Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3
with:
1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya
2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org)



This GRETIL version integrates a multitude of files
into a single structure in order to facilitate word search
across the entire corpus of commentaries.
The files have been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!



REFERENCE SYSTEM:
BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra

INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya

#<...># = BOLD


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




atha tçtãyo 'dhyàyaþ   /

tçtãye sàdhanàkhyàdhyàye prathamapàde gatyàgaticintà-vairàgyaniråpaõavicàra÷ca


1 tadanantarapratipattyadhikaraõam   / så. 1-7




     #<atha tçtãyo 'dhyàyaþ />#



     yaü hi vairàgyasaüpannàstattvamarthavivekinaþ /
     labhante sàdhanairdàntàstaü sãtànàyakaü bhaje //1//


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.1


1 tadanantarapratipattyadhikaraõam   / så. 1-7

tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm  | BBs_3,1.1 |

dvitãye 'dhyàye smçtinyàyavirodho vedàntavihite brahmadar÷ane parihçtaþ  /
parapakùàõàü cànapekùatvaü prapa¤citam  /
÷rutivipratiùedha÷ca parihçtaþ  /
tatra ca jãvavyatiriktàni tattvàni jãvopakaraõàni brahmaõo jàyanta ityuktam  /
athedànãmupakaraõopahitasya jãvasya saüsàragatiprakàrastadavasthàntaràõi brahmasatattvaü vidyàbhedàbhedau guõopasaühàrànupasaühàrau samyagdar÷anàtpuruùàrthasiddhiþ samyagdar÷anopàyavidhiprabhedo muktiphalàniyama÷cetyetadarthajàtaü tçtãye 'dhyàye niråpayiùyate prasaïgàgataü ca kimapyanyat  /
tatra prathame tàvatpàde pa¤càgnividyàmà÷ritya saüsàragatiprabhedaþ pradar÷yate vairàgyahetoþ  /
'tasmàjjugupset' iti cànte ÷ravaõàt  /
jãvomukhyapràõasacivaþ sendriyaþ samanasko 'vidyàkarmapårvapraj¤àparigrahaþ pårvadehaü vihàya dehàntaraü pratipadyata ityetadavagatam  /
'athainamete pràõà abhisamàyanti' ityevamàdeþ 'anyannavataraü kalyàõataraü råpaü kurute' (bç. 4.4.1.4) ityevamantàtsaüsàraprakaraõasthàcchabdàt  /
dharmàdharmaphalopabhogasaübhavàcca  /
sa kiü dehaþ bãjairbhåtasåkùmairasaüpariùvakto gacchatyàhosvitsaüpariùvakta iti cintyate  /
kiü tàvatpràptam  /
asaüpariùvakta iti  /
kutaþ karaõopàdànavadbhåtopàdànasyà÷rutatvàt  /
'sa etàstejomàtràþ samabhyàdadànaþ' (bç. 4.4.1) iti hyatra tejomàtrà÷abdena karaõànàmupàdànaü saükãrtayati  /
vàkya÷eùe cakùuràdisaükãrtanàt  /
naivaü bhåtamàtropàdànasaükãrtanamasti  /
sulabhà÷ca sarvatra bhåtamàtràþ  /
yatraiva deha àrabdhavyastatraiva santi tata÷ca tàsàü nayanaü niùprayojanam  /
tasmàdasaüpariùvakto yàtãti  /
evaü pràpte pañhatyàcàryaþ - tadantarapratipattau raühati saüpariùvakta iti  /
tadantarapratipattau dehàntarapratipattau dehabãjabhåtairsåkùmaiþ saüpariùvakto raühati gacchatãtyavagantavyam  /
kutaþ - pra÷ naniråpaõàbhyàm  /
tathàhi pra÷ naþ - 'vettha yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) iti  /
niråpaõaü ca prativacanaü dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsu pa¤casvagniùu ÷raddhàsomavçùñyannaretoråpàþ pa¤càhutirdar÷ayitvà 'iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.9.1) iti  /
tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvo raühati vrajatãti gamyate  /

nanvanyà ÷rutirjalåkàvatpårvadehaü na mu¤cati yàvanna dehàntaramàkramatãti dar÷ayati- 'tadyathà tçõajalàyukà' (bç. 4.4.3) iti  /

tatràpyappariveùñitasyaiva jãvasya karmopasthàpitapratipattavyadehaviùayabhàvanàdãrghãbhàvamàtraü jalåkasyopamãyata ityavrodhaþ  /
evaü ÷rutyukte dehàntarapratipattiprakàre sati yàþ puruùamatiprabhavàþ kalpanà vyàpinàü karaõànàmàtmana÷ca dehàntarapratipattau karmala÷àdvçttilàbhastatra bhavati  /
kevalasyaivàtmano vçttilàbhastatra bhavati  /
indriyàõi tu dehavadabhinavànyeva tatra tatra bhogasthàna utpadyante  /
mana eva và kevalaü bhogasthànamabhipratiùñheta  /
jãva evotplutya dehàddehàntaraü pratipadyate ÷uka iva vçkùàdvçkùàntaram  /
ityevamàdyàþ sarvà evànàdartavyàþ ÷rutivirodhàt   // 1 //


----------------------

FN: dar÷anopàyàþ saünyàsàdayaþ   /
prasaïgagataü dehàtmadåùaõam   /
pa¤casu dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsvagnidhyànaü pa¤càgnividyà   /
karma dharmàdharmàkhyaü, pårvapraj¤à janmàntarasaüskàraþ   /
bhàvanàyà dãrghãbhàvo bhàvidehaviùayatvam   /
kevaleti saugatakalpanam   /
mana iti vai÷eùikakalpanam   /
jãva iti digambarakalpanam    /
lokàyatakalpanàmàdyagrahaõena saügçhyati   /



     #<tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm />#
     vçttamanådya tçtãyàdhyàyàrthamàha-#<dvitãya ityàdinà />#
     aviruddhe vedàntàrthe tajj¤ànasàdhanacintàvasara ityanayorhetuhetumadbhàvaþ /
     liïgopàdhisiddhau tadupahitajãvasaüsàracinteti pàdayorapi tadbhàvasaïgatiþ /
     atra prathamapàde vairàgyam /
     dvitãye svapnàdyavasthoktyà tvaüpadàrtho brahmatattvaü cocye /
     tçtãye vàkyàrthastadarthamupàsanà÷ca vicàryante /
     caturthapàdàrthamàha-#<samyagdar÷anàditi />#
     dar÷anopàyàþ saünyàsàdayaþ /
     muktiråpaphalasya svargavattàratamyaniyamàbhàvaþ ekaråpatvamiti yàvat /
     prasaïgàgataü dehàtmadåùaõam /
     pa¤casu dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsvagnitvadhyànaü pa¤càgnividyà /
     yasmàt karmaõà gatyàgatiråpo 'narthastasmàt karmaphale jugupsàü ghçõàü viraktiü kurvãteti pa¤càgnividyopasaühàre ÷ravaõàdvairàgyàrthaü pradar÷yate ityanvayaþ /
     ÷àstràdisåtre nityànityavivekakçtaü vairàgyamuktam, iha taddàróhyàya gatyàgatikle÷abhàvanàkçtaü taducyata ityapaunaruktyam /
     adhikaraõaviùayamàha-#<jãva iti />#
     avidyà prasiddha /
     vidyeti pàñhe upàsanà gràhyà /
     karma dharmàdharmàkhyaü, pårvapraj¤à janmàntarasaüskàraþ /
     atha maraõakàle pràõà hçdaye jãvenaikãbhavantãtyarthaþ /
     råpaü ÷arãraü, pa¤cãkçtabhåtabhàgàþ uttaradehapariõàmino bhåtasåkùmàþ /
     vedàntàrthaj¤ànasàdhanavicàratvàt sarvàdhikaraõànàü, ÷ruti÷àstràdhyàyasaïgatayaþ vairàgyaphalakatvàdetatpàdasaïgatiþ /
     pårvàdhikaraõe vyavahàràrthaü pa¤cãkaraõamuktaü sa vyavahàro 'tra niråpyata iti phalaphalibhàvo 'vàntarasaïgatiþ /
     atra pårvapakùe nirà÷rayapràõagatyabhàvàt, na vairàgyaü, siddhànte bhåtà÷rayapràõagatervairàgyamiti phalabhedaþ /
     tejomàtrà÷cakùuràdayaþ, pa÷yati jighratãti vàkya÷eùàt /
     àpaþ pa¤casvagniùu hutàþ pa¤camyàmàhutau hutàyàü yathà puruùa÷abdavàcyàþ puruùàtmanà pariõamante tathà kiü tvaü vettheti ÷vetaketuü prati ràj¤aþ pravàhaõasya pra÷naþ, tasya cottaràj¤àne tatpitaraü prati ràjovàca 'asau vàva loke gautamàgnistatra ÷raddhàkhyà àpaþ àhutiþ parjanyàgnau somaråpà iha khlvagnihotre ÷raddhayà hutà dadhyàdiråpà àpo yajamànasaülagnàþ svargaü lokaü prapya somàkhyadivyadehàtmanà sthitàþ karmànte drutàþ parjanye håyante tato vçùñiråpàþ pçthivyà annaråpàþ puruùe retoråpàþ
yoùiti hutàþ àpaþ puruùa÷abdavàcyàþ pumàtmakà bhavanti'iti niråpaõaü kçtam /
     nanvetaddehaü tyaktvàdbhiþ saha gatasya pa÷càddehàntarapràptirityayuktam /
     yathà tçõajalàyukà tçõàntaraü gçhãtvà pårvatçõaü tyajati tathà jãvo dehàntaraü gçhãtvà pårvadehaü tyajatãti ÷rutivirodhàditi ÷aïkate-#<nanvanyeti />#
     ihaiva karmàyattabhàvidehaü devo 'hamityàdibhàvanayà gçhãtvà pårvadehaü tyajatãti ÷rutyarthaþ, ato na virodha iti samàdhatte-#<tatràpãti />#
     bhàvanàyà dãrghãbhàvo bhàvidehaviùayatvam /
     ghañàkà÷avadupahito jãvaþ såkùmopàdhigatyà lokàntaraü gacchatãti pa¤càgni÷rutyuktaþ prakàrastadvirodhàdanyàþ kalpanàþ sarvà anàdartavyà ityanvayaþ /
     sàïkhyakalpanàmàha-#<vyàpinàmiti />#
     sugatakalpanàmàha-#<kevalalasyeti />#
     nirvikalpakaj¤ànasantànaråpasyàtmano dehàntare ÷abdàdisavikalpakaj¤ànàkhyavçttilàbho bhavatãtyarthaþ /
     kàõàdakalpanàmàha-#<mana iti />#
     dehàntaraü prati manomàtraü gacchati, indriyàõi tu nåtanànyevàrabhyante /
     digambarakalpanàmàha-#<jãva iti># //1//


END BsCom_3,1.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.2



nanådàhçtàbhyàü pra÷ naprativacanàbhyàü kevalàbhiradbhiþ saüpariùvakto raühatãti pràpnoti  /
apa÷abda÷ravaõasàmarthyàt  /
tatra kathaü sàmànyena pratij¤àyate sarvaireva bhåtasåkùmaiþ saüpariùvakto raühatãti  /
ata uttaraü pañhati-


tryàtmakatvàt tu bhåyastvàt  | BBs_3,1.2 |

tu÷abdena coditàmà÷aïkamucchinatti  /
tryàtmikà hyàpastrivçtkaraõa÷ruteþ  /
tàsvàrambhikàsvàbhyupagatàsvitaradapi bhåtadvayamava÷yamabhyupagantavyaü bhavati  /
tryàtmaka÷ca dehastrayàõàmapi tejobannànàü tasminkàryopalabdheþ  /
puna÷ca tryàtmakastridhàtutvàttribhirvàtapitta÷leùmàbhiþ  /
na sa bhåtàntaràõi pratyàkhyàya kevalàbhiradbhiràrabdhuü ÷akyate  /
tasmàdbhåyastvàpekùo 'yamàpaþ puruùavacasa iti  /
pra÷ naprativacanayorap÷abdo na kaivalyàpekùaþ  /
sarvadeheùu hi rasalohitàdidravadravyabhåyastvaü dç÷yate  /

nanu pàrthivo dhàturbhåyiùñho deheùåpalakùyate  /

naiùa doùaþ  /
itaràpekùayàpyapà bàhulyaü bhaviùyati  /
dç÷yate ca ÷ukra÷oõitalakùaõe 'pi dehabãje dravabàhulyam  /
karma ca nimittakàraõaü dehàntaràrambhe  /
karmàõi càgnihotràdãni somàjyapayaþprabhçtidravadravyavyapà÷rayàõi  /
karmasamavàyi÷càpaþ ÷raddhà÷abdoditàþ saha karmabhirdyulokàkhye 'gnau håyanta iti vakùyati  /
tasmàdapyapàü bàhulyaprasiddhiþ  /
bàhulyàccàp÷abdena sarveùàmeva dehabãjànàü bhåtasåkùmàõàmupàdànamiti niravadyam   // 2 //




     nanu pàkasvedagandharåpakàryatrayopalabdhestryàtmako deha ityayuktam /
     pràõàvakà÷ayorapyupalabdhyà dehasya pa¤cabhåtàtmatvàdityarucyà vyàkhyàntaramàha-#<puna÷ceti />#
     dehadhàrakatvàddhàtavastaistridhàtutvàtryàyàtmaka ityanvayaþ /
     dehasya kevalàbjatve vàtaü pittaü ca vàyavyaü taijasaü na syàtàmiti bhàvaþ /
     pçthivãtarabhåtàpekùayàpàü bàhulyam /
     ki¤ca dehanimittànàü karmaõàmabbàhulyàttàbhirbhåtàntaràõyupalakùyanta ityàha-#<karma cetyàdinà># //2//


END BsCom_3,1.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.3



pràõagate÷ ca  | BBs_3,1.3 |

pràõànàü ca dehàntarapratipattau gatiþ ÷ràvyate-  'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityàdi÷rutibhiþ  /
sà ca pràõànàü gatirnà÷rayamantareõa saübhavatãtyataþ pràõagatiprayuktà tadà÷rayabhåtànàmapàpamapi bhåtàntaropasçùñànàü gatiravagamyate  /
nahi nirà÷rayàþ pràõàþ kvacidgacchanti tiùñhanti và jãvato dar÷anàt   // 3 //



     utkràntau pràõà dehabãjapa¤cabhåtà÷rayàþ pràõatvajjãvaddehasthapràõavadityàha-#<pràõagate÷ceti># //3//


END BsCom_3,1.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.4



agnyàdigati÷ruter iti cen na bhàktatvàt  | BBs_3,1.4 |

syàdetat  /
naiva pràõà dehàntarapratipattau saha jãvena gacchanti agnyàdigati÷ruteþ  /
tathàhi ÷rutirmaraõakàle vàgàdayaþ pràõà agnyàdãndevàgacchatãti dar÷ayati- 'yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõaþ' (bç. 3.2.13) ityàdineti cet  /

na  /
bhàktatvàt  /
vàgàdãnàmagnyàdigati÷rutirgauõã ke÷eùu càdar÷anàt  /
'oùadhãrlomàni vanaspatãnke÷àþ' (bç. 3.2.13) iti hi tatràmnàyate  /
nahi lomàni ke÷à÷cotplutyauùadhãrvanaspatãü÷ca gacchantãti saübhavati  /
naca jãvasya pràõopàdhipratyàkhyàne gamanamavakalpyate  /
nàpi pràõairvinà dehàntara upabhoga upapadyate  /
vispaùñaü ca pràõànàü saha jãvena gamanamanyatra ÷ràvitam  /
ato vàgàdyadhiùñhàtrãõàmagnyàdidevatànàü vàgàdyupakàriõãnàü maraõakàla upakàranivçttimàtramapekùya vàgàdayo 'gnyàdãngacchantãtyupacaryate   // 4 //



----------------------

FN: anyatra tamutkràmantamityàdau   /



     pràõànàü gatirasiddhetyà÷aïkya niùedhati-#<agnyàdãti />#
     adar÷anàdoùadhivanaspatigamanasyeti ÷eùaþ /
     lomànyapiyantãtyarthaþ //
     pràõànàmagnyàdiùu layasya mukhyatve jãvasya gatibhogayorayogàtsarve pràõà anåtkràmantãti vispaùña÷ruterlomàdigauõalayapàñhàcca gauõatvamityarthaþ //4//


END BsCom_3,1.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.5



prathame '÷ravaõàd iti cen na tà eva hy upapatteþ  | BBs_3,1.5 |

syàdetat  /
kathaü punaþ 'pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) ityetannirdhàrayituü pàryate  /
yàvatà naiva prathame 'gnàvapàü ÷ravaõamasti  /
iha hi dyulokaprabhçtayaþ pa¤càgnayaþ pa¤cànàmàhutãnàmàdàratvenàdhãtàþ  /
teùàü ca pramukhe 'asau vàva loko gautamàgniþ' (chà. 5.4.1) ityupakramya 'tasminnetasminnagnau devàþ ÷raddhàü juhvati' (chà. 5.4.2)

iti ÷raddhà haumyadravyatvenàvedità  /
na tatràpo haumyadravyatayà ÷rutàþ  /
yadi nàma parjanyàdiùåttareùu caturùvagniùvapàü haumyadravyatà parikalpyeta parikalpyatàü nàma  /
teùu hotavyatayopàttànàü somàdãnàmabbahulatvopapatteþ  /
prathame tvagnau ÷rutàü ÷raddhàü parityajyà÷rutà àpaþ parikalpyanta iti sàhasametat  /
÷raddhà ca nàma pratyayavi÷eùaþ prasiddhisàmarthyàt  /
tasmàdayuktaþ pa¤camyàhutàvapàü puruùabhàva iti cet  /

naiùa doùaþ  /
yatastatràpi prathame 'gnau tà evàpaþ ÷raddhà÷abdenàbhipreyante  /
kutaþ upapatteþ  /
evaühyàdimadhyàvasànasaügànàdanàkulametadekavàkyamupapadyate  /
itarathà punaþ pa¤camyàmàhutàvapàü puruùavacastvaprakàre pçùñe prativacanàvasare prathamàhutisthàne yadyanapo haumyadravyaü ÷raddhàü nàmàvatàrayettato 'nyathà pra÷no 'nyathà prativacanamityekavàkyatà na syàt  /
'iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' iti copasaüharannetadeva dar÷ayati  /
÷raddhàkàryaü ca somavçùñyàdi sthålãbhavadabbahulaü lakùyate  /
sà ca ÷raddhàyà aptve yuktiþ  /
kàraõànuråpaü hi kàryaü bhavati  /
naca ÷raddhàkhyaþ pratyayo manaso jãvasya và dharmaþ sandharmiõo niùkçùya homàyoùàdàtuü ÷akyate pa÷vàdibhya iva hçdayàdãnityàpa eva ÷raddhà÷abdà bhaveyuþ  /
÷raddhà÷abda÷càpsåpapadyate, vaidikaprayogadar÷anàt '÷raddhà và àpaþ' iti  /
tanutvaü ÷raddhàsàråpyaü gacchantya àpo dehabãjabhåtà ityataþ ÷raddhà÷abdàþ syuþ  /
yathà siühaparàkramo naraþ siüha÷abdo bhavati  /
÷raddhàpårvakakarmasamavàyàccàpsu ÷raddhà÷abda upapadyate, ma¤ca÷abda iva puruùeùu  /
÷raddhàhetutvàcca ÷raddhà÷abdopapattiþ 'apo hàsmai ÷raddhàü saünamante puõyàya karmaõe' iti ÷ruteþ   // 5 //



----------------------

FN: saügànaü tamutkràmantamityàdau   /

anapaþ abdyo 'nyataþ   /

asmai yajamànàya   /
saünamante janayanti   /



     bhåtàntarayuktànàmapàü gatimuktvà puruùavacastvaü tàsàmàkùipya samàdhatte-#<prathama iti />#
     nanu prathamapadaü vyarthamuttaràgniùvapyapàma÷ravaõàdityà÷aïkya somavçùñyannaretasàmabråpatvàduttaratra tàsàü ÷ravaõamasti, na prathama ityàha-#<yadinàmeti />#
     pa¤càgniùvapàmàhutitve siddhe tàsàü pa¤camyàmàhutau puruùavacastvaü bhavenna tatsiddhaü prathamàgnau tàsàmanàhutitvàditi ÷aïkàrthaþ evaü hi ÷raddhà÷abdenàpàü grahe sati pra÷nottaropasaühàràõàü saügànàdekàrthatvàdekavàkyatopapadyate, agrahe tu caturùvagniùvevàpàmàhutitvàccaturthyàmàhutàviti vàcyaü, ataþ pra÷nopasaühàrayoþ pa¤camyàmiti ÷ravaõàt, prathamàgnàvapyàpa eva gràhyà iti samàdhànàrthaþ /
     anapaþ adbhyo 'nyataþ /
     #<etadeveti />#
     ÷raddhà÷abdasyàbarthakatvaü dar÷ayatãtyarthaþ /
     upapatterityasyàrthàntaramàha-#<÷raddhàkàryamiti />#
     tasyàþ ÷raddhàhuteþ somaþ saübhavatãtyàdinà ÷raddhàsomàdãnàü pårvapårvapariõàmatvaü ÷rutaü tato dravapariõàmatvàt ÷raddhàyà aptvaü pratyayàtmakamukhya÷raddhàyà àhutitvàyogàccetyarthaþ /
     ÷raddhà÷abdasyàpsu såkùmatvaguõena vçttimuktvà lakùaõàü vaktuü ÷raddhàyà adbhirekakarmayogitvaü hetutvaü và saübandhamàha-#<÷raddhàpårvaketi />#
     asmai yajamànàya /
     snànàdyarthamàpaþ ÷raddhàü saünamante janayantãti ÷rutyarthaþ //5//


END BsCom_3,1.1.5

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.6



a÷rutatvàd iti cen neùñàdikàriõàü pratãteþ  | BBs_3,1.6 |

athàpi syàtprativacanàbhyàü nàmàpaþ ÷raddhàdikrameõa pa¤camyàmàhutau puruùàkàraü pratipadyeran  /
natu tatsaüpariùvaktà jãvà raüheyuþ  /
a÷rutatvàt  /
nahyatràpàmiva jãvànàü ÷ràvayità ka÷cicchabdo 'sti  /
tasmàdraühati saüpariùvakta ityayuktamiti cet  /

naiùa doùaþ  /
kutaþ - iùñàdikàriõàü pratãteþ  /
'atha ya ime gràma iùñàpårte dattamityupàsate te dhåmamabhisaübhavanti' (chà. 5.10.6) ityupakramyeùñàdikàriõàü dhåmàdinà pitçyàõena pathà candrapràptiü kathayati- 'àkà÷àccandramasameùa somo ràjà' (chà. 5.10.4) iti  /
ta  evehàpi pratãyante 'tasminnetasminnagnau devàþ ÷raddhàü juhvati tasyà àhuteþ somo ràjà saübhavati' (chà. 5.4.2) iti ÷rutisàmànyàt  /
teùàü càgnihotràdar÷apårõamàsàdikarmasàdhanabhåtà dadhipayaþprabhçtayo dravadravyabhåyastvàtpratyakùamevàpaþ santi  /
tàü àhavanãye hutàþ såkùmà àhutyo 'pårvaråpàþ satyastàniùñàdikàriõa à÷rayanti  /
teùàü ca ÷arãraü naidhanena vidhànenàntye 'gràvçtvijo juhvati 'asau svargàya lokàya svàhà' iti  /
tatastàþ ÷raddhàpårvakakarmasamavàyinya àhutimayya àpo 'pårvaråpàþ satyastàniùñàdikàriõo jãvànpariveùñayàmuü lokaü phaladànàya nayantãti yattadatra juhotinàbhidhãyate- '÷raddhàü juhvati' (bç. 6.2.9) iti  /
tathàcàgnihotre ùañpra÷nãnirvacanaråpeõa vàkya÷eùeõa 'te và ete àhutã hute utkràmataþ' ityevamàdinàgnihotràhutyoþ phalàrambhàya lokàntarapràptiþ pradar÷ità  /
tasmàdàhutãmayãbhiradbhiþ saüpariùvaktà jãvà raühanti svakarmaphalopabhogàyeti ÷liùyate   // 6 //


----------------------

FN: naidhanena antyeùñyàkhyena   /

asau svargàya gacchatviti mantràrthaþ   /



     apàü gatimupetyàdbhiþ saha jãvànàü gatimàkùipya samàdhatte-#<athàpãtyàdinà />#
     dyulokàgnau ÷raddhàhuteþ somo ràjà saübhavatãtyuktvà vàkya÷eùe dhåmàdimàrgeõa àkà÷àccandramasaü pràptà iùñyàdikàriõa eùa somo ràjetyuktàþ, ataþ somaràjà÷abdasàmànyàdiùñyàdikàriõàü jãvànàü ÷raddhà÷abditàdbhiþ saha gatiriha ÷raddhàhutivàkye pratãyata ityarthaþ /
     teùàü såkùmàbhirdravyàpårvaråpàbhiþ pa¤cãkçtàbhiradbhiþ saübandhaü vadan sahagatiü vivçõoti-#<teùàü càgnihotreti />#
     nidhanaü maraõaü tannimittakamantyeùñividhànaü, asau yajamànaþ, svargàya gacchatviti mantràrthaþ /
     hutadravyaråpàõàmapàü gamane ÷rutyantaramàha-#<tathàceti />#
     agnihotraprakaraõe janakena yàj¤avalkyaü prati 'natvevainayoþ sàyaüpràtaràhutyostvamutkràntiü na gatiü na pratiùñhàü na tçptiü na punaràvçttiü na lokaü pratyutthàyinaü vettha'iti ùañ pra÷nàþ kçtàsteùàü nirvacanamapi ràj¤aiva 'te và ete àhutã hute utkràmataþ te 'ntarikùadvàrà divaü gacchataste divamevàhavanãyaü pratiùñhàü kurvàte divaü tarpayataste tataþ punaràvartete tataþ pçthivyàü puruùe yoùiti ca hute puruùaråpeõottiùñhataþ'iti vàkya÷eùeõa kçtam //6//


END BsCom_3,1.1.6

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.1.7



kathaü punaridamiùñàdikàriõàü svakarmaphalopabhogàya raühaõaü pratij¤àyate  /
yàvatà teùàü dhåmapratãkena vartmanà candramasamadhiråóhànàmannabhàvaü dar÷ayati- 'eùa somo ràjà taddevànàmannaü te devà bhakùayanti' (chà. 5.10.4) iti 'te candraü pràpyànnaü bhavanti tàüstatra devà yathà somaü ràjànamapyàyasvàpakùãyasvetyevamenàüstatra bhakùayanti' (bç. 6.2.16) iti ca samànaviùayaü ÷rutyantaram  /
naca vyàghràdibhiriva devairbhakùyamàõànàmupabhogaþ saübhavatãti  /
ata uttaraü pañhati-


bhàktaü vànàtmavittvàt tathà hi dar÷ayati  | BBs_3,1.7 |

và÷abda÷coditadoùavyàvartanàrthaþ  /
bhàktameùàmannatvaü na mukhyam  /
mukhye hyannatve svargakàmo yajeta                                                       ityeva¤jàtãyakàdhikàra÷rutirupapadhyeta  /
candramaõóale cediùñàdikàriõàmupabhogo na syàtkimarthamadhikàriõa iùñàdyàyàsabahulaü karma kuryuþ  /
anna÷abda÷copabhogahetutvasàmànyàdanne 'pyupacaryamàõo dç÷yate  /
yathà vi÷o 'nnaü ràj¤àü pa÷avo 'nnaü vi÷àmiti  /
tasmàdiùñastrãputramitrabhçtyàdibhiriva guõabhàvopagatairiùñàdikàribhiryatsukhaviharaõaü devànàü tadaiveùàü bhakùaõamabhipretaü na modakàdivaccarvaõaü nigaraõaü và  /
'na ha vai devà a÷nanti na pibantyetadevàmçtaü dçùñvà tçpyanti' (chà. 3.6.1) iti ca devànàü carvaõàdivyàpàraü vàrayati  /
teùàü ceùñàdikàriõàü devànprati guõabhàvopagatànàmapyupabhoga upapadyate ràjopajãvinàmiva parijanànàm  /
anàtmavittvàcceùñàdikàriõàü devopabhogyabhàva upapadyate  /
tathàhi ÷rutiranàtmavidàü devopabhogyatàü dar÷ayati- 'atha yo 'nyàü devatàmupàste 'nyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda yathà pa÷urevaü sa devànàm' (bç. 1.4.10) iti  /
sa càsminnapi loka iùñàdibhiþ karmabhiþ prãmanpa÷uvaddevànàmupakarotãti loke tadupajãvã tadàdiùñaü phalamupabhu¤jànaþ pa÷uvaddevànàmupakarotãti gamyate //
anàtmavittvàttathàhi dar÷ayatãtyasyàparà vyàkhyà- anàtmavido hyete kevalakarmiõaiùñàdikàriõo na j¤ànakarmasamuccayànuùñhàyinaþ  /
pa¤càgnividyàmihàtmavidyetyupacaranti prakaraõàt  /
pa¤càgnivij¤ànavihãnatvàccedamiùñàdikàriõàü guõavàdenànnatvamudbhàvyate pa¤càgnivij¤ànapra÷aüsàyai  /
pa¤càgnividyà hãha vidhitsità  /
vàkyatàtparyàvagamàt  /
tathàhi ÷rutyantaraü candramaõóale bhogasadbhàvaü dar÷ayati- 'sa somaloke vibhåtimanubhåya punaràvartate' (pra. 5.4) iti  /
tathànyadapi ÷rutyantaram 'atha ye ÷ataü pitçõàü jitalolokànàmànandàþ sa ekaþ karmadevanàmànando ye karmaõà devatvamabhisaüpadyate' (bç. 4.3.33) itãùñàdikàriõàü devaiþ saüvasatàü bhogapràptiü dar÷ayati  /
evaü bhàktatvàdannabhàvavacanasyeùñàdikàriõo 'tra jãvàraühantãti pratãyate  /
tasmàdraühati saüpariùvakta iti yuktamevoktam   // 7 //



----------------------

FN: adhikriyate puruùo vidhinà saübadhyate 'nenetyadhikàraþ phalakàmanà   /

yathà pa÷urbhogya evamaj¤aþ na bhedadhãmàndevànàü bhogya ityarthaþ   /



     saüpratyuttarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-#<kathamityàdinà />#
     atra somàkhyacandrasyànnatvamuktaü neùñàdikàriõàmiti bhràntiniràsàrthaü ÷rutyantaramàha-#<te candramiti />#
     yathà yaj¤e camasasthaü somamçtvija àpyàyasveti kriyàvçttau loñ punaþ punaràpyàyya punaþ punarapakùayya bhakùayanti /
     evamenàniùñàdikàriõo 'nnaråpàn bhakùayanti devà ityarthaþ /
     adhikriyate puruùo vidhinà saübadhyate 'nenetyadhikàraþ phalakàmanà /
     ÷àstrànarthakyavàraõàya annatvaü goõamiti bhàvaþ /
     kena doùeõa teùàü devabhogyatetyata àha-#<anàtmavittvàcceti />#
     yathà pa÷urbhogya evamaj¤aþ sa bhedadhãmàn devànàü bhogya ityarthaþ /
     àtma÷abdasya mukhyatvabalena såtràü÷aü vyàkhyàya prakçtapa¤càgnayaþ såtrakçtàtmatvenopacarità iti vyàkhyàntaramàha-#<anàtmetyàdinà />#
     vidyàstutyarthamannatvaü na mukhyamityatra ÷rutyantaràrthaü såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<tathàhãti />#

     evaü gatiparyàlocanayà vairàgyamiti siddham //7//


END BsCom_3,1.1.7

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.2.8



2 kçtàtyayàdhikaraõam   / så. 8-11

kçtàtyaye 'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamanevaü ca  | BBs_3,1.8 |

iùñàdikàriõàü dhåmàdinà vartmanà candramaõóalamadhiråóhànàü bhuktabhogànàü tataþ pratyavaroha àmnàyate- 'tasminyàvatsaüpàtamuùitvàthaitamevàdhvàü punarnivartante tathetam' (chà. 5.10.5) ityàrabhya yàvadramaõãyacaraõà bràhmaõàdiyonimàpadyante kapåyacaraõàþ ÷vàdiyonimiti  /
tatredaü vicàryate- kiü niranu÷ayà bhuktakçtsnakarmàõo 'varohantyàhosvitsànu÷ayà iti  /
kiü tàvatpràptam  /
niranu÷ayà iti  /
kutaþ - yàvatsaüpàtamiti vi÷eùaõàt  /
saüpàta÷abdenàtra karmà÷aya ucyate- saüpatantyanenàsmàllokàdamuü lokaü phalopabhogàyeti  /
yàvatsaüpàtamuùitveti ca kçtsnasya tasya kçtasya tatraiva bhuktatàü dar÷ayati  /
teùàü yadà tatparyaveti' (bç. 6.2.16) iti ca ÷rutyantareõaiva evàrthaþ pradar÷yate  /
syàdetat  /
yàvadamuùmiülloka upabhoktavyaü karma tàvadupabhuï kta iti kalpayiùyàmãti  /
naivaü kalpayituü ÷akyate yatki¤cetyanyatra paràmar÷àt  /
pràpyantaü karmaõastasya yatki¤ceha karotyayam  /
tasmàllokàtpunaraityasmai lokàya karmaõe (bç. 4.4.6) iti hyaparà ÷rutiryatki¤cetyavi÷eùaparàmar÷ena kçtsnasyeha kçtasya karmaõastatra kùayitàü dar÷ayati  /
apica pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo 'bhivya¤jakam  /
pràkpràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyàbhivyaktyanupapatteþ  /
taccàvi÷eùàdyàvatki¤cidanàrabdhaphalaü tasya sarvasyàbhivya¤jakam  /
nahi sàdhàraõe nimitte naimittikamasàdhàraõaü bhavitumarhati  /
na hyavi÷iùñe pradãpasaünidhau dhaño 'bhivyajyate na paña ityupapadyate  /
tasmànniranu÷ayà avarohantãtyevaü pràpte bråmaþ kçtàtyaye 'nu÷ayavàniti   /
yena karmavçndena candramasamàråóhàþ phalopabhogàya tasminnupabhogena kùãyate teùàü yadaümayaü ÷arãraü candramasyupabhogàyàrabdhaü tadupabhogakùayadar÷ana÷okàgnisaüparkàdiva ca ghçtakàñhinyam  /
tataþ kçtàtyaye kçtasyeùñàdeþ karmaõaþ phalopabhogenopakùaye sati sànu÷ayà evemamavarohanti  /
kena hetunà  /
dçùñasmçtibhyàmityàha  /
tathàhi pratyakùà ÷rutiþ sànu÷ayànàmavarohaü dar÷ayati- 'tadya iha ramaõãyacaraõà abhyà÷o ha yatte ramaõãyàü yonimàpadyeranbràhmaõayoniü và kùatriyayoniü và vai÷yayoniü vàtha yaiha ka påyacaraõàü abhyà÷o ha yatte kapåyàü yonimàpadyera¤÷vayoniü và såkarayoniü và caõóàlayoniü và' (chà. 5.10.7) iti  /
caraõa÷abdenànu÷ayaþ såcyata iti varõayiùyati  /
dçùña÷càyaü janmanaiva pratipaõyuccàvacaråpa upabhogaþ pravibhajyamàna  /
àkasmikatvàsaübhavàdanu÷ayasadbhàvaü såcayati, abhyudayapratyavàyayoþ sukçtaduùkçtahetutvasya sàmànyataþ ÷àstreõàvagamitvàt  /
smçtirapi 'varõà à÷ramà÷ca svakarmaniùñhàþ pretya karmaphalamanubhåya tataþ ÷eùeõa vi÷iùñade÷ajàtikularåpàyuþ÷rutavçttasukhamedhaso janma pratipadyante' iti sànu÷ayànàmevàvarohaü dar÷ayati - kaþ punaranu÷ayo nàmeti  /
kecittàvadàhuþ - svargàrthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùaþ ka÷cidanu÷ayo nàma bhàõóànusàrisnehavat  /
yathàhi snehabhàõóaü ricyamànaü na sarvàtmanà ricyate bhàõóànusàryeva ka÷citsneha÷eùo 'vatiùñhate tathànu÷ayo 'pãti  /

nanu kàryavirodhitvàdadçùñasya na bhuktaphalasyàva÷eùàvasthànaü nyàyyam  /

nàyaü doùaþ  /
nahi sarvàtmanà bhuktaphalatvaü karmaõaþ pratijànãmahe  /

nanu nirava÷eùakarmaphalopabhogàya candramaõóalamàråóhaþ  /
bàóham  /
tathàpi svalpakarmàva÷eùamàtreõa tatràvasthàtuü na labhyate  /
yathà kila ka÷citsevakaþ sakalaiþ sevopakaraõai ràjakulamupasçpa÷cirapravàsàtparikùãõavahåpakaraõa÷chatrapàdukàdimàtràva÷eùo na ràjakule 'vasthàtuü ÷aknoti  /
evamanu÷ayamàtraparigraho na candramaõóalo 'vasthàtuü ÷aknotãti  /
nacaitadyuktamiva  /
nahi svargasthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùànuvçttirupapadyate kàryavirodhitvàdityuktam  /

nanvetadayuktam  /
na svargaphalasya karmaõo nikhilasya bhuktaphalatvaü bhaviùyatãti  /
tadetadape÷alam  /
svargàrthaü kila karma svargasthasyaiva svargaphalaü nikhilaü na janayati svagracyutasyàpi ka¤citphalale÷aü janayatãti  /
na ÷abdapramàõakàmànãdç÷ã kalpanàvakalpate  /
snehabhàõóe tu snehale÷ànuvçttirdçùñatvàdupapadyate  /
tathà sevakasyopakaraõale÷ànuvçtti÷ca dç÷yate  /
natviha tathà svargaphalasya karmaõo le÷ànuvçttirdç÷yate nàpi kalpayituü ÷akyate svargaphalatva÷àstravirodhàt  /
ava÷yaü caitadevaü vij¤eyam  /
na svargaphalasyeùñàdeþ karmaõo bhàõóànusàrisnehavadekade÷o 'nuvartamàno 'nu÷aya iti  /
yadihi yena sukçtena karmaõeùñàdinà svargamanvabhåvaüstasyaiva ka÷cidekade÷o 'nu÷ayaþ kalpyeta tato ramaõãya evaiko 'nu÷ayaþ syànna viparãtaþ  /
tatreyamanu÷ayavibhàga÷rutiruparudhyeta- 'tadya iha ramaõãyacaraõà, atha kapåyacaraõàþ' (chà. 5.10.7) iti  /
tasmàdàmuùmikaphale karmajàta upabhukte 'va÷iùñamaihikaphalaü karmàntarajàtamanu÷ayastadvanta'varohantãti  /
yaduktaü yatki¤cetyavi÷eùaparàmar÷àtsarvasyeha kçtasya karmaõaþ phalopabhogenàntaü pràpya niranu÷ayà avarohantãti  /

naitadevam  /
anu÷ayasadbhàvasyàvagamitatvàt  /
yatki¤cidiha kçtamàmuùmikaphalaü karmàrabdhabhogaü tatsarvaü phalopabhogena kùapayitveti gamyate  /
yadapyuktaü pràyaõamavi÷eùàdanàrabdhaphalaü kçtsnameva karmàbhivyanakti tatra kenacitkarmaõàmuùmiülloke phalamàrabhyate kenacidasminnityatvaü pratyuktam  /
apicakena hetunà pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo 'bhivya¤jakaü pratij¤àyata iti vaktavyam  /
yathaiva tarhi pràkprayàõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattirityevaü pràyaõakàle 'pi viruddhaphalasyànekasya karmaõo yugapatphalàrambhàsaübhavàdbalavatà pratibaddhasya durbalasya vçttyuddhavànupapatitiriti  /
nahyanàrabdhaphalatvasàmànyena jàtyantaropabhogyaphalamapyanekaü karmaikasminpràyaõe yugapadabhivyaktaü sadekàü jàtimàrabhata iti ÷akyaü vaktuü, pratiniyataphalatvavirodhàt  /
nàpi kasyacitkarmaõaþ pràyaõe 'bhivyaktiþ kasyaciduccheda iti ÷akyate vaktum  /
aikàntikaphalatvavirodhàt  /
nahi pràya÷cittàdibhirhetubhirvinà karmaõàmucchedaþ saübhàvyate  /
smçtirapi viruddhaphalena karmaõà pratibaddhasya karmàntarasya ciramavasthànaü dar÷ayati- 'kadàcitsukçtaü karma kåcasthamiha tiùñhati //
majjamànasya saüsàre yàvadduþkhàdimucyate ityeva¤jàtãyakà  /
yadi ca kçtsnamanàrabdhaphalaü karmaikasminpràyaõe 'bhivyaktaü sadekàü jàtimàrabheta tataþ svarganarakatiryagyoniùvadhikàrànavagamàddharmàdharmànutpattau nimittàbhàvànnottarà jàtirupapadyeta  /
brahmahatyàdãnàü caikaikasya karmaõo 'nekajanmanimittatvaü smaryamàõamuparudhyeta  /
naca dharmàdharmayoþ svaråpaphalasàdhanàdisamadhigame ÷àstràdatiriktaü kàraõaü ÷akyaü saübhàvayatum  /
naca dçùñaphalasya karmaõaþ kàrãryàdeþ pràyaõamabhivya¤jakaü saübhavatãtyavyàpikàpãyaü pràyaõasyàbhivya¤jakatvakalpanà  /
pradãpopanyàso 'pi karmabalàbalapradar÷anenaiva pratinãtaþ  /
sthålasåkùmaråpàbhivktyanabhivyaktivaccedaü draùñavyam  /
yathàhi pradãpaþ samàne 'pi saünidhàne sthålaü råpamabhivyanakti na såkùmam  /
evaü pràyaõaü samàne 'pyanàrabdhaphalasya karmajàtasya pràptàvasaratve balavataþ karmaõo vçttimudbhàvayati na durbalasyeti  /
tasmàcchrutismçtinyàyavirodhàda÷liùño 'yama÷eùakarmàbhivyaktyabhyupagamaþ  /
÷eùakarmasadbhàve 'nirmokùaprasaïgaþ ityayamapyasthàne saübhramaþ  /
samyagdar÷anàda÷eùakarmakùaya÷ruteþ  /
tasmàtsthitametadevànu÷ayavanto 'varohantãti  /
te càvarohanto yathetamanevaü càvarohanti  /
yathetamiti yathàgatamityarthaþ  /
anevamiti tadviparyayeõetyarthaþ  /
dhåmàkà÷ayoþ pitçyàõe 'dhvanyupàttayoravarohe saükãrtanàdyathetaü÷abdàcca yathàgatamiti pratãyate  /
ràtryàdyasaükãrtanàdabhràdyupasaükhyànàcca viparyayo 'pi pratãyate   // 8 //



----------------------

FN: anu÷ayaþ karma   /
tat karma   /
pratyavaiti parikùãõaü bhavati   /
abhivyaktiþ phalonmukhatà   /
tat tatràvarohatàü jãvànàü madhye iha karmabhåmau ramaõãyacaraõàþ puõyakarmaõaþ iti yat tat àbhyà÷oha ava÷yaü hãtyarthaþ   /
kapåyaü pàpam   /
ricyamànaü viyujyamànam   /


     idànãü gatyantarabhàvinãmàgatiü niråpapayati-#<kçtàtyaya iti />#
     bhoktavyakarmasamàptyànantaryamatha÷abdàrthaþ /
     yathetamityàrabhya ÷vàdiyonimityantaü vàkyaü yàvattàvadàmnàyata iti yojanà /
     atra yàvatsaüpàtamiti vi÷eùaõàdramaõãyacaraõà iti vàkyàcca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     anu÷ayaþ karma, atra pårvapakùe karmàbhàvenàgateraniyamàdvairàgyàdàróhyaü, siddhànte karmasattvenàgatiniyamàdvairàgyadàróhyamiti bhedaþ /
     teùàmiùñàdikàriõàü yadà tatkarma paryavaiti viparikùãõaü bhavati tadà punaràvartanta iti ÷rutyantareõàpi kçtsrakarmaõa÷candraloke bhuktatvamucyata ityarthaþ /
     yàvatpadasaïkoco na yuktaþ ÷rutyantaravirodhàdityàha-#<naivamiti />#
     ayaü naro yatki¤cidiha loke karma karoti tasyàntaü phalaü paraloke pràpya karmàrthaü punaràyàtãti ÷rutyarthaþ /
     karmàbhàve ÷rutimuktvà yuktimàha-#<apiceti />#
     abhivyaktiþ phalonmukhatà, maraõenàbhivyaktasya sarvasya karmaõaþ paralokabhogasyàva÷yaübhàvàtkarmàbhàva ityarthaþ /
     caraõàkhyasãlamàtràdavaroha iti pràpte siddhàntapratij¤àü vyàcaùñe-#<yenetyàdinà />#
     tat tatràvarohatàü jãvànàü madhye ye kecidiha karmabhåmau ramaõãyacaraõàþ puõyakarmàõaþ puõyayonibhàja iti yat tat abhyà÷o ha ava÷yaü hãtyarthaþ /
     kapåyaü pàpam /
     dçùña÷abdasya ÷rutyarthamuktvàrthàntaramàha-#<dçùña÷ceti />#
     'puõyo vai puõyena karma bhavati pàpaþ pàpena'ityàdi÷àstreõa sukhaduþkhayordharmàrdharmahetukatvamavagatam /
     tata÷ca janmàrabya dçùño bhogaþ karmahetukaþ bhogatvàt, svargabhogavadityànu÷ayasiddhiþ, vipakùe ca hetvabhàvàt bhogasyàkasmikatvaprasaïga ityarthaþ /
     smçtavà÷ramàþ à÷ramiõaþ pretya mçtvà lokàntare karmaphalaü bhuktvà tataþ ÷eùeõa bhuktàdanyena karmaõà anu÷ayàkhyena punarjanma pratipadyante iti saübandhaþ /
     vi÷iùñà de÷àdayo medhàntà da÷a guõà yeùu te tathoktàþ /
     ÷rutaü j¤ànaü, vçttaü àcàraþ /
     svàbhimatànu÷ayaü vaktuü pçcchati-#<kaþ punariti />#
     kçtasya karmaõaþ svarge bhoge sati bhuktasya karmaõo le÷o 'nu÷ayastadvànavarohati bhàõóe snehale÷asya dçùñatvàt, tataþ ÷eùeõeti smçte÷cetyekade÷ivyàkhyàmàha-#<kecidityàdinà />#
     ricyamànaü snehena viyujyamànam /
     nanu bhoganà÷yatvàt karmaõo le÷o na yuktaþ iti ÷aïkate-#<nanviti />#
     kçtsnakarmaõo bhoge jàte nà÷aþ syàt, natu bhogo jàta iti parihàràrthaþ /
     bhogo na jàyata ityayuktamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
     bhogaþ sàva÷eùo jàta iti samàdhatte-#<bàóhamityàdinà />#
     idamekade÷ivyàkhyànaü dåùayati-#<naceti />#
     'svargakàmo yajeta'ityàdi÷àstreõa svargabhogàrthaü karma coditaü, taccheùasya martyabhogahetutve ÷àstravirodha ityarthaþ /
     ki¤ca svargahetukarma÷eùàdavarohe kapåyayonyàpatti÷rutivirodha ityàha-#<ava÷yaü ceti />#
     svàbhimatamanu÷ayamàha-#<tasmàditi />#
     pårvapakùabãjamanådya dåùayati-#<yadityàdinà />#
     kùapayitvà punaràgacchantãti pràpyantamiti vàkyena gamyata iti yojanà /
     janmàrabhya dçùñabhogaliïgànugçhãtayà ramaõãyakapåyacaraõa÷rutyaihikànu÷ayàkyakarmavi÷eùaõaparayà virodhàt, yatki¤ceti yàvatsaüpàtamiti ca sàmànya÷abdayoràmuùmikaviùayatvena saïkoco nyàyya iti bhàvaþ /
     maraõaü kçtsnakarmàbhivya¤jakamityayuktam, uktànu÷aya÷rutivirodhàdityàha-#<tadapãti //>#
     balavadanàrabdhakarmapratibandhàcca na kçtsnakarmàbhivyaktirityàha-#<apicetyàdinà />#
     tasya kçtasnakarmavya¤jakatve heturnàstãti bhàvaþ /
     pra÷naü matvottaraü ÷aïkate-#<àrabdheti />#
     àrabdhavadanàrabdhasyàpi balavataþ pratibandhakatvànna sarvakarmaõaþ phaladànàyàbhivyaktiriti samàdhatte-#<yatheti />#
     anàra÷abdhaphalatvàvi÷eùàtsarvakarmaõàmabhivyaktimà÷aïkya mithoviruddhasvarganarakàdidehaphalànàmekadehàrambhakatvàsaübhava uktastaü vivçõoti-#<nahãti />#
     astu tarhi durbalasya karmaõo nà÷a ityata àha#<-nàpãti />#
     nàbhuktaü kùãyate karmetyekànta utsargaþ sa ca pràya÷citabrahmaj¤ànadhyànairbàdhyate na maraõamàtraõetyarthaþ /
     maraõena durbalakarmàvinà÷e mànamàha-#<smçtiriti />#
     karmanà÷apakùaü nirasya prakçtakçtsnakarmàbhivyaktipakùe doùàntaramàha-#<yadi ceti />#
     'kçtsnakarmaõàmekasmin devàdijanmani bhogena kùayànna janmàntaraü syàt, j¤ànàbhàvànna muktirityaj¤adevasya kaùñàntaràlada÷à syàdityarthaþ /
     '÷vasåkarakharoùñràõàü go 'jàvimçgapakùiõàm /
     caõóàlapulkasànàü ca brahmahà yonimçcchati /
     'ityàdismçtivirodhàcca na sarvakarmaõàmekajanmàrambhakatvamityàha-#<brahmeti />#
     nanvekasya karmaõaþ kathamanekajanmaphalakatvam, adçùñatvàdityàha-#<naceti />#
     ki¤ca vya¤jakatve 'pi maraõasya kiü sarvakarmavya¤jakatvaü kalpyate uta yatki¤citkarmavya¤jakatvam /
     nàdyaþ, iha kçtakàrãryàderatraiva phalahetormaraõavyajyatvàsaübhavàdityàha-#<naceti />#
     dvitãyaü nirasyan paroktaü dçùñàntaü vighañayati-#<pradãpeti />#
     råpàõàü pradãpavat, maraõaü na kasyacidapi karmaõo vaya¤jakaü kintu prabalakarmapratibandhàbhàve durbalaü vyajyata ityarthaþ /
     evaü maraõasya vya¤jakatvànaïgãkàreõa pradãpadçùñànto nirastaþ,

     aïgãkàre 'pyanukålo dçùñànta ityàha-#<sthåleti />#
     såkùmamanudbhåtaråpamiti maraõe sarvakarmàbhivyaktyasiddhiriti ÷eùaþ /
     evaü sarvakarmasaïgha ekajanmàrambhaka ityaikabhavikaþ karmà÷aya iti mataniràsamupasaüharati-#<tasmàditi />#
     caraõa÷rutyà 'tataþ ÷eùeõa'ityàdismçtyà 'prabalapratibandhàt'itinyàyena cànabhivyaktakarmasadbhàvàdityarthaþ /
     nanu muktyanupapattyàïgãkàrya aikabhavika ityata àha-#<÷eùeti />#
     såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<te cetyàdinà />#
     avarohamàrga itthaü ÷råyate-'tasmin yàvatsaüpàtamuùitvà athaitamevàdhvànaü punarnivartante yathetamàkà÷amàka÷àdvàyuü vàyurbhåtvà dhåmo bhavati dhåmo bhåtvàbhraü bhåtvà megho bhavati bhåtvà pravarùati ta iha vrãhiyavà oùadhivanaspatayastilamàùà iti jàyante ato vai khalu durniùprapataraü yo yo hyannamatti yo retaþ si¤cati tadbhåya eva bhavati tadya iha ramaõãyacaraõà ramaõãyàü yonimàpadyante'iti /
     dhåmàdyadhvanà yathetaü yathàgataü tathetamadhvànaü punaràyantãtyuktvà dhåmàdiråpapitçmàrgastharàtryàdikaü noktamadhikaü càbhràdikamuktamiti matvà såtrakçtoktaü yathetamanevaü ceti /
     ava÷iùña÷rutyartho 'gne sphuñãbhaviùyati //8//


END BsCom_3,1.2.8

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.2.9



caraõàd iti cen nopalakùaõàrtheti kàrùõàjiniþ  | BBs_3,1.9 |

atàpi syàt  /
yà ÷rutiranu÷ayasadbhàvapratipàdanàyodàhçtà- 'tadya iha ramaõãyacaraõàþ' (chà. 5.10.7) iti  /
sà khalu caraõàdyonyàpattiü dar÷ayati nànu÷ayàt  /
anyaccaraõamanyo 'nu÷ayaþ  /
caraõaü càritramàcàraþ ÷ãlamityanarthàntaram  /
anu÷ayastu bhuktaphalàtkarmaõo 'tiriktaü karmàbhipretam  /
÷ruti÷ca karmàcaraõe bhedena vyapadi÷ati- 'yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavati' (bç. 4.4.5) iti, 'yànyanavadyàni karmàõi tàni sevitavyàni no itaràõi, yànyasmàkaü sucaritàni tàni tvayopasyàni' (tai. 1.11.2) iti ca  /
tasmàccaraõàdyonyàpatti÷ruternànu÷ayasiddhiriticet  /
naiùa doùaþ  /
yato 'nu÷ayopalakùaõàrthaivaiùà caraõa÷rutiriti kàrùõàjiniràcàryo manyate  // 9 //




     saüprati ÷rutisthacaraõa÷abdamàkùepapårvakaü såtrakçdvyàcaùñe-#<caraõàditi cediti />#
     'adrohaþ sarvabhåteùu karmaõà manasà girà /
     anugraha÷ca j¤ànaü ca ÷ãlametadvidurbudhàþ'iti smçtàvuktàvadrohàdayaþ ÷àstràrthaj¤ànaråpaü ÷ãlaü sarvakarmàïgamuktaü tadbodhakaü caraõapadamaïginaþ ÷rautàdikarmaõo lakùakaü, karmaõa evottaràvasthà dharmàdharmàkhyàpårvamiti karmalakùaõayaiva tadabhinnàpårvàkhyànu÷ayasiddhiriti kàrùõàjinimatam //9//


END BsCom_3,1.2.9

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.2.10



ànarthakyam iti cen na tadapekùatvàt  | BBs_3,1.10 |

syàdetat  /
kasmàtpuna÷caraõa÷abdena ÷rautaü ÷ãlaü vihàya làkùaõiko 'nu÷ayaþ pratyàyyate  /

nanu ÷ãlasyaiva ÷rautasya vihitapratiùddhasya sàdhvasàdhuråpasya ÷ubhà÷ubhayonyàpattiþ phalaü bhaviùyati  /
ava÷yaü ca ÷ãlasyàpi ki¤citphalamabhyupagantavyam  /
anyathà hyànarthakyameva prasajyateti cet  /

naiùa doùaþ  /
kutaþ - tadapekùitatvàt  /
iùñàdi hi karmajàtaü caraõàpekùam  /
nahi sadàcàrahãnaþ ka÷cidadhikçtaþ syàt- 'àcàrahãnaü na punanti vedàþ' ityàdismçtibhyaþ puruùàrthatve 'pyàcàrasya nànarthakyam  /
iùñàdau hi karmajàte phalamàrabhamàõe tadapekùa evàcàrastatraiva ka¤cidati÷ayamàrapsyate  /
karma ca sarvàrthakàrãti ÷rutismçtiprasiddhiþ  /
tasmàtkarmaiva ÷ãlopalakùitamanu÷ayabhåtaü yonyàpattau kàraõamiti kàrùõàjinermatam  /
nahi karmaõi saübhavati ÷ãlàdyonyàpattiryuktà  /
nahi padbhyàü palàyituü  pàrayamàõo jànubhyàü raühitumarhatãti   // 10 //




     tadeva ÷aïkàsamàdhànàbhyamàha-#<ànarthakyamiti cedityàdinà såtreõa />#
     caraõa÷abdavàcyasyaiva grahaõasaübhavànna lakùaõà yukteti ÷aïkitvaiva bråte-#<nanviti />#
     pratiùiddhaü  ÷ãlaü krodhànçtàdiråpam /
     ki¤ca ÷ãlasya niùphalatvàyogàcchrutayonyàpattistasyaiva phalaü nànu÷ayasyetyàha-#<ava÷yaü ceti />#
     vedàstadarthakarmàõyàcàraü vinà na phalantãti smçtyà ÷ãlasya karmàïgatvànna pçthakphalàpekùà, aïgiphalenàrthavattvàt /
     na càïgamàtràdyonyàpattiþ phalamiti vàcyam /
     aïgasya phalàsaübhavena mukhyàrthasyàcàrasya grahaõàyogàllakùaõà yukteti samàdhànàrthaþ /
     yadyàcàrasya snànàdivat puruùasaüskàratayà puruùàrthatvaü tadàpyavirodha ityàha-#<puruùàrthatve 'pãti />#
     aïgàvabaddhopàstivadàcàror'thavànityarthaþ /
     astu tarhi ÷ãlakhyàcàràdeva yonyàpattirityà÷aïkya 'puõyo vai puõyena karmaõà'ityàdi ÷rutyà virodhànnaivamityàha-#<karma ceti />#
     pàrayamàõaþ ÷aktaþ //10//


END BsCom_3,1.2.10

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.11



sukçtaduùkçte eveti tu bàdariþ  | BBs_3,1.11 |

bàdaristvàcàryaþ sukçtaduùkçte eva caraõa÷abdena pratyàyyete iti manyate  /
caraõamanuùñhànaü karmetyanarthàntaram  /
tathàhi- avi÷eùeõa karmamàtre caratiþ prayujyamàno dç÷yate  /
yo hãùñàdilakùaõaü puõyaü karma karoti taü laukikà àcakùate dharmaü caratyeùa mahàtmeti  /
àcàro 'pi ca dharmavi÷eùa eva  /
bhedavyapade÷astu karmacaraõayorbàhmaõaparivràjakanyàyenàpyupapadyate  /
tasmàdramaõãyacaraõàþ pra÷astakarmaõàþ kapåyacaraõà ninditakarmàõa iti nirõayaþ   // 11 //



----------------------

FN: gobalãvardanyàyo 'pyayameva   /



     yadyapyakrodhàdiråpaü ÷ãlaü sàdhàraõadharmàtmakaü vi÷eùaråpàt karmaõo 'bhinnaü tathàpi caraõàcàra÷abdau karmavàcinàveva na ÷ãlavàcakàviti na lakùaõàvasara iti bàdarimataü mukhyasiddhàntamàha-#<sukçteti />#
     caraõa÷abdàrthamupasaüharati-#<àcàro 'pãti />#
     karmaõa evàcàratve yathàkàrãtyàdibhedoktiþ kathamityata àha-#<bhedavyapade÷a iti />#
     niråpapadàcàra÷abdàt sadàcàraråpo vi÷eùo bhàti /
     atastatsamabhivyàhçtaþ karmasàmànyavàcako yathàkàrãti ÷abdastaditaravi÷eùaparaþ evamanavadyàni karmàõãti sàmànyataþ, asmàkaü sucaritànãti vi÷eùa iti vivekaþ /
     tasmàdanu÷ayabalàdàgatyava÷yaübhàvànusandhànàdvairàgyamiti siddham //11//


END BsCom_3,1.3.11

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.12


3 aniùñàdikàryadhikaraõam   / så. 12-21

aniùñàdikàriõàm api ca ÷rutam  | BBs_3,1.12 |

iùñàdikàriõa÷candramasaü gacchatãtyuktam  /
ye tvitare 'niùñàdikàriõaste 'pi kiü candramasaü gacchantyuta na gacchantãti cintyate  /
tatra tàvadàhuþ - iùñàdikàriõa eva candramasaü gacchantãtyetanna  /
kasmàt  /
yato 'niùñàdikàriõàmapi candramaõóalaü gantavyatvena ÷rutam  /
ethàhyavi÷eùeõa kauùãtakinaþ samàmananti- 'ye vai ke càsmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kauùã. 1.2) iti  /
pa¤cabhyàmàhutàvityàhutisaükhyàniyamàt  /
yasmàtsarva eva candramasamàsãdeyuþ  /
iùñàdikàriõàmitareùàü ca samànagatitvaü na yuktamiti cet  /

na  /
itareùàü candramaõóale bhogàbhàvàt   // 12 //




     evaü puõyàtmanàü gatyàgaticintayà vairàgyaü niråpya pàpinàü taccintayà tanniråpayati-#<aniùñàdikàriõàmapãti />#
     'ye vai ke ca'ityavi÷eùa÷ruteþ, 'vaivasvataü saügamanaü janànàm'iti ÷rute÷ca saü÷aye prathamàdhikaraõena siddhaniyamàkùepasaügatyà pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-#<tatretyàdinà />#
     yamaràjaü pàpijanànàü samyaggamyaü, haviùà prãõayateti ÷rutyarthaþ /
     pårvapakùe puõyavatàmeva candragatiriti niyamàbhàvàt puõyavaiyarthyaü pàpàdvairàgyàdàróhyaü ceti phalaü, siddhànte pàpinàü candralokadar÷anamapi nàstãti puõyàrthavattvaü vairàgyadàróhyaü ceti phalam /
     pa¤camàgnau dehàrambha iti niyamàtpàpinàmapi prathamadyulokàgnipràptirvàcyetyàha-#<dehàrambha iti />#
     pàpinàü svargabhogàbhàve 'pi màrgàntaràbhàvà candragatiriti bhàvaþ //12//


END BsCom_3,1.3.12

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.13



saüyamane tv anubhåyetareùàmàrohàv arohau tadgatidar÷anàt  | BBs_3,1.13 |

tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati  /
naitadasti sarve candramasaü gacchantãti  /
etatkasmàt  /
yato bhogàyaiva candràrohaõaü na niùprayojanam  /
nàpi pratyavarohàyaiva  /
yathà ka÷cidvçkùamàrohati puùpaphalopàdànàyaiva na niùprayojanaü nàpi patanàyaiva  /
bhoga÷càniùñàdikàriõàü candramasi nàstãtyuktam  /
tasmàdiùcàdikàriõa eva candramasamàrohanti netare  /
te tu saüyamanaü yamàlayamavagàhya svaduùkçtànuråpà yàmãryàtanà anubhåya punarevemaü lokaü pratyavaronti  /
evaübhåtau teùàmàrohàvarohau bhavataþ  /
kutaþ - tadgatidar÷anàt  /
tathàhi yamavacanasaråpà ÷rutiþ prayatàmaniùñàdikàriõàü yamava÷yatàü dar÷ayati- 'na sàüparàyaþ pratibhàti bàlaü pramàdyantaü vittamohena måóham  /
ayaü loko nàsti para iti mànã punaþ punarva÷amàpadyate me' (kañha. 2.6) iti  /
'vaivasvataü saügamanaü janànàm' ityeva¤jàtãyakaü ca bahveva yamava÷yatàpràptiliïgaü bhavati   // 13 //




     siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<tu÷abda ityàdinà />#
     saüyamane yamaloke yamakçtà yàtanà anubhåyàvarohantãtyevamàrohàvarohàviti yojanà såtrasya j¤eyà /
     prayatàü mçtvà gacchatàm /
     samyak parastàtpràpyata iti saüparàyaþ paralokaþ tadupàyaþ sàüparàyaþ, bàlamaj¤aü, vi÷eùato vittaràgeõa måóhaü mohàtpramàdaü kurvantaü prati na bhàti /
     sa ca bàlo 'yaü strãvittàdiloko 'sti na paraloko 'stãti mànã /
     sa me mama yamasya va÷amàpnotãtyarthaþ /
     pàpinàü yamava÷yatàvàdivi÷eùa÷rutismçtibalàt'ye vai ke ca'ityavi÷eùa÷rutiriùñàdikàriviùayatvena vyàkhyeyeti bhàvaþ //13//


END BsCom_3,1.3.13


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.14



smaranti ca  | BBs_3,1.14 |

apica manuvyàsaprabhçtayaþ ÷iùñàþ saüyamane pure yamàyattaü kapåyakarmavipàkaü smaranti nàciketopàkhyànàdiùu   // 14 //




     såtratrayasya bhàùyaü subodham //14 //  //15 //  //16//


END BsCom_3,1.3.14


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.15



api ca sapta  | BBs_3,1.15 |

apica sapta narakà rauravapramukhà duùkçtaphalopabhogabhåmitvena smaryante pauràõikaiþ   /
tànaniùñàdikàriõaþ pràpnuvanti  /
kutaste candraü pràpnuyurityabhipràyaþ   // 15 //






END BsCom_3,1.3.15


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.16



nanu viruddhamidaü yamàyattà yàtanàþ pàpakarmaõo 'nubhavantãti  /
yàvatà teùu rauravàdiùvanye citraguptàdayo nànàdhiùñhàtàraþ smaryanta iti  /

netyàha-



tatràpi ca tadvyàpàràdavirodhaþ  | BBs_3,1.16 |

teùvapi saptasu narakeùu tasyaiva yamasyàdhiùñhàtçtvavyàpàràbhyupagamàdavirodhaþ  /
yamaprayuktà eva hi te citraguptàdayo 'dhiùñhàtàraþ smaryante   // 16 //






END BsCom_3,1.3.16


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.17



vidyàkarmaõor iti tu prakçtatvàt  | BBs_3,1.17 |

pa¤càgnividyàyàm 'vettha yathàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.3.3) ityasya pra÷nasya prativacanàvasare ÷råyate- 'athaitayoþ pathorna katareõacana tànãmàni kùudràõyasakçdàvartãni bhåtàni bhavanti  /
jàyasva mriyasvetyetattçtãyaü sthànaü tenàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.10.8) iti  /
tatraitayoþ pathoriti vidyàkarmaõorityetat  /
kasmàt  /
prakçtatvàt  /
vidyàkarmaõã hi devayànapitçyàõayoþ pathoþ pratipattau prakçte  /
'tadya itthaü viduþ' iti vidyà tayà pratipattavyo devayànaþ panthàþ prakãrtitaþ  /
'iùñàpårte dattam' (chà. 5.10.1,3) iti karma tena pratipattavyaþ pitçyàõaþ panthàþ prakãrtitaþ  /
tatppakriyàyàm- 'athaitayoþ pathorna katareõacana' iti ÷rutam  /
etaduktaü bhavati- ye na vidyàsàdhanena devayàne patyadhikçtà nàpi karmaõà pitçyàõe teùàmeùa kùudrajantulakùaõo 'sakçdàvartã tçtãyaþ panthà bhavatãti  /
tasmàdapi nàniùñàdikàribhi÷candramàþ pràpyate  /
syàdetat  /
te 'pi candrabimbamàruhya tato 'varuhya kùudrajantutvaü pratipatsyanta iti  /
tadapi nàsti  /
àrohànarthakyàt  /
apica sarveùu prayatsu candralokaü pràpnuvatsvasau lokaþ prayadbhiþ saüpåryetetyataþ pra÷naviruddhaü prativacanaü prasajyeta  /
tathàhi prativacanaü dàtavyaü yathàsau loko na saüpåryate  /
avarohàbhyupagamàdasaüpårõopapattiriti cet  /

na  /
a÷rutatvàt  /
satyamavarohàdapyasaüpåraõamupapadyate  /
÷rutistu tçtãyasthànasaükãrtanenàsaüpåraõaü dar÷ayati- 'etattçtãyaü sthànaü tenàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.10.8) iti  /
tenànàrohàdevàsaüpåraõamiti yuktam  /
avarohasyeùñàdikàriùvapyavi÷iùñatve sati tçtãyasthànoktyànarthakyaprasaïgàt  /
tu÷abdastu ÷àkàntarãyavàkyaprabhavàma÷eùagamanà÷aïkàmucchinatti  /
evaü satyadhikçtàpekùaþ ÷àkhàntarãye vàkye sarva÷abdo 'vatiùñhate  /
ye vai kecidadhikçtà asmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchantãti   // 17 //




     yaduktaü màrgàntaràbhàvàt pàpinàmapi candragatiriti /
     tanna /
     tçtãyamàrga÷ruterityàha-#<vidyàkarmaõoriti />#
     màrgadvitayoktyanantaraü tçtãyamàrgoktipràrambhàrthaþ ÷rutàvatha÷abdaþ /
     etayorvidyàkarmaõoþ pathidvayasàdhanayoranyatareõàpi sàdhanena ye narà na yuktàste janmamaraõàvçttiråpatçtãyamàrgasthàni bhåtàni bhavanti, kriyàvçttau loñ, tena pàpinàü candragatyabhàvàccandraloko na saüpåryata iti ÷rutyarthaþ /
     #<pratipattàviti />#
     pràptisàdhane ityarthaþ /
     apica pàpinàü candragatau asau lokaþ saüpåryeta 'ata÷ca na saüpåryate'ityetatprativacanaü viruddhaü prasajyetetyanvayaþ /
     avarohàdasaüpåraõama÷rutaü na kalpyaü ÷rutahànyàpatterityàha-#<na a÷rutatvàditi />#
     avaroha eva tçtãyaü sthànaü ÷rutyuktamityata àha-#<avarohasyeti />#
     imamadhvànaü punarnivartanta iti iùñàdikàriõàmavarohokteraniùñàdikàriõàmapi avarohasyàrthasiddhatvàt punaruktirvyarthetyarthaþ /
     athaitayoriti màrgàntaropakramabàdhastçtãya÷abdabàdha÷cetyataþ sthàna÷abdo màrgalakùaka iti draùñavyam //17//


END BsCom_3,1.3.17

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.18



yatpunaruktaü dehalàbhopapattaye sarve candramasaü gantumarhanti, pa¤camyàmàhutàvityàhutisaükhyàniyamàditi   /

tatpratyucyate-



na tçtãye tathopalabdheþ  | BBs_3,1.18 |

na tçtãye sthàne dehalàbhàya pa¤casaükhyàniyama àhutãnàmàdartavyaþ  /
kutaþ - tathopalabdheþ  /
tathàhyantareõaivàhutisaükhyàniyamaü varõitena prakàreõa tçtãyasthànapràptirupalabhyate 'jàyasva mriyasvetyetattçtãyaü sthànam' (chà. 5.10.8) iti  /
apica 'pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) iti manuùya÷arãrahetutvenàhutisaükhyà saükãrtyate na kãñapataïgàdi÷arãrahetutvena, puruùa÷abdasya manuùyajàtivacanatvàt  /
apica pa¤camyàmàhutàvapàü puruùavacastvamupadi÷yate nàpa¤camyàmàhutau puruùavacastvaü pratiùidhyate, vàkyasya dvyarthatàdoùàt  /
tatra yeùàmàrohàvarohau saübhavatasteùàü pa¤camyàmàhutau deha udbhaviùyati  /
anyeùàü tu vinaivàhutisaükhyayà bhåtàntaropasçùñàbhiradbhirdeha àrabhyate   // 18 //




     evamavi÷eùa÷rutermàrgàntaràbhàvàcceti pårvapakùabãjadvayaü nirasya tçtãyabãjaniràsàrthaü såtramàdatte-#<yatpunarityàdinà />#
     vidyàkarma÷ånyànàü kçmikãñàdibhàvena jàyasvetyàdi÷rutyà nirantarajanmamaraõopalabdhernàhutisaükhyàdara ityarthaþ /
     puruùa÷abdàccaivamityàha-#<apiceti />#
     manuùyadehasyàpi nàhutisaïkhyàniyama ityàha-#<apicetyàdinà />#
     vidhiniùedharåpàrthadvaye vàkyabhedaþ syàdityarthaþ //18//


END BsCom_3,1.3.18

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.19



smaryate 'pi ca loke  | BBs_3,1.19 |

apica smaryate loke  /
droõadhçùñadyumnaprabhçtãnàü sãtàdraupadãprabhçtãnàü càyonijatvam  /
tatra droõàdãnàü yoùidviùayaikàhutirnàsti  /
dhçùñadyumnàdãnàü tu yoùitpuruùaviùaye dve apyàhutã na staþ  /
yathà ca tatràhutisaükhyànàdaro bhavatyevamanyatràpi bhaviùyati  /
balàkàpyantareõaiva retaþsekaü garbhaü dhatta iti lokaråóhiþ   // 19 //




     aniyame smçtisaüvàdàrthaü såtram-#<smaryate 'pãti />#
     lokyate 'neneti loko bhàratàdiruktaþ mukhyàrthamapyàha-#<balàketi># //19//


END BsCom_3,1.3.19

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.20



dar÷anàc ca  | BBs_3,1.20 |

apica caturvidhe bhåtagràme jaràyujàõóajasvedajodbhijjalakùaõe svedajodbhijjayorantareõaiva gràmyadharmamutpattidar÷anàdàhutisaükhyànàdaro bhavati  /
evamanyatràpi bhaviùyati   // 20 //



----------------------

FN: jãvajaü jaràyujam , udbhijjaü vçkùàdi   /



     'aõóajàni ca jaràyujàni ca svedajàni codbhijjàni ca 'iti÷rutyavaùñambhena såtraü vyàcaùñe-#<apiceti />#
     anyatràpyaniùñàdikàriùvityarthaþ //20//


END BsCom_3,1.3.20

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.3.21



nanu 'teùàü khalveùàü bhåtànàü trãõyeva bãjàni bhavanti aõóajaü jãvajamudbhijjam' (chà. 6.3.1) iti  /
atra trividha eva bhåtagràmaþ ÷råyate kathaü caturvidhatvaü bhåtagràmasya pratij¤àtamiti  /
atrocyate-


tçtãya÷abdàvarodhaþ saü÷okajasya  | BBs_3,1.21 |

'àõóajaü jãvajamujadbhijam' (chà. 6.3.1) ityatra tçtãyenodbhijja÷abdenaiva svedajopasaügrahaþ kçtaþ pratyetavyaþ  /
ubhayorapi svedajodbhijjayorbhåmyudakodbhedaprabhavatvasya tulyatvàt  /
sthàvarodbhedàttu vilakùaõo jaïgamodbheda ityanyatra svedajodbhijjayorbhedavàda ityavirodhaþ   // 21 //



----------------------

FN: saü÷okajaü svedajam   /



     anayà ÷rutyà càturvidhyaü kathamuktaü ÷rutyantare trãõyevetyavadhàraõavirodhàditi ÷aïkottaratvena såtramàdatte-#<nanvityàdinà />#
     jãvajaü jaràyujaü manuùyàdi, bhåmimudbhidya jàyate vçkùàdikaü, udakaü bhittvà jàyate yåkàdi jaïgamamiti bhedaþ /
     saü÷okaþ svedaþ //21//


END BsCom_3,1.3.21

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.4.22



4 sàbhàvyàpatyadhikaraõam   / så. 22

sàbhàvyàpattirupapatteþ  | BBs_3,1.22 |

iùñàdikàriõa÷candramasamàruhya tasminyàvatsaüpàtamuùitvà tataþsànu÷ayà avarohantãtyuktam  /
atàvarohaprakàraþ parãkùyate  /
tatreyamavaroha÷rutirbhavati- 'athaicamevàdhvànaü punarnivartante yathetamàkà÷amàkà÷àdvàyuü vàyirbhåtvà dhåmo bhavati dhåmo bhåtvàbhraü bhavatyabhraü bhåtvà megho bhåtvà pravarùati' (chà. 5.10.5) iti  /
tatra saü÷ayaþ - kimàkà÷àdisvaråpamevàvàrohantaþ pratipadyante kiüvàkà÷àdisàmyamiti  /
tatra pràptaü tàvadàkà÷àdisvaråpameva pratipadyanta iti  /
kutaþ evaü hi ÷rutirbhavati  /
itarathà lakùaõà syàt  /
÷rutilakùamàviùaye ca ÷rutirnyàyyà na lakùaõà  /
tathàca vàyurbhåtvà dhåmo bhavatãtyevamàdãnyakùaràõi tattatsvaråpopattàvà¤jasyenàvakalpante  /
tasmàdàkà÷àdisvaråpapratipattiriti  /
evaü pràpte bråmaþ - àkà÷àdisàmyaü pratipadyanta iti  /
candramaõóale yadaümayaü ÷arãramupabhogàrthamàrabdhaü tadupabhogakùaye sati pravilãyamànaü såkùmamàkà÷asamaü bhavati tato vàyorva÷ameti tato dhåmàdibhiþ saüpçcyata iti  /
tadetaducyate- 'yathetamàkà÷amàkà÷àdvàyum' (chà. 5.10.5) ityevamàdinà  /
kuta etat  /
upapatteþ  /
evaü hyetadupapadyate  /
nahyanyasyànyabhàvo mukhya upapadyate  /
àkà÷asvaråpapratipattau ca vàyvàdikrameõàvaroho nopapadyate  /
vibhutvàccàkà÷ena nityasaübandhavattvànna tatsàdç÷yàpatteranyastatsaübandho ghañate  /
÷rutyasaübhave ca lakùaõà÷rayaõaü nyàyyameva  /
ata àkà÷àditulyatàpattirevàtràkà÷àdibhàva ityupacaryate   // 22 //



5 nàticiràdhikaraõam  / så. 23



     evaü pàpinàü gatyàgatã vicàrya saüpratãùñàdikàriõàmavarohe vi÷eùamàha-#<sàbhàvyàpattiråpapatteþ />#
     yathetamanevaü cetyuktarãtyà yathàgataü dhåmàdyadhvànaü punarnivartante, nivçttà÷cànu÷ayinaþ karmànte drutadehà àkà÷aü gatà àkà÷asadç÷à bhavanti /
     àkà÷asàdç÷yànantaraü piõóãkçtà atisåkùmaliïgopahitàþ vàyunetastata÷ca nãyamànà vàyusamà bhavanti /
     so 'nu÷ayã saügho vàyusamo bhåtvà dhåmasaügatastatsamo bhavati, dhåmasamo bhåtvàbhrasamo bhavati /
     apo bibhartãtyabhraü, mehati si¤catãti vçùñikartà meghastatsamo bhåtvà varùadhàràdvàrà pçthivãü pravi÷ya vrãhiyavàdiråpo bhavatãti siddhàntagatyà ÷rutyarthaþ /
     pårvottarayuktidvayaü saü÷yabãjaü mantavyaü, pårvatra màrgadvayamuktvà tçtãyatvokteryuktaü sthàna÷abdasya màrgalakùakatvamiha tu dugdhaü dadhi bhavatãtyàdiprayoge bhavati÷rutervikàrasvaråpàpattau mukhyatvàt sàdç÷yàpattilakùaõàbãjaü nàstãti pratyudàharaõasaïgatiþ /
     ÷rutimukhyatvaü phalamiti pårvapakùaþ /
     anu÷ayinàü pårvasiddhàkà÷àdisvaråpàpattyayogàllakùaõeti siddhàntayati-#<evamityàdinà />#
     samàno bhàvo dharmo yasya tadbhàvaþ sàbhàvyaü sàmyamiti såtrapadàrthaþ /
     #<evaü hyetaditi />#
     etadbhavanamevaü sàdç÷yaråpamevopapadyata ityarthaþ /
     anu÷ayinàmàkà÷àdibhyo nirgamanànyathànupapattyàpi sàdç÷yalakùaõetyàha-#<àkà÷asvaråpeti />#
     saüyogalakùaõàmà÷aïkyàha-#<vibhutvàdi ti />#
     bhavati÷rutyà saüyogalakùaõàyàmanuvàdaþ syàdityarthaþ /
     vividhabhåtasàmyamavarohe bhavatãtyanusaüdhànàdvairàgyamupasaüharati-#<ata iti># //22//


END BsCom_3,1.4.22

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.5.23



nàticireõa vi÷eùàt  | BBs_3,1.23 |

tatràkà÷àdipratipattau pràgvirãhyàdipratipatterbhavati vi÷ayaþ  /
kiü dãrghaü kàlaü pårvapårvasàdç÷yenàvasthàyottarasàdç÷yaü gacchantyutàlpamiti  /
tatràniyamo niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàditi  /
evaü pràpta idamàha- nàticireõeti  /
alpamalpaü kàlamàkà÷àdibhàvenàvasthàya varùadhàràbhiþ sahemàü bhuvamàpatanti  /
kuta etat  /
vi÷eùadar÷anàt  /
tathàhi vrãhyàdibhàvàpatteranantaraü vi÷inaùñi- 'ato vai khalu durniùprapataram'

(chà. 5.10.6) iti  /
takàra eta÷candasyàü prakriyàyàü lupto mantavyaþ  /
durniprapatataraü durniùkramataraü duþkhataramasmàdvrãhyàdibhàvànniþsaraõaü bhavatãtyarthaþ  /
tadatra duþkhaü niùprapatanaü pradar÷ayanpårveùu sukhaü niùprapatanaü dar÷ayati  /
sukhaduþkhatàvi÷eùa÷càyaü niùprapatanasya kàlàlpatvadãrghatvanimittaþ  /
tasminnavadhau ÷arãràniùpatterupabhogàsaübhavàt  /
tasmàdvrãhyàdibhàvàpatteþ pràgalpenaiva kàlenàvarohaþ syàditi   // 23 //




     #<nàticireõa />#
     uktaü sàdç÷yamupajãvya loke gantçõàü ciràciragatidar÷anàtsaü÷ayaü vadan pårvapakùayati-#<tatretyàdinà />#
     aniyamàt kadàcidvilambena yonyàpattiriti pårvapakùaphalaü, siddhànte tu vrãhãyavàdibhàvàdanu÷ayinàü vilambena nirgamanamiti vi÷eùàdàkà÷àdibhàvàcchãghraü nirgama ityavilambena yonyàpattirityanusaüdhànàdvairàgyadàróhyamiti vivekaþ /
     nanvàkà÷àdiùvanu÷ayinàü sukhaü vrãhiyavàdiùu duþkhamiti duþ÷abdàdbhàti na ciràciranirgamanamityata àha-#<sukhaduþkhatàvi÷eùa÷càyamiti />#
     avadhiþ kàlaþ //23//


END BsCom_3,1.5.23

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.6.24



6 anyàdhiùñhitàdhikaraõam   / så. 24-27


anyàdhiùñhiteùu pårvavadabhilàpàt  | BBs_3,1.24 |

tasminnevàrohe pravarùaõànantaraü pañhyate- 'ta iha vrãhiyavà oùadhivanaspatayastilamàùà iti jàyante' (chà. 5.10.6)

iti  /
tatra saü÷ayaþ - kimasminnavadhau sthàvarajàtyàpannàþ sthàvarasukhaduþkhabhàjo 'nu÷àyino bhavatyàhosvitkùetraj¤àntaràdhiùñhiteùu sthàvara÷arãreùu saü÷leùamàtraü gacchantãti  /
kiü tàvatpràptam  /
sthàvarajàtyàpannàstatsukhaduþkhabhàjo 'nu÷ayino bhavantãti  /
kuta etat  /
janermukhyàrthatvopapatteþ sthàvarabhàvasya ca ÷rutismçtyorupabhogasthànatvaprasiddheþ  /
pa÷uhiüsàdiyogàcceùñàdeþ karmajàtasyàniùñaphalatvopapatteþ  /
tasmànmukhyamevedamanu÷ayinàü vrãhyàdijanma  /
÷vàdijanmavat  /
yathà ÷vayoniü và såkarayoniü và camóàlayoniü veti mukhyamevànu÷ayinàü ÷vàdijanma tatsukhaduþkhànvitaü bhavati  /
evaü vrãhyàdiùu saüsargamàtramanu÷ayinaþ pratipadyante na tatsukhaduþkhànvitaü bhavati  /
evaü vrãhyàdijanmàpãti  /
evaü pràpte bråmaþ anyairjãvairadhiùñhiteùu vrãhyàdiùu saüsargamàtramanu÷ayinaþ pratipadyante na tatsukhaduþkhabhàjo bhavanti  /
pårvavat  /
yathà vàyudhåmàdibhàvo 'nu÷ayinàü tatsaü÷leùamàtram  /
evaü vrãhyàdibhàvo 'pi jàtisthàvaraiþ saü÷leùamàtram  /
kuta etat  /
tadvadevehàpyabhilàpàt  /
ko 'bhilàpasya tadvadbhàvaþ  /
karmavyàpàramantareõa saükãrtanam  /
yathàkà÷àdiùu pravarùaõànteùu na ka¤citkarmavyàpàraü paràmç÷atyevaü vrãhyàdijanmanyapi  /
tasmànnàstyatra sukhaduþkhabhàktvamanu÷ayinàm  /
yatra tu sukhaduþkhabhàktvamabhipraiti paràmç÷ati tatra karmavyàpàraü ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà iti ca  /
apica mukhye 'nu÷ayinàü vrãhyàdijanmani vrãhyàdiùu låyamàneùu kaõóyamàneùu pacyamàneùu bhakùyamàõeùu ca tadabhimànino 'nu÷ayinaþ pravaseyuþ  /
yo hi jãvo yaccharãramabhimanyate sa tasminpãóyamàne pravasatãti prasiddham  /
tatra vrãhyàdibhàvàdretaþsigbhàvo 'nu÷ayinàü nàbhilapyeta  /
ataþ saüsargamàtramanu÷ayinàmanyàdhiùñhiteùu vrãhyàdiùu bhavati  /
etena janermukhyàrthatvaü pratibråyàdupabhogasthànatvaü ca sthàvarabhàvasya  /
naca vayamupabhogasthànatvaü sthàvarabhàvasyàvajànãmahe  /
bhavatvanyeùàü jantånàmapuõyasàmarthyena sthàvarabhàvamupagatànàmetadupabhogasthànam  /
candramasastvavarohanto 'nu÷ayino na sthàvarabhàvamupabhu¤jata ityàcakùmahe   // 24 //




     #<anyàbhilàpàt />#
     ÷rutikramàt arthakramàccàdhikaraõànàü kramo bodhyaþ /
     iha bhåmau varùadhàràdvàrà patitàste 'nu÷ayino vrãhyàdisàmyena jàyanta iti ÷rutyarthaþ /
     atra jàyanta iti ÷ruteþ pårvatràkà÷àdivarùàntasàdç÷yokte÷ca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     asminnavadhau varùasàdç÷yànantaramityarthaþ /
     durniùprapatara÷abdena ciranirgalanalakùaõoktà na yuktà, duþkhena nirgamanamiti mukhyasaübhavàdityàkùepasaïgatyà pårvapakùayati-#<kiü tàvadityàdinà />#
     atra pårvapakùe sthàvaratvanivçttaye 'dhikàriõàü yatnagauravaü, siddhànte vrãhyàdisaü÷leùamàtraü parihartuü yatnalàghavaü vairàgyadàróhyaü ceti vivekaþ /
     nanu dehotpattyà jãvànàü janma syànna svataþ, vrãhyadestu na dehatvamityata àha-#<sthàvarabhàvasyeti />#
     'sthàõumanye 'nusaüyanti'ityàdyà ÷rutiþ /
     '÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ'ityàdyà smçtiþ /
     nanu svargiõàü pàpàbhàvàtkathaü sthàvaratvaü, tatràha-#<pa÷viti />#
     somàdyucchiùñabhakùaõasuràgrahàvàdi÷abdàrthaþ /
     kratvarthahiüsàderapi hiüsàtvàdisàmànyena pravçtterna hiüsyàdityàdi÷àstraniùiddhatvàkàreõa duritàpårvakàritvamaviruddhamiti sàïkhyà àhuþ /
     ÷ruto 'tra vrãhyàdibhàvo 'nu÷ayinàü na janyaråpaþ karmavi÷eùaparàmar÷aü vinàtroktatvàt, pårvoktàkà÷àdibhàvavaditi siddhàntayati-#<evaü pràpta ityàdinà />#
     pårvavaditi padaü dçùñàntatvena hetvaü÷atvena ca vyàkhyàtaü yadatra prakaraõe karmavi÷eùaparàmar÷akamucyate tajjanmeti vyatirekadçùñàntamapyàha-#<yatra tviti />#
     apica 'yo yo hyannamatti yo retaþ striyàü si¤cati tadbhåya eva bhavati'iti vàkya÷eùe vrãhyàdiùu praviùñasyànu÷ayisaüghasyànnadvàrà retaþsikpuruùayogaþ ÷rutastadanyathànupapattyàpi janma÷rutirna mukhyetyàha-#<apicetyàdinà />#
     vrãhyàdiråpadehanà÷e dehinàmuktànterava÷yaübhàvàdretaþ sigyogo na syàdityarthaþ /
     #<eteneti />#
     uktànumànàrthàpattibhyàm /
     jàyata iti ÷rutermukhyàrthatvamanu÷ayibhogàyatanatvaü ca vrãhyàdeþ pratibråyàdityarthaþ /
     nanu vrãhyàderbhogàyatanatvànaïgãkàre pårvokta÷rutismçtiprasiddhibàdha ityata àha-#<naceti># //24//


END BsCom_3,1.6.24

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.6.25



a÷uddham iti cen na ÷abdàt  | BBs_3,1.25 |

yatpunaruktaü pa÷uhiüsàdiyogàda÷uddhamàdhvarikaü karma tasyàniùñamapi phalamavakalpata ityato mukhyamevànu÷ayinàü vrãhyàdijanmàstu tatra gauõã kalpanànarthiketi tatparihriyate  /
na, ÷àstrahetutvàddharmàdharmavij¤ànasya  /
ayaü dharmo 'yamadharma iti ÷àstrameva vij¤àne kàraõam  /
atãndriyatvàttayoþ aniyatade÷akàlanimittatvàcca  /
yasminde÷e kàle nimitte ca yo dharmo 'nuùñhãyate sa eva de÷akàlanimittàntareùvadharmo bhavati  /
tena ÷àstràdçte dharmàdharmaviùayaü vij¤ànaü na kasyacidasti  /
÷àstràcca hiüsànugrahàdyàtmako jyotiùñomo dharma ityavadhàritaþ sa kathama÷uddha iti ÷akyate vaktum  /

nanu 'na hiüsyàtsarvà bhåtàni' iti ÷àstrameva bhåtaviùayàü hiüsàmadharma ityavagamayati  /
bàóham  /
utsargastu saþ  /
apavàdaþ 'agnãùomãyaü pa÷umàlabheta' iti  /
utsargàpavàdayo÷ca vyavasthitaviùayatvam  /
tasmàdvi÷uddhaü karma vaidikaü, ÷iùñairanuùñhãyamànatvàdanindyamànatvàcca  /
tena na tasya pratiråpaü phalaü jàtisthàvaratvam  /
naca ÷vàdijanmàdivadapi vrãhyàdijanma bhavitumarhati  /
taddhi kapåyataraõànadhikçtyocyate naivamiha vai÷eùikaþ ka÷cidadhikàro 'sti  /
ata÷candramaõóalaskhalitànàmanu÷àyinàü vrãhyàdisaü÷leùamàtraü tadbhàva ityupacaryate   // 25 //




     vaidikaü karmà÷uddhaü na bhavati ÷àstravihitatvàditi såtràrthaü prapa¤cayati-#<ayaü dharma ityàdinà />#
     ÷ucau de÷e pràtaþ sàyaïkàle jãvanàdinimitte kçtamagnihotraü dharmo bhavati sa evà÷ucide÷e madhyaràtre maraõàdinimitte kçtaþ sannadharmo bhavatãti nirõayaþ ÷àstraikasàdhya ityarthaþ /
     tataþ kiü tatràha-#<÷àstràcceti />#
     nanu yà hiüsà so 'dharma ityutsargasya vi÷eùavidhinà bàdho 'tra na yuktaþ /
     nàbhicarediti niùiddha÷yenasya puruùàrthatvavat niùiddhahiüsàderapi kratåpakàrakatvàvirodhàditi, tatràha-#<utsargàpavàdayoriti />#
     ayamarthaþ-kàmye karmaõi sarvatra karaõàü÷e ràgataþ pravçttiþ, aïgeùu vidhita iti sthitiþ /
     tathàca ÷yenàkhye karmaõi niùedhe 'pi ràgapràbalyàt pravçttiþ syàt kratvaïgahiüsàdau tu vidhita eva pravçttirvàcyà /
     sa ca vidhiryadyutsargapràptamanarthahetutvaü na bàdheta tarhi pravartako na syàt, pravartakatve và vidhiranarthàya syàt, ato niravakà÷o vidhiþ sàvakà÷amutsargamavihitahiüsàdiùu sthàpayatãti /
     idaü ca niùedha÷àstrasya hiüsàtvàdisàmànyena pravçttimaïgãkçtyoktam /
     vastutastasya ràgapràptahiüsàviùayatvàdvaidhahiüsàyàmapravçtternà÷uddhatva÷aïkàvasara iti draùñavyam /
     pratiråpaü duþkharåpaü tasya phalaü neti yojanà /
     iha vrãhyàdibhàve ka÷cidadhikàraþ karmaparàmar÷o nàstãtyuktam //25//


END BsCom_3,1.6.25

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.6.26



retaþsigyogo 'tha  | BBs_3,1.26 |

ita÷ca vrãhyàdisaü÷leùamàtraü tadbhàvo yatkàraõaü vrãhyàdibhàvasyànantaramanu÷ayinàü retaþsigbhàva àmnàyate - 'yo yo hyannamatti yo retaþ si¤cati tadbhåya eva bhavati' (chà. 5.10.6) iti  /
nacàtra mukhyo retaþsigbhàvaþ saübhavati  /
cirajàto hi pràptayauvano retaþsigbhavati  /
kathamivànupacaritaü tadbhàvamadyamànànnànugato 'nu÷ayã pratipadyate  /
tatra tàvadava÷yaü retaþsigyoga eva retaþsigbhàvo 'bhyupagantavyaþ  /
tadvadvrãhyàdibhàvo 'pi vrãhyàdiyoga evetyavirodhaþ   // 26 //




     atha vrãhyàdibhàvànantaraü retaþ sigbhàvaþ ÷rutaþ /
     tatrànnasthànu÷ayino retaþ sekakartçtvàyogàdyogamàtraü vàcyaü tadvadupakrame 'pi yoga evàstheyaþ, anyathopakramopasaühàrayorvirodhaþ syàditi matvoktam-#<ityavirodha iti># //26//


END BsCom_3,1.6.26

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,1.6.27



yoneþ ÷arãram  | BBs_3,1.27 |

atha retaþsigbhàvasyànantaraü yonau niùikte retasi yoneradhika÷arãramanu÷ayinàmanu÷ayaphalopabhogàya jàyata ityàha ÷àstram - ''tadya iha ramaõãyacaraõàþ' (chàya 5.10.7) ityàdi  /
tasmàdapyavagamyate nàvarohe vrãhyàdibhàvàvasare taccharãrameva sukhaduþkànvitaü bhavatãti  /
tasmàdvrãhyàdisaü÷leùamàtramanu÷ayinàü tajjanmeti siddham  // 27 //



iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ   // 1 //




     yoneþ ÷arãra÷ruterna vrãhyàdi÷arãratvamanu÷ayinàmiti såtràrthaþ /
     evaü karmiõàü gatyàgatisaüsàro durvàra ityanusandhànàt karmaphalàdvairàgyaü tattvaj¤ànasàdhanaü siddhamiti pàdàrthamupasaüharati-#<iti siddhamiti># //27//

     iti ÷rãmadparamahaüsaparivràjakàcàrya ÷rãmadgovindabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //


END BsCom_3,1.6.27



____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________


     #<tçtãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ />#



____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.1.1



tçtãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ   /

[atrapàde tattvaüpadàrthapari÷odhanavicàraþ]

1 saüdhyàdhikaraõam   / så. 1-6

sandhye sçùñiràha hi  | BBs_3,2.1 |

atikrãnte pàde pa¤càgnividyàmudàhçtya jãvasya saüsàragatiprabhedaþ prapa¤citaþ  /
idànãü tu tasyaivàvasthàbhedaþ prapa¤cyate  /
idamàmananti- 'sa yatra prasvapiti' (bç. 4.3.9) ityupakramya 'na tatra rathà na  rathayogà na panthàno bhavantyatha rathànrathayogànpathaþ sçjate' (bç. 4.3.10) ityàdi  /
tatra saü÷ayaþ - kiü prabodha iva svapne 'pi pàramàrthikã sçùñiràhosvinmàyàmayãti  /
tatra tàvatpratipadyate saüdhye tathyaråpà sçùñiriti  /
saüdhyamiti svapnànamàcaùñe, vede prayogadar÷anàt 'saüdhyaü tçtãyaü svapnasthànam' (bç. 4.3.9) iti  /
dvayorlokasthànayoþ prabodhasaüprasàdasthànayorvà saüdhau bhavatãti saüdhyam  /
tasminsaüdhye sthàne tathyaråpaiva sçùñirbhavitumarhati  /
kutaþ - yataþ pramàõabhåtà ÷rutirevamàha 'atha rathànnathayogànpathaþ sçjate' (bç. 4,3.10) ityàdi  /
sa hi karteti copasaühàràdevamevàvagamyate   // 1 //




     #<saüdhye sçùñiràha hi />#
     uktavairàgyasàdhyastattvaüpadàrthaviveko vàkyàrthaj¤ànasàdhanamasmin pàde niråpyata iti pàdayorhetusàdhyabhàvasaügatimàha-#<atikrànta iti />#
     sàdhanavicàratvàdevàsya pàdasyàsminnadhyàye saügatiþ /
     asmin pàde 'na sthànato 'pi'ityataþ pràgudde÷yatvena prathamaü jij¤àsitatvaüpadàrtho 'vasthàdvàrà vivicyate, tadàrabhyàpàdasamàptervidheyatatpadàrthavivekaþ, tatra pårvaü gatyàgaticintayà jàgradavasthà niråpità tadanantarabhàvinãü svapnàvasthàü ÷rutyuktàü viùayãkçtya tatra svapne rathàdisçùñyuktestadabhàvokte÷ca saü÷ayaü vadan pårvapakùasåtraü yojayati-#<tatra saü÷aya ityàdinà />#
     svapnarathàdayo jàgradrathàdivat vyàvahàrikasattàkà uta ÷uktirajatavat pràtãtikà iti saü÷ayàrthaþ /
     àrambhaõàdhikaraõe prapa¤casya pàramàrthikatvaniùedhàditi mantavyam /
     atra pårvapakùe jàgradvat svapnàjjãvasya vivekàsiddhiþ /
     siddhànte pràtãtikadç÷yasàkùitayà vivekàt svaya¤jyotiùñvasiddhiriti phalam /
     mumårùoþ sarvendriyopasaühàràdetallokànanubhavo sati vàsanàmàtreõa imaü lokaü smarataþ karmabalàdhçdaye manasà paralokasphårtiråpaþ svapno bhavati, so 'yaü lokadvayasandhau bhavatãti saüdhyaþ svapnaþ /
     tathàca ÷rutiþ-'tasmin saüdhye sthàne tiùñhannete ubhe sthàne pa÷yati idaü ca paralokasthànaü ca'iti /
     ayaü svapnaþ kàdàcitka ityarucyà nityasvapnasya prabodhasaüprasàdasaüdhibhavatvamuktam /
     anyetu martyacakùuràdyajanyaråpàdisàkùàtkàravattvaü paralokalakùaõaü, daivacakùuràdyajanyatadvattvaü martyalokalakùaõaü ca svapne 'stãti lakùaõato lokadvayaspar÷itvàt nityasvapnasyaiva lokadvayasaüdhyatvaü gràmadvayaspar÷imàrgasya tatsaüdhyatvavaditi vyàcakùate /
     na kevalaü ÷rutyà svapnàrthànàü vyàvahàrikasatyatvaü kintu sakartçkatvàdapãtyàha-#<sa hi karteti># //1//


END BsCom_3,2.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.1.2



nirmàtàraü caike putràdaya÷ ca  | BBs_3,2.2 |

apicaike ÷àkhino 'sminneva saüdhye sthàne kàmànàü nirmàtàramàtmànamàmananti- 'ya eùa supteùu jàgarti kàmaü kàmaü puruùo nirmimàõaþ' (ka. 5.8) iti  /
putràdaya÷ca tatra kàmà abhipreyante kàmyanta iti  /

nanu kàma÷abdenecchàvi÷eùà evocyeran  /

na  /
'÷atàyuùaþ putrapautrànvçõãùva' (ka. 1.23) iti prakçtyànte 'kàmànàü tvà kàmabhàjaü karomi' (ka. 1.24) iti  prakçteùu tatra tatra putràdiùu kàma÷abdasya prayuktatvàt  /
pràj¤aü cainaü nirmitàraü prakaraõavàkya÷eùàbhyàü pratãmaþ  /
pràj¤asya hãdaü karaõam 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' (ka. 2.24) ityàdi, tadviùaya eva ca vàkya÷eùo 'pi- 'tadeva ÷ukraü tadbrahma tadevàmçtamucyate  /
tasmiüllokàþ ÷ritàþ sarve tadu nàtyeti ka÷cana'' (ka. 5.8) iti  /
pràj¤akartçkà ca sçùñistathyaråpà samadhigatà jàgarità÷rayà tathà svapnà÷rayàpi sçùñirbhavitumarhati  /
tathàca ÷rutiþ - atho khalvàhurjàgaritade÷a evàsyaiùa iti yàni hyeva jàgratpa÷yati tàni suptaþ (bç. 4.3.14) iti svapnajàgaritayoþ samànanyàyatàü ÷ràvayati  /
tasmàttathyaråpaiva saüdhye sçùñariti   // 2 //




     ki¤ca svapnàrthàþ satyàþ, pràj¤anirmitatvàt, àkà÷àdivaditi såtràrthamàha-#<apicetyàdinà />#
     råóhimà÷aïkya prakaraõànnirasyati-#<nanvityàdinà />#
     yaþ supteùu nirvyàpàreùu karaõeùu jàgarti tadeva ÷ukraü svaprakà÷aü brahmetyarthaþ /
     svapnasya jàgradarthaiþ /
     samànade÷atva÷ruterabheda÷rute÷ca satyatve tàtparyamityàha-#<atho khalvàhuriti># //2//


END BsCom_3,2.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.1.3



evaü pràpte pratyàha-



màyàmàtraü tu kàrtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt  | BBs_3,2.3 |

tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati  /
naitadasti yaduktaü saüdhye sçùñiþ pàramàrthikãti  /
màyaiva saüdhye sçùñirna pàramàrthagandho 'pyasti  /
kutaþ - kàrtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt  /
nahi kàrtsnyenapàramàrthavastudharmeõàbhivyaktasvaråpaþ svapnaþ  /
kiü punaratra kàrtsnyamabhipretaü de÷akàlanimittànyabàdha÷ca  /
nahi paramàrthavastuviùayàõi de÷akàlanimittànyabàdhà÷ca svapne saübhàvyante  /
na tàvatsvapne rathàdãnàmucito de÷aþ saübhavati  /
nahi saüvçte dehade÷erathàdayo 'vakà÷aü labheran  /
syàdetat  /
bahirdehàtsvapnam drakùyati de÷àntaritadravyagrahaõàt  /
dar÷ayati ca ÷rutirbahirdehàtsvapnam- 'bahiùkulàyàdamçta÷caritvà  /
sa ãyate 'mçto yatra kàmam' (bç. 4.3.12) iti sthitigatipratyayabheda÷ca nàniùkrànte jantau sàma¤jasyàma÷nuvãteti  /

netyucyate  /
nahi suptasya jantoþ kùaõamàtreõa yojana÷atàntaritaü de÷aü paryetuü viparyetuü ca tataþ sàmarthyaü saübhàvyate  /
kvacicca pratyàgamanavarjitaü svapnaü ÷ràvayati kuruùvahamadya ÷ayàno nidrayàbhiplutaþ svapne pa¤càlànabhigata÷càsminpratibuddha÷ceti  /
dehàccedapeyàtpa¤càleùu pratihudhyeta na tànasàvabhigata iti kuruùveva tu pratibudhyate  /
yena càyaü dehena de÷àntarama÷nuvàno manyate tamanye pàr÷vasthàþ ÷ayanade÷a eva pa÷yanti  /
yathàbhåtàni càyaü de÷àntaràõi svapne pa÷yati na tàni tathàbhåtànyeva bhavanti  /
paridhàvaü÷cetpa÷yejjàgradvadvastubhåtamàra athamàkalayet  /
dar÷ayati ca ÷rutirantareva dehe svapnam- 'sa yatraitatsvapnyayà carati' ityupakramya 'sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate' (bç. 2.1.18) iti  /
ata÷ca ÷rutyupapattivirodhàdbahiùkulàya÷rutirgauõã vyàkhyàtavyayà bahiriva kulàyàdamçta÷caritveti  /
yo hi vasannapi ÷arãre na tena prayojanaü karoti sa bahiriva ÷arãràdbhavatãti  /
sthitigatipratyayabhedo 'pyevaü sati vipralambha evàbhyupagantavyaþ  /
kàlavisaüvàdo 'pi ca svapne bhavati rajanyàü supto vàsaraü bhàrate varùe manyate  /
tathà muhårtamàtravartini svapne kadàcidbahuvarùapågànativàhayati  /
nimittànyapi ca svapne na buddhaye karmaõe vocitàni vidyante  /
karaõosaühàràddhi nàsya rathàdigrahaõàya cakùuràdãni santi  /
rathàdinirvartane 'pi kuto 'sya nimeùamàtreõa sàmarthyaü dàruõã và  /
bàdhyante caite rathàdayaþ svapnadçùñàþ prabodhe  /
svapna eva caite sulabhabàdhà bhavanti  /
àdyantayorvyabhicàradar÷anàt  /
ratho 'yamiti hi kadàcitsvapne nirdhàritaþ kùaõena manuùyaþ saüpadyate manuùyo 'yamiti nirdhàritaþ kùaõena vçkùaþ  /
spaùñaü càbhàvaü rathàdãnàü svapne ÷ràvayati ÷àstram - ''na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti' (bç. 4.3.10) ityàdi  /
tasmànmàyàmàtraü svapnadar÷anam  // 3 //



----------------------

FN: saüvçte saükãrõaþ   /
paryetuü gantum   /
viparyetuü àgantum   /



     svapnarathàdayaþ pràtãtikà jàgradrathàdau këptasàmagrãü vinà dçùñatvàcchuktiråpyàdivaditi siddhàntayati-#<tu÷abda ityàdinà />#
     cinmàtraniùñhàvidyà cittvàvacchedena jãve 'pi sthità rathàdyàkàrà màyeti såtrabhàùyayoruktà màyàvidyayorabhedaj¤àpanàya màtrapadena tu sati pramàtaryabàdhyatvaråpasya vyàvahàrikasatyatvasya niràsa uktaþ /
     kàrtsnyamatra jàgrati yà këptasàmagrã, tajjanyatvaü paramàrthavastuno jàgradarthasya kàryasya dharmaþ /
     satyatvavyàpakaþ tadabhàvaü svapne vivçõoti-#<na tàvàdityàdinà />#
     saüvçte saïkãrõe, paryetuü gantuü, viparyetumàgantuü, ÷ràvayati prabuddho janaþ,

     pàr÷vasthànpratãti ÷eùaþ /
     etatsvapnaü yathà syàttathà /
     yatra kàle svapnyayà vçttyà carati tathà sva÷arãre yatheùñaü caratãtyarthaþ /
     #<bahiriveti />#
     kulàyàddehàt bahirivàmçta àtmà caritvà yatra kàmaü yatheùñamãyate viharatãtyarthaþ /
     guõamàha-#<yo hãti />#
     dehàbhimànahãnatvaguõena bahiùñhavaddehastho 'pi bahirityukta ityarthaþ /
     evaü sati ÷rutiyuktibhyàü antareva svapne satãtyarthaþ /
     vipralambho vibhramaþ yogyade÷àbhàvamuktvà kàlàbhàvamàha-#<kàleti />#
     atra ràtrisamaye 'pi ketumàlàdivarùàntare vàsaro bhavati iti bhàrata ityuktam /
     pårvakùànumànànàü jàgradarthadçùñànte këptamagrãjanyatvamabàdhayogyatvaü copàdhiriti såtratàtparyam //3//


END BsCom_3,2.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.1.4



såcaka÷ca hi ÷ruter àcakùate ca tadvidaþ  | BBs_3,2.4 |

màyàmàtratvàttarhi na ka÷citsvapne paramàrthagandho 'stãti  /

netyucyate  /
såcaka÷ca hi svapno bhavati bhaviùyatoþsàdhvasàdhunoþ  /
tathàhi ÷råyate - 'yadà karmasu kàmyeùu striyaü svapneùu pa÷yati  /
samçddhiü tatra jànãyàttasminsvapnadar÷ane' (chà. 5.2.9) tathà puruùaü kçùõaü kçùõadantaü pa÷yati sa enaü hanti ityevamàdibhiþ svapnairacirajãvitvamàvedyata iti ÷ràvayati  /
àcakùate ca svapnàdhyàyavidaþ - 'ku¤jaràrohaõàdãni svapne dhanyàni kharayànàdãnyadhanyàni' iti  /
mantradevatàdravyavi÷eùanimittà÷ca kecitsvapnàþ satyàrthagandhino bhavantãti manyante  /
tatràpi bhavatu nàma såcyamànasya vastunaþ satyatvaü, såcakasya tu strãdar÷anàderbhavatyeva vaitathyaü bàdhyamànatvàdityabhipràyaþ  /
tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam  /
yaduktam 'àha hi' iti tadevaü sati bhàktaü vyàkhyàtavyam  /
yathà làïgalaü gavàdãnudvahatãti nimittamàtratvàdevamucyate, natu pratyakùameva làïgalaü gavàdãnudvahati  /
evaü  nimittamàtratvàdevàtsupto rathàdãnsçjate sa hi karteti cocyate, natu pratyakùameva supto rathàdãnsçjati  /
nimitttvaü tvasya rathàdipratibhànanimittamodatràsàdidar÷anàttannimittabhåtayoþ sukçtaduùkçtayoþ kartçtveneti vaktavyam  /
apica jàgarite viùayendriyasaüyogàdàdityàdijyotirvyatikaràccàtmanaþ svaya¤jyotiùñvaü durvivecanamiti tadvivecanàya svapna upanyastaþ  /
tatra yadi rathàdisçùcivacanaü ÷rutyà nãyeta tadà svaya¤jyotiùñvaü na nirõãtaü syàt  /
tasmàdrathàdyabhàvavacanaü ÷rutyà rathàdisçùñivacanaü tu bhaktyeti vyàkhyeyam  /
etena nirmàõa÷ravaõaü vyàkhyàtam  /
yadapyuktam - 'pràj¤amenaü nirmàtàramàmananti' iti  /
tadapyasat  /
÷rutyantare 'svayaü vihatya svayaü nirmàya svena bhàsà jyotiùà prasvapiti' (bç. 4.3.9) iti jãvavyàpàra÷ravaõàt  /
ihàpi 'ya eùa supteùu jàgarti' (ka. 5.8) iti prasiddhànuvajjãva evàyaü kàmànàü nirmàtà saükãrtyate  /
tasya tu vàkya÷eùeõa tadeva ÷ukraü tadbrahmeti jãvabhàvaü vyàvartya brahmabhàva upadi÷yate - 'tattvamasi' (chà. 6.9.4) ityàdivaditi na brahmaprakaraõaü virudhyate  /
nacàsmàbhiþ svapne 'pi pràj¤avyavahàraþ pratiùidhyate  /
tasya sarve÷varatvàtsarvàsvavasthàdhiùñhàtçtvopapatteþ  /
pàramàrthikastu nàyaü saüdhyà÷rayaþ sargo viyadàdisargavadityetàvatpratipàdyate  /
naca viyadàdisargasyàpyàtyantikaü satyatvamasti  /
pratipàditaü hi 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ' (bra. så. 2.1.14) ityatra samastasya prapa¤casya màyàmàtratvam  /
pràktu brahmàtmatvadar÷anàdviyadàdiprapa¤co vyavasthitaråpo bhavati  /
saüdhyà÷rayastu prapa¤caþ pratidinaü bàdhyata iti  /
ato vai÷eùikamidaü saüdhyasya màyàmatratvamuditam  // 4 //




     svapnasya bhràntimàtratve tatsåcito 'pyarthaþ satyo na syàditi ÷aïkottaratvena såtràntaraü vyàcaùñe-#<màyetyàdinà />#
     mantreõa devatànugraheõauùadhisevayà và svapnaþ satyasåcakà÷cet satyàþ syurityata àha-#<tatràpi bhavatu nàmeti />#
     satyaharùahetorapi ÷uktiråpyasya satyatvàdar÷anàditi bhàvaþ /
     yathà kçùidvàrà làïgalasya gavàdijãvananimittatvaü tathà svapnabhokturadçùñadvàrà svapnasçùñinimittatvaü na tu kumbhaü prati kumbhakàrasyeva sàkùàd svapnakartçtvaü sàmagryabhàvabàdhayoruktatvàdityàha-#<yaduktamityàdinà />#
     tathàca svapnasya sakartçkatvaü mukhyaü nàstãti hetvasiddhiriti bhàvaþ /
     ÷rutitàtparyavirodhàcca na svapnasatyatetyàha-#<apiceti />#
     vyatikaraþ saükaraþ, ÷rutyàtatparatayetyarthaþ /
     jàgaritàdavi÷eùàditi bhàvaþ /
     phalitamàha-#<tasmàditi />#
     eteneti /
     bhàktatvenetyarthaþ /
     dvitãyasåtroktapràj¤akartçkatvaheturapi svapnasya kiü ÷rutisiddha uta pràj¤asya sarve÷varatvàt siddhaþ, nàdya ityàha-#<yadapyuktamityàdinà />#
     svayaü vihatya jàgraddehaü ni÷ceùñaü kçtvà, svayaü vàsanayà nirmàya, svena bhàsà svãyabuddhivçttyà svena jyotiùà svaråpacaitanyena ca svapnamanubhavatãtyarthathaþ /
     na kevalaü bçhadàraõyake jãvasya svapnakartçtvaü ÷rutaü kintu kàñhake 'pãtyàha-#<ihàpãti />#
     jãvoktau brahmaprakaraõavirodha ityata àha-#<tasya tviti />#
     evaü hetoþ ÷rutisiddhatvaü nirasya dvitãyamaïgãkaroti-#<na càsmàbhiriti />#
     tarhi hetusiddheþ svapnasya satyatvamityà÷aïkya satyatvaü vyàvahàrikaü pàramàrthikaü veti vikalpya vyavahàrakàle bàdhadar÷anàt, nàdya ityàha-#<pàramàrthikastviti />#
     dvitãye dçùñàntasya sàdhyavaikalyamityàha-#<naceti />#
     kastarhi svapnasya jàgrato vi÷eùo 'tra kathyata ityà÷aïkya pràtibhàsikatvamityàha-#<pràgiti //4//>#


END BsCom_3,2.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.2.5



paràbhidhyànàt tu tirohitaü tato hyasya bandhaviparyayau  | BBs_3,2.5 |

athàpi syàtparasyaiva tàvadàtmanoü'÷o jãvo 'gniriva visphuliïgaþ  /
tatraivaü sati yathàgnivisphuliïgayoþ samàne dahanaprakà÷ana÷aktã bhavata evaü jãve÷varayorapi j¤ànai÷varya÷aktã, tata÷ca jãvasya j¤ànai÷varyava÷àtsàükalpikã svapne rathàdisçùñirbhaviùyatãti  /
atrocyate- satyapi jãve÷varayoraü÷àü÷ibhàve pratyakùameva jãvasye÷varaviparãtadharmatvam  /
kiü punarjãvasye÷varasamànadharmatvaü nàstyeva  /
na nàstyeva  /
vidyamànamapi tattirohitamavidyàdivyavadhànàt  /
tatpunastirohitaü satparame÷varamabhidhyàyato yatamànasya jantorvidhåtadhvàntasya timiratiraskçteva dçk÷aktirauùadhavãryàdã÷varaprasàdàtsaüsiddhasya kasyacidevàvirbhavati na svabhàvata eva sarveùàü jantånàm  /
kutaþ - tato hã÷varàddhetorasya jãvasya bandhamokùau bhavataþ  /
ã÷varasvaråpàparij¤ànàdbandhastatsvaråpaparij¤ànàttu mokùaþ  /
tathàca ÷rutiþ - 'j¤àtvà devaü sarvapà÷àpahàniþ kùãõaiþ kle÷airjanmamçtyuprahàõiþ  /
tasyàbhidhyànàttçtãyaü dehabhede vi÷vai÷varyaü kevala àptakàmaþ' (÷ve. 1.11) ityevamàdyà   // 5 //




     pårvaü këptasàmagryabhàvàt svapno màyetyuktamayuktaü satyasaïkalpamàtreõàpi satyasçùñisaübhavàditi ÷aïkàü kçtvà pariharan såtraü vyàcaùñe-#<athapi syàdityàdinà />#
     satyasaükalpasya hi saükalpàtsçùñiþ satyà bhavati jãvasya tvasatyasaükalpatvaü pratyakùamiti parihàràrthaþ /
     tarhi viruddhadharmavattvàjjãvasye÷varatvaü nàstyeveti ÷aïkate-#<kimiti />#
     nàstãti na kintvàvçtamasti tatpunarã÷varaprasàdàkasyacidvyajyata ityàha-#<na nàstãti />#
     vidhåtadhvàntasya niùpàpasya saüsiddhasyàõimàdivi÷iùñasyetyarthaþ /
     brahmaivàhamiti devaü j¤àtvà sàkùàtkçtya sarvapà÷ànàmavidyàdikle÷ànàmapahànirapakùayastadråpo bhavati /
     kùãõai÷ca kle÷aistatkàryajanmamaraõàtmakabandhadhvaüsa iti nirguõavidyàphalamuktam /
     saguõavidyàphalamàha-#<tasyeti />#
     parasyàbhimukhyenàhaïgraheõa dhyànàdbandhamokùàpekùayà manetroktahànidvayàpekùayà và tçtãyaü vi÷vai÷varyamaõimàdiråpaü martyadehapàte sati siddhe dehe bhavati tadabhogànantaramàtmaj¤ànàtkevalo dvaita÷ånya àptakàmaþ pràptasvaya¤jyotirànando bhavatãti kramamuktirityarthaþ //5//


END BsCom_3,2.2.5

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.2.6



dehayogàdvà so 'pi  | BBs_3,2.6 |

kasmàtpunarjãvaþ paramàtmàü÷a eva saüstiraskçtaj¤ànai÷varyo bhavati  /
yuktaü tu j¤ànai÷varyayoratiraskçtatvaü visphuliïgasyeva dahanaprakà÷anayoriti  /

ucyate  /
satyamevaitat  /
so 'pi tu jãvasya j¤ànai÷varyatirobhàvo dehayogàddehendriyamanobuddhiviùayavedanàdiyogàdbhavati  /
asti càtropamà yathàgnerdahanaprakà÷anasaüpannasyàpyaraõitasya dahanaprakà÷ane tirohite bhavato yathà và bhasmacchannasya  /
evamavidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtadehàdyupàdhiyogàttadavivekabhramakçto jãvasya j¤ànai÷varyatirobhàvaþ  /
và÷abdo jãve÷varayoranyatvà÷aïkàvyàvçttyarthaþ  /

nanvasya eva jãva ã÷varàdastu tiraskçtaj¤ànai÷varyatvàtkiü dehayogakalpanayà  /

netyucyate  /
nahyanyatvaü jãvasye÷varàdupapadyate 'seyaü devataikùata' (chà. 6.3.2) ityupakramya 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya' (chà. 6.3.2) ityàtma÷abdena jãvasya paràmar÷àt  /
'tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chà. 6.9.4) iti ca jãvàyopadi÷atã÷varàtmatvam  /
ato 'nanya eve÷varàjjãvaþ sedehayogàttirohitaj¤ànai÷varyo bhavati  /
ata÷ca na sàükalpikã jãvasya svapne rathàdisçùñirghañate  /
yadi ca sàükalpikã svapne rathàdisçùñiþ syànnaivàniùñaü ka÷citsvapnaü pa÷yet  /
nahi ka÷cidaniùñaü saükalpyate  /
yatpunaruktaü jàgaritade÷a÷rutiþ svapnasya satyatvaü sthàpayatãti na tatsàmyavacanaü satyatvàbhipràyaü svaya¤jyotiùñvavirodhàt  /
÷rutyaiva ca svapne rathàdyabhàvasya dar÷itatvàt  /
jàgaritaprabhavavàsanànirmitatvàttu svapnasya tattulyanirbhàsatvàbhipràyaü tat  /
tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam   // 6 //




     uktai÷varyatirobhàve dehàbhimàno heturiti kathanàrthaü såtraü, tannirasyàü ÷aïkàmàha-#<kasmàditi />#
     satyàvaraõaü nàstãtyaïgãkçtya kalpitàvaraõaü sàdhayati-#<ucyata ityàdinà />#
     jãvasye÷varatvamaïgãkçtyàvaraõakalpanàto varamanyatvakalpanetyà÷aïkàmudbhàvya ÷rutyà nirasyati-#<nanvityàdinà />#
     svapne 'pyàlokàdeþ satyatve jàgratãvàtmanaþsvaprakà÷atvamasphuñaü syàt, pràtibhàsikatve tvàlokendriyàdyasattve 'pyarthàparokùyamàtmajyotiùa eveti sphuñaü sidhyati /
     tasmàdde÷àdisàmyavacanaü svapnasya jàgrattulyabhànàbhipràyamityarthaþ //6//


END BsCom_3,2.2.6

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.2.7



2 tadabhàvàdhikaraõam   / så. 7-8



tadabhàvo nàóãùu tacchruter àtmani ca  | BBs_3,2.7 |

svapnàvasthà parãkùità suùuptàvasthedànãü parãkùyate  /
tatraitàþ suùuptiviùayàþ ÷rutayo bhavanti  /
kvacicchråyate- 'tadyatraitatsuptaþ samastaþ svapnaü na vijànàtyàsu tadà nàóãùu sçpo bhavati' (chà. 8.6.3) iti  /
anyatra tu nàóãrevànukramya ÷råyate - 'tàbhiþ pratyavasçpya purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) iti  /
tathànyatra nàóãrevànukramya 'tàsu tadà bhavati yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' (kauùã. 4.19) iti  /
tathànyatra 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤chete' (bç. 2.1.17) iti  /
tathànyatra 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti  /
'pràj¤enàtmanà saüpari÷vakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' (bç. 4.3.21) iti ca  /
tatra saü÷ayaþ - kimetàni nàóyàdãni parasparanirapekùàõi bhinnàni suùuptisthànànyàhosvitparasparàpekùayaikaü suùuptisthànamasti  /
kiü tàvatpràptaü bhinnànãti  /
kutaþ - ekàrthatvàt  /
nahyekàrthànãü kvacitparasparàpekùatvaü dç÷yate vrãhiyavàdãnàm  /
nàóyàdãnàü tvekàrthatà suùuptau dç÷yate - 'nàóã÷u sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) 'purãtati ÷ete'

(bç. 2.1.19) iti ca tatra tatra saptamãnirde÷asya tulyatvàt  /

nanu  naivaü sati saptamãnirde÷o dç÷yate - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti  /

naiùa doùaþ  /
tatràpi saptamyarthasya gamyamànatvàt  /
vàkya÷eùo hi tatràyatanaiùã jãvaþ sadupasarpatãtyàha  - 'anyatràyatanamalabdhvà pràõamevopa÷rayate' (chà. 6.8.2) iti pràõa÷abdena tatra prakçtasya sata upàdanàt  /
àyatanaü ca saptamyarthaþ  /
saptamãnirde÷o 'pi tatra vàkya÷eùe dç÷yate - 'sati saüpadya na viduþ sati saüpadyàmahe' (chà. 6.9.2) iti  /
sarvatra ca vi÷eùavij¤ànoparamalakùaõaü suùuptaü na vi÷iùyate  /
tasmàdekàrtatvànnàóyàdãnàü vikalpena kadàcitki¤citsthànaü svàpàyopasarpatãti  /
evaü pràpte pratipàdyate - tadabhàvo nàóãùvàtni ceti  /
tadabhàva iti tasya prakçtasya svapnadar÷anasyàbhàvaþ suùuptamityarthaþ  /
nàóãùvàtmani ceti samuccayenaitàni nàóyàdãni svàpàyopaiti na vikalpenetyarthaþ  /
kutaþ - tacchruteþ  /
tathàhi - sarveùàmeva nàóyàdãnàü tatra tatra suùuptisthànatvaü ÷råyate tacca masuccaye saügçhãtaü bhavati  /
vikalpe hyeùàü pakùe bàdhaþ syàt  /

nanvekàrthatvàdvikalpo nàóyàdãnàü vrãhiyavàdivatyuktam  /

netyucyate  /
nahyekavibhaktinirde÷amàtreõaikàrthatvaü vikalpa÷càpatati  /
nànàrthatvasamuccayayorapyekavibhaktinirde÷adar÷anàpràsàde ÷ete paryaï ke ÷eta ityevamàdiùu  /
tathehàpi nàóãùu purãtati brahmaõi ca svapitãtyetadupapadyate samuccayaþ  /
tathàca ÷rutiþ - 'tàsu tadà bhavati yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' (kauùã. 4.19) iti samuccayaü nàóãnàü pràõasya ca suùuptau ÷ràvayatyekavàkyopàdànàt  /
pràõasya ca brahmatvaü samadhigatam - 'pràõastathànugamàt' (bra.så. 1.1.28) ityatra  /
yatràpi nirapekùà iva nàóãþ suptisthànatvena ÷ràvayati - 'àsu tadà nàóãùu sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) iti  /

tatràpi prade÷àntaraprasiddhasya brahmaõo 'pratiùedhànnàóãdvàreõaiva brahmaõyevàvatiùñhata iti pratãyate  /
nacaivamapi nàóãùu saptamã virudhyate  /
nàóãdvàràpi brahmopasarpansçpta eva nàóãùu bhavati  /
yo hi gaïgayà sàgaraü gacchati gata eva sa gaïgàyàü bhavati  /
apicàtra ra÷mãnàóãdvàràtmakasya brahmalokamàrgasya vivakùitatvànnàóãstutyarthaü sçptisaükãrtanam  /
'nàóãùu sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) ityuktvà 'taü na ka÷cana pàpmà spç÷ati' (chà. 8.6.3) iti bruvannàóãþ pra÷aüsati  /
bravãti ca pàpmaspar÷àbhàve hetum - tejasà nàóãgatena pittàkhyenàbhivyàptakaraõo na bàhyànviùayànãkùata ityarthaþ  /
athavà tejaseti brahmaõa evàyaü nirde÷aþ  /
÷rutyantare -' brahmaiva teja eva' (bç. 4.4.7) iti tejaþ ÷abdasya brahmaõi pratyuktatvàt  /
brahmaõà hi tadà saüpanno bhavati nàóãdvàreõàtastaü na ka÷cana pàpmàna spç÷atãtyarthaþ  /
brahmasamapatti÷ca pàpmaspar÷àbhàve hetuþ samadhigataþ - 'sarve pàpmàno 'ta nivartante 'pahatapàpmà hyeùa brahmalokaþ' (chà.

8.4.2) ityàdi÷rutibhyaþ  /
eva¤ca sati prade÷àntaraprasiddhena brahmaõà suùuptisthànenànugato nàóãnàü samuccayaþ samadhigato bhavati  /
tathà purãtato 'pi brahmaprakriyàyàü saükãrtanàttadanuguõameva suptisthànatvaü vij¤àyate - 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤chete' (bç. 2.1.17) iti hçdayàkà÷e suptisthàne prakçta idamucyate 'purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) iti  /
purãtaditi hçdayapariveùñanamucyate  /
tadantarvartinyàpi hçdayàkà÷e ÷ayànaþ ÷akyate purãtati ÷eta iti vaktum  /
pràkàraparikùipte 'pi pure vartamànaþ pràkàre vartata ityucyate  /
hçdayàkà÷asya ca brahmatvaü samadhigatam - 'dahara uttarebhyaþ' (bra.så. 1.3.14) ityatra  /
tathà nàóãpurãtatsamuccayo 'pi - 'tàbhiþ pratyavasçtya purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) ityekavàkyopàdànàdavagamyate  /
satpràj¤ayo÷ca prasiddhameva brahmatvam  /
evametàsu ÷rutiùu trãõyeva suùuptisthànàni saükãrtitàni nàóyaþ purãtadbrahma ceti  /
tatràpi dvàramàtraü nàóyaþ purãtacca, brahmaiva tvekaü suùupti sthànam  /
apica nàóyaþ purãtadvà jãvasyopàdhyàdhàra eva bhavati tatràsya karaõàni vartanta iti  /
nahyupàdhisaübandhamantareõa svata eva jãvasyàdhàraþ ka÷citsaübhavati, brahmàvyatirekeõa svamahimapratiùñhitatvàt  /
brahmàdhàratvamapyasya suùupte naivàdhàràdheyabhedàbhipràyeõocyate kathaü tarhi tàdàtmyàbhipràyeõa  /
yata àha - 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti  /
sva÷abdenàtmàbhilapyate, svaråpamàpannaþ supto bhavatãtyarthaþ  /
apica na kadàcijjãvasya brahmaõà saüpattirnàsti svaråpasyànapàyitvàt  /
svapnajàgaritayoståpàdhisaüparkava÷àtpararåpàpattimivàpekùya tadupa÷amàtsuùupteþ svaråpàpattirvakùyate  /
ata÷ca suptàvasthàyàü kadàcitsatàü saüpadyate kadàcinna saüpadyata ityayuktam  /
apica sthànavikalpàbhyupagame 'pi vi÷eùavij¤ànopalakùaõaü tàvatsuùuptaü na kvacidvi÷iùyate  /
tatra sati saüpannastàvattadekatvànna vijànatãti yuktam  /
'ttakena kaü vijànãyàt' (bç. 2.4.14) iti ÷ruteþ  /
nàóãùu puratãti ca ÷ayànasya  na ki¤cidavij¤àne kàraõaü ÷akyaü vij¤àtuü, bhedaviùayatvàt 'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet'  (bç. 4.3.31) iti ÷ruteþ  /

nanu bhedaviùayasyàpyatidåràdikàraõamavij¤àne syàt  /

bàóham  /
evaü syàdyadi jãvaþ svataþparicchinno 'bhyupagamyate, yathà viùõumitraþ pravàsã svagçhaü na pa÷yati  /
natu jãvasyopàdhivyatirekeõa paricchedo vidyate  /
upàdhigatamevàtidåràdikàraõamavij¤àna iti yadyucyeta tathàpyupàdherupa÷àntatvàtsatyeva saüpanno na vijànatãti yuktam  /
naca vayamiha tulyavannàóyàdisamuccayaü pratipàdayàmaþ  /
nahi nàóyaþ suptisthànaü purãtadvetyanena vij¤ànena ki¤citprayojanamasti  /
nahyetadvij¤ànapratibaddhaü ki¤citphalaü ÷råyate  /
nàpyetadvij¤ànaü phalavataþ kasyacidaïgamupadi÷yate  /
brahma tvanapàyi suptisthànamityetatpratipàdayàmaþ  /
tena tu vij¤ànena prayojanamasti jãvasya brahmàtmatvàvadhàraõaü svapnajàgaritavyavahàravimuktatvàvadhàraõaü ca  /
tasmàdàtmaiva suptisthànam  /



     evaü bàhyakaraõoparame sati manovàsanoddãpitàvidyàvilàsàtmakaü svapnamàtmanaþsàkùiõaþ svaya¤jyotiùñvàrthaü vicàrya pratiyogyanuyogibhàvasaïgatyà svapnàvasthamanolayàtmikàü suùuptiü vicàrayati-#<tadabhàvo nàóãùu tacchuteràtmani ca />#
     tadetatsvapanaü yathà syàttathà /
     yatra kàle suptaþ suùuptaþ samasto nirastabàhyakaraõo manolayàtsamyakprasaïga ityarthaþ /
     svàpe nàóãsthànamuktvà nàóãpurãtatornàóãparamàtmano÷ca samuccaya÷rutã àha-#<anyatreti />#
     paramàtmamàtra÷rutãràha-#<tathànyatretyàdinà />#
     nàóãpurãtabrahmasu saptamã÷ruteþ samuccaya÷rute÷ca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe sthànavikalpàjjãvasya brahmaikyànirõayaþ, siddhànte nàóãbhiþ purãtataü gatvàntarhçdi brahmaõyeva ÷eta iti samuccyàt tannirõaya iti vivekaþ /
     ekapuroóà÷àrthatvaü vrãhiyavayordçùñaü nàóyàdãnàmekasmin svàparåpàrthe nirapekùasthànatvaü tu kuta ityata àha-#<nàóyàdãnàü ceti />#
     sati brahmaõi tçtãya÷ruterna saptamãti ÷aïkàrthaþ /
     àyatana÷abdàtsaptamyartha àdhàratvaü gamyata ityàha-#<naiùa doùa iti />#
     anyatràvasthàdvaye ÷rànto jãvo vi÷ràntisthànaü pràõàkhyaü sadbrahmopasarpati suùuptàvityarthaþ /
     saptamã÷rutyà nirapekùàdhàratvabhànàdvikalpa àstheyaþ kadàcitsamuccityàpi nàóyàdãnàü sthànatvamiti na samuccaya÷rutivirodha iti pårvapakùàrthaþ /
     siddhàntayati-#<evaü pràpta iti />#
     såtre cakàraþ purãtatsamuccayàrthaþ /
     yadà nàóyaþ suùuptisthànaü tadà purãtatsthànaü na bhavatãti ÷rutasthànatvasya pakùe bàdhaþ syàt, sa na yukta ityàha-#<vikalpe hyeùàmiti />#
     vrãhiyavayostvagatyà vikalpa iti bhàvaþ /
     yattu saptamã÷rutyà nàóyàdãnàmekaphalakatvamiti, tannetyàha-#<na hyeketi />#
     pràsàdasya paryaïkadhàraõamarthaþ /
     paryaïkasya tu ÷ayanamiti phalabhede 'pyekavibhaktirdç÷yate, vyavadhànàvyavadhànàbhyàü ÷ayanasàdhanatvàt samuccaya÷ca, tathehàpi nàóãpurãtatorjãvasya saücàradvàrà brahmaõyeva suptiriti samuccaya ityarthaþ /
     nàóãnàü pràõasya ca ekena vàkyenopàdànànmithaþ samuccaya ityàha-#<ekavàkyeti />#
     àdhàratvamàtraü saptamyartho na nirapekùatvamato na samuccayasya saptamyà bàdha ityàha-#<na caivamapãti />#
     samuccaye 'pãtyarthaþ /
     atra nàóã÷rutau nàóãùu bhoktuþ suptirna vivakùità ra÷misaübandhanàóãråpamàrgastutyarthatvàdityàha-#<apiceti />#
     pittena viùayekùaõàbhàve sukhaduþkhayorabhàvàt taddhetudharmàtmakapàpmàspar÷a ityarthaþ /
     apahatapàpmabrahmasaüpattyà và pàpmàspar÷a ityàha-#<athaveti />#
     asmin vyàkhyàne làbhamàha-#<evaü ca satãti />#
     'tàsu tadà bhavatyathàsmin pràõa evaikadhà bhavati'iti ÷ruteþ samuccaya à÷rito bhavatãtyarthaþ /
     nàóãbrahmaõorguõapradhànabhàvena suptau samuccayavatpurãtadbrahmaõorapãtyàha-#<tathetyàdinà />#
     àkà÷e brahmaõi ÷eta ityupakramya tàbhiþ pratyavasçpya purãtamiti ÷eta ityuktaü, tathàca nàóãdvàrà purãtataü gatvà brahmaõi ÷eta iti samuccayaþ siddha ityàha-#<tathà nàóãti />#
     satà saüpanno bhavati pràj¤ena saüpariùvakta iti satpràj¤ayoþ ÷ruteþ pa¤ca suptisthànànãtyata àha-#<satpràj¤ayoriti />#
     ki¤ca prakçtadar÷àdisàdhanaikapuroóà÷aniùpattau mitho 'napekùatayà samarthatvàdyukto vrãhiyavayorvikalpaþ, nàóyàdãnàü tu brahmanirapekùatayà suùuptajãvàdhàratvàsàmarthyànna vikalpa ityàha-#<apica nàóya iti />#
     upàdhiliïgà÷rayanàóãpurãtatorupahitajãvà÷rayatvaü paramparayà vàcyaü, tadapi suùuptau na saübhavati, upàdhilayàdityarthaþ /
     nanu brahmàpi jãvasya na mukhyaü sthànaü abhedàdityata àha-#<brahmàdhàratvamiti />#
     jãvasya brahmaõyabhedenàvasthànaü nàóãpurãtatostu lãnopàdherjãvasya sthitireva na saübhavatãtyekàrthasàmarthyàbhàvànna vikalpa ityarthaþ /
     suùuptau jãvasya bhedakopàdhilayàccautsargikabrahmàbhedasya vikalpo na yukta ityàha-#<apiceti />#
     ki¤ca nàóyàdãnàmanyatamasthàne kvacitsuptivàdinàpi suùuptaü na vi÷iùyata iti vaktavyaü, tacca vaktuü na ÷akyata ityàha-#<apica sthàneti />#
     bhedàbhàvo hi bhedaj¤ànàbhàve hetuþ, nàóãpåritadratasya tu jãvasya bhedàvasthatvàdbhedàvij¤àne karaõaü nàstãtyarthaþ /
     dvaitàvasthàsyàpi dvaitàj¤àne hetuü ÷aïkate-#<nanu bhedeti />#
     draùñurdç÷yàddårasthatvaü svàbhàvikamaupàdhikaü và /
     tatràdyaü sadçùñàntamanådya pratyàha-#<bàóhamityàdinà />#
     dvitãyamanådya dåùayati-#<upàdhigatameveti />#
     upàdhisaübhinnasyaiva nàóyàdau svàpe katipayasaünikçùñàrthaj¤ànaprasaïgàt suùuptivyàghàtaþ syàt /
     upàdhilaye tvanyatra jãvasya sthityayogàdbrahmaõyeva svàpa àstheya ityarthaþ /
     evaü vikalpaü nirasya nàóãpurãtatorbrahmaõà saha tulyavatsamuccayamaphalatvena dåùayan guõapradhànatvena samuccayamupasaüharati-#<naca vayamityàdinà //7//>#


END BsCom_3,2.2.7

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.2.8



ataþ prabodho 'smàt  | BBs_3,2.8 |

yasmàccàtmaiva suptisthànamata eva ca kàraõànnityavadevàsmàdàtmanaþ prabodhaþ svàpàdhikàre ÷iùyate - 'kuta etadàgàt' (bç. 2.1.16) ityasya pra÷nasya prativacanàvasare 'yathàgneþ kùudrà visphuliïgà vyuccàrantyevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' (bç. 2.1.20) ityàdinà  /
'sata àgamya na viduþ sata àgacchàmahe' (chà. 6.10.2) iti ca  /
vikalpyamàneùu tu suùuptisthàneùu kadàcinnàóãbhyaþ pratibudhyate kadàcitpurãtataþ kadàcidàtmana itya÷àsiùyat  /
tasmàdapyàtmaiva suptisthànamiti   // 8 //




     ki¤ca brahmaõaþ sakà÷àjjãvasyotthàna÷ruterbrahmaiva suùuptisthànamityàha-såtrakàraþ-#<ataþ prabodha iti />#
     nàóãpurãtatoþ kvàpyutthànàpàdànatvà÷ravaõànna suùuptisthànatvamityarthaþ, tasmàdupàdhilaye jãvasya brahmàbhedàdaupàdhika eva bheda iti vivekadvàkyàrthàbhedasiddhiriti sthitam //8//


END BsCom_3,2.2.8

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.3.9



3 karmànusmçti÷abdavidhyadhikaraõam   / så. 9


sa eva tu karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ  | BBs_3,2.9 |

tasyàþ punaþ satsaüpatteþ pratibudhyamànaþ kiü ya eva satasaüpannaþ sa eva pratibudhyata uta sa vànyo veti cintyate  /
tatra pràptaü tàvadaniyama iti  /
kutaþ - yadà hi jalarà÷au ka÷cijjalabinduþ prakùipyate jalarà÷ireva  sa tadà bhavati punaruddharaõe ca sa eva jalabindurbhavatãti duþsaüpàdam  /
tadvatsuptaþ pareõaikatmàpannaþ saüprasãdatatãti na sa eva punarutthàtumarhati  /
tasmàtsa eve÷varo vànyo và jãvaþ pratibudhyata ityevaü pràpta idamàha - sa eva tu jãvaþ luptaþ svàsthyaü gataþ punaruttiùñhati nànyaþ  /
kasmàt  /
karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ  /
vibhajya hetuü dar÷ayiùyàmi  /
karma÷eùànuùñhànadar÷anàttàvatsa evotthàtumarhati nànyaþ  /
tathàhi - pårvedyuranuùñhitasya karmaõo 'paredyuþ ÷eùamanutiùñhandç÷yate  /
nacànyena sàmikçtasya karmaõo 'nyaþ ÷eùakriyàyàü pravarititumarhati  /
atiprasaïgàt  /
tasmàdeka eva pårvedyuraparedyu÷caikasya karmaõaþ karteti gamyate  /
ita÷ca sa evottiùñhati yatkàraõamatãte 'hanyahamado 'dràkùamiti pårvànubhåtasya pa÷càtsmaraõamanyasyotthàne nopapadyate  /
nahyanyadçùñamanyo 'nusmartumarhati  /
so 'hamasmãti càtmànusmaraõamàtmàntarotthàne nàvakalpate  /
÷abdebhya÷ca tasyaivotthànamavagamyate  /
tathàhi - 'punaþ pratinyàyaü pratiyonyàdravati buddhàntàyaiva' (bç. 4.3.16) 'sarvàþ prajà aharahargacchantya etaü brahmalokaü na vindanti' (chà. 8.3.2) 'ta iha vyàghro và siüho và vçko và varàho và kãño và pataïgo và daü÷o và ma÷ako và yadyadbhavanti tadàbhavanti'

(chà. 6.9.3) ityevamàdayaþ ÷abdàþ svàpaprabodhàdhikàre pañhità nàtmàntarotthàne sàma¤jasyamãyuþ  /
karmavidyàvidhibhya÷caivamevàvagamyate  /
anyathà hi karmavidyàvidhayo 'narthakàþ syuþ  /
anyotthànapakùe hi suptamàtro mucyata ityàpadyeta  /
evaü cetsyàdvada kiü kàlàntaraphalena karmaõà vidyayà và kçtaü syàt  /
apicànyotthànapakùe yadi tàvaccharãràntare vyavaharaõamàõo jãva uttiùñhettatratyavyavahàralopaprasaïgaþ syàt  /
atha tatra supta uttiùñhetkalpanànarthakyaü syàt  /
yohi yasmi¤÷arãre suptaþ sa tasminnotiùñhatyanyasmi¤÷arãre supto 'nyasminnuttiùñhatãti ko 'syàü kalpanàyàü làbhaþ syàt  /
atha mukta uttiùñhedantavànmokùa àpadyeta  /
nivçttàvidyasya ca punarutthànamupapannam  /
etene÷varasyotthànaü pratyuktam  /
nityanivçttàvidyatvàt  /
akçtàbhyàgamakçtavipraõà÷au ca durnivàravanyotthànapakùe syàtàm  /
tasmàtsa evottiùñhati nànya iti  /
yatpunaruktaü yathà jalarà÷au prakùipto jalabindurnoddhartuü ÷akyata evaü sati saüpanno jãvo notpatpatitumarhatãti, tatparihriyate   /
yuktaü tatra vivekakàraõàbhàvàjjalabindoranuddharaõam  /
iha tu vidyate vivekakàraõaü karma càvidyà ceti vaiùamyam  /
dç÷yate ca durvivecayorapyasmajjàtãyaiþ kùãrodakayoþ saüsçùñayorhaüsena vivecanam  /
apica na jãvo nàma ka÷citparasmàdanyo vidyate yo jalabinduriva jalarà÷eþ sato vivicyeta  /
sadeva tåpàdhisaüparkàjjãva ityasakçtprapa¤citam  /
evaü sati yàvadekopàdhigatà bandhànuvçttistàvadekajãvavyavahàraþ  /
upàdhyantaragatàyàü tu bandhànuvçttau jãvàncataravyavahàraþ  /
sa evàyamupàdhiþ svàpaprabodhayorbãjàï kuranyàyenetyataþ sa eva jãvaþ pratibudhyata iti yuktam   // 9 //




     #<sa eva tu karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ />#
     suùuptau upàdhinà÷àt karmànusmçtyàderdar÷anàcca saü÷aye satyasmàdbrahmaõo jãvasyotthàna÷ruterbrahmaiva suùuptisthànamityuktamayuktam /
     suptàdanyasyàpyutthànasaübhavena suùuptasya nàóyàdisthànatvasaübhavàdityàkùepasaügatyà niyamakàbhàvàdaniyama iti pårvapakùamàha-#<tasyàþ punarityàdinà />#
     pårvapakùe j¤ànavaiyarthyaü suùuptyaivàpunaràvçttiråpamuktisiddheþ, siddhànte tu aj¤àtabrahmàtmanà sthitasyàj¤ànabalena punastasyaivotthànàva÷yaübhàvàdaj¤ànanà÷àya j¤ànàpekùeti phalam /
     ã÷varo vetyaniyamadàróhyàyoktam /
     sa vànyo vetyeva pårvapakùaþ /
     j¤ànaü vinà buddhyàdyupàdheratyantanà÷àbhàvàdyayà buddhyopahito jãvaþ suùuptau kàraõàtmanà sthitastasyaiva nànàkarmànubhavasaüskàravatyopahita uttiùñhatãti siddhàntayati-#<sa eva tvityàdinà />#
     sàmikçtasyàrdhakçtasya ekasyaiva jyotiùñomàderanekayajamànakatvàpàto 'tiprasaïgaþ /
     smçtimuktvànu÷abdasåcitàü pratyabhij¤àmàha-#<so 'hamiti />#
     ayanaü gamanaü àyaþ /
     yoniþ tattadindriyasthànam /
     pratiniyataü gamanaü yathà bhavati tathà pratiyonyàgacchati jàgaraõàyeti ÷rutyarthaþ /
     na vindatãtyaj¤ànasattvàtsuptasyotthànaniyama uktaþ /
     iha pårvaprabodhe ye bhavanti ta eva tadottaraprabodhe bhavantãtyarthaþ /
     vidhiü vyàcaùñe-#<karmeti />#
     sa evottiùñhatãti ni÷cãyate ityarthaþ atraivotsåtraü yuktyantaramàha-#<apicetyàdinà />#
     anyotthàne sukhàderna pårvakarmakàryatetyakçtasukhàdyàgamaþ pårvasuptajãvakçtakarmanà÷a÷cetyarthaþ /
     pårvapakùyuktaü dçùñàntaü vaiùamyeõa dåùayati-#<yatpunarityàdinà />#
     asmadàdya÷akyamapi vivecanaü pràõyadçùñàpekùa ã÷varaþ karotãti matvà dçùñàntamàha-#<dç÷yate ceti />#
     brahmàbhedàcca jãvasya jalabinduvaiùamyamityàha-#<apiceti />#
     abhede sa vànyo vottiùñhati iti cintànavakà÷a ityà÷aïkya buddhibhedena jãvabhedàccintetyàha-#<evaü satãti />#
     suùuptau buddhinà÷ena pratyahaü buddhyupàdhibhedàdekajãvasya vyavahàro na syàdityata àha-#<sa evàyamiti />#
     sthålasåkùmàtmanà tiùñhatyekopàdhirityarthaþ //9//


END BsCom_3,2.3.9

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.4.10



4 mugdher'dhasaüpattyadhikaraõam   / så. 10



mugdher'dhasaüpattiþ pari÷eùàt  | BBs_3,2.10 |

asti mugdho nàma yaü mårchita iti laukikàþ kathayanti  /
satu kimavastha iti parãkùàyàmucyate  /
tisrastàvadavasthàþ ÷arãrasthasya jãvasya prasiddhà jàgaritaü svapnaþ suùuptiriti  /
caturthã ÷arãràdapasçptiþ  /
natu pa¤camãkàcidavasthà jãvasya ÷rutau smçtau và prasiddhàsti  /
tasmàccatasçõàmevàvasthànàmanyatamàvasthà mårchetyevaü pràpte bråmaþ- na tàvanmugdho jàgaritàvastho bhavitumarhati  /
nahyayamindriyairviùayànãkùate  /
syàdetat  /
iùukàranyàyena mugdho bhaviùyati  /
yatheùukàro jàgradapãùvàsaktamanastayà nànyànviùayànãkùata evaü mugdho musalasaüpàtàdijanitaduþkhànubhavavyagramanastayà jàgradapi nànyànviùayànãkùata iti  /

na  /
acetayamànatvàt  /
iùukàro hi vyàpçtamanà bravãtãùumevàhametàvantaü kàlamupalabhamàno 'bhåvamiti  /
mugdhastu labdhasaüj¤o bravãtyandhe tamasyahametàvantaü  kàlaü prakùipto 'bhåvaü na ki¤cinmayà cetitamiti  /
jàgrata÷caikaviùayaviùaktacetaso 'pi deho vidhriyate  /
mugdhasya tu deho dharaõyàü patati  /
tasmànna jàgarti nàpi svapnànpa÷yati niþsaüj¤akatvàt  /
nàpi mçtaþ pràõoùmaõorbhàvàt  /
mugdhe hi jantau mçto 'yaü syànna và mçta iti saü÷ayànà åùmàsti nàstãti hçdayade÷amàlabhante ni÷cayàrthaü pràõo 'sti nàstãti ca nàsikàde÷am  /
yadi pràõoùmaõorastitvaü nàvagacchanti tato mçto 'yamityadhyavasàya dahanàyàraõyaü nayanti  /
atha tu pràõamåùmàõaü và pratipadyante tato nàyaü mçta ityadhyavasàya saüj¤àlàbhàya bhiùajyanti  /
punarutthànàcca na diùñaü gataþ  /
nahi yamaràùñràtpratyàgacchati  /
astu tarhi suùupto niþsaüj¤atvàdamçtatvàcca  /
na  /
vailakùaõyàt  /
mugdhaþ kadàcicciramapi nocchvasiti savepathurasya deho bhavati bhayànakaü ca vadanaü visphàrite netre  /
suùuptastu prasannavadanastulyakàlaü punaþ punarucchvasiti nimãlite asya netre bhavataþ  /
nacàsya deho vepate  /
pàõipeùaõamàtreõa ca suùuptamutthàpayanti natu mugdhaü mudgaraghàtenàpi  /
nimittabheda÷ca bhavati mohasvàpayoþ  /
musalasaüpàtàdinimittatvànmohasya, ÷ramàdinimittatvàcca svàpasya  /
naca loke 'sti prasiddhirmugdhaþ supta iti  /
pari÷eùàdardhasaüpattirmugdhatetyavagacchàmaþ  /
nãþsaüj¤atvàtsaüpanna itarasmàdvailakùaõyàdasaüpanna iti  /
kathaü punarardhasaüpattirmugdhateti ÷akyate vaktum  /
yàvatà suptaü prati tàvaduktaü ÷rutyà - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti 'atra steno 'steno bhavati' (bç. 4.3.22) 'naitaü setumahoràtre tarato na jarà na mçtyurna ÷oko na sukçtaü na dçùkçtam' (chà. 8.4.1) ityàdi  /
jãve hi sukçtaduùkçtayoþ pràptiþ sukhitvaduþkhitvapratyayotpàdanena bhavati  /
naca sukhitvapratyayo duþkhitvapratyayo và suùupte vidyate, mugdhe 'pi tau pratyayau naiva vidyete  /
tasmàdupàdhyupa÷amàtsuùuptavanmugdhe 'pi katsnasaüpattireva bhavitumarhati nàrdhasaüpattiriti  /

atrocyate - na bråmo mugdher'dhasaüpattirjãvasya brahmaõà bhavatãti  /
kiü tarhyardhena suùuptapakùasya bhavati mugdhatvamardhenàvasthàntarapakùasyeti bråmaþ  /
dar÷ite ca mohasya svàpena sàmyavaiùamye  /
dvàraü caitanmaraõasya  /
yadàsya sàva÷eùaü karma bhavati tadà vàïmanase pratyàgacchataþ  /
yadà tu nirava÷eùaü karma bhavati tadà pràõoùmàõàvapagacchataþ  /
tasmàdardhasaüpattiü brahmavida icchanti  /
yattåktaü na pa¤camã kàcidavasthà prasiddhàstãti  /

naiùa doùaþ  /
kadàcitkãyamavastheti na prasiddhà syàt  /
prasiddhà caiùà lokàyurvedayoþ  /
ardhasaüpattyabhyupagamàcca na pa¤camã gaõyata ityanavadyam   // 10 //




     avasthàtrayàdàtmànaü vivicya mårcchàto vivecayati-#<mugdher'dhasaüpattiþ pari÷eùàt />#
     mårcchà prasiddhàvasthàntargatà và pa¤camàvasthà veti /
     avasthàcatuùñayasiddhermugdhasya tadvailakùaõyàcca saü÷aye so 'hamiti pratyabhij¤ayotthitasya suptàbhedavadvi÷eùaj¤ànàbhàvàvi÷eùeõa liïgena suùuptireva mårccheti pratyabhij¤ànàtsuùuptyantargatà mårccheti dçùñàntasaügatyà pårvapakùamàha-#<tisrastàvaditi />#
     pårvapakùe prasiddhàvasthàtaþ pçthagàtmano mårcchàto vivekàrthaü yatnàsiddhiþ phalaü, siddhànte pçthagyatnadhrauvyamiti bhedaþ pari÷eùaü dar÷ayan siddhàntayati-#<na tàvadityàdinà />#
     jàgradapi jàgaràvastho 'pãtyarthaþ /
     aindriyakamarthaj¤ànaü dehadhàraõaü ca tasyàsti na mugdhasyeti vaiùamyoktyà dåùayati-#<netyàdinà />#
     mårcchàyà jàgaràdbhedamuktvà svapnamçtibhyàü bhedamàha-#<nàpãtyàdinà />#
     àlabhante spç÷anti /
     diùñaü maraõam /
     suùuptimårcchayoþ ki¤citsàråpye 'pi bahuvailakùaõyàdbheda ityàha-#<neti />#
     lakùaõabhedamuktvà nimittabhedamàha-#<nimitteti />#
     pratyabhij¤àpyasiddhetyàha-#<naceti />#
     uktasàråpyavairåpyàbhyàmardhasaüpattiþ sarvaiþ suùuptidharmairasaüpanno mugdhaþ suùupto na bhavati, sarvairmaraõàvasthàdharmairasaüpattermçto 'pi na kintu avasthàntaraü gata iti såtràrthaþ /
     atra såtre jãvasya brahmaõàrdhasaüpattirukteti bhràntaþ ÷aïkate-#<kathamiti />#
     yatsuptaü prati satsaüpannatvaü ÷rutaü tadupàdhyàbhàvàbhipràyam /
     upàdhyabhàva÷ca mugdhasyàpi mama iti yatastasmàt kçtsnasaüpattirevetyarthaþ /
     suùuptikàle karmàsaübandhe punarutthànaü kathamityà÷aïkya tatkàryàbhàvàttadasaübandhoktirityàha-#<jãve hãti />#
     brahmaõà kçtsnasaüpattimaïgãkçtya pariharati-#<na bråma iti />#
     mugdhatvaü hi suùuptasyàrdhena niþsaüj¤atvàdidharmeõa sàmyena saüpannaü bhavati, maraõàsyàrdhena kampàdinà saüpannamityardhasaüpattirityarthaþ /
     ito 'pi suùuptivaiùamyamityàha-#<dvàraü ceti />#
     aprasiddhimaïgãkçtyoktaü prasiddhirapyastãtyàha-#<prasiddhà ceti />#
     nàyurvedo vaidya÷àstram /
     prasiddhau kathaü vivàda ityà÷aïkya pa¤camatvenàprasiddherityàha-#<ardheti />#
     suùuptimçtidharmàrdhasaüpattyà tadantarbhàvabuddhirlokànàmityarthaþ //10//


END BsCom_3,2.4.10

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.11



5 ubhayaliïgàdhikaraõam   / så. 11-21



na sthànato 'pi parasyobhayaliïgaü sarvatra hi  | BBs_3,2.11 |

yena brahmaõà suùuptyàdiùu jãva upàdhyupa÷amàtsaüpadyate tasyedànãü svaråpaü ÷rutiva÷ena nirdhàryate  /
santyubhayaliïgàþ ÷rutayo brahmaviùayàþ 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ' (chà. 3.14.2) ityelamàdàyàþ savi÷eùaliïgàþ  /
'asthålamanaõvarhrasvamadãrdham' (bç. 3.8.8) ityevamàdyà÷ca nirvi÷eùaliïgàþ  /
kimàsu ÷rutiùåbhayaliïgaü brahmapratipattavyamutànyataraliïgam  /
yadàpyanyataraliïgaü tadàpi kiü savi÷eùamuta nirvi÷eùamiti mãmàüsyate  /
tatrobhayaliïga÷rutyanugrahàdubhayaliïgameva brahmetyevaü pràpte bråmaþ - na tàvatsvata eva parasya brahmaõa ubhayaliïgatvamupapadyate  /

nahyekaü vastu svata eva råpàdivi÷eùopetaü tadviparãtaü cetyàdhàrayituü  ÷akyaü virodhàt  /
astu tarhi sthànataþ pçthivyàdyupàdhiyogàditi  /
tadapi nopapadyate  /
nahyupàdhiyogàdapyanyàdç÷asya vastuno 'nyàdç÷aþ svabhàvaþ saübhavati  /
nahi svacchaþ sansphañiko 'laktakàdyupàdhiyogàdasvaccho bhavati bhramamàtratvàdasvacchatàbhinive÷asya  /
upàdhãnàü càvidyàpratyupasthàpitatvàt  /
ata÷cànyataraliïgaparigrahe 'pi samastavi÷eùarahitaü nirvikalpameva brahma pratipattavyaü na tadviparãtam  /
sarvatra hi brahmasvaråpapratipàdanapareùu vàkyeùu 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayam' (ka. 3.15  /
muktiko. 2.72) ityevamàdiùvapàstasamastavi÷eùameva brahmopadi÷yate   // 11 //



----------------------

FN: sthànaü upàdhistadyogàt   /



     sarvàbhiravasthàbhiraliptastvamartha iti niråpayitukàmaþ prathamaü tasya nirvi÷eùatvamàha-#<na sthànato 'pi parasyobhyaliïgaü sarvatra hi />#
     udde÷ayatvampadàrthajij¤àsoparamànantaraü tatsvaråpabrahmavicàrasyàvasarasaügatimàha-#<yeneti />#
     nirvi÷eùatvaüsav i÷eùatvaü cetyubhayaü liïgyate j¤àpyate yàbhistà ubhayaliïgaþ ÷rutayaþ saü÷ayabãjatvena santãtyarthaþ /
     yathà viruddhasuùuptimaraõobhayaråpaü mugdhatvaü tathà ÷rutipràmàõyàdubhayaråpaü brahma dhyeyamiti dçùñàntena pårvapakùaþ /
     nirvi÷eùamekaråpameva j¤eyamiti siddhàntayati-#<evamiti />#
     kimubhayaråpatvaü svataþ, uta svato nirguõasya sarvagandhatvàdivi÷eùa upàdhitaþ satyaþ, àhosvitsvataþ savi÷eùameva brahmeti /
     tatràdya nirasya dvitãyamanådya dåùayati-#<astu tarhãti />#
     sthànamupàdhiþ /
     brahmaõi vi÷eùaþ, kalpitaþ aupàdhikatvàtsphañikalauhityavadityarthaþ /
     upàdheþ satyatve 'pi tatkçtaü mithyeti dçùñaü brahmaõi tåpàdhãnàü mithyàtvàttatkçto vi÷eùo mithyeti kimu vàcyamityàha-#<upàdhãnàmiti />#
     tçtãyaü nirasyati-#<ata÷ceti />#
     sarvasya vi÷eùasya kalpitatvàdevetyarthaþ /
     niùedha÷rute÷caivamityàha-#<sarvatra hãti># //11//


END BsCom_3,2.5.11

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.12



na bhedàd iti cen na pratyekamatadvacanàt  | BBs_3,2.12 |

athàpi syàdyaduktaü nirvikalpamekaliïgameva brahma nàsya svataþ sthànato vobhayaliïgatvamastãti  /
tannopapadyate  /
kasmàt  /
bhedàt  /
bhinnà hi pratividyaü brahmaõa àkàrà upadi÷yante  /
catuùpàdbrahma ùoóa÷akalaü brahma vàmanãtvàdilakùaõaü brahma trailokya÷arãravai÷vànara÷abdoditaü brahmetyeva¤jàtãyakàþ  /
tasmàtsavi÷eùatvamapi brahmaõo 'bhyupagantavyam  /

nanåktaü nobhayaliïgatvaü brahmaõaþ saübhavatãti  /
ayamapyavirodhaþ  /
upàdhikçtatvàdàkàrabhedasya  /
anyathà hi nirviùayameva bheda÷àstraü prasajyeteti cet  /

neti bråmaþ  /
kasmàt  /
pratyekamatadvacanàt  /
pratyupàdhibhedaü hyabhedameva brahmaõaþ ÷ràvayati ÷àstram - 'ya÷càyamasyàü pçthivyàü tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷càyamadhyàtmaü ÷àrãrastejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yameva sa yo 'yamàtmà' (bç. 2.5.1) ityàdi  /
ata÷ca na bhinnàkàrayogo brahmaõaþ ÷àstrãya iti ÷akyate vaktum  /
bhedasyopàsanàrthatvàdabhede tàtparyàt  /



     bhidyata iti bhedo vi÷eùaþ, nirvi÷eùatva÷rutàvapi vi÷eùasyàpi ÷ruterubhayaråpatvaü syàditi ÷aïkàü vyàcaùñe-#<athàpi syàditi />#
     pårvoktaü virodhaü smàrayati-#<nanåktamiti />#
     bheda÷rutipràmàõyàrthamaupàdhikaråpabhedasvãkàràdavirodha iti samàdhyarthaþ /
     kimupàdhigata eva råpabhedo brahmaõyupacaryate dhyànàrthamutopàdhiyogàtsatyaviruddharåpavattayà brahmaõo bhedo bhavatãti /
     àdye 'smàdiùñasiddhiþ, dvitãyamabheda÷rutyà dåùayati-#<neti bråma iti># //12//


END BsCom_3,2.5.12

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.13



api caivam eke  | BBs_3,2.13 |

apicaivaü bhedadarsananindàpårvakamabhedadar÷anamevaike ÷àkhinaþ samàmananti - 'manasaivedamàptavyaü neha nànàsti ki¤cana  /
mçtyoþ sa mçtyupamàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (ka. 4.11) iti  /
tathànyepi 'bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà sarvaü trividhaü brahma me tat' (÷ve. 1.12) iti samastasya bhogyabhoktçniyantçlakùaõasya prapa¤casya brahmaikasvabhàvatàmadhãyate   // 13 //




     dvaitanindàpårvakamadvaitokte÷ca nirvi÷eùaü tattvamiti såtràrthamàha-#<apiceti />#
     bhoktà jãvo bhogyaü ÷abdàdi tayoþ preritàramã÷varaü ca matvà vicàrya me mama proktaü tatsarvaü trividhaü brahmaiveti jànãyàdityarthaþ //13//


END BsCom_3,2.5.13

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.14



kathaü punaràkàravadupade÷inãùvanàkàropade÷inãùu ca brahmaviùayàsu ÷rutiùu satãùvanàkàrameva brahmàvadhàryate na punarviparãtamti  /
ata uttaraü pañhati -



aråpavadeva hi tatpradhànatvàt  | BBs_3,2.14 |

råpàdyàkàrarahitameva brahmàvadhàrayitavyaü na råpàdimat  /
kasmàt  /
tatpradhànatvàt  /
''asthålamanaõvarhrasvamadãrdham' (bç. 3.8.8) 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayam' (kañha. 3.15  /
mukti. 2.72) 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) 'divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantaro hyajaþ'' (muõóa. 2.1.2), 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabrahmamayamàtmà brahagma sarvànabhåþ' (bç. 2.5.19) ityevamàdãni vàkyàni niùprapa¤cabrahmàtmatattvapradhànàni narthàntarapradhànànãtyetatpratiùñhàpitaü 'tattu samanvayàt' (bra.så. 1.1.4) ityatra  /

tasmàdeva¤jàtãyakeùu vàkyeùu yathà÷rutaü niràkàrameva brahmàvadhàrayitavyam  /
itaràõi tvàkàrapavadbrahmaviùayàõi vàkyàni na tatpradhànàni  /
upàsanàvidhipradhànàni hi tàni teùvasati virodhe yathà÷rutamà÷rayitavyam  /
sati tu virodhe tatpradhànànyatatpradhànebhyo balãyàüsi bhavantãti  /
eùa vinigamanàyàü hetuþ  /
yenobhayãùvapi ÷rutiùu satãùvanàkàrameva brahmàvadhàryate na punarviparãtamiti   // 14 //




     dvividha÷rutiùu satãùu nirvi÷eùatve kiü niyàmakamiti ÷aïkate-#<kathaü punariti />#
     tatparàtaparavirodhe tatparaü balavaditi nyàyo niyàmaka ityàha-#<aråpavadeveti />#
     upàsanàparavàkyeùu àkàre tàtparyàbhàve 'pi devatàvigrahàdivadàkàrasiddhimà÷aïkya niùprapa¤capara÷rutivirodhànmaivamityàha-#<teùvasatãti># //14//


END BsCom_3,2.5.14

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.15



kà tarhyàkàravadviùayàõàü ÷rutãnàü gatirityata àha -



prakà÷avaccàvaiyarthyàt  | BBs_3,2.15 |

yathà prakà÷aþ saura÷càndramaso và viyadvyàpyàvatiùñhamàno 'ïgulyàdyupàdhisaübandhàtteùvçjuvakràdibhàvaü pratipadyamàneùu tadbhàvamiva pratipadyate  /
evaü brahmàpi pçthivyàdyupàdhisaübandhàttadàkàratàmiva pratipadyate tadàlambano brahmaõa àkàravi÷eùopade÷a upàsanàrtho na virudhyate  /
evamavaiyarthyamàkàravadbrahmaviùayàõàmapi vàkyànàü bhaviùyati  /
nahi vedavàkyànàü kasyacidarthavattvaü kasyacidanarthavattvamiti yuktaü pratipattuü pramàõatvàvi÷eùàt  /

nanvevamapi yatpurastàtpratij¤àtaü nopàdhiyogàdapyubhayaliïgatvaü brahmaõo 'stãti tadvirudhyate  /

neti bråmaþ  /
upàdhinimittasya vastudharmatvànupapacatteþ  /
upàdhãnàü càvidyàpratyupasthàpitatvàt  /
satyàmeva ca naisargikyàmavidyàyàü lokavedavyavahàràvatàra iti tatra tatràvocàma  // 15 //




     kalpitadvaite sàvakà÷atvàcca saprapa¤catva÷rutayo durbalà ityàha-#<prakà÷avacceti />#
     nanvàkàravàkyànàmupàdhikalpitasarvagandhatvàdinàthravattvaü kimiti varõyate vaiyarthyamevocyatàm, tatràha-#<nahi vedavàkyànàmiti /
     nanvevamapãti />#
     uktarãtyobhayaråpatvàïgãkàreõa ÷rutãnàü vyavasthitatve 'pãtyarthaþ /
     upàdhãnàü kalpitatvàdaupàdhikasya satyatvàdupapatterna satyamubhayaråpatvamiti pårvamuktaü, saüprati satyaü nirvi÷eùatvaü mithyà savi÷eùatvamityucyata ityubhayaråpatvàïgãkàre 'pi na pårvàparavirodha ityàha-#<neti bråma iti />#
     dvaitasya mithyàtve j¤ànena bàdhàdupàsanàdivyavahàro na syàdityà÷aïkya bàdhàtpràgeva sa ityàha-#<satyamiti># //15//


END BsCom_3,2.5.15

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.16



àha ca tanmàtram  | BBs_3,2.16 |

àha ca ÷ruti÷caitanyamàtraü vilakùaõaråpàntararahitaü nirvi÷eùaü brahma - 'sa yathà saindhavaghano 'ntaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana evaivaü và are 'yamàtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bç. 4.5.13) iti  /
etaduktaü bhavati - nàsyàtmano 'ntarbahirvà caitanyàdanyadråpamasti lavaõarasa eva nirantaro bhavati na rasàntaraü tathaiveti   // 16 //



----------------------

FN: saindhavaghano lohapiõóaþ   /



     yataþ ÷ruti÷cinmàtramàhàta÷ca vi÷eùo mithyeti såtràrthamàha-#<àha ceti />#
     saindhavaghano lavaõapiõóaþ //16//

END BsCom_3,2.5.16

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.17



dar÷ayati càtho api smaryate  | BBs_3,2.17 |

dar÷ayati ca ÷rutiþ pararåpapratiùedhenaiva brahma nirvi÷eùatvàt- 'athàta àde÷o neti neti' (bç. 2.3.6) iti, 'anyadeva tadviditàdatho aviditàdadhi (ke. 1.3) 'yato vàco nivartante apràpya manasà saha' (tai. 2.4.1) ityevamàdyà  /
bàùkalinà ca bàdhvaþpçùñaþ sannavacanenaiva brahma provàceti ÷råyate - 'sa hovàcàdhãhi bho iti sa tåùõãü babhåva taü ha dvitãye và tçtãye và vacana uvàca bråmaþ khalu tvaü tu na vijànàsi  /
upa÷ànto 'yamàtmà' iti  /
tathà smçtiùvapi parapratiùedhenaivopadi÷yate - 'j¤eyaü yattatpravakùyàmi yajj¤àtvàmçtama÷nute  /
anàdimatparaü brahma na sattannàsaducyate' (13.12) ityevamàdyàsu  /
tathà vi÷varåpadharo nàràyaõo nàradamuvàceti smaryate - 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada  /
sarvabhåtaguõairyuktaü naivaü màü j¤àtumarhasi' iti  /

----------------------

FN: adhi anyat   /
upa÷ànto nirastadvaitaþ   /



     ki¤ca ÷rutismçtyoþ paraniùedhena brahmopade÷ànniùprapa¤caü brahmetyàha-#<dar÷ayati ceti />#
     atha dvaitoktyanantaraü j¤ànahetutvànneti neti upade÷aþ kriyata ityarthaþ /
     adhi anyat punaþ punaradhãhi bho iti nirbandhakàriõaü taü dvitãyaü tçtãyaü ca pra÷ne tåùõãbhàvaü tyaktvovàca /
     upa÷ànto nirastadvaitaþ /
     atastasya tåùõãübhàva evottaramiti sautra÷ca ato÷abdastathàrthakaþ àdimatkàryaü tanna bhavatãtyanàdimat /
     sat indriyavedyam /
     asat parokùaü ca na svaprakà÷atvàdityarthaþ /
     sarvabhåtaguõairdivyagandhàdibhiryuktaü màü mårtimantaü pa÷yasãti yatsà màyà, ata eva sadvaito bhagavàniti màü draùñuü nàrhasi vastuto dvaitàtãtatvàdityarthaþ //17//


END BsCom_3,2.5.17

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.18



ata eva copamà såryakàdivat  | BBs_3,2.18 |

yata eva càyamàtmà caitanyaråpo nirvi÷eùo vàïmanasàtãtaþ parapratiùedhopade÷yo 'ta eva càsyopàdhinimittapàramàrthikãü vi÷eùavattàbhipretya jalasåryakàdivadityupamopàdãyate mokùa÷àstreùu - 'yathà hyajaü jyotiràtmà vivasvànapo bhinnà bahudhaiko 'nugacchan  /
upàdhinà kriyate bhedaråpo devaþ kùetreùvevamajoyamàtmà' iti  /
'eka eva hi bhåtàtmà bhåte bhåte vyavasthitaþ  /
ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravat' (bra.biü 12) ityevamàdiùu   // 18 //




     ki¤ca yathà jalàdyupàdhikalpitaþ såryacandràderbhedacalanàdirdharma evamàtmana iti dçùñànta÷rute÷ca nirvi÷eùaü tattvamityàha-#<ata eva copameti />#
     jalasthapratibimbatvàkàreõa såryasyàbhàsatvadyotanàya såryaketi kapratyayaþ /
     yathàyaü jyotirmayo vivasvànsvata eko 'pi ghañabhedena bhinnàþ apo 'nugacchan bahudhà kriyate evamajo 'yamàtmà devaþ svaprakà÷a eko 'pyupàdhinà màyayà kùetreùvanugacchan bhedaråpaþ kriyata iti yojanà //18//


END BsCom_3,2.5.18

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.19



atra pratyavasthãyate -



ambuvadagrahaõàt tu na tathàtvam  | BBs_3,2.19 |

na jalasåryakàditulyatvamihopapadyate tadvadagrahaõàt  /
såryàdibhyo hi mårtebhyaþ pçthagbhåtaü viprakçùñade÷aü mårtaü gçhyate tatra yuktaþ såryàdipratibimbodayaþ  /
natvàtmà mårto nacàsmàtpçthagbhåtà viprakçùñade÷à÷copàdhayaþ sarvagatatvàtsarvànanyatvàcca  /
tasmàdayukto 'yaü dçùñànta iti   // 19 //




     ihàtmanyuktadçùñàntavaiùamya÷aïkàsåtram-#<ambuvaditi />#
     àtmano nãråpatvàddårasthopàdhyabhàvàcca màyayà buddhyàdiùu pratibimbabhedo na yukta ityarthaþ //19//


END BsCom_3,2.5.19

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.20



atra pratividhãyate -



vçddhihràsabhàktvamantarbhàvàdubhayasàma¤jasyàdevam  | BBs_3,2.20 |

yukta eva tvayaü dçùñànto vivakùitàü÷asaübhavàt  /
nahi dçùñàntadàrùñràntikayoþ kvacitka¤cidvivakùitàü÷aü mukattvà sarvasàråpyaü kenaciddar÷ayituü ÷akyate  /
sarvasàråpye hi dçùñàntadàrùñràntikabhàvoccheda eva syàt  /
nacedaü svamanãùayà jalasåryakàjadidçùñàntapraõayanam  /
÷àstrapraõãtasya tvasya prayojanamàtramupanyasyate  /
kiü punaratra vivakùitaü sàråpyamiti  /
taducyate - vçddhihràsabhàktvamiti  /
jalagataü hi såryapratibimbaü jalavçddhau vardhate jalahràse hrasati jalacalane calati jalabhede bhidyata ityevaü jaladharmànuyàyi bhavati natu paramàrthataþ såryasya tathàtvamasti  /
evaü paramàrthato 'vikçtamekaråpamapi sadbrahma dehàdyupàdhyantarbhàvàdbhajata ivopàdidharmànvçddhirhràsàdãn  /
evamubhayordçùñàntadàrùñràntikayoþ sàma¤jasyàdavirodhaþ   // 20 //




     upàdhyantarbhàvena tatkalpitadharmavattvamatra vivakùitàü÷astena sàmyena samàdhànasåtram-#<vçddhihàseti />#

     dçùñàntasàmye 'pi nãråpàtmanaþ pratibimbaü svabuddhyà kathaü kalpyata ityata àha-#<na cedamiti />#
     ÷råyate na kalpyata ityarthaþ /
     ÷rutadçùñàntasya 'såryakàdivat'ityupanyàsena kiü phalamityata àha-#<÷àstreti />#
     àtmano nirvi÷eùatvaü phalamityarthaþ /
     avirodha iti na vaiùamyamityarthaþ /
     àtmà pratibimba÷ånyaþ, nãråpadravyatvàt, vàyuvadityanumàne àkà÷e vyabhicàraþ /
     alpajale 'vidåràkà÷apratibimbadar÷anàdupàdhidårasthatvamapi kvacidanapekùatamiti bhàvaþ //20//


END BsCom_3,2.5.20

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.5.21



dar÷anàc ca  | BBs_3,2.21 |

dar÷ayati ca ÷rutiþ parasyaiva brahmaõo dehàdiùåpàdhiùvantaranuprave÷am - 'puru÷cakre dvipadaþ puru÷cakre catu÷padaþ  /
puraþ sa pakùã bhåtvà puraþ puruùa àvi÷at' (bç. 2.5.18) iti  /
'anena jãvenàtmanànupravi÷ya' (chà. 6.3.2) iti ca  /
tasmàdyuktametat - 'ata eva caipamà såryakàdivat' (bra.så. 3.2.18) iti  /
tasmànnirvikalpakaikaliïgameva brahma nobhayaliïgaü viparãtaliïgaü ceti siddham  /
atra keciddve adhikaraõe kalpayanti  /
prathamaü tàvat- kiü pratyastamità÷eùaprapa¤camekàkàraü brahmota prapa¤cavadanekàkàropetamiti  /
dvitãyaü tu - sthite pratyastamitaprapa¤catve kiü sallakùaõaü brahmota bodhalakùaõamutobhayalakùaõamiti  /
atra vayaü vadàmaþ - sarvathàpyànarthakyamadhikaraõàntaràrambhasyeti  /
yadi tàvadanekaliïgatvaü parasyabrahmaõo niràkartavyamityayaü prayàsastatpårveõaiva na sthànato 'pi ityanenàdhikaraõena niràkartavyamityayamuttaramadhikaraõaü prakà÷avacca etadvyarthameva bhavet  /
naca sallakùaõameva bhma na bodhalakùaõamiti ÷akyaü vaktum  /
vij¤ànaghana evetyàdi÷rutivaiyarthyaprasaïgàt  /
kathaü và nirastacaitanyaü brahma cetanasya jãvasyàtmatvenopadi÷yeta  /
nàpi bodhalakùaõameva brahma na sallakùaõamiti ÷akyaü vaktum astãtyevopalabdhavyaþ (pha. 6.13)

ityàdi÷rutivaiyarthyaprasaïgàt  /
kathaü và nirastasattàko bodho 'bhyupagamyeta  /
nàpyubhayalakùaõameva brahmeti ÷akyaü vaktum  /
pårvàbhyupagamavirodhaprasaïgàt  /
sattàvyàvçttena ca bodhena bodhavyàvçttayà ca sattayopetaü brahma pratijànànasya tadeva pårvàdhikaraõapratiùiddhaü saprapa¤catvaü brahmaõaþ prasajyeta  /

÷rutatvàdadoùa iti cet  /

na  /
ekasyànekasvabhàvatvànupapatteþ  /
atha sattaiva bodho bodha eva ca sattà nànayoþ parasparavyàvçttirastãti yadyucyeta tathàpi kiü sallakùaõaü brahmota bodhalakùaõamutobhayalakùaõamityevaü vikalpo niràlambana eva syàt  /
såtràõi tvekàdhikaraõatvenaivàsmàbhirnãtàni  /
apica brahmaviùayàsu ÷rutiùvàkàravadanàkàrapratipàdanena vipratipannasvànàkàre brahmaõi parigçhãte 'va÷yaü vaktavyetaràsàü ÷rutãnàü gatiþ  /
tàdarthyena prakà÷avaccetyàdãni såtràõyarthavattaràõi saüpadyante  /

yadyapyàhuràkàravàdinyo 'pi ÷rutayaþ prapa¤capravilayamukhenànàkàrapratipattyarthà eva na pçthagarthà iti tadapi na samãcãnamiva lakùyate  /
katham  /
ye hi paravidyàdhikàre kecitprapa¤cà ucyante yathà - 'yuktà hyasya harayaþ ÷atà de÷etyaya vai harayo 'yaü vai sahasràõi bahåni cànantàni ca' (bç.  2.5.19) ityevamàdayaste bhavanti pravilayàrthàþ 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam' (bç. 2.5.19)  ityupasaühàràt  /
ye punarupàsanàdhikàre prapa¤cà ucyante yathà 'manomayaþ pràõasãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.2) ityevamàdayo na teùàü pravilayàrthatvaü nyàyyam  /
'sa kratuü kurvãta' (chà. 3.14.1) ityeva¤jàtãyakena prakçtenaivopàsanavidhinà teùàü saübandhàt  /
÷rutyà caiva¤jàtãyakànàü guõànàmupàsanàrthatve 'vakalpyamàne na lakùaõayà pravilayàrtatvamavakalpate  /
sarveùàü ca sàdhàraõe pravilayàrthatve sati 'aråpavadeva hi tatpradhànatvàt' (bra. så. 3.2.14) iti vinigamanakàraõavacanamanavakà÷aü syàt  /
phalamapyeùàü yathopade÷aü kvacidduritakùayaþ kvacidai÷varyapràptiþ kvacitkramamuktirityavagamyata evetyataþ pàrthagartyamevopàsanàvàkyànàü brahmavàkyànàü ca nyàyyaü naikavàkyatvam  /
kathaü caiùàmekavàkyatotprekùyata iti vaktavyam  /

ekaniyogapratãteþ prayàjadar÷apårõamàsavàkyavaditi cet  /

na  /
brahmavàkyeùu niyogàbhàvàt  /
vastumàtraparyavasàyãni hi brakahmavàkyàni na niyogopade÷ãnãtyetadvistare pratiùñhàpitaü 'tattu samanvayàt (bra. så. 1.1.4) ityatra  /
kiüviùaya÷càtra niyogo 'bhipreyata iti vaktavyam  /
puruùo hi niyujyamànaþ kurviti svavyàpàre kasmiü÷cinniyujyate  /

nanu dvaitaprapa¤cavilayo na yogaviùayo bhaviùyati  /
apravilàpite hi dvaitaprapa¤ce brahmatattvàvabodho na bhavatyato brahmatattvàvabodhapratyanãkabhåto dvaitaprapa¤caþ pravilàpyaþ  /
yathà svargàmasya yàgo 'nuùñhàtavya upadi÷yata evamapavargakàmasya prapa¤capravilayaþ  /
yathàca tamasi vyavasthitaü ghañàditattvamavabubhutsamànena tatpratyanãkabhåtaü tamaþ pravilàpyata evaü brahmatattavamavabubhutsamànena tatpratyanãkabhåtaþ prapa¤caþ pravilàpayitavyaþ  /
brahmasvabhàvo hi prapa¤co na prapa¤casvabhàvaü brahma, tena nàmaråpaprapa¤capravilàpanena brahmatattvàvabodho bhavatãti  /

atra vayaü pçcchàmaþ - ko 'yaü prapa¤capravilayo nàma  /
kimagnipratàpasaüparkàdghçtakàñhinyapravilaya iva ppapa¤capravilayaþ kartavya àhosvidekasmiü÷candre timirakçtànekacandraprapa¤cavadavidyàkçto brahmaõi nàmaråpaprapa¤co vidyayà pravilàpitavya iti  /
tatra tàvadvidyàmano 'yaü prapa¤co dehàdilakùaõa àdhyatmiko bàhya÷ca pçthivyàdilakùaõaþ pravilàpayitavya ityucyeta sa puruùamàtreõà÷akyaþ pravilàpayitumiti tatpravilayopade÷o '÷akyaviùaya eva syàt  /
ekena càdimuktena pçthivyàdipravilayaþ kçta itãdànãü pçthivyàdi÷ånyaü  jagadabhaviùyat  /
athàvidyàdhyasto brahmaõyekasminnayaü prapa¤co vidyayà pravilàpyata iti bråyàt  /
tato brahmaivàvidyàdhyastaprapa¤capratyàkhyànenàvedayitavyam ekamevàdvitãyaü brahma, tatsatyaü sa àtmà tatvamasi (chà. 6.8.7) iti tasminnàvedite vidyà svayamevotpadyate tayà càvidyà bàdhyate.

tata÷càvidyadhyastaþ sakalo 'yaü nàmaråpaprapa¤caþ svapnaprapa¤cavatpravilãyate  /
anàvedite tu brahmaõi brahmavij¤ànaü kuru prapa¤capravilayaü ceti ÷atakçtvo 'pyukte, na brahmavij¤ànaü prapa¤papravilayo và jàyate  /

nanvàvedite brahmaõi tadvij¤ànaviùayaþ prapa¤cavilayaviùayo và niyogaþ syàt  /

na  /
niùprapa¤cabrahmàtmatvàvedanenaivobhayasiddheþ  /
rajjusvaråpaprakà÷anenaiva hi tatsvaråpavij¤ànamavidyàdhyastasarpàdiprapa¤capravilaya÷ca bhavati  /
naca kçtameva punaþ kriyate  /
niyojyo¤api ca prapa¤càvasthàyàü yo 'vagamyate jãvo nàma sa prapa¤casyaiva và syàdbrahmapakùasyaiva và  /
prathame vikalpe niùprapa¤cabrahmatattvapratipàdanena pçthivyàdivajjãvasyàpi pravilàpitatvàtkasya prapa¤cavilaye niyoga ucyeta kasya và niyoganiùñhatayà mokùo 'vàptavya ucyeta  /
dvitãye 'pi brahmaivàniyojyasvabhàvaü jãvasya svaråpaü jãvatvaü tvavidyàkçtameveti pratipàdite brahmaõi niyojyàbhàvànniyogàbhàva eva  /
draùñavyàdi÷abdà api paravidyàdhikàrapañhitàstattvàbhimukhãkaraõapradhànà na tatvàvabodhavidhipradhànà bhavanti  /
loke 'pãdaü pa÷yedamàkàrõayeti caiva¤jàtãyakeùu nirde÷eùu praõidhànamàtraü kurvityucyate na sàkùàjj¤ànameva kurviti  /
j¤eyàbhimukhasyàpi j¤ànaü kadàcijjàyate kadàcinna jàyate tasmàttaü prati j¤ànaviùaya eva dar÷ayitavyo j¤àpayitukàmena  /
tasmindar÷ite svayameva yathàviùayaü yathàpramàõaü ca j¤ànamutpadyate  /
naca pramàõàntareõànyathàprasiddher'the 'nyathàj¤ànaü niyuktasyàpyupapadyate  /
yadi punarniyukto 'hamityanyathà j¤ànaü kuryànna tu tajj¤ànaü kiü tarhi mànasã sà kriyà  /
svayameva cedanyathotpadyeta bhràntireva syàt  /
j¤ànaü tu pramàõajanyaü yathàbhåtaviùayaü ca na tanniyoga÷atenàpi kàrayituü ÷akyate  /
naca pratiùedhenàpi vàrayituü ÷akyate  /
nahi tatpuru÷atantraü, vastutantrameva hi tat  /
ato 'pi niyogàbhàvaþ  /
ki¤cànyanniyoganiùñhatayaiva paryavasyàmnàye yadabhyupagatamaniyojyabrahmàtmatvaü jãvasya tadapramàõakameva syàt  /
atha ÷àstramevàniyojyabrahmàtmatvamapyàcakùãta tadavabodhe ca puruùaü niyu¤jãta tato brahma÷àstrasyaikasya dvyarthaparatà viruddhàrthaparatà ca prasajyetàm  /
niyogaparatàyàü ca ÷rutahànira÷rutakalpanà karmaphalavanmokùasyàdçùñaphalatvamanityatvaü cetyevamàdayo doùà na kenacitparihartuü ÷akyàþ  /
tasmàdavagataniùñhànyeva brahmavàkyàni na niyoganiùñhàni  /
ata÷caikaniyogapratãterekavàkyatetyayuktam  /
abhyupagamyamàne 'pi ca brahmavàkyechu niyogasadbhàve tadekatvaü niùprapa¤copade÷eùu saprapa¤copajade÷eùu càsiddham  /
nahi ÷abdàntaràdibhiþ pramàõairniyogabhede 'vagamyamàne sarvatraikà niyoga iti ÷akyamà÷rayitum  /
prayàjadar÷apårõamàsavàkyechu tvadhikàràü÷enàbhedàdyuktamekatvam  /
natviha saguõanirguõacodanàsu ka÷cidekatvàdhikãràüso 'sti  /
nahi bhàråpatàvàdayo guõàþ prapa¤capravilayopakàriõaþ  /
nàpi prapa¤capravilayo bhàråpatvàdiguõopakàrã, parasparavirodhitvàt  /
nahi kçtsnaprapa¤capravilàpanaü prapa¤caikade÷àpekùaõaü caikasmindharmiõi yuktaü samàve÷ayitum  /
tasmàdasmàdukta eva vibhàga àkàravadanàkàropade÷ànàü yuktatara iti   // 21 //



----------------------

FN: asya jãvabhàvaü pràptasye÷varasya da÷a harayo viùayà indriyàõi và   /
taü j¤ànàrthinam   /
bhinnavàkyàrthaviùayaþ ÷abdaþ ÷abdàntaram   /



     prave÷a÷rute÷coktànumànabàdha ityàha såtrakàraþ /
     #<dar÷anàcceti />#
     dvipadaþ puro manuùyàdidehàü÷cakre catuùpadaþ puraþ pa÷ånkçtvà pura÷cakùuràdyabhivyakteþ purastàt sa ã÷varaþ pakùã liïga÷arãrã bhåtvà pura uktàni ÷arãràõyàvi÷at, sa ca praviùño 'pi puruùaþ pårõa evetyarthaþ /
     taittirãyake liïgasya pakùàdyukteþ pakùitvaü mantavyam /
     evaü pratibimbabhàvena bhedàdeþ kalpitatvàt nirvi÷eùaü brahmeti svamatamupasaüharati-#<tasmàditi />#
     ekade÷ivyàkhyàmutthàpayati-#<atreti />#
     na sthànato 'pãtyàdyekamadhikaraõaü, tatra brahmaõo niùprapa¤catve sthite kiülakùaõaü brahmeti saüdehe prakà÷avaccetyàdidvitãyamadhikaraõaü pravçttaü, na sadråpameva brahma kintu prakà÷avacca cidråpaü ca /
     kutaþ-avaiyarthyàt /
     satyaü j¤ànaü sadeva somyetyubhaya÷ruterdviråpe brahmaõyarthavattvàditi pårvapakùe siddhàntaþ-àha ca tanmàtram /
     sanmàtraü brahma ÷rutiràha, 'j¤ànasya sattànatirekàt'iti /
     idaü dvitãyàdhikaraõaü dåùayati-#<atra vayamiti />#
     dvitãyàdhikaraõasya kiü brahmaõo 'nekaråpatvaniràsaþ phalam, uta bodharåpatvaniràsa àhosvitsattàniràsa iti vikalpya sarvathàpyànarthakyaü prapa¤cayannàdye gatàrthatàmàha-#<yadi tàvaditi />#
     nahi dvitãya ityàha-#<naceti />#
     brahmaõo bodharåpatvaniràse jaóatvàjjãvàbheda÷rutibàdha÷ca syàdityàha-#<kathaü veti />#
     na tçtãya ityàha-#<nàpãti />#
     sattàniràse bodhasya tucchatvaü ca syàdityàha-#<kathamiti />#
     naca bodhasya sattànatirekànna tucchateti vàcyam /
     sadbodhapadayorvàcyànatireke paryàyatvaprasaïgàt /
     evaü siddhàntaü phalàbhàvena dåùayitvà pårvapakùaü dåùayati-#<nàpãti />#
     prasaïgamevàha-#<satteti />#
     vyàvçttatvaü bhinnatvam /
     niùprapa¤caikaråpatvasiddhàntavirodhàt bhinnobhayaråpatvapårvapakùànutthànamityarthaþ /
     ubhaya÷rutibalàdutthànamiti ÷aïkate-#<÷rutatvàditi />#
     meruvindhyavatparasparaü bhinnasattàbodhayorekabrahmàbheda÷aïkà ÷ruti÷atenàpi na yuktetyàha-#<neti />#
     sadbodhayorbhedo 'sti na và /
     àdye ÷ruterapi viruddhàrthatvànupapatterna pårvapakùotthànamityuktam /
     saüprati dvitãyaü ÷aïkate-#<atha sattaiveti />#
     sadbodhapadayorvàcyabhede 'pi lakùyaikyopapattirakhaõóàrthasvãkàràdityarthaþ /
     akhaõóàrthasya pårvapakùatvaü na syàtsiddhàntatvàt /
     ki¤càtra saü÷aye 'pyayukta ityàha-#<tathàpãti />#
     ekàdhikaraõapakùe såtràõi kathaü neyànãtyata àha-#<såtràõãti />#
     svapakùe såtrasàma¤casyaü cetyàha-#<apiceti />#
     ava÷yàpekùitagatyarthatvenottarasåtràõàü pårvaikavàkyatvànnàdhikaraõabheda iti bhàvaþ /
     àkàra÷rutãnàü kalpitàkàro gatiriti svamatamuktaü, prapa¤cavilayavàdinastu 'manomayaþ pràõa÷arãraþ satyakàmaþ'ityàdyàkàra÷rutãnàü taditaràkàrapravilayo gatirityàhuþ /
     manomaya iti kor'thaþ, mano 'tiriktopàdhi÷ånya ityarthaþ /
     evaü pràõa÷arãrapadena pràõàtiriktopàdhiniùedhànmanaso 'pyabhàvasiddhiþ, evaü sarve ÷abdà anàkàrabrahmaparà eveti tanmatamanådya dåùayati-#<yadapãtyàdinà />#
     kiü j¤eyabrahmaprakaraõasthànàmàkàra÷abdànàü niùedhaparatvaü utopàsanàprakaraõasthànàmapi /
     tatràdyamaïgãkaroti-#<ye hãti />#
     asya jãvabhàvaü pràptasye÷varasya da÷a harayo viùayà haraõàdda÷endriyàõi pràõibhedàpekùayà ÷atàni sahasràõi ca teùàmã÷varàdbhedamà÷aïkyàha-#<ayamiti />#
     ã÷vara eva haraya ityarthaþ /
     dvitãyaü dåùayati-#<ye punariti />#
     manomayàdi÷abdànàü mukhyavçttyà guõaparatvasaübhave niùedhalakùaõàpi na yuktetyàha-#<÷rutyà ceti />#
     kiü càkàrànàkàra÷rutidvaividhye sati brahmanàkàramevetyatra kiü vinigamakamiti ÷aïkotthànàdasthålàdi÷rutãnàü niràkàratàtparyaü niyàmakamiti kathanàrthamidaü såtramarthavadbhavati /

     sarva÷rutãnàü niùedhàrthatve tu ÷aïkànutthànànniyàmakasåtraü vyarthaü syàdityàha-#<sarveùàü ceti />#
     nanåpàsanàr'thakavàkyànàü svàrthe phalàbhàvàt saphalaniùedhavàkya÷eùatvamityà÷aïkya phalasya ÷rutatvànnànya÷eùatetyàha-#<phalamapãti />#
     arthaikyàbhàvàcca naikavàkyatetyàha-#<kathaü ceti />#
     arthaikyaü ÷aïkate-#<eketi />#
     yathà phalavatparamàpårvàkhyaniyogaikyàdaïgapradhànavàkyànàmekavàkyatà tathà tattvàvabodhakàmasya prapa¤capravilayaviùayaka eko niyogaråpor'tho 'stãtyàkàrànàkàravàkyànàü sarveùàmekavàkyatetyarthaþ /
     niyogàsidyà dåùayati-#<neti />#
     viùayaü ÷aïkate-#<nanu dvaiteti />#
     pratyanãkaü pratibandhakam /
     nanu prapa¤cavilaye brahmalayaþ syàdabhedàdityata àha-#<brahmasvabhàvo hi prapa¤ca iti />#
     kàraõaü hi kàryasya svaråpamataþ kàryanà÷e 'pi kàraõasya na layaþ, ghañanà÷e 'pi mçddar÷anàdityarthaþ /
     prapa¤casya satyasya kalpitasya và laye vidhiriti vikalpyàdyaü dåùayati-#<tatra yadi tàvaditi />#
     satyasya j¤ànàdadhvasteþ musalàdinà ca kçtsnadvaitadhvaüsàyogàt nabhograsanavidhivada÷akyaviùayo 'yaü vidhiþ, ki¤ca ÷ukàdimuktyà sarvamuktiþ syàdityarthaþ /
     dvitãyamanådya dåùayati-#<athetyàdinà />#
     upade÷ajanyaj¤ànàdevàvidyàtajjaprapa¤calayasiddherniyogo vçthaivetyarthaþ /
     ki¤ca brahmaj¤ànàdau vidhiþ kiü brahmaõyaj¤àte j¤àte và /
     nàdyaþ, a÷akyatvàdityàha-#<anàvedite tviti />#
     dvitãyaü ÷aïkate-#<nanviti />#
     upade÷àdeva j¤àte brahmaõi sàkùàtkàradvaitabàdhayoþ siddhervidhivaiyarthyaü siddhasya vidhinà kartumayogàdityàha-#<neti />#
     evaüviùayàbhàvànniyogàbhàvamuktvà niyojyàbhàvàttadabhàvamàha-#<niyojyo 'pi ceti />#
     prapa¤càntarbhåto brahma vetyarthaþ /
     àdye jãvanà÷àdvidhyayogaþ, dvitãye niyojyàsiddhiþ,tarhi j¤àne vidhipratyayànàü kà gatirityata àha-#<draùñavyàdi÷abdà iti />#
     nanu ÷rutaü j¤ànaü tyaktvà tatsàdhanavyàpàravidhiþ kimiti kalpyata ityà÷aïkya j¤ànasya puruùakçtyasàdhyatvàdityàha-#<j¤eyàbhimukhasyàpãti />#
     ki¤ca j¤ànavidhivàdinà j¤eyaü brahmàva÷yaü vedàntairj¤àpanãyaü viùayànavabodhe vidhibodhàyogàt /
     tathàca  vedàntaireva j¤ànetpattervidhyànarthakyamityàha-#<tasmàditi />#
     taü j¤ànàrthinaü pratãtyarthaþ /
     nanåtpannaü j¤ànamanyathàkartuü vidhirarthavàniti, netyàha-#<naceti />#
     nanvanagniryoùiditi pratyakùapramàõàdutpannamapi j¤ànaü tàmagniü dhyàyediti /
     vidhinànyathàkçtaü dç÷yata ityata àha-#<yadãti />#
     anyathàdhãþ kçtisàdhyà cet kriyaiva, kçtiü vinaiva cedbhràntirevàto mànaü vinà vidhito j¤ànàsiddhermànavastutantre j¤àne vidhirmçùetyarthaþ /
     vedànteùu vidhivàdino 'nyacca dåùaõamastãtyàha-#<ki¤cànyaditi />#
     brahmàtmaikyeniyoge ca vedàntavàkyasya pràmàõyamà÷aïkyàrthabhedàdvàkyabhedo viruddhàrthatvàdapràmàõyaü ceti dåùayati-#<athetyàdinà />#
     ki¤ca ÷rutaü brahma na ÷ruto vidhirvedànteùu tatkalpane ca karmajanyatvànmokùasyànityatvasàti÷ayatvàdiprasaïga ityàha-#<niyogaparatàyàü ceti />#
     phalitamàha-#<ata÷ceti />#
     idànãü prauóhavàdena niyogamaïgãkçtya tadekatvaü khaõóayati-#<abhyupagamyamàne 'pãti />#
     bhinnakriyàvàci÷abdaþ ÷abdàntaraü yathà yajati dadàtãti tathehàpi vedopàsãteti ÷abdabhedaþ /
     nirguõasaguõaråpabhedaþprakaraõabhedaþ muktyabhyudayaphalabheda ityetaiþ pramàõairnirguõaj¤ànasaguõopàsanàviùayakaniyogabheda ityarthaþ /
     kathaü tarhyaïgàïgivàkyeùu niyogaikyaü, tatràha-#<prayàjeti />#
     ekasyaiva svargakàmasya sàïgapradhànàdhikàràttatsàdhyaphalàpårvaikyàdekavàkyatetyarthaþ /
     ihàpi nirguõasaguõavidyayorekàdhikàràt niyogaikyamastu, netyàha-#<na tviheti />#
     muktyabhyudayàrthibhedànmitho viruddhàrthavidyayoraïgàïgitvàyogàcca na viyogaikyam /
     naca nirguõavidyàniyoga eka eva saguõavidyànaïgãkàràditi vàcyam /
     aho viparãtaü pàõóityamàyuùmataþ, vighnyayogyavidyàyàü vidhirvidhiyogyàyàmavidhiriti, tasmàtsàkàravàkyànàmàkàralayadvàrà nirguõavàkyaikavàkyatàgatirasadgatireva, kintu teùàü kalpitàkàro gatistadupàsanayàbhyudayasiddheþ, nirguõavàkyànàü tu paramàrthàlambanatvamityasmadukta eva vibhàgaþ sàdhãyànityupasaüharati-#<tasmàditi># //21//


END BsCom_3,2.5.21

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.22



6 prakçtaitàvattvàdhikaraõam   / så. 22-30

prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhati tato bravãti ca bhåyaþ  | BBs_3,2.22 |

'dve vàva brahmaõo råpe mårtaü caivàmårtaü ca' (bç. 2.3.1) ityupakramya pa¤camahàbhåtàni dvairà÷yena pravibhajyàmabartarasasya ca puruùa÷abdoditasya mahàrajanàdãni råpàõi dar÷ayitvà punaþ pañhyate - 'athàta àde÷o neti neti nahyetasmàditi netyanyatparamasti' (bç. 2.3.6) iti  /
tatra ko 'syapratiùedhasya viùaya iti jij¤àsàmahe  /
nahyatredaü taditi vi÷eùitaü ki¤citpratiùedhyamupalabhyate  /
iti÷abdena tvatra pratiùedhyaü kimapi samarthyate neti netãtiparatvànna¤prayogasya  /
iti÷abdà÷rayaü saünihitàlaübana evaü÷abdasamànavçttiþ prayujyamàno dç÷yate iti ha smopàdhyàyaþ kathayati ityevamàdiùu  /
saünihitaü càtra prakaraõasàmarthyàdråpadvayaü saprapa¤caü brahmaõastacca brahmayasyaite dve råpe  /
tatra naþ saü÷aya upajàyate - kimayaü pratiùedho råpe råpàvaccobhayamapi pratiùedhatyàhosvidekataram  /
yadàpyekataraü tadàpi kiü brahma pratiùedhati råpe pari÷iùñyàhosvidråpe pratiùedhati brahma pari÷inaùñãti  /
tatra prakçtatvàvi÷eùàdubhayamapi pratiùedhatãtyà÷aïkàmahe  /
dvau caitau pratiùedhau dvirneti÷abdaprayogàt  /
tayorekena saprapa¤caü brahmaõo råpaü pratiùidhyate 'pareõa råpavadbrahmeti bhavati matiþ  /
athavà brahmaiva råpavatpratiùidhyate taddhi vàïmanasàtãtatvàdasaübhàvyamànasadbhàvaü pratiùedhàrham  /
natu råpaprapa¤caþ pratyakùàdigocaratvàtpratiùedhàrhaþ  /
abhyàsastvàdaràrtha iti  /
evaü pràpte bråmaþ  /
- na tàvadubhayapratiùedha upapadyate ÷ånyavàdaprasaïgàt  /
ki¤ciddhi paramàrthamàlambyàrthaþ pratiùidhyate yathà rajjvàdiùu sarpàdayaþ  /
tacca pari÷iùyamàõe kasmiü÷cidbhàve 'vakalpate  /
ubhayapratiùedhe tu ko 'nyo bhàvaþ pari÷eùyàt  /
apari÷iùyamàõe cànyasminya itaraþ pratiùeddhumàrabhyate pratiùeddhuma÷akyatvàttasyaiva paramàrthatvàpatteþ pratiùedhànupapattiþ  /
nàpi brahmapratiùedha upapadyate ''brahma te bravàõi' (bç. 2.1.1) ityàdyupakramavirodhàt  /
'asanneva sa bhavati  /
asadbrahmeti veda cet' (taitti. 2.6.1) ityàdinindàvirodhàt  /
'astãtyevopalabdhavyaþ' (kañha. 6.13) ityavadhàraõavirodhàt  /
sarvavedàntavyàkopaprasaïgàcca  /

vàïmanasàtãtatvamapi brahmaõo nàbhàvàbhipràyeõàbhidhãyate  /
nahi mahatà parikarabandhena 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1.1), 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1.1) ityevamàdinà vedànteùu brahmapratipàdya tasyaiva punarabhàvo 'bhilapyeta  /
prakùàlanàddhi paï kasya dåràdaspar÷aü varam iti hi nyàyaþ  /
pratipàdanaprakriyà tveùà 'yato vàco nivartante  /
apràpya manasà saha' (tai. 2.4.1) iti  /
etaduktaü bhavati - vàïmanasàtãtamaviùayàntaþpàti pratyagàtmabhåtaü nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü brahmeti  /
tasmàdbrahmaõo råpaprapa¤caü pratiùedhati pari÷inaùñi brahmetyabhyupagantavyam  /
tadetaducyate prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhatãti  /
prakçtaü yadetàvadiyattàparicchinnaü mårtàmårtalakùaõaü brahmaõo råpaü tadeùa ÷abdaþ pratiùedhati  /
taddhi prakçtaü prapa¤citaü ca pårvasminagranthe 'dhidaivatamadhyàtmaü ca tajjanitameva ca vàsanàlabkùaõamaparaü råpamamårtarasabhåtaü puruùa÷abdoditaü liïgàtmavyapà÷rayaü mahàjanàdyupamàbhirdar÷itam  /
amårtarasasya puruùasya cakùurgràhyaråpayogitvànupapatteþ  /
tadetatsaprapa¤caü brahmaõo råpaü saünihitàlambanenetikaraõena pratiùedhakaü na¤aü pratyupanãyata iti gamyate  /
brahma tu råpavi÷eùaõatvena ùaùñhyà nirdiùñaü pårvasmingranthe na svapradhànatvena  /
prapa¤cite ca tadãye råpadvaye råpavataþ svaråpajij¤àsàyàmidamupakràntam 'athàta àde÷o neti neti'' (bç. 2.3.6) iti  /
tatra kalpitaråpapratyàkhyànena brahmaõaþ svaråpàvedanamidamiti nirõãyate  /
tadàspadaü hãdaü samastaü kàryaü neti netãti pratiùiddham  /
yuktaü ca kàryasya vàcàrambhaõasabdhàdibhyo 'sattvamiti neti netãti pratiùedhanaü na tu brahmaõaþ  /
karvakalpanàmålatvàt  /
nacàtreyamà÷aïkà kartavyà - kathaü hi ÷àstraü svayameva råpadvayaü dar÷ayitvà svayameva punaþ pratiùedhati - 'prakùàlanàddhi paï kasya dåràdaspar÷anaü varam' iti  /
yato nedaü ÷àstraü pratipàdyatvena brahmaõo råpadvayaü nirdi÷ati, lokaprasiddhaü tvidaü råpadvayaü brahmaõi kalpitaü paràmç÷ati pratiùedhyatvàya ÷uddhabrahmasvaråpapratipàdanàya ceti niravadyam  /
dvau caitau pratiùedhau yathàsaükhyanyàyena dve api mårtàmårte pratiùedhataþ  /
yadvà pårvaþ pratiùedho bhåtarà÷iü pratiùedhatyuttaro vàsanàrà÷im  /
athavà 'neti neti' (bç. 2.3.6) iti vãpseyamitãti yàvatki¤cidutprekùyate tatsarvaü na bhavatãtyarthaþ  /
parigaõitapratiùedhe hi kriyamàõe yadi naitadbrahma kimanyadbrahma bhavediti jij¤àsà syàt  /
vàpsàyàü tu satyàü samastasya viùayajàtasya pratiùedhàdaviùayaþ pratyagàtmà brahmeti jij¤àsà nivartate  /
tasmàtprapa¤cameva brahmaõi kalpitaü pratiùedhati pari÷naùñi brahmeti nirõayaþ  /
ita÷caiùa eva nirõayaþ  /
yatastataþ pratiùedhàdbhåyo bravãti 'anyatparamasti' (bç. 2.3.6) iti  /
abhàvàvàsane hi pratiùedhe kriyamàõe kimanyatparamastãti bråyàt  /
tatraiùàkùarayojanà - neti netãti brahmàdi÷ya tamevàde÷aü punarnirvakti  /
neti netãtyasya kor'thaþ  /
nahyetasmàdbrahmaõo vyatiriktamastãtyato neti netãtyucyate na punaþ svayameva nàstãtyarthaþ  /
tacca dar÷ayatyanyatparamapratiùiddhaü brahmàstãti  /
yadà punarevamakùaràõi yojyante nahyetasmàditi neti neti  /

nahi prapa¤capratiùedharåpàdàde÷anàdanyatparàde÷anaü brahmaõo 'stãti  /
tadà tato bravãti ca bhåya ityetannàmadheyaviùayaü yojayitavyam  /
atha nàmadheyam - 'satyasya satyamiti pràõa vai satyaü teùàmeùa satyam' (bç. 2.1.20) iti hi bravãtiti  /
tacca brahmàvasàne pratiùedhe sama¤jasaü bhavati  /
abhàvàvasàne tu pratiùedhe kiü satyasya satyamityucyeta  /
tasmàdbrahmàvasàno 'yaü pratiùedho nàbhàvàvasàna ityadhyavasyàmaþ   // 22 //



----------------------

FN: pçthivyaptejoråpaü bhåtatrayaü mårtaü, vàyvàkà÷aråpaü càmårtamiti dvirà÷itvena   /
mahàràjanaü haridrà   /



     brahmaõo nirvi÷eùacinmàtratvamuktvà sarvaniùedhàvadhitvena sadråpatvamàha-#<prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhati tato bravãti ca bhåya iti />#
     pçthivyaptejobhåtatrayaü mårtaü vàyvàkà÷advayamamårtamiti rà÷idvayamuktvà bhåtadvayasyàmårtasya sàraþ 'karaõàtmà hiraõyagarbho ya eùa etasmin såryamaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùiõi puruùaþ'ityuktaþ, tasya vàsanàmayàni svapnaråpàõi 'tadyathà màhàrajanaü, vàso yathà pàõóvàvikaü yathendragopaþ'ityupamàbhiruktàni vicitràõi, tatra mahàrajanaü haridrà tayà liptaü vastraü màhàrajanaü, pàõóvàdikamiti dhavalaü kambalàdi /
     kecittu ÷rutimupalakùaõaü kçtvà såkùmapa¤cabhåtànyamårtàni pa¤cãkçtàni mårtàni tata÷càmårtarasatvoktyà karaõànàü pà¤cabhautikatvasiddhiriti vyàcakùate /
     atha satpadàtmakaprapa¤coktyanantaraü, ata uktàropasya niùedhàrthatvànneti netãti niùedhenopade÷aþ kriyata ityarthaþ /
     neti÷abdàrthamàha-#<nahãti />#
     etasmàdàtmano 'nyannàstãti netãtyucyata ityarthaþ /
     ÷ånyatàniràsàrthaü paraü brahmàstãtyuktamiti siddhàntarãtyà ÷rutyarthaþ /
     atra niùedhyavi÷eùànupalambhàtsaü÷ayamàha-#<tatra ko 'syetyàdinà />#
     na¤prayogasya nàkàràsyeti÷abdopasthàpitavastuniùedhakatvàdityarthaþ /
     iti÷abdànniùedhyasàmànyasamarpaõe vi÷eùàkàïkùàyàü prakaraõàdråpadvayasya råpibrahmaõa÷ca niùaidhyatvabhànàtsaü÷ayamuktvà pårvoktaü nirvi÷eùaü brahma nàstãtyàkùepasaïgatyà pårvapakùayati-#<tatra prakçtatveti />#
     pårvapakùe tatpadàrthàbhàvàdvàkyàrthàbhedàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti phalam /
     niradhiùñhànaniùedhàdar÷anàtsarvaniùedho na yukta ityarucyà prapa¤ce brahmaniùedha ityàha-#<athaveti />#
     ekabrahmaõa eva niùedhe nakàradvayasya paunaruktyàmityata àha-#<abhyàsastviti />#
     utsåtrameva tàvatsiddhàntamupakramate-#<evamiti />#
     ÷ånyaprasaïga iùña iti vadantaü pratyàha-#<ki¤ciddhãti />#
     tacceti pratiùedhanamityarthaþ /
     adhiùñhànànava÷eùe tatpramàråpahetvabhàvàt niùedhavàkyàrthaþ pramà na syàt 'idamatra nàsti'iti loke niùedhasya sàdhiùñhànasyaiva pramitidar÷anàdityarthaþ /
     ki¤ca yadbhàti tatsadityutsargasya bhànàrthàbhàvàdhiùñhànapramitirapavàdastayà pårvabhànasya bhramatvani÷cayenàrthasattvàpalàpàt /
     apavàdànaïgãkàre tåtsargataþ prapa¤casya satyatvàpatterniùedhànupapattirityàha-#<apari÷iùyamàõe ceti />#
     adhiùñhànasattvaü vinà bhràntiniùedhayorayogàcchånyavàdo na yukta ityuktvà pårvavàdinaþ pakùàntaraü dåùayati-#<nàpãti />#
     dehàtmàbhimànavallaukikamànapràptadvaitasya niùedho yukto na vedàntapramitabrahmaõa iti bhàvaþ yaduktaü vàïmanasàtãtvàt niùedhàrhaü brahma iti tatràha-#<vàïmanaseti />#
     brahmaõo vàgàdyatãtatvaü niùedhàrthaü na cet kimarthaü taduktirityata àha-#<pratipàdaneti />#
     uktàrthe såtraü yojayati-#<tadetadityàdinà />#
     'dve vàva brahmaõo råpe'iti råpadvayasyaiva pràdhànyena prakçtatvànnetãti niùedha ityarthaþ /
     nanu 'àdityamaõóale puruùa'iti brahmàpyatra pràdhànyenoktamityà÷aïkya puruùo liïgàtmà amårtarasatva÷rutyà bhåtajanitatvabhànàt svapnaråpatva÷rute÷cetyàha-#<tajjanitameveti />#
     råparåpiõorabheda uktaþ nanu vàsanàmayaü råpameva kimityupamãyate prasiddharåpameva kiü na syàdityata àha-#<amårtarasasyeti />#
     råpadvayasyaiva pràdhànyena prakçtatve phalitamàha-#<taditi />#
     pratiyogitvena samarpyata ityarthaþ /
     na càrthataþ pradhànyadbrahmaõo niùedhaþ ràj¤o bhçtyo nàstãtyatra ràjaniùedhaprasaïgàditi bhàvaþ /
     ki¤caitra brahmaõaþ pratipàdyatvàt na niùedha ityàha-#<prapa¤cite ceti />#
     nanu brahmaõi niùiddhasyàpyanyatra sthitisaübhavàt kathaü kalpitatvamityata àha-#<tadàspadamiti />#
     upàdàne niùiddhasyànyatra na sthitirityarthaþ /
     yattu dvaitaniùedhe pratyakùàdivirodha iti, tatràha-#<yuktaü ceti />#
     sthàpitaü hi àrambhaõàdhikaraõe pratyakùàdervyàvahàrikaü pràmàõyaü na tatvàvedakamiti, atastattvato niùedhànna virodha iti bhàvaþ /
     nanu vastutvàdvaitavadbrahmaõo 'pi niùedho 'stu, netyàha-#<natviti />#
     dvaitabhàvàbhàvasàkùitvàda÷akyo niùedha ityarthaþ /
     na cetyàdi spaùñàrtham /
     yaccoktaü niùedhàbhyàü råpaü råpi brahma ca niùidhyata iti, tatràha-#<dvau caitàviti />#
     udde÷yavidheyàrthànàü saükhyàsàmye yathàkramaü saübandha iti nyàyaþ 'yathàsaïkhyamanude÷aþ samànàm'iti pàõinisåtrasiddhastenàtra råpadvayodde÷ena niùedhadvayavidhirityarthaþ /
     vãpsàpakùe sarvadç÷yaniùedhàjjij¤àsà÷àntiriti vi÷eùamàha-#<parigaõiteti />#
     mårtaü nàmårtaü netyevaü vi÷iùyaniùedhe jij¤àsà na ÷àmyatãtyarthaþ /
     såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<ita÷ceti />#
     pratiùedhànupapattyà brahmàstãtyavagataü bhåyaþ punaþ paramastãti ÷rutiþ sàkùàdapi bravãtãtyarthaþ /
     #<tacceti />#
     ava÷iùñaü brahmetyarthaþ /
     spaùñamanyat //22//


END BsCom_3,2.6.22

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.23



tadavyaktamàha hi  | BBs_3,2.23 |

yatpratiùiddhàtprapa¤cajàtàdanyatparaü brahma tadasti cetkasmànna gçhyata iti  /
ucyate - tadavyaktamanindriyagràhyaü sarvadç÷yasàkùitvàt  /
àha hyevaü ÷rutiþ 'na cakùuùà gçhyate nàpi vàcà nànyairdevaistapasà karmaõà và' (muõóa. 3.1.8) 'sa eùa neti netyàtmàgçhyo nahi gçhyate' (bç. 3.9.23) yattadadre÷yamagràhyam (muõóa. 1.1.6) 'yadà hyevaiùa etasminnadç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane' (tai. 2.7.1) ityàdyà  /
smçtirapi - 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikàryo 'yamucyate' (bha. gã. 2.25) ityàdyà   // 23 //




     nanvagràhyatvàdbrahma nàstãti ÷aïkàniràsàrthaü såtraü vyàcaùñe-#<yatpratiùiddhàditi />#
     råpàdyabhàvàdavyaktamindriyàgràhyaü na tvasattvàdityarthaþ /
     anyairdevairindriyàntarairna gçhyata ityanvayaþ //23//


END BsCom_3,2.6.23

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.24



api ca saüràdhane pratyakùànumànàbhyàm  | BBs_3,2.24 |

apicainamàtmànaü nirastasamastaprapa¤camavyaktaü saüràdhanakàle pa÷yanti yoginaþ  /
saüràdhanaü ca bhaktidhyànapraõidhànàdyanuùñhànam  /
kathaü punaravagamyate saüràdhanakàle pa÷yantãti  /
pratyakùànumànàbhyàü ÷rutismçtibhyàmityarthaþ  /
tathàhi ÷rutiþ - 'parà¤ci khàni vyatçõatsvayaü bhåtasmàtparàïpa÷yati nàntaràtman  /
ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan' (ka. 4.1) iti  /
'j¤ànaprasàdena vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ' (mu. 3.1.8) iti caivamàdyà  /
smçtirapi - 'yaü vinidrà jita÷vàsàþ saütuùñàþ saüyatendriyàþ  /
jyotiþ pa÷yanti yu¤jànàstasmai yogàtmane namaþ //
yoginastaü prapa÷yanti bhagavantaü sanàtanam' iti caivamàdyà   // 24 //

----------------------

FN: svayaübhårã÷varaþ khànãndriyàõi parà¤ci anàtmagràhakàõi kçtvà vyatçmat nàsitavàn   /
àvçttacakùurniruddhendriyaþ   /
vinidrà vitamaskàþ   /
yu¤jànaþ dhyàyinaþ   /
yogalabhya àtmàyogàtmà   /



     tarhi kadà gràhyamiti ÷aïkottaraü såtraü vyàkhyàti-#<api cainamiti />#
     castvarthaþ /
     indriyairna gçhyate api tu saüràdhanena ÷àstrasaüskçtamanasetyarthaþ /
     bhaktidhyànàbhyàü pratyagàtmana÷citte prakarùeõa nidhànaü sthàpanaü praõidhànaü /

     japanamaskàràdiràdi÷abdàrthaþ /
     svayaübhårã÷varaþ /
     svànãndriyàõi /
     parà¤cayanàtmagràhakàõi kçtvà vyatçõat nà÷itavàn /
     sa hi teùàü nà÷o yadasadarthagràhitayà sarjanaü tasmàtteùàü tayà sçùñatvàt, sarvo lokaþ paràgarthameva pa÷yati nàntaràtmànam /
     ka÷cittu dhãro dhãmànàvçttacakùurniruddhendriyaþ ÷uddhe cetasi pratyagàtmanaü ÷àstreõa pa÷yati mokùàrthãtyarthaþ /
     tataþ karmaõà vi÷uddhacitto j¤ànàkhyasattvotkarùeõa saüdhyàyaüstaü niùkalaü pa÷yatãtyarthaþ /
     vinidràþ vitamaskàþ, tatra heturjita÷vàsatvaü pràõàyàmaniùñhatvaü,

     yu¤cànà dhyàyinaþ yogalabhyaþ àtmà yogàtmà //24//


END BsCom_3,2.6.24

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.25



nanu saüràdhyasaüràdhakabhàvàbhyupagamàtparetaràtmanoranyatvaü syàditi  /
netyucyate -


prakà÷àdivaccàvai÷eùyaü prakà÷a÷ ca karmaõyabhyàsàt  | BBs_3,2.25 |

yathà prakà÷àkà÷asavitçprabhçtayo 'ïgulikarakodakaprabhçtiùu karmasåpàdhibhåteùu savi÷eùà ivàvabhàsante, naca svàbhàvikãmavi÷eùàtmatàü jahati, evamupàdhinimitta evàyamàtmabhedaþ svatatvaikàtmyameva  /
tathàhi - vedànteùvabhyàsenàsakçjjãvapràj¤ayorabhedaþ pratipàdyate   // 25 //




     yathà prakà÷àdaya upàdhiùu bhidyante na svataþ, evaü prakà÷a÷cidàtmàpi dhyànàdikarmaõyupàdho bhidyate svatastasyàvai÷eùyamekarasatvameva tattvamasãtyabhyàsàditi såtrayojanà //25//


END BsCom_3,2.6.25

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.26



ato 'nantena tathà hi liïgam  | BBs_3,2.26 |

ata÷ca svàbhàvikatvàdabhedasyàvidyàkçtatvàcca bhedasya vidyayàvidyàü vidhåya jãvaþ pareõànantena pràj¤enàtmanekatàü gacchati  /
tathàhi liïgam - 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmaiva sanbrahmàpyeti' (bç. 4.4.6) ityàdi   // 26 //




     jãvasya brahmàtmatvaphala÷rutiråpaliïgàdapi bheda aupàdhika evetyàha såtrakàraþ-#<ato 'nanteneti># //26//


END BsCom_3,2.6.26

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.27-28



ubhayavyapade÷àttvahikuõóalavat  | BBs_3,2.27 |

tasminneva saüràdhyasaüràdhakabhàve matàntaramupanyasyati svamatavi÷uddhaye  /
kvacijjãvapràj¤ayorbhedo vyapadi÷yate 'tatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ' (muõóa. 3.1.8) iti dhyàtçdhyàtavyatvena draùñçdraùñavyatvena ca  /
paràtparaü puruùamupaiti divyam (mu. 3.2.8) iti gantçgantavyatvena  /
kvacittu tayorevàbhedo vyapadi÷yate 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.10) 'eùa ta àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1) 'eùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bç. 3.7.3) iti  /
tatraivamubhayavyapade÷e sati yadyabheda evaikàntato gçhyate bhedavyapade÷o niràlambana eva syàt  /
ata ubhayavyapade÷adar÷anàdahikuõóalavadatra tattvaü bhavitumarhati  /
yathàhirityabhedaþ kuõóalàbhogapràü÷utvàdãnãti tu bheda evamihàpãti   // 27 //




prakà÷à÷rayavadvà tejastvàt  | BBs_3,2.28 |

athavà prakà÷à÷rayavadetatpratipattavyam   /
yathà prakà÷aþ savitrastadà÷raya÷ca savità nàtyantabhinnàvubhayorapi tejastvàvi÷eùàt  /
atha ca bhedavyapade÷abhàjau bhavata evamihàpãti   // 28 //




     bhedàbhedapårvapakùasåtradvayasya saügatimàha-#<tasminneveti />#
     yathàhitvenàbhedaþ /
     kuõóalàkhyasya sarpàvasthàvi÷eùasya kuõóalatvena bhedaþ /
     tathà jãvasya brahmatvenàbhedo jãvatvena bhedaþ /
     yadvà såryaprakà÷ayorekatejastvadharmàvacchedena bhedàbhedavajjãvaparayorapi ekenaivàtmatvadharmeõa bhedàbhedau ÷rutibalàtsvãkàryàviti såtradvayàrthaþ /
     kuõóalatvaü valayàkàratvaü, àbhogatvaü vakràkàratvaü, pràü÷utvaü dãrghadaõóàkàratvaü udgatamukhatvamàdi÷abdàrthaþ //27 //  //28//


END BsCom_3,2.6.27-28


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.6.29-30



pårvavadvà  | BBs_3,2.29 |

yathà và pårvamupanyastaü prakà÷àdivaccàvai÷eùyamiti tathaivaitadbhavitumarhati  /
tathàhyavidyàkçtatvàdbandhasya vidyayà mokùa upapadyate  /
yadi punaþ paramàrthata eva baddhaþ ka÷cidàtmàhikuõóalanyàyena parasyàtmanaþ saüsthànabhåtaþ prakà÷à÷rayanyàyena caikade÷abhåto 'bhyupagamyeta tataþ pàramàrthikasya bandhasya tiraskartuma÷akyatvànmokùa÷àstravoyarthyaü prasajyeta, nacàtrobhàvapi bhedàbhedau ÷rutistulyavadvyapadi÷ati  /
abhedameva hi pratipàdyatvena nirdi÷ati bhedaü tu pårvaprasiddhamevànuvadatyarthàntaravivakùayà  /
tasmàtprakà÷àdivaccàvai÷eùyamityeùa eva siddhàntaþ   // 29 //




pratiùedhàc ca  | BBs_3,2.30 |

ata÷caiùa eva siddhàntaþ  /
yatkàraõaü parasmàdàtmano 'nyaü cetanaü pratiùedhati ÷àstram - 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) ityevamàdi  /
atàta àde÷o neti neti (bç. 2.3.6) tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam (bç. 2.5.19) iti ca brahmavyatiriktaprapa¤caniràkaraõàdbrahmamàtrapari÷eùàccaiva eva siddhànta iti gamyate   // 30 //




     siddhàntasåtram-#<pårvavaddheti />#
     dharmabhedanaikadharmeõa và bhedàbhedasvãkàre bhedasya satyatvàdabhedavadanivçttiþ syàt ekatraiva bhedàbhedasvãkàre loke virodhakathoccheda ityapi draùñavyaü, tasmàt niùprapa¤caü cidekarasaü brahma tatpadalakùyamastãti siddham //29 //  //30//


END BsCom_3,2.6.29-30


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.31



7 paràdhikaraõam   / så. 31-37



paramataþ setånmànasaübandhabhedavyapade÷ebhyaþ  | BBs_3,2.31 |

yadetannirastasamastaprapa¤caü brahma nirdharitamasmàtparamanyattattvamasti nàstãti ÷rutivipratipatteþ saü÷ayaþ  /
kàniciddhi vàkyànyàpàtenaiva pratibhàsamànàni brahmaõo 'pi paramanyattattvaü pratipàdayantãva  /
teùàü hi parihàramabhidhàtumayamupakramaþ kriyate  /
paramato brahmaõo 'nyattattvaü bhavitumarhati  /
kutaþ - setuvyapade÷àdunmànavyapade÷àtsaübandhavyapade÷àdbhedavyapade÷àcceti  /
setuvyapade÷astàvat - 'atha ya àtmà sa seturvidhçtiþ' (chà. 8.4.1) ityàtma÷abdàbhihitasya brahmaõaþ setuttavaü saükãrtayati  /
setu÷abda÷ca hi loke jalasaütànavicchedakare mçddàrvàdipracaye prasiddhaþ  /
iha tu setu÷abda àtmani prayukta iti laukikasetorivàtmasetoranyasya vastuno 'stitvaü gamayati  /
'setuü tãrtvà' (chà. 8.4.2) iti ca tarati÷abdaprayogàt  /
yathà laukikaü setuü tãrtvà jàïgalamasetuü  pràpnotyevamàtmànaü setuü tãrtvànàtmànamasetuü pràpnotãti gamyate  /
unmànavyapade÷a÷ca bhavati  'tadetadbrahma catuùpàdaùñà÷aphaü ùoóa÷akalami'ti  /
yacca loke unmitametàvadidamiti pariccinnaü kàrùàpaõàdi tato 'nyadvastvastãti prasiddham  /
tathà brahmaõo 'pyunmànàttato 'nyena vastunà bhavitavyamiti gamyate  /
tathà saübandhavyapade÷o 'pi bhavati - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti '÷àrãra àtmà' (tai. 2.3.1) 'pràj¤enàtmanà saüpariùvaktaþ' (bç. 4.3.21) iti ca  /
mitànàü ca mitena saündho dçùño yathà naràõàü nagareõa  /
jãvànàü ca brahmaõà saübandhaü vyapadi÷ati suùuptau  /
atastataþ paramanyadamitamastãti gamyate  /
bhedavyapade÷a÷caitamevàrthaü gamayati  /
tathàhi - 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate' (chà.

1.6.6) ityàdityàdhàramã÷varaü vyapadi÷yatato bhedenàkùyàdhàramã÷varaü vyapadi÷ati - 'atha ya eùo 'ntikùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 1.7.5) iti  /
atide÷aü càsyàmunà råpàdiùu karoti - 'tasyaitasya tadeva råpaü yadamuùya råpaü yàvamuùya geùõau yannàma tannàma' (chà. 1.7.5)

iti  /
sàvadhikaü ce÷varatvamubhayorvyapadi÷ati - 'ye càmuùmàtparà¤co lokàsteùàü ceùñe devakàmànàü ca' (chà. 1.6.8) ityekasya  /
'ye caitasmàdarvà¤co lokàsteùàü ceùñe manuùyakàmànàü ca' (chà. 1.7.6) ityekasya  /
yathedaü màgadhasya ràjyamidaü vaidehasyeti   // 31 //



----------------------

FN: vàtapracuro de÷o jàïgalaþ   /



     yaduktaü neti netãtyàdi÷rutibhiþ brahmàtiriktaü vastu niùidhyata iti, tadayuktam /
     setvàdi÷rutibhirvastvantaràstitvabhànàdityàkùipati-#<paramata iti />#
     yadyapi dyubhvàdyadhikaraõe setu÷abdo vidhàrakatvena gauõo vyàkhyàtastathàpyunmànàdi÷rutãnàü gatimajànato 'yaü pårvapakùaþ, tatronmànàdi÷rutãnàü mukhyatvàt, sadvayaü brahmeti phalaü siddhànte tåktàdvitãyatatpadalakùyasiddhiriti vivekaþ /
     brahma sadvayaü, setutvàt, laukikasetuvat /
     tãrõatva÷rute÷cetyàha-#<setuü tãrtveti />#
     jàïgalaü vàtabhåyiùñhamiti vaidyokteþ vàtapracuro de÷o jàïgalaü, iha tu de÷amàtraü gràhyam /
     di÷a÷catasraþ kalàþ prakà÷avànnàma pàdaþ, pçthivyantarikùaü dyauþ samudra ityanantavànnàma pàdaþ, agniþ sårya÷candro vidyuditi jyotiùmànnàma pàdaþ, cakùuþ ÷rotraü vàïmana ityàyatanavànnàma pàda iti catuùpàdbrahmeti pàdànàmardhàni aùñau ÷aphà asyetyaùñà÷aphaü, pàdeùu caturùu pratyekaü catasraþ kalà iti ùoóa÷akalamityarthaþ /
     ùoóa÷apaõaparimitaü tàmraü kàrùàpaõasaüj¤aü bhavati tadvatsadvayaü brahma, parimitatvàdityarthaþ /
     saübandhitvàcca nagaravadityàha-#<tathà saübandheti />#
     anyadamitamiti asaïkhyàtamityarthaþ /
     anyaspar÷e alpatvena mitatvaniyamàditi mantavyam /
     bhedenoktatvàcca ghañavadityàha-#<bhedavyapade÷a÷ceti />#
     asyàkùisthasyàmunàdityasthena saheti yàvat /

     àdhàrato 'tide÷ata÷ca bhedamuktvàvadhito 'pi tamàha-#<sàvadhikaü ceti># //31//


END BsCom_3,2.7.31

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.32



evametebhyaþ setvàdivyapade÷ebhyo brahmaõaþ paramastãtyevaü pràpte pratipàdyate -


sàmànyàt tu  | BBs_3,2.32 |

tu÷abdena pradar÷itàü pràptiü niruõaddhi  /
na brahmaõo 'nyatki¤cidbhavitumarhati pramàõàbhàvàt  /
nahyanyasyàstitve ki¤citpramàõamupalabhàmahe  /
sarvasya hi janimato vastujàtasya janmàdi brahmaõo bhavatãti nirdhàritam  /
ananyatvaü ca kàraõàtkàryasya  /
'naca brahmavyatiriktaü ki¤cidajaü saübhavati sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityavadhàraõàt  /
ekavij¤ànena ca sarvavij¤ànapratij¤ànànna brahmavyatiriktavastvastitvamavakalpate  /

nu setvàdivyapade÷à brahmavyatiriktaü tattvaü såcayantãtyuktam  /

netyucyate  /
setuvyapade÷astàvanna brahmaõo bàhyasya sadbhàvaü pratipàdayituü kùamate  /
seturàtmeti hyàha na tataþ paramastãti  /
tatra parasminnasati setutvaü nàvakalpata iti paraü kimapi kalpyeta  /
nacaitannyàyyaü  /
ajatvàdi÷rutivirodhàt  /
setusàmànyàttu setu÷abda àtmani prayukta iti ÷ liùyate  /
jagatastanmaryàdànàü ca vidhàrakatvaü setusàmànyamàtmanaþ  /
ataþ seturiva seturiti prakçta àtmà ståyate  /
setuü tãrtvetyapi tarateratikramàsaübhavàtpràpnotyartha eva vartate  /
yathà vyàkaraõaü tãrõa iti pràpta idamucyate nàtikràntastadvat   // 32 //




     siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<tu÷abdenetyàdinà />#
     yadanyattatkiü sàdyanàdi và, nàdyaþ mànàbhàvàt kàryasya brahmananyatvanirguõayàccetyuktvà na dvitãyaþ pràgutpatteradvayatvàvadhàraõàdityàha-#<naca brahmavyatiriktamiti />#
     uktànumànànàmàgamabàdha iti bhàvaþ /
     uktaü smàrayitvà hetunàmasiddhimàha-#<nanu setvityàdinà />#
     kiü setu÷rutyà parasiddhirarthàdvà, nàdya ityuktvà dvitãyaü ÷aïkate-#<tatra parasminniti />#
     setutvaliïgenàdvitãyatva÷rutibàdhanamanyàyyamityàha-#<nacet i />#
     liïgaü càsiddhamityàha-#<apiceti />#
     vidhàrakatvaü tu kalpitadvitãyàpekùayàpi yujyata iti bhàvaþ /
     tãrõatvaheturapyasiddha ityàha-#<setuü tãrtveti># //32//


END BsCom_3,2.7.32

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.33



buddhyarthaþ pàdavat  | BBs_3,2.33 |

yadapyuktamunmànavyapade÷àdasti paramiti, tatràbhidhãyate - unmànavyapade÷o 'pi na brahmavyatiriktavastvastitvapratipattyarthaþ  /
kimarthastarhi buddhyarthaþ, upàsanàrtha iti yàvat  /

catuùpàdaùñà÷aphaü ùoóa÷akalamityevaüråpà buddhiþ kataü nu nàma brahmaõi sthirà syàditi vikàradvàreõa brahmaõa unmànakalpanaiva kriyate  /
nahyavikàre 'nante brahmaõi sarvaiþ puübhiþ ÷akyà bujaddhiþ sthàpayituü mandamadhyamottamabuddhitvàtpuüsàmiti  /
pàdavat  /
yathà mana àkà÷ayoradhyàtmamadhidaivataü ca brahmapratãkayoràmnàtayo÷catvàro vàgàdayo manaþsaübandhinaþ pàdàþ kalpyante catvàra÷càgnyàdaya àkà÷asaübandhinaþ àdhyànàya tadvat  /
athavà pàdavaditi yathà kàrùàpaõe pàdavibhàgo vyavahàrapràcuryàya kalpyate  /
nahi sakalenaiva kàrùàpaõena sarvadà sarve janà vyavahartumã÷ate krayavikraye parimàõàniyamàttadvadityarthaþ   // 33 //



----------------------

FN: brahmaõa unmànakalpanaü mandadhiyàü dhyànavyavahàràya kàrùàpamasya pàdavyavahàràt   /



     parimitatvamapyasiddhamityàha-#<buddhyartha iti />#
     vàkpràõacakùuþ÷rotràõi manasaþ pàdà agnivàyvàdityadi÷a àkà÷asya pàdà dhyànàrthaü kalpitàstadvadbrahmaõa unmànamityarthaþ /
     laukikaü dçùñàntamàha-#<athaveti />#
     pàdakalpanàü vinàpi vyavahàraþ kiü na syàdityata àha-#<nahãti />#
     kàrùàpaõasya vyavahàràya pàdakalpanàvat mandadhiyàü dhyànavyavahàràya brahmaõa unmànakalpanetyarthaþ //33//


END BsCom_3,2.7.33

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.34



sthànavi÷eùàtprakà÷àdivat  | BBs_3,2.34 |

iha såtre dvayorapi saübandhabhedavyade÷ayoþ parihàro vidãyate  /
yadapyuktaü saübandhavyapade÷àdbhedavyapade÷àcca paramataþ syàditi tadapyasat  /
yata ekasyàpi sthànavi÷eùàpekùayaitau vyapade÷àvupapadyate  /
saübandhavyapade÷e tàvadayamarthaþ  /
buddyàdyupàdhisthànavi÷eùayogàdudbhåtasya vi÷eùavij¤ànasyopàdyupa÷ame ya upa÷amaþ sa paramàtmanà samabandha ityupàdhyapekùayaivopacaryate na parimititvàpekùayà  /
tathà bhedavyapade÷o 'pi brahmaõa upàdhibhedàpekùayopacaryate na svaråpabhedàpekùayà prakà÷àdivadityupamopàdànàt  /
yathaikasya prakà÷asya sauryasya càndramasasya vopàdhiyogàdupajàtavi÷eùasyopàdhyupa÷amàtsaübandhavyapade÷o bhavatyupàdhibhedàcca bhedavyapade÷aþ  /
yathàvà såcãpà÷àkà÷àdiùåpàdhyapekùayaivaitau saübandhabhedavyapade÷au bhavatastadvat   // 34 //




     saübandhabhedau kalpitau na satyadvitãyasàdhakàvityàha-#<sthàneti />#
     sthànamupàdhibuddhyàdiþ ekasyaivopàdhinà bhinnasyopàdhi÷àntau satyàü saübandha upacaryate /
     yathà sauràlokàderaïgulyàdyupàdhinà bhinnasyopàdhiviyoge mahàlokàdyàtmanà saübandhopacàrastadvat tathàditya cakùuùoþ sthànayorbhedàddhiraõmayapuruùabhedakalpanetyarthaþ //34//


END BsCom_3,2.7.34

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.35



upapatte÷ ca  | BBs_3,2.35 |

upapadyate càtredç÷a eva saübandho nànyàdç÷aþ 'svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti hi svaråpasaübandhamenamàmananti svaråpasya cànapàyitvàt  /
na naranagaranyàyena saübandho ghañate  /
upàdhikçtasvaråpatirobhàvàttu - 'svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) ityupapadyate  /
tathà bhedo 'pi nànyàdç÷aþ saübhavati  /
bahutara÷rutiprasiddhaike÷varatvavirodhàt  /
tathàca ÷rutirekasyàpyàkà÷asya stànakçtaü bhedavyapade÷amupapàdayati - 'yo 'yaü bahirdhà puruùàdàkà÷aþ' (chà. 3.12.8), 'yo 'yamantarhçdaya àkà÷aþ' (chà. 3.12.9) iti   // 35 //




     mukhyàveva saübandhabhedau kiü na syàtamityatra såtram-#<upapatte÷ceti># //35//


END BsCom_3,2.7.35

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.36



tathànyapratiùedhàt  | BBs_3,2.36 |

evaü setvàdivyapade÷ànparapakùahetånunmathya saüprati svapakùaü hetvàntareõopasaüharati  /
tathànyapratiùedhàpi na brahmaõaþ paraü vastvantaramastãti gamyate  /
tathàhi - sa evàdhastàt (chà. 7.25.1), ahamevàdhastàt (chà. 7.25.1), àtmaivàdhastàt (chà. 7.25.2), sarvaü taü paràdàdyo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda (bç. 2.4.6), brahmaivedaü sarvam àtmaivedaü sarvam (chà. 7.25.2), neha nànàsti ki¤cana (bç. 4.4.1), yasmàtparaü nàparamasti ki¤cit (÷ve. 3.9), tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam (bç. 2.5.19) ityevamàdivàkyàni svaprakaraõastànyanyàrthatvena pariõetuma÷akyàni brahmavyatiriktaü vastvantaraü vàrayanti  /
sarvàntara÷rute÷ca na paramàtmano 'nyo 'ntaràtmàstãtyavadhàryate   // 36 //




     svaråpeõa brahmaõà jãvasya saübandho bhedanivçttiråpo yujyate na mukhyaþ saüyogàdiþ vastudvayàsattvàt tathà bhedo 'pi na svata ekatva÷ruterityarthaþ //36//


END BsCom_3,2.7.36

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.7.37



anena sarvagatatvamàyàma÷abdàdibhyaþ  | BBs_3,2.37 |

anena setvàdivyapade÷aniràkaraõenànyapratiùedhasamà÷rayaõena ca sarvagatatvamapyàtmanaþ siddhaü bhavati  /
anyathà hi tanna siddyet  /
setvàdivyapade÷eùu hi mukhyeùvaïgãkriyamàõeùu pariccheda àtmanaþ prasajyeta setvàdãnàmevàtmakatvàt  /

tathànyapratiùedhe 'pyasati vastu vastvantaràdvyàvartata iti pariccheda evàtmanaþ prasajyeta  /
sarvagatatvaü càsyàyàma÷abdàdibhyo vij¤àyate  /
àyàma÷abdo vyàptivacanaþ ÷abdaþ 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷aþ' (chà. 8.1.3) 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' 'jyàyàndivaþ' (chà. 3.14.3) 'jyàyànàkà÷àt' 'nityaþ sarvagataþ sthàõuracalo 'yaü sanàtanaþ' (bha.gã. 2.24)ityevamàdayo hi ÷rutismçtinyàyàþ sarvagatatvamàtmano 'vabodhayanti   // 37 //



     nanu dvitãyàbhàve sarvagatatva÷rutivirodha ityata àha-#<anena sarvagatatvamiti />#
     dvitãyaü satyaü cetsetvàdivadbrahmaõo 'lpatàsyàt 'yatrànyatpa÷yati tadalpam'iti ÷ruteþ ki¤ca niravayavàsaügabrahmaõaþ satyaprapa¤casaübandhàyogàttavaiva sarvagatatva÷rutivirodha iti bhàvaþ adhiùñhànenàdhyastaü jagadvyàptamadhyastatvàt rajjvà vyàptasarpavat, iti nyàyaþ //37//


END BsCom_3,2.7.37

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.8.38



7 phalàdhikaraõam  / så. 38-41



phalamata upapatteþ  | BBs_3,2.38 |

tasyaiva brahmaõo vyàvahàrikyàmã÷itrã÷itavyavibhàgàvasthàyàmayamanyaþ svabhàvo varõyate  /

yadtadiùñàniùñavyàmi÷ralakùaõaü karmaphalaü saüsàragocaraü trividhaü prasiddhaü jantånàü kimetatkarmaõo bhavatyàhosvidã÷varàditi bhavati vicàraõà  /
tatra tàvatpratipàdyate phalamata ã÷varàdbavitumarhati  /
kutaþ - upapatteþ  /
sa hi sarvàdhyakùaþ sçùñisthitisaühàrànvicitrànvidadhadde÷akàlavi÷eùàbhij¤atvàtkarmiõàü karmànuråpaü phalaü saüpàdayatãtyupapadyate  /
karmaõàstvanukùaõavinà÷inaþ kàlàntarabhàvi phalaü bhavatãtyanupapannam  /
abhàvàddhàvànutpatteþ  /
syàdetat  /
karma vina÷yatsvakàlameva svànuråpaü phalaü janayitvà vina÷yati tatphalaü kàlàntaritaü kartrà bhokùyata iti  /
tadapi na pari÷udhyati pràgbhoktçsaübandhàtphalatvànupapatteþ  /
yatkàlaü hi yatsukhaü duþkhaü vàtmanà bhujyate tasyaiva loke phalatvaü prasiddham  /
nahyasaübaddhasyàtmanà sukhasya duþkhasya và phalatvaü pratiyanti laukikàþ  /
athocyate mà bhåtkarmànantaraü phalotpàdaþ  /
karmakàryàdapårvàtphalamutpatsyata iti  /
tadapi nopapadyate  /
apårvasyàcetanasya kàùñhaloùñasamasya cetanenàprartitasya pravçttyanupapatteþ  /
tadastitve ca pramàõàbhàvàt  /

arthàpattiþ pramàõamiti cet  /

na  /
ã÷varasiddherarthàpattikùayàt   // 38 //



----------------------

FN: iùñaü svargaþ, aniùñamavãcyàdisthànayogyam , vyàmi÷raü manuùyabhogyam   /
saüsàro janmamçtipravàho à÷rayo yasya   /



     evaü tatpadalakùyaü saü÷odhya vàcyàrthamàha-#<phalamata upapatteþ />#
     nirvi÷eùatvàdanyaþ svabhàvaþ phalahetutvàkhyaþ iùñaü sukhaü devàdãnàü, aniùñaü duþkhaü nàrakiõàü, vyàmi÷raü manuùyàõàü, saüsàro janmamçtipravàhaþ gocaraþ à÷rayo yasya tatsaüsàragocaram /
     atra karme÷varayoþ phalahetutva÷ruteþ saü÷ayamàha-#<kimiti />#
     atra pårvapakùe phaladàturã÷varasya tatpadavàcyasyàsiddherlakùyàsiddhiþ siddhànte tatsiddhiriti phalabhedaþ /
     pårvoktanirvi÷eùatvamupajãvya phaladàtçtvamapã÷varasya nàstãti pårvapakùotthànàtsaügatiþ /
     yadyapi sarvagatatvavatphaladàtçtvaü vyavahàrada÷àyàü sidhyati yathàpi karmaõa eva phaladàtçtvamiti ÷aïkàniràsenoktalakùyàrthanirvàhakavàcyàrthanirõayàrthamasyàdhikaraõasyàrambha iti matvà siddhàntaü tàvadàha-#<tatra tàvaditi />#
     svargàdikaü vi÷iùñade÷akàlakarmàbhij¤adàtçkaü, karmaphalatvàt, sevàphalavadityupapattiþ /
     yàgàdikriyàkhyaü karma tàvat kùaõikaü tatkiü svanà÷àt phalaü janayatyuta phalamutpàdya na÷yati, àhosvidapårvàtphalasiddhiþ, nàdya ityàha-#<abhàvàditi />#
     dvitãyaü ÷aïkate-#<syàditi />#

     karmanà÷akùaõamàrabhyàmabhivyaktasvargasukhàdisattve mànaü nàstãti-dåùayati-#<tadapãtyàdinà />#
     tçtãyaü ÷aïkate-#<atheti />#
     apårvaü kiü svatantrameva phaladànàya pravartate, cetanàdhiùñhitaü và, nàdya ityàha-#<tadapãti />#
     dvitãye tvadçùñànabhij¤ajãvasyàdhiùñhàtçtvàyogàdã÷varasyàdhiùñhàtçtvasiddhiriti bhàvaþ /
     prauóhavàdenàpårvaü nàstãtyàha-#<tadastitva iti />#
     kùaõikayàgàdeþ ÷rutasvargàdihetutvànupapattyà sthàyyapårvasiddhiriti cet /
     na /
     karmabhiràràdhitàdã÷varàdeva sthàyinaþ phalasiddherityarthaþ /
     na kevalatarkeõàpårvaü sidhyatãti bhàvaþ //38//


END BsCom_3,2.8.38

____________________________________________________________________________________________
START BsCom_3,2.8.39



÷rutatvàc ca  | BBs_3,2.39 |

na kevalamupapattereve÷varaü phalahetuü kalpayàmaþ kiü tarhi ÷rutatvàdapã÷varameva phalahetuü manyàmahe  /
tathàca ÷rutirbhavati - 'sa và eùa mahànaja àtmànnàdo vasudànaþ' (bç. 4.4.24) ityeva¤jàtãyakà   // 39 //



----------------------

FN: annamàsamantàtpràõibhyo dadàtãtyannàdaþ , vasudàno dhanadàtà   /



     'kçtàtyaye 'nu÷ayavàn'ityatrodàhçtàbhiþ 'ya iha ramaõãyacaraõàþ'ityàdi÷rutismçtibhirapårvasiddhi÷cettàbhirã÷varasyàpi phaladàtçtvaü svãkàryamityàha-#<÷rutatvàcceti>#såtrakàraþ /
     annamàsamantàtpràõibhyo dadàtãtyannàdaþ, vasudàno dhanadàtà, karmaõo 'pårvasya và jaóatvenopakaraõamàtratvàtsvatantra ã÷vara eva phaladàteti siddhànto dar÷itaþ //39//


END BsCom_3,2.8.39

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.8.40



dharmaü jaiminirata eva  | BBs_3,2.40 |

jaiministvàcàryo dharmaü phalasya dàtàraü manyate  /
ata eva hetoþ ÷rutarupapatte÷ca  /
÷råyate tàvadayamarthaþ svargakàmo yajeta ityevamàdiùu vàkyeùu  /
tatra ca vidhi÷ruterviùayabhàvopagamàdyàgaþ svargasyotpàdaka iti gamyate  /
anyathà hyananuùñhàtçko yàga àpadyeta tatràsyopade÷avaiyarthyaü syàt  /

nanvanukùaõavinà÷inaþ sarmaõaþ phalaü nopapadyata iti parityakto 'yaü pakùaþ  /

naiùa doùaþ  /
÷rutipràmàõyàt  /
÷ruti÷cetpramàõaü yathàyaü karmaphalasamabandhaþ ÷ruta upapadyate tathà kalpayitavyaþ  /
nacànutpàdya kimapyapårvaü karma vina÷yatkàlàntaritaü phalaü dàtuü ÷aknoti  /
ataþ karmaõo và såkùmà kàciduttaràvasthà phalasya và pårvàvasthàpårvaü nàmàstãti tarkyate  /
upapadyate càyamarthaü uktena prakàreõa  /
ã÷varastu phalaü dadàtãtyanupapannam  /
avicitrasya kàraõasya vicitrakàryànupapattervaiùamyanairghçmyaprasaïgàdanuùñhànavaiyartyàpatte÷ca  /
tasmàddharmàdeva phalamiti   // 40 //




     idànãü pårvapakùayati-#<dharmamiti />#
     vidhi÷rutirvidhyarthaþ, tasya liïarthasya preraõàtmano yàgo viùayastadbhàvàvagamàdyàgaþ svargasàdhanamiti gamyate /
     yàgasyeùñasàdhanatvàbhàve preraõànupapatterityarthaþ /
     apårvadvàrà karmaõaþ phalamupapadyata ityuktvà siddhàntaü dåùayati-#<ã÷varastviti />#
     ã÷varaþ kiü karmànapekùaþ phalaü dadàti tatsàpekùo và, àdya àha-#<avicitrasyetyàdinà />#
     dvitãye saüveùñanasaüskàramàtràtkañàdau veùñanavatkarmàpårvàdeva phalasiddheþ kimã÷vareõeti bhàvaþ /
     atra vayaü vadàmaþ-candanakaõóakàdidçùñasaüpattyaiva sukhàdisaübhave kçtaü dharmàdharmàbhyàmiti ÷rutismçtibalàttadapekùàyàmã÷vareõa kimaparàddham /
     ataþ ã÷varànapekùàtkevalàtkarmaõaþ phalamityayuktamiti //40//


END BsCom_3,2.8.40

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,2.8.41



pårvaü tu bàdaràyaõo hetuvyapade÷àt  | BBs_3,2.41 |

bàdaràyaõastvàcàryaþ pårvoktameve÷varaü phalahetuü manyate  /
kevalàkarmaõo 'pårvàdvà kevalàtphalamityayaü pakùastu÷abdena vyàvartyate  /
karmàpekùàdapårvàpe 'kùàdvà yathà tathàstvã÷varàtphalamiti siddhàntaþ  /
kutaþ - hetuvyapade÷àt  /
darmàdharmayorapi hi kàrayitçtvene÷varo heturvyapadi÷yate phalasya ca dàtçtvena 'eùa hyeùa sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãùate  /
eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' iti  /
smaryate càyamartho bhagavadgãtàsu - 'yo yo yàü yàü tanuü  bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati  /
tasya tasyàcalàü ÷radjhadhàü tàmeva vidadhàmyaham //
sa tayà ÷raddhayà yuktastasyàràdhanamãhate  /
labhate ca tataþ kàmànmayaiva vihitànhitàn' (7.21) iti  /
sarvavedànteùu ce÷varahetukà eva sçùñayo vyapadi÷yante  /
tadeva ce÷varasya phalahetutvaü yatsvakarmànuråpàþ prajàþ sçjatãti  /
vicitrakàryànupapattyàdayo 'pi doùàþ kçtaprayatnàpekùatvàdã÷varasya na prasajyante   // 41 //



iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ   // 2 //




     siddhàntayati-#<pårvaü tviti />#
     acetanasya karmaõaþ svataþ pravçttyayogàtsevàdidçùñàntànusàri÷ruterbalãyastvàtsarvavedànteùvãra÷vasya jagaddhetutva÷rute÷ce÷varàdhiùñhitàtkarmaõo jagadantaþpàtiphalasiddhiriti samudàyàrthaþ //41//

     iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü tçtãyasyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //

     #<// iti tçtãyàdhyàyasya tattvaüpadàrthapari÷odhanàkhyo dvitãyaþ pàdaþ >#//


END BsCom_3,2.8.41






____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



     #<tçtãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ />#


     màrtaõóaü dhvàntanà÷àya tilakasvàminaü mude /

     vighne÷aü vighnavidhvastyai praõamàmi muhurmuhuþ //


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.1.1



tçtãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ   /

[atra paràparabrahmavidyàguõopasaühàravivaraõam]

1 sarvavedàntapratyayàdhikaraõam   / så. 1-4

sarvavedàntapratyayaü codanàdyavi÷eùàt  | BBs_3,3.1 |

vyàkhyàtaü vij¤eyasya brahmaõastattvam  /
idànãü tu prativedàntaü vij¤ànàni bhidyante na veti vicàryate  /

nanu vij¤eyaü brahma pårvàparàdibhedarahitamekarasaü saindhavaghanavadavadhàritaü tatra kuto vij¤ànabhedàbhedacintàvatàraþ  /
nahi karmabahutvavadbrahmabahutvamapi vedànteùu pratipipàdayiùitamiti ÷akyaü vaktum  /
brahmaõa ekavàkyatvàdekaråpatvàcca  /
nacaikåpe brahmaõyanetaråpàõi vij¤ànàni saübhavanti  /
nahyanyathàrtho 'nyathà j¤ànamityabhràntaü bhavati  /
yadi punarekasminbrahmaõi bahåni vij¤ànàni vedàntàntareùu pratipipàdayiùitàni teùàmekamabhràntaü bhràntànãtaràõãtyanà÷vàsaprasaïgo vedànteùu  /
tasmànna tàvatprativedàntaü brahmavij¤ànabheda à÷aïkituü ÷akyate  /
nàpyasya codanàdyavi÷eùàdabheda ucyate  /
brahmavij¤ànasyàcodanàlakùaõatvàt  /
avidhipradhànairhi vastuparyavasàyibhirbrahmavàkyairbrahmavij¤ànaü janyata ityavocadàcàryaþ 'tattu samanvayàt' (bra.så. 1.1.4) ityatra  /

tatkathamimàü bhedàbhedacintàmàrabhata iti  /

taducyate - saguõabrahmaviùayà pràõàdiviùayà ceyaü vij¤ànabhedàbhedacntetyadoùaþ  /
atra hi karmavadupàsanànàü bhedàbhedau saübhavataþ karmavadeva copàsanàni dçùñaphalàni cocyante  /
kramamuktiphalàni ca kànicitsamyagj¤ànotpattidvàreõa  /
teùveùà cintà saübhavati  /
kiü prativedàntaü vij¤ànabheda àhosvinneti  /
tatra pårvapakùahetavastàvadupanyasyante  /
nàmnàstàvadbhedapratipattihetutvaü prasiddhaü jyotiràdiùu  /
asti càtra vedàntàntaravihiteùu vij¤àneùvanyadanyannàma taittirãyakaü vàjasaneyakaü kauthumakaü ÷àñyàyanakamityevamàdi  /
tathà råpabhedo 'pi karmabhedasya pratipàdakaþ prasiddho 'vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjina' mityevamàdiùu  /
asti càtra råpabhedaþ  /
tadyathà - kecicchàkhinaþ pa¤càgnividyàyàü ùaùñhamaparamagnimàmananyatpare punaþ pa¤caiva pañhanti  /
tathà pràõasaüvàdàdiùu kecidånànvàgàdãnàmananti kecidadhikàn  /
tathà dharmavi÷eùo 'pi karmabhedasya pratipàdaka à÷aïkitaþ kàrãryàdiùu  /
asti càtra dharmavi÷eùaþ  /
yathàtharvaõikànàü ÷irovratamiti  /
evaü punaruktyàdayo 'pi bhedahetavo yathàsaübhavaü vedàntàntareùu yojayitavyàþ  /
tasmàtprativedàntaü vij¤ànabheda iti  /
evaü pràpte bråmaþ - sarvavedàntapratyayàni vij¤ànàni tasmiüstasminvedànte tàni tànyeva bhavitumarhanti  /
kutaþ - cedanàdyavi÷eùàt  /
àdigrahaõena ÷àkhàntaràdhikaraõasiddhàntasåtrodità abhedahetava ihàkçùyante  /
saüyogaråpacodanàkhyàvi÷eùàdityarthaþ  /
yathaikasminnagnihotre ÷àkhàbhede 'pi puruùaprayatnastàdç÷a eva codyate juhuyàditi  /
evam 'yo ha vai jyoùñhaü ca ÷reùñhaü ca veda' (bç.6.1.1, chà. 5.1.1) iti vàjasaneyinàü chandogànàü ca tàdç÷yeva codanà  /
prayojanasaüyogo 'pyavi÷iùña eva 'jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca svànàü bhavati'' (bç. 6.1.1) iti  /
råpamapyubhayatra tadeva vij¤ànasya yaduta jyeùñha÷reùñhàdiguõavi÷eùaõànvitaü pràõatattvam  /
yathà ca dravyadevate yàgasya råpamevaü vij¤eyaü råpaü vij¤ànasya tena hi tadråpyate  /
samàkhyàpi saiva pràõavidyeti  /
tasmàtsarvavedàntapratyayatvaü vij¤ànànàm  /
evaü pa¤càgnividyà vai÷vànaravidyà ÷àõóilyavidyetyevamàdiùu yojayitavyam  /
ye tu nàmaråpàdayo bhedahetvàbhàsàste prathama eva kàõóe na nàmnà syàdacodanàbhidhànatvàt ityàrabhya parihçtàþ   // 1 //


----------------------

FN: codyata iti codanà puruùaprayatnaþ sa hi puruùavyàpàraþ   /



     brahmasvaråpaü nirdhàrya tajj¤ànasàdhanopàsanàsvaråpamàha-#<sarvavedàntapratyayaü codanàdyavi÷eùàditi />#
     pàdasaügatimàha-#<vyàkhyàtamiti />#
     pårvapàde tattvaüpadàrthavivekaþ kçtaþ /
     iha tatphalaü vàkyàrthaj¤ànamànandàdayaþ pradhànasyeti såtreõàpunaruktàpekùitatatpadadvàcyàrthopasaühàreõa nirdhàryata iti phalaphalibhàvaþ saügatiþ /
     saguõavàkyàrthavidyàcintà tu tadvidyànàü cittaikàgryadvàrà nirguõaj¤ànasàdhanatvàtkriyata iti mantavyam /
     saüpratiþ /
     nirguõaj¤ànaü bhedàbhedavicàraviùayatvenoktamiti manvàna àkùipati-#<nanviti />#
     vedyabhede vidyàbhedacintà syàt brahmaõastu vedyasyaikyànna cintàvasara ityarthaþ /
     brahmaikye 'pi dharmabhedàccintetyata àha-#<ekaråpatvàcceti />#
     nirdharmatvàdityarthaþ /
     ekaråpe 'pi brahmaõyanekaprakàrasaübhavàdbheda÷aïkà ityata àha-#<nacetyàdinà />#
     pårvapakùe j¤ànabheda÷aïkànupapattimuktvà codanàdyabhedàjj¤ànàbheda iti siddhànto 'pyayukta ityàha-#<nàpyasyeti />#
     evaü pàdàrambhamàkùipya samàdhatte-#<taducyata iti />#
     saguõavidyàsveva bhedàbhedacintà kriyate nirguõavidyàyàü tvaikyaü siddhamiti vàcyàrtharåpaguõopasaühàramàtraü kriyate vàkyàrthanirõayàyeti bhàvaþ /
     pa¤càgnipràõadahara÷àõóilyavai÷vànaràdividyà mithobhinnà iti 'nànà÷abdàdibhedàt'ityatra vakùyate /
     atra tu mithobhinnàstàþ kiü prati÷àkhaü bhidyànte na veti nàmàdibhedàccodanàdyavi÷eùàcca saü÷ayaþ /
     pårvapakùe vidyàbhedàdguõànupasaühàraþ siddhànte tvabhedàdupasaühàra iti phalabhedaþ /
     pårvatantre ÷àkhàntaràdhikaraõapårvapakùasåtraü nàmaråpadharmavi÷eùapunaruktinindà÷aktisamàptivacanapràya÷cittànyàrthadar÷anàcchàkhàntare karmabhedaþ syàditi /
     tatroktà hetavo nàmàdayo vidyàbhedàrthamihocyante 'athaiùa jyotirathaiùa sarvajyotiretena sahasradakùiõena yajeta'ityatra prakçtajyotiùñomànuvàdena sahasradakùiõàkhyaguõavidhimà÷aïkya jyotiritipadasya karmàntaranàmatvasaübhave jyotiùñomalakùakatvàyogàdatheti prakaraõavicchedàcca jyotiùñomàtkarmàntaraü vi÷iùñadakùiõàkaü vidhãyata iti nàmnaþ karmabhedakatvamuktama /
     jyotiràdiùvityàdipadenàdhvaryavaü hautramiti saüj¤àbhedàtkarmabhedo gràhyaþ /
     taptaü kùãraü dadhnà kañhinamàmikùà, tatra dravaü jalaråpaü vàjinamiti bhedaþ, 'tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjinam'ityatra vai÷vadevyàmikùàyàge vàjinàkhyaguõavidhiþ vàjibhya iti vi÷vedevànuvàdàdityà÷aïkyàmikùàü paryupasarjanatvenoktavi÷vadevànàü vàjibhya ityanuvàdàyogàdutpatti÷iùñàmikùàvaruddhe karmaõi vàjinadravyasyànàkàïkùitasya vidhyayogàdvàjidevatàko vàjinayàgaþ karmàntaramiti dravyadevatàkhyaråpabhedàtkarmabhedaþ siddhàntitaþ /
     àdipadàt 'aindraü dadhyaindraü payaþ'iti dravyabhedàdyàgabhedo gràhyaþ /
     evamihàpi pa¤càgniùaóagniråpabhedàdvidyàbhedo vàjicchandogayoþ /
     tathà retonyånà vàgàdaya÷chàndogye tatsahità vàjinàmiti pràõavidyàbhedaþ, kàrãrivàkyàdhyayane taittirãyakàõàü bhåmau bhojanaü dharmavi÷eùo nànyeùàü, agnyadhyayane keùà¤cidupàdhyàyàrthamudakàharaõaü dharmo nànyeùàü, a÷vamedhàdhyayane '÷vaghàsànayanaü keùà¤cideva nànyeùàü, naca tànyeva kàrãryàdãni karmàõi dharmavi÷eùamapekùante nàpekùante ceti yuktaü, ato dharmavi÷eùàcchàkhàntare karmabhedaþ ÷aïkitastathàtràpi muõóakàdhyayena keùà¤cideva ÷irasyaïgàrapàtradhàraõaråpaü vrataü nànyeùàmiti vidyàbhedaþ
syàt punaruktirabhyàsaþ /
     yathà 'samidho yajati tanånapàtaü yajati'iti yajatyabhyàsàtprayàjànàü bheda uktastathà ÷àkhàntare 'bhyàsàdvidyàbhedaþ /
     àdipadànnindàdigrahaþ, 'pràtaþ pràtarançtaü te vadanti purodayàjjuhvati ye 'gnihotram'ityanuditahomasya 'yadudite sårye pràtarjuhuyàdyathàtithaye pradrutàya ÷ånyàyàvasàthàyàhàryaü haranti tàdçgeva tat'ityuditahomasya ca nindà÷ruterbhedaþ, ekasyaivodite 'nudite cànuùñhànàyogàt, tathoditànuditahomàtikramakçtapràya÷cittàdapyagnihotrabhedaþ ÷aïkitaþ /
     ete nindàpraya÷citte vedàntavidyàsu na vidyete iti nodàhriyete /
     yathà sarva÷àkhàvihitasya karmaõo j¤àtuü kartuü cà÷akterbhedastathà sarvavedàntàdhyayanaj¤ànàdya÷aktestattadvedàntavidyàbhedaþ syàt tathà ÷àkhànàü sarvàsàmekaråpà samàptirnocyate kintu kasyà÷citkvacitkarmaõi samàptirataþ samàptivacanabhedàtprati÷àkhaü karmabhedaþ ÷aïkitaþ, tathà kasyacidvedàntasyoïkàrasàrvàtmye samàptiþ kasyacidanyatreti vidyàbhedaþ, anyàrthadar÷anamarthavàdastadbhedàtkarmabhedavadvidyàbheda iti pårvapakùasåtroktà hetavo dar÷itàste kecitsiddhànte pårvapakùe càtropayu¤janta iti /
     tathà ÷abdàntaràbhyàsasaükhyàguõaprakriyànàmadheyàni karmabhedakàni, tatra nàmadheyaü guõo råpamabhyàsa÷ceti trayaü vyàkhyàtaü, yajeddadyàjjuhuyàditi prakçti÷abdabhedena dhàtvarthabhedàttadavacchinnabhàvanàkhyakarmabheda uktastathàtra vedopàsta ityàdi÷abdabhedàdvidyàbhedaþ, 'tisra àhutãrjuhoti'iti saükhyayà karmabhedavat 'vàyupràõau'iti dvitvasaükhyayà saüvargavidyàbhedaþ syàt /
     nityàgnihotraprakaraõàtprakaraõàntare kuõóapàyinàmayane 'màsamagnihotraü juhvati'iti ÷rutamagnihotraü prakaraõàntarasthatvàtkarmàntaramiti siddhàntitam /
     tathàtra vedàntabhede prakaraõabhedàdubhàstibheda iti pårvapakùaþ /
     siddhàntayati-#<evamiti />#
     sarvairvedàntaiþ pratãyanta iti sarvavedàntapratyayàni tairvihitànãtyarthaþ /
     uktanàmàdibhiragnihotràdikarmaõàü prati÷àkhaü bhede pràpte ÷àkhàntaràdhikaraõasiddhàntasåtraü 'ekaü và saüyogaråpacodanàkhyàvi÷eùàt'iti /
     tatra codanàvidhàyakaþ ÷abda÷coditaþ prayatno và /
     tasyà avi÷eùamàha-#<yathaikasminniti />#
     ekadhàtvarthahomàvacchinnaprayatnaikyàdupàstiyatnaikyamityarthaþ /
     yathà jyeùñhatvàdiguõakapràõavidyà sarva÷àkhàsvekà tathà pa¤càgnividyàpyekà phalasaüyogàdyavi÷eùàt, tathànyàpi vidyàbhinnetyàha-#<evaü pa¤càgnãti />#
     pårvapakùahetånniràcaùñe-#<ye tviti />#
     kàñhakamityàdinàmnà karmabhedo na yuktaþ, kutaþ acodanàbhidhànatvàtkàñhakàdi÷abdànàü granthanàmatayà karmavàcitvàbhàvàdato bhinnanàmaka÷àkhàgranthabhede 'pi tàdvihitaü karmaikameva, alparåpabhedo 'pi na karmaikyavirodhã, dharmavi÷eùastvadhyayanàïgaü na karmàïgamato na karmabhedakaþ ÷àkhàbhede punaruktirasiddhà,

     nindànyàrthadar÷anayorapi na bhedakatvaü tattadvidhistutimàtratvàdbahu÷àkhàdhyayanà÷aktàvapi sva÷àkhanuktavi÷eùasyàpekùitasyànyato grahaõasaübhavàda÷aktirabhedikà, ekasminnapi karmaõyaïgalopàdinà pràya÷cittaü saübhavati /
     evaü samàptivacanabhedo 'pyaprayojaka ityaivaü karmàbhedapramàõapràbalye bhedahetavaþ parihçtà ityarthaþ //1//


END BsCom_3,3.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.1.2



ihàpi ka¤cidvi÷eùamà÷aïkya pariharati -


bhedàn neti cen naikasyàm api  | BBs_3,3.2 |


syàdetat  /
sarvavedàntapratyayatvaü vij¤ànànàü guõabhedànnopapadyate  /
tathàhi vàjasaneyinaþ pa¤càgnividyàü prastutyaþ ùñhamaparamagnimàmananti - 'tasyàgnirevàgnirbhavati' (bç. 6.2.14) ityàdinà  /
chandogàstu taü nàmananti pa¤casaükhyayaiva ca ta upasaüharanti 'atha ha ya etànevaü pa¤càgnãnveda' (chà. 5.10.10) iti  /
yoùàü ca sa guõo 'sti yeùàü ca nàsti kathamubhayeùàmekà vidyopapadyeta  /
nacàtra guõopasaühàraþ ÷akyate pratyetuü, pa¤casaükhyàvirodhàt  /
tathà pràõasaüvàde ÷reùñhàdanyàü÷caturaþ pràõànvàkcakùuþ ÷rotamanàüsi chandogà àmananti  /
vàjasaneyinastu pa¤camamapyàmananti 'reto vai prajàpatiþ prajàyate ha prajayà pa÷ubhirya evaü veda' (bç. 6.1.6) iti  /

àvàpodvàpabhedàcca vedyabhedo bhavati vedyabhedàcca vidyàbhedo dravyadevatàbhedàdiva yàgasyeti cet  /

naiùa doùaþ  /
yata ekasyàmapi vidyàyàmeva¤jàtãyako guõabheda upapadyate  /
yadyapi ùaùñhasyàgnerupasaühàro na saübhavati tathàpi dyuprabhçtãnàü  pa¤cànàmagnãnàmubhayatra pratyabhij¤àyàmànatvànna vidyàbhedo bhavitumarhati  /
nahi ùoóa÷igrahaõàgrahaõayoratiràtro bhidyate  /
pañhyate 'pi ca ùaùñho 'gni÷chandogaiþ  - 'taü pretaü diùñamito 'gnaya evaü haranti'

(chà. 5.9.2) iti  /
vàjasaneyinastu sàüpàdikeùu pa¤casvagniùvanuvçttàyàþ samiddhåmàdikalpanàyà nivçttaye  'tasyàgnirevàgnirbhavati samitsamit' (bç. 6.2.14) ityàdi samàmananti sa nityànuvàdaþ  /
athàpyupàsanàrtha eùa vàdastathàpi sa guõaþ ÷akyatechandogairapyupasaühartum  /
nacàtra pa¤casaükhyàvirodhe à÷aïkyaþ  /
sàüpàdikàgnyabhipràyà hyeùà pa¤casaükhyà nityànuvàdabhåtà na vidhisamavàyinãtyadoùaþ  /
evaü pràõasaüvàdeùvapyadhikasya guõasyetaratropasaühàro na virudhyate  /
nacàvàpodvàpabhedàdvedyabhedo vidyàbheda÷cà÷aïkyaþ  /
kasyacidvedyàü÷asyàvàpodvàpayorapi bhåyaso vedyarà÷erabhedàvagamàt  /
tasmàdaikavidyameva   // 2 //



----------------------

FN: ito 'smàllokàn diùñaü lokàntaraü pretaü gataü j¤àtayo 'gnaye harantãtyarthaþ   /



     tarhi ÷àkhàntaranyàyenaiva karmaikyavadvidyaikyasiddhaiþ punaruktirityata àha-#<ihàpãti />#
     råpasyotpatti÷iùñatvaü vi÷eùaþ /
     pa¤càgnãnvedetyàdyupàsanotpattividhisthapa¤càgnyàdiråpabhedàdupàsanàbhedaþ syàdàmikùàvàjinaråpabhedàtkarmabhedavàdityadhikà÷aïkàniràsàrthatvànna paunaruktyamasyàdhikaraõasyeti matvà ÷aïkàü vyàcaùñe-#<syàdityàdinà />#
     asya pçthak÷àstratvàtkarmanyàyànàü mànasavidyàsu vinà såtraü duryojatvàcca punaruktigandho 'pi nàstãti mantavyam /
     nanu tasya mçtasya dàhàrthamagnirantyeùñigataþ ùaùñho yaþ prasiddhavadvàjibhiruktaþ sa chàndogye upasaühàrya iti na råpabhedaþ, tatràha-#<na càtreti />#
     astu prajananaguõavato retaso vàjinàmàvàpa÷chandogànàü ca tasyodvàpastataþ kimityata àha-#<àvàpeti />#
     chàndogye ùaùñhàgnyabhàvamaïgãkçtyàlparåpabhedo na vidyaikyavirodhãti pariharati-#<naiùa ityàdinà />#
     aïgãkàraü tyajati-#<pañhyate 'pãti />#
     ito 'smàllokàdiùñaü lokàntaraü pretaü gataü j¤àtayo 'gnaye harantãtyarthaþ /
     nanu chàndogye 'gnimàtraü ÷rutaü vàjibhistu samidàdivi÷eùaþ pañhyate iti råpabhedastadavasthaþ, tatràha-#<vàjasaneyinastviti />#
     ùaùñhàgnestadvi÷eùasya cànuvàdamàtratvenànupàsyatvàtpa¤càgnaya evopàsyà ubhayatreti na råpabheda ityarthaþ /
     savi÷eùasya ùaùñhàgneråpàsyatve 'pi na råpabheda ityàha-#<athàpãti />#
     dyulokàdãnàü pa¤cànàmanagnãnàmagnitvasaüpattividhinaivàrthàtpa¤catvaü saüpattikalpitàgnãnàü siddhamanådyate na dhyeyatvena vidhãyata ityarthaþ /
     chandogairvàji÷àkhàsthaü reta upasaühartavyamityuktvànupasaühàre 'pi na vidyàbheda ityàha-#<na càvàpeti># //2//


END BsCom_3,3.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.1.3



svàdhyàyasya tathàtvena hi samàcàre 'dhikàràc ca savavac ca tanniyamaþ  | BBs_3,3.3 |

yadapyuktamàtharvaõikànàü vidyàü prati ÷irovratàdyapekùaõàdanyeùàü ca tadanapekùaõàdvadyàbheda iti tatpratyucyate  /
svàdhyàyasyaiùa dharmo na vidyàyàþ  /
kathamidamavagamyate  /
yatastathàtvena svàdyàyadharmatvena samàcàre vedavratopade÷apare granta àtharvaõikà idamapi vedavratatvena vyàkyàtamiti samàmananti  /
'naitadacãrõavrato 'dhãte' (mu. 3.2.11) iti càdikçtaviùayàdecchabdàdadhyayana÷abdàcca svopaniùadadhyayanadharma evaiùa iti nirdàryate  /

nanu ca 'teùàmevaitàü brahmavidyàü vadeta ÷irovrataü vidhivadyaistu cãrõam' (muõóa. 3.2.10) iti brahmavidyàsaüyoga÷ravaõàdekaiva sarvatra brahmavidyeti saükãryetaiùa dharmaþ  /

na  /
tatràpyetàmiti prakçtyapratyavamar÷àt  /
praka-tatvaü ca brahmavidyàyà granthavi÷eùàpekùamiti granthavi÷eùasaüyogyevaiùa dharmaþ  /
savavacca tanniyama iti nidar÷ananirde÷aþ  /
yathàca savàþ sapta sauryàdayaþ sathaudanaparyantà vedàntaroditatretàgnyanabhisaübandhàdatharvaõoditaikàgnyabhisaübandhàccàtharvaõikànàmeva niyamyante tathaivàyamapi dharmaþ svàdhyàyavi÷eùasaübandhàttatraiva niyamyate  /
tasmàdapyanavadyaü vidyaikatvam   // 3 //




     evaü råpabhedo na vidyàbhedaka ityuktvà dharmavi÷eùo 'pi na bhedaka ityàha-#<svàdhyàyasyeti />#
     godànavadadhyayanàïgatvena ÷irovratamàtharvaõikànàü såtre vihitaü na vidyàïgamityarthaþ /
     adhikàràcceti vyàcaùñe-#<naitaditi />#
     etatprakçtaü muõóakamananuùñhita÷irovrato naro nàdhãta iti ÷rutermuõóakàdhyayanàïgameva ÷irovratamityarthaþ /
     nanu vidyàïgatvenàpi idaü vrataü ÷rutamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
     sarva÷àkhàsu brahmavidyaikaiva cedvidyàsaüyuktaü vratamapi sarvatra saübadhyeta /
     naca saübadhyata iti vidyàbheda ityarthaþ /
     prakçtagranthavàcyaitacchabdabalàdbrahmaprakà÷agranthaparo brahmavidyà÷abda iti pariharati-#<neti />#
     tasya ÷irovratasya muõóakàdhyayane niyama ityatra savavaditi nidar÷ananirde÷aþ /
     savà homàþ /
     atharvaõaiþ svasåtre udita eko 'gnirekarùisaüj¤ayà prasiddhastasminnagnau kàryà iti yathà niyamyante tathetyarthaþ //3//


END BsCom_3,3.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.1.4



dar÷ayati ca  | BBs_3,3.4 |

dar÷ayati ca vedo 'pi vidyaikatvaü sarvavedànteùu vedyaikatvopade÷àt sarve vedà yatparamàmananti (ka. 2.15) iti  /
tathà etaü hyeva bahvçcà mahatyukthe mãmàüsanta etamagnàvadhvarya etaü mahàvrate chandogàþ iti ca  /
tathà 'mahadbhayaü vajramudyatam' (ka.6.2) iti kàñhaka uktasye÷varaguõasya bhayahetukasya taittirãyake bhedar÷ananindàyai paràmar÷o dç÷yate 'yadà hyevaiùa etasminnudaramantaraü kurute  /
atha tasya bhayaü bhavati  /
tattveva bhayaü viduùo 'manvànasya' (tai. 2.7.1) iti  /
tathà vàjasaneyake pràde÷amàtrasaüpàditasya vai÷vànarasya chàndogye siddhavadupàdànam 'yastvetamevaü pràde÷amàtramabhivimànamàtmànaü vai÷vànaramupàste' (chà. 5.18.1) iti  /
tathà sarvavedàntapratyayatvenànyatra vihitanàmukthàdãnàmanyatropàsanavidhànàyopàdànàtpràyadar÷ananyàyenopàsanànàmapi sarvavedàntapratyayatvasiddhiþ   // 4//




     ki¤ca vedyaikyena nirguõabrahmavidyaikyaü tàvacchrutirdar÷ayati, tatsaünidhipàñhàtsaguõavidyànàmapi sarva÷àkhàsvaikyasiddhirityàha såtrakàraþ-#<dar÷ayati ceti />#
     saguõamapyekaü vedatraye vedyaü dar÷ayatãtyàha-#<tatheti />#
     ki¤ca ÷àkhàntaroktapàdàrthasya ÷àkhàntare siddhavatparàmar÷o vidyaikyaü dar÷ayatãtyàha-#<tathà mahadbhayamityàdinà />#
     eùa nara etasminnadvaye 'lpamapyantaraü bhedaü yadà pa÷yatyatha tadà tasya saüsàrabhayaü bhavatyeva, yasmàdviduùo narasya bhedadar÷inastadeva brahma bhayaïkaraü bhavati, brahmaivàhamityamanvànasyetyarthaþ /
     pràde÷amàtramupàsta iti siddhavadupàsanaü vai÷vànaravidyaikyaü dar÷ayatãtyàha-#<tatheti />#
     ki¤ca sarveùu vedànteùåkthàdãnàü pratãyamànatvena hetunaitadavagamyate-anyatroktànàü teùàmanyatropàstyarthamupàdànamiti /
     tatastadupàstãnàmapi sarvavedàntapramàõakatvenaikyaü bàhulyena sidhyatãtyàha-#<tatheti />#
     brahmavidyaikyavadukthàdividyaikyamityarthaþ //4//


END BsCom_3,3.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.2.5



2 upasaühàràdhikaraõam   / så. 5



upasaühàror'thàbhedàdvidhi÷eùavatsamàne ca  | BBs_3,3.5 |

idaü prayojanasåtram  /
sthite caivaü sarvavedàntapratyayatve sarvavij¤ànànàmanyatroditànàü vij¤ànaguõànàmanyatràpi samàne vij¤àna upasaühàro bhavati  /
arthàbhedàt  /
ya eva hi teùàü guõànàmekatràrtho vi÷iùñavij¤ànopakàrakaþ sa evànyatràpi  /
ubhayatràpi hi tadevaikaü vij¤ànaü tasmàdupasaühàraþ  /
vidhi÷eùavat  /
yathàhi vidhi÷eùàõàmagnihotràdidharmàõàü tadevaikamagnihotràdi karma sarvatretyarthàbhedàdupasaüharaõamevamihàpi  /
yadi hi vij¤ànabhedo bhavettato vij¤ànàntaranibaddhatvàdguõànàü prakçtivikçtibhàvàbhàvàcca na syàdupasaühàraþ  /
vij¤ànaikatve tu naivamasti  /
asyaiva tu prayojanasåtrasya prapa¤caþ sarvàbhedàdityàrabhya bhaviùyati   // 5  //




     sarva÷àkhàsu vidyaikyacintàyàþ phalamàha-#<upasaühàra iti />#
     ÷àkhàbhede samànavidyàyàü ÷rutà guõà yathà÷ruti vyavasthità uta ekatrà÷rutà itara÷àkhàta upasaühartavyà iti saüdehe vidyaikye 'pi tatra tatroktaireva guõairvidyopakàrasiddheþ ÷àkhàbhedena guõà vyavasthità iti pårvapakùaþ, tatra prakçtavidyaikyacintànaiùphalyamiti phalam /
     siddhàntatvena såtraü vyàcaùñe-#<sthite cetyàdinà />#
     guõànàü guõyavinàbhàvàdetacchàkhàsthà vidyà ÷àkhàntaroktatadvidyàguõavatã, tadabhinnatvàt, tadvidyàvadityanumànadvidyaikye guõopasaühàrasiddhirityarthaþ /
     pradhànaikye tattadupakàrakàõamaïgànàmupasaühàre dçùñàntamàha-#<vidhi÷eùavaditi />#
     uktameva vyatirekamukhenàha-#<yadihãti />#
     nanvàgneyayàgàvaruddhànàü guõànàü tato 'bhinne saurye pràptivadvidyàntarasthaguõànàü vidyàntare pràptiþ kiü  syàdityata àha-#<prakçtãti />#
     prakçtiguõànàü vikàre pràptiryuktà vidyànàü tu prakçtivikçtibhàvàsiddherna tatpràptirityarthaþ /
     naivamiti guõànupasaühàro netyarthaþ /
     uttarasåtràõàmanena såtreõa paunaruktyaü vàrayati-#<asyaiveti># //5//
     /


END BsCom_3,3.2.5

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.3.6



3 anyathàtvàdhikaraõam   / så. 6-8



anyathàtvaü ÷abdàd iti cen nàvi÷eùàt  | BBs_3,3.6 |

vàjasaneyake 'te ha devà åcurhantàsurànyaj¤a udgãthenàtyayàmeti' (bç. 1.3.1) 'te ha vàcamucustvaü na udgàya' (bç.

1.3.2) iti prakramya vàgàdãnpràõànasurapàpmaviddhatvena ninditvà mukhyapràõaparigrahaþ pañhyate - 'atha hemamàsanyaü pràõamåcustvaü na udgàyeti tatheti tebhya eùa pràõa udagàyat' (bç. 1.3.7) iti  /
tathà chàndogye 'pi - 'taddhadevà udgãthamàjagmuranenainànabhibhaviùyàmaþ' (chà. 1.21) iti prakramyetarànpràõànasurapàpmaviddhatvena ninditvà tathaiva mukhyapràõaparigrahaþ pañhyate - 'atha ha ya evàyaü mukhyaþ pràõastamudgãthamupàsàücakrire' (chà. 1.2.7) iti  /
ubhayatràpi ca pràõapra÷aüsayà pràõavidyàvidhiradhyavasãyate  /
tatra saü÷ayaþ - kimatra vidyàbhedaþ syàdàhosvidvidyaikatvamiti  /
kiü tàvatpràptaü pårveõa nyàyena vidyaikatvamiti  /

nanu na yuktaü vidyaikatvaü prakramabhedàt  /
anyathà hi prakramante vàjasaneyino 'nyathà chandogàþ 'tvaü na udgàya' (bç. 1.3.2) iti vàjasaneyina udgãthasya kartçtvena pràõamàmananti  /
chandogàstådgãthatvena 'tamudgãthamupàsaücakrire' (chà. 1.2.7) iti  /

tatkathaü vidyaikatvaü syàditi cet  /

naiùa doùaþ  /
na hyetàvatà vi÷eùeõa vidyaikatvamapagacchati  /
avi÷eùasyàpi bahutarasya pratãyamànatvàt  /
tathàhi - devàsurasaügràmopakramatvamasuràtyayàbhipràya udgãthopanyàso vàgàdisaükãrtanaü tannindayà mukhyapràõavyapà÷rayastadvãryàccàsuravidhvaüsanama÷maloùñanidar÷anenetyevaü bahavor'thà ubhayatràpyavi÷iùñàþ pratãyante  /
vàjasaneyake 'picodgãthasàmànàdhikaraõyaü pràõasya ÷rutam - 'eùa u và udgãthaþ' (bç. 1.3.23) iti  /
tasmàcchàndogye 'pi kartçtvaü lakùayitavyam  /
tasmàcca vidyaikatvamiti   // 6 //



----------------------

FN: àsanyaü àsye bhavam   /

asuràtyayàbhipràyo 'surajayàrthaü saüvàdaþ   /



     pårvaü codanàdyavi÷eùàdutsargato vidyaikyamuktaü tasyàpavàdaü vaktumàha-#<anyathàtvamiti />#
     atra vàjinàmudrãyabràhmaõaü chandogànàmudgãthàdhyàyaü ca viùayamàha-#<vàjetyàdinà />#
     'te ha devàþ sàttvikavçttayaþ pràõà anyonyamucårhantedànãmasminyaj¤e udgãthenaudgàtreõa karmaõà rajastamovçttiråpànasurànatãtya devatvaü gacchàmaþ'iti te caivaü nirdeùamudgãthakartàramupàsyaü nirdhàrayituü kçtasaüvàdàþ prathamaü vàcyaü parãkùitavantastvamaudgàtraü no 'smàkaü kurviti tayà tvançtaü kçtaü tathà ghràõacakùuþ÷rotramanàüsyapi kàmenàsurapàpmanà grastànãti ninditvà àsanyamàsye bhavaü mukhamadhyasthaü pràõamupàsyaü nirdhàritavanta ityarthaþ /
     tattatrànyonyabhibhavàtmakayuddhe pravçtte devàþ pårvavadudgãthamàhçtavantaþ anenodgãthenainànasurà¤jayemetyarthaþ /
     bhedàbhedamànàbhyàü saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     atra pårvàdhikaraõasiddhàntanyàyenodgãthavidyeti saüj¤aikyena vidyaikyamiti pårvapakùe mitho guõopasaühàraþ phalaü, siddhànte saüj¤aikye 'pi vidyaikyàpavàdàdanupasaühàra iti /
     evaü yatra pårvanyàyena pårvapakùaþ tatràpavàdikã saügatiriti mantavyam /
     såtrasthasiddhànti÷aïkàbhàgaü vyàcaùñe-#<nanu na yuktamiti />#
     saüpårõodgãthakarmakartà pràõo vàjinàmupàsyaþ, udgàyeti kartç÷abdàcchandogànàü tådgãthàvayava oïkàraþ pràõadçùñyopàsyaþ, oümityetadakùaramudgãthamityupakramya pràõamudgãthamiti karmaråpatva÷abdàt, tathàca kartçkarmaõoråpàsyayorbhedàdvidyayoranyathàtvaü bheda iti ÷aïkàrthaþ /
     udgãthatveneti oïkàratvenetyarthaþ /
     alparåpabhedo na vidyaikyavirodhãtyuktanyàyena pårvapakùã pariharati-#<naiùa iti />#
     asuràtyayàbhipràyaþ asurajayàrthaü saüvàdaþ, yathà÷mànaü pràpya loùño vidhvaüsate tathà pràõaü hantumàgatà asuràstasya vãryeõa svayameva dhvastà iti ÷rutamubhayatretyarthaþ /
     alparåpabhedamaïgãkçtyàpi vidyaikyamuktaü so 'pi nàstãtyàha-#<vàjeti />#
     udgãthakartçråpatvena pràõasyobhayatra ÷rutatvàdekatra ÷rutaü kartçtvamapyubhayatra draùñavyamityarthaþ //6//


END BsCom_3,3.3.6

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.3.7



na và prakaraõabhedàt parovarãyastvàdivat  | BBs_3,3.7 |

na và vidyaikatvamàtra nyàyyaü vidyàbheda evàtra nyàyyaþ  /
kasmàt  /
prakaraõabhedàditi  /
prakramabhedàdityarthaþ  /
tathàhi - iha prakramabhedo dç÷yate  /
chàndogye tàvat - omityetadakùaramudgãthamupàsãta (chà. 1.1.1) ityevamudgãthàvayavasyoïkàrasyopàsyatvaü prastutya rasatamàdiguõopavyàkhyànaü tatra kçtvà atha khalvetasyaivàkùarasyopavyàkhyànaü bhavati (chà. 1.1.10) iti punarapi tamevodgãthàvayavamoïkàramanuvartya devàsuràkhyàyikàdvàreõa tam pràõamudgãthamupàsàücakrire (chà. 1.2.2) ityàha  /
tatra yadyudgãtha÷abdena sakalà bhaktirabhipreyeta tasyà÷ca kartodgàtartviktata upakrama÷coparapadhyeta lakùaõà ca psajyeta  /
upakramànurodhena caikasminvàkya upasaühàreõa bhavitavyam  /
tasmàdatra tàvadudgãthàvayava oïkàre pràõadçùñirupadisyate  /
vàjasaneyake tadgãtha÷abdenàvayavagrahaõe kàraõàbhàvàtsakalaiva bhaktiràvedyate  /
tvaü na udgàya (bç. 1.3.2) ityapi tasyàþ kartodgàtartvikpràõatvena niråpyata iti prasthànàntaram  /
yadapi tatrodgãthasàmànàdhikaraõyaü pràõasya tadapyudgàtçtvenaiva didar÷ayiùitasya pràõasya sarvàtmatvapratipàdanàrthamiti na vidyaikatvamàvahati  /
sakalabhaktiviùaya eva ca tatràpyudgãtha÷abda iti vaiùamyam  /
naca pràõasyodgàtçtvamasaübhavena hetunà parityajata udgãthabhàvavadudgàtçbhàvasyàpyupàsanàrthatvenopadi÷yamànatvàt  /
pràõavãryeõaiva codgàtaudgàtraü karotãti nàstyasaübhavaþ  /
tathàca tatraiva ÷ràvitam- vàcà ca hyeva sa pràõena codagàyat (bç. 1.3.24) iti  /
naca vivakùitàrthabhede 'vagamyamàne vàkyacchàyànukàramàtreõa samànàrthatvamadhyavasàtuü yuktam  /
tathàhyabhyudayavàkye pa÷ukàmavàkye ca tredhà taõóulànvibhajedye madhyamàþ syustànagnaye dàtre puroóà÷amaùñàkapàlaü kuryàt ityàdinirde÷asàmye 'pyupakramabhedàdabhyudayavàkye davatàpanayo 'dhyavasitaþ, pa÷ukàmavàkye tu yàgavidhiþ  /
tathehàpyupakramabhedàdvidyàbhedaþ  /
parovarãyastvàdivat  /
yathà paramàtmadçùñyadhyàsasàmye 'pi 'àko÷o hyevaibhyo jyàyànàk÷aþ paràyaõam' (chà. 1.9.1) 'sa eùa parovarãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' (chà. 1.9.2) iti parovarãyastvaguõavi÷iùñamudgãthopàsanamakùyàdityàdigatahiraõya÷ma÷rutvàdiguõavi÷iùñodgãthopàsanàdbhinnam  /
nacetaretaraguõopasaühàra ekasyàmapi ÷àkhàyàü tadvacchàkhàntarastheùvapyeva¤jàtãyakeùåpàsaneùviti   // 7 //



----------------------

FN: vaiùamyamubhayatra vidyànànàtvam   /
apanayo viyogaþ   /
parasmàtparo varàcca varataraþ parovarãyàn   /



     bahuviruddharåpabhedàt na vidyaikyamiti siddhàntayati-#<na veti />#
     akùaraü vi÷inaùñi-#<udgãthamiti />#
     tadavayavamityarthaþ pçthivyàdirasànàü rasatama oïkàraþ, àptiþ samçddhiriti guõànuktvà guõavatyoïkàre pràõadçùñividhànàyàkhyàyikà prastutetyàha-#<rasatameti />#
     nanu vàjivàkyaikavàkyatvàrthaü chàndogyopakramasthamudgãthapadaü saüpårõasàmabhaktiparamastu, pràõamudgãthamityatràpyudgãthakartà pràõa upàsya iti vyàkhyàyatàmityata àha-#<tatra yadyudgãtheti />#
     oïkàropàstyupakramasaïga udgãthapade kartçlakùaõà ceti doùadvayaü syàdityarthaþ /
     nanu siddhànte 'pi tatpade 'vayavalakùaõà svãkàryà tato varaü kartçlakùaõà ÷rutyantarànugrahàttathà copasaühàre kartçpràõopàstini÷cayàdupakrame 'pi tanni÷caya ityata àha-#<upakrameti />#
     saüdigdhopakramo hi vàkya÷eùànni÷cãyate /
     yathà 'aktàþ ÷arkaràþ'ityatrà¤janadravyasaüdehe 'tejo ghçtam'iti ÷eùànni÷cayaþ /
     iha tåpakrame 'kùarasyopàsyatvaü ni÷citaü, tatsamànàdhikàraõodgãthapadasyàvayavalakùaõà ca vini÷citeti pràõamudgãthamityupasaühàrastadekàrthatayà neya ityarthaþ /
     evaü chàndogye oïkàra upàsya ukta itaratra tu pràõa ityupàsyabhedàdvidyàbheda ityàha-#<vàjeti />#
     yaduktaü vàji÷rutàvapi pràõasyodgãtharåpatva÷ruteråpàsyaikyamiti taddåùayati-#<yadapãtyàdinà />#
     tatrodgãtha upàsyatayà noktaþ kintu pràõasyopàsyasya guõatayetyarthaþ /
     ki¤codgãtha oïkàra÷chàndogye 'tra tu bhaktirityupàsyabheda ityàha-#<sakaleti />#
     pràõasya jaóatvànnodgàtçtvaü kintådgãthatvameva vàjibharapi gràhyamityaikyamà÷aïkyàha-#<naceti />#
     sa udgàtà vàgvi÷iùñapràõenaudgàtraü kçtavàniti ÷ruterasaübhavo 'pi netyarthaþ /
     yaduktaü bahutaràrthàvi÷eùàddhi vidyaikyamiti, tatràha-#<naceti />#
     ekatrodgàtà pràõa upàsyo 'nyatroïkàra ityantaraïgopàsyaråpabhede spaùñe sati bahiraïgàrthavàdasàmyamàtreõa nopàsanaikyaü yuktamityarthaþ /
     vàkyasàmyamàtreõàrthaikyaü nàstãtyatra dçùñàntamàha-#<tathàhãti />#
     'vi và etaü prajayà pa÷ubhirardhayati vardhayatyasya bhràtçvyaü yasya havirniruptaü purastàccandramà abhyudeti tredhà taõóulànvibhajedye madhyamàþ syustànagnaye dàtre puroóà÷amaùñàkapàlaü kuryàdye sthaviùñhàstànindràya pradàtre dadhaü÷caruü ye 'õiùñhàstànviùõave ÷ipiviùñàya ÷çte carum'ityabhyudayavàkyam /
     asyàrthaþ-yasya yajamànasya caturda÷yàmevàmàvàsyàbhràntyàdar÷akarmàrthaü pravçttasya purastàtpårvaü havistaõóuladadhipayoråpaü niruptaü dar÷adevatàbhyo 'gnyàdibhyaþ saïkalpitaü candramà÷ca pa÷càdabhyudeti tametaü yajamànaü kàlavyatyayàparàdhàttadeva niruptaü haviþ prajàdinàrdhayati viyojayati ÷atruü càsya vardhayati yasmàtkàlabhràntimànyajamànaþ, ye madhyamàdibhàvena tredhà bhåtàstaõóulà dadhyàdisahità niruptàstànvibhajedagnyàdibhyo viyojayadviyojya ca dàtçtvàdiguõakànagnyàdibhyo dar÷adevàbhinnebhyo nirvapediti dadhan dadhani sthaviùñhataõóulacaruü ÷çte dugdhe 'õiùñhacarumityarthaþ /
     atra kàlàparàdhe devàntarayuktaü pràya÷cittaråpaü dar÷àdbhinnaü karma vidhãyata iti pràpte taõóulatredhàtvàdyanuvàdena vibhajediti haviùaþ prakçtadevaviyogena tasminneva dar÷akarmaõi devatàntarasaübandhamàtravidhànaü na karmàntaramiti siddhàntitam /
     evamabhyudayavàkye kàlàparàdhenopakramàddar÷akarmaõyeva haviùaþ pårvadevatàbhyo 'panayo viyogo 'dhyavasitaþ, pa÷ukàmavàkye tu yadyapi ye sthaviùñhàstànagnaye sanimate 'ùñàkapàlaü nirvapedye madhyamàstàn viùaõave ÷ipiviùñàya ÷çte caruü ye kùodiùñhàstànindràya pradàtre dadhaü÷carumiti nirde÷o 'bhyudayavàkyena samo 'sti, tathàpi yaþ pa÷ukàmaþ syàtso 'màvàsyàmiùñvà vatsànapàkuryàditi nityaü dar÷akarma samàpya punardehàrthaü vatsàpàkaraõavidhyupakramàtpa÷ukàmasya yàgàntaravidhireva nàbhyudayavàkyenàrthaikyamiti tathà prakçte 'pi nirde÷asàmyaü na vidyaikyaprayojakamityarthaþ /
     vatsànàpàkuryànmàtçde÷àdde÷àntaraü nayedityarthaþ /
     såtroktaü dçùñàntaü vyàcaùñe-#<parovarãyastvàdivaditi />#
     para iti sakàràntaü parasmàt para÷càsau varàcca varatara iti parovarãyànityekaü padam /
     ananta÷ca àkà÷àkhyaþ paramàtmà taddçùñyàlambanatvàdudgãthastathokta ityarthaþ /
     àkà÷àtmanà hiraõya÷ma÷rupuruùàtmanà codgãthopàstisàmye 'pi vidyàbhedavadihàpi bheda ityarthaþ //7//


END BsCom_3,3.3.7

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.3.8



saüj¤àta÷ cet tad uktam asti tu tad api  | BBs_3,3.8 |

athocyate saüj¤aikatvàdvidyaikatvamatra nyàyyamudgãthavidyeti hyubhayaõàpyekà saüj¤eti  /
tadapi nopapadyate  /
uktaü hyetat - 'na và prakaraõabhedàtparovarãyastvàdivat' (bra. så. 3.3.7) iti  /
tadeva càtra nyàyyataraü ÷rutyakùarànugataü hi tatsaüj¤aikatvaü tu ÷rutyakùarabàhyamudgãtha÷abdamàtraprayogàllaukikairvyahartçbhirupacaryate  /
asti caitatsaüj¤aikatvaü prasiddhabhedeùvapi parovarãyastvàdyupàsaneùådgãthavidyeti  /
tathà prasiddhabhedànàmapyagnihotradar÷apårõamàsàdãnàü kàñhakaikagranthaparipañhitànàü kàñhakasaüj¤akatvaü dç÷yate tathehàpi bhaviùyati  /
yatra tu nàsti ka÷cideva¤jàtãyako bhedahetustatra bhavatu saüj¤aikatvàdvidyaikatvaü yathà saüvargavidyàdiùu   // 8 //




     saüj¤aikyaü pårvapakùabãjamudbhàvya dåùayati-#<saüj¤àta iti />#
     upàsyaråpabhedàdvidyànànàtvaü yaduktaü tacchrutyakùarànugataü balavat, saüj¤à tu pauruùeyã durbaletyarthaþ /
     saüj¤aikyaü karmaikyavyabhicàri cetyàha-#<asti ceti />#
     kiü saüj¤aikyaü sarvatràpramàõameva netyàha-#<yatra tviti />#
     asati bàdhake saüj¤aikyamapi mànaü yathà saüvargavidyeti saüj¤aikyàtsarva÷àkhàsu tadvidyaikyaü, tathà pa¤càgnyàdividyaikyamityàdyasåtre dar÷itamityarthaþ //8//


END BsCom_3,3.3.8

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.4.9



4 vyàptyadhikaraõam   / så. 9

vyàpte÷ ca sama¤jasam  | BBs_3,3.9 |

'omtyetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityatràkùarodgãtha÷abdayoþ sàmànàdhikaraõye ÷råyamàõe 'dhyàsàpavàdaikatvavi÷eùaõapakùàõàü pratibhàsanàtkatamo 'tra pakùo nyàyyaþ syàditi vicàraþ  /
tatràdhyàso nàma dvayorvastunoranivartitàyàmevànyatarabuddhàvanyatarabuddhiradhyasyate  /
yasminnitarabuddhiradhyasyate 'nuvartata eva tasmiüstadbuddhiradhyastetarabuddhàvapi  /
yathà nàmni brahmabuddhàvadhyasyamànàyàmapyanuvartata eva nàmabuddhirna brahmabuddhyà nivartate  /
yathàvà pratimàdiùu viùõvàdibuddhyadhyàsaþ  /
evamihàpyakùara udgãthabuddhiradhyasyata udgãthe vàkùarabuddhuriti  /
apavàdo nàma yatra kasmiü÷cidvastuni pårvaniviùñàyàü mithyàbuddhau ni÷citàyàü pa÷càdupajàyamànà yathàrthà buddhiþ pårvaniviùñàyà mithyàbuddhernivartikà bhavati  /
yathà dehendriyasaüghàta àtmabuddhiràtmanyevàtmabuddhyà pa÷càdbhàvinyà 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) ityanayà yathàrthabuddhyà nivartate  /
yathà và digbhràntibuddhirdigyàthàtmyabuddhyà nivartyate  /
yathà và digbhràntibuddhirdigyàthàtmyabuddhyà nivartyate  /
evamihàpyakùarabuddhyodgãthabuddhirnivartyata udgãthabuddhyà vàkùarabuddhiriti  /
ekatvaü tvakùarodgãtha÷abdayoranatiriktàrthavçttitvam  /
yathà dvijottamo bràhmaõo bhåmideva iti  /
vi÷eùaõaü punaþ sarvavedavyàpina omityetasyàkùarasya grahaõaprasaïga audgàtravi÷eùasya samarpaõam  /
yathà nãlaü yadutpalaü tadànayeti  /
evamihàpyudgãtho ya oïkàrastamupàsãteti  /
evametasminsàmànàdhikaraõyavàkye vimç÷yamàna ete pakùàþ pratibhànti tatrànyatamanirdhàraõakàraõàbhàvàdanirdàraõapràptàvidamucyate - vyàpte÷ca sama¤jasamiti  /
ca÷abdo 'yaü tu÷abdasthànanive÷ã pakùatrayavyàvartanaprayojana-  /
tadiha kùayaþ pakùàþ sàvadyà iti paryudasyante  /
vi÷eùaõapakùa evaiko niravadya ityupàdãyate  /
tatràdhyàse tàvadyà buddhiritaratràdhyasyate tacchabdasya lakùaõàvçttitvaü prasajyeta tatphalaü ca kalpyeta  /
÷råyata eva phalam 'àpayità ha vai kàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) ityàdãti cet  /
na  /
tasyànyaphalatvàt  /
àptyàdidçùñiphalaü hi tannodgãthàdhyàsaphalam  /
apavàde 'pi samànaþ phalàbhàvaþ  /
mithyàj¤ànanivçttiþ phalamiti cet  /
na  /

puruùàrthopayogànavagamàt  /
naca kadàcidapyoïkàràdoïkàrabuddhirnivartata udgãthàdvedgãthabuddhiþ  /
nacedaü vàkyaü vastutattvapratipàdanaparam  /
upàsanàvidhiparatvàt  /
nàpyekatvapakùaþ saügacchate niùprayojanaü hi tadà ÷abdadvayoccàraõaü syàt  /
ekenaiva vivakùitàrthasamarpaõàt  /
naca hautraviùaya àdhvaryavaviùaye vàkùara oïkàra÷abdavàcya udgãtha÷abdaprasiddhirasti  /
nàpi sakalàyàü sàmno dvitãyàyàü bhaktàvudgãtha÷abdaprasiddhirasti  /
nàpi sakalàyàü sàmno dvitãyàyàü bhaktàvudgãtha÷abdavàcyàyàmoïkàra÷abdaprasiddhiryenànatiriktàrthatà syàt  /
pari÷eùàdvi÷eùaõapakùaþ parigçhyate  /
vyàpteþ sarvavedasàdhàraõyàt  /
sarvavyàpyakùaramiha mà prasa¤jãtyata udgãtha÷abdenàkùaraü vi÷eùyate kathaü nàmodgãthàvayavabhåta oïkàro gçhyeteti  /

nanvasminnapi pakùe samànà lakùaõà  /
udgãtha÷abdasyàvayavalakùaõàrthatvàt  /

satyametat  /
lakùaõàyàmapi tu saünikarùaviprakarùo bhavata eva  /
adhyàsapakùe hyarthàntarabuddhirarthàntare nikùipyata iti viprakçùñà lakùaõà vi÷eùaõapakùe pravçttàþ ÷abdà avayaveùvapi pravartamànà dçùñàþ pañagràmàdiùu  /
ata÷ca vyàpterhetoromityetadakùaramityetasyodgãthamityetadvi÷eùaõamiti sama¤jasametanniravadyamityarthaþ   // 9 //




     #<vyàpte÷ca sama¤jasam />#
     sàmànàdhikaraõyaü viùayãkçtya saü÷ayamàha-#<omityetaditi />#

     adhyàsàdipadàrthànvyàcaùñe-#<tatràdhyàsa ityàdinà />#
     buddhipårvakàbhedàropo 'dhyàsaþ, bàdho 'pavàdaþ, ekatvaü vàstavàbhedaþ, vi÷eùaõaü vyàvartakamiti vivekaþ /
     pårvamudgàtçkarmàtmakodgãthàvayavatvamoïkàrasya dhyeyasya vi÷eùaõaü siddhavatkçtya dhyeyabhedàdvidyàbhedaþ siddhàntitaþ sa na yukta ityàkùepasaügatyà pårvapakùayati-#<tatreti />#
     atra pårvapakùe pårvoktasiddhàntàsiddhiþ phalaü siddhànte tatsiddhiriti matvà siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<ca÷abda ityàdinà />#
     pakùatrayasya duùñatvaü pratij¤àyàdhyàsapakùe doùamàha-#<tatràdhyàsa iti />#
     yasyodgãthasya buddhiroïkàre 'dhyasyate tadvàcakodgãtha÷abdasyoïkàre lakùaõà syàttadbuddhiviùayatvaguõaparatvàttathà saübandho 'pyasiddhaþ kalpanãyaþ, pratãkopàsteþ phalaü ca kalpyamiti gauravaü syàdityarthaþ /
     phalaü na kalpyamiti ÷aïkate-#<÷råyata iti />#
     #<àptyàdãti />#
     'oïkàra àptiþ samçddhiriti' 'ya upàste sa kàmànàpnoti'iti ÷rutaü phalaü nàdhyàsasyetyarthaþ /
     udgãthoïkàrayoranyatarabudyànyatarabudyapavàdamaïgãkçtyànyataramithyàbuddhinivçttivaiphalyamuktaü saüpratyanyatarabuddherabhràntitvànnàpavàda ityàha-#<naca kadàcidapãti />#
     bhrànti÷cet nivarteta na tu nivartata ityabhrantirityarthaþ /
     ki¤ca tattvabodhakàdvàkyàdbhràntyapavàdo bhavati nedaü vàkyaü tattvaparamityàha-#<naceti />#
     ghañakumbha÷abdayorivoïkàrodgãya÷abdayoþ paryàyatvapakùaü dåùayati-#<nàpãti />#
     paryàyatvamapi nàstãtyàha-#<naceti />#
     pari÷iùñavi÷eùaõapakùe såtraü yojayati-#<vyàpteriti />#
     'omityakùaramupàsãta'ityukte sarvavedavyàpyoïkàra ihopàstau prasajyeta tanniràsàrthamudgãthàvayavatvaü vi÷eùaõaü sama¤jasamityarthaþ /
     adhyàsapakùe tadbuddhiviùayatvaguõayogaråpaþ saübandhaþ kalpya iti viprakçùñà lakùaõà avayavalakùaõà tu saünikçùñà avayavàvayavisaübandhasya këptatvàt, pañàvayave dagdhe paño dagdha iti loke prayogàcca /
     nàmàdau brahma÷abdasya tvagatyà brahmabuddhigràhyatvaguõalakùaõà÷rità tatra pratãkopàstervivakùitatvàt /
     iha tu pratãkopàstividhikalpane àptyàdiguõakoïkàre pràõadçùñividhàne ca vàkyabhedaþ syàdataþ sarvavedavyàpyoïkàraniràsenoïkàre pràõadçùñividhànàrthaü vi÷eùaõameva sama¤jasaü kalpnàlàghavàditi siddham //9//


END BsCom_3,3.4.9

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.5.10



5 sarvàbhedàdhikaraõam  / så. 10



sarvàbhedàdanyatreme  | BBs_3,3.10 |

vàjinàü chandogànàü ca pràõasaüvàde ÷raiùñhyaguõànvitasya pràõasyopàsyatvamuktam  /
vàgàdayo 'pi hi tatra vasiùñhatvàdiguõànvità uktàþ te ca pràõe punaþ pratyarpitàþ - 'yadvà ahaü vasiùñho 'smi tvaü tadvasi÷ùo 'si' (bç. 6.1.14) ityàdinà  /
anyeùàmapi tu ÷àkhinàü kauùãtaki prabhçtãnàü pràõasaüvàdeùu athàto niþ÷reyasàdànam 'età ha vai devatà ahaü÷reyase  vivadamànàþ' (kau. 2.14) ityeva¤jàtãyakeùu pràõasya ÷raiþùñamuktaü na tvime vasiùñhatvàdayo 'pi guõà uktàþ  /
tatra saü÷ayaþ - kimime vasiùñhatvàdayo guõàþ kvaciduktà anyatràpyasyerannuta nàsyeranniti  /
tatra pràptaü tàvannàsyeranniti  /
kutaþ - evaü÷abdasaüyogàt  /
'atho ya evaü vidvànpràõe niþ÷reyasaü viditvà' iti tatratatraivaü÷abdena vedyaü vastu nivedyate  /
evaü÷abda÷ca saünihitàvalambano na ÷àkhàntaraparipañhimeva¤jàtãyakaü guõajàtaü ÷aknoti nivedayitum  /
tasmàtsvaprakaraõasthaireva guõairniràkàïkùatvamiti  /
evaü pràpte pratyàha - asyetanniyame guõàþ kvaciduktà  vasiùñhatvàdayo 'nyatràpi  /
kutaþ - sarvàbhedàt  /
sarvatraiva hi tadevaikaü  pràõavij¤ànamabhinnaü pratyabhij¤àyate  /
pràõasaüvàdàdisàråpyàt  /
abhede ca vij¤ànasya kathamime guõàþ kvaciduktà anyatra nàsyeran  /

nanvevaü÷abdastatra tatra bhedenaiva¤jàtãyakaü guõajàtaü vedyatvàya samarpayatãtyuktam  /

atrocyate - yadyapi kauùãtakibràhmaõagatenaivaü÷abdena vàjasaneyibràhmaõagataü guõajàtamasaü÷abditamasaünihitatvàttathàpi tasminneva vij¤àne vàjasaneyibràhmaõagatenaivaü÷abdena tatsaü÷abditamiti na para÷àkhàgatamapyabhinnavij¤ànàvaruddhaü guõajàtaü sva÷àkhàgatàdvi÷iùyate  /
nacaivaü sati ÷rutahànira÷rutakalpanà và bhavati  /
ekasyàmapi hi ÷àkhàyàü ÷rutà guõàþ ÷rutà eva sarvatra bhavanti guõavato bhedàbhàvàt  /
nahi devadattaþ ÷auryàdiguõatvena svade÷e prasiddho de÷àntaraü gatastadde÷yairavibhàvita÷auryàdiguõo 'pyatadguõo bhavati  /
yathàca tatra paricayavi÷eùàdde÷àntare 'pi devadattaguõà vibhàvyante  /
evamabhiyogavi÷eùàcchàkhàntare 'pyupàsyà guõàþ ÷àkhàntare 'pyasyeran  /
tasmàdekapradhànasaübaddhà dharmà ekatràpyucyamànàþ sarvatraivopasaühartavyà iti   // 10 //



----------------------

FN: niþ÷reyasasya ÷raiùñhyasyàdànaü nirdhàraõam   /
ahaü÷reyase sva÷raiùñhyàya   /



     #<sarvàbhedàdanyatreme />#
     viùayaü vaktuü saümatamarthamàha-#<vàjinàmiti />#
     vàco vasiùñhatvaü guõo vàgminaþ sukhavàsadar÷anàt /
     cakùuùaþ pratiùñhà guõaþ cakùuùmataþ pàdapratiùñhàdar÷anàt /
     ÷rotraü saüpadguõakaü ÷ravaõàtsarvàrthasaüpatteþ /
     mana àyatanatvaguõaü tasya vçttidvàrà sarvabhogyà÷rayatvàt /
     te ca guõàþ pràõasya ÷raiùñhyaü ni÷citya vàgàdibhistasminnarpità iti ÷àkhàdvayasaümator'thaþ /
     viùayamàha-#<anyeùàmityàdinà />#
     ni÷reyasasya ÷raiùñhyasyàdànaü nirdhàramaü praståyatala ityarthaþ /
     devatà vàgàdayo 'haü÷reyase sva÷raiùñhyàyetyarthaþ /
     evaü÷abdàcchaiùñhyaguõakapràõapratyabhij¤ànàcca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     guõànàmanupasaühàropasaühàràveva pårvottarapakùayoþ phalam /
     udgãthatvavi÷eùaõàdoïkàrasya sarvavedavyàptivyàvçttivatprakçtaguõamàtragràhakaivaü÷abdàcchàkhàntaraguõavyàvçttariti dçùñàntena pårvapakùayati-#<tatra pràptamiti />#
     yathà vàgàdibhyaþ pràõa÷raiùñhyaü siddhamatho tathà ya evaü ÷raiùñhyaguõaü vidvànupàste sa pràõe ÷raiùñhyaü viditvà ÷reùñho bhavatãti ÷rutyarthaþ /
     evaü jàtãyakavidyaikyàtpràptamàrthikaü  vasiùñhatvàdiguõajàtamevaü÷abdo na gçhõàti ÷rutàvalambitvàditi pràpte siddhàntayati-#<asyeranniti />#
     vàjasaneyibràhmaõe tàvadevaü÷abdena vasiùñhatvàdiguõajàtasya pràõavidyàsaübandhaþ siddhaþ saiva vidyà kauùãtaki÷rutau pratyabhij¤àyate, tathàca guõànàü guõyavinàbhàvenàrthataþ pràptànàmapi ÷rutaguõairavirodhàtsahaiva ÷rutamàrthaü ca guõajàtaü ÷rutyarthàbhyàü saünihitatvàvi÷eùàtkauùãtakigatenaivaü÷abdena paràmç÷yata ityàha-#<tathàpãti />#
     kauùãtaki÷rutisthaþ pràõo vasiùñhatvàdiguõakaþ, ÷reùñhapràõatvàt, vàji÷rutisthapràõavaditya÷rutaguõànumàne sati ÷rutahànirnàsti, avirodhàdityuktaü, spaùñayati-#<na caivaü satãti />#
     aparigaõità api guõàþ ÷rutà evetyatra dçùñàntamàha-#<nahãti />#
     phalitamàha-#<tasmàditi //10//>#


END BsCom_3,3.5.10

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.6.11



6 ànandàdyadhikaraõam   / så. 11-13

ànandàdayaþ pradhànasya  | BBs_3,3.11 |

brahmasvaråpapratipàdanaparàsu ÷rutiùvànandaråpatvaü vij¤ànaghanatvaü sarvagatatvaü sarvàtmatvamityeva¤jàtãyakà brahmaõo dharmàþ kvacitkecicchråyante  /
teùu saü÷ayaþ - kimànandàdayo brahmadharmà yatra yàvantaþ ÷råyante tàvanta eva tatra pratipattavyàþ kiüvà sarve sarvatreti  /
tatra yathà÷rutivibhàgaü dharmapratipattau pràptàyàmidamucyate - ànandàdayaþ pradhànasya brahmaõo dharmàþ sarve sarvatra pratipattavyàþ  /
kasmàt  /
sarvàbhedàdeva  /
sarvatra hi tadevaikaü pradhànaü vi÷eùyaü brahma na bhidyate  /
tasmàtsàrvatrikatvaü brahmadharmàõàü tenaiva pårvàdhikaraõoditena devadatta÷auryadinidar÷anena   // 11 //



nanvevaü sati priya÷irastvàdayo 'pi dharmàþ sarvatra saükãryeran  /
tathàhi - taittirãyaka ànandamayamàtmànaü prakramyàmnàyate - 'tasya priyameva ÷iraþ  /
modo dakùiõaþ pakùaþ  /
pramoda uttaraþ pakùaþ  /
ànanda àtmà  /
brahma pucchaü pratiùñhà' (tai. 2.5) iti  /



     #<ànandàdayaþ pradhànasya />#
     brahmaõo j¤eyasyaikyànnirvi÷eùatvàcca saü÷ayamàha-#<teùu saü÷aya iti />#
     pårvapakùe satyàdipadànupasaühàràdvàkyàrthànavadhàraõaü, siddhànte tvavadhàraõamiti phalam /
     pràõasyasavi÷eùatvàdyuktaþ ÷àkhàntarãyavasiùñhatvàdyupasaühàraþ, brahmaõastu nirvi÷eùatvàtsva÷àkhàgatapadaireva pramitisiddhervyarthaþ padàntaropasaühàra iti pratyudàharaõena pårvapakùaþ /
     siddhàntamàha-#<idamiti />#
     ànandatvasatyatvaj¤ànatvàdisàmànyàni brahmaõi kalpità dharmàsteùàü sarva÷àkhàsåpasaühàro nàma tadvàcakànandàdipadànàmekavàkyatayoccàraõaü ànandaþ satyaü j¤ànamanantaü brahma ÷uddhamadvayamàtmeti /
     tàni ca samànàdhikaraõàni padàni viruddhadharmatyàgena sarvàdhiùñhànabhåtàmekàmakhaõóavyaktiü kùayanti /
     na caikenaiva padena lakùyasiddheþ padàntaraü vyarthamiti vàcyaü, ekasminpade virodhàbhàvena lakùaõànavatàràt /
     yadyapi padadvaye 'pi lakùaõàvatarati tathàpyànando brahmetyukte duþkhatvàlpatvabhrantiniràse 'pyasattvajaóatvàdibhramo bhavedatastanniràsàrthaü satyaj¤ànàdipadàni prayoktavyàni /
     naca bhramasyànavadhitvàdvàkyamaparyavasitaü syàditi vàcyam /
     saccidànandàtmakaü sarvadharma÷ånyamadvayamavikalpaü brahmàhamiti vi÷eùadar÷ane sarvabhramaniràsàt /
     tacca vi÷eùadar÷anaü yàvadbhiþ padairbhavati tàvanti padànyupasaühartavyànãti bhàvaþ //11//


END BsCom_3,3.6.11

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.6.12



ata uttaraü pañhati -



priya÷irastvàdyapràptirupacayàpacayau hi bhede  | BBs_3,3.12 |

priya÷irastvàdãnàü dharmàõàü taittirãyaka àmnàtànàü nàstyanyatra pràptiþ  /
yatkàraõaü priyaü modaþ pramoda ànanda ityete parasparàpekùayà bhoktrantaràpekùayà copacitàpacitaråpà upalabhyante  /
upacayàpacayau ca sati bhede saübhavataþ  /
nirbhedaü tu brahma 'ekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityàdi÷rutibhyaþ  /
nacaite priya÷irastvàdayo brahmadharmàþ, ko÷adharmàstveta ityupadiùñamasmàbhiþ 'ànandamayo 'bhyàsàt' (bra.så. 1.1.12) ityatra  /
apica parasminbrahmaõi cittàvatàropàyamàtratvenaite parikalpyante na draùñavyatvena  /
evamapi sutaràmanyatràpràptiþ priya÷irastvàdãnàm  /
brahmadharmàstvetànkçtvà nyàyamàtramidamàcàryeõa pradar÷itaü priya÷irastvàdyapràptiriti  /
sa ca nyàyo 'nyeùu ni÷citeùu brahmadharmeùåpàsanàyopadi÷yamàneùu netavyaþ saüyadvàmàdiùu satyakàmàdiùu ca  /
teùu hi satyapyupàsyasya brahmaõa ekatme prakramabhedàdupàsanàbhede sati nànyonyadharmàõàmanyonyatra pràptiþ  /
yathà ca dve nàryàvekaü nçpatimupàsate chatreõaikà càmareõànyà tatropàsyaikatve 'pyupàsanàbhedo dharmavyavasthà ca bhavetyevamihàpãti  /
upacitàpacitaguõatvaü hi sati bhedavyavahàre saguõe brahmaõyupapadyate na nirguõe parasminbrahmaõi  /
ato na satyakàmatvàdãnàü dharmàõàü kvacicchrutànàü sarvatra pràptirityarthaþ   // 12 //




     brahmaikyàccedànandatvàdidharmàõàü sarvatra pràptistarhi saguõabrahmavidyàgatadharmapràptirapi syàditi ÷aïkàniràsàrthaü såtraü vyàcaùñe-#<priyeti />#
     putradar÷anasukhaü priyaü tadvàrtàdinà modastasya vidyàdyati÷aye pramoda ityevaü tàratamyavanto dharmàstvadvaye j¤eye na pràpnuvanti teùàmabrahmasvaråpàõàü brahmaj¤ànànupayogàditi bhàvaþ /
     teùàü brahma dharmatvaü càsiddhamityàha-#<na caita iti />#
     brahmaõi cittàvatàropàyatve 'pi teùàü pràptiþ syàdityà÷aïkyàha-#<evamapãti />#
     aj¤eyatvàdeùàü na j¤eye brahmaõi pràptirityarthaþ /
     kimarthaü tarhi såtramityata àha-#<brahmadharmàniti />#
     kçtvàcintàphalamàha-#<sa ceti />#
     j¤eye bàhyadharmàõàmanupayogàdapràptiriti nyàyàtsaüyadvàmatvàdãnàmapràptiriti såtraü vyàkhyeyamityarthaþ /
     j¤ànànupayoge 'pi dhyàne teùàü dharmàõàmupayogàdupàsyabrahmaikyàtpràptiranyovidyàsu syàdityà÷aïkyàha-#<teùu hãti />#
     dhyànavidhiparatantràõàü dharmàõàü yathàvidhi vyavasthetyarthaþ //12//


END BsCom_3,3.6.12

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.7.13



itare tvarthasàmànyàt  | BBs_3,3.13 |

itare tvànandàdayo dharmà brahmasvaråpapratipàdanàyaivocyamànà arthasàmànyàtpratipàdyasya brahmaõo dharmiõa ekatvàtsarve sarvatra pratãyeranniti vaiùamyaü pratipattimàtraprayojanà hi ta iti   // 13 //




     saüyadvàmatvàdidharmebhya ànandàdãnàü vaiùamyaü j¤ànopayogitvàditayàha-#<itare tviti />#
     satyaj¤ànànandàtmabrahma÷abdàþ pa¤ca sarvatropasaühartavyà iti siddham //13//


END BsCom_3,3.7.13

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.8.14



7 àdhyànàdhikaraõam   / så. 14-15



àdhyànàya prayojanàbhàvàt  | BBs_3,3.14 |

kàñhake hi pañhyate - 'indriyebhyaþ parà hyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ  /
manasastu parà buddhiþ' (ka. 3.10) ityàrabhya 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' (ka. 3.11 ) iti  /
tatra saü÷ayaþ - kimime sarva evàrthàdayastatastataþ paratvena pratipàdyanta uta puruùa evaibhyaþ sarvebhyaþ paraþ pratipàdyata iti  /
tatra tàvatsarveùàmevaiùàü paratvena pratipàdanamiti bhavati matiþ  /
tathàhi ÷råyate -

idamasmàtparamidamasmàtparam iti  /

nanu bahuùvartheùu paratvena pratipipàdayiùiteùu vàkyabhedaþ syàt  /

naiùa doùaþ  /
vàkyabahutvopapatteþ  /
bahånyevahyetàni vàkyàni prabhavanti bahuviùayànparatvopetànpratipàdayitum  /
tasmàtpratyekameùàü paratvapratipàdanamiti  /
evaü pràpte bråmaþ - puruùa eva hyebhyaþ sarvebhyaþ paraþ pratipàdya iti yuktaü na pratyekameùàü paratvapratipàdanam  /
kasmàt  /
prayojanàbhàvàt  /
nahãtareùu paratvena pratipanneùu ki¤citprayojanaü dç÷yate prayojanaü mokùasiddhiþ  /
tathàca ÷rutiþ - 'nicàyya taü mçtyumukhàtpramucyate' (ka. 3.15) iti  /
apica parapratiùedhena kàùñhà÷abdena ca puruùaviùayamàdaraü dar÷ayanpuruùapratipattyarthaiva pårvàparapravàhoktiriti dar÷ayati - àdhyànàyeti  /
àdhyànapårvakàya samyagdar÷anàyetyarthaþ  /
samyagdar÷anàrthameva hãhàdhyànamupadi÷yate na tvàdhyànameva svapradhànam   // 14 //




     àdhyànàya vàkyabhedàbhedànavadhàraõàtsaü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe vàkyabhedàdvidyàbhedaþ, siddhànte vàkyaikyàdvidyaikyamiti phalam /
     pårvatra brahmasvabhàvànàmànandàdãnàmupasaühàryàõàü brahmaj¤ànaphalopàyatvamuktam, atratvabrahmasvabhàvasyàrthàdiparatvasyànupasaühàryasya tadupàyatvamucyata ityekaphalakatvaü saügatiþ tattatparatvavi÷iùñatvenàrthàdãnàmapårvatayà pratipàdyànàü bhedàdvàkyabhedo na doùa iti pårvapakùaþ /
     utsåtrasiddhàntaü pratij¤àya sautraü hetuü vyàcaùñe-#<puruùa eveti />#
     phalavattve satyapårvatvàtpuruùasyaiva pràdhànyena pratipàdyatvamaphalàrthàdãnàü paratvaü tu taccheùatvenocyata ityarthaþ /
     ki¤ca 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà'iti vedaþ paraniùedhaliïgena sarvabàdhàvadhitvaliïgena ca puruùe tàtparyaü dar÷ayanpårvasmàtpårvasmàdaparasyàparasya paratvoktistadartheti dar÷ayatãtyàha-#<apiceti />#
     arthàdãnàmatroktiràdhyànàya tattatparatvàdhyànapårvakaü puruùadar÷anàyaiva svataþ prayojanàbhàvàditi såtraü yojayati-#<àdhyànàyeti># //14//


END BsCom_3,3.8.14

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.7.15



àtma÷abdàc ca  | BBs_3,3.15 |

ita÷ca puruùapratipattyarthaiveyamindriyàdipravàhoktiþ  /
yatkàraõam 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate  /
dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ' (kañha. 3.12) iti prakçtaü puruùamàtmetyàha  /
ata÷cànàtmatvamitareùàü vivakùitamiti gamyate  /
tasyaiva ca durvij¤ànatàü saüskçtamitigamyatàü ca dar÷ayati  /
tadvij¤ànàyaiva 'yacchedvàïmanasã pràj¤aþ' (kañha. 3.13) ityàdhyànaü vidadhàti  /
tadvyàkhyatam 'ànumànikamapyekamapyekeùàm' (bra.så. 1.4.1) ityatra  /
evamanekaprakàra à÷ayàti÷ayaþ ÷ruteþ puruùe lakùyate netareùu  /
apica 'so 'dhvanaþ pàramàpnoti tadviùõoþ paramaü padam' (ka. 3.9) ityukte kiü tadadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padamityasyàmàkàïkùàyàmindriyàdyanukramaõàtparamapadapratipattyartha evàyamàyàma ityavasãyate   // 15 //




     àtmatvàdiliïgai÷ca puruùa eva pratipàdya ityàha-#<àtma÷abdàcceti />#
     ki¤ca 'tadviùõoþ paramaü padaü, puraùànna paraü ki¤cit'ityupakramopasaühàrayoraikaråpyàtkëptaphalavadekapuruùaparatvenaikavàkyatvani÷caye sati vàkyabhedaphalabhedakalpanà na yuktà gauravàdityàha-#<apiceti># //15//


END BsCom_3,3.7.15

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.8.16



8 àtmagçhãtyadhikaraõam   / så. 16-17



àtmagçhãtir itaravad uttaràt  | BBs_3,3.16 |

aitareyake ÷råyate - 'àtmà và idameka evàgra àsãnnànyatki¤cana miùatsa ãkùata lokànnu sçjà' (ai. 1.1) iti 'sa imàüllokànasçjatàmbho marãcãrmaramàpaþ' (ai. 1.2) ityàdi  /
tatra saü÷ayaþ - kiü para evàtma÷abdenàbhilapyata utànyaþ ka÷ciditi  /
kiü tàvatpràptaü na paramàtmehàtma÷abdàbhilapyo bhavitumarhatãti  /
kasmàt  /
vàkyànvayadar÷anàt  /

nanu vàkyànvayaþ sutaràü paramàtmaviùayo dç÷yate pràgutpatteràtmaikatvàvadhàraõàt  /

ãkùaõapårvakasraùñçvacanàcca  /

netyucyate  /
lokasçùñivacanàt  /
paramàtmani hi sraùñari parigçhyamàõe mahàbhåtasçùñiràdau vaktavyà lokasçùñistvihàdàvucyate  /
lokà÷ca mahàbhåtasaünive÷àvi÷eùàþ  /
tathàcàmbhaþprabhçtãüllokatvenaiva nirbravãti - 'ado 'mbhaþ pareõa divam' (ai. 1.2) ityàdinà  /
lokasçùñi÷ca parame÷varàdhiùñhitenàpareõa kenacidã÷vareõa àsãtpuruùavidhaþ' (bç. 1.4.1) ityàdyà  /
smçtirapi 'sa vai ÷arãrã prathamaþsa vai puruùaþ ucyate  /
àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata' iti  /
aitareyiõo 'pi athàto retasaþ prajàpate reto devàþ ityatra pårvasminprakaraõe prajàpatikartçkàü vicitràü sçùñimàmananti  /
àtma÷abdo 'pi tasminprayujyamàno dç÷yate - àtmaivedamagra àsãtpuruùavidhiþ' (bç. 1.4.1) ityatra  /
ekatvàvadhàraõamapi pràgutpatteþ svavikàràpekùamupapadyate  /
ãkùaõamapi tasya cetanatvàbhyupagamàdupapannam  /
apica tàbhyo gàmànayattàbhyo '÷vamànayattàbhyoþ puruùamànayattà abruvannityeva¤jàtãyako bhåyànvyàpàravi÷eùo laukikeùu vi÷eùavatsvàtmasu prasiddha ihànugamyate  /
tasmàdvi÷eùàvàneva ka÷cidihàtmà syàditi  /
evaü pràpte bråmaþ - 'para evàtmehàtma÷abdena gçhyata itaravat  /
yathetareùu sçùñi÷ravaõeùu tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1.1) ityevamàdiùu parasyàtmano grahaõam  /
yathà cetarasmiüllaukikàtma÷abdaprayoge pratyagàtmaiva mukhya àtma÷abdena gçhyate tathehàpi bhavitumarhati yatra tu 'àtmaivedamagra àsãt' (bç. 1.4.1) ityevamàdau 'puruùavidhaþ' (bç. 1.4.1) ityevamàdi vi÷eùaõàntaraü ÷råyate bhavettatra vi÷eùata àtmano grahaõam  /
atra punaþ paramàtmagrahaõànuguõameva vi÷eùaõamapyuttaramupalabhyate 'sa ãkùata lokànnu sçjà iti' (ai. 1.1) 'sa imàüllokànasçjata' (ai. 1.2) ityevamàdi  /
tasmàttasyaiva grahaõamiti nyàyyam   // 16 //



----------------------

FN: ambhaþ svargaþ , marãcayo 'ntarikùalokaþ , maro martyalokaþ , àpaþ pàtàlalokaþ //
puruùavidho naràkàraþ   /
àtmà hiraõyagarbhaþ   /
retaþ retaþkàryam   /


     #<àtmagçhãtiþ />#
     miùat calat /
     lokànàha-#<ambha iti />#
     ambhaþ svargaþ, marãcayo 'ntarikùalokaþ, maro martyalokaþ, àpaþ pàtàlaloka ityarthaþ /
     àtma÷abdasya brahmaõi såtràtmani ca prayogàtsaü÷ayamàha-#<tatreti />#
     atra pårvapakùe vàkyasya såtropàstiparatvàtparabrahmadharmàõàmànandàdãnàmaitareyake 'nupasaühàraþ, siddhànte brahmaparatvàdupasaühàra iti phalam /
     puruùavàkyàdbhedaprasaïgàdarthàdivàkyànàü nàrthàdipratipàdakatvamityuktaü tadvadihàpi prajàpate reto devà iti pårvasmàtprajàpativàkyàdbhedaprasaïgàdàtmà và ityàdivàkyasya na brahmaparatvamiti dçùñàntena pårvapakùayati-#<na># #<paramàtmetyàdinà />#
     vàkyasya prajàpatau tàtparyadar÷anàdityarthaþ /
     pårvapakùamàkùipya lokasraùñçtvaliïgànna prajàpatau vàkyànvaya ityàha-#<nanvityàdinà />#
     lokà eva mahàbhåtànãtyata àha-#<lokà÷ceti />#
     loka÷abdasya mahàbhåteùvaråóhàtvàdbhautikà eva lokàþ /
     nirvacanàccetyàha-#<tathàceti />#
     ambho marãcãrmaramàpa iti såtrayitvà svayameva ÷rutirvyàcaùñe-pareõa divaü divaþ parastàddivi pratiùñhita÷candràmbhasà vyàpto yo lokaþ tadambhaþ, antarikùaü marãcayaþ, pçthivã maraþ, yà adhastàttà àpa iti /
     nanu lokasçùñirapã÷varàdevàstu netyàha-#<loketi />#
     puruùavidho naràkàraþ /
     àtmà hiraõyagarbhaþ, àpipãlikàbhyaþ sarvamasçjatetyarthaþ /
     bhåtànàü lokànàmityarthaþ /
     prakaraõàdapi lokasraùñà prajàpatirityàha-#<aitareyiõo 'pãti />#
     retaþ kàryamiti yàvat /
     brahmaliïgàni prajàpatau yojayati-#<àtma÷abdo 'pãtyàdinà />#
     ki¤ca prajàþ sçùñvà tàþ prati bhogàrthaü gàmànayallokasraùñà tathà÷vamànayat /
     tàstu gavà÷vapràptyà na tçptàstataþ puruùa÷arãre ànãte tà abruvaüstçptàþ sma iti /
     ayaü ca vyavahàro lokasraùñuþ prajàpatitve liïgamityàha-#<apiceti />#
     àtma÷abdasya cidàtmani mukhyatvànmukhyagrahe bàdhakàbhàvàduttarasyekùaõàderanukålatvàtparamàtmagrahaõamiti siddhàntayati-#<evaü pràpta iti />#
     mahàbhåtasçùñipårvakaü lokànàsçjateti ÷rutirvyàkhyeyeti bhàvaþ //16//


END BsCom_3,3.8.16

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.8.17



anvayàd iti cet syàd avadhàraõàt  | BBs_3,3.17 |

vàkyànvayadar÷anànna paramàtmagrahaõamiti punaryaduktaü tatparihartavyamiti  /
atrocyate  /
syàdavadhàramàditi   /
bhavedupapannaü paramàtmano grahaõam  /
kasmàt  /
avadhàraõàt  /
paramàtmagrahaõe hi pràgitpatteràtmaikatvàvadhàraõamà¤jamasavakalpate  /
anyathà hyanà¤jasaü tatparikalpeta  /
lokasçùñivacanaü tu ÷rutyantaraprasiddhamahàbhåtasçùñyanantaramiti yojayiùyàmi  /
yathà tattejo 'sçjata (chà. 6.2.3) ityetacchrutyantaraprasiddhaviyadvàyusçùñyanantaramityayåyujamevamihàpi  /
÷rutyantaraprasiddho hi samànaviùayo vi÷eùaþ ÷rutyantareùåpasaühartavyo bhavati  /
yo 'pyayaü vyàpàravi÷eùànugamastàbhyo gàmànayadityevamàdiþ so 'pi vivakùitàrthàvadhàraõànuguõyenaiva grahãtavyaþ  /
nahyayaü sakalaþ kathàprabandho vivakùata iti ÷akyate vaktuma, tatpratipattau puruùàrthàbhàvàt  /
brahmàtmatvaü tviha vivakùitam  /
tathàhyamabhaþprabhçtãnàü lokànàü lokapàlànàü càgnyàdãnàü sçùñiü ÷iùñàvà karaõàni karaõàyatanaü ca ÷arãramupadi÷ya sa eva sraùñà 'kathaü nvidaü madçte syàt' (ai. 3.11 iti vãkùyedaü ÷arãraü pravive÷eti dar÷ayati - 'sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata' (ai. 3.12) iti  /
puna÷ca 'yadi vàcàbhivyàhçtaü yadi pràõenàbhipràõitam' (ai. 3.12) ityevamàdinà karaõavyàpàravivecanapårvakam 'atha ko 'ham' (ai. 3.11) iti vãkùya 'sa etameva puruùaü brahma tatamamapa÷yat' (ai. 3.13) iti brahmàtmatvadar÷anamavadhàrayati  /
tathopariùñàt eùa brahmaiùa indraþ (ai. 5.3) ityàdinà samastabhedajàtaü saha mahàbhåtairamukramya 'sarvaü tatpraj¤ànetraü praj¤àne pratiùñhitaü praj¤ànetro lokaþ praj¤à pratiùñhà praj¤ànaü brahma' (aita. 5.3) iti brahmàtmatvadar÷anamevàvadhàrayati  /
tasmàdihàtmagçhãtirityanapavàdam  /
aparà yojanà - àtmagçhãtiritaravaduttaràt  /
vàjasaneyake 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityàtma÷abdenopakramya tasyaiva sarvasaïgavinirmuktatvapratipàdanena brahàmàtmatàmavadhàrayati  /
tathàhyupasaüharati - 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) iti  /
chàndogye tu 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityantareõaivàtma÷abdamupakramyodarke 'sa àtmà tattvamasi' (chà. 6.8.7) iti tàdàtmyamupadi÷ati  /
tatra saü÷ayaþ - tulyàrthatvaü kimanayoràmnànayoþ syàdatulyàrthatvaü veti  /
atulyàrthatvamiti tàvatpràptamatulyatvàdàmnànayoþ  /
nahyàmnànavaiùamye satyarthasàmyaü yuktaü pratipattumàmnànatantratvàdarthaparigrahasya  /
vàjasaneyake càtma÷abdopakramàdàtmatattvopade÷a iti gamyate  /
chàndogye tåpakramaviparyayàdupade÷aviparyayaþ  /

nanu chandogànàmapyastyudarke tàdàtmyopade÷a ityuktam  /

satyamuktam  /
upakramatantratvàdupasaühàrasya tàdàtmyasaüpattiþ seti manyate  /
tathà pràpte 'bhidhãyate - 'àtmagçhãtiþ sadeva somyedamagràsãt' (chà. 6.2.1) ityatra chandogànàmapi bhavitumarhatãtaravat  /
yathà 'katama àtmà' (bç. 4.3.7) ityatra vàjaneyinàmàtmagçhãtastathaiva  /
kasmàt  /
uttaràttàdàtmyopade÷àt  /
anvayàdite cetsyàdavadhàraõàt  /
yaduktamupakramànvayàdupakrame càtma÷abda÷ravaõàbhàvànnàtmagçhãtiriti tasya kaþ parihàra iti cetso 'bhidhãyate syàdavadhàraõàditi  /
bhavedupapannehàtmagçhãtiþ  /
avadhàraõàt  /
tathàhi - 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' ((chà. 6.1.1) ityekavij¤ànena sarvavij¤ànamavadhàrya tatsaüpipàdayiùayà 'sadeva-' ityàha  /
taccàtmagçhãtau satyàü saüpadyate  /
anyathà hi yo 'yaü mikhya àtmà sa na vij¤àta iti naiva sarvavij¤ànaü saüpadyeta  /
tathà pràgutpatterekatvàvadhàraõaü jãvasya càtma÷abdena paràmar÷aþ svàpàvasthàyàü ca tatsvabhàvasaüpattikathanaü paricodanàpårvakaü ca punaþ punaþ 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) ityavadhàraõamiti ca sarvametattàdàtmyapratipàdanàyàmevàvakalpate na tàdàtmyasaüpàdanàyàm  /
nacàj¤opakramatantratvopanyàso nyàyyaþ  /
nahyupakrama àtmatvasaükãrtanamanàtmatvasaükãrtanaü vàsti  /
sàmànyopakrama÷ca na vàkya÷eùagatena vi÷eùeõa virudhyate vi÷eùàkàïkùitvàtsàmànyasya  /
sacchabdàrtho 'pi ca paryàlocyamàno na mukhyàdàtmano 'nyaþ saübhavatyato 'nyasya vastujàtasyàrambhaõa÷abdàdibhyo 'nçtatvopapatteþ  /
àmnànavaiùamyamapi nàva÷yamarthavaiùamyamàvahati  /
àhara pàtraü pàtramàharetyevamàdiùvarthasàmye 'pi taddar÷anàt  /
tasmàdeva¤jàtãyakeùu vàkyeùu pratipàdanaprakàrabhede 'pi pratipàdyàrthàbheda iti siddham   // 17 //



----------------------

FN: tatamaü vyàptatamam   /
takàralopa÷chàndasaþ   /
udarka upasaühàraþ   /



     pårvapakùabãjamanådya dåùayati-#<anvayàditi />#
     'àtmà và idameka evàgra àsãt'iti 'praj¤ànaü brahma'iti  copakramopasaühàrasthàtmabrahma÷rutibhyàmekatvàvadhàràõàtprave÷àdiliïgai÷ca lokasraùñçtvàdiliïgabàdhena pratyagbrahma gràhyamiti bhàvaþ /
     sa parame÷varaþ /
     etameva sãmànaü mårdhnaþ ke÷avibhàgàvasànaü vidàrya chidraü kçtvà etayà brahmarandhràkhyayà dvàrà liïgavi÷iùñaþ praviùñavànityarthaþ /
     màü vinà yadi vàgàdibhiþ svasvavyàpàraþ kçtaþ, atha tadàhaü ka iti tvaüpadàrthaü vicàrya svayametadeva ÷odhitamàtmànaü brahma tatamaü vyàptatamamapa÷yat /
     takàralopa÷chàndasaþ /
     praj¤à cidàtmà netraü nãyate 'neneti niyàmakaü yasya tat praj¤ànetraü cidàtmaniyamyamityarthaþ /
     uktavyàkhyàne guõopasaühàrasyàsphuñatvànna pàdasaügatiriti matvaiva vyàkhyàntaramàha-#<apareti />#
     udarka upasaühàraþ /
     sacchabdasyàtmànàtmasàdhàraõyàtsaü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe sattàsàmànye brahmàtmatvasaüpadupàsti÷chàndogye, vàja÷rutau nirguõavidyeti bhedànmithoguõànupasaühàraþ /
     siddhànte tåbhayatra nirguõavidyaikyàdupasaühàra iti phalabhedaþ /
     padànàü jàtau ÷aktigrahàtsacchabdo 'pi sattàjàtivàcãtyupakramasya ni÷citàrthatvàdasaüjàtavirodhyupakramabalena tàdàtmyopade÷aþ saüpattiparatayà neya iti pårvapakùaniùkarùaþ /
     pårvatra vàkyaikyàdarthàdiparatvaü tyaktvà vidyaikyamuktamiha tu sadàtma÷abdàbhyàü jàtyàtmavàcibhyàmupakramabhedàdvàkyabhede sati vidyàbheda iti pratyudàharaõasaügatiþ /
     na càtma÷abdo jàtivàcakaþ, àtmavyaktyaikyàjjàtyabhàvàtkintu sarvàntaravastuvàcakaþ /
     kalpitajàtivàcitve 'pyupakramabhedaþ sphuña eva sattàtmatvayorbhedàditi mantavyam /
     siddhàntayati-#<tathetyàdinà />#
     upakramànvayàditi /
     upakramàdhãnatvàdupasaühàrasyetyarthaþ /
     taccàvadhàraõaü satpadenàtmagçhãtau satyàü yujyata ityàha-#<tacceti />#
     sadekamevetyavadhàraõaü, anena jãvenàtmaneti saddevatàkartçko jãvasyàtma÷abdena paràmar÷aþ /
     suptau jãvaþ satà saüpannau bhavatãti kathanaü /
     bhåya eva mà bhagavàn vij¤àpayatviti paricodanà /
     saditipadena sattà÷rayà ucyate na jàtimàtraü, kartçvàci÷atçpratyayàntatvàt /
     tathà copakrame sattà÷rayasàmànyoktau ka à÷raya ityàkàïkùàyàü vàkya÷eùàdàtmeti ni÷cãyata ityàha-#<naceti />#
     sacchabdasyàtmànàtmasàdhàraõyamupetyoktaü tadapi nàsti àtmapadavatsatpadasya vyaktivàcitvàdvyakti÷ca bàdhàyogya cidàtmaiveti na vàcichandogayoråpakramavaiùamyamityàha-#<sacchabdeti />#
     vaiùamyamupetyàpyàha-#<àmnàneti />#
     vàjivàkye tvamarthasya tadarthaparyantasya lakùyasya pratipàdanaü chàndogyavàkye tu tadarthasya tvamarthaparyantasya pratipàdanamiti prakàrabhede 'pi vàkyàrthaikyàdvidyaikyamiti phalitamàha-#<tasmàditi># //17//


END BsCom_3,3.8.17

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.9.18



9 kàryàkhyànàdhikaraõam   / så. 18

kàryàkhyànàdapårvam  | BBs_3,3.18 |

chandogà vàjasaneyina÷ca pràõasaüvàde ÷vàdisaüvàde ÷vàdimaryàdaü pràõasyànnamàmnànya tasyaivàpo vàsa àmananti  /
anantaraü ca chandogà àmananti -'tasmàdvà etada÷iùyantaþ purastàccoùñàccàdbhiþ paridadhàti' (chà. 5.2.2) iti  /
vàjasaneyinastvàmananti - 'tadvidvàüsaþ ÷rotriyà a÷iùyanta àcàmantya÷itvàcàmantyetameva tadanamanagnaü kurvanto manyante' (bç. 6.1.14) 'tasmàdevaüvida÷iùyannàcàmeda÷itvà càcàmedetameva tadanamanagnaü kurute' iti  /
tatra tvàcamanamanagnatàcintanaü ta pràõasya pratãyate tkimubhayamapi vidhãyata utàcamanamevotànagnatàcintanameveti vicàryate  /

kiü tàvatpràptam  /
ubhayamapi caitadapårvatvàdvidhyarham  /
athavàcamanameva vidãyate  /
vispaùñà hi tasminvidhivibhaktistasmàdevaüvida÷ùyannàcàmeda÷itvà càcàmediti  /
tasyaiva stutyarthamanagnatàsaükãrtanamiti  /
evaü pràpte bråmaþ - nàcamanasya vidheyatvamupapadyate kàryàkhyànàt  /
pràptameva hãdaü kàryatvenàcamanaü pràyatyàrthaü smçtiprasiddhamanvàkhyàyate  /

nanviyaü ÷rutistasyàþ smçtermålaü syàt  /

netyucyate  /
viùayanànàtvàt  /
sàmànyaviùayà hi smçtiþ puruùamàtrasaübaddhaü pràyatyàrthamàcamanaü pràpayati  /
÷rutistu pràõavidyàprakaraõapañhità tadvaùayamevàcamanaü vidadhatã vidadhyàt  /
naca bhinnaviùayayoþ ÷rutismçtyormålamålibhàvo 'vakalpate  /
naceyaü ÷rutiþ pràõavidyàsaüyogyapårvamàcamanaü vidhàsyatãti ÷akyamà÷rayitum  /
pårvasyaiva puruùamàtrasaüyogina àcamanasyeha pratyabhij¤àyamànatvàt  /
ata eva ca nobhayavidhànam  /
ubhayavidhàne ca vàkyaü bhidyeta  /
tasmàtpràptamevà÷isiùatàma÷itavatàü cobhayata àcamanamanådya 'etameva tadanamanagnaü kurvanto manyante' (bç. 6.1.14) iti pràõasyànagnatàkaraõasaükalpo 'nena vàkyenàcamanãyàsvapsu pràõavidyàsaübandhitvenàpårva upadi÷yate  /
nacàyamanagnatàvàda àcamanastutyartha iti nyàyyam  /
àcamanasyàvidheyatvàt  /
svayaü cànagnatàsaükalpasya vidheyatvapratãteþ  /
nacaivaü satyekasyàcamanasyobhayàrthatàbhyupagatà bhavati pràyatyàrthatà paridhànàrthà cheti  /
kriyàntaratvàbhyupagamàt kriyàntarameva hyàcamanaü nàma pràyatyàrthaü puruùasyàbhyupagamyate, tadãyàsu tvapsu vàsaþsaükalpanaü nàma kriyàntarameva paridhànàrthaü pràõasyàbhyupagamyata ityanavadyam  /
apica 'yadidaü ki¤cà÷vasya à kçmibhya à kãñapataïgebhyastatte 'nnam (bç. 6.1.14) ityatra sarvànnàbhyavahàra÷codyata iti ÷akyaü vaktum  /
a÷abdatvàda÷akyatvàcca  /
sarvaü tu pràõasyànnamitãyamannadçùñi÷codyate tatsàhacaryàccàpo vàsa ityatràpi nàpàmàcamanaü codyate prasiddhàsvevatvàcamanãyàsvapsu paridhànadçùci÷codyata iti yuktam  /
nahyardhavai÷asaü saübhavati  /
apicàcàmantãti vartamànàpade÷itvam ÷abdo vidhikùamaþ  /

nanu manyanta ityapi samànaü vartamànàpade÷itvam  /
satyamevametat  /
ava÷yavidheye tvanyatarasminvàsaþkàryàkhyànàdapàü vàsaþsaükalpanamevàpårvaü vidhãyate nàcamanaü pårvavaddhi tadityupapàditam  /
yadapyuktaü vispaùñà càcamane vidhivibhaktiriti tadapi pårvavattvenaivàcamanasya pratyuktam  /
ata evàcamanasyàvidhitsitatvàdetameva tadanamanagnaü kurvanto manyanta ityatraiva kàõvàþ paryavasyanti nàmananti  tasmàdevaüvidityàdi  /
tasmànmàdhyandinànàmapi pàñha àcamanànuvàdenaivaüvittvameva prakçtapràõavàsovittvaü vidhãyata iti pratipattavyam  /
yo 'pyayamabhyupagamaþ kvacidàcamanaü vidhãyate kvacidvàsovij¤ànamiti so 'pi na sàdhuþ  /
àpo vàsa ityàdikàyà vàkyapravçtteþ sarvatraikaråpyàt tasmàdvàsovij¤ànameveha vidhãyate nàcamanamiti nyàyyam   // 18 //




     #<kàryàkhyànàdapårvam />#
     'me kimannaü kiü vàsaþ'iti pràõena pçùñà vàgàdayaþ åcuþ, 'yadidaü kiü cà÷vabhya à kçmibhyastatte 'nnamàpo vàsaþ'iti sarvapràõibhirbhujyamànaü yadidaü prasiddhaü ÷vàdiparyantamannaü tatpràõasya tavànnamàpa àcchàdanamityupàsakena cintanãyamityarthaþ /
     ÷àkhàdvaye 'pyavi÷eùa÷rutimuktvà vi÷e÷aùa÷rutibhedamàha-#<anantaraü ceti />#
     tasmàdapàü pràõavastratvàda÷i÷aùyanto '÷anaü kurvantaþ ÷rotriyà etatkurvanti /
     kiü tat, bhojanàtpårvamårdhvaü càcàmantãti yattadadbhiþ pràõaü paridadhatyàcchàdayantãtyarthaþ /
     pårvottaràcamanasaübandhinãùvapsu pràõavàsastvacintanaråpamanagnatàdhyànaü kàryamiti bhàvaþ /
     tat tasmàdityuktàrthaü yataþ pårve vidvàüso '÷anàtpràgårdhvaü càcàmanta etamevànàü pràõaü tattenàcamanenànagnamàcchàditaü kurvanto manyante cintayanti, tasmàdevaüvididànãntano 'pyupàsaka evaü kuryàditi vàji÷rutyarthaþ /
     atrobhayorapyapårvatvàtsaü÷ayamàha-#<tatkimiti />#
     saüdigdhasadupakramasya vàkya÷eùànnirõayavadàcàmantãti padasya vidhitvasaüdehe àcàmediti vàkya÷eùàdvidhitvanirõaya iti dçùñàntasaügatyà pårvapakùamàha-#<kiü tàvaditi />#
     j¤ànasàdhanopàsanàïgavidhivicàràtpàdasaïgatirbodhyà /
     pårvapakùe pràõavidyàïgatvenàpårvàcamanaü vihitamanyatropasaühartavyamiti phalaü siddhànte tasyàvidheyatvànnàïgatvenopasaühàra iti vivekaþ ubhayavidhàne vàkyabhedaþ syàdityarucyàpakùàntaramàha-#<athaveti />#
     pra÷astaü hãdamàcamanaü yasmàdanena pràõamanagnaü manyanta iti stutiþ /
     prasiddhànuvàdenàprasiddhaü vidheyamiti nyàyena siddhàntayati-#<evamiti />#
     prayatasya prayatnavato bhàvaþ pràyatyaü÷uddhistadarthamityarthaþ /
     smçtyà ÷udyarthaü kàryatvena vihitasakalakarmàïgatayà pràptàcamanànuvàdenàpårvamanagnatàdhyànameva vidhãyata iti såtràrthaþ /
     smàrtamàcamanaü ÷rutyà nànådyate kiü tvanayà ÷rutyà vihitaü samçtyànådyata iti ÷aïkate-#<nanviti />#
     ÷rutismçtyoranayorna målamålibhàvo bhinnaviùayatvàditi pariharati-#<neti />#
     'dvijo nityamupaspç÷et'ityàdyà smçtiþ àcamanàntaravidhimupetya målamålitvaü nirastaü, saüprati vidhirasiddha ityàha-#<naceyaü ÷rutiriti />#
     ata eveti àcamanavidhyabhàvàdevetyarthaþ /
     apsu pràõavàsastvadhyànàkhyaþ saükalpaþ pràõavidyàïgatvena vidhãyata ityàha-#<tasmàditi />#
     svayaü ceti apårvatvàdityarthaþ /
     ÷udyarthaü viniyuktasyàcamanasya pràõàcchàdanàrthatvaü viruddhamityà÷aïkyàha-#<na caivaü satãti />#
     àcamanasyàcchàdanàrthatvamasiddhamityarthaþ /
     ki¤ca yathà pårvavàkye pràõasyànnadhyànamaïgaü vihitaü tathàtràpsu vàsodhyànaü vidhãyate anyathàcamanavidhau pårvatra dhyànavidhiruttaratra kriyàvidhirityardhavai÷asaü syàdityàha-#<apiceti />#
     bhakùayediti ÷abdàbhàvàcchvàdyannasya sarvasya manuùveõepàsakena bhoktuma÷akyatvàcca na pårvavàkye kriyàvidhirityarthaþ /
     ita÷càcamanamatra na vidheyamityàha-#<apiceti />#
     anagnaü manyanta ityatra vàsastvadhyànamapi na vidheyaü doùasàmyaditi ÷aïkate-#<nanviti />#
     ubhayorapyanuvàdatve vaiphalyàdava÷yamekànuvàdenaikaü vidheyaü tacca vidheyaü vàsodhyànameva vàsaþ kàryasyànagnatvasyàkhyànàdapårvatvàcceti samàdhànàrthaþ /
     pårvavaditi smçtyà pràptamityarthaþ /
     àcàmediti na vidhiþ kintu viùõuråpàü÷u yaùñavya itivadanuvàda ityatra liïgamàha-#<ata eveti />#
     tasmàdevaüvida÷iùyannàcàmeda÷itvà càcàmediti vàkyasyàvidhitve kàõvairapañhanaü liïgamityarthaþ /
     tarhi pàñhabalànmàdhyandine àcamanavidhiþ kàõve dhyànavidhiriti kasyacinmataü niràkaroti-#<yo 'pãti># //18//


END BsCom_3,3.9.18

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.10.19



10 samànàdhikaraõam   / så. 19


samàna evaü càbhedàt  | BBs_3,3.19 |

vàjasaneyi÷àkhàyamaginirahasye ÷àõóulyanàmàï kità vidyà vij¤àtà  /
tatra ca guõàþ ÷råyante - sa àtmànamupàsãta manamayaü pràõa÷arãraü bhàråpam ityevamàdayaþ. tasyàmeva ÷àstràyàü bçhadàraõyake punaþ pañhyate - 'manomayo 'yaü puruùo bhàþ satyasminnantarhadaye yadà vrãhirvà yavo và sa eùa sarvasye÷ànaþ sarvasyàdhipatiþ sarvamidaü pra÷àsti yadidaü ki¤ca' (bç. 5.6.1) iti  /
tatra saü÷ayaþ - kimiyamekà vidyàgnirahasyabçhadàraõyakayorguõopasaühàra÷cota dve ime vidye guõànupasaühàra÷ceti  /
kiü tàvatpràptam  /
vidyàbhedo guõavyavasthà ceti  /
kutaþ - paunaruktyaprasaïgàt  /
bhinnàsu hi ÷àkhàsvadhyetçbhedàtpaunaruktasyaparihàramàlocya vidyaikatvamadhyavasàyaikatràtiriktà guõà itaratropasaühriyante pràõasaüvàdàdiùvatyuktam  /
ekasyàü punaþ ÷àkhàyàmadhyetçveditçbhedàbhàvàda÷akyaparihàre paunaruktye na viprakçùñade÷asthaikà vidyà bhavitumarhati  /
nacàtraikamàmnànaü vidyàvidhànàrthamaparaü guõavidhànàrthamiti vibhàgaþ saübhavati  /
tadà hyatiriktà eva guõà itaratretaratra càmnàyeranna samànà api tåbhayatràmnàyante manomayatvadayaþ  /
tasmànnànyonyaü guõopasaühàra iti  /
evaü pràpte bråmahe - yathà bhinnàsu ÷àkhàsu vidyaikatvaü guõopasaühàra÷ca bhavatyevamekasyàmapi ÷àkhàyàü bhavitumarhati  /
upàsyàbhedàt tadeva hi brahma manomayatvàdiguõakamubhayatràpyupàsyamabhinnaü pratyabhijànãmaþ  /
upàsyaü ca råpaü vidyàyàþ  /
naca vidyamàne råpàbhede vidyàbhedamadhyavasàtuü ÷aknumaþ  /
nàpi vidyàbhede guõavyavasthànam  /

nanu paunaruktyaprasaïgadvidyàbhedo 'dhyavasitaþ  /

netyucyate  /
arthavibhàgopapatteþ  /
ekaü hyàmnànaü vidyàvidyàvidhànàrthamaparaü guõavidhànàrthamiti na ki¤cinnopapadyate  /

nanvevaü sati yadupañhimagnirahasye tadeva bçhadàraõyake pañhitavyam sa eùa sarvasye÷ànaþ ityàdi  /
yattu pañhitameva manomaya ityàdi cenna pañhitavyam  /

naiùa doùaþ  /
tadbalenaiva prade÷àntarapañhitavidyàpratyabhij¤ànàt  /
masànaguõàmnànena hi viprakçùñade÷àü ÷àõóilyavidyàü pratyabhij¤àpya tasyàmã÷ànatvàdyupadi÷yate  /
anyathà hi kathaü tasyàmayaü guõavidhirabhidhãyate  /
apicàpràptàü÷opade÷enàrthavati vàkye saüjàte pràptàü÷aparàmar÷asya nityànuvàdatayàpyupapadyamànatvànna tadbalena pratyabhij¤opodituü ÷akyate  /
tasmàdatra samànàyàmapi ÷àkhàyàü vidyaikatvaü guõopasaühàra÷cetyupapannam   // 19 //




     #<samàna eva¤càbhedàt />#
     ÷àõóilyena dçùñà tannàmnàïkità, antarhçdaye vrãhyàdivatsåkùmastiùñhatãtyarthaþ /
     abhyàsapratyabhij¤àbhyàü saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     guõànupasaühàropasaühàrau pårvottarapakùayoþ phalam /
     pårvatra pràptàcamanànuvàdenànagnatàdhyànavidhiruktaþ /
     iha tveka÷àkhàyàü viprakçùñade÷asthavàkyayorekasya vidhitvamanyasyànuvàdatvamityani÷cayàddvayorapi vidyàvidhitvamiti pratyudàharaõena pårvapakùayati-#<kiü tàvaditi />#

     yatpunaruktaü, tadvidyàntaramiti na vyàptiþ pràõapa¤càgnyàdividyàsu vyabhicàradityà÷aïkya ÷àkhàbhede punaruktirasiddhetyuktamityàha-#<bhinnàsviti />#
     yathàgnihotravàkye karmavidhiþ, 'dadhnà juhoti'iti vàkye guõavidhistathàtràpyastu na vidyàmeda ityà÷aïkyàha-#<nacàtraikamiti />#
     uktaguõànàü punaruktirvçthàsyàdato 'bhyàsàdvidyàbhedaþ prayàjabhedavaditi bhàvaþ /
     uktaguõoktirna vçthà katipayaguõavi÷iùñopàsyàbhedapratyabhij¤ànàrthatvàdata upàsyaråpàbhedàdbhinna÷àkhàsviva samàna÷àkhàyàmapi vidyaikyamiti siddhàntasåtraü yojayati-#<yatheti />#
     sautra÷cakàro 'pyartho vyàkhyàtaþ /
     yatra bahavo guõàþ ÷rutàstatra pradhànavidhiranyatra tadanuvàdena guõavidhiriti ni÷cayàdagnirahasye pradhànavidhivaduttaratra guõavidhiriti bhàvaþ //19//


END BsCom_3,3.10.19

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.11.20



11 saübandhàdhikaraõam   / så. 20-21


saübandhàdevamanyatràpi  | BBs_3,3.20 |

bçhadàraõyake 'satyaü brahma' (bç. 5.5.1) ityukramya 'tadyattatsatyamasau sa àdityo ya eùa etasminmaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (bç. 55.2) iti tasyaiva satyasya brahmaõo 'dhidaivatamadhyàtmaü càyatanavi÷eùamupadi÷ya vyàhçti÷arãratvaü ca saüpàdya dve upaniùadàvupadi÷yete  /
tasyopaniùaharityadhidaivatam  /
tasyopaniùadahamityadhyàtmam  /
tatra saü÷ayaþ - kimavibhàgenaivobhe apyupaniùadàvubhayatrànusaügàtavye uta vibhàgenaikàdhidaivamekàdhyàtmamiti  /
tatra såtreõaivopakramate  /
yathà ÷àõóilyavidyàyàü vibhàgenàpyadhãtàyàü guõopasaühàra ukta evamanyatràpyeva¤jàtãyake viùaye bhavitumarhati  /
ekavidyàbhisaübandhàt  /
ekà hãyaü satyavidyàdhidaivamadhyàtmaü càdhãtà  /
upakramàbhedàdvyatiùaktapàñhàcca  /
kathaü tasyàmudito dharmastasyàmeva na syàt  /
yohyàcàryo ka÷cidanugamanàdiràcàra÷coditaþ sa gràmagate  /
raõyagate ca tulyavadeva bhavati  /
tasmàdubhayorapyupaniùadorubhayatra pràptiriti   // 20 //




     #<saübandhàdevamanyatràpi />#
     sadbhåtatrayaü tyadvàyvàkà÷àtmakaü, satya parokùabhåtàtmakaü hiraõyagarbhàkhyaü brahmopakramya, taduktaü yatsatyaü tat sa yo 'sàvàdityaþ kiü maõóalaü na tatra sthàne puruùaþ karaõàtmakaþ sa evàdhyàtmamakùisthànastha ityupadi÷ya 'tasya bhåriti ÷iro bhuva iti bàhuþ svariti pàdau'iti vyàhçtiråpaü ÷arãramuktvà dve upaniùado rahasyadevatànàmanã upadi÷yete tasyàdityamaõóalasthasyàhariti nàma prakà÷akatvàttasyàkùisthasyàhamiti nàma pratyaktvàditi /
     idaü nàmadvayaü viùayastatra nàminaþ satyàkhyasya brahmaõa ekatvàtsthànabhedokte÷ca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe pratisthànaü nàmadvayànuùñhànaü siddhànte yathà÷rutyaikaikanàmànuùñhànamiti phalam /
     dçùñàntasaügatyà pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-#<yatheti />#
     yathà vidyaikyàdupasaühàra ukta evamanyatràpyekàvidyàmupasaühàro bhavitumarhatãtyarthaþ /
     satyaü brahmetyupakramàbhedastàvetàvakùyàdityapuruùàvanyonyasminpratiùñhitau, àdityara÷mãnàü cakùuùa cakùuùa÷càditye pratiùñhànàditi vyatiùaktapàñho mithaþ saü÷leùapàñhastàbhyàü vidyaikyasiddhiþ /
     vidyaikye 'pi kiü syàttatràha-#<kathamiti />#
     vidyaikye 'pi sthànabhedàdupaniùadorasaükaraþ syàdityà÷aïkàü dçùñàntena pariharati-#<yo hãti># //20//


END BsCom_3,3.11.20

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.11.21



evaü pràpte pratividhatte -


na và vi÷eùàt  | BBs_3,3.21 |

na vobhayorubhayatra pràptiþ  /
kasmàt  /
vi÷eùàt  /
upàsanasa atànavi÷eùopanibandhàdityarthaþ  /
kathaü sthànavi÷eùopanibandha ityucyate - 'ya eùa etasminmaõóale puruùaþ' (bç. 5.5.3) iti hyàdhidaivakaü puruùaü prakçtya tasyopaniùadahariti ÷ràvayati  /
'yo 'yaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (5.5.4) iti hyadhyàtmikaü puruùaü prakçtya tasyopaniùadamiti  /
tasyeti caitatsaünihitàvalambanaü sarvanàma, tasmàdàyatanavi÷eùavyapà÷rayeõaivaite upaniùadàvupadi÷yete  /
kuta ubhayorubhayatra pràptiþ  /

nanveka evàyamadhidaivatamadhyàtmaü ca puruùa ekasyaiva satyasya brahmaõa àyatanadvayapratipàdanàt  /

satyamevetat  /
ekasyàpi tvavasthàvi÷eùopàdànenaivopaniùadvi÷eùopade÷àttadavasthàsyaiva sà bhavitumarhati  /
asti càyaü dçùñàntaþ satyapyàcàryasvaråpàpànapàye yadàcàryasyàsãnasyanuvartanamuktaü na tattiùñhato bhavati  /
yacca tiùñhata uktaü na tadàsãnasyeti  /
gràmàraõyayostvàcàryasvaråpànàpàyàttatsvaråpànubuddhasya ca dharmasya gràmàraõyakçtavi÷eùàbhàvàdubhayatra tulyavadbhàva ityadçùñàntaþ saþ  /
tasmàdvyavasthànayorupaniùadoþ   // 21 //




     nàmyaikyàt nàmasaükaro yuktaþ, tathà càkùistho 'hariti nàmavàn satyabrahmatvàdàdityasthavaditi pràpte siddhàntasåtraü#<yojayati-naveti />#
     nàmnoråpàsanasthànavi÷iùñasaübandhitvàdityarthaþ /
     tasyo 'paniùadaharahamiti ca vàkyadvayena tacchabdaparàmçùñayoþ saünihitasthànavi÷iùñayoþ puruùayornàmasaübandhapareõopasaühàrànumànaü bàdhyamiti bhàvaþ /
     vi÷eùyaikyànnàmasaükara ityà÷aïkya sthànabhedena vi÷iùñapuruùabhedànnàmavyavasthàmàha-#<nanvityàdinà />#
     vi÷iùñasaübandhe dçùñàntamàha-#<astãti />#
     pratidçùñàntasya svaråpasaübandhitvàdvi÷iùñe dhyeye prakçte dçùñàntaü nàstãtyàha-#<gràmeti># //21//


END BsCom_3,3.11.21

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.11.22



dar÷ayati ca  | BBs_3,3.22 |

api caiva¤jàtãyakànàü dharmàõàü vyavastheti liïgadar÷anaü bhavati - 'tasyaitasya tadeva råpaü yàvamuùya geùõau tau geùõau yannàma tannàma' (chà. 1.7.5) iti  /
kathamasyaliïgatvamiti taducyate  /

akùyàdinityasthànabhedabhinnàndharõànanyonyasminnanupasaühàryànpa÷yannihàtide÷enàdityapuruùagatànråpàdãnakùipuruùa upasaüharati - 'tasyaitasya tadeva råpam' (chà. 1.7.5) ityàdinà  /
tasmàdvyavasthite evaite upaniùadàviti nirõayaþ   // 22 //




     uktanàmavyavasthàyàmatide÷o liïgamityàha-#<dar÷ayati ceti />#
     vidyaikyàdevopasaühàrasiddhàvatide÷o vçthà syàttasmàdekavidyàyàmapi sthànabhedenoktaguõànàü vinàtide÷amanupasaühàra iti siddham //22//


END BsCom_3,3.11.22

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.12.23



12 saübhçtyadhikaraõam   / så. 23



saübhçtidyuvyàptyapi càtaþ  | BBs_3,3.23 |

brahmajyeùñhà viryà saübhçtàni brahmàgre jyeùñhaü divamàtatàna ityevaü ràõàyanãyànàü khileùu vãryasaübhçtidyunive÷aprabhçtayo brahmaõo vibhåtayaþ pañhyante  /
teùàmeva copaniùadi ÷àõóilyavidyàprabhçtayo brahmavidyàþ pañhyante  /
tàsu brahmavidyàsu tà brahmavibhåtaya upasaühriyeranna veti vicàraõàyàü brahmasaübandhàdupasaühàrapràptàvevaü pañhati  /
saübhçtidyuvyàptiprabhçtayo vibhåtayaþ ÷àõóilyavidyàprabhçtiùu nopasaühartavyàþ  /
ata eva càyatanavi÷eùayogàt  /
tathàhi ÷àõóilyavidyàyàü hçdayàyatanatvaü brahmaõa uktam - 'eùa ma àtmàntarhçdaye' (chà. 3.14.3) iti  /
tadvadeva daharavidyàyàmapi 'daharaü puõóarãke ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ' (chà. 8.1.1) iti  /
upakosalavidyàyàü tvakùyàyatanatvam 'ya eùo 'kùaõi puruùo dç÷yate' (chà. 4.15.1) iti  /
evaü tatra tatrat tadàdhyàtmikamàyatanametàsu vidyàsu pratãyate  /
àdhidaivikyastvetà vibhåtayaþ saübhçtidyuvyàptiprabhçtayastàsàü kuta etàsu pràptiþ  /

nanvetàsvapyàdhidaivikyo vibhåtayaþ ÷råyante - 'jyàyàndivo jyàyànebhyo lokebhyaþ' (chà. 3.14.3) 'eùa u eva bhàmanãreùa hi sarveùu lokeùu bhàti' (chà. 4.15.4) 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷a ubhe asmindyàvàpçthivã antareva samàhite' (chà. 8.1.3) ityevamàdyàþ  /
santi cànyà àyatanavi÷eùahãnà apãha brahmavidyàþ ùoóa÷akalàdyàþ  /
satyametat  /
tathàpyatra vidyate vi÷eùaþ saübhçtyàdyanupasaühàrahetuþ  /
samànaguõàmnànena hi pratyupasthàpitàsu viprakçùñade÷àsvapi vidyàsu viprakçùñade÷à guõà upasaühriyeranniti yuktam  /
saübhçtyàdayastu ÷àõóilyàdivàkyagocarà÷ca manomayatvàdayo guõàþ parasparavyàvçttasvaråpatvànna prade÷àntaravartividyàpratyupasthàpanamityucyate vidyàbhede 'pi tadupapatteþ  /
ekamapi hi brahma vibåtibhedairanekadhopàsyata iti sthitiþ  /
parovarãyastavàdivadbhedadar÷anàt  /
tasmàdvãryasaübhçtyàdãnàü ÷àõóilyavidyàdiùvanupasaühàra iti   // 23 //



----------------------

FN: brahmajyeùñhà brahmajyeùñhàni nilopa÷chàndasaþ   /
vãryà vãryàõi paràkramabhedàþ   /



     #<saübhçtidyuvyàptyapi càtaþ />#
     brahmaiva jyeùñhaü kàraõaü yeùàü tàni brahmajyeùñhàni, nilopa÷càndasaþ, vãryàõi paràkramavi÷eùà àkà÷otpàdanàdayaþ, tàni ca vãryàõi saübhçtàni nirvighnaü samçddhàni, sarvaniyantuþ kàrye vighnakarturasattvàt /
     tacca jyeùñhaü brahmàgne devàdyutpatteþ pràgeva divaü svargamàtatàna vyàptavatsadà sarvavyàpakamityarthaþ /
     sarvapràthamyaü spardhànarhatvamiti vàkya÷eùasthà guõàþ prabhçtipadagràhyàþ /
     khileùviti vidhiniùedha÷ånyavàkyeùvityarthaþ /
     brahmasaübandhàdvidyàbhedabhànàcca saü÷ayamàha-#<tàsviti />#
     anàrabhyàdhãtabrahmavibhåtãnàü brahmasaübandhena sarvabrahmavidyàsu pratyabhij¤ànàdupasaühàra iti pårvapakùaþ /
     siddhàntamàha-#<saübhçtãti />#
     saübhçti÷ca dyuvyàpti÷ca saübhçtidyuvyàpti tadapi sarvatra nopasaühartavyamupaniùadoriva vyavasthàpakavi÷eùayogàditi såtrayojanà /
     àdhyàtmikàyatanavi÷eùayuktàsu vidyàsvàdhidaivikavibhåtãnàü pratyabhij¤àne hetvabhàvànna pràptirityukte hetuü ÷aïkate-#<nanvetàsviti />#

     àdhidaivikatvasàmyàdàdhyàtmikàyatanahãnatvasàmyàdvà tattadvidyàsu saübhçtyàdãnàü pràptiriti ÷aïkàrthaþ /
     uktahetudvayaü na guõapràpakamàdhidaivikavidyànàü ÷àõóilyadaharàdãnàmàyatanahãnavidyàyàü ca mithoguõasàükaryaprasaïgàt, tasmàt katipayasamànaguõavi÷iùñopàsyaråpaikyaü vidyaikyamàvahadguõapràptihetustadabhàvànna pràptiriti pariharati-#<satyamityàdinà />#
     sthànavi÷iùñabhedànnàmnorvyavasthàvatsaübhçtyàd iguõavi÷iùñasya brahmaõaþ ÷àõóilyàdividyoktaguõavi÷iùñabrahmaõa÷ca mitho bhedena råpabhedàtsaübhçtyàdãnàü nopasaühàra ityuktanyàyàtide÷atvàdasya na saügatyàdyapekùà yathaikasminnudgãthe parovarãyastvàdiguõopàsterhiraõya÷ma÷rutvàdyupàstirbhidyate tathaikasminnapi brahmaõi vidyàbhedopapatteþ brahmapratyabhij¤à na guõapràpiketyàha-#<parovarãyastvàdivaditi />#
     tasmàtsaübhçtyàdiguõavi÷iùñavidyàntaravidhiriti siddham //23//


END BsCom_3,3.12.23

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.13.24



13 puruùàdyadhikaraõam   / så. 24

puruùavidyàyàmiva cetareùàm anàmnànàt  | BBs_3,3.24 |

asti tàõóinàü paiïginàü ca rahasyabràhmaõe puruùavidyà  /
tatra puruùo yaj¤aþ kalpitaþ  /
tadãyamàyustredhà vibhajya savanatrayaü kalpitam  /
a÷i÷iùàdãni ca dãkùàdibhàvena kalpitàni  /
anye ca dharmastatra samadhigatà à÷ãrmantraprayogàdayaþ  /
taittirãyakà api ka¤citpuruùayaj¤aü kalpayanavti - 'tasyaivaü viduùo yaj¤asyàtmà yajamànaþ ÷raddhà patnã' (nàrà. 80) ityetenànuvàkena  /
tatra saü÷ayaþ - kiü ya itaratroktàþ puruùayaj¤asya dharmàste taittirãyakeùåpasaühartavyàþ kiüvà nopasaühartavyà iti  /
puruùayaj¤atvvi÷eùàdupasaühàrapràptàvàcakùmahe - nopasaühartavyà iti  /
kasmàt  /
tadråpapratyabhij¤ànàbhàvàt  /
tadàhàcàryaþ - puruùavidyàyàmiveti  /
yathaikeùàü ÷àkhinàü tàõóinàü paiïginàü ca puruùavidyàyàmàmnànaü naivamitareùàü taittirãyàõàmàmnànamasti  /
teùàü håtaravilakùaõameva yaj¤asaüpàdanaü dç÷yate patnãyajamànavedavedibarhiryåpàjya÷vçtvigàdyanukramaõàt  /
yadapi savanasaüpàdanaü tadapãtaravilakùaõameva 'yatpràtarmadhyandinaüsàyaü ca tàni' (nàrà. 80) iti  /
yadapi ki¤cinmaraõàvabhçthatvàdisàmyaü tadapyalpãyastavàdbhåyasà vailakùaõyenàbhibhåyamànaü na pratyabhij¤àpanakùamam  /
naca taittirãyake puruùasya yaj¤atvaü ÷råyate  /
viduùo yaj¤asyeti hi nacaite samànàdhikaraõe ùaùñhyau vidvàneva yoyaj¤astasyeti  /
nahi puruùasya mukhyaü yaj¤atvamasti  /
vyadhikaraõe tvete ùaùñhyau viduùo yo yaj¤astasyeti  /
bhavati hi puruùasya mukhyo yaj¤asaübandhaþ  /
satyàü ca gatau mukhya evàrtha à÷rayitavyo na bhàktaþ  /
àtmà yajamàna iti ca yajamànatvaü puruùasya nirbruvanvaiyadhikaraõyenaivàsya yaj¤asaübandhaü dar÷ayati  /
apica tasyaivaüviduùaiti siddhavadanuvàda÷rutau satyàü puruùasya yaj¤abhàvamàtmàdãnàü ca yajamànàdibhàvaü pratipitsamànasya vàkyabhedaþ syàt  /
apica saüsanyàsàmàtmavidyàü purastàdupadi÷yànantaraü tasyaivaüviduùa ityàdyanukramaõaü phasyantaþ pårva÷eùa evaiùa àmnàyo na svatantra iti pratãmaþ  /
tathàcaikameva phalamubhayorapyanuvàkayorupalabàmahe 'brahmaõo mahimànamàpnoti' (nàrà. 80) iti  /
itareùàü tvananya÷eùaþ puruùavidyàmnàyaþ  /
àyurabhivçddhiphalo hyasau 'sa ha --ùoóa÷aü varùa÷ataü jãvati ya evaü veda' (chà. 3.16.7) iti samabhivyàhàràt  /
tasmàcchàkhàntaràdhãtànàü puruùavidyàdharmàõàmà÷ãrmantràdãnàmapràptistaittirãyake   // 24 //




     puruùavidyàyàü chàndogyasthàü vidyàmàha-#<astãti />#
     'puruùo vàva yaj¤astasya yàni caturvi÷ati varùàõi tatpràtaþ savanamatha yàni catu÷catvàriü÷advarùàõi tanmàdhyandinaü savanamatha yànyaùñàcatvàriü÷advarùàõi tattçtãyaü savanam'iti prasiddhayaj¤asàmyàrthaü savanatrayaü kalpitaü, 'sa yada÷i÷iùati yatpipàsati yanna ramate tà dãkùà atha yada÷nàti yatpibati yadramate tà upasadaþ atha yaddhasati yajjakùati yanmaithunaü carati tàni stuta÷astràõi atha yattapodànàdi sà dakùiõà maraõamevàvabhçthaþ vasvàdiråpà me pràõà idaü savanatrayaü yàvadàyuranusaütanute'ityà÷ãþ 'akùitamasyacyutamasi
pràõaü saü÷itamasi'iti mantratrayaprayogaþ /
     ùoóa÷àdhika÷atavarùajãvitvaü phalamiti dar÷itam /
     saü÷ayàrthaü ÷àkhàntarãyapuruùavidyàmàha-#<taittirãyakà iti />#
     atra viduùo yaj¤asyeti ùaùñhyoþsàmànàdhikaraõyavaiyadhikaraõyàni÷cayàtsaü÷ayamàha-#<tatreti />#
     upasaühàrànupasaühàràveva phalam /
     pårvatràsàdhàraõaguõapratyabhij¤ànàbhàvàtsaübhçtyàdau vidyàbheda uktaþ /
     iha tvasàdhàraõamaraõàvabhçthaguõavi÷iùñapuruùayaj¤aråpaikyapratyabhidhànàdvi dyaikyamiti pratyudàharaõena pràpte siddhàntayati-#<nopasaühartavyà iti />#
     tasyaivaü viduùo yaj¤asyàtmà yajamànaþ ÷raddhà patnã ÷arãramidhmamuro vedirlomàni barhirvedaþ ÷ikhà hçdayaü yåpaþ kàma àjyaü manyuþ pa÷ustapo 'gnirdamaþ ÷amayità dakùiõà vàgghotà pràõa udgàtà cakùuradhvaryurmano brahmà'iti bahutaradharmavailakùaõyànna råpaikyapratyabhij¤etyarthaþ /
     vedaþ ku÷amuùñiþ ÷amayità damo dakùiõetyanvayaþ /
     ki¤ca chàndogye tridhàvibhaktàyuùi savanatvakalpanà, atra tu sàyaïkàlàdàviti vairåpyamàha-#<yadapãti />#
     yanmaraõaü tadavabhçtho yadramate tadupasada iti tittiri÷rutau sàråpyamapi bhàtãtyata àha-#<yadapi ki¤ciditi />#
     gajoùñrayo÷catuùpàttvasàråpyavadidaü sàråpyaü naikyaprayojakamityarthaþ /
     ki¤ca chàndogye puruùayaj¤ayoraikyaü ÷rutamatra tu bheda iti vairåpyàntaramàha-#<naceti />#
     yadyapi niùàdasthapatinyàyena sàmànàdhikaraõyaü ùaùñhyoryuktaü tathàpyaprasiddhaikyakalpanàgauravàdyaj¤asyàtmeti bhedokterekasyaiva yaj¤atvayajamànatvavirodhàdàtmavido yo yaj¤aþ prasiddhastasyeti vaiyadhikaraõyameva yuktam /
     ki¤ca vidvatsaübandhiyaj¤aråpavi÷eùyànuvàdena vidvadaïgairaïgasaüpadvidhàvekavàkyatà pratãyate tasyàü satyàü vi÷eùyasyàïàgànàü ca pçthagvidhivàdinastava vàkyabhedadoùaþ syàdityarthaþ /
     ki¤ca satyàdibhyo nyàsa evàpare ca yaditi saünyàsamuktvà sarvaiþ sarvamidaü jagadityevaü tamàtmànaü j¤àtvà bhåyo na mçtyumupayàti vidvàniti saünyàsasàdhyàtmavidyàü purastàtpràjàpatyànuvàke upadi÷yànantarànuvàke tasyaivaü viduùa ityuktàtmavidyànuvàdena pra÷aüsàrthatvena, taccheùatayàyaj¤asaüpattiþ kriyate phalaikya÷ruteþ, chandogànàü tu svatantravidyàvidhirityàha-#<apica sasaünyàsàmiti />#
     cintàphalamàha-#<tasmàditi># //24//


END BsCom_3,3.13.24

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.13.25



14 vedhàdyadhikaraõam   / så. 25


vedhàdyarthabhedàt  | BBs_3,3.25 |

astyàtharvaõikànàmupaniùadàrambhe mantrasamàmnàyaþ - 'sarvaü pravidhya hçdayaü pravidhya dhamanãþ pravçjya ÷iro 'bhipravçjyatridhà vipçktaþ' ityàdiþ  /
tàõóinàm - 'deva savitaþ prasuva yaj¤am' ityàdiþ  /
÷àñhyàyaninàm - '÷vetà÷vo haritanãlo 'si' ityàdiþ  /
kañhànàü taittirãyàõàü - '÷aü no mitraþ ÷aü varuõaþ' (tai. 1.1.1) ityàdiþ  /
vàjasaneyinàü tåpaniùadàrambhe pravargyabràhmaõaü pañhyate - 'devà ha vai niùeduþ' ityàdi  /
kauùãtakinàmapyagniùñomabràhmaõam - 'brahma và agniùñomo brahmaiva tadaharbrahmaõaiva te brahmopayanti te 'mçtatvamàpnuvanti ya etadaharupayanti' iti  /
kimime sarve pravidhyamàdayo mantràþ pravargyàdãni ca karmàõi vidyàsåpasaühriyerankiüvà nopasaühriyeranniti mãmàüsàmahe  /
kiü tàvannaþ pratibhàti upasaühàra evaiùàü vidyàsviti  /
kutaþ  /
vidyàpradhànànàmupaniùadgranthànàü samãpe pàñhàt  /

nanveùàü vidyàrthatayà vidhànaü nopalabàmahe  /

bàóham  /
anupalabhamànà api tvanumàsyàmahe saünidhisàmàrthyàt  /
nahi saünidherarthavattve saübhavatyakasmàdasàvanà÷rayituü yuktaþ  /

nanu naiùàü mantràõàü vidyàviùayaü ki¤citsàmarthyaü pa÷yàmaþ  /
kathaü ca pravargyàdãni karmàõyanyàrthatvenaiva viniyuktàni santi vidyàrthatvenàpi pratipadyemahãti  /

naiùa doùaþ  /
sàmarthyaü tàvanmantràõàü vidyàviùayamapi ki¤cicchakyaü kalpayituü hçdayàdisaükãrtanàt  /
hçdayàdãni hi prayeõopàsaneùvàyatanàdibhàvenopadiùñàni taddvàreõa ca hçdayaü pravidhyetyeva¤jàtãyakànàü mantràõàmupapannamupàsanàïgatvam  /
dçùña÷copàsaneùvapi mantraviniyogaþ 'bhåþ prapadye 'munàmunàmunà' (chà. 3.15.3) ityevamàdiþ  /
tathà pravargyàdãnàü karmaõàmanyatràpi viniyuktànàü satàmaviruddho vidyàsu viniyogo vàjapeya iva bçhaspatisavasyeti  /
evaü pràpte bråmaþ -

naiùàmupasaühàro vidyàsviti  /
kasmàt  /
vedhàrthabhedàt  /
hçdayaü pravidhyetyeva¤jàtãyakànàü hi mantràõàü yer'thà hçdayavedhàdayo bhinnà anabhisaübaddhàsta upaniùaduditàbhirvidyàbhiþ  /
na teùàü tàbhiþ saügantuü sàmarthyamasti  /

nanu hçdayasyopàsaneùvapyupayogàttaddvàraka upàsanasaübandha upanyastaþ  /

netyucyate  /
hçdayamàtrasaükãrtanasya hyevamupayogaþ katha¤cidutprekùyeta naca hçdayamàtramatra mantràrthaþ  /
hçdayaü pravidhya dhamanãþ pravçjyetyeva¤jàtãyako hi na sakalo mantràrthe vidyàbhirabhisaübadhyate  /
àbhicàrikaviùayo hyeùor'thastasmàdàbhicàrikeõa karmaõà sarvaü pravidhyetyetasya mantrasyàbhisaübandhaþ  /
tadvi÷eùasaübandhastu pramàõàntaràdanusartavyaþ  /
evamanyeùàmapi mantràõàü keùàcilliïgena keùà¤cidvacanena keùà¤citpramàõàntareõàtyevamarthàntareùu viniyuktànàü rahasyapañhitànàmapi satàü na saünidhimàtreõa vidyà÷eùatvopapattiþ  /
durbalo hi saünidhiþ ÷rutyàdibhya ityuktaü prathame tantre '÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàt' (jai. så. 3.3.13) ityatra  /

tathàkarmaõàmapi pravargyàdãnàmanyatra viniyuktànàü na vidyà÷eùatvopapattiþ  /
nahyeùàü vidyàbhiþ sahaikàrthyaü ki¤cidasti  /
vàjapeye tu bçhaspatisavasya spaùñaü viniyogàntaram - 'vàjapeyeneùñvà bçhaspatisavena yajeta' iti  /
api caiko 'yaü pravargyaþ sakçdutpanno balãyasà pramàõenànyatra viniyukto na durbalena pramàõenànyatràpi viniyogamarhati  /
agçhyamàõavi÷eùatve hi pramàõayoretadevaü syànnatu balavadabalavatoþ pramàõayoragçhyamàõavi÷eùatà saübhavati balavadabalavattvavi÷eùàdeva  /
tasmàdeva¤jàtãyakànàü mantràõàü karmaõàü và na saünidhipàñhamàtreõa vidyà÷eùatvamà÷aïkitavyam  /
araõyànuvacanàdidharmasàmànyàttu saünidhipàñha iti saütoùñavyam   // 25 //




     #<vedhàdyarthabhedàt />#
     devatàmabhicàrakartà pràrthayate-#<sarvamiti />#
     he devate, madripoþ sarvamaïgaü pravidhya vidàraya vi÷eùata÷ca hçdayaü bhindhi dhamanãþ ÷iràþ pravç¤jaya troñaya ÷ira÷càbhito nà÷aya, evaü tridhà vipçkto vi÷liùño bhavatu me ÷atrurityarthaþ /
     he deva savitaþ, yaj¤aü tatpatiü ca prasuva nirvartayetyarthaþ /
     uccaiþ ÷ravàþ ÷veto '÷vo yasyendrasya sa tvaü haritamaõivannãlo 'sãtyarthaþ /
     no 'smàkaü ÷aü sukhakaro bhavatvityarthaþ /
     agniùñomo brahmaiva sa yasminnahani kriyate tadapi brahma tasmàdya etadahaþ sàdhyaü karmopayantyanutiùñhinti te brahmaõaiva sàdhanena brahmopayanti te ca krameõàmçtatvamàpnuvantãti yojanà /
     mantràdiùu tattadupaniùadvidyà÷eùatve pramàõabhàvàbhyàü saü÷ayamàha-#<kimiti />#
     phalaü pårvavat /
     nanu teùàü ÷eùatve mànàbhàvànnopasaühàra iti ÷aïkate-#<nanveùàmiti />#
     mantràdayastattadvidyà÷eùàþ phalavadvidyàsaünihitatvàttaittirãyakagatapuruùayaj¤avaditi samàdhatte-#<bàóhamiti />#
     tathàca dçùñàntasaügatiþ /
     siddhàntipakùe saünidhivaiyarthyaü bàdhakamàha-#<nahãti />#
     aphalamantràdãnàü phalavaccheùatvabodhanaü saünidherarthavattvaü tatsaübhave satyakasmàdartha÷ånyatvenàsau saünidhirà÷rayituü nahi yukta ityarthaþ /
     na¤pàñhetvakasmàddhetuü vinàsàvartho nà÷rayituü nahi yukta ityarthaþ /
     nanu mantràõàü vidyàsamavetàrthaprakà÷anasàmarthyàbhàvànna vidyà÷eùatvamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
     purastàdupasadàü pravargyeõa pracarantãti vàkyena pravargyasya kratu÷eùatvaü ÷rutaü, agniùñomàde÷ca tattadvàkyena svargàdyarthatvamato na vidyàrthatvamityàha-#<kathaü ceti />#
     mantràõàü vidyàsamavetahçdayanàóyàdiprakà÷akatvamastãtyàha-#<naiùa iti />#
     upàstiùu mantraprayogaþ kvàpi na dçùña ityata àha-#<dçùña÷ceti />#
     putrasya dãrghàyuùyàrthaü chàndogye trailokyasya ke÷àtvenopàstiruktà tatra piturayaü pràrthanàmantraþ /
     tatràmuneti putrasya trirõàma gçhõàti amunà putreõa saha bhåritãmaü lokamamuü ca prapadye na me putraviyogaþ syàdityarthaþ /
     tattadvàkyenànyatra viniyuktànàmapi karmaõàü saünidhinà vidyàsu viniyogo na virudhyata ityatra dçùñàntamàha-#<vàjapeya iti />#
     'brahmavarcasakàmo bçhaspatisavena yajeta'iti vàkyena brahmavarcasaphale viniyuktasyàpi bçhaspatisavasya 'vàjapeyeneùñvà bçhaspatisavena yajeta'iti vàjapeyaprakaraõaprakaraõastha vàkyena vàjapeyottaràïgatayà viniyogavadavirodha ityarthaþ /
     yadyapyekena vàkyena prakaraõàntarasthabçhaspatisavasya pratyabhij¤ànamaïgatvavidhànaü ca kartumayuktaü vàkyabhedaprasaïgàdato màsàgnihotravatkarmàntarameva bçhaspatisavàkhyamaïgatayà vidhãyata iti na viniyuktasya viniyoga iti bhaññagurutantradvayasiddhaü, yathàpi yathà nityàgnihotrasyà÷vamedhaprakaraõe vàgyatasyaitàü ràtrimagnihotraü juhotãti nàmnà pratyabhij¤à, yathàvà dar÷apårõamàsavikçtãùñàvàjyabhàgau yajatãtyekasminvàkye prakçtisthàjyabhàgayoþ padena pratyabhij¤ànaü vàkyena vidhànaü tathàtràpi bçhaspatisavapadena pratyabhij¤ànaü vàkyenàïgatàvidhànaü kiü na syàt /
     naca sàdhyabhàvàrthavidhàyakàkhyàtaparatantraü nàmapadaü na siddhakarmapratyabhij¤àkùamamiti vàcyaü, siddhasyàpyaïgatayà punaþ sàdhyatvasaübhave 'nyathàsiddhàkhyàtasyaiva prasiddhàrthakanàmapàratantryopapatteþ /
     nacaivaü sati kuõóapàyisatre 'pyaïgatvena nityàgnihotrasyaiva vidhiþ syàditi vàcyaü, iùñatvàt /
     naca pårvatantravirodhaþ uttaratantrasya balãyastvàt /
     pårvatantrasya svatantraparatantrabhàvanàbhede tàtparyàcca /
     tasmàdekasyaiva bçhaspatinàmakasya dhàtvarthasya brahmavarcase viniyuktasyàpi vàjapeyàïgatayà viniyoga iti bhagavatpàdatàtparyam /
     astica viniyuktasya viniyoge sarvasaümatamudàharaõaü khàdiratvàdikaü tasya kratau viniyuktasya vãryàdiphale 'pi viniyogàt /
     tathà mantrakarmaõàmanyatra viniyuktànàü vidyà÷eùatvamiti pràpte siddhàntayati-#<naiùàmityàdinà />#
     vidyàsu hçdayàdisaübandhe 'pi vedhàdyarthànàmasaübandhàtkçtsnamantràrthànàmabhicàràdisaübandhaliïgena saünidherbalãyasàbhicàràdàveva mantràõàü viniyoga ityarthaþ /
     'deva savitaþ prasuva'iti pradakùiõato 'gniü paryukùediti vàkyàdagniparyukùaõe 'sàvitraü juhoti karmaõaþ purastàtsavane savane juhoti'iti vàkyàdvàjapeye karmavi÷eùe saübandho 'sya mantrasyetyàha-#<tadvi÷eùeti />#
     uktanyàyaü ÷vetà÷va ityàdiùvatidi÷ati-#<evamanyeùàmiti />#
     pramàõàntaraü prakaraõàdikam /
     nanu liïgàdibharanyatra viniyuktànàmapi saünidhinà vidyàsvapi viniyogo 'stvavirodhàdityuktaü, tatràha-#<durbalo hãti />#
     samavàye samànaviùayatvena dvayorvirodhe, parasya daurbalyaü, kutaþ arthaviprakarùàt, svàrthabodhane parasya pårvavyavadhànena pravçtterityarthaþ /
     ayamà÷ayaþ-ekatra viniyuktasya niràkàïkùatvàdanyatra viniyogo viruddha eva parantu viniyojakapramàõayoþ samabalatve 'nyataraviniyogatyàgàyogàdagatyàkàïkùotpàdanena viniyuktaviniyogaþ svãkriyate 'yathà khàdiro yåpo bhavati''khàdiraü vãryakàmasya yåpaü kuryàt'iti vàkyàbhyàü kratau viniyuktasya khàdiratvasya vãryaphale viniyogaþ /
     yatra tu pramàõayoratulyatvaü tatra na svãkriyate prabalapramàõena durbalaviniyogabàdhàt /
     yathà 'kadàcana starãrasi'ityasyà çca aindryà gàrhapatyamupatiùñhata iti tçtãyàvibhakti÷rutyànyanirapekùatayà gàrhapatyopasthàna÷eùatvabodhikayendraprakà÷anasàmàrthyaråpaliïgapràptamindra÷eùatvaü bàdhyate /
     liïgaü hi na sàkùàccheùatvaü bodhayati kintvindraprakà÷anamàtraü karoti, tena ca liïgenànena mantreõa indra upasthàpayitavya iti ÷rutiþ kalpanãyà,

     tayà ÷eùatvabodha iti ÷rutivyavadhànena ÷eùatvabodhakaü liïgaü jhañiti svàrthabodhaka÷rutyà bàdhyam /
     tathà liïgena vàkyaü bàdhyaü yathà 'syo 'naü te sadanaü karomi ghçtasya dhàrayà kalpayàmi', 'tasminsãdàmçte pratitiùñha vrãhãõàü medha sumanasyamànaþ'iti mantràbhàgayoþ pratyekaü sadanakaraõe puroóà÷àsàdane ca tatprakà÷anasàmarthyaliïgena ÷rutidvàrà viniyoge sati pratãtamekavàkyatvaü bàdhyate, tasya kçtsne 'pi mantre sadanakaraõaprakà÷anasàmarthyaü puro 'óà÷àsàdanaprakà÷anasàmarthyaü ca liïgaü kalpayitvà ÷rutikalpanayobhayatra kçtsnamantraviniyogabodhane dvàbhyàü liïga÷rutibhyàü vyavadhànena ÷rutyekavyavahitakëptaliïgàddurbalatvàt /
     naca sàmarthyaü na kalpyamiti vàcyaü, asamarthasya viniyogàyogàt ata eva gaïgàpadasya tãrabodhaviniyoge lakùaõàråpaü sàmarthyaü kalpyate /
     tathà vàkyena prakaraõaü bàdhyaü yathà sàhnaprakaraõàmnàtadvàda÷opasadàü dvàda÷àhãnasyeti vàkyenàhãnàïgatva bodhakena prakaraõapràptasàhnàïgatvabàdhàdutkarùaþ /
     pradhànasyàïgàkàïkùàråpaü prakaraõaü tasyàïgapradhànavàkyaikavàkyatàsàmarthya÷rutibhiþ kalpyamànàbhiþ svàrthaviniyogapramitau vyavadhànenàïgasàmarthya÷rutyordvayoþ kalpakavàkyàddurbalatvàt /
     tathà prakaraõena saünidhirbàdhyaþ /
     yathà ràjasåyaprakaraõena tadantargatàbhiùecanãyàkhyasomayàgavi÷eùasaünidhipàñhapràptaü ÷unaþ ÷epopàkhyànàderabhiùecanãya÷eùatvaü bàdhitvà kçtsnaràjasåya÷eùatvamàpàditaü saünidheþ prakaraõàdikalpakatvena këptaprakaraõàddurbalatvàt tathà saünidhinà samàkhyà bàdhyate /
     tathàhi-pauroóà÷ikasamàkhyàke kàõóe àgneyapuroóà÷àdikarmaõàü krameõa mantrà àmnàtàstatra dadhipayoråpasànnàyyasannidhau '÷undhadhvaü daivyàya karmaõe'iti mantra àmnàtastatra samàkhyàbalenàsya mantrasya puroóà÷apàtra÷undhana÷eùatvaü pràptaü saünidhinà bàdhitvà sànnàyyapàtra÷undhana÷eùatvamàpàdyate /
     puroóà÷asaübandhikàõóaü pauroóà÷ikamiti pauruùasamàkhyàyàþ kàõóàntargatamantrasya puroóà÷asaübandhasàmànyabodhakatve 'pi ÷eùa÷eùibhàvaråpaviniyogabodhakatve saünidhyàdyapekùatvena durbalatvàditi /
     evaü virodhe sati ÷rutirbàdhikaiva samàkhyà bàdhyaiva, madhyasthànàü tu caturõàü pårvabàdhyatvaü parabàdhakatvaü ceti ÷rutiliïgasåtràrthaþ /
     tasmàlliïgàdinànyatra viniyuktànàü mantràõàü durbalasaünidhinà na vidyàsu viniyoga iti siddham /
     #<tathà karmaõàmiti />#
     karmaõàü  vidyopakàratve tàbhiþ sahaikaphalatve ca mànaü ki¤cinnàstãtyarthaþ /
     apicetyuktàrtham /
     nanu tarhi vedhàdivàkyànàmupaniùadbhiþ saha pàñhasya kà gatistàmàha-#<araõyeti />#
     tasmàdvedhàdimantrakarmaõàü vidyàsvanupasaühàra iti siddham //25//


END BsCom_3,3.14.25

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.15.26



15 hànyadhikaraõam   / så. 26


hànau tåpàyana÷abda÷eùatvàt ku÷àc chandaþstutyupagànavat tad uktam  | BBs_3,3.26 |

asti tàõóànàü ÷rutiþ - 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpaü candra iva ràhormukhàtpramucya dhåtvà ÷arãramakçtaü kçtàtmà brahmalokamabhisaübhavàmi' (chà. 8.13.1) iti  /
tathàtharõikànàma 'tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.8) iti  /
tathà ÷àñyàyaninaþ pañhanti 'tasya putrà dàyamupayanti sihçdaþ sàdhukçtyàü dviùantaþ pàpakçtyàm' iti  /
tathaiva kauùãtakinaþ 'tatsukçtaduùkçte vidhånute tasya priyà j¤àtayaþ sukçtamupantyapriyà duùkçtam' (kau. 1.4) iti  /
tadiha kvacitsukçtaduùkçtayorhànaü ÷råyate kvacittayoreva vibhàgena priyairapriyai÷copàyanaü kvacittåbhayamapi hànamupàyanaü ca tadyatrobhayaü ÷råyate tatra tàvanna ki¤cidvaktavyamasti  /
yatràpyupàyanameva ÷råyate na hànaü tatràpyarthàdeva hànaü saünipatati  /
anyairàtmãyayoþ sukçtaduùkçtayorupeyamànayoràva÷yakatvàttaddhànasya  /
yatra tu hànameva ÷råyate nopàyanaü tatropàyanaü sanipatedvà na veti vicikitsàyàma÷ravaõàdasaünipàtaþ  /
vidyàntaragocaratvàcca ÷àkhàntarãyasya ÷ravaõasya  /
apicàtmakartçkaü sukçtaduùkçtayorhànaü parakartçkaü tåpàyanaü tayorasatyàva÷yakabhàve kathaü hànenopàyamàkùipyeta  /
tasmàdasaünipàto hànàvupàyanasyeti  /
asyàü pràptau pañhati - hànau tviti  /
hànau tvetasyàü kevalàyàmapi ÷råyamàõàyàmupàyanaü saünipatitumarapahati  /
taccheùatvàt  /
hàna÷abda÷eùo hyupàyana÷abdaþ samadhigataþ kauùãtakirahasye  /
tasmàdanyatra kevalahàna÷abda÷ravaõe 'pyupàyanànuvçttiþ  /
yaduktama÷ravaõàdvidyantaragocaratvàdanàva÷yakatvàccàsaünipàta iti,

taducyate  /
bhavedeùà vyavasthoktiryadyanuùñheyatvena saükãrtyate  /
vidyàstutyarthaü tvanayoþ saükãrtanam  /
itthaü mahàbhàgà vidyà yatsàmarthyàdasya viduùaþ sukçtaduùkçte saüsàrakàraõabhåte vidhåyate te càsya suhçdviùatsu nivi÷ete itai  /
stutyarthe càsminsaükãrtane hànànantarabhàvitvenopàyasya kvacicchrutatvàdanyatràpi hàna÷rutàvupàyanànuvçttiü manyate stutiprakarùalàbhàya  /
prasiddhà càrthavàdàntaràpekùàrthavàdàntarappavçttiþ - 'ekaviü÷o và itho 'sàvàdityaþ' (chà. 2.10.5) ityevamàdiùu  /
kathaü hãhaikaviü÷atàdityasyàbhidhãyatànapekùyamàõer'thavàdàntare dvàda÷a màsàþpa¤cartavastraya ime lokà asàvàditya ekaviü÷aþ ityetasmin  /
tathà triùñubhau bhavataþ sendriyatvàya ityevamàdiùu indriyaü vai triùñup ityevamàdyarthavàdàntaràpekùà dç÷yate  /
vidyàstutyarthatvàccàsyopàyanavàdasya kathamanyadãye sukçtaduùkçte anyairupeyete iti nàtãvàbhiniveùñavyam  /
upàyana÷abda÷eùatvàditi tu ÷abda÷abdaü samuccàrayanstutyarthameva hànàvupàyanànuvçttiü såcayati  /
guõopasaühàravivakùàyàü hyupàyanàrthasyaiva hànàvçttiü bråyàt  /
tasmàdguõopasaühàravicàraprasaïgena stutyupasaühàrapradar÷anàrthamidaü såtram  /
ku÷àcchandastutyupagànavadityupamopàdànam  /
tadyathà bhàllavinàm - 'ku÷à vànaspatyàþ stha tà mà pàta' ityetasminnigame ku÷ànàmavi÷eùeõa vanaspatiyonitvena ÷ravaõe ÷àñyàyaninàmaudumbaràþ ku÷à iti vi÷eùavacanàdaudumbaryaþ ku÷à à÷rãyante  /
yathàca kvaciddevàsuracchandasàmavi÷eùeõa paurvàparyaprasaïge 'devacchandàüsi pårvàõi' iti paiïgyàmnànàtpratãyante  /
yathàca ùoóa÷ustotre keùà¤citkàlàvi÷eùapràptau 'samayàdhyuùite sårye' ityàrca÷ruteþ kàlavi÷eùapratipattiþ  /
yathaiva càvi÷eùeõopagànaü kecitsamàmananti vi÷eùeõa bhàllavinaþ  /
yathaiteùu ku÷àdiùu ÷rutyantaragatavi÷eùairanvaya evaü hànàvapyupàyanànvaya ityarthaþ  /
÷rutyantarakçtaü hi vi÷eùaü ÷rutyantare 'nabhyupagacchataþ sarvatraiva vikalpaþ syàt  /
sa cànyàyyaþ satyàü gatau  /
taduktaü dvàda÷alakùaõàyàm - 'api tu vàkya÷eùatvàditaraparyudàsaþ syàtpratiùedhe vikalpaþ syàt' iti  /
athavaitàsveva vidhånava÷rutiùvetena såtreõaitaccintayitavyam  /
kimanena vidhånanavacanena sukçtaduùkçtayorhànamabhidhãyate kiüvàr'thàntaramiti  /
tatra caivaü pràpayitavyam  /
na hànaü vidhånanamabhidhãyate 'dha¤ kampane' iti smaraõàt  /
dodhåyante dhvajàgràõãti ca vàyunà càlyamàneùu dhvajàgreùu prayogadar÷anàt  /
tasmàccàlanaü vidhånanamabhidhãyate  /
càlanaü tu suùkçtaduùkçtayoþ ka¤citkàlaü phalapratibandhanàdityevaü pràpayya prativaktavyam  /
hànàvevaiùa vidhåyanana÷abdo vartitumarhati  /
upàyana÷abda÷eùatvàt  /
nahi paraparigrahabhåtayoþ sukçtaduùkçtayoraprahãõayoþ parairupàyanaü saübhavati  /
yadyapãdaü parakãyayoþ sukçtaduùkçtayoþ parairupàyanaü nà¤jasaü saübhàvyate tathàpi tatsarntanàttàvattadànuguõyena hànameva vidhånanaü nàmeti nirõetuü ÷akyate  /
kvacidapi cedaü vidhånanasaünidhàvupàyanaü ÷råyamàõaü ku÷àchandastutyupagànavadvidhanåna÷rutyà sarvatràpekùàmàõaü sàrvatrikaü nirõayakàraõaü saüpadyate  /
naca càlanaü dhvajàgravatsukçtaduùkçtayormukhyaü saübhavati  /
adravyatvàt  /
a÷va÷ca romàõi vidhånvànastyajanrajaþ sahaiva tena romàõyapi jãrõàni ÷àtayati 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpam' (chà. 8.13.1) iti ca bràhmaõam  /
anekàrthatvàbhyupagamàcca dhàtånàü na smaraõavirodhaþ  /
taduktamiti vyàkhyàtam  /



     #<hànau tåktam />#
     yathà÷vo rajoyuktàni jãrõaromàõi tyaktvà nirmalo bhavati tathàhamapi pàpaü vidhåya kçtàtmà nirmalãkçtacittaþ san yathà và ràhugrasta÷candro ràhumukhàtpramucya spaùño bhavati tathà ÷arãraü dhåtvà tyaktvà dehàbhimànànmuktaþ sannakçtaü kåñasthaü brahmàtmakaü lokaü abhi pratyaktvena saübhavàmãtyarthaþ /
     yathà nadyaþ samudraü pràpya nàmaråpe tyajanti tathà vidvànityarthaþ /
     tasya mçtasya viduùaþ, dàyaü dhanaü, tattena vidyàbalena sukçtaduùkçte tyajatãtyarthaþ /
     upàyanaü grahaõaü tasya tyàgapårvakatvàt, atyaktayorgrahaõàyogàttyàgor'thàdàyati /
     yatra tu tyàga eva ÷rutaþ tatra hànopàyanayoþ sahabhàvasyàva÷yakatvànàva÷yakatvàbhyàü saü÷ayamàha-#<yatra tviti />#
     atra pårvapakùe stutiprakarùàsiddhiþ siddhànte tatsiddhiriti phalam /
     yadyapi tàõóyàtharvaõa÷rutyornirguõavidyàrthayoþ karmahànameva ÷rutaü nopàyanaü tathàpi kauùãtaki÷rutau paryaïkasthasaguõabrahmavidyàyàmupàyanaü ÷rutamatropasaühartavyamityà÷aïkya vidyàbhedànnopasaühàra ityàha-#<vidyàntareti />#
     ki¤ca yathà mantrakarmaõàmanàva÷yakatvàdvidyàsvanupasaühàra uktaþ tathà parairupàdànaü vinàpi hànasaübhavenopàdanasyànàva÷yakatvànna pràptiriti dçùñàntasaügatyà pràpte siddhàntayati-#<hànau tviyàdinà />#
     upàyana÷abdasya ÷eùatvàddhàna÷abdenàpekùitatvàditi såtràrthaþ /
     a÷varomadçùñàntena vidhåtayoþ puõyapàpayoþ paratràvasthànasàpekùatvàtparairåpàdànaü vàcyamiti bhàvaþ /

     vidyàbhede guõànupasaühàra iti vyavasthànuùñhànaviùayà na stutiviùayetyàha-#<yaducyata iti />#
     manyate såtrakàra ityarthaþ /
     nanu ÷rutahànàrthavàdenàpi stutisiddhau kimarthamupàyanàrthavàda ànãyate, tatràha-#<stutiprakarùalàbhàyeti />#
     nanvarthavàdasya vidhinà saübandhaþ prasiddho nàrthavàdàntareõetyata àha-#<prasiddhà ceti />#
     ito bhålokàdityarthaþ /
     hemanta÷i÷irayoraikyàtpa¤cartavaþ /
     yaj¤asya puruùaråpakalpanàyàü sendriyatvàya triùñubhau bhavata ityuktaü bahvçcabràhmaõe, tatra triùñubha÷chandomàtratvàtkathamindriyatvakalpanetyàkàïkùàyàü yajurvàkyaü saüvàdyata ityarthaþ /
     nanvamårtayoþ puõyapàpayoþ upàdànasyàsaübhavàdanupasaühàra ityata àha-#<vidyàstutyarthatvàcceti />#
     vidvanniùñhayoreva tayoþ phalaü pare pràpnuvanti vidyàsàmarthyàdityupayantipadenocyata ityarthaþ /
     nanvanyaniùñakarmaõoranyatra phalasaücàraþ katham /
     nanu vacanabalàditi cet /
     na /
     phalamupayantãtya÷ruteþ /
     naca yathà putrakçta÷ràddhasya pitçùu phalaü tathàtreti vàcyaü, yasya phalamuddi÷ya yatkarma vihitaü tasya tatphalamiti nyàyena pitçõàü tçptyudde÷ena kçtakarmaõo vyadhikaraõaphalatve 'pi viduùaþ karmakàle 'nuddiùñavyadhikaraõaphalàyogàt /
     ki¤ca viduùo dehapàte karmaõo 'sattvàdyàvajjãvaü vidvatsevakasya taddveùiõo và phalaü syàdityata àha-#<nàtãvàbhiniveùñavyamiti />#
     vidvatsevàdveùàbhyàü vidvanniùñhapuõyapàpatulye puõyapàpe sevakadveùiõorjàyete jàtayoþ phalataþ svãkàra upàyanamiti parihàrasya  sulabhatvàdanàgraha ityarthaþ /
     upàyanàdeþ stutitve liïgamàha-#<upàyaneti />#
     upàyanavivakùàyàmupàyanasyaivopasaühàraü såtrakàro bråyàdataþ ÷abdasya taü bråvanstutiü såcayatãtyarthaþ /
     vidyàvicàràtmake pàde stutivicàrasya kà saügatirityata àha-#<tasmàditi />#
     ÷àkhàntarastho vi÷eùaþ ÷àkhàntare 'pi gràhya ityatra dçùñàntamàha-#<ku÷eti />#
     ku÷à udgàtçõàü stotragaõanàrthàþ ÷alàkà dàrumayyaþ, bho ku÷àþ, yåyaü vànaspatyàþ vanasthamahàvçkùo vanaspatiþ tatprabhavàþ stha tà itthaübhåtà yåyaü mà pàta màü rakùateti yajamànapràrthanà /
     atra tà iti strãliïganirde÷àdaudumbarya iti bhàùyàcca ÷alàkàsu ku÷a÷abdasya strãtvaü mantavyaü darbhaviùayasya na strãtvaü, astrã ku÷amityanu÷àsanàt /
     chandodçùñàntaü vyàcaùñe-#<yathàceti />#
     navàkùaràõi  chandàüsi àsuràõyanyàni daivàni teùàü kvacchindobhiþ stuvata ityatràvi÷eùapràptau paiïgivàkyàdvi÷eùagraha ityarthaþ /
     stutiü vivçõoti-#<yatheti />#
     àtiràtre ùoóa÷ino grahasyàïgabhåtaü stotraü kadeti chandogàdãnàmàkàïkùàyàmudayasamayàviùñe sårye ùoóa÷inaþ stotramityàrca÷ruteþ kàlavi÷eùagraha ityarthaþ /
     çco 'dhãyata ityàrcàþ /
     upagànaü vibhajate-#<yatheti />#
     'çtvija upagàyanti'ityavi÷eùa÷ruteþ 'nàdhvaryuråpagàyati'iti ÷rutyantaràdadhvaryubhinnà çtvija upagàyantãti vi÷eùagraha ityarthaþ /
     nanu ku÷àdivàkyànàmapi kimiti vi÷eùa÷rutyantaraikavàkyatàbhyupagamyate, tatràha-#<÷rutyantarakçtaü hãti />#
     sàmànyavi÷eùayorekavàkyatàråpàyàü gatau satyàü vàkyabhedaü kçtvà nàdhvaryuriti niùedhàdavi÷eùa÷rute÷càdhvaryurupagàyati nopagàyati cetyevaü sarvatra vikalpo na yuktaþ, vrãhiyavayostvagatyà vikalpa à÷rita ityarthaþ /
     vikalpasyànyàyyatvamaùñadoùaduùñatvàt /
     tathàhi-yadi vrãhivàkyamà÷rãyate tadà yavavàkyasyeùñapràmàõyatyàgaþ, aniùñàpràmàõyasvãkàraþ, kadàcidyavavàkyà÷rayaõe tyaktapràmàõyasvãkàraþ, svãkçtàpràmàõyatyàga÷cetyekasminyavavàkye catvàro doùà bhavanti /
     evaü vrãhivàkyepi catvàro doùà ityevaü duùñavikalpaparihàràya bhinna÷àkha÷rutyorapyekavàkyatà jaiminisaümatetyàha-#<taduktamiti />#
     jyotiùñomaprakaraõe 'dãkùito na juhoti', iti ÷rutaü 'yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt'iti cànyatra ÷rutaü tatra yadi nadãkùitavàkyaü homapratiùedhakaü syàttadà kratvarthatvànniùedho 'nuùñheyaþ, yàvajjãvavidhinà homo vànuùñheya iti vikalpaþ syàt, sa cànyàyyaþ /
     api tu yàvajjãvavàkyaü prati nadãkùitavàkyasya ÷eùatvànnakàra itaraparyudàsàrthakaþ syàddãkùitànyalakùakaþ syàt, na homapratiùedhakaþ, tasmàdadãkùito yàvajjãvaü juhuyàdityekavàkyateti nadãkùitàdhikaraõasiddhàntasåtràrthaþ /
     atra bhagavatpàdaiþ såtrameva pañhitaü, mi÷raistu paryudàsàdhikaraõasiddhàntasåtraü 'api tu vàkya÷eùaþ syàdanyàyyatvàdvikalpasya vidhãnàmekade÷aþ syàt'iti sthitamatràrthataþ pañhitamityuktaü taccintyam /
     såtràrthastu yaj¤amàtre yeyajàmahe iti prayoktavyamiti ÷rutaü, nànuyàjeùu yeyajàmahaü karotãtyapi ÷rutaü, tatra nakàrasya niùedhakatve 'pyatiràtre ùoóa÷igrahaõàgrahaõayorivànuyàjeùu yaj¤atvàvi÷eùàtprayoktavyaü niùedhànna prayoktavyamiti vikalpaþ syàt, tasyànyàyyatvàt yeyajàmahavidhereva nànuyàjavàkyamekade÷aþ syàt, paryudàsavçttyà vidhivàkya÷eùaþ syàditi yàvat /
     tathà cànuyàjabhinneùu yàgeùu yeyajàmaha iti prayoktavyamityekavàkyateti /
     varõakàntaramàha-#<athaveti />#
     pårvatravidhånanaü karmahàniriti siddhavatkçtya upàyanopasaühàra uktaþ, atra saiva sàdhyata iti bhedaþ /
     ubhayatra lakùaõàsàmyàtsaü÷ayamàha-#<kimiti />#
     vidhånanasya hi phaladvayama÷varomàdiùu dçùñaü pårvasvabhàvàt cyutiranyatra saükrànti÷ceti /
     tatra saükràntiråpahànirlakùaõãyà kiüvà cyutiriti saü÷ayàrthaþ /
     tatra vidhånana÷abdasya kampanaü mukhyàrtha iti tàvatsarvasaümatam /
     taccàmårtayoþ puõyapàpayorna saübhavati /
     atastayoryaþ svabhàvaþ phaladàtçtva÷aktistata÷càlanaü vidyayà pratibandhàccyutiþ sà lakùaõãyà na hàniramårtayoranyatra saükràntyayogàdanyasàpekùatvàcceti pårvapakùàrthaþ /
     siddhàntayati-#<hànàveveti />#
     yadi cyutimàtraü lakùyaü tadopayantãtyananvitaü syàt /
     naca yatra dhunoteråpàyana÷abdasàünidhyaü tatra hànirlakùyate na kevaladhunoterhàni÷cànyatra viduùaþ sevakàdau tulyakarmasaükràntiriti nàsaübhava iti vàcyaü, kevaladhunoterapi mukhyàrthàsaübhavenànyatra lakùyatayà buddhisthahànilakùaõàyà eva yuktatvàditi bhàvaþ /
     upàyanasyàmukhyatvànna kvàpi hànilakùaõàbãjatvamiti ÷aïkitvà puõyapàpayoþ phalataþ svãkàràtmakamupàyanaü hàniü vinànupapannaü sallakùaõànirõàyakamiti pariharati-#<yadyapãtyàdinà />#
     yathànyatra÷rutamaudumbaratvàdikaü ku÷àdinirõàyakaü tathedamupàyanaü vidhånanasya hànatve ni÷càyakamityàha-#<kvacidapãti />#
     vidhånanaü mukhyaü kimiti nocyate, tatràha-#<naceti />#
     tathàpi hànaü kathaü lakùyata ityà÷aïkya mukhyasaübandhàdityàha-#<a÷va÷ceti />#
     anupapattisaübandhau lakùaõàbãjaråpàmuktvà lakùakaü padaü nirdi÷ati-#<a÷va iveti />#
     vidhåyeti padaü dçùñànte hànaparyantaü saddàrùñàntike 'pi hànalakùakamityarthaþ /
     yadvà hànavàcakamevàstu naca dhå¤ kampana iti dhàtupàñhavirodhastasyopalakùaõàrthatvàdityàha-#<aneketi />#
     ÷àkhàntarasthamupàyanaü vidhånanasya hànatvani÷càyakamityatra jaiminisåtraü taduktamiti gçhãtapårvaü vyàkhyàtamityarthaþ /
     evaü vidhçnanasya hànitvisiddheþ kevalahànàvupàyanopasaühàra iti siddham //26//


END BsCom_3,3.15.26

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.16.27



16 sàüparàyàdhikaraõam  / så. 27-28


sàüparàye tartavyàbhàvàt tathà hy anye  | BBs_3,3.27 |

devayànena pathà paryaï kasthaü brahmàbhiprastitasya vyadhvani sukçtaduùkçtayorvibhàgaü kauùãtakinaþ paryaï kavidyàyàmamananti 'sa etaü devayànaü pantànamàsàdyàgnilokamàgacchati' (kau. 1.3) ityupakramya 'sa àgacchati virajàü nadãü tàü manasaivàtyeti tatsukçtaduùkçte vidhånute' (kau. 1.4) iti  /
tatkiü yathà÷rutaü vyadhvanyeva viyogavacanaü pratipattavyamàhosvidàdàveva dehàdapasarpaõa iti vicàraõàyàü ÷rutipràmàõyàdyathà÷ruti pratipattiprasaktau pañhati - sàüparàya itai  /
sàüparàye gamana eva dehàdapasarpaõa idaü vidyàsàmarthyàtsukçtaduùkçtahànaü bhavatãti pratijànãte  /
hetuü càcaùño tartavyàbhàvàditi  /
nahi viduùaþ saüparetasya vidyayà brahma saüprepsato 'ntaràle sukçtaduùkçtàbhyàü ki¤citpràptavyamasti yadarthaü katicitkùaõànakùãõe te kalpeyàtàm  /
vidyàviruddhaphalatvàttu vidyàsàmarthyena tayoþ kùayaþ sa ca yadaiva vidyà phalàbhimukhã tadaiva bhavitumarhati  /
tasmàtpràgeva sannayaü sukçtaduùkçtakùayaþ pa÷càtpañhyate  /
tathà hyanye 'pi ÷ikhinastàõóinaþ ÷àñyàyanina÷ca pràgavasthàyàmeva sukçtaduùkçtahànamàmananti 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpam' (chà. 8.13.1) iti, 'tasya putrà dàyamupayanti suhçdaþ sàdhukçtyàü dviùantaþ pàpakçtyàm' iti ca   // 27 //




     #<saüparàye anye />#
     vyadhvani ardhamàrge /
     pårvoktaü vidhånanasya hànatvamupajãvya hànasya nadãtaraõànantarya÷rutera÷vaiva romàõi ityàdau dehatyàgàtpràkkàlatva÷rute÷ca saü÷ayamàha-#<tatkimiti />#
     brahmalokamàrgamadhye virajàkhyàü nadãmatyeti tatsukçtaduùkçte vidhånute, ityatra taditisarvanàma÷rutyàstenetyarthatayà saünihitanadãtaraõasya karmahànihetutvokterardhapathe karmakùaya iti pårvapakùaþ /
     tatra vidyàyàþ karmakùayahetutvàsiddheþ pårvapakùe, siddhànte tatsiddhiriti matvà siddhàntayati-#<sàüparàya iti />#
     maraõàtpràgityarthaþ /
     saüparetasya mçtasya ka¤citkàlaü karmasattve phalàbhàvàddevayànamàrgaprave÷àyogàccàdàveva kùaya ityarthaþ /
     kùayahetorvidyàyà madhyemàrgamasattvàccetyàha-#<vidyàviruddheti />#
     nadãtaraõànantarapàñhastu bàdhyaþ, arthavirodhàdityàha-#<tasmàditi />#
     taditi sarvanàmnàpi prakçtavidyaivocyata iti bhàvaþ //27//


END BsCom_3,3.16.27

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.16.28



chandata ubhayàvirodhàt  | BBs_3,3.28 |

yadi ca dehàdapasçptasya devayànena pathà prasthitasyàrdhapathe sukçtaduùkçtakùayo 'bhyupagamyeta tataþ patite dehe yamaniyamavidyàbhyàsàtmakasya sukçtaduùkçtakùayahetoþ puruùaprayatnasyecchàto 'nuùñhànànupapatteranupapattireva taddhetukasya sukçtaduùkçtakùayasya syàt  /
tasmàtpårvameva sàdhakàvasthàyàü chandato 'nuùñhànaü tasyasyàt  /
tatpårvakaü ca sukçtaduùkçtahànamiti draùñavyam  /
evaü nimittanaimittikayorupapattistàõói÷àñyàyani÷rutyo÷ca saügatiriti   // 28 //




     ki¤ca mçtasya chandato yathàkàmaü vidyànuùñhànànupapatterubhyorvidyàkarmakùayayoþ ÷ruto hetuphalabhàvo virudhyate /
     ki¤ca sati puùkalahetau na kàryavilamba iti nyàyopetatàõóyàdi÷rutivirodhastava syàdasmatpakùe tvavirodha ityàha-#<chandata iti />#
     tasmàtkarmahànasya vidyàphalatvàtkevalahànàvupàyanopasaühàro vidyàstutaya iti siddham //28//


END BsCom_3,3.16.28

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.17.29



17 gaterarthavattvàdhikaraõam   / så. 29-30


gater arthavattvam ubhayathànyathà hi virodhaþ  | BBs_3,3.29 |

kvacitpuõyapàpahànasaünidhau devayànaþ panthàþ ÷råyate kvacinna  /
tatra saü÷ayaþ - kiü hànàvavi÷eùeõaiva devayànaþ panthàþ saünipateduta vibhàgena kvacitsaünipatet kvacinneti  /
yathà tàvaddhànàvavi÷eùeõaivopàyanànuvçttiruktaivaü devayànànuvçttirapi bhavitumarhatãtyasyàü pràptàvàcakùmahe  /
gaterdevayànasya pathor'thavattvamubhayathà vibhàgena bhavitumarhati kvacidarthavatã gatiþ kvacinneti nàvi÷eùeõa  /
anyathà hyavi÷eùeõaivaitasyàü gatàvaïgãkriyamàõàyàü virodhaþ syàt  /
'puõyapàrape vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyamupaiti' (mu. 3.1.3)  ityasyàü ÷rutau de÷àntarapràpaõã gatirvirudhyeta  /
kathaü hi nira¤jano 'gantà de÷àntaraü gacchet  /
gantavyaü ca paramaü sàmyaü na de÷àntarapràptyàyattamityànarthakyamevàtra gatermanyàmahe   // 29 //




     #<gaterarthavattvaï>#kvacitsaguõavidyàyàü màrgaþ ÷råyate nirguõavidyàyàü na ÷råyate /
     tatra hànasaünidhau màrgasya ÷rutatvàdanapekùitatvàcca saü÷aye dçùñàntasaügatyà pårvapakùamàha-#<yathà tàvaditi />#
     upàyanavanmargasyàpi kvacicchrutatvàtsarvatropasaühàra ityarthaþ /
     atra nirguõavido 'pi muktyarthaü màrgàpekùà pårvapakùe, siddhànte tvanapekùeti phalam /
     de÷àdivyavahitavastupràptau màrgasyàpekùetinyàyànugçhãta÷rutivirodhànnopasaühàra iti siddhàntaþ /
     nira¤jano 'saïgaþ, sàmyaü brahma //29//


END BsCom_3,3.17.29

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.17.30



upapannas tallakùaõàrthopalabdher lokavat  | BBs_3,3.30 |

upapanna÷càyamubhayathàbhàvaþ kvacidarthavatã gatiþ kvacinneti  /
tallakùaõàrthopalabdheþ  /
gatikàraõabhåto hyarthaþ paryaï kavidyàsu saguõeùåpàsaneùåpalabhyate  /
yatra hi paryaï kàrohaõaü paryaï kastena brahmaõà saüvadanaü vi÷iùñagandhàdi pràpti÷cetyevamàdi bahu de÷àntarapràptyàyattaü phalaü ÷råyate tatràrthavatã gatiþ  /
nahi samyagdar÷ane tallakùaõàrtopalabdhirasti  /
nahyàtmaikatvadar÷inàmàptakàmànàmihaiva dagdhà÷eùakle÷abãjànàmàrabdhabhogakarmà÷ayakùapaõavyatirekeõàpekùitavyaü ki¤cidasti tatrànarthikà gatiþ  /
lokavaccaiùa vibhàgo draùñavyo yathà loke gràmapràptau de÷àntarapràpaõaþ panthà apekùyate nàrogyapràptàvevamihàpãti  /
bhåya÷cainaü vibhàgaü caturthàdhyàye nipuõataramupapàdayiùyàmaþ   // 30 //




     nanu tarhi saguõavidyàyàmapi màrgo vyartha ityata àha-#<upapanna iti />#
     sà gatirlakùaõaü kàraõaü yasyàrthasya sa tallakùaõàrthaþ //30//


END BsCom_3,3.17.30

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.18.31



18 aniyamàdhikaraõam   / så. 31


aniyamaþ sarvàsàm avirodhaþ ÷abdànumànàbhyàm  | BBs_3,3.31 |

saguõàsu vidyàsu gatirarthavatã na nirguõàyàü paramàtmavidyàyàmityukhtam  /
saguõàsvapi vidyàsu kàsucidgatiþ ÷råyate yathà paryaï kavidyàyàmupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü daharavidyàyàmiti  /
nànyàsu yathà madhuvidyàyàü ÷àõóilyavidyàyàü ùoóaùakalavidyàyàü vai÷vànaravidyàyàmiti  /
tatra saü÷ayaþ - kiü yàsvevaiùà gatiþ ÷råyate tàsveva niyamyetotàniyamena sarvàbhireva¤jàtãyakàbhirvidyàbhirabhisaübadhyateti  /
kiü tàvatpràptaü niyama iti  /
yatraiva ÷råyate tatraiva bhavitumarhati  /
prakaraõasya niyàmakatvàt  /
yadyanyatra ÷råyamàõàpi gatirvidyàntaraü gacchecchrutyàdãnàü pràmàõyaü hãyeta sarvasya sarvàrthatvaprasaïgàt  /
apicàrciràdikaikaiva gatirupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü ca tulyavatpañhyate tatsarvàrthatve 'narthakaü punarvacanaü syàt  /
tasmànniyama ityevaü pràpte pañhati - aniyama iti  /
sarvàsàmevàbhyudayapràptiphalànàü saguõànàü vidyànàmavi÷eùeõaiùà davayànàkhyà gatirbhavitumarhati  /

nanvaniyamàbhyupagame prakaraõavirodha uktaþ  /

naiùo 'sti  virodhaþ ÷abdànumànàbhyàü ÷rutismçtibhyàmityarthaþ  /
tathàhi ÷rutiþ - 'tadya itthaü viduþ' (chà. 5.10.1) iti pa¤càgnividyàvatàü devayànaü panthànamavatàrayantã 'ye ceme 'raõye ÷raddhàtapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) iti vidyàntara÷ãlinàmapi pcàgnividyàvidbhiþ samànamàrgatàü gamayati  /
kathaü punaravagamyate vidyàntara÷ãlinàmiyaü gatiriti  /

nanu ÷raddhàtapaþparàyaõànàmeva syàttanmàtra÷ravaõàt  /

naiùa doùaþ  /
nahi kevalàbhyàü ÷raddàtapobhyàmantareõa vidyàbalameùà gatirlabhyate 'vidyayà tadàrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ  /
na tatra dakùiõà yanti nàvidvàüsastapasvinaþ' iti ÷rutyantaràt  /
tasmàdiha ÷raddhàtapobhyàü vidyàntaropalakùaõam  /
vàjasaneyinastu pa¤càgnividyàdhikàre 'dhãyate - 'ya evametadvidurye càmã araõye ÷raddhàü satyamupàsate' (bç. 6.2.15) iti  /
tatra ÷raddhalavo ye satyaü brahmopàsata iti vyàkhyeyam  /
satya÷abdasya brahmaõyasakçtprayuktatvàt  /
pa¤càgnividyàvidàü cetthaüvittayaivopàttatvàdvidyàntaraparàyaõànàmevaitadupàdànaü nyàyyam  /
'atha ya etau panthànau na viduste pataïgà yadidaü danda÷åkam' (bç. 6.2.16) iti ca màrgadvayabhraùñànàü kaùñàmadhogatiü gamayantã ÷rutirdevayànapitçyàõayorevainànantarbhàvayati  /
tatràpi vidyàviseùàdeùàü devayànapratipattiþ  /
samçtirapi - '÷uklakçùõe gatã hyete jagataþ ÷à÷vate mate  /
ekayà yàtyànàvçttimanyayàvartate punaþ' (bha.gã. 8.23) iti  /
yatpunardevayànasya patho dviràmnànamupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü ca tadubhayatràpyanucintanàrtham  /
tasmàdaniyamaþ   // 31 //



----------------------

FN: ÷raddhàtapaupalakùitaü brahma dhyàyanti   /
danda÷åkaþ sarpaþ   /



     #<aniyamaþ sarvàsàü />#
     atràpyarciràdimàrga eva viùayastatra vidyàvi÷eùaprakaraõàdavi÷eùa÷rute÷ca saü÷aye pårvapakùamàha-#<kiü tàvaditi />#
     saguõanirguõavidyàsu màrgasya bhàvàbhàvavyavasthàvatsaguõàsvapi vyavastheti dçùñàntena pràptau siddhànte vyavasthàpavàdàdgatiniyamo 'niyama ubhayatra phalam /
     niyame prakaraõamuktvà punaruktiü liïgamàha-#<apiceti />#
     ekatroktagateranyatra pràptau punaruktirvçthà syàdityarthaþ /
     siddhàntayati-#<sarvàsàmiti />#
     abhyudayo brahmalokaþ /
     avi÷eùa÷rutyàdinà prakaraõabàdho na doùa ityàha-#<naiùa iti />#
     tattatra adhikçtànàü madhye ya itthaü pa¤càgnãnvidurye càmã araõye ÷raddhàtapa ityupàsate ÷raddhàtapaupalakùitaü brahma dhyàyanti te 'rciùamabhisaübhavantãtyanvayaþ /
     nanu ÷raddhàtapomàtra÷rutestàbhyàmevàrciràdigamanaü syànna vai÷vànaràdividyà÷ãlànàmiti ÷aïkate-#<kathaü punariti />#
     aviduùàü gatiniùedhàcchraddhàtapaþ÷abdàbhyàü tatsàdhyabrahmavidyàlakùaõeti pariharati-#<naiùa doùa iti />#
     tat brahmalokasthànaü, paràgatàþ paràvçttàþ, kàmakrodhadoùà na santãti yàvat /
     dakùiõàþ kevalakarmiõastapasvino 'pyavidvàüso na gacchantãtyarthaþ /
     lakùaõàdoùahãnaü vàkyamàha-#<vàjasaneyinastviti />#
     ki¤ca vidyàkarmalakùaõamàrgadvayabhraùñànàmadhogati÷ruteþ vai÷vànaràdyupàsakànàmarciràdimàrgapràptirityàha-#<atha ya etàviti />#
     danda÷åkaþ sarpaþ /
     ki¤ca 'agnirjyotiràha-÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam /
     tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavido janàþ'ityavi÷eùeõopasakànàmarciràdigatimuktvopasaühàrasmçte÷ca teùàü tatpràptirityàha-#<smçtiriti />#
     ÷ukla gatiràrciràdikà, kçùõà dhåmàdikà, jagato vidyàkarmàdhikçtasya, ÷à÷vate dhruve saümate /
     tatraikayà ÷uklayà punaràvçttivarjaü kàryaü brahma gacchati anyayà svarge gatvà punaràyàtãtyarthaþ /
     punaruktidoùaü dåùayati-#<yatpunariti />#
     tatra tatra màrga÷rutiranvahaü màrgacintanàrthaü, prakaraõena màrgadhyànasya vidyàïgatvàvagamàt /
     tathàca vakùyati såtrakàraþ-'taccheùagatyanusmçtiyogàcca'iti /
     yeùàü na ÷ruto màrgaste màrgadhyànaü vinàpi vidyàsàmarthyànmàrgaü labhanta iti j¤àpanàrthà punaruktirityarthaþ /
     tasmàtsarvopàsanàsu pratãkabhinnàsvarciràdipràptiriti siddham //31//


END BsCom_3,3.18.31

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.19.32



19 yàvadadhikàràdhikaraõam   / så. 32

yàvadadhikàram avasthitir àdhikàrikàõàm  | BBs_3,3.32 |

viduùo vartamànadehapàtànantaraü dehàntaramutpadyate na veti cintyate  /
nanu vidyàyàþ sàdhanabhåtàyàþ saüpattau kaivalyanirvçttiþ syànna veti  /
neyaü cintopapadyate  /
nahi pàkasàdanasaüpattàvodano bhavenna veti cintà saübhavati  /
nàpi bhu¤jànastçpyenna veti cintyate  /
upapannà tviyaü cintà brahmavidàmapi keùà¤ciditihàsapuràõayordehàntarotpattidar÷anàt  /
tathàhyapàntaratamà nàma vedàcàryaþ puràõarùirviùõuniyogàtkalidvàparayoþ saüdhau kçùõadvaipàyanaþ saübabhåveti smaranti  /
vasiùñha÷ca brahmaõo mànasaþ putraþ sannimi÷àpàdapagatapårvadehaþ punarbrahmàde÷ànmitràvaruõàbhyàü saübabhåveti  /
bhçgvàdinàmapi brahmaõa eva mànasaputràõàü vàruõe yaj¤e punarutpattiþ ÷råyate  /
sanatkumàro 'pi brahmaõa eva mànasaþ putraþ svayaü rudràya varapradànàtskandatvena pràdurbabhåva  /
evameva dakùanàradaprabhçtãnàü bhåyasã dehàntarotpattiþ kathyate tena tena nimittena smçtau  /
÷rutàvapi mantràrthavàdayoþ pràyeõopalabhyate  /
te ca kecitpatite pårvadehe dehàntaramàdadatte kecittu sthita eva tasminyogai÷varyava÷àdanekadehàdànanyàyena  /
sarve caite samadhigatasakalavedàrthàþ smaryante  /
tadeteùàü dehàntarotpattidar÷anàtpràptaü brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü veti  /
ata uttaramucyate  /
na  /
teùàmapàntaratamaprabhçtãnàü vedapravartanàdiùu lokasthitihetuùvadhikàreùu niyuktànàmadhikàratatantratvàsthiteþ  /
yathàsau bhagavànsavità sahsrayugaparyantaü jagato 'dhikàraü caritvà tadavasàna udayàstamayavarjitaü kaivalyamanubhavati 'atha tata årdhvaü udetya naivodetà nàstametaikala eva madhye sthàtà' (chà. 3.11.1) iti ÷ruteþ  /
yathàca vartamànà brahmavida àrabdhabhogakùaye kaivalyamanubhavanti  /
'tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye 'tha saüpatsye' (chà. 6.14.2) iti ÷ruteþ  /
evamapàntaramaprabhçtayo 'pã÷varàþ parame÷vareõa teùu teùvadhikàreùu niyuktàþ santaþ satyapi samyagdar÷ane kaivalyahetàvakùãõakarmàõo yàvadadhaikàramavatiùñhante, tadavasàne càpavçjyanta ityaviruddham  /
sakçtpravçttameva hi te phaladànàya karmà÷ayamativàhayantaþ svàtantryeõaiva gçhàdiva gçhàntaramanyamanyaü dehaü saücarantaþ svàdhikàranivartanàyàparimuùitasmçtaya eva dehendriyaprakçtiva÷itvànnirmàya  dehànyugapatkrameõa vàdhitiùñhanti  /
nacaite jàtismarà ityucyante 'ta evaite' iti smçtiprasiddheþ  /
yathàhi sulabhà nàma brahmavàdinã janakena vivaditukàmàkhyudasya svaü dehaü jànakaü dehamàvi÷ya vyudya tena pa÷càtsvameva dehamàvive÷eti smaryate  /
yadi hyapayukte sakçtpravçtte karmaõi karmàntaraü dehàntaràrambhakàraõamàvirbhavettato 'nyadapyadagdhabãjaü karmàntaraü tadvadeva prasajyeteti brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü và÷aïkyeta, natviyamà÷ah kà yuktà, j¤ànàtkarmabãjadàhasya ÷rutismçtiprasiddhatvàt  /
tathàhi ÷rutiþ - 'bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ  /
kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (muõóa. 2.2.8) iti  /
'smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùaþ' (chà. 7.26.2) iti caivamàdyà  /
smçtirapi - 'yathaidhàüsi samiddho 'gnirbhasmasàtkuruter'juna  /
j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute tathà' (bha.gã. 4.37) 'bãjànyagnyupadagdhàni na rohanti yathà punaþ  /
j¤ànadagdhaistathà kle÷airnàtmà saüpadyate punaþ' iti caivamàdyà  /
nacàvidyàdikle÷adàhe sati kle÷abãjasya sarmà÷ayasyaikade÷adàha ekade÷apraroha÷cetyupapadyate  /
nahyagnidagdhasya ÷àlibãjasyaikade÷apraroho dç÷yate  /
pravçttaphalasya tu karmà÷ayasya mukteùoriva vegakùayànnivçttiþ  /
'tasya tàvadeva ciram' (chà. 6.14.2) iti ÷arãrapàtàvadhi kùepakaraõàt  /
tasmàdupapannà yàvadadhikàramàdhikàriõàmavasthitiþ  /
naca j¤ànaphalasyànaikàntikatà  /
tathàca ÷rutiravi÷eùeõaiva sarveùàü j¤ànànmokùaü dar÷ayati 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharùãõàü tathà manuùyàõàm' (bç. 1.4.10) iti  /
j¤ànàntareùu cai÷varyàdiphaleùvàsaktàþ syurmaharùayaþ  /
te pa÷càdai÷varyakùayadar÷anena nirviõõàþ paramàtmaj¤àne pariniùñhàþ kaivalyaü pràpurityupapadyate  /
'brahmaõà saha te sarve saüpràpte pratisaücare  /
parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam' iti smaraõàt  /
pratyakùaphalatvàcca j¤ànasya phalavirahà÷aïkànupapattiþ  /
karmaphale hi svargàdàvanubhavànàråóhe syàdà÷aïkà bhavedvà na veti  /
anubhavàråóhaü tu j¤ànaphalam 'yatsàkùàdaparokùàdbrahma' (bç. 3.4.1) iti ÷ruteþ 'tattvamasi' (6. 8.7) iti ca siddhavadupade÷àt  /
nahi 'tattvamasi' ityasya vàkyasyàrthastattvaü mçto bhaviùyasãtyevaü pariõetuü ÷akyaþ  /
'taddhaitatpa÷yannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' (bç. 1.4.10) iti ca samyagdar÷anakàlameva tatphalaü sarvàtmatvaü dar÷ayati  /
tasmàdaikàntikã viduùaþ kaivalyasiddhiþ   // 32 //



----------------------

FN: årdhvo vilakùaõaþ brahmaråpaþ san udgamya   /
tena janakena , vyudya vivàdaü kçtvà   /
nirviõõà viraktàþ   /
pratisaücaraþ pralapaþ   /



     #<yàvadadhikàram />#
     nirguõavidyàyàü gatirvyarthà muktiphalatvàt, saguõavidyàsu sarvatràrthavatã brahmalokaphalatvàditi vyavasthà kçtà, sà na yuktà, tattvaj¤àninàmapãtihàsàdau punarjanmadar÷anena j¤ànasya muktiphalatvàbhàvàdityàkùepàtsaügatiþ /
     j¤àninàü punarjanmadar÷anaü saü÷ayabãjaü bhàùye dar÷itam /
     pårvapakùe j¤ànànmukti÷rutãnàü j¤ànastutimàtratvena j¤ànasya muktiphalatvàbhàve sati brahmalokaphalatvàvi÷eùàdarciràdimàrgopasaühàraþ phalaü, siddhànte tåktavyavasthàsiddhiriti vivekaþ /
     #<÷rutàvapãti />#
     medhàtirthermeùetimantre indrasya meùajanmopalabhyate /
     vasiùñha urva÷ãputre jàta ityevamartho bahvçcàrthavàda ityarthaþ /
     pàkùikamityàpàtataþ /
     ahetutvameveti pårvapakùaþ /
     j¤ànasya muktyahetutvaü neti siddhàntayati-#<te ceti />#
     lokavyavasthàsu svàmitvamadhikàraþ, tatpràpakaü pràrabdhaü yàvadasti tàvatkàlaü jãvanmuktatvenàdhikàrikàõàmavasthitiþ, pràrabdhakùaye pratibandhakàbhàvàdvidehakaivalyamityatra mànamàha-#<atheti />#
     atha pràrabdhakùayànantaram /
     tataþ pa÷càdårdhvo vilakùaõaþ kevalaþ brahmasvaråpaþ san udetyodgamya dehaü tyaktveti yàvat /
     ekala eva advitãyaþ, madhye udàsãnàtmakasvaråpe tiùñhatãtyarthaþ /
     nanu j¤àninàmapi janmàntaraü cetkathaü muktirityata àha-#<sakçtpravçttamiti />#
     yadi  j¤àninàü pràrabdhàtiriktakarmàdhãnàü janmàntaraü syàttadà j¤ànànmuktyabhàvaþ syàt /
     naitadasti /
     kintu bahujanmaphalàya sakçdudbhåtaü pràrabdhaü te kùapayanti, janmagrahaõe 'pi j¤ànayogabalànna ÷ocanti pràrabdhasamàptau mucyanta ityarthaþ /
     j¤àninàü janmàntarasya pårvajanmahetupràrabdhàdhãnatàyàmaluptasmçtitvaü hetuþ /
     yo hyajàtismaratve sati karmàntaràdhãnajanmàntaravàn, sa luptasmçtiriti vyàpteþ /
     j¤àniùuvyàpakàbhàvàdvi÷iùñavyàpyàbhàvasiddhiþ /
     nanu teùàü jàtismaratvàdaluptasmçtitvamanyathàsiddhimityata àha-#<na caita iti />#
     tathàca teùàmajàtismaratvaråpavi÷eùaõe sati vi÷eùyàbhàvàdeva vi÷iùñàbhàvasiddhirityarthaþ /
     pårvadehenàmapratyabhij¤ànahãnàþ paratantràþ sàbhimànà jàtismaràþ, àdhikàrikàstu pårvanàmànaþ svatantrà nirabhimànà iti vaiùamyam /
     tena janakena saha vyudya vivàdaü kçtvetyarthaþ /
     viduùaþ pràrabdhàtiriktakarmàbhàvànna bandhaþ /
     nimittàbhàve naimittikàbhàva iti nyàyànugçhãtànàü j¤ànànmukti÷rutãnàü na stutimàtratvamitimamarthamupapàdayati-#<yadi hyupayukta ityàdinà />#
     ÷rutismçtyuktàrthe yuktimapyàha-#<na càvidyeti />#
     vidyayà kle÷adàhàttatkàryakarmakùaya÷cettarhi pràrabdhasya kathaü sthitiþ, tatràha-#<pravçttaphalasyeti />#
     viduùo dehapàtàvadhi÷ruteranubhavàcca j¤ànasyàvarakàj¤ànàü÷anivartakasya pràrabdhavikùepasthityanukålàj¤ànàü÷anivartanasàmarthyàbhàvasiddherbhogenaiva pràrabdhakùaya iti bhàvaþ /
     j¤àninàmadhikàrikatvaü kathamityà÷aïkya j¤ànàtpràkkçtopàsanàdiva÷àdityàha-#<j¤ànàntareùu ceti />#
     pratisaücaro mahàpralayaþ, parasya hiraõyagarbhasya, adhikàrànte sàkùàtkçtàtmàno mucyante ityarthaþ /
     brahmabhàvaphalasyàpi bhàvitvamà÷aïkya tattvamasãti ÷rutibàdhamàha-#<nahãti />#
     tasmànnirguõavidyàyàü màrgànupasaühàra iti siddham //32//


END BsCom_3,3.19.32

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.20.33



20 akùaradhyadhikaraõam   / så. 33

akùaradhiyàü tvavarodhaþ sàmànyatadbhàvàbhyàmaupasadavattaduktam  | BBs_3,3.33 |

vàjasaneyake ÷råyate - 'etadvai tadakùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadantyasthålamanaõvahrasvamadãrghamalohitamasneham' (bç. 3.8.8) ityàdi  /
tathàtharvaõe ÷råyate - 'atha parà yayà tadakùaramadigamyate  /
yattadadre÷yamagràhyamagotramavarõam' (mu. 1.1.5) ityàdi  /
tathaivànyatràpi vi÷eùaniràkaraõadvàreõàkùaraü paraü brahma÷ràvyate  /
tatra ca kvacitkecidatiriktà vi÷eùàþ pratipadyante  /
tàsàü vi÷eùapratiùedhabuddhãnàü kiü sarvàsàü sarvatra pràptiruta vyavastheti saü÷aye ÷rutivibhàgàdvyavasthàpràptàvucyate - akùaraviùayàstu vi÷eùapratiùedhabuddhayaþ sarvàþ sarvatràvaroddhavyàþ sàmànyatadbhàvàbhyàm - samàno hi sarvatra vi÷eùaniràkaraõaråpo brahmapratipàdanaprakàraþ  /
tadeva ca sarvatra pratipàdyaü brahmàbhinnaü pratyabhij¤àyate  /
tatra kimityanyatra kçtà buddhayo 'nyatra na syuþ  /
tathàca 'ànandàdayaþ pradhànasya' (bra.så. 3.3.11) ityatra vyàkhyàtam  /
tatra vidhiråpàõi vi÷eùaõàni cintitànãha pratiùedharåpàõãti vi÷eùaþ  /
prapa¤càrtha÷càyaü cintàbhedaþ  /
aupasadavaditi nidar÷anam  /
yathà jàmadagnye 'hãne puroóà÷inãùåpasatsu coditàsu puroóà÷apradànamantràõàm agnerverhetraü veradhvaram ityevamàdãnàmudgàtçvedotpannànàmapyadhvaryubhirabhisaübandho bhavati  /

adhvaryukartçtvàtatpuroóà÷apradànasya pradhànatantratvàccaïgànàm  /
evamihàpyakùaratantratvàttadvi÷eùaõànàü yatra kvacidapyutpannànàmakùareõa sarvatràbhisaübandha ityarthaþ  /
taduktaü prathame kàõóe - 'guõamukhyavyatikrame tadarthatvànmukhyena vedasaüyogaþ' (jai. så. 3.3.8) ityatra   // 33 //




     #<akùaradhiyàm />#
     atràkùarabrahmapramàpakà niùedha÷abdà viùayàþ, teùu yatra yàvantaþ ÷rutàstatra tàvatàma÷eùadvaitaniùedhakatvasaübhavàsaübhavàbhyàü saü÷ayamàha-#<tàsàmiti />#
     yathà nirguõavidyàyàü màrgasyànapekùitatvàdanupasaühàrastathà ÷rutaniùedhànàmupalakùaõatayà sarvadvaitaniùedhasaübhavàcchàkhàntarãyaniùedha÷abdànàmanapekùitatvàdanupasaühàra iti dçùñàntena pårvapakùastatra làghavaü phalam /
     siddhànte tu doùadvayàbhàvaþ phalam /
     tathàhi-yadi ÷ruta÷abdaira÷rutaniùedhà lakùyante tadà lakùaõàdoùaþ, yadi na lakùyante tadà sarvadvaitaniùedhàsiddhernirvi÷eùapramityabhàvadoùa iti vivekaþ /
     akùare dharmiõi dvaitaniùedhadhiyo 'kùaradhiyastaddhetavaþ ÷abdà iti yàvat, tàsàmavarodha upasaühàra iti såtrayojanà /
     ÷eùibrahmaõàþ sarva÷àkhàsu bhàvàttatpramiteþ samànatvàccheùàõàmusaühàraþ iti cettarhi nyàyasàmyàtpunaruktitàvadavasthyamityata àha-#<prapa¤càrtha iti />#
     ànandàdãnàü svaråpatvàdaståpasaühàraþ niùedhànàmanàtmatvàdànantyàccànupasaühàra ityadhikàra÷aïkàyàü teùàmanàtmave 'pi nirvi÷eùabrahmapramityarthatvàdavidyàtajjaniùedhatvena saügrahasiddhe÷ca nirapekùàsthålànaõuvàkyasthàtayà këptaniùedha÷abdànàmanyatra÷rutiniùedhavàkyaikavàkyatayopasaühàra iti cintà yuktetyarthaþ /
     anyatra÷ruta÷eùàõàmanyatrastha÷eùisaübandhe dçùñàntaü vyàcaùñe-#<yatheti />#
     'jamadagniþ puùñikàma÷catåràtreõàyajata'ityupakramya vihito jamadagninà kçto jàmadagnyaþ, ahãna÷catåràtraþ kratustasminpuroóà÷inya upasado bhavantãti puroóà÷asàdhyà iùñayastaittirãyake vihitàþ, tàsàmadhvaryukartçkatvàtsàmavedotpannamantràõàü tàtsu viniyogàdadhvaryuõaiva prayogo nodgàtretyarthaþ /
     verdevagaõasya hotraü adhvaraü ca karmàgnestvatta evetyagnyàmantraõamantràrthaþ /
     utpattividhirguõaþ phalàpekùatvàdutpannasya phale viniyogavidhirmukhyaþ saphalatvàt /
     tathàca mantraõàmudgàtçvedetpannatvàdudegàtrà prayogaþ, viniyogavidhanàdhvaryuõà prayoga iti guõamukhyayorvyatikrame virodha sati mukhyena balãyasà mantràtmakavedasyàdhvaryuõà saüprayoga utpatterviniyogàrthatvàditi jaiminisåtràrthaþ /
     yadyapi ÷àbarabhàùye vàravantãyàdisàmnàmuccaiþ svarakasàmavedotpannatvàdàdhànàïgatvenoccaiþ svaraprayogaþ 'ya evaü vidvànvàravantãyaü gàyati yaj¤àyaj¤ãyaü gàyati vàmadevyaü gàyati'ityàdhàne teùàü viniyogavidhinà yàjuùeõa yàjuùasyopàü÷usvarasya prayoga iti guõamukhyayorvirodhe sattyutpatterviniyogàrthatvànmukhyaviniyogabalena sàmnàü yajurvedasvarasaüyoga iti såtraü vyàkhyàtaü, tathàpi nyàyasàmyàdaupasadamantràþ såtraviùayatvenodàhçtà ityavirodhaþ //33//


END BsCom_3,3.20.33

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.21.34



21 iyadadhikaraõam   / så. 34


iyadàmananàt  | BBs_3,3.34 |

'dvà suparõàsayujà sakhàyà samànaü vçkùaü pariùasvajàte  /
tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhicàka÷ãti' (mu. 3.1.1) ityadhyàtmàdhikàre mantramàtharvamikàþ ÷vetà÷vatarà÷ca pañhanti  /
tathà kañhàþ 'çtaü pibantau sukçtasya loke guhàü praviùñau parame paràrdhe  /
chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤càgnayo ye ca triõàciketàþ' (ka. 3.1) iti  /
kimatra vidyaikatvamuta vidyànànàtvamiti saü÷ayaþ  /
kiü tàvatpràptaü, vidyànànàtvamiti  /
kutaþ  /
vi÷eùadar÷anàt  /
dvà suparõetyatra hyekasya bhoktçtvaü dç÷yate  /
ekasya càbhoktçtvaü dç÷yate  /
çtaü pibantàvityatrobhayorapi bhoktçtvameva dç÷yate tadvedyaråpaü bhidyamànaü vidyàü bhindyàdityevaü pràpte bravãti vidyaikatvamiti  /
kutaþ - yata ubhayorapyanayormantrayoriyattàparicchinnaü dvitvopetaü vedyaråpamabhinnamàmananti  /

nanu dar÷ito råpabhedaþ  /

netyucyate  /
ubhàvapyetau mantrau jãvadvitãyamã÷varaü pratipàdayato nàrthàntaram  /
dvà suparõà ityatra tàvat ana÷nannanyo abhicàka÷ãti itya÷anàyàdyatãtaþ paramàtmà pratipàdyate  /
vàkya÷eùe 'pi ca sa eva pratipàdyamno dç÷yate  /
'juùñaü yadà pa÷yatyanyamã÷amasya mahimànam' (÷ve. 4.7) iti  /
çtaü pibantau ityatra tu jãve pibatya÷anàyàdyatãtaþ paramàtmàpi sàhacaryàcchatrinyàyena pibatãtyupacaryate  /
paramàtmaprakaraõaü hyetat 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' (ka. 2.14) ityupakramàt  /
tadviùaya eva càtràpi vàkya÷eùo bhavati 'yaþ seturãjànànàmakùaraü brahma yatparam' (ka. 3.2) iti  /
'guhàü praviùñàvàtmànau hi' (bra.så. 1.2.11) ityatra caitatprapa¤citam  /
tasmànnàsti vedyabhedastasmàcca vidyaikatvam  /
apica triùvapyeteùu vedànteùu paurvàparyalocane paramàtmavidyaivàvagamyate tàdàtmyavivakùayaiva jãvopàdànaü nàrthàntaravivakùayà  /
naca paramàtmavidyàyàü bhedàbhedavicàràvatàro 'stãtyuktam  /
tasmàtprapa¤càrtha evaiùa yogaþ  /
tasmàccàdhikadharmopasaühàra iti   // 34 //




     #<iyadàmananàt />#
     mantradvaye 'pi pratipàdanaprakàrabhedàt j¤eyaikyabhànàcca saü÷ayamàha-#<kimatreti />#
     çtapànavàkye 'akùaraü brahma yatparam'iti guõàþ ÷rutàþ, suparõavàkye 'na÷natvàdayasteùàü mitho 'nupasaühàra iti pårvapakùaphalaü, siddhànte tåpasaühàre brahmasvaråpavàkyàrthaikyàdupasaühàra iti vivekaþ /
     astu vedyaikyàdakùaradhiyàmupasaühàraþ /
     iha tu vedyabhedànnopasaühàra iti pratyudàharaõena pårvapakùaþ /
     nanvayaü guõàdhikaraõe nirasta iti cet, satyaü, kintu pibatpadasya mukhyàrthatvàya svataþ kalpanayà ca pànakçtyà÷rayau buddhijãvau pibantau gràhyau, suparõau tu jãve÷varàvidyàdhikà÷aïkàyàü mantradvaye 'pi dvivacana÷abdasàmànyàdautpattikadvitvavi÷iùñatayà tulyavastudvayapratyabhij¤ànasya bàdhakàbhàvàtprakaraõàdyanugrahàcca jãvànuvàdenàsaüsàribrahmaõi mantradvayatàtparyamiti prapa¤càrthamidaü såtramiti bhàvaþ //34//


END BsCom_3,3.21.34

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.22.35



22 anantaràdhikaraõam   / så. 35-36


antarà bhåtagràmavatsàtmanaþ  | BBs_3,3.35 |

'yatsàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1 - 3.5.1)ityevaü dviruùstakaholapra÷nayornairaltaryeõa vàjasaneyinaþ samàmananti  /
tatra saü÷ayaþ - vidyaikatvaü và syàdvidyànànàtvaü veti  /
vidyànànàtvamiti tàvatpràptam  /
abhyàsasàmarthyàt  /
anyathà hyanyånànàtiriktàrthe dviràmnànamarthakameva syàt  /
tasmàdyathàbhyàsàtkarmabheda evamabhyàsàdvidyàbheda ityevaü pràpte pratyàha - antaràmnànàvi÷eùàtsvàtmano vidyaikatvamiti  /
sarvàntaro hi svàtmobhayatràpyavi÷iùñaþ pçcchyate ca pratyucyate ca  /
nahi dvàvàtmànàvekasmindehe sarvàntarau saübhavataþ  /
tadà hyekasyà¤ijasaüsarvàntaratvamavakalpyeta  /
ekasya tu bhåtagràmavannaiva sarvàntaratvaü syàt  /
yathàca pa¤cabhåtasamåhe dehe pçthivyà àpontarà adbhyastejo 'ntaramiti satyapyàpekùike 'ntaratve naiva mukhya sarvàntaratvaü  bhavati tathehàpãtyarthaþ  /
athavà bhåtagràmavaditi ÷rutyantaraü nidar÷ayati  /
yathà 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve.

6.11) ityasminmantre samasteùu bhåtagràmyeùveka eva sarvàntara àtmàmnàyate  /
evamanayorapi bràhmaõayorityarthaþ  /
tasmàdvedyaikyàdvidyaikatvamiti   // 35 //




     #<antarà bhåtagràmavatsvàtmanaþ />#
     ghañàdikaü cidviùayatvenàparokùaü, brahma tu sàkùàdaviùayatvenàparokùamiti /
     prathamàrthe pa¤cami /
     atra ÷rutàvàtmadharmo 'parokùatvaü brahmaõayuktaü, brahmadharmaþ sarvàntaratvamàtmanyuktaü, tena tayoraikyaü dçóhãkçtaü mantavyaü, tanme vyàcakùvetyuùastapra÷ne yàj¤avalkyena pràõàdiprerako dçùñyàdisàkùã pratipàditaþ /
     tathaiva 'yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntarastanme vyàcakùva'iti kaholapra÷ne '÷anàyàdyatãtaþ pratipàditaþ /
     tatra bràhmaõadvaye 'pi pra÷nàdabhyàsàtsarvàntaratvapratyabhij¤ànàcca saü÷aye mantrayorvedyaikyàdastu vidyaikyaü, iha tu bràhmaõyorvedyaikye 'pi abhyàsàdvidyàbhedaþ, yajatyabhyàsàtprayàjabhedavaditi pratyudàharaõena pårvapakùaþ, tatra mitho dharmànupasaühàraþ phalaü, siddhànte tåpasaühàra iti vivekaþ /
     dvayoþ sarvàntaratvànupapattyà tàvadbrahmàõayorekavastuparatvaü siddham /
     tathàca vedyaikyànnirguõavidyaikye na vivàdaþ //35//


END BsCom_3,3.22.35

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.22.36



anyathà bhedànupapattir iti cen nopade÷àntaravat  | BBs_3,3.36 |

atha yaduktamanabhyupagamyamàne vidyàbheda àmnànabhedànupapattiriti tatparihartavyam  /
atrocyate - nàyaü doùaþ  /
upade÷àntaravadupapatteþ  /
yathà tàõóinàmupaniùadi ùaùñhe prapàñhake - 'sa àtmà tattvamasi ÷vekateto' (chà. 6.8.7) iti navakçtvo 'pyupade÷e na vidyàbhedo bhavatyevamihàpi bhaviùyati  /
kathaü na navakçtvo 'pyupade÷e vidyàbhedo na bhavati  /
upakramopasaühàràbhyàmekàrthatàvagamàt  /
'bhåya eva mà bhagavànvij¤àpayatu' (chà. 6.5.4) iti caikasyaivàrthasya punaþ punaþ pratipipàdayiùitavyatvenopakùepàt  /
à÷aïkàntaraniràkaraõena càsakçdupade÷opapatteþ  /
evamihàpi pra÷naråpàbhedàt ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2 - 3.5.1) iti ca parisamàptyavi÷eùàdupakramopasaühàrau tàvadekàrthaviùayau dç÷yate   /
'yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma' (bç. 3.5.1) iti dvitãye pra÷na evakàraü prayu¤jànaþ pårvapra÷nagatamevàrthamuttaratrànukçùyamàõaü dar÷ayati  /
pårvasmin÷ca bràhmaõo kàryakaraõavyatiriktasyàtmanaþ sadbhàvaþ kathyate  /
uttarasmiüstu tasyaivà÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatvaü kathyate  /
ityekàrthatopapattiþ  /
tasmàdekà vidyeti  // 36 //




     nanu anyathà vidyaikyàïgãkàre abhyàsànupapattiriti ceducyate-sa evàbhyàsaþ karmabhedako yo nirarthakaþ, iha tåùastabràhmaõoktàtmana evà÷anàyàdyatyayaråpavi÷eùakathanàrthatvàdabhyàso 'nyathàsiddho na vidyàbhedaka iti samudàyàrthaþ //36//


END BsCom_3,3.22.36

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.23.37



23 vyatihàràdhikaraõam   / så. 37


vyatihàro vi÷iüùanti hãtaravat  | BBs_3,3.37 |

tathà - 'tadyo 'haü so 'sau yo 'sau so 'ham' ityàdityapuruùaü prakçtyaitareyiõaþ samàmananti, tathà jàbàlàþ tvaü và ahamasmi bhagavo devate 'haü vai tvamasi' iti  /
tatra saü÷ayaþ - kimiha vyatihàreõobhayaråpà matiþ kartavyotaikaråpaiveti  /
ekaråpaiveti tàvadàha  /
nahyatràtmana ã÷vareõaikatvaü muktvànyatki¤ciccintayitavyamasti  /
yadi caivaü cintayitavyo vi÷eùaþ parikalpyeta saüsàriõastàvadã÷varàtmamã÷varasya saüsãryàtmatvamiti  /
tatra saüsàriõastàvadã÷varàtmatva utkarùo bhavedã÷varasya tu saüsàryàtmatve nikarùaþ kutaþ syàt  /
tasmàdaikàråpyameva mateþ  /
vyatihàràmnàyastvekatvadçóhãkàràrtha iti  /
evaü pràpte pratyàha - vyatihàro 'yamàdhyànàyàmanàyate itaravat  /
yathetaraü guõàþ sarvàtmatvaprabhçtaya àdhyànàyàmnàyante tadvat  /
tathàhi vi÷iüùanti samàmnàtàra ubhayoccàraõena 'tvamahamasmyahaü ca tattvamasi' iti  /
taccobhayaråpàyàü matau kartavyàyàmarthavadbhavati  /
anyathà hãdaü vi÷eùeõobhayàmnànamanarthakaü syàt  /
ekenaiva kçtatvàt  /

nanåbhayàmnànasyàrthavi÷eùe parikalpyamàne devatàyàþ saüsàryàtmatvàpatternikarùaþ prasajyetetyuktam  /

naiùa doùaþ  /
aikàtmyasyaivànena prakàreõànucintyamànatvàt  /

nanvevaü sati sa evaikatvadçóhãkàra àpadyeta  /
na vayamekatvadçóhãkàraü vàrayàmaþ  /
kiü tarhi vyatihàreõeha dviråpà matiþ kartavyà vacanapràmàõyànnaikaråpetyetàvadupapàdayàmaþ  /
phalatastvekatvamapi dçóhãbhavati  /
yathàdhyànàrtho 'pi satyakàmàdiguõopade÷e tadguõa ã÷varaþ prasiddhyati tadvat  /
tasmàdayamàdhyàtavyo vyatihàraþ samàne ca viùaya upasaühartavyo bhavatãti   // 37 //



----------------------

FN: jãve÷ayormitho vi÷eùaõavi÷e÷yàbhàvo vyatihàraþ   /



     #<vyatihàraþ />#
     jãve÷ayormitho vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo vyatihàraþ, tasya ÷rutatvàt, utkçùñadçùñirnikçùñe kçtà phalavatãti nyàyàcca saü÷aye jãve ã÷varatvamatireva kàryà uktanyàyàt, vyatihàra÷rutistu tasyà eva dçóhãkaraõàrthatvenàbhyàsavadanyathàsiddheti dçùñàntena pårvapakùaþ /
     tatra làghavaü phalaü liddhànte tu ÷rutyarthavattvamiti  vivekaþ /
     ekenaiva tvamahamasmãtyuccàraõenaikatvamateþ kçtatvàdahaü tvamasi iti vçthà syàdityarthaþ /
     uktadoùaü smàrayati-#<nanviti />#
     saüdigdher'the nyàyaþ sàvakà÷aþ, iha tu ÷rutatvàdanyonyàtmatvaü, dhyeyaü, brahmaõi manomayatvàdivajjãvàtmatvasya dhyànàrthamàrope 'pi nikarùaprasaktyabhàvàditi pariharati-#<naiùa doùa iti />#
     brahmaõi nikarùaü hitvà jãvatàdàtmyadhyàne maduktamevàgatamiti ÷aïkate-#<nanvevamiti />#
     materdviråpatvaü tvadanuktamasmàbhirucyate dhyànaparaü vàkyamidamekatvaü tu mànàntaràvirodhàtsidhyatãti samàdhatte-#<na vayamiti />#
     ahaïgrahopàstiùvayaü vyatihàra upasaühartavya ityàha-#<tasmàditi># //37//


END BsCom_3,3.23.37

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.24.38



24 satyàdyadhikaraõam   / så. 38

saiva hi satyàdayaþ  | BBs_3,3.38 |

'sa yo haitaü mahadyakùaü prathamajaü veda brahma' (bç. 5.4.1) ityàdinà vàjasaneyake satyavidyàü sanàmàkùaropàsanàü vidhàyànantimàmnàyate - 'tadyattatsatyamaso sa àdityo ya eùa etasminmaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (bç. 5.5.2) ityàdi  /
tatra saü÷ayaþ -' kiü dve ete satyavidye kiüvaikaiveti  /
dve iti tàvatpràptam  /
bhedena hi phalasaüyogo bhavati jayatãmàüllokàn' (bç. 5.4.12) iti purastàt  /
hanti pàpmànaü jahàti ca (bç. 5.5.3,4) ityupariùcàt  /
prakçtàkarùaõaü tåpàsyaikatvàditi  /
evaü pràpte bråmaþ - ekaiveyaü satyavidyeti  /
kutaþ - 'tadyattatsatyam' (bç. 5.5.2) iti prakçtàkarùaõàt  /

nanu vidyàbhede 'pi prakçtàkarùaõamupàsyaikatvàdupapadyata ityuktam  /

naitadevam  /
yatra tu vispaùñàtkàraõàntaràdvidyàbhedaþ pratãyate tatraitadevaü syàt  /
atra tåkùayà saübhave tadyattatsatyamiti prakçtàkarùaõàtpårvavidyàsaübaddameva satyamuttaratràkçùyata ityekavidyàtvani÷cayaþ  /
yatpunaruktaü phalàntara÷ravaõàdvidyàntaramiti  /
atrocyate - tasyopaniùadaharahamiti càïgàntaropade÷asya stàvakamidaü phalàntara÷ravaõamityadoùaþ  /
apicàrthavàdàdeva phale kalpayitavye sati vidyaikatve càvayaveùu ÷råyamàõàni bahånyapi phalànyavayavinyàmeva vidyàyàmupasaühartavyàni bhavanti  /
tasmàtsaiveyamekà satyavidyà tena tena vi÷eùaõopetàmnàtetyataþ sarva eva satyàdayo guõà ekasminneva prayoga upasaühartavyàþ  /
kecitpunarasminsåtra idaü ca vàjasaneyakamakùyàdityapuruùaviùayaü vàkyaü, chàndogye ca - 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate' (chà. 1.6.6) 'atha ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 4.15.1) ityudàha-tya saiveyamakùyàdityapuruùaviùayà vidyobhayatraikaiveti kçtvà satyàdãnguõànvàjasaneyibhya÷chandogànàmupasaühàryànmanyante  /
tanna sàdhu lakùyate  /
chàndogye hi jyotiùñomakarmasamabandhinãyamudgãthavyapà÷rayà vidyà vij¤àyate tatra hyadimadhyàvasàneùu hi karmasaübandhacihnàni bhavanti 'iyamevargagniþ sàma' (chà. 1.6.1) ityupakrame, 'tasyarkka sàma ca geùõau tasmàdudgãthaþ' (chà. 1.6.8) iti madhye, 'ya evaü vidvànsàma gàyati' (chà. 1.7.9) ityupasaühàre  /
naivaü vàjasaneyake ki¤citkarmasaübandhi cihnamasti  /
tatra prakramabhedàdvidyàbhede sati guõyavasthaiva yukteti   // 38 //



----------------------

FN: geùõau gàyakau   /
tasmàdçksàmageùõatvàt   /



     #<saiva hi satyàdayaþ />#
     sa yaþ ka÷cidadhikàrã mahadvyàpakaü yakùaü påjyaü bhautikeùu prathamajametatsacca tyacceti sattyaü brahma hiraõyagarbhàkhyaü vedopàste tasya lokajayaþ phalamityarthaþ /
     satyamiti nàma tryakùaraü satiyamiti, tatra prathamottame akùare satyaü, madhyasthamakùaramançtamubhayataþ satyena saüpuñitatvàtsattyapràyameva bhavatãti nàmàkùaropàsanà satyavidyàïgatvenoktà /
     yattatpårvaprakçtaü hçdayàkhyaü tatsaüpratyuktayakùatvàdiguõakaü, so 'sàvàdityamaõóale 'kùiõi ca puruùastasyàharityahamiti ca nàmadvayaj¤ànàtpàpakùayaþ phalamityarthaþ /
     atra pårvottaravàkyayoþ phalabheda÷ruteþ prakçtàkarùaõàcca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe guõànàü vyavasthayànuùñhànaü, siddhànte tvanuùñhànaikyamiti phalam /
     yathà jãve÷ayoranyenyàtmatva÷rutibhedànmatidvairåpyamuktaü, tathàtra phala÷rutibhedàdvidyàbheda iti dçùñàntena pårvapakùayati-#<dve iti />#
     vi÷eùyabrahmamàtràkarùaõamayuktaü, tadyattaditi sarvanàmabhiþ pårvoktaguõavi÷iùñaü brahma àkçùyàdityàkùisthànàdiguõavidhànàt, tathàca vàkyàdeva vidyaikyasiddhiriti siddhàntayati-#<ekaiveti />#
     yathà dahara÷àõóilyavidyayorbrahmaikyapratyabhij¤ànamàtraü tathàtra netyàha-#<naitaditi />#
     kàraõàntaraü prakaraõabhedàdikam /
     evaü vidyàbhede 'pyetadupàsyaikyaj¤ànaü syàdatra tåbhayathàsaübhave vidyaikyanànàtvasaü÷aye satyamityupàsyaråpaikyaj¤ànàdvidyaikyani÷caya ityakùaràrthaþ /
     asatyapavàdakàraõe råpaikyàdvidyaikyotsargasiddhirna ca phalabhedàdapavàdaþ /
     aïge phala÷ruteþ ÷rutimàtratayà phalabhedàsiddhirityàha-#<yatpunarityàdinà />#
     ki¤ca yatra pradhànavidhàvevaïkàma iti phalaü ÷rutaü, tatra pradhànaphalenaivàïgànàü phalàkàïkùànivçtteraïge phala÷ruteþ stutimàtratvaü, iha tu prathamaja satyaü brahmeti vedeti pradhànavidyàvidhisthatvaü lokajayaphalasyàbhyupetyàsmàbhirnàmaråpàïgasya phala÷ruteþ stutitvamuktam /
     vastutastu pradhànavidhàvapyevaïkàmapadàbhàvàdràtrisatranyàyena phale kalpanãye sati pradhàne tadaïge và yatki¤citphalaü ÷rutaü tasya sarvasyàpi ÷rutatvàvi÷eùàjjàteùñiphalanyàyena samuccityaikapradhànaphalatvabhedo 'siddha ityàha-#<apiceti />#
     såtraü yojayati-#<tasmàditi />#
     ekade÷ivyàkhyàmudbhàvya dåùayati-#<kecidityàdinà />#
     chàndogye karmàïgodgãthe hiraõyamayapuruùadçùñirityatra liïgamàha-#<tatreti />#
     pçthivyagnyàtmanà dçùñe çksàme geùõau, tasmàdçksàmageùõatvàt, puruùa udgãtha ityevaü vidvànudgàtà karmaphalasamçddhisamartha iti ÷rutyarthaþ /
     satyavidyà tu na karmàïga÷ritetyàha-#<naivamiti />#
     aïgavidyàtaþ svatantrahiraõyagarbhavidyàyà bhedànna guõopasaühàra ityarthaþ //38//


END BsCom_3,3.24.38

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.25.39



25 kàmàdyadhikàràdhikaramam   / så. 39

kàmàdãtaratra tatra càyatanàdibhyaþ  | BBs_3,3.39 |

atha yadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ (chà. 8.1.1) iti prastutya chandogà adhãyate 'eùa àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyurvi÷oko vijighatso 'pipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.1.5) ityàdi  /
tathà vàjasaneyinaþ - sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu ya eùo 'ntarhadaya àkà÷astasmi¤chete sarvasya va÷ã (bç. 4.4.22) ityàdi  /
tatra vidyaikatvaü parasparaguõayoga÷ca kiü và neti saü÷aye vidyaikatvamiti  /
tatredamucyate - kàmàdãti  /
satyakàmàdityarthaþ  /
yathà devadatto dattaþ satyabhàmà bhàmeti  /
yadetaccàndogye hçdayàkà÷asya satyakàmatvàdiguõajàtamulabhyate taditaratra vàjasaneyake va÷itvàdyupalabhyate tadapãtaratra chàndogye eùa àtmàpahatapàpmà (chà. 8.1.5) ityatra saübadhyate  /
kutaþ - àyatanàdisàmànyàt  /

samànaü hyubhayamatràpi hçdayamàtanaü samàna÷ca vedya ã÷varaþ samànaü ca tasya setutvaü lokàsaübhedaprayojanamityevamàdi bahu sàmànyaü dç÷yate  /

nanu vi÷eùo  /
¤api dç÷yate chàndogye hçdayàkà÷asya guõayogo vàjasaneyake tvàkà÷à÷rayasya brahmaõa iti  /

na  /
'dahara uttarebhyaþ' (bra.så. 1.3.14) ityatra chàndogye 'pyàkà÷a÷abdaü brahmaiveti pratiùñhàpitatvàt  /
ayaü tvatra vidyate vi÷eùaþ  /
saguõà hi brahmavidyà chàndogya upadi÷yate 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajantyetàü÷ca satyànkàmàn' (chà. 8.1.6) ityàtmavatkàmànamapi vedyatva÷ravaõàt  /
vàjasaneyake tu nirguõameva paraü brahmopadi÷yamànaü dç÷yate 'ata årdhvaü vimokùàya bråhi' (bç. 4.3.14) asaïgo hyayaü puruùaþ (bç. 4.3.15) ityàdipra÷naprativacanasamanvayàt  /
va÷itvàdi tu tatstutyarthameva guõajàtaü vàjasaneyake saükãrtyate  /
tathàcopariùñàt 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.26) ityàdinà nirguõameva brahmopasaüharati  /
guõavatastu brahmaõa ekatvàdvibhåtipradar÷anàyàyaü guõopasaühàraþ såtrito nopàsanàyeti draùñavyam   // 39 //




     #<kàmàdãtaratra />#
     saguõanirguõavidyayoþ  ÷rutàþ satyakàmàdayo va÷itvàdaya÷ca guõà mitha upasaühartavyà na vetyupasaühàrasya phalabhàvàbhàvàbhyàü saüdehe satyavidyàyà ekatvàdguõasàükarye 'pyatra vidyayoþ saguõanirguõaråpabhedena bhedànnirguõavidyàyàü guõopasaühàrasya phalàbhàvàccànupasaühàra iti bahireva pràpte siddhàntayati-#<tatredamityàdinà />#
     evaü vidyàbhede sphuñe kathaü guõopasaühàraþ, tatràha-#<guõavatastviti />#
     bhinnàvidyàsthànàmapi guõànàmàyatanàdisàmyena nirguõasthale buddhisthànàü stutyarthamupasaühàro yuktaþ, j¤ànastutiprakarùasyàkàïkùitatvàt, yatra kvaciddçùñaguõaiþ stuteþ kartuü yogyatvàt /
     yadyapi saguõasthasatyakàmàdiùu nirguõasthaguõà antarbhåtà eva tathàpi nopasaühàroktervaiyarthyaü nirguõastàvakatvena ÷rutaguõànàmanyatràpyadhyeyatvamiti ÷aïkaniràsenàntarbhàvadàróhyàtvàdityanavadyam //39//

END BsCom_3,3.25.39

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.26.40



26 àdaràdhikaraõam   / så. 40-41


àdaràdalopaþ  | BBs_3,3.40 |

chàndogye vai÷vànaravidyàü prakçtya ÷råyate - 'tadyadbhaktaü prathamamàgacchettaddhomãyaü sa yàü prathamàmàhutiü juhuyàttàü juhuyàtpràõasya svàhà' (chà. 5.19.1) ityàdi  /
tatra pa¤ca pràõàhutayo vihitàþ  /
tàsu ca parastàdagnihotra÷abdaþ prayuktaþ 'ya etadevaü vidvànagnihotraü juhoti' (chà. 5.24.2) iti 'yatheha kùudhità bàlà màtaraü paryupàsate  /
evaü sarvàõi bhåtànyagnihotramupàsate' (chà. 5.24.5) iti ca  /
tatredaü vicàryate - kiü bhojanalope lopaþ pràõàgnihotrasyotàlopa itai  /
tadyadbhavati bhaktàgamanasaüyoga÷ravaõàdbhaktàgamanasya ca bojanàrthatvàdbhojanalope lopaþ pràõàgnihotrasyeti  /
evaü pràpte na lupyeteti tàvadàha  /
kasmàt  /
àdaràt  /
tathàhi vai÷vàravidyàyàmeva jàbàlànàü ÷rutiþ - 'pårvo 'tithibhyo '÷nãyàt  /
yathà ha vai svayamahutvàgnihotraü parasya juhuyàdevaü tat' ityatithibhojanasya pràthamyaü ninditvà svàmibhojanaü prathamaü pràpayantã pràõàgnihotra àdaraü karoti  /
yà hi na pràthamyalopaü sahate netaràü sà pràthamyavato 'gnihotrasya lopaü sahateti manyate  /

nanu bhojanàrthabhaktàgamanasaüyogàdbhojanalope lopaþ prathitaþ  /

na  /
tasya dravyavi÷eùavidhànàrthatvàt  /
pràkçte hyagnihotre payaþprabhçtãnàü dravyàõàü niyatatvàdihàpyagnihotra÷abdàtkauõóapàyinàmayanavattaddharmapràptau satyàü bhaktadravyaikatàguõavi÷eùavidhànàrthamidaü vàkyaü tadyadbhaktamiti  /
ato guõalope na mukhyasyetyeü pràptam  /
bhojanalope 'pyadbhirvànyena và dravyeõàviruddhena pratinidhànanyàyena pràõàgnihotrasyànuùñhànamiti   // 40 //




     #<àdaràdalopaþ />#
     atra yacchabdàgnihotra÷abdàbhyàü saü÷ayamàha-#<tatredaü vicàryata iti />#
     vai÷vànaropàsakenàtithibhojanàtpràkkàryàtvena vidyàïgapràõàgnihotravicàràtpàdasaügatiþ /
     pårvapakùe bhojanalope 'pi dravyàntareõa pràõàgnihotrànuùñhànaü, siddhànte tallepa iti bhedaþ /
     nanu yadbhaktamiti yacchabdena bhojanàkùiptaü bhaktamanådya yaddhomãyamiti homasaüyogavidhinàdàkùepakabhojanalope tadàkùiptabhaktà÷ritahomalopa iti siddhàntã ÷aïkate-#<tadyaditi />#
     nirguõasyopàstilope 'pi stutyarthaguõasthairyavadbhojanalope 'pi pràõàgnihotrasyàdareõa stutinirvàhàrthamalopa iti dçùñàntena pårvapakùasåtreõa pariharati-#<evaü pràpta iti />#
     evaü taditi svayaü pràõàgnihotramakçtvàtithãnàü tatkaraõamityarthaþ /
     uktaü smàrayitvà pariharati-#<nanvityàdinà />#
     yathà kuõóapàyisatragate màsàgnihotre 'gnihotra÷abdàdgauõànnityàgnihotravàcakànnityàgnihotradharmàõàü payodravyàdãnàü pràptistathehàpi pràõàhutiùvagnihotra÷abdava÷àtpayodravyàdãnàmutsargataþ pràptau satyàü bhojanàrthabhaktadravyavidhinàpavàdaþ kçtaþ, ato bhaktavidherapavàdàrthatvàdbhojanalope bhaktàkhyaguõasyàïgasya lope 'pi na mukhyasyàgnihotrasya lopaþ, apavàdàbhàve utsargapràptapayàdinà tasya niùpattisaübhavàditi pràptamityarthaþ /
     'guõalope na mukhyasya'iti jaiminisåtram /
     àdhàne santi pavamàneùñyastatràgnaye pavamànàya puroóà÷amaùñàkapàlaü nirvapediti nirvàpaþ ÷rutastadaïgatvenàgnihotrahavaõyàü havãüùi nirvapediti dar÷apårõàmàsàkhyaprakçtau vihitàgnihotra havaõyatide÷ena pràpta àdhànakàle càgnihotràbhàvàttasyà guõabhåtàyà lope 'pi mukhyasya nirvàpasya na lopa ityarthaþ /
     àrabdhanityàdikarmaõo 'va÷yànuùñheyatvàcchrutadravyàlàbhe pratinihitadravyeõàpi karma kartavyamiti pratinidhinyàyaþ //40//


END BsCom_3,3.26.40

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.26.41



ata uttaraü pañhati -


upasthite 'tastadvacanàt  | BBs_3,3.41 |

upasthite bhojane 'tastasmàdeva bhojanadravyàtprathamopanipatitàtpràõàgnihotraü nirvartayitavyam  /
kasmàt  /
tadvacanàt  /
tathàhi - 'tadyadbhaktaü prathamamàgacchettaddhomãyam' (chà. 5.19.1) iti  /
siddhavadbhaktopanipàtaparàmar÷ena paràrthadravyasàdhyatàü pràõàhutãnàü vidadhàti  /
tà aprayojakalakùaõàpannàþ satyaþ kathaü bhojanalope dravyàntaraü pratinidhàpayeyuþ  /
nacàtra pràkçtàgnihotradharmapràptirasti  /
kuõóapàyinàmayane hi màsàgnihotraü juhotãti vidhyudde÷agato 'gnihotra÷abdastadvadbhàvaü vidàpayediti yuktà taddharmapràptiþ  /
iha punarartavàdagato 'gnihotra÷abdo na tadvadbhàvaü vidhàpayitumarhati  /
taddharmapràptau càbhyupagamyamànàyàmagnyuddharaõàdayoùa-pi pràpyeran  /
nacàsti saübhavaþ  /
agnyuddharaõaü tàvaddhomàdhikaramabhàvàya  /
nacàyamagnau homo bhojanàrthatàvyàghàtaprasaïgàt  /
bhojanopanãtadravyasaübandhàccàsya evaiùa homaþ  /
tathàca jàbàla÷rutiþ pårvo 'tithibhyo '÷nãyàdityàsyàdhàràmevemàü homanirvattiü dar÷ayati  /
ata eva cehàpi sàüpàdikànyevàgnihotràïgàni dar÷ayati - 'ura eva vedirlomàni bahurhçdayaü gàrhapatyo mano 'nvàhàryapacana àsyamàhavanãyaþ' (chà. 5.18.2) iti  /
vedi÷ruti÷càtra sthaõóilamàtropalakùaõàrthà draùñavyà  /
mukhyàgnihotre vedyàbhàvàt  /
tadaïgànàü ceha saüpipàdayiùitatvàt  /
bhojanenaiva ca kçtakàlena saüyogànnàgnihotrakàlàvarodhasaübhavaþ  /
evamanye 'pyupasthànàdayo dharmàþ kecitkatha¤cidvirudhyante  /
tasmàdbhojanapakùa evaite mantradravyadevatàsaüyogàtpa¤ca homà nirvartayitavyàþ  /
yattvàdaradar÷anavacanaü tadbhojanapakùe pràthamyavidhànàrtham  /
nahyasti vacanasyàtibhàraþ  /
na tvanenàsya nityatà ÷akyate dar÷ayitum  /
tasmàdbhojanalopa eva pràõàgnihotrasyeti   // 41 //




     siddhàntayati-#<upasthite 'tastadvacanàditi />#
     taddhomãyamiti tacchabdena bhojanàrthasiddhabhaktamà÷ritya homavidhànàdityarthaþ /
     siddhavadbhaktopanipàtaþ prakçtabhaktàgamanaü, tasya tacchabdena paràmar÷enetyarthaþ /
     à÷ritya vihitàhutãnàmà÷rayalope lopa eva na dravyàntaràkùepakatvaü, yathà kratuprayuktàtpraõayanà÷ritasya godohanasya kratulope lope na tvà÷rayàntaraprayojakatvaü tatheti phalitamàha-#<tà iti>#yaduktamagnihotra÷abdàddravyàntarapràptiriti, tatràha-#<na càtreti />#
     tadvadbhàvo nityàgnihotrasàdç÷yamarthavàdastha÷abdasya stutitvenopapatterityarthaþ /
     dharmapràpakatve doùamàha-#<taddharmapràptau ceti />#
     ava eveti taddharmapràptyabhàvàdevetyarthaþ /
     pràptau saüpàdanaü vçthà syàditi bhàvaþ /
     mukhyàgnihotràïgàni saüpàdyante cetkathaü tadanaïgaü vediratra saüpàdyate tatràha-#<vedi÷ruti÷ceti />#
     mukhyàgnihotrasyàgnyuddharaõavatsàyaüpràtaþkàladvayasyàpi na pràptiriti-#<bhojaneneti />#
     upasthànaparistaraõàdayo 'pyagnyabhàvànna pràpnuvantãtyàha-#<evamiti />#
     yasmàttaddharmapràptyabhàvastasmàdbhojanadravyeõaiva homa ityusaühàraþ /
     pràõàya svàhà ityàdayo mantràþ /
     nanu svàmibhojanasyottarakàlatvaü ÷rutyàdivihitaü kathaü pårvo 'tidhibhyo '÷nãyàditivacane bàdhyate tatràha-#<na hyastãti />#
     upàsakànyasvàmiviùayamuttarakàlatvavidhànamityarthaþ /
     na tviti pràthamyamàtreõetyarthaþ /
     pràõopàsakasya pràpte bhojane pràthamyàrthatayàdarasyànyathàsiddhau phalitamàha-#<tasmàditi># //41//


END BsCom_3,3.26.41

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.27.42



27 tannirdhàraõàdhikaraõam   / så. 42


tannirdhàraõàniyamastaddçùñeþ pçthagghyapratibandhaþ phalam  | BBs_3,3.42 |

santi karmàïgavyapà÷rayàõi vij¤ànàni - 'omityetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityevamàdãni  /
kiü tàni nityànyeva syuþ karmasu parõamayãtvàdivadutànityàni  godohanàdivaditi vicàrayàmaþ  /
kiü tàvatpràptaü - nityànãti  /
kutaþ - prayogavacanaparigrahàt  /
anàrabhyàdhãtànyapi hyetànyudgãthàdidvàreõa kratusaübandhàtkratuprayogavacanenaivàïgàntaravatsaüspç÷yante  /
yattveùàü svavàkyeùu phala÷ravaõam 'àpayità ha vaikàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) ityàdi tadvartamànàpade÷aråpatvàdarthavàdamàtramevàpàpa÷loka÷ravaõàdivanna phalapradànam  /
tasmàdyathà yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti ityevamàdãnàmaprakaraõapañhitànàmapi juhvàdidvàreõa kratuprave÷àtprakaraõapañhitavannityataivamudgãthàdyupàsanànàmapãti  /
evaü pràpte bråmaþ - tannirdhàraõaniyama iti  /
yànyetànyudgãthàdikarmaguõayàthàtmyanirdhàraõàni rasatama àptiþ samçddhirmukhyapràõa àditya ityevamàdãni naitàni nityavatkarmasu niyamyeran  /
kutaþ - taddçùñeþ  /
tathàhyaniyatatvameva¤jàtãyakànàü dar÷ayati ÷rutiþ - 'tenobhau kuruto ya÷caitadevaü veda ya÷ca na veda' (chà. 1.110) ityaviduùo 'pi kriyàbhyanuj¤ànàt  /
prastàvàdidevatàvij¤ànavihãnànàmapi prastotràdãnàü yàjanàdhyavasànadarsanàt 'prastotaryà devatà prastàvamanvàyattà tàü cedavidvànprastoùyasi' (chà. 1.10.9) 'tàü cedavidvànudgàsyasi' (chà. 1.10.10)  'tàü cedavidvànpratihariùyasi' (chà. 1.10.11) iti ca  /
api caiva¤jàtãyakasya karmavyapà÷rayasya vij¤ànasya pçthageva karmaõaþ phalamupalabhyate karmaphalasiddhiddyapratibandhastatsamçddhirati÷ayavi÷eùaþ ka÷cit 'tenobhau kuruto ya÷caitadevaü veda ya÷ca na veda  /
nànà tu vidyà càvidyà ca yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavati' (chà. 1.1.10) iti  /
tatra nànà tviti vidvadavidvatprayogayoþ pçthakkaraõàdvãyarvattaramiti ca tarappratyayaprayogàdvidyàvihãnamapi karmaviryavaditi gamyate  /
taccànityatve vidyàyà upapadyate  /
nityatve tu kathaü tadvihãnaü karmaviryavadityanuj¤àyeta  /
sarvàïgopasaühàre hi vãryavatkarmeti sthitiþ  /
tathà lokasàmàdiùu pratiniyatàni pratyupàsanaü phalàni ÷iùyante 'kalpante hàsmai lokà årdhvà÷càvçttà÷ca' (chà. 2.2.3) ityevamàdãni, nacedaü  phala÷ravaõamarthavàdamàtraü yuktaü pratipattum  /
tathàhi guõavàda àpadyeta  /
phalopade÷e tu mukhyavàdopapattiþ  /
prayàjàdiùu tvitikartavyatàkàïkùasya kratoþ prakçtatvàttàdarthye sati yuktaü phala÷ruterarthavàdatvam  /
tathànàrabhyàdhãteùvapi parõamayãtvàdiùu  /
nahi parõamayãtvàdãnàmakriyàtmakànàmà÷rayamantareõa phalasaübandho 'vakalpate  /
godohanàdãnàü hi prakçtàppraõayanàdyà÷rayalàbhàdupapannaþ phalavidhiþ  /
tathà bailvàdãnàmapi prakçtayåpàdyà÷rayalàbhàdupapannaþ phalavidhiþ  /
natu parõamayãtvàdiùvevaüvidhaþ ka÷cidà÷rayaþ prakçto 'sti  /
vàkyenaiva tu juhvàdyà÷rayatàü vivakùitvà phale 'pi vidhiü vivakùato vàkyabhedaþ syàt  /
upàsanànàü tu kriyàtmatvàdvi÷iùñavidhànopapatterudgãthàdyà÷rayàõàü phale vidànaü na virudhyate  /
tasmàdyathà kratvà÷rayàõyapi godohanàdãni phalasaüyogàdanityànyevamudgãthàdyupàsanànyapãti draùñavyam  /
ata eva ca kalpasåtrakàrà naiva¤jàtãyakànyupàsanàni kratuùu kalpayà¤cakruþ   // 42 //




     #<tannirdhàraõà />#
     ubhayathà dçùñàntadar÷anàtsaü÷ayamàha-#<kiü tànãti />#
     yathànàràbhyàdhãtaparõamayãtvaü juhådvàrà kratvaïgatayà karmasu nityaü prayujyate, tathàïgà÷ritopàsanànyudrãthàdidvàràïgatayà nityàni, uta kratvaïgàppraõayana÷rayo godohanasaüyogaþ pa÷uphalàrthatvàdanityatvena yathà prayujyate yathà và pa÷vaïgayåpà÷rayaü bailvatvamannàdyaphalatvàdanityaü tathà karmasamçdyàdiphalakatvàdupàsanànyanaïgatvenànityànãti saü÷ayàrthaþ /
     pårvapakùe upàsanànàü prayoganityatvaü, siddhànte tvanityatvamiti phalabhedaþ /
     anityabhojanà÷rayapràõàgnihotrasyànityatvavannityakarmàïgopàstãnàü nityatvamiti pratyudàharaõadçùñàntena pårvapakùamàha-#<kiü tàvaditi />#
     upàsanàni karmàïgàni, aphalatve sati karmàïgà÷ritatvàtparõamayãtvàdivat /
     tathà càïgatayà prayogavidhinà nityena prayujyanta iti pràpte siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<yànãtyàdinà />#
     udgãthàdayaþ karmaõàü guõàþ aïgàni teùàü yàthàtmayaü rasatamatvàdikaü tannirdhàraõànyupàsanàni yàni tàni karmasu nityaparõamayãtvàdivanna niyamyerannityarthaþ /
     eùàü karmàïgatve taddhãnasyàviduùaþ karma na syàdaïgalopàt, tasmàdaviduùo 'pi karmakartçtva÷rutiliïgairaïgatvànumànabàdha ityàha-#<taddçùñeriti />#
     tasyàniyamasya dar÷anàdityarthaþ /
     tàü cedavidvànprastoùyasi mårdhà te vyapatiùyatãti càkràyaõenartvijàmàkùiptatvàdanupàsakànàmapi karmaprayogo 'stãtyàha-#<prastàvàdãti />#
     upàstãnàü karmaphalàt pçthakphala÷ruterna karmàïgatvamityàha-#<apiceti />#
     tenomityakùareõa ya÷caitadakùaramevaü rasatamatvàdiråpeõa vedopàste ya÷ca na veda tàvubhau karma kuruta eva yadyapi tu vidyàvidyayornànàtvaü bhinnaphalatvam /
     dçùñaü hi maõivikraye j¤ànàj¤ànàbhyàü vaõik÷abarayoþ phalavaiùamyaü, tasmàdyadeva karma vidyayodgãthàdyupàstyà ÷raddhayàstikyabuddhyopaniùadà rahasyadevatàdhyànena karoti tadeva karma phalàti÷ayavadityarthaþ /
     karmaõo vãryavattvaü nàma phalavattvaü vidyàhãnasyàpi gamyamànaü vidyàyà anaïgatve liïgamiti bhàvaþ /
     sàmni lokàdidçùñyupàsaneùu karmasamçdyatiriktalokàdiphala÷rute÷ca nàïgatvamityàha-#<tatheti />#
     asmai viduùe kalpante bhogàya samarthà bhavanti bhåmerårdhvà lokà àvçttà adhastanà÷cetyarthaþ /
     #<tathàhi guõavàda iti />#
     phala÷ruterarthavàdamàtratve stutilakùaõà syàt, sà na yuktà, mukhyavçttyà phalaparatvasaübhavàt /

     prayàjànuyàjakarmaõàü tu prakaraõàddar÷àdyaïgatvalàbhàdbhàtçvyàbhibhåtiphala÷ruteragatyà stutilakùakatvaü, yadyapi parõamayãtvàdãnàmaïgatvabodhakaü prakaraõaü nàsti tathàpi teùu phala÷ruteþ stutitvaü, teùàmakriyàtvena kriyàsaübandhaü vinà phalahetutvànupapatteratasteùàü phalàrthaü kriyàpekùitvàtkrato÷ca juhåprakçtidravyàkàïkùitvàt parõamayã juhårityàdivàkyenaiva prakçtidravyàrpakeõa juhådvàrà saünihitakratvaïgatvasiddheryuktaü phala÷ruterarthavàdatvamiti bhàvaþ /
     akriyàtmakagodohanàderapi phala÷rutirarthavàdaþ syàdata àha-#<godohanàdãnàü hãti />#
     yadapaþ praõayettat pa÷ukàmasya sato godohanena brahmavarcasakàmasya kaüsnyeti phalàrthavidhireva nàrthavàdaþ godohanàdeþ kratvanàkàïkùitatvenàïgatvàbhàvàt, camasena niràkàïkùakriyàsaübandhitayà svaphalasàdhakatvasaübhavàt /
     tathà khàdiratvena niràkàïkùakratvaïgayåpamà÷ritya bailvamannàdyakàmasya khàdiraü vãryakàmasyeti phalàrthavidhirevàrthaþ /
     parõamayãtvàdiùu phalavidhiþ kiü na syàdata àha-#<na tviti />#
     evaüvidho yåpàdivanniràkàïkùa ityarthaþ /
     juhurevà÷raya ityata àha-#<vàkyeneti />#
     juhvàþ prakçtidravyàpekùitvàdanenaiva vàkyena kratvaïgatayà juhåprakçtidravyasaübandho vidheyaþ pa÷cànniràkàïkùajuhåmà÷ritya tasyaiva prakçtidravyasya phalasaüyogo vidheya iti vàkyabheda ityarthaþ /
     parõatàdivailakùaõyamupàsanànàmàha-#<upàsanànàü tviti />#
     svayaü kriyàtvàdyàgàdivatphalavi÷iùñatvena vidhànopapattirityarthaþ /
     tasmàditi aïgatvàvedakamànàbhàvàdityarthaþ /
     ata eveti anaïgatvàdevetyarthaþ /
     tasmàdaïgopàstyabhàve 'pi karmàdhikàra iti siddham //42//


END BsCom_3,3.27.42

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.28.43



28 pradànàdhikaraõam   / så. 43


pradànavadeva taduktam  | BBs_3,3.43 |

vàjasaneyake - 'vadiùyàmyevàhamãti vàgdadhre' (bç. 1.5.21) ityatràdhyàtmaü vàgàdãnàü ÷reùñho 'vadhàrito 'dhidaivatamagnyàdãnàü vàyuþ tathà chàndogye - 'vàyurvàva saüvargaþ' (chà. 4.3.1) ityatràdhidaivatamagnyàdãnàü vàyuþ sarïgo 'vadhàritaþ 'pràõo vàva saüvargaþ' (chà. 4.3.2) ityatràdhyàtmaü vàgàdãnàü pràõaþ  /

tatra saü÷ayaþ - kiü pçthagevemau vàyupràõàvupagantavyau syàtàmapçthagveti  /
apçthageveti tàvatpràptaü tattvabhedàt  /
nahyabhinne tattve pçthaganucintanaü nyàyyam  /
dar÷ayati ca  ÷rutiradhyàtmamadhidaivataü ca tattvàbhedam - 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (ai. 2.4) ityàrabhya  /
tathà 'ta ete sarva eva samàþ sarvo 'nantàþ' (bç. 1.5.13) ityàdhyàtmikànàü pràmànàmàdhidaivikãü vibåtimàtmabhåtàü dar÷ayati  /
tathànyatràpi tatra tatràdhyàtmamadhidaivataü ca   bahudhà tattvabhedadar÷anaü bhavati  /
kvacicca 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ iti spaùñameva vàyuü pràõaü caikaü karoti  /
tathodàhçte 'pi vàjasaneyibràhmaõe yata÷cedeti såryaþ (bç. 1.5.23) ityasminnupasaühàra÷loke 'pràõàdvà eùa udeti pràõe 'stameti' (bç. 1.5.23) iti pràõenaivopasaüharannetvaü dar÷ayati  /
tasmàdekameva vrataü caretpràõyàccaivàpàyànyàcca' (bç. 1.5.23) iti ca pràõavratenaikenopasaüharennetadeva draóhayati  /
tathà chàndogye 'pi parastàt 'mahàtmana÷caturo deva ekaþ kaþ sa jàgara bhuvanasya gopàþ' (chà. 4.3.6) ityekameva saüvargaü gamayati na bravãtyeka ekeùàü caturõàü saüvargo 'paro 'pareùàmiti  /
tasmàdapçthaktvamupagamanasyeti  /
evaü pràpte bråmaþ - pçthageva vàyupràõàvupagantavyàviti  /
kasmàt  /
pçthagupade÷àt  /
àdhyànàrtho hyayamadhyàtmàdhidaivavibhàgopade÷aþ so 'satyàdhyànapçthaktve 'narthaka eva syàt  /

nanåktaü na pçthaganucintanaü tattvàbhedàditi  /

naiùa doùaþ  /
tattvàbhede 'pyavasthàbhedàdupade÷abhedava÷enànucintanabhedopapatteþ  /
÷lokopanyàsasya ca tattvàbhedàbhipràyeõàpyupapadyamànasya pårvoditadhyeyabhedaniràkaraõasàmarthyàbhàvàt  /
'sa yathaiùàü pràõànàü madhyamaþ  pràõa evametàsàü devatànàü vàyuþ' (bç. 1.5.22) iti copamànopameyakaraõàt  /
etena vratopade÷o vyàkhyàtaþ  /
'ekameva vratam' (bç. 1.5.23) iti caivakàro  vàgàdivratanivartanena pràõavratapratipattyarthaþ  /
bhagnavratàni hi vàgàdãnyuktàni 'tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme' (bç. 1.5.21) iti ÷ruteþ  /
'na vàyuvratanivçttyarthaþ athàto vratamãmàüsà' (bç. 1.5.21) iti prastutya tulyavadvàyupràõayorabhagnavratatvasya nirdhàritatvàt  /
'ekameva vrataü caret' (bç. 1.5.23) iti cektvà 'teno etasyai devatàyai sàyujyaü salokatàü jayati (bç. 1.5.23) iti vàyupràptiü phalaü bruvanvàyuvratamanivartitaü dar÷ayati  /
dvatetyatra vàyuþ syàdapariccinnàtmakatvasya prepsitatvàt  /
purastàtprayogàcca 'saiùànastamità devatà yadvàyuþ' (bç. 1.5.22) iti  /
tathà 'tau và etau dvau saüvargau vàyureva deveùu pràõaþ pràõeùu' (chà. 4.3.4) iti bhedena vyapadi÷ati 'te và ete pa¤cànye pa¤cànye da÷a santastatkçtam' (chà. 4.3.8) iti ca bhedenaivopasaüharati  /
tasmàtpçthagevopagamanam  /
pradànavat  /
yathendràya ràj¤e puroóà÷amekàda÷akapàlamindràyàdhiràjàyendràya svaràj¤a ityasyàü tripuroóà÷inyàmiùñau sarveùàmabhigamayannavadyatyachaübañkàramiti  /
ato vacanàdindràbhedàcca sahapradànà÷aïkàyàü ràjàdiguõabhedàdyàjyànuvàkyavyatyàsavidhànàcca yathànyasameva devatàpçthaktvàtpradànapçthaktvaü bhavati  /
evaü tattvàbhede 'pyàdhyeyàü÷apçthaktvàdàdhyànapçthaktvamityarthaþ  /
taduktaü saükarùe 'nànà và devatà pçthagj¤ànàt' iti  /
tatra tu dravyadevatàbhedàdyàgabhedo vidyate naivamiha vidyàbhedo 'sti  /
upakramopasaühàràbhyàmadhyàtmàdhidaivopade÷eùvekavidyàvidhànapratãteþ  /
vidyaikasthe 'pi tvadhyàtmàdhidaivabhedàtpravçttibhedo bhavati agnihotra iva sàyaüpràtaþkàlabhedàt  /
ityetàvadabhipretya pradànavadityuktam   // 43 //




     #<pradànavadeva taduktam />#
     vàyupràõayorbhedàbhedavàkyàbhyàü saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     astu karmàïgànàü tatsaübaddhopàstãnàü ca phalabhedànnityatvànityatvaråpaþ prayogabhedaþ, iha tu vàyupràõayoþ svaråpàbhedàttatsvaråpapràptilakùaõaphalaikyàcca dhyànaprayogaikyamiti pårvapakùayati-#<apçthagiti />#
     'agnirvàgbhåtvà'ityàrabhyaþ 'vàyuþ pràõo bhåtvà nàsike pràvi÷at'ityabhedaü dar÷ayatãtyarthaþ /
     'yata÷codeti såryastaü vada'iti pra÷ne såtràtmakavàyurvàcyo vàyusthàne pràõaü vadannekatvaü tayordar÷ayatãtyàha-#<tatheti />#
     ki¤ca yadi vàyupràõayoþ pçthagdhyànaü syàttarhi dhyànàïgavratabhedo 'pi syàdiha tu pràõàpànanirodhàtmakavrataikya÷ruterdhyànaikyamityàha-#<tasmàditi />#
     vrataikyasya pra÷astatvàdityarthaþ /
     ki¤ca vàyupràõo saüvargau bhedenopakramya parastàdvàkya÷eùe saüvargadevaikya÷ruteþ prayogaikyamityàha-#<tatheti />#
     mahàtmana iti dvitãyàbahuvacanam /
     catura÷catuþ saükhyàkànagnisåryodakacandrànaparàü÷ca vàkcakùuþ÷rotramanoråpàneko devaþ kaþ prajàpatiþ jagàra gãrõavànupasaühçtavànityarthaþ /
     na bravãti bhedamiti ÷eùaþ /
     yathà 'agnihotraü juhoti'ityutpannàgnihotrasyaikasyaiva dadhitaõóulàdiguõabhedena sàyaüpràtaþkàlabhedena prayogabhedastathà 'annàdo bhavati ya evaü veda'ityutpannàyàþ saüvargavidyàyà ekatve 'pyutpanna÷iùñavàyupràõàkhyaguõabhedàtprayogabheda ityutsåtraü siddhàntayati-#<pçthageveti />#
     'tau và etau dvau saüvargau'ityupàsyabhedavàkyasya prayogabhedaparatvàdvàkyàdeva bhedasiddhirityarthaþ /
     pårvapakùyuktamanådya pratyàha-#<nanåktamityàdinà />#
     upàsyatayà  pradhànabhåtasaüvargaguõavi÷iùñopàsyabhedavàkyapràõàttàvuktau /
     tato 'dhyàtmàdhidaivàvasthàbhedenoktasya dhyeyabhedasya niràse 'yata÷codeti'iti ÷lokasya na ÷aktirityàha-#<÷loketi />#
     asàmarthye liïgamàha-#<sa yatheti />#
     ÷lokopanyàsavadbrataikyopanyàso 'pi tattvàbhedàbhipràyeõetyàha-#<eteneti />#
     nanvevakàràdvàyuvratanivçtteþ pràõa evaiko dhyeyo bhàtãtyata àha-#<ekameveti />#
     vadanadar÷anàdãni vàkcakùuràdãnàü vratàni ÷ramaråpamçtyunà bhagnànãtyuktvà pràõasyàbhagnavratatvaü nirdhàritaü, tathà jvalanatàpàdãnyagnyàdityàdãnàü vratàni bhagnànãtyuktvà vàyorabhagnavratatvaü nirdhàritaü, 'sa yathaiùàü pràõànàü madhyamaþ pràõaþ sthiravrata evametàsàü devanàü vàyurlocanti hyanyà devatà na vàyuþsaiùànastamità devatà yadvàyiþ'iti ÷ruteþ /
     ato bhagnavataniràsàrtha evakàro na vàyuvratanivçttyartha ityarthaþ /
     atraivàrthe liïgamàha-#<ekamiti />#
     ukàra÷càrthaþ /
     tena vratena vàyoþ sàyujyaü samànadehatvaü salokatàü ca jayatãtyarthaþ /
     nanvatra vàyupràptirna ÷rutetyatràha-#<devateti />#
     tasmàttattvàbhedadçùñyà vrataikyamiti sthitaü, saüprati pårvoktaü pçthagupade÷aü vivçõoti-#<tathà tau và iti />#
     sautraü dçùñàntaü vyàcaùñe-#<pradànavaditi />#
     trayaþ puroóà÷à asyàü santãti tripuroóà÷inãùñistasyàü kiü sahapradànamuta bhedeneti saüdehe pårvapakùamàha-#<sarveùàmiti />#
     sarveùàü devànàmàbhimukhyena pràpyanhaviravadyati gçhõàti, acchaüvañkàraü vaùañkàràkhyadevabhàgamityarthaþ /
     yadvà sarvadevàrthaü yugapadavadànaü kàryamityatra heturacchaüvañkàramiti avyarthatvàyetyarthaþ /
     ekàrthamavatte haviùi ÷eùo yàgànarhatayà vçthà syàditi bhàvaþ /
     evaü sahàvadàna÷ruterdevaikyàcca puroóà÷ànàü sahaprakùepe pràpte pçthakprakùepa iti siddhàntamàha-#<ràjeti />#
     ràjàdhiràjasvaràjaguõabhedena vi÷iùñadevatàbhedàdityarthaþ /
     ki¤càdhvaryuõà yajeti praiùe kçte hotrà yo mantraþ pañhyate sà yàjyà, anubråhãti praiùànantaramantraþ puronuvàkyeti bhedo 'sti, tatràsyàmiùñau prathamapuroóà÷apradàne yà këptà yàjyà sa dvitãyapradàne puronuvàkya, yà ca pårvamanuvàkya, sa pa÷càdyàjyeti vyatyàsamanvàheti ÷rutyà vidhànàt, yathà÷ruti prakùepapçthaktvamityàha-#<yàjyeti />#
     saükarùo devatàkàõóam /
     và÷abdo 'vadhàraõe, nànaiva devatà ràjàdiguõabhedena bhedàvagamàditi såtràrthaþ /
     dçùñànte devatàbhedàtkarmabhedavadvidyàbhedaþ syàdityata àha-#<tatra tviti />#
     karmotpattivàkyasthadevatàbhedaþ karmabhede heturiha tvannàdo bhavati ya evaü vedetyutpattàvekatvena j¤àtavidyàyàþ pa÷càcchrutavàyupràõabhedo na bhedakaþ, agnihotrasyeva dadhyàdidravyabheda ityarthaþ /
     tarhi kenàü÷ena pradànasya dçùñàntatvamityata àha-#<vidyaikye 'pãti />#
     avasthàbhedàddevatàbhedaþ prayogabheda÷cetyaü÷enàyaü dçùñànta ityarthaþ //43//


END BsCom_3,3.28.43

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.44



29 liïgabhåyastvàdhikaraõam   / så. 44-52



liïgabhåyastvàttaddhi balãyastadapi  | BBs_3,3.44 |

vàjasaneyino 'gnirahasye - 'naiva idamagre sadàsãt' ityetasminbràhmaõe mano 'dhikçtyàdhãyate 'tatùañtriü÷atsahasràõyapa÷yadàtmano 'gnãnarkànmanomayàmana÷citaþ' ityàdi  /
tathaiva 'vàkcitaþ pràõacita÷cakùu÷citaþ ÷rotracitaþ karmacito 'gnicitaþ' iti pçthagagamanãnàmananti sàüpàdikàn  /
teùu saü÷ayaþ - kimete mana÷cidàdayaþ kriyànuprave÷inastaccheùabhåtà uta svatantràþ kevalavidyàtmakà iti  /
tatra prakaraõàkriyànuprave÷e pràpte svàtantryaü tàvatpratijànãte liïgabhayastvàditi  /
bhåyàüsi hiliïgànyasminbràhmaõe kevalavidyàtmakatvameùàmupodbalayanti dç÷yante tadyatki¤cemàni bhåtàni manasà saükalpayanti teùàmeva sà kçtiþ iti, 'tànhaitànevaüvide sarvadà sarvàõi bhåtàni cinvantyapi svapate' iti caiva¤jàtãyakàni  /
taddhi liïgaü prakaraõàdbalãyaþ  /
tadapyuktaü pårvasminkàõóe - '÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàyepàradaurbalyamarthaviprakarùàt' (jai.så. 3.3.13) iti   // 44 //




     #<liïgabhåyastvàt />#
     utpatteþ pràgidaü sarvaü naiva sadàsãnnàpyasadityupakramya manaþ sçùñimuktvà tanmana àtmànamaikùatetãkùaõapårvakamagnãnapa÷yaditi mano 'dhikçtya pañhantãtyarthaþ /
     puruùàyuùñvena këpta÷atavarùàntargataiþ ùañratriü÷atsahasrairahoràtrairavacchinnatayà manovçttãnàmasaïkhyeyànàmapi ùañtriü÷atsahasratvam /
     tàbhiriùñakàtvena kalpitàbhirmanasaiva saüpàdità agnayo mana÷citasthànarkànpåjyànmanovçttiùusaüpàditànàtmanaþ svasya saübandhitvena mano 'pa÷yat, tathà vàkpràõàdayo 'pi svasvavçttiråpànagnãnapa÷yannityàha-#<tatheti />#
     pràõo ghràõaü karmendriyeõa hastàdinà citaþ karmacitaþ agnistvak pårvatràgnicayanaprakaraõàtkimete 'gnayaþ kratvarthà uta pràdhànyaj¤àpakaliïgàdibhåyastvàtpuruùàrthà veti saü÷ayamàha-#<teùviti />#
     kevalavidyàtmakàþ kriyàïgatvaü vinà bhàvanàmayà ityarthaþ /
     ekaprayogàsaübhavàdvàyupràõayordhyànaprayogabhedo 'stu, iha tu mana÷cidàdyagnãnàü prakaraõàtkarmàïgatvenaikaprayogatvamiti pràpayya siddhàntamupakramate-#<tatretyàdinà />#
     pårvapakùe bhàvanàgnãnàü kratvaïgatvamiùñaü teùàü kriyàïgatvaü vikalpaþ samuccayo vàstu /
     siddhànte puruùàrthatvamiti phalam /
     tattatra sarvapràõimanovçttibhirmama sadàgnayaþ cãyanta iti dhyànadàróhye sati sarvabhåtàni yatki¤cit manasà saükalpayanti teùàmevàgnãnàü sà kçtiþ karaõamityekaü liïgaü, kriyàïgasya yatki¤citkaraõena sidyadar÷anàdityàha-#<tadyaditi />#
     evaüvide svapate jàgrate 'pi tadãyàgnãnbhåtàni sarvadà cinvantãti liïgàntaraü, kriyàïgasya coditakàlànuùñheyasya sadà sarvairanuùñhãyamànatvàyogàdityarthaþ /
     ùañtriü÷atsahasrasaükhyàpyanaïgatve liïgaü eva¤jàtãyakapadenoktam //44//


END BsCom_3,3.29.44

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.45



pårvavikalpaþ prakaraõàtsyàt kriyàmànasavat  | BBs_3,3.45 |

naitaduktaü svatantrà ete 'gnayo 'nanya÷eùabhåtà iti  /
pårvasya kriyàmayasyàgneþ prakaraõàttadviùaya evàyaü vikalpavi÷eùopade÷aþ syànna svatantraþ  /

nanu prakaraõàlliïgaü balãyaþ  /

satyametat  /
liïgamapi tveva¤jàtãyakaü na prakaraõàdbalãyo bhavati  /
anyàrthadar÷anaü hyetat  /
sàüpàdikàgnipra÷aüsàråpatvàt  /
anyàrthadar÷anaü càsatyàmanyasyàü pràptau guõavàdenàpyupapadyamànaü na prakaraõaü bàdhitumutsahate  /
tasmàtasàüpàdikà apyete 'gnayaþ prakaraõàtkriyànuprave÷ina eva syuþ  /
mànasavat  /
yathà da÷aràtrasya dasaõe 'hanyavivàkye pçthivyà pàtreõa samudrasya somasya prajàpataye devatàyai guhyamàõasya grahaõàsàdanahavanàharaõopahvànabhakùaõàni mànasànyevàmnàyante  /
sa ca mànaso 'pi grahakalpaþ kriyàprakaraõàtkriyà÷eùa eva bhavatyevamayamapyagnikalpa ityarthaþ   // 45 //



----------------------

FN: avivàkyamiti da÷amasyàhno nàmadheyam   /



     evaü siddhàntamupakramya pårvapakùayati-#<pårveti />#
     pårvasyeùñakàbhiragniü cinuta ityuktasya sa eùa tviùñakàgniriti saünihitasyàyaü vikalpavi÷eùopade÷aþ saükalpamayatvàkhyaprakàrabhedopade÷aþ kriyàgnivatsàükalpikàgnayo 'pyaïgamiti yàvat /
     kiü vidhivàkyasthaü liïgaü prakaraõàdbalãyaþ, arthavàdasthaü và /
     àdyamaïgãkaroti-#<satyamiti />#
     na dvitãya ityàha-#<liïgamiti />#
     mànasàgnividhyarthavàdasthaliïgànàü svàrthapràpakamànàbhàvàddaurbalyamityarthaþ /
     såtrasthakriyàpadaü vyàcaùñe-#<tasmàditi />#
     nanu akriyàråpàgnãnàü dhyànamayànàü kathaü kriyàïgatvaü tatràha-#<mànasavaditi />#
     dvàda÷àhasyàdyantàhardvayaü tyaktvà madhyasthada÷aràtrasyaiva dviràtràdiùu prakçtitvaü, taddharmamàõàmeva teùvatide÷àttasya madhyada÷aràtrasya da÷ame 'hanyarthàdekàda÷e 'hani mànasagrahaþ ÷råyate-'anayà tvà pàtreõa samudraü rasayà pràjàpatyaü manograhaü gçhõàti'iti /
     anayà rasayà pçthivyà pàtreõa samudraü tvàü prajàpatidevatàkaü manograhaü gçhyate iti grahaþ somarasaþ, manasà rasatvena bhàvitamadhvaryurgçhõàtãtyarthaþ /
     ata evartvijàü dhyàyitayà vividhavàkyoccàraõàbhàvàdavivàkyasaüj¤à ahnaþ pràptaþ /
     grahaõaü nàma somapàtrasyopàdànaü, gçhãtasya svasthàne sthàpanamàsàdanaü somasya homo havanaü huta÷eùàdànamàharaõaü ÷eùabhakùaõàyartvijàü mitho 'nuj¤ànakaraõamupahvànaü tato bhakùaõamityetàni mànasànyevetyarthaþ /
     sa ca mànaso graho dvàda÷àhàdaharantaraü svatantramityà÷aïaókya dvàda÷àhasaüj¤àvirodhànnàharantaraü kintu prakaraõàdavivàkyasyàhno 'ïgamiti siddhàntamàha-#<sa ceti />#
     kalpaþ kalpanàprakàraþ /
     kecittvatra bhàùye da÷aràtra÷abdo vikçtiparaþ, tatràpi da÷ame 'hanyavivàkyasaüj¤ake mànasagrahasyàtide÷apràptatayàïgatvàdityàhuþ //45//


END BsCom_3,3.29.45

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.46



atide÷àc ca  | BBs_3,3.46 |

atide÷a÷caiùàmagnãnàïkriyànuprave÷amupodbalayati - 'ùañtriü÷atsahasasràõyagnayor'kàsteùàmekaika eva tàvanyàvànasau pårvaþ' iti  /
sati hi sàmànye 'tide÷aþ pravartate  /
tata÷ca pårveõeùñakàcitena kriyànuprave÷inàgninà saüpàdikànagnãnatidi÷ankriyànuprave÷amevaiùàü dyotayati   // 46 //




     mana÷cidàdãnàü kriyàïgatve prakaraõamuktvà liïgamàha-#<atide÷àcceti />#
     kriyàïgatvasàdç÷yàdatide÷a ityarthaþ //46//


END BsCom_3,3.29.46

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.47



vidyaiva tu nirdhàraõàt  | BBs_3,3.47 |

tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati  /
vidyàtmakà evaite svatantrà mana÷cidàdayo 'gnayaþ syurna kriyà÷eùabhåtàþ  /
tathàhi nirdhàrayati - 'te haite vidyàcita eva' iti  /
vidyayà haivaita evaüvida÷cità bhavanti iti ca   // 47 //




     siddhàntamàha-#<vidyeti># //47//


END BsCom_3,3.29.47

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.48



dar÷anàc ca  | BBs_3,3.48 |

dç÷yate caiùàü svàtantrye liïgam  /
tatpurastàddar÷itam liïgabhåyastvàt (bra. så. 3.3.44) ityatra  // 48 //




     na ÷rutiliïgavàkyaiþ prakaraõaü bàdhyamiti såtratrayàrthaþ //48//


END BsCom_3,3.29.48

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.49



nanu liïgamapyasatyàümanyasyàü pràptàvasàdhakaü kasyacidarthasyetyapàsya tatprakaraõasàmarthyàtkriyà÷eùatvamadhyavasitamityata uttaraü pañhati -


÷rutyàdibalãyastvàc ca na bàdhaþ  | BBs_3,3.49 |

naivaü prakaraõasàmarthyàtkriyà÷eùatvamadhyavasàya svàtantrayapakùo bàdhitavyaþ  /
÷rutyàderbalãyastvàt  /
balãyàüsi hi prakaraõàcchrutiliïgavàkyànãti sthitaü ÷rutiliïgasåtre  /
tàni ceha svàtantryapakùaü sàdhayanti dç÷yante  /
katham  /
÷rutistàvat 'te haite vidyàcita eva' iti  /
tathà liïm 'sarvadà sarvàõi bhåtàni cinvantyapi svapate' iti  /
tathà vàkyamapi 'vidyayà haivaita evaüvidà÷ritàbhavanti' iti  /
'vidyàcita eva' iti hi sàvadhàraõeyaü ÷rutiþ kriyànuprave÷e 'mãùàmabhyupagamyamàne pãóità syàt  /

nanvabàhyasàdhanatvàbhipràyamidavadhàraõaü bhaviùyati  /

netyucyate  /
tadabhipràyatàyàü hividyocita itãyatà svaråpasamakãrtanenaiva kçtatvàdanarthakamavadhàraõaü bhavet  /
svaråpameva hyeùàmabàhyasàdhanamiti  /
abàhyasàdhanatve 'pi tu mànasagrahavatkriyànuprave÷a÷aïkàyàü tannivçttiphalamavadhàraõarthavadbhaviùyati  /
tathà 'svapate jàgrate caivaüvide sarvadà sarvàõi bhåtànyetànyetànagniü÷cinvanti' iti sàtatyadar÷anameùàü svàtantrye 'vakalpate  /
yathà sàüpàdike vàkyapràõamaye 'gnihotre 'pràõaü tadà vàci juhoti - vàcaü tadà pràõe juhoti' (kau. 2.5) iti coktvocyate - 'ete anante àhutã jàgracca svapaü÷ca satataü - juhoti' (kauùã. 2.5) iti  /
tadvat  /
kriyànuprave÷e tu kriyàprayogasyàlpakàlatvena na sàtatyeùàü prayogaþ kalpeta  /
nacedamarthavàdamàtramiti nyàyyam  /
yatra hi vispaùño vidhàyako liïgàdirupalabhyate yuktaü tatra saükãrtanamàtrasyàrthavàdatvam  /
iha hi vispaùñovidhyantarànupalabdheþ saükãrtanàdevaiùàü vij¤ànavidhànaü kalpanãyam  /
tacca yathàsaükãrtanameva kalpayituü ÷akyata iti sàtatyadar÷anàttathàbhåtameva kalpyate  /
tata÷ca sàmarthyàdeùàü svàtantryasiddhiþ  /
etena tadyatki¤cemàni bhåtàni manasà saükalpayanti teùàmeva sà kçtiþ ityàdi vyàkhyàtam  /
tathà vàkyamapi evaüvide iti puruùavi÷eùasaübandhamevaiùàmàcakùaõaü na kratusaübandhaü mçùyate  /
tasmàtsvàtantryapakùa eva jyàyàniti   // 49 //




     tatràvadhàraõa÷ruteranyathàsiddhiü ÷aïkate-#<nanvabàhyeti />#
     vidyàcita itipadenaivàbàhyasàdhanatvasya labdhatvàdavadhàraõaü vyarthamityàha-#<neti />#
     tarhi kathamasyàrthavattvaü tatràha-#<abàhyeti />#
     liïgaü vyanakti-#<tatheti />#
     agnãnàü sarvakàlavyàpitvenànaïgatve dçùñàntaramàha-#<tatheti />#
     tadà dhyànakàla ityarthaþ /
     home yathà sàtatyamucyate tadvadagnãnàü sàtatyadar÷anamityanvayaþ /
     yaduktamarthavàdasthatvàlliïgaü durbalamiti tanna /
     sarvadà sarvabhåtàni madarthamagnãn cinvantãti dhyàyedityapårvàrthatayà vidhikalpanàt /
     tathàca vidhivàkyasthatvàlliïgaü prakaraõàdbalavàdityàha-#<na cedamityàdinà />#
     eteneti vidhitvenetyarthaþ /
     vàkyaü vivçùoti-#<tatheti># //49//


END BsCom_3,3.29.49

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.50



anubandhàdibhyaþ praj¤àntarapçthaktvavaddçùña÷ ca taduktam  | BBs_3,3.50 |

ita÷ca prakaraõamupamçdya svàtantryaü mana÷cidàdãnàü pratipattavyam  /
yatkriyàvayavànmana-àdivyàpàreùvanubadhnàti 'te manasaivàdhãyanta manasàcãyanta manasaiva grahà agçhyanta manasàstuvanmanasà÷aüsanyatki¤ca yaj¤e karma kriyate yatki¤ca yaj¤iyaü karma manasaiva teùu tanmanomayeùu mana÷citsu manomayameva kriyate' ityàdinà  /
saüpatphalo hyayamanubandhaþ  /
naca pratyakùàþ kriyàvayavàþ santaþ saüpadà lipsitavyàþ  /
nacàtrodgãthàdyupàsanavatkriyàïgasaübandhàttadanuprave÷itvamà÷aïkitavyaü ÷rutivairåpyàt  /
nahyatra kriyàïgaü ki¤cidàdàya tasminnado nàmàdhyavasitavyamiti vadati  /
ùañtriü÷atsahasràõi tu manovçttibhedànàdàya teùvagnitvaü grahàdãü÷ca kalpayati puruùayàdivat  /
saükhyà ceyaü puruùàyuùasyàhaþsu dçùñà satã tatsaübandhinãùu manovçttiùvàropyata iti draùñavyam  /
evamanubandhàtsvàtantryaü mana÷cidàdãnàm  /
àdi÷abdàdatide÷àdyapi yathàsaübhavaü yojayitavyam  /
tathàhi - 'teùàmekaika eva tàvànyànànasau pårvaþ' iti kriyàmayasyàgnermàhàtmyaü j¤ànamayànàmekaikasyàtidi÷ankiriyàyàmanàdaraü dar÷ayati  /
naca satyeva kriyàsaübandhe vikalpaþ pårveõottareùàmiti ÷akyaü  vaktum  /
nahi yena vyàpàreõàhanãyadhàraõàdinà pårvaþ kriyàyàmupakaroti tenottara upakartuü ÷aknuvanti  /
yattu pårvapakùe 'pyatide÷a upodbalaka ityuktaü sati hi sàmànye 'tide÷aþ pravartata iti tadasmàtpakùe 'gnitvasàmànyenàtide÷asaübhavàtpratyuktam  /
asti hi sàüpàdikànàmapyagnãnàmagnitvamiti  /
÷rutyàdãni ca kàraõàni dar÷itàni  /
evamanubandhàdibhyaþ kàraõebhyaþ svatàntryaü mana÷cidàdãnàma  /
praj¤àntarapçthaktvavat  /
yathà praj¤àntaràõi ÷àõóilyavidyàprabhçtãni svena svenànubadhyamànàni pçthageva karmabhyaþ praj¤àntarebhya÷ca svatantràõi bhavantyevamiti  /
dçùña÷càveùñe ràjasåyaprakaraõapañhitàyàþ prakaraõàdutkarùo varõatrayànubandhàdràjayaj¤atvàcca ràjasåyasya  /
taduktaü prathame kàõóe - 'kratvarthàyàmiti cenna varõatrayasaüyogàt' (jai.så. 11.4.7) iti  // 50 //



----------------------

FN: aveùñiretannàmnã iùñiþ   /



     saüpadupàstyai manovçttiùu kriyàïgànàü yojanamanubandhaþ ÷rutyà kriyate tadanyathànupapattyàpyagnãnàü puruùàrthatvaü kratvarthatve 'ïgànàü siddhatvena saüpàdanànupapatterityàha-#<ita÷cetyàdinà />#
     te agnayaþ, adhãyanta teùàmàdhànaü manasaiva kuryàdityarthaþ /
     kàlasya chandasyaniyamàt /
     acãyanta iùñakà÷cetavyà ityarthaþ /
     grahàþ pàtràõi, astuvan, udgàtàraþ stuvanti, a÷aüsan hotàraþ ÷aüsanti, kiü bahåktyà yatki¤cidyaj¤e karmàràdupakàrakaü yaj¤iyaü yaj¤asvaråpotpàdakaü ca tatsarvaü manomayaü kuryàditi ÷rutyarthaþ /
     vçttiùvagnidhyànasya kriyànaïgatve 'pyudgãthadhyànavatkriyàïgà÷ritatvaü syànnetyàha-#<na càtrodgãtheti />#
     aïgàvabaddha÷rutito 'syàþ ÷rutervairåpyaü sphuñayati-#<nahãti />#
     anaïgavçttiùu sàïgakratusaüpàdanaü puruùasya yaj¤atvadhyànavat svatantramityarthaþ /
     anàdaràrtho 'tide÷o na bhavati kintu vikalpàrtha ityata àha-#<naceti />#
     ekasminmàdhye nirapekùasàdhanayorvikalpo bhavati yathà vrãhiyavayoratra tu kriyàgnerdhyànàgnãnàü sàdhyabhedànna vikalpa ityarthaþ /
     ata eva samuccayo 'pi nirastaþ /
     yaduktaü kriyàïgatvasàmànyenàtide÷a iti tannetyàha-#<yattviti />#
     såtre bahuvacanàrthamàha-#<÷rutyàdãni ceti />#
     anubandhàtide÷a÷rutiliïgavàkyebhya ityarthaþ /
     #<evamiti />#
     artha iti ÷eùaþ mana÷cidàdãnàü svàtantraye kriyàprakaraõàdutkarùaþ syàdityà÷aïkya sa iùña ityàha-#<dçùña÷ceti />#
     ekàda÷e cintitaü 'ràjà svàràjyakàmo ràjasåyena yajeta'iti prakçtyàveùñirnàma kàcidiùñiràmnàtà-'àgneyo 'ùñàkapàlo hiraõyaü dakùiõà',bàrhaspatyaü caruü ÷itipçùñho dakùiõà', 'aindramekàda÷akapàlamçùabho dakùiõà'iti /
     tasyàü varõabhedena prayogabhedaþ, ÷råyate-'yadi bràhmaõo yajeta bàrhaspatyaü madhye nidhàyàhutimàhutiü hutvàbhighàrayedyadi vai÷yo vai÷vadevaü caruü madhye nidadhyàdyadi ràjanyastadaindram'iti /
     àgneyaindrapuroóà÷ayormadhye bàrhaspatyaü caruü nidhàyetyarthaþ /
     tatràgneyàdicaruùu aïgànàü tantreõa prayogo bhavati madhyenidhànaliïgàtprayogabhede madhye nidhànàyogàdetayànnàdyakàmaü yàjayedityekavacanàcca /
     sa ca tantraprayogo ràjasåyakratubàhyàyàmannàdyakàmavarõatrayakartçkàyàmevàveùñau j¤eyo na tu kratvantargatàyàm /
     nanu kimatra niyàmakaü kratvarthàyàmapyaveùñau tantraprayogaþ kiü na syàditi cet /
     na /
     varõatrayasaüyuktànàü kàmyàyàmevàïgatantraikyasàdhakasya madhye nadhànàdiliïgasya sattvàdato liïgaikavacanàbhyàü tantraikye sati hiraõyàdikà militaikaivà dakùiõàdheyà, anyathà prayogaikyàyogàt /
     ràjamàtrakartçkakratvantargateùñau tu varõatrayasaüyogàbhàvànmadhye nidhànàdiliïgaü nàsti tata÷ca tantraikyasàdhakàbhàvàddakùiõàbhedena tantrabheda ityaïgànàmàvçttireva caruùviti såtràrthaþ /
     atra caikaprayogaliïgasya kratvartheùñàvasaübhavaü kàmyeùñau ca saübhavaü vadatànena såtreõa kàmyeùñeþ kratvartheùñivilakùaõatvàtkratuprakaraõàdutkarùa iti såcitam /
     sa cotkarùo yukta eva, ràjamàtrakartçkaràjasåyakratau varõatrayakartçkeùñerantarbhàvàyogàditi sthitaü, tathà mana÷cidàdãnàmutkarùa iti bhàvaþ //50//


END BsCom_3,3.29.50

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.51



na sàmànyàdapyupalabdhermçtyuvanna hi lokàpattiþ  | BBs_3,3.51 |

yaduktaü mànasàvaditi tatpratyucyate  /
na mànasagrahasàmànyàdapi mana÷cidàdãnàü kriyà÷eùatvaü kalpyam  /
pårvoktebhyaþ ÷rutyàdihetubhyaþ kevalapuruùàrthatvopalabdheþ  /
nahi ki¤citkasyacitkenacitsàmànyaü na saübhavati  /
naca tàvatà yathàtvaü vaiùamyaü nivartate  /
mçtyuvat  /
yathà 'sa và eùa eva mçtyurya eùa etasminmaõóale puruùaþ' iti 'agnirvai mçtyuþ' (bç. 3.2.10) iti càgnyàdityapuruùayoþ samàne 'pi mçtyu÷abdaprayoge nàtyantasàmyàpattiþ  /
yathà ca 'asau vàva loko gautamàgnistasyàditya eva samit' (chà. 5.4.1) ityatra na samidàdisàmànyàllokasyàgnibhàvàpattistadvat   // 51 //




     evaü dçùñàntaü vighañayati-#<na sàmànyàditi />#
     kratvarthatvapuruùàrthatvavaiùamye 'pi mànasatvasàmànyaü na virudhyate viùamayorapi sàmyadar÷anàdityarthaþ //51//


END BsCom_3,3.29.51

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.29.52



pareõa ca ÷abdasya tàdvidhyaü bhåyastvàt tv anubandhaþ  | BBs_3,3.52 |

parastàdapi 'ayaü vàva loka eùo 'gni÷cittaþ' ityasminnanantare bràhmaõe tàvadvadhyaü kevalavidyàvidhitvaü ÷abdasya prayojanaü lakùyate na ÷uddhakarmàïgavidhitvam  /
tatra hi -' vidyayà tadàrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ  /
na tatra dakùãõà yanti nàvidvàüsastapasvinaþ' ityanena ÷lokena kevalaü karmanindanvidhyàü ca pra÷aüsannidaü gamayati  /
tathà purastàdapi yadetanmaõóalaü tapati ityasminbràhmaõe vidyàpradhànatvameva lakùyate so 'mçto bhavati mçtyurhyasyàtmà bhavati iti vidyàphalenaivopasaühàrànna karmapradhànatà tatsàmànyàdihàpi tathàtvam  /
bhåyàüsastvagnyavayavàþ saüpàdayitavyà vidyàyàmityetasmàtkàraõàdagninànubadhyate vidyà na karmàïgatvàt  /
tasmànmana÷cidàdãnàü kevalavidyàtmakatvasiddhiþ   // 52 //




     ki¤ca pårvottarabràhmaõayoþ svatantravidyàvidhànàttanmadhyasthasyàpi bràhmaõasya svatantravidyàvidhiparatvamityàha-#<pareõa ceti />#
     cite 'gnau lokadçùñividhànaü svatantramuttaratra gamyate pårvatra maõóalapuruùopàstistatsàünidhyànmadhye 'pi mànasàgnayaþ svatantrà ityarthaþ /
     tarhi kriyàgninà saha pàñhaþ kimarthamityata àha-#<bhåyàüsastviti># //52//


END BsCom_3,3.29.52

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.30.53



30 aikàtmyàdhikaraõam   / så. 53-54


eka àtmanaþ ÷arãre bhàvàt  | BBs_3,3.53 |

iha dehavyatiriktasyàtmanaþ sadbhàvaþ samarthyate bandhamokùàdhikàrasidamadhayo  /
nahyasati dehavyatiriktàtmani paralokà÷codanà upapajadyerankasya và brahmàtmatvamupadi÷yeta  /

nanu ÷àstrapramukha eva prathame pàde ÷àstraphalopabhogyasya dehàvyatiriktasyàtmano 'stitvamuktam  /

satyamuktaü bhàùyakçcà natu tatràtmàstitve såtramasti  /
iha tu svayameva såtrakçtà tadastitvamàkùepapuraþsaraü pratiùñhàpitam  /
ita eva càkçùyàcàryeõa ÷abarasvàminà pramàõalakùaõe varõitam  /
ata eva ca bhagavatopavarùeõa prathame tantra àtmàstitvàbhidhànaprasaktau ÷àrãrake vakùyamàþ ityuddhàraþ kçtaþ  /
iha cedaü codanàlakùaõeùåpàsaneùu vicàryamàõeùvàtmàstitvaü vicàryate kçtsna÷àstra÷eùatvapradar÷anàya  /
apica pårvasminnadhikaraõe prakaraõotkarùàbhyupagamena mana÷cidàdãnàü puruùàrthatvaü varõitaü ko 'sau puruùo yadarthà ete mana÷cidàdaya ityasyàü prasaktàvidaü dehavyatiriktasyàtmano 'stitvamucyate  /
tadastitvàkùepàrthaü cedamàdimaü såtram  /
àkùepapårvikà hi parihàroktirvivakùiter'the sthåõànikhanananyàyena dçóhàü buddhimutpàdayati  /
atraike dehamàtràtmadar÷ino lokàyatikà dehavyatiriktasyàtmano 'bhàvaü manyamànàþ samastavyasteùu bàhyeùu pçthivyàdiùvadçùñamapi caitanyaü ÷arãràkàrapariõateùu bhåteùu syàditi saübhàvayantastebhya÷caitanyaü mada÷aktivadvij¤ànaü caitanyavi÷iùñaþ kàyaþ puruùa iti càhuþ  /
na svargagamanàyàpavargagamanàya và samartho dehavyatirikta àtmàsti  /
hetuü càcakùata÷arãre bhàvàditi  /
yaddhi yasminsati bhavatyasati ca na bhavati tattaddharmatvenàdhyavasãte yathàgnidharmàvauùõyaprakà÷au  /
pràõaceùñàcaitanyasmçtyà÷càtmadharmatvenàbhimatà àtmavàdinàü te 'pyantareva deha upalabhyamànà bahi÷cànupalabhyamànà asiddhe dehavyatirikte dharmiõi dehadharmà eva bhavitumarhanti  /
tasmàdavyatirikto dehàdàtmana iti  // 53 //



----------------------

FN: uddhàraþ uparamaþ   /



     mana÷cidàdãnàü puruùàrthatvamuktaü tadayuktaü dehàtiriktapuruùàbhàvàdityàkùipati-#<eka àtmanaþ ÷arãre bhàvàt />#
     siddhàntaphalamàha-#<bandheti />#
     pårvapakùe tu paralokàrthakarmasu mokùàrthavidyàyàü càpravçttiriti vyatirekamukhena phalamàha-#<na hyasatãti />#
     vyatiriktàtmavicàrasya pårvatantre kçtatvàtpaunaruktyamityà÷aïkya tatratyavicàrasyàpãdameva såtraü målaü jaiminisåtràbhàvàdataþ kva punaruktirityàha-#<nanu ÷àstretyàdinà />#
     'yaj¤àyudhã yajamànaþ svargaü lokameti'ityàdivàkyasya bhokturabhàvàdapràmàõyapràptàvita evàkçùya bhokturvicàraþ kçta ityatra vçttikàravacanaü liïgamàha-#<ata eveti />#
     tatra såtràbhàvàdevetyarthaþ /
     uddhàra uparamaþ /
     asyàdhikaraõasyàsminpàde prasaïgasaügatirityàha-#<iha ceti />#
     àmuùmikaphalopàsanànirõayaprasaïgena tadapekùitàtmàstitvamucyata ityarthaþ /
     etatsiddhavatkçtya prathamasåtre 'tha÷abdenàdhikàrã cintitastasmàdidamadhikaraõaü sarva÷àstràïgamiti ÷àstrasaügatimàha-#<kçtsneti />#
     àkùepalakùaõàmavàntarasaügatimàha-#<apiceti  />#
     dehàtirikta àtmàsti na veti vàdivipratipatteþ saü÷aye pårvapakùamàha-#<atraika iti />#
     yadyapi samasteùu militeùu bhåteùu caitanyaü na dçùñaü taptodakumbhasya j¤ànàbhàvàdvyasteùu tu nàstyeva tathàpi dehàtmakabhåteùu syàditi tebhyo bhåtebhya÷caitanyaü saübhàvayanto mada÷aktivadvij¤ànaü saüghàtajaü tadvi÷iùñasaüghàta àtmetyàhurityanvyaþ /
     yathà màdakadravyeùu tàmbålapatràdiùu pratyekamadçùñàpi mada÷aktistatsaüghàtàjjàyate tadvadityàrthaþ /
     nanu dehaþ svayaü na cetanaþ ghañavadbhautikatvàt kintu cetanaþ ka÷citsvargàdibhoktàsti tatsàünidhyàddehasya caitanyavibhrama ityata àha-#<na svargeti># //53//


END BsCom_3,3.30.53

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.30.54



evaü pràpte bråmaþ -


vyatirekastadbhàvabhàvitvànna tåpalabdhivat  | BBs_3,3.54 |

natvedamasti yaduktamavyatireko dehàdàtmana iti  /
vyatireka evàsya dehàdbhavitumarhati tadbhàvàbhvitvàt  /
yadi dehabhàve bhàvàddehadharmatvamàtmadharmàõàü manyeta tato dehabhàve 'pyabhàvàdataddharmatvamevaiùàü kiü na manyeta  /
dehadharmavailakùaõyàt  /
yehi dehadharmà råpàdayaste yàvaddehaü bhavati  /
pràõaceùñàdayastu satyapi dehe mçtàvasthàyàü na bavanti  /
dehadharmà÷ca råpàdayaþ parairapyupalabhyante natvàtmadharmà÷caitanyasmçtyàdayaþ  /
apica sati hi tàvaddehe jãvadavasthàyàmeùàü bhàvaþ ÷akyate ni÷cetuü natvasatyabhàvaþ  /
patite 'pi kadàcidasmindehe dehàntarasaücàreõàtmadharmà anuvarteran  /
saü÷ayamàtreõàpi parapakùaþ pratiùidhyate  /
kimàtmakaü ca punaridaü caitanyaü manyate yasya bhåtebhya utpattimicchatãti paraþ paryanuyoktavyaþ  /
nahi bhåtacatuùñayavyatirekeõa lokàyatikaþ ki¤cittattvaü pratyeti  /
yadanubhavanaü bhåtabhautikànàü taccaitanyamiti cet  /
tarhi viùayatvàtteùàü na taddharmatvama÷nuvãta svàtmani kriyàvirodhàt  /
nahyagniruùõaþ sansvàtmànaü dahati  /
nahi nañaþ ÷ikùitaþ sansvaskandhamadhirokùyati  /
nahi bhåtabhautikadharmeõa satà caitanyena bhåtabhautikàni viùayãkriyeran  /
nahi råpàdibhiþ svaråpaü pararåpaü vàviùayãkriyate  /
viùayãkriyante tu bàhyàdhyàtmikàni bhåtabhautikàni caitanyena  /
ata÷ca yathaivàsyà bhåtabhautikaviùayàyà upalabdherbhàvo 'bhyupagantavyaþ  /
upalabdhisvaråpa eva ca na àtmetyàtmano dehavyatiriktatvam  /
nityatvaü copalabdheraikaråpyàt  /
ahamidamadràkùamiti càvasthàntarayoge 'pyupalabdhçtvena pratyabhij¤ànàt  /
smçtyàdyupapatte÷ca  /
yattåktaü ÷arãre bhàvàccharãradharma upalabdairiti tadvarõitena prakàreõa pratyuktam  /
apica satsupradãpàdiùåpakaraõeùåpalabdhirbhavatyasatsu na bhavati  /
nacaitàvatà pradãpàdidharma evopalabdhirbhavati  /
evaü sati deha upalabdhirbhavatyasati ca na bhavatãti na dehadharmau bhavitumarhati  /
upakaraõatvamàtreõàpi pradãpàdivaddehopayogopapatteþ  /
nacàtyantaü dehasyopalabdhàvupayogo 'pi dç÷yate ni÷ceùñe 'pyasmindehe svapne nànàvidhopalabdhidar÷anàt  /
tasmàdanavadyaü dehavyatiriktasyàtmano 'stitvam  // 54 //




     manuùyo 'haü jànàmiti dehasya j¤àtçtàyàþ pratyakùatvàdàtmadharmatvena prasiddhànàü dharmàõàü dehànvyavyatirekànubhavàttadanyàtmani pratyakùàbhàvàdapratyakùasyàpràmàõikatvàddeha evàtmeti pràpte såtrasthanatvitipadena siddhàntaü pratijànãte-#<natvetaditi />#
     anumànasya tàvatpràmàõyamanicchitàpyàstheyamanyathà vyavahàràsiddheþ /
     na hyanàgatapàkàdàviùñasàdhanatànumitaü vinà pravçttiþ saübhavati /
     tathàca j¤ànàdayo dehavyatiriktà÷rayà dehasattve 'pyasattvàdvyatirekeõa deharåpàdivadityàha-#<vyatireka evàsyeti />#
     nacàdau ÷yàmadehasya pa÷càdråpàntare vyabhicàraþ, guõatvasàkùàdvyàpyajàtyavacchedena asattvasya vivakùitatvàt dehe 'vasthite sadà råpatvàvacchinnamastyeva /
     j¤ànatvàvacchinnaü tu nàstãti na j¤ànaü dehadharmaþ /
     ki¤ca ete na dehaguõàþ parairadç÷yatvàdityàha-#<dehadharmà÷ceti />#
     ki¤ca dehavyatirike teùàmabhàvasya saüdigdhatvànna dehadharmatvani÷caya ityàha-#<apiceti />#
     na cànupalambhàtteùàmabhàvani÷cayastavànupalabdheramànatvàt, taddharmyàtmano dehàntarapràptyàpyanupalambhopapatte÷ceti bhàvaþ /
     upalabdhivaditi såtrasthaü padaü vyàkhyàtumupakramate-#<kimàtmakamiti />#
     tatkiü bhåtàtiriktaü tattvamuta råpàdivadbhåtadharmaþ /
     nàdyaþ, apasiddhàntàdityuktvà dvitãyamà÷aïkya niùedhati-#<yadanubhavanamityàdinà />#
     dehàtmakabhåtànàü caitanyaü prati viùayatvàtkartçkarmavirodhena viùayasya kartçtvà yogànna bhåtakartçkatvaü caitanyasyetyarthaþ /
     ki¤ca j¤ànasya bhåtadharmatve råpàdivajjàóyàpatterna taddharmatvamityàha-#<nahãti />#
     phalitaü såtrapadàrthamàha-#<ata÷ceti />#
     yà dehàtiriktà sadråpopalabdhiþ sa evàtmà cedanityaþ syàdupalabdheranityatvàdityata àha-#<nityatvaü ceti />#
     ghañaþ sphurati pañaþ sphuratãti sarvatra sphårterabhedànnityatvaü viùayoparàganà÷e tu nà÷abhrama ityarthaþ /
     evamàtmà dehàdbhinna upalabdhiråpatvàdupalabdhivadityuktam /
     ki¤ca jàgratsvapnayordehabhede 'pyàtmaikatvapratyabhij¤ànàdàtmabhede cànyànubhåte 'nyasya smçtãcchànupapatteþ svapnasmçtyàdimànàtmà dehàdbhinna ityàha-#<ahamiti />#
     nirastamapyadhikàbhidhitsayànuvadati-#<yattåktamiti />#
     upalabdherdehànvayavyatirekau na dehadharmatvasàdhakau tannimittatvenànyathàsiddherityadhikamàha-#<apiceti />#
     upalabdhimàtre dehasya nimittatvamapyasiddhamityàha-#<na càtyantamiti />#
     svapnopalabdhirna dehajanyà, dehavyàpàraü vinàpi bhàvàdvçkùavat /
     ata eva tanvabhàve 'pi svapnavadyoginàü bhogaü såtrakçdvakùyati /
     jàgradupalabdherdehajatvamastãtyatyantamityuktam /
     tasmàduktànumànugçhãtànmama ÷arãramiti bhedànubhàvàdahaü manuùya ityabhedaj¤ànaü bhrama ityupasaüharati-#<tasmàditi># //54//


END BsCom_3,3.30.54

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.31.55



31 aïgàvabaddhàdhikaraõam   / så. 55-56


aïgàvabaddhàstu na ÷àkhàsu hi prativedam  | BBs_3,3.55 |

samàptà pràsaïgikã kathà, saüprati tu prakçtàmevànuvartàmahe - 'omtyetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà.

1.1.1) 'lokeùu pa¤cavidhaü sàmopàsãta' (chà. 2.1.1), 'ukthamukthamiti vai prajà vadanti tadidamevoktham', 'iyameva pçthivã', 'ayaü vàva loka eùo 'gni÷citaþ' ityevamàdyà ya udgãthàdikarmàïgàvabaddhàþ pratyayàþ prativedaü ÷àkhàbhedeùu vihitàste tattacchàkhàgateùvevodgãthàdiùu bhaveyurathavà sarva÷àkhàgateùviti vi÷ayaþ  /
prati÷àkhaü na svaràdibedàdudgãthàdiùu vidhãyeranniti  /
kutaþ - saünidhànàt  /
'udgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) iti hi sàmànyavihitànàü vi÷ùàkàïkùàyàü saünikçùñenaiva sva÷àkhàgatena vi÷eùaõàkàïkùàdinivçtteþ  /
tadatilaïghanena ÷àkhàntaravihitavi÷eùopàdàne kàraõaü nàsti  /
tasmàtprati÷àkhaü vyavastheti  /
evaü pràpte bravãtyaïgàvabaddhàstviti  /
tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati  /
naite prativedaü sva÷àkhàsveva vyavatiùñheran  /
apitu sarva÷àkhàsvanuvarteran  /
kutaþ - udgãthàdi÷rutyavi÷eùàt  /
sva÷àkhàvyavasthàyàü hyudgãthamupàsãteti sàmnya÷rutiravi÷eùapravçttà satã saünidhànava÷ena vi÷eùe vyavasthàpyamànà pãóità syàt  /
nacaitannyàyyam  /
saünidhànàttu ÷rutirbalãyasã  /
naca sàmànyà÷rayaþ pratyayo nopapadyate  /
tasmàtsvaràdibhede satyapyudgãthatvàdyavi÷eùàtsarva÷àkhàgateùvevodgãthàdiùveva¤jàtãyakàþ pratyayàþ syuþ   // 55 //




     #<aïgàvabaddhàþ />#
     udgãthàvayavoïkàre pràõadçùñiþ, 'pçthivã hiïkàre 'gniþ prastàvo 'ntarãkùamudgãtha àdityaþ pratihàro dyaurnidhanam /
     'iti hiïkàràdipa¤cavidhe sàmni pçthivyàdilokadçùñiþ, ukthàkhya÷astre pçthivãdçùñiþ, iùñakàcitàgnau lokadçùñirityevaü karmàïgà÷ritopàstayaþ santi, tàsådgãthàdisàdhàraõa÷rutyà vi÷eùasaünidhinà ca saü÷ayaþ /
     nanådgãthàdãnàü sarva÷àkhàsvekatvàdupàstayaþ sarvatreti vedyaikyànni÷caye kathaü saü÷aya ityata àha-#<prati÷àkhaü ceti />#
     yathà dehàtmanorbhedàdàtmadharmà dehe na saübhavanti tathà prativedamudgãthàdãnàü bhinnatvàdekasminvede vihitodgãthàdyupàstayo vedàntarasthodgãthàdiùu na saübhavantãti dçùñàntena pårvapakùayati-#<sva÷àkheti />#
     udgãthamupàsãteti vidhivàkyasthodgãthatvàsàmànyasya vyaktyapekùatvàstva÷àkhàsaünihitavyaktigraha ityarthaþ /
     sàmànya÷ruteþ saünihitavyaktigrahàkhyasaükocastatra kartavyo yatra vyaktimàtragraho nopapadyate, yathà ÷uklaü gàmànayetyatra go÷ruteþ saünihita÷uklavyaktiparatayà saükocaþ, atra nànupapattyabhàvàdvyaktimàtrasaübandhasàmànyamupàsyamiti siddhàntayati-#<evamityàdinà># //55//


END BsCom_3,3.31.55

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.31.56



mantràdivadvàvirodhaþ  | BBs_3,3.56 |

athavà naivàtra virodhaþ ÷aïkitavyaþ  /
kathamanya÷àkhàgateùådgãthàdiùvanya÷àkhàvihità pratyayà bhaveyuriti  /
mantràdivavirodhopapatteþ  /
tathàhi mantràõàü karmaõàü guõànàü ca ÷àkhàntarotpannànàmapi ÷àkhàntara upasaügraho dç÷yate  /
yeùàmapi hi ÷àkhinàü kuñarurasãtya÷màdànamantro nàmnàtasteùàmapyasau viniyogo dç÷yate kukkuñarasãtya÷màdànamantro nàmnàtasteùàmapyasau viniyogo dç÷yate kukkuño 'sãtya÷màdànamàdatte kudarurasãti veti  /
yeùàmapi samidàdayaþ prayàjaóà nàmnàtasteùàmapi teùu guõavidhiràmnàyate - çtavo vai prayàjàþ samànatra hotavyàþ iti  /
tathà yeùàmapi ajo 'gnãùomãyaþ iti jàtivi÷eùopade÷o nàsti teùàmapi tadviùayo mantravarõa upalabhyate - chàgasya vapàyà medaso 'nurbråhi iti  /
tathà vedàntarotpannànàmapi 'agnerverhetraü veradhvaram' ityevamàdimantràõàü vedàntare parigraho dçùñaþ  /
tathàbahvçcapañhitasya såktasya yo jàta eva prathamo manasvàn (ç.saü 2.6.7) ityasya adhvaryave sajanãyaü ÷asyam ityatra parigraho dçùñaþ  /
tasmàdyathà÷rayàõàü karmàïgànàü sarvatrànuvçttirevamà÷ritànàmapi pratyayànàmityavirodhaþ   // 56 //




     pårvaü ÷àkhàntaravihitopàstãnàü ÷àkhàntarasthàïgasaübandhe yaþ pratãto virodhastamaïgãkçtya saübandha uktaþ, saüprati virodha eva nàsti, ÷àkhàntaravihitàïgànàü ÷àkhàntarasthàïgisaübandhavaduktasaübandhopapatterityàha-#<athavetyàdinà />#
     yajurvedinàü kukkuño 'sãti mantro 'sti kuñarurasãti nàsti tathàpi taõóulapeùaõàrthà÷màdàne mantradvayasya vikalpena viniyogàtso 'pi pràpnotãtyarthaþ /
     såtrasthàdipadopàttakarmaõàmudàharaõamàha-#<yeùàmiti />#
     maitràyaõãyànàmityarthaþ /
     hemanta÷i÷irayoraikyàdçtavaþ pa¤ca tadvatpa¤casaükhyàkàþ prayàjàþpóha.da.1-samànade÷e /
     phsamànatratulyakarmasthale hotavyà iti pa¤catvaguõavidhànàdguõinaþ ÷àkhàntaravihitàþ saübadhyanta iti bhàvaþ /
     guõamudàharati-#<tathà yeùàmiti />#
     yajurvedinàmagnãùomãyaþ pa÷uþ ÷ruto nàja iti jàtivi÷eùastathàpi praiùamantraliïgàjjàtivi÷eùasaügraha ityarthaþ /
     mantràõamudàharaõàntaramàha-#<tatheti />#
     sàmavedasthànàü yajurvede parigraha ityarthaþ /
     tatheti 'sa janàsa indra'ityanenopalakùitaü såktaü sajanãyaü tasya yàjuùàdhvaryukartçkaprayoge ÷aüsanaü dçùñamityarthaþ /
     yo jàto bàla eva prathamo guõaiþ ÷roùñho manasvànvivekavànsa indra evaüvidho he jànaso janà iti ÷rutyarthaþ //56//


END BsCom_3,3.31.56

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.32.57



32 bhåmajyàyastvàdhikaraõam   / så. 57


bhåmnaþ kratuvajjyàyastvaü tathà hi dar÷ayati  | BBs_3,3.57 |

'pràcãna÷àla aupamanyavaþ' (chà. 5.11.1) ityasyàmàkhyàyikàyàü vyastasya samastasya ca vai÷vànarasyopàsanaü ÷råyate  /
vyastopàsanaü tàvat 'aupamanyava kaü tvamàtmànamupàþsa iti devameva bhagavo ràjanniti hovàcaiùa vai sutejà àtmà vai÷vànaro yaü tvamàtmànamupàþse' (chà. 5.12.1) ityàdi  /
tathà samastopàsanamapi 'tasya ha và etasyàtmano vai÷vànarasyamårdhaiva sutejà÷cakùurvi÷varåpa pràõaþ pçthagvartmàtmà saüdeho bahulo bastireva rayiþ pçthivyeva pàdau' (chà. 5.18.2) ityàdi  /
tatra saü÷ayaþ - kimihobhayathàpyupàsanaü syàdvyastasya samastasya cota smastasyaiveti  /
kiü tàvatpràptam  /
pratyavayavaü sutejaþprabhçtiùåpàþsa iti kriyàpada÷ravaõàt 'tasmàttava sutaü prasutamàsutaü kule dç÷yate' (chà. 5.12.1) ityàdiphalabheda÷ravaõàcca vyastànyapyupàsanàni syuriti pràptam  /
tato 'bidhãyate - bhånnaþ padàrthopacayàtmakasya samastasya vai÷vànaropàsanasya jyàyastvaü pràdhànyamasminvàkye vivakùitaü bhavitumarhati na pratyekamavayavopàsanànàmapi  /
kratuvat  /
yathà kratuùu dar÷apårõamàsàprabhçtiùu sàmastyena sàïgapradhànaprayoga evaikovivakùyate na vyastànàmapi prayogaþ prayàjàdãnàm  /
nàpyekade÷àïgayuktasya pradhànasya tadvat  /
kuta etadbhåmaiva jyàyàniti  /
tathàhi ÷rutirbhåmno jyàyastvaü dar÷ayati ekavàkyatàvagamàt  /
ekaü hãdaü vàkyaü vai÷vànaravidyàviùayaü paurvàparyàlocanàtpratãyate  /
tathàhi - pràcãna÷àlaprabhçtaya uddàlakàvasànàþ ùaóçùayo vai÷vànaravidyàyàü pariniùñhamapratipadyamànà a÷vapatiü kaikeyaü ràjànamabhyàjagmurityupakramyaikaikasyarùerupàsyaü dyuprabhçtãnàmekaikaü ÷ràvayitvà 'mårdhà tveùa àtmana iti hovàca' (chà. 5.12.2) ityàdinà mårdhàdibhàvaü teùàü vidadhàti  /
'mårdhà tevyapatiùyadyanmàü nàgamiùyaþ' (chà. 5.12.2) ityàdinà ca vyastopàsanamapavadati  /
puna÷ca vyastopàsanaü vyàvartya samastopàsanamevànuvartya 'sa sarveùu lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti' (chà. 5.18.1) iti bhåmà÷rayameva phalaü dar÷ayati  /
yattu pratyekaü sutejaþprabhçtiùu phalabheda÷ravaõaü tadevaü satyaïgaphalàni pradhàna evàbhyupagatànãti draùñavyam  /
tathopàþsa ityapi pratyavayavamàkhyàta÷ravaõaü paràbhipràyànuvàdàrthaü na vyastopàsanavidhànàrtham  /
tasmàtsamastopàsanapakùa eva ÷reyànãti  /
kecittvatra samastopàsanapakùaü jyàyàüsaü pratiùñhàpya jyàyastvavacanàdeva kila vyastopàsanapakùamapi såtrakàro 'numanyata iti kathayanti tadayuktam  /
ekavàkyatàvagatau satyàü vàkyabhedakalpanasyànyàyyatvàt  /
'mårdhà te vyapatiùyat' (chà. 5.12.2) iti caivamàdinindàvacanavirodhàt  /
spaùño copàsaühàrasthe samastopàsanàvagame tadabhàvasya pårvapakùe vaktuma÷akyatvàt  /
sautrasya ca jyàyastvavacanasya pramàõavattvàbhipràyeõàpyupapadyamànatvàt   // 57 //




     #<bhåmnaþ kratuvat />#
     dyulokàdiùu pratyekaü vai÷vànaratvopàstirvyastopàstistadavayavyupàstiþ samastopàstiriti bhedaþ /
     àkhyàyikà pårvameva vyàkhyàtà /
     atrobhayatra vidhiphalayoþ ÷ravaõàdekavàkyatvopapatte÷ca saü÷ayamàha-#<tatreti />#
     'saiva hi satyàdayaþ'ityatra tadyattatsatyamiti prakçtàkarùàdvidyaikyamuktaü tadvadatraikyahetvabhàvàdagatàrthatvaü matvà pårvatrodgãthàdi÷rutyà saünidhibàdhenodgãthàdyupàstãnàü sarva÷àkhàsåpasaühàravadvyastopàstãnàü vidhi÷ruteþ phala÷ravaõasya ca samastopàstisaünidhipràptaü stutyarthatvaü bàdhitvà tadvidheyatvamiti pårvapakùamàha-#<pratyavayavamiti />#
     phalànuktau pårvottarapakùasiddhireva phalaü mantavyam /
     sutaü khaõóitaü somadravyaü tasyaiva prastutvamàsamantàt sutatvamavasthàbhedaþ /
     somayàgasaüpattistava kule dç÷yata iti yàvat /
     àtmano vai÷vànarasya mårdheva sutejà iti vàkyaprakaraõàbhyàü vyastopàstãnàü samastopàstyantarbhàvena prayàjadar÷avadekaprayogatve siddhe pradhànatadaïgaphalànàmarthavàdagatànàmekapradhànaphalatayopasaühàràdvàkyabhedo na yukta iti siddhàntyà÷ayaþ /
     ekade÷ivyàkhyàmanådya dåùayati-#<keciditi />#
     yadyubhayathopàsanaü siddhàntastarhi vyastopàsameveti pårvapakùo vaktavyaþ, sa ca na saübhavatãtyàha-#<spaùñe ceti />#
     kathaü tarhi såtre jyàyastvoktistatràha-#<sautrasyoti />#
     vyastopàstãnàmapràmàõikatvadyotanàrthaü taduktiriti bhàvaþ //57//


END BsCom_3,3.32.57

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.33.58



33 ÷abdàdibhedàdhikaraõam   / så. 58


nànà ÷abdàdibhedàt  | BBs_3,3.58 |

pårvasminnadhikaraõe satyamapi sutejaþprabhçtãnàü phalabheda÷rutau samastopàsanaü jyàya ityuktam  /
ataþ pràptà buddhiranyànyapi bhinna÷rutãnyupàsanàni samasyopà÷iùyanta iti  /
apica naiva vedyàbhede vidyàbhedo vij¤àtuü ÷akyate  /

vedyaü hi råpaü vidyàyà dravyadaivatamiva yàgasya  /
vedya÷caika evesvaraþ ÷rutinànatve 'pyavagamyate 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà. 3.14.2) 'kaü brahma khaü brahma' (chà. 4.10.5) 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.1.5) ityevamàdiùu  /
tathà eka eva pràõaþ pràõo vàva saüvargaþ' (chà. 4.3.3) 'pràõo vàva jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca' (chà. 5.1.1) 'pràõo ha pità pràõo màtà' (chà. 7.15.1) ityevamàdiùu  /

vaidyaikatvàccavidyaikatvam  /
÷rutinànàtvamapyasminpakùe guõàntaraparatvànnànàrthakam  /
tasmàtsvapara÷àkhàvihitamekadyavyapà÷rayaü guõajàtaümupasaühartavyaü vidyàkàrtsnyàyeti  /
evaü pràpte pratipadyate nàneti  /
vedyàbhede 'pyeva¤jàtãyakàvidyà bhinnà bhavitumarhati  /
kutaþ ÷abdàdibhedàt  /
bhavati hi ÷abdabhedaþ 'veda' 'upàsãta' 'sa kratuü kurvati' (chà. 3.14.1) ityevamàdiþ  /
÷abdabhedà÷ca karmabhedahetuþ samadhigataþ purastàcchabdàntare karmabhedaþ kçtànubandhatvàditi  /
àdigrahaõàdguõàdayo 'pi yathàsaübhavaü bhedahetavo yojayitavyàþ  /

nanu vedetyàdiùu ÷abdabheda evàvagamyate na yajatãtyàdivadarthabhedaþ sarveùàmevaiùàü manovçttyarthatvàbhedàt arthàntaràsaübhavàcca  /
tatkathaü ÷abdabhedàdvidyàbheda iti  /

naiùa doùaþ  /
manovçttyarthatvàbhede 'pyanubandhabhedàdvedyabede sati vidyàbhedopapatteþ  /
ekasyàpã÷varasyopàsyasya pratiprakaraõaü vyàvçttà guõàþ ÷iùyante  /
tathaikasyàpi pràõasya tatra                            tatropàsyasyabhede 'pyanyàdçgguõo 'nyatropàsitavyo 'nyàdçgguõa÷càntretyevamanubandhabhedàdvedyabhede sati vidyàbhedo vij¤àyate  /
nacàtraiko vidyàvidhiritare guõavidhaya iti ÷akyaü vaktum  /
viniyogamanàyàü hetvabhàvàt  /
anekatvàcca pratiprakaraõaü guõànàü pràptavidyànuvàdena vidhànànupapatteþ  /
nacàsminpakùe samànàþ santaþ satyakàmàdayo guõà asakçcchràvayitavyàþ  /
pratiprakaraõaü cedaïkàmenedamupàsitavyamidaïkàmena cedamiti nairàkàïkùyàvagamànnaikavàkyatàpattiþ  /
nacàtra vai÷vànaravidyàyàmiva samastacodanàparàsti yadbalena pratiprakaraõavartinyavayavopàsanàni bhåtvaikavàkyatàmiyuþ  /
vidyaikatvanimitte ca vidyaikatve sarvatra niraï ku÷e pratij¤àyamàne samastaguõopasaühàro '÷akyaþ pratij¤àyeta  /
tasmàtsuùñhåcyate nànà ÷abdàdibhedàditi  /
sthite cetasminnadhikaraõe sarvavedàntapratyayamityàdi draùñavyam   // 58 //




     #<nànà ÷abdàdibhedàt />#
     ÷àõóilyàdibrahmavidyaikà nànà và tathà saüvargàdi pràõavidyaikà nànà veti råpaikyabhàvàbhàvàbhyàü saü÷aye dçùñàntasaügatyà pårvapakùamàha-#<pårvasminniti />#
     råpaikyàcca vidyaikyamityàha-#<apiceti />#
     vidyaikyaü cedeka÷rutyuktavidyàyàþ ÷rutyantare 'pyuktirvçthetyata àha-#<÷rutinànàtvamapãti />#
     pårvapakùaphalamàha-#<tasmàditi />#
     siddhànte tu guõànupasaühàra iti matvà såtraü yojayati-#<vedyàbhede 'pãti />#
     nanu bhinnabhàvàrthavàcaka÷abdaþ ÷abdàntaraü yathà 'yajati dadàti juhoti'iti tasmi¤÷abdabhede karma÷abditavidhyarthabhàvànàyà bhedo yuktastasyàþ kçtànubandhatvàdbhedena svãkçtaviùayatvàdbhàvàrthabhedàditi yàvat /
     prakçte tu vedopàsãtetyàdi÷abdàrthopàsteryàgadànahomavatsvato bhedàbhàvàtsiddhaguõakabrahmaõà ekatvena viùayato 'pi bhedàbhàvàtkathamupàstibheda iti ÷aïkate-#<nanviti />#
     atra såtre ÷abdabhedo 'bhyuccayamàtratayoktaþ, vidyànànàtve samyagghetavastvàdipadopàttà guõàdaya eva /
     tathàhi siddhasyàpi guõasya kàryànvayitayà kàryatvamasti /
     yathà àruõyàdiguõànàü krayaõabhàvanànvayitayà kàryatvaü tathàca tattatprakaraõeùåtpatti÷iùñairupàstibhàvanànvayitayà sàdhyaistattadguõairvi÷iùñatayopàsyaråpàbhedàdupàsanàbhedaþ /
     yathà chatracàmaràdiguõabhedena ràjopàstibhedaþ, yathàvàmikùàvàjinaguõabhedena yàgabhedastadvat /
     tathà pratividyaü phalasaüyogabhedàddahara÷àõóilyàdisamàkhyàbhedàdbheda iti samàdhatte-#<naiùa doùa ityàdinà />#
     yaduktaü ÷rutinànàtvaü guõàntaravidhyarthamiti tannetyàha-#<na càtraika iti />#
     ki¤ca pràptavidyànuvàdenàpràptànekaguõavidhàne vàkyabhedaþ syàdityàha-#<anekatvàcceti />#
     ki¤ca vidyaikyapakùe guõànàü punaruktirvçthà, naca pratyabhij¤ànàrthà brahmaikyàdeva tatsiddheþ, vidyànànàtvapakùe tu guõànàmapràpteþ sà pràpyarthetyàha-#<na càsminpakùa iti />#
     phalabhedàccodanaikyàbhàvàtsarvaguõadhyànasyà÷akyatvàcca vidyà nànetyàha-#<pratiprakaraõaü cetyàdinà />#
     daharadhyàtuþ sarveùu lokeùu kàmacàro bhavati vai÷vànaradhyàtà sarvatrànnamattãtyàdiphalabheda ityarthaþ /
     nanu vidyànànàtve siddhe pa÷càddaharàdividyà prativedàntamekànekà veti cintocità tatkathamàdau sà kçtetyata àha-#<sthite ceti />#
     vidyànànàtvàdhikaraõaü pàdàdàveva saügatamatra pràsaïgikamiti bhàvaþ  //58//


END BsCom_3,3.33.58

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.34.59



34 vikalpàdhikaramam   / så. 59


vikalpo 'vi÷iùñaphalatvàt  | BBs_3,3.59 |

sthite vidyàbhede vicàryate kimàsàmicchayà samuccayo vikalpo và syàt, athavà vikalpa eva niyameneti  /
tatra sthitatvàttàvadvidyàbhedasya na samuccayaniyame ki¤citkàraõamasti  /

nanu bhinnànàmapyagnihotradar÷apårõamàsàdãnàü samuccayaniyamo dç÷yate  /

naiùa doùaþ  /
nityatà÷rutirhi tatra kàraõaü naivaü vidyànàü kàcinnityatà÷rutirasti  /
tasmànna samuccayaniyamaþ  /
nàpi vikalpaniyamaþ  /
vidyàntaràdhikçtasya vidyàntaràpratiùedhàt  /
pàri÷eùyàdyàthàkàmyamàpadyate  /

nanvavi÷iùñaphalatvàdàsàü vikalpo nyàyyaþ  /
tathàhi - manomayaþ pràõa÷arãraþ (chà. 3.14.2) 'kaü brahma khaü brahma' (chà.4.105) 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8 1.5) ityevamàdyàstulyavadã÷varapràptiphalà lakùyante  /

naiùa doùaþ  /
samànaphaleùvapi svargàdisàdhaneùu karmasu yatàkàmyadar÷anàt  /
tasmàdyathàkàmyapràptàvucyate vikalpa evàsàü bhavitumarhati na samuccayaþ  /
kasmàt  /
avi÷iùñaphalatvàt  /
avi÷iùñaü hyàsàü phalamupàsyaviùayasàkùàtkaraõam  /
ekena copàsanena sàkùàtkç upàsye viùaya ã÷varàdau dvitãyamanarthakam  /
api càsaübhavaþ  /
sàkùàtkaraõasya samuccayapakùe cittavikùepahetutvàt  /
sàkùàtkaraõasàdyaü ca vidyàphalaü dar÷ayanti ÷rutayaþ -

'yasya syàdaddhà na vicikitsàsti' (chà. 3.14.4) iti 'devo bhåtvà devànapyeti' (bç. 4.1.2) iti caivamàdyàþ  /
tasmàdavi÷iùñaphalànàü vidyànàmanyatamàmàdàya tatparaþ syàdyàvadupàsyaviùayasàkùàtkaramena tatphalaü pràptamiti   // 59 //




     #<vikalpaþ />#
     vidyànàü svaråpamuktvànuùñhànaprakàro 'tra niråpyata ityupajãvyatvasaügatimàha-#<sthita iti />#
     vidyàstrividhàþ ahaïgrahàstañasthà aïgà÷rità÷ceti /
     tatràhaïgrahavidyàsu yàthàkàmyavikalpayorvidyànànàtvasàmyàtsaü÷ayamàha-#<kimiti />#
     pårvapakùe yathecchamanuùñhànamityaniyamaþ siddhànte vikalpenànuùñhànamiti niyama iti phalabhedaþ tatràniyamaü sàdhayati-#<tatra sthitatvàdityàdinà />#
     ekapuroóà÷aphalatvàdyathà vrãhiyavayorvikalpastathà vikalpaniyama evàsàü vidyànàü nyàyyaþ, tulyaphalatvàt /
     naca phalabhåyastvàrthinaþ kàmyakarmasamuccayo 'pi dçùña iti vàcyam, ã÷varasàkùàtkàràtparaü phalabhede 'pyàsàmahaïgrahopàstãnàü sàkùàtkàràtmakaphalasya tulyatvàt, tasya caikayàkçtatve anyasyàþ kçtyàbhàvàccittavikùepakatayà tadvighàtakatvàcceti siddhàntabhàùyàrthaþ /
     màstu sàkùàtkàra ityata àha-#<sàkùàtkaraõasàdhyaü ceti />#
     yasya puüsaþ, addhà ã÷varo 'hamiti sàkùàtkàraþ syàdvicikitsà ca nàsti ahamã÷varo na veti tasyaive÷varapràptirityarthaþ /
     jãvanneva bhàvanayà devatvaü sàkùàtkçtya dehapàtottarakàlaü devànpràpnotãti ÷rutyantaràrthaþ /

     ahaïgrahàõàmanuùñhànaprakàramupasaüharati-#<tasmàditi># //59//


END BsCom_3,3.34.59

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.35.60
35 kàmyàdhikaraõam   / så. 60


kàmyàstu yathàkàmaü samuccãyeranna và pårvahetvabhàvàt  | BBs_3,3.60 |

avi÷iùñaphalatvàdityasya pratyudàharaõam  /
yàsu punaþ kàmyàsu vidyàsu 'sa ya etamevaü vàyuü di÷àü vatsaü veda na putrarodaü roditi' (chà. 3.15.2) 'sa yo nàma brahmetyupàste yàvannàmno gataü tatràsya yatàkàmacàro bhavati' (chà. 7.1.5) iti caivamàdyàsu kriyàvadadçùñenàtmanàtmãyaü phalaü sàdhayantãùu sàkùàtkaraõàpekùà nàsti  /
tà yatàkàmaü samuccãyeranna và samuccãyeranpårvahetvàbhàvàt  /
pårvasyàvi÷iùñaphalatvàdityasya vikalpahetorabhàvàt   // 60 //



36 yathà÷rayabhàvàdikaraõam   / så. 61-66



     #<kàmyàstu />#
     tañasthopàstayo 'tra viùayastàsu kiü vikalpa uta yathàkàmamanuùñhànamiti pårvavatsaü÷aye satyupàstitvàvi÷eùàdahaïgrahavadvikalpa iti pràptàvapavàdaü siddhàntayati-#<avi÷iùñeti />#
     sa yaþ ka÷cidetaü vàyumevaü gotvena kalpitànàü di÷àü vatsaü vedopàste nàsau putramaraõanimittaü rodanaü roditi labhate nityameva jãvatputro bhavatãtyarthaþ /
     ahaïgrahadçùñànte sàkùàtkàradvàratvamupàdhiriti bhàvaþ //60//


END BsCom_3,3.35.60

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.61



aïgeùu yathà÷rayabhàvaþ  | BBs_3,3.61 |

karmàïgeùådgãthàdiùu ya à÷ritàþ pratyayà vedatrayavihitàþ kiü te samuccãyerankiüvà yathàkàmaü syuriti saü÷aye yathà÷rayabhàva ityàha  /
yataivaiùàmà÷rayàþ stotràdayaþ saübhåya bhavantyevaü pratyayà api à÷rayatantratvàtpratyayànàm   // 61 //




     saüpratyaïgàvabaddhopàstãnàmanuùñhànakramaü vaktuü pårvapayati-#<aïgeùviti />#
     aïgà÷ritatvàtsaphalatvàcca saü÷ayamàha-#<kimiti />#
     yathà kratvanuùñhàne tadà÷ritàïgànàü samuccityànuùñhànaniyamastathàïgànuùñhàne tadà÷ritopàstãnàü tanniyama iti såtràrthaþ /
     nanu tannirdhàraõàniyama ityatràïgà÷ritànàü godohanavadanaïgatvamuktaü tatkathamanaïgànàmaïgavatsamuccaya÷aïketyucyate /
     aïgànyanuùñhàpayanprayogavidhiryadyupàsanàni nànuùñhàpayettarhi teùàü tadà÷ritatvaü vyarthamiti manvànasya ÷aïketi bhàvaþ //61//


END BsCom_3,3.36.61

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.62



÷iùñe÷ ca  | BBs_3,3.62 |

yathà và÷rayàþ stotràdayastriùu ÷iùyanta evamà÷rità api pratyayàþ  /
nopade÷akçto 'pi ka÷cidvi÷eùo 'ïgànàü tadà÷rayàõàü ca pratyayànàmityarthaþ   // 62 //




     tarhi godohanasyàpi samuccayaþ syàdityata àha-#<÷iùñe÷ceti />#
     ÷iùñiþ ÷àsanaü vidhànamiti yàvat /
     vihitatvàvi÷eùàtsamuccayo 'ïgatvàdityarthaþ /
     godohanasya tu nànuùñhànaniyamaþ, camasasthàne  vihitatvàttanniyame camasavidhivaiyarthyàt /
     upàsanànàü tu na kasyacidaïgasya sthàne vihitatvamiti samuccayaniyamo na virudhyata iti bhàvaþ //62//


END BsCom_3,3.36.62

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.63



samàhàràt  | BBs_3,3.63 |

hotçùadanàddhaivàpi durudgãthamanusamàharati (chà. 1.5.5) iti ca praõavodgãthaikatvàvij¤ànamàhàtmyàdudgàtàsvakarmaõayutpannaü kùataü hotràtkarmaõaþ pratisamàdadhàtãti bruvanvedàntaroditasya pratyayasya vedàntaroditapadàrthasaübandhasàmànyàtsravavedoditapratyayopasaühàrasåcayatãti liïgadar÷anam   // 63//




     samuccaye liïgam-#<samàhàràditi />#
     'çgvedinàü yaþ praõavaþ sa sàmavedinàmudgãthaþ'iti chàndogye pràõavodgãthayoraikyadhyànavidhirasti, tasya phalàrthavàdo hotçùadanàdityàdiþ /
     hotuþ ÷aüsanasthalavàcinà hotçùadana÷abdena ÷aüsanaü lakùyate-udgàtà svaràdipramàdàdduùñamapyudgãthaü samyakkçtàddhotç÷aüsanàdanusamàhàratyeva nirdeùaü karotyeva kila, ÷aüsyamànapraõavena svãyodgãthasyaikyadhyànabalàdityarthaþ /
     tataþ kiü tatràha-#<iti bruvanniti />#
     sàmavedasthodgãthadhyànasya çgvedoktapraõavasaübandho yo dçùñaþ sa evàïgànàü sarvavedàntavihitopàstisamuccaye liïgaü praõavaråpapadàrthasyopàstãnàü ca vedàntaroktatvasàdç÷yàdvedàntaroktàïgasaübandhasyàpi samànatvàdityarthaþ //63//


END BsCom_3,3.36.63

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.64



guõasàdhàraõya÷rute÷ ca  | BBs_3,3.64 |

vidyàyàü ca vidyà÷rayaü santamoïkàraü vetrayasàdhàraõàü÷ràvayati- 'teneyaü trayã vidyà vartata omityà÷ràyatyomiti ÷aüsatyomityudgàyati' (chà. 1.1.9) iti ca  /
tata÷cà÷rayasàdàraõyàdà÷ritasàdhàramyamiti liïgadar÷anameva  /
athavà guõasàdhàraõya÷rute÷ceti  /
yadãme karmaguõà udgãthàdayaþ sarve sarvaprayogasàdhàraõà na syurna syàttatastadà÷rayàõàü pratyayànàü sahabhàvaþ  /
te tådgãthàdayaþ sarvàïgagràhiõà prayogavacanena sarve sarvaprayogasàdhàraõàþ ÷ràvyante  /
tatha÷cà÷rayasahabhàvàtpratyayasahabhàva iti   // 64 //




     oïkàrasya dhyeyasya sàdhàraõyàdapi tadà÷ritadhyànànàü samuccityànuùñhànaü gamyata iti liïgàntaramàha-#<guõeti />#
     tenoïkàreõa, vedatrayoktaü karma pravartata ityarthaþ anvayamukhenoktamevàrthaü vyatirekato 'pi vyàcaùñe-#<athaveti># //64//


END BsCom_3,3.36.64

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.65



na và tatsahabhàvà÷ruteþ  | BBs_3,3.65 |

na veti pakùavyàvartanam  /
na yatà÷rayabhàva à÷ritànàmupàsanànàü bhavitumarhati  /
kutaþ - tatsahabhàvà÷ruteþ  /
yathà hi trivedãvihitànàmaïgànàü stotràdãnàü sahabhàvaþ ÷råyate - 'grahaü  và gçhãtvà camasaü vonnãya stotramupàkaroti stotramanu÷aüsati prastotaþ sàma gàya hotaretadyaja' ityàdinà  /
naivamupàsanànàü sahabhàva÷rutirasti  /

nanu prayogavacana eùàü sahabhàvaü pràpayet  /

neti bråmaþ - puruùàrthatvàdupàsanànàm  /
prayogavacano hi çtvartànàmudgãthàdãnàü sahabhàvaü pràpayet  /
udgãthàdyupàsanàni çtvarthà÷rayàõyapi godohanàdivatpuruùàrthanãtvocàma 'pçthagghyapratibandhaþ phalam' (bra.saba. 3.3.42) ityatra  /
ayameva copade÷à÷rayo viseùo 'ïgànàü tadàlambanànàü copàsanànàü yadekeùàü kratvarthatvamekeùàü puruùàrthatvamiti  /
paraü ca liïgadvayamakàraõamupàsanasahabhàvasya ÷rutinyàyàbàvàt  /
naca pratiprayogamà÷rayakàrtsnyopasaühàràdà÷ritànàmapi tathàtvaü vij¤àtuü ÷akyam  /
atatpratyuktatvàdupàsanànàm  /
à÷rayatantràõyapi hyupàsanàni kàmamà÷rayàbhàve mà bhåvanna tvà÷rayasahabhàvena sahabhàvaniyamamarhanti tatsahabhàvà÷rutereva  /
tasmàdyathàkàmamevopàsanànyanuùñhãyeran   // 65 //




     phalecchàyà aniyamàdupàstyaniyama eva yuktaþ, aïgatsamuccayaniyame mànàbhàvàditi siddhàntayati-#<na veti />#
     prayogavidhiþ khalu sàïgapradhànànuùñhànaniyàmako na tvanaïgànàü saügrahaka ityàha-#<neti bråma iti />#
     vimatopàstayaþ kratau na samuccityànuùñhoyàþ, bhinnaphalatvàdgodohanavaditi bhàvaþ /
     ÷iùñe÷cetyuktaü nirasyati-#<ayameveti />#
     samàhàràdguõasàdhàraõya÷rute÷cetyuktaü liïgadvayamapi mànàntarapràptasya dyotakaü na svayaü sàdhakamarthavàdasthatvàdityàha-#<paraü ceti />#
     guõasàdhàraõyasåtrasya dvitãyàü vyàkhyàü dåùayati-#<naceti />#
     tatprayuktatvàbhàve tadà÷ritatvaü kathamityata àha-#<à÷rayeti />#
     idameva teùàü aïgà÷ritatvaü yadaïgàbhàve satyasattvaü na tvaïgavyàpakatvamityarthaþ //65//


END BsCom_3,3.36.65

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,3.36.66



dar÷anàc ca  | BBs_3,3.66 |

dar÷ayati ca ÷rutisahabhàvaü pratyayànam - 'evaüviddha vai brahmà yaj¤aü yajamànaü sarvàü÷cartvijo 'bhirakùati'

(chà. 4.17.10) iti  /
sarvapratyayopasaühàre hi sarve sarvavidaþ iti na vij¤ànavatà brahmaõà paripàlyatvamitareùàü saükãrtyeta  /
tasmàdyathàkàmamupàsanànàü samuccayo vikalpo veti   // 66 //



iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdyàyasya tçtãyaþ pàdaþ   // 3 //



     ki¤ca viduùà brahmaõànyeùàmçtvijàü pàlyatvavacanànna sarvopàstãnàü sahaprayoga ityàha-#<dar÷anàcceti />#
     çgvedàdivihitàïgalope vyàhçtihomapràya÷cittàdivij¤ànavattvamevaüvittvaü brahmaõa ityarthaþ //66//



     iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakavyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3//

     #<// iti tçtãyàdhyàyasya paràparabrahmavidyàguõopasaühàràkhyastçtãyaþ pàdaþ >#//


END BsCom_3,3.36.66



____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



tçtãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ  /

atra nirguõavidyàyà antaraïgabahiraïgasàdhanavicàraþ



     #<tçtãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.1



1 puruùàrthàdhikaraõam  / så. 1-17

puruùàrtho 'taþ ÷abdàd iti bàdaràyaõaþ  | BBs_3,4.1 |

athedànãmaupaniùadamàtmaj¤ànaü kimadhikàridvàreõa karmaõyevànupravi÷atyàhosvitsvatantrameva puruùàrthasàdhanaü bhavatãti mãmàüsamànaþ siddhàntenaiva tàdupakramate puruùàrtho 'ta iti  /
asmadvedàntavihitàdàtmaj¤ànàtsvatanatràtpuruùàrthaþ siddyatãti bàdaràyaõa àcàryo manyate  /
kuta etadavagamyate ÷abdàdityàha  /
tathàhi - 'tarati ÷okamàtmavit' (chà. 7.1.3) 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1.1) 'àcàryavànpuruùo veda tasya tàvadeva ciraü yàvannavimokùye 'tha saüpatsye' (chà  /
6.14.2) iti  /
'ya àtmàpahatapàpmà'  (chà. 8.7.1) ityupakramya 'sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmànyastamàtmànamanuvidya vijànàti (chà. 8.7.1) iti  /
'àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 4.5.6) ityupakramya 'etàvadare khalvamçtatvam' (bç. 4.5.15) ityeva¤jàtãyakà ÷rutiþ kevalàyà vidyàyàþ puruùàrthahetutvaü ÷ràvayati   // 1 //




     karmàïgavidyàprasaïgàdbrahmaj¤ànasya karmàïgatvamà÷aïkyàha-#<puruùàrtho 'taþ ÷abdàditi bàdaràyaõaþ />#
     pårvapàde paràparavidyànàü guõopasaühàroktyà svaråpaü ni÷citamasminpàde tàsàü karmànaïgatayà puruùàrthahetutvaü niråpyate /
     tato 'ïgàkàïkùàyàü yaj¤àdãni bahiraïgàni ÷amàddãnyantaraïgàni ca niråpyanta ityekavidyàviùayatvaü pàdayoþ saügatiþ tatràdau tattvaj¤ànaü viùayãkçtya vàdivipratipattyà saü÷ayamàha-#<atheti />#
     pårvapakùe j¤ànakarmaõoraïgàïgitvena samuccayaþ /
     siddhànte kevalaj¤ànànmuktiriti phalabhedaþ /
     'ya àtmeti'prajàpatyuktabrahmavidyàyàü lokàdikaü saguõavidyàphalaü mokùànande 'ntarbhàvàbhipràyeõoktamiti mantavyam //1//


END BsCom_3,4.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.2



athàtra pratyavatiùñhate -


÷eùatvàtpuruùàrthavàdo yathànyeùv iti jaiminiþ  | BBs_3,4.2 |

kartçtvamàtmanaþ karma÷eùatvàttadvij¤ànamapi vrãhiprokùaõàdivadviùayadvàreõa karmasaübandhyevetyatastasminnavagataprayojana àtmaj¤àne yà phala÷rutiþ sàrthavàda  iti jaiminiràcàryo manyate yathànyeùu dravyasaüskàrakarmasu 'yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti  /
yadaï ke cakùureva bhràtçvyasya vçï kte  /
yatprayàjànuyàjà ijyante varma và etadyaj¤asya kriyate karma yajamànasya bhràtçvyàbhibhåtyai' ityeva¤jàtãyakà phala÷rutirarthavàdaþ  /
tadvat  /

kathaü punarasyànarabhyàdhãtasyàtmaj¤ànasya prakaraõàdãnàmanyatamenàpi hetunà vinà kratuprave÷a à÷aïkyate  /
kartçdvàreõa vàkyàttadvij¤ànasya kratusaübandha iti cet  /

na  /
vàkyàttadviniyogànupapatteþ  /
avyabhicàriõà hi kenaciddvàreõànàrabhyàdhãtànàmapi vàkyanimittaþ kratusaübandho 'vakalpate  /
kartà tu vyabhicàri dvàraü lokikavaidikakarmasàdhàraõyàt  /
tasmànna taddvàreõàtmaj¤ànasya kratusaübandhasiddhiriti  /
na  /
vyatirekavij¤ànasya vaidikebhyaþ karmabhyo 'nyatrànupayogàt  /
nahi dehavyatiriktàtmaj¤ànaü lokikeùu karmasåpayujyate  /
sarvathà dçùñàrthapravçttyupapatteþ  /
vaidikeùu tu dehapàtottarakàlaphaleùu dehavyatiriktàtmaj¤ànamantareõa pravçttirnopapadyata ityupayujyate vyatirekavij¤ànam  /

nanvapahatapàpmatvàdivi÷eùaõàdasaüsàryàtmaviùayamaupaniùadaü dar÷anaü na pravçttyaïgaü syàt  /

na  /
priyàdisaüsåcitasya saüsàriõa evàtmano draùñavyatvenopade÷àt  /
apahatapàpmatvàdi vi÷eùaõaü tu stutyarthaü bhaviùyati  /

nanu tatra tatra prasãdhitametadadhikamasaüsàri brahma jagatkàraõaü tadeva ca saüsàriõa àtmanaþ pàramàrthikaü svaråpamupaniùatsåpadi÷yata iti  /
satyaü prasàditaü tasyaiva tu sthåõànikhananavatphaladvàreõàkùepasamàdhàne kriyete dàróhyàya   // 2 //




     evaü siddhàntamupakramya pårvapakùayati-#<÷eùatvàditi />#
     såtrer'thavàdapadamàvartanãyam /
     j¤ànàtpuruùàrthavàdor'thavàda ityarthaþ /
     j¤ànaü karmàïgam, aphalatve sati karme÷eùà÷rayatvàtprokùaõaparõamayãtvàdivaditi bhàvaþ /
     tattvanirõayàrthaü guru÷iùyayoþ kathàvàdo 'yamiti j¤àpanàrthaü jaiminigrahaõam /
     aïgiphalenàïgabhåta àtmàvagataprayojanastadà÷raye tatsaüskàre j¤àne phala÷rutirarthavàda ityatra dçùñàntaþ-#<yatheti />#
     parõamayã dravyaü, yajamànasyà¤janaü saüskàraþ, prayàjàdãni karmàõi teùvityarthaþ /
     varma kavacam /
     àtmaj¤ànaü na karmàïgaü mànàbhàvàditi siddhàntã ÷aïkate-#<kathamiti />#
     pårvapakùyàha-#<kartriti />#
     yukto hyanàrabhyàdhãtàyàþ parõatàyà juhådvàreõa vàkyàtkratvaïgabhàvo juhvàþ kratuvyàpyatayà kratåpasthàpakatvàt, na tathàtmavij¤ànasya 'àtmà draùñavyaþ'iti vàkyàtkratusaübandha upapadyate, àtmanaþ kratuvyàptyabhàvàditi siddhàntã dåùayati-#<neti />#
     dehabhinnatvena j¤àtàtmanaþ kratuvyàpyatvamastãti pårvapakùã samàdhatte-#<na vyatireketi />#
     sarvatheti /
     dehàtmatvenàpãtyarthaþ /
     dehabhinnakartçj¤ànasyàïgatve 'pyakartçbrahmàtmaj¤ànasya nàïgatvamiti ÷aïkate-#<nanvapahateti />#
     yasyàrthe jàyàdikaü priyaü bhogyaü sa àtmà draùñavya iti bhogyaliïgena såcitabhoktçbhinnamakartçsvaråpaü nàstãti samàdhyarthaþ /
     janmàdisåtramàrabhya sàdhitaü svaråpaü kathaü nàstãti ÷aïkate-#<nanviti />#
     svaråpaj¤ànaü vedàntànàü phalaü, tasya kratvarthatvapuruùàrthatvavicàreõa dàróhyaü kriyata ityàha-#<satyamiti># //2//


END BsCom_3,4.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.3



àcàradar÷anàt  | BBs_3,4.3 |

'janako ha vaideho bahudakùiõena yaj¤eneje' (bç. 3.1.1) 'yakùyamàõo vai bhagavanto 'hamasmi' (chà. 5.11.5) ityevamàdãni brahmavidàmapyanyapareùu vàkyeùu karmasaübandhadar÷anàni bhavanti  /
tathoddàlakàdãnàmapi putrànu÷àsanàdidar÷anàdgàrhasthyasaübandho 'vagamyate  /
kevalàccejj¤ànàtpuruùàrthasiddhiþ syàtkimarthamanekàyàsasamanvitàni karmàõi te kuryuþ 'arke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet' iti nyàyàt   // 3 //




     brahmavidàü karmàcàradar÷anaü brahmavidyàyàþ karmàïgatve liïgamityàha-#<àcàreti />#
     ãje yàgaü kçtavànityarthaþ /
     he bhagavanta iti bràhmaõànsaübodhya brahmavitkaikeyaràjo bråte ahaü yakùyamàõo yàgaü kariùyamàõo 'smi vasantvatra bhagavanta ityarthaþ /
     anyapareùviti vidyàvidhipareùvityarthaþ /
     alpàyàsaü mukteråpàyaü j¤ànaü labdhvà bahvàyàsaü karma na kuryurityatra dçùñàntamàha-#<akva iti />#
     samãpa ityarthaþ //
     arka iti pàñhe 'pyayamevàrthaþ //3//


END BsCom_3,4.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.4



tacchruteþ  | BBs_3,4.4 |

'yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavati' (chà. 1.1.10) iti ca karma÷eùatva÷ravaõàdvidyàyà na kevalàyàþ puruùàrthahetutm   // 4 //




     brahmavidyàyàþ karmàïgatve tçtãyà ÷rutirapyastãtyàha-#<tacchruteriti># //4//


END BsCom_3,4.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.5



samanvàrambhaõàt  | BBs_3,4.5 |

'taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete' (bç. 4.4.2) iti ca vidyàkarmaõoþ phalàrambhe sahakàritvadar÷anànna svàtantryaü vidyàyàþ   // 5 //




     liïgàntaramàha-#<samiti />#
     taü paralokaü gacchantaü vidyàkarmaõã anugacchata ityarthaþ //5//


END BsCom_3,4.1.5

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.6



tadvato vidhànàt  | BBs_3,4.6 |

'àcàryakulàdvedamadhãtya yathàvidànaü guroþ karmàti÷eùeõàbhisamàvçttya kuñumbe ÷ucau de÷e svàdhyàyamadhãyànaþ' (chà. 8.15.1) iti caiva¤jàtãyakà ÷rutiþ samastavedàrthavij¤ànavataþ karmàdhikàraü dar÷ayati tasmàdapi na vij¤ànasya svàtantryeõa phalahetutvam  /

nanvatràdhãtyetyadhyayanamàtraü vedasya ÷råyate nàrthavij¤ànam  /

naiùa doùaþ  /
dçùñàrthatvàdvedàdhyayanamarthàvabodhaparyantamitisthitam   // 6 //




     guroþ ÷u÷råùàråpaü karma kurvannati÷eùeõàva÷iùñena kàlena yathàvidhànaü vedamadhãtyànantaramàcàryasya kulàdgçhàt /
     brahmacaryàditi yàvat /
     abhisamàvartanaü kçtvà kuñumbe gàrhasthye sthitaþ pratyahaü ÷ucau de÷e svàdhyàyàdhyayanaü kurvannanyàü÷ca nityàdidharmànanutiùñhanbrahmalokaü pràpnotãti ÷rutyarthaþ /
     yathàvaghàtastuùavimokaparyanta evamadhyayanamarthàvabodhàntam /
     dçùñer'thàvabodhàkhye phale saübhavati adhyayanasyàdçùñàrthatvàyogàditi pårvatantre sthitam /
     tata÷ca brahmàpi vedàrtha iti tadavabedhavataþ karmavidhànamityarthaþ //6//


END BsCom_3,4.1.6

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.7



niyamàc ca  | BBs_3,4.7 |

'kurvanneveha karmàõi jijãviùecchataü samàþ  /
evaü tvayi nànyatheto 'sti na karma lipyate nare' (ã÷a. 2) iti  /
tathà 'etadvai jaràmaryaü satraü yadagnihotraü jarayà và hyevàsmànmucyate mçtyunà và' ityeva¤jàtãyakànniyamàdapi karma÷eùatvameva vidhyayà iti   // 7 //




     yàvajjãvaü karmaniyamo 'pyatra liïgamityàha-#<niyamàcceti />#
     iha dehe karmàõi kurvanneva ÷ataü saüvatsarà¤jãvitumicchedevaü karmitvena jãvati tvayi nare karma pàpaü na lipyate /
     itaþ karmaõo 'nyathà nàsti /
     karma vinà ÷reyo nàstãtyarthaþ /
     jaràmaryaü jaràmaraõàvadhikamityarthaþ //7//


END BsCom_3,4.1.7

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.8



evaü pràpte pratividhatte -


adhikopade÷àt tu bàdaràyaõasyaivaü taddar÷anàt  | BBs_3,4.8 |

tu÷abdàtpakùo viparivartate  /
yaduktam -  '÷eùatvàtpuruùàrthavàdaþ' (bra. så. 3.4.2) iti tannopapadyate  /
kasmàt  /
adhikopade÷àt  /
yadi saüsàryevàtmà ÷àrãraþ kartà bhoktà ca ÷arãramàtravyatirekeõa vedànteùåpadiùñaþ syàttato varõitena prakàreõa phala÷ruterarthavàdatvaü syàt  /

adhikastàvaccharãràdàtmano 'saüsàrã÷varaþ kartçtvàdisaüsàridharmarahito 'pahatapàpmatvàdivi÷eùaõaþ paramàtmà vedyatvenopadi÷yate vedànteùu  /
naca tadvij¤ànaü karmaõàü pravartakaü bhavati pratyuta karmàõyucchinattãti vakùyati 'upamardaü ca' (bra.så. 3.4.16) ityatra  /
tasmàt 'puruùàrtho 'taþ ÷abdàt' (bra.så. 3.4.1) iti yanmataü bhagavato bàdaràyaõasya tattathaiva tiùñhati na ÷eùatvaprabhçtibhirhetvàbhàsai÷càlayituü ÷akyate  /
tathàhi tamadhikaü ÷àrãràdã÷varamàtmànaü dar÷ayanti ÷rutayaþ - 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.19) 'bhãùàsmàdvàtaþ pavate' (tai. 2.8.1) 'mahadbhayaü vajramudyatam' (kañha. 6.2) 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi' (bç. 3.8.9) 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityevamàdyàþ  /
yattu priyàdisaüsåcitasya saüsàriõa evàtmano vedyatayànukarùaõam 'àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati  /
àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 2.4.5) 'yaþ pràõena pràõiti sa ta àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1) 'ya eùo 'kùãõi puruùo dç÷yate' (chà. 8.7.4) ityupakramya 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyasyàmi' (chà. 8.9.3) iti caivamàdi tadapi  'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' (bç. 2.4.10) 'yo '÷anàyàpipàse ÷okaü mohaü jaràü mçtyumatyeti' (bç. 3.5.1) 'paraü jyotirupasaüpadya svenaråpeõàbhiniùpadyate sa uttamaþ puruùaþ' (chà. 8.12.3) ityevamàdibhirvàkya÷eùaiþ satyàmevàdhikopadidikùàyàmatyantàbhedàbhipràyamityavirodhaþ  /
pàrame÷varameva hi ÷àrãrasya pàramàrthikaü svaråpam  /
upàdhikçtaü tu ÷àrãratvam 'tatvamasi' (chà. 6.8.7) 'nànyodato 'sti draùñç' (bç. 3.8.11) ityàdi÷rutibhyaþ  /
sarvaü càtadvistareõàsmàbhiþ purastàttatra tatra varõitam   // 8 //




     karturadhikasyàsaüsàryàtmanaþ karma÷eùatvàbhàvàttattvaj¤ànaü karmàïgaü neti siddhàntayati-#<adhiketi />#
     asya mahata iti vàkya÷eùàtpriyasaüsåcita àtmà para eva draùñavyaþ /
     yaþ pràõàdi prerayati so 'pya÷anàyàdyatyayavàkya÷eùàtpara eva /
     tathàkùipuruùo 'pyavasthàsàkùi para¤jyotiriti vàkya÷eùàtpara iti vibhàgaþ jãvànukarùaõamabhedàbhipràyamityaïgãkàre na virodha iti katham, abhede jãvatvavirodhàdityata àha-#<pàrame÷varamiti />#
     j¤ànaü karmàïgamaphalatve sati karma÷eùà÷rayatvàdityukto heturasiddha iti bhàvaþ //8//


END BsCom_3,4.1.8

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.9-10



tulyaü tu dar÷anam  | BBs_3,4.9 |

yattåktamàcàradar÷anàtkarma÷eùo vidyeti  /
atra bråmaþ - tulyàmàcàradar÷anamakma÷eùitve 'pi vidyàyàþ  /
tathàhi ÷rutirbhavati - 'etadvà sma vai tadvidvàüsa àhurçùayaþ  kàvaùeyàþ kimarthà vayamadhyeùyàmahe kimarthàvayaü yakùyàmahe  /
etaddha sma vai tatpårve vidvàüso 'gnihotraü na juhavà¤cakrire' 'etaü vai tamàtmànaü viditvà bràhmaõàþ putraiùaõàyà÷ca vittaiùaõayà÷ca lokaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti' (bç. 3.5.1) ityevajàtãyakà  /
yàj¤avalkyàdãnàmapi brahmavidàmarmaniùñhatvaü dç÷yate - 'etàvadare khalvamçtatvamiti hoktvà yàj¤avalkyo vijahàra' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutibhyaþ  /
apica yakùyamàõo vai bhagavanto 'hamasami (chà. 5.11.5) ityetalliïgadar÷anaü vai÷vànaravidyàviùayam  /
saübhavati ca sopàdhikàyàü brahmavidyàyàü karmasàhityadar÷anam  /
natvatràpi karmàïgatvamasti  /
prakaraõàdyabhàvàt   // 9 //




yatpunaruktam - 'tacchruteþ' (bra.så. 3.4.4) iti atra bråmaþ -


asàrvatrikã  | BBs_3,4.10 |

'yadeva vidyayà karoti' (chà. 1.1.10) ityeùà ÷rutirna sarvavidyàviùayà  /
prakçtavidyàbhisaübandhàt  /

prakçtà codgãthavidyà 'omityetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityatra   // 10 //




     brahmavidàü karmavatsaünyàsasyàpi dar÷anàtteùàü karmadar÷anàtmakaü liïgaü lokasaügrahàrthatvenànyathàsiddhamityàha-#<tulyaü tviti />#
     ki¤ca yasya karma sa na brahmavidityàha-#<apiceti />#
     tarhi vai÷vànaravidyàyàþ karmàïgatvaü syàdityata àha-#<natviti />#
     brahmavidàü lokasaügrahàrthaü kriyamàõamapi karma na bhavati abhimànàbhàvenànadhikàritvàditi bhàvaþ //9 //  //10//


END BsCom_3,4.1.9-10


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.11



vibhàgaþ ÷atavat  | BBs_3,4.11 |

yadapyuktam - 'taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete' (bç. 4.4.2) ityetatsamànvàrambhavacanamasvatantrye vidyàyà liïgamiti tatpratyucyate  /
vibhàgo 'tra draùñavyo vidyànyaü puruùamanvàrabhate karmànyamiti  /
÷atavat  /
yathà ÷atamàbhyàü dãyatàmityukte vibhajya dãyate pa¤cà÷adekasmai pa¤cà÷adaparasmai tadvat  /
nacedaü samanvàramabhavacanaü mumukùuviùayam 'iti nu kàmayamànaþ' (bç. 4.4.6) iti saüsàriviùayatvopasaühàràt  /
'athàkàmayamànaþ' (bç. 4.4.6) iti ca mumukùoþ pçthagupakramàt  /
tatra saüsàriviùaye vidyà vihità pratiùiddhà ca parigçhyate vi÷eùàbhàvàt  /
karamàpi vihitaü pratiùiddhaü ca yathàpràptànuvàditvàt  /
evaü satyavibhàgenàpãdaü samanvàrambhavacanamavakalpate   // 11 //




     samanvàrambhavacanasya mumukùuviùayatvamaïgãkçtya vidyà anyaü mumukùuü muktatvenànvàrabhata iti vibhàga uktaþ såtrakçtàþ vastutastu tannàstãtyàha-#<nacedaü samanvàrambhavacanamiti />#
     tatra saüsàriviùaye taü vidyetyàdivàkye yathàpràptànuvàdini vidyàdipadàrthamàha-#<tatreti />#
     vihitodgãthàdividyà pratiùiddhà nagnistrãdhyànàdiråpà //11//


END BsCom_3,4.1.11

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.12-13



yaccaitat 'tadvato vidhànàt' (bra. så. 3.4.6) ityata uttaraü pañhati -



adhyayanamàtravataþ  | BBs_3,4.12 |

'àcàryakulàdvedamadhãtya' (chà. 8.15.1) ityadhyayanamàtrasya ÷ravaõàdadhyayanamàtravata eva karmavidhirityadhyavasyàmaþ  /

nanvevaü satyàvidyatvànadhikàraþ karmasu prajyeta  /

naiùa doùaþ  /
na vayamadhyayanaprabhavaü karmàvabodhanamadhikàrakàraõaü vàrayàmaþ kiü tarhyeniùadamàtmaj¤ànaü svàtantryeõaiva prayojanavatpratãyamànaü na karmàdhikàrakàraõatàü pratipadyata ityetàvatpratipàdayàmaþ  /
yathàca na kratvantaraj¤ànaü kratvantaràdhikàreõàpekùyata evametadapi draùñavyamiti   // 12 //


yadapyuktaü niyamacca (bra. så. 3.4.7) ityatràbhidhãyate -

nàvi÷eùàt  | BBs_3,4.13 |

'kurvanneveha karmàõi jijãviùet' (ã÷à. 2) ityelamàdiùu niyama÷ravaõeùu na viduùa iti vi÷eùo 'sti  /
avi÷eùeõa niyamavidhànàt   // 13 //




     #<yaccaitaditi />#
     uktamiti ÷eùaþ avidyatvàdvedàrthaj¤àna÷ånyatvàdityarthaþ /
     màtrapadamàtmaj¤ànasya vyàvartakaü na karmaj¤ànasyetyàha-#<naiùa doùa iti># //12 //  //13//


END BsCom_3,4.1.12-13


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.14



stutaye 'numatirvà  | BBs_3,4.14 |

'kurvanneveha karmàõi' (ã÷à. 2) ityatràparo vi÷eùa àkhyàyate yadyapyatra prakaraõasàmarthyàdvidvàneva kurvanniti saübadhyate tathàpi vidyàstutaye karmànuj¤ànametaddraùñavyam  /
'na karma lipyate nare' (ã÷à. 2) iti hi vakùyati  /
etaduktaü bhavati  /
yàvajjãvaü karma kurvatyapi viduùi puruùe hi vakùyati  /
etaduktaü bhavati  /
yàvajjãvaü karma kurvatyapi viduùupuruùe na karma lepàya bhavati vidyàsàmarthyàditi tadevaü vidyà ståyate   // 14 //




     niyamavàkyamaj¤aviùayamityuktaü viduùo j¤ànastutyarthaü vetyàha-#<stutaya iti />#
     evaü karma kurvityapi tvayi nare neto vidyàlabdhàdbrahmabhàvàdanyathàsti karmaõà saüsàro nàstãti yàvat /
     yataþ karma na lipyate /
     apårvaråpalepàya na bhavatãtyarthaþ ÷ruteriti bhàvaþ //14//


END BsCom_3,4.1.14

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.15



kàmakàreõa caike  | BBs_3,4.15 |

apicaike vidvàüsaþ pratyakùãkçtavidyàphalàþ santastadavaùñabhyàtphalàntarasàdhaneùu prajàdiùu prayojanàbhàvaü paràmç÷anti  /
kàmakàreõeti ÷rutirbhavati vàjasaneyinàm 'etaddha sma vai tatpårve vidvàüsaþ prajàü na kàmayante kiü prajayà kariùyàmo yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ' (bç. 4.4.22) iti anubhavàråóhameva ca vidyàphalaü na kriyàphalavatkàlàntarabhàvãtyasakçdavocàma  /
ato 'pi na vidyàyàþ karma÷eùatvaü nàpi tadviùayàyàþ phala÷ruterayathàrthatvaü ÷akyamà÷rayitum   // 15 //




     svecchàtaþ karmasàdhanaprajàdityàliïgàcca vidyà svatantraphaletyàha-#<kàmeti />#
     tadetadbrahma yeùàü no 'smàkaü ayamaparokùa àtmà ayameva lokaþ puruùàrthaste vayaü kiü prajàdinà kariùyàma ityàlocya karma tyaktavanta ityarthaþ /
     nanvayaü loka iti j¤ànaphalasya pratyakùatvoktirayuktà karmaphalavadadçùñatvàdityata àha-#<anubhaveti># //15//


END BsCom_3,4.1.15

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.16



upamardaü ca  | BBs_3,4.16 |

apica karmàkàrahetoþ kriyàkàrakaphalalakùaõasya samastasya prapa¤casyàvidyàkçtasya vidyàsàmarthyàtsvaråpopamardamàmananti - 'yatra và asya sarvamàtmatmaivàbhåttatkena kaü pa÷yettatkena kaü jighret' (bç. 2.4.14) ityàdinà  /
vedàntoditàtmaj¤ànapårvikàü tu karmàdhikàrasiddhiü pratyà÷àsanasya karmàdhikàrocchittireva prasajyeta  /
tasmàdapi svàtantryaü vidyàyàþ   // 16 //




     na kevalamanupayogàjj¤ànasya karmànaïgatvaü kintu karmanà÷akatvàccetyàha-#<upamardaü ceti># //16//


END BsCom_3,4.1.16

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.1.17



årdhvaretassu ca ÷abde hi  | BBs_3,4.17 |

årdhvaretaþsu cà÷rameùu vidyà ÷råyate  /
naca tatra karmàïgatvaü vidyàyà upapadyate  /
karmàbhàvàt  /
nahyagnihotràdãni vaidikàni karmàõi teùàü santi  /
syàdetat  /
årdhvaretasa à÷ramà na ÷råyante veda iti tadapi nàsti  /
te 'pi hi vaidikeùu ÷abdeùvavagamyante 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.23.1) 'ye ceme 'raõye ÷raddhà tapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) 'tapaþ÷raddhe yo hyupavasantyaraõye' (mu. 1.2.11) 'etameva pravàjino lokamicchantaþ pravajanti' (bç. 4.4.22) 'brahmacaryàdeva pravrajet' (jà. 4) ityevamàdiùu  /
pratipannàpratipannagàrhasthyànàmapàkçtànàpàkçtarõatrayàõàü cordhvaretastvaü ÷rutismçtiprasiddham  /
tasmàdapi svàtantryaü vidyàyàþ   // 17 //




     ki¤ca karmatattvaj¤àne nàïgàïgibhåte bhinnàdhikàristhatvàdràjasåyabçhaspatisavavadityàha-#<årdhveti />#
     trayo dharmaskandhàþ karmapradhànà à÷ramà÷caturtho brahmasaüstha ityarthaþ /
     'brahmacaryeõa çùibhyo yaj¤ena devebhyaþ prajayà pitçbhya eva và ançõaþ'iti ÷ruteþ /
     'çõàni trãõyapàkçtya mano mokùe nive÷ayet /
     anapàkçtya mokùaü tu sevamàno vrajatyadhaþ'iti smçte÷ca pràptagàrhasthyasyaiva nirastarõatrayasya pàrivràjyamityapi ÷aïkà na kàryà /
     brahmacaryàdeva pravrajediti dvitãyamà÷ramamicchettamàvasediti ca vidhi÷rutismçtivirodhena arthavàda÷rutismçtyoraviraktaviùayatvàgamàdityàha-#<pratipanneti />#
     tasmàdi ti saünyàsaniùñhatvàdityarthaþ //17//


END BsCom_3,4.1.17

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.2.18



2 paràmar÷àdhikaraõam  / så. 18-20


paràmar÷aü jaiminiracodanàccàpavadati hi  | BBs_3,4.18 |

'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.2.3.1) ityàdayo ye ÷abdà årdhvaretasàmà÷ramàõàü sadbhàvàyodàhçtà na te tatpratipàdanàya prabhavanti  /
yataþ paràmar÷ameùu ÷abdeùvà÷ramàntaràõàü jaiminiràcàryo manyate na vidim  /
kutaþ - nahyatra liïgàdãnàmanyatama÷codanà÷abdo 'sti  /
arthàntaraparatvaü caiùu pratyekamupalabhyate  /
trayo dharmaskandhà ityatra tàvadyaj¤o 'dhyayanaü dànamiti prathamastapa eva dvitãyo brahmacàryàcàryakulavàsã tçtãyo 'tyantamàtmànamàcàryakule 'vasàdayansarva ete puõyalokà bhavantãti paràmar÷apårvakamà÷ramàõàmanàtyantikaphalatvaü saükãrtyàtyantikaphalatayà brahmasaüsthatà ståyate -  'brahmasaüstho 'mçtatvameti' (chà. 2.23.1) iti  /

nanu paràmar÷e 'pyà÷ramà gamyanta eva  /

satyaü gamyante  /
smçtyàcàràbhyàü tu teùàü prasiddhirna pratyakùa÷ruteþ  /
ata÷ca pratyakùa÷rutivirodhe satyanàdaraõãyàste bhaviùyanti  /
anadhikçtaviùayà và  /

nanu gàrhasthyamapi sahaivordhvaretobhiþ paràmçùñaü yaj¤o 'dhyayanaü dànamiti prathama iti  /

satyamevaü tathàpi tu gçhasthaü pratyevàgnihotràdãnàü karmaõàü vidhànàcchrutiprasiddhameva hi tadastitvam  /
tasmàtstutyartha evàyaü paramar÷o na codanàrthaþ  /
apicàpavadati hi pratyakùà ÷rutirà÷ramàntar 'vãrahà và eùa devànàü yo 'gnimudvàsayate', 'àcàryàya priyaü dhanamàhçtya prajàtantuü mà vyavacchetsãþ' (tai. 1.11.1) 'nàputrasya loko 'stãti tatsarve pa÷avo viduþ' ityevamàdyà  /
tathà 'ye cemeraõye ÷raddhà tapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) 'tapaþ÷raddhe ye hyupàsantyaraõye' (muõóa. 1.2.11) iti ca devayànopade÷o nà÷ramàntaropade÷aþ  /
saüdigdhaü cà÷ramàntaràbhidhànam 'tapa eva dvitãyaþ' (chà. 2.2.3.1) ityevamàdiùu  /
tathà etameva pravràjino lokamicchantaþ pravrajanti' (bç. 4.4.22) iti lokasaüstavo 'yaü na pàrivràjyavidhiþ  /

nanu brahmacaryàdeva pravrajeditivispaùñamidaü pratyakùaü privràjyavidhànaü jàbàlànàm  /

satyametat  /
anapekùya tvetàü ÷rutimayaü vicàra iti draùñavyam   // 18 //




     saünyàso nàstãtyàkùipati-#<paràmar÷aü jaiminiriti />#
     årdhvaretaþ ÷abditaü pàrivràjyamanuùñheyaü na veti mànabhràntimålatvàbhyàü saüdehe bhràntimålatvànnànuùñheyamityàha-#<traya iti />#

     à÷ramàõàmavàntarabhedàpekùayà bahuvacanam /
     tathàca kàõvàyanasmçtirarthato 'nukramyate /
     gàyatro bràhmaþ pràjàpatyo bçhanniti brahmacàrãcaturvidhaþ /
     tatropanayanàdårdhvaü yastriràtramakùàràlavaõà÷ã gàyatrãmadhãte sa gàyatraþ /
     yastu vedasya grahaõàntaü brahmacaryaü carati sa bràhmaþ /
     çtukàle svadàragàmã nityaü parastrãvimukhaþ pràjàpatyaþ, saüvatsaraü vedavratakçdvañurvà pràjàpatyaþ /
     àmaraõaü gurukulavàsã naiùñhiko bçhannityucyate /
     gçhastho 'pi caturvidhaþ vàrtàko yàyàvaraþ ÷àlãno ghorasaünyasika÷ceti /
     tatra kçùigorakùàdikayà vai÷yàdivçttyà jãvannityàdikriyàparo vàrtàkavçttiþ /
     yàyàvarastvayàcitavçttiryàjanàdhyàpanapratigrahavimukhaþ /
     ÷àlãnastu ùañkarmanirato yàjanàdivçttiþ saücayã /
     uddhçtaparipåtàbhiradbhiþ kàryaü kurvanpratyahaü kçto¤chavçttirgràmavàsã ghorasaünyasika ityucyate, hiüsàvimukhatvàt /
     vànaprastho 'pi caturvidhaþ vaikhànasa audumbaro vàlakhilyaþ phenapa÷ceti /
     tatràkçùñapacyauùadhãbhirgràmabahiùkçtàbhiragnihotràdikurvanvaikhànasa ucyate /
     yastu pràtaruthàya yàü di÷aü pa÷yati tatratyaudumbarabadarãnãvàra÷yàmàkaiþ karmaparaþ sa audumbaraþ /
     yastu jañàvalkaladhàrã aùñau pràtasànvçttyupàrjanaü kçtvà càturmàsye saügçhãtà÷ã kàrtikyàü saügçhãtapuùpaphalatyàgã sa vàlakhilyaþ /
     phenapàstu ÷ãrõaparõaphalavçttayo yatra kvacidvasantaþ karmaparà iti /
     tathà parivràjàkà÷caturvidhàþ kuñãcakà bahådakà haüsàþ paramahaüsà÷ceti /
     tatra svaputragçhe bhikùàü carantastridaõóinaþ kuñãcakàþ /
     bahådakàstu tridaõóinaþ ÷ikyajalapavitrapàdukàsana÷ikhàyaj¤opavãtakaupãnakàùàyaveùadhàràstãrthànyañanto bhaikùaü caranta àtmànaü pràrthayante /

     haüsàstu ekadaõóinaþ ÷ikhàvarjaü yaj¤opavãtadharàþ ÷ikyakamaõóalupàõayaþ gràmaikaràtravàsinaþ kçcchracàndràyaõaparàþ /
     paramahaüsàstvekadaõóadharà muõóà ayaj¤opavãtinaþ tyaktasarvakarmàõa àtmaniùñhà iti /
     atra pårvapakùe saünyàsàbhàvà¤j¤ànasya svatantraphalatvàsiddhiþ siddhànte tadbhàvàttatsiddhiriti phalabhedaþ /
     skandhà à÷ramàþ àtmànaü ÷arãramàcàryasya kule gçhe kar÷ayannaiùñhika ityarthaþ /
     skandha÷rutàvà÷ramà na vidhãyante kintu brahmasaüsthatàsturthamanådyanta ityukte ÷aïkate-#<nanu paràmar÷e 'pãti />#
     anuvàdàpekùitapurovàdàtpratãtimaïgãkaroti-#<satyamiti />#
     pratyakùà skandha÷rutireva purovàdo 'stu nànuvàda ityata àha-#<smçtãti />#
     tayorapi iyameva ÷rutirmålamastu /
     këpta÷rutau vidhimàtrakalpanàlàghavàt /
     asyà anuvàdatve tu målatvena sàgnikànagnikà÷rama÷rutistatra vidhi÷ceti dvayakalpanàgauravàdityata àha-#<ata÷ceti />#
     smàrtatvàdà÷ramàþ pratyakùayàvajjãvakarmavidhi÷rutyaviruddhà gràhyàþ /
     viruddhàstvanagnikà÷ramà upekùyàþ karmànadhikçtairandhàdibhirvà anuùñheyà ityarthaþ /
     yàvajjãva÷rutivirodhàllàghavaü tyàjyamiti bhàvaþ /
     skandha÷rutàvanuvàdyatvàvi÷eùàdgàrhasthyavaditareùàmanuùñheyatvamà÷aïkya tasya ÷rautatvàdanuùñhànaü netareùàma÷rautatvàdato brahmasaüsthatàstutiparamidaü skandhavàkyamityàha-#<nanvityàdinà />#
     tantuü saütatim /
     #<tathà ye ceti />#
     te 'rciùamabhisaübhavantãti vàkya÷eùàdityarthaþ /
     skandha÷abdasya à÷rameùvaråóhatvàccàtra nà÷ramividhirityàha-#<saüdigdhaü ceti />#
     tarhi pravrajantãtyà÷ramavidhirãtyata àha-#<tathaitamiti />#
     àtmaloko mahãyàn yadarthama÷akyàü pravrajyàmapi kurvantãti stutirvartamànàpade÷àdityarthaþ /
     saüprati pårvapakùamàkùipyeyaü ÷rutirnàstãtikçtvà cintyata ityàha-#<nanvityàdinà># //18//


END BsCom_3,4.2.18

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.2.19



anuùñheyaü bàdaràyaõaþ sàmya÷ruteþ  | BBs_3,4.19 |

anuùñheyamà÷ramàntaraü bàdaràyaõa àcàryo manyate  /
vede ÷ravaõàt  /
agnihotràdãnàü càva÷yànuùñhoyatvàttadvirodhàdanadhikçtànuùñheyamà÷ramàntaramitihãmàü matiü niràkaroti gàrhasthyavadevà÷ramàntaramapyanicchatà pratipattavyamiti manyamànaþ  /
kutaþ sàmya÷ruteþ  /
samà hi gàrhastyenà÷ramàntarasya paràmar÷a÷rutirdç÷yate 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.2.3.1)ityàdyà  /
yatheha ÷rutyantaravihitameva gàrhastyaü paràmçùñamevà÷ramàntaramapãti pratipattavyam  /
yathàca ÷àstràntarapràptayoreva nivãtapràcãnavãtayoþ paràmar÷a upavãtavidhipare vàkye  /
tasmàttulyamanuùñheyatvaü gàrhasthyenà÷ramàntarasya  /
tathà 'etameva pravràjino lokamicchantaþ pravrajanti' (bç. 4.4.22) ityasya vedànuvacanàdibhiþ samabhivyàhàraþ  /
'ye ceme 'ramye ÷raddà tapa ityupàsate' (chà. 5.101) ityasya ca pa¤càgnividyayà  /
yattåktam 'tapa eva dvitãyaþ (chà. 2.2.3.1) ityàdiùvà÷ramàntaràbhidhànaü saüdigdhamiti  /
naiùa doùaþ  /
ni÷cayakàraõasadbhàvàt  /
'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.23.1) iti hi dharmaskandhatritvaü pratij¤àtam  /
naca yaj¤àdayo bhåyàüso dharmà utpattibhinnàþ santo 'nyatrà÷ramasaübandhàtritve 'ntarbhàvayituü ÷akyante  /
tatra yaj¤àdiliïgo gçhà÷rama eko dharmaskandho nirdiùño brahmacàrãti ca spaùña à÷ramanirde÷astapaityapi ko 'nyastapaþpradhànàdà÷ramàddharmaskandho 'bhyupagamyeta  /
'ye ceme 'raõye' (chà. 5.10.1) iti càraõyaliïgàcchraddhàtapobhyàmà÷ramagçhãtiþ  /
tasmàtparàmar÷e 'pyanuùñheyamà÷ramàntaram   // 19 //




     skandha÷rutàvitarà÷ramàþ ÷rutyantaravihità anådyante etadvàkyànuvàdyatvàdgàrhasthyavaditi siddhàntayati-#<anuùñheyamiti />#
     anuvàdasya kvacidvidhipårvakatve dçùñàntamàha-#<yathàceti />#
     nivãtaü manuùyàõàü pràcãnàvãtaü pitçõàmupavãtaü devànàmiti vàkye daive karmaõyupavãtaü vidhãyate /
     tatstutaye dvayamanådyate /
     mànuùakriyàsu dehàrdhavastrabandhanàkhyanivãtasya saukaryàrtatayà pràptatvàt pitrye karmaõi pràcãnàvãtasyàpi vidhyantarapràptatvàdityarthaþ /
     vàkyàntare ca sàkùàdeva pàrivràjyavidhirvidheyaiþ sàhityàdityàha-#<tathaitameveti />#
     asyeti pàrivràjyoktiþ /
     vidheyavedànuvacanàdisàhityàtpàrivràjyasya vidheyatetyarthaþ /
     vàkyàntare 'pi sàmya÷rutimàha-#<ya ceti />#
     asyeti vànaprasthoktiþ /
     vidheyapa¤càgnividyayà tànaprasthasya sahoktyà tadapi vidheyamityarthaþ /
     ÷rutatritvànyathànupapattyà skandha÷abdasya à÷ramaparatvani÷caya ityàha-#<yattåktamityàdinà />#
     #<utpattibhinnà iti />#
     yajetàdhyetavyaü dadyàdãti pçthagutpannà ityarthaþ //19//


END BsCom_3,4.2.19

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.2.20



vidhir và dhàraõavat  | BBs_3,4.20 |

vidhirivàyamà÷ramàntarasya na paràmar÷amàtram  /

nanu vidhitvàbhyupagama ekavàkyatàpratãtiruparudhyeta pratãyate càtraikavàkyatà puõyalokaphalàstrayo dharmaskandhà brahmasaüsthàtà tvamçtatvaphaleti  /

satyametat  /
satãmapi tvekavàkyatàpratãtiü parityajya vidhirevàbhyupagantavyo 'pårvatvàt  /
vidhyantarasyàdar÷anàt  /

vispaùñàccà÷ramàntarapratyayàdguõavàdakalpanayaikavàkyatvàyojanànupapatteþ  /
dhàraõavat  /
yathà 'adhastatsamidhaü dhàrayannanudravedupari hi devebhyo dhàrayati' ityatra satyàmapyavirodhodhàraõainaikavàkyatàpratãtau vidhãyata evoparidhàraõamapårvatvàt  /
tathàcoktaü ÷eùalakùaõe - 'vidhistu dhàraõe 'pårvatvàt' iti  /
tadvadihàpyà÷ramaparàmar÷a÷rutirvidhiriveti kalpyate  /
yadàpi paràmar÷a evàyamà÷ramàntaràõàü tadapi brahmasaüsthatà tàvatsaüstavasàmarthyàdava÷yaü vidheyàbhyupagantavyà  /
sà ca kiü caturùvà÷rameùu yasya kasyacidàhosvitparivràjakasyaiveti vivektavyam  /
yadi ca brahmàcàryanteùvà÷rameùu paràmç÷yamàneùu parivràjako 'pi paràmçùñasta÷caturõàmapyà÷ramàõàü paràmçùñatvàvi÷eùàdanà÷ramitvànupapatte÷ca yaþ ka÷ciccaturùvà÷rameùu brahmasaüstho bhaviùyati  /
atha na paràmçùñastataþ pari÷iùyamàõaþ parivràóeva brahmasaüstha iti saütsyati  /
tatra tapaþ÷abdena vaikhànasagràhiõàparàmçùñaþparivràóapãti kecit  /
tadapyuktam  /
nahi satyàü gatau vànaprasthavi÷eùaõena parivràjako grahaõamiti  /
yathàtra brahmacàrigçhamedhinàvasàdàraõenaiva svena svena vi÷eùaõena vi÷eùitàvevaü bhikùuvaikhànasàvapãti yuktam  /
tapa÷càsàdhàraõodharmo vànaprasthànàü kàyakle÷apradhànatvàt  /
tapaþ÷abdasya tatra råóheþ  /
bhikùostu dharma indriyasaüyamàdilakùaõo naiva tapaþ÷abdenàbhilapyate  /
catuùñhvena ca prasiddhà à÷ramàstritvena paràmç÷yanta ityanyàyyam  /
apica bhedavyapade÷o 'tra bhavati 'traya ete puõyalokabhàja eko 'mçtatvabhàk' iti  /
pçthaktveva caiùa bhedavyapade÷o 'vakalpate  /
nahyevaü bhavati devadattayaj¤adattau mandapraj¤àvanyastvanayormahàpraj¤a iti  /
bhavati tvevaü devadattayaj¤adattau mandapraj¤au viùõumitrastu mahàpraj¤a iti  /
tasmàtpårvo traya à÷ramiõaþ puõyalokabhàjaþ pari÷iùyamàõaþ parivràóevàmçtatvabhàk  /
kathaü punarbrahmasaüstha÷abdo yogàtpravartamànaþ sarvatra saübhavanparivràjaka evàvatiùñheta  /
råóhyabhyupagame cà÷ramamàtràdamçtatvapràpterj¤ànànarthakyaprasaïga iti  /

atrocyate - brahmasaüstha iti hi brahmaõi parisamptirananyavyàpàratàråpaü tanniùñhatvamabhidhãyate  /
tacca trayàõàmà8màõàü na saübavati  /
svà÷ramavihitakarmànanuùñhàne pryavàya÷ravaõàt  /
parivràjakasya tu sarvakarmasaünyàsàtapratyavàyo na saübhavatyananuùñhànanimittaþ  /
÷amadamàdistu tadãyo dharmo brahmasaüsthatàyà upodbalako na virodhã  /
brahmaniùñhatvameva hi tasya ÷amadamàdyupabçühitaü svà÷ramavihitaü karma yaj¤àdãni cetareùàü tadvyatikrame ca tasya pratyavàyaþ tathàca 'nyàsa iti brahmà brahmà hi paraþ paro hi brahma tàni và etànyavaràõi tapàüsi nyàsa evàtyarecayat' (nàrà. 78) 'vedàntavij¤ànasuniùcitàrthàþ saünyàsayogàdyatayaþ ÷uddhasattvàþ' (muõóa. 3.2.6. nàrà. 1.2.3. kaivalya. 3) ityàdyàþ ÷rutayaþ  /
smçtaya÷ca -'tadbuddhayastadàtmànastanniùñhàstatparàyaõàþ' (gã. 5.17) ityàdyà brahmasaüsthasya karmàbhàvaü dar÷ayanti  /
tasmàtaparivràjakasyà÷ramamàtràdamçtatvapràpterj¤ànànarthakyaprasaïga ityeteùo 'pi doùo nvatarati  /
tadevaü paràmar÷o 'pãtareùàmà÷ramàõàü pàrivràjyaü tàvadbrahmasaüsthatàlakùaõaü labhyetaiva  /
anapekùyaiva jàbàla÷rutimà÷ramàntaravidhàyinãmayamàcryoõa vicàraþ pravartitaþ  /
vidyata eva tvà÷ramàntaravidhi÷rutiþ pratyakùà  /
'brahmacaryaü parisampya gçhã bhavedgçhã bhåtvà vanãbhavedvanã bhåtvà pravrajet  /
yadi vetarathà brahmacaryàdeva brahmacaryàdeva pravrajedgçhàdvà vanàdvà' (jàbà. 4) iti  /
na ceyaü ÷rutiranadikçtàviùayà ÷akyà vaktum  /
avi÷eùa÷ravaõàt  /
pçthagnidhànàccànadhikçtànàma 'atha punareva vratã vàvratã và snàtako vàsnàtako votsannàgniranagniko và' (jàbà. 4) ityàdinà  /
brahmadànaparipàkàïgatvàcca pàrivràjyasya nànadhikçtaviùayatvam  /
tacca dar÷ayati - 'atha parivràóvivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ ÷uciradrohã bhaikùàõo brahmabhåyàya bhavati' (jàbà. 5) iti  /
tasmàtsiddhà årdhvaretasàmà÷ramàþ  /
siddhaü cordhvaretaþsu vidànàdvidyàyàþ svàtantryamiti   // 20 //




     skandha÷ruteranuvàdakatvamaïgãkçtya vidhyantarakalpanenà÷ramà anuùñheyà ityuktam /
     idànãü vidhitvaü tasyà eva kalpyaü làghavàdityàha-#<vidhirveti />#
     yàvajjãvàdi÷ruteraviraktaviùayatvànna làghavabàdhakatvamiti bhàvaþ /
     alpaphalatvenà÷ramatrayanindayà brahmasaüsthatàstutiparamekamidaü vàkyaü bhàti /
     tatrà÷ramavidhicatuùñayamayuktamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
     à÷ramàõàü vidhyantarapràptyabhàvàdanuvàdàyogàt /
     stutilakùaõàdoùàcca varaü vispaùñà÷ramavidhibhedakalpanamapårvatvàdityàha-#<satyamityàdinà />#
     pratãtaikavàkyatvabhaïgena bhedakalpane dçùñàntamàha-#<dhàraõavaditi />#
     mahàpitçyaj¤e pretàgnihotre ca sruci prakùiptaü haviràhavanãyaü prati yadà nãyate tasya haviùaþ 'adhastàtsamidhaü dhàrayannanudravet'iti vihitàdhodhàraõastàvakatayopari hãtyasyaikavàkyatvabhàne 'pi daive home srugdaõóopari samiddhàraõe vidhirevàpårvatvàditi vàkyabhedastçtãyàdhyàye jaiminyàcàryeõokta ityarthaþ /
     evaü catvàra à÷ramà vidhãyanta iti pakùa uktaþ /
     saüpratyà÷ramatrayànuvàdena pàrivràjyamekameva vidhãyata iti pakùàntaramàha-#<yadàpãtyàdinà />#
     brahmasaüsthatàvidhau kathaü pàrivràjyavidhirityà÷aïkya vicàrayati-#<sà ceti />#
     nanu traya iti vàkya à÷ramacatuùñayasyàpràpternirbãjo 'yaü vicàra ityà÷aïkya tadvàkye parivràjakaþ paràmçùño na veti saüdihyàdye pårvapakùapràptimàha-#<yadiceti />#
     nanvanà÷ramyeva brahmasaüsthaþ kiü na syàdata àha-#<anà÷ramitveti />#
     anà÷ramã na tiùñheteti niùedhàditi bhàvaþ /
     dvitãye siddhànpràptimàha-#<atheti />#
     evaü paràmar÷atadabhàvàbhyàü saü÷ayamuktvà pårvapakùayati-#<tatreti />#
     vanasthasya hyasàdhàraõaü kçcchràdikaü tapa iti prasiddham /
     tenaikena tapaþ ÷abdenobhayagrahaõamanyàyyaü bhikùostapasvitvaprasiddhyàbhàvàcca //
     tathàca yaj¤àdyasàdhàraõadharmadvàrà gçhasthàdyà÷ramatrayavadbrahmasaüstha÷abdenaiva brahmaniùñhàpradhàna÷caturthà÷ramo gçhyate /
     sa ca stutisàmarthyàt saha brahmasaüsthayà vidhãyata iti siddhàntayati-#<tadayuktamityàdinà />#
     pçthagvyapade÷àcca brahmasaüsthaþ pårvoktebhya à÷ramibhyaþ pçthagbhåta ityàha-#<apiceti />#
     nacàvasthàbhedena teùàmeva brahmasaüsthà syàditi vàcyam /
     kàlabhedenàpi sati mandapraj¤atve praj¤àdhikyavatsati karmitve teùàü vikùiptacetasàü brahmasaüsthànupapatteþ /
     karmatyàge ca parivràóeva brahmasaüstha ityasmadiùñasiddhiriti bhàvaþ /
     imamevàrthaü spaùñayituü ÷aïkate-#<kathaü punariti />#
     yadyapi brahmasaüstha÷abdaþ saünyàsà÷rame na råóhastathàpi yogàttamevopasthàpayati /
     anyà÷rameùu yaugikàrthàsamavàyàdityàha-#<atrocyata iti />#
     sarvakarmatyàginaþ praõavàrthabrahmaniùñhàtirekeõànuùñheyaü nàstãtyatra mànamàha-#<tathàceti />#
     nyàsaþ saünyàso brahmeti stutau hetumàha-#<brahmà hãti />#
     hiraõyagarbho hi para iti prasiddhaþ ato brahmatvena stutaþ saünyàsaþ para eveti stutvà karmàõi nindati tànãti /
     tato nyàsa eva j¤ànadvàrà mocakatvàdadhika ityarthaþ /
     tadbuddhaye brahmacittàstadàtmàno brahmasvaråpàstanniùñhàþ ÷ravaõàdiparàstatparàyaõàþ brahmaprepsavaþ niùkàmà iti yàvat /
     evaü brahmasaüstha÷abdasya j¤ànapradhànà÷ramavàcitvàdamçtatvakàmastvamumà÷ramamanutiùñhediti vidhiþ pariõamyate /
     ato na j¤ànànarthakyadoùa ityupasaüharati-#<tasmàditi />#
     saüprati kçtvàcintàmuddhàñayati-#<anapekùyeti />#
     ÷iùyabuddhivai÷adyàrthaü skandha÷rutimàdàya cintà kçteti bhàvaþ /
     #<yadivetaratheti />#
     brahmacarye sthitasyaiva pårvasukçtaparipàkàdvairàgyaü yadi syàdityarthaþ /
     yaduktaü karmànadhikçtàndhàdiviùayaþ saünyàsa iti tannetyàha-#<naceti />#
     sàmànya÷ruteþ saükocahetvabhàvàditi bhàvaþ /
     #<pçthagiti />#
     saünyàsasyeti ÷eùaþ /
     vratã godànàdivedavratavàn /
     gurukulànnivçttiråpasnànànantaramakçtagàrhasthyo gurusevã snàtakaþ utsannàgnirvidhuraþ agçhãtàgniranagnikaþ pravrajedityanvayaþ /
     sakalàïgànameva katha¤citkarmànadhikçtànàü saünyàso yuktaþ vikalàïgànàü tvandhàdãnàü na j¤ànapradhànasaünyàsàdhikàra ityàha-#<brahmeti />#
     dçùñipåtasaücàra÷ravaõàdikaü vinà j¤ànànutpatteþ /
     '÷arãraü me vicarùaõaü jihvà me madhumattamà /
     karõàbhyàü bhårivi÷ruvam'ityaïgasàkalyapràrthanàliïgàcca nàndhapaïgumåkabadhiradãnàmadhikàra ityarthaþ /
     #<tacceti />#
     pàrivràjyasya brahmaj¤ànàïgatvaü cetyarthaþ /
     brahmabhåyàya brahmasàkùàtkàràyeti yàvat //20//


END BsCom_3,4.2.20

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.3.21



stutimàtràdhikaraõam   / så. 21-22


stutimàtram upàdànàd iti cen nàpårvatvàt  | BBs_3,4.21 |

'sa eùa rasànàü rasatamaþ paramaþ paràrdhyo 'ùñamo yadudgãthaþ' (chà. 1.1.3) 'ityevamàgniþ sàma' ( chà. 1.6.1) ayaü vàva loka eùo 'gni÷citaþ  /
tadidamevokthamiyameva pçthivã' ityeva¤jàtãkàþ ÷rutayaþ kimudgãthàdeþ stutyarthà àhosvidupàsanàvidyarthà ityasminsaü÷aye stutyarthà iti yuktam  /
udgãthàdãni karmàïgànyupàdàya ÷ravaõàt  /
yathà 'iyameva juhåràdityaþ kårmaþ svargo loka àhavanãyaþ' ityàdyà juhvàdistutyarthàstadvaditi cet  /

netyàha  /
nahi stutimàtramàsàü ÷rutãnàü prayojanaü yuktamapårvatvàt  /
vidhyarthatàyàü hyapårvor'tho vihito bhavati stutyarthatàyàü tvànarthakyameva syàt  /
vidhàyakasya hi ÷abdasya vàkya÷eùabhàvaü pratipadyamànà stutirupayujyata ityuktam 'vidhinà tvekavàkyatvàtstutyarthena vidhãnàü syuþ ityatra  /
prade÷àntaravihitànàü tådgãthàdãnàmiyaü prade÷àntarapañhità stitirvàkya÷eùabhàvamapratipadyamànànarthikaiva syàt  /
iyameva juhårityàdi tu vidhisaünidhàvevàmnatamiti vaiùamyam  /
tasmàdvidhyarthà evaiva¤jàtãyakàþ ÷rutayaþ   // 21 //




     #<stutimàtraü />#
     pçthivyaboùadhipuruùavàgçksàmnàü saptànàü rasànàü rasatamo 'ùñama udgãthàvayava oïkàraþ paramaþ paramàtmapratãkatvàtparasya brahmaõor'dhaü sthànaü tadarhatãti paràrdhyaü ityarthaþ /
     àsu ÷rutãùvaïgopàdànàdapårvàrthatvàcca saü÷ayamàha-#<kimiti />#
     yathànuùñheyagàrhasthyasàmya÷ruteþ pàrivràjyasyànuùñheyatvaü tadvadàsàü ÷rutãnàü juhvàdistuti÷rutisàmyàtstutitvamiti pårvapakùayati-#<stutyarthà iti />#
     juhåriyameva pçthivãti ståyate /
     cayanasthaþ kårma àditya iti /
     àhavanãyaþ svargaloka iti stutiþ /
     tathodgãthàdãnàü rasatamatvàdiguõaiþ stutirityarthaþ /
     stutilakùaõàto varaü vidhikalpanamanuùñhànaphalalàbhàditi siddhàntayati-#<nahi stutãti />#
     pårvapakùe svananuùñhànaü phalaü siddhànte tvanuùñhànaü phalamiti mantavyam /
     stàvakatvenàrthavattvaü kiü na syàdityata àha-#<vidhàyakasyeti />#
     yuktamiyameva juhårityàdi÷rutãnàü phalavajjuhvàdividhiprakaraõasthatayà stàvakatvenàrthavattvaü;rasatamàdi÷rutãnàü tu kratvaïgavidhiprakaraõasthatvàbhàvàtphalavadapårvopàstividhàyakatvameva yuktaü kratvantara÷rutivaditi bhàvaþ //21//


END BsCom_3,4.3.21

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.3.22



bhàva÷abdàc ca  | BBs_3,4.22 |

'udgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) 'sàmopàsãta' (chà. 2.2.1) 'ahamukthamasmãti vidyàt' ityàdaya÷ca vispaùñà vidhi÷abdàþ ÷råyante te ca stutimàtraprayojanatàyàü vyàhanyeran  /
tathàca nyàyavidàü smaraõam -'kuryàtkriyeta kartavyaü bhavetasyàditi pa¤camam  /
etatsyàtsarvavedeùu niyataü vidhilakùaõam' iti liïgàdyartho vidhiriti manyamànàsta evaü smaranti  /
pratiprakaraõaü ca phalàni ÷ràvyate - 'àpayità ha vai kàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) 'eùa hyeva kàmàgànasyeùñe' (chà. 1.7.9) 'kalpante hàsmai lokà årdhva÷càvçttà÷ca' (chà. 2.2.3) ityàdãni  /
tasmàdapyupàsanàvidhànàrthà udgãthàdi÷rutayaþ   // 22 //




     ki¤càtra vidhikalpya iti kçtvàcintayoktaü vastutastu na kalpyaþ këptatvàdityàha-#<bhàveti />#
     na caivamupàsànàvidhistàvakatvaü rasatamàdi÷rutãnàmiti sàüpratam /
     vidhyapekùitaviùayàrpakatvasaübhave stutilakùaõayogàditi bhàvaþ /
     devo madiùñaü kuryàditi pràrthanàdàvapi liïgàdiprayogàdupàsãtetyàdi÷abdànàü kathaü vidhiparatvani÷caya ityata àha-#<tathàceti />#
     etalliïgàdikaü vedeùåtsargato niyameneùñasàdhanatvàkhyavidherlakùaõaü j¤àpakaü syàt /
     upapadàdibàdhake tvanyàrthaparamityarthaþ /
     tadidamàha-#<liïàdãti />#
     naca ÷loke pa¤camamityukteþ pa¤capadànàmeva vidhilakùaõatvaü nopàsãtetyàdãnàmiti bhramitavyam /
     kriyàsàmànyavàcinàü kçbhvastãnàmudàharaõena sarvadhàtåparaktaliïàdãnàü vidhilakùaõatvasya vivakùitatvàtpa¤camapadaü tåktàpekùayà ÷lokapåraõàrthaü mçtyurdhàvati pa¤cama itivat /
     yadyapi óukç¤ karaõa iti dhàtereva karaõa÷abditabhàvanàkhyakriyàsàmànyavàcitvaü netarayordhàtvorbhå sattàyàmas bhuvãtyarthàntarokteþ tathàpi janmàkhyabhavanasya tatphalasyàstitvasya ca prayojyaniùñhasya prayojakavyàpàràtmakabhàvanàvyàptatvàttayoþ kriyàsàmànyavàcitvavyavahàraþ /
     tatra kuryàditi prakçtyarthabhàvanàkhyàtenànådyate yathà dvàviti prayoge prakçtyartho dvitvaü pratyayenànådyate /
     tadvalliïà ca tasyà iùñasàdhanatvàkhyavidhirbodhyate /
     kartà tu tayàkùipyata ityàkùiptakartçkà bhàvanodàhçtà /
     tathà kriyetetyatràpi prakçtipratyayàrthau vyàkhyàtau /
     karmàtra pràdhànyenàkùipyata ityàkùiptakarmikàbhàvanodàhçtà /
     àkhyàtànàü kartràdikàrake ÷aktya bhàvàtkartçkarmaõoràkùepa eveti mãmàüsakamatam /
     kartavyamiti kçtyapratyayena karmakàrakamucyate /
     tasyopasarjanatvena prakçtyà bhàvanokteti bhedaþ /
     tathà daõóã bhavet bhåyate daõóinà bhavitavyamityudàhartavyam /
     tathà syàdbhåyeta bhavitavyamityastidhàtorapyudàharaõaü draùñavyam /
     asterbhåràde÷àt /
     etaddhàtutrayoparaktaliïàdibhiþ sarvadhàtvarthoparaktabhàvanàgateùñasàdhànatvaråpo vidhireka evocyate /
     dhàtånàü pratyayànàü kartràdikàrakàõàü ca bhede 'pi vidhibhedo nàstãti j¤àpanàrthaü pratidhàtådàharaõatrayaü dar÷itamiti sarvamavadàtam /
     evaü såtre bhàvo vidhiriti vyàkhyàya ca÷abdàtphalamiti vyàcaùñe-#<pratiprakaraõaü iti />#
     eùa çtvigupàsakaþ kàmàgànasya gànena phalasaüpàdanasyeùñe samartha ityarthaþ /
     evamaïgà÷ritavidyà api svatantraphalàþ kimu vaktavyamanaïgàtmavidyàyàþ svàtantryamiti /
     àtmavidyàsvàtantryo cintàyà asyàþ paryavasànàtpàdasaügatirbodhyàþ //22//


END BsCom_3,4.3.22

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.4.23



4 pàriplavàdhikaraõam   / så. 23-24


pàriplavàrthà iti cen na vi÷eùitatvàt  | BBs_3,4.23 |

'atha ha yàj¤avalkyasya dve bhàrye babhåvaturmaitreyã ca kàtyayanã ca' (bç. 4.5.1) 'pratardano ha vai daivodàsirindrasya priyaü dhàmopajagàma' (kauùã. 3.1) 'jàna÷rutirha  pautràyaõaþ ÷raddhàdeyo bahudàyã bahupàkya àsa' (chà. 4.1.1) ityevamàdiùu vedàntapañhiteùvàkhyàneùu saü÷ayaþ - kimimàni pàriplavaprayogàrthànyohosvitsaünihitavidyàpratipattyarthànãti  /
pàriplavàrthà imà àkhyàna÷rutayaþ  /
àkhyànasàmànyàt  /
àkhyànaprayogasya ca pariplave coditatvàt  /
tata÷ca vidyàpradhànatvaü vedàntànàü na syàt, mantravatprayoga÷eùatvàditi cet  /

tanna  /
kasmàt  /
vi÷eùitatvàt  /
'pàriplavamàcakùãta' iti hi prakçtya 'manurvaivasvato ràjà' ityevamàdãni kànicidevàkhyànàni tatra vi÷eùyante  /
àkhyànasàmànyàccetsàmànyàccetsarvagçhãtiþ syàdanarthakamevedaü vi÷eùaõaü bhavet  /
tasmànna pàriplavàrthà età àkhyàna÷rutayaþ   // 23 //




     #<pàriplavàrthàþ />#
     a÷vamedhe putràdiparivçtàya ràj¤e pàriplavamàcakùãteti nànàvidhàkhyànakathanàtmakaþ pàriplavaprayogo vihitaþ /
     tathàca vedàntasthakathànàmàkhyànatvasàmànyàdvidyàsaünidhànàcca saü÷ayamàha-#<kimiti />#
     pårvaü stutyapekùayà vijhirjyàyànanuùñhànalàbhàdityuktam /
     tathaiva kathànàü na vidyàstàvakatvaü pàriplavànuùñhànalàbhàditi pårvapakùaþ /
     tatra phalamàha-#<tata÷ceti />#
     yathà devasya tvà saviturityàdimantre kasyacitpadasya prayogasamavetàrthatayà ÷eùasya prayogàïgatvaü tathà vedàntasthakathànàü prayoga÷eùatvam /
     tadekavàkyatayà sarvavedàntànàü karma÷eùatvànna vidyàpràdhànyamityarthaþ /
     kathànàü guru÷iùyasamàcàrapradar÷anena buddhisaukaryadvàrà saünihitavidyà÷eùatvaü sàmardhyaliïgàdato vidyàpràdhànyamiti phalaü matvà siddhàntayati-#<tannetyàdinà />#
     a÷vamedhe prathama'hani manurvaivasvata iti kathàü bråyàddvitãye 'hani yamo vaivasvata iti tçtãye 'hani varuõa àditya iti vàkya÷eùe kathànàü vi÷iùyoktatvàdupakramasya saükoco yukta iti bhàvaþ //23//


END BsCom_3,4.4.23

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.5.24



tathà caikavàkyatopabandhàt  | BBs_3,4.24 |

asati ca pariplavàrthatva àkhyànànàü saünihitavidyàpratipàdanopayogitaiva nyàyyà  /
ekavàkyatobandhàt  /
tathàhi ta6 tatra saünihitàbhirekavàkyatà dç÷yate prarocanopayogàtpratipattisaukaryopayogàcca  /
maitreyãbràhmaõe tàvat - 'àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 4.5.6) ityàdyà vidyayaikavàkyatà dç÷yate  /
pràtardane 'pi pràõo 'smi praj¤àtmà ityàdyayà  /
jàna÷rutiriyyatràpi 'vàyurvàva saüvargaþ' (chà. 4.3.1) ityàdyà  /
yathà 'sa àtmàno vapàmudakhidat' ityevamàdãnàü karma÷rutigatànàmàkhyànàü saünihitavidhistutyarthatà tadvat  /
tasmànna pàriplavàrthatvam   // 24 //




     kva tarhi kathànàüviniyoga ityà÷aïkya saünidhànàdvidyàsvityàha#<-tathàceti />#
     prarocanaü prãtijananaü sa  prajàpatirvapàmudakhidat homàyoddhçtavànityasya pràjàpatyamajaü tåparamàlabheteti vidhi÷eùatve evamanyeùàü tattadvidhi÷eùatvaü draùñavyam //24//


END BsCom_3,4.5.24

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.5.25



5 agnãndhanàdyadhikaraõam   / så. 25


ata eva càgnãndhanàdyanapekùà  | BBs_3,4.25 |

'puruùàrtho 'taþ ÷abdàt' (bra.så. 3.4.1) ityetadvyavahitamapi saübhavàdata iti paràmç÷yate  /
ateva ca vidyàyàþ puruùàrthahetutvàdagnãndhanàdãnyà÷ramakmàõi vidyayà svàrthasiddhau nàpekùitavyànãtyàdyasyaivàdhikaraõasya phalamupasaüharatyadhikavivakùayà   // 25 //




     evamàdyàdhikaraõaprameyaü vidyàsvàtantryamadhikaraõatrayeõa dçóhãkçtyàdyàdhikaraõasya phalamàha-#<ata eva ceti />#
     brahmavidyà svaphale mokùe janayitavye sahakàritvena karmàõyapekùate na veti vàdivivàdàtsaü÷aye tenaiti brahmavitpuõyakçttaijasa ityàdi÷rutyà j¤ànakarmasamuccayena mokùapràptikathanàdapekùata iti pràpte vidyàyà muktihetutvàdavidyànivçttyàkhyamuktau na karmàpekùeti siddhàntayati-#<puruùàrtha iti />#
     agnãndhanapadena tatsàdhyakarmàõi lakùyante /
     puõyakçttaijasaþ ÷uddhasatve brahmavidbhåtvà tena vedanenaiti brahma pràpnotãti ÷rutirvyàkhyeyeti bhàvaþ /
     muktàveva karmaõàmasàmarthyàdanapekùà vidyàyàü tvasti citta÷uddhidvàrà teùàmapekùetyadhikaü vaktumayamupasaühàra ityupasaühàrasåtrasya phalamàha-#<adhiketi># //25//


END BsCom_3,4.5.25

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.6.26



6 sarvàpekùàdhikaraõam   / så. 26-27


sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷ruter a÷vavat  | BBs_3,4.26 |

idamidànãü cintyate kiü vidyàyà atyantamevànapekùà÷ramakarmamàmutàsti kàcidapekùeti  /
tatràta evàgnãndhanàdãnyà÷ramakarmàõi vidyà svàrthasiddhau nàpekùyanta evamatyantamevànapekùàyàü pràptàyàmidamucyate sarvàpekùà ceti  /
apekùata ca vidyà sarvàõyà÷ramakarmàõi nàtyantamanapekùaiva  /

nanu viruddhamidaü vacanamapekùate cà÷ramakarmàõi vidyà nàpekùate ceti  /

neti bråmaþ  /
utpannà hi vidyà phalasiddhiü prati na ki¤cidanyadapekùata utpattiü prati tvapekùate  /
kutaþ - yaj¤àdi÷ruteþ  /
tathàhi ÷rutiþ - 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena' (bç. 4.4.22) iti yaj¤àdãnàü vidyàsàdhanabhàvaü dar÷ayati  /
vividiùàsaüyogàccaiùàmutpattisàdhanabhàvoùavasãyate  /
'atha yadyaj¤a ityàcakùate brahmacaryasya yaj¤àdibhiþ yaüstavàdyaj¤àdãnàmapi hi sàdhanabhàvaþ såcyate  /
'sarve vedà yatpadamàmananti tapàüsi sarvàõi ca yadvadanti   /
yadicchanto brahmacaryaü caranti tatte padaü saügraheõa bravãmi' (kañha. 2.15) ityevamàdyà ca ÷rutirà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanabhàvaü såcayati  /
smçtirapi - 'kaùàyapakatiþ karmàõi j¤ànaü tu paramà gatiþ  /
kaùàye karmabhiþ pakke tato j¤ànaü pravartate' ityevamàdyà  /
a÷vavaditi yogyatànidar÷anam  /
yathàca yogyatàva÷enà÷vo na làïgalàkarùaõe yujyate rathacaryàyàü tu yujyate  /
evamà÷ramakarmàõi vidyayà phalasiddhau nàpekùyanta utpattau càpekùyanta iti   // 26 //




     adhikamàha-#<sarvàpekùà />#
     yathà pramàphalatvàdavidyànivçttau karmànapekùà tathà pramàtvàdvidyàyàmapi pramàkaraõamàtrasàdhyàyàü nàsti karmàpekùeti pårvapakùaþ /
     tatra vidyàrthaü karmànuùñhànàsiddhiþ /
     phalaü siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
     atra vividiùàyàmiùyamàõaj¤àne và yaj¤àdãnàü karmaõàü hetutvamapårvatvàdvidhãyate /
     pramàyà apyutpattipratibandhakaduritakùayàkhya÷uddhidvàrà karmasàdhyatvasaübhavàt /
     naca pàraüparye tçtãyà÷rutivirodhaþ /
     jvàlàdvàrà pàraüparye 'pi kàùñhaiþ pacatãti prayogàt, dvàrasyàvyavadhàyakatvàt /
     naca ÷uddherdvàratve mànàbhàvaþ /
     'j¤ànamutpadyate puüsàü kùayàtpàpasya karmaõaþ /
     kaùàye karmabhiþ pakve tato j¤ànaü pravartate'iti smçteþ /
     'avidyayà mçtyuü tãrtvà vidyayàmçtama÷nute'ityàdi÷rutyà karmaõà pàpanivçttau j¤ànena muktyabhidhànàcceti siddhàntayati-#<idamiti />#
     nanvatra vividiùantãti pa¤camalakàreõa vividiùàü bhàvayeyuriti sanarthecchaiva bhàvyatayà bhàti /
     tàü viùayasaundaryalabhyatayollaïghya vedanaü cedbhàvyamucyate tarhi vedanamapyullaïghya tatphalaü mokùa eva karmabhirbhàvyaþ kiü na syàdityata àha-#<vividiùàsaüyogàcceti />#
     iùyamàõatayà vidyàyàþ ÷abdataþ phalatvabhànàda÷rutamokùo na phalamanyathà kàùñhaiþ pacatãtyatràpi kàùñhànàü pàkaphalatçptihetutvaprasaïgàditi bhàvaþ /
     karmaõàü j¤ànàrthatve liïgavàkyànyàha-#<athetyàdinà />#

     ka÷cidvedabhàgaþ sàkùàdbrahmàkhyaü padaü bråte /
     ka÷cittu j¤ànàrthakarmadvàreti matvà sarve  vedàntà ityuktam /

     spaùñamanyat //26//


END BsCom_3,4.6.26

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.6.27



÷amadamàdyupetas syàt tathàpi tu tadvidhes tadaïgatayà teùàm apy ava÷yànuùñheyatvàt  | BBs_3,4.27 |

yadika÷cinmanyeta yaj¤àdãnàü vidyàsàdhanabhàvo na nyàyyo vidhyabàvàt  /
'yaj¤ena vividiùanti' ityeva¤jàtãyakà hi ÷rutiranuvàdasvaråpàvidyàbhiùñavaparà na yaj¤àdividhiparà  /
itthaü mahàbhàgà vidyà syàdvidyàrthã 'tasmàdevaüvicchanto dànta uparatastitikùuþ samàhito bhåtvàtmaneyevàtmànaü pa÷yati' (bç. 4.4.23) iti vidyàsàdhanatvena ÷amadamàdãnàü vidhànàdvihitànàü càva÷yànuùñheyatvàt  /

nanvatràpi ÷amàdyupeto bhåtvà pa÷yatãti vartamànàpade÷a upalabhyate na vidhiþ  /

neti bråmaþ  /
tasmàditi prakçtapra÷aüsàparigrahàdvidhitvapratãteþ  /
pa÷yediti na màdhyandinà vispaùñameva vidhimadhãyate  /
tasmàdyaj¤àdyanapekùàyàmapi ÷amadãnyapekùitavyàni  /
yaj¤àdãnyapi tvapekùitavyànãti yaj¤àdi÷rutereva  /

nanåktaü yaj¤àdibhirvividiùantãtyatra na vidhirupalabhyata iti  /
satyamuktaü tathàpi tvatpårvatvàtsaüyogasya vidhiþ parikalpyate  /
nahyayaü yaj¤àdãnàü vividiùàsaüyogaþ pårvaü pràpto yenànådyeta  /
'tasmàtpåùà prapiùñabhàgo 'dantako hi ityevamàdiùu cà÷rutavidhikeùvapi vàkyeùvapårvatvàdvidhiü parikalpya pauùõaü peùaõaü vikçtau pratãyetyàdivicàraþ prathame tantre pravartitaþ  /
tathàcoktam 'vidhirvà dhàraõavat' (bra, så. 3.4.20) iti  /
smçtirapi bhagavadgãtàdyàsvanabhisaüdhàya phalamanutiùñhitàni yaj¤àdãni mumukùorj¤ànasàdhanàni bhavantãti prapa¤citam  /
tasmàdyaj¤àdãni ÷amadamàdãni ca yathà÷ramaü sarvàõyevà÷ramakarmàõi vidyotpattàvapekùitavyàni  /
tatràpyevaüviditi vidyàsaüyogàtpratyàsannàni vidyàsàdhanàni ÷amàdãni, vividiùàsaüyogàttu brahyataràõi yaj¤àdãnãti vivektavyam   // 27 //




     evaü vidyotpattau bahiraïgàni karmàõyuktvàntaraïgaõyàha-#<÷ameti />#
     vidyàstutyarthatvenaikavàkyatvasaübhave vartamànoktibhaïgena vidhikalpanamayuktaü vidyàvàkyàdbhedaprasaïgàt /
     atastattvamasãti ÷abdamàtralabhyà vidyeti paràbhipràyamanådyàïgãkaroti-#<tathàpi tviti />#
     ÷amàderàva÷yakatvànna ÷abdamàtralabhyà vidyetyarthaþ yasmàdevaüvinna lipyate karmaõà pàpakena tasmàdeva vidyàrthã ÷amàdyupeto bhåtvà vicàrayediti vidhirgamyata ityàha-#<neti bråma iti />#
     atroparatapadena saünyàsa uktastasya ÷ravaõàïgatvamate ÷amàdivi÷iùña÷ravaõamatra vidhãyate /
     yadi tu 'lokamicchantaþ pravrajanti', 'j¤ànaü puraskçtya saünyaset'ityàdi ÷rutismçtiùu phalavattvenotpannasaünyàsasyàïgatvàyogàt, ÷rotavya iti vihita÷ravaõànuvàdenàneka÷amàdividhàne vàkyabhedàpàtàt, pa÷yediti ca prakçtyà ÷ravaõalakùaõàdoùàcca saünyàso na ÷ravaõasyàïgaü kintu tataþ pràganuùñhoyatve 'pi ÷ravaõavajj¤ànàrtha iti mataü tadà ÷amàdisamuccayena j¤ànaü bhàvayediti j¤ànàrthaü ÷amàdisamuccayavidhirityanavadyam /
     yaþ pårvaü yaj¤àdi÷ruteþ stutyarthatvàïgãkàraþ àpàtato guóajihvikànyàyena ÷amàdisvãkàràrthaü kçtastamidànãü tyajati-#<yaj¤àdãnyapãti />#
     yaj¤àdãnàü vidyàsàdhanatvaråpasaüyogasyàpårvatvàdavàntaravàkyabhedena vidhiþ svãkriyata /
     brahmavidyàvàkyena mahàvàkyaikavàkyatà cetyarthaþ /
     paramaprakaraõe 'pyavàntaravidhirityatra pårvatantrasaümatimàha-#<tasmàtpåùeti />#
     dar÷apårõamàsaprakaraõe ÷rutaü påùà prapiùñabhàga iti /
     tatra påùà devatà piùñabhàgo và dar÷apårmamàsayornàsti /
     ataþ samàsàtpratãtasya kàlatrayànavamçùñasya dravyadevatàsaübandhasyàvinàbhàvena yàgavidhyupasthàpakatvàt prayogaj¤ànàya vidhipadamadhyàhçtya prakaraõàdutkarùeõa påùodde÷ena piùñabhàgaþ kartavya iti vikçtau saübandhaþ /
     pauùõaü peùaõamiti såtre vicàritamityarthaþ /
     'svakarmaõà tamabhyarcya siddhiü vindati mànavaþ'ityàdyàþ smçtyaþ /
     karmaõàü j¤ànahetutve ÷amàdivadyàvajj¤ànodayamanuvçttiþ syàttathàca saünyàsàbhàva ityata àha-#<tatràpãti />#
     dçùñavikùepanivçttidvàrà ÷amàdãnàü ÷ànàrthatvàdanuvçttirna karmaõàmadçùñadvàrà j¤ànàrthatvàditi bhàvaþ //27//


END BsCom_3,4.6.27

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.7.28-29



7 sarvànnànumatyadhikaraõam   / så. 28-31


sarvàn nànumati÷ ca pràõàtyaye taddar÷anàt  | BBs_3,4.28 |

pràõasaüvàde ÷råyate chandogànàm - 'na ha và evaüvidi ki¤canànannaü bhavati' (chà. 5.2.1) iti  /
tathà vàjasaneyinàm - 'na ha và asyànnaü jagdhaü bhavati nànannaü pratigçhãtam' (bç. 6.1.14) iti  /
sarvamevàsyàdanãyameva bhavatãtyarthaþ  /
kimidaü sarvànnànuj¤ànaü ÷amàdivadvidyàïgaü vidhãyata uta stutyarthaü saükàrtyata iti saü÷aye vidhiriti tàvatpràtm  /
tathàhi - pravçttivi÷eùakara upade÷o bhavatyataþ pràõavidyàsaünidhànàttadaïgatveneyaü niyamanivçttirupadi÷yate  /

nanvevaüsati bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstravyàghàtaþ syàt  /

naiùa doùaþ  /
smànyavi÷eùabhàvàdbàdhopapatteþ  /
yathà pràõihiüsàpratiùedhasya pa÷usaüj¤àpanavidhinà bàdhaþ  /
yathàca 'na kà¤cana pariharettadvratam' (chà. 2.13.2) ityanena vàmadevyàvidyàviùayeõa sarvastrayaparihàravacanena tatsàmànyaviùayaü gamyàgamyavibhàga÷àstraü  bàdhyate  /
evamanenàpi pràõavidyàviùayeõa sarvànnabhakùaõavacanena bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstraü bàdhyateti  /
evaü pràpte bråmaþ - nedaü sarvànnànuj¤ànaü vidhãyata iti  /
nahyatra vidhàyakaþ ÷abda upalabhyate 'na ha và evaüvidi ki¤canànannaü bhavati' (chà. 5.2.1) iti vartamànàpade÷àt  /
nacàsatyàmapi vidhipratãtau pravçttivi÷eùakaratvalobhenaiva vidhirabhyupagantuü ÷akyate  /
apica ÷vàdimaryàdaü pràõasyànnamityuktvedamucyate 'naivaüvidaþ ki¤cidanannaü bhavati' iti  /
naca ÷vàdimaryàmannaü mànuùeõa dehenopabhoktuü ÷akyate  /
÷akyate tu pràõasyànnamidaü sarvamiti vicintayitum  /
tasmàtpràõànnavij¤ànapra÷aüsàrtho 'yamarthavàdo na sarvànnànuj¤ànavidhiþ  /
taddar÷ayati 'sarvànnànumati÷ca pràõàtyaye' iti  /
etaduktaü bhavati- pràõàtyaya eva hi parasyàmàpadi sarvamannamadãyatvenàbhyanuj¤àyate taddar÷anàt  /
tathàhi                    ÷ruti÷càkràyaõasyerùeþ kaùñàyàmavasthàyàmabhakùyabhakùaõe pravçttiü dar÷ayati - 'mañacãhateùu kuruùu' (chà. 1.10.1) ityasminbràhmaõe  /
càkràyaõaþ kilarùiràpadgata ibhyena sàmikhàdintànkulmàùàü÷cakhàda  /
anupànaü tu tadãyamucchiùñadoùàtpratyàcacakùe  /
kàraõaü càtrovàca 'na và ajãviùyamimànakhàdan' (chà. 1.10.4) iti, 'kàmo ma udapànam' (chà. 1.10.4) iti ca  /
pina÷cottaredyustàneva svaparocchiùñànparyuùitànkulmàùànbhakùayàübabhåveti  /
tadetaducchiùñaparyuùitabhakùaõaü dar÷ayantyàþ ÷ruterà÷ayàti÷ayo lakùyate pràõàtyayaprasaïge pràõasaüdhàraõàyàbhakùyamapi bhakùayitavyamiti  /
svasthàvasthàyàü tu tanna kartavyaü vidyàvatàpãtyanupànapratyàkhyànàdgamyate  /
tasmàdarthavàdo 'na ha và evaüvidi' (cà. 5.2.1) ityevamàdiþ   // 28 //




abàdhàc ca  | BBs_3,4.29 |

eva¤ca satyàhàra÷uddhau sattva÷uddhirityevamàdi bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstramabàdhitaü bhaviùyati   // 29 //




     #<sarvànnànumatiþ>#evaüvidi pràõasyànnaü sarvamiti dhyànavatãtyarthaþ /
     jagdhaü bhakùitam /
     apårvatvàdvidhya÷rute÷ca saü÷ayaþ /
     apårvatvàdyaj¤àdivadvidhiþ kalpya iti iti pårvapakùayati-#<vidhiriti />#
     atra bhakùyàbhakùyaniyamatyàgasya vidyàïgatvasiddhiþ phalaü siddhànte tu vidyàstutiriti vivekaþ /
     na kala¤jaü bhakùyediti ÷àstraü pràõavidvyatiriktaviùayam /
     yathà gràmyakarmaõi vàmadevyasàmopàsakavyatiriktaviùayaü parastrãniùedha÷àstraü tadvaditi pràpte siddhàntaü såtràdbahireva dar÷ayati-#<nedamiti />#
     pràõavidyàvidhisaünidhera÷akyatvàcca stutireva na vidhiþ kalpyaþ niùedha÷àstravirodhàt këpto hi vidhiþ sàmànya÷àstrabàdhako natu kalpya iti bhàvaþ /
     svasthasya pràõavido na sarvànnànumatirityatra liïgaü vadan såtraü yojayati-#<taddar÷ayatãti />#
     mañacyo raktakùudrapakùiõastairhateùu kurude÷asthasasyeùu durbhikùe jàte bàlayà saha jàyayà munirde÷àntaraü gacchannibhyàgràme sthitavànibhyo hastipàlakastena sàmikhàditànardhabhakùitàn kutsitamàùàn yàcayitvà bhakùitavàn /
     ibhvena jalaü gçhàõetyukte satyucchiùñaü vai me pãtaü syàditi pratiùidhya màùàþ kiü nocchiùñà itãbhyenokte sati màùabhakùaõe jalatyàge ca kàraõamuvàca /
     annàü÷e mama àpadasti /
     jalapànaü tu svecchàtastaóàgàdau labhyata iti màùàn khàditvàva÷iùñà¤jàyàyai dattavàn /
     sà cànàpadgatà patyuràpadaü j¤àtvà màùànsaürakùya pràtastasmai dadau /
     sa ca tàn khàditvà ràj¤o yaj¤aü gatvà prastotràdãnàkùipya pràõàdikàü pràstàvàdidevatàmupadã÷ya dhanaü pràpya sthita iti bhàvaþ /
     atrocchiùñabhakùaõajalatyàgàtmaka÷iùñàcàraliïgàcchrautàdanàpadi viduùàpyabhakùyaü na bhakùaõãyamiti såcyata iti bhàvaþ //28 //  //29//


END BsCom_3,4.7.28-29


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.7.30



api ca smaryate  | BBs_3,4.30 |

apicàpadi sarvànnabhakùaõamapi smaryateviduùo.viduùa÷càvi÷eùeõa - 'jãvitàtyayamàpanno yo 'nnamatti yatastataþ  /
lipyate na sa pàpena padmapatramivàmbhasà' iti   /
tathà 'madyaü nityaü bràhmaõaþ', 'suràpasya bràhmaõasyoùõàmasiüceyuþ', 'suràpàþ kçmayo bhavantyabhakùyabhakùaõàt' iti ca smaryatevarjanamannasya   // 30 //



----------------------

FN: uùõamatitaptàm   /



     suràpànenàpi jãvanamà÷aïkya kadàpi tanna kàryamityàha-#<tathà madyaü nityaü brahmaõa iti />#
     varjayoditi ÷eùaþ /
     kuta ityà÷aïkya maraõàntapràya÷cittavidhànàdityàha-#<suràpasyeti />#
     uùõàmatitaptàü suràmiti ÷eùaþ /
     ita÷ca sà na peyetyàha-#<suràpà iti># //30//


END BsCom_3,4.7.30

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.7.31



÷abda÷ càto 'kàmakàre  | BBs_3,4.31 |

÷abda÷cànannasya pratiùedhakaþ kàmakàranivçttiprayojanaþ kàñhakànàü saühitàyàü ÷råyate - 'tasmàdbrahmaõaþ suràü na pibet' iti  /
so 'pi 'na ha và evaüvidi'  (chà. 5.2.1) ityasyàrthavàdatvàdupapannataro bhavati  /
tasmàdeva¤jàtãyakà arthavàdà na vidhaya iti   // 31 //




     udàhçtasmçtãnàü måla÷rutimàha-#<÷abda÷ceti />#
     kàmakàro yatheùñapravçttiþ so 'pi niùedho 'pi upapannataro bhavati /
     na ha và evaüvidãtyasyàrthavàdatvàt /
     yadyayamapi vidhiþ syàttarhi vihitapratiùiddhatvàtùoóa÷igrahaõàgrahaõavatsuràpàne vikalpaþ syàtsa ca sarvasmçtibhiþ ÷iùñàcàreõa ca viruddha iti tàtparyàrthaþ //31//


END BsCom_3,4.7.31

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.8.32



8 à÷ramakarmàdhikaraõam   / så. 32-36



vihitatvàc cà÷ramakarmàpi  | BBs_3,4.32 |

'sarvàpekùà ca -' (bra. så. 3.4.23) ityatrà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanatvamavadhàritam  /
idànãü tu kimamumukùorapya÷ramamàtraniùñhasya vidyàmakàmamayamànasya tànyanuùñheyànyutàho neti cintyate  /
tatra 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) ityàdinà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanatvena vihitatvàdvidyàmanicchataþ phalàntaraü kàmayamànasya nityanyananuùñheyàni  /
atha  tasyàpyanuùñheyàni na tarhyeùàü vidyàsàdhanatvaü nityànityasaüyogavirodhàditi  /
asyàü pràptau pañhati - 'à÷ramamàtraniùñhasyàpyamumukùoþ kartavyanyeva nityàni karmàõi yàvajjãvamagnihotraü juhoti' ityàdinà vihitatvàt  /
nahi vacanasyàtibhàro nàma ka÷cidasti   // 32 //




     #<vihitatvàccà÷ramakarmàpi />#
     nityàgnihotràdikarmasu vihitatvàdviniyuktaviniyogavirodhàcca saü÷aye ÷àstràntaravirodhàtsarvànnatvokteþ stutitvavannityaviniyuktatva÷rutivirodhàdvividiùàyàü viniyoga÷ruteþ stutitvamiti pårvapakùamàha-#<tatreti />#
     j¤ànakàmanayànuùñhàne karmaõàmanityatvamanàva÷yakatvam /
     tasyà anityatvàdyàvajjãvàdividhinà tu nityatvaü ceti viruddhadharmadvayàpàtàdvividiùà÷ruteþ stutitvamiti phalaü pårvapakùe /
     siddhànte tåbhayathànuùñhànaü phalam //32//


END BsCom_3,4.8.32

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.8.33



atha yaduktaü naivaü sati vidyàsàdhanatveùàü syàdityata uttaraü pañhati -



sahakàritvena ca  | BBs_3,4.33 |

vidyàsahakàrãõi caitàni syurvihitatvàdeva 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) ityàdinà  /
taduktam - 'sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷rutera÷vavat' (bra. så. 3.4.26) iti  /
nacedaü vidyàsahakàritvàvacanamà÷ramakarmaõàü prayàjàdivadvidyàphalaviùayaü mantavyam  /
avidhilakùaõatvàdvidyàyàþ  /
asàdhyatvàcca vidyàphalasya  /
vidhilakùaõaü hi sàdhanaü dar÷apårõamàsàdi svargaphalasiùàdhayiùayà sahakàrisàdhanàntaramapekùate naivaü vidyà  /
tathàcoktam 'ata eva càgnãndhanàdyanapekùà'  (bra. så. 3.4.25) iti  /
tasmàduttpattisàdhanatva evaiùàü sahakàritvavàcoyuktiþ  /
nacàtra nityànityasaüyogavirodha à÷aïkayaþ, karmàbhede 'pi saüyogabhedàt  /
nitye hyekaþ saüyogo yàvajjãvàdivàkyakalpito na tasya vidyàphalatvam  /
anityastvaparaþ saüyogaþ 'tametaü vedànuvacanena' (bç. 4.4.22)

ityàdivàkyakalpitastasya vidyàphalatvam  /
yathaikasyàpi khàdiratvasya nityena saüyogena kratvarthatvamanityena saüyogena puruùàrthatvaü tadvat   // 33 //




     saha militvà ÷uddhidvàrà vidyàü kurvantãti sahakàrãõi karmàõi /
     teùàü bhàvastatvaü tenetyarthaþ /
     vidyayà saha phalakàritvaü sahakàripadàtpràptaü nirasyati-#<nacedamiti />#
     vidyàyà avihitatvànnàïgapekùàsti /
     ato vihitàni karmàõi avihitàyà na sahakàryaïgàni mokùasyàsàdhyatvàcca na karmàõàü sahakàritvasaübhava ityarthaþ /
     tulyabala÷rutidvayena viniyogapçthaktvaü saüyogabhedastato na virodhaþ /
     kàmanàyà anityatve 'pi karmaõàü nànityatvaü nityavidhinà prayogasya nityatvàt /
     satyàü kàmanàyàü kàmyaprayogenaiva nityatvasiddherna ka÷cidvirodhaþ /
     ida¤ca 'ekasya tåbhayatve saüyogapçthaktvam'iti såtre cintitam /
     yathà 'khàdiro yåpo bhavati'iti ÷rutyà khàdiratvasya kratvarthatà khàdiraü vãryakàmasyeti ÷rutyà puruùàrthatà ceti /
     ataþ sati vàkyadvaye viniyuktaviniyogo na virudhyata ityarthaþ //33//


END BsCom_3,4.8.33

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.8.34



sarvathàpi ta evobhayaliïgàt  | BBs_3,4.34 |

sarvathàpyà÷ramakarmapakùe vidyàsahakàritvapakùe ca ta evàgnihotràdayo dharmà anuùñoyàþ  /
ta evetyavadhàrayannàcryaþ kiü nivartayati  /
karmabheda÷ah kàmiti bråmaþ  /
yathà kuõóapàyinàmayane 'màsamagnihotraü jihoti' ityatra nityàdagnihotràtkarmàntaramupadi÷yate naivamiha karmabhedo 'stãtyarthaþ  /

kutaþ -ubhayaliïgàt  /
÷rutiliïgàtsmçtiliïgàcca  /
÷rutiliïgaü tàvat 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) iti siddhavadutpannaråpàõyeva yaj¤àdãni vividiùàyàü viniyuï kte natu juhvatãtyàdivadapårvameùàü råpamutpàdayatãti  /
smçtiliïgamapi 'anà÷ritaþ karmaphalaü kàryaü karma karoti yaþ' (6.1) iti vij¤àtakartavyatàkameva karma vidyotpattyarthaü dar÷ayati  /
yasyaite 'ùñàcatvàriü÷atsaüskàrà ityàdyà ca saüskàratvaprasiddhirvaidikeùu karmasu tatsaüskçtasya vidyotpattimabhipretya smçtau bhavati  /
tasmàtsàdvidamabhedàvadhàraõam  // 34 //




     nanu nityàgnihotràdibhyo bhinnà evàpåyarvaj¤àdayo vividiùàyàü viniyujyantàü tatra kuto viniyuktaviniyogastatràha-#<sarvathàpãti />#
     nityatve kàmyatve cetyarthaþ /
     kuõóapàyinàmayane màsamagnihotraü juhvatãtyàkhyàtasya sàdhyahomavàcitvàttadekàrthakàgnihotrapadasya vyavahitasiddhàgnihotraparàmar÷akatvàyogànmàsaguõavi÷iùñaü karmàntaraü vidhãyata iti yuktamiha tu yaj¤enetyàdi subantànàmàkhyàtenaikàrthatvàbhàvàtsiddhavyavahitakarmànuvàdakatvàtteùàmeva karmaõàü j¤ànàrthatvavidhiriti bhàvaþ /
     siddhakarmasu saüskàratvaprasiddhirapi ÷uddhàkhyasaüskàradvàrà j¤ànàrthakakarmàbhede liïgamityàha-#<yasyaita iti># //34//


END BsCom_3,4.8.34

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.8.35



anabhibhavaü ca dar÷ayati  | BBs_3,4.35 |

sahakàritvasyaivaitadupodbalakaü liïgadarsanamanabhibhavaü ta dar÷ayati ÷rutirbrahmacaryàdisàdhanasaüpannasya ràgadibhiþ kle÷aiþ 'eùa hyàtmà na na÷yati yaü brahmacaryeõànuvindate' (chà. 8.5.3) ityàdinà  /
tasmàdyaj¤àdãnyà÷ramakarmàõi ca bhavanti vidyàsahakàrãõi ceti ni÷citam   // 35 //




     brahmacaryàdikarmaõàü pratibandhadhvaüsadvàrà vidyàrthatve liïgamàha-#<anabhibhavaü ceti># //35//


END BsCom_3,4.8.35

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.9.36-37



9 vidhuràdikaraõam   / så. 36 -39


antarà càpi tu taddçùñeþ  | BBs_3,4.36 |

vidhuràdãnàü dravyàdisaüpadrahitànàü cànyatamà÷ramapratipattihãnànàmantaràlavartinàü kiü vidyàyàmadhikàro 'sti kiüvà nàstãti saü÷aye nàstãti tàvatpràptam  /
à÷ramakarmaõàü vidyàhetutvàvadhàraõàdà÷ramakarmàsaübhavàccaiteùàmiti  /
evaü pràpta idamàha - antarà càpi tvanà÷ramitvena vartamàno 'pi vidyàyàmadhikriyate  /
kutaþ taddçùñeþ  /
raikvavàcaknavãprabhçtãnàmevaübhåtànàmapi brahmatva÷rutyupalabdheþ   // 36 //




api ca smaryate  | BBs_3,4.37 |

saüvartaprabhçtãnàü ca nagnacaryàdiyogàdanapekùità÷ramakarmàõàmapi mahàyogitvaü smaryata itihàse   // 37 //




     #<antarà càpi tu taddçùñeþ />#
     anà÷ramiõàü japàdikarmasattvànninditatvàcca saü÷aye sati à÷ramakarmaõàmeva vidyàhetutva÷ruteranà÷ramasya ninditatvàccànadhikàra iti pårvapakùaþ /
     tatrànà÷ramakarmaõàü vidyàhetutvàsiddhiþ /
     siddhànte tatsiddhiriti phalam //36 //  //37//


END BsCom_3,4.9.36-37


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.9.38



nanu liïgamidaü ÷rutismçtidar÷anamipanyastaü kà nu khalu pràptiriti sàbhidhãyate -


vi÷eùànugraha÷ ca  | BBs_3,4.38 |

teùàmapi ca vidhuràdãnàmaviruddhaiþ puruùamàtrasaübandhibhirjapopavàsadevatàràdhanàdibhirdharmavi÷eùairanugraho vidyàyàþ saübhavati  /
tathàca smçtiþ - 'japyenaiva tu saüsiddhyedbràhmaõo nàtra saü÷ayaþ  /
kuryàdantra và kuryànmantro bràhmaõa ucyate' ityasaübhavadà÷ramakarmàõo 'pi japye 'dhikàraü dar÷ayati  /
janmàntarànuùñhitairapi cà÷ramakarmabhiþ saübhavatyeva vidyàyà anugrahaþ  /
tathàca smçtiþ - 'anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatim' (6.45) iti janmàntarasaücitànàmapi saüskàravi÷eùànanugrahãtçnvidyàyàü dar÷ayati  /
dçùñàrthà ca vidyà pratiùedhàbhàvamàtreõàpyartinamadhikaroti ÷ravaõàdiùu  /
tasmàdvidhuràdãnàmapyadhikàro na virudhyate   // 38 //




     raikvàdãnàü vidyàvattvaliïgasya janmàntarà÷ramakarmaõànyathàsiddheranà÷ramakarmaõo vidyàrthatvapràpakaü mànàntaraü vàcyamiti ÷aïkate-#<nanu liïgamiti />#
     anà÷ramitvàviruddhànàü varõamàtrapràptadharmàõàü vidyàrthatve mànamàha-#<tathàceti />#
     maitro dayàvànityarthaþ /
     nanvanà÷ramiõàü karma bhavatu vidyàhetustathàpi teùàü na ÷ravaõàdàvadhikàraþ saünyàsàbhàvàdityata àha-#<dçùñàrthà ceti />#
     bandhakàj¤ànadhvastiphalakavidyàkàmasya ÷ravaõe 'dhikàraþ /
     saünyàso 'pi kadàcitkçto j¤àna upakaroti ÷ravaõaü pratyanaïgatvàditi bhàvaþ //38//


END BsCom_3,4.9.38

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.9.39



atas tv itarajjyàyo liïgàc ca  | BBs_3,4.39 |

atastvantaràlavartitvàditaradà÷ramavartitvaü jyàyo vidyàsàdhanam  /
÷rutismçtisaüdçùñatvàt  /
÷rutiliïgàcca 'tenaiti brahmavitpåõyakçttejasa÷ca' (bç. 4.4.1) iti  /
'anà÷ramã na tiùñheta dinamekamapi dvijaþ  /
saüvatsaramanà÷ramã sthitvà kçcchramekaü caret' iti ca smçtiliïgàt   // 39 //




     tarhyà÷ramitvaü vçthetyata àha-#<atastviti />#
     puõyakçttaijasaþ ÷uddhasatvastena j¤ànamàrgeõaiti brahma pràpnotãtyarthaþ //
     atra puõyakçttvaliïgàdà÷ramitvaü jyàyaþ puõyopacaye ÷ãghraü vidyàlàbhàdanà÷ramasya ninditatvàcceti bhàvaþ //39//


END BsCom_3,4.9.39

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.10.40



10 tadbhåtàdhikaraõam   / så. 40


tadbhåtasya tu nàtadbhàvo jaiminer api niyamàt tadråpàbhàvebhyaþ  | BBs_3,4.40 |

santyårdhvaretasà à÷ramà iti sthàpitam  /
tàüstu pràptasya katha¤cittataþ pracyutirasti nàsti veti saü÷ayaþ  /
pårvakarmasvanuùñhànacikãrùayà và ràgàdiva÷ena và pracyuto 'pi syàdvi÷eùàbhàvàditi  /
evaü pràpta ucyate - tadbhåtasya tu pratipannordhvaretobhàvasya na katha¤cidapyatadbhàvo na tataþ pracyutiþ syàt  /
kutaþ - niyamàtadråpàbhàvebhyaþ   /
tathàhi - 'atyantamàtmànamàcàryakule 'vasàdayan' (chà. 2.23.1) iti 'araõyamiyàditi padaü tato na punareyàdityupaniùat' iti 'àcàryeõàbhyanuj¤àta÷caturõàmekamà÷ramam  /
à vimokùàccharãrasya so 'nutiùñhedyathàvidi' iti caiva¤jàtãyake niyamaþ pracyutyaprabhàvaü dar÷ayati  /
yathàca 'brahmacaryaü samàpya gçhã bhavet' (jà. 4) 'brahmacaryàdeva pravrajet' (jà. 4) iti caivamàdãnyàroharåpàõi vacàüsyupalabhyante naivaü pratyavaroharåpàõi  /
nacaivamàcàràþ ÷iùñhà vidyante  /
yattu pårvakarmasvanuùñhànacikãrùayà pratyavarohaõamiti tadasat '÷reyànsvadharmo viguõaþ paradharmàtsvanuùñhitàt' (3.35) iti smaraõàt  /
nyàyàcca  /
yo hi yaü prati vidhãyate sa tasya dharmo natu yo yena svanuùñhàtuü ÷akyate  /
codanàlakùaõatvàddharmasya  /
naca ràgàdiva÷àtpracyutiþ  /
niyama÷àstrasya balãyastvàt  /
jaiminerapãtyapi÷abdena jaiminibàdaràyaõayoratra saüpratipattiü ÷àsti pratipattidàróhyàya   // 40 //




     #<tadbhåtasya tu />#
     uttamà÷ramàtpårvà÷ramaü pràptasya pracyutasya karmàpi vidyàheturanà÷ramikarmavaditi saügatiþ, pårvapakùaphalaü caitat /
     siddhànte tu bhraùñasya karma na heturiti phalam /
     ràgàdipràbalyàtpracyutiniùedhàcca pracyutiþ pràmàõikã na veti saü÷ayamàhaþ /
     siddhàntasåtre niyamaü vyàcaùñe-#<tathàhãti />#
     atyantamiti naiùñhikatvaniyamaþ /
     araõyamityekàntopalakùitaü pàrivràjyaü gçhyate /
     tadiyàdgacchediti padaü ÷àstramàrgastatastasmàtpàrivràjyànna punareyànna  pracyavediti uniùadrahasyamityarthaþ /
     atadråpaü pracyutau pramàõàbhàvaü vyàcaùñe-#<yathàceti />#
     ÷iùñàcàràbhàvamàha-#<nacaivamiti />#
     'caõóàlàþ pratyavasitàþ'iti smçte÷ca patitànàü karma niùphalamiti bhàvaþ //40//


END BsCom_3,4.10.40

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.11.41



11 adhikàràdhikaraõam   / så. 41 - 42


na càdhikàrikam api patanànumànàt tadayogàt  | BBs_3,4.41 |

yadi naiùñhiko brahmacàrã pramàdàdavakãryeta kiü tasya 'brahmacaryàvakãrõã nairçtaü gardabhamàlabhet' ityetatpràya÷cittaü syàduta neti  /

netyucyate  /
yadapyadhikàralakùaõe nirõãtaü pràya÷cittam 'avakãrõipa÷u÷ca tadvadàdhànasyàpràptakàlatvàt' (jai. så  /
6.8.21) iti tadapina naiùñhikasya bhavitumarhati  /
kiü kàraõam - 'àråóho naiùñhikaü dharmaü yastu pracyavate pinaþ  /
pràya÷cittaü na pa÷yàmi yena ÷uddhyetsa àtmahà' ityapratisamàdheyapatanasmaraõàcchinna÷irasa iva pratikriyànupapatteþ  /
upakurvàõasya tu tàdçkpatanasmaraõàbhàvàdupapadyate tatpràya÷cittam   // 41 //



     #<nacàdhikàrikam />#
     avakãryeta vyabhicaredityarthaþ /
     avakãrõaü yonau niùiktaü reto 'syàstãtyavakãrõã /
     atra pracyutasya pràya÷cittaü syànnaveti upapàtakatvàtpatanasmçte÷ca saü÷ayaþ /
     pracyutasya yaj¤àdikaü niùphalamityuktaü tadvatpràya÷cittamàpi niùphalamiti pårvapakùayati-#<netyucyata iti />#
     atra kçtapràya÷cittasya karma j¤ànaheturna bhavatãti phalaü siddhànte tu bhavatãtidaþ /
     yathopanayanakàle homo laukikàgnàveva kàryaþ /
     dàrasaübandhottarakàlavihitàdhànasya saüpratyapràptakàlatvenàhavanãyàbhàvàttadvadavakãrõino brahmacàriõaþ pràya÷cittapa÷urgardabho laukikàgnau hotavya ityadhikàralakùaõe ùaùñhàdhyàye nirõãtaü pràya÷cittamàdhikàrikaü tadupakurvàõasyaiva na naiùñhikasyeti pràpte siddhàntayati //41//


END BsCom_3,4.11.41

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.11.42



upapårvam api tv eke bhàvama÷anavat tad uktam  | BBs_3,4.42 |

apitveka àcàryà upapàtakamevaitaditi manyate  /
yannaiùñhikasya gurudàràdibhyo 'nyatra brahmacaryaü vi÷ãryeta na tanmahàpàtakaü bhavati gurutalpàdiùu mahàpàtakeùvaparigaõanàt  /
tasmàdupakurvàõavannaiùñhikasyàpi pràya÷cittasya bhàvamicchanti brahmacàritvàvi÷eùàdavakãrõitatvàvi÷eùàcca  /
a÷anavat  /
yathà brahmacàriõo madhumàüsà÷ane vratalopaþ punaþsaüskàra÷caivamiti  /
ye hi pràya÷cittasyàbhàvamicchanti teùàü na målamupalabhyate  /
ye tu bhàvamicchanti teùàü brahmacàryavakãrõetyadavi÷eùa÷ravaõaü målam  /
tasmàdbhàvo yuktataraþ  /
taduktaü pramàõalakùaõe - 'samà vipratipattiþ syàt' (jai. så. 1.3.8) '÷àstrasthà và tannimittatvàt' (jai. så. 1.3.9) iti  /
prà÷cittàbhàvasmaraõaü tvevaü sati yatnagauravotpàdanàrthamiti vyàkhyàtam  /
evaü bhikùuvaikhànasayorapi vànaprastho dãkùàbhede kçcchraü dvàda÷aràtraü caritvà mahàkakùaü vardhayet bhikùurvànaprasthavatsomavalliïgavarjaü sva÷àstrasaüskàra÷ca ityavamàdi pràya÷cittasmaraõamanuvartavyam   // 42 //




     #<upapårvamiti />#
     upapadaü pårvaü yasya pàtakasya tadupapàtakamityarthaþ /
     'pràya÷cittaü na pa÷yàmi'iti dar÷anàbhàvasmçteþ pràya÷cittàbhàvàparatvaü kalpayitvà tanmåla÷rutikalpanàtpràgeva këptasàdhàraõa÷rutyà pràya÷cittasadbhàvasiddheþ /
     kalpanaü nodeti këpta÷rutivirodhàditi bhàvaþ /
     pràya÷cittasya bhàvàbhàvasiddhyoþ samatve 'pi bhàvaprasiddhiþ ÷rutimålatvàdàdartavyetyatra saümatimàha-#<taduktamiti />#
     yavamaya÷carårityatra yava÷abdaïkeciddãrgha÷åke prayu¤jate kecidde÷avi÷eùe priyaïguùu /
     ataþ kasya caruþ kàrya iti saüdehe vçddhaprayogasàmyàtsamà tulyà vikalpena pratipattiþ syàditi pràpte siddhàntaþ-÷àstramålà pratipattirgràhyà ÷àstranimittatvàddharmàdij¤ànasya /
     tathàca 'yadànyà oùadhayo mlàyantyathaite yavà modamànàstiùñhanti, iti ÷àstramålatvàddãrgha÷åkaprayogasyaivàdara ityarthaþ /
     smçtergatimàha-#<pràya÷citteti />#
     brahmacaryarakùàrthaü yatnàdhikyaü kàryamiti j¤àpanàrthaü pràya÷cittaü spaùñamapi na pa÷yàmãtyuktaü bhagavadatriõetyarthaþ /
     naiùñhikavadyativanasthayorapi pramàdàdbrahmacaryabhaïge pràya÷cittamastãtyàha-#<evamiti />#
     kçcchraü pràjàpatyaü mahàkakùaü bahutçõakàùñhade÷aü jaladànàdinà vardhayeta /
     yatistu somalatàvarjaü vardhayet /
     'sarvapàpaprasakto 'pi dhyàyannimiùamacyutam /
     bhåyastapasvã bhavati païktipàvana eva ca /
     upàpàtakasaïgheùu pàtakeùu mahatsu ca /
     pravi÷ya rajanãpàdaü brahmadhyànaü samàcaret //
     'ityàdisva÷àstravihitadhyànapràõàyàmàdisaüskàro 'pi bhikùuõà kàrya ityarthaþ /

     àdipadàt 'manovàkkàyajàndoùànaj¤ànotthànpramàdajàn /
     sarvàndahati yogàgnistålarà÷imivànalaþ /
     nityameva tu kurvãta pràõàyàmàüstu ùoóa÷a /
     api bhråõahanaü màsàtpunantyaharahaþ kçtàþ /
     'ityàdivàkyaü gràhyam //42//


END BsCom_3,4.11.42

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.12.43



12 bahiradhikaramam   / så. 43


bahis tåbhayathàpi smçter àcàràc ca  | BBs_3,4.43 |

yadårdhvaretasàü sva÷ramebhyaþ pracyavanaü  mahàpàtakaü yadi vopapàtakamubhayathàpi ÷iùñhaiste bahirkartavyàþ  /
'àråóho naiùñhikaü dharmaü yastu pracyavate punaþ  /
pràya÷cittaü na pa÷yàmi yena ÷udhyetsa àtmahà' iti 'àråóhapatitaü vipraü maõóalàcca viniþsçtam  /
udbaddhaü kçmidaùñaü ca spçùñvà càndràyaõaü caret' iti caivamàdinindàti÷ayasmçtibhyaþ  /
÷iùñàcàràcca  /
nahi yaj¤àdhyayanavivàhàdãni taiþ sahàcaranti ÷iùñàþ   // 43 //




     #<bahiståbhayathàpi />#
     kçtapràya÷cittaistaiþ saha kçta÷ravaõàdikaü j¤ànasàdhanaü na veti saüdehe teùàü ÷uddhatvàtsàdhanamiti pràpte pràya÷cittàtparaloke teùàü ÷uddhatve 'pyatra ÷uddhabhàvànna sàdhanamiti siddhàntayati-#<yadyårdhveti />#
     sugamaü bhàùyam //43//


END BsCom_3,4.12.43

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.13.44



13 svàmyadhikaraõam   / så. 44 -46


svàminaþ phala÷ruter ity àtreyaþ  | BBs_3,4.44 |

aïgeùåpàsaneùu saü÷ayaþ  /
kiü tàni yajamànakarmàõyàhosvidçtvikkarmàõãti  /
kiü tàvatpràptam yajamànakarmàõãti  /
kutaþ - phala÷ruteþ  /
phalaü hi ÷råyate - 'varùati hàsmai varùayati ha ya etadevaü vidvànvçùñau pa¤cavidhaü sàmopàste' (chà. 2.3.2) ityàdi  /
tacca svàmigàmi nyàyyam  /
tasya sàïge prayoge 'dhikçtatvàt  /
adhikçtàdhikàratvàccaiva¤jàtãyakasya  /
phalaü ca kartaryupàsanànàü ÷råyate - 'varùatyasmai ya upàste' ityàdi  /

nanvçtvijo 'pi phalaü dçùñam 'àtmane và yaü kàmaü kàmayate tamàgàyati' (bç. 1.3.28) iti  /

na  /
tasya vàcanikatvàt  /
tasmàtsvàmina eva phalavatsåpàsaneùu kartçtvamityàtreya àcàryo manyate   // 44 //




     #<svàminaþ phala÷ruteþ />#
     aïgà÷ritopàstiùåbhayakartçkatvasaübhavàtsaü÷ayaþ /
     yaþ kçtapràya÷cittaþ sa saüvyavahàrya ityutsargasya nindàti÷ayasmçtyà naiùñhikàdiùu bàdhavadyo yadaïgakartà sa tadà÷ritasya kartetyutsargasya kartuþ phala÷rutyà bàdha iti pårvapakùamàha-#<kimiti />#
     atra kartçtvabhoktçtvayoraikàdhikaraõyaü phalaü siddhànte tvaïgà÷rità çtvikkartçkà apyupàstayo yajamànagàmisvatantraphalàþ kimu vàcyaü svaniùñhabrahmavidyàyàþ svàtantryamiti phalaü vivektavyam /
     ataþ pàdasaügatiþ hiïkàraprastàvodgãthapratihàranidhanàkhyapa¤caprakàre sàmni vçùñidhyàturvarùasamçddhiþ phalamiti ÷rutyarthaþ /
     ÷rutaü phalaü çtviggataü kiü na syàdityata àha-#<tacceti />#
     yathàsàïgakratvadhikçtàdhikàratvàdgodohanasya phalaü kratvadhikàrigataü tadvadaïgopàsanasyàpi phalaü tadgatamevetyarthaþ /
     astu tasya phalaü tadgataü kartàtvanyaþ kiü na syàdityata àha-#<phalaü ceti />#
     yaduktaü yajamànàgàmi phalamiti tasyàpavàdaü ÷aïkate-#<nanviti />#
     udgànena sàdhayatãtyarthaþ /
     yàjamànaü phalamityutsargasyàsati bàdhakavacane siddhiriti samàdhyarthaþ /
     tasmàtphalabhoktçtvàdityarthaþ //44//


END BsCom_3,4.13.44

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.13.45-46



àrtvijyam ity auóulomiþ tasmai hi parikrãyate  | BBs_3,4.45 |

naitadasti svàmikarmàõyupàsanànãti  /
çtvikkarmàõyetàni syurityauóulomiràcàryo manyate  /
kiü kàraõaü, tasmai hi sàïgàya karmaõe yajamànenartvikparikrãyate  /
tatprayogàntaþpàtãni codgãthàdyupàsanànyadhikçtàdhikàrakatvàt  /
tasmàdgodohanàdiniyamavadevartvigbhirnirvartyetan  /
tathàca 'taü ha bako dàlbhyo vidà¤cakàra sa ha naimi÷ãyànàmudgàtà babhåva (chà. 1.2.13) ityudgàtçkatçrkatàü vij¤ànasya dar÷ayati  /
yattåktaü kartrà÷rayaü phalaü ÷råyata iti  /

naiùa doùaþ  /
paràrthatvàdçtvijo 'nyatra vacanàtphalasaübandhànupapatteþ   // 45 //




÷rute÷ca  | BBs_3,4.46 |

yàü vai kà¤cana yaj¤a çtvija à÷iùamà÷àsata iti yajamànàyaiva tàmà÷àsata iti hovàceti tasmàdu haivaüvidudgàtà bråyàtkaü te kàmamàgàyàni (chà. 1.7.8 - 9) iti  /
taccarvitvakkartçkasya vij¤ànasya yajamànagàmi phalaü dar÷ayati  /

tasmàdaïgopàsanànàmçtvikkarmatvasiddhiþ   // 46 //




     upàsanamàrtvijyaü çtvikkartçkamityata ÷rautaü liïgamàha-#<tathàceti />#
     tamudgãthàkhyaü praõavaü pràõadçùñyà dhyàtavàndhyàtvà ca naimi÷ãyànàü satriõàmudgàtàsãdityarthaþ /
     yajamànena svagàmiphalakasàïgaprayogakaraõàyartvijàü krãtatvàtkartçtve 'pi na tatphalabhàktvamutsargasya bàdhakàbhàvàdityuktatvàt /
     krayaõadvàrà kartçtvabhoktçtvasàmànàdhikaraõyaü copapadyate bhçtyakartçke yuddhe ràjà yudhyate jayati cetivaditi bhàvaþ //45 //  //46//


END BsCom_3,4.13.45-46


____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.14.47



14 sahakàryantaravidhyadhikaraõam   / så. 47 - 49


sahakàryantaravidhiþ pakùeõa tçtãyaü tadvato vidhyàdivat  | BBs_3,4.47 |

'tasmàdbrahmaõaþ pàõóityaü nirvidya bàlyena tiùñhàsedbàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyàtha muniramaunaü ca monaü ca nirvidyàtha bràhmaõaþ' (bç. 3.5.1) iti bçhadàraõyake ÷råyate  /
tatra saü÷ayaþ maunaü vidãyate na veti  /
na vidãyata iti tàvatpràptam  /
bàlyena tiùñhàsedityatraiva vidheravasitatvàt  /
nahyatha munirityatra vidàyakà vibhaktirupalabhyate tasmàdayamanuvàdo yuktaþ  /
kutaþ pràptiriti cet  /

munipaõóita÷abdayorj¤ànàrthatvàtpàõóityaü nirvidyetyevaü pràptaü maunam  /
apicàmaunaü ca maunaü ca nirvidyàtha bràhmaõa ityatra tàvanna bràhmaõatvaü vidhãyate pràgeva pràptatvàt  /
tasmàdatha bràhmaõa iti pra÷aüsàvadastathaivàtha munirityapi bhavitumarhati samànanirdeùatvàditi  /
evaü pràpte bråmaþ - sahakàryantaravidhiriti  /
vidyàsahakàriõo maunasya bàlyapàõóityavadvidhirevà÷rayitavyo 'pårvavat  /

nanu pàõóitya÷abdenaiva maunasyàvagatatvamuktam  /

naiùa doùaþ  /
muni÷abdasya j¤ànàti÷ayàrthatvàt  /
mananànmuniriti ca vyutpattiriti ca vyutpattisaübhavàt  /
'munãnàmapyahaü vyàsaþ' (gã. 10.37) iti ca prayogadar÷anàt  /

nanu muni÷abda uttamà÷ramavacano 'pi ÷råyate 'gàrhasthyamàcàryakulaü maunaü vànaprastham' ityatra  /

na  /
'vàlmãkirmunipuïgavaþ' ityàdiùu vyabicàradar÷anàt  /
itarà÷ramasaünidhànàttu pàri÷eùyàttatrottamà÷ramopàdànaü j¤ànapradhànatvàdutmà÷ramasyaùa tasmàdbàlyapàõóityàpekùayà tçtãyamidaü maunaü j¤ànàti÷ayaråpaü vidãyate  /
yattu bàlya eva vidheþ paryavasànamiti tathàpyapårvatvànmunitvasya vidheyatvàmà÷rãyate muniþ syàditi  /
nirvedanãyatvanirde÷àdapi maunasya bàlyapàõóityavadvidheyatvà÷rayaõam  /
tadvato vidyàvataþ sanyàsinaþ  /
katha¤ca vidyàvaþ saünyàsina ityavagamyate  /
tadadhikàràt 'àtmànaü viditvà putràdyeùaõàbhyo vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti' iti  /

nanu sati vidyàvattve pràpnotyeva tatràti÷ayaþ kiü monavidhinetyata àha - pakùeõeti  /
etaduktaü bhavati -

yasminpakùe bhedadar÷anapràbalyànna pràpnoti tasminneùa vidhiriti  /
vidhyàdivat  /
yathà - 'dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta' ityeva¤jàtãyake vidhyàdau sahakàritvenàgnyanbàdhànàdikamaïgajàtaü vidhãyate  /
evamavipradhàne 'pyasminvidyàvàkye maunavidhirityarthaþ   // 47 //




     #<sahakàryantaravidhiþ />#
     yasmàtpårve bràhmaõà àtmànaü viditvà saünyasya bhikùàcaryaü caranti tasmàdadyatano 'pi bràhmaõa àpàtaj¤ànaråpapaõóàvànpaõóitastasya kçtyaü pàõóityaü ÷ravaõaü tannirvidya ni÷cayena labdhvà bàlyena ÷ravaõajaj¤ànasya balabhàvena mananenàsaübhàvanàniràsena bàlasya bhàvena và ÷uddhacittatvena sthàtumicchedevaü manana÷ravaõe kçtvàdànantaraü munirnididhyàsanakçtsyàdevamamaunaü ca maunàdanyadbàlyapàõóityadvayaü maunaü ca nididhyàsanaü labdhvà atha j¤ànasàmagrãpauùkalyànantaraü brahmàhamiti sàkùàtkàravàn bràhmaõo bhavatãtyarthaþ /
     mauna÷abdasya siddharåpe pàrivràjye anuùñheye ca dhyàne prayogàtsaü÷ayaþ /
     yathà taü ha baka ityàdivàkya÷eùàdudgãthàdyupàsanasyàrtvijyatvanirõayastadvadatha bràhmaõa iti vidhihãnavàkya÷eùànmaunasyàpyavidheyatvani÷caya iti pårvapakùamàha-#<na vidhãyata iti />#
     atra dhyànasyànanuùñhànaü siddhànte tvanuùñhànamiti phalam /
     yadi maunaü pàrivràjyaü tadà vàkyàntarapràptamanådyate bàlyavidhipra÷aüsàrtham /
     yadi j¤ànaü tadà pàõóitya÷abdàtpràptamiti pårvapakùagranthàrthaþ /
     muni÷abdàdvij¤ànàti÷ayaþ pratãyate tasya j¤ànamàtravàcipàõóitya÷abdànna pràptiþ /
     nàpi muni÷abdaþ parivràóvàcakaþ vàlmãkyàdiùu prayujyamànatvàt /
     tasmàdapràptaü maunamapårvatvàdvidhiü kalpyatãti siddhàntayati-#<evamityàdinà />#
     àpastambaprayogasya gatimàha-#<itarà÷rameti />#
     ki¤càmaunaü ca maunaü ca nirvidyeti ÷ravaõamananavadanuùñheyatvoktermaunasya vidheyatetyàha-#<nirvedanãyatveti />#
     naca trayàõàü vidhàne vàkyabhedo doùaþ /
     uparidhàraõavadiùñatvàttadvàkyabhedasyeti bhàvaþ /
     kasyedaü dhyànaü vidhãyata ityàha-#<tadvata iti />#
     àtmànaü viditveti parokùaj¤ànavataþ saünyàsinaþ prakçtatvàdityarthaþ /
     såkùmàrthasàkùàtkàrasàdhanatvena dhyànàdeþ ùaójàdau lokataþ pràptiü ÷aïkitvà niyamavidhimàha-#<nanvityàdinà />#
     nanu brahmavidyàpare vàkye kathaü j¤ànàïgamiti cetsaphalakratuparavàkye 'ïgavidhivadityàha-#<vidhyàdivaditi />#
     pradhànamàrabhyàïgaparyanto vidhiþ /
     tatra pradhànaþ kraturvidhyàdirata evàïgaü vidhyanta ityucyata ityarthaþ /
     etatsåtrabhàùyabhàvànabhij¤àþ saünyàsà÷ramadharma÷ravaõàdau vidhirnàstãti vadanti /
     vidhau hyapràptimàtramapekùitaü tacca bhedadar÷anapràbalyàddar÷itamiti saüpradàyavidaþ //47//


END BsCom_3,4.14.47

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.14.48



evaü bàlyàdivi÷iùñe kaivalyà÷rame ÷rutimati vidyamàne kasmàcchàndogye gçhiõopasaühàraþ 'abhisamàvçtya kuñumbe' (chà. 8.15.1) ityatra  /
tena hyupasaüharaüstadviùayamàdaraü dar÷atãti   /
ata uttaraü pañhati -


kçtsnabhàvàt tu gçhiõopasaühàraþ  | BBs_3,4.48 |

tu÷abdo vi÷eùaõàrthaþ  /
kçtsnabhàvo 'sya vi÷eùyate  /
bahulàyàsàni hi bahånyà÷ramakarmàõi yaj¤àdãni taü prati kartavyatayopadiùñànyà÷ramàntarakarmàõi ca yathàsaübhavamahiüsendriyasaüyamàdãni tasya vidyante  /
tasmàdgçhamedhinopasaühàro na virudhyate   // 48 //




     samàvartanànantaraü kuñumbe sthito brahmalokaü pràpnoti naca punaràvartata ityupasaühàràtsaünyàso nàstãti ÷aïkàrthaþ /
     àyàsavi÷iùñakarmabàhulyàdgçhiõopasaühàraþ kçto na saünyàsàbhavàditi samàdhyarthaþ //48//


END BsCom_3,4.14.48

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.14.49



maunavad itareùàm apy upade÷àt  | BBs_3,4.49 |

yathà maunaü gàrhasthyaü caitàvà÷ramau ÷rutimantàvevamitaràvapi vànaprasthagurukulavàsau  /
dar÷ità hi purastàcchrutiþ- 'tapaþ eva dvitãyo brahmacaryàcàryakulavàsã tçtãyaþ' (chà. 2.23.1) ityàdyà  /
tasmàccaturõàmapyà÷ramàõàmupade÷àvi÷eùàttulyavadvikalpasamuccayàbhyàü pratipattiþ  /
itareùàmiti dvayorà÷ramayorbahuvacanaü vçttibhedàpekùayànuùñhàtçbhedàpekùayà veti draùñavyam   // 49 //




     saünyàsagàrhasthyadvayamatra såtrakçtoktam /
     tato 'nyadà÷ramadvayaü nàstãti kasyacidbhramaþ syàttaü nirasyati-#<maunavaditi />#
     à÷ramadvayavadityarthaþ /
     itarayorapãti vàcye bahåktiravàntarabhedamapekùya /
     sa càsmàbhiþ pràgdar÷itaþ //49//


END BsCom_3,4.14.49

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.15.50



15 anàviùkàràdhikaraõam   / så. 50


anàviùkurvann anvayàt  | BBs_3,4.50 |

'tasmàdbrahmaõaþ pàõóityaü nirvedya bàlyena tiùñhàset' (bç. 3.5.1) iti bàlyamanuùñheyatayà ÷råyate  /
tatra bàlasya bhàvaþ karma và bàlyamitiraddhite sati bàlabhàvasya vayovi÷eùasyecchàyà saüpàdayituma÷akyatvàdyathopapàdaü måtrapurãùatvàdibàlacaritantargatà và bhàvavi÷uddhirapraråóhendriyatvaü dambhadarpàdirahitatvaü và bàlyaü syàditi saü÷ayaþ   /
kiü tàvatpràptaü kàmacàravàdabhakùaõatà yathopapàdamåtrapurãùatvaü ca prasiddhataraü loke bàlyamiti tadgrahaõaü yuktam  /

nanu patitatvàdidoùapràpterna yuktaü kàmacàratàdyà÷rayaõam  /

na  /
vidyàvataþ saünyàsino vacanasmarthyàddoùanivçtteþ pa÷uhiüsàdiùviveti  /
evaü pràpte 'bhidhãyate  /
na  /
vacanasya gatyantaràbhàvàt  /
aviruddhe hyanyasminbàlya÷abdàbhilapye labhyamàne na vidhyantaravyàghàtakalpanà yuktà  /
pradhànopakàràya càïgaü vidhãyate  /
j¤ànàbhyàsa÷ca pradhànamiha yatãnàmanuùñheyam  /
naca sakalàyàü bàlacaryàyàmaïgãkriyamàõàyàü j¤ànàbhyàsaþ saübhàvyate  /
tasmàdàntaro bhàvavi÷eùo bàlyasyàpraråóhendriyatvàdiriha bàlyamà÷rãyate  /
tadàha - anàviùkurvanniti  /
j¤ànàdhyayanadhàrmikatvàdibhiràtmànamavikhyàpayandambhadarpàdirahito bhavet  /
yathà bàlo 'praråóhendriyatayà na pareùàmàtmànamàviùkartumãhate tadvat  /
evaü hyasya vàkyasya pradhànopakàryàrthànugama upapadyate  /
tathàcoktaü smçtikàraiþ - 'yaü na santaü na càsantaü nà÷rutaü na bahu÷rutam  /
na suvçttaü na durvçttaü veda ka÷citsa bràhmaõaþ //
gåóhadharmà÷rito vidvànaj¤àtacaritaü caret  /
andhavajjaóavaccàpi måkavacca mahãü caret' //
'avyaktaliïgo 'vyaktàcàraþ' iti caivamàdi   // 50 //




     #<anàviùkurvannanvayàt />#
     tatra bàlye viùaye taddhitasya bhàvàrthatvàsaübhavàtkarmàrthatvaü gçhãtvà tiùñhanmåtratvàdikarmaõo 'praråóhendriyatvàdiråpabhàva÷uddhe÷ca bàlakarmatvàvi÷eùàtsaü÷ayamàha-#<tatreti />#
     pårvapakùe vidyàïgatvena tiùñhanmåtratvàderapyanuùñhànaü siddhànte bhàva÷uddhereveti phalam /
     pårvatra mauna÷abdasya j¤ànàti÷aye dhyàne prasiddhatvàt dhyànaü vidheyamityuktam, tadvadbàlya÷abdasya kàmacàràdau prasiddhestadvidhigrahaõamityàha-#<kiü tàviditi />#
     kàmata÷caraõavadanabhakùaõàni yasya sa kàmacàravàdabhakùaõastasya bhàvastattetyarthaþ /
     yathopapàdaü yathàsaübhavaü måtràdi yasya tadbhàvastattvaü bàlyavidhibalàtpàtitya÷àstramanyaviùayamiti bhàvaþ /
     'yastvavij¤ànavànbhavatyamanaskaþ sadà÷uciþ /
     na sa tatpadamàpnoti saüsàraü càdhigacchati'ityàdi ÷aucabhikùàdiniyamavidhi÷àstràviruddhasya bhàva÷uddhàkhyabàlyasya vidhisaübhavànna yatheùñaceùñàvidhiriti siddhàntayati-#<evamiti />#
     pradhànavirodhitvàcca na tadvidhirityàha-#<pradhàneti />#
     bhàva÷uddhervidyopakàrakatvenànvayàdanàviùkurvanbhavediti bàlyavidhyartha iti såtrayojanà //50//


END BsCom_3,4.15.50

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.16.51



16 aihikàdhikaraõam   / så. 51


aihikam apy aprastutapratibandhe taddar÷anàt  | BBs_3,4.51 |

'sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷rutera÷vavat (bra.så. 3.4.23) ityata àrabhyoccàvacaü vidyàsàdhanamavadhàritaü, tatphalaü vidyà siddhyantã kimihaiva janmani siddhyatyuta kadàcidamutràpãti cnavtyate  /
kiü tàvatpràptam  /
ihaiveti  /

kiü kàraõam  /
÷ravaõàdipårvikà hi vidyà  /
naca ka÷cidamutra me vidyà jàyatàmityabhisaüdhàya ÷ravaõàdiùu pravartate  /
samàna eva tu janmani vidyàjanmàbhisaüdhàyaiteùu pravartamàno dç÷yate  /
yaj¤àdãnyapi ÷ravaõàdidvàreõaiva vidyàü janayanti pràmàõajanyatvàdvidyàyàþ  /
tasmàdaihikameva vidyàjanmeti  /
evaü pràpte vadàmaþ - aihikaü vidyàjanma bhavatyasati prastutapratibandha iti  /
etadapaktaü bhavati - yadà prakràntasya vidyàsàdhanasya ka÷citpratibandho na kriyata upasthitavipàkena karmàntareõa tadehaiva vidyotpadyate, yadà tu khalu tatpratibandhaþ kriyate tadàmutreti  /
upasthitavipàkatvaü ca karmaõo de÷akàlanimittopaninipàtàdbhavati  /
yàni càkasya karmaõo vipàcakàni de÷akàlanimittàni tànyevànyasyàpãti na niyantuü ÷akyate  /
yato viruddhaphalànyapi karmàõi bhavanti  /
÷àstramapyasya karmaõa idaü phalaü bhavatãtyetàvati paryavasitaü na de÷akàlanimittavi÷eùamapi  saükàrtayati  /
sàdhanavãryavi÷eùàttvatãndriyà kasyacicchaktiràvirbhavati tatpratibaddhà parasya tiùñhati  /
nacàvi÷eùeõa vidyàyàmabhisaüdhirnotpadyata ihàmutra và me vidyà jàyatàmityabhisaüdherniraï ku÷atvàt  /
÷ravaõàdi dvàreõàpi vidyotpadyamànà pratibandhakùayàpekùayaivotpadyate  /
tathàca÷rutirdurbodhatvamàtmano dar÷ayati - '÷ravaõàyàpi bahubhiryo na labhyaþ ÷çõvanto 'pi bahavo yaü na vidyuþ  /
à÷caryo 'sya vaktà ku÷alo 'sya labdhà÷caryo j¤àtà ku÷alànu÷iùñaþ' (ka. 2.7) iti  /
garbhasya eva ca vàmadevaþ pratipede brahmabhàvamiti vadantã janmàntarasaücitàtsàdhanàjjanmàntare vidyotpattiü dar÷ayati  /
nahi garbhasyaivaihikaü ki¤citsàdhanaü saübhàvyate  /
samçtàvapi - 'apràpya yogasaüsiddhiü kàü gatiü kçùõa gacchati' (gã. 6.36) ityarjunena pçùño bhagavànvàsudevaþ 'nahi kalyàõakçtka÷ciddurgatiü tàta gacchati' (gã. 6.40) ityuktvà punastasya puõyalokapràptiü sàdhukule saübåtiü càbhidhàyànantaram 'tatra taü buddhisaüyogaü labhate paurvadehikam' (gã.

6.43) ityàdinà 'anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatim' (gã. 6.45) ityetenaitadeva dar÷ayati  /
tasmàdaihikamàmuùmikaü và vidyàjanma pratibandhakùayàpekùayeti sthitam   // 51 //




     aihikamapi saünyàsàdibàlyàntaü sàdhanajàtamuktvà tatsàdhyavidyàjanma vicàryata iti saügatiü vadan sàdhanasya dvidhà phalasaübhavàtsaü÷ayamàha-#<sarvetyàdinà />#
     kàrãrãùñivadaihikaphalatvaniyamaþ ÷ravaõàdãnàmiti pårvapakùamàha-#<tintàvaditi />#
     nanvàmuùmikaphalakayaj¤àdisàdhyavidyàyàþ kathamaihikatvaniyama ityata àha-#<yaj¤àdãnyapãti />#
     ÷uddhidvàrà yaj¤àdibhiþ ÷ravaõàdiùu sàkùàdvidyàhetuùu ghañiteùu vidyàvilambo na yuktaþ /
     dç÷yate ca vilambaþ ataþ ÷ravaõàdervidyàhetutvamasiddhamiti pårvapakùe phalam /
     pratibandhakava÷àdvilambe 'pi hetutvasiddhiriti siddhànte phalaü matvà citràdivadaniyataphalaü ÷ravaõàdikamiti siddhàntayati-#<evamiti />#
     nanu pràrabdhakarmavi÷eùeõa ÷ravaõàdiphalapratibandhaþ kimiti kriyate ÷ravaõàdinaiva karmavipàkapratibandhaþ kiü na syàdityata àha-#<upasthitavipàkatvaü ceti />#
     de÷àdimahimnà karmàõi vipacyanta ityarthaþ /
     tena ÷ravaõàdikameva kimiti na vipacyante, tatràha-#<yàni ceti />#
     vipàcakatvaü palaunmukhyahetutvam /
     nanu tarhi ÷ravaõàdivipàcakade÷àdikaü kãdç÷amityata àha-#<÷àstramapãti />#
     phalabalàdde÷àdij¤ànamiti bhàvaþ /
     tathàpi karmaõaiva ÷ravaõàdipratibandho na vaiparãtyamityatra ko hetustamàha-#<sàdhaneti />#
     pratibandhakatva÷aktirapi phalabalàjj¤àtavyeti bhàvaþ /
     pratibandhakasadbhàve ÷rautaü smàrtaü ca liïgamàha-#<tathàcetyàdinà />#
     ÷çõvanto 'pi na vidyurityukteþ pratibandhasiddhiþ /
     àtmano yathàvadvaktàpyà÷caryaþ adbhutavat ka÷cideva bhavati /
     tiùñhatu labdhà sàkùàtkàravàn, parokùato j¤àtàpyà÷caryaþ /
     ku÷alenàcàryeõànu÷iùño 'pãtyarthaþ //51//


END BsCom_3,4.16.51

____________________________________________________________________________________________

START BsCom_3,4.17.52



17 muktiphalàdhikaraõam   / så. 52


evaü muktiphalàniyamas tadavasthàvadhçtes tadavasthàvadhçteþ  | BBs_3,4.52 |

yathà mumukùorvidyàsàdhanàvalambinaþ sàdhanavãryavi÷eùàdvidyalakùaõe phala aihikàmuùmikaphalatvakçto vi÷eùapratiniyamo dçùñaþ  /
evaü muktilakùaõe 'pyutkarùãpakarùakçtaþ ka÷cidvi÷eùapratiniyamaþ  /
syàdityà÷aïkyàha - evaü muktiphalàniyama iti  /
na khalu muktiphale ka÷cidevaübhåto vi÷eùapratiniyama à÷aïkitavyaþ  /
kutaþ - tadavasthàvadhçteþ  /
muktyavasthà hi sarvavedànteùvekaråpaivàvadhàryate  /
brahmaiva hi muktyavasthà naca brahmaõo 'nekàkàrayogo 'sti  /
ekaliïgatvàvadhàraõàt 'astålamanaõu' (bç. 3.8.8) 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.23) 'yatra nànyatpa÷yati' (chà. 7.24.1) 'brahmaivedamamçtaü purastàt' (muõóa. 2.2.11) 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6) 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutibhyaþ  /
apica vidyàsàdhanaü svavãryavi÷eùàsvaphala eva vidyàyàü ka¤cidati÷ayamàsa¤jayenna vidyàphale muktau  /
taddhyasàdhyaü  nityasiddhasvabhàvameva vidyàyàdhigamyata ityasakçdavàdiùma  /
naca tasyàmapyutkarùanikarùàtmako 'ti÷aya upapadyate nikçùñàyà vidyàtvàbhàvàdutkçùñaiva hi vidyà bhavati  /
tasmàttasyàü ciràcirotpattiråpo 'ti÷ayo bhavanbhavet  /
natu muktau ka÷cidati÷ayasaübhavo 'sti  /
vidyàbhedàbhàvàdapi tatphalabhedaniyamàbhàvaþ karmaphalavat  /
nahi muktisàdhanabhåtàyà vidyàyàþ karmaõàmiva bhedo 'stãti  /
saguõàsu tu vidyàsu - 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà.  3.14.2) ityàdyàsu guõàvàpodvàpava÷àdbhedopapattau satyàmupapadyate yathàsvaü phalabhedaniyamaþ karmaphalavat  /
tathàca liïgadar÷anam - 'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati' iti  /
naivaü nirguõàyàü vidyàyàü guõàbhàvàt  /
tathàca smçtiþ - 'nahi gatiradhikàsti kasyacitsati hi guõe pravadantyatulyatàm' iti  /
tadavasthàvadhçtestadavasthàdhçteriti padàbhyaso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati   // 52 //



     asati pràrabdhakarmapratibandhe ÷ravaõàdinehaiva vidyodayaþ yaj¤àdibhiþ saücitapàpapratibandhasya nirastatvàt /
     sati tu bhogena tanniràsàdamutreti vidyàyà aihikàmuùmikatvavi÷eùaniyama uktastadvatphale 'pi mokùe ka÷cidutkarùàdivi÷eùaþ syàdityata àha-#<evaü muktiphalàniyamastadavasthàvadhçtestadavasthàvadhçteþ />#
     muktiratra viùayaþ /
     tasyàü vidyàvadvi÷eùaniyamo 'sti na veti phalasyobhayathàsaübhavàtsaü÷aye pårvapakùamàha-#<yatheti />#
     muktiþ savi÷eùà, phalatvàdvidyàvadataþ karmasàdhyà muktiriti phalam /
     siddhànte tu nirvi÷eùatvàvadhàraõa÷rutibàdhitamanumànamato j¤ànaikavyaïgyà muktiriti phalam /
     ki¤ca ÷ravaõàditàratamyàdvidyàyàü ka¤cidati÷ayamaïgãkçtya vidyàlabhyamuktau nàti÷aya ityàha-#<apica vidyàsàdhanamiti />#
     nanu brahmaõo nityasiddhatvàdavidyànivçtte÷cànyatve dvaitàpatteþ, ananyatve càsàdhyatvàdikaü vidyàphalamityata àha-#<taddhãti />#
     vidyayàbhivyaktatvena brahmànanda eva mukhyaphalamabhivyaktiravidyànivçttirànandasvaråpasphårtipratibandhakàbhàvatayà vidyayà sàdhyate sà cànirvàcyeti na dvaitàpattiþ /
     anye tu sà brahmànanyetyàhuþ /
     naca sàdhyatvànupapattestatra vidyàvaiyarthyamiti vàcyam /
     yadabhàve yadabhàvastattatsàdhyamiti j¤ànàtsarvo lokaþ pravartate /
     yathàca vidyàyà abhàve brahmasvaråpamukterabhàvo 'nartharåpà avidyaivàsti /
     asyà avidyàyà eva muktirnàstãtivyavahàraviùayatvena muktyabhàvatvàt /
     tathàca vidyàü vinà muktirnàstãti ni÷cayàdvidyàmupàdatte /
     vidyodaye ca svataþsiddhanityanivçttànarthasvaprakà÷abrahmànandàtmanavatiùñhata ityanavadyam /
     saüprati vidyàyàmati÷ayàïgãkàra tyajati-#<naceti />#
     ekaråpe viùaye pramàyàü tàratamyànupapatterityarthaþ /
     kathaü tarhi pårvàdhikaraõe vidyàyà vi÷eùa uktaþ, tatràha-#<tasmàditi />#
     satyàmapi  sàmagryàü j¤àne vilamba ukto na tàratamyamityarthaþ /
     tarhi satyapi j¤àne muktau vilambaþ kiü na syàdityata àha-#<natviti />#
     vàyvàdipratibandhàddipotpattivilambe 'pyutpanne tamonivçttivilambàdar÷anàtsati j¤àne nàj¤ànanivçttau vilamba iti bhàvaþ /
     ki¤ca karmaõàmupàsanànàü ca guõabhedena tàratamyàtphalatàratamyaü yuktam /

     nirguõavidyàyàstvekaråpatvàttatphalaikaråpyamityàha-#<vidyàbhedetyàdinà />#
     smçtau kasyacinnirguõavida ityarthaþ /
     tasmàdvidyàsamakàlaiva muktiriti siddham //52//


END BsCom_3,4.17.52

____________________________________________________________________________________________


iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ   // 4 //


     iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatkçtau ÷àrãrakavyàkhyàyà bhàùyaratnaprabhàñãkàyàü  tçtãyasyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //4//

     #<//  iti tçtãyàdhyàyasya nirguõavidyàyà antaraïgabahiraïgasàdhanavicàràkhya÷caturthaþ pàdaþ >#//



#<//  iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye sàdhanàkhyastçtãyodhyàyaþ >#//


