Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with: 1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya 2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version integrates a multitude of files into a single structure in order to facilitate word search across the entire corpus of commentaries. The files have been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitÅyo 'dhyÃya÷ / [dvitÅye avirodhÃkhyÃdhyÃye prathamapÃde sÃækhyayogakÃraïÃdÃdism­tibhi÷ sÃækhyÃdiprayuktatarkaiÓca vedÃntasamanvayavirodhaparihÃra÷] ## saccidÃnandarÆpÃya k­«ïÃyÃkli«ÂakÃriïe / namo vedÃntavedyÃya gurave buddhisÃk«iïe //1// sÃækhyÃdism­tiyuktibhirna calito vedÃntasiddhÃntago nirmÆlairvividhÃgamairavidito vyomÃdijanmÃpyaya÷ / utpattyantavivarjitaÓcitivapurvyÃpi ca kartÃæÓako liÇgena prathito 'pi nÃmatanuk­ttaæ jÃnakÅÓaæ bhaje //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.1.1 1 sm­tyadhikaraïam / sÆ. 1-2 prathame 'dhyÃye sarvaj¤a÷ sarveÓvara÷ jagata utpattikÃraïaæ, m­tsuvarïÃdaya iva ghaÂarucakÃdÅnÃm / utpannasya jagato niyant­tvena stithikÃraïaæ, mÃyÃvÅva mÃyÃyÃ÷ / prasÃritasya ca jagata÷ puna÷ svÃtmanyevopasaæhÃrakÃraïaæ, avaniriva caturvidhasya bhÆtagrÃmasya / sa eva ca sarve«Ãæ na ÃtmetyetadvedÃntavÃkyasamanvayapratipÃdanena pratipÃditam / pradhÃnÃdikÃraïavÃdÃÓcÃÓabdatvena nirÃk­tÃ÷ / idÃnÅæ svapak«e sm­tinyÃyavirodhaparihÃra÷, pradhÃnÃdivÃdÃnÃæ ca nyÃyÃbhÃsopab­æhitatvaæ, prativedÃntaæ ca s­«ÂyÃdiprakriyÃyà avigÅtatvamisyarthajÃtasya pratipÃdanÃya dvitÅyo 'dhyÃya Ãrabhyate / tatra prathamaæ tÃvatsm­tivirodhamupanyasya pariharati- sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇga iti cen nÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt | BBs_2,1.1 | yaduktaæ brahmaiva sarvaj¤aæ jagata÷ kÃraïamiti, tadayuktam / kuta÷ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt / sm­tiÓca tantrÃkhyà paramar«ipraïÅtà Ói«Âaparig­hÅtà anyÃÓca tadanusÅriïya÷ sm­taya÷, evaæ satyanavÃkÃÓÃ÷ prasajyeran / tÃsu hyacetanaæ pradhÃnaæ svatantraæ jagata÷ kÃraïamupanibadhyate / manvÃdisam­tayastÃvaccodanÃlak«aïenÃgnihotrÃdinà dharmajÃtenÃpek«itamarthaæ samarpayantya÷sÃvakÃÓà bhavanti / asya varïasyÃsminkÃle 'nena vidhÃnaænopanayanaæ, Åd­ÓaÓcÃcÃra÷, itthaæ vedÃdhyayanaæ, itthaæ sahadharmacÃriïÅsaæyoga iti / tathà puru«ÃrthÃÓca varïÃÓramadharmÃnnÃnÃvidhÃnvidadhati / naivaæ kapilÃdism­tÅnÃmanu«Âheye vi«aye 'vakÃÓo 'sti / mok«asÃdhanameva hi samyagdarÓanamadhik­tya tÃ÷ praïÅtÃ÷ / yadi tatrÃpyanavakÃÓÃ÷ syurÃnarthakyamevÃsÃæ prasajyeta / tasmÃttadavirodhena vedÃntà vyÃkhyÃtavyÃ÷ / kathaæ punarÅk«atyÃdibhyo hetubhyo brahmaiva sarvaj¤aæ jagata÷ kÃraïamityavadhÃrita÷ Órutyartha÷ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgena punarÃk«ipyate / bhavadeyamanÃk«epa÷ svatantrapraj¤ÃnÃm / paratantrapraj¤Ãstu prÃyeïa janÃ÷ svÃtantryeïa ÓrutyarthamavadhÃrayitumaÓaknuvanta÷ prakhyÃtapraïet­kÃsu sm­ti«vavalamberan / tadbalena ca Órutyarthaæ pratipitseran / asmatk­te ca vyÃkhyÃne na viÓvasyurbahumÃnÃtsm­tÅnÃæ praïet­«u / kapilaprabh­tÅnÃæ cÃr«aæ j¤Ãnamapratihataæ smaryate / ÓrutiÓca bhavati- '­«iæ prasÆtaæ kapilaæ yastamagre j¤Ãnairbibharti jÃyamÃnaæ ca paÓyet' (Óve. 5.2) iti / tasmÃnnai«Ãæ matamayathÃrthaæ Óakyaæ saæbhÃvayitum / tarkÃva«Âambhena caiter'thaæ prati«ÂhÃpayanti / tasmÃdapi sm­tibalena vedÃntà vyÃkhyeyà iti punarÃk«epa÷ / tasya samÃdhi÷ nÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃditi / yadi sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgeneÓvarakÃraïavÃda Ãk«ipyeta, evamapyanyà ÅÓvarakÃraïavÃdinya÷ sm­tayo 'navakÃÓÃ÷ prasajyeran / tà udÃhari«yÃma÷ - 'yattatsÆk«mamavij¤eyam' iti paraæ brahma prak­tya 'sa hyantarÃtmà bhÆtÃnÃæ k«etraj¤aÓceti kathyate' iti coktvà 'tasmÃdavyaktamutpannaæ triguïaæ dvijasattama' ityÃha / tathÃnyatrÃpi 'avyaktaæ puru«e brahmannirguïe saæpralÅyate' ityÃha / 'ataÓca saæk«epamimaæ Ó­ïudhvaæ nÃrÃyaïa÷ sarvamidaæ purÃïa÷ / sa sargakÃle ca karoti sarvaæ saæhÃrakÃle ca tadatti bhÆya÷' iti purÃïe / bhagavadgÅtÃsu ca- 'ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayastathÃ' (bha.gÅ. 7.6) iti / paramÃtmÃnameva ca prak­tyÃpastamaba÷ paÂhati- 'tasmÃtkÃyÃ÷ prabhavanti sarve sa mÆlaæ ÓÃÓvatika÷ sa nitya÷ (dha.sÆ. 1.8.23.2) iti / evamanekaÓa÷ sm­tiÓvapÅÓvara÷ kÃraïatvenopÃdÃnatvena ca prakÃÓyate / sam­tibalena pratyavati«ÂamÃnasya sm­tibalenaivottaraæ vak«yÃmÅtyato 'yamanyasm­tyanavakÃÓado«opanyÃsa÷ / darÓitaæ tu ÓrutÅnÃmÅÓvarakÃraïavÃdaæ prati tÃtparyam / vipratipattau ca sm­tÅnÃmavaÓyakartavye 'nyataraparigrahe 'nyataraparityÃge ca ÓrutyanusÃriïya÷ sm­taya÷ pramÃïamanapek«yà itarÃ÷ / taduktaæ pramÃïalak«aïe- 'virodhe tvanapek«aæ syÃdasti hyanumÃnam' (jai.sÆ. 1.3.3) iti / nacÃtÅndriyÃnartha¤Órutimantareïa kaÓcidupalabhata iti Óakyaæ saæbhÃvayituæ nimittÃbhÃvÃt / Óakyaæ kapilÃdÅnÃæ siddhÃnÃmapratihataj¤ÃnatvÃditi cet / na / siddherapi sÃpek«atvÃt / dharmÃnu«ÂhÃnÃpek«Ã hi siddhi÷ / sa ca dharmaÓcodanÃlak«aïa÷ / tataÓca pÆrvasiddhÃyÃÓcodanÃyà artho na paÓcimasiddhapuru«avacanavaÓenÃtiÓaÇkituæ Óakyate / siddhavyapÃÓrayakalpanÃyÃmapi bahutvÃtsiddhÃnÃæ pradraÓitena prakÃreïa sm­tivipratipattau satyÃæ na ÓrutivyapÃÓrayÃdanyannirïayakÃraïamasti / paratantrapraj¤asyÃpi nÃkasmÃtsm­tiviÓe«avi«aya÷ pak«apÃto yukta÷ / kasyacitkvacitpak«apÃte sati puru«amativauÓvarÆpyeïa tattvÃvyavasthÃnaprasaÇgÃt / tasmÃttasyÃpi sm­tivipratipattyupanyÃsena sm­tyanusÃrÃvi«ayavivecanena ca sanmÃrge praj¤Ã saægrahaïÅyà / yà tu Óruti÷ kapilasya j¤ÃnÃtiÓayaæ pradarÓayantÅ pradarÓità na tayà Órutiviruddhamapi kÃpilaæ mataæ ÓraddhÃtuæ Óakyaæ, kÃpilamiti ÓrutisÃmÃnyamÃtratvÃt / anyasya ca kapilasya sagaraputrÃïÃæ pratapturvÃsudevanÃmna÷ smaraïÃt / anyÃrthadarÓanasya ca prÃptirahitasyÃsÃdhakatvÃt / bhavati cÃnyà manormÃhÃtmyaæ prakhyÃpayantÅ Óruti÷ - 'yadvai ki¤ca manuravadattadbhe«ajam' (tai.saæ 2.2.10.2) iti / manunà ca 'sarvabhÆte«u cÃtmÃnaæ sarvabhÆtÃni cÃtmani / saæpaÓyannÃtmayÃjÅ vai svÃrÃjyamadhigacchati // ' (12.11) iti sarvÃtmatvadarÓanaæ praÓaæsatà kÃpilaæ mataæ nindyata iti gamyate / kapilo hi na sarvÃtmatvadarÓanamanumanyate, ÃtmabhedÃbhyupagamÃt / mahÃbhÃrate 'pi ca 'bahava÷ puru«Ã brahmannutÃho eka eva tu' iti vicÃrya 'bahava÷ puru«Ã rÃjansÃækhyayogavicÃriïÃm' iti parapak«amupanyasya tadvyudÃsena- 'bahÆnÃæ puru«ÃïÃæ hi yathaikà yonirucyate / tathà taæ puru«aæ viÓvamÃkhyÃsyÃmi guïÃdhikam // ' ityupakramya 'mamÃntarÃtmà tava ca ye cÃnye dehasaæsthitÃ÷ / sarve«Ãæ sÃk«ibhÆto 'sau na grÃhya÷ kenacitkvacit // viÓvamÆrdhà viÓvabhujo visvapÃdÃk«inÃsika÷ / ekaÓcarati bhÆte«u svairacÃrÅ yathÃsukham // ' iti sarvÃtmataiva nirdhÃrità / ÓrutiÓca sarvÃtmatÃyÃæ bhavati- 'yasminsarvÃïi bhÆtÃnyÃtmaivÃbhÆdvijÃnata÷ / tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷' (Å. 7) ityevaævidhà / ataÓca siddhamÃtmabhedakalpanayÃpi kapilasya tantraæ vedaviruddhaæ vedÃnusÃrimanuvacanaviruddhaæ ca, na kevalaæ svatantraprak­tikalpanayaiveti / vedasya hi nirapek«aæ svÃrthe prÃmÃïyaæ raveriva rÆpavi«aye / puru«avacasÃæ tu mÆlÃntarÃpek«aæ vaktusm­tivyavahitaæ ceti viprakar«a÷ / tasmÃdvedaviruddhe vi«aye sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo na do«a÷ //1// ---------------------- FN: 'dvitÅye sm­titarkÃbhyÃmavirodho 'nyadu«Âatà / bhÆtabhokt­ÓruterliÇgaÓruterapyaviruddhatÃ' iti saægrahaÓloka÷ / paramar«i÷ kapila÷ / anyà Ãsuripa¤caÓikhÃdipraïÅtÃ÷ / upacaritaæ Órutyarthaæ pratipadyerannityartha÷ / sÆk«matvamatÅndriyatvam / avij¤eyatvaæ pramÃïÃntarÃvagÃhyatvam / kÃyà brahmÃdaya÷ / ÓÃÓvatika÷ kÆÂastha÷ / Órutivirodhe sm­tiprÃmÃïyaæ anapek«aæ heyam / hi yato 'sati virodhe ÓrutyanumÃnaæ bhavati / pratapturdÃhakasya / viÓve mÆrdhano 'syaiva sarvatra pratibimbitatvÃt / evaæ viÓvabhujÃdau yojyam / 'nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi'iti ÓruternÃmatanuk­dapi saæj¤ÃmÆrtivyÃkartÃpi liÇgaÓarÅropÃdhinà karteti aæÓa iti ca prathita÷ prasiddho yastaæ pratyagabhinnaæ paramÃtmÃnaæ mÆlaprak­tiniyantÃraæ bhaje ityartha÷ / sm­tiprasaÇgÃtpÆrvottarÃdhyÃyayorvi«ayavi«ayibhÃvasaægatiæ vaktuæ v­ttaæ kÅrtayati-## janmÃdisÆtramÃrabhya jagadutpattyÃdikÃraïaæ brahmeti pratipÃditaæ, 'ÓÃstrad­«Âyà tu'ityÃdisÆtre«u sa evÃdvitÅya÷ sarvÃtmetyuktaæ, 'ÃnumÃnikam'ityÃdinà kÃraïÃntarasyÃÓrautatvaæ darÓitamityartha÷ / evaæ prathamÃdhyÃyasyÃrthamanÆdya tasmin vi«aye virodhaparihÃravi«ayiïaæ dvitÅyÃdhyÃyasyÃrthaæ pÃdaÓa÷ saæk«ipya kathayati-## atra prathamapÃde samanvayasya sÃækhyÃdism­tiyuktibhirvirodhaparihÃra÷ kriyate / dvitÅyapÃde sÃækhyÃdyÃgamÃnÃæ bhrÃntimÆlatvamavirodhÃya kathyate / t­tÅyapÃde prativedÃntaæ s­«ÂiÓrutÅnÃæ jÅvÃtmaÓrutÅnÃæ ca vyomÃdimahÃbhÆtÃnÃæ janmalayakramÃdikathanenÃvirodha÷ pratipÃdyate / caturthapÃde liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃmavirodha ityartha÷ / ayamevÃrtha÷ / sukhabodhÃrthaæ Ólokena saæg­hÅta÷-'dvitÅye sm­titarkÃbhyÃmavirodho 'nyadu«Âatà / bhÆtabhokt­ÓruterliÇgaÓruterapyaviruddhatà // 'iti / tatrÃj¤Ãte vi«aye virodhaÓaÇkÃsamÃdhyayogÃtsamanvayÃdhyÃyÃnantaryamavirodhÃdhyÃyasya yuktam / tatra prathamÃdhikaraïatÃtparyamÃha-## Óraute samanvaye virodhanirÃsÃrthatvÃdasya pÃdasya ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyasaægataya÷ svamatasthÃpanÃtmakatvÃtsarve«ÃmadhikaraïÃnÃmetatpÃdasaægati÷ / atra pÆrvapak«e sm­tivirodhÃduktasamanvayÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti viveka÷ / tatra brahmaïyuktavedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ sÃækhyasm­tyà virudhyate na veti sm­tiprÃmÃïyÃprÃmÃïyÃbhyÃæ saædehe pÆrvapak«amÃha-## tantryante vyutpÃdyante tattvÃnyaneneti tantraæ ÓÃstraæ kapiloktam, anyÃÓca pa¤caÓikhÃdibhi÷ proktÃ÷, evaæ sati vedÃntÃnÃmadvayabrahmasamanvaye nirarthakÃ÷ syurityartha÷ / tÃsÃmapi brahmÃrthakakatvamastÅtyavirodha ityata Ãha-## nanu sÃækhyasm­tiprÃmÃïyÃya pradhÃnavÃdagrahe manvÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyaæ syÃdityÃÓaÇkya tÃsÃæ dharme sÃvakÃÓatvÃtpramÃïyaæ syÃdityÃha-## tarhi sÃækhyÃdism­tÅnÃmapi dharme tÃtparyeïa prÃmÃïyamastu, tattvaæ tu brahmaivetyavirodha ityata Ãha-## tattve vikalpanÃnupapatterniravakÃÓasm­tyanusÃreïa ÓrutivyÃkhyÃnamucitaæ, sÃvakÃÓaniravakÃÓayorniravakÃÓaæ balÅya iti nyÃyÃdityÃha-## Órutivirodhe sm­tyaprÃmÃïyasye«ÂatvÃtpÆrvapak«o na yukta iti ÓaÇkate-## ye svÃtantryeïa Órutyarthaæ j¤Ãtuæ Óaknuvanti te«Ãmayaæ pÆrvapak«o na bhavet, sÃækhyav­ddhe«u ÓraddhÃlÆnÃæ tu bhavedityÃha-## te«ÃmatÅndriyÃrthaj¤ÃnavattvÃcca tatra Óraddhà syÃdityÃha-## 'Ãdau yo jÃyamÃnaæ ca kapilaæ janayed­«im / prasÆtaæ bibh­yÃjj¤Ãnaistaæ paÓyetparameÓvaram // 'iti Órutiyojanà / yathà sÃækhyasm­tivirodhÃdbrahmavÃdastyÃjya iti tvayocyate tathà sm­tyantaravirodhÃtpradhÃnavÃdÃstyÃjya iti mayocyata iti siddhÃntayati-## tasmÃdbrahmaïa÷ sakÃÓÃdavyaktaæ mÃyÃyÃæ lÅnam / sÆk«mÃtmakaæ jagaditi yÃvat / itihÃsavÃkyÃnyuktvà purÃïasaæmatimÃha-## prabhavatyasmÃditi prabhavo janmahetu÷ / pralÅyate tasminniti pralayo layÃdhi«ÂhÃnam / tasmÃt karturÅÓvarÃt kÃyà brahmÃdaya÷ prabhavanti / sa eva mÆlamupÃdÃnam / kiæ pariïÃmi, na, ÓÃÓvatika÷ kÆÂastha÷ / ata÷ sa nitya ityartha÷ / nanu Órutivirodha÷ kimiti nokta ityata Ãha-## sm­tÅnÃæ mitho virodhe kathaæ tattvanirïaya÷, tatrÃha-## Órutibhireva tattvanirïaya ityartha÷ / sm­tÅnÃæ kà gatirityata Ãha-## vastutattve sm­tÅnÃæ mitho virodhe vastuni vikalpÃyogÃt kÊptaÓrutimÆlÃ÷ sm­taya÷ pramÃïaæ, itarÃstu kalpyaÓrutimÆlà na pramÃïamityartha÷ / kÊptaÓrutivirodhe sm­tirna pramÃïamityatra÷ jaiminÅyanyÃyamÃha-## 'audumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyet'iti pratyak«aÓrutiviruddhà 'sà sarvà ve«ÂayitavyÃ'iti sm­tirmÃnaæ na veti saædehe, mÆlaÓrutyanumÃnÃnmÃnamiti prÃpte siddhÃnta÷-kÊptaÓrutivirodhe sm­tiprÃmÃïyamanapek«amapek«ÃÓÆnyam / heyamiti yÃvat / hi yato 'sati virodhe ÓrutyanumÃnaæ bhavati, atra tu virodhe sati ÓrutyanumÃnÃyogÃnmÆlÃbhÃvÃt sarvave«Âanasm­tirapramÃïamityartha÷ / astu sÃækhyasm­ti÷ pratyak«amÆletyata Ãha-## yoginÃæ siddhimahimnÃtÅndriyaj¤Ãnaæ saæbhÃvayituæ Óakyamiti ÓaÇkyate-#<Óakyamiti /># kapilÃdibhi÷ kilÃdau vedaprÃmÃïyaæ niÓcitya tadarthasya dharmasyÃnu«ÂhÃnena siddhi÷ saæpÃditÃ, tayà siddhyà praïÅtasm­tyanusÃreïÃnÃdiÓrutipŬà na yuktopajÅvyavirodhÃditi pariharati-## ÓrutÅnÃæ mukhyÃrthamatikramyopacaritÃrthatvaæ ÓaÇkituæ na Óakyata ityartha÷ / svata÷siddhervedo nopajÅvya iticet na / anÅÓvarasya svata÷siddhau mÃnÃbhÃvÃt / aÇgÅk­tyÃpyÃha-## siddhÃnÃæ vacanamÃÓritya vedÃrthakalpanÃyÃmapi siddhoktÅnÃæ mitho virodhe ÓrutyÃÓritamanvÃdyuktibhireva vedÃrthanirïayo yukta ityartha÷ / ÓrutirÆpÃÓrayaæ vinà siddhoktimÃtraæ na tattvanirïayakÃraïamityak«arÃrtha÷ / nanu mandamate÷ sÃækhyasm­tau Óraddhà bhavati tasya matirvedÃntamÃrge kathamÃneyetyata Ãha-## nanu Órutyà kapilasya sarvaj¤atvoktestanmate Óraddhà durvÃretyata Ãha-## kapilaÓabdamÃtreïa sÃækhyakartà Órauta iti bhrÃntirayuktÃ, tasya dvaitavÃdina÷ sarvaj¤atvÃyogÃt / atra ca sarvaj¤Ãnasaæbh­tatvena Óruta÷ kapilo vÃsudevÃæÓa eva / sa hi sarvÃtmatvaj¤Ãnaæ vaidikaæ sÃækhyamupadiÓatÅti sarvaj¤a iti bhÃva÷ / prataptu÷ pradÃhakasya / ki¤ca ya÷ kapilaæ j¤Ãnairbibharti tamÅÓvaraæ paÓyediti vidhÅyate, tathà cÃnyÃrthasya ÅÓvarapratipattiÓe«asya kapilasarvaj¤atvasya darÓanamanuvÃdastasya mÃnÃntareïa prÃptiÓÆnyasya svÃrthasÃdhakatvÃyogÃnnÃnuvÃdamÃtrÃtsarvaj¤ÃtvaprasiddhirityÃha-## dvaitavÃdina÷ kapilasya Órautatvaæ nirasya brahmavÃdino mano÷ ÓrautatvamÃha-## itihÃse 'pi kÃpilamatanindÃpÆrvakamadvaitaæ darÓitamityÃha-## puru«Ã ÃtmÃna÷ kiæ vastuto bhinnà uta sarvad­ÓyÃnÃæ pratyagÃtma÷ eka iti vimarÓÃrtha÷ / bahÆnÃæ puru«ÃkÃrÃïÃæ dehÃnÃæ yathaikà yonirupÃdÃnaæ p­thvÅ tathà taæ puru«amÃtmÃnaæ viÓvaæ sarvopÃdÃnatvena sarvÃtmakaæ sarvaj¤ÃtvÃdiguïai÷ saæpannaæ kathayi«yÃmi / viÓve sarve lokaprasiddhà devatiryaÇmanu«yÃdÅnÃæ mÆrdhÃno 'syaiveti viÓvamÆrdhÃ, ekasyaiva sarvak«etre«u pratibimbabhÃvena pravi«ÂatvÃt / evaæ viÓvayujatvÃdiyojanà / sarvabhÆte«vekaÓcaratyavagacchati / sarvatra ityartha÷ / svairacÃrÅ svatantra÷ / nÃsya niyantà kaÓcidasti / sarveÓvara ityartha÷ / ## viÓokÃnandasvarÆpa iti yÃvat / kÃpilatantrasya vedamÆlasm­tivirodhamuktvà sÃk«ÃdvedavirodhamÃha-#<ÓrutiÓceti /># yasmi¤j¤ÃnakÃle kevalaæ svatantraprak­tikalpanayaiva vedaviruddhaæ na kintvÃtmabhedakalpanayÃpÅti siddhamiti saæbandha÷ / sm­tivirodhe vedasyaivÃprÃmÃïyaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## vedasya pramÃïyaæ svata÷siddhamapauru«eyatvÃt / pauru«eyavÃkyÃnÃæ svÃrthasm­titanmÆlÃnubhavayo÷ kalpanayà pramÃïyaæ j¤eyamiti vyavahitaæ parata÷prÃmÃïyamiti viprakar«a÷ / Órutism­tyorviÓe«a ityak«arÃrtha÷ / samayorvirodhe hi niravakÃÓena sÃvakÃÓaæ bÃdhyam / iha svata÷parata÷pramÃïyayorvai«amyÃjjhaÂiti niÓcitaprÃmÃïyena cÃnupasaæjÃtavirodhinà vedavÃkyena viruddhasm­tereva bÃdha iti bhÃva÷ / ## viÓe«Ãdityartha÷ / bhrÃntimÆlatvasaæbhavÃditi bhÃva÷ //1// END BsCom_2,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.1.2 kutaÓca sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo na do«a÷ - itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷ | BBs_2,1.2 | pradhÃnÃditarÃïi yÃni pradhÃnapariïÃmatvaæ na sam­tau kalpitÃni mahadÃdÅni na tÃni vede loke vopalabhyante / bhÆtendriyÃïi tÃvallokavedaprasiddhatvÃcchakyante smartum / alokavedaprasiddhatvÃttu mahadÃdÅnÃæ «a«ÂhasyevendriyÃrthasya na sm­tiravakalpate / yadapi kvacittatparamiva ÓravaïamavabhÃsate tadapyatatparaæ vyÃkhyÃtam 'ÃnumÃnikamapyeke«Ãm' (bra. 1.4.1) ityatra / kÃryasm­teraprÃmÃïyÃtkÃraïasm­terapyaprÃmÃïyaæ yuktamityabhiprÃya÷ / tasmÃdapi na sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo do«a÷ / tarkÃva«Âambhaæ tu 'na vilak«aïatvÃt' (bra. 2.1.4) ityÃrabhyonmathi«yati // 2 // mahadahaÇkÃrau tÃvadaprasiddhau, ahaÇkÃraprak­tikatvena tanmÃtrÃïyapyaprasiddhÃni smartuæ na Óakyanta ityÃha-## nanu 'mahata÷ paramavyaktam'itiÓrutiprasiddhÃni mahadÃdÅnÅtyata Ãha-## sÆtratÃtparyamÃha-## sÃækhyasm­termahadÃdi«viva pradhÃne 'pi prÃmÃïyaæ neti niÓcÅyata ityartha÷ / sÃækhyasm­terbÃdhe 'pi taduktayuktÅnÃæ kathaæ bÃdha ityata Ãha-## END BsCom_2,1.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.2.3 2 yogapratyuktyadhikaraïam / sÆ. 3 etena yoga÷ pratyukta÷ | BBs_2,1.3 | etena sÃækhyasm­tipratyÃkhyÃnena yogasm­tirapi pratyÃkhyÃtà dra«ÂavyetyatidiÓati / tatrÃpi Órutivirodhena pradhÃnaæ svatantrameva kÃraïaæ, mahadÃdÅni ca kÃryÃïyalokavedaprasiddhÃni kalpyante / nanvevaæ sati samÃnanyÃyatvÃtpÆrveïaivaitadgataæ kimarthaæ punaratidiÓyate / asti hyatrÃbhyadhikÃÓaÇkà / samyagdarÓanÃbhyupÃyo hi yogo vede vihita÷ 'Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷' (b­. 2.4.5) iti / 'tryunnataæ sthÃpya samaæ ÓarÅram' (Óve. 2.8) ityÃdinà cÃsanÃdikalpanÃpura÷saraæ bahuprapa¤caæ yogavidhÃnaæ ÓvetÃÓvataropani«adi d­Óyate / liÇgÃni ca vaidikÃni yogavi«ayÃïi sahasraÓa upalabhyante 'tÃæ yogamiti manyante sthirÃmindriyadhÃraïÃm' (kÃ. 2.6.18) iti 'vidyÃmetÃæ yogavidhiæ ca k­tsnam (kÃ. 2.6.18) iti caivamÃdÅni / yogaÓÃstre 'pi 'atha tattvadarÓanopÃyo yoga÷' iti samyagdarÓanÃbhyupÃyatvenaiva yogoÇgÅkriyate / ata÷ saæpratipannÃrthaikadeÓatvÃda«ÂakÃdism­tivadyogasm­tirapyanapavadanÅyà bhavi«yatÅti / iyamapyadhikà ÓaÇkÃtideÓena nivartyate / arthaikadeÓasaæpratipattÃvapyarthaikadeÓavipratipatte÷ pÆrvoktÃyà darÓanÃt / satÅ«vapyadhyÃtmavi«ayÃsu bahvÅ«u sm­ti«u sÃækhyayogasm­tyoreva nirÃkaraïe yatna÷ k­ta÷ / sÃækhyayogau hi paramapuru«ÃrthasÃdhanatvena loke prakhyÃtau, Ói«ÂaiÓca parig­hÅtau, liÇgena na Órautenopab­æhitau / 'tatkÃraïaæ sÃækhyayogÃbhipannaæ j¤Ãtvà devaæ mucyate sarvapÃÓai÷' (Óvaæ. 6.13) iti / nirÃkaraïaæ tu na sÃækhyaj¤Ãnena vedanirapek«eïa yogamÃrgeïa và ni÷Óreyasamadhigamyata iti / Órutirhi vaidikÃdÃtmaikatvavij¤ÃnÃdanyanni÷ÓreyasasÃdhanaæ vÃrayati 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óvaæ. 3.8) iti / dvaitino hi te sÃækhyà yogÃÓca nÃtmaikatvadarÓina÷ / yattu darÓanamuktaæ 'tatkÃraïaæ sÃækhyayogÃbhipannam' iti, vaidikameva tatra j¤Ãnaæ dhyÃnaæ ca sÃækhyayogaÓabdÃbhyÃmabhilapyate pratyÃsatterityavagantavyam / yena tvaæÓena na virudhyete tene«Âameva sÃækhyayogasm­tyo÷ sÃvakÃÓatvam / tadyathÃ- 'asaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­. 4.3.16) ityevamÃdiÓrutiprasiddhameva puru«asya viÓuddhatvaæ nirguïapuru«anirÆpaïena sÃækhyairabhyupagamyate / tathÃca yogairapi 'atha parivrìvivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷' (jÃbÃ. 5) ityevamÃdi Órutiprasiddhameva niv­ttini«Âhatvaæ pravrajyÃdyupadeÓenÃnugamyate / etena sarvÃïi tarkasmaraïÃni prativaktavyÃni / tÃnyapi tarkopapattibhyÃæ tattvaj¤ÃnÃyopakurvantÅti cedupakurvantu nÃma / tattvaj¤Ãnaæ tu vedÃntavÃkyebhya eva bhavati 'nÃvedavinmanute taæ b­hantam' (tai. brÃ. 3.12.9.7) 'taæ tvaupani«adaæ puru«aæ p­cchÃmi' (b­. 3.9.23) ityevamÃdiÓrutibhya÷ // 3 // ---------------------- FN: trÅïi urogrÅvaÓirÃæsyunnatÃni yasmi¤ÓarÅre tattryunnatam / tarko 'numÃnamanugrÃhyaæ mÃnam / upapattiranugrÃhikà yuktiriti bheda÷ / brahmaïyuktasamanvaya÷ pradhÃnavÃdiyogasm­tyà virudhyate na veti saædehe pÆrvanyÃyamatidiÓati-## atideÓatvÃtpÆrvavatsaægatyÃdikaæ dra«Âavyam / pÆrvatrÃnuktanirÃsaæ pÆrvapak«amÃha-## nididhyÃsanaæ yoga÷ / trÅïi urogrÅvÃÓirÃæsyunnatÃni yasmi¤ÓarÅre tantryunnatam trirunnatamitipÃÂhaÓcecchÃndasa÷ / yu¤jÅteti Óe«a÷ / na kevalaæ yoge vidhi÷ kintu yogasya j¤ÃpakÃnyarthavÃdavÃkyÃnyapi santÅtyÃha-## tÃæ pÆrvoktÃæ dhÃraïÃæ yogavido yogaæ paramaæ tapa iti manyante / uktÃmetÃæ brahmavidyÃæ yogividhiæ dhyÃnaprakÃraæ ca m­tyuprasÃdÃnnaciketà labdhà brahma prÃpta iti saæbandha÷ / yodasm­ti÷ pradhÃnÃditattvÃæÓe 'pi pramÃïatvena svÅkÃryÃæ / saæpratipanna÷ prÃmÃïikor'thaikadeÓo yogarÆpo yasyÃstattvÃdityartha÷ / 'a«ÂakÃ÷ kartavyÃ÷' 'gururanugantavya÷'ityÃdism­tÅnÃæ vedÃviruddhÃrthakatvÃnmÆlaÓrutyanumÃnena prÃmÃïyamuktaæ pramÃïalak«aïe / evaæ yogasm­teryoge prÃmÃïyÃttattvÃæÓe 'pi prÃmÃïyamiti pÆrvapak«amanÆdya siddhÃntayati-## nanu bauddhÃdism­tayo 'tra kimiti na nirÃk­tà ityata Ãha-## tÃsÃæ pratÃrakatvena prasiddhatvÃdaÓi«Âai÷ paÓuprÃyairg­hÅtatvÃdvedabÃhyatvÃccÃtropek«eti bhÃva÷ / ## te«Ãæ prak­tÃnÃæ kÃmÃnÃæ kÃraïaæ sÃækhyayogÃbhyÃæ vivekadhyÃnÃbhyÃmabhipannaæ pratyaktayà prÃptaæ devaæ j¤Ãtvà sarvapÃÓairavidyÃdibhirmucyata ityartha÷ / samÆlatve sm­tidvayasya nirÃsa÷ kimiti k­ta ityata Ãha-## iti heto÷ / k­tamiti Óe«a÷ / ## ÓrutisthasÃækhyayogaÓabdayo÷ sajÃtÅyaÓrutyarthagrÃhitvÃditi yÃvat / kiæ sarvÃæÓe«u sm­tyaprÃmÃïyaæ, netyÃha-## brahmavÃdasya kaïabhak«ÃdibhirvirodhamÃÓaÇkyÃtidiÓati-## Órutivirodhenetyartha÷ / upakÃrakabÃdho na yukta ityÃÓaÇkya yoæ'Óa upakÃraka÷ sa na bÃdhya÷ kintu tattvÃæÓa ityÃha-## tarko 'numÃnaæ, tadanugrÃhiko yuktirupapatti÷ //3// END BsCom_2,1.2.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.4 vilak«aïatvÃdhikaraïam / sÆ. 4-12 na vilak«aïatvÃd asya tathÃtvaæ ca ÓabdÃt | BBs_2,1.4 | brahmÃsya jagato nimittakÃraïaæ prak­tiÓcetyasya pak«asyÃk«epa÷ sm­tinimitta÷ parih­ta÷ / tarkanimitta idÃnÅmÃk«epa÷ parihriyate / kuta÷ punarasminnavadhÃrita ÃgamÃrthe tarkanimittasyÃk«epasyÃvakÃÓa÷ / nanu dharma iva brahmaïyanapek«a Ãgamo bhavitumarhati / bhavedayamava«Âambho yadi pramÃïÃntarÃnavagÃhya ÃgamamÃtraprameyo 'yamartha÷ syÃdanu«ÂheyarÆpa iva dharma÷ / parini«pannarÆpaæ tu brahmÃvagamyate / parini«panne ca vastuni pramÃïÃntarÃïÃmastyavakÃÓo yathà p­thivyÃdi«u / yathÃca ÓrutÅnÃæ parasparavirodhe satyekavaÓenetarà nÅyante, evaæ pramÃïÃntaravirodhe 'pi tadvaÓenaiva ÓrutirnÅyeta / d­«ÂasÃmyena cÃd­«Âamarthaæ samarthayantÅ yuktiranubhavasya saænik­«yate / viprak­«yate tu ÓrutiraitihyamÃtreïa svÃrthÃbhidhÃnÃt / anubhavÃvasÃnaæ ca brahmavij¤ÃnamavidyÃyà nivartakaæ mok«asÃdhanaæ ca d­«Âaphalataye«yate / Órutirapi- 'Órotavyo mantavya÷' iti Óravaïavyatirekeïa mananaæ vidadhatÅ tarkamapyatrÃdartavyaæ darÓayati / atastarkanimitta÷ punarÃk«epa÷ kriyate 'na vilak«aïatvÃdasya' iti / yaduktaæ cetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ prak­tiriti / tannopapadyate / kasmÃt / vilak«aïatvÃdasya vikÃrasya prak­tyÃ÷ / idaæ hi brahmakÃryatvenÃbhipreyamÃïaæ jagat brahmavilak«aïamacetanamaÓuddhaæ ca d­Óyate / brahma ca jagadvilak«aïaæ cetanaæ Óuddhaæ ca ÓrÆyate / naca vilak«aïatvaæ prak­tivikÃrabhÃvo d­«Âa÷ / nahi rucakÃdayo vikÃrà m­tprak­tikà bhavanti ÓarÃvÃdayo và suvarïaprak­tikÃ÷ / m­daiva tu m­dÃnvità vikÃrÃ÷ kriyante suvarïena ca suvarïÃnvitÃ÷ / tathedamapi jagadacetanaæ sukhadu÷khamohÃnvitaæ sadacetanasyaiva sukhadu÷khamohÃtmakasya kÃraïasya kÃryaæ bhavitumarhatÅti na vilak«aïasya brahmaïa÷ / brahmavilak«aïaæ cÃsya jagato 'ÓuddhyacetanatvadarÓanÃdavagantavyam / aÓuddhaæ hi jagatsukhadu÷khamohÃtmakatayà prÅtiparitÃpavi«ÃdÃdihetutvÃtsvarganarakÃdyuccÃvacaprapa¤catvÃcca / acetanaæ cedaæ jagaccetanaæ prati kÃryakÃraïabhÃvenopakaraïabhÃvopagamÃt / nahi sÃmye satyupakÃryopakÃrakabhÃvo bhavati / nahi pradÅpau parasparasyopakuruta÷ / nanu cetanamapi kÃryakÃraïaæ svÃmibh­tyanyÃyena bhokturupakari«yati / na / svÃmibh­tyayorapyacetanÃæÓasyaiva cetanaæ pratyupakÃrakatvÃt / yo hyekasya cetanasya parigraho buddhyÃdicetanabhÃga÷ sa evÃnyasya cetanasyopakaroti natu svayameva cetanaÓcetanÃntarasyopakarotyapakaroti và / niratiÓayà hyakartÃraÓcetanà iti sÃækhyà manyante / tasmÃdacetanaæ kÃryakÃraïam / naca këÂalo«ÂÃdÅnÃæ cetanatve kiæ citpramÃïamasti / prasiddhaÓcÃyaæ cetanÃcetanavibhÃgo loke / tasmÃdbrahmavilak«aïatvÃnnedaæ jagattatprak­tikam / yo 'pi kaÓcidÃcak«Åta Órutvà jagataÓcetanaprak­tikatÃæ tadbalenaiva samastaæ jagaccetanamavagamayi«yÃmi / prak­tirÆpasya vikÃre 'nvayadarÓanÃt / avibhÃvanaæ tu caitanyasya pariïÃmaviÓe«Ãdbhavi«yati / yathà spa«ÂacaitanyÃnÃmapyÃtmanÃæ svÃpamÆrcchÃdyavasthÃsu caitanyaæ na vibhÃvyata evaæ këÂhalo«ÂÃdÅnÃmapi caitanyaæ na vibhÃvayi«yate / etasmÃdeva ca vibhÃvitÃvibhÃvitatvak­tÃdviÓe«ÃdrÆpÃdibhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ ca kÃryakÃraïÃnÃmÃtmanÃæ ca cetanatvÃviÓe«e 'pi guïapradhÃnabhÃvo na virotsyate / yathà ca pÃrthivatvÃviÓe«e 'pi mÃæsasÆpaudanÃdÅnÃæ pratyÃtmavartino viÓe«ÃtparasparopakÃritvaæ bhavatyevamihÃpi bhavi«yati / pravibhÃgaprasiddhirapyata eva na virotsyata iti / tenÃpi katha¤ciccetanÃcetanatvalak«aïaæ vilak«aïatvaæ parihriyeta / ÓuddhyaÓuddhitvalak«aïaæ tu vilak«aïatvaæ naiva parihriyate / nacetaradapi vilak«aïatvaæ parihartuæ Óakyata ityÃha- tathÃtvaæ ca ÓabdÃditi / anavagamyamÃnamevaæ hÅdaæ loke samastasya vastunaÓcetanatvaæ cetanaprak­tikatvaÓravaïÃcchabdaÓaraïatayà kevalayotprek«ata, tacca Óabdenaiva virudhyate / yata÷ ÓabdÃdapi tathÃtvamavagamyate / tathÃtvamiti prak­tivilak«aïatvaæ kathayati / Óabda eva 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca' (te. 2.6) iti kasyacidvibhÃgasyÃcetanatÃæ ÓrÃvayaæÓcetanÃdbrahmaïo vilak«aïamacetanaæ jagacchrÃvayati // 4 // ---------------------- FN: ava«Âambho d­«ÂÃnta÷ / aitihyamÃtreïa parok«atayeti yÃvat / sukhadu÷khamohÃ÷ sattvarajastamÃæsi / upajanÃpÃyavaddharmayogo 'tiÓayastadabhÃvo niratiÓayatvam / itaraccetanÃcetanatvarÆpam / sm­tÅnÃmaprÃmÃïyÃttÃbhi÷ samanvayasya na virodha iti siddhÃntalak«aïatvÃdv­ttÃnuvÃdenÃsyÃdhikaraïasya tÃtparyamÃha-## pÆrvapak«amÃk«ipati-## anavakÃÓe hetumÃha-## mÃnÃntarÃnapek«e vedaikasamadhigamye brahmaïyanumÃnÃtmakatarkasyÃpraveÓa÷ / tenÃk«epasyÃnavakÃÓo bhinnavi«ayatvÃttarkavedayorityartha÷ / siddhasya mÃnÃntaragamyatvÃdekavi«ayatvÃdvirodha iti pÆrvapak«aæ samarthayate-## ava«Âambho d­«ÂÃnta÷ / nanvekavi«ayatvena virodhe 'pi ÓrutivirodhÃnmÃnÃntarameva bÃdhyatÃmityata Ãha-## prabalaÓrutyà durbalaÓrutibÃdhavanniravakÃÓamÃnÃntareïa lak«aïÃv­ttyà sÃvakÃÓaÓrutinayanaæ yuktamityartha÷ / ki¤ca brahmasÃk«ÃtkÃrasya mok«ahetutve pradhÃnasyÃntaraÇgaæ tarkastasyÃparok«ad­«ÂÃntagocaratvena pradhÃnavadaparok«Ãrthavi«ayatvÃt / Óabdastu parok«ÃrthakatvÃdbahiraÇgamatastarkeïa bÃdhya ityÃha-## aitihyamÃtreïa / parok«atayeti yÃvat / anubhavasya prÃdhÃnyaæ darÓayati-## 'nai«Ã tarkeïa mati÷'ityarthavÃdena tarkasya ni«edhamÃÓaÇkya vidhivirodhÃnmaivamityÃha-#<ÓrutirapÅti /># evaæ pÆrvapak«aæ saæbhÃvya cetanabrahmakÃraïavÃdivedÃntasamanvaya÷, k«ityÃdikaæ na cetanaprak­tikaæ, kÃryadravyatvÃt, ghaÂavaditi sÃækhyayoganyÃyena virudhyate na veti saædehe sm­termÆlÃbhÃvÃddurbalatve 'pyanumÃnasya vyÃptimÆlatvena prÃbalyÃttena virudhyata iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## pÆrvottarapak«ayo÷ samanvayÃsiddhi, tatsiddhiÓceti pÆrvavatphalam / jaganna brahmaprak­tikaæ, tadvilak«aïatvÃt, yadyadvilak«aïaæ tanna tatprak­tikaæ, yathà m­dvilak«aïà rucakÃdaya ityartha÷ / sukhadu÷khamohÃ÷ sattvarajastamÃæsi / tathà ca jagat sukhadu÷khamohÃtmakaæ sÃmÃnyaprak­tikaæ, tadanvitatvÃt, yaditthaæ tattathà yathà m­danvità ghaÂÃdaya ityÃha-## vilak«aïatvaæ sÃdhayati-## yathà hi eka eva strÅpiï¬a÷ patisapatnyupapatÅnÃæ prÅtiparitÃpavi«ÃdÃdÅnkaroti, evamanye 'pi bhÃvà dra«ÂavyÃ÷ / tatra prÅti÷ sukhaæ, paritÃpa÷ Óoka÷, vi«Ãdo bhrama÷, ÃdipadÃdrÃgÃdigraha÷ / ubhayoÓcetanatvena sÃmyÃdupakÃryopakÃrakabhÃvo na syÃdityayuktaæ, svÃmibh­tyayorvyabhicÃrÃditi ÓaÇkate-## bh­tyadehasyaiva svÃmicetanopakÃrakatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## utkar«Ãpakar«aÓÆnyatvÃccetanÃnÃæ mitho nopakÃrakatvamityÃha-## tasmÃdupakÃrakatvÃt / Órutacetanaprak­tikatvabalena jagaccetanamevetyekadeÓimatamutthÃpayati-## ghaÂÃdeÓcetanatvamanupalabdhibÃdhitamityata Ãha-## anta÷karaïÃnyapariïÃmatvÃtsato 'pi caitanyasyÃnupalabdhirityartha / anta÷karaïÃdanyasya v­ttyuparÃgadaÓÃyÃmeva caitanyÃbhivyaktirnÃnyadeti bhÃva÷ / v­ttyabhÃve caitanyÃnabhivyaktau d­«ÂÃnta÷-## ÃtmÃnÃtmanoÓcetanatve svasvÃmibhÃva÷ kuta ityata Ãha-## sÃmye 'pi prÃtisvikasvarÆpaviÓe«Ãt Óe«itve d­«ÂÃnta÷-## cetanÃcetanabheda÷ kathamityata Ãha-## caitanyÃbhivyaktyanabhivyaktibhyÃmityartha÷ / sarvasya cetanatvamekadeÓyuktamaÇgÅk­tya sÃækhya÷ pariharati-## aÇgÅkÃraæ tyaktvà sÆtraÓe«eïa pariharati-## itaraccetanÃcetanatvarÆpam / vailak«aïyaæ tathÃtvaÓabdÃrtha÷ / ÓrutÃrthÃpatti÷ Óabdena bÃdhyeti bhÃva÷ //4// END BsCom_2,1.3.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.5 nanu cetanatvamapi kvacidacetanatvÃbhimatÃnÃæ bhÆtendriyÃïÃæ ÓrÆyate / yathà 'm­dabravÅt' 'Ãpo 'bruvan' ( Óa.pa.brÃ. 6.1.3.2.4) iti, 'tatteja aik«ata' 'tà Ãpa aik«anta' (chÃ. 6.2.3,4) iti caivamÃdyà bhÆtavi«ayà cetanatvaÓruti÷ / indriyavi«ayÃpi 'te heme prÃïà ahaæÓreyase vivadamÃnà brahma jagmu÷' (b­. 6.1.7) iti, 'te ha vÃcamÆcustvaæ na udgÃyeti' (b­. 1.3.2) ityevamÃdyendriyavi«ayeti / ata uttaraæ paÂhati- abhimÃnivyapadeÓas tu viÓe«ÃnugatibhyÃm | BBs_2,1.5 | tuÓabda ÃÓaÇkÃmapanudati / na khalu m­dabravÅdityeva¤jÃtÅyakayà Órutyà bhÆtendriyÃïÃæ cetanatvamÃÓaÇkanÅyam / yato 'bhimÃnivyapadeÓa e«a÷ / m­dÃdyabhimÃninyo vÃgÃdyabhimÃninyaÓca cetanà devatà vadanasaævadanÃdi«u cetanocite«u vyavahÃre«u vyapadiÓyante na bhÆtendriyamÃtram / kasmÃt / viÓe«ÃnugatibhyÃm / viÓe«o hi bhokt­ïÃæ bhÆtendriyÃïÃæ ca cetanÃcetanapravibhÃgalak«aïa÷ prÃgabhihita÷ / sarvacetanatÃyÃæ cÃsau nopapadyeta / apica kau«Åtakina÷ prÃïasaævÃde karaïamÃtrÃÓaÇkÃviniv­ttaye 'dhi«ÂhÃt­cetanaparigrahÃya devatÃÓabdena viÓi«anti- 'età ha vai devatà ahaæÓreyase vivadamÃnÃ÷' iti / 'tà và etÃ÷ sarvà devatÃ÷ prÃïe ni÷Óreyasaæ viditvÃ' (2.14) iti ca / anugatÃÓca sarvatrÃbhimÃninyaÓcetanÃdevatà mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïÃdibhyo 'vagamyante / 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (ai.Ã. 2.4.2.4) ityevamÃdikà ca Óruti÷ karaïe«vanugrÃhikÃæ devatÃmanugatÃæ darÓayati / prÃïasaævÃdavÃkyaÓe«e ca 'te ha prÃïÃ÷ prajÃpatiæ pitarametyocu÷' (chÃ. 5.1.7) iti Óre«ÂhatvanirdhÃraïÃya prajÃpatigamanaæ, tadvacanÃcaikaikotkramaïenÃnvayavyatirkÃbhyÃæ prÃïaÓrai«Âhyapratipatti÷ / 'tasmai baliharaïam' (b­. 6.1.13) iti caiva¤jÃtÅyako 'smadÃdi«viva vyavahÃro 'nugamyamÃno 'bhimÃnivyapadeÓaæ dra¬hayati / 'tatteja aik«ata' ityapi parasyà eva devatÃyà adhi«ÂÃtryÃ÷ svavikÃre«vanugatÃyà iyamÅk«Ã vyapadiÓyata iti dra«Âavyam / tasmÃdvilak«aïamevedaæ brahmaïo jagat / vilak«aïatvÃcca na brahmaprak­tikamityÃk«ipte pratividhatte // 5 // ---------------------- FN: saævadanaæ vivÃda÷ / viÓiæ«anti vÃgÃdÅnprÃïÃdÅniti Óe«a÷ / ahaæÓreyase svasvaÓre«ÂhatvÃya / ni÷Óreyasaæ Órai«Âhyam / ÓrutisÃhÃyyÃnna bÃdhyetyuttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## m­dÃdÅnÃæ vakt­tvÃdiÓrutestadabhimÃnivi«ayatvÃt, tathà 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca'iti cetanÃcetanavibhÃgaÓabdasyopacaritÃrthatvaæ na yuktamiti sÃækhya÷ samÃdhatte-## saævadanaæ vivÃda÷ / na bhÆtamÃtramindriyamÃtraæ và cetanatvena vyapadiÓyate / lokavedaprasiddhavibhÃgabÃdhÃyogÃdityartha÷ / viÓe«apadasyÃrthÃntaramÃha-## ahaæÓreyase svasvaÓre«ÂhatvÃya prÃïà vivadamÃnà ityuktaprÃïÃnÃæ cetanavÃcidevatÃpadena viÓe«itatvÃt prÃïÃdipadairabhimÃnivyapadeÓa ityartha÷ / prÃïe ni÷Óreyasaæ Órai«Âhyaæ viditvà prÃïÃdhÅnà jÃtà ityartha÷ / anugatiæ bahudhà vyÃca«Âe-## tasmai prÃïÃya, baliharaïaæ vÃgÃdibhi÷ svÅyavasi«ÂhatvÃdiguïasamarpaïaæ k­tam / tejaÃdinÃmÅk«aïaæ tvayaivek«atyadhikaraïe cetanani«Âhatayà vyÃkhyÃtaæ dra«Âavyamityartha÷ / yasmÃnnÃsti jagataÓcetanatvaæ tasmÃditi pÆrvapak«opasaæhÃra÷ //5// END BsCom_2,1.3.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.6 d­Óyate tu | BBs_2,1.6 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / yaduktaæ vilak«aïatvÃnnedaæ jagadbrahmaprak­tikamiti / nÃyamekÃnta÷ / d­Óyate hi loke cetanatvena prasiddhebhya÷ puru«Ãdibhyo vilak«aïÃnÃæ keÓanakhÃdÅnÃmutpatti÷, acetanatvena ca prasiddhebhyo gomayÃdibhyo v­ÓcikÃdÅnÃm / nanvacetanÃnyeva puru«ÃdiÓarÅrÃïyacetanÃnÃæ keÓanakhÃdÅnÃæ kÃraïÃni, acetanÃnyeva ca v­ÓcikÃdiÓarÅrÃïyacetanÃnÃæ gomayÃdÅnÃæ kÃryÃïÅti / ucyate- evamapi ki¤cidacetanaæ cetanasyÃyatanabhÃvamupagacchati ki¤cinnetyastyeva vailak«aïyam / mahÃæÓcÃyaæ pÃriïÃmika÷ svabhÃvaviprakar«a÷ puru«ÃdÅnÃæ keÓanakhÃdÅnÃæ ca svarÆpÃdibhedÃt / tathà gomayÃdÅnÃæ v­ÓcikÃdÅnÃæ ca / atyantasÃrÆpye ca prak­tivikÃrabhÃva eva pralÅyeta / athocyetÃsti kaÓcitpÃrthivatvÃdisvabhÃva÷ puru«ÃdÅnÃæ keÓanakhÃdi«vanuvartamÃno gomayÃdÅnÃæ v­ÓcikÃdi«viti / brahmaïo 'pi tarhi sattÃlak«aïa÷ svabhÃva ÃkÃÓÃdi«vanuvartamÃnod­Óyate / vilak«aïatvena ca kÃraïena brahmaprak­titvaæ jagato dÆ«ayatà kimaÓe«asya brahmasvabhÃvasyÃnanuvartanaæ vilak«aïatvamabhipreyata uta yasya kasyacidasya caitanyasyeti vaktavyam / prathame vikalpe samastaprak­tivikÃrocchedaprasaÇga÷ / nahyasatyatiÓaye prak­tivikÃra iti bhavati / dvitÅye cÃsiddhatvam / d­Óyate hi sattÃlak«aïo brahmasvabhÃva ÃkÃÓÃdi«vanuvartamÃna ityuktam / t­tÅye tu d­«ÂÃntÃbhÃva÷ / kiæ hi yaccaitanyenÃnanvitaæ tadabrahmaprak­tikaæ d­«Âamiti brahmavÃdinaæ pratyudÃhriyeta / samastasya vastujÃyasya brahmaprak­titvÃbhyupagamÃt / Ãgamavirodhastu prasiddha eva / cetanaæ brahmajagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓcetyÃgamatÃtparyasya prasÃdhitatvÃt / yattÆktaæ parini«pannatvÃdbrahmaïi pramÃïÃntarÃïi saæbhaveyuriti / tadapi manorathamÃtram / rÆpÃdyabhÃvÃddhi nÃyamartha÷ pratyak«asya gocara÷ / liÇgÃdyabhÃvÃcca nÃnumÃnÃdÅnÃm / ÃgamamÃtrasamadhigamya eva tvayamartho dharmavat / tathÃca Óruti÷ - 'nai«Ã tarkeïa matirÃpaneyà proktÃnyenaiva suj¤ÃnÃya pre«Âha' (kÃ. 1.2.9) iti / 'ko addhà veda ka iha pravocat' / 'iyaæ vis­«Âiryata ÃbabhÆva' (­.saæ 1.30.6) iti caite ­cau siddhÃnÃmapÅÓvarÃïÃæ durbodhatÃæ jagatkÃraïasya darÓayata÷ / sm­tirapi bhavati- 'acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæstarkeïa yojayet' iti / 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikÃryoyamucyate' (gÅ. 2.25) iti ca / 'na me vidu÷ suragaïÃ÷ prabhavaæ na mahar«aya÷ / ahamÃdirhi devÃnÃæ mahar«ÅïÃæ ca sarvaÓa÷' (gÅ. 10.2) iti caiva¤jÃtÅyakà / yadapi Óravaïavyatirekeïa mananaæ vidadhacchabda eva tarkamapyÃdartavyaæ darÓayatÅtyuktam / nÃnena mi«eïa Óu«katarkasyÃtrÃtmalÃbha÷ saæbhavati / Órutyanug­hÅta eva hyatra tarko 'nubhavÃÇgatvenÃÓrÅyate / svapnÃntabuddhÃntayorubhayoritaretaravyabhicÃrÃdÃtmano 'nanvÃgatatvaæ, saæprasÃde ca prapa¤caparityÃgena sadÃtmanà saæpatterni«prapa¤casadÃtmatvaæ, prapa¤casya brahmaprabhavatvÃtkÃryakÃraïÃnanyatvanyÃyena brahmÃvyatireka ityeva¤jÃtÅyaka÷ / 'tarkÃprati«ÂhÃnÃt' (bra. 2.1.11) iti ca kevalasya tarkasyavipralambhakatvaæ darÓayi«yati / yo 'pi cetanakÃraïaÓravaïabalenaiva samastasya jagataÓcetanatÃmutprek«ate tasyÃpi vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca iti cetanÃcetanavibhÃgaÓravaïaæ vibhÃvanÃvibhÃvanÃbhyÃæ caitanyasya Óakyata eva yojayitum / parasyaiva tvidamapi vibhÃgaÓravaïaæ na yujyate / katham / paramakÃraïasya hyatra samastajagadÃtmanà samavasthÃnaæ ÓrÃvyate 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ cÃbhavat' iti / tatra yathà cetanasyÃcetanabhÃvo nopapadyate vilak«aïatvÃt, evamacetanasyÃpi cetanabhÃvo nopapadyate / pratyuktatvÃttu vilak«aïatvasya yathÃÓrutyaiva kÃraïaæ grahÅtavyaæ bhavati // 6 // ---------------------- FN: pÃriïÃmikastattatkeÓÃdigatapariïÃmÃtmaka ityartha÷ / e«Ã vedÃntaÓÃstrajanyà matistarkeïa svamatyÆhamÃtreïÃpaneyà bÃdhÃrhà na / yadvà tarkeïa prÃptavyà netyartha÷ / kintu anyena nipuïenÃcÃryeïa proktaprabodhità satÅ suj¤ÃnÃya sÃk«ÃtkÃrÃya bhavati / he pre«Âha priyatameti nÃciketasaæprati yamasaæbodhanam / iyaæ vis­«ÂirÃkÃÓÃdis­«Âi÷ kuta÷ kasmÃjjÃtà kasmÃcca sthitiæ prÃptetyaddhà tattvena ko veda, na ko 'pi / ka÷ pravocat na ko 'pi pravaktÃbhÆt / vipralambhakatvaæ arthaviÓe«ÃvyavasthÃpakatvam / kiæ yatki¤cidvailak«aïyaæ hetu÷, bahuvailak«aïyaæ và / Ãdye vyabhicÃramÃha-## hetorasattvÃnna vyabhicÃra iti ÓaÇkate-## yatki¤cidvailak«aïyamastÅti vyabhicÃra ityÃha-## ÓarÅrasya keÓÃdÅnÃæ ca prÃïitvÃprÃïitvarÆpaæ vailak«aïyamastÅtyartha÷ / dvitÅye 'pi tatraiva vyabhicÃramÃha-## pariïÃmika÷ / keÓÃdÅnÃæ svagatapariïÃmÃtmaka ityartha÷ / ki¤ca yayo÷ prak­tivikÃrabhÃvastayo÷ sÃd­Óyaæ vadatà vaktavyaæ kimÃtyantikaæ yatki¤cidveti / Ãdye do«amÃha-## dvitÅyamÃÓaÇkya brahmajagatorapi tatsattvÃtprak­tivik­titvasiddhirityÃha-## vilak«aïatvaæ vikalpya dÆ«aïÃntaramÃha-## jagati samastasya brahmasvabhÃvasya cetanatvÃderananuvartanÃnna brahmakÃryamiti pak«e sarvasÃmye prak­tivikÃratvamityuktaæ syÃt, tadasaægatamityÃha-## naca jaganna brahmaprak­tikamacetanatvÃdavidyÃvaditi d­«ÂÃnto 'stÅti vÃcyaæ, anÃditvasyopÃdhitvÃt / naca dhvaæse sÃdhyÃvyÃpakatÃ, tasyÃpi kÃryasaæskÃrÃtmakasya bhÃvatvena brahmaprak­tikatvÃdabhÃvatvÃgrahe cÃnÃdibhÃvatvasyopÃdhitvÃditi / saæprati kalpatrayasÃdhÃraïaæ do«amÃha-#<Ãgameti /># pÆrvoktamanÆdya brahmaïa÷ Óu«katarkavi«ayatvÃsaæbhavÃnna tarkeïÃk«epa ityÃha-## liÇgasÃd­Óyapadaprav­ttinimittÃnÃmabhÃvÃdanumÃnopamÃnaÓabdÃnÃmagocara÷ / brahma lak«aïayà vedaikavedyamityartha÷ / e«Ã brahmaïi matistarkeïa svatantreïa nÃpaneyà na saæpÃdanÅyà / yadvà kutarkeïa na bÃdhanÅyà / kutÃrkikÃdanyenaiva vedavidÃcÃryeïa proktà mati÷ suj¤ÃnÃyÃnubhavÃya phalÃya bhavati / he pre«Âha, priyatameti naciketasaæ prati m­tyorvacanam / iyaæ vividhà s­«Âiryata÷ à samantÃdbabhÆva taæ ko addhà sÃk«Ãdveda / ti«Âhatu vedanaæ, ka iha loke taæ pravocat prÃvocat / chÃndaso dÅrghalopa÷ / yathÃvadvaktÃpi nÃstÅtyartha÷ / prabhavaæ janma na vidu÷ mama sarvÃditvena janmÃbhÃvÃt / mi«eïa mananavidhivyÃjena / Óu«ka÷ Órutyanapek«a÷ / Órutyà tattve niÓcite satyanu paÓcÃt puru«ado«asyÃsaæbhÃvanÃdernirÃsÃya g­hÅta÷ Órutyanug­hÅta÷ / tamÃha-## jÅvasyÃvasthÃvato dehÃdiprapa¤cayuktasya ni«prapa¤cabrahmaikyamasaæbhavi, dvaitagrÃhiprÃmÃïavirodhÃdbrahmaïaÓcÃdvitÅyatvamayuktamityevaæ ÓrautÃrthÃsaæbhÃvanÃyÃæ, tannirÃsÃya sarvasvÃsvasthÃsvÃtmano 'nugatasya vyabhicÃriïÅbhiravasthÃbhirananvÃgatatvamasaæsp­«ÂatvamavasthÃnÃæ svÃbhÃvikatve brahmyau«ïÃvadÃtmavyabhicÃrÃyogÃt su«uptau prapa¤cabhrÃntyabhÃve 'satà somya'ityuktÃbhedadarÓanÃnni«prapa¤cabrahmaikyasaæbhava÷, yathà ghaÂÃdayo m­dabhinnÃstathà jagadbrahmÃbhinnaæ tajjatvÃdityÃdistarka ÃÓrÅyata ityartha÷ / ito 'nyÃd­ÓatarkasyÃtra brahmaïyapraveÓÃdasya cÃnukÆlatvÃnna tarkeïÃk«epÃvakÃÓa iti bhÃva÷ / brahmaïi Óu«katarkasyÃpraveÓa÷ / sÆtrasaæmata ityÃha-## vipralambhakatvamapramÃpakatvam / yaduktaæ ekadeÓinà sarvasya jagataÓcetanatvoktau vibhÃgaÓrutyanupapattiriti dÆ«aïaæ sÃækhyena / tanna / tatra tenaikadeÓinà vibhÃgaÓruteÓcaitanyÃbhivyaktyanabhivyaktibhyÃæ yojayituæ ÓakyatvÃt / sÃækhyasya tvidaæ dÆ«aïaæ vajralepÃyate, pradhÃnakÃryatve sarvasyÃcetanatvena cetanÃcetanakÃryavibhÃgÃsaæbhavÃdityÃha-## siddhÃnte cetanÃcetanavailak«aïyÃÇgÅkÃre kathaæ brahmaïa÷ prak­titvamityata Ãha-## aprayojakatvavyabhicÃrÃbhyÃæ nirastatvÃdityartha÷ //6// END BsCom_2,1.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.7 asad iti cen na prati«edhamÃtratvÃt | BBs_2,1.7 | yadi cetanaæ Óuddhaæ ÓabdavihÅnaæ ca brahma tadviparÆtasyÃcetanasyÃÓuddhasya ÓabdÃdimataÓca kÃryasya kÃraïami«yetÃsattarhi kÃryaæ prÃgutpatteriti prasajyeta / ani«Âaæ caitatsatkÃryavÃdinastaveti cet / nai«a do«a÷ / prati«edhamÃtratvÃt / prati«edhamÃtraæ hÅdaæ nÃsya prati«edhasya prati«edhyamasti / nahyayaæ prati«edha÷ prÃgutpatte÷ sattvaæ kÃryasya prati«eddhuæ Óaknoti / katham / yathaiva hÅdÃnÃmapÅdaæ kÃryaæ kÃraïÃtmanà sadevaæ prÃgutpatterapÅti gamyate / nahÅdÃnÃmapÅdaæ kÃryaæ kÃraïÃtmÃnamantareïa svatantramevÃsti / 'sarvaæ taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda' (b­. 2.4.6) ityÃdiÓravaïÃt / kÃraïÃtmanà tu sattvaæ kÃryasya prÃgutpatteraviÓi«Âam / nanu ÓabdÃdihÅnaæ brahmajagata÷ kÃraïam / bìham / natu ÓabdÃdimatkÃryaæ kÃraïÃtmanà hÅnaæ prÃgutpatteridÃnÅæ vÃsti / tena na Óakyate vaktuæ prÃgutpatterasatkÃryamiti / vistareïa caitatkÃryakÃraïÃnanyatvavÃde vak«yÃma÷ // 7 // kÃryamutpatte÷ prÃgasadeva syÃt, svaviruddhakÃraïÃtmanà sattvÃyogÃdityapasiddhÃntÃpattimÃÓaÇkya mithyÃtvÃtkÃryasya kÃlatraye 'pi kÃraïÃtmanà sattvamaviruddhamiti samÃdhatte-## asatyÃditi sattvaprati«edho nirarthaka ityartha÷ / kÃryasatyatvÃbhÃve ÓrutimÃha-## mithyÃtvamajÃnata÷ ÓaÇkÃmanÆdya pariharati-## mithyÃtvamityartha÷ //7// END BsCom_2,1.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.8 apÅtau tadvatprasaÇgÃd asama¤jasam | BBs_2,1.8 | atrÃha- yadi sthaulyasÃvayavatvÃcetanatvaparicchinnatvÃÓuddhyÃdidharmakaæ kÃryaæ brahmakÃraïamabhyupagamyeta tadapÅtau pralaye pratisaæs­jyamÃnaæ kÃryaæ kÃraïÃvibhÃgamÃpadyamÃnaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa dÆ«ayedityapÅtau kÃraïasyÃpi brahmaïa÷ kÃryasyevÃÓuddhyÃdirÆpaprasaÇgÃtsarvaj¤aæ brahma jagatkÃraïamityasama¤jasamidamaupani«adaæ darÓanam / apica samastasya vibhÃgasyÃvibhÃgaprÃpte÷ punarutpattau niyamakÃraïÃbhÃvÃdbhokt­bhogyÃdivibhÃgenotpattirna prÃpnotÅtyasama¤jasam / apica bhokt­ïÃæ pareïa brahmaïÃvibhÃgaæ gatÃnÃæ karmÃdinimittapralaye 'pi punarutpattÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ muktÃnÃmapi punaruttattiprasaÇgÃdasama¤jasam / athedaæ jagadapÅtÃvapi vibhaktameva pareïa brahmaïÃvati«Âheta, evamapyapÅtÅÓca na saæbhavati, kÃraïÃvyatiriktaæ ca kÃryaæ na saæbhavatÅtyasama¤jasameveti // 8 // satkÃryavÃdasiddhyarthaæ kÃryÃbhede kÃraïasyÃpi kÃryavadaÓuddhyÃdiprasaÇga iti ÓaÇkÃsÆtraæ vyÃca«Âe-## pratisaæs­jyamÃnapadasya vyÃkhyÃ-## yathà jale lÅyamÃnaæ lavaïadravyaæ jalaæ dÆ«ayati tadvadityartha÷ / sÆtrasya yojanÃntaramÃha-## sarvasya kÃryasyÃpÅtau kÃraïavadekarÆpatvaprasaÇga ityartha÷ / arthÃntaramÃha-## karmÃdÅnÃmutpattinimittÃnÃæ pralaye 'pi bhokt­ïÃmutpattau tadvadeva muktÃnÃmapyutpattiprasaÇgÃdityartha÷ / ÓaÇkÃpÆrvakaæ vyÃkhyÃntaramÃha-## yadi layakÃle 'pikÃryaæ kÃraïÃdvibhaktaæ tarhi sthitikÃlavallayÃbhÃvaprasaÇgÃtkÃryeïa dvaitÃpatteÓcÃsama¤jasamidaæ darÓanamityartha÷ //8// END BsCom_2,1.3.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.9 atrocyate- na tu d­«ÂÃntabhÃvÃt | BBs_2,1.9 | naivÃsmadÅye darÓane ki¤cidasÃma¤jasyamasti / yattÃvadabhihitaæ kÃraïamapigacchatkÃryaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa dÆ«ayediti, tadadÆ«aïam / kasmÃt / d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / santi hi d­«ÂÃntà yathà kÃraïamapigacchatkÃryaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa na dÆ«ayati / tadyathà ÓarÃvÃdayo m­tprak­tikà vikÃrà vibhÃgÃvasthÃyÃmuccÃvacamadhyamaprabhedÃ÷ santa÷ puna÷ prak­timapigacchanto na tÃmÃtmÅyena dharmeïa saæs­janti / rucakÃdayaÓca suvarïavikÃrà apÅtau na suvarïamÃtmÅyena dharmeïa saæs­janti / p­thivÅvikÃraÓcaturvidho bhÆtagrÃmo na p­thivÅmapÅtÃvÃtmÅyena dharmeïa saæs­jati / tvatpak«asya tu na kaÓcidd­«ÂÃnto 'sti / apÅtireva hi na saæbhavedyadi kÃraïe kÃryaæ svadharmeïaivÃvati«Âheta / ananyatve 'pi kÃryakÃraïayo÷ kÃryasya kÃraïÃtmatvaæ natu kÃraïasya kÃryÃtmatvaæ 'ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' iti vak«yÃma÷ (bra.sÆ. 2.1.14) / atyalpaæ cedamucyate kÃryamapÅtÃvÃtmÅyena dharmeïa kÃraïaæ saæs­jediti / sthitÃvapi samÃno 'yaæ prasaÇga÷, kÃryakÃraïayorananyatvÃbhyupagamÃt / 'idaæ sarva yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2), 'brahmaivedamam­taæ purastÃt' (mu. 2.2.11), 'sarvaæ khalvidaæ brahma' (chÃ. 3.14.1) ityevamÃdyÃbhirhi ÓrutibhiraviÓe«eïa tri«vapi kÃle«u kÃryasya kÃraïÃnanyatvaæ ÓrÃvyate / tatra ya÷ parihÃra÷ kÃryasya taddharmÃïÃæ cÃvidyÃdhyÃropitatvÃnna tai÷ kÃraïaæ saæs­jyata iti, apÅtÃvapi sa samÃna÷ / asti cÃyamaparo d­«ÂÃnto yathà svayaæ prasÃritayà mÃyayà mÃyÃvÅ tri«vapi kÃle«u na saæspaÓyate, avastutvÃt, evaæ paramÃtmÃpi saæsÃramÃyayà na saæsp­Óyata iti / yathà ca svapnad­geka÷ svapnadarÓanamÃyayà na saæsp­Óyata iti / prabodhasaæpradÃyorananvÃgatatvÃt / evamavasthÃtrayasÃk«yeko 'vyabhicÃryavasthÃtrayeïa vyabhicÃriïà na saæsp­Óyate / mÃyÃmÃtraæ hyetadyatparamÃtmano 'vasthÃtrayÃtmanÃvabhÃsanaæ rajjvà iva sarpÃdibhÃveneti / atroktaæ vedÃntÃrthasaæpradÃyavidbhirÃcÃryai÷ - 'anÃdimÃyayà supto yadà jÅva÷ prabudhyate / ajamanidramasvapnamadvaitaæ budhyate tadÃ' (gau¬apÃ. kÃri. 1.16) iti / tatra yaduktamapÅtau kÃraïasyÃpi kÃryasyeva sthaulyÃdido«aprasaÇga ityetadayuktam / yatpunaretaduktaæ samastasya vibhÃgasyÃvibhÃgaprÃpte÷ punarvibhÃgenotpattau niyamakÃraïaæ nopapadyata iti / ayamapyado«a÷ / d­«ÂÃntabhÃvÃdeva / yathÃhi su«uptisamÃdhyÃdÃvapi satyÃæ svÃbhÃvikyÃmavibhÃgaprÃptau mithyÃj¤ÃnasyÃnapoditatvÃtpÆrvavatpuna÷ prabodhe vibhÃgo bhavatyevamihÃpi bhavi«yati / ÓrutiÓcÃtra bhavati- 'imÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyÃmaha iti ta iha vyÃghro và siæho và v­ko và varÃho và kÅÂo và pataÇgo và daæÓo và maÓako và yadyadbhavanti tadà bhavanti' (chÃ. 6.9.2,3) iti / yathà hyavibhÃge 'pi paramÃtmani mithyÃj¤Ãnapratibaddho vibhÃgavyavahÃra÷ svapnavadavyÃhata÷ sthito d­Óyate, evamapÅtÃvapi mithyÃj¤Ãnapratibaddhaiva vibhÃgaÓaktiranumÃsyate / etena muktÃnÃæ punarutpattiprasaÇga÷ pratyukta÷ / samyagj¤Ãnena mithyÃj¤ÃnasyÃpoditatvÃt / ya÷ punarayamante 'paro vikalpa utprek«ito 'thedaæ jagadapÅtÃvapi vibhaktameva pareïa brahmaïÃvati«Âheteti, so 'pyanabhyupagamÃdeva prati«iddha÷ / tasmÃtsama¤jasamidamaupani«adaæ darÓanam // 9 // ---------------------- FN: apigacchat lÅyamÃnam / vibhÃgÃvasthà sthitikÃla÷ / sati brahmaïi ekÅbhÆya na vidurityaj¤Ãnokti÷ / iha su«upte÷ prÃk prabodhe yena jÃtyÃdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthÃnakÃle tathaiva bhavantÅti vibhÃgokti÷ / apÅtau jagat svakÃraïaæ na dÆ«ayati, kÃraïe lÅnatvÃt, m­dÃdi«u nÅlaghaÂÃdivaditi siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## apigacchat lÅyamÃnam / vibhÃgÃvasthà sthitikÃla÷ / ## madhurajalaæ lavaïasyÃkÃraïamityad­«ÂÃnta÷ / ki¤ca dÆ«akatve kÃryasya sthiti÷ syÃllavaïavadityÃha-## asati kÃrye taddharmeïa kÃraïasya yogo na saæbhavati / dharmyasattve dharmÃïÃmapyasattvÃditi bhÃva÷ / nanu satkÃryavÃde laye 'pi kÃryasya kÃraïÃbhedena sattvÃddÆ«akatvaæ syÃdityata Ãha-## kalpitasyÃdhi«ÂhÃnadharmavattvamabhedÃnna tvadhi«ÂhÃnasya kalpitakÃryadharmavattvaæ tasya kÃryÃtp­thaksattvÃdityartha÷ / ki¤cÃpÅtÃviti viÓe«aïaæ vyarthamiti pratibandyà samÃdhatte-## pariïÃmad­«ÂÃntaæ vyÃkhyÃya vivartad­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## mÃyÃvyanupÃdÃnamityarucyà d­«ÂÃntÃntaramÃha-## astyeva svapnakÃle d­«Âa÷ saæsarga ityata Ãha-## jÃgratsu«uptyo÷ svapnenÃtmano 'sparÓÃt tatkÃle 'pyasparÓa ityartha÷ / yadyaj¤asya jÅvasyÃvasthÃbhirasaæsargastadà sarvaj¤asya kiæ vÃcyamiti dÃr«ÂÃntikamÃha-## yadvà jÃgajjanmasthitilayà ÅÓvarasyÃvasthÃtrayam / tadasaÇgitve v­ddhasaæmatimÃha-## yadà tattvamasÅtyupadeÓakÃle prabudhyate mÃyÃnidrÃæ tyajati tadà janmalayasthityavasthÃÓÆnyamadvaitamÅÓvaramÃtmatvenÃnubhavatÅtyartha÷ / phalitamÃha-## dvitÅyamasÃma¤jasyamanÆdya tenaiva sÆtreïa pariharati-## su«uptÃvaj¤Ãnasattve punarvibhÃgotpattau ca mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti /># sati brahmaïyekÅbhÆya na vidurityaj¤Ãnokti÷ / iha su«upte÷ prÃk prabodhe yena jÃtyÃdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthÃnakÃle tathaiva bhavantÅti vibhÃgokti÷ / nanu su«uptau punarvibhÃgaÓaktyaj¤Ãnasattve 'pi sarvapralaye tatsattvaæ kuta ityata Ãha-## yathà su«uptau paramÃtmani sarvakÃryÃïÃmavibhÃge 'pi punarvibhÃgahetvaj¤ÃnaÓaktirasti evamapÅtau mahÃpralaye 'pi mithyÃbhÆtÃj¤ÃnasaæbandhÃtpuna÷ s­«ÂivibhÃgaÓaktiranumÃsyate / yata÷ sthitÃvidÃnÅæ mithyÃj¤ÃnakÃryo vibhÃgavyavahÃrastattvabodhÃbhÃvÃt svapnavadabÃdhito d­Óyate, ata÷ kÃryadarÓanÃtkÃraïasattvasiddhirityartha÷ / aj¤ÃnÃæ jÅvÃnÃæ mahÃpralaye 'pyaj¤ÃnaÓaktiniyamÃtpunarjanmaniyama iti bhÃva÷ / ## janmakÃraïaj¤ÃnaÓaktyabhÃvenetyartha÷ //9// END BsCom_2,1.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.10 svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.10 | svapak«e caite prativÃdina÷ sÃdhÃraïà do«Ã÷ prÃdu«yu÷ / kathamityucyate / yattÃvadabhihitaæ vilak«aïatvÃnnedaæ jagadbrahmaprak­tikamiti, pradhÃnaprak­tikatÃyÃmapi samÃnametat, ÓabdÃdihÅnÃtpradhÃnÃcchabdÃdimato jagata utpattyabhyupagamÃt / ata eva ca vilak«aïakÃryotpattyabhyupagamÃtsamÃna÷ prÃgutpatterasatkÃryavÃdaprasaÇga÷ / tathÃpÅtau kÃryasya kÃraïavibhÃgÃbhyupagamÃttadvatprasaÇgo 'pi samÃna÷ / tathà m­ditasarvaviÓe«e«u vikÃre«vapÅtÃvavibhÃgÃtmatÃæ gate«vidamasya puru«asyopÃdÃnamidamasyeti prÃkpralayÃtpratipuru«aæ ye niyatà bhedà na te tathaiva punarutpatau niyantuæ Óakyante kÃraïÃbhÃvÃt / vinaiva kÃraïena niyame 'bhyupagamyamÃne kÃraïÃbhÃvasÃmyÃnmuktÃnÃmapi punarbandhaprasaÇga÷ / atha kecidbhedà apÅtÃvavibhÃgamÃpadyante kenacinneti cet / ye nÃpadyante te«Ãæ pradhÃnakÃryatvaæ na prÃpnotÅtyevamete do«Ã÷ sÃdhÃraïatvÃnnÃnyatarasminpak«e codayitavyà bhavantÅtyado«atÃmevai«Ãæ dra¬hayati / avaÓyÃÓrayitavyatvÃt // 10 // ---------------------- FN: prÃdu«yu÷ prÃdurbhaveyu÷ / vailak«aïyÃdÅnÃæ sÃækhyapak«e 'pi do«atvÃnnÃsmÃbhistannirÃsaprayÃsa÷ kÃrya ityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## prÃdu÷«yu÷ prÃdurbhaveyu÷ / ## satyakÃryasya viruddhakÃraïÃtmanà sattvÃyogÃt sÃækhyasyaivÃyaæ do«o na kÃryamithyÃtvavÃdina iti mantavyam / 'apÅtau'iti sÆtroktado«acatu«ÂayamÃha-## kÃryavatpradhÃnasya rÆpÃdimattvaprasaÇga÷ / idaæ karmÃdikamasyopÃdÃnaæ bhogyamasya netyaniyama÷ / baddhamuktavyavasthà ca / yadi vyavasthÃrthaæ muktÃnÃæ bhedÃ÷ saæghÃtaviÓe«Ã÷ pradhÃne lÅyante baddhÃnÃæ bhedÃstu na lÅyanta ityucyate tarhyalÅnÃnÃæ puru«avatkÃryatvavyÃghÃta ityartha÷ //10// END BsCom_2,1.3.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.11 tarkÃprati«ÂhÃnÃd apy anyathÃnumeyam iti ced evam apy anirmok«aprasaÇga÷ | BBs_2,1.11 | itaÓca nÃgamagamyer'the kevalena tarkeïa pratyavasthÃtavyam / yasminnirÃgamÃ÷ puru«otprek«ÃmÃtranibandhanÃstarkà aprati«Âhità bhavanti / utprek«Ãyà niraÇ kuÓatvÃt / tathÃhi kaiÓcidabhiyuktairyatnenotprek«itÃstarkà abhiyuktarairanyairÃbhÃsyamÃnà d­Óyante / tairapyutprek«itÃ÷ santastato 'nyairÃbhÃsyanta iti na prati«Âhitatvaæ tarkÃïÃæ ÓakyamÃÓrayituæ, puru«amativairÆpyÃt / atha kasyacitprasiddhamÃhÃtmyasya kapilasya cÃnyasya và saæmatastarka÷ prati«Âhita ityÃÓrÅyeta / evamapyaprati«Âhitatvameva / prasiddhamÃhÃtmyÃnumatÃnÃmapi tÅrthakarÃïÃæ kapilakaïabhukprabh­tÅnÃæ parasparavipratipattidarÓanÃt / atocyetÃnyathà vayamanumÃsyÃmahe yathà nÃprati«ÂhÃdo«o bhavi«yati / nahi prati«Âhitastarka eva nÃstÅti Óakyate vaktum / etadapi hi tarkÃïÃmaprati«Âhitatvaæ tarkeïaiva prati«ÂhÃpyate / ke«Ã¤cittarkÃïÃmaprati«ÂhitatvadarÓanenÃnye«Ãmapi tajjÃtÅyakÃnÃæ tarkÃïÃmaprati«ÂhitatvÃt / sarvatarkÃprati«ÂhÃyÃæ ca lokavyavahÃrocchedaprasaÇga÷ / atÅtavartamÃnÃdhvasÃmyena hyanÃgate 'pyadhvani sukhadu÷khaprÃptiparihÃrÃya pravartamÃno loko d­Óyate / Órutyarthavipratipattau cÃrthÃbhÃsanirÃkaraïena samyagarthanirdhÃraïaæ tarkeïaiva vÃkyav­ttinirÆpaïarÆpeïa kriyate / manurapi caivaæ manyate- 'pratyak«amanumÃnaæ ca ÓÃstraæ ca vividhÃgamam / trayaæ suviditaæ kÃryaæ dharmaÓuddhimabhÅpsità // ' iti / 'Ãr«aæ dharmopadeÓaæ ca vedaÓÃstravirodhinà / yastarkeïÃnusaædhatte sa dharmaæ veda netara÷ // ' (12.105,106) iti ca bruvan / ayameva tarkasyÃlaÇkÃro yadaprati«Âhitatvaæ nÃma / evaæhi tÃvadyattarkaparityÃgena niravadyastarka÷ pratipattavyo bhavati / nahi pÆrvajo mƬha ÃsÅdityÃtmanÃpi mƬhena bhavitavyamiti ki¤cidasti pramÃïam / tasmÃnna tarkÃprati«ÂhÃnaæ do«a iti cet, evamapyavimok«aprasaÇga÷ / yadyapi kvacidvi«aye tarkasya prati«Âhitatvamupalak«yate tathÃpi prak­te tÃvadvi«aye prasajyata evÃprati«Âhitatvado«Ãdanirmok«astarkasya / nahÅdamatigambhÅraæ bhÃvayÃthÃtmyaæ muktinibandhanamÃgamamantareïotprek«itumapi Óakyam / rÆpÃdyabhÃvÃddhi nÃyamartha÷ pratyak«agocara÷, liÇgÃdyabhÃvÃcca nÃnumÃnÃdÅnÃmiti cÃvocÃma / apica samyagj¤ÃnÃnmok«a iti sarve«Ãæ mok«avÃdinÃmabhyupagama÷ / tacca samyagj¤ÃnamekarÆpaæ vastutantratvÃt / ekarÆpeïa hyavasthito yor'tha÷ sa paramÃrtha÷ / loke tadvi«ayaæ j¤Ãnaæ samyagj¤Ãnamityucyate yathÃgniru«ïà iti / tatraivaæ sati samgj¤Ãne puru«ÃïÃæ vipratipattiranupapannà / tarkaj¤ÃnÃnÃæ tvanyonyavirodhÃtprasiddhà vipratipatti÷ / yaddhi kenacittÃrkikeïedameva samyagj¤Ãnamiti pratipÃditaæ tadapareïa vyutthÃpyate, tenÃpi prati«ÂhÃpitaæ tato 'pareïa vyutthÃpyata iti prasiddhaæ loke / kathamekarÆpÃnavasthitavi«ayaæ tarkaprabhavaæ samyagj¤Ãnaæ bhavet / naca pradhÃnavÃdÅ tarkavidÃmuttama iti sarvÃstÃrkikai÷ parig­hÅto yena tadÅyaæ mataæ samyagj¤Ãnamiti pratipadyemahi / naca Óakyante 'tÅtÃnÃgatavartamÃnÃstÃrkikà ekasmindeÓe kÃle ca samÃhartuæ yena tanmatirekarÆpaikÃrthavi«ayà samyaÇmatiriti syÃta / vedasya tu nityatve vij¤Ãnotpattihetutve ca sati vyavasthitÃrthavi«ayatvopapattestajjanitasya j¤Ãnasya samyaktvamatÅtÃnÃgatavartamÃnai÷ sarvairapi tÃrkikairapahnotumaÓakyam / ata÷ siddhamasyaivaupani«adasya j¤Ãnasya samyagj¤Ãnatvam / ato 'nyatra samyagj¤ÃnatvÃnupapatte÷ saæsÃrÃvimok«a eva prasajyeta / ata ÃgamavaÓenÃgamÃnusÃritarkavaÓena ca cetanaæ brahmajagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓceti sthitam // 11 // ---------------------- FN: tarkasya kaivalyamanugrÃhyÃgamarÃhityam / dharmasya ÓuddhiradharmÃdbhedanirïaya÷ / atigamabhÅratvamÃgamÃtirmekÃmÃnÃyogyatvam / bhÃvayÃthÃtmyaæ kÃraïagatamadvitÅyatvam / muktinibandhanaæ paramÃnandasaccidekatÃnatvam / ki¤ca tarkasya saæbhÃvitado«atvÃttena nirde«avedÃntasamanvayo na bÃdhya ityÃha-## puru«amatÅnÃæ vicitratve 'pi kapilasya sarvaj¤atvÃttadÅyatarke viÓvÃsa iti ÓaÇkate-## 'kapilo yadi sarvaj¤a÷ kaïÃdo neti kà pramÃ'iti nyÃyena pariharati-## sÆtramadhyasthaÓaÇkÃbhÃgaæ vyÃca«Âe-## vilak«aïatvÃditarkÃïÃmaprati«Âhitatve 'pi vyÃptipak«adharmatÃsaæpanna÷ kaÓcittarka÷ prati«Âhito bhavi«yati tena pradhÃnamanumeyamityartha÷ / nanu so 'pyaprati«Âhita÷ tarkajÃtÅyatvÃt vilak«aïatvÃdivadityata Ãha-## tarkajÃtÅyatvÃditi tarka÷ prati«Âhito na và / Ãdye 'traivÃprati«ÂhitatvasÃdhyÃbhÃvÃdvayabhicÃra÷ / dvitÅye 'pi na sarvatarkÃïÃmaprati«Âhitatvaæ hetvabhÃvÃdityabhisaædhimÃnÃha-## ki¤cÃnÃgatapÃka i«ÂasÃdhanaæ, pÃkatvÃt, atÅtapÃkavadityÃdi«ÂasÃdhanÃnumÃnÃtmakatarkasya prav­ttiniv­ttivyavahÃrahetutvÃnnÃprati«ÂhetyÃha-## adhvà vi«aya÷ pÃkabhojanÃdirvi«abhak«aïÃdiÓca, tatsÃmÃnyena pÃkatvÃdinÃnÃgatavi«aye pÃkÃdau sukhadu÷khahetutvÃnumityà prav­ttyÃdirityartha÷ / ki¤ca pÆrvottaramÅmÃæsayostarkeïaiva vÃkyatÃtparyanirïayasya kriyamÃïatvÃttarka÷ prati«Âhita ityÃha-#<Órutyartheti /># manurapi ke«Ã¤cittarkÃïÃæ prati«ÂhÃæ manyata ityÃha-## dharmasya ÓuddhiradharmÃdbhedanirïaya÷ / kasyacittarkasyÃprati«ÂhitatvamaÇgÅkaroti-## sarvatarkÃïÃæ prati«ÂhÃyÃæ pÆrvapak«a eva na syÃditi bhÃva÷ / pÆrvapak«atarkavatsiddhÃntatarko 'pyaprati«Âhita÷, tarkatvÃviÓe«Ãditi vadantamupahasati-## kvacittarkasya prati«ÂhÃyÃmapi jagatkÃraïaviÓe«e tarkasya svÃtantryaæ nÃstÅti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## atigambhÅratvaæ brahmaïo vedÃnyamÃnÃgamyatvam / bhÃvasya jagatkÃraïasya yÃthÃtmyamadvayatvam / muktinibandhanaæ muktyÃlambanam / brahmaïo vedÃnyamÃnÃgamyatvaæ darÓayati-## avimok«o muktyabhÃva ityarthÃntaramÃha-## ekarÆpavastuj¤Ãnasya samyagj¤Ãnatve 'pi tarkajanyatvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## tarkotthaj¤ÃnÃnÃæ mitho vipratipatterna samyagj¤Ãnatvam / samyagj¤Ãne vipratipattyayogÃdityartha÷ / ekarÆpeïÃnavasthito vi«ayo yasya tattarkaprabhavaæ kathaæ samyagj¤Ãnaæ bhavediti yojanà / nanu sÃækhyasya Óre«ÂhatvÃtta¤j¤Ãnaæ samyagityÃÓaÇkya hetvasiddhimÃha-## nanu sarvatÃrkikairmilitvà niÓcitatarkotthà matirmuktiheturityata Ãha-## tasmÃt tarkotthaj¤ÃnÃnmuktyayogÃt tarkeïa vedÃntasamanvayabÃdho na yukta÷, tadbÃdhe samyagj¤ÃnÃlÃbhenÃnirmok«aprasaÇgÃditi sÆtrÃæÓÃrthamupasaæharati-## samanvayasya tarkeïÃvirodhe phalitamadhikaraïÃrthamupasaæharati-## //11// END BsCom_2,1.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.4.12 4 Ói«ÂaparigrahÃdhikaraïam / sÆ. 12 etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷ | BBs_2,1.12 | vaidikasya darÓanasya pratyÃsannatvÃdgurutaratarkabalopetatvÃdvedÃnusÃribhiÓca kaiÓcicchi«Âhai÷ kenacidaæÓena parig­hÅtatvÃtpradhÃnakÃraïavÃdaæ tÃvadvyapÃÓritya yastarkanimitta Ãk«epo vedÃntavÃkye«ÆdbhÃvita÷ sa parih­ta÷ / idÃnÅmaïvÃdivÃdavyapÃÓrayeïÃpi kaiÓcinmandamatibhirvedÃntavÃkye«u punastarkanimitta Ãk«epa ÃÓaÇkyata ityata÷ pradhÃnamallanibarhaïanyÃyenÃtidiÓati / parig­hyanta iti parigrahÃ÷ na parigrahà aparigrahÃ÷ Ói«ÂÃnÃmaparigrahÃ÷ / etena prak­tena pradhÃnakÃraïavÃdanirÃkaraïakÃraïena Ói«ÂairmanuvyÃsaprabh­tibhi÷ kenacidaæÓaænÃparig­hÅtà ye 'ïvÃdikÃraïavÃdÃste 'pi prati«iddhatayà vyÃkhyÃtà nirÃk­tà dra«ÂavyÃ÷ tulyatvÃnnirÃkaraïakÃraïasya nÃtra punarÃÓaÇkitavyaæ ki¤cidasti / tulyamÃtrÃpi paramagambhÅrasya jagatkÃraïasya tarkÃnavagÃhyatvaæ tarkasyÃprati«ÂhitatvamanyathÃnumÃne 'pyavimok«a ÃgamavirodhaÓcetyeva¤jÃtÅyakaæ nirÃkaraïam // 12 // brahma jagadupÃdÃnamiti bruvan vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yadvibhu tanna dravyopÃdÃnamiti vaiÓe«ikÃdinyÃyena virudhyate na veti saædehe sÃækhyav­ddhÃnÃæ tarkÃkuÓalamatitve 'pi vaiÓe«ikÃdÅnÃæ tarkamatikuÓalatvaprasiddhestadÅyanyÃyasyÃbÃdhitatvÃdvirudhyata iti pratyudÃharaïena prÃpte 'tidiÓati-## phalaæ pÆrvavat / nanu sÃækhyamatasyopadeÓastÃrkikamatasyÃtideÓa÷ kimiti k­to vaiparÅtyasyÃpi saæbhavÃdityÃÓaÇkya pÆrvottarÃdhikaraïayorupadeÓÃtideÓabhÃve kÃraïamÃha-## satkÃryatvÃtmÃsaÇgatvasvaprakÃÓatvÃdyaæÓairvedÃntaÓÃstrasya pratyÃsanna÷ / pradhÃnavÃda÷ Ói«ÂairdebalÃdibhi÷ satkÃryatvÃæÓena svÅk­ta iti prabalatvÃdupadeÓa÷ / aïvÃdivÃdÃnÃæ nirmÆlatvena durbalatvena durbalatvÃdatideÓa iti bhÃva÷ / kiæ nirÃkaraïakÃraïamiti pra«Âavyaæ nÃstÅtyÃha-## kÃraïamevÃha-## yaduktaæ vibhutvÃnna dravyopÃdÃnaæ brahmeti, tatra pak«asÃdhakatvena ÓruterupajÅvyatvÃttayà bÃdha÷ / mahÃparimÃïavattvasya sarvasaæyogikatvarÆpavibhutvasya nirguïe brahmaïyasiddheÓceti dra«Âavyam / ata÷ samanvayasya tÃrkikanyÃyena na virodha iti siddham //12// END BsCom_2,1.4.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.5.13 5 bhoktrÃpattyÃdhikaraïam / sÆ. 13 bhoktrÃpatter avibhÃgaÓ cet syÃl lokavat | BBs_2,1.13 | anyathà punarbrahmakÃraïavÃdastarkabalenaivÃk«ipyate / yadyapi Óruti÷ pramÃïaæ svavi«aye bhavati tathÃpi pramÃïÃntareïa vi«ayÃpahÃre 'nyaparà bhavitumarti / yathà mantrÃrthavÃdau / tarke 'pi svavi«ayÃdanyatrÃprati«Âhita÷ syÃt yathà dharmÃdharmayo÷ / kimato yadyevam / ata idamayuktaæ yatpramÃïÃntaraprasiddhÃrthabÃdhanaæ Órute÷ / kathaæ puna÷ pramÃïÃntaraprasiddhor'tha÷ Órutyà bÃdhyata iti / atrocyate- prasiddho hyayaæ bhokt­bhogyavibhÃgo loke bhoktà cetana÷ ÓÃrÅro bhogyÃ÷ ÓabdÃdayo vi«ayà iti / yathà bhoktà devadatto bhojya odana iti / tasya ca vibhÃgasyÃbhÃva÷ prasajyeta yadi bhoktà bhogyabhÃvamÃpadyeta / bhogyaæ và bhokt­bhÃvamÃpadyeta / tayoÓcetaretarabhÃvÃpatti÷ paramakÃraïÃdbrahmaïo 'nanyatvÃtprasajyeta / nacÃsya prasiddhasya vibhÃgasya bÃdhanaæ yuktam / yathà tvadyatve bhokt­bhogyayorvibhÃgo d­«ÂastathÃtÅtÃnÃgatayorapi kalpayitavya÷ / tasmÃtprasiddhasyÃsya bhokt­bhogyavibhÃgasyÃbhÃvaprasaÇgÃdayuktamidaæ brahmakÃraïatÃvadhÃraïamiti cetkaÓciccodayettaæ pratibrÆyÃt- syÃllokavaditi / upapadyata evÃyamasmatpak«e 'pi vibhÃga÷ evaæ loke d­«ÂatvÃt / tathÃhi- samudrÃdudakÃtmano 'nanyatve 'pi tadvikÃrÃïÃæ phenavÅcÅtaraÇgÃdÅnÃmitaretaravibhÃga itaretarasaæÓle«Ãdilak«aïaÓca vyavahÃra upalabhyate / naca samudrÃdudakÃtmano 'nanyatve 'pi tadvikÃrÃïÃæ phenataraÇgÃdÅnÃmitaretarabhÃvÃpattirbhavati / naca te«ÃmitaretarabhÃvÃnÃpattÃvapi samudrÃtmano 'nyatvaæ bhavati / evamihÃpi naca bhokt­bhogyayoritaretarabhÃvÃpatti÷, naca parasmÃdbrahmaïo 'nyatvaæ bhavi«yati / yadyapi bhoktà na brahmaïo vikÃra÷ / 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«ÂurevÃvik­tasya kÃryÃnupraveÓena bhokt­tvaÓravaïÃt, tathÃpi kÃryamanupravi«ÂasyÃstyupÃdhinimitto vibhÃga ÃkÃÓasyeva ghaÂÃdyupÃdhinimitta ityata÷ paramakÃraïabrahmaïo 'nanyatvaæ'pyupapadyate bhokt­bhogyalak«aïo vibhÃga÷ samudrataraÇgÃdinyÃyenetyuktam // 13 // ---------------------- FN: anyaparatvaæ gauïÃrthakatvam / vibhÃgo janma / yadvà tathÃpÅtiÓabdenaivokta÷ parihÃra÷ / advitÅyÃdbrahmaïo jagatsargÃdivÃdÅ vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yanmitho bhinnaæ tannÃdvitÅyakÃraïÃbhinnaæ yathà m­ttantujau ghaÂapaÂhÃviti tarkasahitabhedapratyak«Ãdinà virudhyate na veti saædehe brahmaïi tarkasyÃprati«Âhitatve 'pi jagadbhede prati«ÂhitatvÃdvirudhyata iti pÆrvapak«ayati-## virodhÃdadvaitÃsiddhi÷ pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / anapek«aÓrutyÃsvÃrthanirïayÃttarkeïÃk«epo na yukta ityuktamiti ÓaÇkate-## mÃnÃntarÃyogyaÓrutyarthe bhavatyanÃk«epa÷ / yastvadvitÅyabrahmÃbhedÃdbhÆjalÃdÅnÃmabhedo brahmopÃdÃnakatvaÓrutivi«aya÷ sa 'Ãdityo yÆpa÷'ityarthavÃdÃrthavanmÃnÃntarayogya eveti dvaitapramÃïerapahriyata iti samÃdhatte-## anyaparatvaæ gauïÃrthakatvam / svavi«aye jagadbhede tarkasya prati«ÂhitatvÃttenÃk«epa ityÃha-## tarkÃderdvaite prÃmÃïye 'pi tata÷ samanvayavirodhe kimÃyÃtamiti ÓaÇkate-## pÆrvapak«Å samÃdhatte-## tarkÃde÷ prÃmÃïyÃt dvaitabÃdhakatvaæ ÓruterayuktamityadvaitasamanvayabÃdho yukta ityartha÷ / iyamarthaæ ÓaÇkÃpÆrvakaæ sphuÂayati-## nanu bhokt­bhogyayormitha ekatvaæ kenoktamityÃÓaÇkya ÓrutÃrthÃpattyetyÃha-## tayorekabrahmÃbhedaÓravaïÃdekatvaæ kalpyate, ekasmÃdabhinnayorbhede ekasyÃpi bhedÃpatte÷ / tataÓca bhedo bÃdhyetetyartha÷ / i«ÂÃpattiæ vÃrayati-## ÓrutergauïÃrthatvena sÃvakÃÓatvÃnniravakÃÓadvaitamÃnabÃdho na yukta ityartha÷ / nanu vibhÃgasyÃdhunikatvÃdanadyÃdvaitaÓrutyà bÃdha ityata Ãha-## atÅtÃnÃgatakÃlau bhoktrÃdivibhÃgÃÓrayau, kÃlatvÃt, vartamÃnakÃlavadityanumÃnÃdvibhÃgo 'nÃdyananta ityartha÷ / evaæ prÃpte pariïÃmad­«ÂÃntenÃpÃtata÷ siddhÃntamÃha-## d­«ÂÃnte 'pi kathamekasamudrÃbhinnÃnÃæ pariïÃmÃnÃæ mitho bheda÷, kathaæ và te«Ãæ bhede satyekasmÃdabhinnatvamityÃÓaÇkya na hi d­«Âenupapattiriti nyÃyenÃha-## evaæ bhokt­bhogyayormitho bhedo brahmÃbhedaÓcetyÃha-## jÅvasya brahmavikÃratvÃbhÃvÃdd­«ÂÃntavai«amyamiti ÓaÇkate-## aupÃdhikaæ janmÃstÅti taraÇgÃdisÃmyamÃha-## vibhÃgo janma / yadvà tathÃpÅtiÓabdenaivokta÷ parihÃra÷ / nanu bhoktu÷ pratidehaæ vibhÃga÷ kathamityata Ãha-## aupÃdhikavibhÃge phalitamupasaæharati-## ekabrahmabhinnatve 'pi bhoktrÃdestaraÇgÃdivadbhedÃÇgÅkÃrÃnna dvaitamÃnenÃdvaitasamanvayasya virodha ityartha÷ //13// END BsCom_2,1.5.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.14 6 ÃrambhaïÃdhikaraïam / sÆ. 14-20 tadananyatvam ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ | BBs_2,1.14 | abhyupagamya cemaæ vyÃvahÃrikaæ bhokt­bhogyalak«aïaæ vibhÃgaæ syÃllokavaditi parihÃro«a'bhihita÷ / natvayaæ vibhÃga÷ paramÃrthato 'sti yasmÃttayo÷ kÃryakÃraïayorananyatvamavagamyate / kÃryamÃkÃÓÃdikaæ bahuprapa¤caæ jagat, kÃraïaæ paraæbrahma, tasmÃtkÃraïÃtparamÃrthato 'nanyatvaæ vyatirekeïÃbhÃva÷ kÃryasyÃvagamyate / kuta÷ / ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ / ÃrambhaïaÓabdastÃvat / ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãya d­«ÂÃntÃpek«ÃyÃmucyate- 'yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' (chÃ. 6.1.1) iti / etaduktaæ bhavati- ekena m­tpiï¬ena paramÃrthato m­dÃtmanà vij¤Ãtena sarvaæ m­nmayaæ ghaÂaÓarÃvoda¤canÃdikaæ m­dÃtmakatvÃviÓe«Ãdvij¤Ãtaæ bhavet / yato vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ vÃcaiva kevalamastÅtyÃrabhyate / vikÃro ghaÂa÷ ÓarÃva uda¤canaæ ceti / natu vastuv­ttena vikÃro nÃma kaÓcidasti / nÃmadheyamÃtraæ hyetadan­taæ m­ttiketyeva satyamiti / e«a brahmaïo d­«ÂÃnta÷ ÃmnÃta÷ / tatra ÓrutÃdvÃcÃrambhaïaÓabdÃddÃr«ÂÃntike 'pi brahmavyatirekeïa kÃryajÃtasyÃbhÃva iti gamyate / punaÓca tejobannÃnÃæ brahmakÃryatÃmuktvà tejobannakÃryÃïÃæ tejobannavyatirekeïÃbhÃvaæ bravÅti- 'apÃgÃdagneragnitvaæ vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ trÅïi rÆpÃïÅtyeva satyam' (chÃ. 6.4.1) ityÃdinà / ÃrambhaïaÓabdÃdibhya ityÃdiÓabdÃt 'aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi' (chÃ. 6.8.7), 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'brahmaivedaæ sarvam' (mu. 2.2.11), 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2), 'neha nÃnÃsti ki¤cana' (b­.4.4.19) ityevamÃdyapyÃtmaikatvapratipÃdanaparaæ vacanajÃtamudÃhartavyam / nacÃnyathaikavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ saæpadyate / tasmÃdyathà ghaÂakarakÃdyÃkÃÓÃnÃæ mahÃkÃÓÃnanyatvaæ, yathÃca m­gat­«ïikodakÃdÅnÃmÆ«arÃdibhyo 'nanyatvaæ d­«Âana«ÂasvarÆpatvÃtsvarÆpeïÃnupÃkhyatvÃt, evamasya bhogyabhoktrÃdiprapa¤cajÃtasya brahmavyatirekeïÃbhÃva iti dra«Âavyam / nanvanekÃtmakaæ brahma, yathà v­k«o 'nekaÓÃkha evamanekaÓaktiprav­ttiyuktaæ brahma / ata ekatvaæ nÃnÃtvaæ cobhayamapi satyameva / yathà v­k«a ityanekatvaæ ÓÃkhà iti nÃnÃtvam / yathÃca samudrÃtmanaikatvaæ phenataraÇgÃdyÃtmanà nÃnÃtvam / yathÃca m­dÃtmanaikatvaæ ghaÂaÓarÃvÃdyÃtmanà nÃnÃtvam / tatraikatvÃæÓena j¤ÃnÃnmok«avyavahÃra÷ setsyati / nÃnÃtvÃæÓena tu karmakÃï¬ÃÓrayau laukikavaidikavyavahÃrau setsyata iti / eva¤ca m­dÃdid­«ÂÃntà anurÆpà bhavi«yantÅti / naivaæ syÃt / 'm­ttiketyeva satyam' iti prak­timÃtrasya d­«ÂÃnte satyatvÃvadhÃraïÃt / vÃcÃrambhaïaÓabdena ca vikÃrajÃtasyÃn­tatvÃbhidhÃnÃt / dÃr«ÂÃntike 'pi 'aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyam' iti ca paramakÃraïasyaivaikasya satyatvÃvadhÃraïÃt 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' iti ca ÓÃrÅrasya brahmabhÃvopadeÓÃt / svayaæ prasiddhaæ hyetaccharÅrasya brahmÃtmatvamupadiÓyate na yatnÃntaraprasÃdhyam / ataÓcedaæ ÓÃstrÅyaæ brahmÃtmatvamavagamyamÃnaæ svÃbhÃvikasya ÓÃrÅrÃtmatvasya bÃdhakaæ saæpadyate, rajjvÃdibuddhaya iva sarpÃdibuddhÅnÃm / bÃdhite ca ÓÃrÅrÃtmatvasya tadÃÓraya÷ samasta÷ svÃbhÃviko vyavahÃro bÃdhito bhavati yatprasiddhaye nÃnÃtvÃæÓo 'paro brahmaïa÷ kalpyeta / darÓayati ca- 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà brahmÃtmatvadarÓinaæ prati samastasya kriyÃkÃrakaphalalak«aïasya vyavahÃrasyÃbhÃvam / nacÃyaæ vyavahÃrÃbhÃvo«a'vasthÃviÓe«anibaddho 'bhidhÅyata iti yuktaæ vaktum, 'tattvamasi' iti brahmÃtmabhÃvasyÃnavasthÃviÓe«anibandhanatvÃt / taskarad­«ÂÃntena cÃn­tÃbhisaædhasya bandhanaæ satyÃbhisaædhasya ca mok«aæ darÓayannekatvamevaikaæ pÃramÃrthikaæ darÓayati (chÃ. 6.16) / mithyÃj¤Ãnavij­mbhitaæ ca nÃnÃtvam / ubhayasatyatÃyÃæ hi kathaæ vyavahÃragocaro 'pi janturan­tÃbhisaædha ityucyeta / 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19) iti ca bhedad­«ÂimapavadannevaitaddarÓayati / nacÃsmindarÓane j¤ÃnÃnmok«a ityupapadyate, samyagj¤anÃpanodyasya kasyacinmithyÃj¤Ãnasya saæsÃrakÃraïatvenÃnabhyupagamÃt / ubhayasatyatÃyÃæ hi kathamekatvavij¤Ãnena nÃnÃtvaj¤Ãnamapanudyata ityucyate / nanvekatvaikÃntÃbhyupagame nÃnÃtvÃbhÃvatpratyak«ÃdÅni laukikÃni pramÃïÃni vyÃhanyerannirvi«ayatvÃt, sthÃïvÃdi«viva puru«Ãdij¤ÃnÃni / tathà vidhiprati«edhaÓÃstramapi bhedÃpek«atvÃttadabhÃve vyÃhanyeta, mok«aÓÃstrasyÃpi Ói«yaÓÃsitrÃdibhedÃpek«atvÃttadabhÃve vyÃghÃta÷ syÃt / kathaæ cÃn­tena mok«aÓÃstreïa pratipÃditasyÃtmaikatvasya satyatvamupapadyeteti / atrocyate- nai«a do«a÷ / sarvavyavahÃrÃïÃmeva prÃgbrahmÃtmatÃvij¤ÃnÃtsatyatvopapatte÷ / svapnavyavahÃrasyeva prÃkprabodhÃt / yÃvaddhi na satyÃtmaikatvapratipattistÃvatpramÃïaprameyaphalalak«aïe«u vikÃre«van­tatvabuddhirna kasyacidutpadyate / vikÃrÃneva tvahaæ mametyavidyÃyÃmÃtmÅyena bhÃvena sarvo jantu÷ pratipadyate svÃbhÃvikÅæ brahmÃtmatÃæ hitvà / tasmÃtprÃgbrahmÃtmatÃpratibodhÃdupapanna÷ sarvo laukiko vaidikaÓca vyavahÃra÷ / yathà suptasya prÃk­tasya janasya svapna uccÃvacÃnbhÃvÃnpaÓyato niÓcitameva pratyak«Ãbhimataæ vij¤Ãnaæ bhavati prÃkprabodhÃt, naca pratyak«ÃbhÃsÃbhiprÃyastatkÃle bhavati, tadvat / kathaæ tvasatyena vedÃntavÃkyena satyasya brahmÃtmatvasya pratipattirupapadyeta / nahi rajjusarpeïa d­«Âo mriyate / nÃpi m­gat­«ïikÃmbhasà pÃnÃvagÃhanÃdiprayojanaæ kriyata iti / nai«a do«a÷ / ÓaÇkÃvi«ÃdinimittamaraïÃdikÃryopalabdhe÷ / svapnadarÓanÃvasthasya ca sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryadarÓanÃt / tatkÃryamapyan­tameveti cedbrÆyÃt / tatra brÆma÷- yadyapi svapnadarÓanÃvasthasya sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryaman­taæ tathÃpi tadavagati÷ satyameva phalaæ, pratibuddhasyÃpyabÃdhyamÃnatvÃt / nahi svapnÃdutthita÷ svapnad­«Âaæ sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryaæ mithyeti manyamÃnastadavagatimapi mithyeti manyate kaÓcit / etena svapnad­Óo 'vagatyabÃdhanena dehamÃtrÃtmavÃdo dÆ«ito veditavya÷ / tathÃca Óruti÷ - 'yadà karmasu kÃmye«u striyaæ svapne«u paÓyati / sam­ddhiæ tatra jÃnÅyÃttasminsvapnanidarÓane' (chÃ. 5.2.9) ityasatyena svapnadarÓanena satyÃyÃ÷ sam­ddhe÷ pratipattiæ darÓayati / tathà pratyak«adarÓane«u ke«ucidari«Âe«u jÃte«u 'na ciramiva jÅvi«yatÅti vidyÃt' ityuktvà 'atha svapnÃ÷ puru«aæ k­«ïaæ k­«ïadantaæ paÓyati sa enaæ hanti' ityÃdinà tena tenÃsatyenaiva svapnadarÓanena satyaæ maraïaæ sÆcyata iti darÓayati / prasiddhaæ cedaæ loke 'nvayavyatirekakuÓalÃnÃmÅd­Óena svapnadarÓanena sÃdhvÃgama÷ sÆcyata Åd­ÓenÃsÃdhvÃgama iti / tathÃkÃrÃdisatyÃk«arapratipattirdda«Âà rekhÃn­tÃk«arapratipatte÷ / apicÃntyamidaæ pramÃïamÃtmaikatvasya pratipÃdakaæ nÃta÷ paraæ ki¤cidÃkÃÇk«yamasti / yathÃhi loke yajetetyukte kiæ kena kathamityÃkÃÇk«yate naivaæ 'tattvamasi' 'ahaæ brahmÃsmi' ityukte ki¤cidanyadÃkÃÇk«yamasti, sarvÃtmaikatvavi«ayatvÃvagate÷ / sati hyasminnavaÓi«yamÃïer'the ÃkÃÇk«Ã syÃt / natvÃtmaikatvavyatirekeïÃvaÓi«yamÃïo 'nyor'tho 'sti ya ÃkÃÇk«yeta / na ceyamavagatirnopapadyata iti Óakyaæ vaktum, 'taddhÃsya vijaj¤au' (chÃ. 6.16.3) ityÃdiÓrutibhya÷ / avagatisÃdhanÃnÃæ ca ÓravaïÃdÅnÃæ vedÃnuvacanÃdÅnÃæ ca vidhÃnÃt / naceyamavagatiranarthikà bhrÃntirveti Óakyaæ vaktum / avidyÃniv­ttiphaladarÓanÃt, bÃdhakaj¤ÃnÃntarÃbhÃvÃcca / prÃkcÃtmaikatvÃvagateravyÃhata÷ sarva÷ satyÃn­tavyavahÃro laukiko vaidikaÓcetyavocÃma / tasmÃdantyena pramÃïena pratipÃdita Ãtmaikatve samastasya prÃcÅnasya bhedavyavahÃrasya bÃdhitatvÃnnÃnekÃtmakabrahmakalpanÃvakÃÓo 'sti / nanu m­dÃdid­«ÂÃntapraïayanÃtpariïÃmavadbrahma ÓÃstrasyÃbhimatamiti gamyate / pariïÃmino hi m­dÃdayor'thà loke samadhigatà iti / netyucyate / 'sa và e«a mahÃjana ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.25) 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.23), 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdyÃbhya÷ sarvavikriyÃprati«edhaÓrutibhyo brahmaïa÷ kÆÂasthatvÃvagamÃt / nahyekasya brahmaïa÷ pariïÃmadharmatvaæ tadrahitatvaæ ca Ókyaæ pratipattum / sthitigativatsyÃditi cet / na / kÆÂasthasyeti viÓe«aïÃt / nahi kÆÂasthasya brahmaïa÷ sthitigativadanekadharmÃÓrayatvaæ saæbhavati / kÆÂasthaæ ca nityaæ brahma sarvavikriyÃprati«edhÃdityavocÃma / naca yathà brahmaïa ÃtmaikatvadarÓanaæ mok«asÃdhanamevaæ jagadÃkÃrapariïÃmitvadarÓanamapi svatantrameva kasmaicitphalÃyÃbhipreyate / pramÃïÃbhÃvÃt / kÆÂasthabrahmÃtmavij¤ÃnÃdeva hi phalaæ darÓayati ÓÃstram- 'sa e«a neti netyÃtmÃ' ityupakramya 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­. 4.2.4) ityeva¤jÃtÅyakam / tatraitatsiddhaæ bhavati- brahmaprakaraïe sarvadharmaviÓe«arahitabrahmadarÓanÃdeva phalasiddhau satyÃæ yattatrÃphalaæ ÓrÆyate brahmaïo jagadÃkÃrapariïÃmitvÃdi tadbrahmadarÓanopÃyatvenaiva viniyujyate, phalavatsaænidhÃvaphalaæ tadaÇgamitivat / natu svatantraæ phalÃya kalpyata iti / nahi pariïÃmavattvavij¤ÃnÃtpariïÃmavattvamÃtmana÷ phalaæ syÃditi vaktuæ yuktaæ, kÆÂasthanityatvÃnmok«asya / kÆÂasthabrahmÃtmavÃdina ekatvaikÃntyÃdÅÓitrÅÓitavyÃbhÃva ÅÓvarakÃraïapratij¤Ãvirodha iti cet / na / avidyÃtmakanÃmarÆpabÅjavyÃkaraïÃpek«atvÃtsarvaj¤atvasya / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃdivÃkyebhyo nityaÓuddhabuddhamuktasvarÆpÃtsarvaj¤ÃtsarvaÓakterÅÓvarÃjjagajjanisthi tipralayà nÃcetanÃtpradhÃnÃdanyasmÃdvetye«or'tha÷ pratij¤Ãta÷ 'janmÃdyasya yata÷' (bra.sÆ. 1.1.4) iti / sà pratij¤Ã tadavasthaiva na tadviruddhor'tha÷ punarihocyate / kathaæ nocyate 'tyantamÃtmana ekatvamadvitÅyatvaæ ca bruvatà / Óruïu yathà nocyate / sarvaj¤asyeÓvarasyÃtmabhÆta ivÃvidyÃkalpite nÃmarÆpe tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅye saæsÃraprapa¤cabÅjabhÆte sarvaj¤asyeÓvarasya mÃyÃÓakti÷ prak­tiriti ca Órutism­tyorabhilapyete / tÃbhyÃmanya÷ sarvaj¤a ÅÓvara÷ 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) iti Órute÷ / 'nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2), 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' (tai. Ã. 3.12.7), 'ekaæ bÅjaæ bahudhà ya÷ karoti' (Óvaæ. 6.12) ityÃdiÓrutibhyaÓca / evamavidyÃk­tanÃmarÆpopÃdhyanurodhÅÓvaro bhavati, vyomeva ghaÂakarakÃdyupÃdhyanurodhi / sa ca svÃtmabhÆtÃneva ghaÂÃkÃÓasthÃnÅyÃnavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtÃnurodhino jÅvÃkhyÃnvij¤ÃnÃtmana÷ pratÅ«Âe vyavahÃravi«aye / tadevamavidyÃtmakopÃdhiparicchedÃpek«ameveÓvarasyeÓvaratvaæ sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca na paramÃrthato vidyÃyÃpÃstasarvopÃdhisvarÆpa ÃtmanÅÓitrÅÓitavyasarvaj¤atvÃdivyavahÃra upapadyate / tathÃcoktam- 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ' (chÃ. 7.24.1) iti 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà ca / evaæ paramÃrthÃvasthÃyÃæ sarvavyavahÃrÃbhÃvaæ vadanti vedÃntÃ÷ sarve / tatheÓvaragÅtÃsvapi- 'na kart­tvaæ na karmÃïi lokasya s­jati prabhu÷ / na karmaphalasaæyogaæ svabhÃvastu pravartate // nÃdatte kasyacitpÃpaæ na caiva suk­taæ vibhu÷ / aj¤ÃnenÃv­taæ j¤Ãnaæ tena muhyanti jantava÷' (gÅ. 5.14.-15) iti paramÃrthÃvasthÃyÃmÅÓitrÅÓitavyÃdivyavahÃrÃbhÃva÷ pradarÓyate / vyavahÃrÃvasthÃyÃæ tÆkta÷ ÓrutÃvapÅÓvarÃdivyavahÃra÷ 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' (b­. 4.4.22) iti / tathÃceÓvaragÅtÃsvapi- 'ÅÓvara÷ sarvabhÆtÃnÃæ h­ddeÓer'juna ti«Âhati / bhrÃmayansarvabhÆtÃni yantrÃrƬhÃni mÃyayÃ' (gÅ. 18.61) iti / sÆtrakÃro 'pi paramÃrthÃbhiprÃyeïa tadanyatvamityÃha / vyavahÃrÃbhiprÃyeïa tu syÃllokavaditi mahÃsamudrasthÃnÅyatÃæ brahmaïa÷ kathayati / apratyÃkhyÃyaiva kÃryaprapa¤caæ pariïÃmaprakriyÃæ cÃÓrayati saguïopÃsane«Æpayok«yata iti // 14 // ---------------------- FN: d­«Âaæ prÃtÅtikaæ na«Âhamanityaæ yatsvarÆpaæ tadrÆpeïÃnupÃkhyatvÃtsattÃsphÆrtiÓÆnyatvÃdananyatvamiti saæbandha÷ / svabhÃvo 'trÃvidyà tayà k­ta÷ svÃbhÃvika÷ / ekatvasyaikÃnta÷ kaivalyam / vyÃhanyerannapramÃïÃni syu÷ / satyatvaæ bÃdhà bhÃva÷ / bÃdho mityÃtvaniÓcaya÷ / rekhÃsvakÃratvÃdibhrÃntyà satyà akÃrÃdayo j¤Ãyanta iti prasiddham / pÆrvasminneva pÆrvapak«e vivartavÃdena mukhyaæ samÃdhÃnamÃha-## samÃnavi«ayatvaæ saægatiæ vadannubhayo÷ parihÃrayo÷ pariïÃmavivartÃÓrayatvenÃrthabhedamÃha-## pratyak«ÃdÅnÃma utsargikaprÃmÃïyamaÇgÅk­tya sthÆlabuddhisamÃdhÃnÃrthaæ pariïÃmad­«ÂÃntena bhedÃbhedÃvuktau, saæpratyaÇgÅk­taæ prÃmÃïyaæ, tattvÃvedakatvÃtpracyÃvya vyÃvahÃrikatve sthÃpyate, tathÃca mithyÃdvaitagrÃhipramÃïairadvaitaÓruterna bÃdha÷, ekasyÃæ rajjvÃæ daï¬asragÃdidvaitadarÓanÃdityayaæ mukhya÷ parihÃra iti bhÃva÷ / evamadvaitasamanvayasyÃvirodhÃrthaæ dvaitasya mithyÃtvaæ sÃdhayati-## svarÆpaikye kÃryakÃraïatvavyÃghÃta ityata Ãha-## kÃraïÃtp­thaksattvaÓÆnyatvaæ kÃryasya sÃdhyate naikyamityartha÷ / vÃgÃrabhyaæ nÃmamÃtraæ vikÃro na kÃraïÃtp­thagastÅtyevakÃrÃrtha iti Órutiæ yojayati-## ÃrambhaïaÓabdÃrthÃntaramÃha-## apÃgÃdagnitvamapagataæ kÃraïamÃtratvÃt / trÅïi tejobannÃnÃæ rÆpÃïi rÆpatanmÃtrÃtmakÃni satyam / te«Ãmapi sanmÃtratvÃtsadeva Ói«yata ityabhiprÃya÷ / jÅvagajatorbrahmÃnyatve pratij¤ÃbÃdha ityÃha-## tayorananyatve krameïa d­«ÂÃntÃvÃha-## pratij¤ÃbalÃdityartha÷ / d­«Âaæ prÃtÅtikaæ na«Âamanityaæ yatsvarÆpaæ tadrÆpeïÃnupÃkhyatvÃtsattÃsphÆrtiÓÆnyatvÃdananyatvamiti saæbandha÷ / ÓuddhÃdvaitaæ svamatamuktvà bhedÃbhedamatamutthÃpayati-## anekÃbhi÷ ÓaktibhistadadhÅnaprak­tibhi÷ pariïÃmairyuktamityartha÷ / bhedÃbhedamate sarvavyavasthÃsiddhiratyantÃbhede dvaitamÃnabÃdha ityabhimanyamÃno dÆ«ayati-## evakÃravÃcÃrambhaïaÓabdÃbhyÃæ vikÃrasattÃni«edhÃtpariïÃmavÃda÷ ÓrutibÃhya ityartha÷ / ki¤ca saæsÃrasya satyatve tadviÓi«Âasya jÅvasya brahmaikyopadeÓo na syÃdvirodhÃdityÃha-## ekatvaæ j¤ÃnakarmasamuccayasÃdhyamityupadeÓÃrthamityÃÓaÇkyà asÅtipadavirodhÃnmaivamityÃha-## atastattvaj¤ÃnabÃdhyatvÃtsaæsÃritvaæ mithyetyÃha-## svata÷-siddhopadeÓÃdityartha÷ / yaduktaæ vyavahÃrÃrthaæ nÃnÃtvaæ satyamiti, tatkiæ j¤ÃnÃdÆrdhvaæ vyavahÃrÃrthaæ prÃgvà / nÃdya ityÃha-## svabhÃvo 'trÃvidyà tayà k­ta÷ svÃbhÃvika÷ / j¤ÃnÃdÆrdhvaæ pramÃt­tvÃdivyavahÃrasyÃbhÃvÃnnÃnÃtvaæ na kalpyamityartha÷ / na dvitÅya÷, j¤ÃnÃtprÃkkalpitanÃnÃtvena vyavahÃropapattau nÃnÃtvasya satyatvÃsiddhe÷ / yattu pramÃt­tvÃdivyavahÃra÷ satya eva mok«ÃvasthÃyÃæ nivartata iti, tannetyÃha-## saæsÃrasatyatve tadavasthÃyÃæ jÅvasya brahmatvaæ na syÃt, bhedÃbhedayorekadaikatra virodhÃt / ato 'saæsÃribrahmÃbhedasya sadÃtanatvÃvagamÃtsaæsÃro 'pi mithyaivetyartha÷ / ki¤ca yathà loke kaÓcit taskarabuddhyà bhaÂairg­hÅto 'n­tavÃdÅ cettaptaparaÓuæ g­hïÃti sa dahyate badhyate ca, tathà nÃnÃtvavÃdÅ dahyate satyavÃdÅ cenna dahyate mucyate ca / tathaitadÃtmyamidaæ sarvamityekatvadarÓÅ mucyata iti Órutad­«ÂÃntenaikatvaæ satyaæ nÃnÃtvaæ mithyetyÃha-## vyavahÃragocaro nÃnÃtvavyavahÃrÃÓraya÷ / nÃnÃtvanindayÃpyekatvameva satyamityÃha-## ki¤cÃsminbhedÃbhedamate jÅvasya brahmÃbhedaj¤ÃnÃdbhedaj¤Ãnaniv­ttermuktiri«Âà sà na yuktÃ, bhedaj¤Ãnasya bhramatvÃnabhyupagamÃt, pramÃyÃ÷ pramÃntarÃbÃdhyatvÃdityÃha-## vaiparÅtyasyÃpi saæbhavÃditi bhÃva÷ / idÃnÅæ pratyak«ÃdiprÃmÃïyÃnyathÃnupapattyà nÃnÃtvasya satyatvamiti pÆrvapak«abÅjamudghÃÂayati-## ekatvasyaikÃnta÷ kaivalyam / vyÃhanyerannapramÃïÃni syu÷ / upajÅvyapratyak«ÃdiprÃmÃïyÃya vedÃntÃnÃæ bhedÃbhedaparatvamucitamiti bhÃva÷ / nanu karmakÃrakÃïÃæ yajamÃnÃdÅnÃæ vidyÃkÃrakÃïÃæ Ói«yÃdÅnÃæ ca kalpitabhedamÃÓritya karmaj¤ÃnakÃï¬ayo÷ prav­tte÷ svaprameyasya dharmÃderabÃdhÃtprÃmÃïyamavyÃhatamityÃÓaÇkyÃha-## dhÆlikalpitadhÆmenÃnumitasya vahneriva prameyabÃdhÃpatteriti bhÃva÷ / tatra dvaitavi«aye pratyak«ÃdÅnÃæ yÃvadbÃdhaæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupapadyata ityÃha-## satyatvaæ bÃdhÃbhÃva÷ / bÃdho mithyÃtvaniÓcaya÷ / vastuto mithyÃtve 'pi vikÃre«u tanniÓcayÃbhÃvena pratyak«ÃdivyavahÃropapattÃvuktad­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## evaæ dvaitapramÃïÃnÃæ vyavahÃrakÃle bÃdhaÓÆnyÃrthabodhakatvaæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupapÃdya dvaitapramÃïÃnÃæ vedÃntÃnÃæ sarvakÃle«u bÃdhaÓÆnyabrahmabodhakatvaæ tÃttvikaæ prÃmÃïyamupapÃdayitumuktaÓaÇkÃmanuvadati-## kimasatyÃtsatyaæ na jÃyate, kimuta satyasya j¤Ãnaæ na / Ãdya i«Âa eva / nahi vayaæ vÃkyotthaj¤Ãnaæ satyamityaÇgÅkurma÷ / aÇgÅk­tyÃpi d­«ÂÃntamÃha-## sarpeïÃda«ÂasyÃpi da«ÂatvabhrÃntikalpitavi«ÃtsatyamaraïamÆrcchÃdidarÓanÃdasatyÃt satyaæ na jÃyata ityaniyama ityartha÷ / d­«ÂÃntÃntaramÃha-## asatyÃtsarpodarÃde÷ satyasya daæÓanasnÃnÃdij¤Ãnasya kÃryasya darÓanÃdvyabhicÃra ityartha÷ / yathÃÓrutamÃdÃya ÓaÇkate-## uktamarthaæ prakaÂayati-## avagatirv­tti÷ ghaÂÃdivatsatyÃpi prÃtibhÃsikasvapnad­«Âavastuna÷ phalaæ caitanyaæ và v­ttyabhivyaktamavagatiÓabdÃrtha÷ / prasaÇgÃddehÃtmavÃdo 'pi nirasta ityÃha-## svapnasthÃvagate÷ svapnadehadharmatva utthitasya mayà tÃd­Óa÷ svapno 'vagata ityabÃdhitÃvagatipratisaædhÃnaæ na syÃt / ato dehabhede 'pyanusaædhÃnadarÓanÃddehÃnyo 'nusaædhÃtetyartha÷ / asatyÃtsatyasya j¤Ãnaæ na jÃyata iti dvitÅyaniyamasya Órutyà vyabhicÃramÃha-## naca striyo mithyÃtve 'pi taddarÓanÃtsatyÃdeva satyÃyÃ÷ sam­tdherj¤Ãnamiti vÃcyam, vi«ayaviÓi«Âatvena darÓanasyÃpi mithyÃtvÃtprak­te 'pi satye brahmaïi mithyÃvedÃnugatacaitanyäj¤ÃnasaæbhavÃcceti bhÃva÷ / asatyÃtsatyasye«Âasya j¤ÃnamuktvÃni«Âasya j¤ÃnamÃha-## asatyÃtsatyasya j¤Ãne d­«ÂÃntÃntaramÃha-## rekhÃsvakÃratvÃdibhrÃntyà satyà akÃrÃdayo j¤Ãyanta iti prasiddhamityartha÷ / evamasatyÃtsatyasya janmoktyà tadarthakriyÃkÃri tatsatyamiti niyamo bhagna÷, an­tÃtsatyasya j¤Ãnoktyà yadan­takaraïagamyaæ tadbÃdhyaæ kÆÂaliÇgÃnumitavahnivaditi vyÃptirbhagnà / tathà ca kalpitÃnÃmapi vedÃntÃnÃæ satyabrahmabodhakatvaæ saæbhavatÅti tÃttvikaæ prÃmÃïyamiti bhÃva÷ / yaduktaæ ekatvanÃnÃtvavyavahÃrasiddhaye ubhayaæ satyamiti, tanna / bhedasya lokasiddhasyÃpÆrvaphalavadabhedavirodhena satyatvakalpanÃyogÃt / ki¤ca yadyubhayorekadà vyavahÃra÷ syÃt tadà syÃdapi satyatvam / naivamasti / ekatvaj¤Ãnena carameïÃnapek«eïa nÃnÃtvasya ni÷Óe«aæ bÃdhÃt, Óuktij¤Ãneneva rajatasyetyÃha-## nanÆpajÅvyadvaitapramÃïavirodhÃdekatvÃvagatirnotpadyata ityata Ãha-## tat kilÃtmatattvamasya piturvÃkyÃt Óvetaketurvij¤ÃtavÃniti j¤Ãnotpatte÷ ÓrutatvÃtsÃmagrÅsattvÃccetyartha÷ / vyÃvahÃrikaguruÓi«yÃdibhedamupajÅvya j¤ÃyamÃnavÃkyÃrthÃvagate÷ pratyak«Ãdigataæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupajÅvyaæ, tacca pÃramÃrthikaikatvÃvagatyà na virudhyate / kintu tayà virodhÃdanupajÅvyaæ pratyak«ÃdestÃttvikaæ prÃmÃïyaæ bÃdhyata iti bhÃva÷ / ki¤caikatvÃvagate÷ phalavatpramÃtvÃnni«phalo dvaitabhramo bÃdhya ityÃha-## nanu sarvasya dvaitasya mithyÃtve svapno mithyà jÃgrata satyamityÃdirlaukiko vyavahÃra÷, satyaæ cÃn­taæ ca satyamabhavaditi vaidikaÓca kathamityÃÓaÇkya yathà svapne idaæ satyamidaman­tamiti tÃtkÃlikabÃdhÃbÃdhÃbhyÃæ vyavahÃrastathà dÅrghasvapna'pÅtyuktasvapnad­«ÂÃntaæ smÃrayati-## vyavahÃrÃrthe nÃnÃtvaæ satyamiti kalpanamasaægatamityupasaæharati-## nedaæ kalpitaæ, kintu Órutamiti ÓaÇkate-## kÃryakÃraïayorananyatvÃæÓe 'yaæ d­«ÂÃnta÷, na pariïÃmitve, brahmaïa÷ kÆÂasthatvaÓrutivirodhÃditi pariharati-## s­«Âau pariïÃmitvaæ pralaye tadrÃhitya ca krameïÃviruddhamiti d­«ÂÃntena ÓaÇkate-## kÆÂasthasya kadÃcidapi vikriyà na yuktà kÆÂasthatvavyÃghÃtÃdityÃha-## kÆÂasthatvÃsiddhimÃÓaÇkyÃha-## kÆÂasthasya niravayavasya pÆrvarÆpatyÃgenÃvasthÃntarÃtmakapariïÃmÃyogÃcchuktirajatavadvivarta eva prapa¤ca iti bhÃva÷ / ki¤ca ni«phalasya jagata÷ phalavanni«prapa¤cabrahmadhÅÓe«atvenÃnuvÃdÃnna satyatetyÃha-## 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati'iti Óruterbrahmaïa÷ pariïÃmitvavij¤ÃnÃttatprÃptirvidu«a÷ phalamityÃÓaÇkyÃha-## 'brahmavidÃpnoti param'iti ÓrutakÆÂasthanityamok«aphalasaæbhave du÷khÃnityapariïÃmitvaphalakalpanÃyogÃditi bhÃva÷ / nanu pÆrvaæ 'janmÃdyasya yata÷'iti ÅÓvarakÃraïapratij¤Ã k­tà / adhunà tadananyatvamityantÃbhedapratipÃdane ÅÓitrÅÓitavyabhedÃbhÃvÃttadvirodha÷ syÃditi ÓaÇkate-## kalpitadvaitamapek«yeÓvaratvÃdikaæ paramÃrthato 'nanyatvamityavirodhamÃha-## avidyÃtmake cidÃtmani lÅne nÃmarÆpe eva bÅjaæ tasya vyÃkaraïaæ sthÆlÃtmanà s­«Âistadapek«atvÃdÅÓvaratvÃderna virodha ityartha÷ / saæg­hÅtÃrthaæ viv­ïoti-## nÃmarÆpayorÅÓvaratvaæ vakyumaÓakyaæ ja¬atvÃt / nÃpÅÓvarÃdanyatvaæ kalpitasya p­thaksattÃsphÆrtyorabhÃvÃdityartha÷ / saæskÃrÃtmakanÃmarÆpayoravidyaikyavivak«ayà brÆte-## nÃmarÆpe cedÅÓvarasyÃtmabhÆte tarhÅÓvaro ja¬a ityata Ãha-## anyatve vyÃkaraïe ca ÓrutimÃha-#<ÃkÃÓa ityÃdinà /># avidyÃdyupÃdhinà kalpitabhedena bimbasthÃnasyeÓvaratvaæ, pratibimbabhÆtÃnÃæ jÅvÃnÃæ niyamyatvamityÃha-## na cÃtra nÃnÃjÅvà bhëyoktà iti bhramitavyaæ, buddhyÃdisaæghÃtabhedena bhedokte÷ / avidyÃpratibimbastveka eva jÅva ityuktam / paramÃrthata ÅÓvaratvÃdidvaitÃbhÃve ÓrutimÃha-## kathaæ tarhi kart­tvÃdikamityata Ãha-## anÃdyavidyaiva kart­tvÃdirÆpeïa pravartata ityartha÷ / bhaktÃbhaktayo÷ pÃpasuk­tanÃÓakatvÃdÅÓvarasya vÃstavamÅÓvaratvamityata Ãha-## na saæharatÅtyartha÷ / tena svarÆpaj¤ÃnÃvaraïena kartÃhamÅÓvaro me niyantetyevaæ bhramanti / uktÃrtha÷ sÆtrakÃrasaæmata ityÃha-## na kevalaæ laukikavyavahÃrÃrthaæ pariïÃmaprakriyÃÓrayaïaæ kintÆpÃsanÃrthaæ cetyÃha-## taduktam-'k­païÃdhÅ÷ pariïÃmamudÅk«ate k«ayitakalma«adhÅstu vivartatÃm'iti //14// END BsCom_2,1.6.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.15 bhÃve copalabdhe÷ | BBs_2,1.15 | itaÓca kÃraïÃdananyatvaæ kÃryasya, yatkÃraïaæ bhÃva eva kÃraïasya kÃryamupalabhyate, nÃbhÃve / tadyathà satyÃæ m­di ghaÂa upalabhyate satsu ca tantu«u paÂa÷ / naca niyamenÃnyabhÃve 'nyasyopalabdhird­«Âà / nahyaÓvo goranya÷ san gorbhÃva evopalabhyate / naca kulÃlabhÃva eva ghaÂa upalabhyate / satyapi nimittanaimittikabhÃve 'nyatvÃt / nanvanyasya bhÃve 'pyanyasyopalabdhirniyatà d­Óyate, yathÃgnibhÃve dhÆmasyeti / netyucyate / uddhÃpite 'pyagnau gopÃlaghuÂikÃdidhÃritasya dhÆmasya d­ÓyamÃnatvÃt / atha dhÆmaæ kayÃcidavasthayà viÓiæ«yÃdÅd­Óo dhÆmo nÃsatyÃgnau bhavatÅti / naivamapi kaÓciddo«a÷ tadbhÃvÃnuraktÃæ hi buddhiæ kÃryakÃraïayorananyatve hetuæ vayaæ vadÃma÷ / nacÃsÃvagnidhÆmayorvidyate / bhÃvÃccopalabdheriti và sÆtram / na kevalaæ ÓabdÃdeva kÃryakÃraïayorananyatvaæ, pratyak«opalabdhibhÃvÃcca tayorananyatvamityartha÷ / bhavatihi pratyak«opalabdhi÷ kÃryakÃraïayorananyatve / tadyathÃ- tantusaæsthÃne paÂe tantuvyatirekeïa paÂo nÃma kÃryaæ naivopalabhyate kevalÃstu tantava ÃtÃnavitÃnavanta÷ pratyak«amupalabhyante, tathà tantu«vaæÓavoæ'Óu«u tadavayavÃ÷ / anayà pratyak«opalabdhyà lohitaÓuklak­«ïÃni trÅïi tato rÆpÃïi vÃyumÃtramÃkÃÓamÃtraæ cetyanumeyam / (chÃ. 6.4) tata÷ paraæ brahmaikamevÃdvitÅyaæ, tatra sarvapramÃïÃnÃæ ni«ÂhÃmavocÃma // 15 // ---------------------- FN: kÃraïasya bhÃve sattve upalabdhau ca kÃryasya sattvÃdupalabdheÓcÃnanyatvamiti sÆtrÃrtha÷ / evaæ tadananyatve pratyak«Ãdivirodhaæ parih­tyÃnumÃnamÃha-## kÃraïasya bhÃve sattve upalabdhau ca kÃryasya sattvÃdupalabdheÓcÃnanyatvamiti sÆtrÃrtha÷ / ghaÂo m­dananya÷, m­tsattvopalabdhik«aïaniyatasattvopalabdhimattvÃt m­dvat / anyatve 'pyayaæ hetu÷ kiæ na syÃdityaprayojakatvamÃÓaÇkya nirasyati-## m­dghaÂayoranyatve gavÃÓvayoriva hetÆcchitti÷ syÃdityartha÷ / gavaÓvayornimittanaimittikatvÃbhÃvÃddhetvabhÃva÷ / ato m­dghaÂayostena hetunà nimittÃdibhÃva÷ sidhyati nÃnanyatvamityarthÃntaratÃmÃÓaÇkÃyaha-## na copÃdÃnopÃdeyabhÃvenÃrthÃntaratÃ, m­dd­«ÂÃnte tadbhÃvÃbhÃve 'pi hetusattvÃdanyatve gavÃÓvattadbhÃvÃyogÃcceti bhÃva÷ / kulÃlaghaÂayornimittÃdibhÃve satyapyanyatvÃt, kulÃlasattvaniyatopalabdhirghaÂasya naivetyak«arÃrtha÷ / yathÃÓrutasÆtrasthahetorvyabhicÃraæ ÓaÇkate-## agnibhÃva eva dhÆmopalabdhiriti niyamÃtmako hetustatra nÃstÅtyÃha-## avicchinnamÆladÅrdharekhÃvasthadhÆme niyamo 'stÅti vyabhicÃra ityÃÓaÇkate-## tadbhÃvaniyatabhÃvatve sati tadbuddhyanuraktabuddhivi«ayatvasya hetorvivak«itatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## ÃlokabuddhyanuraktabuddhigrÃhye rÆpe vyabhicÃranirÃsÃya satyantam / ÃlokÃbhÃve 'pi ghaÂÃdirÆpasattvÃnna vyabhicÃra÷ / uktadhÆmaviÓe«asyÃgnibuddhiæ vinÃpyupalambhÃnna tatra vyabhicÃra ityartha÷ / tathà ca tayo÷ kÃryakÃraïayorbhÃvena sattayÃnuraktÃæ sahak­tÃmiti bhëyÃrtha÷ / yadvà / tadbhÃva÷ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tadvi«ayakabuddhigrÃhyatvaæ hetuæ vadÃma÷ / m­dghaÂa iti sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhidarÓanÃdagnidhÆrma ityadarÓanÃdityartha÷ / anumÃnÃrthatvena sÆtraæ vyÃkhyÃya pÃÂhÃntareïa pratyak«aparatayà vyÃca«Âe-## pÆrvasÆtroktÃrambhaïaÓabdasamuccayÃrthaÓcakÃra÷ / na caika÷ paÂa iti pratyak«aæ paÂasya tantubhya÷ p­thaksattve pramÃïaæ, ap­thaksattÃkamithyÃkÃryavi«ayatvenÃpyupapatte÷ / ata ÃtÃnavitÃnasaæyogavantastantava eva paÂa iti pratyak«opalabdhe÷ sattvÃdananyatvamityartha÷ / paÂanyÃyaæ tantvÃdÃvatidiÓati-## pratyak«opalabdhyà tattatkÃrye kÃraïamÃtraæ pariÓi«yata ityartha÷ / yatra pratyak«aæ nÃsti tatra kÃrye vimatakÃraïÃdabhinnaæ, kÃryatvÃt, paÂavadityanumeyamityÃha-## kÃraïapariÓe«e pradhÃnÃdikaæ pariÓi«yatÃæ, na brahmetyata Ãha-ta## brahmaïi vedÃntÃnÃæ sarve«Ãæ tÃtparyasyoktatvÃttadevÃdvitÅyaæ pariÓi«yate na kÃraïÃntaramaprÃmÃïikatvÃditi bhÃva÷ //15// END BsCom_2,1.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.16 satvÃc cÃparasya | BBs_2,1.16 | itaÓca kÃraïÃtkÃryasyÃnanyatvaæ, yatkÃraïaæ prÃgutpatte÷ kÃraïÃtmanaiva kÃraïe sattvamavarakÃlÅnasya kÃryasya ÓrÆyate / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1), 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt' (ai.Ã. 2.4.1.1) ityÃdÃvidaæÓabdag­hÅtasya kÃryasya kÃraïena sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / yacca yadÃtmanà yatra na vartate na tattata utpadyate, yathà sikatÃbhyastailam / tasmÃtprÃgutpatterananyatvÃdutpannamapyananyadeva kÃraïÃtkÃryamityavagamyate / yathÃca kÃraïaæ brahma tri«u kÃle«u sattvaæ na vyabhicaratyevaæ kÃryamapi jagattri«u kÃle«u sattvaæ na vyabhicarati / ekaæ ca puna÷ sattvamato 'pyananyatvaæ kÃraïÃtkÃryasya // 16 // idaæ jagat sadÃtmaiveti sÃmÃnÃdhikaraïyaÓrutyà s­«Âe÷ prÃkkÃryasya kÃraïÃtmanà sattvaæ Órutaæ, tadanyathÃnupapattyotpannasyÃpi jagata÷ kÃraïÃdananyatvamityÃha sÆtrakÃra÷## Órutyarthe yuktimapyÃha-## ghaÂÃdikaæ prÃg m­dÃdyÃtmanà vartate tata utpadyamÃnatvÃt sÃmÃnyato vyatirekeïa sikatÃbhyastailavadityartha÷ / kÃraïavatkÃryasyÃpi sattvÃt sattvabhede mÃnÃbhÃvÃt kÃryasya kÃraïÃdabhinnasattÃkatvamiti sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## idÃnÅæ sata÷ kÃryasya prÃguttarakÃlayorasattvÃyogÃt sattvÃvyabhicÃra÷ / tacca sattvaæ sarvÃnusyÆtacinmÃtramekam / tadabhedena satÅ m­t san ghaÂa iti bhÃsamÃnayo÷ kÃryakÃraïayorananyatvamityartha÷ //16// END BsCom_2,1.6.16 START BsCom_2,1.6.16 na caivaæ ghaÂapaÂayorapyaikasattvÃbhedÃdananyatvaæ syÃditi vÃcyaæ, vastuta ekasattvÃtmanÃnanyatvasye«ÂatvÃt / tarhi m­dghaÂayo÷ ko viÓe«a÷ / tÃdÃtmyamiti brÆma÷ / vastuta÷ sarvatra sattaikye 'pi ghaÂapaÂayorabhedena sattÃyà bhinnatvÃnna tÃdÃtmyaæ, kÃryakÃraïayorbhedasya sattÃbhedakatvÃbhÃvÃdabhinnasattÃkatvaæ tÃdÃtmyamiti viÓe«a÷ //16// END BsCom_2,1.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.17 asadvyapadeÓÃn neti cen na dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãt | BBs_2,1.17 | nanu kvacidasattvamapi prÃgutpatte÷ kÃryasya vyapadiÓati Óruti÷ - 'asadevedamagra ÃsÅt (chÃ. 3.19.1) iti, 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7.1) iti ca / tasmÃdasadvyapadeÓÃnna prÃgutpatte÷ kÃryasya sattvamiti cet / neti brÆma÷ / nahyayamatyantÃsatvÃbhiprÃyeïa prÃgutpatte÷ kÃryasyÃsadvyapadeÓa÷,kiæ tarhi vyÃk­tanÃmarÆpatvÃddharmÃdavyÃk­tanÃmarÆpatvaæ dharmÃntaraæ tena dharmÃntareïÃyamasadvyapadeÓa÷ prÃgutpatte÷ sata eva kÃryasya kÃraïarÆpeïÃnanyasya / kathametadavagamyate / vÃkyaÓe«Ãt / yadupakrame saædigdhÃrthaæ vÃkyaæ tacche«ÃnniÓcÅyate / iha ca tÃvat 'asadevedamagra ÃsÅt' ityasacchabdenopakrame nirdi«Âaæ yattadeva punastacchabdena parÃm­Óya saditi viÓina«Âi 'tatsadÃsÅt' iti / asataÓca pÆrvÃparakÃlÃsaæbandhÃdÃsÅcchabdÃnupapatteÓca / 'asadvà idamagra ÃsÅt' ityatrÃpi 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' iti vÃkyaÓe«e viÓe«aïÃnnÃtyantÃsattvam / tasmÃddharmÃntareïaivÃyamasadvyapadeÓa÷ prÃgutpatte÷ kÃryasya / nÃmarÆpavyÃk­taæ hi vastu sacchabdÃrhaæ loke prasiddham / ata÷ prÃÇnÃmarÆpavyÃkaraïÃdasadivÃsÅdivÃsÅdityupacaryate // 17 // ---------------------- FN: agre ÓÆnyamÃsÅcchÆnyÃdeva jagatabhÆditi pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃnte tu idaæ jagadagre s­«Âe÷ prÃgasadavyÃk­tanÃmarÆpatvÃdasattulyamatisÆk«maæ brahmaivÃsÅt / tato brahmaïa÷ sat vyÃk­tanÃmarÆpaæ jagadajÃyateti / uktaæ kÃryasya prÃk kÃraïÃtmanà sattvamasiddhamityÃÓaÇkya samÃdhatte-## 'aktÃ÷ Óarkarà upadadhyÃt'ityupakrame kenÃktà iti saædehe 'tejo vai gh­tam'iti vÃkyaÓe«Ãddh­teneti yathà niÓcaya÷ evamatrÃpi 'tatsat'iti vÃkyaÓe«ÃtsanniÓcaya ityartha÷ / ÃsÅdityatÅtakÃlasaæbandhokteÓcÃsadavyÃk­tameva na ÓÆnyamityÃha-## uktanyÃyaæ vÃkyÃntare 'tidiÓati-## kriyamÃïatvaviÓe«aïaæ ÓÆnyasyÃsaæbhavÅti bhÃva÷ //17// END BsCom_2,1.6.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.18 yukte÷ ÓabdÃntarÃc ca | BBs_2,1.18 | yukteÓca prÃgutpatte÷ kÃryasya sattvamananyatvaæ ca kÃraïÃdavagamyate, ÓabdÃntarÃcca / yuktistÃvadvarïyate- dadhighaÂarucakÃdyarthibhi÷ pratiniyatÃni kÃraïÃni k«Åram­ttikÃsuvarïÃdÅnyupÃdÅyamÃnÃni loke d­Óyante / nahi dadhyarthibhirm­ttikopÃdÅyate na ghaÂÃrthibhi÷ k«Åraæ tadasatkÃryavÃde nopapadyeta / aviÓi«Âe hi prÃgutpatte÷ sarvasya sarvatrÃsatve kasmÃtk«ÅrÃdeva dadhyutpadyate na m­ttikÃyÃ÷ m­ttikÃyà eva ca ghaÂa utpadyate na k«ÅrÃt / athÃviÓi«Âe 'pi prÃgasattve k«Åra eva dadhna÷ kaÓcidatiÓayo na m­ttikÃyÃæ, m­ttikÃyÃmeva ca ghaÂasya kaÓcidatiÓayo na k«Åra ityucyeta, tarhyatiÓayavattvÃtprÃgavasthÃyà asatkÃryavÃdahÃni÷ satkÃryavÃdasiddhiÓca / ÓaktiÓca kÃraïasya kÃryaniyamÃrthà kalpamÃnà nÃnyÃsatÅ và kÃryaæ niyacchet / asattvÃviÓe«ÃdanyatvÃviÓe«Ãcca / tasmÃtkÃraïasyÃtmabhÆtà Óakti÷ ÓakteÓcÃtmabhÆtaæ kÃryam / apica kÃryakÃraïayordravyaguïÃdÅnÃæ cÃÓvamahi«avadbhedabuddhyabhÃvÃttÃdÃtmyamabhyupagantavyam / samavÃyakalpanÃyÃmapi samavÃyasya samavÃyibhi÷ saæbandhe 'bhyupagamyamÃne tasya tasyÃnyonya÷ saæbandha÷ kalpayitavya ityanavasthÃprasaÇga÷ / anabhyupagamyamÃne ca vicchedaprasaÇga÷ / atha samavÃya÷ svayaæ saæbandharÆpatvÃdanapek«yaivÃparaæ saæbandhaæ saæbadhyate, saæyogo 'pi tarhi svayaæ saæbandharÆpatvÃdanapek«yaiva samavÃyaæ saæbadhyeta / tÃdÃtmyapratÅteÓca dravyaguïÃdÅnÃæ samavÃyakalpanÃnarthakyam / kathaæ ca kÃryamavayavidravyaæ kÃraïe«vavayavadravye«u vartamÃnaæ vartate / kiæ samaste«vavayave«u vartetota pratyavayavam / yadi tÃvatsamaste«u varteta tato 'vayavyanupalabdhi÷ prasajyeta, samastÃvayavasamanikar«asyÃÓakyatvÃt / nahi bahutvaæ samaste«vÃÓraye«u vartamÃnaæ vyastÃÓrayagrahaïena g­hyate / athÃvayavaÓa÷ samaste«u varteta tadÃpyarambhakÃvayavavyatirekeïÃvayavino 'vayavÃ÷ kalpyeran yairÃrambhake«vavayave«vavayavaÓo 'vayavÅ varteta koÓÃvayavavyatiriktairhyavayavairasi÷ koÓaæ vyÃpnoti / anavasthà caivaæ prasajyeta / te«u te«vayavayave«u vartayitumanye«ÃmavayavÃnÃæ kalpanÅyatvÃt / atha pratyavayavaæ varteta tadaikatra vyÃpÃre.'nyatrÃvyÃpÃra÷ syÃt / nahi devadatta÷ snughne saænidhÅyamÃnastadahareva pÃÂaliputre 'pi saænidhÅyeta / yugapadanekatra v­ttÃvanekatvaprasaÇga÷ syÃt / devadattayaj¤adattayoriva srughnÃpÃÂaliputranivÃsino÷ / gotvÃdivatpratyekaæ parisamÃpterna do«a iti cet / na / tathà pratÅtyabhÃvÃt / yadi gotvÃdivatpratyekaæ parisamÃpto 'vayavÅ syÃdyathà gotvaæ prativyakti pratyak«aæ g­hyata evamavayavyapi pratyavayavaæ pratyak«aæ g­hyeta / nacaivaæ niyataæ g­hyate / pratyekaparisamÃptau cÃvayavina÷ kÃryeïÃdhikÃrÃttasya caikatvÃcch­ÇgeïÃpi stanakÃryaæ kuryÃdurasà ca p­«ÂhakÃryam / nacaivaæ d­Óyate / prÃgutpatteÓca kÃryasyÃsattva utpattirakart­kà nirÃtmikà ca syÃt / utpacattiÓca nÃma kriyÃ, sà sakart­kaiva bhavitumarhati gatyÃdivat / kriyà ca nÃma syÃdakart­kà ceti viprati«idhyeta / ghaÂasya cetpattirucyamÃnà na ghaÂakart­kà kiæ tarihyanyakart­keti kalpyà syÃt / tathà kapÃlÃdÅnÃmapyutpattirucyamÃnÃnyakart­kaiva kalpyeta / tathÃca sati ghaÂa utpadyata ityukte kulÃlÃdÅnÃmapyutpadyamÃnatà pratÅyate / utpannatÃpratÅteÓca / atha svakÃraïasattÃsaæbandha evotpattirÃtmalÃbhaÓca kÃryasyeti cet, kathamalabdhÃtmakaæ saæbadhyeteti vaktavyam / satorhi dvayo÷ saæbandha÷ saæbhavati na sadasatorasatorvà / abhÃvasya ca nirupÃkhyatvÃtprÃgutpatteriti maryÃdÃkaraïamanupapannam / satÃæ hi loke k«etrag­hÃdÅnÃæ maryÃdà d­«Âà nÃbhÃvasya / nahi vandhyÃputro rÃjà babhÆva prÃkpÆrïavarmaïo 'bhi«ekÃdityeva¤jÃtÅyakena maryÃdÃkÃraïena nirupÃkhyo vandhyÃputro rÃjà babhÆva prÃkpÆrïavarmaïo 'bhi«ekÃdityeva¤jÃtÅyakena maryÃdÃkaraïena nirupÃkhyo vandhyaputro rÃjà babhÆva bhavati bhavi«yatÅti và viÓe«yate / yadi ca vandyÃputro 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvamabhavi«yattata idamapyupÃtsyata kÃryÃbhÃvo 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ bhavi«yatÅti / vayaæ tu paÓyÃmo vandyÃputrasya kÃryÃbhÃvasya cÃbhÃvatvÃviÓe«Ãdyathà vandhyÃputra÷ kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ na bhavi«yatyevaæ kÃryÃbhÃvo 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ na bhavi«yatÅti / nanvevaæ sati kÃrakavyÃpÃro 'narthaka÷ prasajyeta / yathaiva hi prÃksiddhatvÃtkÃraïasvarÆpasiddhaye na kaÓcidvyÃpriyate / evaæ prÃksiddhatvÃttadananyatvÃcca kÃryasya svarÆpasiddhaye 'pi na kaÓcidvyÃpriyeta / vyÃpriyate ca / ata÷ kÃrakavyÃpÃrÃrthavattvÃya manyÃmahe prÃgutpatterabhÃva / kÃryasyeti / nai«a do«a÷ / yata÷ kÃryÃkÃreïa kÃraïaæ vyavastÃpayata÷ kÃrakavyÃpÃrasyÃrthavattvamapapadyate / kÃryÃkÃro 'pi kÃraïasyÃtmabhÆta evÃnÃtmabhÆtasyÃnÃrabhyatvÃdityabhÃïi / naca viÓe«adarÓanamÃtreïa vastvanyatvaæ bhavati / nahi devadatta÷ saækocitahastapÃda÷ prasÃritahastapÃdaÓca viÓe«aïa d­ÓyamÃno 'pi vastvanyatvaæ gacchati, sa eveti pratyabhij¤ÃnÃt / tathà pratidinamanekasaæsthÃnÃnÃmapi pitrÃdÅnÃæ na vastvanyatvaæ bhavati, mama pità mama bhrÃtà mama putra iti pratyabhij¤ÃnÃt / janmocchedÃnantaritatvÃttatra yuktaæ nÃnyatreti cet / na / k«ÅrÃdÅnÃmapi dadhyÃdyÃkÃrasaæsthÃnasya pratyak«atvÃt / ad­ÓyamÃnÃnÃmapi vaÂadhÃnÃdÅnÃæ samÃnajÃtÅyÃvayavÃntaropacitÃnÃmaÇ kurÃdibhÃvena darÓanagocaratÃpattau janmasaæj¤Ã / te«ÃmevÃyavÃnÃmapacayavaÓÃdadarÓanÃpattÃvucchedasaæj¤Ã / tatred­gjanmocchedÃntaritatvÃccedasata÷ sattvapattistathà sati garbhavÃsina uttÃnaÓÃyinaÓca bhedaprasaÇga÷ / tathÃca bÃlyayauvanasthÃvire«vapi bhedaprasaÇga÷, pitrÃdivyavahÃralopaprasaÇgaÓca / etena k«aïabhaÇgavÃda÷ prativaditavya÷ / yasyapuna÷ prÃgutpatterasatkÃryaæ tasya nirvi«aya÷ kÃrakavyÃpÃra÷ syÃt / abhÃvasya vi«ayatvÃnupapatterÃkÃÓahananaprayojanakha¬gÃdyanekÃyudhaprayuktivat / samavÃyikÃraïavi«aya÷ kÃrakavyÃpÃra÷ syÃditi cet / na / anyavi«ayeïa kÃrakavyÃpÃreïÃnyani«patteratiprasaÇgÃt / samavÃyikÃraïasyaivÃtmÃtiÓaya÷ kÃryamiti cet / na / satkÃryatÃpatte÷ / tasmÃtk«ÅrÃdÅnyeva dravyÃïi dadhyÃdibhÃvenÃvati«ÂhamÃnÃni kÃryÃkhyÃæ labhanta iti na kÃraïÃdanyatkÃryaæ var«aÓatenÃpi Óakyaæ niÓcetum / tathà mÆlakÃraïamevÃntyÃtkÃryÃttena tena kÃryÃkÃreïa naÂavatsarvavyavahÃrÃspadatvaæ pratipadyate / evaæ yukte÷ kÃryasya prÃgutpatte÷ sattvamananyatvaæ ca kÃraïÃdavagamyate / ÓabdÃntarÃccaitadavagamyate / pÆrvasÆtre 'sadvyapadeÓina÷ ÓabdasyodÃh­tatvÃttato 'nya÷ sadvyapadeÓÅ Óabda÷ ÓabdÃntaram- 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' ityÃdi / 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' iti cÃsatpak«amupak«ipya 'kathamasata÷ sajjÃyeta' ityÃk«ipya 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityavadhÃrayati / tatredaæÓabdavÃcyasya kÃryasya prÃgutpatte÷ sacchabdavÃcyena kÃraïena sÃmÃnÃdhikaraïyasya ÓrÆyamÃïatvÃtsattvÃnanyatve prasiddhyata÷ / yadi tu prÃgutpatterasatkÃryaæ syÃtpaÓcÃccotpadyamÃnaæ kÃraïe samaveyÃttadÃnyakÃraïÃtsyÃt / tatra 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.3) itÅyaæ pratij¤Ã pŬyeta / sattvÃnanyatvÃvagatestviyaæ pratij¤Ã samarthyate // 18 // ---------------------- FN: atiÓaya÷ kÃryadharma÷ kÃraïadharmo và / kÃryÃbhÃvo 'satkÃryamityartha÷ upÃpatsyata upapannamabhavi«yadityanvaya÷ / vastvantaratvaæ paramÃrthato bhinnatvam / etena kÃraïasya sarvakÃrye«vanvayakathanena / vivartavÃdaæ vyaktÅkartuæ naÂavadityudÃharaïam / sattvÃnanyatvayorhetvantaramÃha sÆtrakÃra÷-## dadhyÃdyarthinÃæ k«ÅrÃdau prav­ttyanyathÃnupapattiryuktistayà kÃryasya prÃkkÃraïÃnanyatvena sattvaæ sidhyatÅtyartha÷ / asato 'pi kÃryasya tasmÃdutpatte÷ kÃraïatvadhiyà tatra prav­ttirityanyathopapattimÃÓaÇkyÃha-## asata utpattyabhÃvÃdutpattau và sarvasmÃtsarvotpattiprasaÇgÃttattadupÃdÃnaviÓe«e prav­ttirna syÃdityartha÷ / taduktaæ sÃækhyav­ddhai÷-'asadakaraïÃdupÃdÃnagrahaïÃtsarvasaæbhavÃbhÃvÃt / Óaktasya ÓakyakaraïÃtkÃraïabhÃvÃcca satkÃryam'iti / Óaktasya kÃraïasya ÓakyakÃryakÃritvÃcchaktivi«ayasya kÃryasya sattvamasato 'ÓakyatvÃt / ki¤ca satkÃraïÃbhedÃtkÃryaæ sadityuttarÃrdhÃrtha÷ / kÃryasyÃsattve 'pi kutaÓcidatiÓayÃtprav­ttiniyamopapattiriti ÓaÇkate-## atiÓaya÷ kÃryadharma÷ kÃraïadharmo và / Ãdye dharmitvÃtprÃgavasthÃrÆpasya kÃryasya sattvaæ durvÃramityÃha-## dvitÅye 'pi kÃryasattvamÃyÃtÅtyÃha-#<ÓaktiÓceti /># kÃryakÃraïÃbhyÃmanyà kÃryavadasati và Óaktirna kÃryaniyÃmikÃ, yasya kasyacidanyasya naraÓ­Çgasya và niyÃmakatvaprasaÇgÃdanyatvÃsattvayo÷ ÓaktÃvanyatra cÃviÓe«Ãt / tasmÃt kÃraïÃtmanà lÅnaæ kÃryamevÃbhivyaktiniyÃmakatayà Óaktiritye«Âavyaæ, tata÷ satkÃryasiddhirityartha÷ / ki¤ca kÃryakÃraïayoranyatve m­dghaÂau bhinnau santÃviti bhedabuddhi÷ syÃdityÃha-## tayoranyatve 'pi samavÃyaÓÃttathà buddhirnodetÅtyÃÓaÇkya samavÃyaæ dÆ«ayati-## samavÃya÷ samavÃyibhi÷ saæbaddhona na và / Ãdye sa saæbandha÷ kiæ samavÃya÷ uta svarÆpam / Ãdye samavÃyÃnavasthà / dvitÅye m­dghaÂayorapi svarÆpasaæbandhÃdevopapatte÷ samavÃyÃsiddhi÷ / asaæbaddha iti pak«e do«amÃha-## dravyaguïÃdÅnÃæ viÓi«ÂadhÅvirahaprasaÇga÷ / asaæbaddhasya viÓi«ÂadhÅniyÃmakatvÃyogÃdityartha÷ / viÓi«ÂadhÅniyÃmako hi saæbandha÷, na tasya niyÃmakÃntarÃpek«Ã, anavasthÃnÃt, ata÷ svaparanirvÃhaka÷ samavÃya iti ÓaÇkate-## saæbadhyate / svasya svasaæbandhinaÓca viÓi«Âadhiyaæ karotÅtyartha÷ / pratibandyà dÆ«ayati-## yattu guïatvÃtsaæyogasya samavÃyÃpek«Ã na saæbandhatvÃditi, tanna, dharmatvÃt, samavÃyasyÃpi saæbandhÃntarÃpatterasaæbaddhasyÃÓvatvasya godharmatvÃdarÓanÃt / ki¤ca 'ni«pÃpatvÃdayo guïÃ÷'iti Órutism­tyÃdi«u 'vyavahÃrÃdi«Âadharmo guïa÷'iti paribhëayà samÃyasyÃpi guïatvÃcca / 'jÃtiviÓe«o guïatvam'iti paribhëà tu samavÃyasidhyuttarakÃlÅnÃ, nityÃnekasamavetà jÃtiriti j¤Ãnasya samavÃyaj¤ÃnÃdhÅnatvÃt / ata÷ samavÃyasiddhe÷ prÃk saæyogasya guïatvamasiddhamiti dik / ki¤ca pratÅtyanusÃreïa vastu svÅkÃryamanyathà gopratiteraÓva ÃlambanamityasyÃpi suvacatvÃt / tathà ca m­dghaÂa ityabhedapratÅterabheda eva svÅkÃrya÷, tÃbhyÃmatyantabhinnasya samavÃyasya tanniyÃmakatvÃsaæbhavÃdityÃha-## evaæ pratÅtyanusÃreïa kÃryasya kÃraïÃtmanà sattvaæ, svarÆpeïa tu mithyÃtmityuktam / v­ttyanirÆpaïÃcca tasya mithyÃtvamityÃha-## tatrÃdyamanÆdyavayavina÷ paÂÃdestantvÃdi«vavayave«u tritvÃdivatsvarÆpeïa v­ttirutÃvayavaÓa iti vikalpÃdyaæ dÆ«ayati-## vyÃsajyav­ttivastupratyak«asya yÃvadÃÓrayapratyak«ajanyatvÃt saæv­tapaÂÃderyÃvadavayavÃnÃmapratyak«atvÃdapratyak«atvaæ prasajyetetyartha÷ / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## yathà haste koÓe cÃvayavaÓa÷ khaÇgo vartamÃno hastamÃtragrahe 'pi g­hyate, evaæ yatki¤cidavayavagraheïÃvayavino grahasaæbhave 'pyavayavÃnÃmanavasthà syÃditi dÆ«ayati-## ÃdyadvitÅyamudbhÃvya dÆ«ayati-## ekasmiæstantau paÂav­ttikÃle tantvantare v­ttirna syÃt, v­ttÃvanekatvÃpatterityartha÷ / yathà yugapadanekavyakti«u v­ttÃvapi jÃteranekatvado«o nÃsti tathÃvayavina ityÃÓaÇkate-## jÃtivadavayavino v­ttirasiddhà anubhavÃbhÃviditi pariharati-## do«ÃntaramÃha-## adhikÃrÃtsaæbandhÃt / yathà devadatta÷ svakÃryamadhyayanaæ grÃme 'raïye và karoti, yathà gauravayavÅ svakÃryaæ k«ÅrÃdikaæ Ó­ÇgapucchÃdÃvapi kuryÃdityartha÷ / evaæ v­ttyanirÆpaïÃdanirvÃcyatvaæ kÃryasya darÓitam / saæpratyasatkÃryavÃde do«ÃntaramÃha-## yathà ghaÂaÓcalatÅtyukte calanakriyÃæ pratyÃÓrayatvarÆpaæ kart­tvaæ ghaÂasya bhÃti tathà paÂo jÃyata iti janikriyÃkart­tvamanubhÆyate / ato janikartu÷ jane÷ prÃksattvaæ vÃcyam / karturasattve kriyÃyà apyasattvÃpatterityartha÷ / janeranubhavasiddhe 'pi sakart­katve kriyÃtvenÃnumÃnamÃha-## asato ghaÂasyotpattau kart­tvÃsaæbhave 'pi kulÃlÃde÷ sattvÃtkart­tvamityÃÓaÇkayÃha-## ghaÂotpattivadasatkapÃlÃdyutpattirityatidiÓati-## ÓaÇkÃmanÆdya do«amÃha-## anubhavavirodhamityartha÷ / utpattirbhÃvasyÃdya vikriyeti svamatena kÃryasattvamÃnÅtaæ, saæprati kÃryasyotpattirnÃma svakÃraïe samavÃya÷svasmin sattÃsamavÃyo veti tÃrkikamatamÃÓaÇkate-## tanmatenÃpi kÃryasya sattvamÃvaÓyakaæ, asata÷ saæbandhitvÃyogÃdityÃha-## asatorveti d­«ÂÃntokti÷ / nanu naraÓ­ÇgÃdivatkÃryaæ sarvadà sarvatrÃsanna bhavati kintÆtpatte÷ prÃk dhvaæsÃnantaraæ cÃsat madhye tu sadeveti vai«amyÃtsaæbandhitvopapattirityÃÓaÇkyÃha-## atrÃbhÃvabdà asacchabdÃparaparyÃyà vyÃkhyeyÃ÷ / asata÷ kÃlenÃsaæbandhÃtprÃktvaæ na yuktamityartha÷ / nanu kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvabhÃvina÷ kÃryasya vandhyÃputratulyatvaæ kathamityata Ãha-## kÃryÃbhÃvo 'satkÃryamityartha ityupÃpatsvata upapannamabhavi«yadityanvaya÷ / kastarhi nirïaya÷, tatrÃha-## 'nÃsato vidyate bhÃva÷'iti sm­teriti bhÃva÷ / satkÃryavÃde kÃrakavaiyarthyaæ ÓaÇkate-## siddhakÃraïÃnanyatvÃcca kÃryasya siddhatvamityÃha-## anirvÃcyakÃryÃtmanà kÃraïasyÃbhivyaktyartha÷ kÃrakavyÃpÃra ityÃha-## kÃryasatyatvamicchatÃæ sÃækhyÃnÃæ satkÃryavÃde kÃrakavaiyarthyaæ do«a Ãpatati, abhivyakterapi sattvÃt / advaitavÃdinÃæ tvaghaÂitaghaÂhanÃvabhÃsanacaturamÃyÃmahimnà svapnavadyathÃdarÓanaæ sarvamupapannam / vicÃryamÃïe sarvamayuktaæ, yuktatve dvaitÃpatteriti mukhyaæ samÃdhÃnaæ samÃdhÃnÃntarÃbhÃvÃt / nanu kÃraïÃdbhinnamasadevotpadyata iti samÃdhÃnaæ kiæ na syÃdityÃÓaÇkyÃsatpak«asya dÆ«aïamuktaæ smaretyÃha-## ata÷ kÃraïÃdbhedÃbhedÃbhyÃæ durnirÆpasya sadasadvilak«aïasyÃnirvÃcyÃbhivyaktiranirvÃcyakÃrakavyÃpÃrÃïÃæ phalamiti pak«a eva ÓreyÃniti bhÃva÷ / nanu m­dyad­«Âa÷ p­thubudhnatvÃdyavasthÃviÓe«o ghaÂe d­Óyate / tathÃca ghaÂo m­dbhinna÷, tadviruddhaviÓe«avattvÃt, v­k«avadityata Ãha-## vastuto 'nyatvaæ satyo bheda÷ / hetorvyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## pratyahaæ pitrÃdidehasyÃvasthÃbhede 'pi janmanÃÓayorabhÃvÃdabhedo yukta÷ / dÃr«ÂÃntike tu m­dÃdinÃÓe sati ghaÂÃdikaæ jÃyata iti janmavinÃÓarÆpaviruddhadharmavattvÃtkÃryakÃraïayorabhedo na yukta iti ÓaÇkate-## kÃraïasya nÃÓÃbhÃvÃddhetvasiddhiriti pariharati-## dadhighaÂÃdikÃryÃnvitatvena k«Åram­dÃdÅnÃæ pratyak«atvÃnnÃÓÃsiddhirityartha÷ / nanu yatrÃnvayo d­Óyate tatra hetvasiddhÃvapi yatrÃÇkurÃdau vaÂabÅjÃdÅnÃmanvayo na d­Óyate tatra hetusattvÃdvasatvanyatvaæ syÃdityata Ãha-## tatrÃpyaÇkurÃdau bÅjÃdyavayavÃnÃmanvayÃnna sta eva janmavinÃÓau kintvavayÃntaropacayÃpacayÃbhyÃæ tadvyavahÃra ityartha÷ / astÆpacayÃpacayaliÇgena vastubhedÃnumÃnaæ tato 'sata utpatti÷ sato nÃÓa ityÃÓaÇkya vyabhicÃramÃha-## pit­dehe 'pi bhedasattvÃnna vyabhicÃra ityatra bÃdhakamÃha-## kÃraïasya sarvakÃrye«vanvayakathanenetyartha÷ / svapak«e do«aæ parih­tya parapak«e prasa¤jayati-## asata÷ kÃryasya kÃrakavyÃpÃrÃhitÃtiÓayÃÓrayatvÃyogÃdavi«ayatve 'pi m­dÃdervi«ayatvaæ syÃditi ÓaÇkate-## samavÃyikÃraïÃtkÃryaæ bhinnamabhinnaæ veti vikalpÃdyaæ nirasyati-## dvitÅyamÃÓaÇkye«ÂÃpattimÃha-## kÃryÃïÃmavÃntarakÃraïÃnanyatvamupasaæharati-## paramakÃraïÃnanyatvaæ phalitamÃha-## asatkÃryavÃde pratij¤ÃbÃdha÷ syÃdityÃha-## //18// END BsCom_2,1.6.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.19 paÂavac ca | BBs_2,1.19 | yathà ca saæve«Âita÷ paÂo na vyaktaæ g­hyate kimayaæ paÂa÷ kiæ vÃnyaddravyamiti / sa eva prasÃrito yatsaæve«Âitaæ dravyaæ tatpaÂa eveti prasÃraïenÃbhivyakto g­hyate / yathÃca saæve«Âanasamaye paÂa iti g­hyamÃïe 'pi na viÓi«ÂÃyÃmavistÃro g­hyate sa eva prasÃraïasamaye viÓi«ÂÃyÃmavistÃro g­hyate na saæve«ÂitarÆpÃdanyo 'yaæ bhinna÷ paÂa iti / evaæ tantvÃdikÃraïÃvasthaæ paÂÃdikÃryamaspa«Âaæ sat turÅvemakuvindÃdikÃrakavyÃpÃradibhirvyaktaæ spa«Âaæ g­hyate / ata÷ saæve«ÂitaprasÅritapaÂanyÃyenaivÃnanyatkÃraïÃtkÃryamityartha÷ // 19 // ---------------------- FN: ÃyÃmo dairghyam / kÃryamupÃdÃnadbhinnaæ tadupalabdhÃvapyanupalabhyamÃnatvÃt tato 'dhikaparimÃïatvÃcca maÓakÃdiva ÓaÓaka ityatra vyabhicÃrÃrthaæ sÆtram-## dvitÅyahetorvyabhicÃraæ sphuÂayati-## ÃyÃmo dairghyam //19// END BsCom_2,1.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.20 yathà ca prÃïÃdi÷ | BBs_2,1.20 | yathà ca loke prÃïÃpÃnÃdi«u prÃïabhede«u prÃïÃyÃmena niruddhe«u kÃraïamÃtreïa rÆpeïa vartamÃne«u jÅvanamÃtraæ kÃryaæ nivartyate nÃku¤canaprasÃraïÃdikaæ kÃryÃntaram / te«veva prÃïabhede«u puna÷ prav­tte«u jÅvanÃdadhikamÃku¤canaprÃsÃraïÃdikamapi kÃryÃntaraæ nirvartyate / naca prÃïabhedÃnÃæ prabhedavata÷ prÃïÃdanyatvaæ, samÅraïasvabhÃvÃviÓe«Ãt / evaæ kÃryasya kÃraïÃdananyatvam / ataÓca k­tsnasya jagato brahmakÃryatvÃttadananyatvÃcca siddhai«Ã ÓrautÅ pratij¤Ã 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.1) iti // 20 // tatraiva vilak«aïakÃryakÃritvaæ kÃryamupÃdÃnÃdbhinnaæ, bhinnakÃryakaratvÃt, saæmatavat iti hetumÃÓaÇkya vyabhicÃramÃha sÆtrakÃra÷-## evaæ jÅvajagaterbrahmÃnanyatvÃtpratij¤ÃsiddhirityadhikaraïÃrthamupapasaæharati-## //20// END BsCom_2,1.6.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.21 7 itaravyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 21-23 itaravyapadeÓÃd dhitÃkaraïÃdido«aprasakti÷ | BBs_2,1.21 | anyathà punaÓcetanakÃraïavÃda Ãk«ipyate / cetanÃddhi jagatprakriyÃyÃmÃÓrÅyamÃïÃyÃæ hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ prasajyante / kuta÷ / itaravyapadeÓÃt / itarasya ÓÃrÅrasya brahmÃtmatvaæ vyapadiÓati Óruti÷ - 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃ. 6.8.7) iti prabodhanÃt / yadvà / itarasya ca brahmaïa÷ ÓÃrÅrÃtmatvaæ vyapadiÓati 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«ÂurevÃvik­tasya brahmaïa÷ kÃryÃnupraveÓena ÓÃrÅrÃtmatvapradarÓanÃt / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) iti ca parà devatà jÅvamÃtmaÓabdena vyapadiÓantÅ na brahmaïo bhinna÷ ÓÃrÅra iti darÓayati / tasmÃdyadbrahmaïa÷ sra«Â­tvaæ taccharÅrasyaiveti / ata÷ sa svatantra÷ kartà san hitamevÃtmana÷ saumanasyakaraæ kuryÃnnÃhitaæ janmamaraïajarÃrogÃdyanekÃnarthajÃlam / nahi kaÓcidaparatantro bandhanÃgÃramÃtmana÷ k­tvÃnupraviÓati / naca svayamatyantanirmala÷ sannatyantamalinaæ dehamÃtmatvenopeyÃt / k­tamapi katha¤cidyaddu÷khakaraæ tadicchayà jahyÃt / sukhakaraæ copÃdadÅta / smarecca mayedaæ jagadbimbaæ vicitraæ viracitamiti / sarvo hi loka÷ spa«Âaæ kÃryaæ k­tvà smarati mayedaæ k­tamiti / yathÃca mÃyÃvÅ svayaæ prasÃritÃæ mÃyÃmicchayÃnÃyÃsenaivopasaæharati, evaæ ÓÃrÅro 'pÅmÃæ s­«Âimupasaæharet / svamapi tÃvaccharÅraæ ÓÃrÅro na ÓaknotyanÃyÃsenopasaæhartum / evaæ hitakriyÃdyadarÓanÃdanyÃyyà cetamÃjjagatprakriyeti gamyate // 21 // jÅvÃbhinnaæ brahma jagatkÃraïamitivadanvedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa yadi tÃd­gbrahmajagajjanayettarhi svÃni«Âaæ narakÃdikaæ na janayet svatantracetanatvÃditi nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvoktajÅvÃnanyatvamupajÅvya jÅvado«Ã brahmaïi prasajyeranniti pÆrvapak«asÆtraæ g­hÅtvà vyÃca«Âe-## pÆrvapak«e jÅvÃbhinne samanvayÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / hitÃkaraïetyatra na¤vyatyÃsenÃhitakaraïaæ do«o vyÃkhyÃta÷ / Ãdipadoktaæ bhrÃntyÃdikamÃpÃdayati-## //21// END BsCom_2,1.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.22 adhikaæ tu bhedanirdeÓÃt | BBs_2,1.22 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / yatsarvaj¤aæ sarvaÓakti brahma nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ ÓÃrÅrÃdadhikamanyat, tadvayaæ jagata÷ sra«Â­ brÆma÷ / na tasminhitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ prasajyante / nahi tasya hitaæ ki¤citkartavyamastyahitaæ và parihartavyaæ, nityamuktasvabhÃvÃt / naca tasya j¤Ãnapratibandha÷ Óaktipratibandho và kvacidapyasti, sarvaj¤atvÃtsarvaÓaktitvÃcca / ÓÃrÅrastvanevaævidhastasminprasajyante hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ / natu taæ vayaæ jagata÷ sra«ÂÃraæ brÆma÷ / kuta etat / bhedanirdeÓÃt / 'Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷'' (b­. 2.4.5), 'so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃ. 8.7.1), 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) 'ÓÃrÅra Ãtmà prÃj¤enÃtmanÃnvÃrƬha÷' (b­. 4.3.35) ityeva¤jÃtÅyaka÷ kart­karmÃdibhedanirdeÓo jÅvÃdadhikaæ brahma darÓayati / nanvabhedanirdeÓo 'pi darÓita÷ 'tattvamasi' ityeva¤jÃtÅyaka÷ / kathaæ bhedÃbhedau viruddhau saæbhaveyÃtÃm / nai«a do«a÷ / ÃkÃÓaghaÂÃkÃÓanyÃyenobhayasaæbhavasya tatra tatra prati«ÂhapitatvÃt / apica yadà tattvamasÅtyeva¤jÃtÅyakenÃbhedanirdeÓenÃbheda÷ pratibodhito bhavatyapagataæ bhavati tadà jÅvasya saæsÃritvaæ brahmaïaÓca sra«Â­tvaæ, samastasya mithyÃj¤Ãnavij­mbhitasya bhedavyavahÃrasya samyagj¤Ãnena bÃdhitatvÃt / tatra kuta eva s­«Âi÷ kuto và hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ / avidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtopÃdhyavivekak­tà hi bhrÃntirhitÃkaraïÃdilak«aïa÷ saæsÃro natu paramÃrthato 'stÅtyasak­davocÃma / janmamaraïacchedanabhedanÃdyabhimÃnavat / abÃdhite tu bhedavyavahÃre 'se 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' ityeva¤jÃtÅyakena bhedanirdeÓenÃvagamyamÃnaæ brahmaïo 'dhikatvaæ hitÃkaraïÃdido«aprasaktiæ niruïaddhi // 22 // jÅveÓayorabhedÃjjÅvajagaterde«Ã brahmaïi syu÷ brahmagatÃÓca s­«ÂisaæhÃraÓaktisarvasmart­tvÃdayo guïà jÅve syu÷ / na ce«ÂÃpatti÷ / jÅvasya svaÓarÅre 'pi saæhÃrasÃmarthyÃdarÓanÃditi prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## jÅveÓvarayorloke bimbapratibimbayoriva kalpitabhedÃÇgÅkÃrÃddharmavyavastheti siddhÃntagranthÃrtha÷ / yadi vayaæ jÅvaæ sra«ÂÃraæ brÆmastadà do«Ã÷ prasajyante natu taæ brÆma ityanvaya÷ / ki¤cÃbhedÃj¤ÃnÃdÆrdhvaæ và do«Ã ÃpÃdyante, pÆrvaæ và / nÃdya ityÃha-## uktaæ mithyÃj¤Ãnavij­mbhitatvaæ sphuÂayati-## kart­tvÃdibuddhidharmÃdhyÃse dehadharmÃdhyÃsaæ d­«ÂÃntayati-## dvitÅyaæ pratyÃha-## j¤ÃnÃdÆrdhvaæ sra«Â­tvÃdidharmÃïÃæ bÃdhÃt pÆrvaæ ca kalpitabhedena vyavasthopapatterna ki¤cidavadyamityartha÷ //22// END BsCom_2,1.7.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.23 aÓmÃdivac ca tadanupapatti÷ | BBs_2,1.23 | yathà ca loke p­thivÅtvasÃmÃnyÃnvitÃnÃmapyaÓmanÃæ kecinmahÃrhà maïayo vajravai¬ÆryÃdayo 'nye madhyamavÅryÃ÷ sÆryakÃntÃdayo 'nye prahÅïÃ÷ ÓvavÃyasaprak«epaïÃrhÃ÷ pëÃïà ityanekavidhaæ vaicitryaæ d­Óyate / yathà caikap­thivÅvyapÃÓrayÃïÃmapi bÅjÃnÃæ bahuvidhaæ patrapu«paphalagandharasÃdivaicitryaæ candanakiæpÃkÃdi«Æpalak«yate / yathà caikasyÃpyannarasasya lohitÃdÅni keÓalomÃdÅni ca vicitrÃïi kÃryÃïi bhavanti / evamekasyÃpi brahmaïo jÅvaprÃj¤ap­thaktvaæ kÃryavaicitryaæ copapadyata ityastadanupapatti÷ / paraparikalpitado«Ãnupapattirtyartha÷ / ÓruteÓca prÃmÃïyÃdvikÃrasya ca vÃcÃrambhaïamÃtratvÃtsvapnad­ÓyabhÃvavaicitryavaccetyabhyuccaya÷ // 23 // ---------------------- FN: kiæpÃko mahÃtÃlaphalam / nanvakhaï¬aikarÆpe brahmaïi kathaæ jÅveÓvaravaicitryaæ, kathaæ ca tatkÃryavaicitryamityanupapattiæ d­«ÂÃntai÷ pariharati sÆtrakÃra÷-## kiæpÃko mahÃtÃlaphalam / tattatkÃryasaæskÃrarÆpÃnÃdiÓaktibhedÃdvaicitryamiti bhÃva÷ / sÆtrasthacakÃrÃrthamÃha-#<ÓruteÓceti /># brahma jÅvagatado«avat, jÅvÃbhinnatvÃt, jÅvavadityÃdyanumÃnaæ svata÷pramÃïaniravadyatvÃdiÓrutibÃdhitam / ki¤ca kart­tvabhokt­tvÃdivikÃrasya mithyÃtvÃjjÅvasyaiva tÃvaddo«o nÃsti kuto bimbasthÃnÅyasyÃÓe«aviÓe«adarÓina÷ parameÓvarasya do«aprasakti÷ / yattu brahma na vicitrakÃryaprak­ti, ekarÆpÃtvÃt, vyatirekeïa m­ttantvÃdivaditi / tanna / ekarÆpe snapnad­ÓÅva vicitrad­ÓyavastuvaicitryadarÓanena vyabhicÃrÃdityartha÷ / tasmÃt pratyagabhinne brahmaïi samanvayasyÃvirodha iti siddham //23// END BsCom_2,1.7.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.8.24 8 upasaæhÃradarÓanÃdhikaraïam. sÆ. 24-25 upasaæhÃradarÓanÃn neti cen na k«Åravad dhi | BBs_2,1.24 | cetanaæ brahmaikamadvitÅyaæ jagata÷ kÃraïamiti yaduktaæ tannopapadyate / kasmÃt / upasaæhÃradarÓanÃt / iha hi loke kulÃlÃdayo ghaÂapaÂÃdÅnÃæ kartÃro m­ddaï¬acakrasÆtrÃdyanekakÃrakopasaæhÃreïa saæg­hÅtasÃdhanÃ÷ santastattatkÃryaæ kurvÃïà d­Óyante / brahma cÃsahÃyaæ tavÃbhipretaæ tasya sÃdhanÃntarÃnupasaægrahe sati kathaæ sra«Â­tvamupapadyeta / tasmÃnna brahma jagatkÃraïamiti cet / nai«a do«a÷ / yata÷ k«ÅravaddravyasvabhÃvaviÓe«Ãdupapadyate / yathà hi loke k«Åraæ jalaæ và svayameva dadhihimabhÃvena pariïamate 'napek«ya bÃhyaæ sÃdhanaæ tathehÃpi bhavi«yati / nanu k«ÅrÃdyapi dadhyÃdibhÃvena pariïÃmamÃnapek«ata eva bÃhyaæ sÃdhanamau«ïyÃdikaæ kathamucyate k«ÅravaddhÅti / nai«a do«a÷ / svayamapi hi k«Åraæ yÃæ ca yÃvatÅæ ca pariïÃmamÃtramanubhavati tÃvatyeva tvÃryate tvau«ïyÃdinà dadhibhÃvÃya / yadi ca svayaæ dadhibhÃvaÓÅlatà na syÃnnaivau«ïyÃdinÃpi balÃddadhibhÃvamÃpadyeta / nahi vÃyurÃkÃÓo vau«ïyadinà balÃddadhibhÃvamÃpadyate / sÃdanasÃmagryà ca tasya pÆrïatà saæpÃdyate / paripÆrïaÓaktikaæ tu brahma / na tasyÃnyena kenacitpÆrïatà saæpÃdayitavyà / ÓrutiÓca bhavati- 'na tasya kÃryaæ kÃraïaæ ca vidyate na tatsamaÓcÃbhyadhikaÓca d­Óyate / parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca // ' (Óve. 6.2) iti / tasmÃdekasyÃpi brahmaïo vicitraÓaktiyogÃtk«ÅrÃdivadvicitrapariïÃma upapadyate // 24 // ---------------------- FN: kÃrakÃïÃmupasaæhÃro melanam / tvÃryate Óaighryaæ kÃryate k«Åraæ dadhibhÃvamau«ïyÃdinà / ## asahÃyÃdbrahmaïo jagatsargaæ bruvan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yadasahÃyaæ tanna kÃraïamiti laukikanyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvamaupÃdhikajÅvabhedÃdbrahmaïi jÅvado«Ã na prasajyanta ityuktam, saæprati upÃdhito 'pi vibhaktaæ brahmaïa÷ prerakÃdikaæ sahakÃri nÃsti ÅÓanÃnÃtvÃbhÃvÃditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«asÆtrÃæÓaæ vyÃca«Âe-## phalaæ pÆrvavat / kÃrakÃïÃmupasaæhÃro melanam / uktanyÃyasya k«ÅrÃdau vyabhicÃra iti siddhÃntayati-## Óuddhasya brahmaïo 'kÃraïatvami«Âameva / viÓi«ÂasyeÓvarasya tu mÃyaiva sahÃya iti bhÃvenÃha-## k«ÅrasyÃpyÃta¤canÃdisahÃyo 'stÅtyasahÃyatvahetorna vyabhicÃra ityÃÓaÇkya sahÃyÃbhÃve 'pi yasya kasyacitpariïÃmasya k«Åre darÓanÃdvyabhicÃratÃdavasthyamityÃha-## tarhi sahÃyo vyartha÷, tatrÃha-## nanu tvÃryate k«Åraæ dadhibhÃvÃya Óaighryaæ kÃryata iti kimarthaæ kalpyate, svato 'Óaktaæ k«Åraæ sahÃyena Óaktaæ kriyata iti kiæ na syÃt, tatrÃha-## Óaktasya sahÃyasaæpadà kiæ kÃryamityatrÃha-## sahÃyaviÓe«ÃbhÃve kaÓcidvikÃra÷ k«Årasya bhavati, tatra Ãta¤canaprak«epau«ïyÃbhyÃæ tÆttamadadhibhÃvasÃmarthyaæ vyajyata ityartha÷ / tarhi Óaktivya¤jako 'pi sahÃyo brahmaïo vÃcya÷, tatrÃha-## nirapek«amÃyÃÓaktikamityartha÷ / tÃd­ÓaÓaktau mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti># //24// END BsCom_2,1.8.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.8.25 devÃdivad api loke | BBs_2,1.25 | syÃdetat / upapadyate k«ÅrÃdÅnÃmacetanÃnÃmanapek«yÃpi bÃhyaæ sÃdhanaæ dadhyÃdibhÃva÷, d­«ÂatvÃt / cetanÃ÷ puna÷ kulÃlÃdaya÷ sÃdhanasÃmagrÅmapek«yaiva tasmai kÃryÃya pravartamÃnà d­Óyante / kathaæ brahma cetanaæ sadasahÃyaæ pravarteteti / devÃdivaditi brÆma÷ / yathà loke devÃ÷ pitara ­«aya ityevamÃdayo mahÃprabhÃvÃÓcetanà api santo 'napek«yaiva ki¤cidbÃhyaæ sÃdhanamaiÓvaryaviÓe«ayogÃdabhidhyÃnamÃtreïa svata eva bahÆni nÃnÃsaæsthÃni ÓarÅrÅïi prÃsÃdÃdÅni ca rathÃdÅni ca nirmimÃïà upalabhyante mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïaprÃmÃïyÃt / tantunÃbhaÓca svata eva tantÆns­jati / balÃkà cÃntareïaiva Óukraæ garbhaæ dhatte / padminÅ cÃnapek«ya ki¤citprastÃnasÃdhanaæ sarontarÃtsarontaraæ prati«Âhate / evaæ cetanamapi brahmÃnapek«ya bÃhyaæ sÃdhanaæ svata eva jagatsrak«yati / sa yadi brÆyÃdya ete devÃdayo brahmaïo d­«ÂÃntà upÃttÃste dÃr«ÂrÃntikena brahmaïà na samÃnà bhavanti / ÓarÅrameva hyacetanaæ devÃdÅnÃæ ÓarÅrÃntarÃdivibhÆtyutpÃdana upÃdÃnaæ natu cetana Ãtmà / tantunÃbhyà ca k«udratarajantubhak«aïÃllÃlà kaÂhinatÃmÃpadyamÃnà tanturbhavati / balÃkà ca stanayitnuravaÓravaïÃdgarbhaæ dhatte / padminÅ ca cetanaprayuktà satyacetanevaiva ÓarÅreïa sarontaropasarpaïe vyÃpriyate / tasmÃnaite brahmaïo d­«ÂÃntà iti / taæ prati brÆyÃnnÃyaæ do«a÷ / kulÃlÃdid­«ÂÃntavailak«aïyamÃtrasya vivak«itatvÃditi / yathà hi kulÃlÃdÅnÃæ devÃdÅnÃæ ca samÃne cetanatve kulÃlÃdaya÷ kÃryÃrambhe bÃhyaæ sÃdhanamapek«ante na devÃdaya÷, tathà brahma cetanamapi na bÃhyaæ sÃdhanamapek«i«yata ityetadvÃkyaæ devÃdyudÃharaïena vivak«yÃma÷ / tasmÃdyathaikasya sÃmarthyaæ d­«Âaæ tathà sarve«Ãmeva bhavitumarhatÅti nÃstyekÃnta ityabhiprÃya÷ // 25 // ---------------------- FN: lokyate j¤Ãyater'thoneneti loko mantrÃrthavÃdÃdiÓÃstraæ v­ddhavyavahÃraÓca / abhidhyÃnaæ saækalpa÷ / yathà bhÃrate ÓrÅk­«ïasya saækalpamÃtreïa draupadyÃ÷ paÂaparamparotpatti÷ tathà asahÃyasyÃpi brahmaïa÷ kÃraïatvam / nanu brahma na kÃraïaæ cetanatve satyasahÃyatvÃnm­dÃdiÓÆnyakulÃlÃdivaditi na k«ÅrÃdau vyabhicÃra iti sÆtravyÃvartyÃæ ÓaÇkÃmÃha-## tasyÃpi hetordevÃdau vyabhicÃra ityÃha-## lokyate j¤Ãyater'tho 'neneti loko mantrÃrthavÃdÃdiÓÃstraæ v­ddhavyavahÃraÓca / abhidhyÃnaæ saækalpa÷ / nanu devÃdyÆrïanÃbhÃntad­«ÂÃnte«u ÓarÅre«u cetanatvaæ nÃsti, balÃkÃpadminÅcetanayorgarbhaprasthÃnakart­tve meghaÓabda÷ ÓarÅraæ ca sahÃyo 'sti, ato viÓi«Âahetorna vyabhicÃra iti ÓaÇkate-## vyabhicÃro 'stÅti pariharati-## ayaæ do«a÷ d­«ÂÃntavai«amyÃkhya÷ / atra hi hetau cetanatvamahandhÅvi«ayatvarÆpaæ cittÃdÃtmyÃpannadehasÃdhÃraïaæ grÃhyaæ na tu mukhyÃtmatvaæ, tava kulÃlad­«ÂÃnte sÃdhanavaikalyÃpatte÷ / asahÃyatvaæ ca cetanasya svÃtiriktahetuÓÆnyatvaæ, tadubhayaæ devÃdi«vastÅti vyabhicÃra÷, dehasya svÃnta÷pÃtitvena svÃtiriktatvÃbhÃvÃt / tathà ca kulÃlavailak«aïyaæ devÃdÅnÃæ ghaÂÃdikÃrye svÃtiriktÃnapek«atvÃt / devavailak«aïyaæ brahmaïa÷ dehasyÃpyanapek«aïÃt / naradevÃdÅnÃæ kÃryÃrambhe nÃrastyekarÆpà sÃmagrÅ / ÓrÆyate hi mahÃbhÃrate ÓrÅk­«ïasya saækalpamÃtreïa draupadyÃ÷ paÂaparamparotpatti÷ / ata÷ siddhamasahÃyasyÃpi brahmaïa÷ kÃraïatvam //25// END BsCom_2,1.8.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.26 9 k­tsnaprasaktyadhikaraïam / sÆ. 26-29 k­tsnaprasaktir niravayavatvaÓabdakopo và | BBs_2,1.26 | cetanamekamadvitÅyaæ brahma k«ÅrÃdivaddevÃdivaccÃnapek«ya bÃhyasÃdhanaæ svayaæ pariïamamÃnaæ jagata÷ kÃraïamiti sthitam / ÓÃstrÃrthapariÓuddhaye tu punarÃk«ipati / k­tsnaprasakti÷ k­tsnasya brahmaïa÷ kÃryarÆpeïa pariïÃma÷ prÃpnoti, niravayavatvÃt / yadi brahma pathivyÃdivatsÃvayavamabhavi«yattato 'syaikadeÓa÷ paryaïaæsyadekadeÓaÓcÃvÃsthÃsyat / niravayavaæ tu brahma Órutibhyo 'vagamyate- 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam' (Óve. 6.19), 'divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantarohyaja÷' (mu. 2.1.2), 'idaæ mahadbhÆtamanantamapÃraæ vij¤Ãnaghana eva' (b­. 2.4.12), 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.26), 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdyÃbhya÷ sarvaviÓe«aprati«edhinÅbhya÷ / tataÓcaikadeÓapariïÃmasaæbhavÃtk­tsnapariïÃmaprasaktau satyÃæ mÆloccheda÷ prasajyeta / dra«ÂavyatopadeÓÃnarthakyaæ cÃpannamayatnadra«ÂatvÃtkÃryasya, tadvyatiriktasya ca brahmaïo 'saæbhavÃt ajatvÃdiÓabdakopaÓca / athaitaddo«aparijihÅr«ayà sÃvayavameva brahmÃbhyupagamyeta tathÃpi ye niravayavatvasya pratipÃdakÃ÷ Óabdà udÃh­tÃste praku«yeyu÷ / sÃvayavatve cÃnityatvaprasaÇga iti / sarvathÃyaæ pak«o na ghaÂayituæ Óakyata ityÃk«ipati // 26 // ---------------------- FN: paryaïaæsyat pariïato 'bhavi«yat / ekadeÓaÓcÃvasthÃsyadapariïato 'bhavi«yat / ## k«Årad­«ÂÃntena brahma pariïÃmÅti bhramotpattyà pÆrvapak«e prÃpte ÓÃstrÃrtho vivarto na pariïÃma iti nirïayÃrthamidamadhikaraïamiti pÆrvÃdhikaraïenottarÃdhikaraïasya kÃryatvaæ saægatimÃha-## niravayavÃdbrahmaïo jagatsargaæ vadan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yanniravayavaæ tanna pariïÃmÅti nyÃyena virudhyate na veti saædehe virudhyata iti pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## brahma pariïÃmÅti vadatà vaktavyaæ brahma niravayavaæ sÃvayavaæ và / Ãdye sarvasya brahmaïa÷ pariïÃmÃtmanà sthiti÷ syÃdityuktaæ vyatirekad­«ÂÃntena viv­ïoti-## paryaïaæsyat pariïato 'bhavi«yat / ekadeÓaÓcÃvÃsthÃsyadapariïato 'bhavi«yat / uktaÓrutibhyo niravayavatvasiddhe÷ phalitaæ do«amÃha-## yadà pariïÃmavyatirekeïa mÆlabrahmÃtmà nÃsti tadÃtmà dra«Âavya ityupadeÓor'thaÓÆnya÷ syÃditi do«ÃntaramÃha-## brahmaïa÷ pariïÃmÃtmanà janmanÃÓÃÇgÅkÃre 'ajo 'mara÷'iti ÓrutivirodhaÓcetyÃha-## sÃvayavatvapak«amÃÓaÇkya sÆtraÓe«eïa pariharati-## //26// END BsCom_2,1.9.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.27 Órutes tu ÓabdamÆlatvÃt | BBs_2,1.27 | tuÓabdenÃk«epaæ pariharati / na khalvasmatpak«e kaÓcidapi do«o 'sti / na tÃvatk­tsnaprasaktirasti / kuta÷ / Órute÷ / yathaiva hi brahmaïo jagadutpatti÷ ÓrÆyata evaæ vikÃravyatirekeïÃpi brahmaïo 'vastÃnaæ ÓrÆyate, prak­tivikÃrayorbhedena vyapadeÓÃt 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) iti, 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca puru«a÷ / pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) iti caiva¤jÃtÅyakÃt / tathà h­dayÃyatanatvavacanÃtsatsaæpattivacanÃcca / yadi ca k­tsnaæ brahma kÃryÃbhÃvenopayuktaæ syÃt 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.81) iti su«uptigataæ viÓe«aïamanupapannaæ syÃt / vik­tena brahmaïà nityasaæpannatvÃdivik­tasya ca brahmaïo 'bhÃvÃt / tathendriyagocaratvaprati«edhÃdbrahmaïo vikÃrasya cendriyagocaratvopapatte÷ / tasmÃdastyavik­taæ brahma / naca niravayavatvaÓabdakopo 'sti, ÓrÆyamÃïatvÃdeva niravayavatvasyÃpyabhyupagamyamÃnatvÃt / ÓabdamÆlaæ ca brahma ÓabdapramÃïakaæ nendriyÃdipramÃïakaæ tadyathÃÓabdamabhyupagantavyam / ÓabdaÓcobhayamapi brahmaïa÷ pratipÃdayatyak­tsnaprasaktiæ niravayavatvaæ ca / laukikÃnÃmapi maïimantrau«adhiprabh­tÅnÃæ deÓakÃlanimittavaicitryavaÓÃcchaktayo viruddhÃnekakÃryavi«ayà d­Óyante / tà api tÃvannopadeÓamantareïa kevalena tarkeïÃvagantuæ Óakyante 'sya vastuna etÃvatya etatsahÃya etadvi«ayà etatprayojanÃÓca Óaktaya iti / kimutÃcintyasvabhÃvasya brahmaïo rÆpaæ vinà Óabdena na nirÆpyeta / tathÃcÃhu÷ paurÃïikÃ÷ - 'acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæstarkeïa yojayet / prak­tibhya÷ paraæ yacca tadacintyasya lak«aïam // ' iti tasmÃcchabdamÆla evÃtÅndriyÃrthayÃthÃtmyÃdhigama÷ / nanu ÓabdenÃpi na Óakyate viruddhor'tha÷ pratyÃyayituæ niravayavaæ ca brahma pariïamate naca k­tsnamiti / yadi niravayavaæ brahma syÃnnaiva pariïameta / k­tsnameva và pariïameta / atha kenacidrÆpeïa pariïameta kenaciccÃvati«Âheteti rÆpabhedakalpanÃtsÃvayavameva prasajyeta / kriyÃvi«aye hi 'atirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti' 'nÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti' ityeva¤jÃtÅyakÃyÃæ virodhapratÅtÃvapi vikalpÃÓrayaïaæ virodhaparihÃrakÃraïaæ bhavati puru«atantratvÃccÃnu«ÂhÃnasya / iha tu vikalpÃÓrayaïenÃpi na virodhaparihÃra÷ saæbhavatyapuru«atantratvÃdvastuna÷ tasmÃddurghaÂametaditi / nai«a do«a÷ / avidyÃkalpitarÆpabhedÃbhyupagamÃt / nahyavidyÃkalpitena rÆpabhedena sÃvayavaæ vastu saæpadyate / nahi timiropahatanayanenÃneka iva candramà d­ÓyamÃno 'neka eva bhavati / avidyÃkalpitena ca nÃmarÆpalak«aïena rÆpabhedena vyÃk­tÃvyÃk­tÃtmakena tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅyena brahma pariïÃmÃdisarvavyavahÃrÃspadatvaæ pratipadyate / pÃramÃrthikena ca rÆpeïa sarvavyavahÃrÃtÅtamapariïamatavati«Âhate / vÃcÃrambhaïamÃtratvÃccÃvidyÃkalpitasya nÃmarÆpabhedasyeti na niravayavatvaæ brahmaïa÷ kupyati / naceyaæ pariïÃmaÓruti÷ pariïÃmapratipÃdanÃrthÃ, tatpratipattau phalÃnavagamÃt / sarvavyavahÃrahÅnabrahmÃtmabhÃvapratipÃdanÃrthà tve«Ã, tatpratiphalÃvagamÃt / 'sa e«a neti netyÃtmÃ' ityupakramyÃha- 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­. 4.2.4) iti / tasmÃdasmatpak«e na kaÓcidapi do«aprasaÇgo 'sti // 27 // pariïÃmapak«o durghaÂa iti yaduktaæ tadasmÃdi«Âameveti vivartavÃdena siddhÃntayati-#<Óruteriti /># svapak«e pÆrvoktado«advayaæ nÃstÅti sÆtrayojanayà darÓayati-## Åk«it­tvena vyÃkart­tvena cek«aïÅyavyÃkartavyaprapa¤cÃt p­thagÅÓvarasattvaÓruterna k­tsnaprasaktirityÃha-## nyÆnÃdhikabhÃvenÃpi p­thaksattvaæ ÓrutamityÃha-## itaÓcÃstyavik­taæ brahmetyÃha-## 'sa và e«a Ãtmà h­di'iti Óruterasti d­ÓyÃtiriktaæ brahma / 'tadà 'iti su«uptikÃlarÆpaviÓe«aïÃccetyartha÷ / liÇgÃntaramÃha-## bhrÆmyÃdervikÃrasyendriyagocaratvÃt 'na cak«u«Ã g­hyate'ityÃdiÓrutyà brahmaïastatprati«edhÃdavÃÇmanasagocaratvaÓruteÓcÃsti kÆÂasthaæ brahmetyartha÷ / k­tsnaprasaktido«o nÃstÅtyuktvà dvitÅyado«o 'pi nÃstÅtyÃha-## nanu brahma kÃryÃtmanÃpyasti, p­thagapyasti cet sÃvayavatvaæ durvÃraæ, niravayavasyaikasya dvidhà sattvÃyogÃt, ato yaddvidhÃbhÆtaæ tatsÃvayamiti tarkaviruddhaæ brahmaïo niravayavatvamiti vivartamajÃnata÷ ÓaÇkÃæ gƬhÃÓaya eva pariharati-#<ÓabdamÆlaæ ceti /># yadà laukikÃnÃæ pratyak«ad­«ÂÃnÃmapi Óaktiracintyà tadà Óabdaikasamadhigamyasya brahmaïa÷ kimu vaktavyam / ato brahmaïo niravayavatvaæ dvidhÃbhÃvaÓcetyubhayaæ yathÃÓabdamabhyupagantavyam / na tarkeïa bÃdhanÅyamityartha÷ / prak­tibhya÷ pratyak«ad­«ÂavastusvabhÃvebhyo yatparaæ vilak«aïaæ kevalopadeÓagamyaæ tadacintyasvarÆpamiti sm­tyartha÷ / ÃÓayÃnavabodhena ÓaÇkate-## yadvà brahma pariïÃmÅtyekadeÓinÃmiyaæ siddhÃntasÆtravyÃkhyà darÓità tÃmÃk«ipati-## Óabdasya yogyatÃj¤ÃnasÃpek«atvÃdityartha÷ / nanu brahma sÃvayavaæ niravayavaæ veti vikalpÃÓrayaïe sarvaÓrutisamÃdhÃnaæ syÃdityata Ãha-## niravayavatve brahmaïa÷ prak­titvaÓrutivirodha÷, sÃvayavatve niravayavatvaÓabdavirodha÷, vikalpaÓca vastunyayukta÷, ata÷ prakÃrÃntarÃnupalambhÃcchrutÅnÃæ prÃmÃïyaæ durghaÂamiti prÃpte svÃÓayamuddhÃÂayati-## niravayavasya vastuna÷ kÆÂasthasyÃpyavidyayà kalpitanÃmarÆpavikÃrÃÇgÅkÃrÃddurghaÂatvado«o nÃsti / vÃstavakauÂasthyasya kalpitavikÃraprak­titvenÃvirodhÃdityartha÷ / rÆpabhedÃÇgÅkÃre sÃvayavatvaæ syÃdityÃÓaÇkyoktaæ viv­ïoti-## k­tsnaprasaktiæ nirasya do«Ãntaraæ nirasyati-## nanu ÓrutipratipÃdyasya pariïÃmasya kathaæ mithyÃtmatvaæ, tatrÃha-## ni«prapa¤cabrahmÃdhÅÓe«atvena s­«ÂiranÆdyate na pratipÃdyata ityasak­dÃveditam, ato vivartavÃde na kaÓciddo«a ityupasaæharati-## //27// END BsCom_2,1.9.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.28 Ãtmani caivaæ vicitrÃÓ ca hi | BBs_2,1.28 | apica naivÃtra vivaditavyaæ kathamekasminbrahmaïi svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âi÷ syÃditi / yata Ãtmanyapyekasminsvapnad­Ói svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âi÷ paÂhyate- 'na tatra rathà na rathayogo na panthÃno bhavantyatha rathÃrathayogÃnpatha÷ s­jate' ( b­. 4.3.10) ityÃdinà / loke 'pi devÃdi«u mÃyÃvyÃdi«u ca svapnarÆpÃnupamardenaiva vicitrà hastyaÓvÃdis­«Âayo d­Óyante / tathaikasminnapi brahmaïi svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âirbhavi«yatÅti // 28 // pÆrvÃvasthÃnÃÓenÃvasthÃntaraæ pariïÃma÷, yathà dugdhasya dadhibhÃva÷ / pÆrvarÆpÃnupamardenÃvasthÃntaraæ vivarta÷, yathà Óukte÷ rajatabhÃva÷ / tatra brahmaïo vivartopÃdÃnatvaæ svapnasÃk«id­«ÂÃntena dra¬hayanmÃyÃvÃdaæ sphuÂayati sÆtrakÃra÷-#<Ãtmani ceti /># rathayogÃ÷ aÓvÃ÷ //28// END BsCom_2,1.9.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.29 svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.29 | pare«Ãmapye«a samÃna÷ svapak«e do«a÷ / pradhÃnavÃdino 'pi hi niravayavamaparicchinnaæ ÓabdÃdihÅnaæ pradhÃnaæ sÃvavasya paricchinnasya ÓabdÃdimata÷ kÃryasya kÃraïamiti svapak«a÷ / tatrÃpi k­tsnaprasaktirniravayavatvÃtpradhÃnasya prÃpnoti niravayavatvÃbhyupagamakopo và / nanu naiva tairniravayavaæ pradhÃnamabhyupagamyate, sattvarajastamÃæsi trayo guïà nityÃste«Ãæ sÃmyÃvasthà pradhÃne tairevÃvayavaistatsÃvayavamiti / naiva¤jÃtÅyakena sÃvayavatvena prak­to do«a÷ parihartuæ pÃryate / yata÷ sattvarajastamasÃmapyekaikasya samÃnaæ niravayavatvam / ekaikameva cetaradvayÃnug­hÅtaæ sajÃtÅyasya prapa¤casyopÃdÃnamiti samÃnatvÃtsvapak«ado«aprasaÇgasya / tarkaprati«ÂhÃnÃtsÃvayavatvameveti cet / evavamapyanityatvÃdido«aprasaÇga÷ / atha Óaktaya eva kÃryavaicitryasÆcità avayavà ityabhiprÃya÷ / tÃstu brahmavÃdino 'pyavaÓi«ÂÃ÷ / tathÃïuvÃdino 'pyaïuraïvantareïa saæyujyamÃno niravayavatvÃdyadi kÃrtsyena saæyujyeta tata÷ prathimÃnupapatteraïumÃtratvaprasaÇga÷ / athaikadeÓena saæyujyeta tathÃpi niravayavatvÃbhyupagamakopa iti svapak«e 'pi samÃna e«a do«a÷ / samÃnatvÃcca nÃnyanyatarasminneva pak«a upak«eptavyo bhavati / parih­tastu brahmavÃdinà svapak«e do«a÷ // 29 // ---------------------- FN: vaiÓe«ikÃïÃæ hyaïubhyÃæ saæyujya hyaïukamekamÃrabhyate, taistribhirhyaïukaistryaïukamekamÃrabhyata iti prakriyà / ki¤ca k­tsnaprasaktyÃdÅnÃæ sÃækhyÃdipak«e 'pi do«atvÃnnÃsmÃn pratyudbhÃvanÅyatvaæ, 'yaÓcobhayo÷ samo do«a÷'iti nyÃyÃdityÃha sÆtrakÃra÷-## pradhÃnasya niravayavatve k­tsnaprasakti÷ sÃvayavatve ca niravayavatvÃbhyupagamavirodha ityatra ÓaÇkate-## kiæ sÃmyÃvasthà guïÃnÃæ vikÃra÷, samudÃyo và / Ãdye tasyà na mÆlaprak­titvaæ, vikÃratvÃt / dvitÅye prapa¤cÃbhÃva÷, samudÃyasyÃvastutvena mÆlÃbhÃvÃt / atha niravayavà guïà eva vividhapariïÃmÃnÃæ prak­tiriti cet, tarhi k­tsnaprasaktermÆlocchedo durvÃra ityabhipretya pariharati-## iti yato 'ta÷samÃnatvÃnna vayaæ paryanuyojyà ityanvaya÷ / pratyekaæ sattvÃdikamitaraguïadvayasacivaæ niravayavaæ yadyupÃdÃnaæ tarhi k­tsnasyopÃdÃnasya kÃryarÆpatvaprasaktermÆloccheda ityukterniravayavatvasÃdhakatarkasyÃbhÃsatvÃdguïÃnÃæ sÃvayavatvameva pariïÃmitvena m­dÃdivadato na k­tsnaprasaktirekadeÓapariïÃmasaæbhavÃditi ÓaÇkate-## etaddo«ÃbhÃve 'pi do«Ãntaraæ syÃditi pariharati-## nanu guïÃnÃmavayavÃstantuvadÃrambhakà na bhavanti kintu kÃryavaicitryÃnumitÃstadgatÃ÷ Óaktaya ityÃÓaÇkya mÃyikaÓaktibhirbrahmaïo 'pi sÃvayavatvaæ tulyamityÃha-## aïuvÃde 'pi do«asÃmyamÃha-## sÃækhyavaddo«a÷ samÃna iti saæbandha÷ / niravayavayo÷ paramÃïvo÷ saæyogo vyÃpyav­ttiravyÃpyav­ttirvà / Ãdye tatkÃryasya dvyaguïakasyaikaparamÃïumÃtratvÃpatti÷ prathimno 'dhikaparimÃïasyÃnupapatte÷ / na hyaïoraïvantareïoparyadha÷ pÃrÓvataÓca vyÃptau tato 'dhikadravyaæ saæbhavati÷ dvitÅye paramÃïvo÷ sÃvayavatvÃpattirityartha÷ / nanu tvaæ cora ityukte tvamapi cora itivaddo«asÃmyoktirayuktetyata Ãha-## uktaæ hi mÃyÃvÃde svapnavatsarvaæ sÃma¤jasyam, ato niravayave brahmaïi samanvayasyÃvirodha iti siddham //29// END BsCom_2,1.9.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.10.30 10 sarvopetÃdhikaraïam / sÆ. 30-31 sarvopetà ca taddarÓanÃt | BBs_2,1.30 | ekasyÃpi brahmaïo vicitraÓaktiyogÃdupapadyate vicitro vikÃraprapa¤ca ityuktam / tatpuna÷ kathamavagamyate paraæ brahmeti / taducyate / sarvopetà ca taddarÓanÃt / sarvaÓaktiyuktà ca parà devatetyabhyupagantavyam / kuta÷ / taddarÓanÃt / yathÃhi darÓayati Óruti÷ sarvaÓaktiyogaæ parasyà devatÃyÃ÷ - 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷ sarvamidamabhyÃtto 'vÃkyanÃdara÷' (chÃ. 3.14.4), 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.7.1), 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.1.9), 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgisÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' (b­. 3.8.9) ityeva¤jÃtÅyakà // 30 // ---------------------- FN: abhyÃtta÷ abhitovyÃpta÷ / avÃkÅ vÃgindriyaÓÆnya÷ / anÃdaro ni«kÃma÷ / ## mÃyÃÓaktimato brahmaïo jagatsargaæ vadata÷ samanvayasyÃÓarÅrasya na mÃyeti nyÃyena virodho 'sti na veti saædehe nyÃyasyÃnÃbhÃsatvÃdastÅti pÆrvapak«e pÆrvoktaÓaktimattvasamarthanÃdekavi«ayatvaæ saægatiæ vadan siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## pÆrvottarapak«ayorvirodhÃvirodhau phalamityuktamevÃpÃdasamÃpteravagantavyam / abhyÃtta÷ abhito vyÃpta÷ / avÃkÅ vÃgindriyaÓÆnya÷ / anÃdaro ni«kÃma÷ //30// END BsCom_2,1.10.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.10.31 vikaraïatvÃn neti cet tad uktam | BBs_2,1.31 | syÃdetat vikaraïÃæ parÃæ devatÃæ ÓÃsti ÓÃstram- 'acak«u«kamaÓrotramavÃgamanÃ÷' (b­.3.8.8) ityeva¤jÃtÅyakam / kathaæ sà sarvaÓaktiyuktÃpi satÅ kÃryÃya prabhavet / devÃdayo hi cetanÃ÷ sarvaÓaktiyuktà api santa ÃdhyatmikakÃryakaraïasaæpannà eva tasmaitasmai kÃryÃya prabhavanto vij¤Ãyante / katha¤ca 'neti neti' (b­. 3.9.23) iti prati«iddhasarvaviÓe«Ãyà devatÃyÃ÷ sarvaÓaktiyoga÷ saæbhavediti cet / yadatra vaktavyaæ tatpurastÃdevoktam / ÓratyavagÃhyamevedamatigambhÅraæ brahma na tarkÃvagÃhyam / naca yathaikasya sÃmarthyaæ d­«Âaæ tathÃnyasyÃpi sÃmarthyena bhavitavyamiti niyamo 'stÅti / prati«iddhasarvaviÓe«asyÃpi brahmaïa÷ sarvaÓaktiyoga÷ saæbhavatÅtyetadapyavidyÃkalpitarÆpabhedopanyÃsenoktameva / tathÃca ÓÃstram- 'apÃïipÃdo javano grahÅtà paÓyatyacak«u÷ sa Ó­ïotyakarïa÷' (Óvaæ. 3.19) ityakaraïasyÃpi brahmaïa÷ sarvasÃmarthyayogaæ darÓayati // 31 // pÆrvapak«anyÃyamanÆdya dÆ«ayati-## devÃdicetanÃnÃæ ÓaktÃnÃmapi dehabhimÃne satyeva kart­tvaæ d­«Âaæ tadabhÃve su«upte tanna d­«Âaæ, ato brahmaïa÷ Óaktatve 'pyadehatvÃnna kart­tvam / nÃpyadehasya Óakti÷ saæbhavatÅti ÓaÇkÃrtha÷ / vikaraïasya jÅvasya kart­tvÃsaæbhave 'pÅÓvarasya saæbhavatÅti, 'devÃdivadapi loke'ityatroktam / tatra ÓarÅrasya kalpitasya mÃyÃÓrayatvÃyogÃnnirviÓe«acinmÃtrasyaiva mÃyÃdhi«ÂhÃnatvaæ yuktamiti samÃdhÃnÃrtha÷ //31// END BsCom_2,1.10.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.11.32 11 prayojanavattvÃdhikaraïam. sÆ. 32-33 na prayojanavattvÃt | BBs_2,1.32 | anyathà punaÓcetanakart­tvaæ jagata Ãk«ipati / na khalu cetana÷ paramÃtmedaæ jagadbimbaæ viracayitumarhati / kuta÷ / prayojanavattvÃtprav­ttÅnÃm / cetano hi loke buddhipÆrvakÃrÅ puru«a÷ pravartamÃno na mandopakramÃmapi tÃvatprav­ttimÃtmaprayojanÃnupayoginÃmÃrabhamÃïo d­«Âa÷ / kimuta gurutarasaærambhÃm / bhavati ca lokaprasiddhyanuvÃdinÅ Óruti÷- 'na và are sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati' (b­. 2.4.5) iti gurutarasaærambhà ceyaæ prav­ttiryaduccÃvacaprapa¤caæ jagadbimbaæ viracayitavyam / yadÅyamapi prav­ttiÓcetanasya paramÃtmana ÃtmaprayojanopayoginÅ parikalpyeta parit­ptitvaæ paramÃtmana÷ ÓrÆyamÃïaæ bÃdhyeta / prayojanÃbhÃve và prav­ttyabhÃvo 'pi syÃt / atha cetano 'pi sannunmatto buddhyaparÃdhÃdantareïaivÃtmaprayojanaæ pravartamÃno d­«Âastathà paramÃtmÃpi pravarti«yata ityucyeta / tathà sati sarvaj¤atvaæ paramÃtmana÷ ÓrÆyamÃïaæ bÃdhyeta / tasmÃdaÓli«Âà cetanÃts­«Âiriti // 32 // ---------------------- FN: buddhyaparÃdho vivekÃbhÃva÷ / ## pariv­ptÃdbrahmaïo jagatsargaæ vadan samanvayo vi«aya÷ / sa kimabhrÃntaÓcetano ya÷ sa ni«phalaæ vastu na racayatÅti nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvamadehasyÃpi ÓrutibalÃt Óaktatvoktyà kart­tvamuktaæ tadÃk«epasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## ÅÓvarasya phalÃbhÃve 'pi paraprayojanÃya s­«Âau prav­ttirastvityÃÓaÇkya ÓrutimÃha-## yà prek«Ãvatprav­tti÷ sà svaphalÃrtheti lokaprasiddhi÷ / naca dayÃluprav­ttau vyabhicÃra÷, tasyÃpi paradu÷khÃsahanaprayuktasvacittavyÃkulatÃniv­ttyarthitvÃditi bhÃva÷ / ki¤ca gurutarÃyÃsasya phalaæ vÃcyamityÃha-## tarhyastÅÓvarasyÃpi prav­tti÷ svÃrthetyata Ãha-## asvÃrthatve prav­ttyabhÃva÷ pÆrvokta÷ syÃdityartha÷ / ÅÓvara÷ prek«ÃvÃnna bhavatÅtyÃÓaÇkya ÓrutivirodhamÃha-## buddheraparÃdho vivekÃbhÃva÷ //32// END BsCom_2,1.11.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.11.33 lokavat tu lÅlÃkaivalyam | BBs_2,1.33 | tuÓabdenÃk«epaæ pariharati / yathà loke kasyacidÃptai«aïasya và vyatiriktaæ ki¤citprayojanamabhisaædhÃya kevalaæ lÅlÃrÆpÃ÷ prav­ttaya÷ krŬÃvihÃre«u bhavanti, yathà cocchvÃsapraÓvÃsÃdayo 'nabhisaædhÃya bÃhyaæ ki¤citprayojanaæ svabhÃvÃdeva saæbhavanti evamÅÓvarasyÃpyanapek«ya ki¤citprayojanÃntaraæ svabhÃvÃdeva kevalaæ lÅlÃrÆpà prav­ttirbhavi«yati / na hÅÓvarasya prayojanÃntaraæ nirÆpyamÃïaæ nyÃyata÷ Órutito và saæbhavati / naca svabhÃva÷ paryanuyoktuæ Óakyate / yadyapyasmÃkamiyaæ jagadbimbaviracanà gurutarasaærambhevÃbhÃti tathÃpi parameÓvarasya lÅlaiva kevaleyaæ, aparimitaÓaktitvÃt / yadi nÃma loke lÅlÃsvapi ki¤citsÆk«maæ prayojanamutprek«yeta tathÃpi naivÃtra ki¤citprayojanamutprek«ituæ Óakyate, ÃptakÃmaÓrute÷ / nÃpyaprav­ttirunmattaprav­ttirvÃ, s­«ÂiÓrute÷, sarvaj¤aÓruteÓca / naceyaæ paramÃrthavi«ayà s­«ÂiÓruti÷ avidyÃkalpitanÃmarÆpavyavahÃragocaratvÃt, brahmÃtmabhÃvapratipÃdanaparatvÃccetyetadapi naiva vismartavyam // 33 // ---------------------- FN: vyatiriktaæ lÅlÃyÃ÷ sakÃÓÃditi yÃvat / s­«ÂiÓruteraprav­ttirnÃsti, sarvaj¤atvaÓruterunmattatà nÃstÅti vibhÃga÷ / uktanyÃyasya rÃj¤Ãæ lÅlÃyÃæ vyabhicÃra iti siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## vyatiriktaæ / lÅlÃtiriktam / krŬÃrÆpà vihÃrà ye«u ramyadeÓe«u te«vityartha÷ / kadÃcidrÃjÃdÅnÃæ lÅlÃyà api ki¤cit phalaæ sukhollÃsÃdikaæ saæbhÃvyeta tathÃpi ni÷ÓvÃsÃdau prek«Ãvatprav­ttitvamasti na tu svasya tatroddeÓyaæ phalaæ ki¤cidastÅti vyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## prÃïasya svabhÃvaÓcalatvaæ prÃrabdhaæ vocchvÃsÃdihetu÷, ÅÓvarasya svabhÃva÷ kÃlakarmasahitamÃyà / nanvÅÓvarasya jagadracanÃyÃ÷ kevalalÅlÃtvaæ kimityucyate, phalameva ki¤cit, kalpyatÃæ, tatrÃha-## ÃptakÃmatvavyÃghÃtÃdityartha÷ / nanvÅÓvarastÆ«ïÅæ kimiti na ti«Âhati, kimiti svasyÃphalÃæ pare«Ãæ du÷khÃvahÃæ s­«Âiæ karoti, tatrÃha-## kÃladharmÃdisÃmÃgryÃæ satyÃæ s­«ÂeraparihÃryatvÃdityartha÷ / yaduktaæ gurutarÃyÃsatvÃt phalaæ vÃcyamiti, tatra hetvasiddhimÃha-## alpaprav­tterapi phalaæ vÃcyaæ loke tathÃdarÓanÃdityÃditarkasyÃgamabÃdhamÃha-## s­«ÂiÓruteraprav­ttirnÃsti, sarvaj¤atvaÓruterunmattatà nÃstÅti vibhÃga÷ / svapnas­«ÂivadasyÃ÷ s­«ÂermÃyÃmÃtratvÃnna phalÃpek«etyÃha-## naca ni«phalas­«ÂiÓrutÅnÃmÃnarthakyaæ, saphalabrahmadhÅÓe«atvenÃrthavattvÃdiyuktaæ na vismartavyamityartha÷ //33// END BsCom_2,1.11.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.34 vai«amyanairgh­ïyÃdhikaraïam / sÆ. 34-36 vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃt tathà hi darÓayati | BBs_2,1.34 | punaÓca jagajjanmÃdihetutvamÅÓvarasyÃk«ipyate sthÆïÃnikhanananyÃyena pratij¤ÃtasyÃrthasya d­¬hÅkaraïÃya / neÓvaro jagata÷ kÃraïamupapadyate / kuta÷ / vai«amyanairgh­ïyaprasaÇgÃt / kÃæÓcidatyantasukhabhÃja÷ karoti devÃdÅn, kÃæÓcidatyantadu÷khabhÃja÷ paÓvÃdÅn, kÃæÓcinmadhyamabhogabhÃjo manu«yÃdÅnÅtyevaæ vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÃïasyaiÓvarasya p­thagjanasyeva rÃgadve«opapatte÷ / Órutism­tyavadhÃritasvacchatvÃdÅÓvarasvabhÃvavilopa÷ prasajyeta / tathà khalajanairapi jugupsitaæ nirgh­ïatvamatikrÆratvaæ du÷khayogavidhÃnÃtsarvaprajopasaæhÃrÃcca prasajyeta / tasmÃdvai«amyanairgh­ïyaprasaÇgÃnneÓvara÷ kÃraïamityevaæ prÃpte brÆma÷ - vai«amyanairgh­ïye neÓvarasya prasajyete / kasmÃt / sÃpek«atvÃt / yadi hi nirapek«a÷ kevala ÅÓvaro vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÅte syÃtÃmetau do«au vai«amyaæ nairgh­ïyaæ ca / natu nirapek«asya nirmÃt­tvamasti / sÃpek«o hÅÓvaro vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÅte / kimapek«ata iti cet / dharmÃdharmÃvapek«ata iti vadÃma÷ / ata÷ s­jyamÃnaprÃïidharmÃdharmÃpek«Ã vi«amà s­«Âiriti nÃyamÅÓlavarasyÃparÃdha÷ / ÅÓvarastu parjanyavaddra«Âavya÷ / yathÃhi parjanyo vrÅhiyavÃdis­«Âau sÃdhÃraïaæ kÃraïaæ bhavati, vrÅhiyavÃdivai«amye tu tattadbÅjagatÃnyevÃsÃdhÃraïÃni sÃmarthyÃni kÃraïÃni bhavanti, evamÅÓvaro devamanu«yÃdis­«Âau sÃdhÃraïaæ kÃraïaæ k«avati / devamanu«yÃdivai«amye tu tattajjÅvagatÃnyevÃsÃdhÃraïÃni karmÃïi kÃraïÃni bhavantyevamÅÓvara÷ sÃpek«atvÃnna vai«amyanairgh­ïyÃbhyÃæ du«yati / kathaæ punaravagamyate sÃpek«a ÅÓvaro nÅcamadhyamottamaæ saæsÃraæ nirmimÅta iti / tathÃhi darÓayati Óruti÷ - 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅ«ata e«a u evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' (kau.brÃ. 3.8) iti / 'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena' (b­. 3.2.13) iti ca / sm­tirapi prÃïikarmaviÓe«Ãpek«ameveÓvarasyÃnugrahÅtatvaæ ca darÓayati- 'ye yathà mÃæ prapadyante tÃæstathaiva bhajÃmyaham' (bha.gÅ. 4.11) ityeva¤jÃtÅyakà // 34 // ---------------------- FN: p­thagjana÷ pÃmara÷ / yaæ janumunninÅ«ate Ærdhvaæ netumicchati taæ sÃdhu kÃrayatye«a ÅÓvara ityanvaya÷ / ## nirde«Ãdbrahmaïo jagatsargaæ bruvan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yo vi«amakÃrÅ sa do«avÃniti nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvatra lÅlayà yatsra«Â­tvamuktaæ tadeva karmÃdisÃpek«asya na yuktamanÅÓvaratvÃpatte÷, nirapek«atve rÃgÃdido«ÃpatterityÃk«epasaægatyà pÆrvapak«ayati-## brahmaiva jagatkÃraïamiti janmÃdisÆtre pratij¤Ãtor'tha÷ / p­thagjana÷ pÃmara÷, 'niravadyaæ nira¤janam'iti Óruti÷, 'na me dve«yo 'sti na priya÷'iti sm­ti÷ / svacchatvÃdÅtyÃdipadena kÆÂasthatvÃgraha÷, svacchatvÃdiÓcÃsÃvÅÓvarasvabhÃvaÓceti vigraha÷ / nimittamanapek«ya vi«amakÃritve vai«amyÃdido«a÷ syÃt, na tvanapek«atvamÅÓvarasyÃstÅti siddhÃntayati-## naca sÃpek«atve anÅÓvaratvaæ, sevÃmapek«ya phaladÃtari rÃj¤ÅÓvaratvÃnapÃyÃt / nanu tarhi dharmÃdharmÃbhyÃmeva vicitrà s­«Âirastu kimÅÓvareïetyata Ãha-#<ÅÓvarastu parjanyavaditi /># sÃdhÃraïahetusahitasyaivÃsÃdhÃraïaheto÷ kÃryakÃritvÃnneÓvaravaiyarthyaæ, anyathà parjanyavaiyarthyaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / yaæ janamunninÅ«ate Ærdhvaæ netumicchati taæ sÃdhu kÃrayatye«a ÅÓvara ityanvaya÷ / naca ka¤cijjanaæ sÃdhu ka¤cidasÃdhu karma kÃrayato vai«amyaæ tadavasthamiti vÃcyaæ, anÃdipÆrvÃrjitasÃdhvasÃdhuvÃsanayà svabhÃvena janasya tattatkarmasu prav­ttÃvÅÓvarasya sÃdhÃraïahetutvÃt / ato 'navadya ÅÓvara iti bhÃva÷ //34// END BsCom_2,1.12.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.35 na karmÃvibhÃgÃd iti cen nÃnÃditvÃd | BBs_2,1.35 | 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) iti prÃks­«ÂeravibhÃgÃvadhÃraïÃnnÃsti karma yadapek«ya vi«amà s­«Âi÷ syÃt / s­«ÂyuttarakÃlaæ hi ÓarÅrÃdivibhÃgÃpek«aæ karma, karmÃpek«aÓca ÓarÅrÃdivibhÃga itÅtaretarÃÓrayatvaæ prasajyeta / ato vibhÃgÃdÆrdhvaæ karmÃpek«a ÅÓvara÷ pravartatÃæ nÃma / prÃgvibhÃgÃdvaicitryanimittasya karmaïo 'bhÃvÃttulyaivÃdyà s­«Âi÷ prÃpnotÅti cet / nai«a do«a÷ / anÃditvÃtsaæsÃrasya / bhavede«a do«o yadyÃdimÃnsaæsÃra÷ syÃt / anÃdau tu saæsÃre bÅjÃÇ kuravaddhetumadbhÃvena karmaïa÷ sargavai«amyasya ca prav­ttirna virudhyate // 35 // prathamasargasya vai«amyahetukarmÃbhÃvÃdekarÆpatvaæ syÃt, tathà tathà taduttarakalpÃnÃmapÅtyÃk«ipya samÃdhatte sÆtrakÃra÷-## prathamas­«Âe÷ paÓcÃdbhÃvikarmak­taæ vai«amyamityÃÓaÇkyÃnyonyÃÓrayamÃha-## Ãdyà s­«Âirityupalak«aïam / ÃdÃvekarÆpatve madhye vi«amakarmotpattau hetvabhÃvenottaras­«ÂÅnÃmapi tulyatvasya durvÃratvÃditi dra«Âavyam / parihÃra÷ sugama÷ //35// END BsCom_2,1.12.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.36 kathaæ punaravagamyate 'nÃdire«a saæsÃra iti / ata uttaraæ paÂhati - upapadyate cÃpy upalabhyate ca | BBs_2,1.36 | upapadyate ca saæsÃrasyÃnÃditvam / Ãdimattve hi saæsÃrasyÃkasmÃdudbhÆtermuktÃnÃmapi puna÷ saæsÃrodbhÆtiprasaÇga÷, ak­tÃbhyÃgamaprasaÇgaÓca, sukhadu÷khÃdivai«amyasya nirnimittatvÃt / naceÓvaro vai«amyaheturityuktam / nacÃvidyà kevalà vai«amyasya kÃraïaæ, ekarÆpatvÃt / rÃgÃdikleÓavÃsanÃk«iptakarmÃpek«Ã tvavidyà vai«amyakarÅ syÃt / naca karmÃntareïa ÓarÅraæ saæbhavati, naca ÓarÅramantareïa karma saæbhavatÅtÅtaretarÃÓrayatvaprasaÇga÷ / anÃditve tu bÅjÃÇ kuranyÃyenopapatterna kaÓciddo«o bhavati / upalabhyate ca saæsÃrasyÃnÃditvaæ Órutism­tyo÷ / Órutau tÃvat 'anena jÅvenÃtmanÃ' (chÃ. 6.3.2) iti sargapramukhe ÓÃrÅramÃtmÃnaæ jÅvaÓabdena prÃïadhÃraïanimittenÃbhilapannanÃdi÷ saæsÃra iti darÓayati / Ãdimattve tu prÃganavadhÃritaprÃïa÷ san kathaæ prÃïÃdadhÃraïanimittena jÅvaÓabdena sargapramukhe 'bhilapyeta / naca dhÃrayi«yatÅtyato 'bhilapyeta / anÃgatÃddhi saændhÃdatÅta÷ saæbandho balavÃnbhavati, abhini«pannatvÃt / 'sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvamakalpayat' (­.saæ 10.190.3) iti ca mantravarïa÷ pÆrvakalpasadbhÃvaæ darÓayati / sm­tÃvapyanÃditvaæ saæsÃrasyopalabhyate- 'na rÆpamasyeha tathopalabhyate nÃnto na cÃdirna ca saæprati«ÂhÃ' (gÅ. 15.3) iti / purÃïe cÃtÅtÃnÃgatÃnÃæ ca kalpanÃæ na parimÃïamastÅti sthÃpitam // 36 // prathama÷ sarga÷ kaÓcinnÃstÅtyatra pramÃïaæ p­cchati-## upapattisahataÓrutyÃdikaæ pramÃïamiti sÆtravyÃkhyayà darÓayati-## hetuæ vinaiva sÃrgÃÇgÅkÃre j¤ÃnakarmakÃï¬avaiyarthyaæ syÃdityartha÷ / nanu sukhÃdivai«amye ÅÓvaro 'vidyà và heturastvityÃÓaÇkya krameïa dÆ«ayati-## kastarhi hetu÷, tatrÃha-## rÃgadvai«amohÃ÷ kleÓÃste«Ãæ vÃsanÃbhirÃk«iptÃni karmÃïi dharmÃdharmavyÃmiÓrarÆpÃïi, tadapek«Ã tvavidyà sukhÃdisargavaicitryahetu÷ / tasmÃdavidyÃsahakÃricatvena kleÓakarmaïÃmanÃdipravÃho 'ÇgÅkartavya iti bhÃva÷ / ki¤ca s­«Âe÷ sÃditve prathamaÓarÅrasyotpattirna saæbhavati, hetvabhÃvÃt / naca karma hetu÷, ÓarÅrÃtprÃkkarmÃsaæbhavÃt / tasmÃt karmaÓarÅrayoranyonyÃÓrayaparihÃrÃya sarvaireva vÃdibhi÷ saæsÃrasyÃnÃditvamaÇgÅkÃryamityÃha-## sargapramukhe s­«ÂyÃdau prÃganavadhÃritaprÃïo 'pi san pratyagÃtmà bhÃvidhÃraïanimittena jÅvaÓabdenocyatÃmityatrÃha-## 'g­hastha÷ sad­ÓÅæ bhÃryÃmupeyÃt'ityÃdÃvagatyà bhÃviv­ttyÃÓrayaïamiti bhÃva÷ / asya saæsÃrav­k«asya svarÆpaæ satyaæ mithyà vetyupadeÓaæ vinà nopalabhyate / j¤Ãnaæ vinÃnto 'pi nÃsti / nÃpyÃdirupalabhyate, asattvÃdeva / naca saæprati«Âhà madhye sthiti÷, d­«Âana«ÂasvarÆpatvÃditi gÅtÃvÃkyÃrtha÷ / saæsÃrasyÃnÃditve 'pi mithyÃtvÃt 'ekamevÃdvitÅyam'ityavadhÃraïamupapannam / tasmÃnniravadye brahmaïi samanvayÃvirodha iti siddham //36// END BsCom_2,1.12.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.13.37 13 sarvadharmopapattyadhikaraïam. sÆ. 37 sarvadharmopapatteÓ ca | BBs_2,1.37 | cetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓcetyasminnavadhÃrite vedÃrthe parairupak«iptÃnvilak«aïatvÃdÅndo«ÃnparyahÃr«ÅdÃcÃrya÷ / idÃnÅæ parapak«aprati«edhapradhÃnaæ prakaraïaæ prÃripsamÃïa÷ svapak«aparigrahapradhÃnaæ prakaraïamupasaæharati / yasmÃdasminbrahmaïi kÃraïe parig­hyamÃïe pradarÓitena prakÃreïa sarve kÃraïadharmà upapadyante 'sarvaj¤aæ sarvaÓakti mahÃmÃyaæ ca brahma' iti, tasmÃdanatiÓaÇkanÅyamidamaupani«adaæ darÓanamiti // 37 // ## nirguïasya brahmaïo jagadupÃdanatvavÃdivedÃntasamanvayo vi«aya÷ sa kiæ yannirguïaæ tannopÃdÃnaæ yathà rÆpamiti nyÃyena virudhyate na veti saædehe, bhavatvÅÓvarasya vi«amas­«Âinimittatvaæ tatprayojakasya karmaïa÷ sattvÃt, natÆpÃdÃnatvaæ tadvyÃpakasya saguïatvasyÃbhÃvÃditi pratyudÃharaïena prÃpte siddhÃntasÆtratÃtparyamÃha-## vivartopÃdÃnatvaæ nirguïasyÃpyaviruddhaæ, aj¤Ãtatvasya bhramÃdhi«ÂhÃnatvaprayojakasya sattvÃt, saguïatvaæ tvavyÃpakaæ ÓabdÃdiguïe«u nityatvÃdibhramadarÓanÃditi bhÃva÷ / yadyapi sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca loke kÃraïadharmatvenÃprasiddhaæ tathÃpi yo yasya kartà sa tasya sarvasya j¤Ãtà ÓaktaÓceti prasiddham, ÅÓvarasyapi sarvakart­tvaÓravaïÃtprasiddhyanusÃreïÃrthÃnniratiÓayasarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca sidhyatÅtyabhisaædhÃyÃha-## kart­tvopÃdÃnatvakathane sarvaÓaÇkÃpaÇkak«ÃlanÃyoktam / tasmÃdaupani«adasiddhÃnte na kaÓciddo«a iti siddham //37// END BsCom_2,1.13.37 iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 1 // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyasyÃdhyÃyasya prathamapÃda÷ samÃpta÷ //1// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## sÃækhyatÃrkikabauddhÃÓca jainÃ÷ pÃÓupatÃdaya÷ / yasya tattvaæ na jÃnanti taæ vande raghupuÇgavam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.1 racanÃnupapatteÓ ca nÃnumÃnaæ | BBs_2,2.1 | yadyapÅdaæ vedÃntavÃkyÃnÃmaidaæparyaæ nirÆpayituæ ÓÃstraæ prav­ttaæ na tarkÓÃstravat devalÃbhir yuktibhi÷ kaæcit siddhÃntaæ sÃdhayituæ dÆ«ayituæ và prav­ttam / tathÃpi vedÃntavÃkyam api vyÃcak«Ãïai÷ samyagdarÓanapratipak«abhÆtÃni sÃækhyÃdidarÓanÃni nirÃkaraïÅyÃïÅti tadartha÷ para÷ pÃda÷ pravartate / vedÃntÃrthanirïayasya ca samyagdarÓanÃrthatvÃt tannirïayena svapak«asthÃpanaæ prathamaæ k­taæ taddyabhyarhitaæ parapak«apratyÃkhyÃnÃd iti / nanu mumuk«ÆïÃæ mok«asÃdhanatvena samyagdarÓananirÆpaïÃya svapak«asthÃpanam eva kevalaæ kartuæ yuktaæ kiæ parapak«anirÃkaraïena paradve«akareïa / bìham evam / tathÃpi mahÃjanaparig­hÅtÃni mahÃnti sÃækhyÃditantrÃïi samyagdarÓanÃpadeÓena prav­ttÃnyupalabhya bhavet ke«Ãæcin mandamatÅnÃm etÃny api samyagdarÓanÃyopadeyÃnÅtyapek«Ã / tathà yuktagìhatvasaæbhavena sarvaj¤abhëitatvÃcca Óraddhà ca te«vityatastadasÃratopapÃdanÃya prayatyate / nanu 'Åk«aternÃÓabdam' (bra,sÆ. 1.1.5), 'kÃmÃcca nÃnumÃnÃpek«Ã' (bra,sÆ. 1.1.18) 'etena sarve vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtÃ÷' (bra,sÆ. 1.4.28) iti ca pÆrvatrÃpi sÃækhyÃdipak«apratik«epa÷ k­ta÷, kiæ puna÷ k­takaraïeneti / taducyate- sÃækhyÃdaya÷ svapak«asthÃpanÃya vedÃntavÃkyÃnyapyudÃh­tya svapak«Ãnuguïenaiva yojayanto vyÃcak«ate, te«Ãæ yadvyÃkhyÃnaæ tadvyÃkhyanÃbhÃsaæ na samyagvyakhyÃnamityetÃvatpÆrvaæ k­tam / iha tu vÃkyanirapek«a÷ svatantrastadyuktiprati«edha÷ kriyata itye«a viÓe«a÷ / tatra sÃækhyà manyante- yathà ghaÂaÓarÃvÃdayo bhedà m­dÃtmanÃnvÅyamÃnà m­dÃtmakasÃmÃnyapÆrvakà loke d­«ÂÃ÷, tathà sarva eva bÃhyÃdhyÃtmikà bhedÃ÷ sukhadu÷khamohÃtmatayÃnvÅyamÃnÃ÷ sukhadu÷khamohÃtmakasÃmÃnyapÆrvikà bhavitumarhanti / yattatsukhadu÷khamohÃtmakaæ sÃmÃnyaæ tatttriguïaæ pradhÃnaæ m­dvadacetanaæ cetanasya puru«Ãrthaæ sÃdhayituæ svabhÃvenaiva vicitreïa vikÃrÃtmanà vivartata iti / tathà pariïÃmÃdibhirapi liÇgaistadeva pradhÃnamanuminute / tatra vadÃma÷ - yadi d­«ÂÃntabalenaivaitannirÆpyeta, nÃcetanaæ loke cetanÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ ki¤cidviÓi«Âapuru«ÃrthanirvartanasamarthÃnvikÃrÃnviracayadd­«Âam / gehaprÃsÃdaÓayanÃsanavihÃrabhÆmyÃdayo hi loke praj¤Ãvadbhi÷ ÓilpibhiryathÃkÃlaæ sukhadu÷khaprÃptiparihÃrayogyà racità d­Óyante / tathedaæ jagadakhilaæ p­thivyÃdi nÃnÃkarmaphalopabhogayogyaæ bÃhyam, Ãdhyatmikaæ ca ÓarÅrÃdi nÃnÃjÃtyanvitaæ pratiniyatÃvayavavinyÃsamanekakarmaphalÃnubhavÃdhi«ÂhÃnaæ d­ÓyamÃnaæ praj¤Ãvadbhi÷ saæbhÃvitatamai÷ ÓilpibhirmanasÃpyÃlocayitumaÓakyaæ sat kathamacetanaæ pradhÃnaæ racayet / lo«ÂapëÃïÃdi«vad­«ÂatvÃt / m­dÃdi«vapi kumabhakÃrÃdyadhi«Âhite«u viÓi«ÂÃkÃrà racanà d­Óyate tadvatpradhÃnasyÃpi cetanÃntarÃdi«ÂhitatvaprasaÇga÷ / naca m­dÃdyupÃdÃnasvarÆpavyapÃÓrayeïaiva dharmeïa mÆlakÃraïamavadhÃraïÅyaæ na bÃhyakumbhakÃrÃdivyapÃÓrayeïeti ki¤cinniyÃmakamasti / nacaivaæ sati ki¤cidvirudhyate, pratyuta Órutiranug­hyate cetanakÃraïasamarpaïÃt / ato racanÃnupapatteÓca hetornÃcetanaæ jagatkÃraïamanumantavyaæ bhavati / anvayÃdyanupapatteÓceti caÓabdena hetorasiddhiæ samuccinoti / nahi bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃæ sukhadu÷khamohÃtmakatayÃnvaya upapadyate, sukhÃdÅnÃæ cÃntaratvapratÅte÷, ÓabdÃdÅnÃæ cÃtadrÆpatvapratÅte÷ / tannimittatvapratÅteÓca / ÓabdÃdyaviÓe«e 'pi ca bhÃvanÃviÓe«ÃtsukhÃdiviÓe«opalabdhe÷ / tathà parimitÃnÃæ bhedÃnÃæ mÆlÃÇ kurÃdÅnÃæ saæsargapÆrvakatvaæ d­«Âvà bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃæ parimitatvÃtsaæsargapÆrvakatvamanumimÃnasya sattvarajastamasÃmapi saæsargapÅrvakatvaprasaÇga÷ parimitatvaviÓe«Ãt / kÃryakÃraïabhÃvastu prek«ÃpÆrvakanirmitÃnÃæ ÓayanÃsanÃdÅnÃæ d­«Âa iti na kÃryakÃraïabhÃvÃdbÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃmacetanapÆrvakatvaæ Óakyaæ kalpayitum // 1 // ---------------------- FN: apadeÓena vyÃjena / brahmaïi sarvadharmopapattivat pradhÃne 'pi tadupapattimÃÓaÇkya nirÃca«Âe-## nanu mumuk«ÆïÃæ vÃkyÃrthanirïayapratibandhanirÃsÃya vedÃntÃnÃæ tÃtparyaæ niÓcetumidaæ ÓÃstramÃrabdhaæ tacca nirde«atayà niÓcitaæ, tata÷ parapak«anirÃsÃtmako 'yaæ pÃdo 'smin ÓÃstre na saægata÷, tannirÃsasya mumak«vanapek«itatvÃdityÃk«ipati-## / parapak«anirÃkaraïaæ vinÃsvapak«asthairyÃyogÃttatkartavyamityÃha-## / tarhi svapak«asthÃpanÃtprÃgeva parapak«apratyÃkhyÃnaæ kÃryamityata Ãha-## / vedÃntatÃtparyanirïayasya phalavajj¤ÃnakaraïÃntarbhÃvÃdabhyarhitatvam / nanu rÃgadve«akaraïatvÃt paramatanirÃkaraïaæ na kÃryamiti ÓaÇkate-## / tattvanirïayapradhÃnà khalviyaæ kathÃrabdhÃ, tattvanirïayaÓca paramate«vaÓraddhÃæ vinà na sidhyati, sà ca te«u bhrÃntimÆlatvaniÓcayaæ vinà na sidhyati, sa ca imaæ pÃdaæ vinà neti svasiddhÃntasaærak«aïÃrthatvÃtpradhÃnasidhyarthatvÃdayaæ pÃdo 'smin ÓÃstre saægata÷, saægatatvÃdvÅtarÃgeïÃpi kartavya ityabhisaædhÃyoktÃÇgÅkÃreïa samÃdhatte-## / apadeÓena vyÃjena / mandamatÅnÃm te«u ÓraddhÃnimittÃni bahÆni santÅti tannirÃsÃya yatna÷ kriyata ityartha÷ / svamataÓraddhÃparamatadve«au tu pradhÃnasiddhyarthatvÃdaÇgÅk­tau / nÃpyayaæ dve«a÷ / parapak«atvabuddhyà hi nirÃso dve«amÃvahati na tu tattavanirïayecchayà k­ta iti mantavyam / paunaruktyam ÓaÇkate-## / pÆrvaæ sÃækhyÃdÅnÃæ ÓrutyarthÃnugrÃhakartakanirÃsÃdaÓrautatvamuktam, saæprati Órutyanapek«ÃstadÅyÃ÷ svatantrà yuktayo nirasyanta ityarthabhedÃnna punaruktirityÃha-##iti / pradhÃnamacetanaæ jagadupÃdÃnamiti sÃækhyasiddhÃnto 'tra vi«aya÷ sa kiæ pramÃïamÆlo bhrÃntimÆlo veti saædehe 'sarvadharmopapatteÓca'ityuktadharmÃïÃæ pradhÃne saæbhavÃttadevopÃdÃnamityÃk«epasaægatyà pramÃïamÆlatvaæ darÓayan pÆravapak«amÃha-##iti / svasiddhÃntaj¤Ãnasya paramatanirÃsaæ pratyupajÅvyatvÃt pÃdayo÷saægati÷ / paramatanirÃsÃtmakatmÃtsarve«ÃmadhikaraïÃnÃmetatpÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e pramÃïamÆlamatavirodhÃduktaÓrutyarthasamanvayÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tatsiddhirityÃpÃdaæ dra«Âavyam / mÆlaÓrautasamanvayadÃr¬hyÃrthatvÃdasya pÃdasya Órutisaægatiriti viveka÷ / bhidyanta iti bhedà vikÃrÃ÷, ye vikÃrà yenÃnvitÃste tatprak­tikà iti vyÃptimÃha-## / sarvaæ kÃryaæ sukhadu÷khamohÃtmakavastuprak­tikaæ, tadanvitatvÃt, ghaÂÃdivadityanumÃnamÃha-## kimarthaæ pradhÃnaæ pariïamate, tatrÃha-## / artho bhogÃpavargarÆpa÷, tadarthaæ svabhÃvata eva pravartate na tu kenaciccetanena preryata ityartha÷ / taduktam-'puru«Ãrtha eva heturna kenacitkÃryate karaïam'iti / anumÃnÃntarÃïi tairuktÃni smÃrayati-## / uktaæ hi-'bhedÃnÃæ parimÃïÃt samanvayÃcchaktita÷ prav­tteÓca / kÃraïakÃryavibhÃgÃdavibhÃgÃdvaiÓvarÆpyasya // 'iti / atra kÃrikÃyÃæ samanvayÃditi liÇgaæ vyÃkhyÃtam / Ói«ÂÃni vyÃkhyÃyante / tathà hi-k«ityÃdÅnÃæ bhedÃnÃæ kÃraïamavyaktamasti, parimitatvÃt, ghaÂavat / na ca d­«ÂÃnte sÃdhyavaikalyaæ, ghaÂotpatte÷ prÃganabhivyaktaghaÂÃdirÆpakÃryaviÓi«Âatvena m­do 'pyavyaktatvÃt / tathà ghaÂÃdÅnÃæ kÃraïaÓaktita÷ prav­ttermahadÃdikÃryÃïÃmapi kÃraïaÓaktita÷ prav­ttirvÃcyÃ, tacchaktimatkÃraïamavyaktam / ki¤ca kÃraïÃtkÃryasya vibhÃgo janma d­Óyate k«iterm­ttikà jÃyate tato ghaÂa iti / evamavibhÃga÷ prÃtilomyena pralayo d­Óyate ghaÂasya m­ttikÃyÃæ laya÷ tasyÃ÷ k«itau k«iterapsu apÃæ tejasÅti / etau vibhÃgÃvibhÃgau vaiÓvarÆpyasya vicitrasya bhÃvajÃtasya d­ÓyamÃnau p­thakpak«Åk­tau kvacitkÃraïe viÓrÃntau vibhÃgatvÃdavibhÃgatvÃcca m­di ghaÂavibhÃgÃvibhÃgavadityartha÷ / siddhÃntayati-## / kimanumÃnairacetanaprak­tikatvaæ jagata÷ sÃdhyate, svatantrÃcetanaprak­tikatvaæ và / Ãdye siddhasÃdhanatÃ, asmÃbhiranÃditriguïamÃyÃÇgÅkÃrÃt / dvitÅye ghaÂÃdid­«ÂÃnte sÃdhyÃprasiddhirityÃha-## / svatantramacetanaæ prak­tirityetadd­«ÂÃntabalena tadà nirÆpyeta yadi d­«ÂÃnta÷ kvacitsyÃt / nanu d­«Âa÷ kvacidityanvaya÷ / svatantrapadÃrthamÃha-## / parakÅyasya sÃdhyasyÃprasiddhimuktvà satpratipak«aæ vaktuæ yadvicitraracanÃtmakaæ kÃryaæ taccetanÃdhi«ÂhitÃcetanaprak­tikamiti vyÃptimÃha-## / idaæ jagadccetanÃdhi«citÃcetanaprak­tikaæ, kÃryatvÃt, gehavaditi prayoga÷ / vipak«e vicitraracanÃnupapattirÆpaæ sÆtroktaæ bÃdhakatarkaæ vaktuæ jagato vaicitryamÃha-## / bÃhyaæ p­thivyÃdi bhogyam, ÃdhyÃtmikaæ ÓarÅrÃdi ca bhogÃdhi«chÃnamiti vibhÃga÷ / pratiniyato 'sÃdhÃraïo 'vayavÃnÃæ vinyÃso racanà yasya tadityartha÷ / itthaæ vicitraæ jagaccetanÃnadhi«Âhità ja¬aprak­ti÷ kathaæ racayet / na kathamapÅtyartha÷ / yaccetanÃnadhi«Âhitamacetanaæ tanna kÃryakÃrÅti vyÃptimuktatarkamÆlabhÆtÃmÃha-## / cetanÃprerite«u lo«ÂÃdi«u kÃryakÃritvÃdarÓanÃdityartha÷ / ki¤cÃnÃdija¬aprak­tiÓcetanÃdhi«ÂitÃ, pariïÃmitvÃt, m­dÃdivadityÃha-## / nanu m­dÃdid­«ÂÃnte dvayamapyastyacetanatvaæ cetanÃdhi«Âhitatvaæ ceti, tatra pariïÃmitvahetoracetanatvameva vyÃpakaæ m­dÃdisvarÆpatvenÃntaraÇgatvÃt, natu cetanÃdhi«Âhitatvaæ vyÃpakaæ, tasya m­dÃdibÃhyakulÃlÃdisÃpek«atvena bahiraÇgatvÃt, tathà ca pariïÃmitve 'pi mÆlaprak­teracetanatvadharmeïaiva yogo na cetanÃdhi«ÂitatvenetyÃÓaÇkya ni«edhati-## / mahÃnasad­«ÂÃnte 'ntaraÇgasyÃpi mahÃnasasvarÆpasya dhÆmavyÃpakatvaæ nÃsti tadbhinnasya bahiraÇgasyÃpi vahnestadastÅtyantaraÇgatvaæ vyÃpakatve prayojakaæ na bhavatÅti bhÃva÷ / ki¤ca yadacetanaæ taccetanÃdhi«Âhitameva pariïamata ityaÇgÅkÃre bÃdhakÃbhÃvÃt pratyuta ÓrutyanugrahÃcca tathÃÇgÅkÃryamityÃha-## / sukhadu÷khamohÃnvayÃditi hetorasiddhidyotanÃrthaæ sÆtre cakÃra ityÃha-## / nÃnumÃnaæ yuktamityartha÷ / ÃdiÓabda÷ parimÃïÃdigrahÃrtha÷ / ÓbdÃdÅnÃæ bÃhyatvÃnubhavÃdÃntarasukhÃdyÃtmakatvamasiddhaæ tannimittatvÃcca / nahi nimittanaimittikayorabhedena yogo 'sti, daï¬aghaÂayoradarÓanÃdityartha÷ / ki¤ca yadi ghaÂe m­dvatsukhÃdikaæ ÓabdÃdyanvitaæ syÃt tarhi sarvairaviÓe«eïa sukhÃdikamupalabhyeta ghaÂe m­dvat / na tathopalabdhirastÅti yogyÃnupalabdhyà hetvabhÃvaniÓcaya ityÃha-#<ÓabdÃdÅti># / vi«ayasyaikatve 'pi puru«avÃsanÃvaicitryÃt kasyacitsukhabuddhi÷ kasyaciddu÷khabuddhi÷ kasyacinmohabuddhird­Óyate 'to vi«ayÃ÷ sukhÃdyÃtmakà na bhavantÅtyartha÷ / evaæ samanvayÃditi hetuæ dÆ«ayitvà parimÃïÃdihetÆn dÆ«ayati-## / buddhyÃdÅnÃæ parimitatvena saæsargapÆrvakatvasiddhau saæs­«ÂÃnyanekÃni sattvarajastamÃmasi siddhyanti, ekasmin saæsargÃsaæbhavÃnna brahmasiddhiriti sÃækhyasya bhÃva÷ / kimidaæ parimitatvaæ, na tÃvaddeÓata÷ pariccheda÷, pak«ÃntargatÃkÃÓe tasyÃbhÃvena bhÃvÃsiddhe÷ / nÃpi kÃlata÷ pariccheda÷, sÃækhyai÷ kÃlasyÃnaÇgÅkÃrÃt, avidyÃguïasaæsargeïa siddhasÃdhanÃcca / nÃpi vastuta÷ pariccheda÷, sattvÃdÅnÃæ parasparaæ bhinnatve satyapi sÃdhyÃbhÃvena vyabhicÃrÃdityÃha-## / yaduktaæ kÃryakÃraïavibhÃgo yatra samÃpyate tatpradhÃnamiti / tanna / brahmaïi mÃyÃyÃæ và samÃptisaæbhavÃt / naca ya÷ kÃryasya vibhÃga÷ sa cetanÃnadhi«ÂhitÃcetane samÃpta iti vyÃptirasti, sarvatrÃcetane«u cetanÃdhi«ÂÃnadarÓanÃdityÃha-## / etenÃvibhÃgo 'pi vyÃkhyÃta÷ / yattu yatparimitaæ tadavyaktaprak­tipÆrvakamiti vyÃptyantaraæ, tasyÃpi guïe«vanÃdi«u parimite«u vyabhicÃra÷ / etena sad­Óayoreva prak­tivikÃrabhÃvÃdacetanavikÃrÃïÃnacetanameva prak­tiriti nirastam / cetanÃdhi«ÂhitÃcetanaprak­tikatve 'pi sÃd­Óyopapatte÷, 'na vilak«aïatvÃt'ityatra sÃd­Óyaniyamasya nirastatvÃcca / evaæ cetanÃdhÅnakÃraïaÓaktita÷ kÃryaprav­ttisaæbhavÃt Óaktita÷ prav­ttiliÇgamanyathÃsiddhamiti bhÃva÷ //1// END BsCom_2,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.2 prav­tteÓ ca | BBs_2,2.2 | ÃstÃæ tÃvadiyaæ racanà / tatsiddhyarthà yà prav­tti÷ sÃmyÃvasthÃnÃtpracyuti÷ sattvarajastamasÃmaÇgÃÇgibhÃvarÆpÃpattirviÓi«ÂakÃryÃbhimukhaprav­ttità sÃpi nÃcetanasya pradhÃnasya svatantrasyopapadyate, m­dÃdi«vadarÓanÃdrathÃdi«u ca / nahi m­dÃdayo rathÃdayo và svayamacetanÃ÷ santaÓcetanai÷ kulÃlÃdibhiraÓvÃdibhirvÃnadhi«Âhità viÓi«ÂakÃryÃbhimukhaprav­ttayo d­Óyante d­«ÂÃccÃd­«Âisiddhi÷ / ata÷ prav­ttyanupapatterapi hetornÃcetanaæ jagatkÃraïamanumÃtavyaæ bhavati / nanu cetanasyÃpi prav­tti÷ kevalasya na d­«Âà / satyametat / tathÃpi cetanasaæyuktasya rathÃderacetanasya prav­ttid­«Âà / natvacetanasaæyuktasya cetanasya prav­ttird­«Âà / kiæ punaratra yuktam / yasminprav­ttird­«Âà tasya sota yatasaæyuktasya d­«Âà tasya seti / nanu yasmind­Óyate prav­ttistasyaiva seti yuktamubhayo÷ pratyak«atvÃt / natu prav­ttyÃÓrayatvena kevalaÓcetano rathÃdivatpratyak«a÷ / prav­tyÃÓrayadehÃdisaæyuktasyaiva tu cetanasya sadbhÃvasiddhi÷ kevalÃcetanarathÃdivailak«aïyaæ jÅvadehasya d­«Âamiti / ata eva ca pratyak«e dehe sati darÓanÃdasati cÃdarÓanÃddehasyaiva caitanyamapÅti laukÃyatikÃ÷ pratipannÃ÷ / tasmÃdacetanasyaiva prav­ttiriti / tadabhidhÅyate- na brÆmo yasminnacetane prav­ttird­Óyate na tasya seti / bhavatu tasyaiva sà / sà tu cetanÃdbhavatÅti brÆma÷ / tadbhÃve bhÃvÃttadabhÃve cÃbhÃvÃt / yathà këÂhÃdivyapÃÓrayÃpi dÃhaprakÃÓalak«aïà vikriyÃnupalabhyamÃnÃpi ca kevale jvalane jvalanÃdeva bhavati, tatsaæyoge darÓanÃttadviyoge cÃdarÓanÃttadvat / laukÃyatikÃnÃmapi cetana eva deho 'cetanÃnÃæ rathÃdÅnÃæ pravartako d­«Âa ityaviprati«iddhaæ cetanasya pravartakatvam / nanu tava dehÃdisaæyuktasyÃpyÃtmano vij¤ÃnasvarÆpamÃtravyatirekeïa prav­ttyanupapatteranupapannaæ pravartakatvamiti cet / na / ayaskÃntavadrÆpÃdivacca prav­ttirahitasyÃpi pravartakatvopapatte÷ / yathÃyaskÃnto maïi÷ svayaæ prav­ttirahito 'pyayasa÷ pravartako bhavati / yathà và rÆpÃdayo vi«ayÃ÷ svayaæ prav­ttirahità api cak«urÃdÅnÃæ pravartakÃbhavanti / evaæ prav­ttirahito 'pÅÓvara÷ sarvagata÷ sarvÃtmà sarvaj¤a÷ sarvaÓaktiÓca san sarvaæ pravartayedityupapannam / ekatvÃtpravartyÃbhÃve pravartakatvÃnupapattiriti cet / na / avidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpamÃyÃveÓavaÓenÃsak­tpratyuktatvÃt / tasmÃtsaæbhavati prav­tti÷ sarvaj¤akÃraïatve natvacetanakÃraïatve // 2 // ---------------------- FN: ubhayo÷ prav­ttitadÃÓrayayo÷ / svatantramacetanaæ kÃraïatvena nÃnumÃtavyaæ, tasya s­«Âyarthaæ-##anupapatteriti cakÃreïÃnupapattipadamanu«ajya sÆtraæ yojanÅyam / racanÃprav­ttyo÷ ko bheda ityÃÓaÇkya prav­ttisvarÆpamÃha-## / guïÃnÃæ kila sÃmyÃvasthà tattvÃnÃæ pralaya÷, tadà na ki¤cit kÃryaæ bhavati pralayÃbhÃvaprasaÇgÃt / kintvÃdau sÃmyapracyutirÆpaæ vai«amyaæ bhavati, tata÷ kasyacidguïasyÃÇgitvamudbhÆtatvena prÃdhÃnyaæ kasyacidaÇgatvaæ Óe«atvamityaÇgÃÇgibhÃvo bhavati, tasmin sati mahadÃdikÃryotpÃdanÃtmikà prav­tti÷, tayà vividhakÃryavinyÃso racaneti bheda ityartha÷ / guïÃnÃæ prav­ttiÓcetanÃdhi«ÂhÃnapÆrvikÃ, prav­ttitvÃt, rathÃdiprav­ttivadityÃha-## / vipak«e svatantre prav­tyanupapattirityartha÷ / kecittu bhedÃnÃæ prav­ttiÓaktimatvÃccetanÃnadhi«ÂhatÃcetanaprak­tikatvamiti Óaktita÷ prav­ttiriti liÇgaæ vyÃcak«ate / asyÃpi guïe«u vyabhicÃra÷ / kÃryatvaviÓe«aïe ca viruddhatÃ, prav­ttiÓaktimatve sati kÃryatvasya ghaÂÃdi«u cetanÃdhi«Âitaprak­tikatvenoktasÃdhyaviruddhena vyÃptidarÓanÃditi 'prav­tteÓca'iti sÆtreïa j¤Ãpitam / nanu loke svatantrÃcetanÃnÃæ prav­tyadarÓane 'pi pradhÃne sà prav­tti÷ sidhyatu, tatrÃha-## / anumÃnaÓaraïasya tava d­«Âantaæ vinÃtÅndriyÃrthasiddhyayogÃditi bhÃva÷ / nanu pradhÃnasya prav­ttiæ khaï¬ayatà cetanasya s­«Âau prav­ttirvÃcyà sà na yukteti sÃækhya÷ ÓaÇkate-## / Óuddhacetanasya prav­ttyayogamaÇgÅkaroti-## / tarhi kevalasyÃcetanasya prav­ttisiddhiranyathà s­«ÂyayogÃt / , tatrÃha-## / kevalasya cetanasyÃprav­ttÃvapi cetanÃcetanayormitha÷ saæbandhÃts­«Âiprav­ttiriti bhÃva÷ / imaæ vedÃntasiddhÃntaæ sÃækhyo dÆ«ayati-## / sarvà prav­ttiracetanÃÓrayaiva d­«Âà / na tvacetanasaæbandhenÃpicetanasya kvacitprav­ttird­«Âà / tasmÃnna cetanÃts­«Âirityartha÷ / matadvayaæ Órutvà madhyastha÷ p­cchati-## ## / yasminnacetane rathÃdau prav­ttird­«Âà tasyaiva sà na cetanastatra heturiti kiæ sÃækhyamataæ sÃdhu uta yena cetanenÃÓvÃdinà prav­ttistatprayuktà seti vedÃntimataæ và sÃdhviti praÓnÃrtha÷ / sÃækhya Ãha-## / ## / prav­ttitadÃÓrayayorityartha÷ / d­«ÂÃÓrayeïaiva prav­tterupapattÃvad­«Âacetanaprav­ttirna kalpyeti bhÃva÷ / Ãtmano 'pratyak«atve kathaæ siddhi÷, tatrÃha-## / jÅvaddehasya rathÃdibhyo vailak«aïyaæ prÃïÃdisatvaæ liÇgaæ d­«Âamiti k­tvà cetanasya siddhirityanvaya÷ / jÅvaddeha÷ sÃtmaka÷ prÃïÃdimatvÃt, vyatirekeïa rathÃdivadityÃtmasiddhirityartha÷ / dehaprav­tti÷ svÃÓrayÃdanyena j¤Ãnavatà sahabhÆtÃ, prav­ttitvÃt, rathaprav­ttivadityanumÃnÃntarasÆcanÃya prav­ttyÃÓrayetyuktam, sadbhÃvasiddhireva na pravartakatvamityevakÃrÃrtha÷ / anumitasya sadbhÃvamÃtreïa prav­ttihetutve sarvatrÃkÃÓasyÃpi hetutvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / Ãtmano 'pratyak«atve cÃrvÃkÃïÃæ bhramo 'pi liÇgamityÃha-## / apratyak«atvÃdevetyartha÷ / dehÃnyÃtmana÷ pratyak«atve bhramÃsaæbhavÃditi bhÃva÷ / ## / prav­tticaitanyayoriti Óe«a÷ / prav­ttiæ pratyÃÓrayatvamacetanasyaivetyuktamaÇgÅk­tya cetanasya prayojakatvaæ siddhÃntÅ sÃdhayati-## / rathÃdiprav­ttÃvaÓvÃdicetanasyÃnvayavyatireko sphuÂau tÃbhyÃæ cetanasya pravartakatvaæ bÃhyÃnÃmapi saæmatamityÃha-## / ya÷ pravartaka÷ sa÷ svayaæ prav­ttimÃnaÓvÃdivaditi vyÃpterÃtmani vyÃpakÃbhÃvÃnna pravartakatvamiti kaÓcicchaÇkate-## / maïyÃdau vyabhicÃrÃnna vyÃptiriti pariharati-## / vastuta ekatve 'pi kalpitaæ dvaitaæ pravartyamastÅtyÃha-## / ## / avidyakalpite nÃmarÆpaprapa¤ce tayaivÃvidyÃrÆpayà mÃyayà ya ÃveÓaÓcidÃtmana÷ kalpita÷ saæbandhastasya vaÓa÷ sÃmarthyaæ tenÃntaryÃmitvÃdikamÅÓvasyetyuktatvÃnna codyÃvasara ityartha÷ //2// END BsCom_2,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.3 payo 'mbuvac cet tatrÃpi | BBs_2,2.3 | syÃdetat / yathà k«Åramacetanaæ svabhÃvenaiva vatsaviv­ddhyarthaæ pravartate, yathÃca jalamacetanaæ svabhÃvenaiva lokopakÃrÃya syandata evaæ pradhÃnamacetanaæ svabhÃvenaiva puru«Ãrthasiddhaye pravarti«yata iti / naitatsÃdhÆcyate / yatastatrÃpi payombunoÓcetanÃdhi«Âhitayoreva prav­ttirityanumimÅmahe / ubhayavÃdiprasiddhe rathÃdavacetane kevale prav­ttyadarÓanÃt / ÓÃstraæ ca 'yo 'psu ti«Âhan yo 'po 'ntaro yamayati' (b­. 3.7.4), 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi prÃcyonyà nadya÷ syandante' (b­. 3.8.9) ityeva¤jÃtÅyakaæ samastasya lokaparispanditasyeÓvarÃdhi«ÂhitatÃæ ÓrÃvayati / tasmÃtsÃdhyapak«anik«iptatvÃtpayombuvadityanupanyÃsa÷ / cetanÃyÃÓca dhenvÃ÷ snehecchayà payasa÷ pravartakatvopapatte÷ / vatsaco«aïena ca payasa Ãk­«yamÃïatvÃt / nacÃmbuno 'pyatyantamanapek«Ã, nimnabhÆmyÃdyapek«atvÃtsyandanasya / cetanÃpek«atvaæ tu sarvatropadarÓitam / 'upasaæhÃradarÓanÃnneti cenna k«Åravaddhi' (bra.sÆ. 2.1.24) ityatra tu bÃhyanimittanirapek«amapi svÃÓrayaæ kÃryaæ bhavatÅtyetallokad­«Âyà nidarÓitam / ÓÃstrad­«Âyà tu puna÷ sarvatraiveÓvarÃpek«atvamÃpadyamÃnaæ na parÃïudyate // 3 // ---------------------- FN: sÃdhyavattà pak«eïa tulyatvÃt / anupanyÃsa÷ na vicÃrabhÆmi÷ / anÃdija¬asya prav­ttiÓcetanÃdinÃ, prav­ttitvÃt, rathÃdiprav­ttivaditi sthitam / tatra k«ÅrÃdau vyabhicÃramÃÓaÇkya tasyÃpi pak«asamatvenoktÃnumÃnÃdÃgamena ca sÃdhyasiddhirna vyabhicÃra iti sÆtraæ vyÃca«Âe-## / ## / sÃdhyavatà pak«eïatulyatvÃdityartha÷ / ## / na vyabhicÃrabhÆmiriti yÃvat / k«Åre pravartakatvena dhenvÃde÷ sattvÃcca na vyabhicÃra ityÃha-## / ## / anumÃnÃgamÃbhyÃmiti Óe«a÷ / sÆtrakÃrasya 'k«Åravaddhi' 'tatrÃpi'iti ca vaktu÷ pÆrvÃparavirodhamÃÓaÇkya lokad­«Âyà ÓÃstrad­«Âyà ca sÆtradvayamityavirodhamÃha-## //3// END BsCom_2,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.4 vyatirekÃnavasthiteÓ cÃnapek«atvÃt | BBs_2,2.4 | sÃækhyÃnÃæ trayo guïÃ÷ sÃmyenÃvati«ÂhamÃnÃ÷ pradhÃnam / natu tadvyatirekeïa pradhÃnasya pravartakaæ nivartakaæ và ki¤cidbÃhyamapek«yamavastitamasti / puru«astÆdÃsÅno na pravartako na nivartaka ityato 'napek«aæ pradhÃnaæ, anapek«atvÃcca kadÃcitpradhÃnaæ mahadÃdyÃkÃreïa pariïamate kadÃcinna pariïamata ityetadayuktam / ÅÓvarasya tu sarvaj¤atvÃtsarvaÓaktitvÃnmahÃmÃyatvÃcca prav­ttyaprav­ttÅ na virudhyete // 4 // astu pradhÃnasyÃpi dharmÃdi karma puru«o và pravartaka ityÃÓaÇkya sÆtraæ prav­ttaæ, tadvyÃca«Âe-## / pradhÃnavyatirekeïa karmaïo 'navasthite÷ puru«asyodÃsÅnatvÃt kadÃcits­«Âiprav­tti÷ kadÃcitpralaya ityayuktamityartha÷ / karmaïo 'pi pradhÃnÃtmakasyÃcetanatvÃt sadÃsatvÃcca na kÃdÃcitkaprav­ttiniyÃmakatvamiti bhÃva÷ //4// END BsCom_2,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.5 anyatrÃbhÃvÃc ca na t­ïÃdivat | BBs_2,2.5 | syÃdetat / yathà t­ïapallavodÃdi nimittÃntaranirapek«aæ svabhÃvÃdeva k«ÅrÃdyÃkÃreïa pariïamata evaæ pradhÃnamapi mahadÃdyÃkÃreïa pariïaæsyata iti / kathaæ ca nimittÃntaranirapek«aæ t­ïÃdÅti gamyate / nimittÃntarÃnupalambhÃt / yadi hi ki¤cinnimittamupalabhemahi tato yathÃkÃmaæ tena t­ïÃdyupÃdÃya k«Åraæ saæpÃdayemahi, natu saæpÃdayÃmahe / tasmÃtsvÃbhÃvikast­ïÃde÷ pariïÃmastathà pradhÃnasyÃpi syÃditi / atrocyate- bhavett­ïÃdivatsvÃbhÃvika÷ pradhÃnasyÃpi paraïÃmo yadi t­ïÃderapi svÃbhÃvika÷ pariïÃmo 'bhyupagamyeta / natvabhyupagamyate, nimittÃntaropalabdhe÷ / kathaæ nimittÃntaropalabdhi÷, anyatrÃbhÃvÃt / dhenvaiva hyupayuktaæ t­ïÃdi k«Åro bhavati na prahÅïamana¬udÃdyupayuktaæ và / yadi hi nirnimittametatsyÃddhenuÓarÅrasaæbandhÃdanyatrÃpi t­ïÃdi k«ÅrÅbhavet / naca yathÃkÃmaæ mÃnu«airna Óakyaæ saæpÃdayitumityetÃvatà nirnimittaæ bhavati / bhavati hi ki¤citkÃryaæ mÃnu«asaæpÃdyaæ ki¤ciddaivasaæpÃdyam / manu«yà api ÓaknuvatyevocitenopÃyena t­ïÃdyupÃdÃya k«Åraæ saæpÃdayitum / prabhÆtaæ hi k«Åraæ kÃmayamÃnÃ÷ prabhÆtaæ ghÃsaæ dhenuæ cÃrayanti / tataÓca prabhÆtaæ k«Åraæ labhante / tasmÃnna t­ïÃdivatsvÃbhÃvika÷ pradhÃnasya pariïÃma÷ // 5 // ---------------------- FN: prahÅïaæ na«Âam / punarapi d­«ÂÃntabalÃt pradhÃnasya svata eva kÃdÃcitkaprav­ttirityÃÓaÇkya ni«edhati sÆtrakÃra÷-## / p­cchati-## / uttaram-## / dhenvÃdinimittÃntaramastÅti siddhÃntayati-## ## / prahÅïaæ na«Âam / yaduktaæ k«Årasya svecchayà saæpÃdayitumaÓakyatvÃtsvÃbhÃvikatvamiti, tatrÃha-## //5// END BsCom_2,2.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.6 abhyupagame 'py arthÃbhÃvÃt | BBs_2,2.6 | svÃbhÃvikÅ pradhÃnaprav­ttirna bhavatÅti sthÃpitam / athÃpi nÃma bhavata÷ ÓraddhÃmanurudhyamÃnÃ÷ svÃbhÃvikÅmeva pradhÃnasya prav­ttimabhyupagacchema tathÃpi do«o 'nu«ajyetaiva / kuta÷ / arthÃbhÃvÃt / yadi tÃvatsvÃbhÃvikÅ pradhÃnasya prav­ttirna ki¤cidanyadihÃpek«ata ityucyeta tato yathaiva sahakÃri ki¤cinnÃpek«ata evaæ prayojanamapi ki¤cinnÃpek«i«yate ityata÷ pradhÃnaæ puru«asyÃrthaæ sÃdhayituæ pravartata itÅyaæ pratij¤Ã hÅyeta / sa yadi brÆyÃtsahakÃryeva kevalaæ nÃpek«ate na prayojanamapÅti / tathÃpi pradhÃnaprav­tte÷ prayojanaæ vivektavyaæ bhogo và syÃdapavargo vobhayaæ veti / bhogaÓcetkÅd­Óo 'nÃdheyÃtiÓayasya puru«asya bhogo bhavet / anirmok«aprasaÇgaÓca apavargaÓcetprÃgapi prav­tterapavargasya siddhatvÃtprav­ttiranarthikà syÃt / ÓabdÃdyanupalabdhiprasaÇgaÓca / ubhayÃrthatÃbhyupagame 'pi bhoktavyÃnÃæ pradhÃnamÃtrÃïÃmÃnantyÃdanirmok«aprasaÇga eva / nacautsukyaniv­ttyarthà prav­tti÷ / nahi pradhÃnasyÃcetanasyautsukyaæ saæbhavati / naca pura«asya nirmalasya ni«kalasyautsukyam / d­kÓaktisargaÓaktivaiyarthyabhayÃccetprav­ttistarhi d­kÓaktyanucchedavatsargaÓaktyanucchedÃtsaæsÃrÃnucchedÃdanirmok«aprasaÇga eva / tasmÃtpradhÃnasya puru«Ãrthà prav­ttirityetadayuktam // 6 // ---------------------- FN: arthÃbhÃvÃt puru«ÃrthÃbhÃvaprasaÇgÃt / sukhadu÷kha prÃptiparihÃrarÆpÃtiÓayaÓÆnyasya / mÅyante bhujyante iti mÃtrà bhogÃ÷ / pradhÃnasya na svata÷prav­tti÷, svata÷prabh­tyabhyupagame puru«ÃrthasyÃpek«ÃbhÃvaprasaÇgÃdityekor'tha÷ / tatre«ÂÃpattiæ nirasyati-## / uktaprasaÇgasye«Âatve pratij¤ÃhÃni÷ syÃdityartha÷ / arthÃsaæbhavÃnna svata÷prav­ttirityarthÃntaraæ ÓaÇkÃpÆrvakamÃha-## / prayojanamapek«itaæ cedvaktavyamityÃha-## / kÆÂasthe puru«e svata÷sukhÃdirÆpasyÃtiÓayasyÃdhÃtumaÓakyatvÃdadhyÃsÃnaÇgÅkÃrÃcca bhogo na yukta÷ / kiæ ca pradhÃnaprav­tterbhogÃrthatve mok«ahetuvivekakhyÃtyabhÃvÃdanirmok«aprasaÇgaÓca, apavargÃrthatve svarÆpÃvasthÃnarÆpamukte÷ svata÷siddhatvÃt prav­ttivaiyarthyaæ, bhogÃbhÃvaprasaÇgaÓcetyartha÷ / t­tÅyaæ dÆ«ayati-## / mÅyante bhujyanta iti mÃtrà bhogyÃ÷ / autsukyaniv­ttyarthaæ yathà kriyÃsu pravartate loka÷ puru«asya vimok«Ãrthaæ pravartate tadvadavyaktamiti kÃrikoktaæ dÆ«ayati-## / autsukyamicchÃviÓe«a÷ kevalaja¬asyÃtmano và na yukta ityartha÷ / asti puru«asya d­kÓaktiÓcidrÆpatvÃt, asti ca pradhÃnasya sargaÓaktistriguïatvÃt, tayo÷ Óaktyord­Óyas­«ÂÅ vinà sÃrthakyÃyogÃt pradhÃnasya s­«Âau prav­ttiriti cet / na / ÓaktyornityatvÃt s­«ÂinityatvÃpattirityÃha-## //6// END BsCom_2,2.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.7 puru«ÃÓmavad iti cet tathÃpi | BBs_2,2.7 | syÃdetat / yathà kaÓcitpuru«o d­kÓaktisaæpanna÷ prav­ttiÓaktihÅna÷ paÇguraparaæ puru«aæ prav­ttiÓaktisaæpannaæ d­kÓaktihÅnamandhamadhi«ÂhÃya pravartayati / yathà vÃyaskÃnto 'Ómà svayamapravartamÃno 'pyaya÷ pravartayati / evaæ puru«a÷ pradhÃnaæ pravartayi«yatÅti d­«ÂÃntapratyayena puna÷ pratyavasthÃnam / atrocyate- tathÃpi naiva do«Ãnnirmok«o 'sti / abhyupetahÃnaæ tÃvaddo«a Ãpatati / pradhÃnasya svatantrasya prav­ttyabhyupagamÃt, puru«asya na pravartakatvÃnabhyupagamÃt / kathaæ codÃsÅna÷ puru«a÷ pradhÃnaæ pravartayet / paÇgurapi hyandhaæ vÃgÃdibhi÷ puru«aæ pravartayati / naivaæ puru«asya kaÓcidapi pravartanavyÃpÃro 'sti, ni«kriyatvÃcca / nÃpyayaskÃntavatsaænidhimÃtreïa pravartayet / saænidhinityatvena prav­ttinityatvaprasaÇgÃt / ayaskÃntasya tvanityasaænidherasti svavyÃpÃra÷ saænidhi÷, parimÃrjanÃdyapek«Ã cÃsyastÅtyanupanyÃsa÷ puru«ÃÓmavaditi / tathà pradhÃnasyÃcaitanyÃtpuru«asya caudÃsÅnyÃtt­tÅyasya ca tayo÷ saæbandhayiturabhÃvÃtsaæbandhÃnupapatti÷ / yogyatÃnimitte ca saæbandhe yogyatÃnucchedÃdanirmok«aprasaÇga÷ / pÆrvavaccehÃpyarthÃbhÃvo vikalpayitavya÷ / paramÃtmanastu svarÆpavyapÃÓrayamaudÃsÅnyaæ mÃyÃvyapÃÓrayaæ ca pravartakatvamityastyatiÓaya÷ // 7 // puru«asya pravartakatvaæ nirastamapi d­«ÂÃntena punarÃÓaÇkya ni«edhati-## / pradhÃnasya svÃtantryaæ puru«asyaudÃsÅnyaæ cÃbhyupetaæ tyajyata iti vadantaæ sÃækhyaæpratyÃha-## / puru«asya parispanda÷ prayatnaguïo và nÃstÅti vaktuæ hetudvayam / pradhÃnapuru«ayornityatvÃdvyÃpitvÃcca nitya÷ saænidhi÷, aÓmanastu parimÃrjanam­jutvena sthÃpanamanityasaænidhiÓceti vyÃpÃro 'stÅtyanupanyÃsa÷, samad­«ÂÃntopanyÃso na bhavatÅtyartha÷ / nanu cijja¬ayordra«Â­d­ÓyabhÃvayogyatÃsti, tayà tadbhÃva÷ saæbandha ityata Ãha-## / cijja¬atvarÆpÃyà yogyatÃyà nityatvÃtsaæbandhanityatvÃpattirityartha÷ / yathà svatantrapradhÃnaprav­ttipak«o bhogo 'pavarga ubhayaæ và phalamiti vikalpya dÆ«ita÷, evaæ puru«ÃdhÅnapradhÃnaprav­ttipak«o 'pi phalÃbhÃvena dÆ«aïÅya ityÃha-## / siddhÃnte paramÃtmana udÃsÅnasya kathaæ pravartakatvamityÃÓaÇkyÃha-## / sÃækhyamate ubhayaæ viruddhaæ satyatvÃt / asmanmate kalpitÃkalpitayoravirodha ityatiÓaya÷ //7// END BsCom_2,2.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.8 aÇgitvÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.8 | itaÓca na pradhÃnasya prav­ttiravalpate / yaddhi sattvarajastamasÃmÃnyonyaguïapradhÃnabhÃvamuts­jya sÃmyena svarÆpamÃtreïÃvasthÃnaæ sà pradhÃnÃvasthà / tasyÃmavasthÃyÃmanapek«asvarÆpÃïÃæ svarÆpapraïÃÓabhayÃtparasparaæ pratyaÇgibhÃvÃnupapatte÷ / bÃhyasya ca kasyacitk«obhayiturabhÃvÃdguïavai«amyanimitto mahadÃdyutpÃdo na syÃt // 8 // kiæ pradhÃnÃvasthà kÆÂasthavannityÃ, uta vikÃriïÅ / Ãdye do«amÃha-## / aÇgÃÇgibhÃve sÃmyasvarÆpanÃÓa÷ syÃt, tata÷ kauÂasthyabhaÇga iti bhayÃdaÇgÃÇgitvÃnupapatte÷ s­«Âyanupapattirityartha÷ / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## / cirakÃlasthitasya sÃmyasya cyutau nimittaæ vÃcyaæ tannÃstÅtyartha÷ //8// END BsCom_2,2.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.9 anyathÃnumitau ca j¤aÓaktiviyogÃt | BBs_2,2.9 | athÃpi syÃdanyathà vayamanumimÅmahe yathà nÃyamanantaro do«a÷ prasajyeta / nahyanapek«asvabhÃvÃ÷ kÆÂasthÃÓcÃsmÃbhirguïà abhyupagamyante pramÃïÃbhÃvÃt / kÃryavaÓena tu guïÃnÃæ svabhÃvo 'bhyupagamyate / yathà yathà kÃryotpÃda upapadyate tathà tathai«Ãæ svabhÃvo 'bhyupagamyate / calaæ guïav­ttamiti cÃstyabhyupagama÷ / tasmÃtsÃmyÃvasthÃyÃmapi vai«amyopagamayogyà eva guïà avati«Âhanta iti / evamapi pradhÃnasya j¤aÓaktiviyogÃdracanÃnupapattyÃdaya÷ pÆrvoktà do«Ãstadavasthà eva / j¤aÓaktimapi tvanumimÃna÷ prativÃditvÃnnivarteta / cetanamekamanekaprapa¤casya jagata upÃdÃnamiti brahmavÃdaprasaÇgÃt / vai«amyopagamayogyà api guïÃ÷ sÃmyÃvasthÃyÃæ nimittÃbhÃvÃnnaiva vai«amyaæ bhajeran / bhajamÃnà và nimittÃbhÃvÃviÓe«Ãtsarvadaiva vai«amyaæ bhajeranniti prasajyata evÃyamanantaro 'pi do«a÷ // 9 // guïÃnÃæ mitho 'napek«asvabhÃvatvÃnna svato vai«amyamityuktam, tatra hetvasiddhimÃÓaÇkya sÆtrakÃra÷ pariharati-## / anapek«asvabhÃvÃdanyathà sÃpek«atvena guïÃnÃmanumÃnÃtpÆrvasÆtrokto do«o na prasajyate / na caivamapasiddhÃnta÷, kÃryÃnusÃreïa guïasvabhÃvÃÇgÅkÃrÃdityÃha-## / pÆrvasÆtroktÃÇgÃÇgitvÃnupapattido«ÃbhÃvamaÇgÅk­tya pariharati-## / kÃryÃrthaæ j¤ÃnaÓaktikalpane brahmavÃda÷ syÃdityartha÷ / aÇgÅkÃraæ tyajati-## //9// END BsCom_2,2.1.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.10 viprati«edhÃc cÃsama¤jasam | BBs_2,2.10 | parasparaviruddhaÓcÃyaæ sÃækhyÃnÃmabhyupagama÷ / kvacitsaptendriyÃïyanukrÃmanti, kvacidekÃdaÓa / tathà kvacinmahatastanmÃtrasargamupadiÓanti, kvacidahaÇkÅrÃt / tathà kvacittrÅïyanta÷karaïÃni varïayanti kvacidekamiti / prasiddha eva tu ÓrutyeÓvarakÃraïavÃdinyà virodhastadanuvartinyà ca sm­tyà / tasmÃdapyasama¤jasaæ sÃækhyÃnÃæ darÓanamiti / atrÃha- nanvaupani«adÃnÃmapyasama¤jasameva darÓanaæ tapyatÃpakayorjÃtyantarabhÃvÃnabhyupagamÃt / ekaæ hi brahma sarvÃtmakaæ sarvasya prapa¤casya kÃraïamabhyupagacchatÃmekasyaivÃtmano viÓe«au tapyatÃpakau na jÃtyantarabhÆtÃvityabhyupagantavyaæ syÃt / yadi cetau tapyatÃpakÃvekasyÃtmano viÓe«au syÃtÃæ sa tÃbhyÃæ tapyatÃpakÃbhyÃæ na nirmucyata iti tÃpopaÓÃntaye samyagdarÓanamupadiÓacchÃstramanarthakaæ syÃt / nahyau«ïyaprakÃÓadharmakasya pradÅpasya tadavasthasyaiva tÃbhyÃæ nirmok«a upapadyate / yo 'pijalataraÇgavÅcÅphenÃdyupanyÃsa÷, tatrÃpi jalÃtmana ekasya vÅcyÃdanyo viÓe«Ã ÃvirbhÃvatirobhÃvarÆpeïa nityà eveti samÃno jalÃtmano vÅcyÃdibhiranirmok«a÷ / prasiddhaÓcÃyaæ tapyatÃpakayorjÃtyantarabhÃvo loke / tathÃhi- arthÅ cÃrthaÓcÃnyonyabhinnau labhyete / yadyarthina÷ svato 'nyor'tho na syÃt, yasyÃrthino yadvi«ayamarthitvaæ sa tasyÃrtho nityasiddha eveti na tasya tadvi«ayamarthitvaæ syÃt, yathà prakÃÓÃtmana÷ pradÅpasya prakÃÓÃkhyortho nityasiddha eveti na tasya tadvi«ayamarthitvaæ bhavati / aprÃpte hyarthe 'rthino 'rthitvaæ syÃditi / tathÃrthÃsyÃpyarthatvaæ na syÃt / yadi syÃtsvÃrthatvameva syÃt / nacaitadasti / saæbandhiÓabdo hyetÃvarthÅ cÃrthaÓceti / dvayoÓca saæbandhino÷ saæbandha÷ syÃnnaikasyaiva / tasmÃdbhinnÃvetÃvarthÃrthinau / tathÃnarthÃnarthinÃvapi / arthino 'nukÆlor'tha÷ pratikÆlo 'narthastÃbhyÃmekaparyÃyeïobhÃbhyÃæ saæbadhyate / tatrÃrthasyÃlpÅyastvÃdbhÆyastvÃccÃnarthasyobhÃvapyarthÃnarthÃvanarthaæ eveti tÃpaka÷ sa ucyate / tapyastu puru«o ya eka÷ paryÃyeïobhÃbhyÃæ saæbadhyata iti tayostapyatÃpakayorekÃtmatÃyÃæ mok«Ãnupapatti÷ / jÃtyantarabhÃve tu tatsaæyogahetuparihÃrÃtsyÃdapi kadÃcinmok«opapattiriti / atrocyate- na / ekatvÃdeva tapyatÃpakabhÃvÃnupapatte÷ / bhavede«a do«o yadyekÃtmatÃyÃæ tapyatÃpakÃvÃnyonyasya vi«ayavi«ayibhÃvaæ pratipadyeyÃtÃm / natvetadastyekatvÃdeva / nahyagnireka÷ sansvamÃtmÃnaæ dahati prakÃÓayati và satyapyau«ïyaprakÃÓÃdidharmabhede pariïÃmitve ca / kiæ kÆÂasthe brahmaïyekasmiæstapyatÃpakabhÃva÷ saæbhavet / kva punarayaæ tapyatÃpakabhÃva÷ syÃditi / ucyate- kiæ na paÓyasi karmabhÆto jÅvaddehastapyastÃpaka÷ saviteti / nanu taptirnÃma du÷khaæ sà cetayiturnÃcetanasya dehasya / yadi hi dehasyaiva tapti÷ syÃtsà dehanÃÓe svayameva naÓyatÅti tannÃÓÃya sÃdhanaæ nai«itavyaæ syÃditi / ucyate- dehÃbhÃve 'pi kevalasya cetanasya taptirna d­«Âà / naca tvayÃpi taptirnÃma vikriyà cetayitu÷ kevalasye«yate / nÃpi dehacetanayo÷ saæhatatvamaÓuddhyÃdido«aprasaÇgÃt / naca taptereva taptimabhyupagacchati / kathaæ tavÃpi tapyatÃpakabhÃva÷ sattvaæ tapyaæ tÃpakaæ raja iti cet / na / tÃbhyÃæ cetanasya saæhatatvÃnupapatte÷ / sattvÃnurodhitvÃccetano 'pi tapyata iveti cet, paramÃrthatastarhi naiva tapyata ityÃpatatÅvaÓabdaprayogÃt / na cettapyate nevaÓabdo do«Ãya / nahi ¬uï¬ubha÷ sarpaæ ivetyetÃvatà savi«o bhavati / sarpo và ¬uï¬ubha ivetyetÃvatà nirvi«o bhavati / ataÓcÃvidyÃk­to 'yaæ tapyatÃpakabhÃvo na pÃramÃrthika ityabhyupagantavyamiti / naivaæ sati mamÃpi ki¤ciddu«yati / atha pÃramÃrthikameva cetanasya tapyatvamabhyupagacchasi tavaiva sutarÃmanirmok«a÷ prasajyeta , nityatvÃbhyupagamÃcca tÃpakasya / tapyatÃpakaÓaktyornityatve 'pi sanimittasaæyogÃpek«atvÃpatte÷ saæyoganimittÃdarÓananiv­ttÃvÃtyantika÷ saæyogoparama÷, tataÓcÃtyantiko mok«a upapanna iti cet / na / adarÓanasya tamaso nityatvÃbhyupagamÃt / guïÃnÃæ codbhÃvÃbhibhavayoraniyatatvÃdaniyata÷ saæyoganimittoparama iti viyogasyÃpyaniyatatvÃtsÃækhyasyaivÃnirmok«o 'parihÃrya÷ syÃt / aupani«adasya tvÃtmaikatvÃbhyupagamÃdekasya ca vi«ayavi«ayibhÃvÃnupapattervikÃrabhedasya ca vÃcÃrambhaïamÃtratvaÓravaïÃdanirmok«aÓaÇkà svapne 'pi nopajÃyate / vyavahÃre tu yatra yathà d­«ÂastapyatÃpakabhÃvastatra tathaiva sa iti na codayitavya÷ parihartavyo và bhavati // 10 // ---------------------- FN: tva¬yÃtrameva hi buddhÅndriyamanekarÆpÃdigrahaïasamarthamekaæ, sarmendriyÃïi pa¤ca, saptamaæ ca mana iti saptendriyÃïi / j¤ÃnendriyÃïi pa¤ca karmendriyÃïi pa¤ca manaÓcetyekÃdaÓa / buddhirahaÇkÃro mana iti trÃïi / ekamiti buddhireva / sÆtraæ vyÃca«Âe-## / tvaÇmÃtrameva j¤ÃnendriyamekamanekaÓabdÃdij¤ÃnakÃraïaæ, pa¤ca karmendriyÃïi manaÓceti saptendriyÃïi, j¤ÃnendriyÃïi pa¤ca karmendriyÃïi pa¤ÂamanaÓcetyekÃdaÓa / buddhirahaÇkÃro mana iti trÅïi / ekamiti buddhireva / evaæ pÆrvÃparavirodhÃditi vyÃkhyÃya Órutism­tiviprati«edhÃccetyarthÃntaramÃha-## / tasmÃdbhrÃntimÆlatvÃtsÃækhyaÓÃstrasya tena nirde«avedÃntasamanvayasya na virodha iti siddham / svamatÃsÃma¤jasyamasahamÃna÷ sÃækhya÷ pratyavati«Âhate-## / tapyo jÅvastÃpaka÷ saæsÃrastayorbhedÃnaÇgÅkÃrÃllokaprasiddhastapyatÃpakabhÃvo lupyetetyartha÷ / viv­ïoti-## / tathà ca bhedavyavahÃralopa ityasama¤jasamityartha÷ / nanu tayorupÃdÃnaikye 'pi mitho bhedo 'styeva yathaikavahnyÃtmakayorau«ïyaprakÃÓayo÷, ato na vyavahÃralopa ityÃÓaÇkya vahneriva tÃbhyÃmÃtmanomok«o na syÃdityÃha-## / nanu satyapi dharmiïi svabhÃvanÃÓo mok«a upapadyate, satyeva jale vÅcyÃdinÃÓadarÓanÃdityÃÓaÇkya d­«ÂÃntÃsiddhimÃha-## / ki¤ca bhedÃÇgÅkÃre 'pasiddhÃnta÷, anaÇgÅkÃre lekaprasiddhibÃdha ityÃha-## / artho hyarjanÃlÃbhÃdinÃrthinaæ tÃpayatÅti tÃpaka÷, arthÅ tapyastayorabhede bÃdhakamÃha-## / arthino 'nyasyÃrthasyÃbhÃvÃdarthitvÃbhÃvavadarthÃdanyasyÃrthino 'sattvÃdarthatvÃbhÃva÷prasajyetetyÃha-## / prasaÇgasye«Âatvaæ nirÃkaroti-## / arthatvaæ hi kÃmanÃvi«ayatvaæ, tacca kÃmyÃdanyasya kÃmayiturasatvÃnna syÃt / na hi svasya svÃrthatvamasti kÃmyasyaiva kÃmayit­tvÃyogÃt / tasmÃdbhedo 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / itaÓca bheda ityÃha-## / tathÃnarthÃnarthinÃvapi bhinnÃvityanvaya÷ / arthÃnarthayo÷ svarÆpoktipÆrvakaæ tÃpakatvaæ sphuÂayati-## / advaitamate mukterayogamuktvà svamate yogamÃha-## tayà tapyayà buddhyà puru«asya saæyoga÷ svasvÃmibhÃvastasya heturanÃdiravivekastasya parihÃro vivekastasmÃnnityamuktasyÃpi puru«asya katha¤cidupacÃrÃnmok«opapattirityartha÷ / yathà yoddh­gatau jayaparÃjayau rÃjanyupacaryete tathà puru«Ãdatyantabhinnabuddhigatau bandhamok«au puru«e upacaryete / taduktam-'saiva ca badhyate mucyate ca'iti / siddhÃntayati-## / kiæ paramÃrthad­«Âyà tapyatÃpakabhÃvÃnupapattirucyate, vyavahÃrad­«Âyà và / nÃdya ityÃdyÃha-## / ## / do«atvamiti Óe«a÷ / tasyà ado«atvaæ viv­ïoti-## / etattvÃttvikaæ vi«ayavi«ayitvaæ na tvastÅtyartha÷ / yatra tapyatÃpakabhÃvo d­«Âastatraiveti vyavahÃrapak«amÃdÃya siddhÃntÅ brÆte-kiæ## ## / dehasya tapyatve dehÃtmavÃdÃpattiriti ÓaÇkate-## / acetanasyaiva dehasya taptirneti vadatà sÃækhyena vaktavyaæ kiæ cetanasya kevalasya tapti÷, kiævà dehasaæhatasya, uta tapte÷, Ãhosvit sattvasya / nÃdya ityÃha-## / na dvitÅyat­tÅyavityÃha-## / caturthaæ ÓaÇkate-## / sattavarajasostapyatÃpakatve puru«asya bandhÃbhÃvÃcchÃstrÃrambhavaiyarthyamiti pariharati-## / ## / asaÇgatve 'pi puru«asya tapyasattvapratibimbatvÃttaptiriti ÓaÇkate-## / tarhi jalacandrasya calanavanmithyaiva taptirityasmatpak«a Ãgata ityÃha-## / ivaÓabdamÃtreïa kathaæ mithyà taptyavagama iti cettaducyate-ivaÓabdastapyabuddhisattvasÃd­Óyaæ brÆte, tacca sÃd­Óyaæ puru«asya tapyatvarÆpaæ cet kalpitameva vastutastaptyabhÃvÃdityupapÃdayati-## / puru«o vastutastaptiÓÆnyaÓcedivaÓabdo na do«Ãya mithyÃtaptiparatvÃdityartha÷ / mithyÃsÃd­Óyameva do«a iti cet, netyÃha-## / savi«ayatvaæ nirvi«ayatvaæ cevaÓabdÃrtha÷ kalpita eva dra«Âavya÷ / sÃækhyasyÃvidyake tapyatÃpakatve sati mamÃpi ki¤cinna du«yati kintu d­«Âameva saæpannamityartha÷ / yadi mithyÃtapyatvÃÇgÅkÃre 'pasiddhÃnta÷ syÃditi bhÅtyà satyaæ tapyatvaæ puru«asyocyate tathÃpyapasiddhÃnta÷, kauÂasthyahÃnÃt / anirmok«aÓca, satyasyÃtmavanniv­ttayogÃdityÃha-## / ki¤ca rajaso nityatvÃddu÷khasÃtatyamityÃha-## / atra sÃækhya÷ ÓaÇkate-## / sattvaæ puru«o và tapyaÓakti÷, tÃpakaÓaktistu raja÷, nimittamavivekÃtmakadarÓanaæ tamastena sahita÷ sanimitta÷ saæyega÷ puru«asya guïasvÃmitvarÆpastadapek«atvÃdityartha÷ / mok«astaptyabhÃva÷ / nimittasya niv­ttyabhÃvÃnna mok«a iti siddhÃntÅ pariharati-## / tamaso niv­ttyabhÃve 'pivivekenoparamÃnmok«a ityata Ãha-## / 'calaæ guïav­ttam'ityaÇgÅkÃrÃditi bhÃva÷ / parapak«e bandhamok«Ãnupapattimuktvà svapak«amupasaæharati-## / vastuta ekatvena bandhÃbhÃvÃnna muktyabhÃvaÓaÇkÃvasara÷ / vyavahÃrastu bhedÃÇgÅkÃrÃttapyatÃpakabhÃvo bandha÷ tattvaj¤ÃnÃttanniv­ttiÓcopapadyata iti na codyÃvasara ityartha÷ //10// END BsCom_2,2.1.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.2.11 2 mahaddÅrghÃdhikaraïam / sÆ. 11 pradhÃnakÃraïavÃdo nirÃk­ta÷ / paramÃïukÃraïavÃda idÃnÅæ nirÃkartavya÷ / tatrÃdau tÃvadyo 'ïuvÃdinà brahmavÃdini do«a utprek«yate sa pratisamÃdhÅyate / tatrÃyaæ vaiÓe«ikÃïÃmabhyupagama÷ - kÃraïadravyasamavÃyino guïÃ÷ kÃryadravye samÃnajÃtÅyaæ guïÃntaramÃrabhante, Óuklebhyastantubhya÷ Óuklasya paÂasya prasavadarÓanÃttadviparyayÃdarÓanÃcca / tasmÃccetanasya brahmaïo jagatkÃraïatve 'bhyupagamyamÃne kÃrye 'pi jagati cetanyaæ samaveyÃt / tadadarÓanÃttu na cetanaæ brahma jagatkÃraïaæ bhavitumarhatÅti / imamabhyupagamaæ tadÅyayaiva prakriyayà vyabhicÃrayati- mahaddÅrghavad và hrasvaparimaï¬alÃbhyÃm | BBs_2,2.11 | e«Ã te«Ãæ prakriyÃ- paramÃïava÷ kila ka¤citkÃlamanÃrabdhakÃryà yathÃyogaæ rÆpÃdimanta÷ pÃrimaï¬alyaparimÃïaÓca ti«Âhanti / te ca paÓcÃdad­«ÂÃdipura÷sarÃ÷ saæyogasacivÃÓca santo dvyaïukÃdikrameïa k­tsnaæ kÃryajÃtamÃrabhante / kÃraïaguïÃÓca kÃrye guïÃntaram / yadà dvau paramÃïÆ dvyaïukamÃrabhete tadà paramÃïugatà rÆpÃdiguïaviÓe«Ã÷ ÓuklÃdayo dvyaïuke ÓaklÃdÅnaparÃnÃrabhante / paramÃïuguïaviÓe«astu pÃrimÃï¬alyaæ na dvyaïuke pÃrimÃï¬alyamaparamÃrabhate, dvyaïukasya parimÃïÃntarayogÃbhyupagamÃt / aïutvahrasvatve hi dvyamukavartinÅ parimÃïe varïayanti / yadÃpi dve dvyaïuke caturaïukamÃrabhete tadÃpi samÃnaæ dvyaïukasamavÃyinÃæ ÓuklÃdÅnÃmÃrambhakatvam / aïutvahrasvatve tu dvyaïukasamavÃyinÅ api naivÃrabhete, caturaïukasya mahattvÃdÅrghatvaparimÃïayogÃbhyupagamÃt / yadÃpi bahava÷ paramÃïavo bahÆni và dvyaïukÃni dvyaïukasahito và paramÃïu÷ kÃryamÃrabhate tadÃpi samÃnai«Ã yojanà / tadevaæ yathà paramÃïo÷ parimaï¬alÃtsato 'ïu hrasvaæ ca dvyaïukaæ jÃyate mahaddÅrghaæ ca tryaïukÃdi na parimaï¬alam, yathà và dvyaïukÃdaïorhrasvÃcca sato mahaddÅrghaæ ca tryaïukaæ jÃyate nÃïu no hrasvam, evaæ cetanÃdbrahmaïo 'cetanaæ jagajjani«yata ityabyupagame kiæ tava cchinnam / atha manyase virodhinà parimÃïÃntareïÃkrÃntaæ kÃryadravyaæ dvyaïukÃdÅtyato nÃrambhakÃïi kÃraïagatÃni pÃrimaï¬alyÃdÅnÅtyabhyupagacchÃmi, natu cetanÃvirodhinà guïÃntareïa jagata ÃkrÃntatvamasti, yena kÃraïagatà cetanà kÃrye cetanÃntaraæ nÃrabheta / nahyacetanà nÃma cetanÃvirodhÅ kaÓcidguïo 'sti, cetanÃprati«edhamÃtratvÃt / tasmÃtpÃrimÃï¬alyÃdivai«amyÃtprÃpnoti cetanÃyà Ãrambhakatvamiti / naivaæ maæsthÃ÷ / yathà kÃraïe vidyamÃnÃnÃmapi pÃrimÃï¬alyÃdinÃmanÃrambhakatvamevaæ caitanyasyÃpÅtyasyÃæÓasya samÃnatvÃt / naca parimÃïÃntarakrÃntatvaæ pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmÃrambhakatvopapatte÷ / Ãrabdhamapi kÃryadravyaæ prÃgguïÃrambhÃtk«aïamÃtramaguïaæ ti«ÂhatÅtyabhyupagamÃt / naca parimÃïÃntarÃrambhe vyagrÃïi pÃrimÃï¬alyÃdÅnÅtyata÷ svasamÃnajÃtÅyaæ parimÃïÃntaraæ nÃrabhante parimÃïÃntarasyÃnyahetutvÃbhyupagamÃt / 'kÃraïabahutvÃtkÃraïamahatvÃtpracayaviÓe«Ãcca mahat' (vai. sÆ. 7.1.9) 'tadviparÅtamaïu' (7.1.10 ) 'etena dÅrghatvahrasvatve vyÃkhyÃte' (7.1.17) iti hi kÃïabhujÃni sÆtrÃïi / naca saænidhÃnaviÓe«ÃtkutaÓctkÃraïabahutvÃdÅnyevÃrabhante na pÃrimÃï¬alyÃdÅnÅtyucyeta, dravyÃntare guïÃntare vÃrabhyamÃïe sarve«Ãmeva kÃraïaguïÃnÃæ svÃÓrayasamavÃyaviÓe«Ãt / tasmÃtsvabhÃvÃdeva pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmanÃrambhakatvaæ, tathà cetanÃyà apÅti dra«Âavyam / saæyogÃcca dravyÃdÅnÃæ vilak«aïÃnÃmutpattidarÓanÃtsamÃnajÃtÅyotpattivyabhicÃra÷ / dravye prak­te guïodÃharaïamayuktamiti cet / na / d­«ÂÃntena vilak«aïÃrambhamÃtrasya vivak«itatvÃt / naca dravyasya dravyamevodÃhartavyaæ guïasya và guïa eveti kaÓcinniyame heturasti / sÆtrakÃro 'pi bhavatÃæ dravyasya guïamudÃjahÃra- 'pratyak«Ãpratyak«ÃïÃmapratyak«atvÃtsaæyogasya pa¤cÃtmakaæ na vidyate' (vai. sÆ. 4.2.2) iti / yathà pratyak«Ãpratyak«ayorbhÆmyÃkÃÓayo÷ samavayansaæyogo 'pratyak«a evaæ pratyak«Ãpratyak«e«u pa¤casu bhÆte«u samavayaccharÅramapratyak«aæ syÃt / pratyak«aæ hi ÓarÅram / tasmÃnna päcabhautikamiti / etaduktaæ bhavati- guïaÓca saæyogo dravyaæ ÓarÅram / 'd­Óyate tu' (bra. sÆ. 2.1.6) iti cÃtrÃpi vilak«aïotpatti÷ prapa¤cità / nanvevaæ sati tenaivaitadgatam / neti brÆma÷ / tatsÃækhyaæ pratyuktam, etattu vaiÓe«ikaæ prati / nanvatideÓo 'pi samÃnanyÃyatayà k­ta÷ 'etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷' (bra.sÆ. 2.1.12) iti / satyametat / tasyaiva tvayaæ vaiÓe«ikaprakriyÃrambhe tatprakriyÃnugatena nidarÓanena prapa¤ca÷ k­ta÷ // 11 // ---------------------- FN: paramÃïu÷ parimaï¬ala÷ tadgataæ parimÃïaæ pÃrimÃï¬alyam / dve dve iti paÂhitavyam / v­ttÃnuvÃdena 'mahaddÅrghavat'iti svamatasthÃpanÃtmakÃdhikaraïasya saægatimÃha-## / yadyapi sÃækhyamatanirÃsÃnantaraæ paramÃïuvÃdo nirÃkartavya÷ svamatasthÃpanasya sm­tipÃde saægatatvÃt tathÃpi pÆrvatra pradhÃnaguïÃnÃæ sukhÃdÅnÃæ jagatyananvayÃtpradhÃnasyÃnupÃdÃnatvamuktaæ, tathà brahmaguïacaitanyÃnanvayÃdbrahmaïo 'pi nopÃdÃnatvamiti do«o d­«ÂÃntasaægatilÃbhÃdatra samÃdhÅyata ityartha÷ / cetanÃdbrahmaïo jagatsargavÃdÅ vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ ya÷ samavÃyikÃraïaguïa÷ sa kÃryadravye svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhakastantuÓauklyavaditi nyÃyena virudhyate na veti saædehe nyÃyasyÃvyabhicÃrÃdvirudhyata iti prÃpte vyabhicÃrÃnna tadvirodha iti siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## / yadyapi 'na vilak«aïatvÃt'ityatra cetanÃdacetanasarga÷ sÃdhitastathÃpi vaiÓe«ikanyÃyasya tadÅyaprakriyayà vyabhicÃroktyarthatvÃdasya sÆtrasya na gatÃrthatà / pralayakÃle paramÃïavo niÓcalà asaæyuktÃsti«Âhanti sargakÃle cÃd­«ÂavadÃtmasaæyogÃtte«u karma bhavati, tena saæyogÃddravyÃntaras­«Âirbhavati, kÃraïaguïÃ÷ kÃrye guïÃntaramÃnabhanta iti sÃmÃnyena prakriyÃmuktvà viÓe«atastÃmÃha-## / paramÃïu÷ parimaï¬ala÷, tadgataæ parimÃïaæ pÃrimÃï¬alyamityucyate, tacca svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhakaæ na bhavatÅtyuktanyÃyasya vyabhicÃra iti bhÃva÷ / vyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## / dve dve iti Óabdadvayaæ paÂhitavyam, evaæ sati caturbhirdvyaïukaiÓcaturaïukÃrambha upapadyate, yathÃÓrute tu dvÃbhyÃæ dvyaïukÃbhyÃæ mahataÓcaturaïukasyÃrambho na yujyate, kÃraïagataæ mahatvaæ bahutvaæ và vinà kÃrye mahatvÃyogÃditi mantavyam / prakaÂÃrthakÃrÃstu yaddvÃbhyÃæ dvyaïukÃbhyÃmÃrabdhaæ kÃrye mahatvaæ d­Óyate tasya hetu÷ pracayo nÃma praÓithilÃvayavasaæyoga iti rÃvaïapraïÅte bhëye d­Óyata iti cirantanavaiÓe«ikad­«Âyedaæ bhëyamityÃhu÷ / sarvathÃpi dvyaïukagatahrasvatvÃïutvaparimÃïayoranÃrambhakatvÃdvyabhicara÷ / yadyapi tÃrkikà dvÃbhyÃmeva paramÃïubhyÃæ dvyaïukaæ tribhirdvyaïukaistryaïukamiti kalpayanti tathÃpi tarkasyÃprati«ÂhÃnÃnna niyama iti matvà brÆte-## / kÃrakaguïÃ÷ ÓuklÃdaya÷ samÃnajÃtÅyaguïÃrambhakÃ÷, kÃryadravyaparimÃïaæ tu na kÃraïaparimÃïÃrabhyaæ kintu kÃraïagatasaækhyÃrabhyamiti prakriyà tulyetyartha÷ / evaæ prakriyÃæ darÓayayitvà sÆtraæ yojayan vyabhicÃramÃha-## paramÃïubhya eva mahaddÅrghaæ cetyaniyataprakriyÃmÃÓrityoktam / niyataprakriyÃmÃÓritya vyabhicÃramÃha-## / aïuhrasvebhyo dvyaïukebhyo 'ïudravyaæ na jÃyate hrasvamapi na jÃyata iti vyabhicÃra ityartha÷ / sÆtre vÃÓabdaÓcÃrtho 'nuktÃïusamuccayÃrtha÷ / tathà ca hrasvaparimaï¬alÃbhyÃæ dvyaïukaparamÃïubhyÃæ mahaddÅrghÃïuvaccetanÃdacetanaæ jÃyata iti sÆtrayojanà / tatra hrasvÃnmahaddÅrghaæ tryaïukaæ parimaï¬alÃdaïu dvyaïukamiti vibhÃga÷ / d­«cÃntavai«amyaæ ÓaÇkate-## / acetanaiva virodhiguïa ityata Ãha-## / kÃryadravyasya parimÃïÃntarÃkrÃntatvamaÇgÅk­tya vivak«itÃæÓasÃmyamÃha-## / aÇgÅkÃraæ tyajati-## / utpannaæ hi parimÃïÃntaraæ virodhi bhavati, tadutpatte÷ prÃgvirodhyabhÃvÃt dvyaïuke pÃrimÃï¬alyÃrambha÷ kiæ na syÃdityartha÷ / nanu virodhiparimÃïena sahaiva dravyaæ jÃyata ityata Ãha-#<ÃrabdhamapÅti># / sahotpattÃvapasiddhÃnta÷ / ato virodhyabhÃva÷ siddha iti bhÃva÷ / aïutvÃdyÃrambhe vyagratvÃt pÃrimÃï¬alyÃde÷ svasamÃnaguïÃnÃrambhakatvamityÃÓaÇkya ni«edhati-## / vyagratvamanyathÃsiddham / tatra hetu÷-## / anyahetukatve sÆtrÃïyudÃharati-## / kÃraïÃnÃæ dvyaïukÃnÃæ bahutvÃt tryaïuke mahatvaæ m­do mahatvÃt ghaÂe mahatvaæ, dvitÆlapiï¬Ãrabdhe 'tisthÆlatÆlapiï¬e pracayÃdavayavasaæyogaviÓe«Ãnmahatvamityartha÷ / mahatvaviruddhamaïutvaæ paramÃïugatadvitvasaækhyayà dvyaïuke bhavatÅtyÃha-## / yanmahatvasyÃsamavÃyikÃraïaæ tadeva mahatvasamÃnÃdhikaraïasya dÅrghatvasya, yaccÃïutvasyÃsamavÃyi kÃraïaæ tadevÃïutvÃvinÃbhÆtah­svatvasyÃsamavÃyikÃraïamityatidiÓati-## / ato mahatvÃdÃvahetutvÃtpÃrimÃï¬alyÃdÅnÃæ vyagratvasiddhamiti bhÃva÷ / te«Ãæ saænidhiviÓe«ÃbhÃvÃnna samÃnaguïÃrambhakatvamityapi na vÃcyamityÃha-## / pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmapi bahutvÃdivatsamavÃyikÃraïagatatvÃviÓe«Ãdityartha÷ / te«ÃmanÃrambhakatve kÃryadravyasya virodhiguïÃkrÃntatvaæ vyagratvamasaænidhirvà na heturityuktiphalamÃha-## / yattu kÃraïaguïa÷ svasamÃnaguïÃrambhaka iti vyÃpte÷ sÃmÃnyaguïe«u pÃrimÃï¬alyÃdi«u vyabhicÃre 'pi yo dravyasamavÃyikÃraïagato viÓe«aguïa÷ sa svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhaka iti vyÃpteÓcaitanyasya viÓe«aguïatvÃdÃrambhakatvaæ durvÃramiti, tanmandaæ, citrapaÂahetutantugate«u nÅlÃdirÆpe«uvijÃtÅyacitrarÆpahetu«u vyabhicÃrÃccaitanyasyÃtmatvena guïatvÃbhÃvÃcceti mantavyam / tasmÃccetanÃdvijÃtÅyÃrambho yukta iti sthitam / tatrodÃhaïÃntaramÃha-## / nanu cetanaæ brahma kÃryopÃdÃnatvÃddravyaæ, tanna vilak«aïasyopÃdÃnamiti prak­te ki¤ciddravyameva vilak«aïakÃryakaramudÃhartavyam, na saæyogasya guïasyodÃharaïamiti ÓaÇkate-## / guïÃt dravyavaccetanÃdacetanÃrambha iti vilak«aïÃrambhakatvÃæÓe 'yaæ d­«ÂÃnta iti pariharati-## / aniyama÷ kaïÃdasaæmata ityÃha-## / etÃvatà kathamaniyama÷, tatrÃha-## / navilak«aïatvanyÃyena punaruktyabhÃve 'tideÓÃdhikaraïena punaruktiriti ÓaÇkate-## / samÃnaguïÃrambhaniyamasya pÃrimÃï¬alyÃdid­«ÂÃntena bhaÇgÃrthamasyÃrambha ityÃha-## / tasyaivÃtideÓasyetyartha÷ //11// END BsCom_2,2.2.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.12 3 paramÃïujagadakÃraïatvÃdhikaraïam / sÆ. 12-17 ubhayathÃpi na karmÃtastadabhÃva÷ | BBs_2,2.12 | idÃnÅæ paramÃïukÃraïavÃdaæ nirÃkaroti / sa ca vÃda itthaæ samutti«Âhata- paÂÃdÅni hi loke sÃvayavÃni dravyÃïi svÃnugateraiva saæyogasacivaistantvÃdibhirdravyairÃrabhyamÃïÃni d­«ÂÃni / tatsÃmÃnyena yÃvatki¤citsÃvayavaæ tatsarvaæ svÃnugateraiva saæyogasacivaistairdravyairÃrabdhamiti gamyate / sa cÃyamavayavÃvayavivibhÃgo yato nivartate so 'pakar«aparyantagata÷ paramÃïu÷ / sarvaæ cedaæ jagadgirisamudrÃdikaæ sÃvayavaæ, sÃvayavatvÃccÃdyantavat / nacÃkÃraïena kÃryeïa bhavitavyamityata÷ paramÃïavo jagata÷ kÃraïamiti kaïabhugabhiprÃya÷ / tÃnÅmÃni catvÃri bhÆtÃni bhÆmyudakateja÷pavanÃkhyÃni sÃvayavÃnyupalabhya caturvidhÃ÷ paramÃïava÷ parikalpyante te«Ãæ cÃpakar«aparyantagatatvena parato vibhÃgÃsaæbhavÃdvanaÓyatÃæ p­thivyÃdÅnÃæ paramÃïuparyanto vibhÃgo bhavati sa pralayakÃla÷ / tata÷ sargakÃle ca vÃyavÅye«vaïu«vad­«ÂÃpek«aæ karmotpadyate tatkarma svÃÓrayamaïumaïvantareïa saæniyukti tato dvyaïukÃdikrameïa vÃyurutpadyate / evamagnirevamÃpa evaæ p­thivÅ / evameva ÓarÅraæ sendriyamiti / evaæ sarvamidaæ jagadaïubhya÷ saæbhavati / aïugatebhyaÓca rÆpÃdibhyo dvyaïukÃdigatÃni rÆpÃdÅni saæbhavanti tantupaÂanyÃyeneti kÃïÃdà manyante / tatredamabhidhÅyate- vibhÃgÃvasthÃnÃæ tÃvadaïÆnÃæ saæyoga÷ karmÃpek«o 'bhyupagantavya÷, karmavatÃæ tantvÃdÅnÃæ saæyogadarÓanÃt / karmaïaÓca kÃryatvÃnnimittaæ kimapyabhyupagantavyam / anabhyupagame nimittÃbhÃvÃnnÃïu«vÃdyaæ karmasyÃt / abhyupagame 'pi yadi prayatno 'bhighÃtÃdirvà (athÃ)yathÃd­«Âaæ kimapi karmaïo nimittamabhyupagamyeta tasyÃsaæbhavÃnnaivÃïu«vÃdyaæ karma syÃt / nahi tasyÃmavasthÃyÃmÃtmaguïa÷ prayatna÷ saæbhavati ÓarÅrÃbhÃvÃt / ÓarÅraprati«Âhe hi manasyÃtmana÷ saæyoge satyÃtmaguïa÷ prayatno jÃyate / etenÃbhighÃtÃdyapi d­«Âaæ nimittaæ pratyÃkhyatavyam / sargottarakÃlaæ hi tatsarvaæ nÃdyasya karmaïo nimittaæ saæbhavati / athÃd­«ÂamÃdyasya karmaïo nimittamityucyeta tatpunarÃtmasamavÃyi và syÃdaïusamavÃyi và / ubhayathÃpi nÃd­«Âanimittamaïu«u karmÃvakalpetÃd­«ÂasyÃcetanatvÃt / nahyacetanaæ cetanenÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ pravartate pravartayati veti sÃækhyaprakriyÃyÃmabhihitam / ÃtmanaÓcÃnutpannacaitanyasya tasyÃmavasthÃyÃmacetanatvÃt / ÃtmasamavÃyitvÃbhyupagamÃcca nÃd­«Âamaïu«u karmaïo nimittaæ syÃdasaæbandhÃt / ad­«Âavatà puru«eïÃstyaïÆnÃæ saæbandha iti cet, saæbandhasÃtatyÃtprav­ttisÃtatyaprasaÇgo niyÃmakÃntarÃbhÃvÃt / tadevaæ niyatasya kasyacitkarmanimittasyÃbhÃvÃnnÃïu«vÃdyaæ karma syÃt / karmÃbhÃvÃttanibandhana÷ saæyogo na syÃt / saæyogÃbhÃvÃcca tannibandhanaæ dvyaïukÃdi kÃryajÃtaæ na syÃt / saæyogaÓcÃïoraïvantareïa sarvÃtmanà và syÃdekadeÓena và / sarvÃtmanà cedupacayÃnupapatteraïumÃtratvaprasaÇgo d­«ÂaviparyayaprasaÇgaÓca / pradeÓavato dravyasya pradeÓavatà dravyÃntareïa saæyogasya d­«ÂatvÃt / ekadeÓena cetsÃvayavatvaprasaÇga÷ / paramÃïÆnÃæ kalpitÃ÷ pradeÓÃ÷ syuriti cet / kalpitÃnÃmavastutvÃdavastveva saæyoga iti vastuna÷ kÃryasyÃsamavÃyikÃraïaæ na syÃt / asati cÃsamavÃyikÃraïe dvyaïukÃdikÃryadravyaæ notpadyeta / yathÃcÃdisarge nimittÃbhÃvÃtsaæyogotpattyarthaæ karma nÃïÆnÃæ saæbhavatyevaæ mahÃpralaye 'pi vibhÃgotpattyarthaæ karma naivÃïÆnÃæ saæbhavet / nahi tatrÃpi ki¤cinniyataæ tannimittaæ d­«Âamasti / ad­«Âamapi bhogaprasiddhyarthaæ na pralayaprasiddhyarthamityato nimittÃbhÃvÃnna syÃdaïÆnÃæ saæyogotpattyarthaæ vibhÃgotpattyarthaæ và karma / ataÓca saæyogavibhÃgÃbhÃvÃttadÃyattayo÷ sargapralayayorabhÃva÷ prasajyeta / tasmÃdanupapanno 'yaæ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 12 // ---------------------- FN: svÃnugatai÷ svasaæbaddhai÷ / saæbandhaÓcÃdhÃryÃdhÃrabhÆta÷ pratyayahetu÷ samudÃya÷ / vaiÓe«ikamataparÅk«ÃmÃrabhate-## / nÃsya prÃsaÇgikena pÆrvÃdhikaraïena saægatirapek«iteti manvÃna÷ pradhÃnasyeÓvarÃnadhi«ÂhitasyÃkÃraïatve 'pi paramÃïÆnÃæ tadadhi«ÂhitÃnÃæ kÃraïatvamastviti pratyudÃharaïasaægatyà sÃækhyÃdhikaraïÃnantaryamasya vadaæstÃtparyamÃha-## / dvyaïukÃdikrameïa paramÃïubhirjagadÃrabhyata iti vaiÓe«ikarÃddhÃnto 'tra vi«aya÷ / sa kiæ mÃnamÆlo bhrÃntimÆlo veti saædehe pÆrvapak«ayati-## / tai÷ paÂÃdibhi÷ sÃmÃnyaæ k«ityÃde÷ kÃryardravyatvaæ tenetyartha÷ / vimataæ sÃvayavaæ k«ityÃdikaæ svanyÆnaparimÃïasaæyogasacivÃnekadravyÃrabdhaæ, kÃryadravyatvÃt, paÂÃdivaditi prayoga÷ / sve«ÂaparamÃïusiddhyarthÃni sÃdhyaviÓe«aïÃni / nanvetÃvatà kathaæ paramÃïusiddhi÷, tatrÃha-## / vimataæ sÃvayavatvaæ pak«atÃvacchedakaæ yato nivartate sa nyÆnaparimÃïasyÃpakar«asya paryantatvenÃvasÃnabhÆmitvenÃvagata÷ paramÃïurityartha÷ / yÃvatsÃvayavamanumÃnaprav­tte÷ dvyaïukanyÆnadryaæ niravayavaæ siddhyatÅti bhÃva÷ / jagannityatvavÃdÃt kÃryadravyatvahetvasiddhiriti vadantaæ pratyÃha-## / vimatamÃdyantavat, sÃvayavatvÃt, paÂavadityartha÷ / hetorasiddhiæ nirasyÃprayojakatvaæ nirasyati-## / te katividhà ityÃkÃÇk«ÃyÃæmÃha-## / pralaye cai«Ãmapi nÃÓÃnna jagatkÃraïatvamityÃÓaÇkyÃha-## / avayavÃnÃæ vibhÃgÃnnÃÓÃnnÃvayavino nÃÓa÷ / paramÃïÆnÃæ niravayavatvenÃvayavavibhÃgÃdernÃÓahetorasaæbhavÃnna nÃÓa ityartha÷ / te«Ãæ nityatve phalitaæ s­«ÂikramamÃha-## / evaæ kÃïÃdamatasya mÃnamÆlatvÃttena vedÃntasamanvayasya virodhÃdasiddhiriti pÆrvapak«e phalam / tasya bhrÃntimÆlatvÃdavirodha iti siddhÃntayati-## / pralaye vibhaktÃnÃæ paramÃïÆnÃmanyatarakarmaïo 'bhayakarmaïà và saæyogo vÃcya÷, karmaïaÓca nimittaæ prayatnÃdikaæ d­«Âaæ, yathà prayatnavadÃtmakasaæyogÃddehace«ÂÃ, vÃyvÃdyabhighÃtÃdv­k«Ãdicalanaæ, hastanodanÃdi«vÃdigamanaæ, tadvadaïukarmaïo d­«Âaæ nimittamabhyupagamyate na và / dvitÅye karmÃnutpatti÷ nÃdya÷, prayatnÃde÷ s­«ÂyuttarakÃlÅnatvÃdityubhayathÃpi na karma saæbhavati / ata÷ karmÃsaæbhavÃttasya saæyogapÆrvakadvyaïukÃdisargasyÃbhÃva iti sÆtrÃrtha÷ / sthirasya vegavaddravyasaæyogÃviÓe«o 'bhighÃta÷ sa eva calasya nodanamiti bheda÷ / d­«ÂanimittÃbhÃve 'pyad­«ÂavadÃtmasaæyogÃdaïu«u karmeti ÓaÇkate-## / vikalpapura÷saraæ dÆ«ayati-## / ja¬ÃtmavadaïorÃÓrayatvaæ ki na syÃditi matvà vikalpa÷ k­ta iti mantavyam / atrÃpi sÆtraæ yojayati-## / jÅvÃdhi«Âhitamad­«Âaæ nimittamastvityata Ãha-#<ÃtmanaÓceti># / acetanatvÃnnÃdhi«ÂhÃt­tvamiti Óe«a÷ / bhinneÓvarasyÃdhi«ÂhÃt­tvamagre nirÃkari«yate / acetanatvamad­«ÂasyakarmanimittatvÃbhÃve heturukta÷ / hetvantaramÃha-#<ÃtmasamavÃyitveti># / gurutvavadad­«Âamapi svÃÓrayasaæyukte kriyÃheturiti ÓaÇkate-## / vibhusaæyogasyÃïu«u sadà sattvÃt kriyÃsÃtatye pralayÃbhÃva÷ syÃditi dÆ«ayati-## / kÃdÃcitkaprav­tterad­«ÂaniyamyatvÃyoge 'pÅÓvarÃnniyama ityata Ãha-## / yajj¤Ãnaæ taccharÅrajanyamiti vyÃptivirodhena nityaj¤ÃnÃsiddhestadguïa ÅÓvaro nÃsti, astitve 'pi sadà sattvÃnna niyÃmakatvamiti bhÃva÷ / sÆtrÃrthaæ nigamayati-## / saæyogasya hetutvaæ khaï¬ayitvà svarÆpaæ khaï¬ayati-## / saæyogasya vyÃpyav­ttitve ekasminnitarasyÃntarbhÃvÃtkÃryasya p­thutvÃyogÃt sarvaæ kÃryaæ paramÃïumÃtraæ syÃdityartha÷ / ki¤ca sÃæÓadravye saæyogasyaikÃæÓav­ttitvaæ d­«Âaæ tadvirodhÃdvyÃpyav­ttitvaæ na kalpyamityÃha-## / paramÃïo÷ saæyoga ekadeÓena cediti saæbandha÷ / digbhedena kalpitapradeÓasthasaæyogasyÃpi kalpitatvÃttata÷ kÃryaæ notpadyeta, utpannaæ và mithyà syÃdityapasiddhÃnta ityartha÷ / kÃïÃdÃnÃæ sargapratyuktau sÆtraæ yojayitvà pralayanirÃse 'pi sÆtraæ yojayati-## / paramÃïÆnÃæ karmaïà saæyogÃtsarga÷, vibhÃgÃtpralaya iti prakriyà na yuktÃ, yugapadanantaparamÃïÆnÃæ vibhÃge niyatasyÃbhighÃtÃderd­«Âasya nimittasyÃsattvÃt dharmÃdharmarÆpÃd­«Âasya sukhadu÷khÃrthatvena sukhadu÷kaÓÆnyapralayaprayojakatvÃyogÃnnÃd­«Âanimittena karmaïà vibhÃga÷ saæbhavati / tathà ca d­«ÂÃd­«ÂanimittayorasattvÃdubhayathÃpi saæyogÃrthatvena vibhÃgÃrthatvena ca karma nÃsti, ata÷ karmÃbhÃvÃttayo÷ saæyogavibhÃgapÆrvakayo÷ sargapralayayorabhÃva iti sÆtrayojanà //12// END BsCom_2,2.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.13 samavÃyÃbhyupagamÃc ca sÃmyÃd anavasthite÷ | BBs_2,2.13 | samavÃyÃbhyupagamÃcca tadabhÃva iti prak­tenÃïuvÃdanirÃkaraïena saæbadhyate / dvÃbhyÃæ cÃïubhyÃæ dvyaïukamutpadyamÃnamatyantabhinnamaïubhyÃmaïvo÷ samavaitÅtyabhyupagamyate bhavatà / nacaivamabhyupagacchatà Óakyate 'ïukÃraïatà samarthayitum / kuta÷ / sÃmyÃdanavasthite÷ / yathaiva hyaïubhyÃmatyantabhinnaæ sadvyaïukaæ samavÃyalak«aïena saæbandhena tÃbhyÃæ saæbadhyata evaæ samavÃyo 'pi samavÃyibhyo 'tyantabhinna÷ sansamavÃyalak«aïenÃnyenaiva saævandhena samavÃyibhi÷ saæbadhyetÃtyantabhedasÃmyÃt / tataÓca tasya tasyÃnyonya÷ saæbandha÷ kalpayitavya ityanavasthaiva prasajyeta / nanviha pratyayagrÃhya÷ samavÃyo nityasaæbaddha eva samavÃyibhirg­hyate nÃsaæbaddha÷ saæbandhÃntarÃpek«o và / tataÓca na tasyÃnya÷ saæbandha÷ kalpayitavyo yenÃnavasthà prasajyeteti / netyucyate / saæyogo 'pyevaæ sati saæyogibhirnityasaæbaddha eveti samavÃyavannÃnyaæ saæbandhamapek«eta / athÃrthÃntaratvÃtsaæyoga÷ saæbandhÃntaramapek«eta, samavoyo 'pi tarhyarthÃntaratvÃtsaæbandhÃntaramapek«eta / naca guïatvÃtsaæyoga÷ saæbandhÃntaramapek«ate na samavÃyo 'guïatvÃditi yujyate vaktum / apek«ÃkÃraïasya tulyatvÃt / guïaparibhëÃyÃÓcÃtantratvÃt / tasmÃdarthÃntaraæ samavÃyamabhyupagacchata÷ prasajyetaivÃnavasthà / prasajyamÃnÃyÃæ cÃnavasthÃyÃmekÃsiddhau sarvÃsiddherdvÃbhyÃmaïubhyÃæ dvyaïuka naivotpadyeta / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 13 // ## / aïuvÃdÃsaæbhava iti yogyatayà saæbadhyate dvyaïukasamavÃyayo÷ paramÃïubhinnatvasÃmyÃt dvyaïukavatsamavÃyasyÃpi samavÃyÃntaramityanavasthitirityartha÷ / nanviha tantu«u paÂa ityÃdiviÓi«ÂadhÅniyÃmaka÷ samavÃyo na saæbandhÃntaramapek«ate, svarÆpeïaiva nityasaæbaddhatvÃditi ÓaÇkate-## / saæyogasyÃpi svarÆpasaæbandhopapatte÷ samavÃyo na syÃditi dÆ«ayati-## / saæbandhibhinnatvÃccedapek«Ã samavÃyasyÃpi tulyà / ## / guïatvÃbhÃve 'pi karmasÃmÃnyÃdÅnÃæ samavÃyÃÇgÅkÃrÃdguïatvaæ samavÃyitve na vyÃpakam / nÃpi vyÃpyaæ, guïasyÃpi samavÃyavatsvarÆpasaæbandhasaæbhavena vyÃptyanukÆlatarkÃbhÃvÃt / tasmÃt saæbandhibhinnatvameva saæbandhÃntarÃpek«ÃyÃæ kÃraïaæ, tasya samavÃye 'pi tulyatvÃdanavasthà durvÃrà / sà ca mÆlak«ayakÃrÅ / tayà samavÃyÃsiddhau samavetadvyaïukÃsiddhirityartha÷ //13// END BsCom_2,2.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.14 nityam eva ca bhÃvÃt | BBs_2,2.14 | apicÃïava÷ prav­ttisvabhÃvà và niv­ttisvabhÃvà vobhayasvabhÃvà vÃnubhayasvabhÃvà vÃbhyupagamyante gatyantarÃbhÃvÃt / caturdhÃpi nopapadyate / prav­ttisvabhÃvatve nityameva prav­tterbhÃvÃtpralayÃbhÃvaprasaÇga÷ / niv­ttisvabhÃvatve 'pi nityameva niv­tterbhÃvÃtsargÃbhÃvaprasaÇga÷ / ubhayasvabhÃvatvaæ ca virodhÃdasama¤jasam / anubhayasvabhÃvatve tu nimittavaÓÃtprav­ttiniv­ttyorabhyupagamyamÃnayorad­«ÂÃdernimittasya nityasaænidhÃnÃnnityaprav­ttiprasaÇgÃt / atantratve 'pyad­«ÂÃderanityÃprav­ttiprasaÇgÃt / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 14 // sÆtraæ vyÃca«Âe-## / anubhavasvabhÃvatve naimittikÅ prav­ttirvÃcyÃ, nimittaæ ca kÃlÃd­«ÂÃdikaæ nityasaænihitamiti nityameva prav­ttiprasaÇga÷, tasyÃnimittatve prav­ttyabhÃva ityartha÷ //14// END BsCom_2,2.3.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.15 rÆpÃdimattvÃc ca viparyayo darÓanÃt | BBs_2,2.15 | sÃvayavÃnÃæ dravyÃïÃmavayavavaÓo vibhajyamÃnÃnÃæ yata÷ paro vibhÃgo na saæbhavati te caturvidhà rÆpÃdimanta÷ paramÃïavaÓcaturvidhasya rÆpÃdimato bhÆtabhautikasyÃrambhakà nityÃÓceti yadvaiÓe«ikà abhyupagacchanti sa te«Ãmabhyupagamo nirÃlambana eva / yato rÆpÃdimattvÃtparamÃïÆnÃmaïutvanityatvaviparyaya÷ prasajyeta / paramakÃraïÃpek«ayà sthÆlatvamanityatvaæ ca te«ÃmabhipretaviparÅtamÃpadyetetyartha÷ / kuta÷ / evaæ loke d­«ÂatvÃt / yadi loke rÆpÃdimadvastu tatsvakÃraïÃpek«ayà sthÆlamanityaæ ca d­«Âam / tadyathà paÂastantÆnapek«ya sthÆle 'nityaÓca bhavati tantavaÓcaæÓÆnapek«ya sthÆlà anityÃÓca bhavanti, tathÃcÃmÅ paramÃïavo rÆpÃdimantastairabhyupagamyante, tasmÃtte 'pi kÃraïavantastadapek«ayà sthÆlà anityÃÓca prÃpnuvanti / yacca nityatve kÃraïaæ tairuktam- 'sadakÃraïavannityam' (vai. sÆ. 4.1.1) iti / tadapyevaæ satyaïu«u na saæbhavati / uktena prakÃreïÃïÆnÃmapi kÃraïavattvopapatte÷ / yadapi nityatve dvitÅyaæ kÃraïamuktam- 'anityamiti ca viÓe«ata÷ prati«edhÃbhÃva÷' (vai. sÆ. 4.1.4) iti / tadapi nÃvaÓyaæ paramÃïÆnÃæ nityatvaæ sÃdhayati / asati hi yasminkasmiæÓcinnitye vastuni nityaÓabdena na¤a÷ samÃso nopapadyate / na puna÷ paramÃïunityatvamevÃpek«yate / taccÃstyeva nityaæ paramakÃraïaæ brahma / naca ÓabdÃrthavyavahÃramÃtreïa kasyacidarthasya prasiddhirbhavati, pramÃïÃntarasiddhayo÷ ÓabdÃrthayorvyavahÃrÃvatÃrÃt / yadapi nityatve t­tÅyaæ kÃraïamuktam- 'avidyà ca' (vai. sÆ. 4.1.5) iti, tadyadyevaæ vivrÅyate satÃæ parid­ÓyamÃnakÃryÃïÃæ kÃraïÃnÃæ pratyak«eïÃgrahaïamavidyeti, tato dvyaïukanityatÃpyÃpadyeta / athÃdravyatve satÅti viÓe«yeta tathÃpyakÃraïavattvameva nityatÃnimittamÃdyeta / tasya ca prÃgevoktatvÃt 'avidyà ca' iti punaruktaæ syÃt / athÃpi kÃraïavibhÃgÃtkÃraïavinÃÓÃccanyasya t­tÅyasya vinÃÓahetorasaæbhavo 'vidyà sà paramÃïÆnÃæ nityatvaæ khyapayatÅti vyÃkhyÃyeta / nÃvaÓyaæ vinaÓyadvastu dvÃbhyÃmeva hetubhyÃæ vina«Âumarhatiti niyamo 'sti / saæyogasacive hyanekasmiæÓca dravye dravyÃntarasyÃrambhake 'bhyupagamyamÃna etadevaæ syÃt / yadà tvapÃstaviÓe«aæ sÃmÃnyÃtmakaæ kÃraïaæ viÓe«avadavasthÃntaramÃpadyamÃnamÃrambhakamabhyupagamyate tadà gh­takÃÂhinyavilayanavanmÆrtyavasthÃvilayanenÃpi vinÃÓa upapadyate / tasmÃdrÆpÃdimattvÃtsyÃdabhipretaviparyaya÷ paramÃïÆnÃm / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 15 // kiæ ca paramÃïava÷ samavÃyikÃraïavanta÷ kÃraïÃpek«ayà sthÆlà anityÃÓca, rÆpavattvÃt rasavattvÃdgandhavattvÃt sparÓavattvÃt ghaÂavaditi sÆtraæ yojayituæ paraprakriyÃmÃha-## / nanvatra paramÃïutvaæ pak«atÃvacchedakaæ tadviruddhaæ sthÆlatvaæ kathaæ sÃdhyata iti cet / na / vÃyutvatejastvÃde÷ p­thagavacchedakatvÃt / na cÃprayojakatÃ, kÃraïaÓÆnyatve nityatve cÃtmavadrÆpÃdimattvÃyogÃt / naca tarhi vÃyu÷ kÃraïavÃniti p­thaksÃdhane rÆpÃdihetÆnÃæ bhÃgÃsiddhyabhÃve 'pi siddhasÃdhanatà syÃditi vÃcyaæ, yatra sparÓastatkÃraïaæ, yatra rÆpaæ tatsakÃraïamiti vyÃptigrahakÃle vÃyutvÃdyavacchedena sÃdhyasiddhyabhÃvÃditi bhÃva÷ / paramÃïavo nityÃ÷, sattve satyakÃraïavattvÃt / Ãtmavaditi satpratipak«amutthÃpya viÓe«yÃsiddhyà dÆ«ayati-## / sattvaæ bhÃvatvaæ prÃgabhÃvanirÃsÃrtham / nityatvaprati«edha÷ sapratiyogika÷, abhÃvatvÃt, ghaÂÃbhÃvÃvaditi nityasya kvacitsiddhau kÃryamanityamiti viÓe«ata÷ kÃrye nityatvaprati«edhÃt kÃraïabhÆtaparamÃïu«u nityatvaæ sidhyati, anyathà pratiyogyabhÃve prati«edhÃnupapatteriti kaïÃdoktamanÆdyÃnyathÃsiddhyà dÆ«ayati-## / kÃrye nityatvaprati«edhavyavahÃramaÇgÅk­tya brahmaïi pratiyogiprasiddhiruktà / vastutastu viÓe«avyavahÃra evÃsiddha÷, kÃraïanityatvasya pramÃïÃntareïa j¤Ãnaæ vinà kÃryamanityamiti vyavahÃrayogÃdityÃha-## / yadi pramÃïÃntaraæ kÃraïanityatve syÃttadÃyaæ vyavahÃra÷ samÆlo bhavati, tato mÆlaj¤ÃnÃtprÃgvyavahÃramÃtrÃnna vastusiddhi÷, vaÂe yak«avyavahÃrÃdapi tatsiddhiprasaÇgÃt mÆlaj¤Ãne tu tenaiva aÓe«asiddhervyavahÃropanyÃsavaiyarthyamiti bhÃva÷ / evaæ paramÃïunityatve kÃïÃdasÆtradvayaæ nirasya t­tÅyaæ nirasyati-## / satÃmaïÆnÃæ d­ÓyamÃnasathÆlakÃryÃïÃæ pratyak«eïa kÃraïaj¤Ãnamavidyeti yadi sÆtrÃrtha÷, tarhyapratyak«akÃraïatvaæ nityatve hetu÷ syÃt / tanna dvyaïuke vyabhicÃrÃdityartha÷ / yadyÃrambhakadravyaÓÆnyatvaæ hetuviÓe«eïaæ tadà viÓe«yavaiyarthyamÃpadyeta, punaruktiÓcetyÃha-## / paramÃïavo nityÃ÷, nÃÓakÃnupalambhÃt, Ãtmavaditi sÆtrÃrthamÃÓaÇkate-## / tantvÃdyavayavÃnÃæ vibhÃgÃnnÃÓÃdvà paÂhÃdinÃÓo d­«Âa÷, tacca dvayaæ niravayavÃïÆnÃæ nÃstÅti nityatvamityartha÷ / pariïÃmavÃdamÃÓrityÃïÆnÃæ nÃÓakaæ ki¤citsaæbhavatÅti pariharati-## / avayavÃnÃæ saæyogena dravyÃntarotpattirÃraæbha iti yadi mataæ syÃt, tadà dravyavinÃÓo dvÃbhyÃmevetiniyama÷ syÃt / nÃrambhe mÃnamasti saæyuktatantvanyavapaÂÃdarÓanÃt / ata÷ kÃraïameva svato nirviÓe«aæ viÓe«avadavasthÃtmanà kÃryamityanubhavabalÃdÃstheyam / tathà cÃïÆnÃmapyavidyÃpariïÃmarÆpÃïÃæ pralayanimittena kÃlÃdinà piï¬ÃtmakasvarÆpatirobhÃvena kÃraïabhÃvÃpattirvinÃÓa upapadyate / yathÃgnisaæparkÃdgh­takÃÂhinyamavayavasaæyogasyÃvayavÃnÃæ ca nÃÓaæ vinaiva lÅyate tadvat / naca kÃÂhinyasya saæyogaviÓe«aïatvena guïatvÃdravyanÃÓe 'nudÃharaïatvamiti ÓaÇkyaæ, guïavaddravyasyÃpi kutaÓcidvinÃÓa ityaæÓenodaharaïÃt, guïaparibhëÃyÃÓcÃtantratvÃt / vastutastu gh­taæ kaÂhinaæ dravamityanusyÆtagh­tapariïÃmaviÓe«o dravyameva kÃÂhinyam / naca dravyatve 'pyavayavavibhÃgÃdeva tasya nÃÓa iti vÃcyaæ, gh­tasya pariïÃmina ekatvena vibhÃgÃsaæbhavÃt, paramÃïukÃÂhinyanÃÓe tadasaæbhavÃcceti bhÃva÷ / ki¤ca pralaye nÃsÅdrajo nÃnyat ki¤canetyaïÆnÃæ nÃÓasiddhi÷ / tasmÃnna te«Ãæ paramakÃraïatvamityupasaæharati-## //15// END BsCom_2,2.3.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.16 ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.16 | gandharasarÆpasparÓaguïà sthÆlà p­thivÅ, rÆparasasparÓaguïÃ÷ sÆk«mà Ãpa÷, rÆpasparÓaguïaæ sÆk«mataraæ teja÷, sparÓaguïa÷ sÆk«matamo vÃyurityevametÃni catvÃri bhÆtÃnyupacitÃpacitaguïÃni sthÆlasÆk«matarasÆk«matamatÃratamyopetÃni ca loke lak«yante / tadvatparamÃïavo 'pyupacitÃpacitaguïÃ÷ kalpyeranna và / ubhayathÃpi ca do«Ãnu«aÇgo 'parihÃrya eva syÃt / kalpyamÃne tÃvadupacitÃpacitaguïatva upacitaguïÃnÃæ mÆrtyupacayÃdaparamÃïutvaprasaÇga÷ / nacÃntareïÃpi mÆrtyupacayaæ guïopacayo bhavatÅtyucyate, kÃrye«u bhÆte«u guïopacaye mÆrtyupacayadarÓanÃt / akalpyamÃne tÆpacitÃpacitaguïatve paramÃïutvasÃmyaprasiddhaye yadi tÃvatsarvaæ ekaikaguïà eva kalpyeraæstatastejasi sparÓasyopalabdhirna syÃt, apsu rÆpasparÓayo÷, p­thivyÃæ ca rasarÆpasparÓÃnÃæ, kÃraïaguïapÆrvakatvÃtkÃryaguïÃnÃm / atha sarve caturguïà eva kalpyetan, tato 'psvapi gandhasyopalabdhi÷ syÃt, tejasi gandharasayo÷, vÃyau gandharÆparasÃnÃm / nacaivaæ d­Óyate / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 16 // ---------------------- FN: mÆrtyupacayÃt sthaulyÃdityartha÷ / yadyasmÃdadhikaguïavattattasmÃtsthÆlamiti vyÃptimuktvà vikalpayati-## / pÃrthiva÷ paramÃïÆradhikaguïastata ekaikanyÆnaguïà jalÃdiparamÃïava iti kalpyate, na và / Ãdye do«amÃha-## / mÆrtyupacayÃt sthaulyÃdityartha÷ / pÃrthivo 'ïurÃpyÃt sthÆla÷, adhikaguïatvÃt, ghaÂavadityevaæ prayoktavya÷ / aprayojakatvaæ nirasyati-## / d­«Âavirodha÷ syÃditi bhÃva÷ / neti pak«e sarve«ÃmÃïÆnÃæ sÃmyÃrthamekaikaguïavattvaæ và syÃccaturguïavatvaæ và / ubhayathÃpi do«amÃha-## //16// END BsCom_2,2.3.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.17 aparigrahÃc cÃtyantam anapek«Ã | BBs_2,2.17 | pradhÃnakÃraïavÃdo vedavidbhirapi kaiÓcinmanvÃdibhi÷ satkÃryatvÃdyaæÓopajÅvanÃbhiprÃyeïopanibaddha÷ / ayaæ tu paramÃïukÃraïavÃdo na kaiÓcidapi Ói«Âai÷ kenacidapyaæÓena parig­hÅta ityatyantamevÃnÃdaraïÅyo vedavÃdibhi÷ / apica vaiÓe«ikÃstantrÃrthabhÆtÃn«aÂpadÃrthÃndravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃkhyÃnatyantabhinnÃnbhinnalak«aïÃnabhyupagacchanti / yathà manu«yo 'Óva÷ ÓaÓa iti / tathÃtvaæ cÃbhyupagamya tadviruddhaæ dravyÃdhÅnatvaæ Óe«Ãïamabhyupagacchanti / tannopapadyate / katham / yathà hi loke ÓaÓakuÓapalÃÓaprabh­tÅnÃmatyantabhinnÃnÃæ satÃæ netaretarÃdhÅnatvaæ bhavati, evaæ dravyÃdÅnÃmatyantabhinnatvÃnnaiva dravyÃdhÅnatvaæ guïÃdÅnÃæ bhavitumarhati / atha bhavati dravyÃdhÅnatvaæ guïÃdÅnÃæ tato dravyabhÃve bhÃvÃddravyÃbhÃve 'bhÃvÃddravyameva saæsthÃnÃdibhedÃdanekaÓabdapratyayabhÃgbhavati / yathà devadatta eka eva sannavasthÃntarayogÃdanekaÓabdapratyayabhÃgbhavati tadvat / tathà sati sÃækhyasiddhÃntaprasaÇga÷ svasiddhÃntavirodhaÓcÃpadyeyÃtÃm / nanvagneranyasyÃpi sato dhÆmasyÃgnyadhÅnatvaæ d­Óyate / satyaæ d­Óyate / bhedapratÅtestu tatrÃgnidhÆmayoranyatvaæ niÓcÅyate / iha tu Óukla÷ kambalo rohiïÅ dhenurnÅlamutpalamiti dravyasyaiva tasya tasya tena tena viÓe«eïa pratÅyamÃnatvÃnnaiva dravyaguïayoragnidhÆmayoriva bhedapratÅtirasti / tasmÃddravyÃtmakatà guïasya / etena karmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃæ dravyÃtmakatà vyÃkhyÃtà / guïÃ(dÅ)nÃæ dravyÃdhÅnatvaæ dravyaguïayorayutasiddhatvÃditi yaducyeta, tatpunarayutasiddhatvamap­thagdeÓatvaæ và syÃdap­thakkÃlatvaæ vÃp­thaksvabhÃvatvaæ và / sarvathÃpi nopapadyate / ap­thakagdeÓatve tÃvatsvÃbhyupagamo virudhyeta / katham / tantvÃrabdho hi paÂa«ÂantudeÓo 'bhyupagamyate na paÂadeÓa÷ / paÂasya tu guïÃ÷ ÓuklatvÃdaya÷ paÂadeÓà abhyupagamyante na tantudeÓÃ÷ / tathÃcÃhu÷ - 'dravyÃïi dravyÃntaramÃrabhante guïÃÓca guïÃntaram' (vai. sÆ. 1.1.10) iti / tantavo hi kÃraïadravyÃïi kÃryadravyaæ paÂamÃrabhante / tantugatÃÓca guïÃ÷ ÓuklÃdaya÷ kÃryadravye paÂe ÓuklÃdiguïÃntaramÃrabhanta iti hi te 'bhyupagacchanti / so 'bhyupagamo dravyaguïayorap­thagdeÓatve 'bhyupagamyamÃne bÃdhyeta / athÃp­thakkÃlatvamayutasiddatvamucyeta, savyadak«iïayorapi govi«Ãïayorayutasiddhatvaæ prasajyeta / tathÃp­thaksvabhÃvatve tvayutasiddhatvena dravyaguïayorÃtmabheda÷ saæbhavati, tasya tÃdÃtmyenaiva pratÅyamÃnatvÃt / yutasiddhayo÷ saæbandha÷ saæyogo 'pyutasiddhayostu samavÃya ityayamabhyupagamo m­«aiva te«Ãæ, prÃksiddhasya kÃryÃtkÃraïasyÃyutasiddhatvÃnupapatte÷ / athÃnyatarÃpek«a evÃyamabhyupagama÷ syÃdayutasiddhasya kÃryasya kÃraïena saæbandha÷ samavÃya iti, evamapi prÃgsiddhasyÃlabdhÃtmakasya kÃryasya kÃraïena saæbandho nopapadyate dvayÃyattatvÃtsaæbandhasya / siddhaæ bhÆtvà saæbadhyata iti cet, prÃkkÃraïasaæbandhÃtkÃryasya siddhÃvabhyupagamyamÃnÃyÃmayutasiddhyabhÃvÃtkÃryakÃraïayo÷ saæyogavibhÃgau na vidyete itÅdaæ duruktaæ syÃt / yathà cetpannamÃtrasyÃkriyasya kÃryadravyasya vibhubhirÃkÃÓÃdibhirdravyÃntarai÷ saæbandha÷ saæyoga evÃbhyupagamyate na samavÃya evaæ kÃraïadravyeïÃpi saæbandha÷ saæyoga eva syÃnna samavÃya÷ / nÃpi saæyogasya samavÃyasya và saæbandhavyatirekeïÃstitve ki¤citpramÃïamasti / saæbandhaÓabdapratyayavyatirekeïa saæyogasamavÃyaÓabdapratyayadarÓanÃttayorastitvamiti cet / na / ekatve 'pi svarÆpabÃhyarÆpÃpek«ayÃnekaÓabdapratyayadarÓanÃt / yathaiko 'pi san devadatto loke svarÆpaæ saæbandhirÆpaæ cÃpek«yÃnekaÓabdapratyayabhÃgbhavati, manu«yo brÃhmaïa÷ Órotriyo vadÃnyo bÃlo yuvà sthavira÷ pità putra÷ pautro bhrÃtà jÃmÃteti, yathà caikÃpi satÅ rekhà sthÃnÃnnyatvena niviÓamÃnaikadaÓaÓatasahasrÃdiÓabdapratyayabhedamanubhavati, tathÃsaæbandhinoreva saæbandhaÓabdapratyayavyatirekeïa saæyogasamavÃyaÓabdapratyayÃrhatvaæ na vyatiriktavastvastitvena , ityupalabdilak«aïaprÃptasyÃnupalabdherabhÃvo vastvantarasya / nÃpi saæbandadhivi«ayatve saæbandhaÓabdapratyayayo÷ saætatabhÃvaprasaÇga÷ / svarÆpÃhyarÆpÃpek«ayetyuktottaratvÃt / tathÃïvÃtmamanasÃmapradeÓatvÃnna saæyoga÷ saæbhavati, pradeÓavato dravyasya pradeÓavatà dravyÃntareïa saæyogadarÓanÃt / kalpitÃ÷ pradeÓà aïvÃtmamanasÃæ bhavi«yantÅti cet / na / avidyÃmÃnÃrthakalpanÃyÃæ sarvÃrthasiddhiprasaÇgÃt / iyÃnevÃvidyamÃno viruddho 'viruddho vÃrtha÷ kalpanÅyo nÃto 'dhika iti niyamahetvabhÃvÃt / kalpanÃyÃÓca svÃyattatvÃtprabhÆtatvasaæbhavÃcca / naca vaiÓe«ikai÷ kalpitebhya÷ «a¬bhya÷ padÃrthebhyo 'nye 'dhikÃ÷ Óataæ sahasraæ vÃrthà na kalpayitavyà iti nivÃrako heturasti / tasmÃdyasmai yasmai yadyadrocate tattatsiddhyet / kaÓcitk­pÃlu÷ prÃïinÃæ du÷khabahulaæ saæsÃra eva mÃbhÆditi kalpayet / anyo và vyasanÅ muktÃnÃmapi punarutpattiæ kalpayet / kastayornivÃraka÷ syÃt / ki¤cÃnyat / dvÃbhyÃæ paramÃïubhyÃæ niravayavÃbhyÃæ sÃvayavasya dvyaïukasyÃkÃÓeneva saæÓle«Ãnupapatti÷ / nahyÃkÃÓasya p­thivyÃdÅnÃæ ca jatukëÂhavatsaæÓle«o 'sti / kÃryakÃraïadravyayorÃÓritÃÓrayabhÃvo 'nyathà nopapadyata ityavaÓyaæ kalpya÷ samavÃya iti cet / na / itaretarÃÓrayatvÃt / kÃryakÃraïayorhi bhedasiddhÃvÃÓritÃÓrayabhÃvasiddhirÃÓritÃÓrayabhÃvasiddhau ca tayorbhedasiddhi÷ kuï¬abadaravaditaretarÃÓrayatà syÃt / nahi kÃryakÃraïayorbheda ÃÓritÃÓrayabhÃvo và vedÃntavÃdibhirabhyupagamyate, kÃraïasyaiva saæsthÃnamÃtraæ kÃryamityabhyupagamÃt / ki¤cÃnyat / paramÃïÆnÃæ paricchinnatvÃdyÃvatyo diÓa÷ «a¬a«Âau daÓa và tÃvadbhiravayavai÷ sÃvayavÃste syu÷ sÃvayavatvÃdanityÃÓceti nityatvaniravayavatvÃbhyupagamo bÃdhyeta / yÃæstvaæ digbhedabhedino 'vayavÃnkalpayasi ta eva paramÃïava iti cet / na / sthÆlasÆk«matÃratamyakrameïÃparamakÃraïÃdvinÃÓopapatte÷ / yathà p­thivÅ dvyaïukÃdyapek«ayà sthÆlatamà vastubhÆtÃpi vinaÓyati, tata÷ sÆk«maæ sÆk«mataraæ ca p­thivyekajÃtÅyakaæ vinaÓyati, tato dvyaïukaæ, tathà paramÃïavo 'pi p­thivyekajÃtÅyakatvÃdvinaÓyeyu÷ / vinaÓyanto 'pyavayavavibhÃgenaiva vinaÓyantÅti cet / nÃyaæ do«a÷ / yato gh­takÃÂhinyavilayanavadapi vinÃÓopapattimavocÃma / yathà hi gh­tasuvarïÃdÅnÃmavibhajyamÃnÃvayavÃnÃmapyagnisaæyogÃddravabhÃvÃpattyà kÃÂhanyavinÃÓo bhavati, evaæ paramÃïÆnÃmapi paramakÃraïabhÃvÃpattyà mÆrtyÃdivinÃÓo bhavi«yati / tathà kÃryarambho 'pi nÃvayavasaæyogenaiva kevalena bhavati, k«ÅrajalÃdÅnÃmantareïÃpyavayavasaæyogÃntaraæ dadhihimÃdikÃryÃrambhadarÓanÃt / tadevamasÃrataratarkasaæd­bdhatvÃdÅÓvarakÃraïaÓrutiviruddhatvÃcchruti pravaïaiÓca Ói«ÂairmanvÃdibhiraparig­hÅtatvÃdatyantamevÃnapek«ÃsminparamÃïukÃraïavÃde kÃryà Óreyorthibhiriti vÃkyaÓe«a÷ // 17 // ---------------------- FN: tathÃtvamatyantabhinnatvam / sÃækhyo 'travedÃntÅ grÃhya÷ / yadvà kÃpilasyÃpi tÃdÃtmyasiddhÃnta iti sÃækhyagrahaïam / prabhÆtatvasaæbhavÃnniravadhitvasaæbhavÃt / saæÓle«a÷ saægraha ekÃkar«aïenÃparÃkar«aïaæ tasyÃnupapattirityartha÷ / na kevalamaïuvÃdasyÃyuktatvÃdupek«Ã kintu Ói«Âabahi«k­tatvÃdgranthator'thataÓcÃgrÃhyatvamityÃha-## / cakÃrÃrthaæ prapa¤cayitumupakramate-## / atyantabhedaj¤ÃpakamÃha-## / dravyaguïakarmaïÃæ dravyaguïatvakarmatvajÃtayo lak«aïÃni, guïÃÓrayatvÃdyupÃdhayo vÃ, nirguïatve sati jÃtimadakriyatvaæ guïalak«aïam, saæyogavibhÃgayornirapek«akÃraïaæ karma, nityamekamanekasamavetaæ sÃmÃnyam, nityadravyav­ttayo viÓe«Ã÷, nitya÷ saæbandha÷ samavÃya iti bhinnÃni lak«aïÃni / tairmitho 'tyantabhedasiddhirityartha÷ / ## / tena viruddho yo dharmadharmibhÃva÷ / guïÃdayo nadravyadharmÃ÷ syu÷, tato 'tyantabhinnatvÃt, ÓaÓakuÓÃdivadityartha÷ / bhedÃbÃdhakatvamupanyasyÃbhedamÃha-## / guïÃdi«u tadadhÅnatvaæ tÃvadanvayavyatirekasiddhaæ, tathà ca guïÃdayo dravyÃbhinnÃ÷, dravyÃdhÅnatvÃt, yadyasmÃdbhinnaæ tanna tadadhÅnaæ, yathà ÓaÓabhinna÷ kuÓa ityartha÷ / abhede dravyaæ guïa iti Óabdapratyayabheda÷ kathaæ, tatrÃha-## / kalpitabhedo 'pyastÅtyÃÓaya÷ / anyathÃtyantabhedavadatyantÃbhede 'pi dharmadharmitvÃyogÃditi mantavyam / astu guïÃdÅnÃæ dravyatÃdÃtmyamiti vadantaæ tÃrkikamanyaæ pratyÃha-## / sÃækhyo 'tra vedÃntÅ grÃhya÷ / yadvà kÃpilasyÃpi tÃdÃtmyasiddhÃnta iti sÃækhyagrahaïam / yadyapi tadadhÅnatvaæ taddharmatvaæ, tacca dhÆme nÃsti, agniæ vinÃpi bhÃvÃt, tathÃpi tatkÃryatvaæ tadadhÅnatvaæ matvà vyabhicÃraæ ÓaÇkate-## / kÃryatvamanyatvaæ cÃÇgÅkaroti-## / tathÃpi tÃdÃtmyena pratÅyamÃnatvasya hetorvivak«itatvÃnna vyabhicÃra ityÃÓaya÷ / asya hetoranyathÃsiddhimÃÓaÇkate-## / guïÃdÅnÃæ dravyeïÃbhedÃbhÃve 'pyayutasiddhatvena tÃdÃtmyapratÅtisiddhirityartha÷ / dÆ«ayituæ vikalpayati-## / Óauklyasya paÂani«ÂhatvÃt paÂasya tantudeÓatvÃt paÂaÓauklyayorap­thagdeÓatvÃbhÃvÃcchukla÷ paÂa iti sÃmÃnÃdhikaraïyapratÅtirna syÃdityÃdyaæ dÆ«ayati-## ## / kÃïÃdasÆtradvayaæ vyÃca«Âe-## / svabhÃvo hi svarÆpaæ tasyÃp­thaktve 'smadi«ÂÃbhedasiddhirityÃha-## / abhede yuktimÃha-##-guïasyetyartha÷ / evaæ «aÂpadÃrthà atyantabhinnà iti siddhÃnto 'nubhavavirodhena dÆ«ita÷ / siddhÃntÃntaraæ dÆ«ayati-## / ayutasiddhatvaæ kimubhayorutÃnyatarasya / nÃdya ityÃha-## / dvitÅyamÃÓaÇkya dÆ«ayati-## / kÃraïasya p­thaksiddhatve 'kÃryamap­thaksiddhamityuktamupetya saæbandho 'siddhasya siddhasya veti vikalpyÃdyaæ dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / satoraprÃptayo÷ prÃpti÷ saæyoga ityabhyupagamÃttantupaÂayorapi saæyogÃpattirityapasiddhÃnta÷ syÃdityartha÷ / sadyojÃtapaÂasya kriyÃbhÃvÃt kathaæ saæyoga÷, tatrÃha-## / ki¤ca saæbandhasyÃpi saæbandhe 'navasthÃnÃdasaæbaddhasyÃniyÃmakatvÃt saæbandho 'pi durnirÆpa ityÃha-## / saæbandha÷ saæbandhibhinna÷, tadvilak«aïaÓabdadhÅgamyatvÃt, vastvantaravaditi ÓaÇkate-## / kalpitabhedasÃdhane siddhasÃdhanatÃ, vastubhedasÃdhane tu vyabhicÃra iti samÃdhatte-## / svarÆpeïaiva manu«yÃdiÓabdabhÃgeva putrÃdyapek«ayà pitetyÃdivilak«aïaÓabdadhÅgamyo bhavati, naca bhidyata iti vyabhicÃra ityartha÷ / phalitamÃha-## / vilak«aïaÓabdadhÅgamyatvÃdityupalabdhighaÂitena-lak«aïena siÇgena prÃptasya vastvantarasya saæyogÃde÷ saæbandhivyatirekeïÃnupalabdherabhÃvo niÓcÅyata ityartha÷ / na hyaÇgulidvayasya nairantaryÃtirekeïa saæyoga upalabhyate / samavÃyastu na kasyÃpi kvacidapyanubhavamÃrohatÅti bhÃva÷ / saæbandhasya saæbandhyabhede saæbandhina÷ sadà sattvÃtsarvadà saæbandhabuddhiprasaÇga iti ÓaÇkÃæ ni«edhati-## / parÃpek«ayà nairantaryÃvasthÃyÃmaÇgulyo÷ rÆparÆpiïoÓca saæbandhidhÅ÷ na svata ityuktamityartha÷ / pÆrvaæ paramÃïvo÷ saæyoganirÃsena dvyaïukÃdis­«ÂirnirastÃ, saæpratyad­«ÂavadÃtmanÃïÆnÃæ saæyogo 'ïu«u kriyÃhetu÷ Ãtmamano÷ saæyogo buddhyÃdyasamavÃyikÃraïaæ nirasyate-## nirastamapi kalpitapradeÓapak«amatiprasaÇgÃkhyado«Ãntaraæ vaktuæ punarudbhÃvayati-## / kalpanamÆha÷ / ÆhitÃrthÃ÷ santo 'santo và / dvitÅye na saæyogasiddhi÷ svasvÃbhÃvayorekatra v­ttyavacchedakÃsattvÃt / Ãdye tÆhamÃtreïa sarvÃrthasiddhiprasaÇga÷, Æhasya svÃdhÅnatvÃt / prabhÆtatvaæ niravadhitvaæ tatsaæbhavÃccetyartha÷ / yadyÆhÃtsarvasiddhistadà padÃrthabandhamuktiniyamà lupyerannityÃha-## / saæyogaæ dÆ«ayitvà samavÃyaæ dÆ«ayati-## / tanmate dÆ«aïÃntaramucyata ityartha÷ / saæÓle«a÷ saægraha÷ / yata ekÃkar«aïenÃparÃkar«aïaæ tasyÃnupapattirityartha÷ / dvyaïukaæ niravayavÃsamavetaæ, sÃvayavatvÃt, ÃkÃÓÃsamavetabhÆmivaditi bhÃva÷ / nanu dvyaïukasyÃsamavetatve tadÃÓritatvaæ na syÃt, saæbandhaæ vinà tadayogÃt / naca saæyogÃdÃÓritatvaæ kÃryadravyasya prak­tyasaæyogÃditi ÓaÇkate-## / prak­tivikÃrayorabhedÃdÃÓrayÃÓrayibhÃvÃnupapattiri«Âeti pariharati-## / bhedÃttadbhÃva iti vadantaæ pratyÃha-## / kathaæ tarhi kÃryasya kÃraïÃÓritatvavyavahÃra÷ kalpitabhedÃdityÃha-## / paramÃïÆnÃæ niravayavatvamapyayuktamityÃha-## paramÃïava÷ sÃvayavÃ÷, alpatvÃt, ghaÂavat / vipak«e te«Ãæ digbhedÃvadhitvaæ na syÃdÃtmavadityartha÷ / nanuparamÃïvapek«ayà yo 'yaæ prÃcÅ dak«iïetyÃdidigbhedavyavahÃrastadavadhitvena ye 'vayavÃstvayocyante ta eva mama paramÃïavaste 'pi sÃvayavÃÓcet tadavayavà eveti evaæ yata÷ paraæ na vibhÃga÷ sa eva niravayava÷ paramÃïuriti ÓaÇkati-## / pariharati-## / ## / ayamartha÷-yatsavÃtmanÃvibhÃgÃyogyaæ vastu sa paramÃïuriti yadyucyeta tarhi brahmaïa eva paramÃïusaæj¤Ã k­tà syÃt, tadanyasyÃlpasya digvibhÃgÃrhatvenÃvayavavibhÃgÃvaÓyaæ bhÃvÃt / yadi p­thivyÃdijÃtÅyo 'lpaparimÃïaviÓrÃntibhÆmirya÷ sa paramÃïurityucyeta tarhi tasya na mÆlakÃraïatvaæ, vinÃÓitvÃt, ghaÂavat / naca hetvasiddhi÷, aïavo vinÃÓina÷, p­thivyÃdijÃtÅyatvÃt, ghaÂavaditi sÃdhanÃditi / saæprati niravayavadravyasya nÃÓahetvabhÃvÃdÃtmavadavinÃÓa ityÃÓaÇkya pÆrvoktaæ parihÃraæ smÃrayati-## / brahmÃtiriktasyÃj¤ÃnikatvÃcca dravyasya niravayavatvamasiddham / nimittÃd­«ÂÃdinÃÓÃdvinÃÓa÷ pralaye saæbhavati, muktau j¤ÃnÃdaj¤ÃnanÃÓe tatkÃryÃïunÃÓasaæbhava iti bhÃva÷ / yaduktaæ yatkÃryadravyaæ tatsaæyogasacivÃnekadravyÃrabdhamiti, tannetyÃha-## / kaivalyaæ pradhÃnyam / kÃryadravyasthitÃvapi hetvÃtsaæyogasya k«ÅrÃraæbhakasaæyogÃddadhyÃrambhakaæ na saæyogÃntaraæ, tathà ca dadhyÃdau vyabhicÃrÃnna vyÃptirityartha÷ / ki¤ca yatkÃryadravyaæ taddravyÃrambhamityeva vyÃptirastu lÃghavÃt, na tu saæyogasacivasvanyÆnaparimÃïenekadravyÃrambhamiti, gauravÃt, dÅrghavist­tadukÆlÃrabdharajjau nyÆnaparimÃïÃyÃæ vyabhicÃrÃcca / naca rajjurna dravyÃntaramiti vÃcyam, avayavimÃtraviplavÃpÃtÃt / ki¤ca niravayavadravyatvasyaikÃtmav­ttitve lÃghavÃnna niravayavÃnekÃïusiddhi÷ / yattvaïutvatÃratamyaviÓrÃntibhÆmitvena tatsiddhiriti / tanna / tryaïukatvenoktatruÂi«u viÓrÃnte÷ / naca ta eva truÂinÃmÃno jagaddhateva iti vÃcyam, p­thivÅtvÃdinà sÃvayavatvÃnityatvayoranumÃnÃt / na cÃvayavatvasya kvacidviÓrÃntau paramÃïusiddhiraviÓrÃntÃvanavastheti vÃcyam, mÃyÃyÃæ brahmaïi vÃvayavatvaviÓrÃntisaæbhavÃt / ato na ki¤cidaïusadbhÃve pramÃïam / niravayavÃnÃæ saæyogasamavÃyayorasaæbhavÃtsamavetadvyaïukÃdyÃrambhakatvÃyoga ityÃdi bÃdhakamuktameva / saæprati 'aparigrahÃcca'iti sÆtravÃkyaÓe«aæ pÆrayannadhikaraïÃrthamupasaæharati-## / tasmÃdbhrÃntimÆlena vaiÓe«ikamatenavedÃntatÃtparyasyÃvirodha iti siddham //17// END BsCom_2,2.3.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.18 4 samudÃyÃdhikaraïam . sÆ. 18-27 samudÃya ubhayahetuke 'pi tadaprÃpti÷ | BBs_2,2.18 | vaiÓe«ikarÃddhÃnto duryuktiyogÃdvedavirodhÃcchi«ÂÃparigrahÃcca nÃpek«itavya ityuktam / sor'dhavainÃÓika iti vainÃÓikatvasÃmyÃtsarvavainÃÓikarÃddhÃnto natarÃmapek«itavya itÅdamidÃnÅmupapÃdayÃma÷ / sa ca bahuprakÃra÷ pratipattibhedÃdvineyabhedÃdvà / tatraite trayo vÃdino bhavanti- kecitsarvÃstitvavÃdina÷, kecidvij¤ÃnÃstitvamÃtravÃdina÷, anye puna÷ sarvaÓÆnyatvavÃdina iti / tatra te sarvÃstitvavÃdino bÃhyamÃntaraæ ca vastvabhyupagacchanti bhÆtaæ bhautikaæ ca cittaæ caittaæ ca, tÃæstÃvatpratibrÆma÷ / tatra bhÆtaæ p­thivÅdhÃtvÃdaya÷ / bhautikaæ rÆpÃdaya«cak«urÃdayaÓca / catu«Âaye ca p­thivyÃdiparamÃïava÷ svarasneho«ïasvabhÃvÃste p­thivyÃdibhÃvena saæhanyanta iti manyante / tathà rÆpavij¤ÃnavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrasaæj¤akÃ÷ pa¤caskandhÃ÷ / te 'pyadhyÃtmaæ sarvavyavahÃrÃspadabhÃvena saæhanyanta iti manyante / tatredamabhidhÅyate- yo 'yamubhayahetuka ubhayaprakÃra÷ samudÃya÷ pare«Ãmabhipreto 'ïuhetukaÓca bhÆtabhautikasaæhatirÆpa÷ skandhahetukaÓca pa¤caskandhÅrÆpa÷ tasminnubhayahetuke 'pi samudÃye 'bhipreyamÃïe tadaprÃpti÷ syÃtsamudÃyÃprÃpti÷ / samudÃyabhÃvÃnupapattirityartha÷ / kuta÷ / samudÃyinÃmacetanatvÃt / cittÃbhijjvalanasya ca samudÃyasiddhyadhÅnatvÃt / anyasya ca kasyaciccetanasya bhoktu÷ praÓÃsiturvà sthirasya saæhanturanabhyupagamÃt nirapek«aprav­ttyabhyupagame ca prav­ttyanuparamaprasaÇgÃt / ÃÓayasyÃpyanyatvÃnanyatvÃbhyÃmanirÆpyatvÃt / k«aïikatvÃbhyupagamÃcca nirvyÃpÃratvÃtprav­ttyanupapatte÷ / tasmÃtsamudÃyÃnupapatti÷ / samudÃyÃnupapattau ca tadÃÓrayà lokayÃtrà lupyeta // 18 // ---------------------- FN: bhÆte bhautikaæ bÃhyam, cittaæ caittaæ ca kÃmÃdyantaramiti vibhÃga÷ / catu«Âaye caturvidhÃ÷ / svarÃ÷ kaÂhinÃ÷ pÃrthivÃ÷ paramÃïava÷, snigdhà ÃpyÃ÷, u«ïastaijasÃ÷, Åraïaæ calanaæ svabhÃvo vÃyavyÃnÃmiti / saviÓe«endriyÃïi rÆpaskandha÷, ahamahamityÃlayavij¤ÃnapravÃho vij¤Ãnaskandha÷, sukhÃdyanubhavo vedÃntaskandha÷, gauraÓva ityevaænÃmaviÓi«Âasavikalpapratyaya÷ saæj¤Ãskandha÷, rÃgadve«amohadharmÃ÷ saæskÃraskandha÷ / ÃÓerate 'smin rÃgÃdaya ityÃÓaya÷ saætÃna÷ / vaiÓe«ikaæ nirasya vainÃÓikaæ nirasyati-## / 'nÃbhÃva upalabdhe÷'iti nirasanÅyasiddhÃntÃdatra nirasyasiddhÃntasya bhedaæ vaktuæ tatsiddhÃntaæ vibhajate-## / nanu sugataproktÃgamasyaikyÃt kuto bahuprakÃratÃ, tatrÃha-## / ekasyaivÃgamavyÃkhyÃtu÷ Ói«yasyÃvasthÃbhedena vuddhibhedÃt, mandamadhyamottamadhiyÃæ Ói«yÃïÃæ và bhedÃdbahuprakÃratetyartha÷ / tÃneva prakÃrÃnÃha-## / sautrÃntiko vaibhëiko yogÃcÃrÅ mÃdhyamikaÓceti catvÃra÷ Ói«yÃ÷ / te«vÃdyayorbÃhyÃrthÃnÃæ parok«atvÃparok«atvavivÃde 'pyastitvasaæpratipattestayo÷ siddhÃntamekÅk­tya nirasyata ityÃha-## / bhÆtaæ bhautikaæ bÃhyaæ, cittaæ caittaæ ca kÃmÃdyÃntaramiti vibhÃga÷ / tatra saædihyate kiæ mÃnamÆlo bhrÃntimÆlo vÃyaæ siddhÃnta iti / tatra pramÃïamÆla iti pÆrvapak«ayan siddhÃntaæ tadÅyaæ darÓayati-## / sthira÷ prapa¤co brahmahetuka iti vedÃntasiddhÃntasya mÃnamÆlak«aïikasiddhÃntavirodhÃdasiddhi÷ pÆrvapak«e phalaæ, siddhÃnte tadavirodha iti j¤eyam / p­thivyÃdibhÆtacatu«Âayaæ vi«ayendriyÃtmakaæ bhautikaæ ca paramÃïusamudÃya eva nÃvayavyantaramiti matvà paramÃïÆn vibhajate-## / caturvidhà ityartha÷ / khara÷ kaÂhinastatsvabhÃvÃ÷ pÃrthivÃ÷ paramÃïava÷, snigdhà ÃpyÃ÷, u«ïÃstaijasÃ÷, Åraïaæ calanasvabhÃvo vÃyavyÃnÃmiti / bÃhyasamudÃyamuktvÃdhyÃtmikasamudÃyamÃha-## / savi«ayendriyÃïi rÆpaskandha÷ vi«ayÃïÃæ bÃhyatve 'pi dehasthendriyagrÃhyatvÃdÃdhyÃtmikatvam, ahamahamityÃlayavij¤ÃnapravÃho vij¤Ãnaskandha÷, sukhÃdyanubhavo vedanÃskandha÷, gauraÓva ityevaæ nÃmaviÓi«Âasavikalpakapratyaya÷ saæj¤Ãskandha÷, rÃgadve«amohadharmÃdharmÃ÷ saæskÃraskandha÷ / tatra vij¤ÃnaskandhaÓcittamÃtmeti gÅyate / anye catvÃra÷ skandhÃÓcaittÃste«Ãæ saæghÃta ÃdhyÃtmika÷ / sakalalokayÃtrÃnirvÃhaka ityartha÷ / avayavÃtiriktÃvayavyanupalabdheravayavÃ÷ Ói«yante, yatsat tatk«aïikaæ, yathà vidyuditi te«Ãæ k«aïikatvamiti mÃnamÆlo 'yaæ siddhÃnta iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ yojayati-## / sargÃdau paramÃïÆnÃæ ca skandhÃnÃæ ca svata÷saæghÃtastÃvanna saæbhavati, acetanatvÃt / nÃpi cittÃkhyamabhijvalanaæ vij¤Ãnaæ samudÃyahetu÷, saæghÃte dehÃkÃre jÃte vij¤Ãnaæ vij¤Ãne jÃte saæghÃta ityanyonyÃÓrayÃt / naca k«aïikavij¤ÃnÃdanya÷ kaÓcijjÅva ÅÓvaro và tvayÃbhyupagamyate ya÷ saæghÃtakartà bhavet / naca kartÃramanapek«yÃïava÷ skandhÃÓca svayameva saæghÃtÃrthaæ pravartanta iti vÃcyam, anirmok«aprasaÇgÃt / nanvÃlayavij¤ÃnasaætÃna÷ saæhantÃstvityata Ãha-#<ÃÓayasyeti># / ÃÓerate 'smin rÃgÃdaya ityÃÓaya÷ saætÃna÷, sa kiæ saætÃnibhyo 'nyo vij¤Ãnibhyo 'nyo 'nanyo và / Ãdye 'pi sthira÷ k«aïiko và / nÃdya÷, asmadi«ÂanityÃtmavÃdaprasaÇgÃt / dvitÅye do«amÃha-## / k«aïikasya janmÃtiriktavyÃpÃro nÃsti, tasmÃttasya paramÃïvÃdimelanÃrthaæ prav­ttiranupapannà / k«aïikatvavyÃghÃtdityartha÷ / etenÃnanya÷ saætÃna iti pak«o nirasta÷, k«aïikasya melakatvÃnupapatte÷ / tasmÃt saæhanturasattvÃt saæghÃtÃnupapattirityartha÷ //18// END BsCom_2,2.4.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.19 itaretarapratyayatvÃd iti cen notpattimÃtranimittatvÃt | BBs_2,2.19 | yadyapi bhoktà praÓÃsità và kaÓciccetana÷ saæhantà sthiro nÃbhyupagamyate tathÃpyavidyÃdÅnÃmitaretarakÃraïatvÃdupapadyate lokayÃtrà / tasyÃæ copapadyamÃnÃyÃæ và ki¤cidaparamapek«itavyamasti / te cÃvidyÃdayo 'vidyà saæskÃro vij¤Ãnaæ nÃma rÆpaæ «a¬Ãyatanaæ sparÓà vedanà t­«ïà upÃdÃnaæ bhavo jÃtirjarà maraïaæ Óoka÷ paridevanà du÷khaæ durmanastetyeva¤jÃtÅyakà itaretarahetukÃ÷ saugate samaye kvacitsaæk«iptà nirdi«ÂÃ÷ kvacitprapa¤citÃ÷ / sarve«ÃmapyayamavidyÃdikalÃpo 'pratyÃkhyeya÷ / tadevamavidyÃdikalÃpe parasparanimittanaimittikabhÃvena ghaÂÅyantravadaniÓamÃvartamÃner'thÃk«ipta upapanna÷ saæghÃta iti cet / tanna / kasmÃt / utpattimÃtranimittatvÃt / bhavedupapanna÷ saæghÃto yadi saæghÃtasya ki¤cinnimittamavagamyeta / na tvavagamyate / yata itaretarapratyayatve 'pyavidyÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvamuttarottarasyotpattimÃtranimittaæ bhavedbhavenna tu saæghÃtotpatte÷ ki¤cinnimittaæ saæbhavati / nanvavidyÃdibhirarthÃdÃk«ipyate saæghÃta ityuktam / atrocyate- yadi tÃvadayamabhiprÃyo 'vidyÃdaya÷ saæghÃtamantareïÃtmÃnamalabhamÃnà apek«ante saæghÃtamiti, tatastasya saæghÃtasya nimittaæ vaktavyam / tacca nitye«vapyaïu«vabhyupagamyamÃne«vÃÓrayÃÓrayibhÆte«u ca bhokte«u satsu na saæbhavatÅtyuktaæ vaiÓe«ikaparÅk«ÃyÃm / kimaÇga puna÷ k«aïike«vapyaïu«u bhokt­rahite«vÃÓrayiÓÆnye«u vÃbhyupagamyamÃne«u saæbhavet / athÃyamabhiprÃyo 'vidyÃdaya eva saæghÃtasya nimittamiti, kathaæ tamevÃÓrityÃtmÃnaæ labhamÃnÃstasyaiva nimittaæ syu÷ / atha manyase saæghÃtà evÃnÃdau saæsÃre saætatyÃnuvartante tadÃÓrayÃÓcÃvidyÃdaya iti, tadapi saædhÃtÃtsaæghÃtÃntaramutpadyamÃnaæ, niyamena và sad­Óamevotpadyeta, aniyamena và sad­Óaæ visad­Óaæ votpadyeta / niyamÃbhyupagame manu«yapudgalasya devatiryagyoninÃrakaprÃptyabhÃva÷ prÃpnuyÃt / aniyamÃbhyupagame 'pi manu«yapudgala÷ kadÃcitk«aïena hastÅ bhÆtvà devo và punarmanu«yo và bhavediti prÃpnuyÃt / ubhayamapyabhyupagamaviruddham / apica yadbhogÃrtha÷ saæghÃta÷ syÃtsa nÃsti sthiro bhokteti tavÃbhyupagama÷ / tataÓca bhogo bhogÃrtha eva sa nÃnyena prÃrthanÅya÷ / tathà mok«o mok«Ãrthaæ eveti mumuk«uïà nÃnyena bhavitavyam / anyena cetprÃrthyetobhayaæ bhogamok«akÃlÃvasthÃyinà tena bhavitavyam / avasthÃyitve k«aïikatvÃbhyupagamavirodha÷ / tasmÃditaretarotpattimÃtranimittatvamavidyÃdÅnÃæ yadi bhavedbhavatu nÃma natu saæghÃta÷ siddhyet / bhoktrabhÃvÃdityabhiprÃya÷ // 19 // ---------------------- FN: kÃryaæ prati ayate gacchatÅti pratyaya÷ kÃraïam / vij¤Ãnaæ p­thivyÃdicatu«Âayaæ rÆpaæ ceti «a¬ÃyatanÃni yasyendriyajÃtasya tat«a¬Ãyatanam / t­«ïyà vÃkkÃyace«ÂopÃdÃnam / hà putra, tÃtetyÃdipralÃpa÷ paridevanà / ÃÓrayetyÃdi bhokt­viÓe«aïaæ ad­«ÂÃÓraye«vityartha÷ / saæhanturabhÃve 'pi saæghÃtopapattimÃÓaÇkya ni«edhati-## / kÃryaæ pratyayate gacchatÅti pratyaya÷ kÃraïam / avidyÃdibhirevÃrthÃt saæghÃtasiddhau vyavahÃropapattirityartha÷ / avidyÃdÅnÃha-## / k«aïike«u sthiratvabuddhiravidyÃ, tato rÃgadve«amohÃ÷ saæskÃrà bhavanti, tebhyo garbhasthasyÃdyaæ vij¤Ãnamutpadyate, tasmÃccÃlayavij¤ÃnÃt p­thivyÃdicatu«Âayaæ nÃmÃÓrayatvÃnnÃma bhavati / tato rÆpaæ sitÃsitÃtmakaæ ÓukraÓoïitaæ ni«padyate / garbhasya kalakalabudbudÃvasthà nÃmarÆpaÓabdÃrtha iti ni«kar«a÷ / vij¤Ãnaæ p­thivyÃdicatu«Âayaæ rÆpaæ ceti «a¬ÃyatanÃni yasyendriyajÃtasya tat «a¬Ãyatanaæ, nÃmarÆpendriyÃïÃæ mitha÷ saæyoga÷ sparÓa÷, tata÷ sukhÃdikà vedanÃ, tayà punarvi«ayat­«ïÃ, tayà prav­ttirÆpÃdÃnaæ, tena bhavatyasmÃjjanmeti bhavo dharmÃdi÷, tato jÃtirdehajanma pa¤caskandhasamudÃya iti yÃvat / jÃtÃnÃæ skandhÃnÃæ paripÃko jarÃskandha÷, maraïaæ nÃÓa÷, mriyamÃïasya putrÃdisnehÃdantardÃha÷ Óoka÷, tena hà putretyÃdivilÃpa÷ paridevanÃ, ani«ÂÃnubhavo du÷khaæ, tenaæ durmanastà mÃnasÅ vyathÃ, itiÓabdo mÃnÃpamÃnÃdikleÓasaægrahÃrtha÷ / na kevalaæ sugatÃnÃmevÃvidyÃdaya÷ saæmatÃ÷, kintu sarvavÃdinÃmapÅtyÃha-## / avidyÃdihetukà janmÃdayo janmÃdihetukÃÓcÃvidyÃdaya iti mitho hetuhetumadbhÃvÃdarthÃtsaæghÃtasiddhiriti ÓaÇkÃmupasaæharati-## / siddhÃntabhÃgaæ vyÃca«Âe-## / avidyÃdÅnÃmuttarottarahetutvamaÇgÅk­tya saæghÃtahetvabhÃvÃt saæghÃto na syÃdityukte pÆrvoktaæ smÃrayati-## / kimavidyÃdaya÷ saæghÃtasya gamakà utotpÃdakà iti vikalpyÃdye saæghÃtasyotpÃdakaæ ki¤cidvÃcyaæ, tannÃstÅtyÃha-## / ÃÓrayÃÓrayibhÆte«viti bhokt­viÓe«aïam / ad­«ÂÃÓraye«vityartha÷ / yadà sthire«vaïu«u saæghÃtayogye«u kart­«u cÃd­«ÂasahÃye«u satsu j¤ÃnÃbhÃvamÃtreïa saæhatikart­tvÃyogÃtsaæghÃtÃpatternimittaæ nÃstÅtyuktaæ tadà k«aïikapak«e tannÃstÅti kimu vaktavyamityÃha-## / ÃÓrayÃÓraya÷ saæghÃtakartà tacchÆnye«vityartha÷ / 'ÃÓrayÃÓrayiÓÆnye«u'iti pÃÂhe upakÃryopakÃrakatvaÓÆnye«vityartha÷ / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / saæghÃtasyÃvidyÃdÅnÃæ cotpattÃvanyonyÃÓraya÷ syÃditi dÆ«ayati-## / svÃbhÃvika÷ khalvayaæ saæghÃtÃnÃæ hetuhetumadbhÃvena pravÃho na saæhantÃramapek«ate, pÆrvasaæghÃtÃÓrayà avidyÃdaya uttarasaæghÃtapravartakà iti nÃnyonyÃÓrayado«o 'pÅtyÃÓaÇkate-## / svabhÃvasya niyamÃniyamayorapasiddhÃntÃpÃta÷ syÃditi parihÃrÃrtha÷ / pÆryate galati ceti pudgalo deha÷ / ki¤ca bhoktu÷ k«aïikatvapak«e bhogÃpavargavyavahÃro 'pi durghaÂa ityÃha-## / yo yadicchati sa tatkÃle nÃsti cedicchÃvyarthÃ, asti cet k«aïikatvabhaÇga ityartha÷ / prak­taæ saæghÃtanirÃsamupasaæharati-## //19// END BsCom_2,2.4.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.20 uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt | BBs_2,2.20 | uktametadavidyÃdÅnÃmutpattimÃtranimittatvÃnna saæghÃtasiddhirastÅti / tadapi tÆtpattimÃtranimittatvaæ na saæbhavatÅtidamidÃnÅmupapÃdyate / k«aïabhaÇgavÃdino 'yamabhyupagama uttarasmink«aïa utpadyamÃne pÆrva÷ k«aïo nirudhyata iti / nacaivamabhyupagacchatà pÆrvottarayo÷ k«aïayorhetuphalabhÃva÷ Óakyate saæpÃdayitum / nirudhyamÃnasya niruddhasya và pÆrvak«aïasyÃbhÃvagrastatvÃduttarak«aïahetutvÃnupapatte÷ / atha bhÃvabhÆta÷ parini«pannÃvastha÷ pÆrvak«aïa uttarak«aïasya heturityabhiprÃyastathÃpi nopapadyate / bhÃvabhÆtasya punarvyÃpÃrakalpanÃyÃæ k«aïÃntarasaæbandhaprasaÇgÃt / atha bhÃva evÃsya vyÃpÃra ityabhiprÃyastathÃpi naivopapadyate / hetusvabhÃvÃnuparaktasya phalasyetpattyasaæbhavÃt / svabhÃvoparÃgÃbhyupagame ca hetusvabhÃvasya phalakÃlÃvasthÃyitve sati k«aïabhaÇgÃbhyupagamatyÃgaprasaÇga÷ / vinaiva và svabhÃvoparÃgeïa hetu phalabhÃvamabhyupagacchata÷ sarvatra tatprÃpteratiprasaÇga÷ / apicotpÃdanirodhau nÃma vastuna÷ svarÆpameva và syÃtÃmavasthÃntaraæ và vastvantarameva và / sarvathÃpi nopapadyate / yadi tÃvadvastuna÷ svarÆpamevotpÃdanirodhau syÃtÃæ tato vastuÓabda utpÃdanirodhaÓabdau ca paryÃyÃ÷ prÃpnuyu÷ / asthÃsti kaÓcidviÓe«a iti manyetotpÃdanirodhaÓabdÃbhyÃæ madhyavartino vastuna ÃdyantÃkhye avasthe abhilapyete iti, evamapyÃdyÃntamadhyak«aïatrayasaæbandhitvÃdvastuna÷ k«aïikatvÃbhyupagamahÃni÷ / athÃtyantavyatiriktÃvevotpÃdanirodhau vastuna÷ syÃtÃmaÓvamahi«avat, tato vastu utpÃdanirodhÃbhyÃmasaæs­«Âamiti vastuna÷ ÓÃÓvatatvaprasaÇga÷ / yadi ca darÓanÃdarÓane vastuna utpÃdanirodhau syÃtÃm, evamapi dra«Â­dharmau tau na vastudharmÃviti vastuna÷ ÓÃÓvatatvaprasaÇga eva / tasmÃdapyasaægataæ saugataæ matam // 20 // ---------------------- FN: nirudhyamÃnatvaæ vinÃÓakasÃænidhyam / niruddhatvamatÅtatvam / dvividho hi kÃryasamutpÃda÷ sugatasaæmato hetvadhÅna÷ kÃraïasamudÃyÃdhÅnaÓceti / tatrÃvidyÃta÷ saæskÃrastato vij¤ÃnamityevaærÆpa÷ prathama÷, p­thivyÃdisamudÃyÃtkÃya ityevaæ dvitÅya÷ / tatrÃdyamaÇgÅk­tya dvitÅya÷ saæghÃtakartrabhÃvena dÆ«ita÷ / saæpratyÃdyaæ dÆ«ayati sÆtrakÃra÷-## / k«aïikor'tha÷ k«aïika ityucyate / nirudhyamÃnatvaæ vinÃÓakasÃænidhyaæ, niruddhatvamatÅtatvam / nanu kÃryakÃle vinÃÓavyÃptatve 'pi pÆrvak«aïe sattvÃt k«aïikÃrthasya hetutvamak«atamiti ÓaÇkate-## / sadrÆpa ityartha÷ / kiæ hetorutpattyatirikta÷ kÃryotpÃdanÃkhyo vyÃpÃra÷, anatirikto và / nÃdya ityuktyà dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / bhÃva utpatti÷ / uktaæ hi 'bhÆtirye«Ãæ kriyà saiva kÃrakaæ saiva cocyata'iti / ye«Ãæ k«aïikÃbhÃvÃnÃæ yà bhÆti÷ saiva kriyà kÃrakaæ cetyartha÷ / na«ÂasyÃpi nimittattvaæ syÃnvopÃdÃnatvaæ, tathà ca m­dÃderghaÂÃdikÃlÃsattve ghaÂÃdyanutpatti÷ / sattve ca k«aïikatvahÃniriti pariharati-## / prathamapak«ektado«aæ dra¬hayati-## / vastuno janmadhvaæsÃnirÆpÃïÃcca na k«aïikatvamityÃha-## / tayo÷ svarÆpatve vastunyantarbhÃvÃdvastuno 'nÃdyanantatvamityapi dra«Âavyam / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / viÓe«amevÃha-## / dÆ«ayati-## / tÃbhyÃæ saæsarge vastuna÷ k«aïikatvabhaÇga÷ syÃt / saæsarga eva nÃstÅti t­tÅyakalpamutthÃpya dÆ«ayati-## //20// END BsCom_2,2.4.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.21 asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà | BBs_2,2.21 | k«aïabhaÇgavÃde pÆrvak«aïo nirodhagrastatvÃnnottarasya k«aïasya heturbhavatÅtyuktam / athÃsatyeva hetau phalotpattiæ brÆyÃt, tata÷ pratij¤oparodha÷ syÃt / caturvidhÃnhetÆnpratÅtya cittacaittà utpadyanta itÅyaæ pratij¤Ã hÅyeta / nirhetukÃyÃæ cotpattÃvapratibandhÃtsarvaæ sarvatrotpadyeta / athottarak«aïotpattiryÃvattÃvadavati«Âhate pÆrvak«aïa iti brÆyÃttato yaugapadyaæ hetuphalayo÷ syÃt / tathÃpi pratij¤oparodha eva syÃt / k«aïikÃ÷ sarve saæskÃrà itÅyaæ pratij¤oparudhyeta // 21 // sÆtraæ vyÃkhyÃtuæ v­ttaæ smÃrayati-## / kiæ kÃryotpattirnirhetukà sahetukà và / Ãdye pratij¤ÃhÃnirityÃha-## / vi«ayakaraïasahakÃrisaæskÃrÃÓcaturvidhà hetavastÃn pratÅtya prÃpya cittaæ rÆpÃdivij¤Ãnaæ caittÃÓcittÃtmakÃ÷ sukhÃdayaÓca jÃyanta iti pratij¤Ãrtha÷ / yathà nÅlavij¤Ãnasya nÅlavastvÃlambanapratyayo vi«aya÷, cak«u÷ karaïamadhipatipratyaya÷, sahakÃripratyaya Ãloka÷, samanantarapÆrvapratyaya÷ saæskÃra iti bheda÷ / pratij¤ÃhÃniæ puru«ado«amuktvà vastudo«amapyÃha-## / sahetukatvapak«e 'nvayikÃraïasya m­dÃde÷ kÃryasahabhÃvÃpattyà k«aïikatvapratij¤ÃhÃniriti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## / samyak kriyanta iti saæskÃrÃ÷ / Ãdyantavanto bhÃvà ityartha÷ //21// END BsCom_2,2.4.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.22 pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhÃprÃptir avicchedÃt | BBs_2,2.22 | apica vainÃÓikÃ÷ kalpayanti buddhibodhyaæ trayÃdanyatsaæsk­taæ k«aïikaæ ceti / tadapi ca k«ayaæ pratisaækhyÃpratisaækhÃyÃnirodhÃvakÃÓaæ cetyÃcak«ate / trayamapi caitadavastvabhÃvamÃtraæ nirupÃkhyamiti manyante, buddhipÆrvaka÷ kila vinÃÓo bhÃvÃnÃæ pratisaækhyÃnirodho nÃma bhëyate, tadviparÅto 'pratisaækhyÃnirodha÷ ÃvaraïabhÃvamÃtramÃkÃÓamiti / te«ÃmÃkÃÓaæ parastÃtpratyÃkhyÃsyati / nirodhadvayamidÃnÅæ pratyÃca«Âe / pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhayoraprÃpti÷ / asaæbhava ityartha÷ / kasmÃt / avicchedÃt / etau hi pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhau saætÃnagocarau và syÃtÃæ bhÃvagocarau và / na tÃvatsaætÃnagocarau saæbhavata÷ / sarve«vapi saætÃne«u saætÃninÃmavicchinnena hetuphalabhÃvena saætÃnavicchedasyÃsaæbhavÃt / nÃpi bhÃvagocarau saæbhavata÷ / nahi bhÃvÃnÃæ niranvayo nirupÃkhyo vinÃÓa÷ saæbhavati, sarvÃsvapyavasthÃsu pratyabhij¤ÃnabalenÃnvayyavicchedadarÓanÃt / aspa«Âapratyabhij¤ÃnÃsvapyavasthÃsu kvacidd­«ÂenÃnvayyavicchedenÃnyatrÃpi tadanumÃnÃt / tasmÃtparaparikalpitasya nirodhadvayasyÃnupapatti÷ // 22 // ---------------------- FN: nirupÃkhyaæ ni÷svarÆpam / pratÅpà pratukÆla÷ saækhyà santaæ bhÃvamasantaæ karomÅtyevaærÆpà buddhi÷ pratisaækhyà tayà nirodha÷ / evamÃdyasÆtrÃbhyÃæ samudÃyo nirasta÷ / uttarasÆtrÃbhyÃæ kÃryakÃraïabhÃvak«aïikatve niraste / saæprati tadabhimataæ dvividhaæ vinÃÓaæ dÆ«ayati-## / saæsk­tamutpÃdyaæ buddhibodhyaæ prameyamÃtraæ, trayÃttuccharÆpÃdanyadityartha÷ / kiæ tatrayaæ, tadÃha-## / nirupÃkhyaæ ni÷svarÆpam / pratÅpà pratikÆlà saækhyà santaæ bhÃvamasantaæ karomÅtyevaærÆpà buddhi÷ pratisaækhyÃ, tayà nirodha÷ kasyacidbhÃvasya bhavati / abuddhipÆrvakastu stambhÃdÅnÃæ svarasabhaÇgurÃïÃmityÃha-## / parakriyÃmuktvà sÆtraæ vyÃca«Âe-## / bhÃvÃ÷ saætÃnina÷ / saætÃno nÃma bhÃvÃnÃæ hetuphalabhÃvena pravÃha÷, tasmin saætÃne caramak«aïa÷ k«aïÃntaraæ karoti và na và / Ãdye caramatvavyÃghÃta÷, saætÃnÃvicchedÃt / dvitÅye caramasyÃsattvaprasaæga÷, arthakriyÃkÃritvaæ sattvamiti svasiddhÃntÃt, caramasyÃsattve pÆrve«ÃmapyasattvaprasaÇga÷, arthakriyÃÓÆnyatvÃt / tasmÃt saætÃnasya vicchedÃsaæbhavÃnnirodhÃprÃptirityÃha-## / na dvitÅya ityÃha-## / ghaÂakapÃlacÆrïÃdyavasthÃsuseyaæ m­diti pratyabhij¤ÃnÃdanvayibhÃvasya m­dÃdernÃtyantikavinÃÓa ityartha÷ / bÅjasyÃÇkurÃdi«u pratyabhij¤ÃnÃdarÓanÃdanvayino viccheda ityata Ãha-## / aÇkurÃdayo 'nusyÆtÃnvayibhÃvasthÃ÷, kÃryatvÃtpaÂavadityanvayyavicchedasiddhirityartha÷ / yasmÃdbhÃvÃnÃæ sthÃyitvaæ tasmÃtpratik«aïa(?)nirodhÃsaæbhava ityupasaæhÃra÷ //22// END BsCom_2,2.4.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.23 ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.23 | yo 'yamavidyÃdinirodha÷ pratisaækhyÃnirodhÃnta÷pÃtÅ paraparikalpita÷, sa samyagj¤ÃnÃdvà saparikarÃtsyÃtsvayameva và / pÆrvasminvikalpe nihartukavinÃÓÃbhyupagamahÃniprasaÇga÷ / uttarasmiæstu mÃrgopadeÓÃnarthakyaprasaÇga÷ / evamubhayathÃpi do«aprasaÇgÃdasama¤jasamidaæ darÓanam // 23 // ---------------------- FN: parikarà yamaniyamÃdayastatsahitÃt / sarvaæ du÷khaæ k«aïikamiti bhÃvanopadeÓo mÃrgopadeÓa÷ / avidyÃdÅnÃæ pratisaækhyÃnirodhaæ tadabhimataæ dÆ«ayati-## / yamaniyamÃdaya÷ parikarÃ÷ / sarvaæ du÷khaæ k«aïikamiti bhÃvanopadeÓo mÃrgopadeÓa÷ //23// END BsCom_2,2.4.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.24 ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt | BBs_2,2.24 | yacca te«ÃmevÃbhipretaæ nirodhadvayamÃkÃÓaæ ca nirupÃkhyamiti, tatra nirodhadvayasya nirupÃkhyatvaæ purastÃnnirÃk­tam / ÃkÃÓasyedÃnÅæ nirÃkriyate / ÃkÃÓe cÃyukto nirupÃkhyatvÃbhyupagama÷ / pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhayoriva vastutvapratipatteraviÓe«Ãt / ÃgamaprÃmÃïyÃttÃvat 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃdiÓrutibhya ÃkÃÓasya ca vastutvaprÃpti÷ / vipratipannÃnprati tu ÓabdaguïÃnumeyatvaæ vaktavyaæ, gandhÃdÅnÃæ guïÃnÃæ p­thivyÃdivastvÃÓrayatvadarÓanÃt / api cÃvaraïÃbhÃvamÃtramÃkÃÓamicchatÃmekasminsuparïe patatyÃvaraïasya vidyamÃnatvÃtsuparïÃntarasyotpitsato 'navakÃÓatvaprasaÇga÷ / yatrÃvaraïÃbhÃvastatra pati«yatÅti cet / yenÃvaraïabhÃvo viÓe«yate tattarhi vastubhÆtamevÃkÃÓaæ manyamÃnasya saugatasya svÃbhyupagamavirodha÷ prasajyeta / saugate hi samaye 'p­thivÅ bhagava÷ kiæsaæniÓcayÃ' ityasminprativacanapravÃhe p­thivyÃdÅnÃmante vÃyu÷ 'kiæsaæniÓcaya÷' ityasya praÓnasya prativacanaæ bhavati 'vÃyurÃkÃÓasaæniÓcaya÷' iti / tadÃkÃÓasyÃvastutve na sama¤jasaæ syÃt / tasmÃdapyayuktamÃkÃÓasyÃvastutvam / apica nirodhadvayamÃkÃÓaæ ca trayamapyetannirÆpÃkhyamavastu nityaæ ceti viprati«iddham / nahyavastuno nityatvamanityatvaæ và saæbhavati, vastvÃÓrayatvÃddharmadharmivyavahÃrasya / dharmadharmibhÃve hi ghaÂÃdivadvastutvameva syÃnna nirupÃkhyatvam // 24 // ---------------------- FN: pati«yati saæcari«yatÅtyartha÷ / kiæ samyak niÓcaya ÃÓrayo 'syà iti kiæ saæniÓcayà / #<ÃgamaprÃmÃïyÃditi># / tatrÃkÃÓasya kÃryatvoktyà ghaÂÃdivadvastutvaæ prasidhyatÅtyartha÷ / nanvÃgamaprÃmÃïye vipratipannÃnsugatÃnpratyÃkÃÓasya vastutvaæ kathaæ sidhyatÅtyata Ãha-## Óabdo vastuni«Âha÷ guïatvÃt, gandhÃdivadityanumÃnÃdÃkÃÓasya vastutvaæ sidhyati / p­thivyÃdya«ÂadravyÃïÃæ ÓrotragrÃhyaguïÃÓrayatvÃyogÃdityartha÷ / ÃkÃÓasya bhÃvatvaæ prasÃdhyÃbhÃvatvaæ dÆ«ayati-## / yathaikaghaÂasattve 'pi ghaÂasÃmÃnyÃbhÃvo nÃsti tathaikapak«isattve 'pi mÆrtadravyasÃmÃnyÃbhÃvÃtmakÃkÃÓo nÃstyeveti pak«yantarasaæcÃro na syÃdityartha÷ / deÓaviÓe«ÃvacchedenÃvaraïÃbhÃvo 'stÅtyÃÓaÇkyÃbhÃvÃvacchedakadeÓaviÓe«a evÃkÃÓo nÃbhÃva ityÃha-## / pati«yati / pak«Å saæcari«yatÅtyartha÷ / ÃkÃÓasyÃvastutvaæ svagranthaviruddhaæ cetyÃha-## / kiæ samyak niÓraya ÃÓrayo 'syà iti kiæsaæniÓrayà / avastuna÷ ÓaÓavi«ÃïasyÃÓrayatvÃdarÓanÃditi / vyÃghÃtÃntaramÃha-## / dhvaæsÃpratiyogitÃkhyo dharmo nityatvaæ nÃsati saæbhavati / dharmiïo 'sattvavyÃghÃtÃdityartha÷ //24// END BsCom_2,2.4.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.25 anusm­teÓ ca | BBs_2,2.25 | apica vainÃÓika÷ sarvasya vastuna÷ k«aïikatÃmabhyupayannupalabdhurapi k«aïikatÃmabhyupeyÃt / naca sà saæbhavati / anusm­te÷ anubhavamupalabdhimanÆtpadyamÃnaæ smaraïamevÃnusm­ti÷ / sà copalabdhyekakart­kà satÅ saæbhavati / puru«Ãntaropalabdhivi«aye puru«Ãntarasya sm­tyadarÓanÃt / kathaæ hyahamado 'drÃk«amidaæ paÓyÃmÅti ca pÆrvottaradarÓinyekasminnasati pratyaya÷ syÃt / apica darÓanasmaraïayo÷ kartaryekasminpratyak«a÷ pratyabhij¤Ãpratyaya÷ sarvasya lokasya prasiddho 'hamado 'drÃk«amidaæ paÓyÃmÅti / yadi hi tayorbhinna÷ kartà syÃttato 'haæ smÃrÃmyadrÃk«Ådanya iti pratÅyÃt / natvevaæ pratyeti kaÓcit / yatraivaæ pratyayastatra darÓanasmaraïayorbhinnameva kartÃraæ sarvaloko 'vagacchati, smarÃmyahamasÃvado 'drÃk«Åditi / iha tvahamado 'drÃk«amiti darÓanasmaraïayorvinÃÓiko 'pyÃtmÃnamevaikaæ kartÃramavagacchati / na nÃhamityÃtmano darÓanaæ nirv­ttaæ nihnute yathÃgniranu«ïo 'prakÃÓa iti và / tatraivaæ satyekasya darÓanasmaraïalak«aïadvayasaæbandhe k«aïikatvÃbhyupagamahÃniraparihÃryà vainÃÓikasya syÃt / tathÃnantaramanantarÃmÃtmana eva pratipattiæ pratyabhijÃnannekakart­kÃmottamÃducchvÃsÃdatÅtÃÓca pratipattÅrà janmana Ãtmaikakart­kÃ÷ pratisaædadhÃna÷ kathaæ k«aïabhaÇgavÃdÅ vainÃÓiko nÃpapeta sa yadi brÆyÃtsÃd­ÓyÃdetatsamapatsyata iti / taæ pratibrÆyÃt / tenedaæ sad­Óamiti dvayÃyattatvÃtsÃd­Óyasya, k«aïabhaÇgavÃdina÷ sad­ÓayordvayorvastunorgrahÅturekasyÃbhÃvÃt, sÃd­Óyanimittaæ pratisaædhÃnamiti mithyÃpralÃpa eva syÃt / syÃccetpÆrvottarayo÷ k«aïayo÷ sÃd­Óyasya grahÅtaika÷, tathÃsatyekasya k«aïadvayÃvastha4nÃtk«aïikatvapratij¤Ã pŬyeta / tenedaæ sad­Óamiti pratyayÃntaramevedaæ na pÆrvottarak«aïadvayagrahaïanimittamiticet / na / tenedamiti / bhinnapadÃrthopÃdÃnÃt / pratyayÃntarameva cetsÃd­Óyavi«ayaæ syÃttenedaæ sad­Óamiti vÃkyaprayogo 'narthaka÷ syÃt / sÃd­Óyamityeva prayoga÷ prÃpnuyÃt / yadà hi lokaprasiddha÷ padÃrtha÷ parÅk«akairna parig­hyate tadà svapak«asiddhi÷ parapak«ado«o vobhayamapyucyamÃnaæ parÅk«akÃïÃmÃtmanaÓca yathÃrthatvena na buddhisaætÃnamÃrohati / evamevai«or'tha iti niÓcitaæ yattadeva vaktavyam / tato 'nyaducyamÃnaæ bahupralÃpitvamÃtmana÷ kevalaæ prakhyÃpayet / nacÃyaæ sÃd­ÓyÃtsaævyavahÃro yukta÷ / tadbhÃvÃvagamÃttatsad­ÓabhÃvÃnavagamÃcca / bhavedapi kadÃcidbÃhyavastuni vipralambhasaæbhavÃttadevedaæ syÃttatsad­Óaæ veti saædeha÷ / upalabdhari tu saædeho 'pi na kadÃcidbhavati sa evÃhaæ syÃæ tatsad­Óo veti / ya evÃhaæpÆrvedyuradrÃk«aæ sa evÃhamadya smarÃmÅti niÓcitatadbhÃvopalambhÃt / tasmÃdapyanupapanno vainÃÓikasamaya÷ // 25 // Ãtmana÷ k«aïikatvaæ dÆ«ayati-## / anubhavajanyasm­tiranusm­tistasyÃmanubhavasamÃnÃÓrayatvÃttadubhayÃÓrayÃtmana÷ sthÃyitvamityartha÷ / k«aïikatve j¤ÃnadvayÃnusaædhÃnaæ ca na syÃdityÃha-## / pÆrvadarÓanakarturadrÃk«amitismaraïakartaikyapratyabhij¤ÃnÃccÃtmÃna÷ sthÃyitvamityÃha-## / yo 'hamada÷ pÆrvamadrÃk«aæ sa evÃhamadya tatsmarÃmÅti pratyabhij¤ÃnÃkÃro dra«Âavya÷ / ##j¤ÃnÃntarasaæbandhakathanaæ, yo 'hamadrÃk«aæ so 'haæ paÓyÃmÅti pratyabhij¤ÃntaradyotanÃrtham / vipak«e bÃdhakamÃha-## / dra«Â­smartrorbhede 'haæ smarÃmi anyo 'drÃk«Åditi pratÅti÷ syÃdityatra d­«ÂÃntamÃha-## pratyayamÃha-## smarÃmyahamanyo 'drÃk«Åditi pratyayo yatra tatra bhinnameva kartÃraæ loko 'vagacchatÅtyavivÃdamityartha÷ / prak­tapratyabhij¤ÃyÃæ tÃd­Óabhedapratyayasya bÃdhakasyÃdarÓanÃdÃtmasthÃyitvaæ durvÃramityÃha-## / yathÃgnerau«ïyÃdikaæ na bÃdhate kaÓcittathà nÃhamadrÃk«amiti pÆrvadarÓanaæ na nihnuta ityanena bÃdhÃbhÃvÃt pratyabhij¤Ã prametyuktaæ bhavati / tathà dra«Â­smartroraikye sati sthÃyitvaæ phalitamityÃha-## / k«aïadvayasaæbandhe 'pyÃtmanast­tÅyak«aïe bhaÇgo 'stviti vadantaæ pratyÃha-## / vartamÃnadaÓÃmÃrabhyottamÃducchvÃsÃdÃmaraïÃdanantarÃmanantarÃæ svasyaiva pratipattimÃtmaikakart­kÃæ pratyabhijÃnannà janmanaÓcÃvartamÃnadaÓÃparyantamatÅtÃ÷ pratipattÅ÷ svakart­kÃ÷##sanniti yojanà / dÅpajvÃlÃsvivÃtmani pratyabhij¤Ãnaæ sÃd­Óyado«Ãditi ÓaÇkate-## / sÃd­Óyaj¤Ãnasya dharmipratiyogij¤ÃnÃdhÅnatvÃt sthirasya j¤ÃturasattvÃnna sÃd­Óyaj¤Ãnaæ saæbhavati, sattve vÃpasiddhÃnta÷ syÃditi pariharati-## / syÃdetat / na sÃd­Óyapratyaya÷ pÆrvottaravastÆdayaj¤ÃnajanyastaddvayasÃd­ÓyÃvagÃhÅ, kiæ tarhi kaÓcide«a vikalpa÷ svÃkÃrameva bÃhyatvena vi«ayÅkurvÃïa÷ k«aïÃntarÃsparÓÅ, ato na sthiradra«Ârapek«eti ÓaÇkate-## / atra vaktavyaæ sÃd­Óyapratyaye tenedaæ sad­Óamiti vastutrayaæ bhÃsate na veti / neti vadata÷ svÃnubhavavirodha÷ / ki¤cÃrthabhedÃbhÃvÃt padatrayaprayogo na syÃt / tasmÃt padatrayeïa mitha÷saæs­«ÂabhinnÃrthabhÃnÃdabhÃnamasiddhamiti pariharati-## / atha bhÃsate vastutrayaæ tacca pratyayÃbhinnameva na bÃhyamiti cet / na / trayÃïÃmekapratyayÃbhede mitho 'pyabhedÃpatte÷ / i«ÂÃpattiriti bruvÃïaæ vij¤ÃnavÃdinaæ pratyÃha-## / vastutrayaæ j¤eyaæ sÃd­ÓyapratyayÃdbhinnaæ sarvalokaprasiddhaæ taccennÃÇgÅkriyate sthÃyidra«Â­prasaÇgabhayena, tarhi tattadÃkÃrÃïÃæ k«aïikavij¤ÃnÃnÃæ mitho vÃrtÃnabhij¤atvÃdekasmin dharmiïi viruddhÃnekapak«asphuraïÃtmakavipratipattyasaæbhavÃt svapak«asÃdhanÃdivyavahÃro lupyeta, ato yathÃnubhavaæ j¤Ãnaj¤eyabhedo 'ÇgÅkÃrya÷ / tathà ca tenedaæ sad­Óamiti bÃhyÃrthayorj¤ÃnapÆrvakaæ sÃd­Óyaæ jÃnata Ãtmana÷ sthÃyitvaæ durvÃramityartha÷ / nanu santyeva bÃhyÃrthÃ÷ k«aïikasvalak«aïà nirvikalpakagrÃhyÃ÷, savikalpÃdhyavaseyÃstu sthÃyitvasÃd­ÓyÃdayo bÃhyÃ÷ kalpità avabhÃsante, ato vipratipattyÃdivyavahÃra iti bÃhyÃrthavÃdamÃÓaÇkya nirasyati-## / yat pramÃïasiddhaæ tadeva vaktavyam / na hi k«aïikatve ki¤cit pramÃïamasti / na cedÃnÅæ ghaÂa iti pratyak«amavartamÃnakÃlÃsattvaæ ghaÂasya gocarayadvartamÃnak«aïamÃtrasatvarÆpe k«aïikatve mÃnamiti vÃcyam, tasya vartamÃnatvamÃtragocaratvena kÃlÃntarÃsattvÃsiddhe÷ / naca yatsat tatk«aïikamiti vyÃptirasti, vidyudÃderapi dvitrik«aïasthÃyitvena d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / naca sthÃyinamanumÃtÃramantareïÃnumÃnaæ saæbhavati / tasmÃdamÃnasiddhÃrthavaktà tathÃgato 'Óraddheyavacana ityartha÷ / ki¤ca sÃd­Óyaæ pratyabhij¤ÃyÃæ do«ayatà nimittaæ vi«ayatayà và / Ãdye 'pi svarÆpasat j¤Ãtaæ và / nÃdya÷, mandÃndhakÃre ÓuktimÃtragrahe ÓvaityÃj¤Ãne 'pi rÆpyÃbhedabhramÃpatte÷ / na dvitÅya÷, sthÃyij¤ÃtÃraæ vinà tajj¤ÃnÃsaæbhavasyoktatvÃt / nÃpi vi«ayatayà nimittamityÃha-## / so 'hamityullekhÃttenÃhaæ sad­Óa ityanullekhÃdityartha÷ / so 'hamiti pratyabhij¤Ãyà bhramatvaæ nirasya saæÓayatvaæ nirasyati-## / ja¬Ãrthe pratyabhij¤Ãte 'pi bÃdhasaæbhÃvanayà saæÓaya÷ kadÃcit syÃnnÃtmanÅtyartha÷ / asaædigghÃviparyastapratyabhij¤ÃvirodhÃdÃtmak«aïikatvamatamatyantÃsaægatamityupasaæharati-## //25// END BsCom_2,2.4.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.26 nÃsato 'd­«ÂatvÃt | BBs_2,2.26 | itaÓcÃnupapanno vainÃÓikasamaya÷, yata÷ sthiramanuyÃyikÃraïamanabhyupagacchatÃmabhÃvÃdbhÃvotpattirityetadÃpadyate / darÓayanti cÃbhÃvÃdbhÃvotpattim- 'nÃnupam­dya prÃdurbhÃvÃt' iti / vina«ÂÃddhi kila bÅjÃdaÇ kura utpadyate, tathà vina«ÂÃtk«ÅrÃddadhi, m­tpiï¬Ãcca ghaÂa÷ / kÆÂastÃccetkÃraïÃtkÃryamutpadyetÃviÓe«Ãtsarvaæ sarvata utpadyeta / tasmÃdabhÃvagrastebhyo bÅjÃdibhyo 'Ç kurÃdÅnÃmutpadyamÃnatvÃdabhÃvÃdbhÃvotpattiriti manyante / tatredamucyate- 'nÃsato 'd­«ÂatvÃt' iti / nÃbhÃvÃdbhÃva utpadyate / yadyabhÃvÃdbhÃva utpadyetÃbhÃvatvÃviÓe«ÃtkÃraïaviÓe«Ãbhyupagamo 'narthaka÷ syÃt / nahi bÅjÃdÅnÃmupam­ditÃnÃæ yo 'bhÃvastasyÃbhÃvasya ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃæ ca ni÷svabhÃvatvÃviÓe«ÃdabhÃvatve kaÓcidviÓe«o 'sti, yena bÅjÃdevÃÇ kuro jÃyate k«ÅrÃdeva dadhÅtyeva¤jÃtÅyaka÷ kÃraïiÓe«aïÃdibhyupagamor'thavÃnsyÃt / nirviÓe«asya tvabhÃvasya kÃraïatvÃbhyupagame ÓaÓavi«ÃïÃdibhyo 'pyaÇ kurÃdayo jÃyeran / nacaivaæ d­Óyate / yadi punarabhÃvasyÃpi viÓe«o 'bhyupagamyetotpalÃdÅnÃmiva nÅlatvÃdistato viÓe«avattvÃdevÃbhÃvasya bhÃvatvamutpalÃdivatprasajyeta / nÃpyabhÃva÷ kasyacidutpattihetu÷ syÃt, abhÃvatvÃdeva, ÓaÓavi«ÃïÃdivat / ÃbhÃvÃcca bhÃvotpattÃvabhÃvÃnvitameva sarvaæ kÃryaæ syÃt / nacaivaæ d­Óyate / sarvasya ca vastuna÷ svena svena rÆpeïa bhÃvÃtmanaivopalabhyamÃnatvÃt / naca m­dÃnvitÃ÷ ÓarÃvÃdayo bhÃvastantvÃdivikÃrÃ÷ kenacidabhyupagamyante / m­dvikÃrÃneva tu m­dÃnvitÃnbhÃvÃælloka÷ pratyeti / yattÆktaæ svarÆpopamardamantareïa kasyacitkÆÂasthasya vastuna÷ kÃraïatvÃmupapatterabhÃvÃdbhÃvotpattirbhavitumarhatÅti / tadduruktam / sthirasvabhÃvÃnÃmeva suvarïÃdÅnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ rucakÃdikÃryakÃraïabhÃvadarÓanÃt / ye«vapi bÅjÃdi«u svarÆpopamarde lak«yate te«varapi nÃsÃvupam­dyamÃnà pÆrvÃvasthottarÃvasthÃyÃ÷ kÃraïamabhyupagamyate, anupam­dyamÃnÃmevÃnuyÃyinÃæ bÅjÃdyavayavÃnÃmaÇ kurÃdikÃraïabhÃvÃbhyupagamÃt / tasmÃdasadbhya÷ ÓaÓavi«ÃïÃdibhya÷ sadutpattyadarÓanÃtsadbhyaÓca suvarïÃdibhya÷ sadutpattidarÓanÃdanupapanno 'yamabhÃvÃdbhÃvotpattyabhyupagama÷ / apica caturbhiÓcittacaittà utpadyante, paramÃïubhyaÓca bhÆtabhautikalak«aïa÷ samudÃya utpadyata ityabhyupagamya punarabhÃvÃdbhÃvotpattiæ kalpayadbhirabhyupagatamapahnuvÃnairvainÃÓikai÷ sarvo loka ÃkulÅkriyate // 26 // abhÃva÷ ÓaÓavi«ÃïavadatyantÃsannityaÇgÅk­tya m­dÃdinÃÓÃdasato ghaÂÃdikaæ jÃyate iti sugatà vadanti, taddÆ«ayati-## / na kevalaæ balÃdÃpadyate kintu svayaæ darÓayanti ca / dvau na¤au prak­tÃrthaæ gamayata÷ / m­dÃdikamupam­dya ghaÂÃde÷ prÃdurbhÃvÃditÅmamarthamÃha-## / kÃraïavinÃÓÃt kÃryajanmetyatra yuktimÃha-## / vinÃÓaÓÆnyÃt / nityÃdityartha÷ / nityasya niratiÓayasya kÃryaÓaktatve tatkÃryÃïi sarvÃïyekasminneva k«aïe syu÷, tathà cottarak«aïe kÃryÃbhÃvÃdasattvÃpatti÷ / naca sahakÃrik­tÃtiÓayakramÃtkÃryakrama iti yuktam / atiÓayasyÃtiÓayÃntarÃpek«ÃyÃmanavasthÃnÃt / anapek«ÃyÃæ kÃryasyÃpyatiÓayÃnapek«atvena sahakÃrivaiyarthyÃt / tasmÃnna sthÃyibhavÃt kÃryajanmetyartha÷ / k«aïikabhÃvasya hetutvam 'uttarotpÃde ca'ityatra nirastam / abhÃvasya hetutvanirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## / yadi bÅjÃbhÃvasyÃbhÃvÃntarÃdviÓe«a÷ syÃt, tadà viÓe«avadabhÃvadvÃrà bÅjÃdevÃÇkura iti laukÃyatikÃnÃmabhyupagamor'thavÃnsyÃt, na so 'stÅtyÃha-## / sÆtraæ yojayati-## / ÓaÓavi«ÃïÃde÷ kÃryakÃritvasyÃd­«ÂatvÃnnÃbhÃvasyÃsato hetutvamityartha÷ / astvabhÃvasyÃpi viÓe«a ityata Ãha-## / abhÃvasya hetutve 'tiprasaÇga iti tarkamuktvÃnumÃnamÃha-## / abhÃvo na hetu÷, asattvÃt / saæmatavadityartha÷ / abhÃvo na prak­ti÷, kÃryÃnanvitatvÃt, yathà ÓarÃvÃdyananvitastanturna ÓarÃvÃdiprak­tiriti tarkapÆrvakamÃha-## / ato 'nvitatvÃnm­dÃdirbhÃva eva prak­tirityÃha-## / sthÃyina÷ kÃraïatvÃyogamuktamanÆdya dÆ«ayati-## / anubhavabalÃtsthirasvabhÃvÃnÃmeva sahakÃrisaænidhikrameïa kÃryakramahetutvamaÇgÅkÃryam / naca Óaktasya sahakÃryapek«Ã na yukteti vÃcyaæ, yato 'ÓaktasyÃpi nÃpek«etyasahakÃri viÓvaæ syÃt / tata÷ svarïÃdau svato 'tiÓayaÓÆnye 'gnitÃpÃdisahakÃrik­tÃtiÓayakramÃdrucakÃdikÃryakrama÷ / na cÃtiÓayasyÃtiÓayÃntarÃnapek«atve kÃryasyÃpyanapek«eti vÃcyaæ, paÂasya m­danapek«atve kÃryatvÃviÓe«ÃdghaÂasyÃpi m­danapek«ÃprasaÇgÃdanvayavyatirekÃbhyÃmapek«Ã sahakÃri«vapi tulyà / yaduktaæ kÃryÃbhÃvadaÓÃyÃæ kÃraïasyÃsattvÃpattiriti / tanna / akÃraïasyÃpi bÃdhÃbhÃvena sattvopapatte÷ / na hyarthakriyÃkÃritvameva sattvam, asatastadayogena sattvasya tato bhedÃt / sate hyarthakriyÃkÃritvaæ nÃsata÷ / ata÷ kÃraïatÃvacchedakamabÃdhitasvarÆpÃtmakaæ sattvaæ kÃraïatvÃdbhinnameva / tasmÃdanusyÆtasthirabhÃvÃnÃæ hetutvamupapannamiti bhÃva÷ / pÆrvÃparavirodhamapyÃha-## //26// END BsCom_2,2.4.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.27 udÃsÅnÃnÃm api caivaæ siddhi÷ | BBs_2,2.27 | yadi cÃbhÃvÃdbhÃvotpattirabhyupagamyeta, evaæsatyudÃsÅnÃnÃmanÅhamÃnÃnÃæpi janÃnÃmabhimatasiddhi÷ syÃt / abhÃvasya sulabhatvÃt / k­«Åvalasya k«etrakarmaïyaprayatamÃnasyÃpi sasyani«patti÷ syÃt / kulÃlasya ca m­tsaæskriyÃyÃmaprayatamÃnasyÃpyamatrotpatti÷ / tantuvÃyasyÃpi tantÆnatanvÃnasyÃpi tanvÃnasyeva vastralÃbha÷ / svargÃpavargayoÓca na kaÓcitkatha¤citsamÅheta / nacaitadyujyate 'bhyupagamyate và kenacit / tasmÃdapyanupapanno 'yamabhÃvÃdbhÃvotpattyabhyupagama÷ // 27 // ---------------------- FN: anÅhamÃnÃnÃæ prayatnaÓÆnyÃnÃm / amatraæ ghaÂÃdipÃtram / abhÃvÃdutpattau ÓaÓavi«ÃïÃdapyutpatti÷ syÃdityuktam / atiprasaÇgÃntaramÃha-## / ##prayatnaÓÆnyÃnÃm / ##ghaÂÃdipÃtram / ##vyÃpÃrayata÷ / tasmÃdbhrÃntimÆlena k«aïikabÃhyÃrthavÃdena kÆÂasthanityabrahmasamanvayasya na virodha iti siddham //27// END BsCom_2,2.4.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.28 5 abhÃvÃdhikaraïam / sÆ. 28-32 nÃbhÃva upalabdhe÷ | BBs_2,2.28 | evaæ bÃhyÃrtavÃdamÃÓritya samudÃyÃprÃptyÃdi«u dÆ«aïe«ÆdbhÃvite«u vij¤ÃnavÃdÅ bauddha idÃnÅæ pratyavati«Âhite / ke«Ã¤citkila bÃhye vastunyabhiniveÓamÃlak«ya tadanurodhena bÃhyÃrthavÃdaprakriyeyaæ virocità / nÃsau sugatÃbhiprÃya÷ / tasya tu vij¤ÃnaikaskandhavÃda evÃbhipreta÷ / tasmiæÓca vij¤ÃnavÃde buddhyÃrƬhena rÆpeïÃntastha eva pramÃïaprameyavyavahÃra÷ sarva upapadyate / satyapi bÃhyerthe buddhyÃrohamantareïa pramÃïaprameyaphalavyavahÃrÃnavatÃrÃt / kathaæ punaravagamyate 'ntastha evÃyaæ sarvavyavahÃro na vij¤Ãnavyatirikto bÃhyor'tho 'stÅti / tadasaæbhavÃdityÃha / sa hi bÃhyortho 'bhyupagamyamÃna÷ paramÃïavo và syustatsamÆhà và stambhÃdaya÷ syu÷ / tatra na tÃvatparamÃïava÷ stambhÃdipratyayaparicchedyà bhavitumarhanti (paramÃïvÃbhÃsaj¤ÃnÃnutpatte÷) / nÃpi tatsamÆhÃ÷ stambhÃdaya÷, te«Ãæ paramÃïubhyo 'nyatvÃnanyatvÃbhyÃæ nirÆpayitumaÓakyatvÃt / evaæ jÃtyÃdÅnapi pratyak«Åta / apicÃnubhÃvamÃtreïa sÃdhÃraïÃtmano j¤Ãnasya jÃyamÃnasya yo 'yaæ prativi«ayaæ pak«apÃta÷ stambhaj¤Ãnaæ ku¬yaj¤Ãnaæ ghaÂaj¤Ãnaæ paÂaj¤Ãnamiti, nÃsau j¤ÃnagataviÓe«amantareïopapadyata ityavaÓyaæ vi«ayasÃrÆpyaæ j¤ÃnasyÃÇgÅkartavyam / aÇgÅk­te ca tasminvi«ayÃkÃrasya j¤ÃnenaivÃvaruddhatvÃdapÃrthikà bÃhyÃrthasadbhÃvakalpanà / apica sahopalambhaniyamÃdabhedo vi«ayavij¤ÃnayorÃpatati / nahyanayorekasyÃnupalambhe 'nyasyopalambho 'sti / nacaitatsvabhÃvaviveke yuktaæ, pratibandhakÃraïÃbhÃvÃt / tasmÃdapyarthÃbhÃva÷ / svapnÃdivaccedaæ dra«Âavyam / yathÃhi svapnamÃyÃmarÅcyudakagandharvanagarÃdipratyayà vinaiva bÃhyenÃrthena grÃhyagrÃhakÃkÃrà bhavanti, evaæ jÃgaritagocarà api stambhÃdipratyayà bhavitumarhantÅtyavagamyate / pratyayatvÃviÓe«Ãt / kathaæ punarasati bÃhyÃrthe pratyayavaicitryamupapadyate / vÃsanÃvaicitryÃdityÃha / anÃdau hi saæsÃre bÅjÃÇ kuravadvij¤ÃnÃnÃæ vÃsanÃnÃæ cÃnyonyanimittanaimittikabhÃvena vaicitryaæ na viprati«idhyate / apicÃnvayavyatirekÃbhyÃæ vÃsanÃnimittameva j¤Ãnavaicitryamityavagamyate / svapnÃdi«vantareïÃpyarthaæ vÃsanÃnimittasya j¤ÃnavaicitryasyobhÃbhyÃmapyÃvÃbhyÃmabhyupagamyamÃnatvÃt / antareïa tu vÃsanÃmarthanimittasya j¤Ãnavaicitryasya mayÃnabhyupagamyamÃnatvÃt / tasmÃdapyabhÃvo bÃhyÃrthasyeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - 'nÃbhÃva upalabdhe÷' iti / na khalvabhÃvo bÃhyasyÃrthasyÃdhyavasÃtuæ Óakyate / kasmÃt / upalabdhe÷ / upalabhyate hi pratipratyayaæ bÃhyor'tha÷ stambha÷ ku¬yaæ ghaÂa÷ paÂa iti / nacopalabhyamÃnasyaivÃbhÃvo bhavitumarhati / yathà hi kaÓcidbhu¤jÃno bhujitasÃdhyÃyÃæ t­ptau svayamanubhÆyamÃnÃyÃmevaæ brÆyÃnnÃhaæ bhu¤je na và t­pyÃmÅti, tadvadindriyasaænikar«eïa svayamupalabhamÃna eva bÃhyamarthaæ nÃhamupalabhe naca so 'stÅti bruvankathamupÃdeyavacana÷ syÃt / nanu nÃhamahaæ bravÅmi na ka¤cidarthamupalabha iti kiæ tÆpalabdhivyatiriktaæ nopalabha iti bravÅmi / bìhamevaæ bravÅ«i niraÇ kuÓatvÃtte tuï¬asya / natu yaktyupetaæ bravÅ«i / yata upalabdhivyatireko 'pi balÃdarthasyÃbhyupagantavya upalabdhereva / nahi kaÓcidupalabdhimeva stambha÷ ku¬yaæ cetyupalabhate / upalabdhivi«ayatvenaiva tu stambhaku¬yÃdÅnsarve laukikà upalabhante yatpratyÃcak«Ãïà api bÃhyÃrthameva vyÃcak«ate yadantarj¤eyarÆpaæ tadbahirvadavabhÃsata iti / te 'pi sarvalokaprasiddhÃæ bahiravabhÃsamÃnÃæ saævidaæ pratilabhamÃnÃ÷ pratyÃkhyÃtukÃmÃÓca bÃhyamarthaæ bahirvadati vatkÃraæ kurvanti / itarathà hi kasmÃdbahirvadati brÆyu÷ / nahi vi«ïumitro vandhyÃputravadavabhÃsata iti kaÓcidÃcak«Åta / tasmÃdyathÃnubhavaæ tattvamabhyupagacchadbhirbahirevÃvabhÃsata iti yuktamabhyupagantuæ natu bahirvadavabhÃsata iti / nanu bÃhyÃrthasyÃsaæbhavÃdbahirvadavabhÃsata ityadhyavasitam / nÃyaæ sÃdhuradhyavasÃyo yata÷ pramÃïaprav­ttyaprav­ttipÆrvakau saæbavÃsaæbhavÃvavadhÃryete na puna÷ saæbhavÃsaæbhavapÆrvike pramÃïaprav­ttyaprav­ttÅ / yaddhi pratyak«ÃdÅnÃmanyatamenÃpi pramÃïenopalabhyate tatsaæbhavati / yattu na kenacidapi pramÃïenopalabhyate tanna saæbhavati / iha tu yathÃsvaæ sarvaireva pramÃïairbÃhyor'tha upalabhyamÃna÷ kathaæ vyatirekÃvyatirekÃdivikalpairna saæbhavatÅtyucyetopalabdhereva / naca j¤Ãnasya vi«ayasÃrÆpyÃdvi«ayanÃÓo bhavati, asati vi«aye vi«ayasÃrÆpyÃnupapatte÷, bahirupalabdheÓca vi«ayasya / ata eva sahopalambhaniyamo 'pi pratyayavi«ayayorupÃyopeyabhÃvahetuko nÃbhedahetuka ityabyupagantavyam / apica ghaÂaj¤Ãnaæ paÂaj¤Ãnamiti viÓe«aïayoreva ghaÂapaÂayorbhedo na viÓe«yasya j¤Ãnasya / dvÃbhyÃæ ca bheda etasya siddho bhavatyekasmÃcca dvayo÷ / tasmÃdarthaj¤Ãnayorbheda÷ / tathà ghaÂadarÓanaæ ghaÂasmaraïamityatrÃpi pratipattavyam / atrÃpi hi viÓe«yayoreva darÓanasmaraïayorbhedo na viÓe«aïas ghaÂasya / yathà k«Åragandha÷ k«Årarasa iti viÓe«yayoreva gandharasayorbhedo na viÓe«aïasya k«Årasya tadvat / apica dvayorvij¤Ãnayo÷ pÆrvottarakÃlayo÷ svasaævedanenaivopak«ÅïayoritaretaragrÃhyagrÃhakatvÃnupapatti÷ / tataÓca vij¤Ãnabhedapratij¤Ã k«aïikatvÃdidharmapratij¤Ã svalak«aïasÃmÃnyalak«aïavÃsyavÃsakatvÃvidyopaplavasadasaddharmabandhamok«Ãdipratij¤ÃÓca svaÓÃstragatÃstà hÅyeran / ki¤cÃnyat / vij¤Ãnaæ vij¤Ãnamityabhyupagacchatà bÃhyortha÷ stambha÷ ku¬yamityeva¤jÃtÅyaka÷ tasmÃnnÃbhyupagamyata eveti yuktamabhyupagantum / atha vij¤Ãnaæ prakÃÓÃtmakatvÃtpradÅpavatsvayamevÃnubhÆyate na tathà bÃhyo 'pyartha iti cet / atyantaviruddhÃæ svÃtmani kriyÃmabhyupagacchasyagnirÃtmÃnaæ dahatÅtivat, aviruddhaæ tu lokaprasiddhaæ svÃtmavyatiriktena vij¤Ãnena bÃhyor'thonubhÆyata iti necchÃsyaho pÃï¬ityaæ mahaddarÓitam / nacÃrthÃvyatiriktamapi vij¤Ãnaæ svayamevÃnubhÆyate, svÃtmani kriyÃvirodhÃdeva / nanu vij¤Ãnasya svarÆpavyatiriktagrÃhyatve tadapyanena grÃhyaæ tadapyanyenetyanavasthà prÃpnoti / apica pradÅpavadavabhÃsÃtmakatvÃjj¤Ãnasya j¤ÃnÃntaraæ kalpayata÷ samatvÃdavabhÃsyÃvabhÃsakabhÃvÃnupapatte÷ kalpanÃnarthakyamiti / tadubhayamapyasat / vij¤ÃnagtahaïamÃtra eva vij¤ÃnasÃk«iïo grahaïÃkÃÇk«ÃnutpÃdÃdÃnavastÃÓaÇkÃnupapatte÷ / sÃk«ipratyayayoÓca svabhÃvavai«amyÃdupalabdhrupalabhyabhÃvopapatte÷ / svayaæsiddhasya ca sÃk«iïo 'pratyÃkhyeyatvÃt / ki¤cÃnyat / pradÅpavadvij¤ÃnamavabhÃsakÃntaranirapek«aæ svayameva prathata iti bruvatÃpramÃïagamyaæ vij¤Ãnamanavagant­kamityuktaæ syÃt / ÓilÃghanamadhyasthapradÅpasahasraprathanavat / bìhamevam, anubhavarÆpatvÃttu vij¤Ãnasye«Âo na÷ pak«astvayÃnuj¤Ãyata iti cet / na / anyasyÃvagantuÓcak«u÷sÃdhanasya pradÅpÃdiprathanadarÓanÃt / ato vij¤ÃnasyÃpyavabhÃsyatvÃviÓe«ÃtsatyevÃnyasminnavagantari prathanaæ pradÅpavadityavagamyate / sÃk«iïo 'vagantu÷ svayaæsiddhatÃmupak«ipatà svayaæ prathate vij¤Ãnamitye«a eva mama pak«astvayà vÃcoyuktyantareïÃÓrita iti cet / na / vij¤ÃnasyotpattipradhvaæsÃnekatvÃdiviÓe«avattvÃbhyupagamÃt / ata÷ pradÅpavadvij¤ÃnasyÃpi vyatiriktÃvagamyatvamasmÃbhi÷ prasÃdhitam // 28 // ---------------------- FN: pak«apÃto vi«ayaviÓe«avaiÓi«ÂyavyavahÃra÷ / avidyopaplavo 'vidyÃsaæsarga÷ / ## / akhaï¬anirviÓe«aæ brahma vij¤Ãnaæ bÃhyÃrthopÃdÃnaæ vadatÃæ vedÃntÃnÃæ bhinnaæ sÃkÃraæ k«aïikaæ vij¤Ãnaæ na tato 'nyor'tho 'stÅti yogÃcÃramatena virudhyate na veti tanmatasya mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvoktabÃhyÃrthavÃdanirÃsamupajÅvya pÆrvapak«amÃha-## / pÆrvottarapak«ayorvirodhÃvirodhau phalam / nanvekasya sugatÃgamasya kathaæ bÃhyÃrthasattvÃsattvayostÃtparyaæ virodhÃdityÃÓaÇkyÃdhikÃribhedÃdavirodha iti vadan vij¤ÃnavÃdina÷ sugatÃbhiprÃyaj¤atvena mandÃdhikÃribhyo bÃhyÃrthavÃdibhya÷ Órai«ÂhyamÃha-## / uktaæ ca dharmakÅrtinÃ-'deÓanà lokanÃthÃnÃæ sattvÃÓayavaÓÃnugÃ÷'iti / sugatÃnÃmupadeÓÃ÷ Ói«yamatyanusÃriïa ityartha÷ / nanvasati bÃhyÃrthe mÃnameyavyavahÃra÷ kathaæ, tatrÃha-## / vij¤Ãnameva kalpitanÅlÃdyÃkÃratvena prameyam, avabhÃsÃtmanà mÃnaphalaæ, ÓaktyÃtmanà mÃnaæ, ÓaktyÃÓrayatvÃkÃreïa pramÃteti bhedakalpanayà vyavahÃra ityartha÷ / mukhya eva bheda÷ kiæ na syÃdata Ãha-## / nahi buddhyanÃrƬhasya nÅlÃde÷ prameyatvavyavahÃro 'sti / ato buddhyÃrƬhÃkÃra eva prameyaæ na bÃhyamityartha÷ / bÃhyÃrthÃsattve praÓnapÆrvakaæ yuktÅrupanyasyati-## / j¤eyaæ j¤ÃnÃtirekeïÃsat, tadatirekeïÃsaæbhavÃt, naraÓ­ÇgavadityÃha-## / asaæbhavaæ viv­ïoti-## / paramÃïavaÓcedekasthÆlastambha iti j¤Ãnaæ na syÃt / samÆhastvasannityartha÷ / avayavyabhÃve 'pi jÃtyÃdayo bÃhyÃrthÃ÷ syu÷, tatrÃha-## / jÃtiguïakarmaïÃæ dharmiïa÷ sakÃÓÃdabhede 'tyantabhede và dharmivaddharmyantaravacca na dharmadharmibhÃva÷ / bhedÃbhedau ca viruddhÃviti na santi jÃtyÃdyarthà ityartha÷ / ki¤ca j¤Ãnasya j¤eyasÃrÆpyarÆpaviÓe«asaæbandhÃbhÃve sarvavi«ayatvÃpatterviÓe«o 'ÇgÅkÃrya÷, tathÃca j¤ÃnagataviÓe«asyaiva j¤Ãnena vi«ayÅkaraïÃnna bÃhyÃrthasiddhirmÃnÃbhÃvÃdgauravÃccetyÃha-## / pak«apÃto vi«ayaviÓe«avaiÓi«ÂyavyavahÃra÷ / ki¤ca j¤eyaæ j¤ÃnÃbhinnaæ, j¤Ãnopalambhak«aïaniyatopalambhagrÃhyatvÃt, j¤ÃnavadityÃha-## / j¤ÃnÃrthayovÃstavabhede 'pi sahopalambhanaæ syÃt, graihyagrÃhakabhÃvÃdityata Ãha-## / k«aïikaj¤ÃnasyÃrthena saæbandhahetvabhÃvÃnna grÃhyagrÃhakabhÃva ityartha÷ / ki¤ca jÃgradvij¤Ãnaæ na bÃhyÃlambanaæ, vij¤ÃnatvÃt, svapnÃdij¤ÃnavadityÃha-## / vij¤ÃnÃnÃæ vaicitryÃnupapattibÃdhitamanumÃnamiti ÓaÇkate-## / anyathopapattyà pariharati-## / anÃdisaætÃnÃntargatapÆrvaj¤Ãnameva vÃsanÃ, tadvaÓÃdanekak«aïavyavadhÃne 'pi nÅlÃdyÃkÃraj¤Ãnavaicitryaæ bhavati, yathà bÅjavÃsanayà kÃrpÃsaraktatvaæ tadvadityartha÷ / ubhayavÃdisaæmatatvÃcca vÃsanà eva j¤Ãnavaicitryahetavo na bÃhyÃrthà ityÃha-## / k«aïikavij¤ÃnamÃtravÃdasya mÃnamÆlatvÃttena nityavij¤ÃnavÃdo virudhyata iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## / kiæ bÃhyÃrthasyÃnupalabdherabhÃva uta j¤ÃnÃdbhedenÃnupalabdhe÷ / nÃdya ityukta## / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / j¤Ãnaj¤eyayorvi«ayivi«ayabhÃvena bhedasya sÃk«ipratyak«asiddhatvÃtpratyak«aviruddhamabhedÃbhidhÃnamityÃha-## / tvadvacanÃdapi jano bÃhyÃrthaæ j¤ÃnÃdbhedenaivopalabhata ityÃha-## / bÃhyÃrthasyÃtyantÃsattve pratyak«opalambhÃyogÃt, d­«ÂÃntatvÃtsaæbhavÃcca bahirvacchabdo na syÃdityÃha-## abÃdhitabhedÃnubhavÃdevakÃro yukto na vatkÃra ityÃha-## / j¤eyÃrtho j¤ÃnÃtirekeïÃsannasaæbhavÃdityuktabÃdhÃdvatkaraïamiti ÓaÇkate-## / ko 'sÃvasaæbhava÷, asattvaæ và asattvaniÓcayo và ayuktatvaæ và utkaÂakoÂikasaæÓayÃtmakasaæbhavasyÃbhÃvo và / nÃdya÷, sÃdhyÃbhedÃt / na dvitÅya÷, sthÆlau ghaÂastambhÃviti samÆhÃlambane sthÆlatvadvitvaghaÂatvastambhatvarÆpaviruddhadharmavatorarthayorasthÆlÃdekasmÃdvayÃvagÃhivij¤ÃnÃdbhedasattvaniÓcaye nÃsaæbhavÃsiddharityÃha-## / saæbhava÷ sattÃniÓcaya÷ pramÃïÃdhÅna÷ / asaæbhavo 'sattvaniÓcaya÷ pramÃïÃbhÃvÃdhÅno na vaiparÅtyamiti vyavasthÃmeva sphuÂayati-## uktavyavasthÃyÃ÷ phalaæ bÃhyÃrthasya pratyak«Ãdibhi÷ saæbhavaæ vadanneva t­tÅyaæ dÆ«ayati-## / pramÃïaniÓcitabÃhyÃrthasya stambhÃde÷ paramÃïubhyo bhedÃbhedavikalpairayuktatvamÃtreïÃsattvaniÓcayo na yukta÷, tvatpak«e 'pyayuktatvasya tulyatvÃt / na hyasthÆlasyaikasya vij¤Ãnasya sthÆlÃnekasamÆhÃlambanasya vi«ayÃbhedo yukta÷, sthÆlatvÃnekaprasaÇgÃt / na ce«ÂÃpatti÷, samÆhÃlambanocchede vij¤ÃnÃnÃæ mitho vÃrtÃnabhij¤atayà vi«ayadvitvÃdivyavahÃralopÃpatte÷ / tasmÃdayuktatve 'pi yathÃnubhavaæ vyavahÃrayogyor'tha÷ svÅkÃrya÷ / na caturtha÷, niÓcite tÃd­ÓasaæbhavasyÃnupayogÃt / tasya kvacit pramÃïaprav­tte÷ pÆrvÃÇgatvÃditi bhÃva÷ / yaccoktaæ j¤ÃnagatÃrthasÃrÆpyasyaiva j¤ÃnÃlambanatvopapatterbahirarthÃbhÃva iti, tatrÃha-## / yattu gauravamuktaæ, tanna dÆ«aïaæ, prÃmÃïikatvÃdityÃha-## / yata eva j¤ÃnÃrthayorbheda÷ sarvaloke sÃk«yanubhavasiddha÷, ata eva sahopalambhaniyamo 'pi nÃbhedasÃdhaka ityÃha-## / yathà cÃk«u«adravyarÆpasyÃlokopalambhaniyatopalabdhikatve 'pi nÃlokÃbheda÷, tathÃrthasya na j¤ÃnÃbheda÷, bhede 'pi grÃhyagrÃhakabhÃvena niyamepapatte÷ / naca j¤Ãnasya k«aïikatvÃt svabhinnagrÃhyasaæbandhÃyoga÷, sthÃyitvÃditi bhÃva÷ / vij¤ÃnamanekÃrthebhyo bhinnam, ekatvÃt, gotvavaditi satpratipak«amÃha-## / naca hetvasiddha÷, j¤Ãnaæ j¤ÃnamityekÃkÃrapratÅterj¤ÃnaikyaniÓcayÃt / naca sà jÃtivi«ayÃ, vyaktibhedÃniÓcayÃdityÃha-## / ghaÂÃdeÓcaitanyÃdbhedamuktvà v­ttij¤ÃnÃdbhedamÃha-## / ghaÂo dvÃbhyÃæ bhinna÷ ekatvÃt, k«Åravadityartha÷ / j¤ÃnabhinnÃrthÃnaÇgÅkÃre svaÓÃstravyavahÃralopaæ bÃdhakamÃha-## / kramikayo÷ svaprakÃÓayo÷ k«aïikaj¤Ãnayormitho grÃhyagrÃhakatvamayuktamanabhyupagataæ ca / tathà ca tayorbhedapratij¤Ã na yuktÃ, dharmipratiyoginormitha÷ pareïa cÃgraheïa bhedagrahÃyogÃt / tathÃca tayorbhedagrÃhaka÷ sthÃyyÃtmà tadbhinna evai«Âavya÷ / evaæ pak«asÃdhyahetud­«ÂÃntabhedÃbhÃve idaæ k«aïikamasaditi pratij¤Ã na yuktà / sarvato vyÃv­ttaæ vyaktimÃtratvaæ svalak«aïam, anekÃnugataæ sÃmÃnyamatadvyÃv­ttirÆpamiti pratij¤Ã na yuktÃ, sarvÃnekÃrthÃnÃæ j¤ÃnamÃtratve mitha÷ pareïavà durj¤ÃnatvÃt uttaranÅlaj¤Ãnaæ vÃsyaæ pÆrvanÅlaj¤Ãnaæ vÃsakamiti pratij¤Ã na yuktÃ, tayorbhinnasya j¤ÃturabhÃvÃt / kicÃvidyopaplavo 'vidyÃsaæsarga÷, tena nÅlamiti saddharma÷, naravi«Ãïamityasaddharma÷, amÆrtamiti sadasaddharma÷, sato vij¤ÃnasyÃsato naravi«Ãïasya vÃmÆrtatvÃdipratij¤Ã durlabhÃ, anekÃrthaj¤ÃnasÃdhyatvÃt / aj¤ÃnenÃsya bandho j¤ÃnenÃsya mok«a iti ca pratij¤Ã bahvarthaj¤ÃnasÃdhyà / Ãdipadena sÃmÃnyata i«Âaæ grÃhyamani«Âaæ tyÃjyamiti Ói«yahitepadeÓo 'nekaj¤ÃnasÃdhyo g­hÅta÷ / tasmÃt pratij¤ÃdivyavahÃrÃya grÃhyagrÃhakabhedo 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / j¤ÃnÃrthayobhede yuktayantaramastÅtyÃha-## / j¤ÃnavadarthasyÃpyanubhavÃviÓe«ÃtsvÅkÃro yukta ityartha÷ / svavi«ayatvÃdvij¤Ãnaæ svÅkriyate nÃrtha÷ paragrÃhyatvÃditi ÓaÇkate-## / viruddhaæ svÅk­tyÃviruddhaæ tyajatà bauddhatanayena mau¬hyaæ darÓitamityÃha-## / j¤Ãnaæ svavedyamityaÇgÅk­tya maurkhyamÃpÃditaæ, vastuta÷ svavedyatvamayuktamityÃha-## / kartari kriyÃæ prati guïabhÆte pradhÃnatvÃkhyakarmatvÃyogÃtsvakart­kavedanakarmatvamasadityartha÷ / naca svavi«ayatvamÃtraæ svavedyatvamiti vÃcyam, abhede vi«ayavi«ayitvasyÃpyasaæbhavÃditi bhÃva÷ / j¤Ãnasya svavedyatvÃbhÃve do«advayaæ syÃditi ÓaÇkate-## / anavasthà ca sÃmyaæ ceti do«advayaæ pariharati-## / anityaj¤Ãnasya janmÃdimatvena ghaÂavajja¬asya svena svÅyajanmÃdigrahÃyogÃdasti grÃhakÃkÃÇk«Ã, sÃk«iïastu sattÃyÃæ sphÆrtau ca nirapek«atvÃnnÃnavasthà / nÃpi sÃmyam / cijja¬atvavai«amyÃdityartha÷ / sÃk«Å kvetyata Ãha-## / nirapek«asya sÃk«iïo 'sattve k«aïikavij¤ÃnabhedÃsiddhe÷ so 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / anityaj¤ÃnasvarÆpasÃdhakatvÃcca sÃk«Å svÅkÃrya ityÃha-## / vij¤Ãnaæ j¤ÃnÃntarÃpek«amiti bruvatà tasyÃprÃmÃïikatvamuktaæ syÃt, svayaæ prathata iti bruvatà j¤Ãt­ÓÆnyatvaæ coktà syÃt, tathÃca j¤Ãt­j¤ÃnÃvi«ayatvÃcchilÃsthapradÅpavadasadeva vij¤Ãnaæ syÃt / atastatsÃk«ye«Âavya ityartha÷ / vij¤Ãnasya svÃnyaj¤Ãt­ÓÆnyatvami«Âameva tvayÃpÃdyate na cÃsattvÃpatti÷ j¤ÃtrabhÃvÃditi vÃcyaæ, svasyaiva j¤Ãt­tvÃditi ÓÃkya÷ ÓaÇkate-## / abhede j¤Ãt­j¤eyatvÃyogÃjj¤ÃtrantaramÃvaÓyakamiti pariharati-## / vimataæ vij¤Ãnaæ svÃtiriktavedyaæ, vedyatvÃt, dehavadityartha÷ / atirikta÷ sÃk«Å kimanyavedya÷ svavedyo và / Ãdye 'navasthà / dvitÅye vij¤ÃnavÃda eva bhaÇgyantareïokta÷ syÃditiÓaÇkate-## / tvayà vij¤Ãnaæ janmavinÃÓayuktamucyate / ata÷ kÃryasya ja¬atvaniyamÃtsvÃtiriktavedyatvamasmÃbhi÷ sÃdhitaæ, kÆÂasthacidÃtmano grÃhakÃnapek«atvÃnnÃnavastheti coktamato mahadvailak«aïyamÃvayoreti pariharati-## / ## //28// END BsCom_2,2.5.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.29 vaidharmyÃc ca na svapnÃdivat | BBs_2,2.29 | yaduktaæ bÃhyÃrthapalÃyinà svapnÃdipratyayavajijÃgaritagocarà api stambhÃdipratyayà vinaiva bÃhyenÃrthena bhaveyu÷ pratyayatvÃviÓe«Ãditi / tatprativaktavyam / atrocyate- na svapnÃdipratyayavajjÃgratpratyayà bhavitumarhanti / kasmÃt / vaidharmyÃt / vaidharmyaæ hi bhavati svapnajÃgaritayo÷ / kiæ punarvaidharmyam / bÃdhÃbÃdhÃviti brÆma÷ / bÃdhyate hi svapnopalabdhaæ vastu pratibuddhasya mithyà mayopalabdho mahÃjanasamÃgama iti, nahyasti mama mahÃjanasamÃgamo nidrÃlagnaæ tu me mano babhÆva tenai«Ã bhrÃntirudbabhÆveti / evaæ mÃyÃdi«vapi bhavati yatÃvidhaæ bÃdha÷ / naivaæ jÃgaritopalabdhaæ vastu stambhÃdikaæ kasyäcidapyavasthÃyÃæ bÃdhyate / apica sam­tire«Ã yatsvapnadarÓanam / upalabdhistu jÃgaritadarÓanam / sm­tyupalabdhayoÓca pratyak«amantaraæ svayamanubhÆyater'thaviprayogasaæyogÃtmakami«Âaæ putraæ smarÃmi nopalabha upalabdhumicchÃmÅti / tatraivaæsati na Óakyate vaktuæ mithyà jÃgaritopalabdhirÆpalabdhitvÃtsvapnopalabdhivadityubhayorantaraæ svayamanubhavatà / naca svÃnubhavÃpalÃpa÷ prÃj¤amÃnibhiryukta÷ kartum / apicÃnubhavavirodhaprasaÇgÃjjÃgaritapratyayÃnÃæ svato nirÃlambanatÃæ vaktumaÓaknuvatà svapnapratyayasÃdharmyÃdvaktumi«yate / naca yo yasya svato dharmo na saæbhavati so 'nyasya sÃdharmyÃttasya saæbhavi«yati / nahyagniru«ïo 'nubhÆyamÃna udakasÃdharmyÃcchÅto bhavi«yati / darÓitaæ tu vaidharmyaæ svapnajÃgaritayo÷ // 29 // ---------------------- FN: nidrÃlagnimiti karaïado«ÃbhidhÃnam / saæskÃramÃtrajaæ hi vij¤Ãnaæ sam­ti÷ / pramÃïajo 'nubhava upalabdhi÷ / evaæ vedyavij¤ÃnavadarthasyÃpyupalabdherna bÃhyÃrthÃbhÃva ityuktam / saæprati jÃgradvij¤Ãnaæ svapnÃdivij¤Ãnavanna bÃhyÃlambanamityanumÃnaæ dÆ«ayati-## / kimatra nirvi«ayatvaæ sÃdhyamuta pÃramÃrthikavi«ayaÓÆnyatvam, athavà vyÃvahÃrikavi«ayaÓÆnyatvam / nÃdya÷, svapnÃdivibhramÃïÃmapi mithyÃrthÃlambanatvena d­«ÂÃnte sÃdhyavaikalyÃt / na dvitÅya÷, siddhasÃdhanÃditi sÆtrasthacakÃrÃrtha÷ / t­tÅye tu vyavahÃradaÓÃyÃæ bÃdhitÃrthagrÃhitvamupÃdhirityÃha-## / ## / karaïado«okti÷ / sÃdhanavyÃpakatvanirÃsÃyÃha-## / ki¤ca pramÃïajÃnubhava upalabdhi÷ pak«o 'pramÃïajaæ svapnaj¤Ãnaæ d­«ÂÃnta iti vaidharmyÃntaram / paramatena svapnasya sm­titvamaÇgÅk­tyÃha-## / sm­tipratyak«opalabdhyorvaidharmyÃntaramÃha-## / asaæbandhaÓcÃvartamÃnaÓca sm­terartho vi«aya iti nirÃlambanatvamapyasyÃ÷ kadÃcidbhavet, na saæprayuktavaryamÃnÃrtamÃtragrÃhiïyà upalabdheriti bhÃva÷ / pÆrvoktapramÃïÃpramÃïajatvavaidharmyoktiphalamÃha-## / vaidharmye satÅtyartha÷ / apramÃïajatvopÃdhernirÃlambanatvÃnumÃnaæ na yuktamiti bhÃva÷ / vaidharmyÃsiddhiæ nirasyati-## / bÃdhamapyÃha-## / vastuto ghaÂÃdyanubhavasya nirÃlambanatvaæ dharmo di syÃttadà kiæ d­«ÂÃntÃgraheïa, pratyak«ato 'pi vaktuæ ÓakyatvÃt / nahi vahnerau«ïyaæ d­«ÂÃntena vaktavyam / yadi na vastuto dharmo 'sti tadà kiæ d­«ÂÃntena, bÃdhitasya d­«ÂÃntasahasreïÃpi du÷sÃdhyatvÃt / ata÷ svato nirÃlambanatvoktau sÃlambanatvÃnubhavabÃdhabhiyà tvayÃnumÃtumÃrabdhaæ tathÃpi bÃdho na mu¤catÅtyartha÷ / uktopÃdhirapi na vismartavya ityÃha-## //29// END BsCom_2,2.5.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.30 na bhÃvo 'nupalabdhe÷ | BBs_2,2.30 | yadapyuktaæ vinÃpyarthena j¤Ãnavaicitryaæ vÃsanÃvaicitryÃdevÃvakalpyata iti / tatprativaktavyam / atrocyate- nabhÃvo vÃsanÃnÃmupapadyeta tvatpak«e 'nupalabdherbÃhyÃnÃmarthÃnÃm / arthopalabdhinimittà hi pratyarthaæ nÃnÃrÆpà vÃsanà bhavanti / anupalabhyamÃne«u tvarthe«u kiænimittà vicitrà vÃsanà bhaveyu÷ / anÃditve 'pyandhaparaæparÃnyÃyenÃprati«ÂhaivÃnavasthà vyavahÃralopinÅ syÃnnÃbhiprÃyasiddhi÷ / yÃvapyanyavyatirekÃvarthÃpalÃpinopanyastau vÃsanÃnimittamevedaæ j¤ÃnajÃtaæ nÃrthanimittamiti, tÃvapyevaæsati pratyuktau dra«Âavyau / vinÃr'thopalabdhyà vÃsanÃnupapatte÷ / apica vinÃpi vÃsanÃbhirarthopalabdhyupagamÃdvinà tvarthopalabdhyà vÃsanotpattyanabhyupagamÃdarthasadbhÃvamevÃnvayavyatirekÃvapi prati«ÂhÃpayata÷ / apica vÃsanà nÃma saæskÃraviÓe«Ã÷ / saæskÃrÃÓca nÃÓrayamantareïÃvakalpyante / evaæ loke d­«ÂatvÃt / naca tava vÃsanÃÓraya÷ kaÓcidasti pramÃïato 'nupalabdhe÷ // 30 // ---------------------- FN: bhÃva utpatti÷ sattà và / sÆtravyÃvartyaæ smÃrayitvà dÆ«ayati-## / bhÃva utpatti÷ sattà và / nanu bÃhyÃrthÃnupalabdhÃvapi pÆrvapÆrvavÃsanÃbalÃduttarottaravij¤Ãnavaicitryamastu bÅjÃÇkuravadanÃditvÃdityata Ãha-## / bÅjÃdaÇkuro d­«Âa ityad­«Âe 'pi tajjÃtÅyayo÷ kÃryakÃraïabhÃvakalpanà yuktÃ, iha tvarthÃnubhavanirapek«avÃsanotpatterÃdÃveva kalpyatvÃdanÃditvakalpanà nirmÆleti nÃbhipretadhÅvaicitryasiddhirityartha÷ / nanu nirapek«avÃsanÃnÃæ sattve dhÅvaicitryamasattve tu neti svapne d­«Âamiti samÆlÃnavasthetyata Ãha-## / vÃsanÃnÃæ bÃhyÃrthÃnubhavakÃryatve sati nairapek«yÃsiddhernÃnvayÃdid­«Âirityartha÷ / kÃryatvagrÃhakaæ vyatirekamÃha-## / arthÃnubhavakÃryÃïÃæ vÃsanÃnÃæ tadanapek«atvÃyogÃnna tvaduktÃnvayÃdid­«Âirityuktam / abhinavÃrthopalabdhivaicitryasya vÃsanÃæ vinÃpi bhÃvena vyatirekavyabhicÃrÃcca na kvÃpi vÃsanÃmÃtrak­taæ dhÅvaicitryaæ kintvarthÃnubhave sati vÃsanÃsati netyanvayavyatirekÃbhyÃæ vÃsanÃmÆlÃnubhavÃvacchedakÃrthak­tameveti bÃhyÃrthasadbhÃvasiddhirityÃha-## / ya÷ saæskÃra÷ sa sÃÓrayo loke d­«Âa÷ yathà vegÃdiri«vÃdyÃÓraya÷, ato vij¤ÃnasaæskÃrÃïÃæ na bhÃva ÃÓrayÃnupalabdherityarthÃntaramÃha-## //30// END BsCom_2,2.5.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.31 k«aïikatvÃc ca | BBs_2,2.31 | yadapyÃlayavij¤Ãnaæ nÃma vÃsanÃÓrayatvena parikalpitaæ tadapi k«aïikatvÃbhyupagamÃdanavasthitasvarÆpaæ satprav­ttivij¤Ãnavanna vÃsanÃnÃmadhikaraïaæ bhavitumarhati / nahi kÃlatrayasaæbandhinyekasminnanvayinyasati kÆÂasthe và sarvÃrthadarÓini / deÓakÃlanimittÃpek«avÃsanÃdhÃnasm­tipratisaædhÃnÃdivyavahÃra÷ saæbhavati / sthirasvarÆpatve tvÃlayavij¤Ãnasya siddhÃntahÃni÷ / apica vij¤ÃnavÃde 'pi k«aïikatvÃbhyupagamasya samÃnatvÃdyÃni bÃhyÃrthavÃde k«aïikatvanibandhanÃni dÆ«aïÃnyudbhÃvitÃni 'uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt' ityevamÃdÅni tÃnÅhÃpyanusaædhÃtavyÃni / evametau dvÃvapi vainÃÓikapak«au nirÃk­tau bÃhyÃrthavÃdipak«o vij¤ÃnavÃdipak«aÓca / ÓÆnyavÃdipak«astu sarvapramÃïaviprati«iddha iti tannirÃkaraïÃya nÃdara÷ kriyate / nahyayaæ sarvapramÃïaprasiddho lokavyavahÃro 'nyattattvamanadhigamya Óakyate 'pahnotumapavÃdÃbhÃva utsargaprasiddhe÷ // 31 // ---------------------- FN: nÃdara÷ kriyate sÆtrÃntarÃïi na racyanta etÃnyevÃv­ttyà yojayante / astvÃlayavij¤ÃnamÃÓraya ityata Ãha-## / sÆtraæ vyÃca«Âe-## / sahotpannayo÷ savyetaravi«ÃïavadÃÓrayÃÓrayibhÃvÃyogÃt, paurvÃparye cÃdheyak«aïe 'sata ÃdhÃratvÃyogÃt, sattve k«aïikatvavyÃghÃtÃnnÃdhÃratvamÃlayavij¤Ãnasya k«aïikatvÃnnÅlÃdivij¤Ãnavadityartha÷ / astu tarhyÃlayavij¤ÃnasaætÃnÃÓrayà vÃsanetyata Ãha-## / savikÃra÷ kÆÂastho và sthÃyyÃtmà yadi nÃsti tadà saætÃnasyÃvastutvÃddeÓÃdyapek«ayà yadvÃsanÃnÃmÃdhÃnaæ nik«epo ye ca sm­tipratyabhij¤e yaÓca tanmÆlo vyavahÃra÷, tatsarvaæ na saæbhavatÅtyartha÷ / yadi vyavahÃrÃrthamÃtmasthÃyitvaæ tadÃpasiddhÃnta ityÃha-## / sÆtramatideÓÃrthatvenÃpi vyÃca«Âe-## / matadvayanirÃsamupasaæharati-## / j¤Ãnaj¤eyÃtmakasya sarvasya sattvÃsattvÃbhyÃæ vicÃrÃsahatvÃcchÆnyatÃvaÓi«yata iti mÃdhyamikapak«asyÃpi mÃnamÆlatvamÃÓaÇkaya sÆtrakÃra÷ kimiti na nirÃcakÃretyata Ãha-#<ÓÆnyeti># / Ãdara÷ p­thaksÆtrÃrambho na kriyate / etÃnyeva tanmatanirÃsÃrthatvenÃpi yojyanta ityartha÷ / tathÃhi-j¤ÃnÃrthayornÃbhÃva÷, pramÃïata upalabdhe÷ / nanu jÃgratsvapnau j¤ÃnÃrthaÓÆnyau, avasthÃtvÃt, su«uptivadityata Ãha-'vaidharmyÃcca na svapnÃdivat' / svapna ÃdiryasyÃ÷ su«uptestadannetarÃvasthayo÷ ÓÆnyatvam, upalabdhyanupalabdhivaidharmyalak«aïÃbÃdhitaj¤ÃnÃrthopalabdhibÃdhÃt / su«uptÃvapyÃtmaj¤Ãnasattvena sÃdhyavaikalyÃcca nÃnumÃnamityartha÷ / ki¤ca niradhi«ÂhÃnani«edhÃyogÃdadhi«ÂhÃnameva tattvaæ vÃcyaæ, tasya tvante na bhÃva÷ / mÃnato 'nupalabdherityÃha-'na bhÃvo 'nupalabdhe÷' / tadarthamÃha-## / yadbhÃti tannÃsadityutsargata÷ prapa¤casya na ÓÆnyatvam / bÃdhÃbhÃvÃdityartha÷ / naca sattvÃsattvÃbhyÃæ vicÃrÃsahatvÃcchÆnyatvam / mithyÃtvasaæbhavÃditi bhÃva÷ / 'k«aïikatvÃcca'iti sÆtraæ 'k«aïikatvopadeÓÃcca'iti paÂhanÅyam / ÓÆnyatvaviruddhak«aïikatvopadeÓÃdasaægatapralÃpÅ sugata ityartha÷ //31// END BsCom_2,2.5.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.32 sarvathÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.32 | kiæ bahunà / sarvaprakÃreïa yathÃyathÃyaæ vainÃÓikasamaya upapattimattvÃya parÅk«yate tathÃtathà sikatÃkÆpavadvidÅryata eva / na käcidapyatropapattiæ paÓyÃma÷ / ataÓcÃnupapanno vainÃÓikatantravyavahÃra÷ / apica bÃhyÃrthavij¤ÃnaÓÆnyavÃdatrayamitaretaraviruddhamupadiÓatà sugatena spa«ÂÅk­tamÃtmano 'saæbaddhapralÃpitvaæ, pradve«o và prajÃsu viruddhÃrthapratipattyà vimuhyeyurimÃ÷ prajà iti / sarvathÃpyanÃdaraïÅyo 'yaæ sugatasamaya÷ ÓreyaskÃmairityabhiprÃya÷ // 32 // ---------------------- FN: vedabÃhyà atra prajà grÃhyÃ÷ / sugatamatÃsÃægatyamupasaæharati-## / sarvaj¤asya kathaæ viruddhapralÃpa÷, tatrÃha-## / vedabÃhyà atra prajà grÃhyÃ÷ / ato bhrÃntyekamÆlasugatasiddhÃntena vedÃntasiddhÃntasya na virodha iti siddham //32// END BsCom_2,2.5.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.33 6 ekasminnasaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 33-36 naikasminn asaæbhavÃt | BBs_2,2.33 | nirasta÷ sugatasamaya÷ / vivasanasamaya idÃnÅæ nirasyate / sapta cai«Ãæ padÃrthÃ÷ saæmatà jÅvÃjÅvÃsravasaævaranirjarabandhamok«Ã nÃma / saæk«epatastu dvÃveva padÃrthau jÅvÃjÅvÃkhyau / yathÃyogaæ tayorevetarÃntarbhÃvÃditi manyante / tayorimamaparaæ prapa¤camÃcak«ate pa¤cÃstikÃyà nÃma- jÅvÃstikÃya÷ pudgalÃstikÃyo dharmÃstikÃyo 'dharmÃstikÃya ÃkÃÓÃstikÃyaÓceti / sarve«Ãmapye«ÃmavÃntaraprabhedÃnbahuvidhÃnsvasamayaparikalpitÃnvarïayanti / sarvatra cemaæ saptabhaÇgÅnayaæ nÃma nyÃyamavatÃrayanti / syÃdasti, syÃnnÃsti, syÃdasti ca nÃsti ca, syÃdavaktavya÷, syÃdasti cÃvaktavyaÓca, syÃnnÃsti cÃvaktavyaÓca, syÃdasti ca nÃsti cÃvaktavyaÓceti / evamevaikatvanityatvÃdi«vapÅmaæ saptabhaÇgÅnayaæ yojayanti / atrÃcak«mahe- nÃyamabhyupagamo yukta iti kuta÷ / ekasminnasaæbhavÃt / nahyekasmindharmiïi yugapatsadasattvÃdiviruddhadharmasamÃveÓa÷ saæbhavati ÓÅto«ïavat / ya ete saptapadÃrthà nirdhÃrità etÃvanta evaærÆpÃÓceti te tathaiva và syurnaiva và tathà syu÷ / itarathà hi tathà và syuratathà vetyanirdhÃritarÆpaæ j¤Ãnaæ saæÓayaj¤ÃnavadapramÃïameva syÃt / nanvanekÃtmakaæ vastviti nirdhÃritarÆpameva j¤ÃnamutpadyamÃnaæ saæÓayaj¤ÃnavannÃpramÃïaæ bhavitumarhati / neti brÆma÷ / niraÇ kuÓaæ hyanekÃntatvaæ sarvavastu«u pratijÃnÃnasya nirdhÃraïasyÃpi vastutvaviÓe«ÃtsyÃditi syÃnavnÃstÅtyÃdivikalpopanipÃtÃdinirdhÃraïÃtmakataiva syÃt / evaæ nirdhÃrayiturnirdhÃraïaphalasya ca syÃtpak«e 'stità syÃcca pak«e nÃstÅti / evaæsati kathaæ pramÃïabhÆta÷ saæstÅrthakara÷ pramÃïaprameyapramÃt­pramita«vanirdhÃritÃsÆpade«Âuæ ÓaknuyÃt / kathaæ và tadabhiprÃyÃnusÃriïastadupadi«Âer'the 'nirdhÃritarÆpe pravarteran / aikÃntikaphalatvanirdhÃraïe hi sati tatsÃdhanÃnu«ÂhÃnÃya sarvo loko 'nÃkula÷ pravartate nÃnyathà / ataÓcÃnirdhÃrtÃrthaæ ÓÃstraæ praïayanmattonmattavadanupÃdeyavacana÷ syÃt / tathà pa¤cÃnÃmastikÃyÃnÃæ pa¤catvasaækhyÃsti và nÃsti veti vikalpyamÃnà syÃttÃvadekasminpak«e, pak«Ãntare tu na syÃdityato nyÆnasaækhyÃtvamadhikasaækhyÃtvaæ và prÃpnuyÃt / nacai«Ãæ padÃrthÃnÃmavaktavyatvaæ saæbhavati / avaktavyÃÓcennocyeran / ucyante cÃvaktavyÃÓceti viprati«iddham / ucyamÃnÃÓca tathaivÃvadhÃryante nÃvadhÃryanta iti ca / tathà tadavadhÃraïaphalaæ samyagdarÓanamasti và nÃsti vÃ, evaæ tadviparÅtamasamyagdarÓanamapyasti và nÃsti veti pralapanmattonmattapak«asyaiva syÃnna pratyÃyitavyapak«asya / svargÃpavargayoÓca pak«e bhÃva÷ pak«e cÃbhÃvastathà pak«e nityatà pak«e cÃnityatetyanavadhÃraïÃyÃæ prav­ttyanupapatti÷ / anÃdisiddhajÅvaprabh­tÅnÃæ ca svaÓÃstrÃvadh­tasvabhÃvÃnÃmayathÃvadh­tasvabhÃvatvaprasaÇga÷ / evaæ jÅvÃdi«u padÃrthe«vekasmindharmiïi sattvÃsattvayorviruddhayordharmayorasaæbhavÃtsattve caikasmindharme 'sattvasya dharmÃntarasyÃsaæbhavÃdasattve caivaæ sattvasyÃsaæbhavÃdasaægatamidamÃrhataæ matam / etenaikÃnekanityÃnityavyatiriktÃvyatiriktÃdyanekÃntÃbhyupagamà nirÃk­tà mantavyÃ÷ / yattu pudgalasaæj¤akebhyo 'ïubhya÷ saægÃtÃ÷ saæbhavantÅti kalpayanti tatpÆrveïaivÃïuvÃdanirÃkaraïena nirÃk­taæ bhavatÅtyato na p­thaktannirÃkaraïÃya prayatyate // 33 // ---------------------- FN: jÅvÃjÅvau bhokt­bhogyau, vi«ayÃbhimukhyenenidriyÃïÃæ prav­ttirÃsrava÷, tÃæ saæv­ïotÅti saævaro yamaniyamÃdi÷, nirjarayati nÃÓayati kalma«amiti nirjarastaptaÓilÃrohaïÃdi÷, bandha÷ karma, mok«a÷ karmapÃÓanÃÓe satyalokÃkÃÓapravi«Âasya satatordhvagamanam / astikÃyaÓabda÷ sÃæketika÷ padÃrthavÃcÅ / jÅvaÓcÃsÃvastikÃyaÓceti vigraha÷ / pÆryante gantÅti pudgalÃ÷ paramÃïusaæghÃ÷ kÃyÃ÷ / saptÃnÃæstitvÃdÅnÃæ bhaÇgÃnÃæ samÃhÃra÷ saptabhaÇgÅ tasyà nayo nyÃya÷ / ## / muktakacchamate niraste muktÃmbarÃïÃæ mataæ buddhisthaæ bhavati tannirasyata iti prasaÇgasaÇgatimÃha-## / ekarÆpaæ brahmeti vaidikasiddhÃntasyÃnaikÃntavÃdena virodho 'sti na veti tadvÃdasya mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saædehe mÃnamÆlatvÃdvirodha iti pÆrvapak«aphalamabhisaædhÃyatanmatamupanyasyati-## / jÅvÃjÅvau bhokt­bhogyau, vi«ayÃbhimukhyenendriyÃïÃæ prav­ttirÃÓrava÷, tÃæ saæv­ïoti iti saævaro yamaniyamÃdi÷, nirjarayati nÃÓayati kalma«amiti nirjarastaptaÓilÃrohaïÃdi÷, bandha÷ karma, mok«a÷ karmapÃÓanÃÓe satyalokÃkÃÓapravi«Âasya satatordhvagamanam / nanvÃstravÃdÅnÃæ bhogyÃntarbhÃvÃtkathaæ saptatvamityata Ãha-## / saæk«epavistarÃbhyÃmuktÃrthe«u madhyamarÅtyà vistarÃntaramÃha-## / astikÃyaÓabda÷ sÃæketika÷ padÃrthavÃcÅ / jÅvaÓcÃsÃvastikÃyaÓcetyevaæ vigraha÷ / pÆryante glantÅti pudgalÃ÷ paramÃïusaæghÃ÷ kÃyÃ÷, samyakprav­ttyanumeyo dharma÷, ÆrdhvagamanaÓÅlasya jÅvasya dehe sthitiheturadharma÷, ÃvaraïÃbhÃva ÃkÃÓa ityartha÷ / pa¤capadÃrthÃnÃmavÃntarabhedamÃha-## / ayamartha÷-jÅvÃstikÃyastrividha÷-kaÓcijjÅvo nityasiddhor'hanmukhya÷, kecitsÃæpratikamuktÃ÷, kecidbaddhà iti / pudgalÃstikÃya÷ «o¬hÃ-p­thivyÃdÅni catvÃri bhÆtÃni, sthÃvaraæ jaÇgamaæ ceti / prav­ttisthitiliÇgau dharmÃdharmÃvuktau / ÃkÃÓÃstikÃyo dvividha÷-lokÃkÃÓa÷ sÃæsÃrika÷, alokÃkÃÓo muktÃÓraya iti / bandhÃkhyaæ karmëÂavidham-catvÃri ghÃtikarmÃïi catvÃryaghÃtÅni / tatra j¤ÃnÃvaraïÅyaæ darÓanÃvaraïÅyaæ mohanÅyamantarÃyaæ ceti ghÃtikarmÃïi / tattvaj¤ÃnÃnna muktiriti j¤ÃnamÃdyaæ karma, ÃrhatatantraÓravaïÃnna muktiriti j¤Ãnam dvitÅyaæ, bahu«u tÅrthakarapradarÓite«u mok«amÃrge«u viÓe«ÃnavadhÃraïaæ mohanÅyaæ, mok«amÃrgaprav­ttivighnakaraïamantarÃyam, imÃni catvÃri Óreyohant­tvÃghÃtikarmÃïi / athÃghÃtÅni catvÃri karmÃïi vedanÅyaæ nÃmikaæ gotrikamÃyu«kamiti / mama veditavyaæ tattvamastÅtyabhimÃno vedanÅyam, etannÃmÃhamasmÅtyabhimÃno nÃmikam, ahamatra bhavato deÓikasyÃrhata÷ Ói«yavaæÓe pravi«Âo 'smÅtyabhimÃno gotrikam, ÓarÅrasthityarthaæ karma Ãyu«kam / athavà ÓukraÓoïitamiÓritamÃyu«kaæ, tasya tattvaj¤ÃnÃnukÆladehapariïÃmaÓaktirgotrikaæ, Óaktasya tasya dravÅbhÃvÃtmakakalalÃvasthÃyà budbudÃvasthÃyÃÓcÃrambhaka÷ kriyÃviÓe«o nÃmikaæ, sakriyasya bÅjasya jÃÂharÃgnivÃyubhyÃmÅ«adghanÅbhÃvo vedanÅyaæ, tattvavedanÃnukÆlatvÃt / tÃnyetÃni tattvÃvedakaÓuklapudgalÃrthatvÃghÃtÅni / tadetatkarmëÂakaæ janmÃrthatvÃdbandha ÃsravÃdidvÃreti / iyaæ prakriyà mÃnyaÓÆnyeti dyotayati-## svÅyatantrasaæketamÃtrakalpitÃnityartha÷ padÃrthÃnÃmuktÃnÃmanaikÃntatvaæ vadantÅtyÃha-## / astitvanÃstitvÃdiviruddhadharmadvayamÃdÃya vastumÃtre nyÃyaæ yojayanti / saptÃnÃmastitvÃdÅnÃæ bhaÇgÃnÃæ samÃhÃra÷ saptabhaÇgÅ, tasyà nayo nyÃya÷ / ghaÂÃderhi sarvÃtmanà sadaikarÆpatve prÃpyÃtmanÃpyastyeva sa iti tatprÃptaye yatno na syÃt / ato ghaÂatvÃdirÆpeïa katha¤cidasti, prÃpyatvÃdirÆpeïa katha¤cinnÃstÅtyevamanekarÆpatvaæ vastumÃtrasyÃstheyamiti bhÃva÷ / ke te saptabhaÇgÃ÷, tÃnÃha-## / syÃdityavyayaæ tiÇantapratirÆpakaæ katha¤cidarthakam / syÃdasti / katha¤cidastÅtyartha÷ / evamagne 'pi / tatra vastuno 'stitvavächÃyÃæ syÃdastÅtyÃdyo bhaÇga÷ pravartate / nÃstitvavächÃyÃæ syÃnnÃstÅti dvitÅyo bhaÇga÷ / krameïobhayavächÃyÃæ syÃdasti ca nÃsti ceti t­tÅyo bhaÇga÷ / yugapadubhayavächÃyÃmasti nÃstÅti Óabdadvayasya sak­dvakttumaÓakyatvÃt syÃdavaktavya iti caturtho bhaÇga÷ / ÃdyacaturthabhaÇgayorvächÃyÃæ syÃdasti cÃvaktavyaÓceti pa¤camo bhaÇga÷ / dvitÅyacaturthecchÃyÃæ syÃnnÃsti cÃvaktavyaÓceti «a«Âho bhaÇga÷ / t­tÅyacaturthecchÃyÃæ syÃdasti cÃvaktavyaÓceti saptamo bhaÇga iti vibhÃga÷ / evamekatvamanekatvaæ ceti dvayamÃdÃya syÃdeka÷ syÃdeko 'nekaÓca syÃdavaktavya÷ syÃdeko vaktavya÷ syÃdaneko 'vaktavya÷ syÃdeko 'nekaÓcÃvaktavyaÓceti, tathà syÃnnitya÷ syÃdanitya ityÃdyÆhyam / evamanekarÆpatve vastuni prÃptityÃgÃdivyavahÃra÷ saæbhavati, ekarÆpatve sarvaæ sarvatra sarvadÃstyeveti vyavahÃravilopÃpatti÷ syÃt, tasmÃdanaikÃntaæ sarvamityekarÆpabrahmavÃdabÃdha iti prÃpte siddhÃntayati-## / yadasti tat sarvatra sarvadÃstyeva yathà brahmÃtmà / na caivaæ tatprÃptaye yatno na syÃditi vÃcyam, aprÃptibhrÃntyà yatnasaæbhavÃt / yannÃsti tannÃstyeva, yathà ÓaÓavi«ÃïÃdi / prapa¤castÆbhayavilak«aïa evetyekÃntavÃda eva yukto nÃnaikÃntavÃda÷ / tathÃhi-kiæ yenÃkÃreïa vastuna÷ sattvaæ tenaivÃkÃreïÃsattvamutÃkÃrÃntareïa / dvitÅye vastuna ÃkÃrÃntaramevÃsaditi vastuna÷ sadaikarÆpatvameva / nahi dÆrasthagrÃmasya prÃpterasattve grÃmo 'pyasan bhavati, prÃpyÃsattve prÃptiyatnÃnupapatte÷ / ato yathÃvyavahÃraæ prapa¤casyaikarÆpatvamÃstheyam / nÃdya ityÃha-## / nanu vimatamanaikÃtmakaæ, vastutvÃt, nÃrasiæhavaditi cet / na / ghaÂa idÃnÅmastyevetyanubhavabÃdhÃt / ki¤ca jÅvÃdipadÃrthÃnÃæ saptatvaæ jÅvatvÃdirÆpaæ cÃstyeva nÃstyeveti ca niyatamutÃniyatam / Ãdye vyabhicÃra ityÃha-## / dvitÅye padÃrthaniÓcayo na syÃdityÃha-## / anaikÃntaæ sarvamityeva niÓcaya iti ÓaÇkate-## / tasya niÓcayarÆpatvaæ niyatamaniyataæ và / Ãdye vastutvasya tasminnevaikarÆpe niÓcaye vyabhicÃra÷ / dvitÅye tasya saæÓayatvaæ syÃdityÃha-## / pramÃyÃmuktanyÃyaæ pramÃtrÃdÃvatidiÓati-## / nirdhÃraïaæ phalaæ yasya pramÃïÃdestasyetyartha÷ / ityevaæ sarvatrÃnirdhÃraïe satyupadeÓo ni«kampaprav­ttiÓca na syÃdityÃha-## / anaikÃntavÃde astikÃyapa¤catvamapi na syÃdityÃha-## / yaduktamavaktavyatvaæ tat kiæ kenÃpi ÓabdenÃvÃcyatvamuta sak­danekaÓabdÃvÃcyatvam / nÃdya÷, vyÃghÃtÃdityÃha-## / ucyante ca / avaktavyÃdipadairiti Óe«a÷ / na dvitÅya÷, sak­dekavakt­mukhajÃnekaÓabdÃnÃmaprasiddherni«edhÃyogÃt, Óe«asyÃpi mukhabhedÃt / na cÃrthasya yugapadviruddhadharmavächÃyÃæ vakturmÆkatvamÃtramavaktavyapadena vivak«itamiti vÃcyaæ, tÃd­ÓavächÃyà evÃnutpattiriti / ki¤ca viruddhÃnekapralÃpitvÃdarhannanÃpta ityÃha-## / iti ca pralapannityanvaya÷ / arhanniti Óe«a÷ / anÃptapak«asyaivÃntargata÷ syÃnnÃptapak«asyetyartha÷ / itaÓcÃsaægato 'naikÃntavÃda ityÃha-## ki¤cÃnÃdisiddhor'hanmuni÷, anye tu hetvanu«ÂhÃnÃnmucyante, ananu«ÂhÃnÃdbadhyanta ityÃrhatatantrÃvadh­tasvabhÃvÃnÃæ trividhajÅvÃnÃæ traividhyaniyamo 'pi na syÃdityÃha-## / prapa¤citaæ sÆtrÃrthaæ nigamayati-## / ## / sattvÃsattvayorekatra nirÃsenetyartha÷ / paramÃïusaæghÃtÃ÷ p­thivyÃdaya iti / digambarasiddhÃnta÷ kimiti sÆtrak­topek«ita÷, tatrÃha-## //33// END BsCom_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.34 evaæ cÃtmÃkÃrtsnyam | BBs_2,2.34 | yathaikasmindharmiïi viruddhadharmÃsaæbhavo do«a÷ syÃdvÃde prasakta evamÃtmano 'pi jÅvasyÃkÃrtsnyamaparo do«a÷ prasajyeta / katham / ÓarÅraparamÃtmÃïo hi jÅva ityÃrhatà manyante / ÓarÅraparimÃïatÃyÃæ ca satyÃmak­tsno 'sarvagata÷ paricchinna Ãtmetyato ghaÂÃdivadanityatvamÃtmana÷ prasajyeta / ÓarÅrÅïÃæ cÃnavasthitaparimÃïatvÃnmanu«yajÅvo manu«yaÓarÅraparimÃïo bhÆtvà puna÷ kenacitkarmavipÃkena hastijanma prÃpnuvanna k­tsnaæ hastiÓarÅraæ vyÃpnuyÃt / puttikÃjanma ca prÃpmuvanna k­tsna÷ puttikÃÓarÅre saæmÅyeta / samÃna e«a ekasminnapi janmani kaumÃrayauvanasthavire«u do«a÷ / syÃdetat / antÃvayavo jÅvastasya ta evÃvayavà alpe ÓarÅre saækuceyurmahati ca vikuceyuriti / te«Ãæ punaranantÃnÃæ jÅvÃvayavÃnÃæ samÃnadeÓatvaæ pratihanyate và naveti vaktavyam / pratighÃte tÃvannÃnantÃvayavÃ÷ paricchinne deÓe saæmÅyeran / apratighÃte 'pyekÃvayavadeÓatvopapatte÷ sarve«ÃmavayavÃnÃæ prathimÃnupapatterjÅvasyÃïumÃtratvaprasaÇga÷ syÃt / apica ÓarÅramÃtraparicchinnÃnÃæ jÅvÃvayavÃnÃmÃnantyaæ notprek«itumapi Óakyam // 34 // ---------------------- FN: karmavipÃka÷ karmaïÃmabhivyakti÷ / jÅvasya dehaparimÃïatÃæ dÆ«ayati-## / akÃrtsnyaæ madhyamaparimÃïatvam / tenÃnityatvaæ syÃdityartha÷ / arthÃntaramÃha-#<ÓarÅrÃïÃæ ceti># / vipÃka÷ karmaïÃmabhivyakti÷ / jÅvasya k­tsnagajaÓarÅravyÃpitvamakÃrtsnyam / ÓarÅraikadeÓo nirjÅva÷ syÃdityartha÷ / puttikÃdehe k­tsno jÅvo na praviÓet / dehÃdbahirapi jÅva÷ syÃdityartha÷ / ki¤ca bÃladehamÃtra Ãtmà tata÷ sthÆle yuvadehe kvacit syÃditi k­tsnadeha÷ sajÅvo na syÃdityÃha-## / yathà dÅpÃvayavÃnÃæ ghaÂe saækoco gehe vikÃsastathà jÅvÃvayavÃnÃmiti dehamÃnatvaniyamaæ ÓaÇkate-## / dÅpÃæÓavajjÅvÃæÓà bhinnadeÓà ekadeÓà veti vikalpyÃdye 'lpadehÃdbahirapi jÅva÷ syÃditi dÆ«ayati-## / dÅpasya tu na ghaÂÃdbahi÷ sattvamadhikÃvayavÃnÃæ vinÃÓÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## / avayavÃnÃæ nityatvaæ cÃsiddhamalpatvÃddÅpÃæÓavadityÃha-## //34// END BsCom_2,2.6.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.35 atha prayÃyeïa b­haccharÅrapratipattau kecijjÅvÃvayavà upagacchanti tanuÓarÅrapratipattau ca kecidapagacchantÅtyucyeta tatrÃpyucyate- na ca paryÃyÃd apy avirodho vikÃrÃdibhya÷ | BBs_2,2.35 | naca paryÃyeïÃpyavayavopagamÃpagamÃbhyÃmetaddehaparimÃïatvaæ jÅvasyÃvirodhenopapÃdayituæ Óakyate / kuta÷ / vikÃrÃdido«aprasaÇgÃt / avayavopagamÃpagamÃbhyÃæ hyaniÓamÃpÆryamÃïasyÃpak«ÅyamÃïasya ca jÅvasya vikriyÃvattvaæ tÃvadaparihÃryam, vikriyÃvattve ca carmÃdivadanityaæ prasajyeta / tataÓca bandhamok«Ãbhyupagamo bÃdhyeta karmëÂakaparive«Âitasya jÅvasyÃlÃbuvatsaæsÃrasÃgare nimagnasya bandhanocchedÃdÆrdhvagÃmitvaæ bhavatÅti / ki¤cÃnyat / ÃgacchatÃmapagacchatÃæ cÃvayavÃnÃmÃgamÃpÃyadharmavattvÃdevÃnÃmÃtvaæ ÓarÅrÃdivat / tataÓcÃvasthita÷ kaÓcidavayava Ãtmeti syÃt / naca sa nirÆpayituæ Óakyate 'yamasÃviti / ki¤cÃnyat / ÃgacchantaÓcaite jÅvÃvayavÃ÷ kuta÷ prÃdurbhavantyapagacchantaÓca kva và lÅyanta iti vaktavyam / nahi bhÆtebhya÷ prÃdurbhaveyurbhÆte«u ca nilÅyeran, abhautikatvÃjjÅvasya / nÃpi kaÓcidanya÷ sÃdhÃraïo 'sÃdhÃraïo và jÅvÃnÃmavayavÃdhÃro nirÆpyate pramÃïÃbhÃvÃt / ki¤cÃnyat / anavadh­tasvarÆpaÓcaivaæsatyÃtmà syÃt / ÃgacchatÃmapagacchatÃæ cÃvayavÃnÃmaniyataparimÃïatvÃt / ata evamÃdido«aprasaÇgÃnna paryÃyeïÃpyavayavopagamÃpagamÃvÃtmana ÃÓrayituæ Óakyate / athavà pÆrveïa sÆtreïa ÓarÅraparimÃïasyÃtmana upacitÃpacitaÓarÅrÃntarapratipattÃvakÃrtsnyaprasa¤janadvÃreïÃnityatÃyÃæ coditÃyÃæ puna÷ paryÃyeïa parimÃïÃnavasthÃne 'pi srota÷saætÃnanityatÃnyÃyenÃtmano nityatà syÃt / yathà raktapaÂÃnÃæ vij¤ÃnÃnavasthÃne 'pi tatsaætÃnanityatà tadvaddhisicÃmapÅtyÃÓaÇkyÃnena sÆtreïottaramucyate / saætÃnasya tÃvadavastutve nairÃtmyavÃdaprasaÇga÷ / vastutve 'pyÃtmano vikÃrÃdido«aprasaÇgÃdasya pak«asyÃnupapattiriti // 35 // ---------------------- FN: dehabhedena parimÃïasyÃtmanaÓcÃnavasthÃne 'pi nÃÓe 'pi srota÷pravÃha÷ / vigataæ sig vastraæ visico digambarÃste«Ãmityartha÷ / evaæ jÅvÃvayavà nityà itimate dehamÃnatvaæ nirastam / saæprati jÅvasya kecideva kÆÂasthà avayavà anye tvÃgamÃpÃyina iti ÓaÇkate-## / b­hattanukÃyÃptau jÅvasyÃvayavÃgamÃpÃyÃbhyÃæ dehamÃnatvamityartha÷ / sÆtreïa pariharati-## / ÃgamÃpÃyau paryÃya÷ / kimÃgamÃpÃyinÃmavayavÃnÃmÃtmatvamasti na và / Ãdye Ãha-## / ko 'sau bandhamok«Ãbhyupagama ityata Ãha-## / vyÃkhyÃtametat / Ãdye kalpe do«Ãntaraæ vadan kalpÃntaramÃdÃya dÆ«ayati-## / avaÓi«ÂakÆÂasthÃvayavasya durj¤ÃnatvÃdÃtmaj¤ÃnÃbhÃvÃnna muktirityartha÷ / yathà dÅpÃvayavanÃmÃkÃrastejastathÃtmÃvayavanÃmÃkÃrakÃraïÃbhÃvÃnnÃgamÃpÃyau yuktÃvityÃha-## / sarvajÅvasÃdhÃraïa÷ pratijÅvamasÃdhÃraïo vetyartha÷ / ki¤cÃtmana ÃgamÃpÃyiÓÅlÃvayavatve sati kiyanta ÃyÃntyavayavÃ÷ kiyanto 'payantÅtyaj¤ÃnÃdÃtmaniÓcayÃbhÃvÃdanirmok«a÷ syÃdityÃha-## / api cÃvayavÃrabdhÃvayavitve jÅvasyÃnityatvam, avayavasamÆhatve cÃsattvaæ, Ãtmatvasya yÃvadavayavav­ttitve yatki¤cidavayavÃpÃye 'pi sadya÷ ÓarÅrasyÃcetanatvaæ, gotvavatpratyekaæ samÃptÃvekasmi¤charÅra ÃtmanÃnÃtvaæ syÃdato na dehaparimÃïatvasÃvayavatve Ãtmana ityupasaæharati-## / sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## / sthÆlasÆk«maÓarÅraprÃptÃvakÃrtsnyoktidvÃreïÃtmÃnityatÃyÃmuktÃyÃæ sugatavatsaætÃnarÆpeïÃtmanityatÃmÃÓaÇkyÃnenottaramucyata ityanvaya÷ / paryÃyeïetyasya vyÃkhyÃ## / dehabhedena parimÃïasyÃtmanaÓcÃnavasthÃne 'pi nÃÓe 'pi / srota÷ pravÃha÷ / tadÃtmakasyÃtmavyaktisaætÃnasya nityatayÃtmanityatà syÃdityatra d­«ÂÃntamÃha-## / sig vastraæ vigataæ yebhyaste visico digambarÃste«Ãmityartha÷ / paryÃyÃt saætÃnÃdapyÃtmanityatvasyÃvirodha iti na ca / kuta÷ / vikÃrÃdibhya÷ / saætÃnasyÃvastuna÷ Ãtmatve ÓÆnyavÃda÷, saætÃnasya vastutve saætÃnyatireke ca kÆÂasthÃtmavÃda÷, anatireke janmÃdivikÃro vinÃÓo muktyabhÃva ityuktado«aprasaÇgÃt saætÃnÃtmapak«o 'nupapanna iti sÆtrÃrtha÷ //35// END BsCom_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.36 antyÃvasthiteÓ cobhayanityatvÃd aviÓe«a÷ | BBs_2,2.36 | apicÃntyasya mok«ÃvasthÃbhÃvino jÅvaparimÃïasya nityatvami«yate jainai÷ / tadvatpÆrvayorapyavidyamadhyamayorjÅvaparimÃïayornityatvaprasaÇgÃdaviÓe«aprasaÇga÷ syÃt / ekaÓarÅraparimÃïataiva syÃnnopacitÃpacitaÓarÅrÃntaraprÃpti÷ / athavÃntyasya jÅvaparimÃïasyÃvasthitatvÃtpÆrvayorapyavasthayoravasthitaparimÃïa eva jÅva÷ syÃt, tataÓcÃviÓe«eïa sarvadaivÃïurmahÃnvà jÅvo 'bhyupagantavyo na ÓarÅraparimÃïa÷ / ataÓca saugatavadÃrhatamapi matamasaægatamityupek«itavyam // 36 // patyadhikaraïam / sÆ. 37-41 yaæ sthÆlaæ và sÆk«maæ và dehaæ g­hïÃti taddehaparimÃïa eva jÅva iti niyamaæ dÆ«ayati-## / antyaÓarÅraparimÃïasyÃvasthiternityatvadarÓanÃdubhayorÃdyamadhyamaparimÃïayornityatvaprasaÇgÃdaviÓe«astrayÃïÃæ nityaparimÃïÃnÃæ sÃmyaæ syÃdviruddhaparimÃïÃnÃmekatrÃyogÃditi sÆtrayojanà / ÃdyamadhyamaparimÃïe nitye, ÃtmaparimÃïatvÃt, antyaparimÃïavat / na cÃprayojakatÃ, parimÃïanÃÓe satyÃtmano 'pi nÃÓÃdantyaparimÃïanityatvÃyogÃditi bhÃva÷ / parimÃïatrayasÃmyÃpÃdÃnaphalamÃha-## / antyaÓarÅrasÃmÃnyeva pÆrvaÓarÅrÃïi syu÷, vi«amaÓarÃraprÃptÃvÃtmana÷statparimÃïatve parimÃïatrayasÃmyÃnumÃnavirodhÃdityartha÷ / pÆrvaæ kÃlatraye parimÃïatrayamaÇgÅk­tyÃntyad­«ÂÃntena nityatvamanumÃya sÃmyamÃpÃditam / saæpratyantyasya muktaparimÃïasyÃïutvasthÆlatvayoranyataratvenÃvasthitestadevÃntyamÃdyamadhyamakÃlayorapi nityatvÃtsyÃt prÃgasato nityatvÃyogÃt, tathà cÃviÓe«a÷ kÃlatraye 'pi jÅvaparimÃïÃbheda ityÃha-## / tasmÃdbhrÃntyekaÓaraïak«apaïakasiddhÃntenÃvirodha÷ samanvayasyeti siddham //36// END BsCom_2,2.6.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.37 patyur asÃma¤jasyÃt | BBs_2,2.37 | idÃnÅæ kevalÃdhi«ÂhÃtrÅÓvarakÃraïavÃda÷ prati«idhyate / tatkathamavagamyate / 'prak­tiÓca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt' 'abhidhyopadeÓÃcca' (bra. 1.4.23,24) ityatra prak­tibhÃvenÃdhi«ÂhÃt­bhÃvena cobhayasvabhÃvasyeÓvarasya svayamevÃcÃryeïa prati«ÂhÃpitatvÃt / yadi punaraviÓe«eïeÓvarakÃraïavÃdamÃtramiha prati«idhyeta pÆrvottaravirodhÃdvyÃhatÃbhivyÃhÃra÷ sÆtrakÃra ityetadÃpadyeta / tasmÃdaprak­tiradhi«ÂhÃtà kevalaæ nimittakÃraïamÅÓvara itye«a pak«o vedÃntavihitabrahmaikatvapratipak«atvÃdyatnenÃtra prati«idhyate / sà ceyaæ vedabÃhyeÓvarakalpanÃnekaprakÃrà / kecittÃvatsÃækhyayogavyapÃÓrayÃ÷ kalpayanti pradhÃnapuru«ayoradhi«ÂhÃtà kevalaæ nimittakÃraïamÅÓvara itaretaravilak«aïÃ÷ pradhÃnapuru«eÓvarà iti / mÃheÓvarÃstu manyante kÃryakÃraïayogavidhidu÷khÃntÃ÷ pa¤ca padÃrthÃ÷ paÓupatineÓvareïa paÓupÃÓavimok«aïÃyopadi«ÂÃ÷ paÓupatirÅÓvaro nimittakÃraïamiti varïayanti / tathà vaiÓe«ikÃdayo 'pi kecitkatha¤citsvaprakriyÃnusÃreïa nimittakÃraïamÅÓvara iti varïayanti / ata uttaramucyate- 'patyurasÃma¤jasyÃt' iti / patyurÅÓvarasya pradhÃnapuru«ayoradhi«ÂhÃt­tvena jagatkÃraïatvaæ nopapadyate / kasmÃt / asÃma¤syÃt / kiæ punarasÃma¤jasyam / hÅnamadhyamottamabhÃvena hi prÃïibhedÃnvidadhata ÅÓvarasya rÃgadve«Ãdido«aprasakterasmadÃdivadanÅÓvaratvaæ prasajyeta / prÃïikarmÃpek«itatvÃdado«a iti cet / na / karmeÓvarayo÷ pravartyapravartayit­tve itaretarÃÓrayado«aprasaÇgÃt / nÃnÃditvÃditi cet / na / vartamÃnakÃlavadatÅte«vapi kÃle«vitaretarÃÓrayado«ÃviÓe«ÃdandhaparamparÃnyÃyÃpatte÷ / apica 'pravartanÃlak«aïà do«Ã÷' (nyÃyasÆ. 1.1.18) iti nyÃyavitsamaya÷ / nahi kaÓcidado«aprayukta÷ svÃrthe parÃrthe và pravartamÃno d­Óyate / svÃrthaprayukta eva ca sarvo jana÷ parÃrthe 'pi pravartata ityevamapyasÃma¤jasyaæ, svÃrthavattvÃdÅÓvarasyÃnÅÓvaratvaprasaÇgÃt / puru«aviÓe«atvÃbhyupagamÃcceÓvarasya puru«asya caudÃsÅnyÃbhyupagamÃdasÃma¤jasyam // 37 // ---------------------- FN: sÃækhyayogavyapÃÓrayÃ÷ hiraïyagarbhapata¤jaliprabh­taya÷ / mÃheÓvarÃÓcatvÃra÷ - ÓaivÃ÷, pÃÓupatÃ÷, kÃruïikasiddhÃntina÷, kÃpÃlikÃÓceti / paÓavo jÅvÃste«Ãæ pÃÓo bandhastannÃÓÃyetyartha÷ / ## / lu¤citakeÓamatanirasanÃnantaraæ jaÂÃdhÃriÓaivamataæ buddhisthaæ nirÃkriyata iti prasaÇgasaægatimÃha-## sÃmÃnyata ÅÓvaranirÃsa evÃtra kiæ na syÃditi ÓaÇkate-## svoktivirodhÃnmaivamityÃha-## / prati«ÂhÃpitatvÃt kevalanimitteÓvaraprati«edho 'vagamyata ityanvaya÷ / vyÃhatoviruddho 'bhivyÃhÃra uktiryasya sa tathà / advitÅyabrahmaprak­tikaæ jagaditi vadato vedÃntasamanvayasya kartaiveÓvaro naprak­tiriti ÓaivÃdimatena virodho 'sti na veti saædehe tanmatasya mÃnamÆlatvÃdvirodhe sati vedÃntoktadvayabrahmÃsiddhiriti phalamabhipretya satvÃsatvayorekatrÃsaæbhavavat kart­tvopÃdÃnatvayorapyekatrÃsaæbhavÃt kartaiveÓvara iti pÆrvapak«aæ kurvannavÃntaramatabhedamÃha-## / seÓvara÷ sÃækhyÃ÷ sÃækhyaÓabdÃrtha÷ / catvÃro mÃdeÓvarÃ÷-ÓaivÃ÷ pÃÓupatÃ÷ kÃruïikasiddhÃntina÷ kÃpÃlikÃÓceti / sarvo 'pyamÅ maheÓvaraproktÃgamÃnugÃmitvÃnmÃheÓvarà ucyante / kÃryaæ mahadÃdikaæ, kÃraïaæ pradhÃnamÅÓvaraÓca, yoga÷ samÃdhi÷, vidhistri«avaïasnÃnÃdi÷ , du÷khÃnto mok«a iti pa¤ca padÃrthÃ÷ / paÓavo jÅvÃste«Ãæ pÃÓo bandhastannÃÓÃyetyartha÷ / pÃÓupatÃgamapramÃïyÃt paÓupatirnimittameveti matamuktvÃnumÃnikeÓvaramatamÃha-## / vimataæ sakart­kaæ, kÃryatvÃt, ghaÂavaditi vaiÓe«ikÃ÷ kartÃramÅÓvaraæ sÃdhayanti / karmaphalaæ saparikarÃbhij¤adÃt­kaæ, kÃlÃntarabhÃviphalatvÃt, sevÃphalavaditi gautamà digambarÃÓca / j¤ÃnaiÓvaryotkar«a÷ kvacidviÓrÃnta÷, sÃtiÓayatvÃt, parimÃïavaditi sÃækhyasaugatapÃta¤jalà iti matvoktam-## / siddhÃntayati-## / ÃgamÃdinà nirde«eÓvarasiddhe÷ kathaæ do«avatvamityÃha-## / na tÃvat svasvÃgamÃdÅÓvaranirïaya÷, ÃgamÃnÃæ nirmÆlatvenÃprÃmÃïyÃt / naca sarvaj¤Ãnaæ mÆlaæ, tatra mÃnÃbhÃvÃt / na cÃgama eva mÃnam, ÃgamamÃnatvaniÓcaye mÆlaniÓcayastanniÓcaye tanniÓcaya ityanyonyÃÓrayÃt / naca puru«avacasÃæ svatomÃnatvaæ yuktaæ, mitho virodhena tattvÃvyavasthÃnÃcca / nÃpyanumÃnÃdÅÓvara÷ sarvaj¤a÷ kartaiveti nirïaya÷ saæbhavati, anumÃnasya d­«ÂÃnusÃritvena d­«ÂaviparÅtÃrthÃsÃdhakatvÃt / tathÃca loke yÃd­ÓÃ÷ kartÃro d­«ÂÃntÃd­Óà eva jagatkartÃro rÃgadve«Ãdimanta÷ sidhyeyu÷ / yadi loke vicitraprÃsÃdÃdikarturekatvÃdyadarÓane 'pi jagatkartari lÃghavÃdekatvaæ nityaj¤Ãnaæ nirde«atvaæ ca kalpyeta, tarhi dravyopÃdÃnatvamapi kalpyatÃæ, karturevopÃdÃnatvena lÃghavÃt, anyathà svatantrapradhÃnaparamÃïvÃdyupÃdÃnakalpanÃgauravÃt / ad­«ÂatvÃccetkarturdravyopÃdÃnatvÃsiddhirekatvÃdikamapi na sidhyet / asmÃkaæ tvapauru«eyatayà svata÷siddhapramÃïabhÃvayà Órutyà svaprameyabodhane d­«ÂÃntÃnapek«ayà bhavatyeva laukikakart­viparÅtÃdvitÅyakartrupÃdÃnÃtmakasarvaj¤anirde«eÓvaranirïaya÷ / nirïÅte ca tasmin dharmigrÃhakamÃnabÃdhÃnna rÃgÃdido«ÃpÃdÃnasyÃvakÃÓa ityÃnumÃnikeÓvaravÃdibhyo vai«amyaæ, tadabhipretyÃÓrautasyeÓvarasyÃsÃma¤jasyamÃha-## / yadi karturupÃdÃnatvamad­«ÂatvÃnna kalpyate tarhi nirde«atvasyÃpyad­«ÂatvÃdyo vi«amakÃrÅ sa do«avÃniti vyÃptid­«ÂeÓca jagatkartà do«avÃn syÃt / na cÃtra dharmigrÃhakÃnumÃnabÃdha÷, kÃryatvaliÇgasya kart­mÃtrasÃdhakatvena nirde«atvÃdÃvudÃsÅnatvÃt / na cotkar«asamà jÃti÷, vyÃpakadharmÃpÃdÃnÃt, do«ÃbhÃve tadvyÃpyavi«amakart­tvÃyogÃcca / d­«ÂÃntasthÃvyÃpakadharmÃïÃæ pak«e ÃpÃdanaæ hyutkar«asamà jÃti÷ / yathà Óabdo yadi k­takatvena hetunà ghaÂavadanitya÷ syÃttarhi tenaiva hetunà sÃvayavo 'pi syÃditi / na hyanityatvasya vyÃpakaæ sÃvayavatvaæ gandhÃdau vyabhicÃrÃditi bhÃva÷ / nanu prÃïikarmaprerita ÅÓvaro vi«amaphalÃn prÃïina÷ karoti na svecchayeti ÓaÇkate-## / ja¬asya karmaïa÷ prerakatvÃyogÃnmaivamityÃha-## / na ceÓvarapreritaæ karmeÓvarasya prerakamiti vÃcyamityÃha-## / atÅtakarmaïà prerita ÅÓvaro vartamÃnaæ karma tatphalÃya prerayatÅtyanÃditvÃtpreryaprerakabhÃvasya nÃnupapattiriti ÓaÇkate-## / atÅtakarmaïo 'pi ja¬atvÃnneÓvaraprerakatà / naca tadapÅÓvareïa preritaæ sadÅÓvaraæ prerayati, uktÃnyonyÃÓrayÃt / tato 'pyatÅtakarmapreriteÓvarapreritaæ tadeveÓvaraæ vartamÃne karmaïi phaladÃnÃya prerayati cet / na / mÃnahÅnÃyà mÆlak«ayÃvahÃyà anavasthÃyÃ÷ prasaÇgÃt / ata÷ karmanirapek«a eveÓvaro vi«amasra«ÂetyasÃma¤jasyaæ durvÃramityartha÷ / yattu phaladÃne ÅÓvarasya karma nimittamÃtraæ na prerakamiti noktado«a iti / tanna / vi«amakarmakÃrayiturÅÓvarasya do«avattvÃnapÃyÃt, pÆrvakarmÃpek«ayà karmakÃrayit­tve coktÃprÃmÃïikÃnavasthÃnÃt / asmÃkaæ tu 'e«a hyeva sÃdhvasÃdhu kÃrayati'iti, 'niravadyam'iti ca ÓrutimÆlaæ pÆrvakarmÃpek«Ãkalpanamiti vai«amyam / ki¤ca paramatÃnusÃreïÃpÅÓvarasya rÃgÃdimattvaæ prÃpnotÅtyÃha-## / pravartakatvaliÇgÃddo«Ã iti tÃrkikÃïÃæ sthiti÷, tathÃceÓvara÷ svÃrthe rÃgÃdimÃn, pravartakatvÃt, saæmatavat / naca kÃruïike vyabhicÃra÷, paradu÷khaprayuktasvadu÷khaniv­ttyarthitvÃttasyetyartha÷ / udÃsÅna÷ pravartaka iti ca vyÃh­tamiti yogÃnpratyÃha-## //37// END BsCom_2,2.7.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.38 saæbandhÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.38 | punarapyasmäjasyameva / nahi pradhÃnapuru«avyatirikta ÅÓvaro 'ntareïasaæbandhaæ pradhÃnapuru«ayorÅÓità / na tÃvatsaæyogalak«aïa÷ saæbandha÷ saæbhavati, pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃæ sarvagatatvÃnniravayavatvÃcca / nÃpi samavÃyalak«aïa÷ saæbandha÷, ÃÓrayÃÓrayibhÃvÃnirÆpaïÃt / nÃpyanya÷ kaÓcitkÃryagamya÷ saæbandha÷ Óakyate kalpayituæ, kÃryakÃraïabhÃvasyaivÃdyÃpyasiddhatvÃt / brahmavÃdina÷ kathamiti cet / na / tasya tÃdÃtmyalak«aïasaæbandhopapatte÷ / apicÃgamabalena brahmavÃdÅ kÃraïÃdisvarÆpaæ nirÆpayatÅti nÃvaÓyaæ tasya yathÃd­«Âameva sarvamabhyupagantavyamiti niyamo 'sti / parasya tu d­«ÂÃntabalena kÃraïÃdisvarÆpaæ nirÆpayato yathÃd­«Âameva sarvamabhyupagantavyamityayamastyatiÓaya÷ / parasyÃpi sarvaj¤apraïÅtÃgamasadbhÃvÃtsamÃnamÃgamabalamiti cet / na / itaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃdÃgamapratyayatvÃtsarvaj¤atvasiddhi÷ sarvaj¤apratyayÃccÃgamasiddhiriti / tasmÃdanupapannà sÃækhyayogavÃdinÃmÅÓvarakalpanà / evamanyÃsvapi vedabrahmÃsvÅÓvarakalpanÃsu yathÃsaæbhavamasÃma¤jasyaæ yojayitavyam // 38 // pradhÃnavÃde do«ÃntaramÃha sÆtrakÃra÷-## / ÅÓvareïÃsaæbaddhasya pradhÃnÃde÷ preryatvÃyogÃtsaæbandho vÃcya÷ / sa ca saæyega÷ samavÃyo và nÃstÅtyartha÷ / kÃryabalÃt preraïayogyÃtvÃkhya÷ saæbandha÷ kalpyatÃmityata Ãha-## / ÅÓvarapreritapradhÃnakÃryaæ jagaditi siddhaæ cet saæbandhakalpanà syÃt / taccÃdyÃpyasiddhamityartha÷ / mÃyÃbrahmaïostvanirvÃcyatÃdÃtmyasaæbandha÷, 'devÃtmaÓaktim'iti Órute÷ / ki¤ca vedasyÃpÆrvÃrthatvÃnna lokad­«Âam­tkulÃlasaæbandho vaidikenÃnusartavya÷ / ÃnumÃnikena tvanusartavya iti viÓe«amÃha-## / sarvaj¤asyÃgamaprÃmÃïyasya ca j¤aptÃvanyonyÃÓraya÷, anumÃnÃtsarvaj¤asiddhernirastatvÃt / na hyamanaskasya j¤Ãnaæ saæbhavati, j¤Ãnaæ manojanyamiti vyÃptivirodhÃnnityaj¤ÃnakalpanÃnavakÃÓÃditi bhÃva÷ / pradhÃnavatparamÃïÆnÃmapi niravayaveÓvareïa saæyogÃdyasattvÃtpreryatvÃyoga÷ , prerakatve ceÓvarasya do«avattvamityÃha-## //38// END BsCom_2,2.7.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.39 adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.39 | itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpitasyeÓvarasya / sa hi parikalpyamÃna÷ kumabhakÃra iva m­dÃdÅni pradhÃnÃdÅnyadhi«ÂhÃya pravartayet / nacaivamupapadyate / nahyapratyak«aæ rÆpÃdihÅnaæ ca pradhÃnamÅÓvarasyÃdhi«Âheyaæ saæbhavati m­dÃdivailak«aïyÃt // 39 // ÅÓvarasya pradhÃnÃdipreraïÃnupapatteÓcÃsÃma¤jasyamityÃha sÆtrakÃra÷-## / pradhÃnÃdikaæ cetanasyÃnadhi«Âheyaæ, apratyak«atvÃt, ÅÓvaravat, vyatirekeïa m­gÃdivaccetyartha÷ //39// END BsCom_2,2.7.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.40 karaïavac cen na bhogÃdibhya÷ | BBs_2,2.40 | / syÃdetat / yathà karaïagrÃmaæ cak«urÃdikamapratyak«aæ rÆpÃdihÅnaæ ca puru«o 'dhiti«Âhatyevaæ pradhÃnamapÅÓvaro 'dhi«ÂhÃsyatÅti / tathÃpi nopapadyate / bhogÃdidarÓanÃddhi karaïagrÃmasyÃdhi«Âhitatvaæ gamyate / nacÃtra bhogÃdayo d­Óyante / karaïagrÃmasÃmye vÃbhyupagamyamÃne saæsÃriïÃmiveÓvarasyÃpi bhogÃdaya÷ prasajyeran / anyathà và sÆtradvayaæ vyÃkhyÃyate- adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓca itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpisyeÓvarasya / sÃdhi«ÂhÃno hi loke saÓarÅro rÃjà rëÂrasyeÓvaro d­Óyate na niradhi«ÂhÃna÷ / ataÓca tadd­«ÂÃntavaÓenÃd­«ÂamÅÓvaraæ kalpayitumicchata ÅÓvarasyapi ki¤ciccharÅraæ karaïÃyatanaæ varïayitavyaæ syÃt / naca tadvarïayituæ Óakyate / s­«ÂyuttarakÃlabhÃvitvÃccharÅrasya prÃks­«Âestadanupapatte÷ / niradhi«ÂhÃnatve ceÓvarasya pravartakatvÃnupapatti÷ / evaæ loke d­«ÂatvÃt / 'karaïavaccenna bhogÃdibhya÷' / atha lokadarÓanÃnusÃreïeÓvarasyÃpi ki¤citkÃraïÃnÃmÃyatanaæ ÓarÅraæ kÃmena kalpyeta / evamapi nopapadyate / saÓarÅratve hi sati saæsÃrivadbhogÃdiprasaÇgÃdÅÓvarasyÃpyanÅÓvaratvaæ prasajyeta // 40 // ---------------------- FN: bhoga÷ sukhadu÷khÃnubhava÷ / ÃdipadÃdvi«ayÃnubhavagraha÷ / karaïÃnyatra santÅti karaïavaccharÅram / cak«urÃdau vyabhicÃramÃÓaÇkya ni«edhati-## / rÆpamudbhÆtaæ nÃstÅtyapratyak«atvaæ sphuÂayati-## / svabhogÃhetutve satÅti viÓe«aïÃnna vyabhicÃra ityÃha-## / bhoga÷ sukhadu÷khÃnubhava÷ / ÃdipadÃdvi«ayÃnubhavagraha÷ / naca yadyenÃdhi«Âheyaæ tattadÅyabhogahetutve sati pratyak«amiti vyatirekavyÃptau karaïe«u vyabhicÃratÃdavasthyamiti vÃcyaæ, bhogÃhetutvaviÓi«ÂÃpratyak«atvasya hetutvÃt, karaïe«u ca viÓe«aïÃbhÃvena viÓi«Âasya hetorabhÃvÃt / naca viÓe«yavaiyarthyaæ, parÃrthapÃcakÃdhi«ÂheyakëÂhÃdau vyabhicÃrÃt / naca pradhÃnÃderÅÓvarapratyak«atvÃdviÓe«yÃsiddhi÷, atÅndriyatvarÆpÃpratyak«atvasya sattvÃdityabhiprÃya÷ / jÅve karaïak­tà bhogadayo d­Óyante, ÅÓvare tu pradhÃnak­tÃste na d­Óyanta ityak«arÃrtha÷ / vipak«e do«aæ vadannaprayojakatvaæ hetornirasyati-## / pradhÃnÃde÷ preryatvÃÇgÅkÃre prerakabhogahetutvaæ syÃt / atÅndriyasya preryasya bhogahetutvaniyamÃdityartha÷ / sÆtradvayasyÃrthÃntaramÃha-## / ya÷ pravartakaÓcetana÷ sa ÓarÅrÅti loke vyÃptid­«ÂerÅÓvarasya ca ÓarÅrÃnupapatterna pravartakatvamiti sÆtrÃrthamÃha-## / kimataæ seÓvaraæ, kÃryatvÃt, rëÂravaditi kalpayato rÃjavatsaÓarÅra eveÓvara÷ syÃdityuktam / tatre«ÂÃpattiæ nirasyati-## / naca nityaæ ÓarÅraæ sargÃtprÃgapi saæbhavatÅti vÃcyaæ, ÓarÅrasya bhautikatvaniyamÃdityartha÷ / astvaÓarÅra eveÓvara ityata Ãha-## ## / jÅvasyaiva ÓarÅraæ bhautikamÅÓvarasya tu svecchÃnirmitaæ prÃgapi syÃdityÃÓaÇkÃæ nirasyati-## / karaïÃnyatra santÅti karaïavaccharÅram / icchÃmayaÓarÅrakalpanaivÃnupapannÃ, mÃnÃbhÃvÃdd­«ÂabhautikatvaniyamavirodhÃcceti mantavyam //40// END BsCom_2,2.7.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.41 antavattvam asarvaj¤atà và | BBs_2,2.41 | itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpitasyeÓvarasya / sa hi sarvaj¤astairabhyupagamyate 'nantaÓca / anantaæ ca pradhÃnamanantÃÓca puru«Ã mitho bhinnà abhyupagamyate / tatra sarvaj¤eÓvareïa pradhÃnasya puru«ÃïÃmÃtmanaÓceyattà paricchidyeta và na và paricchidyeta / ubhayathÃpi do«o 'nu«akta eva / katham / pÆrvasmiæstÃvadvikalpa iyattÃparicchinnatvÃtpradhÃnapuru«eÓvarÃïÃmantavattvamavaÓyaæ bhÃvyevaæ loke d­«ÂatvÃt / yaddhi loka iyattÃparicchinnaæ vastu paÂÃdi tadantavadd­«Âaæ tathà pradhÃnapuru«eÓvaratrayamapÅyattÃparicchinnatvÃdantavatsyÃt / saækhyÃparimÃïaæ tÃvatpradhÃnapuru«eÓvaratrayarÆpeïa paricchinnam / svarÆpaparimÃïamapi tadgatamÅÓvareïa paricchidyeteti / puru«agatà ca mahÃsaækhyà / tataÓceyattÃparicchinnÃnÃæ madhye ye saæsÃriïa÷ saæsÃrÃnmucyante te«Ãæ saæsÃro 'ntavÃnsaæsÃritvaæ ca te«Ãmantavat / evamitare«vapi krameïa mucyamÃne«u saæsÃrasya saæsÃriïÃæ cÃntavattvaæ syÃt / pradhÃnaæ ca savikÃraæ puru«ÃrthamÅÓvarasyÃdhi«Âheyaæ saæsÃritvenÃbhimataæ tacchÆnyatÃyÃmÅÓvara÷ kimadhiti«Âhet / kiævi«aye và sarvaj¤ateÓvarate syÃtÃm / pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃæ caivamantavattve satyÃdimattvaprasaÇga÷ / Ãdyantavattve ca ÓÆnyavÃdaprasaÇga÷ / atha mà bhÆde«a do«a ityuttaro vikalpo 'bhyupagamyeta na pradhÃnasya puru«ÃïÃmÃtmanaÓceyatteÓvareïa paricchidyata iti, tata ÅÓvarasya sarvaj¤atvÃbhyupagamahÃniraparo do«a÷ prasajyeta / tasmÃdapyasaægatastÃrkikaparig­hÅta ÅÓvarakÃraïavÃda÷ // 41 // ---------------------- FN: saækhyà và parimÃïaæ veyattà / evamÅÓvarasya Óu«katarkeïa kart­tvanirïayo netyupapÃdya nityatvasarvaj¤atvanirïayo 'pi na saæbhavatÅtyÃha sÆtrakÃra÷-## / pradhÃnapuru«eÓvaratrayamanityaæ, iyattÃparicchinnatvÃt ghaÂavadityÃha-## / saækhyà và parimÃïaæ veyattà / tathÃca niÓcitasaækhyatvÃnniÓcitaparimÃïatvÃcceti hetudvayam / yadyapi saækhyÃvatvamÃtraæ hetu÷ saæbhavati tathÃpi sarvaj¤aniÓcayena hetvasiddhinirÃsaæ dyotayituæ niÓcitapadam / tatrÃdyahetorasiddhirnÃstÅtyÃha-## / saækhyÃsvarÆpamityartha÷ / dvitÅyahetuæ sÃdhayati-## / pradhÃnÃdayo niÓcitaparimÃïÃ÷, vastuto bhinnatvÃt, ghaÂavadityartha÷ / nanu pradhÃnapuru«eÓvarÃstraya iti j¤Ãte 'pi jÅvÃnÃmÃnantyÃtkathaæ saækhyÃniÓcaya÷, tatrÃha-## / jÅvasaækhyÃpÅÓvareïa niÓcÅyate / aniÓcaye sarvaj¤atvÃyogÃdityartha÷ / hetusiddhe÷ phalamÃha-## / mëarÃÓivatke«Ã¤cijjÅvÃnÃæ saæghastadbandhaÓca naÓyedityevaæ sarvamukteridÃnÅæ ÓÆnyaæ jagatsyÃdityartha÷ / nityasyÃnavaÓe«Ãditi bhÃva÷ / nanu ÅÓvara÷ Ói«yatÃmiti cet / na / tasyÃpi bhinnitvenÃntavattvÃt / ki¤ceÓitavyÃbhÃvÃdÅÓvarÃbhÃva÷ syÃdityÃha-## / do«ÃntaramÃha-## / iyattÃniÓcayÃbhÃvÃnna ÓÆnyateti dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / iyattà nÃsti na niÓcÅyate cetyartha÷ / pradÃnÃdaya÷ saækhyÃparimÃïavanta÷, dravyatvÃt, mëÃdivadityanumÃnÃdÃdastÅyattÃ, tadaj¤Ãne syÃdasarvaj¤atÃ, iyattÃyÃæ cÃntavattvamapyak«atamiti pariharati-## / tasmÃt kevalakartrÅÓvaravÃdasya nirmÆlatvÃnna tartrupÃdÃnÃdvayeÓvarasamanvayavirodha iti siddham //41// END BsCom_2,2.7.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.42 8 utpattyasaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 42-45 utpattyasaæbhavÃt | BBs_2,2.42 | ye«Ãmaprak­tiradhi«ÂhÃtà kevalanimittakÃraïamÅÓvaro 'bhimataste«Ãæ pak«a÷ pratyÃkhyÃta÷ / ye«Ãæ puna÷ prak­tiÓcÃdhi«ÂhÃtà cobhayÃtmakaæ kÃraïamÅÓvaro 'bhimataste«Ãæ pak«a÷ pratyÃkhyÃyayate / nanu ÓrutisamÃÓrayaïenÃpyevaærÆpa eveÓvara÷ prÃÇnirdhÃrita÷ prak­tiÓcÃdhi«ÂhÃtà ceti / ÓrutyanusÃriïÅ ca sm­ti÷ pramÃïamiti sthiti÷ / tatkasya hetore«a pak«a÷ pratyÃcikhyÃsita iti / ucyate- yadyapyevajÃtÅyakoæ'Óa÷ samÃnatvÃnna visaævÃdagocaro bhavattyastitvaæÓÃntaraæ visaævÃdasthÃnamityatastatpratyÃkhyÃnÃyÃramabha÷ / tatra bhÃgavatà manyante / bhagavÃnevaiko vÃsudevo nira¤janaj¤ÃnasvarÆpa÷ paramÃrthatattvaæ, sa caturdhÃtmÃnaæ pravibhajya prati«Âhito vÃsudevavyÆharÆpeïa saækar«aïavyÆharÆpeïa pradyumnavyÆharÆpeïÃniruddhavyÆharÆpeïa ca / vÃsudevo nÃma paramÃtmocyate / saækar«aïo nÃma jÅva÷ / pradyumno nÃma mana÷ / aniruddho nÃmÃhaÇkÃra÷ / te«Ãæ vÃsudeva÷ parà parak­tiritare saækar«aïÃdaya÷ kÃryam / tamitthaæbhÆtaæ parameÓvaraæ bhagavantamabhigamanopÃdÃnejyÃsvÃdhyÃyayogairvar«aÓatami«Âvà k«ÅïakleÓo bhagavantameva pratipadyata iti / tatra yattÃvaducyeta yo 'sau nÃrÃyaïa÷ paro 'vyaktÃtprasiddha÷ paramÃtmà sarvÃtmà sa ÃtmÃnÃtmÃnamanekadhà vyÆhyÃvasthita iti, tanna nirÃkriyate, 'sa ekadhà bhavati tridhà bhavati' (chÃ. 7.26.2) ityÃdiÓrutibhya÷ paramÃtmano 'nekadhÃbhÃvasyÃdhigatatvÃt / yadapi tasya bhagavato 'bhigamanÃdilak«aïamÃrÃdhanamajasramananyacittatayÃbhipreyate, tadapi na prati«idhyate / Órutism­tyorÅÓvarapraïidhÃnasya prasiddhatvÃt / yatpunaridamucyate vÃsudevÃtsaækar«aïa utpadyate saækar«aïÃcca pradyumna÷ pradyumnÃccÃniruddha iti / atra brÆma÷ - na vÃsudevasaæj¤akÃtparamÃtmana÷ saækar«aïasaæj¤akasya jÅvasyotpatti÷ saæbhavati / anityatvÃdido«aprasaÇgÃt / utpattimattve hi jÅvasyÃnityatvÃdayo do«Ã÷ prasajyeran / tataÓca naivÃsya bhagavatprÃptirmok«a÷ syÃt / kÃraïaprÃptau kÃryasya pravilayaprasaÇgÃt / prati«edhi«yati cÃcÃryo jÅvasyotpattim- 'nÃtmÃÓruternityatvÃcca tÃbhya÷' (bra.sÆ. 2.3.17) iti / tasmÃdasaægatai«Ã kalpanà / ---------------------- FN: vyÆho mÆrti÷ / vÃkkÃyacetasÃmavadhÃnapÆrvakaæ devatÃg­hagamanamabhigamanam, pÆjÃdravyÃïÃmarjanamupÃdÃnam, ijyà pÆjÃ, svÃdhyÃyo '«ÂÃk«arÃdijapa÷, yogo dhyÃnam / pa¤capadÃrthavÃdimÃheÓvaramatanirÃsÃnantaraæ caturvyÆhavÃdaæ buddhisthaæ nirasyati-## / adhikaraïatÃtparyamÃha-## / adhikaraïÃrambhamÃk«ipati-## / vedÃviruddhÃæÓamaÇgÅk­tya vedaviruddhaæ jÅvotpattyaæÓaæ nirÃkartumadhikaraïÃrambha ityÃha-## / atra bhÃgavatapa¤carÃtrÃgamo vi«aya÷ / sa kiæ jÅvotpattyÃdyaæÓe mÃnaæ naveti saædehe bÃdhÃnupalambhÃnmÃnamiti pÆrvapak«ayati-## / pÆrvapak«e tadÃgamavirodhÃjjÅvÃbhinnabrahmasamanvayÃsiddhi÷, siddhÃnte tadaæÓe tasyÃmÃnatvÃdavirodhÃttatsiddhiriti phalabheda÷ / sÃvayavatvaæ nirasyati-## / kathaæ tarhyadvitÅye vÃsudeve mÆrtibheda÷, tatrÃha-## / vyÆho mÆrti÷ / saviÓe«aæ ÓÃstrÃrthamuktvà sahetuæ puru«ÃrthamÃha-## / yathoktavyÆhavantaæ sarvaprak­tiæ nira¤janaæ vij¤ÃnarÆpaæ paramÃtmÃnamiti yÃvat / vÃkkÃyacetasÃmavadhÃnapÆrvakaæ devatÃg­hagamanamabhigamanam / pÆjÃdravyÃïÃmarjanamupÃdÃnam / ijyà pÆjà / svÃdhyÃyo '«ÂÃk«arÃdi japa÷ / yogo dhyÃnam / tatrÃviruddhÃæÓamupÃdatte-## / 'samÃhita÷ ÓraddhÃvitto bhÆtvÃ'iti, 'taæ yathà yathopÃsate'ityÃdyà ca Óruti÷ / 'matkarmak­nmatparama÷'ityÃdyà sm­ti÷ / viruddhÃæÓamanÆdya dÆ«ayati-## / k­tahÃnyÃdido«a ÃdiÓabdÃrtha÷ / nyÃyopetayà 'aja ÃtmÃ'ityÃdiÓrutyà pa¤carÃtrÃgamasyotpattyaæÓe mÃnatvÃbhÃvaniÓcayÃjjÅvÃbhinnabrahmasamanvayasthairyamiti bhÃva÷ //42// END BsCom_2,2.8.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.43 na ca kartu÷ karaïam | BBs_2,2.43 | itaÓcÃsaægatai«Ã kalpanà / yasmÃnna hi loke karturdevadattÃde÷ karaïaæ paraÓvÃdyutpadyamÃnaæ d­Óyate / varïayanti ca bhÃgavatÃ÷ karturjÅvÃtsaækar«aïasaæj¤akÃtkaraïaæ mana÷ pradyumnasaæj¤akamutpadyate / kart­jÃcca tasmÃdaniruddhasaæj¤ako 'haÇkÃra utpadyata iti / nacaitadd­«ÂÃntamantareïÃdhyavasÃtuæ Óaknuma÷ / nacaivaæbhÆtÃæ ÓrutimupalabhÃmahe // 43 // jÅvasyotpattiæ nirasya jÅvÃnmanasa utpattiæ nirasyati-## / yasmÃt kartu÷ karaïotpattirna d­Óyate tasmÃdasaægatà kalpanetyanvaya÷ / siddhÃnÃæ karaïÃnÃæ prayoktà karteti prasiddhyartho hiÓabda÷ / varïanaæ nirmÆlamityÃha-## / nanu loke kaÓcicchilpivara÷ kuÂhÃraæ nirmÃya tena v­k«aæ chinattÅti d­«Âamiti cet / satyam / Óilpno hastÃdikaraïÃntarasattvÃtkuÂhÃrakart­tvaæ yuktaæ, jÅvasya tu karaïÃntarÃsattvÃnna manasa÷ kart­tvam / vinaiva karaïaæ kart­tve và manovaiyarthyamiti bhÃva÷ //43// END BsCom_2,2.8.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.44 vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷ | BBs_2,2.44 | athÃpi syÃnna caite saækar«aïÃdayo jÅvÃdibhÃvenÃbhipreyante kiæ tarhÅÓvarà evaite sarve j¤ÃnaiÓvaryaÓaktibalavÅryatejobhiraiÓvaryairdharmairanvità abhyupagamyante vÃsudevà evaite sarve nirde«Ã niradhi«ÂhÃna niravadyÃÓceti / tasmÃnnÃyaæ yathÃvarïita utpattyasaæbhavo do«a÷ prÃpnotÅti / atrocyate- evamapi tadaprati«edha utpattyasaæbhavasyÃprati«edha÷ prÃpnotyevÃmutpattyasaæbhavo do«a÷ prakÃrÃntareïetyabhiprÃya÷ / katham / yadi tÃvadayamabhiprÃya÷ parasparabhinnà evaite vÃsudevÃdayaÓcatvÃra ÅÓvarÃstulyadharmÃïo nai«ÃmekÃtmakatvamastÅti, tato 'nekeÓvarakalpanÃnÃrthakyam, ekenaiveÓvareïeÓvarakÃryasiddhe÷ / siddhÃntahÃniÓca / bhagavÃnekaiko vÃsudeva÷ paramÃrthatattvamityabhyupagamÃt / athÃyamabhiprÃya ekasyaiva bhagavata ete catvÃro vyÆhÃstulyadharmÃïa iti, tathÃpi tadavastha evotpattyasaæbhava÷ / nahi vÃsudevÃtsaækar«aïasyotpatti÷ saæbhavati saækar«aïÃcca pradyumnasya pradyumnÃccÃniruddhasya, atiÓayÃbhÃvÃt / bhavitavyaæ hi kÃryakÃraïayoratiÓayena yathà m­dghaÂayo÷ / nahyasatyatiÓaye kÃryaæ kÃraïamityavakalpate / naca pa¤carÃtrasiddhÃntibhirvÃsudevÃdi«vekasminsarve«u và j¤ÃnaiÓvaryÃditÃratamyak­ta÷ kaÓcidbhedo 'bhyupagamyate / vÃsudevà eva hi sarve vyÆhà nirviÓe«Ã i«yante / nacaite bhagavadvyÆhÃÓcatu÷saækhyÃyÃmevÃvati«Âheran, brahmÃdistambaparyantasya samastasyaiva jagato bhagavadvyÆhatvÃvagamÃt // 44 // ---------------------- FN: nirde«Ã rÃgÃdiÓÆnyÃ÷, niradhi«ÂhÃnà prak­tyajanyÃ÷, niravadyà nÃÓÃdirahità ityartha÷ / saækar«aïÃdÅnÃmutpattyasaæbhave 'pi vyÆhacatu«Âayaæ syÃditi sÆtravyÃvartyamÃÓaÇkate-## / j¤ÃnaiÓvaryayo÷ ÓaktirÃntaraæ sÃmarthyaæ, balaæ ÓarÅrasÃmarthyaæ, vÅryaæ Óauryaæ, teja÷ prÃgalbhyametairanvità yasmÃtsaækar«aïÃdayastasmÃdÅÓvarà evetyartha÷ / sarve«ÃmÅÓvaratve pa¤carÃtroktimÃha-## / nirde«Ã rÃgÃdiÓÆnyÃ÷ / niradhi«ÂhÃnÃ÷ prak­tyajanyÃ÷ / niravadyà nÃÓÃdirahità ityartha÷ / ÅÓvaratvÃjjanmÃsaæbhavo guïa evetyÃha-## sÆtreïa siddhÃntayati-## caturïÃmÅÓvaratvena vij¤ÃnaÓakyÃdibhÃve 'pÅtyartha÷ / prakÃrÃntaraæ p­cchati-## / kiæ catvÃra÷ svatantrà bhinnà eva utaikasya vikÃratvenÃbhinnÃ÷ / ÃdyamanÆdya dÆ«ayati-## / dvitÅye vikÃrÃ÷ prak­titulyà và nyÆnà và / ÃdyamutthÃpya ni«edhati-## / nyÆnatvapak«e 'pasiddhÃntamÃha-## / yadi nyÆnà api bhagavato vyÆhÃstadà catu«ÂvavyÃghÃta ityÃha-## //44// END BsCom_2,2.8.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.45 viprati«edhÃc ca | BBs_2,2.45 | viprati«edhaÓcÃsmi¤chÃstre bahuvidha upalabhyate guïaguïitvakalpanÃdilak«aïa÷ / j¤ÃnaiÓvaryaÓaktibalavÅryatejÃæsi guïÃ÷, ÃtmÃna evaite bhagavanto vÃsudevà ityÃdidarÓanÃt / vedaviprati«edhaÓca bhavati / catur«u vede«u paraæ Óreyo 'labdhvà ÓÃï¬ilya idaæ ÓÃstramadhigatavÃnityÃdivedanindÃdarÓanÃt / tasmÃdasaægatai«Ã kalpaneti siddham // 45 // itaÓca jÅvotpattivÃda upek«ya ityÃha sÆtrakÃra÷-## / svasyaiva guïatvaæ guïitvaæ ca viruddham / ÃdipadÃt pradyumnÃniruddhau bhinnÃvÃtmana ityuktvÃtmana evaite iti viruddhoktigraha÷ / pÆrvÃparavirodhÃdasÃægatyamiti sÆtrÃrthamuktvÃrthÃntaramÃha-## / ekasyÃpi tantrÃk«arasyÃdhyetà caturvedibhyo 'dhika iti nindÃdipadÃrtha÷ / tasmÃnmitho viruddhÃbhi÷ pauru«eyakalpanÃbhirnÃpauru«eyavedÃntasamanvayavirodha iti siddham //45// END BsCom_2,2.8.45 iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 2 // iti dvitÅyÃdhyÃyasya sÃækhyÃdimatÃnÃæ du«ÂatvapradarÓanaæ nÃma dvitÅya÷ pÃda÷ // iti ÓrÅparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2// ## ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitÅyÃdhyÃye t­tÅya÷ pÃda÷ / atra pÃde pa¤camahÃbhÆtajÅvÃdiÓrutÅnÃæ virodhaparihÃra÷ 1 viyadadhikaraïam / sÆ. 1-7 ## viyadÃdividhÃtÃraæ sÅtÃsyÃbjamadhuvratam / nityaciddhivaÓvakartrÃtmÃbhinnaæ sarveÓvaraæ bhaje //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.1 na viyadaÓrute÷ | BBs_2,3.1 | vedÃnte«u tatra tatra bhinnaprasthÃnà utpattiÓrutaya upalabhyante / kecidÃkÃÓasyotpattimÃmananti, kecinna / tathà kecidvÃyorutpattimÃmananti, kecinna / evaæ jÅvasya prÃïÃnÃæ ca / evameva kramÃdidvÃrako 'pi viprati«edha÷ Órutyantare«Æpalak«yate / viprati«edhÃcca parapak«ÃïÃmanapek«itatvaæ sthÃpitaæ tadvatsvapak«asyÃpi viprati«edhÃdevÃnapek«itatvamÃÓaÇkyetetyata÷ sarvavedÃntagatas­«ÂiÓrutyarthanirmalatvÃya para÷ papra¤ca Ãrabhyate / tadarthanirmalatve ca phalaæ yathoktÃÓaÇkÃniv­ttireva / tatra prathamaæ tÃvadÃkÃÓamÃÓritya cintyate kimasyÃkÃÓasyotpattirastyuta nÃstÅti / tatra tÃvatpratipadyate- 'na viyadaÓrute÷' iti / na khalvÃkÃÓamutpadyate / kasmÃt / aÓrute÷ / nahyasyotpattiprakaraïe Óravaïamasti / chÃndogye hi 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) iti sacchabdavÃcyaæ brahma prak­tya 'tadaik«ata', 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti ca pa¤cÃnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ madhyamaæ teja ÃdiÇk­tvà trayÃïÃæ tejobannÃnÃmutpatti÷ ÓrÃvyate / ÓrutiÓca na÷ pramÃïamatÅndriyÃrthavij¤Ãnotpattau / nacÃtra ÓrutirastyÃkÃÓasyotpattipratipÃdinÅ / tasmÃnnÃstyÃkÃÓasyotpattiriti // 1 // jÅvasyÃnutpattiprasaÇgenÃkÃÓasyÃpyutpattyasaæbhavamÃÓaÇkya pariharannÃdÃvekadeÓitamÃha-## viyatprÃïÃpÃdayorarthaæ saæk«ipan pÆrvapÃdena saægatimÃha-## bhinnopakramatvamevÃha-## bhÆtabhokt­ÓrutÅnÃæ mithovirodhaÓaÇkÃnirÃso viyatpÃdÃrtha÷ / liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃæ tannirÃsa÷ prÃïapadÃrtha÷ / yathà mithovirodhÃt pÆrvÃparavirodhÃcca parapak«Ã upek«yÃstathà Órutipak«o 'pi upek«ya iti ÓaÇkotthÃne pÃdadvayasyÃrambhÃt pÆrvapÃdena d­«ÂÃntasaægatiriti samudÃyÃrtha÷ / ÃkÃÓavÃyvorutpattimÃmananti taittirÅyakÃ÷ / nÃmananti chandogÃ÷ / jÅvasya prÃïÃnÃæ cotpattiæ 'sarva eta Ãtmano vyuccaranti'iti vÃjina÷ / 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷'ityÃtharvaïikÃÓcÃmananti nÃnye / evamÃkÃÓapÆrvikà kvacics­«Âi÷, kvacitteja pÆrviketi kramavirodha÷ / ÃdipadÃt 'sa imÃællokÃnas­jata'ityakrama÷, kvacitsapta prÃïÃ÷, kvacida«ÂÃvityÃdi saækhyÃdvÃrakaÓca virodho grÃhya÷ / prapa¤ca÷ pÃdadvayam / tathÃca pÃdadvayasya ÓrutÅnÃæ mithovirodhanirÃsÃrthatvÃcchrutiÓÃstrÃdhyÃyasaægataya÷ siddhÃ÷ / atrÃkÃÓasyotpattyanutpattiÓrutyormithoviridho 'sti na veti vÃkyabhedaikavÃkyatvÃbhyÃæ saædehe yadyutpattistadà vÃkyabhedena virodhÃdaprÃmÃïyamanayo÷ Órutyoriti pÆrvapak«ayi«yannÃdÃvanutpattik«amekadeÓi g­hïÃtÅtyÃha-## utpattiÓrutirmukhyà nÃstÅti gƬhÃbhisaædhi÷ //1// END BsCom_2,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.2 asti tu | BBs_2,3.2 | tuÓabda÷ pak«Ãntaraparigrahe / mà nÃmÃkÃÓasya chÃndogye bhÆdutpatti÷, Órutyantare tvasti / taittirÅyakà hi samÃmananti- 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma' iti prak­tya 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / tataÓca Órutyorviprati«edha÷ kvacitteja÷pramukhà s­«Âi÷ kvacidÃkÃÓapramukheti / nanvekavÃkyatÃnayo÷ Órutyoryuktà / satyam / sà yuktà natu sÃvagantuæ Óakyate / kuta÷ / 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«Âavyadvayena saæbandhÃnupapatte÷, 'tattejo 's­jata', 'tadÃkÃÓamas­jata' iti / nanu sak­cchrutasyÃpi kartu÷ kartavyadvayena saæbandho d­Óyate,yathà sÆpaæ paktvaudanaæ pacatÅti, evaæ tadÃkÃÓaæ s­«Âvà tattejo 's­jatÅti yojayi«yÃmi / naivaæ yujyate / prathamajatvaæ hi chÃndogye tejaso 'vagamyate taittirÅyake cÃkÃÓasya / nacobhayo÷ prathamajatvaæ saæbhavati / etenetaraÓrutyak«aravirodho 'pi vyÃkhyÃta÷ / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityatrÃpi tasmÃdÃkÃÓa÷ saæbhÆtastasmÃtteja÷ saæbhÆtamiti sak­cchrutasyÃpÃdÃnasya saæbhavanasya ca viyattejobhyÃæ yugapatsaæbandhÃnupapatte÷ / 'vÃyoragni÷' (tai. 2.1) iti ca p­thagÃmnÃnÃt // 2 // saæprati pÆrvapak«ayati sÆtrakÃra÷-## ekavÃkyatvena prÃmÃïyasaæbhave kimiti ÓrutyoraprÃmÃïyamiti ÓaÇkate-## ekavÃkyatvÃsaæbhavÃdaprÃmÃïyaæ yuktamityÃha-## ekasya yugapatkÃryadvayÃsaæbandhe 'pi krameïa saæbandhasaæbhavÃdekavÃkyateti mukhyasiddhÃntÅ ÓaÇkate-## aprÃmÃïyavÃdÅ dÆ«ayati-## kramo na yujyate dvayo÷ ÓrutaprÃthamyabhaÇgÃpatterityartha÷ / ekasmÃddvidalabÅjÃddaladvayavadastÆbhayaæ prathamajamityata Ãha-## vÃyoragniriti kramaÓrutibhaÇgÃditi Óe«a÷ / chÃndogyaÓrutestittiriÓrutiviruddhÃrthatvamuktvà tittiriÓrutestadviruddhÃrthatvamÃha-## etatpadÃrthamÃha-## chÃndogye 'pi Órutaæ tejasa÷ prÃthamyamatra duryojyamityartha÷ / ki¤ca satpadÃrtha Ãtmà chÃndogye tejasa upÃdÃnaæ ÓrÆyate, atra tu vÃyuriti naikavÃkyatetyÃha-## //2// END BsCom_2,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.3 asminviprati«edhe kaÓcidÃha- gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,3.3 | nÃsti viyata utpattiraÓrutereva / yà tvitarà viyadutpattivÃdinÅ ÓrutirudÃh­tà sà gauïÅ bhavitumarhati / kasmÃt / asaæbhavÃt / nahyÃkÃÓasyotpatti÷ saæbhÃvayituæ Óakyà ÓrÅmatkaïabhugabhiprÃyÃnusÃri«u jÅvatsu / te hi kÃraïasÃmÃgryasaæbhavÃdakÃÓasyotpattiæ vÃrayanti / samavÃyyasamavÃyinimittakÃraïebhyo hi kila sarvamutpadyamÃnaæ samutpadyate / dravyasya caikajÃtÅyakamanekaæ ca dravyaæ samavÃyikÃraïaæ bhavati / nacÃkÃÓasyaikajÃtÅyakamanekaæ ca dravyamÃrambhakamasti, yasminsamavÃyikÃraïe satyasamavÃyikÃraïe ca tatsaæyoga ÃkÃÓa utpadyeta / tadabhÃvÃttu tadanugrahaprav­ttaæ nimittakÃraïaæ dÆrÃpetamevÃkÃÓasya bhavati / utpattimatÃæ ca teja÷prabh­tÅnÃæ pÆrvottarakÃyorviÓe«a÷ saæbhÃvyate prÃgutpatte÷ prakÃÓÃdikÃryaæ na babhÆva paÓcÃcca bhavatÅti / ÃkÃÓasya punarna pÆrvottarakÃlayorviÓe«a÷ saæbhÃvayituæ Óakyate / kiæ hi prÃgutpatteranavakÃÓamasu«iramacchidraæ babhÆveti Óakyate 'dhyavasÃtum / p­thivyÃdivaidharmyÃcca vibhutvÃdilak«aïÃdÃkÃÓasyÃjatvasiddhi÷ / tasmÃdyathà loka ÃkÃÓaæ kurvÃkÃÓo jÃta ityeva¤jÃtÅyako gauïa÷ prayogo bhavati, yathÃca ghaÂÃkÃÓa÷ karakÃkÃÓo g­hÃkÃÓa ityekasyÃpyÃkÃÓasyaiva¤jÃtÅyako bhedavyapadeÓo gauïo bhavati, vede 'pi 'ÃraïyÃnÃkÃÓe«vÃlabheran' iti, evamutpattiÓrutirapi gauïÅ dra«Âavyà // 3 // evaæ ÓrutyorvirodhÃdaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«e prÃpte sa eva viyadanutpattivÃdi svamatena prÃmÃïyaæ brÆta ityÃha-## evamÃdhyÃyasamÃpteradhikaraïe«u prathamaæ virodhÃcchrutyaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«aphalaæ tata ekadeÓisiddhÃnta÷, paÓcÃnmukhyasiddhÃnte ÓrutÅnÃmavirodhenaika vÃkyatayà brahmaïi samanvayasiddhiriti phalaæ kramaÓcetyavagantavyam / tatra Órutyorvirodhe satyadhyayanavidhyupÃttayoraprÃmÃïyayogÃdviyadutpattyasaæbhavarÆpatakrÃnug­hÅtacchÃndogyaÓrutirmukhyÃrthà itarà gauïÅtyavirodha ityekadeÓimataæ viv­ïoti-## ÃkÃÓo notpadyate sÃmagrÅÓÆnyatvÃt, Ãtmavat / na cÃvidyÃbrahmaïo÷ sattvÃddhetvasiddhi÷, vijÃtÅyatvenÃnayorÃrambhakatvÃyogÃdasaæyuktatvÃcca / saæyoga eva hi dravyasyÃsamavÃyikÃraïamata÷ samavÃyyasamavÃyinorabhÃvÃnna hetvasiddhirityartha÷ / prÃgabhÃvaÓÆnyatvÃccÃtmavadÃkÃÓo notpadyata ityÃha-## prakÃÓaÓcÃk«u«Ãnubhava÷ / ÃdipadÃttamodhvaæsapÃkayorgrahaïam / mÆrtadravyÃÓrayatvaæ hyakÃÓasya kÃryaæ, tacca pralaye 'pyasti paramÃïvÃÓrayatvÃt / ato na prÃgabhÃva ityartha÷ / prÃgabhÃvasattvaæ sphuÂayati-## sthÆlÃÓrayo 'vakÃÓa÷ sÆk«mÃÓrayacchidramaïvÃÓraya÷ su«iramiti bheda÷ / ki¤cÃtmavadÃkÃÓo na jÃyate, vibhutvÃt, asparÓadravyatvÃccetyÃha-## tasmÃduktatarkabalÃdgauïÅ dra«Âavyetyanvaya÷ / bhedoktergauïatve vaidikodÃharaïamÃha-## ÃkÃÓe«viti bhedavyapadeÓo gauïa iti saæbandha÷ //3// END BsCom_2,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.4 ÓabdÃcca | BBs_2,3.4 | Óabda÷ khalvÃkÃÓasyÃjatvaæ khyÃpayati / yata Ãha- 'vÃyuÓcÃntarik«aæ caitadam­tam' (b­. 2.3.3) iti / nahyam­tasyotpattirupapadyate / ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷ iti cÃkÃÓena brahma sarvagatatvanityatvÃbhyÃæ dharmÃbhyÃmupamimÃna ÃkÃÓasyÃpi tau dharmau sÆcayati / naca tÃd­Óasyotpattirupapadyate / 'sa yathÃnanto 'yamÃkÃÓa evamananta Ãtmà veditavya÷' iti codÃharaïam / 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma' (tai. 1.6.2), 'ÃkÃÓa ÃtmÃ' (tai. 1.7.1) iti ca / nahyÃkÃÓasyotpattimattve brahmaïastena viÓe«eïa saæbhavati nÅlenevotpalasya / tasmÃnnityamevÃkÃÓena sÃdhÃraïaæ brahmeti gamyate // 4 // na kevalaæ tarkÃdÃkÃÓasyÃnutpatti÷, kintu Órutito 'pÅtyÃha-sÆtrakÃra÷-#<ÓabdÃcceti /># nityabhÃvasyÃnÃditvÃditi / bhÃva÷ / Ãtmeti ca Óabda ihodÃharaïamityanvaya÷ / ÃkÃÓa÷ ÓarÅramasyeti bahuvrÅhiïÃtyantasÃmyabhÃnÃdbrahmavadÃkÃÓasyÃnÃditvamityartha÷ //4// END BsCom_2,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.5 syÃc caikasya brahmaÓabdavat | BBs_2,3.5 | idaæ padottaraæ sÆtram / syÃdetat / kathaæ punarekasya saæbhÆtaÓabdasya 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityasminnadhikÃre pare«u teja÷prabh­ti«vanuvartamÃnasya mukhyatvaæ saæbhavatyÃkÃÓe ca gauïatvamiti / ata uttaramucyate- syÃccaikasyÃpi saæbhÆtaÓabdasya vi«ayaviÓe«avaÓÃdgauïo mukhyasya prayogo brahmaÓabdavat / yathaikasyÃpi brahmaÓabdasya 'tapasà brahma vijij¤Ãsasva, tapo brahma' (tai. 3.2) ityasminnadhikÃre 'nnÃdi«u gauïa÷ prayoga Ãnande ca mukhya÷ / yathà ca tapasi brahmavij¤ÃnasÃdhane brahmaÓabdo bhaktyà prayujyate '¤jasà tu vij¤eye brahmaïi tadvat / kathaæ punaranutpattau nabhasa÷ 'ekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) itÅyaæ pratij¤Ã samarthyate / nanu nabhasà dvitÅyena sadvitÅyaæ brahma prÃpnoti / kathaæ ca brahmaïi vidite sarvaæ viditaæ syÃditi / taducyate- ekameveti tÃvatsvakÃryÃpek«ayopapadyate / yathà loke kaÓcitkumbhakÃrakule pÆrvedyurm­ddaï¬acakrÃdÅni copalabhyÃparedyuÓca nÃnÃvidhÃnyamatrÃïi prasÃritÃnyupalabhya brÆyÃnm­devaikÃkinÅ pÆrvedyurÃsÅditi sa ca tayÃvadhÃraïayà m­tkÃryajÃtameva pÆrvedyurnÃsÅdityabhipreyÃnna daï¬acakrÃdi, tadvadadvitÅyaÓrutiradhi«ÂhÃtrÃntaraæ vÃrayati / yathà m­do 'matraprak­te÷ kumbhakÃro 'dhi«ÂhÃtà d­Óyate naivaæ brahmaïo jagatprak­teranyo 'dhik­tÃstÅti / naca nabhasÃpi dvitÅyena sadvitÅyaæ brahma prasajyate / lak«aïÃnyatvanimittaæ hi nÃnÃtvam / naca prÃgutpatterbrahmanabhasorlak«aïÃnyatvamasti k«Årodakayoriva saæs­«ÂyorvyÃpitvÃmÆrtatvadidharmasÃmÃnyÃt / sargakÃle tu brahma jagadutpÃdayituæ yatate stimitamitaravatti«Âati / tenÃnyatvamavasÅyate / tathÃca 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma' (tai. 1.6.2) ityÃdiÓrutibhyo 'pi brahmÃkÃÓayorabhedopacÃrasiddhi÷ / ata eva ca brahmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnasiddhi÷ / apica sarvaæ kÃryamutpadyamÃnamÃkÃÓenÃvyatiriktadeÓakÃlamevotpadyate, brahmaïà cÃvyatiriktadeÓakÃlamevÃkÃÓaæ bhavatÅti, ato brahmaïà tatkÃryeïa ca vij¤Ãtena sahavij¤ÃtamevÃkÃÓaæ bhavati / yathà k«ÅrapÆrïe ghaÂe katicidabbindava÷ prak«iptÃ÷ santa÷ k«Åragrahaïenaiva g­hÅtà bhavanti, nahi k«ÅraprahaïÃdabbindavugrahaïaæ pariÓi«yate, evaæ brahmaïà tatkÃryaiÓcÃvyatiriktadeÓakÃlatvÃdg­hÅtameva brahmagrahaïena nabho bhavati / tasmÃdbhÃktaæ nabhasa÷ saæbhavaÓravaïamiti // 5 // ---------------------- FN: abhedopacÃro bhakti÷ / kulaæ g­ham / amatrÃïi ghaÂÃdÅni / ## ÓaÇkottaramiti yÃvat / tÃnyeva ÓaÇkÃpadÃni paÂhati-##prakaraïe / yathaikasminbrahmaprakaraïe 'annaæ brahma''Ãnando brahma'iti vÃkyayorbrahmaÓabdasyÃnne gauïatvamÃnande mukhyatà tathaikavÃkyasthasyaikasyÃpi saæbhÆtaÓabdasya guïamukhyÃrthabhedo yogyatÃbalÃdityÃha-## udÃharaïÃntaramÃha-## abhedopacÃro bhakti÷ / mukhyasiddhÃntyÃk«ipati-## sa evÃk«epadvayaæ spa«Âayati-## advitÅyatvaÓrutibÃdha÷ sarvavij¤Ãnapratij¤ÃbÃdhaÓcetyartha÷ / prathamÃk«epaæ d­«ÂÃntena pariharati-## kÃryarÆpadvitÅyaÓÆnyatvaæ prÃgavasthÃyÃmavadhÃraïaÓrutyÃrtha ityartha÷ / kule g­he / amatrÃïi ghaÂÃdÅni pÃtrÃïi / ekamevetyavadhÃraïavyÃvartyaæ kÃryamiti vyÃkhyÃyÃdvitÅyapadavyÃvartyamÃha-## ÃkÃÓasya dvitÅyatvamaÇgÅk­tyÃdvitÅyÃdipadasaækoca÷ k­ta÷, tadapi nÃstÅtyÃha-## dharmasÃmye brahmanabhaso÷ kathaæ bheda÷, tatrÃha-## dharmasÃmyÃdadvitÅyatvopacÃra ityarthe ÓrutimÃha-## dvitÅyamÃk«epaæ pariharati-## abhedopacÃrÃdevetyartha÷ / nabhaso brahmatatkÃryÃbhyÃsabhinnadeÓakÃlatvÃcca tajj¤Ãne tajj¤ÃnamityÃha-## //5// END BsCom_2,3.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.6 evaæ prÃpta idamÃha - pratij¤ÃhÃnir avyatirekÃc chabdebhya÷ | BBs_2,3.6 | 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.1) iti, 'Ãtmani khalvare d­«Âe Órute mate vij¤Ãta idaæ sarvaæ viditam' (b­. 4.5.6) iti, 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti, 'na kÃcana maddhahirdhà vidyÃsti' iti caivaærÆpà prativedÃntaæ pratij¤Ã vij¤Ãyate / tasyÃ÷ pratij¤Ãyà evamahÃniranuparodha÷ syÃt, yadyavyatireka÷ k­tsnasya vastujÃtasya vij¤eyÃdbrahmaïa÷ syÃt / vyatireke hi satyekavij¤Ãnena sarvaæ vij¤Ãyata itÅyaæ pratij¤Ã hrÅyeta / sa cÃvyatireka evamupapadyate yadi k­tsnaæ vastujÃtamekasmÃdbrahmaïa utpadyeta / ÓabdebhyaÓca prak­tivikÃrÃvyatirekanyÃyenaiva pratij¤Ãsiddhiravagamyate / tathÃhi- 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' iti pratij¤Ãya m­dÃdid­«ÂÃntai÷ kÃryakÃraïÃbhedapratipÃdanaparai÷ pratij¤ai«Ã samarthyate / tatsÃdhanÃyaiva cottare ÓabdÃ÷ 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1), 'tadaik«ata', 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) ityevaæ kÃryajÃtaæ brahmaïa÷ pradarÓyÃvyatirekaæ pradarÓayanti- 'aitadÃtmyamidaæ sarvam' (chÃ. 6.8.7) ityÃrabhyÃprapÃÂhakaparisamÃpte÷ / tadyadyÃkÃÓaæ na brahmakÃryaæ syÃnna brahmaïi vij¤Ãta ÃkÃÓaæ vij¤Ãyeta, tataÓca pratij¤ÃhÃni÷ syÃt / naca pratij¤ÃhÃnyà vedasyÃprÃmÃïyaæ yuktaæ kartum / tathÃhi- prativedÃntaæ te te ÓabdÃstena tena d­«ÂÃntena tÃmeva pratij¤Ãæ khyapayanti 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6),' brahmaivedamam­taæ purastÃt' (muï¬a. 2.2.11) ityevamÃdaya÷ / tasmÃjjvalanÃdivadeva gaganamapyutpadyate / yaduktamaÓruterna viyadutpadyata iti, tadayuktaæ, viyadutpattivi«ayaÓrutyantarasya darÓitatvÃt 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / satyaæ darÓitam / viruddhaæ tu 'tattejo 's­jata' ityanena Órutyantareïa / na / ekavÃkyatvÃtsarvaÓrutÅnÃm / bhavatyekavÃkyatvamaviruddhÃnÃm / iha tu virodha ukta÷, sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«ÂavyadvayasaæbandhÃsaæbhavÃddvayoÓca prathamajatvÃsaæbhavÃdvikalpÃsaæbhavÃcceti / nai«a do«a÷ / teja÷sargasya taittirÅyake t­tÅyatvaÓravaïÃt 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷ / ÃkÃÓÃdvÃyu÷ / vÃyoragni÷' (tai. 2.1) iti / aÓakyà hÅyaæ Órutiranyathà pariïetum / Óakyà tu pariïetuæ chÃndogyaÓrutistadÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà 'tattejo 's­jata' iti / nahÅyaæ ÓrutistejojanipradhÃnà satÅ ÓrutyantaraprasiddhÃmÃkÃÓasyotpattiæ vÃrayituæ Óaknoti / ekasya vÃkyasya vyÃpÃradvayÃsaæbhavÃt / sra«Âvà tveko 'pi krameïÃnekaæ sra«Âavyaæ s­jet / ityekavÃkyatvakalpanÃyÃæ saæbhavatyÃæ na viruddhÃrthatvena ÓrutirhÃtavyà / nacÃsmÃbhi÷ sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«Âavyadvayasaæbandho 'bhipreyate ÓrutyantaravaÓena sra«ÂavyÃntaropasaægrahÃt / yathÃca 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃn' (chÃ. 3.14.1) ityatra sÃk«Ãdeva sarvasya vastujÃtasya brahmajatvaæ ÓrÆyamÃïaæ na pradeÓÃntaravihitaæ teja÷pramukhamutpattikramaæ vÃrayati, evaæ tejaso 'pi brahmajatvaæ ÓrÆyamÃïaæ na Órutyantaravihitaæ nabha÷pramukhamutpattikramaæ vÃrayitumarhati / nanu ÓamavidhÃnÃrthametadvÃkyam, 'tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta' iti Órute÷, naitats­«ÂivÃkyaæ, tasmÃdetanna pradeÓÃntarasiddhaæ kramamuparoddhumarhatÅti / 'tattejo 's­jata' ityetats­«ÂivÃkyam / tasmÃdatra yathÃÓruti kramo grahÅtavya iti / netyucyate / nahi teja÷prÃthamyÃnurodhena Órutyantaraprasiddho viyatpadÃrtha÷ parityaktavyo bhavati, padÃrthadharmatvÃtkramasya / apica 'tattejo 's­jata' iti nÃtra kramasya vÃcaka÷ kaÓcicchabdo 'sti / arthÃttu kramo 'vagamyate / sa ca 'vÃyoragni÷' ityanena Órutyantaraprasiddhena krameïa nivÃryate / vikalpasamuccayau tu viyattejaso÷ prathamajatvavi«ayÃvasaæbhavÃnabhyupagamÃbhyÃæ nivÃritau / tasmÃnnÃsti Órutyorviprati«edha÷ / apica chÃndogye 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' ityetÃæ pratij¤Ãæ vÃkyopakrame ÓrutÃæ samarthayitumasamÃmnÃtamapi viyadutpattÃvupasaækhyÃtavyaæ, kimaÇga punastaittirÅyake samÃmnÃtaæ nabho na saæg­hyate / yaccoktamÃkÃÓasya sarveïÃnanyadeÓakÃlatvÃdbrahmaïà tatkÃryaiÓca saha viditameva tadbhavatyato na pratij¤Ã hÅyate, naca 'ekamevÃdvitÅyam' iti Órutikopo bhavati, k«Årodakavadbrahmanabhasoravyatirekopapatteriti / atrocyate / na k«ÅrodakanyÃyenedamekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ netavyam / m­dÃdid­«ÂÃntapraïayanÃddhi prak­tivikÃranyÃyenaivedaæ sarvavij¤Ãnaæ netavyamiti gamyate / k«ÅrodakanyÃyena ca sarvavij¤Ãnaæ kalpyamÃnaæ na samyagvij¤Ãnaæ syÃt / nahi k«Åraj¤Ãnag­hÅtasyodakasya samyagvij¤Ãnag­hÅtamasti / naca vedasya puru«ÃïÃmiva mÃyÃlÅkava¤canÃdibhirarthÃvadhÃraïamupapadyate / sÃvadhÃraïà ceyam / 'ekamevÃdvitÅyam' iti Óruti÷ k«ÅrodakanyÃyena nÅyamÃnà pŬyeta / naca svakÃryÃpek«ayedaæ vastvekadeÓavi«ayaæ sarvavij¤ÃnamekamevÃdvitÅyatÃvadhÃraïaæ ceti nyÃyyaæ, m­dÃdi«vapi hi tatsaæbhavÃnna tadapÆrvavadupanyasitavyaæ bhavati 'Óvetaketo yannu somyedaæ mahÃmanà anÆcÃnamÃnÅ stabdho 'syuta tamÃdeÓamaprÃk«yo 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.1) ityÃdinà / tasmÃdaÓe«avastuvi«ayamevedaæ sarvavij¤Ãnaæ sarvasya brahmakÃryatÃpek«ayopanyasyata iti dra«Âavyam // 6 // evamÃkÃÓasyÃnutpattau sarvaÓrutÅnÃmavirodha ityekadeÓisiddhÃnta÷ prÃptastaæ mukhyasiddhÃntÅ dÆ«ayati-## ahÃnirabÃdha÷ / sÃmayajuratharvaïaÓÃkhÃbhedaj¤ÃpanÃrthà iti ÓabdÃ÷ / ## Ãtmabhinnaæ j¤eyaæ nÃstÅtyartha÷ / nanu sarvasya brahmÃvyatirekÃtpratij¤Ãyà ahÃnirityastu, tathÃpi jÅvÃdivadanutpannasyÃpi nabhaso brahmaïi kalpitatvenÃvyatirekÃtpratij¤Ãsiddhi÷ kiæ na syÃt, kimutpattyetyata Ãha-#<ÓabdebhyaÓceti /># avyatireka eva nyÃyastenetyartha÷ / ayaæ bhÃva÷-jÅvasya tÃvadÃtmatvÃdbrahmÃvyatireka÷ / aj¤Ãnatatsaæbandhayo÷ kalpitatvenÃvyatireka÷ / svatantrÃj¤ÃnÃyogÃdaj¤ÃnÃnyaja¬adravyasya tu kÃryatvenaivÃvyatirekasiddhi÷, tasyÃkÃryatve pradhÃnavatsvÃtantryÃdavyatirekÃyogÃt / tathÃhurnyÃyavida÷-'nityadravyÃïi svatantrÃïi bhinnÃnyanÃÓritÃni'iti / tasmÃtpratij¤Ãsiddhaye ÃkÃÓasya kÃryatvenaivÃvyatireko vÃcya iti d­«ÂÃntas­«ÂisÃrvÃtmyaÓabdÃnÃha-## yaju«i dundubhyÃdid­«ÂÃntenÃtharvaïe ÆrïanÃbhyÃdid­«ÂÃntenetyartha÷ / yaju«i pratij¤ÃsÃdhakà 'idaæ sarvam'itiÓabdÃ÷, Ãtharvaïe 'brahmaivedam'iti Óabdà iti bhÃva÷ / evamÃkÃÓotpattikathanÃdekadeÓimate dÆ«ite ÓrutyaprÃmÃïyavÃdÅ svoktaæ smÃrayati-## mukhyasiddhÃntyÃha-## 'tattejo 's­jata'iti sak­cchrutasya sra«ÂurÃkÃÓatejobhyÃæ yugapatsaæbandhe tittirikramabÃdhÃt, krameïÃkÃÓaæ s­«Âvà tejo 's­jateti saæbandhe teja÷prÃthamyabhaÇgaprasaÇgÃt, vastuni vikalpÃsaæbhavena tayo÷ ÓÃkhÃbhedena prÃthamyavyavasthÃyà ayogÃt, naikavÃkyateti prÃpte mukhya eva dÆ«ayati-## aprÃmÃïyakalpanÃdvaramapauru«eyaÓrutÅnÃmekavÃkyatvena prÃmÃïyakalpanaæ, taccaikavÃkyatvaæ balavacchrutyà durbalaÓrute÷ kalpyaæ, balavatÅ ca tittiriÓruti÷, prak­tipa¤camyà paurvÃparyÃkhyakramasya ÓrutatvÃt / chÃndogyaÓrutistu durbalÃ, teja÷prÃthamyaÓrutyabhÃvÃt / teja÷sargamÃtraæ tu Órutaæ t­tÅyatvena pariïeyamityekavÃkyatetyartha÷ / yaduktamekadeÓinà chÃndogyaÓrutyÃkÃÓotpattirvÃryata iti tannirastam / ki¤ca sà Óruti÷ kiæ tejojanmaparÃ, uta tejojanma viyadanucpattiÓcetyubhayaparà / Ãdye na tadvÃraïamityÃha-## avirodhÃdityartha÷ / na dvitÅya÷, ÓrutyantaravirodhenobhayaparatvakalpanÃyogÃdvÃkyabhedÃpatteÓcetyÃha-## nanvekasya sra«ÂuranekÃrthasaæbandhavadvÃkyasyÃpyanekÃrthatà kiæ na syÃdityata Ã-## ekasya karturanekÃrthasaæbandho d­«Âa÷ / na tvekasya vÃkyasya nÃnÃrthatvaæ d­«Âam / nÃnÃrthakaprayoge tu paya ÃnayetyÃdÃvÃv­ttyà vÃkyabheda eva / Ãnayanasya jalak«ÅrÃbhyÃæ p­thaksaæbandhÃdityartha÷ / phalitamÃha-## ekasya ÓabdasyÃv­ttiæ vinÃnekÃrthatvaæ nÃsti cedas­jateti Óabdasya chÃndogya upasaæh­tÃkÃÓÃdisaæbandhÃrthamÃv­ttido«a÷ syÃdityata Ãha-## chÃndogyasthatejojanma ÃkÃÓÃdijanmapÆrvakaæ, tejojanmatvÃt, tittiristhatejojanmavadityÃkÃÓÃdijanmopasaæhÃre 'tadÃkÃÓamas­jata'iti vÃkyÃntarasyaiva kalpanÃnnÃv­ttido«a ityartha÷ / Órutyantarastha÷ krama÷ Órutyantare grÃhya ityatra d­«ÂÃntamÃha-## s­«Âau tÃtparyÃtÃtparyÃbhyÃæ d­«ÂÃntaÓrutivai«amyaæ ÓaÇkate-## teja÷prÃthamyasvÅkÃre ÃkÃÓasargo dharmi taddharma÷ prÃthamyaæ ceti dvayaæ Órutaæ bÃdhanÅyamiti gauravam, ÃkÃÓaprÃthamye tvÃrthikateja÷ sargaprÃthamyamÃtrabÃdha iti lÃghavamiti matvÃha-## ki¤ca pradhÃnadharmityÃgÃdvaraæ guïabhÆtasya teja÷prÃthamyasya dharmasya tyÃga ityÃha-## ki¤ca kiæ s­«ÂiparaÓrutisiddhatvÃtteja÷prÃthamyaæ g­hyata uta prathamasthÃne tejasa÷ sargaÓrutyÃrthÃtprÃthamyabhÃnÃt / nÃdya ityÃha-## dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-## yaduktaæ vastuni vikalpÃsaæbhavÃdubhayo÷ prÃthamyaæ ÓÃkhÃbhedena vyavasthitaæ na bhavati, nÃpyubhayordvidalÃÇkuravatsamuccityotpattyà prÃthamyaæ vÃyoragniriti kramabÃdhÃpÃtÃditi, tadi«ÂamevetyÃha-## na kevalaæ Órutidevyoravirodha÷ sauhÃrdaæ cÃstÅtyÃha-## viyadupasaægrÃhyamityanvaya÷ / viyadanutpattivÃdinoktamanÆdya pratij¤Ãyà advitÅyaÓruteÓca mukhyÃrthatÃtparyÃvagamÃnna gauïÃrthateti dÆ«ayati-## prak­tivikÃranyÃyastadananyatvanyÃya÷ / udakaæ k«Årasthamapi k«Åraj¤ÃnÃnna g­hyate bhedÃditi bhÃva÷ / mÃstu samyagj¤Ãnaæ ÓruterbhrÃntimÆlatvasaæbhavÃdityÃÓaÇkyÃpauru«eyatvÃnmaivamityÃha-## mÃyà bhrÃntistayÃlÅkaæ mithyÃbhëaïaæ tena va¤canamayathÃrthabodhanam / ÃdipadÃdvipralipsÃpramÃdakaraïÃpÃÂavÃni g­hyante / pratij¤ÃmukhyatvamabhidhÃyÃdvitÅyaÓrutimukhyatÃmÃha-## sarvadvaitani«edhaparetyartha÷ / ubhayagauïatve 'dbhutavadupanyÃso m­dÃdid­«ÂÃntaistatsÃdhanaæ ca na syÃditi do«ÃntaramÃha-## //6// END BsCom_2,3.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.7 yatpunaretaduktamasaæbhavÃd gauïÅ ganasyotpattiÓrutiriti / atra brÆma÷ - yÃvadvikÃraæ tu vibhÃgo lokavat | BBs_2,3.7 | tuÓabdo 'saæbhavÃÓaÇkÃvyÃv­ttyartha÷ / na khalvÃkÃÓotpattÃvasaæbhavÃÓaÇkà kartavyà / yato yÃvatki¤cidvikÃrajÃtaæ d­Óyate ghaÂaghaÂikoda¤canÃdi và kaÂakakeyÆrakuï¬alÃdi và sÆcÅnÃrÃcanistriæÓÃdi và tÃvÃneva vibhÃgo loke lak«yate / natvavik­taæ ki¤citkutaÓcidvibhaktamupalabhyate / vibhÃgaÓcÃkÃÓasya p­thivyÃdibhyo 'vagamyate / tasmÃtso 'pi vikÃro bhavitumarhati / etena dikkÃlamana÷paramÃïvÃdÅnÃæ kÃryatvaæ vyÃkhyÃtam / nanvÃtmÃpyÃkÃÓÃdibhyo vibhakta iti tasyÃpi kÃryatvaæ ghaÂÃdivatprÃpnoti / na / 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti Órute÷ / yadi hyÃtmÃpi vikÃra÷ syÃttasmÃtparamanyanna ÓrutamityÃkÃÓÃdi sarvaæ kÃryaæ nirÃtmakamÃtmana÷ kÃryatve syÃt / tathÃca ÓÆnyavÃda÷ prasajyeta / ÃtmatvÃccÃtmano nirÃkaraïaÓaÇkÃnupapatti÷ / nahyÃtmÃgantuka÷ kasyacit, svayaæsiddhatvÃt / nahyÃtmÃtmana÷ pramÃïamapek«ya sidhyati / tasya hi pratyak«ÃdÅni pramÃïÃnyaprasiddhaprameyasiddhaya upÃdÅyante / nahyÃkÃÓÃdaya÷ padÃrdhÃ÷ pramÃïanirapek«Ã÷ svayaæsiddhÃ÷ kenacidabhyupagamyante / Ãtmà tu pramÃïÃdivyavahÃrÃÓrayatvÃtprÃgeva pramÃïÃdivyavahÃrÃtsidhyati / nacedd­Óasya nirÃkaraïaæ saæbhavati / Ãgantukaæ hi vastu nirÃkriyate na svarÆpam / ya eva hi nirÃkartà tadeva tasya svarÆpam / nahyagnerau«ïyamagninà nirÃkriyate / tathÃhamevedÃnÅæ jÃnÃmi vartamÃnaæ vastvahamevÃtÅtamatÅtataraæ cÃj¤Ãsi«amahamevÃnÃgatamanÃgatataraæ ca j¤ÃsyÃmÅtyatÅtÃnÃgatavartamÃnabhÃvenÃnyathÃbhavatyapi j¤Ãtavye na j¤ÃturanyathÃbhÃvo 'sati, sarvadà vartamÃnasvabhÃvatvÃt / tathà bhasmÅbhavatyapi dehe cÃtmana ucchedo vartamÃnasvabhÃvÃdanyathÃsvabhÃvatvaæ và na saæbhÃvayituæ Óakyam / evamapratyÃkhyeyasvabhÃvatvÃdevÃkÃryatvamÃtmana÷ kÃryatvaæ cÃkÃÓasya / yattÆktaæ samÃnajÃtÅyamanekaæ kÃraïadravyaæ vyomno nÃstÅti, tatpratyucyate- na tÃvatsamÃnajÃtÅyamevÃrabhate na bhinnajÃtÅyamiti niyamo 'sti / nahi tantÆnÃæ tatsaæyogÃnÃæ ca samÃnajÃtÅyatvamasti, dravyaguïatvÃbhyupagamÃt / naca nimittakÃraïÃnÃmapi turÅvemÃdÅnÃæ samÃnajÃtÅyatvaniyamo 'sti / syÃdetat / samavÃyikÃraïavi«aya eva samÃnajÃtÅyatvÃbhyupagamo na kÃraïÃntaravi«aya iti / tadapyanaikÃntikam / sÆtragobÃlairhyanekajÃtÅyairekà rajju÷ s­jyamÃnà d­Óyate / tathà sÆtrairÆrïÃdibhiÓca vicitrÃnkambalÃnvitanvate / sattvadravyatvÃdyapek«ayà và samÃnajÃtÅyatve kalpyamÃne niyamÃnarthakyaæ, sarvasya sarveïa samÃnajÃtÅyakatvÃt / nÃpyanekamevÃrabhate naikamiti niyamo 'sti / aïumanasorÃdyakarmÃrambhÃbhyupagamÃt / ekaiko hi paramÃïirmanaÓcÃyaæ karmÃrabhate na dravyÃntarai÷ saæhatyetyabhyupagamyate / dravyÃrambha evÃnekÃrambhakatvaniyama iti cet / na / pariïÃmÃbhyupagamÃt / bhavede«a niyamo yadi saæyogasacivaæ dravyaæ dravyÃntarasyÃrambhakamabhyupagamyeta / tadeva tu dravyaæ viÓe«avadavasthÃntaramÃpadyamÃnaæ kÃryaæ nÃmÃbhyupagamyate / tacca kvacidanekaæ pariïamate m­dbÅjÃdyaÇ kurÃdibhÃvena / kvacidekaæ pariïamate k«ÅrÃdi dadhyÃdibhÃvena / neÓvaraÓÃsanamastyanekameva kÃraïaæ kÃryaæ janayatÅti / ata÷ ÓrutiprÃmÃïyÃdekasmÃdbrahmaïa ÃkÃÓÃdimahÃbhÆtotpattikrameïa jagajjÃtamiti niÓcÅyate / tathÃcoktam- 'upasaæhÃradarÓanÃnneti cenna k«Åravaddhi' (bra. sÆ. 2.1.14) iti / yaccoktamÃkÃÓasyotpattau na pÆrvottarakÃlayorviÓe«a÷ saæbhÃvayituæ Óakyata iti / tadayuktam / yenaiva hi viÓe«eïa p­thivyÃdibhyo vyatiricyamÃnaæ nabha÷ svarÆpavadidÃnÅmadhyavasÅyate sa eva viÓe«a÷ prÃgutpatternÃsÅditi gamyate / yathà ca brahma na sthÆlÃdibhi÷ p­thivyÃdisvabhÃvai÷ svabhÃvavat, 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdiÓrutibhya÷, evamÃkÃÓasvabhÃvenÃpi na svabhÃvavadanÃkÃÓamiti Óruteravagamyate / tasmÃtprÃgutpatteranÃkÃÓamiti sthitam / yadapyuktaæ p­thivyÃdivaidharmyÃdÃkÃÓasyÃjatvamiti / tadapyasat / Órutivirodhe satyutpattyasaæbhavÃnumÃnasyÃbhÃsatvopapatte÷ / utpattyanumÃnasya ca darÓitatvÃt / anityamÃkÃÓamanityaguïÃÓrayatvÃdghaÂÃdivadityÃdiprayogasaæbhavÃcca / ÃtmanyanaikÃntikamiti cet / na / tasyaupani«adaæ pratyanityaguïÃÓrayatvÃsiddhe÷ / vibhutvÃdÅnÃæ cÃkÃÓasyotpattivÃdinaæ pratyasiddhatvÃt / yaccoktametacchabdÃcceti, tatrÃm­tatvaÓrutistÃvadviyatyam­tà divaukasa itivaddra«Âavyà / utpattipralayayorupapÃditatvÃt / 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' ityapi prasiddhamahattvenÃkÃÓenopamÃnaæ kriyate niratiÓayamahattvÃya nÃkÃÓasamatvÃya / yathe«uriva savità dhÃvatÅti k«ipragatitvÃyocyate ne«utulyagatitvÃya tadvat / etenÃnantatvopamÃnaÓrutirvyÃkhyÃtà / 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' ityÃdiÓrutibhyaÓca brahmaïa ÃkÃÓasyonaparimÃïatvasiddhi÷ / 'na tasya pratimÃsti' (Óve. 4.19) iti ca brahmaïo 'nupamÃnatvaæ darÓayati / 'ato 'nyadÃrtam' (b­. 3.4.2) iti ca brahmaïo 'nye«ÃmÃkÃÓÃdÅnÃmÃrtatvaæ darÓayati / tapasi brahmaÓabdavadÃkÃÓasya janmaÓrutergauïatvamityetadÃkÃÓasaæbhavaÓrutyanumÃnÃbhyÃæ parih­tam / tasmÃdbrahmakÃryaæ viyaditi siddham // 7 // ---------------------- FN: dravyÃntarai÷ samavÃyibhi÷ / ÓabdÃÓrayatvaæ viÓe«a÷ / kÃryameva vastvekadeÓa ÃkÃÓo notpadyate sÃmagrÅÓÆnyatvÃdityatra ÃkÃÓo vikÃra÷ vibhaktatvÃt ghaÂÃdivaditi satpratipak«amÃha-## yo vibhakta÷ sa vikÃra ityanvayamuktvà yastvavikÃra÷ sa na vibhakto yathÃtmeti vyatirikavyÃptimÃha-## digÃdi«u vyabhicÃramÃÓaÇkya pak«asamatvÃnmaivamityÃha-## vibhaktatvenetyartha÷ / Ãtmani vyabhicÃraæ ÓaÇkate-## dharmisamÃnasattÃkavibhÃgasya hetutvÃtparamÃrthÃtmani vibhÃgasya kalpitatvena bhinnasattÃkatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## atra cÃj¤ÃnÃnyadravyatvaæ viÓe«aïam, ato nÃj¤ÃnatatsaæbandhÃdau vyabhicÃra÷ / nanvÃtmà kÃrya÷, vibhaktatvÃt, vastutvÃdvÃ, ghaÂavadityÃbhÃsatulyamidamanumÃnamityÃÓaÇkyÃtmana÷ paramakÃraïatvena Órutasya kÃryatve ÓÆnyatÃprasaÇga iti bÃdhakasattvÃttasyÃbhÃvatvaæ, nÃtra ki¤cidbÃdhakamasti pratyuta ÃkÃÓasyÃkÃryatve nityÃnekadravyakalpanà Órautapratij¤ÃhÃnyÃdayo bÃdhakÃ÷ santÅti nÃbhÃsatulyatetyÃha-#<Ãtmana iti /># i«ÂaprasaÇga iti vadantaæ pratyÃha-#<ÃtmÃtvÃditi /># ÃtmÃbhÃva÷ kenacijj¤Ãyate na và / Ãdye yo j¤Ãtà sa pariÓi«yata iti na ÓÆnyatà / dvitÅye 'pi na ÓÆnyatà mÃnÃbhÃvÃdityartha÷ / ki¤ca yaddhi kÃryaæ sattÃsphÆrtyoranyÃpek«aæ tannirÃkÃryam, Ãtmà tvakÃrtho nirapek«atvÃnna bÃdhayogya ityÃha-## kasyacitkÃraïasyÃgantuka÷ kÃryo na hi / sattÃsphÆrtyo÷ siddhyorananyÃyattatvÃdityak«arÃrtha÷ / tatra sphÆrterananyÃyattatvaæ viv­ïoti-## yaduktaæ sureÓvarÃcÃryai÷-'pramÃtà ca pramÃïaæ ca prameyaæ pramitistathà / yasya prasÃdÃtsidhyanti tatsiddhau kimapek«yate / 'iti / yathà ÓrutirÃha-'puru«a÷ svayaæ jyoti÷', 'tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti'iti ca / nanvÃtmana÷ svata÷ siddho pramÃïavaiyarthyaæ, tatrÃha-## nanu prameyasyÃpi svaprakÃÓatvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## ato na pramÃïavaiyarthyamiti bhÃva÷ / ÃtmÃpi mÃnÃdhÅnasiddhika÷ kiæ na syÃdityata Ãha-#<Ãtmà tviti /># ayamartha÷-niÓcitasattÃkaæ hi j¤Ãnaæ prameyasattÃniÓcÃyakaæ, gehe ghaÂo d­«Âo na veti j¤ÃnasaæÓaye na d­«Âa iti vyatirekaniÓcaye cÃrthasvarÆpaniÓcayÃt / j¤ÃnasattÃniÓcayaÓca na svata÷, kÃryasya svaprakÃÓatvÃyogÃt / nÃpi j¤ÃnÃntarÃt anavasthÃnÃt / ata÷ sÃk«iïaiva j¤ÃnasattÃniÓcayo vÃcya÷ / tatra sÃk«iïaÓcejj¤ÃnÃdhÅnasattÃniÓcaya÷, anyonyÃÓraya÷ syÃt / ata÷ sarvasÃdhakatvÃdÃtmà svata÷ siddha iti / svaprakÃÓasyÃpi bÃdha÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## ja¬aæ hi parÃyattaprakÃÓatvÃdÃgantukaæ bÃdhayogyaæ na prakÃÓÃtmasvarÆpaæ, tasya sarvabÃdhasÃk«isvarÆpasya nirÃkartrantarÃbhÃvÃt, svasya ca svanirÃkart­tvÃyogÃt / nahi sunipuïenÃpi svÃbhÃvo dra«Âuæ Óakyata ityartha÷ / evaæ svata÷ sphÆrtitvÃdÃtmà na bÃdhya ityuktvà svata÷ sattÃkatvÃcca na bÃdhya ityÃha-## j¤Ãnaj¤eyayo÷ sattÃvyabhicÃre 'pi j¤Ãtu÷ sadaikarÆpatvÃnna sattÃvyabhicÃra ityartha÷ / mÃstu jÅvato j¤ÃturanyathÃsvabhÃva÷, m­tasya tu syÃdityata Ãha-## ucchedo vinÃÓa÷ / anyathÃsvabhÃvatvaæ mithyÃtvaæ và saæbhÃvayitumapi na Óakyam, ahamasmÅtyanubhavasiddhasatsvabhÃvasya bÃdhakÃbhÃvÃdityartha÷ / evamÃtmana÷ ÓÆnyatvavirÃsena ÓÆnyatÃprasaÇgasyÃni«Âatvamuktaæ, tataÓcÃtmana÷ kÃryatvanumÃnamÃbhÃsa ityÃha-## akÃryÃtmana÷ siddhau tasyÃvidyÃsahitasyopÃdÃnasyad­«ÂÃdinimittasya ca sattvÃdÃkÃÓÃnutpattiheto÷ sÃmagrÅÓÆnyatvasya svarÆpÃsiddheruktasatpratipak«abÃdhÃccÃkÃÓasya kÃryatvaæ niravadyamityÃha-## ÃtmÃvidyayorvijÃtÅyatvÃnnÃkÃÓÃrambhakatvamityuktamanÆdya nirasyati-## kiæ kÃraïamÃtrasya sÃjÃtyaniyama uta samavÃyina÷ / tatrÃdyaæ nirasya dvitÅyaæ ÓaÇkate-## kiæ samavÃyitÃvacchedakadharmeïa sÃjÃtyamuta sattvÃdinà / nÃdya ityÃha-## naca rajjavÃdi na dravyÃntaramiti vÃcyaæ, paÂÃderapi tathÃtvÃpÃtÃt / dvitÅyo 'smadi«Âa÷, ÃtmÃvidyayorvastutvena sÃjÃtyÃdityÃha-## upÃdÃnasya sÃjÃtyaniyamaæ nirasya saæyuktÃnekatvaniyamamadvitÅyasyÃsaÇgasyÃpyÃtmana upÃdÃnatvasiddhaye nirasyati-## kimÃrambhakamÃtrasyÃyaæ niyama uta dravyÃrambhakasya / nÃdya ityÃha-## ddhvayaïukasya j¤Ãnasya cÃsamavÃyikÃraïasaæyogajanakamÃdyaæ karma / yadyapyad­«ÂavadÃtmasaæyukte aïumanasÅ ÃdyakarmÃrambhake tathÃpi karmasamavÃyina ekatvÃdanekatvaniyamabhaÇga ityÃha-## dravyÃntarai÷ / samavÃyibhirityartha÷ / dvitÅyamutthÃpyÃrambhavÃdÃnaÇgÅkÃreïa dÆ«ayati-## na tvabhyupagamyate tasmÃnnai«a niyama iti Óe«a÷ / yattu k«ÅraparamÃïu«u rasÃntarotpattau taireva dadhyÃrambha iti / tanna / k«ÅranÃÓe mÃnÃbhÃvÃt, rasavaddadhno 'pyekadravyÃrabhyatvasaæbhavÃcca, dravyaguïasaæketasya pauru«eyasya ÓrutyarthanirïayÃhetatutvÃditi bhÃva÷ / loke kartu- sahÃyadarÓanÃdasahÃyÃdbrahmaïa÷ kathaæ sarga iti, tatrÃha-## prÃgabhÃvaÓÆnyatvaheturapyasiddha ityÃha-## ÓabdÃÓrayatvaæ viÓe«a÷ / ÓabdÃdimÃnÃkÃÓa÷ pralaye nÃsti, 'nÃsÅdrajo no vyoma'iti Órute÷ / nanvÃkÃÓÃbhÃve kÃÂhinyaæ syÃditi cet / suÓik«ito 'yaæ naiyÃyikatanaya÷ / na hyÃkÃÓÃbhÃvastaddharmo và kÃÂhinyaæ kintu mÆrtadravyaviÓe«astasaæyogaviÓe«o và kÃÂhinyaæ, tacca pralaye nÃstÅti bhÃva÷ / 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma'iti Óruteragnyau«ïyavadbrahmasvabhÃvasyÃkÃÓasya sati brahmaïi kathamabhÃva÷, tatrÃha-## vibhutvÃdÃkÃÓasamaæ brahmeti Órutyartha÷ / vibhutvÃtsparÓadravyatvaniravayavadravyatvaliÇgÃnÃæ vibhaktatvÃdiliÇgasahitÃgamabÃdhamÃha-## dharmivikÃrabhÃve guïanÃÓo na syÃditi tarkÃrthamanityapadam / guïÃÓrayatvameva hetu÷ / tacca svasamÃnasattÃkaguïavattvam, ato nirguïÃtmani na vyabhicÃra÷ / bhÆtatvamÃdiÓabdartha÷ / svarÆpÃsiddhimapyÃha-## sarvamÆrtadravyasaæyoga÷ parimÃïaviÓe«o và vibhutvaæ nirguïÃtmani d­«ÂÃnte nÃsti / saæyogasya sÃvayavatvaniyatasyÃjatvasÃdhyaviruddhatà ca / svarÆpopacayarÆpaæ tu vibhutvamÃtmÃkÃÓayorna samaæ, 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt'iti Órute÷ / kvacidÃkÃÓasÃmyaæ tu brahmaïo yatki¤ciddharmasaæbandhena vyapadiÓyate / asaktatvena và / pa¤cÅkaraïÃdasparÓatvamasiddhaæ, kÃryadravyatvÃnniravayavatvamapyasiddhaæ, dravyatvajÃtiÓcÃtmanyasiddhetyartha÷ / nitya ityaæÓena sÃmyaæ na vivak«itam / nanu 'sa yathÃnanto 'yamÃkÃÓa evamananta ÃtmÃ'iti Órutirnityatvenaiva sÃmyaæ brÆte, netyÃha-## ÃkÃÓasya kÃryatvenÃnityatvÃdityartha÷ / ÓrutistvÃpek«ikÃnantyadvÃrà mukhyÃnantyaæ bodhayatÅti bhÃva÷ / nyÆnatvÃccÃkÃÓasya na mukhyopamÃnatvamityÃha-## mukhyopamÃnÃsattve Óruti÷-'na tasya'iti / tasmÃdÃkÃÓasyopamÃnatvamÃtreïa nityatvaæ nÃstÅti bhÃva÷ / anityatvenÃsattve ÓrutimÃha-## yattvekasyaiva saæbhÆtaÓabdasya gauïatvaæ mukhyatvaæ ceti / tanna / ÃkÃÓe 'pi tasya mukhyatvasaæbhavÃdityÃha-## balavattittiriÓrutyà chÃndogyaÓruternayanÃdekavÃkyatayà sra«Âari brahmÃtmani samanvaya ityupasaæharati-## //7// END BsCom_2,3.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.2.8 2 mÃtariÓvÃdhikaïam / sÆ. 8 etena mÃtariÓvà vyÃkhyÃta÷ | BBs_2,3.8 | atideÓo 'yam / etena viyadvyÃkhyÃnena mÃtariÓvÃpi viyadÃÓrayo vÃyurvyÃkhyÃta÷ / tatrÃpyete yathÃyogaæ pak«Ã racayitavyÃ÷ / na vÃyurutpadyate chÃndogÃnÃmutpattiprakaraïe 'nÃmnÃnÃdityeka÷ pak«a÷ / asti tu taittirÅyÃïÃmutpattiprakaraïa ÃmnÃnam 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷' (tai. 2.1) iti pak«Ãntaram / tataÓca Órutyorviprati«edhe sati gauïÅ vÃyorutpattiÓrutisaæbhavÃdityaparo 'bhiprÃya÷ / asaæbhavaÓca 'sai«Ãnastamità devatà yadvÃyu÷' (b­. 1.5.22) ityastamayaprati«edhÃt, am­tatvÃdiÓravaïÃcca / pratij¤ÃnuparodhÃdyÃvadvikÃraæ ca vibhÃgÃbhyupagamÃdutpadyate vÃyuriti siddhÃnta÷ / astamayaprati«edho 'paravidyÃvi«aya Ãpek«ika÷ / agnyÃdÅnÃmiva vÃyorastamayÃbhÃvÃt // k­tapratividhÃnaæ cÃm­tatvÃdiÓravaïam / nanu vÃyorÃkÃÓasya ca tulyayorutpattiprakaraïe ÓravaïÃÓravaïayorekamevÃdhikaraïamubhayavi«ayamastu kimatideÓenÃsati viÓe«a iti / ucyate- satyamevametat / tathÃpi mandadhiyÃæ ÓabdamÃtrak­tÃÓaÇkÃniv­ttyartho 'yamatideÓa÷ kriyate / saævargavidyÃdi«u hyupÃsyatayà vÃyormahÃbhÃgatvaÓravaïÃt, astamayaprati«edhÃdibhyaÓca bhavati nityatvÃÓaÇkà kasyaciditi // 8 // ## atideÓatvÃnna p­thaksaægatyÃdyapek«Ã / 'tattejo 's­jata'iti Órute÷ / 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷'iti Órutyà virodho 'sti na veti ekavÃkyatvabhÃvÃbhÃvabhyÃæ saæÓaye gauïapak«apÆrvapak«asiddhÃntapak«ÃnatidiÓati-## pÆrvatra hyÃkÃÓÃnantaryaæ tejasa÷ sthÃpitaæ, tatra vÃyutejasostulyavadÃnantarye vÃyoragniriti kramaÓrutibÃdhÃtpaurvÃparye teja÷prÃthamyabhaÇgÃnnaikavÃkyateti pÆrvapak«e gauïavÃdyabhiprÃyamÃha-## astamayaprati«edho mukhyotpattyasaæbhave liÇgam / 'vÃyuÓcÃntarik«aæ caitadam­tam'iti tasyaiva liÇgasyÃbhyÃsa÷ / 'vÃyureva vya«Âi÷ sama«ÂiÓca'iti sarvÃtmatvaliÇgÃntaramÃdipadÃrtha÷ / tathà saævargavidyÃyÃæ 'vÃyurhyevaitÃnsarvÃnagnyÃdÅnsaæharati'iti ÓabdamÃtreïaiÓvaryaÓravaïaæ liÇgÃntaraæ grÃhyam / etairliÇgairvÃyuranÃdyananta iti pratÅterutpattirgauïÅtyavirodha÷ Órutyoriti prÃpte pratipipÃdayi«itapratij¤ÃÓruterbalÅyastvÃttatsÃdhakÃnÃæ tatra tatra vÃyÆtpattivÃkyÃnÃæ bhÆyastvÃduktavibhaktatvÃdiliÇgÃnugrahÃcca mukhyaiva vÃyorutpatti÷, tathÃcÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà tejo 's­jateti ÓrutyorekavÃkyatayà brahmaïi samanvaya÷ / liÇgÃni tÆpÃsyavÃyustÃvakatvÃdÃpek«ikatayà vyÃkhyeyÃnÅti mukhyasiddhÃntamÃha-## k­taæ pratividhÃnamÃpek«ikatvena samÃdhÃnaæ yasya tattathà / adhikaraïÃrambhamÃk«ipyoktÃmadhikÃÓaÇkamÃha-## 'vÃyurhyevaitÃnsavÃrnsaæv­Çkte'ityÃdiÓabdamÃtraæ ÓaÇkÃmÆlaæ nÃrtha iti dyotanÃrthaæ mÃtrapadam / tÃmeva ÓaÇkÃmÃha-## vya«Âisama«ÂyupÃsti÷ 'vÃyuæ diÓÃæ vatsaæ veda'ityupÃstiÓcÃdiÓabdÃrtha÷ //8// END BsCom_2,3.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.3.9 3 asaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 9 asaæbhavas tu sato 'nupapatte÷ | BBs_2,3.9 | viyatpavanayorasaæbhÃvyamÃnajanmanorapyutpattimupaÓrutya brahmaïo 'pi bhavetkutaÓcidutpattiriti syÃtkasyacinmati÷ / tathà vikÃrebhya evÃkÃÓÃdibhya uttare«Ãæ vikÃrÃïÃmutpattimupaÓrutyÃkÃÓasyÃpi vikÃrÃdeva brahmaïa utpattiriti kaÓcinmanyeta / tÃmÃÓaÇkÃmapanetumidaæ sÆtram- 'asaæbhavastu' iti / na khalu brahmaïa÷ sadÃtmakasya kutaÓcidanyata÷ saæbhava utpattirÃÓaÇkitavyà / kasmÃt / anupapatte÷ / sanmÃtraæ hi brahma / na tasya sanmÃtrÃdevotpatti÷ saæbhavati, asatyatiÓaye prak­tivikÃrabhÃvÃnupapatte÷ / nÃpi sadviÓe«Ãdd­«ÂaviparyayÃt / sÃmÃnyÃddhi viÓe«Ã utpadyamÃnà d­Óyante m­dÃderghaÂÃdayo natu viÓe«ebhya÷ sÃmÃnyam / nÃpyasato nirÃtmakatvÃt / 'kathamasata÷ sajjÃyeta' (chÃ. 8.7.1) iti cÃk«epaÓravaïÃt / 'sa kÃraïaæ karaïÃdhipÃdhipo na cÃsya kaÓcijjanità na cÃdhipa÷' (Óve. 6.9) iti ca brahmaïo janayitÃraæ vÃrayati / vivatvapavanayo÷ punarutpatti÷ pradarÓità natu brahmaïa÷ sÃstÅti vai«amyam / naca vikÃrebhyo vikÃrÃntarotpattidarÓanÃdbrahmaïo 'pi vikÃratvaæ bhavitumarhatÅti mÆlaprak­tyanabhyupagame 'navastÃprasaÇgÃt / yà mÆlaprak­tirabhyupagamyate tadeva ca no brahmetyavirodha÷ // 9 // asaæbhavastu sato 'nupapatte÷ / 'anÃdyanantaæ mahata÷ paraæ dhruvam', 'na cÃsya kaÓcijjanitÃ'ityÃdi brahmÃnÃditvaÓrutÅnÃæ 'tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷'ityutpattiÓrutyà virodho 'sti na vetyekavÃkyatvabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saædehe 'sti virodha iti pÆrvapak«e yathà vÃyvÃderam­tatvÃdikamutpattiÓrutibalÃdÃpek«ikaæ tathà brahmÃnÃditvamÃpek«ikamiti d­«ÂÃntasaægatyà ekadeÓipak«aæ prÃpayati-## brahma kutaÓcijjÃyate, kÃraïatvÃt, ÃkÃÓavÃdityanumÃnÃnugrahÃjjanmaÓrutirbalÅyasÅtyÃha-## na cÃnÃdikÃraïÃbhÃvenÃnavasthà bÅjÃÇkuravadanÃditvopapatte÷ / tathÃca dÅpÃddÅpavadbrahmÃntarÃdbrahmÃntarotpatti÷, utpattiÓrutyà cÃnÃditvaÓrutirneyetyanÃdyanantabrahmasamanvayÃsiddhiriti prÃpte mukhyasiddhÃntamÃha-## brahma na ca jÃyate, kÃraïaÓÆnyatvÃt, naravi«Ãïavat, vyatirekeïa ghaÂavaccetyanumÃnÃnugrahÃdvipak«ecÃkÃraïakakÃryavÃdaprasaÇgÃdbrahmÃnÃditvaÓrutayo balÅyasya iti kÃraïatvaliÇgabÃdhÃjjanmaÓruti÷ kÃryÃbhedena vyÃkhyeyetyanÃdyanantabrahmasamanvayasiddhiriti siddhÃntaphalam / na hetvasiddhi÷, kÃraïasyÃnirÆpaïÃt / tathÃhi-kiæ sanmÃtrasya brahmaïa÷ sanmÃtrameva sÃmÃnyaæ kÃraïaæ sadviÓe«o và asadvà / na tredhÃpÅtyÃha-## dÅpastu dÅpÃntare nimittamityanudÃharaïam / viyatpavanayorbrahmaïaÓca vibhaktatvÃvibhaktatvÃbhyÃæ kÃraïabhÃvÃbhyÃæ ca vai«amyam / kÃraïatvaliÇgasyÃprÃmÃïikÃnavasthà / tarkeïÃpi bÃdhamÃha-## kÃraïasyÃnabhyupagame yad­cchÃvÃdaprasaÇga÷, anÃdikÃraïÃnabhyupagame 'navasthÃprasaÇga÷, tadabhyupagame brahmavÃdaprasaÇga÷, kÃraïÃntarasya pradhÃnÃdernirÃsÃditi bhÃva÷ //9// END BsCom_2,3.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.4.10 4 tejo 'dhikaraïam / sÆ. 10 tejo 'tas tathà hy Ãha | BBs_2,3.10 | chÃndogye sanmÆlatvaæ tejasa÷ ÓrÃvitaæ, taittirÅyake tu vÃyumÆlatvaæ, tatra tejoyoniæ prati Órutivipratipattau satyÃæ prÃptaæ tÃvadbrahmayonikaæ teja iti / kuta÷ / 'sadeva' ityupakramya 'tattejo 's­jata' ityupadeÓÃt / sarvavij¤Ãnapratij¤ÃyÃÓca brahmaprabhavatve sarvasya saæbhavÃt / 'tajjalÃn' (chÃ. 8.7.1) iti cÃviÓe«aÓrute÷ 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (muï¬a. 2.1.3) iti copakramya Órutyantare sarvasyÃviÓe«eïa brahmajatvopadeÓÃt / taittirÅyake ca 'sa tapastaptvà / idaæ sarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca' (tai. 3.6.1) ityaviÓe«aÓravaïÃt / tasmÃt 'vÃyoragni÷' iti kramopadeÓo dra«Âavyo vÃyoranantaramagni÷ saæbhÆta iti / evaæ prÃpta ucyate- tejo 'to mÃtariÓvano jÃyata iti / kasmÃt / tathÃhyÃha- 'vÃyoragni÷' iti / avyavahite hi tejaso brahmajatve satyasati vÃyujatve vÃyoragniritÅyaæ Óruti÷ kadarthità syÃt / nanu kramÃrthai«Ã bhavi«yatÅtyuktam / neti brÆma÷ - 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1.1) iti purastÃtsaæbhavatyapÃdÃnasyÃtmana÷ pa¤camÅnirdeÓÃtsa, tasyaiva ca saæbhavaterihÃdhikÃrÃt, parastÃdapi ca tadadhikÃre 'p­thivyà o«adhaya÷' (tai. 2.1.1) ityapÃdÃnapa¤camÅdarÓanÃdvÃyoragnirityapÃdÃnapa¤camyevai«eti gamyate / apica vÃyorÆrdhvamagni÷ saæbhÆta iti kalpya upapadÃrthayoga÷ kÊptastu kÃrakÃrthayogo vÃyoragni saæbhÆta iti / tasmÃde«Ã ÓrutirvÃyuyonitvaæ tejaso 'vagamayati / nanvitarÃpi Órutirbrahmayonitvaæ tejaso 'vagamayati 'tattejo 's­jata' iti / na / tasyÃ÷ pÃramparyajatve 'pyavirodÃt / yadÃpi hyÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà vÃyubhÃvÃpannaæ brahma tejo 's­jateti kalpyate, tadÃpi brahmajatvaæ tejaso na virudhyate / yathà tasyÃ÷ Órutaæ tasyà dadhi tasyà Ãmik«etyÃdi / darÓayati ca brahmaïo vikÃrÃtmanÃvastÃnaæ 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.7.1) iti / tathÃceÓvarasmaraïaæ bhavati- 'buddirj¤Ãnamasaæmoha÷' (bha.gÅ. 10.4) ityÃdyanukramya 'bhavati bhÃvà bhÆtÃnÃæ matta eva p­thagvidhÃ÷' (bha.gÅ. 10.5) iti / yadyapi buddhyÃdaya÷ svakÃraïebhya÷ pratyak«aæ bhavanto d­Óyante tathÃpi sarvasya bhÃvajÃtasya sÃk«Ãtpraïìyà veÓvaravaæÓyatvÃt / etenÃkramavats­«ÂivÃdinya÷ Órutayo vyÃkhyÃtÃ÷ / tÃsÃæ sarvathopapatte÷ / kramavats­«ÂivÃdinÅnÃæ tvanyathÃnupapatte÷ / pratij¤Ãpi sadvaæÓyatvamÃtramapek«ate nÃvyavahitajanyatvamityavirodha÷ // 10 // ---------------------- FN: kadarthità pŬità bÃdhiteti yÃvat / tadadhikÃre saæbhÆtyadhikÃre / tasyà dheno÷ Órutaæ taptaæ k«Åraæ sÃk«ÃtkÃryaæ, dadhyÃdikaæ tu pÃramparyajamityartha÷ / dadhisaæs­«Âaæ kaÂhinak«ÅramÃmik«Ã / praïìyà paramparayà / ## 'tattejo 's­jata'iti 'vÃyoragni÷'iti ca Órutyorvirodho 'sti na veti saædehe sÃmÃnyÃtsÃmÃnyotpattyasaæbhave 'pi brahmavÃyvo÷ sÃmÃnyostejorÆpaviÓe«opÃdÃnatvasaæbhavÃttulyabalatayÃsti virodha iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ / sarvatrÃdhyÃyasamÃpterekavÃkyatvÃsaæbhavÃsaæbhavau saæÓayabÅjam / pÆrvapak«e ÓrutÅnÃæ virodhÃdaprÃmÃïyaæ phalaæ, siddhÃnte prÃmÃïyamityuktaæ na vismartavyam / evaæ pÆrvapak«e kÃryamÃtrasya vivartatvÃtkalpitasya vÃyosteja÷kalpanÃdhi«ÂhÃnatvÃyogÃdbrahmaiva tejasa upÃdÃnaæ sarvakÃryÃïÃæ brahmaivopÃdÃnamityarthe ÓrutÅnÃæ bhÆyastvÃcca tadanurodhÃdvÃyoriti kramÃrthà pa¤camÅtyavirodha ityekadeÓisiddhÃntaæ prÃpayati-## ÓrutÅnÃæ virodhamÃtropanyÃsena pÆrvapak«a÷, apasiddhÃntevirodhÃttÃvadekadeÓipak«a iti j¤eyam / tadubhayamapi mukhyasiddhÃntÃpek«ayà pÆrvapak«atvena vyavahriyate / siddhÃntayati-## bÃdhitÃrtheti yÃvat / vÃyosteja÷prak­titvaæ pa¤camÅÓrutyà nirdhÃritaæ, naca kalpitasyopÃdÃnatvÃsaæbhava÷, adhi«ÂhÃnatvÃsaæbhave 'pi m­dÃdivatpariïÃmitvasaæbhavÃt, svatastu brahmaïaÓchÃndogye sra«Â­tvamÃtraæ Órutaæ nopÃdÃnatvam / naca 'bahu syÃm'iti kÃryÃbhede k«aïiliÇgÃdupÃdÃnatvasiddhi÷ liÇgÃcchruterbalÅyastvena Órutyavirodhena liÇgasya neyatvÃt / nayanaæ cetthaæ vÃyorbrahmÃnanyatvÃdvÃyujasyÃpi tejaso brahmaprak­tikatvamaviruddhamiti siddhÃntagranthÃÓaya÷ / ## vÃyoragni÷ saæbhÆta iti vÃkye saæbandhÃdityartha÷ / tadadhikÃre saæbhÆtyadhikÃre / nirapek«akÃrakavibhakterÆpapadasÃpek«avibhaktyapek«ayà prabalatvÃcca na kramÃrthà pa¤camÅtyÃha-## Ærdhvamanantaramiti vopapadaæ vinà pa¤camÅmÃtrÃtkramo na bhÃtÅti kalpya upapadÃrthayoga÷ / prak­tyÃkhyÃpÃdÃnakÃrakaæ tu nirapek«apa¤camyà bhÃti / viÓe«ato 'tra prakaraïÃdapÃdÃnÃrthatvaæ pa¤camyÃ÷ kÊptaæ kÊptena ca kalpyaæ sati virodhe bÃdhyamiti sthitirityartha÷ / pÃramparyajatvamevÃha-## tasyà dheno÷ Ó­taæ taptaæ k«Åraæ sÃk«ÃtkÃryaæ, dadhyÃdikaæ tu pÃramparyajamityartha÷ / dadhisaæs­«Âaæ kaÂhinak«ÅramÃmik«Ã / brahmaïe vÃyubhÃve mÃnamÃha-## pÃramparyajasyÃpi tajjatvavyapadeÓe sm­timÃha-## anta÷karaïÃdibhyo jÃyamÃnabuddhyÃdÅnÃæ matta evetyavadhÃraïaæ kathamityÃÓaÇkyÃha-## pranìyà paraæparayeÓvaravaæÓyatvÃttajjatvÃtparamakÃraïÃntaranirÃsÃrthamavadhÃraïaæ yuktamiti Óe«a÷ / etatpadÃrthamÃha-## 'tajjalÃn'ityÃdyuktaÓrutÅnÃæ sÃk«Ãtpranìyà và brahmajatvamÃtreïopapatterityartha÷ / akramaÓrutÅnÃæ balavatkramaÓrutyanusÃreïekavÃkyatvÃdviyadvÃyudvÃrà teja÷-kÃraïe brahmaïi iti siddham //10// END BsCom_2,3.4.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.5.11 5 abadhikaraïam / sÆ. 11 Ãpa÷ | BBs_2,3.11 | 'atastathÃhyÃha' ityanuvartate / Ãpo 'tastejaso jÃyante / kasmÃt / tathÃhyÃha- 'tadapo 's­jata' iti 'agnerÃpa÷' iti ca vacane nÃsti saæÓaya÷ / tejasastu s­«Âiæ vyÃkhyÃya p­thivyà vyÃkhyÃsyannapo 'ntariyÃmityÃpa iti sÆtrayÃæbabhÆva // 11 // #<Ãpa÷ /># atideÓo 'yam / tathà hyÃtharvaïe muï¬akagranthe 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïica / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ'iti mantre 'pÃæ brahmajatvaæ Órutam / 'agnerÃpa÷'iti Órutyà tasya virodho 'sti na veti saædehe tulyatvÃdasti virodha iti pÆrvapak«e apÃmagnidÃhyatvena virodhÃdagnijatvÃsaæbhavÃtkramÃrthà pa¤camÅtyavirodha ityadhikÃÓaÇkyÃmuktejonyÃyamatidiÓya vyÃca«Âe-## pratyak«avirodhe kathamapÃmagnijatvanirïaya÷, tatrÃha-## triv­tk­tayoraptejasorvirodhe 'pyagnerÃpa iti vacanÃdatÅndriyayostayornÃsti virodha iti nirïÅyata ityartha÷ / na kevalaæ Órutyavirodhaj¤ÃnÃyÃyamatideÓa÷ kintu pa¤cabhÆcatotpattikramanirïayÃrthaæ cetyÃha-## tasmÃttejobhÃvÃpanne brahmaïi Órutisamanvaya iti siddham //11// END BsCom_2,3.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.6.12 6 p­thivyadhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 12 p­thivy adhikÃrarÆpaÓabdÃntarebhya÷ | BBs_2,3.12 | 'tà Ãpa aik«anta bahvaya÷ syÃma prajÃyemahÅti tà annamas­janta' (chÃ. 6.2.4) iti ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷ - kimanenÃnnaÓabdena vrÅhiyavÃdyabhyavahÃryai caudanÃdyucyate kiæ và p­thivÅti / tatra prÃptaæ tÃvadvrÅhiyavÃdyodanÃdi và parigrahÅtavyamiti / tatra hyannaÓabda÷ prasiddho loke vÃkyaÓe«o 'pyetamarthamupodvalayati / 'tasmÃdyatra kvaca var«ati tadeva bhÆyi«Âamannaæ bhavatÅti' / vrÅhiyavÃdyeva hi sati var«aïe bahu bhavati na p­thivÅti / evaæ prÃpte brÆma÷ p­thivyeveyamannaÓabdenÃdbhyo jÃyamÃnà vivak«yata iti / kasmÃt / adhikÃrÃdrÆpÃcchabdÃntarÃcca / adhikÃrastÃvat- 'tattejo 's­jata' 'tadapo 's­jata' iti mahÃbhÆtavi«ayo vartate / tatra kramaprÃptÃæ p­thivÅæ mahÃbhÆtaæ vilaÇghya nÃkasmÃdvrÅhyÃdiparigraho nyÃyya÷ / tathà rÆpamapi vÃkyaÓe«e p­thivyanuguïaæ d­Óyate 'yatk­«ïaæ tadannasya' iti / nahyodanÃderabhyavahÃryasya k­«ïatvaniyamo 'sti / nÃpi vrÅhyÃdÅnÃm / nanu p­thivyà api naiva k­«ïatvaniyamo 'sti paya÷pÃï¬urasyÃÇgÃrarohitasya ca k«etrasya darÓanÃt / nÃyaæ do«a÷ / bÃhulyÃpek«atvÃt / bhÆyi«Âhaæ hi p­thivyÃ÷ k­«ïaæ rÆpaæ na tathà Óvetarohite / paurÃïikà api p­thivÅcchÃyÃæ ÓarvarÅmupadiÓanti / sà ca k­«ïÃbhÃsetyata÷ k­«ïaæ rÆpaæ p­thivyà iti Óli«yate / Órutyantaramapi samÃnÃdhikÃramadbhya÷ p­thivÅti bhavati / 'tadyadapÃæ Óara ÃsÅttatsamahanyata sà p­thivyabhavat' (b­. 1.2.2) iti ca / p­thivyÃstu vrÅhyÃderutpattiæ darÓayati- 'p­thivyà o«adhaya o«adhÅbhyo 'nnam' iti ca / evamadhikÃrÃdi«u p­thivyÃ÷ pratipÃdake«u satsu kuto vrÅhyÃdipratipatti÷ / prasiddhirapyadhikÃrÃdibhireva bÃdhyate / vÃkyaÓe«o 'pi pÃrthivatvÃdannÃdyasya taddvÃreïa p­thivyà evÃdbhya÷ prabhavatvaæ sÆcayatÅti dra«Âavyam / tasmÃtp­thivÅyamannaÓabdeti // 12 // ---------------------- FN: tattatra s­«ÂikÃle yadapÃæ Óara÷maï¬avadghanÅbhÃva ÃsÅtsa eva samahanyata kaÂhina÷ saæghÃto 'bhÆt / ## vi«ayamuktvÃnnaÓabdamahÃbhÆtaprakaraïÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## abhyavahÃryaæ bhak«yam / atra Órutau yadyannamodanÃdikaæ tadà 'adbhya÷ p­thivÅ'iti Órutyà virodha÷, yadi p­thivÅ tadà na virodha iti phalaæ bodhyam / atp­thivyo÷ kÃryakÃraïabhÃvÃdadhikaraïasaægati÷ / annaÓrutiv­«ÂibhavanatvaliÇgÃbhyÃæ pÆrvapak«a÷ / tadeva tatraiveti Órutyartha÷ / tathÃca kvacidannaæ kvacidadbhaya÷ p­thivÅ tato 'nnamiti virodhÃnnaikavÃkyateti prÃpte siddhÃntayati-## adhikÃra÷ prakaraïam / rÆpaæ liÇgam / paya÷ k«Åraæ tadvatpÃï¬uraæ Óvetam, aÇgÃravadrohitaæ raktam / ÓabdÃntaraÓabditaæ sthÃnaæ vyÃca«Âe-#<ÓrutyantaramapÅti /># abÃnantaryaæ p­thivyÃ÷ sthÃnaæ Órutyantarasiddhaæ tenÃpyannasya p­thivÅtvamityartha÷ / tattatra s­«ÂikÃle yadapÃæ Óara÷ yo maï¬avaddhanÅbhÃva ÃsÅtsa eva samahanyata kaÂhina÷ saæghÃto 'bhÆt sÃpÃæ kaÂhinà pariïati÷ p­thivyabhavaditi Órutyartha÷ / vrÅhyÃdyannasarga÷ kasminsthÃna iti vivak«ÃyÃmÃha-## pa¤camÅyam / v­«ÂibhavatvaliÇgasahitÃnnaÓrute÷ kathaæ prakaraïaliÇgasthÃnairbÃdha ityÃÓaÇkyÃha-## prabaladurbalapramÃïasaænipÃte bahÆnÃæ durbalÃnÃmatyantabÃdhÃdvaraæ prabalapramÃïasyÃlpabÃdhena katha¤cinnayanamiti nyÃyena ÓrutiliÇgayorannamÃtrani«Âhatvaæ bÃdhitvÃnnÃnannÃtmakap­thivÅni«Âhatvaæ nÅyate / tÃbhyÃmannamÃtragrahe prakaraïÃdÅnÃæ p­thivÅmÃtravi«ayÃïÃmatyantabÃdhÃpatteriti bhÃva÷ / annasya v­«ÂijatvoktidvÃrà p­thivyà abjanyatvaæ sÆcyate / p­thivyabjÃ, p­thivÅtvÃt, annavadityanumÃnÃdityak«arÃrtha÷ / evaæ tittiriÓrutyanusÃreïa chandogaÓruternayanÃdaviruddho bhÆtas­«ÂiÓrutÅnÃæ brahmaïi samanvaya iti siddham //12// END BsCom_2,3.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.7.13 7 tadabhidhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 13 tadabhidhyÃnÃd eva tu talliÇgÃt sa÷ | BBs_2,3.13 | kimimÃni viyadÃdÅni bhÆtÃni svayameva svavikÃrÃns­jantyÃhosvatparameÓvara eva tena tenÃtmanÃvati«ÂhamÃno 'bhidhyÃyaæstaæ taæ vikÃraæ s­jatÅti saædehe sati prÃptaæ tÃvatsvayameva s­jantÅti / kuta÷ / 'ÃkÃÓÃdvÃyurvÃyoragni÷' ityÃdisvÃtantryaÓravaïÃt / nanvacetanÃnÃæ svatantrÃïÃæ prav­tti÷ prati«iddhà / nai«a do«a÷ / 'tatteja aik«ata tà Ãpa aik«anta' (chÃ. 6.2.4) iti ca bhÆtÃnÃmapi cetanatvaÓravaïÃditi / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- sa eva parameÓvarastena tenÃtmanÃvati«ÂhamÃno 'bhidhyÃyaæstaæ taæ vikÃraæ s­jatÅti / kuta÷ / talliÇgÃt / tathÃhi ÓÃstram- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantaro yamayati' (b­. 3.7.3) ityeva¤jÃtÅyakaæ sÃdhyak«Ãïameva bhÆtÃnÃæ prav­ttiæ darÓayati / tathà so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeya iti prastutya 'sacca tyaccÃbhavat / tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.6.1) iti ca tasyaiva ca sarvÃtmabhÃvaæ darÓayati / yattvÅk«aïaÓravaïamaptejasostatparameÓvarÃveÓavaÓÃdeva dra«Âavyam 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23) itÅk«itrantaraprati«edhÃt, prak­tatvÃcca sata Åk«itu÷ 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeya' ityatra // 13 // ---------------------- FN: parameÓvarasyÃntaryÃmibhÃvenÃveÓa÷ saæbandhastadvaÓÃdbhÆte«vÅk«aïaæ Óravaïaæ naitÃvatà te«Ãæ cetanatvaæ svÃtantryaæ vetyartha÷ / saæprati tÃni bhÆtÃnyÃÓrityÃÓrayÃÓrayibhÃvasaægatyà te«Ãæ svÃtantryamÃÓaÇkya ni«edhati-## uktabhÆtÃnyÃÓritya saæÓayapÆrvapak«au darÓayati-## saæÓayabÅjÃnuktau pÆrvottarapak«ayuktayo bÅjamiti j¤eyam / nanvatra bhÆtÃnÃæ kiæ svÃtantryeïopÃdÃnatvamÃÓaÇkyate kart­tvaæ và / nÃdya÷, 'racanÃnupapatte÷'ityÃdinyÃyavirodhÃditi ÓaÇkate-## na dvitÅya÷, acetanatvÃditi bhÃva÷ / yathà manu«yÃdiÓabdaistattaddehÃbhimÃnino jÅvà ucyante tathà 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷'ityÃdiÓrutÃvÃkÃÓÃdiÓabdaistattadbhÆtÃbhimÃnidevatà ucyante, tÃsÃæ svakÃrye vÃyvÃdau kart­tvasaæbhavÃnnirapek«animittatvaæ pa¤camyartha÷ / evaæ 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta'iti Órutau svayamiti viÓe«aïÃdbrahmaïo 'nyÃnapek«asarvakart­tvasaæbhavÃnnirapek«animittatvaæ Órutam / tathÃca mithonirapek«eÓvarabhÆtakart­ÓrutyorvirodhÃnna brahmaïi samanvaya iti saphalaæ pÆrvapak«amÃha-## bhÆtÃnÃæ tadabhimÃnidevatÃnÃmityartha÷ / yathà ÃkÃÓÃdibhÃvÃpannabrahmaïa÷ sarvopÃdÃnatvaæ tathà tadabhimÃnidevatÃjÅvabhÃvamÃpannabrahmaïa÷ kart­tvamiti paramparayà ÅÓvarakart­tvaÓrutyavirodha÷ / svayamiti viÓe«aïamÅÓvarÃntaranirÃsÃrthaæ na jÅvabhÃvÃpek«ÃnirÃsÃrthamityekadeÓisiddhÃnta ÆhanÅya÷ / mukhyasiddhÃntamÃha-## ÃkÃÓÃdiÓabdairna devatÃlak«aïà mukhyÃrthe bÃdhakÃbhÃvÃt pa¤camyaÓca prak­titvÃrthÃstatra rƬhataratvÃt, tathà cÃcetanÃnÃæ bhÆtÃnÃæ kart­tvameva nÃsti, kuta ÅÓvarÃnapek«akart­tvam / yadyapi devatÃnÃæ kart­tvaæ saæbhavati tathÃpÅÓvaraniyamyatvaÓravaïÃccetanÃnÃmapi na svÃtantryaæ, kimu vÃcyamacetanÃnÃæ bhÆtÃnÃæ na svÃtantryamiti matvoktam-## tattadacetanÃtmanÃvasthitasya brahmaïa upÃdÃnatve 'pi jÅvavyÃv­tteÓvaratvÃkÃreïaiva sÃk«Ãtsarvakart­tvaæ na jÅvatvadvÃrà tasya sarvaniyant­tvÃlliÇgÃdityartha÷ / prakaraïÃcca sÃk«Ãtsarvakart­tvamityÃha-## pÆrvoktamanÆdya nirasyati-## parameÓvarasyÃntaryÃmibhÃvenÃveÓa÷ saæbandhastadvaÓÃdbhÆte«vÅk«aïaÓravaïaæ naitÃvatà te«Ãæ cetanatvaæ svÃtantryaæ vetyartha÷ / anena 'tadabhidhyÃnÃt'iti padaæ vyÃkhyÃtam / itthaæ sÆtrayojanÃ-sa ÅÓvarastattadÃtmanà sthito 'pi sÃk«Ãdeva sarvakartà tasyÃntaryÃmitvaliÇgÃt / jÅvatvadvÃrà kart­tvaæ nÃma jÅvasyaiva kart­tvamityantaryÃmiïa÷ kart­tvÃsiddherantaryÃmitvÃyogÃttadabhidhyÃnÃdÅÓvarek«aïÃdeva bhÆte«u Órutek«aïopapatteÓceti / tatteja aik«ateti Óruta Åk«ità paramÃtmaivetyatra Órutyantaraæ prakaraïaæ cÃha-## tasmÃdÅÓvarapadÃrthalopaprasaÇgeneÓvarÃdanyasya svÃtantryÃbhÃvÃnneÓvarakart­tvaÓruterbhÆtaÓrutyà virodha iti siddham //13// END BsCom_2,3.7.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.8.14 8 viparyayÃdhikaraïam / sÆ. 14 viparyayeïa tu kramo 'ta upapadyate ca | BBs_2,3.14 | bhÆtÃnÃmutpattikramaÓcintita÷ / athedÃnÅmapyayakramaÓcintyate / kimaniyatena krameïÃpyaya utpattikrameïÃthavà tadviparÅteneti / trayo 'pi cotpattisthitipralayà bhÆtÃnÃæ brahmÃyattÃ÷ ÓrÆyante- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante / yena jÃtÃni jÅvanti yatprayantyabhisaæviÓanti' (tai. 3.1.1) iti / tatrÃniyamo 'viÓe«Ãditi prÃptam / athavotpatte÷ kramasya ÓrutatvÃpralayasyÃpi kramÃkÃÇk«iïa÷ sa eva krama÷ syÃditi / evaæ prÃptaæ tato brÆma÷ viparyayeïa tu pralayakramo 'ta utpattikramÃdbhavitumarhati / tathÃhi loke d­Óyate yena krameïa sopÃnamÃrƬhastato viparÅtena krameïÃvarohatÅti / apica d­Óyate m­do jÃtaæ ghaÂaÓarÃvÃdyapyayakÃle m­dbhÃvamapyetyadbhyaÓca jÃtaæ himakarakÃdyabbhÃvamapyetÅti / ataÓcopapadyata etat / yadp­thivyadbhyo jÃtà satÅ sthitikÃlavyatikrÃntÃvapo 'pÅyÃdÃpaÓca tejaso jÃtÃ÷ satyastejo 'pÅyu÷ / evaæ krameïa sÆk«maæ sÆk«mataraæ cÃnantaramanantaraæ kÃraïamapÅtya sarvaæ kÃryajÃtaæ paramakÃraïaæ paramasÆk«maæ ca brahmÃpyetÅti veditavyam / nahi svakÃraïavyatikrameïa kÃraïakÃraïe kÃryÃpyayo nyÃyya÷ / sm­tÃvapyutpattikramaviparyayeïaivÃpyayakramastatra tatra darÓita÷ - 'jagatprati«Âhà devar«e p­thivyapsu pralÅyate / jyoti«yÃpa÷ pralÅyante jyotirvÃyau pralÅyate' ityevamÃdau / utpattikramastÆtpattÃveva ÓrutatvÃnnÃpyaye bhavitumarhati / nacÃsÃvayogyatvÃdapyayenÃkÃÇk«yate / nahi kÃrye dhriyamÃïe kÃraïasyÃpyayo yukta÷ kÃraïÃpyaye kÃryasyÃvasthÃnÃnupapatte÷ / kÃryÃpyaye tu kÃraïasyÃvasthÃnaæ yuktaæ m­dÃdi«vevaæ d­«ÂatvÃt // 14 // ---------------------- FN: krameïa paramparayà / ## yadyapyatra Órutivirodho na parihriyata ityasaægatistathÃpyutpattikrame nirÆpite layakramo buddhistho vicÃryata iti prÃsaÇgikyÃveva pÃdÃvÃntarasaægatÅ iti matvÃha-## atrotpattikramÃdviparÅtakramanirïayÃtsiddhÃnte bhÆtÃnÃæ prÃtilemyena layadhyÃnapÆrvakaæ pratyagbrahmaïi mana÷samÃdhÃnaæ phalaæ, pÆrvapak«e tu kÃraïanÃÓe sati kÃryanÃÓa iti sarvalayÃdhÃrabrahmÃsiddheruktasamÃdhyasiddhiriti bheda÷ / sati mahÃbhÆtÃnÃæ laye kramacintà sa eva nÃstÅti kecittÃnpratyÃha-## aniyama ityanÃsthayoktaæ Órautasya pralayasya kramÃkÃÇk«ÃyÃæ Órauta utpattikrama eva grÃhya÷, ÓrautatvenÃntaraÇgatvÃdityevaæ pÆrvapak«a÷ / sati kÃraïe kÃryaæ naÓyatÅti loke d­Óyate / tathÃca Órauto 'pyutpattikramo laye na g­hyate kintu laukikakrama eva g­hyate Óruterlokad­«ÂapadÃrthabodhÃdhÅnatvena ÓrautÃdapi laukikasyÃntaraÇgatvÃdyogyatvÃcca / kÃraïameva hi kÃryasya svarÆpamiti tadananyatvanyÃyena sthÃpitam / na hi svarÆpanÃÓe kÃryasya k«aïamapi sthitiryuktà tasmÃdayogya utpattikramo layasya na grÃhya÷ laukikakramÃvarodhena nirÃkÃÇk«ÃtvÃditi siddhÃntayati-## krameïa paramparayà sarvakÃryalayÃdhÃratvaæ brahmaïa÷ kimityÃÓrÅyate, sÃk«Ãdeva tatkiæ na syÃdityata Ãha-## ghaÂanÃÓe m­danupalabdhiprasaÇgÃdityartha÷ / 'vÃyuÓca lÅyate vyomni taccÃvyakte pralÅyate'iti sm­tiÓe«a ÃdipadÃrtha÷ / 'yogyatÃdhÅna÷ saæbandha÷'iti nyÃyÃdayogyakrabÃdha iti siddham //14// END BsCom_2,3.8.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.9.15 9 antarÃvij¤ÃnÃdhikaraïam / sÆ. 15 antarà vij¤ÃnamanasÅ krameïa talliÇgÃd iti cen nÃviÓe«Ãt | BBs_2,3.15 | bhÆtÃnÃmutpattipralayÃvanulomapratilomakramÃbhyÃæ bhavata ityuktam / ÃtmÃdirutpatti÷ pralayaÓcÃtmÃnta ityapyuktam / sendriyasya tu manaso buddheÓca sadbhÃva÷ prasiddha÷ Órutism­tyo÷ / 'buddhiæ tu sÃrathiæ viddhi mana÷ pragrahameva ca / indriyÃïi hayÃnÃhu÷' (kaÂha. 3.3) ityÃdiliÇgebhya÷ / tayorapi kasmiÓcidantarÃle krameïotpattipralayÃvupasaægrÃhyau, sarvasya vastujÃtasya brahmajatvÃbhyupagamÃt / apicÃtharvaïa utpattiprakaraïe bhÆtÃnÃmÃtmanaÓcÃntarÃle karaïÃnyanukramyante / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' (muïa¬a. 2.1.3) iti / tasmÃtpÆrvoktotpattipralayakramabhaÇgaprasaÇgo bhÆtÃnÃmiti cet / na / aviÓe«Ãt / yadi tÃvadbhautikÃni karaïÃni tato bhÆtotpattipralayÃbhyÃmevai«Ãmutpattipralayau bhavata iti naitayo÷ kramÃntaraæ m­gyam / bhavati ca bhautikatve liÇgaæ karaïÃnÃm / 'annamayaæ hi somya mana o«adhaya÷ prÃïastejomayÅ vÃk' (chÃ. 6.5.4) ityevajÃtÅyakam / vyapadeÓo 'pi kvacidbhÆtÃnÃæ karaïÃnÃæ ca brÃhmaïaparivrÃjakanyÃyena netavya÷ / atha tvabhautikÃni karaïÃni tathÃpi bhÆtotpattikramo na karaïairviÓe«yate prathamaæ karaïÃnyutpadyante caramaæ bhÆtÃni prathamaæ và bhÆtÃnyutpadyante caramaæ và karaïÃnÅti / Ãtharvaïe tu samÃmnÃyakramamÃtraæ karaïÃnÃæ bhÆtÃnÃæ ca / na tatrotpattikrama ucyate / tathÃnyatrÃpi p­thageva bhÆtakramÃtkaraïakrama ÃmnÃyate- 'prajÃpatirvà idamagra ÃsÅtsa ÃtmÃnamaik«ata sa mano 's­jata tanmana evÃsÅttadÃtmÃnamaik«ata tadvÃcamas­jata' ityÃdinà / tasmÃnnÃsti bhÆtotpattikramasya bhaÇga÷ // 15 // ---------------------- FN: anyaparÃ÷ Óabdà liÇgÃnÅtyucyante / idaæ sthÆlamutpatte÷ prÃk prajÃpati÷ sÆtrÃtmà ÃsÅt / ## uktabhÆtotpattilayakramamupajÅvya sa kiæ karaïotpattikrameïa virudhyate na veti karaïÃnÃmabhautikatvabhautikatvÃbhyÃæ saædehe v­ttÃnuvÃdapÆrvakaæ pÆrvapak«amÃha-## karaïÃnyeva na santÅti vadantaæ pratyÃha-## 'manasastu parà buddhiryo buddhe÷ paratastu sa÷', 'ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïyanye'iti sm­tirdra«Âavyà / anyaparÃ÷ ÓabdÃ÷ liÇgÃnÅtyucyante / karaïÃnÃæ kramÃkÃÇk«ÃmÃha-## ÃkÃÇk«ÃyÃæÓrutisiddha÷ kramo grÃhya ityÃha-## vij¤Ãyate 'neneti vij¤Ãnaæ sendriyà buddhi÷ / Ãtmano bhÆtÃnÃæ cÃntarà madhye talliÇgÃts­«ÂivÃkyÃt 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷'ityÃdirÆpÃdvij¤ÃnamanasÅ anukramyete / tathÃca karaïakrameïa pÆrvoktakramabhaÇga iti ÓaÇkÃsÆtrÃæÓÃrtha÷ / naca karaïÃnÃæ bhautikatvÃdbhÆtÃnantaryamiti vÃcyaæ, te«Ãæ bhautikatve mÃnÃbhÃvÃt / tathà cÃtmana÷ prathamamÃkÃÓasya janma paÓcÃdvÃyorityuktakramasyÃtmana÷ karaïÃni tato bhÆtÃnÅti krameïa virodha iti tittiryatharvaïaÓrutyorvirodhÃnna brahmaïi samanvaya iti pÆrvapak«aphalam / siddhÃntayati-## 'Ãtmana ÃkÃÓa÷'ityÃdi tittiriÓrutau pa¤camyÃ÷ kÃryakÃraïabhÃvenÃrthata÷ kramo bhÃti / na tasyÃtharvaïapÃÂhena bÃdha÷ arthakramavirodhikramaviÓe«asyÃÓrute÷ pÃÂhakramasyÃrthakramadhÅÓe«asya Óe«ibÃdhakatvÃyogÃdita÷ ÓrutyarthakramÃvirodhena pÃÂhasya neyatvÃdbhÆtÃnantaryaæ karaïÃnÃmityartha÷ / ki¤ca bhautikatvÃtte«Ãæ tadÃnantaryamityÃha-## naca prÃïasyÃbvikÃratvÃyogÃdannamayamityÃdimayaÂo na vikÃrÃrthateti vÃcyaæ, karaïÃnÃæ vibhaktatvena kÃryatayà kÃraïÃkÃÇk«ÃyÃmannamayamityÃdiÓruterÃkÃÇk«itoktyarthamasati bÃdhake mayaÂo vikÃrÃrthatÃyà yuktatvÃt / prÃcuryÃrthatve tvanÃkÃÇk«itoktiprasaÇgÃcchrutyaiva tejobannaprÃÓena vÃkprÃïamanasÃæ v­ddhistadabhÃve tannÃÓa iti vikÃratvasya darÓitatvÃnna vivÃdÃvasara÷ / yadvà sthÆlabhÆtÃdhÅnà te«Ãæ v­ddhirvikÃro maya¬artha÷ ÓrÆyamÃïo bhautikatve liÇgaæ prÃïendriyamanÃæsi bhautikÃni bhÆtÃdhÅnav­ddhimattvÃddehavaditi bhÃva÷ / nanu te«Ãæ bhautikatve kathamÃtharvaïe p­thak tajjanmakathanaæ bhÆtajanmoktyaiva tajjanmasiddherityata Ãha-## prau¬havÃdena te«ÃmabhautikatvamupetyÃpi ÓrutyavirodhamÃha-## karaïÃnÃæ bhÆtÃnÃæ ca pÆrvÃparatve mÃnÃbhÃvÃnnoktabhÆtakramabhaÇga÷ / na cÃtharvaïavÃkyaæ mÃnaæ pÃÂhamÃtratvÃdityartha÷ / tarhi kathaæ kramanirïaya÷, tatrÃha-## idaæ sthÆlamutpatte÷ prÃk prajÃpati÷ sÆtrÃtmÃsÅt atra sÆk«mabhÆtÃtmakaprajÃpattisarga÷ prathamastato manaÃdisarga iti kramo bhÃtÅti bhÃva÷ / eva¤ca bhÆtakaraïotpattiÓrutyoravirodhÃdbrahmaïi samanvayasiddhiriti siddhÃntaphalaæ nigamayati-## //15// END BsCom_2,3.9.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.10.16 10 carÃcaravyapÃÓrayÃdhikaraïam / sÆ. 16 carÃcaravyapÃÓrayas tu syÃt tadvyapadeÓo bhÃktas tadbhÃvabhÃvitvÃt | BBs_2,3.16 | sto jÅvasyÃpyutpattipralayau, jÃto devadatto m­to devadatta ityevajÃtÅyakÃllaukikavyapadeÓÃt jÃtakarmÃdisaæskÃravidhÃnÃcceti syÃtkasyacdbhrÃntistÃmapanudÃma÷ / na jÅvasyotpattipralayau sta÷, ÓÃstraphalasaæbandhopapatte÷ / ÓarÅrÃnuvinÃÓini hi jÅve ÓarÅrÃntakagate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthau vidhiprati«edhÃvanartakau syÃtÃm / ÓrÆyate ca- 'jÅvÃpetaæ vÃva kiledaæ mriyate na jÅvo mriyate' (chÃ. 6.11.3) iti / nanu laukiko janmamaraïavyapadeÓo jÅvasya darÓita÷ / satyaæ darÓita÷ / bhÃktastve«a jÅvasya janmamaraïavyapadeÓa÷ / kimÃÓraya÷ punarayaæ mukhyo yadapek«ayà bhÃkta iti / ucyate- carÃcaravyapÃÓraya÷ / sthÃvarajaÇgamaÓarÅravi«ayau janmamaraïaÓabdau / sthÃvarajaÇgamÃni hi bhÆtÃni jÃyante ca mriyante cÃtastadvi«ayau janmamaraïaÓabdau mukhyau santau tatsthe jÅvÃtmanyupacaryate, tadbhÃvabhÃvitvÃt / ÓarÅraprÃdurbhÃvatirobhÃvayorhi satorjanmamaraïaÓabdau bhavato nÃsato÷ / nahi ÓarÅrasaæbandhÃdanyatra jÅvo jÃto m­to và kenacillak«yate / 'sa và ayaæ puru«o jÃyamÃna÷ ÓarÅramabhisaæpadyamÃna÷ sa utkrÃman mriyamÃïa÷ (b­. 4.3.8) iti ca ÓarÅrasaæyogaviyoganimittÃveva janmamaraïaÓabdau darÓayati / jÃtakarmÃdividhÃnamapi dehaprÃdurbhÃvÃpek«ameva dra«Âavyam / abhÃvÃjjÅvaprÃdurbhÃvasya / jÅvasya parasmÃdÃtmana utpattirviyadÃdÅnÃmivÃsti nÃsti vetyetaduttareïa sÆtreïa vak«yati / dehÃÓrayau tÃvajjÅvasya sthÆlÃvutpattipralayau na sta ityetadanena sÆtreïÃvocat // 16 // ---------------------- FN: jÅvÃpetaæ jÅvena tyaktamidaæ ÓarÅram / ## evaæ tÃvattatpadavÃcyakÃraïanirïayÃya bhÆtaÓrutÅnÃæ virodho nirasta÷ idÃnÅmà pÃdamÃptestvaæpadÃrthaÓuddhyai jÅvaÓrutÅnÃæ virodho nirasyate / iha jÅvo 'na jÃyate mriyate'ityÃdiÓruterjÃte«ÂiÓrÃddhaÓÃstreïa virodho 'sti na veti saædehe virodho 'stÅti prÃpte laukikajanmÃdivyapadeÓasahÃyÃjjÃte«ÂyÃdiÓÃstreïa jÅvÃjatvÃdiÓrutirbÃdhyata iti pÆrvapak«ayati-## tathÃca karaïotpattikrameïa bhÆtakramasya bÃdhÃbhÃve 'pi jÅvotpattikrameïa bÃdha÷ syÃditi pratyudÃharaïasaægati÷ / pÆrvapak«e jÅvabrahmaikyÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / cetanajanmÃdyuddeÓena cetanasya tasya janmÃntarÅyaphalasÃdhanaæ jÃtakarmÃdisaæskÃro vidhÅyate / tathà coddeÓyavidheyayormithovirodhe sati 'vidheyÃvirodhenoddeÓyaæ neyam'iti nyÃyÃjjanmÃdikaæ dehopÃdhikaæ na svata iti siddhÃntayati-## jÅvÃpetaæ jÅvena tyaktamidaæ ÓarÅram / janmÃdivyapadeÓaÓcarÃcaradehavi«ayo mukhya÷ / jÅve tu bhÃkto gauïa aupÃdhikajanmÃdivi«aya÷ syÃdupÃdhijanmabhÃve bhÃvÃdasatyabhÃvÃditi sÆtrÃrtha÷ / jÅvasyaupÃdhikajanmam­tyau ÓrutimapyÃha-## jÃyamÃnapadÃrthamÃha-#<ÓarÅramiti /># mriyamÃïatvaæ vyÃca«Âe-## nanÆttaratra jÅvasya janmÃdi nirasyate, atrÃpi tannirÃse punaruktirityÃÓaÇkyÃha-## tadevaæ jÃte«ÂyÃdiÓÃstrasyaupÃdhikajanmÃdivi«ayatvÃnna jÅvÃdyajanyatvaÓrutivirodha iti siddham //16// END BsCom_2,3.10.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.11.17 11 ÃtmÃdhiraïam / sÆ. 17 nÃtmà Óruter nityatvÃc ca tÃbhya÷ | BBs_2,3.17 | astyÃtmà jÅvÃkhya÷ ÓarÅrendriyapa¤jarÃdhyak«a÷ karmaphalasaæbandhÅ / sa kiæ vyomÃdivadutpadyate brahmaïa Ãhosvidbrahmavadeva notpadyata iti ÓrutivipratipatterviÓaya÷ / kÃsucicchruti«vagnivisphuliÇgÃdinidarÓanairjÅvÃtmana÷ parasmÃdbrahmaïa utpattirÃmnÃyate, kÃsucittvavik­tasya parasya brahmaïa÷ kÃryapraveÓena jÅvabhÃvo vij¤Ãyate nacotpattirÃmnÃyata iti / tatra prÃptaæ tÃvadutpadyate jÅva iti / kuta÷ / pratij¤ÃnuparodhÃdeva / ekasminvidite sarvamidaæ viditam itÅyaæ pratij¤Ã sarvasya vastujÃtasya brahmaprabhavatve sati noparudhyeta / tattvÃntaratve tu jÅvasya pratij¤eyamuparudhyeta / nacÃvik­ta÷ paramÃtmaiva jÅva iti Óakyate vij¤Ãtuæ, lak«aïabhedÃt / apah­tapÃpmatvÃdidharmako hi paramÃtmÃ, tadviparÅto hi jÅva÷ / vibhÃgÃccÃsya vikÃratvasiddhi÷ / yÃvÃnhyÃkÃÓÃdi÷ pravibhakta÷ sa sarvo vikÃrastasya cÃkÃÓÃderutpatti÷ samadhigatà / jÅvÃtmÃpi puïyÃpuïyakarmà sukhadu÷khayukpratiÓarÅraæ pravibhakta iti tasyÃpi prapa¤cotpattyavasara utpattirbhavitumarhati / apica 'yathÃgne÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccÃrantyevamevÃsmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' (b­. 2.1.20) iti prÃïÃderbhogyajÃtasya s­«Âiæ Ói«Âvà 'sarva eva Ãtmano vyuccaranti' iti bhokt­ïÅmÃtmanÃæ p­thaks­«Âiæ ÓÃsti / 'yathà sudÅptÃtpÃvakÃdvisphuliÇgÃ÷ sahasraÓa÷ prabhavante sarÆpÃ÷ / tathÃk«arÃdvividhÃ÷ somya bhÃvÃ÷ prajÃyante tatra caivÃpiyanti' (muï¬a. 2.1.1) iti ca jÅvÃtmanÃmutpattipralayÃvucyete / sarÆpavacanÃt, jÅvÃtmÃno hi paramÃtmanà sarÆpà bhavanti caitanyayogÃt / naca kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ vÃrayitumarhati / ÓrutyantaragatasyÃpyaviruddhasyÃdhikasyÃrthasya sarvatropasaæhartavyatvÃt / praveÓaÓrutirapyevaæ sati vikÃrabhÃvÃpattyaiva vyÃkhyÃtavyÃ, 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' ityÃdivat / tasmÃdutpadyate jÅva iti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃtmà jÅva utpadyata iti / kasmÃt / aÓrute÷ / nahyasyotpattiprakaraïe Óravaïamasti bhÆya÷su pradeÓe«u / nanu kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ na vÃrayitÅtyuktam / satyamuktam / utpattireva tvasya na saæbhavatÅti vadÃma÷ / kasmÃt / nityatvÃcca tÃbhya÷ / caÓabdÃdajatvÃdibhyaÓca / nityatvaæ hyasya Órutibhyo 'vagamyate tathÃjatvamavikÃritvamavik­tasyaiva brahmaïo jÅvÃtmanÃvasthÃnaæ brahmÃtmanà ceti / nacaivaærÆpasyotpattirupapadyate / tÃ÷ kÃ÷ Órutaya÷ / 'na jÅvo mriyate' (chÃ. 6.11.3), 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.22), 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kaÂhaæ 2.18), 'ajo nitya÷ ÓÃÓvato 'yaæ purÃïa÷' (kaÂha. 2.18). 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6.1), 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2), 'sa e«a iha pravi«Âa à nakhÃgrebhya÷' (b­. 1.4.7), 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.19), 'ayamÃtmà brahma sarvÃnubhÆ÷' (b­. 2.5.19) ityevamÃdyà nityatvavÃdinya÷ satyo jÅvasyotpattiæ pratibadhnanti / nanu pravibhaktatvÃdvikÃro vikÃratvÃccotpadyata ityuktam / atrocyate- nÃsya pravibhÃga÷ svato 'sti / 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve. 6.11) iti Órute÷ / buddhyÃdyapÃdhinimittaæ tvasya pravibhÃgapratibhÃnamÃkÃÓasyeva ghaÂÃdisaæbandhanimittam / tathÃca ÓÃstram- 'sa và ayamÃtmà brahma vij¤Ãnamayo manomaya÷ prÃïamayaÓcak«urmaya÷ Órotramaya÷' (b­. 4.4.5) ityevamÃdi brahmaïa evÃvik­tasya sato 'pyekasyÃnekabuddhyÃdimayatvaæ darÓayati / tanmayatvaæ cÃsya viviktasvarÆpÃnabhivyaktyà taduparaktasvarÆpatvaæ strÅmayo jÃlma ityÃdivaddra«Âavyam / yadapi kvacidasyotpattipralayaÓravaïaæ tadapyata evopÃdhisaæbandhÃnnetavyam / upÃdhyutpattyÃsyotpattistatpralayena ca pralaya iti / tathÃca darÓayati- 'praj¤Ãnaghana evaitebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnu vinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' (b­. 4.5.13) iti / tathopÃdhipralaya evÃyaæ nÃtmavilaya ityetadapyatraiva 'mà bhagavÃnmohÃntamÃpÅpadanna và ahamimaæ vijÃnÃmi na pretya saæj¤Ãsti' iti praÓnapÆrvakaæ pratipÃdayati- 'na và are 'haæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃnucchittidharmà mÃtrÃsaæsargastvasya bhavati' (b­. 4.5.14) iti / pratij¤Ãnuparodho 'pyavik­tasyaiva brahmaïo jÅvabhÃvÃbhyupagamÃt / lak«aïabhedo 'pyanayorupÃdhinimitta eva / 'ata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhi' (b­. 4.3.15) iti ca prak­tasyaiva vij¤ÃnamayasyÃtmana÷ sarvasaæsÃradharmapratyÃkhyÃnena paramÃtmabhÃvapratipÃdanÃt / tasmÃnaivÃtmotpadyate pravilÅyate ceti // 17 // ---------------------- FN: uparodho bÃdha÷ / sarÆpaÓabdo jÅvavÃcÅti Óe«a÷ / jÃlma÷ kÃmaja¬a÷ / sa yathà strÅparatantra÷ strÅmayo vpadiÓyate / etebhyo dehÃtmanà pariïatebhyo bhÆtebhya÷ sÃmyenotthÃya janitvà tÃnyeva lÅyamÃnÃnyanu paÓcÃdvinaÓyati / mohaæ mohakaraæ vÃkyam / ## agnervisphuliÇgavadetasmÃparamÃtmana÷ sarve jÅvÃtmÃno vyuccaranti ityÃdijÅvotpattiÓrutÅnÃæ 'sa e«a iha pravi«Âa ÃnakhÃgrebhya÷' 'aja ÃtmÃ'ityÃdyanutpattiÓrutÅnÃæ ca mithovirodhÃtsaæÓaye mà bhÆtÃæ dehajanmanÃÓayorjÅvajanmanÃÓau, dehÃntarabhogyasvargÃdihetuvidhyÃdyasaæbhavÃt, kalpÃdyantayornabhasa iva jÅvasya tau kiæ na syÃtÃæ tatsaæbhavÃditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«amÃha-## phalaæ pÆrvavat / uparodho bÃdha÷ / nanvavik­taæ brahmaivÃtra pravi«Âaæ jÅvo na tattvÃntaramiti pratij¤Ãsiddhi÷, tatrÃha-## jÅva÷ parasmÃdbhinna÷, viruddhadharmavattvÃdbhinnasyÃvikÃratve pratij¤ÃbÃdha iti tarkopetavibhaktatvaliÇgÃnug­hÅtotpattiÓruterbalÅyastvÃtpraveÓaÓrutirjÅvarÆpavikÃrÃtmanà pravi«Âa ÅÓvara iti vyÃkhyeyeti samudÃyÃrtha÷ / ## d­«ÂÃntaÓruterbhÃvà jÅvà iti niÓcÅyate / nanu 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'ityÃdau jÅvasyotpattyaÓravaïÃdanupatti÷, tatrÃha-## evaæ vikÃratve sati vikÃraprapa¤cÃtmanà svÃtmÃnamakurutetivadvikÃrajÅvÃtmanà praveÓa ityartha÷ / ajatvÃdiÓruti÷ kalpamadhye jÅvasyÃnutpattyÃdivi«ayÃ, tattvamasÅti ÓrutiÓca m­da, ghaÂa ityabhedavÃkyavadvyÃkhyeyeti prÃpte siddhÃntayati-## dharmivatsatyo vibhÃgo heturaupÃdhiko và / nÃdya÷, asiddherityÃha-## dvitÅye jÅvasya na svato vikÃratvasiddhi÷, aprayojakatvÃdityÃha-## aupÃdhikabhede mÃnamÃha-## mayaÂo vikÃrÃrthatvamÃÓaÇkyÃha-## jÃlma÷ kÃmaja¬a÷ strÅparatantra÷ / strÅmaya itivajjÅvasya svarÆpÃj¤ÃnÃdbuddhyÃdiparatantratvena bhedakart­tvÃdibhÃktvÃtprÃcuryÃrthe mayaÂprayoga ityartha÷ / liÇgaæ nirasya tadanugrÃhyaÓrutergatimÃha-## jÅvasyaupÃdhikajanmanÃÓayo÷ ÓrutimÃha-## etebhyo dehÃtmana pariïatebhyo bhÆtebhya÷ sÃmyenotthÃya janitvà tÃnyeva lÅyamÃnÃnyanu paÓcÃdvinaÓyati / pretyaupÃdhikamaraïÃnantaraæ saæj¤Ã nÃstÅtyartha÷ / nanu praj¤Ãnaghana÷, saæj¤Ã nÃstÅti ca viruddhamityata Ãha-## upÃdhilayÃdviÓe«aj¤ÃnÃbhÃva eva saæj¤ÃbhÃvo nÃtmasvarÆpavij¤ÃnÃbhÃva ityuttaraæ pratipÃdayati Órutirityanvaya÷ / atraivÃtmani vij¤Ãnaghane pretyasaæj¤Ã nÃstÅtyuktyà mà mohÃntaæ mohamadhyaæ bhrÃntimÃpÅpadadÃpÃditavÃnimamarthaæ na jÃnÃmi brÆhi tvadukterarthamiti maitreyÅpraÓnÃrtha÷ / munirÃha-## mohaæ mohakaraæ vÃkyamucchitti÷ pÆrvÃvasthÃnÃÓo dharmo 'syetyucchittidharmà pariïÃmÅ sa netyanucchittidharmÃpariïÃmÅ, tasmÃdavinÃÓÅtyartha÷ / tarhi na pretya saæj¤eti kathamuktaæ, tatrÃha-## mÃtrÃbhirvi«ayairasaæsargÃttathoktamityartha÷ / bimbapratibimbayoriva viruddhÃdharmabhedo 'dhyasta ityatra hetumÃha-## jÅvasya vikÃritve muktyayogÃttattvamasÅti vÃkyamakhaï¬anÃrthamiti ca vaktavyaæ, tathÃca phalavatpradhÃnavÃkyÃpek«itajÅvanityatvaÓrutÅnÃæ balavattvÃdutpattyÃdhikamadhyastamanuvadantyutpattyÃdiÓrutaya ityavirodha iti siddham //17// END BsCom_2,3.11.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.12.18 12 j¤Ãdhikaraïam / sÆ. 18 j¤o 'ta eva | BBs_2,3.18 | sa kiæ kaïabhujÃnÃmivÃgantukacaitanya÷ svato 'cetana ÃhosvitsÃækhyÃnÃmiva nityacaitanyasvarÆpa eveti vÃdivipratipatte÷ saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / ÃgantukamÃtmanaÓcaitanyamÃtmamana÷saæyogajamagnighaÂasaæyogajaroh itÃdiguïavaditi prÃptam / nityacaitanyatve hi suptamÆrcchitagrahÃvi«ÂÃnÃmapi cÃtanyaæ syÃt / te p­«ÂÃ÷ santo na ki¤cidvayamacetayÃmahÅti jalpanti svasthÃÓca cetayamÃnà d­Óyante / ata÷ kÃdÃcitkacaitanyatvÃdÃgantukacaitanya Ãtmeti / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- j¤o nityacaitanyo 'yamÃtmÃta eva, yasmÃdeva notpadyate parameva brahmÃvik­tamupÃdhisaæparkÃjjÅvabhÃvenÃvati«Âhate / parasya hi brahmaïaÓcaitanyasvarÆpatvamÃmnÃtam- 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28), 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma' (tai. 2.1.1), 'anantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b­. 4.5.13), ityÃdi«u Óruti«u / tadeva cetparaæ brahma jÅvastasmÃjjÅvasyÃpi nityacaitanyasvarÆpatvamagnyau«ïyaprakÃÓavaditi gamyate / vij¤ÃnamayaprakriyÃyÃæ ca Órutayo bhavanti- asupta÷ 'suptÃnabhicÃkaÓÅti' (b­. 4.3.11) 'atrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyotirbhavati' (b­. 4.3.9) iti, 'nahi vij¤Ãturnirvij¤ÃterviparilÃpo vidyate' (b­. 4.3.30) ityevaærÆpÃ÷ / 'atha yo vededaæ jighrÃïÅti sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.12.4) iti ca sarvai÷ karaïadvÃrairidaæ vededaæ vedeti vij¤ÃnenÃnusaædhÃnÃttadrÆpatvasiddhi÷ / nityasvarÆpacaitanyatve ghrÃïÃdyÃnarthakyamiti cet / na / gandhÃdivi«ayaviÓe«aparicchedÃrthatvÃt / tathÃhi darÓayati- 'gandhÃya ghrÃïam' ityÃdi / yattu suptÃdayo na cetayanta iti tasya Órutyaiva parihÃro 'bhihita÷ / su«uptaæ prak­tya 'yadvai tanna paÓyati paÓyanvai tanna paÓyati- nahi dra«Âurdda«Âerviparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃnna tu taddvitÅyamasti tato 'nyadvibhaktaæ yatpaÓyet' (b­. 4.3.23) ityÃdinà / etaduktaæ bhavati- vi«ayÃbhÃvÃdiyamacetayamÃnatà na caitanyÃbhÃvÃditi / yathà viyadÃÓrayasya prakÃÓasya prakÃÓyabhÃvÃdanabhivyaktirna svarÆpÃbhÃvÃttadvat / vaiÓe«ikÃditarkaÓca Órutivirodha ÃbhÃsÅbhavati / tasmÃnnityacaitanyasvarÆpa evÃtmeti niÓcinuma÷ // 18 // ---------------------- FN: svayamasupto bhÃsamÃna evÃtmà suptÃnvÃgÃdÅnuparavyÃpÃrÃnabhicÃkaÓÅti abhipaÓyati / paricchedo v­tti÷ / gandhÃya tadgocarÃnta÷karaïav­ttaye / ## 'ÃtmaivÃsya jyoti÷'ityÃdyÃtmasvaprakÃÓatvaÓrutÅnÃæ 'paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤cchrotram'ityanityaj¤ÃnavattvaÓrutibhirvirodho 'tra nirasyate / asya lokasya cak«urdra«Âà Órotraæ Órotetyartha÷ / prÃguktajÅvÃnutpattihetumÃdÃya svaprakÃÓatvasÃdhanÃddhetusÃdhyabhÃva÷ saægati÷ / anutpattau hi svaprakÃÓaæ brahmaivopahitaæ jÅva iti jÅvasya svaprakÃÓatà sidhyati / na caivaæ gatÃrthatÃ, anutpannasyÃpi jÅvasya svaprakÃÓatve j¤ÃnasÃdhanavaiyarthyamiti tarkasahitÃnityaj¤ÃnaÓrutibalena svaprakÃÓatvaÓruterbÃdhyatayà brahmÃnyatvaÓaÇkÃyÃæ tadaikyayogyatÃyai svaprakÃÓatvasyÃtra sÃdhanÃt / tathÃca pÆrvapak«e jÅvasya brahmaikyÃyogyatà siddhÃnte tadyogyatetyÃpÃdasamÃpte÷ phalamavagantavyam / i«ÂÃpattiæ nirÃca«Âe-## sÃdhanÃdhÅnaj¤ÃnatvÃnna svaprakÃÓo jÅvo vyatirekeïeÓvaravadityÃha-## yathÃÓrute bhëye heto÷ sÃdhyÃviÓe«a iti mantavyam / ato jÅvasya svaprakÃÓatvaÓrutirbÃdhyeti prÃpte siddhÃntayati-## cecchabdo niÓcayÃrtha÷ / na kevala svaprakÃÓabrahmÃbhedÃjjÅvasya svaprakÃÓatà kintu Órutito 'pÅtyÃha-## yo 'yaæ vij¤Ãnamaya iti prakaraïa ityartha÷ / asupta÷ svayaæ bhÃsamÃna evÃtmà saptÃælluptavyÃpÃrÃnvÃgÃdÅnabhilak«ya cÃkaÓÅti / suptÃrthÃnpaÓyatÅti yÃvat / atra svapne vij¤Ãturbuddhisattvasya sÃk«iïo vij¤ÃtervinÃÓo nÃstÅtyartha÷ / ghrÃïÃdijanyagandhÃdij¤ÃnÃnusaædhÃnasiddhaye Ãtmano j¤ÃnarÆpatvaæ vÃcyamiti ÓrutyantareïÃha-## Ãtmano nityacidrÆpatve 'pi svato 'saÇgatayà gandhÃdyasaæbandhÃttatsaæbandhaghaÂanÃtmakav­ttyarthÃni j¤ÃnasÃdhanÃnÅti na te«Ãæ vaiyarthyamityÃha-## paricchedo v­tti÷ / gandhÃya tadgocarÃnta÷-karaïav­ttaye ityartha÷ / suptÃdyavasthÃtmasattve 'pi caitanyÃbhÃvÃnnÃtmà cidrÆpa ityuktaæ dÆ«ayati-## tattadÃsu«uptau na paÓyatÅti yattatpaÓyannevÃluptaj¤Ãna eva sanna paÓyatÅtyatra hetu÷-## nÃÓÃyogyatvÃdityartha÷ / kimiti na paÓyatÅtyata Ãha-## v­tte÷ sÃdhanÃdhÅnatvoktyà svarÆpaj¤ÃnasyÃsÃdhanÃdhÅnatvaæ heturasiddha ityuktam / sÃdhanavaiyarthyatarko 'pi nirasta÷ / Ó­ïvannityÃdyanityaj¤ÃnaÓrutÅnÃæ v­ttivi«ayatvaæ vyÃkhyÃtam / Ãtmà na j¤Ãnaæ, dravyatvÃt, ityÃditarkÃÓcÃgamabÃdhitÃ÷ / phalavatpradhÃnavÃkyÃpek«itasvaprakÃÓatvÃgamasya balavattvÃt / ki¤ca niravayavÃtmano mana÷-saæyogÃnnÃnityaj¤Ãnaguïatà samavÃyÃbhÃvÃcca na svasamavetaj¤Ãnavedyatà karmakart­tvavirodhÃcca / ki¤ca j¤Ãnatvasyaikav­ttitve lÃghavÃdÃtmaiva j¤Ãnaæ v­tteÓca mana÷pariïÃmatvaÓrutyà 'kÃma÷ saækalpa÷'ityÃdyayà ja¬atvÃnnÃsmÃkaæ j¤ÃnadvaividhyagauravamityanavadyamÃtmana÷ svaprakÃÓatvamiti siddham //18// END BsCom_2,3.12.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.19 13 utkrÃntigatyadhikaraïam / sÆ. 19-32 utkrÃntigatyÃgatÅnÃm | BBs_2,3.19 | idÃnÅæ tu kiæparimÃïo jÅva iti cintyate / kimaïuparimÃïa uta madhyamaparimÃïa ÃhosvinmahÃparimÃïa iti / nanu ca nÃtmotpadyate nityacaitanyaÓyÃyamityuktam / ataÓca para evÃtmà jÅva ityÃpatati / parasyà cÃtmano 'nantaratvamÃmnÃtaæ, tatra kuto jÅvasya parimÃïacintÃvatÃra iti / ucyate- satyametat / utkrÃntigatyÃhagatiÓravaïÃni tu jÅvasya paricchedaæ prÃpayanti / svaÓabdena cÃsya kvacidaïuparimÃïatvamÃmnÃyate / tasya sarvasyÃnÃkulatvopapÃdÃnÃyÃyamÃrambha÷ / tatra prÃptaæ tÃvadutkrÃntigatyÃgatÅnÃæ ÓravaïÃtparicchinno 'ïuparimÃïo jÅva iti / utkrÃntistÃvat- 'sa yadÃsmÃccharÅrÃdutkrÃmati sahaivaitai÷ sarvairutkrÃmati' (kau«Åta. 3.3) iti / gatirapi 'ye vai ke cÃsmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kau«Åta. 1.2) iti / Ãgatirapi 'tasmÃllokÃtpunaraityasmai lokÃya karmaïe' (b­. 4.4.6) iti / ÃsÃmutkrÃntigatyÃgatÅnÃæ ÓravaïÃtparicchinnastÃvajjÅva iti prÃpnoti / nahi vibhoÓcalanamavakalpata iti / sati ca paricchede ÓarÅraparimÃïatvasyÃrhataparÅk«ÃyÃæ nirastatvÃdaïurÃtmeti gamyate // 19 // svaprakÃÓatvÃdÃtmasvarÆpÃdÅ«adbahi«Âhaæ parimÃïamevÃÓritÃÓrayatvenÃntarbahirbhÃvena và saægatyà vicÃrayati-## vi«ayasaæÓayau darÓayati-## nÃtmÃÓruterityÃdinà gatÃrthatvamasyÃÓaÇkyÃtmÃïutvaÓrutÅnÃæ mahattvaÓrutÅnÃæ cÃvirodhakathanÃrthamasyÃdhikaraïasyÃrambha ityÃha-## na kevalaæ ÓrutotkrÃntyÃdyanupapattyÃtmano 'ïutvaæ kintve«o 'ïurÃtmeti ÓrutyÃpÅtyÃha-## pÆrvapak«e jÅvasyÃïutvÃdbrahmaikyÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti matvà sÆtraæ vyÃkurvanpÆrvapak«amÃha-## Óruteraïuriti uttarasÆtrÃdÃk­«ya sÆtraæ pÆritam / utkrÃnti÷ ÓrÆyata iti Óe«a÷ / sa mumÆr«u÷ jÅva etairbuddhyÃdibhistasmÃccandralokÃdimaæ lokaæ prati karma kartumÃyÃtÅtyartha÷ //19// END BsCom_2,3.13.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.20 svÃtmanà cottarayo÷ | BBs_2,3.20 | utkrÃnti÷ kadÃcidacalato 'pi grÃmasvÃmyaniv­ttivaddehasvÃmyaniv­ttyà karmak«ayeïÃvakalpeta / uttare tu gatyÃgatÅ nÃcalata÷ saæbhavata÷ / svÃtmanà hi tayo÷ saæbandho bhavati, game÷ kart­sthakriyÃtvÃt / amadhyamaparimÃïasya ca gatyÃgatÅ aïutva eva saæbhavata÷ / satyoÓca gatyÃgatyorutkrÃntirapyapas­ptireva dehÃditi pratÅyate / nahyanapas­tya dehÃdgatyÃgatÅ syÃtÃm / dehapradeÓÃnÃæ cotkrÃntÃvapÃdÃnatvavacanÃt / 'cak«u«o và mÆrdhno vÃnyebhyo và ÓarÅradeÓebhya÷' (b­. 4.4.2) iti / 'sa etÃstejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃno h­dayamevÃnvavakrÃmati' (b­. 4.4.1), 'ÓukramÃdÃya punaraiti sthÃnam' (b­. 4.3.11) iti cottare 'pi ÓarÅre ÓarÅrasya gatyÃgatÅ bhavata÷ / tasmÃdapyasyÃïutvasiddhi÷ // 20 // ---------------------- FN: apÃdÃnatvamavadhitvam / utkrÃntirÃtmano dehÃnnirgamo na bhavati yenÃïutvaæ syÃt kintu svÃmitvaniv­ttiriti kecit / tadaÇgÅk­tyÃpyaïutvamÃvaÓyakamityÃha-## utkrÃnteruttarayorgatyÃgatyayo÷ svÃtmanà kartrà saæbandhÃdaïutvamiti sÆtrayojanà / pÃkÃnÃÓrayasya pakt­tvavadratyanÃÓrayasyÃpi gant­tvokti÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## gamanasya kartari saæyogavibhÃgarÆpÃtiÓayahetutvÃtkrartrÃÓritatvaæ lokasiddhamityartha÷ / jÅvo 'ïuramadhyamaparimÃïatve sati gatimattvÃtparamÃïuvadityÃha-## aÇgÅkÃraæ tyajati-## na svÃmyaniv­ttimÃtramutkrÃntirityartha÷ / dehÃnnirgama evotkrÃntirityatra liÇgÃntaramÃha-## apÃdÃnatvamavadhitvam / anyebhyo và mukhÃdibhya e«a Ãtmà ni«krÃmatÅti Óe«a÷ / ki¤ca dehamadhye 'pi jÅvasya gatyÃgatiÓruteraïutvamityÃha-## indriyÃïi g­hïansvÃpÃdau h­dayaæ sa jÅvo gacchati Óukraæ prakÃÓakamindriyagrÃmamÃdÃya punarjÃgaritasthÃnamÃgacchatÅtyartha÷ //20// END BsCom_2,3.13.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.21 nÃïuratacchruter iti cen netarÃdhikÃrÃt | BBs_2,3.21 | athÃpi syÃnnÃïurayamÃtmà / kasmÃt / atacchrute÷ / aïutvaviparÅtaparimÃïaÓravaïÃdityartha÷ / 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u (b­. 4.4.12), 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷', 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1.1) ityeva¤jÃtÅyakà hi ÓrutirÃtmano 'ïutve viprati«idhyeteti cet / nai«a do«a÷ / kasmÃt / itarÃdhikÃrÃt / parasya hyÃtmana÷ prakriyÃyÃme«Ã parimÃïÃntaraÓruti÷ / parasyaivÃtmana÷ prÃdhÃnyena vedÃnte«u veditavyatvena prak­tatvÃt / viraja÷ para ÃkÃÓÃdityevaævidhÃcca parasyaivÃtmanastatra tatra viÓe«ÃdhikÃrÃt / nanu 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) iti ÓÃrÅra eva mahattvasaæbandhitvena pratinirdiÓyate / ÓÃstrad­«Âyà tve«a nirdeÓo vÃmadevavaddra«Âavya÷ / tasmÃtprÃj¤avi«ayatvÃtparimÃïÃntaraÓravaïasya ca jÅvasyÃïutvaæ virudhyate // 21 // ---------------------- FN: itarÃdhikÃrÃt brahmaprakaraïÃt / ## brahmaprakaraïÃt / nanu mahattvaÓrute÷ kathaæ paraprakaraïasthatvamityata Ãha-## yà vedÃntaÓruti÷ sà paraprakaraïasthetyutsargÃttasyÃstatsthatvaæ brahmÃrabhyÃdhÅtatvÃccetyÃha-## nirde«a ityartha÷ / vij¤ÃnamayaÓrutyà prakaraïaæ bÃdhyamiti ÓaÇkate-## aïorjÅvasya brahmaïà bhedabhedÃÇgÅkÃrÃcchÃstrÅyÃbhedad­«Âyà mahattvokti÷, yathà vÃmadevasyÃhaæ manuriti sarvÃtmatvoktirityavirodhamÃha-#<ÓÃstreti># //21// END BsCom_2,3.13.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.22 svaÓabdonmÃnÃbhyÃæ ca | BBs_2,3.22 | itaÓcÃïurÃtmà yata÷ sÃk«ÃdevÃsyÃïutvavÃcÅ Óabda÷ ÓrÆyate- 'e«o 'ïurÃtmà cetasà veditavyo yasminprÃïa÷ pa¤cadhà saæviveÓa' (muï¬a. 3.1.9) iti / prÃïasaæbandhÃcca jÅva evÃyamaïurabhihita iti gamyate / tathonmÃnamapi jÅvasyÃïimÃnaæ gamayati- 'bÃlÃgraÓatabhÃgasya Óatadhà kalpitasya ca / bhÃgo jÅva÷ sa vij¤eya÷' (Óve. 5.8) iti / 'ÃrÃgramÃtro hyavaro«api d­«Âa÷' (Óve. 5.8) iti conmÃnÃntaram // 22 // nanvaïutve satyekadeÓasthasya sakaladehagatopalabdhirvirudhyate / d­Óyate ca jÃhnavÅhradanimagnÃnÃæ sarvÃÇgaÓaityopalabdhirnidÃghasamaye ca sakalaÓarÅraparitÃpopalabdhiriti / ---------------------- FN: uddh­tyamÃnamunmÃnam / bÃla÷ keÓa÷ / totraprotÃya÷ÓalÃkÃgramarÃgraæ tasmÃduddh­tà mÃtrà mÃnaæ yasya sa jÅvastathà / evamutkrÃntyÃdiÓrutyÃïutvamanumitaæ, tatra ÓrutimapyÃha-## bÃlÃgrÃduddh­ta÷ Óatatamo bhÃgastasmÃdapyuddh­ta÷ Óatatamo bhÃgo jÅva iti, uddh­tya mÃnamunmÃnamatyantÃlpatvamityartha÷ / bÃla÷ keÓa÷, totraprotÃya÷ÓalÃkÃgramÃrÃgram / tasmÃduddh­tà mÃtrà mÃnaæ yasya sa jÅvastathà //22// END BsCom_2,3.13.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.23 ata uttaraæ paÂhati- avirodhaÓ candanavat | BBs_2,3.23 | yathà hi haricandanabindu÷ ÓarÅraikadeÓasaæbaddho 'pi sansakaladehavyapinamÃhlÃdaæ karotyevamÃtmÃpi dehaikadeÓebhya÷ sakaladehavyÃpinÅmupalabdhiæ kari«yati / tvaksaæbandhanÃccÃsya sakalaÓarÅragatà vedanà na virudhyate / tvagÃtmanorhi saæbandha÷ k­tsnÃyÃæ tvaci vartate tvakca k­tsnaÓarÅravyÃpinÅti // 23 // ÃtmasaæyuktÃyÃstvaco dehavyÃpisparÓopalabdhikaraïasya mahimnÃtmanovyÃpikÃryakÃritvamaviruddham / ## saæbandhasya tvagavayavini«ÂhatvÃdavayavinaÓcaikatvÃdÃtmasaæyogasya k­tsnatvaÇni«Âhatetyartha÷ //23// END BsCom_2,3.13.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.24 avasthitivaiÓe«yÃd iti cen nÃbhyupagamÃd dh­di hi | BBs_2,3.24 | atrÃha yaduktamavirodhaÓcandanavaditi, tadayuktaæ d­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayoratulyatvÃt / siddhe hyÃtmano dehaikadeÓasthatve candanad­«ÂÃnto bhavati / pratyak«aæ tu candanasyÃvasthitivaiÓe«yamekadeÓasthatvaæ sakaladehÃhlÃdanaæ ca / Ãtmana÷ puna÷ sakaladehopalabdhimÃtraæ pratyak«aæ naikadeÓavartitvam / anumeyaæ tu taditi yadapyucyeta / nacÃtrÃnumÃnaæ saæbhavati / kimÃtmana÷ sakalaÓarÅragatà vedanà tvagindriyasyeva sakaladehavyÃpina÷ sata÷ kiævà vibhornabhasa ivÃhosviccandanabindorivÃïorekadeÓasthasyeti saæÓayÃnativ­tteriti / atrocyate- nÃyaæ do«a÷ / kasmÃt / abhyupagamÃt / abhyupagamyate hyÃtmano 'pi candanasyeva dehaikadeÓav­ttitvamavasthitivaiÓe«yam / kathamityucyate / h­di hye«a Ãtmà paÂhyate vedÃnta«u / 'h­di hye«a ÃtmÃ' (praÓna. 3.6), 'sa và e«a Ãtmà h­di' (chÃ. 8.3.3), 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷' (b­. 4.3.7) ityÃdyupadeÓebhya÷ / tasmÃdd­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayoravai«amyÃdyuktamevaitadavirodhaÓcandanavaditi // 24 // ## natu siddhamityatulyatetyartha÷ / viÓe«a eva vaiÓe«yam / candanabindoralpatvasya pratyak«atvÃttvagvyÃptyà vyÃpikÃryakÃritvakalpanà yuktÃ, jÅvasya tvaïutve saædehÃddhyÃpikÃryad­«Âyà vyÃpitvakalpanameva yuktam / vyÃpikÃryÃÓrayo vyÃpÅtyutsargÃditi sÆtraÓaÇkÃbhÃgÃrtha÷ / ÃtmÃlpa÷, vyÃpikÃryakÃritvÃt, candanabinduvadityanumÃnamayuktaæ, tvagÃdau vyabhicÃrÃdityÃha-## pÆrvoktaÓrutibhirjÅvasyÃïutvaniÓcayÃddh­disthatvaÓrutibhirekadeÓasthatvaniÓcayÃcca na d­«ÂÃntavai«amyamiti parihÃrabhÃgÃrthamÃha-## //24// END BsCom_2,3.13.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.25 guïÃdvà lokavat | BBs_2,3.25 | caitanyaguïavyÃptervÃïorapi sato jÅvasya sakaladehavyÃpi kÃryaæ na virudhyate / yathà loke maïipradÅpaprabh­tÅnÃmapavarakaikadeÓavartinÃmapi prabhÃpavarakavyÃpinÅ satÅ k­tsne 'pavarake kÃryaæ karoti tadvat / syÃtkadÃciccandanasya sÃvayavatvÃtsÆk«mÃvayavavisarpaïenÃpi sakaladeha ÃhlÃdayit­tvaæ va tvaïorjÅvasyÃvayavÃ÷ santi yairayaæ sakaladehaæ viprasarpedityÃÓaÇkya guïÃdvà lokavadityuktam // 25 // kathaæ punarguïo guïivyatirekeïÃnyatra varteta / nahi paÂasya Óuklo guïa÷ paÂavyatirekeïÃnyatra vartamÃno d­Óyate / pradÅpabhÃvadbhavediti cet / na / tasyà api dravyatvÃbhyupagamÃt / nibi¬Ãvayavaæ hi tejodravyaæ pradÅpa÷ / praviralÃvayavaæ tu tejodravyameva prabheti / Ãtmavattaddharmaj¤ÃnasyÃpyaïutvaæ svata÷, kÃdÃcitkaæ tu dehaparimÃïatvamityuktvà svata eva vyÃpitvamiti matÃntaramÃha-## vÃÓabdena candanad­«ÂÃntÃparite«a÷ sÆcitastamÃha-## //25// END BsCom_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.26 ata uttaraæ paÂhati- vyatireko gandhavat | BBs_2,3.26 | yathà guïasyÃpi sato gandhasya gandhavaddravyavyatirekeïa v­ttirbhavati / aprÃpte«vapi kusumÃdi«u gandhavatsu kusumagandhopalabdhe÷ / evamaïorapi sato jÅvasya caitanyaguïavyatireko bhavi«yati / ataÓcÃnaikÃntikametadguïatvÃdrÆpÃdivadÃÓrayaviÓle«Ãnupapattiriti / guïasyaiva sato gandhasyÃÓrayaviÓle«adarÓanÃt / gandhasyÃpi sahaivÃÓrayeïa viÓle«a iti cet / na / yasmÃnmÆladravyÃdviÓle«itasya k«ayaprasaÇgÃt / ak«ÅyamÃïamapi tatpÆrvÃvasthÃto gamyate / anyathà tatpÆrvÃvasthairgurutvÃdibhirhÅyeta / syÃdetat / gandhÃÓrayÃïÃæ viÓli«ÂÃnÃmavayavÃnÃmalpatvÃtsannapi viÓe«o nopalak«yate / sÆk«mà hi gandhaparamÃïava÷ sarvato vipras­ptà gandhabuddhimutpÃdayanti nÃsikÃpuÂamanupraviÓanta iti cet / na / atÅndriyatvÃtparamÃïÆnÃæ sphuÂagandhopalabdheÓca nÃgakesarÃdi«u / naca loke pratÅtirgandhavaddravyamÃghrÃtamiti / gandha evÃghrÃta iti tu laukikÃ÷ pratÅyanti / rÆpÃdi«vÃÓrayavyatirekÃnupalabdhergandhasyÃpyayukta ÃÓrayavyatireka iti cet / na / pratyak«atvÃdanumÃnÃprav­tte÷ / tasmÃdyadyathà loke d­«Âaæ tattathaivÃnumantavyaæ nirÆpakairnÃnyathà / nahi raso guïo jihvayopalabhyata ityato rÆpÃdayo 'pi guïà jihvÃyaivopalabhyeragniriti niyantuæ Óakyate // 26 // ---------------------- FN: guïasya dravyavyatireka ÃÓrayaviÓle«a÷ / uttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## j¤Ãnaæ na guïivyatiriktadeÓavyÃpi, guïatvÃt, rÆpavat, naca prabhÃyÃæ vyabhicÃrastasyà api dravyatvÃditi prÃpte gandhe vyabhicÃramÃha-## guïasya dravyavyatireka ÃÓrayaviÓle«a÷ / nanu viÓli«ÂÃvayavÃnÃmalpatvÃdravyak«ayo na bhÃtÅtyata Ãha-## apiravadhÃraïe pÆrvÃvasthÃliÇgenÃk«ÅyamÃïameva tadravyamanumÅyata ityartha÷ / vimatamaviÓli«ÂÃvayavaæ, pÆrvÃvasthÃto gurutvÃdyapacayahÅnatvÃt, saæmatavaditi bhÃva÷ / ÓaÇkate-## viÓli«ÂÃnÃmalpatvÃdityupalak«aïaæ, avayavÃntarÃïÃæ praveÓÃdityapi dra«Âavyam / viÓe«o 'vayavÃnÃæ viÓle«apraveÓarÆpa÷ sannapi na j¤Ãyate, tathÃca gurutvÃpacayo na bhavatÅti hetoranyathÃsiddhiriti ÓaÇkÃrtha÷ / Ãgacchanto 'vayavÃ÷ paramÃïavastrasareïavo vÃ, nÃdya÷, tadgatarÆpavadgandhasyÃpyanupalabdhiprasaÇgÃditi pariharati-## dvitÅyaæ pratyÃha-## trasareïugandhaÓcetsphuÂo na syÃdityartha÷ / ato gandhasya pu«pÃdisthasyaiva guïavyatireko vÃcya iti bhÃva÷ / gandho na guïiviÓli«Âa÷ guïatvÃt, rÆpavaditi ÓaÇkate-## viÓle«asya pratyak«atvÃdbÃdha ityÃha-## //26// END BsCom_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.27 tathà ca darÓayati | BBs_2,3.27 | h­dayÃyatanatvamaïuparimÃïatvaæ cÃtmano 'bhidhÃya tasyaiva 'à lomasya à nakhÃgrebhya÷' (chÃ. 8.8.1) iti caitanyena guïena samastaÓarÅravyÃpitvaæ darÓayati // 27 // ÃtmanaÓcaitanyaguïenaiva dehavyÃptirityatra ÓrutimÃha sÆtrakÃra÷-## tadvyÃca«Âe-## //27// END BsCom_2,3.13.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.28 p­thagupadeÓÃt | BBs_2,3.28 | 'praj¤ayà ÓarÅraæ samÃruhya' (kau«Å. 3.6) iti cÃtmapraj¤ayo÷ kart­karaïabhÃvena p­thagupadeÓÃccaitanyaguïenaivÃsya ÓarÅravyÃpità gamyate / 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 2.1.17) iti ca kartu÷ ÓÃrÅratp­thagvij¤ÃnasyopadeÓa etamevÃbhiprÃyamupodbalayati / tasmÃdaïurÃtmeti // 28 // ---------------------- FN: vij¤ÃnamindriyÃïÃæ j¤ÃnaÓaktiæ vij¤Ãnena caitanyaguïenÃdÃya Óeta ityartha÷ / tatraiva ÓrutyantarÃrthaæ sÆtram-## vij¤ÃnamindriyÃïÃæ j¤ÃnaÓaktiæ vij¤Ãnena caitanyaguïenÃdÃya Óeta ityartha÷ / etaæ caitanyaguïavyÃptigocaramabhiprÃyam //28// END BsCom_2,3.13.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.29 evaæ prÃpte brÆma÷ - tadguïasÃratvÃt tu tadvyapadeÓa÷ prÃj¤avat | BBs_2,3.29 | tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati / naitadastyaïurÃtmeti / utpattyaÓravaïÃddhi parasyaiva tu brahmaïa÷ praveÓaÓravaïÃttÃdÃtmyopadeÓÃcca parameva brahma jÅva ityuktam / parameva cedbrahma jÅvastasmÃdyÃvatparaæ brahma tÃvÃneva jÅvo bhavitumarhati / parasya ca brahmaïo vibhutvamÃmnÃtam / tasmÃdvibhurjÅva÷ / tathÃca 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) ityeva¤jÃtÅyakà jÅvavi«ayà vibhutvavÃdÃ÷ ÓrautÃ÷ smÃrtÃÓca samarthità bhavanti / nacÃïorjÅvasya sakalaÓarÅragatà vedanopapadyate / tvaksaæbandhÃtsyÃditi cet / na / kaïÂakatodane 'pi sakalaÓarÅragataiva vedanà prasajyeta / tvakkaïÂakayorhi saæyoga÷ k­tsnÃyÃæ tvaci vartate tvakca k­tsnaÓarÅravyÃpinÅti / pÃdatala eva tu kaïÂakanunno vedanÃæ prati labhate / nacÃïorguïavyÃptirupapadyate, guïasya guïideÓatvÃt / guïatvameva hi guïinamanÃÓritya guïasya hÅyeta / pradÅpaprabhÃyÃÓca dravyÃntaratvaæ vyÃkhyÃtam / gandho 'pi guïatvÃbhyupagamÃtsÃÓraya eva saæcaritumarhati / anyathà guïatvahÃniprasaÇgÃt / tathÃcoktaæ dvaipÃyanena- 'upalabhyÃpsu cedgandaæ kecidbrÆyuranaipuïÃ÷ / p­thivyÃmeva taæ vidyÃdapo vÃyuæ ca saæÓritam' iti / yadi ca caitanyaæ jÅvasya samastaæ ÓarÅraæ vyÃpnuyÃnnÃïurjÅva÷ syÃt / caitanyameva hyasya svarÆpamagnerivau«ïyaprakÃÓau / nÃtra guïaguïivibhÃgo vidyata iti ÓarÅraparimÃïatvaæ ca pratyÃkhyÃtam / pariÓe«ÃdvibhurjÅva÷ / kathaæ tarhyaïutvÃdivyapadeÓa ityata Ãha- tad guïasÃratvÃttu tadvyapadeÓa÷ iti / tasyà buddherguïÃstadguïà icchà dve«a÷ sukhaæ du÷khamityevamÃdayastadguïÃ÷ sÃra÷ pradhÃnaæ yasyÃtmana÷ saæsÃritve saæbhavati sa tadguïasÃrastasya bhÃvastadguïasÃratvam / nahi buddherguïairvinà kevalasyÃtmana÷ saæsÃritvamasti / buddhyupÃdhirdharmÃdhyÃsanimittaæ hi kart­tvabhokt­tvÃdilak«aïaæ saæsÃritvamakart­rabhoktuÓcÃsaæsÃriïo nityamuktasya sata Ãtmana÷ / tasmÃttadguïasÃratvÃdbuddhiparimÃïenÃsya parimÃïavyapadeÓa÷ / tadutkrÃntyÃdibhiÓcÃsyotkrÃntyadivyapadeÓo na svata÷ / tathÃca- 'bÃlÃgraÓatabhÃgasya Óatadhà kalpitasya ca / bhÃgo jÅva÷ sa vij¤eya÷ sa cÃnantyÃya kalpate' (Óve. 5.9) ityaïutvaæ jÅvasyoktvà tasyaiva punarÃnantyamÃha / taccaivameva sama¤jasaæ syÃdyadyaupacÃrikamaïutvaæ jÅvasya bhavetpÃramÃrthikaæ cÃnantyam / nahyubhayaæ mukhyamavakalpeta / nacÃnantyamaupacÃrikamiti Óakyaæ vij¤Ãtuæ, sarvopani«atsu brahmÃtmabhÃvasya pratipÃdayi«itatvÃt / tathetarasminnapyunmÃne 'buddherguïenÃtmaguïena caiva ÃrÃgramÃtro hyavaro 'pi d­«Âa÷' (Óve. 6.8) iti ca buddhiguïasaæbandhenaivÃrÃgramÃtratÃæ ÓÃsti na svenaivÃtmanà / 'e«o 'ïurÃtmà cetasà veditavya÷' (muï¬a. 3.1.9) ityatrÃpi na jÅvasyÃïuparimÃïatvaæ Ói«yate, parasyaivÃtmanaÓcak«urÃdyanavagrÃhyatvena j¤ÃnaprasÃdagamyatvena ca prak­tatvÃt / jÅvasyÃpi ca mukhyÃïuparimÃïatvÃnupapatte÷ / tasmÃddurj¤ÃnatvÃbhiprÃyamidamaïutvavacanamupÃdhyabhiprÃyaæ và dra«Âavyam / tathà 'praj¤ayà ÓarÅraæ samÃruhya' (kau«Å. 3.6) ityeva¤jÃtÅyake«vapi bhedopadeÓe«u buddhyauvopÃdhibhÆtayà jÅva÷ ÓarÅraæ samÃruhyetyevaæ yojayitavyam / vyapadeÓamÃtraæ vÃ, ÓilÃputrakasya ÓarÅramityavadat / nahyatra guïaguïivibhÃgo 'pi vidyata ityuktam / h­dayÃyatanatvavacanamapi buddhereva tadÃyatanatvÃt / tathotkrÃntyÃdÅnÃmapyupÃdhyÃyattatÃæ darÓayati- 'kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhite prati«ÂhÃsyÃmÅti' (praÓna. 6.3) 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) iti / utkrÃntyabhÃve hi gatyÃgatyorapyabhÃvo vij¤Ãyate / nahyanapas­pasya dehÃdgatyÃgatÅ syÃtÃm / evamupÃdhiguïasÃratvÃjjÅvasyÃïutvÃdivyapadeÓa÷ prÃj¤avat / yathà prÃj¤asya paramÃtmana÷ saguïe«ÆpÃsane«ÆpÃdhiguïasÃratvÃdaïÅyastvÃdivyapadeÓa÷- 'aïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' (chÃ. 3.1.14.2) 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityevaæprakÃrastadvat / syÃdetadyadi buddhiguïasÃratvÃdÃtmana÷ saæsÃritvaæ kalpyeta, tato buddhyÃtmanorbhinnayo÷ saæyogÃvasÃnamavaÓyaæbhÃvÅtyato buddhiviyoge satyÃtmano vibhaktasyÃnÃlak«yatvÃdasattvamasaæsÃritvaæ và prasajyeteti // 29 // tatrÃtmÃïutvavibhutvaÓrutÅnÃæ virodhÃdaprÃmÃïyaprÃptÃvaïutvaæ jÅvasya vibhutvamÅÓvarasyetyavirodha ityekadeÓipak«o darÓita÷ / taæ dÆ«ayansiddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## tasmÃdbrahmÃbhinnatvÃdvibhurjÅva÷ brahmavadityanumÃnÃnug­hite Órutism­ti Ãha-## nitya÷ sarvagata÷ sthÃïurityÃdyÃ÷ smÃrtavÃdÃ÷ / etena jÅvasya brahmabedaj¤Ãne 'ïutvÃbhÃvadhÅstasyÃæ tadityanyonyÃÓraya iti nirastam / pradhÃnamahÃvÃkyÃnuguïaÓrutism­tibhiraïutvÃbhÃvaniÓcayÃnantaramabhedaj¤ÃnÃtpradhÃnavÃkyavirodhe guïabhÆtÃïutvaÓrutÅnÃmaupÃdhikÃïutvavi«ayatvakalpanÃt / 'guïe tvanyÃyyakalpanÃ'iti nyÃyÃditi bhÃva÷ / ki¤ca sarvadehavyÃpiÓaityÃnubhavÃnyathÃnupapattyÃïutvaÓrutayo 'dhyastÃïutvavi «ayatvena katha¤cidarthavÃdà neyÃ÷ / laukikanyÃyÃdapi te«Ãæ durbalatvÃditi matvÃha-## ÓaÇkate-## yadyaïvÃtmasaæbandhasya tvagvyÃptyà dehavyÃpinÅ vedanà syÃttarhyatiprasaÇga iti dÆ«ayati-## prasaÇgasye«Âhatvaæ nirasyati-## tasmÃdalpamahato÷ saæyogo na mahadvyÃpÅ, kaïÂakasaæyogasya dehavyÃptyadarÓanÃt, tathÃcÃïvÃtmasaæyogastvagekadeÓastha eveti dehavyÃpivedanÃnupapatti÷ / naca siddhÃnte tvagÃtmasaæbandhasya vyÃpitvÃtkaïÂakasaæbandhe dehavyÃpivedanÃprasaÇga iti vÃcyam / yÃvatÅ vi«ayasaæbaddhà tvak tÃvadvyÃpyÃtmasaæbandhastÃvadvyÃpivedanÃheturiti niyamÃt / na caivaæ vi«ayatvaksaæbandha eva taddheturastu kimÃtmavyÃptyeti vÃcyam / vedanà hi sukhaæ du÷khaæ tadanubhavaÓca, na cai«Ãæ vyÃpakÃnÃæ kÃryÃïÃmalpamupÃdÃnaæ saæbhavati kÃryasyopÃdÃnÃdviÓle«Ãnupapatte÷ / na cai«Ãæ vyÃpakatvamasiddhaæ, sÆryataptasya gaÇgÃnimagnasya sarvÃÇgavyÃpidu÷khasukhÃnubhavasya durapahnavatvÃt / yaduktaæ guïasyÃpi guïiviÓle«o gandhavaditi, tannetyÃha-## gandho nÃÓrayÃdviÓli«Âa÷, guïatvÃt, rÆpavadityatrÃgamamÃha-## naca pratyak«abÃdha÷, gandhasya pratyak«atve 'pi nirÃÓrayatvasyÃpratyak«atvÃnmahatÃæ trasareïÆnÃmanudbhÆtasparÓÃnÃmudbhÆtagandhÃnÃmÃgamanÃtsphuÂagandhopalambhasaæbhava÷, avayavÃntarapraveÓÃnna sahasà mÆladravyak«aya iti bhÃva÷ / pÆrvaæ caitanyasya guïatvamupetya tadvyÃptyà guïyÃtmÃïutvaæ nirastaæ, saæprati tasya guïatvamasiddhamityÃha-## utsÆtraæ vibhutvaæ prasÃdhyÃïutvÃdyuktergatipradarÓanÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## 'antarà vij¤ÃnamanasÅ h­di hi'iti ca prak­tà buddhiryogyatvÃttacchabdena parÃm­Óyate / buddhiguïÃnÃmÃtmanyadhyÃsÃdaïutvÃdyuktirna svata÷, ÃnantyaÓrutivirodhÃdityÃha-## akÃryakÃraïadravyasamÃnÃdhikaraïatayà tattvamasÅti vÃkyasya so 'yamiti vÃkyavadakhaï¬ÃbhedÃrthatvÃdÃnantyaæ satyamaïutvamadhyastamityartha÷ / uktaæ caitadaÇgu«ÂhÃdhikaraïe 'pratipÃdyaviruddhamuddeÓyagataviÓe«aïamavivak«itam'iti / bÃlÃgravÃkyamÃrÃgravÃkyaæ cetyunmÃnadvayamuktam / tatrÃdyaæ nirasya dvitÅyaæ nirasyati-## buddherguïena nimittenÃtmanyadhyasto guïo bhavati tenÃtmaguïenÃdhyastenaivÃrÃgraparimÃïo 'pak­«ÂaÓca jÅvo d­«Âa÷ svatastvananta evetyartha÷ / 'na cak«u«Ã g­hyate nÃpi vÃcà nÃnyairdevaistapasà karmaïà và / j¤ÃnaprasÃdena viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyati ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷'ityuktvà 'e«o 'ïurÃtmÃ'ityukta÷ para eva, yadi jÅvastathÃpyadhyastÃïutvamaïuÓabdÃrtha ityÃha-## yaduktaæ p­thagupadeÓÃccaitanyaguïenaivÃtmano dehavyÃptiriti, tatrÃha-## buddhi÷ praj¤etyartha÷ / yadi caitanyaæ praj¤Ã tadà bhedopacÃra ityÃha-## nanu caitanyaæ guïa iti bhedo mukhyo 'stu, netyÃha-## nirguïatvaÓruterityartha÷ / anyadapi pÆrvoktaæ buddhyÃdyupÃdhikamityÃha-## sautraæ d­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## asattvamityÃpÃtata÷ / asaæsÃritvamÃpÃdyam / Óe«aæ subodham //29// END BsCom_2,3.13.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.30 ata uttaraæ paÂhati- yÃvadÃtmabhÃvitvÃc ca na do«as taddarÓanÃt | BBs_2,3.30 | neyamanantaranirdi«Âado«aprÃptirÃÓaÇkanÅyà / kasmÃt / yÃvadÃtmabhÃvitvÃdbuddhisaæyogasya / yÃvadayamÃtmà saæsÃrÅ bhavati, yÃvadasya samyagdarÓanena saæsÃritvaæ na nivartate, tÃvadasya buddhyà saæyogo na ÓÃmyati / yÃvadeva cÃyaæ buddhyupÃdhisaæbandhastÃvajjÅvasya jÅvatvaæ saæsÃritvaæ ca / paramÃrthatastu na jÅvo nÃma buddhyupÃdhisaæbandhaparikalpitasvarÆpavyatirekeïÃsti / nahi nityamuktasvarÆpÃtsarvaj¤ÃdÅÓvarÃdanyaÓcetano dhÃturdvitÅyo vedÃntÃrthanirÆpaïÃyÃmupalabhyate / 'nÃnyo 'to 'sti dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ' (b­. 3.7.23), 'nÃnyadato 'sti dra«Â­ Órot­ mant­ vij¤Ãt­' (chÃ. 6.8.7), 'tattvamasi' (chÃ. 6.1.6), 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.7) ityÃdiÓrutebhya÷ / kathaæ punaravagamyate yÃvadÃtmabhÃvÅ buddhisaæyoga iti / taddarÓanÃdityÃha / tathÃhi ÓÃstraæ darÓayati- 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷ sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.4) ityÃdi / tatra vij¤Ãnamaya iti buddhimaya ityetaduktaæ bhavati / pradeÓÃntare 'vij¤Ãnamayo manomaya÷ prÃïamayaÓcak«urmaya÷ Órotramaya÷' iti vij¤Ãnamayasya manaÃdibhi÷ saha pÃÂhÃt / buddhimayatvaæ ca tadguïasÃratvamevÃbhipreyate / yathà loke strÅmayo devadatta iti strÅrÃgÃdipradhÃno 'bhidhÅyate tadvat / 'sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati' iti ca lokÃntaragamane 'pyaviyogaæ buddhyà darÓayati / kena samÃnastasyaivabuddhyeti gamyate saænidhÃnÃt / tacca darÓayati - 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.7) iti / etaduktaæ bhavati- nÃyaæ svato dhyÃyati, nÃpi calati, dhyÃyantyÃæ buddhau dhyÃyatÅva calantyÃæ buddhau calatÅveti / apica mithyÃj¤Ãnapura÷saro 'yamÃtmano buddhyupÃdhisaæbandha÷ / naca mithyÃj¤Ãnasya samyagj¤ÃnÃdanyatra niv­ttirastÅtyato yÃvadbrahmÃtmatÃnavabodhasyÃvadayaæ buddhyupÃdhisaæbandho na ÓÃmyati / darÓayati ca- 'vedÃhametaæ puru«aæ mahÃntamÃdityavarïaæ tamasa÷ purastÃt / tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 3.8) iti // 30 // ---------------------- FN: vij¤Ãnamayo buddhipracura÷ / Ãdityavarïaæ svaprakÃÓam / tamasa÷ parastÃdaj¤ÃnÃsp­«Âam / satà paramÃtmanà / nanu svata÷ saæsÃritvamastu kiæ buddhyupÃdhinetyata Ãha-## samÃno buddhitÃdÃtmyÃpanna÷ san vij¤Ãnaæ brahma tanmayo vikÃro 'ïurityartha÷ / kiæ na syÃdityata Ãha-## vij¤Ãnamayo buddhipracura ityartha÷ / kena samÃna ityÃkÃÇk«ÃyÃmiti Óe«a÷ / ÓrutibalÃdbuddheryÃvatsaæsÃryÃtmabhÃvitvamuktaæ, sati mÆle kÃryasya viyogÃsaæbhavÃcceti yuktyÃpyÃha-## samyagj¤ÃnÃdeva buddhyÃdibandhadhvaæsa ityatra ÓrutimÃha-## m­tyumatyetÅtyanvaya÷ / Ãdityavarïaæ svaprakÃÓam / tamasa÷ parastÃdaj¤ÃnÃsp­«Âamityartha÷ //30// END BsCom_2,3.13.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.31 nanu su«uptapralayayorna Óakyate buddhisaæbandhaæ Ãtmano 'bhyupagantum / 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti vacanÃt / k­tsnavikÃrapralayÃbhyupagamÃcca / tatkathaæ yÃvadÃtmabhÃvitvaæ buddhisaæbandhasyetyatrocyate- puæstvÃdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogÃt | BBs_2,3.31 | yathà loke puæstvÃdÅni bÅjÃtmanà vidyamÃnÃnyeva bÃlyÃdi«vanupalabhyamÃnÃnyavidyamÃnavadabhipreyamÃïÃni yauvanÃdi«vÃvirbhavanti, nÃvidyamÃnÃnyutpadyante «aï¬ÃdÅnÃmapi tadutpattiprasaÇgÃt, evamayamapi buddhisaæbandha÷ ÓaktyÃtmanà vidyamÃna eva su«uptapralayayo÷ puna÷ prabodhaprasavayorÃvirbhavati / evaæ hyetadyujyate / nahyÃkasmikÅ kasyacidutpatti÷ saæbhavati / atiprasaÇgÃt / darÓayati ca su«uptÃdutthÃnamavidyÃtmakabÅjasadbhÃvakÃritam- 'sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyamÃha' iti ta iha vyÃghro và saæho vÃ' (chÃ. 6.9.3) ityÃdinà / tasmÃtsiddhametadyÃvadÃtmabhÃvÅ buddhyÃdyupÃdhisaæbandha iti // 31 // yÃvadÃtmabhÃvitvasyÃsiddhiæ ÓaÇkate-## su«uptau buddhisattve brahmasaæpattirna syÃt / pralaye tatsattve pralayavyÃhatirityartha÷ / sthÆlasÆk«mÃtmanà buddheryÃvadÃtmabhÃvitvamastÅtyÃha-## puæstvaæ reta÷ / Ãdipadena ÓmaÓvÃdigraha÷ / asya buddhisaæbandhasyetyartha÷ / svÃpe bÅjÃtmanà sato buddhayÃde÷ prabodhe 'bhivyaktirityatra ÓrutimÃha-## na vidurityavidyÃtmakabÅjasadbhÃvokta÷ / te vyÃghrÃdaya÷ punarÃvirbhavanti ityabhivyaktinirdeÓa÷ //31// END BsCom_2,3.13.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.32 nityopalabdhyanupalabdhiprasaÇgo 'nyataraniyamo vÃnyathà | BBs_2,3.32 | taccÃtmana upÃdhibhÆtamanta÷karaïaæ mano buddhirvij¤Ãnaæ ctitamiti cÃnekadhà tatra tatrÃbhilapyate / kvacicca v­ttivibhÃgena saæÓayÃdiv­ttikaæ mana ityucyate, niÓcayÃdiv­ttikaæ buddhiriti / taccaivaæbhÆtamanta÷karaïamavaÓyamastÅtyabhyupagantavyam / anyathà hyanabhyupagamyamÃne tasminnityopalabdhyanupalabdhiprasaÇga÷ syÃt / Ãtmendriyavi«ayÃïÃmupalabdhisÃdhanÃnÃæ saænidhÃne sati nityamevopalabdhi÷ prasajyeta / atha satyapi hetusamavadhÃne phalÃbhÃvastato nityamevÃnupalabdhi÷ prasajyeta / nacaivaæ d­Óyate / athavÃnyatarasyÃtmana indriyasya và Óaktipratibandho 'bhyupagantavya÷ / nacÃtmana÷ Óaktipratibandha÷ saæbhavati / avikriyatvÃt / nÃpÅndriyasya / nahi tasya pÆrvottarayo÷ k«aïayorapratibaddhaÓaktikasya sato 'kasmÃcchakti÷ pratibadhyeta / tasmÃdyasyÃvadhÃnÃnavadhÃnÃbhyÃmupalabdhyanupalabdhÅ bhavatastanmana÷ / tathÃca Óruti÷ - 'anyatrÃtmanà abhÆvaæ nÃdarÓamanyatramanà abhÆvaæ nÃÓrau«am' (b­. 1.5.3) iti, 'manasà hyeva paÓyati manasà ӭïoti' (b­. 1.5.3) iti / kÃmÃdayaÓcÃsya v­ttaya iti darÓayati 'kÃma÷ saækalpo vicikitsà ÓraddhÃÓraddhà dh­tiradh­tirhÅrbhÅrityetatsarvaæ mana eva' (b­. 1.5.3) iti / tasmÃdyuktametat / 'tadguïasÃratvÃttadvyapadeÓa÷' iti // 32 // buddhisadbhÃve mÃnamÃha sÆtrakÃra÷-## 'manasà hyeva paÓyati, 'buddhiÓca na vice«Âati,' 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute,' 'cetasà veditavya÷,' 'cittaæ ca cetayitavyam'iti tatra tatra Óruti«u manaÃdipadavÃcyaæ tÃvadbuddhidravyaæ prasiddhamityartha÷ / kathamekasyÃnekadhokti÷, tatrÃha-## garvav­ttiko 'haÇkÃro vij¤Ãnaæ citpradhÃnaæ sm­tipradhÃnaæ và cittamityapi dra«Âavyam / yadyapi sÃk«ipratyak«asiddhamanta÷karaïaæ ÓrutyanÆditaæ ca tathÃpi pratyak«aÓrutyorvivadamÃnaæ prati vyÃsaÇgÃnupapattyà tatsÃdhayati-## sÆtraæ yojayati-## pa¤cendriyÃïÃæ pa¤cavi«ayasaæbandhe sati nityaæ yugapatpa¤copalabdhaya÷ syu÷, mano 'tiriktasÃmagryÃ÷ sattvÃt / yadi satyÃmapi sÃmagryÃmupalabdhyabhÃvastarhi sadaivÃnupalabdhiprasaÇga ityartha÷ / ata÷ kÃdÃcitkopalabdhiniyÃmakaæ mana e«Âavyamiti bhÃva÷ / nanu satyapi kÃragrisaæyoge dÃhakÃdÃcitkatvavadupalabdhikÃdÃcitkatvamastu kiæ manasetyÃÓaÇkyÃnyataraniyamo vetyetadvyÃca«Âe-## satyÃæ sÃmagryÃæ nityopalabdhirvÃÇgÅkÃryà anyatarasya kÃraïasya kenapicchaktipratibandhaniyamo vÃÇgÅkÃrya÷, yathà maïinÃgniÓaktipratibandha iti vÃkÃrÃrtha÷ / astu pratibandha ityata Ãha-## na cendriyasyaivÃstu Óaktipratibandha iti vÃcyam / pratibandhakÃbhÃvÃt / naca d­«ÂasÃmagryÃæ satyÃmad­«Âaæ pratibandhakamiti yuktamatiprasaÇgÃt / naca vyÃsaÇga÷, pratibandhakamano 'sattve tasyÃsaæbhavÃt / tathÃhi-rasÃdÅnÃæ sahopalabdhiprÃptau rasabubhutsÃrÆpo vyÃsaÇgo rÆpÃdyupalabdhipratibandhako vÃcya÷, sa ca guïatvÃdrÆpavadguïyÃÓraya÷, tatrÃtmano 'saÇganirguïakÆÂasthasya guïitvÃyogÃnmana eva guïitvenai«Âavyamiti vyÃsaÇgÃnupapattyà mana÷siddhi÷ / etadabhipretyopasaæharati-## avadhÃnaæ bubhutsà / na cÃnicchato 'pi durgandhÃdyupalambhÃnna bubhutsopalabdhirniyÃmiketi vÃcyam, anekavi«ayasaænidhau kvacideva tasyà niyÃmakatvÃÇgÅkÃrÃt / te«Ãæ mate punaricchÃdÅnÃmÃtmadharmatvaæ te«Ãæ mano durlabhamiti mantavyam / icchÃdidharmiïevÃtmanà vyÃsaÇgopapatte÷ / saæprati vyÃsaÇgasya mÃnasatve ÓrutimÃha-## na kevalaæ vyÃsaÇgÃnmana÷siddhi÷, kintu kÃmÃdyÃÓrayatvenÃpÅtyÃha-## buddhe÷ prÃmÃïiktavoktiphalamÃha-## //32// END BsCom_2,3.13.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.33 14 kartrÃdhikaraïam / sÆ. 33-40 kartà ÓÃstrÃrthavattvÃt | BBs_2,3.33 | tadguïasÃratvÃdhikÃreïaivÃparo 'pi jÅvadharma÷ prapa¤cyate / kartà cÃyaæ jÅva÷ syÃt / kasmÃt / ÓÃstrÃrthatvÃt / eva¤ca 'yajeta' 'juhuyÃt' 'dadyÃt' ityevaævidhaæ vidiÓÃstramarthavadbhavati / anyathà tadanarthakaæ syÃt / taddhi kartu÷ sata÷ kartavyaviÓe«amupadiÓati / nacÃsati kart­tve tadupapadyeta / tathedamapi ÓÃstramarthavadbhavati e«a hi dra«Âà Órotà mantà boddhà kartà vij¤ÃnÃtmà puru«a÷ (pra. 5.9) iti // 33 // evamÃtmanyaïutvÃdhyÃsoktyà svÃbhÃvikaæ mahattvaæ sthÃpitam / saæprati tato bahi«Âhaæ kart­tvaæ sÃdhayati-## sa nityaÓcidrÆpo mahÃnÃtmà kartà na vetyasaÇgatvaÓrutÅnÃæ vidhyÃdiÓrutÅnÃæ ca vipratipattyà saæÓaye buddhikart­tvenaiva vidhyÃdiÓÃstropapatterakartÃtmeti sÃækhyapak«aprÃptau siddhÃntayannaiva tadguïasÃratvoktyÃtmani kart­tvÃdhyÃsasyÃpi siddhatvÃtpunaruktimÃÓaÇkya sÃækhyapak«anirÃsÃrthamÃtmanikart­tvÃdhyÃsaprapa¤canÃnna punaruktirityÃha-## adhikÃra÷ prasaÇga÷ / vastuto 'saÇgatvam / avidyÃta÷ kart­tvamityasaÇgatvakart­tvaÓrutÅnÃmavirodhokte÷ kart­tvavicÃrÃtmakÃdhikaraïatrayasya pÃdasaægati÷ / ÓrutÅnÃæ mitho virodhÃvirodhau pÆrvottarapak«ayo÷ phalam / yadvÃtra pÆrvapak«e bandhÃbhÃvÃcchÃstravaiyarthyaæ phalaæ, siddhÃnte kart­tvÃdisaæbandhasattvÃcchÃstrÃrthavatteti bheda÷ / nanu buddhikart­tvena ÓÃstrÃrthavattÃstu kiæ jÅvakart­tvena tatrÃha-## mayedaæ kartavyamiti bodhasamarthasya cetanasyaiva kart­tvaæ vÃcyaæ na tvacetanÃyà buddhe÷ / kiæ ca bhokturÃtmana eva kart­tà vÃcyà 'ÓÃstraphalaæ prayoktari'iti nyÃyÃditi bhÃva÷ //33// END BsCom_2,3.14.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.34 vihÃropadeÓÃt | BBs_2,3.34 | itaÓca jÅvasya kart­tvaæ, yajjÅvaprakriyÃyÃæ saædhye sthÃne vihÃramupadiÓati- 'sa Åyate 'm­to yatra kÃmam' (b­. 4.3.12) iti, 'sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartate' (b­. 2.1.18) iti ca // 34 // ---------------------- FN: saædhye sthÃne svapnÃvasthÃnam / Åyate gacchati / saædhyaæ sthÃnaæ svapna÷ / am­ta÷ sa Ãtmà yathe«ÂamÅyate gacchatÅti vihÃropadeÓÃt, Ãtmà kartà //34// END BsCom_2,3.14.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.35 upÃdÃnÃt | BBs_2,3.35 | itaÓcÃsya kart­tvaæ, yajjÅvaprakriyÃyÃmeva karaïÃnÃmupÃdÃnaæ saækÅrtayati- 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 21.1.17) iti, 'prÃïÃng­hÅtvÃ' (b­. 2.1.18) iti ca // 35 // ---------------------- FN: prÃïÃnÃmindryÃïÃæ vij¤Ãnena buddhyà vij¤Ãnaæ grahaïaÓaktimÃdÃya svÃpe jÅvo h­dayametÅti yojanà / prÃïÃnÃæ madhye vij¤Ãnena buddhyà vij¤ÃnasamarthamindriyajÃtamÃdÃya Óete iti prÃïÃn g­hÅtvà parivartata iti upÃdÃnakart­tvamÃtmana÷ akart­tve upÃdÃnÃnupapatteriti bhÃva÷ //35// END BsCom_2,3.14.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.36 vyapadeÓÃc ca kriyÃyÃæ na cen nirdeÓaviparyaya÷ | BBs_2,3.36 | itaÓca jÅvasya kart­tvaæ, yadasya laukikÅ«u vaidikÅ«u ca kriyÃsu kart­tvaæ vyapadiÓati ÓÃstram- 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute karmÃïi tanute 'pi ca' (tai. 2.5.1) iti / nanu vij¤Ãnacchabdo buddhau samadhigata÷ / kathamanena jÅvasya kart­tvaæ sÆcyata iti / netyucyate / jÅvasyaivai«a nirdeÓo na buddhe÷ / na cejjÅvasya syÃnnirdeÓaviparyaya÷ syÃt / vij¤Ãnenetyevaæ niradek«yÃt / tathà hyanyatra buddhivivak«ÃyÃæ vij¤ÃnaÓabdasya karaïavibhaktinirdeÓo d­Óyate 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 2.1.17) iti / iha tu ' vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute' (tai. 2.5.1) iti kart­samÃnÃdhikaraïanirdeÓÃdbuddhivyatiriktasyaivÃtmana÷ kart­tvaæ sÆcyata ityado«a÷ // 36 // atrÃha- yadi buddhivyatirikto jÅva÷ kartà syÃtsa svatantra÷ sanpriyaæ hitaæ caivÃtmano niyamena saæpÃdayenna viparÅtam / viparÅtamapi tu saæpÃdayannupalabhyate / naca svatantrasyÃtmana Åd­ÓÅ prav­ttiraniyamenopapadyata iti / vij¤ÃnaÓabdo jÅvasya nirdeÓo na cet tadà prathamÃnirdeÓÃdviparyaya÷ / karaïadyotit­tÅyayà nirdeÓa÷ syÃt / tasmÃdiha Órutau tanuta ityÃkhyÃtena kart­vÃcinà vij¤Ãnapadasya sÃmÃnÃdhikaraïyanirdeÓÃtkriyÃyÃmÃtmana÷ kart­tvaæ sÆcyata iti sÆtrabhëyayorartha÷ //36// END BsCom_2,3.14.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.37 ata uttaraæ paÂhati- upalabdhivadaniyama÷ | BBs_2,3.37 | yathÃyamÃtmopalabdhiæ prati svatantro 'pyaniyamene«Âamani«Âaæ copalabhata evamaniyamenaive«Âamani«Âaæ ca saæpÃdayi«yati / upalabdhÃvapyasvÃtantryamupalabdhihetÆpÃdÃnopalambhÃditi cet / na / vi«ayaprakalpanÃmÃtraprayojanatvÃdupalabdhihetÆnÃm / upalabdhau tvananyÃpek«atvamÃtmanaÓcaitanyayogÃt / apicÃrthakriyÃyÃmapi nÃtyantamÃtmana÷ svÃtantryamasti deÓakÃlanimittaviÓe«Ãpek«atvÃt / naca sahÃyÃpek«asya kartu÷ kart­tvaæ nivartate / bhavati hyedhodakÃdyapek«asyÃpi paktu÷ pakt­tvam / sahakÃrivaicitryÃcce«ÂÃni«ÂÃrthakriyÃyÃmaniyamena prav­ttirÃtmano na virudhyate // 37 // sÆtrÃntaramavatÃrayati-## jÅva÷ svatantraÓcedi«Âameva kuryÃdasvatantraÓcenna kartÃ, 'svatantra÷ kartÃ'iti nyÃyÃdityartha÷ / satyapi svÃtantrye kÃrakavaicitryÃdaniyatà prav­ttiriti sÆtreïa pariharati-## d­«ÂÃntÃsaæpratipattyà ÓaÇkate-## cak«urÃdÅnÃæ caitanyena vi«ayasaæbandhÃrthatvÃtsvasaæbandhopalabdhau cÃtmanaÓcaitanyasvabhÃvatvena svÃtantryÃdd­«ÂÃntasiddhirityÃha-## nanvÃtmà vi«ayasaæbandhÃya karaïÃnyapek«ate cetkathaæ svatantra ityÃÓaÇkyamÃha-## svÃtantryaæ nÃma na svÃnyÃnapek«atvam, ÅÓvarasyÃpi prÃïikarmÃpek«atvenÃsvÃtantryaprasaÇgÃt / kiæ tu svetarakÃrakaprayokt­tve sati kÃrakÃpreryatvaæ svÃtantryaæ tena svatantro 'pi jÅva i«ÂasÃdhanatvabhrÃntyani«ÂasÃdhanamapyanuti«ÂhatÅtyaniyatà prav­tti÷ svÃtantryaæ cetyaviruddhamityartha÷ //37// END BsCom_2,3.14.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.38 ÓaktiviparyayÃt | BBs_2,3.38 | itaÓca vij¤Ãnavyatirikto jÅva÷ kartà bhavitumarhati / yadi purvij¤ÃnaÓabdavÃcyà buddhireva kartrÅ syÃttata÷ Óaktiviparyaya÷ syÃt / karaïaÓaktirbuddherhÅyeta kart­ÓaktiÓcÃpadyeta / satyÃæ ca buddhe÷ kart­Óaktau tasyà evÃhaæpratyayavi«ayatvamabhyupagantavyam / ahaÇkÃrapÆrvikÃyà eva prav­tte÷ sarvatra darÓanÃt / ahaæ gacchÃmyahamÃgacchÃmyahaæ bhu¤jo 'haæ pibÃmÅti ca / tasyÃÓca kart­ÓaktiyuktÃyÃ÷ sarvÃrthakÃrÅ karaïamanyatkalpayitavyam / Óakto 'pi hi sankartà karaïamupÃdÃya kriyÃsu pravartamÃno d­Óyata iti / tataÓca saæj¤ÃmÃtre vivÃda÷ syÃnna vastubheda÷ kaÓcit / karaïavyatiriktasya kart­tvÃbhyupagamÃt // 38 // jÅvasya kart­tve hetvantarÃrthaæ sÆtram-#<ÓaktÅti /># buddhe÷ karaïaÓaktiviparÅtà kart­Óakti÷ syÃdityartha÷ / tata÷ kiæ, tatrÃha-## yo 'handhÅgamya÷ / sa kartà sa eva jÅvo yattadapek«itaæ karaïaæ tanmana iti jÅvakart­tvasiddhiriti bhÃva÷ //38// END BsCom_2,3.14.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.39 samÃdhyabhÃvÃc ca | BBs_2,3.39 | yo 'pyayamaupani«adÃtmapratipattiprayojana÷ samÃdhirupadi«Âo vedÃnte«u- 'Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyasitavya so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (b­. 2.4.5), 'Ãtmetyevaæ dhyÃyatha ÃtmÃnam' (muï¬a. 2.2.6) ityevaælak«aïa÷, so 'pyasatyÃtmana÷ kart­tve nopapadyeta / tasmÃdapyasya kart­tvasiddhi÷ // 39 // j¤ÃnasÃdhanavidhyanyathÃnupapattyÃpyÃtmana÷ kart­tvaæ vÃcyamityÃha-## muktiphalabhoktureva tadupÃyasamÃdhikart­tvaæ yuktam, anyathÃtmano 'kart­tve buddherapi abhoktryÃ÷ kart­tvÃyogÃtsamÃdhyabhÃvaprasaÇga ityartha÷ //39// END BsCom_2,3.14.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.15.40 15 tak«Ãdhikaraïam // sÆ. 40 yathà ca tak«obhayathà | BBs_2,3.40 | evaæ tÃvacchÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ kart­tvaæ ÓÃrÅrasya pradarÓitaæ, tatpuna÷ svÃbhÃvikaæ và syÃdupÃdhinimittaæ veti cintyate / tatraitaireva ÓÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamapavÃdahetvabhÃvÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ / na svÃbhÃvikaæ kart­tvamÃtmana÷ saæbhavati, anirmok«aprasaÇgÃt / kart­tvasvabhÃve hyÃtmano na kart­tvÃnnirmok«a÷ saæbhavati, agnerivau«ïyÃt / naca kart­tvÃdanirmuktasyÃsti puru«Ãrthasiddhi÷, kart­tvasya du÷kharÆpatvÃt / nanu sthitÃyÃmapi kart­tvaÓaktau kart­tvakÃryaparihÃrÃtpuru«Ãrtha÷ setsyati / tatparihÃraÓca nimittaparihÃrÃt / yathÃgnerdahanaÓaktiyuktasyÃpi këÂhaviyogÃddahanakÃryÃbhÃvÃt / na / nimittÃnÃmapi Óaktilak«aïena saæbandhena saæbaddhÃnÃmatyantaparihÃrÃsaæbhavÃt / nanu mok«asÃdhanavidhÃnÃnmok«a÷ setsyati / na / sÃdhanÃyattasyÃnityatvÃt / apica nityaÓuddhabuddhamuktÃtmapratipÃdanÃnmok«asiddhirabhimatà / tÃd­gÃtmapratipÃdanaæ ca na svÃbhÃvike kart­tve 'vakalpeta / tasmÃdupÃdhidharmÃdhyÃsenaivÃtmana÷ kart­tvaæ na svÃbhÃvikam / tathÃca Óruti÷ - 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.7) iti / 'Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷(kaïÂha. 3.4) iti copÃdhisaæp­ktasyaivÃtmano bhoktetyÃdiviÓe«alÃbhaæ darÓayati / nahi vivekinÃæ parasmÃdanyo jÅvo nÃma kartà bhoktà và vidyate / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 4.3.23) ityÃdiÓravaïÃt / para eva tarhi saæsÃrÅ kartà bhoktà ca prasajyeta, parasmÃdanyaÓceccitimäjÅva÷ kartà buddhyÃdisaæghÃtavyatirikto na syÃt / na / avidyÃpratyupasthÃpitatvÃtkart­tvabhokt­tvayo÷ / tathÃca ÓÃstram- 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' (b­. 2.4.14) ityavidyÃvasthÃyÃæ kart­tvabhokt­tve darÓayitvà vidyÃvasthÃyÃæ te eva kart­tvabhokt­tve nivÃrayati- 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 2.4.14) iti / tathà svapnajÃgaritayorÃtmana upÃdhisaæparkak­taæ Óramaæ ÓyenasyevÃkÃÓe viparipatata÷ ÓrÃvayitvà tadabhÃvaæ su«uptau prÃj¤enÃtmanà saæpari«vaktasya ÓrÃvayati- 'tadvà asyaitadÃptakÃmamÃtmakÃmamakÃmaæ rÆpaæ ÓokÃntaram (b­. 4.3.21) ityÃrabhya e«Ãsya paramà gatire«Ãsya paramà saæpade«o 'sya paramo loka e«o 'syaparama Ãnanda÷ (b­. 4.3.32) ityupasaæhÃrÃt / tadetadÃhÃcÃrya÷ - yathà ca tak«obhayathà iti / tvarthe cÃyaæ ca÷ paÂhita÷ / naivaæ mantavyaæ svÃbhÃvikamevÃtmana÷ kart­tvamagnerivau«ïyamiti / yathà tu tak«Ã loke vÃsyÃdikaraïahasta÷ kartà du÷khÅ bhavati sa eva svag­haæ prÃpto vimuktavÃsyÃdikaraïa÷ svastho niv­tto nirvyÃpÃra÷ sukhÅ bhavatyevamavidyÃpratyupasthÃpitadvaitasaæp­kta Ãtmà svapnajÃgaritÃvasthayo÷ kartà du÷khÅ bhavati sa tacchramÃpanuttaye svamÃtmÃnaæ paraæ brahma praviÓya vimuktakÃryakaraïasaæghÃto 'kartà sukhÅ bhavati saæprasÃdÃvasthÃyÃm / tathà muktyavasthÃyÃmapyavidyÃdhvÃntaæ vidyÃpradÅpena vidhÆyÃtmaiva kevalo niv­tta÷ sukhÅ bhavati / tak«ad­«ÂÃntaÓcaitÃvatÃæ'Óena dra«Âavya÷ / tak«Ã hi viÓi«Âhe«u tak«aïÃdivyÃpÃre«vapek«yaiva pratiniyatÃni karaïÃni vÃsyÃdÅni kartà bhavati / svaÓarÅreïa tvakartaiva / evamayamÃtmà sarvavyÃpÃre«vapek«yaiva manaÃdÅni karaïÃni kartà bhavati, svÃtmanà tvakartaiveti / natvÃtmanasthak«ïa ivÃvayavÃ÷ santi yairhastÃdibhiriva vÃsyÃdÅni tak«Ã manaÃdÅni karaïÃnyÃtmopÃdadÅta nyasyedvà / yattÆktaæ ÓÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ svÃbhÃvikamÃtmana÷ kart­tvamiti / tanna / vidhiÓÃstraæ tÃvadyathÃprÃptaæ kart­tvamupÃdÃya kartavyaviÓe«amupadiÓati na kart­tvamÃtmana÷ pratipÃdayati / naca svÃbhÃvikamasya kart­tvamiti brahmÃtmatvopadeÓÃdityavocÃma / tasmÃdavidyÃk­taæ kart­tvamupÃdÃya vidhiÓÃstraæ pravarti«yate / kartà vij¤ÃnÃtmà puru«a ityeva¤jÃtÅyakamapi ÓÃstramanuvÃdarÆpatvÃdyathÃprÃpyamevÃvidyÃk­taæ kart­tvamanuvadi«yati / etena vihÃropÃdÃne parih­te / tayorapyanuvÃdarÆpatvÃt / nanu saædhye sthÃne prasupte«u karaïe«u sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartata iti vihÃra upadiÓyamÃna÷ kevalasyÃtmana÷ kart­tvamÃvahati / tathopÃdÃne 'pi 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' iti karaïe«u karmakaraïavibhaktÅ ÓrÆyamÃïe kevalasyÃtmana÷ kart­tvaæ gamayata iti / atrocyate- na tÃvatsaædhye sthÃne 'tyantamÃtmana÷ karaïaviramaïamasti / 'sadhÅ÷ svapno bhÆtvemaæ lokamatikrÃmati' (b­.4.3.7) iti tatrÃpi dhÅsaæbandhaÓravaïÃt / tathÃca smaranti- 'indriyÃïÃmuparame mano 'nuparataæ yadi / sevate vi«ayÃneva tadvidyÃtsvapnadarÓanam' iti / 'kÃmÃdayaÓca manaso v­ttaya÷' iti Óruti÷ / tÃÓca svapne d­Óyante / tasmÃtsamanà eva svapne viharati / vihÃro 'pi ca tatratyo vÃsanÃmaya eva natu pÃramÃrthiko 'sti / tathÃca ÓrutirivÃkÃrÃnubaddhameva svapnavyÃpÃraæ varïayati- 'uteva strÅbhi÷ saha modamÃno jak«adutevÃpi bhayÃni paÓyan' (b­. 4.3.13) iti / laukikà api tathaiva svapnaæ kathayanti- Ãruk«amiva giriÓ­ÇgamadrÃk«amiva vanarÃjimiti / tathopÃdÃne 'pi yadyapi karaïe«u karmakaraïavibhaktinirdeÓastathÃpi tatsaæp­ktasyaivÃtmana÷ kart­tvaæ dra«Âavyam / kevale kart­tvÃsaæbhavasya darÓitatvÃt / bhavati ca loke 'nekaprakÃrà vivak«Ã yodhà yudhyante yodhai rÃjà yudhyata iti / apicÃsminnupÃdÃne karaïavyÃpÃroparamamÃtraæ vivak«yate na svÃtantryaæ kasyacidabuddhipÆrvakasyÃpi svÃpe karaïavyÃpÃroparamasya d­«ÂatvÃt / yastvayaæ vyapadeÓo darÓita÷ 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute' iti, sa buddhereva kart­tvaæ prÃpayati / vij¤ÃnaÓabdasya tatra prasiddhatvÃt / manonantaraæ pÃÂhÃcca / 'tasya Óraddhaiva Óira÷' (tai. 2.4) iti ca vij¤ÃnamayasyÃtmana÷ ÓraddhÃdyavayavatvasaækÅrtanÃt / ÓraddhÃdÅnÃæ ca buddhidharmatvaprasiddhe÷ / 'vij¤Ãnaæ devÃ÷ sarve brahma jye«ÂhamupÃsate' (tai. 2.5.1) iti ca vÃkyaÓe«Ãt / jye«Âhatvasya ca prathamajatvamasya buddhau prasiddhatvÃt / 'sa e«a vÃcaÓcittasyottarottarakramo yadyaj¤a÷' iti ca Órutyantare yaj¤asya vÃgbuddhisÃdhyatvÃvadhÃramÃt / naca buddhe÷ Óaktiviparyaya÷ karaïÃnÃæ kart­tvÃbhyupagame bhavati / sarvakÃrakÃïÃmeva svasvavyÃpÃre«u kart­tvasyÃvaÓyaæbhÃvitvÃt / upalabdhyapek«aæ tve«Ãæ karaïÃnÃæ karaïatvaæ, sà cÃtmana÷ / naca tasyÃmapyasya kart­tvamasti / nityolabdhisvarÆpatvÃt / ahaÇkÃrapÆrvakamapi kart­tvaæ nopalabdhurbhavitumarhati / ahaÇkÃrasyÃpyupalabhyamÃnatvÃt / nacaivaæ sati karaïÃntarakalpanÃprasaÇga÷ / buddhe÷ karaïatvÃbhyupagamÃt / samÃdhyabhÃvastu ÓÃstrÃrthattvenaiva parih­ta÷ / yathÃprÃptameva kart­tvamupÃdÃya samÃdhividhÃnÃt / tasmÃtkart­tvamapyÃtmana upÃdhinimittameveti sthitam // 40 // ---------------------- FN: ÓokÃntaraæ du÷khÃsp­«Âam / gati÷ prÃpyaæ, loko bhogyaæ sukham / anyairapreryatvaæ svasthatvam, mÃnasaprayatnarÃhityaæ nirv­tatvam, kÃyace«ÂÃÓÆnyatvaæ nirvyÃpÃratvam / saæprasÃda÷ su«upti÷ / jak«at bhu¤jÃnaiva / ## uktamÃtmana÷ kart­tvamupajÅvya saæÓayapÆrvapak«ÃvÃha-## sÃækhyanirÃsenÃtmana÷ kart­tve sÃdhite bÃdhakÃbhÃvÃt tatsatyamiti mÅmÃæsakÃdipak«a÷ prÃpta÷ / na cÃsaÇgatvÃgamena bÃdha÷, ahaæ kartetyanubhavasahitakart­tvaÓrutibalena tasyÃgamasya stÃvakatvÃditi prÃpta utsÆtrameva siddhÃntayati-## yaduktaæ bÃdhakÃbhÃvÃditi tadasiddhamityÃha-## nanu kart­tvaæ nÃma kriyÃÓaktirmuktÃvapyasti tathÃpi ÓaktikÃryasya kriyÃrÆpaÓakyasyÃbhÃvÃnmukte÷ puru«Ãrthatvasiddhiriti ÓaÇkate-## satyÃæ Óaktau kathaæ kÃryaparihÃra÷, tatrÃha-## muktau Óaktisattve kÃryamapi syÃt, ÓakyÃbhÃve ÓaktyayogÃt / asti hi pralaye 'pi kÃryaæ punarudbhavayogyaæ sÆk«maæ Óakyaæ, tathÃca Óaktyà dharmÃdinimitte÷ sahitakÃryÃk«epÃnmuktilopa iti pariharati-## sanimittasya kÃryasya Óakyatvena Óaktyà saæbandhÃnnamittÃnÃmapi paramparayà Óaktisaæbandhitvamuktaæ mantavyam / saæbandhena saæbandhinetyartha÷ / yadvà Óaktirlak«aïamÃk«epakaæ yasya kÃryasya tena kÃryeïa ya÷ saæbandhasteneti vyadhikaraïe t­tÅye / nanu narasya karmaïà devatvavacchÃstrabalÃtkarturevÃkart­tÃsiddhiriti ÓaÇkate-## j¤ÃnÃdakart­tvÃkhyamok«atkart­tvamÃvidyakaæ svÃdyato j¤Ãnamaj¤Ãnasyaiva nivartakam / yadi karmaïà mok«a÷. tatrÃha-## Ãtmana÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamabhayupagamyÃnirmok«a ukta÷ / saæpratyasaÇganirvikÃratvÃnekaÓrutivyÃkopÃttanna svÃbhÃvikamityÃha-## nacÃbhyastÃnekaÓrutÅnÃæ stÃvakatvakalpanaæ yuktaæ, na cÃhaæ kartetyanubhavo virudhyate, tasya satyamithyodÃsÅnakart­tvÃvagÃhino 'dhyÃsatvenÃpyupapatterityartha÷ / kart­tvasyÃdhyastatve ÓrutimÃha-## vidvadanubhavabÃdhitaæ ca kart­tvamityÃha-## buddhyÃdisaæghÃtÃdvyatirikto yadi parasmÃdanyaÓcetano na syÃttadà para eva saæsÃrÅ prasajyeta, taccÃni«Âaæ, parasya nityamuktatvavyÃghÃtÃditi ÓaÇkate-## na vayaæ Óuddhasya ciddhÃto÷ parasya bandhaæ vadÃma÷, kintu tasyaivÃvidyÃbuddhyÃdiprativimbitasyÃvidyayà bhinnasya jÅvatvaæ prÃptasya bandhamok«Ãviti brÆma÷ / kalpitabhedo 'pi loke bimbapratibimbayordharmavyavasthÃpako d­«Âa iti pariharati-## avidyopahito bandho na ÓÆddhÃtmanÅtyatra ÓrutimÃha-## kart­tvasya buddhyupÃdhyanvayavyatirekÃnuvidhÃyitvÃcchruteÓca na svÃbhÃvikatvamityÃha-## Ãtmaiva kÃmyate ÃnandatvÃdityÃtmakÃmaæ svarÆpaæ svÃtiriktakÃmyÃsattvÃdakÃmaæ, ÃtmakÃmatvÃdakÃmatvÃccÃptakÃmaæ viÓokatvÃccetyÃha-#<Óoketi /># ÓokÃntaraæ du÷khÃsp­«Âamityartha÷ / tasyaiva su«uptÃtmarÆpasya paramapuru«ÃrthatÃmÃha-##// gati÷ prÃpyaæ, saæpadaiÓvaryaæ loko bogyaæ sukhaæ, caitasmÃdanyatrÃstÅtyartha÷ / Ãtmà svato 'kartà buddhyÃdyupÃdhinà tu kartetyubhayathÃbhÃva ukta÷ / tatrÃrthe sÆtraæ yojayati-## saæprasÃda÷ su«upti÷ / yathà sphaÂikasya lauhityaæ kusumÃdyupÃdhikaæ tathÃtmana÷ kart­tvaæ buddhyÃdyupÃdhikamanvayavyatirekÃbhyÃæ siddham / naca tau buddherÃtmakart­tve karaïatvavi«ayau nopÃdÃnatvavi«ayÃviti yuktaæ, karaïatvÃt kÃryÃnvayyupÃdÃnatvasyÃntaraÇgatayà citsaævalitabuddhestÃbyÃmupÃdÃnatvasyaiva siddhe÷, evaæ cidabhedenÃdhyastabuddhyÃkhyÃhaÇkÃrasya kart­tvopÃdÃnatvena mahÃvÃkyasaæmatiÓceti bhÃva÷ / nanu tak«Ã svahastÃdinà vÃsyÃdipreraïaÓaktatvÃtsvata÷ kartà Ãtmà tu niravayavatvÃdaÓakta iti d­«ÂÃntavai«amyamÃÓaÇkyaupÃdhikakart­tvÃæÓena vivak«itena sÃmyamÃha-## ÓÃstreïÃnÆdyamÃnaæ kart­tvaæ svÃbhÃvikameva kiæ na syÃdityata Ãha-## upÃdhyabhÃvakÃle Órutaæ kart­tvaæ svÃbhÃvikameveti ÓaÇkate-## ki¤ca karaïairviÓi«Âasya kart­tve te«Ãæ kartrantarbhÃvÃtte«vapi kart­vibhakti÷ syÃt / na caivamasti tata÷ kevalÃtmana÷ kart­tvamityÃha-## svapnavihÃre tÃvadupÃdhyabhÃvo 'siddha ityÃha-## vihÃrasya mithyÃtvÃttatkart­tvamapi mithyetyÃha-## jak«at bhu¤jÃna iva / kaïatvaviÓi«Âasya kart­tve karaïe«u kart­vibhakti÷ syÃt, na karaïavibhaktirityuktaæ pratyÃha-## kart­«vapi karaïavibhaktirna virudhyate d­«ÂatvÃt / asti ca kart­tvaprayoga÷, 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute'ityÃdÃviti bhÃva÷ / upÃdÃnasya sakart­katvamaÇgÅk­tya kevalÃtmana÷ kart­tvaæ nirastam / idÃnÅæ tasyÃkriyatvÃnna kartrapek«etyÃha-## pÆrvaæ vij¤Ãnaæ jÅva ityaÇgÅk­tya jÅvasya kart­tve tanuta iti ÓrutiruktÃ, saæprati tayà ÓrutyÃnupahitÃtmana÷ kart­tvamiti prÃptau vij¤Ãnaæ buddhireva tasyà evÃtra kart­tvamucyate / tadupahitÃtmana÷ kart­tvasiddhaya ityabhipretyÃha-## 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷'ityÃdiÓruti«u vij¤Ãnabdasya buddhau prasiddhatvÃdatra ca manomayakoÓÃnantaraæ paÂhitatvÃcchraddhÃdiliÇgÃcca buddhireva vij¤Ãnamityartha÷ / tatraiva liÇgÃntaramÃha-## 'mahadyak«aæ prathamajam'ityÃdiÓrutau hiraïyagarbhabrahmÃtmakabuddherjye«Âhatvokteratra devairindriyairÆpÃsyamÃnaæ jye«Âhaæ brahma vij¤Ãnaæ buddhirevetyartha÷ / yak«aæ pÆjyam / ki¤ca Órutyantare yaj¤asya buddhikÃryatvokteratrÃpi yaj¤akart­vij¤Ãnaæ buddhirityÃha-## cittena dhyÃtvà vÃcà mantroktyà yaj¤o jÃyate tataÓcittasya vÃca÷ pÆrvottarabhÃvo yaj¤a ityartha÷ / yaccoktaæ buddhe÷ kart­tve ÓaktivaiparÅtyaprasaÇga iti / tanna viklidyante taï¬ulÃ÷, jvalanti këÂhÃni, bibharti sthÃlÅti svasvavyÃpÃre«u sarvakÃrakÃïÃæ kart­tvasvÅkÃrÃdityÃha-## tarhi buddhyÃdÅnÃæ kart­tve karaïatvavÃrtà te«u na syÃdityata Ãha-## yathà këÂhÃnÃæ svavyÃpÃre kart­tve 'pi pÃkÃpek«ayà karaïatvaæ tathà buddhyÃdÅnÃmadhyavasÃyasaækalpÃdikriyÃkart­tve 'pyupalabdhyapek«ayà karaïatvamityartha÷ / nanu tarhyupalabdhi÷ kasya vyÃpÃra ityÃha-## tarhi tasyÃmÃtmà kevala÷ kartà syÃt, yasya yo vyÃpÃra÷ sa tasya karteti sthiterityata Ãha-## upalabdhernityatve buddhyÃdÅnÃæ kathaæ karaïatvamuktamiti ceducyate-akhaï¬asÃk«icaitanyaæ buddhiv­ttibhirbhinnaæ sadvi«ayÃvÃcchinnatvena jÃyate, tathÃca vi«ayÃvacchinnacaitanyÃkhyopalabdhau buddhyÃdÅnÃæ karaïatvaæ buddhyÃdyupahitÃtmana÷ kart­tvaæ na kevalasya, naca buddhereva tatkart­tvaæ caitanyasya ja¬avyÃpÃratvÃyogÃditi bhÃva÷ / yaccoktaæ buddhe÷ kart­tve sa evÃhandhÅgamyo jÅva iti tasya karaïÃntaraæ kalpanÅyaæ, tathÃca nÃmamÃtre vivÃda iti tatra kevalÃtmana÷ kart­tvamuktamiti bhrÃntiæ nirasyati-## sÃækhyanirÃsÃrthaæ buddhyabhedenÃdhyastacidÃtmakÃhaÇkÃragataæ kart­tvaæ yaduktaæ tadahandhÅgamyasya buddhiviÓi«ÂÃtmana eva na kevalasya sÃk«iïo bhavitumarhati, d­Óyadharmasya sÃk«isvabhÃvatvÃyogÃt / evaæ viÓi«ÂÃtmana÷ kart­tve viÓe«aïÅbhÆtÃyà ja¬abuddhereva karaïatvopapatterna karaïÃntarakalpanÃprasaÇga÷ / adhyÃsaæ vinà kevalabuddhikart­tvavÃdinastu karaïÃntaraprasaÇgo durvÃra ityartha÷ / evaæ ÓÃstrÃrthavattvÃdihetÆnÃmÃtmana÷ kart­tvamÃtrasÃdhakatve 'pi svÃbhÃvikakart­tvasÃdhanasÃmarthyÃbhÃvÃdadhyastameva kart­tvaæ vidhyÃdikart­tvaÓrutÅnÃmupajÅvyam / tasmÃdasaÇgatvavidhyÃdikart­tvaÓrutÅnÃmavirodha iti siddham //40// END BsCom_2,3.15.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.16.41 16 parÃyattÃdhikaraïam / sÆ. 41-42 parÃt tu tacchrute÷ | BBs_2,3.41 | yadidamavidyÃvasthÃyÃmupÃdinibandhanaæ kart­tvaæ jÅvasyÃbhihitaæ, tatkimanapek«yeÓvaraæ bhavatyÃhosvidÅÓvarÃpek«amiti bhavati vicÃraïà / tatra prÃptaæ tÃvanneÓvaramapek«ate jÅva÷ kart­tva iti / kasmÃt / apek«ÃprayojanÃbhÃvÃt / ayaæ hi jÅva÷ svayameva rÃgadve«Ãdido«aprayukta÷ kÃrakÃntarasÃmagrÅsamapanna÷ kart­tvamanubhavituæ Óaknoti / tasya kimÅÓvara÷ kari«yati / naca loke prasiddhirasti k­«yÃdikÃsu kriyÃsvana¬udÃdivadÅÓvaro 'paro 'pek«itavya iti / kle«Ãtmakena ca kart­tvena jantÆnsaæs­jata ÅÓvarasya nairgh­ïyaæ prasajyeta, vi«amaphalaæ cai«Ãæ kart­tvaæ vidadhato vai«amyam / nanu 'vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃt' (bra. 1.4.17) ityuktam / satyamuktam sati tvÅÓvarasya sÃpek«atvasaæbhave / sÃpek«atvaæ ceÓvarasya saæbhavati satorjantÆnÃæ dharmÃdharmayostayoÓca sadbhÃva÷ sati jÅvasya kart­tve / tadeva cetkart­tvamÅÓvarÃpek«aæ syÃtkiævi«ayamÅÓvarasya sÃpek«atvamucyeta / ak­tÃbhyÃgamaÓcaivaæ jÅvasya prasajyeta / tasmÃtsvata evÃsya kart­tvamiti / etÃæ prÃptiæ tuÓabdena vyÃvartya pratijÃnÅte- 'parÃt' iti / avidyÃvasthÃyÃæ kÃryakaraïasaæghÃtÃvivekadarÓino jÅvasyÃvidyÃtimirÃndhasya sata÷ parasmÃdÃtmana÷ karmÃdhyak«ÃtsarvabhÆtÃdhivÃsÃtsÃk«iïaÓcetayiturÅÓvarÃttadanuj¤ayà kart­tvabhokt­tvalak«aïasya saæsÃrasya siddhi÷, tadanugrahahetukenaiva ca vij¤Ãnena mok«asiddhirbhavitumarhati / kuta÷ / tacchrute÷ / yadyapi do«aprayukta÷ sÃmagrÅsaæpannaÓca jÅva÷, yadyapi ca loke k­«yÃdi«u karmasu neÓvarakÃraïatvaæ prasiddhaæ, tathÃpi sarvÃsveva prav­tti«vÅÓvaro hetukarteti ÓruteravasÅyate / tathÃhi Órutirbhavati- 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅyate / e«a hyevÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' (kau«Å. 3.8) iti / 'ya Ãtmani ti«ÂhannÃtmÃnamantaro yamayati' iti caiva¤jÃtÅyakà // 41 // ## yathà sphaÂike lauhityÃdhyÃse lohitadravyaæ karaïaæ tenÃyaæ sphaÂiko lohita ityanubhavÃt, tathà kÃmÃdipariïÃmibuddhirÃtmani kart­tvÃdyadhyÃse karaïamityuktam / tadadhyastaæ kart­tvamupajÅvya jÅvasya kÃrakasaæpannatvÃdÅÓvarasya kÃrayit­tvaÓruteÓca saæÓayamÃha-## atra 'e«a hyeva'ityÃdiÓrutÅnÃæ kart­svÃtantryadyotakavidhyÃdiÓrutibhirvirodhasamÃdhÃnÃtpÃdasaægati÷ / karmamÅmÃæsakamatena pÆrvapak«ayati-## buddhyÃdikÃrakasaæpattÃvÅÓvaravyatireke kart­tvavyatirekÃnupalabdherneÓvara÷ prayojaka÷ / ki¤ca prayojakatve nairgh­ïyÃdiprasaÇga ityÃha-## dattottaramidaæ codyamiti ÓaÇkate-## pÆrvaæ jÅvasya dharmÃdharmavattvaæ siddhavatk­tya tatsÃpek«atvÃdvi«amajagatkart­tvamaviruddhamityuktaæ saæprati ÅÓvarÃdhÅnatve jÅvasya kart­tve siddhe dharmÃdharmavattvasiddhi÷, tadvattvasiddhau tatsÃpek«akÃrayit­tvasiddhi÷, ÅÓvarasya kÃrayit­tve siddhe jÅvasya kart­tvasiddhiriti cakrakÃpatte÷ karmasÃpek«atvaæ na saæbhavatÅtyucyata ityÃha-## astu karmÃnapek«asya pravartakatvaæ, tatrÃha-## anapek«asya pravartakatve dharmavato narÃn du÷khenÃdharmavata÷ sukhena yojayet, kÃruïikatve và sarve sukhena ekarÆpÃ÷ syuruti jagadvaicitryaæ vidhyÃdiÓÃstraæ ca na syÃt / tasmÃdvidhyÃdiÓÃstrÃrthavattvÃya rÃgadve«Ãyattaæ svata eva jÅvasya kart­tvaæ vÃcyaæ, tathÃca kÃrayit­tvaÓrutivirodha÷ / ÅÓvarastÃvikà và sà Órutiriti prÃpte siddhÃntayati-## yathà candanÃdisÃmagryÃæ satyÃæ dharmavyatirike sukhavyatirekagrahÃbhÃve 'pi 'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati'ityÃdiÓÃstraprÃmÃïyÃdeva dharmasya hetutvasiddhi÷, evamÅÓvarasyÃpi ÓÃstrabalÃtkÃrayit­tvasiddhiriti bhÃva÷ //41// END BsCom_2,3.16.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.16.42 nanvevamÅÓvarasya kÃrayit­tve sati vai«amyanairghaïye syÃtÃmak­tÃbhyÃgamaÓca jÅvasyeti / netyucyate- k­taprayatnÃpek«as tu vihitaprati«iddhÃvaiyarthyÃdibhya÷ | BBs_2,3.42 | tuÓabdaÓcoditado«avyÃvartanÃrtha÷ / k­to ya÷ prayatno jÅvasya dharmÃdharmalak«aïastadapek«a evainamÅÓvara÷ kÃrayati / tataÓcaite codità do«Ã na prasajyante / jÅvak­tadharmÃdharmavai«amyÃpek«a eva tattatphalÃni vi«amaæ vibhajetparjanyavadÅÓvaro nimittatvamÃtreïa / yathà loke nÃnÃvidhÃnÃæ gucchagulmÃdÅnÃæ vrÅhiyavÃdÅnÃæ cÃsÃdhÃraïebhya÷ svasvabÅjebhyo jÃyamÃnÃnÃæ sÃdhÃraïaæ nimittaæ bhavati parjanya÷ / nahyasati parjanye rasapa«papalÃÓÃdivai«amyaæ te«Ãæ jÃyate, nÃpyasatsu svasvabÅje«u, evaæ jÅvak­taprayatnÃpek«a ÅÓvaraste«Ãæ ÓubhÃÓubhaæ vidadhyÃditi Óli«yate / nanu k­taprayatnÃpek«atvameva jÅvasya parÃyatte kart­tve nopapadyate / nai«a do«a÷ / parÃyatte 'pi hi kart­tve karotyeva jÅva÷ / kurvantaæ hi tamÅÓvara÷ kÃrayati / apica pÆrvaprayatnamapek«yedÃnÅæ kÃrayati pÆrvataraæ ca prayatnamapek«ya pÆrvamakÃrayadityanÃditvÃtsaæsÃrasyetyanavadyam / kathaæ punaravagamyate k­tapratnÃpek«a ÅÓvara iti / vihitaprati«iddhÃvaiyarthyÃdibhya ityÃha / evaæ hi 'svargakÃmo yajeta' 'brÃhmaïo na hantavya÷', ityeva¤jÃtÅyakasya vihitasya prati«iddhasya cÃvaiyarthyaæ bhavati / anyathà tadanarthakaæ syÃt / ÅÓvara eva vidhiprati«edhayorniyujyeta / atyantaparatantratvÃjjÅvasya / tathà vihitakÃriïamapyanarthena saæs­jetprati«iddhakÃriïamapyarthena / tataÓca prÃmÃïyaæ vedasyÃstamiyÃt / ÅÓvarasya cÃtyantÃnapek«atve laukikasyÃpi puru«akÃrasya vaiyarthyaæ tathà deÓakÃlanimittÃnÃæ pÆrvoktado«aprasaÇgaÓcetyeva¤jÃtÅyakaæ do«ajÃtamÃdigrahaïena darÓayati // 42 // dharmÃdharmÃbhyÃmeva phalavai«amyasiddheralamÅÓvareïetyÃÓaÇkya bÅjairevÃÇkuravai«amyasiddhe÷ parjanyavaiyarthyaæ syÃt / yadi viÓe«ahetÆnÃæ sÃdhÃraïahetvapek«atvÃnna vaiyarthyaæ tarhi ÅÓvarasyÃpi sÃdhÃraïahetutvÃnna vaiyarthyamityÃha-## d­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## atidÅrghavallÅgranthayo gucchÃ÷ pu«pastabakà vÃ, gulmÃstu hrasvavallya iti bheda÷ / kimÅÓvarasya kÃrayit­tve jÅvasya kart­tvaæ na syÃdityÃpÃdyate uta cakrakÃpattirvà / nÃdya ityÃha-## adhyÃpakÃdhÅnasya baÂormukhyÃdhyayanakart­tvadarÓanÃditi bhÃva÷ / cakrakaæ nirasyati-## anavadyaæ jÅvasya kart­tvamÅÓvarasya kÃrayit­tvaæ ceti Óe«a÷ / ÅÓvarasya sÃpek«atve vidhyÃdiÓÃstraprÃmÃïyÃnyathÃnupapattiæ pramÃïayati-## evaæ sÃpek«atve satyavaiyarthyaæ bhavati, anyathÃnapek«atve vaiyarthyaæ prapa¤cayati-#<ÅÓvara iti /># tayo÷ sthÃne sa eva niyujyeta abhi«icyeta / tayo÷ kÃryaæ sa eva kuryÃditi yÃvat / tathÃca jÅvasya nirapek«eÓvaraparatantratvÃdvidhyÃdiÓÃstramaki¤citkaramanarthakaæ syÃditi saæbandha÷ / puru«akÃra÷ prayatna÷ / ÃdiÓabdÃrthamÃha-## pÆrvoktade«o 'k­tÃbhyÃgamÃdi÷ / tasmÃt karmasÃpek«eÓvarasya kÃrayit­tvÃt 'e«a hyeva'ityÃdiÓrutervidhyÃdiÓrutyavirodha iti siddham //42// END BsCom_2,3.16.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.43 17 aæÓÃdhikaraïam / sÆ. 43-53 aæÓo nÃnÃvyapadeÓÃd anyathà cÃpi dÃÓakitavÃditvam adhÅyata eke | BBs_2,3.43 | jÅveÓvarayorupakÃryopakÃrabhÃva ukta÷ / sa ca saæbaddhayoreva loke d­«Âo yathà svÃmibh­tyayoryathà vÃgnivisphuliÇgayo÷ / tataÓca jÅveÓvarayorapyupakÃryopakÃrakabhÃvÃbhyupagamÃtkiæ svÃmibh­tyavatsaæbandha ÃhosvidagnivisphuliÇgavadityasyÃæ vicikitsÃyÃmaniyamo và prÃpnoti / athavà svÃmibh­tyaprakÃre«veveÓitrÅÓitavyabhÃvasya prasiddhatvÃttadvidha eva saæbandha iti prÃpnoti / ato bravÅtyaæÓa iti / jÅva ÅÓvasyÃæÓo bhavitumarhati, yathÃgnervisphuliÇga÷ / aæÓa ivÃæÓo nahi niravayavasya mukhyoæ'Óa÷ saæbhavati / kasmÃtpunarniravayavatvÃtsa eva na bhavati / nÃnÃvyapadeÓÃt / 'so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃ. 8.7.1) 'etameva viditvà munirbhavati' ' ya Ãtmani ti«ÂhannÃtmÃnamantaro yamayati' iti caiva¤jÃtÅyako bhedanirdeÓo nÃsati bhede yujyate / nanu cÃyaæ nÃnÃvyapadeÓa÷ sutarÃæ svÃmibh­tyasÃrÆpye yujyata ityata Ãha- anyathà cÃpÅti / naca nÃnÃvyapadeÓÃdeva kevalÃdaæÓatvapratipti÷ / kiæ tarhyanyathà cÃpi vyapadeÓo bhavatyanÃnÃtvasya pratipÃdaka÷ / tathÃhi- eke ÓÃkhino dÃÓakitavÃdibhÃvaæ brahmaïa ÃmanantyÃtharvaïikà brahmasÆkte- 'brahma dÃÓà brahma dÃsà brahmaiveme kitavÃ÷' ityÃdinà / dÃÓà ya ete kaivartÃ÷ prasiddhÃ÷, ye cÃmÅ dÃsÃ÷ svÃmi«vÃtmÃnamupak«apayanti, ye cÃnye kitavà dyÆtak­taste sarve brahmaiveti hÅnajantÆdÃharaïena sarve«Ãmeva nÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtapravi«ÂÃnÃæ jÅvÃnÃæ brahmatvamÃha / tathÃnyatrÃpi brahmaprakriyÃyÃmevÃyamartha÷ prapa¤cyate- 'tvaæ strÅ tvaæ pumÃnasi tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ / tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷' (Óve. 4.3) iti / 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' iti ca / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­ca 3.7.23) ityÃdiÓrutibhyaÓcÃsyÃrthasya siddhi÷ / caitanyaæ cÃviÓi«Âaæ jÅveÓvarayoryathÃgnivisphuliÇgayorau«ïyam / ato bhedÃbhedÃvagamÃbhyÃmaæÓatvÃvagama÷ // 43 // ## nitya÷ svaprakÃÓo 'naïurakartà jÅva'iti ÓodhitatvaæpadÃrthasyÃtra brahmaikyasÃdhanena bhedÃbhedaÓrutÅnÃæ virodhasamÃdhÃnÃtpÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e pratyagabhinnabrahmasiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / pÆrvoktopakÃryopakÃrakabhÃvÃk«iptaæ jÅveÓayo÷ saæbandhaæ vi«ayÅk­tya dvividhad­«ÂÃntadarÓanÃtsaæÓayamÃha-## prasiddhasvasvÃmitvasaæbandhasaæbhavÃdya÷ kaÓcit saæbandha ityaniyamo na yukta ityarucerÃha-## anena 'ya Ãtmani ti«Âhan'ityÃdiÓrutiprasiddhabhedakoÂirdarÓità / evaæ tattvamasÅtyÃdiÓrutisiddhà bhedakoÂirdra«ÂavyÃ, tathÃca bhedÃbhedaÓrutÅnÃæ samabalatvÃdvirodhe sati saæbandhÃniÓcayÃtsaæbandhÃpek«asya pÆrvoktopakÃryÃpakÃrakabhÃvasyÃsiddhirityÃk«epÃtsaægati÷ / lokasiddhÃnarthÃtmakabhedÃnuvÃditvena bhedaÓrutÅnÃæ durbalatvÃdaj¤ÃtaphalavadabhedaÓrutyanusÃreïa prakalpitabhedanibandhanoæ'ÓÃæÓibhÃva÷ saæbandha iti siddhÃntayati-## agne÷ sÃæÓatve 'pi ni«kaleÓvarasya kathaæ sÃæÓatvamata Ãha-## jÅva ityanu«aÇga÷ / bheda eva cetsvasvÃmibhÃvo yukto nÃæÓÃæÓibhÃva iti ÓaÇkate-## abhedasyÃpi sattvÃdaæÓÃæÓibhÃva ityÃha-## va¤casi gacchasi yadÃste yo nÃmarÆpe nirmÃya praviÓya vyavaharanvartate taæ vidvÃnam­to bhavatÅti Órutyartha÷ / ÓrutisiddhÃbhede yuktimÃha-## jÅvo brahmaiva cetanatvÃt brahmavadityartha÷ //43// END BsCom_2,3.17.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.44 kutaÓcÃæÓatvÃvagama÷ - mantravarïÃc ca | BBs_2,3.44 | mantravarïaÓcaitamarthamavagamayati 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca puru«a÷ / pÃdo 'sya sarvÃbhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) iti / atra bhÆtaÓabdena jÅvapradhÃnÃni sthÃvarajaÇgamÃni nirdiÓati / 'ahiæsansarvabhÆtÃnyanyatra tÅrthebhya÷' iti prayogÃt / aæÓa÷ pÃdo bhÃga ityanarthÃntaram / tasmÃdapyaæÓatvÃvagama÷ // 44 // asya sahasraÓÅr«apuru«asya tÃvÃnprapa¤co mahimà vibhÆti÷ puru«astasmÃtprapa¤cÃt jyÃyÃnmahattara÷ / bhÆtÃni dehino jÅvà ityatra niyÃmakamÃha-## tÅrthÃni ÓÃstroktakarmÃïi, tebhyo 'nyatra sarvaprÃïihiæsÃmakurvanbrahmalokamÃpnotÅtyartha÷ / atra bhÆtaÓabdasya prÃïi«u prayogÃtsÆtroktamantre 'pi tatheti bhÃva÷ / bhÆtÃnÃæ pÃdatve 'pyaæÓatvaæ kuta÷, tatrÃha-## //44// END BsCom_2,3.17.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.45 kutaÓcÃæÓatvÃvagama÷ - api ca smaryate | BBs_2,3.45 | ÅÓvaragÅtÃsvapi ceÓvaraæÓatvaæ jÅvasya smaryate- 'mamaivÃæÓo jÅvaloke jÅvabhÆta÷ sanÃtana÷' (15.7) iti / tasmÃdapyaæÓatvÃvagama÷ / yattÆktaæ svÃmibh­tyÃdi«veveÓitrÅÓitavyabhÃvo loke prasiddha iti / yadyapye«Ã loke prasiddhastathÃpi ÓÃstrÃttvatrÃæÓÃæÓitvamÅÓitrÅÓitavyabhÃvaÓca niÓcÅyate / niratiÓayopÃdhisaæpannaÓceÓvaro nihÅnopÃdhisaæpannäjÅvÃnpraÓÃstÅti na ki¤cidviprati«idhyate // 45 // atrÃha- nanu jÅvasyeÓvarÃæÓatvÃbhyupagame tadÅyena saæsÃradu÷khopabhogenÃæÓina ÅÓvarasyÃpi du÷khitvaæ syÃt / yathà loke hastapÃdÃdyanyatamÃÇgagatena du÷khenÃÇgino devadattasya du÷khitvaæ tadvat / tataÓca tatprÃptÃnÃæ mahattaraæ du÷khaæ prÃpnuyÃt / ato varaæ pÆrvÃvastha÷ saæsÃra evÃstviti samyagdarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ syÃditi / jÅvasya puru«asÆktamantroktabhagavadaæÓatve bhagavadgÅtÃmudÃharati sÆtrakÃra÷-## atyantabhinneÓitrÅÓitavyabhÃvaprasiddhe÷ ÅÓitavyajÅvasya kathamÅÓvarÃæÓatvamityÃÓaÇkya kalpitabhedenÃpÅÓitavyatvopapatte÷, ananyathÃsiddhÃbhedaÓÃstrabalÃdaæÓatvamityÃha-## aupÃdhike ÅÓvarasya niyant­tve jÅva eva tanniyantà kiæ na syÃdityata Ãha-## nitarÃæ hÅna÷ ÓarÅrÃdyupÃdhi÷, Ãj¤ÃnikopÃdhitÃratamyÃdÅÓeÓitavyavyavasthÃ, na vastuta÷ / taduktaæ sureÓvarÃcÃryai÷-'ÅÓeÓitavyasaæbandha÷ pratyagaj¤Ãnahetuja÷ / samyagj¤Ãne tamodhvastÃvÅÓvarÃïÃmapÅÓvara÷ // 'iti //45// END BsCom_2,3.17.45 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.46 atrocyate- prakÃÓÃdivan naivaæ para÷ | BBs_2,3.46 | yathà jÅva÷ saæsÃradu÷khamanubhavati naivaæ para ÅÓvaro 'nubhavatÅti pratijÃnÅmahe / jÅvo hyavidyÃveÓavaÓÃddehÃdyÃtmabhÃvamiva gatvà tatk­tena du÷khena du÷khyahamityavidyayà k­taæ du÷khopabhogamabhimanyate / naivaæ parameÓvarasya dehÃdyÃtmabhÃvo du÷khÃbhimÃno vÃsti / jÅvasyÃpyavidyÃk­tanÃmarÆpanirv­ttadehendriyÃdyupÃdhyavivekabhramanimitta eva du÷khÃbhimÃno natu pÃramÃrthiko 'sti / yathÃca svadehagatadÃhacchedÃdinimittaæ du÷khaæ tadabhimÃnabhrÃntyÃnubhavati tathà putramitrÃdigocaramapi du÷khaæ tadabhimÃnabhrÃntyaivÃnubhavatyahameva putro 'hameva mitramityevaæ snehavaÓena putramitrÃdi«vabhiniviÓamÃna÷ / tataÓca niÓcitametadavagamyate- mithyÃbhimÃnabhramanimitta eva du÷khÃnubhava iti / vyatirekadarÓanÃccaivamavagamyate / tathÃhi- putramitrÃdimatsu bahu«Æpavi«Âe«u tatsaæbandhÃbhimÃni«vitare«u ca putro m­to mitraæ m­tamityevamÃdyudgho«ite ye«Ãmeva putramitrÃdimattvÃbhimÃnaste«Ãmeva tannimittaæ du÷khamutpadyate nÃbhimÃnahÅnÃnÃæ parivrÃjakÃdÅnÃm / ataÓca laukikasyÃpi puæsa÷ samyagdarÓanÃrthavattvaæ d­«Âaæ, kimuta vi«ayaÓÆnyÃdÃtmano 'nyadvastvantaramapaÓyato nityacaitanyamÃtrasvarÆpasyeti / tasmÃnnÃsti samyagdarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ / prakÃÓÃdivaditi nidarÓanopanyÃsa÷ / yathà prakÃÓa÷ sauraÓcÃndramaso và viyadvyÃpyavati«ÂhamÃno 'ÇgulyÃdyupÃdhisaæbandhÃtte«v­juvakrÃdibhÃvaæ pratipadyamÃne«u tattadbhÃvamiva pratipadyamÃno 'pi na paramÃrthatastadbhÃvaæ pratipadyate / yathà cÃkÃÓo ghaÂÃdi«u gacchatsu gacchanniva vibhÃvyamÃno 'pi na paramÃrthato gacchati, yathà codaÓarÃvÃdikampanÃttadgate sÆryapratibimbe kampamÃne 'pi na tadvÃnsÆrya÷ kampate, evamavidyÃpratyupasthÃpite buddhyÃdyupahite jÅvÃkhyeæ'Óe du÷khÃyamÃne 'pi na tadvÃnÅÓvaro du÷khÃyate / jÅvasyÃpi tu du÷khaprÃptiravidyÃnimittaivetyuktam / tathÃcÃvidyÃnimittajÅvabhÃvavyudÃsena brahmabhÃvameva jÅvasya pratipÃdayanti vedÃntÃ÷ 'tattvamasi' ityevamÃdaya÷, tasmÃnnÃsti jaivena du÷khena paramÃtmano du÷khitvaprasaÇga÷ // 46 // ---------------------- FN: itare«vabhimÃnaÓÆnye«u / uttarasÆtramavatÃrayati-## ÅÓvara÷ svÃæÓadu÷khairdu÷khÅ, aæÓitvÃt, devadattavadityartha÷ / tata÷ kiæ, tatrÃha-## j¤ÃnÃtsarvÃæÓadu÷khasama«ÂiprÃptyapek«ayà saæsÃro varaæ tatra svadu÷khamÃtrÃnubhavÃdityartha÷ / naivaæpara iti pratij¤Ãnaæ vibhajate-## devadattad­«ÂÃnte bhrÃntikÃmakarmarÆpadu÷khasÃmagrÅmattvamupÃdhi÷, tadabhÃvÃnneÓvarasya du÷khitvaprÃpti÷ / uktaæ caitadabhede 'pi bimbapratibimbayordharmavyavastheti bhÃva÷ / du÷khasya bhrÃntik­tatvaæ prapa¤cayati-## bhrÃntau satyÃæ du÷khamityanvayamuktvà bhrÃntyabhÃve du÷khÃbhÃvadarÓanÃcca bhrÃntik­taæ du÷khamiti niÓcÅyata ityÃha-## itare«vabhimÃnaÓÆnye«vityartha÷ / jÅvasyÃpi samyagj¤Ãne du÷khÃbhÃvo d­«Âa÷ kimu vÃcyaæ nityasarvaj¤eÓvarasyetyÃha-## evamaæÓitve heto÷ sopÃdhikatvamuktvà yoæ'ÓÅ sa vastuta÷ svÃæÓadharmavÃnitÅ vyÃptiæ sthalatraye vyabhicÃrayati-## vastuta÷ svÃæÓadu÷khitvasÃdhyasya devadattad­«ÂÃnte vaikalyamapyÃha-## kalpitadu÷khitvasÃdhyaæ tu bhrÃntyÃdyabhÃvÃdÅÓvare nÃstÅtyuktam / ki¤ca jÅvasyeÓvarasya và vastuto du÷khitvÃnumÃnaæ na yuktamÃgamabÃdhÃdityÃha-## du÷khitve tadbhÃvopadeÓo na syÃdityartha÷ //46// END BsCom_2,3.17.46 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.47 smaranti ca | BBs_2,3.47 | smaranti ca vyÃsÃdayo yathà jaivena du÷khena na paramÃtmà du÷khÃyata iti / 'tatra ya÷ paramÃtmà hi sa nityo nirguïa÷ sm­ta÷ / na lipyate phalaiÓcÃpi padmapatramivÃmbhasà / karmÃtmà tvaparo yo 'sau mok«abandhanai÷ sa yujyate / sa saptadaÓakenÃpi rÃÓinà yujyate puna÷' iti / caÓabdÃtsamÃmananti ceti vÃkyaÓe«a÷ / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti' (Óve. 4.6) iti / 'ekastathà sarvabhÆtÃntarÃtmà na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷' (kaÂha. 5.11) iti ca // 47 // atrÃha- yadi tarhyeka eva sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà syÃtkathamanuj¤ÃparihÃrau syÃtÃæ lokikau vaidikau ceti / nanu cÃæÓo jÅva ÅÓvarasyetyuktam / tadbhedÃccÃnuj¤ÃparihÃrau tadÃÓrayÃvavyatikÅrïÃvupapadyete kimatra codyata iti / ucyate- naitadevam / anaæÓitvamapi hi jÅvasyÃbhedavÃdinya÷ Órutaya÷ pratipÃdayanti- 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (te. 2.6.1), 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23), 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19), 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.10) ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ / nanu bhedÃbhedÃvagamÃbhyÃmaæÓatvaæ siddhyatÅtyuktam / syÃdetadevaæ yadyubhÃvapi bhedÃbhedau pratipipÃdayi«itau syÃtÃm, abheda eva tvatra pratipipÃdayi«ito brahmÃtmatvapratipattau puru«Ãrthasiddhe÷ / svabhÃvaprÃptastu bhedo 'nÆdyate / naca niravayavasya brahmaïo mukhyoæ'Óo jÅva÷ saæbhavatÅtyuktam / tasmÃtpara÷ evaika÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà jÅvabhÃvenÃvasthita ityato vaktavyÃnuj¤ÃparihÃropapatti÷ // 47 // ---------------------- FN: tatra jÅvaparayormadhye / karmÃtmà karmÃÓrayo jÅva÷ / saptadaÓakena daÓendrayÃïi pa¤ca prÃïa÷ mano buddiÓceti saptadaÓasaækhyÃko rÃÓirliÇgam / m­tyo÷ sa m­tyu - iha brahmaïi yo nÃneva kalpitabhedaÓÃli cetanÃcetanÃtmakaæ viÓvaæ paÓyati sa m­tyoranantaraæ m­tyuæ janmamaraïÃdiparamparÃrÆpaæ saæsÃraæ prÃpnotÅtyartha÷ / sm­tyÃpyanumÃnaæ bÃdhyamityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## tatra jÅvaparayormadhye karmÃtmà karmÃÓrayo jÅva÷ / daÓendriyÃïi pa¤ca prÃïÃ÷ mano buddhiÓceti saptadaÓasaækhyÃko rÃÓirliÇgam / sÆtre caÓabda÷ / ÓrutisamuccayÃrtha ityÃha-## yathÃditya÷ prÃkÃÓyado«airna lipyate tathetyartha÷ / yato bÃhyo 'saÇgastasmÃnna lipyate evamaæÓitvak­tamÅÓvare do«aæ nirasyÃæÓa ityuktaæ jÅvasyÃæÓatvaæ dehÃdyupÃdhikamiti sphuÂayitumatyantasvarÆpaikyamÃdÃyÃk«ipati-## kathaæ tarhi ityanvaya÷ / tadbhedÃdaæÓabhedÃt / niravayavabrahmaïo mukhyÃæÓo na saæbhavatÅti vadatà siddhÃntinà bhedo nÃstÅtyuktaæ bhavati, bhedÃbhÃve cÃæÓÃæÓitvÃbhÃvÃdanuj¤ÃdibhedavyavahÃrÃnupapattirityÃk«epÃbhiprÃya÷ / na vayaæ bhedasyÃsattvaæ naraÓ­ÇgavadbrÆma÷, kintu mithyÃtvaæ vadÃma÷ / tathà ca dehÃdyupÃdhibhedenÃæÓajÅvÃnÃmÃbrahmabodhÃtkalpitabhedÃdbhedavyavahÃropapatti riti sÆtreïa samÃdhatte-## //47// END BsCom_2,3.17.47 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.48 tÃæ brÆma÷ - anuj¤ÃparihÃrau dehasambandhÃj jyotirÃdivat | BBs_2,3.48 | '­tau bhÃryÃmupeyÃt' ityanuj¤Ã / ''gurvÃÇganÃæ nopagacchet' iti parihÃra÷ / tathà 'agnÅ«omÅyaæ paÓuæ saæj¤apayet' ityanuj¤Ã / 'na hiæsyÃtsarvÃbhÆtÃni' iti parihÃra÷ / evaæ loke 'pi mitramupasevitavyamityanuj¤Ã / Óatru÷ parihartavya iti parihÃra÷ / evaæprakÃrÃvanuj¤ÃparihÃrÃvekatve 'pyÃtmano dehasaæbandhÃtsyÃtÃm / dehai÷ saæbandho dehasaæbandha÷ / ka÷ punardehasaæbandha÷ / dehÃdirayaæ saæghÃto 'hamevetyÃtmani viparÅtapratyayotpatti÷ / d­«Âà ca sà sarvaprÃïinÃmahaæ gacchÃmyahamÃgacchÃmyahamandho 'hamanandho 'haæ mƬho 'hamamƬha ityevamÃtmikà / nahyasyÃ÷ samyagdarÓanÃdanyannivÃrakamasti / prÃktu samyagdarÓanÃtpratatai«Ã bhrÃnti÷ sarvajantu«u / tadevamavidyÃnimittadehÃdyupÃdhisaæbandhak­tÃdviÓe«ÃdaikÃtmyÃbhyupagame 'pyanuj¤ÃparihÃrÃvavakalpyete / samyagdarÓinastarhyanuj¤ÃparihÃrÃnarthakyaæ prÃptam / na / tasyak­tÃrthatvÃnniyojyatvÃnupapatte÷ / heyopÃdeyayorhi niyojyo niyoktavya÷ syÃt / Ãtmanastvatiriktaæ heyamupÃdeyaæ và vastvapaÓyankathaæ niyujyeta / nacÃtmÃtmanyeva niyojya÷ syÃt / ÓarÅravyatirekadarÓina eva niyojyatvamiti cet / na / tatsaæhatatvÃbhimÃnÃt / satyaæ vyatirekadarÓino niyojyatvaæ tathÃpi vyomÃdivaddehÃdyasaæhatatvamapaÓyata evÃtmano niyojyatvÃbhimÃna÷ / nahi dehÃdyasaæhatatvadarÓina÷ kasyacidapi niyogo d­«Âa÷ / kimutaikÃtmyadarÓina÷ / naca niyogÃbhÃvÃtsamyagdarÓino yathe«Âace«ÂÃprasaÇga÷ / sarvatrÃbhimÃnasyaiva pravartakatvÃdibhimÃnÃbhÃvÃcca samyagdarÓina÷ / tasmÃddehasaæbandhÃdevÃnuj¤ÃparihÃrau / jyotirÃdivat / yathà jyoti«a ekatve 'pyagni÷ kravyÃtparihriyate netara÷ / yathÃca prakÃÓa ekasyÃpi savituramedhyadeÓasaæbaddha÷ parihriyate netara÷ ÓucibhÆmi«Âha÷ / yathà bhaumÃ÷ pradeÓà vajravai¬ÆryÃdaya upÃdÅyante / bhaumà api santo narakalevarÃdaya÷ parihriyante / yathà mÆtraparÅ«aæ gavÃæ pavitratayà parig­hyate tadeva jÃtyantare parivarjyate tadvat // 48 // ---------------------- FN: pratatà saætatà / viÓe«o bheda÷ / kravyaæ mÃæsamattÅti kravyÃt smÃÓÃnÃgni÷ / nanu bhrÃnte÷ kutaÓcinniv­ttau vyavahÃraviccheda÷ syÃdityata Ãha-## pratatà saætatÃ, viÓe«o bheda÷ / aniyojyatvÃdbrahmavida÷ ÓÃstrÃnarthakyami«ÂamityÃha-## niyogavi«ayadvaitÃbhÃvÃdÃtmanyasÃdhye niyogÃnupapatterna brahmavinniyojya ityartha÷ / nanvÃmu«mikaphalahetuke karmaïi dehabhinnÃtmavivekina evÃdhikÃro vÃcya÷ / tathÃca brahmavinniyojya÷, vivekitvÃt, karmÃdhikÃrivaditi ÓaÇkate-#<ÓarÅravyatireketi /># parok«avivekasyÃparok«abhramÃvirodhitvÃtkarmi ïo dehÃbhedabhramo 'sti, tathÃca bhrama upÃdhiriti pariharati-## yathà vyoma dehÃdbhinnaæ tadvadahamityapaÓyata÷ bhrÃntasyetyartha÷ / brahmavinna niyojya÷, abhrÃntatvÃt, su«uptavadityÃha-## dehÃdi«vasaæhatatvadarÓina÷ saæhatatvadarÓanaÓÆnyasya bhedabhrÃntirahitasya su«uptasyeti yÃvat / aj¤asyÃpi bhrÃntyabhÃvakÃle niyojyatvaæ na d­«Âaæ kimu vÃcyamÃtmavida ityartha÷ / aniyojyatve bÃdhakamÃÓaÇkya pariharati-## vi«ayavairÃgyasya j¤ÃnÃrthamabhyastasya j¤ÃnÃnantaramanuv­ttyà vi«aye«u pravartakarÃganiv­tternÃtiprasaÇga ityartha÷ / taduktaæ bhagavatà 'raso 'pyasya paraæ d­«Âvà nivartate'iti / evamanuj¤ÃdiprasaÇgenÃniyojyaæ, vidu«a uktvà prak­timupasaæharati-## ekasyÃpyupÃdhibhedÃdanuj¤ÃparihÃrayord­«ÂÃntamÃha-## kravyaæ mÃæsamattÅti kravyÃdaÓuci÷ ÓmaÓÃnÃgnirityartha÷ //48// END BsCom_2,3.17.48 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.49 asantateÓ cÃvyatikara÷ | BBs_2,3.49 | syÃtÃæ nÃmÃnuj¤ÃpariharÃvekasyÃpyatmano dehaviÓe«ayogÃt / yatsvayaæ karmaphalasaæbandha÷ sa caikÃtmyÃbhyupagame vyatikÅryeta svÃmyekatvÃditi cet / naitadevam / asaætate÷ / nahi kart­bhokt­ÓcÃtmana÷ saætata÷ sarvai÷ ÓarÅrai÷ saæbandho 'sti / upÃdhitantro hi jÅva ityuktam / upÃdhyasaætÃnÃcca nÃsti jÅvasaætÃna÷ / tataÓca karmavyatikara÷ phalavyatikaro và na bhavi«yati // 49 // ÓaÇkottaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## yadyapi sthÆladehasaæbandhÃdupÃdÃnaparityÃgau syÃtÃæ tathÃpyanyak­takarmaphalamitareïÃpi bhujyeteti karmaphalavyatikara÷ sÃækaryaæ syÃddehaviÓi«Âasya svargÃdibhogÃyogenÃviÓi«ÂÃtmana ekasyaiva bhokt­tvÃt / tasmÃtsvargÅ narakÅ ceti vyavasthÃsiddhaye ÃtmasvarÆpabhedo vÃcya iti ÓaÇkÃrtha÷ / bhavettadà sÃækaryaæ yadyanupahitÃtmana eva bhokt­tvaæ syÃt / na tvetadasti / 'tadguïasÃratvÃt'ityatra mok«asyÃpi, buddhyupahitasyaiva kart­tvÃdisthÃpanÃt, tathÃca buddhe÷ paradehÃsaæbandhÃttadupahitajÅvasya nÃsti paradehasaæbandha iti buddhibhedena bhokt­bhedÃnna karmÃdisÃækaryamiti samÃdhÃnÃrtha÷ //49// END BsCom_2,3.17.49 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.50 ÃbhÃsa eva ca | BBs_2,3.50 | ÃbhÃsa eva cai«a jÅva÷ parasyÃtmano jalasÆryakÃdivatpratipattavya÷ / na sa eva sÃk«Ãt / nÃpi vastvantaram / ataÓca yathà naikasmi¤jalasÆryake kampamÃne jalasÆryakÃntaraæ kampate, evaæ naikasmi¤jÅve karmaphalasaæbandhini jÅvÃntarasya tatsaæbandha÷ / evamapyavyatikara eva karmaphalayo÷ / ÃbhÃsasya cÃvidyÃk­tatvÃttadÃÓrayasya saæsÃrasyÃvidyÃk­tatvopapattiriti / tadvyudÃsena ca pÃramÃrthikasya brahmÃtmabhÃvasyopadeÓopapatti÷ / ye«Ãæ tu bahava ÃtmÃnaste ca sarve sarvagatÃste«Ãmevai«a vyatikara÷ prÃpnoti / katham / bahavo vibhavaÓcÃtmÃnaÓcaitanyamÃtrasvarÆpà nirguïà niratiÓayÃÓca tadarthaæ sÃdhÃraïaæ pradhÃnaæ tannimittai«Ãæ bhogÃpavargasiddhiriti sÃækhyÃ÷ / sati bahutve vibhutve ca ghaÂaku¬yÃdisamÃnà dravyamÃtrasvarÆpÃ÷ svato 'cetanà ÃtmanastadupakaraïÃni cÃïÆni manÃæsyacetanÃni / tatrÃtmadravyÃïÃæ manodravyÃïÃæ ca saæyogÃnnavecchÃdayo vaiÓe«ikà Ãtmaguïà utpadyante / te cÃvyatirekeïa pratyekamÃtmasu samavayanti sa saæsÃra÷ / te«Ãæ navÃnÃmÃtmaguïÃnÃmatyantÃnutpÃdo mok«a iti kÃïÃdÃ÷ / tatra sÃækhyÃnÃæ tÃvaccaitanyasvarÆpatvÃtsarvÃtmanÃæ saænidhÃnÃdyaviÓe«Ãccaikasya sukhadu÷khasaæbandhe sarve«Ãæ sukhadu÷khasaæbandha÷ prÃpnoti / syÃdetat / pradhÃnaprav­tte÷ paru«akaivalyÃrthatvÃdvyavasthà bhavi«yati / anyathà hi svavibhÆtikhyÃpanÃrthà pradhÃnaprav­tti÷ syÃt / tathÃcÃnirmok«a÷ prasajyeteti / naitatsÃram / nahyabhila«itasiddhinibandhanà vyavasthà Óakyà vij¤Ãtum / upapattyà tu kayÃcidvyavasthocyeta / asatyÃæ punarupapattau kÃmaæ mà bhÆdabhila«itaæ puru«akaivalyaæ, prÃpnoti tu vyavasthÃhetvabhÃvÃdvyatikara÷ / kÃïÃdÃnÃmapi yadaikenÃtmanà mana÷ saæyujyate tadÃtmÃntarairapi nÃntarÅyaka÷ saæyoga÷ syÃtsaænidhÃnÃdyaviÓe«Ãt / tataÓca hetvaviÓe«ÃtphalÃviÓe«a ityekasyÃtmana÷ sukhadu÷khayoge sarvÃtmanÃmapi samÃnaæ sukhadu÷khitvaæ prasajyeta // 50 // aæÓetyÃdyasÆtre jÅvasyÃæÓatvaæ ghaÂÃkÃÓasyevopÃdhyavacchetabuddhyoktaæ, saæprati evakÃreïÃvacchedapak«Ãruciæ sÆcayan 'rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva'ityÃdiÓrutisiddhaæpratibimbapak«amupanyasyati bhagavÃn sÆtrakÃra÷-#<ÃbhÃsa eva ceti /># paramÃtmaivÃnupahito jÅvo na bhavati, upÃdhyanubhavÃt / nÃpi tato bhinna÷, 'sa e«a iha pravi«Âa÷'ityÃdyabhedaÓrutism­tivirodhÃt / tasmÃdavidyÃtatkÃryabuddhyÃdipratibimba eva jÅva ityartha÷ / asmin pak«e buddhipratibimbabhedÃtsvargÅ nÃrakÅtyÃdivyavasthà jÅvatvasyÃvidyakatvÃdvidyayà mok«aÓcetyupapadyata ityÃha-## yastvayaæ bhÃskarasya pralÃpa÷ pratibimbasya nopÃdhisaæs­«Âatayà kalpitatvaæ kintu svarÆpeïaiva, ata÷ kalpitapratibimbasya muktau sthityayogÃnna jÅvatvamiti sa siddhÃntarahasyÃj¤Ãnak­ta ityupek«aïÅya÷ / yadi darpaïe mukhaæ Óuktau rajatavatkalpitaæ syÃttadà nedaæ rajatamiti svarÆpabÃdhavannedaæ mukhamiti bÃdha÷ syÃt / ato nÃsti darpaïe mukhamiti saæsargamÃtrabÃdhÃnmadÅyaæ mukhamevedamityabÃdhitamukhÃbhedÃnubhavÃtsaæs­«Âatvenaiva kalpitatvaæ praveÓavÃkyaiÓcÃvik­tabrahmaïa eva pratibimbabhÃvÃkhyapraveÓokterna svarÆpakalpanÃ, parÃkrÃntaæ cÃtra darpaïaÂÅkÃyÃmÃcÃryairityuparamyate / evaæ svamate svarÆpaikye 'pyupahitajÅvabhedÃdasÃækaryamuktaæ, saæprati sÆtre cakÃrasÆcitaæ pare«Ãæ, sÃækaryaæ vaktumupakramate-## buddhisukhadu÷khecchÃdve«aprayatnadharmÃdhamrabhÃvanà navÃtmaviÓe«aguïÃ÷, saænidhÃnÃdÅtyÃdipadÃdaudÃsÅnyamuktam / sÃækhya÷ svÃbhiprÃyaæ ÓaÇkate-## sarve«Ãæ puæsÃæ prak­tisÃænidhyÃdyaviÓe«e 'pi prak­tireva pratipuru«aæ niyamena bhogÃpavargÃrthaæ pravartate, tathà coddeÓyapuru«Ãrthaniyatà pradhÃnaprav­ttiriti bhogÃdivyavasthÃ, anyathà niyataprav­ttyanaÇgÅkÃre svamÃhÃtmyakhyÃpanÃrthà pradhÃnasya prav­ttirityuddeÓyavighÃta÷ syÃdityartha÷ / ja¬apradhÃnasyoddeÓyavivekÃbhÃvÃtpuru«ÃrthasyÃpyanÃgatasyÃcetanasyÃniyÃmakatvÃnna vyavasthÃ, mÃnayuktiÓÆnyatvÃdityÃha-## yo hi niyÃmakabhÃvenoddeÓyavighÃtamÃpÃdayati taæ prati tasyaivÃpÃdanami«Âamiti bhÃva÷ / tÃrkikamate 'pi bhogÃdisÃækaryamityÃha-## heturmana÷saæyoga÷, phalaæ sukhÃdi, yadÃtmÃd­«Âak­to yo mana÷saæyoga÷ sa tadÃtmana eva sukhÃdiheturiti vyavasthÃæ ÓaÇkate-## sÆtreïa pariharati-## //50// END BsCom_2,3.17.50 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.51 syÃdetat / ad­«Âanimitto niyamo bhavi«yatÅti / netyÃha- ad­«ÂÃniyamÃt | BBs_2,3.51 | bahu«vÃtmasvÃkÃÓavatsarvagate«u pratiÓarÅraæ bÃhyÃbhyantarÃviÓe«eïa saænihite«u manovÃkkÃyairdharmalak«aïamad­«Âamuparjyate / sÃækhyÃnÃæ tÃvattadanÃtmasamavÃyi pradhÃnavarti pradhÃnasÃdhÃraïyÃnna pratyÃtmaæ sukhadu÷khopabhogasya niyÃmakamupapadyate / kÃïÃdÃnÃmapi pÆrvavatsÃdhÃraïenÃtmamana÷saæyogena nirvartitasyÃd­«ÂasyÃpyasyaivÃtmana idamad­«Âamiti niyame hetvabhÃvÃde«a eva do«a÷ // 51 // syÃdetat / ahamidaæ phalaæ prÃpnavÃnÅdaæ pariharÃïÅtthaæ prayatà itthaæ karavÃïÅtyevaævidhà abhisaædhyÃdaya÷ pratyÃtmaæ pravartamÃnà ad­«ÂasyÃtmanÃæ ca svasvÃmibhÃvaæ niyaæsyantÅti / netyÃha- ##mana÷saæyogavadad­«ÂasyÃpi sarvÃtmasÃdharaïatvÃnna vyavasthetyartha÷ / rÃgÃdiniyamÃttajjÃd­«Âaniyama ityÃÓaÇkyottaratvena sÆtraæ g­hïÃti-## //51// END BsCom_2,3.17.51 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.52 abhisandhyÃdi«v api caivam | BBs_2,3.52 | abhisaædhyÃdÅnÃmapi sÃdhÃraïenaivÃtmamana÷saæyogena sarvÃtmasaænidhau kriyamÃïÃnÃæ niyamahetutvÃnupapatteruktado«Ãnu«aÇga eva // 52 // aniyama uktado«a÷ / ÃtmÃntarapradeÓasya paradehe antarbhÃvÃdvyavastheti ÓaÇkÃrtha÷ //52// END BsCom_2,3.17.52 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.53 pradeÓÃd iti cen nÃntarbhÃvÃt | BBs_2,3.53 | athocyeta vibhutve 'pyatmana÷ ÓarÅraprati«Âhena manasà saæyoga÷ ÓarÅrÃvacchinna evÃtmapradeÓe bhavi«yatÅti ata÷ pradeÓak­tà vyavasthÃbhisaædhyÃdÅnÃmad­«Âasya sukhadu÷khayoÓca bhavi«yatÅti / tadapi nopapadyate / kasmÃt / antarbhÃvÃt / vibhutvÃviÓe«Ãddhi sarva evÃtmÃna÷ sarvaÓarÅre«vantarbhavanti / tatra na vaiÓe«ikai÷ ÓarÅrÃvacchinno 'pyÃtmÃna÷ pradeÓa÷ kalpayituæ Óakya÷ / kalpyamÃno 'pyayaæ ni«pradeÓasyÃtmana÷ pradeÓa÷ kÃlpanikatvÃdeva na pÃramÃrthikaæ kÃryaæ niyantuæ Óaknoti / ÓarÅramapi sarvÃtmasaænidhÃvutpadyamÃnamasyaivÃtmano netare«Ãmiti na niyantuæ Óakyam / pradeÓaviÓe«Ãbhyupagame 'pi ca dvayorÃtmano÷ samÃnasukhadu÷khabhÃjo÷ kadÃcidekenaiva tÃvaccharÅreïopabhogasiddhi÷ syÃt / samÃnapradeÓasyÃpi dvayorÃtmanorad­«Âasya saæbhavÃt / tathÃhi- devadatto yasminpradeÓe sukhadu÷khamanvabhÆttasmÃtpradeÓÃdapakrÃnte taccharÅre yaj¤adattaÓarÅre ca taæ pradeÓamanuprÃpte tasyÃpÅtareïa samÃna÷ sukhadu÷khÃnubhavo d­Óyate sa na syÃdyadi devadattayaj¤adattayo÷ samÃnapradeÓamani«Âaæ na syÃt / svargÃdyanupabhogaprasaÇgaÓca pradeÓavÃdina÷ syÃt / brÃhmaïÃdiÓarÅrapradeÓe«vad­«Âani«patte÷ pradeÓÃntaravartitvÃcca svÃrgÃdyupabhogasya / sarvagatatvÃnupapattiÓca bahÆnÃmÃtmanÃæ, d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / vada tÃvattvaæ ke bahava÷ samÃnapradeÓÃÓceti / rÆpÃdaya iti cet / na / te«Ãmapi dharmyaæÓenÃbhedÃllak«aïabhedÃcca / natu bahÆnÃmÃtmanÃæ lak«aïabhedo 'sti / antyaviÓe«avaÓÃdbhedopapattiriticet / na / bhedakalpanÃya antyaviÓe«akalpanÃyÃÓcetaretarÃÓrayatvÃt / ÃkÃÓÃdÅnÃmapi vibhutvaæ brahmavÃdino 'siddhaæ kÃryatvÃbhyupagamÃt, tasmÃdÃtmaikatvapak«a eva sarvado«ÃbhÃva iti siddham // 53 // kiæ manasà saæyuktÃtmaivÃtmana÷ pradeÓa÷ / uta kalpita÷ / Ãdye sarvÃtmanÃæ sarvadehe«u antarbhÃvÃdavyavasthà / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## sarvÃtmasÃænidhye sati kasyacideva pradeÓa÷ kalpayitumaÓakya÷ / niyÃmakabhÃvÃdityartha÷ / pradeÓakalpanÃmaÇgÅk­tyÃpyÃha-## kÃryamabhisaædhyÃdikaæ yasyÃtmano yaccharÅraæ tatra tasyaiva bhoga iti vyavasthÃmÃÓaÇkyÃha-#<ÓarÅramapÅti /># pradeÓapak«e do«ÃntaramÃha-## yasminnÃtmapradeÓe 'd­«Âotpatti÷ sa kiæ cala÷ sthito và / nÃdya÷, acaleæ'ÓinyaæÓasya calanavibhÃgayorasaæbhavÃdaïvÃtmavÃdÃpÃtÃcca / dvitÅye tasminneva pradeÓe parasyÃpi bhogadarÓanÃdad­«ÂamastÅtyekenÃpi ÓarÅreïa dvayorÃtmanorbhogaprasaÇga÷ / yadyÃtmabhedÃtpradeÓayorbhedastadÃpi tayorekadehÃntarbhÃvÃdbhogasÃækaryaæ tadavasthaæ sÃvayavÃtmavÃdaprapaÇgaÓca / ki¤ca yattu yatrÃtmana÷ pradeÓe ÓarÅrÃdisaæyogÃdad­«Âamutpannaæ tattatraivÃcalapradeÓe sthitamiti svargÃdiÓarÅrÃvacchinnÃtmanyad­«ÂÃbhÃvÃdbhogo na syÃdata÷ pradeÓabhedo na vyavasthÃpaka÷ / yattvatrotpannamad­«Âaæ svÃÓraye yatra kvacidbhogaheturiti svargÃdibhogasiddhiriti / tanna / bhogaÓarÅraddÆrasthÃd­«Âe mÃnÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / yadapi kecidÃhu÷-manasa ekatve 'pyÃtmanÃæ bhedena saæyogavyaktÅnÃæ bhedÃtkayÃcitsaæyogavyaktyà kasmiæÓcedevÃtmanyad­«ÂÃdikamityasÃækaryamiti / tanna / saæyogavyaktÅnÃæ vaijÃtyÃbhÃvena sarvÃsÃmevaikadehÃnta÷sthasarvÃtmasvad­«ÂahetutvÃpatte÷ / tathÃca sarvÃtmanÃmekasmin dehe bhokt­tvaæ durvÃram / ki¤ca bahÆnÃæ vibhutvamaÇgÅk­tya sÃækaryamuktaæ, saæprati kart­ïÃæ vibhutvamasiddhamahamihaivÃsmi ityalpatvÃnubhavÃnmÃnÃbhÃvÃccetyÃha-## ki¤ca bahÆnÃæ vibhutve samÃnadeÓatvaæ vÃcyaæ, taccÃyuktamad­«ÂatvÃdityÃha-## nanu rÆparasÃdÅnÃmekaghaÂasthatvaæ d­«Âamiti cet, nÃyamasmatsaæmato d­«ÂÃnta÷ / rÆpasya tejomÃtratvÃdrasasya jalamÃtratvÃdgandhasya p­thivÅmÃtratvÃdityevaæ tattadguïasya svasvadharmyaæÓenÃbhedÃttejaÃdidharmyatiriktaghaÂÃbhÃvÃt / ki¤cÃtmanÃæ bahutvamapyasiddhaæ, ÃtmatvarÆpalak«aïasyÃbhedÃt, tathÃca devadattÃtmà yaj¤adattÃtmano na bhinna÷ ÃtmatvÃt, yaj¤adattÃtmavat / atra vaiÓe«ika÷ ÓaÇkate-antyaviÓe«eti / nityadravyamÃtrav­ttayo viÓe«Ãste ca svayaæ svÃÓrayavyÃvartakà eva na sve«Ãæ vyÃvartakamapek«anta ityantyà ucyante / tathÃca viÓe«arÆpalak«aïabhedÃdbhavatyÃtmabheda ityartha÷ / na tÃvadÃtmanyanÃtmana÷ sakÃÓÃdbhedaj¤ÃnÃrthà viÓe«akalpanÃ, ÃtmatvÃdevÃnÃtmabhedasiddhe÷ / nÃpyÃtmanÃæ mitho bhedaj¤ÃnÃrthaæ tatkalpanÃ, ÃtmabhedasyÃdyÃpyasiddhe÷ / naca viÓe«abhedakalpanÃdevÃtmabhedakalpanà yuktÃ, Ãtmabhedaj¤aptÃvÃtmasu viÓe«abhedasiddhistatsiddhau tajj¤aptirityanyonyÃÓrayÃditi parihÃrÃrtha÷ / yattu bahÆnÃæ vibhutve ÃkÃÓadikkÃlà d­«ÂÃnta iti so 'pyasaæmata ityÃha-#<ÃkÃÓÃdÅnÃmiti /># vibhutvasyaikav­ttitve lÃghavÃnna vibhubheda÷ / yathaikasminnÃkÃÓe bherÅvÅïÃdibhedena tÃramandrÃdiÓabdavyavasthà evamekasminnapyÃtmani buddhyupÃdhibhedena sukhÃdivyavasthopapatterÃtmabhede 'pi vyavasthÃnupapatteruktatvÃnmudhà bhedakalpanetyupasaæharati-## evaæ bhÆtabhokt­ÓrutÅnÃæ virodhÃbhÃvÃdbrahmaïyadvaye samanvaya iti siddham //53// END BsCom_2,3.17.53 iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓrÅÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 3 // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //3// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitÅyÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ / atra pÃde liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃæ virodhaparihÃra÷ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.1 1 prÃïotpattyadhikaraïam / sÆ. 1-4 tathà prÃïÃ÷ | BBs_2,4.1 | viyadÃdivi«aya÷ Órutiviprati«edhast­tÅyena pÃdena parih­ta÷ / caturthenedÃnÅæ prÃïavi«aya÷ parihriyate / 'tatra tÃvat tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.3) iti, 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (taitti. 2.1.1) iti caivamÃdi«Ætpattiprakaraïe«u prÃïÃnÃmutpajirnÃmnÃyate kvaciccÃnutpattirevai«ÃmÃmnÃyate 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7) 'tadÃhu÷ kiæ tadasadÃsÅdity­«ayo vÃva te 'gre 'sadÃsÅt / tadÃhu÷ ke te ­«aya iti / prÃïà vÃva ­«aya÷' ityatra prÃgutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvaÓravaïÃt / anyatra tu prÃïÃnÃmapyutpatti÷ paÂhyate- 'yathÃgnerjvalata÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccarantyevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' iti, 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (muï¬a. 2.1.3) iti, 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (mu. 2.1.8) iti, 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃæ khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅndriyaæ mano 'nnam' (pra. 6.4) iti caivamÃdipradeÓe«u / tatra tatra Órutiviprati«edhÃdanyataranirdhÃraïakÃraïÃnirÆpaïÃccÃpratipatti÷ prÃpnoti / athavà prÃgutpatte÷ sadbhÃvaÓravaïÃdgauïÅ prÃïÃnÃmutpattiriti prÃpnoti / ata uttaramidaæ paÂhati- 'tathà prÃïÃ÷' iti / kathaæ punaratra tathetyak«arÃnulomyaæ prak­topamÃnÃbhÃvÃt / sarvagatÃtmabahutvavÃdidÆ«aïamatÅtÃnantarapÃdÃnte prak­taæ tattÃvannopamÃnaæ saæbhavati sÃd­ÓyÃbhÃvÃt / sÃd­Óye hi satyupamÃnaæ syÃt / yathà siæhastathà balavarmoti / ad­«ÂasÃmyapratipÃdanÃrthamiti yadyucyeta, yathÃd­«Âasya sarvÃtmasaænidhÃvutpadyamÃnasyÃniyatatvamevaæ prÃïÃnÃmapi sarvÃtmana÷ pratyaniyatatvamiti / tadapi dehÃniyamenaivoktatvÃtpunaruktaæ bhavet / naca jÅvena prÃïà upamÅyeransiddhÃntavirodhÃt / jÅvasya hyanutpattirÃkhyÃtà / prÃïÃnÃæ tÆtpattirvyÃcikhyÃsità / tasmÃttathetyasaæbaddhamiva pratibhÃti / na / udÃharaïopÃttenÃpyupamÃnena saæbandhopapatte÷ / atra prÃïotpattivÃdivÃkyajÃtamujadÃharaïam- 'etasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷ sarve lokÃ÷ sarve devÃ÷ sarvÃïi bhÆtÃni vyuccaranti' (b­. 2.1.20) ityeva¤jÃtÅyakam / tatra yathà lokÃdaya÷ parasmÃdbrahmaïa utpadyante tathà prÃïà apÅtyartha÷ / tathÃ- 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' (muï¬a. 2.1.3) ityevamÃdi«vapi khÃdivatprÃïÃnÃmutpattiriti dra«Âavyam / athavà 'pÃnavyÃpacca tadvat' (jai.a. 3.4.15) ityevamÃdi«u vyavahitopamÃnasaæbandhasyÃpyÃÓritatvÃt / yathÃtÅtÃnantarapÃdÃdyuktà viyadÃdaya÷ parasya brahmaïo vikÃrÃ÷ samadhigatÃstathà prÃïà api parasya brahmaïo vikÃrà iti yojayitavyam / ka÷ puna÷ prÃïÃnÃæ vikÃratve hetu÷ / Órutatvameva / nanu ke«ucitpradeÓe«u na prÃïÃnÃmutpatti÷ ÓrÆyata ityuktaæ tadayuktam / pradeÓÃntare«u ÓravaïÃt / nahi kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ nivÃrayitumutsahate / tasmÃcchrutatvÃviÓe«ÃdÃkÃÓÃdivatprÃïà apyutpadyanta iti sÆktam // 1 // ---------------------- FN: prÃïavi«aya÷ prÃïotpattisaækhyÃtattvÃdivi«aya÷ / Ãnulomyamäjasyam / yathà t­tÅyÃdhyaye caturthapÃde«vapratigrahe«vadhikaraïapÆrvapak«anyÃyo bahusÆtravyavahito 'pi somavamane parÃm­Óyate tadvadatrÃpi j¤eyam / pÆrvÃdhikaraïe kartu÷ svarÆpaæ vicÃrya tadupakaraïÃnÃmindriyÃïÃmutpatti sÃdhayati-## bhÆtabhokt­vicÃrÃnantaraæ bhautikaprÃïavicÃra iti hetuhetumadbhÃvaæ pÃdayo÷ saægatimÃha-## tameva viprati«edhamÃha-## yadyapi prÃïÃnÃmanutpattau ekavij¤Ãnapratij¤ÃnupapatterviyadadhikaraïanyÃyÃtte«Ãmutpatti÷ sidhyati tathÃpi pralaye prÃïasadbhÃvaÓrutergatikathanÃrthametadadhikaraïamityapaunaruktyam / atra prÃïà vi«ayÃ÷ / te kimutpadyante na veti ÓrutÅnÃæ vipratipattyà saæÓaye tÃsÃæ samabalatvÃdanirïaya ityaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«aphalaæ, tatra gauïavÃdÅ samÃdhÃnamÃha-## prÃïÃnÃæ pralaye sadbhÃvaÓruterniravakÃÓatvena balÅyastvÃdutpattiÓrutirjÅvotpattiÓrutivadgauïÅtyavirodha ityartha÷ / apramÃïapak«avadgauïapak«o 'pi mukhyasiddhÃntina÷ pÆrvapak«a eveti j¤ÃpanÃrthamathavetyuktam / mukhyasiddhÃntyÃha-## tathÃÓabdamÃk«ipati-## Ãnulomyamäjasyamityartha÷ / sÃmyaæ sphuÂayati-## dÆ«aïavatprÃïà ityananvitam / yadyapyad­«ÂavatprÃïà apyaniyatà iti sÆtramanveti tathÃpi punaruktam / jÅvavatprÃïà notpadyanta iti sÆtrÃrthaÓcedapasiddhÃnta ityÃk«epÃrtha÷ / samÃdhatte-## d­«ÂÃnto dÃr«ÂÃntikasaænihito vÃcya ityaÇgÅk­tyaikavÃkyasthatvena sÃænidhyamuktam / saæprati nÃyaæ niyama÷ / jaimininà bhagavatà vyavahitad­«ÂÃntasyÃÓritatvÃdityÃha-## asti t­tÅyÃdhyÃye 'Óvapratigrahe«Âyadhikaraïaæ, tasyedaæ vi«ayavÃkyaæ, 'yÃvato 'ÓvÃnpratig­hïÅyÃttÃvato vÃruïÃæÓcatu«kapÃlÃnnirvapet'ityetaduttarÃdhikaraïe kimiyaæ vÃruïÅ«ÂirdÃturuta pratigrahÅturiti viÓaye 'pratig­hïÅyÃt'iti Órute÷ pratigrahÅturityÃÓaÇkya 'prajÃpatirvaruïÃyÃÓvamanayat'ityupakrame dÃt­kÅrtanÃlliÇgÃdaÓvadÃtureveti sthÃsyati, ata÷ pratig­hïÅyÃdityasya padasyÃÓvÃn ya÷ pratigrÃhayedityartha÷ dadyÃditi yÃvat / 'yo 'ÓvadÃtà sa vÃruïÅmi«Âiæ kuryÃt'iti vÃkyÃrthe sthite cintÃ-aÓvadÃnanimitteyami«Âi÷ kiæ laukike 'ÓvadÃne vaidike veti / tatra 'na kesariïo dadÃti', iti ni«iddhalaukikÃÓvadÃne do«asaæbhavÃttannirÃsÃrtheyami«Âiriti do«Ãttvi«Âirlaukike syÃditi sÆtreïa prÃpte siddhÃnta÷-'atra hi varuïo và etaæ g­hïÃti yo 'Óvaæ pratig­hïÃti'iti dÃturde«aæ saækÅrtye«Âirvihità / varuïaÓabdo jalodarÃkhyaroge rƬha÷ / naca laukike 'ÓvadÃne 'yaæ rogo bhavati iti prasiddham / nacÃnenaiva vÃkyena prasiddhi÷ / dÃne do«astannirÃsÃrthà ce«Âiritivadator'thabhede vÃkyabhedÃt / naca v­ïotÅti vyutpattyà varuïaÓabdo ni«edhÃtikramak­tado«ÃnuvÃdaka iti yuktaæ, rƬhityÃgÃpÃtÃt / tattyÃge ca vaidike 'pi dÃne 'ÓvatyÃgajanyadu÷khaæ prÃptamuktavyutpattyà Óaknotyanuvadituæ, tasmÃtprÃptÃnuvÃdyarthavÃdo 'yamiti yaj¤asaæbandhinyaÓvadÃne iyami«Âirityevaæ vicÃryoktam-## somapÃne kriyamÃïe vyÃpadvamanaæ yadi syÃttadà 'etaæ saumendraæ ÓyÃmÃkaæ caruæ nirvapet'iti ÓrÆyate / tatrÃÓvapratigrahe«ÂyadhikaraïapÆrvapak«anyÃyo bahusÆtravyavahitastadvaditi parÃm­Óyate, tadvallaukike dhÃtusÃmyÃrthaæ pÅtasomasya vamane 'yaæ caru÷ syÃdvamananimittendriyaÓo«Ãkhyado«asya d­«Âasya 'indriyeïa vÅryeïa vy­dhyate ya÷ somaæ vamati'ityanuvÃdÃditi pÆrvapak«asÆtrÃrtha÷ / vaidike tu somapÃne Óe«apratipatterjÃtatvÃdvamane 'pina do«a iti siddhÃnta÷ / loke vamanak­tendriyaÓo«asya dhÃtusÃmyakaratvena guïatvÃnna do«atà / vede tu 'mà me vÃÇnÃbhimatigÃ÷'iti sÃmyagjaraïÃrthamantraliÇgÃdvamane karmavaiguïyÃttasya do«atà / tasmÃdvaidikasomavamane saumendraÓcaruriti sthitamityevamÃdi«u sÆtre«vityartha÷ //1// END BsCom_2,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.2 gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,4.2 | yatpunaruktaæ prÃgutpatte÷ sadbhÃvaÓravaïÃdgauïÅ prÃïÃnÃmutpattiÓrutiriti / tatpratyÃha- gauïyasaæbhavÃditi / gauïyà asaæbhavo gauïyasaæbhava÷ / nahi prÃïÃnÃmutpattiÓrutirgauïÅ saæbhavati / pratij¤ÃhÃniprasaÇgÃt / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti hyekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãya tatsÃdhanÃyedamÃmnÃyate- 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (muï¬a. 2.1.3) ityÃdi / sà ca pratij¤Ã prÃïÃde÷ samastasya jÃgato brahmavikÃratve sati prak­tivyatirekeïa vikÃrÃbhÃvÃtsiddhyati / gauïyÃæ tu prÃïÃnÃmutpattiÓrutau pratij¤eyaæ hÅyeta / tathÃca pratij¤ÃtÃrthamupasaæharati- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma tapo brahma parÃm­tam' (muï¬a. 2.2.11) iti, 'brahmaivedaæ viÓvamidaæ vari«Âam' (muï¬a. 2.2.11) iti ca / tathà 'Ãtmano và are darÓanena Óravaïena matyà vij¤Ãnenedaæ sarvaæ viditam' ityeva¤jÃtÅyakÃsu Óruti«ve«aiva pratij¤Ã yojayitavyà / kathaæ puna÷ prÃgutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvaÓravaïam / naitanmÆlaprak­tivi«ayam / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhro hyak«arÃtparata÷ para÷' (muï¬a, 2.1.2) iti mÆlaprak­te÷ prÃïÃdisamastaviÓe«arahitatvÃvadhÃraïÃt / avÃntaraprak­tivi«ayaæ tvetatsvavavikÃrÃpek«aæ pragutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvÃvadhÃraïamiti dra«Âavyam / vyÃk­tavi«ayÃïÃmapi bhÆyasÅnÃmavasthÃnÃæ Órutism­tyo÷ prak­tivikÃrabhÃvaprasiddhe÷ / viyadadhikaraïe hi 'gauïyasaæbhavÃt' iti pÆrvapak«asÆtratvÃdgauïÅ janmaÓrutirasaæbhavÃditi vyÃkhyÃtam / pratij¤ÃhÃnyà ca tatra siddhÃnto 'bhihita÷ / iha tu siddhÃntasÆtratvÃdgoïyà janmaÓruterasaæbhavÃditi vyÃkyÃtam / tadanurodena tvihÃpi gauïÅ janmaÓrutisaæbhavÃditi vyÃcak«Ãïai÷ pratij¤ÃhÃnirupek«ità syÃt // 2 // nanu pratij¤Ãpi gauïÅ kaæ na syÃdityata Ãha-## upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ pratipipÃdayi«itÃdvitÅyatvapratij¤Ãnurodhena prÃïotpattirmukhyaiveti bhÃva÷ / muï¬akavacchrutyantare 'pi pratij¤ÃdarÓanÃtsà mukhyetyÃha-## e«Ã pratij¤Ã prÃïotpattimukhyatve hetutvena dra«Âavyetyartha÷ / idÃnÅæ pralaye prÃïasatvaÓrutergatiæ praÓnapÆrvakamÃha-## nedaæ vÃkyaæ mahÃpralaye paramakÃraïasya brahmaïa÷ prÃïavattvaparaæ kintvavÃntarapralaye hiraïyagarbhÃkhyÃvÃntaraprak­tirÆpaprÃïasadbhÃvaparamityartha÷ / nanu hiraïyagarbharÆpavikÃrasya sattve kathaæ tadà vikÃrÃsattvakathanaæ, tatrÃha-## svasya kÃryabrahmaïo yatkÃryaæ sthÆlaæ tasyotpattirityartha÷ / nanu yathÃÓruti mahÃpralaye prÃïasadbhÃvarÆpaæ liÇgaæ prÃïÃnutpattisÃdhakaæ kimityavÃntarapralayaparatayà nÅyata iti cet 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷'ityÃdi prabalajanmaÓrutibalÃditi vadÃma÷ / nanu vikÃrasya brahmaïa÷ kathaæ prak­titvamityata Ãha-## 'hiraïyagarbhe÷ samavartatÃgre'ityÃdiÓrutau 'Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ'ityÃdi sm­tau ca vikÃrÃtmanÃmapi mÆlakÃraïÃvasthÃrÆpÃïÃæ brahmavirìÃdÅnÃæ prak­tivikÃrabhÃvena prasiddhirasti / pÆrvÃpek«ayà / vikÃrasyÃpyuttarÃpek«ayà prak­titvamityartha÷ / kecidviyadadhikaraïÃnurodhenedaæ sÆtraæ vyÃcak«ate tÃndÆ«ayati-## //2// END BsCom_2,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.3 tatprÃkÓruteÓ ca | BBs_2,4.3 | itaÓcÃkÃÓÃdÅnÃmiva prÃïÃnÃmapi mukhyaiva janmaÓruti÷ / yajjÃyata ityekaæ janmavÃcipadaæ prÃïe«u prÃkÓrutaæ saduttare«vapyÃkÃÓÃdi«vanuvartate / 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (mu. 2.1.3) ityatrÃkÃÓÃdi«u mukhyaæ janmeti prati«ÂhÃpitaæ tatsÃmÃnyÃtprÃïe«vapi mukhyameva janma bhavitumarhati / nahyekasminprakaraïa ekasmiæÓca vÃkya eka÷ Óabda÷ sak­duccarito bahubhi÷ saæbadhyamÃna÷ kvacinmukhya÷ kvacidgauïa ityadhyavasÃtuæ Óakyam / vairÆpyaprasaÇgÃt / tathà 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃm' (praÓna. 6.4) ityatrÃpi prÃïe«u Óruta÷ s­jati÷ pare«vapyutpattimatsu ÓraddhÃdi«vanu«ajyate / yatrÃpi paÓcacchruta utpattivacana÷ Óabda÷ pÆrvai÷ saæbadhyate tatrÃpye«a eva nyÃya÷ / yathà 'sarvÃïi bhÆtÃni vyuccaranti' ityayamante paÂhito vyuccarantiÓabda÷ pÆrvairapi prÃïÃdibhi÷ saæbadhyate // 3 // tasya jÃyata iti padasyÃkÃÓÃdi«u mukhyasya pÃÂhÃpek«ayà prÃcÅne«u prÃïe«u Órutermukhyaæ janmeti sÆtrayojanÃ-## tenÃkÃÓÃdijanmanà sÃmÃnyamekaÓabdoktatvaæ tasmÃdityartha÷ / ekasminvÃkye ekasya Óabdasya kvacinmukhyatvaæ kvacidgauïatvamiti vairÆpyaæ na yuktamiti nyÃyamanyatrÃpyatidiÓati-## //3// END BsCom_2,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.4 tatpÆrvakatvÃd vÃca÷ | BBs_2,4.4 | yadyapi 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) ityetasminprakaraïe prÃïÃnÃmutpattirna paÂhyate, tejobannÃnÃmeva ca trayÃïÃæ bhÆtÃnÃmutpattiÓravaïÃt / tathÃpi brahmaprak­tikatejobannapÅrvakatvÃbhidhÃnÃdvÃkprÃïamanasÃæ tatsÃmÃnyÃcca sarve«Ãmeva prÃïÃnÃæ brahmaprabhavatvaæ siddhaæ bhavati / tathÃhi- asminneva prakaraïe tejobannapÆrvakatvaæ vÃkprÃïamanasÃmÃmnÃyate- 'annamayaæ hi somya mana Ãpomaya÷ prÃïastejomayÅ vÃk' (chÃ. 6.5.4) iti / tatra yadi tÃvanmukhyamevai«ÃmannÃdimayatvaæ tato vartata eva brahmaprabhavatvam / atha bhÃktaæ tatÃpi brahmakart­kÃyÃæ nÃmarÆpavyÃkriyÃyÃæ ÓravaïÃt 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.3) iti copakramÃt 'aitadÃtmyamidaæ sarvam' (chÃ. 6.8.7) iti copasaæhÃrÃcchrutyantaraprasiddheÓca brahmakÃryatvaprapa¤canÃrthameva manaÃdÅnÃmannÃdimayatvavacanamiti gamyate / tasmÃdapi prÃïÃnÃæ brahmavikÃratvasiddhi÷ // 4 // yaccoktaæ chÃndogye 'pi prÃïÃnÃmutpattirna ÓrÆyata iti, tatrÃha-## atra sÆtre vÃkpadaæ prÃïamanasorupalak«aïam / vÃkprÃïamanasÃæ tejobatrapÆrvakatvokteraÓravaïamasiddhamiti yojanà / tairvÃgÃdibhiÓcak«urÃdÅnÃæ sÃmÃnyaæ karaïatvaæ tatsÃmÃnyÃdityartha÷ / atra maya¬vikÃre mukhya iti pak«e vartata eva prÃïÃnÃæ brahmakÃryatvaæ tejobannÃnÃæ brahmavikÃratvÃt / yadi prÃïasya vÃyorjalavikÃratvÃyogÃttadadhÅnasthitikatvamÃtreïa bhaktastathÃpi prÃïÃnÃæ vikÃratve bhÆtÃdhÅnasthitikatvaæ liÇgaæ mayaÂoktamiti siddhaæ brahmakÃryatvaæ 'sa prÃïamas­jata'ityÃdiÓrutyantare spa«Âaæ brahmakÃryatvokteÓca / tasmÃtprÃïÃnÃmutpattiÓrutÅnÃæ sadbhÃvaÓrutyavirodhÃtkÃraïe brahmaïi samanvaya iti siddham / liÇgaÓarÅravicÃrÃtmakÃdhikaraïÃnÃæ liÇgÃttvaæpadÃrthabhedadhÅ÷ phalamiti dra«Âavyam //4// END BsCom_2,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.2.5 2 saptagatyadhikaraïam / sÆ. 5-6 sapta gater viÓe«itatvÃc ca | BBs_2,4.5 | utpattivi«aya÷ Órutiviprati«edha÷ prÃïÃnÃæ parih­ta÷ / saækhyavi«aya idÃnÅæ parihriyate / tatra mukhyaæ prÃïamupari«ÂÃdvak«yati / saæprati tu katÅtare prÃïà iti saæpradhÃrayati / ÓrutivipratipatteÓcÃtra viÓaya÷ / kvacitsapta prÃïÃ÷ saækÅrtyante- 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (muï¬a. 2.1.8) iti / kvaciccëÂau prÃïà grahatvena guïena saækÅrtyante- ' a«Âau grahà a«ÂÃvatigrahÃ÷'' (b­. 3.2.1) iti / kvacinnava- 'sapta vai ÓÅr«aïyÃ÷ prÃïà dvÃvaväcau' (tai. saæ. 5.1.7.1) iti / kvaciddaÓa- 'nava vai puru«e prÃïà nÃbhirdaÓamÅ' iti / kvacidekÃdaÓa- 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓa÷' (b­. 3.9.4) iti / kvaciddvÃdaÓa- 'sarve«Ãæ sparÓÃnÃæ tvagekÃyanam' (b­. 2.4.11) ityatra / kvacittrayodaÓa 'cak«uÓca dra«Âavyaæ ca' (b­. 4.8) ityatra / evaæ hi vipratipannÃ÷ prÃïeyattÃæ prati Órutaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / saptaiva prÃïà iti / kuta÷ gate÷ / yatastÃvanto 'vagamyante- 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (muï¬a. 2.1.8) ityevaævidhÃsu Óruti«u / viÓe«itÃÓcaite 'sapta vai ÓÅr«aïyÃ÷ prÃïÃ÷' ityatra / nanu 'prÃïà guhÃÓayà nihitÃ÷ sapta sapta' (muï¬a. 2.1.8) iti vÅpsà ÓrÆyate, sà saptabhyo 'tiriktÃnprÃïÃngamayati / nai«a do«a÷ / puru«abhedÃbhiprÃyeyaæ vÅpsà pratipuru«aæ sapta sapta prÃïà iti, na tattvabhedÃbhiprÃyà sapta saptÃnye 'nye prÃïà iti / nanva«ÂatvÃdikÃpi saækhÃyà prÃïe«ÆdÃh­tà kathaæ saptaiva syu÷ / satyamudÃh­tà / virodhÃttvanyatamà saækyÃdhyavasÃtavyà / tatra stokakalpanÃnurodhÃtsaptasaækhyÃdhyavasÃnam / v­ttibhedÃpek«aæ ca saækhyÃntaraÓravaïamiti manyate // 5 // ---------------------- FN: viÓaya÷ saæÓaya÷ / grahatvaæ bandhakatvam / g­hïanti badhnantÅti grahà indriyÃïi / atigrahÃ÷ grahÃnatikrÃntà vi«ayà ityartha÷ / aväcau pÃyÆpasthau / gate÷ avagate÷ / evaæ janmalabdhasattÃkÃnÃæ prÃïÃnÃmupajÅvyopajÅvakatvasaægatyà sÃækhyÃæ nirïetuæ ÓrutÅnÃæ virodhÃtsaæÓaye pÆrvapak«ayati-## viÓaya÷ saæÓaya÷ / indriyÃïyatra vi«aya÷ / pa¤ca dhÅndriyÃïi vÃÇmanaÓceti sapta prÃïà eta eva hastena sahëÂau / grahatvaæ bandhakatvaæ / g­hïanti badhnantÅti grahà indriyÃïi te«Ãæ bandhakatvaæ vi«ayÃdhÅnamityatigrahÃ÷ grahÃnatikrÃntà vi«ayà ityartha÷ / dve Órotre dve cak«u«i dve ghrÃïe vÃkceti sapta ÓÅr«ïi bhavÃ÷ prÃïà dvÃvaväcau pÃyÆpasthau ceti nava, j¤ÃnakarmendriyÃïi daÓeme puru«e dehe prÃïÃ÷ Ãtmà mana ekÃdaÓa prÃïà iti siddhÃntakoÂiruktà / eta eva h­dayÃkhyayà buddhyà sahadvÃdaÓa / ahaÇkÃreïa saha trayodaÓa / Órutita÷ saptatvÃvagaterye ÓÅr«aïyÃ÷ sapta te prÃïà iti ÓÅr«aïyoddeÓena prÃïatvaviÓe«aïÃdvà ÓÅr«aïyÃnÃæ prÃïatvaÓabditÃ, indriyatvaparisaækhyayà saptaiva prÃïà iti sÆtrayojanà / saptatvaæ vÅpsÃviruddhamiti ÓaÇkate-## guhÃyÃæ h­daye Óerata iti guhÃÓayÃ÷ / svasthÃne«u nihità nik«iptà ityartha÷ / cittena caturdaÓatvaæ mantavyam / pÆrvapak«Å pariharati-## //5// END BsCom_2,4.2.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.2.6 atrocyate- hastÃdayas tu sthite 'to naivam | BBs_2,4.6 | hastÃdayastvapare saptabhyo 'tiriktÃ÷ prÃïÃ÷ ÓrÆyante- 'hastau vai graha÷ sa karmaïÃtigraheïa g­hÅto hastÃbhyÃæ hi karma karoti' (b­. 3.2.8) ityevamÃdyÃsu Óruti«u / sthite ca saptatvÃtireke saptatvamantarbhÃvÃcchakyate saæbhÃvayitum / hÅnÃdhikasaækhyÃvipratipattau hyadhikà saækhyà saægrÃhyà bhavati tasyÃæ hÅnÃntarbhavati natu hÅnÃyÃmadhikà / ataÓca naivaæ mantavyaæ stokakalpanÃnurodhÃtsaptaiva prÃïÃ÷ syuriti / uttarasaækhyÃnurodhÃttvekÃdaÓaiva te prÃïÃ÷ syu÷ / tathà codÃh­tà Óruti÷ - 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓa÷' (b­. 3.9.4) iti / ÃtmaÓabdena cÃtrÃnta÷karaïaæ parig­hyate, karaïÃdhikÃrÃt / nanvekÃdaÓatvÃdapyadhike dvÃdaÓatrayodaÓatve udÃh­te / satyamudÃh­te / nanvekÃdaÓÃbhya÷ kÃryajÃtebhyo 'dhikaæ kÃryajÃtamasti yadarthamadhikaæ karaïaæ kalpyeta / ÓabdasparÓarÆparasagandhavi«ayÃ÷ pa¤ca buddhibhedÃstadarthÃni pa¤ca buddhÅndriyÃïi / vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃ÷ pa¤ca karmabhedÃstadarthÃni ca pa¤ca karmendriyÃïi / sarvÃrthavi«ayaæ traikÃlyav­tti manatvekamanekav­ttikam / tadeva v­ttibhedÃt kvacidbhinnavadvyapadiÓyate- 'mano buddhiraÇaækÃraÓcittaæ ca' iti / tathÃca Óruti÷ kÃmÃdyà nÃnÃvidhà v­ttiranukramyÃha- 'etatsarvaæ mana eva' (b­. 1.5.3) iti / apica saptaiva ÓÅr«aïyÃnprÃïÃnabhimanyamÃnasya catvÃra eva prÃïà abhimatÃ÷ syu÷ / sthÃnabhedÃddhyete catvÃra÷ santa÷ sapta gaïyante 'dve Órotre dve cak«u«Å dve nÃsike ekà vÃk' iti / naca tÃvatÃmeva v­ttibhedà itare prÃïà iti Óakyate vaktuæ, hastÃdiv­ttÅnÃmatyantavijÃtÅyatvÃt / tathà 'nava vai puru«e prÃïà nÃbhirdaÓamÅ' ityatrÃpi dehacchidrabhedÃbhiprÃyeïaiva daÓa prÃïà ucyante na prÃïatattvabhedÃbhiprÃyeïa / nÃbhiddaÓamiti vacanÃt / nahi nÃbhirnÃma kaÓcitprÃïa÷ prasiddho 'sti / mukhyasya tu prÃïasya bhavati nÃbhirapyekaæ viÓe«Ãyatanamityato nÃbhirdaÓamÅtyucyate / kvacidupÃsanÃrthaæ katicitprÃïà gaïyante kvacitpradarÓanÃrtham / tadevaæ vicitre prÃïeyattÃmnÃne sati kva kiæparamÃmnÃnamiti vivektavyam / kÃryajÃtavaÓÃttvekÃdaÓÃtvÃmnÃnaæ prÃïavi«ayaæ pramÃïamiti sthitam / iyamaparà sÆtradvayayojanà / saptaiva prÃïÃ÷ syuryata÷ saptÃnÃmeva gati÷ ÓrÆyate- 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b­. 4.4.2) ityatra / nanu sarvaÓabdo 'pyatra paÂhyate, tatkathaæ saptanÃmeva gati÷ pratij¤Ãyata iti / viÓe«itatvÃdityÃha / saptaiva hi prÃïÃÓcak«urÃdayastvakparyantà viÓe«ità iha prak­tÃ÷ 'sa yatraiva cÃk«u«a÷ puru«a÷ parÃÇparyÃvartate 'thÃrÆpaj¤o bhavati' (b­. 4.4.1) 'ekÅbhavati na paÓyatÅtyÃhu÷' (b­. 4.4.2) ityevamÃdinÃnukramaïena / prak­tagÃmÅ ca sarvaÓabdo bhavati yathà sarve brÃhmaïà bhojayitavyà iti ye nimantritÃ÷ prak­tà brÃhmaïÃsta eva sarvaÓabdenocyante nÃnye / evamihÃpi ye prak­tÃ÷ sapta prÃïÃsta eva sarvaÓabdenocyante nÃnya iti / nanvatra vij¤Ãnama«ÂamamanukrÃntaæ, kathaæ saptÃnÃmevÃnukramaïam / nai«a do«a÷ / manovij¤ÃnayostattvÃbhedÃdv­ttibhede 'pi saptatvopapatte÷ / tasmÃtsaptaiva prÃïà iti / evaæprÃpte brÆma÷ - hastÃdayastvapare saptabhyo 'tiriktÃ÷ prÃïÃ÷ pratÅyante-' hastau vai graha÷' (b­. 3.2.8) ityÃdiÓruti«u / grahatvaæ ca bandhanabhÃvo g­hyate,badhyate k«etraj¤o 'nena grahasaæj¤akena bandhaneneti / sa ca k«etraj¤o naikasminneva ÓarÅre badhyate, ÓarÅrÃntare«vi tulyatvÃdbandhanasya / tasmÃccharÅrÃntarasaæcÃrÅdaæ grahasaæj¤akaæ bandanamityarthÃduktaæ bhavati / tathÃca sm­ti÷ - purya«Âakena liÇgena prÃïÃdyena sa yujyate / tena baddhasya vai bandho mok«o muktasya tena ca / iti prÃÇmok«Ãdgrahasaæj¤akenÃnena bandhanenÃviyogaæ darÓayati / Ãtharvaïe ca vi«ayendriyÃnukramaïe cak«u«a dra«Âavyaæ ca ityatra tulyavaddhastÃdÅnÅndriyÃïi savi«ayÃïyanukrÃmati-' hastau cÃdÃtavyaæ copasthaÓcÃnandayitavyaæ ca pÃyuÓca visarjayitavyaæ ca pÃdau ca gantavyaæ ca' ( pra. 4.8) iti / tathà 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓaste yadÃsmÃccharÅrÃnmartyÃdutkrÃmantyatha rodayanti' (b­. 3.9.4) ityekÃdaÓÃnÃæ prÃïÃnÃmutkrÃntiæ darÓayati / sarvaÓabdo 'pi ca prÃïaÓabdena saæbadhyamÃno 'Óe«ÃnprÃïÃnabhidadhÃno darÓayati / sarvaÓabdo 'pi ca prÃïaÓabdena saæbadhyamÃno 'Óe«ÃnprÃïÃnabhidadhÃno na prakaraïavaÓena saptasvevÃvasthÃpayituæ Óakyate, prakaraïÃcchabdasya balÅyastvÃt / sarve brÃhmaïà bhojayitavyà ityatrÃpi sarve«ÃmevÃvanivartinÃæ brÃhmaïÃnÃæ grahaïaæ nyÃyyaæ, sarvaÓabdasÃmarthyÃt / sarvabhojanÃsaæbhavÃttu tatra nimantritamÃtravi«ayà sarvaÓabdasya v­ttirÃÓrità / iha tu na ki¤citsarvaÓabdÃrthasaækocane kÃraïamasti / tasmÃtsarvaÓabdenÃtrÃÓe«ÃïÃæ prÃïÃnÃæ parigraha÷ / pradarÓanÃrthe ca saptÃnÃmanukramaïamityanavadyam / tasmÃdekÃdaÓaiva prÃïÃ÷ Óabdata÷ kÃryataÓceti siddham // 6 // ---------------------- FN: guhÃyÃæ h­daye Óerata iti guhÃÓayÃ÷ svastÃne«u nihitÃ÷ nik«iptÃ÷ / karmaïà hastanirvartyÃdÃnena g­hÅta÷ saæbaddha÷ / traya÷ kÃlÃstraikÃlyaæ tadvi«aya v­ttiryasya tantraikÃlyav­tti / cak«urÃdayastvakparyantà utkrÃntau viÓe«itÃ÷ / iha utkrÃntiprakaraïe / prÃïÃdipa¤cakaæ bhÆtasÆk«mapa¤cakaæ j¤Ãnendriyapa¤cakaæ karmendriyapa¤cakaæ anta÷karaïacatu«Âayaæ avidyà kÃma÷ karma ceti paryu«Âakam / siddhÃntinÃpyekÃdaÓasu manov­ttibhedÃnniÓcayÃtmikà buddhi÷, garvÃtmako 'haÇkÃra÷, smaraïÃtmakaæ cittamiti dvÃdaÓÃdisaækhyÃntarbhÃvanÅyà / tato varaæ prÃthamikasaptatve 'ntarbhÃva÷ lÃghavÃditi prÃpte siddhÃntayati-## ÃdÃnena karmaïà g­hÅta saæbaddha÷ / saæbandhamevÃha-## ato 'dhikasaækhyÃyà nyÆnÃyÃmantarbhÃvÃyogÃtsaptaiva prÃïÃ÷ syurlÃghavÃnurodhÃdityevaæ na mantavyamityanvaya÷ / tarhi katÅndriyÃïÅtyÃkÃÇk«ayÃmÃha-## 'ÓrutÅnÃæ mitho virodhe sati mÃnÃntarÃnug­hÅtà ÓrutirbalÅyasÅ'iti nyÃyena kÃryaliÇgÃnumÃnÃnug­hÅtaikÃdaÓaprÃïaÓrutyanusÃreïÃnyÃ÷ Órutayo neyà ityabhisaædhÃyÃha-## ekÃdaÓakÃryaliÇgÃnyÃha-#<Óabdeti /># traya÷ kÃlÃstraikÃlyaæ tadvi«ayà v­ttiryasya tatraikÃlyav­tti / indriyÃntarÃïÃæ vartamÃnamÃtragrÃhitvÃdatÅtÃdij¤ÃnÃya mano 'ÇgÅkÃryamityartha÷ / viÓe«itatvÃdityuktaæ nirasyati-## ÃdÃnÃdÅnÃæ ÓrotrÃdibhyo 'tyantavaijÃtyÃdityartha / te«Ãæ tadv­ttitve badhirÃdÅnÃmÃdÃnÃdi na syÃditi bhÃva÷ / kathaæ tarhi chidre prÃïaÓabda ityÃÓaÇkya lak«aïayetyÃha-## 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti'ityupÃsanÃrtham / 'a«Âau grahÃ'iti ÓrutistÆpalak«aïÃrthà / pÃyÆpasthapÃdÃnÃmapi bandhakatvÃviÓe«Ãditi vivektavyam / nanvidaæ sÆtravyÃkhyÃnamasaægataæ pa¤cadhÅndriyÃvÃÇmanasÃæ saptatvÃvagati÷ ÓÅr«aïyÃnÃæ caturïÃæ viÓe«itatvamiti hetorvaiyadhikaraïyÃduktaparisaækhyÃdo«ÃccetyarucerÃha-## indriyÃïi katÅti saædehe pÆrvapak«asÆtraæ yojayati-## taæ jÅvÃtmÃnaæ ye prÃïÃ÷ saha gacchanti te«Ãmeva bhogahetutvÃdindriyatvamityartha÷ / vipannÃvasthÃyÃmeva cÃk«upaÓcak«u«i sthito 'nugrÃhakasÆryÃæÓarÆpa÷ puru«a÷ parÃÇ paryÃvartate bahirdeÓÃtsvÃæÓinaæ surye pratigacchati / atha tadÃnÅmayaæ mumÆr«urarÆpaj¤o bhavati / devÃæÓe devaæ pravi«Âe liÇgÃæÓaÓcak«urh­daye manasaikÅbhavati tadÃyaæ na paÓyatÅti pÃrÓvasthà Ãhurityartha÷ / ÃdipadÃt 'na jighrati na vadati na ramayate na Ó­ïoti na manute na sp­Óati na vijÃnÃti'iti g­hyate / saptÃnÃmeva jÅvena saha gatirityasiddhaæ, grahatvaÓrutyà hastÃdÅnÃmapi gatipratÅteriti siddhÃntayati-## hastÃdibandhasya prÃÇmok«Ãtsahagatau sm­timÃha-## prÃïÃdipa¤cakaæ bhÆtasÆk«mapa¤cakaæ j¤Ãnendriyapa¤cakaæ karmendriyapa¤cakamanta÷karaïacatu«Âayamavidyà kÃma÷ karma ceti purya«ÂakamÃtmano j¤ÃpakatvÃlliÇgaæ sati saæbhave sarvaÓrutisaækoco na yukta ityÃha-## tasmÃtsaækhyÃÓrutÅnÃmavirodhÃdekÃdaÓendriyakÃraïe brahmaïi samanvaya iti siddham //6// END BsCom_2,4.2.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.3.7 prÃïÃïutvÃdhikaraïam / sÆ. 7 aïavaÓ ca | BBs_2,4.7 | adhunà prÃïÃnÃmeva svabhÃvÃntaramabhyuccinoti / aïavaÓcaite prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ pratipattavyÃ÷ / aïutvaæ cai«Ãæ sauk«myaparicchedau na paramÃïutulyatvaæ, k­tsnadehavyÃpikÃryÃnupapattiprasaÇgÃt / sÆk«mà ete prÃïÃ÷ sthÆlÃÓcetsyurmaraïakÃle ÓarÅrÃnnirgacchanto bilÃdahirivopalabhyeranmriyamÃïasya pÃrÓvasthai÷ / paricchinnÃÓcaite prÃïÃ÷ sarvagatÃÓcetsyurutkrÃntigatyÃgatiÓrutivyÃkopa÷ syÃt / tadguïasÃratvaæ ca jÅvasya na siddhyet / sarvagatÃnÃmapi v­ttilÃbha÷ ÓarÅradeÓe syÃditi cet / na. v­ttimÃtrasya karaïatvopapatte÷ / yadeva hyupalabdhisÃdhanaæ v­ttiranyadvà tasyaiva na÷ karaïatvaæ saæj¤ÃmÃtre vivÃda iti karaïÃnÃæ vyÃpitvakalpanà nirarthikà / tasmÃtsÆk«mÃ÷ paricchinnÃÓca prÃïà ityadhyavasyÃma÷ // 7 // ---------------------- FN: anudbhÆtarÆpasparÓatvaæ sÆk«matvam / paricchedo 'lpatvam / ## 'prÃïÃ÷ sarve 'nantÃ÷'iti ÓruterindriyÃïÃæ vibhutvÃtte«ÃmutkrÃntirasiddhà kintu tattaddehe te«ÃmabhivyaktirÆpÃ÷ prÃdeÓikyo v­ttaya÷ santi na tÃsÃmutkrÃntyÃdiriti sÃækhyÃnÃmÃk«epa÷, tatsaægatyà prÃïÃ÷ kiæparimÃïà iti saædehe siddhÃntayati-## utpattisaækhyÃnirïayÃnantaraæ parimÃïaæ nirÆpyata ityartha÷ / anudbhÆtarÆpasparÓatvaæ sÆk«matvam / paricchedo 'lpatvam / buddhyÃdÅnÃæ vibhutve tadupÃdhikamÃtmano 'ïutvÃdikaæ na siddhyedityuktanyÃyavirodhamÃha-## uktÃk«epamanÆdya nirasyati-## ÃnantyaÓruterupÃsanÃrthatvÃnnotkrÃntyÃdiÓrutÅnÃæ tayà virodha iti siddham //7// END BsCom_2,4.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.4.8 4 prÃïaÓrai«ÂhyÃdhikaraïam / sÆ. 8 Óre«ÂhaÓ ca | BBs_2,4.8 | mukhyaÓca prÃïa itaraprÃïavadbrahmavikÃra ityatidiÓati / taccÃvise«eïaiva sarvaprÃïÃnÃæ brahmavikÃratvamÃkhyÃtam / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (muï¬a. 2.1.3) iti sendriyamanovyatirekeïa prÃïasyotpattiÓravaïÃt / 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) ityÃdi ÓravaïebhyaÓca / kimartha÷ punaratideÓa÷, adhikÃÓaÇkÃpÃkaraïÃrtha÷ / nÃsadÃsÅye hi brahmapradhÃne sÆkte mantravarïo bhavati 'na m­tyurÃsÅdam­taæ na tarhi na rÃtryà ahnu ÃsÅtpraketa÷ / ÃnÅdavÃtaæ svadhayà tadekaæ tasmÃddhÃnyanna para÷ ki¤canÃsa' (­.saæ. 8.7.17) iti / ÃnÅditi prÃïakarmopÃdÃnÃtprÃgutpatte÷ santamiva prÃïaæ sÆcayati / tasmÃdaja÷ prÃïa iti jÃyate kasyacinmati÷ / tÃmatideÓenÃpanudati / ÃnÅcchabdo 'pi na prÃgutpatte÷ prÃïasadbhÃvaæ sÆcayati / avÃtamiti viÓe«aïÃt / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' iti ca mulaprak­te÷ prÃïÃdisamastaviÓe«arahitatvasya darÓitatvÃt / tasmÃtkÃraïasadbhÃvapradarÓanÃrtha evÃyamÃnÅcchabda iti / Óre«Âha iti ca mukhyaæ prÃïamabhidadhÃti- 'prÃïo vÃva jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca' (chÃ. 5.1.1) iti ÓrutinirdeÓÃt / jye«ÂhaÓca prÃïa÷ Óukrani«ekakÃlÃdÃrabhya tasya v­ttilÃbhÃt / na cetasya tadÃnÅæ v­ttilÃbha÷ syÃdyonau ni«iktaæ Óukraæ pÆyeta na saæbhavedvà / ÓrotrÃdÅnÃæ tu karïaÓa«kulyÃdisthÃnavibhÃgani«pattau v­ttilÃbhÃnna jye«Âhatvam / Óre«ÂhaÓca prÃïo guïÃdhikyÃt, 'na vai Óak«yÃmastvad­te jÅvitum' (b­. 6.1.13) iti Órute÷ // 8 // ---------------------- FN: tarhi tadà pralayakÃle m­tyurmÃrako m­tyumatkÃryaæ và nÃsÅt, am­taæ devabhogyaæ nÃsÅt, rÃtryÃ÷ praketaÓcihnarÆpaÓcandra÷ aha÷ praketa÷ sÆryaÓca nÃstÃæ, svadhayà pit­deyÃgnena saha, ÃnÅt ce«ÂÃæ k­tavat / #<Óre«ÂhaÓca /># atideÓatvÃnna saægatyÃdyapek«Ã / 'tathà prÃïÃ÷'ityuktanyÃyo 'trÃtidiÓyate / nanu prÃïo jÃyate na veti saæÓayÃbhÃvÃdatideÓo na yukta ityÃk«ipati-## niÓcitamahÃpralaye prÃïasadbhÃvaÓrutyÃdhikÃæ ÓaÇkÃmÃha-## 'nÃsadÃsÅt'ityÃrabhyÃdhÅta ityartha÷ / tarhi tadà pralayakÃle m­tyurmÃrako m­tyumatkÃryaæ và nÃsÅt, am­taæ ca devabhogyaæ nÃsÅt, rÃtryÃ÷ praketaÓcihnarÆpaÓcandra÷ ahna÷ praketa÷ sÆryaÓca nÃstÃæ, svadhayà sahetyanvaya÷ / pit­bhyo deyamannaæ svadhà / yadvà svena dh­tà mÃyà svadhà tayà saha tadekaæ brahmÃnÅdÃsÅditi paramÃrtha÷ / atrÃnÅditi tacce«ÂÃæ k­tavaditi pÆrvapak«Ãrtha÷ / tasmÃdbrahmaïa÷ para÷ paramutk­«Âamanyacca kimapi na babhÆvetyartha÷ / parihÃra÷ subodha÷ nanu Óre«ÂhaÓabdasya prÃïe prasiddhyabhÃvÃtkathaæ sÆtramiti, tatrÃha-#<Óre«Âha iti ceti /># Órutiæ vyÃca«Âe-## pÆyeta pÆyaæ bhavet / na saæbhavettadgarbho na bhavedityartha÷ / vÃgÃdijÅvanahetutvaæ prÃïasya guïa÷ / evamÃnÅcchrutyavirodhÃtprÃïotpattiÓrutÅnÃæ brahmaïi samanvaya iti siddham //8// END BsCom_2,4.4.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.9 5 vÃyukriyÃdhikaraïam / sÆ. 9-12 na vÃyukriye p­thagupadeÓÃt | BBs_2,4.9 | sa punarmukhya÷ prÃïa÷ kiæsvarÆpa itÅdÃnÅæ jij¤Ãsyate / tatra prÃptaæ tÃvacchrutervÃyu÷ prÃïa iti / evaæ hi ÓrÆyate- 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷ sa e«a vÃyu÷ pa¤cavidha÷ prÃïo 'pÃno vyÃna udÃna÷ samÃna÷' iti / athavà tantrÃntarÅyÃbhiprÃyÃtsamastakaraïav­tti÷ prÃïa iti prÃptam / evaæ hi tantrÃntarÅyà Ãcak«ate- 'sÃmÃnyà karaïav­tti÷ prÃïÃdyà vÃyava÷ pa¤ce' ti / atrocyate- na vÃyu÷ prÃïo nÃpi karaïavyÃpÃra÷ / kuta÷ - p­thagupadeÓÃt / vÃyostÃvatprÃïasya p­thagupadeÓo bhavati- 'prÃïa eva brahmaïaÓcaÓcaturtha÷ pÃda÷ sa vÃyunà jyoti«Ã bhÃti ca tapati ca' (chÃndo. 3.18.4) iti / nahi vÃyureva san vÃyo÷ p­thagupadiÓyeta / tathà karaïav­tterapi p­thagupadeÓo bhavati, vÃgÃdÅni karaïÃnyanukramya tatra tatra p­thakprÃïasyÃnukramaïÃt / v­ttiv­ttimatoÓcÃbhedÃt / nahi karaïavyÃpÃra eva san karaïebhya÷ p­thagupadiÓyeta / tathà 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyu÷' (mu. 2.1.3) ityevamÃdayo 'pi vÃyo÷ karaïebhyaÓca prÃïasya p­thagupadeÓà anusartavyÃ÷ / naca samastÃnÃæ karaïÃnÃmekà v­tti÷ saæbhavati, pratyekamekaikav­ttitvÃtsamudÃyasya cÃkÃrakatvÃt / nanu pa¤jaracÃlananyÃyenaitadbhavi«yati / yathaitapa¤jaravartina ekÃdaÓapak«iïa÷ pratyekaæ pratiniyatavyÃpÃrÃ÷ santa÷ saæbhÆyaikaæ pa¤jaraæ cÃlayanti, evamekaÓarÅravartina ekÃdaÓa prÃïÃ÷ pratyekaæ pratiniyatav­ttaya÷ santa÷ saæbhÆyaikÃæ prÃïÃkhyÃæ v­ttiæ pratilapsyanta iti / netyucyate / yuktaæ tatra pratyekav­ttibhiravÃntaravyÃpÃrai÷ pa¤jaracÃlanÃnurÆpairevopetÃ÷ pak«iïa÷ saæbhÆyaikaæ pa¤jaraæ cÃlayeyuriti / tathà d­«ÂatvÃt / iha tu ÓravaïÃdyavÃntaravyÃpÃropetÃ÷ prÃïa na saæbhÆya prÃïyuriti yuktam, pramÃïÃbhÃvÃt / atyantavijÃtÅyatvÃcca ÓravaïÃdibhya÷ prÃïanasya / tathà prÃïasya Óre«ÂhatvÃdyudgho«aïaæ guïabhÃvopagamaÓca taæ prati vÃgÃdÅnÃæ, na karaïav­ttimÃtre prÃïe 'vakalpate / tasmÃdanyo vÃyukriyÃbhyÃæ prÃïa÷ / kathaæ tarhÅyaæ Óruti÷ 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷' iti / ucyate- vÃyurevÃyamadhyÃtmamÃpanna÷ pa¤cavyÆho viÓe«ÃtmanÃvati«ÂhamÃna÷ prÃïo nÃma bhaïyate na tattvÃntaraæ nÃpi vÃyumÃtram / ataÓcobhe api bhedÃbhedaÓrutÅ na virudhyete // 9 // syÃdetat / prÃïo 'pi tarhi jÅvavadasmi¤ÓarÅre svÃtantryaæ prÃpnoti / Óre«ÂhatvÃdguïabhÃvopagamÃcca taæ prati vÃgÃdÅnÃmindriyÃïÃm / tathÃhyanekavidhà vibhÆti÷ prÃïasya ÓrÃvyate- 'supte«u vÃgÃdi«u prÃïa eko hi jÃgarti prÃïa eko m­tyunÃnÃpta÷ prÃïa÷ saævargo vÃgÃdÅnsaæv­Ç kte prÃïa itarÃnprÃïÃnrak«ati mÃteva putrÃn' iti / tasmÃtprÃïasyÃpi jÅvavatsvÃtantryaprasaÇga÷ / indriyÃïi vicÃrya tadvyÃpÃrÃtprÃïaæ p­thakkartumutpattiratidi«Âà / saæpratyutpannaprÃïasvarÆpaæ p­thakkaroti-## mukhya÷ prÃïa÷ kiæ vÃyumÃtramuta karaïÃnÃæ sÃdhÃraïavyÃpÃra ÃhosvittattvÃntaramiti vÃyuprÃïayorbhedÃbhedaÓrutÅnÃæ mithovirodhÃtsaæÓaye pÆrvapak«amÃha-## dvitÅyaæ sÃækhyapÆrvapak«amÃha-## siddhÃntatvena sÆtramÃdatte-## manorÆpabrahmaïo vÃkprÃïacak«u÷ÓrotraiÓcatu«pÃttvaæ ÓrutÃvuktaæ, tatra prÃïo vÃyunÃdhidaivikena bhÃtyabhivya¤jyate abhivyakta÷ saæstapati / kÃryak«amo bhavatÅtyartha÷ / Óruti«u tatra tatra prÃïasya vÃgÃdÅnÃæ ca mitha÷ saævÃdaliÇgena p­thagutpattiliÇgena cendriyatadabhinnavyÃpÃrebhyo 'pi bhinnatvamityÃha-## prÃïasyendriyav­ttitvaæ Órutyà nirasya yuktyÃpi nirasyati-## yà cak«u÷-sÃdhyà v­tti÷ saiva na ÓrotrÃdisÃdhyÃ, karaïÃnÃæ pratyekamekaikarÆpagrahÃdiv­ttÃvaiva hetutvÃt / naca samudÃyasya v­tti÷ saæbhavati tasyÃsattvÃdityartha÷ / prÃïÃbhÃvÃditi / ÓrotrÃdÅnÃmekaprÃïanÃkhyav­ttyanukÆlaparispande«u mÃnÃbhÃvÃt, ÓravaïÃdÅnÃmaparispandatvena vijÃtÅyÃnÃæ, parispandarÆpaprÃïanÃnanukÆlatvÃdavÃntaravyÃpÃrÃbhÃvÃnna samastakaraïav­tti÷ prÃïa ityartha÷ / ki¤ca prÃïasya v­ttitve vÃgÃdÅnÃmeva prÃdhÃnyaæ vÃcyaæ, naitadastÅtyÃha-## yathà m­do ghaÂo na vastvantaraæ nÃpi m­ïmÃtraæ tadvikÃratvÃt, tathà vÃyorvikÃra÷ prÃïa ityabhedaÓrutergatimÃha-## dehaæ prÃpta÷ pa¤cÃvastho vikÃrÃtmanà sthito vÃyureva prÃïa ityartha÷ //9// END BsCom_2,4.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.10 taæ pariharati- cak«urÃdivat tu tatsahaÓi«ÂyÃdibhya÷ | BBs_2,4.10 | tuÓabda÷ prÃïasya jÅvavatsvÃtantryaæ vyavartayati / yathà cak«urÃdÅni rÃjaprak­tivajjÅvasya kart­tvaæ bhokt­tvaæ ca pratyupakaraïÃni na svatantrÃïi / tathà mukhyo 'pi prÃïo rÃjamantrivajjÅvasya sarvÃrthakaratvenopakaraïabhÆto na svatantra÷ / kuta÷ / tatsahaÓi«ÂyÃdibhya÷ / taiÓcak«urÃdibhi÷ sahaiva prÃïa÷ Ói«yate prÃïasaævÃdÃdi«u / samÃnadharmÃïÃæ ca saha ÓÃsanaæ yuktaæ b­hadrathantarÃdivat / ÃdiÓabdena saæhatatvÃcetanatvÃdÅnprÃïasya svÃtantryanirÃkaraïahetÆndarÓati // 10 // prÃïasya karaïav­ttitvÃbhÃve jÅvavadbhokt­tvaæ syÃditi ÓaÇkate-## prÃïo na bhoktÃ, bhogopakaraïatvÃt, cak«urÃdivaditi sÆtrÃrthamÃha-## yathà b­hadrathantarayo÷ sarvatra sahaprayujyamÃnatvena sÃmatvena và sÃmyÃtsahapÃÂhastathà karaïai÷ sahopakaraïatvena sÃmyÃtprÃïasya pÃÂha iti na hetvasiddhirityartha÷ / ki¤ca prÃïo na bhoktÃ, sÃvayavatvÃt, ja¬atvÃdbhautikatvÃcca, dehavat //10// END BsCom_2,4.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.11 syÃdetat / yadi cak«urÃdivatprÃïasya jÅvaæ prati karaïabhÃvo 'bhÃyupagamyeta,vi«ayÃntaraæ rÆpÃdivatprasajyeta / rÆpÃdyÃlocanÃdibhirv­ttibhiryathÃsvaæ cak«urÃdÅnÃæ jÅvaæ prati karaïabhÃvo bhavati / apicaikÃdaÓaiva kÃryajÃtÃni rÆpÃlocanÃdÅni parigaïitÃni yadarthamekÃdaÓa prÃïÃ÷ saæg­hÅtÃ÷ natu dvÃdaÓamaparaæ kÃryajÃtamadhigamyate yadarthamayaæ dvÃdaÓa÷ prÃïa÷ pratij¤Ãyeteti / ata uttaraæ paÂhati- akaraïatvÃc ca na do«as tathà hi darÓayati | BBs_2,4.11 | na tÃvadvi«ayÃntaraprasaÇgo do«a÷ / akaraïatvÃtprÃïasya / nahi cak«urÃdivatprÃïasya vi«ayaparicchedena karaïatvamabhyupagamyate / nacÃsyaitÃvatà kÃryÃbhÃva eva / kasmÃt / tathÃhi Óruti÷ prÃïÃntare«vasaæbhÃvyamÃnaæ mukhyaprÃïasya vaiÓe«ikaæ kÃryaæ darÓayati prÃïasaævÃdÃdi«u- 'atha ha prÃïà ahaæÓreyasi vyÆdire' ityupakramya 'yasminva utkrÃnte ÓarÅraæ pÃpi«Âhataramiva d­Óyate sa va÷ Óre«Âha÷' (chÃ. 5.1.6,7) iti copanyasya pratyekaæ vÃgÃdyutkramaïena tadv­ttimÃtrahÅnaæ yathÃpÆrvaæ jÅvanaæ darÓayitvà prÃïoccikrami«ÃyÃæ vÃgÃdiÓaithilyÃpattiæ ÓarÅrapÃtaprasaÇgaæ ca darÓayantÅ Óruti÷ prÃïanimittÃæ ÓarÅrendriyasthitiæ darÓayati / 'tÃvanvari«Âha÷ prÃïa uvÃca mà mohamÃpadyathÃhamevaitatpa¤cadhÃtmÃnaæ pravibhajyaitadbÃïamava«Âabhya vidhÃrayÃmi, iti caitamevÃrthaæ ÓrutirÃha- 'prÃïena rak«annavaraæ kulÃyam' (b­. 4.3.12) iti ca supte«u cak«urÃdi«u prÃïanimittÃæ ÓarÅrarak«Ãæ darÓayati / 'yasmÃtkasmÃccÃÇgÃtprÃïa utkrÃmati tadaiva tacchu«yati' (b­. 1.3.19) / 'tena yadaÓnÃti yatpibati tenetarÃnprÃïÃnavati' iti ca prÃïanimittÃæ ÓarÅrendriyapu«Âiæ darÓayati / 'kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhite prati«ÂhÃsyÃmi' iti, 'sa prÃïamas­jata' iti ca prÃïanimitte jÅvasyotkrÃntaprati«Âhe darÓayati // 11 // ---------------------- FN: ahaæÓreyasi svasya Óre«ÂhatÃnimittaæ, vyÆdire vivÃdaæ cakrire / aparaæ nÅcaæ, kulÃyaæ dehÃkhyaæ g­ham / nanu yadbhogopakaraïaæ tatsavi«ayaæ d­«Âaæ yathà cak«urÃdikaæ, prÃïasya tu nirvi«ayatvÃdasÃdhÃraïakÃryabhÃvÃcca nopakaraïatvamiti ÓaÇkate-## uktavyÃpte÷ ÓarÅre vyabhicÃrÃddehendriyadhÃraïotkrÃntyÃdyasÃdhÃraïakÃryasatvÃcca nirvi«ayasyÃpi prÃïasya ÓarÅravadbhogopakaraïatvamak«ataæ na tu cak«urÃdivajj¤Ãnakarmakaraïatvamasti yena savi«ayatvaæ syÃditi pariharati-## ahaæÓreyasi svasya Óre«ÂhatÃnimittam / vyÆdire vivÃdaæ cakrire-## mÆkÃdibhÃvena sthitamityartha÷ / avaraæ nÅcaæ, kulÃyaæ dehÃkhyaæ g­haæ, prÃïena rak«a¤jÅva÷ svapitÅtyartha÷-## tena prÃïena yadaÓnÃti jÅvastvena prÃïak­tÃÓaneneti yÃvat / evaæÓrute÷ prÃïasyÃsÃdhÃraïaæ kÃryamastÅtyuktam //11// END BsCom_2,4.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.12 pa¤cav­ttir manovat vyapadiÓyate | BBs_2,4.12 | itaÓcÃsti mukhyasya prÃïasya vaiÓe«ikaæ kÃryaæ, yatkÃraïaæ pa¤cav­ttirayaæ vyapadiÓyate Óruti«u 'prÃïo 'pÃno vyÃna udÃna÷ samÃna÷' (b­. 1.5.3) iti / v­ttibhedaÓcÃyaæ kÃryabhedÃpek«a÷ / prÃïa÷ prÃgv­ttirucchvÃsÃdikarmà / apÃnor'vÃgv­ttirniÓvÃsÃdikarmà / vyÃnastayo÷ saædhau vartamÃno vÅryavatkarmahetu÷ / udÃna Ærdhvav­ttirutkrÃntyÃdihetu÷ / samÃna÷ samaæ sarve«vaÇge«u yo 'nnarasÃnnayatÅti / evaæ pa¤cav­tti÷ prÃïo manovat / yathà manasa÷ pa¤ca v­ttaya evaæ prÃïasyÃpÅtyartha÷ / ÓrotrÃdinimittÃ÷ ÓabdÃdivi«ayà manasa÷ pa¤ca v­ttaya÷ prasiddhÃ÷, natu kÃma÷ saækalpa÷ ityÃdyÃ÷ paripaÂhitÃ÷ parig­hyeran / pa¤casaækhyÃtirekÃt / nanvatrÃpi ÓrotrÃdinirapek«Ã bhÆtabhavi«yadÃdivi«ayÃparà manaso v­ttirastÅti samÃna÷ pa¤casaækhyÃtireka÷ / evaæ tarhi 'paramatamaprati«iddhamanumataæ bhavati' iti nyÃyÃdihÃpi yogaÓÃstraprasiddhà manasa÷ pa¤cav­ttaya÷ parig­hyante 'pramÃïaviparyayavikalpanidrÃsm­taya÷' (pÃta. yoga. sÆ. 1.1.6) nÃma / bahuv­ttitvamÃtreïa và mana÷ prÃïasya nidarÓanamiti dra«Âavyam / jÅvopakaraïatvamapi prÃïasya pa¤cav­ttitvÃnmanovaditi yojayitavyam // 12 // ---------------------- FN: pramÃïaæ pramiti÷, viparyayo bhrama÷, Óabdaj¤ÃnÃnupÃtÅ vastuÓÆnyo vikalpa÷, tÃmasÅ v­ttirnidrà / tatraiva hetvantarÃrthe sÆtraæ vyÃca«Âe-## v­ttiravasthà / agnimanthanÃdikaæ vÅryavatkarma / kÃmÃdiv­ttivajj¤Ãne 'pi pa¤catvaniyamo nÃstÅtyaruciæ svayamevodbhÃvya pak«Ãntaraæ g­hïÃti-## pramÃïaæ pramiti÷ viparyayo bhrama÷ / ÓaÓavi«ÃïÃdij¤Ãnaæ vikalpa÷ / tÃmasÅ v­ttirnidrà / sm­ti÷ prasiddhà / bhramandriyoravidyÃv­ttitvÃnna manov­ttitvamityarucyà svamatamÃha-## sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## tadevaæ prÃïavÃyorbhedÃbhedaÓrutyoravirodha iti siddham //12// END BsCom_2,4.5.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.6.13 6 Óre«ÂhÃïutvÃdhikaraïam / sÆ. 13 aïuÓ ca | BBs_2,4.13 | aïuÓcÃyaæ mukhya÷ prÃïa÷ pratyetavya itaraprÃïavat / aïutvaæ cehÃpi sauk«myaparicchedau na paramÃïutulyatvam / pa¤cabhirv­ttibhi÷ k­tsnaÓarÅravyÃpitvÃt / sÆk«ma÷ prÃïa utkrÃntau pÃrÓvasthenÃnupalabhyamÃnatvÃt / paricchinnaÓcotkrÃntigatyÃgatiÓrutibhya÷ / nanu vibhutvamapi prÃïasya samÃmnÃyate- 'sama÷ plu«iïà samo maÓakena samo nÃgena sama ebhistribhirlokai÷ samo 'nena sarveïa (b­. 1.3.22) ityevamÃdipradeÓe«u / taducyate- Ãdhidaivikena sama«Âivya«ÂirÆpeïa hairaïyagarïeïa prÃïÃtmanaivaitadvibhutvamÃmnÃyate nÃdhyÃtmikena / apica sama÷ plu«iïetyÃdinà sÃmyavacanena pratiprÃïivartina÷ prÃïasya pariccheda eva pradarÓyate tasmÃdado«a÷ // 13 // ---------------------- FN: plu«irmaÓakÃdapi sÆk«mo jantu÷, nÃgo hastÅ / evaæ mukhyaprÃïasyotpattiæ svarÆpaæ coktvà parimÃïasaædehe 'ïutvamupadiÓati-## adhikÃÓaÇkÃmÃha-## plu«irmaÓakÃdapi sÆk«mo jantu÷ puttiketyucyate / nÃgo hastÅ / prÃïa utkrÃmatÅti ÓrutyÃlpatvaæ prÃïasya bhÃtÅ, samo 'nena sarveïeti, Órutyà vibhutvamiti virodhe ÃdhyÃtmikaprÃïasyÃlpatvamÃdhidaivikasya vibhutvamiti vi«ayabhedÃcchrutyoravirodha iti samÃdhatte-## ki¤copakrame prÃïasya plu«yÃdisamatvenÃlpatvokte÷ sama ebhistribhirlokairiti virìdehasÃmyam / samo 'neneti sÆtrÃtmatvamiti vi«ayavyavasthà susthetyÃha-## aïavaÓcetyatra sarve 'nantà iti indriyÃnantyamupÃsanÃrthamiti samÃhitam, atra tu prÃïavibhutvamÃdhidaivikamiti samÃdhÃnÃntarokterapaunaruktyam / anye tu prasaÇgÃttatra sÃækhyÃk«epo nirasta÷, atra tu Órutivirodho nirasta ityapaunaruktyamÃhu÷ //13// END BsCom_2,4.6.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.14 7 jyotirÃdyadhikaraïam / sÆ. 14-16 jyotirÃdyadhi«ÂhÃnaæ tu tadÃmananÃt | BBs_2,4.14 | te puna÷ prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ kiæ svamahimnaiva svasmai kÃryÃya prabhavantyÃhosviddevatÃdhi«ÂhitÃ÷ prabhavantÅti vicÃryate- tatra prÃptaæ tÃvadyathà svakÃryaÓaktiyogÃtsvamahimnaiva prÃïÃ÷ pravarteranniti / apica devatÃdhi«ÂhitÃnÃæ prÃïÃnÃæ prav­ttÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ tÃsÃmevÃdhi«ÂhÃtrÅïÃæ devatÃnÃæ bhokt­tvaprasaÇgÃccharÅrasya bhokt­tvaæ pralÅyeta / ata÷ svamahimnaivai«Ãæ prav­ttiriti / evaæ prÃptaæ idamucyate- jyotirÃdyadhi«ÂhÃnaæ tu iti / tuÓabdena pÆrvapak«o vyÃvartyate / jyotirÃdibhiragnyÃdyabhimÃninÅbhirdevatÃbhiradhi«Âhitaæ vÃgÃdi karaïajÃtaæ svakÃrye«u pravartata iti pratijÃnÅte / hetuæ vyÃca«Âe- tadÃmananÃditi / tathÃhyÃmananti- 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (aita. 2.4) ityÃdi / agneÓcÃyaæ vÃgbhÃvo mukhapraveÓaÓca devatÃtmanÃdhi«ÂhÃt­tvamaÇgÅk­tyocyate / nahi devatÃsaæbandhaæ pratyÃkhyÃyÃgnervÃci mukhe và kaÓcidviÓe«asaæbandho d­Óyate / tathà 'vÃyu÷ prÃïo bhÆtvà nÃsike prÃviÓat' (aita. 2.4) ityevamÃdyapi yaujayitavyam / tathÃnyatrÃpi vÃgeva brahmaïaÓcaturtha÷ pÃda÷ so 'gninà jyoti«Ã bhÃti ca tapati ca' (chÃ. 3.18.3) ityevamÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdijyoti«ÂvÃdivacanenaitamevÃrthaæ dra¬hayati / 'sa vai vÃcameva prathamÃmatyavahatsà yadà m­tyumatyamucyata so 'gnirabhavat' (b­. 1.3.12) iti caivamÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdibhÃvÃpattivacanenaitamevÃrthaæ dyotayati / sarvatra cÃdhyÃtmÃdhidaivatavibhÃgena vÃgÃdyagnyÃdyanukramaïamanayaiva pratyÃsattyà bhavati / sam­tÃvapi- 'vÃgadhyÃtmamiti prÃhurbrÃhmaïÃstattvadarÓina÷ / vaktavyamadhibhÆtaæ tu vahnistatrÃdhidaivacatam / ' ityÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdidevatÃdhi«Âhitatvaæ saprapa¤caæ darÓitam / yaduktaæ svakÃryaÓaktiyogÃtsvamahimnaiva prÃïÃ÷ pravarteranniti / tadayuktam / ÓaktÃnÃmapi ÓakaÂÃdÅnÃmana¬udÃdyadhi«ÂhitÃnÃæ prav­ttidarÓanÃt / ubhayathopapattau cÃgamÃddevatÃdhi«Âhitatvameva niÓcÅyate // 14 // ---------------------- FN: bhÃti dÅpyate / tapati svakÃryaæ karoti / sa prÃïo vÃcaæ prathamÃmudgÅthakarmÃïi pradhÃnÃæ an­tÃdipÃpmarÆpaæ m­tyumatÅtyÃvahanm­tyunà muktÃæ k­tvà agnidevatÃtmatvaæ prÃpitavÃn / pÆrvaæ prÃïasyÃdhyÃtmikÃdhidaivikavibhÃgenÃpyaïutvavibhutvavyavasthoktà tatprasaÇgenÃdhyÃtmikÃnÃæ prÃïÃnÃmÃdhidaivikÃdhÅnatvamÃha-## 'vÃcà hi nÃmÃnyabhivadati cak«u«Ã rÆpÃïi paÓyati'iti t­tÅyÃÓrutyÃnvayavyatirekavatyà vÃgÃdÅnÃæ nirapek«asÃdhanatvoktivirodhÃt 'agnirvÃgbhÆtvÃ'ityÃdiÓrutiste«ÃmacetanÃgnyÃdyupÃdÃnakatvaparà na tu te«Ãmadhi«ÂhÃt­devatÃparà / naca svakÃrye ÓaktÃnÃmapi vÃgÃdÅnÃmacetanatvÃdadhi«ÂhÃtrapek«Ã na virudhyata iti vÃcyaæ, jÅvasyÃdhi«ÂhÃt­tvÃt / ki¤ca devatÃnÃmadhi«ÂhÃt­tve jÅvavadbhokt­tvamasmin dehe syÃt, tathà caikatrÃnekabhokt­ïÃæ virodhÃddurbalasya jÅvasya bhokt­tvaæ na syÃditi pÆrvapak«Ãrtha÷ / siddhÃntayati-## agnirvÃgbhÆtvÃdityaÓcak«urbhÆtveti ca tadbhÃvo 'trÃgryÃdidevatÃdhi«ÂheyatvarÆpa eva saæbandho na tadupÃdÃnakatvarÆpo dÆrasthÃdityamaï¬alÃdermukhasthacak«urÃdyupÃdÃnatvÃtsaæbhavÃdityÃha-## vÃyu÷ prÃïÃdhi«ÂhÃtà bhÆtvà nÃsÃpuÂe prÃviÓaditi vyÃkhyeyamityÃha-## bhÃti dÅpyate, tapati svakÃryaæ karotÅtyartha÷ / etasminnadhi«ÂhÃtradhi«ÂheyatvarÆpÃrthe liÇgÃntaramÃha-## sa prÃïo vÃcaæ prathamÃmudgÅthakarmaïi pradhÃnÃman­tÃdipÃpmarÆpaæ m­tyumatÅtyÃvahanm­tyunà muktÃæ k­tvà agnidevatÃtmatvaæ prÃpitavÃnityartha÷ / ki¤ca m­tasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïa÷ cak«urÃdityamityÃdiÓrutirapyadhi«ÂhÃtradhi«Âheyatvasaæbandhaæ dyotayatÅtyÃha-## nanu ÓakaÂÃdÅnÃæ balÅvardÃdipreritÃnÃæ prav­ttird­«ÂÃ, k«ÅrÃdÅnÃæ tvanadhi«ÂhitÃnÃmapi dadhyÃdiprav­ttird­Óyate, tathà cobhayathÃsaæbhave kathaæ niÓcaya÷, tatrÃha-## uktado«ÃntaranirÃsÃya sÆtramavatÃrayati-## //14// END BsCom_2,4.7.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.15 yadapyuktaæ devatÃnÃmevÃdhi«ÂhÃtrÅïÃæ bhokt­tvaprasaÇgo na ÓÃrÅrasyeti tatparihriyate- prÃïavatà ÓabdÃt | BBs_2,4.15 | satÅ«vapi prÃïÃnÃmadhi«ÂÃtrÅ«u devatÃsu prÃïavatà kÃryakaraïasaæghÃtasvÃminà ÓÃrÅreïaivai«Ãæ prÃïÃnÃæ saæbandha÷ Óruteravagamyate / tathÃhi Óruti÷ - 'atha yatraitadÃkÃÓamanuvi«aïïaæ cak«u÷ sa cÃk«u«a÷ puru«o darÓanÃya tak«uratha yo vededaæ jighrÃïÅti sa Ãtmà gandhÃya ghrÃïam' (chÃ. 8.124) ityeva¤jÃtÅyakà ÓÃrÅreïaiva prÃïÃnÃæ saæbandhaæ ÓrÃvayati / apicÃnekatvÃtpratikaraïamadhi«ÂhÃtrÅïÃæ devatÃnÃæ na bhokt­tvamasmi¤ÓarÅre 'vakalpate / eko hyevamasmi¤ÓarÅre ÓÃrÅro bhoktà pratisaædhÃnÃdisaæbhavÃdavagamyate // 15 // ---------------------- FN: atha dehe prÃgapraveÓÃnantaraæ yatra golake etacchidramanupravi«Âaæ cak«urindriyaæ tatra cak«u«yabhimÃnÅ sa Ãtmà cÃk«u«a÷ tasya rÆpadarÓanÃya cak«u÷ / #<ÓÃrÅreïaiveti /># bhoktreti Óe«a÷ / saæbandho bhokt­bhogyabhÃva÷ / atha dehe prÃïapraveÓÃnantaraæ yatra golake etacchidramanupravi«Âaæ cak«urindriyaæ tatra cak«u«yabhimÃnÅ sa Ãtmà cÃk«u«a÷ tasya rÆpadarÓanÃya cak«u÷ yadyapyÃtmà karaïÃnyepak«ate tathÃpi j¤eyaj¤ÃnatadÃÓrayÃhaÇkÃrÃnyo veda sa Ãtmà cidrÆpa eva, karaïÃni tu gandhÃdiprav­ttaye 'pek«yante na caitanyÃyeti Órutyartha÷ / ki¤ca yo 'haæ rÆpamadrÃk«aæ sa evÃhaæ Ó­ïomÅti pratisaædhÃnÃdeka÷ ÓÃrÅra eva bhoktà na bahavo devà ityÃha-## //15// END BsCom_2,4.7.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.16 tasya ca nityatvÃt | BBs_2,4.16 | tasya ca ÓÃrÅrasyÃsmi¤ÓarÅre bhokt­tvena nityatvena puïyapÃpopalepasaæbhavÃtsukhadu÷khopabhogasaæbhavÃcca na devatÃnÃm / tà hi parasminnaiÓvarye pade 'vati«ÂhamÃnà na hine 'smi¤ÓarÅre bhokt­tvaæ pratilabdhumarhanti / ÓrutiÓca bhavati- 'puïyamevÃmuæ gacchati na ha vai devÃnpÃpaæ gacchati' (b­. 1.5.3) iti ÓÃrÅreïaiva ca nitya÷ prÃïÃnÃæ saæbandha utkrÃntyÃdi«u tadanuv­ttidarÓanÃt / 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati prÃïamanÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b­. 4.4.2) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtsatÅ«vapi karaïÃnÃæ niyantrÅ«u devatÃsu na ÓÃrÅrasya bhokt­tvamapagacchati / karaïapak«asyaiva hi devatà na bhokt­pak«asyeti // 16 // kadÃciddevÃnÃmatrabhokt­tvaæ kadÃcijjÅvasyetyaniyamo 'stvityÃÓaÇkya svakarmÃrjite dehe jÅvasya bhokt­tvaniyamÃnmaivamityÃha-sÆtrakÃra÷-## utkramÃïÃdi«u jÅvasya prÃïÃvyabhicÃrÃttasyaiva prÃïasvÃmitvaæ, devatÃnÃæ tu parasvÃmikarathasÃrathivadadhi«ÂhÃt­tvamÃtramiti vyÃkhyÃntaramÃha-#<ÓÃrÅreïaiva ca nitya iti /># yathà pradÅpÃdi÷ karaïopakÃrakatayà karaïapak«asyÃntargatastathà devÃ÷ karaïopakÃriïa eva na bhoktÃra ityartha÷ / jÅvasyÃd­«ÂadvÃrà karaïÃdhi«ÂhÃt­tvÃdrathasvÃmivadbhokt­tvaæ, devÃnÃæ tu karaïopakÃrÃbhij¤Ãtayà sÃrathivadadhi«ÂhÃt­tvamiti na jÅvenÃnyathÃsiddhi÷ / devÃnÃmadhi«ÂhÃt­tvenÃsmindehe bhokt­tvÃnumÃnaæ tu 'na ha vai devÃn pÃpaæ gacchati'ityuktaÓrutibÃdhitam / tasmÃt 'cak«u«Ã hi rÆpÃïi paÓyati'iti Órute÷ sÃdhanatvamÃtrabodhitvÃdagnirvÃgbhÆtvetyÃdyadhi«ÂhÃt­devatÃpek«ÃbodhakaÓrutibhiravirodha iti siddham //16// END BsCom_2,4.7.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.17 8 indriyÃdhikaraïam / sÆ. 17-19 ta indriyÃïi tadvyapadeÓÃd anyatra Óre«ÂhÃt | BBs_2,4.17 | mukhyaÓcaika itare caikÃdaÓa prÃïà anukrÃntÃ÷ / tatredamaparaæ saædihyate / kiæ mukhyasyaiva prÃïasya v­ttibhedà itare prÃïà ÃhosvittattvÃntarÃïÅti / kiæ tÃvatprÃptaæ, mukhyasyaivetare v­ttibhedà iti / kuta÷ - Órute÷ / tathÃhi ÓrutirmukhyamitarÃæÓca prÃïÃnsaænidhÃpya mukhyÃtmatÃmitare«Ãæ khyÃpayati- 'hantÃsyaiva sarve rÆpamasÃmeti ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan' (b­. 1.5.21) iti / prÃïaikaÓabdatvÃccaikatvÃdhyavasÃya÷ / itarathà hyanyÃyyamanekÃrthatvaæ prÃïaÓabdasya prasajyeta / ekatra và mukhyatvamitaratra và lÃk«aïikatvÃmÃpadyeta / tasmÃdyathaikasyaiva prÃïasya prÃïÃdyÃ÷ pa¤ca v­ttaya evaæ vÃgÃdyà apyekÃdaÓeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - tattvÃntarÃïyeva prÃïÃdvÃgÃdÅnÅti / kuta÷ - vyapadeÓÃbhÃvÃt / ko 'yaæ vyapadeÓabheda÷ / te prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ Óre«Âhaæ varjayitvÃvaÓi«Âà ekÃdaÓenjadriyÃïÅtyucyante / ÓrutÃvevaæ vyapadeÓadarÓanÃt / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (mu. 2.1.3) iti hyeva¤jÃtÅyake«u pradeÓe«u p­thakprÃïo vyapadiÓyate p­thaktcendriyÃïi / nanu manaso 'pyevaæ sati varjanamindriyatvena prÃïavatsyÃt, 'mana÷ sarvendriyÃïi ca' iti p­thagvyapadeÓadarÓanÃt / satyametat / sm­tau tvekÃdaÓendriyÃïÅti mano 'pÅndriyatvena ÓrotrÃdivatsaæg­hyate / prÃïasya tvindriyatvaæ na Órutau sm­tau và prasiddhamasti / vyapadeÓabhedaÓcÃyaæ tattvabhedapak«a upapadyate / tattvaikatve tu sa evaika÷ sanprÃïa indriyavyapadeÓaæ labhate na labhate ceti viprati«iddham / tasmÃttattvÃntarabhÆtà mukhyÃditare // 17 // ---------------------- FN: asyaiva mukhyaprÃïasya rÆpaæ asÃma bhavemeti saækalpya, te vÃgÃdaya÷ / satsvindriye«u tadadhi«ÂhÃt­devatÃcintÃ, tÃnyeva prÃïav­ttivyatirekeïa na santÅtyÃk«epaæ pratyÃha-## prÃïÃdindriyÃïÃæ bhedÃbhedaÓrutibhyÃæ saæÓayaæ vadan pÆrvapak«ayati-## hanta idÃnÅmasyaiva mukhyaprÃïasya sarve vayaæ svarÆpaæ bhavÃmeti saækalpya te vÃgÃdayastathÃbhavannityabhedaÓrutyartha÷ / te prÃïÃdabhinnÃ÷, prÃïapadavÃcyatvÃt, prÃïavadityÃha-## te prÃïÃ÷ Óre«ÂhÃdanyatra anye iti pratij¤Ãrthatvena padatrayaæ vyÃca«Âe-## tadvyapadeÓÃdityatra taccabda÷ pratij¤ÃtÃnyatvaæ parÃm­Óati / prÃïà indriyÃïÅtyaparyÃyaÓabdÃbhyÃmanyatvokteriti hetÆpapÃdanÃrthatvena punastÃni sÆtrapadÃni yojayati-## sÆtrasya viÓvatomukhatvÃdubhayÃrthatvamalaÇkÃra eva na dÆ«aïam / etena pratij¤ÃdhyÃhÃra÷ tacchabdasyÃprak­tabhedaparÃmarÓitvaæ ceti do«advayamapÃstam / ÓabdabhedÃdvastubhedasÃdhane 'tiprasaÇgaæ ÓaÇkate-## prÃïavanmanaso 'pi indriyebhyo bheda÷ syÃdityartha÷ / aparyÃyasaæj¤ÃbhedÃtsvatantrasaæj¤ivastubheda ityutsarga÷ / sa ca 'mana÷ «a«ÂhÃnÅndriyÃïi'ityÃdism­tibÃdhÃnmanasyapodyate, prÃïe tu bÃdhakÃbhÃvÃdutsargasiddhiriti samÃdhatte-## mana indriyÃïi ceti bhedoktirgobalÅvardanyÃyena neyà / siddhÃnte manasa÷ pramopÃdÃnatvÃdÃtmavadanindriyatvami«Âaæ tato notsargabÃdha iti kecit / ki¤ca 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca'iti p­thagjanmavyapadeÓÃtsvatantravastubheda ityÃha-## ekasmin vÃkye prÃïa indriyaÓabdamaikyÃllabhate punaruktibhayÃnna labhate ceti vyÃghÃta ityartha÷ //17// END BsCom_2,4.8.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.18 kutaÓca tattavÃntarabhÆtÃ÷ - bhedaÓrute÷ | BBs_2,4.18 | bhedena vÃgÃdibhya÷ prÃïa÷ sarvatra ÓrÆyate- 'te ha vÃcamÆcu÷' (b­. 1.3.2) ityupakramya vÃgÃdÅnasurapÃpmavidhvastÃnupanyasyopasaæh­tya vÃgÃdiprakaraïam 'atha hemamÃsanyaæ prÃïamÆcu÷' ityasuravidhvaæsino mukhyasya prÃïasya p­thagupakramÃt / tathà 'mano vÃcaæ prÃïaæ tÃnyÃtmane 'kuruta' ityevamÃdyà api bhedaÓrutaya udÃhartavyÃ÷ / tasmÃdapi tattvÃntarabhÆtà mukhyÃditare // 18 // evaæ bhedenÃparyÃyasaæj¤ÃbhyÃmukte÷ p­thagjanokteÓceti tadvyapadeÓÃditi heturvyÃkhyÃta÷ / bhedaÓruteriti sÆtreïa prakaraïabhedo heturukta iti na paunaruktyam / te ha devÃ÷ ÓÃstrÅyendriyamanov­ttirÆpà asurÃïÃæ pÃpav­ttirÆpÃïÃæ jayÃrthamudgÅthakarmaïi prathamaæ vyÃp­tÃæ vÃcamÆcustanna udgÃyÃsuranÃÓÃrthamiti tathÃstvityaÇgÅk­tyodgÃyantÅæ vÃcaman­tÃdido«eïa vidhvaæsitavantosurà ityevaæ krameïa sarve«vindriye«u pÃpagraste«u paÓcÃdatheti prakaraïaæ vicchidya prasiddhamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhyaæ prÃïamÆcustanna tadgÃyeti tena prÃïenodagÃtrà nirvi«ayatayà saÇgado«aÓÆnyenÃsurà na«Âà ityasurÃïÃæ vidhvaæsino mukhyaprÃïasyokterbhedasiddhirityÃha-## tÃni trÅïyanyÃnyÃtmane svÃrthaæ prajÃpati÷ k­tavÃnityartha÷ //18// END BsCom_2,4.8.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.19 kutaÓca tattvÃntarabhÆtÃ÷ - vailak«aïyÃc ca | BBs_2,4.19 | vailak«aïyaæ ca bhavati mukhyasyetare«Ãæ ca / su«upte«u vÃgÃdi«u mukhya eko jÃgarti sa eva caiko m­tyunÃnÃpta ÃptÃstvitare / tasyaiva ca sthityukrÃntibhyÃæ dehadhÃraïapatanahetutvaæ nendriyÃïÃm / vi«ayÃlocanahetutvaæ cendriyÃïÃæ na prÃïasyeva¤jÃtÅyako bhÆyÃllak«aïabheda÷ prÃïendriyÃïÃm / tasmÃdapye«Ãæ tattvÃntarabhÃvasiddhi÷ / yaduktam- 'ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan' (b­. 1.5.21) iti Órute÷ prÃïa evendriyÃïÅti, tadayuktam / tatrÃpi paurvÃparyÃlocanÃdbhedapratÅte÷ / tathÃhi- vadi«yÃmyevÃhamiti vÃgdadhre' (b­. 1.5.21) iti vÃgÃdÅnÅndriyÃïyanukramya 'tÃni m­tyu÷ Óramo bhÆtvopayeme tasmÃcchrÃmyatyeva vÃk' iti ca ÓramarÆpeïa m­tyunà grastatvaæ vÃgÃdÅnÃmabhidhÃya 'athemameva nÃpnodyo 'yaæ madhyama÷ prÃïa÷' (b­. 1.5.21) iti p­thakprÃïaæ m­tyunÃnabhibhÆtaæ tamanukrÃmati / 'ayaæ vai na÷ Óre«Âha÷' (b­. 1.5.21) iti ca Óre«ÂhatÃmasyÃvadhÃrayati / tasmÃttadavirodhena vÃgÃdi«u parispandalÃbhasya prÃïÃyattatvaæ tadrÆpabhavanaæ vÃgÃdÅnÃmiti mantavyaæ na tÃdÃtmyam / ata eva ca prÃïaÓabdasyendriye«u lÃk«aïikatvasiddhi÷ / tathÃca Óruti÷ - 'ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan / tasmÃdeta etenÃkhyÃyante prÃïÃ÷' (b­. 1.5.21) iti mukhyaprÃïavi«ayasyaiva prÃïaÓabdasyendriye«u lÃk«aïikÅæ v­ttiæ darÓayati / tasmÃttattvÃntarÃïi prÃïÃdindriyÃïÅti // 19 // ---------------------- FN: m­tyurÃsaÇgado«a÷ / vÃdgagdhre dhÃraïÃbhiprÃyaæ cakre / viruddhadharmavattvÃcca bheda ityÃha-## m­tyurÃsaÇgado«a÷ / vÃgdadhre vrataæ dh­tavatÅtyartha÷ / bahubhirbhedaliÇgairvirodhÃdvÃgÃdÅnÃæ prÃïarÆpabhavanaæ prÃïÃdhÅnasthitikatvarÆpaæ vyÃkhyeyam / etadeva prÃïaÓabdasyendriye«u lak«aïÃbÅjaæ Órutau 'tasmÃdeta etenÃkhyÃyanta'iti parÃm­«Âam, iti na bhedÃbhedaÓrutyorvirodha iti siddham //19// END BsCom_2,4.8.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.20 9 saæj¤ÃmÆrtikÊptyadhikaraïam / sÆ. 20-22 saæj¤ÃmÆrtikÊptis tu triv­tkurvata upadeÓÃt | BBs_2,4.20 | satprakriyÃyÃæ tejobannÃnÃæ s­«ÂimabhidhÃyopadiÓyate- 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅti / tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃæ karavÃïÅti' (chÃ. 6.3.2) / tatra saæÓaya÷ - kiæ jÅvakart­kamidaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamÃhosvitparameÓvarakart­kamiti / tatra prÃptaæ tÃvajjÅvakart­kamevedaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamiti / kuta÷ - 'anena jÅvenÃtmanÃ' iti viÓe«aïÃt / yathà loke cÃreïÃhaæ parasainyamanupraviÓya saækalayÃnÅtyeva¤jÃtÅyake prayoge cÃrakart­kameva satsainyasaækalanaæ hetukart­tvÃdrÃjÃtmanyadhyÃropayati saækalayÃnÅtyuttamapuru«aprayogeïa, evaæ jÅvakart­kameva sannÃmarÆpavyÃkaraïaæ hetukart­tvÃddevatÃtmanyadhyÃropayati vyÃkaravÃïÅtyuttamapuru«aprayogeïa / apica ¬ittha¬avitthÃdi«u nÃmasu ghaÂaÓarÃvÃdi«u ca rÆpe«u jÅvasyaiva vyÃkart­tvaæ d­«Âam / tasmÃjjÅvakart­kamevedaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamityevaæ prÃpte 'bhidhatte- 'saæj¤ÃmÆrtikÊptastu' iti / tuÓabdena pak«aæ vyÃvartayati / saæj¤ÃmÆrtikÊptiriti nÃmarÆpavyÃkriyetyetat / triv­tkurvata iti parameÓvaraæ lak«ayati, triv­tkaraïe tasya nirapavÃdakart­tvanirdeÓÃt / yeyaæ saæj¤ÃkÊptimÆrtikÊptiÓcÃgnirÃdityaÓcandramà vidyuditi, tathà kuÓakÃÓapalÃÓÃdi«u paÓum­gamanu«yÃdi«u ca pratyÃk­ti prativyakti cÃnekaprakÃrà / sà khalu parameÓvarasyaiva tejobannÃnÃæ nirmÃtu÷ k­tirbhavitumarhati / kuta÷ - upadeÓÃt / tathÃhi- 'seyaæ devataik«ata' ityupakramya 'vyÃkaravÃïi' ityuttamapuru«aprayogeïa parasyaiva brahmaïo vyÃkart­tvamihopadiÓyate / nanu jÅveneti viÓe«aïÃjjÅvakart­katvaæ vyÃkaraïasyÃdhyavasitam / naitadevam / jÅvenetyetadanupraviÓyetyanena saæbadhyata ÃnantaryÃt, na vyÃkaravÃïÅtyanena / tena hi saæbandhe vyÃkaravÃïÅtyayaæ devatÃvi«aya uttamapuru«a aupacÃrika÷ kalpyeta / naca girinadÅsamudrÃdi«u nÃnÃvidhe«u nÃmarÆpe«vanÅÓvarasya jÅvasya vyÃkaraïasÃmarthyamasti / ye«vapi cÃsti sÃmarthyaæ te«vapi parameÓvarÃyattameva tat / naca jÅvo nÃma parameÓvarÃdatyantabhinnaÓcÃra iva rÃj¤a÷, Ãtmaneti viÓe«aïÃt / upÃdhimÃtranibandhanatvÃcca jÅvabhÃvasya / tena, tatk­tamapi nÃmarÆpavyÃkaraïaæ parameÓvarak­tameva bhavati / parameÓvara eva ca nÃmarÆpayorvyÃkarteti sarvopani«atsiddhÃnta÷ / 'ÃkÃÓo ha vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' (chÃ. 8.14.1) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtparameÓvarasyaiva triv­tkurvata÷ karma nÃmarÆpayorvyÃkaraïam / triv­tkaraïapÆrvakamevedamiha nÃmarÆpavyÃkaraïaæ vivak«yate, pratyekaæ nÃmarÆpavyÃkaraïasya tejobannotpattivacanenaivoktatvÃt / tacca triv­tkaraïamagnyÃdityacandravidyutsu ÓrutirdarÓayati- 'yadagre rohitaæ rÆpaæ tejasastadrÆpaæ yacchuklaæ tadapÃæ yatk­«ïaæ tadannasya' (chÃ. 6.4.1) ityÃdinà / tatrÃgniritÅdaæ rÆpaæ vyÃkriyate / sati ca rÆpavyÃkaraïe vi«ayapratilambhÃdagniritÅdaæ nÃma vyÃkriyate / evamÃdityacandravidyutsvapi dra«Âavyam / anena cÃgnyÃdyudÃharaïena bhaumÃmbhasataijase«u tri«vapi dravye«vaviÓe«eïa triv­tkaraïamuktaæ bhavati / upakramopasaæhÃrayo÷ sÃdhÃraïatvÃt / tathÃhyaviÓe«eïaivopakrama÷ - 'imÃstisro devatÃstriv­dekaikà bhavati' (chÃ. 6.3.4) iti / aviÓe«eïaiva copasaæhÃra÷ - 'yadu rohitamivÃbhÆditi tejasastadrÆpam' ityevamÃdi÷ 'yadavij¤ÃtamivÃbhÆdityetÃsÃmeva devatÃnÃæ samÃsa iti' (chÃ. 6.4.6.7) evamanta÷ // 20 // ---------------------- FN: prakriyà prakaraïam / tÃsÃæ tis­ïÃmekaikÃæ devatÃæ tejobannÃtmanà tryÃtmikÃæ kari«yÃmÅti Óruti÷ pa¤cÅkaraïopalak«aïÃrthà / utpattirutpÃdaneti ca kÃryakartrorvyÃpÃrau prasiddhau tatra jagadutpattiÓrutivirodha÷ atÅtena pÃdadvayaina nirasta÷, saæpratyutpÃdanaÓrutivirodho nirasyate / tatrÃpi sÆk«mabhÆtotpÃdanaæ pÃrameÓvarameveti Óruti«vavipratipannaæ, sthÆlabhÆtotpÃdane tvasti Órutivipratipattiriti tannirÃsÃrthamÃha-## nÃmarÆpabhedÃtkaraïabhinna÷ prÃïa ityuktaæ, tatprasaÇgena sthÆlanÃmarÆpakÊpti÷ kiÇkart­keti cintyata ityavÃntarasaægati÷ / prakriyà prakaraïaæ / Åk«aïamevÃha-## hanta idÃnÅæ devatÃ÷ sÆk«mà anupraviÓyeti saæbandha÷ / tÃsÃæ tis­ïÃæ devatÃnÃmekaikÃæ devatÃæ tejobannÃtmanà tryÃtmikÃæ kari«yÃmÅti Óruti÷ pa¤cÅkaraïopalak«aïÃrthà / chÃndogye 'pyÃkÃÓavÃyvorupasaæhÃrasyoktatvÃt / evaæ sthÆlÅk­te«u bhÆte«u prÃïinÃæ vyavahÃra÷ setsyatÅti paradevatÃyÃstÃtparyam / jÅvenetipadasya vyÃkaravÃïÅtyanena saæbandhasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e jÅvasyaiva bhautikasra«Â­tvÃdbrahmaïa÷ sarvasra«Â­tvÃsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / jÅvenetyasya vyÃkaravÃïÅtipradhÃnakriyÃpadena saæbandha iti pÆrvapak«amÃha-## paradevatÃyà akart­tve kathamuttamapuru«aprayoga ityÃÓaÇkya prayojakatvÃtkart­tvopacÃra ityÃha-## siddhÃntayati-## pratijÃtÅtyartha÷ / anena sthÆlasarvasarge jÅvasyÃsÃmarthyaæ dyotitam / tathÃca padÃnvayasya padÃrthayogyatÃdhÅnatvÃjjÅvarÆpeïa praviÓyÃhameva vyÃkaravÃïÅtyanvaya÷ / na tu jÅvena vyÃkaravÃïÅti / nanu tarhi praveÓakriyà jÅvakart­kà vyÃkaraïamÅÓvarakart­kamiti kart­bhedÃt k­tvÃpratyayo na syÃdityata Ãha-## vastutastu sÆryo jale pravi«Âa iti pratibimbabhÃvÃkhyapraveÓe sÆryasyaiva kart­tvaprayogÃjjÅvÃtmanà praveÓe 'pÅÓvara eva karteti k­tvÃÓrutiryukteti bodhyam / nanvabhedaÓcejjÅva eva vyÃkartà kiæ na syÃdityÃÓaÇkya kalpanayà bhinnasya tasyÃÓaktatvÃcchrutivirodhÃcca maivamityÃha-## pratyekaæ mahÃbhÆtasargasya prÃguktatvÃdiha vyÃkaraïavÃkye yatnapÆrvakaæ sthÅlabhautikasarga ucyata iti pÃÂhavyatyayena sÆtrasÆcitaæ ÓrutyarthamÃha-## ÅÓvarak­taæ tryÃtmatvamiti kva d­«Âamityata Ãha-## idÃnÅæ nÃmarÆpavyÃkaraïe kramamÃha-## yadyapi 'ata÷ prabhavÃt'ityatra vedaÓabdapÆrvikÃrthas­«Âiruktà tathÃpyavyaktÃtsm­tÃcchabdÃdarthas­«Âau satyÃæ sphuÂanÃmasaæbandhÃbhivyaktiratroktetyavirodha÷ / nanvagnyÃdÅnÃæ taijasÃnÃmeva ÓrutÃvudÃharaïadbhÆjalayosatryÃtmakatvaæ na vivak«itamityata Ãha-## upakrame tÃsÃæ madhya iti Óe«a÷ / yatkapotarÆpÃdikaæ k­«ïatvÃdiviÓe«ÃkÃreïa vij¤Ãtamiva bhavati taddevatÃnÃæ samudÃyarÆpamityartha÷ //20// END BsCom_2,4.9.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.21 tÃsÃæ tis­ïÃæ devatÃnÃæ bahistriv­tk­tÃnÃæ satÅnÃmadhyÃtmamaparaæ triv­tkaraïamuktam- 'imÃstisro devatÃ÷ puru«aæ prÃpya triv­ttriv­dekaikà bhavati' (chÃ. 6.4.7) iti / tadidÃnÅmÃcÃryo yathÃÓrutyevopadarÓayatyÃÓaÇkitaæ ka¤ciddo«aæ parihari«yan- mÃæsÃdi bhaumaæ yathÃÓabdamitarayoÓ ca | BBs_2,4.21 | bhÆmestriv­tk­tÃyÃ÷ puru«eïopabhujyamÃnÃyà mÃæsÃdikÃryaæ yathÃÓabdaæ ni«padyate / tathÃhi Óruti÷ - 'annamaÓitaæ tredhà vidhÅyate tasya ya÷ sthavi«Âho dhÃtustatpurÅ«aæ bhavati yo madhyamastanmÃæsaæ yo 'ïi«Âhastanmana÷' (chÃ. 6.5.1) iti / triv­tk­tà bhÆmirevai«Ã vrÅhiyavÃdyannarÆpeïÃdyata ityabhiprÃya÷ / tasyÃÓca sthavi«Âhaæ rÆpaæ purÅ«abhÃvena bahirnirgacchati / madhyamamadhyÃtmaæ mÃæsaæ vardhayati / aïi«Âhaæ tu mana÷ / evamitarayoraptejasoryathÃÓabdaæ kÃryamavagantavyam / evaæ mÆtraæ lohitaæ prÃïaÓcÃpÃæ kÃryam / asthi majjà vÃktejasa iti // 21 // bÃhyaæ triv­tkaraïamuktvÃdhyÃtmikamaparaæ pÆrvoktavilak«aïaæ tadannuttarasÆtramavatÃrayati-## puru«aÓarÅraæ prÃpyaikaikà triv­dbhavati kÃryatrayÃtmanà bhavatÅtyartha÷ / uttarasÆtreïÃÓaÇkitaæ do«aæ nirasitumÃdau ÓaÇkÃvi«ayamÃdhyÃtmikatriv­tkaraïaæ darÓayatÅti bhëyÃrtha÷ / nanvannamayaæ mÃæsÃdi kathaæ bhaumamityata Ãha-## prÃïasya vÃyorapkÃryatvamaupacÃrikaæ dra«Âavyam //21// END BsCom_2,4.9.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.22 atrÃha- yadi sarvameva triv­tk­taæ bhÆtabhautikamaviÓe«aÓrute÷ 'tÃsa triv­taæ triv­tamekaikÃmakarot' iti / kiÇk­tastarhyayaæ viÓe«avyapadeÓa÷ 'idaæ teja imà Ãpa idamannam' iti / tathà 'adhyÃtmamidamannasyÃÓitasya kÃryaæ mÃæsÃdi / idamapÃæ pÅtÃnÃæ kÃryaæ lohitÃdi / idaæ tejaso 'Óitasya kÃryamasthyÃdi' iti / atrocyate- vaiÓe«yÃt tu tadvÃdas tadvÃda÷ | BBs_2,4.22 | tuÓabdena coditaæ do«amapanudati / viÓe«asya bhÃvo vaiÓe«yam / bhÆyastvamiti yÃvat / satyapi triv­tkaraïe kvacitkasyacidbhÆtadhÃtorbhÆyastvamupalabhyate 'agnestejobhÆyastvamudakasyÃbbhÆyastvaæ p­thivyà annabhÆyastvam' iti / vyavahÃraprasiddhyarthaæ cedaæ triv­tkaraïam / vyavahÃraÓca triv­tk­tarajjuvadekatvÃpattau satyÃæ na bhedena bhÆtatrayagocaro lokasya prasiddhyet / tasmÃtsatyapi triv­tkaraïe vaiÓe«yÃdeva tejobannaviÓe«avÃdo bhÆtabhautikavi«aya upapadyate / tadvÃdastadvÃda iti padÃbhyÃso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 22 // evaæ vi«ayamuktvà do«aæ ÓaÇkate-## taduttaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## svabhÃvÃdhikyaæ vaiÓe«yaæ kimarthe k­tamityata Ãha-## evaæ sm­tinyÃyamatÃntaraÓrutibhiravirodho brahmaïi vedÃntatÃtparyasyeti siddham //22// END BsCom_2,4.9.22 ____________________________________________________________________________________________ iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // 4 // iti ÓrÅmadbrahmasÆtraÓÃÇkarabhëye 'virodhÃkhyo dvitÅyo 'dhyÃya÷ // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmadgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //4// ##// ##//