÃva÷ ekarÆpatvamiti yÃvat / prasaÇgÃgataæ dehÃtmadÆ«aïam / pa¤casu dyuparjanyap­thivÅpuru«ayo«itsvagnitvadhyÃnaæ pa¤cÃgnividyà / yasmÃt karmaïà gatyÃgatirÆpo 'narthastasmÃt karmaphale jugupsÃæ gh­ïÃæ viraktiæ kurvÅteti pa¤cÃgnividyopasaæhÃre ÓravaïÃdvairÃgyÃrthaæ pradarÓyate ityanvaya÷ / ÓÃstrÃdisÆtre nityÃnityavivekak­taæ vairÃgyamuktam, iha taddÃr¬hyÃya gatyÃgatikleÓabhÃvanÃk­taæ taducyata ityapaunaruktyam / adhikaraïavi«ayamÃha-## avidyà prasiddha / vidyeti pÃÂhe upÃsanà grÃhyà / karma dharmÃdharmÃkhyaæ, pÆrvapraj¤Ã janmÃntarasaæskÃra÷ / atha maraïakÃle prÃïà h­daye jÅvenaikÅbhavantÅtyartha÷ / rÆpaæ ÓarÅraæ, pa¤cÅk­tabhÆtabhÃgÃ÷ uttaradehapariïÃmino bhÆtasÆk«mÃ÷ / vedÃntÃrthaj¤ÃnasÃdhanavicÃratvÃt sarvÃdhikaraïÃnÃæ, ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyasaÇgataya÷ vairÃgyaphalakatvÃdetatpÃdasaÇgati÷ / pÆrvÃdhikaraïe vyavahÃrÃrthaæ pa¤cÅkaraïamuktaæ sa vyavahÃro 'tra nirÆpyata iti phalaphalibhÃvo 'vÃntarasaÇgati÷ / atra pÆrvapak«e nirÃÓrayaprÃïagatyabhÃvÃt, na vairÃgyaæ, siddhÃnte bhÆtÃÓrayaprÃïagatervairÃgyamiti phalabheda÷ / tejomÃtrÃÓcak«urÃdaya÷, paÓyati jighratÅti vÃkyaÓe«Ãt / Ãpa÷ pa¤casvagni«u hutÃ÷ pa¤camyÃmÃhutau hutÃyÃæ yathà puru«aÓabdavÃcyÃ÷ puru«Ãtmanà pariïamante tathà kiæ tvaæ vettheti Óvetaketuæ prati rÃj¤a÷ pravÃhaïasya praÓna÷, tasya cottarÃj¤Ãne tatpitaraæ prati rÃjovÃca 'asau vÃva loke gautamÃgnistatra ÓraddhÃkhyà Ãpa÷ Ãhuti÷ parjanyÃgnau somarÆpà iha khlvagnihotre Óraddhayà hutà dadhyÃdirÆpà Ãpo yajamÃnasaælagnÃ÷ svargaæ lokaæ prapya somÃkhyadivyadehÃtmanà sthitÃ÷ karmÃnte drutÃ÷ parjanye hÆyante tato v­«ÂirÆpÃ÷ p­thivyà annarÆpÃ÷ puru«e retorÆpÃ÷ yo«iti hutÃ÷ Ãpa÷ puru«aÓabdavÃcyÃ÷ pumÃtmakà bhavanti'iti nirÆpaïaæ k­tam / nanvetaddehaæ tyaktvÃdbhi÷ saha gatasya paÓcÃddehÃntaraprÃptirityayuktam / yathà t­ïajalÃyukà t­ïÃntaraæ g­hÅtvà pÆrvat­ïaæ tyajati tathà jÅvo dehÃntaraæ g­hÅtvà pÆrvadehaæ tyajatÅti ÓrutivirodhÃditi ÓaÇkate-## ihaiva karmÃyattabhÃvidehaæ devo 'hamityÃdibhÃvanayà g­hÅtvà pÆrvadehaæ tyajatÅti Órutyartha÷, ato na virodha iti samÃdhatte-## bhÃvanÃyà dÅrghÅbhÃvo bhÃvidehavi«ayatvam / ghaÂÃkÃÓavadupahito jÅva÷ sÆk«mopÃdhigatyà lokÃntaraæ gacchatÅti pa¤cÃgniÓrutyukta÷ prakÃrastadvirodhÃdanyÃ÷ kalpanÃ÷ sarvà anÃdartavyà ityanvaya÷ / sÃÇkhyakalpanÃmÃha-## sugatakalpanÃmÃha-## nirvikalpakaj¤ÃnasantÃnarÆpasyÃtmano dehÃntare ÓabdÃdisavikalpakaj¤ÃnÃkhyav­ttilÃbho bhavatÅtyartha÷ / kÃïÃdakalpanÃmÃha-## dehÃntaraæ prati manomÃtraæ gacchati, indriyÃïi tu nÆtanÃnyevÃrabhyante / digambarakalpanÃmÃha-## //1// END BsCom_3,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.2 nanÆdÃh­tÃbhyÃæ praÓ naprativacanÃbhyÃæ kevalÃbhiradbhi÷ saæpari«vakto raæhatÅti prÃpnoti / apaÓabdaÓravaïasÃmarthyÃt / tatra kathaæ sÃmÃnyena pratij¤Ãyate sarvaireva bhÆtasÆk«mai÷ saæpari«vakto raæhatÅti / ata uttaraæ paÂhati- tryÃtmakatvÃt tu bhÆyastvÃt | BBs_3,1.2 | tuÓabdena coditÃmÃÓaÇkamucchinatti / tryÃtmikà hyÃpastriv­tkaraïaÓrute÷ / tÃsvÃrambhikÃsvÃbhyupagatÃsvitaradapi bhÆtadvayamavaÓyamabhyupagantavyaæ bhavati / tryÃtmakaÓca dehastrayÃïÃmapi tejobannÃnÃæ tasminkÃryopalabdhe÷ / punaÓca tryÃtmakastridhÃtutvÃttribhirvÃtapittaÓle«mÃbhi÷ / na sa bhÆtÃntarÃïi pratyÃkhyÃya kevalÃbhiradbhirÃrabdhuæ Óakyate / tasmÃdbhÆyastvÃpek«o 'yamÃpa÷ puru«avacasa iti / praÓ naprativacanayorapÓabdo na kaivalyÃpek«a÷ / sarvadehe«u hi rasalohitÃdidravadravyabhÆyastvaæ d­Óyate / nanu pÃrthivo dhÃturbhÆyi«Âho dehe«Æpalak«yate / nai«a do«a÷ / itarÃpek«ayÃpyapà bÃhulyaæ bhavi«yati / d­Óyate ca ÓukraÓoïitalak«aïe 'pi dehabÅje dravabÃhulyam / karma ca nimittakÃraïaæ dehÃntarÃrambhe / karmÃïi cÃgnihotrÃdÅni somÃjyapaya÷prabh­tidravadravyavyapÃÓrayÃïi / karmasamavÃyiÓcÃpa÷ ÓraddhÃÓabdoditÃ÷ saha karmabhirdyulokÃkhye 'gnau hÆyanta iti vak«yati / tasmÃdapyapÃæ bÃhulyaprasiddhi÷ / bÃhulyÃccÃpÓabdena sarve«Ãmeva dehabÅjÃnÃæ bhÆtasÆk«mÃïÃmupÃdÃnamiti niravadyam // 2 // nanu pÃkasvedagandharÆpakÃryatrayopalabdhestryÃtmako deha ityayuktam / prÃïÃvakÃÓayorapyupalabdhyà dehasya pa¤cabhÆtÃtmatvÃdityarucyà vyÃkhyÃntaramÃha-## dehadhÃrakatvÃddhÃtavastaistridhÃtutvÃtryÃyÃtmaka ityanvaya÷ / dehasya kevalÃbjatve vÃtaæ pittaæ ca vÃyavyaæ taijasaæ na syÃtÃmiti bhÃva÷ / p­thivÅtarabhÆtÃpek«ayÃpÃæ bÃhulyam / ki¤ca dehanimittÃnÃæ karmaïÃmabbÃhulyÃttÃbhirbhÆtÃntarÃïyupalak«yanta ityÃha-## //2// END BsCom_3,1.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.3 prÃïagateÓ ca | BBs_3,1.3 | prÃïÃnÃæ ca dehÃntarapratipattau gati÷ ÓrÃvyate- 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati prÃïamanÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b­. 4.4.2) ityÃdiÓrutibhi÷ / sà ca prÃïÃnÃæ gatirnÃÓrayamantareïa saæbhavatÅtyata÷ prÃïagatiprayuktà tadÃÓrayabhÆtÃnÃmapÃpamapi bhÆtÃntaropas­«ÂÃnÃæ gatiravagamyate / nahi nirÃÓrayÃ÷ prÃïÃ÷ kvacidgacchanti ti«Âhanti và jÅvato darÓanÃt // 3 // utkrÃntau prÃïà dehabÅjapa¤cabhÆtÃÓrayÃ÷ prÃïatvajjÅvaddehasthaprÃïavadityÃha-## //3// END BsCom_3,1.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.4 agnyÃdigatiÓruter iti cen na bhÃktatvÃt | BBs_3,1.4 | syÃdetat / naiva prÃïà dehÃntarapratipattau saha jÅvena gacchanti agnyÃdigatiÓrute÷ / tathÃhi ÓrutirmaraïakÃle vÃgÃdaya÷ prÃïà agnyÃdÅndevÃgacchatÅti darÓayati- 'yatrÃsya puru«asya m­tasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïa÷' (b­. 3.2.13) ityÃdineti cet / na / bhÃktatvÃt / vÃgÃdÅnÃmagnyÃdigatiÓrutirgauïÅ keÓe«u cÃdarÓanÃt / 'o«adhÅrlomÃni vanaspatÅnkeÓÃ÷' (b­. 3.2.13) iti hi tatrÃmnÃyate / nahi lomÃni keÓÃÓcotplutyau«adhÅrvanaspatÅæÓca gacchantÅti saæbhavati / naca jÅvasya prÃïopÃdhipratyÃkhyÃne gamanamavakalpyate / nÃpi prÃïairvinà dehÃntara upabhoga upapadyate / vispa«Âaæ ca prÃïÃnÃæ saha jÅvena gamanamanyatra ÓrÃvitam / ato vÃgÃdyadhi«ÂhÃtrÅïÃmagnyÃdidevatÃnÃæ vÃgÃdyupakÃriïÅnÃæ maraïakÃla upakÃraniv­ttimÃtramapek«ya vÃgÃdayo 'gnyÃdÅngacchantÅtyupacaryate // 4 // ---------------------- FN: anyatra tamutkrÃmantamityÃdau / prÃïÃnÃæ gatirasiddhetyÃÓaÇkya ni«edhati-## adarÓanÃdo«adhivanaspatigamanasyeti Óe«a÷ / lomÃnyapiyantÅtyartha÷ // prÃïÃnÃmagnyÃdi«u layasya mukhyatve jÅvasya gatibhogayorayogÃtsarve prÃïà anÆtkrÃmantÅti vispa«ÂaÓruterlomÃdigauïalayapÃÂhÃcca gauïatvamityartha÷ //4// END BsCom_3,1.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.5 prathame 'ÓravaïÃd iti cen na tà eva hy upapatte÷ | BBs_3,1.5 | syÃdetat / kathaæ puna÷ 'pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) ityetannirdhÃrayituæ pÃryate / yÃvatà naiva prathame 'gnÃvapÃæ Óravaïamasti / iha hi dyulokaprabh­taya÷ pa¤cÃgnaya÷ pa¤cÃnÃmÃhutÅnÃmÃdÃratvenÃdhÅtÃ÷ / te«Ãæ ca pramukhe 'asau vÃva loko gautamÃgni÷' (chÃ. 5.4.1) ityupakramya 'tasminnetasminnagnau devÃ÷ ÓraddhÃæ juhvati' (chÃ. 5.4.2) iti Óraddhà haumyadravyatvenÃvedità / na tatrÃpo haumyadravyatayà ÓrutÃ÷ / yadi nÃma parjanyÃdi«Ættare«u catur«vagni«vapÃæ haumyadravyatà parikalpyeta parikalpyatÃæ nÃma / te«u hotavyatayopÃttÃnÃæ somÃdÅnÃmabbahulatvopapatte÷ / prathame tvagnau ÓrutÃæ ÓraddhÃæ parityajyÃÓrutà Ãpa÷ parikalpyanta iti sÃhasametat / Óraddhà ca nÃma pratyayaviÓe«a÷ prasiddhisÃmarthyÃt / tasmÃdayukta÷ pa¤camyÃhutÃvapÃæ puru«abhÃva iti cet / nai«a do«a÷ / yatastatrÃpi prathame 'gnau tà evÃpa÷ ÓraddhÃÓabdenÃbhipreyante / kuta÷ upapatte÷ / evaæhyÃdimadhyÃvasÃnasaægÃnÃdanÃkulametadekavÃkyamupapadyate / itarathà puna÷ pa¤camyÃmÃhutÃvapÃæ puru«avacastvaprakÃre p­«Âe prativacanÃvasare prathamÃhutisthÃne yadyanapo haumyadravyaæ ÓraddhÃæ nÃmÃvatÃrayettato 'nyathà praÓno 'nyathà prativacanamityekavÃkyatà na syÃt / 'iti tu pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' iti copasaæharannetadeva darÓayati / ÓraddhÃkÃryaæ ca somav­«ÂyÃdi sthÆlÅbhavadabbahulaæ lak«yate / sà ca ÓraddhÃyà aptve yukti÷ / kÃraïÃnurÆpaæ hi kÃryaæ bhavati / naca ÓraddhÃkhya÷ pratyayo manaso jÅvasya và dharma÷ sandharmiïo ni«k­«ya homÃyo«ÃdÃtuæ Óakyate paÓvÃdibhya iva h­dayÃdÅnityÃpa eva ÓraddhÃÓabdà bhaveyu÷ / ÓraddhÃÓabdaÓcÃpsÆpapadyate, vaidikaprayogadarÓanÃt 'Óraddhà và Ãpa÷' iti / tanutvaæ ÓraddhÃsÃrÆpyaæ gacchantya Ãpo dehabÅjabhÆtà ityata÷ ÓraddhÃÓabdÃ÷ syu÷ / yathà siæhaparÃkramo nara÷ siæhaÓabdo bhavati / ÓraddhÃpÆrvakakarmasamavÃyÃccÃpsu ÓraddhÃÓabda upapadyate, ma¤caÓabda iva puru«e«u / ÓraddhÃhetutvÃcca ÓraddhÃÓabdopapatti÷ 'apo hÃsmai ÓraddhÃæ saænamante puïyÃya karmaïe' iti Órute÷ // 5 // ---------------------- FN: saægÃnaæ tamutkrÃmantamityÃdau / anapa÷ abdyo 'nyata÷ / asmai yajamÃnÃya / saænamante janayanti / bhÆtÃntarayuktÃnÃmapÃæ gatimuktvà puru«avacastvaæ tÃsÃmÃk«ipya samÃdhatte-## nanu prathamapadaæ vyarthamuttarÃgni«vapyapÃmaÓravaïÃdityÃÓaÇkya somav­«ÂyannaretasÃmabrÆpatvÃduttaratra tÃsÃæ Óravaïamasti, na prathama ityÃha-## pa¤cÃgni«vapÃmÃhutitve siddhe tÃsÃæ pa¤camyÃmÃhutau puru«avacastvaæ bhavenna tatsiddhaæ prathamÃgnau tÃsÃmanÃhutitvÃditi ÓaÇkÃrtha÷ evaæ hi ÓraddhÃÓabdenÃpÃæ grahe sati praÓnottaropasaæhÃrÃïÃæ saægÃnÃdekÃrthatvÃdekavÃkyatopapadyate, agrahe tu catur«vagni«vevÃpÃmÃhutitvÃccaturthyÃmÃhutÃviti vÃcyaæ, ata÷ praÓnopasaæhÃrayo÷ pa¤camyÃmiti ÓravaïÃt, prathamÃgnÃvapyÃpa eva grÃhyà iti samÃdhÃnÃrtha÷ / anapa÷ adbhyo 'nyata÷ / ## ÓraddhÃÓabdasyÃbarthakatvaæ darÓayatÅtyartha÷ / upapatterityasyÃrthÃntaramÃha-#<ÓraddhÃkÃryamiti /># tasyÃ÷ ÓraddhÃhute÷ soma÷ saæbhavatÅtyÃdinà ÓraddhÃsomÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvapariïÃmatvaæ Órutaæ tato dravapariïÃmatvÃt ÓraddhÃyà aptvaæ pratyayÃtmakamukhyaÓraddhÃyà ÃhutitvÃyogÃccetyartha÷ / ÓraddhÃÓabdasyÃpsu sÆk«matvaguïena v­ttimuktvà lak«aïÃæ vaktuæ ÓraddhÃyà adbhirekakarmayogitvaæ hetutvaæ và saæbandhamÃha-#<ÓraddhÃpÆrvaketi /># asmai yajamÃnÃya / snÃnÃdyarthamÃpa÷ ÓraddhÃæ saænamante janayantÅti Órutyartha÷ //5// END BsCom_3,1.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.6 aÓrutatvÃd iti cen ne«ÂÃdikÃriïÃæ pratÅte÷ | BBs_3,1.6 | athÃpi syÃtprativacanÃbhyÃæ nÃmÃpa÷ ÓraddhÃdikrameïa pa¤camyÃmÃhutau puru«ÃkÃraæ pratipadyeran / natu tatsaæpari«vaktà jÅvà raæheyu÷ / aÓrutatvÃt / nahyatrÃpÃmiva jÅvÃnÃæ ÓrÃvayità kaÓcicchabdo 'sti / tasmÃdraæhati saæpari«vakta ityayuktamiti cet / nai«a do«a÷ / kuta÷ - i«ÂÃdikÃriïÃæ pratÅte÷ / 'atha ya ime grÃma i«ÂÃpÆrte dattamityupÃsate te dhÆmamabhisaæbhavanti' (chÃ. 5.10.6) ityupakramye«ÂÃdikÃriïÃæ dhÆmÃdinà pit­yÃïena pathà candraprÃptiæ kathayati- 'ÃkÃÓÃccandramasame«a somo rÃjÃ' (chÃ. 5.10.4) iti / ta evehÃpi pratÅyante 'tasminnetasminnagnau devÃ÷ ÓraddhÃæ juhvati tasyà Ãhute÷ somo rÃjà saæbhavati' (chÃ. 5.4.2) iti ÓrutisÃmÃnyÃt / te«Ãæ cÃgnihotrÃdarÓapÆrïamÃsÃdikarmasÃdhanabhÆtà dadhipaya÷prabh­tayo dravadravyabhÆyastvÃtpratyak«amevÃpa÷ santi / tÃæ ÃhavanÅye hutÃ÷ sÆk«mà Ãhutyo 'pÆrvarÆpÃ÷ satyastÃni«ÂÃdikÃriïa ÃÓrayanti / te«Ãæ ca ÓarÅraæ naidhanena vidhÃnenÃntye 'grÃv­tvijo juhvati 'asau svargÃya lokÃya svÃhÃ' iti / tatastÃ÷ ÓraddhÃpÆrvakakarmasamavÃyinya Ãhutimayya Ãpo 'pÆrvarÆpÃ÷ satyastÃni«ÂÃdikÃriïo jÅvÃnparive«ÂayÃmuæ lokaæ phaladÃnÃya nayantÅti yattadatra juhotinÃbhidhÅyate- 'ÓraddhÃæ juhvati' (b­. 6.2.9) iti / tathÃcÃgnihotre «aÂpraÓnÅnirvacanarÆpeïa vÃkyaÓe«eïa 'te và ete ÃhutÅ hute utkrÃmata÷' ityevamÃdinÃgnihotrÃhutyo÷ phalÃrambhÃya lokÃntaraprÃpti÷ pradarÓità / tasmÃdÃhutÅmayÅbhiradbhi÷ saæpari«vaktà jÅvà raæhanti svakarmaphalopabhogÃyeti Óli«yate // 6 // ---------------------- FN: naidhanena antye«ÂyÃkhyena / asau svargÃya gacchatviti mantrÃrtha÷ / apÃæ gatimupetyÃdbhi÷ saha jÅvÃnÃæ gatimÃk«ipya samÃdhatte-## dyulokÃgnau ÓraddhÃhute÷ somo rÃjà saæbhavatÅtyuktvà vÃkyaÓe«e dhÆmÃdimÃrgeïa ÃkÃÓÃccandramasaæ prÃptà i«ÂyÃdikÃriïa e«a somo rÃjetyuktÃ÷, ata÷ somarÃjÃÓabdasÃmÃnyÃdi«ÂyÃdikÃriïÃæ jÅvÃnÃæ ÓraddhÃÓabditÃdbhi÷ saha gatiriha ÓraddhÃhutivÃkye pratÅyata ityartha÷ / te«Ãæ sÆk«mÃbhirdravyÃpÆrvarÆpÃbhi÷ pa¤cÅk­tÃbhiradbhi÷ saæbandhaæ vadan sahagatiæ viv­ïoti-## nidhanaæ maraïaæ tannimittakamantye«ÂividhÃnaæ, asau yajamÃna÷, svargÃya gacchatviti mantrÃrtha÷ / hutadravyarÆpÃïÃmapÃæ gamane ÓrutyantaramÃha-## agnihotraprakaraïe janakena yÃj¤avalkyaæ prati 'natvevainayo÷ sÃyaæprÃtarÃhutyostvamutkrÃntiæ na gatiæ na prati«ÂhÃæ na t­ptiæ na punarÃv­ttiæ na lokaæ pratyutthÃyinaæ vettha'iti «a praÓnÃ÷ k­tÃste«Ãæ nirvacanamapi rÃj¤aiva 'te và ete ÃhutÅ hute utkrÃmata÷ te 'ntarik«advÃrà divaæ gacchataste divamevÃhavanÅyaæ prati«ÂhÃæ kurvÃte divaæ tarpayataste tata÷ punarÃvartete tata÷ p­thivyÃæ puru«e yo«iti ca hute puru«arÆpeïotti«Âhata÷'iti vÃkyaÓe«eïa k­tam //6// END BsCom_3,1.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.1.7 kathaæ punaridami«ÂÃdikÃriïÃæ svakarmaphalopabhogÃya raæhaïaæ pratij¤Ãyate / yÃvatà te«Ãæ dhÆmapratÅkena vartmanà candramasamadhirƬhÃnÃmannabhÃvaæ darÓayati- 'e«a somo rÃjà taddevÃnÃmannaæ te devà bhak«ayanti' (chÃ. 5.10.4) iti 'te candraæ prÃpyÃnnaæ bhavanti tÃæstatra devà yathà somaæ rÃjÃnamapyÃyasvÃpak«ÅyasvetyevamenÃæstatra bhak«ayanti' (b­. 6.2.16) iti ca samÃnavi«ayaæ Órutyantaram / naca vyÃghrÃdibhiriva devairbhak«yamÃïÃnÃmupabhoga÷ saæbhavatÅti / ata uttaraæ paÂhati- bhÃktaæ vÃnÃtmavittvÃt tathà hi darÓayati | BBs_3,1.7 | vÃÓabdaÓcoditado«avyÃvartanÃrtha÷ / bhÃktame«Ãmannatvaæ na mukhyam / mukhye hyannatve svargakÃmo yajeta ityeva¤jÃtÅyakÃdhikÃraÓrutirupapadhyeta / candramaï¬ale cedi«ÂÃdikÃriïÃmupabhogo na syÃtkimarthamadhikÃriïa i«ÂÃdyÃyÃsabahulaæ karma kuryu÷ / annaÓabdaÓcopabhogahetutvasÃmÃnyÃdanne 'pyupacaryamÃïo d­Óyate / yathà viÓo 'nnaæ rÃj¤Ãæ paÓavo 'nnaæ viÓÃmiti / tasmÃdi«ÂastrÅputramitrabh­tyÃdibhiriva guïabhÃvopagatairi«ÂÃdikÃribhiryatsukhaviharaïaæ devÃnÃæ tadaive«Ãæ bhak«aïamabhipretaæ na modakÃdivaccarvaïaæ nigaraïaæ và / 'na ha vai devà aÓnanti na pibantyetadevÃm­taæ d­«Âvà t­pyanti' (chÃ. 3.6.1) iti ca devÃnÃæ carvaïÃdivyÃpÃraæ vÃrayati / te«Ãæ ce«ÂÃdikÃriïÃæ devÃnprati guïabhÃvopagatÃnÃmapyupabhoga upapadyate rÃjopajÅvinÃmiva parijanÃnÃm / anÃtmavittvÃcce«ÂÃdikÃriïÃæ devopabhogyabhÃva upapadyate / tathÃhi ÓrutiranÃtmavidÃæ devopabhogyatÃæ darÓayati- 'atha yo 'nyÃæ devatÃmupÃste 'nyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda yathà paÓurevaæ sa devÃnÃm' (b­. 1.4.10) iti / sa cÃsminnapi loka i«ÂÃdibhi÷ karmabhi÷ prÅmanpaÓuvaddevÃnÃmupakarotÅti loke tadupajÅvÅ tadÃdi«Âaæ phalamupabhu¤jÃna÷ paÓuvaddevÃnÃmupakarotÅti gamyate // anÃtmavittvÃttathÃhi darÓayatÅtyasyÃparà vyÃkhyÃ- anÃtmavido hyete kevalakarmiïai«ÂÃdikÃriïo na j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃyina÷ / pa¤cÃgnividyÃmihÃtmavidyetyupacaranti prakaraïÃt / pa¤cÃgnivij¤ÃnavihÅnatvÃccedami«ÂÃdikÃriïÃæ guïavÃdenÃnnatvamudbhÃvyate pa¤cÃgnivij¤ÃnapraÓaæsÃyai / pa¤cÃgnividyà hÅha vidhitsità / vÃkyatÃtparyÃvagamÃt / tathÃhi Órutyantaraæ candramaï¬ale bhogasadbhÃvaæ darÓayati- 'sa somaloke vibhÆtimanubhÆya punarÃvartate' (pra. 5.4) iti / tathÃnyadapi Órutyantaram 'atha ye Óataæ pit­ïÃæ jitalolokÃnÃmÃnandÃ÷ sa eka÷ karmadevanÃmÃnando ye karmaïà devatvamabhisaæpadyate' (b­. 4.3.33) itÅ«ÂÃdikÃriïÃæ devai÷ saævasatÃæ bhogaprÃptiæ darÓayati / evaæ bhÃktatvÃdannabhÃvavacanasye«ÂÃdikÃriïo 'tra jÅvÃraæhantÅti pratÅyate / tasmÃdraæhati saæpari«vakta iti yuktamevoktam // 7 // ---------------------- FN: adhikriyate puru«o vidhinà saæbadhyate 'nenetyadhikÃra÷ phalakÃmanà / yathà paÓurbhogya evamaj¤a÷ na bhedadhÅmÃndevÃnÃæ bhogya ityartha÷ / saæpratyuttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## atra somÃkhyacandrasyÃnnatvamuktaæ ne«ÂÃdikÃriïÃmiti bhrÃntinirÃsÃrthaæ ÓrutyantaramÃha-## yathà yaj¤e camasasthaæ somam­tvija ÃpyÃyasveti kriyÃv­ttau lo puna÷ punarÃpyÃyya puna÷ punarapak«ayya bhak«ayanti / evamenÃni«ÂÃdikÃriïo 'nnarÆpÃn bhak«ayanti devà ityartha÷ / adhikriyate puru«o vidhinà saæbadhyate 'nenetyadhikÃra÷ phalakÃmanà / ÓÃstrÃnarthakyavÃraïÃya annatvaæ goïamiti bhÃva÷ / kena do«eïa te«Ãæ devabhogyatetyata Ãha-## yathà paÓurbhogya evamaj¤a÷ sa bhedadhÅmÃn devÃnÃæ bhogya ityartha÷ / ÃtmaÓabdasya mukhyatvabalena sÆtrÃæÓaæ vyÃkhyÃya prak­tapa¤cÃgnaya÷ sÆtrak­tÃtmatvenopacarità iti vyÃkhyÃntaramÃha-## vidyÃstutyarthamannatvaæ na mukhyamityatra ÓrutyantarÃrthaæ sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## evaæ gatiparyÃlocanayà vairÃgyamiti siddham //7// END BsCom_3,1.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.2.8 2 k­tÃtyayÃdhikaraïam / sÆ. 8-11 k­tÃtyaye 'nuÓayavÃn d­«Âasm­tibhyÃæ yathetamanevaæ ca | BBs_3,1.8 | i«ÂÃdikÃriïÃæ dhÆmÃdinà vartmanà candramaï¬alamadhirƬhÃnÃæ bhuktabhogÃnÃæ tata÷ pratyavaroha ÃmnÃyate- 'tasminyÃvatsaæpÃtamu«itvÃthaitamevÃdhvÃæ punarnivartante tathetam' (chÃ. 5.10.5) ityÃrabhya yÃvadramaïÅyacaraïà brÃhmaïÃdiyonimÃpadyante kapÆyacaraïÃ÷ ÓvÃdiyonimiti / tatredaæ vicÃryate- kiæ niranuÓayà bhuktak­tsnakarmÃïo 'varohantyÃhosvitsÃnuÓayà iti / kiæ tÃvatprÃptam / niranuÓayà iti / kuta÷ - yÃvatsaæpÃtamiti viÓe«aïÃt / saæpÃtaÓabdenÃtra karmÃÓaya ucyate- saæpatantyanenÃsmÃllokÃdamuæ lokaæ phalopabhogÃyeti / yÃvatsaæpÃtamu«itveti ca k­tsnasya tasya k­tasya tatraiva bhuktatÃæ darÓayati / te«Ãæ yadà tatparyaveti' (b­. 6.2.16) iti ca Órutyantareïaiva evÃrtha÷ pradarÓyate / syÃdetat / yÃvadamu«miælloka upabhoktavyaæ karma tÃvadupabhuÇ kta iti kalpayi«yÃmÅti / naivaæ kalpayituæ Óakyate yatki¤cetyanyatra parÃmarÓÃt / prÃpyantaæ karmaïastasya yatki¤ceha karotyayam / tasmÃllokÃtpunaraityasmai lokÃya karmaïe (b­. 4.4.6) iti hyaparà Órutiryatki¤cetyaviÓe«aparÃmarÓena k­tsnasyeha k­tasya karmaïastatra k«ayitÃæ darÓayati / apica prÃyaïamanÃrabdhaphalasya karmaïo 'bhivya¤jakam / prÃkprÃyaïÃdÃrabdhaphalena karmaïà pratibaddhasyÃbhivyaktyanupapatte÷ / taccÃviÓe«ÃdyÃvatki¤cidanÃrabdhaphalaæ tasya sarvasyÃbhivya¤jakam / nahi sÃdhÃraïe nimitte naimittikamasÃdhÃraïaæ bhavitumarhati / na hyaviÓi«Âe pradÅpasaænidhau dhaÂo 'bhivyajyate na paÂa ityupapadyate / tasmÃnniranuÓayà avarohantÅtyevaæ prÃpte brÆma÷ k­tÃtyaye 'nuÓayavÃniti / yena karmav­ndena candramasamÃrƬhÃ÷ phalopabhogÃya tasminnupabhogena k«Åyate te«Ãæ yadaæmayaæ ÓarÅraæ candramasyupabhogÃyÃrabdhaæ tadupabhogak«ayadarÓanaÓokÃgnisaæparkÃdiva ca gh­takÃÂhinyam / tata÷ k­tÃtyaye k­tasye«ÂÃde÷ karmaïa÷ phalopabhogenopak«aye sati sÃnuÓayà evemamavarohanti / kena hetunà / d­«Âasm­tibhyÃmityÃha / tathÃhi pratyak«Ã Óruti÷ sÃnuÓayÃnÃmavarohaæ darÓayati- 'tadya iha ramaïÅyacaraïà abhyÃÓo ha yatte ramaïÅyÃæ yonimÃpadyeranbrÃhmaïayoniæ và k«atriyayoniæ và vaiÓyayoniæ vÃtha yaiha ka pÆyacaraïÃæ abhyÃÓo ha yatte kapÆyÃæ yonimÃpadyera¤Óvayoniæ và sÆkarayoniæ và caï¬Ãlayoniæ vÃ' (chÃ. 5.10.7) iti / caraïaÓabdenÃnuÓaya÷ sÆcyata iti varïayi«yati / d­«ÂaÓcÃyaæ janmanaiva pratipaïyuccÃvacarÆpa upabhoga÷ pravibhajyamÃna / ÃkasmikatvÃsaæbhavÃdanuÓayasadbhÃvaæ sÆcayati, abhyudayapratyavÃyayo÷ suk­tadu«k­tahetutvasya sÃmÃnyata÷ ÓÃstreïÃvagamitvÃt / sm­tirapi 'varïà ÃÓramÃÓca svakarmani«ÂhÃ÷ pretya karmaphalamanubhÆya tata÷ Óe«eïa viÓi«ÂadeÓajÃtikularÆpÃyu÷Órutav­ttasukhamedhaso janma pratipadyante' iti sÃnuÓayÃnÃmevÃvarohaæ darÓayati - ka÷ punaranuÓayo nÃmeti / kecittÃvadÃhu÷ - svargÃrthasya karmaïo bhuktaphalasyÃvaÓe«a÷ kaÓcidanuÓayo nÃma bhÃï¬ÃnusÃrisnehavat / yathÃhi snehabhÃï¬aæ ricyamÃnaæ na sarvÃtmanà ricyate bhÃï¬ÃnusÃryeva kaÓcitsnehaÓe«o 'vati«Âhate tathÃnuÓayo 'pÅti / nanu kÃryavirodhitvÃdad­«Âasya na bhuktaphalasyÃvaÓe«ÃvasthÃnaæ nyÃyyam / nÃyaæ do«a÷ / nahi sarvÃtmanà bhuktaphalatvaæ karmaïa÷ pratijÃnÅmahe / nanu niravaÓe«akarmaphalopabhogÃya candramaï¬alamÃrƬha÷ / bìham / tathÃpi svalpakarmÃvaÓe«amÃtreïa tatrÃvasthÃtuæ na labhyate / yathà kila kaÓcitsevaka÷ sakalai÷ sevopakaraïai rÃjakulamupas­paÓcirapravÃsÃtparik«ÅïavahÆpakaraïaÓchatrapÃdukÃdimÃtrÃvaÓe«o na rÃjakule 'vasthÃtuæ Óaknoti / evamanuÓayamÃtraparigraho na candramaï¬alo 'vasthÃtuæ ÓaknotÅti / nacaitadyuktamiva / nahi svargasthasya karmaïo bhuktaphalasyÃvaÓe«Ãnuv­ttirupapadyate kÃryavirodhitvÃdityuktam / nanvetadayuktam / na svargaphalasya karmaïo nikhilasya bhuktaphalatvaæ bhavi«yatÅti / tadetadapeÓalam / svargÃrthaæ kila karma svargasthasyaiva svargaphalaæ nikhilaæ na janayati svagracyutasyÃpi ka¤citphalaleÓaæ janayatÅti / na ÓabdapramÃïakÃmÃnÅd­ÓÅ kalpanÃvakalpate / snehabhÃï¬e tu snehaleÓÃnuv­ttird­«ÂatvÃdupapadyate / tathà sevakasyopakaraïaleÓÃnuv­ttiÓca d­Óyate / natviha tathà svargaphalasya karmaïo leÓÃnuv­ttird­Óyate nÃpi kalpayituæ Óakyate svargaphalatvaÓÃstravirodhÃt / avaÓyaæ caitadevaæ vij¤eyam / na svargaphalasye«ÂÃde÷ karmaïo bhÃï¬ÃnusÃrisnehavadekadeÓo 'nuvartamÃno 'nuÓaya iti / yadihi yena suk­tena karmaïe«ÂÃdinà svargamanvabhÆvaæstasyaiva kaÓcidekadeÓo 'nuÓaya÷ kalpyeta tato ramaïÅya evaiko 'nuÓaya÷ syÃnna viparÅta÷ / tatreyamanuÓayavibhÃgaÓrutiruparudhyeta- 'tadya iha ramaïÅyacaraïÃ, atha kapÆyacaraïÃ÷' (chÃ. 5.10.7) iti / tasmÃdÃmu«mikaphale karmajÃta upabhukte 'vaÓi«Âamaihikaphalaæ karmÃntarajÃtamanuÓayastadvanta'varohantÅti / yaduktaæ yatki¤cetyaviÓe«aparÃmarÓÃtsarvasyeha k­tasya karmaïa÷ phalopabhogenÃntaæ prÃpya niranuÓayà avarohantÅti / naitadevam / anuÓayasadbhÃvasyÃvagamitatvÃt / yatki¤cidiha k­tamÃmu«mikaphalaæ karmÃrabdhabhogaæ tatsarvaæ phalopabhogena k«apayitveti gamyate / yadapyuktaæ prÃyaïamaviÓe«ÃdanÃrabdhaphalaæ k­tsnameva karmÃbhivyanakti tatra kenacitkarmaïÃmu«miælloke phalamÃrabhyate kenacidasminnityatvaæ pratyuktam / apicakena hetunà prÃyaïamanÃrabdhaphalasya karmaïo 'bhivya¤jakaæ pratij¤Ãyata iti vaktavyam / yathaiva tarhi prÃkprayÃïÃdÃrabdhaphalena karmaïà pratibaddhasyetarasya v­ttyudbhavÃnupapattirityevaæ prÃyaïakÃle 'pi viruddhaphalasyÃnekasya karmaïo yugapatphalÃrambhÃsaæbhavÃdbalavatà pratibaddhasya durbalasya v­ttyuddhavÃnupapatitiriti / nahyanÃrabdhaphalatvasÃmÃnyena jÃtyantaropabhogyaphalamapyanekaæ karmaikasminprÃyaïe yugapadabhivyaktaæ sadekÃæ jÃtimÃrabhata iti Óakyaæ vaktuæ, pratiniyataphalatvavirodhÃt / nÃpi kasyacitkarmaïa÷ prÃyaïe 'bhivyakti÷ kasyaciduccheda iti Óakyate vaktum / aikÃntikaphalatvavirodhÃt / nahi prÃyaÓcittÃdibhirhetubhirvinà karmaïÃmuccheda÷ saæbhÃvyate / sm­tirapi viruddhaphalena karmaïà pratibaddhasya karmÃntarasya ciramavasthÃnaæ darÓayati- 'kadÃcitsuk­taæ karma kÆcasthamiha ti«Âhati // majjamÃnasya saæsÃre yÃvaddu÷khÃdimucyate ityeva¤jÃtÅyakà / yadi ca k­tsnamanÃrabdhaphalaæ karmaikasminprÃyaïe 'bhivyaktaæ sadekÃæ jÃtimÃrabheta tata÷ svarganarakatiryagyoni«vadhikÃrÃnavagamÃddharmÃdharmÃnutpattau nimittÃbhÃvÃnnottarà jÃtirupapadyeta / brahmahatyÃdÅnÃæ caikaikasya karmaïo 'nekajanmanimittatvaæ smaryamÃïamuparudhyeta / naca dharmÃdharmayo÷ svarÆpaphalasÃdhanÃdisamadhigame ÓÃstrÃdatiriktaæ kÃraïaæ Óakyaæ saæbhÃvayatum / naca d­«Âaphalasya karmaïa÷ kÃrÅryÃde÷ prÃyaïamabhivya¤jakaæ saæbhavatÅtyavyÃpikÃpÅyaæ prÃyaïasyÃbhivya¤jakatvakalpanà / pradÅpopanyÃso 'pi karmabalÃbalapradarÓanenaiva pratinÅta÷ / sthÆlasÆk«marÆpÃbhivktyanabhivyaktivaccedaæ dra«Âavyam / yathÃhi pradÅpa÷ samÃne 'pi saænidhÃne sthÆlaæ rÆpamabhivyanakti na sÆk«mam / evaæ prÃyaïaæ samÃne 'pyanÃrabdhaphalasya karmajÃtasya prÃptÃvasaratve balavata÷ karmaïo v­ttimudbhÃvayati na durbalasyeti / tasmÃcchrutism­tinyÃyavirodhÃdaÓli«Âo 'yamaÓe«akarmÃbhivyaktyabhyupagama÷ / Óe«akarmasadbhÃve 'nirmok«aprasaÇga÷ ityayamapyasthÃne saæbhrama÷ / samyagdarÓanÃdaÓe«akarmak«ayaÓrute÷ / tasmÃtsthitametadevÃnuÓayavanto 'varohantÅti / te cÃvarohanto yathetamanevaæ cÃvarohanti / yathetamiti yathÃgatamityartha÷ / anevamiti tadviparyayeïetyartha÷ / dhÆmÃkÃÓayo÷ pit­yÃïe 'dhvanyupÃttayoravarohe saækÅrtanÃdyathetaæÓabdÃcca yathÃgatamiti pratÅyate / rÃtryÃdyasaækÅrtanÃdabhrÃdyupasaækhyÃnÃcca viparyayo 'pi pratÅyate // 8 // ---------------------- FN: anuÓaya÷ karma / tat karma / pratyavaiti parik«Åïaæ bhavati / abhivyakti÷ phalonmukhatà / tat tatrÃvarohatÃæ jÅvÃnÃæ madhye iha karmabhÆmau ramaïÅyacaraïÃ÷ puïyakarmaïa÷ iti yat tat ÃbhyÃÓoha avaÓyaæ hÅtyartha÷ / kapÆyaæ pÃpam / ricyamÃnaæ viyujyamÃnam / idÃnÅæ gatyantarabhÃvinÅmÃgatiæ nirÆpapayati-## bhoktavyakarmasamÃptyÃnantaryamathaÓabdÃrtha÷ / yathetamityÃrabhya ÓvÃdiyonimityantaæ vÃkyaæ yÃvattÃvadÃmnÃyata iti yojanà / atra yÃvatsaæpÃtamiti viÓe«aïÃdramaïÅyacaraïà iti vÃkyÃcca saæÓayamÃha-## anuÓaya÷ karma, atra pÆrvapak«e karmÃbhÃvenÃgateraniyamÃdvairÃgyÃdÃr¬hyaæ, siddhÃnte karmasattvenÃgatiniyamÃdvairÃgyadÃr¬hyamiti bheda÷ / te«Ãmi«ÂÃdikÃriïÃæ yadà tatkarma paryavaiti viparik«Åïaæ bhavati tadà punarÃvartanta iti ÓrutyantareïÃpi k­tsrakarmaïaÓcandraloke bhuktatvamucyata ityartha÷ / yÃvatpadasaÇkoco na yukta÷ ÓrutyantaravirodhÃdityÃha-## ayaæ naro yatki¤cidiha loke karma karoti tasyÃntaæ phalaæ paraloke prÃpya karmÃrthaæ punarÃyÃtÅti Órutyartha÷ / karmÃbhÃve Órutimuktvà yuktimÃha-## abhivyakti÷ phalonmukhatÃ, maraïenÃbhivyaktasya sarvasya karmaïa÷ paralokabhogasyÃvaÓyaæbhÃvÃtkarmÃbhÃva ityartha÷ / caraïÃkhyasÅlamÃtrÃdavaroha iti prÃpte siddhÃntapratij¤Ãæ vyÃca«Âe-## tat tatrÃvarohatÃæ jÅvÃnÃæ madhye ye kecidiha karmabhÆmau ramaïÅyacaraïÃ÷ puïyakarmÃïa÷ puïyayonibhÃja iti yat tat abhyÃÓo ha avaÓyaæ hÅtyartha÷ / kapÆyaæ pÃpam / d­«ÂaÓabdasya ÓrutyarthamuktvÃrthÃntaramÃha-## 'puïyo vai puïyena karma bhavati pÃpa÷ pÃpena'ityÃdiÓÃstreïa sukhadu÷khayordharmÃrdharmahetukatvamavagatam / tataÓca janmÃrabya d­«Âo bhoga÷ karmahetuka÷ bhogatvÃt, svargabhogavadityÃnuÓayasiddhi÷, vipak«e ca hetvabhÃvÃt bhogasyÃkasmikatvaprasaÇga ityartha÷ / sm­tavÃÓramÃ÷ ÃÓramiïa÷ pretya m­tvà lokÃntare karmaphalaæ bhuktvà tata÷ Óe«eïa bhuktÃdanyena karmaïà anuÓayÃkhyena punarjanma pratipadyante iti saæbandha÷ / viÓi«Âà deÓÃdayo medhÃntà daÓa guïà ye«u te tathoktÃ÷ / Órutaæ j¤Ãnaæ, v­ttaæ ÃcÃra÷ / svÃbhimatÃnuÓayaæ vaktuæ p­cchati-## k­tasya karmaïa÷ svarge bhoge sati bhuktasya karmaïo leÓo 'nuÓayastadvÃnavarohati bhÃï¬e snehaleÓasya d­«ÂatvÃt, tata÷ Óe«eïeti sm­teÓcetyekadeÓivyÃkhyÃmÃha-## ricyamÃnaæ snehena viyujyamÃnam / nanu bhoganÃÓyatvÃt karmaïo leÓo na yukta÷ iti ÓaÇkate-## k­tsnakarmaïo bhoge jÃte nÃÓa÷ syÃt, natu bhogo jÃta iti parihÃrÃrtha÷ / bhogo na jÃyata ityayuktamiti ÓaÇkate-## bhoga÷ sÃvaÓe«o jÃta iti samÃdhatte-## idamekadeÓivyÃkhyÃnaæ dÆ«ayati-## 'svargakÃmo yajeta'ityÃdiÓÃstreïa svargabhogÃrthaæ karma coditaæ, tacche«asya martyabhogahetutve ÓÃstravirodha ityartha÷ / ki¤ca svargahetukarmaÓe«Ãdavarohe kapÆyayonyÃpattiÓrutivirodha ityÃha-## svÃbhimatamanuÓayamÃha-## pÆrvapak«abÅjamanÆdya dÆ«ayati-## k«apayitvà punarÃgacchantÅti prÃpyantamiti vÃkyena gamyata iti yojanà / janmÃrabhya d­«ÂabhogaliÇgÃnug­hÅtayà ramaïÅyakapÆyacaraïaÓrutyaihikÃnuÓayÃkyakarmaviÓe«aïaparayà virodhÃt, yatki¤ceti yÃvatsaæpÃtamiti ca sÃmÃnyaÓabdayorÃmu«mikavi«ayatvena saÇkoco nyÃyya iti bhÃva÷ / maraïaæ k­tsnakarmÃbhivya¤jakamityayuktam, uktÃnuÓayaÓrutivirodhÃdityÃha-## balavadanÃrabdhakarmapratibandhÃcca na k­tsnakarmÃbhivyaktirityÃha-## tasya k­tasnakarmavya¤jakatve heturnÃstÅti bhÃva÷ / praÓnaæ matvottaraæ ÓaÇkate-#<Ãrabdheti /># ÃrabdhavadanÃrabdhasyÃpi balavata÷ pratibandhakatvÃnna sarvakarmaïa÷ phaladÃnÃyÃbhivyaktiriti samÃdhatte-## anÃraÓabdhaphalatvÃviÓe«ÃtsarvakarmaïÃmabhivyaktimÃÓaÇkya mithoviruddhasvarganarakÃdidehaphalÃnÃmekadehÃrambhakatvÃsaæbhava uktastaæ viv­ïoti-## astu tarhi durbalasya karmaïo nÃÓa ityata Ãha#<-nÃpÅti /># nÃbhuktaæ k«Åyate karmetyekÃnta utsarga÷ sa ca prÃyaÓcitabrahmaj¤ÃnadhyÃnairbÃdhyate na maraïamÃtraïetyartha÷ / maraïena durbalakarmÃvinÃÓe mÃnamÃha-## karmanÃÓapak«aæ nirasya prak­tak­tsnakarmÃbhivyaktipak«e do«ÃntaramÃha-## 'k­tsnakarmaïÃmekasmin devÃdijanmani bhogena k«ayÃnna janmÃntaraæ syÃt, j¤ÃnÃbhÃvÃnna muktirityaj¤adevasya ka«ÂÃntarÃladaÓà syÃdityartha÷ / 'ÓvasÆkarakharo«ÂrÃïÃæ go 'jÃvim­gapak«iïÃm / caï¬ÃlapulkasÃnÃæ ca brahmahà yonim­cchati / 'ityÃdism­tivirodhÃcca na sarvakarmaïÃmekajanmÃrambhakatvamityÃha-## nanvekasya karmaïa÷ kathamanekajanmaphalakatvam, ad­«ÂatvÃdityÃha-## ki¤ca vya¤jakatve 'pi maraïasya kiæ sarvakarmavya¤jakatvaæ kalpyate uta yatki¤citkarmavya¤jakatvam / nÃdya÷, iha k­takÃrÅryÃderatraiva phalahetormaraïavyajyatvÃsaæbhavÃdityÃha-## dvitÅyaæ nirasyan paroktaæ d­«ÂÃntaæ vighaÂayati-## rÆpÃïÃæ pradÅpavat, maraïaæ na kasyacidapi karmaïo vaya¤jakaæ kintu prabalakarmapratibandhÃbhÃve durbalaæ vyajyata ityartha÷ / evaæ maraïasya vya¤jakatvÃnaÇgÅkÃreïa pradÅpad­«ÂÃnto nirasta÷, aÇgÅkÃre 'pyanukÆlo d­«ÂÃnta ityÃha-## sÆk«mamanudbhÆtarÆpamiti maraïe sarvakarmÃbhivyaktyasiddhiriti Óe«a÷ / evaæ sarvakarmasaÇgha ekajanmÃrambhaka ityaikabhavika÷ karmÃÓaya iti matanirÃsamupasaæharati-## caraïaÓrutyà 'tata÷ Óe«eïa'ityÃdism­tyà 'prabalapratibandhÃt'itinyÃyena cÃnabhivyaktakarmasadbhÃvÃdityartha÷ / nanu muktyanupapattyÃÇgÅkÃrya aikabhavika ityata Ãha-#<Óe«eti /># sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## avarohamÃrga itthaæ ÓrÆyate-'tasmin yÃvatsaæpÃtamu«itvà athaitamevÃdhvÃnaæ punarnivartante yathetamÃkÃÓamÃkaÓÃdvÃyuæ vÃyurbhÆtvà dhÆmo bhavati dhÆmo bhÆtvÃbhraæ bhÆtvà megho bhavati bhÆtvà pravar«ati ta iha vrÅhiyavà o«adhivanaspatayastilamëà iti jÃyante ato vai khalu durni«prapataraæ yo yo hyannamatti yo reta÷ si¤cati tadbhÆya eva bhavati tadya iha ramaïÅyacaraïà ramaïÅyÃæ yonimÃpadyante'iti / dhÆmÃdyadhvanà yathetaæ yathÃgataæ tathetamadhvÃnaæ punarÃyantÅtyuktvà dhÆmÃdirÆpapit­mÃrgastharÃtryÃdikaæ noktamadhikaæ cÃbhrÃdikamuktamiti matvà sÆtrak­toktaæ yathetamanevaæ ceti / avaÓi«ÂaÓrutyartho 'gne sphuÂÅbhavi«yati //8// END BsCom_3,1.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.2.9 caraïÃd iti cen nopalak«aïÃrtheti kÃr«ïÃjini÷ | BBs_3,1.9 | atÃpi syÃt / yà ÓrutiranuÓayasadbhÃvapratipÃdanÃyodÃh­tÃ- 'tadya iha ramaïÅyacaraïÃ÷' (chÃ. 5.10.7) iti / sà khalu caraïÃdyonyÃpattiæ darÓayati nÃnuÓayÃt / anyaccaraïamanyo 'nuÓaya÷ / caraïaæ cÃritramÃcÃra÷ ÓÅlamityanarthÃntaram / anuÓayastu bhuktaphalÃtkarmaïo 'tiriktaæ karmÃbhipretam / ÓrutiÓca karmÃcaraïe bhedena vyapadiÓati- 'yathÃkÃrÅ yathÃcÃrÅ tathà bhavati' (b­. 4.4.5) iti, 'yÃnyanavadyÃni karmÃïi tÃni sevitavyÃni no itarÃïi, yÃnyasmÃkaæ sucaritÃni tÃni tvayopasyÃni' (tai. 1.11.2) iti ca / tasmÃccaraïÃdyonyÃpattiÓruternÃnuÓayasiddhiriticet / nai«a do«a÷ / yato 'nuÓayopalak«aïÃrthaivai«Ã caraïaÓrutiriti kÃr«ïÃjinirÃcÃryo manyate // 9 // saæprati ÓrutisthacaraïaÓabdamÃk«epapÆrvakaæ sÆtrak­dvyÃca«Âe-## 'adroha÷ sarvabhÆte«u karmaïà manasà girà / anugrahaÓca j¤Ãnaæ ca ÓÅlametadvidurbudhÃ÷'iti sm­tÃvuktÃvadrohÃdaya÷ ÓÃstrÃrthaj¤ÃnarÆpaæ ÓÅlaæ sarvakarmÃÇgamuktaæ tadbodhakaæ caraïapadamaÇgina÷ ÓrautÃdikarmaïo lak«akaæ, karmaïa evottarÃvasthà dharmÃdharmÃkhyÃpÆrvamiti karmalak«aïayaiva tadabhinnÃpÆrvÃkhyÃnuÓayasiddhiriti kÃr«ïÃjinimatam //9// END BsCom_3,1.2.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.2.10 Ãnarthakyam iti cen na tadapek«atvÃt | BBs_3,1.10 | syÃdetat / kasmÃtpunaÓcaraïaÓabdena Órautaæ ÓÅlaæ vihÃya lÃk«aïiko 'nuÓaya÷ pratyÃyyate / nanu ÓÅlasyaiva Órautasya vihitaprati«ddhasya sÃdhvasÃdhurÆpasya ÓubhÃÓubhayonyÃpatti÷ phalaæ bhavi«yati / avaÓyaæ ca ÓÅlasyÃpi ki¤citphalamabhyupagantavyam / anyathà hyÃnarthakyameva prasajyateti cet / nai«a do«a÷ / kuta÷ - tadapek«itatvÃt / i«ÂÃdi hi karmajÃtaæ caraïÃpek«am / nahi sadÃcÃrahÅna÷ kaÓcidadhik­ta÷ syÃt- 'ÃcÃrahÅnaæ na punanti vedÃ÷' ityÃdism­tibhya÷ puru«Ãrthatve 'pyÃcÃrasya nÃnarthakyam / i«ÂÃdau hi karmajÃte phalamÃrabhamÃïe tadapek«a evÃcÃrastatraiva ka¤cidatiÓayamÃrapsyate / karma ca sarvÃrthakÃrÅti Órutism­tiprasiddhi÷ / tasmÃtkarmaiva ÓÅlopalak«itamanuÓayabhÆtaæ yonyÃpattau kÃraïamiti kÃr«ïÃjinermatam / nahi karmaïi saæbhavati ÓÅlÃdyonyÃpattiryuktà / nahi padbhyÃæ palÃyituæ pÃrayamÃïo jÃnubhyÃæ raæhitumarhatÅti // 10 // tadeva ÓaÇkÃsamÃdhÃnÃbhyamÃha-#<Ãnarthakyamiti cedityÃdinà sÆtreïa /># caraïaÓabdavÃcyasyaiva grahaïasaæbhavÃnna lak«aïà yukteti ÓaÇkitvaiva brÆte-## prati«iddhaæ ÓÅlaæ krodhÃn­tÃdirÆpam / ki¤ca ÓÅlasya ni«phalatvÃyogÃcchrutayonyÃpattistasyaiva phalaæ nÃnuÓayasyetyÃha-## vedÃstadarthakarmÃïyÃcÃraæ vinà na phalantÅti sm­tyà ÓÅlasya karmÃÇgatvÃnna p­thakphalÃpek«Ã, aÇgiphalenÃrthavattvÃt / na cÃÇgamÃtrÃdyonyÃpatti÷ phalamiti vÃcyam / aÇgasya phalÃsaæbhavena mukhyÃrthasyÃcÃrasya grahaïÃyogÃllak«aïà yukteti samÃdhÃnÃrtha÷ / yadyÃcÃrasya snÃnÃdivat puru«asaæskÃratayà puru«Ãrthatvaæ tadÃpyavirodha ityÃha-## aÇgÃvabaddhopÃstivadÃcÃror'thavÃnityartha÷ / astu tarhi ÓÅlakhyÃcÃrÃdeva yonyÃpattirityÃÓaÇkya 'puïyo vai puïyena karmaïÃ'ityÃdi Órutyà virodhÃnnaivamityÃha-## pÃrayamÃïa÷ Óakta÷ //10// END BsCom_3,1.2.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.11 suk­tadu«k­te eveti tu bÃdari÷ | BBs_3,1.11 | bÃdaristvÃcÃrya÷ suk­tadu«k­te eva caraïaÓabdena pratyÃyyete iti manyate / caraïamanu«ÂhÃnaæ karmetyanarthÃntaram / tathÃhi- aviÓe«eïa karmamÃtre carati÷ prayujyamÃno d­Óyate / yo hÅ«ÂÃdilak«aïaæ puïyaæ karma karoti taæ laukikà Ãcak«ate dharmaæ caratye«a mahÃtmeti / ÃcÃro 'pi ca dharmaviÓe«a eva / bhedavyapadeÓastu karmacaraïayorbÃhmaïaparivrÃjakanyÃyenÃpyupapadyate / tasmÃdramaïÅyacaraïÃ÷ praÓastakarmaïÃ÷ kapÆyacaraïà ninditakarmÃïa iti nirïaya÷ // 11 // ---------------------- FN: gobalÅvardanyÃyo 'pyayameva / yadyapyakrodhÃdirÆpaæ ÓÅlaæ sÃdhÃraïadharmÃtmakaæ viÓe«arÆpÃt karmaïo 'bhinnaæ tathÃpi caraïÃcÃraÓabdau karmavÃcinÃveva na ÓÅlavÃcakÃviti na lak«aïÃvasara iti bÃdarimataæ mukhyasiddhÃntamÃha-## caraïaÓabdÃrthamupasaæharati-#<ÃcÃro 'pÅti /># karmaïa evÃcÃratve yathÃkÃrÅtyÃdibhedokti÷ kathamityata Ãha-## nirÆpapadÃcÃraÓabdÃt sadÃcÃrarÆpo viÓe«o bhÃti / atastatsamabhivyÃh­ta÷ karmasÃmÃnyavÃcako yathÃkÃrÅti ÓabdastaditaraviÓe«apara÷ evamanavadyÃni karmÃïÅti sÃmÃnyata÷, asmÃkaæ sucaritÃnÅti viÓe«a iti viveka÷ / tasmÃdanuÓayabalÃdÃgatyavaÓyaæbhÃvÃnusandhÃnÃdvairÃgyamiti siddham //11// END BsCom_3,1.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.12 3 ani«ÂÃdikÃryadhikaraïam / sÆ. 12-21 ani«ÂÃdikÃriïÃm api ca Órutam | BBs_3,1.12 | i«ÂÃdikÃriïaÓcandramasaæ gacchatÅtyuktam / ye tvitare 'ni«ÂÃdikÃriïaste 'pi kiæ candramasaæ gacchantyuta na gacchantÅti cintyate / tatra tÃvadÃhu÷ - i«ÂÃdikÃriïa eva candramasaæ gacchantÅtyetanna / kasmÃt / yato 'ni«ÂÃdikÃriïÃmapi candramaï¬alaæ gantavyatvena Órutam / ethÃhyaviÓe«eïa kau«Åtakina÷ samÃmananti- 'ye vai ke cÃsmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kau«Å. 1.2) iti / pa¤cabhyÃmÃhutÃvityÃhutisaækhyÃniyamÃt / yasmÃtsarva eva candramasamÃsÅdeyu÷ / i«ÂÃdikÃriïÃmitare«Ãæ ca samÃnagatitvaæ na yuktamiti cet / na / itare«Ãæ candramaï¬ale bhogÃbhÃvÃt // 12 // evaæ puïyÃtmanÃæ gatyÃgaticintayà vairÃgyaæ nirÆpya pÃpinÃæ taccintayà tannirÆpayati-## 'ye vai ke ca'ityaviÓe«aÓrute÷, 'vaivasvataæ saægamanaæ janÃnÃm'iti ÓruteÓca saæÓaye prathamÃdhikaraïena siddhaniyamÃk«epasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## yamarÃjaæ pÃpijanÃnÃæ samyaggamyaæ, havi«Ã prÅïayateti Órutyartha÷ / pÆrvapak«e puïyavatÃmeva candragatiriti niyamÃbhÃvÃt puïyavaiyarthyaæ pÃpÃdvairÃgyÃdÃr¬hyaæ ceti phalaæ, siddhÃnte pÃpinÃæ candralokadarÓanamapi nÃstÅti puïyÃrthavattvaæ vairÃgyadÃr¬hyaæ ceti phalam / pa¤camÃgnau dehÃrambha iti niyamÃtpÃpinÃmapi prathamadyulokÃgniprÃptirvÃcyetyÃha-## pÃpinÃæ svargabhogÃbhÃve 'pi mÃrgÃntarÃbhÃvà candragatiriti bhÃva÷ //12// END BsCom_3,1.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.13 saæyamane tv anubhÆyetare«ÃmÃrohÃv arohau tadgatidarÓanÃt | BBs_3,1.13 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / naitadasti sarve candramasaæ gacchantÅti / etatkasmÃt / yato bhogÃyaiva candrÃrohaïaæ na ni«prayojanam / nÃpi pratyavarohÃyaiva / yathà kaÓcidv­k«amÃrohati pu«paphalopÃdÃnÃyaiva na ni«prayojanaæ nÃpi patanÃyaiva / bhogaÓcÃni«ÂÃdikÃriïÃæ candramasi nÃstÅtyuktam / tasmÃdi«cÃdikÃriïa eva candramasamÃrohanti netare / te tu saæyamanaæ yamÃlayamavagÃhya svadu«k­tÃnurÆpà yÃmÅryÃtanà anubhÆya punarevemaæ lokaæ pratyavaronti / evaæbhÆtau te«ÃmÃrohÃvarohau bhavata÷ / kuta÷ - tadgatidarÓanÃt / tathÃhi yamavacanasarÆpà Óruti÷ prayatÃmani«ÂÃdikÃriïÃæ yamavaÓyatÃæ darÓayati- 'na sÃæparÃya÷ pratibhÃti bÃlaæ pramÃdyantaæ vittamohena mƬham / ayaæ loko nÃsti para iti mÃnÅ puna÷ punarvaÓamÃpadyate me' (kaÂha. 2.6) iti / 'vaivasvataæ saægamanaæ janÃnÃm' ityeva¤jÃtÅyakaæ ca bahveva yamavaÓyatÃprÃptiliÇgaæ bhavati // 13 // siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## saæyamane yamaloke yamak­tà yÃtanà anubhÆyÃvarohantÅtyevamÃrohÃvarohÃviti yojanà sÆtrasya j¤eyà / prayatÃæ m­tvà gacchatÃm / samyak parastÃtprÃpyata iti saæparÃya÷ paraloka÷ tadupÃya÷ sÃæparÃya÷, bÃlamaj¤aæ, viÓe«ato vittarÃgeïa mƬhaæ mohÃtpramÃdaæ kurvantaæ prati na bhÃti / sa ca bÃlo 'yaæ strÅvittÃdiloko 'sti na paraloko 'stÅti mÃnÅ / sa me mama yamasya vaÓamÃpnotÅtyartha÷ / pÃpinÃæ yamavaÓyatÃvÃdiviÓe«aÓrutism­tibalÃt'ye vai ke ca'ityaviÓe«aÓrutiri«ÂÃdikÃrivi«ayatvena vyÃkhyeyeti bhÃva÷ //13// END BsCom_3,1.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.14 smaranti ca | BBs_3,1.14 | apica manuvyÃsaprabh­taya÷ Ói«ÂÃ÷ saæyamane pure yamÃyattaæ kapÆyakarmavipÃkaæ smaranti nÃciketopÃkhyÃnÃdi«u // 14 // sÆtratrayasya bhëyaæ subodham //14 // //15 // //16// END BsCom_3,1.3.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.15 api ca sapta | BBs_3,1.15 | apica sapta narakà rauravapramukhà du«k­taphalopabhogabhÆmitvena smaryante paurÃïikai÷ / tÃnani«ÂÃdikÃriïa÷ prÃpnuvanti / kutaste candraæ prÃpnuyurityabhiprÃya÷ // 15 // END BsCom_3,1.3.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.16 nanu viruddhamidaæ yamÃyattà yÃtanÃ÷ pÃpakarmaïo 'nubhavantÅti / yÃvatà te«u rauravÃdi«vanye citraguptÃdayo nÃnÃdhi«ÂhÃtÃra÷ smaryanta iti / netyÃha- tatrÃpi ca tadvyÃpÃrÃdavirodha÷ | BBs_3,1.16 | te«vapi saptasu narake«u tasyaiva yamasyÃdhi«ÂhÃt­tvavyÃpÃrÃbhyupagamÃdavirodha÷ / yamaprayuktà eva hi te citraguptÃdayo 'dhi«ÂhÃtÃra÷ smaryante // 16 // END BsCom_3,1.3.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.17 vidyÃkarmaïor iti tu prak­tatvÃt | BBs_3,1.17 | pa¤cÃgnividyÃyÃm 'vettha yathÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.3.3) ityasya praÓnasya prativacanÃvasare ÓrÆyate- 'athaitayo÷ pathorna katareïacana tÃnÅmÃni k«udrÃïyasak­dÃvartÅni bhÆtÃni bhavanti / jÃyasva mriyasvetyetatt­tÅyaæ sthÃnaæ tenÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.10.8) iti / tatraitayo÷ pathoriti vidyÃkarmaïorityetat / kasmÃt / prak­tatvÃt / vidyÃkarmaïÅ hi devayÃnapit­yÃïayo÷ patho÷ pratipattau prak­te / 'tadya itthaæ vidu÷' iti vidyà tayà pratipattavyo devayÃna÷ panthÃ÷ prakÅrtita÷ / 'i«ÂÃpÆrte dattam' (chÃ. 5.10.1,3) iti karma tena pratipattavya÷ pit­yÃïa÷ panthÃ÷ prakÅrtita÷ / tatppakriyÃyÃm- 'athaitayo÷ pathorna katareïacana' iti Órutam / etaduktaæ bhavati- ye na vidyÃsÃdhanena devayÃne patyadhik­tà nÃpi karmaïà pit­yÃïe te«Ãme«a k«udrajantulak«aïo 'sak­dÃvartÅ t­tÅya÷ panthà bhavatÅti / tasmÃdapi nÃni«ÂÃdikÃribhiÓcandramÃ÷ prÃpyate / syÃdetat / te 'pi candrabimbamÃruhya tato 'varuhya k«udrajantutvaæ pratipatsyanta iti / tadapi nÃsti / ÃrohÃnarthakyÃt / apica sarve«u prayatsu candralokaæ prÃpnuvatsvasau loka÷ prayadbhi÷ saæpÆryetetyata÷ praÓnaviruddhaæ prativacanaæ prasajyeta / tathÃhi prativacanaæ dÃtavyaæ yathÃsau loko na saæpÆryate / avarohÃbhyupagamÃdasaæpÆrïopapattiriti cet / na / aÓrutatvÃt / satyamavarohÃdapyasaæpÆraïamupapadyate / Órutistu t­tÅyasthÃnasaækÅrtanenÃsaæpÆraïaæ darÓayati- 'etatt­tÅyaæ sthÃnaæ tenÃsau loko na saæpÆryate' (chÃ. 5.10.8) iti / tenÃnÃrohÃdevÃsaæpÆraïamiti yuktam / avarohasye«ÂÃdikÃri«vapyaviÓi«Âatve sati t­tÅyasthÃnoktyÃnarthakyaprasaÇgÃt / tuÓabdastu ÓÃkÃntarÅyavÃkyaprabhavÃmaÓe«agamanÃÓaÇkÃmucchinatti / evaæ satyadhik­tÃpek«a÷ ÓÃkhÃntarÅye vÃkye sarvaÓabdo 'vati«Âhate / ye vai kecidadhik­tà asmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchantÅti // 17 // yaduktaæ mÃrgÃntarÃbhÃvÃt pÃpinÃmapi candragatiriti / tanna / t­tÅyamÃrgaÓruterityÃha-## mÃrgadvitayoktyanantaraæ t­tÅyamÃrgoktiprÃrambhÃrtha÷ ÓrutÃvathaÓabda÷ / etayorvidyÃkarmaïo÷ pathidvayasÃdhanayoranyatareïÃpi sÃdhanena ye narà na yuktÃste janmamaraïÃv­ttirÆpat­tÅyamÃrgasthÃni bhÆtÃni bhavanti, kriyÃv­ttau loÂ, tena pÃpinÃæ candragatyabhÃvÃccandraloko na saæpÆryata iti Órutyartha÷ / ## prÃptisÃdhane ityartha÷ / apica pÃpinÃæ candragatau asau loka÷ saæpÆryeta 'ataÓca na saæpÆryate'ityetatprativacanaæ viruddhaæ prasajyetetyanvaya÷ / avarohÃdasaæpÆraïamaÓrutaæ na kalpyaæ ÓrutahÃnyÃpatterityÃha-## avaroha eva t­tÅyaæ sthÃnaæ Órutyuktamityata Ãha-## imamadhvÃnaæ punarnivartanta iti i«ÂÃdikÃriïÃmavarohokterani«ÂÃdikÃriïÃmapi avarohasyÃrthasiddhatvÃt punaruktirvyarthetyartha÷ / athaitayoriti mÃrgÃntaropakramabÃdhast­tÅyaÓabdabÃdhaÓcetyata÷ sthÃnaÓabdo mÃrgalak«aka iti dra«Âavyam //17// END BsCom_3,1.3.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.18 yatpunaruktaæ dehalÃbhopapattaye sarve candramasaæ gantumarhanti, pa¤camyÃmÃhutÃvityÃhutisaækhyÃniyamÃditi / tatpratyucyate- na t­tÅye tathopalabdhe÷ | BBs_3,1.18 | na t­tÅye sthÃne dehalÃbhÃya pa¤casaækhyÃniyama ÃhutÅnÃmÃdartavya÷ / kuta÷ - tathopalabdhe÷ / tathÃhyantareïaivÃhutisaækhyÃniyamaæ varïitena prakÃreïa t­tÅyasthÃnaprÃptirupalabhyate 'jÃyasva mriyasvetyetatt­tÅyaæ sthÃnam' (chÃ. 5.10.8) iti / apica 'pa¤camyÃmÃhutÃvÃpa÷ puru«avacaso bhavanti' (chÃ. 5.3.3) iti manu«yaÓarÅrahetutvenÃhutisaækhyà saækÅrtyate na kÅÂapataÇgÃdiÓarÅrahetutvena, puru«aÓabdasya manu«yajÃtivacanatvÃt / apica pa¤camyÃmÃhutÃvapÃæ puru«avacastvamupadiÓyate nÃpa¤camyÃmÃhutau puru«avacastvaæ prati«idhyate, vÃkyasya dvyarthatÃdo«Ãt / tatra ye«ÃmÃrohÃvarohau saæbhavataste«Ãæ pa¤camyÃmÃhutau deha udbhavi«yati / anye«Ãæ tu vinaivÃhutisaækhyayà bhÆtÃntaropas­«ÂÃbhiradbhirdeha Ãrabhyate // 18 // evamaviÓe«aÓrutermÃrgÃntarÃbhÃvÃcceti pÆrvapak«abÅjadvayaæ nirasya t­tÅyabÅjanirÃsÃrthaæ sÆtramÃdatte-## vidyÃkarmaÓÆnyÃnÃæ k­mikÅÂÃdibhÃvena jÃyasvetyÃdiÓrutyà nirantarajanmamaraïopalabdhernÃhutisaækhyÃdara ityartha÷ / puru«aÓabdÃccaivamityÃha-## manu«yadehasyÃpi nÃhutisaÇkhyÃniyama ityÃha-## vidhini«edharÆpÃrthadvaye vÃkyabheda÷ syÃdityartha÷ //18// END BsCom_3,1.3.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.19 smaryate 'pi ca loke | BBs_3,1.19 | apica smaryate loke / droïadh­«Âadyumnaprabh­tÅnÃæ sÅtÃdraupadÅprabh­tÅnÃæ cÃyonijatvam / tatra droïÃdÅnÃæ yo«idvi«ayaikÃhutirnÃsti / dh­«ÂadyumnÃdÅnÃæ tu yo«itpuru«avi«aye dve apyÃhutÅ na sta÷ / yathà ca tatrÃhutisaækhyÃnÃdaro bhavatyevamanyatrÃpi bhavi«yati / balÃkÃpyantareïaiva reta÷sekaæ garbhaæ dhatta iti lokarƬhi÷ // 19 // aniyame sm­tisaævÃdÃrthaæ sÆtram-## lokyate 'neneti loko bhÃratÃdirukta÷ mukhyÃrthamapyÃha-## //19// END BsCom_3,1.3.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.20 darÓanÃc ca | BBs_3,1.20 | apica caturvidhe bhÆtagrÃme jarÃyujÃï¬ajasvedajodbhijjalak«aïe svedajodbhijjayorantareïaiva grÃmyadharmamutpattidarÓanÃdÃhutisaækhyÃnÃdaro bhavati / evamanyatrÃpi bhavi«yati // 20 // ---------------------- FN: jÅvajaæ jarÃyujam , udbhijjaæ v­k«Ãdi / 'aï¬ajÃni ca jarÃyujÃni ca svedajÃni codbhijjÃni ca 'itiÓrutyava«Âambhena sÆtraæ vyÃca«Âe-## anyatrÃpyani«ÂÃdikÃri«vityartha÷ //20// END BsCom_3,1.3.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.3.21 nanu 'te«Ãæ khalve«Ãæ bhÆtÃnÃæ trÅïyeva bÅjÃni bhavanti aï¬ajaæ jÅvajamudbhijjam' (chÃ. 6.3.1) iti / atra trividha eva bhÆtagrÃma÷ ÓrÆyate kathaæ caturvidhatvaæ bhÆtagrÃmasya pratij¤Ãtamiti / atrocyate- t­tÅyaÓabdÃvarodha÷ saæÓokajasya | BBs_3,1.21 | 'Ãï¬ajaæ jÅvajamujadbhijam' (chÃ. 6.3.1) ityatra t­tÅyenodbhijjaÓabdenaiva svedajopasaægraha÷ k­ta÷ pratyetavya÷ / ubhayorapi svedajodbhijjayorbhÆmyudakodbhedaprabhavatvasya tulyatvÃt / sthÃvarodbhedÃttu vilak«aïo jaÇgamodbheda ityanyatra svedajodbhijjayorbhedavÃda ityavirodha÷ // 21 // ---------------------- FN: saæÓokajaæ svedajam / anayà Órutyà cÃturvidhyaæ kathamuktaæ Órutyantare trÅïyevetyavadhÃraïavirodhÃditi ÓaÇkottaratvena sÆtramÃdatte-## jÅvajaæ jarÃyujaæ manu«yÃdi, bhÆmimudbhidya jÃyate v­k«Ãdikaæ, udakaæ bhittvà jÃyate yÆkÃdi jaÇgamamiti bheda÷ / saæÓoka÷ sveda÷ //21// END BsCom_3,1.3.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.4.22 4 sÃbhÃvyÃpatyadhikaraïam / sÆ. 22 sÃbhÃvyÃpattirupapatte÷ | BBs_3,1.22 | i«ÂÃdikÃriïaÓcandramasamÃruhya tasminyÃvatsaæpÃtamu«itvà tata÷sÃnuÓayà avarohantÅtyuktam / atÃvarohaprakÃra÷ parÅk«yate / tatreyamavarohaÓrutirbhavati- 'athaicamevÃdhvÃnaæ punarnivartante yathetamÃkÃÓamÃkÃÓÃdvÃyuæ vÃyirbhÆtvà dhÆmo bhavati dhÆmo bhÆtvÃbhraæ bhavatyabhraæ bhÆtvà megho bhÆtvà pravar«ati' (chÃ. 5.10.5) iti / tatra saæÓaya÷ - kimÃkÃÓÃdisvarÆpamevÃvÃrohanta÷ pratipadyante kiævÃkÃÓÃdisÃmyamiti / tatra prÃptaæ tÃvadÃkÃÓÃdisvarÆpameva pratipadyanta iti / kuta÷ evaæ hi Órutirbhavati / itarathà lak«aïà syÃt / Órutilak«amÃvi«aye ca ÓrutirnyÃyyà na lak«aïà / tathÃca vÃyurbhÆtvà dhÆmo bhavatÅtyevamÃdÅnyak«arÃïi tattatsvarÆpopattÃväjasyenÃvakalpante / tasmÃdÃkÃÓÃdisvarÆpapratipattiriti / evaæ prÃpte brÆma÷ - ÃkÃÓÃdisÃmyaæ pratipadyanta iti / candramaï¬ale yadaæmayaæ ÓarÅramupabhogÃrthamÃrabdhaæ tadupabhogak«aye sati pravilÅyamÃnaæ sÆk«mamÃkÃÓasamaæ bhavati tato vÃyorvaÓameti tato dhÆmÃdibhi÷ saæp­cyata iti / tadetaducyate- 'yathetamÃkÃÓamÃkÃÓÃdvÃyum' (chÃ. 5.10.5) ityevamÃdinà / kuta etat / upapatte÷ / evaæ hyetadupapadyate / nahyanyasyÃnyabhÃvo mukhya upapadyate / ÃkÃÓasvarÆpapratipattau ca vÃyvÃdikrameïÃvaroho nopapadyate / vibhutvÃccÃkÃÓena nityasaæbandhavattvÃnna tatsÃd­ÓyÃpatteranyastatsaæbandho ghaÂate / Órutyasaæbhave ca lak«aïÃÓrayaïaæ nyÃyyameva / ata ÃkÃÓÃditulyatÃpattirevÃtrÃkÃÓÃdibhÃva ityupacaryate // 22 // 5 nÃticirÃdhikaraïam / sÆ. 23 evaæ pÃpinÃæ gatyÃgatÅ vicÃrya saæpratÅ«ÂÃdikÃriïÃmavarohe viÓe«amÃha-## yathetamanevaæ cetyuktarÅtyà yathÃgataæ dhÆmÃdyadhvÃnaæ punarnivartante, niv­ttÃÓcÃnuÓayina÷ karmÃnte drutadehà ÃkÃÓaæ gatà ÃkÃÓasad­Óà bhavanti / ÃkÃÓasÃd­ÓyÃnantaraæ piï¬Åk­tà atisÆk«maliÇgopahitÃ÷ vÃyunetastataÓca nÅyamÃnà vÃyusamà bhavanti / so 'nuÓayÅ saægho vÃyusamo bhÆtvà dhÆmasaægatastatsamo bhavati, dhÆmasamo bhÆtvÃbhrasamo bhavati / apo bibhartÅtyabhraæ, mehati si¤catÅti v­«Âikartà meghastatsamo bhÆtvà var«adhÃrÃdvÃrà p­thivÅæ praviÓya vrÅhiyavÃdirÆpo bhavatÅti siddhÃntagatyà Órutyartha÷ / pÆrvottarayuktidvayaæ saæÓyabÅjaæ mantavyaæ, pÆrvatra mÃrgadvayamuktvà t­tÅyatvokteryuktaæ sthÃnaÓabdasya mÃrgalak«akatvamiha tu dugdhaæ dadhi bhavatÅtyÃdiprayoge bhavatiÓrutervikÃrasvarÆpÃpattau mukhyatvÃt sÃd­ÓyÃpattilak«aïÃbÅjaæ nÃstÅti pratyudÃharaïasaÇgati÷ / Órutimukhyatvaæ phalamiti pÆrvapak«a÷ / anuÓayinÃæ pÆrvasiddhÃkÃÓÃdisvarÆpÃpattyayogÃllak«aïeti siddhÃntayati-## samÃno bhÃvo dharmo yasya tadbhÃva÷ sÃbhÃvyaæ sÃmyamiti sÆtrapadÃrtha÷ / ## etadbhavanamevaæ sÃd­ÓyarÆpamevopapadyata ityartha÷ / anuÓayinÃmÃkÃÓÃdibhyo nirgamanÃnyathÃnupapattyÃpi sÃd­Óyalak«aïetyÃha-#<ÃkÃÓasvarÆpeti /># saæyogalak«aïÃmÃÓaÇkyÃha-## bhavatiÓrutyà saæyogalak«aïÃyÃmanuvÃda÷ syÃdityartha÷ / vividhabhÆtasÃmyamavarohe bhavatÅtyanusaædhÃnÃdvairÃgyamupasaæharati-## //22// END BsCom_3,1.4.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.5.23 nÃticireïa viÓe«Ãt | BBs_3,1.23 | tatrÃkÃÓÃdipratipattau prÃgvirÅhyÃdipratipatterbhavati viÓaya÷ / kiæ dÅrghaæ kÃlaæ pÆrvapÆrvasÃd­ÓyenÃvasthÃyottarasÃd­Óyaæ gacchantyutÃlpamiti / tatrÃniyamo niyamakÃriïa÷ ÓÃstrasyÃbhÃvÃditi / evaæ prÃpta idamÃha- nÃticireïeti / alpamalpaæ kÃlamÃkÃÓÃdibhÃvenÃvasthÃya var«adhÃrÃbhi÷ sahemÃæ bhuvamÃpatanti / kuta etat / viÓe«adarÓanÃt / tathÃhi vrÅhyÃdibhÃvÃpatteranantaraæ viÓina«Âi- 'ato vai khalu durni«prapataram' (chÃ. 5.10.6) iti / takÃra etaÓcandasyÃæ prakriyÃyÃæ lupto mantavya÷ / durniprapatataraæ durni«kramataraæ du÷khataramasmÃdvrÅhyÃdibhÃvÃnni÷saraïaæ bhavatÅtyartha÷ / tadatra du÷khaæ ni«prapatanaæ pradarÓayanpÆrve«u sukhaæ ni«prapatanaæ darÓayati / sukhadu÷khatÃviÓe«aÓcÃyaæ ni«prapatanasya kÃlÃlpatvadÅrghatvanimitta÷ / tasminnavadhau ÓarÅrÃni«patterupabhogÃsaæbhavÃt / tasmÃdvrÅhyÃdibhÃvÃpatte÷ prÃgalpenaiva kÃlenÃvaroha÷ syÃditi // 23 // ## uktaæ sÃd­ÓyamupajÅvya loke gant­ïÃæ cirÃciragatidarÓanÃtsaæÓayaæ vadan pÆrvapak«ayati-## aniyamÃt kadÃcidvilambena yonyÃpattiriti pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tu vrÅhÅyavÃdibhÃvÃdanuÓayinÃæ vilambena nirgamanamiti viÓe«ÃdÃkÃÓÃdibhÃvÃcchÅghraæ nirgama ityavilambena yonyÃpattirityanusaædhÃnÃdvairÃgyadÃr¬hyamiti viveka÷ / nanvÃkÃÓÃdi«vanuÓayinÃæ sukhaæ vrÅhiyavÃdi«u du÷khamiti du÷ÓabdÃdbhÃti na cirÃciranirgamanamityata Ãha-## avadhi÷ kÃla÷ //23// END BsCom_3,1.5.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.6.24 6 anyÃdhi«ÂhitÃdhikaraïam / sÆ. 24-27 anyÃdhi«Âhite«u pÆrvavadabhilÃpÃt | BBs_3,1.24 | tasminnevÃrohe pravar«aïÃnantaraæ paÂhyate- 'ta iha vrÅhiyavà o«adhivanaspatayastilamëà iti jÃyante' (chÃ. 5.10.6) iti / tatra saæÓaya÷ - kimasminnavadhau sthÃvarajÃtyÃpannÃ÷ sthÃvarasukhadu÷khabhÃjo 'nuÓÃyino bhavatyÃhosvitk«etraj¤ÃntarÃdhi«Âhite«u sthÃvaraÓarÅre«u saæÓle«amÃtraæ gacchantÅti / kiæ tÃvatprÃptam / sthÃvarajÃtyÃpannÃstatsukhadu÷khabhÃjo 'nuÓayino bhavantÅti / kuta etat / janermukhyÃrthatvopapatte÷ sthÃvarabhÃvasya ca Órutism­tyorupabhogasthÃnatvaprasiddhe÷ / paÓuhiæsÃdiyogÃcce«ÂÃde÷ karmajÃtasyÃni«Âaphalatvopapatte÷ / tasmÃnmukhyamevedamanuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanma / ÓvÃdijanmavat / yathà Óvayoniæ và sÆkarayoniæ và cam¬Ãlayoniæ veti mukhyamevÃnuÓayinÃæ ÓvÃdijanma tatsukhadu÷khÃnvitaæ bhavati / evaæ vrÅhyÃdi«u saæsargamÃtramanuÓayina÷ pratipadyante na tatsukhadu÷khÃnvitaæ bhavati / evaæ vrÅhyÃdijanmÃpÅti / evaæ prÃpte brÆma÷ anyairjÅvairadhi«Âhite«u vrÅhyÃdi«u saæsargamÃtramanuÓayina÷ pratipadyante na tatsukhadu÷khabhÃjo bhavanti / pÆrvavat / yathà vÃyudhÆmÃdibhÃvo 'nuÓayinÃæ tatsaæÓle«amÃtram / evaæ vrÅhyÃdibhÃvo 'pi jÃtisthÃvarai÷ saæÓle«amÃtram / kuta etat / tadvadevehÃpyabhilÃpÃt / ko 'bhilÃpasya tadvadbhÃva÷ / karmavyÃpÃramantareïa saækÅrtanam / yathÃkÃÓÃdi«u pravar«aïÃnte«u na ka¤citkarmavyÃpÃraæ parÃm­Óatyevaæ vrÅhyÃdijanmanyapi / tasmÃnnÃstyatra sukhadu÷khabhÃktvamanuÓayinÃm / yatra tu sukhadu÷khabhÃktvamabhipraiti parÃm­Óati tatra karmavyÃpÃraæ ramaïÅyacaraïÃ÷ kapÆyacaraïà iti ca / apica mukhye 'nuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanmani vrÅhyÃdi«u lÆyamÃne«u kaï¬yamÃne«u pacyamÃne«u bhak«yamÃïe«u ca tadabhimÃnino 'nuÓayina÷ pravaseyu÷ / yo hi jÅvo yaccharÅramabhimanyate sa tasminpŬyamÃne pravasatÅti prasiddham / tatra vrÅhyÃdibhÃvÃdreta÷sigbhÃvo 'nuÓayinÃæ nÃbhilapyeta / ata÷ saæsargamÃtramanuÓayinÃmanyÃdhi«Âhite«u vrÅhyÃdi«u bhavati / etena janermukhyÃrthatvaæ pratibrÆyÃdupabhogasthÃnatvaæ ca sthÃvarabhÃvasya / naca vayamupabhogasthÃnatvaæ sthÃvarabhÃvasyÃvajÃnÅmahe / bhavatvanye«Ãæ jantÆnÃmapuïyasÃmarthyena sthÃvarabhÃvamupagatÃnÃmetadupabhogasthÃnam / candramasastvavarohanto 'nuÓayino na sthÃvarabhÃvamupabhu¤jata ityÃcak«mahe // 24 // ## ÓrutikramÃt arthakramÃccÃdhikaraïÃnÃæ kramo bodhya÷ / iha bhÆmau var«adhÃrÃdvÃrà patitÃste 'nuÓayino vrÅhyÃdisÃmyena jÃyanta iti Órutyartha÷ / atra jÃyanta iti Órute÷ pÆrvatrÃkÃÓÃdivar«ÃntasÃd­ÓyokteÓca saæÓayamÃha-## asminnavadhau var«asÃd­ÓyÃnantaramityartha÷ / durni«prapataraÓabdena ciranirgalanalak«aïoktà na yuktÃ, du÷khena nirgamanamiti mukhyasaæbhavÃdityÃk«epasaÇgatyà pÆrvapak«ayati-## atra pÆrvapak«e sthÃvaratvaniv­ttaye 'dhikÃriïÃæ yatnagauravaæ, siddhÃnte vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ parihartuæ yatnalÃghavaæ vairÃgyadÃr¬hyaæ ceti viveka÷ / nanu dehotpattyà jÅvÃnÃæ janma syÃnna svata÷, vrÅhyadestu na dehatvamityata Ãha-## 'sthÃïumanye 'nusaæyanti'ityÃdyà Óruti÷ / 'ÓarÅrajai÷ karmado«airyÃti sthÃvaratÃæ nara÷'ityÃdyà sm­ti÷ / nanu svargiïÃæ pÃpÃbhÃvÃtkathaæ sthÃvaratvaæ, tatrÃha-## somÃdyucchi«Âabhak«aïasurÃgrahÃvÃdiÓabdÃrtha÷ / kratvarthahiæsÃderapi hiæsÃtvÃdisÃmÃnyena prav­tterna hiæsyÃdityÃdiÓÃstrani«iddhatvÃkÃreïa duritÃpÆrvakÃritvamaviruddhamiti sÃÇkhyà Ãhu÷ / Óruto 'tra vrÅhyÃdibhÃvo 'nuÓayinÃæ na janyarÆpa÷ karmaviÓe«aparÃmarÓaæ vinÃtroktatvÃt, pÆrvoktÃkÃÓÃdibhÃvavaditi siddhÃntayati-## pÆrvavaditi padaæ d­«ÂÃntatvena hetvaæÓatvena ca vyÃkhyÃtaæ yadatra prakaraïe karmaviÓe«aparÃmarÓakamucyate tajjanmeti vyatirekad­«ÂÃntamapyÃha-## apica 'yo yo hyannamatti yo reta÷ striyÃæ si¤cati tadbhÆya eva bhavati'iti vÃkyaÓe«e vrÅhyÃdi«u pravi«ÂasyÃnuÓayisaæghasyÃnnadvÃrà reta÷sikpuru«ayoga÷ ÓrutastadanyathÃnupapattyÃpi janmaÓrutirna mukhyetyÃha-## vrÅhyÃdirÆpadehanÃÓe dehinÃmuktÃnteravaÓyaæbhÃvÃdreta÷ sigyogo na syÃdityartha÷ / ## uktÃnumÃnÃrthÃpattibhyÃm / jÃyata iti ÓrutermukhyÃrthatvamanuÓayibhogÃyatanatvaæ ca vrÅhyÃde÷ pratibrÆyÃdityartha÷ / nanu vrÅhyÃderbhogÃyatanatvÃnaÇgÅkÃre pÆrvoktaÓrutism­tiprasiddhibÃdha ityata Ãha-## //24// END BsCom_3,1.6.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.6.25 aÓuddham iti cen na ÓabdÃt | BBs_3,1.25 | yatpunaruktaæ paÓuhiæsÃdiyogÃdaÓuddhamÃdhvarikaæ karma tasyÃni«Âamapi phalamavakalpata ityato mukhyamevÃnuÓayinÃæ vrÅhyÃdijanmÃstu tatra gauïÅ kalpanÃnarthiketi tatparihriyate / na, ÓÃstrahetutvÃddharmÃdharmavij¤Ãnasya / ayaæ dharmo 'yamadharma iti ÓÃstrameva vij¤Ãne kÃraïam / atÅndriyatvÃttayo÷ aniyatadeÓakÃlanimittatvÃcca / yasmindeÓe kÃle nimitte ca yo dharmo 'nu«ÂhÅyate sa eva deÓakÃlanimittÃntare«vadharmo bhavati / tena ÓÃstrÃd­te dharmÃdharmavi«ayaæ vij¤Ãnaæ na kasyacidasti / ÓÃstrÃcca hiæsÃnugrahÃdyÃtmako jyoti«Âomo dharma ityavadhÃrita÷ sa kathamaÓuddha iti Óakyate vaktum / nanu 'na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃni' iti ÓÃstrameva bhÆtavi«ayÃæ hiæsÃmadharma ityavagamayati / bìham / utsargastu sa÷ / apavÃda÷ 'agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabheta' iti / utsargÃpavÃdayoÓca vyavasthitavi«ayatvam / tasmÃdviÓuddhaæ karma vaidikaæ, Ói«Âairanu«ÂhÅyamÃnatvÃdanindyamÃnatvÃcca / tena na tasya pratirÆpaæ phalaæ jÃtisthÃvaratvam / naca ÓvÃdijanmÃdivadapi vrÅhyÃdijanma bhavitumarhati / taddhi kapÆyataraïÃnadhik­tyocyate naivamiha vaiÓe«ika÷ kaÓcidadhikÃro 'sti / ataÓcandramaï¬alaskhalitÃnÃmanuÓÃyinÃæ vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ tadbhÃva ityupacaryate // 25 // vaidikaæ karmÃÓuddhaæ na bhavati ÓÃstravihitatvÃditi sÆtrÃrthaæ prapa¤cayati-## Óucau deÓe prÃta÷ sÃyaÇkÃle jÅvanÃdinimitte k­tamagnihotraæ dharmo bhavati sa evÃÓucideÓe madhyarÃtre maraïÃdinimitte k­ta÷ sannadharmo bhavatÅti nirïaya÷ ÓÃstraikasÃdhya ityartha÷ / tata÷ kiæ tatrÃha-#<ÓÃstrÃcceti /># nanu yà hiæsà so 'dharma ityutsargasya viÓe«avidhinà bÃdho 'tra na yukta÷ / nÃbhicarediti ni«iddhaÓyenasya puru«Ãrthatvavat ni«iddhahiæsÃderapi kratÆpakÃrakatvÃvirodhÃditi, tatrÃha-## ayamartha÷-kÃmye karmaïi sarvatra karaïÃæÓe rÃgata÷ prav­tti÷, aÇge«u vidhita iti sthiti÷ / tathÃca ÓyenÃkhye karmaïi ni«edhe 'pi rÃgaprÃbalyÃt prav­tti÷ syÃt kratvaÇgahiæsÃdau tu vidhita eva prav­ttirvÃcyà / sa ca vidhiryadyutsargaprÃptamanarthahetutvaæ na bÃdheta tarhi pravartako na syÃt, pravartakatve và vidhiranarthÃya syÃt, ato niravakÃÓo vidhi÷ sÃvakÃÓamutsargamavihitahiæsÃdi«u sthÃpayatÅti / idaæ ca ni«edhaÓÃstrasya hiæsÃtvÃdisÃmÃnyena prav­ttimaÇgÅk­tyoktam / vastutastasya rÃgaprÃptahiæsÃvi«ayatvÃdvaidhahiæsÃyÃmaprav­tternÃÓuddhatvaÓaÇkÃvasara iti dra«Âavyam / pratirÆpaæ du÷kharÆpaæ tasya phalaæ neti yojanà / iha vrÅhyÃdibhÃve kaÓcidadhikÃra÷ karmaparÃmarÓo nÃstÅtyuktam //25// END BsCom_3,1.6.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.6.26 reta÷sigyogo 'tha | BBs_3,1.26 | itaÓca vrÅhyÃdisaæÓle«amÃtraæ tadbhÃvo yatkÃraïaæ vrÅhyÃdibhÃvasyÃnantaramanuÓayinÃæ reta÷sigbhÃva ÃmnÃyate - 'yo yo hyannamatti yo reta÷ si¤cati tadbhÆya eva bhavati' (chÃ. 5.10.6) iti / nacÃtra mukhyo reta÷sigbhÃva÷ saæbhavati / cirajÃto hi prÃptayauvano reta÷sigbhavati / kathamivÃnupacaritaæ tadbhÃvamadyamÃnÃnnÃnugato 'nuÓayÅ pratipadyate / tatra tÃvadavaÓyaæ reta÷sigyoga eva reta÷sigbhÃvo 'bhyupagantavya÷ / tadvadvrÅhyÃdibhÃvo 'pi vrÅhyÃdiyoga evetyavirodha÷ // 26 // atha vrÅhyÃdibhÃvÃnantaraæ reta÷ sigbhÃva÷ Óruta÷ / tatrÃnnasthÃnuÓayino reta÷ sekakart­tvÃyogÃdyogamÃtraæ vÃcyaæ tadvadupakrame 'pi yoga evÃstheya÷, anyathopakramopasaæhÃrayorvirodha÷ syÃditi matvoktam-## //26// END BsCom_3,1.6.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,1.6.27 yone÷ ÓarÅram | BBs_3,1.27 | atha reta÷sigbhÃvasyÃnantaraæ yonau ni«ikte retasi yoneradhikaÓarÅramanuÓayinÃmanuÓayaphalopabhogÃya jÃyata ityÃha ÓÃstram - ''tadya iha ramaïÅyacaraïÃ÷' (chÃya 5.10.7) ityÃdi / tasmÃdapyavagamyate nÃvarohe vrÅhyÃdibhÃvÃvasare taccharÅrameva sukhadu÷kÃnvitaæ bhavatÅti / tasmÃdvrÅhyÃdisaæÓle«amÃtramanuÓayinÃæ tajjanmeti siddham // 27 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // 1 // yone÷ ÓarÅraÓruterna vrÅhyÃdiÓarÅratvamanuÓayinÃmiti sÆtrÃrtha÷ / evaæ karmiïÃæ gatyÃgatisaæsÃro durvÃra ityanusandhÃnÃt karmaphalÃdvairÃgyaæ tattvaj¤ÃnasÃdhanaæ siddhamiti pÃdÃrthamupasaæharati-## //27// iti ÓrÅmadparamahaæsaparivrÃjakÃcÃrya ÓrÅmadgovindabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // END BsCom_3,1.6.27 ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.1.1 t­tÅyÃdhyÃye dvitÅya÷ pÃda÷ / [atrapÃde tattvaæpadÃrthapariÓodhanavicÃra÷] 1 saædhyÃdhikaraïam / sÆ. 1-6 sandhye s­«ÂirÃha hi | BBs_3,2.1 | atikrÅnte pÃde pa¤cÃgnividyÃmudÃh­tya jÅvasya saæsÃragatiprabheda÷ prapa¤cita÷ / idÃnÅæ tu tasyaivÃvasthÃbheda÷ prapa¤cyate / idamÃmananti- 'sa yatra prasvapiti' (b­. 4.3.9) ityupakramya 'na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavantyatha rathÃnrathayogÃnpatha÷ s­jate' (b­. 4.3.10) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ - kiæ prabodha iva svapne 'pi pÃramÃrthikÅ s­«ÂirÃhosvinmÃyÃmayÅti / tatra tÃvatpratipadyate saædhye tathyarÆpà s­«Âiriti / saædhyamiti svapnÃnamÃca«Âe, vede prayogadarÓanÃt 'saædhyaæ t­tÅyaæ svapnasthÃnam' (b­. 4.3.9) iti / dvayorlokasthÃnayo÷ prabodhasaæprasÃdasthÃnayorvà saædhau bhavatÅti saædhyam / tasminsaædhye sthÃne tathyarÆpaiva s­«Âirbhavitumarhati / kuta÷ - yata÷ pramÃïabhÆtà ÓrutirevamÃha 'atha rathÃnnathayogÃnpatha÷ s­jate' (b­. 4,3.10) ityÃdi / sa hi karteti copasaæhÃrÃdevamevÃvagamyate // 1 // ## uktavairÃgyasÃdhyastattvaæpadÃrthaviveko vÃkyÃrthaj¤ÃnasÃdhanamasmin pÃde nirÆpyata iti pÃdayorhetusÃdhyabhÃvasaægatimÃha-## sÃdhanavicÃratvÃdevÃsya pÃdasyÃsminnadhyÃye saægati÷ / asmin pÃde 'na sthÃnato 'pi'ityata÷ prÃguddeÓyatvena prathamaæ jij¤ÃsitatvaæpadÃrtho 'vasthÃdvÃrà vivicyate, tadÃrabhyÃpÃdasamÃptervidheyatatpadÃrthaviveka÷, tatra pÆrvaæ gatyÃgaticintayà jÃgradavasthà nirÆpità tadanantarabhÃvinÅæ svapnÃvasthÃæ ÓrutyuktÃæ vi«ayÅk­tya tatra svapne rathÃdis­«ÂyuktestadabhÃvokteÓca saæÓayaæ vadan pÆrvapak«asÆtraæ yojayati-## svapnarathÃdayo jÃgradrathÃdivat vyÃvahÃrikasattÃkà uta Óuktirajatavat prÃtÅtikà iti saæÓayÃrtha÷ / ÃrambhaïÃdhikaraïe prapa¤casya pÃramÃrthikatvani«edhÃditi mantavyam / atra pÆrvapak«e jÃgradvat svapnÃjjÅvasya vivekÃsiddhi÷ / siddhÃnte prÃtÅtikad­ÓyasÃk«itayà vivekÃt svaya¤jyoti«Âvasiddhiriti phalam / mumÆr«o÷ sarvendriyopasaæhÃrÃdetallokÃnanubhavo sati vÃsanÃmÃtreïa imaæ lokaæ smarata÷ karmabalÃdh­daye manasà paralokasphÆrtirÆpa÷ svapno bhavati, so 'yaæ lokadvayasandhau bhavatÅti saædhya÷ svapna÷ / tathÃca Óruti÷-'tasmin saædhye sthÃne ti«Âhannete ubhe sthÃne paÓyati idaæ ca paralokasthÃnaæ ca'iti / ayaæ svapna÷ kÃdÃcitka ityarucyà nityasvapnasya prabodhasaæprasÃdasaædhibhavatvamuktam / anyetu martyacak«urÃdyajanyarÆpÃdisÃk«ÃtkÃravattvaæ paralokalak«aïaæ, daivacak«urÃdyajanyatadvattvaæ martyalokalak«aïaæ ca svapne 'stÅti lak«aïato lokadvayasparÓitvÃt nityasvapnasyaiva lokadvayasaædhyatvaæ grÃmadvayasparÓimÃrgasya tatsaædhyatvavaditi vyÃcak«ate / na kevalaæ Órutyà svapnÃrthÃnÃæ vyÃvahÃrikasatyatvaæ kintu sakart­katvÃdapÅtyÃha-## //1// END BsCom_3,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.1.2 nirmÃtÃraæ caike putrÃdayaÓ ca | BBs_3,2.2 | apicaike ÓÃkhino 'sminneva saædhye sthÃne kÃmÃnÃæ nirmÃtÃramÃtmÃnamÃmananti- 'ya e«a supte«u jÃgarti kÃmaæ kÃmaæ puru«o nirmimÃïa÷' (ka. 5.8) iti / putrÃdayaÓca tatra kÃmà abhipreyante kÃmyanta iti / nanu kÃmaÓabdenecchÃviÓe«Ã evocyeran / na / 'ÓatÃyu«a÷ putrapautrÃnv­ïÅ«va' (ka. 1.23) iti prak­tyÃnte 'kÃmÃnÃæ tvà kÃmabhÃjaæ karomi' (ka. 1.24) iti prak­te«u tatra tatra putrÃdi«u kÃmaÓabdasya prayuktatvÃt / prÃj¤aæ cainaæ nirmitÃraæ prakaraïavÃkyaÓe«ÃbhyÃæ pratÅma÷ / prÃj¤asya hÅdaæ karaïam 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' (ka. 2.24) ityÃdi, tadvi«aya eva ca vÃkyaÓe«o 'pi- 'tadeva Óukraæ tadbrahma tadevÃm­tamucyate / tasmiællokÃ÷ ÓritÃ÷ sarve tadu nÃtyeti kaÓcana'' (ka. 5.8) iti / prÃj¤akart­kà ca s­«ÂistathyarÆpà samadhigatà jÃgaritÃÓrayà tathà svapnÃÓrayÃpi s­«Âirbhavitumarhati / tathÃca Óruti÷ - atho khalvÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a iti yÃni hyeva jÃgratpaÓyati tÃni supta÷ (b­. 4.3.14) iti svapnajÃgaritayo÷ samÃnanyÃyatÃæ ÓrÃvayati / tasmÃttathyarÆpaiva saædhye s­«Âariti // 2 // ki¤ca svapnÃrthÃ÷ satyÃ÷, prÃj¤anirmitatvÃt, ÃkÃÓÃdivaditi sÆtrÃrthamÃha-## rƬhimÃÓaÇkya prakaraïÃnnirasyati-## ya÷ supte«u nirvyÃpÃre«u karaïe«u jÃgarti tadeva Óukraæ svaprakÃÓaæ brahmetyartha÷ / svapnasya jÃgradarthai÷ / samÃnadeÓatvaÓruterabhedaÓruteÓca satyatve tÃtparyamityÃha-## //2// END BsCom_3,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.1.3 evaæ prÃpte pratyÃha- mÃyÃmÃtraæ tu kÃrtsnyenÃnabhivyaktasvarÆpatvÃt | BBs_3,2.3 | tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati / naitadasti yaduktaæ saædhye s­«Âi÷ pÃramÃrthikÅti / mÃyaiva saædhye s­«Âirna pÃramÃrthagandho 'pyasti / kuta÷ - kÃrtsnyenÃnabhivyaktasvarÆpatvÃt / nahi kÃrtsnyenapÃramÃrthavastudharmeïÃbhivyaktasvarÆpa÷ svapna÷ / kiæ punaratra kÃrtsnyamabhipretaæ deÓakÃlanimittÃnyabÃdhaÓca / nahi paramÃrthavastuvi«ayÃïi deÓakÃlanimittÃnyabÃdhÃÓca svapne saæbhÃvyante / na tÃvatsvapne rathÃdÅnÃmucito deÓa÷ saæbhavati / nahi saæv­te dehadeÓerathÃdayo 'vakÃÓaæ labheran / syÃdetat / bahirdehÃtsvapnam drak«yati deÓÃntaritadravyagrahaïÃt / darÓayati ca ÓrutirbahirdehÃtsvapnam- 'bahi«kulÃyÃdam­taÓcaritvà / sa Åyate 'm­to yatra kÃmam' (b­. 4.3.12) iti sthitigatipratyayabhedaÓca nÃni«krÃnte jantau sÃma¤jasyÃmaÓnuvÅteti / netyucyate / nahi suptasya janto÷ k«aïamÃtreïa yojanaÓatÃntaritaæ deÓaæ paryetuæ viparyetuæ ca tata÷ sÃmarthyaæ saæbhÃvyate / kvacicca pratyÃgamanavarjitaæ svapnaæ ÓrÃvayati kuru«vahamadya ÓayÃno nidrayÃbhipluta÷ svapne pa¤cÃlÃnabhigataÓcÃsminpratibuddhaÓceti / dehÃccedapeyÃtpa¤cÃle«u pratihudhyeta na tÃnasÃvabhigata iti kuru«veva tu pratibudhyate / yena cÃyaæ dehena deÓÃntaramaÓnuvÃno manyate tamanye pÃrÓvasthÃ÷ ÓayanadeÓa eva paÓyanti / yathÃbhÆtÃni cÃyaæ deÓÃntarÃïi svapne paÓyati na tÃni tathÃbhÆtÃnyeva bhavanti / paridhÃvaæÓcetpaÓyejjÃgradvadvastubhÆtamÃra athamÃkalayet / darÓayati ca Órutirantareva dehe svapnam- 'sa yatraitatsvapnyayà carati' ityupakramya 'sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartate' (b­. 2.1.18) iti / ataÓca ÓrutyupapattivirodhÃdbahi«kulÃyaÓrutirgauïÅ vyÃkhyÃtavyayà bahiriva kulÃyÃdam­taÓcaritveti / yo hi vasannapi ÓarÅre na tena prayojanaæ karoti sa bahiriva ÓarÅrÃdbhavatÅti / sthitigatipratyayabhedo 'pyevaæ sati vipralambha evÃbhyupagantavya÷ / kÃlavisaævÃdo 'pi ca svapne bhavati rajanyÃæ supto vÃsaraæ bhÃrate var«e manyate / tathà muhÆrtamÃtravartini svapne kadÃcidbahuvar«apÆgÃnativÃhayati / nimittÃnyapi ca svapne na buddhaye karmaïe vocitÃni vidyante / karaïosaæhÃrÃddhi nÃsya rathÃdigrahaïÃya cak«urÃdÅni santi / rathÃdinirvartane 'pi kuto 'sya nime«amÃtreïa sÃmarthyaæ dÃruïÅ và / bÃdhyante caite rathÃdaya÷ svapnad­«ÂÃ÷ prabodhe / svapna eva caite sulabhabÃdhà bhavanti / ÃdyantayorvyabhicÃradarÓanÃt / ratho 'yamiti hi kadÃcitsvapne nirdhÃrita÷ k«aïena manu«ya÷ saæpadyate manu«yo 'yamiti nirdhÃrita÷ k«aïena v­k«a÷ / spa«Âaæ cÃbhÃvaæ rathÃdÅnÃæ svapne ÓrÃvayati ÓÃstram - ''na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavanti' (b­. 4.3.10) ityÃdi / tasmÃnmÃyÃmÃtraæ svapnadarÓanam // 3 // ---------------------- FN: saæv­te saækÅrïa÷ / paryetuæ gantum / viparyetuæ Ãgantum / svapnarathÃdaya÷ prÃtÅtikà jÃgradrathÃdau kÊptasÃmagrÅæ vinà d­«ÂatvÃcchuktirÆpyÃdivaditi siddhÃntayati-## cinmÃtrani«ÂhÃvidyà cittvÃvacchedena jÅve 'pi sthità rathÃdyÃkÃrà mÃyeti sÆtrabhëyayoruktà mÃyÃvidyayorabhedaj¤ÃpanÃya mÃtrapadena tu sati pramÃtaryabÃdhyatvarÆpasya vyÃvahÃrikasatyatvasya nirÃsa ukta÷ / kÃrtsnyamatra jÃgrati yà kÊptasÃmagrÅ, tajjanyatvaæ paramÃrthavastuno jÃgradarthasya kÃryasya dharma÷ / satyatvavyÃpaka÷ tadabhÃvaæ svapne viv­ïoti-## saæv­te saÇkÅrïe, paryetuæ gantuæ, viparyetumÃgantuæ, ÓrÃvayati prabuddho jana÷, pÃrÓvasthÃnpratÅti Óe«a÷ / etatsvapnaæ yathà syÃttathà / yatra kÃle svapnyayà v­ttyà carati tathà svaÓarÅre yathe«Âaæ caratÅtyartha÷ / ## kulÃyÃddehÃt bahirivÃm­ta Ãtmà caritvà yatra kÃmaæ yathe«ÂamÅyate viharatÅtyartha÷ / guïamÃha-## dehÃbhimÃnahÅnatvaguïena bahi«Âhavaddehastho 'pi bahirityukta ityartha÷ / evaæ sati ÓrutiyuktibhyÃæ antareva svapne satÅtyartha÷ / vipralambho vibhrama÷ yogyadeÓÃbhÃvamuktvà kÃlÃbhÃvamÃha-## atra rÃtrisamaye 'pi ketumÃlÃdivar«Ãntare vÃsaro bhavati iti bhÃrata ityuktam / pÆrvak«ÃnumÃnÃnÃæ jÃgradarthad­«ÂÃnte kÊptamagrÅjanyatvamabÃdhayogyatvaæ copÃdhiriti sÆtratÃtparyam //3// END BsCom_3,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.1.4 sÆcakaÓca hi Óruter Ãcak«ate ca tadvida÷ | BBs_3,2.4 | mÃyÃmÃtratvÃttarhi na kaÓcitsvapne paramÃrthagandho 'stÅti / netyucyate / sÆcakaÓca hi svapno bhavati bhavi«yato÷sÃdhvasÃdhuno÷ / tathÃhi ÓrÆyate - 'yadà karmasu kÃmye«u striyaæ svapne«u paÓyati / sam­ddhiæ tatra jÃnÅyÃttasminsvapnadarÓane' (chÃ. 5.2.9) tathà puru«aæ k­«ïaæ k­«ïadantaæ paÓyati sa enaæ hanti ityevamÃdibhi÷ svapnairacirajÅvitvamÃvedyata iti ÓrÃvayati / Ãcak«ate ca svapnÃdhyÃyavida÷ - 'ku¤jarÃrohaïÃdÅni svapne dhanyÃni kharayÃnÃdÅnyadhanyÃni' iti / mantradevatÃdravyaviÓe«animittÃÓca kecitsvapnÃ÷ satyÃrthagandhino bhavantÅti manyante / tatrÃpi bhavatu nÃma sÆcyamÃnasya vastuna÷ satyatvaæ, sÆcakasya tu strÅdarÓanÃderbhavatyeva vaitathyaæ bÃdhyamÃnatvÃdityabhiprÃya÷ / tasmÃdupapannaæ svapnasya mÃyÃmÃtratvam / yaduktam 'Ãha hi' iti tadevaæ sati bhÃktaæ vyÃkhyÃtavyam / yathà lÃÇgalaæ gavÃdÅnudvahatÅti nimittamÃtratvÃdevamucyate, natu pratyak«ameva lÃÇgalaæ gavÃdÅnudvahati / evaæ nimittamÃtratvÃdevÃtsupto rathÃdÅns­jate sa hi karteti cocyate, natu pratyak«ameva supto rathÃdÅns­jati / nimitttvaæ tvasya rathÃdipratibhÃnanimittamodatrÃsÃdidarÓanÃttannimittabhÆtayo÷ suk­tadu«k­tayo÷ kart­tveneti vaktavyam / apica jÃgarite vi«ayendriyasaæyogÃdÃdityÃdijyotirvyatikarÃccÃtmana÷ svaya¤jyoti«Âvaæ durvivecanamiti tadvivecanÃya svapna upanyasta÷ / tatra yadi rathÃdis­«civacanaæ Órutyà nÅyeta tadà svaya¤jyoti«Âvaæ na nirïÅtaæ syÃt / tasmÃdrathÃdyabhÃvavacanaæ Órutyà rathÃdis­«Âivacanaæ tu bhaktyeti vyÃkhyeyam / etena nirmÃïaÓravaïaæ vyÃkhyÃtam / yadapyuktam - 'prÃj¤amenaæ nirmÃtÃramÃmananti' iti / tadapyasat / Órutyantare 'svayaæ vihatya svayaæ nirmÃya svena bhÃsà jyoti«Ã prasvapiti' (b­. 4.3.9) iti jÅvavyÃpÃraÓravaïÃt / ihÃpi 'ya e«a supte«u jÃgarti' (ka. 5.8) iti prasiddhÃnuvajjÅva evÃyaæ kÃmÃnÃæ nirmÃtà saækÅrtyate / tasya tu vÃkyaÓe«eïa tadeva Óukraæ tadbrahmeti jÅvabhÃvaæ vyÃvartya brahmabhÃva upadiÓyate - 'tattvamasi' (chÃ. 6.9.4) ityÃdivaditi na brahmaprakaraïaæ virudhyate / nacÃsmÃbhi÷ svapne 'pi prÃj¤avyavahÃra÷ prati«idhyate / tasya sarveÓvaratvÃtsarvÃsvavasthÃdhi«ÂhÃt­tvopapatte÷ / pÃramÃrthikastu nÃyaæ saædhyÃÓraya÷ sargo viyadÃdisargavadityetÃvatpratipÃdyate / naca viyadÃdisargasyÃpyÃtyantikaæ satyatvamasti / pratipÃditaæ hi 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' (bra. sÆ. 2.1.14) ityatra samastasya prapa¤casya mÃyÃmÃtratvam / prÃktu brahmÃtmatvadarÓanÃdviyadÃdiprapa¤co vyavasthitarÆpo bhavati / saædhyÃÓrayastu prapa¤ca÷ pratidinaæ bÃdhyata iti / ato vaiÓe«ikamidaæ saædhyasya mÃyÃmatratvamuditam // 4 // svapnasya bhrÃntimÃtratve tatsÆcito 'pyartha÷ satyo na syÃditi ÓaÇkottaratvena sÆtrÃntaraæ vyÃca«Âe-## mantreïa devatÃnugraheïau«adhisevayà và svapna÷ satyasÆcakÃÓcet satyÃ÷ syurityata Ãha-## satyahar«ahetorapi ÓuktirÆpyasya satyatvÃdarÓanÃditi bhÃva÷ / yathà k­«idvÃrà lÃÇgalasya gavÃdijÅvananimittatvaæ tathà svapnabhokturad­«ÂadvÃrà svapnas­«Âinimittatvaæ na tu kumbhaæ prati kumbhakÃrasyeva sÃk«Ãd svapnakart­tvaæ sÃmagryabhÃvabÃdhayoruktatvÃdityÃha-## tathÃca svapnasya sakart­katvaæ mukhyaæ nÃstÅti hetvasiddhiriti bhÃva÷ / ÓrutitÃtparyavirodhÃcca na svapnasatyatetyÃha-## vyatikara÷ saækara÷, ÓrutyÃtatparatayetyartha÷ / jÃgaritÃdaviÓe«Ãditi bhÃva÷ / phalitamÃha-## eteneti / bhÃktatvenetyartha÷ / dvitÅyasÆtroktaprÃj¤akart­katvaheturapi svapnasya kiæ Órutisiddha uta prÃj¤asya sarveÓvaratvÃt siddha÷, nÃdya ityÃha-## svayaæ vihatya jÃgraddehaæ niÓce«Âaæ k­tvÃ, svayaæ vÃsanayà nirmÃya, svena bhÃsà svÅyabuddhiv­ttyà svena jyoti«Ã svarÆpacaitanyena ca svapnamanubhavatÅtyarthatha÷ / na kevalaæ b­hadÃraïyake jÅvasya svapnakart­tvaæ Órutaæ kintu kÃÂhake 'pÅtyÃha-## jÅvoktau brahmaprakaraïavirodha ityata Ãha-## evaæ heto÷ Órutisiddhatvaæ nirasya dvitÅyamaÇgÅkaroti-## tarhi hetusiddhe÷ svapnasya satyatvamityÃÓaÇkya satyatvaæ vyÃvahÃrikaæ pÃramÃrthikaæ veti vikalpya vyavahÃrakÃle bÃdhadarÓanÃt, nÃdya ityÃha-## dvitÅye d­«ÂÃntasya sÃdhyavaikalyamityÃha-## kastarhi svapnasya jÃgrato viÓe«o 'tra kathyata ityÃÓaÇkya prÃtibhÃsikatvamityÃha-## END BsCom_3,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.2.5 parÃbhidhyÃnÃt tu tirohitaæ tato hyasya bandhaviparyayau | BBs_3,2.5 | athÃpi syÃtparasyaiva tÃvadÃtmanoæ'Óo jÅvo 'gniriva visphuliÇga÷ / tatraivaæ sati yathÃgnivisphuliÇgayo÷ samÃne dahanaprakÃÓanaÓaktÅ bhavata evaæ jÅveÓvarayorapi j¤ÃnaiÓvaryaÓaktÅ, tataÓca jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryavaÓÃtsÃækalpikÅ svapne rathÃdis­«Âirbhavi«yatÅti / atrocyate- satyapi jÅveÓvarayoraæÓÃæÓibhÃve pratyak«ameva jÅvasyeÓvaraviparÅtadharmatvam / kiæ punarjÅvasyeÓvarasamÃnadharmatvaæ nÃstyeva / na nÃstyeva / vidyamÃnamapi tattirohitamavidyÃdivyavadhÃnÃt / tatpunastirohitaæ satparameÓvaramabhidhyÃyato yatamÃnasya jantorvidhÆtadhvÃntasya timiratirask­teva d­kÓaktirau«adhavÅryÃdÅÓvaraprasÃdÃtsaæsiddhasya kasyacidevÃvirbhavati na svabhÃvata eva sarve«Ãæ jantÆnÃm / kuta÷ - tato hÅÓvarÃddhetorasya jÅvasya bandhamok«au bhavata÷ / ÅÓvarasvarÆpÃparij¤ÃnÃdbandhastatsvarÆpaparij¤ÃnÃttu mok«a÷ / tathÃca Óruti÷ - 'j¤Ãtvà devaæ sarvapÃÓÃpahÃni÷ k«Åïai÷ kleÓairjanmam­tyuprahÃïi÷ / tasyÃbhidhyÃnÃtt­tÅyaæ dehabhede viÓvaiÓvaryaæ kevala ÃptakÃma÷' (Óve. 1.11) ityevamÃdyà // 5 // pÆrvaæ kÊptasÃmagryabhÃvÃt svapno mÃyetyuktamayuktaæ satyasaÇkalpamÃtreïÃpi satyas­«ÂisaæbhavÃditi ÓaÇkÃæ k­tvà pariharan sÆtraæ vyÃca«Âe-## satyasaækalpasya hi saækalpÃts­«Âi÷ satyà bhavati jÅvasya tvasatyasaækalpatvaæ pratyak«amiti parihÃrÃrtha÷ / tarhi viruddhadharmavattvÃjjÅvasyeÓvaratvaæ nÃstyeveti ÓaÇkate-## nÃstÅti na kintvÃv­tamasti tatpunarÅÓvaraprasÃdÃkasyacidvyajyata ityÃha-## vidhÆtadhvÃntasya ni«pÃpasya saæsiddhasyÃïimÃdiviÓi«Âasyetyartha÷ / brahmaivÃhamiti devaæ j¤Ãtvà sÃk«Ãtk­tya sarvapÃÓÃnÃmavidyÃdikleÓÃnÃmapahÃnirapak«ayastadrÆpo bhavati / k«ÅïaiÓca kleÓaistatkÃryajanmamaraïÃtmakabandhadhvaæsa iti nirguïavidyÃphalamuktam / saguïavidyÃphalamÃha-## parasyÃbhimukhyenÃhaÇgraheïa dhyÃnÃdbandhamok«Ãpek«ayà manetroktahÃnidvayÃpek«ayà và t­tÅyaæ viÓvaiÓvaryamaïimÃdirÆpaæ martyadehapÃte sati siddhe dehe bhavati tadabhogÃnantaramÃtmaj¤ÃnÃtkevalo dvaitaÓÆnya ÃptakÃma÷ prÃptasvaya¤jyotirÃnando bhavatÅti kramamuktirityartha÷ //5// END BsCom_3,2.2.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.2.6 dehayogÃdvà so 'pi | BBs_3,2.6 | kasmÃtpunarjÅva÷ paramÃtmÃæÓa eva saæstirask­taj¤ÃnaiÓvaryo bhavati / yuktaæ tu j¤ÃnaiÓvaryayoratirask­tatvaæ visphuliÇgasyeva dahanaprakÃÓanayoriti / ucyate / satyamevaitat / so 'pi tu jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryatirobhÃvo dehayogÃddehendriyamanobuddhivi«ayavedanÃdiyogÃdbhavati / asti cÃtropamà yathÃgnerdahanaprakÃÓanasaæpannasyÃpyaraïitasya dahanaprakÃÓane tirohite bhavato yathà và bhasmacchannasya / evamavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpak­tadehÃdyupÃdhiyogÃttadavivekabhramak­to jÅvasya j¤ÃnaiÓvaryatirobhÃva÷ / vÃÓabdo jÅveÓvarayoranyatvÃÓaÇkÃvyÃv­ttyartha÷ / nanvasya eva jÅva ÅÓvarÃdastu tirask­taj¤ÃnaiÓvaryatvÃtkiæ dehayogakalpanayà / netyucyate / nahyanyatvaæ jÅvasyeÓvarÃdupapadyate 'seyaæ devataik«ata' (chÃ. 6.3.2) ityupakramya 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya' (chÃ. 6.3.2) ityÃtmaÓabdena jÅvasya parÃmarÓÃt / 'tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃ. 6.9.4) iti ca jÅvÃyopadiÓatÅÓvarÃtmatvam / ato 'nanya eveÓvarÃjjÅva÷ sedehayogÃttirohitaj¤ÃnaiÓvaryo bhavati / ataÓca na sÃækalpikÅ jÅvasya svapne rathÃdis­«ÂirghaÂate / yadi ca sÃækalpikÅ svapne rathÃdis­«Âi÷ syÃnnaivÃni«Âaæ kaÓcitsvapnaæ paÓyet / nahi kaÓcidani«Âaæ saækalpyate / yatpunaruktaæ jÃgaritadeÓaÓruti÷ svapnasya satyatvaæ sthÃpayatÅti na tatsÃmyavacanaæ satyatvÃbhiprÃyaæ svaya¤jyoti«ÂvavirodhÃt / Órutyaiva ca svapne rathÃdyabhÃvasya darÓitatvÃt / jÃgaritaprabhavavÃsanÃnirmitatvÃttu svapnasya tattulyanirbhÃsatvÃbhiprÃyaæ tat / tasmÃdupapannaæ svapnasya mÃyÃmÃtratvam // 6 // uktaiÓvaryatirobhÃve dehÃbhimÃno heturiti kathanÃrthaæ sÆtraæ, tannirasyÃæ ÓaÇkÃmÃha-## satyÃvaraïaæ nÃstÅtyaÇgÅk­tya kalpitÃvaraïaæ sÃdhayati-## jÅvasyeÓvaratvamaÇgÅk­tyÃvaraïakalpanÃto varamanyatvakalpanetyÃÓaÇkÃmudbhÃvya Órutyà nirasyati-## svapne 'pyÃlokÃde÷ satyatve jÃgratÅvÃtmana÷svaprakÃÓatvamasphuÂaæ syÃt, prÃtibhÃsikatve tvÃlokendriyÃdyasattve 'pyarthÃparok«yamÃtmajyoti«a eveti sphuÂaæ sidhyati / tasmÃddeÓÃdisÃmyavacanaæ svapnasya jÃgrattulyabhÃnÃbhiprÃyamityartha÷ //6// END BsCom_3,2.2.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.2.7 2 tadabhÃvÃdhikaraïam / sÆ. 7-8 tadabhÃvo nìūu tacchruter Ãtmani ca | BBs_3,2.7 | svapnÃvasthà parÅk«ità su«uptÃvasthedÃnÅæ parÅk«yate / tatraitÃ÷ su«uptivi«ayÃ÷ Órutayo bhavanti / kvacicchrÆyate- 'tadyatraitatsupta÷ samasta÷ svapnaæ na vijÃnÃtyÃsu tadà nìūu s­po bhavati' (chÃ. 8.6.3) iti / anyatra tu nìÅrevÃnukramya ÓrÆyate - 'tÃbhi÷ pratyavas­pya purÅtati Óete' (b­. 2.1.19) iti / tathÃnyatra nìÅrevÃnukramya 'tÃsu tadà bhavati yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' (kau«Å. 4.19) iti / tathÃnyatra 'ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤chete' (b­. 2.1.17) iti / tathÃnyatra 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti / 'prÃj¤enÃtmanà saæpariÓvakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' (b­. 4.3.21) iti ca / tatra saæÓaya÷ - kimetÃni nìyÃdÅni parasparanirapek«Ãïi bhinnÃni su«uptisthÃnÃnyÃhosvitparasparÃpek«ayaikaæ su«uptisthÃnamasti / kiæ tÃvatprÃptaæ bhinnÃnÅti / kuta÷ - ekÃrthatvÃt / nahyekÃrthÃnÅæ kvacitparasparÃpek«atvaæ d­Óyate vrÅhiyavÃdÅnÃm / nìyÃdÅnÃæ tvekÃrthatà su«uptau d­Óyate - 'nìÅÓu s­pto bhavati' (chÃ. 8.6.3) 'purÅtati Óete' (b­. 2.1.19) iti ca tatra tatra saptamÅnirdeÓasya tulyatvÃt / nanu naivaæ sati saptamÅnirdeÓo d­Óyate - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti / nai«a do«a÷ / tatrÃpi saptamyarthasya gamyamÃnatvÃt / vÃkyaÓe«o hi tatrÃyatanai«Å jÅva÷ sadupasarpatÅtyÃha - 'anyatrÃyatanamalabdhvà prÃïamevopaÓrayate' (chÃ. 6.8.2) iti prÃïaÓabdena tatra prak­tasya sata upÃdanÃt / Ãyatanaæ ca saptamyartha÷ / saptamÅnirdeÓo 'pi tatra vÃkyaÓe«e d­Óyate - 'sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyÃmahe' (chÃ. 6.9.2) iti / sarvatra ca viÓe«avij¤Ãnoparamalak«aïaæ su«uptaæ na viÓi«yate / tasmÃdekÃrtatvÃnnìyÃdÅnÃæ vikalpena kadÃcitki¤citsthÃnaæ svÃpÃyopasarpatÅti / evaæ prÃpte pratipÃdyate - tadabhÃvo nìūvÃtni ceti / tadabhÃva iti tasya prak­tasya svapnadarÓanasyÃbhÃva÷ su«uptamityartha÷ / nìūvÃtmani ceti samuccayenaitÃni nìyÃdÅni svÃpÃyopaiti na vikalpenetyartha÷ / kuta÷ - tacchrute÷ / tathÃhi - sarve«Ãmeva nìyÃdÅnÃæ tatra tatra su«uptisthÃnatvaæ ÓrÆyate tacca masuccaye saæg­hÅtaæ bhavati / vikalpe hye«Ãæ pak«e bÃdha÷ syÃt / nanvekÃrthatvÃdvikalpo nìyÃdÅnÃæ vrÅhiyavÃdivatyuktam / netyucyate / nahyekavibhaktinirdeÓamÃtreïaikÃrthatvaæ vikalpaÓcÃpatati / nÃnÃrthatvasamuccayayorapyekavibhaktinirdeÓadarÓanÃprÃsÃde Óete paryaÇ ke Óeta ityevamÃdi«u / tathehÃpi nìūu purÅtati brahmaïi ca svapitÅtyetadupapadyate samuccaya÷ / tathÃca Óruti÷ - 'tÃsu tadà bhavati yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' (kau«Å. 4.19) iti samuccayaæ nìÅnÃæ prÃïasya ca su«uptau ÓrÃvayatyekavÃkyopÃdÃnÃt / prÃïasya ca brahmatvaæ samadhigatam - 'prÃïastathÃnugamÃt' (bra.sÆ. 1.1.28) ityatra / yatrÃpi nirapek«Ã iva nìÅ÷ suptisthÃnatvena ÓrÃvayati - 'Ãsu tadà nìūu s­pto bhavati' (chÃ. 8.6.3) iti / tatrÃpi pradeÓÃntaraprasiddhasya brahmaïo 'prati«edhÃnnìÅdvÃreïaiva brahmaïyevÃvati«Âhata iti pratÅyate / nacaivamapi nìūu saptamÅ virudhyate / nìÅdvÃrÃpi brahmopasarpans­pta eva nìūu bhavati / yo hi gaÇgayà sÃgaraæ gacchati gata eva sa gaÇgÃyÃæ bhavati / apicÃtra raÓmÅnìÅdvÃrÃtmakasya brahmalokamÃrgasya vivak«itatvÃnnìÅstutyarthaæ s­ptisaækÅrtanam / 'nìūu s­pto bhavati' (chÃ. 8.6.3) ityuktvà 'taæ na kaÓcana pÃpmà sp­Óati' (chÃ. 8.6.3) iti bruvannìÅ÷ praÓaæsati / bravÅti ca pÃpmasparÓÃbhÃve hetum - tejasà nìÅgatena pittÃkhyenÃbhivyÃptakaraïo na bÃhyÃnvi«ayÃnÅk«ata ityartha÷ / athavà tejaseti brahmaïa evÃyaæ nirdeÓa÷ / Órutyantare -' brahmaiva teja eva' (b­. 4.4.7) iti teja÷ Óabdasya brahmaïi pratyuktatvÃt / brahmaïà hi tadà saæpanno bhavati nìÅdvÃreïÃtastaæ na kaÓcana pÃpmÃna sp­ÓatÅtyartha÷ / brahmasamapattiÓca pÃpmasparÓÃbhÃve hetu÷ samadhigata÷ - 'sarve pÃpmÃno 'ta nivartante 'pahatapÃpmà hye«a brahmaloka÷' (chÃ. 8.4.2) ityÃdiÓrutibhya÷ / eva¤ca sati pradeÓÃntaraprasiddhena brahmaïà su«uptisthÃnenÃnugato nìÅnÃæ samuccaya÷ samadhigato bhavati / tathà purÅtato 'pi brahmaprakriyÃyÃæ saækÅrtanÃttadanuguïameva suptisthÃnatvaæ vij¤Ãyate - 'ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤chete' (b­. 2.1.17) iti h­dayÃkÃÓe suptisthÃne prak­ta idamucyate 'purÅtati Óete' (b­. 2.1.19) iti / purÅtaditi h­dayaparive«Âanamucyate / tadantarvartinyÃpi h­dayÃkÃÓe ÓayÃna÷ Óakyate purÅtati Óeta iti vaktum / prÃkÃraparik«ipte 'pi pure vartamÃna÷ prÃkÃre vartata ityucyate / h­dayÃkÃÓasya ca brahmatvaæ samadhigatam - 'dahara uttarebhya÷' (bra.sÆ. 1.3.14) ityatra / tathà nìÅpurÅtatsamuccayo 'pi - 'tÃbhi÷ pratyavas­tya purÅtati Óete' (b­. 2.1.19) ityekavÃkyopÃdÃnÃdavagamyate / satprÃj¤ayoÓca prasiddhameva brahmatvam / evametÃsu Óruti«u trÅïyeva su«uptisthÃnÃni saækÅrtitÃni nìya÷ purÅtadbrahma ceti / tatrÃpi dvÃramÃtraæ nìya÷ purÅtacca, brahmaiva tvekaæ su«upti sthÃnam / apica nìya÷ purÅtadvà jÅvasyopÃdhyÃdhÃra eva bhavati tatrÃsya karaïÃni vartanta iti / nahyupÃdhisaæbandhamantareïa svata eva jÅvasyÃdhÃra÷ kaÓcitsaæbhavati, brahmÃvyatirekeïa svamahimaprati«ÂhitatvÃt / brahmÃdhÃratvamapyasya su«upte naivÃdhÃrÃdheyabhedÃbhiprÃyeïocyate kathaæ tarhi tÃdÃtmyÃbhiprÃyeïa / yata Ãha - 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti / svaÓabdenÃtmÃbhilapyate, svarÆpamÃpanna÷ supto bhavatÅtyartha÷ / apica na kadÃcijjÅvasya brahmaïà saæpattirnÃsti svarÆpasyÃnapÃyitvÃt / svapnajÃgaritayostÆpÃdhisaæparkavaÓÃtpararÆpÃpattimivÃpek«ya tadupaÓamÃtsu«upte÷ svarÆpÃpattirvak«yate / ataÓca suptÃvasthÃyÃæ kadÃcitsatÃæ saæpadyate kadÃcinna saæpadyata ityayuktam / apica sthÃnavikalpÃbhyupagame 'pi viÓe«avij¤Ãnopalak«aïaæ tÃvatsu«uptaæ na kvacidviÓi«yate / tatra sati saæpannastÃvattadekatvÃnna vijÃnatÅti yuktam / 'ttakena kaæ vijÃnÅyÃt' (b­. 2.4.14) iti Órute÷ / nìūu puratÅti ca ÓayÃnasya na ki¤cidavij¤Ãne kÃraïaæ Óakyaæ vij¤Ãtuæ, bhedavi«ayatvÃt 'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet' (b­. 4.3.31) iti Órute÷ / nanu bhedavi«ayasyÃpyatidÆrÃdikÃraïamavij¤Ãne syÃt / bìham / evaæ syÃdyadi jÅva÷ svata÷paricchinno 'bhyupagamyate, yathà vi«ïumitra÷ pravÃsÅ svag­haæ na paÓyati / natu jÅvasyopÃdhivyatirekeïa paricchedo vidyate / upÃdhigatamevÃtidÆrÃdikÃraïamavij¤Ãna iti yadyucyeta tathÃpyupÃdherupaÓÃntatvÃtsatyeva saæpanno na vijÃnatÅti yuktam / naca vayamiha tulyavannìyÃdisamuccayaæ pratipÃdayÃma÷ / nahi nìya÷ suptisthÃnaæ purÅtadvetyanena vij¤Ãnena ki¤citprayojanamasti / nahyetadvij¤Ãnapratibaddhaæ ki¤citphalaæ ÓrÆyate / nÃpyetadvij¤Ãnaæ phalavata÷ kasyacidaÇgamupadiÓyate / brahma tvanapÃyi suptisthÃnamityetatpratipÃdayÃma÷ / tena tu vij¤Ãnena prayojanamasti jÅvasya brahmÃtmatvÃvadhÃraïaæ svapnajÃgaritavyavahÃravimuktatvÃvadhÃraïaæ ca / tasmÃdÃtmaiva suptisthÃnam / evaæ bÃhyakaraïoparame sati manovÃsanoddÅpitÃvidyÃvilÃsÃtmakaæ svapnamÃtmana÷sÃk«iïa÷ svaya¤jyoti«ÂvÃrthaæ vicÃrya pratiyogyanuyogibhÃvasaÇgatyà svapnÃvasthamanolayÃtmikÃæ su«uptiæ vicÃrayati-## tadetatsvapanaæ yathà syÃttathà / yatra kÃle supta÷ su«upta÷ samasto nirastabÃhyakaraïo manolayÃtsamyakprasaÇga ityartha÷ / svÃpe nìÅsthÃnamuktvà nìÅpurÅtatornìÅparamÃtmanoÓca samuccayaÓrutÅ Ãha-## paramÃtmamÃtraÓrutÅrÃha-## nìÅpurÅtabrahmasu saptamÅÓrute÷ samuccayaÓruteÓca saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e sthÃnavikalpÃjjÅvasya brahmaikyÃnirïaya÷, siddhÃnte nìÅbhi÷ purÅtataæ gatvÃntarh­di brahmaïyeva Óeta iti samuccyÃt tannirïaya iti viveka÷ / ekapuro¬ÃÓÃrthatvaæ vrÅhiyavayord­«Âaæ nìyÃdÅnÃmekasmin svÃparÆpÃrthe nirapek«asthÃnatvaæ tu kuta ityata Ãha-## sati brahmaïi t­tÅyaÓruterna saptamÅti ÓaÇkÃrtha÷ / ÃyatanaÓabdÃtsaptamyartha ÃdhÃratvaæ gamyata ityÃha-## anyatrÃvasthÃdvaye ÓrÃnto jÅvo viÓrÃntisthÃnaæ prÃïÃkhyaæ sadbrahmopasarpati su«uptÃvityartha÷ / saptamÅÓrutyà nirapek«ÃdhÃratvabhÃnÃdvikalpa Ãstheya÷ kadÃcitsamuccityÃpi nìyÃdÅnÃæ sthÃnatvamiti na samuccayaÓrutivirodha iti pÆrvapak«Ãrtha÷ / siddhÃntayati-## sÆtre cakÃra÷ purÅtatsamuccayÃrtha÷ / yadà nìya÷ su«uptisthÃnaæ tadà purÅtatsthÃnaæ na bhavatÅti ÓrutasthÃnatvasya pak«e bÃdha÷ syÃt, sa na yukta ityÃha-## vrÅhiyavayostvagatyà vikalpa iti bhÃva÷ / yattu saptamÅÓrutyà nìyÃdÅnÃmekaphalakatvamiti, tannetyÃha-## prÃsÃdasya paryaÇkadhÃraïamartha÷ / paryaÇkasya tu Óayanamiti phalabhede 'pyekavibhaktird­Óyate, vyavadhÃnÃvyavadhÃnÃbhyÃæ ÓayanasÃdhanatvÃt samuccayaÓca, tathehÃpi nìÅpurÅtatorjÅvasya saæcÃradvÃrà brahmaïyeva suptiriti samuccaya ityartha÷ / nìÅnÃæ prÃïasya ca ekena vÃkyenopÃdÃnÃnmitha÷ samuccaya ityÃha-## ÃdhÃratvamÃtraæ saptamyartho na nirapek«atvamato na samuccayasya saptamyà bÃdha ityÃha-## samuccaye 'pÅtyartha÷ / atra nìÅÓrutau nìūu bhoktu÷ suptirna vivak«ità raÓmisaæbandhanìÅrÆpamÃrgastutyarthatvÃdityÃha-## pittena vi«ayek«aïÃbhÃve sukhadu÷khayorabhÃvÃt taddhetudharmÃtmakapÃpmÃsparÓa ityartha÷ / apahatapÃpmabrahmasaæpattyà và pÃpmÃsparÓa ityÃha-## asmin vyÃkhyÃne lÃbhamÃha-## 'tÃsu tadà bhavatyathÃsmin prÃïa evaikadhà bhavati'iti Órute÷ samuccaya ÃÓrito bhavatÅtyartha÷ / nìÅbrahmaïorguïapradhÃnabhÃvena suptau samuccayavatpurÅtadbrahmaïorapÅtyÃha-## ÃkÃÓe brahmaïi Óeta ityupakramya tÃbhi÷ pratyavas­pya purÅtamiti Óeta ityuktaæ, tathÃca nìÅdvÃrà purÅtataæ gatvà brahmaïi Óeta iti samuccaya÷ siddha ityÃha-## satà saæpanno bhavati prÃj¤ena saæpari«vakta iti satprÃj¤ayo÷ Órute÷ pa¤ca suptisthÃnÃnÅtyata Ãha-## ki¤ca prak­tadarÓÃdisÃdhanaikapuro¬ÃÓani«pattau mitho 'napek«atayà samarthatvÃdyukto vrÅhiyavayorvikalpa÷, nìyÃdÅnÃæ tu brahmanirapek«atayà su«uptajÅvÃdhÃratvÃsÃmarthyÃnna vikalpa ityÃha-## upÃdhiliÇgÃÓrayanìÅpurÅtatorupahitajÅvÃÓrayatvaæ paramparayà vÃcyaæ, tadapi su«uptau na saæbhavati, upÃdhilayÃdityartha÷ / nanu brahmÃpi jÅvasya na mukhyaæ sthÃnaæ abhedÃdityata Ãha-## jÅvasya brahmaïyabhedenÃvasthÃnaæ nìÅpurÅtatostu lÅnopÃdherjÅvasya sthitireva na saæbhavatÅtyekÃrthasÃmarthyÃbhÃvÃnna vikalpa ityartha÷ / su«uptau jÅvasya bhedakopÃdhilayÃccautsargikabrahmÃbhedasya vikalpo na yukta ityÃha-## ki¤ca nìyÃdÅnÃmanyatamasthÃne kvacitsuptivÃdinÃpi su«uptaæ na viÓi«yata iti vaktavyaæ, tacca vaktuæ na Óakyata ityÃha-## bhedÃbhÃvo hi bhedaj¤ÃnÃbhÃve hetu÷, nìÅpÆritadratasya tu jÅvasya bhedÃvasthatvÃdbhedÃvij¤Ãne karaïaæ nÃstÅtyartha÷ / dvaitÃvasthÃsyÃpi dvaitÃj¤Ãne hetuæ ÓaÇkate-## dra«Âurd­ÓyÃddÆrasthatvaæ svÃbhÃvikamaupÃdhikaæ và / tatrÃdyaæ sad­«ÂÃntamanÆdya pratyÃha-## dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-## upÃdhisaæbhinnasyaiva nìyÃdau svÃpe katipayasaænik­«ÂÃrthaj¤ÃnaprasaÇgÃt su«uptivyÃghÃta÷ syÃt / upÃdhilaye tvanyatra jÅvasya sthityayogÃdbrahmaïyeva svÃpa Ãstheya ityartha÷ / evaæ vikalpaæ nirasya nìÅpurÅtatorbrahmaïà saha tulyavatsamuccayamaphalatvena dÆ«ayan guïapradhÃnatvena samuccayamupasaæharati-## END BsCom_3,2.2.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.2.8 ata÷ prabodho 'smÃt | BBs_3,2.8 | yasmÃccÃtmaiva suptisthÃnamata eva ca kÃraïÃnnityavadevÃsmÃdÃtmana÷ prabodha÷ svÃpÃdhikÃre Ói«yate - 'kuta etadÃgÃt' (b­. 2.1.16) ityasya praÓnasya prativacanÃvasare 'yathÃgne÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccÃrantyevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' (b­. 2.1.20) ityÃdinà / 'sata Ãgamya na vidu÷ sata ÃgacchÃmahe' (chÃ. 6.10.2) iti ca / vikalpyamÃne«u tu su«uptisthÃne«u kadÃcinnìÅbhya÷ pratibudhyate kadÃcitpurÅtata÷ kadÃcidÃtmana ityaÓÃsi«yat / tasmÃdapyÃtmaiva suptisthÃnamiti // 8 // ki¤ca brahmaïa÷ sakÃÓÃjjÅvasyotthÃnaÓruterbrahmaiva su«uptisthÃnamityÃha-sÆtrakÃra÷-## nìÅpurÅtato÷ kvÃpyutthÃnÃpÃdÃnatvÃÓravaïÃnna su«uptisthÃnatvamityartha÷, tasmÃdupÃdhilaye jÅvasya brahmÃbhedÃdaupÃdhika eva bheda iti vivekadvÃkyÃrthÃbhedasiddhiriti sthitam //8// END BsCom_3,2.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.3.9 3 karmÃnusm­tiÓabdavidhyadhikaraïam / sÆ. 9 sa eva tu karmÃnusm­tiÓabdavidhibhya÷ | BBs_3,2.9 | tasyÃ÷ puna÷ satsaæpatte÷ pratibudhyamÃna÷ kiæ ya eva satasaæpanna÷ sa eva pratibudhyata uta sa vÃnyo veti cintyate / tatra prÃptaæ tÃvadaniyama iti / kuta÷ - yadà hi jalarÃÓau kaÓcijjalabindu÷ prak«ipyate jalarÃÓireva sa tadà bhavati punaruddharaïe ca sa eva jalabindurbhavatÅti du÷saæpÃdam / tadvatsupta÷ pareïaikatmÃpanna÷ saæprasÅdatatÅti na sa eva punarutthÃtumarhati / tasmÃtsa eveÓvaro vÃnyo và jÅva÷ pratibudhyata ityevaæ prÃpta idamÃha - sa eva tu jÅva÷ lupta÷ svÃsthyaæ gata÷ punarutti«Âhati nÃnya÷ / kasmÃt / karmÃnusm­tiÓabdavidhibhya÷ / vibhajya hetuæ darÓayi«yÃmi / karmaÓe«Ãnu«ÂhÃnadarÓanÃttÃvatsa evotthÃtumarhati nÃnya÷ / tathÃhi - pÆrvedyuranu«Âhitasya karmaïo 'paredyu÷ Óe«amanuti«Âhand­Óyate / nacÃnyena sÃmik­tasya karmaïo 'nya÷ Óe«akriyÃyÃæ pravarititumarhati / atiprasaÇgÃt / tasmÃdeka eva pÆrvedyuraparedyuÓcaikasya karmaïa÷ karteti gamyate / itaÓca sa evotti«Âhati yatkÃraïamatÅte 'hanyahamado 'drÃk«amiti pÆrvÃnubhÆtasya paÓcÃtsmaraïamanyasyotthÃne nopapadyate / nahyanyad­«Âamanyo 'nusmartumarhati / so 'hamasmÅti cÃtmÃnusmaraïamÃtmÃntarotthÃne nÃvakalpate / ÓabdebhyaÓca tasyaivotthÃnamavagamyate / tathÃhi - 'puna÷ pratinyÃyaæ pratiyonyÃdravati buddhÃntÃyaiva' (b­. 4.3.16) 'sarvÃ÷ prajà aharahargacchantya etaæ brahmalokaæ na vindanti' (chÃ. 8.3.2) 'ta iha vyÃghro và siæho và v­ko và varÃho và kÅÂo và pataÇgo và daæÓo và maÓako và yadyadbhavanti tadÃbhavanti' (chÃ. 6.9.3) ityevamÃdaya÷ ÓabdÃ÷ svÃpaprabodhÃdhikÃre paÂhità nÃtmÃntarotthÃne sÃma¤jasyamÅyu÷ / karmavidyÃvidhibhyaÓcaivamevÃvagamyate / anyathà hi karmavidyÃvidhayo 'narthakÃ÷ syu÷ / anyotthÃnapak«e hi suptamÃtro mucyata ityÃpadyeta / evaæ cetsyÃdvada kiæ kÃlÃntaraphalena karmaïà vidyayà và k­taæ syÃt / apicÃnyotthÃnapak«e yadi tÃvaccharÅrÃntare vyavaharaïamÃïo jÅva utti«ÂhettatratyavyavahÃralopaprasaÇga÷ syÃt / atha tatra supta utti«ÂhetkalpanÃnarthakyaæ syÃt / yohi yasmi¤ÓarÅre supta÷ sa tasminnoti«Âhatyanyasmi¤ÓarÅre supto 'nyasminnutti«ÂhatÅti ko 'syÃæ kalpanÃyÃæ lÃbha÷ syÃt / atha mukta utti«ÂhedantavÃnmok«a Ãpadyeta / niv­ttÃvidyasya ca punarutthÃnamupapannam / eteneÓvarasyotthÃnaæ pratyuktam / nityaniv­ttÃvidyatvÃt / ak­tÃbhyÃgamak­tavipraïÃÓau ca durnivÃravanyotthÃnapak«e syÃtÃm / tasmÃtsa evotti«Âhati nÃnya iti / yatpunaruktaæ yathà jalarÃÓau prak«ipto jalabindurnoddhartuæ Óakyata evaæ sati saæpanno jÅvo notpatpatitumarhatÅti, tatparihriyate / yuktaæ tatra vivekakÃraïÃbhÃvÃjjalabindoranuddharaïam / iha tu vidyate vivekakÃraïaæ karma cÃvidyà ceti vai«amyam / d­Óyate ca durvivecayorapyasmajjÃtÅyai÷ k«Årodakayo÷ saæs­«Âayorhaæsena vivecanam / apica na jÅvo nÃma kaÓcitparasmÃdanyo vidyate yo jalabinduriva jalarÃÓe÷ sato vivicyeta / sadeva tÆpÃdhisaæparkÃjjÅva ityasak­tprapa¤citam / evaæ sati yÃvadekopÃdhigatà bandhÃnuv­ttistÃvadekajÅvavyavahÃra÷ / upÃdhyantaragatÃyÃæ tu bandhÃnuv­ttau jÅvÃncataravyavahÃra÷ / sa evÃyamupÃdhi÷ svÃpaprabodhayorbÅjÃÇ kuranyÃyenetyata÷ sa eva jÅva÷ pratibudhyata iti yuktam // 9 // ## su«uptau upÃdhinÃÓÃt karmÃnusm­tyÃderdarÓanÃcca saæÓaye satyasmÃdbrahmaïo jÅvasyotthÃnaÓruterbrahmaiva su«uptisthÃnamityuktamayuktam / suptÃdanyasyÃpyutthÃnasaæbhavena su«uptasya nìyÃdisthÃnatvasaæbhavÃdityÃk«epasaægatyà niyamakÃbhÃvÃdaniyama iti pÆrvapak«amÃha-## pÆrvapak«e j¤Ãnavaiyarthyaæ su«uptyaivÃpunarÃv­ttirÆpamuktisiddhe÷, siddhÃnte tu aj¤ÃtabrahmÃtmanà sthitasyÃj¤Ãnabalena punastasyaivotthÃnÃvaÓyaæbhÃvÃdaj¤ÃnanÃÓÃya j¤ÃnÃpek«eti phalam / ÅÓvaro vetyaniyamadÃr¬hyÃyoktam / sa vÃnyo vetyeva pÆrvapak«a÷ / j¤Ãnaæ vinà buddhyÃdyupÃdheratyantanÃÓÃbhÃvÃdyayà buddhyopahito jÅva÷ su«uptau kÃraïÃtmanà sthitastasyaiva nÃnÃkarmÃnubhavasaæskÃravatyopahita utti«ÂhatÅti siddhÃntayati-## sÃmik­tasyÃrdhak­tasya ekasyaiva jyoti«ÂomÃderanekayajamÃnakatvÃpÃto 'tiprasaÇga÷ / sm­timuktvÃnuÓabdasÆcitÃæ pratyabhij¤ÃmÃha-## ayanaæ gamanaæ Ãya÷ / yoni÷ tattadindriyasthÃnam / pratiniyataæ gamanaæ yathà bhavati tathà pratiyonyÃgacchati jÃgaraïÃyeti Órutyartha÷ / na vindatÅtyaj¤ÃnasattvÃtsuptasyotthÃnaniyama ukta÷ / iha pÆrvaprabodhe ye bhavanti ta eva tadottaraprabodhe bhavantÅtyartha÷ / vidhiæ vyÃca«Âe-## sa evotti«ÂhatÅti niÓcÅyate ityartha÷ atraivotsÆtraæ yuktyantaramÃha-## anyotthÃne sukhÃderna pÆrvakarmakÃryatetyak­tasukhÃdyÃgama÷ pÆrvasuptajÅvak­takarmanÃÓaÓcetyartha÷ / pÆrvapak«yuktaæ d­«ÂÃntaæ vai«amyeïa dÆ«ayati-## asmadÃdyaÓakyamapi vivecanaæ prÃïyad­«ÂÃpek«a ÅÓvara÷ karotÅti matvà d­«ÂÃntamÃha-## brahmÃbhedÃcca jÅvasya jalabinduvai«amyamityÃha-## abhede sa vÃnyo votti«Âhati iti cintÃnavakÃÓa ityÃÓaÇkya buddhibhedena jÅvabhedÃccintetyÃha-## su«uptau buddhinÃÓena pratyahaæ buddhyupÃdhibhedÃdekajÅvasya vyavahÃro na syÃdityata Ãha-## sthÆlasÆk«mÃtmanà ti«ÂhatyekopÃdhirityartha÷ //9// END BsCom_3,2.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.4.10 4 mugdher'dhasaæpattyadhikaraïam / sÆ. 10 mugdher'dhasaæpatti÷ pariÓe«Ãt | BBs_3,2.10 | asti mugdho nÃma yaæ mÆrchita iti laukikÃ÷ kathayanti / satu kimavastha iti parÅk«ÃyÃmucyate / tisrastÃvadavasthÃ÷ ÓarÅrasthasya jÅvasya prasiddhà jÃgaritaæ svapna÷ su«uptiriti / caturthÅ ÓarÅrÃdapas­pti÷ / natu pa¤camÅkÃcidavasthà jÅvasya Órutau sm­tau và prasiddhÃsti / tasmÃccatas­ïÃmevÃvasthÃnÃmanyatamÃvasthà mÆrchetyevaæ prÃpte brÆma÷- na tÃvanmugdho jÃgaritÃvastho bhavitumarhati / nahyayamindriyairvi«ayÃnÅk«ate / syÃdetat / i«ukÃranyÃyena mugdho bhavi«yati / yathe«ukÃro jÃgradapÅ«vÃsaktamanastayà nÃnyÃnvi«ayÃnÅk«ata evaæ mugdho musalasaæpÃtÃdijanitadu÷khÃnubhavavyagramanastayà jÃgradapi nÃnyÃnvi«ayÃnÅk«ata iti / na / acetayamÃnatvÃt / i«ukÃro hi vyÃp­tamanà bravÅtÅ«umevÃhametÃvantaæ kÃlamupalabhamÃno 'bhÆvamiti / mugdhastu labdhasaæj¤o bravÅtyandhe tamasyahametÃvantaæ kÃlaæ prak«ipto 'bhÆvaæ na ki¤cinmayà cetitamiti / jÃgrataÓcaikavi«ayavi«aktacetaso 'pi deho vidhriyate / mugdhasya tu deho dharaïyÃæ patati / tasmÃnna jÃgarti nÃpi svapnÃnpaÓyati ni÷saæj¤akatvÃt / nÃpi m­ta÷ prÃïo«maïorbhÃvÃt / mugdhe hi jantau m­to 'yaæ syÃnna và m­ta iti saæÓayÃnà ƫmÃsti nÃstÅti h­dayadeÓamÃlabhante niÓcayÃrthaæ prÃïo 'sti nÃstÅti ca nÃsikÃdeÓam / yadi prÃïo«maïorastitvaæ nÃvagacchanti tato m­to 'yamityadhyavasÃya dahanÃyÃraïyaæ nayanti / atha tu prÃïamÆ«mÃïaæ và pratipadyante tato nÃyaæ m­ta ityadhyavasÃya saæj¤ÃlÃbhÃya bhi«ajyanti / punarutthÃnÃcca na di«Âaæ gata÷ / nahi yamarëÂrÃtpratyÃgacchati / astu tarhi su«upto ni÷saæj¤atvÃdam­tatvÃcca / na / vailak«aïyÃt / mugdha÷ kadÃcicciramapi nocchvasiti savepathurasya deho bhavati bhayÃnakaæ ca vadanaæ visphÃrite netre / su«uptastu prasannavadanastulyakÃlaæ puna÷ punarucchvasiti nimÅlite asya netre bhavata÷ / nacÃsya deho vepate / pÃïipe«aïamÃtreïa ca su«uptamutthÃpayanti natu mugdhaæ mudgaraghÃtenÃpi / nimittabhedaÓca bhavati mohasvÃpayo÷ / musalasaæpÃtÃdinimittatvÃnmohasya, ÓramÃdinimittatvÃcca svÃpasya / naca loke 'sti prasiddhirmugdha÷ supta iti / pariÓe«ÃdardhasaæpattirmugdhatetyavagacchÃma÷ / nÅ÷saæj¤atvÃtsaæpanna itarasmÃdvailak«aïyÃdasaæpanna iti / kathaæ punarardhasaæpattirmugdhateti Óakyate vaktum / yÃvatà suptaæ prati tÃvaduktaæ Órutyà - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti 'atra steno 'steno bhavati' (b­. 4.3.22) 'naitaæ setumahorÃtre tarato na jarà na m­tyurna Óoko na suk­taæ na d­«k­tam' (chÃ. 8.4.1) ityÃdi / jÅve hi suk­tadu«k­tayo÷ prÃpti÷ sukhitvadu÷khitvapratyayotpÃdanena bhavati / naca sukhitvapratyayo du÷khitvapratyayo và su«upte vidyate, mugdhe 'pi tau pratyayau naiva vidyete / tasmÃdupÃdhyupaÓamÃtsu«uptavanmugdhe 'pi katsnasaæpattireva bhavitumarhati nÃrdhasaæpattiriti / atrocyate - na brÆmo mugdher'dhasaæpattirjÅvasya brahmaïà bhavatÅti / kiæ tarhyardhena su«uptapak«asya bhavati mugdhatvamardhenÃvasthÃntarapak«asyeti brÆma÷ / darÓite ca mohasya svÃpena sÃmyavai«amye / dvÃraæ caitanmaraïasya / yadÃsya sÃvaÓe«aæ karma bhavati tadà vÃÇmanase pratyÃgacchata÷ / yadà tu niravaÓe«aæ karma bhavati tadà prÃïo«mÃïÃvapagacchata÷ / tasmÃdardhasaæpattiæ brahmavida icchanti / yattÆktaæ na pa¤camÅ kÃcidavasthà prasiddhÃstÅti / nai«a do«a÷ / kadÃcitkÅyamavastheti na prasiddhà syÃt / prasiddhà cai«Ã lokÃyurvedayo÷ / ardhasaæpattyabhyupagamÃcca na pa¤camÅ gaïyata ityanavadyam // 10 // avasthÃtrayÃdÃtmÃnaæ vivicya mÆrcchÃto vivecayati-## mÆrcchà prasiddhÃvasthÃntargatà và pa¤camÃvasthà veti / avasthÃcatu«Âayasiddhermugdhasya tadvailak«aïyÃcca saæÓaye so 'hamiti pratyabhij¤ayotthitasya suptÃbhedavadviÓe«aj¤ÃnÃbhÃvÃviÓe«eïa liÇgena su«uptireva mÆrccheti pratyabhij¤ÃnÃtsu«uptyantargatà mÆrccheti d­«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-## pÆrvapak«e prasiddhÃvasthÃta÷ p­thagÃtmano mÆrcchÃto vivekÃrthaæ yatnÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte p­thagyatnadhrauvyamiti bheda÷ pariÓe«aæ darÓayan siddhÃntayati-## jÃgradapi jÃgarÃvastho 'pÅtyartha÷ / aindriyakamarthaj¤Ãnaæ dehadhÃraïaæ ca tasyÃsti na mugdhasyeti vai«amyoktyà dÆ«ayati-## mÆrcchÃyà jÃgarÃdbhedamuktvà svapnam­tibhyÃæ bhedamÃha-## Ãlabhante sp­Óanti / di«Âaæ maraïam / su«uptimÆrcchayo÷ ki¤citsÃrÆpye 'pi bahuvailak«aïyÃdbheda ityÃha-## lak«aïabhedamuktvà nimittabhedamÃha-## pratyabhij¤ÃpyasiddhetyÃha-## uktasÃrÆpyavairÆpyÃbhyÃmardhasaæpatti÷ sarvai÷ su«uptidharmairasaæpanno mugdha÷ su«upto na bhavati, sarvairmaraïÃvasthÃdharmairasaæpatterm­to 'pi na kintu avasthÃntaraæ gata iti sÆtrÃrtha÷ / atra sÆtre jÅvasya brahmaïÃrdhasaæpattirukteti bhrÃnta÷ ÓaÇkate-## yatsuptaæ prati satsaæpannatvaæ Órutaæ tadupÃdhyÃbhÃvÃbhiprÃyam / upÃdhyabhÃvaÓca mugdhasyÃpi mama iti yatastasmÃt k­tsnasaæpattirevetyartha÷ / su«uptikÃle karmÃsaæbandhe punarutthÃnaæ kathamityÃÓaÇkya tatkÃryÃbhÃvÃttadasaæbandhoktirityÃha-## brahmaïà k­tsnasaæpattimaÇgÅk­tya pariharati-## mugdhatvaæ hi su«uptasyÃrdhena ni÷saæj¤atvÃdidharmeïa sÃmyena saæpannaæ bhavati, maraïÃsyÃrdhena kampÃdinà saæpannamityardhasaæpattirityartha÷ / ito 'pi su«uptivai«amyamityÃha-## aprasiddhimaÇgÅk­tyoktaæ prasiddhirapyastÅtyÃha-## nÃyurvedo vaidyaÓÃstram / prasiddhau kathaæ vivÃda ityÃÓaÇkya pa¤camatvenÃprasiddherityÃha-## su«uptim­tidharmÃrdhasaæpattyà tadantarbhÃvabuddhirlokÃnÃmityartha÷ //10// END BsCom_3,2.4.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.11 5 ubhayaliÇgÃdhikaraïam / sÆ. 11-21 na sthÃnato 'pi parasyobhayaliÇgaæ sarvatra hi | BBs_3,2.11 | yena brahmaïà su«uptyÃdi«u jÅva upÃdhyupaÓamÃtsaæpadyate tasyedÃnÅæ svarÆpaæ ÓrutivaÓena nirdhÃryate / santyubhayaliÇgÃ÷ Órutayo brahmavi«ayÃ÷ 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷' (chÃ. 3.14.2) ityelamÃdÃyÃ÷ saviÓe«aliÇgÃ÷ / 'asthÆlamanaïvarhrasvamadÅrdham' (b­. 3.8.8) ityevamÃdyÃÓca nirviÓe«aliÇgÃ÷ / kimÃsu Óruti«ÆbhayaliÇgaæ brahmapratipattavyamutÃnyataraliÇgam / yadÃpyanyataraliÇgaæ tadÃpi kiæ saviÓe«amuta nirviÓe«amiti mÅmÃæsyate / tatrobhayaliÇgaÓrutyanugrahÃdubhayaliÇgameva brahmetyevaæ prÃpte brÆma÷ - na tÃvatsvata eva parasya brahmaïa ubhayaliÇgatvamupapadyate / nahyekaæ vastu svata eva rÆpÃdiviÓe«opetaæ tadviparÅtaæ cetyÃdhÃrayituæ Óakyaæ virodhÃt / astu tarhi sthÃnata÷ p­thivyÃdyupÃdhiyogÃditi / tadapi nopapadyate / nahyupÃdhiyogÃdapyanyÃd­Óasya vastuno 'nyÃd­Óa÷ svabhÃva÷ saæbhavati / nahi svaccha÷ sansphaÂiko 'laktakÃdyupÃdhiyogÃdasvaccho bhavati bhramamÃtratvÃdasvacchatÃbhiniveÓasya / upÃdhÅnÃæ cÃvidyÃpratyupasthÃpitatvÃt / ataÓcÃnyataraliÇgaparigrahe 'pi samastaviÓe«arahitaæ nirvikalpameva brahma pratipattavyaæ na tadviparÅtam / sarvatra hi brahmasvarÆpapratipÃdanapare«u vÃkye«u 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayam' (ka. 3.15 / muktiko. 2.72) ityevamÃdi«vapÃstasamastaviÓe«ameva brahmopadiÓyate // 11 // ---------------------- FN: sthÃnaæ upÃdhistadyogÃt / sarvÃbhiravasthÃbhiraliptastvamartha iti nirÆpayitukÃma÷ prathamaæ tasya nirviÓe«atvamÃha-## uddeÓayatvampadÃrthajij¤ÃsoparamÃnantaraæ tatsvarÆpabrahmavicÃrasyÃvasarasaægatimÃha-## nirviÓe«atvaæsav iÓe«atvaæ cetyubhayaæ liÇgyate j¤Ãpyate yÃbhistà ubhayaliÇga÷ Órutaya÷ saæÓayabÅjatvena santÅtyartha÷ / yathà viruddhasu«uptimaraïobhayarÆpaæ mugdhatvaæ tathà ÓrutiprÃmÃïyÃdubhayarÆpaæ brahma dhyeyamiti d­«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ / nirviÓe«amekarÆpameva j¤eyamiti siddhÃntayati-## kimubhayarÆpatvaæ svata÷, uta svato nirguïasya sarvagandhatvÃdiviÓe«a upÃdhita÷ satya÷, Ãhosvitsvata÷ saviÓe«ameva brahmeti / tatrÃdya nirasya dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-## sthÃnamupÃdhi÷ / brahmaïi viÓe«a÷, kalpita÷ aupÃdhikatvÃtsphaÂikalauhityavadityartha÷ / upÃdhe÷ satyatve 'pi tatk­taæ mithyeti d­«Âaæ brahmaïi tÆpÃdhÅnÃæ mithyÃtvÃttatk­to viÓe«o mithyeti kimu vÃcyamityÃha-## t­tÅyaæ nirasyati-## sarvasya viÓe«asya kalpitatvÃdevetyartha÷ / ni«edhaÓruteÓcaivamityÃha-## //11// END BsCom_3,2.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.12 na bhedÃd iti cen na pratyekamatadvacanÃt | BBs_3,2.12 | athÃpi syÃdyaduktaæ nirvikalpamekaliÇgameva brahma nÃsya svata÷ sthÃnato vobhayaliÇgatvamastÅti / tannopapadyate / kasmÃt / bhedÃt / bhinnà hi pratividyaæ brahmaïa ÃkÃrà upadiÓyante / catu«pÃdbrahma «o¬aÓakalaæ brahma vÃmanÅtvÃdilak«aïaæ brahma trailokyaÓarÅravaiÓvÃnaraÓabdoditaæ brahmetyeva¤jÃtÅyakÃ÷ / tasmÃtsaviÓe«atvamapi brahmaïo 'bhyupagantavyam / nanÆktaæ nobhayaliÇgatvaæ brahmaïa÷ saæbhavatÅti / ayamapyavirodha÷ / upÃdhik­tatvÃdÃkÃrabhedasya / anyathà hi nirvi«ayameva bhedaÓÃstraæ prasajyeteti cet / neti brÆma÷ / kasmÃt / pratyekamatadvacanÃt / pratyupÃdhibhedaæ hyabhedameva brahmaïa÷ ÓrÃvayati ÓÃstram - 'yaÓcÃyamasyÃæ p­thivyÃæ tejomayo 'm­tamaya÷ puru«o yaÓcÃyamadhyÃtmaæ ÓÃrÅrastejomayo 'm­tamaya÷ puru«o 'yameva sa yo 'yamÃtmÃ' (b­. 2.5.1) ityÃdi / ataÓca na bhinnÃkÃrayogo brahmaïa÷ ÓÃstrÅya iti Óakyate vaktum / bhedasyopÃsanÃrthatvÃdabhede tÃtparyÃt / bhidyata iti bhedo viÓe«a÷, nirviÓe«atvaÓrutÃvapi viÓe«asyÃpi ÓruterubhayarÆpatvaæ syÃditi ÓaÇkÃæ vyÃca«Âe-## pÆrvoktaæ virodhaæ smÃrayati-## bhedaÓrutiprÃmÃïyÃrthamaupÃdhikarÆpabhedasvÅkÃrÃdavirodha iti samÃdhyartha÷ / kimupÃdhigata eva rÆpabhedo brahmaïyupacaryate dhyÃnÃrthamutopÃdhiyogÃtsatyaviruddharÆpavattayà brahmaïo bhedo bhavatÅti / Ãdye 'smÃdi«Âasiddhi÷, dvitÅyamabhedaÓrutyà dÆ«ayati-## //12// END BsCom_3,2.5.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.13 api caivam eke | BBs_3,2.13 | apicaivaæ bhedadarsananindÃpÆrvakamabhedadarÓanamevaike ÓÃkhina÷ samÃmananti - 'manasaivedamÃptavyaæ neha nÃnÃsti ki¤cana / m­tyo÷ sa m­tyupamÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (ka. 4.11) iti / tathÃnyepi 'bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvà sarvaæ trividhaæ brahma me tat' (Óve. 1.12) iti samastasya bhogyabhokt­niyant­lak«aïasya prapa¤casya brahmaikasvabhÃvatÃmadhÅyate // 13 // dvaitanindÃpÆrvakamadvaitokteÓca nirviÓe«aæ tattvamiti sÆtrÃrthamÃha-## bhoktà jÅvo bhogyaæ ÓabdÃdi tayo÷ preritÃramÅÓvaraæ ca matvà vicÃrya me mama proktaæ tatsarvaæ trividhaæ brahmaiveti jÃnÅyÃdityartha÷ //13// END BsCom_3,2.5.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.14 kathaæ punarÃkÃravadupadeÓinÅ«vanÃkÃropadeÓinÅ«u ca brahmavi«ayÃsu Óruti«u satÅ«vanÃkÃrameva brahmÃvadhÃryate na punarviparÅtamti / ata uttaraæ paÂhati - arÆpavadeva hi tatpradhÃnatvÃt | BBs_3,2.14 | rÆpÃdyÃkÃrarahitameva brahmÃvadhÃrayitavyaæ na rÆpÃdimat / kasmÃt / tatpradhÃnatvÃt / ''asthÆlamanaïvarhrasvamadÅrdham' (b­. 3.8.8) 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayam' (kaÂha. 3.15 / mukti. 2.72) 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) 'divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantaro hyaja÷'' (muï¬a. 2.1.2), 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabrahmamayamÃtmà brahagma sarvÃnabhÆ÷' (b­. 2.5.19) ityevamÃdÅni vÃkyÃni ni«prapa¤cabrahmÃtmatattvapradhÃnÃni narthÃntarapradhÃnÃnÅtyetatprati«ÂhÃpitaæ 'tattu samanvayÃt' (bra.sÆ. 1.1.4) ityatra / tasmÃdeva¤jÃtÅyake«u vÃkye«u yathÃÓrutaæ nirÃkÃrameva brahmÃvadhÃrayitavyam / itarÃïi tvÃkÃrapavadbrahmavi«ayÃïi vÃkyÃni na tatpradhÃnÃni / upÃsanÃvidhipradhÃnÃni hi tÃni te«vasati virodhe yathÃÓrutamÃÓrayitavyam / sati tu virodhe tatpradhÃnÃnyatatpradhÃnebhyo balÅyÃæsi bhavantÅti / e«a vinigamanÃyÃæ hetu÷ / yenobhayÅ«vapi Óruti«u satÅ«vanÃkÃrameva brahmÃvadhÃryate na punarviparÅtamiti // 14 // dvividhaÓruti«u satÅ«u nirviÓe«atve kiæ niyÃmakamiti ÓaÇkate-## tatparÃtaparavirodhe tatparaæ balavaditi nyÃyo niyÃmaka ityÃha-## upÃsanÃparavÃkye«u ÃkÃre tÃtparyÃbhÃve 'pi devatÃvigrahÃdivadÃkÃrasiddhimÃÓaÇkya ni«prapa¤caparaÓrutivirodhÃnmaivamityÃha-## //14// END BsCom_3,2.5.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.15 kà tarhyÃkÃravadvi«ayÃïÃæ ÓrutÅnÃæ gatirityata Ãha - prakÃÓavaccÃvaiyarthyÃt | BBs_3,2.15 | yathà prakÃÓa÷ sauraÓcÃndramaso và viyadvyÃpyÃvati«ÂhamÃno 'ÇgulyÃdyupÃdhisaæbandhÃtte«v­juvakrÃdibhÃvaæ pratipadyamÃne«u tadbhÃvamiva pratipadyate / evaæ brahmÃpi p­thivyÃdyupÃdhisaæbandhÃttadÃkÃratÃmiva pratipadyate tadÃlambano brahmaïa ÃkÃraviÓe«opadeÓa upÃsanÃrtho na virudhyate / evamavaiyarthyamÃkÃravadbrahmavi«ayÃïÃmapi vÃkyÃnÃæ bhavi«yati / nahi vedavÃkyÃnÃæ kasyacidarthavattvaæ kasyacidanarthavattvamiti yuktaæ pratipattuæ pramÃïatvÃviÓe«Ãt / nanvevamapi yatpurastÃtpratij¤Ãtaæ nopÃdhiyogÃdapyubhayaliÇgatvaæ brahmaïo 'stÅti tadvirudhyate / neti brÆma÷ / upÃdhinimittasya vastudharmatvÃnupapacatte÷ / upÃdhÅnÃæ cÃvidyÃpratyupasthÃpitatvÃt / satyÃmeva ca naisargikyÃmavidyÃyÃæ lokavedavyavahÃrÃvatÃra iti tatra tatrÃvocÃma // 15 // kalpitadvaite sÃvakÃÓatvÃcca saprapa¤catvaÓrutayo durbalà ityÃha-## nanvÃkÃravÃkyÃnÃmupÃdhikalpitasarvagandhatvÃdinÃthravattvaæ kimiti varïyate vaiyarthyamevocyatÃm, tatrÃha-## uktarÅtyobhayarÆpatvÃÇgÅkÃreïa ÓrutÅnÃæ vyavasthitatve 'pÅtyartha÷ / upÃdhÅnÃæ kalpitatvÃdaupÃdhikasya satyatvÃdupapatterna satyamubhayarÆpatvamiti pÆrvamuktaæ, saæprati satyaæ nirviÓe«atvaæ mithyà saviÓe«atvamityucyata ityubhayarÆpatvÃÇgÅkÃre 'pi na pÆrvÃparavirodha ityÃha-## dvaitasya mithyÃtve j¤Ãnena bÃdhÃdupÃsanÃdivyavahÃro na syÃdityÃÓaÇkya bÃdhÃtprÃgeva sa ityÃha-## //15// END BsCom_3,2.5.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.16 Ãha ca tanmÃtram | BBs_3,2.16 | Ãha ca ÓrutiÓcaitanyamÃtraæ vilak«aïarÆpÃntararahitaæ nirviÓe«aæ brahma - 'sa yathà saindhavaghano 'ntaro 'bÃhya÷ k­tsno rasaghana evaivaæ và are 'yamÃtmÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b­. 4.5.13) iti / etaduktaæ bhavati - nÃsyÃtmano 'ntarbahirvà caitanyÃdanyadrÆpamasti lavaïarasa eva nirantaro bhavati na rasÃntaraæ tathaiveti // 16 // ---------------------- FN: saindhavaghano lohapiï¬a÷ / yata÷ ÓrutiÓcinmÃtramÃhÃtaÓca viÓe«o mithyeti sÆtrÃrthamÃha-#<Ãha ceti /># saindhavaghano lavaïapiï¬a÷ //16// END BsCom_3,2.5.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.17 darÓayati cÃtho api smaryate | BBs_3,2.17 | darÓayati ca Óruti÷ pararÆpaprati«edhenaiva brahma nirviÓe«atvÃt- 'athÃta ÃdeÓo neti neti' (b­. 2.3.6) iti, 'anyadeva tadviditÃdatho aviditÃdadhi (ke. 1.3) 'yato vÃco nivartante aprÃpya manasà saha' (tai. 2.4.1) ityevamÃdyà / bëkalinà ca bÃdhva÷p­«Âa÷ sannavacanenaiva brahma provÃceti ÓrÆyate - 'sa hovÃcÃdhÅhi bho iti sa tÆ«ïÅæ babhÆva taæ ha dvitÅye và t­tÅye và vacana uvÃca brÆma÷ khalu tvaæ tu na vijÃnÃsi / upaÓÃnto 'yamÃtmÃ' iti / tathà sm­ti«vapi paraprati«edhenaivopadiÓyate - 'j¤eyaæ yattatpravak«yÃmi yajj¤ÃtvÃm­tamaÓnute / anÃdimatparaæ brahma na sattannÃsaducyate' (13.12) ityevamÃdyÃsu / tathà viÓvarÆpadharo nÃrÃyaïo nÃradamuvÃceti smaryate - 'mÃyà hye«Ã mayà s­«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada / sarvabhÆtaguïairyuktaæ naivaæ mÃæ j¤Ãtumarhasi' iti / ---------------------- FN: adhi anyat / upaÓÃnto nirastadvaita÷ / ki¤ca Órutism­tyo÷ parani«edhena brahmopadeÓÃnni«prapa¤caæ brahmetyÃha-## atha dvaitoktyanantaraæ j¤ÃnahetutvÃnneti neti upadeÓa÷ kriyata ityartha÷ / adhi anyat puna÷ punaradhÅhi bho iti nirbandhakÃriïaæ taæ dvitÅyaæ t­tÅyaæ ca praÓne tÆ«ïÅbhÃvaæ tyaktvovÃca / upaÓÃnto nirastadvaita÷ / atastasya tÆ«ïÅæbhÃva evottaramiti sautraÓca atoÓabdastathÃrthaka÷ ÃdimatkÃryaæ tanna bhavatÅtyanÃdimat / sat indriyavedyam / asat parok«aæ ca na svaprakÃÓatvÃdityartha÷ / sarvabhÆtaguïairdivyagandhÃdibhiryuktaæ mÃæ mÆrtimantaæ paÓyasÅti yatsà mÃyÃ, ata eva sadvaito bhagavÃniti mÃæ dra«Âuæ nÃrhasi vastuto dvaitÃtÅtatvÃdityartha÷ //17// END BsCom_3,2.5.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.18 ata eva copamà sÆryakÃdivat | BBs_3,2.18 | yata eva cÃyamÃtmà caitanyarÆpo nirviÓe«o vÃÇmanasÃtÅta÷ paraprati«edhopadeÓyo 'ta eva cÃsyopÃdhinimittapÃramÃrthikÅæ viÓe«avattÃbhipretya jalasÆryakÃdivadityupamopÃdÅyate mok«aÓÃstre«u - 'yathà hyajaæ jyotirÃtmà vivasvÃnapo bhinnà bahudhaiko 'nugacchan / upÃdhinà kriyate bhedarÆpo deva÷ k«etre«vevamajoyamÃtmÃ' iti / 'eka eva hi bhÆtÃtmà bhÆte bhÆte vyavasthita÷ / ekadhà bahudhà caiva d­Óyate jalacandravat' (bra.biæ 12) ityevamÃdi«u // 18 // ki¤ca yathà jalÃdyupÃdhikalpita÷ sÆryacandrÃderbhedacalanÃdirdharma evamÃtmana iti d­«ÂÃntaÓruteÓca nirviÓe«aæ tattvamityÃha-## jalasthapratibimbatvÃkÃreïa sÆryasyÃbhÃsatvadyotanÃya sÆryaketi kapratyaya÷ / yathÃyaæ jyotirmayo vivasvÃnsvata eko 'pi ghaÂabhedena bhinnÃ÷ apo 'nugacchan bahudhà kriyate evamajo 'yamÃtmà deva÷ svaprakÃÓa eko 'pyupÃdhinà mÃyayà k«etre«vanugacchan bhedarÆpa÷ kriyata iti yojanà //18// END BsCom_3,2.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.19 atra pratyavasthÅyate - ambuvadagrahaïÃt tu na tathÃtvam | BBs_3,2.19 | na jalasÆryakÃditulyatvamihopapadyate tadvadagrahaïÃt / sÆryÃdibhyo hi mÆrtebhya÷ p­thagbhÆtaæ viprak­«ÂadeÓaæ mÆrtaæ g­hyate tatra yukta÷ sÆryÃdipratibimbodaya÷ / natvÃtmà mÆrto nacÃsmÃtp­thagbhÆtà viprak­«ÂadeÓÃÓcopÃdhaya÷ sarvagatatvÃtsarvÃnanyatvÃcca / tasmÃdayukto 'yaæ d­«ÂÃnta iti // 19 // ihÃtmanyuktad­«ÂÃntavai«amyaÓaÇkÃsÆtram-## Ãtmano nÅrÆpatvÃddÆrasthopÃdhyabhÃvÃcca mÃyayà buddhyÃdi«u pratibimbabhedo na yukta ityartha÷ //19// END BsCom_3,2.5.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.20 atra pratividhÅyate - v­ddhihrÃsabhÃktvamantarbhÃvÃdubhayasÃma¤jasyÃdevam | BBs_3,2.20 | yukta eva tvayaæ d­«ÂÃnto vivak«itÃæÓasaæbhavÃt / nahi d­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayo÷ kvacitka¤cidvivak«itÃæÓaæ mukattvà sarvasÃrÆpyaæ kenaciddarÓayituæ Óakyate / sarvasÃrÆpye hi d­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikabhÃvoccheda eva syÃt / nacedaæ svamanÅ«ayà jalasÆryakÃjadid­«ÂÃntapraïayanam / ÓÃstrapraïÅtasya tvasya prayojanamÃtramupanyasyate / kiæ punaratra vivak«itaæ sÃrÆpyamiti / taducyate - v­ddhihrÃsabhÃktvamiti / jalagataæ hi sÆryapratibimbaæ jalav­ddhau vardhate jalahrÃse hrasati jalacalane calati jalabhede bhidyata ityevaæ jaladharmÃnuyÃyi bhavati natu paramÃrthata÷ sÆryasya tathÃtvamasti / evaæ paramÃrthato 'vik­tamekarÆpamapi sadbrahma dehÃdyupÃdhyantarbhÃvÃdbhajata ivopÃdidharmÃnv­ddhirhrÃsÃdÅn / evamubhayord­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayo÷ sÃma¤jasyÃdavirodha÷ // 20 // upÃdhyantarbhÃvena tatkalpitadharmavattvamatra vivak«itÃæÓastena sÃmyena samÃdhÃnasÆtram-## d­«ÂÃntasÃmye 'pi nÅrÆpÃtmana÷ pratibimbaæ svabuddhyà kathaæ kalpyata ityata Ãha-## ÓrÆyate na kalpyata ityartha÷ / Órutad­«ÂÃntasya 'sÆryakÃdivat'ityupanyÃsena kiæ phalamityata Ãha-#<ÓÃstreti /># Ãtmano nirviÓe«atvaæ phalamityartha÷ / avirodha iti na vai«amyamityartha÷ / Ãtmà pratibimbaÓÆnya÷, nÅrÆpadravyatvÃt, vÃyuvadityanumÃne ÃkÃÓe vyabhicÃra÷ / alpajale 'vidÆrÃkÃÓapratibimbadarÓanÃdupÃdhidÆrasthatvamapi kvacidanapek«atamiti bhÃva÷ //20// END BsCom_3,2.5.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.5.21 darÓanÃc ca | BBs_3,2.21 | darÓayati ca Óruti÷ parasyaiva brahmaïo dehÃdi«ÆpÃdhi«vantaranupraveÓam - 'puruÓcakre dvipada÷ puruÓcakre catuÓpada÷ / pura÷ sa pak«Å bhÆtvà pura÷ puru«a ÃviÓat' (b­. 2.5.18) iti / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya' (chÃ. 6.3.2) iti ca / tasmÃdyuktametat - 'ata eva caipamà sÆryakÃdivat' (bra.sÆ. 3.2.18) iti / tasmÃnnirvikalpakaikaliÇgameva brahma nobhayaliÇgaæ viparÅtaliÇgaæ ceti siddham / atra keciddve adhikaraïe kalpayanti / prathamaæ tÃvat- kiæ pratyastamitÃÓe«aprapa¤camekÃkÃraæ brahmota prapa¤cavadanekÃkÃropetamiti / dvitÅyaæ tu - sthite pratyastamitaprapa¤catve kiæ sallak«aïaæ brahmota bodhalak«aïamutobhayalak«aïamiti / atra vayaæ vadÃma÷ - sarvathÃpyÃnarthakyamadhikaraïÃntarÃrambhasyeti / yadi tÃvadanekaliÇgatvaæ parasyabrahmaïo nirÃkartavyamityayaæ prayÃsastatpÆrveïaiva na sthÃnato 'pi ityanenÃdhikaraïena nirÃkartavyamityayamuttaramadhikaraïaæ prakÃÓavacca etadvyarthameva bhavet / naca sallak«aïameva bhma na bodhalak«aïamiti Óakyaæ vaktum / vij¤Ãnaghana evetyÃdiÓrutivaiyarthyaprasaÇgÃt / kathaæ và nirastacaitanyaæ brahma cetanasya jÅvasyÃtmatvenopadiÓyeta / nÃpi bodhalak«aïameva brahma na sallak«aïamiti Óakyaæ vaktum astÅtyevopalabdhavya÷ (pha. 6.13) ityÃdiÓrutivaiyarthyaprasaÇgÃt / kathaæ và nirastasattÃko bodho 'bhyupagamyeta / nÃpyubhayalak«aïameva brahmeti Óakyaæ vaktum / pÆrvÃbhyupagamavirodhaprasaÇgÃt / sattÃvyÃv­ttena ca bodhena bodhavyÃv­ttayà ca sattayopetaæ brahma pratijÃnÃnasya tadeva pÆrvÃdhikaraïaprati«iddhaæ saprapa¤catvaæ brahmaïa÷ prasajyeta / ÓrutatvÃdado«a iti cet / na / ekasyÃnekasvabhÃvatvÃnupapatte÷ / atha sattaiva bodho bodha eva ca sattà nÃnayo÷ parasparavyÃv­ttirastÅti yadyucyeta tathÃpi kiæ sallak«aïaæ brahmota bodhalak«aïamutobhayalak«aïamityevaæ vikalpo nirÃlambana eva syÃt / sÆtrÃïi tvekÃdhikaraïatvenaivÃsmÃbhirnÅtÃni / apica brahmavi«ayÃsu Óruti«vÃkÃravadanÃkÃrapratipÃdanena vipratipannasvÃnÃkÃre brahmaïi parig­hÅte 'vaÓyaæ vaktavyetarÃsÃæ ÓrutÅnÃæ gati÷ / tÃdarthyena prakÃÓavaccetyÃdÅni sÆtrÃïyarthavattarÃïi saæpadyante / yadyapyÃhurÃkÃravÃdinyo 'pi Órutaya÷ prapa¤capravilayamukhenÃnÃkÃrapratipattyarthà eva na p­thagarthà iti tadapi na samÅcÅnamiva lak«yate / katham / ye hi paravidyÃdhikÃre kecitprapa¤cà ucyante yathà - 'yuktà hyasya haraya÷ Óatà deÓetyaya vai harayo 'yaæ vai sahasrÃïi bahÆni cÃnantÃni ca' (b­. 2.5.19) ityevamÃdayaste bhavanti pravilayÃrthÃ÷ 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam' (b­. 2.5.19) ityupasaæhÃrÃt / ye punarupÃsanÃdhikÃre prapa¤cà ucyante yathà 'manomaya÷ prÃïasÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityevamÃdayo na te«Ãæ pravilayÃrthatvaæ nyÃyyam / 'sa kratuæ kurvÅta' (chÃ. 3.14.1) ityeva¤jÃtÅyakena prak­tenaivopÃsanavidhinà te«Ãæ saæbandhÃt / Órutyà caiva¤jÃtÅyakÃnÃæ guïÃnÃmupÃsanÃrthatve 'vakalpyamÃne na lak«aïayà pravilayÃrtatvamavakalpate / sarve«Ãæ ca sÃdhÃraïe pravilayÃrthatve sati 'arÆpavadeva hi tatpradhÃnatvÃt' (bra. sÆ. 3.2.14) iti vinigamanakÃraïavacanamanavakÃÓaæ syÃt / phalamapye«Ãæ yathopadeÓaæ kvacidduritak«aya÷ kvacidaiÓvaryaprÃpti÷ kvacitkramamuktirityavagamyata evetyata÷ pÃrthagartyamevopÃsanÃvÃkyÃnÃæ brahmavÃkyÃnÃæ ca nyÃyyaæ naikavÃkyatvam / kathaæ cai«ÃmekavÃkyatotprek«yata iti vaktavyam / ekaniyogapratÅte÷ prayÃjadarÓapÆrïamÃsavÃkyavaditi cet / na / brahmavÃkye«u niyogÃbhÃvÃt / vastumÃtraparyavasÃyÅni hi brakahmavÃkyÃni na niyogopadeÓÅnÅtyetadvistare prati«ÂhÃpitaæ 'tattu samanvayÃt (bra. sÆ. 1.1.4) ityatra / kiævi«ayaÓcÃtra niyogo 'bhipreyata iti vaktavyam / puru«o hi niyujyamÃna÷ kurviti svavyÃpÃre kasmiæÓcinniyujyate / nanu dvaitaprapa¤cavilayo na yogavi«ayo bhavi«yati / apravilÃpite hi dvaitaprapa¤ce brahmatattvÃvabodho na bhavatyato brahmatattvÃvabodhapratyanÅkabhÆto dvaitaprapa¤ca÷ pravilÃpya÷ / yathà svargÃmasya yÃgo 'nu«ÂhÃtavya upadiÓyata evamapavargakÃmasya prapa¤capravilaya÷ / yathÃca tamasi vyavasthitaæ ghaÂÃditattvamavabubhutsamÃnena tatpratyanÅkabhÆtaæ tama÷ pravilÃpyata evaæ brahmatattavamavabubhutsamÃnena tatpratyanÅkabhÆta÷ prapa¤ca÷ pravilÃpayitavya÷ / brahmasvabhÃvo hi prapa¤co na prapa¤casvabhÃvaæ brahma, tena nÃmarÆpaprapa¤capravilÃpanena brahmatattvÃvabodho bhavatÅti / atra vayaæ p­cchÃma÷ - ko 'yaæ prapa¤capravilayo nÃma / kimagnipratÃpasaæparkÃdgh­takÃÂhinyapravilaya iva ppapa¤capravilaya÷ kartavya ÃhosvidekasmiæÓcandre timirak­tÃnekacandraprapa¤cavadavidyÃk­to brahmaïi nÃmarÆpaprapa¤co vidyayà pravilÃpitavya iti / tatra tÃvadvidyÃmano 'yaæ prapa¤co dehÃdilak«aïa Ãdhyatmiko bÃhyaÓca p­thivyÃdilak«aïa÷ pravilÃpayitavya ityucyeta sa puru«amÃtreïÃÓakya÷ pravilÃpayitumiti tatpravilayopadeÓo 'Óakyavi«aya eva syÃt / ekena cÃdimuktena p­thivyÃdipravilaya÷ k­ta itÅdÃnÅæ p­thivyÃdiÓÆnyaæ jagadabhavi«yat / athÃvidyÃdhyasto brahmaïyekasminnayaæ prapa¤co vidyayà pravilÃpyata iti brÆyÃt / tato brahmaivÃvidyÃdhyastaprapa¤capratyÃkhyÃnenÃvedayitavyam ekamevÃdvitÅyaæ brahma, tatsatyaæ sa Ãtmà tatvamasi (chÃ. 6.8.7) iti tasminnÃvedite vidyà svayamevotpadyate tayà cÃvidyà bÃdhyate. tataÓcÃvidyadhyasta÷ sakalo 'yaæ nÃmarÆpaprapa¤ca÷ svapnaprapa¤cavatpravilÅyate / anÃvedite tu brahmaïi brahmavij¤Ãnaæ kuru prapa¤capravilayaæ ceti Óatak­tvo 'pyukte, na brahmavij¤Ãnaæ prapa¤papravilayo và jÃyate / nanvÃvedite brahmaïi tadvij¤Ãnavi«aya÷ prapa¤cavilayavi«ayo và niyoga÷ syÃt / na / ni«prapa¤cabrahmÃtmatvÃvedanenaivobhayasiddhe÷ / rajjusvarÆpaprakÃÓanenaiva hi tatsvarÆpavij¤ÃnamavidyÃdhyastasarpÃdiprapa¤capravilayaÓca bhavati / naca k­tameva puna÷ kriyate / niyojyo¤api ca prapa¤cÃvasthÃyÃæ yo 'vagamyate jÅvo nÃma sa prapa¤casyaiva và syÃdbrahmapak«asyaiva và / prathame vikalpe ni«prapa¤cabrahmatattvapratipÃdanena p­thivyÃdivajjÅvasyÃpi pravilÃpitatvÃtkasya prapa¤cavilaye niyoga ucyeta kasya và niyogani«Âhatayà mok«o 'vÃptavya ucyeta / dvitÅye 'pi brahmaivÃniyojyasvabhÃvaæ jÅvasya svarÆpaæ jÅvatvaæ tvavidyÃk­tameveti pratipÃdite brahmaïi niyojyÃbhÃvÃnniyogÃbhÃva eva / dra«ÂavyÃdiÓabdà api paravidyÃdhikÃrapaÂhitÃstattvÃbhimukhÅkaraïapradhÃnà na tatvÃvabodhavidhipradhÃnà bhavanti / loke 'pÅdaæ paÓyedamÃkÃrïayeti caiva¤jÃtÅyake«u nirdeÓe«u praïidhÃnamÃtraæ kurvityucyate na sÃk«Ãjj¤Ãnameva kurviti / j¤eyÃbhimukhasyÃpi j¤Ãnaæ kadÃcijjÃyate kadÃcinna jÃyate tasmÃttaæ prati j¤Ãnavi«aya eva darÓayitavyo j¤ÃpayitukÃmena / tasmindarÓite svayameva yathÃvi«ayaæ yathÃpramÃïaæ ca j¤Ãnamutpadyate / naca pramÃïÃntareïÃnyathÃprasiddher'the 'nyathÃj¤Ãnaæ niyuktasyÃpyupapadyate / yadi punarniyukto 'hamityanyathà j¤Ãnaæ kuryÃnna tu tajj¤Ãnaæ kiæ tarhi mÃnasÅ sà kriyà / svayameva cedanyathotpadyeta bhrÃntireva syÃt / j¤Ãnaæ tu pramÃïajanyaæ yathÃbhÆtavi«ayaæ ca na tanniyogaÓatenÃpi kÃrayituæ Óakyate / naca prati«edhenÃpi vÃrayituæ Óakyate / nahi tatpuruÓatantraæ, vastutantrameva hi tat / ato 'pi niyogÃbhÃva÷ / ki¤cÃnyanniyogani«Âhatayaiva paryavasyÃmnÃye yadabhyupagatamaniyojyabrahmÃtmatvaæ jÅvasya tadapramÃïakameva syÃt / atha ÓÃstramevÃniyojyabrahmÃtmatvamapyÃcak«Åta tadavabodhe ca puru«aæ niyu¤jÅta tato brahmaÓÃstrasyaikasya dvyarthaparatà viruddhÃrthaparatà ca prasajyetÃm / niyogaparatÃyÃæ ca ÓrutahÃniraÓrutakalpanà karmaphalavanmok«asyÃd­«Âaphalatvamanityatvaæ cetyevamÃdayo do«Ã na kenacitparihartuæ ÓakyÃ÷ / tasmÃdavagatani«ÂhÃnyeva brahmavÃkyÃni na niyogani«ÂhÃni / ataÓcaikaniyogapratÅterekavÃkyatetyayuktam / abhyupagamyamÃne 'pi ca brahmavÃkyechu niyogasadbhÃve tadekatvaæ ni«prapa¤copadeÓe«u saprapa¤copajadeÓe«u cÃsiddham / nahi ÓabdÃntarÃdibhi÷ pramÃïairniyogabhede 'vagamyamÃne sarvatraikà niyoga iti ÓakyamÃÓrayitum / prayÃjadarÓapÆrïamÃsavÃkyechu tvadhikÃrÃæÓenÃbhedÃdyuktamekatvam / natviha saguïanirguïacodanÃsu kaÓcidekatvÃdhikÅrÃæso 'sti / nahi bhÃrÆpatÃvÃdayo guïÃ÷ prapa¤capravilayopakÃriïa÷ / nÃpi prapa¤capravilayo bhÃrÆpatvÃdiguïopakÃrÅ, parasparavirodhitvÃt / nahi k­tsnaprapa¤capravilÃpanaæ prapa¤caikadeÓÃpek«aïaæ caikasmindharmiïi yuktaæ samÃveÓayitum / tasmÃdasmÃdukta eva vibhÃga ÃkÃravadanÃkÃropadeÓÃnÃæ yuktatara iti // 21 // ---------------------- FN: asya jÅvabhÃvaæ prÃptasyeÓvarasya daÓa harayo vi«ayà indriyÃïi và / taæ j¤ÃnÃrthinam / bhinnavÃkyÃrthavi«aya÷ Óabda÷ ÓabdÃntaram / praveÓaÓruteÓcoktÃnumÃnabÃdha ityÃha sÆtrakÃra÷ / ## dvipada÷ puro manu«yÃdidehÃæÓcakre catu«pada÷ pura÷ paÓÆnk­tvà puraÓcak«urÃdyabhivyakte÷ purastÃt sa ÅÓvara÷ pak«Å liÇgaÓarÅrÅ bhÆtvà pura uktÃni ÓarÅrÃïyÃviÓat, sa ca pravi«Âo 'pi puru«a÷ pÆrïa evetyartha÷ / taittirÅyake liÇgasya pak«Ãdyukte÷ pak«itvaæ mantavyam / evaæ pratibimbabhÃvena bhedÃde÷ kalpitatvÃt nirviÓe«aæ brahmeti svamatamupasaæharati-## ekadeÓivyÃkhyÃmutthÃpayati-## na sthÃnato 'pÅtyÃdyekamadhikaraïaæ, tatra brahmaïo ni«prapa¤catve sthite kiælak«aïaæ brahmeti saædehe prakÃÓavaccetyÃdidvitÅyamadhikaraïaæ prav­ttaæ, na sadrÆpameva brahma kintu prakÃÓavacca cidrÆpaæ ca / kuta÷-avaiyarthyÃt / satyaæ j¤Ãnaæ sadeva somyetyubhayaÓruterdvirÆpe brahmaïyarthavattvÃditi pÆrvapak«e siddhÃnta÷-Ãha ca tanmÃtram / sanmÃtraæ brahma ÓrutirÃha, 'j¤Ãnasya sattÃnatirekÃt'iti / idaæ dvitÅyÃdhikaraïaæ dÆ«ayati-## dvitÅyÃdhikaraïasya kiæ brahmaïo 'nekarÆpatvanirÃsa÷ phalam, uta bodharÆpatvanirÃsa ÃhosvitsattÃnirÃsa iti vikalpya sarvathÃpyÃnarthakyaæ prapa¤cayannÃdye gatÃrthatÃmÃha-## nahi dvitÅya ityÃha-## brahmaïo bodharÆpatvanirÃse ja¬atvÃjjÅvÃbhedaÓrutibÃdhaÓca syÃdityÃha-## na t­tÅya ityÃha-## sattÃnirÃse bodhasya tucchatvaæ ca syÃdityÃha-## naca bodhasya sattÃnatirekÃnna tucchateti vÃcyam / sadbodhapadayorvÃcyÃnatireke paryÃyatvaprasaÇgÃt / evaæ siddhÃntaæ phalÃbhÃvena dÆ«ayitvà pÆrvapak«aæ dÆ«ayati-## prasaÇgamevÃha-## vyÃv­ttatvaæ bhinnatvam / ni«prapa¤caikarÆpatvasiddhÃntavirodhÃt bhinnobhayarÆpatvapÆrvapak«ÃnutthÃnamityartha÷ / ubhayaÓrutibalÃdutthÃnamiti ÓaÇkate-#<ÓrutatvÃditi /># meruvindhyavatparasparaæ bhinnasattÃbodhayorekabrahmÃbhedaÓaÇkà ÓrutiÓatenÃpi na yuktetyÃha-## sadbodhayorbhedo 'sti na và / Ãdye Óruterapi viruddhÃrthatvÃnupapatterna pÆrvapak«otthÃnamityuktam / saæprati dvitÅyaæ ÓaÇkate-## sadbodhapadayorvÃcyabhede 'pi lak«yaikyopapattirakhaï¬ÃrthasvÅkÃrÃdityartha÷ / akhaï¬Ãrthasya pÆrvapak«atvaæ na syÃtsiddhÃntatvÃt / ki¤cÃtra saæÓaye 'pyayukta ityÃha-## ekÃdhikaraïapak«e sÆtrÃïi kathaæ neyÃnÅtyata Ãha-## svapak«e sÆtrasÃma¤casyaæ cetyÃha-## avaÓyÃpek«itagatyarthatvenottarasÆtrÃïÃæ pÆrvaikavÃkyatvÃnnÃdhikaraïabheda iti bhÃva÷ / ÃkÃraÓrutÅnÃæ kalpitÃkÃro gatiriti svamatamuktaæ, prapa¤cavilayavÃdinastu 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ satyakÃma÷'ityÃdyÃkÃraÓrutÅnÃæ taditarÃkÃrapravilayo gatirityÃhu÷ / manomaya iti kor'tha÷, mano 'tiriktopÃdhiÓÆnya ityartha÷ / evaæ prÃïaÓarÅrapadena prÃïÃtiriktopÃdhini«edhÃnmanaso 'pyabhÃvasiddhi÷, evaæ sarve Óabdà anÃkÃrabrahmaparà eveti tanmatamanÆdya dÆ«ayati-## kiæ j¤eyabrahmaprakaraïasthÃnÃmÃkÃraÓabdÃnÃæ ni«edhaparatvaæ utopÃsanÃprakaraïasthÃnÃmapi / tatrÃdyamaÇgÅkaroti-## asya jÅvabhÃvaæ prÃptasyeÓvarasya daÓa harayo vi«ayà haraïÃddaÓendriyÃïi prÃïibhedÃpek«ayà ÓatÃni sahasrÃïi ca te«ÃmÅÓvarÃdbhedamÃÓaÇkyÃha-## ÅÓvara eva haraya ityartha÷ / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## manomayÃdiÓabdÃnÃæ mukhyav­ttyà guïaparatvasaæbhave ni«edhalak«aïÃpi na yuktetyÃha-#<Órutyà ceti /># kiæ cÃkÃrÃnÃkÃraÓrutidvaividhye sati brahmanÃkÃramevetyatra kiæ vinigamakamiti ÓaÇkotthÃnÃdasthÆlÃdiÓrutÅnÃæ nirÃkÃratÃtparyaæ niyÃmakamiti kathanÃrthamidaæ sÆtramarthavadbhavati / sarvaÓrutÅnÃæ ni«edhÃrthatve tu ÓaÇkÃnutthÃnÃnniyÃmakasÆtraæ vyarthaæ syÃdityÃha-## nanÆpÃsanÃr'thakavÃkyÃnÃæ svÃrthe phalÃbhÃvÃt saphalani«edhavÃkyaÓe«atvamityÃÓaÇkya phalasya ÓrutatvÃnnÃnyaÓe«atetyÃha-## arthaikyÃbhÃvÃcca naikavÃkyatetyÃha-## arthaikyaæ ÓaÇkate-## yathà phalavatparamÃpÆrvÃkhyaniyogaikyÃdaÇgapradhÃnavÃkyÃnÃmekavÃkyatà tathà tattvÃvabodhakÃmasya prapa¤capravilayavi«ayaka eko niyogarÆpor'tho 'stÅtyÃkÃrÃnÃkÃravÃkyÃnÃæ sarve«ÃmekavÃkyatetyartha÷ / niyogÃsidyà dÆ«ayati-## vi«ayaæ ÓaÇkate-## pratyanÅkaæ pratibandhakam / nanu prapa¤cavilaye brahmalaya÷ syÃdabhedÃdityata Ãha-## kÃraïaæ hi kÃryasya svarÆpamata÷ kÃryanÃÓe 'pi kÃraïasya na laya÷, ghaÂanÃÓe 'pi m­ddarÓanÃdityartha÷ / prapa¤casya satyasya kalpitasya và laye vidhiriti vikalpyÃdyaæ dÆ«ayati-## satyasya j¤ÃnÃdadhvaste÷ musalÃdinà ca k­tsnadvaitadhvaæsÃyogÃt nabhograsanavidhivadaÓakyavi«ayo 'yaæ vidhi÷, ki¤ca ÓukÃdimuktyà sarvamukti÷ syÃdityartha÷ / dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-## upadeÓajanyaj¤ÃnÃdevÃvidyÃtajjaprapa¤calayasiddherniyogo v­thaivetyartha÷ / ki¤ca brahmaj¤ÃnÃdau vidhi÷ kiæ brahmaïyaj¤Ãte j¤Ãte và / nÃdya÷, aÓakyatvÃdityÃha-## dvitÅyaæ ÓaÇkate-## upadeÓÃdeva j¤Ãte brahmaïi sÃk«ÃtkÃradvaitabÃdhayo÷ siddhervidhivaiyarthyaæ siddhasya vidhinà kartumayogÃdityÃha-## evaævi«ayÃbhÃvÃnniyogÃbhÃvamuktvà niyojyÃbhÃvÃttadabhÃvamÃha-## prapa¤cÃntarbhÆto brahma vetyartha÷ / Ãdye jÅvanÃÓÃdvidhyayoga÷, dvitÅye niyojyÃsiddhi÷,tarhi j¤Ãne vidhipratyayÃnÃæ kà gatirityata Ãha-## nanu Órutaæ j¤Ãnaæ tyaktvà tatsÃdhanavyÃpÃravidhi÷ kimiti kalpyata ityÃÓaÇkya j¤Ãnasya puru«ak­tyasÃdhyatvÃdityÃha-## ki¤ca j¤ÃnavidhivÃdinà j¤eyaæ brahmÃvaÓyaæ vedÃntairj¤ÃpanÅyaæ vi«ayÃnavabodhe vidhibodhÃyogÃt / tathÃca vedÃntaireva j¤ÃnetpattervidhyÃnarthakyamityÃha-## taæ j¤ÃnÃrthinaæ pratÅtyartha÷ / nanÆtpannaæ j¤ÃnamanyathÃkartuæ vidhirarthavÃniti, netyÃha-## nanvanagniryo«iditi pratyak«apramÃïÃdutpannamapi j¤Ãnaæ tÃmagniæ dhyÃyediti / vidhinÃnyathÃk­taæ d­Óyata ityata Ãha-## anyathÃdhÅ÷ k­tisÃdhyà cet kriyaiva, k­tiæ vinaiva cedbhrÃntirevÃto mÃnaæ vinà vidhito j¤ÃnÃsiddhermÃnavastutantre j¤Ãne vidhirm­«etyartha÷ / vedÃnte«u vidhivÃdino 'nyacca dÆ«aïamastÅtyÃha-## brahmÃtmaikyeniyoge ca vedÃntavÃkyasya prÃmÃïyamÃÓaÇkyÃrthabhedÃdvÃkyabhedo viruddhÃrthatvÃdaprÃmÃïyaæ ceti dÆ«ayati-## ki¤ca Órutaæ brahma na Óruto vidhirvedÃnte«u tatkalpane ca karmajanyatvÃnmok«asyÃnityatvasÃtiÓayatvÃdiprasaÇga ityÃha-## phalitamÃha-## idÃnÅæ prau¬havÃdena niyogamaÇgÅk­tya tadekatvaæ khaï¬ayati-## bhinnakriyÃvÃciÓabda÷ ÓabdÃntaraæ yathà yajati dadÃtÅti tathehÃpi vedopÃsÅteti Óabdabheda÷ / nirguïasaguïarÆpabheda÷prakaraïabheda÷ muktyabhyudayaphalabheda ityetai÷ pramÃïairnirguïaj¤ÃnasaguïopÃsanÃvi«ayakaniyogabheda ityartha÷ / kathaæ tarhyaÇgÃÇgivÃkye«u niyogaikyaæ, tatrÃha-## ekasyaiva svargakÃmasya sÃÇgapradhÃnÃdhikÃrÃttatsÃdhyaphalÃpÆrvaikyÃdekavÃkyatetyartha÷ / ihÃpi nirguïasaguïavidyayorekÃdhikÃrÃt niyogaikyamastu, netyÃha-## muktyabhyudayÃrthibhedÃnmitho viruddhÃrthavidyayoraÇgÃÇgitvÃyogÃcca na viyogaikyam / naca nirguïavidyÃniyoga eka eva saguïavidyÃnaÇgÅkÃrÃditi vÃcyam / aho viparÅtaæ pÃï¬ityamÃyu«mata÷, vighnyayogyavidyÃyÃæ vidhirvidhiyogyÃyÃmavidhiriti, tasmÃtsÃkÃravÃkyÃnÃmÃkÃralayadvÃrà nirguïavÃkyaikavÃkyatÃgatirasadgatireva, kintu te«Ãæ kalpitÃkÃro gatistadupÃsanayÃbhyudayasiddhe÷, nirguïavÃkyÃnÃæ tu paramÃrthÃlambanatvamityasmadukta eva vibhÃga÷ sÃdhÅyÃnityupasaæharati-## //21// END BsCom_3,2.5.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.22 6 prak­taitÃvattvÃdhikaraïam / sÆ. 22-30 prak­taitÃvattvaæ hi prati«edhati tato bravÅti ca bhÆya÷ | BBs_3,2.22 | 'dve vÃva brahmaïo rÆpe mÆrtaæ caivÃmÆrtaæ ca' (b­. 2.3.1) ityupakramya pa¤camahÃbhÆtÃni dvairÃÓyena pravibhajyÃmabartarasasya ca puru«aÓabdoditasya mahÃrajanÃdÅni rÆpÃïi darÓayitvà puna÷ paÂhyate - 'athÃta ÃdeÓo neti neti nahyetasmÃditi netyanyatparamasti' (b­. 2.3.6) iti / tatra ko 'syaprati«edhasya vi«aya iti jij¤ÃsÃmahe / nahyatredaæ taditi viÓe«itaæ ki¤citprati«edhyamupalabhyate / itiÓabdena tvatra prati«edhyaæ kimapi samarthyate neti netÅtiparatvÃnna¤prayogasya / itiÓabdÃÓrayaæ saænihitÃlaæbana evaæÓabdasamÃnav­tti÷ prayujyamÃno d­Óyate iti ha smopÃdhyÃya÷ kathayati ityevamÃdi«u / saænihitaæ cÃtra prakaraïasÃmarthyÃdrÆpadvayaæ saprapa¤caæ brahmaïastacca brahmayasyaite dve rÆpe / tatra na÷ saæÓaya upajÃyate - kimayaæ prati«edho rÆpe rÆpÃvaccobhayamapi prati«edhatyÃhosvidekataram / yadÃpyekataraæ tadÃpi kiæ brahma prati«edhati rÆpe pariÓi«ÂyÃhosvidrÆpe prati«edhati brahma pariÓina«ÂÅti / tatra prak­tatvÃviÓe«Ãdubhayamapi prati«edhatÅtyÃÓaÇkÃmahe / dvau caitau prati«edhau dvirnetiÓabdaprayogÃt / tayorekena saprapa¤caæ brahmaïo rÆpaæ prati«idhyate 'pareïa rÆpavadbrahmeti bhavati mati÷ / athavà brahmaiva rÆpavatprati«idhyate taddhi vÃÇmanasÃtÅtatvÃdasaæbhÃvyamÃnasadbhÃvaæ prati«edhÃrham / natu rÆpaprapa¤ca÷ pratyak«ÃdigocaratvÃtprati«edhÃrha÷ / abhyÃsastvÃdarÃrtha iti / evaæ prÃpte brÆma÷ / - na tÃvadubhayaprati«edha upapadyate ÓÆnyavÃdaprasaÇgÃt / ki¤ciddhi paramÃrthamÃlambyÃrtha÷ prati«idhyate yathà rajjvÃdi«u sarpÃdaya÷ / tacca pariÓi«yamÃïe kasmiæÓcidbhÃve 'vakalpate / ubhayaprati«edhe tu ko 'nyo bhÃva÷ pariÓe«yÃt / apariÓi«yamÃïe cÃnyasminya itara÷ prati«eddhumÃrabhyate prati«eddhumaÓakyatvÃttasyaiva paramÃrthatvÃpatte÷ prati«edhÃnupapatti÷ / nÃpi brahmaprati«edha upapadyate ''brahma te bravÃïi' (b­. 2.1.1) ityÃdyupakramavirodhÃt / 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet' (taitti. 2.6.1) ityÃdinindÃvirodhÃt / 'astÅtyevopalabdhavya÷' (kaÂha. 6.13) ityavadhÃraïavirodhÃt / sarvavedÃntavyÃkopaprasaÇgÃcca / vÃÇmanasÃtÅtatvamapi brahmaïo nÃbhÃvÃbhiprÃyeïÃbhidhÅyate / nahi mahatà parikarabandhena 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1.1), 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1.1) ityevamÃdinà vedÃnte«u brahmapratipÃdya tasyaiva punarabhÃvo 'bhilapyeta / prak«ÃlanÃddhi paÇ kasya dÆrÃdasparÓaæ varam iti hi nyÃya÷ / pratipÃdanaprakriyà tve«Ã 'yato vÃco nivartante / aprÃpya manasà saha' (tai. 2.4.1) iti / etaduktaæ bhavati - vÃÇmanasÃtÅtamavi«ayÃnta÷pÃti pratyagÃtmabhÆtaæ nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ brahmeti / tasmÃdbrahmaïo rÆpaprapa¤caæ prati«edhati pariÓina«Âi brahmetyabhyupagantavyam / tadetaducyate prak­taitÃvattvaæ hi prati«edhatÅti / prak­taæ yadetÃvadiyattÃparicchinnaæ mÆrtÃmÆrtalak«aïaæ brahmaïo rÆpaæ tade«a Óabda÷ prati«edhati / taddhi prak­taæ prapa¤citaæ ca pÆrvasminagranthe 'dhidaivatamadhyÃtmaæ ca tajjanitameva ca vÃsanÃlabk«aïamaparaæ rÆpamamÆrtarasabhÆtaæ puru«aÓabdoditaæ liÇgÃtmavyapÃÓrayaæ mahÃjanÃdyupamÃbhirdarÓitam / amÆrtarasasya puru«asya cak«urgrÃhyarÆpayogitvÃnupapatte÷ / tadetatsaprapa¤caæ brahmaïo rÆpaæ saænihitÃlambanenetikaraïena prati«edhakaæ na¤aæ pratyupanÅyata iti gamyate / brahma tu rÆpaviÓe«aïatvena «a«Âhyà nirdi«Âaæ pÆrvasmingranthe na svapradhÃnatvena / prapa¤cite ca tadÅye rÆpadvaye rÆpavata÷ svarÆpajij¤ÃsÃyÃmidamupakrÃntam 'athÃta ÃdeÓo neti neti'' (b­. 2.3.6) iti / tatra kalpitarÆpapratyÃkhyÃnena brahmaïa÷ svarÆpÃvedanamidamiti nirïÅyate / tadÃspadaæ hÅdaæ samastaæ kÃryaæ neti netÅti prati«iddham / yuktaæ ca kÃryasya vÃcÃrambhaïasabdhÃdibhyo 'sattvamiti neti netÅti prati«edhanaæ na tu brahmaïa÷ / karvakalpanÃmÆlatvÃt / nacÃtreyamÃÓaÇkà kartavyà - kathaæ hi ÓÃstraæ svayameva rÆpadvayaæ darÓayitvà svayameva puna÷ prati«edhati - 'prak«ÃlanÃddhi paÇ kasya dÆrÃdasparÓanaæ varam' iti / yato nedaæ ÓÃstraæ pratipÃdyatvena brahmaïo rÆpadvayaæ nirdiÓati, lokaprasiddhaæ tvidaæ rÆpadvayaæ brahmaïi kalpitaæ parÃm­Óati prati«edhyatvÃya ÓuddhabrahmasvarÆpapratipÃdanÃya ceti niravadyam / dvau caitau prati«edhau yathÃsaækhyanyÃyena dve api mÆrtÃmÆrte prati«edhata÷ / yadvà pÆrva÷ prati«edho bhÆtarÃÓiæ prati«edhatyuttaro vÃsanÃrÃÓim / athavà 'neti neti' (b­. 2.3.6) iti vÅpseyamitÅti yÃvatki¤cidutprek«yate tatsarvaæ na bhavatÅtyartha÷ / parigaïitaprati«edhe hi kriyamÃïe yadi naitadbrahma kimanyadbrahma bhavediti jij¤Ãsà syÃt / vÃpsÃyÃæ tu satyÃæ samastasya vi«ayajÃtasya prati«edhÃdavi«aya÷ pratyagÃtmà brahmeti jij¤Ãsà nivartate / tasmÃtprapa¤cameva brahmaïi kalpitaæ prati«edhati pariÓna«Âi brahmeti nirïaya÷ / itaÓcai«a eva nirïaya÷ / yatastata÷ prati«edhÃdbhÆyo bravÅti 'anyatparamasti' (b­. 2.3.6) iti / abhÃvÃvÃsane hi prati«edhe kriyamÃïe kimanyatparamastÅti brÆyÃt / tatrai«Ãk«arayojanà - neti netÅti brahmÃdiÓya tamevÃdeÓaæ punarnirvakti / neti netÅtyasya kor'tha÷ / nahyetasmÃdbrahmaïo vyatiriktamastÅtyato neti netÅtyucyate na puna÷ svayameva nÃstÅtyartha÷ / tacca darÓayatyanyatparamaprati«iddhaæ brahmÃstÅti / yadà punarevamak«arÃïi yojyante nahyetasmÃditi neti neti / nahi prapa¤caprati«edharÆpÃdÃdeÓanÃdanyatparÃdeÓanaæ brahmaïo 'stÅti / tadà tato bravÅti ca bhÆya ityetannÃmadheyavi«ayaæ yojayitavyam / atha nÃmadheyam - 'satyasya satyamiti prÃïa vai satyaæ te«Ãme«a satyam' (b­. 2.1.20) iti hi bravÅtiti / tacca brahmÃvasÃne prati«edhe sama¤jasaæ bhavati / abhÃvÃvasÃne tu prati«edhe kiæ satyasya satyamityucyeta / tasmÃdbrahmÃvasÃno 'yaæ prati«edho nÃbhÃvÃvasÃna ityadhyavasyÃma÷ // 22 // ---------------------- FN: p­thivyaptejorÆpaæ bhÆtatrayaæ mÆrtaæ, vÃyvÃkÃÓarÆpaæ cÃmÆrtamiti dvirÃÓitvena / mahÃrÃjanaæ haridrà / brahmaïo nirviÓe«acinmÃtratvamuktvà sarvani«edhÃvadhitvena sadrÆpatvamÃha-## p­thivyaptejobhÆtatrayaæ mÆrtaæ vÃyvÃkÃÓadvayamamÆrtamiti rÃÓidvayamuktvà bhÆtadvayasyÃmÆrtasya sÃra÷ 'karaïÃtmà hiraïyagarbho ya e«a etasmin sÆryamaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«iïi puru«a÷'ityukta÷, tasya vÃsanÃmayÃni svapnarÆpÃïi 'tadyathà mÃhÃrajanaæ, vÃso yathà pÃï¬vÃvikaæ yathendragopa÷'ityupamÃbhiruktÃni vicitrÃïi, tatra mahÃrajanaæ haridrà tayà liptaæ vastraæ mÃhÃrajanaæ, pÃï¬vÃdikamiti dhavalaæ kambalÃdi / kecittu Órutimupalak«aïaæ k­tvà sÆk«mapa¤cabhÆtÃnyamÆrtÃni pa¤cÅk­tÃni mÆrtÃni tataÓcÃmÆrtarasatvoktyà karaïÃnÃæ päcabhautikatvasiddhiriti vyÃcak«ate / atha satpadÃtmakaprapa¤coktyanantaraæ, ata uktÃropasya ni«edhÃrthatvÃnneti netÅti ni«edhenopadeÓa÷ kriyata ityartha÷ / netiÓabdÃrthamÃha-## etasmÃdÃtmano 'nyannÃstÅti netÅtyucyata ityartha÷ / ÓÆnyatÃnirÃsÃrthaæ paraæ brahmÃstÅtyuktamiti siddhÃntarÅtyà Órutyartha÷ / atra ni«edhyaviÓe«ÃnupalambhÃtsaæÓayamÃha-## na¤prayogasya nÃkÃrÃsyetiÓabdopasthÃpitavastuni«edhakatvÃdityartha÷ / itiÓabdÃnni«edhyasÃmÃnyasamarpaïe viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ prakaraïÃdrÆpadvayasya rÆpibrahmaïaÓca ni«aidhyatvabhÃnÃtsaæÓayamuktvà pÆrvoktaæ nirviÓe«aæ brahma nÃstÅtyÃk«epasaÇgatyà pÆrvapak«ayati-## pÆrvapak«e tatpadÃrthÃbhÃvÃdvÃkyÃrthÃbhedÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / niradhi«ÂhÃnani«edhÃdarÓanÃtsarvani«edho na yukta ityarucyà prapa¤ce brahmani«edha ityÃha-## ekabrahmaïa eva ni«edhe nakÃradvayasya paunaruktyÃmityata Ãha-## utsÆtrameva tÃvatsiddhÃntamupakramate-## ÓÆnyaprasaÇga i«Âa iti vadantaæ pratyÃha-## tacceti prati«edhanamityartha÷ / adhi«ÂhÃnÃnavaÓe«e tatpramÃrÆpahetvabhÃvÃt ni«edhavÃkyÃrtha÷ pramà na syÃt 'idamatra nÃsti'iti loke ni«edhasya sÃdhi«ÂhÃnasyaiva pramitidarÓanÃdityartha÷ / ki¤ca yadbhÃti tatsadityutsargasya bhÃnÃrthÃbhÃvÃdhi«ÂhÃnapramitirapavÃdastayà pÆrvabhÃnasya bhramatvaniÓcayenÃrthasattvÃpalÃpÃt / apavÃdÃnaÇgÅkÃre tÆtsargata÷ prapa¤casya satyatvÃpatterni«edhÃnupapattirityÃha-## adhi«ÂhÃnasattvaæ vinà bhrÃntini«edhayorayogÃcchÆnyavÃdo na yukta ityuktvà pÆrvavÃdina÷ pak«Ãntaraæ dÆ«ayati-## dehÃtmÃbhimÃnavallaukikamÃnaprÃptadvaitasya ni«edho yukto na vedÃntapramitabrahmaïa iti bhÃva÷ yaduktaæ vÃÇmanasÃtÅtvÃt ni«edhÃrhaæ brahma iti tatrÃha-## brahmaïo vÃgÃdyatÅtatvaæ ni«edhÃrthaæ na cet kimarthaæ taduktirityata Ãha-## uktÃrthe sÆtraæ yojayati-## 'dve vÃva brahmaïo rÆpe'iti rÆpadvayasyaiva prÃdhÃnyena prak­tatvÃnnetÅti ni«edha ityartha÷ / nanu 'Ãdityamaï¬ale puru«a'iti brahmÃpyatra prÃdhÃnyenoktamityÃÓaÇkya puru«o liÇgÃtmà amÆrtarasatvaÓrutyà bhÆtajanitatvabhÃnÃt svapnarÆpatvaÓruteÓcetyÃha-## rÆparÆpiïorabheda ukta÷ nanu vÃsanÃmayaæ rÆpameva kimityupamÅyate prasiddharÆpameva kiæ na syÃdityata Ãha-## rÆpadvayasyaiva prÃdhÃnyena prak­tatve phalitamÃha-## pratiyogitvena samarpyata ityartha÷ / na cÃrthata÷ pradhÃnyadbrahmaïo ni«edha÷ rÃj¤o bh­tyo nÃstÅtyatra rÃjani«edhaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / ki¤caitra brahmaïa÷ pratipÃdyatvÃt na ni«edha ityÃha-## nanu brahmaïi ni«iddhasyÃpyanyatra sthitisaæbhavÃt kathaæ kalpitatvamityata Ãha-## upÃdÃne ni«iddhasyÃnyatra na sthitirityartha÷ / yattu dvaitani«edhe pratyak«Ãdivirodha iti, tatrÃha-## sthÃpitaæ hi ÃrambhaïÃdhikaraïe pratyak«ÃdervyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyaæ na tatvÃvedakamiti, atastattvato ni«edhÃnna virodha iti bhÃva÷ / nanu vastutvÃdvaitavadbrahmaïo 'pi ni«edho 'stu, netyÃha-## dvaitabhÃvÃbhÃvasÃk«itvÃdaÓakyo ni«edha ityartha÷ / na cetyÃdi spa«ÂÃrtham / yaccoktaæ ni«edhÃbhyÃæ rÆpaæ rÆpi brahma ca ni«idhyata iti, tatrÃha-## uddeÓyavidheyÃrthÃnÃæ saækhyÃsÃmye yathÃkramaæ saæbandha iti nyÃya÷ 'yathÃsaÇkhyamanudeÓa÷ samÃnÃm'iti pÃïinisÆtrasiddhastenÃtra rÆpadvayoddeÓena ni«edhadvayavidhirityartha÷ / vÅpsÃpak«e sarvad­Óyani«edhÃjjij¤ÃsÃÓÃntiriti viÓe«amÃha-## mÆrtaæ nÃmÆrtaæ netyevaæ viÓi«yani«edhe jij¤Ãsà na ÓÃmyatÅtyartha÷ / sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## prati«edhÃnupapattyà brahmÃstÅtyavagataæ bhÆya÷ puna÷ paramastÅti Óruti÷ sÃk«Ãdapi bravÅtÅtyartha÷ / ## avaÓi«Âaæ brahmetyartha÷ / spa«Âamanyat //22// END BsCom_3,2.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.23 tadavyaktamÃha hi | BBs_3,2.23 | yatprati«iddhÃtprapa¤cajÃtÃdanyatparaæ brahma tadasti cetkasmÃnna g­hyata iti / ucyate - tadavyaktamanindriyagrÃhyaæ sarvad­ÓyasÃk«itvÃt / Ãha hyevaæ Óruti÷ 'na cak«u«Ã g­hyate nÃpi vÃcà nÃnyairdevaistapasà karmaïà vÃ' (muï¬a. 3.1.8) 'sa e«a neti netyÃtmÃg­hyo nahi g­hyate' (b­. 3.9.23) yattadadreÓyamagrÃhyam (muï¬a. 1.1.6) 'yadà hyevai«a etasminnad­Óye 'nÃtmye 'nirukte 'nilayane' (tai. 2.7.1) ityÃdyà / sm­tirapi - 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikÃryo 'yamucyate' (bha. gÅ. 2.25) ityÃdyà // 23 // nanvagrÃhyatvÃdbrahma nÃstÅti ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## rÆpÃdyabhÃvÃdavyaktamindriyÃgrÃhyaæ na tvasattvÃdityartha÷ / anyairdevairindriyÃntarairna g­hyata ityanvaya÷ //23// END BsCom_3,2.6.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.24 api ca saærÃdhane pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_3,2.24 | apicainamÃtmÃnaæ nirastasamastaprapa¤camavyaktaæ saærÃdhanakÃle paÓyanti yogina÷ / saærÃdhanaæ ca bhaktidhyÃnapraïidhÃnÃdyanu«ÂhÃnam / kathaæ punaravagamyate saærÃdhanakÃle paÓyantÅti / pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃæ Órutism­tibhyÃmityartha÷ / tathÃhi Óruti÷ - 'paräci khÃni vyat­ïatsvayaæ bhÆtasmÃtparÃÇpaÓyati nÃntarÃtman / kaÓciddhÅra÷ pratyagÃtmÃnamaik«adÃv­ttacak«uram­tatvamicchan' (ka. 4.1) iti / 'j¤ÃnaprasÃdena viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷' (mu. 3.1.8) iti caivamÃdyà / sm­tirapi - 'yaæ vinidrà jitaÓvÃsÃ÷ saætu«ÂÃ÷ saæyatendriyÃ÷ / jyoti÷ paÓyanti yu¤jÃnÃstasmai yogÃtmane nama÷ // yoginastaæ prapaÓyanti bhagavantaæ sanÃtanam' iti caivamÃdyà // 24 // ---------------------- FN: svayaæbhÆrÅÓvara÷ khÃnÅndriyÃïi paräci anÃtmagrÃhakÃïi k­tvà vyat­mat nÃsitavÃn / Ãv­ttacak«urniruddhendriya÷ / vinidrà vitamaskÃ÷ / yu¤jÃna÷ dhyÃyina÷ / yogalabhya ÃtmÃyogÃtmà / tarhi kadà grÃhyamiti ÓaÇkottaraæ sÆtraæ vyÃkhyÃti-## castvartha÷ / indriyairna g­hyate api tu saærÃdhanena ÓÃstrasaæsk­tamanasetyartha÷ / bhaktidhyÃnÃbhyÃæ pratyagÃtmanaÓcitte prakar«eïa nidhÃnaæ sthÃpanaæ praïidhÃnaæ / japanamaskÃrÃdirÃdiÓabdÃrtha÷ / svayaæbhÆrÅÓvara÷ / svÃnÅndriyÃïi / paräcayanÃtmagrÃhakÃïi k­tvà vyat­ïat nÃÓitavÃn / sa hi te«Ãæ nÃÓo yadasadarthagrÃhitayà sarjanaæ tasmÃtte«Ãæ tayà s­«ÂatvÃt, sarvo loka÷ parÃgarthameva paÓyati nÃntarÃtmÃnam / kaÓcittu dhÅro dhÅmÃnÃv­ttacak«urniruddhendriya÷ Óuddhe cetasi pratyagÃtmanaæ ÓÃstreïa paÓyati mok«ÃrthÅtyartha÷ / tata÷ karmaïà viÓuddhacitto j¤ÃnÃkhyasattvotkar«eïa saædhyÃyaæstaæ ni«kalaæ paÓyatÅtyartha÷ / vinidrÃ÷ vitamaskÃ÷, tatra heturjitaÓvÃsatvaæ prÃïÃyÃmani«Âhatvaæ, yu¤cÃnà dhyÃyina÷ yogalabhya÷ Ãtmà yogÃtmà //24// END BsCom_3,2.6.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.25 nanu saærÃdhyasaærÃdhakabhÃvÃbhyupagamÃtparetarÃtmanoranyatvaæ syÃditi / netyucyate - prakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yaæ prakÃÓaÓ ca karmaïyabhyÃsÃt | BBs_3,2.25 | yathà prakÃÓÃkÃÓasavit­prabh­tayo 'Çgulikarakodakaprabh­ti«u karmasÆpÃdhibhÆte«u saviÓe«Ã ivÃvabhÃsante, naca svÃbhÃvikÅmaviÓe«ÃtmatÃæ jahati, evamupÃdhinimitta evÃyamÃtmabheda÷ svatatvaikÃtmyameva / tathÃhi - vedÃnte«vabhyÃsenÃsak­jjÅvaprÃj¤ayorabheda÷ pratipÃdyate // 25 // yathà prakÃÓÃdaya upÃdhi«u bhidyante na svata÷, evaæ prakÃÓaÓcidÃtmÃpi dhyÃnÃdikarmaïyupÃdho bhidyate svatastasyÃvaiÓe«yamekarasatvameva tattvamasÅtyabhyÃsÃditi sÆtrayojanà //25// END BsCom_3,2.6.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.26 ato 'nantena tathà hi liÇgam | BBs_3,2.26 | ataÓca svÃbhÃvikatvÃdabhedasyÃvidyÃk­tatvÃcca bhedasya vidyayÃvidyÃæ vidhÆya jÅva÷ pareïÃnantena prÃj¤enÃtmanekatÃæ gacchati / tathÃhi liÇgam - 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmaiva sanbrahmÃpyeti' (b­. 4.4.6) ityÃdi // 26 // jÅvasya brahmÃtmatvaphalaÓrutirÆpaliÇgÃdapi bheda aupÃdhika evetyÃha sÆtrakÃra÷-## //26// END BsCom_3,2.6.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.27-28 ubhayavyapadeÓÃttvahikuï¬alavat | BBs_3,2.27 | tasminneva saærÃdhyasaærÃdhakabhÃve matÃntaramupanyasyati svamataviÓuddhaye / kvacijjÅvaprÃj¤ayorbhedo vyapadiÓyate 'tatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷' (muï¬a. 3.1.8) iti dhyÃt­dhyÃtavyatvena dra«Â­dra«Âavyatvena ca / parÃtparaæ puru«amupaiti divyam (mu. 3.2.8) iti gant­gantavyatvena / kvacittu tayorevÃbhedo vyapadiÓyate 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.10) 'e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷' (b­. 3.4.1) 'e«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­. 3.7.3) iti / tatraivamubhayavyapadeÓe sati yadyabheda evaikÃntato g­hyate bhedavyapadeÓo nirÃlambana eva syÃt / ata ubhayavyapadeÓadarÓanÃdahikuï¬alavadatra tattvaæ bhavitumarhati / yathÃhirityabheda÷ kuï¬alÃbhogaprÃæÓutvÃdÅnÅti tu bheda evamihÃpÅti // 27 // prakÃÓÃÓrayavadvà tejastvÃt | BBs_3,2.28 | athavà prakÃÓÃÓrayavadetatpratipattavyam / yathà prakÃÓa÷ savitrastadÃÓrayaÓca savità nÃtyantabhinnÃvubhayorapi tejastvÃviÓe«Ãt / atha ca bhedavyapadeÓabhÃjau bhavata evamihÃpÅti // 28 // bhedÃbhedapÆrvapak«asÆtradvayasya saægatimÃha-## yathÃhitvenÃbheda÷ / kuï¬alÃkhyasya sarpÃvasthÃviÓe«asya kuï¬alatvena bheda÷ / tathà jÅvasya brahmatvenÃbhedo jÅvatvena bheda÷ / yadvà sÆryaprakÃÓayorekatejastvadharmÃvacchedena bhedÃbhedavajjÅvaparayorapi ekenaivÃtmatvadharmeïa bhedÃbhedau ÓrutibalÃtsvÅkÃryÃviti sÆtradvayÃrtha÷ / kuï¬alatvaæ valayÃkÃratvaæ, Ãbhogatvaæ vakrÃkÃratvaæ, prÃæÓutvaæ dÅrghadaï¬ÃkÃratvaæ udgatamukhatvamÃdiÓabdÃrtha÷ //27 // //28// END BsCom_3,2.6.27-28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.6.29-30 pÆrvavadvà | BBs_3,2.29 | yathà và pÆrvamupanyastaæ prakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yamiti tathaivaitadbhavitumarhati / tathÃhyavidyÃk­tatvÃdbandhasya vidyayà mok«a upapadyate / yadi puna÷ paramÃrthata eva baddha÷ kaÓcidÃtmÃhikuï¬alanyÃyena parasyÃtmana÷ saæsthÃnabhÆta÷ prakÃÓÃÓrayanyÃyena caikadeÓabhÆto 'bhyupagamyeta tata÷ pÃramÃrthikasya bandhasya tiraskartumaÓakyatvÃnmok«aÓÃstravoyarthyaæ prasajyeta, nacÃtrobhÃvapi bhedÃbhedau ÓrutistulyavadvyapadiÓati / abhedameva hi pratipÃdyatvena nirdiÓati bhedaæ tu pÆrvaprasiddhamevÃnuvadatyarthÃntaravivak«ayà / tasmÃtprakÃÓÃdivaccÃvaiÓe«yamitye«a eva siddhÃnta÷ // 29 // prati«edhÃc ca | BBs_3,2.30 | ataÓcai«a eva siddhÃnta÷ / yatkÃraïaæ parasmÃdÃtmano 'nyaæ cetanaæ prati«edhati ÓÃstram - 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23) ityevamÃdi / atÃta ÃdeÓo neti neti (b­. 2.3.6) tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam (b­. 2.5.19) iti ca brahmavyatiriktaprapa¤canirÃkaraïÃdbrahmamÃtrapariÓe«Ãccaiva eva siddhÃnta iti gamyate // 30 // siddhÃntasÆtram-## dharmabhedanaikadharmeïa và bhedÃbhedasvÅkÃre bhedasya satyatvÃdabhedavadaniv­tti÷ syÃt ekatraiva bhedÃbhedasvÅkÃre loke virodhakathoccheda ityapi dra«Âavyaæ, tasmÃt ni«prapa¤caæ cidekarasaæ brahma tatpadalak«yamastÅti siddham //29 // //30// END BsCom_3,2.6.29-30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.31 7 parÃdhikaraïam / sÆ. 31-37 paramata÷ setÆnmÃnasaæbandhabhedavyapadeÓebhya÷ | BBs_3,2.31 | yadetannirastasamastaprapa¤caæ brahma nirdharitamasmÃtparamanyattattvamasti nÃstÅti Órutivipratipatte÷ saæÓaya÷ / kÃniciddhi vÃkyÃnyÃpÃtenaiva pratibhÃsamÃnÃni brahmaïo 'pi paramanyattattvaæ pratipÃdayantÅva / te«Ãæ hi parihÃramabhidhÃtumayamupakrama÷ kriyate / paramato brahmaïo 'nyattattvaæ bhavitumarhati / kuta÷ - setuvyapadeÓÃdunmÃnavyapadeÓÃtsaæbandhavyapadeÓÃdbhedavyapadeÓÃcceti / setuvyapadeÓastÃvat - 'atha ya Ãtmà sa seturvidh­ti÷' (chÃ. 8.4.1) ityÃtmaÓabdÃbhihitasya brahmaïa÷ setuttavaæ saækÅrtayati / setuÓabdaÓca hi loke jalasaætÃnavicchedakare m­ddÃrvÃdipracaye prasiddha÷ / iha tu setuÓabda Ãtmani prayukta iti laukikasetorivÃtmasetoranyasya vastuno 'stitvaæ gamayati / 'setuæ tÅrtvÃ' (chÃ. 8.4.2) iti ca taratiÓabdaprayogÃt / yathà laukikaæ setuæ tÅrtvà jÃÇgalamasetuæ prÃpnotyevamÃtmÃnaæ setuæ tÅrtvÃnÃtmÃnamasetuæ prÃpnotÅti gamyate / unmÃnavyapadeÓaÓca bhavati 'tadetadbrahma catu«pÃda«ÂÃÓaphaæ «o¬aÓakalami'ti / yacca loke unmitametÃvadidamiti pariccinnaæ kÃr«ÃpaïÃdi tato 'nyadvastvastÅti prasiddham / tathà brahmaïo 'pyunmÃnÃttato 'nyena vastunà bhavitavyamiti gamyate / tathà saæbandhavyapadeÓo 'pi bhavati - 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti 'ÓÃrÅra ÃtmÃ' (tai. 2.3.1) 'prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakta÷' (b­. 4.3.21) iti ca / mitÃnÃæ ca mitena saændho d­«Âo yathà narÃïÃæ nagareïa / jÅvÃnÃæ ca brahmaïà saæbandhaæ vyapadiÓati su«uptau / atastata÷ paramanyadamitamastÅti gamyate / bhedavyapadeÓaÓcaitamevÃrthaæ gamayati / tathÃhi - 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o d­Óyate' (chÃ. 1.6.6) ityÃdityÃdhÃramÅÓvaraæ vyapadiÓyatato bhedenÃk«yÃdhÃramÅÓvaraæ vyapadiÓati - 'atha ya e«o 'ntik«iïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 1.7.5) iti / atideÓaæ cÃsyÃmunà rÆpÃdi«u karoti - 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yadamu«ya rÆpaæ yÃvamu«ya ge«ïau yannÃma tannÃma' (chÃ. 1.7.5) iti / sÃvadhikaæ ceÓvaratvamubhayorvyapadiÓati - 'ye cÃmu«mÃtparäco lokÃste«Ãæ ce«Âe devakÃmÃnÃæ ca' (chÃ. 1.6.8) ityekasya / 'ye caitasmÃdarväco lokÃste«Ãæ ce«Âe manu«yakÃmÃnÃæ ca' (chÃ. 1.7.6) ityekasya / yathedaæ mÃgadhasya rÃjyamidaæ vaidehasyeti // 31 // ---------------------- FN: vÃtapracuro deÓo jÃÇgala÷ / yaduktaæ neti netÅtyÃdiÓrutibhi÷ brahmÃtiriktaæ vastu ni«idhyata iti, tadayuktam / setvÃdiÓrutibhirvastvantarÃstitvabhÃnÃdityÃk«ipati-## yadyapi dyubhvÃdyadhikaraïe setuÓabdo vidhÃrakatvena gauïo vyÃkhyÃtastathÃpyunmÃnÃdiÓrutÅnÃæ gatimajÃnato 'yaæ pÆrvapak«a÷, tatronmÃnÃdiÓrutÅnÃæ mukhyatvÃt, sadvayaæ brahmeti phalaæ siddhÃnte tÆktÃdvitÅyatatpadalak«yasiddhiriti viveka÷ / brahma sadvayaæ, setutvÃt, laukikasetuvat / tÅrïatvaÓruteÓcetyÃha-## jÃÇgalaæ vÃtabhÆyi«Âhamiti vaidyokte÷ vÃtapracuro deÓo jÃÇgalaæ, iha tu deÓamÃtraæ grÃhyam / diÓaÓcatasra÷ kalÃ÷ prakÃÓavÃnnÃma pÃda÷, p­thivyantarik«aæ dyau÷ samudra ityanantavÃnnÃma pÃda÷, agni÷ sÆryaÓcandro vidyuditi jyoti«mÃnnÃma pÃda÷, cak«u÷ Órotraæ vÃÇmana ityÃyatanavÃnnÃma pÃda iti catu«pÃdbrahmeti pÃdÃnÃmardhÃni a«Âau Óaphà asyetya«ÂÃÓaphaæ, pÃde«u catur«u pratyekaæ catasra÷ kalà iti «o¬aÓakalamityartha÷ / «o¬aÓapaïaparimitaæ tÃmraæ kÃr«Ãpaïasaæj¤aæ bhavati tadvatsadvayaæ brahma, parimitatvÃdityartha÷ / saæbandhitvÃcca nagaravadityÃha-## anyadamitamiti asaÇkhyÃtamityartha÷ / anyasparÓe alpatvena mitatvaniyamÃditi mantavyam / bhedenoktatvÃcca ghaÂavadityÃha-## asyÃk«isthasyÃmunÃdityasthena saheti yÃvat / ÃdhÃrato 'tideÓataÓca bhedamuktvÃvadhito 'pi tamÃha-## //31// END BsCom_3,2.7.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.32 evametebhya÷ setvÃdivyapadeÓebhyo brahmaïa÷ paramastÅtyevaæ prÃpte pratipÃdyate - sÃmÃnyÃt tu | BBs_3,2.32 | tuÓabdena pradarÓitÃæ prÃptiæ niruïaddhi / na brahmaïo 'nyatki¤cidbhavitumarhati pramÃïÃbhÃvÃt / nahyanyasyÃstitve ki¤citpramÃïamupalabhÃmahe / sarvasya hi janimato vastujÃtasya janmÃdi brahmaïo bhavatÅti nirdhÃritam / ananyatvaæ ca kÃraïÃtkÃryasya / 'naca brahmavyatiriktaæ ki¤cidajaæ saæbhavati sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityavadhÃraïÃt / ekavij¤Ãnena ca sarvavij¤Ãnapratij¤ÃnÃnna brahmavyatiriktavastvastitvamavakalpate / nu setvÃdivyapadeÓà brahmavyatiriktaæ tattvaæ sÆcayantÅtyuktam / netyucyate / setuvyapadeÓastÃvanna brahmaïo bÃhyasya sadbhÃvaæ pratipÃdayituæ k«amate / seturÃtmeti hyÃha na tata÷ paramastÅti / tatra parasminnasati setutvaæ nÃvakalpata iti paraæ kimapi kalpyeta / nacaitannyÃyyaæ / ajatvÃdiÓrutivirodhÃt / setusÃmÃnyÃttu setuÓabda Ãtmani prayukta iti Ó li«yate / jagatastanmaryÃdÃnÃæ ca vidhÃrakatvaæ setusÃmÃnyamÃtmana÷ / ata÷ seturiva seturiti prak­ta Ãtmà stÆyate / setuæ tÅrtvetyapi tarateratikramÃsaæbhavÃtprÃpnotyartha eva vartate / yathà vyÃkaraïaæ tÅrïa iti prÃpta idamucyate nÃtikrÃntastadvat // 32 // siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## yadanyattatkiæ sÃdyanÃdi vÃ, nÃdya÷ mÃnÃbhÃvÃt kÃryasya brahmananyatvanirguïayÃccetyuktvà na dvitÅya÷ prÃgutpatteradvayatvÃvadhÃraïÃdityÃha-## uktÃnumÃnÃnÃmÃgamabÃdha iti bhÃva÷ / uktaæ smÃrayitvà hetunÃmasiddhimÃha-## kiæ setuÓrutyà parasiddhirarthÃdvÃ, nÃdya ityuktvà dvitÅyaæ ÓaÇkate-## setutvaliÇgenÃdvitÅyatvaÓrutibÃdhanamanyÃyyamityÃha-## liÇgaæ cÃsiddhamityÃha-## vidhÃrakatvaæ tu kalpitadvitÅyÃpek«ayÃpi yujyata iti bhÃva÷ / tÅrïatvaheturapyasiddha ityÃha-## //32// END BsCom_3,2.7.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.33 buddhyartha÷ pÃdavat | BBs_3,2.33 | yadapyuktamunmÃnavyapadeÓÃdasti paramiti, tatrÃbhidhÅyate - unmÃnavyapadeÓo 'pi na brahmavyatiriktavastvastitvapratipattyartha÷ / kimarthastarhi buddhyartha÷, upÃsanÃrtha iti yÃvat / catu«pÃda«ÂÃÓaphaæ «o¬aÓakalamityevaærÆpà buddhi÷ kataæ nu nÃma brahmaïi sthirà syÃditi vikÃradvÃreïa brahmaïa unmÃnakalpanaiva kriyate / nahyavikÃre 'nante brahmaïi sarvai÷ puæbhi÷ Óakyà bujaddhi÷ sthÃpayituæ mandamadhyamottamabuddhitvÃtpuæsÃmiti / pÃdavat / yathà mana ÃkÃÓayoradhyÃtmamadhidaivataæ ca brahmapratÅkayorÃmnÃtayoÓcatvÃro vÃgÃdayo mana÷saæbandhina÷ pÃdÃ÷ kalpyante catvÃraÓcÃgnyÃdaya ÃkÃÓasaæbandhina÷ ÃdhyÃnÃya tadvat / athavà pÃdavaditi yathà kÃr«Ãpaïe pÃdavibhÃgo vyavahÃraprÃcuryÃya kalpyate / nahi sakalenaiva kÃr«Ãpaïena sarvadà sarve janà vyavahartumÅÓate krayavikraye parimÃïÃniyamÃttadvadityartha÷ // 33 // ---------------------- FN: brahmaïa unmÃnakalpanaæ mandadhiyÃæ dhyÃnavyavahÃrÃya kÃr«Ãpamasya pÃdavyavahÃrÃt / parimitatvamapyasiddhamityÃha-## vÃkprÃïacak«u÷ÓrotrÃïi manasa÷ pÃdà agnivÃyvÃdityadiÓa ÃkÃÓasya pÃdà dhyÃnÃrthaæ kalpitÃstadvadbrahmaïa unmÃnamityartha÷ / laukikaæ d­«ÂÃntamÃha-## pÃdakalpanÃæ vinÃpi vyavahÃra÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## kÃr«Ãpaïasya vyavahÃrÃya pÃdakalpanÃvat mandadhiyÃæ dhyÃnavyavahÃrÃya brahmaïa unmÃnakalpanetyartha÷ //33// END BsCom_3,2.7.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.34 sthÃnaviÓe«ÃtprakÃÓÃdivat | BBs_3,2.34 | iha sÆtre dvayorapi saæbandhabhedavyadeÓayo÷ parihÃro vidÅyate / yadapyuktaæ saæbandhavyapadeÓÃdbhedavyapadeÓÃcca paramata÷ syÃditi tadapyasat / yata ekasyÃpi sthÃnaviÓe«Ãpek«ayaitau vyapadeÓÃvupapadyate / saæbandhavyapadeÓe tÃvadayamartha÷ / buddyÃdyupÃdhisthÃnaviÓe«ayogÃdudbhÆtasya viÓe«avij¤ÃnasyopÃdyupaÓame ya upaÓama÷ sa paramÃtmanà samabandha ityupÃdhyapek«ayaivopacaryate na parimititvÃpek«ayà / tathà bhedavyapadeÓo 'pi brahmaïa upÃdhibhedÃpek«ayopacaryate na svarÆpabhedÃpek«ayà prakÃÓÃdivadityupamopÃdÃnÃt / yathaikasya prakÃÓasya sauryasya cÃndramasasya vopÃdhiyogÃdupajÃtaviÓe«asyopÃdhyupaÓamÃtsaæbandhavyapadeÓo bhavatyupÃdhibhedÃcca bhedavyapadeÓa÷ / yathÃvà sÆcÅpÃÓÃkÃÓÃdi«ÆpÃdhyapek«ayaivaitau saæbandhabhedavyapadeÓau bhavatastadvat // 34 // saæbandhabhedau kalpitau na satyadvitÅyasÃdhakÃvityÃha-## sthÃnamupÃdhibuddhyÃdi÷ ekasyaivopÃdhinà bhinnasyopÃdhiÓÃntau satyÃæ saæbandha upacaryate / yathà saurÃlokÃderaÇgulyÃdyupÃdhinà bhinnasyopÃdhiviyoge mahÃlokÃdyÃtmanà saæbandhopacÃrastadvat tathÃditya cak«u«o÷ sthÃnayorbhedÃddhiraïmayapuru«abhedakalpanetyartha÷ //34// END BsCom_3,2.7.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.35 upapatteÓ ca | BBs_3,2.35 | upapadyate cÃtred­Óa eva saæbandho nÃnyÃd­Óa÷ 'svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti hi svarÆpasaæbandhamenamÃmananti svarÆpasya cÃnapÃyitvÃt / na naranagaranyÃyena saæbandho ghaÂate / upÃdhik­tasvarÆpatirobhÃvÃttu - 'svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) ityupapadyate / tathà bhedo 'pi nÃnyÃd­Óa÷ saæbhavati / bahutaraÓrutiprasiddhaikeÓvaratvavirodhÃt / tathÃca ÓrutirekasyÃpyÃkÃÓasya stÃnak­taæ bhedavyapadeÓamupapÃdayati - 'yo 'yaæ bahirdhà puru«ÃdÃkÃÓa÷' (chÃ. 3.12.8), 'yo 'yamantarh­daya ÃkÃÓa÷' (chÃ. 3.12.9) iti // 35 // mukhyÃveva saæbandhabhedau kiæ na syÃtamityatra sÆtram-## //35// END BsCom_3,2.7.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.36 tathÃnyaprati«edhÃt | BBs_3,2.36 | evaæ setvÃdivyapadeÓÃnparapak«ahetÆnunmathya saæprati svapak«aæ hetvÃntareïopasaæharati / tathÃnyaprati«edhÃpi na brahmaïa÷ paraæ vastvantaramastÅti gamyate / tathÃhi - sa evÃdhastÃt (chÃ. 7.25.1), ahamevÃdhastÃt (chÃ. 7.25.1), ÃtmaivÃdhastÃt (chÃ. 7.25.2), sarvaæ taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda (b­. 2.4.6), brahmaivedaæ sarvam Ãtmaivedaæ sarvam (chÃ. 7.25.2), neha nÃnÃsti ki¤cana (b­. 4.4.1), yasmÃtparaæ nÃparamasti ki¤cit (Óve. 3.9), tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam (b­. 2.5.19) ityevamÃdivÃkyÃni svaprakaraïastÃnyanyÃrthatvena pariïetumaÓakyÃni brahmavyatiriktaæ vastvantaraæ vÃrayanti / sarvÃntaraÓruteÓca na paramÃtmano 'nyo 'ntarÃtmÃstÅtyavadhÃryate // 36 // svarÆpeïa brahmaïà jÅvasya saæbandho bhedaniv­ttirÆpo yujyate na mukhya÷ saæyogÃdi÷ vastudvayÃsattvÃt tathà bhedo 'pi na svata ekatvaÓruterityartha÷ //36// END BsCom_3,2.7.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.7.37 anena sarvagatatvamÃyÃmaÓabdÃdibhya÷ | BBs_3,2.37 | anena setvÃdivyapadeÓanirÃkaraïenÃnyaprati«edhasamÃÓrayaïena ca sarvagatatvamapyÃtmana÷ siddhaæ bhavati / anyathà hi tanna siddyet / setvÃdivyapadeÓe«u hi mukhye«vaÇgÅkriyamÃïe«u pariccheda Ãtmana÷ prasajyeta setvÃdÅnÃmevÃtmakatvÃt / tathÃnyaprati«edhe 'pyasati vastu vastvantarÃdvyÃvartata iti pariccheda evÃtmana÷ prasajyeta / sarvagatatvaæ cÃsyÃyÃmaÓabdÃdibhyo vij¤Ãyate / ÃyÃmaÓabdo vyÃptivacana÷ Óabda÷ 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.3) 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' 'jyÃyÃndiva÷' (chÃ. 3.14.3) 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' 'nitya÷ sarvagata÷ sthÃïuracalo 'yaæ sanÃtana÷' (bha.gÅ. 2.24)ityevamÃdayo hi Órutism­tinyÃyÃ÷ sarvagatatvamÃtmano 'vabodhayanti // 37 // nanu dvitÅyÃbhÃve sarvagatatvaÓrutivirodha ityata Ãha-## dvitÅyaæ satyaæ cetsetvÃdivadbrahmaïo 'lpatÃsyÃt 'yatrÃnyatpaÓyati tadalpam'iti Órute÷ ki¤ca niravayavÃsaægabrahmaïa÷ satyaprapa¤casaæbandhÃyogÃttavaiva sarvagatatvaÓrutivirodha iti bhÃva÷ adhi«ÂhÃnenÃdhyastaæ jagadvyÃptamadhyastatvÃt rajjvà vyÃptasarpavat, iti nyÃya÷ //37// END BsCom_3,2.7.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.8.38 7 phalÃdhikaraïam / sÆ. 38-41 phalamata upapatte÷ | BBs_3,2.38 | tasyaiva brahmaïo vyÃvahÃrikyÃmÅÓitrÅÓitavyavibhÃgÃvasthÃyÃmayamanya÷ svabhÃvo varïyate / yadtadi«ÂÃni«ÂavyÃmiÓralak«aïaæ karmaphalaæ saæsÃragocaraæ trividhaæ prasiddhaæ jantÆnÃæ kimetatkarmaïo bhavatyÃhosvidÅÓvarÃditi bhavati vicÃraïà / tatra tÃvatpratipÃdyate phalamata ÅÓvarÃdbavitumarhati / kuta÷ - upapatte÷ / sa hi sarvÃdhyak«a÷ s­«ÂisthitisaæhÃrÃnvicitrÃnvidadhaddeÓakÃlaviÓe«Ãbhij¤atvÃtkarmiïÃæ karmÃnurÆpaæ phalaæ saæpÃdayatÅtyupapadyate / karmaïÃstvanuk«aïavinÃÓina÷ kÃlÃntarabhÃvi phalaæ bhavatÅtyanupapannam / abhÃvÃddhÃvÃnutpatte÷ / syÃdetat / karma vinaÓyatsvakÃlameva svÃnurÆpaæ phalaæ janayitvà vinaÓyati tatphalaæ kÃlÃntaritaæ kartrà bhok«yata iti / tadapi na pariÓudhyati prÃgbhokt­saæbandhÃtphalatvÃnupapatte÷ / yatkÃlaæ hi yatsukhaæ du÷khaæ vÃtmanà bhujyate tasyaiva loke phalatvaæ prasiddham / nahyasaæbaddhasyÃtmanà sukhasya du÷khasya và phalatvaæ pratiyanti laukikÃ÷ / athocyate mà bhÆtkarmÃnantaraæ phalotpÃda÷ / karmakÃryÃdapÆrvÃtphalamutpatsyata iti / tadapi nopapadyate / apÆrvasyÃcetanasya këÂhalo«Âasamasya cetanenÃprartitasya prav­ttyanupapatte÷ / tadastitve ca pramÃïÃbhÃvÃt / arthÃpatti÷ pramÃïamiti cet / na / ÅÓvarasiddherarthÃpattik«ayÃt // 38 // ---------------------- FN: i«Âaæ svarga÷, ani«ÂamavÅcyÃdisthÃnayogyam , vyÃmiÓraæ manu«yabhogyam / saæsÃro janmam­tipravÃho ÃÓrayo yasya / evaæ tatpadalak«yaæ saæÓodhya vÃcyÃrthamÃha-## nirviÓe«atvÃdanya÷ svabhÃva÷ phalahetutvÃkhya÷ i«Âaæ sukhaæ devÃdÅnÃæ, ani«Âaæ du÷khaæ nÃrakiïÃæ, vyÃmiÓraæ manu«yÃïÃæ, saæsÃro janmam­tipravÃha÷ gocara÷ ÃÓrayo yasya tatsaæsÃragocaram / atra karmeÓvarayo÷ phalahetutvaÓrute÷ saæÓayamÃha-## atra pÆrvapak«e phaladÃturÅÓvarasya tatpadavÃcyasyÃsiddherlak«yÃsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalabheda÷ / pÆrvoktanirviÓe«atvamupajÅvya phaladÃt­tvamapÅÓvarasya nÃstÅti pÆrvapak«otthÃnÃtsaægati÷ / yadyapi sarvagatatvavatphaladÃt­tvaæ vyavahÃradaÓÃyÃæ sidhyati yathÃpi karmaïa eva phaladÃt­tvamiti ÓaÇkÃnirÃsenoktalak«yÃrthanirvÃhakavÃcyÃrthanirïayÃrthamasyÃdhikaraïasyÃrambha iti matvà siddhÃntaæ tÃvadÃha-## svargÃdikaæ viÓi«ÂadeÓakÃlakarmÃbhij¤adÃt­kaæ, karmaphalatvÃt, sevÃphalavadityupapatti÷ / yÃgÃdikriyÃkhyaæ karma tÃvat k«aïikaæ tatkiæ svanÃÓÃt phalaæ janayatyuta phalamutpÃdya naÓyati, ÃhosvidapÆrvÃtphalasiddhi÷, nÃdya ityÃha-## dvitÅyaæ ÓaÇkate-## karmanÃÓak«aïamÃrabhyÃmabhivyaktasvargasukhÃdisattve mÃnaæ nÃstÅti-dÆ«ayati-## t­tÅyaæ ÓaÇkate-## apÆrvaæ kiæ svatantrameva phaladÃnÃya pravartate, cetanÃdhi«Âhitaæ vÃ, nÃdya ityÃha-## dvitÅye tvad­«ÂÃnabhij¤ajÅvasyÃdhi«ÂhÃt­tvÃyogÃdÅÓvarasyÃdhi«ÂhÃt­tvasiddhiriti bhÃva÷ / prau¬havÃdenÃpÆrvaæ nÃstÅtyÃha-## k«aïikayÃgÃde÷ ÓrutasvargÃdihetutvÃnupapattyà sthÃyyapÆrvasiddhiriti cet / na / karmabhirÃrÃdhitÃdÅÓvarÃdeva sthÃyina÷ phalasiddherityartha÷ / na kevalatarkeïÃpÆrvaæ sidhyatÅti bhÃva÷ //38// END BsCom_3,2.8.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.8.39 ÓrutatvÃc ca | BBs_3,2.39 | na kevalamupapattereveÓvaraæ phalahetuæ kalpayÃma÷ kiæ tarhi ÓrutatvÃdapÅÓvarameva phalahetuæ manyÃmahe / tathÃca Órutirbhavati - 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃnnÃdo vasudÃna÷' (b­. 4.4.24) ityeva¤jÃtÅyakà // 39 // ---------------------- FN: annamÃsamantÃtprÃïibhyo dadÃtÅtyannÃda÷ , vasudÃno dhanadÃtà / 'k­tÃtyaye 'nuÓayavÃn'ityatrodÃh­tÃbhi÷ 'ya iha ramaïÅyacaraïÃ÷'ityÃdiÓrutism­tibhirapÆrvasiddhiÓcettÃbhirÅÓvarasyÃpi phaladÃt­tvaæ svÅkÃryamityÃha-#<ÓrutatvÃcceti>#sÆtrakÃra÷ / annamÃsamantÃtprÃïibhyo dadÃtÅtyannÃda÷, vasudÃno dhanadÃtÃ, karmaïo 'pÆrvasya và ja¬atvenopakaraïamÃtratvÃtsvatantra ÅÓvara eva phaladÃteti siddhÃnto darÓita÷ //39// END BsCom_3,2.8.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.8.40 dharmaæ jaiminirata eva | BBs_3,2.40 | jaiministvÃcÃryo dharmaæ phalasya dÃtÃraæ manyate / ata eva heto÷ ÓrutarupapatteÓca / ÓrÆyate tÃvadayamartha÷ svargakÃmo yajeta ityevamÃdi«u vÃkye«u / tatra ca vidhiÓrutervi«ayabhÃvopagamÃdyÃga÷ svargasyotpÃdaka iti gamyate / anyathà hyananu«ÂhÃt­ko yÃga Ãpadyeta tatrÃsyopadeÓavaiyarthyaæ syÃt / nanvanuk«aïavinÃÓina÷ sarmaïa÷ phalaæ nopapadyata iti parityakto 'yaæ pak«a÷ / nai«a do«a÷ / ÓrutiprÃmÃïyÃt / ÓrutiÓcetpramÃïaæ yathÃyaæ karmaphalasamabandha÷ Óruta upapadyate tathà kalpayitavya÷ / nacÃnutpÃdya kimapyapÆrvaæ karma vinaÓyatkÃlÃntaritaæ phalaæ dÃtuæ Óaknoti / ata÷ karmaïo và sÆk«mà kÃciduttarÃvasthà phalasya và pÆrvÃvasthÃpÆrvaæ nÃmÃstÅti tarkyate / upapadyate cÃyamarthaæ uktena prakÃreïa / ÅÓvarastu phalaæ dadÃtÅtyanupapannam / avicitrasya kÃraïasya vicitrakÃryÃnupapattervai«amyanairgh­myaprasaÇgÃdanu«ÂhÃnavaiyartyÃpatteÓca / tasmÃddharmÃdeva phalamiti // 40 // idÃnÅæ pÆrvapak«ayati-## vidhiÓrutirvidhyartha÷, tasya liÇarthasya preraïÃtmano yÃgo vi«ayastadbhÃvÃvagamÃdyÃga÷ svargasÃdhanamiti gamyate / yÃgasye«ÂasÃdhanatvÃbhÃve preraïÃnupapatterityartha÷ / apÆrvadvÃrà karmaïa÷ phalamupapadyata ityuktvà siddhÃntaæ dÆ«ayati-#<ÅÓvarastviti /># ÅÓvara÷ kiæ karmÃnapek«a÷ phalaæ dadÃti tatsÃpek«o vÃ, Ãdya Ãha-## dvitÅye saæve«ÂanasaæskÃramÃtrÃtkaÂÃdau ve«ÂanavatkarmÃpÆrvÃdeva phalasiddhe÷ kimÅÓvareïeti bhÃva÷ / atra vayaæ vadÃma÷-candanakaï¬akÃdid­«Âasaæpattyaiva sukhÃdisaæbhave k­taæ dharmÃdharmÃbhyÃmiti Órutism­tibalÃttadapek«ÃyÃmÅÓvareïa kimaparÃddham / ata÷ ÅÓvarÃnapek«ÃtkevalÃtkarmaïa÷ phalamityayuktamiti //40// END BsCom_3,2.8.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,2.8.41 pÆrvaæ tu bÃdarÃyaïo hetuvyapadeÓÃt | BBs_3,2.41 | bÃdarÃyaïastvÃcÃrya÷ pÆrvoktameveÓvaraæ phalahetuæ manyate / kevalÃkarmaïo 'pÆrvÃdvà kevalÃtphalamityayaæ pak«astuÓabdena vyÃvartyate / karmÃpek«ÃdapÆrvÃpe 'k«Ãdvà yathà tathÃstvÅÓvarÃtphalamiti siddhÃnta÷ / kuta÷ - hetuvyapadeÓÃt / darmÃdharmayorapi hi kÃrayit­tveneÓvaro heturvyapadiÓyate phalasya ca dÃt­tvena 'e«a hye«a sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅ«ate / e«a u evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' iti / smaryate cÃyamartho bhagavadgÅtÃsu - 'yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddhayÃrcitumicchati / tasya tasyÃcalÃæ ÓradjhadhÃæ tÃmeva vidadhÃmyaham // sa tayà Óraddhayà yuktastasyÃrÃdhanamÅhate / labhate ca tata÷ kÃmÃnmayaiva vihitÃnhitÃn' (7.21) iti / sarvavedÃnte«u ceÓvarahetukà eva s­«Âayo vyapadiÓyante / tadeva ceÓvarasya phalahetutvaæ yatsvakarmÃnurÆpÃ÷ prajÃ÷ s­jatÅti / vicitrakÃryÃnupapattyÃdayo 'pi do«Ã÷ k­taprayatnÃpek«atvÃdÅÓvarasya na prasajyante // 41 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // 2 // siddhÃntayati-## acetanasya karmaïa÷ svata÷ prav­ttyayogÃtsevÃdid­«ÂÃntÃnusÃriÓruterbalÅyastvÃtsarvavedÃnte«vÅraÓvasya jagaddhetutvaÓruteÓceÓvarÃdhi«ÂhitÃtkarmaïo jagadanta÷pÃtiphalasiddhiriti samudÃyÃrtha÷ //41// iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ t­tÅyasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // ##// END BsCom_3,2.8.41 ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## mÃrtaï¬aæ dhvÃntanÃÓÃya tilakasvÃminaæ mude / vighneÓaæ vighnavidhvastyai praïamÃmi muhurmuhu÷ // ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.1.1 t­tÅyÃdhyÃye t­tÅya÷ pÃda÷ / [atra parÃparabrahmavidyÃguïopasaæhÃravivaraïam] 1 sarvavedÃntapratyayÃdhikaraïam / sÆ. 1-4 sarvavedÃntapratyayaæ codanÃdyaviÓe«Ãt | BBs_3,3.1 | vyÃkhyÃtaæ vij¤eyasya brahmaïastattvam / idÃnÅæ tu prativedÃntaæ vij¤ÃnÃni bhidyante na veti vicÃryate / nanu vij¤eyaæ brahma pÆrvÃparÃdibhedarahitamekarasaæ saindhavaghanavadavadhÃritaæ tatra kuto vij¤ÃnabhedÃbhedacintÃvatÃra÷ / nahi karmabahutvavadbrahmabahutvamapi vedÃnte«u pratipipÃdayi«itamiti Óakyaæ vaktum / brahmaïa ekavÃkyatvÃdekarÆpatvÃcca / nacaikÆpe brahmaïyanetarÆpÃïi vij¤ÃnÃni saæbhavanti / nahyanyathÃrtho 'nyathà j¤ÃnamityabhrÃntaæ bhavati / yadi punarekasminbrahmaïi bahÆni vij¤ÃnÃni vedÃntÃntare«u pratipipÃdayi«itÃni te«ÃmekamabhrÃntaæ bhrÃntÃnÅtarÃïÅtyanÃÓvÃsaprasaÇgo vedÃnte«u / tasmÃnna tÃvatprativedÃntaæ brahmavij¤Ãnabheda ÃÓaÇkituæ Óakyate / nÃpyasya codanÃdyaviÓe«Ãdabheda ucyate / brahmavij¤ÃnasyÃcodanÃlak«aïatvÃt / avidhipradhÃnairhi vastuparyavasÃyibhirbrahmavÃkyairbrahmavij¤Ãnaæ janyata ityavocadÃcÃrya÷ 'tattu samanvayÃt' (bra.sÆ. 1.1.4) ityatra / tatkathamimÃæ bhedÃbhedacintÃmÃrabhata iti / taducyate - saguïabrahmavi«ayà prÃïÃdivi«ayà ceyaæ vij¤ÃnabhedÃbhedacntetyado«a÷ / atra hi karmavadupÃsanÃnÃæ bhedÃbhedau saæbhavata÷ karmavadeva copÃsanÃni d­«ÂaphalÃni cocyante / kramamuktiphalÃni ca kÃnicitsamyagj¤ÃnotpattidvÃreïa / te«ve«Ã cintà saæbhavati / kiæ prativedÃntaæ vij¤Ãnabheda Ãhosvinneti / tatra pÆrvapak«ahetavastÃvadupanyasyante / nÃmnÃstÃvadbhedapratipattihetutvaæ prasiddhaæ jyotirÃdi«u / asti cÃtra vedÃntÃntaravihite«u vij¤Ãne«vanyadanyannÃma taittirÅyakaæ vÃjasaneyakaæ kauthumakaæ ÓÃÂyÃyanakamityevamÃdi / tathà rÆpabhedo 'pi karmabhedasya pratipÃdaka÷ prasiddho 'vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjina' mityevamÃdi«u / asti cÃtra rÆpabheda÷ / tadyathà - kecicchÃkhina÷ pa¤cÃgnividyÃyÃæ «a«ÂhamaparamagnimÃmananyatpare puna÷ pa¤caiva paÂhanti / tathà prÃïasaævÃdÃdi«u kecidÆnÃnvÃgÃdÅnÃmananti kecidadhikÃn / tathà dharmaviÓe«o 'pi karmabhedasya pratipÃdaka ÃÓaÇkita÷ kÃrÅryÃdi«u / asti cÃtra dharmaviÓe«a÷ / yathÃtharvaïikÃnÃæ Óirovratamiti / evaæ punaruktyÃdayo 'pi bhedahetavo yathÃsaæbhavaæ vedÃntÃntare«u yojayitavyÃ÷ / tasmÃtprativedÃntaæ vij¤Ãnabheda iti / evaæ prÃpte brÆma÷ - sarvavedÃntapratyayÃni vij¤ÃnÃni tasmiæstasminvedÃnte tÃni tÃnyeva bhavitumarhanti / kuta÷ - cedanÃdyaviÓe«Ãt / Ãdigrahaïena ÓÃkhÃntarÃdhikaraïasiddhÃntasÆtrodità abhedahetava ihÃk­«yante / saæyogarÆpacodanÃkhyÃviÓe«Ãdityartha÷ / yathaikasminnagnihotre ÓÃkhÃbhede 'pi puru«aprayatnastÃd­Óa eva codyate juhuyÃditi / evam 'yo ha vai jyo«Âhaæ ca Óre«Âhaæ ca veda' (b­.6.1.1, chÃ. 5.1.1) iti vÃjasaneyinÃæ chandogÃnÃæ ca tÃd­Óyeva codanà / prayojanasaæyogo 'pyaviÓi«Âa eva 'jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca svÃnÃæ bhavati'' (b­. 6.1.1) iti / rÆpamapyubhayatra tadeva vij¤Ãnasya yaduta jye«ÂhaÓre«ÂhÃdiguïaviÓe«aïÃnvitaæ prÃïatattvam / yathà ca dravyadevate yÃgasya rÆpamevaæ vij¤eyaæ rÆpaæ vij¤Ãnasya tena hi tadrÆpyate / samÃkhyÃpi saiva prÃïavidyeti / tasmÃtsarvavedÃntapratyayatvaæ vij¤ÃnÃnÃm / evaæ pa¤cÃgnividyà vaiÓvÃnaravidyà ÓÃï¬ilyavidyetyevamÃdi«u yojayitavyam / ye tu nÃmarÆpÃdayo bhedahetvÃbhÃsÃste prathama eva kÃï¬e na nÃmnà syÃdacodanÃbhidhÃnatvÃt ityÃrabhya parih­tÃ÷ // 1 // ---------------------- FN: codyata iti codanà puru«aprayatna÷ sa hi puru«avyÃpÃra÷ / brahmasvarÆpaæ nirdhÃrya tajj¤ÃnasÃdhanopÃsanÃsvarÆpamÃha-## pÃdasaægatimÃha-## pÆrvapÃde tattvaæpadÃrthaviveka÷ k­ta÷ / iha tatphalaæ vÃkyÃrthaj¤ÃnamÃnandÃdaya÷ pradhÃnasyeti sÆtreïÃpunaruktÃpek«itatatpadadvÃcyÃrthopasaæhÃreïa nirdhÃryata iti phalaphalibhÃva÷ saægati÷ / saguïavÃkyÃrthavidyÃcintà tu tadvidyÃnÃæ cittaikÃgryadvÃrà nirguïaj¤ÃnasÃdhanatvÃtkriyata iti mantavyam / saæprati÷ / nirguïaj¤Ãnaæ bhedÃbhedavicÃravi«ayatvenoktamiti manvÃna Ãk«ipati-## vedyabhede vidyÃbhedacintà syÃt brahmaïastu vedyasyaikyÃnna cintÃvasara ityartha÷ / brahmaikye 'pi dharmabhedÃccintetyata Ãha-## nirdharmatvÃdityartha÷ / ekarÆpe 'pi brahmaïyanekaprakÃrasaæbhavÃdbhedaÓaÇkà ityata Ãha-## pÆrvapak«e j¤ÃnabhedaÓaÇkÃnupapattimuktvà codanÃdyabhedÃjj¤ÃnÃbheda iti siddhÃnto 'pyayukta ityÃha-## evaæ pÃdÃrambhamÃk«ipya samÃdhatte-## saguïavidyÃsveva bhedÃbhedacintà kriyate nirguïavidyÃyÃæ tvaikyaæ siddhamiti vÃcyÃrtharÆpaguïopasaæhÃramÃtraæ kriyate vÃkyÃrthanirïayÃyeti bhÃva÷ / pa¤cÃgniprÃïadaharaÓÃï¬ilyavaiÓvÃnarÃdividyà mithobhinnà iti 'nÃnÃÓabdÃdibhedÃt'ityatra vak«yate / atra tu mithobhinnÃstÃ÷ kiæ pratiÓÃkhaæ bhidyÃnte na veti nÃmÃdibhedÃccodanÃdyaviÓe«Ãcca saæÓaya÷ / pÆrvapak«e vidyÃbhedÃdguïÃnupasaæhÃra÷ siddhÃnte tvabhedÃdupasaæhÃra iti phalabheda÷ / pÆrvatantre ÓÃkhÃntarÃdhikaraïapÆrvapak«asÆtraæ nÃmarÆpadharmaviÓe«apunaruktinindÃÓaktisamÃptivacanaprÃyaÓcittÃnyÃrthadarÓanÃcchÃkhÃntare karmabheda÷ syÃditi / tatroktà hetavo nÃmÃdayo vidyÃbhedÃrthamihocyante 'athai«a jyotirathai«a sarvajyotiretena sahasradak«iïena yajeta'ityatra prak­tajyoti«ÂomÃnuvÃdena sahasradak«iïÃkhyaguïavidhimÃÓaÇkya jyotiritipadasya karmÃntaranÃmatvasaæbhave jyoti«Âomalak«akatvÃyogÃdatheti prakaraïavicchedÃcca jyoti«ÂomÃtkarmÃntaraæ viÓi«Âadak«iïÃkaæ vidhÅyata iti nÃmna÷ karmabhedakatvamuktama / jyotirÃdi«vityÃdipadenÃdhvaryavaæ hautramiti saæj¤ÃbhedÃtkarmabhedo grÃhya÷ / taptaæ k«Åraæ dadhnà kaÂhinamÃmik«Ã, tatra dravaæ jalarÆpaæ vÃjinamiti bheda÷, 'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinam'ityatra vaiÓvadevyÃmik«ÃyÃge vÃjinÃkhyaguïavidhi÷ vÃjibhya iti viÓvedevÃnuvÃdÃdityÃÓaÇkyÃmik«Ãæ paryupasarjanatvenoktaviÓvadevÃnÃæ vÃjibhya ityanuvÃdÃyogÃdutpattiÓi«ÂÃmik«Ãvaruddhe karmaïi vÃjinadravyasyÃnÃkÃÇk«itasya vidhyayogÃdvÃjidevatÃko vÃjinayÃga÷ karmÃntaramiti dravyadevatÃkhyarÆpabhedÃtkarmabheda÷ siddhÃntita÷ / ÃdipadÃt 'aindraæ dadhyaindraæ paya÷'iti dravyabhedÃdyÃgabhedo grÃhya÷ / evamihÃpi pa¤cÃgni«a¬agnirÆpabhedÃdvidyÃbhedo vÃjicchandogayo÷ / tathà retonyÆnà vÃgÃdayaÓchÃndogye tatsahità vÃjinÃmiti prÃïavidyÃbheda÷, kÃrÅrivÃkyÃdhyayane taittirÅyakÃïÃæ bhÆmau bhojanaæ dharmaviÓe«o nÃnye«Ãæ, agnyadhyayane ke«Ã¤cidupÃdhyÃyÃrthamudakÃharaïaæ dharmo nÃnye«Ãæ, aÓvamedhÃdhyayane 'ÓvaghÃsÃnayanaæ ke«Ã¤cideva nÃnye«Ãæ, naca tÃnyeva kÃrÅryÃdÅni karmÃïi dharmaviÓe«amapek«ante nÃpek«ante ceti yuktaæ, ato dharmaviÓe«ÃcchÃkhÃntare karmabheda÷ ÓaÇkitastathÃtrÃpi muï¬akÃdhyayena ke«Ã¤cideva ÓirasyaÇgÃrapÃtradhÃraïarÆpaæ vrataæ nÃnye«Ãmiti vidyÃbheda÷ syÃt punaruktirabhyÃsa÷ / yathà 'samidho yajati tanÆnapÃtaæ yajati'iti yajatyabhyÃsÃtprayÃjÃnÃæ bheda uktastathà ÓÃkhÃntare 'bhyÃsÃdvidyÃbheda÷ / ÃdipadÃnnindÃdigraha÷, 'prÃta÷ prÃtaran­taæ te vadanti purodayÃjjuhvati ye 'gnihotram'ityanuditahomasya 'yadudite sÆrye prÃtarjuhuyÃdyathÃtithaye pradrutÃya ÓÆnyÃyÃvasÃthÃyÃhÃryaæ haranti tÃd­geva tat'ityuditahomasya ca nindÃÓruterbheda÷, ekasyaivodite 'nudite cÃnu«ÂhÃnÃyogÃt, tathoditÃnuditahomÃtikramak­taprÃyaÓcittÃdapyagnihotrabheda÷ ÓaÇkita÷ / ete nindÃprayaÓcitte vedÃntavidyÃsu na vidyete iti nodÃhriyete / yathà sarvaÓÃkhÃvihitasya karmaïo j¤Ãtuæ kartuæ cÃÓakterbhedastathà sarvavedÃntÃdhyayanaj¤ÃnÃdyaÓaktestattadvedÃntavidyÃbheda÷ syÃt tathà ÓÃkhÃnÃæ sarvÃsÃmekarÆpà samÃptirnocyate kintu kasyÃÓcitkvacitkarmaïi samÃptirata÷ samÃptivacanabhedÃtpratiÓÃkhaæ karmabheda÷ ÓaÇkita÷, tathà kasyacidvedÃntasyoÇkÃrasÃrvÃtmye samÃpti÷ kasyacidanyatreti vidyÃbheda÷, anyÃrthadarÓanamarthavÃdastadbhedÃtkarmabhedavadvidyÃbheda iti pÆrvapak«asÆtroktà hetavo darÓitÃste kecitsiddhÃnte pÆrvapak«e cÃtropayu¤janta iti / tathà ÓabdÃntarÃbhyÃsasaækhyÃguïaprakriyÃnÃmadheyÃni karmabhedakÃni, tatra nÃmadheyaæ guïo rÆpamabhyÃsaÓceti trayaæ vyÃkhyÃtaæ, yajeddadyÃjjuhuyÃditi prak­tiÓabdabhedena dhÃtvarthabhedÃttadavacchinnabhÃvanÃkhyakarmabheda uktastathÃtra vedopÃsta ityÃdiÓabdabhedÃdvidyÃbheda÷, 'tisra ÃhutÅrjuhoti'iti saækhyayà karmabhedavat 'vÃyuprÃïau'iti dvitvasaækhyayà saævargavidyÃbheda÷ syÃt / nityÃgnihotraprakaraïÃtprakaraïÃntare kuï¬apÃyinÃmayane 'mÃsamagnihotraæ juhvati'iti Órutamagnihotraæ prakaraïÃntarasthatvÃtkarmÃntaramiti siddhÃntitam / tathÃtra vedÃntabhede prakaraïabhedÃdubhÃstibheda iti pÆrvapak«a÷ / siddhÃntayati-## sarvairvedÃntai÷ pratÅyanta iti sarvavedÃntapratyayÃni tairvihitÃnÅtyartha÷ / uktanÃmÃdibhiragnihotrÃdikarmaïÃæ pratiÓÃkhaæ bhede prÃpte ÓÃkhÃntarÃdhikaraïasiddhÃntasÆtraæ 'ekaæ và saæyogarÆpacodanÃkhyÃviÓe«Ãt'iti / tatra codanÃvidhÃyaka÷ ÓabdaÓcodita÷ prayatno và / tasyà aviÓe«amÃha-## ekadhÃtvarthahomÃvacchinnaprayatnaikyÃdupÃstiyatnaikyamityartha÷ / yathà jye«ÂhatvÃdiguïakaprÃïavidyà sarvaÓÃkhÃsvekà tathà pa¤cÃgnividyÃpyekà phalasaæyogÃdyaviÓe«Ãt, tathÃnyÃpi vidyÃbhinnetyÃha-## pÆrvapak«ahetÆnnirÃca«Âe-## kÃÂhakamityÃdinÃmnà karmabhedo na yukta÷, kuta÷ acodanÃbhidhÃnatvÃtkÃÂhakÃdiÓabdÃnÃæ granthanÃmatayà karmavÃcitvÃbhÃvÃdato bhinnanÃmakaÓÃkhÃgranthabhede 'pi tÃdvihitaæ karmaikameva, alparÆpabhedo 'pi na karmaikyavirodhÅ, dharmaviÓe«astvadhyayanÃÇgaæ na karmÃÇgamato na karmabhedaka÷ ÓÃkhÃbhede punaruktirasiddhÃ, nindÃnyÃrthadarÓanayorapi na bhedakatvaæ tattadvidhistutimÃtratvÃdbahuÓÃkhÃdhyayanÃÓaktÃvapi svaÓÃkhanuktaviÓe«asyÃpek«itasyÃnyato grahaïasaæbhavÃdaÓaktirabhedikÃ, ekasminnapi karmaïyaÇgalopÃdinà prÃyaÓcittaæ saæbhavati / evaæ samÃptivacanabhedo 'pyaprayojaka ityaivaæ karmÃbhedapramÃïaprÃbalye bhedahetava÷ parih­tà ityartha÷ //1// END BsCom_3,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.1.2 ihÃpi ka¤cidviÓe«amÃÓaÇkya pariharati - bhedÃn neti cen naikasyÃm api | BBs_3,3.2 | syÃdetat / sarvavedÃntapratyayatvaæ vij¤ÃnÃnÃæ guïabhedÃnnopapadyate / tathÃhi vÃjasaneyina÷ pa¤cÃgnividyÃæ prastutya÷ «ÂhamaparamagnimÃmananti - 'tasyÃgnirevÃgnirbhavati' (b­. 6.2.14) ityÃdinà / chandogÃstu taæ nÃmananti pa¤casaækhyayaiva ca ta upasaæharanti 'atha ha ya etÃnevaæ pa¤cÃgnÅnveda' (chÃ. 5.10.10) iti / yo«Ãæ ca sa guïo 'sti ye«Ãæ ca nÃsti kathamubhaye«Ãmekà vidyopapadyeta / nacÃtra guïopasaæhÃra÷ Óakyate pratyetuæ, pa¤casaækhyÃvirodhÃt / tathà prÃïasaævÃde Óre«ÂhÃdanyÃæÓcatura÷ prÃïÃnvÃkcak«u÷ ÓrotamanÃæsi chandogà Ãmananti / vÃjasaneyinastu pa¤camamapyÃmananti 'reto vai prajÃpati÷ prajÃyate ha prajayà paÓubhirya evaæ veda' (b­. 6.1.6) iti / ÃvÃpodvÃpabhedÃcca vedyabhedo bhavati vedyabhedÃcca vidyÃbhedo dravyadevatÃbhedÃdiva yÃgasyeti cet / nai«a do«a÷ / yata ekasyÃmapi vidyÃyÃmeva¤jÃtÅyako guïabheda upapadyate / yadyapi «a«ÂhasyÃgnerupasaæhÃro na saæbhavati tathÃpi dyuprabh­tÅnÃæ pa¤cÃnÃmagnÅnÃmubhayatra pratyabhij¤ÃyÃmÃnatvÃnna vidyÃbhedo bhavitumarhati / nahi «o¬aÓigrahaïÃgrahaïayoratirÃtro bhidyate / paÂhyate 'pi ca «a«Âho 'gniÓchandogai÷ - 'taæ pretaæ di«Âamito 'gnaya evaæ haranti' (chÃ. 5.9.2) iti / vÃjasaneyinastu sÃæpÃdike«u pa¤casvagni«vanuv­ttÃyÃ÷ samiddhÆmÃdikalpanÃyà niv­ttaye 'tasyÃgnirevÃgnirbhavati samitsamit' (b­. 6.2.14) ityÃdi samÃmananti sa nityÃnuvÃda÷ / athÃpyupÃsanÃrtha e«a vÃdastathÃpi sa guïa÷ Óakyatechandogairapyupasaæhartum / nacÃtra pa¤casaækhyÃvirodhe ÃÓaÇkya÷ / sÃæpÃdikÃgnyabhiprÃyà hye«Ã pa¤casaækhyà nityÃnuvÃdabhÆtà na vidhisamavÃyinÅtyado«a÷ / evaæ prÃïasaævÃde«vapyadhikasya guïasyetaratropasaæhÃro na virudhyate / nacÃvÃpodvÃpabhedÃdvedyabhedo vidyÃbhedaÓcÃÓaÇkya÷ / kasyacidvedyÃæÓasyÃvÃpodvÃpayorapi bhÆyaso vedyarÃÓerabhedÃvagamÃt / tasmÃdaikavidyameva // 2 // ---------------------- FN: ito 'smÃllokÃn di«Âaæ lokÃntaraæ pretaæ gataæ j¤Ãtayo 'gnaye harantÅtyartha÷ / tarhi ÓÃkhÃntaranyÃyenaiva karmaikyavadvidyaikyasiddhai÷ punaruktirityata Ãha-## rÆpasyotpattiÓi«Âatvaæ viÓe«a÷ / pa¤cÃgnÅnvedetyÃdyupÃsanotpattividhisthapa¤cÃgnyÃdirÆpabhedÃdupÃsanÃbheda÷ syÃdÃmik«ÃvÃjinarÆpabhedÃtkarmabhedavÃdityadhikÃÓaÇkÃnirÃsÃrthatvÃnna paunaruktyamasyÃdhikaraïasyeti matvà ÓaÇkÃæ vyÃca«Âe-## asya p­thakÓÃstratvÃtkarmanyÃyÃnÃæ mÃnasavidyÃsu vinà sÆtraæ duryojatvÃcca punaruktigandho 'pi nÃstÅti mantavyam / nanu tasya m­tasya dÃhÃrthamagnirantye«Âigata÷ «a«Âho ya÷ prasiddhavadvÃjibhirukta÷ sa chÃndogye upasaæhÃrya iti na rÆpabheda÷, tatrÃha-## astu prajananaguïavato retaso vÃjinÃmÃvÃpaÓchandogÃnÃæ ca tasyodvÃpastata÷ kimityata Ãha-#<ÃvÃpeti /># chÃndogye «a«ÂhÃgnyabhÃvamaÇgÅk­tyÃlparÆpabhedo na vidyaikyavirodhÅti pariharati-## aÇgÅkÃraæ tyajati-## ito 'smÃllokÃdi«Âaæ lokÃntaraæ pretaæ gataæ j¤Ãtayo 'gnaye harantÅtyartha÷ / nanu chÃndogye 'gnimÃtraæ Órutaæ vÃjibhistu samidÃdiviÓe«a÷ paÂhyate iti rÆpabhedastadavastha÷, tatrÃha-## «a«ÂhÃgnestadviÓe«asya cÃnuvÃdamÃtratvenÃnupÃsyatvÃtpa¤cÃgnaya evopÃsyà ubhayatreti na rÆpabheda ityartha÷ / saviÓe«asya «a«ÂhÃgnerÆpÃsyatve 'pi na rÆpabheda ityÃha-## dyulokÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmanagnÅnÃmagnitvasaæpattividhinaivÃrthÃtpa¤catvaæ saæpattikalpitÃgnÅnÃæ siddhamanÆdyate na dhyeyatvena vidhÅyata ityartha÷ / chandogairvÃjiÓÃkhÃsthaæ reta upasaæhartavyamityuktvÃnupasaæhÃre 'pi na vidyÃbheda ityÃha-## //2// END BsCom_3,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.1.3 svÃdhyÃyasya tathÃtvena hi samÃcÃre 'dhikÃrÃc ca savavac ca tanniyama÷ | BBs_3,3.3 | yadapyuktamÃtharvaïikÃnÃæ vidyÃæ prati ÓirovratÃdyapek«aïÃdanye«Ãæ ca tadanapek«aïÃdvadyÃbheda iti tatpratyucyate / svÃdhyÃyasyai«a dharmo na vidyÃyÃ÷ / kathamidamavagamyate / yatastathÃtvena svÃdyÃyadharmatvena samÃcÃre vedavratopadeÓapare granta Ãtharvaïikà idamapi vedavratatvena vyÃkyÃtamiti samÃmananti / 'naitadacÅrïavrato 'dhÅte' (mu. 3.2.11) iti cÃdik­tavi«ayÃdecchabdÃdadhyayanaÓabdÃcca svopani«adadhyayanadharma evai«a iti nirdÃryate / nanu ca 'te«ÃmevaitÃæ brahmavidyÃæ vadeta Óirovrataæ vidhivadyaistu cÅrïam' (muï¬a. 3.2.10) iti brahmavidyÃsaæyogaÓravaïÃdekaiva sarvatra brahmavidyeti saækÅryetai«a dharma÷ / na / tatrÃpyetÃmiti prak­tyapratyavamarÓÃt / praka-tatvaæ ca brahmavidyÃyà granthaviÓe«Ãpek«amiti granthaviÓe«asaæyogyevai«a dharma÷ / savavacca tanniyama iti nidarÓananirdeÓa÷ / yathÃca savÃ÷ sapta sauryÃdaya÷ sathaudanaparyantà vedÃntaroditatretÃgnyanabhisaæbandhÃdatharvaïoditaikÃgnyabhisaæbandhÃccÃtharvaïikÃnÃmeva niyamyante tathaivÃyamapi dharma÷ svÃdhyÃyaviÓe«asaæbandhÃttatraiva niyamyate / tasmÃdapyanavadyaæ vidyaikatvam // 3 // evaæ rÆpabhedo na vidyÃbhedaka ityuktvà dharmaviÓe«o 'pi na bhedaka ityÃha-## godÃnavadadhyayanÃÇgatvena ÓirovratamÃtharvaïikÃnÃæ sÆtre vihitaæ na vidyÃÇgamityartha÷ / adhikÃrÃcceti vyÃca«Âe-## etatprak­taæ muï¬akamananu«ÂhitaÓirovrato naro nÃdhÅta iti Órutermuï¬akÃdhyayanÃÇgameva Óirovratamityartha÷ / nanu vidyÃÇgatvenÃpi idaæ vrataæ Órutamiti ÓaÇkate-## sarvaÓÃkhÃsu brahmavidyaikaiva cedvidyÃsaæyuktaæ vratamapi sarvatra saæbadhyeta / naca saæbadhyata iti vidyÃbheda ityartha÷ / prak­tagranthavÃcyaitacchabdabalÃdbrahmaprakÃÓagranthaparo brahmavidyÃÓabda iti pariharati-## tasya Óirovratasya muï¬akÃdhyayane niyama ityatra savavaditi nidarÓananirdeÓa÷ / savà homÃ÷ / atharvaïai÷ svasÆtre udita eko 'gnirekar«isaæj¤ayà prasiddhastasminnagnau kÃryà iti yathà niyamyante tathetyartha÷ //3// END BsCom_3,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.1.4 darÓayati ca | BBs_3,3.4 | darÓayati ca vedo 'pi vidyaikatvaæ sarvavedÃnte«u vedyaikatvopadeÓÃt sarve vedà yatparamÃmananti (ka. 2.15) iti / tathà etaæ hyeva bahv­cà mahatyukthe mÅmÃæsanta etamagnÃvadhvarya etaæ mahÃvrate chandogÃ÷ iti ca / tathà 'mahadbhayaæ vajramudyatam' (ka.6.2) iti kÃÂhaka uktasyeÓvaraguïasya bhayahetukasya taittirÅyake bhedarÓananindÃyai parÃmarÓo d­Óyate 'yadà hyevai«a etasminnudaramantaraæ kurute / atha tasya bhayaæ bhavati / tattveva bhayaæ vidu«o 'manvÃnasya' (tai. 2.7.1) iti / tathà vÃjasaneyake prÃdeÓamÃtrasaæpÃditasya vaiÓvÃnarasya chÃndogye siddhavadupÃdÃnam 'yastvetamevaæ prÃdeÓamÃtramabhivimÃnamÃtmÃnaæ vaiÓvÃnaramupÃste' (chÃ. 5.18.1) iti / tathà sarvavedÃntapratyayatvenÃnyatra vihitanÃmukthÃdÅnÃmanyatropÃsanavidhÃnÃyopÃdÃnÃtprÃyadarÓananyÃyenopÃsanÃnÃmapi sarvavedÃntapratyayatvasiddhi÷ // 4// ki¤ca vedyaikyena nirguïabrahmavidyaikyaæ tÃvacchrutirdarÓayati, tatsaænidhipÃÂhÃtsaguïavidyÃnÃmapi sarvaÓÃkhÃsvaikyasiddhirityÃha sÆtrakÃra÷-## saguïamapyekaæ vedatraye vedyaæ darÓayatÅtyÃha-## ki¤ca ÓÃkhÃntaroktapÃdÃrthasya ÓÃkhÃntare siddhavatparÃmarÓo vidyaikyaæ darÓayatÅtyÃha-## e«a nara etasminnadvaye 'lpamapyantaraæ bhedaæ yadà paÓyatyatha tadà tasya saæsÃrabhayaæ bhavatyeva, yasmÃdvidu«o narasya bhedadarÓinastadeva brahma bhayaÇkaraæ bhavati, brahmaivÃhamityamanvÃnasyetyartha÷ / prÃdeÓamÃtramupÃsta iti siddhavadupÃsanaæ vaiÓvÃnaravidyaikyaæ darÓayatÅtyÃha-## ki¤ca sarve«u vedÃnte«ÆkthÃdÅnÃæ pratÅyamÃnatvena hetunaitadavagamyate-anyatroktÃnÃæ te«ÃmanyatropÃstyarthamupÃdÃnamiti / tatastadupÃstÅnÃmapi sarvavedÃntapramÃïakatvenaikyaæ bÃhulyena sidhyatÅtyÃha-## brahmavidyaikyavadukthÃdividyaikyamityartha÷ //4// END BsCom_3,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.2.5 2 upasaæhÃrÃdhikaraïam / sÆ. 5 upasaæhÃror'thÃbhedÃdvidhiÓe«avatsamÃne ca | BBs_3,3.5 | idaæ prayojanasÆtram / sthite caivaæ sarvavedÃntapratyayatve sarvavij¤ÃnÃnÃmanyatroditÃnÃæ vij¤ÃnaguïÃnÃmanyatrÃpi samÃne vij¤Ãna upasaæhÃro bhavati / arthÃbhedÃt / ya eva hi te«Ãæ guïÃnÃmekatrÃrtho viÓi«Âavij¤ÃnopakÃraka÷ sa evÃnyatrÃpi / ubhayatrÃpi hi tadevaikaæ vij¤Ãnaæ tasmÃdupasaæhÃra÷ / vidhiÓe«avat / yathÃhi vidhiÓe«ÃïÃmagnihotrÃdidharmÃïÃæ tadevaikamagnihotrÃdi karma sarvatretyarthÃbhedÃdupasaæharaïamevamihÃpi / yadi hi vij¤Ãnabhedo bhavettato vij¤ÃnÃntaranibaddhatvÃdguïÃnÃæ prak­tivik­tibhÃvÃbhÃvÃcca na syÃdupasaæhÃra÷ / vij¤Ãnaikatve tu naivamasti / asyaiva tu prayojanasÆtrasya prapa¤ca÷ sarvÃbhedÃdityÃrabhya bhavi«yati // 5 // sarvaÓÃkhÃsu vidyaikyacintÃyÃ÷ phalamÃha-## ÓÃkhÃbhede samÃnavidyÃyÃæ Órutà guïà yathÃÓruti vyavasthità uta ekatrÃÓrutà itaraÓÃkhÃta upasaæhartavyà iti saædehe vidyaikye 'pi tatra tatroktaireva guïairvidyopakÃrasiddhe÷ ÓÃkhÃbhedena guïà vyavasthità iti pÆrvapak«a÷, tatra prak­tavidyaikyacintÃnai«phalyamiti phalam / siddhÃntatvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## guïÃnÃæ guïyavinÃbhÃvÃdetacchÃkhÃsthà vidyà ÓÃkhÃntaroktatadvidyÃguïavatÅ, tadabhinnatvÃt, tadvidyÃvadityanumÃnadvidyaikye guïopasaæhÃrasiddhirityartha÷ / pradhÃnaikye tattadupakÃrakÃïamaÇgÃnÃmupasaæhÃre d­«ÂÃntamÃha-## uktameva vyatirekamukhenÃha-## nanvÃgneyayÃgÃvaruddhÃnÃæ guïÃnÃæ tato 'bhinne saurye prÃptivadvidyÃntarasthaguïÃnÃæ vidyÃntare prÃpti÷ kiæ syÃdityata Ãha-## prak­tiguïÃnÃæ vikÃre prÃptiryuktà vidyÃnÃæ tu prak­tivik­tibhÃvÃsiddherna tatprÃptirityartha÷ / naivamiti guïÃnupasaæhÃro netyartha÷ / uttarasÆtrÃïÃmanena sÆtreïa paunaruktyaæ vÃrayati-## //5// / END BsCom_3,3.2.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.3.6 3 anyathÃtvÃdhikaraïam / sÆ. 6-8 anyathÃtvaæ ÓabdÃd iti cen nÃviÓe«Ãt | BBs_3,3.6 | vÃjasaneyake 'te ha devà ÆcurhantÃsurÃnyaj¤a udgÅthenÃtyayÃmeti' (b­. 1.3.1) 'te ha vÃcamucustvaæ na udgÃya' (b­. 1.3.2) iti prakramya vÃgÃdÅnprÃïÃnasurapÃpmaviddhatvena ninditvà mukhyaprÃïaparigraha÷ paÂhyate - 'atha hemamÃsanyaæ prÃïamÆcustvaæ na udgÃyeti tatheti tebhya e«a prÃïa udagÃyat' (b­. 1.3.7) iti / tathà chÃndogye 'pi - 'taddhadevà udgÅthamÃjagmuranenainÃnabhibhavi«yÃma÷' (chÃ. 1.21) iti prakramyetarÃnprÃïÃnasurapÃpmaviddhatvena ninditvà tathaiva mukhyaprÃïaparigraha÷ paÂhyate - 'atha ha ya evÃyaæ mukhya÷ prÃïastamudgÅthamupÃsÃæcakrire' (chÃ. 1.2.7) iti / ubhayatrÃpi ca prÃïapraÓaæsayà prÃïavidyÃvidhiradhyavasÅyate / tatra saæÓaya÷ - kimatra vidyÃbheda÷ syÃdÃhosvidvidyaikatvamiti / kiæ tÃvatprÃptaæ pÆrveïa nyÃyena vidyaikatvamiti / nanu na yuktaæ vidyaikatvaæ prakramabhedÃt / anyathà hi prakramante vÃjasaneyino 'nyathà chandogÃ÷ 'tvaæ na udgÃya' (b­. 1.3.2) iti vÃjasaneyina udgÅthasya kart­tvena prÃïamÃmananti / chandogÃstÆdgÅthatvena 'tamudgÅthamupÃsaæcakrire' (chÃ. 1.2.7) iti / tatkathaæ vidyaikatvaæ syÃditi cet / nai«a do«a÷ / na hyetÃvatà viÓe«eïa vidyaikatvamapagacchati / aviÓe«asyÃpi bahutarasya pratÅyamÃnatvÃt / tathÃhi - devÃsurasaægrÃmopakramatvamasurÃtyayÃbhiprÃya udgÅthopanyÃso vÃgÃdisaækÅrtanaæ tannindayà mukhyaprÃïavyapÃÓrayastadvÅryÃccÃsuravidhvaæsanamaÓmalo«ÂanidarÓanenetyevaæ bahavor'thà ubhayatrÃpyaviÓi«ÂÃ÷ pratÅyante / vÃjasaneyake 'picodgÅthasÃmÃnÃdhikaraïyaæ prÃïasya Órutam - 'e«a u và udgÅtha÷' (b­. 1.3.23) iti / tasmÃcchÃndogye 'pi kart­tvaæ lak«ayitavyam / tasmÃcca vidyaikatvamiti // 6 // ---------------------- FN: Ãsanyaæ Ãsye bhavam / asurÃtyayÃbhiprÃyo 'surajayÃrthaæ saævÃda÷ / pÆrvaæ codanÃdyaviÓe«Ãdutsargato vidyaikyamuktaæ tasyÃpavÃdaæ vaktumÃha-## atra vÃjinÃmudrÅyabrÃhmaïaæ chandogÃnÃmudgÅthÃdhyÃyaæ ca vi«ayamÃha-## 'te ha devÃ÷ sÃttvikav­ttaya÷ prÃïà anyonyamucÆrhantedÃnÅmasminyaj¤e udgÅthenaudgÃtreïa karmaïà rajastamov­ttirÆpÃnasurÃnatÅtya devatvaæ gacchÃma÷'iti te caivaæ nirde«amudgÅthakartÃramupÃsyaæ nirdhÃrayituæ k­tasaævÃdÃ÷ prathamaæ vÃcyaæ parÅk«itavantastvamaudgÃtraæ no 'smÃkaæ kurviti tayà tvan­taæ k­taæ tathà ghrÃïacak«u÷ÓrotramanÃæsyapi kÃmenÃsurapÃpmanà grastÃnÅti ninditvà ÃsanyamÃsye bhavaæ mukhamadhyasthaæ prÃïamupÃsyaæ nirdhÃritavanta ityartha÷ / tattatrÃnyonyabhibhavÃtmakayuddhe prav­tte devÃ÷ pÆrvavadudgÅthamÃh­tavanta÷ anenodgÅthenainÃnasuräjayemetyartha÷ / bhedÃbhedamÃnÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## atra pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntanyÃyenodgÅthavidyeti saæj¤aikyena vidyaikyamiti pÆrvapak«e mitho guïopasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte saæj¤aikye 'pi vidyaikyÃpavÃdÃdanupasaæhÃra iti / evaæ yatra pÆrvanyÃyena pÆrvapak«a÷ tatrÃpavÃdikÅ saægatiriti mantavyam / sÆtrasthasiddhÃntiÓaÇkÃbhÃgaæ vyÃca«Âe-## saæpÆrïodgÅthakarmakartà prÃïo vÃjinÃmupÃsya÷, udgÃyeti kart­ÓabdÃcchandogÃnÃæ tÆdgÅthÃvayava oÇkÃra÷ prÃïad­«ÂyopÃsya÷, oæmityetadak«aramudgÅthamityupakramya prÃïamudgÅthamiti karmarÆpatvaÓabdÃt, tathÃca kart­karmaïorÆpÃsyayorbhedÃdvidyayoranyathÃtvaæ bheda iti ÓaÇkÃrtha÷ / udgÅthatveneti oÇkÃratvenetyartha÷ / alparÆpabhedo na vidyaikyavirodhÅtyuktanyÃyena pÆrvapak«Å pariharati-## asurÃtyayÃbhiprÃya÷ asurajayÃrthaæ saævÃda÷, yathÃÓmÃnaæ prÃpya lo«Âo vidhvaæsate tathà prÃïaæ hantumÃgatà asurÃstasya vÅryeïa svayameva dhvastà iti Órutamubhayatretyartha÷ / alparÆpabhedamaÇgÅk­tyÃpi vidyaikyamuktaæ so 'pi nÃstÅtyÃha-## udgÅthakart­rÆpatvena prÃïasyobhayatra ÓrutatvÃdekatra Órutaæ kart­tvamapyubhayatra dra«Âavyamityartha÷ //6// END BsCom_3,3.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.3.7 na và prakaraïabhedÃt parovarÅyastvÃdivat | BBs_3,3.7 | na và vidyaikatvamÃtra nyÃyyaæ vidyÃbheda evÃtra nyÃyya÷ / kasmÃt / prakaraïabhedÃditi / prakramabhedÃdityartha÷ / tathÃhi - iha prakramabhedo d­Óyate / chÃndogye tÃvat - omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta (chÃ. 1.1.1) ityevamudgÅthÃvayavasyoÇkÃrasyopÃsyatvaæ prastutya rasatamÃdiguïopavyÃkhyÃnaæ tatra k­tvà atha khalvetasyaivÃk«arasyopavyÃkhyÃnaæ bhavati (chÃ. 1.1.10) iti punarapi tamevodgÅthÃvayavamoÇkÃramanuvartya devÃsurÃkhyÃyikÃdvÃreïa tam prÃïamudgÅthamupÃsÃæcakrire (chÃ. 1.2.2) ityÃha / tatra yadyudgÅthaÓabdena sakalà bhaktirabhipreyeta tasyÃÓca kartodgÃtartviktata upakramaÓcoparapadhyeta lak«aïà ca psajyeta / upakramÃnurodhena caikasminvÃkya upasaæhÃreïa bhavitavyam / tasmÃdatra tÃvadudgÅthÃvayava oÇkÃre prÃïad­«Âirupadisyate / vÃjasaneyake tadgÅthaÓabdenÃvayavagrahaïe kÃraïÃbhÃvÃtsakalaiva bhaktirÃvedyate / tvaæ na udgÃya (b­. 1.3.2) ityapi tasyÃ÷ kartodgÃtartvikprÃïatvena nirÆpyata iti prasthÃnÃntaram / yadapi tatrodgÅthasÃmÃnÃdhikaraïyaæ prÃïasya tadapyudgÃt­tvenaiva didarÓayi«itasya prÃïasya sarvÃtmatvapratipÃdanÃrthamiti na vidyaikatvamÃvahati / sakalabhaktivi«aya eva ca tatrÃpyudgÅthaÓabda iti vai«amyam / naca prÃïasyodgÃt­tvamasaæbhavena hetunà parityajata udgÅthabhÃvavadudgÃt­bhÃvasyÃpyupÃsanÃrthatvenopadiÓyamÃnatvÃt / prÃïavÅryeïaiva codgÃtaudgÃtraæ karotÅti nÃstyasaæbhava÷ / tathÃca tatraiva ÓrÃvitam- vÃcà ca hyeva sa prÃïena codagÃyat (b­. 1.3.24) iti / naca vivak«itÃrthabhede 'vagamyamÃne vÃkyacchÃyÃnukÃramÃtreïa samÃnÃrthatvamadhyavasÃtuæ yuktam / tathÃhyabhyudayavÃkye paÓukÃmavÃkye ca tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ kuryÃt ityÃdinirdeÓasÃmye 'pyupakramabhedÃdabhyudayavÃkye davatÃpanayo 'dhyavasita÷, paÓukÃmavÃkye tu yÃgavidhi÷ / tathehÃpyupakramabhedÃdvidyÃbheda÷ / parovarÅyastvÃdivat / yathà paramÃtmad­«ÂyadhyÃsasÃmye 'pi 'ÃkoÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÓa÷ parÃyaïam' (chÃ. 1.9.1) 'sa e«a parovarÅyÃnudgÅtha÷ sa e«o 'nanta÷' (chÃ. 1.9.2) iti parovarÅyastvaguïaviÓi«ÂamudgÅthopÃsanamak«yÃdityÃdigatahiraïyaÓmaÓrutvÃdiguïaviÓi«ÂodgÅthopÃsanÃdbhinnam / nacetaretaraguïopasaæhÃra ekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ tadvacchÃkhÃntarasthe«vapyeva¤jÃtÅyake«ÆpÃsane«viti // 7 // ---------------------- FN: vai«amyamubhayatra vidyÃnÃnÃtvam / apanayo viyoga÷ / parasmÃtparo varÃcca varatara÷ parovarÅyÃn / bahuviruddharÆpabhedÃt na vidyaikyamiti siddhÃntayati-## ak«araæ viÓina«Âi-## tadavayavamityartha÷ p­thivyÃdirasÃnÃæ rasatama oÇkÃra÷, Ãpti÷ sam­ddhiriti guïÃnuktvà guïavatyoÇkÃre prÃïad­«ÂividhÃnÃyÃkhyÃyikà prastutetyÃha-## nanu vÃjivÃkyaikavÃkyatvÃrthaæ chÃndogyopakramasthamudgÅthapadaæ saæpÆrïasÃmabhaktiparamastu, prÃïamudgÅthamityatrÃpyudgÅthakartà prÃïa upÃsya iti vyÃkhyÃyatÃmityata Ãha-## oÇkÃropÃstyupakramasaÇga udgÅthapade kart­lak«aïà ceti do«advayaæ syÃdityartha÷ / nanu siddhÃnte 'pi tatpade 'vayavalak«aïà svÅkÃryà tato varaæ kart­lak«aïà ÓrutyantarÃnugrahÃttathà copasaæhÃre kart­prÃïopÃstiniÓcayÃdupakrame 'pi tanniÓcaya ityata Ãha-## saædigdhopakramo hi vÃkyaÓe«ÃnniÓcÅyate / yathà 'aktÃ÷ ÓarkarÃ÷'ityaträjanadravyasaædehe 'tejo gh­tam'iti Óe«ÃnniÓcaya÷ / iha tÆpakrame 'k«arasyopÃsyatvaæ niÓcitaæ, tatsamÃnÃdhikÃraïodgÅthapadasyÃvayavalak«aïà ca viniÓciteti prÃïamudgÅthamityupasaæhÃrastadekÃrthatayà neya ityartha÷ / evaæ chÃndogye oÇkÃra upÃsya ukta itaratra tu prÃïa ityupÃsyabhedÃdvidyÃbheda ityÃha-## yaduktaæ vÃjiÓrutÃvapi prÃïasyodgÅtharÆpatvaÓruterÆpÃsyaikyamiti taddÆ«ayati-## tatrodgÅtha upÃsyatayà nokta÷ kintu prÃïasyopÃsyasya guïatayetyartha÷ / ki¤codgÅtha oÇkÃraÓchÃndogye 'tra tu bhaktirityupÃsyabheda ityÃha-## prÃïasya ja¬atvÃnnodgÃt­tvaæ kintÆdgÅthatvameva vÃjibharapi grÃhyamityaikyamÃÓaÇkyÃha-## sa udgÃtà vÃgviÓi«ÂaprÃïenaudgÃtraæ k­tavÃniti Óruterasaæbhavo 'pi netyartha÷ / yaduktaæ bahutarÃrthÃviÓe«Ãddhi vidyaikyamiti, tatrÃha-## ekatrodgÃtà prÃïa upÃsyo 'nyatroÇkÃra ityantaraÇgopÃsyarÆpabhede spa«Âe sati bahiraÇgÃrthavÃdasÃmyamÃtreïa nopÃsanaikyaæ yuktamityartha÷ / vÃkyasÃmyamÃtreïÃrthaikyaæ nÃstÅtyatra d­«ÂÃntamÃha-## 'vi và etaæ prajayà paÓubhirardhayati vardhayatyasya bhrÃt­vyaæ yasya havirniruptaæ purastÃccandramà abhyudeti tredhà taï¬ulÃnvibhajedye madhyamÃ÷ syustÃnagnaye dÃtre puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ kuryÃdye sthavi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcaruæ ye 'ïi«ÂhÃstÃnvi«ïave Óipivi«ÂÃya Ó­te carum'ityabhyudayavÃkyam / asyÃrtha÷-yasya yajamÃnasya caturdaÓyÃmevÃmÃvÃsyÃbhrÃntyÃdarÓakarmÃrthaæ prav­ttasya purastÃtpÆrvaæ havistaï¬uladadhipayorÆpaæ niruptaæ darÓadevatÃbhyo 'gnyÃdibhya÷ saÇkalpitaæ candramÃÓca paÓcÃdabhyudeti tametaæ yajamÃnaæ kÃlavyatyayÃparÃdhÃttadeva niruptaæ havi÷ prajÃdinÃrdhayati viyojayati Óatruæ cÃsya vardhayati yasmÃtkÃlabhrÃntimÃnyajamÃna÷, ye madhyamÃdibhÃvena tredhà bhÆtÃstaï¬ulà dadhyÃdisahità niruptÃstÃnvibhajedagnyÃdibhyo viyojayadviyojya ca dÃt­tvÃdiguïakÃnagnyÃdibhyo darÓadevÃbhinnebhyo nirvapediti dadhan dadhani sthavi«Âhataï¬ulacaruæ Ó­te dugdhe 'ïi«Âhacarumityartha÷ / atra kÃlÃparÃdhe devÃntarayuktaæ prÃyaÓcittarÆpaæ darÓÃdbhinnaæ karma vidhÅyata iti prÃpte taï¬ulatredhÃtvÃdyanuvÃdena vibhajediti havi«a÷ prak­tadevaviyogena tasminneva darÓakarmaïi devatÃntarasaæbandhamÃtravidhÃnaæ na karmÃntaramiti siddhÃntitam / evamabhyudayavÃkye kÃlÃparÃdhenopakramÃddarÓakarmaïyeva havi«a÷ pÆrvadevatÃbhyo 'panayo viyogo 'dhyavasita÷, paÓukÃmavÃkye tu yadyapi ye sthavi«ÂhÃstÃnagnaye sanimate '«ÂÃkapÃlaæ nirvapedye madhyamÃstÃn vi«aïave Óipivi«ÂÃya Ó­te caruæ ye k«odi«ÂhÃstÃnindrÃya pradÃtre dadhaæÓcarumiti nirdeÓo 'bhyudayavÃkyena samo 'sti, tathÃpi ya÷ paÓukÃma÷ syÃtso 'mÃvÃsyÃmi«Âvà vatsÃnapÃkuryÃditi nityaæ darÓakarma samÃpya punardehÃrthaæ vatsÃpÃkaraïavidhyupakramÃtpaÓukÃmasya yÃgÃntaravidhireva nÃbhyudayavÃkyenÃrthaikyamiti tathà prak­te 'pi nirdeÓasÃmyaæ na vidyaikyaprayojakamityartha÷ / vatsÃnÃpÃkuryÃnmÃt­deÓÃddeÓÃntaraæ nayedityartha÷ / sÆtroktaæ d­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## para iti sakÃrÃntaæ parasmÃt paraÓcÃsau varÃcca varatara iti parovarÅyÃnityekaæ padam / anantaÓca ÃkÃÓÃkhya÷ paramÃtmà tadd­«ÂyÃlambanatvÃdudgÅthastathokta ityartha÷ / ÃkÃÓÃtmanà hiraïyaÓmaÓrupuru«Ãtmanà codgÅthopÃstisÃmye 'pi vidyÃbhedavadihÃpi bheda ityartha÷ //7// END BsCom_3,3.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.3.8 saæj¤ÃtaÓ cet tad uktam asti tu tad api | BBs_3,3.8 | athocyate saæj¤aikatvÃdvidyaikatvamatra nyÃyyamudgÅthavidyeti hyubhayaïÃpyekà saæj¤eti / tadapi nopapadyate / uktaæ hyetat - 'na và prakaraïabhedÃtparovarÅyastvÃdivat' (bra. sÆ. 3.3.7) iti / tadeva cÃtra nyÃyyataraæ Órutyak«arÃnugataæ hi tatsaæj¤aikatvaæ tu Órutyak«arabÃhyamudgÅthaÓabdamÃtraprayogÃllaukikairvyahart­bhirupacaryate / asti caitatsaæj¤aikatvaæ prasiddhabhede«vapi parovarÅyastvÃdyupÃsane«ÆdgÅthavidyeti / tathà prasiddhabhedÃnÃmapyagnihotradarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃæ kÃÂhakaikagranthaparipaÂhitÃnÃæ kÃÂhakasaæj¤akatvaæ d­Óyate tathehÃpi bhavi«yati / yatra tu nÃsti kaÓcideva¤jÃtÅyako bhedahetustatra bhavatu saæj¤aikatvÃdvidyaikatvaæ yathà saævargavidyÃdi«u // 8 // saæj¤aikyaæ pÆrvapak«abÅjamudbhÃvya dÆ«ayati-## upÃsyarÆpabhedÃdvidyÃnÃnÃtvaæ yaduktaæ tacchrutyak«arÃnugataæ balavat, saæj¤Ã tu pauru«eyÅ durbaletyartha÷ / saæj¤aikyaæ karmaikyavyabhicÃri cetyÃha-## kiæ saæj¤aikyaæ sarvatrÃpramÃïameva netyÃha-## asati bÃdhake saæj¤aikyamapi mÃnaæ yathà saævargavidyeti saæj¤aikyÃtsarvaÓÃkhÃsu tadvidyaikyaæ, tathà pa¤cÃgnyÃdividyaikyamityÃdyasÆtre darÓitamityartha÷ //8// END BsCom_3,3.3.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.4.9 4 vyÃptyadhikaraïam / sÆ. 9 vyÃpteÓ ca sama¤jasam | BBs_3,3.9 | 'omtyetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityatrÃk«arodgÅthaÓabdayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïye ÓrÆyamÃïe 'dhyÃsÃpavÃdaikatvaviÓe«aïapak«ÃïÃæ pratibhÃsanÃtkatamo 'tra pak«o nyÃyya÷ syÃditi vicÃra÷ / tatrÃdhyÃso nÃma dvayorvastunoranivartitÃyÃmevÃnyatarabuddhÃvanyatarabuddhiradhyasyate / yasminnitarabuddhiradhyasyate 'nuvartata eva tasmiæstadbuddhiradhyastetarabuddhÃvapi / yathà nÃmni brahmabuddhÃvadhyasyamÃnÃyÃmapyanuvartata eva nÃmabuddhirna brahmabuddhyà nivartate / yathÃvà pratimÃdi«u vi«ïvÃdibuddhyadhyÃsa÷ / evamihÃpyak«ara udgÅthabuddhiradhyasyata udgÅthe vÃk«arabuddhuriti / apavÃdo nÃma yatra kasmiæÓcidvastuni pÆrvanivi«ÂÃyÃæ mithyÃbuddhau niÓcitÃyÃæ paÓcÃdupajÃyamÃnà yathÃrthà buddhi÷ pÆrvanivi«ÂÃyà mithyÃbuddhernivartikà bhavati / yathà dehendriyasaæghÃta ÃtmabuddhirÃtmanyevÃtmabuddhyà paÓcÃdbhÃvinyà 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) ityanayà yathÃrthabuddhyà nivartate / yathà và digbhrÃntibuddhirdigyÃthÃtmyabuddhyà nivartyate / yathà và digbhrÃntibuddhirdigyÃthÃtmyabuddhyà nivartyate / evamihÃpyak«arabuddhyodgÅthabuddhirnivartyata udgÅthabuddhyà vÃk«arabuddhiriti / ekatvaæ tvak«arodgÅthaÓabdayoranatiriktÃrthav­ttitvam / yathà dvijottamo brÃhmaïo bhÆmideva iti / viÓe«aïaæ puna÷ sarvavedavyÃpina omityetasyÃk«arasya grahaïaprasaÇga audgÃtraviÓe«asya samarpaïam / yathà nÅlaæ yadutpalaæ tadÃnayeti / evamihÃpyudgÅtho ya oÇkÃrastamupÃsÅteti / evametasminsÃmÃnÃdhikaraïyavÃkye vim­ÓyamÃna ete pak«Ã÷ pratibhÃnti tatrÃnyatamanirdhÃraïakÃraïÃbhÃvÃdanirdÃraïaprÃptÃvidamucyate - vyÃpteÓca sama¤jasamiti / caÓabdo 'yaæ tuÓabdasthÃnaniveÓÅ pak«atrayavyÃvartanaprayojana- / tadiha k«aya÷ pak«Ã÷ sÃvadyà iti paryudasyante / viÓe«aïapak«a evaiko niravadya ityupÃdÅyate / tatrÃdhyÃse tÃvadyà buddhiritaratrÃdhyasyate tacchabdasya lak«aïÃv­ttitvaæ prasajyeta tatphalaæ ca kalpyeta / ÓrÆyata eva phalam 'Ãpayità ha vai kÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) ityÃdÅti cet / na / tasyÃnyaphalatvÃt / ÃptyÃdid­«Âiphalaæ hi tannodgÅthÃdhyÃsaphalam / apavÃde 'pi samÃna÷ phalÃbhÃva÷ / mithyÃj¤Ãnaniv­tti÷ phalamiti cet / na / puru«ÃrthopayogÃnavagamÃt / naca kadÃcidapyoÇkÃrÃdoÇkÃrabuddhirnivartata udgÅthÃdvedgÅthabuddhi÷ / nacedaæ vÃkyaæ vastutattvapratipÃdanaparam / upÃsanÃvidhiparatvÃt / nÃpyekatvapak«a÷ saægacchate ni«prayojanaæ hi tadà ÓabdadvayoccÃraïaæ syÃt / ekenaiva vivak«itÃrthasamarpaïÃt / naca hautravi«aya Ãdhvaryavavi«aye vÃk«ara oÇkÃraÓabdavÃcya udgÅthaÓabdaprasiddhirasti / nÃpi sakalÃyÃæ sÃmno dvitÅyÃyÃæ bhaktÃvudgÅthaÓabdaprasiddhirasti / nÃpi sakalÃyÃæ sÃmno dvitÅyÃyÃæ bhaktÃvudgÅthaÓabdavÃcyÃyÃmoÇkÃraÓabdaprasiddhiryenÃnatiriktÃrthatà syÃt / pariÓe«ÃdviÓe«aïapak«a÷ parig­hyate / vyÃpte÷ sarvavedasÃdhÃraïyÃt / sarvavyÃpyak«aramiha mà prasa¤jÅtyata udgÅthaÓabdenÃk«araæ viÓe«yate kathaæ nÃmodgÅthÃvayavabhÆta oÇkÃro g­hyeteti / nanvasminnapi pak«e samÃnà lak«aïà / udgÅthaÓabdasyÃvayavalak«aïÃrthatvÃt / satyametat / lak«aïÃyÃmapi tu saænikar«aviprakar«o bhavata eva / adhyÃsapak«e hyarthÃntarabuddhirarthÃntare nik«ipyata iti viprak­«Âà lak«aïà viÓe«aïapak«e prav­ttÃ÷ Óabdà avayave«vapi pravartamÃnà d­«ÂÃ÷ paÂagrÃmÃdi«u / ataÓca vyÃpterhetoromityetadak«aramityetasyodgÅthamityetadviÓe«aïamiti sama¤jasametanniravadyamityartha÷ // 9 // ## sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vi«ayÅk­tya saæÓayamÃha-## adhyÃsÃdipadÃrthÃnvyÃca«Âe-## buddhipÆrvakÃbhedÃropo 'dhyÃsa÷, bÃdho 'pavÃda÷, ekatvaæ vÃstavÃbheda÷, viÓe«aïaæ vyÃvartakamiti viveka÷ / pÆrvamudgÃt­karmÃtmakodgÅthÃvayavatvamoÇkÃrasya dhyeyasya viÓe«aïaæ siddhavatk­tya dhyeyabhedÃdvidyÃbheda÷ siddhÃntita÷ sa na yukta ityÃk«epasaægatyà pÆrvapak«ayati-## atra pÆrvapak«e pÆrvoktasiddhÃntÃsiddhi÷ phalaæ siddhÃnte tatsiddhiriti matvà siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## pak«atrayasya du«Âatvaæ pratij¤ÃyÃdhyÃsapak«e do«amÃha-## yasyodgÅthasya buddhiroÇkÃre 'dhyasyate tadvÃcakodgÅthaÓabdasyoÇkÃre lak«aïà syÃttadbuddhivi«ayatvaguïaparatvÃttathà saæbandho 'pyasiddha÷ kalpanÅya÷, pratÅkopÃste÷ phalaæ ca kalpyamiti gauravaæ syÃdityartha÷ / phalaæ na kalpyamiti ÓaÇkate-#<ÓrÆyata iti /># #<ÃptyÃdÅti /># 'oÇkÃra Ãpti÷ sam­ddhiriti' 'ya upÃste sa kÃmÃnÃpnoti'iti Órutaæ phalaæ nÃdhyÃsasyetyartha÷ / udgÅthoÇkÃrayoranyatarabudyÃnyatarabudyapavÃdamaÇgÅk­tyÃnyataramithyÃbuddhiniv­ttivaiphalyamuktaæ saæpratyanyatarabuddherabhrÃntitvÃnnÃpavÃda ityÃha-## bhrÃntiÓcet nivarteta na tu nivartata ityabhrantirityartha÷ / ki¤ca tattvabodhakÃdvÃkyÃdbhrÃntyapavÃdo bhavati nedaæ vÃkyaæ tattvaparamityÃha-## ghaÂakumbhaÓabdayorivoÇkÃrodgÅyaÓabdayo÷ paryÃyatvapak«aæ dÆ«ayati-## paryÃyatvamapi nÃstÅtyÃha-## pariÓi«ÂaviÓe«aïapak«e sÆtraæ yojayati-## 'omityak«aramupÃsÅta'ityukte sarvavedavyÃpyoÇkÃra ihopÃstau prasajyeta tannirÃsÃrthamudgÅthÃvayavatvaæ viÓe«aïaæ sama¤jasamityartha÷ / adhyÃsapak«e tadbuddhivi«ayatvaguïayogarÆpa÷ saæbandha÷ kalpya iti viprak­«Âà lak«aïà avayavalak«aïà tu saænik­«Âà avayavÃvayavisaæbandhasya kÊptatvÃt, paÂÃvayave dagdhe paÂo dagdha iti loke prayogÃcca / nÃmÃdau brahmaÓabdasya tvagatyà brahmabuddhigrÃhyatvaguïalak«aïÃÓrità tatra pratÅkopÃstervivak«itatvÃt / iha tu pratÅkopÃstividhikalpane ÃptyÃdiguïakoÇkÃre prÃïad­«ÂividhÃne ca vÃkyabheda÷ syÃdata÷ sarvavedavyÃpyoÇkÃranirÃsenoÇkÃre prÃïad­«ÂividhÃnÃrthaæ viÓe«aïameva sama¤jasaæ kalpnÃlÃghavÃditi siddham //9// END BsCom_3,3.4.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.5.10 5 sarvÃbhedÃdhikaraïam / sÆ. 10 sarvÃbhedÃdanyatreme | BBs_3,3.10 | vÃjinÃæ chandogÃnÃæ ca prÃïasaævÃde Órai«ÂhyaguïÃnvitasya prÃïasyopÃsyatvamuktam / vÃgÃdayo 'pi hi tatra vasi«ÂhatvÃdiguïÃnvità uktÃ÷ te ca prÃïe puna÷ pratyarpitÃ÷ - 'yadvà ahaæ vasi«Âho 'smi tvaæ tadvasiÓ«o 'si' (b­. 6.1.14) ityÃdinà / anye«Ãmapi tu ÓÃkhinÃæ kau«Åtaki prabh­tÅnÃæ prÃïasaævÃde«u athÃto ni÷ÓreyasÃdÃnam 'età ha vai devatà ahaæÓreyase vivadamÃnÃ÷' (kau. 2.14) ityeva¤jÃtÅyake«u prÃïasya Órai÷«Âamuktaæ na tvime vasi«ÂhatvÃdayo 'pi guïà uktÃ÷ / tatra saæÓaya÷ - kimime vasi«ÂhatvÃdayo guïÃ÷ kvaciduktà anyatrÃpyasyerannuta nÃsyeranniti / tatra prÃptaæ tÃvannÃsyeranniti / kuta÷ - evaæÓabdasaæyogÃt / 'atho ya evaæ vidvÃnprÃïe ni÷Óreyasaæ viditvÃ' iti tatratatraivaæÓabdena vedyaæ vastu nivedyate / evaæÓabdaÓca saænihitÃvalambano na ÓÃkhÃntaraparipaÂhimeva¤jÃtÅyakaæ guïajÃtaæ Óaknoti nivedayitum / tasmÃtsvaprakaraïasthaireva guïairnirÃkÃÇk«atvamiti / evaæ prÃpte pratyÃha - asyetanniyame guïÃ÷ kvaciduktà vasi«ÂhatvÃdayo 'nyatrÃpi / kuta÷ - sarvÃbhedÃt / sarvatraiva hi tadevaikaæ prÃïavij¤Ãnamabhinnaæ pratyabhij¤Ãyate / prÃïasaævÃdÃdisÃrÆpyÃt / abhede ca vij¤Ãnasya kathamime guïÃ÷ kvaciduktà anyatra nÃsyeran / nanvevaæÓabdastatra tatra bhedenaiva¤jÃtÅyakaæ guïajÃtaæ vedyatvÃya samarpayatÅtyuktam / atrocyate - yadyapi kau«ÅtakibrÃhmaïagatenaivaæÓabdena vÃjasaneyibrÃhmaïagataæ guïajÃtamasaæÓabditamasaænihitatvÃttathÃpi tasminneva vij¤Ãne vÃjasaneyibrÃhmaïagatenaivaæÓabdena tatsaæÓabditamiti na paraÓÃkhÃgatamapyabhinnavij¤ÃnÃvaruddhaæ guïajÃtaæ svaÓÃkhÃgatÃdviÓi«yate / nacaivaæ sati ÓrutahÃniraÓrutakalpanà và bhavati / ekasyÃmapi hi ÓÃkhÃyÃæ Órutà guïÃ÷ Órutà eva sarvatra bhavanti guïavato bhedÃbhÃvÃt / nahi devadatta÷ ÓauryÃdiguïatvena svadeÓe prasiddho deÓÃntaraæ gatastaddeÓyairavibhÃvitaÓauryÃdiguïo 'pyatadguïo bhavati / yathÃca tatra paricayaviÓe«ÃddeÓÃntare 'pi devadattaguïà vibhÃvyante / evamabhiyogaviÓe«ÃcchÃkhÃntare 'pyupÃsyà guïÃ÷ ÓÃkhÃntare 'pyasyeran / tasmÃdekapradhÃnasaæbaddhà dharmà ekatrÃpyucyamÃnÃ÷ sarvatraivopasaæhartavyà iti // 10 // ---------------------- FN: ni÷Óreyasasya Órai«ÂhyasyÃdÃnaæ nirdhÃraïam / ahaæÓreyase svaÓrai«ÂhyÃya / ## vi«ayaæ vaktuæ saæmatamarthamÃha-## vÃco vasi«Âhatvaæ guïo vÃgmina÷ sukhavÃsadarÓanÃt / cak«u«a÷ prati«Âhà guïa÷ cak«u«mata÷ pÃdaprati«ÂhÃdarÓanÃt / Órotraæ saæpadguïakaæ ÓravaïÃtsarvÃrthasaæpatte÷ / mana Ãyatanatvaguïaæ tasya v­ttidvÃrà sarvabhogyÃÓrayatvÃt / te ca guïÃ÷ prÃïasya Órai«Âhyaæ niÓcitya vÃgÃdibhistasminnarpità iti ÓÃkhÃdvayasaæmator'tha÷ / vi«ayamÃha-## niÓreyasasya Órai«ÂhyasyÃdÃnaæ nirdhÃramaæ prastÆyatala ityartha÷ / devatà vÃgÃdayo 'haæÓreyase svaÓrai«ÂhyÃyetyartha÷ / evaæÓabdÃcchai«ÂhyaguïakaprÃïapratyabhij¤ÃnÃcca saæÓayamÃha-## guïÃnÃmanupasaæhÃropasaæhÃrÃveva pÆrvottarapak«ayo÷ phalam / udgÅthatvaviÓe«aïÃdoÇkÃrasya sarvavedavyÃptivyÃv­ttivatprak­taguïamÃtragrÃhakaivaæÓabdÃcchÃkhÃntaraguïavyÃv­ttariti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## yathà vÃgÃdibhya÷ prÃïaÓrai«Âhyaæ siddhamatho tathà ya evaæ Órai«Âhyaguïaæ vidvÃnupÃste sa prÃïe Órai«Âhyaæ viditvà Óre«Âho bhavatÅti Órutyartha÷ / evaæ jÃtÅyakavidyaikyÃtprÃptamÃrthikaæ vasi«ÂhatvÃdiguïajÃtamevaæÓabdo na g­hïÃti ÓrutÃvalambitvÃditi prÃpte siddhÃntayati-## vÃjasaneyibrÃhmaïe tÃvadevaæÓabdena vasi«ÂhatvÃdiguïajÃtasya prÃïavidyÃsaæbandha÷ siddha÷ saiva vidyà kau«ÅtakiÓrutau pratyabhij¤Ãyate, tathÃca guïÃnÃæ guïyavinÃbhÃvenÃrthata÷ prÃptÃnÃmapi ÓrutaguïairavirodhÃtsahaiva ÓrutamÃrthaæ ca guïajÃtaæ ÓrutyarthÃbhyÃæ saænihitatvÃviÓe«Ãtkau«ÅtakigatenaivaæÓabdena parÃm­Óyata ityÃha-## kau«ÅtakiÓrutistha÷ prÃïo vasi«ÂhatvÃdiguïaka÷, Óre«ÂhaprÃïatvÃt, vÃjiÓrutisthaprÃïavadityaÓrutaguïÃnumÃne sati ÓrutahÃnirnÃsti, avirodhÃdityuktaæ, spa«Âayati-## aparigaïità api guïÃ÷ Órutà evetyatra d­«ÂÃntamÃha-## phalitamÃha-## END BsCom_3,3.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.6.11 6 ÃnandÃdyadhikaraïam / sÆ. 11-13 ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya | BBs_3,3.11 | brahmasvarÆpapratipÃdanaparÃsu Óruti«vÃnandarÆpatvaæ vij¤Ãnaghanatvaæ sarvagatatvaæ sarvÃtmatvamityeva¤jÃtÅyakà brahmaïo dharmÃ÷ kvacitkecicchrÆyante / te«u saæÓaya÷ - kimÃnandÃdayo brahmadharmà yatra yÃvanta÷ ÓrÆyante tÃvanta eva tatra pratipattavyÃ÷ kiævà sarve sarvatreti / tatra yathÃÓrutivibhÃgaæ dharmapratipattau prÃptÃyÃmidamucyate - ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya brahmaïo dharmÃ÷ sarve sarvatra pratipattavyÃ÷ / kasmÃt / sarvÃbhedÃdeva / sarvatra hi tadevaikaæ pradhÃnaæ viÓe«yaæ brahma na bhidyate / tasmÃtsÃrvatrikatvaæ brahmadharmÃïÃæ tenaiva pÆrvÃdhikaraïoditena devadattaÓauryadinidarÓanena // 11 // nanvevaæ sati priyaÓirastvÃdayo 'pi dharmÃ÷ sarvatra saækÅryeran / tathÃhi - taittirÅyaka ÃnandamayamÃtmÃnaæ prakramyÃmnÃyate - 'tasya priyameva Óira÷ / modo dak«iïa÷ pak«a÷ / pramoda uttara÷ pak«a÷ / Ãnanda Ãtmà / brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' (tai. 2.5) iti / #<ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya /># brahmaïo j¤eyasyaikyÃnnirviÓe«atvÃcca saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e satyÃdipadÃnupasaæhÃrÃdvÃkyÃrthÃnavadhÃraïaæ, siddhÃnte tvavadhÃraïamiti phalam / prÃïasyasaviÓe«atvÃdyukta÷ ÓÃkhÃntarÅyavasi«ÂhatvÃdyupasaæhÃra÷, brahmaïastu nirviÓe«atvÃtsvaÓÃkhÃgatapadaireva pramitisiddhervyartha÷ padÃntaropasaæhÃra iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ / siddhÃntamÃha-## Ãnandatvasatyatvaj¤ÃnatvÃdisÃmÃnyÃni brahmaïi kalpità dharmÃste«Ãæ sarvaÓÃkhÃsÆpasaæhÃro nÃma tadvÃcakÃnandÃdipadÃnÃmekavÃkyatayoccÃraïaæ Ãnanda÷ satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma ÓuddhamadvayamÃtmeti / tÃni ca samÃnÃdhikaraïÃni padÃni viruddhadharmatyÃgena sarvÃdhi«ÂhÃnabhÆtÃmekÃmakhaï¬avyaktiæ k«ayanti / na caikenaiva padena lak«yasiddhe÷ padÃntaraæ vyarthamiti vÃcyaæ, ekasminpade virodhÃbhÃvena lak«aïÃnavatÃrÃt / yadyapi padadvaye 'pi lak«aïÃvatarati tathÃpyÃnando brahmetyukte du÷khatvÃlpatvabhrantinirÃse 'pyasattvaja¬atvÃdibhramo bhavedatastannirÃsÃrthaæ satyaj¤ÃnÃdipadÃni prayoktavyÃni / naca bhramasyÃnavadhitvÃdvÃkyamaparyavasitaæ syÃditi vÃcyam / saccidÃnandÃtmakaæ sarvadharmaÓÆnyamadvayamavikalpaæ brahmÃhamiti viÓe«adarÓane sarvabhramanirÃsÃt / tacca viÓe«adarÓanaæ yÃvadbhi÷ padairbhavati tÃvanti padÃnyupasaæhartavyÃnÅti bhÃva÷ //11// END BsCom_3,3.6.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.6.12 ata uttaraæ paÂhati - priyaÓirastvÃdyaprÃptirupacayÃpacayau hi bhede | BBs_3,3.12 | priyaÓirastvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ taittirÅyaka ÃmnÃtÃnÃæ nÃstyanyatra prÃpti÷ / yatkÃraïaæ priyaæ moda÷ pramoda Ãnanda ityete parasparÃpek«ayà bhoktrantarÃpek«ayà copacitÃpacitarÆpà upalabhyante / upacayÃpacayau ca sati bhede saæbhavata÷ / nirbhedaæ tu brahma 'ekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityÃdiÓrutibhya÷ / nacaite priyaÓirastvÃdayo brahmadharmÃ÷, koÓadharmÃstveta ityupadi«ÂamasmÃbhi÷ 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' (bra.sÆ. 1.1.12) ityatra / apica parasminbrahmaïi cittÃvatÃropÃyamÃtratvenaite parikalpyante na dra«Âavyatvena / evamapi sutarÃmanyatrÃprÃpti÷ priyaÓirastvÃdÅnÃm / brahmadharmÃstvetÃnk­tvà nyÃyamÃtramidamÃcÃryeïa pradarÓitaæ priyaÓirastvÃdyaprÃptiriti / sa ca nyÃyo 'nye«u niÓcite«u brahmadharme«ÆpÃsanÃyopadiÓyamÃne«u netavya÷ saæyadvÃmÃdi«u satyakÃmÃdi«u ca / te«u hi satyapyupÃsyasya brahmaïa ekatme prakramabhedÃdupÃsanÃbhede sati nÃnyonyadharmÃïÃmanyonyatra prÃpti÷ / yathà ca dve nÃryÃvekaæ n­patimupÃsate chatreïaikà cÃmareïÃnyà tatropÃsyaikatve 'pyupÃsanÃbhedo dharmavyavasthà ca bhavetyevamihÃpÅti / upacitÃpacitaguïatvaæ hi sati bhedavyavahÃre saguïe brahmaïyupapadyate na nirguïe parasminbrahmaïi / ato na satyakÃmatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ kvacicchrutÃnÃæ sarvatra prÃptirityartha÷ // 12 // brahmaikyÃccedÃnandatvÃdidharmÃïÃæ sarvatra prÃptistarhi saguïabrahmavidyÃgatadharmaprÃptirapi syÃditi ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## putradarÓanasukhaæ priyaæ tadvÃrtÃdinà modastasya vidyÃdyatiÓaye pramoda ityevaæ tÃratamyavanto dharmÃstvadvaye j¤eye na prÃpnuvanti te«ÃmabrahmasvarÆpÃïÃæ brahmaj¤ÃnÃnupayogÃditi bhÃva÷ / te«Ãæ brahma dharmatvaæ cÃsiddhamityÃha-## brahmaïi cittÃvatÃropÃyatve 'pi te«Ãæ prÃpti÷ syÃdityÃÓaÇkyÃha-## aj¤eyatvÃde«Ãæ na j¤eye brahmaïi prÃptirityartha÷ / kimarthaæ tarhi sÆtramityata Ãha-## k­tvÃcintÃphalamÃha-## j¤eye bÃhyadharmÃïÃmanupayogÃdaprÃptiriti nyÃyÃtsaæyadvÃmatvÃdÅnÃmaprÃptiriti sÆtraæ vyÃkhyeyamityartha÷ / j¤ÃnÃnupayoge 'pi dhyÃne te«Ãæ dharmÃïÃmupayogÃdupÃsyabrahmaikyÃtprÃptiranyovidyÃsu syÃdityÃÓaÇkyÃha-## dhyÃnavidhiparatantrÃïÃæ dharmÃïÃæ yathÃvidhi vyavasthetyartha÷ //12// END BsCom_3,3.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.7.13 itare tvarthasÃmÃnyÃt | BBs_3,3.13 | itare tvÃnandÃdayo dharmà brahmasvarÆpapratipÃdanÃyaivocyamÃnà arthasÃmÃnyÃtpratipÃdyasya brahmaïo dharmiïa ekatvÃtsarve sarvatra pratÅyeranniti vai«amyaæ pratipattimÃtraprayojanà hi ta iti // 13 // saæyadvÃmatvÃdidharmebhya ÃnandÃdÅnÃæ vai«amyaæ j¤ÃnopayogitvÃditayÃha-## satyaj¤ÃnÃnandÃtmabrahmaÓabdÃ÷ pa¤ca sarvatropasaæhartavyà iti siddham //13// END BsCom_3,3.7.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.8.14 7 ÃdhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 14-15 ÃdhyÃnÃya prayojanÃbhÃvÃt | BBs_3,3.14 | kÃÂhake hi paÂhyate - 'indriyebhya÷ parà hyarthà arthebhyaÓca paraæ mana÷ / manasastu parà buddhi÷' (ka. 3.10) ityÃrabhya 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' (ka. 3.11 ) iti / tatra saæÓaya÷ - kimime sarva evÃrthÃdayastatastata÷ paratvena pratipÃdyanta uta puru«a evaibhya÷ sarvebhya÷ para÷ pratipÃdyata iti / tatra tÃvatsarve«Ãmevai«Ãæ paratvena pratipÃdanamiti bhavati mati÷ / tathÃhi ÓrÆyate - idamasmÃtparamidamasmÃtparam iti / nanu bahu«varthe«u paratvena pratipipÃdayi«ite«u vÃkyabheda÷ syÃt / nai«a do«a÷ / vÃkyabahutvopapatte÷ / bahÆnyevahyetÃni vÃkyÃni prabhavanti bahuvi«ayÃnparatvopetÃnpratipÃdayitum / tasmÃtpratyekame«Ãæ paratvapratipÃdanamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - puru«a eva hyebhya÷ sarvebhya÷ para÷ pratipÃdya iti yuktaæ na pratyekame«Ãæ paratvapratipÃdanam / kasmÃt / prayojanÃbhÃvÃt / nahÅtare«u paratvena pratipanne«u ki¤citprayojanaæ d­Óyate prayojanaæ mok«asiddhi÷ / tathÃca Óruti÷ - 'nicÃyya taæ m­tyumukhÃtpramucyate' (ka. 3.15) iti / apica paraprati«edhena këÂhÃÓabdena ca puru«avi«ayamÃdaraæ darÓayanpuru«apratipattyarthaiva pÆrvÃparapravÃhoktiriti darÓayati - ÃdhyÃnÃyeti / ÃdhyÃnapÆrvakÃya samyagdarÓanÃyetyartha÷ / samyagdarÓanÃrthameva hÅhÃdhyÃnamupadiÓyate na tvÃdhyÃnameva svapradhÃnam // 14 // ÃdhyÃnÃya vÃkyabhedÃbhedÃnavadhÃraïÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvapak«e vÃkyabhedÃdvidyÃbheda÷, siddhÃnte vÃkyaikyÃdvidyaikyamiti phalam / pÆrvatra brahmasvabhÃvÃnÃmÃnandÃdÅnÃmupasaæhÃryÃïÃæ brahmaj¤ÃnaphalopÃyatvamuktam, atratvabrahmasvabhÃvasyÃrthÃdiparatvasyÃnupasaæhÃryasya tadupÃyatvamucyata ityekaphalakatvaæ saægati÷ tattatparatvaviÓi«ÂatvenÃrthÃdÅnÃmapÆrvatayà pratipÃdyÃnÃæ bhedÃdvÃkyabhedo na do«a iti pÆrvapak«a÷ / utsÆtrasiddhÃntaæ pratij¤Ãya sautraæ hetuæ vyÃca«Âe-## phalavattve satyapÆrvatvÃtpuru«asyaiva prÃdhÃnyena pratipÃdyatvamaphalÃrthÃdÅnÃæ paratvaæ tu tacche«atvenocyata ityartha÷ / ki¤ca 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhÃ'iti veda÷ parani«edhaliÇgena sarvabÃdhÃvadhitvaliÇgena ca puru«e tÃtparyaæ darÓayanpÆrvasmÃtpÆrvasmÃdaparasyÃparasya paratvoktistadartheti darÓayatÅtyÃha-## arthÃdÅnÃmatroktirÃdhyÃnÃya tattatparatvÃdhyÃnapÆrvakaæ puru«adarÓanÃyaiva svata÷ prayojanÃbhÃvÃditi sÆtraæ yojayati-#<ÃdhyÃnÃyeti># //14// END BsCom_3,3.8.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.7.15 ÃtmaÓabdÃc ca | BBs_3,3.15 | itaÓca puru«apratipattyarthaiveyamindriyÃdipravÃhokti÷ / yatkÃraïam 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhotmà na prakÃÓate / d­Óyate tvagryayà buddhyà sÆk«mayà sÆk«madarÓibhi÷' (kaÂha. 3.12) iti prak­taæ puru«amÃtmetyÃha / ataÓcÃnÃtmatvamitare«Ãæ vivak«itamiti gamyate / tasyaiva ca durvij¤ÃnatÃæ saæsk­tamitigamyatÃæ ca darÓayati / tadvij¤ÃnÃyaiva 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤a÷' (kaÂha. 3.13) ityÃdhyÃnaæ vidadhÃti / tadvyÃkhyatam 'ÃnumÃnikamapyekamapyeke«Ãm' (bra.sÆ. 1.4.1) ityatra / evamanekaprakÃra ÃÓayÃtiÓaya÷ Órute÷ puru«e lak«yate netare«u / apica 'so 'dhvana÷ pÃramÃpnoti tadvi«ïo÷ paramaæ padam' (ka. 3.9) ityukte kiæ tadadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padamityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃmindriyÃdyanukramaïÃtparamapadapratipattyartha evÃyamÃyÃma ityavasÅyate // 15 // ÃtmatvÃdiliÇgaiÓca puru«a eva pratipÃdya ityÃha-#<ÃtmaÓabdÃcceti /># ki¤ca 'tadvi«ïo÷ paramaæ padaæ, pura«Ãnna paraæ ki¤cit'ityupakramopasaæhÃrayoraikarÆpyÃtkÊptaphalavadekapuru«aparatvenaikavÃkyatvaniÓcaye sati vÃkyabhedaphalabhedakalpanà na yuktà gauravÃdityÃha-## //15// END BsCom_3,3.7.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.8.16 8 Ãtmag­hÅtyadhikaraïam / sÆ. 16-17 Ãtmag­hÅtir itaravad uttarÃt | BBs_3,3.16 | aitareyake ÓrÆyate - 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅnnÃnyatki¤cana mi«atsa Åk«ata lokÃnnu s­jÃ' (ai. 1.1) iti 'sa imÃællokÃnas­jatÃmbho marÅcÅrmaramÃpa÷' (ai. 1.2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ - kiæ para evÃtmaÓabdenÃbhilapyata utÃnya÷ kaÓciditi / kiæ tÃvatprÃptaæ na paramÃtmehÃtmaÓabdÃbhilapyo bhavitumarhatÅti / kasmÃt / vÃkyÃnvayadarÓanÃt / nanu vÃkyÃnvaya÷ sutarÃæ paramÃtmavi«ayo d­Óyate prÃgutpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïÃt / Åk«aïapÆrvakasra«Â­vacanÃcca / netyucyate / lokas­«ÂivacanÃt / paramÃtmani hi sra«Âari parig­hyamÃïe mahÃbhÆtas­«ÂirÃdau vaktavyà lokas­«ÂistvihÃdÃvucyate / lokÃÓca mahÃbhÆtasaæniveÓÃviÓe«Ã÷ / tathÃcÃmbha÷prabh­tÅællokatvenaiva nirbravÅti - 'ado 'mbha÷ pareïa divam' (ai. 1.2) ityÃdinà / lokas­«ÂiÓca parameÓvarÃdhi«ÂhitenÃpareïa kenacidÅÓvareïa ÃsÅtpuru«avidha÷' (b­. 1.4.1) ityÃdyà / sm­tirapi 'sa vai ÓarÅrÅ prathama÷sa vai puru«a÷ ucyate / Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ brahmÃgre samavartata' iti / aitareyiïo 'pi athÃto retasa÷ prajÃpate reto devÃ÷ ityatra pÆrvasminprakaraïe prajÃpatikart­kÃæ vicitrÃæ s­«ÂimÃmananti / ÃtmaÓabdo 'pi tasminprayujyamÃno d­Óyate - Ãtmaivedamagra ÃsÅtpuru«avidhi÷' (b­. 1.4.1) ityatra / ekatvÃvadhÃraïamapi prÃgutpatte÷ svavikÃrÃpek«amupapadyate / Åk«aïamapi tasya cetanatvÃbhyupagamÃdupapannam / apica tÃbhyo gÃmÃnayattÃbhyo 'ÓvamÃnayattÃbhyo÷ puru«amÃnayattà abruvannityeva¤jÃtÅyako bhÆyÃnvyÃpÃraviÓe«o laukike«u viÓe«avatsvÃtmasu prasiddha ihÃnugamyate / tasmÃdviÓe«ÃvÃneva kaÓcidihÃtmà syÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - 'para evÃtmehÃtmaÓabdena g­hyata itaravat / yathetare«u s­«ÂiÓravaïe«u tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1.1) ityevamÃdi«u parasyÃtmano grahaïam / yathà cetarasmiællaukikÃtmaÓabdaprayoge pratyagÃtmaiva mukhya ÃtmaÓabdena g­hyate tathehÃpi bhavitumarhati yatra tu 'Ãtmaivedamagra ÃsÅt' (b­. 1.4.1) ityevamÃdau 'puru«avidha÷' (b­. 1.4.1) ityevamÃdi viÓe«aïÃntaraæ ÓrÆyate bhavettatra viÓe«ata Ãtmano grahaïam / atra puna÷ paramÃtmagrahaïÃnuguïameva viÓe«aïamapyuttaramupalabhyate 'sa Åk«ata lokÃnnu s­jà iti' (ai. 1.1) 'sa imÃællokÃnas­jata' (ai. 1.2) ityevamÃdi / tasmÃttasyaiva grahaïamiti nyÃyyam // 16 // ---------------------- FN: ambha÷ svarga÷ , marÅcayo 'ntarik«aloka÷ , maro martyaloka÷ , Ãpa÷ pÃtÃlaloka÷ // puru«avidho narÃkÃra÷ / Ãtmà hiraïyagarbha÷ / reta÷ reta÷kÃryam / #<Ãtmag­hÅti÷ /># mi«at calat / lokÃnÃha-## ambha÷ svarga÷, marÅcayo 'ntarik«aloka÷, maro martyaloka÷, Ãpa÷ pÃtÃlaloka ityartha÷ / ÃtmaÓabdasya brahmaïi sÆtrÃtmani ca prayogÃtsaæÓayamÃha-## atra pÆrvapak«e vÃkyasya sÆtropÃstiparatvÃtparabrahmadharmÃïÃmÃnandÃdÅnÃmaitareyake 'nupasaæhÃra÷, siddhÃnte brahmaparatvÃdupasaæhÃra iti phalam / puru«avÃkyÃdbhedaprasaÇgÃdarthÃdivÃkyÃnÃæ nÃrthÃdipratipÃdakatvamityuktaæ tadvadihÃpi prajÃpate reto devà iti pÆrvasmÃtprajÃpativÃkyÃdbhedaprasaÇgÃdÃtmà và ityÃdivÃkyasya na brahmaparatvamiti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## ## vÃkyasya prajÃpatau tÃtparyadarÓanÃdityartha÷ / pÆrvapak«amÃk«ipya lokasra«Â­tvaliÇgÃnna prajÃpatau vÃkyÃnvaya ityÃha-## lokà eva mahÃbhÆtÃnÅtyata Ãha-## lokaÓabdasya mahÃbhÆte«varƬhÃtvÃdbhautikà eva lokÃ÷ / nirvacanÃccetyÃha-## ambho marÅcÅrmaramÃpa iti sÆtrayitvà svayameva ÓrutirvyÃca«Âe-pareïa divaæ diva÷ parastÃddivi prati«ÂhitaÓcandrÃmbhasà vyÃpto yo loka÷ tadambha÷, antarik«aæ marÅcaya÷, p­thivÅ mara÷, yà adhastÃttà Ãpa iti / nanu lokas­«ÂirapÅÓvarÃdevÃstu netyÃha-## puru«avidho narÃkÃra÷ / Ãtmà hiraïyagarbha÷, ÃpipÅlikÃbhya÷ sarvamas­jatetyartha÷ / bhÆtÃnÃæ lokÃnÃmityartha÷ / prakaraïÃdapi lokasra«Âà prajÃpatirityÃha-## reta÷ kÃryamiti yÃvat / brahmaliÇgÃni prajÃpatau yojayati-#<ÃtmaÓabdo 'pÅtyÃdinà /># ki¤ca prajÃ÷ s­«Âvà tÃ÷ prati bhogÃrthaæ gÃmÃnayallokasra«Âà tathÃÓvamÃnayat / tÃstu gavÃÓvaprÃptyà na t­ptÃstata÷ puru«aÓarÅre ÃnÅte tà abruvaæst­ptÃ÷ sma iti / ayaæ ca vyavahÃro lokasra«Âu÷ prajÃpatitve liÇgamityÃha-## ÃtmaÓabdasya cidÃtmani mukhyatvÃnmukhyagrahe bÃdhakÃbhÃvÃduttarasyek«aïÃderanukÆlatvÃtparamÃtmagrahaïamiti siddhÃntayati-## mahÃbhÆtas­«ÂipÆrvakaæ lokÃnÃs­jateti ÓrutirvyÃkhyeyeti bhÃva÷ //16// END BsCom_3,3.8.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.8.17 anvayÃd iti cet syÃd avadhÃraïÃt | BBs_3,3.17 | vÃkyÃnvayadarÓanÃnna paramÃtmagrahaïamiti punaryaduktaæ tatparihartavyamiti / atrocyate / syÃdavadhÃramÃditi / bhavedupapannaæ paramÃtmano grahaïam / kasmÃt / avadhÃraïÃt / paramÃtmagrahaïe hi prÃgitpatterÃtmaikatvÃvadhÃraïamäjamasavakalpate / anyathà hyanäjasaæ tatparikalpeta / lokas­«Âivacanaæ tu ÓrutyantaraprasiddhamahÃbhÆtas­«Âyanantaramiti yojayi«yÃmi / yathà tattejo 's­jata (chÃ. 6.2.3) ityetacchrutyantaraprasiddhaviyadvÃyus­«ÂyanantaramityayÆyujamevamihÃpi / Órutyantaraprasiddho hi samÃnavi«ayo viÓe«a÷ Órutyantare«Æpasaæhartavyo bhavati / yo 'pyayaæ vyÃpÃraviÓe«ÃnugamastÃbhyo gÃmÃnayadityevamÃdi÷ so 'pi vivak«itÃrthÃvadhÃraïÃnuguïyenaiva grahÅtavya÷ / nahyayaæ sakala÷ kathÃprabandho vivak«ata iti Óakyate vaktuma, tatpratipattau puru«ÃrthÃbhÃvÃt / brahmÃtmatvaæ tviha vivak«itam / tathÃhyamabha÷prabh­tÅnÃæ lokÃnÃæ lokapÃlÃnÃæ cÃgnyÃdÅnÃæ s­«Âiæ Ói«ÂÃvà karaïÃni karaïÃyatanaæ ca ÓarÅramupadiÓya sa eva sra«Âà 'kathaæ nvidaæ mad­te syÃt' (ai. 3.11 iti vÅk«yedaæ ÓarÅraæ praviveÓeti darÓayati - 'sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata' (ai. 3.12) iti / punaÓca 'yadi vÃcÃbhivyÃh­taæ yadi prÃïenÃbhiprÃïitam' (ai. 3.12) ityevamÃdinà karaïavyÃpÃravivecanapÆrvakam 'atha ko 'ham' (ai. 3.11) iti vÅk«ya 'sa etameva puru«aæ brahma tatamamapaÓyat' (ai. 3.13) iti brahmÃtmatvadarÓanamavadhÃrayati / tathopari«ÂÃt e«a brahmai«a indra÷ (ai. 5.3) ityÃdinà samastabhedajÃtaæ saha mahÃbhÆtairamukramya 'sarvaæ tatpraj¤Ãnetraæ praj¤Ãne prati«Âhitaæ praj¤Ãnetro loka÷ praj¤Ã prati«Âhà praj¤Ãnaæ brahma' (aita. 5.3) iti brahmÃtmatvadarÓanamevÃvadhÃrayati / tasmÃdihÃtmag­hÅtirityanapavÃdam / aparà yojanà - Ãtmag­hÅtiritaravaduttarÃt / vÃjasaneyake 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷' (b­. 4.3.7) ityÃtmaÓabdenopakramya tasyaiva sarvasaÇgavinirmuktatvapratipÃdanena brahÃmÃtmatÃmavadhÃrayati / tathÃhyupasaæharati - 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.25) iti / chÃndogye tu 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) ityantareïaivÃtmaÓabdamupakramyodarke 'sa Ãtmà tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) iti tÃdÃtmyamupadiÓati / tatra saæÓaya÷ - tulyÃrthatvaæ kimanayorÃmnÃnayo÷ syÃdatulyÃrthatvaæ veti / atulyÃrthatvamiti tÃvatprÃptamatulyatvÃdÃmnÃnayo÷ / nahyÃmnÃnavai«amye satyarthasÃmyaæ yuktaæ pratipattumÃmnÃnatantratvÃdarthaparigrahasya / vÃjasaneyake cÃtmaÓabdopakramÃdÃtmatattvopadeÓa iti gamyate / chÃndogye tÆpakramaviparyayÃdupadeÓaviparyaya÷ / nanu chandogÃnÃmapyastyudarke tÃdÃtmyopadeÓa ityuktam / satyamuktam / upakramatantratvÃdupasaæhÃrasya tÃdÃtmyasaæpatti÷ seti manyate / tathà prÃpte 'bhidhÅyate - 'Ãtmag­hÅti÷ sadeva somyedamagrÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityatra chandogÃnÃmapi bhavitumarhatÅtaravat / yathà 'katama ÃtmÃ' (b­. 4.3.7) ityatra vÃjaneyinÃmÃtmag­hÅtastathaiva / kasmÃt / uttarÃttÃdÃtmyopadeÓÃt / anvayÃdite cetsyÃdavadhÃraïÃt / yaduktamupakramÃnvayÃdupakrame cÃtmaÓabdaÓravaïÃbhÃvÃnnÃtmag­hÅtiriti tasya ka÷ parihÃra iti cetso 'bhidhÅyate syÃdavadhÃraïÃditi / bhavedupapannehÃtmag­hÅti÷ / avadhÃraïÃt / tathÃhi - 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' ((chÃ. 6.1.1) ityekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnamavadhÃrya tatsaæpipÃdayi«ayà 'sadeva-' ityÃha / taccÃtmag­hÅtau satyÃæ saæpadyate / anyathà hi yo 'yaæ mikhya Ãtmà sa na vij¤Ãta iti naiva sarvavij¤Ãnaæ saæpadyeta / tathà prÃgutpatterekatvÃvadhÃraïaæ jÅvasya cÃtmaÓabdena parÃmarÓa÷ svÃpÃvasthÃyÃæ ca tatsvabhÃvasaæpattikathanaæ paricodanÃpÆrvakaæ ca puna÷ puna÷ 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) ityavadhÃraïamiti ca sarvametattÃdÃtmyapratipÃdanÃyÃmevÃvakalpate na tÃdÃtmyasaæpÃdanÃyÃm / nacÃj¤opakramatantratvopanyÃso nyÃyya÷ / nahyupakrama ÃtmatvasaækÅrtanamanÃtmatvasaækÅrtanaæ vÃsti / sÃmÃnyopakramaÓca na vÃkyaÓe«agatena viÓe«eïa virudhyate viÓe«ÃkÃÇk«itvÃtsÃmÃnyasya / sacchabdÃrtho 'pi ca paryÃlocyamÃno na mukhyÃdÃtmano 'nya÷ saæbhavatyato 'nyasya vastujÃtasyÃrambhaïaÓabdÃdibhyo 'n­tatvopapatte÷ / ÃmnÃnavai«amyamapi nÃvaÓyamarthavai«amyamÃvahati / Ãhara pÃtraæ pÃtramÃharetyevamÃdi«varthasÃmye 'pi taddarÓanÃt / tasmÃdeva¤jÃtÅyake«u vÃkye«u pratipÃdanaprakÃrabhede 'pi pratipÃdyÃrthÃbheda iti siddham // 17 // ---------------------- FN: tatamaæ vyÃptatamam / takÃralopaÓchÃndasa÷ / udarka upasaæhÃra÷ / pÆrvapak«abÅjamanÆdya dÆ«ayati-## 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt'iti 'praj¤Ãnaæ brahma'iti copakramopasaæhÃrasthÃtmabrahmaÓrutibhyÃmekatvÃvadhÃrÃïÃtpraveÓÃdiliÇgaiÓca lokasra«Â­tvÃdiliÇgabÃdhena pratyagbrahma grÃhyamiti bhÃva÷ / sa parameÓvara÷ / etameva sÅmÃnaæ mÆrdhna÷ keÓavibhÃgÃvasÃnaæ vidÃrya chidraæ k­tvà etayà brahmarandhrÃkhyayà dvÃrà liÇgaviÓi«Âa÷ pravi«ÂavÃnityartha÷ / mÃæ vinà yadi vÃgÃdibhi÷ svasvavyÃpÃra÷ k­ta÷, atha tadÃhaæ ka iti tvaæpadÃrthaæ vicÃrya svayametadeva ÓodhitamÃtmÃnaæ brahma tatamaæ vyÃptatamamapaÓyat / takÃralopaÓchÃndasa÷ / praj¤Ã cidÃtmà netraæ nÅyate 'neneti niyÃmakaæ yasya tat praj¤Ãnetraæ cidÃtmaniyamyamityartha÷ / uktavyÃkhyÃne guïopasaæhÃrasyÃsphuÂatvÃnna pÃdasaægatiriti matvaiva vyÃkhyÃntaramÃha-## udarka upasaæhÃra÷ / sacchabdasyÃtmÃnÃtmasÃdhÃraïyÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvapak«e sattÃsÃmÃnye brahmÃtmatvasaæpadupÃstiÓchÃndogye, vÃjaÓrutau nirguïavidyeti bhedÃnmithoguïÃnupasaæhÃra÷ / siddhÃnte tÆbhayatra nirguïavidyaikyÃdupasaæhÃra iti phalabheda÷ / padÃnÃæ jÃtau ÓaktigrahÃtsacchabdo 'pi sattÃjÃtivÃcÅtyupakramasya niÓcitÃrthatvÃdasaæjÃtavirodhyupakramabalena tÃdÃtmyopadeÓa÷ saæpattiparatayà neya iti pÆrvapak«ani«kar«a÷ / pÆrvatra vÃkyaikyÃdarthÃdiparatvaæ tyaktvà vidyaikyamuktamiha tu sadÃtmaÓabdÃbhyÃæ jÃtyÃtmavÃcibhyÃmupakramabhedÃdvÃkyabhede sati vidyÃbheda iti pratyudÃharaïasaægati÷ / na cÃtmaÓabdo jÃtivÃcaka÷, ÃtmavyaktyaikyÃjjÃtyabhÃvÃtkintu sarvÃntaravastuvÃcaka÷ / kalpitajÃtivÃcitve 'pyupakramabheda÷ sphuÂa eva sattÃtmatvayorbhedÃditi mantavyam / siddhÃntayati-## upakramÃnvayÃditi / upakramÃdhÅnatvÃdupasaæhÃrasyetyartha÷ / taccÃvadhÃraïaæ satpadenÃtmag­hÅtau satyÃæ yujyata ityÃha-## sadekamevetyavadhÃraïaæ, anena jÅvenÃtmaneti saddevatÃkart­ko jÅvasyÃtmaÓabdena parÃmarÓa÷ / suptau jÅva÷ satà saæpannau bhavatÅti kathanaæ / bhÆya eva mà bhagavÃn vij¤Ãpayatviti paricodanà / saditipadena sattÃÓrayà ucyate na jÃtimÃtraæ, kart­vÃciÓat­pratyayÃntatvÃt / tathà copakrame sattÃÓrayasÃmÃnyoktau ka ÃÓraya ityÃkÃÇk«ÃyÃæ vÃkyaÓe«ÃdÃtmeti niÓcÅyata ityÃha-## sacchabdasyÃtmÃnÃtmasÃdhÃraïyamupetyoktaæ tadapi nÃsti Ãtmapadavatsatpadasya vyaktivÃcitvÃdvyaktiÓca bÃdhÃyogya cidÃtmaiveti na vÃcichandogayorÆpakramavai«amyamityÃha-## vai«amyamupetyÃpyÃha-#<ÃmnÃneti /># vÃjivÃkye tvamarthasya tadarthaparyantasya lak«yasya pratipÃdanaæ chÃndogyavÃkye tu tadarthasya tvamarthaparyantasya pratipÃdanamiti prakÃrabhede 'pi vÃkyÃrthaikyÃdvidyaikyamiti phalitamÃha-## //17// END BsCom_3,3.8.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.9.18 9 kÃryÃkhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 18 kÃryÃkhyÃnÃdapÆrvam | BBs_3,3.18 | chandogà vÃjasaneyinaÓca prÃïasaævÃde ÓvÃdisaævÃde ÓvÃdimaryÃdaæ prÃïasyÃnnamÃmnÃnya tasyaivÃpo vÃsa Ãmananti / anantaraæ ca chandogà Ãmananti -'tasmÃdvà etadaÓi«yanta÷ purastÃcco«ÂÃccÃdbhi÷ paridadhÃti' (chÃ. 5.2.2) iti / vÃjasaneyinastvÃmananti - 'tadvidvÃæsa÷ Órotriyà aÓi«yanta ÃcÃmantyaÓitvÃcÃmantyetameva tadanamanagnaæ kurvanto manyante' (b­. 6.1.14) 'tasmÃdevaævidaÓi«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmedetameva tadanamanagnaæ kurute' iti / tatra tvÃcamanamanagnatÃcintanaæ ta prÃïasya pratÅyate tkimubhayamapi vidhÅyata utÃcamanamevotÃnagnatÃcintanameveti vicÃryate / kiæ tÃvatprÃptam / ubhayamapi caitadapÆrvatvÃdvidhyarham / athavÃcamanameva vidÅyate / vispa«Âà hi tasminvidhivibhaktistasmÃdevaævidaÓ«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmediti / tasyaiva stutyarthamanagnatÃsaækÅrtanamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃcamanasya vidheyatvamupapadyate kÃryÃkhyÃnÃt / prÃptameva hÅdaæ kÃryatvenÃcamanaæ prÃyatyÃrthaæ sm­tiprasiddhamanvÃkhyÃyate / nanviyaæ ÓrutistasyÃ÷ sm­termÆlaæ syÃt / netyucyate / vi«ayanÃnÃtvÃt / sÃmÃnyavi«ayà hi sm­ti÷ puru«amÃtrasaæbaddhaæ prÃyatyÃrthamÃcamanaæ prÃpayati / Órutistu prÃïavidyÃprakaraïapaÂhità tadva«ayamevÃcamanaæ vidadhatÅ vidadhyÃt / naca bhinnavi«ayayo÷ Órutism­tyormÆlamÆlibhÃvo 'vakalpate / naceyaæ Óruti÷ prÃïavidyÃsaæyogyapÆrvamÃcamanaæ vidhÃsyatÅti ÓakyamÃÓrayitum / pÆrvasyaiva puru«amÃtrasaæyogina Ãcamanasyeha pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃt / ata eva ca nobhayavidhÃnam / ubhayavidhÃne ca vÃkyaæ bhidyeta / tasmÃtprÃptamevÃÓisi«atÃmaÓitavatÃæ cobhayata ÃcamanamanÆdya 'etameva tadanamanagnaæ kurvanto manyante' (b­. 6.1.14) iti prÃïasyÃnagnatÃkaraïasaækalpo 'nena vÃkyenÃcamanÅyÃsvapsu prÃïavidyÃsaæbandhitvenÃpÆrva upadiÓyate / nacÃyamanagnatÃvÃda Ãcamanastutyartha iti nyÃyyam / ÃcamanasyÃvidheyatvÃt / svayaæ cÃnagnatÃsaækalpasya vidheyatvapratÅte÷ / nacaivaæ satyekasyÃcamanasyobhayÃrthatÃbhyupagatà bhavati prÃyatyÃrthatà paridhÃnÃrthà cheti / kriyÃntaratvÃbhyupagamÃt kriyÃntarameva hyÃcamanaæ nÃma prÃyatyÃrthaæ puru«asyÃbhyupagamyate, tadÅyÃsu tvapsu vÃsa÷saækalpanaæ nÃma kriyÃntarameva paridhÃnÃrthaæ prÃïasyÃbhyupagamyata ityanavadyam / apica 'yadidaæ ki¤cÃÓvasya à k­mibhya à kÅÂapataÇgebhyastatte 'nnam (b­. 6.1.14) ityatra sarvÃnnÃbhyavahÃraÓcodyata iti Óakyaæ vaktum / aÓabdatvÃdaÓakyatvÃcca / sarvaæ tu prÃïasyÃnnamitÅyamannad­«ÂiÓcodyate tatsÃhacaryÃccÃpo vÃsa ityatrÃpi nÃpÃmÃcamanaæ codyate prasiddhÃsvevatvÃcamanÅyÃsvapsu paridhÃnad­«ciÓcodyata iti yuktam / nahyardhavaiÓasaæ saæbhavati / apicÃcÃmantÅti vartamÃnÃpadeÓitvam Óabdo vidhik«ama÷ / nanu manyanta ityapi samÃnaæ vartamÃnÃpadeÓitvam / satyamevametat / avaÓyavidheye tvanyatarasminvÃsa÷kÃryÃkhyÃnÃdapÃæ vÃsa÷saækalpanamevÃpÆrvaæ vidhÅyate nÃcamanaæ pÆrvavaddhi tadityupapÃditam / yadapyuktaæ vispa«Âà cÃcamane vidhivibhaktiriti tadapi pÆrvavattvenaivÃcamanasya pratyuktam / ata evÃcamanasyÃvidhitsitatvÃdetameva tadanamanagnaæ kurvanto manyanta ityatraiva kÃïvÃ÷ paryavasyanti nÃmananti tasmÃdevaævidityÃdi / tasmÃnmÃdhyandinÃnÃmapi pÃÂha ÃcamanÃnuvÃdenaivaævittvameva prak­taprÃïavÃsovittvaæ vidhÅyata iti pratipattavyam / yo 'pyayamabhyupagama÷ kvacidÃcamanaæ vidhÅyate kvacidvÃsovij¤Ãnamiti so 'pi na sÃdhu÷ / Ãpo vÃsa ityÃdikÃyà vÃkyaprav­tte÷ sarvatraikarÆpyÃt tasmÃdvÃsovij¤Ãnameveha vidhÅyate nÃcamanamiti nyÃyyam // 18 // ## 'me kimannaæ kiæ vÃsa÷'iti prÃïena p­«Âà vÃgÃdaya÷ Æcu÷, 'yadidaæ kiæ cÃÓvabhya à k­mibhyastatte 'nnamÃpo vÃsa÷'iti sarvaprÃïibhirbhujyamÃnaæ yadidaæ prasiddhaæ ÓvÃdiparyantamannaæ tatprÃïasya tavÃnnamÃpa ÃcchÃdanamityupÃsakena cintanÅyamityartha÷ / ÓÃkhÃdvaye 'pyaviÓe«aÓrutimuktvà viÓeÓa«aÓrutibhedamÃha-## tasmÃdapÃæ prÃïavastratvÃdaÓiÓa«yanto 'Óanaæ kurvanta÷ Órotriyà etatkurvanti / kiæ tat, bhojanÃtpÆrvamÆrdhvaæ cÃcÃmantÅti yattadadbhi÷ prÃïaæ paridadhatyÃcchÃdayantÅtyartha÷ / pÆrvottarÃcamanasaæbandhinÅ«vapsu prÃïavÃsastvacintanarÆpamanagnatÃdhyÃnaæ kÃryamiti bhÃva÷ / tat tasmÃdityuktÃrthaæ yata÷ pÆrve vidvÃæso 'ÓanÃtprÃgÆrdhvaæ cÃcÃmanta etamevÃnÃæ prÃïaæ tattenÃcamanenÃnagnamÃcchÃditaæ kurvanto manyante cintayanti, tasmÃdevaævididÃnÅntano 'pyupÃsaka evaæ kuryÃditi vÃjiÓrutyartha÷ / atrobhayorapyapÆrvatvÃtsaæÓayamÃha-## saædigdhasadupakramasya vÃkyaÓe«ÃnnirïayavadÃcÃmantÅti padasya vidhitvasaædehe ÃcÃmediti vÃkyaÓe«Ãdvidhitvanirïaya iti d­«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-## j¤ÃnasÃdhanopÃsanÃÇgavidhivicÃrÃtpÃdasaÇgatirbodhyà / pÆrvapak«e prÃïavidyÃÇgatvenÃpÆrvÃcamanaæ vihitamanyatropasaæhartavyamiti phalaæ siddhÃnte tasyÃvidheyatvÃnnÃÇgatvenopasaæhÃra iti viveka÷ ubhayavidhÃne vÃkyabheda÷ syÃdityarucyÃpak«ÃntaramÃha-## praÓastaæ hÅdamÃcamanaæ yasmÃdanena prÃïamanagnaæ manyanta iti stuti÷ / prasiddhÃnuvÃdenÃprasiddhaæ vidheyamiti nyÃyena siddhÃntayati-## prayatasya prayatnavato bhÃva÷ prÃyatyaæÓuddhistadarthamityartha÷ / sm­tyà Óudyarthaæ kÃryatvena vihitasakalakarmÃÇgatayà prÃptÃcamanÃnuvÃdenÃpÆrvamanagnatÃdhyÃnameva vidhÅyata iti sÆtrÃrtha÷ / smÃrtamÃcamanaæ Órutyà nÃnÆdyate kiæ tvanayà Órutyà vihitaæ sam­tyÃnÆdyata iti ÓaÇkate-## Órutism­tyoranayorna mÆlamÆlibhÃvo bhinnavi«ayatvÃditi pariharati-## 'dvijo nityamupasp­Óet'ityÃdyà sm­ti÷ ÃcamanÃntaravidhimupetya mÆlamÆlitvaæ nirastaæ, saæprati vidhirasiddha ityÃha-## ata eveti ÃcamanavidhyabhÃvÃdevetyartha÷ / apsu prÃïavÃsastvadhyÃnÃkhya÷ saækalpa÷ prÃïavidyÃÇgatvena vidhÅyata ityÃha-## svayaæ ceti apÆrvatvÃdityartha÷ / Óudyarthaæ viniyuktasyÃcamanasya prÃïÃcchÃdanÃrthatvaæ viruddhamityÃÓaÇkyÃha-## ÃcamanasyÃcchÃdanÃrthatvamasiddhamityartha÷ / ki¤ca yathà pÆrvavÃkye prÃïasyÃnnadhyÃnamaÇgaæ vihitaæ tathÃtrÃpsu vÃsodhyÃnaæ vidhÅyate anyathÃcamanavidhau pÆrvatra dhyÃnavidhiruttaratra kriyÃvidhirityardhavaiÓasaæ syÃdityÃha-## bhak«ayediti ÓabdÃbhÃvÃcchvÃdyannasya sarvasya manu«veïepÃsakena bhoktumaÓakyatvÃcca na pÆrvavÃkye kriyÃvidhirityartha÷ / itaÓcÃcamanamatra na vidheyamityÃha-## anagnaæ manyanta ityatra vÃsastvadhyÃnamapi na vidheyaæ do«asÃmyaditi ÓaÇkate-## ubhayorapyanuvÃdatve vaiphalyÃdavaÓyamekÃnuvÃdenaikaæ vidheyaæ tacca vidheyaæ vÃsodhyÃnameva vÃsa÷ kÃryasyÃnagnatvasyÃkhyÃnÃdapÆrvatvÃcceti samÃdhÃnÃrtha÷ / pÆrvavaditi sm­tyà prÃptamityartha÷ / ÃcÃmediti na vidhi÷ kintu vi«ïurÆpÃæÓu ya«Âavya itivadanuvÃda ityatra liÇgamÃha-## tasmÃdevaævidaÓi«yannÃcÃmedaÓitvà cÃcÃmediti vÃkyasyÃvidhitve kÃïvairapaÂhanaæ liÇgamityartha÷ / tarhi pÃÂhabalÃnmÃdhyandine Ãcamanavidhi÷ kÃïve dhyÃnavidhiriti kasyacinmataæ nirÃkaroti-## //18// END BsCom_3,3.9.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.10.19 10 samÃnÃdhikaraïam / sÆ. 19 samÃna evaæ cÃbhedÃt | BBs_3,3.19 | vÃjasaneyiÓÃkhÃyamaginirahasye ÓÃï¬ulyanÃmÃÇ kità vidyà vij¤Ãtà / tatra ca guïÃ÷ ÓrÆyante - sa ÃtmÃnamupÃsÅta manamayaæ prÃïaÓarÅraæ bhÃrÆpam ityevamÃdaya÷. tasyÃmeva ÓÃstrÃyÃæ b­hadÃraïyake puna÷ paÂhyate - 'manomayo 'yaæ puru«o bhÃ÷ satyasminnantarhadaye yadà vrÅhirvà yavo và sa e«a sarvasyeÓÃna÷ sarvasyÃdhipati÷ sarvamidaæ praÓÃsti yadidaæ ki¤ca' (b­. 5.6.1) iti / tatra saæÓaya÷ - kimiyamekà vidyÃgnirahasyab­hadÃraïyakayorguïopasaæhÃraÓcota dve ime vidye guïÃnupasaæhÃraÓceti / kiæ tÃvatprÃptam / vidyÃbhedo guïavyavasthà ceti / kuta÷ - paunaruktyaprasaÇgÃt / bhinnÃsu hi ÓÃkhÃsvadhyet­bhedÃtpaunaruktasyaparihÃramÃlocya vidyaikatvamadhyavasÃyaikatrÃtiriktà guïà itaratropasaæhriyante prÃïasaævÃdÃdi«vatyuktam / ekasyÃæ puna÷ ÓÃkhÃyÃmadhyet­vedit­bhedÃbhÃvÃdaÓakyaparihÃre paunaruktye na viprak­«ÂadeÓasthaikà vidyà bhavitumarhati / nacÃtraikamÃmnÃnaæ vidyÃvidhÃnÃrthamaparaæ guïavidhÃnÃrthamiti vibhÃga÷ saæbhavati / tadà hyatiriktà eva guïà itaratretaratra cÃmnÃyeranna samÃnà api tÆbhayatrÃmnÃyante manomayatvadaya÷ / tasmÃnnÃnyonyaæ guïopasaæhÃra iti / evaæ prÃpte brÆmahe - yathà bhinnÃsu ÓÃkhÃsu vidyaikatvaæ guïopasaæhÃraÓca bhavatyevamekasyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ bhavitumarhati / upÃsyÃbhedÃt tadeva hi brahma manomayatvÃdiguïakamubhayatrÃpyupÃsyamabhinnaæ pratyabhijÃnÅma÷ / upÃsyaæ ca rÆpaæ vidyÃyÃ÷ / naca vidyamÃne rÆpÃbhede vidyÃbhedamadhyavasÃtuæ Óaknuma÷ / nÃpi vidyÃbhede guïavyavasthÃnam / nanu paunaruktyaprasaÇgadvidyÃbhedo 'dhyavasita÷ / netyucyate / arthavibhÃgopapatte÷ / ekaæ hyÃmnÃnaæ vidyÃvidyÃvidhÃnÃrthamaparaæ guïavidhÃnÃrthamiti na ki¤cinnopapadyate / nanvevaæ sati yadupaÂhimagnirahasye tadeva b­hadÃraïyake paÂhitavyam sa e«a sarvasyeÓÃna÷ ityÃdi / yattu paÂhitameva manomaya ityÃdi cenna paÂhitavyam / nai«a do«a÷ / tadbalenaiva pradeÓÃntarapaÂhitavidyÃpratyabhij¤ÃnÃt / masÃnaguïÃmnÃnena hi viprak­«ÂadeÓÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃæ pratyabhij¤Ãpya tasyÃmÅÓÃnatvÃdyupadiÓyate / anyathà hi kathaæ tasyÃmayaæ guïavidhirabhidhÅyate / apicÃprÃptÃæÓopadeÓenÃrthavati vÃkye saæjÃte prÃptÃæÓaparÃmarÓasya nityÃnuvÃdatayÃpyupapadyamÃnatvÃnna tadbalena pratyabhij¤opodituæ Óakyate / tasmÃdatra samÃnÃyÃmapi ÓÃkhÃyÃæ vidyaikatvaæ guïopasaæhÃraÓcetyupapannam // 19 // ## ÓÃï¬ilyena d­«Âà tannÃmnÃÇkitÃ, antarh­daye vrÅhyÃdivatsÆk«masti«ÂhatÅtyartha÷ / abhyÃsapratyabhij¤ÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## guïÃnupasaæhÃropasaæhÃrau pÆrvottarapak«ayo÷ phalam / pÆrvatra prÃptÃcamanÃnuvÃdenÃnagnatÃdhyÃnavidhirukta÷ / iha tvekaÓÃkhÃyÃæ viprak­«ÂadeÓasthavÃkyayorekasya vidhitvamanyasyÃnuvÃdatvamityaniÓcayÃddvayorapi vidyÃvidhitvamiti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## yatpunaruktaæ, tadvidyÃntaramiti na vyÃpti÷ prÃïapa¤cÃgnyÃdividyÃsu vyabhicÃradityÃÓaÇkya ÓÃkhÃbhede punaruktirasiddhetyuktamityÃha-## yathÃgnihotravÃkye karmavidhi÷, 'dadhnà juhoti'iti vÃkye guïavidhistathÃtrÃpyastu na vidyÃmeda ityÃÓaÇkyÃha-## uktaguïÃnÃæ punaruktirv­thÃsyÃdato 'bhyÃsÃdvidyÃbheda÷ prayÃjabhedavaditi bhÃva÷ / uktaguïoktirna v­thà katipayaguïaviÓi«ÂopÃsyÃbhedapratyabhij¤ÃnÃrthatvÃdata upÃsyarÆpÃbhedÃdbhinnaÓÃkhÃsviva samÃnaÓÃkhÃyÃmapi vidyaikyamiti siddhÃntasÆtraæ yojayati-## sautraÓcakÃro 'pyartho vyÃkhyÃta÷ / yatra bahavo guïÃ÷ ÓrutÃstatra pradhÃnavidhiranyatra tadanuvÃdena guïavidhiriti niÓcayÃdagnirahasye pradhÃnavidhivaduttaratra guïavidhiriti bhÃva÷ //19// END BsCom_3,3.10.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.11.20 11 saæbandhÃdhikaraïam / sÆ. 20-21 saæbandhÃdevamanyatrÃpi | BBs_3,3.20 | b­hadÃraïyake 'satyaæ brahma' (b­. 5.5.1) ityukramya 'tadyattatsatyamasau sa Ãdityo ya e«a etasminmaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (b­. 55.2) iti tasyaiva satyasya brahmaïo 'dhidaivatamadhyÃtmaæ cÃyatanaviÓe«amupadiÓya vyÃh­tiÓarÅratvaæ ca saæpÃdya dve upani«adÃvupadiÓyete / tasyopani«aharityadhidaivatam / tasyopani«adahamityadhyÃtmam / tatra saæÓaya÷ - kimavibhÃgenaivobhe apyupani«adÃvubhayatrÃnusaægÃtavye uta vibhÃgenaikÃdhidaivamekÃdhyÃtmamiti / tatra sÆtreïaivopakramate / yathà ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ vibhÃgenÃpyadhÅtÃyÃæ guïopasaæhÃra ukta evamanyatrÃpyeva¤jÃtÅyake vi«aye bhavitumarhati / ekavidyÃbhisaæbandhÃt / ekà hÅyaæ satyavidyÃdhidaivamadhyÃtmaæ cÃdhÅtà / upakramÃbhedÃdvyati«aktapÃÂhÃcca / kathaæ tasyÃmudito dharmastasyÃmeva na syÃt / yohyÃcÃryo kaÓcidanugamanÃdirÃcÃraÓcodita÷ sa grÃmagate / raïyagate ca tulyavadeva bhavati / tasmÃdubhayorapyupani«adorubhayatra prÃptiriti // 20 // ## sadbhÆtatrayaæ tyadvÃyvÃkÃÓÃtmakaæ, satya parok«abhÆtÃtmakaæ hiraïyagarbhÃkhyaæ brahmopakramya, taduktaæ yatsatyaæ tat sa yo 'sÃvÃditya÷ kiæ maï¬alaæ na tatra sthÃne puru«a÷ karaïÃtmaka÷ sa evÃdhyÃtmamak«isthÃnastha ityupadiÓya 'tasya bhÆriti Óiro bhuva iti bÃhu÷ svariti pÃdau'iti vyÃh­tirÆpaæ ÓarÅramuktvà dve upani«ado rahasyadevatÃnÃmanÅ upadiÓyete tasyÃdityamaï¬alasthasyÃhariti nÃma prakÃÓakatvÃttasyÃk«isthasyÃhamiti nÃma pratyaktvÃditi / idaæ nÃmadvayaæ vi«ayastatra nÃmina÷ satyÃkhyasya brahmaïa ekatvÃtsthÃnabhedokteÓca saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e pratisthÃnaæ nÃmadvayÃnu«ÂhÃnaæ siddhÃnte yathÃÓrutyaikaikanÃmÃnu«ÂhÃnamiti phalam / d­«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## yathà vidyaikyÃdupasaæhÃra ukta evamanyatrÃpyekÃvidyÃmupasaæhÃro bhavitumarhatÅtyartha÷ / satyaæ brahmetyupakramÃbhedastÃvetÃvak«yÃdityapuru«Ãvanyonyasminprati«Âhitau, ÃdityaraÓmÅnÃæ cak«u«a cak«u«aÓcÃditye prati«ÂhÃnÃditi vyati«aktapÃÂho mitha÷ saæÓle«apÃÂhastÃbhyÃæ vidyaikyasiddhi÷ / vidyaikye 'pi kiæ syÃttatrÃha-## vidyaikye 'pi sthÃnabhedÃdupani«adorasaækara÷ syÃdityÃÓaÇkÃæ d­«ÂÃntena pariharati-## //20// END BsCom_3,3.11.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.11.21 evaæ prÃpte pratividhatte - na và viÓe«Ãt | BBs_3,3.21 | na vobhayorubhayatra prÃpti÷ / kasmÃt / viÓe«Ãt / upÃsanasa atÃnaviÓe«opanibandhÃdityartha÷ / kathaæ sthÃnaviÓe«opanibandha ityucyate - 'ya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷' (b­. 5.5.3) iti hyÃdhidaivakaæ puru«aæ prak­tya tasyopani«adahariti ÓrÃvayati / 'yo 'yaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (5.5.4) iti hyadhyÃtmikaæ puru«aæ prak­tya tasyopani«adamiti / tasyeti caitatsaænihitÃvalambanaæ sarvanÃma, tasmÃdÃyatanaviÓe«avyapÃÓrayeïaivaite upani«adÃvupadiÓyete / kuta ubhayorubhayatra prÃpti÷ / nanveka evÃyamadhidaivatamadhyÃtmaæ ca puru«a ekasyaiva satyasya brahmaïa ÃyatanadvayapratipÃdanÃt / satyamevetat / ekasyÃpi tvavasthÃviÓe«opÃdÃnenaivopani«adviÓe«opadeÓÃttadavasthÃsyaiva sà bhavitumarhati / asti cÃyaæ d­«ÂÃnta÷ satyapyÃcÃryasvarÆpÃpÃnapÃye yadÃcÃryasyÃsÅnasyanuvartanamuktaæ na tatti«Âhato bhavati / yacca ti«Âhata uktaæ na tadÃsÅnasyeti / grÃmÃraïyayostvÃcÃryasvarÆpÃnÃpÃyÃttatsvarÆpÃnubuddhasya ca dharmasya grÃmÃraïyak­taviÓe«ÃbhÃvÃdubhayatra tulyavadbhÃva ityad­«ÂÃnta÷ sa÷ / tasmÃdvyavasthÃnayorupani«ado÷ // 21 // nÃmyaikyÃt nÃmasaækaro yukta÷, tathà cÃk«istho 'hariti nÃmavÃn satyabrahmatvÃdÃdityasthavaditi prÃpte siddhÃntasÆtraæ## nÃmnorÆpÃsanasthÃnaviÓi«ÂasaæbandhitvÃdityartha÷ / tasyo 'pani«adaharahamiti ca vÃkyadvayena tacchabdaparÃm­«Âayo÷ saænihitasthÃnaviÓi«Âayo÷ puru«ayornÃmasaæbandhapareïopasaæhÃrÃnumÃnaæ bÃdhyamiti bhÃva÷ / viÓe«yaikyÃnnÃmasaækara ityÃÓaÇkya sthÃnabhedena viÓi«Âapuru«abhedÃnnÃmavyavasthÃmÃha-## viÓi«Âasaæbandhe d­«ÂÃntamÃha-## pratid­«ÂÃntasya svarÆpasaæbandhitvÃdviÓi«Âe dhyeye prak­te d­«ÂÃntaæ nÃstÅtyÃha-## //21// END BsCom_3,3.11.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.11.22 darÓayati ca | BBs_3,3.22 | api caiva¤jÃtÅyakÃnÃæ dharmÃïÃæ vyavastheti liÇgadarÓanaæ bhavati - 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yÃvamu«ya ge«ïau tau ge«ïau yannÃma tannÃma' (chÃ. 1.7.5) iti / kathamasyaliÇgatvamiti taducyate / ak«yÃdinityasthÃnabhedabhinnÃndharïÃnanyonyasminnanupasaæhÃryÃnpaÓyannihÃtideÓenÃdityapuru«agatÃnrÆpÃdÅnak«ipuru«a upasaæharati - 'tasyaitasya tadeva rÆpam' (chÃ. 1.7.5) ityÃdinà / tasmÃdvyavasthite evaite upani«adÃviti nirïaya÷ // 22 // uktanÃmavyavasthÃyÃmatideÓo liÇgamityÃha-## vidyaikyÃdevopasaæhÃrasiddhÃvatideÓo v­thà syÃttasmÃdekavidyÃyÃmapi sthÃnabhedenoktaguïÃnÃæ vinÃtideÓamanupasaæhÃra iti siddham //22// END BsCom_3,3.11.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.12.23 12 saæbh­tyadhikaraïam / sÆ. 23 saæbh­tidyuvyÃptyapi cÃta÷ | BBs_3,3.23 | brahmajye«Âhà viryà saæbh­tÃni brahmÃgre jye«Âhaæ divamÃtatÃna ityevaæ rÃïÃyanÅyÃnÃæ khile«u vÅryasaæbh­tidyuniveÓaprabh­tayo brahmaïo vibhÆtaya÷ paÂhyante / te«Ãmeva copani«adi ÓÃï¬ilyavidyÃprabh­tayo brahmavidyÃ÷ paÂhyante / tÃsu brahmavidyÃsu tà brahmavibhÆtaya upasaæhriyeranna veti vicÃraïÃyÃæ brahmasaæbandhÃdupasaæhÃraprÃptÃvevaæ paÂhati / saæbh­tidyuvyÃptiprabh­tayo vibhÆtaya÷ ÓÃï¬ilyavidyÃprabh­ti«u nopasaæhartavyÃ÷ / ata eva cÃyatanaviÓe«ayogÃt / tathÃhi ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ h­dayÃyatanatvaæ brahmaïa uktam - 'e«a ma ÃtmÃntarh­daye' (chÃ. 3.14.3) iti / tadvadeva daharavidyÃyÃmapi 'daharaæ puï¬arÅke veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.1) iti / upakosalavidyÃyÃæ tvak«yÃyatanatvam 'ya e«o 'k«aïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 4.15.1) iti / evaæ tatra tatrat tadÃdhyÃtmikamÃyatanametÃsu vidyÃsu pratÅyate / Ãdhidaivikyastvetà vibhÆtaya÷ saæbh­tidyuvyÃptiprabh­tayastÃsÃæ kuta etÃsu prÃpti÷ / nanvetÃsvapyÃdhidaivikyo vibhÆtaya÷ ÓrÆyante - 'jyÃyÃndivo jyÃyÃnebhyo lokebhya÷' (chÃ. 3.14.3) 'e«a u eva bhÃmanÅre«a hi sarve«u loke«u bhÃti' (chÃ. 4.15.4) 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa ubhe asmindyÃvÃp­thivÅ antareva samÃhite' (chÃ. 8.1.3) ityevamÃdyÃ÷ / santi cÃnyà ÃyatanaviÓe«ahÅnà apÅha brahmavidyÃ÷ «o¬aÓakalÃdyÃ÷ / satyametat / tathÃpyatra vidyate viÓe«a÷ saæbh­tyÃdyanupasaæhÃrahetu÷ / samÃnaguïÃmnÃnena hi pratyupasthÃpitÃsu viprak­«ÂadeÓÃsvapi vidyÃsu viprak­«ÂadeÓà guïà upasaæhriyeranniti yuktam / saæbh­tyÃdayastu ÓÃï¬ilyÃdivÃkyagocarÃÓca manomayatvÃdayo guïÃ÷ parasparavyÃv­ttasvarÆpatvÃnna pradeÓÃntaravartividyÃpratyupasthÃpanamityucyate vidyÃbhede 'pi tadupapatte÷ / ekamapi hi brahma vibÆtibhedairanekadhopÃsyata iti sthiti÷ / parovarÅyastavÃdivadbhedadarÓanÃt / tasmÃdvÅryasaæbh­tyÃdÅnÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃdi«vanupasaæhÃra iti // 23 // ---------------------- FN: brahmajye«Âhà brahmajye«ÂhÃni nilopaÓchÃndasa÷ / vÅryà vÅryÃïi parÃkramabhedÃ÷ / ## brahmaiva jye«Âhaæ kÃraïaæ ye«Ãæ tÃni brahmajye«ÂhÃni, nilopaÓcÃndasa÷, vÅryÃïi parÃkramaviÓe«Ã ÃkÃÓotpÃdanÃdaya÷, tÃni ca vÅryÃïi saæbh­tÃni nirvighnaæ sam­ddhÃni, sarvaniyantu÷ kÃrye vighnakarturasattvÃt / tacca jye«Âhaæ brahmÃgne devÃdyutpatte÷ prÃgeva divaæ svargamÃtatÃna vyÃptavatsadà sarvavyÃpakamityartha÷ / sarvaprÃthamyaæ spardhÃnarhatvamiti vÃkyaÓe«asthà guïÃ÷ prabh­tipadagrÃhyÃ÷ / khile«viti vidhini«edhaÓÆnyavÃkye«vityartha÷ / brahmasaæbandhÃdvidyÃbhedabhÃnÃcca saæÓayamÃha-## anÃrabhyÃdhÅtabrahmavibhÆtÅnÃæ brahmasaæbandhena sarvabrahmavidyÃsu pratyabhij¤ÃnÃdupasaæhÃra iti pÆrvapak«a÷ / siddhÃntamÃha-## saæbh­tiÓca dyuvyÃptiÓca saæbh­tidyuvyÃpti tadapi sarvatra nopasaæhartavyamupani«adoriva vyavasthÃpakaviÓe«ayogÃditi sÆtrayojanà / ÃdhyÃtmikÃyatanaviÓe«ayuktÃsu vidyÃsvÃdhidaivikavibhÆtÅnÃæ pratyabhij¤Ãne hetvabhÃvÃnna prÃptirityukte hetuæ ÓaÇkate-## ÃdhidaivikatvasÃmyÃdÃdhyÃtmikÃyatanahÅnatvasÃmyÃdvà tattadvidyÃsu saæbh­tyÃdÅnÃæ prÃptiriti ÓaÇkÃrtha÷ / uktahetudvayaæ na guïaprÃpakamÃdhidaivikavidyÃnÃæ ÓÃï¬ilyadaharÃdÅnÃmÃyatanahÅnavidyÃyÃæ ca mithoguïasÃækaryaprasaÇgÃt, tasmÃt katipayasamÃnaguïaviÓi«ÂopÃsyarÆpaikyaæ vidyaikyamÃvahadguïaprÃptihetustadabhÃvÃnna prÃptiriti pariharati-## sthÃnaviÓi«ÂabhedÃnnÃmnorvyavasthÃvatsaæbh­tyÃd iguïaviÓi«Âasya brahmaïa÷ ÓÃï¬ilyÃdividyoktaguïaviÓi«ÂabrahmaïaÓca mitho bhedena rÆpabhedÃtsaæbh­tyÃdÅnÃæ nopasaæhÃra ityuktanyÃyÃtideÓatvÃdasya na saægatyÃdyapek«Ã yathaikasminnudgÅthe parovarÅyastvÃdiguïopÃsterhiraïyaÓmaÓrutvÃdyupÃstirbhidyate tathaikasminnapi brahmaïi vidyÃbhedopapatte÷ brahmapratyabhij¤Ã na guïaprÃpiketyÃha-## tasmÃtsaæbh­tyÃdiguïaviÓi«ÂavidyÃntaravidhiriti siddham //23// END BsCom_3,3.12.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.13.24 13 puru«Ãdyadhikaraïam / sÆ. 24 puru«avidyÃyÃmiva cetare«Ãm anÃmnÃnÃt | BBs_3,3.24 | asti tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca rahasyabrÃhmaïe puru«avidyà / tatra puru«o yaj¤a÷ kalpita÷ / tadÅyamÃyustredhà vibhajya savanatrayaæ kalpitam / aÓiÓi«ÃdÅni ca dÅk«ÃdibhÃvena kalpitÃni / anye ca dharmastatra samadhigatà ÃÓÅrmantraprayogÃdaya÷ / taittirÅyakà api ka¤citpuru«ayaj¤aæ kalpayanavti - 'tasyaivaæ vidu«o yaj¤asyÃtmà yajamÃna÷ Óraddhà patnÅ' (nÃrÃ. 80) ityetenÃnuvÃkena / tatra saæÓaya÷ - kiæ ya itaratroktÃ÷ puru«ayaj¤asya dharmÃste taittirÅyake«ÆpasaæhartavyÃ÷ kiævà nopasaæhartavyà iti / puru«ayaj¤atvviÓe«ÃdupasaæhÃraprÃptÃvÃcak«mahe - nopasaæhartavyà iti / kasmÃt / tadrÆpapratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃt / tadÃhÃcÃrya÷ - puru«avidyÃyÃmiveti / yathaike«Ãæ ÓÃkhinÃæ tÃï¬inÃæ paiÇginÃæ ca puru«avidyÃyÃmÃmnÃnaæ naivamitare«Ãæ taittirÅyÃïÃmÃmnÃnamasti / te«Ãæ hÆtaravilak«aïameva yaj¤asaæpÃdanaæ d­Óyate patnÅyajamÃnavedavedibarhiryÆpÃjyaÓv­tvigÃdyanukramaïÃt / yadapi savanasaæpÃdanaæ tadapÅtaravilak«aïameva 'yatprÃtarmadhyandinaæsÃyaæ ca tÃni' (nÃrÃ. 80) iti / yadapi ki¤cinmaraïÃvabh­thatvÃdisÃmyaæ tadapyalpÅyastavÃdbhÆyasà vailak«aïyenÃbhibhÆyamÃnaæ na pratyabhij¤Ãpanak«amam / naca taittirÅyake puru«asya yaj¤atvaæ ÓrÆyate / vidu«o yaj¤asyeti hi nacaite samÃnÃdhikaraïe «a«Âhyau vidvÃneva yoyaj¤astasyeti / nahi puru«asya mukhyaæ yaj¤atvamasti / vyadhikaraïe tvete «a«Âhyau vidu«o yo yaj¤astasyeti / bhavati hi puru«asya mukhyo yaj¤asaæbandha÷ / satyÃæ ca gatau mukhya evÃrtha ÃÓrayitavyo na bhÃkta÷ / Ãtmà yajamÃna iti ca yajamÃnatvaæ puru«asya nirbruvanvaiyadhikaraïyenaivÃsya yaj¤asaæbandhaæ darÓayati / apica tasyaivaævidu«aiti siddhavadanuvÃdaÓrutau satyÃæ puru«asya yaj¤abhÃvamÃtmÃdÅnÃæ ca yajamÃnÃdibhÃvaæ pratipitsamÃnasya vÃkyabheda÷ syÃt / apica saæsanyÃsÃmÃtmavidyÃæ purastÃdupadiÓyÃnantaraæ tasyaivaævidu«a ityÃdyanukramaïaæ phasyanta÷ pÆrvaÓe«a evai«a ÃmnÃyo na svatantra iti pratÅma÷ / tathÃcaikameva phalamubhayorapyanuvÃkayorupalabÃmahe 'brahmaïo mahimÃnamÃpnoti' (nÃrÃ. 80) iti / itare«Ãæ tvananyaÓe«a÷ puru«avidyÃmnÃya÷ / Ãyurabhiv­ddhiphalo hyasau 'sa ha --«o¬aÓaæ var«aÓataæ jÅvati ya evaæ veda' (chÃ. 3.16.7) iti samabhivyÃhÃrÃt / tasmÃcchÃkhÃntarÃdhÅtÃnÃæ puru«avidyÃdharmÃïÃmÃÓÅrmantrÃdÅnÃmaprÃptistaittirÅyake // 24 // puru«avidyÃyÃæ chÃndogyasthÃæ vidyÃmÃha-## 'puru«o vÃva yaj¤astasya yÃni caturviÓati var«Ãïi tatprÃta÷ savanamatha yÃni catuÓcatvÃriæÓadvar«Ãïi tanmÃdhyandinaæ savanamatha yÃnya«ÂÃcatvÃriæÓadvar«Ãïi tatt­tÅyaæ savanam'iti prasiddhayaj¤asÃmyÃrthaæ savanatrayaæ kalpitaæ, 'sa yadaÓiÓi«ati yatpipÃsati yanna ramate tà dÅk«Ã atha yadaÓnÃti yatpibati yadramate tà upasada÷ atha yaddhasati yajjak«ati yanmaithunaæ carati tÃni stutaÓastrÃïi atha yattapodÃnÃdi sà dak«iïà maraïamevÃvabh­tha÷ vasvÃdirÆpà me prÃïà idaæ savanatrayaæ yÃvadÃyuranusaætanute'ityÃÓÅ÷ 'ak«itamasyacyutamasi prÃïaæ saæÓitamasi'iti mantratrayaprayoga÷ / «o¬aÓÃdhikaÓatavar«ajÅvitvaæ phalamiti darÓitam / saæÓayÃrthaæ ÓÃkhÃntarÅyapuru«avidyÃmÃha-## atra vidu«o yaj¤asyeti «a«Âhyo÷sÃmÃnÃdhikaraïyavaiyadhikaraïyÃniÓcayÃtsaæÓayamÃha-## upasaæhÃrÃnupasaæhÃrÃveva phalam / pÆrvatrÃsÃdhÃraïaguïapratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃtsaæbh­tyÃdau vidyÃbheda ukta÷ / iha tvasÃdhÃraïamaraïÃvabh­thaguïaviÓi«Âapuru«ayaj¤arÆpaikyapratyabhidhÃnÃdvi dyaikyamiti pratyudÃharaïena prÃpte siddhÃntayati-## tasyaivaæ vidu«o yaj¤asyÃtmà yajamÃna÷ Óraddhà patnÅ ÓarÅramidhmamuro vedirlomÃni barhirveda÷ Óikhà h­dayaæ yÆpa÷ kÃma Ãjyaæ manyu÷ paÓustapo 'gnirdama÷ Óamayità dak«iïà vÃgghotà prÃïa udgÃtà cak«uradhvaryurmano brahmÃ'iti bahutaradharmavailak«aïyÃnna rÆpaikyapratyabhij¤etyartha÷ / veda÷ kuÓamu«Âi÷ Óamayità damo dak«iïetyanvaya÷ / ki¤ca chÃndogye tridhÃvibhaktÃyu«i savanatvakalpanÃ, atra tu sÃyaÇkÃlÃdÃviti vairÆpyamÃha-## yanmaraïaæ tadavabh­tho yadramate tadupasada iti tittiriÓrutau sÃrÆpyamapi bhÃtÅtyata Ãha-## gajo«ÂrayoÓcatu«pÃttvasÃrÆpyavadidaæ sÃrÆpyaæ naikyaprayojakamityartha÷ / ki¤ca chÃndogye puru«ayaj¤ayoraikyaæ Órutamatra tu bheda iti vairÆpyÃntaramÃha-## yadyapi ni«ÃdasthapatinyÃyena sÃmÃnÃdhikaraïyaæ «a«Âhyoryuktaæ tathÃpyaprasiddhaikyakalpanÃgauravÃdyaj¤asyÃtmeti bhedokterekasyaiva yaj¤atvayajamÃnatvavirodhÃdÃtmavido yo yaj¤a÷ prasiddhastasyeti vaiyadhikaraïyameva yuktam / ki¤ca vidvatsaæbandhiyaj¤arÆpaviÓe«yÃnuvÃdena vidvadaÇgairaÇgasaæpadvidhÃvekavÃkyatà pratÅyate tasyÃæ satyÃæ viÓe«yasyÃÇÃgÃnÃæ ca p­thagvidhivÃdinastava vÃkyabhedado«a÷ syÃdityartha÷ / ki¤ca satyÃdibhyo nyÃsa evÃpare ca yaditi saænyÃsamuktvà sarvai÷ sarvamidaæ jagadityevaæ tamÃtmÃnaæ j¤Ãtvà bhÆyo na m­tyumupayÃti vidvÃniti saænyÃsasÃdhyÃtmavidyÃæ purastÃtprÃjÃpatyÃnuvÃke upadiÓyÃnantarÃnuvÃke tasyaivaæ vidu«a ityuktÃtmavidyÃnuvÃdena praÓaæsÃrthatvena, tacche«atayÃyaj¤asaæpatti÷ kriyate phalaikyaÓrute÷, chandogÃnÃæ tu svatantravidyÃvidhirityÃha-## cintÃphalamÃha-## //24// END BsCom_3,3.13.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.13.25 14 vedhÃdyadhikaraïam / sÆ. 25 vedhÃdyarthabhedÃt | BBs_3,3.25 | astyÃtharvaïikÃnÃmupani«adÃrambhe mantrasamÃmnÃya÷ - 'sarvaæ pravidhya h­dayaæ pravidhya dhamanÅ÷ prav­jya Óiro 'bhiprav­jyatridhà vip­kta÷' ityÃdi÷ / tÃï¬inÃm - 'deva savita÷ prasuva yaj¤am' ityÃdi÷ / ÓÃÂhyÃyaninÃm - 'ÓvetÃÓvo haritanÅlo 'si' ityÃdi÷ / kaÂhÃnÃæ taittirÅyÃïÃæ - 'Óaæ no mitra÷ Óaæ varuïa÷' (tai. 1.1.1) ityÃdi÷ / vÃjasaneyinÃæ tÆpani«adÃrambhe pravargyabrÃhmaïaæ paÂhyate - 'devà ha vai ni«edu÷' ityÃdi / kau«ÅtakinÃmapyagni«ÂomabrÃhmaïam - 'brahma và agni«Âomo brahmaiva tadaharbrahmaïaiva te brahmopayanti te 'm­tatvamÃpnuvanti ya etadaharupayanti' iti / kimime sarve pravidhyamÃdayo mantrÃ÷ pravargyÃdÅni ca karmÃïi vidyÃsÆpasaæhriyerankiævà nopasaæhriyeranniti mÅmÃæsÃmahe / kiæ tÃvanna÷ pratibhÃti upasaæhÃra evai«Ãæ vidyÃsviti / kuta÷ / vidyÃpradhÃnÃnÃmupani«adgranthÃnÃæ samÅpe pÃÂhÃt / nanve«Ãæ vidyÃrthatayà vidhÃnaæ nopalabÃmahe / bìham / anupalabhamÃnà api tvanumÃsyÃmahe saænidhisÃmÃrthyÃt / nahi saænidherarthavattve saæbhavatyakasmÃdasÃvanÃÓrayituæ yukta÷ / nanu nai«Ãæ mantrÃïÃæ vidyÃvi«ayaæ ki¤citsÃmarthyaæ paÓyÃma÷ / kathaæ ca pravargyÃdÅni karmÃïyanyÃrthatvenaiva viniyuktÃni santi vidyÃrthatvenÃpi pratipadyemahÅti / nai«a do«a÷ / sÃmarthyaæ tÃvanmantrÃïÃæ vidyÃvi«ayamapi ki¤cicchakyaæ kalpayituæ h­dayÃdisaækÅrtanÃt / h­dayÃdÅni hi prayeïopÃsane«vÃyatanÃdibhÃvenopadi«ÂÃni taddvÃreïa ca h­dayaæ pravidhyetyeva¤jÃtÅyakÃnÃæ mantrÃïÃmupapannamupÃsanÃÇgatvam / d­«ÂaÓcopÃsane«vapi mantraviniyoga÷ 'bhÆ÷ prapadye 'munÃmunÃmunÃ' (chÃ. 3.15.3) ityevamÃdi÷ / tathà pravargyÃdÅnÃæ karmaïÃmanyatrÃpi viniyuktÃnÃæ satÃmaviruddho vidyÃsu viniyogo vÃjapeya iva b­haspatisavasyeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nai«ÃmupasaæhÃro vidyÃsviti / kasmÃt / vedhÃrthabhedÃt / h­dayaæ pravidhyetyeva¤jÃtÅyakÃnÃæ hi mantrÃïÃæ yer'thà h­dayavedhÃdayo bhinnà anabhisaæbaddhÃsta upani«aduditÃbhirvidyÃbhi÷ / na te«Ãæ tÃbhi÷ saægantuæ sÃmarthyamasti / nanu h­dayasyopÃsane«vapyupayogÃttaddvÃraka upÃsanasaæbandha upanyasta÷ / netyucyate / h­dayamÃtrasaækÅrtanasya hyevamupayoga÷ katha¤cidutprek«yeta naca h­dayamÃtramatra mantrÃrtha÷ / h­dayaæ pravidhya dhamanÅ÷ prav­jyetyeva¤jÃtÅyako hi na sakalo mantrÃrthe vidyÃbhirabhisaæbadhyate / ÃbhicÃrikavi«ayo hye«or'thastasmÃdÃbhicÃrikeïa karmaïà sarvaæ pravidhyetyetasya mantrasyÃbhisaæbandha÷ / tadviÓe«asaæbandhastu pramÃïÃntarÃdanusartavya÷ / evamanye«Ãmapi mantrÃïÃæ ke«ÃcilliÇgena ke«Ã¤cidvacanena ke«Ã¤citpramÃïÃntareïÃtyevamarthÃntare«u viniyuktÃnÃæ rahasyapaÂhitÃnÃmapi satÃæ na saænidhimÃtreïa vidyÃÓe«atvopapatti÷ / durbalo hi saænidhi÷ ÓrutyÃdibhya ityuktaæ prathame tantre 'ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃye pÃradaurbalyamarthaviprakar«Ãt' (jai. sÆ. 3.3.13) ityatra / tathÃkarmaïÃmapi pravargyÃdÅnÃmanyatra viniyuktÃnÃæ na vidyÃÓe«atvopapatti÷ / nahye«Ãæ vidyÃbhi÷ sahaikÃrthyaæ ki¤cidasti / vÃjapeye tu b­haspatisavasya spa«Âaæ viniyogÃntaram - 'vÃjapeyene«Âvà b­haspatisavena yajeta' iti / api caiko 'yaæ pravargya÷ sak­dutpanno balÅyasà pramÃïenÃnyatra viniyukto na durbalena pramÃïenÃnyatrÃpi viniyogamarhati / ag­hyamÃïaviÓe«atve hi pramÃïayoretadevaæ syÃnnatu balavadabalavato÷ pramÃïayorag­hyamÃïaviÓe«atà saæbhavati balavadabalavattvaviÓe«Ãdeva / tasmÃdeva¤jÃtÅyakÃnÃæ mantrÃïÃæ karmaïÃæ và na saænidhipÃÂhamÃtreïa vidyÃÓe«atvamÃÓaÇkitavyam / araïyÃnuvacanÃdidharmasÃmÃnyÃttu saænidhipÃÂha iti saæto«Âavyam // 25 // ## devatÃmabhicÃrakartà prÃrthayate-## he devate, madripo÷ sarvamaÇgaæ pravidhya vidÃraya viÓe«ataÓca h­dayaæ bhindhi dhamanÅ÷ ÓirÃ÷ prav­¤jaya troÂaya ÓiraÓcÃbhito nÃÓaya, evaæ tridhà vip­kto viÓli«Âo bhavatu me Óatrurityartha÷ / he deva savita÷, yaj¤aæ tatpatiæ ca prasuva nirvartayetyartha÷ / uccai÷ ÓravÃ÷ Óveto 'Óvo yasyendrasya sa tvaæ haritamaïivannÅlo 'sÅtyartha÷ / no 'smÃkaæ Óaæ sukhakaro bhavatvityartha÷ / agni«Âomo brahmaiva sa yasminnahani kriyate tadapi brahma tasmÃdya etadaha÷ sÃdhyaæ karmopayantyanuti«Âhinti te brahmaïaiva sÃdhanena brahmopayanti te ca krameïÃm­tatvamÃpnuvantÅti yojanà / mantrÃdi«u tattadupani«advidyÃÓe«atve pramÃïabhÃvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## phalaæ pÆrvavat / nanu te«Ãæ Óe«atve mÃnÃbhÃvÃnnopasaæhÃra iti ÓaÇkate-## mantrÃdayastattadvidyÃÓe«Ã÷ phalavadvidyÃsaænihitatvÃttaittirÅyakagatapuru«ayaj¤avaditi samÃdhatte-## tathÃca d­«ÂÃntasaægati÷ / siddhÃntipak«e saænidhivaiyarthyaæ bÃdhakamÃha-## aphalamantrÃdÅnÃæ phalavacche«atvabodhanaæ saænidherarthavattvaæ tatsaæbhave satyakasmÃdarthaÓÆnyatvenÃsau saænidhirÃÓrayituæ nahi yukta ityartha÷ / na¤pÃÂhetvakasmÃddhetuæ vinÃsÃvartho nÃÓrayituæ nahi yukta ityartha÷ / nanu mantrÃïÃæ vidyÃsamavetÃrthaprakÃÓanasÃmarthyÃbhÃvÃnna vidyÃÓe«atvamiti ÓaÇkate-## purastÃdupasadÃæ pravargyeïa pracarantÅti vÃkyena pravargyasya kratuÓe«atvaæ Órutaæ, agni«ÂomÃdeÓca tattadvÃkyena svargÃdyarthatvamato na vidyÃrthatvamityÃha-## mantrÃïÃæ vidyÃsamavetah­dayanìyÃdiprakÃÓakatvamastÅtyÃha-## upÃsti«u mantraprayoga÷ kvÃpi na d­«Âa ityata Ãha-## putrasya dÅrghÃyu«yÃrthaæ chÃndogye trailokyasya keÓÃtvenopÃstiruktà tatra piturayaæ prÃrthanÃmantra÷ / tatrÃmuneti putrasya trirïÃma g­hïÃti amunà putreïa saha bhÆritÅmaæ lokamamuæ ca prapadye na me putraviyoga÷ syÃdityartha÷ / tattadvÃkyenÃnyatra viniyuktÃnÃmapi karmaïÃæ saænidhinà vidyÃsu viniyogo na virudhyata ityatra d­«ÂÃntamÃha-## 'brahmavarcasakÃmo b­haspatisavena yajeta'iti vÃkyena brahmavarcasaphale viniyuktasyÃpi b­haspatisavasya 'vÃjapeyene«Âvà b­haspatisavena yajeta'iti vÃjapeyaprakaraïaprakaraïastha vÃkyena vÃjapeyottarÃÇgatayà viniyogavadavirodha ityartha÷ / yadyapyekena vÃkyena prakaraïÃntarasthab­haspatisavasya pratyabhij¤ÃnamaÇgatvavidhÃnaæ ca kartumayuktaæ vÃkyabhedaprasaÇgÃdato mÃsÃgnihotravatkarmÃntarameva b­haspatisavÃkhyamaÇgatayà vidhÅyata iti na viniyuktasya viniyoga iti bhaÂÂagurutantradvayasiddhaæ, yathÃpi yathà nityÃgnihotrasyÃÓvamedhaprakaraïe vÃgyatasyaitÃæ rÃtrimagnihotraæ juhotÅti nÃmnà pratyabhij¤Ã, yathÃvà darÓapÆrïamÃsavik­tÅ«ÂÃvÃjyabhÃgau yajatÅtyekasminvÃkye prak­tisthÃjyabhÃgayo÷ padena pratyabhij¤Ãnaæ vÃkyena vidhÃnaæ tathÃtrÃpi b­haspatisavapadena pratyabhij¤Ãnaæ vÃkyenÃÇgatÃvidhÃnaæ kiæ na syÃt / naca sÃdhyabhÃvÃrthavidhÃyakÃkhyÃtaparatantraæ nÃmapadaæ na siddhakarmapratyabhij¤Ãk«amamiti vÃcyaæ, siddhasyÃpyaÇgatayà puna÷ sÃdhyatvasaæbhave 'nyathÃsiddhÃkhyÃtasyaiva prasiddhÃrthakanÃmapÃratantryopapatte÷ / nacaivaæ sati kuï¬apÃyisatre 'pyaÇgatvena nityÃgnihotrasyaiva vidhi÷ syÃditi vÃcyaæ, i«ÂatvÃt / naca pÆrvatantravirodha÷ uttaratantrasya balÅyastvÃt / pÆrvatantrasya svatantraparatantrabhÃvanÃbhede tÃtparyÃcca / tasmÃdekasyaiva b­haspatinÃmakasya dhÃtvarthasya brahmavarcase viniyuktasyÃpi vÃjapeyÃÇgatayà viniyoga iti bhagavatpÃdatÃtparyam / astica viniyuktasya viniyoge sarvasaæmatamudÃharaïaæ khÃdiratvÃdikaæ tasya kratau viniyuktasya vÅryÃdiphale 'pi viniyogÃt / tathà mantrakarmaïÃmanyatra viniyuktÃnÃæ vidyÃÓe«atvamiti prÃpte siddhÃntayati-## vidyÃsu h­dayÃdisaæbandhe 'pi vedhÃdyarthÃnÃmasaæbandhÃtk­tsnamantrÃrthÃnÃmabhicÃrÃdisaæbandhaliÇgena saænidherbalÅyasÃbhicÃrÃdÃveva mantrÃïÃæ viniyoga ityartha÷ / 'deva savita÷ prasuva'iti pradak«iïato 'gniæ paryuk«editi vÃkyÃdagniparyuk«aïe 'sÃvitraæ juhoti karmaïa÷ purastÃtsavane savane juhoti'iti vÃkyÃdvÃjapeye karmaviÓe«e saæbandho 'sya mantrasyetyÃha-## uktanyÃyaæ ÓvetÃÓva ityÃdi«vatidiÓati-## pramÃïÃntaraæ prakaraïÃdikam / nanu liÇgÃdibharanyatra viniyuktÃnÃmapi saænidhinà vidyÃsvapi viniyogo 'stvavirodhÃdityuktaæ, tatrÃha-## samavÃye samÃnavi«ayatvena dvayorvirodhe, parasya daurbalyaæ, kuta÷ arthaviprakar«Ãt, svÃrthabodhane parasya pÆrvavyavadhÃnena prav­tterityartha÷ / ayamÃÓaya÷-ekatra viniyuktasya nirÃkÃÇk«atvÃdanyatra viniyogo viruddha eva parantu viniyojakapramÃïayo÷ samabalatve 'nyataraviniyogatyÃgÃyogÃdagatyÃkÃÇk«otpÃdanena viniyuktaviniyoga÷ svÅkriyate 'yathà khÃdiro yÆpo bhavati''khÃdiraæ vÅryakÃmasya yÆpaæ kuryÃt'iti vÃkyÃbhyÃæ kratau viniyuktasya khÃdiratvasya vÅryaphale viniyoga÷ / yatra tu pramÃïayoratulyatvaæ tatra na svÅkriyate prabalapramÃïena durbalaviniyogabÃdhÃt / yathà 'kadÃcana starÅrasi'ityasyà ­ca aindryà gÃrhapatyamupati«Âhata iti t­tÅyÃvibhaktiÓrutyÃnyanirapek«atayà gÃrhapatyopasthÃnaÓe«atvabodhikayendraprakÃÓanasÃmÃrthyarÆpaliÇgaprÃptamindraÓe«atvaæ bÃdhyate / liÇgaæ hi na sÃk«Ãcche«atvaæ bodhayati kintvindraprakÃÓanamÃtraæ karoti, tena ca liÇgenÃnena mantreïa indra upasthÃpayitavya iti Óruti÷ kalpanÅyÃ, tayà Óe«atvabodha iti ÓrutivyavadhÃnena Óe«atvabodhakaæ liÇgaæ jhaÂiti svÃrthabodhakaÓrutyà bÃdhyam / tathà liÇgena vÃkyaæ bÃdhyaæ yathà 'syo 'naæ te sadanaæ karomi gh­tasya dhÃrayà kalpayÃmi', 'tasminsÅdÃm­te pratiti«Âha vrÅhÅïÃæ medha sumanasyamÃna÷'iti mantrÃbhÃgayo÷ pratyekaæ sadanakaraïe puro¬ÃÓÃsÃdane ca tatprakÃÓanasÃmarthyaliÇgena ÓrutidvÃrà viniyoge sati pratÅtamekavÃkyatvaæ bÃdhyate, tasya k­tsne 'pi mantre sadanakaraïaprakÃÓanasÃmarthyaæ puro '¬ÃÓÃsÃdanaprakÃÓanasÃmarthyaæ ca liÇgaæ kalpayitvà Órutikalpanayobhayatra k­tsnamantraviniyogabodhane dvÃbhyÃæ liÇgaÓrutibhyÃæ vyavadhÃnena ÓrutyekavyavahitakÊptaliÇgÃddurbalatvÃt / naca sÃmarthyaæ na kalpyamiti vÃcyaæ, asamarthasya viniyogÃyogÃt ata eva gaÇgÃpadasya tÅrabodhaviniyoge lak«aïÃrÆpaæ sÃmarthyaæ kalpyate / tathà vÃkyena prakaraïaæ bÃdhyaæ yathà sÃhnaprakaraïÃmnÃtadvÃdaÓopasadÃæ dvÃdaÓÃhÅnasyeti vÃkyenÃhÅnÃÇgatva bodhakena prakaraïaprÃptasÃhnÃÇgatvabÃdhÃdutkar«a÷ / pradhÃnasyÃÇgÃkÃÇk«ÃrÆpaæ prakaraïaæ tasyÃÇgapradhÃnavÃkyaikavÃkyatÃsÃmarthyaÓrutibhi÷ kalpyamÃnÃbhi÷ svÃrthaviniyogapramitau vyavadhÃnenÃÇgasÃmarthyaÓrutyordvayo÷ kalpakavÃkyÃddurbalatvÃt / tathà prakaraïena saænidhirbÃdhya÷ / yathà rÃjasÆyaprakaraïena tadantargatÃbhi«ecanÅyÃkhyasomayÃgaviÓe«asaænidhipÃÂhaprÃptaæ Óuna÷ ÓepopÃkhyÃnÃderabhi«ecanÅyaÓe«atvaæ bÃdhitvà k­tsnarÃjasÆyaÓe«atvamÃpÃditaæ saænidhe÷ prakaraïÃdikalpakatvena kÊptaprakaraïÃddurbalatvÃt tathà saænidhinà samÃkhyà bÃdhyate / tathÃhi-pauro¬ÃÓikasamÃkhyÃke kÃï¬e Ãgneyapuro¬ÃÓÃdikarmaïÃæ krameïa mantrà ÃmnÃtÃstatra dadhipayorÆpasÃnnÃyyasannidhau 'Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïe'iti mantra ÃmnÃtastatra samÃkhyÃbalenÃsya mantrasya puro¬ÃÓapÃtraÓundhanaÓe«atvaæ prÃptaæ saænidhinà bÃdhitvà sÃnnÃyyapÃtraÓundhanaÓe«atvamÃpÃdyate / puro¬ÃÓasaæbandhikÃï¬aæ pauro¬ÃÓikamiti pauru«asamÃkhyÃyÃ÷ kÃï¬Ãntargatamantrasya puro¬ÃÓasaæbandhasÃmÃnyabodhakatve 'pi Óe«aÓe«ibhÃvarÆpaviniyogabodhakatve saænidhyÃdyapek«atvena durbalatvÃditi / evaæ virodhe sati ÓrutirbÃdhikaiva samÃkhyà bÃdhyaiva, madhyasthÃnÃæ tu caturïÃæ pÆrvabÃdhyatvaæ parabÃdhakatvaæ ceti ÓrutiliÇgasÆtrÃrtha÷ / tasmÃlliÇgÃdinÃnyatra viniyuktÃnÃæ mantrÃïÃæ durbalasaænidhinà na vidyÃsu viniyoga iti siddham / ## karmaïÃæ vidyopakÃratve tÃbhi÷ sahaikaphalatve ca mÃnaæ ki¤cinnÃstÅtyartha÷ / apicetyuktÃrtham / nanu tarhi vedhÃdivÃkyÃnÃmupani«adbhi÷ saha pÃÂhasya kà gatistÃmÃha-## tasmÃdvedhÃdimantrakarmaïÃæ vidyÃsvanupasaæhÃra iti siddham //25// END BsCom_3,3.14.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.15.26 15 hÃnyadhikaraïam / sÆ. 26 hÃnau tÆpÃyanaÓabdaÓe«atvÃt kuÓÃc chanda÷stutyupagÃnavat tad uktam | BBs_3,3.26 | asti tÃï¬ÃnÃæ Óruti÷ - 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpaæ candra iva rÃhormukhÃtpramucya dhÆtvà ÓarÅramak­taæ k­tÃtmà brahmalokamabhisaæbhavÃmi' (chÃ. 8.13.1) iti / tathÃtharïikÃnÃma 'tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.8) iti / tathà ÓÃÂyÃyanina÷ paÂhanti 'tasya putrà dÃyamupayanti sih­da÷ sÃdhuk­tyÃæ dvi«anta÷ pÃpak­tyÃm' iti / tathaiva kau«Åtakina÷ 'tatsuk­tadu«k­te vidhÆnute tasya priyà j¤Ãtaya÷ suk­tamupantyapriyà du«k­tam' (kau. 1.4) iti / tadiha kvacitsuk­tadu«k­tayorhÃnaæ ÓrÆyate kvacittayoreva vibhÃgena priyairapriyaiÓcopÃyanaæ kvacittÆbhayamapi hÃnamupÃyanaæ ca tadyatrobhayaæ ÓrÆyate tatra tÃvanna ki¤cidvaktavyamasti / yatrÃpyupÃyanameva ÓrÆyate na hÃnaæ tatrÃpyarthÃdeva hÃnaæ saænipatati / anyairÃtmÅyayo÷ suk­tadu«k­tayorupeyamÃnayorÃvaÓyakatvÃttaddhÃnasya / yatra tu hÃnameva ÓrÆyate nopÃyanaæ tatropÃyanaæ sanipatedvà na veti vicikitsÃyÃmaÓravaïÃdasaænipÃta÷ / vidyÃntaragocaratvÃcca ÓÃkhÃntarÅyasya Óravaïasya / apicÃtmakart­kaæ suk­tadu«k­tayorhÃnaæ parakart­kaæ tÆpÃyanaæ tayorasatyÃvaÓyakabhÃve kathaæ hÃnenopÃyamÃk«ipyeta / tasmÃdasaænipÃto hÃnÃvupÃyanasyeti / asyÃæ prÃptau paÂhati - hÃnau tviti / hÃnau tvetasyÃæ kevalÃyÃmapi ÓrÆyamÃïÃyÃmupÃyanaæ saænipatitumarapahati / tacche«atvÃt / hÃnaÓabdaÓe«o hyupÃyanaÓabda÷ samadhigata÷ kau«Åtakirahasye / tasmÃdanyatra kevalahÃnaÓabdaÓravaïe 'pyupÃyanÃnuv­tti÷ / yaduktamaÓravaïÃdvidyantaragocaratvÃdanÃvaÓyakatvÃccÃsaænipÃta iti, taducyate / bhavede«Ã vyavasthoktiryadyanu«Âheyatvena saækÅrtyate / vidyÃstutyarthaæ tvanayo÷ saækÅrtanam / itthaæ mahÃbhÃgà vidyà yatsÃmarthyÃdasya vidu«a÷ suk­tadu«k­te saæsÃrakÃraïabhÆte vidhÆyate te cÃsya suh­dvi«atsu niviÓete itai / stutyarthe cÃsminsaækÅrtane hÃnÃnantarabhÃvitvenopÃyasya kvacicchrutatvÃdanyatrÃpi hÃnaÓrutÃvupÃyanÃnuv­ttiæ manyate stutiprakar«alÃbhÃya / prasiddhà cÃrthavÃdÃntarÃpek«ÃrthavÃdÃntarappav­tti÷ - 'ekaviæÓo và itho 'sÃvÃditya÷' (chÃ. 2.10.5) ityevamÃdi«u / kathaæ hÅhaikaviæÓatÃdityasyÃbhidhÅyatÃnapek«yamÃïer'thavÃdÃntare dvÃdaÓa mÃsÃ÷pa¤cartavastraya ime lokà asÃvÃditya ekaviæÓa÷ ityetasmin / tathà tri«Âubhau bhavata÷ sendriyatvÃya ityevamÃdi«u indriyaæ vai tri«Âup ityevamÃdyarthavÃdÃntarÃpek«Ã d­Óyate / vidyÃstutyarthatvÃccÃsyopÃyanavÃdasya kathamanyadÅye suk­tadu«k­te anyairupeyete iti nÃtÅvÃbhinive«Âavyam / upÃyanaÓabdaÓe«atvÃditi tu ÓabdaÓabdaæ samuccÃrayanstutyarthameva hÃnÃvupÃyanÃnuv­ttiæ sÆcayati / guïopasaæhÃravivak«ÃyÃæ hyupÃyanÃrthasyaiva hÃnÃv­ttiæ brÆyÃt / tasmÃdguïopasaæhÃravicÃraprasaÇgena stutyupasaæhÃrapradarÓanÃrthamidaæ sÆtram / kuÓÃcchandastutyupagÃnavadityupamopÃdÃnam / tadyathà bhÃllavinÃm - 'kuÓà vÃnaspatyÃ÷ stha tà mà pÃta' ityetasminnigame kuÓÃnÃmaviÓe«eïa vanaspatiyonitvena Óravaïe ÓÃÂyÃyaninÃmaudumbarÃ÷ kuÓà iti viÓe«avacanÃdaudumbarya÷ kuÓà ÃÓrÅyante / yathÃca kvaciddevÃsuracchandasÃmaviÓe«eïa paurvÃparyaprasaÇge 'devacchandÃæsi pÆrvÃïi' iti paiÇgyÃmnÃnÃtpratÅyante / yathÃca «o¬aÓustotre ke«Ã¤citkÃlÃviÓe«aprÃptau 'samayÃdhyu«ite sÆrye' ityÃrcaÓrute÷ kÃlaviÓe«apratipatti÷ / yathaiva cÃviÓe«eïopagÃnaæ kecitsamÃmananti viÓe«eïa bhÃllavina÷ / yathaite«u kuÓÃdi«u ÓrutyantaragataviÓe«airanvaya evaæ hÃnÃvapyupÃyanÃnvaya ityartha÷ / Órutyantarak­taæ hi viÓe«aæ Órutyantare 'nabhyupagacchata÷ sarvatraiva vikalpa÷ syÃt / sa cÃnyÃyya÷ satyÃæ gatau / taduktaæ dvÃdaÓalak«aïÃyÃm - 'api tu vÃkyaÓe«atvÃditaraparyudÃsa÷ syÃtprati«edhe vikalpa÷ syÃt' iti / athavaitÃsveva vidhÆnavaÓruti«vetena sÆtreïaitaccintayitavyam / kimanena vidhÆnanavacanena suk­tadu«k­tayorhÃnamabhidhÅyate kiævÃr'thÃntaramiti / tatra caivaæ prÃpayitavyam / na hÃnaæ vidhÆnanamabhidhÅyate 'dha¤ kampane' iti smaraïÃt / dodhÆyante dhvajÃgrÃïÅti ca vÃyunà cÃlyamÃne«u dhvajÃgre«u prayogadarÓanÃt / tasmÃccÃlanaæ vidhÆnanamabhidhÅyate / cÃlanaæ tu su«k­tadu«k­tayo÷ ka¤citkÃlaæ phalapratibandhanÃdityevaæ prÃpayya prativaktavyam / hÃnÃvevai«a vidhÆyananaÓabdo vartitumarhati / upÃyanaÓabdaÓe«atvÃt / nahi paraparigrahabhÆtayo÷ suk­tadu«k­tayoraprahÅïayo÷ parairupÃyanaæ saæbhavati / yadyapÅdaæ parakÅyayo÷ suk­tadu«k­tayo÷ parairupÃyanaæ näjasaæ saæbhÃvyate tathÃpi tatsarntanÃttÃvattadÃnuguïyena hÃnameva vidhÆnanaæ nÃmeti nirïetuæ Óakyate / kvacidapi cedaæ vidhÆnanasaænidhÃvupÃyanaæ ÓrÆyamÃïaæ kuÓÃchandastutyupagÃnavadvidhanÆnaÓrutyà sarvatrÃpek«ÃmÃïaæ sÃrvatrikaæ nirïayakÃraïaæ saæpadyate / naca cÃlanaæ dhvajÃgravatsuk­tadu«k­tayormukhyaæ saæbhavati / adravyatvÃt / aÓvaÓca romÃïi vidhÆnvÃnastyajanraja÷ sahaiva tena romÃïyapi jÅrïÃni ÓÃtayati 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpam' (chÃ. 8.13.1) iti ca brÃhmaïam / anekÃrthatvÃbhyupagamÃcca dhÃtÆnÃæ na smaraïavirodha÷ / taduktamiti vyÃkhyÃtam / ## yathÃÓvo rajoyuktÃni jÅrïaromÃïi tyaktvà nirmalo bhavati tathÃhamapi pÃpaæ vidhÆya k­tÃtmà nirmalÅk­tacitta÷ san yathà và rÃhugrastaÓcandro rÃhumukhÃtpramucya spa«Âo bhavati tathà ÓarÅraæ dhÆtvà tyaktvà dehÃbhimÃnÃnmukta÷ sannak­taæ kÆÂasthaæ brahmÃtmakaæ lokaæ abhi pratyaktvena saæbhavÃmÅtyartha÷ / yathà nadya÷ samudraæ prÃpya nÃmarÆpe tyajanti tathà vidvÃnityartha÷ / tasya m­tasya vidu«a÷, dÃyaæ dhanaæ, tattena vidyÃbalena suk­tadu«k­te tyajatÅtyartha÷ / upÃyanaæ grahaïaæ tasya tyÃgapÆrvakatvÃt, atyaktayorgrahaïÃyogÃttyÃgor'thÃdÃyati / yatra tu tyÃga eva Óruta÷ tatra hÃnopÃyanayo÷ sahabhÃvasyÃvaÓyakatvÃnÃvaÓyakatvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## atra pÆrvapak«e stutiprakar«Ãsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / yadyapi tÃï¬yÃtharvaïaÓrutyornirguïavidyÃrthayo÷ karmahÃnameva Órutaæ nopÃyanaæ tathÃpi kau«ÅtakiÓrutau paryaÇkasthasaguïabrahmavidyÃyÃmupÃyanaæ ÓrutamatropasaæhartavyamityÃÓaÇkya vidyÃbhedÃnnopasaæhÃra ityÃha-## ki¤ca yathà mantrakarmaïÃmanÃvaÓyakatvÃdvidyÃsvanupasaæhÃra ukta÷ tathà parairupÃdÃnaæ vinÃpi hÃnasaæbhavenopÃdanasyÃnÃvaÓyakatvÃnna prÃptiriti d­«ÂÃntasaægatyà prÃpte siddhÃntayati-## upÃyanaÓabdasya Óe«atvÃddhÃnaÓabdenÃpek«itatvÃditi sÆtrÃrtha÷ / aÓvaromad­«ÂÃntena vidhÆtayo÷ puïyapÃpayo÷ paratrÃvasthÃnasÃpek«atvÃtparairÆpÃdÃnaæ vÃcyamiti bhÃva÷ / vidyÃbhede guïÃnupasaæhÃra iti vyavasthÃnu«ÂhÃnavi«ayà na stutivi«ayetyÃha-## manyate sÆtrakÃra ityartha÷ / nanu ÓrutahÃnÃrthavÃdenÃpi stutisiddhau kimarthamupÃyanÃrthavÃda ÃnÅyate, tatrÃha-## nanvarthavÃdasya vidhinà saæbandha÷ prasiddho nÃrthavÃdÃntareïetyata Ãha-## ito bhÆlokÃdityartha÷ / hemantaÓiÓirayoraikyÃtpa¤cartava÷ / yaj¤asya puru«arÆpakalpanÃyÃæ sendriyatvÃya tri«Âubhau bhavata ityuktaæ bahv­cabrÃhmaïe, tatra tri«ÂubhaÓchandomÃtratvÃtkathamindriyatvakalpanetyÃkÃÇk«ÃyÃæ yajurvÃkyaæ saævÃdyata ityartha÷ / nanvamÆrtayo÷ puïyapÃpayo÷ upÃdÃnasyÃsaæbhavÃdanupasaæhÃra ityata Ãha-## vidvanni«Âhayoreva tayo÷ phalaæ pare prÃpnuvanti vidyÃsÃmarthyÃdityupayantipadenocyata ityartha÷ / nanvanyani«Âakarmaïoranyatra phalasaæcÃra÷ katham / nanu vacanabalÃditi cet / na / phalamupayantÅtyaÓrute÷ / naca yathà putrak­taÓrÃddhasya pit­«u phalaæ tathÃtreti vÃcyaæ, yasya phalamuddiÓya yatkarma vihitaæ tasya tatphalamiti nyÃyena pit­ïÃæ t­ptyuddeÓena k­takarmaïo vyadhikaraïaphalatve 'pi vidu«a÷ karmakÃle 'nuddi«ÂavyadhikaraïaphalÃyogÃt / ki¤ca vidu«o dehapÃte karmaïo 'sattvÃdyÃvajjÅvaæ vidvatsevakasya taddve«iïo và phalaæ syÃdityata Ãha-## vidvatsevÃdve«ÃbhyÃæ vidvanni«ÂhapuïyapÃpatulye puïyapÃpe sevakadve«iïorjÃyete jÃtayo÷ phalata÷ svÅkÃra upÃyanamiti parihÃrasya sulabhatvÃdanÃgraha ityartha÷ / upÃyanÃde÷ stutitve liÇgamÃha-## upÃyanavivak«ÃyÃmupÃyanasyaivopasaæhÃraæ sÆtrakÃro brÆyÃdata÷ Óabdasya taæ brÆvanstutiæ sÆcayatÅtyartha÷ / vidyÃvicÃrÃtmake pÃde stutivicÃrasya kà saægatirityata Ãha-## ÓÃkhÃntarastho viÓe«a÷ ÓÃkhÃntare 'pi grÃhya ityatra d­«ÂÃntamÃha-## kuÓà udgÃt­ïÃæ stotragaïanÃrthÃ÷ ÓalÃkà dÃrumayya÷, bho kuÓÃ÷, yÆyaæ vÃnaspatyÃ÷ vanasthamahÃv­k«o vanaspati÷ tatprabhavÃ÷ stha tà itthaæbhÆtà yÆyaæ mà pÃta mÃæ rak«ateti yajamÃnaprÃrthanà / atra tà iti strÅliÇganirdeÓÃdaudumbarya iti bhëyÃcca ÓalÃkÃsu kuÓaÓabdasya strÅtvaæ mantavyaæ darbhavi«ayasya na strÅtvaæ, astrÅ kuÓamityanuÓÃsanÃt / chandod­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## navÃk«arÃïi chandÃæsi ÃsurÃïyanyÃni daivÃni te«Ãæ kvacchindobhi÷ stuvata ityatrÃviÓe«aprÃptau paiÇgivÃkyÃdviÓe«agraha ityartha÷ / stutiæ viv­ïoti-## ÃtirÃtre «o¬aÓino grahasyÃÇgabhÆtaæ stotraæ kadeti chandogÃdÅnÃmÃkÃÇk«ÃyÃmudayasamayÃvi«Âe sÆrye «o¬aÓina÷ stotramityÃrcaÓrute÷ kÃlaviÓe«agraha ityartha÷ / ­co 'dhÅyata ityÃrcÃ÷ / upagÃnaæ vibhajate-## '­tvija upagÃyanti'ityaviÓe«aÓrute÷ 'nÃdhvaryurÆpagÃyati'iti ÓrutyantarÃdadhvaryubhinnà ­tvija upagÃyantÅti viÓe«agraha ityartha÷ / nanu kuÓÃdivÃkyÃnÃmapi kimiti viÓe«aÓrutyantaraikavÃkyatÃbhyupagamyate, tatrÃha-#<Órutyantarak­taæ hÅti /># sÃmÃnyaviÓe«ayorekavÃkyatÃrÆpÃyÃæ gatau satyÃæ vÃkyabhedaæ k­tvà nÃdhvaryuriti ni«edhÃdaviÓe«aÓruteÓcÃdhvaryurupagÃyati nopagÃyati cetyevaæ sarvatra vikalpo na yukta÷, vrÅhiyavayostvagatyà vikalpa ÃÓrita ityartha÷ / vikalpasyÃnyÃyyatvama«Âado«adu«ÂatvÃt / tathÃhi-yadi vrÅhivÃkyamÃÓrÅyate tadà yavavÃkyasye«ÂaprÃmÃïyatyÃga÷, ani«ÂÃprÃmÃïyasvÅkÃra÷, kadÃcidyavavÃkyÃÓrayaïe tyaktaprÃmÃïyasvÅkÃra÷, svÅk­tÃprÃmÃïyatyÃgaÓcetyekasminyavavÃkye catvÃro do«Ã bhavanti / evaæ vrÅhivÃkyepi catvÃro do«Ã ityevaæ du«ÂavikalpaparihÃrÃya bhinnaÓÃkhaÓrutyorapyekavÃkyatà jaiminisaæmatetyÃha-## jyoti«Âomaprakaraïe 'dÅk«ito na juhoti', iti Órutaæ 'yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt'iti cÃnyatra Órutaæ tatra yadi nadÅk«itavÃkyaæ homaprati«edhakaæ syÃttadà kratvarthatvÃnni«edho 'nu«Âheya÷, yÃvajjÅvavidhinà homo vÃnu«Âheya iti vikalpa÷ syÃt, sa cÃnyÃyya÷ / api tu yÃvajjÅvavÃkyaæ prati nadÅk«itavÃkyasya Óe«atvÃnnakÃra itaraparyudÃsÃrthaka÷ syÃddÅk«itÃnyalak«aka÷ syÃt, na homaprati«edhaka÷, tasmÃdadÅk«ito yÃvajjÅvaæ juhuyÃdityekavÃkyateti nadÅk«itÃdhikaraïasiddhÃntasÆtrÃrtha÷ / atra bhagavatpÃdai÷ sÆtrameva paÂhitaæ, miÓraistu paryudÃsÃdhikaraïasiddhÃntasÆtraæ 'api tu vÃkyaÓe«a÷ syÃdanyÃyyatvÃdvikalpasya vidhÅnÃmekadeÓa÷ syÃt'iti sthitamatrÃrthata÷ paÂhitamityuktaæ taccintyam / sÆtrÃrthastu yaj¤amÃtre yeyajÃmahe iti prayoktavyamiti Órutaæ, nÃnuyÃje«u yeyajÃmahaæ karotÅtyapi Órutaæ, tatra nakÃrasya ni«edhakatve 'pyatirÃtre «o¬aÓigrahaïÃgrahaïayorivÃnuyÃje«u yaj¤atvÃviÓe«Ãtprayoktavyaæ ni«edhÃnna prayoktavyamiti vikalpa÷ syÃt, tasyÃnyÃyyatvÃt yeyajÃmahavidhereva nÃnuyÃjavÃkyamekadeÓa÷ syÃt, paryudÃsav­ttyà vidhivÃkyaÓe«a÷ syÃditi yÃvat / tathà cÃnuyÃjabhinne«u yÃge«u yeyajÃmaha iti prayoktavyamityekavÃkyateti / varïakÃntaramÃha-## pÆrvatravidhÆnanaæ karmahÃniriti siddhavatk­tya upÃyanopasaæhÃra ukta÷, atra saiva sÃdhyata iti bheda÷ / ubhayatra lak«aïÃsÃmyÃtsaæÓayamÃha-## vidhÆnanasya hi phaladvayamaÓvaromÃdi«u d­«Âaæ pÆrvasvabhÃvÃt cyutiranyatra saækrÃntiÓceti / tatra saækrÃntirÆpahÃnirlak«aïÅyà kiævà cyutiriti saæÓayÃrtha÷ / tatra vidhÆnanaÓabdasya kampanaæ mukhyÃrtha iti tÃvatsarvasaæmatam / taccÃmÆrtayo÷ puïyapÃpayorna saæbhavati / atastayorya÷ svabhÃva÷ phaladÃt­tvaÓaktistataÓcÃlanaæ vidyayà pratibandhÃccyuti÷ sà lak«aïÅyà na hÃniramÆrtayoranyatra saækrÃntyayogÃdanyasÃpek«atvÃcceti pÆrvapak«Ãrtha÷ / siddhÃntayati-## yadi cyutimÃtraæ lak«yaæ tadopayantÅtyananvitaæ syÃt / naca yatra dhunoterÆpÃyanaÓabdasÃænidhyaæ tatra hÃnirlak«yate na kevaladhunoterhÃniÓcÃnyatra vidu«a÷ sevakÃdau tulyakarmasaækrÃntiriti nÃsaæbhava iti vÃcyaæ, kevaladhunoterapi mukhyÃrthÃsaæbhavenÃnyatra lak«yatayà buddhisthahÃnilak«aïÃyà eva yuktatvÃditi bhÃva÷ / upÃyanasyÃmukhyatvÃnna kvÃpi hÃnilak«aïÃbÅjatvamiti ÓaÇkitvà puïyapÃpayo÷ phalata÷ svÅkÃrÃtmakamupÃyanaæ hÃniæ vinÃnupapannaæ sallak«aïÃnirïÃyakamiti pariharati-## yathÃnyatraÓrutamaudumbaratvÃdikaæ kuÓÃdinirïÃyakaæ tathedamupÃyanaæ vidhÆnanasya hÃnatve niÓcÃyakamityÃha-## vidhÆnanaæ mukhyaæ kimiti nocyate, tatrÃha-## tathÃpi hÃnaæ kathaæ lak«yata ityÃÓaÇkya mukhyasaæbandhÃdityÃha-## anupapattisaæbandhau lak«aïÃbÅjarÆpÃmuktvà lak«akaæ padaæ nirdiÓati-## vidhÆyeti padaæ d­«ÂÃnte hÃnaparyantaæ saddÃr«ÂÃntike 'pi hÃnalak«akamityartha÷ / yadvà hÃnavÃcakamevÃstu naca dhƤ kampana iti dhÃtupÃÂhavirodhastasyopalak«aïÃrthatvÃdityÃha-## ÓÃkhÃntarasthamupÃyanaæ vidhÆnanasya hÃnatvaniÓcÃyakamityatra jaiminisÆtraæ taduktamiti g­hÅtapÆrvaæ vyÃkhyÃtamityartha÷ / evaæ vidh­nanasya hÃnitvisiddhe÷ kevalahÃnÃvupÃyanopasaæhÃra iti siddham //26// END BsCom_3,3.15.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.16.27 16 sÃæparÃyÃdhikaraïam / sÆ. 27-28 sÃæparÃye tartavyÃbhÃvÃt tathà hy anye | BBs_3,3.27 | devayÃnena pathà paryaÇ kasthaæ brahmÃbhiprastitasya vyadhvani suk­tadu«k­tayorvibhÃgaæ kau«Åtakina÷ paryaÇ kavidyÃyÃmamananti 'sa etaæ devayÃnaæ pantÃnamÃsÃdyÃgnilokamÃgacchati' (kau. 1.3) ityupakramya 'sa Ãgacchati virajÃæ nadÅæ tÃæ manasaivÃtyeti tatsuk­tadu«k­te vidhÆnute' (kau. 1.4) iti / tatkiæ yathÃÓrutaæ vyadhvanyeva viyogavacanaæ pratipattavyamÃhosvidÃdÃveva dehÃdapasarpaïa iti vicÃraïÃyÃæ ÓrutiprÃmÃïyÃdyathÃÓruti pratipattiprasaktau paÂhati - sÃæparÃya itai / sÃæparÃye gamana eva dehÃdapasarpaïa idaæ vidyÃsÃmarthyÃtsuk­tadu«k­tahÃnaæ bhavatÅti pratijÃnÅte / hetuæ cÃca«Âo tartavyÃbhÃvÃditi / nahi vidu«a÷ saæparetasya vidyayà brahma saæprepsato 'ntarÃle suk­tadu«k­tÃbhyÃæ ki¤citprÃptavyamasti yadarthaæ katicitk«aïÃnak«Åïe te kalpeyÃtÃm / vidyÃviruddhaphalatvÃttu vidyÃsÃmarthyena tayo÷ k«aya÷ sa ca yadaiva vidyà phalÃbhimukhÅ tadaiva bhavitumarhati / tasmÃtprÃgeva sannayaæ suk­tadu«k­tak«aya÷ paÓcÃtpaÂhyate / tathà hyanye 'pi ÓikhinastÃï¬ina÷ ÓÃÂyÃyaninaÓca prÃgavasthÃyÃmeva suk­tadu«k­tahÃnamÃmananti 'aÓva iva romÃïi vidhÆya pÃpam' (chÃ. 8.13.1) iti, 'tasya putrà dÃyamupayanti suh­da÷ sÃdhuk­tyÃæ dvi«anta÷ pÃpak­tyÃm' iti ca // 27 // ## vyadhvani ardhamÃrge / pÆrvoktaæ vidhÆnanasya hÃnatvamupajÅvya hÃnasya nadÅtaraïÃnantaryaÓruteraÓvaiva romÃïi ityÃdau dehatyÃgÃtprÃkkÃlatvaÓruteÓca saæÓayamÃha-## brahmalokamÃrgamadhye virajÃkhyÃæ nadÅmatyeti tatsuk­tadu«k­te vidhÆnute, ityatra taditisarvanÃmaÓrutyÃstenetyarthatayà saænihitanadÅtaraïasya karmahÃnihetutvokterardhapathe karmak«aya iti pÆrvapak«a÷ / tatra vidyÃyÃ÷ karmak«ayahetutvÃsiddhe÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tatsiddhiriti matvà siddhÃntayati-## maraïÃtprÃgityartha÷ / saæparetasya m­tasya ka¤citkÃlaæ karmasattve phalÃbhÃvÃddevayÃnamÃrgapraveÓÃyogÃccÃdÃveva k«aya ityartha÷ / k«ayahetorvidyÃyà madhyemÃrgamasattvÃccetyÃha-## nadÅtaraïÃnantarapÃÂhastu bÃdhya÷, arthavirodhÃdityÃha-## taditi sarvanÃmnÃpi prak­tavidyaivocyata iti bhÃva÷ //27// END BsCom_3,3.16.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.16.28 chandata ubhayÃvirodhÃt | BBs_3,3.28 | yadi ca dehÃdapas­ptasya devayÃnena pathà prasthitasyÃrdhapathe suk­tadu«k­tak«ayo 'bhyupagamyeta tata÷ patite dehe yamaniyamavidyÃbhyÃsÃtmakasya suk­tadu«k­tak«ayaheto÷ puru«aprayatnasyecchÃto 'nu«ÂhÃnÃnupapatteranupapattireva taddhetukasya suk­tadu«k­tak«ayasya syÃt / tasmÃtpÆrvameva sÃdhakÃvasthÃyÃæ chandato 'nu«ÂhÃnaæ tasyasyÃt / tatpÆrvakaæ ca suk­tadu«k­tahÃnamiti dra«Âavyam / evaæ nimittanaimittikayorupapattistÃï¬iÓÃÂyÃyaniÓrutyoÓca saægatiriti // 28 // ki¤ca m­tasya chandato yathÃkÃmaæ vidyÃnu«ÂhÃnÃnupapatterubhyorvidyÃkarmak«ayayo÷ Óruto hetuphalabhÃvo virudhyate / ki¤ca sati pu«kalahetau na kÃryavilamba iti nyÃyopetatÃï¬yÃdiÓrutivirodhastava syÃdasmatpak«e tvavirodha ityÃha-## tasmÃtkarmahÃnasya vidyÃphalatvÃtkevalahÃnÃvupÃyanopasaæhÃro vidyÃstutaya iti siddham //28// END BsCom_3,3.16.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.17.29 17 gaterarthavattvÃdhikaraïam / sÆ. 29-30 gater arthavattvam ubhayathÃnyathà hi virodha÷ | BBs_3,3.29 | kvacitpuïyapÃpahÃnasaænidhau devayÃna÷ panthÃ÷ ÓrÆyate kvacinna / tatra saæÓaya÷ - kiæ hÃnÃvaviÓe«eïaiva devayÃna÷ panthÃ÷ saænipateduta vibhÃgena kvacitsaænipatet kvacinneti / yathà tÃvaddhÃnÃvaviÓe«eïaivopÃyanÃnuv­ttiruktaivaæ devayÃnÃnuv­ttirapi bhavitumarhatÅtyasyÃæ prÃptÃvÃcak«mahe / gaterdevayÃnasya pathor'thavattvamubhayathà vibhÃgena bhavitumarhati kvacidarthavatÅ gati÷ kvacinneti nÃviÓe«eïa / anyathà hyaviÓe«eïaivaitasyÃæ gatÃvaÇgÅkriyamÃïÃyÃæ virodha÷ syÃt / 'puïyapÃrape vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti' (mu. 3.1.3) ityasyÃæ Órutau deÓÃntaraprÃpaïÅ gatirvirudhyeta / kathaæ hi nira¤jano 'gantà deÓÃntaraæ gacchet / gantavyaæ ca paramaæ sÃmyaæ na deÓÃntaraprÃptyÃyattamityÃnarthakyamevÃtra gatermanyÃmahe // 29 // ##kvacitsaguïavidyÃyÃæ mÃrga÷ ÓrÆyate nirguïavidyÃyÃæ na ÓrÆyate / tatra hÃnasaænidhau mÃrgasya ÓrutatvÃdanapek«itatvÃcca saæÓaye d­«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-## upÃyanavanmargasyÃpi kvacicchrutatvÃtsarvatropasaæhÃra ityartha÷ / atra nirguïavido 'pi muktyarthaæ mÃrgÃpek«Ã pÆrvapak«e, siddhÃnte tvanapek«eti phalam / deÓÃdivyavahitavastuprÃptau mÃrgasyÃpek«etinyÃyÃnug­hÅtaÓrutivirodhÃnnopasaæhÃra iti siddhÃnta÷ / nira¤jano 'saÇga÷, sÃmyaæ brahma //29// END BsCom_3,3.17.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.17.30 upapannas tallak«aïÃrthopalabdher lokavat | BBs_3,3.30 | upapannaÓcÃyamubhayathÃbhÃva÷ kvacidarthavatÅ gati÷ kvacinneti / tallak«aïÃrthopalabdhe÷ / gatikÃraïabhÆto hyartha÷ paryaÇ kavidyÃsu saguïe«ÆpÃsane«Æpalabhyate / yatra hi paryaÇ kÃrohaïaæ paryaÇ kastena brahmaïà saævadanaæ viÓi«ÂagandhÃdi prÃptiÓcetyevamÃdi bahu deÓÃntaraprÃptyÃyattaæ phalaæ ÓrÆyate tatrÃrthavatÅ gati÷ / nahi samyagdarÓane tallak«aïÃrtopalabdhirasti / nahyÃtmaikatvadarÓinÃmÃptakÃmÃnÃmihaiva dagdhÃÓe«akleÓabÅjÃnÃmÃrabdhabhogakarmÃÓayak«apaïavyatirekeïÃpek«itavyaæ ki¤cidasti tatrÃnarthikà gati÷ / lokavaccai«a vibhÃgo dra«Âavyo yathà loke grÃmaprÃptau deÓÃntaraprÃpaïa÷ panthà apek«yate nÃrogyaprÃptÃvevamihÃpÅti / bhÆyaÓcainaæ vibhÃgaæ caturthÃdhyÃye nipuïataramupapÃdayi«yÃma÷ // 30 // nanu tarhi saguïavidyÃyÃmapi mÃrgo vyartha ityata Ãha-## sà gatirlak«aïaæ kÃraïaæ yasyÃrthasya sa tallak«aïÃrtha÷ //30// END BsCom_3,3.17.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.18.31 18 aniyamÃdhikaraïam / sÆ. 31 aniyama÷ sarvÃsÃm avirodha÷ ÓabdÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_3,3.31 | saguïÃsu vidyÃsu gatirarthavatÅ na nirguïÃyÃæ paramÃtmavidyÃyÃmityukhtam / saguïÃsvapi vidyÃsu kÃsucidgati÷ ÓrÆyate yathà paryaÇ kavidyÃyÃmupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ daharavidyÃyÃmiti / nÃnyÃsu yathà madhuvidyÃyÃæ ÓÃï¬ilyavidyÃyÃæ «o¬a«akalavidyÃyÃæ vaiÓvÃnaravidyÃyÃmiti / tatra saæÓaya÷ - kiæ yÃsvevai«Ã gati÷ ÓrÆyate tÃsveva niyamyetotÃniyamena sarvÃbhireva¤jÃtÅyakÃbhirvidyÃbhirabhisaæbadhyateti / kiæ tÃvatprÃptaæ niyama iti / yatraiva ÓrÆyate tatraiva bhavitumarhati / prakaraïasya niyÃmakatvÃt / yadyanyatra ÓrÆyamÃïÃpi gatirvidyÃntaraæ gacchecchrutyÃdÅnÃæ prÃmÃïyaæ hÅyeta sarvasya sarvÃrthatvaprasaÇgÃt / apicÃrcirÃdikaikaiva gatirupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ ca tulyavatpaÂhyate tatsarvÃrthatve 'narthakaæ punarvacanaæ syÃt / tasmÃnniyama ityevaæ prÃpte paÂhati - aniyama iti / sarvÃsÃmevÃbhyudayaprÃptiphalÃnÃæ saguïÃnÃæ vidyÃnÃmaviÓe«eïai«Ã davayÃnÃkhyà gatirbhavitumarhati / nanvaniyamÃbhyupagame prakaraïavirodha ukta÷ / nai«o 'sti virodha÷ ÓabdÃnumÃnÃbhyÃæ Órutism­tibhyÃmityartha÷ / tathÃhi Óruti÷ - 'tadya itthaæ vidu÷' (chÃ. 5.10.1) iti pa¤cÃgnividyÃvatÃæ devayÃnaæ panthÃnamavatÃrayantÅ 'ye ceme 'raïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) iti vidyÃntaraÓÅlinÃmapi pcÃgnividyÃvidbhi÷ samÃnamÃrgatÃæ gamayati / kathaæ punaravagamyate vidyÃntaraÓÅlinÃmiyaæ gatiriti / nanu ÓraddhÃtapa÷parÃyaïÃnÃmeva syÃttanmÃtraÓravaïÃt / nai«a do«a÷ / nahi kevalÃbhyÃæ ÓraddÃtapobhyÃmantareïa vidyÃbalame«Ã gatirlabhyate 'vidyayà tadÃrohanti yatra kÃmÃ÷ parÃgatÃ÷ / na tatra dak«iïà yanti nÃvidvÃæsastapasvina÷' iti ÓrutyantarÃt / tasmÃdiha ÓraddhÃtapobhyÃæ vidyÃntaropalak«aïam / vÃjasaneyinastu pa¤cÃgnividyÃdhikÃre 'dhÅyate - 'ya evametadvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃæ satyamupÃsate' (b­. 6.2.15) iti / tatra Óraddhalavo ye satyaæ brahmopÃsata iti vyÃkhyeyam / satyaÓabdasya brahmaïyasak­tprayuktatvÃt / pa¤cÃgnividyÃvidÃæ cetthaævittayaivopÃttatvÃdvidyÃntaraparÃyaïÃnÃmevaitadupÃdÃnaæ nyÃyyam / 'atha ya etau panthÃnau na viduste pataÇgà yadidaæ dandaÓÆkam' (b­. 6.2.16) iti ca mÃrgadvayabhra«ÂÃnÃæ ka«ÂÃmadhogatiæ gamayantÅ ÓrutirdevayÃnapit­yÃïayorevainÃnantarbhÃvayati / tatrÃpi vidyÃvise«Ãde«Ãæ devayÃnapratipatti÷ / sam­tirapi - 'Óuklak­«ïe gatÅ hyete jagata÷ ÓÃÓvate mate / ekayà yÃtyÃnÃv­ttimanyayÃvartate puna÷' (bha.gÅ. 8.23) iti / yatpunardevayÃnasya patho dvirÃmnÃnamupakosalavidyÃyÃæ pa¤cÃgnividyÃyÃæ ca tadubhayatrÃpyanucintanÃrtham / tasmÃdaniyama÷ // 31 // ---------------------- FN: ÓraddhÃtapaupalak«itaæ brahma dhyÃyanti / dandaÓÆka÷ sarpa÷ / ## atrÃpyarcirÃdimÃrga eva vi«ayastatra vidyÃviÓe«aprakaraïÃdaviÓe«aÓruteÓca saæÓaye pÆrvapak«amÃha-## saguïanirguïavidyÃsu mÃrgasya bhÃvÃbhÃvavyavasthÃvatsaguïÃsvapi vyavastheti d­«ÂÃntena prÃptau siddhÃnte vyavasthÃpavÃdÃdgatiniyamo 'niyama ubhayatra phalam / niyame prakaraïamuktvà punaruktiæ liÇgamÃha-## ekatroktagateranyatra prÃptau punaruktirv­thà syÃdityartha÷ / siddhÃntayati-## abhyudayo brahmaloka÷ / aviÓe«aÓrutyÃdinà prakaraïabÃdho na do«a ityÃha-## tattatra adhik­tÃnÃæ madhye ya itthaæ pa¤cÃgnÅnvidurye cÃmÅ araïye ÓraddhÃtapa ityupÃsate ÓraddhÃtapaupalak«itaæ brahma dhyÃyanti te 'rci«amabhisaæbhavantÅtyanvaya÷ / nanu ÓraddhÃtapomÃtraÓrutestÃbhyÃmevÃrcirÃdigamanaæ syÃnna vaiÓvÃnarÃdividyÃÓÅlÃnÃmiti ÓaÇkate-## avidu«Ãæ gatini«edhÃcchraddhÃtapa÷ÓabdÃbhyÃæ tatsÃdhyabrahmavidyÃlak«aïeti pariharati-## tat brahmalokasthÃnaæ, parÃgatÃ÷ parÃv­ttÃ÷, kÃmakrodhado«Ã na santÅti yÃvat / dak«iïÃ÷ kevalakarmiïastapasvino 'pyavidvÃæso na gacchantÅtyartha÷ / lak«aïÃdo«ahÅnaæ vÃkyamÃha-## ki¤ca vidyÃkarmalak«aïamÃrgadvayabhra«ÂÃnÃmadhogatiÓrute÷ vaiÓvÃnarÃdyupÃsakÃnÃmarcirÃdimÃrgaprÃptirityÃha-## dandaÓÆka÷ sarpa÷ / ki¤ca 'agnirjyotirÃha-Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam / tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷'ityaviÓe«eïopasakÃnÃmarcirÃdigatimuktvopasaæhÃrasm­teÓca te«Ãæ tatprÃptirityÃha-## Óukla gatirÃrcirÃdikÃ, k­«ïà dhÆmÃdikÃ, jagato vidyÃkarmÃdhik­tasya, ÓÃÓvate dhruve saæmate / tatraikayà Óuklayà punarÃv­ttivarjaæ kÃryaæ brahma gacchati anyayà svarge gatvà punarÃyÃtÅtyartha÷ / punaruktido«aæ dÆ«ayati-## tatra tatra mÃrgaÓrutiranvahaæ mÃrgacintanÃrthaæ, prakaraïena mÃrgadhyÃnasya vidyÃÇgatvÃvagamÃt / tathÃca vak«yati sÆtrakÃra÷-'tacche«agatyanusm­tiyogÃcca'iti / ye«Ãæ na Óruto mÃrgaste mÃrgadhyÃnaæ vinÃpi vidyÃsÃmarthyÃnmÃrgaæ labhanta iti j¤ÃpanÃrthà punaruktirityartha÷ / tasmÃtsarvopÃsanÃsu pratÅkabhinnÃsvarcirÃdiprÃptiriti siddham //31// END BsCom_3,3.18.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.19.32 19 yÃvadadhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 32 yÃvadadhikÃram avasthitir ÃdhikÃrikÃïÃm | BBs_3,3.32 | vidu«o vartamÃnadehapÃtÃnantaraæ dehÃntaramutpadyate na veti cintyate / nanu vidyÃyÃ÷ sÃdhanabhÆtÃyÃ÷ saæpattau kaivalyanirv­tti÷ syÃnna veti / neyaæ cintopapadyate / nahi pÃkasÃdanasaæpattÃvodano bhavenna veti cintà saæbhavati / nÃpi bhu¤jÃnast­pyenna veti cintyate / upapannà tviyaæ cintà brahmavidÃmapi ke«Ã¤ciditihÃsapurÃïayordehÃntarotpattidarÓanÃt / tathÃhyapÃntaratamà nÃma vedÃcÃrya÷ purÃïar«irvi«ïuniyogÃtkalidvÃparayo÷ saædhau k­«ïadvaipÃyana÷ saæbabhÆveti smaranti / vasi«ÂhaÓca brahmaïo mÃnasa÷ putra÷ sannimiÓÃpÃdapagatapÆrvadeha÷ punarbrahmÃdeÓÃnmitrÃvaruïÃbhyÃæ saæbabhÆveti / bh­gvÃdinÃmapi brahmaïa eva mÃnasaputrÃïÃæ vÃruïe yaj¤e punarutpatti÷ ÓrÆyate / sanatkumÃro 'pi brahmaïa eva mÃnasa÷ putra÷ svayaæ rudrÃya varapradÃnÃtskandatvena prÃdurbabhÆva / evameva dak«anÃradaprabh­tÅnÃæ bhÆyasÅ dehÃntarotpatti÷ kathyate tena tena nimittena sm­tau / ÓrutÃvapi mantrÃrthavÃdayo÷ prÃyeïopalabhyate / te ca kecitpatite pÆrvadehe dehÃntaramÃdadatte kecittu sthita eva tasminyogaiÓvaryavaÓÃdanekadehÃdÃnanyÃyena / sarve caite samadhigatasakalavedÃrthÃ÷ smaryante / tadete«Ãæ dehÃntarotpattidarÓanÃtprÃptaæ brahmavidyÃyÃ÷ pÃk«ikaæ mok«ahetutvamahetutvaæ veti / ata uttaramucyate / na / te«ÃmapÃntaratamaprabh­tÅnÃæ vedapravartanÃdi«u lokasthitihetu«vadhikÃre«u niyuktÃnÃmadhikÃratatantratvÃsthite÷ / yathÃsau bhagavÃnsavità sahsrayugaparyantaæ jagato 'dhikÃraæ caritvà tadavasÃna udayÃstamayavarjitaæ kaivalyamanubhavati 'atha tata Ærdhvaæ udetya naivodetà nÃstametaikala eva madhye sthÃtÃ' (chÃ. 3.11.1) iti Órute÷ / yathÃca vartamÃnà brahmavida Ãrabdhabhogak«aye kaivalyamanubhavanti / 'tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye' (chÃ. 6.14.2) iti Órute÷ / evamapÃntaramaprabh­tayo 'pÅÓvarÃ÷ parameÓvareïa te«u te«vadhikÃre«u niyuktÃ÷ santa÷ satyapi samyagdarÓane kaivalyahetÃvak«ÅïakarmÃïo yÃvadadhaikÃramavati«Âhante, tadavasÃne cÃpav­jyanta ityaviruddham / sak­tprav­ttameva hi te phaladÃnÃya karmÃÓayamativÃhayanta÷ svÃtantryeïaiva g­hÃdiva g­hÃntaramanyamanyaæ dehaæ saæcaranta÷ svÃdhikÃranivartanÃyÃparimu«itasm­taya eva dehendriyaprak­tivaÓitvÃnnirmÃya dehÃnyugapatkrameïa vÃdhiti«Âhanti / nacaite jÃtismarà ityucyante 'ta evaite' iti sm­tiprasiddhe÷ / yathÃhi sulabhà nÃma brahmavÃdinÅ janakena vivaditukÃmÃkhyudasya svaæ dehaæ jÃnakaæ dehamÃviÓya vyudya tena paÓcÃtsvameva dehamÃviveÓeti smaryate / yadi hyapayukte sak­tprav­tte karmaïi karmÃntaraæ dehÃntarÃrambhakÃraïamÃvirbhavettato 'nyadapyadagdhabÅjaæ karmÃntaraæ tadvadeva prasajyeteti brahmavidyÃyÃ÷ pÃk«ikaæ mok«ahetutvamahetutvaæ vÃÓaÇkyeta, natviyamÃÓah kà yuktÃ, j¤ÃnÃtkarmabÅjadÃhasya Órutism­tiprasiddhatvÃt / tathÃhi Óruti÷ - 'bhidyate h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃvare' (muï¬a. 2.2.8) iti / 'sm­tilambhe sarvagranthÅnÃæ vipramok«a÷' (chÃ. 7.26.2) iti caivamÃdyà / sm­tirapi - 'yathaidhÃæsi samiddho 'gnirbhasmasÃtkuruter'juna / j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃtkurute tathÃ' (bha.gÅ. 4.37) 'bÅjÃnyagnyupadagdhÃni na rohanti yathà puna÷ / j¤Ãnadagdhaistathà kleÓairnÃtmà saæpadyate puna÷' iti caivamÃdyà / nacÃvidyÃdikleÓadÃhe sati kleÓabÅjasya sarmÃÓayasyaikadeÓadÃha ekadeÓaprarohaÓcetyupapadyate / nahyagnidagdhasya ÓÃlibÅjasyaikadeÓapraroho d­Óyate / prav­ttaphalasya tu karmÃÓayasya mukte«oriva vegak«ayÃnniv­tti÷ / 'tasya tÃvadeva ciram' (chÃ. 6.14.2) iti ÓarÅrapÃtÃvadhi k«epakaraïÃt / tasmÃdupapannà yÃvadadhikÃramÃdhikÃriïÃmavasthiti÷ / naca j¤ÃnaphalasyÃnaikÃntikatà / tathÃca ÓrutiraviÓe«eïaiva sarve«Ãæ j¤ÃnÃnmok«aæ darÓayati 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavattathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm' (b­. 1.4.10) iti / j¤ÃnÃntare«u caiÓvaryÃdiphale«vÃsaktÃ÷ syurmahar«aya÷ / te paÓcÃdaiÓvaryak«ayadarÓanena nirviïïÃ÷ paramÃtmaj¤Ãne parini«ÂhÃ÷ kaivalyaæ prÃpurityupapadyate / 'brahmaïà saha te sarve saæprÃpte pratisaæcare / parasyÃnte k­tÃtmÃna÷ praviÓanti paraæ padam' iti smaraïÃt / pratyak«aphalatvÃcca j¤Ãnasya phalavirahÃÓaÇkÃnupapatti÷ / karmaphale hi svargÃdÃvanubhavÃnÃrƬhe syÃdÃÓaÇkà bhavedvà na veti / anubhavÃrƬhaæ tu j¤Ãnaphalam 'yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma' (b­. 3.4.1) iti Órute÷ 'tattvamasi' (6. 8.7) iti ca siddhavadupadeÓÃt / nahi 'tattvamasi' ityasya vÃkyasyÃrthastattvaæ m­to bhavi«yasÅtyevaæ pariïetuæ Óakya÷ / 'taddhaitatpaÓyann­«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' (b­. 1.4.10) iti ca samyagdarÓanakÃlameva tatphalaæ sarvÃtmatvaæ darÓayati / tasmÃdaikÃntikÅ vidu«a÷ kaivalyasiddhi÷ // 32 // ---------------------- FN: Ærdhvo vilak«aïa÷ brahmarÆpa÷ san udgamya / tena janakena , vyudya vivÃdaæ k­tvà / nirviïïà viraktÃ÷ / pratisaæcara÷ pralapa÷ / ## nirguïavidyÃyÃæ gatirvyarthà muktiphalatvÃt, saguïavidyÃsu sarvatrÃrthavatÅ brahmalokaphalatvÃditi vyavasthà k­tÃ, sà na yuktÃ, tattvaj¤ÃninÃmapÅtihÃsÃdau punarjanmadarÓanena j¤Ãnasya muktiphalatvÃbhÃvÃdityÃk«epÃtsaægati÷ / j¤ÃninÃæ punarjanmadarÓanaæ saæÓayabÅjaæ bhëye darÓitam / pÆrvapak«e j¤ÃnÃnmuktiÓrutÅnÃæ j¤ÃnastutimÃtratvena j¤Ãnasya muktiphalatvÃbhÃve sati brahmalokaphalatvÃviÓe«ÃdarcirÃdimÃrgopasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte tÆktavyavasthÃsiddhiriti viveka÷ / #<ÓrutÃvapÅti /># medhÃtirtherme«etimantre indrasya me«ajanmopalabhyate / vasi«Âha urvaÓÅputre jÃta ityevamartho bahv­cÃrthavÃda ityartha÷ / pÃk«ikamityÃpÃtata÷ / ahetutvameveti pÆrvapak«a÷ / j¤Ãnasya muktyahetutvaæ neti siddhÃntayati-## lokavyavasthÃsu svÃmitvamadhikÃra÷, tatprÃpakaæ prÃrabdhaæ yÃvadasti tÃvatkÃlaæ jÅvanmuktatvenÃdhikÃrikÃïÃmavasthiti÷, prÃrabdhak«aye pratibandhakÃbhÃvÃdvidehakaivalyamityatra mÃnamÃha-## atha prÃrabdhak«ayÃnantaram / tata÷ paÓcÃdÆrdhvo vilak«aïa÷ kevala÷ brahmasvarÆpa÷ san udetyodgamya dehaæ tyaktveti yÃvat / ekala eva advitÅya÷, madhye udÃsÅnÃtmakasvarÆpe ti«ÂhatÅtyartha÷ / nanu j¤ÃninÃmapi janmÃntaraæ cetkathaæ muktirityata Ãha-## yadi j¤ÃninÃæ prÃrabdhÃtiriktakarmÃdhÅnÃæ janmÃntaraæ syÃttadà j¤ÃnÃnmuktyabhÃva÷ syÃt / naitadasti / kintu bahujanmaphalÃya sak­dudbhÆtaæ prÃrabdhaæ te k«apayanti, janmagrahaïe 'pi j¤ÃnayogabalÃnna Óocanti prÃrabdhasamÃptau mucyanta ityartha÷ / j¤ÃninÃæ janmÃntarasya pÆrvajanmahetuprÃrabdhÃdhÅnatÃyÃmaluptasm­titvaæ hetu÷ / yo hyajÃtismaratve sati karmÃntarÃdhÅnajanmÃntaravÃn, sa luptasm­tiriti vyÃpte÷ / j¤Ãni«uvyÃpakÃbhÃvÃdviÓi«ÂavyÃpyÃbhÃvasiddhi÷ / nanu te«Ãæ jÃtismaratvÃdaluptasm­titvamanyathÃsiddhimityata Ãha-## tathÃca te«ÃmajÃtismaratvarÆpaviÓe«aïe sati viÓe«yÃbhÃvÃdeva viÓi«ÂÃbhÃvasiddhirityartha÷ / pÆrvadehenÃmapratyabhij¤ÃnahÅnÃ÷ paratantrÃ÷ sÃbhimÃnà jÃtismarÃ÷, ÃdhikÃrikÃstu pÆrvanÃmÃna÷ svatantrà nirabhimÃnà iti vai«amyam / tena janakena saha vyudya vivÃdaæ k­tvetyartha÷ / vidu«a÷ prÃrabdhÃtiriktakarmÃbhÃvÃnna bandha÷ / nimittÃbhÃve naimittikÃbhÃva iti nyÃyÃnug­hÅtÃnÃæ j¤ÃnÃnmuktiÓrutÅnÃæ na stutimÃtratvamitimamarthamupapÃdayati-## Órutism­tyuktÃrthe yuktimapyÃha-## vidyayà kleÓadÃhÃttatkÃryakarmak«ayaÓcettarhi prÃrabdhasya kathaæ sthiti÷, tatrÃha-## vidu«o dehapÃtÃvadhiÓruteranubhavÃcca j¤ÃnasyÃvarakÃj¤ÃnÃæÓanivartakasya prÃrabdhavik«epasthityanukÆlÃj¤ÃnÃæÓanivartanasÃmarthyÃbhÃvasiddherbhogenaiva prÃrabdhak«aya iti bhÃva÷ / j¤ÃninÃmadhikÃrikatvaæ kathamityÃÓaÇkya j¤ÃnÃtprÃkk­topÃsanÃdivaÓÃdityÃha-## pratisaæcaro mahÃpralaya÷, parasya hiraïyagarbhasya, adhikÃrÃnte sÃk«Ãtk­tÃtmÃno mucyante ityartha÷ / brahmabhÃvaphalasyÃpi bhÃvitvamÃÓaÇkya tattvamasÅti ÓrutibÃdhamÃha-## tasmÃnnirguïavidyÃyÃæ mÃrgÃnupasaæhÃra iti siddham //32// END BsCom_3,3.19.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.20.33 20 ak«aradhyadhikaraïam / sÆ. 33 ak«aradhiyÃæ tvavarodha÷ sÃmÃnyatadbhÃvÃbhyÃmaupasadavattaduktam | BBs_3,3.33 | vÃjasaneyake ÓrÆyate - 'etadvai tadak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadantyasthÆlamanaïvahrasvamadÅrghamalohitamasneham' (b­. 3.8.8) ityÃdi / tathÃtharvaïe ÓrÆyate - 'atha parà yayà tadak«aramadigamyate / yattadadreÓyamagrÃhyamagotramavarïam' (mu. 1.1.5) ityÃdi / tathaivÃnyatrÃpi viÓe«anirÃkaraïadvÃreïÃk«araæ paraæ brahmaÓrÃvyate / tatra ca kvacitkecidatiriktà viÓe«Ã÷ pratipadyante / tÃsÃæ viÓe«aprati«edhabuddhÅnÃæ kiæ sarvÃsÃæ sarvatra prÃptiruta vyavastheti saæÓaye ÓrutivibhÃgÃdvyavasthÃprÃptÃvucyate - ak«aravi«ayÃstu viÓe«aprati«edhabuddhaya÷ sarvÃ÷ sarvatrÃvaroddhavyÃ÷ sÃmÃnyatadbhÃvÃbhyÃm - samÃno hi sarvatra viÓe«anirÃkaraïarÆpo brahmapratipÃdanaprakÃra÷ / tadeva ca sarvatra pratipÃdyaæ brahmÃbhinnaæ pratyabhij¤Ãyate / tatra kimityanyatra k­tà buddhayo 'nyatra na syu÷ / tathÃca 'ÃnandÃdaya÷ pradhÃnasya' (bra.sÆ. 3.3.11) ityatra vyÃkhyÃtam / tatra vidhirÆpÃïi viÓe«aïÃni cintitÃnÅha prati«edharÆpÃïÅti viÓe«a÷ / prapa¤cÃrthaÓcÃyaæ cintÃbheda÷ / aupasadavaditi nidarÓanam / yathà jÃmadagnye 'hÅne puro¬ÃÓinÅ«Æpasatsu coditÃsu puro¬ÃÓapradÃnamantrÃïÃm agnerverhetraæ veradhvaram ityevamÃdÅnÃmudgÃt­vedotpannÃnÃmapyadhvaryubhirabhisaæbandho bhavati / adhvaryukart­tvÃtatpuro¬ÃÓapradÃnasya pradhÃnatantratvÃccaÇgÃnÃm / evamihÃpyak«aratantratvÃttadviÓe«aïÃnÃæ yatra kvacidapyutpannÃnÃmak«areïa sarvatrÃbhisaæbandha ityartha÷ / taduktaæ prathame kÃï¬e - 'guïamukhyavyatikrame tadarthatvÃnmukhyena vedasaæyoga÷' (jai. sÆ. 3.3.8) ityatra // 33 // ## atrÃk«arabrahmapramÃpakà ni«edhaÓabdà vi«ayÃ÷, te«u yatra yÃvanta÷ ÓrutÃstatra tÃvatÃmaÓe«advaitani«edhakatvasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## yathà nirguïavidyÃyÃæ mÃrgasyÃnapek«itatvÃdanupasaæhÃrastathà Órutani«edhÃnÃmupalak«aïatayà sarvadvaitani«edhasaæbhavÃcchÃkhÃntarÅyani«edhaÓabdÃnÃmanapek«itatvÃdanupasaæhÃra iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«astatra lÃghavaæ phalam / siddhÃnte tu do«advayÃbhÃva÷ phalam / tathÃhi-yadi ÓrutaÓabdairaÓrutani«edhà lak«yante tadà lak«aïÃdo«a÷, yadi na lak«yante tadà sarvadvaitani«edhÃsiddhernirviÓe«apramityabhÃvado«a iti viveka÷ / ak«are dharmiïi dvaitani«edhadhiyo 'k«aradhiyastaddhetava÷ Óabdà iti yÃvat, tÃsÃmavarodha upasaæhÃra iti sÆtrayojanà / Óe«ibrahmaïÃ÷ sarvaÓÃkhÃsu bhÃvÃttatpramite÷ samÃnatvÃcche«ÃïÃmusaæhÃra÷ iti cettarhi nyÃyasÃmyÃtpunaruktitÃvadavasthyamityata Ãha-## ÃnandÃdÅnÃæ svarÆpatvÃdastÆpasaæhÃra÷ ni«edhÃnÃmanÃtmatvÃdÃnantyÃccÃnupasaæhÃra ityadhikÃraÓaÇkÃyÃæ te«ÃmanÃtmave 'pi nirviÓe«abrahmapramityarthatvÃdavidyÃtajjani«edhatvena saægrahasiddheÓca nirapek«ÃsthÆlÃnaïuvÃkyasthÃtayà kÊptani«edhaÓabdÃnÃmanyatraÓrutini«edhavÃkyaikavÃkyatayopasaæhÃra iti cintà yuktetyartha÷ / anyatraÓrutaÓe«ÃïÃmanyatrasthaÓe«isaæbandhe d­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## 'jamadagni÷ pu«ÂikÃmaÓcatÆrÃtreïÃyajata'ityupakramya vihito jamadagninà k­to jÃmadagnya÷, ahÅnaÓcatÆrÃtra÷ kratustasminpuro¬ÃÓinya upasado bhavantÅti puro¬ÃÓasÃdhyà i«ÂayastaittirÅyake vihitÃ÷, tÃsÃmadhvaryukart­katvÃtsÃmavedotpannamantrÃïÃæ tÃtsu viniyogÃdadhvaryuïaiva prayogo nodgÃtretyartha÷ / verdevagaïasya hotraæ adhvaraæ ca karmÃgnestvatta evetyagnyÃmantraïamantrÃrtha÷ / utpattividhirguïa÷ phalÃpek«atvÃdutpannasya phale viniyogavidhirmukhya÷ saphalatvÃt / tathÃca mantraïÃmudgÃt­vedetpannatvÃdudegÃtrà prayoga÷, viniyogavidhanÃdhvaryuïà prayoga iti guïamukhyayorvyatikrame virodha sati mukhyena balÅyasà mantrÃtmakavedasyÃdhvaryuïà saæprayoga utpatterviniyogÃrthatvÃditi jaiminisÆtrÃrtha÷ / yadyapi ÓÃbarabhëye vÃravantÅyÃdisÃmnÃmuccai÷ svarakasÃmavedotpannatvÃdÃdhÃnÃÇgatvenoccai÷ svaraprayoga÷ 'ya evaæ vidvÃnvÃravantÅyaæ gÃyati yaj¤Ãyaj¤Åyaæ gÃyati vÃmadevyaæ gÃyati'ityÃdhÃne te«Ãæ viniyogavidhinà yÃju«eïa yÃju«asyopÃæÓusvarasya prayoga iti guïamukhyayorvirodhe sattyutpatterviniyogÃrthatvÃnmukhyaviniyogabalena sÃmnÃæ yajurvedasvarasaæyoga iti sÆtraæ vyÃkhyÃtaæ, tathÃpi nyÃyasÃmyÃdaupasadamantrÃ÷ sÆtravi«ayatvenodÃh­tà ityavirodha÷ //33// END BsCom_3,3.20.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.21.34 21 iyadadhikaraïam / sÆ. 34 iyadÃmananÃt | BBs_3,3.34 | 'dvà suparïÃsayujà sakhÃyà samÃnaæ v­k«aæ pari«asvajÃte / tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti' (mu. 3.1.1) ityadhyÃtmÃdhikÃre mantramÃtharvamikÃ÷ ÓvetÃÓvatarÃÓca paÂhanti / tathà kaÂhÃ÷ '­taæ pibantau suk­tasya loke guhÃæ pravi«Âau parame parÃrdhe / chÃyÃtapau brahmavido vadanti pa¤cÃgnayo ye ca triïÃciketÃ÷' (ka. 3.1) iti / kimatra vidyaikatvamuta vidyÃnÃnÃtvamiti saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptaæ, vidyÃnÃnÃtvamiti / kuta÷ / viÓe«adarÓanÃt / dvà suparïetyatra hyekasya bhokt­tvaæ d­Óyate / ekasya cÃbhokt­tvaæ d­Óyate / ­taæ pibantÃvityatrobhayorapi bhokt­tvameva d­Óyate tadvedyarÆpaæ bhidyamÃnaæ vidyÃæ bhindyÃdityevaæ prÃpte bravÅti vidyaikatvamiti / kuta÷ - yata ubhayorapyanayormantrayoriyattÃparicchinnaæ dvitvopetaæ vedyarÆpamabhinnamÃmananti / nanu darÓito rÆpabheda÷ / netyucyate / ubhÃvapyetau mantrau jÅvadvitÅyamÅÓvaraæ pratipÃdayato nÃrthÃntaram / dvà suparïà ityatra tÃvat anaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti ityaÓanÃyÃdyatÅta÷ paramÃtmà pratipÃdyate / vÃkyaÓe«e 'pi ca sa eva pratipÃdyamno d­Óyate / 'ju«Âaæ yadà paÓyatyanyamÅÓamasya mahimÃnam' (Óve. 4.7) iti / ­taæ pibantau ityatra tu jÅve pibatyaÓanÃyÃdyatÅta÷ paramÃtmÃpi sÃhacaryÃcchatrinyÃyena pibatÅtyupacaryate / paramÃtmaprakaraïaæ hyetat 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' (ka. 2.14) ityupakramÃt / tadvi«aya eva cÃtrÃpi vÃkyaÓe«o bhavati 'ya÷ seturÅjÃnÃnÃmak«araæ brahma yatparam' (ka. 3.2) iti / 'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau hi' (bra.sÆ. 1.2.11) ityatra caitatprapa¤citam / tasmÃnnÃsti vedyabhedastasmÃcca vidyaikatvam / apica tri«vapyete«u vedÃnte«u paurvÃparyalocane paramÃtmavidyaivÃvagamyate tÃdÃtmyavivak«ayaiva jÅvopÃdÃnaæ nÃrthÃntaravivak«ayà / naca paramÃtmavidyÃyÃæ bhedÃbhedavicÃrÃvatÃro 'stÅtyuktam / tasmÃtprapa¤cÃrtha evai«a yoga÷ / tasmÃccÃdhikadharmopasaæhÃra iti // 34 // ## mantradvaye 'pi pratipÃdanaprakÃrabhedÃt j¤eyaikyabhÃnÃcca saæÓayamÃha-## ­tapÃnavÃkye 'ak«araæ brahma yatparam'iti guïÃ÷ ÓrutÃ÷, suparïavÃkye 'naÓnatvÃdayaste«Ãæ mitho 'nupasaæhÃra iti pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tÆpasaæhÃre brahmasvarÆpavÃkyÃrthaikyÃdupasaæhÃra iti viveka÷ / astu vedyaikyÃdak«aradhiyÃmupasaæhÃra÷ / iha tu vedyabhedÃnnopasaæhÃra iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ / nanvayaæ guïÃdhikaraïe nirasta iti cet, satyaæ, kintu pibatpadasya mukhyÃrthatvÃya svata÷ kalpanayà ca pÃnak­tyÃÓrayau buddhijÅvau pibantau grÃhyau, suparïau tu jÅveÓvarÃvidyÃdhikÃÓaÇkÃyÃæ mantradvaye 'pi dvivacanaÓabdasÃmÃnyÃdautpattikadvitvaviÓi«Âatayà tulyavastudvayapratyabhij¤Ãnasya bÃdhakÃbhÃvÃtprakaraïÃdyanugrahÃcca jÅvÃnuvÃdenÃsaæsÃribrahmaïi mantradvayatÃtparyamiti prapa¤cÃrthamidaæ sÆtramiti bhÃva÷ //34// END BsCom_3,3.21.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.22.35 22 anantarÃdhikaraïam / sÆ. 35-36 antarà bhÆtagrÃmavatsÃtmana÷ | BBs_3,3.35 | 'yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntara÷' (b­. 3.4.1 - 3.5.1)ityevaæ dviru«stakaholapraÓnayornairaltaryeïa vÃjasaneyina÷ samÃmananti / tatra saæÓaya÷ - vidyaikatvaæ và syÃdvidyÃnÃnÃtvaæ veti / vidyÃnÃnÃtvamiti tÃvatprÃptam / abhyÃsasÃmarthyÃt / anyathà hyanyÆnÃnÃtiriktÃrthe dvirÃmnÃnamarthakameva syÃt / tasmÃdyathÃbhyÃsÃtkarmabheda evamabhyÃsÃdvidyÃbheda ityevaæ prÃpte pratyÃha - antarÃmnÃnÃviÓe«ÃtsvÃtmano vidyaikatvamiti / sarvÃntaro hi svÃtmobhayatrÃpyaviÓi«Âa÷ p­cchyate ca pratyucyate ca / nahi dvÃvÃtmÃnÃvekasmindehe sarvÃntarau saæbhavata÷ / tadà hyekasyäijasaæsarvÃntaratvamavakalpyeta / ekasya tu bhÆtagrÃmavannaiva sarvÃntaratvaæ syÃt / yathÃca pa¤cabhÆtasamÆhe dehe p­thivyà Ãpontarà adbhyastejo 'ntaramiti satyapyÃpek«ike 'ntaratve naiva mukhya sarvÃntaratvaæ bhavati tathehÃpÅtyartha÷ / athavà bhÆtagrÃmavaditi Órutyantaraæ nidarÓayati / yathà 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve. 6.11) ityasminmantre samaste«u bhÆtagrÃmye«veka eva sarvÃntara ÃtmÃmnÃyate / evamanayorapi brÃhmaïayorityartha÷ / tasmÃdvedyaikyÃdvidyaikatvamiti // 35 // ## ghaÂÃdikaæ cidvi«ayatvenÃparok«aæ, brahma tu sÃk«Ãdavi«ayatvenÃparok«amiti / prathamÃrthe pa¤cami / atra ÓrutÃvÃtmadharmo 'parok«atvaæ brahmaïayuktaæ, brahmadharma÷ sarvÃntaratvamÃtmanyuktaæ, tena tayoraikyaæ d­¬hÅk­taæ mantavyaæ, tanme vyÃcak«vetyu«astapraÓne yÃj¤avalkyena prÃïÃdiprerako d­«ÂyÃdisÃk«Å pratipÃdita÷ / tathaiva 'yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastanme vyÃcak«va'iti kaholapraÓne 'ÓanÃyÃdyatÅta÷ pratipÃdita÷ / tatra brÃhmaïadvaye 'pi praÓnÃdabhyÃsÃtsarvÃntaratvapratyabhij¤ÃnÃcca saæÓaye mantrayorvedyaikyÃdastu vidyaikyaæ, iha tu brÃhmaïyorvedyaikye 'pi abhyÃsÃdvidyÃbheda÷, yajatyabhyÃsÃtprayÃjabhedavaditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷, tatra mitho dharmÃnupasaæhÃra÷ phalaæ, siddhÃnte tÆpasaæhÃra iti viveka÷ / dvayo÷ sarvÃntaratvÃnupapattyà tÃvadbrahmÃïayorekavastuparatvaæ siddham / tathÃca vedyaikyÃnnirguïavidyaikye na vivÃda÷ //35// END BsCom_3,3.22.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.22.36 anyathà bhedÃnupapattir iti cen nopadeÓÃntaravat | BBs_3,3.36 | atha yaduktamanabhyupagamyamÃne vidyÃbheda ÃmnÃnabhedÃnupapattiriti tatparihartavyam / atrocyate - nÃyaæ do«a÷ / upadeÓÃntaravadupapatte÷ / yathà tÃï¬inÃmupani«adi «a«Âhe prapÃÂhake - 'sa Ãtmà tattvamasi Óvekateto' (chÃ. 6.8.7) iti navak­tvo 'pyupadeÓe na vidyÃbhedo bhavatyevamihÃpi bhavi«yati / kathaæ na navak­tvo 'pyupadeÓe vidyÃbhedo na bhavati / upakramopasaæhÃrÃbhyÃmekÃrthatÃvagamÃt / 'bhÆya eva mà bhagavÃnvij¤Ãpayatu' (chÃ. 6.5.4) iti caikasyaivÃrthasya puna÷ puna÷ pratipipÃdayi«itavyatvenopak«epÃt / ÃÓaÇkÃntaranirÃkaraïena cÃsak­dupadeÓopapatte÷ / evamihÃpi praÓnarÆpÃbhedÃt ato 'nyadÃrtam' (b­. 3.4.2 - 3.5.1) iti ca parisamÃptyaviÓe«ÃdupakramopasaæhÃrau tÃvadekÃrthavi«ayau d­Óyate / 'yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma' (b­. 3.5.1) iti dvitÅye praÓna evakÃraæ prayu¤jÃna÷ pÆrvapraÓnagatamevÃrthamuttaratrÃnuk­«yamÃïaæ darÓayati / pÆrvasminÓca brÃhmaïo kÃryakaraïavyatiriktasyÃtmana÷ sadbhÃva÷ kathyate / uttarasmiæstu tasyaivÃÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaæ kathyate / ityekÃrthatopapatti÷ / tasmÃdekà vidyeti // 36 // nanu anyathà vidyaikyÃÇgÅkÃre abhyÃsÃnupapattiriti ceducyate-sa evÃbhyÃsa÷ karmabhedako yo nirarthaka÷, iha tÆ«astabrÃhmaïoktÃtmana evÃÓanÃyÃdyatyayarÆpaviÓe«akathanÃrthatvÃdabhyÃso 'nyathÃsiddho na vidyÃbhedaka iti samudÃyÃrtha÷ //36// END BsCom_3,3.22.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.23.37 23 vyatihÃrÃdhikaraïam / sÆ. 37 vyatihÃro viÓiæ«anti hÅtaravat | BBs_3,3.37 | tathà - 'tadyo 'haæ so 'sau yo 'sau so 'ham' ityÃdityapuru«aæ prak­tyaitareyiïa÷ samÃmananti, tathà jÃbÃlÃ÷ tvaæ và ahamasmi bhagavo devate 'haæ vai tvamasi' iti / tatra saæÓaya÷ - kimiha vyatihÃreïobhayarÆpà mati÷ kartavyotaikarÆpaiveti / ekarÆpaiveti tÃvadÃha / nahyatrÃtmana ÅÓvareïaikatvaæ muktvÃnyatki¤ciccintayitavyamasti / yadi caivaæ cintayitavyo viÓe«a÷ parikalpyeta saæsÃriïastÃvadÅÓvarÃtmamÅÓvarasya saæsÅryÃtmatvamiti / tatra saæsÃriïastÃvadÅÓvarÃtmatva utkar«o bhavedÅÓvarasya tu saæsÃryÃtmatve nikar«a÷ kuta÷ syÃt / tasmÃdaikÃrÆpyameva mate÷ / vyatihÃrÃmnÃyastvekatvad­¬hÅkÃrÃrtha iti / evaæ prÃpte pratyÃha - vyatihÃro 'yamÃdhyÃnÃyÃmanÃyate itaravat / yathetaraæ guïÃ÷ sarvÃtmatvaprabh­taya ÃdhyÃnÃyÃmnÃyante tadvat / tathÃhi viÓiæ«anti samÃmnÃtÃra ubhayoccÃraïena 'tvamahamasmyahaæ ca tattvamasi' iti / taccobhayarÆpÃyÃæ matau kartavyÃyÃmarthavadbhavati / anyathà hÅdaæ viÓe«eïobhayÃmnÃnamanarthakaæ syÃt / ekenaiva k­tatvÃt / nanÆbhayÃmnÃnasyÃrthaviÓe«e parikalpyamÃne devatÃyÃ÷ saæsÃryÃtmatvÃpatternikar«a÷ prasajyetetyuktam / nai«a do«a÷ / aikÃtmyasyaivÃnena prakÃreïÃnucintyamÃnatvÃt / nanvevaæ sati sa evaikatvad­¬hÅkÃra Ãpadyeta / na vayamekatvad­¬hÅkÃraæ vÃrayÃma÷ / kiæ tarhi vyatihÃreïeha dvirÆpà mati÷ kartavyà vacanaprÃmÃïyÃnnaikarÆpetyetÃvadupapÃdayÃma÷ / phalatastvekatvamapi d­¬hÅbhavati / yathÃdhyÃnÃrtho 'pi satyakÃmÃdiguïopadeÓe tadguïa ÅÓvara÷ prasiddhyati tadvat / tasmÃdayamÃdhyÃtavyo vyatihÃra÷ samÃne ca vi«aya upasaæhartavyo bhavatÅti // 37 // ---------------------- FN: jÅveÓayormitho viÓe«aïaviÓeÓyÃbhÃvo vyatihÃra÷ / ## jÅveÓayormitho viÓe«aïaviÓe«yabhÃvo vyatihÃra÷, tasya ÓrutatvÃt, utk­«Âad­«Âirnik­«Âe k­tà phalavatÅti nyÃyÃcca saæÓaye jÅve ÅÓvaratvamatireva kÃryà uktanyÃyÃt, vyatihÃraÓrutistu tasyà eva d­¬hÅkaraïÃrthatvenÃbhyÃsavadanyathÃsiddheti d­«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ / tatra lÃghavaæ phalaæ liddhÃnte tu Órutyarthavattvamiti viveka÷ / ekenaiva tvamahamasmÅtyuccÃraïenaikatvamate÷ k­tatvÃdahaæ tvamasi iti v­thà syÃdityartha÷ / uktado«aæ smÃrayati-## saædigdher'the nyÃya÷ sÃvakÃÓa÷, iha tu ÓrutatvÃdanyonyÃtmatvaæ, dhyeyaæ, brahmaïi manomayatvÃdivajjÅvÃtmatvasya dhyÃnÃrthamÃrope 'pi nikar«aprasaktyabhÃvÃditi pariharati-## brahmaïi nikar«aæ hitvà jÅvatÃdÃtmyadhyÃne maduktamevÃgatamiti ÓaÇkate-## materdvirÆpatvaæ tvadanuktamasmÃbhirucyate dhyÃnaparaæ vÃkyamidamekatvaæ tu mÃnÃntarÃvirodhÃtsidhyatÅti samÃdhatte-## ahaÇgrahopÃsti«vayaæ vyatihÃra upasaæhartavya ityÃha-## //37// END BsCom_3,3.23.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.24.38 24 satyÃdyadhikaraïam / sÆ. 38 saiva hi satyÃdaya÷ | BBs_3,3.38 | 'sa yo haitaæ mahadyak«aæ prathamajaæ veda brahma' (b­. 5.4.1) ityÃdinà vÃjasaneyake satyavidyÃæ sanÃmÃk«aropÃsanÃæ vidhÃyÃnantimÃmnÃyate - 'tadyattatsatyamaso sa Ãdityo ya e«a etasminmaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷' (b­. 5.5.2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ -' kiæ dve ete satyavidye kiævaikaiveti / dve iti tÃvatprÃptam / bhedena hi phalasaæyogo bhavati jayatÅmÃællokÃn' (b­. 5.4.12) iti purastÃt / hanti pÃpmÃnaæ jahÃti ca (b­. 5.5.3,4) ityupari«cÃt / prak­tÃkar«aïaæ tÆpÃsyaikatvÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - ekaiveyaæ satyavidyeti / kuta÷ - 'tadyattatsatyam' (b­. 5.5.2) iti prak­tÃkar«aïÃt / nanu vidyÃbhede 'pi prak­tÃkar«aïamupÃsyaikatvÃdupapadyata ityuktam / naitadevam / yatra tu vispa«ÂÃtkÃraïÃntarÃdvidyÃbheda÷ pratÅyate tatraitadevaæ syÃt / atra tÆk«ayà saæbhave tadyattatsatyamiti prak­tÃkar«aïÃtpÆrvavidyÃsaæbaddameva satyamuttaratrÃk­«yata ityekavidyÃtvaniÓcaya÷ / yatpunaruktaæ phalÃntaraÓravaïÃdvidyÃntaramiti / atrocyate - tasyopani«adaharahamiti cÃÇgÃntaropadeÓasya stÃvakamidaæ phalÃntaraÓravaïamityado«a÷ / apicÃrthavÃdÃdeva phale kalpayitavye sati vidyaikatve cÃvayave«u ÓrÆyamÃïÃni bahÆnyapi phalÃnyavayavinyÃmeva vidyÃyÃmupasaæhartavyÃni bhavanti / tasmÃtsaiveyamekà satyavidyà tena tena viÓe«aïopetÃmnÃtetyata÷ sarva eva satyÃdayo guïà ekasminneva prayoga upasaæhartavyÃ÷ / kecitpunarasminsÆtra idaæ ca vÃjasaneyakamak«yÃdityapuru«avi«ayaæ vÃkyaæ, chÃndogye ca - 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o d­Óyate' (chÃ. 1.6.6) 'atha ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 4.15.1) ityudÃha-tya saiveyamak«yÃdityapuru«avi«ayà vidyobhayatraikaiveti k­tvà satyÃdÅnguïÃnvÃjasaneyibhyaÓchandogÃnÃmupasaæhÃryÃnmanyante / tanna sÃdhu lak«yate / chÃndogye hi jyoti«ÂomakarmasamabandhinÅyamudgÅthavyapÃÓrayà vidyà vij¤Ãyate tatra hyadimadhyÃvasÃne«u hi karmasaæbandhacihnÃni bhavanti 'iyamevargagni÷ sÃma' (chÃ. 1.6.1) ityupakrame, 'tasyarkka sÃma ca ge«ïau tasmÃdudgÅtha÷' (chÃ. 1.6.8) iti madhye, 'ya evaæ vidvÃnsÃma gÃyati' (chÃ. 1.7.9) ityupasaæhÃre / naivaæ vÃjasaneyake ki¤citkarmasaæbandhi cihnamasti / tatra prakramabhedÃdvidyÃbhede sati guïyavasthaiva yukteti // 38 // ---------------------- FN: ge«ïau gÃyakau / tasmÃd­ksÃmage«ïatvÃt / ## sa ya÷ kaÓcidadhikÃrÅ mahadvyÃpakaæ yak«aæ pÆjyaæ bhautike«u prathamajametatsacca tyacceti sattyaæ brahma hiraïyagarbhÃkhyaæ vedopÃste tasya lokajaya÷ phalamityartha÷ / satyamiti nÃma tryak«araæ satiyamiti, tatra prathamottame ak«are satyaæ, madhyasthamak«araman­tamubhayata÷ satyena saæpuÂitatvÃtsattyaprÃyameva bhavatÅti nÃmÃk«aropÃsanà satyavidyÃÇgatvenoktà / yattatpÆrvaprak­taæ h­dayÃkhyaæ tatsaæpratyuktayak«atvÃdiguïakaæ, so 'sÃvÃdityamaï¬ale 'k«iïi ca puru«astasyÃharityahamiti ca nÃmadvayaj¤ÃnÃtpÃpak«aya÷ phalamityartha÷ / atra pÆrvottaravÃkyayo÷ phalabhedaÓrute÷ prak­tÃkar«aïÃcca saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e guïÃnÃæ vyavasthayÃnu«ÂhÃnaæ, siddhÃnte tvanu«ÂhÃnaikyamiti phalam / yathà jÅveÓayoranyenyÃtmatvaÓrutibhedÃnmatidvairÆpyamuktaæ, tathÃtra phalaÓrutibhedÃdvidyÃbheda iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## viÓe«yabrahmamÃtrÃkar«aïamayuktaæ, tadyattaditi sarvanÃmabhi÷ pÆrvoktaguïaviÓi«Âaæ brahma Ãk­«yÃdityÃk«isthÃnÃdiguïavidhÃnÃt, tathÃca vÃkyÃdeva vidyaikyasiddhiriti siddhÃntayati-## yathà daharaÓÃï¬ilyavidyayorbrahmaikyapratyabhij¤ÃnamÃtraæ tathÃtra netyÃha-## kÃraïÃntaraæ prakaraïabhedÃdikam / evaæ vidyÃbhede 'pyetadupÃsyaikyaj¤Ãnaæ syÃdatra tÆbhayathÃsaæbhave vidyaikyanÃnÃtvasaæÓaye satyamityupÃsyarÆpaikyaj¤ÃnÃdvidyaikyaniÓcaya ityak«arÃrtha÷ / asatyapavÃdakÃraïe rÆpaikyÃdvidyaikyotsargasiddhirna ca phalabhedÃdapavÃda÷ / aÇge phalaÓrute÷ ÓrutimÃtratayà phalabhedÃsiddhirityÃha-## ki¤ca yatra pradhÃnavidhÃvevaÇkÃma iti phalaæ Órutaæ, tatra pradhÃnaphalenaivÃÇgÃnÃæ phalÃkÃÇk«Ãniv­tteraÇge phalaÓrute÷ stutimÃtratvaæ, iha tu prathamaja satyaæ brahmeti vedeti pradhÃnavidyÃvidhisthatvaæ lokajayaphalasyÃbhyupetyÃsmÃbhirnÃmarÆpÃÇgasya phalaÓrute÷ stutitvamuktam / vastutastu pradhÃnavidhÃvapyevaÇkÃmapadÃbhÃvÃdrÃtrisatranyÃyena phale kalpanÅye sati pradhÃne tadaÇge và yatki¤citphalaæ Órutaæ tasya sarvasyÃpi ÓrutatvÃviÓe«ÃjjÃte«ÂiphalanyÃyena samuccityaikapradhÃnaphalatvabhedo 'siddha ityÃha-## sÆtraæ yojayati-## ekadeÓivyÃkhyÃmudbhÃvya dÆ«ayati-## chÃndogye karmÃÇgodgÅthe hiraïyamayapuru«ad­«Âirityatra liÇgamÃha-## p­thivyagnyÃtmanà d­«Âe ­ksÃme ge«ïau, tasmÃd­ksÃmage«ïatvÃt, puru«a udgÅtha ityevaæ vidvÃnudgÃtà karmaphalasam­ddhisamartha iti Órutyartha÷ / satyavidyà tu na karmÃÇgaÓritetyÃha-## aÇgavidyÃta÷ svatantrahiraïyagarbhavidyÃyà bhedÃnna guïopasaæhÃra ityartha÷ //38// END BsCom_3,3.24.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.25.39 25 kÃmÃdyadhikÃrÃdhikaramam / sÆ. 39 kÃmÃdÅtaratra tatra cÃyatanÃdibhya÷ | BBs_3,3.39 | atha yadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷ (chÃ. 8.1.1) iti prastutya chandogà adhÅyate 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyurviÓoko vijighatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.1.5) ityÃdi / tathà vÃjasaneyina÷ - sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u ya e«o 'ntarhadaya ÃkÃÓastasmi¤chete sarvasya vaÓÅ (b­. 4.4.22) ityÃdi / tatra vidyaikatvaæ parasparaguïayogaÓca kiæ và neti saæÓaye vidyaikatvamiti / tatredamucyate - kÃmÃdÅti / satyakÃmÃdityartha÷ / yathà devadatto datta÷ satyabhÃmà bhÃmeti / yadetaccÃndogye h­dayÃkÃÓasya satyakÃmatvÃdiguïajÃtamulabhyate taditaratra vÃjasaneyake vaÓitvÃdyupalabhyate tadapÅtaratra chÃndogye e«a ÃtmÃpahatapÃpmà (chÃ. 8.1.5) ityatra saæbadhyate / kuta÷ - ÃyatanÃdisÃmÃnyÃt / samÃnaæ hyubhayamatrÃpi h­dayamÃtanaæ samÃnaÓca vedya ÅÓvara÷ samÃnaæ ca tasya setutvaæ lokÃsaæbhedaprayojanamityevamÃdi bahu sÃmÃnyaæ d­Óyate / nanu viÓe«o / ¤api d­Óyate chÃndogye h­dayÃkÃÓasya guïayogo vÃjasaneyake tvÃkÃÓÃÓrayasya brahmaïa iti / na / 'dahara uttarebhya÷' (bra.sÆ. 1.3.14) ityatra chÃndogye 'pyÃkÃÓaÓabdaæ brahmaiveti prati«ÂhÃpitatvÃt / ayaæ tvatra vidyate viÓe«a÷ / saguïà hi brahmavidyà chÃndogya upadiÓyate 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajantyetÃæÓca satyÃnkÃmÃn' (chÃ. 8.1.6) ityÃtmavatkÃmÃnamapi vedyatvaÓravaïÃt / vÃjasaneyake tu nirguïameva paraæ brahmopadiÓyamÃnaæ d­Óyate 'ata Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhi' (b­. 4.3.14) asaÇgo hyayaæ puru«a÷ (b­. 4.3.15) ityÃdipraÓnaprativacanasamanvayÃt / vaÓitvÃdi tu tatstutyarthameva guïajÃtaæ vÃjasaneyake saækÅrtyate / tathÃcopari«ÂÃt 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.26) ityÃdinà nirguïameva brahmopasaæharati / guïavatastu brahmaïa ekatvÃdvibhÆtipradarÓanÃyÃyaæ guïopasaæhÃra÷ sÆtrito nopÃsanÃyeti dra«Âavyam // 39 // ## saguïanirguïavidyayo÷ ÓrutÃ÷ satyakÃmÃdayo vaÓitvÃdayaÓca guïà mitha upasaæhartavyà na vetyupasaæhÃrasya phalabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saædehe satyavidyÃyà ekatvÃdguïasÃækarye 'pyatra vidyayo÷ saguïanirguïarÆpabhedena bhedÃnnirguïavidyÃyÃæ guïopasaæhÃrasya phalÃbhÃvÃccÃnupasaæhÃra iti bahireva prÃpte siddhÃntayati-## evaæ vidyÃbhede sphuÂe kathaæ guïopasaæhÃra÷, tatrÃha-## bhinnÃvidyÃsthÃnÃmapi guïÃnÃmÃyatanÃdisÃmyena nirguïasthale buddhisthÃnÃæ stutyarthamupasaæhÃro yukta÷, j¤Ãnastutiprakar«asyÃkÃÇk«itatvÃt, yatra kvacidd­«Âaguïai÷ stute÷ kartuæ yogyatvÃt / yadyapi saguïasthasatyakÃmÃdi«u nirguïasthaguïà antarbhÆtà eva tathÃpi nopasaæhÃroktervaiyarthyaæ nirguïastÃvakatvena ÓrutaguïÃnÃmanyatrÃpyadhyeyatvamiti ÓaÇkanirÃsenÃntarbhÃvadÃr¬hyÃtvÃdityanavadyam //39// END BsCom_3,3.25.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.26.40 26 ÃdarÃdhikaraïam / sÆ. 40-41 ÃdarÃdalopa÷ | BBs_3,3.40 | chÃndogye vaiÓvÃnaravidyÃæ prak­tya ÓrÆyate - 'tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyaæ sa yÃæ prathamÃmÃhutiæ juhuyÃttÃæ juhuyÃtprÃïasya svÃhÃ' (chÃ. 5.19.1) ityÃdi / tatra pa¤ca prÃïÃhutayo vihitÃ÷ / tÃsu ca parastÃdagnihotraÓabda÷ prayukta÷ 'ya etadevaæ vidvÃnagnihotraæ juhoti' (chÃ. 5.24.2) iti 'yatheha k«udhità bÃlà mÃtaraæ paryupÃsate / evaæ sarvÃïi bhÆtÃnyagnihotramupÃsate' (chÃ. 5.24.5) iti ca / tatredaæ vicÃryate - kiæ bhojanalope lopa÷ prÃïÃgnihotrasyotÃlopa itai / tadyadbhavati bhaktÃgamanasaæyogaÓravaïÃdbhaktÃgamanasya ca bojanÃrthatvÃdbhojanalope lopa÷ prÃïÃgnihotrasyeti / evaæ prÃpte na lupyeteti tÃvadÃha / kasmÃt / ÃdarÃt / tathÃhi vaiÓvÃravidyÃyÃmeva jÃbÃlÃnÃæ Óruti÷ - 'pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃt / yathà ha vai svayamahutvÃgnihotraæ parasya juhuyÃdevaæ tat' ityatithibhojanasya prÃthamyaæ ninditvà svÃmibhojanaæ prathamaæ prÃpayantÅ prÃïÃgnihotra Ãdaraæ karoti / yà hi na prÃthamyalopaæ sahate netarÃæ sà prÃthamyavato 'gnihotrasya lopaæ sahateti manyate / nanu bhojanÃrthabhaktÃgamanasaæyogÃdbhojanalope lopa÷ prathita÷ / na / tasya dravyaviÓe«avidhÃnÃrthatvÃt / prÃk­te hyagnihotre paya÷prabh­tÅnÃæ dravyÃïÃæ niyatatvÃdihÃpyagnihotraÓabdÃtkauï¬apÃyinÃmayanavattaddharmaprÃptau satyÃæ bhaktadravyaikatÃguïaviÓe«avidhÃnÃrthamidaæ vÃkyaæ tadyadbhaktamiti / ato guïalope na mukhyasyetyeæ prÃptam / bhojanalope 'pyadbhirvÃnyena và dravyeïÃviruddhena pratinidhÃnanyÃyena prÃïÃgnihotrasyÃnu«ÂhÃnamiti // 40 // #<ÃdarÃdalopa÷ /># atra yacchabdÃgnihotraÓabdÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## vaiÓvÃnaropÃsakenÃtithibhojanÃtprÃkkÃryÃtvena vidyÃÇgaprÃïÃgnihotravicÃrÃtpÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e bhojanalope 'pi dravyÃntareïa prÃïÃgnihotrÃnu«ÂhÃnaæ, siddhÃnte tallepa iti bheda÷ / nanu yadbhaktamiti yacchabdena bhojanÃk«iptaæ bhaktamanÆdya yaddhomÅyamiti homasaæyogavidhinÃdÃk«epakabhojanalope tadÃk«iptabhaktÃÓritahomalopa iti siddhÃntÅ ÓaÇkate-## nirguïasyopÃstilope 'pi stutyarthaguïasthairyavadbhojanalope 'pi prÃïÃgnihotrasyÃdareïa stutinirvÃhÃrthamalopa iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«asÆtreïa pariharati-## evaæ taditi svayaæ prÃïÃgnihotramak­tvÃtithÅnÃæ tatkaraïamityartha÷ / uktaæ smÃrayitvà pariharati-## yathà kuï¬apÃyisatragate mÃsÃgnihotre 'gnihotraÓabdÃdgauïÃnnityÃgnihotravÃcakÃnnityÃgnihotradharmÃïÃæ payodravyÃdÅnÃæ prÃptistathehÃpi prÃïÃhuti«vagnihotraÓabdavaÓÃtpayodravyÃdÅnÃmutsargata÷ prÃptau satyÃæ bhojanÃrthabhaktadravyavidhinÃpavÃda÷ k­ta÷, ato bhaktavidherapavÃdÃrthatvÃdbhojanalope bhaktÃkhyaguïasyÃÇgasya lope 'pi na mukhyasyÃgnihotrasya lopa÷, apavÃdÃbhÃve utsargaprÃptapayÃdinà tasya ni«pattisaæbhavÃditi prÃptamityartha÷ / 'guïalope na mukhyasya'iti jaiminisÆtram / ÃdhÃne santi pavamÃne«ÂyastatrÃgnaye pavamÃnÃya puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapediti nirvÃpa÷ ÓrutastadaÇgatvenÃgnihotrahavaïyÃæ havÅæ«i nirvapediti darÓapÆrïÃmÃsÃkhyaprak­tau vihitÃgnihotra havaïyatideÓena prÃpta ÃdhÃnakÃle cÃgnihotrÃbhÃvÃttasyà guïabhÆtÃyà lope 'pi mukhyasya nirvÃpasya na lopa ityartha÷ / ÃrabdhanityÃdikarmaïo 'vaÓyÃnu«ÂheyatvÃcchrutadravyÃlÃbhe pratinihitadravyeïÃpi karma kartavyamiti pratinidhinyÃya÷ //40// END BsCom_3,3.26.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.26.41 ata uttaraæ paÂhati - upasthite 'tastadvacanÃt | BBs_3,3.41 | upasthite bhojane 'tastasmÃdeva bhojanadravyÃtprathamopanipatitÃtprÃïÃgnihotraæ nirvartayitavyam / kasmÃt / tadvacanÃt / tathÃhi - 'tadyadbhaktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyam' (chÃ. 5.19.1) iti / siddhavadbhaktopanipÃtaparÃmarÓena parÃrthadravyasÃdhyatÃæ prÃïÃhutÅnÃæ vidadhÃti / tà aprayojakalak«aïÃpannÃ÷ satya÷ kathaæ bhojanalope dravyÃntaraæ pratinidhÃpayeyu÷ / nacÃtra prÃk­tÃgnihotradharmaprÃptirasti / kuï¬apÃyinÃmayane hi mÃsÃgnihotraæ juhotÅti vidhyuddeÓagato 'gnihotraÓabdastadvadbhÃvaæ vidÃpayediti yuktà taddharmaprÃpti÷ / iha punarartavÃdagato 'gnihotraÓabdo na tadvadbhÃvaæ vidhÃpayitumarhati / taddharmaprÃptau cÃbhyupagamyamÃnÃyÃmagnyuddharaïÃdayo«a-pi prÃpyeran / nacÃsti saæbhava÷ / agnyuddharaïaæ tÃvaddhomÃdhikaramabhÃvÃya / nacÃyamagnau homo bhojanÃrthatÃvyÃghÃtaprasaÇgÃt / bhojanopanÅtadravyasaæbandhÃccÃsya evai«a homa÷ / tathÃca jÃbÃlaÓruti÷ pÆrvo 'tithibhyo 'ÓnÅyÃdityÃsyÃdhÃrÃmevemÃæ homanirvattiæ darÓayati / ata eva cehÃpi sÃæpÃdikÃnyevÃgnihotrÃÇgÃni darÓayati - 'ura eva vedirlomÃni bahurh­dayaæ gÃrhapatyo mano 'nvÃhÃryapacana ÃsyamÃhavanÅya÷' (chÃ. 5.18.2) iti / vediÓrutiÓcÃtra sthaï¬ilamÃtropalak«aïÃrthà dra«Âavyà / mukhyÃgnihotre vedyÃbhÃvÃt / tadaÇgÃnÃæ ceha saæpipÃdayi«itatvÃt / bhojanenaiva ca k­takÃlena saæyogÃnnÃgnihotrakÃlÃvarodhasaæbhava÷ / evamanye 'pyupasthÃnÃdayo dharmÃ÷ kecitkatha¤cidvirudhyante / tasmÃdbhojanapak«a evaite mantradravyadevatÃsaæyogÃtpa¤ca homà nirvartayitavyÃ÷ / yattvÃdaradarÓanavacanaæ tadbhojanapak«e prÃthamyavidhÃnÃrtham / nahyasti vacanasyÃtibhÃra÷ / na tvanenÃsya nityatà Óakyate darÓayitum / tasmÃdbhojanalopa eva prÃïÃgnihotrasyeti // 41 // siddhÃntayati-## taddhomÅyamiti tacchabdena bhojanÃrthasiddhabhaktamÃÓritya homavidhÃnÃdityartha÷ / siddhavadbhaktopanipÃta÷ prak­tabhaktÃgamanaæ, tasya tacchabdena parÃmarÓenetyartha÷ / ÃÓritya vihitÃhutÅnÃmÃÓrayalope lopa eva na dravyÃntarÃk«epakatvaæ, yathà kratuprayuktÃtpraïayanÃÓritasya godohanasya kratulope lope na tvÃÓrayÃntaraprayojakatvaæ tatheti phalitamÃha-##yaduktamagnihotraÓabdÃddravyÃntaraprÃptiriti, tatrÃha-## tadvadbhÃvo nityÃgnihotrasÃd­ÓyamarthavÃdasthaÓabdasya stutitvenopapatterityartha÷ / dharmaprÃpakatve do«amÃha-## ava eveti taddharmaprÃptyabhÃvÃdevetyartha÷ / prÃptau saæpÃdanaæ v­thà syÃditi bhÃva÷ / mukhyÃgnihotrÃÇgÃni saæpÃdyante cetkathaæ tadanaÇgaæ vediratra saæpÃdyate tatrÃha-## mukhyÃgnihotrasyÃgnyuddharaïavatsÃyaæprÃta÷kÃladvayasyÃpi na prÃptiriti-## upasthÃnaparistaraïÃdayo 'pyagnyabhÃvÃnna prÃpnuvantÅtyÃha-## yasmÃttaddharmaprÃptyabhÃvastasmÃdbhojanadravyeïaiva homa ityusaæhÃra÷ / prÃïÃya svÃhà ityÃdayo mantrÃ÷ / nanu svÃmibhojanasyottarakÃlatvaæ ÓrutyÃdivihitaæ kathaæ pÆrvo 'tidhibhyo 'ÓnÅyÃditivacane bÃdhyate tatrÃha-## upÃsakÃnyasvÃmivi«ayamuttarakÃlatvavidhÃnamityartha÷ / na tviti prÃthamyamÃtreïetyartha÷ / prÃïopÃsakasya prÃpte bhojane prÃthamyÃrthatayÃdarasyÃnyathÃsiddhau phalitamÃha-## //41// END BsCom_3,3.26.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.27.42 27 tannirdhÃraïÃdhikaraïam / sÆ. 42 tannirdhÃraïÃniyamastadd­«Âe÷ p­thagghyapratibandha÷ phalam | BBs_3,3.42 | santi karmÃÇgavyapÃÓrayÃïi vij¤ÃnÃni - 'omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityevamÃdÅni / kiæ tÃni nityÃnyeva syu÷ karmasu parïamayÅtvÃdivadutÃnityÃni godohanÃdivaditi vicÃrayÃma÷ / kiæ tÃvatprÃptaæ - nityÃnÅti / kuta÷ - prayogavacanaparigrahÃt / anÃrabhyÃdhÅtÃnyapi hyetÃnyudgÅthÃdidvÃreïa kratusaæbandhÃtkratuprayogavacanenaivÃÇgÃntaravatsaæsp­Óyante / yattve«Ãæ svavÃkye«u phalaÓravaïam 'Ãpayità ha vaikÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) ityÃdi tadvartamÃnÃpadeÓarÆpatvÃdarthavÃdamÃtramevÃpÃpaÓlokaÓravaïÃdivanna phalapradÃnam / tasmÃdyathà yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Ó­ïoti ityevamÃdÅnÃmaprakaraïapaÂhitÃnÃmapi juhvÃdidvÃreïa kratupraveÓÃtprakaraïapaÂhitavannityataivamudgÅthÃdyupÃsanÃnÃmapÅti / evaæ prÃpte brÆma÷ - tannirdhÃraïaniyama iti / yÃnyetÃnyudgÅthÃdikarmaguïayÃthÃtmyanirdhÃraïÃni rasatama Ãpti÷ sam­ddhirmukhyaprÃïa Ãditya ityevamÃdÅni naitÃni nityavatkarmasu niyamyeran / kuta÷ - tadd­«Âe÷ / tathÃhyaniyatatvameva¤jÃtÅyakÃnÃæ darÓayati Óruti÷ - 'tenobhau kuruto yaÓcaitadevaæ veda yaÓca na veda' (chÃ. 1.110) ityavidu«o 'pi kriyÃbhyanuj¤ÃnÃt / prastÃvÃdidevatÃvij¤ÃnavihÅnÃnÃmapi prastotrÃdÅnÃæ yÃjanÃdhyavasÃnadarsanÃt 'prastotaryà devatà prastÃvamanvÃyattà tÃæ cedavidvÃnprasto«yasi' (chÃ. 1.10.9) 'tÃæ cedavidvÃnudgÃsyasi' (chÃ. 1.10.10) 'tÃæ cedavidvÃnpratihari«yasi' (chÃ. 1.10.11) iti ca / api caiva¤jÃtÅyakasya karmavyapÃÓrayasya vij¤Ãnasya p­thageva karmaïa÷ phalamupalabhyate karmaphalasiddhiddyapratibandhastatsam­ddhiratiÓayaviÓe«a÷ kaÓcit 'tenobhau kuruto yaÓcaitadevaæ veda yaÓca na veda / nÃnà tu vidyà cÃvidyà ca yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà tadeva vÅryavattaraæ bhavati' (chÃ. 1.1.10) iti / tatra nÃnà tviti vidvadavidvatprayogayo÷ p­thakkaraïÃdvÅyarvattaramiti ca tarappratyayaprayogÃdvidyÃvihÅnamapi karmaviryavaditi gamyate / taccÃnityatve vidyÃyà upapadyate / nityatve tu kathaæ tadvihÅnaæ karmaviryavadityanuj¤Ãyeta / sarvÃÇgopasaæhÃre hi vÅryavatkarmeti sthiti÷ / tathà lokasÃmÃdi«u pratiniyatÃni pratyupÃsanaæ phalÃni Ói«yante 'kalpante hÃsmai lokà ÆrdhvÃÓcÃv­ttÃÓca' (chÃ. 2.2.3) ityevamÃdÅni, nacedaæ phalaÓravaïamarthavÃdamÃtraæ yuktaæ pratipattum / tathÃhi guïavÃda Ãpadyeta / phalopadeÓe tu mukhyavÃdopapatti÷ / prayÃjÃdi«u tvitikartavyatÃkÃÇk«asya krato÷ prak­tatvÃttÃdarthye sati yuktaæ phalaÓruterarthavÃdatvam / tathÃnÃrabhyÃdhÅte«vapi parïamayÅtvÃdi«u / nahi parïamayÅtvÃdÅnÃmakriyÃtmakÃnÃmÃÓrayamantareïa phalasaæbandho 'vakalpate / godohanÃdÅnÃæ hi prak­tÃppraïayanÃdyÃÓrayalÃbhÃdupapanna÷ phalavidhi÷ / tathà bailvÃdÅnÃmapi prak­tayÆpÃdyÃÓrayalÃbhÃdupapanna÷ phalavidhi÷ / natu parïamayÅtvÃdi«vevaævidha÷ kaÓcidÃÓraya÷ prak­to 'sti / vÃkyenaiva tu juhvÃdyÃÓrayatÃæ vivak«itvà phale 'pi vidhiæ vivak«ato vÃkyabheda÷ syÃt / upÃsanÃnÃæ tu kriyÃtmatvÃdviÓi«ÂavidhÃnopapatterudgÅthÃdyÃÓrayÃïÃæ phale vidÃnaæ na virudhyate / tasmÃdyathà kratvÃÓrayÃïyapi godohanÃdÅni phalasaæyogÃdanityÃnyevamudgÅthÃdyupÃsanÃnyapÅti dra«Âavyam / ata eva ca kalpasÆtrakÃrà naiva¤jÃtÅyakÃnyupÃsanÃni kratu«u kalpayäcakru÷ // 42 // ## ubhayathà d­«ÂÃntadarÓanÃtsaæÓayamÃha-## yathÃnÃrÃbhyÃdhÅtaparïamayÅtvaæ juhÆdvÃrà kratvaÇgatayà karmasu nityaæ prayujyate, tathÃÇgÃÓritopÃsanÃnyudrÅthÃdidvÃrÃÇgatayà nityÃni, uta kratvaÇgÃppraïayanaÓrayo godohanasaæyoga÷ paÓuphalÃrthatvÃdanityatvena yathà prayujyate yathà và paÓvaÇgayÆpÃÓrayaæ bailvatvamannÃdyaphalatvÃdanityaæ tathà karmasam­dyÃdiphalakatvÃdupÃsanÃnyanaÇgatvenÃnityÃnÅti saæÓayÃrtha÷ / pÆrvapak«e upÃsanÃnÃæ prayoganityatvaæ, siddhÃnte tvanityatvamiti phalabheda÷ / anityabhojanÃÓrayaprÃïÃgnihotrasyÃnityatvavannityakarmÃÇgopÃstÅnÃæ nityatvamiti pratyudÃharaïad­«ÂÃntena pÆrvapak«amÃha-## upÃsanÃni karmÃÇgÃni, aphalatve sati karmÃÇgÃÓritatvÃtparïamayÅtvÃdivat / tathà cÃÇgatayà prayogavidhinà nityena prayujyanta iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## udgÅthÃdaya÷ karmaïÃæ guïÃ÷ aÇgÃni te«Ãæ yÃthÃtmayaæ rasatamatvÃdikaæ tannirdhÃraïÃnyupÃsanÃni yÃni tÃni karmasu nityaparïamayÅtvÃdivanna niyamyerannityartha÷ / e«Ãæ karmÃÇgatve taddhÅnasyÃvidu«a÷ karma na syÃdaÇgalopÃt, tasmÃdavidu«o 'pi karmakart­tvaÓrutiliÇgairaÇgatvÃnumÃnabÃdha ityÃha-## tasyÃniyamasya darÓanÃdityartha÷ / tÃæ cedavidvÃnprasto«yasi mÆrdhà te vyapati«yatÅti cÃkrÃyaïenartvijÃmÃk«iptatvÃdanupÃsakÃnÃmapi karmaprayogo 'stÅtyÃha-## upÃstÅnÃæ karmaphalÃt p­thakphalaÓruterna karmÃÇgatvamityÃha-## tenomityak«areïa yaÓcaitadak«aramevaæ rasatamatvÃdirÆpeïa vedopÃste yaÓca na veda tÃvubhau karma kuruta eva yadyapi tu vidyÃvidyayornÃnÃtvaæ bhinnaphalatvam / d­«Âaæ hi maïivikraye j¤ÃnÃj¤ÃnÃbhyÃæ vaïikÓabarayo÷ phalavai«amyaæ, tasmÃdyadeva karma vidyayodgÅthÃdyupÃstyà ÓraddhayÃstikyabuddhyopani«adà rahasyadevatÃdhyÃnena karoti tadeva karma phalÃtiÓayavadityartha÷ / karmaïo vÅryavattvaæ nÃma phalavattvaæ vidyÃhÅnasyÃpi gamyamÃnaæ vidyÃyà anaÇgatve liÇgamiti bhÃva÷ / sÃmni lokÃdid­«ÂyupÃsane«u karmasam­dyatiriktalokÃdiphalaÓruteÓca nÃÇgatvamityÃha-## asmai vidu«e kalpante bhogÃya samarthà bhavanti bhÆmerÆrdhvà lokà Ãv­ttà adhastanÃÓcetyartha÷ / ## phalaÓruterarthavÃdamÃtratve stutilak«aïà syÃt, sà na yuktÃ, mukhyav­ttyà phalaparatvasaæbhavÃt / prayÃjÃnuyÃjakarmaïÃæ tu prakaraïÃddarÓÃdyaÇgatvalÃbhÃdbhÃt­vyÃbhibhÆtiphalaÓruteragatyà stutilak«akatvaæ, yadyapi parïamayÅtvÃdÅnÃmaÇgatvabodhakaæ prakaraïaæ nÃsti tathÃpi te«u phalaÓrute÷ stutitvaæ, te«ÃmakriyÃtvena kriyÃsaæbandhaæ vinà phalahetutvÃnupapatterataste«Ãæ phalÃrthaæ kriyÃpek«itvÃtkratoÓca juhÆprak­tidravyÃkÃÇk«itvÃt parïamayÅ juhÆrityÃdivÃkyenaiva prak­tidravyÃrpakeïa juhÆdvÃrà saænihitakratvaÇgatvasiddheryuktaæ phalaÓruterarthavÃdatvamiti bhÃva÷ / akriyÃtmakagodohanÃderapi phalaÓrutirarthavÃda÷ syÃdata Ãha-## yadapa÷ praïayettat paÓukÃmasya sato godohanena brahmavarcasakÃmasya kaæsnyeti phalÃrthavidhireva nÃrthavÃda÷ godohanÃde÷ kratvanÃkÃÇk«itatvenÃÇgatvÃbhÃvÃt, camasena nirÃkÃÇk«akriyÃsaæbandhitayà svaphalasÃdhakatvasaæbhavÃt / tathà khÃdiratvena nirÃkÃÇk«akratvaÇgayÆpamÃÓritya bailvamannÃdyakÃmasya khÃdiraæ vÅryakÃmasyeti phalÃrthavidhirevÃrtha÷ / parïamayÅtvÃdi«u phalavidhi÷ kiæ na syÃdata Ãha-## evaævidho yÆpÃdivannirÃkÃÇk«a ityartha÷ / juhurevÃÓraya ityata Ãha-## juhvÃ÷ prak­tidravyÃpek«itvÃdanenaiva vÃkyena kratvaÇgatayà juhÆprak­tidravyasaæbandho vidheya÷ paÓcÃnnirÃkÃÇk«ajuhÆmÃÓritya tasyaiva prak­tidravyasya phalasaæyogo vidheya iti vÃkyabheda ityartha÷ / parïatÃdivailak«aïyamupÃsanÃnÃmÃha-## svayaæ kriyÃtvÃdyÃgÃdivatphalaviÓi«Âatvena vidhÃnopapattirityartha÷ / tasmÃditi aÇgatvÃvedakamÃnÃbhÃvÃdityartha÷ / ata eveti anaÇgatvÃdevetyartha÷ / tasmÃdaÇgopÃstyabhÃve 'pi karmÃdhikÃra iti siddham //42// END BsCom_3,3.27.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.28.43 28 pradÃnÃdhikaraïam / sÆ. 43 pradÃnavadeva taduktam | BBs_3,3.43 | vÃjasaneyake - 'vadi«yÃmyevÃhamÅti vÃgdadhre' (b­. 1.5.21) ityatrÃdhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃæ Óre«Âho 'vadhÃrito 'dhidaivatamagnyÃdÅnÃæ vÃyu÷ tathà chÃndogye - 'vÃyurvÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.1) ityatrÃdhidaivatamagnyÃdÅnÃæ vÃyu÷ sarÇgo 'vadhÃrita÷ 'prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.2) ityatrÃdhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃæ prÃïa÷ / tatra saæÓaya÷ - kiæ p­thagevemau vÃyuprÃïÃvupagantavyau syÃtÃmap­thagveti / ap­thageveti tÃvatprÃptaæ tattvabhedÃt / nahyabhinne tattve p­thaganucintanaæ nyÃyyam / darÓayati ca ÓrutiradhyÃtmamadhidaivataæ ca tattvÃbhedam - 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (ai. 2.4) ityÃrabhya / tathà 'ta ete sarva eva samÃ÷ sarvo 'nantÃ÷' (b­. 1.5.13) ityÃdhyÃtmikÃnÃæ prÃmÃnÃmÃdhidaivikÅæ vibÆtimÃtmabhÆtÃæ darÓayati / tathÃnyatrÃpi tatra tatrÃdhyÃtmamadhidaivataæ ca bahudhà tattvabhedadarÓanaæ bhavati / kvacicca 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷ iti spa«Âameva vÃyuæ prÃïaæ caikaæ karoti / tathodÃh­te 'pi vÃjasaneyibrÃhmaïe yataÓcedeti sÆrya÷ (b­. 1.5.23) ityasminnupasaæhÃraÓloke 'prÃïÃdvà e«a udeti prÃïe 'stameti' (b­. 1.5.23) iti prÃïenaivopasaæharannetvaæ darÓayati / tasmÃdekameva vrataæ caretprÃïyÃccaivÃpÃyÃnyÃcca' (b­. 1.5.23) iti ca prÃïavratenaikenopasaæharennetadeva dra¬hayati / tathà chÃndogye 'pi parastÃt 'mahÃtmanaÓcaturo deva eka÷ ka÷ sa jÃgara bhuvanasya gopÃ÷' (chÃ. 4.3.6) ityekameva saævargaæ gamayati na bravÅtyeka eke«Ãæ caturïÃæ saævargo 'paro 'pare«Ãmiti / tasmÃdap­thaktvamupagamanasyeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - p­thageva vÃyuprÃïÃvupagantavyÃviti / kasmÃt / p­thagupadeÓÃt / ÃdhyÃnÃrtho hyayamadhyÃtmÃdhidaivavibhÃgopadeÓa÷ so 'satyÃdhyÃnap­thaktve 'narthaka eva syÃt / nanÆktaæ na p­thaganucintanaæ tattvÃbhedÃditi / nai«a do«a÷ / tattvÃbhede 'pyavasthÃbhedÃdupadeÓabhedavaÓenÃnucintanabhedopapatte÷ / ÓlokopanyÃsasya ca tattvÃbhedÃbhiprÃyeïÃpyupapadyamÃnasya pÆrvoditadhyeyabhedanirÃkaraïasÃmarthyÃbhÃvÃt / 'sa yathai«Ãæ prÃïÃnÃæ madhyama÷ prÃïa evametÃsÃæ devatÃnÃæ vÃyu÷' (b­. 1.5.22) iti copamÃnopameyakaraïÃt / etena vratopadeÓo vyÃkhyÃta÷ / 'ekameva vratam' (b­. 1.5.23) iti caivakÃro vÃgÃdivratanivartanena prÃïavratapratipattyartha÷ / bhagnavratÃni hi vÃgÃdÅnyuktÃni 'tÃni m­tyu÷ Óramo bhÆtvopayeme' (b­. 1.5.21) iti Órute÷ / 'na vÃyuvrataniv­ttyartha÷ athÃto vratamÅmÃæsÃ' (b­. 1.5.21) iti prastutya tulyavadvÃyuprÃïayorabhagnavratatvasya nirdhÃritatvÃt / 'ekameva vrataæ caret' (b­. 1.5.23) iti cektvà 'teno etasyai devatÃyai sÃyujyaæ salokatÃæ jayati (b­. 1.5.23) iti vÃyuprÃptiæ phalaæ bruvanvÃyuvratamanivartitaæ darÓayati / dvatetyatra vÃyu÷ syÃdapariccinnÃtmakatvasya prepsitatvÃt / purastÃtprayogÃcca 'sai«Ãnastamità devatà yadvÃyu÷' (b­. 1.5.22) iti / tathà 'tau và etau dvau saævargau vÃyureva deve«u prÃïa÷ prÃïe«u' (chÃ. 4.3.4) iti bhedena vyapadiÓati 'te và ete pa¤cÃnye pa¤cÃnye daÓa santastatk­tam' (chÃ. 4.3.8) iti ca bhedenaivopasaæharati / tasmÃtp­thagevopagamanam / pradÃnavat / yathendrÃya rÃj¤e puro¬ÃÓamekÃdaÓakapÃlamindrÃyÃdhirÃjÃyendrÃya svarÃj¤a ityasyÃæ tripuro¬ÃÓinyÃmi«Âau sarve«ÃmabhigamayannavadyatyachaæbaÂkÃramiti / ato vacanÃdindrÃbhedÃcca sahapradÃnÃÓaÇkÃyÃæ rÃjÃdiguïabhedÃdyÃjyÃnuvÃkyavyatyÃsavidhÃnÃcca yathÃnyasameva devatÃp­thaktvÃtpradÃnap­thaktvaæ bhavati / evaæ tattvÃbhede 'pyÃdhyeyÃæÓap­thaktvÃdÃdhyÃnap­thaktvamityartha÷ / taduktaæ saækar«e 'nÃnà và devatà p­thagj¤ÃnÃt' iti / tatra tu dravyadevatÃbhedÃdyÃgabhedo vidyate naivamiha vidyÃbhedo 'sti / upakramopasaæhÃrÃbhyÃmadhyÃtmÃdhidaivopadeÓe«vekavidyÃvidhÃnapratÅte÷ / vidyaikasthe 'pi tvadhyÃtmÃdhidaivabhedÃtprav­ttibhedo bhavati agnihotra iva sÃyaæprÃta÷kÃlabhedÃt / ityetÃvadabhipretya pradÃnavadityuktam // 43 // ## vÃyuprÃïayorbhedÃbhedavÃkyÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## astu karmÃÇgÃnÃæ tatsaæbaddhopÃstÅnÃæ ca phalabhedÃnnityatvÃnityatvarÆpa÷ prayogabheda÷, iha tu vÃyuprÃïayo÷ svarÆpÃbhedÃttatsvarÆpaprÃptilak«aïaphalaikyÃcca dhyÃnaprayogaikyamiti pÆrvapak«ayati-## 'agnirvÃgbhÆtvÃ'ityÃrabhya÷ 'vÃyu÷ prÃïo bhÆtvà nÃsike prÃviÓat'ityabhedaæ darÓayatÅtyartha÷ / 'yataÓcodeti sÆryastaæ vada'iti praÓne sÆtrÃtmakavÃyurvÃcyo vÃyusthÃne prÃïaæ vadannekatvaæ tayordarÓayatÅtyÃha-## ki¤ca yadi vÃyuprÃïayo÷ p­thagdhyÃnaæ syÃttarhi dhyÃnÃÇgavratabhedo 'pi syÃdiha tu prÃïÃpÃnanirodhÃtmakavrataikyaÓruterdhyÃnaikyamityÃha-## vrataikyasya praÓastatvÃdityartha÷ / ki¤ca vÃyuprÃïo saævargau bhedenopakramya parastÃdvÃkyaÓe«e saævargadevaikyaÓrute÷ prayogaikyamityÃha-## mahÃtmana iti dvitÅyÃbahuvacanam / caturaÓcatu÷ saækhyÃkÃnagnisÆryodakacandrÃnaparÃæÓca vÃkcak«u÷ÓrotramanorÆpÃneko deva÷ ka÷ prajÃpati÷ jagÃra gÅrïavÃnupasaæh­tavÃnityartha÷ / na bravÅti bhedamiti Óe«a÷ / yathà 'agnihotraæ juhoti'ityutpannÃgnihotrasyaikasyaiva dadhitaï¬ulÃdiguïabhedena sÃyaæprÃta÷kÃlabhedena prayogabhedastathà 'annÃdo bhavati ya evaæ veda'ityutpannÃyÃ÷ saævargavidyÃyà ekatve 'pyutpannaÓi«ÂavÃyuprÃïÃkhyaguïabhedÃtprayogabheda ityutsÆtraæ siddhÃntayati-## 'tau và etau dvau saævargau'ityupÃsyabhedavÃkyasya prayogabhedaparatvÃdvÃkyÃdeva bhedasiddhirityartha÷ / pÆrvapak«yuktamanÆdya pratyÃha-## upÃsyatayà pradhÃnabhÆtasaævargaguïaviÓi«ÂopÃsyabhedavÃkyaprÃïÃttÃvuktau / tato 'dhyÃtmÃdhidaivÃvasthÃbhedenoktasya dhyeyabhedasya nirÃse 'yataÓcodeti'iti Ólokasya na ÓaktirityÃha-#<Óloketi /># asÃmarthye liÇgamÃha-## ÓlokopanyÃsavadbrataikyopanyÃso 'pi tattvÃbhedÃbhiprÃyeïetyÃha-## nanvevakÃrÃdvÃyuvrataniv­tte÷ prÃïa evaiko dhyeyo bhÃtÅtyata Ãha-## vadanadarÓanÃdÅni vÃkcak«urÃdÅnÃæ vratÃni ÓramarÆpam­tyunà bhagnÃnÅtyuktvà prÃïasyÃbhagnavratatvaæ nirdhÃritaæ, tathà jvalanatÃpÃdÅnyagnyÃdityÃdÅnÃæ vratÃni bhagnÃnÅtyuktvà vÃyorabhagnavratatvaæ nirdhÃritaæ, 'sa yathai«Ãæ prÃïÃnÃæ madhyama÷ prÃïa÷ sthiravrata evametÃsÃæ devanÃæ vÃyurlocanti hyanyà devatà na vÃyu÷sai«Ãnastamità devatà yadvÃyi÷'iti Órute÷ / ato bhagnavatanirÃsÃrtha evakÃro na vÃyuvrataniv­ttyartha ityartha÷ / atraivÃrthe liÇgamÃha-## ukÃraÓcÃrtha÷ / tena vratena vÃyo÷ sÃyujyaæ samÃnadehatvaæ salokatÃæ ca jayatÅtyartha÷ / nanvatra vÃyuprÃptirna ÓrutetyatrÃha-## tasmÃttattvÃbhedad­«Âyà vrataikyamiti sthitaæ, saæprati pÆrvoktaæ p­thagupadeÓaæ viv­ïoti-## sautraæ d­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## traya÷ puro¬ÃÓà asyÃæ santÅti tripuro¬ÃÓinÅ«ÂistasyÃæ kiæ sahapradÃnamuta bhedeneti saædehe pÆrvapak«amÃha-## sarve«Ãæ devÃnÃmÃbhimukhyena prÃpyanhaviravadyati g­hïÃti, acchaævaÂkÃraæ va«aÂkÃrÃkhyadevabhÃgamityartha÷ / yadvà sarvadevÃrthaæ yugapadavadÃnaæ kÃryamityatra heturacchaævaÂkÃramiti avyarthatvÃyetyartha÷ / ekÃrthamavatte havi«i Óe«o yÃgÃnarhatayà v­thà syÃditi bhÃva÷ / evaæ sahÃvadÃnaÓruterdevaikyÃcca puro¬ÃÓÃnÃæ sahaprak«epe prÃpte p­thakprak«epa iti siddhÃntamÃha-## rÃjÃdhirÃjasvarÃjaguïabhedena viÓi«ÂadevatÃbhedÃdityartha÷ / ki¤cÃdhvaryuïà yajeti prai«e k­te hotrà yo mantra÷ paÂhyate sà yÃjyÃ, anubrÆhÅti prai«Ãnantaramantra÷ puronuvÃkyeti bhedo 'sti, tatrÃsyÃmi«Âau prathamapuro¬ÃÓapradÃne yà kÊptà yÃjyà sa dvitÅyapradÃne puronuvÃkya, yà ca pÆrvamanuvÃkya, sa paÓcÃdyÃjyeti vyatyÃsamanvÃheti Órutyà vidhÃnÃt, yathÃÓruti prak«epap­thaktvamityÃha-## saækar«o devatÃkÃï¬am / vÃÓabdo 'vadhÃraïe, nÃnaiva devatà rÃjÃdiguïabhedena bhedÃvagamÃditi sÆtrÃrtha÷ / d­«ÂÃnte devatÃbhedÃtkarmabhedavadvidyÃbheda÷ syÃdityata Ãha-## karmotpattivÃkyasthadevatÃbheda÷ karmabhede heturiha tvannÃdo bhavati ya evaæ vedetyutpattÃvekatvena j¤ÃtavidyÃyÃ÷ paÓcÃcchrutavÃyuprÃïabhedo na bhedaka÷, agnihotrasyeva dadhyÃdidravyabheda ityartha÷ / tarhi kenÃæÓena pradÃnasya d­«ÂÃntatvamityata Ãha-## avasthÃbhedÃddevatÃbheda÷ prayogabhedaÓcetyaæÓenÃyaæ d­«ÂÃnta ityartha÷ //43// END BsCom_3,3.28.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.44 29 liÇgabhÆyastvÃdhikaraïam / sÆ. 44-52 liÇgabhÆyastvÃttaddhi balÅyastadapi | BBs_3,3.44 | vÃjasaneyino 'gnirahasye - 'naiva idamagre sadÃsÅt' ityetasminbrÃhmaïe mano 'dhik­tyÃdhÅyate 'tat«aÂtriæÓatsahasrÃïyapaÓyadÃtmano 'gnÅnarkÃnmanomayÃmanaÓcita÷' ityÃdi / tathaiva 'vÃkcita÷ prÃïacitaÓcak«uÓcita÷ Órotracita÷ karmacito 'gnicita÷' iti p­thagagamanÅnÃmananti sÃæpÃdikÃn / te«u saæÓaya÷ - kimete manaÓcidÃdaya÷ kriyÃnupraveÓinastacche«abhÆtà uta svatantrÃ÷ kevalavidyÃtmakà iti / tatra prakaraïÃkriyÃnupraveÓe prÃpte svÃtantryaæ tÃvatpratijÃnÅte liÇgabhayastvÃditi / bhÆyÃæsi hiliÇgÃnyasminbrÃhmaïe kevalavidyÃtmakatvame«Ãmupodbalayanti d­Óyante tadyatki¤cemÃni bhÆtÃni manasà saækalpayanti te«Ãmeva sà k­ti÷ iti, 'tÃnhaitÃnevaævide sarvadà sarvÃïi bhÆtÃni cinvantyapi svapate' iti caiva¤jÃtÅyakÃni / taddhi liÇgaæ prakaraïÃdbalÅya÷ / tadapyuktaæ pÆrvasminkÃï¬e - 'ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃyepÃradaurbalyamarthaviprakar«Ãt' (jai.sÆ. 3.3.13) iti // 44 // ## utpatte÷ prÃgidaæ sarvaæ naiva sadÃsÅnnÃpyasadityupakramya mana÷ s­«Âimuktvà tanmana ÃtmÃnamaik«atetÅk«aïapÆrvakamagnÅnapaÓyaditi mano 'dhik­tya paÂhantÅtyartha÷ / puru«Ãyu«Âvena kÊptaÓatavar«Ãntargatai÷ «aÂratriæÓatsahasrairahorÃtrairavacchinnatayà manov­ttÅnÃmasaÇkhyeyÃnÃmapi «aÂtriæÓatsahasratvam / tÃbhiri«ÂakÃtvena kalpitÃbhirmanasaiva saæpÃdità agnayo manaÓcitasthÃnarkÃnpÆjyÃnmanov­tti«usaæpÃditÃnÃtmana÷ svasya saæbandhitvena mano 'paÓyat, tathà vÃkprÃïÃdayo 'pi svasvav­ttirÆpÃnagnÅnapaÓyannityÃha-## prÃïo ghrÃïaæ karmendriyeïa hastÃdinà cita÷ karmacita÷ agnistvak pÆrvatrÃgnicayanaprakaraïÃtkimete 'gnaya÷ kratvarthà uta prÃdhÃnyaj¤ÃpakaliÇgÃdibhÆyastvÃtpuru«Ãrthà veti saæÓayamÃha-## kevalavidyÃtmakÃ÷ kriyÃÇgatvaæ vinà bhÃvanÃmayà ityartha÷ / ekaprayogÃsaæbhavÃdvÃyuprÃïayordhyÃnaprayogabhedo 'stu, iha tu manaÓcidÃdyagnÅnÃæ prakaraïÃtkarmÃÇgatvenaikaprayogatvamiti prÃpayya siddhÃntamupakramate-## pÆrvapak«e bhÃvanÃgnÅnÃæ kratvaÇgatvami«Âaæ te«Ãæ kriyÃÇgatvaæ vikalpa÷ samuccayo vÃstu / siddhÃnte puru«Ãrthatvamiti phalam / tattatra sarvaprÃïimanov­ttibhirmama sadÃgnaya÷ cÅyanta iti dhyÃnadÃr¬hye sati sarvabhÆtÃni yatki¤cit manasà saækalpayanti te«ÃmevÃgnÅnÃæ sà k­ti÷ karaïamityekaæ liÇgaæ, kriyÃÇgasya yatki¤citkaraïena sidyadarÓanÃdityÃha-## evaævide svapate jÃgrate 'pi tadÅyÃgnÅnbhÆtÃni sarvadà cinvantÅti liÇgÃntaraæ, kriyÃÇgasya coditakÃlÃnu«Âheyasya sadà sarvairanu«ÂhÅyamÃnatvÃyogÃdityartha÷ / «aÂtriæÓatsahasrasaækhyÃpyanaÇgatve liÇgaæ eva¤jÃtÅyakapadenoktam //44// END BsCom_3,3.29.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.45 pÆrvavikalpa÷ prakaraïÃtsyÃt kriyÃmÃnasavat | BBs_3,3.45 | naitaduktaæ svatantrà ete 'gnayo 'nanyaÓe«abhÆtà iti / pÆrvasya kriyÃmayasyÃgne÷ prakaraïÃttadvi«aya evÃyaæ vikalpaviÓe«opadeÓa÷ syÃnna svatantra÷ / nanu prakaraïÃlliÇgaæ balÅya÷ / satyametat / liÇgamapi tveva¤jÃtÅyakaæ na prakaraïÃdbalÅyo bhavati / anyÃrthadarÓanaæ hyetat / sÃæpÃdikÃgnipraÓaæsÃrÆpatvÃt / anyÃrthadarÓanaæ cÃsatyÃmanyasyÃæ prÃptau guïavÃdenÃpyupapadyamÃnaæ na prakaraïaæ bÃdhitumutsahate / tasmÃtasÃæpÃdikà apyete 'gnaya÷ prakaraïÃtkriyÃnupraveÓina eva syu÷ / mÃnasavat / yathà daÓarÃtrasya dasaïe 'hanyavivÃkye p­thivyà pÃtreïa samudrasya somasya prajÃpataye devatÃyai guhyamÃïasya grahaïÃsÃdanahavanÃharaïopahvÃnabhak«aïÃni mÃnasÃnyevÃmnÃyante / sa ca mÃnaso 'pi grahakalpa÷ kriyÃprakaraïÃtkriyÃÓe«a eva bhavatyevamayamapyagnikalpa ityartha÷ // 45 // ---------------------- FN: avivÃkyamiti daÓamasyÃhno nÃmadheyam / evaæ siddhÃntamupakramya pÆrvapak«ayati-## pÆrvasye«ÂakÃbhiragniæ cinuta ityuktasya sa e«a tvi«ÂakÃgniriti saænihitasyÃyaæ vikalpaviÓe«opadeÓa÷ saækalpamayatvÃkhyaprakÃrabhedopadeÓa÷ kriyÃgnivatsÃækalpikÃgnayo 'pyaÇgamiti yÃvat / kiæ vidhivÃkyasthaæ liÇgaæ prakaraïÃdbalÅya÷, arthavÃdasthaæ và / ÃdyamaÇgÅkaroti-## na dvitÅya ityÃha-## mÃnasÃgnividhyarthavÃdasthaliÇgÃnÃæ svÃrthaprÃpakamÃnÃbhÃvÃddaurbalyamityartha÷ / sÆtrasthakriyÃpadaæ vyÃca«Âe-## nanu akriyÃrÆpÃgnÅnÃæ dhyÃnamayÃnÃæ kathaæ kriyÃÇgatvaæ tatrÃha-## dvÃdaÓÃhasyÃdyantÃhardvayaæ tyaktvà madhyasthadaÓarÃtrasyaiva dvirÃtrÃdi«u prak­titvaæ, taddharmamÃïÃmeva te«vatideÓÃttasya madhyadaÓarÃtrasya daÓame 'hanyarthÃdekÃdaÓe 'hani mÃnasagraha÷ ÓrÆyate-'anayà tvà pÃtreïa samudraæ rasayà prÃjÃpatyaæ manograhaæ g­hïÃti'iti / anayà rasayà p­thivyà pÃtreïa samudraæ tvÃæ prajÃpatidevatÃkaæ manograhaæ g­hyate iti graha÷ somarasa÷, manasà rasatvena bhÃvitamadhvaryurg­hïÃtÅtyartha÷ / ata evartvijÃæ dhyÃyitayà vividhavÃkyoccÃraïÃbhÃvÃdavivÃkyasaæj¤Ã ahna÷ prÃpta÷ / grahaïaæ nÃma somapÃtrasyopÃdÃnaæ, g­hÅtasya svasthÃne sthÃpanamÃsÃdanaæ somasya homo havanaæ hutaÓe«ÃdÃnamÃharaïaæ Óe«abhak«aïÃyartvijÃæ mitho 'nuj¤ÃnakaraïamupahvÃnaæ tato bhak«aïamityetÃni mÃnasÃnyevetyartha÷ / sa ca mÃnaso graho dvÃdaÓÃhÃdaharantaraæ svatantramityÃÓaÇaókya dvÃdaÓÃhasaæj¤ÃvirodhÃnnÃharantaraæ kintu prakaraïÃdavivÃkyasyÃhno 'Çgamiti siddhÃntamÃha-## kalpa÷ kalpanÃprakÃra÷ / kecittvatra bhëye daÓarÃtraÓabdo vik­tipara÷, tatrÃpi daÓame 'hanyavivÃkyasaæj¤ake mÃnasagrahasyÃtideÓaprÃptatayÃÇgatvÃdityÃhu÷ //45// END BsCom_3,3.29.45 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.46 atideÓÃc ca | BBs_3,3.46 | atideÓaÓcai«ÃmagnÅnÃÇkriyÃnupraveÓamupodbalayati - '«aÂtriæÓatsahasasrÃïyagnayor'kÃste«Ãmekaika eva tÃvanyÃvÃnasau pÆrva÷' iti / sati hi sÃmÃnye 'tideÓa÷ pravartate / tataÓca pÆrveïe«ÂakÃcitena kriyÃnupraveÓinÃgninà saæpÃdikÃnagnÅnatidiÓankriyÃnupraveÓamevai«Ãæ dyotayati // 46 // manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÇgatve prakaraïamuktvà liÇgamÃha-## kriyÃÇgatvasÃd­ÓyÃdatideÓa ityartha÷ //46// END BsCom_3,3.29.46 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.47 vidyaiva tu nirdhÃraïÃt | BBs_3,3.47 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / vidyÃtmakà evaite svatantrà manaÓcidÃdayo 'gnaya÷ syurna kriyÃÓe«abhÆtÃ÷ / tathÃhi nirdhÃrayati - 'te haite vidyÃcita eva' iti / vidyayà haivaita evaævidaÓcità bhavanti iti ca // 47 // siddhÃntamÃha-## //47// END BsCom_3,3.29.47 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.48 darÓanÃc ca | BBs_3,3.48 | d­Óyate cai«Ãæ svÃtantrye liÇgam / tatpurastÃddarÓitam liÇgabhÆyastvÃt (bra. sÆ. 3.3.44) ityatra // 48 // na ÓrutiliÇgavÃkyai÷ prakaraïaæ bÃdhyamiti sÆtratrayÃrtha÷ //48// END BsCom_3,3.29.48 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.49 nanu liÇgamapyasatyÃæmanyasyÃæ prÃptÃvasÃdhakaæ kasyacidarthasyetyapÃsya tatprakaraïasÃmarthyÃtkriyÃÓe«atvamadhyavasitamityata uttaraæ paÂhati - ÓrutyÃdibalÅyastvÃc ca na bÃdha÷ | BBs_3,3.49 | naivaæ prakaraïasÃmarthyÃtkriyÃÓe«atvamadhyavasÃya svÃtantrayapak«o bÃdhitavya÷ / ÓrutyÃderbalÅyastvÃt / balÅyÃæsi hi prakaraïÃcchrutiliÇgavÃkyÃnÅti sthitaæ ÓrutiliÇgasÆtre / tÃni ceha svÃtantryapak«aæ sÃdhayanti d­Óyante / katham / ÓrutistÃvat 'te haite vidyÃcita eva' iti / tathà liÇm 'sarvadà sarvÃïi bhÆtÃni cinvantyapi svapate' iti / tathà vÃkyamapi 'vidyayà haivaita evaævidÃÓritÃbhavanti' iti / 'vidyÃcita eva' iti hi sÃvadhÃraïeyaæ Óruti÷ kriyÃnupraveÓe 'mÅ«ÃmabhyupagamyamÃne pŬità syÃt / nanvabÃhyasÃdhanatvÃbhiprÃyamidavadhÃraïaæ bhavi«yati / netyucyate / tadabhiprÃyatÃyÃæ hividyocita itÅyatà svarÆpasamakÅrtanenaiva k­tatvÃdanarthakamavadhÃraïaæ bhavet / svarÆpameva hye«ÃmabÃhyasÃdhanamiti / abÃhyasÃdhanatve 'pi tu mÃnasagrahavatkriyÃnupraveÓaÓaÇkÃyÃæ tanniv­ttiphalamavadhÃraïarthavadbhavi«yati / tathà 'svapate jÃgrate caivaævide sarvadà sarvÃïi bhÆtÃnyetÃnyetÃnagniæÓcinvanti' iti sÃtatyadarÓaname«Ãæ svÃtantrye 'vakalpate / yathà sÃæpÃdike vÃkyaprÃïamaye 'gnihotre 'prÃïaæ tadà vÃci juhoti - vÃcaæ tadà prÃïe juhoti' (kau. 2.5) iti coktvocyate - 'ete anante ÃhutÅ jÃgracca svapaæÓca satataæ - juhoti' (kau«Å. 2.5) iti / tadvat / kriyÃnupraveÓe tu kriyÃprayogasyÃlpakÃlatvena na sÃtatye«Ãæ prayoga÷ kalpeta / nacedamarthavÃdamÃtramiti nyÃyyam / yatra hi vispa«Âo vidhÃyako liÇgÃdirupalabhyate yuktaæ tatra saækÅrtanamÃtrasyÃrthavÃdatvam / iha hi vispa«ÂovidhyantarÃnupalabdhe÷ saækÅrtanÃdevai«Ãæ vij¤ÃnavidhÃnaæ kalpanÅyam / tacca yathÃsaækÅrtanameva kalpayituæ Óakyata iti sÃtatyadarÓanÃttathÃbhÆtameva kalpyate / tataÓca sÃmarthyÃde«Ãæ svÃtantryasiddhi÷ / etena tadyatki¤cemÃni bhÆtÃni manasà saækalpayanti te«Ãmeva sà k­ti÷ ityÃdi vyÃkhyÃtam / tathà vÃkyamapi evaævide iti puru«aviÓe«asaæbandhamevai«ÃmÃcak«aïaæ na kratusaæbandhaæ m­«yate / tasmÃtsvÃtantryapak«a eva jyÃyÃniti // 49 // tatrÃvadhÃraïaÓruteranyathÃsiddhiæ ÓaÇkate-## vidyÃcita itipadenaivÃbÃhyasÃdhanatvasya labdhatvÃdavadhÃraïaæ vyarthamityÃha-## tarhi kathamasyÃrthavattvaæ tatrÃha-## liÇgaæ vyanakti-## agnÅnÃæ sarvakÃlavyÃpitvenÃnaÇgatve d­«ÂÃntaramÃha-## tadà dhyÃnakÃla ityartha÷ / home yathà sÃtatyamucyate tadvadagnÅnÃæ sÃtatyadarÓanamityanvaya÷ / yaduktamarthavÃdasthatvÃlliÇgaæ durbalamiti tanna / sarvadà sarvabhÆtÃni madarthamagnÅn cinvantÅti dhyÃyedityapÆrvÃrthatayà vidhikalpanÃt / tathÃca vidhivÃkyasthatvÃlliÇgaæ prakaraïÃdbalavÃdityÃha-## eteneti vidhitvenetyartha÷ / vÃkyaæ viv­«oti-## //49// END BsCom_3,3.29.49 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.50 anubandhÃdibhya÷ praj¤Ãntarap­thaktvavadd­«ÂaÓ ca taduktam | BBs_3,3.50 | itaÓca prakaraïamupam­dya svÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃæ pratipattavyam / yatkriyÃvayavÃnmana-ÃdivyÃpÃre«vanubadhnÃti 'te manasaivÃdhÅyanta manasÃcÅyanta manasaiva grahà ag­hyanta manasÃstuvanmanasÃÓaæsanyatki¤ca yaj¤e karma kriyate yatki¤ca yaj¤iyaæ karma manasaiva te«u tanmanomaye«u manaÓcitsu manomayameva kriyate' ityÃdinà / saæpatphalo hyayamanubandha÷ / naca pratyak«Ã÷ kriyÃvayavÃ÷ santa÷ saæpadà lipsitavyÃ÷ / nacÃtrodgÅthÃdyupÃsanavatkriyÃÇgasaæbandhÃttadanupraveÓitvamÃÓaÇkitavyaæ ÓrutivairÆpyÃt / nahyatra kriyÃÇgaæ ki¤cidÃdÃya tasminnado nÃmÃdhyavasitavyamiti vadati / «aÂtriæÓatsahasrÃïi tu manov­ttibhedÃnÃdÃya te«vagnitvaæ grahÃdÅæÓca kalpayati puru«ayÃdivat / saækhyà ceyaæ puru«Ãyu«asyÃha÷su d­«Âà satÅ tatsaæbandhinÅ«u manov­tti«vÃropyata iti dra«Âavyam / evamanubandhÃtsvÃtantryaæ manaÓcidÃdÅnÃm / ÃdiÓabdÃdatideÓÃdyapi yathÃsaæbhavaæ yojayitavyam / tathÃhi - 'te«Ãmekaika eva tÃvÃnyÃnÃnasau pÆrva÷' iti kriyÃmayasyÃgnermÃhÃtmyaæ j¤ÃnamayÃnÃmekaikasyÃtidiÓankiriyÃyÃmanÃdaraæ darÓayati / naca satyeva kriyÃsaæbandhe vikalpa÷ pÆrveïottare«Ãmiti Óakyaæ vaktum / nahi yena vyÃpÃreïÃhanÅyadhÃraïÃdinà pÆrva÷ kriyÃyÃmupakaroti tenottara upakartuæ Óaknuvanti / yattu pÆrvapak«e 'pyatideÓa upodbalaka ityuktaæ sati hi sÃmÃnye 'tideÓa÷ pravartata iti tadasmÃtpak«e 'gnitvasÃmÃnyenÃtideÓasaæbhavÃtpratyuktam / asti hi sÃæpÃdikÃnÃmapyagnÅnÃmagnitvamiti / ÓrutyÃdÅni ca kÃraïÃni darÓitÃni / evamanubandhÃdibhya÷ kÃraïebhya÷ svatÃntryaæ manaÓcidÃdÅnÃma / praj¤Ãntarap­thaktvavat / yathà praj¤ÃntarÃïi ÓÃï¬ilyavidyÃprabh­tÅni svena svenÃnubadhyamÃnÃni p­thageva karmabhya÷ praj¤ÃntarebhyaÓca svatantrÃïi bhavantyevamiti / d­«ÂaÓcÃve«Âe rÃjasÆyaprakaraïapaÂhitÃyÃ÷ prakaraïÃdutkar«o varïatrayÃnubandhÃdrÃjayaj¤atvÃcca rÃjasÆyasya / taduktaæ prathame kÃï¬e - 'kratvarthÃyÃmiti cenna varïatrayasaæyogÃt' (jai.sÆ. 11.4.7) iti // 50 // ---------------------- FN: ave«ÂiretannÃmnÅ i«Âi÷ / saæpadupÃstyai manov­tti«u kriyÃÇgÃnÃæ yojanamanubandha÷ Órutyà kriyate tadanyathÃnupapattyÃpyagnÅnÃæ puru«Ãrthatvaæ kratvarthatve 'ÇgÃnÃæ siddhatvena saæpÃdanÃnupapatterityÃha-## te agnaya÷, adhÅyanta te«ÃmÃdhÃnaæ manasaiva kuryÃdityartha÷ / kÃlasya chandasyaniyamÃt / acÅyanta i«ÂakÃÓcetavyà ityartha÷ / grahÃ÷ pÃtrÃïi, astuvan, udgÃtÃra÷ stuvanti, aÓaæsan hotÃra÷ Óaæsanti, kiæ bahÆktyà yatki¤cidyaj¤e karmÃrÃdupakÃrakaæ yaj¤iyaæ yaj¤asvarÆpotpÃdakaæ ca tatsarvaæ manomayaæ kuryÃditi Órutyartha÷ / v­tti«vagnidhyÃnasya kriyÃnaÇgatve 'pyudgÅthadhyÃnavatkriyÃÇgÃÓritatvaæ syÃnnetyÃha-## aÇgÃvabaddhaÓrutito 'syÃ÷ ÓrutervairÆpyaæ sphuÂayati-## anaÇgav­tti«u sÃÇgakratusaæpÃdanaæ puru«asya yaj¤atvadhyÃnavat svatantramityartha÷ / anÃdarÃrtho 'tideÓo na bhavati kintu vikalpÃrtha ityata Ãha-## ekasminmÃdhye nirapek«asÃdhanayorvikalpo bhavati yathà vrÅhiyavayoratra tu kriyÃgnerdhyÃnÃgnÅnÃæ sÃdhyabhedÃnna vikalpa ityartha÷ / ata eva samuccayo 'pi nirasta÷ / yaduktaæ kriyÃÇgatvasÃmÃnyenÃtideÓa iti tannetyÃha-## sÆtre bahuvacanÃrthamÃha-#<ÓrutyÃdÅni ceti /># anubandhÃtideÓaÓrutiliÇgavÃkyebhya ityartha÷ / ## artha iti Óe«a÷ manaÓcidÃdÅnÃæ svÃtantraye kriyÃprakaraïÃdutkar«a÷ syÃdityÃÓaÇkya sa i«Âa ityÃha-## ekÃdaÓe cintitaæ 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta'iti prak­tyÃve«ÂirnÃma kÃcidi«ÂirÃmnÃtÃ-'Ãgneyo '«ÂÃkapÃlo hiraïyaæ dak«iïÃ',bÃrhaspatyaæ caruæ Óitip­«Âho dak«iïÃ', 'aindramekÃdaÓakapÃlam­«abho dak«iïÃ'iti / tasyÃæ varïabhedena prayogabheda÷, ÓrÆyate-'yadi brÃhmaïo yajeta bÃrhaspatyaæ madhye nidhÃyÃhutimÃhutiæ hutvÃbhighÃrayedyadi vaiÓyo vaiÓvadevaæ caruæ madhye nidadhyÃdyadi rÃjanyastadaindram'iti / Ãgneyaindrapuro¬ÃÓayormadhye bÃrhaspatyaæ caruæ nidhÃyetyartha÷ / tatrÃgneyÃdicaru«u aÇgÃnÃæ tantreïa prayogo bhavati madhyenidhÃnaliÇgÃtprayogabhede madhye nidhÃnÃyogÃdetayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayedityekavacanÃcca / sa ca tantraprayogo rÃjasÆyakratubÃhyÃyÃmannÃdyakÃmavarïatrayakart­kÃyÃmevÃve«Âau j¤eyo na tu kratvantargatÃyÃm / nanu kimatra niyÃmakaæ kratvarthÃyÃmapyave«Âau tantraprayoga÷ kiæ na syÃditi cet / na / varïatrayasaæyuktÃnÃæ kÃmyÃyÃmevÃÇgatantraikyasÃdhakasya madhye nadhÃnÃdiliÇgasya sattvÃdato liÇgaikavacanÃbhyÃæ tantraikye sati hiraïyÃdikà militaikaivà dak«iïÃdheyÃ, anyathà prayogaikyÃyogÃt / rÃjamÃtrakart­kakratvantargate«Âau tu varïatrayasaæyogÃbhÃvÃnmadhye nidhÃnÃdiliÇgaæ nÃsti tataÓca tantraikyasÃdhakÃbhÃvÃddak«iïÃbhedena tantrabheda ityaÇgÃnÃmÃv­ttireva caru«viti sÆtrÃrtha÷ / atra caikaprayogaliÇgasya kratvarthe«ÂÃvasaæbhavaæ kÃmye«Âau ca saæbhavaæ vadatÃnena sÆtreïa kÃmye«Âe÷ kratvarthe«Âivilak«aïatvÃtkratuprakaraïÃdutkar«a iti sÆcitam / sa cotkar«o yukta eva, rÃjamÃtrakart­karÃjasÆyakratau varïatrayakart­ke«ÂerantarbhÃvÃyogÃditi sthitaæ, tathà manaÓcidÃdÅnÃmutkar«a iti bhÃva÷ //50// END BsCom_3,3.29.50 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.51 na sÃmÃnyÃdapyupalabdherm­tyuvanna hi lokÃpatti÷ | BBs_3,3.51 | yaduktaæ mÃnasÃvaditi tatpratyucyate / na mÃnasagrahasÃmÃnyÃdapi manaÓcidÃdÅnÃæ kriyÃÓe«atvaæ kalpyam / pÆrvoktebhya÷ ÓrutyÃdihetubhya÷ kevalapuru«Ãrthatvopalabdhe÷ / nahi ki¤citkasyacitkenacitsÃmÃnyaæ na saæbhavati / naca tÃvatà yathÃtvaæ vai«amyaæ nivartate / m­tyuvat / yathà 'sa và e«a eva m­tyurya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷' iti 'agnirvai m­tyu÷' (b­. 3.2.10) iti cÃgnyÃdityapuru«ayo÷ samÃne 'pi m­tyuÓabdaprayoge nÃtyantasÃmyÃpatti÷ / yathà ca 'asau vÃva loko gautamÃgnistasyÃditya eva samit' (chÃ. 5.4.1) ityatra na samidÃdisÃmÃnyÃllokasyÃgnibhÃvÃpattistadvat // 51 // evaæ d­«ÂÃntaæ vighaÂayati-## kratvarthatvapuru«Ãrthatvavai«amye 'pi mÃnasatvasÃmÃnyaæ na virudhyate vi«amayorapi sÃmyadarÓanÃdityartha÷ //51// END BsCom_3,3.29.51 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.29.52 pareïa ca Óabdasya tÃdvidhyaæ bhÆyastvÃt tv anubandha÷ | BBs_3,3.52 | parastÃdapi 'ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcitta÷' ityasminnanantare brÃhmaïe tÃvadvadhyaæ kevalavidyÃvidhitvaæ Óabdasya prayojanaæ lak«yate na ÓuddhakarmÃÇgavidhitvam / tatra hi -' vidyayà tadÃrohanti yatra kÃmÃ÷ parÃgatÃ÷ / na tatra dak«Åïà yanti nÃvidvÃæsastapasvina÷' ityanena Ólokena kevalaæ karmanindanvidhyÃæ ca praÓaæsannidaæ gamayati / tathà purastÃdapi yadetanmaï¬alaæ tapati ityasminbrÃhmaïe vidyÃpradhÃnatvameva lak«yate so 'm­to bhavati m­tyurhyasyÃtmà bhavati iti vidyÃphalenaivopasaæhÃrÃnna karmapradhÃnatà tatsÃmÃnyÃdihÃpi tathÃtvam / bhÆyÃæsastvagnyavayavÃ÷ saæpÃdayitavyà vidyÃyÃmityetasmÃtkÃraïÃdagninÃnubadhyate vidyà na karmÃÇgatvÃt / tasmÃnmanaÓcidÃdÅnÃæ kevalavidyÃtmakatvasiddhi÷ // 52 // ki¤ca pÆrvottarabrÃhmaïayo÷ svatantravidyÃvidhÃnÃttanmadhyasthasyÃpi brÃhmaïasya svatantravidyÃvidhiparatvamityÃha-## cite 'gnau lokad­«ÂividhÃnaæ svatantramuttaratra gamyate pÆrvatra maï¬alapuru«opÃstistatsÃænidhyÃnmadhye 'pi mÃnasÃgnaya÷ svatantrà ityartha÷ / tarhi kriyÃgninà saha pÃÂha÷ kimarthamityata Ãha-## //52// END BsCom_3,3.29.52 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.30.53 30 aikÃtmyÃdhikaraïam / sÆ. 53-54 eka Ãtmana÷ ÓarÅre bhÃvÃt | BBs_3,3.53 | iha dehavyatiriktasyÃtmana÷ sadbhÃva÷ samarthyate bandhamok«ÃdhikÃrasidamadhayo / nahyasati dehavyatiriktÃtmani paralokÃÓcodanà upapajadyerankasya và brahmÃtmatvamupadiÓyeta / nanu ÓÃstrapramukha eva prathame pÃde ÓÃstraphalopabhogyasya dehÃvyatiriktasyÃtmano 'stitvamuktam / satyamuktaæ bhëyak­cà natu tatrÃtmÃstitve sÆtramasti / iha tu svayameva sÆtrak­tà tadastitvamÃk«epapura÷saraæ prati«ÂhÃpitam / ita eva cÃk­«yÃcÃryeïa ÓabarasvÃminà pramÃïalak«aïe varïitam / ata eva ca bhagavatopavar«eïa prathame tantra ÃtmÃstitvÃbhidhÃnaprasaktau ÓÃrÅrake vak«yamÃ÷ ityuddhÃra÷ k­ta÷ / iha cedaæ codanÃlak«aïe«ÆpÃsane«u vicÃryamÃïe«vÃtmÃstitvaæ vicÃryate k­tsnaÓÃstraÓe«atvapradarÓanÃya / apica pÆrvasminnadhikaraïe prakaraïotkar«Ãbhyupagamena manaÓcidÃdÅnÃæ puru«Ãrthatvaæ varïitaæ ko 'sau puru«o yadarthà ete manaÓcidÃdaya ityasyÃæ prasaktÃvidaæ dehavyatiriktasyÃtmano 'stitvamucyate / tadastitvÃk«epÃrthaæ cedamÃdimaæ sÆtram / Ãk«epapÆrvikà hi parihÃroktirvivak«iter'the sthÆïÃnikhanananyÃyena d­¬hÃæ buddhimutpÃdayati / atraike dehamÃtrÃtmadarÓino lokÃyatikà dehavyatiriktasyÃtmano 'bhÃvaæ manyamÃnÃ÷ samastavyaste«u bÃhye«u p­thivyÃdi«vad­«Âamapi caitanyaæ ÓarÅrÃkÃrapariïate«u bhÆte«u syÃditi saæbhÃvayantastebhyaÓcaitanyaæ madaÓaktivadvij¤Ãnaæ caitanyaviÓi«Âa÷ kÃya÷ puru«a iti cÃhu÷ / na svargagamanÃyÃpavargagamanÃya và samartho dehavyatirikta ÃtmÃsti / hetuæ cÃcak«ataÓarÅre bhÃvÃditi / yaddhi yasminsati bhavatyasati ca na bhavati tattaddharmatvenÃdhyavasÅte yathÃgnidharmÃvau«ïyaprakÃÓau / prÃïace«ÂÃcaitanyasm­tyÃÓcÃtmadharmatvenÃbhimatà ÃtmavÃdinÃæ te 'pyantareva deha upalabhyamÃnà bahiÓcÃnupalabhyamÃnà asiddhe dehavyatirikte dharmiïi dehadharmà eva bhavitumarhanti / tasmÃdavyatirikto dehÃdÃtmana iti // 53 // ---------------------- FN: uddhÃra÷ uparama÷ / manaÓcidÃdÅnÃæ puru«Ãrthatvamuktaæ tadayuktaæ dehÃtiriktapuru«ÃbhÃvÃdityÃk«ipati-## siddhÃntaphalamÃha-## pÆrvapak«e tu paralokÃrthakarmasu mok«ÃrthavidyÃyÃæ cÃprav­ttiriti vyatirekamukhena phalamÃha-## vyatiriktÃtmavicÃrasya pÆrvatantre k­tatvÃtpaunaruktyamityÃÓaÇkya tatratyavicÃrasyÃpÅdameva sÆtraæ mÆlaæ jaiminisÆtrÃbhÃvÃdata÷ kva punaruktirityÃha-## 'yaj¤ÃyudhÅ yajamÃna÷ svargaæ lokameti'ityÃdivÃkyasya bhokturabhÃvÃdaprÃmÃïyaprÃptÃvita evÃk­«ya bhokturvicÃra÷ k­ta ityatra v­ttikÃravacanaæ liÇgamÃha-## tatra sÆtrÃbhÃvÃdevetyartha÷ / uddhÃra uparama÷ / asyÃdhikaraïasyÃsminpÃde prasaÇgasaægatirityÃha-## Ãmu«mikaphalopÃsanÃnirïayaprasaÇgena tadapek«itÃtmÃstitvamucyata ityartha÷ / etatsiddhavatk­tya prathamasÆtre 'thaÓabdenÃdhikÃrÅ cintitastasmÃdidamadhikaraïaæ sarvaÓÃstrÃÇgamiti ÓÃstrasaægatimÃha-## Ãk«epalak«aïÃmavÃntarasaægatimÃha-## dehÃtirikta ÃtmÃsti na veti vÃdivipratipatte÷ saæÓaye pÆrvapak«amÃha-## yadyapi samaste«u milite«u bhÆte«u caitanyaæ na d­«Âaæ taptodakumbhasya j¤ÃnÃbhÃvÃdvyaste«u tu nÃstyeva tathÃpi dehÃtmakabhÆte«u syÃditi tebhyo bhÆtebhyaÓcaitanyaæ saæbhÃvayanto madaÓaktivadvij¤Ãnaæ saæghÃtajaæ tadviÓi«ÂasaæghÃta ÃtmetyÃhurityanvya÷ / yathà mÃdakadravye«u tÃmbÆlapatrÃdi«u pratyekamad­«ÂÃpi madaÓaktistatsaæghÃtÃjjÃyate tadvadityÃrtha÷ / nanu deha÷ svayaæ na cetana÷ ghaÂavadbhautikatvÃt kintu cetana÷ kaÓcitsvargÃdibhoktÃsti tatsÃænidhyÃddehasya caitanyavibhrama ityata Ãha-## //53// END BsCom_3,3.30.53 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.30.54 evaæ prÃpte brÆma÷ - vyatirekastadbhÃvabhÃvitvÃnna tÆpalabdhivat | BBs_3,3.54 | natvedamasti yaduktamavyatireko dehÃdÃtmana iti / vyatireka evÃsya dehÃdbhavitumarhati tadbhÃvÃbhvitvÃt / yadi dehabhÃve bhÃvÃddehadharmatvamÃtmadharmÃïÃæ manyeta tato dehabhÃve 'pyabhÃvÃdataddharmatvamevai«Ãæ kiæ na manyeta / dehadharmavailak«aïyÃt / yehi dehadharmà rÆpÃdayaste yÃvaddehaæ bhavati / prÃïace«ÂÃdayastu satyapi dehe m­tÃvasthÃyÃæ na bavanti / dehadharmÃÓca rÆpÃdaya÷ parairapyupalabhyante natvÃtmadharmÃÓcaitanyasm­tyÃdaya÷ / apica sati hi tÃvaddehe jÅvadavasthÃyÃme«Ãæ bhÃva÷ Óakyate niÓcetuæ natvasatyabhÃva÷ / patite 'pi kadÃcidasmindehe dehÃntarasaæcÃreïÃtmadharmà anuvarteran / saæÓayamÃtreïÃpi parapak«a÷ prati«idhyate / kimÃtmakaæ ca punaridaæ caitanyaæ manyate yasya bhÆtebhya utpattimicchatÅti para÷ paryanuyoktavya÷ / nahi bhÆtacatu«Âayavyatirekeïa lokÃyatika÷ ki¤cittattvaæ pratyeti / yadanubhavanaæ bhÆtabhautikÃnÃæ taccaitanyamiti cet / tarhi vi«ayatvÃtte«Ãæ na taddharmatvamaÓnuvÅta svÃtmani kriyÃvirodhÃt / nahyagniru«ïa÷ sansvÃtmÃnaæ dahati / nahi naÂa÷ Óik«ita÷ sansvaskandhamadhirok«yati / nahi bhÆtabhautikadharmeïa satà caitanyena bhÆtabhautikÃni vi«ayÅkriyeran / nahi rÆpÃdibhi÷ svarÆpaæ pararÆpaæ vÃvi«ayÅkriyate / vi«ayÅkriyante tu bÃhyÃdhyÃtmikÃni bhÆtabhautikÃni caitanyena / ataÓca yathaivÃsyà bhÆtabhautikavi«ayÃyà upalabdherbhÃvo 'bhyupagantavya÷ / upalabdhisvarÆpa eva ca na ÃtmetyÃtmano dehavyatiriktatvam / nityatvaæ copalabdheraikarÆpyÃt / ahamidamadrÃk«amiti cÃvasthÃntarayoge 'pyupalabdh­tvena pratyabhij¤ÃnÃt / sm­tyÃdyupapatteÓca / yattÆktaæ ÓarÅre bhÃvÃccharÅradharma upalabdairiti tadvarïitena prakÃreïa pratyuktam / apica satsupradÅpÃdi«Æpakaraïe«Æpalabdhirbhavatyasatsu na bhavati / nacaitÃvatà pradÅpÃdidharma evopalabdhirbhavati / evaæ sati deha upalabdhirbhavatyasati ca na bhavatÅti na dehadharmau bhavitumarhati / upakaraïatvamÃtreïÃpi pradÅpÃdivaddehopayogopapatte÷ / nacÃtyantaæ dehasyopalabdhÃvupayogo 'pi d­Óyate niÓce«Âe 'pyasmindehe svapne nÃnÃvidhopalabdhidarÓanÃt / tasmÃdanavadyaæ dehavyatiriktasyÃtmano 'stitvam // 54 // manu«yo 'haæ jÃnÃmiti dehasya j¤Ãt­tÃyÃ÷ pratyak«atvÃdÃtmadharmatvena prasiddhÃnÃæ dharmÃïÃæ dehÃnvyavyatirekÃnubhavÃttadanyÃtmani pratyak«ÃbhÃvÃdapratyak«asyÃprÃmÃïikatvÃddeha evÃtmeti prÃpte sÆtrasthanatvitipadena siddhÃntaæ pratijÃnÅte-## anumÃnasya tÃvatprÃmÃïyamanicchitÃpyÃstheyamanyathà vyavahÃrÃsiddhe÷ / na hyanÃgatapÃkÃdÃvi«ÂasÃdhanatÃnumitaæ vinà prav­tti÷ saæbhavati / tathÃca j¤ÃnÃdayo dehavyatiriktÃÓrayà dehasattve 'pyasattvÃdvyatirekeïa deharÆpÃdivadityÃha-## nacÃdau ÓyÃmadehasya paÓcÃdrÆpÃntare vyabhicÃra÷, guïatvasÃk«ÃdvyÃpyajÃtyavacchedena asattvasya vivak«itatvÃt dehe 'vasthite sadà rÆpatvÃvacchinnamastyeva / j¤ÃnatvÃvacchinnaæ tu nÃstÅti na j¤Ãnaæ dehadharma÷ / ki¤ca ete na dehaguïÃ÷ parairad­ÓyatvÃdityÃha-## ki¤ca dehavyatirike te«ÃmabhÃvasya saædigdhatvÃnna dehadharmatvaniÓcaya ityÃha-## na cÃnupalambhÃtte«ÃmabhÃvaniÓcayastavÃnupalabdheramÃnatvÃt, taddharmyÃtmano dehÃntaraprÃptyÃpyanupalambhopapatteÓceti bhÃva÷ / upalabdhivaditi sÆtrasthaæ padaæ vyÃkhyÃtumupakramate-## tatkiæ bhÆtÃtiriktaæ tattvamuta rÆpÃdivadbhÆtadharma÷ / nÃdya÷, apasiddhÃntÃdityuktvà dvitÅyamÃÓaÇkya ni«edhati-## dehÃtmakabhÆtÃnÃæ caitanyaæ prati vi«ayatvÃtkart­karmavirodhena vi«ayasya kart­tvà yogÃnna bhÆtakart­katvaæ caitanyasyetyartha÷ / ki¤ca j¤Ãnasya bhÆtadharmatve rÆpÃdivajjìyÃpatterna taddharmatvamityÃha-## phalitaæ sÆtrapadÃrthamÃha-## yà dehÃtiriktà sadrÆpopalabdhi÷ sa evÃtmà cedanitya÷ syÃdupalabdheranityatvÃdityata Ãha-## ghaÂa÷ sphurati paÂa÷ sphuratÅti sarvatra sphÆrterabhedÃnnityatvaæ vi«ayoparÃganÃÓe tu nÃÓabhrama ityartha÷ / evamÃtmà dehÃdbhinna upalabdhirÆpatvÃdupalabdhivadityuktam / ki¤ca jÃgratsvapnayordehabhede 'pyÃtmaikatvapratyabhij¤ÃnÃdÃtmabhede cÃnyÃnubhÆte 'nyasya sm­tÅcchÃnupapatte÷ svapnasm­tyÃdimÃnÃtmà dehÃdbhinna ityÃha-## nirastamapyadhikÃbhidhitsayÃnuvadati-## upalabdherdehÃnvayavyatirekau na dehadharmatvasÃdhakau tannimittatvenÃnyathÃsiddherityadhikamÃha-## upalabdhimÃtre dehasya nimittatvamapyasiddhamityÃha-## svapnopalabdhirna dehajanyÃ, dehavyÃpÃraæ vinÃpi bhÃvÃdv­k«avat / ata eva tanvabhÃve 'pi svapnavadyoginÃæ bhogaæ sÆtrak­dvak«yati / jÃgradupalabdherdehajatvamastÅtyatyantamityuktam / tasmÃduktÃnumÃnug­hÅtÃnmama ÓarÅramiti bhedÃnubhÃvÃdahaæ manu«ya ityabhedaj¤Ãnaæ bhrama ityupasaæharati-## //54// END BsCom_3,3.30.54 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.31.55 31 aÇgÃvabaddhÃdhikaraïam / sÆ. 55-56 aÇgÃvabaddhÃstu na ÓÃkhÃsu hi prativedam | BBs_3,3.55 | samÃptà prÃsaÇgikÅ kathÃ, saæprati tu prak­tÃmevÃnuvartÃmahe - 'omtyetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) 'loke«u pa¤cavidhaæ sÃmopÃsÅta' (chÃ. 2.1.1), 'ukthamukthamiti vai prajà vadanti tadidamevoktham', 'iyameva p­thivÅ', 'ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcita÷' ityevamÃdyà ya udgÅthÃdikarmÃÇgÃvabaddhÃ÷ pratyayÃ÷ prativedaæ ÓÃkhÃbhede«u vihitÃste tattacchÃkhÃgate«vevodgÅthÃdi«u bhaveyurathavà sarvaÓÃkhÃgate«viti viÓaya÷ / pratiÓÃkhaæ na svarÃdibedÃdudgÅthÃdi«u vidhÅyeranniti / kuta÷ - saænidhÃnÃt / 'udgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) iti hi sÃmÃnyavihitÃnÃæ viÓ«ÃkÃÇk«ÃyÃæ saænik­«Âenaiva svaÓÃkhÃgatena viÓe«aïÃkÃÇk«Ãdiniv­tte÷ / tadatilaÇghanena ÓÃkhÃntaravihitaviÓe«opÃdÃne kÃraïaæ nÃsti / tasmÃtpratiÓÃkhaæ vyavastheti / evaæ prÃpte bravÅtyaÇgÃvabaddhÃstviti / tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati / naite prativedaæ svaÓÃkhÃsveva vyavati«Âheran / apitu sarvaÓÃkhÃsvanuvarteran / kuta÷ - udgÅthÃdiÓrutyaviÓe«Ãt / svaÓÃkhÃvyavasthÃyÃæ hyudgÅthamupÃsÅteti sÃmnyaÓrutiraviÓe«aprav­ttà satÅ saænidhÃnavaÓena viÓe«e vyavasthÃpyamÃnà pŬità syÃt / nacaitannyÃyyam / saænidhÃnÃttu ÓrutirbalÅyasÅ / naca sÃmÃnyÃÓraya÷ pratyayo nopapadyate / tasmÃtsvarÃdibhede satyapyudgÅthatvÃdyaviÓe«ÃtsarvaÓÃkhÃgate«vevodgÅthÃdi«veva¤jÃtÅyakÃ÷ pratyayÃ÷ syu÷ // 55 // ## udgÅthÃvayavoÇkÃre prÃïad­«Âi÷, 'p­thivÅ hiÇkÃre 'gni÷ prastÃvo 'ntarÅk«amudgÅtha Ãditya÷ pratihÃro dyaurnidhanam / 'iti hiÇkÃrÃdipa¤cavidhe sÃmni p­thivyÃdilokad­«Âi÷, ukthÃkhyaÓastre p­thivÅd­«Âi÷, i«ÂakÃcitÃgnau lokad­«Âirityevaæ karmÃÇgÃÓritopÃstaya÷ santi, tÃsÆdgÅthÃdisÃdhÃraïaÓrutyà viÓe«asaænidhinà ca saæÓaya÷ / nanÆdgÅthÃdÅnÃæ sarvaÓÃkhÃsvekatvÃdupÃstaya÷ sarvatreti vedyaikyÃnniÓcaye kathaæ saæÓaya ityata Ãha-## yathà dehÃtmanorbhedÃdÃtmadharmà dehe na saæbhavanti tathà prativedamudgÅthÃdÅnÃæ bhinnatvÃdekasminvede vihitodgÅthÃdyupÃstayo vedÃntarasthodgÅthÃdi«u na saæbhavantÅti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## udgÅthamupÃsÅteti vidhivÃkyasthodgÅthatvÃsÃmÃnyasya vyaktyapek«atvÃstvaÓÃkhÃsaænihitavyaktigraha ityartha÷ / sÃmÃnyaÓrute÷ saænihitavyaktigrahÃkhyasaækocastatra kartavyo yatra vyaktimÃtragraho nopapadyate, yathà Óuklaæ gÃmÃnayetyatra goÓrute÷ saænihitaÓuklavyaktiparatayà saækoca÷, atra nÃnupapattyabhÃvÃdvyaktimÃtrasaæbandhasÃmÃnyamupÃsyamiti siddhÃntayati-## //55// END BsCom_3,3.31.55 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.31.56 mantrÃdivadvÃvirodha÷ | BBs_3,3.56 | athavà naivÃtra virodha÷ ÓaÇkitavya÷ / kathamanyaÓÃkhÃgate«ÆdgÅthÃdi«vanyaÓÃkhÃvihità pratyayà bhaveyuriti / mantrÃdivavirodhopapatte÷ / tathÃhi mantrÃïÃæ karmaïÃæ guïÃnÃæ ca ÓÃkhÃntarotpannÃnÃmapi ÓÃkhÃntara upasaægraho d­Óyate / ye«Ãmapi hi ÓÃkhinÃæ kuÂarurasÅtyaÓmÃdÃnamantro nÃmnÃtaste«Ãmapyasau viniyogo d­Óyate kukkuÂarasÅtyaÓmÃdÃnamantro nÃmnÃtaste«Ãmapyasau viniyogo d­Óyate kukkuÂo 'sÅtyaÓmÃdÃnamÃdatte kudarurasÅti veti / ye«Ãmapi samidÃdaya÷ prayÃja¬Ã nÃmnÃtaste«Ãmapi te«u guïavidhirÃmnÃyate - ­tavo vai prayÃjÃ÷ samÃnatra hotavyÃ÷ iti / tathà ye«Ãmapi ajo 'gnÅ«omÅya÷ iti jÃtiviÓe«opadeÓo nÃsti te«Ãmapi tadvi«ayo mantravarïa upalabhyate - chÃgasya vapÃyà medaso 'nurbrÆhi iti / tathà vedÃntarotpannÃnÃmapi 'agnerverhetraæ veradhvaram' ityevamÃdimantrÃïÃæ vedÃntare parigraho d­«Âa÷ / tathÃbahv­capaÂhitasya sÆktasya yo jÃta eva prathamo manasvÃn (­.saæ 2.6.7) ityasya adhvaryave sajanÅyaæ Óasyam ityatra parigraho d­«Âa÷ / tasmÃdyathÃÓrayÃïÃæ karmÃÇgÃnÃæ sarvatrÃnuv­ttirevamÃÓritÃnÃmapi pratyayÃnÃmityavirodha÷ // 56 // pÆrvaæ ÓÃkhÃntaravihitopÃstÅnÃæ ÓÃkhÃntarasthÃÇgasaæbandhe ya÷ pratÅto virodhastamaÇgÅk­tya saæbandha ukta÷, saæprati virodha eva nÃsti, ÓÃkhÃntaravihitÃÇgÃnÃæ ÓÃkhÃntarasthÃÇgisaæbandhavaduktasaæbandhopapatterityÃha-## yajurvedinÃæ kukkuÂo 'sÅti mantro 'sti kuÂarurasÅti nÃsti tathÃpi taï¬ulape«aïÃrthÃÓmÃdÃne mantradvayasya vikalpena viniyogÃtso 'pi prÃpnotÅtyartha÷ / sÆtrasthÃdipadopÃttakarmaïÃmudÃharaïamÃha-## maitrÃyaïÅyÃnÃmityartha÷ / hemantaÓiÓirayoraikyÃd­tava÷ pa¤ca tadvatpa¤casaækhyÃkÃ÷ prayÃjÃ÷p¬ha.da.1-samÃnadeÓe / phsamÃnatratulyakarmasthale hotavyà iti pa¤catvaguïavidhÃnÃdguïina÷ ÓÃkhÃntaravihitÃ÷ saæbadhyanta iti bhÃva÷ / guïamudÃharati-## yajurvedinÃmagnÅ«omÅya÷ paÓu÷ Óruto nÃja iti jÃtiviÓe«astathÃpi prai«amantraliÇgÃjjÃtiviÓe«asaægraha ityartha÷ / mantrÃïamudÃharaïÃntaramÃha-## sÃmavedasthÃnÃæ yajurvede parigraha ityartha÷ / tatheti 'sa janÃsa indra'ityanenopalak«itaæ sÆktaæ sajanÅyaæ tasya yÃju«Ãdhvaryukart­kaprayoge Óaæsanaæ d­«Âamityartha÷ / yo jÃto bÃla eva prathamo guïai÷ Óro«Âho manasvÃnvivekavÃnsa indra evaævidho he jÃnaso janà iti Órutyartha÷ //56// END BsCom_3,3.31.56 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.32.57 32 bhÆmajyÃyastvÃdhikaraïam / sÆ. 57 bhÆmna÷ kratuvajjyÃyastvaæ tathà hi darÓayati | BBs_3,3.57 | 'prÃcÅnaÓÃla aupamanyava÷' (chÃ. 5.11.1) ityasyÃmÃkhyÃyikÃyÃæ vyastasya samastasya ca vaiÓvÃnarasyopÃsanaæ ÓrÆyate / vyastopÃsanaæ tÃvat 'aupamanyava kaæ tvamÃtmÃnamupÃ÷sa iti devameva bhagavo rÃjanniti hovÃcai«a vai sutejà Ãtmà vaiÓvÃnaro yaæ tvamÃtmÃnamupÃ÷se' (chÃ. 5.12.1) ityÃdi / tathà samastopÃsanamapi 'tasya ha và etasyÃtmano vaiÓvÃnarasyamÆrdhaiva sutejÃÓcak«urviÓvarÆpa prÃïa÷ p­thagvartmÃtmà saædeho bahulo bastireva rayi÷ p­thivyeva pÃdau' (chÃ. 5.18.2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ - kimihobhayathÃpyupÃsanaæ syÃdvyastasya samastasya cota smastasyaiveti / kiæ tÃvatprÃptam / pratyavayavaæ suteja÷prabh­ti«ÆpÃ÷sa iti kriyÃpadaÓravaïÃt 'tasmÃttava sutaæ prasutamÃsutaæ kule d­Óyate' (chÃ. 5.12.1) ityÃdiphalabhedaÓravaïÃcca vyastÃnyapyupÃsanÃni syuriti prÃptam / tato 'bidhÅyate - bhÆnna÷ padÃrthopacayÃtmakasya samastasya vaiÓvÃnaropÃsanasya jyÃyastvaæ prÃdhÃnyamasminvÃkye vivak«itaæ bhavitumarhati na pratyekamavayavopÃsanÃnÃmapi / kratuvat / yathà kratu«u darÓapÆrïamÃsÃprabh­ti«u sÃmastyena sÃÇgapradhÃnaprayoga evaikovivak«yate na vyastÃnÃmapi prayoga÷ prayÃjÃdÅnÃm / nÃpyekadeÓÃÇgayuktasya pradhÃnasya tadvat / kuta etadbhÆmaiva jyÃyÃniti / tathÃhi ÓrutirbhÆmno jyÃyastvaæ darÓayati ekavÃkyatÃvagamÃt / ekaæ hÅdaæ vÃkyaæ vaiÓvÃnaravidyÃvi«ayaæ paurvÃparyÃlocanÃtpratÅyate / tathÃhi - prÃcÅnaÓÃlaprabh­taya uddÃlakÃvasÃnÃ÷ «a¬­«ayo vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ parini«ÂhamapratipadyamÃnà aÓvapatiæ kaikeyaæ rÃjÃnamabhyÃjagmurityupakramyaikaikasyar«erupÃsyaæ dyuprabh­tÅnÃmekaikaæ ÓrÃvayitvà 'mÆrdhà tve«a Ãtmana iti hovÃca' (chÃ. 5.12.2) ityÃdinà mÆrdhÃdibhÃvaæ te«Ãæ vidadhÃti / 'mÆrdhà tevyapati«yadyanmÃæ nÃgami«ya÷' (chÃ. 5.12.2) ityÃdinà ca vyastopÃsanamapavadati / punaÓca vyastopÃsanaæ vyÃvartya samastopÃsanamevÃnuvartya 'sa sarve«u loke«u sarve«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti' (chÃ. 5.18.1) iti bhÆmÃÓrayameva phalaæ darÓayati / yattu pratyekaæ suteja÷prabh­ti«u phalabhedaÓravaïaæ tadevaæ satyaÇgaphalÃni pradhÃna evÃbhyupagatÃnÅti dra«Âavyam / tathopÃ÷sa ityapi pratyavayavamÃkhyÃtaÓravaïaæ parÃbhiprÃyÃnuvÃdÃrthaæ na vyastopÃsanavidhÃnÃrtham / tasmÃtsamastopÃsanapak«a eva ÓreyÃnÅti / kecittvatra samastopÃsanapak«aæ jyÃyÃæsaæ prati«ÂhÃpya jyÃyastvavacanÃdeva kila vyastopÃsanapak«amapi sÆtrakÃro 'numanyata iti kathayanti tadayuktam / ekavÃkyatÃvagatau satyÃæ vÃkyabhedakalpanasyÃnyÃyyatvÃt / 'mÆrdhà te vyapati«yat' (chÃ. 5.12.2) iti caivamÃdinindÃvacanavirodhÃt / spa«Âo copÃsaæhÃrasthe samastopÃsanÃvagame tadabhÃvasya pÆrvapak«e vaktumaÓakyatvÃt / sautrasya ca jyÃyastvavacanasya pramÃïavattvÃbhiprÃyeïÃpyupapadyamÃnatvÃt // 57 // ## dyulokÃdi«u pratyekaæ vaiÓvÃnaratvopÃstirvyastopÃstistadavayavyupÃsti÷ samastopÃstiriti bheda÷ / ÃkhyÃyikà pÆrvameva vyÃkhyÃtà / atrobhayatra vidhiphalayo÷ ÓravaïÃdekavÃkyatvopapatteÓca saæÓayamÃha-## 'saiva hi satyÃdaya÷'ityatra tadyattatsatyamiti prak­tÃkar«Ãdvidyaikyamuktaæ tadvadatraikyahetvabhÃvÃdagatÃrthatvaæ matvà pÆrvatrodgÅthÃdiÓrutyà saænidhibÃdhenodgÅthÃdyupÃstÅnÃæ sarvaÓÃkhÃsÆpasaæhÃravadvyastopÃstÅnÃæ vidhiÓrute÷ phalaÓravaïasya ca samastopÃstisaænidhiprÃptaæ stutyarthatvaæ bÃdhitvà tadvidheyatvamiti pÆrvapak«amÃha-## phalÃnuktau pÆrvottarapak«asiddhireva phalaæ mantavyam / sutaæ khaï¬itaæ somadravyaæ tasyaiva prastutvamÃsamantÃt sutatvamavasthÃbheda÷ / somayÃgasaæpattistava kule d­Óyata iti yÃvat / Ãtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdheva sutejà iti vÃkyaprakaraïÃbhyÃæ vyastopÃstÅnÃæ samastopÃstyantarbhÃvena prayÃjadarÓavadekaprayogatve siddhe pradhÃnatadaÇgaphalÃnÃmarthavÃdagatÃnÃmekapradhÃnaphalatayopasaæhÃrÃdvÃkyabhedo na yukta iti siddhÃntyÃÓaya÷ / ekadeÓivyÃkhyÃmanÆdya dÆ«ayati-## yadyubhayathopÃsanaæ siddhÃntastarhi vyastopÃsameveti pÆrvapak«o vaktavya÷, sa ca na saæbhavatÅtyÃha-## kathaæ tarhi sÆtre jyÃyastvoktistatrÃha-## vyastopÃstÅnÃmaprÃmÃïikatvadyotanÃrthaæ taduktiriti bhÃva÷ //57// END BsCom_3,3.32.57 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.33.58 33 ÓabdÃdibhedÃdhikaraïam / sÆ. 58 nÃnà ÓabdÃdibhedÃt | BBs_3,3.58 | pÆrvasminnadhikaraïe satyamapi suteja÷prabh­tÅnÃæ phalabhedaÓrutau samastopÃsanaæ jyÃya ityuktam / ata÷ prÃptà buddhiranyÃnyapi bhinnaÓrutÅnyupÃsanÃni samasyopÃÓi«yanta iti / apica naiva vedyÃbhede vidyÃbhedo vij¤Ãtuæ Óakyate / vedyaæ hi rÆpaæ vidyÃyà dravyadaivatamiva yÃgasya / vedyaÓcaika evesvara÷ ÓrutinÃnatve 'pyavagamyate 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) 'kaæ brahma khaæ brahma' (chÃ. 4.10.5) 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.1.5) ityevamÃdi«u / tathà eka eva prÃïa÷ prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.3) 'prÃïo vÃva jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca' (chÃ. 5.1.1) 'prÃïo ha pità prÃïo mÃtÃ' (chÃ. 7.15.1) ityevamÃdi«u / vaidyaikatvÃccavidyaikatvam / ÓrutinÃnÃtvamapyasminpak«e guïÃntaraparatvÃnnÃnÃrthakam / tasmÃtsvaparaÓÃkhÃvihitamekadyavyapÃÓrayaæ guïajÃtaæmupasaæhartavyaæ vidyÃkÃrtsnyÃyeti / evaæ prÃpte pratipadyate nÃneti / vedyÃbhede 'pyeva¤jÃtÅyakÃvidyà bhinnà bhavitumarhati / kuta÷ ÓabdÃdibhedÃt / bhavati hi Óabdabheda÷ 'veda' 'upÃsÅta' 'sa kratuæ kurvati' (chÃ. 3.14.1) ityevamÃdi÷ / ÓabdabhedÃÓca karmabhedahetu÷ samadhigata÷ purastÃcchabdÃntare karmabheda÷ k­tÃnubandhatvÃditi / ÃdigrahaïÃdguïÃdayo 'pi yathÃsaæbhavaæ bhedahetavo yojayitavyÃ÷ / nanu vedetyÃdi«u Óabdabheda evÃvagamyate na yajatÅtyÃdivadarthabheda÷ sarve«Ãmevai«Ãæ manov­ttyarthatvÃbhedÃt arthÃntarÃsaæbhavÃcca / tatkathaæ ÓabdabhedÃdvidyÃbheda iti / nai«a do«a÷ / manov­ttyarthatvÃbhede 'pyanubandhabhedÃdvedyabede sati vidyÃbhedopapatte÷ / ekasyÃpÅÓvarasyopÃsyasya pratiprakaraïaæ vyÃv­ttà guïÃ÷ Ói«yante / tathaikasyÃpi prÃïasya tatra tatropÃsyasyabhede 'pyanyÃd­gguïo 'nyatropÃsitavyo 'nyÃd­gguïaÓcÃntretyevamanubandhabhedÃdvedyabhede sati vidyÃbhedo vij¤Ãyate / nacÃtraiko vidyÃvidhiritare guïavidhaya iti Óakyaæ vaktum / viniyogamanÃyÃæ hetvabhÃvÃt / anekatvÃcca pratiprakaraïaæ guïÃnÃæ prÃptavidyÃnuvÃdena vidhÃnÃnupapatte÷ / nacÃsminpak«e samÃnÃ÷ santa÷ satyakÃmÃdayo guïà asak­cchrÃvayitavyÃ÷ / pratiprakaraïaæ cedaÇkÃmenedamupÃsitavyamidaÇkÃmena cedamiti nairÃkÃÇk«yÃvagamÃnnaikavÃkyatÃpatti÷ / nacÃtra vaiÓvÃnaravidyÃyÃmiva samastacodanÃparÃsti yadbalena pratiprakaraïavartinyavayavopÃsanÃni bhÆtvaikavÃkyatÃmiyu÷ / vidyaikatvanimitte ca vidyaikatve sarvatra niraÇ kuÓe pratij¤ÃyamÃne samastaguïopasaæhÃro 'Óakya÷ pratij¤Ãyeta / tasmÃtsu«ÂhÆcyate nÃnà ÓabdÃdibhedÃditi / sthite cetasminnadhikaraïe sarvavedÃntapratyayamityÃdi dra«Âavyam // 58 // ## ÓÃï¬ilyÃdibrahmavidyaikà nÃnà và tathà saævargÃdi prÃïavidyaikà nÃnà veti rÆpaikyabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saæÓaye d­«ÂÃntasaægatyà pÆrvapak«amÃha-## rÆpaikyÃcca vidyaikyamityÃha-## vidyaikyaæ cedekaÓrutyuktavidyÃyÃ÷ Órutyantare 'pyuktirv­thetyata Ãha-#<ÓrutinÃnÃtvamapÅti /># pÆrvapak«aphalamÃha-## siddhÃnte tu guïÃnupasaæhÃra iti matvà sÆtraæ yojayati-## nanu bhinnabhÃvÃrthavÃcakaÓabda÷ ÓabdÃntaraæ yathà 'yajati dadÃti juhoti'iti tasmi¤Óabdabhede karmaÓabditavidhyarthabhÃvÃnÃyà bhedo yuktastasyÃ÷ k­tÃnubandhatvÃdbhedena svÅk­tavi«ayatvÃdbhÃvÃrthabhedÃditi yÃvat / prak­te tu vedopÃsÅtetyÃdiÓabdÃrthopÃsteryÃgadÃnahomavatsvato bhedÃbhÃvÃtsiddhaguïakabrahmaïà ekatvena vi«ayato 'pi bhedÃbhÃvÃtkathamupÃstibheda iti ÓaÇkate-## atra sÆtre Óabdabhedo 'bhyuccayamÃtratayokta÷, vidyÃnÃnÃtve samyagghetavastvÃdipadopÃttà guïÃdaya eva / tathÃhi siddhasyÃpi guïasya kÃryÃnvayitayà kÃryatvamasti / yathà ÃruïyÃdiguïÃnÃæ krayaïabhÃvanÃnvayitayà kÃryatvaæ tathÃca tattatprakaraïe«ÆtpattiÓi«ÂairupÃstibhÃvanÃnvayitayà sÃdhyaistattadguïairviÓi«ÂatayopÃsyarÆpÃbhedÃdupÃsanÃbheda÷ / yathà chatracÃmarÃdiguïabhedena rÃjopÃstibheda÷, yathÃvÃmik«ÃvÃjinaguïabhedena yÃgabhedastadvat / tathà pratividyaæ phalasaæyogabhedÃddaharaÓÃï¬ilyÃdisamÃkhyÃbhedÃdbheda iti samÃdhatte-## yaduktaæ ÓrutinÃnÃtvaæ guïÃntaravidhyarthamiti tannetyÃha-## ki¤ca prÃptavidyÃnuvÃdenÃprÃptÃnekaguïavidhÃne vÃkyabheda÷ syÃdityÃha-## ki¤ca vidyaikyapak«e guïÃnÃæ punaruktirv­thÃ, naca pratyabhij¤ÃnÃrthà brahmaikyÃdeva tatsiddhe÷, vidyÃnÃnÃtvapak«e tu guïÃnÃmaprÃpte÷ sà prÃpyarthetyÃha-## phalabhedÃccodanaikyÃbhÃvÃtsarvaguïadhyÃnasyÃÓakyatvÃcca vidyà nÃnetyÃha-## daharadhyÃtu÷ sarve«u loke«u kÃmacÃro bhavati vaiÓvÃnaradhyÃtà sarvatrÃnnamattÅtyÃdiphalabheda ityartha÷ / nanu vidyÃnÃnÃtve siddhe paÓcÃddaharÃdividyà prativedÃntamekÃnekà veti cintocità tatkathamÃdau sà k­tetyata Ãha-## vidyÃnÃnÃtvÃdhikaraïaæ pÃdÃdÃveva saægatamatra prÃsaÇgikamiti bhÃva÷ //58// END BsCom_3,3.33.58 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.34.59 34 vikalpÃdhikaramam / sÆ. 59 vikalpo 'viÓi«ÂaphalatvÃt | BBs_3,3.59 | sthite vidyÃbhede vicÃryate kimÃsÃmicchayà samuccayo vikalpo và syÃt, athavà vikalpa eva niyameneti / tatra sthitatvÃttÃvadvidyÃbhedasya na samuccayaniyame ki¤citkÃraïamasti / nanu bhinnÃnÃmapyagnihotradarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃæ samuccayaniyamo d­Óyate / nai«a do«a÷ / nityatÃÓrutirhi tatra kÃraïaæ naivaæ vidyÃnÃæ kÃcinnityatÃÓrutirasti / tasmÃnna samuccayaniyama÷ / nÃpi vikalpaniyama÷ / vidyÃntarÃdhik­tasya vidyÃntarÃprati«edhÃt / pÃriÓe«yÃdyÃthÃkÃmyamÃpadyate / nanvaviÓi«ÂaphalatvÃdÃsÃæ vikalpo nyÃyya÷ / tathÃhi - manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ (chÃ. 3.14.2) 'kaæ brahma khaæ brahma' (chÃ.4.105) 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8 1.5) ityevamÃdyÃstulyavadÅÓvaraprÃptiphalà lak«yante / nai«a do«a÷ / samÃnaphale«vapi svargÃdisÃdhane«u karmasu yatÃkÃmyadarÓanÃt / tasmÃdyathÃkÃmyaprÃptÃvucyate vikalpa evÃsÃæ bhavitumarhati na samuccaya÷ / kasmÃt / aviÓi«ÂaphalatvÃt / aviÓi«Âaæ hyÃsÃæ phalamupÃsyavi«ayasÃk«Ãtkaraïam / ekena copÃsanena sÃk«Ãtk­ upÃsye vi«aya ÅÓvarÃdau dvitÅyamanarthakam / api cÃsaæbhava÷ / sÃk«Ãtkaraïasya samuccayapak«e cittavik«epahetutvÃt / sÃk«ÃtkaraïasÃdyaæ ca vidyÃphalaæ darÓayanti Órutaya÷ - 'yasya syÃdaddhà na vicikitsÃsti' (chÃ. 3.14.4) iti 'devo bhÆtvà devÃnapyeti' (b­. 4.1.2) iti caivamÃdyÃ÷ / tasmÃdaviÓi«ÂaphalÃnÃæ vidyÃnÃmanyatamÃmÃdÃya tatpara÷ syÃdyÃvadupÃsyavi«ayasÃk«Ãtkaramena tatphalaæ prÃptamiti // 59 // ## vidyÃnÃæ svarÆpamuktvÃnu«ÂhÃnaprakÃro 'tra nirÆpyata ityupajÅvyatvasaægatimÃha-## vidyÃstrividhÃ÷ ahaÇgrahÃstaÂasthà aÇgÃÓritÃÓceti / tatrÃhaÇgrahavidyÃsu yÃthÃkÃmyavikalpayorvidyÃnÃnÃtvasÃmyÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvapak«e yathecchamanu«ÂhÃnamityaniyama÷ siddhÃnte vikalpenÃnu«ÂhÃnamiti niyama iti phalabheda÷ tatrÃniyamaæ sÃdhayati-## ekapuro¬ÃÓaphalatvÃdyathà vrÅhiyavayorvikalpastathà vikalpaniyama evÃsÃæ vidyÃnÃæ nyÃyya÷, tulyaphalatvÃt / naca phalabhÆyastvÃrthina÷ kÃmyakarmasamuccayo 'pi d­«Âa iti vÃcyam, ÅÓvarasÃk«ÃtkÃrÃtparaæ phalabhede 'pyÃsÃmahaÇgrahopÃstÅnÃæ sÃk«ÃtkÃrÃtmakaphalasya tulyatvÃt, tasya caikayÃk­tatve anyasyÃ÷ k­tyÃbhÃvÃccittavik«epakatayà tadvighÃtakatvÃcceti siddhÃntabhëyÃrtha÷ / mÃstu sÃk«ÃtkÃra ityata Ãha-## yasya puæsa÷, addhà ÅÓvaro 'hamiti sÃk«ÃtkÃra÷ syÃdvicikitsà ca nÃsti ahamÅÓvaro na veti tasyaiveÓvaraprÃptirityartha÷ / jÅvanneva bhÃvanayà devatvaæ sÃk«Ãtk­tya dehapÃtottarakÃlaæ devÃnprÃpnotÅti ÓrutyantarÃrtha÷ / ahaÇgrahÃïÃmanu«ÂhÃnaprakÃramupasaæharati-## //59// END BsCom_3,3.34.59 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.35.60 35 kÃmyÃdhikaraïam / sÆ. 60 kÃmyÃstu yathÃkÃmaæ samuccÅyeranna và pÆrvahetvabhÃvÃt | BBs_3,3.60 | aviÓi«ÂaphalatvÃdityasya pratyudÃharaïam / yÃsu puna÷ kÃmyÃsu vidyÃsu 'sa ya etamevaæ vÃyuæ diÓÃæ vatsaæ veda na putrarodaæ roditi' (chÃ. 3.15.2) 'sa yo nÃma brahmetyupÃste yÃvannÃmno gataæ tatrÃsya yatÃkÃmacÃro bhavati' (chÃ. 7.1.5) iti caivamÃdyÃsu kriyÃvadad­«ÂenÃtmanÃtmÅyaæ phalaæ sÃdhayantÅ«u sÃk«ÃtkaraïÃpek«Ã nÃsti / tà yatÃkÃmaæ samuccÅyeranna và samuccÅyeranpÆrvahetvÃbhÃvÃt / pÆrvasyÃviÓi«ÂaphalatvÃdityasya vikalpahetorabhÃvÃt // 60 // 36 yathÃÓrayabhÃvÃdikaraïam / sÆ. 61-66 ## taÂasthopÃstayo 'tra vi«ayastÃsu kiæ vikalpa uta yathÃkÃmamanu«ÂhÃnamiti pÆrvavatsaæÓaye satyupÃstitvÃviÓe«ÃdahaÇgrahavadvikalpa iti prÃptÃvapavÃdaæ siddhÃntayati-## sa ya÷ kaÓcidetaæ vÃyumevaæ gotvena kalpitÃnÃæ diÓÃæ vatsaæ vedopÃste nÃsau putramaraïanimittaæ rodanaæ roditi labhate nityameva jÅvatputro bhavatÅtyartha÷ / ahaÇgrahad­«ÂÃnte sÃk«ÃtkÃradvÃratvamupÃdhiriti bhÃva÷ //60// END BsCom_3,3.35.60 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.61 aÇge«u yathÃÓrayabhÃva÷ | BBs_3,3.61 | karmÃÇge«ÆdgÅthÃdi«u ya ÃÓritÃ÷ pratyayà vedatrayavihitÃ÷ kiæ te samuccÅyerankiævà yathÃkÃmaæ syuriti saæÓaye yathÃÓrayabhÃva ityÃha / yataivai«ÃmÃÓrayÃ÷ stotrÃdaya÷ saæbhÆya bhavantyevaæ pratyayà api ÃÓrayatantratvÃtpratyayÃnÃm // 61 // saæpratyaÇgÃvabaddhopÃstÅnÃmanu«ÂhÃnakramaæ vaktuæ pÆrvapayati-## aÇgÃÓritatvÃtsaphalatvÃcca saæÓayamÃha-## yathà kratvanu«ÂhÃne tadÃÓritÃÇgÃnÃæ samuccityÃnu«ÂhÃnaniyamastathÃÇgÃnu«ÂhÃne tadÃÓritopÃstÅnÃæ tanniyama iti sÆtrÃrtha÷ / nanu tannirdhÃraïÃniyama ityatrÃÇgÃÓritÃnÃæ godohanavadanaÇgatvamuktaæ tatkathamanaÇgÃnÃmaÇgavatsamuccayaÓaÇketyucyate / aÇgÃnyanu«ÂhÃpayanprayogavidhiryadyupÃsanÃni nÃnu«ÂhÃpayettarhi te«Ãæ tadÃÓritatvaæ vyarthamiti manvÃnasya ÓaÇketi bhÃva÷ //61// END BsCom_3,3.36.61 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.62 Ói«ÂeÓ ca | BBs_3,3.62 | yathà vÃÓrayÃ÷ stotrÃdayastri«u Ói«yanta evamÃÓrità api pratyayÃ÷ / nopadeÓak­to 'pi kaÓcidviÓe«o 'ÇgÃnÃæ tadÃÓrayÃïÃæ ca pratyayÃnÃmityartha÷ // 62 // tarhi godohanasyÃpi samuccaya÷ syÃdityata Ãha-#<Ói«ÂeÓceti /># Ói«Âi÷ ÓÃsanaæ vidhÃnamiti yÃvat / vihitatvÃviÓe«Ãtsamuccayo 'ÇgatvÃdityartha÷ / godohanasya tu nÃnu«ÂhÃnaniyama÷, camasasthÃne vihitatvÃttanniyame camasavidhivaiyarthyÃt / upÃsanÃnÃæ tu na kasyacidaÇgasya sthÃne vihitatvamiti samuccayaniyamo na virudhyata iti bhÃva÷ //62// END BsCom_3,3.36.62 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.63 samÃhÃrÃt | BBs_3,3.63 | hot­«adanÃddhaivÃpi durudgÅthamanusamÃharati (chÃ. 1.5.5) iti ca praïavodgÅthaikatvÃvij¤ÃnamÃhÃtmyÃdudgÃtÃsvakarmaïayutpannaæ k«ataæ hotrÃtkarmaïa÷ pratisamÃdadhÃtÅti bruvanvedÃntaroditasya pratyayasya vedÃntaroditapadÃrthasaæbandhasÃmÃnyÃtsravavedoditapratyayopasaæhÃrasÆcayatÅti liÇgadarÓanam // 63// samuccaye liÇgam-## '­gvedinÃæ ya÷ praïava÷ sa sÃmavedinÃmudgÅtha÷'iti chÃndogye prÃïavodgÅthayoraikyadhyÃnavidhirasti, tasya phalÃrthavÃdo hot­«adanÃdityÃdi÷ / hotu÷ ÓaæsanasthalavÃcinà hot­«adanaÓabdena Óaæsanaæ lak«yate-udgÃtà svarÃdipramÃdÃddu«ÂamapyudgÅthaæ samyakk­tÃddhot­ÓaæsanÃdanusamÃhÃratyeva nirde«aæ karotyeva kila, ÓaæsyamÃnapraïavena svÅyodgÅthasyaikyadhyÃnabalÃdityartha÷ / tata÷ kiæ tatrÃha-## sÃmavedasthodgÅthadhyÃnasya ­gvedoktapraïavasaæbandho yo d­«Âa÷ sa evÃÇgÃnÃæ sarvavedÃntavihitopÃstisamuccaye liÇgaæ praïavarÆpapadÃrthasyopÃstÅnÃæ ca vedÃntaroktatvasÃd­ÓyÃdvedÃntaroktÃÇgasaæbandhasyÃpi samÃnatvÃdityartha÷ //63// END BsCom_3,3.36.63 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.64 guïasÃdhÃraïyaÓruteÓ ca | BBs_3,3.64 | vidyÃyÃæ ca vidyÃÓrayaæ santamoÇkÃraæ vetrayasÃdhÃraïÃæÓrÃvayati- 'teneyaæ trayÅ vidyà vartata omityÃÓrÃyatyomiti ÓaæsatyomityudgÃyati' (chÃ. 1.1.9) iti ca / tataÓcÃÓrayasÃdÃraïyÃdÃÓritasÃdhÃramyamiti liÇgadarÓanameva / athavà guïasÃdhÃraïyaÓruteÓceti / yadÅme karmaguïà udgÅthÃdaya÷ sarve sarvaprayogasÃdhÃraïà na syurna syÃttatastadÃÓrayÃïÃæ pratyayÃnÃæ sahabhÃva÷ / te tÆdgÅthÃdaya÷ sarvÃÇgagrÃhiïà prayogavacanena sarve sarvaprayogasÃdhÃraïÃ÷ ÓrÃvyante / tathaÓcÃÓrayasahabhÃvÃtpratyayasahabhÃva iti // 64 // oÇkÃrasya dhyeyasya sÃdhÃraïyÃdapi tadÃÓritadhyÃnÃnÃæ samuccityÃnu«ÂhÃnaæ gamyata iti liÇgÃntaramÃha-## tenoÇkÃreïa, vedatrayoktaæ karma pravartata ityartha÷ anvayamukhenoktamevÃrthaæ vyatirekato 'pi vyÃca«Âe-## //64// END BsCom_3,3.36.64 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.65 na và tatsahabhÃvÃÓrute÷ | BBs_3,3.65 | na veti pak«avyÃvartanam / na yatÃÓrayabhÃva ÃÓritÃnÃmupÃsanÃnÃæ bhavitumarhati / kuta÷ - tatsahabhÃvÃÓrute÷ / yathà hi trivedÅvihitÃnÃmaÇgÃnÃæ stotrÃdÅnÃæ sahabhÃva÷ ÓrÆyate - 'grahaæ và g­hÅtvà camasaæ vonnÅya stotramupÃkaroti stotramanuÓaæsati prastota÷ sÃma gÃya hotaretadyaja' ityÃdinà / naivamupÃsanÃnÃæ sahabhÃvaÓrutirasti / nanu prayogavacana e«Ãæ sahabhÃvaæ prÃpayet / neti brÆma÷ - puru«ÃrthatvÃdupÃsanÃnÃm / prayogavacano hi ­tvartÃnÃmudgÅthÃdÅnÃæ sahabhÃvaæ prÃpayet / udgÅthÃdyupÃsanÃni ­tvarthÃÓrayÃïyapi godohanÃdivatpuru«ÃrthanÅtvocÃma 'p­thagghyapratibandha÷ phalam' (bra.saba. 3.3.42) ityatra / ayameva copadeÓÃÓrayo vise«o 'ÇgÃnÃæ tadÃlambanÃnÃæ copÃsanÃnÃæ yadeke«Ãæ kratvarthatvameke«Ãæ puru«Ãrthatvamiti / paraæ ca liÇgadvayamakÃraïamupÃsanasahabhÃvasya ÓrutinyÃyÃbÃvÃt / naca pratiprayogamÃÓrayakÃrtsnyopasaæhÃrÃdÃÓritÃnÃmapi tathÃtvaæ vij¤Ãtuæ Óakyam / atatpratyuktatvÃdupÃsanÃnÃm / ÃÓrayatantrÃïyapi hyupÃsanÃni kÃmamÃÓrayÃbhÃve mà bhÆvanna tvÃÓrayasahabhÃvena sahabhÃvaniyamamarhanti tatsahabhÃvÃÓrutereva / tasmÃdyathÃkÃmamevopÃsanÃnyanu«ÂhÅyeran // 65 // phalecchÃyà aniyamÃdupÃstyaniyama eva yukta÷, aÇgatsamuccayaniyame mÃnÃbhÃvÃditi siddhÃntayati-## prayogavidhi÷ khalu sÃÇgapradhÃnÃnu«ÂhÃnaniyÃmako na tvanaÇgÃnÃæ saægrahaka ityÃha-## vimatopÃstaya÷ kratau na samuccityÃnu«ÂhoyÃ÷, bhinnaphalatvÃdgodohanavaditi bhÃva÷ / Ói«ÂeÓcetyuktaæ nirasyati-## samÃhÃrÃdguïasÃdhÃraïyaÓruteÓcetyuktaæ liÇgadvayamapi mÃnÃntaraprÃptasya dyotakaæ na svayaæ sÃdhakamarthavÃdasthatvÃdityÃha-## guïasÃdhÃraïyasÆtrasya dvitÅyÃæ vyÃkhyÃæ dÆ«ayati-## tatprayuktatvÃbhÃve tadÃÓritatvaæ kathamityata Ãha-#<ÃÓrayeti /># idameva te«Ãæ aÇgÃÓritatvaæ yadaÇgÃbhÃve satyasattvaæ na tvaÇgavyÃpakatvamityartha÷ //65// END BsCom_3,3.36.65 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,3.36.66 darÓanÃc ca | BBs_3,3.66 | darÓayati ca ÓrutisahabhÃvaæ pratyayÃnam - 'evaæviddha vai brahmà yaj¤aæ yajamÃnaæ sarvÃæÓcartvijo 'bhirak«ati' (chÃ. 4.17.10) iti / sarvapratyayopasaæhÃre hi sarve sarvavida÷ iti na vij¤Ãnavatà brahmaïà paripÃlyatvamitare«Ãæ saækÅrtyeta / tasmÃdyathÃkÃmamupÃsanÃnÃæ samuccayo vikalpo veti // 66 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye t­tÅyÃdyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // 3 // ki¤ca vidu«Ã brahmaïÃnye«Ãm­tvijÃæ pÃlyatvavacanÃnna sarvopÃstÅnÃæ sahaprayoga ityÃha-## ­gvedÃdivihitÃÇgalope vyÃh­tihomaprÃyaÓcittÃdivij¤Ãnavattvamevaævittvaæ brahmaïa ityartha÷ //66// iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakavyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //3// ##// END BsCom_3,3.36.66 ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ t­tÅyÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ / atra nirguïavidyÃyà antaraÇgabahiraÇgasÃdhanavicÃra÷ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.1 1 puru«ÃrthÃdhikaraïam / sÆ. 1-17 puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃd iti bÃdarÃyaïa÷ | BBs_3,4.1 | athedÃnÅmaupani«adamÃtmaj¤Ãnaæ kimadhikÃridvÃreïa karmaïyevÃnupraviÓatyÃhosvitsvatantrameva puru«ÃrthasÃdhanaæ bhavatÅti mÅmÃæsamÃna÷ siddhÃntenaiva tÃdupakramate puru«Ãrtho 'ta iti / asmadvedÃntavihitÃdÃtmaj¤ÃnÃtsvatanatrÃtpuru«Ãrtha÷ siddyatÅti bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyate / kuta etadavagamyate ÓabdÃdityÃha / tathÃhi - 'tarati ÓokamÃtmavit' (chÃ. 7.1.3) 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1.1) 'ÃcÃryavÃnpuru«o veda tasya tÃvadeva ciraæ yÃvannavimok«ye 'tha saæpatsye' (chà / 6.14.2) iti / 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityupakramya 'sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃnyastamÃtmÃnamanuvidya vijÃnÃti (chÃ. 8.7.1) iti / 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b­. 4.5.6) ityupakramya 'etÃvadare khalvam­tatvam' (b­. 4.5.15) ityeva¤jÃtÅyakà Óruti÷ kevalÃyà vidyÃyÃ÷ puru«Ãrthahetutvaæ ÓrÃvayati // 1 // karmÃÇgavidyÃprasaÇgÃdbrahmaj¤Ãnasya karmÃÇgatvamÃÓaÇkyÃha-## pÆrvapÃde parÃparavidyÃnÃæ guïopasaæhÃroktyà svarÆpaæ niÓcitamasminpÃde tÃsÃæ karmÃnaÇgatayà puru«Ãrthahetutvaæ nirÆpyate / tato 'ÇgÃkÃÇk«ÃyÃæ yaj¤ÃdÅni bahiraÇgÃni ÓamÃddÅnyantaraÇgÃni ca nirÆpyanta ityekavidyÃvi«ayatvaæ pÃdayo÷ saægati÷ tatrÃdau tattvaj¤Ãnaæ vi«ayÅk­tya vÃdivipratipattyà saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e j¤ÃnakarmaïoraÇgÃÇgitvena samuccaya÷ / siddhÃnte kevalaj¤ÃnÃnmuktiriti phalabheda÷ / 'ya Ãtmeti'prajÃpatyuktabrahmavidyÃyÃæ lokÃdikaæ saguïavidyÃphalaæ mok«Ãnande 'ntarbhÃvÃbhiprÃyeïoktamiti mantavyam //1// END BsCom_3,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.2 athÃtra pratyavati«Âhate - Óe«atvÃtpuru«ÃrthavÃdo yathÃnye«v iti jaimini÷ | BBs_3,4.2 | kart­tvamÃtmana÷ karmaÓe«atvÃttadvij¤Ãnamapi vrÅhiprok«aïÃdivadvi«ayadvÃreïa karmasaæbandhyevetyatastasminnavagataprayojana Ãtmaj¤Ãne yà phalaÓruti÷ sÃrthavÃda iti jaiminirÃcÃryo manyate yathÃnye«u dravyasaæskÃrakarmasu 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Ó­ïoti / yadaÇ ke cak«ureva bhrÃt­vyasya v­Ç kte / yatprayÃjÃnuyÃjà ijyante varma và etadyaj¤asya kriyate karma yajamÃnasya bhrÃt­vyÃbhibhÆtyai' ityeva¤jÃtÅyakà phalaÓrutirarthavÃda÷ / tadvat / kathaæ punarasyÃnarabhyÃdhÅtasyÃtmaj¤Ãnasya prakaraïÃdÅnÃmanyatamenÃpi hetunà vinà kratupraveÓa ÃÓaÇkyate / kart­dvÃreïa vÃkyÃttadvij¤Ãnasya kratusaæbandha iti cet / na / vÃkyÃttadviniyogÃnupapatte÷ / avyabhicÃriïà hi kenaciddvÃreïÃnÃrabhyÃdhÅtÃnÃmapi vÃkyanimitta÷ kratusaæbandho 'vakalpate / kartà tu vyabhicÃri dvÃraæ lokikavaidikakarmasÃdhÃraïyÃt / tasmÃnna taddvÃreïÃtmaj¤Ãnasya kratusaæbandhasiddhiriti / na / vyatirekavij¤Ãnasya vaidikebhya÷ karmabhyo 'nyatrÃnupayogÃt / nahi dehavyatiriktÃtmaj¤Ãnaæ lokike«u karmasÆpayujyate / sarvathà d­«ÂÃrthaprav­ttyupapatte÷ / vaidike«u tu dehapÃtottarakÃlaphale«u dehavyatiriktÃtmaj¤Ãnamantareïa prav­ttirnopapadyata ityupayujyate vyatirekavij¤Ãnam / nanvapahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïÃdasaæsÃryÃtmavi«ayamaupani«adaæ darÓanaæ na prav­ttyaÇgaæ syÃt / na / priyÃdisaæsÆcitasya saæsÃriïa evÃtmano dra«ÂavyatvenopadeÓÃt / apahatapÃpmatvÃdi viÓe«aïaæ tu stutyarthaæ bhavi«yati / nanu tatra tatra prasÅdhitametadadhikamasaæsÃri brahma jagatkÃraïaæ tadeva ca saæsÃriïa Ãtmana÷ pÃramÃrthikaæ svarÆpamupani«atsÆpadiÓyata iti / satyaæ prasÃditaæ tasyaiva tu sthÆïÃnikhananavatphaladvÃreïÃk«epasamÃdhÃne kriyete dÃr¬hyÃya // 2 // evaæ siddhÃntamupakramya pÆrvapak«ayati-#<Óe«atvÃditi /># sÆtrer'thavÃdapadamÃvartanÅyam / j¤ÃnÃtpuru«ÃrthavÃdor'thavÃda ityartha÷ / j¤Ãnaæ karmÃÇgam, aphalatve sati karmeÓe«ÃÓrayatvÃtprok«aïaparïamayÅtvÃdivaditi bhÃva÷ / tattvanirïayÃrthaæ guruÓi«yayo÷ kathÃvÃdo 'yamiti j¤ÃpanÃrthaæ jaiminigrahaïam / aÇgiphalenÃÇgabhÆta ÃtmÃvagataprayojanastadÃÓraye tatsaæskÃre j¤Ãne phalaÓrutirarthavÃda ityatra d­«ÂÃnta÷-## parïamayÅ dravyaæ, yajamÃnasyäjanaæ saæskÃra÷, prayÃjÃdÅni karmÃïi te«vityartha÷ / varma kavacam / Ãtmaj¤Ãnaæ na karmÃÇgaæ mÃnÃbhÃvÃditi siddhÃntÅ ÓaÇkate-## pÆrvapak«yÃha-## yukto hyanÃrabhyÃdhÅtÃyÃ÷ parïatÃyà juhÆdvÃreïa vÃkyÃtkratvaÇgabhÃvo juhvÃ÷ kratuvyÃpyatayà kratÆpasthÃpakatvÃt, na tathÃtmavij¤Ãnasya 'Ãtmà dra«Âavya÷'iti vÃkyÃtkratusaæbandha upapadyate, Ãtmana÷ kratuvyÃptyabhÃvÃditi siddhÃntÅ dÆ«ayati-## dehabhinnatvena j¤ÃtÃtmana÷ kratuvyÃpyatvamastÅti pÆrvapak«Å samÃdhatte-## sarvatheti / dehÃtmatvenÃpÅtyartha÷ / dehabhinnakart­j¤ÃnasyÃÇgatve 'pyakart­brahmÃtmaj¤Ãnasya nÃÇgatvamiti ÓaÇkate-## yasyÃrthe jÃyÃdikaæ priyaæ bhogyaæ sa Ãtmà dra«Âavya iti bhogyaliÇgena sÆcitabhokt­bhinnamakart­svarÆpaæ nÃstÅti samÃdhyartha÷ / janmÃdisÆtramÃrabhya sÃdhitaæ svarÆpaæ kathaæ nÃstÅti ÓaÇkate-## svarÆpaj¤Ãnaæ vedÃntÃnÃæ phalaæ, tasya kratvarthatvapuru«ÃrthatvavicÃreïa dÃr¬hyaæ kriyata ityÃha-## //2// END BsCom_3,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.3 ÃcÃradarÓanÃt | BBs_3,4.3 | 'janako ha vaideho bahudak«iïena yaj¤eneje' (b­. 3.1.1) 'yak«yamÃïo vai bhagavanto 'hamasmi' (chÃ. 5.11.5) ityevamÃdÅni brahmavidÃmapyanyapare«u vÃkye«u karmasaæbandhadarÓanÃni bhavanti / tathoddÃlakÃdÅnÃmapi putrÃnuÓÃsanÃdidarÓanÃdgÃrhasthyasaæbandho 'vagamyate / kevalÃccejj¤ÃnÃtpuru«Ãrthasiddhi÷ syÃtkimarthamanekÃyÃsasamanvitÃni karmÃïi te kuryu÷ 'arke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet' iti nyÃyÃt // 3 // brahmavidÃæ karmÃcÃradarÓanaæ brahmavidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve liÇgamityÃha-#<ÃcÃreti /># Åje yÃgaæ k­tavÃnityartha÷ / he bhagavanta iti brÃhmaïÃnsaæbodhya brahmavitkaikeyarÃjo brÆte ahaæ yak«yamÃïo yÃgaæ kari«yamÃïo 'smi vasantvatra bhagavanta ityartha÷ / anyapare«viti vidyÃvidhipare«vityartha÷ / alpÃyÃsaæ mukterÆpÃyaæ j¤Ãnaæ labdhvà bahvÃyÃsaæ karma na kuryurityatra d­«ÂÃntamÃha-## samÅpa ityartha÷ // arka iti pÃÂhe 'pyayamevÃrtha÷ //3// END BsCom_3,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.4 tacchrute÷ | BBs_3,4.4 | 'yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà tadeva vÅryavattaraæ bhavati' (chÃ. 1.1.10) iti ca karmaÓe«atvaÓravaïÃdvidyÃyà na kevalÃyÃ÷ puru«Ãrthahetutm // 4 // brahmavidyÃyÃ÷ karmÃÇgatve t­tÅyà ÓrutirapyastÅtyÃha-## //4// END BsCom_3,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.5 samanvÃrambhaïÃt | BBs_3,4.5 | 'taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete' (b­. 4.4.2) iti ca vidyÃkarmaïo÷ phalÃrambhe sahakÃritvadarÓanÃnna svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 5 // liÇgÃntaramÃha-## taæ paralokaæ gacchantaæ vidyÃkarmaïÅ anugacchata ityartha÷ //5// END BsCom_3,4.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.6 tadvato vidhÃnÃt | BBs_3,4.6 | 'ÃcÃryakulÃdvedamadhÅtya yathÃvidÃnaæ guro÷ karmÃtiÓe«eïÃbhisamÃv­ttya kuÂumbe Óucau deÓe svÃdhyÃyamadhÅyÃna÷' (chÃ. 8.15.1) iti caiva¤jÃtÅyakà Óruti÷ samastavedÃrthavij¤Ãnavata÷ karmÃdhikÃraæ darÓayati tasmÃdapi na vij¤Ãnasya svÃtantryeïa phalahetutvam / nanvatrÃdhÅtyetyadhyayanamÃtraæ vedasya ÓrÆyate nÃrthavij¤Ãnam / nai«a do«a÷ / d­«ÂÃrthatvÃdvedÃdhyayanamarthÃvabodhaparyantamitisthitam // 6 // guro÷ ÓuÓrÆ«ÃrÆpaæ karma kurvannatiÓe«eïÃvaÓi«Âena kÃlena yathÃvidhÃnaæ vedamadhÅtyÃnantaramÃcÃryasya kulÃdg­hÃt / brahmacaryÃditi yÃvat / abhisamÃvartanaæ k­tvà kuÂumbe gÃrhasthye sthita÷ pratyahaæ Óucau deÓe svÃdhyÃyÃdhyayanaæ kurvannanyÃæÓca nityÃdidharmÃnanuti«Âhanbrahmalokaæ prÃpnotÅti Órutyartha÷ / yathÃvaghÃtastu«avimokaparyanta evamadhyayanamarthÃvabodhÃntam / d­«Âer'thÃvabodhÃkhye phale saæbhavati adhyayanasyÃd­«ÂÃrthatvÃyogÃditi pÆrvatantre sthitam / tataÓca brahmÃpi vedÃrtha iti tadavabedhavata÷ karmavidhÃnamityartha÷ //6// END BsCom_3,4.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.7 niyamÃc ca | BBs_3,4.7 | 'kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«ecchataæ samÃ÷ / evaæ tvayi nÃnyatheto 'sti na karma lipyate nare' (ÅÓa. 2) iti / tathà 'etadvai jarÃmaryaæ satraæ yadagnihotraæ jarayà và hyevÃsmÃnmucyate m­tyunà vÃ' ityeva¤jÃtÅyakÃnniyamÃdapi karmaÓe«atvameva vidhyayà iti // 7 // yÃvajjÅvaæ karmaniyamo 'pyatra liÇgamityÃha-## iha dehe karmÃïi kurvanneva Óataæ saævatsaräjÅvitumicchedevaæ karmitvena jÅvati tvayi nare karma pÃpaæ na lipyate / ita÷ karmaïo 'nyathà nÃsti / karma vinà Óreyo nÃstÅtyartha÷ / jarÃmaryaæ jarÃmaraïÃvadhikamityartha÷ //7// END BsCom_3,4.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.8 evaæ prÃpte pratividhatte - adhikopadeÓÃt tu bÃdarÃyaïasyaivaæ taddarÓanÃt | BBs_3,4.8 | tuÓabdÃtpak«o viparivartate / yaduktam - 'Óe«atvÃtpuru«ÃrthavÃda÷' (bra. sÆ. 3.4.2) iti tannopapadyate / kasmÃt / adhikopadeÓÃt / yadi saæsÃryevÃtmà ÓÃrÅra÷ kartà bhoktà ca ÓarÅramÃtravyatirekeïa vedÃnte«Æpadi«Âa÷ syÃttato varïitena prakÃreïa phalaÓruterarthavÃdatvaæ syÃt / adhikastÃvaccharÅrÃdÃtmano 'saæsÃrÅÓvara÷ kart­tvÃdisaæsÃridharmarahito 'pahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïa÷ paramÃtmà vedyatvenopadiÓyate vedÃnte«u / naca tadvij¤Ãnaæ karmaïÃæ pravartakaæ bhavati pratyuta karmÃïyucchinattÅti vak«yati 'upamardaæ ca' (bra.sÆ. 3.4.16) ityatra / tasmÃt 'puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃt' (bra.sÆ. 3.4.1) iti yanmataæ bhagavato bÃdarÃyaïasya tattathaiva ti«Âhati na Óe«atvaprabh­tibhirhetvÃbhÃsaiÓcÃlayituæ Óakyate / tathÃhi tamadhikaæ ÓÃrÅrÃdÅÓvaramÃtmÃnaæ darÓayanti Órutaya÷ - 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.19) 'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate' (tai. 2.8.1) 'mahadbhayaæ vajramudyatam' (kaÂha. 6.2) 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi' (b­. 3.8.9) 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) ityevamÃdyÃ÷ / yattu priyÃdisaæsÆcitasya saæsÃriïa evÃtmano vedyatayÃnukar«aïam 'Ãtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati / Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b­. 2.4.5) 'ya÷ prÃïena prÃïiti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷' (b­. 3.4.1) 'ya e«o 'k«Åïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 8.7.4) ityupakramya 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyasyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti caivamÃdi tadapi 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyad­gveda÷' (b­. 2.4.10) 'yo 'ÓanÃyÃpipÃse Óokaæ mohaæ jarÃæ m­tyumatyeti' (b­. 3.5.1) 'paraæ jyotirupasaæpadya svenarÆpeïÃbhini«padyate sa uttama÷ puru«a÷' (chÃ. 8.12.3) ityevamÃdibhirvÃkyaÓe«ai÷ satyÃmevÃdhikopadidik«ÃyÃmatyantÃbhedÃbhiprÃyamityavirodha÷ / pÃrameÓvarameva hi ÓÃrÅrasya pÃramÃrthikaæ svarÆpam / upÃdhik­taæ tu ÓÃrÅratvam 'tatvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'nÃnyodato 'sti dra«Â­' (b­. 3.8.11) ityÃdiÓrutibhya÷ / sarvaæ cÃtadvistareïÃsmÃbhi÷ purastÃttatra tatra varïitam // 8 // karturadhikasyÃsaæsÃryÃtmana÷ karmaÓe«atvÃbhÃvÃttattvaj¤Ãnaæ karmÃÇgaæ neti siddhÃntayati-## asya mahata iti vÃkyaÓe«ÃtpriyasaæsÆcita Ãtmà para eva dra«Âavya÷ / ya÷ prÃïÃdi prerayati so 'pyaÓanÃyÃdyatyayavÃkyaÓe«Ãtpara eva / tathÃk«ipuru«o 'pyavasthÃsÃk«i para¤jyotiriti vÃkyaÓe«Ãtpara iti vibhÃga÷ jÅvÃnukar«aïamabhedÃbhiprÃyamityaÇgÅkÃre na virodha iti katham, abhede jÅvatvavirodhÃdityata Ãha-## j¤Ãnaæ karmÃÇgamaphalatve sati karmaÓe«ÃÓrayatvÃdityukto heturasiddha iti bhÃva÷ //8// END BsCom_3,4.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.9-10 tulyaæ tu darÓanam | BBs_3,4.9 | yattÆktamÃcÃradarÓanÃtkarmaÓe«o vidyeti / atra brÆma÷ - tulyÃmÃcÃradarÓanamakmaÓe«itve 'pi vidyÃyÃ÷ / tathÃhi Órutirbhavati - 'etadvà sma vai tadvidvÃæsa Ãhur­«aya÷ kÃva«eyÃ÷ kimarthà vayamadhye«yÃmahe kimarthÃvayaæ yak«yÃmahe / etaddha sma vai tatpÆrve vidvÃæso 'gnihotraæ na juhaväcakrire' 'etaæ vai tamÃtmÃnaæ viditvà brÃhmaïÃ÷ putrai«aïÃyÃÓca vittai«aïayÃÓca lokai«aïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti' (b­. 3.5.1) ityevajÃtÅyakà / yÃj¤avalkyÃdÅnÃmapi brahmavidÃmarmani«Âhatvaæ d­Óyate - 'etÃvadare khalvam­tatvamiti hoktvà yÃj¤avalkyo vijahÃra' (b­. 4.5.15) ityÃdiÓrutibhya÷ / apica yak«yamÃïo vai bhagavanto 'hamasami (chÃ. 5.11.5) ityetalliÇgadarÓanaæ vaiÓvÃnaravidyÃvi«ayam / saæbhavati ca sopÃdhikÃyÃæ brahmavidyÃyÃæ karmasÃhityadarÓanam / natvatrÃpi karmÃÇgatvamasti / prakaraïÃdyabhÃvÃt // 9 // yatpunaruktam - 'tacchrute÷' (bra.sÆ. 3.4.4) iti atra brÆma÷ - asÃrvatrikÅ | BBs_3,4.10 | 'yadeva vidyayà karoti' (chÃ. 1.1.10) itye«Ã Órutirna sarvavidyÃvi«ayà / prak­tavidyÃbhisaæbandhÃt / prak­tà codgÅthavidyà 'omityetadak«aramudgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) ityatra // 10 // brahmavidÃæ karmavatsaænyÃsasyÃpi darÓanÃtte«Ãæ karmadarÓanÃtmakaæ liÇgaæ lokasaægrahÃrthatvenÃnyathÃsiddhamityÃha-## ki¤ca yasya karma sa na brahmavidityÃha-## tarhi vaiÓvÃnaravidyÃyÃ÷ karmÃÇgatvaæ syÃdityata Ãha-## brahmavidÃæ lokasaægrahÃrthaæ kriyamÃïamapi karma na bhavati abhimÃnÃbhÃvenÃnadhikÃritvÃditi bhÃva÷ //9 // //10// END BsCom_3,4.1.9-10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.11 vibhÃga÷ Óatavat | BBs_3,4.11 | yadapyuktam - 'taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete' (b­. 4.4.2) ityetatsamÃnvÃrambhavacanamasvatantrye vidyÃyà liÇgamiti tatpratyucyate / vibhÃgo 'tra dra«Âavyo vidyÃnyaæ puru«amanvÃrabhate karmÃnyamiti / Óatavat / yathà ÓatamÃbhyÃæ dÅyatÃmityukte vibhajya dÅyate pa¤cÃÓadekasmai pa¤cÃÓadaparasmai tadvat / nacedaæ samanvÃramabhavacanaæ mumuk«uvi«ayam 'iti nu kÃmayamÃna÷' (b­. 4.4.6) iti saæsÃrivi«ayatvopasaæhÃrÃt / 'athÃkÃmayamÃna÷' (b­. 4.4.6) iti ca mumuk«o÷ p­thagupakramÃt / tatra saæsÃrivi«aye vidyà vihità prati«iddhà ca parig­hyate viÓe«ÃbhÃvÃt / karamÃpi vihitaæ prati«iddhaæ ca yathÃprÃptÃnuvÃditvÃt / evaæ satyavibhÃgenÃpÅdaæ samanvÃrambhavacanamavakalpate // 11 // samanvÃrambhavacanasya mumuk«uvi«ayatvamaÇgÅk­tya vidyà anyaæ mumuk«uæ muktatvenÃnvÃrabhata iti vibhÃga ukta÷ sÆtrak­tÃ÷ vastutastu tannÃstÅtyÃha-## tatra saæsÃrivi«aye taæ vidyetyÃdivÃkye yathÃprÃptÃnuvÃdini vidyÃdipadÃrthamÃha-## vihitodgÅthÃdividyà prati«iddhà nagnistrÅdhyÃnÃdirÆpà //11// END BsCom_3,4.1.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.12-13 yaccaitat 'tadvato vidhÃnÃt' (bra. sÆ. 3.4.6) ityata uttaraæ paÂhati - adhyayanamÃtravata÷ | BBs_3,4.12 | 'ÃcÃryakulÃdvedamadhÅtya' (chÃ. 8.15.1) ityadhyayanamÃtrasya ÓravaïÃdadhyayanamÃtravata eva karmavidhirityadhyavasyÃma÷ / nanvevaæ satyÃvidyatvÃnadhikÃra÷ karmasu prajyeta / nai«a do«a÷ / na vayamadhyayanaprabhavaæ karmÃvabodhanamadhikÃrakÃraïaæ vÃrayÃma÷ kiæ tarhyeni«adamÃtmaj¤Ãnaæ svÃtantryeïaiva prayojanavatpratÅyamÃnaæ na karmÃdhikÃrakÃraïatÃæ pratipadyata ityetÃvatpratipÃdayÃma÷ / yathÃca na kratvantaraj¤Ãnaæ kratvantarÃdhikÃreïÃpek«yata evametadapi dra«Âavyamiti // 12 // yadapyuktaæ niyamacca (bra. sÆ. 3.4.7) ityatrÃbhidhÅyate - nÃviÓe«Ãt | BBs_3,4.13 | 'kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«et' (ÅÓÃ. 2) ityelamÃdi«u niyamaÓravaïe«u na vidu«a iti viÓe«o 'sti / aviÓe«eïa niyamavidhÃnÃt // 13 // ## uktamiti Óe«a÷ avidyatvÃdvedÃrthaj¤ÃnaÓÆnyatvÃdityartha÷ / mÃtrapadamÃtmaj¤Ãnasya vyÃvartakaæ na karmaj¤ÃnasyetyÃha-## //12 // //13// END BsCom_3,4.1.12-13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.14 stutaye 'numatirvà | BBs_3,4.14 | 'kurvanneveha karmÃïi' (ÅÓÃ. 2) ityatrÃparo viÓe«a ÃkhyÃyate yadyapyatra prakaraïasÃmarthyÃdvidvÃneva kurvanniti saæbadhyate tathÃpi vidyÃstutaye karmÃnuj¤Ãnametaddra«Âavyam / 'na karma lipyate nare' (ÅÓÃ. 2) iti hi vak«yati / etaduktaæ bhavati / yÃvajjÅvaæ karma kurvatyapi vidu«i puru«e hi vak«yati / etaduktaæ bhavati / yÃvajjÅvaæ karma kurvatyapi vidu«upuru«e na karma lepÃya bhavati vidyÃsÃmarthyÃditi tadevaæ vidyà stÆyate // 14 // niyamavÃkyamaj¤avi«ayamityuktaæ vidu«o j¤Ãnastutyarthaæ vetyÃha-## evaæ karma kurvityapi tvayi nare neto vidyÃlabdhÃdbrahmabhÃvÃdanyathÃsti karmaïà saæsÃro nÃstÅti yÃvat / yata÷ karma na lipyate / apÆrvarÆpalepÃya na bhavatÅtyartha÷ Óruteriti bhÃva÷ //14// END BsCom_3,4.1.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.15 kÃmakÃreïa caike | BBs_3,4.15 | apicaike vidvÃæsa÷ pratyak«Åk­tavidyÃphalÃ÷ santastadava«ÂabhyÃtphalÃntarasÃdhane«u prajÃdi«u prayojanÃbhÃvaæ parÃm­Óanti / kÃmakÃreïeti Órutirbhavati vÃjasaneyinÃm 'etaddha sma vai tatpÆrve vidvÃæsa÷ prajÃæ na kÃmayante kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷' (b­. 4.4.22) iti anubhavÃrƬhameva ca vidyÃphalaæ na kriyÃphalavatkÃlÃntarabhÃvÅtyasak­davocÃma / ato 'pi na vidyÃyÃ÷ karmaÓe«atvaæ nÃpi tadvi«ayÃyÃ÷ phalaÓruterayathÃrthatvaæ ÓakyamÃÓrayitum // 15 // svecchÃta÷ karmasÃdhanaprajÃdityÃliÇgÃcca vidyà svatantraphaletyÃha-## tadetadbrahma ye«Ãæ no 'smÃkaæ ayamaparok«a Ãtmà ayameva loka÷ puru«Ãrthaste vayaæ kiæ prajÃdinà kari«yÃma ityÃlocya karma tyaktavanta ityartha÷ / nanvayaæ loka iti j¤Ãnaphalasya pratyak«atvoktirayuktà karmaphalavadad­«ÂatvÃdityata Ãha-## //15// END BsCom_3,4.1.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.16 upamardaæ ca | BBs_3,4.16 | apica karmÃkÃraheto÷ kriyÃkÃrakaphalalak«aïasya samastasya prapa¤casyÃvidyÃk­tasya vidyÃsÃmarthyÃtsvarÆpopamardamÃmananti - 'yatra và asya sarvamÃtmatmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyettatkena kaæ jighret' (b­. 2.4.14) ityÃdinà / vedÃntoditÃtmaj¤ÃnapÆrvikÃæ tu karmÃdhikÃrasiddhiæ pratyÃÓÃsanasya karmÃdhikÃrocchittireva prasajyeta / tasmÃdapi svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 16 // na kevalamanupayogÃjj¤Ãnasya karmÃnaÇgatvaæ kintu karmanÃÓakatvÃccetyÃha-## //16// END BsCom_3,4.1.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.1.17 Ærdhvaretassu ca Óabde hi | BBs_3,4.17 | Ærdhvareta÷su cÃÓrame«u vidyà ÓrÆyate / naca tatra karmÃÇgatvaæ vidyÃyà upapadyate / karmÃbhÃvÃt / nahyagnihotrÃdÅni vaidikÃni karmÃïi te«Ãæ santi / syÃdetat / Ærdhvaretasa ÃÓramà na ÓrÆyante veda iti tadapi nÃsti / te 'pi hi vaidike«u Óabde«vavagamyante 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.23.1) 'ye ceme 'raïye Óraddhà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) 'tapa÷Óraddhe yo hyupavasantyaraïye' (mu. 1.2.11) 'etameva pravÃjino lokamicchanta÷ pravajanti' (b­. 4.4.22) 'brahmacaryÃdeva pravrajet' (jÃ. 4) ityevamÃdi«u / pratipannÃpratipannagÃrhasthyÃnÃmapÃk­tÃnÃpÃk­tarïatrayÃïÃæ cordhvaretastvaæ Órutism­tiprasiddham / tasmÃdapi svÃtantryaæ vidyÃyÃ÷ // 17 // ki¤ca karmatattvaj¤Ãne nÃÇgÃÇgibhÆte bhinnÃdhikÃristhatvÃdrÃjasÆyab­haspatisavavadityÃha-#<Ærdhveti /># trayo dharmaskandhÃ÷ karmapradhÃnà ÃÓramÃÓcaturtho brahmasaæstha ityartha÷ / 'brahmacaryeïa ­«ibhyo yaj¤ena devebhya÷ prajayà pit­bhya eva và an­ïa÷'iti Órute÷ / '­ïÃni trÅïyapÃk­tya mano mok«e niveÓayet / anapÃk­tya mok«aæ tu sevamÃno vrajatyadha÷'iti sm­teÓca prÃptagÃrhasthyasyaiva nirastarïatrayasya pÃrivrÃjyamityapi ÓaÇkà na kÃryà / brahmacaryÃdeva pravrajediti dvitÅyamÃÓramamicchettamÃvasediti ca vidhiÓrutism­tivirodhena arthavÃdaÓrutism­tyoraviraktavi«ayatvÃgamÃdityÃha-## tasmÃdi ti saænyÃsani«ÂhatvÃdityartha÷ //17// END BsCom_3,4.1.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.2.18 2 parÃmarÓÃdhikaraïam / sÆ. 18-20 parÃmarÓaæ jaiminiracodanÃccÃpavadati hi | BBs_3,4.18 | 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.2.3.1) ityÃdayo ye Óabdà ÆrdhvaretasÃmÃÓramÃïÃæ sadbhÃvÃyodÃh­tà na te tatpratipÃdanÃya prabhavanti / yata÷ parÃmarÓame«u Óabde«vÃÓramÃntarÃïÃæ jaiminirÃcÃryo manyate na vidim / kuta÷ - nahyatra liÇgÃdÅnÃmanyatamaÓcodanÃÓabdo 'sti / arthÃntaraparatvaæ cai«u pratyekamupalabhyate / trayo dharmaskandhà ityatra tÃvadyaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathamastapa eva dvitÅyo brahmacÃryÃcÃryakulavÃsÅ t­tÅyo 'tyantamÃtmÃnamÃcÃryakule 'vasÃdayansarva ete puïyalokà bhavantÅti parÃmarÓapÆrvakamÃÓramÃïÃmanÃtyantikaphalatvaæ saækÅrtyÃtyantikaphalatayà brahmasaæsthatà stÆyate - 'brahmasaæstho 'm­tatvameti' (chÃ. 2.23.1) iti / nanu parÃmarÓe 'pyÃÓramà gamyanta eva / satyaæ gamyante / sm­tyÃcÃrÃbhyÃæ tu te«Ãæ prasiddhirna pratyak«aÓrute÷ / ataÓca pratyak«aÓrutivirodhe satyanÃdaraïÅyÃste bhavi«yanti / anadhik­tavi«ayà và / nanu gÃrhasthyamapi sahaivordhvaretobhi÷ parÃm­«Âaæ yaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathama iti / satyamevaæ tathÃpi tu g­hasthaæ pratyevÃgnihotrÃdÅnÃæ karmaïÃæ vidhÃnÃcchrutiprasiddhameva hi tadastitvam / tasmÃtstutyartha evÃyaæ paramarÓo na codanÃrtha÷ / apicÃpavadati hi pratyak«Ã ÓrutirÃÓramÃntar 'vÅrahà và e«a devÃnÃæ yo 'gnimudvÃsayate', 'ÃcÃryÃya priyaæ dhanamÃh­tya prajÃtantuæ mà vyavacchetsÅ÷' (tai. 1.11.1) 'nÃputrasya loko 'stÅti tatsarve paÓavo vidu÷' ityevamÃdyà / tathà 'ye cemeraïye Óraddhà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.10.1) 'tapa÷Óraddhe ye hyupÃsantyaraïye' (muï¬a. 1.2.11) iti ca devayÃnopadeÓo nÃÓramÃntaropadeÓa÷ / saædigdhaæ cÃÓramÃntarÃbhidhÃnam 'tapa eva dvitÅya÷' (chÃ. 2.2.3.1) ityevamÃdi«u / tathà etameva pravrÃjino lokamicchanta÷ pravrajanti' (b­. 4.4.22) iti lokasaæstavo 'yaæ na pÃrivrÃjyavidhi÷ / nanu brahmacaryÃdeva pravrajeditivispa«Âamidaæ pratyak«aæ privrÃjyavidhÃnaæ jÃbÃlÃnÃm / satyametat / anapek«ya tvetÃæ Órutimayaæ vicÃra iti dra«Âavyam // 18 // saænyÃso nÃstÅtyÃk«ipati-## Ærdhvareta÷ Óabditaæ pÃrivrÃjyamanu«Âheyaæ na veti mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saædehe bhrÃntimÆlatvÃnnÃnu«ÂheyamityÃha-## ÃÓramÃïÃmavÃntarabhedÃpek«ayà bahuvacanam / tathÃca kÃïvÃyanasm­tirarthato 'nukramyate / gÃyatro brÃhma÷ prÃjÃpatyo b­hanniti brahmacÃrÅcaturvidha÷ / tatropanayanÃdÆrdhvaæ yastrirÃtramak«ÃrÃlavaïÃÓÅ gÃyatrÅmadhÅte sa gÃyatra÷ / yastu vedasya grahaïÃntaæ brahmacaryaæ carati sa brÃhma÷ / ­tukÃle svadÃragÃmÅ nityaæ parastrÅvimukha÷ prÃjÃpatya÷, saævatsaraæ vedavratak­dvaÂurvà prÃjÃpatya÷ / Ãmaraïaæ gurukulavÃsÅ nai«Âhiko b­hannityucyate / g­hastho 'pi caturvidha÷ vÃrtÃko yÃyÃvara÷ ÓÃlÅno ghorasaænyasikaÓceti / tatra k­«igorak«Ãdikayà vaiÓyÃdiv­ttyà jÅvannityÃdikriyÃparo vÃrtÃkav­tti÷ / yÃyÃvarastvayÃcitav­ttiryÃjanÃdhyÃpanapratigrahavimukha÷ / ÓÃlÅnastu «aÂkarmanirato yÃjanÃdiv­tti÷ saæcayÅ / uddh­taparipÆtÃbhiradbhi÷ kÃryaæ kurvanpratyahaæ k­to¤chav­ttirgrÃmavÃsÅ ghorasaænyasika ityucyate, hiæsÃvimukhatvÃt / vÃnaprastho 'pi caturvidha÷ vaikhÃnasa audumbaro vÃlakhilya÷ phenapaÓceti / tatrÃk­«Âapacyau«adhÅbhirgrÃmabahi«k­tÃbhiragnihotrÃdikurvanvaikhÃnasa ucyate / yastu prÃtaruthÃya yÃæ diÓaæ paÓyati tatratyaudumbarabadarÅnÅvÃraÓyÃmÃkai÷ karmapara÷ sa audumbara÷ / yastu jaÂÃvalkaladhÃrÅ a«Âau prÃtasÃnv­ttyupÃrjanaæ k­tvà cÃturmÃsye saæg­hÅtÃÓÅ kÃrtikyÃæ saæg­hÅtapu«paphalatyÃgÅ sa vÃlakhilya÷ / phenapÃstu ÓÅrïaparïaphalav­ttayo yatra kvacidvasanta÷ karmaparà iti / tathà parivrÃjÃkÃÓcaturvidhÃ÷ kuÂÅcakà bahÆdakà haæsÃ÷ paramahaæsÃÓceti / tatra svaputrag­he bhik«Ãæ carantastridaï¬ina÷ kuÂÅcakÃ÷ / bahÆdakÃstu tridaï¬ina÷ ÓikyajalapavitrapÃdukÃsanaÓikhÃyaj¤opavÅtakaupÅnakëÃyave«adhÃrÃstÅrthÃnyaÂanto bhaik«aæ caranta ÃtmÃnaæ prÃrthayante / haæsÃstu ekadaï¬ina÷ ÓikhÃvarjaæ yaj¤opavÅtadharÃ÷ Óikyakamaï¬alupÃïaya÷ grÃmaikarÃtravÃsina÷ k­cchracÃndrÃyaïaparÃ÷ / paramahaæsÃstvekadaï¬adharà muï¬Ã ayaj¤opavÅtina÷ tyaktasarvakarmÃïa Ãtmani«Âhà iti / atra pÆrvapak«e saænyÃsÃbhÃväj¤Ãnasya svatantraphalatvÃsiddhi÷ siddhÃnte tadbhÃvÃttatsiddhiriti phalabheda÷ / skandhà ÃÓramÃ÷ ÃtmÃnaæ ÓarÅramÃcÃryasya kule g­he karÓayannai«Âhika ityartha÷ / skandhaÓrutÃvÃÓramà na vidhÅyante kintu brahmasaæsthatÃsturthamanÆdyanta ityukte ÓaÇkate-## anuvÃdÃpek«itapurovÃdÃtpratÅtimaÇgÅkaroti-## pratyak«Ã skandhaÓrutireva purovÃdo 'stu nÃnuvÃda ityata Ãha-## tayorapi iyameva ÓrutirmÆlamastu / kÊptaÓrutau vidhimÃtrakalpanÃlÃghavÃt / asyà anuvÃdatve tu mÆlatvena sÃgnikÃnagnikÃÓramaÓrutistatra vidhiÓceti dvayakalpanÃgauravÃdityata Ãha-## smÃrtatvÃdÃÓramÃ÷ pratyak«ayÃvajjÅvakarmavidhiÓrutyaviruddhà grÃhyÃ÷ / viruddhÃstvanagnikÃÓramà upek«yÃ÷ karmÃnadhik­tairandhÃdibhirvà anu«Âheyà ityartha÷ / yÃvajjÅvaÓrutivirodhÃllÃghavaæ tyÃjyamiti bhÃva÷ / skandhaÓrutÃvanuvÃdyatvÃviÓe«ÃdgÃrhasthyavaditare«Ãmanu«ÂheyatvamÃÓaÇkya tasya ÓrautatvÃdanu«ÂhÃnaæ netare«ÃmaÓrautatvÃdato brahmasaæsthatÃstutiparamidaæ skandhavÃkyamityÃha-## tantuæ saætatim / ## te 'rci«amabhisaæbhavantÅti vÃkyaÓe«Ãdityartha÷ / skandhaÓabdasya ÃÓrame«varƬhatvÃccÃtra nÃÓramividhirityÃha-## tarhi pravrajantÅtyÃÓramavidhirÅtyata Ãha-## Ãtmaloko mahÅyÃn yadarthamaÓakyÃæ pravrajyÃmapi kurvantÅti stutirvartamÃnÃpadeÓÃdityartha÷ / saæprati pÆrvapak«amÃk«ipyeyaæ ÓrutirnÃstÅtik­tvà cintyata ityÃha-## //18// END BsCom_3,4.2.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.2.19 anu«Âheyaæ bÃdarÃyaïa÷ sÃmyaÓrute÷ | BBs_3,4.19 | anu«ÂheyamÃÓramÃntaraæ bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyate / vede ÓravaïÃt / agnihotrÃdÅnÃæ cÃvaÓyÃnu«ÂhoyatvÃttadvirodhÃdanadhik­tÃnu«ÂheyamÃÓramÃntaramitihÅmÃæ matiæ nirÃkaroti gÃrhasthyavadevÃÓramÃntaramapyanicchatà pratipattavyamiti manyamÃna÷ / kuta÷ sÃmyaÓrute÷ / samà hi gÃrhastyenÃÓramÃntarasya parÃmarÓaÓrutird­Óyate 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.2.3.1)ityÃdyà / yatheha Órutyantaravihitameva gÃrhastyaæ parÃm­«ÂamevÃÓramÃntaramapÅti pratipattavyam / yathÃca ÓÃstrÃntaraprÃptayoreva nivÅtaprÃcÅnavÅtayo÷ parÃmarÓa upavÅtavidhipare vÃkye / tasmÃttulyamanu«Âheyatvaæ gÃrhasthyenÃÓramÃntarasya / tathà 'etameva pravrÃjino lokamicchanta÷ pravrajanti' (b­. 4.4.22) ityasya vedÃnuvacanÃdibhi÷ samabhivyÃhÃra÷ / 'ye ceme 'ramye Óraddà tapa ityupÃsate' (chÃ. 5.101) ityasya ca pa¤cÃgnividyayà / yattÆktam 'tapa eva dvitÅya÷ (chÃ. 2.2.3.1) ityÃdi«vÃÓramÃntarÃbhidhÃnaæ saædigdhamiti / nai«a do«a÷ / niÓcayakÃraïasadbhÃvÃt / 'trayo dharmaskandhÃ÷' (chÃ. 2.23.1) iti hi dharmaskandhatritvaæ pratij¤Ãtam / naca yaj¤Ãdayo bhÆyÃæso dharmà utpattibhinnÃ÷ santo 'nyatrÃÓramasaæbandhÃtritve 'ntarbhÃvayituæ Óakyante / tatra yaj¤ÃdiliÇgo g­hÃÓrama eko dharmaskandho nirdi«Âo brahmacÃrÅti ca spa«Âa ÃÓramanirdeÓastapaityapi ko 'nyastapa÷pradhÃnÃdÃÓramÃddharmaskandho 'bhyupagamyeta / 'ye ceme 'raïye' (chÃ. 5.10.1) iti cÃraïyaliÇgÃcchraddhÃtapobhyÃmÃÓramag­hÅti÷ / tasmÃtparÃmarÓe 'pyanu«ÂheyamÃÓramÃntaram // 19 // skandhaÓrutÃvitarÃÓramÃ÷ Órutyantaravihità anÆdyante etadvÃkyÃnuvÃdyatvÃdgÃrhasthyavaditi siddhÃntayati-## anuvÃdasya kvacidvidhipÆrvakatve d­«ÂÃntamÃha-## nivÅtaæ manu«yÃïÃæ prÃcÅnÃvÅtaæ pit­ïÃmupavÅtaæ devÃnÃmiti vÃkye daive karmaïyupavÅtaæ vidhÅyate / tatstutaye dvayamanÆdyate / mÃnu«akriyÃsu dehÃrdhavastrabandhanÃkhyanivÅtasya saukaryÃrtatayà prÃptatvÃt pitrye karmaïi prÃcÅnÃvÅtasyÃpi vidhyantaraprÃptatvÃdityartha÷ / vÃkyÃntare ca sÃk«Ãdeva pÃrivrÃjyavidhirvidheyai÷ sÃhityÃdityÃha-## asyeti pÃrivrÃjyokti÷ / vidheyavedÃnuvacanÃdisÃhityÃtpÃrivrÃjyasya vidheyatetyartha÷ / vÃkyÃntare 'pi sÃmyaÓrutimÃha-## asyeti vÃnaprasthokti÷ / vidheyapa¤cÃgnividyayà tÃnaprasthasya sahoktyà tadapi vidheyamityartha÷ / ÓrutatritvÃnyathÃnupapattyà skandhaÓabdasya ÃÓramaparatvaniÓcaya ityÃha-## ## yajetÃdhyetavyaæ dadyÃdÅti p­thagutpannà ityartha÷ //19// END BsCom_3,4.2.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.2.20 vidhir và dhÃraïavat | BBs_3,4.20 | vidhirivÃyamÃÓramÃntarasya na parÃmarÓamÃtram / nanu vidhitvÃbhyupagama ekavÃkyatÃpratÅtiruparudhyeta pratÅyate cÃtraikavÃkyatà puïyalokaphalÃstrayo dharmaskandhà brahmasaæsthÃtà tvam­tatvaphaleti / satyametat / satÅmapi tvekavÃkyatÃpratÅtiæ parityajya vidhirevÃbhyupagantavyo 'pÆrvatvÃt / vidhyantarasyÃdarÓanÃt / vispa«ÂÃccÃÓramÃntarapratyayÃdguïavÃdakalpanayaikavÃkyatvÃyojanÃnupapatte÷ / dhÃraïavat / yathà 'adhastatsamidhaæ dhÃrayannanudravedupari hi devebhyo dhÃrayati' ityatra satyÃmapyavirodhodhÃraïainaikavÃkyatÃpratÅtau vidhÅyata evoparidhÃraïamapÆrvatvÃt / tathÃcoktaæ Óe«alak«aïe - 'vidhistu dhÃraïe 'pÆrvatvÃt' iti / tadvadihÃpyÃÓramaparÃmarÓaÓrutirvidhiriveti kalpyate / yadÃpi parÃmarÓa evÃyamÃÓramÃntarÃïÃæ tadapi brahmasaæsthatà tÃvatsaæstavasÃmarthyÃdavaÓyaæ vidheyÃbhyupagantavyà / sà ca kiæ catur«vÃÓrame«u yasya kasyacidÃhosvitparivrÃjakasyaiveti vivektavyam / yadi ca brahmÃcÃryante«vÃÓrame«u parÃm­ÓyamÃne«u parivrÃjako 'pi parÃm­«ÂastaÓcaturïÃmapyÃÓramÃïÃæ parÃm­«ÂatvÃviÓe«ÃdanÃÓramitvÃnupapatteÓca ya÷ kaÓciccatur«vÃÓrame«u brahmasaæstho bhavi«yati / atha na parÃm­«Âastata÷ pariÓi«yamÃïa÷ parivrìeva brahmasaæstha iti saætsyati / tatra tapa÷Óabdena vaikhÃnasagrÃhiïÃparÃm­«Âa÷parivrìapÅti kecit / tadapyuktam / nahi satyÃæ gatau vÃnaprasthaviÓe«aïena parivrÃjako grahaïamiti / yathÃtra brahmacÃrig­hamedhinÃvasÃdÃraïenaiva svena svena viÓe«aïena viÓe«itÃvevaæ bhik«uvaikhÃnasÃvapÅti yuktam / tapaÓcÃsÃdhÃraïodharmo vÃnaprasthÃnÃæ kÃyakleÓapradhÃnatvÃt / tapa÷Óabdasya tatra rƬhe÷ / bhik«ostu dharma indriyasaæyamÃdilak«aïo naiva tapa÷ÓabdenÃbhilapyate / catu«Âhvena ca prasiddhà ÃÓramÃstritvena parÃm­Óyanta ityanyÃyyam / apica bhedavyapadeÓo 'tra bhavati 'traya ete puïyalokabhÃja eko 'm­tatvabhÃk' iti / p­thaktveva cai«a bhedavyapadeÓo 'vakalpate / nahyevaæ bhavati devadattayaj¤adattau mandapraj¤ÃvanyastvanayormahÃpraj¤a iti / bhavati tvevaæ devadattayaj¤adattau mandapraj¤au vi«ïumitrastu mahÃpraj¤a iti / tasmÃtpÆrvo traya ÃÓramiïa÷ puïyalokabhÃja÷ pariÓi«yamÃïa÷ parivrìevÃm­tatvabhÃk / kathaæ punarbrahmasaæsthaÓabdo yogÃtpravartamÃna÷ sarvatra saæbhavanparivrÃjaka evÃvati«Âheta / rƬhyabhyupagame cÃÓramamÃtrÃdam­tatvaprÃpterj¤ÃnÃnarthakyaprasaÇga iti / atrocyate - brahmasaæstha iti hi brahmaïi parisamptirananyavyÃpÃratÃrÆpaæ tanni«ÂhatvamabhidhÅyate / tacca trayÃïÃmÃ8mÃïÃæ na saæbavati / svÃÓramavihitakarmÃnanu«ÂhÃne pryavÃyaÓravaïÃt / parivrÃjakasya tu sarvakarmasaænyÃsÃtapratyavÃyo na saæbhavatyananu«ÂhÃnanimitta÷ / ÓamadamÃdistu tadÅyo dharmo brahmasaæsthatÃyà upodbalako na virodhÅ / brahmani«Âhatvameva hi tasya ÓamadamÃdyupab­æhitaæ svÃÓramavihitaæ karma yaj¤ÃdÅni cetare«Ãæ tadvyatikrame ca tasya pratyavÃya÷ tathÃca 'nyÃsa iti brahmà brahmà hi para÷ paro hi brahma tÃni và etÃnyavarÃïi tapÃæsi nyÃsa evÃtyarecayat' (nÃrÃ. 78) 'vedÃntavij¤Ãnasuni«citÃrthÃ÷ saænyÃsayogÃdyataya÷ ÓuddhasattvÃ÷' (muï¬a. 3.2.6. nÃrÃ. 1.2.3. kaivalya. 3) ityÃdyÃ÷ Órutaya÷ / sm­tayaÓca -'tadbuddhayastadÃtmÃnastanni«ÂhÃstatparÃyaïÃ÷' (gÅ. 5.17) ityÃdyà brahmasaæsthasya karmÃbhÃvaæ darÓayanti / tasmÃtaparivrÃjakasyÃÓramamÃtrÃdam­tatvaprÃpterj¤ÃnÃnarthakyaprasaÇga ityete«o 'pi do«o nvatarati / tadevaæ parÃmarÓo 'pÅtare«ÃmÃÓramÃïÃæ pÃrivrÃjyaæ tÃvadbrahmasaæsthatÃlak«aïaæ labhyetaiva / anapek«yaiva jÃbÃlaÓrutimÃÓramÃntaravidhÃyinÅmayamÃcryoïa vicÃra÷ pravartita÷ / vidyata eva tvÃÓramÃntaravidhiÓruti÷ pratyak«Ã / 'brahmacaryaæ parisampya g­hÅ bhavedg­hÅ bhÆtvà vanÅbhavedvanÅ bhÆtvà pravrajet / yadi vetarathà brahmacaryÃdeva brahmacaryÃdeva pravrajedg­hÃdvà vanÃdvÃ' (jÃbÃ. 4) iti / na ceyaæ Órutiranadik­tÃvi«ayà Óakyà vaktum / aviÓe«aÓravaïÃt / p­thagnidhÃnÃccÃnadhik­tÃnÃma 'atha punareva vratÅ vÃvratÅ và snÃtako vÃsnÃtako votsannÃgniranagniko vÃ' (jÃbÃ. 4) ityÃdinà / brahmadÃnaparipÃkÃÇgatvÃcca pÃrivrÃjyasya nÃnadhik­tavi«ayatvam / tacca darÓayati - 'atha parivrìvivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷ ÓuciradrohÅ bhaik«Ãïo brahmabhÆyÃya bhavati' (jÃbÃ. 5) iti / tasmÃtsiddhà ÆrdhvaretasÃmÃÓramÃ÷ / siddhaæ cordhvareta÷su vidÃnÃdvidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti // 20 // skandhaÓruteranuvÃdakatvamaÇgÅk­tya vidhyantarakalpanenÃÓramà anu«Âheyà ityuktam / idÃnÅæ vidhitvaæ tasyà eva kalpyaæ lÃghavÃdityÃha-## yÃvajjÅvÃdiÓruteraviraktavi«ayatvÃnna lÃghavabÃdhakatvamiti bhÃva÷ / alpaphalatvenÃÓramatrayanindayà brahmasaæsthatÃstutiparamekamidaæ vÃkyaæ bhÃti / tatrÃÓramavidhicatu«Âayamayuktamiti ÓaÇkate-## ÃÓramÃïÃæ vidhyantaraprÃptyabhÃvÃdanuvÃdÃyogÃt / stutilak«aïÃdo«Ãcca varaæ vispa«ÂÃÓramavidhibhedakalpanamapÆrvatvÃdityÃha-## pratÅtaikavÃkyatvabhaÇgena bhedakalpane d­«ÂÃntamÃha-## mahÃpit­yaj¤e pretÃgnihotre ca sruci prak«iptaæ havirÃhavanÅyaæ prati yadà nÅyate tasya havi«a÷ 'adhastÃtsamidhaæ dhÃrayannanudravet'iti vihitÃdhodhÃraïastÃvakatayopari hÅtyasyaikavÃkyatvabhÃne 'pi daive home srugdaï¬opari samiddhÃraïe vidhirevÃpÆrvatvÃditi vÃkyabhedast­tÅyÃdhyÃye jaiminyÃcÃryeïokta ityartha÷ / evaæ catvÃra ÃÓramà vidhÅyanta iti pak«a ukta÷ / saæpratyÃÓramatrayÃnuvÃdena pÃrivrÃjyamekameva vidhÅyata iti pak«ÃntaramÃha-## brahmasaæsthatÃvidhau kathaæ pÃrivrÃjyavidhirityÃÓaÇkya vicÃrayati-## nanu traya iti vÃkya ÃÓramacatu«ÂayasyÃprÃpternirbÅjo 'yaæ vicÃra ityÃÓaÇkya tadvÃkye parivrÃjaka÷ parÃm­«Âo na veti saædihyÃdye pÆrvapak«aprÃptimÃha-## nanvanÃÓramyeva brahmasaæstha÷ kiæ na syÃdata Ãha-## anÃÓramÅ na ti«Âheteti ni«edhÃditi bhÃva÷ / dvitÅye siddhÃnprÃptimÃha-## evaæ parÃmarÓatadabhÃvÃbhyÃæ saæÓayamuktvà pÆrvapak«ayati-## vanasthasya hyasÃdhÃraïaæ k­cchrÃdikaæ tapa iti prasiddham / tenaikena tapa÷ ÓabdenobhayagrahaïamanyÃyyaæ bhik«ostapasvitvaprasiddhyÃbhÃvÃcca // tathÃca yaj¤ÃdyasÃdhÃraïadharmadvÃrà g­hasthÃdyÃÓramatrayavadbrahmasaæsthaÓabdenaiva brahmani«ÂhÃpradhÃnaÓcaturthÃÓramo g­hyate / sa ca stutisÃmarthyÃt saha brahmasaæsthayà vidhÅyata iti siddhÃntayati-## p­thagvyapadeÓÃcca brahmasaæstha÷ pÆrvoktebhya ÃÓramibhya÷ p­thagbhÆta ityÃha-## nacÃvasthÃbhedena te«Ãmeva brahmasaæsthà syÃditi vÃcyam / kÃlabhedenÃpi sati mandapraj¤atve praj¤Ãdhikyavatsati karmitve te«Ãæ vik«iptacetasÃæ brahmasaæsthÃnupapatte÷ / karmatyÃge ca parivrìeva brahmasaæstha ityasmadi«Âasiddhiriti bhÃva÷ / imamevÃrthaæ spa«Âayituæ ÓaÇkate-## yadyapi brahmasaæsthaÓabda÷ saænyÃsÃÓrame na rƬhastathÃpi yogÃttamevopasthÃpayati / anyÃÓrame«u yaugikÃrthÃsamavÃyÃdityÃha-## sarvakarmatyÃgina÷ praïavÃrthabrahmani«ÂhÃtirekeïÃnu«Âheyaæ nÃstÅtyatra mÃnamÃha-## nyÃsa÷ saænyÃso brahmeti stutau hetumÃha-## hiraïyagarbho hi para iti prasiddha÷ ato brahmatvena stuta÷ saænyÃsa÷ para eveti stutvà karmÃïi nindati tÃnÅti / tato nyÃsa eva j¤ÃnadvÃrà mocakatvÃdadhika ityartha÷ / tadbuddhaye brahmacittÃstadÃtmÃno brahmasvarÆpÃstanni«ÂhÃ÷ ÓravaïÃdiparÃstatparÃyaïÃ÷ brahmaprepsava÷ ni«kÃmà iti yÃvat / evaæ brahmasaæsthaÓabdasya j¤ÃnapradhÃnÃÓramavÃcitvÃdam­tatvakÃmastvamumÃÓramamanuti«Âhediti vidhi÷ pariïamyate / ato na j¤ÃnÃnarthakyado«a ityupasaæharati-## saæprati k­tvÃcintÃmuddhÃÂayati-## Ói«yabuddhivaiÓadyÃrthaæ skandhaÓrutimÃdÃya cintà k­teti bhÃva÷ / ## brahmacarye sthitasyaiva pÆrvasuk­taparipÃkÃdvairÃgyaæ yadi syÃdityartha÷ / yaduktaæ karmÃnadhik­tÃndhÃdivi«aya÷ saænyÃsa iti tannetyÃha-## sÃmÃnyaÓrute÷ saækocahetvabhÃvÃditi bhÃva÷ / ## saænyÃsasyeti Óe«a÷ / vratÅ godÃnÃdivedavratavÃn / gurukulÃnniv­ttirÆpasnÃnÃnantaramak­tagÃrhasthyo gurusevÅ snÃtaka÷ utsannÃgnirvidhura÷ ag­hÅtÃgniranagnika÷ pravrajedityanvaya÷ / sakalÃÇgÃnameva katha¤citkarmÃnadhik­tÃnÃæ saænyÃso yukta÷ vikalÃÇgÃnÃæ tvandhÃdÅnÃæ na j¤ÃnapradhÃnasaænyÃsÃdhikÃra ityÃha-## d­«ÂipÆtasaæcÃraÓravaïÃdikaæ vinà j¤ÃnÃnutpatte÷ / 'ÓarÅraæ me vicar«aïaæ jihvà me madhumattamà / karïÃbhyÃæ bhÆriviÓruvam'ityaÇgasÃkalyaprÃrthanÃliÇgÃcca nÃndhapaÇgumÆkabadhiradÅnÃmadhikÃra ityartha÷ / ## pÃrivrÃjyasya brahmaj¤ÃnÃÇgatvaæ cetyartha÷ / brahmabhÆyÃya brahmasÃk«ÃtkÃrÃyeti yÃvat //20// END BsCom_3,4.2.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.3.21 stutimÃtrÃdhikaraïam / sÆ. 21-22 stutimÃtram upÃdÃnÃd iti cen nÃpÆrvatvÃt | BBs_3,4.21 | 'sa e«a rasÃnÃæ rasatama÷ parama÷ parÃrdhyo '«Âamo yadudgÅtha÷' (chÃ. 1.1.3) 'ityevamÃgni÷ sÃma' ( chÃ. 1.6.1) ayaæ vÃva loka e«o 'gniÓcita÷ / tadidamevokthamiyameva p­thivÅ' ityeva¤jÃtÅkÃ÷ Órutaya÷ kimudgÅthÃde÷ stutyarthà ÃhosvidupÃsanÃvidyarthà ityasminsaæÓaye stutyarthà iti yuktam / udgÅthÃdÅni karmÃÇgÃnyupÃdÃya ÓravaïÃt / yathà 'iyameva juhÆrÃditya÷ kÆrma÷ svargo loka ÃhavanÅya÷' ityÃdyà juhvÃdistutyarthÃstadvaditi cet / netyÃha / nahi stutimÃtramÃsÃæ ÓrutÅnÃæ prayojanaæ yuktamapÆrvatvÃt / vidhyarthatÃyÃæ hyapÆrvor'tho vihito bhavati stutyarthatÃyÃæ tvÃnarthakyameva syÃt / vidhÃyakasya hi Óabdasya vÃkyaÓe«abhÃvaæ pratipadyamÃnà stutirupayujyata ityuktam 'vidhinà tvekavÃkyatvÃtstutyarthena vidhÅnÃæ syu÷ ityatra / pradeÓÃntaravihitÃnÃæ tÆdgÅthÃdÅnÃmiyaæ pradeÓÃntarapaÂhità stitirvÃkyaÓe«abhÃvamapratipadyamÃnÃnarthikaiva syÃt / iyameva juhÆrityÃdi tu vidhisaænidhÃvevÃmnatamiti vai«amyam / tasmÃdvidhyarthà evaiva¤jÃtÅyakÃ÷ Órutaya÷ // 21 // ## p­thivyabo«adhipuru«avÃg­ksÃmnÃæ saptÃnÃæ rasÃnÃæ rasatamo '«Âama udgÅthÃvayava oÇkÃra÷ parama÷ paramÃtmapratÅkatvÃtparasya brahmaïor'dhaæ sthÃnaæ tadarhatÅti parÃrdhyaæ ityartha÷ / Ãsu ÓrutÅ«vaÇgopÃdÃnÃdapÆrvÃrthatvÃcca saæÓayamÃha-## yathÃnu«ÂheyagÃrhasthyasÃmyaÓrute÷ pÃrivrÃjyasyÃnu«Âheyatvaæ tadvadÃsÃæ ÓrutÅnÃæ juhvÃdistutiÓrutisÃmyÃtstutitvamiti pÆrvapak«ayati-## juhÆriyameva p­thivÅti stÆyate / cayanastha÷ kÆrma Ãditya iti / ÃhavanÅya÷ svargaloka iti stuti÷ / tathodgÅthÃdÅnÃæ rasatamatvÃdiguïai÷ stutirityartha÷ / stutilak«aïÃto varaæ vidhikalpanamanu«ÂhÃnaphalalÃbhÃditi siddhÃntayati-## pÆrvapak«e svananu«ÂhÃnaæ phalaæ siddhÃnte tvanu«ÂhÃnaæ phalamiti mantavyam / stÃvakatvenÃrthavattvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## yuktamiyameva juhÆrityÃdiÓrutÅnÃæ phalavajjuhvÃdividhiprakaraïasthatayà stÃvakatvenÃrthavattvaæ;rasatamÃdiÓrutÅnÃæ tu kratvaÇgavidhiprakaraïasthatvÃbhÃvÃtphalavadapÆrvopÃstividhÃyakatvameva yuktaæ kratvantaraÓrutivaditi bhÃva÷ //21// END BsCom_3,4.3.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.3.22 bhÃvaÓabdÃc ca | BBs_3,4.22 | 'udgÅthamupÃsÅta' (chÃ. 1.1.1) 'sÃmopÃsÅta' (chÃ. 2.2.1) 'ahamukthamasmÅti vidyÃt' ityÃdayaÓca vispa«Âà vidhiÓabdÃ÷ ÓrÆyante te ca stutimÃtraprayojanatÃyÃæ vyÃhanyeran / tathÃca nyÃyavidÃæ smaraïam -'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetasyÃditi pa¤camam / etatsyÃtsarvavede«u niyataæ vidhilak«aïam' iti liÇgÃdyartho vidhiriti manyamÃnÃsta evaæ smaranti / pratiprakaraïaæ ca phalÃni ÓrÃvyate - 'Ãpayità ha vai kÃmÃnÃæ bhavati' (chÃ. 1.1.7) 'e«a hyeva kÃmÃgÃnasye«Âe' (chÃ. 1.7.9) 'kalpante hÃsmai lokà ÆrdhvaÓcÃv­ttÃÓca' (chÃ. 2.2.3) ityÃdÅni / tasmÃdapyupÃsanÃvidhÃnÃrthà udgÅthÃdiÓrutaya÷ // 22 // ki¤cÃtra vidhikalpya iti k­tvÃcintayoktaæ vastutastu na kalpya÷ kÊptatvÃdityÃha-## na caivamupÃsÃnÃvidhistÃvakatvaæ rasatamÃdiÓrutÅnÃmiti sÃæpratam / vidhyapek«itavi«ayÃrpakatvasaæbhave stutilak«aïayogÃditi bhÃva÷ / devo madi«Âaæ kuryÃditi prÃrthanÃdÃvapi liÇgÃdiprayogÃdupÃsÅtetyÃdiÓabdÃnÃæ kathaæ vidhiparatvaniÓcaya ityata Ãha-## etalliÇgÃdikaæ vede«Ætsargato niyamene«ÂasÃdhanatvÃkhyavidherlak«aïaæ j¤Ãpakaæ syÃt / upapadÃdibÃdhake tvanyÃrthaparamityartha÷ / tadidamÃha-## naca Óloke pa¤camamityukte÷ pa¤capadÃnÃmeva vidhilak«aïatvaæ nopÃsÅtetyÃdÅnÃmiti bhramitavyam / kriyÃsÃmÃnyavÃcinÃæ k­bhvastÅnÃmudÃharaïena sarvadhÃtÆparaktaliÇÃdÅnÃæ vidhilak«aïatvasya vivak«itatvÃtpa¤camapadaæ tÆktÃpek«ayà ÓlokapÆraïÃrthaæ m­tyurdhÃvati pa¤cama itivat / yadyapi ¬uk­¤ karaïa iti dhÃtereva karaïaÓabditabhÃvanÃkhyakriyÃsÃmÃnyavÃcitvaæ netarayordhÃtvorbhÆ sattÃyÃmas bhuvÅtyarthÃntarokte÷ tathÃpi janmÃkhyabhavanasya tatphalasyÃstitvasya ca prayojyani«Âhasya prayojakavyÃpÃrÃtmakabhÃvanÃvyÃptatvÃttayo÷ kriyÃsÃmÃnyavÃcitvavyavahÃra÷ / tatra kuryÃditi prak­tyarthabhÃvanÃkhyÃtenÃnÆdyate yathà dvÃviti prayoge prak­tyartho dvitvaæ pratyayenÃnÆdyate / tadvalliÇà ca tasyà i«ÂasÃdhanatvÃkhyavidhirbodhyate / kartà tu tayÃk«ipyata ityÃk«iptakart­kà bhÃvanodÃh­tà / tathà kriyetetyatrÃpi prak­tipratyayÃrthau vyÃkhyÃtau / karmÃtra prÃdhÃnyenÃk«ipyata ityÃk«iptakarmikÃbhÃvanodÃh­tà / ÃkhyÃtÃnÃæ kartrÃdikÃrake Óaktya bhÃvÃtkart­karmaïorÃk«epa eveti mÅmÃæsakamatam / kartavyamiti k­tyapratyayena karmakÃrakamucyate / tasyopasarjanatvena prak­tyà bhÃvanokteti bheda÷ / tathà daï¬Å bhavet bhÆyate daï¬inà bhavitavyamityudÃhartavyam / tathà syÃdbhÆyeta bhavitavyamityastidhÃtorapyudÃharaïaæ dra«Âavyam / asterbhÆrÃdeÓÃt / etaddhÃtutrayoparaktaliÇÃdibhi÷ sarvadhÃtvarthoparaktabhÃvanÃgate«ÂasÃdhÃnatvarÆpo vidhireka evocyate / dhÃtÆnÃæ pratyayÃnÃæ kartrÃdikÃrakÃïÃæ ca bhede 'pi vidhibhedo nÃstÅti j¤ÃpanÃrthaæ pratidhÃtÆdÃharaïatrayaæ darÓitamiti sarvamavadÃtam / evaæ sÆtre bhÃvo vidhiriti vyÃkhyÃya caÓabdÃtphalamiti vyÃca«Âe-## e«a ­tvigupÃsaka÷ kÃmÃgÃnasya gÃnena phalasaæpÃdanasye«Âe samartha ityartha÷ / evamaÇgÃÓritavidyà api svatantraphalÃ÷ kimu vaktavyamanaÇgÃtmavidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti / ÃtmavidyÃsvÃtantryo cintÃyà asyÃ÷ paryavasÃnÃtpÃdasaægatirbodhyÃ÷ //22// END BsCom_3,4.3.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.4.23 4 pÃriplavÃdhikaraïam / sÆ. 23-24 pÃriplavÃrthà iti cen na viÓe«itatvÃt | BBs_3,4.23 | 'atha ha yÃj¤avalkyasya dve bhÃrye babhÆvaturmaitreyÅ ca kÃtyayanÅ ca' (b­. 4.5.1) 'pratardano ha vai daivodÃsirindrasya priyaæ dhÃmopajagÃma' (kau«Å. 3.1) 'jÃnaÓrutirha pautrÃyaïa÷ ÓraddhÃdeyo bahudÃyÅ bahupÃkya Ãsa' (chÃ. 4.1.1) ityevamÃdi«u vedÃntapaÂhite«vÃkhyÃne«u saæÓaya÷ - kimimÃni pÃriplavaprayogÃrthÃnyohosvitsaænihitavidyÃpratipattyarthÃnÅti / pÃriplavÃrthà imà ÃkhyÃnaÓrutaya÷ / ÃkhyÃnasÃmÃnyÃt / ÃkhyÃnaprayogasya ca pariplave coditatvÃt / tataÓca vidyÃpradhÃnatvaæ vedÃntÃnÃæ na syÃt, mantravatprayogaÓe«atvÃditi cet / tanna / kasmÃt / viÓe«itatvÃt / 'pÃriplavamÃcak«Åta' iti hi prak­tya 'manurvaivasvato rÃjÃ' ityevamÃdÅni kÃnicidevÃkhyÃnÃni tatra viÓe«yante / ÃkhyÃnasÃmÃnyÃccetsÃmÃnyÃccetsarvag­hÅti÷ syÃdanarthakamevedaæ viÓe«aïaæ bhavet / tasmÃnna pÃriplavÃrthà età ÃkhyÃnaÓrutaya÷ // 23 // ## aÓvamedhe putrÃdipariv­tÃya rÃj¤e pÃriplavamÃcak«Åteti nÃnÃvidhÃkhyÃnakathanÃtmaka÷ pÃriplavaprayogo vihita÷ / tathÃca vedÃntasthakathÃnÃmÃkhyÃnatvasÃmÃnyÃdvidyÃsaænidhÃnÃcca saæÓayamÃha-## pÆrvaæ stutyapek«ayà vijhirjyÃyÃnanu«ÂhÃnalÃbhÃdityuktam / tathaiva kathÃnÃæ na vidyÃstÃvakatvaæ pÃriplavÃnu«ÂhÃnalÃbhÃditi pÆrvapak«a÷ / tatra phalamÃha-## yathà devasya tvà saviturityÃdimantre kasyacitpadasya prayogasamavetÃrthatayà Óe«asya prayogÃÇgatvaæ tathà vedÃntasthakathÃnÃæ prayogaÓe«atvam / tadekavÃkyatayà sarvavedÃntÃnÃæ karmaÓe«atvÃnna vidyÃprÃdhÃnyamityartha÷ / kathÃnÃæ guruÓi«yasamÃcÃrapradarÓanena buddhisaukaryadvÃrà saænihitavidyÃÓe«atvaæ sÃmardhyaliÇgÃdato vidyÃprÃdhÃnyamiti phalaæ matvà siddhÃntayati-## aÓvamedhe prathama'hani manurvaivasvata iti kathÃæ brÆyÃddvitÅye 'hani yamo vaivasvata iti t­tÅye 'hani varuïa Ãditya iti vÃkyaÓe«e kathÃnÃæ viÓi«yoktatvÃdupakramasya saækoco yukta iti bhÃva÷ //23// END BsCom_3,4.4.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.5.24 tathà caikavÃkyatopabandhÃt | BBs_3,4.24 | asati ca pariplavÃrthatva ÃkhyÃnÃnÃæ saænihitavidyÃpratipÃdanopayogitaiva nyÃyyà / ekavÃkyatobandhÃt / tathÃhi ta6 tatra saænihitÃbhirekavÃkyatà d­Óyate prarocanopayogÃtpratipattisaukaryopayogÃcca / maitreyÅbrÃhmaïe tÃvat - 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b­. 4.5.6) ityÃdyà vidyayaikavÃkyatà d­Óyate / prÃtardane 'pi prÃïo 'smi praj¤Ãtmà ityÃdyayà / jÃnaÓrutiriyyatrÃpi 'vÃyurvÃva saævarga÷' (chÃ. 4.3.1) ityÃdyà / yathà 'sa ÃtmÃno vapÃmudakhidat' ityevamÃdÅnÃæ karmaÓrutigatÃnÃmÃkhyÃnÃæ saænihitavidhistutyarthatà tadvat / tasmÃnna pÃriplavÃrthatvam // 24 // kva tarhi kathÃnÃæviniyoga ityÃÓaÇkya saænidhÃnÃdvidyÃsvityÃha#<-tathÃceti /># prarocanaæ prÅtijananaæ sa prajÃpatirvapÃmudakhidat homÃyoddh­tavÃnityasya prÃjÃpatyamajaæ tÆparamÃlabheteti vidhiÓe«atve evamanye«Ãæ tattadvidhiÓe«atvaæ dra«Âavyam //24// END BsCom_3,4.5.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.5.25 5 agnÅndhanÃdyadhikaraïam / sÆ. 25 ata eva cÃgnÅndhanÃdyanapek«Ã | BBs_3,4.25 | 'puru«Ãrtho 'ta÷ ÓabdÃt' (bra.sÆ. 3.4.1) ityetadvyavahitamapi saæbhavÃdata iti parÃm­Óyate / ateva ca vidyÃyÃ÷ puru«ÃrthahetutvÃdagnÅndhanÃdÅnyÃÓramakmÃïi vidyayà svÃrthasiddhau nÃpek«itavyÃnÅtyÃdyasyaivÃdhikaraïasya phalamupasaæharatyadhikavivak«ayà // 25 // evamÃdyÃdhikaraïaprameyaæ vidyÃsvÃtantryamadhikaraïatrayeïa d­¬hÅk­tyÃdyÃdhikaraïasya phalamÃha-## brahmavidyà svaphale mok«e janayitavye sahakÃritvena karmÃïyapek«ate na veti vÃdivivÃdÃtsaæÓaye tenaiti brahmavitpuïyak­ttaijasa ityÃdiÓrutyà j¤Ãnakarmasamuccayena mok«aprÃptikathanÃdapek«ata iti prÃpte vidyÃyà muktihetutvÃdavidyÃniv­ttyÃkhyamuktau na karmÃpek«eti siddhÃntayati-## agnÅndhanapadena tatsÃdhyakarmÃïi lak«yante / puïyak­ttaijasa÷ Óuddhasatve brahmavidbhÆtvà tena vedanenaiti brahma prÃpnotÅti ÓrutirvyÃkhyeyeti bhÃva÷ / muktÃveva karmaïÃmasÃmarthyÃdanapek«Ã vidyÃyÃæ tvasti cittaÓuddhidvÃrà te«Ãmapek«etyadhikaæ vaktumayamupasaæhÃra ityupasaæhÃrasÆtrasya phalamÃha-## //25// END BsCom_3,4.5.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.6.26 6 sarvÃpek«Ãdhikaraïam / sÆ. 26-27 sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruter aÓvavat | BBs_3,4.26 | idamidÃnÅæ cintyate kiæ vidyÃyà atyantamevÃnapek«ÃÓramakarmamÃmutÃsti kÃcidapek«eti / tatrÃta evÃgnÅndhanÃdÅnyÃÓramakarmÃïi vidyà svÃrthasiddhau nÃpek«yanta evamatyantamevÃnapek«ÃyÃæ prÃptÃyÃmidamucyate sarvÃpek«Ã ceti / apek«ata ca vidyà sarvÃïyÃÓramakarmÃïi nÃtyantamanapek«aiva / nanu viruddhamidaæ vacanamapek«ate cÃÓramakarmÃïi vidyà nÃpek«ate ceti / neti brÆma÷ / utpannà hi vidyà phalasiddhiæ prati na ki¤cidanyadapek«ata utpattiæ prati tvapek«ate / kuta÷ - yaj¤ÃdiÓrute÷ / tathÃhi Óruti÷ - 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃnÃÓakena' (b­. 4.4.22) iti yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvaæ darÓayati / vividi«ÃsaæyogÃccai«ÃmutpattisÃdhanabhÃvo«avasÅyate / 'atha yadyaj¤a ityÃcak«ate brahmacaryasya yaj¤Ãdibhi÷ yaæstavÃdyaj¤ÃdÅnÃmapi hi sÃdhanabhÃva÷ sÆcyate / 'sarve vedà yatpadamÃmananti tapÃæsi sarvÃïi ca yadvadanti / yadicchanto brahmacaryaæ caranti tatte padaæ saægraheïa bravÅmi' (kaÂha. 2.15) ityevamÃdyà ca ÓrutirÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvaæ sÆcayati / sm­tirapi - 'ka«Ãyapakati÷ karmÃïi j¤Ãnaæ tu paramà gati÷ / ka«Ãye karmabhi÷ pakke tato j¤Ãnaæ pravartate' ityevamÃdyà / aÓvavaditi yogyatÃnidarÓanam / yathÃca yogyatÃvaÓenÃÓvo na lÃÇgalÃkar«aïe yujyate rathacaryÃyÃæ tu yujyate / evamÃÓramakarmÃïi vidyayà phalasiddhau nÃpek«yanta utpattau cÃpek«yanta iti // 26 // adhikamÃha-## yathà pramÃphalatvÃdavidyÃniv­ttau karmÃnapek«Ã tathà pramÃtvÃdvidyÃyÃmapi pramÃkaraïamÃtrasÃdhyÃyÃæ nÃsti karmÃpek«eti pÆrvapak«a÷ / tatra vidyÃrthaæ karmÃnu«ÂhÃnÃsiddhi÷ / phalaæ siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / atra vividi«ÃyÃmi«yamÃïaj¤Ãne và yaj¤ÃdÅnÃæ karmaïÃæ hetutvamapÆrvatvÃdvidhÅyate / pramÃyà apyutpattipratibandhakaduritak«ayÃkhyaÓuddhidvÃrà karmasÃdhyatvasaæbhavÃt / naca pÃraæparye t­tÅyÃÓrutivirodha÷ / jvÃlÃdvÃrà pÃraæparye 'pi këÂhai÷ pacatÅti prayogÃt, dvÃrasyÃvyavadhÃyakatvÃt / naca ÓuddherdvÃratve mÃnÃbhÃva÷ / 'j¤Ãnamutpadyate puæsÃæ k«ayÃtpÃpasya karmaïa÷ / ka«Ãye karmabhi÷ pakve tato j¤Ãnaæ pravartate'iti sm­te÷ / 'avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tamaÓnute'ityÃdiÓrutyà karmaïà pÃpaniv­ttau j¤Ãnena muktyabhidhÃnÃcceti siddhÃntayati-## nanvatra vividi«antÅti pa¤camalakÃreïa vividi«Ãæ bhÃvayeyuriti sanarthecchaiva bhÃvyatayà bhÃti / tÃæ vi«ayasaundaryalabhyatayollaÇghya vedanaæ cedbhÃvyamucyate tarhi vedanamapyullaÇghya tatphalaæ mok«a eva karmabhirbhÃvya÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## i«yamÃïatayà vidyÃyÃ÷ Óabdata÷ phalatvabhÃnÃdaÓrutamok«o na phalamanyathà këÂhai÷ pacatÅtyatrÃpi këÂhÃnÃæ pÃkaphalat­ptihetutvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / karmaïÃæ j¤ÃnÃrthatve liÇgavÃkyÃnyÃha-## kaÓcidvedabhÃga÷ sÃk«ÃdbrahmÃkhyaæ padaæ brÆte / kaÓcittu j¤ÃnÃrthakarmadvÃreti matvà sarve vedÃntà ityuktam / spa«Âamanyat //26// END BsCom_3,4.6.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.6.27 ÓamadamÃdyupetas syÃt tathÃpi tu tadvidhes tadaÇgatayà te«Ãm apy avaÓyÃnu«ÂheyatvÃt | BBs_3,4.27 | yadikaÓcinmanyeta yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanabhÃvo na nyÃyyo vidhyabÃvÃt / 'yaj¤ena vividi«anti' ityeva¤jÃtÅyakà hi ÓrutiranuvÃdasvarÆpÃvidyÃbhi«Âavaparà na yaj¤Ãdividhiparà / itthaæ mahÃbhÃgà vidyà syÃdvidyÃrthÅ 'tasmÃdevaævicchanto dÃnta uparatastitik«u÷ samÃhito bhÆtvÃtmaneyevÃtmÃnaæ paÓyati' (b­. 4.4.23) iti vidyÃsÃdhanatvena ÓamadamÃdÅnÃæ vidhÃnÃdvihitÃnÃæ cÃvaÓyÃnu«ÂheyatvÃt / nanvatrÃpi ÓamÃdyupeto bhÆtvà paÓyatÅti vartamÃnÃpadeÓa upalabhyate na vidhi÷ / neti brÆma÷ / tasmÃditi prak­tapraÓaæsÃparigrahÃdvidhitvapratÅte÷ / paÓyediti na mÃdhyandinà vispa«Âameva vidhimadhÅyate / tasmÃdyaj¤Ãdyanapek«ÃyÃmapi ÓamadÅnyapek«itavyÃni / yaj¤ÃdÅnyapi tvapek«itavyÃnÅti yaj¤ÃdiÓrutereva / nanÆktaæ yaj¤Ãdibhirvividi«antÅtyatra na vidhirupalabhyata iti / satyamuktaæ tathÃpi tvatpÆrvatvÃtsaæyogasya vidhi÷ parikalpyate / nahyayaæ yaj¤ÃdÅnÃæ vividi«Ãsaæyoga÷ pÆrvaæ prÃpto yenÃnÆdyeta / 'tasmÃtpÆ«Ã prapi«ÂabhÃgo 'dantako hi ityevamÃdi«u cÃÓrutavidhike«vapi vÃkye«vapÆrvatvÃdvidhiæ parikalpya pau«ïaæ pe«aïaæ vik­tau pratÅyetyÃdivicÃra÷ prathame tantre pravartita÷ / tathÃcoktam 'vidhirvà dhÃraïavat' (bra, sÆ. 3.4.20) iti / sm­tirapi bhagavadgÅtÃdyÃsvanabhisaædhÃya phalamanuti«ÂhitÃni yaj¤ÃdÅni mumuk«orj¤ÃnasÃdhanÃni bhavantÅti prapa¤citam / tasmÃdyaj¤ÃdÅni ÓamadamÃdÅni ca yathÃÓramaæ sarvÃïyevÃÓramakarmÃïi vidyotpattÃvapek«itavyÃni / tatrÃpyevaæviditi vidyÃsaæyogÃtpratyÃsannÃni vidyÃsÃdhanÃni ÓamÃdÅni, vividi«ÃsaæyogÃttu brahyatarÃïi yaj¤ÃdÅnÅti vivektavyam // 27 // evaæ vidyotpattau bahiraÇgÃni karmÃïyuktvÃntaraÇgaïyÃha-#<Óameti /># vidyÃstutyarthatvenaikavÃkyatvasaæbhave vartamÃnoktibhaÇgena vidhikalpanamayuktaæ vidyÃvÃkyÃdbhedaprasaÇgÃt / atastattvamasÅti ÓabdamÃtralabhyà vidyeti parÃbhiprÃyamanÆdyÃÇgÅkaroti-## ÓamÃderÃvaÓyakatvÃnna ÓabdamÃtralabhyà vidyetyartha÷ yasmÃdevaævinna lipyate karmaïà pÃpakena tasmÃdeva vidyÃrthÅ ÓamÃdyupeto bhÆtvà vicÃrayediti vidhirgamyata ityÃha-## atroparatapadena saænyÃsa uktastasya ÓravaïÃÇgatvamate ÓamÃdiviÓi«ÂaÓravaïamatra vidhÅyate / yadi tu 'lokamicchanta÷ pravrajanti', 'j¤Ãnaæ purask­tya saænyaset'ityÃdi Órutism­ti«u phalavattvenotpannasaænyÃsasyÃÇgatvÃyogÃt, Órotavya iti vihitaÓravaïÃnuvÃdenÃnekaÓamÃdividhÃne vÃkyabhedÃpÃtÃt, paÓyediti ca prak­tyà Óravaïalak«aïÃdo«Ãcca saænyÃso na ÓravaïasyÃÇgaæ kintu tata÷ prÃganu«Âhoyatve 'pi Óravaïavajj¤ÃnÃrtha iti mataæ tadà ÓamÃdisamuccayena j¤Ãnaæ bhÃvayediti j¤ÃnÃrthaæ ÓamÃdisamuccayavidhirityanavadyam / ya÷ pÆrvaæ yaj¤ÃdiÓrute÷ stutyarthatvÃÇgÅkÃra÷ ÃpÃtato gu¬ajihvikÃnyÃyena ÓamÃdisvÅkÃrÃrthaæ k­tastamidÃnÅæ tyajati-## yaj¤ÃdÅnÃæ vidyÃsÃdhanatvarÆpasaæyogasyÃpÆrvatvÃdavÃntaravÃkyabhedena vidhi÷ svÅkriyata / brahmavidyÃvÃkyena mahÃvÃkyaikavÃkyatà cetyartha÷ / paramaprakaraïe 'pyavÃntaravidhirityatra pÆrvatantrasaæmatimÃha-## darÓapÆrïamÃsaprakaraïe Órutaæ pÆ«Ã prapi«ÂabhÃga iti / tatra pÆ«Ã devatà pi«ÂabhÃgo và darÓapÆrmamÃsayornÃsti / ata÷ samÃsÃtpratÅtasya kÃlatrayÃnavam­«Âasya dravyadevatÃsaæbandhasyÃvinÃbhÃvena yÃgavidhyupasthÃpakatvÃt prayogaj¤ÃnÃya vidhipadamadhyÃh­tya prakaraïÃdutkar«eïa pÆ«oddeÓena pi«ÂabhÃga÷ kartavya iti vik­tau saæbandha÷ / pau«ïaæ pe«aïamiti sÆtre vicÃritamityartha÷ / 'svakarmaïà tamabhyarcya siddhiæ vindati mÃnava÷'ityÃdyÃ÷ sm­tya÷ / karmaïÃæ j¤Ãnahetutve ÓamÃdivadyÃvajj¤Ãnodayamanuv­tti÷ syÃttathÃca saænyÃsÃbhÃva ityata Ãha-## d­«Âavik«epaniv­ttidvÃrà ÓamÃdÅnÃæ ÓÃnÃrthatvÃdanuv­ttirna karmaïÃmad­«ÂadvÃrà j¤ÃnÃrthatvÃditi bhÃva÷ //27// END BsCom_3,4.6.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.7.28-29 7 sarvÃnnÃnumatyadhikaraïam / sÆ. 28-31 sarvÃn nÃnumatiÓ ca prÃïÃtyaye taddarÓanÃt | BBs_3,4.28 | prÃïasaævÃde ÓrÆyate chandogÃnÃm - 'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati' (chÃ. 5.2.1) iti / tathà vÃjasaneyinÃm - 'na ha và asyÃnnaæ jagdhaæ bhavati nÃnannaæ pratig­hÅtam' (b­. 6.1.14) iti / sarvamevÃsyÃdanÅyameva bhavatÅtyartha÷ / kimidaæ sarvÃnnÃnuj¤Ãnaæ ÓamÃdivadvidyÃÇgaæ vidhÅyata uta stutyarthaæ saækÃrtyata iti saæÓaye vidhiriti tÃvatprÃtm / tathÃhi - prav­ttiviÓe«akara upadeÓo bhavatyata÷ prÃïavidyÃsaænidhÃnÃttadaÇgatveneyaæ niyamaniv­ttirupadiÓyate / nanvevaæsati bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstravyÃghÃta÷ syÃt / nai«a do«a÷ / smÃnyaviÓe«abhÃvÃdbÃdhopapatte÷ / yathà prÃïihiæsÃprati«edhasya paÓusaæj¤Ãpanavidhinà bÃdha÷ / yathÃca 'na käcana pariharettadvratam' (chÃ. 2.13.2) ityanena vÃmadevyÃvidyÃvi«ayeïa sarvastrayaparihÃravacanena tatsÃmÃnyavi«ayaæ gamyÃgamyavibhÃgaÓÃstraæ bÃdhyate / evamanenÃpi prÃïavidyÃvi«ayeïa sarvÃnnabhak«aïavacanena bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstraæ bÃdhyateti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nedaæ sarvÃnnÃnuj¤Ãnaæ vidhÅyata iti / nahyatra vidhÃyaka÷ Óabda upalabhyate 'na ha và evaævidi ki¤canÃnannaæ bhavati' (chÃ. 5.2.1) iti vartamÃnÃpadeÓÃt / nacÃsatyÃmapi vidhipratÅtau prav­ttiviÓe«akaratvalobhenaiva vidhirabhyupagantuæ Óakyate / apica ÓvÃdimaryÃdaæ prÃïasyÃnnamityuktvedamucyate 'naivaævida÷ ki¤cidanannaæ bhavati' iti / naca ÓvÃdimaryÃmannaæ mÃnu«eïa dehenopabhoktuæ Óakyate / Óakyate tu prÃïasyÃnnamidaæ sarvamiti vicintayitum / tasmÃtprÃïÃnnavij¤ÃnapraÓaæsÃrtho 'yamarthavÃdo na sarvÃnnÃnuj¤Ãnavidhi÷ / taddarÓayati 'sarvÃnnÃnumatiÓca prÃïÃtyaye' iti / etaduktaæ bhavati- prÃïÃtyaya eva hi parasyÃmÃpadi sarvamannamadÅyatvenÃbhyanuj¤Ãyate taddarÓanÃt / tathÃhi ÓrutiÓcÃkrÃyaïasyer«e÷ ka«ÂÃyÃmavasthÃyÃmabhak«yabhak«aïe prav­ttiæ darÓayati - 'maÂacÅhate«u kuru«u' (chÃ. 1.10.1) ityasminbrÃhmaïe / cÃkrÃyaïa÷ kilar«irÃpadgata ibhyena sÃmikhÃdintÃnkulmëÃæÓcakhÃda / anupÃnaæ tu tadÅyamucchi«Âado«ÃtpratyÃcacak«e / kÃraïaæ cÃtrovÃca 'na và ajÅvi«yamimÃnakhÃdan' (chÃ. 1.10.4) iti, 'kÃmo ma udapÃnam' (chÃ. 1.10.4) iti ca / pinaÓcottaredyustÃneva svaparocchi«ÂÃnparyu«itÃnkulmëÃnbhak«ayÃæbabhÆveti / tadetaducchi«Âaparyu«itabhak«aïaæ darÓayantyÃ÷ ÓruterÃÓayÃtiÓayo lak«yate prÃïÃtyayaprasaÇge prÃïasaædhÃraïÃyÃbhak«yamapi bhak«ayitavyamiti / svasthÃvasthÃyÃæ tu tanna kartavyaæ vidyÃvatÃpÅtyanupÃnapratyÃkhyÃnÃdgamyate / tasmÃdarthavÃdo 'na ha và evaævidi' (cÃ. 5.2.1) ityevamÃdi÷ // 28 // abÃdhÃc ca | BBs_3,4.29 | eva¤ca satyÃhÃraÓuddhau sattvaÓuddhirityevamÃdi bhak«yÃbhak«yavibhÃgaÓÃstramabÃdhitaæ bhavi«yati // 29 // ##evaævidi prÃïasyÃnnaæ sarvamiti dhyÃnavatÅtyartha÷ / jagdhaæ bhak«itam / apÆrvatvÃdvidhyaÓruteÓca saæÓaya÷ / apÆrvatvÃdyaj¤Ãdivadvidhi÷ kalpya iti iti pÆrvapak«ayati-## atra bhak«yÃbhak«yaniyamatyÃgasya vidyÃÇgatvasiddhi÷ phalaæ siddhÃnte tu vidyÃstutiriti viveka÷ / na kala¤jaæ bhak«yediti ÓÃstraæ prÃïavidvyatiriktavi«ayam / yathà grÃmyakarmaïi vÃmadevyasÃmopÃsakavyatiriktavi«ayaæ parastrÅni«edhaÓÃstraæ tadvaditi prÃpte siddhÃntaæ sÆtrÃdbahireva darÓayati-## prÃïavidyÃvidhisaænidheraÓakyatvÃcca stutireva na vidhi÷ kalpya÷ ni«edhaÓÃstravirodhÃt kÊpto hi vidhi÷ sÃmÃnyaÓÃstrabÃdhako natu kalpya iti bhÃva÷ / svasthasya prÃïavido na sarvÃnnÃnumatirityatra liÇgaæ vadan sÆtraæ yojayati-## maÂacyo raktak«udrapak«iïastairhate«u kurudeÓasthasasye«u durbhik«e jÃte bÃlayà saha jÃyayà munirdeÓÃntaraæ gacchannibhyÃgrÃme sthitavÃnibhyo hastipÃlakastena sÃmikhÃditÃnardhabhak«itÃn kutsitamëÃn yÃcayitvà bhak«itavÃn / ibhvena jalaæ g­hÃïetyukte satyucchi«Âaæ vai me pÅtaæ syÃditi prati«idhya mëÃ÷ kiæ nocchi«Âà itÅbhyenokte sati mëabhak«aïe jalatyÃge ca kÃraïamuvÃca / annÃæÓe mama Ãpadasti / jalapÃnaæ tu svecchÃtasta¬ÃgÃdau labhyata iti mëÃn khÃditvÃvaÓi«ÂäjÃyÃyai dattavÃn / sà cÃnÃpadgatà patyurÃpadaæ j¤Ãtvà mëÃnsaærak«ya prÃtastasmai dadau / sa ca tÃn khÃditvà rÃj¤o yaj¤aæ gatvà prastotrÃdÅnÃk«ipya prÃïÃdikÃæ prÃstÃvÃdidevatÃmupadÅÓya dhanaæ prÃpya sthita iti bhÃva÷ / atrocchi«Âabhak«aïajalatyÃgÃtmakaÓi«ÂÃcÃraliÇgÃcchrautÃdanÃpadi vidu«Ãpyabhak«yaæ na bhak«aïÅyamiti sÆcyata iti bhÃva÷ //28 // //29// END BsCom_3,4.7.28-29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.7.30 api ca smaryate | BBs_3,4.30 | apicÃpadi sarvÃnnabhak«aïamapi smaryatevidu«o.vidu«aÓcÃviÓe«eïa - 'jÅvitÃtyayamÃpanno yo 'nnamatti yatastata÷ / lipyate na sa pÃpena padmapatramivÃmbhasÃ' iti / tathà 'madyaæ nityaæ brÃhmaïa÷', 'surÃpasya brÃhmaïasyo«ïÃmasiæceyu÷', 'surÃpÃ÷ k­mayo bhavantyabhak«yabhak«aïÃt' iti ca smaryatevarjanamannasya // 30 // ---------------------- FN: u«ïamatitaptÃm / surÃpÃnenÃpi jÅvanamÃÓaÇkya kadÃpi tanna kÃryamityÃha-## varjayoditi Óe«a÷ / kuta ityÃÓaÇkya maraïÃntaprÃyaÓcittavidhÃnÃdityÃha-## u«ïÃmatitaptÃæ surÃmiti Óe«a÷ / itaÓca sà na peyetyÃha-## //30// END BsCom_3,4.7.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.7.31 ÓabdaÓ cÃto 'kÃmakÃre | BBs_3,4.31 | ÓabdaÓcÃnannasya prati«edhaka÷ kÃmakÃraniv­ttiprayojana÷ kÃÂhakÃnÃæ saæhitÃyÃæ ÓrÆyate - 'tasmÃdbrahmaïa÷ surÃæ na pibet' iti / so 'pi 'na ha và evaævidi' (chÃ. 5.2.1) ityasyÃrthavÃdatvÃdupapannataro bhavati / tasmÃdeva¤jÃtÅyakà arthavÃdà na vidhaya iti // 31 // udÃh­tasm­tÅnÃæ mÆlaÓrutimÃha-#<ÓabdaÓceti /># kÃmakÃro yathe«Âaprav­tti÷ so 'pi ni«edho 'pi upapannataro bhavati / na ha và evaævidÅtyasyÃrthavÃdatvÃt / yadyayamapi vidhi÷ syÃttarhi vihitaprati«iddhatvÃt«o¬aÓigrahaïÃgrahaïavatsurÃpÃne vikalpa÷ syÃtsa ca sarvasm­tibhi÷ Ói«ÂÃcÃreïa ca viruddha iti tÃtparyÃrtha÷ //31// END BsCom_3,4.7.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.8.32 8 ÃÓramakarmÃdhikaraïam / sÆ. 32-36 vihitatvÃc cÃÓramakarmÃpi | BBs_3,4.32 | 'sarvÃpek«Ã ca -' (bra. sÆ. 3.4.23) ityatrÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanatvamavadhÃritam / idÃnÅæ tu kimamumuk«orapyaÓramamÃtrani«Âhasya vidyÃmakÃmamayamÃnasya tÃnyanu«ÂheyÃnyutÃho neti cintyate / tatra 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b­. 4.4.22) ityÃdinÃÓramakarmaïÃæ vidyÃsÃdhanatvena vihitatvÃdvidyÃmanicchata÷ phalÃntaraæ kÃmayamÃnasya nityanyananu«ÂheyÃni / atha tasyÃpyanu«ÂheyÃni na tarhye«Ãæ vidyÃsÃdhanatvaæ nityÃnityasaæyogavirodhÃditi / asyÃæ prÃptau paÂhati - 'ÃÓramamÃtrani«ÂhasyÃpyamumuk«o÷ kartavyanyeva nityÃni karmÃïi yÃvajjÅvamagnihotraæ juhoti' ityÃdinà vihitatvÃt / nahi vacanasyÃtibhÃro nÃma kaÓcidasti // 32 // ## nityÃgnihotrÃdikarmasu vihitatvÃdviniyuktaviniyogavirodhÃcca saæÓaye ÓÃstrÃntaravirodhÃtsarvÃnnatvokte÷ stutitvavannityaviniyuktatvaÓrutivirodhÃdvividi«ÃyÃæ viniyogaÓrute÷ stutitvamiti pÆrvapak«amÃha-## j¤ÃnakÃmanayÃnu«ÂhÃne karmaïÃmanityatvamanÃvaÓyakatvam / tasyà anityatvÃdyÃvajjÅvÃdividhinà tu nityatvaæ ceti viruddhadharmadvayÃpÃtÃdvividi«ÃÓrute÷ stutitvamiti phalaæ pÆrvapak«e / siddhÃnte tÆbhayathÃnu«ÂhÃnaæ phalam //32// END BsCom_3,4.8.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.8.33 atha yaduktaæ naivaæ sati vidyÃsÃdhanatve«Ãæ syÃdityata uttaraæ paÂhati - sahakÃritvena ca | BBs_3,4.33 | vidyÃsahakÃrÅïi caitÃni syurvihitatvÃdeva 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b­. 4.4.22) ityÃdinà / taduktam - 'sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruteraÓvavat' (bra. sÆ. 3.4.26) iti / nacedaæ vidyÃsahakÃritvÃvacanamÃÓramakarmaïÃæ prayÃjÃdivadvidyÃphalavi«ayaæ mantavyam / avidhilak«aïatvÃdvidyÃyÃ÷ / asÃdhyatvÃcca vidyÃphalasya / vidhilak«aïaæ hi sÃdhanaæ darÓapÆrïamÃsÃdi svargaphalasi«Ãdhayi«ayà sahakÃrisÃdhanÃntaramapek«ate naivaæ vidyà / tathÃcoktam 'ata eva cÃgnÅndhanÃdyanapek«Ã' (bra. sÆ. 3.4.25) iti / tasmÃduttpattisÃdhanatva evai«Ãæ sahakÃritvavÃcoyukti÷ / nacÃtra nityÃnityasaæyogavirodha ÃÓaÇkaya÷, karmÃbhede 'pi saæyogabhedÃt / nitye hyeka÷ saæyogo yÃvajjÅvÃdivÃkyakalpito na tasya vidyÃphalatvam / anityastvapara÷ saæyoga÷ 'tametaæ vedÃnuvacanena' (b­. 4.4.22) ityÃdivÃkyakalpitastasya vidyÃphalatvam / yathaikasyÃpi khÃdiratvasya nityena saæyogena kratvarthatvamanityena saæyogena puru«Ãrthatvaæ tadvat // 33 // saha militvà ÓuddhidvÃrà vidyÃæ kurvantÅti sahakÃrÅïi karmÃïi / te«Ãæ bhÃvastatvaæ tenetyartha÷ / vidyayà saha phalakÃritvaæ sahakÃripadÃtprÃptaæ nirasyati-## vidyÃyà avihitatvÃnnÃÇgapek«Ãsti / ato vihitÃni karmÃïi avihitÃyà na sahakÃryaÇgÃni mok«asyÃsÃdhyatvÃcca na karmÃïÃæ sahakÃritvasaæbhava ityartha÷ / tulyabalaÓrutidvayena viniyogap­thaktvaæ saæyogabhedastato na virodha÷ / kÃmanÃyà anityatve 'pi karmaïÃæ nÃnityatvaæ nityavidhinà prayogasya nityatvÃt / satyÃæ kÃmanÃyÃæ kÃmyaprayogenaiva nityatvasiddherna kaÓcidvirodha÷ / ida¤ca 'ekasya tÆbhayatve saæyogap­thaktvam'iti sÆtre cintitam / yathà 'khÃdiro yÆpo bhavati'iti Órutyà khÃdiratvasya kratvarthatà khÃdiraæ vÅryakÃmasyeti Órutyà puru«Ãrthatà ceti / ata÷ sati vÃkyadvaye viniyuktaviniyogo na virudhyata ityartha÷ //33// END BsCom_3,4.8.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.8.34 sarvathÃpi ta evobhayaliÇgÃt | BBs_3,4.34 | sarvathÃpyÃÓramakarmapak«e vidyÃsahakÃritvapak«e ca ta evÃgnihotrÃdayo dharmà anu«ÂoyÃ÷ / ta evetyavadhÃrayannÃcrya÷ kiæ nivartayati / karmabhedaÓah kÃmiti brÆma÷ / yathà kuï¬apÃyinÃmayane 'mÃsamagnihotraæ jihoti' ityatra nityÃdagnihotrÃtkarmÃntaramupadiÓyate naivamiha karmabhedo 'stÅtyartha÷ / kuta÷ -ubhayaliÇgÃt / ÓrutiliÇgÃtsm­tiliÇgÃcca / ÓrutiliÇgaæ tÃvat 'tametaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti' (b­. 4.4.22) iti siddhavadutpannarÆpÃïyeva yaj¤ÃdÅni vividi«ÃyÃæ viniyuÇ kte natu juhvatÅtyÃdivadapÆrvame«Ãæ rÆpamutpÃdayatÅti / sm­tiliÇgamapi 'anÃÓrita÷ karmaphalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷' (6.1) iti vij¤ÃtakartavyatÃkameva karma vidyotpattyarthaæ darÓayati / yasyaite '«ÂÃcatvÃriæÓatsaæskÃrà ityÃdyà ca saæskÃratvaprasiddhirvaidike«u karmasu tatsaæsk­tasya vidyotpattimabhipretya sm­tau bhavati / tasmÃtsÃdvidamabhedÃvadhÃraïam // 34 // nanu nityÃgnihotrÃdibhyo bhinnà evÃpÆyarvaj¤Ãdayo vividi«ÃyÃæ viniyujyantÃæ tatra kuto viniyuktaviniyogastatrÃha-## nityatve kÃmyatve cetyartha÷ / kuï¬apÃyinÃmayane mÃsamagnihotraæ juhvatÅtyÃkhyÃtasya sÃdhyahomavÃcitvÃttadekÃrthakÃgnihotrapadasya vyavahitasiddhÃgnihotraparÃmarÓakatvÃyogÃnmÃsaguïaviÓi«Âaæ karmÃntaraæ vidhÅyata iti yuktamiha tu yaj¤enetyÃdi subantÃnÃmÃkhyÃtenaikÃrthatvÃbhÃvÃtsiddhavyavahitakarmÃnuvÃdakatvÃtte«Ãmeva karmaïÃæ j¤ÃnÃrthatvavidhiriti bhÃva÷ / siddhakarmasu saæskÃratvaprasiddhirapi ÓuddhÃkhyasaæskÃradvÃrà j¤ÃnÃrthakakarmÃbhede liÇgamityÃha-## //34// END BsCom_3,4.8.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.8.35 anabhibhavaæ ca darÓayati | BBs_3,4.35 | sahakÃritvasyaivaitadupodbalakaæ liÇgadarsanamanabhibhavaæ ta darÓayati ÓrutirbrahmacaryÃdisÃdhanasaæpannasya rÃgadibhi÷ kleÓai÷ 'e«a hyÃtmà na naÓyati yaæ brahmacaryeïÃnuvindate' (chÃ. 8.5.3) ityÃdinà / tasmÃdyaj¤ÃdÅnyÃÓramakarmÃïi ca bhavanti vidyÃsahakÃrÅïi ceti niÓcitam // 35 // brahmacaryÃdikarmaïÃæ pratibandhadhvaæsadvÃrà vidyÃrthatve liÇgamÃha-## //35// END BsCom_3,4.8.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.9.36-37 9 vidhurÃdikaraïam / sÆ. 36 -39 antarà cÃpi tu tadd­«Âe÷ | BBs_3,4.36 | vidhurÃdÅnÃæ dravyÃdisaæpadrahitÃnÃæ cÃnyatamÃÓramapratipattihÅnÃnÃmantarÃlavartinÃæ kiæ vidyÃyÃmadhikÃro 'sti kiævà nÃstÅti saæÓaye nÃstÅti tÃvatprÃptam / ÃÓramakarmaïÃæ vidyÃhetutvÃvadhÃraïÃdÃÓramakarmÃsaæbhavÃccaite«Ãmiti / evaæ prÃpta idamÃha - antarà cÃpi tvanÃÓramitvena vartamÃno 'pi vidyÃyÃmadhikriyate / kuta÷ tadd­«Âe÷ / raikvavÃcaknavÅprabh­tÅnÃmevaæbhÆtÃnÃmapi brahmatvaÓrutyupalabdhe÷ // 36 // api ca smaryate | BBs_3,4.37 | saævartaprabh­tÅnÃæ ca nagnacaryÃdiyogÃdanapek«itÃÓramakarmÃïÃmapi mahÃyogitvaæ smaryata itihÃse // 37 // ## anÃÓramiïÃæ japÃdikarmasattvÃnninditatvÃcca saæÓaye sati ÃÓramakarmaïÃmeva vidyÃhetutvaÓruteranÃÓramasya ninditatvÃccÃnadhikÃra iti pÆrvapak«a÷ / tatrÃnÃÓramakarmaïÃæ vidyÃhetutvÃsiddhi÷ / siddhÃnte tatsiddhiriti phalam //36 // //37// END BsCom_3,4.9.36-37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.9.38 nanu liÇgamidaæ Órutism­tidarÓanamipanyastaæ kà nu khalu prÃptiriti sÃbhidhÅyate - viÓe«ÃnugrahaÓ ca | BBs_3,4.38 | te«Ãmapi ca vidhurÃdÅnÃmaviruddhai÷ puru«amÃtrasaæbandhibhirjapopavÃsadevatÃrÃdhanÃdibhirdharmaviÓe«airanugraho vidyÃyÃ÷ saæbhavati / tathÃca sm­ti÷ - 'japyenaiva tu saæsiddhyedbrÃhmaïo nÃtra saæÓaya÷ / kuryÃdantra và kuryÃnmantro brÃhmaïa ucyate' ityasaæbhavadÃÓramakarmÃïo 'pi japye 'dhikÃraæ darÓayati / janmÃntarÃnu«Âhitairapi cÃÓramakarmabhi÷ saæbhavatyeva vidyÃyà anugraha÷ / tathÃca sm­ti÷ - 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim' (6.45) iti janmÃntarasaæcitÃnÃmapi saæskÃraviÓe«ÃnanugrahÅt­nvidyÃyÃæ darÓayati / d­«ÂÃrthà ca vidyà prati«edhÃbhÃvamÃtreïÃpyartinamadhikaroti ÓravaïÃdi«u / tasmÃdvidhurÃdÅnÃmapyadhikÃro na virudhyate // 38 // raikvÃdÅnÃæ vidyÃvattvaliÇgasya janmÃntarÃÓramakarmaïÃnyathÃsiddheranÃÓramakarmaïo vidyÃrthatvaprÃpakaæ mÃnÃntaraæ vÃcyamiti ÓaÇkate-## anÃÓramitvÃviruddhÃnÃæ varïamÃtraprÃptadharmÃïÃæ vidyÃrthatve mÃnamÃha-## maitro dayÃvÃnityartha÷ / nanvanÃÓramiïÃæ karma bhavatu vidyÃhetustathÃpi te«Ãæ na ÓravaïÃdÃvadhikÃra÷ saænyÃsÃbhÃvÃdityata Ãha-## bandhakÃj¤ÃnadhvastiphalakavidyÃkÃmasya Óravaïe 'dhikÃra÷ / saænyÃso 'pi kadÃcitk­to j¤Ãna upakaroti Óravaïaæ pratyanaÇgatvÃditi bhÃva÷ //38// END BsCom_3,4.9.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.9.39 atas tv itarajjyÃyo liÇgÃc ca | BBs_3,4.39 | atastvantarÃlavartitvÃditaradÃÓramavartitvaæ jyÃyo vidyÃsÃdhanam / Órutism­tisaæd­«ÂatvÃt / ÓrutiliÇgÃcca 'tenaiti brahmavitpÆïyak­ttejasaÓca' (b­. 4.4.1) iti / 'anÃÓramÅ na ti«Âheta dinamekamapi dvija÷ / saævatsaramanÃÓramÅ sthitvà k­cchramekaæ caret' iti ca sm­tiliÇgÃt // 39 // tarhyÃÓramitvaæ v­thetyata Ãha-## puïyak­ttaijasa÷ Óuddhasatvastena j¤ÃnamÃrgeïaiti brahma prÃpnotÅtyartha÷ // atra puïyak­ttvaliÇgÃdÃÓramitvaæ jyÃya÷ puïyopacaye ÓÅghraæ vidyÃlÃbhÃdanÃÓramasya ninditatvÃcceti bhÃva÷ //39// END BsCom_3,4.9.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.10.40 10 tadbhÆtÃdhikaraïam / sÆ. 40 tadbhÆtasya tu nÃtadbhÃvo jaiminer api niyamÃt tadrÆpÃbhÃvebhya÷ | BBs_3,4.40 | santyÆrdhvaretasà ÃÓramà iti sthÃpitam / tÃæstu prÃptasya katha¤cittata÷ pracyutirasti nÃsti veti saæÓaya÷ / pÆrvakarmasvanu«ÂhÃnacikÅr«ayà và rÃgÃdivaÓena và pracyuto 'pi syÃdviÓe«ÃbhÃvÃditi / evaæ prÃpta ucyate - tadbhÆtasya tu pratipannordhvaretobhÃvasya na katha¤cidapyatadbhÃvo na tata÷ pracyuti÷ syÃt / kuta÷ - niyamÃtadrÆpÃbhÃvebhya÷ / tathÃhi - 'atyantamÃtmÃnamÃcÃryakule 'vasÃdayan' (chÃ. 2.23.1) iti 'araïyamiyÃditi padaæ tato na punareyÃdityupani«at' iti 'ÃcÃryeïÃbhyanuj¤ÃtaÓcaturïÃmekamÃÓramam / à vimok«ÃccharÅrasya so 'nuti«ÂhedyathÃvidi' iti caiva¤jÃtÅyake niyama÷ pracyutyaprabhÃvaæ darÓayati / yathÃca 'brahmacaryaæ samÃpya g­hÅ bhavet' (jÃ. 4) 'brahmacaryÃdeva pravrajet' (jÃ. 4) iti caivamÃdÅnyÃroharÆpÃïi vacÃæsyupalabhyante naivaæ pratyavaroharÆpÃïi / nacaivamÃcÃrÃ÷ Ói«Âhà vidyante / yattu pÆrvakarmasvanu«ÂhÃnacikÅr«ayà pratyavarohaïamiti tadasat 'ÓreyÃnsvadharmo viguïa÷ paradharmÃtsvanu«ÂhitÃt' (3.35) iti smaraïÃt / nyÃyÃcca / yo hi yaæ prati vidhÅyate sa tasya dharmo natu yo yena svanu«ÂhÃtuæ Óakyate / codanÃlak«aïatvÃddharmasya / naca rÃgÃdivaÓÃtpracyuti÷ / niyamaÓÃstrasya balÅyastvÃt / jaiminerapÅtyapiÓabdena jaiminibÃdarÃyaïayoratra saæpratipattiæ ÓÃsti pratipattidÃr¬hyÃya // 40 // ## uttamÃÓramÃtpÆrvÃÓramaæ prÃptasya pracyutasya karmÃpi vidyÃheturanÃÓramikarmavaditi saægati÷, pÆrvapak«aphalaæ caitat / siddhÃnte tu bhra«Âasya karma na heturiti phalam / rÃgÃdiprÃbalyÃtpracyutini«edhÃcca pracyuti÷ prÃmÃïikÅ na veti saæÓayamÃha÷ / siddhÃntasÆtre niyamaæ vyÃca«Âe-## atyantamiti nai«Âhikatvaniyama÷ / araïyamityekÃntopalak«itaæ pÃrivrÃjyaæ g­hyate / tadiyÃdgacchediti padaæ ÓÃstramÃrgastatastasmÃtpÃrivrÃjyÃnna punareyÃnna pracyavediti uni«adrahasyamityartha÷ / atadrÆpaæ pracyutau pramÃïÃbhÃvaæ vyÃca«Âe-## Ói«ÂÃcÃrÃbhÃvamÃha-## 'caï¬ÃlÃ÷ pratyavasitÃ÷'iti sm­teÓca patitÃnÃæ karma ni«phalamiti bhÃva÷ //40// END BsCom_3,4.10.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.11.41 11 adhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 41 - 42 na cÃdhikÃrikam api patanÃnumÃnÃt tadayogÃt | BBs_3,4.41 | yadi nai«Âhiko brahmacÃrÅ pramÃdÃdavakÅryeta kiæ tasya 'brahmacaryÃvakÅrïÅ nair­taæ gardabhamÃlabhet' ityetatprÃyaÓcittaæ syÃduta neti / netyucyate / yadapyadhikÃralak«aïe nirïÅtaæ prÃyaÓcittam 'avakÅrïipaÓuÓca tadvadÃdhÃnasyÃprÃptakÃlatvÃt' (jai. sÆ / 6.8.21) iti tadapina nai«Âhikasya bhavitumarhati / kiæ kÃraïam - 'ÃrƬho nai«Âhikaæ dharmaæ yastu pracyavate pina÷ / prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi yena Óuddhyetsa ÃtmahÃ' ityapratisamÃdheyapatanasmaraïÃcchinnaÓirasa iva pratikriyÃnupapatte÷ / upakurvÃïasya tu tÃd­kpatanasmaraïÃbhÃvÃdupapadyate tatprÃyaÓcittam // 41 // ## avakÅryeta vyabhicaredityartha÷ / avakÅrïaæ yonau ni«iktaæ reto 'syÃstÅtyavakÅrïÅ / atra pracyutasya prÃyaÓcittaæ syÃnnaveti upapÃtakatvÃtpatanasm­teÓca saæÓaya÷ / pracyutasya yaj¤Ãdikaæ ni«phalamityuktaæ tadvatprÃyaÓcittamÃpi ni«phalamiti pÆrvapak«ayati-## atra k­taprÃyaÓcittasya karma j¤Ãnaheturna bhavatÅti phalaæ siddhÃnte tu bhavatÅtida÷ / yathopanayanakÃle homo laukikÃgnÃveva kÃrya÷ / dÃrasaæbandhottarakÃlavihitÃdhÃnasya saæpratyaprÃptakÃlatvenÃhavanÅyÃbhÃvÃttadvadavakÅrïino brahmacÃriïa÷ prÃyaÓcittapaÓurgardabho laukikÃgnau hotavya ityadhikÃralak«aïe «a«ÂhÃdhyÃye nirïÅtaæ prÃyaÓcittamÃdhikÃrikaæ tadupakurvÃïasyaiva na nai«Âhikasyeti prÃpte siddhÃntayati //41// END BsCom_3,4.11.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.11.42 upapÆrvam api tv eke bhÃvamaÓanavat tad uktam | BBs_3,4.42 | apitveka ÃcÃryà upapÃtakamevaitaditi manyate / yannai«Âhikasya gurudÃrÃdibhyo 'nyatra brahmacaryaæ viÓÅryeta na tanmahÃpÃtakaæ bhavati gurutalpÃdi«u mahÃpÃtake«vaparigaïanÃt / tasmÃdupakurvÃïavannai«ÂhikasyÃpi prÃyaÓcittasya bhÃvamicchanti brahmacÃritvÃviÓe«ÃdavakÅrïitatvÃviÓe«Ãcca / aÓanavat / yathà brahmacÃriïo madhumÃæsÃÓane vratalopa÷ puna÷saæskÃraÓcaivamiti / ye hi prÃyaÓcittasyÃbhÃvamicchanti te«Ãæ na mÆlamupalabhyate / ye tu bhÃvamicchanti te«Ãæ brahmacÃryavakÅrïetyadaviÓe«aÓravaïaæ mÆlam / tasmÃdbhÃvo yuktatara÷ / taduktaæ pramÃïalak«aïe - 'samà vipratipatti÷ syÃt' (jai. sÆ. 1.3.8) 'ÓÃstrasthà và tannimittatvÃt' (jai. sÆ. 1.3.9) iti / prÃÓcittÃbhÃvasmaraïaæ tvevaæ sati yatnagauravotpÃdanÃrthamiti vyÃkhyÃtam / evaæ bhik«uvaikhÃnasayorapi vÃnaprastho dÅk«Ãbhede k­cchraæ dvÃdaÓarÃtraæ caritvà mahÃkak«aæ vardhayet bhik«urvÃnaprasthavatsomavalliÇgavarjaæ svaÓÃstrasaæskÃraÓca ityavamÃdi prÃyaÓcittasmaraïamanuvartavyam // 42 // ## upapadaæ pÆrvaæ yasya pÃtakasya tadupapÃtakamityartha÷ / 'prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi'iti darÓanÃbhÃvasm­te÷ prÃyaÓcittÃbhÃvÃparatvaæ kalpayitvà tanmÆlaÓrutikalpanÃtprÃgeva kÊptasÃdhÃraïaÓrutyà prÃyaÓcittasadbhÃvasiddhe÷ / kalpanaæ nodeti kÊptaÓrutivirodhÃditi bhÃva÷ / prÃyaÓcittasya bhÃvÃbhÃvasiddhyo÷ samatve 'pi bhÃvaprasiddhi÷ ÓrutimÆlatvÃdÃdartavyetyatra saæmatimÃha-## yavamayaÓcarÆrityatra yavaÓabdaÇkeciddÅrghaÓÆke prayu¤jate keciddeÓaviÓe«e priyaÇgu«u / ata÷ kasya caru÷ kÃrya iti saædehe v­ddhaprayogasÃmyÃtsamà tulyà vikalpena pratipatti÷ syÃditi prÃpte siddhÃnta÷-ÓÃstramÆlà pratipattirgrÃhyà ÓÃstranimittatvÃddharmÃdij¤Ãnasya / tathÃca 'yadÃnyà o«adhayo mlÃyantyathaite yavà modamÃnÃsti«Âhanti, iti ÓÃstramÆlatvÃddÅrghaÓÆkaprayogasyaivÃdara ityartha÷ / sm­tergatimÃha-## brahmacaryarak«Ãrthaæ yatnÃdhikyaæ kÃryamiti j¤ÃpanÃrthaæ prÃyaÓcittaæ spa«Âamapi na paÓyÃmÅtyuktaæ bhagavadatriïetyartha÷ / nai«Âhikavadyativanasthayorapi pramÃdÃdbrahmacaryabhaÇge prÃyaÓcittamastÅtyÃha-## k­cchraæ prÃjÃpatyaæ mahÃkak«aæ bahut­ïakëÂhadeÓaæ jaladÃnÃdinà vardhayeta / yatistu somalatÃvarjaæ vardhayet / 'sarvapÃpaprasakto 'pi dhyÃyannimi«amacyutam / bhÆyastapasvÅ bhavati paÇktipÃvana eva ca / upÃpÃtakasaÇghe«u pÃtake«u mahatsu ca / praviÓya rajanÅpÃdaæ brahmadhyÃnaæ samÃcaret // 'ityÃdisvaÓÃstravihitadhyÃnaprÃïÃyÃmÃdisaæskÃro 'pi bhik«uïà kÃrya ityartha÷ / ÃdipadÃt 'manovÃkkÃyajÃndo«Ãnaj¤ÃnotthÃnpramÃdajÃn / sarvÃndahati yogÃgnistÆlarÃÓimivÃnala÷ / nityameva tu kurvÅta prÃïÃyÃmÃæstu «o¬aÓa / api bhrÆïahanaæ mÃsÃtpunantyaharaha÷ k­tÃ÷ / 'ityÃdivÃkyaæ grÃhyam //42// END BsCom_3,4.11.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.12.43 12 bahiradhikaramam / sÆ. 43 bahis tÆbhayathÃpi sm­ter ÃcÃrÃc ca | BBs_3,4.43 | yadÆrdhvaretasÃæ svaÓramebhya÷ pracyavanaæ mahÃpÃtakaæ yadi vopapÃtakamubhayathÃpi Ói«Âhaiste bahirkartavyÃ÷ / 'ÃrƬho nai«Âhikaæ dharmaæ yastu pracyavate puna÷ / prÃyaÓcittaæ na paÓyÃmi yena Óudhyetsa ÃtmahÃ' iti 'ÃrƬhapatitaæ vipraæ maï¬alÃcca vini÷s­tam / udbaddhaæ k­mida«Âaæ ca sp­«Âvà cÃndrÃyaïaæ caret' iti caivamÃdinindÃtiÓayasm­tibhya÷ / Ói«ÂÃcÃrÃcca / nahi yaj¤ÃdhyayanavivÃhÃdÅni tai÷ sahÃcaranti Ói«ÂÃ÷ // 43 // ## k­taprÃyaÓcittaistai÷ saha k­taÓravaïÃdikaæ j¤ÃnasÃdhanaæ na veti saædehe te«Ãæ ÓuddhatvÃtsÃdhanamiti prÃpte prÃyaÓcittÃtparaloke te«Ãæ Óuddhatve 'pyatra ÓuddhabhÃvÃnna sÃdhanamiti siddhÃntayati-## sugamaæ bhëyam //43// END BsCom_3,4.12.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.13.44 13 svÃmyadhikaraïam / sÆ. 44 -46 svÃmina÷ phalaÓruter ity Ãtreya÷ | BBs_3,4.44 | aÇge«ÆpÃsane«u saæÓaya÷ / kiæ tÃni yajamÃnakarmÃïyÃhosvid­tvikkarmÃïÅti / kiæ tÃvatprÃptam yajamÃnakarmÃïÅti / kuta÷ - phalaÓrute÷ / phalaæ hi ÓrÆyate - 'var«ati hÃsmai var«ayati ha ya etadevaæ vidvÃnv­«Âau pa¤cavidhaæ sÃmopÃste' (chÃ. 2.3.2) ityÃdi / tacca svÃmigÃmi nyÃyyam / tasya sÃÇge prayoge 'dhik­tatvÃt / adhik­tÃdhikÃratvÃccaiva¤jÃtÅyakasya / phalaæ ca kartaryupÃsanÃnÃæ ÓrÆyate - 'var«atyasmai ya upÃste' ityÃdi / nanv­tvijo 'pi phalaæ d­«Âam 'Ãtmane và yaæ kÃmaæ kÃmayate tamÃgÃyati' (b­. 1.3.28) iti / na / tasya vÃcanikatvÃt / tasmÃtsvÃmina eva phalavatsÆpÃsane«u kart­tvamityÃtreya ÃcÃryo manyate // 44 // ## aÇgÃÓritopÃsti«Æbhayakart­katvasaæbhavÃtsaæÓaya÷ / ya÷ k­taprÃyaÓcitta÷ sa saævyavahÃrya ityutsargasya nindÃtiÓayasm­tyà nai«ÂhikÃdi«u bÃdhavadyo yadaÇgakartà sa tadÃÓritasya kartetyutsargasya kartu÷ phalaÓrutyà bÃdha iti pÆrvapak«amÃha-## atra kart­tvabhokt­tvayoraikÃdhikaraïyaæ phalaæ siddhÃnte tvaÇgÃÓrità ­tvikkart­kà apyupÃstayo yajamÃnagÃmisvatantraphalÃ÷ kimu vÃcyaæ svani«ÂhabrahmavidyÃyÃ÷ svÃtantryamiti phalaæ vivektavyam / ata÷ pÃdasaægati÷ hiÇkÃraprastÃvodgÅthapratihÃranidhanÃkhyapa¤caprakÃre sÃmni v­«ÂidhyÃturvar«asam­ddhi÷ phalamiti Órutyartha÷ / Órutaæ phalaæ ­tviggataæ kiæ na syÃdityata Ãha-## yathÃsÃÇgakratvadhik­tÃdhikÃratvÃdgodohanasya phalaæ kratvadhikÃrigataæ tadvadaÇgopÃsanasyÃpi phalaæ tadgatamevetyartha÷ / astu tasya phalaæ tadgataæ kartÃtvanya÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## yaduktaæ yajamÃnÃgÃmi phalamiti tasyÃpavÃdaæ ÓaÇkate-## udgÃnena sÃdhayatÅtyartha÷ / yÃjamÃnaæ phalamityutsargasyÃsati bÃdhakavacane siddhiriti samÃdhyartha÷ / tasmÃtphalabhokt­tvÃdityartha÷ //44// END BsCom_3,4.13.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.13.45-46 Ãrtvijyam ity au¬ulomi÷ tasmai hi parikrÅyate | BBs_3,4.45 | naitadasti svÃmikarmÃïyupÃsanÃnÅti / ­tvikkarmÃïyetÃni syurityau¬ulomirÃcÃryo manyate / kiæ kÃraïaæ, tasmai hi sÃÇgÃya karmaïe yajamÃnenartvikparikrÅyate / tatprayogÃnta÷pÃtÅni codgÅthÃdyupÃsanÃnyadhik­tÃdhikÃrakatvÃt / tasmÃdgodohanÃdiniyamavadevartvigbhirnirvartyetan / tathÃca 'taæ ha bako dÃlbhyo vidäcakÃra sa ha naimiÓÅyÃnÃmudgÃtà babhÆva (chÃ. 1.2.13) ityudgÃt­kat­rkatÃæ vij¤Ãnasya darÓayati / yattÆktaæ kartrÃÓrayaæ phalaæ ÓrÆyata iti / nai«a do«a÷ / parÃrthatvÃd­tvijo 'nyatra vacanÃtphalasaæbandhÃnupapatte÷ // 45 // ÓruteÓca | BBs_3,4.46 | yÃæ vai käcana yaj¤a ­tvija ÃÓi«amÃÓÃsata iti yajamÃnÃyaiva tÃmÃÓÃsata iti hovÃceti tasmÃdu haivaævidudgÃtà brÆyÃtkaæ te kÃmamÃgÃyÃni (chÃ. 1.7.8 - 9) iti / taccarvitvakkart­kasya vij¤Ãnasya yajamÃnagÃmi phalaæ darÓayati / tasmÃdaÇgopÃsanÃnÃm­tvikkarmatvasiddhi÷ // 46 // upÃsanamÃrtvijyaæ ­tvikkart­kamityata Órautaæ liÇgamÃha-## tamudgÅthÃkhyaæ praïavaæ prÃïad­«Âyà dhyÃtavÃndhyÃtvà ca naimiÓÅyÃnÃæ satriïÃmudgÃtÃsÅdityartha÷ / yajamÃnena svagÃmiphalakasÃÇgaprayogakaraïÃyartvijÃæ krÅtatvÃtkart­tve 'pi na tatphalabhÃktvamutsargasya bÃdhakÃbhÃvÃdityuktatvÃt / krayaïadvÃrà kart­tvabhokt­tvasÃmÃnÃdhikaraïyaæ copapadyate bh­tyakart­ke yuddhe rÃjà yudhyate jayati cetivaditi bhÃva÷ //45 // //46// END BsCom_3,4.13.45-46 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.14.47 14 sahakÃryantaravidhyadhikaraïam / sÆ. 47 - 49 sahakÃryantaravidhi÷ pak«eïa t­tÅyaæ tadvato vidhyÃdivat | BBs_3,4.47 | 'tasmÃdbrahmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidya bÃlyena ti«ÂhÃsedbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyÃtha muniramaunaæ ca monaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa÷' (b­. 3.5.1) iti b­hadÃraïyake ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷ maunaæ vidÅyate na veti / na vidÅyata iti tÃvatprÃptam / bÃlyena ti«ÂhÃsedityatraiva vidheravasitatvÃt / nahyatha munirityatra vidÃyakà vibhaktirupalabhyate tasmÃdayamanuvÃdo yukta÷ / kuta÷ prÃptiriti cet / munipaï¬itaÓabdayorj¤ÃnÃrthatvÃtpÃï¬ityaæ nirvidyetyevaæ prÃptaæ maunam / apicÃmaunaæ ca maunaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa ityatra tÃvanna brÃhmaïatvaæ vidhÅyate prÃgeva prÃptatvÃt / tasmÃdatha brÃhmaïa iti praÓaæsÃvadastathaivÃtha munirityapi bhavitumarhati samÃnanirde«atvÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - sahakÃryantaravidhiriti / vidyÃsahakÃriïo maunasya bÃlyapÃï¬ityavadvidhirevÃÓrayitavyo 'pÆrvavat / nanu pÃï¬ityaÓabdenaiva maunasyÃvagatatvamuktam / nai«a do«a÷ / muniÓabdasya j¤ÃnÃtiÓayÃrthatvÃt / mananÃnmuniriti ca vyutpattiriti ca vyutpattisaæbhavÃt / 'munÅnÃmapyahaæ vyÃsa÷' (gÅ. 10.37) iti ca prayogadarÓanÃt / nanu muniÓabda uttamÃÓramavacano 'pi ÓrÆyate 'gÃrhasthyamÃcÃryakulaæ maunaæ vÃnaprastham' ityatra / na / 'vÃlmÅkirmunipuÇgava÷' ityÃdi«u vyabicÃradarÓanÃt / itarÃÓramasaænidhÃnÃttu pÃriÓe«yÃttatrottamÃÓramopÃdÃnaæ j¤ÃnapradhÃnatvÃdutmÃÓramasya«a tasmÃdbÃlyapÃï¬ityÃpek«ayà t­tÅyamidaæ maunaæ j¤ÃnÃtiÓayarÆpaæ vidÅyate / yattu bÃlya eva vidhe÷ paryavasÃnamiti tathÃpyapÆrvatvÃnmunitvasya vidheyatvÃmÃÓrÅyate muni÷ syÃditi / nirvedanÅyatvanirdeÓÃdapi maunasya bÃlyapÃï¬ityavadvidheyatvÃÓrayaïam / tadvato vidyÃvata÷ sanyÃsina÷ / katha¤ca vidyÃva÷ saænyÃsina ityavagamyate / tadadhikÃrÃt 'ÃtmÃnaæ viditvà putrÃdye«aïÃbhyo vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti' iti / nanu sati vidyÃvattve prÃpnotyeva tatrÃtiÓaya÷ kiæ monavidhinetyata Ãha - pak«eïeti / etaduktaæ bhavati - yasminpak«e bhedadarÓanaprÃbalyÃnna prÃpnoti tasminne«a vidhiriti / vidhyÃdivat / yathà - 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' ityeva¤jÃtÅyake vidhyÃdau sahakÃritvenÃgnyanbÃdhÃnÃdikamaÇgajÃtaæ vidhÅyate / evamavipradhÃne 'pyasminvidyÃvÃkye maunavidhirityartha÷ // 47 // ## yasmÃtpÆrve brÃhmaïà ÃtmÃnaæ viditvà saænyasya bhik«Ãcaryaæ caranti tasmÃdadyatano 'pi brÃhmaïa ÃpÃtaj¤ÃnarÆpapaï¬ÃvÃnpaï¬itastasya k­tyaæ pÃï¬ityaæ Óravaïaæ tannirvidya niÓcayena labdhvà bÃlyena Óravaïajaj¤Ãnasya balabhÃvena mananenÃsaæbhÃvanÃnirÃsena bÃlasya bhÃvena và Óuddhacittatvena sthÃtumicchedevaæ mananaÓravaïe k­tvÃdÃnantaraæ munirnididhyÃsanak­tsyÃdevamamaunaæ ca maunÃdanyadbÃlyapÃï¬ityadvayaæ maunaæ ca nididhyÃsanaæ labdhvà atha j¤ÃnasÃmagrÅpau«kalyÃnantaraæ brahmÃhamiti sÃk«ÃtkÃravÃn brÃhmaïo bhavatÅtyartha÷ / maunaÓabdasya siddharÆpe pÃrivrÃjye anu«Âheye ca dhyÃne prayogÃtsaæÓaya÷ / yathà taæ ha baka ityÃdivÃkyaÓe«ÃdudgÅthÃdyupÃsanasyÃrtvijyatvanirïayastadvadatha brÃhmaïa iti vidhihÅnavÃkyaÓe«ÃnmaunasyÃpyavidheyatvaniÓcaya iti pÆrvapak«amÃha-## atra dhyÃnasyÃnanu«ÂhÃnaæ siddhÃnte tvanu«ÂhÃnamiti phalam / yadi maunaæ pÃrivrÃjyaæ tadà vÃkyÃntaraprÃptamanÆdyate bÃlyavidhipraÓaæsÃrtham / yadi j¤Ãnaæ tadà pÃï¬ityaÓabdÃtprÃptamiti pÆrvapak«agranthÃrtha÷ / muniÓabdÃdvij¤ÃnÃtiÓaya÷ pratÅyate tasya j¤ÃnamÃtravÃcipÃï¬ityaÓabdÃnna prÃpti÷ / nÃpi muniÓabda÷ parivrìvÃcaka÷ vÃlmÅkyÃdi«u prayujyamÃnatvÃt / tasmÃdaprÃptaæ maunamapÆrvatvÃdvidhiæ kalpyatÅti siddhÃntayati-## Ãpastambaprayogasya gatimÃha-## ki¤cÃmaunaæ ca maunaæ ca nirvidyeti Óravaïamananavadanu«Âheyatvoktermaunasya vidheyatetyÃha-## naca trayÃïÃæ vidhÃne vÃkyabhedo do«a÷ / uparidhÃraïavadi«ÂatvÃttadvÃkyabhedasyeti bhÃva÷ / kasyedaæ dhyÃnaæ vidhÅyata ityÃha-## ÃtmÃnaæ viditveti parok«aj¤Ãnavata÷ saænyÃsina÷ prak­tatvÃdityartha÷ / sÆk«mÃrthasÃk«ÃtkÃrasÃdhanatvena dhyÃnÃde÷ «a¬jÃdau lokata÷ prÃptiæ ÓaÇkitvà niyamavidhimÃha-## nanu brahmavidyÃpare vÃkye kathaæ j¤ÃnÃÇgamiti cetsaphalakratuparavÃkye 'ÇgavidhivadityÃha-## pradhÃnamÃrabhyÃÇgaparyanto vidhi÷ / tatra pradhÃna÷ kraturvidhyÃdirata evÃÇgaæ vidhyanta ityucyata ityartha÷ / etatsÆtrabhëyabhÃvÃnabhij¤Ã÷ saænyÃsÃÓramadharmaÓravaïÃdau vidhirnÃstÅti vadanti / vidhau hyaprÃptimÃtramapek«itaæ tacca bhedadarÓanaprÃbalyÃddarÓitamiti saæpradÃyavida÷ //47// END BsCom_3,4.14.47 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.14.48 evaæ bÃlyÃdiviÓi«Âe kaivalyÃÓrame Órutimati vidyamÃne kasmÃcchÃndogye g­hiïopasaæhÃra÷ 'abhisamÃv­tya kuÂumbe' (chÃ. 8.15.1) ityatra / tena hyupasaæharaæstadvi«ayamÃdaraæ darÓatÅti / ata uttaraæ paÂhati - k­tsnabhÃvÃt tu g­hiïopasaæhÃra÷ | BBs_3,4.48 | tuÓabdo viÓe«aïÃrtha÷ / k­tsnabhÃvo 'sya viÓe«yate / bahulÃyÃsÃni hi bahÆnyÃÓramakarmÃïi yaj¤ÃdÅni taæ prati kartavyatayopadi«ÂÃnyÃÓramÃntarakarmÃïi ca yathÃsaæbhavamahiæsendriyasaæyamÃdÅni tasya vidyante / tasmÃdg­hamedhinopasaæhÃro na virudhyate // 48 // samÃvartanÃnantaraæ kuÂumbe sthito brahmalokaæ prÃpnoti naca punarÃvartata ityupasaæhÃrÃtsaænyÃso nÃstÅti ÓaÇkÃrtha÷ / ÃyÃsaviÓi«ÂakarmabÃhulyÃdg­hiïopasaæhÃra÷ k­to na saænyÃsÃbhavÃditi samÃdhyartha÷ //48// END BsCom_3,4.14.48 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.14.49 maunavad itare«Ãm apy upadeÓÃt | BBs_3,4.49 | yathà maunaæ gÃrhasthyaæ caitÃvÃÓramau ÓrutimantÃvevamitarÃvapi vÃnaprasthagurukulavÃsau / darÓità hi purastÃcchruti÷- 'tapa÷ eva dvitÅyo brahmacaryÃcÃryakulavÃsÅ t­tÅya÷' (chÃ. 2.23.1) ityÃdyà / tasmÃccaturïÃmapyÃÓramÃïÃmupadeÓÃviÓe«ÃttulyavadvikalpasamuccayÃbhyÃæ pratipatti÷ / itare«Ãmiti dvayorÃÓramayorbahuvacanaæ v­ttibhedÃpek«ayÃnu«ÂhÃt­bhedÃpek«ayà veti dra«Âavyam // 49 // saænyÃsagÃrhasthyadvayamatra sÆtrak­toktam / tato 'nyadÃÓramadvayaæ nÃstÅti kasyacidbhrama÷ syÃttaæ nirasyati-## ÃÓramadvayavadityartha÷ / itarayorapÅti vÃcye bahÆktiravÃntarabhedamapek«ya / sa cÃsmÃbhi÷ prÃgdarÓita÷ //49// END BsCom_3,4.14.49 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.15.50 15 anÃvi«kÃrÃdhikaraïam / sÆ. 50 anÃvi«kurvann anvayÃt | BBs_3,4.50 | 'tasmÃdbrahmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvedya bÃlyena ti«ÂhÃset' (b­. 3.5.1) iti bÃlyamanu«Âheyatayà ÓrÆyate / tatra bÃlasya bhÃva÷ karma và bÃlyamitiraddhite sati bÃlabhÃvasya vayoviÓe«asyecchÃyà saæpÃdayitumaÓakyatvÃdyathopapÃdaæ mÆtrapurÅ«atvÃdibÃlacaritantargatà và bhÃvaviÓuddhiraprarƬhendriyatvaæ dambhadarpÃdirahitatvaæ và bÃlyaæ syÃditi saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptaæ kÃmacÃravÃdabhak«aïatà yathopapÃdamÆtrapurÅ«atvaæ ca prasiddhataraæ loke bÃlyamiti tadgrahaïaæ yuktam / nanu patitatvÃdido«aprÃpterna yuktaæ kÃmacÃratÃdyÃÓrayaïam / na / vidyÃvata÷ saænyÃsino vacanasmarthyÃddo«aniv­tte÷ paÓuhiæsÃdi«viveti / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate / na / vacanasya gatyantarÃbhÃvÃt / aviruddhe hyanyasminbÃlyaÓabdÃbhilapye labhyamÃne na vidhyantaravyÃghÃtakalpanà yuktà / pradhÃnopakÃrÃya cÃÇgaæ vidhÅyate / j¤ÃnÃbhyÃsaÓca pradhÃnamiha yatÅnÃmanu«Âheyam / naca sakalÃyÃæ bÃlacaryÃyÃmaÇgÅkriyamÃïÃyÃæ j¤ÃnÃbhyÃsa÷ saæbhÃvyate / tasmÃdÃntaro bhÃvaviÓe«o bÃlyasyÃprarƬhendriyatvÃdiriha bÃlyamÃÓrÅyate / tadÃha - anÃvi«kurvanniti / j¤ÃnÃdhyayanadhÃrmikatvÃdibhirÃtmÃnamavikhyÃpayandambhadarpÃdirahito bhavet / yathà bÃlo 'prarƬhendriyatayà na pare«ÃmÃtmÃnamÃvi«kartumÅhate tadvat / evaæ hyasya vÃkyasya pradhÃnopakÃryÃrthÃnugama upapadyate / tathÃcoktaæ sm­tikÃrai÷ - 'yaæ na santaæ na cÃsantaæ nÃÓrutaæ na bahuÓrutam / na suv­ttaæ na durv­ttaæ veda kaÓcitsa brÃhmaïa÷ // gƬhadharmÃÓrito vidvÃnaj¤Ãtacaritaæ caret / andhavajja¬avaccÃpi mÆkavacca mahÅæ caret' // 'avyaktaliÇgo 'vyaktÃcÃra÷' iti caivamÃdi // 50 // ## tatra bÃlye vi«aye taddhitasya bhÃvÃrthatvÃsaæbhavÃtkarmÃrthatvaæ g­hÅtvà ti«ÂhanmÆtratvÃdikarmaïo 'prarƬhendriyatvÃdirÆpabhÃvaÓuddheÓca bÃlakarmatvÃviÓe«ÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvapak«e vidyÃÇgatvena ti«ÂhanmÆtratvÃderapyanu«ÂhÃnaæ siddhÃnte bhÃvaÓuddhereveti phalam / pÆrvatra maunaÓabdasya j¤ÃnÃtiÓaye dhyÃne prasiddhatvÃt dhyÃnaæ vidheyamityuktam, tadvadbÃlyaÓabdasya kÃmacÃrÃdau prasiddhestadvidhigrahaïamityÃha-## kÃmataÓcaraïavadanabhak«aïÃni yasya sa kÃmacÃravÃdabhak«aïastasya bhÃvastattetyartha÷ / yathopapÃdaæ yathÃsaæbhavaæ mÆtrÃdi yasya tadbhÃvastattvaæ bÃlyavidhibalÃtpÃtityaÓÃstramanyavi«ayamiti bhÃva÷ / 'yastvavij¤ÃnavÃnbhavatyamanaska÷ sadÃÓuci÷ / na sa tatpadamÃpnoti saæsÃraæ cÃdhigacchati'ityÃdi Óaucabhik«ÃdiniyamavidhiÓÃstrÃviruddhasya bhÃvaÓuddhÃkhyabÃlyasya vidhisaæbhavÃnna yathe«Âace«ÂÃvidhiriti siddhÃntayati-## pradhÃnavirodhitvÃcca na tadvidhirityÃha-## bhÃvaÓuddhervidyopakÃrakatvenÃnvayÃdanÃvi«kurvanbhavediti bÃlyavidhyartha iti sÆtrayojanà //50// END BsCom_3,4.15.50 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.16.51 16 aihikÃdhikaraïam / sÆ. 51 aihikam apy aprastutapratibandhe taddarÓanÃt | BBs_3,4.51 | 'sarvÃpek«Ã ca yaj¤ÃdiÓruteraÓvavat (bra.sÆ. 3.4.23) ityata ÃrabhyoccÃvacaæ vidyÃsÃdhanamavadhÃritaæ, tatphalaæ vidyà siddhyantÅ kimihaiva janmani siddhyatyuta kadÃcidamutrÃpÅti cnavtyate / kiæ tÃvatprÃptam / ihaiveti / kiæ kÃraïam / ÓravaïÃdipÆrvikà hi vidyà / naca kaÓcidamutra me vidyà jÃyatÃmityabhisaædhÃya ÓravaïÃdi«u pravartate / samÃna eva tu janmani vidyÃjanmÃbhisaædhÃyaite«u pravartamÃno d­Óyate / yaj¤ÃdÅnyapi ÓravaïÃdidvÃreïaiva vidyÃæ janayanti prÃmÃïajanyatvÃdvidyÃyÃ÷ / tasmÃdaihikameva vidyÃjanmeti / evaæ prÃpte vadÃma÷ - aihikaæ vidyÃjanma bhavatyasati prastutapratibandha iti / etadapaktaæ bhavati - yadà prakrÃntasya vidyÃsÃdhanasya kaÓcitpratibandho na kriyata upasthitavipÃkena karmÃntareïa tadehaiva vidyotpadyate, yadà tu khalu tatpratibandha÷ kriyate tadÃmutreti / upasthitavipÃkatvaæ ca karmaïo deÓakÃlanimittopaninipÃtÃdbhavati / yÃni cÃkasya karmaïo vipÃcakÃni deÓakÃlanimittÃni tÃnyevÃnyasyÃpÅti na niyantuæ Óakyate / yato viruddhaphalÃnyapi karmÃïi bhavanti / ÓÃstramapyasya karmaïa idaæ phalaæ bhavatÅtyetÃvati paryavasitaæ na deÓakÃlanimittaviÓe«amapi saækÃrtayati / sÃdhanavÅryaviÓe«ÃttvatÅndriyà kasyacicchaktirÃvirbhavati tatpratibaddhà parasya ti«Âhati / nacÃviÓe«eïa vidyÃyÃmabhisaædhirnotpadyata ihÃmutra và me vidyà jÃyatÃmityabhisaædherniraÇ kuÓatvÃt / ÓravaïÃdi dvÃreïÃpi vidyotpadyamÃnà pratibandhak«ayÃpek«ayaivotpadyate / tathÃcaÓrutirdurbodhatvamÃtmano darÓayati - 'ÓravaïÃyÃpi bahubhiryo na labhya÷ Ó­ïvanto 'pi bahavo yaæ na vidyu÷ / ÃÓcaryo 'sya vaktà kuÓalo 'sya labdhÃÓcaryo j¤Ãtà kuÓalÃnuÓi«Âa÷' (ka. 2.7) iti / garbhasya eva ca vÃmadeva÷ pratipede brahmabhÃvamiti vadantÅ janmÃntarasaæcitÃtsÃdhanÃjjanmÃntare vidyotpattiæ darÓayati / nahi garbhasyaivaihikaæ ki¤citsÃdhanaæ saæbhÃvyate / sam­tÃvapi - 'aprÃpya yogasaæsiddhiæ kÃæ gatiæ k­«ïa gacchati' (gÅ. 6.36) ityarjunena p­«Âo bhagavÃnvÃsudeva÷ 'nahi kalyÃïak­tkaÓciddurgatiæ tÃta gacchati' (gÅ. 6.40) ityuktvà punastasya puïyalokaprÃptiæ sÃdhukule saæbÆtiæ cÃbhidhÃyÃnantaram 'tatra taæ buddhisaæyogaæ labhate paurvadehikam' (gÅ. 6.43) ityÃdinà 'anekajanmasaæsiddhastato yÃti parÃæ gatim' (gÅ. 6.45) ityetenaitadeva darÓayati / tasmÃdaihikamÃmu«mikaæ và vidyÃjanma pratibandhak«ayÃpek«ayeti sthitam // 51 // aihikamapi saænyÃsÃdibÃlyÃntaæ sÃdhanajÃtamuktvà tatsÃdhyavidyÃjanma vicÃryata iti saægatiæ vadan sÃdhanasya dvidhà phalasaæbhavÃtsaæÓayamÃha-## kÃrÅrÅ«Âivadaihikaphalatvaniyama÷ ÓravaïÃdÅnÃmiti pÆrvapak«amÃha-## nanvÃmu«mikaphalakayaj¤ÃdisÃdhyavidyÃyÃ÷ kathamaihikatvaniyama ityata Ãha-## ÓuddhidvÃrà yaj¤Ãdibhi÷ ÓravaïÃdi«u sÃk«ÃdvidyÃhetu«u ghaÂite«u vidyÃvilambo na yukta÷ / d­Óyate ca vilamba÷ ata÷ ÓravaïÃdervidyÃhetutvamasiddhamiti pÆrvapak«e phalam / pratibandhakavaÓÃdvilambe 'pi hetutvasiddhiriti siddhÃnte phalaæ matvà citrÃdivadaniyataphalaæ ÓravaïÃdikamiti siddhÃntayati-## nanu prÃrabdhakarmaviÓe«eïa ÓravaïÃdiphalapratibandha÷ kimiti kriyate ÓravaïÃdinaiva karmavipÃkapratibandha÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## deÓÃdimahimnà karmÃïi vipacyanta ityartha÷ / tena ÓravaïÃdikameva kimiti na vipacyante, tatrÃha-## vipÃcakatvaæ palaunmukhyahetutvam / nanu tarhi ÓravaïÃdivipÃcakadeÓÃdikaæ kÅd­Óamityata Ãha-#<ÓÃstramapÅti /># phalabalÃddeÓÃdij¤Ãnamiti bhÃva÷ / tathÃpi karmaïaiva ÓravaïÃdipratibandho na vaiparÅtyamityatra ko hetustamÃha-## pratibandhakatvaÓaktirapi phalabalÃjj¤Ãtavyeti bhÃva÷ / pratibandhakasadbhÃve Órautaæ smÃrtaæ ca liÇgamÃha-## Ó­ïvanto 'pi na vidyurityukte÷ pratibandhasiddhi÷ / Ãtmano yathÃvadvaktÃpyÃÓcarya÷ adbhutavat kaÓcideva bhavati / ti«Âhatu labdhà sÃk«ÃtkÃravÃn, parok«ato j¤ÃtÃpyÃÓcarya÷ / kuÓalenÃcÃryeïÃnuÓi«Âo 'pÅtyartha÷ //51// END BsCom_3,4.16.51 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_3,4.17.52 17 muktiphalÃdhikaraïam / sÆ. 52 evaæ muktiphalÃniyamas tadavasthÃvadh­tes tadavasthÃvadh­te÷ | BBs_3,4.52 | yathà mumuk«orvidyÃsÃdhanÃvalambina÷ sÃdhanavÅryaviÓe«Ãdvidyalak«aïe phala aihikÃmu«mikaphalatvak­to viÓe«apratiniyamo d­«Âa÷ / evaæ muktilak«aïe 'pyutkar«Åpakar«ak­ta÷ kaÓcidviÓe«apratiniyama÷ / syÃdityÃÓaÇkyÃha - evaæ muktiphalÃniyama iti / na khalu muktiphale kaÓcidevaæbhÆto viÓe«apratiniyama ÃÓaÇkitavya÷ / kuta÷ - tadavasthÃvadh­te÷ / muktyavasthà hi sarvavedÃnte«vekarÆpaivÃvadhÃryate / brahmaiva hi muktyavasthà naca brahmaïo 'nekÃkÃrayogo 'sti / ekaliÇgatvÃvadhÃraïÃt 'astÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.23) 'yatra nÃnyatpaÓyati' (chÃ. 7.24.1) 'brahmaivedamam­taæ purastÃt' (muï¬a. 2.2.11) 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6) 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.25) 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdiÓrutibhya÷ / apica vidyÃsÃdhanaæ svavÅryaviÓe«Ãsvaphala eva vidyÃyÃæ ka¤cidatiÓayamÃsa¤jayenna vidyÃphale muktau / taddhyasÃdhyaæ nityasiddhasvabhÃvameva vidyÃyÃdhigamyata ityasak­davÃdi«ma / naca tasyÃmapyutkar«anikar«Ãtmako 'tiÓaya upapadyate nik­«ÂÃyà vidyÃtvÃbhÃvÃdutk­«Âaiva hi vidyà bhavati / tasmÃttasyÃæ cirÃcirotpattirÆpo 'tiÓayo bhavanbhavet / natu muktau kaÓcidatiÓayasaæbhavo 'sti / vidyÃbhedÃbhÃvÃdapi tatphalabhedaniyamÃbhÃva÷ karmaphalavat / nahi muktisÃdhanabhÆtÃyà vidyÃyÃ÷ karmaïÃmiva bhedo 'stÅti / saguïÃsu tu vidyÃsu - 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdyÃsu guïÃvÃpodvÃpavaÓÃdbhedopapattau satyÃmupapadyate yathÃsvaæ phalabhedaniyama÷ karmaphalavat / tathÃca liÇgadarÓanam - 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati' iti / naivaæ nirguïÃyÃæ vidyÃyÃæ guïÃbhÃvÃt / tathÃca sm­ti÷ - 'nahi gatiradhikÃsti kasyacitsati hi guïe pravadantyatulyatÃm' iti / tadavasthÃvadh­testadavasthÃdh­teriti padÃbhyaso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 52 // asati prÃrabdhakarmapratibandhe ÓravaïÃdinehaiva vidyodaya÷ yaj¤Ãdibhi÷ saæcitapÃpapratibandhasya nirastatvÃt / sati tu bhogena tannirÃsÃdamutreti vidyÃyà aihikÃmu«mikatvaviÓe«aniyama uktastadvatphale 'pi mok«e kaÓcidutkar«ÃdiviÓe«a÷ syÃdityata Ãha-## muktiratra vi«aya÷ / tasyÃæ vidyÃvadviÓe«aniyamo 'sti na veti phalasyobhayathÃsaæbhavÃtsaæÓaye pÆrvapak«amÃha-## mukti÷ saviÓe«Ã, phalatvÃdvidyÃvadata÷ karmasÃdhyà muktiriti phalam / siddhÃnte tu nirviÓe«atvÃvadhÃraïaÓrutibÃdhitamanumÃnamato j¤ÃnaikavyaÇgyà muktiriti phalam / ki¤ca ÓravaïÃditÃratamyÃdvidyÃyÃæ ka¤cidatiÓayamaÇgÅk­tya vidyÃlabhyamuktau nÃtiÓaya ityÃha-## nanu brahmaïo nityasiddhatvÃdavidyÃniv­tteÓcÃnyatve dvaitÃpatte÷, ananyatve cÃsÃdhyatvÃdikaæ vidyÃphalamityata Ãha-## vidyayÃbhivyaktatvena brahmÃnanda eva mukhyaphalamabhivyaktiravidyÃniv­ttirÃnandasvarÆpasphÆrtipratibandhakÃbhÃvatayà vidyayà sÃdhyate sà cÃnirvÃcyeti na dvaitÃpatti÷ / anye tu sà brahmÃnanyetyÃhu÷ / naca sÃdhyatvÃnupapattestatra vidyÃvaiyarthyamiti vÃcyam / yadabhÃve yadabhÃvastattatsÃdhyamiti j¤ÃnÃtsarvo loka÷ pravartate / yathÃca vidyÃyà abhÃve brahmasvarÆpamukterabhÃvo 'nartharÆpà avidyaivÃsti / asyà avidyÃyà eva muktirnÃstÅtivyavahÃravi«ayatvena muktyabhÃvatvÃt / tathÃca vidyÃæ vinà muktirnÃstÅti niÓcayÃdvidyÃmupÃdatte / vidyodaye ca svata÷siddhanityaniv­ttÃnarthasvaprakÃÓabrahmÃnandÃtmanavati«Âhata ityanavadyam / saæprati vidyÃyÃmatiÓayÃÇgÅkÃra tyajati-## ekarÆpe vi«aye pramÃyÃæ tÃratamyÃnupapatterityartha÷ / kathaæ tarhi pÆrvÃdhikaraïe vidyÃyà viÓe«a ukta÷, tatrÃha-## satyÃmapi sÃmagryÃæ j¤Ãne vilamba ukto na tÃratamyamityartha÷ / tarhi satyapi j¤Ãne muktau vilamba÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## vÃyvÃdipratibandhÃddipotpattivilambe 'pyutpanne tamoniv­ttivilambÃdarÓanÃtsati j¤Ãne nÃj¤Ãnaniv­ttau vilamba iti bhÃva÷ / ki¤ca karmaïÃmupÃsanÃnÃæ ca guïabhedena tÃratamyÃtphalatÃratamyaæ yuktam / nirguïavidyÃyÃstvekarÆpatvÃttatphalaikarÆpyamityÃha-## sm­tau kasyacinnirguïavida ityartha÷ / tasmÃdvidyÃsamakÃlaiva muktiriti siddham //52// END BsCom_3,4.17.52 ____________________________________________________________________________________________ iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // 4 // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatk­tau ÓÃrÅrakavyÃkhyÃyà bhëyaratnaprabhÃÂÅkÃyÃæ t­tÅyasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //4// ##// ##//