Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with: 1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya 2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version integrates a multitude of files into a single structure in order to facilitate word search across the entire corpus of commentaries. The files have been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitãyo 'dhyàyaþ / [dvitãye avirodhàkhyàdhyàye prathamapàde sàükhyayogakàraõàdàdismçtibhiþ sàükhyàdiprayuktatarkai÷ca vedàntasamanvayavirodhaparihàraþ] # atha dvitãyo 'dhyàyaþ /# saccidànandaråpàya kçùõàyàkliùñakàriõe / namo vedàntavedyàya gurave buddhisàkùiõe //1// sàükhyàdismçtiyuktibhirna calito vedàntasiddhàntago nirmålairvividhàgamairavidito vyomàdijanmàpyayaþ / utpattyantavivarjita÷citivapurvyàpi ca kartàü÷ako liïgena prathito 'pi nàmatanukçttaü jànakã÷aü bhaje //2//  ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.1.1 1 smçtyadhikaraõam / så. 1-2 prathame 'dhyàye sarvaj¤aþ sarve÷varaþ jagata utpattikàraõaü, mçtsuvarõàdaya iva ghañarucakàdãnàm / utpannasya jagato niyantçtvena stithikàraõaü, màyàvãva màyàyàþ / prasàritasya ca jagataþ punaþ svàtmanyevopasaühàrakàraõaü, avaniriva caturvidhasya bhåtagràmasya / sa eva ca sarveùàü na àtmetyetadvedàntavàkyasamanvayapratipàdanena pratipàditam / pradhànàdikàraõavàdà÷cà÷abdatvena niràkçtàþ / idànãü svapakùe smçtinyàyavirodhaparihàraþ, pradhànàdivàdànàü ca nyàyàbhàsopabçühitatvaü, prativedàntaü ca sçùñyàdiprakriyàyà avigãtatvamisyarthajàtasya pratipàdanàya dvitãyo 'dhyàya àrabhyate / tatra prathamaü tàvatsmçtivirodhamupanyasya pariharati- smçtyanavakà÷adoùaprasaïga iti cen nànyasmçtyanavakà÷adoùaprasaïgàt | BBs_2,1.1 | yaduktaü brahmaiva sarvaj¤aü jagataþ kàraõamiti, tadayuktam / kutaþ smçtyanavakà÷adoùaprasaïgàt / smçti÷ca tantràkhyà paramarùipraõãtà ÷iùñaparigçhãtà anyà÷ca tadanusãriõyaþ smçtayaþ, evaü satyanavàkà÷àþ prasajyeran / tàsu hyacetanaü pradhànaü svatantraü jagataþ kàraõamupanibadhyate / manvàdisamçtayastàvaccodanàlakùaõenàgnihotràdinà dharmajàtenàpekùitamarthaü samarpayantyaþsàvakà÷à bhavanti / asya varõasyàsminkàle 'nena vidhànaünopanayanaü, ãdç÷a÷càcàraþ, itthaü vedàdhyayanaü, itthaü sahadharmacàriõãsaüyoga iti / tathà puruùàrthà÷ca varõà÷ramadharmànnànàvidhànvidadhati / naivaü kapilàdismçtãnàmanuùñheye viùaye 'vakà÷o 'sti / mokùasàdhanameva hi samyagdar÷anamadhikçtya tàþ praõãtàþ / yadi tatràpyanavakà÷àþ syurànarthakyamevàsàü prasajyeta / tasmàttadavirodhena vedàntà vyàkhyàtavyàþ / kathaü punarãkùatyàdibhyo hetubhyo brahmaiva sarvaj¤aü jagataþ kàraõamityavadhàritaþ ÷rutyarthaþ smçtyanavakà÷adoùaprasaïgena punaràkùipyate / bhavadeyamanàkùepaþ svatantrapraj¤ànàm / paratantrapraj¤àstu pràyeõa janàþ svàtantryeõa ÷rutyarthamavadhàrayituma÷aknuvantaþ prakhyàtapraõetçkàsu smçtiùvavalamberan / tadbalena ca ÷rutyarthaü pratipitseran / asmatkçte ca vyàkhyàne na vi÷vasyurbahumànàtsmçtãnàü praõetçùu / kapilaprabhçtãnàü càrùaü j¤ànamapratihataü smaryate / ÷ruti÷ca bhavati- 'çùiü prasåtaü kapilaü yastamagre j¤ànairbibharti jàyamànaü ca pa÷yet' (÷ve. 5.2) iti / tasmànnaiùàü matamayathàrthaü ÷akyaü saübhàvayitum / tarkàvaùñambhena caiter'thaü pratiùñhàpayanti / tasmàdapi smçtibalena vedàntà vyàkhyeyà iti punaràkùepaþ / tasya samàdhiþ nànyasmçtyanavakà÷adoùaprasaïgàditi / yadi smçtyanavakà÷adoùaprasaïgene÷varakàraõavàda àkùipyeta, evamapyanyà ã÷varakàraõavàdinyaþ smçtayo 'navakà÷àþ prasajyeran / tà udàhariùyàmaþ - 'yattatsåkùmamavij¤eyam' iti paraü brahma prakçtya 'sa hyantaràtmà bhåtànàü kùetraj¤a÷ceti kathyate' iti coktvà 'tasmàdavyaktamutpannaü triguõaü dvijasattama' ityàha / tathànyatràpi 'avyaktaü puruùe brahmannirguõe saüpralãyate' ityàha / 'ata÷ca saükùepamimaü ÷çõudhvaü nàràyaõaþ sarvamidaü puràõaþ / sa sargakàle ca karoti sarvaü saühàrakàle ca tadatti bhåyaþ' iti puràõe / bhagavadgãtàsu ca- 'ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayastathà' (bha.gã. 7.6) iti / paramàtmànameva ca prakçtyàpastamabaþ pañhati- 'tasmàtkàyàþ prabhavanti sarve sa målaü ÷à÷vatikaþ sa nityaþ (dha.så. 1.8.23.2) iti / evamaneka÷aþ smçti÷vapã÷varaþ kàraõatvenopàdànatvena ca prakà÷yate / samçtibalena pratyavatiùñamànasya smçtibalenaivottaraü vakùyàmãtyato 'yamanyasmçtyanavakà÷adoùopanyàsaþ / dar÷itaü tu ÷rutãnàmã÷varakàraõavàdaü prati tàtparyam / vipratipattau ca smçtãnàmava÷yakartavye 'nyataraparigrahe 'nyataraparityàge ca ÷rutyanusàriõyaþ smçtayaþ pramàõamanapekùyà itaràþ / taduktaü pramàõalakùaõe- 'virodhe tvanapekùaü syàdasti hyanumànam' (jai.så. 1.3.3) iti / nacàtãndriyànartha¤÷rutimantareõa ka÷cidupalabhata iti ÷akyaü saübhàvayituü nimittàbhàvàt / ÷akyaü kapilàdãnàü siddhànàmapratihataj¤ànatvàditi cet / na / siddherapi sàpekùatvàt / dharmànuùñhànàpekùà hi siddhiþ / sa ca dharma÷codanàlakùaõaþ / tata÷ca pårvasiddhàyà÷codanàyà artho na pa÷cimasiddhapuruùavacanava÷enàti÷aïkituü ÷akyate / siddhavyapà÷rayakalpanàyàmapi bahutvàtsiddhànàü pradra÷itena prakàreõa smçtivipratipattau satyàü na ÷rutivyapà÷rayàdanyannirõayakàraõamasti / paratantrapraj¤asyàpi nàkasmàtsmçtivi÷eùaviùayaþ pakùapàto yuktaþ / kasyacitkvacitpakùapàte sati puruùamativau÷varåpyeõa tattvàvyavasthànaprasaïgàt / tasmàttasyàpi smçtivipratipattyupanyàsena smçtyanusàràviùayavivecanena ca sanmàrge praj¤à saügrahaõãyà / yà tu ÷rutiþ kapilasya j¤ànàti÷ayaü pradar÷ayantã pradar÷ità na tayà ÷rutiviruddhamapi kàpilaü mataü ÷raddhàtuü ÷akyaü, kàpilamiti ÷rutisàmànyamàtratvàt / anyasya ca kapilasya sagaraputràõàü pratapturvàsudevanàmnaþ smaraõàt / anyàrthadar÷anasya ca pràptirahitasyàsàdhakatvàt / bhavati cànyà manormàhàtmyaü prakhyàpayantã ÷rutiþ - 'yadvai ki¤ca manuravadattadbheùajam' (tai.saü 2.2.10.2) iti / manunà ca 'sarvabhåteùu càtmànaü sarvabhåtàni càtmani / saüpa÷yannàtmayàjã vai svàràjyamadhigacchati // ' (12.11) iti sarvàtmatvadar÷anaü pra÷aüsatà kàpilaü mataü nindyata iti gamyate / kapilo hi na sarvàtmatvadar÷anamanumanyate, àtmabhedàbhyupagamàt / mahàbhàrate 'pi ca 'bahavaþ puruùà brahmannutàho eka eva tu' iti vicàrya 'bahavaþ puruùà ràjansàükhyayogavicàriõàm' iti parapakùamupanyasya tadvyudàsena- 'bahånàü puruùàõàü hi yathaikà yonirucyate / tathà taü puruùaü vi÷vamàkhyàsyàmi guõàdhikam // ' ityupakramya 'mamàntaràtmà tava ca ye cànye dehasaüsthitàþ / sarveùàü sàkùibhåto 'sau na gràhyaþ kenacitkvacit // vi÷vamårdhà vi÷vabhujo visvapàdàkùinàsikaþ / eka÷carati bhåteùu svairacàrã yathàsukham // ' iti sarvàtmataiva nirdhàrità / ÷ruti÷ca sarvàtmatàyàü bhavati- 'yasminsarvàõi bhåtànyàtmaivàbhådvijànataþ / tatra ko mohaþ kaþ ÷okaþ ekatvamanupa÷yataþ' (ã. 7) ityevaüvidhà / ata÷ca siddhamàtmabhedakalpanayàpi kapilasya tantraü vedaviruddhaü vedànusàrimanuvacanaviruddhaü ca, na kevalaü svatantraprakçtikalpanayaiveti / vedasya hi nirapekùaü svàrthe pràmàõyaü raveriva råpaviùaye / puruùavacasàü tu målàntaràpekùaü vaktusmçtivyavahitaü ceti viprakarùaþ / tasmàdvedaviruddhe viùaye smçtyanavakà÷aprasaïgo na doùaþ //1// ---------------------- FN: 'dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho 'nyaduùñatà / bhåtabhoktç÷ruterliïga÷ruterapyaviruddhatà' iti saügraha÷lokaþ / paramarùiþ kapilaþ / anyà àsuripa¤ca÷ikhàdipraõãtàþ / upacaritaü ÷rutyarthaü pratipadyerannityarthaþ / såkùmatvamatãndriyatvam / avij¤eyatvaü pramàõàntaràvagàhyatvam / kàyà brahmàdayaþ / ÷à÷vatikaþ kåñasthaþ / ÷rutivirodhe smçtipràmàõyaü anapekùaü heyam / hi yato 'sati virodhe ÷rutyanumànaü bhavati / pratapturdàhakasya / vi÷ve mårdhano 'syaiva sarvatra pratibimbitatvàt / evaü vi÷vabhujàdau yojyam / 'nàmaråpe vyàkaravàõi'iti ÷ruternàmatanukçdapi saüj¤àmårtivyàkartàpi liïga÷arãropàdhinà karteti aü÷a iti ca prathitaþ prasiddho yastaü pratyagabhinnaü paramàtmànaü målaprakçtiniyantàraü bhaje ityarthaþ / smçtiprasaïgàtpårvottaràdhyàyayorviùayaviùayibhàvasaügatiü vaktuü vçttaü kãrtayati-# prathame 'dhyàya iti /# janmàdisåtramàrabhya jagadutpattyàdikàraõaü brahmeti pratipàditaü, '÷àstradçùñyà tu'ityàdisåtreùu sa evàdvitãyaþ sarvàtmetyuktaü, 'ànumànikam'ityàdinà kàraõàntarasyà÷rautatvaü dar÷itamityarthaþ / evaü prathamàdhyàyasyàrthamanådya tasmin viùaye virodhaparihàraviùayiõaü dvitãyàdhyàyasyàrthaü pàda÷aþ saükùipya kathayati-# idànãmiti /# atra prathamapàde samanvayasya sàükhyàdismçtiyuktibhirvirodhaparihàraþ kriyate / dvitãyapàde sàükhyàdyàgamànàü bhràntimålatvamavirodhàya kathyate / tçtãyapàde prativedàntaü sçùñi÷rutãnàü jãvàtma÷rutãnàü ca vyomàdimahàbhåtànàü janmalayakramàdikathanenàvirodhaþ pratipàdyate / caturthapàde liïga÷arãra÷rutãnàmavirodha ityarthaþ / ayamevàrthaþ / sukhabodhàrthaü ÷lokena saügçhãtaþ-'dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho 'nyaduùñatà / bhåtabhoktç÷ruterliïga÷ruterapyaviruddhatà // 'iti / tatràj¤àte viùaye virodha÷aïkàsamàdhyayogàtsamanvayàdhyàyànantaryamavirodhàdhyàyasya yuktam / tatra prathamàdhikaraõatàtparyamàha-# prathamamiti /# ÷raute samanvaye virodhaniràsàrthatvàdasya pàdasya ÷ruti÷àstràdhyàyasaügatayaþ svamatasthàpanàtmakatvàtsarveùàmadhikaraõànàmetatpàdasaügatiþ / atra pårvapakùe smçtivirodhàduktasamanvayàsiddhiþ phalaü, siddhànte tatsiddhiriti vivekaþ / tatra brahmaõyuktavedàntasamanvayo viùayaþ / sa kiü sàükhyasmçtyà virudhyate na veti smçtipràmàõyàpràmàõyàbhyàü saüdehe pårvapakùamàha-# yaduktamiti /# tantryante vyutpàdyante tattvànyaneneti tantraü ÷àstraü kapiloktam, anyà÷ca pa¤ca÷ikhàdibhiþ proktàþ, evaü sati vedàntànàmadvayabrahmasamanvaye nirarthakàþ syurityarthaþ / tàsàmapi brahmàrthakakatvamastãtyavirodha ityata àha-# tàsu hãti /# nanu sàükhyasmçtipràmàõyàya pradhànavàdagrahe manvàdismçtãnàmapràmàõyaü syàdityà÷aïkya tàsàü dharme sàvakà÷atvàtpramàõyaü syàdityàha-# manvàdãti /# tarhi sàükhyàdismçtãnàmapi dharme tàtparyeõa pràmàõyamastu, tattvaü tu brahmaivetyavirodha ityata àha-# naivamiti /# tattve vikalpanànupapatterniravakà÷asmçtyanusàreõa ÷rutivyàkhyànamucitaü, sàvakà÷aniravakà÷ayorniravakà÷aü balãya iti nyàyàdityàha-# tasmàditi /# ÷rutivirodhe smçtyapràmàõyasyeùñatvàtpårvapakùo na yukta iti ÷aïkate-# kathamiti /# ye svàtantryeõa ÷rutyarthaü j¤àtuü ÷aknuvanti teùàmayaü pårvapakùo na bhavet, sàükhyavçddheùu ÷raddhàlånàü tu bhavedityàha-# bhavediti /# teùàmatãndriyàrthaj¤ànavattvàcca tatra ÷raddhà syàdityàha-# kapilaprabhçtãnàü ceti /# 'àdau yo jàyamànaü ca kapilaü janayedçùim / prasåtaü bibhçyàjj¤ànaistaü pa÷yetparame÷varam // 'iti ÷rutiyojanà / yathà sàükhyasmçtivirodhàdbrahmavàdastyàjya iti tvayocyate tathà smçtyantaravirodhàtpradhànavàdàstyàjya iti mayocyata iti siddhàntayati-# tasya samàdhiriti /# tasmàdbrahmaõaþ sakà÷àdavyaktaü màyàyàü lãnam / såkùmàtmakaü jagaditi yàvat / itihàsavàkyànyuktvà puràõasaümatimàha-# ata÷ceti /# prabhavatyasmàditi prabhavo janmahetuþ / pralãyate tasminniti pralayo layàdhiùñhànam / tasmàt karturã÷varàt kàyà brahmàdayaþ prabhavanti / sa eva målamupàdànam / kiü pariõàmi, na, ÷à÷vatikaþ kåñasthaþ / ataþ sa nitya ityarthaþ / nanu ÷rutivirodhaþ kimiti nokta ityata àha-# smçtibaleneti /# smçtãnàü mitho virodhe kathaü tattvanirõayaþ, tatràha-# dar÷itaü tviti /# ÷rutibhireva tattvanirõaya ityarthaþ / smçtãnàü kà gatirityata àha-# vipratipattau ceti /# vastutattve smçtãnàü mitho virodhe vastuni vikalpàyogàt këpta÷rutimålàþ smçtayaþ pramàõaü, itaràstu kalpya÷rutimålà na pramàõamityarthaþ / këpta÷rutivirodhe smçtirna pramàõamityatraþ jaiminãyanyàyamàha-# taduktamiti /# 'audumbarãü spçùñvodgàyet'iti pratyakùa÷rutiviruddhà 'sà sarvà veùñayitavyà'iti smçtirmànaü na veti saüdehe, måla÷rutyanumànànmànamiti pràpte siddhàntaþ-këpta÷rutivirodhe smçtipràmàõyamanapekùamapekùà÷ånyam / heyamiti yàvat / hi yato 'sati virodhe ÷rutyanumànaü bhavati, atra tu virodhe sati ÷rutyanumànàyogànmålàbhàvàt sarvaveùñanasmçtirapramàõamityarthaþ / astu sàükhyasmçtiþ pratyakùamåletyata àha-# na ceti /# yoginàü siddhimahimnàtãndriyaj¤ànaü saübhàvayituü ÷akyamiti ÷aïkyate-# ÷akyamiti /# kapilàdibhiþ kilàdau vedapràmàõyaü ni÷citya tadarthasya dharmasyànuùñhànena siddhiþ saüpàdità, tayà siddhyà praõãtasmçtyanusàreõànàdi÷rutipãóà na yuktopajãvyavirodhàditi pariharati-# na / siddherapãti / ati÷aïkitumiti /# ÷rutãnàü mukhyàrthamatikramyopacaritàrthatvaü ÷aïkituü na ÷akyata ityarthaþ / svataþsiddhervedo nopajãvya iticet na / anã÷varasya svataþsiddhau mànàbhàvàt / aïgãkçtyàpyàha-# siddheti /# siddhànàü vacanamà÷ritya vedàrthakalpanàyàmapi siddhoktãnàü mitho virodhe ÷rutyà÷ritamanvàdyuktibhireva vedàrthanirõayo yukta ityarthaþ / ÷rutiråpà÷rayaü vinà siddhoktimàtraü na tattvanirõayakàraõamityakùaràrthaþ / nanu mandamateþ sàükhyasmçtau ÷raddhà bhavati tasya matirvedàntamàrge kathamàneyetyata àha-# paratantretyàdinà /# nanu ÷rutyà kapilasya sarvaj¤atvoktestanmate ÷raddhà durvàretyata àha-# yà tviti /# kapila÷abdamàtreõa sàükhyakartà ÷rauta iti bhràntirayuktà, tasya dvaitavàdinaþ sarvaj¤atvàyogàt / atra ca sarvaj¤ànasaübhçtatvena ÷rutaþ kapilo vàsudevàü÷a eva / sa hi sarvàtmatvaj¤ànaü vaidikaü sàükhyamupadi÷atãti sarvaj¤a iti bhàvaþ / prataptuþ pradàhakasya / ki¤ca yaþ kapilaü j¤ànairbibharti tamã÷varaü pa÷yediti vidhãyate, tathà cànyàrthasya ã÷varapratipatti÷eùasya kapilasarvaj¤atvasya dar÷anamanuvàdastasya mànàntareõa pràpti÷ånyasya svàrthasàdhakatvàyogànnànuvàdamàtràtsarvaj¤àtvaprasiddhirityàha-# anyàrtheti /# dvaitavàdinaþ kapilasya ÷rautatvaü nirasya brahmavàdino manoþ ÷rautatvamàha-# bhavati ceti /# itihàse 'pi kàpilamatanindàpårvakamadvaitaü dar÷itamityàha-# mahàbhàrate 'pãti /# puruùà àtmànaþ kiü vastuto bhinnà uta sarvadç÷yànàü pratyagàtmaþ eka iti vimar÷àrthaþ / bahånàü puruùàkàràõàü dehànàü yathaikà yonirupàdànaü pçthvã tathà taü puruùamàtmànaü vi÷vaü sarvopàdànatvena sarvàtmakaü sarvaj¤àtvàdiguõaiþ saüpannaü kathayiùyàmi / vi÷ve sarve lokaprasiddhà devatiryaïmanuùyàdãnàü mårdhàno 'syaiveti vi÷vamårdhà, ekasyaiva sarvakùetreùu pratibimbabhàvena praviùñatvàt / evaü vi÷vayujatvàdiyojanà / sarvabhåteùveka÷caratyavagacchati / sarvatra ityarthaþ / svairacàrã svatantraþ / nàsya niyantà ka÷cidasti / sarve÷vara ityarthaþ / # yathàsukhamiti /# vi÷okànandasvaråpa iti yàvat / kàpilatantrasya vedamålasmçtivirodhamuktvà sàkùàdvedavirodhamàha-# ÷ruti÷ceti /# yasmi¤j¤ànakàle kevalaü svatantraprakçtikalpanayaiva vedaviruddhaü na kintvàtmabhedakalpanayàpãti siddhamiti saübandhaþ / smçtivirodhe vedasyaivàpràmàõyaü kiü na syàdityata àha-# vedasya hãti /# vedasya pramàõyaü svataþsiddhamapauruùeyatvàt / pauruùeyavàkyànàü svàrthasmçtitanmålànubhavayoþ kalpanayà pramàõyaü j¤eyamiti vyavahitaü parataþpràmàõyamiti viprakarùaþ / ÷rutismçtyorvi÷eùa ityakùaràrthaþ / samayorvirodhe hi niravakà÷ena sàvakà÷aü bàdhyam / iha svataþparataþpramàõyayorvaiùamyàjjhañiti ni÷citapràmàõyena cànupasaüjàtavirodhinà vedavàkyena viruddhasmçtereva bàdha iti bhàvaþ / # tasmàditi /# vi÷eùàdityarthaþ / bhràntimålatvasaübhavàditi bhàvaþ //1//  END BsCom_2,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.1.2 kuta÷ca smçtyanavakà÷aprasaïgo na doùaþ - itareùàü cànupalabdheþ | BBs_2,1.2 | pradhànàditaràõi yàni pradhànapariõàmatvaü na samçtau kalpitàni mahadàdãni na tàni vede loke vopalabhyante / bhåtendriyàõi tàvallokavedaprasiddhatvàcchakyante smartum / alokavedaprasiddhatvàttu mahadàdãnàü ùaùñhasyevendriyàrthasya na smçtiravakalpate / yadapi kvacittatparamiva ÷ravaõamavabhàsate tadapyatatparaü vyàkhyàtam 'ànumànikamapyekeùàm' (bra. 1.4.1) ityatra / kàryasmçterapràmàõyàtkàraõasmçterapyapràmàõyaü yuktamityabhipràyaþ / tasmàdapi na smçtyanavakà÷aprasaïgo doùaþ / tarkàvaùñambhaü tu 'na vilakùaõatvàt' (bra. 2.1.4) ityàrabhyonmathiùyati // 2 // mahadahaïkàrau tàvadaprasiddhau, ahaïkàraprakçtikatvena tanmàtràõyapyaprasiddhàni smartuü na ÷akyanta ityàha-# itareùàü ceti /# nanu 'mahataþ paramavyaktam'iti÷rutiprasiddhàni mahadàdãnãtyata àha-# yadapãti /# såtratàtparyamàha-# kàryeti /# sàükhyasmçtermahadàdiùviva pradhàne 'pi pràmàõyaü neti ni÷cãyata ityarthaþ / sàükhyasmçterbàdhe 'pi taduktayuktãnàü kathaü bàdha ityata àha-# tarketi //2//#  END BsCom_2,1.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.2.3 2 yogapratyuktyadhikaraõam / så. 3 etena yogaþ pratyuktaþ | BBs_2,1.3 | etena sàükhyasmçtipratyàkhyànena yogasmçtirapi pratyàkhyàtà draùñavyetyatidi÷ati / tatràpi ÷rutivirodhena pradhànaü svatantrameva kàraõaü, mahadàdãni ca kàryàõyalokavedaprasiddhàni kalpyante / nanvevaü sati samànanyàyatvàtpårveõaivaitadgataü kimarthaü punaratidi÷yate / asti hyatràbhyadhikà÷aïkà / samyagdar÷anàbhyupàyo hi yogo vede vihitaþ '÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ' (bç. 2.4.5) iti / 'tryunnataü sthàpya samaü ÷arãram' (÷ve. 2.8) ityàdinà càsanàdikalpanàpuraþsaraü bahuprapa¤caü yogavidhànaü ÷vetà÷vataropaniùadi dç÷yate / liïgàni ca vaidikàni yogaviùayàõi sahasra÷a upalabhyante 'tàü yogamiti manyante sthiràmindriyadhàraõàm' (kà. 2.6.18) iti 'vidyàmetàü yogavidhiü ca kçtsnam (kà. 2.6.18) iti caivamàdãni / yoga÷àstre 'pi 'atha tattvadar÷anopàyo yogaþ' iti samyagdar÷anàbhyupàyatvenaiva yogoïgãkriyate / ataþ saüpratipannàrthaikade÷atvàdaùñakàdismçtivadyogasmçtirapyanapavadanãyà bhaviùyatãti / iyamapyadhikà ÷aïkàtide÷ena nivartyate / arthaikade÷asaüpratipattàvapyarthaikade÷avipratipatteþ pårvoktàyà dar÷anàt / satãùvapyadhyàtmaviùayàsu bahvãùu smçtiùu sàükhyayogasmçtyoreva niràkaraõe yatnaþ kçtaþ / sàükhyayogau hi paramapuruùàrthasàdhanatvena loke prakhyàtau, ÷iùñai÷ca parigçhãtau, liïgena na ÷rautenopabçühitau / 'tatkàraõaü sàükhyayogàbhipannaü j¤àtvà devaü mucyate sarvapà÷aiþ' (÷vaü. 6.13) iti / niràkaraõaü tu na sàükhyaj¤ànena vedanirapekùeõa yogamàrgeõa và niþ÷reyasamadhigamyata iti / ÷rutirhi vaidikàdàtmaikatvavij¤ànàdanyanniþ÷reyasasàdhanaü vàrayati 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷vaü. 3.8) iti / dvaitino hi te sàükhyà yogà÷ca nàtmaikatvadar÷inaþ / yattu dar÷anamuktaü 'tatkàraõaü sàükhyayogàbhipannam' iti, vaidikameva tatra j¤ànaü dhyànaü ca sàükhyayoga÷abdàbhyàmabhilapyate pratyàsatterityavagantavyam / yena tvaü÷ena na virudhyete teneùñameva sàükhyayogasmçtyoþ sàvakà÷atvam / tadyathà- 'asaïgo hyayaü puruùaþ' (bç. 4.3.16) ityevamàdi÷rutiprasiddhameva puruùasya vi÷uddhatvaü nirguõapuruùaniråpaõena sàükhyairabhyupagamyate / tathàca yogairapi 'atha parivràóvivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ' (jàbà. 5) ityevamàdi ÷rutiprasiddhameva nivçttiniùñhatvaü pravrajyàdyupade÷enànugamyate / etena sarvàõi tarkasmaraõàni prativaktavyàni / tànyapi tarkopapattibhyàü tattvaj¤ànàyopakurvantãti cedupakurvantu nàma / tattvaj¤ànaü tu vedàntavàkyebhya eva bhavati 'nàvedavinmanute taü bçhantam' (tai. brà. 3.12.9.7) 'taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi' (bç. 3.9.23) ityevamàdi÷rutibhyaþ // 3 // ---------------------- FN: trãõi urogrãva÷iràüsyunnatàni yasmi¤÷arãre tattryunnatam / tarko 'numànamanugràhyaü mànam / upapattiranugràhikà yuktiriti bhedaþ / brahmaõyuktasamanvayaþ pradhànavàdiyogasmçtyà virudhyate na veti saüdehe pårvanyàyamatidi÷ati-# etena yogaþ pratyuktaþ /# atide÷atvàtpårvavatsaügatyàdikaü draùñavyam / pårvatrànuktaniràsaü pårvapakùamàha-# astihyatreti /# nididhyàsanaü yogaþ / trãõi urogrãvà÷iràüsyunnatàni yasmi¤÷arãre tantryunnatam trirunnatamitipàñha÷cecchàndasaþ / yu¤jãteti ÷eùaþ / na kevalaü yoge vidhiþ kintu yogasya j¤àpakànyarthavàdavàkyànyapi santãtyàha-# liïgàni ceti /# tàü pårvoktàü dhàraõàü yogavido yogaü paramaü tapa iti manyante / uktàmetàü brahmavidyàü yogividhiü dhyànaprakàraü ca mçtyuprasàdànnaciketà labdhà brahma pràpta iti saübandhaþ / yodasmçtiþ pradhànàditattvàü÷e 'pi pramàõatvena svãkàryàü / saüpratipannaþ pràmàõikor'thaikade÷o yogaråpo yasyàstattvàdityarthaþ / 'aùñakàþ kartavyàþ' 'gururanugantavyaþ'ityàdismçtãnàü vedàviruddhàrthakatvànmåla÷rutyanumànena pràmàõyamuktaü pramàõalakùaõe / evaü yogasmçteryoge pràmàõyàttattvàü÷e 'pi pràmàõyamiti pårvapakùamanådya siddhàntayati-# iyamiti /# nanu bauddhàdismçtayo 'tra kimiti na niràkçtà ityata àha-# satãùvapãti /# tàsàü pratàrakatvena prasiddhatvàda÷iùñaiþ pa÷upràyairgçhãtatvàdvedabàhyatvàccàtropekùeti bhàvaþ / # tatkàraõamiti /# teùàü prakçtànàü kàmànàü kàraõaü sàükhyayogàbhyàü vivekadhyànàbhyàmabhipannaü pratyaktayà pràptaü devaü j¤àtvà sarvapà÷airavidyàdibhirmucyata ityarthaþ / samålatve smçtidvayasya niràsaþ kimiti kçta ityata àha-# niràkaraõaü tviti /# iti hetoþ / kçtamiti ÷eùaþ / # pratyàsatteriti /# ÷rutisthasàükhyayoga÷abdayoþ sajàtãya÷rutyarthagràhitvàditi yàvat / kiü sarvàü÷eùu smçtyapràmàõyaü, netyàha-# yena tvaü÷eneti /# brahmavàdasya kaõabhakùàdibhirvirodhamà÷aïkyàtidi÷ati-# eteneti /# ÷rutivirodhenetyarthaþ / upakàrakabàdho na yukta ityà÷aïkya yoü'÷a upakàrakaþ sa na bàdhyaþ kintu tattvàü÷a ityàha-# tànyapãti /# tarko 'numànaü, tadanugràhiko yuktirupapattiþ //3//  END BsCom_2,1.2.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.4 vilakùaõatvàdhikaraõam / så. 4-12 na vilakùaõatvàd asya tathàtvaü ca ÷abdàt | BBs_2,1.4 | brahmàsya jagato nimittakàraõaü prakçti÷cetyasya pakùasyàkùepaþ smçtinimittaþ parihçtaþ / tarkanimitta idànãmàkùepaþ parihriyate / kutaþ punarasminnavadhàrita àgamàrthe tarkanimittasyàkùepasyàvakà÷aþ / nanu dharma iva brahmaõyanapekùa àgamo bhavitumarhati / bhavedayamavaùñambho yadi pramàõàntarànavagàhya àgamamàtraprameyo 'yamarthaþ syàdanuùñheyaråpa iva dharmaþ / pariniùpannaråpaü tu brahmàvagamyate / pariniùpanne ca vastuni pramàõàntaràõàmastyavakà÷o yathà pçthivyàdiùu / yathàca ÷rutãnàü parasparavirodhe satyekava÷enetarà nãyante, evaü pramàõàntaravirodhe 'pi tadva÷enaiva ÷rutirnãyeta / dçùñasàmyena càdçùñamarthaü samarthayantã yuktiranubhavasya saünikçùyate / viprakçùyate tu ÷rutiraitihyamàtreõa svàrthàbhidhànàt / anubhavàvasànaü ca brahmavij¤ànamavidyàyà nivartakaü mokùasàdhanaü ca dçùñaphalatayeùyate / ÷rutirapi- '÷rotavyo mantavyaþ' iti ÷ravaõavyatirekeõa mananaü vidadhatã tarkamapyatràdartavyaü dar÷ayati / atastarkanimittaþ punaràkùepaþ kriyate 'na vilakùaõatvàdasya' iti / yaduktaü cetanaü brahma jagataþ kàraõaü prakçtiriti / tannopapadyate / kasmàt / vilakùaõatvàdasya vikàrasya prakçtyàþ / idaü hi brahmakàryatvenàbhipreyamàõaü jagat brahmavilakùaõamacetanama÷uddhaü ca dç÷yate / brahma ca jagadvilakùaõaü cetanaü ÷uddhaü ca ÷råyate / naca vilakùaõatvaü prakçtivikàrabhàvo dçùñaþ / nahi rucakàdayo vikàrà mçtprakçtikà bhavanti ÷aràvàdayo và suvarõaprakçtikàþ / mçdaiva tu mçdànvità vikàràþ kriyante suvarõena ca suvarõànvitàþ / tathedamapi jagadacetanaü sukhaduþkhamohànvitaü sadacetanasyaiva sukhaduþkhamohàtmakasya kàraõasya kàryaü bhavitumarhatãti na vilakùaõasya brahmaõaþ / brahmavilakùaõaü càsya jagato '÷uddhyacetanatvadar÷anàdavagantavyam / a÷uddhaü hi jagatsukhaduþkhamohàtmakatayà prãtiparitàpaviùàdàdihetutvàtsvarganarakàdyuccàvacaprapa¤catvàcca / acetanaü cedaü jagaccetanaü prati kàryakàraõabhàvenopakaraõabhàvopagamàt / nahi sàmye satyupakàryopakàrakabhàvo bhavati / nahi pradãpau parasparasyopakurutaþ / nanu cetanamapi kàryakàraõaü svàmibhçtyanyàyena bhokturupakariùyati / na / svàmibhçtyayorapyacetanàü÷asyaiva cetanaü pratyupakàrakatvàt / yo hyekasya cetanasya parigraho buddhyàdicetanabhàgaþ sa evànyasya cetanasyopakaroti natu svayameva cetana÷cetanàntarasyopakarotyapakaroti và / nirati÷ayà hyakartàra÷cetanà iti sàükhyà manyante / tasmàdacetanaü kàryakàraõam / naca kàùñaloùñàdãnàü cetanatve kiü citpramàõamasti / prasiddha÷càyaü cetanàcetanavibhàgo loke / tasmàdbrahmavilakùaõatvànnedaü jagattatprakçtikam / yo 'pi ka÷cidàcakùãta ÷rutvà jagata÷cetanaprakçtikatàü tadbalenaiva samastaü jagaccetanamavagamayiùyàmi / prakçtiråpasya vikàre 'nvayadar÷anàt / avibhàvanaü tu caitanyasya pariõàmavi÷eùàdbhaviùyati / yathà spaùñacaitanyànàmapyàtmanàü svàpamårcchàdyavasthàsu caitanyaü na vibhàvyata evaü kàùñhaloùñàdãnàmapi caitanyaü na vibhàvayiùyate / etasmàdeva ca vibhàvitàvibhàvitatvakçtàdvi÷eùàdråpàdibhàvàbhàvàbhyàü ca kàryakàraõànàmàtmanàü ca cetanatvàvi÷eùe 'pi guõapradhànabhàvo na virotsyate / yathà ca pàrthivatvàvi÷eùe 'pi màüsasåpaudanàdãnàü pratyàtmavartino vi÷eùàtparasparopakàritvaü bhavatyevamihàpi bhaviùyati / pravibhàgaprasiddhirapyata eva na virotsyata iti / tenàpi katha¤ciccetanàcetanatvalakùaõaü vilakùaõatvaü parihriyeta / ÷uddhya÷uddhitvalakùaõaü tu vilakùaõatvaü naiva parihriyate / nacetaradapi vilakùaõatvaü parihartuü ÷akyata ityàha- tathàtvaü ca ÷abdàditi / anavagamyamànamevaü hãdaü loke samastasya vastuna÷cetanatvaü cetanaprakçtikatva÷ravaõàcchabda÷araõatayà kevalayotprekùata, tacca ÷abdenaiva virudhyate / yataþ ÷abdàdapi tathàtvamavagamyate / tathàtvamiti prakçtivilakùaõatvaü kathayati / ÷abda eva 'vij¤ànaü càvij¤ànaü ca' (te. 2.6) iti kasyacidvibhàgasyàcetanatàü ÷ràvayaü÷cetanàdbrahmaõo vilakùaõamacetanaü jagacchràvayati // 4 // ---------------------- FN: avaùñambho dçùñàntaþ / aitihyamàtreõa parokùatayeti yàvat / sukhaduþkhamohàþ sattvarajastamàüsi / upajanàpàyavaddharmayogo 'ti÷ayastadabhàvo nirati÷ayatvam / itaraccetanàcetanatvaråpam / smçtãnàmapràmàõyàttàbhiþ samanvayasya na virodha iti siddhàntalakùaõatvàdvçttànuvàdenàsyàdhikaraõasya tàtparyamàha-# brahmàsyeti /# pårvapakùamàkùipati-# kutaþpunariti /# anavakà÷e hetumàha-# nanu dharma iveti /# mànàntarànapekùe vedaikasamadhigamye brahmaõyanumànàtmakatarkasyàprave÷aþ / tenàkùepasyànavakà÷o bhinnaviùayatvàttarkavedayorityarthaþ / siddhasya mànàntaragamyatvàdekaviùayatvàdvirodha iti pårvapakùaü samarthayate-# bhavedayamiti /# avaùñambho dçùñàntaþ / nanvekaviùayatvena virodhe 'pi ÷rutivirodhànmànàntarameva bàdhyatàmityata àha-# yathà ceti /# prabala÷rutyà durbala÷rutibàdhavanniravakà÷amànàntareõa lakùaõàvçttyà sàvakà÷a÷rutinayanaü yuktamityarthaþ / ki¤ca brahmasàkùàtkàrasya mokùahetutve pradhànasyàntaraïgaü tarkastasyàparokùadçùñàntagocaratvena pradhànavadaparokùàrthaviùayatvàt / ÷abdastu parokùàrthakatvàdbahiraïgamatastarkeõa bàdhya ityàha-# dçùñeti /# aitihyamàtreõa / parokùatayeti yàvat / anubhavasya pràdhànyaü dar÷ayati-# anubhavàvasànaü ceti /# 'naiùà tarkeõa matiþ'ityarthavàdena tarkasya niùedhamà÷aïkya vidhivirodhànmaivamityàha-# ÷rutirapãti /# evaü pårvapakùaü saübhàvya cetanabrahmakàraõavàdivedàntasamanvayaþ, kùityàdikaü na cetanaprakçtikaü, kàryadravyatvàt, ghañavaditi sàükhyayoganyàyena virudhyate na veti saüdehe smçtermålàbhàvàddurbalatve 'pyanumànasya vyàptimålatvena pràbalyàttena virudhyata iti pratyudàharaõena pårvapakùayati-# na vilakùaõatvàditi /# pårvottarapakùayoþ samanvayàsiddhi, tatsiddhi÷ceti pårvavatphalam / jaganna brahmaprakçtikaü, tadvilakùaõatvàt, yadyadvilakùaõaü tanna tatprakçtikaü, yathà mçdvilakùaõà rucakàdaya ityarthaþ / sukhaduþkhamohàþ sattvarajastamàüsi / tathà ca jagat sukhaduþkhamohàtmakaü sàmànyaprakçtikaü, tadanvitatvàt, yaditthaü tattathà yathà mçdanvità ghañàdaya ityàha-# mçdaiveti /# vilakùaõatvaü sàdhayati-# brahmavilakùaõatvaü ceti /# yathà hi eka eva strãpiõóaþ patisapatnyupapatãnàü prãtiparitàpaviùàdàdãnkaroti, evamanye 'pi bhàvà draùñavyàþ / tatra prãtiþ sukhaü, paritàpaþ ÷okaþ, viùàdo bhramaþ, àdipadàdràgàdigrahaþ / ubhayo÷cetanatvena sàmyàdupakàryopakàrakabhàvo na syàdityayuktaü, svàmibhçtyayorvyabhicàràditi ÷aïkate-# nanu cetanamapãti /# bhçtyadehasyaiva svàmicetanopakàrakatvànna vyabhicàra ityàha-# netyàdinà /# utkarùàpakarùa÷ånyatvàccetanànàü mitho nopakàrakatvamityàha-# nirati÷ayà iti /# tasmàdupakàrakatvàt / ÷rutacetanaprakçtikatvabalena jagaccetanamevetyekade÷imatamutthàpayati-# yo 'pãti /# ghañàde÷cetanatvamanupalabdhibàdhitamityata àha-# avibhàvanaü tviti /# antaþkaraõànyapariõàmatvàtsato 'pi caitanyasyànupalabdhirityartha / antaþkaraõàdanyasya vçttyuparàgada÷àyàmeva caitanyàbhivyaktirnànyadeti bhàvaþ / vçttyabhàve caitanyànabhivyaktau dçùñàntaþ-# yatheti /# àtmànàtmano÷cetanatve svasvàmibhàvaþ kuta ityata àha-# etasmàdeveti /# sàmye 'pi pràtisvikasvaråpavi÷eùàt ÷eùitve dçùñàntaþ-# yathà ceti /# cetanàcetanabhedaþ kathamityata àha-# pravibhàgeti /# caitanyàbhivyaktyanabhivyaktibhyàmityarthaþ / sarvasya cetanatvamekade÷yuktamaïgãkçtya sàükhyaþ pariharati-# tenàpi katha¤ciditi /# aïgãkàraü tyaktvà såtra÷eùeõa pariharati-# na cetyàdinà /# itaraccetanàcetanatvaråpam / vailakùaõyaü tathàtva÷abdàrthaþ / ÷rutàrthàpattiþ ÷abdena bàdhyeti bhàvaþ //4//  END BsCom_2,1.3.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.5 nanu cetanatvamapi kvacidacetanatvàbhimatànàü bhåtendriyàõàü ÷råyate / yathà 'mçdabravãt' 'àpo 'bruvan' ( ÷a.pa.brà. 6.1.3.2.4) iti, 'tatteja aikùata' 'tà àpa aikùanta' (chà. 6.2.3,4) iti caivamàdyà bhåtaviùayà cetanatva÷rutiþ / indriyaviùayàpi 'te heme pràõà ahaü÷reyase vivadamànà brahma jagmuþ' (bç. 6.1.7) iti, 'te ha vàcamåcustvaü na udgàyeti' (bç. 1.3.2) ityevamàdyendriyaviùayeti / ata uttaraü pañhati- abhimànivyapade÷as tu vi÷eùànugatibhyàm | BBs_2,1.5 | tu÷abda à÷aïkàmapanudati / na khalu mçdabravãdityeva¤jàtãyakayà ÷rutyà bhåtendriyàõàü cetanatvamà÷aïkanãyam / yato 'bhimànivyapade÷a eùaþ / mçdàdyabhimàninyo vàgàdyabhimàninya÷ca cetanà devatà vadanasaüvadanàdiùu cetanociteùu vyavahàreùu vyapadi÷yante na bhåtendriyamàtram / kasmàt / vi÷eùànugatibhyàm / vi÷eùo hi bhoktçõàü bhåtendriyàõàü ca cetanàcetanapravibhàgalakùaõaþ pràgabhihitaþ / sarvacetanatàyàü càsau nopapadyeta / apica kauùãtakinaþ pràõasaüvàde karaõamàtrà÷aïkàvinivçttaye 'dhiùñhàtçcetanaparigrahàya devatà÷abdena vi÷iùanti- 'età ha vai devatà ahaü÷reyase vivadamànàþ' iti / 'tà và etàþ sarvà devatàþ pràõe niþ÷reyasaü viditvà' (2.14) iti ca / anugatà÷ca sarvatràbhimàninya÷cetanàdevatà mantràrthavàdetihàsapuràõàdibhyo 'vagamyante / 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (ai.à. 2.4.2.4) ityevamàdikà ca ÷rutiþ karaõeùvanugràhikàü devatàmanugatàü dar÷ayati / pràõasaüvàdavàkya÷eùe ca 'te ha pràõàþ prajàpatiü pitarametyocuþ' (chà. 5.1.7) iti ÷reùñhatvanirdhàraõàya prajàpatigamanaü, tadvacanàcaikaikotkramaõenànvayavyatirkàbhyàü pràõa÷raiùñhyapratipattiþ / 'tasmai baliharaõam' (bç. 6.1.13) iti caiva¤jàtãyako 'smadàdiùviva vyavahàro 'nugamyamàno 'bhimànivyapade÷aü draóhayati / 'tatteja aikùata' ityapi parasyà eva devatàyà adhiùñàtryàþ svavikàreùvanugatàyà iyamãkùà vyapadi÷yata iti draùñavyam / tasmàdvilakùaõamevedaü brahmaõo jagat / vilakùaõatvàcca na brahmaprakçtikamityàkùipte pratividhatte // 5 // ---------------------- FN: saüvadanaü vivàdaþ / vi÷iüùanti vàgàdãnpràõàdãniti ÷eùaþ / ahaü÷reyase svasva÷reùñhatvàya / niþ÷reyasaü ÷raiùñhyam / ÷rutisàhàyyànna bàdhyetyuttarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-# nanviti /# mçdàdãnàü vaktçtvàdi÷rutestadabhimàniviùayatvàt, tathà 'vij¤ànaü càvij¤ànaü ca'iti cetanàcetanavibhàga÷abdasyopacaritàrthatvaü na yuktamiti sàükhyaþ samàdhatte-# abhimànãti /# saüvadanaü vivàdaþ / na bhåtamàtramindriyamàtraü và cetanatvena vyapadi÷yate / lokavedaprasiddhavibhàgabàdhàyogàdityarthaþ / vi÷eùapadasyàrthàntaramàha-# api ceti /# ahaü÷reyase svasva÷reùñhatvàya pràõà vivadamànà ityuktapràõànàü cetanavàcidevatàpadena vi÷eùitatvàt pràõàdipadairabhimànivyapade÷a ityarthaþ / pràõe niþ÷reyasaü ÷raiùñhyaü viditvà pràõàdhãnà jàtà ityarthaþ / anugatiü bahudhà vyàcaùñe-# anugatà÷ceti /# tasmai pràõàya, baliharaõaü vàgàdibhiþ svãyavasiùñhatvàdiguõasamarpaõaü kçtam / tejaàdinàmãkùaõaü tvayaivekùatyadhikaraõe cetananiùñhatayà vyàkhyàtaü draùñavyamityarthaþ / yasmànnàsti jagata÷cetanatvaü tasmàditi pårvapakùopasaühàraþ //5//  END BsCom_2,1.3.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.6 dç÷yate tu | BBs_2,1.6 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / yaduktaü vilakùaõatvànnedaü jagadbrahmaprakçtikamiti / nàyamekàntaþ / dç÷yate hi loke cetanatvena prasiddhebhyaþ puruùàdibhyo vilakùaõànàü ke÷anakhàdãnàmutpattiþ, acetanatvena ca prasiddhebhyo gomayàdibhyo vç÷cikàdãnàm / nanvacetanànyeva puruùàdi÷arãràõyacetanànàü ke÷anakhàdãnàü kàraõàni, acetanànyeva ca vç÷cikàdi÷arãràõyacetanànàü gomayàdãnàü kàryàõãti / ucyate- evamapi ki¤cidacetanaü cetanasyàyatanabhàvamupagacchati ki¤cinnetyastyeva vailakùaõyam / mahàü÷càyaü pàriõàmikaþ svabhàvaviprakarùaþ puruùàdãnàü ke÷anakhàdãnàü ca svaråpàdibhedàt / tathà gomayàdãnàü vç÷cikàdãnàü ca / atyantasàråpye ca prakçtivikàrabhàva eva pralãyeta / athocyetàsti ka÷citpàrthivatvàdisvabhàvaþ puruùàdãnàü ke÷anakhàdiùvanuvartamàno gomayàdãnàü vç÷cikàdiùviti / brahmaõo 'pi tarhi sattàlakùaõaþ svabhàva àkà÷àdiùvanuvartamànodç÷yate / vilakùaõatvena ca kàraõena brahmaprakçtitvaü jagato dåùayatà kima÷eùasya brahmasvabhàvasyànanuvartanaü vilakùaõatvamabhipreyata uta yasya kasyacidasya caitanyasyeti vaktavyam / prathame vikalpe samastaprakçtivikàrocchedaprasaïgaþ / nahyasatyati÷aye prakçtivikàra iti bhavati / dvitãye càsiddhatvam / dç÷yate hi sattàlakùaõo brahmasvabhàva àkà÷àdiùvanuvartamàna ityuktam / tçtãye tu dçùñàntàbhàvaþ / kiü hi yaccaitanyenànanvitaü tadabrahmaprakçtikaü dçùñamiti brahmavàdinaü pratyudàhriyeta / samastasya vastujàyasya brahmaprakçtitvàbhyupagamàt / àgamavirodhastu prasiddha eva / cetanaü brahmajagataþ kàraõaü prakçti÷cetyàgamatàtparyasya prasàdhitatvàt / yattåktaü pariniùpannatvàdbrahmaõi pramàõàntaràõi saübhaveyuriti / tadapi manorathamàtram / råpàdyabhàvàddhi nàyamarthaþ pratyakùasya gocaraþ / liïgàdyabhàvàcca nànumànàdãnàm / àgamamàtrasamadhigamya eva tvayamartho dharmavat / tathàca ÷rutiþ - 'naiùà tarkeõa matiràpaneyà proktànyenaiva suj¤ànàya preùñha' (kà. 1.2.9) iti / 'ko addhà veda ka iha pravocat' / 'iyaü visçùñiryata àbabhåva' (ç.saü 1.30.6) iti caite çcau siddhànàmapã÷varàõàü durbodhatàü jagatkàraõasya dar÷ayataþ / smçtirapi bhavati- 'acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa yojayet' iti / 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikàryoyamucyate' (gã. 2.25) iti ca / 'na me viduþ suragaõàþ prabhavaü na maharùayaþ / ahamàdirhi devànàü maharùãõàü ca sarva÷aþ' (gã. 10.2) iti caiva¤jàtãyakà / yadapi ÷ravaõavyatirekeõa mananaü vidadhacchabda eva tarkamapyàdartavyaü dar÷ayatãtyuktam / nànena miùeõa ÷uùkatarkasyàtràtmalàbhaþ saübhavati / ÷rutyanugçhãta eva hyatra tarko 'nubhavàïgatvenà÷rãyate / svapnàntabuddhàntayorubhayoritaretaravyabhicàràdàtmano 'nanvàgatatvaü, saüprasàde ca prapa¤caparityàgena sadàtmanà saüpatterniùprapa¤casadàtmatvaü, prapa¤casya brahmaprabhavatvàtkàryakàraõànanyatvanyàyena brahmàvyatireka ityeva¤jàtãyakaþ / 'tarkàpratiùñhànàt' (bra. 2.1.11) iti ca kevalasya tarkasyavipralambhakatvaü dar÷ayiùyati / yo 'pi cetanakàraõa÷ravaõabalenaiva samastasya jagata÷cetanatàmutprekùate tasyàpi vij¤ànaü càvij¤ànaü ca iti cetanàcetanavibhàga÷ravaõaü vibhàvanàvibhàvanàbhyàü caitanyasya ÷akyata eva yojayitum / parasyaiva tvidamapi vibhàga÷ravaõaü na yujyate / katham / paramakàraõasya hyatra samastajagadàtmanà samavasthànaü ÷ràvyate 'vij¤ànaü càvij¤ànaü càbhavat' iti / tatra yathà cetanasyàcetanabhàvo nopapadyate vilakùaõatvàt, evamacetanasyàpi cetanabhàvo nopapadyate / pratyuktatvàttu vilakùaõatvasya yathà÷rutyaiva kàraõaü grahãtavyaü bhavati // 6 // ---------------------- FN: pàriõàmikastattatke÷àdigatapariõàmàtmaka ityarthaþ / eùà vedànta÷àstrajanyà matistarkeõa svamatyåhamàtreõàpaneyà bàdhàrhà na / yadvà tarkeõa pràptavyà netyarthaþ / kintu anyena nipuõenàcàryeõa proktaprabodhità satã suj¤ànàya sàkùàtkàràya bhavati / he preùñha priyatameti nàciketasaüprati yamasaübodhanam / iyaü visçùñiràkà÷àdisçùñiþ kutaþ kasmàjjàtà kasmàcca sthitiü pràptetyaddhà tattvena ko veda, na ko 'pi / kaþ pravocat na ko 'pi pravaktàbhåt / vipralambhakatvaü arthavi÷eùàvyavasthàpakatvam / kiü yatki¤cidvailakùaõyaü hetuþ, bahuvailakùaõyaü và / àdye vyabhicàramàha-# nàyamekàntaþ / dç÷yate hãti /# hetorasattvànna vyabhicàra iti ÷aïkate-# nanviti /# yatki¤cidvailakùaõyamastãti vyabhicàra ityàha-# ucyata iti /# ÷arãrasya ke÷àdãnàü ca pràõitvàpràõitvaråpaü vailakùaõyamastãtyarthaþ / dvitãye 'pi tatraiva vyabhicàramàha-# mahàniti /# pariõàmikaþ / ke÷àdãnàü svagatapariõàmàtmaka ityarthaþ / ki¤ca yayoþ prakçtivikàrabhàvastayoþ sàdç÷yaü vadatà vaktavyaü kimàtyantikaü yatki¤cidveti / àdye doùamàha-# atyanteti /# dvitãyamà÷aïkya brahmajagatorapi tatsattvàtprakçtivikçtitvasiddhirityàha-# athetyàdinà /# vilakùaõatvaü vikalpya dåùaõàntaramàha-# vilakùaõatvenetyàdinà /# jagati samastasya brahmasvabhàvasya cetanatvàderananuvartanànna brahmakàryamiti pakùe sarvasàmye prakçtivikàratvamityuktaü syàt, tadasaügatamityàha-# prathama iti / tçtãye tu dçùñàntàbhàva iti /# naca jaganna brahmaprakçtikamacetanatvàdavidyàvaditi dçùñànto 'stãti vàcyaü, anàditvasyopàdhitvàt / naca dhvaüse sàdhyàvyàpakatà, tasyàpi kàryasaüskàràtmakasya bhàvatvena brahmaprakçtikatvàdabhàvatvàgrahe cànàdibhàvatvasyopàdhitvàditi / saüprati kalpatrayasàdhàraõaü doùamàha-# àgameti /# pårvoktamanådya brahmaõaþ ÷uùkatarkaviùayatvàsaübhavànna tarkeõàkùepa ityàha-# yattåktamityàdinà /# liïgasàdç÷yapadapravçttinimittànàmabhàvàdanumànopamàna÷abdànàmagocaraþ / brahma lakùaõayà vedaikavedyamityarthaþ / eùà brahmaõi matistarkeõa svatantreõa nàpaneyà na saüpàdanãyà / yadvà kutarkeõa na bàdhanãyà / kutàrkikàdanyenaiva vedavidàcàryeõa proktà matiþ suj¤ànàyànubhavàya phalàya bhavati / he preùñha, priyatameti naciketasaü prati mçtyorvacanam / iyaü vividhà sçùñiryataþ à samantàdbabhåva taü ko addhà sàkùàdveda / tiùñhatu vedanaü, ka iha loke taü pravocat pràvocat / chàndaso dãrghalopaþ / yathàvadvaktàpi nàstãtyarthaþ / prabhavaü janma na viduþ mama sarvàditvena janmàbhàvàt / miùeõa mananavidhivyàjena / ÷uùkaþ ÷rutyanapekùaþ / ÷rutyà tattve ni÷cite satyanu pa÷càt puruùadoùasyàsaübhàvanàderniràsàya gçhãtaþ ÷rutyanugçhãtaþ / tamàha-# svapnànteti /# jãvasyàvasthàvato dehàdiprapa¤cayuktasya niùprapa¤cabrahmaikyamasaübhavi, dvaitagràhipràmàõavirodhàdbrahmaõa÷càdvitãyatvamayuktamityevaü ÷rautàrthàsaübhàvanàyàü, tanniràsàya sarvasvàsvasthàsvàtmano 'nugatasya vyabhicàriõãbhiravasthàbhirananvàgatatvamasaüspçùñatvamavasthànàü svàbhàvikatve brahmyauùõàvadàtmavyabhicàràyogàt suùuptau prapa¤cabhràntyabhàve 'satà somya'ityuktàbhedadar÷anànniùprapa¤cabrahmaikyasaübhavaþ, yathà ghañàdayo mçdabhinnàstathà jagadbrahmàbhinnaü tajjatvàdityàdistarka à÷rãyata ityarthaþ / ito 'nyàdç÷atarkasyàtra brahmaõyaprave÷àdasya cànukålatvànna tarkeõàkùepàvakà÷a iti bhàvaþ / brahmaõi ÷uùkatarkasyàprave÷aþ / såtrasaümata ityàha-# tarkàpratiùñhànàditi /# vipralambhakatvamapramàpakatvam / yaduktaü ekade÷inà sarvasya jagata÷cetanatvoktau vibhàga÷rutyanupapattiriti dåùaõaü sàükhyena / tanna / tatra tenaikade÷inà vibhàga÷rute÷caitanyàbhivyaktyanabhivyaktibhyàü yojayituü ÷akyatvàt / sàükhyasya tvidaü dåùaõaü vajralepàyate, pradhànakàryatve sarvasyàcetanatvena cetanàcetanakàryavibhàgàsaübhavàdityàha-# yo 'pãtyàdinà /# siddhànte cetanàcetanavailakùaõyàïgãkàre kathaü brahmaõaþ prakçtitvamityata àha-# pratyuktatvàditi /# aprayojakatvavyabhicàràbhyàü nirastatvàdityarthaþ //6//  END BsCom_2,1.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.7 asad iti cen na pratiùedhamàtratvàt | BBs_2,1.7 | yadi cetanaü ÷uddhaü ÷abdavihãnaü ca brahma tadviparåtasyàcetanasyà÷uddhasya ÷abdàdimata÷ca kàryasya kàraõamiùyetàsattarhi kàryaü pràgutpatteriti prasajyeta / aniùñaü caitatsatkàryavàdinastaveti cet / naiùa doùaþ / pratiùedhamàtratvàt / pratiùedhamàtraü hãdaü nàsya pratiùedhasya pratiùedhyamasti / nahyayaü pratiùedhaþ pràgutpatteþ sattvaü kàryasya pratiùeddhuü ÷aknoti / katham / yathaiva hãdànàmapãdaü kàryaü kàraõàtmanà sadevaü pràgutpatterapãti gamyate / nahãdànàmapãdaü kàryaü kàraõàtmànamantareõa svatantramevàsti / 'sarvaü taü paràdàdyo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda' (bç. 2.4.6) ityàdi÷ravaõàt / kàraõàtmanà tu sattvaü kàryasya pràgutpatteravi÷iùñam / nanu ÷abdàdihãnaü brahmajagataþ kàraõam / bàóham / natu ÷abdàdimatkàryaü kàraõàtmanà hãnaü pràgutpatteridànãü vàsti / tena na ÷akyate vaktuü pràgutpatterasatkàryamiti / vistareõa caitatkàryakàraõànanyatvavàde vakùyàmaþ // 7 // kàryamutpatteþ pràgasadeva syàt, svaviruddhakàraõàtmanà sattvàyogàdityapasiddhàntàpattimà÷aïkya mithyàtvàtkàryasya kàlatraye 'pi kàraõàtmanà sattvamaviruddhamiti samàdhatte-# asaditicedityàdinà /# asatyàditi sattvapratiùedho nirarthaka ityarthaþ / kàryasatyatvàbhàve ÷rutimàha-# sarvaü tamiti /# mithyàtvamajànataþ ÷aïkàmanådya pariharati-# nanvityàdinà / vistareõa caitaditi /# mithyàtvamityarthaþ //7//  END BsCom_2,1.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.8 apãtau tadvatprasaïgàd asama¤jasam | BBs_2,1.8 | atràha- yadi sthaulyasàvayavatvàcetanatvaparicchinnatvà÷uddhyàdidharmakaü kàryaü brahmakàraõamabhyupagamyeta tadapãtau pralaye pratisaüsçjyamànaü kàryaü kàraõàvibhàgamàpadyamànaü kàraõamàtmãyena dharmeõa dåùayedityapãtau kàraõasyàpi brahmaõaþ kàryasyevà÷uddhyàdiråpaprasaïgàtsarvaj¤aü brahma jagatkàraõamityasama¤jasamidamaupaniùadaü dar÷anam / apica samastasya vibhàgasyàvibhàgapràpteþ punarutpattau niyamakàraõàbhàvàdbhoktçbhogyàdivibhàgenotpattirna pràpnotãtyasama¤jasam / apica bhoktçõàü pareõa brahmaõàvibhàgaü gatànàü karmàdinimittapralaye 'pi punarutpattàvabhyupagamyamànàyàü muktànàmapi punaruttattiprasaïgàdasama¤jasam / athedaü jagadapãtàvapi vibhaktameva pareõa brahmaõàvatiùñheta, evamapyapãtã÷ca na saübhavati, kàraõàvyatiriktaü ca kàryaü na saübhavatãtyasama¤jasameveti // 8 // satkàryavàdasiddhyarthaü kàryàbhede kàraõasyàpi kàryavada÷uddhyàdiprasaïga iti ÷aïkàsåtraü vyàcaùñe-# atràheti /# pratisaüsçjyamànapadasya vyàkhyà-# kàraõeti /# yathà jale lãyamànaü lavaõadravyaü jalaü dåùayati tadvadityarthaþ / såtrasya yojanàntaramàha-# apiceti /# sarvasya kàryasyàpãtau kàraõavadekaråpatvaprasaïga ityarthaþ / arthàntaramàha-# apiceti /# karmàdãnàmutpattinimittànàü pralaye 'pi bhoktçõàmutpattau tadvadeva muktànàmapyutpattiprasaïgàdityarthaþ / ÷aïkàpårvakaü vyàkhyàntaramàha-# atheti /# yadi layakàle 'pikàryaü kàraõàdvibhaktaü tarhi sthitikàlavallayàbhàvaprasaïgàtkàryeõa dvaitàpatte÷càsama¤jasamidaü dar÷anamityarthaþ //8//  END BsCom_2,1.3.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.9 atrocyate- na tu dçùñàntabhàvàt | BBs_2,1.9 | naivàsmadãye dar÷ane ki¤cidasàma¤jasyamasti / yattàvadabhihitaü kàraõamapigacchatkàryaü kàraõamàtmãyena dharmeõa dåùayediti, tadadåùaõam / kasmàt / dçùñàntàbhàvàt / santi hi dçùñàntà yathà kàraõamapigacchatkàryaü kàraõamàtmãyena dharmeõa na dåùayati / tadyathà ÷aràvàdayo mçtprakçtikà vikàrà vibhàgàvasthàyàmuccàvacamadhyamaprabhedàþ santaþ punaþ prakçtimapigacchanto na tàmàtmãyena dharmeõa saüsçjanti / rucakàdaya÷ca suvarõavikàrà apãtau na suvarõamàtmãyena dharmeõa saüsçjanti / pçthivãvikàra÷caturvidho bhåtagràmo na pçthivãmapãtàvàtmãyena dharmeõa saüsçjati / tvatpakùasya tu na ka÷ciddçùñànto 'sti / apãtireva hi na saübhavedyadi kàraõe kàryaü svadharmeõaivàvatiùñheta / ananyatve 'pi kàryakàraõayoþ kàryasya kàraõàtmatvaü natu kàraõasya kàryàtmatvaü 'àrambhaõa÷abdàdibhyaþ' iti vakùyàmaþ (bra.så. 2.1.14) / atyalpaü cedamucyate kàryamapãtàvàtmãyena dharmeõa kàraõaü saüsçjediti / sthitàvapi samàno 'yaü prasaïgaþ, kàryakàraõayorananyatvàbhyupagamàt / 'idaü sarva yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2), 'brahmaivedamamçtaü purastàt' (mu. 2.2.11), 'sarvaü khalvidaü brahma' (chà. 3.14.1) ityevamàdyàbhirhi ÷rutibhiravi÷eùeõa triùvapi kàleùu kàryasya kàraõànanyatvaü ÷ràvyate / tatra yaþ parihàraþ kàryasya taddharmàõàü càvidyàdhyàropitatvànna taiþ kàraõaü saüsçjyata iti, apãtàvapi sa samànaþ / asti càyamaparo dçùñànto yathà svayaü prasàritayà màyayà màyàvã triùvapi kàleùu na saüspa÷yate, avastutvàt, evaü paramàtmàpi saüsàramàyayà na saüspç÷yata iti / yathà ca svapnadçgekaþ svapnadar÷anamàyayà na saüspç÷yata iti / prabodhasaüpradàyorananvàgatatvàt / evamavasthàtrayasàkùyeko 'vyabhicàryavasthàtrayeõa vyabhicàriõà na saüspç÷yate / màyàmàtraü hyetadyatparamàtmano 'vasthàtrayàtmanàvabhàsanaü rajjvà iva sarpàdibhàveneti / atroktaü vedàntàrthasaüpradàyavidbhiràcàryaiþ - 'anàdimàyayà supto yadà jãvaþ prabudhyate / ajamanidramasvapnamadvaitaü budhyate tadà' (gauóapà. kàri. 1.16) iti / tatra yaduktamapãtau kàraõasyàpi kàryasyeva sthaulyàdidoùaprasaïga ityetadayuktam / yatpunaretaduktaü samastasya vibhàgasyàvibhàgapràpteþ punarvibhàgenotpattau niyamakàraõaü nopapadyata iti / ayamapyadoùaþ / dçùñàntabhàvàdeva / yathàhi suùuptisamàdhyàdàvapi satyàü svàbhàvikyàmavibhàgapràptau mithyàj¤ànasyànapoditatvàtpårvavatpunaþ prabodhe vibhàgo bhavatyevamihàpi bhaviùyati / ÷ruti÷càtra bhavati- 'imàþ sarvàþ prajàþ sati saüpadya na viduþ sati saüpadyàmaha iti ta iha vyàghro và siüho và vçko và varàho và kãño và pataïgo và daü÷o và ma÷ako và yadyadbhavanti tadà bhavanti' (chà. 6.9.2,3) iti / yathà hyavibhàge 'pi paramàtmani mithyàj¤ànapratibaddho vibhàgavyavahàraþ svapnavadavyàhataþ sthito dç÷yate, evamapãtàvapi mithyàj¤ànapratibaddhaiva vibhàga÷aktiranumàsyate / etena muktànàü punarutpattiprasaïgaþ pratyuktaþ / samyagj¤ànena mithyàj¤ànasyàpoditatvàt / yaþ punarayamante 'paro vikalpa utprekùito 'thedaü jagadapãtàvapi vibhaktameva pareõa brahmaõàvatiùñheteti, so 'pyanabhyupagamàdeva pratiùiddhaþ / tasmàtsama¤jasamidamaupaniùadaü dar÷anam // 9 // ---------------------- FN: apigacchat lãyamànam / vibhàgàvasthà sthitikàlaþ / sati brahmaõi ekãbhåya na vidurityaj¤ànoktiþ / iha suùupteþ pràk prabodhe yena jàtyàdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthànakàle tathaiva bhavantãti vibhàgoktiþ / apãtau jagat svakàraõaü na dåùayati, kàraõe lãnatvàt, mçdàdiùu nãlaghañàdivaditi siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# naivetyàdinà /# apigacchat lãyamànam / vibhàgàvasthà sthitikàlaþ / # tvatpakùasyeti /# madhurajalaü lavaõasyàkàraõamityadçùñàntaþ / ki¤ca dåùakatve kàryasya sthitiþ syàllavaõavadityàha-# apãtireveti /# asati kàrye taddharmeõa kàraõasya yogo na saübhavati / dharmyasattve dharmàõàmapyasattvàditi bhàvaþ / nanu satkàryavàde laye 'pi kàryasya kàraõàbhedena sattvàddåùakatvaü syàdityata àha-# ananyatve 'pãti /# kalpitasyàdhiùñhànadharmavattvamabhedànna tvadhiùñhànasya kalpitakàryadharmavattvaü tasya kàryàtpçthaksattvàdityarthaþ / ki¤càpãtàviti vi÷eùaõaü vyarthamiti pratibandyà samàdhatte-# atyalpaü ceti /# pariõàmadçùñàntaü vyàkhyàya vivartadçùñàntaü vyàcaùñe-# asti ceti /# màyàvyanupàdànamityarucyà dçùñàntàntaramàha-# yatheti /# astyeva svapnakàle dçùñaþ saüsarga ityata àha-# prabodheti /# jàgratsuùuptyoþ svapnenàtmano 'spar÷àt tatkàle 'pyaspar÷a ityarthaþ / yadyaj¤asya jãvasyàvasthàbhirasaüsargastadà sarvaj¤asya kiü vàcyamiti dàrùñàntikamàha-# evamiti /# yadvà jàgajjanmasthitilayà ã÷varasyàvasthàtrayam / tadasaïgitve vçddhasaümatimàha-# atroktamiti /# yadà tattvamasãtyupade÷akàle prabudhyate màyànidràü tyajati tadà janmalayasthityavasthà÷ånyamadvaitamã÷varamàtmatvenànubhavatãtyarthaþ / phalitamàha-# tatreti /# dvitãyamasàma¤jasyamanådya tenaiva såtreõa pariharati-# yatpunariti /# suùuptàvaj¤ànasattve punarvibhàgotpattau ca mànamàha-# ÷ruti÷ceti /# sati brahmaõyekãbhåya na vidurityaj¤ànoktiþ / iha suùupteþ pràk prabodhe yena jàtyàdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthànakàle tathaiva bhavantãti vibhàgoktiþ / nanu suùuptau punarvibhàga÷aktyaj¤ànasattve 'pi sarvapralaye tatsattvaü kuta ityata àha-# yathà hãti /# yathà suùuptau paramàtmani sarvakàryàõàmavibhàge 'pi punarvibhàgahetvaj¤àna÷aktirasti evamapãtau mahàpralaye 'pi mithyàbhåtàj¤ànasaübandhàtpunaþ sçùñivibhàga÷aktiranumàsyate / yataþ sthitàvidànãü mithyàj¤ànakàryo vibhàgavyavahàrastattvabodhàbhàvàt svapnavadabàdhito dç÷yate, ataþ kàryadar÷anàtkàraõasattvasiddhirityarthaþ / aj¤ànàü jãvànàü mahàpralaye 'pyaj¤àna÷aktiniyamàtpunarjanmaniyama iti bhàvaþ / # eteneti /# janmakàraõaj¤àna÷aktyabhàvenetyarthaþ //9//  END BsCom_2,1.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.10 svapakùadoùàc ca | BBs_2,1.10 | svapakùe caite prativàdinaþ sàdhàraõà doùàþ pràduùyuþ / kathamityucyate / yattàvadabhihitaü vilakùaõatvànnedaü jagadbrahmaprakçtikamiti, pradhànaprakçtikatàyàmapi samànametat, ÷abdàdihãnàtpradhànàcchabdàdimato jagata utpattyabhyupagamàt / ata eva ca vilakùaõakàryotpattyabhyupagamàtsamànaþ pràgutpatterasatkàryavàdaprasaïgaþ / tathàpãtau kàryasya kàraõavibhàgàbhyupagamàttadvatprasaïgo 'pi samànaþ / tathà mçditasarvavi÷eùeùu vikàreùvapãtàvavibhàgàtmatàü gateùvidamasya puruùasyopàdànamidamasyeti pràkpralayàtpratipuruùaü ye niyatà bhedà na te tathaiva punarutpatau niyantuü ÷akyante kàraõàbhàvàt / vinaiva kàraõena niyame 'bhyupagamyamàne kàraõàbhàvasàmyànmuktànàmapi punarbandhaprasaïgaþ / atha kecidbhedà apãtàvavibhàgamàpadyante kenacinneti cet / ye nàpadyante teùàü pradhànakàryatvaü na pràpnotãtyevamete doùàþ sàdhàraõatvànnànyatarasminpakùe codayitavyà bhavantãtyadoùatàmevaiùàü draóhayati / ava÷yà÷rayitavyatvàt // 10 // ---------------------- FN: pràduùyuþ pràdurbhaveyuþ / vailakùaõyàdãnàü sàükhyapakùe 'pi doùatvànnàsmàbhistanniràsaprayàsaþ kàrya ityàha-# svapakùeti /# såtraü vyàcaùñe-# sveti /# pràduþùyuþ pràdurbhaveyuþ / # ata eveti /# satyakàryasya viruddhakàraõàtmanà sattvàyogàt sàükhyasyaivàyaü doùo na kàryamithyàtvavàdina iti mantavyam / 'apãtau'iti såtroktadoùacatuùñayamàha-# tathàpãtàviti /# kàryavatpradhànasya råpàdimattvaprasaïgaþ / idaü karmàdikamasyopàdànaü bhogyamasya netyaniyamaþ / baddhamuktavyavasthà ca / yadi vyavasthàrthaü muktànàü bhedàþ saüghàtavi÷eùàþ pradhàne lãyante baddhànàü bhedàstu na lãyanta ityucyate tarhyalãnànàü puruùavatkàryatvavyàghàta ityarthaþ //10//  END BsCom_2,1.3.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.3.11 tarkàpratiùñhànàd apy anyathànumeyam iti ced evam apy anirmokùaprasaïgaþ | BBs_2,1.11 | ita÷ca nàgamagamyer'the kevalena tarkeõa pratyavasthàtavyam / yasminniràgamàþ puruùotprekùàmàtranibandhanàstarkà apratiùñhità bhavanti / utprekùàyà niraï ku÷atvàt / tathàhi kai÷cidabhiyuktairyatnenotprekùitàstarkà abhiyuktarairanyairàbhàsyamànà dç÷yante / tairapyutprekùitàþ santastato 'nyairàbhàsyanta iti na pratiùñhitatvaü tarkàõàü ÷akyamà÷rayituü, puruùamativairåpyàt / atha kasyacitprasiddhamàhàtmyasya kapilasya cànyasya và saümatastarkaþ pratiùñhita ityà÷rãyeta / evamapyapratiùñhitatvameva / prasiddhamàhàtmyànumatànàmapi tãrthakaràõàü kapilakaõabhukprabhçtãnàü parasparavipratipattidar÷anàt / atocyetànyathà vayamanumàsyàmahe yathà nàpratiùñhàdoùo bhaviùyati / nahi pratiùñhitastarka eva nàstãti ÷akyate vaktum / etadapi hi tarkàõàmapratiùñhitatvaü tarkeõaiva pratiùñhàpyate / keùà¤cittarkàõàmapratiùñhitatvadar÷anenànyeùàmapi tajjàtãyakànàü tarkàõàmapratiùñhitatvàt / sarvatarkàpratiùñhàyàü ca lokavyavahàrocchedaprasaïgaþ / atãtavartamànàdhvasàmyena hyanàgate 'pyadhvani sukhaduþkhapràptiparihàràya pravartamàno loko dç÷yate / ÷rutyarthavipratipattau càrthàbhàsaniràkaraõena samyagarthanirdhàraõaü tarkeõaiva vàkyavçttiniråpaõaråpeõa kriyate / manurapi caivaü manyate- 'pratyakùamanumànaü ca ÷àstraü ca vividhàgamam / trayaü suviditaü kàryaü dharma÷uddhimabhãpsità // ' iti / 'àrùaü dharmopade÷aü ca veda÷àstravirodhinà / yastarkeõànusaüdhatte sa dharmaü veda netaraþ // ' (12.105,106) iti ca bruvan / ayameva tarkasyàlaïkàro yadapratiùñhitatvaü nàma / evaühi tàvadyattarkaparityàgena niravadyastarkaþ pratipattavyo bhavati / nahi pårvajo måóha àsãdityàtmanàpi måóhena bhavitavyamiti ki¤cidasti pramàõam / tasmànna tarkàpratiùñhànaü doùa iti cet, evamapyavimokùaprasaïgaþ / yadyapi kvacidviùaye tarkasya pratiùñhitatvamupalakùyate tathàpi prakçte tàvadviùaye prasajyata evàpratiùñhitatvadoùàdanirmokùastarkasya / nahãdamatigambhãraü bhàvayàthàtmyaü muktinibandhanamàgamamantareõotprekùitumapi ÷akyam / råpàdyabhàvàddhi nàyamarthaþ pratyakùagocaraþ, liïgàdyabhàvàcca nànumànàdãnàmiti càvocàma / apica samyagj¤ànànmokùa iti sarveùàü mokùavàdinàmabhyupagamaþ / tacca samyagj¤ànamekaråpaü vastutantratvàt / ekaråpeõa hyavasthito yor'thaþ sa paramàrthaþ / loke tadviùayaü j¤ànaü samyagj¤ànamityucyate yathàgniruùõà iti / tatraivaü sati samgj¤àne puruùàõàü vipratipattiranupapannà / tarkaj¤ànànàü tvanyonyavirodhàtprasiddhà vipratipattiþ / yaddhi kenacittàrkikeõedameva samyagj¤ànamiti pratipàditaü tadapareõa vyutthàpyate, tenàpi pratiùñhàpitaü tato 'pareõa vyutthàpyata iti prasiddhaü loke / kathamekaråpànavasthitaviùayaü tarkaprabhavaü samyagj¤ànaü bhavet / naca pradhànavàdã tarkavidàmuttama iti sarvàstàrkikaiþ parigçhãto yena tadãyaü mataü samyagj¤ànamiti pratipadyemahi / naca ÷akyante 'tãtànàgatavartamànàstàrkikà ekasminde÷e kàle ca samàhartuü yena tanmatirekaråpaikàrthaviùayà samyaïmatiriti syàta / vedasya tu nityatve vij¤ànotpattihetutve ca sati vyavasthitàrthaviùayatvopapattestajjanitasya j¤ànasya samyaktvamatãtànàgatavartamànaiþ sarvairapi tàrkikairapahnotuma÷akyam / ataþ siddhamasyaivaupaniùadasya j¤ànasya samyagj¤ànatvam / ato 'nyatra samyagj¤ànatvànupapatteþ saüsàràvimokùa eva prasajyeta / ata àgamava÷enàgamànusàritarkava÷ena ca cetanaü brahmajagataþ kàraõaü prakçti÷ceti sthitam // 11 // ---------------------- FN: tarkasya kaivalyamanugràhyàgamaràhityam / dharmasya ÷uddhiradharmàdbhedanirõayaþ / atigamabhãratvamàgamàtirmekàmànàyogyatvam / bhàvayàthàtmyaü kàraõagatamadvitãyatvam / muktinibandhanaü paramànandasaccidekatànatvam / ki¤ca tarkasya saübhàvitadoùatvàttena nirdeùavedàntasamanvayo na bàdhya ityàha-# tarkàpratiùñhànàdapãti /# puruùamatãnàü vicitratve 'pi kapilasya sarvaj¤atvàttadãyatarke vi÷vàsa iti ÷aïkate-# atheti /# 'kapilo yadi sarvaj¤aþ kaõàdo neti kà pramà'iti nyàyena pariharati-# evamapãti /# såtramadhyastha÷aïkàbhàgaü vyàcaùñe-# athocyeteti /# vilakùaõatvàditarkàõàmapratiùñhitatve 'pi vyàptipakùadharmatàsaüpannaþ ka÷cittarkaþ pratiùñhito bhaviùyati tena pradhànamanumeyamityarthaþ / nanu so 'pyapratiùñhitaþ tarkajàtãyatvàt vilakùaõatvàdivadityata àha-# nahãti /# tarkajàtãyatvàditi tarkaþ pratiùñhito na và / àdye 'traivàpratiùñhitatvasàdhyàbhàvàdvayabhicàraþ / dvitãye 'pi na sarvatarkàõàmapratiùñhitatvaü hetvabhàvàdityabhisaüdhimànàha-# etadapãti /# ki¤cànàgatapàka iùñasàdhanaü, pàkatvàt, atãtapàkavadityàdiùñasàdhanànumànàtmakatarkasya pravçttinivçttivyavahàrahetutvànnàpratiùñhetyàha-# sarvatarketi /# adhvà viùayaþ pàkabhojanàdirviùabhakùaõàdi÷ca, tatsàmànyena pàkatvàdinànàgataviùaye pàkàdau sukhaduþkhahetutvànumityà pravçttyàdirityarthaþ / ki¤ca pårvottaramãmàüsayostarkeõaiva vàkyatàtparyanirõayasya kriyamàõatvàttarkaþ pratiùñhita ityàha-# ÷rutyartheti /# manurapi keùà¤cittarkàõàü pratiùñhàü manyata ityàha-# manuriti /# dharmasya ÷uddhiradharmàdbhedanirõayaþ / kasyacittarkasyàpratiùñhitatvamaïgãkaroti-# ayameveti /# sarvatarkàõàü pratiùñhàyàü pårvapakùa eva na syàditi bhàvaþ / pårvapakùatarkavatsiddhàntatarko 'pyapratiùñhitaþ, tarkatvàvi÷eùàditi vadantamupahasati-# nahãti /# kvacittarkasya pratiùñhàyàmapi jagatkàraõavi÷eùe tarkasya svàtantryaü nàstãti såtra÷eùaü vyàcaùñe-# yadyapãtyàdinà /# atigambhãratvaü brahmaõo vedànyamànàgamyatvam / bhàvasya jagatkàraõasya yàthàtmyamadvayatvam / muktinibandhanaü muktyàlambanam / brahmaõo vedànyamànàgamyatvaü dar÷ayati-# råpàditi /# avimokùo muktyabhàva ityarthàntaramàha-# apicetyàdinà /# ekaråpavastuj¤ànasya samyagj¤ànatve 'pi tarkajanyatvaü kiü na syàdityata àha-# tatraivaü satãti /# tarkotthaj¤ànànàü mitho vipratipatterna samyagj¤ànatvam / samyagj¤àne vipratipattyayogàdityarthaþ / ekaråpeõànavasthito viùayo yasya tattarkaprabhavaü kathaü samyagj¤ànaü bhavediti yojanà / nanu sàükhyasya ÷reùñhatvàtta¤j¤ànaü samyagityà÷aïkya hetvasiddhimàha-# naca pradhàneti /# nanu sarvatàrkikairmilitvà ni÷citatarkotthà matirmuktiheturityata àha-# naca ÷akyanta iti /# tasmàt tarkotthaj¤ànànmuktyayogàt tarkeõa vedàntasamanvayabàdho na yuktaþ, tadbàdhe samyagj¤ànàlàbhenànirmokùaprasaïgàditi såtràü÷àrthamupasaüharati-# ato 'nyatreti /# samanvayasya tarkeõàvirodhe phalitamadhikaraõàrthamupasaüharati-# ata àgameti# //11//  END BsCom_2,1.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.4.12 4 ÷iùñaparigrahàdhikaraõam / så. 12 etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ | BBs_2,1.12 | vaidikasya dar÷anasya pratyàsannatvàdgurutaratarkabalopetatvàdvedànusàribhi÷ca kai÷cicchiùñhaiþ kenacidaü÷ena parigçhãtatvàtpradhànakàraõavàdaü tàvadvyapà÷ritya yastarkanimitta àkùepo vedàntavàkyeùådbhàvitaþ sa parihçtaþ / idànãmaõvàdivàdavyapà÷rayeõàpi kai÷cinmandamatibhirvedàntavàkyeùu punastarkanimitta àkùepa à÷aïkyata ityataþ pradhànamallanibarhaõanyàyenàtidi÷ati / parigçhyanta iti parigrahàþ na parigrahà aparigrahàþ ÷iùñànàmaparigrahàþ / etena prakçtena pradhànakàraõavàdaniràkaraõakàraõena ÷iùñairmanuvyàsaprabhçtibhiþ kenacidaü÷aünàparigçhãtà ye 'õvàdikàraõavàdàste 'pi pratiùiddhatayà vyàkhyàtà niràkçtà draùñavyàþ tulyatvànniràkaraõakàraõasya nàtra punarà÷aïkitavyaü ki¤cidasti / tulyamàtràpi paramagambhãrasya jagatkàraõasya tarkànavagàhyatvaü tarkasyàpratiùñhitatvamanyathànumàne 'pyavimokùa àgamavirodha÷cetyeva¤jàtãyakaü niràkaraõam // 12 // brahma jagadupàdànamiti bruvan vedàntasamanvayo viùayaþ / sa kiü yadvibhu tanna dravyopàdànamiti vai÷eùikàdinyàyena virudhyate na veti saüdehe sàükhyavçddhànàü tarkàku÷alamatitve 'pi vai÷eùikàdãnàü tarkamatiku÷alatvaprasiddhestadãyanyàyasyàbàdhitatvàdvirudhyata iti pratyudàharaõena pràpte 'tidi÷ati-# eteneti /# phalaü pårvavat / nanu sàükhyamatasyopade÷astàrkikamatasyàtide÷aþ kimiti kçto vaiparãtyasyàpi saübhavàdityà÷aïkya pårvottaràdhikaraõayorupade÷àtide÷abhàve kàraõamàha-# vaidikasyeti /# satkàryatvàtmàsaïgatvasvaprakà÷atvàdyaü÷airvedànta÷àstrasya pratyàsannaþ / pradhànavàdaþ ÷iùñairdebalàdibhiþ satkàryatvàü÷ena svãkçta iti prabalatvàdupade÷aþ / aõvàdivàdànàü nirmålatvena durbalatvena durbalatvàdatide÷a iti bhàvaþ / kiü niràkaraõakàraõamiti praùñavyaü nàstãtyàha-# tulyatvàditi /# kàraõamevàha-# tulyamiti /# yaduktaü vibhutvànna dravyopàdànaü brahmeti, tatra pakùasàdhakatvena ÷ruterupajãvyatvàttayà bàdhaþ / mahàparimàõavattvasya sarvasaüyogikatvaråpavibhutvasya nirguõe brahmaõyasiddhe÷ceti draùñavyam / ataþ samanvayasya tàrkikanyàyena na virodha iti siddham //12//  END BsCom_2,1.4.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.5.13 5 bhoktràpattyàdhikaraõam / så. 13 bhoktràpatter avibhàga÷ cet syàl lokavat | BBs_2,1.13 | anyathà punarbrahmakàraõavàdastarkabalenaivàkùipyate / yadyapi ÷rutiþ pramàõaü svaviùaye bhavati tathàpi pramàõàntareõa viùayàpahàre 'nyaparà bhavitumarti / yathà mantràrthavàdau / tarke 'pi svaviùayàdanyatràpratiùñhitaþ syàt yathà dharmàdharmayoþ / kimato yadyevam / ata idamayuktaü yatpramàõàntaraprasiddhàrthabàdhanaü ÷ruteþ / kathaü punaþ pramàõàntaraprasiddhor'thaþ ÷rutyà bàdhyata iti / atrocyate- prasiddho hyayaü bhoktçbhogyavibhàgo loke bhoktà cetanaþ ÷àrãro bhogyàþ ÷abdàdayo viùayà iti / yathà bhoktà devadatto bhojya odana iti / tasya ca vibhàgasyàbhàvaþ prasajyeta yadi bhoktà bhogyabhàvamàpadyeta / bhogyaü và bhoktçbhàvamàpadyeta / tayo÷cetaretarabhàvàpattiþ paramakàraõàdbrahmaõo 'nanyatvàtprasajyeta / nacàsya prasiddhasya vibhàgasya bàdhanaü yuktam / yathà tvadyatve bhoktçbhogyayorvibhàgo dçùñastathàtãtànàgatayorapi kalpayitavyaþ / tasmàtprasiddhasyàsya bhoktçbhogyavibhàgasyàbhàvaprasaïgàdayuktamidaü brahmakàraõatàvadhàraõamiti cetka÷ciccodayettaü pratibråyàt- syàllokavaditi / upapadyata evàyamasmatpakùe 'pi vibhàgaþ evaü loke dçùñatvàt / tathàhi- samudràdudakàtmano 'nanyatve 'pi tadvikàràõàü phenavãcãtaraïgàdãnàmitaretaravibhàga itaretarasaü÷leùàdilakùaõa÷ca vyavahàra upalabhyate / naca samudràdudakàtmano 'nanyatve 'pi tadvikàràõàü phenataraïgàdãnàmitaretarabhàvàpattirbhavati / naca teùàmitaretarabhàvànàpattàvapi samudràtmano 'nyatvaü bhavati / evamihàpi naca bhoktçbhogyayoritaretarabhàvàpattiþ, naca parasmàdbrahmaõo 'nyatvaü bhaviùyati / yadyapi bhoktà na brahmaõo vikàraþ / 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñurevàvikçtasya kàryànuprave÷ena bhoktçtva÷ravaõàt, tathàpi kàryamanupraviùñasyàstyupàdhinimitto vibhàga àkà÷asyeva ghañàdyupàdhinimitta ityataþ paramakàraõabrahmaõo 'nanyatvaü'pyupapadyate bhoktçbhogyalakùaõo vibhàgaþ samudrataraïgàdinyàyenetyuktam // 13 // ---------------------- FN: anyaparatvaü gauõàrthakatvam / vibhàgo janma / yadvà tathàpãti÷abdenaivoktaþ parihàraþ / advitãyàdbrahmaõo jagatsargàdivàdã vedàntasamanvayo viùayaþ / sa kiü yanmitho bhinnaü tannàdvitãyakàraõàbhinnaü yathà mçttantujau ghañapañhàviti tarkasahitabhedapratyakùàdinà virudhyate na veti saüdehe brahmaõi tarkasyàpratiùñhitatve 'pi jagadbhede pratiùñhitatvàdvirudhyata iti pårvapakùayati-# bhokràpatteriti /# virodhàdadvaitàsiddhiþ pårvapakùaphalaü, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ / anapekùa÷rutyàsvàrthanirõayàttarkeõàkùepo na yukta ityuktamiti ÷aïkate-# yadyapãti /# mànàntaràyogya÷rutyarthe bhavatyanàkùepaþ / yastvadvitãyabrahmàbhedàdbhåjalàdãnàmabhedo brahmopàdànakatva÷rutiviùayaþ sa 'àdityo yåpaþ'ityarthavàdàrthavanmànàntarayogya eveti dvaitapramàõerapahriyata iti samàdhatte-# tathàpãti /# anyaparatvaü gauõàrthakatvam / svaviùaye jagadbhede tarkasya pratiùñhitatvàttenàkùepa ityàha-# tarko 'pãti /# tarkàderdvaite pràmàõye 'pi tataþ samanvayavirodhe kimàyàtamiti ÷aïkate-# kimata iti /# pårvapakùã samàdhatte-# ata iti /# tarkàdeþ pràmàõyàt dvaitabàdhakatvaü ÷ruterayuktamityadvaitasamanvayabàdho yukta ityarthaþ / iyamarthaü ÷aïkàpårvakaü sphuñayati-# kathamityàdinà /# nanu bhoktçbhogyayormitha ekatvaü kenoktamityà÷aïkya ÷rutàrthàpattyetyàha-# tayo÷ceti /# tayorekabrahmàbheda÷ravaõàdekatvaü kalpyate, ekasmàdabhinnayorbhede ekasyàpi bhedàpatteþ / tata÷ca bhedo bàdhyetetyarthaþ / iùñàpattiü vàrayati-# na càsyeti /# ÷rutergauõàrthatvena sàvakà÷atvànniravakà÷advaitamànabàdho na yukta ityarthaþ / nanu vibhàgasyàdhunikatvàdanadyàdvaita÷rutyà bàdha ityata àha-# yatheti /# atãtànàgatakàlau bhoktràdivibhàgà÷rayau, kàlatvàt, vartamànakàlavadityanumànàdvibhàgo 'nàdyananta ityarthaþ / evaü pràpte pariõàmadçùñàntenàpàtataþ siddhàntamàha-# syàllokavaditi /# dçùñànte 'pi kathamekasamudràbhinnànàü pariõàmànàü mitho bhedaþ, kathaü và teùàü bhede satyekasmàdabhinnatvamityà÷aïkya na hi dçùñenupapattiriti nyàyenàha-# naceti /# evaü bhoktçbhogyayormitho bhedo brahmàbheda÷cetyàha-# evamiheti /# jãvasya brahmavikàratvàbhàvàddçùñàntavaiùamyamiti ÷aïkate-# yadyapãti /# aupàdhikaü janmàstãti taraïgàdisàmyamàha-# tathàpãti /# vibhàgo janma / yadvà tathàpãti÷abdenaivoktaþ parihàraþ / nanu bhoktuþ pratidehaü vibhàgaþ kathamityata àha-# kàryamanupraviùñasyeti /# aupàdhikavibhàge phalitamupasaüharati-# ityata iti /# ekabrahmabhinnatve 'pi bhoktràdestaraïgàdivadbhedàïgãkàrànna dvaitamànenàdvaitasamanvayasya virodha ityarthaþ //13//  END BsCom_2,1.5.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.14 6 àrambhaõàdhikaraõam / så. 14-20 tadananyatvam àrambhaõa÷abdàdibhyaþ | BBs_2,1.14 | abhyupagamya cemaü vyàvahàrikaü bhoktçbhogyalakùaõaü vibhàgaü syàllokavaditi parihàroùa'bhihitaþ / natvayaü vibhàgaþ paramàrthato 'sti yasmàttayoþ kàryakàraõayorananyatvamavagamyate / kàryamàkà÷àdikaü bahuprapa¤caü jagat, kàraõaü paraübrahma, tasmàtkàraõàtparamàrthato 'nanyatvaü vyatirekeõàbhàvaþ kàryasyàvagamyate / kutaþ / àrambhaõa÷abdàdibhyaþ / àrambhaõa÷abdastàvat / ekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àya dçùñàntàpekùàyàmucyate- 'yathà somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' (chà. 6.1.1) iti / etaduktaü bhavati- ekena mçtpiõóena paramàrthato mçdàtmanà vij¤àtena sarvaü mçnmayaü ghaña÷aràvoda¤canàdikaü mçdàtmakatvàvi÷eùàdvij¤àtaü bhavet / yato vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü vàcaiva kevalamastãtyàrabhyate / vikàro ghañaþ ÷aràva uda¤canaü ceti / natu vastuvçttena vikàro nàma ka÷cidasti / nàmadheyamàtraü hyetadançtaü mçttiketyeva satyamiti / eùa brahmaõo dçùñàntaþ àmnàtaþ / tatra ÷rutàdvàcàrambhaõa÷abdàddàrùñàntike 'pi brahmavyatirekeõa kàryajàtasyàbhàva iti gamyate / puna÷ca tejobannànàü brahmakàryatàmuktvà tejobannakàryàõàü tejobannavyatirekeõàbhàvaü bravãti- 'apàgàdagneragnitvaü vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam' (chà. 6.4.1) ityàdinà / àrambhaõa÷abdàdibhya ityàdi÷abdàt 'aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi' (chà. 6.8.7), 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'brahmaivedaü sarvam' (mu. 2.2.11), 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2), 'neha nànàsti ki¤cana' (bç.4.4.19) ityevamàdyapyàtmaikatvapratipàdanaparaü vacanajàtamudàhartavyam / nacànyathaikavij¤ànena sarvavij¤ànaü saüpadyate / tasmàdyathà ghañakarakàdyàkà÷ànàü mahàkà÷ànanyatvaü, yathàca mçgatçùõikodakàdãnàmåùaràdibhyo 'nanyatvaü dçùñanaùñasvaråpatvàtsvaråpeõànupàkhyatvàt, evamasya bhogyabhoktràdiprapa¤cajàtasya brahmavyatirekeõàbhàva iti draùñavyam / nanvanekàtmakaü brahma, yathà vçkùo 'neka÷àkha evamaneka÷aktipravçttiyuktaü brahma / ata ekatvaü nànàtvaü cobhayamapi satyameva / yathà vçkùa ityanekatvaü ÷àkhà iti nànàtvam / yathàca samudràtmanaikatvaü phenataraïgàdyàtmanà nànàtvam / yathàca mçdàtmanaikatvaü ghaña÷aràvàdyàtmanà nànàtvam / tatraikatvàü÷ena j¤ànànmokùavyavahàraþ setsyati / nànàtvàü÷ena tu karmakàõóà÷rayau laukikavaidikavyavahàrau setsyata iti / eva¤ca mçdàdidçùñàntà anuråpà bhaviùyantãti / naivaü syàt / 'mçttiketyeva satyam' iti prakçtimàtrasya dçùñànte satyatvàvadhàraõàt / vàcàrambhaõa÷abdena ca vikàrajàtasyànçtatvàbhidhànàt / dàrùñàntike 'pi 'aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyam' iti ca paramakàraõasyaivaikasya satyatvàvadhàraõàt 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' iti ca ÷àrãrasya brahmabhàvopade÷àt / svayaü prasiddhaü hyetaccharãrasya brahmàtmatvamupadi÷yate na yatnàntaraprasàdhyam / ata÷cedaü ÷àstrãyaü brahmàtmatvamavagamyamànaü svàbhàvikasya ÷àrãràtmatvasya bàdhakaü saüpadyate, rajjvàdibuddhaya iva sarpàdibuddhãnàm / bàdhite ca ÷àrãràtmatvasya tadà÷rayaþ samastaþ svàbhàviko vyavahàro bàdhito bhavati yatprasiddhaye nànàtvàü÷o 'paro brahmaõaþ kalpyeta / dar÷ayati ca- 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà brahmàtmatvadar÷inaü prati samastasya kriyàkàrakaphalalakùaõasya vyavahàrasyàbhàvam / nacàyaü vyavahàràbhàvoùa'vasthàvi÷eùanibaddho 'bhidhãyata iti yuktaü vaktum, 'tattvamasi' iti brahmàtmabhàvasyànavasthàvi÷eùanibandhanatvàt / taskaradçùñàntena cànçtàbhisaüdhasya bandhanaü satyàbhisaüdhasya ca mokùaü dar÷ayannekatvamevaikaü pàramàrthikaü dar÷ayati (chà. 6.16) / mithyàj¤ànavijçmbhitaü ca nànàtvam / ubhayasatyatàyàü hi kathaü vyavahàragocaro 'pi janturançtàbhisaüdha ityucyeta / 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19) iti ca bhedadçùñimapavadannevaitaddar÷ayati / nacàsmindar÷ane j¤ànànmokùa ityupapadyate, samyagj¤anàpanodyasya kasyacinmithyàj¤ànasya saüsàrakàraõatvenànabhyupagamàt / ubhayasatyatàyàü hi kathamekatvavij¤ànena nànàtvaj¤ànamapanudyata ityucyate / nanvekatvaikàntàbhyupagame nànàtvàbhàvatpratyakùàdãni laukikàni pramàõàni vyàhanyerannirviùayatvàt, sthàõvàdiùviva puruùàdij¤ànàni / tathà vidhipratiùedha÷àstramapi bhedàpekùatvàttadabhàve vyàhanyeta, mokùa÷àstrasyàpi ÷iùya÷àsitràdibhedàpekùatvàttadabhàve vyàghàtaþ syàt / kathaü cànçtena mokùa÷àstreõa pratipàditasyàtmaikatvasya satyatvamupapadyeteti / atrocyate- naiùa doùaþ / sarvavyavahàràõàmeva pràgbrahmàtmatàvij¤ànàtsatyatvopapatteþ / svapnavyavahàrasyeva pràkprabodhàt / yàvaddhi na satyàtmaikatvapratipattistàvatpramàõaprameyaphalalakùaõeùu vikàreùvançtatvabuddhirna kasyacidutpadyate / vikàràneva tvahaü mametyavidyàyàmàtmãyena bhàvena sarvo jantuþ pratipadyate svàbhàvikãü brahmàtmatàü hitvà / tasmàtpràgbrahmàtmatàpratibodhàdupapannaþ sarvo laukiko vaidika÷ca vyavahàraþ / yathà suptasya pràkçtasya janasya svapna uccàvacànbhàvànpa÷yato ni÷citameva pratyakùàbhimataü vij¤ànaü bhavati pràkprabodhàt, naca pratyakùàbhàsàbhipràyastatkàle bhavati, tadvat / kathaü tvasatyena vedàntavàkyena satyasya brahmàtmatvasya pratipattirupapadyeta / nahi rajjusarpeõa dçùño mriyate / nàpi mçgatçùõikàmbhasà pànàvagàhanàdiprayojanaü kriyata iti / naiùa doùaþ / ÷aïkàviùàdinimittamaraõàdikàryopalabdheþ / svapnadar÷anàvasthasya ca sarpadaü÷anodakasnànàdikàryadar÷anàt / tatkàryamapyançtameveti cedbråyàt / tatra bråmaþ- yadyapi svapnadar÷anàvasthasya sarpadaü÷anodakasnànàdikàryamançtaü tathàpi tadavagatiþ satyameva phalaü, pratibuddhasyàpyabàdhyamànatvàt / nahi svapnàdutthitaþ svapnadçùñaü sarpadaü÷anodakasnànàdikàryaü mithyeti manyamànastadavagatimapi mithyeti manyate ka÷cit / etena svapnadç÷o 'vagatyabàdhanena dehamàtràtmavàdo dåùito veditavyaþ / tathàca ÷rutiþ - 'yadà karmasu kàmyeùu striyaü svapneùu pa÷yati / samçddhiü tatra jànãyàttasminsvapnanidar÷ane' (chà. 5.2.9) ityasatyena svapnadar÷anena satyàyàþ samçddheþ pratipattiü dar÷ayati / tathà pratyakùadar÷aneùu keùucidariùñeùu jàteùu 'na ciramiva jãviùyatãti vidyàt' ityuktvà 'atha svapnàþ puruùaü kçùõaü kçùõadantaü pa÷yati sa enaü hanti' ityàdinà tena tenàsatyenaiva svapnadar÷anena satyaü maraõaü såcyata iti dar÷ayati / prasiddhaü cedaü loke 'nvayavyatirekaku÷alànàmãdç÷ena svapnadar÷anena sàdhvàgamaþ såcyata ãdç÷enàsàdhvàgama iti / tathàkàràdisatyàkùarapratipattirddaùñà rekhànçtàkùarapratipatteþ / apicàntyamidaü pramàõamàtmaikatvasya pratipàdakaü nàtaþ paraü ki¤cidàkàïkùyamasti / yathàhi loke yajetetyukte kiü kena kathamityàkàïkùyate naivaü 'tattvamasi' 'ahaü brahmàsmi' ityukte ki¤cidanyadàkàïkùyamasti, sarvàtmaikatvaviùayatvàvagateþ / sati hyasminnava÷iùyamàõer'the àkàïkùà syàt / natvàtmaikatvavyatirekeõàva÷iùyamàõo 'nyor'tho 'sti ya àkàïkùyeta / na ceyamavagatirnopapadyata iti ÷akyaü vaktum, 'taddhàsya vijaj¤au' (chà. 6.16.3) ityàdi÷rutibhyaþ / avagatisàdhanànàü ca ÷ravaõàdãnàü vedànuvacanàdãnàü ca vidhànàt / naceyamavagatiranarthikà bhràntirveti ÷akyaü vaktum / avidyànivçttiphaladar÷anàt, bàdhakaj¤ànàntaràbhàvàcca / pràkcàtmaikatvàvagateravyàhataþ sarvaþ satyànçtavyavahàro laukiko vaidika÷cetyavocàma / tasmàdantyena pramàõena pratipàdita àtmaikatve samastasya pràcãnasya bhedavyavahàrasya bàdhitatvànnànekàtmakabrahmakalpanàvakà÷o 'sti / nanu mçdàdidçùñàntapraõayanàtpariõàmavadbrahma ÷àstrasyàbhimatamiti gamyate / pariõàmino hi mçdàdayor'thà loke samadhigatà iti / netyucyate / 'sa và eùa mahàjana àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.23), 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdyàbhyaþ sarvavikriyàpratiùedha÷rutibhyo brahmaõaþ kåñasthatvàvagamàt / nahyekasya brahmaõaþ pariõàmadharmatvaü tadrahitatvaü ca ÷kyaü pratipattum / sthitigativatsyàditi cet / na / kåñasthasyeti vi÷eùaõàt / nahi kåñasthasya brahmaõaþ sthitigativadanekadharmà÷rayatvaü saübhavati / kåñasthaü ca nityaü brahma sarvavikriyàpratiùedhàdityavocàma / naca yathà brahmaõa àtmaikatvadar÷anaü mokùasàdhanamevaü jagadàkàrapariõàmitvadar÷anamapi svatantrameva kasmaicitphalàyàbhipreyate / pramàõàbhàvàt / kåñasthabrahmàtmavij¤ànàdeva hi phalaü dar÷ayati ÷àstram- 'sa eùa neti netyàtmà' ityupakramya 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bç. 4.2.4) ityeva¤jàtãyakam / tatraitatsiddhaü bhavati- brahmaprakaraõe sarvadharmavi÷eùarahitabrahmadar÷anàdeva phalasiddhau satyàü yattatràphalaü ÷råyate brahmaõo jagadàkàrapariõàmitvàdi tadbrahmadar÷anopàyatvenaiva viniyujyate, phalavatsaünidhàvaphalaü tadaïgamitivat / natu svatantraü phalàya kalpyata iti / nahi pariõàmavattvavij¤ànàtpariõàmavattvamàtmanaþ phalaü syàditi vaktuü yuktaü, kåñasthanityatvànmokùasya / kåñasthabrahmàtmavàdina ekatvaikàntyàdã÷itrã÷itavyàbhàva ã÷varakàraõapratij¤àvirodha iti cet / na / avidyàtmakanàmaråpabãjavyàkaraõàpekùatvàtsarvaj¤atvasya / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàdivàkyebhyo nitya÷uddhabuddhamuktasvaråpàtsarvaj¤àtsarva÷akterã÷varàjjagajjanisthi tipralayà nàcetanàtpradhànàdanyasmàdvetyeùor'thaþ pratij¤àtaþ 'janmàdyasya yataþ' (bra.så. 1.1.4) iti / sà pratij¤à tadavasthaiva na tadviruddhor'thaþ punarihocyate / kathaü nocyate 'tyantamàtmana ekatvamadvitãyatvaü ca bruvatà / ÷ruõu yathà nocyate / sarvaj¤asye÷varasyàtmabhåta ivàvidyàkalpite nàmaråpe tattvànyatvàbhyàmanirvacanãye saüsàraprapa¤cabãjabhåte sarvaj¤asye÷varasya màyà÷aktiþ prakçtiriti ca ÷rutismçtyorabhilapyete / tàbhyàmanyaþ sarvaj¤a ã÷varaþ 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) iti ÷ruteþ / 'nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2), 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' (tai. à. 3.12.7), 'ekaü bãjaü bahudhà yaþ karoti' (÷vaü. 6.12) ityàdi÷rutibhya÷ca / evamavidyàkçtanàmaråpopàdhyanurodhã÷varo bhavati, vyomeva ghañakarakàdyupàdhyanurodhi / sa ca svàtmabhåtàneva ghañàkà÷asthànãyànavidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtànurodhino jãvàkhyànvij¤ànàtmanaþ pratãùñe vyavahàraviùaye / tadevamavidyàtmakopàdhiparicchedàpekùameve÷varasye÷varatvaü sarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca na paramàrthato vidyàyàpàstasarvopàdhisvaråpa àtmanã÷itrã÷itavyasarvaj¤atvàdivyavahàra upapadyate / tathàcoktam- 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà' (chà. 7.24.1) iti 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà ca / evaü paramàrthàvasthàyàü sarvavyavahàràbhàvaü vadanti vedàntàþ sarve / tathe÷varagãtàsvapi- 'na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ / na karmaphalasaüyogaü svabhàvastu pravartate // nàdatte kasyacitpàpaü na caiva sukçtaü vibhuþ / aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ' (gã. 5.14.-15) iti paramàrthàvasthàyàmã÷itrã÷itavyàdivyavahàràbhàvaþ pradar÷yate / vyavahàràvasthàyàü tåktaþ ÷rutàvapã÷varàdivyavahàraþ 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' (bç. 4.4.22) iti / tathàce÷varagãtàsvapi- 'ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷er'juna tiùñhati / bhràmayansarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà' (gã. 18.61) iti / såtrakàro 'pi paramàrthàbhipràyeõa tadanyatvamityàha / vyavahàràbhipràyeõa tu syàllokavaditi mahàsamudrasthànãyatàü brahmaõaþ kathayati / apratyàkhyàyaiva kàryaprapa¤caü pariõàmaprakriyàü cà÷rayati saguõopàsaneùåpayokùyata iti // 14 // ---------------------- FN: dçùñaü pràtãtikaü naùñhamanityaü yatsvaråpaü tadråpeõànupàkhyatvàtsattàsphårti÷ånyatvàdananyatvamiti saübandhaþ / svabhàvo 'tràvidyà tayà kçtaþ svàbhàvikaþ / ekatvasyaikàntaþ kaivalyam / vyàhanyerannapramàõàni syuþ / satyatvaü bàdhà bhàvaþ / bàdho mityàtvani÷cayaþ / rekhàsvakàratvàdibhràntyà satyà akàràdayo j¤àyanta iti prasiddham / pårvasminneva pårvapakùe vivartavàdena mukhyaü samàdhànamàha-# tadànanyatvamiti /# samànaviùayatvaü saügatiü vadannubhayoþ parihàrayoþ pariõàmavivartà÷rayatvenàrthabhedamàha-# abhyupagamyeti /# pratyakùàdãnàma utsargikapràmàõyamaïgãkçtya sthålabuddhisamàdhànàrthaü pariõàmadçùñàntena bhedàbhedàvuktau, saüpratyaïgãkçtaü pràmàõyaü, tattvàvedakatvàtpracyàvya vyàvahàrikatve sthàpyate, tathàca mithyàdvaitagràhipramàõairadvaita÷ruterna bàdhaþ, ekasyàü rajjvàü daõóasragàdidvaitadar÷anàdityayaü mukhyaþ parihàra iti bhàvaþ / evamadvaitasamanvayasyàvirodhàrthaü dvaitasya mithyàtvaü sàdhayati-# yasmàttayoriti /# svaråpaikye kàryakàraõatvavyàghàta ityata àha-# vyatirekeõeti /# kàraõàtpçthaksattva÷ånyatvaü kàryasya sàdhyate naikyamityarthaþ / vàgàrabhyaü nàmamàtraü vikàro na kàraõàtpçthagastãtyevakàràrtha iti ÷rutiü yojayati-# etaduktamiti /# àrambhaõa÷abdàrthàntaramàha-# puna÷ceti /# apàgàdagnitvamapagataü kàraõamàtratvàt / trãõi tejobannànàü råpàõi råpatanmàtràtmakàni satyam / teùàmapi sanmàtratvàtsadeva ÷iùyata ityabhipràyaþ / jãvagajatorbrahmànyatve pratij¤àbàdha ityàha-# na cànyatheti /# tayorananyatve krameõa dçùñàntàvàha-# tasmàdyatheti /# pratij¤àbalàdityarthaþ / dçùñaü pràtãtikaü naùñamanityaü yatsvaråpaü tadråpeõànupàkhyatvàtsattàsphårti÷ånyatvàdananyatvamiti saübandhaþ / ÷uddhàdvaitaü svamatamuktvà bhedàbhedamatamutthàpayati-# nanviti /# anekàbhiþ ÷aktibhistadadhãnaprakçtibhiþ pariõàmairyuktamityarthaþ / bhedàbhedamate sarvavyavasthàsiddhiratyantàbhede dvaitamànabàdha ityabhimanyamàno dåùayati-# naivaü syàditi /# evakàravàcàrambhaõa÷abdàbhyàü vikàrasattàniùedhàtpariõàmavàdaþ ÷rutibàhya ityarthaþ / ki¤ca saüsàrasya satyatve tadvi÷iùñasya jãvasya brahmaikyopade÷o na syàdvirodhàdityàha-# sa àtmeti /# ekatvaü j¤ànakarmasamuccayasàdhyamityupade÷àrthamityà÷aïkyà asãtipadavirodhànmaivamityàha-# svayamiti /# atastattvaj¤ànabàdhyatvàtsaüsàritvaü mithyetyàha-# ata÷ceti /# svataþ-siddhopade÷àdityarthaþ / yaduktaü vyavahàràrthaü nànàtvaü satyamiti, tatkiü j¤ànàdårdhvaü vyavahàràrthaü pràgvà / nàdya ityàha-# bàdhite ceti /# svabhàvo 'tràvidyà tayà kçtaþ svàbhàvikaþ / j¤ànàdårdhvaü pramàtçtvàdivyavahàrasyàbhàvànnànàtvaü na kalpyamityarthaþ / na dvitãyaþ, j¤ànàtpràkkalpitanànàtvena vyavahàropapattau nànàtvasya satyatvàsiddheþ / yattu pramàtçtvàdivyavahàraþ satya eva mokùàvasthàyàü nivartata iti, tannetyàha-# na càyamiti /# saüsàrasatyatve tadavasthàyàü jãvasya brahmatvaü na syàt, bhedàbhedayorekadaikatra virodhàt / ato 'saüsàribrahmàbhedasya sadàtanatvàvagamàtsaüsàro 'pi mithyaivetyarthaþ / ki¤ca yathà loke ka÷cit taskarabuddhyà bhañairgçhãto 'nçtavàdã cettaptapara÷uü gçhõàti sa dahyate badhyate ca, tathà nànàtvavàdã dahyate satyavàdã cenna dahyate mucyate ca / tathaitadàtmyamidaü sarvamityekatvadar÷ã mucyata iti ÷rutadçùñàntenaikatvaü satyaü nànàtvaü mithyetyàha-# taskareti /# vyavahàragocaro nànàtvavyavahàrà÷rayaþ / nànàtvanindayàpyekatvameva satyamityàha-# mçtyoriti /# ki¤càsminbhedàbhedamate jãvasya brahmàbhedaj¤ànàdbhedaj¤ànanivçttermuktiriùñà sà na yuktà, bhedaj¤ànasya bhramatvànabhyupagamàt, pramàyàþ pramàntaràbàdhyatvàdityàha-# na càsminniti /# vaiparãtyasyàpi saübhavàditi bhàvaþ / idànãü pratyakùàdipràmàõyànyathànupapattyà nànàtvasya satyatvamiti pårvapakùabãjamudghàñayati-# nanvityàdinà /# ekatvasyaikàntaþ kaivalyam / vyàhanyerannapramàõàni syuþ / upajãvyapratyakùàdipràmàõyàya vedàntànàü bhedàbhedaparatvamucitamiti bhàvaþ / nanu karmakàrakàõàü yajamànàdãnàü vidyàkàrakàõàü ÷iùyàdãnàü ca kalpitabhedamà÷ritya karmaj¤ànakàõóayoþ pravçtteþ svaprameyasya dharmàderabàdhàtpràmàõyamavyàhatamityà÷aïkyàha-# kathaü cànçteneti /# dhålikalpitadhåmenànumitasya vahneriva prameyabàdhàpatteriti bhàvaþ / tatra dvaitaviùaye pratyakùàdãnàü yàvadbàdhaü vyàvahàrikaü pràmàõyamupapadyata ityàha-# atrocyata ityàdinà /# satyatvaü bàdhàbhàvaþ / bàdho mithyàtvani÷cayaþ / vastuto mithyàtve 'pi vikàreùu tanni÷cayàbhàvena pratyakùàdivyavahàropapattàvuktadçùñàntaü vivçõoti-# yathà suptasya pràkçtasyeti /# evaü dvaitapramàõànàü vyavahàrakàle bàdha÷ånyàrthabodhakatvaü vyàvahàrikaü pràmàõyamupapàdya dvaitapramàõànàü vedàntànàü sarvakàleùu bàdha÷ånyabrahmabodhakatvaü tàttvikaü pràmàõyamupapàdayitumukta÷aïkàmanuvadati-# kathaü tvasatyeneti /# kimasatyàtsatyaü na jàyate, kimuta satyasya j¤ànaü na / àdya iùña eva / nahi vayaü vàkyotthaj¤ànaü satyamityaïgãkurmaþ / aïgãkçtyàpi dçùñàntamàha-# naiùa doùa iti /# sarpeõàdaùñasyàpi daùñatvabhràntikalpitaviùàtsatyamaraõamårcchàdidar÷anàdasatyàt satyaü na jàyata ityaniyama ityarthaþ / dçùñàntàntaramàha-# svapneti /# asatyàtsarpodaràdeþ satyasya daü÷anasnànàdij¤ànasya kàryasya dar÷anàdvyabhicàra ityarthaþ / yathà÷rutamàdàya ÷aïkate-# tatkàryamapãti /# uktamarthaü prakañayati-# tatra bråma ityàdinà /# avagatirvçttiþ ghañàdivatsatyàpi pràtibhàsikasvapnadçùñavastunaþ phalaü caitanyaü và vçttyabhivyaktamavagati÷abdàrthaþ / prasaïgàddehàtmavàdo 'pi nirasta ityàha-# eteneti /# svapnasthàvagateþ svapnadehadharmatva utthitasya mayà tàdç÷aþ svapno 'vagata ityabàdhitàvagatipratisaüdhànaü na syàt / ato dehabhede 'pyanusaüdhànadar÷anàddehànyo 'nusaüdhàtetyarthaþ / asatyàtsatyasya j¤ànaü na jàyata iti dvitãyaniyamasya ÷rutyà vyabhicàramàha-# tathàca ÷rutiriti /# naca striyo mithyàtve 'pi taddar÷anàtsatyàdeva satyàyàþ samçtdherj¤ànamiti vàcyam, viùayavi÷iùñatvena dar÷anasyàpi mithyàtvàtprakçte 'pi satye brahmaõi mithyàvedànugatacaitanyà¤j¤ànasaübhavàcceti bhàvaþ / asatyàtsatyasyeùñasya j¤ànamuktvàniùñasya j¤ànamàha-# tatheti /# asatyàtsatyasya j¤àne dçùñàntàntaramàha-# tathàkàràdãti /# rekhàsvakàratvàdibhràntyà satyà akàràdayo j¤àyanta iti prasiddhamityarthaþ / evamasatyàtsatyasya janmoktyà tadarthakriyàkàri tatsatyamiti niyamo bhagnaþ, ançtàtsatyasya j¤ànoktyà yadançtakaraõagamyaü tadbàdhyaü kåñaliïgànumitavahnivaditi vyàptirbhagnà / tathà ca kalpitànàmapi vedàntànàü satyabrahmabodhakatvaü saübhavatãti tàttvikaü pràmàõyamiti bhàvaþ / yaduktaü ekatvanànàtvavyavahàrasiddhaye ubhayaü satyamiti, tanna / bhedasya lokasiddhasyàpårvaphalavadabhedavirodhena satyatvakalpanàyogàt / ki¤ca yadyubhayorekadà vyavahàraþ syàt tadà syàdapi satyatvam / naivamasti / ekatvaj¤ànena carameõànapekùeõa nànàtvasya niþ÷eùaü bàdhàt, ÷uktij¤àneneva rajatasyetyàha-# api càntyamiti /# nanåpajãvyadvaitapramàõavirodhàdekatvàvagatirnotpadyata ityata àha-# na ceyamiti /# tat kilàtmatattvamasya piturvàkyàt ÷vetaketurvij¤àtavàniti j¤ànotpatteþ ÷rutatvàtsàmagrãsattvàccetyarthaþ / vyàvahàrikaguru÷iùyàdibhedamupajãvya j¤àyamànavàkyàrthàvagateþ pratyakùàdigataü vyàvahàrikaü pràmàõyamupajãvyaü, tacca pàramàrthikaikatvàvagatyà na virudhyate / kintu tayà virodhàdanupajãvyaü pratyakùàdestàttvikaü pràmàõyaü bàdhyata iti bhàvaþ / ki¤caikatvàvagateþ phalavatpramàtvànniùphalo dvaitabhramo bàdhya ityàha-# na ceyamiti /# nanu sarvasya dvaitasya mithyàtve svapno mithyà jàgrata satyamityàdirlaukiko vyavahàraþ, satyaü cànçtaü ca satyamabhavaditi vaidika÷ca kathamityà÷aïkya yathà svapne idaü satyamidamançtamiti tàtkàlikabàdhàbàdhàbhyàü vyavahàrastathà dãrghasvapna'pãtyuktasvapnadçùñàntaü smàrayati-# pràkceti /# vyavahàràrthe nànàtvaü satyamiti kalpanamasaügatamityupasaüharati-# tasmàditi /# nedaü kalpitaü, kintu ÷rutamiti ÷aïkate-# nanviti /# kàryakàraõayorananyatvàü÷e 'yaü dçùñàntaþ, na pariõàmitve, brahmaõaþ kåñasthatva÷rutivirodhàditi pariharati-# netyucyata iti /# sçùñau pariõàmitvaü pralaye tadràhitya ca krameõàviruddhamiti dçùñàntena ÷aïkate-# sthitãti /# kåñasthasya kadàcidapi vikriyà na yuktà kåñasthatvavyàghàtàdityàha-# neti /# kåñasthatvàsiddhimà÷aïkyàha-# kåñasthasyeti /# kåñasthasya niravayavasya pårvaråpatyàgenàvasthàntaràtmakapariõàmàyogàcchuktirajatavadvivarta eva prapa¤ca iti bhàvaþ / ki¤ca niùphalasya jagataþ phalavanniùprapa¤cabrahmadhã÷eùatvenànuvàdànna satyatetyàha-# naca yathetyàdinà /# 'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati'iti ÷ruterbrahmaõaþ pariõàmitvavij¤ànàttatpràptirviduùaþ phalamityà÷aïkyàha-# nahi pariõàmavattveti /# 'brahmavidàpnoti param'iti ÷rutakåñasthanityamokùaphalasaübhave duþkhànityapariõàmitvaphalakalpanàyogàditi bhàvaþ / nanu pårvaü 'janmàdyasya yataþ'iti ã÷varakàraõapratij¤à kçtà / adhunà tadananyatvamityantàbhedapratipàdane ã÷itrã÷itavyabhedàbhàvàttadvirodhaþ syàditi ÷aïkate-# kåñastheti /# kalpitadvaitamapekùye÷varatvàdikaü paramàrthato 'nanyatvamityavirodhamàha-# netyàdinà /# avidyàtmake cidàtmani lãne nàmaråpe eva bãjaü tasya vyàkaraõaü sthålàtmanà sçùñistadapekùatvàdã÷varatvàderna virodha ityarthaþ / saügçhãtàrthaü vivçõoti-# tasmàdityàdinà / tatvànyatvàbhyàmiti /# nàmaråpayorã÷varatvaü vakyuma÷akyaü jaóatvàt / nàpã÷varàdanyatvaü kalpitasya pçthaksattàsphårtyorabhàvàdityarthaþ / saüskàràtmakanàmaråpayoravidyaikyavivakùayà bråte-# màyeti /# nàmaråpe cedã÷varasyàtmabhåte tarhã÷varo jaóa ityata àha-# tàbhyàmanya iti /# anyatve vyàkaraõe ca ÷rutimàha-# àkà÷a ityàdinà /# avidyàdyupàdhinà kalpitabhedena bimbasthànasye÷varatvaü, pratibimbabhåtànàü jãvànàü niyamyatvamityàha-# sa ca svàtmabhåtàniti /# na càtra nànàjãvà bhàùyoktà iti bhramitavyaü, buddhyàdisaüghàtabhedena bhedokteþ / avidyàpratibimbastveka eva jãva ityuktam / paramàrthata ã÷varatvàdidvaitàbhàve ÷rutimàha-# tathà ceti /# kathaü tarhi kartçtvàdikamityata àha-# svabhàvastviti /# anàdyavidyaiva kartçtvàdiråpeõa pravartata ityarthaþ / bhaktàbhaktayoþ pàpasukçtanà÷akatvàdã÷varasya vàstavamã÷varatvamityata àha-# nàdatta iti /# na saüharatãtyarthaþ / tena svaråpaj¤ànàvaraõena kartàhamã÷varo me niyantetyevaü bhramanti / uktàrthaþ såtrakàrasaümata ityàha-# såtrakàro 'pãti /# na kevalaü laukikavyavahàràrthaü pariõàmaprakriyà÷rayaõaü kintåpàsanàrthaü cetyàha-# pariõàmaprakriyàü ceti /# taduktam-'kçpaõàdhãþ pariõàmamudãkùate kùayitakalmaùadhãstu vivartatàm'iti //14//  END BsCom_2,1.6.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.15 bhàve copalabdheþ | BBs_2,1.15 | ita÷ca kàraõàdananyatvaü kàryasya, yatkàraõaü bhàva eva kàraõasya kàryamupalabhyate, nàbhàve / tadyathà satyàü mçdi ghaña upalabhyate satsu ca tantuùu pañaþ / naca niyamenànyabhàve 'nyasyopalabdhirdçùñà / nahya÷vo goranyaþ san gorbhàva evopalabhyate / naca kulàlabhàva eva ghaña upalabhyate / satyapi nimittanaimittikabhàve 'nyatvàt / nanvanyasya bhàve 'pyanyasyopalabdhirniyatà dç÷yate, yathàgnibhàve dhåmasyeti / netyucyate / uddhàpite 'pyagnau gopàlaghuñikàdidhàritasya dhåmasya dç÷yamànatvàt / atha dhåmaü kayàcidavasthayà vi÷iüùyàdãdç÷o dhåmo nàsatyàgnau bhavatãti / naivamapi ka÷ciddoùaþ tadbhàvànuraktàü hi buddhiü kàryakàraõayorananyatve hetuü vayaü vadàmaþ / nacàsàvagnidhåmayorvidyate / bhàvàccopalabdheriti và såtram / na kevalaü ÷abdàdeva kàryakàraõayorananyatvaü, pratyakùopalabdhibhàvàcca tayorananyatvamityarthaþ / bhavatihi pratyakùopalabdhiþ kàryakàraõayorananyatve / tadyathà- tantusaüsthàne pañe tantuvyatirekeõa paño nàma kàryaü naivopalabhyate kevalàstu tantava àtànavitànavantaþ pratyakùamupalabhyante, tathà tantuùvaü÷avoü'÷uùu tadavayavàþ / anayà pratyakùopalabdhyà lohita÷uklakçùõàni trãõi tato råpàõi vàyumàtramàkà÷amàtraü cetyanumeyam / (chà. 6.4) tataþ paraü brahmaikamevàdvitãyaü, tatra sarvapramàõànàü niùñhàmavocàma // 15 // ---------------------- FN: kàraõasya bhàve sattve upalabdhau ca kàryasya sattvàdupalabdhe÷cànanyatvamiti såtràrthaþ / evaü tadananyatve pratyakùàdivirodhaü parihçtyànumànamàha-# bhàve ceti /# kàraõasya bhàve sattve upalabdhau ca kàryasya sattvàdupalabdhe÷cànanyatvamiti såtràrthaþ / ghaño mçdananyaþ, mçtsattvopalabdhikùaõaniyatasattvopalabdhimattvàt mçdvat / anyatve 'pyayaü hetuþ kiü na syàdityaprayojakatvamà÷aïkya nirasyati-# naceti /# mçdghañayoranyatve gavà÷vayoriva hetåcchittiþ syàdityarthaþ / gava÷vayornimittanaimittikatvàbhàvàddhetvabhàvaþ / ato mçdghañayostena hetunà nimittàdibhàvaþ sidhyati nànanyatvamityarthàntaratàmà÷aïkàyaha-# naca kulàleti /# na copàdànopàdeyabhàvenàrthàntaratà, mçddçùñànte tadbhàvàbhàve 'pi hetusattvàdanyatve gavà÷vattadbhàvàyogàcceti bhàvaþ / kulàlaghañayornimittàdibhàve satyapyanyatvàt, kulàlasattvaniyatopalabdhirghañasya naivetyakùaràrthaþ / yathà÷rutasåtrasthahetorvyabhicàraü ÷aïkate-# nanviti /# agnibhàva eva dhåmopalabdhiriti niyamàtmako hetustatra nàstãtyàha-# neti /# avicchinnamåladãrdharekhàvasthadhåme niyamo 'stãti vyabhicàra ityà÷aïkate-# atheti /# tadbhàvaniyatabhàvatve sati tadbuddhyanuraktabuddhiviùayatvasya hetorvivakùitatvànna vyabhicàra ityàha-# naivamiti /# àlokabuddhyanuraktabuddhigràhye råpe vyabhicàraniràsàya satyantam / àlokàbhàve 'pi ghañàdiråpasattvànna vyabhicàraþ / uktadhåmavi÷eùasyàgnibuddhiü vinàpyupalambhànna tatra vyabhicàra ityarthaþ / tathà ca tayoþ kàryakàraõayorbhàvena sattayànuraktàü sahakçtàmiti bhàùyàrthaþ / yadvà / tadbhàvaþ sàmànàdhikaraõyaü tadviùayakabuddhigràhyatvaü hetuü vadàmaþ / mçdghaña iti sàmànàdhikaraõyabuddhidar÷anàdagnidhårma ityadar÷anàdityarthaþ / anumànàrthatvena såtraü vyàkhyàya pàñhàntareõa pratyakùaparatayà vyàcaùñe-# bhàvàcceti /# pårvasåtroktàrambhaõa÷abdasamuccayàrtha÷cakàraþ / na caikaþ paña iti pratyakùaü pañasya tantubhyaþ pçthaksattve pramàõaü, apçthaksattàkamithyàkàryaviùayatvenàpyupapatteþ / ata àtànavitànasaüyogavantastantava eva paña iti pratyakùopalabdheþ sattvàdananyatvamityarthaþ / pañanyàyaü tantvàdàvatidi÷ati-# tathetyàdinà /# pratyakùopalabdhyà tattatkàrye kàraõamàtraü pari÷iùyata ityarthaþ / yatra pratyakùaü nàsti tatra kàrye vimatakàraõàdabhinnaü, kàryatvàt, pañavadityanumeyamityàha-# anayeti /# kàraõapari÷eùe pradhànàdikaü pari÷iùyatàü, na brahmetyata àha-ta# tra sarveti /# brahmaõi vedàntànàü sarveùàü tàtparyasyoktatvàttadevàdvitãyaü pari÷iùyate na kàraõàntaramapràmàõikatvàditi bhàvaþ //15//  END BsCom_2,1.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.16 satvàc càparasya | BBs_2,1.16 | ita÷ca kàraõàtkàryasyànanyatvaü, yatkàraõaü pràgutpatteþ kàraõàtmanaiva kàraõe sattvamavarakàlãnasya kàryasya ÷råyate / 'sadeva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1), 'àtmà và idameka evàgra àsãt' (ai.à. 2.4.1.1) ityàdàvidaü÷abdagçhãtasya kàryasya kàraõena sàmànàdhikaraõyàt / yacca yadàtmanà yatra na vartate na tattata utpadyate, yathà sikatàbhyastailam / tasmàtpràgutpatterananyatvàdutpannamapyananyadeva kàraõàtkàryamityavagamyate / yathàca kàraõaü brahma triùu kàleùu sattvaü na vyabhicaratyevaü kàryamapi jagattriùu kàleùu sattvaü na vyabhicarati / ekaü ca punaþ sattvamato 'pyananyatvaü kàraõàtkàryasya // 16 // idaü jagat sadàtmaiveti sàmànàdhikaraõya÷rutyà sçùñeþ pràkkàryasya kàraõàtmanà sattvaü ÷rutaü, tadanyathànupapattyotpannasyàpi jagataþ kàraõàdananyatvamityàha såtrakàraþ# sattvàcceti /# ÷rutyarthe yuktimapyàha-# yacca yadàtmaneti /# ghañàdikaü pràg mçdàdyàtmanà vartate tata utpadyamànatvàt sàmànyato vyatirekeõa sikatàbhyastailavadityarthaþ / kàraõavatkàryasyàpi sattvàt sattvabhede mànàbhàvàt kàryasya kàraõàdabhinnasattàkatvamiti såtrasyàrthàntaramàha-# yathà ceti /# idànãü sataþ kàryasya pràguttarakàlayorasattvàyogàt sattvàvyabhicàraþ / tacca sattvaü sarvànusyåtacinmàtramekam / tadabhedena satã mçt san ghaña iti bhàsamànayoþ kàryakàraõayorananyatvamityarthaþ //16//  END BsCom_2,1.6.16 START BsCom_2,1.6.16 na caivaü ghañapañayorapyaikasattvàbhedàdananyatvaü syàditi vàcyaü, vastuta ekasattvàtmanànanyatvasyeùñatvàt / tarhi mçdghañayoþ ko vi÷eùaþ / tàdàtmyamiti bråmaþ / vastutaþ sarvatra sattaikye 'pi ghañapañayorabhedena sattàyà bhinnatvànna tàdàtmyaü, kàryakàraõayorbhedasya sattàbhedakatvàbhàvàdabhinnasattàkatvaü tàdàtmyamiti vi÷eùaþ //16//  END BsCom_2,1.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.17 asadvyapade÷àn neti cen na dharmàntareõa vàkya÷eùàt | BBs_2,1.17 | nanu kvacidasattvamapi pràgutpatteþ kàryasya vyapadi÷ati ÷rutiþ - 'asadevedamagra àsãt (chà. 3.19.1) iti, 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7.1) iti ca / tasmàdasadvyapade÷ànna pràgutpatteþ kàryasya sattvamiti cet / neti bråmaþ / nahyayamatyantàsatvàbhipràyeõa pràgutpatteþ kàryasyàsadvyapade÷aþ,kiü tarhi vyàkçtanàmaråpatvàddharmàdavyàkçtanàmaråpatvaü dharmàntaraü tena dharmàntareõàyamasadvyapade÷aþ pràgutpatteþ sata eva kàryasya kàraõaråpeõànanyasya / kathametadavagamyate / vàkya÷eùàt / yadupakrame saüdigdhàrthaü vàkyaü taccheùànni÷cãyate / iha ca tàvat 'asadevedamagra àsãt' ityasacchabdenopakrame nirdiùñaü yattadeva punastacchabdena paràmç÷ya saditi vi÷inaùñi 'tatsadàsãt' iti / asata÷ca pårvàparakàlàsaübandhàdàsãcchabdànupapatte÷ca / 'asadvà idamagra àsãt' ityatràpi 'tadàtmànaü svayamakuruta' iti vàkya÷eùe vi÷eùaõànnàtyantàsattvam / tasmàddharmàntareõaivàyamasadvyapade÷aþ pràgutpatteþ kàryasya / nàmaråpavyàkçtaü hi vastu sacchabdàrhaü loke prasiddham / ataþ pràïnàmaråpavyàkaraõàdasadivàsãdivàsãdityupacaryate // 17 // ---------------------- FN: agre ÷ånyamàsãcchånyàdeva jagatabhåditi pårvaþ pakùaþ / ràddhànte tu idaü jagadagre sçùñeþ pràgasadavyàkçtanàmaråpatvàdasattulyamatisåkùmaü brahmaivàsãt / tato brahmaõaþ sat vyàkçtanàmaråpaü jagadajàyateti / uktaü kàryasya pràk kàraõàtmanà sattvamasiddhamityà÷aïkya samàdhatte-# asaditi /# 'aktàþ ÷arkarà upadadhyàt'ityupakrame kenàktà iti saüdehe 'tejo vai ghçtam'iti vàkya÷eùàddhçteneti yathà ni÷cayaþ evamatràpi 'tatsat'iti vàkya÷eùàtsanni÷caya ityarthaþ / àsãdityatãtakàlasaübandhokte÷càsadavyàkçtameva na ÷ånyamityàha-# asata÷ca pårvàpareti /# uktanyàyaü vàkyàntare 'tidi÷ati-# asadveti /# kriyamàõatvavi÷eùaõaü ÷ånyasyàsaübhavãti bhàvaþ //17//  END BsCom_2,1.6.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.18 yukteþ ÷abdàntaràc ca | BBs_2,1.18 | yukte÷ca pràgutpatteþ kàryasya sattvamananyatvaü ca kàraõàdavagamyate, ÷abdàntaràcca / yuktistàvadvarõyate- dadhighañarucakàdyarthibhiþ pratiniyatàni kàraõàni kùãramçttikàsuvarõàdãnyupàdãyamànàni loke dç÷yante / nahi dadhyarthibhirmçttikopàdãyate na ghañàrthibhiþ kùãraü tadasatkàryavàde nopapadyeta / avi÷iùñe hi pràgutpatteþ sarvasya sarvatràsatve kasmàtkùãràdeva dadhyutpadyate na mçttikàyàþ mçttikàyà eva ca ghaña utpadyate na kùãràt / athàvi÷iùñe 'pi pràgasattve kùãra eva dadhnaþ ka÷cidati÷ayo na mçttikàyàü, mçttikàyàmeva ca ghañasya ka÷cidati÷ayo na kùãra ityucyeta, tarhyati÷ayavattvàtpràgavasthàyà asatkàryavàdahàniþ satkàryavàdasiddhi÷ca / ÷akti÷ca kàraõasya kàryaniyamàrthà kalpamànà nànyàsatã và kàryaü niyacchet / asattvàvi÷eùàdanyatvàvi÷eùàcca / tasmàtkàraõasyàtmabhåtà ÷aktiþ ÷akte÷càtmabhåtaü kàryam / apica kàryakàraõayordravyaguõàdãnàü cà÷vamahiùavadbhedabuddhyabhàvàttàdàtmyamabhyupagantavyam / samavàyakalpanàyàmapi samavàyasya samavàyibhiþ saübandhe 'bhyupagamyamàne tasya tasyànyonyaþ saübandhaþ kalpayitavya ityanavasthàprasaïgaþ / anabhyupagamyamàne ca vicchedaprasaïgaþ / atha samavàyaþ svayaü saübandharåpatvàdanapekùyaivàparaü saübandhaü saübadhyate, saüyogo 'pi tarhi svayaü saübandharåpatvàdanapekùyaiva samavàyaü saübadhyeta / tàdàtmyapratãte÷ca dravyaguõàdãnàü samavàyakalpanànarthakyam / kathaü ca kàryamavayavidravyaü kàraõeùvavayavadravyeùu vartamànaü vartate / kiü samasteùvavayaveùu vartetota pratyavayavam / yadi tàvatsamasteùu varteta tato 'vayavyanupalabdhiþ prasajyeta, samastàvayavasamanikarùasyà÷akyatvàt / nahi bahutvaü samasteùvà÷rayeùu vartamànaü vyastà÷rayagrahaõena gçhyate / athàvayava÷aþ samasteùu varteta tadàpyarambhakàvayavavyatirekeõàvayavino 'vayavàþ kalpyeran yairàrambhakeùvavayaveùvavayava÷o 'vayavã varteta ko÷àvayavavyatiriktairhyavayavairasiþ ko÷aü vyàpnoti / anavasthà caivaü prasajyeta / teùu teùvayavayaveùu vartayitumanyeùàmavayavànàü kalpanãyatvàt / atha pratyavayavaü varteta tadaikatra vyàpàre.'nyatràvyàpàraþ syàt / nahi devadattaþ snughne saünidhãyamànastadahareva pàñaliputre 'pi saünidhãyeta / yugapadanekatra vçttàvanekatvaprasaïgaþ syàt / devadattayaj¤adattayoriva srughnàpàñaliputranivàsinoþ / gotvàdivatpratyekaü parisamàpterna doùa iti cet / na / tathà pratãtyabhàvàt / yadi gotvàdivatpratyekaü parisamàpto 'vayavã syàdyathà gotvaü prativyakti pratyakùaü gçhyata evamavayavyapi pratyavayavaü pratyakùaü gçhyeta / nacaivaü niyataü gçhyate / pratyekaparisamàptau càvayavinaþ kàryeõàdhikàràttasya caikatvàcchçïgeõàpi stanakàryaü kuryàdurasà ca pçùñhakàryam / nacaivaü dç÷yate / pràgutpatte÷ca kàryasyàsattva utpattirakartçkà niràtmikà ca syàt / utpacatti÷ca nàma kriyà, sà sakartçkaiva bhavitumarhati gatyàdivat / kriyà ca nàma syàdakartçkà ceti vipratiùidhyeta / ghañasya cetpattirucyamànà na ghañakartçkà kiü tarihyanyakartçketi kalpyà syàt / tathà kapàlàdãnàmapyutpattirucyamànànyakartçkaiva kalpyeta / tathàca sati ghaña utpadyata ityukte kulàlàdãnàmapyutpadyamànatà pratãyate / utpannatàpratãte÷ca / atha svakàraõasattàsaübandha evotpattiràtmalàbha÷ca kàryasyeti cet, kathamalabdhàtmakaü saübadhyeteti vaktavyam / satorhi dvayoþ saübandhaþ saübhavati na sadasatorasatorvà / abhàvasya ca nirupàkhyatvàtpràgutpatteriti maryàdàkaraõamanupapannam / satàü hi loke kùetragçhàdãnàü maryàdà dçùñà nàbhàvasya / nahi vandhyàputro ràjà babhåva pràkpårõavarmaõo 'bhiùekàdityeva¤jàtãyakena maryàdàkàraõena nirupàkhyo vandhyàputro ràjà babhåva pràkpårõavarmaõo 'bhiùekàdityeva¤jàtãyakena maryàdàkaraõena nirupàkhyo vandhyaputro ràjà babhåva bhavati bhaviùyatãti và vi÷eùyate / yadi ca vandyàputro 'pi kàrakavyàpàràdårdhvamabhaviùyattata idamapyupàtsyata kàryàbhàvo 'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü bhaviùyatãti / vayaü tu pa÷yàmo vandyàputrasya kàryàbhàvasya càbhàvatvàvi÷eùàdyathà vandhyàputraþ kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyatyevaü kàryàbhàvo 'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyatãti / nanvevaü sati kàrakavyàpàro 'narthakaþ prasajyeta / yathaiva hi pràksiddhatvàtkàraõasvaråpasiddhaye na ka÷cidvyàpriyate / evaü pràksiddhatvàttadananyatvàcca kàryasya svaråpasiddhaye 'pi na ka÷cidvyàpriyeta / vyàpriyate ca / ataþ kàrakavyàpàràrthavattvàya manyàmahe pràgutpatterabhàva / kàryasyeti / naiùa doùaþ / yataþ kàryàkàreõa kàraõaü vyavastàpayataþ kàrakavyàpàrasyàrthavattvamapapadyate / kàryàkàro 'pi kàraõasyàtmabhåta evànàtmabhåtasyànàrabhyatvàdityabhàõi / naca vi÷eùadar÷anamàtreõa vastvanyatvaü bhavati / nahi devadattaþ saükocitahastapàdaþ prasàritahastapàda÷ca vi÷eùaõa dç÷yamàno 'pi vastvanyatvaü gacchati, sa eveti pratyabhij¤ànàt / tathà pratidinamanekasaüsthànànàmapi pitràdãnàü na vastvanyatvaü bhavati, mama pità mama bhràtà mama putra iti pratyabhij¤ànàt / janmocchedànantaritatvàttatra yuktaü nànyatreti cet / na / kùãràdãnàmapi dadhyàdyàkàrasaüsthànasya pratyakùatvàt / adç÷yamànànàmapi vañadhànàdãnàü samànajàtãyàvayavàntaropacitànàmaï kuràdibhàvena dar÷anagocaratàpattau janmasaüj¤à / teùàmevàyavànàmapacayava÷àdadar÷anàpattàvucchedasaüj¤à / tatredçgjanmocchedàntaritatvàccedasataþ sattvapattistathà sati garbhavàsina uttàna÷àyina÷ca bhedaprasaïgaþ / tathàca bàlyayauvanasthàvireùvapi bhedaprasaïgaþ, pitràdivyavahàralopaprasaïga÷ca / etena kùaõabhaïgavàdaþ prativaditavyaþ / yasyapunaþ pràgutpatterasatkàryaü tasya nirviùayaþ kàrakavyàpàraþ syàt / abhàvasya viùayatvànupapatteràkà÷ahananaprayojanakhaógàdyanekàyudhaprayuktivat / samavàyikàraõaviùayaþ kàrakavyàpàraþ syàditi cet / na / anyaviùayeõa kàrakavyàpàreõànyaniùpatteratiprasaïgàt / samavàyikàraõasyaivàtmàti÷ayaþ kàryamiti cet / na / satkàryatàpatteþ / tasmàtkùãràdãnyeva dravyàõi dadhyàdibhàvenàvatiùñhamànàni kàryàkhyàü labhanta iti na kàraõàdanyatkàryaü varùa÷atenàpi ÷akyaü ni÷cetum / tathà målakàraõamevàntyàtkàryàttena tena kàryàkàreõa nañavatsarvavyavahàràspadatvaü pratipadyate / evaü yukteþ kàryasya pràgutpatteþ sattvamananyatvaü ca kàraõàdavagamyate / ÷abdàntaràccaitadavagamyate / pårvasåtre 'sadvyapade÷inaþ ÷abdasyodàhçtatvàttato 'nyaþ sadvyapade÷ã ÷abdaþ ÷abdàntaram- 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' ityàdi / 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' iti càsatpakùamupakùipya 'kathamasataþ sajjàyeta' ityàkùipya 'sadeva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1) ityavadhàrayati / tatredaü÷abdavàcyasya kàryasya pràgutpatteþ sacchabdavàcyena kàraõena sàmànàdhikaraõyasya ÷råyamàõatvàtsattvànanyatve prasiddhyataþ / yadi tu pràgutpatterasatkàryaü syàtpa÷càccotpadyamànaü kàraõe samaveyàttadànyakàraõàtsyàt / tatra 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.3) itãyaü pratij¤à pãóyeta / sattvànanyatvàvagatestviyaü pratij¤à samarthyate // 18 // ---------------------- FN: ati÷ayaþ kàryadharmaþ kàraõadharmo và / kàryàbhàvo 'satkàryamityarthaþ upàpatsyata upapannamabhaviùyadityanvayaþ / vastvantaratvaü paramàrthato bhinnatvam / etena kàraõasya sarvakàryeùvanvayakathanena / vivartavàdaü vyaktãkartuü nañavadityudàharaõam / sattvànanyatvayorhetvantaramàha såtrakàraþ-# yukteriti /# dadhyàdyarthinàü kùãràdau pravçttyanyathànupapattiryuktistayà kàryasya pràkkàraõànanyatvena sattvaü sidhyatãtyarthaþ / asato 'pi kàryasya tasmàdutpatteþ kàraõatvadhiyà tatra pravçttirityanyathopapattimà÷aïkyàha-# avi÷iùñe hãti /# asata utpattyabhàvàdutpattau và sarvasmàtsarvotpattiprasaïgàttattadupàdànavi÷eùe pravçttirna syàdityarthaþ / taduktaü sàükhyavçddhaiþ-'asadakaraõàdupàdànagrahaõàtsarvasaübhavàbhàvàt / ÷aktasya ÷akyakaraõàtkàraõabhàvàcca satkàryam'iti / ÷aktasya kàraõasya ÷akyakàryakàritvàcchaktiviùayasya kàryasya sattvamasato '÷akyatvàt / ki¤ca satkàraõàbhedàtkàryaü sadityuttaràrdhàrthaþ / kàryasyàsattve 'pi kuta÷cidati÷ayàtpravçttiniyamopapattiriti ÷aïkate-# atheti /# ati÷ayaþ kàryadharmaþ kàraõadharmo và / àdye dharmitvàtpràgavasthàråpasya kàryasya sattvaü durvàramityàha-# tarhyati÷ayavattvàditi /# dvitãye 'pi kàryasattvamàyàtãtyàha-# ÷akti÷ceti /# kàryakàraõàbhyàmanyà kàryavadasati và ÷aktirna kàryaniyàmikà, yasya kasyacidanyasya nara÷çïgasya và niyàmakatvaprasaïgàdanyatvàsattvayoþ ÷aktàvanyatra càvi÷eùàt / tasmàt kàraõàtmanà lãnaü kàryamevàbhivyaktiniyàmakatayà ÷aktirityeùñavyaü, tataþ satkàryasiddhirityarthaþ / ki¤ca kàryakàraõayoranyatve mçdghañau bhinnau santàviti bhedabuddhiþ syàdityàha-# apiceti /# tayoranyatve 'pi samavàya÷àttathà buddhirnodetãtyà÷aïkya samavàyaü dåùayati-# samavàyeti /# samavàyaþ samavàyibhiþ saübaddhona na và / àdye sa saübandhaþ kiü samavàyaþ uta svaråpam / àdye samavàyànavasthà / dvitãye mçdghañayorapi svaråpasaübandhàdevopapatteþ samavàyàsiddhiþ / asaübaddha iti pakùe doùamàha-# anabhyupagamyamàna iti /# dravyaguõàdãnàü vi÷iùñadhãvirahaprasaïgaþ / asaübaddhasya vi÷iùñadhãniyàmakatvàyogàdityarthaþ / vi÷iùñadhãniyàmako hi saübandhaþ, na tasya niyàmakàntaràpekùà, anavasthànàt, ataþ svaparanirvàhakaþ samavàya iti ÷aïkate-# atheti /# saübadhyate / svasya svasaübandhina÷ca vi÷iùñadhiyaü karotãtyarthaþ / pratibandyà dåùayati-# saüyogo 'pãti /# yattu guõatvàtsaüyogasya samavàyàpekùà na saübandhatvàditi, tanna, dharmatvàt, samavàyasyàpi saübandhàntaràpatterasaübaddhasyà÷vatvasya godharmatvàdar÷anàt / ki¤ca 'niùpàpatvàdayo guõàþ'iti ÷rutismçtyàdiùu 'vyavahàràdiùñadharmo guõaþ'iti paribhàùayà samàyasyàpi guõatvàcca / 'jàtivi÷eùo guõatvam'iti paribhàùà tu samavàyasidhyuttarakàlãnà, nityànekasamavetà jàtiriti j¤ànasya samavàyaj¤ànàdhãnatvàt / ataþ samavàyasiddheþ pràk saüyogasya guõatvamasiddhamiti dik / ki¤ca pratãtyanusàreõa vastu svãkàryamanyathà gopratitera÷va àlambanamityasyàpi suvacatvàt / tathà ca mçdghaña ityabhedapratãterabheda eva svãkàryaþ, tàbhyàmatyantabhinnasya samavàyasya tanniyàmakatvàsaübhavàdityàha-# tàdàtmyeti /# evaü pratãtyanusàreõa kàryasya kàraõàtmanà sattvaü, svaråpeõa tu mithyàtmityuktam / vçttyaniråpaõàcca tasya mithyàtvamityàha-# kathaü ceti /# tatràdyamanådyavayavinaþ pañàdestantvàdiùvavayaveùu tritvàdivatsvaråpeõa vçttirutàvayava÷a iti vikalpàdyaü dåùayati-# yadãtyàdinà /# vyàsajyavçttivastupratyakùasya yàvadà÷rayapratyakùajanyatvàt saüvçtapañàderyàvadavayavànàmapratyakùatvàdapratyakùatvaü prasajyetetyarthaþ / dvitãyaü ÷aïkate-# atheti /# yathà haste ko÷e càvayava÷aþ khaïgo vartamàno hastamàtragrahe 'pi gçhyate, evaü yatki¤cidavayavagraheõàvayavino grahasaübhave 'pyavayavànàmanavasthà syàditi dåùayati-# tadàpãti /# àdyadvitãyamudbhàvya dåùayati-# atha pratyavayavamityàdinà /# ekasmiüstantau pañavçttikàle tantvantare vçttirna syàt, vçttàvanekatvàpatterityarthaþ / yathà yugapadanekavyaktiùu vçttàvapi jàteranekatvadoùo nàsti tathàvayavina ityà÷aïkate-# gotveti /# jàtivadavayavino vçttirasiddhà anubhavàbhàviditi pariharati-# na / tatheti /# doùàntaramàha-# pratyeketi /# adhikàràtsaübandhàt / yathà devadattaþ svakàryamadhyayanaü gràme 'raõye và karoti, yathà gauravayavã svakàryaü kùãràdikaü ÷çïgapucchàdàvapi kuryàdityarthaþ / evaü vçttyaniråpaõàdanirvàcyatvaü kàryasya dar÷itam / saüpratyasatkàryavàde doùàntaramàha-# pràgiti /# yathà ghaña÷calatãtyukte calanakriyàü pratyà÷rayatvaråpaü kartçtvaü ghañasya bhàti tathà paño jàyata iti janikriyàkartçtvamanubhåyate / ato janikartuþ janeþ pràksattvaü vàcyam / karturasattve kriyàyà apyasattvàpatterityarthaþ / janeranubhavasiddhe 'pi sakartçkatve kriyàtvenànumànamàha-# utpatti÷ceti /# asato ghañasyotpattau kartçtvàsaübhave 'pi kulàlàdeþ sattvàtkartçtvamityà÷aïkayàha-# ghañasya ceti /# ghañotpattivadasatkapàlàdyutpattirityatidi÷ati-# tatheti /# ÷aïkàmanådya doùamàha-# tathà ceti /# anubhavavirodhamityarthaþ / utpattirbhàvasyàdya vikriyeti svamatena kàryasattvamànãtaü, saüprati kàryasyotpattirnàma svakàraõe samavàyaþsvasmin sattàsamavàyo veti tàrkikamatamà÷aïkate-# atheti /# tanmatenàpi kàryasya sattvamàva÷yakaü, asataþ saübandhitvàyogàdityàha-# kathamiti /# asatorveti dçùñàntoktiþ / nanu nara÷çïgàdivatkàryaü sarvadà sarvatràsanna bhavati kintåtpatteþ pràk dhvaüsànantaraü càsat madhye tu sadeveti vaiùamyàtsaübandhitvopapattirityà÷aïkyàha-# abhàvasyeti /# atràbhàvabdà asacchabdàparaparyàyà vyàkhyeyàþ / asataþ kàlenàsaübandhàtpràktvaü na yuktamityarthaþ / nanu kàrakavyàpàràdårdhvabhàvinaþ kàryasya vandhyàputratulyatvaü kathamityata àha-# yadi ceti /# kàryàbhàvo 'satkàryamityartha ityupàpatsvata upapannamabhaviùyadityanvayaþ / kastarhi nirõayaþ, tatràha-# vayaü tviti /# 'nàsato vidyate bhàvaþ'iti smçteriti bhàvaþ / satkàryavàde kàrakavaiyarthyaü ÷aïkate-# nanviti /# siddhakàraõànanyatvàcca kàryasya siddhatvamityàha-# tadananyatvàcceti /# anirvàcyakàryàtmanà kàraõasyàbhivyaktyarthaþ kàrakavyàpàra ityàha-# naiùa doùa iti /# kàryasatyatvamicchatàü sàükhyànàü satkàryavàde kàrakavaiyarthyaü doùa àpatati, abhivyakterapi sattvàt / advaitavàdinàü tvaghañitaghañhanàvabhàsanacaturamàyàmahimnà svapnavadyathàdar÷anaü sarvamupapannam / vicàryamàõe sarvamayuktaü, yuktatve dvaitàpatteriti mukhyaü samàdhànaü samàdhànàntaràbhàvàt / nanu kàraõàdbhinnamasadevotpadyata iti samàdhànaü kiü na syàdityà÷aïkyàsatpakùasya dåùaõamuktaü smaretyàha-# kàryàkàro 'pãti /# ataþ kàraõàdbhedàbhedàbhyàü durniråpasya sadasadvilakùaõasyànirvàcyàbhivyaktiranirvàcyakàrakavyàpàràõàü phalamiti pakùa eva ÷reyàniti bhàvaþ / nanu mçdyadçùñaþ pçthubudhnatvàdyavasthàvi÷eùo ghañe dç÷yate / tathàca ghaño mçdbhinnaþ, tadviruddhavi÷eùavattvàt, vçkùavadityata àha-# naceti /# vastuto 'nyatvaü satyo bhedaþ / hetorvyabhicàrasthalàntaramàha-# tathà pratidinamiti /# pratyahaü pitràdidehasyàvasthàbhede 'pi janmanà÷ayorabhàvàdabhedo yuktaþ / dàrùñàntike tu mçdàdinà÷e sati ghañàdikaü jàyata iti janmavinà÷aråpaviruddhadharmavattvàtkàryakàraõayorabhedo na yukta iti ÷aïkate-# janmeti /# kàraõasya nà÷àbhàvàddhetvasiddhiriti pariharati-# neti /# dadhighañàdikàryànvitatvena kùãramçdàdãnàü pratyakùatvànnà÷àsiddhirityarthaþ / nanu yatrànvayo dç÷yate tatra hetvasiddhàvapi yatràïkuràdau vañabãjàdãnàmanvayo na dç÷yate tatra hetusattvàdvasatvanyatvaü syàdityata àha-# adç÷yeti /# tatràpyaïkuràdau bãjàdyavayavànàmanvayànna sta eva janmavinà÷au kintvavayàntaropacayàpacayàbhyàü tadvyavahàra ityarthaþ / aståpacayàpacayaliïgena vastubhedànumànaü tato 'sata utpattiþ sato nà÷a ityà÷aïkya vyabhicàramàha-# tatredçgiti /# pitçdehe 'pi bhedasattvànna vyabhicàra ityatra bàdhakamàha-# pitràdãti / eteneti /# kàraõasya sarvakàryeùvanvayakathanenetyarthaþ / svapakùe doùaü parihçtya parapakùe prasa¤jayati-# yasya punariti /# asataþ kàryasya kàrakavyàpàràhitàti÷ayà÷rayatvàyogàdaviùayatve 'pi mçdàderviùayatvaü syàditi ÷aïkate-# samavàyãti /# samavàyikàraõàtkàryaü bhinnamabhinnaü veti vikalpàdyaü nirasyati-# netyàdinà /# dvitãyamà÷aïkyeùñàpattimàha-# samavàyãti /# kàryàõàmavàntarakàraõànanyatvamupasaüharati-# tasmàditi /# paramakàraõànanyatvaü phalitamàha-# tathà måleti /# asatkàryavàde pratij¤àbàdhaþ syàdityàha-# yadi tu pràgutpatteriti# //18//  END BsCom_2,1.6.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.19 pañavac ca | BBs_2,1.19 | yathà ca saüveùñitaþ paño na vyaktaü gçhyate kimayaü pañaþ kiü vànyaddravyamiti / sa eva prasàrito yatsaüveùñitaü dravyaü tatpaña eveti prasàraõenàbhivyakto gçhyate / yathàca saüveùñanasamaye paña iti gçhyamàõe 'pi na vi÷iùñàyàmavistàro gçhyate sa eva prasàraõasamaye vi÷iùñàyàmavistàro gçhyate na saüveùñitaråpàdanyo 'yaü bhinnaþ paña iti / evaü tantvàdikàraõàvasthaü pañàdikàryamaspaùñaü sat turãvemakuvindàdikàrakavyàpàradibhirvyaktaü spaùñaü gçhyate / ataþ saüveùñitaprasãritapañanyàyenaivànanyatkàraõàtkàryamityarthaþ // 19 // ---------------------- FN: àyàmo dairghyam / kàryamupàdànadbhinnaü tadupalabdhàvapyanupalabhyamànatvàt tato 'dhikaparimàõatvàcca ma÷akàdiva ÷a÷aka ityatra vyabhicàràrthaü såtram-# pañavacceti /# dvitãyahetorvyabhicàraü sphuñayati-# yathà ca saüveùñaneti /# àyàmo dairghyam //19//  END BsCom_2,1.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.6.20 yathà ca pràõàdiþ | BBs_2,1.20 | yathà ca loke pràõàpànàdiùu pràõabhedeùu pràõàyàmena niruddheùu kàraõamàtreõa råpeõa vartamàneùu jãvanamàtraü kàryaü nivartyate nàku¤canaprasàraõàdikaü kàryàntaram / teùveva pràõabhedeùu punaþ pravçtteùu jãvanàdadhikamàku¤canapràsàraõàdikamapi kàryàntaraü nirvartyate / naca pràõabhedànàü prabhedavataþ pràõàdanyatvaü, samãraõasvabhàvàvi÷eùàt / evaü kàryasya kàraõàdananyatvam / ata÷ca kçtsnasya jagato brahmakàryatvàttadananyatvàcca siddhaiùà ÷rautã pratij¤à 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.1) iti // 20 // tatraiva vilakùaõakàryakàritvaü kàryamupàdànàdbhinnaü, bhinnakàryakaratvàt, saümatavat iti hetumà÷aïkya vyabhicàramàha såtrakàraþ-# yathà ca pràõàdãti /# evaü jãvajagaterbrahmànanyatvàtpratij¤àsiddhirityadhikaraõàrthamupapasaüharati-# ata÷ca kçtsnasyeti# //20//  END BsCom_2,1.6.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.21 7 itaravyapade÷àdhikaraõam / så. 21-23 itaravyapade÷àd dhitàkaraõàdidoùaprasaktiþ | BBs_2,1.21 | anyathà puna÷cetanakàraõavàda àkùipyate / cetanàddhi jagatprakriyàyàmà÷rãyamàõàyàü hitàkaraõàdayo doùàþ prasajyante / kutaþ / itaravyapade÷àt / itarasya ÷àrãrasya brahmàtmatvaü vyapadi÷ati ÷rutiþ - 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chà. 6.8.7) iti prabodhanàt / yadvà / itarasya ca brahmaõaþ ÷àrãràtmatvaü vyapadi÷ati 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñurevàvikçtasya brahmaõaþ kàryànuprave÷ena ÷àrãràtmatvapradar÷anàt / 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) iti ca parà devatà jãvamàtma÷abdena vyapadi÷antã na brahmaõo bhinnaþ ÷àrãra iti dar÷ayati / tasmàdyadbrahmaõaþ sraùñçtvaü taccharãrasyaiveti / ataþ sa svatantraþ kartà san hitamevàtmanaþ saumanasyakaraü kuryànnàhitaü janmamaraõajaràrogàdyanekànarthajàlam / nahi ka÷cidaparatantro bandhanàgàramàtmanaþ kçtvànupravi÷ati / naca svayamatyantanirmalaþ sannatyantamalinaü dehamàtmatvenopeyàt / kçtamapi katha¤cidyadduþkhakaraü tadicchayà jahyàt / sukhakaraü copàdadãta / smarecca mayedaü jagadbimbaü vicitraü viracitamiti / sarvo hi lokaþ spaùñaü kàryaü kçtvà smarati mayedaü kçtamiti / yathàca màyàvã svayaü prasàritàü màyàmicchayànàyàsenaivopasaüharati, evaü ÷àrãro 'pãmàü sçùñimupasaüharet / svamapi tàvaccharãraü ÷àrãro na ÷aknotyanàyàsenopasaühartum / evaü hitakriyàdyadar÷anàdanyàyyà cetamàjjagatprakriyeti gamyate // 21 // jãvàbhinnaü brahma jagatkàraõamitivadanvedàntasamanvayo viùayaþ / sa yadi tàdçgbrahmajagajjanayettarhi svàniùñaü narakàdikaü na janayet svatantracetanatvàditi nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvoktajãvànanyatvamupajãvya jãvadoùà brahmaõi prasajyeranniti pårvapakùasåtraü gçhãtvà vyàcaùñe-# itaravyapade÷àdityàdinà /# pårvapakùe jãvàbhinne samanvayàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti phalam / hitàkaraõetyatra na¤vyatyàsenàhitakaraõaü doùo vyàkhyàtaþ / àdipadoktaü bhràntyàdikamàpàdayati-# naca svayamityàdinà# //21//  END BsCom_2,1.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.22 adhikaü tu bhedanirde÷àt | BBs_2,1.22 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / yatsarvaj¤aü sarva÷akti brahma nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü ÷àrãràdadhikamanyat, tadvayaü jagataþ sraùñç bråmaþ / na tasminhitàkaraõàdayo doùàþ prasajyante / nahi tasya hitaü ki¤citkartavyamastyahitaü và parihartavyaü, nityamuktasvabhàvàt / naca tasya j¤ànapratibandhaþ ÷aktipratibandho và kvacidapyasti, sarvaj¤atvàtsarva÷aktitvàcca / ÷àrãrastvanevaüvidhastasminprasajyante hitàkaraõàdayo doùàþ / natu taü vayaü jagataþ sraùñàraü bråmaþ / kuta etat / bhedanirde÷àt / 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ'' (bç. 2.4.5), 'so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chà. 8.7.1), 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) '÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóhaþ' (bç. 4.3.35) ityeva¤jàtãyakaþ kartçkarmàdibhedanirde÷o jãvàdadhikaü brahma dar÷ayati / nanvabhedanirde÷o 'pi dar÷itaþ 'tattvamasi' ityeva¤jàtãyakaþ / kathaü bhedàbhedau viruddhau saübhaveyàtàm / naiùa doùaþ / àkà÷aghañàkà÷anyàyenobhayasaübhavasya tatra tatra pratiùñhapitatvàt / apica yadà tattvamasãtyeva¤jàtãyakenàbhedanirde÷enàbhedaþ pratibodhito bhavatyapagataü bhavati tadà jãvasya saüsàritvaü brahmaõa÷ca sraùñçtvaü, samastasya mithyàj¤ànavijçmbhitasya bhedavyavahàrasya samyagj¤ànena bàdhitatvàt / tatra kuta eva sçùñiþ kuto và hitàkaraõàdayo doùàþ / avidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtopàdhyavivekakçtà hi bhràntirhitàkaraõàdilakùaõaþ saüsàro natu paramàrthato 'stãtyasakçdavocàma / janmamaraõacchedanabhedanàdyabhimànavat / abàdhite tu bhedavyavahàre 'se 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' ityeva¤jàtãyakena bhedanirde÷enàvagamyamànaü brahmaõo 'dhikatvaü hitàkaraõàdidoùaprasaktiü niruõaddhi // 22 // jãve÷ayorabhedàjjãvajagaterdeùà brahmaõi syuþ brahmagatà÷ca sçùñisaühàra÷aktisarvasmartçtvàdayo guõà jãve syuþ / na ceùñàpattiþ / jãvasya sva÷arãre 'pi saühàrasàmarthyàdar÷anàditi pràpte siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# tu÷abda ityàdinà /# jãve÷varayorloke bimbapratibimbayoriva kalpitabhedàïgãkàràddharmavyavastheti siddhàntagranthàrthaþ / yadi vayaü jãvaü sraùñàraü bråmastadà doùàþ prasajyante natu taü bråma ityanvayaþ / ki¤càbhedàj¤ànàdårdhvaü và doùà àpàdyante, pårvaü và / nàdya ityàha-# apiceti /# uktaü mithyàj¤ànavijçmbhitatvaü sphuñayati-# avidyeti /# kartçtvàdibuddhidharmàdhyàse dehadharmàdhyàsaü dçùñàntayati-# janmeti /# dvitãyaü pratyàha-# abàdhite tviti /# j¤ànàdårdhvaü sraùñçtvàdidharmàõàü bàdhàt pårvaü ca kalpitabhedena vyavasthopapatterna ki¤cidavadyamityarthaþ //22//  END BsCom_2,1.7.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.7.23 a÷màdivac ca tadanupapattiþ | BBs_2,1.23 | yathà ca loke pçthivãtvasàmànyànvitànàmapya÷manàü kecinmahàrhà maõayo vajravaióåryàdayo 'nye madhyamavãryàþ såryakàntàdayo 'nye prahãõàþ ÷vavàyasaprakùepaõàrhàþ pàùàõà ityanekavidhaü vaicitryaü dç÷yate / yathà caikapçthivãvyapà÷rayàõàmapi bãjànàü bahuvidhaü patrapuùpaphalagandharasàdivaicitryaü candanakiüpàkàdiùåpalakùyate / yathà caikasyàpyannarasasya lohitàdãni ke÷alomàdãni ca vicitràõi kàryàõi bhavanti / evamekasyàpi brahmaõo jãvapràj¤apçthaktvaü kàryavaicitryaü copapadyata ityastadanupapattiþ / paraparikalpitadoùànupapattirtyarthaþ / ÷rute÷ca pràmàõyàdvikàrasya ca vàcàrambhaõamàtratvàtsvapnadç÷yabhàvavaicitryavaccetyabhyuccayaþ // 23 // ---------------------- FN: kiüpàko mahàtàlaphalam / nanvakhaõóaikaråpe brahmaõi kathaü jãve÷varavaicitryaü, kathaü ca tatkàryavaicitryamityanupapattiü dçùñàntaiþ pariharati såtrakàraþ-# a÷màdivacceti /# kiüpàko mahàtàlaphalam / tattatkàryasaüskàraråpànàdi÷aktibhedàdvaicitryamiti bhàvaþ / såtrasthacakàràrthamàha-# ÷rute÷ceti /# brahma jãvagatadoùavat, jãvàbhinnatvàt, jãvavadityàdyanumànaü svataþpramàõaniravadyatvàdi÷rutibàdhitam / ki¤ca kartçtvabhoktçtvàdivikàrasya mithyàtvàjjãvasyaiva tàvaddoùo nàsti kuto bimbasthànãyasyà÷eùavi÷eùadar÷inaþ parame÷varasya doùaprasaktiþ / yattu brahma na vicitrakàryaprakçti, ekaråpàtvàt, vyatirekeõa mçttantvàdivaditi / tanna / ekaråpe snapnadç÷ãva vicitradç÷yavastuvaicitryadar÷anena vyabhicàràdityarthaþ / tasmàt pratyagabhinne brahmaõi samanvayasyàvirodha iti siddham //23//  END BsCom_2,1.7.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.8.24 8 upasaühàradar÷anàdhikaraõam. så. 24-25 upasaühàradar÷anàn neti cen na kùãravad dhi | BBs_2,1.24 | cetanaü brahmaikamadvitãyaü jagataþ kàraõamiti yaduktaü tannopapadyate / kasmàt / upasaühàradar÷anàt / iha hi loke kulàlàdayo ghañapañàdãnàü kartàro mçddaõóacakrasåtràdyanekakàrakopasaühàreõa saügçhãtasàdhanàþ santastattatkàryaü kurvàõà dç÷yante / brahma càsahàyaü tavàbhipretaü tasya sàdhanàntarànupasaügrahe sati kathaü sraùñçtvamupapadyeta / tasmànna brahma jagatkàraõamiti cet / naiùa doùaþ / yataþ kùãravaddravyasvabhàvavi÷eùàdupapadyate / yathà hi loke kùãraü jalaü và svayameva dadhihimabhàvena pariõamate 'napekùya bàhyaü sàdhanaü tathehàpi bhaviùyati / nanu kùãràdyapi dadhyàdibhàvena pariõàmamànapekùata eva bàhyaü sàdhanamauùõyàdikaü kathamucyate kùãravaddhãti / naiùa doùaþ / svayamapi hi kùãraü yàü ca yàvatãü ca pariõàmamàtramanubhavati tàvatyeva tvàryate tvauùõyàdinà dadhibhàvàya / yadi ca svayaü dadhibhàva÷ãlatà na syànnaivauùõyàdinàpi balàddadhibhàvamàpadyeta / nahi vàyuràkà÷o vauùõyadinà balàddadhibhàvamàpadyate / sàdanasàmagryà ca tasya pårõatà saüpàdyate / paripårõa÷aktikaü tu brahma / na tasyànyena kenacitpårõatà saüpàdayitavyà / ÷ruti÷ca bhavati- 'na tasya kàryaü kàraõaü ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate / paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca // ' (÷ve. 6.2) iti / tasmàdekasyàpi brahmaõo vicitra÷aktiyogàtkùãràdivadvicitrapariõàma upapadyate // 24 // ---------------------- FN: kàrakàõàmupasaühàro melanam / tvàryate ÷aighryaü kàryate kùãraü dadhibhàvamauùõyàdinà / # upasaühàradar÷anàt /# asahàyàdbrahmaõo jagatsargaü bruvan samanvayo viùayaþ / sa kiü yadasahàyaü tanna kàraõamiti laukikanyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvamaupàdhikajãvabhedàdbrahmaõi jãvadoùà na prasajyanta ityuktam, saüprati upàdhito 'pi vibhaktaü brahmaõaþ prerakàdikaü sahakàri nàsti ã÷anànàtvàbhàvàditi pratyudàharaõena pårvapakùasåtràü÷aü vyàcaùñe-# cetanamityàdinà /# phalaü pårvavat / kàrakàõàmupasaühàro melanam / uktanyàyasya kùãràdau vyabhicàra iti siddhàntayati-# naiùa doùa iti /# ÷uddhasya brahmaõo 'kàraõatvamiùñameva / vi÷iùñasye÷varasya tu màyaiva sahàya iti bhàvenàha-# bàhyamiti /# kùãrasyàpyàta¤canàdisahàyo 'stãtyasahàyatvahetorna vyabhicàra ityà÷aïkya sahàyàbhàve 'pi yasya kasyacitpariõàmasya kùãre dar÷anàdvyabhicàratàdavasthyamityàha-# nanvityàdinà /# tarhi sahàyo vyarthaþ, tatràha-# tvàryata iti /# nanu tvàryate kùãraü dadhibhàvàya ÷aighryaü kàryata iti kimarthaü kalpyate, svato '÷aktaü kùãraü sahàyena ÷aktaü kriyata iti kiü na syàt, tatràha-# yadi ceti /# ÷aktasya sahàyasaüpadà kiü kàryamityatràha-# sàdhaneti /# sahàyavi÷eùàbhàve ka÷cidvikàraþ kùãrasya bhavati, tatra àta¤canaprakùepauùõyàbhyàü tåttamadadhibhàvasàmarthyaü vyajyata ityarthaþ / tarhi ÷aktivya¤jako 'pi sahàyo brahmaõo vàcyaþ, tatràha-# paripårõoti /# nirapekùamàyà÷aktikamityarthaþ / tàdç÷a÷aktau mànamàha-# ÷ruti÷ceti# //24//  END BsCom_2,1.8.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.8.25 devàdivad api loke | BBs_2,1.25 | syàdetat / upapadyate kùãràdãnàmacetanànàmanapekùyàpi bàhyaü sàdhanaü dadhyàdibhàvaþ, dçùñatvàt / cetanàþ punaþ kulàlàdayaþ sàdhanasàmagrãmapekùyaiva tasmai kàryàya pravartamànà dç÷yante / kathaü brahma cetanaü sadasahàyaü pravarteteti / devàdivaditi bråmaþ / yathà loke devàþ pitara çùaya ityevamàdayo mahàprabhàvà÷cetanà api santo 'napekùyaiva ki¤cidbàhyaü sàdhanamai÷varyavi÷eùayogàdabhidhyànamàtreõa svata eva bahåni nànàsaüsthàni ÷arãrãõi pràsàdàdãni ca rathàdãni ca nirmimàõà upalabhyante mantràrthavàdetihàsapuràõapràmàõyàt / tantunàbha÷ca svata eva tantånsçjati / balàkà càntareõaiva ÷ukraü garbhaü dhatte / padminã cànapekùya ki¤citprastànasàdhanaü sarontaràtsarontaraü pratiùñhate / evaü cetanamapi brahmànapekùya bàhyaü sàdhanaü svata eva jagatsrakùyati / sa yadi bråyàdya ete devàdayo brahmaõo dçùñàntà upàttàste dàrùñràntikena brahmaõà na samànà bhavanti / ÷arãrameva hyacetanaü devàdãnàü ÷arãràntaràdivibhåtyutpàdana upàdànaü natu cetana àtmà / tantunàbhyà ca kùudratarajantubhakùaõàllàlà kañhinatàmàpadyamànà tanturbhavati / balàkà ca stanayitnurava÷ravaõàdgarbhaü dhatte / padminã ca cetanaprayuktà satyacetanevaiva ÷arãreõa sarontaropasarpaõe vyàpriyate / tasmànaite brahmaõo dçùñàntà iti / taü prati bråyànnàyaü doùaþ / kulàlàdidçùñàntavailakùaõyamàtrasya vivakùitatvàditi / yathà hi kulàlàdãnàü devàdãnàü ca samàne cetanatve kulàlàdayaþ kàryàrambhe bàhyaü sàdhanamapekùante na devàdayaþ, tathà brahma cetanamapi na bàhyaü sàdhanamapekùiùyata ityetadvàkyaü devàdyudàharaõena vivakùyàmaþ / tasmàdyathaikasya sàmarthyaü dçùñaü tathà sarveùàmeva bhavitumarhatãti nàstyekànta ityabhipràyaþ // 25 // ---------------------- FN: lokyate j¤àyater'thoneneti loko mantràrthavàdàdi÷àstraü vçddhavyavahàra÷ca / abhidhyànaü saükalpaþ / yathà bhàrate ÷rãkçùõasya saükalpamàtreõa draupadyàþ pañaparamparotpattiþ tathà asahàyasyàpi brahmaõaþ kàraõatvam / nanu brahma na kàraõaü cetanatve satyasahàyatvànmçdàdi÷ånyakulàlàdivaditi na kùãràdau vyabhicàra iti såtravyàvartyàü ÷aïkàmàha-# syadetaditi /# tasyàpi hetordevàdau vyabhicàra ityàha-# devàdivaditi /# lokyate j¤àyater'tho 'neneti loko mantràrthavàdàdi÷àstraü vçddhavyavahàra÷ca / abhidhyànaü saükalpaþ / nanu devàdyårõanàbhàntadçùñànteùu ÷arãreùu cetanatvaü nàsti, balàkàpadminãcetanayorgarbhaprasthànakartçtve megha÷abdaþ ÷arãraü ca sahàyo 'sti, ato vi÷iùñahetorna vyabhicàra iti ÷aïkate-# sa yadi bråyàdityàdinà /# vyabhicàro 'stãti pariharati-# taü prati bråyàditi /# ayaü doùaþ dçùñàntavaiùamyàkhyaþ / atra hi hetau cetanatvamahandhãviùayatvaråpaü cittàdàtmyàpannadehasàdhàraõaü gràhyaü na tu mukhyàtmatvaü, tava kulàladçùñànte sàdhanavaikalyàpatteþ / asahàyatvaü ca cetanasya svàtiriktahetu÷ånyatvaü, tadubhayaü devàdiùvastãti vyabhicàraþ, dehasya svàntaþpàtitvena svàtiriktatvàbhàvàt / tathà ca kulàlavailakùaõyaü devàdãnàü ghañàdikàrye svàtiriktànapekùatvàt / devavailakùaõyaü brahmaõaþ dehasyàpyanapekùaõàt / naradevàdãnàü kàryàrambhe nàrastyekaråpà sàmagrã / ÷råyate hi mahàbhàrate ÷rãkçùõasya saükalpamàtreõa draupadyàþ pañaparamparotpattiþ / ataþ siddhamasahàyasyàpi brahmaõaþ kàraõatvam //25//  END BsCom_2,1.8.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.26 9 kçtsnaprasaktyadhikaraõam / så. 26-29 kçtsnaprasaktir niravayavatva÷abdakopo và | BBs_2,1.26 | cetanamekamadvitãyaü brahma kùãràdivaddevàdivaccànapekùya bàhyasàdhanaü svayaü pariõamamànaü jagataþ kàraõamiti sthitam / ÷àstràrthapari÷uddhaye tu punaràkùipati / kçtsnaprasaktiþ kçtsnasya brahmaõaþ kàryaråpeõa pariõàmaþ pràpnoti, niravayavatvàt / yadi brahma pathivyàdivatsàvayavamabhaviùyattato 'syaikade÷aþ paryaõaüsyadekade÷a÷càvàsthàsyat / niravayavaü tu brahma ÷rutibhyo 'vagamyate- 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam' (÷ve. 6.19), 'divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantarohyajaþ' (mu. 2.1.2), 'idaü mahadbhåtamanantamapàraü vij¤ànaghana eva' (bç. 2.4.12), 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.26), 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdyàbhyaþ sarvavi÷eùapratiùedhinãbhyaþ / tata÷caikade÷apariõàmasaübhavàtkçtsnapariõàmaprasaktau satyàü målocchedaþ prasajyeta / draùñavyatopade÷ànarthakyaü càpannamayatnadraùñatvàtkàryasya, tadvyatiriktasya ca brahmaõo 'saübhavàt ajatvàdi÷abdakopa÷ca / athaitaddoùaparijihãrùayà sàvayavameva brahmàbhyupagamyeta tathàpi ye niravayavatvasya pratipàdakàþ ÷abdà udàhçtàste prakuùyeyuþ / sàvayavatve cànityatvaprasaïga iti / sarvathàyaü pakùo na ghañayituü ÷akyata ityàkùipati // 26 // ---------------------- FN: paryaõaüsyat pariõato 'bhaviùyat / ekade÷a÷càvasthàsyadapariõato 'bhaviùyat / # kçtsnaprasaktiþ /# kùãradçùñàntena brahma pariõàmãti bhramotpattyà pårvapakùe pràpte ÷àstràrtho vivarto na pariõàma iti nirõayàrthamidamadhikaraõamiti pårvàdhikaraõenottaràdhikaraõasya kàryatvaü saügatimàha-# cetanamiti /# niravayavàdbrahmaõo jagatsargaü vadan samanvayo viùayaþ / sa kiü yanniravayavaü tanna pariõàmãti nyàyena virudhyate na veti saüdehe virudhyata iti pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-# kçtsneti /# brahma pariõàmãti vadatà vaktavyaü brahma niravayavaü sàvayavaü và / àdye sarvasya brahmaõaþ pariõàmàtmanà sthitiþ syàdityuktaü vyatirekadçùñàntena vivçõoti-# yadi brahmetyàdinà /# paryaõaüsyat pariõato 'bhaviùyat / ekade÷a÷càvàsthàsyadapariõato 'bhaviùyat / ukta÷rutibhyo niravayavatvasiddheþ phalitaü doùamàha-# tata÷ceti /# yadà pariõàmavyatirekeõa målabrahmàtmà nàsti tadàtmà draùñavya ityupade÷or'tha÷ånyaþ syàditi doùàntaramàha-# draùñavyateti /# brahmaõaþ pariõàmàtmanà janmanà÷àïgãkàre 'ajo 'maraþ'iti ÷rutivirodha÷cetyàha-# ajatvàdãti /# sàvayavatvapakùamà÷aïkya såtra÷eùeõa pariharati-# athetyàdinà# //26//  END BsCom_2,1.9.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.27 ÷rutes tu ÷abdamålatvàt | BBs_2,1.27 | tu÷abdenàkùepaü pariharati / na khalvasmatpakùe ka÷cidapi doùo 'sti / na tàvatkçtsnaprasaktirasti / kutaþ / ÷ruteþ / yathaiva hi brahmaõo jagadutpattiþ ÷råyata evaü vikàravyatirekeõàpi brahmaõo 'vastànaü ÷råyate, prakçtivikàrayorbhedena vyapade÷àt 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) iti, 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca puruùaþ / pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) iti caiva¤jàtãyakàt / tathà hçdayàyatanatvavacanàtsatsaüpattivacanàcca / yadi ca kçtsnaü brahma kàryàbhàvenopayuktaü syàt 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.81) iti suùuptigataü vi÷eùaõamanupapannaü syàt / vikçtena brahmaõà nityasaüpannatvàdivikçtasya ca brahmaõo 'bhàvàt / tathendriyagocaratvapratiùedhàdbrahmaõo vikàrasya cendriyagocaratvopapatteþ / tasmàdastyavikçtaü brahma / naca niravayavatva÷abdakopo 'sti, ÷råyamàõatvàdeva niravayavatvasyàpyabhyupagamyamànatvàt / ÷abdamålaü ca brahma ÷abdapramàõakaü nendriyàdipramàõakaü tadyathà÷abdamabhyupagantavyam / ÷abda÷cobhayamapi brahmaõaþ pratipàdayatyakçtsnaprasaktiü niravayavatvaü ca / laukikànàmapi maõimantrauùadhiprabhçtãnàü de÷akàlanimittavaicitryava÷àcchaktayo viruddhànekakàryaviùayà dç÷yante / tà api tàvannopade÷amantareõa kevalena tarkeõàvagantuü ÷akyante 'sya vastuna etàvatya etatsahàya etadviùayà etatprayojanà÷ca ÷aktaya iti / kimutàcintyasvabhàvasya brahmaõo råpaü vinà ÷abdena na niråpyeta / tathàcàhuþ pauràõikàþ - 'acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa yojayet / prakçtibhyaþ paraü yacca tadacintyasya lakùaõam // ' iti tasmàcchabdamåla evàtãndriyàrthayàthàtmyàdhigamaþ / nanu ÷abdenàpi na ÷akyate viruddhor'thaþ pratyàyayituü niravayavaü ca brahma pariõamate naca kçtsnamiti / yadi niravayavaü brahma syànnaiva pariõameta / kçtsnameva và pariõameta / atha kenacidråpeõa pariõameta kenaciccàvatiùñheteti råpabhedakalpanàtsàvayavameva prasajyeta / kriyàviùaye hi 'atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti' 'nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti' ityeva¤jàtãyakàyàü virodhapratãtàvapi vikalpà÷rayaõaü virodhaparihàrakàraõaü bhavati puruùatantratvàccànuùñhànasya / iha tu vikalpà÷rayaõenàpi na virodhaparihàraþ saübhavatyapuruùatantratvàdvastunaþ tasmàddurghañametaditi / naiùa doùaþ / avidyàkalpitaråpabhedàbhyupagamàt / nahyavidyàkalpitena råpabhedena sàvayavaü vastu saüpadyate / nahi timiropahatanayanenàneka iva candramà dç÷yamàno 'neka eva bhavati / avidyàkalpitena ca nàmaråpalakùaõena råpabhedena vyàkçtàvyàkçtàtmakena tattvànyatvàbhyàmanirvacanãyena brahma pariõàmàdisarvavyavahàràspadatvaü pratipadyate / pàramàrthikena ca råpeõa sarvavyavahàràtãtamapariõamatavatiùñhate / vàcàrambhaõamàtratvàccàvidyàkalpitasya nàmaråpabhedasyeti na niravayavatvaü brahmaõaþ kupyati / naceyaü pariõàma÷rutiþ pariõàmapratipàdanàrthà, tatpratipattau phalànavagamàt / sarvavyavahàrahãnabrahmàtmabhàvapratipàdanàrthà tveùà, tatpratiphalàvagamàt / 'sa eùa neti netyàtmà' ityupakramyàha- 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bç. 4.2.4) iti / tasmàdasmatpakùe na ka÷cidapi doùaprasaïgo 'sti // 27 // pariõàmapakùo durghaña iti yaduktaü tadasmàdiùñameveti vivartavàdena siddhàntayati-# ÷ruteriti /# svapakùe pårvoktadoùadvayaü nàstãti såtrayojanayà dar÷ayati-# tu÷abdenetyàdinà /# ãkùitçtvena vyàkartçtvena cekùaõãyavyàkartavyaprapa¤càt pçthagã÷varasattva÷ruterna kçtsnaprasaktirityàha-# seyaü devateti /# nyånàdhikabhàvenàpi pçthaksattvaü ÷rutamityàha-# tàvàniti /# ita÷càstyavikçtaü brahmetyàha-# tatheti /# 'sa và eùa àtmà hçdi'iti ÷ruterasti dç÷yàtiriktaü brahma / 'tadà 'iti suùuptikàlaråpavi÷eùaõàccetyarthaþ / liïgàntaramàha-# tathendriyeti /# bhråmyàdervikàrasyendriyagocaratvàt 'na cakùuùà gçhyate'ityàdi÷rutyà brahmaõastatpratiùedhàdavàïmanasagocaratva÷rute÷càsti kåñasthaü brahmetyarthaþ / kçtsnaprasaktidoùo nàstãtyuktvà dvitãyadoùo 'pi nàstãtyàha-# naceti /# nanu brahma kàryàtmanàpyasti, pçthagapyasti cet sàvayavatvaü durvàraü, niravayavasyaikasya dvidhà sattvàyogàt, ato yaddvidhàbhåtaü tatsàvayamiti tarkaviruddhaü brahmaõo niravayavatvamiti vivartamajànataþ ÷aïkàü gåóhà÷aya eva pariharati-# ÷abdamålaü ceti /# yadà laukikànàü pratyakùadçùñànàmapi ÷aktiracintyà tadà ÷abdaikasamadhigamyasya brahmaõaþ kimu vaktavyam / ato brahmaõo niravayavatvaü dvidhàbhàva÷cetyubhayaü yathà÷abdamabhyupagantavyam / na tarkeõa bàdhanãyamityarthaþ / prakçtibhyaþ pratyakùadçùñavastusvabhàvebhyo yatparaü vilakùaõaü kevalopade÷agamyaü tadacintyasvaråpamiti smçtyarthaþ / à÷ayànavabodhena ÷aïkate-# nanu ÷abdenàpãti /# yadvà brahma pariõàmãtyekade÷inàmiyaü siddhàntasåtravyàkhyà dar÷ità tàmàkùipati-# nanviti /# ÷abdasya yogyatàj¤ànasàpekùatvàdityarthaþ / nanu brahma sàvayavaü niravayavaü veti vikalpà÷rayaõe sarva÷rutisamàdhànaü syàdityata àha-# kriyeti /# niravayavatve brahmaõaþ prakçtitva÷rutivirodhaþ, sàvayavatve niravayavatva÷abdavirodhaþ, vikalpa÷ca vastunyayuktaþ, ataþ prakàràntarànupalambhàcchrutãnàü pràmàõyaü durghañamiti pràpte svà÷ayamuddhàñayati-# naiùa doùa iti /# niravayavasya vastunaþ kåñasthasyàpyavidyayà kalpitanàmaråpavikàràïgãkàràddurghañatvadoùo nàsti / vàstavakauñasthyasya kalpitavikàraprakçtitvenàvirodhàdityarthaþ / råpabhedàïgãkàre sàvayavatvaü syàdityà÷aïkyoktaü vivçõoti-# nahãtyàdinà /# kçtsnaprasaktiü nirasya doùàntaraü nirasyati-# vàcàrambhaõeti /# nanu ÷rutipratipàdyasya pariõàmasya kathaü mithyàtmatvaü, tatràha-# na ceyamiti /# niùprapa¤cabrahmàdhã÷eùatvena sçùñiranådyate na pratipàdyata ityasakçdàveditam, ato vivartavàde na ka÷ciddoùa ityupasaüharati-# tasmàditi# //27//  END BsCom_2,1.9.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.28 àtmani caivaü vicitrà÷ ca hi | BBs_2,1.28 | apica naivàtra vivaditavyaü kathamekasminbrahmaõi svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñiþ syàditi / yata àtmanyapyekasminsvapnadç÷i svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñiþ pañhyate- 'na tatra rathà na rathayogo na panthàno bhavantyatha rathàrathayogànpathaþ sçjate' ( bç. 4.3.10) ityàdinà / loke 'pi devàdiùu màyàvyàdiùu ca svapnaråpànupamardenaiva vicitrà hastya÷vàdisçùñayo dç÷yante / tathaikasminnapi brahmaõi svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñirbhaviùyatãti // 28 // pårvàvasthànà÷enàvasthàntaraü pariõàmaþ, yathà dugdhasya dadhibhàvaþ / pårvaråpànupamardenàvasthàntaraü vivartaþ, yathà ÷ukteþ rajatabhàvaþ / tatra brahmaõo vivartopàdànatvaü svapnasàkùidçùñàntena draóhayanmàyàvàdaü sphuñayati såtrakàraþ-# àtmani ceti /# rathayogàþ a÷vàþ //28//  END BsCom_2,1.9.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.9.29 svapakùadoùàc ca | BBs_2,1.29 | pareùàmapyeùa samànaþ svapakùe doùaþ / pradhànavàdino 'pi hi niravayavamaparicchinnaü ÷abdàdihãnaü pradhànaü sàvavasya paricchinnasya ÷abdàdimataþ kàryasya kàraõamiti svapakùaþ / tatràpi kçtsnaprasaktirniravayavatvàtpradhànasya pràpnoti niravayavatvàbhyupagamakopo và / nanu naiva tairniravayavaü pradhànamabhyupagamyate, sattvarajastamàüsi trayo guõà nityàsteùàü sàmyàvasthà pradhàne tairevàvayavaistatsàvayavamiti / naiva¤jàtãyakena sàvayavatvena prakçto doùaþ parihartuü pàryate / yataþ sattvarajastamasàmapyekaikasya samànaü niravayavatvam / ekaikameva cetaradvayànugçhãtaü sajàtãyasya prapa¤casyopàdànamiti samànatvàtsvapakùadoùaprasaïgasya / tarkapratiùñhànàtsàvayavatvameveti cet / evavamapyanityatvàdidoùaprasaïgaþ / atha ÷aktaya eva kàryavaicitryasåcità avayavà ityabhipràyaþ / tàstu brahmavàdino 'pyava÷iùñàþ / tathàõuvàdino 'pyaõuraõvantareõa saüyujyamàno niravayavatvàdyadi kàrtsyena saüyujyeta tataþ prathimànupapatteraõumàtratvaprasaïgaþ / athaikade÷ena saüyujyeta tathàpi niravayavatvàbhyupagamakopa iti svapakùe 'pi samàna eùa doùaþ / samànatvàcca nànyanyatarasminneva pakùa upakùeptavyo bhavati / parihçtastu brahmavàdinà svapakùe doùaþ // 29 // ---------------------- FN: vai÷eùikàõàü hyaõubhyàü saüyujya hyaõukamekamàrabhyate, taistribhirhyaõukaistryaõukamekamàrabhyata iti prakriyà / ki¤ca kçtsnaprasaktyàdãnàü sàükhyàdipakùe 'pi doùatvànnàsmàn pratyudbhàvanãyatvaü, 'ya÷cobhayoþ samo doùaþ'iti nyàyàdityàha såtrakàraþ-# svapakùeti /# pradhànasya niravayavatve kçtsnaprasaktiþ sàvayavatve ca niravayavatvàbhyupagamavirodha ityatra ÷aïkate-# nanviti /# kiü sàmyàvasthà guõànàü vikàraþ, samudàyo và / àdye tasyà na målaprakçtitvaü, vikàratvàt / dvitãye prapa¤càbhàvaþ, samudàyasyàvastutvena målàbhàvàt / atha niravayavà guõà eva vividhapariõàmànàü prakçtiriti cet, tarhi kçtsnaprasaktermålocchedo durvàra ityabhipretya pariharati-# naivamityàdinà /# iti yato 'taþsamànatvànna vayaü paryanuyojyà ityanvayaþ / pratyekaü sattvàdikamitaraguõadvayasacivaü niravayavaü yadyupàdànaü tarhi kçtsnasyopàdànasya kàryaråpatvaprasaktermåloccheda ityukterniravayavatvasàdhakatarkasyàbhàsatvàdguõànàü sàvayavatvameva pariõàmitvena mçdàdivadato na kçtsnaprasaktirekade÷apariõàmasaübhavàditi ÷aïkate-# tarketi /# etaddoùàbhàve 'pi doùàntaraü syàditi pariharati-# evamapãti /# nanu guõànàmavayavàstantuvadàrambhakà na bhavanti kintu kàryavaicitryànumitàstadgatàþ ÷aktaya ityà÷aïkya màyika÷aktibhirbrahmaõo 'pi sàvayavatvaü tulyamityàha-# athetyàdinà /# aõuvàde 'pi doùasàmyamàha-# tatheti /# sàükhyavaddoùaþ samàna iti saübandhaþ / niravayavayoþ paramàõvoþ saüyogo vyàpyavçttiravyàpyavçttirvà / àdye tatkàryasya dvyaguõakasyaikaparamàõumàtratvàpattiþ prathimno 'dhikaparimàõasyànupapatteþ / na hyaõoraõvantareõoparyadhaþ pàr÷vata÷ca vyàptau tato 'dhikadravyaü saübhavatiþ dvitãye paramàõvoþ sàvayavatvàpattirityarthaþ / nanu tvaü cora ityukte tvamapi cora itivaddoùasàmyoktirayuktetyata àha-# parihçtastviti /# uktaü hi màyàvàde svapnavatsarvaü sàma¤jasyam, ato niravayave brahmaõi samanvayasyàvirodha iti siddham //29//  END BsCom_2,1.9.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.10.30 10 sarvopetàdhikaraõam / så. 30-31 sarvopetà ca taddar÷anàt | BBs_2,1.30 | ekasyàpi brahmaõo vicitra÷aktiyogàdupapadyate vicitro vikàraprapa¤ca ityuktam / tatpunaþ kathamavagamyate paraü brahmeti / taducyate / sarvopetà ca taddar÷anàt / sarva÷aktiyuktà ca parà devatetyabhyupagantavyam / kutaþ / taddar÷anàt / yathàhi dar÷ayati ÷rutiþ sarva÷aktiyogaü parasyà devatàyàþ - 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ sarvamidamabhyàtto 'vàkyanàdaraþ' (chà. 3.14.4), 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.7.1), 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.1.9), 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgisåryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' (bç. 3.8.9) ityeva¤jàtãyakà // 30 // ---------------------- FN: abhyàttaþ abhitovyàptaþ / avàkã vàgindriya÷ånyaþ / anàdaro niùkàmaþ / # sarvopetà /# màyà÷aktimato brahmaõo jagatsargaü vadataþ samanvayasyà÷arãrasya na màyeti nyàyena virodho 'sti na veti saüdehe nyàyasyànàbhàsatvàdastãti pårvapakùe pårvokta÷aktimattvasamarthanàdekaviùayatvaü saügatiü vadan siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# ekasyetyàdinà /# pårvottarapakùayorvirodhàvirodhau phalamityuktamevàpàdasamàpteravagantavyam / abhyàttaþ abhito vyàptaþ / avàkã vàgindriya÷ånyaþ / anàdaro niùkàmaþ //30//  END BsCom_2,1.10.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.10.31 vikaraõatvàn neti cet tad uktam | BBs_2,1.31 | syàdetat vikaraõàü paràü devatàü ÷àsti ÷àstram- 'acakùuùkama÷rotramavàgamanàþ' (bç.3.8.8) ityeva¤jàtãyakam / kathaü sà sarva÷aktiyuktàpi satã kàryàya prabhavet / devàdayo hi cetanàþ sarva÷aktiyuktà api santa àdhyatmikakàryakaraõasaüpannà eva tasmaitasmai kàryàya prabhavanto vij¤àyante / katha¤ca 'neti neti' (bç. 3.9.23) iti pratiùiddhasarvavi÷eùàyà devatàyàþ sarva÷aktiyogaþ saübhavediti cet / yadatra vaktavyaü tatpurastàdevoktam / ÷ratyavagàhyamevedamatigambhãraü brahma na tarkàvagàhyam / naca yathaikasya sàmarthyaü dçùñaü tathànyasyàpi sàmarthyena bhavitavyamiti niyamo 'stãti / pratiùiddhasarvavi÷eùasyàpi brahmaõaþ sarva÷aktiyogaþ saübhavatãtyetadapyavidyàkalpitaråpabhedopanyàsenoktameva / tathàca ÷àstram- 'apàõipàdo javano grahãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ' (÷vaü. 3.19) ityakaraõasyàpi brahmaõaþ sarvasàmarthyayogaü dar÷ayati // 31 // pårvapakùanyàyamanådya dåùayati-# vikaraõatvàditi /# devàdicetanànàü ÷aktànàmapi dehabhimàne satyeva kartçtvaü dçùñaü tadabhàve suùupte tanna dçùñaü, ato brahmaõaþ ÷aktatve 'pyadehatvànna kartçtvam / nàpyadehasya ÷aktiþ saübhavatãti ÷aïkàrthaþ / vikaraõasya jãvasya kartçtvàsaübhave 'pã÷varasya saübhavatãti, 'devàdivadapi loke'ityatroktam / tatra ÷arãrasya kalpitasya màyà÷rayatvàyogànnirvi÷eùacinmàtrasyaiva màyàdhiùñhànatvaü yuktamiti samàdhànàrthaþ //31//  END BsCom_2,1.10.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.11.32 11 prayojanavattvàdhikaraõam. så. 32-33 na prayojanavattvàt | BBs_2,1.32 | anyathà puna÷cetanakartçtvaü jagata àkùipati / na khalu cetanaþ paramàtmedaü jagadbimbaü viracayitumarhati / kutaþ / prayojanavattvàtpravçttãnàm / cetano hi loke buddhipårvakàrã puruùaþ pravartamàno na mandopakramàmapi tàvatpravçttimàtmaprayojanànupayoginàmàrabhamàõo dçùñaþ / kimuta gurutarasaürambhàm / bhavati ca lokaprasiddhyanuvàdinã ÷rutiþ- 'na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati' (bç. 2.4.5) iti gurutarasaürambhà ceyaü pravçttiryaduccàvacaprapa¤caü jagadbimbaü viracayitavyam / yadãyamapi pravçtti÷cetanasya paramàtmana àtmaprayojanopayoginã parikalpyeta paritçptitvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta / prayojanàbhàve và pravçttyabhàvo 'pi syàt / atha cetano 'pi sannunmatto buddhyaparàdhàdantareõaivàtmaprayojanaü pravartamàno dçùñastathà paramàtmàpi pravartiùyata ityucyeta / tathà sati sarvaj¤atvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta / tasmàda÷liùñà cetanàtsçùñiriti // 32 // ---------------------- FN: buddhyaparàdho vivekàbhàvaþ / # na prayojanavattvàt /# parivçptàdbrahmaõo jagatsargaü vadan samanvayo viùayaþ / sa kimabhrànta÷cetano yaþ sa niùphalaü vastu na racayatãti nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvamadehasyàpi ÷rutibalàt ÷aktatvoktyà kartçtvamuktaü tadàkùepasaügatyà pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-# anyathetyàdinà /# ã÷varasya phalàbhàve 'pi paraprayojanàya sçùñau pravçttirastvityà÷aïkya ÷rutimàha-# bhavati ceti /# yà prekùàvatpravçttiþ sà svaphalàrtheti lokaprasiddhiþ / naca dayàlupravçttau vyabhicàraþ, tasyàpi paraduþkhàsahanaprayuktasvacittavyàkulatànivçttyarthitvàditi bhàvaþ / ki¤ca gurutaràyàsasya phalaü vàcyamityàha-# gurutareti /# tarhyastã÷varasyàpi pravçttiþ svàrthetyata àha-# yadãyamapãti /# asvàrthatve pravçttyabhàvaþ pårvoktaþ syàdityarthaþ / ã÷varaþ prekùàvànna bhavatãtyà÷aïkya ÷rutivirodhamàha-# athetyàdinà /# buddheraparàdho vivekàbhàvaþ //32//  END BsCom_2,1.11.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.11.33 lokavat tu lãlàkaivalyam | BBs_2,1.33 | tu÷abdenàkùepaü pariharati / yathà loke kasyacidàptaiùaõasya và vyatiriktaü ki¤citprayojanamabhisaüdhàya kevalaü lãlàråpàþ pravçttayaþ krãóàvihàreùu bhavanti, yathà cocchvàsapra÷vàsàdayo 'nabhisaüdhàya bàhyaü ki¤citprayojanaü svabhàvàdeva saübhavanti evamã÷varasyàpyanapekùya ki¤citprayojanàntaraü svabhàvàdeva kevalaü lãlàråpà pravçttirbhaviùyati / na hã÷varasya prayojanàntaraü niråpyamàõaü nyàyataþ ÷rutito và saübhavati / naca svabhàvaþ paryanuyoktuü ÷akyate / yadyapyasmàkamiyaü jagadbimbaviracanà gurutarasaürambhevàbhàti tathàpi parame÷varasya lãlaiva kevaleyaü, aparimita÷aktitvàt / yadi nàma loke lãlàsvapi ki¤citsåkùmaü prayojanamutprekùyeta tathàpi naivàtra ki¤citprayojanamutprekùituü ÷akyate, àptakàma÷ruteþ / nàpyapravçttirunmattapravçttirvà, sçùñi÷ruteþ, sarvaj¤a÷rute÷ca / naceyaü paramàrthaviùayà sçùñi÷rutiþ avidyàkalpitanàmaråpavyavahàragocaratvàt, brahmàtmabhàvapratipàdanaparatvàccetyetadapi naiva vismartavyam // 33 // ---------------------- FN: vyatiriktaü lãlàyàþ sakà÷àditi yàvat / sçùñi÷ruterapravçttirnàsti, sarvaj¤atva÷ruterunmattatà nàstãti vibhàgaþ / uktanyàyasya ràj¤àü lãlàyàü vyabhicàra iti siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# tu÷abdeneti /# vyatiriktaü / lãlàtiriktam / krãóàråpà vihàrà yeùu ramyade÷eùu teùvityarthaþ / kadàcidràjàdãnàü lãlàyà api ki¤cit phalaü sukhollàsàdikaü saübhàvyeta tathàpi niþ÷vàsàdau prekùàvatpravçttitvamasti na tu svasya tatrodde÷yaü phalaü ki¤cidastãti vyabhicàrasthalàntaramàha-# yathà ceti /# pràõasya svabhàva÷calatvaü pràrabdhaü vocchvàsàdihetuþ, ã÷varasya svabhàvaþ kàlakarmasahitamàyà / nanvã÷varasya jagadracanàyàþ kevalalãlàtvaü kimityucyate, phalameva ki¤cit, kalpyatàü, tatràha-# nahãti /# àptakàmatvavyàghàtàdityarthaþ / nanvã÷varaståùõãü kimiti na tiùñhati, kimiti svasyàphalàü pareùàü duþkhàvahàü sçùñiü karoti, tatràha-# naca svabhàva iti /# kàladharmàdisàmàgryàü satyàü sçùñeraparihàryatvàdityarthaþ / yaduktaü gurutaràyàsatvàt phalaü vàcyamiti, tatra hetvasiddhimàha-# yadyapãtyàdinà /# alpapravçtterapi phalaü vàcyaü loke tathàdar÷anàdityàditarkasyàgamabàdhamàha-# yadi nàmeti /# sçùñi÷ruterapravçttirnàsti, sarvaj¤atva÷ruterunmattatà nàstãti vibhàgaþ / svapnasçùñivadasyàþ sçùñermàyàmàtratvànna phalàpekùetyàha-# na ceyamiti /# naca niùphalasçùñi÷rutãnàmànarthakyaü, saphalabrahmadhã÷eùatvenàrthavattvàdiyuktaü na vismartavyamityarthaþ //33//  END BsCom_2,1.11.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.34 vaiùamyanairghçõyàdhikaraõam / så. 34-36 vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt tathà hi dar÷ayati | BBs_2,1.34 | puna÷ca jagajjanmàdihetutvamã÷varasyàkùipyate sthåõànikhanananyàyena pratij¤àtasyàrthasya dçóhãkaraõàya / ne÷varo jagataþ kàraõamupapadyate / kutaþ / vaiùamyanairghçõyaprasaïgàt / kàü÷cidatyantasukhabhàjaþ karoti devàdãn, kàü÷cidatyantaduþkhabhàjaþ pa÷vàdãn, kàü÷cinmadhyamabhogabhàjo manuùyàdãnãtyevaü viùamàü sçùñiü nirmimàõasyai÷varasya pçthagjanasyeva ràgadveùopapatteþ / ÷rutismçtyavadhàritasvacchatvàdã÷varasvabhàvavilopaþ prasajyeta / tathà khalajanairapi jugupsitaü nirghçõatvamatikråratvaü duþkhayogavidhànàtsarvaprajopasaühàràcca prasajyeta / tasmàdvaiùamyanairghçõyaprasaïgànne÷varaþ kàraõamityevaü pràpte bråmaþ - vaiùamyanairghçõye ne÷varasya prasajyete / kasmàt / sàpekùatvàt / yadi hi nirapekùaþ kevala ã÷varo viùamàü sçùñiü nirmimãte syàtàmetau doùau vaiùamyaü nairghçõyaü ca / natu nirapekùasya nirmàtçtvamasti / sàpekùo hã÷varo viùamàü sçùñiü nirmimãte / kimapekùata iti cet / dharmàdharmàvapekùata iti vadàmaþ / ataþ sçjyamànapràõidharmàdharmàpekùà viùamà sçùñiriti nàyamã÷lavarasyàparàdhaþ / ã÷varastu parjanyavaddraùñavyaþ / yathàhi parjanyo vrãhiyavàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõaü bhavati, vrãhiyavàdivaiùamye tu tattadbãjagatànyevàsàdhàraõàni sàmarthyàni kàraõàni bhavanti, evamã÷varo devamanuùyàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõaü kùavati / devamanuùyàdivaiùamye tu tattajjãvagatànyevàsàdhàraõàni karmàõi kàraõàni bhavantyevamã÷varaþ sàpekùatvànna vaiùamyanairghçõyàbhyàü duùyati / kathaü punaravagamyate sàpekùa ã÷varo nãcamadhyamottamaü saüsàraü nirmimãta iti / tathàhi dar÷ayati ÷rutiþ - 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãùata eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' (kau.brà. 3.8) iti / 'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena' (bç. 3.2.13) iti ca / smçtirapi pràõikarmavi÷eùàpekùameve÷varasyànugrahãtatvaü ca dar÷ayati- 'ye yathà màü prapadyante tàüstathaiva bhajàmyaham' (bha.gã. 4.11) ityeva¤jàtãyakà // 34 // ---------------------- FN: pçthagjanaþ pàmaraþ / yaü janumunninãùate årdhvaü netumicchati taü sàdhu kàrayatyeùa ã÷vara ityanvayaþ / # vaiùamyanairghçõye na /# nirdeùàdbrahmaõo jagatsargaü bruvan samanvayo viùayaþ / sa kiü yo viùamakàrã sa doùavàniti nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvatra lãlayà yatsraùñçtvamuktaü tadeva karmàdisàpekùasya na yuktamanã÷varatvàpatteþ, nirapekùatve ràgàdidoùàpatterityàkùepasaügatyà pårvapakùayati-# puna÷cetyàdinà /# brahmaiva jagatkàraõamiti janmàdisåtre pratij¤àtor'thaþ / pçthagjanaþ pàmaraþ, 'niravadyaü nira¤janam'iti ÷rutiþ, 'na me dveùyo 'sti na priyaþ'iti smçtiþ / svacchatvàdãtyàdipadena kåñasthatvàgrahaþ, svacchatvàdi÷càsàvã÷varasvabhàva÷ceti vigrahaþ / nimittamanapekùya viùamakàritve vaiùamyàdidoùaþ syàt, na tvanapekùatvamã÷varasyàstãti siddhàntayati-# evaü pràpta ityàdinà /# naca sàpekùatve anã÷varatvaü, sevàmapekùya phaladàtari ràj¤ã÷varatvànapàyàt / nanu tarhi dharmàdharmàbhyàmeva vicitrà sçùñirastu kimã÷vareõetyata àha-# ã÷varastu parjanyavaditi /# sàdhàraõahetusahitasyaivàsàdhàraõahetoþ kàryakàritvànne÷varavaiyarthyaü, anyathà parjanyavaiyarthyaprasaïgàditi bhàvaþ / yaü janamunninãùate årdhvaü netumicchati taü sàdhu kàrayatyeùa ã÷vara ityanvayaþ / naca ka¤cijjanaü sàdhu ka¤cidasàdhu karma kàrayato vaiùamyaü tadavasthamiti vàcyaü, anàdipårvàrjitasàdhvasàdhuvàsanayà svabhàvena janasya tattatkarmasu pravçttàvã÷varasya sàdhàraõahetutvàt / ato 'navadya ã÷vara iti bhàvaþ //34//  END BsCom_2,1.12.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.35 na karmàvibhàgàd iti cen nànàditvàd | BBs_2,1.35 | 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) iti pràksçùñeravibhàgàvadhàraõànnàsti karma yadapekùya viùamà sçùñiþ syàt / sçùñyuttarakàlaü hi ÷arãràdivibhàgàpekùaü karma, karmàpekùa÷ca ÷arãràdivibhàga itãtaretarà÷rayatvaü prasajyeta / ato vibhàgàdårdhvaü karmàpekùa ã÷varaþ pravartatàü nàma / pràgvibhàgàdvaicitryanimittasya karmaõo 'bhàvàttulyaivàdyà sçùñiþ pràpnotãti cet / naiùa doùaþ / anàditvàtsaüsàrasya / bhavedeùa doùo yadyàdimànsaüsàraþ syàt / anàdau tu saüsàre bãjàï kuravaddhetumadbhàvena karmaõaþ sargavaiùamyasya ca pravçttirna virudhyate // 35 // prathamasargasya vaiùamyahetukarmàbhàvàdekaråpatvaü syàt, tathà tathà taduttarakalpànàmapãtyàkùipya samàdhatte såtrakàraþ-# na karmeti /# prathamasçùñeþ pa÷càdbhàvikarmakçtaü vaiùamyamityà÷aïkyànyonyà÷rayamàha-# sçùñyuttareti /# àdyà sçùñirityupalakùaõam / àdàvekaråpatve madhye viùamakarmotpattau hetvabhàvenottarasçùñãnàmapi tulyatvasya durvàratvàditi draùñavyam / parihàraþ sugamaþ //35//  END BsCom_2,1.12.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.12.36 kathaü punaravagamyate 'nàdireùa saüsàra iti / ata uttaraü pañhati - upapadyate càpy upalabhyate ca | BBs_2,1.36 | upapadyate ca saüsàrasyànàditvam / àdimattve hi saüsàrasyàkasmàdudbhåtermuktànàmapi punaþ saüsàrodbhåtiprasaïgaþ, akçtàbhyàgamaprasaïga÷ca, sukhaduþkhàdivaiùamyasya nirnimittatvàt / nace÷varo vaiùamyaheturityuktam / nacàvidyà kevalà vaiùamyasya kàraõaü, ekaråpatvàt / ràgàdikle÷avàsanàkùiptakarmàpekùà tvavidyà vaiùamyakarã syàt / naca karmàntareõa ÷arãraü saübhavati, naca ÷arãramantareõa karma saübhavatãtãtaretarà÷rayatvaprasaïgaþ / anàditve tu bãjàï kuranyàyenopapatterna ka÷ciddoùo bhavati / upalabhyate ca saüsàrasyànàditvaü ÷rutismçtyoþ / ÷rutau tàvat 'anena jãvenàtmanà' (chà. 6.3.2) iti sargapramukhe ÷àrãramàtmànaü jãva÷abdena pràõadhàraõanimittenàbhilapannanàdiþ saüsàra iti dar÷ayati / àdimattve tu pràganavadhàritapràõaþ san kathaü pràõàdadhàraõanimittena jãva÷abdena sargapramukhe 'bhilapyeta / naca dhàrayiùyatãtyato 'bhilapyeta / anàgatàddhi saündhàdatãtaþ saübandho balavànbhavati, abhiniùpannatvàt / 'såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalpayat' (ç.saü 10.190.3) iti ca mantravarõaþ pårvakalpasadbhàvaü dar÷ayati / smçtàvapyanàditvaü saüsàrasyopalabhyate- 'na råpamasyeha tathopalabhyate nànto na càdirna ca saüpratiùñhà' (gã. 15.3) iti / puràõe càtãtànàgatànàü ca kalpanàü na parimàõamastãti sthàpitam // 36 // prathamaþ sargaþ ka÷cinnàstãtyatra pramàõaü pçcchati-# kathaü punariti /# upapattisahata÷rutyàdikaü pramàõamiti såtravyàkhyayà dar÷ayati-# upapadyata iti /# hetuü vinaiva sàrgàïgãkàre j¤ànakarmakàõóavaiyarthyaü syàdityarthaþ / nanu sukhàdivaiùamye ã÷varo 'vidyà và heturastvityà÷aïkya krameõa dåùayati-# nace÷vara ityàdinà /# kastarhi hetuþ, tatràha-# ràgàdãti /# ràgadvaiùamohàþ kle÷àsteùàü vàsanàbhiràkùiptàni karmàõi dharmàdharmavyàmi÷raråpàõi, tadapekùà tvavidyà sukhàdisargavaicitryahetuþ / tasmàdavidyàsahakàricatvena kle÷akarmaõàmanàdipravàho 'ïgãkartavya iti bhàvaþ / ki¤ca sçùñeþ sàditve prathama÷arãrasyotpattirna saübhavati, hetvabhàvàt / naca karma hetuþ, ÷arãràtpràkkarmàsaübhavàt / tasmàt karma÷arãrayoranyonyà÷rayaparihàràya sarvaireva vàdibhiþ saüsàrasyànàditvamaïgãkàryamityàha-# naceti /# sargapramukhe sçùñyàdau pràganavadhàritapràõo 'pi san pratyagàtmà bhàvidhàraõanimittena jãva÷abdenocyatàmityatràha-# naca dhàrayiùyatãti /# 'gçhasthaþ sadç÷ãü bhàryàmupeyàt'ityàdàvagatyà bhàvivçttyà÷rayaõamiti bhàvaþ / asya saüsàravçkùasya svaråpaü satyaü mithyà vetyupade÷aü vinà nopalabhyate / j¤ànaü vinànto 'pi nàsti / nàpyàdirupalabhyate, asattvàdeva / naca saüpratiùñhà madhye sthitiþ, dçùñanaùñasvaråpatvàditi gãtàvàkyàrthaþ / saüsàrasyànàditve 'pi mithyàtvàt 'ekamevàdvitãyam'ityavadhàraõamupapannam / tasmànniravadye brahmaõi samanvayàvirodha iti siddham //36//  END BsCom_2,1.12.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,1.13.37 13 sarvadharmopapattyadhikaraõam. så. 37 sarvadharmopapatte÷ ca | BBs_2,1.37 | cetanaü brahma jagataþ kàraõaü prakçti÷cetyasminnavadhàrite vedàrthe parairupakùiptànvilakùaõatvàdãndoùànparyahàrùãdàcàryaþ / idànãü parapakùapratiùedhapradhànaü prakaraõaü pràripsamàõaþ svapakùaparigrahapradhànaü prakaraõamupasaüharati / yasmàdasminbrahmaõi kàraõe parigçhyamàõe pradar÷itena prakàreõa sarve kàraõadharmà upapadyante 'sarvaj¤aü sarva÷akti mahàmàyaü ca brahma' iti, tasmàdanati÷aïkanãyamidamaupaniùadaü dar÷anamiti // 37 // # sarvadharmopapatte÷ca /# nirguõasya brahmaõo jagadupàdanatvavàdivedàntasamanvayo viùayaþ sa kiü yannirguõaü tannopàdànaü yathà råpamiti nyàyena virudhyate na veti saüdehe, bhavatvã÷varasya viùamasçùñinimittatvaü tatprayojakasya karmaõaþ sattvàt, natåpàdànatvaü tadvyàpakasya saguõatvasyàbhàvàditi pratyudàharaõena pràpte siddhàntasåtratàtparyamàha-# cetanamiti /# vivartopàdànatvaü nirguõasyàpyaviruddhaü, aj¤àtatvasya bhramàdhiùñhànatvaprayojakasya sattvàt, saguõatvaü tvavyàpakaü ÷abdàdiguõeùu nityatvàdibhramadar÷anàditi bhàvaþ / yadyapi sarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca loke kàraõadharmatvenàprasiddhaü tathàpi yo yasya kartà sa tasya sarvasya j¤àtà ÷akta÷ceti prasiddham, ã÷varasyapi sarvakartçtva÷ravaõàtprasiddhyanusàreõàrthànnirati÷ayasarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca sidhyatãtyabhisaüdhàyàha-# sarvaj¤aü sarva÷aktãti / mahàmàyamiti /# kartçtvopàdànatvakathane sarva÷aïkàpaïkakùàlanàyoktam / tasmàdaupaniùadasiddhànte na ka÷ciddoùa iti siddham //37//  END BsCom_2,1.13.37 iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷aïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ samàptaþ // 1 // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyasyàdhyàyasya prathamapàdaþ samàptaþ //1// # // iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyayogakàõàdàdismçtibhiþ sàükhyàdiprayuktatarkai÷ca vedàntasamanvayavirodhaparihàràkhyaþ prathamaþ pàdaþ #//  ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ # dvitãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ //# sàükhyatàrkikabauddhà÷ca jainàþ pà÷upatàdayaþ / yasya tattvaü na jànanti taü vande raghupuïgavam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.1 racanànupapatte÷ ca nànumànaü | BBs_2,2.1 | yadyapãdaü vedàntavàkyànàmaidaüparyaü niråpayituü ÷àstraü pravçttaü na tark÷àstravat devalàbhir yuktibhiþ kaücit siddhàntaü sàdhayituü dåùayituü và pravçttam / tathàpi vedàntavàkyam api vyàcakùàõaiþ samyagdar÷anapratipakùabhåtàni sàükhyàdidar÷anàni niràkaraõãyàõãti tadarthaþ paraþ pàdaþ pravartate / vedàntàrthanirõayasya ca samyagdar÷anàrthatvàt tannirõayena svapakùasthàpanaü prathamaü kçtaü taddyabhyarhitaü parapakùapratyàkhyànàd iti / nanu mumukùåõàü mokùasàdhanatvena samyagdar÷ananiråpaõàya svapakùasthàpanam eva kevalaü kartuü yuktaü kiü parapakùaniràkaraõena paradveùakareõa / bàóham evam / tathàpi mahàjanaparigçhãtàni mahànti sàükhyàditantràõi samyagdar÷anàpade÷ena pravçttànyupalabhya bhavet keùàücin mandamatãnàm etàny api samyagdar÷anàyopadeyànãtyapekùà / tathà yuktagàóhatvasaübhavena sarvaj¤abhàùitatvàcca ÷raddhà ca teùvityatastadasàratopapàdanàya prayatyate / nanu 'ãkùaternà÷abdam' (bra,så. 1.1.5), 'kàmàcca nànumànàpekùà' (bra,så. 1.1.18) 'etena sarve vyàkhyàtà vyàkhyàtàþ' (bra,så. 1.4.28) iti ca pårvatràpi sàükhyàdipakùapratikùepaþ kçtaþ, kiü punaþ kçtakaraõeneti / taducyate- sàükhyàdayaþ svapakùasthàpanàya vedàntavàkyànyapyudàhçtya svapakùànuguõenaiva yojayanto vyàcakùate, teùàü yadvyàkhyànaü tadvyàkhyanàbhàsaü na samyagvyakhyànamityetàvatpårvaü kçtam / iha tu vàkyanirapekùaþ svatantrastadyuktipratiùedhaþ kriyata ityeùa vi÷eùaþ / tatra sàükhyà manyante- yathà ghaña÷aràvàdayo bhedà mçdàtmanànvãyamànà mçdàtmakasàmànyapårvakà loke dçùñàþ, tathà sarva eva bàhyàdhyàtmikà bhedàþ sukhaduþkhamohàtmatayànvãyamànàþ sukhaduþkhamohàtmakasàmànyapårvikà bhavitumarhanti / yattatsukhaduþkhamohàtmakaü sàmànyaü tatttriguõaü pradhànaü mçdvadacetanaü cetanasya puruùàrthaü sàdhayituü svabhàvenaiva vicitreõa vikàràtmanà vivartata iti / tathà pariõàmàdibhirapi liïgaistadeva pradhànamanuminute / tatra vadàmaþ - yadi dçùñàntabalenaivaitanniråpyeta, nàcetanaü loke cetanànadhiùñhitaü svatantraü ki¤cidvi÷iùñapuruùàrthanirvartanasamarthànvikàrànviracayaddçùñam / gehapràsàda÷ayanàsanavihàrabhåmyàdayo hi loke praj¤àvadbhiþ ÷ilpibhiryathàkàlaü sukhaduþkhapràptiparihàrayogyà racità dç÷yante / tathedaü jagadakhilaü pçthivyàdi nànàkarmaphalopabhogayogyaü bàhyam, àdhyatmikaü ca ÷arãràdi nànàjàtyanvitaü pratiniyatàvayavavinyàsamanekakarmaphalànubhavàdhiùñhànaü dç÷yamànaü praj¤àvadbhiþ saübhàvitatamaiþ ÷ilpibhirmanasàpyàlocayituma÷akyaü sat kathamacetanaü pradhànaü racayet / loùñapàùàõàdiùvadçùñatvàt / mçdàdiùvapi kumabhakàràdyadhiùñhiteùu vi÷iùñàkàrà racanà dç÷yate tadvatpradhànasyàpi cetanàntaràdiùñhitatvaprasaïgaþ / naca mçdàdyupàdànasvaråpavyapà÷rayeõaiva dharmeõa målakàraõamavadhàraõãyaü na bàhyakumbhakàràdivyapà÷rayeõeti ki¤cinniyàmakamasti / nacaivaü sati ki¤cidvirudhyate, pratyuta ÷rutiranugçhyate cetanakàraõasamarpaõàt / ato racanànupapatte÷ca hetornàcetanaü jagatkàraõamanumantavyaü bhavati / anvayàdyanupapatte÷ceti ca÷abdena hetorasiddhiü samuccinoti / nahi bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü sukhaduþkhamohàtmakatayànvaya upapadyate, sukhàdãnàü càntaratvapratãteþ, ÷abdàdãnàü càtadråpatvapratãteþ / tannimittatvapratãte÷ca / ÷abdàdyavi÷eùe 'pi ca bhàvanàvi÷eùàtsukhàdivi÷eùopalabdheþ / tathà parimitànàü bhedànàü målàï kuràdãnàü saüsargapårvakatvaü dçùñvà bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü parimitatvàtsaüsargapårvakatvamanumimànasya sattvarajastamasàmapi saüsargapãrvakatvaprasaïgaþ parimitatvavi÷eùàt / kàryakàraõabhàvastu prekùàpårvakanirmitànàü ÷ayanàsanàdãnàü dçùña iti na kàryakàraõabhàvàdbàhyàdhyàtmikànàü bhedànàmacetanapårvakatvaü ÷akyaü kalpayitum // 1 // ---------------------- FN: apade÷ena vyàjena / brahmaõi sarvadharmopapattivat pradhàne 'pi tadupapattimà÷aïkya niràcaùñe-# racanànupapatte÷ca nànumànam /# nanu mumukùåõàü vàkyàrthanirõayapratibandhaniràsàya vedàntànàü tàtparyaü ni÷cetumidaü ÷àstramàrabdhaü tacca nirdeùatayà ni÷citaü, tataþ parapakùaniràsàtmako 'yaü pàdo 'smin ÷àstre na saügataþ, tanniràsasya mumakùvanapekùitatvàdityàkùipati-# yadyapãti# / parapakùaniràkaraõaü vinàsvapakùasthairyàyogàttatkartavyamityàha-# tathàpãti# / tarhi svapakùasthàpanàtpràgeva parapakùapratyàkhyànaü kàryamityata àha-# vedàntàrtheti# / vedàntatàtparyanirõayasya phalavajj¤ànakaraõàntarbhàvàdabhyarhitatvam / nanu ràgadveùakaraõatvàt paramataniràkaraõaü na kàryamiti ÷aïkate-# nanviti# / tattvanirõayapradhànà khalviyaü kathàrabdhà, tattvanirõaya÷ca paramateùva÷raddhàü vinà na sidhyati, sà ca teùu bhràntimålatvani÷cayaü vinà na sidhyati, sa ca imaü pàdaü vinà neti svasiddhàntasaürakùaõàrthatvàtpradhànasidhyarthatvàdayaü pàdo 'smin ÷àstre saügataþ, saügatatvàdvãtaràgeõàpi kartavya ityabhisaüdhàyoktàïgãkàreõa samàdhatte-# bàóhamityàdinà# / apade÷ena vyàjena / mandamatãnàm teùu ÷raddhànimittàni bahåni santãti tanniràsàya yatnaþ kriyata ityarthaþ / svamata÷raddhàparamatadveùau tu pradhànasiddhyarthatvàdaïgãkçtau / nàpyayaü dveùaþ / parapakùatvabuddhyà hi niràso dveùamàvahati na tu tattavanirõayecchayà kçta iti mantavyam / paunaruktyam ÷aïkate-# nanvãkùateriti# / pårvaü sàükhyàdãnàü ÷rutyarthànugràhakartakaniràsàda÷rautatvamuktam, saüprati ÷rutyanapekùàstadãyàþ svatantrà yuktayo nirasyanta ityarthabhedànna punaruktirityàha-# taducyata#iti / pradhànamacetanaü jagadupàdànamiti sàükhyasiddhànto 'tra viùayaþ sa kiü pramàõamålo bhràntimålo veti saüdehe 'sarvadharmopapatte÷ca'ityuktadharmàõàü pradhàne saübhavàttadevopàdànamityàkùepasaügatyà pramàõamålatvaü dar÷ayan påravapakùamàha-# tatra sàkhyà#iti / svasiddhàntaj¤ànasya paramataniràsaü pratyupajãvyatvàt pàdayoþsaügatiþ / paramataniràsàtmakatmàtsarveùàmadhikaraõànàmetatpàdasaügatiþ / pårvapakùe pramàõamålamatavirodhàdukta÷rutyarthasamanvayàsiddhiþ phalaü, siddhànte tatsiddhirityàpàdaü draùñavyam / måla÷rautasamanvayadàróhyàrthatvàdasya pàdasya ÷rutisaügatiriti vivekaþ / bhidyanta iti bhedà vikàràþ, ye vikàrà yenànvitàste tatprakçtikà iti vyàptimàha-# yatheti# / sarvaü kàryaü sukhaduþkhamohàtmakavastuprakçtikaü, tadanvitatvàt, ghañàdivadityanumànamàha-# tatheti /# kimarthaü pradhànaü pariõamate, tatràha-# cetanasyeti# / artho bhogàpavargaråpaþ, tadarthaü svabhàvata eva pravartate na tu kenaciccetanena preryata ityarthaþ / taduktam-'puruùàrtha eva heturna kenacitkàryate karaõam'iti / anumànàntaràõi tairuktàni smàrayati-# tatheti# / uktaü hi-'bhedànàü parimàõàt samanvayàcchaktitaþ pravçtte÷ca / kàraõakàryavibhàgàdavibhàgàdvai÷varåpyasya // 'iti / atra kàrikàyàü samanvayàditi liïgaü vyàkhyàtam / ÷iùñàni vyàkhyàyante / tathà hi-kùityàdãnàü bhedànàü kàraõamavyaktamasti, parimitatvàt, ghañavat / na ca dçùñànte sàdhyavaikalyaü, ghañotpatteþ pràganabhivyaktaghañàdiråpakàryavi÷iùñatvena mçdo 'pyavyaktatvàt / tathà ghañàdãnàü kàraõa÷aktitaþ pravçttermahadàdikàryàõàmapi kàraõa÷aktitaþ pravçttirvàcyà, tacchaktimatkàraõamavyaktam / ki¤ca kàraõàtkàryasya vibhàgo janma dç÷yate kùitermçttikà jàyate tato ghaña iti / evamavibhàgaþ pràtilomyena pralayo dç÷yate ghañasya mçttikàyàü layaþ tasyàþ kùitau kùiterapsu apàü tejasãti / etau vibhàgàvibhàgau vai÷varåpyasya vicitrasya bhàvajàtasya dç÷yamànau pçthakpakùãkçtau kvacitkàraõe vi÷ràntau vibhàgatvàdavibhàgatvàcca mçdi ghañavibhàgàvibhàgavadityarthaþ / siddhàntayati-# tatra vadàma iti# / kimanumànairacetanaprakçtikatvaü jagataþ sàdhyate, svatantràcetanaprakçtikatvaü và / àdye siddhasàdhanatà, asmàbhiranàditriguõamàyàïgãkàràt / dvitãye ghañàdidçùñànte sàdhyàprasiddhirityàha-# yadãti# / svatantramacetanaü prakçtirityetaddçùñàntabalena tadà niråpyeta yadi dçùñàntaþ kvacitsyàt / nanu dçùñaþ kvacidityanvayaþ / svatantrapadàrthamàha-# cetanànadhiùñitamiti# / parakãyasya sàdhyasyàprasiddhimuktvà satpratipakùaü vaktuü yadvicitraracanàtmakaü kàryaü taccetanàdhiùñhitàcetanaprakçtikamiti vyàptimàha-# geheti# / idaü jagadccetanàdhiùcitàcetanaprakçtikaü, kàryatvàt, gehavaditi prayogaþ / vipakùe vicitraracanànupapattiråpaü såtroktaü bàdhakatarkaü vaktuü jagato vaicitryamàha-# tatheti# / bàhyaü pçthivyàdi bhogyam, àdhyàtmikaü ÷arãràdi ca bhogàdhiùchànamiti vibhàgaþ / pratiniyato 'sàdhàraõo 'vayavànàü vinyàso racanà yasya tadityarthaþ / itthaü vicitraü jagaccetanànadhiùñhità jaóaprakçtiþ kathaü racayet / na kathamapãtyarthaþ / yaccetanànadhiùñhitamacetanaü tanna kàryakàrãti vyàptimuktatarkamålabhåtàmàha-# loùñeti# / cetanàpreriteùu loùñàdiùu kàryakàritvàdar÷anàdityarthaþ / ki¤cànàdijaóaprakçti÷cetanàdhiùñità, pariõàmitvàt, mçdàdivadityàha-# mçditi# / nanu mçdàdidçùñànte dvayamapyastyacetanatvaü cetanàdhiùñhitatvaü ceti, tatra pariõàmitvahetoracetanatvameva vyàpakaü mçdàdisvaråpatvenàntaraïgatvàt, natu cetanàdhiùñhitatvaü vyàpakaü, tasya mçdàdibàhyakulàlàdisàpekùatvena bahiraïgatvàt, tathà ca pariõàmitve 'pi målaprakçteracetanatvadharmeõaiva yogo na cetanàdhiùñitatvenetyà÷aïkya niùedhati-# naceti# / mahànasadçùñànte 'ntaraïgasyàpi mahànasasvaråpasya dhåmavyàpakatvaü nàsti tadbhinnasya bahiraïgasyàpi vahnestadastãtyantaraïgatvaü vyàpakatve prayojakaü na bhavatãti bhàvaþ / ki¤ca yadacetanaü taccetanàdhiùñhitameva pariõamata ityaïgãkàre bàdhakàbhàvàt pratyuta ÷rutyanugrahàcca tathàïgãkàryamityàha-# na caivaü satãti# / sukhaduþkhamohànvayàditi hetorasiddhidyotanàrthaü såtre cakàra ityàha-# anvayàdyanupapatte÷ceti# / nànumànaü yuktamityarthaþ / àdi÷abdaþ parimàõàdigrahàrthaþ / ÷bdàdãnàü bàhyatvànubhavàdàntarasukhàdyàtmakatvamasiddhaü tannimittatvàcca / nahi nimittanaimittikayorabhedena yogo 'sti, daõóaghañayoradar÷anàdityarthaþ / ki¤ca yadi ghañe mçdvatsukhàdikaü ÷abdàdyanvitaü syàt tarhi sarvairavi÷eùeõa sukhàdikamupalabhyeta ghañe mçdvat / na tathopalabdhirastãti yogyànupalabdhyà hetvabhàvani÷caya ityàha-# ÷abdàdãti# / viùayasyaikatve 'pi puruùavàsanàvaicitryàt kasyacitsukhabuddhiþ kasyacidduþkhabuddhiþ kasyacinmohabuddhirdç÷yate 'to viùayàþ sukhàdyàtmakà na bhavantãtyarthaþ / evaü samanvayàditi hetuü dåùayitvà parimàõàdihetån dåùayati-# tatheti# / buddhyàdãnàü parimitatvena saüsargapårvakatvasiddhau saüsçùñànyanekàni sattvarajastamàmasi siddhyanti, ekasmin saüsargàsaübhavànna brahmasiddhiriti sàükhyasya bhàvaþ / kimidaü parimitatvaü, na tàvadde÷ataþ paricchedaþ, pakùàntargatàkà÷e tasyàbhàvena bhàvàsiddheþ / nàpi kàlataþ paricchedaþ, sàükhyaiþ kàlasyànaïgãkàràt, avidyàguõasaüsargeõa siddhasàdhanàcca / nàpi vastutaþ paricchedaþ, sattvàdãnàü parasparaü bhinnatve satyapi sàdhyàbhàvena vyabhicàràdityàha-# sattveti# / yaduktaü kàryakàraõavibhàgo yatra samàpyate tatpradhànamiti / tanna / brahmaõi màyàyàü và samàptisaübhavàt / naca yaþ kàryasya vibhàgaþ sa cetanànadhiùñhitàcetane samàpta iti vyàptirasti, sarvatràcetaneùu cetanàdhiùñànadar÷anàdityàha-# kàryeti# / etenàvibhàgo 'pi vyàkhyàtaþ / yattu yatparimitaü tadavyaktaprakçtipårvakamiti vyàptyantaraü, tasyàpi guõeùvanàdiùu parimiteùu vyabhicàraþ / etena sadç÷ayoreva prakçtivikàrabhàvàdacetanavikàràõànacetanameva prakçtiriti nirastam / cetanàdhiùñhitàcetanaprakçtikatve 'pi sàdç÷yopapatteþ, 'na vilakùaõatvàt'ityatra sàdç÷yaniyamasya nirastatvàcca / evaü cetanàdhãnakàraõa÷aktitaþ kàryapravçttisaübhavàt ÷aktitaþ pravçttiliïgamanyathàsiddhamiti bhàvaþ //1//  END BsCom_2,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.2 pravçtte÷ ca | BBs_2,2.2 | àstàü tàvadiyaü racanà / tatsiddhyarthà yà pravçttiþ sàmyàvasthànàtpracyutiþ sattvarajastamasàmaïgàïgibhàvaråpàpattirvi÷iùñakàryàbhimukhapravçttità sàpi nàcetanasya pradhànasya svatantrasyopapadyate, mçdàdiùvadar÷anàdrathàdiùu ca / nahi mçdàdayo rathàdayo và svayamacetanàþ santa÷cetanaiþ kulàlàdibhira÷vàdibhirvànadhiùñhità vi÷iùñakàryàbhimukhapravçttayo dç÷yante dçùñàccàdçùñisiddhiþ / ataþ pravçttyanupapatterapi hetornàcetanaü jagatkàraõamanumàtavyaü bhavati / nanu cetanasyàpi pravçttiþ kevalasya na dçùñà / satyametat / tathàpi cetanasaüyuktasya rathàderacetanasya pravçttidçùñà / natvacetanasaüyuktasya cetanasya pravçttirdçùñà / kiü punaratra yuktam / yasminpravçttirdçùñà tasya sota yatasaüyuktasya dçùñà tasya seti / nanu yasmindç÷yate pravçttistasyaiva seti yuktamubhayoþ pratyakùatvàt / natu pravçttyà÷rayatvena kevala÷cetano rathàdivatpratyakùaþ / pravçtyà÷rayadehàdisaüyuktasyaiva tu cetanasya sadbhàvasiddhiþ kevalàcetanarathàdivailakùaõyaü jãvadehasya dçùñamiti / ata eva ca pratyakùe dehe sati dar÷anàdasati càdar÷anàddehasyaiva caitanyamapãti laukàyatikàþ pratipannàþ / tasmàdacetanasyaiva pravçttiriti / tadabhidhãyate- na bråmo yasminnacetane pravçttirdç÷yate na tasya seti / bhavatu tasyaiva sà / sà tu cetanàdbhavatãti bråmaþ / tadbhàve bhàvàttadabhàve càbhàvàt / yathà kàùñhàdivyapà÷rayàpi dàhaprakà÷alakùaõà vikriyànupalabhyamànàpi ca kevale jvalane jvalanàdeva bhavati, tatsaüyoge dar÷anàttadviyoge càdar÷anàttadvat / laukàyatikànàmapi cetana eva deho 'cetanànàü rathàdãnàü pravartako dçùña ityavipratiùiddhaü cetanasya pravartakatvam / nanu tava dehàdisaüyuktasyàpyàtmano vij¤ànasvaråpamàtravyatirekeõa pravçttyanupapatteranupapannaü pravartakatvamiti cet / na / ayaskàntavadråpàdivacca pravçttirahitasyàpi pravartakatvopapatteþ / yathàyaskànto maõiþ svayaü pravçttirahito 'pyayasaþ pravartako bhavati / yathà và råpàdayo viùayàþ svayaü pravçttirahità api cakùuràdãnàü pravartakàbhavanti / evaü pravçttirahito 'pã÷varaþ sarvagataþ sarvàtmà sarvaj¤aþ sarva÷akti÷ca san sarvaü pravartayedityupapannam / ekatvàtpravartyàbhàve pravartakatvànupapattiriti cet / na / avidyàpratyupasthàpitanàmaråpamàyàve÷ava÷enàsakçtpratyuktatvàt / tasmàtsaübhavati pravçttiþ sarvaj¤akàraõatve natvacetanakàraõatve // 2 // ---------------------- FN: ubhayoþ pravçttitadà÷rayayoþ / svatantramacetanaü kàraõatvena nànumàtavyaü, tasya sçùñyarthaü-# pravçtteþ#anupapatteriti cakàreõànupapattipadamanuùajya såtraü yojanãyam / racanàpravçttyoþ ko bheda ityà÷aïkya pravçttisvaråpamàha-# sàmyeti# / guõànàü kila sàmyàvasthà tattvànàü pralayaþ, tadà na ki¤cit kàryaü bhavati pralayàbhàvaprasaïgàt / kintvàdau sàmyapracyutiråpaü vaiùamyaü bhavati, tataþ kasyacidguõasyàïgitvamudbhåtatvena pràdhànyaü kasyacidaïgatvaü ÷eùatvamityaïgàïgibhàvo bhavati, tasmin sati mahadàdikàryotpàdanàtmikà pravçttiþ, tayà vividhakàryavinyàso racaneti bheda ityarthaþ / guõànàü pravçtti÷cetanàdhiùñhànapårvikà, pravçttitvàt, rathàdipravçttivadityàha-# sàpãti# / vipakùe svatantre pravçtyanupapattirityarthaþ / kecittu bhedànàü pravçtti÷aktimatvàccetanànadhiùñhatàcetanaprakçtikatvamiti ÷aktitaþ pravçttiriti liïgaü vyàcakùate / asyàpi guõeùu vyabhicàraþ / kàryatvavi÷eùaõe ca viruddhatà, pravçtti÷aktimatve sati kàryatvasya ghañàdiùu cetanàdhiùñitaprakçtikatvenoktasàdhyaviruddhena vyàptidar÷anàditi 'pravçtte÷ca'iti såtreõa j¤àpitam / nanu loke svatantràcetanànàü pravçtyadar÷ane 'pi pradhàne sà pravçttiþ sidhyatu, tatràha-# dçùñàcceti# / anumàna÷araõasya tava dçùñantaü vinàtãndriyàrthasiddhyayogàditi bhàvaþ / nanu pradhànasya pravçttiü khaõóayatà cetanasya sçùñau pravçttirvàcyà sà na yukteti sàükhyaþ ÷aïkate-# nanviti# / ÷uddhacetanasya pravçttyayogamaïgãkaroti-# satyamiti# / tarhi kevalasyàcetanasya pravçttisiddhiranyathà sçùñyayogàt / , tatràha-# tathàpãti# / kevalasya cetanasyàpravçttàvapi cetanàcetanayormithaþ saübandhàtsçùñipravçttiriti bhàvaþ / imaü vedàntasiddhàntaü sàükhyo dåùayati-# na tviti# / sarvà pravçttiracetanà÷rayaiva dçùñà / na tvacetanasaübandhenàpicetanasya kvacitpravçttirdçùñà / tasmànna cetanàtsçùñirityarthaþ / matadvayaü ÷rutvà madhyasthaþ pçcchati-# kiü# # punariti# / yasminnacetane rathàdau pravçttirdçùñà tasyaiva sà na cetanastatra heturiti kiü sàükhyamataü sàdhu uta yena cetanenà÷vàdinà pravçttistatprayuktà seti vedàntimataü và sàdhviti pra÷nàrthaþ / sàükhya àha-# nanviti# / # ubhayoþ# / pravçttitadà÷rayayorityarthaþ / dçùñà÷rayeõaiva pravçtterupapattàvadçùñacetanapravçttirna kalpyeti bhàvaþ / àtmano 'pratyakùatve kathaü siddhiþ, tatràha-# pravçttãti# / jãvaddehasya rathàdibhyo vailakùaõyaü pràõàdisatvaü liïgaü dçùñamiti kçtvà cetanasya siddhirityanvayaþ / jãvaddehaþ sàtmakaþ pràõàdimatvàt, vyatirekeõa rathàdivadityàtmasiddhirityarthaþ / dehapravçttiþ svà÷rayàdanyena j¤ànavatà sahabhåtà, pravçttitvàt, rathapravçttivadityanumànàntarasåcanàya pravçttyà÷rayetyuktam, sadbhàvasiddhireva na pravartakatvamityevakàràrthaþ / anumitasya sadbhàvamàtreõa pravçttihetutve sarvatràkà÷asyàpi hetutvaprasaïgàditi bhàvaþ / àtmano 'pratyakùatve càrvàkàõàü bhramo 'pi liïgamityàha-# ata eveti# / apratyakùatvàdevetyarthaþ / dehànyàtmanaþ pratyakùatve bhramàsaübhavàditi bhàvaþ / # dar÷anàt# / pravçtticaitanyayoriti ÷eùaþ / pravçttiü pratyà÷rayatvamacetanasyaivetyuktamaïgãkçtya cetanasya prayojakatvaü siddhàntã sàdhayati-# tadabhidhãyata iti# / rathàdipravçttàva÷vàdicetanasyànvayavyatireko sphuñau tàbhyàü cetanasya pravartakatvaü bàhyànàmapi saümatamityàha-# laukàyatikànàmapãti# / yaþ pravartakaþ saþ svayaü pravçttimàna÷vàdivaditi vyàpteràtmani vyàpakàbhàvànna pravartakatvamiti ka÷cicchaïkate-# nanviti# / maõyàdau vyabhicàrànna vyàptiriti pariharati-# neti# / vastuta ekatve 'pi kalpitaü dvaitaü pravartyamastãtyàha-# na# / # avidyeti# / avidyakalpite nàmaråpaprapa¤ce tayaivàvidyàråpayà màyayà ya àve÷a÷cidàtmanaþ kalpitaþ saübandhastasya va÷aþ sàmarthyaü tenàntaryàmitvàdikamã÷vasyetyuktatvànna codyàvasara ityarthaþ //2//  END BsCom_2,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.3 payo 'mbuvac cet tatràpi | BBs_2,2.3 | syàdetat / yathà kùãramacetanaü svabhàvenaiva vatsavivçddhyarthaü pravartate, yathàca jalamacetanaü svabhàvenaiva lokopakàràya syandata evaü pradhànamacetanaü svabhàvenaiva puruùàrthasiddhaye pravartiùyata iti / naitatsàdhåcyate / yatastatràpi payombuno÷cetanàdhiùñhitayoreva pravçttirityanumimãmahe / ubhayavàdiprasiddhe rathàdavacetane kevale pravçttyadar÷anàt / ÷àstraü ca 'yo 'psu tiùñhan yo 'po 'ntaro yamayati' (bç. 3.7.4), 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi pràcyonyà nadyaþ syandante' (bç. 3.8.9) ityeva¤jàtãyakaü samastasya lokaparispanditasye÷varàdhiùñhitatàü ÷ràvayati / tasmàtsàdhyapakùanikùiptatvàtpayombuvadityanupanyàsaþ / cetanàyà÷ca dhenvàþ snehecchayà payasaþ pravartakatvopapatteþ / vatsacoùaõena ca payasa àkçùyamàõatvàt / nacàmbuno 'pyatyantamanapekùà, nimnabhåmyàdyapekùatvàtsyandanasya / cetanàpekùatvaü tu sarvatropadar÷itam / 'upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhi' (bra.så. 2.1.24) ityatra tu bàhyanimittanirapekùamapi svà÷rayaü kàryaü bhavatãtyetallokadçùñyà nidar÷itam / ÷àstradçùñyà tu punaþ sarvatraive÷varàpekùatvamàpadyamànaü na paràõudyate // 3 // ---------------------- FN: sàdhyavattà pakùeõa tulyatvàt / anupanyàsaþ na vicàrabhåmiþ / anàdijaóasya pravçtti÷cetanàdinà, pravçttitvàt, rathàdipravçttivaditi sthitam / tatra kùãràdau vyabhicàramà÷aïkya tasyàpi pakùasamatvenoktànumànàdàgamena ca sàdhyasiddhirna vyabhicàra iti såtraü vyàcaùñe-# syàdetadityàdinà# / # sàdhyapakùeti# / sàdhyavatà pakùeõatulyatvàdityarthaþ / # anupanyàsaþ# / na vyabhicàrabhåmiriti yàvat / kùãre pravartakatvena dhenvàdeþ sattvàcca na vyabhicàra ityàha-# cetanàyà÷ceti# / # upadar÷itam# / anumànàgamàbhyàmiti ÷eùaþ / såtrakàrasya 'kùãravaddhi' 'tatràpi'iti ca vaktuþ pårvàparavirodhamà÷aïkya lokadçùñyà ÷àstradçùñyà ca såtradvayamityavirodhamàha-# upasaühàreti# //3//  END BsCom_2,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.4 vyatirekànavasthite÷ cànapekùatvàt | BBs_2,2.4 | sàükhyànàü trayo guõàþ sàmyenàvatiùñhamànàþ pradhànam / natu tadvyatirekeõa pradhànasya pravartakaü nivartakaü và ki¤cidbàhyamapekùyamavastitamasti / puruùastådàsãno na pravartako na nivartaka ityato 'napekùaü pradhànaü, anapekùatvàcca kadàcitpradhànaü mahadàdyàkàreõa pariõamate kadàcinna pariõamata ityetadayuktam / ã÷varasya tu sarvaj¤atvàtsarva÷aktitvànmahàmàyatvàcca pravçttyapravçttã na virudhyete // 4 // astu pradhànasyàpi dharmàdi karma puruùo và pravartaka ityà÷aïkya såtraü pravçttaü, tadvyàcaùñe-# sàükhyànàmityàdinà# / pradhànavyatirekeõa karmaõo 'navasthiteþ puruùasyodàsãnatvàt kadàcitsçùñipravçttiþ kadàcitpralaya ityayuktamityarthaþ / karmaõo 'pi pradhànàtmakasyàcetanatvàt sadàsatvàcca na kàdàcitkapravçttiniyàmakatvamiti bhàvaþ //4//  END BsCom_2,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.5 anyatràbhàvàc ca na tçõàdivat | BBs_2,2.5 | syàdetat / yathà tçõapallavodàdi nimittàntaranirapekùaü svabhàvàdeva kùãràdyàkàreõa pariõamata evaü pradhànamapi mahadàdyàkàreõa pariõaüsyata iti / kathaü ca nimittàntaranirapekùaü tçõàdãti gamyate / nimittàntarànupalambhàt / yadi hi ki¤cinnimittamupalabhemahi tato yathàkàmaü tena tçõàdyupàdàya kùãraü saüpàdayemahi, natu saüpàdayàmahe / tasmàtsvàbhàvikastçõàdeþ pariõàmastathà pradhànasyàpi syàditi / atrocyate- bhavettçõàdivatsvàbhàvikaþ pradhànasyàpi paraõàmo yadi tçõàderapi svàbhàvikaþ pariõàmo 'bhyupagamyeta / natvabhyupagamyate, nimittàntaropalabdheþ / kathaü nimittàntaropalabdhiþ, anyatràbhàvàt / dhenvaiva hyupayuktaü tçõàdi kùãro bhavati na prahãõamanaóudàdyupayuktaü và / yadi hi nirnimittametatsyàddhenu÷arãrasaübandhàdanyatràpi tçõàdi kùãrãbhavet / naca yathàkàmaü mànuùairna ÷akyaü saüpàdayitumityetàvatà nirnimittaü bhavati / bhavati hi ki¤citkàryaü mànuùasaüpàdyaü ki¤ciddaivasaüpàdyam / manuùyà api ÷aknuvatyevocitenopàyena tçõàdyupàdàya kùãraü saüpàdayitum / prabhåtaü hi kùãraü kàmayamànàþ prabhåtaü ghàsaü dhenuü càrayanti / tata÷ca prabhåtaü kùãraü labhante / tasmànna tçõàdivatsvàbhàvikaþ pradhànasya pariõàmaþ // 5 // ---------------------- FN: prahãõaü naùñam / punarapi dçùñàntabalàt pradhànasya svata eva kàdàcitkapravçttirityà÷aïkya niùedhati såtrakàraþ-# anyatretyàdinà# / pçcchati-# kathamiti# / uttaram-# nimittàntareti# / dhenvàdinimittàntaramastãti siddhàntayati-# atrocyata# # iti# / prahãõaü naùñam / yaduktaü kùãrasya svecchayà saüpàdayituma÷akyatvàtsvàbhàvikatvamiti, tatràha-# naca yathàkàmamiti# //5//  END BsCom_2,2.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.6 abhyupagame 'py arthàbhàvàt | BBs_2,2.6 | svàbhàvikã pradhànapravçttirna bhavatãti sthàpitam / athàpi nàma bhavataþ ÷raddhàmanurudhyamànàþ svàbhàvikãmeva pradhànasya pravçttimabhyupagacchema tathàpi doùo 'nuùajyetaiva / kutaþ / arthàbhàvàt / yadi tàvatsvàbhàvikã pradhànasya pravçttirna ki¤cidanyadihàpekùata ityucyeta tato yathaiva sahakàri ki¤cinnàpekùata evaü prayojanamapi ki¤cinnàpekùiùyate ityataþ pradhànaü puruùasyàrthaü sàdhayituü pravartata itãyaü pratij¤à hãyeta / sa yadi bråyàtsahakàryeva kevalaü nàpekùate na prayojanamapãti / tathàpi pradhànapravçtteþ prayojanaü vivektavyaü bhogo và syàdapavargo vobhayaü veti / bhoga÷cetkãdç÷o 'nàdheyàti÷ayasya puruùasya bhogo bhavet / anirmokùaprasaïga÷ca apavarga÷cetpràgapi pravçtterapavargasya siddhatvàtpravçttiranarthikà syàt / ÷abdàdyanupalabdhiprasaïga÷ca / ubhayàrthatàbhyupagame 'pi bhoktavyànàü pradhànamàtràõàmànantyàdanirmokùaprasaïga eva / nacautsukyanivçttyarthà pravçttiþ / nahi pradhànasyàcetanasyautsukyaü saübhavati / naca puraùasya nirmalasya niùkalasyautsukyam / dçk÷aktisarga÷aktivaiyarthyabhayàccetpravçttistarhi dçk÷aktyanucchedavatsarga÷aktyanucchedàtsaüsàrànucchedàdanirmokùaprasaïga eva / tasmàtpradhànasya puruùàrthà pravçttirityetadayuktam // 6 // ---------------------- FN: arthàbhàvàt puruùàrthàbhàvaprasaïgàt / sukhaduþkha pràptiparihàraråpàti÷aya÷ånyasya / mãyante bhujyante iti màtrà bhogàþ / pradhànasya na svataþpravçttiþ, svataþprabhçtyabhyupagame puruùàrthasyàpekùàbhàvaprasaïgàdityekor'thaþ / tatreùñàpattiü nirasyati-# ityataþ pradhànamiti# / uktaprasaïgasyeùñatve pratij¤àhàniþ syàdityarthaþ / arthàsaübhavànna svataþpravçttirityarthàntaraü ÷aïkàpårvakamàha-# sa yadãtyàdinà# / prayojanamapekùitaü cedvaktavyamityàha-# tathàpãti# / kåñasthe puruùe svataþsukhàdiråpasyàti÷ayasyàdhàtuma÷akyatvàdadhyàsànaïgãkàràcca bhogo na yuktaþ / kiü ca pradhànapravçtterbhogàrthatve mokùahetuvivekakhyàtyabhàvàdanirmokùaprasaïga÷ca, apavargàrthatve svaråpàvasthànaråpamukteþ svataþsiddhatvàt pravçttivaiyarthyaü, bhogàbhàvaprasaïga÷cetyarthaþ / tçtãyaü dåùayati-# ubhayàrthateti# / mãyante bhujyanta iti màtrà bhogyàþ / autsukyanivçttyarthaü yathà kriyàsu pravartate lokaþ puruùasya vimokùàrthaü pravartate tadvadavyaktamiti kàrikoktaü dåùayati-# naceti# / autsukyamicchàvi÷eùaþ kevalajaóasyàtmano và na yukta ityarthaþ / asti puruùasya dçk÷akti÷cidråpatvàt, asti ca pradhànasya sarga÷aktistriguõatvàt, tayoþ ÷aktyordç÷yasçùñã vinà sàrthakyàyogàt pradhànasya sçùñau pravçttiriti cet / na / ÷aktyornityatvàt sçùñinityatvàpattirityàha-# dçk÷aktãti# //6//  END BsCom_2,2.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.7 puruùà÷mavad iti cet tathàpi | BBs_2,2.7 | syàdetat / yathà ka÷citpuruùo dçk÷aktisaüpannaþ pravçtti÷aktihãnaþ païguraparaü puruùaü pravçtti÷aktisaüpannaü dçk÷aktihãnamandhamadhiùñhàya pravartayati / yathà vàyaskànto '÷mà svayamapravartamàno 'pyayaþ pravartayati / evaü puruùaþ pradhànaü pravartayiùyatãti dçùñàntapratyayena punaþ pratyavasthànam / atrocyate- tathàpi naiva doùànnirmokùo 'sti / abhyupetahànaü tàvaddoùa àpatati / pradhànasya svatantrasya pravçttyabhyupagamàt, puruùasya na pravartakatvànabhyupagamàt / kathaü codàsãnaþ puruùaþ pradhànaü pravartayet / païgurapi hyandhaü vàgàdibhiþ puruùaü pravartayati / naivaü puruùasya ka÷cidapi pravartanavyàpàro 'sti, niùkriyatvàcca / nàpyayaskàntavatsaünidhimàtreõa pravartayet / saünidhinityatvena pravçttinityatvaprasaïgàt / ayaskàntasya tvanityasaünidherasti svavyàpàraþ saünidhiþ, parimàrjanàdyapekùà càsyastãtyanupanyàsaþ puruùà÷mavaditi / tathà pradhànasyàcaitanyàtpuruùasya caudàsãnyàttçtãyasya ca tayoþ saübandhayiturabhàvàtsaübandhànupapattiþ / yogyatànimitte ca saübandhe yogyatànucchedàdanirmokùaprasaïgaþ / pårvavaccehàpyarthàbhàvo vikalpayitavyaþ / paramàtmanastu svaråpavyapà÷rayamaudàsãnyaü màyàvyapà÷rayaü ca pravartakatvamityastyati÷ayaþ // 7 // puruùasya pravartakatvaü nirastamapi dçùñàntena punarà÷aïkya niùedhati-# puruùà÷mavaditi cettathàpi# / pradhànasya svàtantryaü puruùasyaudàsãnyaü càbhyupetaü tyajyata iti vadantaü sàükhyaüpratyàha-# kathaü ceti# / puruùasya parispandaþ prayatnaguõo và nàstãti vaktuü hetudvayam / pradhànapuruùayornityatvàdvyàpitvàcca nityaþ saünidhiþ, a÷manastu parimàrjanamçjutvena sthàpanamanityasaünidhi÷ceti vyàpàro 'stãtyanupanyàsaþ, samadçùñàntopanyàso na bhavatãtyarthaþ / nanu cijjaóayordraùñçdç÷yabhàvayogyatàsti, tayà tadbhàvaþ saübandha ityata àha-# yogyateti# / cijjaóatvaråpàyà yogyatàyà nityatvàtsaübandhanityatvàpattirityarthaþ / yathà svatantrapradhànapravçttipakùo bhogo 'pavarga ubhayaü và phalamiti vikalpya dåùitaþ, evaü puruùàdhãnapradhànapravçttipakùo 'pi phalàbhàvena dåùaõãya ityàha-# pårvavacceti# / siddhànte paramàtmana udàsãnasya kathaü pravartakatvamityà÷aïkyàha-# paramàtmeti# / sàükhyamate ubhayaü viruddhaü satyatvàt / asmanmate kalpitàkalpitayoravirodha ityati÷ayaþ //7//  END BsCom_2,2.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.8 aïgitvànupapatte÷ ca | BBs_2,2.8 | ita÷ca na pradhànasya pravçttiravalpate / yaddhi sattvarajastamasàmànyonyaguõapradhànabhàvamutsçjya sàmyena svaråpamàtreõàvasthànaü sà pradhànàvasthà / tasyàmavasthàyàmanapekùasvaråpàõàü svaråpapraõà÷abhayàtparasparaü pratyaïgibhàvànupapatteþ / bàhyasya ca kasyacitkùobhayiturabhàvàdguõavaiùamyanimitto mahadàdyutpàdo na syàt // 8 // kiü pradhànàvasthà kåñasthavannityà, uta vikàriõã / àdye doùamàha-# tasyàmiti# / aïgàïgibhàve sàmyasvaråpanà÷aþ syàt, tataþ kauñasthyabhaïga iti bhayàdaïgàïgitvànupapatteþ sçùñyanupapattirityarthaþ / dvitãyaü dåùayati-# bàhyasyeti# / cirakàlasthitasya sàmyasya cyutau nimittaü vàcyaü tannàstãtyarthaþ //8//  END BsCom_2,2.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.9 anyathànumitau ca j¤a÷aktiviyogàt | BBs_2,2.9 | athàpi syàdanyathà vayamanumimãmahe yathà nàyamanantaro doùaþ prasajyeta / nahyanapekùasvabhàvàþ kåñasthà÷càsmàbhirguõà abhyupagamyante pramàõàbhàvàt / kàryava÷ena tu guõànàü svabhàvo 'bhyupagamyate / yathà yathà kàryotpàda upapadyate tathà tathaiùàü svabhàvo 'bhyupagamyate / calaü guõavçttamiti càstyabhyupagamaþ / tasmàtsàmyàvasthàyàmapi vaiùamyopagamayogyà eva guõà avatiùñhanta iti / evamapi pradhànasya j¤a÷aktiviyogàdracanànupapattyàdayaþ pårvoktà doùàstadavasthà eva / j¤a÷aktimapi tvanumimànaþ prativàditvànnivarteta / cetanamekamanekaprapa¤casya jagata upàdànamiti brahmavàdaprasaïgàt / vaiùamyopagamayogyà api guõàþ sàmyàvasthàyàü nimittàbhàvànnaiva vaiùamyaü bhajeran / bhajamànà và nimittàbhàvàvi÷eùàtsarvadaiva vaiùamyaü bhajeranniti prasajyata evàyamanantaro 'pi doùaþ // 9 // guõànàü mitho 'napekùasvabhàvatvànna svato vaiùamyamityuktam, tatra hetvasiddhimà÷aïkya såtrakàraþ pariharati-# anyatheti# / anapekùasvabhàvàdanyathà sàpekùatvena guõànàmanumànàtpårvasåtrokto doùo na prasajyate / na caivamapasiddhàntaþ, kàryànusàreõa guõasvabhàvàïgãkàràdityàha-# calaü guõavçttamiti# / pårvasåtroktàïgàïgitvànupapattidoùàbhàvamaïgãkçtya pariharati-# evamapãti# / kàryàrthaü j¤àna÷aktikalpane brahmavàdaþ syàdityarthaþ / aïgãkàraü tyajati-# vaiùamyeti# //9//  END BsCom_2,2.1.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.1.10 vipratiùedhàc càsama¤jasam | BBs_2,2.10 | parasparaviruddha÷càyaü sàükhyànàmabhyupagamaþ / kvacitsaptendriyàõyanukràmanti, kvacidekàda÷a / tathà kvacinmahatastanmàtrasargamupadi÷anti, kvacidahaïkãràt / tathà kvacittrãõyantaþkaraõàni varõayanti kvacidekamiti / prasiddha eva tu ÷rutye÷varakàraõavàdinyà virodhastadanuvartinyà ca smçtyà / tasmàdapyasama¤jasaü sàükhyànàü dar÷anamiti / atràha- nanvaupaniùadànàmapyasama¤jasameva dar÷anaü tapyatàpakayorjàtyantarabhàvànabhyupagamàt / ekaü hi brahma sarvàtmakaü sarvasya prapa¤casya kàraõamabhyupagacchatàmekasyaivàtmano vi÷eùau tapyatàpakau na jàtyantarabhåtàvityabhyupagantavyaü syàt / yadi cetau tapyatàpakàvekasyàtmano vi÷eùau syàtàü sa tàbhyàü tapyatàpakàbhyàü na nirmucyata iti tàpopa÷àntaye samyagdar÷anamupadi÷acchàstramanarthakaü syàt / nahyauùõyaprakà÷adharmakasya pradãpasya tadavasthasyaiva tàbhyàü nirmokùa upapadyate / yo 'pijalataraïgavãcãphenàdyupanyàsaþ, tatràpi jalàtmana ekasya vãcyàdanyo vi÷eùà àvirbhàvatirobhàvaråpeõa nityà eveti samàno jalàtmano vãcyàdibhiranirmokùaþ / prasiddha÷càyaü tapyatàpakayorjàtyantarabhàvo loke / tathàhi- arthã càrtha÷cànyonyabhinnau labhyete / yadyarthinaþ svato 'nyor'tho na syàt, yasyàrthino yadviùayamarthitvaü sa tasyàrtho nityasiddha eveti na tasya tadviùayamarthitvaü syàt, yathà prakà÷àtmanaþ pradãpasya prakà÷àkhyortho nityasiddha eveti na tasya tadviùayamarthitvaü bhavati / apràpte hyarthe 'rthino 'rthitvaü syàditi / tathàrthàsyàpyarthatvaü na syàt / yadi syàtsvàrthatvameva syàt / nacaitadasti / saübandhi÷abdo hyetàvarthã càrtha÷ceti / dvayo÷ca saübandhinoþ saübandhaþ syànnaikasyaiva / tasmàdbhinnàvetàvarthàrthinau / tathànarthànarthinàvapi / arthino 'nukålor'thaþ pratikålo 'narthastàbhyàmekaparyàyeõobhàbhyàü saübadhyate / tatràrthasyàlpãyastvàdbhåyastvàccànarthasyobhàvapyarthànarthàvanarthaü eveti tàpakaþ sa ucyate / tapyastu puruùo ya ekaþ paryàyeõobhàbhyàü saübadhyata iti tayostapyatàpakayorekàtmatàyàü mokùànupapattiþ / jàtyantarabhàve tu tatsaüyogahetuparihàràtsyàdapi kadàcinmokùopapattiriti / atrocyate- na / ekatvàdeva tapyatàpakabhàvànupapatteþ / bhavedeùa doùo yadyekàtmatàyàü tapyatàpakàvànyonyasya viùayaviùayibhàvaü pratipadyeyàtàm / natvetadastyekatvàdeva / nahyagnirekaþ sansvamàtmànaü dahati prakà÷ayati và satyapyauùõyaprakà÷àdidharmabhede pariõàmitve ca / kiü kåñasthe brahmaõyekasmiüstapyatàpakabhàvaþ saübhavet / kva punarayaü tapyatàpakabhàvaþ syàditi / ucyate- kiü na pa÷yasi karmabhåto jãvaddehastapyastàpakaþ saviteti / nanu taptirnàma duþkhaü sà cetayiturnàcetanasya dehasya / yadi hi dehasyaiva taptiþ syàtsà dehanà÷e svayameva na÷yatãti tannà÷àya sàdhanaü naiùitavyaü syàditi / ucyate- dehàbhàve 'pi kevalasya cetanasya taptirna dçùñà / naca tvayàpi taptirnàma vikriyà cetayituþ kevalasyeùyate / nàpi dehacetanayoþ saühatatvama÷uddhyàdidoùaprasaïgàt / naca taptereva taptimabhyupagacchati / kathaü tavàpi tapyatàpakabhàvaþ sattvaü tapyaü tàpakaü raja iti cet / na / tàbhyàü cetanasya saühatatvànupapatteþ / sattvànurodhitvàccetano 'pi tapyata iveti cet, paramàrthatastarhi naiva tapyata ityàpatatãva÷abdaprayogàt / na cettapyate neva÷abdo doùàya / nahi óuõóubhaþ sarpaü ivetyetàvatà saviùo bhavati / sarpo và óuõóubha ivetyetàvatà nirviùo bhavati / ata÷càvidyàkçto 'yaü tapyatàpakabhàvo na pàramàrthika ityabhyupagantavyamiti / naivaü sati mamàpi ki¤cidduùyati / atha pàramàrthikameva cetanasya tapyatvamabhyupagacchasi tavaiva sutaràmanirmokùaþ prasajyeta , nityatvàbhyupagamàcca tàpakasya / tapyatàpaka÷aktyornityatve 'pi sanimittasaüyogàpekùatvàpatteþ saüyoganimittàdar÷ananivçttàvàtyantikaþ saüyogoparamaþ, tata÷càtyantiko mokùa upapanna iti cet / na / adar÷anasya tamaso nityatvàbhyupagamàt / guõànàü codbhàvàbhibhavayoraniyatatvàdaniyataþ saüyoganimittoparama iti viyogasyàpyaniyatatvàtsàükhyasyaivànirmokùo 'parihàryaþ syàt / aupaniùadasya tvàtmaikatvàbhyupagamàdekasya ca viùayaviùayibhàvànupapattervikàrabhedasya ca vàcàrambhaõamàtratva÷ravaõàdanirmokùa÷aïkà svapne 'pi nopajàyate / vyavahàre tu yatra yathà dçùñastapyatàpakabhàvastatra tathaiva sa iti na codayitavyaþ parihartavyo và bhavati // 10 // ---------------------- FN: tvaóyàtrameva hi buddhãndriyamanekaråpàdigrahaõasamarthamekaü, sarmendriyàõi pa¤ca, saptamaü ca mana iti saptendriyàõi / j¤ànendriyàõi pa¤ca karmendriyàõi pa¤ca mana÷cetyekàda÷a / buddhirahaïkàro mana iti tràõi / ekamiti buddhireva / såtraü vyàcaùñe-# paraspareti# / tvaïmàtrameva j¤ànendriyamekamaneka÷abdàdij¤ànakàraõaü, pa¤ca karmendriyàõi mana÷ceti saptendriyàõi, j¤ànendriyàõi pa¤ca karmendriyàõi pa¤ñamana÷cetyekàda÷a / buddhirahaïkàro mana iti trãõi / ekamiti buddhireva / evaü pårvàparavirodhàditi vyàkhyàya ÷rutismçtivipratiùedhàccetyarthàntaramàha-# prasiddha iti# / tasmàdbhràntimålatvàtsàükhya÷àstrasya tena nirdeùavedàntasamanvayasya na virodha iti siddham / svamatàsàma¤jasyamasahamànaþ sàükhyaþ pratyavatiùñhate-# atràheti# / tapyo jãvastàpakaþ saüsàrastayorbhedànaïgãkàràllokaprasiddhastapyatàpakabhàvo lupyetetyarthaþ / vivçõoti-# ekaü hãti# / tathà ca bhedavyavahàralopa ityasama¤jasamityarthaþ / nanu tayorupàdànaikye 'pi mitho bhedo 'styeva yathaikavahnyàtmakayorauùõyaprakà÷ayoþ, ato na vyavahàralopa ityà÷aïkya vahneriva tàbhyàmàtmanomokùo na syàdityàha-# yadi cetyàdinà# / nanu satyapi dharmiõi svabhàvanà÷o mokùa upapadyate, satyeva jale vãcyàdinà÷adar÷anàdityà÷aïkya dçùñàntàsiddhimàha-# yo 'pãti# / ki¤ca bhedàïgãkàre 'pasiddhàntaþ, anaïgãkàre lekaprasiddhibàdha ityàha-# prasiddha÷ceti# / artho hyarjanàlàbhàdinàrthinaü tàpayatãti tàpakaþ, arthã tapyastayorabhede bàdhakamàha-# yadãti# / arthino 'nyasyàrthasyàbhàvàdarthitvàbhàvavadarthàdanyasyàrthino 'sattvàdarthatvàbhàvaþprasajyetetyàha-# tathàrthasyàpãti# / prasaïgasyeùñatvaü niràkaroti-# na caitadastãti# / arthatvaü hi kàmanàviùayatvaü, tacca kàmyàdanyasya kàmayiturasatvànna syàt / na hi svasya svàrthatvamasti kàmyasyaiva kàmayitçtvàyogàt / tasmàdbhedo 'ïgãkàrya ityarthaþ / ita÷ca bheda ityàha-# saübandhãti# / tathànarthànarthinàvapi bhinnàvityanvayaþ / arthànarthayoþ svaråpoktipårvakaü tàpakatvaü sphuñayati-# arthino 'nukåla iti# / advaitamate mukterayogamuktvà svamate yogamàha-# jàtyantareti /# tayà tapyayà buddhyà puruùasya saüyogaþ svasvàmibhàvastasya heturanàdiravivekastasya parihàro vivekastasmànnityamuktasyàpi puruùasya katha¤cidupacàrànmokùopapattirityarthaþ / yathà yoddhçgatau jayaparàjayau ràjanyupacaryete tathà puruùàdatyantabhinnabuddhigatau bandhamokùau puruùe upacaryete / taduktam-'saiva ca badhyate mucyate ca'iti / siddhàntayati-# atreti# / kiü paramàrthadçùñyà tapyatàpakabhàvànupapattirucyate, vyavahàradçùñyà và / nàdya ityàdyàha-# na# / # ekatvàdeveti# / doùatvamiti ÷eùaþ / tasyà adoùatvaü vivçõoti-# bhavedityàdinà# / etattvàttvikaü viùayaviùayitvaü na tvastãtyarthaþ / yatra tapyatàpakabhàvo dçùñastatraiveti vyavahàrapakùamàdàya siddhàntã bråte-kiü# na# # pa÷yasãti# / dehasya tapyatve dehàtmavàdàpattiriti ÷aïkate-# nanviti# / acetanasyaiva dehasya taptirneti vadatà sàükhyena vaktavyaü kiü cetanasya kevalasya taptiþ, kiüvà dehasaühatasya, uta tapteþ, àhosvit sattvasya / nàdya ityàha-# ucyata iti# / na dvitãyatçtãyavityàha-# nàpãtyàdinà# / caturthaü ÷aïkate-# sattvamiti# / sattavarajasostapyatàpakatve puruùasya bandhàbhàvàcchàstràrambhavaiyarthyamiti pariharati-# na# / # tàbhyàmiti# / asaïgatve 'pi puruùasya tapyasattvapratibimbatvàttaptiriti ÷aïkate-# sattveti# / tarhi jalacandrasya calanavanmithyaiva taptirityasmatpakùa àgata ityàha-# paramàrthata iti# / iva÷abdamàtreõa kathaü mithyà taptyavagama iti cettaducyate-iva÷abdastapyabuddhisattvasàdç÷yaü bråte, tacca sàdç÷yaü puruùasya tapyatvaråpaü cet kalpitameva vastutastaptyabhàvàdityupapàdayati-# na cediti# / puruùo vastutastapti÷ånya÷cediva÷abdo na doùàya mithyàtaptiparatvàdityarthaþ / mithyàsàdç÷yameva doùa iti cet, netyàha-# nahãti# / saviùayatvaü nirviùayatvaü ceva÷abdàrthaþ kalpita eva draùñavyaþ / sàükhyasyàvidyake tapyatàpakatve sati mamàpi ki¤cinna duùyati kintu dçùñameva saüpannamityarthaþ / yadi mithyàtapyatvàïgãkàre 'pasiddhàntaþ syàditi bhãtyà satyaü tapyatvaü puruùasyocyate tathàpyapasiddhàntaþ, kauñasthyahànàt / anirmokùa÷ca, satyasyàtmavannivçttayogàdityàha-# athetyàdinà# / ki¤ca rajaso nityatvàdduþkhasàtatyamityàha-# nityatveti# / atra sàükhyaþ ÷aïkate-# tapyeti# / sattvaü puruùo và tapya÷aktiþ, tàpaka÷aktistu rajaþ, nimittamavivekàtmakadar÷anaü tamastena sahitaþ sanimittaþ saüyegaþ puruùasya guõasvàmitvaråpastadapekùatvàdityarthaþ / mokùastaptyabhàvaþ / nimittasya nivçttyabhàvànna mokùa iti siddhàntã pariharati-# neti# / tamaso nivçttyabhàve 'pivivekenoparamànmokùa ityata àha-# guõànàü ceti# / 'calaü guõavçttam'ityaïgãkàràditi bhàvaþ / parapakùe bandhamokùànupapattimuktvà svapakùamupasaüharati-# aupaniùadasya tviti# / vastuta ekatvena bandhàbhàvànna muktyabhàva÷aïkàvasaraþ / vyavahàrastu bhedàïgãkàràttapyatàpakabhàvo bandhaþ tattvaj¤ànàttannivçtti÷copapadyata iti na codyàvasara ityarthaþ //10//  END BsCom_2,2.1.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.2.11 2 mahaddãrghàdhikaraõam / så. 11 pradhànakàraõavàdo niràkçtaþ / paramàõukàraõavàda idànãü niràkartavyaþ / tatràdau tàvadyo 'õuvàdinà brahmavàdini doùa utprekùyate sa pratisamàdhãyate / tatràyaü vai÷eùikàõàmabhyupagamaþ - kàraõadravyasamavàyino guõàþ kàryadravye samànajàtãyaü guõàntaramàrabhante, ÷uklebhyastantubhyaþ ÷uklasya pañasya prasavadar÷anàttadviparyayàdar÷anàcca / tasmàccetanasya brahmaõo jagatkàraõatve 'bhyupagamyamàne kàrye 'pi jagati cetanyaü samaveyàt / tadadar÷anàttu na cetanaü brahma jagatkàraõaü bhavitumarhatãti / imamabhyupagamaü tadãyayaiva prakriyayà vyabhicàrayati- mahaddãrghavad và hrasvaparimaõóalàbhyàm | BBs_2,2.11 | eùà teùàü prakriyà- paramàõavaþ kila ka¤citkàlamanàrabdhakàryà yathàyogaü råpàdimantaþ pàrimaõóalyaparimàõa÷ca tiùñhanti / te ca pa÷càdadçùñàdipuraþsaràþ saüyogasacivà÷ca santo dvyaõukàdikrameõa kçtsnaü kàryajàtamàrabhante / kàraõaguõà÷ca kàrye guõàntaram / yadà dvau paramàõå dvyaõukamàrabhete tadà paramàõugatà råpàdiguõavi÷eùàþ ÷uklàdayo dvyaõuke ÷aklàdãnaparànàrabhante / paramàõuguõavi÷eùastu pàrimàõóalyaü na dvyaõuke pàrimàõóalyamaparamàrabhate, dvyaõukasya parimàõàntarayogàbhyupagamàt / aõutvahrasvatve hi dvyamukavartinã parimàõe varõayanti / yadàpi dve dvyaõuke caturaõukamàrabhete tadàpi samànaü dvyaõukasamavàyinàü ÷uklàdãnàmàrambhakatvam / aõutvahrasvatve tu dvyaõukasamavàyinã api naivàrabhete, caturaõukasya mahattvàdãrghatvaparimàõayogàbhyupagamàt / yadàpi bahavaþ paramàõavo bahåni và dvyaõukàni dvyaõukasahito và paramàõuþ kàryamàrabhate tadàpi samànaiùà yojanà / tadevaü yathà paramàõoþ parimaõóalàtsato 'õu hrasvaü ca dvyaõukaü jàyate mahaddãrghaü ca tryaõukàdi na parimaõóalam, yathà và dvyaõukàdaõorhrasvàcca sato mahaddãrghaü ca tryaõukaü jàyate nàõu no hrasvam, evaü cetanàdbrahmaõo 'cetanaü jagajjaniùyata ityabyupagame kiü tava cchinnam / atha manyase virodhinà parimàõàntareõàkràntaü kàryadravyaü dvyaõukàdãtyato nàrambhakàõi kàraõagatàni pàrimaõóalyàdãnãtyabhyupagacchàmi, natu cetanàvirodhinà guõàntareõa jagata àkràntatvamasti, yena kàraõagatà cetanà kàrye cetanàntaraü nàrabheta / nahyacetanà nàma cetanàvirodhã ka÷cidguõo 'sti, cetanàpratiùedhamàtratvàt / tasmàtpàrimàõóalyàdivaiùamyàtpràpnoti cetanàyà àrambhakatvamiti / naivaü maüsthàþ / yathà kàraõe vidyamànànàmapi pàrimàõóalyàdinàmanàrambhakatvamevaü caitanyasyàpãtyasyàü÷asya samànatvàt / naca parimàõàntarakràntatvaü pàrimàõóalyàdãnàmàrambhakatvopapatteþ / àrabdhamapi kàryadravyaü pràgguõàrambhàtkùaõamàtramaguõaü tiùñhatãtyabhyupagamàt / naca parimàõàntaràrambhe vyagràõi pàrimàõóalyàdãnãtyataþ svasamànajàtãyaü parimàõàntaraü nàrabhante parimàõàntarasyànyahetutvàbhyupagamàt / 'kàraõabahutvàtkàraõamahatvàtpracayavi÷eùàcca mahat' (vai. så. 7.1.9) 'tadviparãtamaõu' (7.1.10 ) 'etena dãrghatvahrasvatve vyàkhyàte' (7.1.17) iti hi kàõabhujàni såtràõi / naca saünidhànavi÷eùàtkuta÷ctkàraõabahutvàdãnyevàrabhante na pàrimàõóalyàdãnãtyucyeta, dravyàntare guõàntare vàrabhyamàõe sarveùàmeva kàraõaguõànàü svà÷rayasamavàyavi÷eùàt / tasmàtsvabhàvàdeva pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatvaü, tathà cetanàyà apãti draùñavyam / saüyogàcca dravyàdãnàü vilakùaõànàmutpattidar÷anàtsamànajàtãyotpattivyabhicàraþ / dravye prakçte guõodàharaõamayuktamiti cet / na / dçùñàntena vilakùaõàrambhamàtrasya vivakùitatvàt / naca dravyasya dravyamevodàhartavyaü guõasya và guõa eveti ka÷cinniyame heturasti / såtrakàro 'pi bhavatàü dravyasya guõamudàjahàra- 'pratyakùàpratyakùàõàmapratyakùatvàtsaüyogasya pa¤càtmakaü na vidyate' (vai. så. 4.2.2) iti / yathà pratyakùàpratyakùayorbhåmyàkà÷ayoþ samavayansaüyogo 'pratyakùa evaü pratyakùàpratyakùeùu pa¤casu bhåteùu samavayaccharãramapratyakùaü syàt / pratyakùaü hi ÷arãram / tasmànna pà¤cabhautikamiti / etaduktaü bhavati- guõa÷ca saüyogo dravyaü ÷arãram / 'dç÷yate tu' (bra. så. 2.1.6) iti càtràpi vilakùaõotpattiþ prapa¤cità / nanvevaü sati tenaivaitadgatam / neti bråmaþ / tatsàükhyaü pratyuktam, etattu vai÷eùikaü prati / nanvatide÷o 'pi samànanyàyatayà kçtaþ 'etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ' (bra.så. 2.1.12) iti / satyametat / tasyaiva tvayaü vai÷eùikaprakriyàrambhe tatprakriyànugatena nidar÷anena prapa¤caþ kçtaþ // 11 // ---------------------- FN: paramàõuþ parimaõóalaþ tadgataü parimàõaü pàrimàõóalyam / dve dve iti pañhitavyam / vçttànuvàdena 'mahaddãrghavat'iti svamatasthàpanàtmakàdhikaraõasya saügatimàha-# pradhàneti# / yadyapi sàükhyamataniràsànantaraü paramàõuvàdo niràkartavyaþ svamatasthàpanasya smçtipàde saügatatvàt tathàpi pårvatra pradhànaguõànàü sukhàdãnàü jagatyananvayàtpradhànasyànupàdànatvamuktaü, tathà brahmaguõacaitanyànanvayàdbrahmaõo 'pi nopàdànatvamiti doùo dçùñàntasaügatilàbhàdatra samàdhãyata ityarthaþ / cetanàdbrahmaõo jagatsargavàdã vedàntasamanvayo viùayaþ / sa kiü yaþ samavàyikàraõaguõaþ sa kàryadravye svasamànajàtãyaguõàrambhakastantu÷auklyavaditi nyàyena virudhyate na veti saüdehe nyàyasyàvyabhicàràdvirudhyata iti pràpte vyabhicàrànna tadvirodha iti siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# eùetyàdinà# / yadyapi 'na vilakùaõatvàt'ityatra cetanàdacetanasargaþ sàdhitastathàpi vai÷eùikanyàyasya tadãyaprakriyayà vyabhicàroktyarthatvàdasya såtrasya na gatàrthatà / pralayakàle paramàõavo ni÷calà asaüyuktàstiùñhanti sargakàle càdçùñavadàtmasaüyogàtteùu karma bhavati, tena saüyogàddravyàntarasçùñirbhavati, kàraõaguõàþ kàrye guõàntaramànabhanta iti sàmànyena prakriyàmuktvà vi÷eùatastàmàha-# yadà dvàviti# / paramàõuþ parimaõóalaþ, tadgataü parimàõaü pàrimàõóalyamityucyate, tacca svasamànajàtãyaguõàrambhakaü na bhavatãtyuktanyàyasya vyabhicàra iti bhàvaþ / vyabhicàrasthalàntaramàha-# yadàpi dve iti# / dve dve iti ÷abdadvayaü pañhitavyam, evaü sati caturbhirdvyaõukai÷caturaõukàrambha upapadyate, yathà÷rute tu dvàbhyàü dvyaõukàbhyàü mahata÷caturaõukasyàrambho na yujyate, kàraõagataü mahatvaü bahutvaü và vinà kàrye mahatvàyogàditi mantavyam / prakañàrthakàràstu yaddvàbhyàü dvyaõukàbhyàmàrabdhaü kàrye mahatvaü dç÷yate tasya hetuþ pracayo nàma pra÷ithilàvayavasaüyoga iti ràvaõapraõãte bhàùye dç÷yata iti cirantanavai÷eùikadçùñyedaü bhàùyamityàhuþ / sarvathàpi dvyaõukagatahrasvatvàõutvaparimàõayoranàrambhakatvàdvyabhicaraþ / yadyapi tàrkikà dvàbhyàmeva paramàõubhyàü dvyaõukaü tribhirdvyaõukaistryaõukamiti kalpayanti tathàpi tarkasyàpratiùñhànànna niyama iti matvà bråte-# yadàpi bahava iti# / kàrakaguõàþ ÷uklàdayaþ samànajàtãyaguõàrambhakàþ, kàryadravyaparimàõaü tu na kàraõaparimàõàrabhyaü kintu kàraõagatasaükhyàrabhyamiti prakriyà tulyetyarthaþ / evaü prakriyàü dar÷ayayitvà såtraü yojayan vyabhicàramàha-# tadevamiti /# paramàõubhya eva mahaddãrghaü cetyaniyataprakriyàmà÷rityoktam / niyataprakriyàmà÷ritya vyabhicàramàha-# yathà veti# / aõuhrasvebhyo dvyaõukebhyo 'õudravyaü na jàyate hrasvamapi na jàyata iti vyabhicàra ityarthaþ / såtre và÷abda÷càrtho 'nuktàõusamuccayàrthaþ / tathà ca hrasvaparimaõóalàbhyàü dvyaõukaparamàõubhyàü mahaddãrghàõuvaccetanàdacetanaü jàyata iti såtrayojanà / tatra hrasvànmahaddãrghaü tryaõukaü parimaõóalàdaõu dvyaõukamiti vibhàgaþ / dçùcàntavaiùamyaü ÷aïkate-# atha manyasa iti# / acetanaiva virodhiguõa ityata àha-# na hyacetaneti# / kàryadravyasya parimàõàntaràkràntatvamaïgãkçtya vivakùitàü÷asàmyamàha-# maivamiti# / aïgãkàraü tyajati-# naceti# / utpannaü hi parimàõàntaraü virodhi bhavati, tadutpatteþ pràgvirodhyabhàvàt dvyaõuke pàrimàõóalyàrambhaþ kiü na syàdityarthaþ / nanu virodhiparimàõena sahaiva dravyaü jàyata ityata àha-# àrabdhamapãti# / sahotpattàvapasiddhàntaþ / ato virodhyabhàvaþ siddha iti bhàvaþ / aõutvàdyàrambhe vyagratvàt pàrimàõóalyàdeþ svasamànaguõànàrambhakatvamityà÷aïkya niùedhati-# naceti# / vyagratvamanyathàsiddham / tatra hetuþ-# parimàõantarasyeti# / anyahetukatve såtràõyudàharati-# kàraõeti# / kàraõànàü dvyaõukànàü bahutvàt tryaõuke mahatvaü mçdo mahatvàt ghañe mahatvaü, dvitålapiõóàrabdhe 'tisthålatålapiõóe pracayàdavayavasaüyogavi÷eùànmahatvamityarthaþ / mahatvaviruddhamaõutvaü paramàõugatadvitvasaükhyayà dvyaõuke bhavatãtyàha-# taditi# / yanmahatvasyàsamavàyikàraõaü tadeva mahatvasamànàdhikaraõasya dãrghatvasya, yaccàõutvasyàsamavàyi kàraõaü tadevàõutvàvinàbhåtahçsvatvasyàsamavàyikàraõamityatidi÷ati-# eteneti# / ato mahatvàdàvahetutvàtpàrimàõóalyàdãnàü vyagratvasiddhamiti bhàvaþ / teùàü saünidhivi÷eùàbhàvànna samànaguõàrambhakatvamityapi na vàcyamityàha-# naceti# / pàrimàõóalyàdãnàmapi bahutvàdivatsamavàyikàraõagatatvàvi÷eùàdityarthaþ / teùàmanàrambhakatve kàryadravyasya virodhiguõàkràntatvaü vyagratvamasaünidhirvà na heturityuktiphalamàha-# tasmàditi# / yattu kàraõaguõaþ svasamànaguõàrambhaka iti vyàpteþ sàmànyaguõeùu pàrimàõóalyàdiùu vyabhicàre 'pi yo dravyasamavàyikàraõagato vi÷eùaguõaþ sa svasamànajàtãyaguõàrambhaka iti vyàpte÷caitanyasya vi÷eùaguõatvàdàrambhakatvaü durvàramiti, tanmandaü, citrapañahetutantugateùu nãlàdiråpeùuvijàtãyacitraråpahetuùu vyabhicàràccaitanyasyàtmatvena guõatvàbhàvàcceti mantavyam / tasmàccetanàdvijàtãyàrambho yukta iti sthitam / tatrodàhaõàntaramàha-# saüyogàcceti# / nanu cetanaü brahma kàryopàdànatvàddravyaü, tanna vilakùaõasyopàdànamiti prakçte ki¤ciddravyameva vilakùaõakàryakaramudàhartavyam, na saüyogasya guõasyodàharaõamiti ÷aïkate-# dravya iti# / guõàt dravyavaccetanàdacetanàrambha iti vilakùaõàrambhakatvàü÷e 'yaü dçùñànta iti pariharati-# neti# / aniyamaþ kaõàdasaümata ityàha-# såtrakàro 'pãti# / etàvatà kathamaniyamaþ, tatràha-# etaduktamiti# / navilakùaõatvanyàyena punaruktyabhàve 'tide÷àdhikaraõena punaruktiriti ÷aïkate-# nanvatide÷a iti# / samànaguõàrambhaniyamasya pàrimàõóalyàdidçùñàntena bhaïgàrthamasyàrambha ityàha-# satyamiti# / tasyaivàtide÷asyetyarthaþ //11//  END BsCom_2,2.2.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.12 3 paramàõujagadakàraõatvàdhikaraõam / så. 12-17 ubhayathàpi na karmàtastadabhàvaþ | BBs_2,2.12 | idànãü paramàõukàraõavàdaü niràkaroti / sa ca vàda itthaü samuttiùñhata- pañàdãni hi loke sàvayavàni dravyàõi svànugateraiva saüyogasacivaistantvàdibhirdravyairàrabhyamàõàni dçùñàni / tatsàmànyena yàvatki¤citsàvayavaü tatsarvaü svànugateraiva saüyogasacivaistairdravyairàrabdhamiti gamyate / sa càyamavayavàvayavivibhàgo yato nivartate so 'pakarùaparyantagataþ paramàõuþ / sarvaü cedaü jagadgirisamudràdikaü sàvayavaü, sàvayavatvàccàdyantavat / nacàkàraõena kàryeõa bhavitavyamityataþ paramàõavo jagataþ kàraõamiti kaõabhugabhipràyaþ / tànãmàni catvàri bhåtàni bhåmyudakatejaþpavanàkhyàni sàvayavànyupalabhya caturvidhàþ paramàõavaþ parikalpyante teùàü càpakarùaparyantagatatvena parato vibhàgàsaübhavàdvana÷yatàü pçthivyàdãnàü paramàõuparyanto vibhàgo bhavati sa pralayakàlaþ / tataþ sargakàle ca vàyavãyeùvaõuùvadçùñàpekùaü karmotpadyate tatkarma svà÷rayamaõumaõvantareõa saüniyukti tato dvyaõukàdikrameõa vàyurutpadyate / evamagnirevamàpa evaü pçthivã / evameva ÷arãraü sendriyamiti / evaü sarvamidaü jagadaõubhyaþ saübhavati / aõugatebhya÷ca råpàdibhyo dvyaõukàdigatàni råpàdãni saübhavanti tantupañanyàyeneti kàõàdà manyante / tatredamabhidhãyate- vibhàgàvasthànàü tàvadaõånàü saüyogaþ karmàpekùo 'bhyupagantavyaþ, karmavatàü tantvàdãnàü saüyogadar÷anàt / karmaõa÷ca kàryatvànnimittaü kimapyabhyupagantavyam / anabhyupagame nimittàbhàvànnàõuùvàdyaü karmasyàt / abhyupagame 'pi yadi prayatno 'bhighàtàdirvà (athà)yathàdçùñaü kimapi karmaõo nimittamabhyupagamyeta tasyàsaübhavànnaivàõuùvàdyaü karma syàt / nahi tasyàmavasthàyàmàtmaguõaþ prayatnaþ saübhavati ÷arãràbhàvàt / ÷arãrapratiùñhe hi manasyàtmanaþ saüyoge satyàtmaguõaþ prayatno jàyate / etenàbhighàtàdyapi dçùñaü nimittaü pratyàkhyatavyam / sargottarakàlaü hi tatsarvaü nàdyasya karmaõo nimittaü saübhavati / athàdçùñamàdyasya karmaõo nimittamityucyeta tatpunaràtmasamavàyi và syàdaõusamavàyi và / ubhayathàpi nàdçùñanimittamaõuùu karmàvakalpetàdçùñasyàcetanatvàt / nahyacetanaü cetanenànadhiùñhitaü svatantraü pravartate pravartayati veti sàükhyaprakriyàyàmabhihitam / àtmana÷cànutpannacaitanyasya tasyàmavasthàyàmacetanatvàt / àtmasamavàyitvàbhyupagamàcca nàdçùñamaõuùu karmaõo nimittaü syàdasaübandhàt / adçùñavatà puruùeõàstyaõånàü saübandha iti cet, saübandhasàtatyàtpravçttisàtatyaprasaïgo niyàmakàntaràbhàvàt / tadevaü niyatasya kasyacitkarmanimittasyàbhàvànnàõuùvàdyaü karma syàt / karmàbhàvàttanibandhanaþ saüyogo na syàt / saüyogàbhàvàcca tannibandhanaü dvyaõukàdi kàryajàtaü na syàt / saüyoga÷càõoraõvantareõa sarvàtmanà và syàdekade÷ena và / sarvàtmanà cedupacayànupapatteraõumàtratvaprasaïgo dçùñaviparyayaprasaïga÷ca / prade÷avato dravyasya prade÷avatà dravyàntareõa saüyogasya dçùñatvàt / ekade÷ena cetsàvayavatvaprasaïgaþ / paramàõånàü kalpitàþ prade÷àþ syuriti cet / kalpitànàmavastutvàdavastveva saüyoga iti vastunaþ kàryasyàsamavàyikàraõaü na syàt / asati càsamavàyikàraõe dvyaõukàdikàryadravyaü notpadyeta / yathàcàdisarge nimittàbhàvàtsaüyogotpattyarthaü karma nàõånàü saübhavatyevaü mahàpralaye 'pi vibhàgotpattyarthaü karma naivàõånàü saübhavet / nahi tatràpi ki¤cinniyataü tannimittaü dçùñamasti / adçùñamapi bhogaprasiddhyarthaü na pralayaprasiddhyarthamityato nimittàbhàvànna syàdaõånàü saüyogotpattyarthaü vibhàgotpattyarthaü và karma / ata÷ca saüyogavibhàgàbhàvàttadàyattayoþ sargapralayayorabhàvaþ prasajyeta / tasmàdanupapanno 'yaü paramàõukàraõavàdaþ // 12 // ---------------------- FN: svànugataiþ svasaübaddhaiþ / saübandha÷càdhàryàdhàrabhåtaþ pratyayahetuþ samudàyaþ / vai÷eùikamataparãkùàmàrabhate-# ubhayathàpi na karmàtastadabhàvaþ# / nàsya pràsaïgikena pårvàdhikaraõena saügatirapekùiteti manvànaþ pradhànasye÷varànadhiùñhitasyàkàraõatve 'pi paramàõånàü tadadhiùñhitànàü kàraõatvamastviti pratyudàharaõasaügatyà sàükhyàdhikaraõànantaryamasya vadaüstàtparyamàha-# itànãmiti# / dvyaõukàdikrameõa paramàõubhirjagadàrabhyata iti vai÷eùikaràddhànto 'tra viùayaþ / sa kiü mànamålo bhràntimålo veti saüdehe pårvapakùayati-# sa ceti# / taiþ pañàdibhiþ sàmànyaü kùityàdeþ kàryardravyatvaü tenetyarthaþ / vimataü sàvayavaü kùityàdikaü svanyånaparimàõasaüyogasacivànekadravyàrabdhaü, kàryadravyatvàt, pañàdivaditi prayogaþ / sveùñaparamàõusiddhyarthàni sàdhyavi÷eùaõàni / nanvetàvatà kathaü paramàõusiddhiþ, tatràha-# sa càyamiti# / vimataü sàvayavatvaü pakùatàvacchedakaü yato nivartate sa nyånaparimàõasyàpakarùasya paryantatvenàvasànabhåmitvenàvagataþ paramàõurityarthaþ / yàvatsàvayavamanumànapravçtteþ dvyaõukanyånadryaü niravayavaü siddhyatãti bhàvaþ / jagannityatvavàdàt kàryadravyatvahetvasiddhiriti vadantaü pratyàha-# sarvaü ceti# / vimatamàdyantavat, sàvayavatvàt, pañavadityarthaþ / hetorasiddhiü nirasyàprayojakatvaü nirasyati-# naceti# / te katividhà ityàkàïkùàyàümàha-# tànãti# / pralaye caiùàmapi nà÷ànna jagatkàraõatvamityà÷aïkyàha-# teùàü ceti# / avayavànàü vibhàgànnà÷ànnàvayavino nà÷aþ / paramàõånàü niravayavatvenàvayavavibhàgàdernà÷ahetorasaübhavànna nà÷a ityarthaþ / teùàü nityatve phalitaü sçùñikramamàha-# tata iti# / evaü kàõàdamatasya mànamålatvàttena vedàntasamanvayasya virodhàdasiddhiriti pårvapakùe phalam / tasya bhràntimålatvàdavirodha iti siddhàntayati-# tatredamiti# / pralaye vibhaktànàü paramàõånàmanyatarakarmaõo 'bhayakarmaõà và saüyogo vàcyaþ, karmaõa÷ca nimittaü prayatnàdikaü dçùñaü, yathà prayatnavadàtmakasaüyogàddehaceùñà, vàyvàdyabhighàtàdvçkùàdicalanaü, hastanodanàdiùvàdigamanaü, tadvadaõukarmaõo dçùñaü nimittamabhyupagamyate na và / dvitãye karmànutpattiþ nàdyaþ, prayatnàdeþ sçùñyuttarakàlãnatvàdityubhayathàpi na karma saübhavati / ataþ karmàsaübhavàttasya saüyogapårvakadvyaõukàdisargasyàbhàva iti såtràrthaþ / sthirasya vegavaddravyasaüyogàvi÷eùo 'bhighàtaþ sa eva calasya nodanamiti bhedaþ / dçùñanimittàbhàve 'pyadçùñavadàtmasaüyogàdaõuùu karmeti ÷aïkate-# athàdçùñamiti# / vikalpapuraþsaraü dåùayati-# tatpunariti# / jaóàtmavadaõorà÷rayatvaü ki na syàditi matvà vikalpaþ kçta iti mantavyam / atràpi såtraü yojayati-# ubhayatheti# / jãvàdhiùñhitamadçùñaü nimittamastvityata àha-# àtmana÷ceti# / acetanatvànnàdhiùñhàtçtvamiti ÷eùaþ / bhinne÷varasyàdhiùñhàtçtvamagre niràkariùyate / acetanatvamadçùñasyakarmanimittatvàbhàve heturuktaþ / hetvantaramàha-# àtmasamavàyitveti# / gurutvavadadçùñamapi svà÷rayasaüyukte kriyàheturiti ÷aïkate-# adçùñavadeti# / vibhusaüyogasyàõuùu sadà sattvàt kriyàsàtatye pralayàbhàvaþ syàditi dåùayati-# saübandheti# / kàdàcitkapravçtteradçùñaniyamyatvàyoge 'pã÷varànniyama ityata àha-# niyàmakàntareti# / yajj¤ànaü taccharãrajanyamiti vyàptivirodhena nityaj¤ànàsiddhestadguõa ã÷varo nàsti, astitve 'pi sadà sattvànna niyàmakatvamiti bhàvaþ / såtràrthaü nigamayati-# tadevamiti# / saüyogasya hetutvaü khaõóayitvà svaråpaü khaõóayati-# saüyoga÷càõoriti# / saüyogasya vyàpyavçttitve ekasminnitarasyàntarbhàvàtkàryasya pçthutvàyogàt sarvaü kàryaü paramàõumàtraü syàdityarthaþ / ki¤ca sàü÷adravye saüyogasyaikàü÷avçttitvaü dçùñaü tadvirodhàdvyàpyavçttitvaü na kalpyamityàha-# dçùñeti# / paramàõoþ saüyoga ekade÷ena cediti saübandhaþ / digbhedena kalpitaprade÷asthasaüyogasyàpi kalpitatvàttataþ kàryaü notpadyeta, utpannaü và mithyà syàdityapasiddhànta ityarthaþ / kàõàdànàü sargapratyuktau såtraü yojayitvà pralayaniràse 'pi såtraü yojayati-# thà ceti# / paramàõånàü karmaõà saüyogàtsargaþ, vibhàgàtpralaya iti prakriyà na yuktà, yugapadanantaparamàõånàü vibhàge niyatasyàbhighàtàderdçùñasya nimittasyàsattvàt dharmàdharmaråpàdçùñasya sukhaduþkhàrthatvena sukhaduþka÷ånyapralayaprayojakatvàyogànnàdçùñanimittena karmaõà vibhàgaþ saübhavati / tathà ca dçùñàdçùñanimittayorasattvàdubhayathàpi saüyogàrthatvena vibhàgàrthatvena ca karma nàsti, ataþ karmàbhàvàttayoþ saüyogavibhàgapårvakayoþ sargapralayayorabhàva iti såtrayojanà //12//  END BsCom_2,2.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.13 samavàyàbhyupagamàc ca sàmyàd anavasthiteþ | BBs_2,2.13 | samavàyàbhyupagamàcca tadabhàva iti prakçtenàõuvàdaniràkaraõena saübadhyate / dvàbhyàü càõubhyàü dvyaõukamutpadyamànamatyantabhinnamaõubhyàmaõvoþ samavaitãtyabhyupagamyate bhavatà / nacaivamabhyupagacchatà ÷akyate 'õukàraõatà samarthayitum / kutaþ / sàmyàdanavasthiteþ / yathaiva hyaõubhyàmatyantabhinnaü sadvyaõukaü samavàyalakùaõena saübandhena tàbhyàü saübadhyata evaü samavàyo 'pi samavàyibhyo 'tyantabhinnaþ sansamavàyalakùaõenànyenaiva saüvandhena samavàyibhiþ saübadhyetàtyantabhedasàmyàt / tata÷ca tasya tasyànyonyaþ saübandhaþ kalpayitavya ityanavasthaiva prasajyeta / nanviha pratyayagràhyaþ samavàyo nityasaübaddha eva samavàyibhirgçhyate nàsaübaddhaþ saübandhàntaràpekùo và / tata÷ca na tasyànyaþ saübandhaþ kalpayitavyo yenànavasthà prasajyeteti / netyucyate / saüyogo 'pyevaü sati saüyogibhirnityasaübaddha eveti samavàyavannànyaü saübandhamapekùeta / athàrthàntaratvàtsaüyogaþ saübandhàntaramapekùeta, samavoyo 'pi tarhyarthàntaratvàtsaübandhàntaramapekùeta / naca guõatvàtsaüyogaþ saübandhàntaramapekùate na samavàyo 'guõatvàditi yujyate vaktum / apekùàkàraõasya tulyatvàt / guõaparibhàùàyà÷càtantratvàt / tasmàdarthàntaraü samavàyamabhyupagacchataþ prasajyetaivànavasthà / prasajyamànàyàü cànavasthàyàmekàsiddhau sarvàsiddherdvàbhyàmaõubhyàü dvyaõuka naivotpadyeta / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 13 // # samavàyàbhyupagamàcca tadabhàvaþ# / aõuvàdàsaübhava iti yogyatayà saübadhyate dvyaõukasamavàyayoþ paramàõubhinnatvasàmyàt dvyaõukavatsamavàyasyàpi samavàyàntaramityanavasthitirityarthaþ / nanviha tantuùu paña ityàdivi÷iùñadhãniyàmakaþ samavàyo na saübandhàntaramapekùate, svaråpeõaiva nityasaübaddhatvàditi ÷aïkate-# nanviheti# / saüyogasyàpi svaråpasaübandhopapatteþ samavàyo na syàditi dåùayati-# neti# / saübandhibhinnatvàccedapekùà samavàyasyàpi tulyà / # guõaparibhàùàyà÷ceti# / guõatvàbhàve 'pi karmasàmànyàdãnàü samavàyàïgãkàràdguõatvaü samavàyitve na vyàpakam / nàpi vyàpyaü, guõasyàpi samavàyavatsvaråpasaübandhasaübhavena vyàptyanukålatarkàbhàvàt / tasmàt saübandhibhinnatvameva saübandhàntaràpekùàyàü kàraõaü, tasya samavàye 'pi tulyatvàdanavasthà durvàrà / sà ca målakùayakàrã / tayà samavàyàsiddhau samavetadvyaõukàsiddhirityarthaþ //13//  END BsCom_2,2.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.14 nityam eva ca bhàvàt | BBs_2,2.14 | apicàõavaþ pravçttisvabhàvà và nivçttisvabhàvà vobhayasvabhàvà vànubhayasvabhàvà vàbhyupagamyante gatyantaràbhàvàt / caturdhàpi nopapadyate / pravçttisvabhàvatve nityameva pravçtterbhàvàtpralayàbhàvaprasaïgaþ / nivçttisvabhàvatve 'pi nityameva nivçtterbhàvàtsargàbhàvaprasaïgaþ / ubhayasvabhàvatvaü ca virodhàdasama¤jasam / anubhayasvabhàvatve tu nimittava÷àtpravçttinivçttyorabhyupagamyamànayoradçùñàdernimittasya nityasaünidhànànnityapravçttiprasaïgàt / atantratve 'pyadçùñàderanityàpravçttiprasaïgàt / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 14 // såtraü vyàcaùñe-# apiceti# / anubhavasvabhàvatve naimittikã pravçttirvàcyà, nimittaü ca kàlàdçùñàdikaü nityasaünihitamiti nityameva pravçttiprasaïgaþ, tasyànimittatve pravçttyabhàva ityarthaþ //14//  END BsCom_2,2.3.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.15 råpàdimattvàc ca viparyayo dar÷anàt | BBs_2,2.15 | sàvayavànàü dravyàõàmavayavava÷o vibhajyamànànàü yataþ paro vibhàgo na saübhavati te caturvidhà råpàdimantaþ paramàõava÷caturvidhasya råpàdimato bhåtabhautikasyàrambhakà nityà÷ceti yadvai÷eùikà abhyupagacchanti sa teùàmabhyupagamo niràlambana eva / yato råpàdimattvàtparamàõånàmaõutvanityatvaviparyayaþ prasajyeta / paramakàraõàpekùayà sthålatvamanityatvaü ca teùàmabhipretaviparãtamàpadyetetyarthaþ / kutaþ / evaü loke dçùñatvàt / yadi loke råpàdimadvastu tatsvakàraõàpekùayà sthålamanityaü ca dçùñam / tadyathà pañastantånapekùya sthåle 'nitya÷ca bhavati tantava÷caü÷ånapekùya sthålà anityà÷ca bhavanti, tathàcàmã paramàõavo råpàdimantastairabhyupagamyante, tasmàtte 'pi kàraõavantastadapekùayà sthålà anityà÷ca pràpnuvanti / yacca nityatve kàraõaü tairuktam- 'sadakàraõavannityam' (vai. så. 4.1.1) iti / tadapyevaü satyaõuùu na saübhavati / uktena prakàreõàõånàmapi kàraõavattvopapatteþ / yadapi nityatve dvitãyaü kàraõamuktam- 'anityamiti ca vi÷eùataþ pratiùedhàbhàvaþ' (vai. så. 4.1.4) iti / tadapi nàva÷yaü paramàõånàü nityatvaü sàdhayati / asati hi yasminkasmiü÷cinnitye vastuni nitya÷abdena na¤aþ samàso nopapadyate / na punaþ paramàõunityatvamevàpekùyate / taccàstyeva nityaü paramakàraõaü brahma / naca ÷abdàrthavyavahàramàtreõa kasyacidarthasya prasiddhirbhavati, pramàõàntarasiddhayoþ ÷abdàrthayorvyavahàràvatàràt / yadapi nityatve tçtãyaü kàraõamuktam- 'avidyà ca' (vai. så. 4.1.5) iti, tadyadyevaü vivrãyate satàü paridç÷yamànakàryàõàü kàraõànàü pratyakùeõàgrahaõamavidyeti, tato dvyaõukanityatàpyàpadyeta / athàdravyatve satãti vi÷eùyeta tathàpyakàraõavattvameva nityatànimittamàdyeta / tasya ca pràgevoktatvàt 'avidyà ca' iti punaruktaü syàt / athàpi kàraõavibhàgàtkàraõavinà÷àccanyasya tçtãyasya vinà÷ahetorasaübhavo 'vidyà sà paramàõånàü nityatvaü khyapayatãti vyàkhyàyeta / nàva÷yaü vina÷yadvastu dvàbhyàmeva hetubhyàü vinaùñumarhatiti niyamo 'sti / saüyogasacive hyanekasmiü÷ca dravye dravyàntarasyàrambhake 'bhyupagamyamàna etadevaü syàt / yadà tvapàstavi÷eùaü sàmànyàtmakaü kàraõaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànamàrambhakamabhyupagamyate tadà ghçtakàñhinyavilayanavanmårtyavasthàvilayanenàpi vinà÷a upapadyate / tasmàdråpàdimattvàtsyàdabhipretaviparyayaþ paramàõånàm / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 15 // kiü ca paramàõavaþ samavàyikàraõavantaþ kàraõàpekùayà sthålà anityà÷ca, råpavattvàt rasavattvàdgandhavattvàt spar÷avattvàt ghañavaditi såtraü yojayituü paraprakriyàmàha-# sàvayavànàmityàdinà# / nanvatra paramàõutvaü pakùatàvacchedakaü tadviruddhaü sthålatvaü kathaü sàdhyata iti cet / na / vàyutvatejastvàdeþ pçthagavacchedakatvàt / na càprayojakatà, kàraõa÷ånyatve nityatve càtmavadråpàdimattvàyogàt / naca tarhi vàyuþ kàraõavàniti pçthaksàdhane råpàdihetånàü bhàgàsiddhyabhàve 'pi siddhasàdhanatà syàditi vàcyaü, yatra spar÷astatkàraõaü, yatra råpaü tatsakàraõamiti vyàptigrahakàle vàyutvàdyavacchedena sàdhyasiddhyabhàvàditi bhàvaþ / paramàõavo nityàþ, sattve satyakàraõavattvàt / àtmavaditi satpratipakùamutthàpya vi÷eùyàsiddhyà dåùayati-# yacca nityatva iti# / sattvaü bhàvatvaü pràgabhàvaniràsàrtham / nityatvapratiùedhaþ sapratiyogikaþ, abhàvatvàt, ghañàbhàvàvaditi nityasya kvacitsiddhau kàryamanityamiti vi÷eùataþ kàrye nityatvapratiùedhàt kàraõabhåtaparamàõuùu nityatvaü sidhyati, anyathà pratiyogyabhàve pratiùedhànupapatteriti kaõàdoktamanådyànyathàsiddhyà dåùayati-# yadapãti# / kàrye nityatvapratiùedhavyavahàramaïgãkçtya brahmaõi pratiyogiprasiddhiruktà / vastutastu vi÷eùavyavahàra evàsiddhaþ, kàraõanityatvasya pramàõàntareõa j¤ànaü vinà kàryamanityamiti vyavahàrayogàdityàha-# naca ÷abdeti# / yadi pramàõàntaraü kàraõanityatve syàttadàyaü vyavahàraþ samålo bhavati, tato målaj¤ànàtpràgvyavahàramàtrànna vastusiddhiþ, vañe yakùavyavahàràdapi tatsiddhiprasaïgàt målaj¤àne tu tenaiva a÷eùasiddhervyavahàropanyàsavaiyarthyamiti bhàvaþ / evaü paramàõunityatve kàõàdasåtradvayaü nirasya tçtãyaü nirasyati-# yadapãti# / satàmaõånàü dç÷yamànasathålakàryàõàü pratyakùeõa kàraõaj¤ànamavidyeti yadi såtràrthaþ, tarhyapratyakùakàraõatvaü nityatve hetuþ syàt / tanna dvyaõuke vyabhicàràdityarthaþ / yadyàrambhakadravya÷ånyatvaü hetuvi÷eùeõaü tadà vi÷eùyavaiyarthyamàpadyeta, punarukti÷cetyàha-# athetyàdinà# / paramàõavo nityàþ, nà÷akànupalambhàt, àtmavaditi såtràrthamà÷aïkate-# athàpãti# / tantvàdyavayavànàü vibhàgànnà÷àdvà pañhàdinà÷o dçùñaþ, tacca dvayaü niravayavàõånàü nàstãti nityatvamityarthaþ / pariõàmavàdamà÷rityàõånàü nà÷akaü ki¤citsaübhavatãti pariharati-# neti# / avayavànàü saüyogena dravyàntarotpattiràraübha iti yadi mataü syàt, tadà dravyavinà÷o dvàbhyàmevetiniyamaþ syàt / nàrambhe mànamasti saüyuktatantvanyavapañàdar÷anàt / ataþ kàraõameva svato nirvi÷eùaü vi÷eùavadavasthàtmanà kàryamityanubhavabalàdàstheyam / tathà càõånàmapyavidyàpariõàmaråpàõàü pralayanimittena kàlàdinà piõóàtmakasvaråpatirobhàvena kàraõabhàvàpattirvinà÷a upapadyate / yathàgnisaüparkàdghçtakàñhinyamavayavasaüyogasyàvayavànàü ca nà÷aü vinaiva lãyate tadvat / naca kàñhinyasya saüyogavi÷eùaõatvena guõatvàdravyanà÷e 'nudàharaõatvamiti ÷aïkyaü, guõavaddravyasyàpi kuta÷cidvinà÷a ityaü÷enodaharaõàt, guõaparibhàùàyà÷càtantratvàt / vastutastu ghçtaü kañhinaü dravamityanusyåtaghçtapariõàmavi÷eùo dravyameva kàñhinyam / naca dravyatve 'pyavayavavibhàgàdeva tasya nà÷a iti vàcyaü, ghçtasya pariõàmina ekatvena vibhàgàsaübhavàt, paramàõukàñhinyanà÷e tadasaübhavàcceti bhàvaþ / ki¤ca pralaye nàsãdrajo nànyat ki¤canetyaõånàü nà÷asiddhiþ / tasmànna teùàü paramakàraõatvamityupasaüharati-# tasmàditi# //15//  END BsCom_2,2.3.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.16 ubhayathà ca doùàt | BBs_2,2.16 | gandharasaråpaspar÷aguõà sthålà pçthivã, råparasaspar÷aguõàþ såkùmà àpaþ, råpaspar÷aguõaü såkùmataraü tejaþ, spar÷aguõaþ såkùmatamo vàyurityevametàni catvàri bhåtànyupacitàpacitaguõàni sthålasåkùmatarasåkùmatamatàratamyopetàni ca loke lakùyante / tadvatparamàõavo 'pyupacitàpacitaguõàþ kalpyeranna và / ubhayathàpi ca doùànuùaïgo 'parihàrya eva syàt / kalpyamàne tàvadupacitàpacitaguõatva upacitaguõànàü mårtyupacayàdaparamàõutvaprasaïgaþ / nacàntareõàpi mårtyupacayaü guõopacayo bhavatãtyucyate, kàryeùu bhåteùu guõopacaye mårtyupacayadar÷anàt / akalpyamàne tåpacitàpacitaguõatve paramàõutvasàmyaprasiddhaye yadi tàvatsarvaü ekaikaguõà eva kalpyeraüstatastejasi spar÷asyopalabdhirna syàt, apsu råpaspar÷ayoþ, pçthivyàü ca rasaråpaspar÷ànàü, kàraõaguõapårvakatvàtkàryaguõànàm / atha sarve caturguõà eva kalpyetan, tato 'psvapi gandhasyopalabdhiþ syàt, tejasi gandharasayoþ, vàyau gandharåparasànàm / nacaivaü dç÷yate / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 16 // ---------------------- FN: mårtyupacayàt sthaulyàdityarthaþ / yadyasmàdadhikaguõavattattasmàtsthålamiti vyàptimuktvà vikalpayati-# tadvaditi# / pàrthivaþ paramàõåradhikaguõastata ekaikanyånaguõà jalàdiparamàõava iti kalpyate, na và / àdye doùamàha-# kalpyamàna iti# / mårtyupacayàt sthaulyàdityarthaþ / pàrthivo 'õuràpyàt sthålaþ, adhikaguõatvàt, ghañavadityevaü prayoktavyaþ / aprayojakatvaü nirasyati-# na càntareõeti# / dçùñavirodhaþ syàditi bhàvaþ / neti pakùe sarveùàmàõånàü sàmyàrthamekaikaguõavattvaü và syàccaturguõavatvaü và / ubhayathàpi doùamàha-# akalpyamàne tvityàdinà# //16//  END BsCom_2,2.3.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.3.17 aparigrahàc càtyantam anapekùà | BBs_2,2.17 | pradhànakàraõavàdo vedavidbhirapi kai÷cinmanvàdibhiþ satkàryatvàdyaü÷opajãvanàbhipràyeõopanibaddhaþ / ayaü tu paramàõukàraõavàdo na kai÷cidapi ÷iùñaiþ kenacidapyaü÷ena parigçhãta ityatyantamevànàdaraõãyo vedavàdibhiþ / apica vai÷eùikàstantràrthabhåtànùañpadàrthàndravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàkhyànatyantabhinnànbhinnalakùaõànabhyupagacchanti / yathà manuùyo '÷vaþ ÷a÷a iti / tathàtvaü càbhyupagamya tadviruddhaü dravyàdhãnatvaü ÷eùàõamabhyupagacchanti / tannopapadyate / katham / yathà hi loke ÷a÷aku÷apalà÷aprabhçtãnàmatyantabhinnànàü satàü netaretaràdhãnatvaü bhavati, evaü dravyàdãnàmatyantabhinnatvànnaiva dravyàdhãnatvaü guõàdãnàü bhavitumarhati / atha bhavati dravyàdhãnatvaü guõàdãnàü tato dravyabhàve bhàvàddravyàbhàve 'bhàvàddravyameva saüsthànàdibhedàdaneka÷abdapratyayabhàgbhavati / yathà devadatta eka eva sannavasthàntarayogàdaneka÷abdapratyayabhàgbhavati tadvat / tathà sati sàükhyasiddhàntaprasaïgaþ svasiddhàntavirodha÷càpadyeyàtàm / nanvagneranyasyàpi sato dhåmasyàgnyadhãnatvaü dç÷yate / satyaü dç÷yate / bhedapratãtestu tatràgnidhåmayoranyatvaü ni÷cãyate / iha tu ÷uklaþ kambalo rohiõã dhenurnãlamutpalamiti dravyasyaiva tasya tasya tena tena vi÷eùeõa pratãyamànatvànnaiva dravyaguõayoragnidhåmayoriva bhedapratãtirasti / tasmàddravyàtmakatà guõasya / etena karmasàmànyavi÷eùasamavàyànàü dravyàtmakatà vyàkhyàtà / guõà(dã)nàü dravyàdhãnatvaü dravyaguõayorayutasiddhatvàditi yaducyeta, tatpunarayutasiddhatvamapçthagde÷atvaü và syàdapçthakkàlatvaü vàpçthaksvabhàvatvaü và / sarvathàpi nopapadyate / apçthakagde÷atve tàvatsvàbhyupagamo virudhyeta / katham / tantvàrabdho hi pañaùñantude÷o 'bhyupagamyate na pañade÷aþ / pañasya tu guõàþ ÷uklatvàdayaþ pañade÷à abhyupagamyante na tantude÷àþ / tathàcàhuþ - 'dravyàõi dravyàntaramàrabhante guõà÷ca guõàntaram' (vai. så. 1.1.10) iti / tantavo hi kàraõadravyàõi kàryadravyaü pañamàrabhante / tantugatà÷ca guõàþ ÷uklàdayaþ kàryadravye pañe ÷uklàdiguõàntaramàrabhanta iti hi te 'bhyupagacchanti / so 'bhyupagamo dravyaguõayorapçthagde÷atve 'bhyupagamyamàne bàdhyeta / athàpçthakkàlatvamayutasiddatvamucyeta, savyadakùiõayorapi goviùàõayorayutasiddhatvaü prasajyeta / tathàpçthaksvabhàvatve tvayutasiddhatvena dravyaguõayoràtmabhedaþ saübhavati, tasya tàdàtmyenaiva pratãyamànatvàt / yutasiddhayoþ saübandhaþ saüyogo 'pyutasiddhayostu samavàya ityayamabhyupagamo mçùaiva teùàü, pràksiddhasya kàryàtkàraõasyàyutasiddhatvànupapatteþ / athànyataràpekùa evàyamabhyupagamaþ syàdayutasiddhasya kàryasya kàraõena saübandhaþ samavàya iti, evamapi pràgsiddhasyàlabdhàtmakasya kàryasya kàraõena saübandho nopapadyate dvayàyattatvàtsaübandhasya / siddhaü bhåtvà saübadhyata iti cet, pràkkàraõasaübandhàtkàryasya siddhàvabhyupagamyamànàyàmayutasiddhyabhàvàtkàryakàraõayoþ saüyogavibhàgau na vidyete itãdaü duruktaü syàt / yathà cetpannamàtrasyàkriyasya kàryadravyasya vibhubhiràkà÷àdibhirdravyàntaraiþ saübandhaþ saüyoga evàbhyupagamyate na samavàya evaü kàraõadravyeõàpi saübandhaþ saüyoga eva syànna samavàyaþ / nàpi saüyogasya samavàyasya và saübandhavyatirekeõàstitve ki¤citpramàõamasti / saübandha÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasamavàya÷abdapratyayadar÷anàttayorastitvamiti cet / na / ekatve 'pi svaråpabàhyaråpàpekùayàneka÷abdapratyayadar÷anàt / yathaiko 'pi san devadatto loke svaråpaü saübandhiråpaü càpekùyàneka÷abdapratyayabhàgbhavati, manuùyo bràhmaõaþ ÷rotriyo vadànyo bàlo yuvà sthaviraþ pità putraþ pautro bhràtà jàmàteti, yathà caikàpi satã rekhà sthànànnyatvena nivi÷amànaikada÷a÷atasahasràdi÷abdapratyayabhedamanubhavati, tathàsaübandhinoreva saübandha÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasamavàya÷abdapratyayàrhatvaü na vyatiriktavastvastitvena , ityupalabdilakùaõapràptasyànupalabdherabhàvo vastvantarasya / nàpi saübandadhiviùayatve saübandha÷abdapratyayayoþ saütatabhàvaprasaïgaþ / svaråpàhyaråpàpekùayetyuktottaratvàt / tathàõvàtmamanasàmaprade÷atvànna saüyogaþ saübhavati, prade÷avato dravyasya prade÷avatà dravyàntareõa saüyogadar÷anàt / kalpitàþ prade÷à aõvàtmamanasàü bhaviùyantãti cet / na / avidyàmànàrthakalpanàyàü sarvàrthasiddhiprasaïgàt / iyànevàvidyamàno viruddho 'viruddho vàrthaþ kalpanãyo nàto 'dhika iti niyamahetvabhàvàt / kalpanàyà÷ca svàyattatvàtprabhåtatvasaübhavàcca / naca vai÷eùikaiþ kalpitebhyaþ ùaóbhyaþ padàrthebhyo 'nye 'dhikàþ ÷ataü sahasraü vàrthà na kalpayitavyà iti nivàrako heturasti / tasmàdyasmai yasmai yadyadrocate tattatsiddhyet / ka÷citkçpàluþ pràõinàü duþkhabahulaü saüsàra eva màbhåditi kalpayet / anyo và vyasanã muktànàmapi punarutpattiü kalpayet / kastayornivàrakaþ syàt / ki¤cànyat / dvàbhyàü paramàõubhyàü niravayavàbhyàü sàvayavasya dvyaõukasyàkà÷eneva saü÷leùànupapattiþ / nahyàkà÷asya pçthivyàdãnàü ca jatukàùñhavatsaü÷leùo 'sti / kàryakàraõadravyayorà÷rità÷rayabhàvo 'nyathà nopapadyata ityava÷yaü kalpyaþ samavàya iti cet / na / itaretarà÷rayatvàt / kàryakàraõayorhi bhedasiddhàvà÷rità÷rayabhàvasiddhirà÷rità÷rayabhàvasiddhau ca tayorbhedasiddhiþ kuõóabadaravaditaretarà÷rayatà syàt / nahi kàryakàraõayorbheda à÷rità÷rayabhàvo và vedàntavàdibhirabhyupagamyate, kàraõasyaiva saüsthànamàtraü kàryamityabhyupagamàt / ki¤cànyat / paramàõånàü paricchinnatvàdyàvatyo di÷aþ ùaóaùñau da÷a và tàvadbhiravayavaiþ sàvayavàste syuþ sàvayavatvàdanityà÷ceti nityatvaniravayavatvàbhyupagamo bàdhyeta / yàüstvaü digbhedabhedino 'vayavànkalpayasi ta eva paramàõava iti cet / na / sthålasåkùmatàratamyakrameõàparamakàraõàdvinà÷opapatteþ / yathà pçthivã dvyaõukàdyapekùayà sthålatamà vastubhåtàpi vina÷yati, tataþ såkùmaü såkùmataraü ca pçthivyekajàtãyakaü vina÷yati, tato dvyaõukaü, tathà paramàõavo 'pi pçthivyekajàtãyakatvàdvina÷yeyuþ / vina÷yanto 'pyavayavavibhàgenaiva vina÷yantãti cet / nàyaü doùaþ / yato ghçtakàñhinyavilayanavadapi vinà÷opapattimavocàma / yathà hi ghçtasuvarõàdãnàmavibhajyamànàvayavànàmapyagnisaüyogàddravabhàvàpattyà kàñhanyavinà÷o bhavati, evaü paramàõånàmapi paramakàraõabhàvàpattyà mårtyàdivinà÷o bhaviùyati / tathà kàryarambho 'pi nàvayavasaüyogenaiva kevalena bhavati, kùãrajalàdãnàmantareõàpyavayavasaüyogàntaraü dadhihimàdikàryàrambhadar÷anàt / tadevamasàrataratarkasaüdçbdhatvàdã÷varakàraõa÷rutiviruddhatvàcchruti pravaõai÷ca ÷iùñairmanvàdibhiraparigçhãtatvàdatyantamevànapekùàsminparamàõukàraõavàde kàryà ÷reyorthibhiriti vàkya÷eùaþ // 17 // ---------------------- FN: tathàtvamatyantabhinnatvam / sàükhyo 'travedàntã gràhyaþ / yadvà kàpilasyàpi tàdàtmyasiddhànta iti sàükhyagrahaõam / prabhåtatvasaübhavànniravadhitvasaübhavàt / saü÷leùaþ saügraha ekàkarùaõenàparàkarùaõaü tasyànupapattirityarthaþ / na kevalamaõuvàdasyàyuktatvàdupekùà kintu ÷iùñabahiùkçtatvàdgranthator'thata÷càgràhyatvamityàha-# aparigrahàcceti # / cakàràrthaü prapa¤cayitumupakramate-# api ceti# / atyantabhedaj¤àpakamàha-# bhinnalakùaõàniti# / dravyaguõakarmaõàü dravyaguõatvakarmatvajàtayo lakùaõàni, guõà÷rayatvàdyupàdhayo và, nirguõatve sati jàtimadakriyatvaü guõalakùaõam, saüyogavibhàgayornirapekùakàraõaü karma, nityamekamanekasamavetaü sàmànyam, nityadravyavçttayo vi÷eùàþ, nityaþ saübandhaþ samavàya iti bhinnàni lakùaõàni / tairmitho 'tyantabhedasiddhirityarthaþ / # tathàtvamatyantabhinnatvam# / tena viruddho yo dharmadharmibhàvaþ / guõàdayo nadravyadharmàþ syuþ, tato 'tyantabhinnatvàt, ÷a÷aku÷àdivadityarthaþ / bhedàbàdhakatvamupanyasyàbhedamàha-# atha bhavatãti# / guõàdiùu tadadhãnatvaü tàvadanvayavyatirekasiddhaü, tathà ca guõàdayo dravyàbhinnàþ, dravyàdhãnatvàt, yadyasmàdbhinnaü tanna tadadhãnaü, yathà ÷a÷abhinnaþ ku÷a ityarthaþ / abhede dravyaü guõa iti ÷abdapratyayabhedaþ kathaü, tatràha-# dravyamiti# / kalpitabhedo 'pyastãtyà÷ayaþ / anyathàtyantabhedavadatyantàbhede 'pi dharmadharmitvàyogàditi mantavyam / astu guõàdãnàü dravyatàdàtmyamiti vadantaü tàrkikamanyaü pratyàha-# tathà satãti# / sàükhyo 'tra vedàntã gràhyaþ / yadvà kàpilasyàpi tàdàtmyasiddhànta iti sàükhyagrahaõam / yadyapi tadadhãnatvaü taddharmatvaü, tacca dhåme nàsti, agniü vinàpi bhàvàt, tathàpi tatkàryatvaü tadadhãnatvaü matvà vyabhicàraü ÷aïkate-# nanviti# / kàryatvamanyatvaü càïgãkaroti-# satyamiti# / tathàpi tàdàtmyena pratãyamànatvasya hetorvivakùitatvànna vyabhicàra ityà÷ayaþ / asya hetoranyathàsiddhimà÷aïkate-# guõàdãnàmiti# / guõàdãnàü dravyeõàbhedàbhàve 'pyayutasiddhatvena tàdàtmyapratãtisiddhirityarthaþ / dåùayituü vikalpayati-# tatpunariti# / ÷auklyasya pañaniùñhatvàt pañasya tantude÷atvàt paña÷auklyayorapçthagde÷atvàbhàvàcchuklaþ paña iti sàmànàdhikaraõyapratãtirna syàdityàdyaü dåùayati-# apçthagde÷atva# # iti# / kàõàdasåtradvayaü vyàcaùñe-# tantavo hãti# / svabhàvo hi svaråpaü tasyàpçthaktve 'smadiùñàbhedasiddhirityàha-# apçthaktvabhàvatva iti# / abhede yuktimàha-# tasyeti#-guõasyetyarthaþ / evaü ùañpadàrthà atyantabhinnà iti siddhànto 'nubhavavirodhena dåùitaþ / siddhàntàntaraü dåùayati-# yuteti# / ayutasiddhatvaü kimubhayorutànyatarasya / nàdya ityàha-# pràgiti# / dvitãyamà÷aïkya dåùayati-# athetyàdinà# / kàraõasya pçthaksiddhatve 'kàryamapçthaksiddhamityuktamupetya saübandho 'siddhasya siddhasya veti vikalpyàdyaü dvitãyaü ÷aïkate-# siddhaü bhåtveti# / satorapràptayoþ pràptiþ saüyoga ityabhyupagamàttantupañayorapi saüyogàpattirityapasiddhàntaþ syàdityarthaþ / sadyojàtapañasya kriyàbhàvàt kathaü saüyogaþ, tatràha-# yatheti# / ki¤ca saübandhasyàpi saübandhe 'navasthànàdasaübaddhasyàniyàmakatvàt saübandho 'pi durniråpa ityàha-# nàpãti# / saübandhaþ saübandhibhinnaþ, tadvilakùaõa÷abdadhãgamyatvàt, vastvantaravaditi ÷aïkate-# saübandhãti# / kalpitabhedasàdhane siddhasàdhanatà, vastubhedasàdhane tu vyabhicàra iti samàdhatte-# na / ekatve 'pãti# / svaråpeõaiva manuùyàdi÷abdabhàgeva putràdyapekùayà pitetyàdivilakùaõa÷abdadhãgamyo bhavati, naca bhidyata iti vyabhicàra ityarthaþ / phalitamàha-# ityupalabdhãti# / vilakùaõa÷abdadhãgamyatvàdityupalabdhighañitena-lakùaõena siïgena pràptasya vastvantarasya saüyogàdeþ saübandhivyatirekeõànupalabdherabhàvo ni÷cãyata ityarthaþ / na hyaïgulidvayasya nairantaryàtirekeõa saüyoga upalabhyate / samavàyastu na kasyàpi kvacidapyanubhavamàrohatãti bhàvaþ / saübandhasya saübandhyabhede saübandhinaþ sadà sattvàtsarvadà saübandhabuddhiprasaïga iti ÷aïkàü niùedhati-# nàpãti# / paràpekùayà nairantaryàvasthàyàmaïgulyoþ råparåpiõo÷ca saübandhidhãþ na svata ityuktamityarthaþ / pårvaü paramàõvoþ saüyoganiràsena dvyaõukàdisçùñirnirastà, saüpratyadçùñavadàtmanàõånàü saüyogo 'õuùu kriyàhetuþ àtmamanoþ saüyogo buddhyàdyasamavàyikàraõaü nirasyate-# tathàõvàtmeti /# nirastamapi kalpitaprade÷apakùamatiprasaïgàkhyadoùàntaraü vaktuü punarudbhàvayati-# kalpità iti# / kalpanamåhaþ / åhitàrthàþ santo 'santo và / dvitãye na saüyogasiddhiþ svasvàbhàvayorekatra vçttyavacchedakàsattvàt / àdye tåhamàtreõa sarvàrthasiddhiprasaïgaþ, åhasya svàdhãnatvàt / prabhåtatvaü niravadhitvaü tatsaübhavàccetyarthaþ / yadyåhàtsarvasiddhistadà padàrthabandhamuktiniyamà lupyerannityàha-# na cetyàdinà# / saüyogaü dåùayitvà samavàyaü dåùayati-# ki¤cànyaditi# / tanmate dåùaõàntaramucyata ityarthaþ / saü÷leùaþ saügrahaþ / yata ekàkarùaõenàparàkarùaõaü tasyànupapattirityarthaþ / dvyaõukaü niravayavàsamavetaü, sàvayavatvàt, àkà÷àsamavetabhåmivaditi bhàvaþ / nanu dvyaõukasyàsamavetatve tadà÷ritatvaü na syàt, saübandhaü vinà tadayogàt / naca saüyogàdà÷ritatvaü kàryadravyasya prakçtyasaüyogàditi ÷aïkate-# kàryeti# / prakçtivikàrayorabhedàdà÷rayà÷rayibhàvànupapattiriùñeti pariharati-# neti# / bhedàttadbhàva iti vadantaü pratyàha-# itaretarà÷rayatvàditi# / kathaü tarhi kàryasya kàraõà÷ritatvavyavahàraþ kalpitabhedàdityàha-# kàraõasyaiveti# / paramàõånàü niravayavatvamapyayuktamityàha-# ki¤ceti /# paramàõavaþ sàvayavàþ, alpatvàt, ghañavat / vipakùe teùàü digbhedàvadhitvaü na syàdàtmavadityarthaþ / nanuparamàõvapekùayà yo 'yaü pràcã dakùiõetyàdidigbhedavyavahàrastadavadhitvena ye 'vayavàstvayocyante ta eva mama paramàõavaste 'pi sàvayavà÷cet tadavayavà eveti evaü yataþ paraü na vibhàgaþ sa eva niravayavaþ paramàõuriti ÷aïkati-# yàüstvamiti# / pariharati-# na# / # sthåleti# / ayamarthaþ-yatsavàtmanàvibhàgàyogyaü vastu sa paramàõuriti yadyucyeta tarhi brahmaõa eva paramàõusaüj¤à kçtà syàt, tadanyasyàlpasya digvibhàgàrhatvenàvayavavibhàgàva÷yaü bhàvàt / yadi pçthivyàdijàtãyo 'lpaparimàõavi÷ràntibhåmiryaþ sa paramàõurityucyeta tarhi tasya na målakàraõatvaü, vinà÷itvàt, ghañavat / naca hetvasiddhiþ, aõavo vinà÷inaþ, pçthivyàdijàtãyatvàt, ghañavaditi sàdhanàditi / saüprati niravayavadravyasya nà÷ahetvabhàvàdàtmavadavinà÷a ityà÷aïkya pårvoktaü parihàraü smàrayati-# vina÷yanta ityàdinà# / brahmàtiriktasyàj¤ànikatvàcca dravyasya niravayavatvamasiddham / nimittàdçùñàdinà÷àdvinà÷aþ pralaye saübhavati, muktau j¤ànàdaj¤ànanà÷e tatkàryàõunà÷asaübhava iti bhàvaþ / yaduktaü yatkàryadravyaü tatsaüyogasacivànekadravyàrabdhamiti, tannetyàha-# tathà kàryàrambho 'pãti# / kaivalyaü pradhànyam / kàryadravyasthitàvapi hetvàtsaüyogasya kùãràraübhakasaüyogàddadhyàrambhakaü na saüyogàntaraü, tathà ca dadhyàdau vyabhicàrànna vyàptirityarthaþ / ki¤ca yatkàryadravyaü taddravyàrambhamityeva vyàptirastu làghavàt, na tu saüyogasacivasvanyånaparimàõenekadravyàrambhamiti, gauravàt, dãrghavistçtadukålàrabdharajjau nyånaparimàõàyàü vyabhicàràcca / naca rajjurna dravyàntaramiti vàcyam, avayavimàtraviplavàpàtàt / ki¤ca niravayavadravyatvasyaikàtmavçttitve làghavànna niravayavànekàõusiddhiþ / yattvaõutvatàratamyavi÷ràntibhåmitvena tatsiddhiriti / tanna / tryaõukatvenoktatruñiùu vi÷rànteþ / naca ta eva truñinàmàno jagaddhateva iti vàcyam, pçthivãtvàdinà sàvayavatvànityatvayoranumànàt / na càvayavatvasya kvacidvi÷ràntau paramàõusiddhiravi÷ràntàvanavastheti vàcyam, màyàyàü brahmaõi vàvayavatvavi÷ràntisaübhavàt / ato na ki¤cidaõusadbhàve pramàõam / niravayavànàü saüyogasamavàyayorasaübhavàtsamavetadvyaõukàdyàrambhakatvàyoga ityàdi bàdhakamuktameva / saüprati 'aparigrahàcca'iti såtravàkya÷eùaü pårayannadhikaraõàrthamupasaüharati-# tadevamiti# / tasmàdbhràntimålena vai÷eùikamatenavedàntatàtparyasyàvirodha iti siddham //17//  END BsCom_2,2.3.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.18 4 samudàyàdhikaraõam . så. 18-27 samudàya ubhayahetuke 'pi tadapràptiþ | BBs_2,2.18 | vai÷eùikaràddhànto duryuktiyogàdvedavirodhàcchiùñàparigrahàcca nàpekùitavya ityuktam / sor'dhavainà÷ika iti vainà÷ikatvasàmyàtsarvavainà÷ikaràddhànto nataràmapekùitavya itãdamidànãmupapàdayàmaþ / sa ca bahuprakàraþ pratipattibhedàdvineyabhedàdvà / tatraite trayo vàdino bhavanti- kecitsarvàstitvavàdinaþ, kecidvij¤ànàstitvamàtravàdinaþ, anye punaþ sarva÷ånyatvavàdina iti / tatra te sarvàstitvavàdino bàhyamàntaraü ca vastvabhyupagacchanti bhåtaü bhautikaü ca cittaü caittaü ca, tàüstàvatpratibråmaþ / tatra bhåtaü pçthivãdhàtvàdayaþ / bhautikaü råpàdayaùcakùuràdaya÷ca / catuùñaye ca pçthivyàdiparamàõavaþ svarasnehoùõasvabhàvàste pçthivyàdibhàvena saühanyanta iti manyante / tathà råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàrasaüj¤akàþ pa¤caskandhàþ / te 'pyadhyàtmaü sarvavyavahàràspadabhàvena saühanyanta iti manyante / tatredamabhidhãyate- yo 'yamubhayahetuka ubhayaprakàraþ samudàyaþ pareùàmabhipreto 'õuhetuka÷ca bhåtabhautikasaühatiråpaþ skandhahetuka÷ca pa¤caskandhãråpaþ tasminnubhayahetuke 'pi samudàye 'bhipreyamàõe tadapràptiþ syàtsamudàyàpràptiþ / samudàyabhàvànupapattirityarthaþ / kutaþ / samudàyinàmacetanatvàt / cittàbhijjvalanasya ca samudàyasiddhyadhãnatvàt / anyasya ca kasyaciccetanasya bhoktuþ pra÷àsiturvà sthirasya saühanturanabhyupagamàt nirapekùapravçttyabhyupagame ca pravçttyanuparamaprasaïgàt / à÷ayasyàpyanyatvànanyatvàbhyàmaniråpyatvàt / kùaõikatvàbhyupagamàcca nirvyàpàratvàtpravçttyanupapatteþ / tasmàtsamudàyànupapattiþ / samudàyànupapattau ca tadà÷rayà lokayàtrà lupyeta // 18 // ---------------------- FN: bhåte bhautikaü bàhyam, cittaü caittaü ca kàmàdyantaramiti vibhàgaþ / catuùñaye caturvidhàþ / svaràþ kañhinàþ pàrthivàþ paramàõavaþ, snigdhà àpyàþ, uùõastaijasàþ, ãraõaü calanaü svabhàvo vàyavyànàmiti / savi÷eùendriyàõi råpaskandhaþ, ahamahamityàlayavij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ, sukhàdyanubhavo vedàntaskandhaþ, gaura÷va ityevaünàmavi÷iùñasavikalpapratyayaþ saüj¤àskandhaþ, ràgadveùamohadharmàþ saüskàraskandhaþ / à÷erate 'smin ràgàdaya ityà÷ayaþ saütànaþ / vai÷eùikaü nirasya vainà÷ikaü nirasyati-# samudàya iti# / parimàõabhedena dehàderà÷utaravinà÷àïgãkàràdardhavainà÷iko vai÷eùikastasya niràsànantaraü sarvakùaõikavàdã buddhistho nirasyata iti prasaïgasaügatimàha-# vai÷eùiketi# / 'nàbhàva upalabdheþ'iti nirasanãyasiddhàntàdatra nirasyasiddhàntasya bhedaü vaktuü tatsiddhàntaü vibhajate-# sa ceti# / nanu sugataproktàgamasyaikyàt kuto bahuprakàratà, tatràha-# pratipattãti# / ekasyaivàgamavyàkhyàtuþ ÷iùyasyàvasthàbhedena vuddhibhedàt, mandamadhyamottamadhiyàü ÷iùyàõàü và bhedàdbahuprakàratetyarthaþ / tàneva prakàrànàha-# tatreti# / sautràntiko vaibhàùiko yogàcàrã màdhyamika÷ceti catvàraþ ÷iùyàþ / teùvàdyayorbàhyàrthànàü parokùatvàparokùatvavivàde 'pyastitvasaüpratipattestayoþ siddhàntamekãkçtya nirasyata ityàha-# tatra ye sarvàstitveti# / bhåtaü bhautikaü bàhyaü, cittaü caittaü ca kàmàdyàntaramiti vibhàgaþ / tatra saüdihyate kiü mànamålo bhràntimålo vàyaü siddhànta iti / tatra pramàõamåla iti pårvapakùayan siddhàntaü tadãyaü dar÷ayati-# tatra bhåtamiti# / sthiraþ prapa¤co brahmahetuka iti vedàntasiddhàntasya mànamålakùaõikasiddhàntavirodhàdasiddhiþ pårvapakùe phalaü, siddhànte tadavirodha iti j¤eyam / pçthivyàdibhåtacatuùñayaü viùayendriyàtmakaü bhautikaü ca paramàõusamudàya eva nàvayavyantaramiti matvà paramàõån vibhajate-# catuùñaye ceti# / caturvidhà ityarthaþ / kharaþ kañhinastatsvabhàvàþ pàrthivàþ paramàõavaþ, snigdhà àpyàþ, uùõàstaijasàþ, ãraõaü calanasvabhàvo vàyavyànàmiti / bàhyasamudàyamuktvàdhyàtmikasamudàyamàha-# tatheti# / saviùayendriyàõi råpaskandhaþ viùayàõàü bàhyatve 'pi dehasthendriyagràhyatvàdàdhyàtmikatvam, ahamahamityàlayavij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ, sukhàdyanubhavo vedanàskandhaþ, gaura÷va ityevaü nàmavi÷iùñasavikalpakapratyayaþ saüj¤àskandhaþ, ràgadveùamohadharmàdharmàþ saüskàraskandhaþ / tatra vij¤ànaskandha÷cittamàtmeti gãyate / anye catvàraþ skandhà÷caittàsteùàü saüghàta àdhyàtmikaþ / sakalalokayàtrànirvàhaka ityarthaþ / avayavàtiriktàvayavyanupalabdheravayavàþ ÷iùyante, yatsat tatkùaõikaü, yathà vidyuditi teùàü kùaõikatvamiti mànamålo 'yaü siddhànta iti pràpte siddhàntasåtraü yojayati-# yo 'yamiti# / sargàdau paramàõånàü ca skandhànàü ca svataþsaüghàtastàvanna saübhavati, acetanatvàt / nàpi cittàkhyamabhijvalanaü vij¤ànaü samudàyahetuþ, saüghàte dehàkàre jàte vij¤ànaü vij¤àne jàte saüghàta ityanyonyà÷rayàt / naca kùaõikavij¤ànàdanyaþ ka÷cijjãva ã÷varo và tvayàbhyupagamyate yaþ saüghàtakartà bhavet / naca kartàramanapekùyàõavaþ skandhà÷ca svayameva saüghàtàrthaü pravartanta iti vàcyam, anirmokùaprasaïgàt / nanvàlayavij¤ànasaütànaþ saühantàstvityata àha-# à÷ayasyeti# / à÷erate 'smin ràgàdaya ityà÷ayaþ saütànaþ, sa kiü saütànibhyo 'nyo vij¤ànibhyo 'nyo 'nanyo và / àdye 'pi sthiraþ kùaõiko và / nàdyaþ, asmadiùñanityàtmavàdaprasaïgàt / dvitãye doùamàha-# kùaõikatveti# / kùaõikasya janmàtiriktavyàpàro nàsti, tasmàttasya paramàõvàdimelanàrthaü pravçttiranupapannà / kùaõikatvavyàghàtdityarthaþ / etenànanyaþ saütàna iti pakùo nirastaþ, kùaõikasya melakatvànupapatteþ / tasmàt saühanturasattvàt saüghàtànupapattirityarthaþ //18//  END BsCom_2,2.4.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.19 itaretarapratyayatvàd iti cen notpattimàtranimittatvàt | BBs_2,2.19 | yadyapi bhoktà pra÷àsità và ka÷ciccetanaþ saühantà sthiro nàbhyupagamyate tathàpyavidyàdãnàmitaretarakàraõatvàdupapadyate lokayàtrà / tasyàü copapadyamànàyàü và ki¤cidaparamapekùitavyamasti / te càvidyàdayo 'vidyà saüskàro vij¤ànaü nàma råpaü ùaóàyatanaü spar÷à vedanà tçùõà upàdànaü bhavo jàtirjarà maraõaü ÷okaþ paridevanà duþkhaü durmanastetyeva¤jàtãyakà itaretarahetukàþ saugate samaye kvacitsaükùiptà nirdiùñàþ kvacitprapa¤citàþ / sarveùàmapyayamavidyàdikalàpo 'pratyàkhyeyaþ / tadevamavidyàdikalàpe parasparanimittanaimittikabhàvena ghañãyantravadani÷amàvartamàner'thàkùipta upapannaþ saüghàta iti cet / tanna / kasmàt / utpattimàtranimittatvàt / bhavedupapannaþ saüghàto yadi saüghàtasya ki¤cinnimittamavagamyeta / na tvavagamyate / yata itaretarapratyayatve 'pyavidyàdãnàü pårvapårvamuttarottarasyotpattimàtranimittaü bhavedbhavenna tu saüghàtotpatteþ ki¤cinnimittaü saübhavati / nanvavidyàdibhirarthàdàkùipyate saüghàta ityuktam / atrocyate- yadi tàvadayamabhipràyo 'vidyàdayaþ saüghàtamantareõàtmànamalabhamànà apekùante saüghàtamiti, tatastasya saüghàtasya nimittaü vaktavyam / tacca nityeùvapyaõuùvabhyupagamyamàneùvà÷rayà÷rayibhåteùu ca bhokteùu satsu na saübhavatãtyuktaü vai÷eùikaparãkùàyàm / kimaïga punaþ kùaõikeùvapyaõuùu bhoktçrahiteùvà÷rayi÷ånyeùu vàbhyupagamyamàneùu saübhavet / athàyamabhipràyo 'vidyàdaya eva saüghàtasya nimittamiti, kathaü tamevà÷rityàtmànaü labhamànàstasyaiva nimittaü syuþ / atha manyase saüghàtà evànàdau saüsàre saütatyànuvartante tadà÷rayà÷càvidyàdaya iti, tadapi saüdhàtàtsaüghàtàntaramutpadyamànaü, niyamena và sadç÷amevotpadyeta, aniyamena và sadç÷aü visadç÷aü votpadyeta / niyamàbhyupagame manuùyapudgalasya devatiryagyoninàrakapràptyabhàvaþ pràpnuyàt / aniyamàbhyupagame 'pi manuùyapudgalaþ kadàcitkùaõena hastã bhåtvà devo và punarmanuùyo và bhavediti pràpnuyàt / ubhayamapyabhyupagamaviruddham / apica yadbhogàrthaþ saüghàtaþ syàtsa nàsti sthiro bhokteti tavàbhyupagamaþ / tata÷ca bhogo bhogàrtha eva sa nànyena pràrthanãyaþ / tathà mokùo mokùàrthaü eveti mumukùuõà nànyena bhavitavyam / anyena cetpràrthyetobhayaü bhogamokùakàlàvasthàyinà tena bhavitavyam / avasthàyitve kùaõikatvàbhyupagamavirodhaþ / tasmàditaretarotpattimàtranimittatvamavidyàdãnàü yadi bhavedbhavatu nàma natu saüghàtaþ siddhyet / bhoktrabhàvàdityabhipràyaþ // 19 // ---------------------- FN: kàryaü prati ayate gacchatãti pratyayaþ kàraõam / vij¤ànaü pçthivyàdicatuùñayaü råpaü ceti ùaóàyatanàni yasyendriyajàtasya tatùaóàyatanam / tçùõyà vàkkàyaceùñopàdànam / hà putra, tàtetyàdipralàpaþ paridevanà / à÷rayetyàdi bhoktçvi÷eùaõaü adçùñà÷rayeùvityarthaþ / saühanturabhàve 'pi saüghàtopapattimà÷aïkya niùedhati-# itareti# / kàryaü pratyayate gacchatãti pratyayaþ kàraõam / avidyàdibhirevàrthàt saüghàtasiddhau vyavahàropapattirityarthaþ / avidyàdãnàha-# te ceti# / kùaõikeùu sthiratvabuddhiravidyà, tato ràgadveùamohàþ saüskàrà bhavanti, tebhyo garbhasthasyàdyaü vij¤ànamutpadyate, tasmàccàlayavij¤ànàt pçthivyàdicatuùñayaü nàmà÷rayatvànnàma bhavati / tato råpaü sitàsitàtmakaü ÷ukra÷oõitaü niùpadyate / garbhasya kalakalabudbudàvasthà nàmaråpa÷abdàrtha iti niùkarùaþ / vij¤ànaü pçthivyàdicatuùñayaü råpaü ceti ùaóàyatanàni yasyendriyajàtasya tat ùaóàyatanaü, nàmaråpendriyàõàü mithaþ saüyogaþ spar÷aþ, tataþ sukhàdikà vedanà, tayà punarviùayatçùõà, tayà pravçttiråpàdànaü, tena bhavatyasmàjjanmeti bhavo dharmàdiþ, tato jàtirdehajanma pa¤caskandhasamudàya iti yàvat / jàtànàü skandhànàü paripàko jaràskandhaþ, maraõaü nà÷aþ, mriyamàõasya putràdisnehàdantardàhaþ ÷okaþ, tena hà putretyàdivilàpaþ paridevanà, aniùñànubhavo duþkhaü, tenaü durmanastà mànasã vyathà, iti÷abdo mànàpamànàdikle÷asaügrahàrthaþ / na kevalaü sugatànàmevàvidyàdayaþ saümatàþ, kintu sarvavàdinàmapãtyàha-# sarveùàmiti# / avidyàdihetukà janmàdayo janmàdihetukà÷càvidyàdaya iti mitho hetuhetumadbhàvàdarthàtsaüghàtasiddhiriti ÷aïkàmupasaüharati-# tadevamiti# / siddhàntabhàgaü vyàcaùñe-# tanneti# / avidyàdãnàmuttarottarahetutvamaïgãkçtya saüghàtahetvabhàvàt saüghàto na syàdityukte pårvoktaü smàrayati-# nanviti# / kimavidyàdayaþ saüghàtasya gamakà utotpàdakà iti vikalpyàdye saüghàtasyotpàdakaü ki¤cidvàcyaü, tannàstãtyàha-# atrocyate, yadãti# / à÷rayà÷rayibhåteùviti bhoktçvi÷eùaõam / adçùñà÷rayeùvityarthaþ / yadà sthireùvaõuùu saüghàtayogyeùu kartçùu càdçùñasahàyeùu satsu j¤ànàbhàvamàtreõa saühatikartçtvàyogàtsaüghàtàpatternimittaü nàstãtyuktaü tadà kùaõikapakùe tannàstãti kimu vaktavyamityàha-# kimiti# / à÷rayà÷rayaþ saüghàtakartà tacchånyeùvityarthaþ / 'à÷rayà÷rayi÷ånyeùu'iti pàñhe upakàryopakàrakatva÷ånyeùvityarthaþ / dvitãyaü ÷aïkate-# athàyamiti# / saüghàtasyàvidyàdãnàü cotpattàvanyonyà÷rayaþ syàditi dåùayati-# kathamiti# / svàbhàvikaþ khalvayaü saüghàtànàü hetuhetumadbhàvena pravàho na saühantàramapekùate, pårvasaüghàtà÷rayà avidyàdaya uttarasaüghàtapravartakà iti nànyonyà÷rayadoùo 'pãtyà÷aïkate-# atha manyasa iti# / svabhàvasya niyamàniyamayorapasiddhàntàpàtaþ syàditi parihàràrthaþ / påryate galati ceti pudgalo dehaþ / ki¤ca bhoktuþ kùaõikatvapakùe bhogàpavargavyavahàro 'pi durghaña ityàha-# api ceti# / yo yadicchati sa tatkàle nàsti cedicchàvyarthà, asti cet kùaõikatvabhaïga ityarthaþ / prakçtaü saüghàtaniràsamupasaüharati-# tasmàditi# //19//  END BsCom_2,2.4.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.20 uttarotpàde ca pårvanirodhàt | BBs_2,2.20 | uktametadavidyàdãnàmutpattimàtranimittatvànna saüghàtasiddhirastãti / tadapi tåtpattimàtranimittatvaü na saübhavatãtidamidànãmupapàdyate / kùaõabhaïgavàdino 'yamabhyupagama uttarasminkùaõa utpadyamàne pårvaþ kùaõo nirudhyata iti / nacaivamabhyupagacchatà pårvottarayoþ kùaõayorhetuphalabhàvaþ ÷akyate saüpàdayitum / nirudhyamànasya niruddhasya và pårvakùaõasyàbhàvagrastatvàduttarakùaõahetutvànupapatteþ / atha bhàvabhåtaþ pariniùpannàvasthaþ pårvakùaõa uttarakùaõasya heturityabhipràyastathàpi nopapadyate / bhàvabhåtasya punarvyàpàrakalpanàyàü kùaõàntarasaübandhaprasaïgàt / atha bhàva evàsya vyàpàra ityabhipràyastathàpi naivopapadyate / hetusvabhàvànuparaktasya phalasyetpattyasaübhavàt / svabhàvoparàgàbhyupagame ca hetusvabhàvasya phalakàlàvasthàyitve sati kùaõabhaïgàbhyupagamatyàgaprasaïgaþ / vinaiva và svabhàvoparàgeõa hetu phalabhàvamabhyupagacchataþ sarvatra tatpràpteratiprasaïgaþ / apicotpàdanirodhau nàma vastunaþ svaråpameva và syàtàmavasthàntaraü và vastvantarameva và / sarvathàpi nopapadyate / yadi tàvadvastunaþ svaråpamevotpàdanirodhau syàtàü tato vastu÷abda utpàdanirodha÷abdau ca paryàyàþ pràpnuyuþ / asthàsti ka÷cidvi÷eùa iti manyetotpàdanirodha÷abdàbhyàü madhyavartino vastuna àdyantàkhye avasthe abhilapyete iti, evamapyàdyàntamadhyakùaõatrayasaübandhitvàdvastunaþ kùaõikatvàbhyupagamahàniþ / athàtyantavyatiriktàvevotpàdanirodhau vastunaþ syàtàma÷vamahiùavat, tato vastu utpàdanirodhàbhyàmasaüsçùñamiti vastunaþ ÷à÷vatatvaprasaïgaþ / yadi ca dar÷anàdar÷ane vastuna utpàdanirodhau syàtàm, evamapi draùñçdharmau tau na vastudharmàviti vastunaþ ÷à÷vatatvaprasaïga eva / tasmàdapyasaügataü saugataü matam // 20 // ---------------------- FN: nirudhyamànatvaü vinà÷akasàünidhyam / niruddhatvamatãtatvam / dvividho hi kàryasamutpàdaþ sugatasaümato hetvadhãnaþ kàraõasamudàyàdhãna÷ceti / tatràvidyàtaþ saüskàrastato vij¤ànamityevaüråpaþ prathamaþ, pçthivyàdisamudàyàtkàya ityevaü dvitãyaþ / tatràdyamaïgãkçtya dvitãyaþ saüghàtakartrabhàvena dåùitaþ / saüpratyàdyaü dåùayati såtrakàraþ-# uttareti# / kùaõikor'thaþ kùaõika ityucyate / nirudhyamànatvaü vinà÷akasàünidhyaü, niruddhatvamatãtatvam / nanu kàryakàle vinà÷avyàptatve 'pi pårvakùaõe sattvàt kùaõikàrthasya hetutvamakùatamiti ÷aïkate-# ayaü bhàveti# / sadråpa ityarthaþ / kiü hetorutpattyatiriktaþ kàryotpàdanàkhyo vyàpàraþ, anatirikto và / nàdya ityuktyà dvitãyaü ÷aïkate-# atheti# / bhàva utpattiþ / uktaü hi 'bhåtiryeùàü kriyà saiva kàrakaü saiva cocyata'iti / yeùàü kùaõikàbhàvànàü yà bhåtiþ saiva kriyà kàrakaü cetyarthaþ / naùñasyàpi nimittattvaü syànvopàdànatvaü, tathà ca mçdàderghañàdikàlàsattve ghañàdyanutpattiþ / sattve ca kùaõikatvahàniriti pariharati-# tathàpãtyàdinà# / prathamapakùektadoùaü draóhayati-# vinaiveti# / vastuno janmadhvaüsàniråpàõàcca na kùaõikatvamityàha-# api ceti# / tayoþ svaråpatve vastunyantarbhàvàdvastuno 'nàdyanantatvamityapi draùñavyam / dvitãyaü ÷aïkate-# athàstãti# / vi÷eùamevàha-# utpàdeti# / dåùayati-# evamapãti# / tàbhyàü saüsarge vastunaþ kùaõikatvabhaïgaþ syàt / saüsarga eva nàstãti tçtãyakalpamutthàpya dåùayati-# athàtyanteti# //20//  END BsCom_2,2.4.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.21 asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà | BBs_2,2.21 | kùaõabhaïgavàde pårvakùaõo nirodhagrastatvànnottarasya kùaõasya heturbhavatãtyuktam / athàsatyeva hetau phalotpattiü bråyàt, tataþ pratij¤oparodhaþ syàt / caturvidhànhetånpratãtya cittacaittà utpadyanta itãyaü pratij¤à hãyeta / nirhetukàyàü cotpattàvapratibandhàtsarvaü sarvatrotpadyeta / athottarakùaõotpattiryàvattàvadavatiùñhate pårvakùaõa iti bråyàttato yaugapadyaü hetuphalayoþ syàt / tathàpi pratij¤oparodha eva syàt / kùaõikàþ sarve saüskàrà itãyaü pratij¤oparudhyeta // 21 // såtraü vyàkhyàtuü vçttaü smàrayati-# kùaõabhaïgeti# / kiü kàryotpattirnirhetukà sahetukà và / àdye pratij¤àhànirityàha-# athàsatyevetyàdinà# / viùayakaraõasahakàrisaüskàrà÷caturvidhà hetavastàn pratãtya pràpya cittaü råpàdivij¤ànaü caittà÷cittàtmakàþ sukhàdaya÷ca jàyanta iti pratij¤àrthaþ / yathà nãlavij¤ànasya nãlavastvàlambanapratyayo viùayaþ, cakùuþ karaõamadhipatipratyayaþ, sahakàripratyaya àlokaþ, samanantarapårvapratyayaþ saüskàra iti bhedaþ / pratij¤àhàniü puruùadoùamuktvà vastudoùamapyàha-# nirhetukàyàü ceti# / sahetukatvapakùe 'nvayikàraõasya mçdàdeþ kàryasahabhàvàpattyà kùaõikatvapratij¤àhàniriti såtra÷eùaü vyàcaùñe-# athottarakùaõetyàdinà# / samyak kriyanta iti saüskàràþ / àdyantavanto bhàvà ityarthaþ //21//  END BsCom_2,2.4.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.22 pratisaükhyàpratisaükhyànirodhàpràptir avicchedàt | BBs_2,2.22 | apica vainà÷ikàþ kalpayanti buddhibodhyaü trayàdanyatsaüskçtaü kùaõikaü ceti / tadapi ca kùayaü pratisaükhyàpratisaükhàyànirodhàvakà÷aü cetyàcakùate / trayamapi caitadavastvabhàvamàtraü nirupàkhyamiti manyante, buddhipårvakaþ kila vinà÷o bhàvànàü pratisaükhyànirodho nàma bhàùyate, tadviparãto 'pratisaükhyànirodhaþ àvaraõabhàvamàtramàkà÷amiti / teùàmàkà÷aü parastàtpratyàkhyàsyati / nirodhadvayamidànãü pratyàcaùñe / pratisaükhyàpratisaükhyànirodhayorapràptiþ / asaübhava ityarthaþ / kasmàt / avicchedàt / etau hi pratisaükhyàpratisaükhyànirodhau saütànagocarau và syàtàü bhàvagocarau và / na tàvatsaütànagocarau saübhavataþ / sarveùvapi saütàneùu saütàninàmavicchinnena hetuphalabhàvena saütànavicchedasyàsaübhavàt / nàpi bhàvagocarau saübhavataþ / nahi bhàvànàü niranvayo nirupàkhyo vinà÷aþ saübhavati, sarvàsvapyavasthàsu pratyabhij¤ànabalenànvayyavicchedadar÷anàt / aspaùñapratyabhij¤ànàsvapyavasthàsu kvaciddçùñenànvayyavicchedenànyatràpi tadanumànàt / tasmàtparaparikalpitasya nirodhadvayasyànupapattiþ // 22 // ---------------------- FN: nirupàkhyaü niþsvaråpam / pratãpà pratukålaþ saükhyà santaü bhàvamasantaü karomãtyevaüråpà buddhiþ pratisaükhyà tayà nirodhaþ / evamàdyasåtràbhyàü samudàyo nirastaþ / uttarasåtràbhyàü kàryakàraõabhàvakùaõikatve niraste / saüprati tadabhimataü dvividhaü vinà÷aü dåùayati-# pratisaükhyeti# / saüskçtamutpàdyaü buddhibodhyaü prameyamàtraü, trayàttuccharåpàdanyadityarthaþ / kiü tatrayaü, tadàha-# tadapãti# / nirupàkhyaü niþsvaråpam / pratãpà pratikålà saükhyà santaü bhàvamasantaü karomãtyevaüråpà buddhiþ pratisaükhyà, tayà nirodhaþ kasyacidbhàvasya bhavati / abuddhipårvakastu stambhàdãnàü svarasabhaïguràõàmityàha-# tadviparãta iti# / parakriyàmuktvà såtraü vyàcaùñe-# teùàmiti# / bhàvàþ saütàninaþ / saütàno nàma bhàvànàü hetuphalabhàvena pravàhaþ, tasmin saütàne caramakùaõaþ kùaõàntaraü karoti và na và / àdye caramatvavyàghàtaþ, saütànàvicchedàt / dvitãye caramasyàsattvaprasaügaþ, arthakriyàkàritvaü sattvamiti svasiddhàntàt, caramasyàsattve pårveùàmapyasattvaprasaïgaþ, arthakriyà÷ånyatvàt / tasmàt saütànasya vicchedàsaübhavànnirodhàpràptirityàha-# na tàvaditi# / na dvitãya ityàha-# nàpãti# / ghañakapàlacårõàdyavasthàsuseyaü mçditi pratyabhij¤ànàdanvayibhàvasya mçdàdernàtyantikavinà÷a ityarthaþ / bãjasyàïkuràdiùu pratyabhij¤ànàdar÷anàdanvayino viccheda ityata àha-# aspaùñeti# / aïkuràdayo 'nusyåtànvayibhàvasthàþ, kàryatvàtpañavadityanvayyavicchedasiddhirityarthaþ / yasmàdbhàvànàü sthàyitvaü tasmàtpratikùaõa(?)nirodhàsaübhava ityupasaühàraþ //22//  END BsCom_2,2.4.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.23 ubhayathà ca doùàt | BBs_2,2.23 | yo 'yamavidyàdinirodhaþ pratisaükhyànirodhàntaþpàtã paraparikalpitaþ, sa samyagj¤ànàdvà saparikaràtsyàtsvayameva và / pårvasminvikalpe nihartukavinà÷àbhyupagamahàniprasaïgaþ / uttarasmiüstu màrgopade÷ànarthakyaprasaïgaþ / evamubhayathàpi doùaprasaïgàdasama¤jasamidaü dar÷anam // 23 // ---------------------- FN: parikarà yamaniyamàdayastatsahitàt / sarvaü duþkhaü kùaõikamiti bhàvanopade÷o màrgopade÷aþ / avidyàdãnàü pratisaükhyànirodhaü tadabhimataü dåùayati-# ubhayatheti# / yamaniyamàdayaþ parikaràþ / sarvaü duþkhaü kùaõikamiti bhàvanopade÷o màrgopade÷aþ //23//  END BsCom_2,2.4.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.24 àkà÷e càvi÷eùàt | BBs_2,2.24 | yacca teùàmevàbhipretaü nirodhadvayamàkà÷aü ca nirupàkhyamiti, tatra nirodhadvayasya nirupàkhyatvaü purastànniràkçtam / àkà÷asyedànãü niràkriyate / àkà÷e càyukto nirupàkhyatvàbhyupagamaþ / pratisaükhyàpratisaükhyànirodhayoriva vastutvapratipatteravi÷eùàt / àgamapràmàõyàttàvat 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàdi÷rutibhya àkà÷asya ca vastutvapràptiþ / vipratipannànprati tu ÷abdaguõànumeyatvaü vaktavyaü, gandhàdãnàü guõànàü pçthivyàdivastvà÷rayatvadar÷anàt / api càvaraõàbhàvamàtramàkà÷amicchatàmekasminsuparõe patatyàvaraõasya vidyamànatvàtsuparõàntarasyotpitsato 'navakà÷atvaprasaïgaþ / yatràvaraõàbhàvastatra patiùyatãti cet / yenàvaraõabhàvo vi÷eùyate tattarhi vastubhåtamevàkà÷aü manyamànasya saugatasya svàbhyupagamavirodhaþ prasajyeta / saugate hi samaye 'pçthivã bhagavaþ kiüsaüni÷cayà' ityasminprativacanapravàhe pçthivyàdãnàmante vàyuþ 'kiüsaüni÷cayaþ' ityasya pra÷nasya prativacanaü bhavati 'vàyuràkà÷asaüni÷cayaþ' iti / tadàkà÷asyàvastutve na sama¤jasaü syàt / tasmàdapyayuktamàkà÷asyàvastutvam / apica nirodhadvayamàkà÷aü ca trayamapyetanniråpàkhyamavastu nityaü ceti vipratiùiddham / nahyavastuno nityatvamanityatvaü và saübhavati, vastvà÷rayatvàddharmadharmivyavahàrasya / dharmadharmibhàve hi ghañàdivadvastutvameva syànna nirupàkhyatvam // 24 // ---------------------- FN: patiùyati saücariùyatãtyarthaþ / kiü samyak ni÷caya à÷rayo 'syà iti kiü saüni÷cayà / # àgamapràmàõyàditi# / tatràkà÷asya kàryatvoktyà ghañàdivadvastutvaü prasidhyatãtyarthaþ / nanvàgamapràmàõye vipratipannànsugatànpratyàkà÷asya vastutvaü kathaü sidhyatãtyata àha-# vipratipannàniti /# ÷abdo vastuniùñhaþ guõatvàt, gandhàdivadityanumànàdàkà÷asya vastutvaü sidhyati / pçthivyàdyaùñadravyàõàü ÷rotragràhyaguõà÷rayatvàyogàdityarthaþ / àkà÷asya bhàvatvaü prasàdhyàbhàvatvaü dåùayati-# api ceti# / yathaikaghañasattve 'pi ghañasàmànyàbhàvo nàsti tathaikapakùisattve 'pi mårtadravyasàmànyàbhàvàtmakàkà÷o nàstyeveti pakùyantarasaücàro na syàdityarthaþ / de÷avi÷eùàvacchedenàvaraõàbhàvo 'stãtyà÷aïkyàbhàvàvacchedakade÷avi÷eùa evàkà÷o nàbhàva ityàha-# yatretyàdinà# / patiùyati / pakùã saücariùyatãtyarthaþ / àkà÷asyàvastutvaü svagranthaviruddhaü cetyàha-# api ceti# / kiü samyak ni÷raya à÷rayo 'syà iti kiüsaüni÷rayà / avastunaþ ÷a÷aviùàõasyà÷rayatvàdar÷anàditi / vyàghàtàntaramàha-# apiceti# / dhvaüsàpratiyogitàkhyo dharmo nityatvaü nàsati saübhavati / dharmiõo 'sattvavyàghàtàdityarthaþ //24//  END BsCom_2,2.4.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.25 anusmçte÷ ca | BBs_2,2.25 | apica vainà÷ikaþ sarvasya vastunaþ kùaõikatàmabhyupayannupalabdhurapi kùaõikatàmabhyupeyàt / naca sà saübhavati / anusmçteþ anubhavamupalabdhimanåtpadyamànaü smaraõamevànusmçtiþ / sà copalabdhyekakartçkà satã saübhavati / puruùàntaropalabdhiviùaye puruùàntarasya smçtyadar÷anàt / kathaü hyahamado 'dràkùamidaü pa÷yàmãti ca pårvottaradar÷inyekasminnasati pratyayaþ syàt / apica dar÷anasmaraõayoþ kartaryekasminpratyakùaþ pratyabhij¤àpratyayaþ sarvasya lokasya prasiddho 'hamado 'dràkùamidaü pa÷yàmãti / yadi hi tayorbhinnaþ kartà syàttato 'haü smàràmyadràkùãdanya iti pratãyàt / natvevaü pratyeti ka÷cit / yatraivaü pratyayastatra dar÷anasmaraõayorbhinnameva kartàraü sarvaloko 'vagacchati, smaràmyahamasàvado 'dràkùãditi / iha tvahamado 'dràkùamiti dar÷anasmaraõayorvinà÷iko 'pyàtmànamevaikaü kartàramavagacchati / na nàhamityàtmano dar÷anaü nirvçttaü nihnute yathàgniranuùõo 'prakà÷a iti và / tatraivaü satyekasya dar÷anasmaraõalakùaõadvayasaübandhe kùaõikatvàbhyupagamahàniraparihàryà vainà÷ikasya syàt / tathànantaramanantaràmàtmana eva pratipattiü pratyabhijànannekakartçkàmottamàducchvàsàdatãtà÷ca pratipattãrà janmana àtmaikakartçkàþ pratisaüdadhànaþ kathaü kùaõabhaïgavàdã vainà÷iko nàpapeta sa yadi bråyàtsàdç÷yàdetatsamapatsyata iti / taü pratibråyàt / tenedaü sadç÷amiti dvayàyattatvàtsàdç÷yasya, kùaõabhaïgavàdinaþ sadç÷ayordvayorvastunorgrahãturekasyàbhàvàt, sàdç÷yanimittaü pratisaüdhànamiti mithyàpralàpa eva syàt / syàccetpårvottarayoþ kùaõayoþ sàdç÷yasya grahãtaikaþ, tathàsatyekasya kùaõadvayàvastha4nàtkùaõikatvapratij¤à pãóyeta / tenedaü sadç÷amiti pratyayàntaramevedaü na pårvottarakùaõadvayagrahaõanimittamiticet / na / tenedamiti / bhinnapadàrthopàdànàt / pratyayàntarameva cetsàdç÷yaviùayaü syàttenedaü sadç÷amiti vàkyaprayogo 'narthakaþ syàt / sàdç÷yamityeva prayogaþ pràpnuyàt / yadà hi lokaprasiddhaþ padàrthaþ parãkùakairna parigçhyate tadà svapakùasiddhiþ parapakùadoùo vobhayamapyucyamànaü parãkùakàõàmàtmana÷ca yathàrthatvena na buddhisaütànamàrohati / evamevaiùor'tha iti ni÷citaü yattadeva vaktavyam / tato 'nyaducyamànaü bahupralàpitvamàtmanaþ kevalaü prakhyàpayet / nacàyaü sàdç÷yàtsaüvyavahàro yuktaþ / tadbhàvàvagamàttatsadç÷abhàvànavagamàcca / bhavedapi kadàcidbàhyavastuni vipralambhasaübhavàttadevedaü syàttatsadç÷aü veti saüdehaþ / upalabdhari tu saüdeho 'pi na kadàcidbhavati sa evàhaü syàü tatsadç÷o veti / ya evàhaüpårvedyuradràkùaü sa evàhamadya smaràmãti ni÷citatadbhàvopalambhàt / tasmàdapyanupapanno vainà÷ikasamayaþ // 25 // àtmanaþ kùaõikatvaü dåùayati-# anusmçteriti# / anubhavajanyasmçtiranusmçtistasyàmanubhavasamànà÷rayatvàttadubhayà÷rayàtmanaþ sthàyitvamityarthaþ / kùaõikatve j¤ànadvayànusaüdhànaü ca na syàdityàha-# kathaü hyahamiti# / pårvadar÷anakarturadràkùamitismaraõakartaikyapratyabhij¤ànàccàtmànaþ sthàyitvamityàha-# api ceti# / yo 'hamadaþ pårvamadràkùaü sa evàhamadya tatsmaràmãti pratyabhij¤ànàkàro draùñavyaþ / # idaü pa÷yàmãti #j¤ànàntarasaübandhakathanaü, yo 'hamadràkùaü so 'haü pa÷yàmãti pratyabhij¤àntaradyotanàrtham / vipakùe bàdhakamàha-# yadi hãti# / draùñçsmartrorbhede 'haü smaràmi anyo 'dràkùãditi pratãtiþ syàdityatra dçùñàntamàha-# yatraivamiti /# pratyayamàha-# smaràmãti /# smaràmyahamanyo 'dràkùãditi pratyayo yatra tatra bhinnameva kartàraü loko 'vagacchatãtyavivàdamityarthaþ / prakçtapratyabhij¤àyàü tàdç÷abhedapratyayasya bàdhakasyàdar÷anàdàtmasthàyitvaü durvàramityàha-# iha tvahamada iti# / yathàgnerauùõyàdikaü na bàdhate ka÷cittathà nàhamadràkùamiti pårvadar÷anaü na nihnuta ityanena bàdhàbhàvàt pratyabhij¤à prametyuktaü bhavati / tathà draùñçsmartroraikye sati sthàyitvaü phalitamityàha-# tatraivaü satãti# / kùaõadvayasaübandhe 'pyàtmanastçtãyakùaõe bhaïgo 'stviti vadantaü pratyàha-# tatheti# / vartamànada÷àmàrabhyottamàducchvàsàdàmaraõàdanantaràmanantaràü svasyaiva pratipattimàtmaikakartçkàü pratyabhijànannà janmana÷càvartamànada÷àparyantamatãtàþ pratipattãþ svakartçkàþ# pratisaüdadhànaþ#sanniti yojanà / dãpajvàlàsvivàtmani pratyabhij¤ànaü sàdç÷yadoùàditi ÷aïkate-# sa iti# / sàdç÷yaj¤ànasya dharmipratiyogij¤ànàdhãnatvàt sthirasya j¤àturasattvànna sàdç÷yaj¤ànaü saübhavati, sattve vàpasiddhàntaþ syàditi pariharati-# tamityàdinà# / syàdetat / na sàdç÷yapratyayaþ pårvottaravastådayaj¤ànajanyastaddvayasàdç÷yàvagàhã, kiü tarhi ka÷cideùa vikalpaþ svàkàrameva bàhyatvena viùayãkurvàõaþ kùaõàntaràspar÷ã, ato na sthiradraùñrapekùeti ÷aïkate-# tenedamiti# / atra vaktavyaü sàdç÷yapratyaye tenedaü sadç÷amiti vastutrayaü bhàsate na veti / neti vadataþ svànubhavavirodhaþ / ki¤càrthabhedàbhàvàt padatrayaprayogo na syàt / tasmàt padatrayeõa mithaþsaüsçùñabhinnàrthabhànàdabhànamasiddhamiti pariharati-# na teneti# / atha bhàsate vastutrayaü tacca pratyayàbhinnameva na bàhyamiti cet / na / trayàõàmekapratyayàbhede mitho 'pyabhedàpatteþ / iùñàpattiriti bruvàõaü vij¤ànavàdinaü pratyàha-# yadà hãti# / vastutrayaü j¤eyaü sàdç÷yapratyayàdbhinnaü sarvalokaprasiddhaü taccennàïgãkriyate sthàyidraùñçprasaïgabhayena, tarhi tattadàkàràõàü kùaõikavij¤ànànàü mitho vàrtànabhij¤atvàdekasmin dharmiõi viruddhànekapakùasphuraõàtmakavipratipattyasaübhavàt svapakùasàdhanàdivyavahàro lupyeta, ato yathànubhavaü j¤ànaj¤eyabhedo 'ïgãkàryaþ / tathà ca tenedaü sadç÷amiti bàhyàrthayorj¤ànapårvakaü sàdç÷yaü jànata àtmanaþ sthàyitvaü durvàramityarthaþ / nanu santyeva bàhyàrthàþ kùaõikasvalakùaõà nirvikalpakagràhyàþ, savikalpàdhyavaseyàstu sthàyitvasàdç÷yàdayo bàhyàþ kalpità avabhàsante, ato vipratipattyàdivyavahàra iti bàhyàrthavàdamà÷aïkya nirasyati-# evameveti# / yat pramàõasiddhaü tadeva vaktavyam / na hi kùaõikatve ki¤cit pramàõamasti / na cedànãü ghaña iti pratyakùamavartamànakàlàsattvaü ghañasya gocarayadvartamànakùaõamàtrasatvaråpe kùaõikatve mànamiti vàcyam, tasya vartamànatvamàtragocaratvena kàlàntaràsattvàsiddheþ / naca yatsat tatkùaõikamiti vyàptirasti, vidyudàderapi dvitrikùaõasthàyitvena dçùñàntàbhàvàt / naca sthàyinamanumàtàramantareõànumànaü saübhavati / tasmàdamànasiddhàrthavaktà tathàgato '÷raddheyavacana ityarthaþ / ki¤ca sàdç÷yaü pratyabhij¤àyàü doùayatà nimittaü viùayatayà và / àdye 'pi svaråpasat j¤àtaü và / nàdyaþ, mandàndhakàre ÷uktimàtragrahe ÷vaityàj¤àne 'pi råpyàbhedabhramàpatteþ / na dvitãyaþ, sthàyij¤àtàraü vinà tajj¤ànàsaübhavasyoktatvàt / nàpi viùayatayà nimittamityàha-# naceti# / so 'hamityullekhàttenàhaü sadç÷a ityanullekhàdityarthaþ / so 'hamiti pratyabhij¤àyà bhramatvaü nirasya saü÷ayatvaü nirasyati-# bhavediti# / jaóàrthe pratyabhij¤àte 'pi bàdhasaübhàvanayà saü÷ayaþ kadàcit syànnàtmanãtyarthaþ / asaüdigghàviparyastapratyabhij¤àvirodhàdàtmakùaõikatvamatamatyantàsaügatamityupasaüharati-# tasmàditi# //25//  END BsCom_2,2.4.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.26 nàsato 'dçùñatvàt | BBs_2,2.26 | ita÷cànupapanno vainà÷ikasamayaþ, yataþ sthiramanuyàyikàraõamanabhyupagacchatàmabhàvàdbhàvotpattirityetadàpadyate / dar÷ayanti càbhàvàdbhàvotpattim- 'nànupamçdya pràdurbhàvàt' iti / vinaùñàddhi kila bãjàdaï kura utpadyate, tathà vinaùñàtkùãràddadhi, mçtpiõóàcca ghañaþ / kåñastàccetkàraõàtkàryamutpadyetàvi÷eùàtsarvaü sarvata utpadyeta / tasmàdabhàvagrastebhyo bãjàdibhyo 'ï kuràdãnàmutpadyamànatvàdabhàvàdbhàvotpattiriti manyante / tatredamucyate- 'nàsato 'dçùñatvàt' iti / nàbhàvàdbhàva utpadyate / yadyabhàvàdbhàva utpadyetàbhàvatvàvi÷eùàtkàraõavi÷eùàbhyupagamo 'narthakaþ syàt / nahi bãjàdãnàmupamçditànàü yo 'bhàvastasyàbhàvasya ÷a÷aviùàõàdãnàü ca niþsvabhàvatvàvi÷eùàdabhàvatve ka÷cidvi÷eùo 'sti, yena bãjàdevàï kuro jàyate kùãràdeva dadhãtyeva¤jàtãyakaþ kàraõi÷eùaõàdibhyupagamor'thavànsyàt / nirvi÷eùasya tvabhàvasya kàraõatvàbhyupagame ÷a÷aviùàõàdibhyo 'pyaï kuràdayo jàyeran / nacaivaü dç÷yate / yadi punarabhàvasyàpi vi÷eùo 'bhyupagamyetotpalàdãnàmiva nãlatvàdistato vi÷eùavattvàdevàbhàvasya bhàvatvamutpalàdivatprasajyeta / nàpyabhàvaþ kasyacidutpattihetuþ syàt, abhàvatvàdeva, ÷a÷aviùàõàdivat / àbhàvàcca bhàvotpattàvabhàvànvitameva sarvaü kàryaü syàt / nacaivaü dç÷yate / sarvasya ca vastunaþ svena svena råpeõa bhàvàtmanaivopalabhyamànatvàt / naca mçdànvitàþ ÷aràvàdayo bhàvastantvàdivikàràþ kenacidabhyupagamyante / mçdvikàràneva tu mçdànvitànbhàvàüllokaþ pratyeti / yattåktaü svaråpopamardamantareõa kasyacitkåñasthasya vastunaþ kàraõatvàmupapatterabhàvàdbhàvotpattirbhavitumarhatãti / tadduruktam / sthirasvabhàvànàmeva suvarõàdãnàü pratyabhij¤àyamànànàü rucakàdikàryakàraõabhàvadar÷anàt / yeùvapi bãjàdiùu svaråpopamarde lakùyate teùvarapi nàsàvupamçdyamànà pårvàvasthottaràvasthàyàþ kàraõamabhyupagamyate, anupamçdyamànàmevànuyàyinàü bãjàdyavayavànàmaï kuràdikàraõabhàvàbhyupagamàt / tasmàdasadbhyaþ ÷a÷aviùàõàdibhyaþ sadutpattyadar÷anàtsadbhya÷ca suvarõàdibhyaþ sadutpattidar÷anàdanupapanno 'yamabhàvàdbhàvotpattyabhyupagamaþ / apica caturbhi÷cittacaittà utpadyante, paramàõubhya÷ca bhåtabhautikalakùaõaþ samudàya utpadyata ityabhyupagamya punarabhàvàdbhàvotpattiü kalpayadbhirabhyupagatamapahnuvànairvainà÷ikaiþ sarvo loka àkulãkriyate // 26 // abhàvaþ ÷a÷aviùàõavadatyantàsannityaïgãkçtya mçdàdinà÷àdasato ghañàdikaü jàyate iti sugatà vadanti, taddåùayati-# nàsata iti# / na kevalaü balàdàpadyate kintu svayaü dar÷ayanti ca / dvau na¤au prakçtàrthaü gamayataþ / mçdàdikamupamçdya ghañàdeþ pràdurbhàvàditãmamarthamàha-# vinaùñàditi# / kàraõavinà÷àt kàryajanmetyatra yuktimàha-# kåñasthàditi# / vinà÷a÷ånyàt / nityàdityarthaþ / nityasya nirati÷ayasya kàrya÷aktatve tatkàryàõi sarvàõyekasminneva kùaõe syuþ, tathà cottarakùaõe kàryàbhàvàdasattvàpattiþ / naca sahakàrikçtàti÷ayakramàtkàryakrama iti yuktam / ati÷ayasyàti÷ayàntaràpekùàyàmanavasthànàt / anapekùàyàü kàryasyàpyati÷ayànapekùatvena sahakàrivaiyarthyàt / tasmànna sthàyibhavàt kàryajanmetyarthaþ / kùaõikabhàvasya hetutvam 'uttarotpàde ca'ityatra nirastam / abhàvasya hetutvaniràsàrthaü såtraü vyàcaùñe-# tatredamiti# / yadi bãjàbhàvasyàbhàvàntaràdvi÷eùaþ syàt, tadà vi÷eùavadabhàvadvàrà bãjàdevàïkura iti laukàyatikànàmabhyupagamor'thavànsyàt, na so 'stãtyàha-# yeneti# / såtraü yojayati-# nirvi÷eùasyeti# / ÷a÷aviùàõàdeþ kàryakàritvasyàdçùñatvànnàbhàvasyàsato hetutvamityarthaþ / astvabhàvasyàpi vi÷eùa ityata àha-# yadãti# / abhàvasya hetutve 'tiprasaïga iti tarkamuktvànumànamàha-# nàpãti# / abhàvo na hetuþ, asattvàt / saümatavadityarthaþ / abhàvo na prakçtiþ, kàryànanvitatvàt, yathà ÷aràvàdyananvitastanturna ÷aràvàdiprakçtiriti tarkapårvakamàha-# abhàvàcceti# / ato 'nvitatvànmçdàdirbhàva eva prakçtirityàha-# mçditi# / sthàyinaþ kàraõatvàyogamuktamanådya dåùayati-# yattåktamityàdinà# / anubhavabalàtsthirasvabhàvànàmeva sahakàrisaünidhikrameõa kàryakramahetutvamaïgãkàryam / naca ÷aktasya sahakàryapekùà na yukteti vàcyaü, yato '÷aktasyàpi nàpekùetyasahakàri vi÷vaü syàt / tataþ svarõàdau svato 'ti÷aya÷ånye 'gnitàpàdisahakàrikçtàti÷ayakramàdrucakàdikàryakramaþ / na càti÷ayasyàti÷ayàntarànapekùatve kàryasyàpyanapekùeti vàcyaü, pañasya mçdanapekùatve kàryatvàvi÷eùàdghañasyàpi mçdanapekùàprasaïgàdanvayavyatirekàbhyàmapekùà sahakàriùvapi tulyà / yaduktaü kàryàbhàvada÷àyàü kàraõasyàsattvàpattiriti / tanna / akàraõasyàpi bàdhàbhàvena sattvopapatteþ / na hyarthakriyàkàritvameva sattvam, asatastadayogena sattvasya tato bhedàt / sate hyarthakriyàkàritvaü nàsataþ / ataþ kàraõatàvacchedakamabàdhitasvaråpàtmakaü sattvaü kàraõatvàdbhinnameva / tasmàdanusyåtasthirabhàvànàü hetutvamupapannamiti bhàvaþ / pårvàparavirodhamapyàha-# apiceti# //26//  END BsCom_2,2.4.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.4.27 udàsãnànàm api caivaü siddhiþ | BBs_2,2.27 | yadi càbhàvàdbhàvotpattirabhyupagamyeta, evaüsatyudàsãnànàmanãhamànànàüpi janànàmabhimatasiddhiþ syàt / abhàvasya sulabhatvàt / kçùãvalasya kùetrakarmaõyaprayatamànasyàpi sasyaniùpattiþ syàt / kulàlasya ca mçtsaüskriyàyàmaprayatamànasyàpyamatrotpattiþ / tantuvàyasyàpi tantånatanvànasyàpi tanvànasyeva vastralàbhaþ / svargàpavargayo÷ca na ka÷citkatha¤citsamãheta / nacaitadyujyate 'bhyupagamyate và kenacit / tasmàdapyanupapanno 'yamabhàvàdbhàvotpattyabhyupagamaþ // 27 // ---------------------- FN: anãhamànànàü prayatna÷ånyànàm / amatraü ghañàdipàtram / abhàvàdutpattau ÷a÷aviùàõàdapyutpattiþ syàdityuktam / atiprasaïgàntaramàha-# udàsãnànàmiti# / # anãhamànànàü #prayatna÷ånyànàm / # amatraü #ghañàdipàtram / # tanvànasya#vyàpàrayataþ / tasmàdbhràntimålena kùaõikabàhyàrthavàdena kåñasthanityabrahmasamanvayasya na virodha iti siddham //27//  END BsCom_2,2.4.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.28 5 abhàvàdhikaraõam / så. 28-32 nàbhàva upalabdheþ | BBs_2,2.28 | evaü bàhyàrtavàdamà÷ritya samudàyàpràptyàdiùu dåùaõeùådbhàviteùu vij¤ànavàdã bauddha idànãü pratyavatiùñhite / keùà¤citkila bàhye vastunyabhinive÷amàlakùya tadanurodhena bàhyàrthavàdaprakriyeyaü virocità / nàsau sugatàbhipràyaþ / tasya tu vij¤ànaikaskandhavàda evàbhipretaþ / tasmiü÷ca vij¤ànavàde buddhyàråóhena råpeõàntastha eva pramàõaprameyavyavahàraþ sarva upapadyate / satyapi bàhyerthe buddhyàrohamantareõa pramàõaprameyaphalavyavahàrànavatàràt / kathaü punaravagamyate 'ntastha evàyaü sarvavyavahàro na vij¤ànavyatirikto bàhyor'tho 'stãti / tadasaübhavàdityàha / sa hi bàhyortho 'bhyupagamyamànaþ paramàõavo và syustatsamåhà và stambhàdayaþ syuþ / tatra na tàvatparamàõavaþ stambhàdipratyayaparicchedyà bhavitumarhanti (paramàõvàbhàsaj¤ànànutpatteþ) / nàpi tatsamåhàþ stambhàdayaþ, teùàü paramàõubhyo 'nyatvànanyatvàbhyàü niråpayituma÷akyatvàt / evaü jàtyàdãnapi pratyakùãta / apicànubhàvamàtreõa sàdhàraõàtmano j¤ànasya jàyamànasya yo 'yaü prativiùayaü pakùapàtaþ stambhaj¤ànaü kuóyaj¤ànaü ghañaj¤ànaü pañaj¤ànamiti, nàsau j¤ànagatavi÷eùamantareõopapadyata ityava÷yaü viùayasàråpyaü j¤ànasyàïgãkartavyam / aïgãkçte ca tasminviùayàkàrasya j¤ànenaivàvaruddhatvàdapàrthikà bàhyàrthasadbhàvakalpanà / apica sahopalambhaniyamàdabhedo viùayavij¤ànayoràpatati / nahyanayorekasyànupalambhe 'nyasyopalambho 'sti / nacaitatsvabhàvaviveke yuktaü, pratibandhakàraõàbhàvàt / tasmàdapyarthàbhàvaþ / svapnàdivaccedaü draùñavyam / yathàhi svapnamàyàmarãcyudakagandharvanagaràdipratyayà vinaiva bàhyenàrthena gràhyagràhakàkàrà bhavanti, evaü jàgaritagocarà api stambhàdipratyayà bhavitumarhantãtyavagamyate / pratyayatvàvi÷eùàt / kathaü punarasati bàhyàrthe pratyayavaicitryamupapadyate / vàsanàvaicitryàdityàha / anàdau hi saüsàre bãjàï kuravadvij¤ànànàü vàsanànàü cànyonyanimittanaimittikabhàvena vaicitryaü na vipratiùidhyate / apicànvayavyatirekàbhyàü vàsanànimittameva j¤ànavaicitryamityavagamyate / svapnàdiùvantareõàpyarthaü vàsanànimittasya j¤ànavaicitryasyobhàbhyàmapyàvàbhyàmabhyupagamyamànatvàt / antareõa tu vàsanàmarthanimittasya j¤ànavaicitryasya mayànabhyupagamyamànatvàt / tasmàdapyabhàvo bàhyàrthasyeti / evaü pràpte bråmaþ - 'nàbhàva upalabdheþ' iti / na khalvabhàvo bàhyasyàrthasyàdhyavasàtuü ÷akyate / kasmàt / upalabdheþ / upalabhyate hi pratipratyayaü bàhyor'thaþ stambhaþ kuóyaü ghañaþ paña iti / nacopalabhyamànasyaivàbhàvo bhavitumarhati / yathà hi ka÷cidbhu¤jàno bhujitasàdhyàyàü tçptau svayamanubhåyamànàyàmevaü bråyànnàhaü bhu¤je na và tçpyàmãti, tadvadindriyasaünikarùeõa svayamupalabhamàna eva bàhyamarthaü nàhamupalabhe naca so 'stãti bruvankathamupàdeyavacanaþ syàt / nanu nàhamahaü bravãmi na ka¤cidarthamupalabha iti kiü tåpalabdhivyatiriktaü nopalabha iti bravãmi / bàóhamevaü bravãùi niraï ku÷atvàtte tuõóasya / natu yaktyupetaü bravãùi / yata upalabdhivyatireko 'pi balàdarthasyàbhyupagantavya upalabdhereva / nahi ka÷cidupalabdhimeva stambhaþ kuóyaü cetyupalabhate / upalabdhiviùayatvenaiva tu stambhakuóyàdãnsarve laukikà upalabhante yatpratyàcakùàõà api bàhyàrthameva vyàcakùate yadantarj¤eyaråpaü tadbahirvadavabhàsata iti / te 'pi sarvalokaprasiddhàü bahiravabhàsamànàü saüvidaü pratilabhamànàþ pratyàkhyàtukàmà÷ca bàhyamarthaü bahirvadati vatkàraü kurvanti / itarathà hi kasmàdbahirvadati bråyuþ / nahi viùõumitro vandhyàputravadavabhàsata iti ka÷cidàcakùãta / tasmàdyathànubhavaü tattvamabhyupagacchadbhirbahirevàvabhàsata iti yuktamabhyupagantuü natu bahirvadavabhàsata iti / nanu bàhyàrthasyàsaübhavàdbahirvadavabhàsata ityadhyavasitam / nàyaü sàdhuradhyavasàyo yataþ pramàõapravçttyapravçttipårvakau saübavàsaübhavàvavadhàryete na punaþ saübhavàsaübhavapårvike pramàõapravçttyapravçttã / yaddhi pratyakùàdãnàmanyatamenàpi pramàõenopalabhyate tatsaübhavati / yattu na kenacidapi pramàõenopalabhyate tanna saübhavati / iha tu yathàsvaü sarvaireva pramàõairbàhyor'tha upalabhyamànaþ kathaü vyatirekàvyatirekàdivikalpairna saübhavatãtyucyetopalabdhereva / naca j¤ànasya viùayasàråpyàdviùayanà÷o bhavati, asati viùaye viùayasàråpyànupapatteþ, bahirupalabdhe÷ca viùayasya / ata eva sahopalambhaniyamo 'pi pratyayaviùayayorupàyopeyabhàvahetuko nàbhedahetuka ityabyupagantavyam / apica ghañaj¤ànaü pañaj¤ànamiti vi÷eùaõayoreva ghañapañayorbhedo na vi÷eùyasya j¤ànasya / dvàbhyàü ca bheda etasya siddho bhavatyekasmàcca dvayoþ / tasmàdarthaj¤ànayorbhedaþ / tathà ghañadar÷anaü ghañasmaraõamityatràpi pratipattavyam / atràpi hi vi÷eùyayoreva dar÷anasmaraõayorbhedo na vi÷eùaõas ghañasya / yathà kùãragandhaþ kùãrarasa iti vi÷eùyayoreva gandharasayorbhedo na vi÷eùaõasya kùãrasya tadvat / apica dvayorvij¤ànayoþ pårvottarakàlayoþ svasaüvedanenaivopakùãõayoritaretaragràhyagràhakatvànupapattiþ / tata÷ca vij¤ànabhedapratij¤à kùaõikatvàdidharmapratij¤à svalakùaõasàmànyalakùaõavàsyavàsakatvàvidyopaplavasadasaddharmabandhamokùàdipratij¤à÷ca sva÷àstragatàstà hãyeran / ki¤cànyat / vij¤ànaü vij¤ànamityabhyupagacchatà bàhyorthaþ stambhaþ kuóyamityeva¤jàtãyakaþ tasmànnàbhyupagamyata eveti yuktamabhyupagantum / atha vij¤ànaü prakà÷àtmakatvàtpradãpavatsvayamevànubhåyate na tathà bàhyo 'pyartha iti cet / atyantaviruddhàü svàtmani kriyàmabhyupagacchasyagniràtmànaü dahatãtivat, aviruddhaü tu lokaprasiddhaü svàtmavyatiriktena vij¤ànena bàhyor'thonubhåyata iti necchàsyaho pàõóityaü mahaddar÷itam / nacàrthàvyatiriktamapi vij¤ànaü svayamevànubhåyate, svàtmani kriyàvirodhàdeva / nanu vij¤ànasya svaråpavyatiriktagràhyatve tadapyanena gràhyaü tadapyanyenetyanavasthà pràpnoti / apica pradãpavadavabhàsàtmakatvàjj¤ànasya j¤ànàntaraü kalpayataþ samatvàdavabhàsyàvabhàsakabhàvànupapatteþ kalpanànarthakyamiti / tadubhayamapyasat / vij¤ànagtahaõamàtra eva vij¤ànasàkùiõo grahaõàkàïkùànutpàdàdànavastà÷aïkànupapatteþ / sàkùipratyayayo÷ca svabhàvavaiùamyàdupalabdhrupalabhyabhàvopapatteþ / svayaüsiddhasya ca sàkùiõo 'pratyàkhyeyatvàt / ki¤cànyat / pradãpavadvij¤ànamavabhàsakàntaranirapekùaü svayameva prathata iti bruvatàpramàõagamyaü vij¤ànamanavagantçkamityuktaü syàt / ÷ilàghanamadhyasthapradãpasahasraprathanavat / bàóhamevam, anubhavaråpatvàttu vij¤ànasyeùño naþ pakùastvayànuj¤àyata iti cet / na / anyasyàvagantu÷cakùuþsàdhanasya pradãpàdiprathanadar÷anàt / ato vij¤ànasyàpyavabhàsyatvàvi÷eùàtsatyevànyasminnavagantari prathanaü pradãpavadityavagamyate / sàkùiõo 'vagantuþ svayaüsiddhatàmupakùipatà svayaü prathate vij¤ànamityeùa eva mama pakùastvayà vàcoyuktyantareõà÷rita iti cet / na / vij¤ànasyotpattipradhvaüsànekatvàdivi÷eùavattvàbhyupagamàt / ataþ pradãpavadvij¤ànasyàpi vyatiriktàvagamyatvamasmàbhiþ prasàdhitam // 28 // ---------------------- FN: pakùapàto viùayavi÷eùavai÷iùñyavyavahàraþ / avidyopaplavo 'vidyàsaüsargaþ / # nàbhàva upalabdheþ# / akhaõóanirvi÷eùaü brahma vij¤ànaü bàhyàrthopàdànaü vadatàü vedàntànàü bhinnaü sàkàraü kùaõikaü vij¤ànaü na tato 'nyor'tho 'stãti yogàcàramatena virudhyate na veti tanmatasya mànabhràntimålatvàbhyàü saü÷aye pårvoktabàhyàrthavàdaniràsamupajãvya pårvapakùamàha-# evamityàdinà# / pårvottarapakùayorvirodhàvirodhau phalam / nanvekasya sugatàgamasya kathaü bàhyàrthasattvàsattvayostàtparyaü virodhàdityà÷aïkyàdhikàribhedàdavirodha iti vadan vij¤ànavàdinaþ sugatàbhipràyaj¤atvena mandàdhikàribhyo bàhyàrthavàdibhyaþ ÷raiùñhyamàha-# keùà¤ciditi# / uktaü ca dharmakãrtinà-'de÷anà lokanàthànàü sattvà÷ayava÷ànugàþ'iti / sugatànàmupade÷àþ ÷iùyamatyanusàriõa ityarthaþ / nanvasati bàhyàrthe mànameyavyavahàraþ kathaü, tatràha-# tasminniti# / vij¤ànameva kalpitanãlàdyàkàratvena prameyam, avabhàsàtmanà mànaphalaü, ÷aktyàtmanà mànaü, ÷aktyà÷rayatvàkàreõa pramàteti bhedakalpanayà vyavahàra ityarthaþ / mukhya eva bhedaþ kiü na syàdata àha-# satyapãti# / nahi buddhyanàråóhasya nãlàdeþ prameyatvavyavahàro 'sti / ato buddhyàråóhàkàra eva prameyaü na bàhyamityarthaþ / bàhyàrthàsattve pra÷napårvakaü yuktãrupanyasyati-# kathamityàdinà# / j¤eyaü j¤ànàtirekeõàsat, tadatirekeõàsaübhavàt, nara÷çïgavadityàha-# tadasaübhavàditi# / asaübhavaü vivçõoti-# sa hãti# / paramàõava÷cedekasthålastambha iti j¤ànaü na syàt / samåhastvasannityarthaþ / avayavyabhàve 'pi jàtyàdayo bàhyàrthàþ syuþ, tatràha-# evamiti# / jàtiguõakarmaõàü dharmiõaþ sakà÷àdabhede 'tyantabhede và dharmivaddharmyantaravacca na dharmadharmibhàvaþ / bhedàbhedau ca viruddhàviti na santi jàtyàdyarthà ityarthaþ / ki¤ca j¤ànasya j¤eyasàråpyaråpavi÷eùasaübandhàbhàve sarvaviùayatvàpattervi÷eùo 'ïgãkàryaþ, tathàca j¤ànagatavi÷eùasyaiva j¤ànena viùayãkaraõànna bàhyàrthasiddhirmànàbhàvàdgauravàccetyàha-# apiceti# / pakùapàto viùayavi÷eùavai÷iùñyavyavahàraþ / ki¤ca j¤eyaü j¤ànàbhinnaü, j¤ànopalambhakùaõaniyatopalambhagràhyatvàt, j¤ànavadityàha-# apiceti# / j¤ànàrthayovàstavabhede 'pi sahopalambhanaü syàt, graihyagràhakabhàvàdityata àha-# na caitaditi# / kùaõikaj¤ànasyàrthena saübandhahetvabhàvànna gràhyagràhakabhàva ityarthaþ / ki¤ca jàgradvij¤ànaü na bàhyàlambanaü, vij¤ànatvàt, svapnàdij¤ànavadityàha-# svapneti# / vij¤ànànàü vaicitryànupapattibàdhitamanumànamiti ÷aïkate-# kathamiti# / anyathopapattyà pariharati-# vàsaneti# / anàdisaütànàntargatapårvaj¤ànameva vàsanà, tadva÷àdanekakùaõavyavadhàne 'pi nãlàdyàkàraj¤ànavaicitryaü bhavati, yathà bãjavàsanayà kàrpàsaraktatvaü tadvadityarthaþ / ubhayavàdisaümatatvàcca vàsanà eva j¤ànavaicitryahetavo na bàhyàrthà ityàha-# apiceti# / kùaõikavij¤ànamàtravàdasya mànamålatvàttena nityavij¤ànavàdo virudhyata iti pràpte siddhàntasåtraü vyàcaùñe-# nàbhàva ityàdinà# / kiü bàhyàrthasyànupalabdherabhàva uta j¤ànàdbhedenànupalabdheþ / nàdya ityukta# mupalabdheriti# / dvitãyaü ÷aïkate-# nanu nàhamiti# / j¤ànaj¤eyayorviùayiviùayabhàvena bhedasya sàkùipratyakùasiddhatvàtpratyakùaviruddhamabhedàbhidhànamityàha-# bàóhamityàdinà# / tvadvacanàdapi jano bàhyàrthaü j¤ànàdbhedenaivopalabhata ityàha-# ata÷ceti# / bàhyàrthasyàtyantàsattve pratyakùopalambhàyogàt, dçùñàntatvàtsaübhavàcca bahirvacchabdo na syàdityàha-# itaratheti /# abàdhitabhedànubhavàdevakàro yukto na vatkàra ityàha-# tasmàditi# / j¤eyàrtho j¤ànàtirekeõàsannasaübhavàdityuktabàdhàdvatkaraõamiti ÷aïkate-# nanviti# / ko 'sàvasaübhavaþ, asattvaü và asattvani÷cayo và ayuktatvaü và utkañakoñikasaü÷ayàtmakasaübhavasyàbhàvo và / nàdyaþ, sàdhyàbhedàt / na dvitãyaþ, sthålau ghañastambhàviti samåhàlambane sthålatvadvitvaghañatvastambhatvaråpaviruddhadharmavatorarthayorasthålàdekasmàdvayàvagàhivij¤ànàdbhedasattvani÷caye nàsaübhavàsiddharityàha-# nàyaü sàdhuriti# / saübhavaþ sattàni÷cayaþ pramàõàdhãnaþ / asaübhavo 'sattvani÷cayaþ pramàõàbhàvàdhãno na vaiparãtyamiti vyavasthàmeva sphuñayati-# yaddhãti /# uktavyavasthàyàþ phalaü bàhyàrthasya pratyakùàdibhiþ saübhavaü vadanneva tçtãyaü dåùayati-# iheti# / pramàõani÷citabàhyàrthasya stambhàdeþ paramàõubhyo bhedàbhedavikalpairayuktatvamàtreõàsattvani÷cayo na yuktaþ, tvatpakùe 'pyayuktatvasya tulyatvàt / na hyasthålasyaikasya vij¤ànasya sthålànekasamåhàlambanasya viùayàbhedo yuktaþ, sthålatvànekaprasaïgàt / na ceùñàpattiþ, samåhàlambanocchede vij¤ànànàü mitho vàrtànabhij¤atayà viùayadvitvàdivyavahàralopàpatteþ / tasmàdayuktatve 'pi yathànubhavaü vyavahàrayogyor'thaþ svãkàryaþ / na caturthaþ, ni÷cite tàdç÷asaübhavasyànupayogàt / tasya kvacit pramàõapravçtteþ pårvàïgatvàditi bhàvaþ / yaccoktaü j¤ànagatàrthasàråpyasyaiva j¤ànàlambanatvopapatterbahirarthàbhàva iti, tatràha-# naceti# / yattu gauravamuktaü, tanna dåùaõaü, pràmàõikatvàdityàha-# vahiriti# / yata eva j¤ànàrthayorbhedaþ sarvaloke sàkùyanubhavasiddhaþ, ata eva sahopalambhaniyamo 'pi nàbhedasàdhaka ityàha-# ata eveti# / yathà càkùuùadravyaråpasyàlokopalambhaniyatopalabdhikatve 'pi nàlokàbhedaþ, tathàrthasya na j¤ànàbhedaþ, bhede 'pi gràhyagràhakabhàvena niyamepapatteþ / naca j¤ànasya kùaõikatvàt svabhinnagràhyasaübandhàyogaþ, sthàyitvàditi bhàvaþ / vij¤ànamanekàrthebhyo bhinnam, ekatvàt, gotvavaditi satpratipakùamàha-# api ceti# / naca hetvasiddhaþ, j¤ànaü j¤ànamityekàkàrapratãterj¤ànaikyani÷cayàt / naca sà jàtiviùayà, vyaktibhedàni÷cayàdityàha-# navi÷eùyasyeti# / ghañàde÷caitanyàdbhedamuktvà vçttij¤ànàdbhedamàha-# tatheti# / ghaño dvàbhyàü bhinnaþ ekatvàt, kùãravadityarthaþ / j¤ànabhinnàrthànaïgãkàre sva÷àstravyavahàralopaü bàdhakamàha-# api ceti# / kramikayoþ svaprakà÷ayoþ kùaõikaj¤ànayormitho gràhyagràhakatvamayuktamanabhyupagataü ca / tathà ca tayorbhedapratij¤à na yuktà, dharmipratiyoginormithaþ pareõa càgraheõa bhedagrahàyogàt / tathàca tayorbhedagràhakaþ sthàyyàtmà tadbhinna evaiùñavyaþ / evaü pakùasàdhyahetudçùñàntabhedàbhàve idaü kùaõikamasaditi pratij¤à na yuktà / sarvato vyàvçttaü vyaktimàtratvaü svalakùaõam, anekànugataü sàmànyamatadvyàvçttiråpamiti pratij¤à na yuktà, sarvànekàrthànàü j¤ànamàtratve mithaþ pareõavà durj¤ànatvàt uttaranãlaj¤ànaü vàsyaü pårvanãlaj¤ànaü vàsakamiti pratij¤à na yuktà, tayorbhinnasya j¤àturabhàvàt / kicàvidyopaplavo 'vidyàsaüsargaþ, tena nãlamiti saddharmaþ, naraviùàõamityasaddharmaþ, amårtamiti sadasaddharmaþ, sato vij¤ànasyàsato naraviùàõasya vàmårtatvàdipratij¤à durlabhà, anekàrthaj¤ànasàdhyatvàt / aj¤ànenàsya bandho j¤ànenàsya mokùa iti ca pratij¤à bahvarthaj¤ànasàdhyà / àdipadena sàmànyata iùñaü gràhyamaniùñaü tyàjyamiti ÷iùyahitepade÷o 'nekaj¤ànasàdhyo gçhãtaþ / tasmàt pratij¤àdivyavahàràya gràhyagràhakabhedo 'ïgãkàrya ityarthaþ / j¤ànàrthayobhede yuktayantaramastãtyàha-# ki¤cànyaditi# / j¤ànavadarthasyàpyanubhavàvi÷eùàtsvãkàro yukta ityarthaþ / svaviùayatvàdvij¤ànaü svãkriyate nàrthaþ paragràhyatvàditi ÷aïkate-# atha vij¤ànamiti# / viruddhaü svãkçtyàviruddhaü tyajatà bauddhatanayena mauóhyaü dar÷itamityàha-# atyanteti# / j¤ànaü svavedyamityaïgãkçtya maurkhyamàpàditaü, vastutaþ svavedyatvamayuktamityàha-# naceti# / kartari kriyàü prati guõabhåte pradhànatvàkhyakarmatvàyogàtsvakartçkavedanakarmatvamasadityarthaþ / naca svaviùayatvamàtraü svavedyatvamiti vàcyam, abhede viùayaviùayitvasyàpyasaübhavàditi bhàvaþ / j¤ànasya svavedyatvàbhàve doùadvayaü syàditi ÷aïkate-# nanviti# / anavasthà ca sàmyaü ceti doùadvayaü pariharati-# tadubhayamapãti# / anityaj¤ànasya janmàdimatvena ghañavajjaóasya svena svãyajanmàdigrahàyogàdasti gràhakàkàïkùà, sàkùiõastu sattàyàü sphårtau ca nirapekùatvànnànavasthà / nàpi sàmyam / cijjaóatvavaiùamyàdityarthaþ / sàkùã kvetyata àha-# svayaüsiddhasyeti# / nirapekùasya sàkùiõo 'sattve kùaõikavij¤ànabhedàsiddheþ so 'ïgãkàrya ityarthaþ / anityaj¤ànasvaråpasàdhakatvàcca sàkùã svãkàrya ityàha-# ki¤ceti# / vij¤ànaü j¤ànàntaràpekùamiti bruvatà tasyàpràmàõikatvamuktaü syàt, svayaü prathata iti bruvatà j¤àtç÷ånyatvaü coktà syàt, tathàca j¤àtçj¤ànàviùayatvàcchilàsthapradãpavadasadeva vij¤ànaü syàt / atastatsàkùyeùñavya ityarthaþ / vij¤ànasya svànyaj¤àtç÷ånyatvamiùñameva tvayàpàdyate na càsattvàpattiþ j¤àtrabhàvàditi vàcyaü, svasyaiva j¤àtçtvàditi ÷àkyaþ ÷aïkate-# bàóhamiti# / abhede j¤àtçj¤eyatvàyogàjj¤àtrantaramàva÷yakamiti pariharati-# neti# / vimataü vij¤ànaü svàtiriktavedyaü, vedyatvàt, dehavadityarthaþ / atiriktaþ sàkùã kimanyavedyaþ svavedyo và / àdye 'navasthà / dvitãye vij¤ànavàda eva bhaïgyantareõoktaþ syàditi÷aïkate-# sàkùiõa iti# / tvayà vij¤ànaü janmavinà÷ayuktamucyate / ataþ kàryasya jaóatvaniyamàtsvàtiriktavedyatvamasmàbhiþ sàdhitaü, kåñasthacidàtmano gràhakànapekùatvànnànavastheti coktamato mahadvailakùaõyamàvayoreti pariharati-# na# / # vij¤ànasyeti# //28//  END BsCom_2,2.5.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.29 vaidharmyàc ca na svapnàdivat | BBs_2,2.29 | yaduktaü bàhyàrthapalàyinà svapnàdipratyayavajijàgaritagocarà api stambhàdipratyayà vinaiva bàhyenàrthena bhaveyuþ pratyayatvàvi÷eùàditi / tatprativaktavyam / atrocyate- na svapnàdipratyayavajjàgratpratyayà bhavitumarhanti / kasmàt / vaidharmyàt / vaidharmyaü hi bhavati svapnajàgaritayoþ / kiü punarvaidharmyam / bàdhàbàdhàviti bråmaþ / bàdhyate hi svapnopalabdhaü vastu pratibuddhasya mithyà mayopalabdho mahàjanasamàgama iti, nahyasti mama mahàjanasamàgamo nidràlagnaü tu me mano babhåva tenaiùà bhràntirudbabhåveti / evaü màyàdiùvapi bhavati yatàvidhaü bàdhaþ / naivaü jàgaritopalabdhaü vastu stambhàdikaü kasyà¤cidapyavasthàyàü bàdhyate / apica samçtireùà yatsvapnadar÷anam / upalabdhistu jàgaritadar÷anam / smçtyupalabdhayo÷ca pratyakùamantaraü svayamanubhåyater'thaviprayogasaüyogàtmakamiùñaü putraü smaràmi nopalabha upalabdhumicchàmãti / tatraivaüsati na ÷akyate vaktuü mithyà jàgaritopalabdhiråpalabdhitvàtsvapnopalabdhivadityubhayorantaraü svayamanubhavatà / naca svànubhavàpalàpaþ pràj¤amànibhiryuktaþ kartum / apicànubhavavirodhaprasaïgàjjàgaritapratyayànàü svato niràlambanatàü vaktuma÷aknuvatà svapnapratyayasàdharmyàdvaktumiùyate / naca yo yasya svato dharmo na saübhavati so 'nyasya sàdharmyàttasya saübhaviùyati / nahyagniruùõo 'nubhåyamàna udakasàdharmyàcchãto bhaviùyati / dar÷itaü tu vaidharmyaü svapnajàgaritayoþ // 29 // ---------------------- FN: nidràlagnimiti karaõadoùàbhidhànam / saüskàramàtrajaü hi vij¤ànaü samçtiþ / pramàõajo 'nubhava upalabdhiþ / evaü vedyavij¤ànavadarthasyàpyupalabdherna bàhyàrthàbhàva ityuktam / saüprati jàgradvij¤ànaü svapnàdivij¤ànavanna bàhyàlambanamityanumànaü dåùayati-# vaidharmyàcceti# / kimatra nirviùayatvaü sàdhyamuta pàramàrthikaviùaya÷ånyatvam, athavà vyàvahàrikaviùaya÷ånyatvam / nàdyaþ, svapnàdivibhramàõàmapi mithyàrthàlambanatvena dçùñànte sàdhyavaikalyàt / na dvitãyaþ, siddhasàdhanàditi såtrasthacakàràrthaþ / tçtãye tu vyavahàrada÷àyàü bàdhitàrthagràhitvamupàdhirityàha-# bàdhyate hãtyàdinà# / # nidràglànamiti# / karaõadoùoktiþ / sàdhanavyàpakatvaniràsàyàha-# nacaivamiti# / ki¤ca pramàõajànubhava upalabdhiþ pakùo 'pramàõajaü svapnaj¤ànaü dçùñànta iti vaidharmyàntaram / paramatena svapnasya smçtitvamaïgãkçtyàha-# api ceti# / smçtipratyakùopalabdhyorvaidharmyàntaramàha-# arthaviprayoreti# / asaübandha÷càvartamàna÷ca smçterartho viùaya iti niràlambanatvamapyasyàþ kadàcidbhavet, na saüprayuktavaryamànàrtamàtragràhiõyà upalabdheriti bhàvaþ / pårvoktapramàõàpramàõajatvavaidharmyoktiphalamàha-# tatraivaüsatãti# / vaidharmye satãtyarthaþ / apramàõajatvopàdherniràlambanatvànumànaü na yuktamiti bhàvaþ / vaidharmyàsiddhiü nirasyati-# naceti# / bàdhamapyàha-# apiceti# / vastuto ghañàdyanubhavasya niràlambanatvaü dharmo di syàttadà kiü dçùñàntàgraheõa, pratyakùato 'pi vaktuü ÷akyatvàt / nahi vahnerauùõyaü dçùñàntena vaktavyam / yadi na vastuto dharmo 'sti tadà kiü dçùñàntena, bàdhitasya dçùñàntasahasreõàpi duþsàdhyatvàt / ataþ svato niràlambanatvoktau sàlambanatvànubhavabàdhabhiyà tvayànumàtumàrabdhaü tathàpi bàdho na mu¤catãtyarthaþ / uktopàdhirapi na vismartavya ityàha-# dar÷itaü tviti# //29//  END BsCom_2,2.5.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.30 na bhàvo 'nupalabdheþ | BBs_2,2.30 | yadapyuktaü vinàpyarthena j¤ànavaicitryaü vàsanàvaicitryàdevàvakalpyata iti / tatprativaktavyam / atrocyate- nabhàvo vàsanànàmupapadyeta tvatpakùe 'nupalabdherbàhyànàmarthànàm / arthopalabdhinimittà hi pratyarthaü nànàråpà vàsanà bhavanti / anupalabhyamàneùu tvartheùu kiünimittà vicitrà vàsanà bhaveyuþ / anàditve 'pyandhaparaüparànyàyenàpratiùñhaivànavasthà vyavahàralopinã syànnàbhipràyasiddhiþ / yàvapyanyavyatirekàvarthàpalàpinopanyastau vàsanànimittamevedaü j¤ànajàtaü nàrthanimittamiti, tàvapyevaüsati pratyuktau draùñavyau / vinàr'thopalabdhyà vàsanànupapatteþ / apica vinàpi vàsanàbhirarthopalabdhyupagamàdvinà tvarthopalabdhyà vàsanotpattyanabhyupagamàdarthasadbhàvamevànvayavyatirekàvapi pratiùñhàpayataþ / apica vàsanà nàma saüskàravi÷eùàþ / saüskàrà÷ca nà÷rayamantareõàvakalpyante / evaü loke dçùñatvàt / naca tava vàsanà÷rayaþ ka÷cidasti pramàõato 'nupalabdheþ // 30 // ---------------------- FN: bhàva utpattiþ sattà và / såtravyàvartyaü smàrayitvà dåùayati-# yadapyuktamityàdinà# / bhàva utpattiþ sattà và / nanu bàhyàrthànupalabdhàvapi pårvapårvavàsanàbalàduttarottaravij¤ànavaicitryamastu bãjàïkuravadanàditvàdityata àha-# anàditve 'pãti# / bãjàdaïkuro dçùña ityadçùñe 'pi tajjàtãyayoþ kàryakàraõabhàvakalpanà yuktà, iha tvarthànubhavanirapekùavàsanotpatteràdàveva kalpyatvàdanàditvakalpanà nirmåleti nàbhipretadhãvaicitryasiddhirityarthaþ / nanu nirapekùavàsanànàü sattve dhãvaicitryamasattve tu neti svapne dçùñamiti samålànavasthetyata àha-# yàviti# / vàsanànàü bàhyàrthànubhavakàryatve sati nairapekùyàsiddhernànvayàdidçùñirityarthaþ / kàryatvagràhakaü vyatirekamàha-# vineti# / arthànubhavakàryàõàü vàsanànàü tadanapekùatvàyogànna tvaduktànvayàdidçùñirityuktam / abhinavàrthopalabdhivaicitryasya vàsanàü vinàpi bhàvena vyatirekavyabhicàràcca na kvàpi vàsanàmàtrakçtaü dhãvaicitryaü kintvarthànubhave sati vàsanàsati netyanvayavyatirekàbhyàü vàsanàmålànubhavàvacchedakàrthakçtameveti bàhyàrthasadbhàvasiddhirityàha-# apiceti# / yaþ saüskàraþ sa sà÷rayo loke dçùñaþ yathà vegàdiriùvàdyà÷rayaþ, ato vij¤ànasaüskàràõàü na bhàva à÷rayànupalabdherityarthàntaramàha-# apiceti# //30//  END BsCom_2,2.5.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.31 kùaõikatvàc ca | BBs_2,2.31 | yadapyàlayavij¤ànaü nàma vàsanà÷rayatvena parikalpitaü tadapi kùaõikatvàbhyupagamàdanavasthitasvaråpaü satpravçttivij¤ànavanna vàsanànàmadhikaraõaü bhavitumarhati / nahi kàlatrayasaübandhinyekasminnanvayinyasati kåñasthe và sarvàrthadar÷ini / de÷akàlanimittàpekùavàsanàdhànasmçtipratisaüdhànàdivyavahàraþ saübhavati / sthirasvaråpatve tvàlayavij¤ànasya siddhàntahàniþ / apica vij¤ànavàde 'pi kùaõikatvàbhyupagamasya samànatvàdyàni bàhyàrthavàde kùaõikatvanibandhanàni dåùaõànyudbhàvitàni 'uttarotpàde ca pårvanirodhàt' ityevamàdãni tànãhàpyanusaüdhàtavyàni / evametau dvàvapi vainà÷ikapakùau niràkçtau bàhyàrthavàdipakùo vij¤ànavàdipakùa÷ca / ÷ånyavàdipakùastu sarvapramàõavipratiùiddha iti tanniràkaraõàya nàdaraþ kriyate / nahyayaü sarvapramàõaprasiddho lokavyavahàro 'nyattattvamanadhigamya ÷akyate 'pahnotumapavàdàbhàva utsargaprasiddheþ // 31 // ---------------------- FN: nàdaraþ kriyate såtràntaràõi na racyanta etànyevàvçttyà yojayante / astvàlayavij¤ànamà÷raya ityata àha-# kùaõikatvàcceti# / såtraü vyàcaùñe-# yadapãti# / sahotpannayoþ savyetaraviùàõavadà÷rayà÷rayibhàvàyogàt, paurvàparye càdheyakùaõe 'sata àdhàratvàyogàt, sattve kùaõikatvavyàghàtànnàdhàratvamàlayavij¤ànasya kùaõikatvànnãlàdivij¤ànavadityarthaþ / astu tarhyàlayavij¤ànasaütànà÷rayà vàsanetyata àha-# nahãti# / savikàraþ kåñastho và sthàyyàtmà yadi nàsti tadà saütànasyàvastutvàdde÷àdyapekùayà yadvàsanànàmàdhànaü nikùepo ye ca smçtipratyabhij¤e ya÷ca tanmålo vyavahàraþ, tatsarvaü na saübhavatãtyarthaþ / yadi vyavahàràrthamàtmasthàyitvaü tadàpasiddhànta ityàha-# sthireti# / såtramatide÷àrthatvenàpi vyàcaùñe-# apiceti# / matadvayaniràsamupasaüharati-# evamiti# / j¤ànaj¤eyàtmakasya sarvasya sattvàsattvàbhyàü vicàràsahatvàcchånyatàva÷iùyata iti màdhyamikapakùasyàpi mànamålatvamà÷aïkaya såtrakàraþ kimiti na niràcakàretyata àha-# ÷ånyeti# / àdaraþ pçthaksåtràrambho na kriyate / etànyeva tanmataniràsàrthatvenàpi yojyanta ityarthaþ / tathàhi-j¤ànàrthayornàbhàvaþ, pramàõata upalabdheþ / nanu jàgratsvapnau j¤ànàrtha÷ånyau, avasthàtvàt, suùuptivadityata àha-'vaidharmyàcca na svapnàdivat' / svapna àdiryasyàþ suùuptestadannetaràvasthayoþ ÷ånyatvam, upalabdhyanupalabdhivaidharmyalakùaõàbàdhitaj¤ànàrthopalabdhibàdhàt / suùuptàvapyàtmaj¤ànasattvena sàdhyavaikalyàcca nànumànamityarthaþ / ki¤ca niradhiùñhànaniùedhàyogàdadhiùñhànameva tattvaü vàcyaü, tasya tvante na bhàvaþ / mànato 'nupalabdherityàha-'na bhàvo 'nupalabdheþ' / tadarthamàha-# na hyayamiti# / yadbhàti tannàsadityutsargataþ prapa¤casya na ÷ånyatvam / bàdhàbhàvàdityarthaþ / naca sattvàsattvàbhyàü vicàràsahatvàcchånyatvam / mithyàtvasaübhavàditi bhàvaþ / 'kùaõikatvàcca'iti såtraü 'kùaõikatvopade÷àcca'iti pañhanãyam / ÷ånyatvaviruddhakùaõikatvopade÷àdasaügatapralàpã sugata ityarthaþ //31//  END BsCom_2,2.5.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.5.32 sarvathànupapatte÷ ca | BBs_2,2.32 | kiü bahunà / sarvaprakàreõa yathàyathàyaü vainà÷ikasamaya upapattimattvàya parãkùyate tathàtathà sikatàkåpavadvidãryata eva / na kà¤cidapyatropapattiü pa÷yàmaþ / ata÷cànupapanno vainà÷ikatantravyavahàraþ / apica bàhyàrthavij¤àna÷ånyavàdatrayamitaretaraviruddhamupadi÷atà sugatena spaùñãkçtamàtmano 'saübaddhapralàpitvaü, pradveùo và prajàsu viruddhàrthapratipattyà vimuhyeyurimàþ prajà iti / sarvathàpyanàdaraõãyo 'yaü sugatasamayaþ ÷reyaskàmairityabhipràyaþ // 32 // ---------------------- FN: vedabàhyà atra prajà gràhyàþ / sugatamatàsàügatyamupasaüharati-# sarvatheti# / sarvaj¤asya kathaü viruddhapralàpaþ, tatràha-# pradveùo veti# / vedabàhyà atra prajà gràhyàþ / ato bhràntyekamålasugatasiddhàntena vedàntasiddhàntasya na virodha iti siddham //32//  END BsCom_2,2.5.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.33 6 ekasminnasaübhavàdhikaraõam / så. 33-36 naikasminn asaübhavàt | BBs_2,2.33 | nirastaþ sugatasamayaþ / vivasanasamaya idànãü nirasyate / sapta caiùàü padàrthàþ saümatà jãvàjãvàsravasaüvaranirjarabandhamokùà nàma / saükùepatastu dvàveva padàrthau jãvàjãvàkhyau / yathàyogaü tayorevetaràntarbhàvàditi manyante / tayorimamaparaü prapa¤camàcakùate pa¤càstikàyà nàma- jãvàstikàyaþ pudgalàstikàyo dharmàstikàyo 'dharmàstikàya àkà÷àstikàya÷ceti / sarveùàmapyeùàmavàntaraprabhedànbahuvidhànsvasamayaparikalpitànvarõayanti / sarvatra cemaü saptabhaïgãnayaü nàma nyàyamavatàrayanti / syàdasti, syànnàsti, syàdasti ca nàsti ca, syàdavaktavyaþ, syàdasti càvaktavya÷ca, syànnàsti càvaktavya÷ca, syàdasti ca nàsti càvaktavya÷ceti / evamevaikatvanityatvàdiùvapãmaü saptabhaïgãnayaü yojayanti / atràcakùmahe- nàyamabhyupagamo yukta iti kutaþ / ekasminnasaübhavàt / nahyekasmindharmiõi yugapatsadasattvàdiviruddhadharmasamàve÷aþ saübhavati ÷ãtoùõavat / ya ete saptapadàrthà nirdhàrità etàvanta evaüråpà÷ceti te tathaiva và syurnaiva và tathà syuþ / itarathà hi tathà và syuratathà vetyanirdhàritaråpaü j¤ànaü saü÷ayaj¤ànavadapramàõameva syàt / nanvanekàtmakaü vastviti nirdhàritaråpameva j¤ànamutpadyamànaü saü÷ayaj¤ànavannàpramàõaü bhavitumarhati / neti bråmaþ / niraï ku÷aü hyanekàntatvaü sarvavastuùu pratijànànasya nirdhàraõasyàpi vastutvavi÷eùàtsyàditi syànavnàstãtyàdivikalpopanipàtàdinirdhàraõàtmakataiva syàt / evaü nirdhàrayiturnirdhàraõaphalasya ca syàtpakùe 'stità syàcca pakùe nàstãti / evaüsati kathaü pramàõabhåtaþ saüstãrthakaraþ pramàõaprameyapramàtçpramitaùvanirdhàritàsåpadeùñuü ÷aknuyàt / kathaü và tadabhipràyànusàriõastadupadiùñer'the 'nirdhàritaråpe pravarteran / aikàntikaphalatvanirdhàraõe hi sati tatsàdhanànuùñhànàya sarvo loko 'nàkulaþ pravartate nànyathà / ata÷cànirdhàrtàrthaü ÷àstraü praõayanmattonmattavadanupàdeyavacanaþ syàt / tathà pa¤cànàmastikàyànàü pa¤catvasaükhyàsti và nàsti veti vikalpyamànà syàttàvadekasminpakùe, pakùàntare tu na syàdityato nyånasaükhyàtvamadhikasaükhyàtvaü và pràpnuyàt / nacaiùàü padàrthànàmavaktavyatvaü saübhavati / avaktavyà÷cennocyeran / ucyante càvaktavyà÷ceti vipratiùiddham / ucyamànà÷ca tathaivàvadhàryante nàvadhàryanta iti ca / tathà tadavadhàraõaphalaü samyagdar÷anamasti và nàsti và, evaü tadviparãtamasamyagdar÷anamapyasti và nàsti veti pralapanmattonmattapakùasyaiva syànna pratyàyitavyapakùasya / svargàpavargayo÷ca pakùe bhàvaþ pakùe càbhàvastathà pakùe nityatà pakùe cànityatetyanavadhàraõàyàü pravçttyanupapattiþ / anàdisiddhajãvaprabhçtãnàü ca sva÷àstràvadhçtasvabhàvànàmayathàvadhçtasvabhàvatvaprasaïgaþ / evaü jãvàdiùu padàrtheùvekasmindharmiõi sattvàsattvayorviruddhayordharmayorasaübhavàtsattve caikasmindharme 'sattvasya dharmàntarasyàsaübhavàdasattve caivaü sattvasyàsaübhavàdasaügatamidamàrhataü matam / etenaikànekanityànityavyatiriktàvyatiriktàdyanekàntàbhyupagamà niràkçtà mantavyàþ / yattu pudgalasaüj¤akebhyo 'õubhyaþ saügàtàþ saübhavantãti kalpayanti tatpårveõaivàõuvàdaniràkaraõena niràkçtaü bhavatãtyato na pçthaktanniràkaraõàya prayatyate // 33 // ---------------------- FN: jãvàjãvau bhoktçbhogyau, viùayàbhimukhyenenidriyàõàü pravçttiràsravaþ, tàü saüvçõotãti saüvaro yamaniyamàdiþ, nirjarayati nà÷ayati kalmaùamiti nirjarastapta÷ilàrohaõàdiþ, bandhaþ karma, mokùaþ karmapà÷anà÷e satyalokàkà÷apraviùñasya satatordhvagamanam / astikàya÷abdaþ sàüketikaþ padàrthavàcã / jãva÷càsàvastikàya÷ceti vigrahaþ / påryante gantãti pudgalàþ paramàõusaüghàþ kàyàþ / saptànàüstitvàdãnàü bhaïgànàü samàhàraþ saptabhaïgã tasyà nayo nyàyaþ / # naikasminnasaübhavàt# / muktakacchamate niraste muktàmbaràõàü mataü buddhisthaü bhavati tannirasyata iti prasaïgasaïgatimàha-# nirasta iti# / ekaråpaü brahmeti vaidikasiddhàntasyànaikàntavàdena virodho 'sti na veti tadvàdasya mànabhràntimålatvàbhyàü saüdehe mànamålatvàdvirodha iti pårvapakùaphalamabhisaüdhàyatanmatamupanyasyati-# sapta ceti# / jãvàjãvau bhoktçbhogyau, viùayàbhimukhyenendriyàõàü pravçttirà÷ravaþ, tàü saüvçõoti iti saüvaro yamaniyamàdiþ, nirjarayati nà÷ayati kalmaùamiti nirjarastapta÷ilàrohaõàdiþ, bandhaþ karma, mokùaþ karmapà÷anà÷e satyalokàkà÷apraviùñasya satatordhvagamanam / nanvàstravàdãnàü bhogyàntarbhàvàtkathaü saptatvamityata àha-# saükùepatastviti# / saükùepavistaràbhyàmuktàrtheùu madhyamarãtyà vistaràntaramàha-# tayoriti# / astikàya÷abdaþ sàüketikaþ padàrthavàcã / jãva÷càsàvastikàya÷cetyevaü vigrahaþ / påryante glantãti pudgalàþ paramàõusaüghàþ kàyàþ, samyakpravçttyanumeyo dharmaþ, årdhvagamana÷ãlasya jãvasya dehe sthitiheturadharmaþ, àvaraõàbhàva àkà÷a ityarthaþ / pa¤capadàrthànàmavàntarabhedamàha-# sarveùàmiti# / ayamarthaþ-jãvàstikàyastrividhaþ-ka÷cijjãvo nityasiddhor'hanmukhyaþ, kecitsàüpratikamuktàþ, kecidbaddhà iti / pudgalàstikàyaþ ùoóhà-pçthivyàdãni catvàri bhåtàni, sthàvaraü jaïgamaü ceti / pravçttisthitiliïgau dharmàdharmàvuktau / àkà÷àstikàyo dvividhaþ-lokàkà÷aþ sàüsàrikaþ, alokàkà÷o muktà÷raya iti / bandhàkhyaü karmàùñavidham-catvàri ghàtikarmàõi catvàryaghàtãni / tatra j¤ànàvaraõãyaü dar÷anàvaraõãyaü mohanãyamantaràyaü ceti ghàtikarmàõi / tattvaj¤ànànna muktiriti j¤ànamàdyaü karma, àrhatatantra÷ravaõànna muktiriti j¤ànam dvitãyaü, bahuùu tãrthakarapradar÷iteùu mokùamàrgeùu vi÷eùànavadhàraõaü mohanãyaü, mokùamàrgapravçttivighnakaraõamantaràyam, imàni catvàri ÷reyohantçtvàghàtikarmàõi / athàghàtãni catvàri karmàõi vedanãyaü nàmikaü gotrikamàyuùkamiti / mama veditavyaü tattvamastãtyabhimàno vedanãyam, etannàmàhamasmãtyabhimàno nàmikam, ahamatra bhavato de÷ikasyàrhataþ ÷iùyavaü÷e praviùño 'smãtyabhimàno gotrikam, ÷arãrasthityarthaü karma àyuùkam / athavà ÷ukra÷oõitami÷ritamàyuùkaü, tasya tattvaj¤ànànukåladehapariõàma÷aktirgotrikaü, ÷aktasya tasya dravãbhàvàtmakakalalàvasthàyà budbudàvasthàyà÷càrambhakaþ kriyàvi÷eùo nàmikaü, sakriyasya bãjasya jàñharàgnivàyubhyàmãùadghanãbhàvo vedanãyaü, tattvavedanànukålatvàt / tànyetàni tattvàvedaka÷uklapudgalàrthatvàghàtãni / tadetatkarmàùñakaü janmàrthatvàdbandha àsravàdidvàreti / iyaü prakriyà mànya÷ånyeti dyotayati-# svasamayaparikalpitàniti /# svãyatantrasaüketamàtrakalpitànityarthaþ padàrthànàmuktànàmanaikàntatvaü vadantãtyàha-# sarvatreti# / astitvanàstitvàdiviruddhadharmadvayamàdàya vastumàtre nyàyaü yojayanti / saptànàmastitvàdãnàü bhaïgànàü samàhàraþ saptabhaïgã, tasyà nayo nyàyaþ / ghañàderhi sarvàtmanà sadaikaråpatve pràpyàtmanàpyastyeva sa iti tatpràptaye yatno na syàt / ato ghañatvàdiråpeõa katha¤cidasti, pràpyatvàdiråpeõa katha¤cinnàstãtyevamanekaråpatvaü vastumàtrasyàstheyamiti bhàvaþ / ke te saptabhaïgàþ, tànàha-# syàdastãti# / syàdityavyayaü tiïantapratiråpakaü katha¤cidarthakam / syàdasti / katha¤cidastãtyarthaþ / evamagne 'pi / tatra vastuno 'stitvavà¤chàyàü syàdastãtyàdyo bhaïgaþ pravartate / nàstitvavà¤chàyàü syànnàstãti dvitãyo bhaïgaþ / krameõobhayavà¤chàyàü syàdasti ca nàsti ceti tçtãyo bhaïgaþ / yugapadubhayavà¤chàyàmasti nàstãti ÷abdadvayasya sakçdvakttuma÷akyatvàt syàdavaktavya iti caturtho bhaïgaþ / àdyacaturthabhaïgayorvà¤chàyàü syàdasti càvaktavya÷ceti pa¤camo bhaïgaþ / dvitãyacaturthecchàyàü syànnàsti càvaktavya÷ceti ùaùñho bhaïgaþ / tçtãyacaturthecchàyàü syàdasti càvaktavya÷ceti saptamo bhaïga iti vibhàgaþ / evamekatvamanekatvaü ceti dvayamàdàya syàdekaþ syàdeko 'neka÷ca syàdavaktavyaþ syàdeko vaktavyaþ syàdaneko 'vaktavyaþ syàdeko 'neka÷càvaktavya÷ceti, tathà syànnityaþ syàdanitya ityàdyåhyam / evamanekaråpatve vastuni pràptityàgàdivyavahàraþ saübhavati, ekaråpatve sarvaü sarvatra sarvadàstyeveti vyavahàravilopàpattiþ syàt, tasmàdanaikàntaü sarvamityekaråpabrahmavàdabàdha iti pràpte siddhàntayati-# atreti# / yadasti tat sarvatra sarvadàstyeva yathà brahmàtmà / na caivaü tatpràptaye yatno na syàditi vàcyam, apràptibhràntyà yatnasaübhavàt / yannàsti tannàstyeva, yathà ÷a÷aviùàõàdi / prapa¤caståbhayavilakùaõa evetyekàntavàda eva yukto nànaikàntavàdaþ / tathàhi-kiü yenàkàreõa vastunaþ sattvaü tenaivàkàreõàsattvamutàkàràntareõa / dvitãye vastuna àkàràntaramevàsaditi vastunaþ sadaikaråpatvameva / nahi dårasthagràmasya pràpterasattve gràmo 'pyasan bhavati, pràpyàsattve pràptiyatnànupapatteþ / ato yathàvyavahàraü prapa¤casyaikaråpatvamàstheyam / nàdya ityàha-# nàyamiti# / nanu vimatamanaikàtmakaü, vastutvàt, nàrasiühavaditi cet / na / ghaña idànãmastyevetyanubhavabàdhàt / ki¤ca jãvàdipadàrthànàü saptatvaü jãvatvàdiråpaü càstyeva nàstyeveti ca niyatamutàniyatam / àdye vyabhicàra ityàha-# ya iti# / dvitãye padàrthani÷cayo na syàdityàha-# itaratheti# / anaikàntaü sarvamityeva ni÷caya iti ÷aïkate-# nanviti# / tasya ni÷cayaråpatvaü niyatamaniyataü và / àdye vastutvasya tasminnevaikaråpe ni÷caye vyabhicàraþ / dvitãye tasya saü÷ayatvaü syàdityàha-# neti bråma iti# / pramàyàmuktanyàyaü pramàtràdàvatidi÷ati-# evamiti# / nirdhàraõaü phalaü yasya pramàõàdestasyetyarthaþ / ityevaü sarvatrànirdhàraõe satyupade÷o niùkampapravçtti÷ca na syàdityàha-# evaüsatãti# / anaikàntavàde astikàyapa¤catvamapi na syàdityàha-# tathà pa¤cànàmiti# / yaduktamavaktavyatvaü tat kiü kenàpi ÷abdenàvàcyatvamuta sakçdaneka÷abdàvàcyatvam / nàdyaþ, vyàghàtàdityàha-# na caiùàmiti# / ucyante ca / avaktavyàdipadairiti ÷eùaþ / na dvitãyaþ, sakçdekavaktçmukhajàneka÷abdànàmaprasiddherniùedhàyogàt, ÷eùasyàpi mukhabhedàt / na càrthasya yugapadviruddhadharmavà¤chàyàü vakturmåkatvamàtramavaktavyapadena vivakùitamiti vàcyaü, tàdç÷avà¤chàyà evànutpattiriti / ki¤ca viruddhànekapralàpitvàdarhannanàpta ityàha-# ucyamànà÷cetyàdinà# / iti ca pralapannityanvayaþ / arhanniti ÷eùaþ / anàptapakùasyaivàntargataþ syànnàptapakùasyetyarthaþ / ita÷càsaügato 'naikàntavàda ityàha-# svargeti /# ki¤cànàdisiddhor'hanmuniþ, anye tu hetvanuùñhànànmucyante, ananuùñhànàdbadhyanta ityàrhatatantràvadhçtasvabhàvànàü trividhajãvànàü traividhyaniyamo 'pi na syàdityàha-# anàdãti# / prapa¤citaü såtràrthaü nigamayati-# evamiti# / # eteneti# / sattvàsattvayorekatra niràsenetyarthaþ / paramàõusaüghàtàþ pçthivyàdaya iti / digambarasiddhàntaþ kimiti såtrakçtopekùitaþ, tatràha-# yattviti# //33//  END BsCom_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.34 evaü càtmàkàrtsnyam | BBs_2,2.34 | yathaikasmindharmiõi viruddhadharmàsaübhavo doùaþ syàdvàde prasakta evamàtmano 'pi jãvasyàkàrtsnyamaparo doùaþ prasajyeta / katham / ÷arãraparamàtmàõo hi jãva ityàrhatà manyante / ÷arãraparimàõatàyàü ca satyàmakçtsno 'sarvagataþ paricchinna àtmetyato ghañàdivadanityatvamàtmanaþ prasajyeta / ÷arãrãõàü cànavasthitaparimàõatvànmanuùyajãvo manuùya÷arãraparimàõo bhåtvà punaþ kenacitkarmavipàkena hastijanma pràpnuvanna kçtsnaü hasti÷arãraü vyàpnuyàt / puttikàjanma ca pràpmuvanna kçtsnaþ puttikà÷arãre saümãyeta / samàna eùa ekasminnapi janmani kaumàrayauvanasthavireùu doùaþ / syàdetat / antàvayavo jãvastasya ta evàvayavà alpe ÷arãre saükuceyurmahati ca vikuceyuriti / teùàü punaranantànàü jãvàvayavànàü samànade÷atvaü pratihanyate và naveti vaktavyam / pratighàte tàvannànantàvayavàþ paricchinne de÷e saümãyeran / apratighàte 'pyekàvayavade÷atvopapatteþ sarveùàmavayavànàü prathimànupapatterjãvasyàõumàtratvaprasaïgaþ syàt / apica ÷arãramàtraparicchinnànàü jãvàvayavànàmànantyaü notprekùitumapi ÷akyam // 34 // ---------------------- FN: karmavipàkaþ karmaõàmabhivyaktiþ / jãvasya dehaparimàõatàü dåùayati-# evaü ceti# / akàrtsnyaü madhyamaparimàõatvam / tenànityatvaü syàdityarthaþ / arthàntaramàha-# ÷arãràõàü ceti# / vipàkaþ karmaõàmabhivyaktiþ / jãvasya kçtsnagaja÷arãravyàpitvamakàrtsnyam / ÷arãraikade÷o nirjãvaþ syàdityarthaþ / puttikàdehe kçtsno jãvo na pravi÷et / dehàdbahirapi jãvaþ syàdityarthaþ / ki¤ca bàladehamàtra àtmà tataþ sthåle yuvadehe kvacit syàditi kçtsnadehaþ sajãvo na syàdityàha-# samàna iti# / yathà dãpàvayavànàü ghañe saükoco gehe vikàsastathà jãvàvayavànàmiti dehamànatvaniyamaü ÷aïkate-# syàditi# / dãpàü÷avajjãvàü÷à bhinnade÷à ekade÷à veti vikalpyàdye 'lpadehàdbahirapi jãvaþ syàditi dåùayati-# teùàmityàdinà# / dãpasya tu na ghañàdbahiþ sattvamadhikàvayavànàü vinà÷àt / dvitãyaü dåùayati-# apratighàta iti# / avayavànàü nityatvaü càsiddhamalpatvàddãpàü÷avadityàha-# apiceti# //34//  END BsCom_2,2.6.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.35 atha prayàyeõa bçhaccharãrapratipattau kecijjãvàvayavà upagacchanti tanu÷arãrapratipattau ca kecidapagacchantãtyucyeta tatràpyucyate- na ca paryàyàd apy avirodho vikàràdibhyaþ | BBs_2,2.35 | naca paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàbhyàmetaddehaparimàõatvaü jãvasyàvirodhenopapàdayituü ÷akyate / kutaþ / vikàràdidoùaprasaïgàt / avayavopagamàpagamàbhyàü hyani÷amàpåryamàõasyàpakùãyamàõasya ca jãvasya vikriyàvattvaü tàvadaparihàryam, vikriyàvattve ca carmàdivadanityaü prasajyeta / tata÷ca bandhamokùàbhyupagamo bàdhyeta karmàùñakapariveùñitasya jãvasyàlàbuvatsaüsàrasàgare nimagnasya bandhanocchedàdårdhvagàmitvaü bhavatãti / ki¤cànyat / àgacchatàmapagacchatàü càvayavànàmàgamàpàyadharmavattvàdevànàmàtvaü ÷arãràdivat / tata÷càvasthitaþ ka÷cidavayava àtmeti syàt / naca sa niråpayituü ÷akyate 'yamasàviti / ki¤cànyat / àgacchanta÷caite jãvàvayavàþ kutaþ pràdurbhavantyapagacchanta÷ca kva và lãyanta iti vaktavyam / nahi bhåtebhyaþ pràdurbhaveyurbhåteùu ca nilãyeran, abhautikatvàjjãvasya / nàpi ka÷cidanyaþ sàdhàraõo 'sàdhàraõo và jãvànàmavayavàdhàro niråpyate pramàõàbhàvàt / ki¤cànyat / anavadhçtasvaråpa÷caivaüsatyàtmà syàt / àgacchatàmapagacchatàü càvayavànàmaniyataparimàõatvàt / ata evamàdidoùaprasaïgànna paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàvàtmana à÷rayituü ÷akyate / athavà pårveõa såtreõa ÷arãraparimàõasyàtmana upacitàpacita÷arãràntarapratipattàvakàrtsnyaprasa¤janadvàreõànityatàyàü coditàyàü punaþ paryàyeõa parimàõànavasthàne 'pi srotaþsaütànanityatànyàyenàtmano nityatà syàt / yathà raktapañànàü vij¤ànànavasthàne 'pi tatsaütànanityatà tadvaddhisicàmapãtyà÷aïkyànena såtreõottaramucyate / saütànasya tàvadavastutve nairàtmyavàdaprasaïgaþ / vastutve 'pyàtmano vikàràdidoùaprasaïgàdasya pakùasyànupapattiriti // 35 // ---------------------- FN: dehabhedena parimàõasyàtmana÷cànavasthàne 'pi nà÷e 'pi srotaþpravàhaþ / vigataü sig vastraü visico digambaràsteùàmityarthaþ / evaü jãvàvayavà nityà itimate dehamànatvaü nirastam / saüprati jãvasya kecideva kåñasthà avayavà anye tvàgamàpàyina iti ÷aïkate-# atheti# / bçhattanukàyàptau jãvasyàvayavàgamàpàyàbhyàü dehamànatvamityarthaþ / såtreõa pariharati-# naceti# / àgamàpàyau paryàyaþ / kimàgamàpàyinàmavayavànàmàtmatvamasti na và / àdye àha-# vikàràdidoùeti# / ko 'sau bandhamokùàbhyupagama ityata àha-# karmàùñaketi# / vyàkhyàtametat / àdye kalpe doùàntaraü vadan kalpàntaramàdàya dåùayati-# ki¤ceti# / ava÷iùñakåñasthàvayavasya durj¤ànatvàdàtmaj¤ànàbhàvànna muktirityarthaþ / yathà dãpàvayavanàmàkàrastejastathàtmàvayavanàmàkàrakàraõàbhàvànnàgamàpàyau yuktàvityàha-# ki¤ceti# / sarvajãvasàdhàraõaþ pratijãvamasàdhàraõo vetyarthaþ / ki¤càtmana àgamàpàyi÷ãlàvayavatve sati kiyanta àyàntyavayavàþ kiyanto 'payantãtyaj¤ànàdàtmani÷cayàbhàvàdanirmokùaþ syàdityàha-# ki¤ceti# / api càvayavàrabdhàvayavitve jãvasyànityatvam, avayavasamåhatve càsattvaü, àtmatvasya yàvadavayavavçttitve yatki¤cidavayavàpàye 'pi sadyaþ ÷arãrasyàcetanatvaü, gotvavatpratyekaü samàptàvekasmi¤charãra àtmanànàtvaü syàdato na dehaparimàõatvasàvayavatve àtmana ityupasaüharati-# ata iti# / såtrasyàrthàntaramàha-# athaveti# / sthålasåkùma÷arãrapràptàvakàrtsnyoktidvàreõàtmànityatàyàmuktàyàü sugatavatsaütànaråpeõàtmanityatàmà÷aïkyànenottaramucyata ityanvayaþ / paryàyeõetyasya vyàkhyà# srota iti# / dehabhedena parimàõasyàtmana÷cànavasthàne 'pi nà÷e 'pi / srotaþ pravàhaþ / tadàtmakasyàtmavyaktisaütànasya nityatayàtmanityatà syàdityatra dçùñàntamàha-# yatheti# / sig vastraü vigataü yebhyaste visico digambaràsteùàmityarthaþ / paryàyàt saütànàdapyàtmanityatvasyàvirodha iti na ca / kutaþ / vikàràdibhyaþ / saütànasyàvastunaþ àtmatve ÷ånyavàdaþ, saütànasya vastutve saütànyatireke ca kåñasthàtmavàdaþ, anatireke janmàdivikàro vinà÷o muktyabhàva ityuktadoùaprasaïgàt saütànàtmapakùo 'nupapanna iti såtràrthaþ //35//  END BsCom_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.6.36 antyàvasthite÷ cobhayanityatvàd avi÷eùaþ | BBs_2,2.36 | apicàntyasya mokùàvasthàbhàvino jãvaparimàõasya nityatvamiùyate jainaiþ / tadvatpårvayorapyavidyamadhyamayorjãvaparimàõayornityatvaprasaïgàdavi÷eùaprasaïgaþ syàt / eka÷arãraparimàõataiva syànnopacitàpacita÷arãràntarapràptiþ / athavàntyasya jãvaparimàõasyàvasthitatvàtpårvayorapyavasthayoravasthitaparimàõa eva jãvaþ syàt, tata÷càvi÷eùeõa sarvadaivàõurmahànvà jãvo 'bhyupagantavyo na ÷arãraparimàõaþ / ata÷ca saugatavadàrhatamapi matamasaügatamityupekùitavyam // 36 // patyadhikaraõam / så. 37-41 yaü sthålaü và såkùmaü và dehaü gçhõàti taddehaparimàõa eva jãva iti niyamaü dåùayati-# antyeti# / antya÷arãraparimàõasyàvasthiternityatvadar÷anàdubhayoràdyamadhyamaparimàõayornityatvaprasaïgàdavi÷eùastrayàõàü nityaparimàõànàü sàmyaü syàdviruddhaparimàõànàmekatràyogàditi såtrayojanà / àdyamadhyamaparimàõe nitye, àtmaparimàõatvàt, antyaparimàõavat / na càprayojakatà, parimàõanà÷e satyàtmano 'pi nà÷àdantyaparimàõanityatvàyogàditi bhàvaþ / parimàõatrayasàmyàpàdànaphalamàha-# eketi# / antya÷arãrasàmànyeva pårva÷arãràõi syuþ, viùama÷aràrapràptàvàtmanaþstatparimàõatve parimàõatrayasàmyànumànavirodhàdityarthaþ / pårvaü kàlatraye parimàõatrayamaïgãkçtyàntyadçùñàntena nityatvamanumàya sàmyamàpàditam / saüpratyantyasya muktaparimàõasyàõutvasthålatvayoranyataratvenàvasthitestadevàntyamàdyamadhyamakàlayorapi nityatvàtsyàt pràgasato nityatvàyogàt, tathà càvi÷eùaþ kàlatraye 'pi jãvaparimàõàbheda ityàha-# athaveti# / tasmàdbhràntyeka÷araõakùapaõakasiddhàntenàvirodhaþ samanvayasyeti siddham //36//  END BsCom_2,2.6.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.37 patyur asàma¤jasyàt | BBs_2,2.37 | idànãü kevalàdhiùñhàtrã÷varakàraõavàdaþ pratiùidhyate / tatkathamavagamyate / 'prakçti÷ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt' 'abhidhyopade÷àcca' (bra. 1.4.23,24) ityatra prakçtibhàvenàdhiùñhàtçbhàvena cobhayasvabhàvasye÷varasya svayamevàcàryeõa pratiùñhàpitatvàt / yadi punaravi÷eùeõe÷varakàraõavàdamàtramiha pratiùidhyeta pårvottaravirodhàdvyàhatàbhivyàhàraþ såtrakàra ityetadàpadyeta / tasmàdaprakçtiradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷vara ityeùa pakùo vedàntavihitabrahmaikatvapratipakùatvàdyatnenàtra pratiùidhyate / sà ceyaü vedabàhye÷varakalpanànekaprakàrà / kecittàvatsàükhyayogavyapà÷rayàþ kalpayanti pradhànapuruùayoradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷vara itaretaravilakùaõàþ pradhànapuruùe÷varà iti / màhe÷varàstu manyante kàryakàraõayogavidhiduþkhàntàþ pa¤ca padàrthàþ pa÷upatine÷vareõa pa÷upà÷avimokùaõàyopadiùñàþ pa÷upatirã÷varo nimittakàraõamiti varõayanti / tathà vai÷eùikàdayo 'pi kecitkatha¤citsvaprakriyànusàreõa nimittakàraõamã÷vara iti varõayanti / ata uttaramucyate- 'patyurasàma¤jasyàt' iti / patyurã÷varasya pradhànapuruùayoradhiùñhàtçtvena jagatkàraõatvaü nopapadyate / kasmàt / asàma¤syàt / kiü punarasàma¤jasyam / hãnamadhyamottamabhàvena hi pràõibhedànvidadhata ã÷varasya ràgadveùàdidoùaprasakterasmadàdivadanã÷varatvaü prasajyeta / pràõikarmàpekùitatvàdadoùa iti cet / na / karme÷varayoþ pravartyapravartayitçtve itaretarà÷rayadoùaprasaïgàt / nànàditvàditi cet / na / vartamànakàlavadatãteùvapi kàleùvitaretarà÷rayadoùàvi÷eùàdandhaparamparànyàyàpatteþ / apica 'pravartanàlakùaõà doùàþ' (nyàyaså. 1.1.18) iti nyàyavitsamayaþ / nahi ka÷cidadoùaprayuktaþ svàrthe paràrthe và pravartamàno dç÷yate / svàrthaprayukta eva ca sarvo janaþ paràrthe 'pi pravartata ityevamapyasàma¤jasyaü, svàrthavattvàdã÷varasyànã÷varatvaprasaïgàt / puruùavi÷eùatvàbhyupagamàcce÷varasya puruùasya caudàsãnyàbhyupagamàdasàma¤jasyam // 37 // ---------------------- FN: sàükhyayogavyapà÷rayàþ hiraõyagarbhapata¤jaliprabhçtayaþ / màhe÷varà÷catvàraþ - ÷aivàþ, pà÷upatàþ, kàruõikasiddhàntinaþ, kàpàlikà÷ceti / pa÷avo jãvàsteùàü pà÷o bandhastannà÷àyetyarthaþ / # patyurasàma¤jasyàt# / lu¤citake÷amatanirasanànantaraü jañàdhàri÷aivamataü buddhisthaü niràkriyata iti prasaïgasaügatimàha-# idànãmiti /# sàmànyata ã÷varaniràsa evàtra kiü na syàditi ÷aïkate-# taditi /# svoktivirodhànmaivamityàha-# prakçti÷cetyàdinà# / pratiùñhàpitatvàt kevalanimitte÷varapratiùedho 'vagamyata ityanvayaþ / vyàhatoviruddho 'bhivyàhàra uktiryasya sa tathà / advitãyabrahmaprakçtikaü jagaditi vadato vedàntasamanvayasya kartaive÷varo naprakçtiriti ÷aivàdimatena virodho 'sti na veti saüdehe tanmatasya mànamålatvàdvirodhe sati vedàntoktadvayabrahmàsiddhiriti phalamabhipretya satvàsatvayorekatràsaübhavavat kartçtvopàdànatvayorapyekatràsaübhavàt kartaive÷vara iti pårvapakùaü kurvannavàntaramatabhedamàha-# sà ceti# / se÷varaþ sàükhyàþ sàükhya÷abdàrthaþ / catvàro màde÷varàþ-÷aivàþ pà÷upatàþ kàruõikasiddhàntinaþ kàpàlikà÷ceti / sarvo 'pyamã mahe÷varaproktàgamànugàmitvànmàhe÷varà ucyante / kàryaü mahadàdikaü, kàraõaü pradhànamã÷vara÷ca, yogaþ samàdhiþ, vidhistriùavaõasnànàdiþ , duþkhànto mokùa iti pa¤ca padàrthàþ / pa÷avo jãvàsteùàü pà÷o bandhastannà÷àyetyarthaþ / pà÷upatàgamapramàõyàt pa÷upatirnimittameveti matamuktvànumànike÷varamatamàha-# tatheti# / vimataü sakartçkaü, kàryatvàt, ghañavaditi vai÷eùikàþ kartàramã÷varaü sàdhayanti / karmaphalaü saparikaràbhij¤adàtçkaü, kàlàntarabhàviphalatvàt, sevàphalavaditi gautamà digambarà÷ca / j¤ànai÷varyotkarùaþ kvacidvi÷ràntaþ, sàti÷ayatvàt, parimàõavaditi sàükhyasaugatapàta¤jalà iti matvoktam-# kecitkatha¤ciditi# / siddhàntayati-# ata iti# / àgamàdinà nirdeùe÷varasiddheþ kathaü doùavatvamityàha-# kimiti# / na tàvat svasvàgamàdã÷varanirõayaþ, àgamànàü nirmålatvenàpràmàõyàt / naca sarvaj¤ànaü målaü, tatra mànàbhàvàt / na càgama eva mànam, àgamamànatvani÷caye målani÷cayastanni÷caye tanni÷caya ityanyonyà÷rayàt / naca puruùavacasàü svatomànatvaü yuktaü, mitho virodhena tattvàvyavasthànàcca / nàpyanumànàdã÷varaþ sarvaj¤aþ kartaiveti nirõayaþ saübhavati, anumànasya dçùñànusàritvena dçùñaviparãtàrthàsàdhakatvàt / tathàca loke yàdç÷àþ kartàro dçùñàntàdç÷à eva jagatkartàro ràgadveùàdimantaþ sidhyeyuþ / yadi loke vicitrapràsàdàdikarturekatvàdyadar÷ane 'pi jagatkartari làghavàdekatvaü nityaj¤ànaü nirdeùatvaü ca kalpyeta, tarhi dravyopàdànatvamapi kalpyatàü, karturevopàdànatvena làghavàt, anyathà svatantrapradhànaparamàõvàdyupàdànakalpanàgauravàt / adçùñatvàccetkarturdravyopàdànatvàsiddhirekatvàdikamapi na sidhyet / asmàkaü tvapauruùeyatayà svataþsiddhapramàõabhàvayà ÷rutyà svaprameyabodhane dçùñàntànapekùayà bhavatyeva laukikakartçviparãtàdvitãyakartrupàdànàtmakasarvaj¤anirdeùe÷varanirõayaþ / nirõãte ca tasmin dharmigràhakamànabàdhànna ràgàdidoùàpàdànasyàvakà÷a ityànumànike÷varavàdibhyo vaiùamyaü, tadabhipretyà÷rautasye÷varasyàsàma¤jasyamàha-# hãneti# / yadi karturupàdànatvamadçùñatvànna kalpyate tarhi nirdeùatvasyàpyadçùñatvàdyo viùamakàrã sa doùavàniti vyàptidçùñe÷ca jagatkartà doùavàn syàt / na càtra dharmigràhakànumànabàdhaþ, kàryatvaliïgasya kartçmàtrasàdhakatvena nirdeùatvàdàvudàsãnatvàt / na cotkarùasamà jàtiþ, vyàpakadharmàpàdànàt, doùàbhàve tadvyàpyaviùamakartçtvàyogàcca / dçùñàntasthàvyàpakadharmàõàü pakùe àpàdanaü hyutkarùasamà jàtiþ / yathà ÷abdo yadi kçtakatvena hetunà ghañavadanityaþ syàttarhi tenaiva hetunà sàvayavo 'pi syàditi / na hyanityatvasya vyàpakaü sàvayavatvaü gandhàdau vyabhicàràditi bhàvaþ / nanu pràõikarmaprerita ã÷varo viùamaphalàn pràõinaþ karoti na svecchayeti ÷aïkate-# pràõãti# / jaóasya karmaõaþ prerakatvàyogànmaivamityàha-# neti# / na ce÷varapreritaü karme÷varasya prerakamiti vàcyamityàha-# karmeti# / atãtakarmaõà prerita ã÷varo vartamànaü karma tatphalàya prerayatãtyanàditvàtpreryaprerakabhàvasya nànupapattiriti ÷aïkate-# nànàditvàditi# / atãtakarmaõo 'pi jaóatvànne÷varaprerakatà / naca tadapã÷vareõa preritaü sadã÷varaü prerayati, uktànyonyà÷rayàt / tato 'pyatãtakarmaprerite÷varapreritaü tadeve÷varaü vartamàne karmaõi phaladànàya prerayati cet / na / mànahãnàyà målakùayàvahàyà anavasthàyàþ prasaïgàt / ataþ karmanirapekùa eve÷varo viùamasraùñetyasàma¤jasyaü durvàramityarthaþ / yattu phaladàne ã÷varasya karma nimittamàtraü na prerakamiti noktadoùa iti / tanna / viùamakarmakàrayiturã÷varasya doùavattvànapàyàt, pårvakarmàpekùayà karmakàrayitçtve coktàpràmàõikànavasthànàt / asmàkaü tu 'eùa hyeva sàdhvasàdhu kàrayati'iti, 'niravadyam'iti ca ÷rutimålaü pårvakarmàpekùàkalpanamiti vaiùamyam / ki¤ca paramatànusàreõàpã÷varasya ràgàdimattvaü pràpnotãtyàha-# apiceti# / pravartakatvaliïgàddoùà iti tàrkikàõàü sthitiþ, tathàce÷varaþ svàrthe ràgàdimàn, pravartakatvàt, saümatavat / naca kàruõike vyabhicàraþ, paraduþkhaprayuktasvaduþkhanivçttyarthitvàttasyetyarthaþ / udàsãnaþ pravartaka iti ca vyàhçtamiti yogànpratyàha-# puruùeti# //37//  END BsCom_2,2.7.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.38 saübandhànupapatte÷ ca | BBs_2,2.38 | punarapyasmà¤jasyameva / nahi pradhànapuruùavyatirikta ã÷varo 'ntareõasaübandhaü pradhànapuruùayorã÷ità / na tàvatsaüyogalakùaõaþ saübandhaþ saübhavati, pradhànapuruùe÷varàõàü sarvagatatvànniravayavatvàcca / nàpi samavàyalakùaõaþ saübandhaþ, à÷rayà÷rayibhàvàniråpaõàt / nàpyanyaþ ka÷citkàryagamyaþ saübandhaþ ÷akyate kalpayituü, kàryakàraõabhàvasyaivàdyàpyasiddhatvàt / brahmavàdinaþ kathamiti cet / na / tasya tàdàtmyalakùaõasaübandhopapatteþ / apicàgamabalena brahmavàdã kàraõàdisvaråpaü niråpayatãti nàva÷yaü tasya yathàdçùñameva sarvamabhyupagantavyamiti niyamo 'sti / parasya tu dçùñàntabalena kàraõàdisvaråpaü niråpayato yathàdçùñameva sarvamabhyupagantavyamityayamastyati÷ayaþ / parasyàpi sarvaj¤apraõãtàgamasadbhàvàtsamànamàgamabalamiti cet / na / itaretarà÷rayatvaprasaïgàdàgamapratyayatvàtsarvaj¤atvasiddhiþ sarvaj¤apratyayàccàgamasiddhiriti / tasmàdanupapannà sàükhyayogavàdinàmã÷varakalpanà / evamanyàsvapi vedabrahmàsvã÷varakalpanàsu yathàsaübhavamasàma¤jasyaü yojayitavyam // 38 // pradhànavàde doùàntaramàha såtrakàraþ-# saübandheti# / ã÷vareõàsaübaddhasya pradhànàdeþ preryatvàyogàtsaübandho vàcyaþ / sa ca saüyegaþ samavàyo và nàstãtyarthaþ / kàryabalàt preraõayogyàtvàkhyaþ saübandhaþ kalpyatàmityata àha-# nàpyanya iti# / ã÷varapreritapradhànakàryaü jagaditi siddhaü cet saübandhakalpanà syàt / taccàdyàpyasiddhamityarthaþ / màyàbrahmaõostvanirvàcyatàdàtmyasaübandhaþ, 'devàtma÷aktim'iti ÷ruteþ / ki¤ca vedasyàpårvàrthatvànna lokadçùñamçtkulàlasaübandho vaidikenànusartavyaþ / ànumànikena tvanusartavya iti vi÷eùamàha-# apiceti# / sarvaj¤asyàgamapràmàõyasya ca j¤aptàvanyonyà÷rayaþ, anumànàtsarvaj¤asiddhernirastatvàt / na hyamanaskasya j¤ànaü saübhavati, j¤ànaü manojanyamiti vyàptivirodhànnityaj¤ànakalpanànavakà÷àditi bhàvaþ / pradhànavatparamàõånàmapi niravayave÷vareõa saüyogàdyasattvàtpreryatvàyogaþ , prerakatve ce÷varasya doùavattvamityàha-# evamanyàsvapãti# //38//  END BsCom_2,2.7.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.39 adhiùñhànànupapatte÷ ca | BBs_2,2.39 | ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya / sa hi parikalpyamànaþ kumabhakàra iva mçdàdãni pradhànàdãnyadhiùñhàya pravartayet / nacaivamupapadyate / nahyapratyakùaü råpàdihãnaü ca pradhànamã÷varasyàdhiùñheyaü saübhavati mçdàdivailakùaõyàt // 39 // ã÷varasya pradhànàdipreraõànupapatte÷càsàma¤jasyamityàha såtrakàraþ-# adhiùñhàneti# / pradhànàdikaü cetanasyànadhiùñheyaü, apratyakùatvàt, ã÷varavat, vyatirekeõa mçgàdivaccetyarthaþ //39//  END BsCom_2,2.7.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.40 karaõavac cen na bhogàdibhyaþ | BBs_2,2.40 | / syàdetat / yathà karaõagràmaü cakùuràdikamapratyakùaü råpàdihãnaü ca puruùo 'dhitiùñhatyevaü pradhànamapã÷varo 'dhiùñhàsyatãti / tathàpi nopapadyate / bhogàdidar÷anàddhi karaõagràmasyàdhiùñhitatvaü gamyate / nacàtra bhogàdayo dç÷yante / karaõagràmasàmye vàbhyupagamyamàne saüsàriõàmive÷varasyàpi bhogàdayaþ prasajyeran / anyathà và såtradvayaü vyàkhyàyate- adhiùñhànànupapatte÷ca ita÷cànupapattistàrkikaparikalpisye÷varasya / sàdhiùñhàno hi loke sa÷arãro ràjà ràùñrasye÷varo dç÷yate na niradhiùñhànaþ / ata÷ca taddçùñàntava÷enàdçùñamã÷varaü kalpayitumicchata ã÷varasyapi ki¤ciccharãraü karaõàyatanaü varõayitavyaü syàt / naca tadvarõayituü ÷akyate / sçùñyuttarakàlabhàvitvàccharãrasya pràksçùñestadanupapatteþ / niradhiùñhànatve ce÷varasya pravartakatvànupapattiþ / evaü loke dçùñatvàt / 'karaõavaccenna bhogàdibhyaþ' / atha lokadar÷anànusàreõe÷varasyàpi ki¤citkàraõànàmàyatanaü ÷arãraü kàmena kalpyeta / evamapi nopapadyate / sa÷arãratve hi sati saüsàrivadbhogàdiprasaïgàdã÷varasyàpyanã÷varatvaü prasajyeta // 40 // ---------------------- FN: bhogaþ sukhaduþkhànubhavaþ / àdipadàdviùayànubhavagrahaþ / karaõànyatra santãti karaõavaccharãram / cakùuràdau vyabhicàramà÷aïkya niùedhati-# karaõavaditi# / råpamudbhåtaü nàstãtyapratyakùatvaü sphuñayati-# råpeti# / svabhogàhetutve satãti vi÷eùaõànna vyabhicàra ityàha-# tathàpãti# / bhogaþ sukhaduþkhànubhavaþ / àdipadàdviùayànubhavagrahaþ / naca yadyenàdhiùñheyaü tattadãyabhogahetutve sati pratyakùamiti vyatirekavyàptau karaõeùu vyabhicàratàdavasthyamiti vàcyaü, bhogàhetutvavi÷iùñàpratyakùatvasya hetutvàt, karaõeùu ca vi÷eùaõàbhàvena vi÷iùñasya hetorabhàvàt / naca vi÷eùyavaiyarthyaü, paràrthapàcakàdhiùñheyakàùñhàdau vyabhicàràt / naca pradhànàderã÷varapratyakùatvàdvi÷eùyàsiddhiþ, atãndriyatvaråpàpratyakùatvasya sattvàdityabhipràyaþ / jãve karaõakçtà bhogadayo dç÷yante, ã÷vare tu pradhànakçtàste na dç÷yanta ityakùaràrthaþ / vipakùe doùaü vadannaprayojakatvaü hetornirasyati-# karaõeti# / pradhànàdeþ preryatvàïgãkàre prerakabhogahetutvaü syàt / atãndriyasya preryasya bhogahetutvaniyamàdityarthaþ / såtradvayasyàrthàntaramàha-# anyathà veti# / yaþ pravartaka÷cetanaþ sa ÷arãrãti loke vyàptidçùñerã÷varasya ca ÷arãrànupapatterna pravartakatvamiti såtràrthamàha-# ita÷ceti# / kimataü se÷varaü, kàryatvàt, ràùñravaditi kalpayato ràjavatsa÷arãra eve÷varaþ syàdityuktam / tatreùñàpattiü nirasyati-# naca tadvarõayitumiti# / naca nityaü ÷arãraü sargàtpràgapi saübhavatãti vàcyaü, ÷arãrasya bhautikatvaniyamàdityarthaþ / astva÷arãra eve÷vara ityata àha-# niradhiùñhànatve# # ceti# / jãvasyaiva ÷arãraü bhautikamã÷varasya tu svecchànirmitaü pràgapi syàdityà÷aïkàü nirasyati-# karaõavaditi# / karaõànyatra santãti karaõavaccharãram / icchàmaya÷arãrakalpanaivànupapannà, mànàbhàvàddçùñabhautikatvaniyamavirodhàcceti mantavyam //40//  END BsCom_2,2.7.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.7.41 antavattvam asarvaj¤atà và | BBs_2,2.41 | ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya / sa hi sarvaj¤astairabhyupagamyate 'nanta÷ca / anantaü ca pradhànamanantà÷ca puruùà mitho bhinnà abhyupagamyate / tatra sarvaj¤e÷vareõa pradhànasya puruùàõàmàtmana÷ceyattà paricchidyeta và na và paricchidyeta / ubhayathàpi doùo 'nuùakta eva / katham / pårvasmiüstàvadvikalpa iyattàparicchinnatvàtpradhànapuruùe÷varàõàmantavattvamava÷yaü bhàvyevaü loke dçùñatvàt / yaddhi loka iyattàparicchinnaü vastu pañàdi tadantavaddçùñaü tathà pradhànapuruùe÷varatrayamapãyattàparicchinnatvàdantavatsyàt / saükhyàparimàõaü tàvatpradhànapuruùe÷varatrayaråpeõa paricchinnam / svaråpaparimàõamapi tadgatamã÷vareõa paricchidyeteti / puruùagatà ca mahàsaükhyà / tata÷ceyattàparicchinnànàü madhye ye saüsàriõaþ saüsàrànmucyante teùàü saüsàro 'ntavànsaüsàritvaü ca teùàmantavat / evamitareùvapi krameõa mucyamàneùu saüsàrasya saüsàriõàü càntavattvaü syàt / pradhànaü ca savikàraü puruùàrthamã÷varasyàdhiùñheyaü saüsàritvenàbhimataü tacchånyatàyàmã÷varaþ kimadhitiùñhet / kiüviùaye và sarvaj¤ate÷varate syàtàm / pradhànapuruùe÷varàõàü caivamantavattve satyàdimattvaprasaïgaþ / àdyantavattve ca ÷ånyavàdaprasaïgaþ / atha mà bhådeùa doùa ityuttaro vikalpo 'bhyupagamyeta na pradhànasya puruùàõàmàtmana÷ceyatte÷vareõa paricchidyata iti, tata ã÷varasya sarvaj¤atvàbhyupagamahàniraparo doùaþ prasajyeta / tasmàdapyasaügatastàrkikaparigçhãta ã÷varakàraõavàdaþ // 41 // ---------------------- FN: saükhyà và parimàõaü veyattà / evamã÷varasya ÷uùkatarkeõa kartçtvanirõayo netyupapàdya nityatvasarvaj¤atvanirõayo 'pi na saübhavatãtyàha såtrakàraþ-# antavatvamiti# / pradhànapuruùe÷varatrayamanityaü, iyattàparicchinnatvàt ghañavadityàha-# pårvasminniti# / saükhyà và parimàõaü veyattà / tathàca ni÷citasaükhyatvànni÷citaparimàõatvàcceti hetudvayam / yadyapi saükhyàvatvamàtraü hetuþ saübhavati tathàpi sarvaj¤ani÷cayena hetvasiddhiniràsaü dyotayituü ni÷citapadam / tatràdyahetorasiddhirnàstãtyàha-# saükhyàparimàõamiti# / saükhyàsvaråpamityarthaþ / dvitãyahetuü sàdhayati-# svaråpeti# / pradhànàdayo ni÷citaparimàõàþ, vastuto bhinnatvàt, ghañavadityarthaþ / nanu pradhànapuruùe÷varàstraya iti j¤àte 'pi jãvànàmànantyàtkathaü saükhyàni÷cayaþ, tatràha-# puruùeti# / jãvasaükhyàpã÷vareõa ni÷cãyate / ani÷caye sarvaj¤atvàyogàdityarthaþ / hetusiddheþ phalamàha-# tata÷ceti# / màùarà÷ivatkeùà¤cijjãvànàü saüghastadbandha÷ca na÷yedityevaü sarvamukteridànãü ÷ånyaü jagatsyàdityarthaþ / nityasyànava÷eùàditi bhàvaþ / nanu ã÷varaþ ÷iùyatàmiti cet / na / tasyàpi bhinnitvenàntavattvàt / ki¤ce÷itavyàbhàvàdã÷varàbhàvaþ syàdityàha-# pradhànamiti# / doùàntaramàha-# pradhàneti# / iyattàni÷cayàbhàvànna ÷ånyateti dvitãyaü ÷aïkate-# atheti# / iyattà nàsti na ni÷cãyate cetyarthaþ / pradànàdayaþ saükhyàparimàõavantaþ, dravyatvàt, màùàdivadityanumànàdàdastãyattà, tadaj¤àne syàdasarvaj¤atà, iyattàyàü càntavattvamapyakùatamiti pariharati-# tata iti# / tasmàt kevalakartrã÷varavàdasya nirmålatvànna tartrupàdànàdvaye÷varasamanvayavirodha iti siddham //41//  END BsCom_2,2.7.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.42 8 utpattyasaübhavàdhikaraõam / så. 42-45 utpattyasaübhavàt | BBs_2,2.42 | yeùàmaprakçtiradhiùñhàtà kevalanimittakàraõamã÷varo 'bhimatasteùàü pakùaþ pratyàkhyàtaþ / yeùàü punaþ prakçti÷càdhiùñhàtà cobhayàtmakaü kàraõamã÷varo 'bhimatasteùàü pakùaþ pratyàkhyàyayate / nanu ÷rutisamà÷rayaõenàpyevaüråpa eve÷varaþ pràïnirdhàritaþ prakçti÷càdhiùñhàtà ceti / ÷rutyanusàriõã ca smçtiþ pramàõamiti sthitiþ / tatkasya hetoreùa pakùaþ pratyàcikhyàsita iti / ucyate- yadyapyevajàtãyakoü'÷aþ samànatvànna visaüvàdagocaro bhavattyastitvaü÷àntaraü visaüvàdasthànamityatastatpratyàkhyànàyàramabhaþ / tatra bhàgavatà manyante / bhagavànevaiko vàsudevo nira¤janaj¤ànasvaråpaþ paramàrthatattvaü, sa caturdhàtmànaü pravibhajya pratiùñhito vàsudevavyåharåpeõa saükarùaõavyåharåpeõa pradyumnavyåharåpeõàniruddhavyåharåpeõa ca / vàsudevo nàma paramàtmocyate / saükarùaõo nàma jãvaþ / pradyumno nàma manaþ / aniruddho nàmàhaïkàraþ / teùàü vàsudevaþ parà parakçtiritare saükarùaõàdayaþ kàryam / tamitthaübhåtaü parame÷varaü bhagavantamabhigamanopàdànejyàsvàdhyàyayogairvarùa÷atamiùñvà kùãõakle÷o bhagavantameva pratipadyata iti / tatra yattàvaducyeta yo 'sau nàràyaõaþ paro 'vyaktàtprasiddhaþ paramàtmà sarvàtmà sa àtmànàtmànamanekadhà vyåhyàvasthita iti, tanna niràkriyate, 'sa ekadhà bhavati tridhà bhavati' (chà. 7.26.2) ityàdi÷rutibhyaþ paramàtmano 'nekadhàbhàvasyàdhigatatvàt / yadapi tasya bhagavato 'bhigamanàdilakùaõamàràdhanamajasramananyacittatayàbhipreyate, tadapi na pratiùidhyate / ÷rutismçtyorã÷varapraõidhànasya prasiddhatvàt / yatpunaridamucyate vàsudevàtsaükarùaõa utpadyate saükarùaõàcca pradyumnaþ pradyumnàccàniruddha iti / atra bråmaþ - na vàsudevasaüj¤akàtparamàtmanaþ saükarùaõasaüj¤akasya jãvasyotpattiþ saübhavati / anityatvàdidoùaprasaïgàt / utpattimattve hi jãvasyànityatvàdayo doùàþ prasajyeran / tata÷ca naivàsya bhagavatpràptirmokùaþ syàt / kàraõapràptau kàryasya pravilayaprasaïgàt / pratiùedhiùyati càcàryo jãvasyotpattim- 'nàtmà÷ruternityatvàcca tàbhyaþ' (bra.så. 2.3.17) iti / tasmàdasaügataiùà kalpanà / ---------------------- FN: vyåho mårtiþ / vàkkàyacetasàmavadhànapårvakaü devatàgçhagamanamabhigamanam, påjàdravyàõàmarjanamupàdànam, ijyà påjà, svàdhyàyo 'ùñàkùaràdijapaþ, yogo dhyànam / pa¤capadàrthavàdimàhe÷varamataniràsànantaraü caturvyåhavàdaü buddhisthaü nirasyati-# utpattyasaübhavàt# / adhikaraõatàtparyamàha-# yeùàmiti# / adhikaraõàrambhamàkùipati-# nanviti# / vedàviruddhàü÷amaïgãkçtya vedaviruddhaü jãvotpattyaü÷aü niràkartumadhikaraõàrambha ityàha-# ucyata iti# / atra bhàgavatapa¤caràtràgamo viùayaþ / sa kiü jãvotpattyàdyaü÷e mànaü naveti saüdehe bàdhànupalambhànmànamiti pårvapakùayati-# tatreti# / pårvapakùe tadàgamavirodhàjjãvàbhinnabrahmasamanvayàsiddhiþ, siddhànte tadaü÷e tasyàmànatvàdavirodhàttatsiddhiriti phalabhedaþ / sàvayavatvaü nirasyati-# nira¤janeti# / kathaü tarhyadvitãye vàsudeve mårtibhedaþ, tatràha-# sa iti# / vyåho mårtiþ / savi÷eùaü ÷àstràrthamuktvà sahetuü puruùàrthamàha-# tamitthaübhåtamiti# / yathoktavyåhavantaü sarvaprakçtiü nira¤janaü vij¤ànaråpaü paramàtmànamiti yàvat / vàkkàyacetasàmavadhànapårvakaü devatàgçhagamanamabhigamanam / påjàdravyàõàmarjanamupàdànam / ijyà påjà / svàdhyàyo 'ùñàkùaràdi japaþ / yogo dhyànam / tatràviruddhàü÷amupàdatte-# tatreti# / 'samàhitaþ ÷raddhàvitto bhåtvà'iti, 'taü yathà yathopàsate'ityàdyà ca ÷rutiþ / 'matkarmakçnmatparamaþ'ityàdyà smçtiþ / viruddhàü÷amanådya dåùayati-# yatpunariti# / kçtahànyàdidoùa àdi÷abdàrthaþ / nyàyopetayà 'aja àtmà'ityàdi÷rutyà pa¤caràtràgamasyotpattyaü÷e mànatvàbhàvani÷cayàjjãvàbhinnabrahmasamanvayasthairyamiti bhàvaþ //42//  END BsCom_2,2.8.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.43 na ca kartuþ karaõam | BBs_2,2.43 | ita÷càsaügataiùà kalpanà / yasmànna hi loke karturdevadattàdeþ karaõaü para÷vàdyutpadyamànaü dç÷yate / varõayanti ca bhàgavatàþ karturjãvàtsaükarùaõasaüj¤akàtkaraõaü manaþ pradyumnasaüj¤akamutpadyate / kartçjàcca tasmàdaniruddhasaüj¤ako 'haïkàra utpadyata iti / nacaitaddçùñàntamantareõàdhyavasàtuü ÷aknumaþ / nacaivaübhåtàü ÷rutimupalabhàmahe // 43 // jãvasyotpattiü nirasya jãvànmanasa utpattiü nirasyati-# naca karturiti# / yasmàt kartuþ karaõotpattirna dç÷yate tasmàdasaügatà kalpanetyanvayaþ / siddhànàü karaõànàü prayoktà karteti prasiddhyartho hi÷abdaþ / varõanaü nirmålamityàha-# naveti# / nanu loke ka÷cicchilpivaraþ kuñhàraü nirmàya tena vçkùaü chinattãti dçùñamiti cet / satyam / ÷ilpno hastàdikaraõàntarasattvàtkuñhàrakartçtvaü yuktaü, jãvasya tu karaõàntaràsattvànna manasaþ kartçtvam / vinaiva karaõaü kartçtve và manovaiyarthyamiti bhàvaþ //43//  END BsCom_2,2.8.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.44 vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ | BBs_2,2.44 | athàpi syànna caite saükarùaõàdayo jãvàdibhàvenàbhipreyante kiü tarhã÷varà evaite sarve j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejobhirai÷varyairdharmairanvità abhyupagamyante vàsudevà evaite sarve nirdeùà niradhiùñhàna niravadyà÷ceti / tasmànnàyaü yathàvarõita utpattyasaübhavo doùaþ pràpnotãti / atrocyate- evamapi tadapratiùedha utpattyasaübhavasyàpratiùedhaþ pràpnotyevàmutpattyasaübhavo doùaþ prakàràntareõetyabhipràyaþ / katham / yadi tàvadayamabhipràyaþ parasparabhinnà evaite vàsudevàdaya÷catvàra ã÷varàstulyadharmàõo naiùàmekàtmakatvamastãti, tato 'neke÷varakalpanànàrthakyam, ekenaive÷vareõe÷varakàryasiddheþ / siddhàntahàni÷ca / bhagavànekaiko vàsudevaþ paramàrthatattvamityabhyupagamàt / athàyamabhipràya ekasyaiva bhagavata ete catvàro vyåhàstulyadharmàõa iti, tathàpi tadavastha evotpattyasaübhavaþ / nahi vàsudevàtsaükarùaõasyotpattiþ saübhavati saükarùaõàcca pradyumnasya pradyumnàccàniruddhasya, ati÷ayàbhàvàt / bhavitavyaü hi kàryakàraõayorati÷ayena yathà mçdghañayoþ / nahyasatyati÷aye kàryaü kàraõamityavakalpate / naca pa¤caràtrasiddhàntibhirvàsudevàdiùvekasminsarveùu và j¤ànai÷varyàditàratamyakçtaþ ka÷cidbhedo 'bhyupagamyate / vàsudevà eva hi sarve vyåhà nirvi÷eùà iùyante / nacaite bhagavadvyåhà÷catuþsaükhyàyàmevàvatiùñheran, brahmàdistambaparyantasya samastasyaiva jagato bhagavadvyåhatvàvagamàt // 44 // ---------------------- FN: nirdeùà ràgàdi÷ånyàþ, niradhiùñhànà prakçtyajanyàþ, niravadyà nà÷àdirahità ityarthaþ / saükarùaõàdãnàmutpattyasaübhave 'pi vyåhacatuùñayaü syàditi såtravyàvartyamà÷aïkate-# athàpi syàditi# / j¤ànai÷varyayoþ ÷aktiràntaraü sàmarthyaü, balaü ÷arãrasàmarthyaü, vãryaü ÷auryaü, tejaþ pràgalbhyametairanvità yasmàtsaükarùaõàdayastasmàdã÷varà evetyarthaþ / sarveùàmã÷varatve pa¤caràtroktimàha-# vàsudevà eveti# / nirdeùà ràgàdi÷ånyàþ / niradhiùñhànàþ prakçtyajanyàþ / niravadyà nà÷àdirahità ityarthaþ / ã÷varatvàjjanmàsaübhavo guõa evetyàha-# tasmàditi /# såtreõa siddhàntayati-# atreti / evamapi /# caturõàmã÷varatvena vij¤àna÷akyàdibhàve 'pãtyarthaþ / prakàràntaraü pçcchati-# kathamiti# / kiü catvàraþ svatantrà bhinnà eva utaikasya vikàratvenàbhinnàþ / àdyamanådya dåùayati-# yadãtyàdinà# / dvitãye vikàràþ prakçtitulyà và nyånà và / àdyamutthàpya niùedhati-# athetyàdinà# / nyånatvapakùe 'pasiddhàntamàha-# naca pa¤ceti# / yadi nyånà api bhagavato vyåhàstadà catuùñvavyàghàta ityàha-# nacaita iti# //44//  END BsCom_2,2.8.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,2.8.45 vipratiùedhàc ca | BBs_2,2.45 | vipratiùedha÷càsmi¤chàstre bahuvidha upalabhyate guõaguõitvakalpanàdilakùaõaþ / j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejàüsi guõàþ, àtmàna evaite bhagavanto vàsudevà ityàdidar÷anàt / vedavipratiùedha÷ca bhavati / caturùu vedeùu paraü ÷reyo 'labdhvà ÷àõóilya idaü ÷àstramadhigatavànityàdivedanindàdar÷anàt / tasmàdasaügataiùà kalpaneti siddham // 45 // ita÷ca jãvotpattivàda upekùya ityàha såtrakàraþ-# vipratiùedhàcceti# / svasyaiva guõatvaü guõitvaü ca viruddham / àdipadàt pradyumnàniruddhau bhinnàvàtmana ityuktvàtmana evaite iti viruddhoktigrahaþ / pårvàparavirodhàdasàügatyamiti såtràrthamuktvàrthàntaramàha-# vedeti# / ekasyàpi tantràkùarasyàdhyetà caturvedibhyo 'dhika iti nindàdipadàrthaþ / tasmànmitho viruddhàbhiþ pauruùeyakalpanàbhirnàpauruùeyavedàntasamanvayavirodha iti siddham //45//  END BsCom_2,2.8.45 iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ samàptaþ // 2 // iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyàdimatànàü duùñatvapradar÷anaü nàma dvitãyaþ pàdaþ // iti ÷rãparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //2// # iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyàdimatànàü duùñatvapradar÷anaü nàma dvitãyaþ pàdaþ #  ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ / atra pàde pa¤camahàbhåtajãvàdi÷rutãnàü virodhaparihàraþ 1 viyadadhikaraõam / så. 1-7 # dvitãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ /# viyadàdividhàtàraü sãtàsyàbjamadhuvratam / nityaciddhiva÷vakartràtmàbhinnaü sarve÷varaü bhaje //1//  ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.1 na viyada÷ruteþ | BBs_2,3.1 | vedànteùu tatra tatra bhinnaprasthànà utpatti÷rutaya upalabhyante / kecidàkà÷asyotpattimàmananti, kecinna / tathà kecidvàyorutpattimàmananti, kecinna / evaü jãvasya pràõànàü ca / evameva kramàdidvàrako 'pi vipratiùedhaþ ÷rutyantareùåpalakùyate / vipratiùedhàcca parapakùàõàmanapekùitatvaü sthàpitaü tadvatsvapakùasyàpi vipratiùedhàdevànapekùitatvamà÷aïkyetetyataþ sarvavedàntagatasçùñi÷rutyarthanirmalatvàya paraþ papra¤ca àrabhyate / tadarthanirmalatve ca phalaü yathoktà÷aïkànivçttireva / tatra prathamaü tàvadàkà÷amà÷ritya cintyate kimasyàkà÷asyotpattirastyuta nàstãti / tatra tàvatpratipadyate- 'na viyada÷ruteþ' iti / na khalvàkà÷amutpadyate / kasmàt / a÷ruteþ / nahyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti / chàndogye hi 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) iti sacchabdavàcyaü brahma prakçtya 'tadaikùata', 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti ca pa¤cànàü mahàbhåtànàü madhyamaü teja àdiïkçtvà trayàõàü tejobannànàmutpattiþ ÷ràvyate / ÷ruti÷ca naþ pramàõamatãndriyàrthavij¤ànotpattau / nacàtra ÷rutirastyàkà÷asyotpattipratipàdinã / tasmànnàstyàkà÷asyotpattiriti // 1 // jãvasyànutpattiprasaïgenàkà÷asyàpyutpattyasaübhavamà÷aïkya pariharannàdàvekade÷itamàha-# na viyada÷ruteþ /# viyatpràõàpàdayorarthaü saükùipan pårvapàdena saügatimàha-# vedànteùviti /# bhinnopakramatvamevàha-# kecidityàdinà /# bhåtabhoktç÷rutãnàü mithovirodha÷aïkàniràso viyatpàdàrthaþ / liïga÷arãra÷rutãnàü tanniràsaþ pràõapadàrthaþ / yathà mithovirodhàt pårvàparavirodhàcca parapakùà upekùyàstathà ÷rutipakùo 'pi upekùya iti ÷aïkotthàne pàdadvayasyàrambhàt pårvapàdena dçùñàntasaügatiriti samudàyàrthaþ / àkà÷avàyvorutpattimàmananti taittirãyakàþ / nàmananti chandogàþ / jãvasya pràõànàü cotpattiü 'sarva eta àtmano vyuccaranti'iti vàjinaþ / 'etasmàjjàyate pràõaþ'ityàtharvaõikà÷càmananti nànye / evamàkà÷apårvikà kvacicsçùñiþ, kvacitteja pårviketi kramavirodhaþ / àdipadàt 'sa imàüllokànasçjata'ityakramaþ, kvacitsapta pràõàþ, kvacidaùñàvityàdi saükhyàdvàraka÷ca virodho gràhyaþ / prapa¤caþ pàdadvayam / tathàca pàdadvayasya ÷rutãnàü mithovirodhaniràsàrthatvàcchruti÷àstràdhyàyasaügatayaþ siddhàþ / atràkà÷asyotpattyanutpatti÷rutyormithoviridho 'sti na veti vàkyabhedaikavàkyatvàbhyàü saüdehe yadyutpattistadà vàkyabhedena virodhàdapràmàõyamanayoþ ÷rutyoriti pårvapakùayiùyannàdàvanutpattikùamekade÷i gçhõàtãtyàha-# tatra tàvaditi /# utpatti÷rutirmukhyà nàstãti gåóhàbhisaüdhiþ //1//  END BsCom_2,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.2 asti tu | BBs_2,3.2 | tu÷abdaþ pakùàntaraparigrahe / mà nàmàkà÷asya chàndogye bhådutpattiþ, ÷rutyantare tvasti / taittirãyakà hi samàmananti- 'satyaü j¤ànamantaü brahma' iti prakçtya 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / tata÷ca ÷rutyorvipratiùedhaþ kvacittejaþpramukhà sçùñiþ kvacidàkà÷apramukheti / nanvekavàkyatànayoþ ÷rutyoryuktà / satyam / sà yuktà natu sàvagantuü ÷akyate / kutaþ / 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayena saübandhànupapatteþ, 'tattejo 'sçjata', 'tadàkà÷amasçjata' iti / nanu sakçcchrutasyàpi kartuþ kartavyadvayena saübandho dç÷yate,yathà såpaü paktvaudanaü pacatãti, evaü tadàkà÷aü sçùñvà tattejo 'sçjatãti yojayiùyàmi / naivaü yujyate / prathamajatvaü hi chàndogye tejaso 'vagamyate taittirãyake càkà÷asya / nacobhayoþ prathamajatvaü saübhavati / etenetara÷rutyakùaravirodho 'pi vyàkhyàtaþ / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityatràpi tasmàdàkà÷aþ saübhåtastasmàttejaþ saübhåtamiti sakçcchrutasyàpàdànasya saübhavanasya ca viyattejobhyàü yugapatsaübandhànupapatteþ / 'vàyoragniþ' (tai. 2.1) iti ca pçthagàmnànàt // 2 // saüprati pårvapakùayati såtrakàraþ-# asti tviti /# ekavàkyatvena pràmàõyasaübhave kimiti ÷rutyorapràmàõyamiti ÷aïkate-# nanvekavàkyateti /# ekavàkyatvàsaübhavàdapràmàõyaü yuktamityàha-# satyamityàdinà /# ekasya yugapatkàryadvayàsaübandhe 'pi krameõa saübandhasaübhavàdekavàkyateti mukhyasiddhàntã ÷aïkate-# nanu sakçditi /# apràmàõyavàdã dåùayati-# naivamiti /# kramo na yujyate dvayoþ ÷rutapràthamyabhaïgàpatterityarthaþ / ekasmàddvidalabãjàddaladvayavadaståbhayaü prathamajamityata àha-# naceti /# vàyoragniriti krama÷rutibhaïgàditi ÷eùaþ / chàndogya÷rutestittiri÷rutiviruddhàrthatvamuktvà tittiri÷rutestadviruddhàrthatvamàha-# eteneti /# etatpadàrthamàha-# tasmàditi /# chàndogye 'pi ÷rutaü tejasaþ pràthamyamatra duryojyamityarthaþ / ki¤ca satpadàrtha àtmà chàndogye tejasa upàdànaü ÷råyate, atra tu vàyuriti naikavàkyatetyàha-# vàyoriti# //2//  END BsCom_2,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.3 asminvipratiùedhe ka÷cidàha- gauõyasaübhavàt | BBs_2,3.3 | nàsti viyata utpattira÷rutereva / yà tvitarà viyadutpattivàdinã ÷rutirudàhçtà sà gauõã bhavitumarhati / kasmàt / asaübhavàt / nahyàkà÷asyotpattiþ saübhàvayituü ÷akyà ÷rãmatkaõabhugabhipràyànusàriùu jãvatsu / te hi kàraõasàmàgryasaübhavàdakà÷asyotpattiü vàrayanti / samavàyyasamavàyinimittakàraõebhyo hi kila sarvamutpadyamànaü samutpadyate / dravyasya caikajàtãyakamanekaü ca dravyaü samavàyikàraõaü bhavati / nacàkà÷asyaikajàtãyakamanekaü ca dravyamàrambhakamasti, yasminsamavàyikàraõe satyasamavàyikàraõe ca tatsaüyoga àkà÷a utpadyeta / tadabhàvàttu tadanugrahapravçttaü nimittakàraõaü dåràpetamevàkà÷asya bhavati / utpattimatàü ca tejaþprabhçtãnàü pårvottarakàyorvi÷eùaþ saübhàvyate pràgutpatteþ prakà÷àdikàryaü na babhåva pa÷càcca bhavatãti / àkà÷asya punarna pårvottarakàlayorvi÷eùaþ saübhàvayituü ÷akyate / kiü hi pràgutpatteranavakà÷amasuùiramacchidraü babhåveti ÷akyate 'dhyavasàtum / pçthivyàdivaidharmyàcca vibhutvàdilakùaõàdàkà÷asyàjatvasiddhiþ / tasmàdyathà loka àkà÷aü kurvàkà÷o jàta ityeva¤jàtãyako gauõaþ prayogo bhavati, yathàca ghañàkà÷aþ karakàkà÷o gçhàkà÷a ityekasyàpyàkà÷asyaiva¤jàtãyako bhedavyapade÷o gauõo bhavati, vede 'pi 'àraõyànàkà÷eùvàlabheran' iti, evamutpatti÷rutirapi gauõã draùñavyà // 3 // evaü ÷rutyorvirodhàdapràmàõyamiti pårvapakùe pràpte sa eva viyadanutpattivàdi svamatena pràmàõyaü bråta ityàha-# asminniti /# evamàdhyàyasamàpteradhikaraõeùu prathamaü virodhàcchrutyapràmàõyamiti pårvapakùaphalaü tata ekade÷isiddhàntaþ, pa÷cànmukhyasiddhànte ÷rutãnàmavirodhenaika vàkyatayà brahmaõi samanvayasiddhiriti phalaü krama÷cetyavagantavyam / tatra ÷rutyorvirodhe satyadhyayanavidhyupàttayorapràmàõyayogàdviyadutpattyasaübhavaråpatakrànugçhãtacchàndogya÷rutirmukhyàrthà itarà gauõãtyavirodha ityekade÷imataü vivçõoti-# nàstãtyàdinà /# àkà÷o notpadyate sàmagrã÷ånyatvàt, àtmavat / na càvidyàbrahmaõoþ sattvàddhetvasiddhiþ, vijàtãyatvenànayoràrambhakatvàyogàdasaüyuktatvàcca / saüyoga eva hi dravyasyàsamavàyikàraõamataþ samavàyyasamavàyinorabhàvànna hetvasiddhirityarthaþ / pràgabhàva÷ånyatvàccàtmavadàkà÷o notpadyata ityàha-# utpattimatàü ceti /# prakà÷a÷càkùuùànubhavaþ / àdipadàttamodhvaüsapàkayorgrahaõam / mårtadravyà÷rayatvaü hyakà÷asya kàryaü, tacca pralaye 'pyasti paramàõvà÷rayatvàt / ato na pràgabhàva ityarthaþ / pràgabhàvasattvaü sphuñayati-# kiü hãti /# sthålà÷rayo 'vakà÷aþ såkùmà÷rayacchidramaõvà÷rayaþ suùiramiti bhedaþ / ki¤càtmavadàkà÷o na jàyate, vibhutvàt, aspar÷adravyatvàccetyàha-# pçthivyàdãti /# tasmàduktatarkabalàdgauõã draùñavyetyanvayaþ / bhedoktergauõatve vaidikodàharaõamàha-# vede 'pyàraõyàniti /# àkà÷eùviti bhedavyapade÷o gauõa iti saübandhaþ //3//  END BsCom_2,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.4 ÷abdàcca | BBs_2,3.4 | ÷abdaþ khalvàkà÷asyàjatvaü khyàpayati / yata àha- 'vàyu÷càntarikùaü caitadamçtam' (bç. 2.3.3) iti / nahyamçtasyotpattirupapadyate / àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ iti càkà÷ena brahma sarvagatatvanityatvàbhyàü dharmàbhyàmupamimàna àkà÷asyàpi tau dharmau såcayati / naca tàdç÷asyotpattirupapadyate / 'sa yathànanto 'yamàkà÷a evamananta àtmà veditavyaþ' iti codàharaõam / 'àkà÷a÷arãraü brahma' (tai. 1.6.2), 'àkà÷a àtmà' (tai. 1.7.1) iti ca / nahyàkà÷asyotpattimattve brahmaõastena vi÷eùeõa saübhavati nãlenevotpalasya / tasmànnityamevàkà÷ena sàdhàraõaü brahmeti gamyate // 4 // na kevalaü tarkàdàkà÷asyànutpattiþ, kintu ÷rutito 'pãtyàha-såtrakàraþ-# ÷abdàcceti /# nityabhàvasyànàditvàditi / bhàvaþ / àtmeti ca ÷abda ihodàharaõamityanvayaþ / àkà÷aþ ÷arãramasyeti bahuvrãhiõàtyantasàmyabhànàdbrahmavadàkà÷asyànàditvamityarthaþ //4//  END BsCom_2,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.5 syàc caikasya brahma÷abdavat | BBs_2,3.5 | idaü padottaraü såtram / syàdetat / kathaü punarekasya saübhåta÷abdasya 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityasminnadhikàre pareùu tejaþprabhçtiùvanuvartamànasya mukhyatvaü saübhavatyàkà÷e ca gauõatvamiti / ata uttaramucyate- syàccaikasyàpi saübhåta÷abdasya viùayavi÷eùava÷àdgauõo mukhyasya prayogo brahma÷abdavat / yathaikasyàpi brahma÷abdasya 'tapasà brahma vijij¤àsasva, tapo brahma' (tai. 3.2) ityasminnadhikàre 'nnàdiùu gauõaþ prayoga ànande ca mukhyaþ / yathà ca tapasi brahmavij¤ànasàdhane brahma÷abdo bhaktyà prayujyate '¤jasà tu vij¤eye brahmaõi tadvat / kathaü punaranutpattau nabhasaþ 'ekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) itãyaü pratij¤à samarthyate / nanu nabhasà dvitãyena sadvitãyaü brahma pràpnoti / kathaü ca brahmaõi vidite sarvaü viditaü syàditi / taducyate- ekameveti tàvatsvakàryàpekùayopapadyate / yathà loke ka÷citkumbhakàrakule pårvedyurmçddaõóacakràdãni copalabhyàparedyu÷ca nànàvidhànyamatràõi prasàritànyupalabhya bråyànmçdevaikàkinã pårvedyuràsãditi sa ca tayàvadhàraõayà mçtkàryajàtameva pårvedyurnàsãdityabhipreyànna daõóacakràdi, tadvadadvitãya÷rutiradhiùñhàtràntaraü vàrayati / yathà mçdo 'matraprakçteþ kumbhakàro 'dhiùñhàtà dç÷yate naivaü brahmaõo jagatprakçteranyo 'dhikçtàstãti / naca nabhasàpi dvitãyena sadvitãyaü brahma prasajyate / lakùaõànyatvanimittaü hi nànàtvam / naca pràgutpatterbrahmanabhasorlakùaõànyatvamasti kùãrodakayoriva saüsçùñyorvyàpitvàmårtatvadidharmasàmànyàt / sargakàle tu brahma jagadutpàdayituü yatate stimitamitaravattiùñati / tenànyatvamavasãyate / tathàca 'àkà÷a÷arãraü brahma' (tai. 1.6.2) ityàdi÷rutibhyo 'pi brahmàkà÷ayorabhedopacàrasiddhiþ / ata eva ca brahmavij¤ànena sarvavij¤ànasiddhiþ / apica sarvaü kàryamutpadyamànamàkà÷enàvyatiriktade÷akàlamevotpadyate, brahmaõà càvyatiriktade÷akàlamevàkà÷aü bhavatãti, ato brahmaõà tatkàryeõa ca vij¤àtena sahavij¤àtamevàkà÷aü bhavati / yathà kùãrapårõe ghañe katicidabbindavaþ prakùiptàþ santaþ kùãragrahaõenaiva gçhãtà bhavanti, nahi kùãraprahaõàdabbindavugrahaõaü pari÷iùyate, evaü brahmaõà tatkàryai÷càvyatiriktade÷akàlatvàdgçhãtameva brahmagrahaõena nabho bhavati / tasmàdbhàktaü nabhasaþ saübhava÷ravaõamiti // 5 // ---------------------- FN: abhedopacàro bhaktiþ / kulaü gçham / amatràõi ghañàdãni / # padottaramiti /# ÷aïkottaramiti yàvat / tànyeva ÷aïkàpadàni pañhati-# syàdetaditi / adhikàre #prakaraõe / yathaikasminbrahmaprakaraõe 'annaü brahma''ànando brahma'iti vàkyayorbrahma÷abdasyànne gauõatvamànande mukhyatà tathaikavàkyasthasyaikasyàpi saübhåta÷abdasya guõamukhyàrthabhedo yogyatàbalàdityàha-# syàcceti /# udàharaõàntaramàha-# yathà ceti /# abhedopacàro bhaktiþ / mukhyasiddhàntyàkùipati-# kathaü punariti /# sa evàkùepadvayaü spaùñayati-# nanviti /# advitãyatva÷rutibàdhaþ sarvavij¤ànapratij¤àbàdha÷cetyarthaþ / prathamàkùepaü dçùñàntena pariharati-# ekameveti /# kàryaråpadvitãya÷ånyatvaü pràgavasthàyàmavadhàraõa÷rutyàrtha ityarthaþ / kule gçhe / amatràõi ghañàdãni pàtràõi / ekamevetyavadhàraõavyàvartyaü kàryamiti vyàkhyàyàdvitãyapadavyàvartyamàha-# advitãya÷rutiriti /# àkà÷asya dvitãyatvamaïgãkçtyàdvitãyàdipadasaükocaþ kçtaþ, tadapi nàstãtyàha-# naca nabhasàpãti /# dharmasàmye brahmanabhasoþ kathaü bhedaþ, tatràha-# sargakàle tviti /# dharmasàmyàdadvitãyatvopacàra ityarthe ÷rutimàha-# tathà càka÷eti /# dvitãyamàkùepaü pariharati-# ata eveti /# abhedopacàràdevetyarthaþ / nabhaso brahmatatkàryàbhyàsabhinnade÷akàlatvàcca tajj¤àne tajj¤ànamityàha-# apiceti# //5//  END BsCom_2,3.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.6 evaü pràpta idamàha - pratij¤àhànir avyatirekàc chabdebhyaþ | BBs_2,3.6 | 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.1) iti, 'àtmani khalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam' (bç. 4.5.6) iti, 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti, 'na kàcana maddhahirdhà vidyàsti' iti caivaüråpà prativedàntaü pratij¤à vij¤àyate / tasyàþ pratij¤àyà evamahàniranuparodhaþ syàt, yadyavyatirekaþ kçtsnasya vastujàtasya vij¤eyàdbrahmaõaþ syàt / vyatireke hi satyekavij¤ànena sarvaü vij¤àyata itãyaü pratij¤à hrãyeta / sa càvyatireka evamupapadyate yadi kçtsnaü vastujàtamekasmàdbrahmaõa utpadyeta / ÷abdebhya÷ca prakçtivikàràvyatirekanyàyenaiva pratij¤àsiddhiravagamyate / tathàhi- 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' iti pratij¤àya mçdàdidçùñàntaiþ kàryakàraõàbhedapratipàdanaparaiþ pratij¤aiùà samarthyate / tatsàdhanàyaiva cottare ÷abdàþ 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1), 'tadaikùata', 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityevaü kàryajàtaü brahmaõaþ pradar÷yàvyatirekaü pradar÷ayanti- 'aitadàtmyamidaü sarvam' (chà. 6.8.7) ityàrabhyàprapàñhakaparisamàpteþ / tadyadyàkà÷aü na brahmakàryaü syànna brahmaõi vij¤àta àkà÷aü vij¤àyeta, tata÷ca pratij¤àhàniþ syàt / naca pratij¤àhànyà vedasyàpràmàõyaü yuktaü kartum / tathàhi- prativedàntaü te te ÷abdàstena tena dçùñàntena tàmeva pratij¤àü khyapayanti 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6),' brahmaivedamamçtaü purastàt' (muõóa. 2.2.11) ityevamàdayaþ / tasmàjjvalanàdivadeva gaganamapyutpadyate / yaduktama÷ruterna viyadutpadyata iti, tadayuktaü, viyadutpattiviùaya÷rutyantarasya dar÷itatvàt 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / satyaü dar÷itam / viruddhaü tu 'tattejo 'sçjata' ityanena ÷rutyantareõa / na / ekavàkyatvàtsarva÷rutãnàm / bhavatyekavàkyatvamaviruddhànàm / iha tu virodha uktaþ, sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayasaübandhàsaübhavàddvayo÷ca prathamajatvàsaübhavàdvikalpàsaübhavàcceti / naiùa doùaþ / tejaþsargasya taittirãyake tçtãyatva÷ravaõàt 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ / àkà÷àdvàyuþ / vàyoragniþ' (tai. 2.1) iti / a÷akyà hãyaü ÷rutiranyathà pariõetum / ÷akyà tu pariõetuü chàndogya÷rutistadàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà 'tattejo 'sçjata' iti / nahãyaü ÷rutistejojanipradhànà satã ÷rutyantaraprasiddhàmàkà÷asyotpattiü vàrayituü ÷aknoti / ekasya vàkyasya vyàpàradvayàsaübhavàt / sraùñvà tveko 'pi krameõànekaü sraùñavyaü sçjet / ityekavàkyatvakalpanàyàü saübhavatyàü na viruddhàrthatvena ÷rutirhàtavyà / nacàsmàbhiþ sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayasaübandho 'bhipreyate ÷rutyantarava÷ena sraùñavyàntaropasaügrahàt / yathàca 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàn' (chà. 3.14.1) ityatra sàkùàdeva sarvasya vastujàtasya brahmajatvaü ÷råyamàõaü na prade÷àntaravihitaü tejaþpramukhamutpattikramaü vàrayati, evaü tejaso 'pi brahmajatvaü ÷råyamàõaü na ÷rutyantaravihitaü nabhaþpramukhamutpattikramaü vàrayitumarhati / nanu ÷amavidhànàrthametadvàkyam, 'tajjalàniti ÷ànta upàsãta' iti ÷ruteþ, naitatsçùñivàkyaü, tasmàdetanna prade÷àntarasiddhaü kramamuparoddhumarhatãti / 'tattejo 'sçjata' ityetatsçùñivàkyam / tasmàdatra yathà÷ruti kramo grahãtavya iti / netyucyate / nahi tejaþpràthamyànurodhena ÷rutyantaraprasiddho viyatpadàrthaþ parityaktavyo bhavati, padàrthadharmatvàtkramasya / apica 'tattejo 'sçjata' iti nàtra kramasya vàcakaþ ka÷cicchabdo 'sti / arthàttu kramo 'vagamyate / sa ca 'vàyoragniþ' ityanena ÷rutyantaraprasiddhena krameõa nivàryate / vikalpasamuccayau tu viyattejasoþ prathamajatvaviùayàvasaübhavànabhyupagamàbhyàü nivàritau / tasmànnàsti ÷rutyorvipratiùedhaþ / apica chàndogye 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' ityetàü pratij¤àü vàkyopakrame ÷rutàü samarthayitumasamàmnàtamapi viyadutpattàvupasaükhyàtavyaü, kimaïga punastaittirãyake samàmnàtaü nabho na saügçhyate / yaccoktamàkà÷asya sarveõànanyade÷akàlatvàdbrahmaõà tatkàryai÷ca saha viditameva tadbhavatyato na pratij¤à hãyate, naca 'ekamevàdvitãyam' iti ÷rutikopo bhavati, kùãrodakavadbrahmanabhasoravyatirekopapatteriti / atrocyate / na kùãrodakanyàyenedamekavij¤ànena sarvavij¤ànaü netavyam / mçdàdidçùñàntapraõayanàddhi prakçtivikàranyàyenaivedaü sarvavij¤ànaü netavyamiti gamyate / kùãrodakanyàyena ca sarvavij¤ànaü kalpyamànaü na samyagvij¤ànaü syàt / nahi kùãraj¤ànagçhãtasyodakasya samyagvij¤ànagçhãtamasti / naca vedasya puruùàõàmiva màyàlãkava¤canàdibhirarthàvadhàraõamupapadyate / sàvadhàraõà ceyam / 'ekamevàdvitãyam' iti ÷rutiþ kùãrodakanyàyena nãyamànà pãóyeta / naca svakàryàpekùayedaü vastvekade÷aviùayaü sarvavij¤ànamekamevàdvitãyatàvadhàraõaü ceti nyàyyaü, mçdàdiùvapi hi tatsaübhavànna tadapårvavadupanyasitavyaü bhavati '÷vetaketo yannu somyedaü mahàmanà anåcànamànã stabdho 'syuta tamàde÷amapràkùyo 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.1) ityàdinà / tasmàda÷eùavastuviùayamevedaü sarvavij¤ànaü sarvasya brahmakàryatàpekùayopanyasyata iti draùñavyam // 6 // evamàkà÷asyànutpattau sarva÷rutãnàmavirodha ityekade÷isiddhàntaþ pràptastaü mukhyasiddhàntã dåùayati-# pratij¤eti /# ahànirabàdhaþ / sàmayajuratharvaõa÷àkhàbhedaj¤àpanàrthà iti ÷abdàþ / # na kàcaneti /# àtmabhinnaü j¤eyaü nàstãtyarthaþ / nanu sarvasya brahmàvyatirekàtpratij¤àyà ahànirityastu, tathàpi jãvàdivadanutpannasyàpi nabhaso brahmaõi kalpitatvenàvyatirekàtpratij¤àsiddhiþ kiü na syàt, kimutpattyetyata àha-# ÷abdebhya÷ceti /# avyatireka eva nyàyastenetyarthaþ / ayaü bhàvaþ-jãvasya tàvadàtmatvàdbrahmàvyatirekaþ / aj¤ànatatsaübandhayoþ kalpitatvenàvyatirekaþ / svatantràj¤ànàyogàdaj¤ànànyajaóadravyasya tu kàryatvenaivàvyatirekasiddhiþ, tasyàkàryatve pradhànavatsvàtantryàdavyatirekàyogàt / tathàhurnyàyavidaþ-'nityadravyàõi svatantràõi bhinnànyanà÷ritàni'iti / tasmàtpratij¤àsiddhaye àkà÷asya kàryatvenaivàvyatireko vàcya iti dçùñàntasçùñisàrvàtmya÷abdànàha-# tathà hãti / tena tena dçùñànteneti /# yajuùi dundubhyàdidçùñàntenàtharvaõe årõanàbhyàdidçùñàntenetyarthaþ / yajuùi pratij¤àsàdhakà 'idaü sarvam'iti÷abdàþ, àtharvaõe 'brahmaivedam'iti ÷abdà iti bhàvaþ / evamàkà÷otpattikathanàdekade÷imate dåùite ÷rutyapràmàõyavàdã svoktaü smàrayati-# satyaü dar÷itamiti /# mukhyasiddhàntyàha-# na / eketi /# 'tattejo 'sçjata'iti sakçcchrutasya sraùñuràkà÷atejobhyàü yugapatsaübandhe tittirikramabàdhàt, krameõàkà÷aü sçùñvà tejo 'sçjateti saübandhe tejaþpràthamyabhaïgaprasaïgàt, vastuni vikalpàsaübhavena tayoþ ÷àkhàbhedena pràthamyavyavasthàyà ayogàt, naikavàkyateti pràpte mukhya eva dåùayati-# naiùa doùa iti /# apràmàõyakalpanàdvaramapauruùeya÷rutãnàmekavàkyatvena pràmàõyakalpanaü, taccaikavàkyatvaü balavacchrutyà durbala÷ruteþ kalpyaü, balavatã ca tittiri÷rutiþ, prakçtipa¤camyà paurvàparyàkhyakramasya ÷rutatvàt / chàndogya÷rutistu durbalà, tejaþpràthamya÷rutyabhàvàt / tejaþsargamàtraü tu ÷rutaü tçtãyatvena pariõeyamityekavàkyatetyarthaþ / yaduktamekade÷inà chàndogya÷rutyàkà÷otpattirvàryata iti tannirastam / ki¤ca sà ÷rutiþ kiü tejojanmaparà, uta tejojanma viyadanucpatti÷cetyubhayaparà / àdye na tadvàraõamityàha-# nahãti /# avirodhàdityarthaþ / na dvitãyaþ, ÷rutyantaravirodhenobhayaparatvakalpanàyogàdvàkyabhedàpatte÷cetyàha-# ekasyeti /# nanvekasya sraùñuranekàrthasaübandhavadvàkyasyàpyanekàrthatà kiü na syàdityata à-# sraùñà tviti /# ekasya karturanekàrthasaübandho dçùñaþ / na tvekasya vàkyasya nànàrthatvaü dçùñam / nànàrthakaprayoge tu paya ànayetyàdàvàvçttyà vàkyabheda eva / ànayanasya jalakùãràbhyàü pçthaksaübandhàdityarthaþ / phalitamàha-# ityeketi /# ekasya ÷abdasyàvçttiü vinànekàrthatvaü nàsti cedasçjateti ÷abdasya chàndogya upasaühçtàkà÷àdisaübandhàrthamàvçttidoùaþ syàdityata àha-# naceti /# chàndogyasthatejojanma àkà÷àdijanmapårvakaü, tejojanmatvàt, tittiristhatejojanmavadityàkà÷àdijanmopasaühàre 'tadàkà÷amasçjata'iti vàkyàntarasyaiva kalpanànnàvçttidoùa ityarthaþ / ÷rutyantarasthaþ kramaþ ÷rutyantare gràhya ityatra dçùñàntamàha-# yathàceti /# sçùñau tàtparyàtàtparyàbhyàü dçùñànta÷rutivaiùamyaü ÷aïkate-# nanvityàdinà /# tejaþpràthamyasvãkàre àkà÷asargo dharmi taddharmaþ pràthamyaü ceti dvayaü ÷rutaü bàdhanãyamiti gauravam, àkà÷apràthamye tvàrthikatejaþ sargapràthamyamàtrabàdha iti làghavamiti matvàha-# netyucyata iti /# ki¤ca pradhànadharmityàgàdvaraü guõabhåtasya tejaþpràthamyasya dharmasya tyàga ityàha-# nahãti /# ki¤ca kiü sçùñipara÷rutisiddhatvàttejaþpràthamyaü gçhyata uta prathamasthàne tejasaþ sarga÷rutyàrthàtpràthamyabhànàt / nàdya ityàha-# apiceti /# dvitãyamanådya dåùayati-# arthàttviti /# yaduktaü vastuni vikalpàsaübhavàdubhayoþ pràthamyaü ÷àkhàbhedena vyavasthitaü na bhavati, nàpyubhayordvidalàïkuravatsamuccityotpattyà pràthamyaü vàyoragniriti kramabàdhàpàtàditi, tadiùñamevetyàha-# vikalpeti /# na kevalaü ÷rutidevyoravirodhaþ sauhàrdaü càstãtyàha-# apiceti /# viyadupasaügràhyamityanvayaþ / viyadanutpattivàdinoktamanådya pratij¤àyà advitãya÷rute÷ca mukhyàrthatàtparyàvagamànna gauõàrthateti dåùayati-# yaccoktamityàdinà /# prakçtivikàranyàyastadananyatvanyàyaþ / udakaü kùãrasthamapi kùãraj¤ànànna gçhyate bhedàditi bhàvaþ / màstu samyagj¤ànaü ÷ruterbhràntimålatvasaübhavàdityà÷aïkyàpauruùeyatvànmaivamityàha-# naca vedasyeti /# màyà bhràntistayàlãkaü mithyàbhàùaõaü tena va¤canamayathàrthabodhanam / àdipadàdvipralipsàpramàdakaraõàpàñavàni gçhyante / pratij¤àmukhyatvamabhidhàyàdvitãya÷rutimukhyatàmàha-# sàvadhàraõeti /# sarvadvaitaniùedhaparetyarthaþ / ubhayagauõatve 'dbhutavadupanyàso mçdàdidçùñàntaistatsàdhanaü ca na syàditi doùàntaramàha-# nacetyàdinà# //6//  END BsCom_2,3.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.1.7 yatpunaretaduktamasaübhavàd gauõã ganasyotpatti÷rutiriti / atra bråmaþ - yàvadvikàraü tu vibhàgo lokavat | BBs_2,3.7 | tu÷abdo 'saübhavà÷aïkàvyàvçttyarthaþ / na khalvàkà÷otpattàvasaübhavà÷aïkà kartavyà / yato yàvatki¤cidvikàrajàtaü dç÷yate ghañaghañikoda¤canàdi và kañakakeyårakuõóalàdi và såcãnàràcanistriü÷àdi và tàvàneva vibhàgo loke lakùyate / natvavikçtaü ki¤citkuta÷cidvibhaktamupalabhyate / vibhàga÷càkà÷asya pçthivyàdibhyo 'vagamyate / tasmàtso 'pi vikàro bhavitumarhati / etena dikkàlamanaþparamàõvàdãnàü kàryatvaü vyàkhyàtam / nanvàtmàpyàkà÷àdibhyo vibhakta iti tasyàpi kàryatvaü ghañàdivatpràpnoti / na / 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti ÷ruteþ / yadi hyàtmàpi vikàraþ syàttasmàtparamanyanna ÷rutamityàkà÷àdi sarvaü kàryaü niràtmakamàtmanaþ kàryatve syàt / tathàca ÷ånyavàdaþ prasajyeta / àtmatvàccàtmano niràkaraõa÷aïkànupapattiþ / nahyàtmàgantukaþ kasyacit, svayaüsiddhatvàt / nahyàtmàtmanaþ pramàõamapekùya sidhyati / tasya hi pratyakùàdãni pramàõànyaprasiddhaprameyasiddhaya upàdãyante / nahyàkà÷àdayaþ padàrdhàþ pramàõanirapekùàþ svayaüsiddhàþ kenacidabhyupagamyante / àtmà tu pramàõàdivyavahàrà÷rayatvàtpràgeva pramàõàdivyavahàràtsidhyati / naceddç÷asya niràkaraõaü saübhavati / àgantukaü hi vastu niràkriyate na svaråpam / ya eva hi niràkartà tadeva tasya svaråpam / nahyagnerauùõyamagninà niràkriyate / tathàhamevedànãü jànàmi vartamànaü vastvahamevàtãtamatãtataraü càj¤àsiùamahamevànàgatamanàgatataraü ca j¤àsyàmãtyatãtànàgatavartamànabhàvenànyathàbhavatyapi j¤àtavye na j¤àturanyathàbhàvo 'sati, sarvadà vartamànasvabhàvatvàt / tathà bhasmãbhavatyapi dehe càtmana ucchedo vartamànasvabhàvàdanyathàsvabhàvatvaü và na saübhàvayituü ÷akyam / evamapratyàkhyeyasvabhàvatvàdevàkàryatvamàtmanaþ kàryatvaü càkà÷asya / yattåktaü samànajàtãyamanekaü kàraõadravyaü vyomno nàstãti, tatpratyucyate- na tàvatsamànajàtãyamevàrabhate na bhinnajàtãyamiti niyamo 'sti / nahi tantånàü tatsaüyogànàü ca samànajàtãyatvamasti, dravyaguõatvàbhyupagamàt / naca nimittakàraõànàmapi turãvemàdãnàü samànajàtãyatvaniyamo 'sti / syàdetat / samavàyikàraõaviùaya eva samànajàtãyatvàbhyupagamo na kàraõàntaraviùaya iti / tadapyanaikàntikam / såtragobàlairhyanekajàtãyairekà rajjuþ sçjyamànà dç÷yate / tathà såtrairårõàdibhi÷ca vicitrànkambalànvitanvate / sattvadravyatvàdyapekùayà và samànajàtãyatve kalpyamàne niyamànarthakyaü, sarvasya sarveõa samànajàtãyakatvàt / nàpyanekamevàrabhate naikamiti niyamo 'sti / aõumanasoràdyakarmàrambhàbhyupagamàt / ekaiko hi paramàõirmana÷càyaü karmàrabhate na dravyàntaraiþ saühatyetyabhyupagamyate / dravyàrambha evànekàrambhakatvaniyama iti cet / na / pariõàmàbhyupagamàt / bhavedeùa niyamo yadi saüyogasacivaü dravyaü dravyàntarasyàrambhakamabhyupagamyeta / tadeva tu dravyaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànaü kàryaü nàmàbhyupagamyate / tacca kvacidanekaü pariõamate mçdbãjàdyaï kuràdibhàvena / kvacidekaü pariõamate kùãràdi dadhyàdibhàvena / ne÷vara÷àsanamastyanekameva kàraõaü kàryaü janayatãti / ataþ ÷rutipràmàõyàdekasmàdbrahmaõa àkà÷àdimahàbhåtotpattikrameõa jagajjàtamiti ni÷cãyate / tathàcoktam- 'upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhi' (bra. så. 2.1.14) iti / yaccoktamàkà÷asyotpattau na pårvottarakàlayorvi÷eùaþ saübhàvayituü ÷akyata iti / tadayuktam / yenaiva hi vi÷eùeõa pçthivyàdibhyo vyatiricyamànaü nabhaþ svaråpavadidànãmadhyavasãyate sa eva vi÷eùaþ pràgutpatternàsãditi gamyate / yathà ca brahma na sthålàdibhiþ pçthivyàdisvabhàvaiþ svabhàvavat, 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdi÷rutibhyaþ, evamàkà÷asvabhàvenàpi na svabhàvavadanàkà÷amiti ÷ruteravagamyate / tasmàtpràgutpatteranàkà÷amiti sthitam / yadapyuktaü pçthivyàdivaidharmyàdàkà÷asyàjatvamiti / tadapyasat / ÷rutivirodhe satyutpattyasaübhavànumànasyàbhàsatvopapatteþ / utpattyanumànasya ca dar÷itatvàt / anityamàkà÷amanityaguõà÷rayatvàdghañàdivadityàdiprayogasaübhavàcca / àtmanyanaikàntikamiti cet / na / tasyaupaniùadaü pratyanityaguõà÷rayatvàsiddheþ / vibhutvàdãnàü càkà÷asyotpattivàdinaü pratyasiddhatvàt / yaccoktametacchabdàcceti, tatràmçtatva÷rutistàvadviyatyamçtà divaukasa itivaddraùñavyà / utpattipralayayorupapàditatvàt / 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' ityapi prasiddhamahattvenàkà÷enopamànaü kriyate nirati÷ayamahattvàya nàkà÷asamatvàya / yatheùuriva savità dhàvatãti kùipragatitvàyocyate neùutulyagatitvàya tadvat / etenànantatvopamàna÷rutirvyàkhyàtà / 'jyàyànàkà÷àt' ityàdi÷rutibhya÷ca brahmaõa àkà÷asyonaparimàõatvasiddhiþ / 'na tasya pratimàsti' (÷ve. 4.19) iti ca brahmaõo 'nupamànatvaü dar÷ayati / 'ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2) iti ca brahmaõo 'nyeùàmàkà÷àdãnàmàrtatvaü dar÷ayati / tapasi brahma÷abdavadàkà÷asya janma÷rutergauõatvamityetadàkà÷asaübhava÷rutyanumànàbhyàü parihçtam / tasmàdbrahmakàryaü viyaditi siddham // 7 // ---------------------- FN: dravyàntaraiþ samavàyibhiþ / ÷abdà÷rayatvaü vi÷eùaþ / kàryameva vastvekade÷a àkà÷o notpadyate sàmagrã÷ånyatvàdityatra àkà÷o vikàraþ vibhaktatvàt ghañàdivaditi satpratipakùamàha-# yatpunarityàdinà /# yo vibhaktaþ sa vikàra ityanvayamuktvà yastvavikàraþ sa na vibhakto yathàtmeti vyatirikavyàptimàha-# na tvavikçtamiti /# digàdiùu vyabhicàramà÷aïkya pakùasamatvànmaivamityàha-# eteneti /# vibhaktatvenetyarthaþ / àtmani vyabhicàraü ÷aïkate-# nanviti /# dharmisamànasattàkavibhàgasya hetutvàtparamàrthàtmani vibhàgasya kalpitatvena bhinnasattàkatvànna vyabhicàra ityàha-# neti /# atra càj¤ànànyadravyatvaü vi÷eùaõam, ato nàj¤ànatatsaübandhàdau vyabhicàraþ / nanvàtmà kàryaþ, vibhaktatvàt, vastutvàdvà, ghañavadityàbhàsatulyamidamanumànamityà÷aïkyàtmanaþ paramakàraõatvena ÷rutasya kàryatve ÷ånyatàprasaïga iti bàdhakasattvàttasyàbhàvatvaü, nàtra ki¤cidbàdhakamasti pratyuta àkà÷asyàkàryatve nityànekadravyakalpanà ÷rautapratij¤àhànyàdayo bàdhakàþ santãti nàbhàsatulyatetyàha-# àtmana iti /# iùñaprasaïga iti vadantaü pratyàha-# àtmàtvàditi /# àtmàbhàvaþ kenacijj¤àyate na và / àdye yo j¤àtà sa pari÷iùyata iti na ÷ånyatà / dvitãye 'pi na ÷ånyatà mànàbhàvàdityarthaþ / ki¤ca yaddhi kàryaü sattàsphårtyoranyàpekùaü tanniràkàryam, àtmà tvakàrtho nirapekùatvànna bàdhayogya ityàha-# nahyàtmetyàdinà /# kasyacitkàraõasyàgantukaþ kàryo na hi / sattàsphårtyoþ siddhyorananyàyattatvàdityakùaràrthaþ / tatra sphårterananyàyattatvaü vivçõoti-# nahãti /# yaduktaü sure÷varàcàryaiþ-'pramàtà ca pramàõaü ca prameyaü pramitistathà / yasya prasàdàtsidhyanti tatsiddhau kimapekùyate / 'iti / yathà ÷rutiràha-'puruùaþ svayaü jyotiþ', 'tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti'iti ca / nanvàtmanaþ svataþ siddho pramàõavaiyarthyaü, tatràha-# tasyeti /# nanu prameyasyàpi svaprakà÷atvaü kiü na syàdityata àha-# nahãti /# ato na pramàõavaiyarthyamiti bhàvaþ / àtmàpi mànàdhãnasiddhikaþ kiü na syàdityata àha-# àtmà tviti /# ayamarthaþ-ni÷citasattàkaü hi j¤ànaü prameyasattàni÷càyakaü, gehe ghaño dçùño na veti j¤ànasaü÷aye na dçùña iti vyatirekani÷caye càrthasvaråpani÷cayàt / j¤ànasattàni÷caya÷ca na svataþ, kàryasya svaprakà÷atvàyogàt / nàpi j¤ànàntaràt anavasthànàt / ataþ sàkùiõaiva j¤ànasattàni÷cayo vàcyaþ / tatra sàkùiõa÷cejj¤ànàdhãnasattàni÷cayaþ, anyonyà÷rayaþ syàt / ataþ sarvasàdhakatvàdàtmà svataþ siddha iti / svaprakà÷asyàpi bàdhaþ kiü na syàdityata àha-# naceti /# jaóaü hi paràyattaprakà÷atvàdàgantukaü bàdhayogyaü na prakà÷àtmasvaråpaü, tasya sarvabàdhasàkùisvaråpasya niràkartrantaràbhàvàt, svasya ca svaniràkartçtvàyogàt / nahi sunipuõenàpi svàbhàvo draùñuü ÷akyata ityarthaþ / evaü svataþ sphårtitvàdàtmà na bàdhya ityuktvà svataþ sattàkatvàcca na bàdhya ityàha-# tathàhameveti /# j¤ànaj¤eyayoþ sattàvyabhicàre 'pi j¤àtuþ sadaikaråpatvànna sattàvyabhicàra ityarthaþ / màstu jãvato j¤àturanyathàsvabhàvaþ, mçtasya tu syàdityata àha-# tatheti /# ucchedo vinà÷aþ / anyathàsvabhàvatvaü mithyàtvaü và saübhàvayitumapi na ÷akyam, ahamasmãtyanubhavasiddhasatsvabhàvasya bàdhakàbhàvàdityarthaþ / evamàtmanaþ ÷ånyatvaviràsena ÷ånyatàprasaïgasyàniùñatvamuktaü, tata÷càtmanaþ kàryatvanumànamàbhàsa ityàha-# evamiti /# akàryàtmanaþ siddhau tasyàvidyàsahitasyopàdànasyadçùñàdinimittasya ca sattvàdàkà÷ànutpattihetoþ sàmagrã÷ånyatvasya svaråpàsiddheruktasatpratipakùabàdhàccàkà÷asya kàryatvaü niravadyamityàha-# kàryatvaü ceti /# àtmàvidyayorvijàtãyatvànnàkà÷àrambhakatvamityuktamanådya nirasyati-# yattvityàdinà /# kiü kàraõamàtrasya sàjàtyaniyama uta samavàyinaþ / tatràdyaü nirasya dvitãyaü ÷aïkate-# syàdetaditi /# kiü samavàyitàvacchedakadharmeõa sàjàtyamuta sattvàdinà / nàdya ityàha-# tadapãti /# naca rajjavàdi na dravyàntaramiti vàcyaü, pañàderapi tathàtvàpàtàt / dvitãyo 'smadiùñaþ, àtmàvidyayorvastutvena sàjàtyàdityàha-# sattveti /# upàdànasya sàjàtyaniyamaü nirasya saüyuktànekatvaniyamamadvitãyasyàsaïgasyàpyàtmana upàdànatvasiddhaye nirasyati-# nàpãtyàdinà /# kimàrambhakamàtrasyàyaü niyama uta dravyàrambhakasya / nàdya ityàha-# aõviti /# ddhvayaõukasya j¤ànasya càsamavàyikàraõasaüyogajanakamàdyaü karma / yadyapyadçùñavadàtmasaüyukte aõumanasã àdyakarmàrambhake tathàpi karmasamavàyina ekatvàdanekatvaniyamabhaïga ityàha-# ekaiko hãti /# dravyàntaraiþ / samavàyibhirityarthaþ / dvitãyamutthàpyàrambhavàdànaïgãkàreõa dåùayati-# dravyetyàdinà /# na tvabhyupagamyate tasmànnaiùa niyama iti ÷eùaþ / yattu kùãraparamàõuùu rasàntarotpattau taireva dadhyàrambha iti / tanna / kùãranà÷e mànàbhàvàt, rasavaddadhno 'pyekadravyàrabhyatvasaübhavàcca, dravyaguõasaüketasya pauruùeyasya ÷rutyarthanirõayàhetatutvàditi bhàvaþ / loke kartu- sahàyadar÷anàdasahàyàdbrahmaõaþ kathaü sarga iti, tatràha-# tathàcoktamiti /# pràgabhàva÷ånyatvaheturapyasiddha ityàha-# yaccoktamityàdinà /# ÷abdà÷rayatvaü vi÷eùaþ / ÷abdàdimànàkà÷aþ pralaye nàsti, 'nàsãdrajo no vyoma'iti ÷ruteþ / nanvàkà÷àbhàve kàñhinyaü syàditi cet / su÷ikùito 'yaü naiyàyikatanayaþ / na hyàkà÷àbhàvastaddharmo và kàñhinyaü kintu mårtadravyavi÷eùastasaüyogavi÷eùo và kàñhinyaü, tacca pralaye nàstãti bhàvaþ / 'àkà÷a÷arãraü brahma'iti ÷ruteragnyauùõyavadbrahmasvabhàvasyàkà÷asya sati brahmaõi kathamabhàvaþ, tatràha-# yathàceti /# vibhutvàdàkà÷asamaü brahmeti ÷rutyarthaþ / vibhutvàtspar÷adravyatvaniravayavadravyatvaliïgànàü vibhaktatvàdiliïgasahitàgamabàdhamàha-# yadapãtyàdinà /# dharmivikàrabhàve guõanà÷o na syàditi tarkàrthamanityapadam / guõà÷rayatvameva hetuþ / tacca svasamànasattàkaguõavattvam, ato nirguõàtmani na vyabhicàraþ / bhåtatvamàdi÷abdarthaþ / svaråpàsiddhimapyàha-# vibhutvàdãnàü ceti /# sarvamårtadravyasaüyogaþ parimàõavi÷eùo và vibhutvaü nirguõàtmani dçùñànte nàsti / saüyogasya sàvayavatvaniyatasyàjatvasàdhyaviruddhatà ca / svaråpopacayaråpaü tu vibhutvamàtmàkà÷ayorna samaü, 'jyàyànàkà÷àt'iti ÷ruteþ / kvacidàkà÷asàmyaü tu brahmaõo yatki¤ciddharmasaübandhena vyapadi÷yate / asaktatvena và / pa¤cãkaraõàdaspar÷atvamasiddhaü, kàryadravyatvànniravayavatvamapyasiddhaü, dravyatvajàti÷càtmanyasiddhetyarthaþ / nitya ityaü÷ena sàmyaü na vivakùitam / nanu 'sa yathànanto 'yamàkà÷a evamananta àtmà'iti ÷rutirnityatvenaiva sàmyaü bråte, netyàha-# eteneti /# àkà÷asya kàryatvenànityatvàdityarthaþ / ÷rutistvàpekùikànantyadvàrà mukhyànantyaü bodhayatãti bhàvaþ / nyånatvàccàkà÷asya na mukhyopamànatvamityàha-# jyàyàniti /# mukhyopamànàsattve ÷rutiþ-'na tasya'iti / tasmàdàkà÷asyopamànatvamàtreõa nityatvaü nàstãti bhàvaþ / anityatvenàsattve ÷rutimàha-# ato 'nyaditi /# yattvekasyaiva saübhåta÷abdasya gauõatvaü mukhyatvaü ceti / tanna / àkà÷e 'pi tasya mukhyatvasaübhavàdityàha-# tapasãti /# balavattittiri÷rutyà chàndogya÷ruternayanàdekavàkyatayà sraùñari brahmàtmani samanvaya ityupasaüharati-# tasmàditi# //7//  END BsCom_2,3.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.2.8 2 màtari÷vàdhikaõam / så. 8 etena màtari÷và vyàkhyàtaþ | BBs_2,3.8 | atide÷o 'yam / etena viyadvyàkhyànena màtari÷vàpi viyadà÷rayo vàyurvyàkhyàtaþ / tatràpyete yathàyogaü pakùà racayitavyàþ / na vàyurutpadyate chàndogànàmutpattiprakaraõe 'nàmnànàdityekaþ pakùaþ / asti tu taittirãyàõàmutpattiprakaraõa àmnànam 'àkà÷àdvàyuþ' (tai. 2.1) iti pakùàntaram / tata÷ca ÷rutyorvipratiùedhe sati gauõã vàyorutpatti÷rutisaübhavàdityaparo 'bhipràyaþ / asaübhava÷ca 'saiùànastamità devatà yadvàyuþ' (bç. 1.5.22) ityastamayapratiùedhàt, amçtatvàdi÷ravaõàcca / pratij¤ànuparodhàdyàvadvikàraü ca vibhàgàbhyupagamàdutpadyate vàyuriti siddhàntaþ / astamayapratiùedho 'paravidyàviùaya àpekùikaþ / agnyàdãnàmiva vàyorastamayàbhàvàt // kçtapratividhànaü càmçtatvàdi÷ravaõam / nanu vàyoràkà÷asya ca tulyayorutpattiprakaraõe ÷ravaõà÷ravaõayorekamevàdhikaraõamubhayaviùayamastu kimatide÷enàsati vi÷eùa iti / ucyate- satyamevametat / tathàpi mandadhiyàü ÷abdamàtrakçtà÷aïkànivçttyartho 'yamatide÷aþ kriyate / saüvargavidyàdiùu hyupàsyatayà vàyormahàbhàgatva÷ravaõàt, astamayapratiùedhàdibhya÷ca bhavati nityatvà÷aïkà kasyaciditi // 8 // # etena màtari÷và vyàkhyàtaþ /# atide÷atvànna pçthaksaügatyàdyapekùà / 'tattejo 'sçjata'iti ÷ruteþ / 'àkà÷àdvàyuþ'iti ÷rutyà virodho 'sti na veti ekavàkyatvabhàvàbhàvabhyàü saü÷aye gauõapakùapårvapakùasiddhàntapakùànatidi÷ati-# tatràpãtyàdinà /# pårvatra hyàkà÷ànantaryaü tejasaþ sthàpitaü, tatra vàyutejasostulyavadànantarye vàyoragniriti krama÷rutibàdhàtpaurvàparye tejaþpràthamyabhaïgànnaikavàkyateti pårvapakùe gauõavàdyabhipràyamàha-# tata÷ceti /# astamayapratiùedho mukhyotpattyasaübhave liïgam / 'vàyu÷càntarikùaü caitadamçtam'iti tasyaiva liïgasyàbhyàsaþ / 'vàyureva vyaùñiþ samaùñi÷ca'iti sarvàtmatvaliïgàntaramàdipadàrthaþ / tathà saüvargavidyàyàü 'vàyurhyevaitànsarvànagnyàdãnsaüharati'iti ÷abdamàtreõai÷varya÷ravaõaü liïgàntaraü gràhyam / etairliïgairvàyuranàdyananta iti pratãterutpattirgauõãtyavirodhaþ ÷rutyoriti pràpte pratipipàdayiùitapratij¤à÷ruterbalãyastvàttatsàdhakànàü tatra tatra vàyåtpattivàkyànàü bhåyastvàduktavibhaktatvàdiliïgànugrahàcca mukhyaiva vàyorutpattiþ, tathàcàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà tejo 'sçjateti ÷rutyorekavàkyatayà brahmaõi samanvayaþ / liïgàni tåpàsyavàyustàvakatvàdàpekùikatayà vyàkhyeyànãti mukhyasiddhàntamàha-# pratij¤etyàdinà /# kçtaü pratividhànamàpekùikatvena samàdhànaü yasya tattathà / adhikaraõàrambhamàkùipyoktàmadhikà÷aïkamàha-# nanvityàdinà /# 'vàyurhyevaitànsavàrnsaüvçïkte'ityàdi÷abdamàtraü ÷aïkàmålaü nàrtha iti dyotanàrthaü màtrapadam / tàmeva ÷aïkàmàha-# saüvargeti /# vyaùñisamaùñyupàstiþ 'vàyuü di÷àü vatsaü veda'ityupàsti÷càdi÷abdàrthaþ //8//  END BsCom_2,3.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.3.9 3 asaübhavàdhikaraõam / så. 9 asaübhavas tu sato 'nupapatteþ | BBs_2,3.9 | viyatpavanayorasaübhàvyamànajanmanorapyutpattimupa÷rutya brahmaõo 'pi bhavetkuta÷cidutpattiriti syàtkasyacinmatiþ / tathà vikàrebhya evàkà÷àdibhya uttareùàü vikàràõàmutpattimupa÷rutyàkà÷asyàpi vikàràdeva brahmaõa utpattiriti ka÷cinmanyeta / tàmà÷aïkàmapanetumidaü såtram- 'asaübhavastu' iti / na khalu brahmaõaþ sadàtmakasya kuta÷cidanyataþ saübhava utpattirà÷aïkitavyà / kasmàt / anupapatteþ / sanmàtraü hi brahma / na tasya sanmàtràdevotpattiþ saübhavati, asatyati÷aye prakçtivikàrabhàvànupapatteþ / nàpi sadvi÷eùàddçùñaviparyayàt / sàmànyàddhi vi÷eùà utpadyamànà dç÷yante mçdàderghañàdayo natu vi÷eùebhyaþ sàmànyam / nàpyasato niràtmakatvàt / 'kathamasataþ sajjàyeta' (chà. 8.7.1) iti càkùepa÷ravaõàt / 'sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷cijjanità na càdhipaþ' (÷ve. 6.9) iti ca brahmaõo janayitàraü vàrayati / vivatvapavanayoþ punarutpattiþ pradar÷ità natu brahmaõaþ sàstãti vaiùamyam / naca vikàrebhyo vikàràntarotpattidar÷anàdbrahmaõo 'pi vikàratvaü bhavitumarhatãti målaprakçtyanabhyupagame 'navastàprasaïgàt / yà målaprakçtirabhyupagamyate tadeva ca no brahmetyavirodhaþ // 9 // asaübhavastu sato 'nupapatteþ / 'anàdyanantaü mahataþ paraü dhruvam', 'na càsya ka÷cijjanità'ityàdi brahmànàditva÷rutãnàü 'tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ'ityutpatti÷rutyà virodho 'sti na vetyekavàkyatvabhàvàbhàvàbhyàü saüdehe 'sti virodha iti pårvapakùe yathà vàyvàderamçtatvàdikamutpatti÷rutibalàdàpekùikaü tathà brahmànàditvamàpekùikamiti dçùñàntasaügatyà ekade÷ipakùaü pràpayati-# viyaditi /# brahma kuta÷cijjàyate, kàraõatvàt, àkà÷avàdityanumànànugrahàjjanma÷rutirbalãyasãtyàha-# tatheti /# na cànàdikàraõàbhàvenànavasthà bãjàïkuravadanàditvopapatteþ / tathàca dãpàddãpavadbrahmàntaràdbrahmàntarotpattiþ, utpatti÷rutyà cànàditva÷rutirneyetyanàdyanantabrahmasamanvayàsiddhiriti pràpte mukhyasiddhàntamàha-# tàmiti /# brahma na ca jàyate, kàraõa÷ånyatvàt, naraviùàõavat, vyatirekeõa ghañavaccetyanumànànugrahàdvipakùecàkàraõakakàryavàdaprasaïgàdbrahmànàditva÷rutayo balãyasya iti kàraõatvaliïgabàdhàjjanma÷rutiþ kàryàbhedena vyàkhyeyetyanàdyanantabrahmasamanvayasiddhiriti siddhàntaphalam / na hetvasiddhiþ, kàraõasyàniråpaõàt / tathàhi-kiü sanmàtrasya brahmaõaþ sanmàtrameva sàmànyaü kàraõaü sadvi÷eùo và asadvà / na tredhàpãtyàha-# sanmàtraü hãtyàdinà /# dãpastu dãpàntare nimittamityanudàharaõam / viyatpavanayorbrahmaõa÷ca vibhaktatvàvibhaktatvàbhyàü kàraõabhàvàbhyàü ca vaiùamyam / kàraõatvaliïgasyàpràmàõikànavasthà / tarkeõàpi bàdhamàha-# naca vikàrebhya ityàdinà /# kàraõasyànabhyupagame yadçcchàvàdaprasaïgaþ, anàdikàraõànabhyupagame 'navasthàprasaïgaþ, tadabhyupagame brahmavàdaprasaïgaþ, kàraõàntarasya pradhànàderniràsàditi bhàvaþ //9//  END BsCom_2,3.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.4.10 4 tejo 'dhikaraõam / så. 10 tejo 'tas tathà hy àha | BBs_2,3.10 | chàndogye sanmålatvaü tejasaþ ÷ràvitaü, taittirãyake tu vàyumålatvaü, tatra tejoyoniü prati ÷rutivipratipattau satyàü pràptaü tàvadbrahmayonikaü teja iti / kutaþ / 'sadeva' ityupakramya 'tattejo 'sçjata' ityupade÷àt / sarvavij¤ànapratij¤àyà÷ca brahmaprabhavatve sarvasya saübhavàt / 'tajjalàn' (chà. 8.7.1) iti càvi÷eùa÷ruteþ 'etasmàjjàyate pràõaþ' (muõóa. 2.1.3) iti copakramya ÷rutyantare sarvasyàvi÷eùeõa brahmajatvopade÷àt / taittirãyake ca 'sa tapastaptvà / idaü sarvamasçjata / yadidaü ki¤ca' (tai. 3.6.1) ityavi÷eùa÷ravaõàt / tasmàt 'vàyoragniþ' iti kramopade÷o draùñavyo vàyoranantaramagniþ saübhåta iti / evaü pràpta ucyate- tejo 'to màtari÷vano jàyata iti / kasmàt / tathàhyàha- 'vàyoragniþ' iti / avyavahite hi tejaso brahmajatve satyasati vàyujatve vàyoragniritãyaü ÷rutiþ kadarthità syàt / nanu kramàrthaiùà bhaviùyatãtyuktam / neti bråmaþ - 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1.1) iti purastàtsaübhavatyapàdànasyàtmanaþ pa¤camãnirde÷àtsa, tasyaiva ca saübhavaterihàdhikàràt, parastàdapi ca tadadhikàre 'pçthivyà oùadhayaþ' (tai. 2.1.1) ityapàdànapa¤camãdar÷anàdvàyoragnirityapàdànapa¤camyevaiùeti gamyate / apica vàyorårdhvamagniþ saübhåta iti kalpya upapadàrthayogaþ këptastu kàrakàrthayogo vàyoragni saübhåta iti / tasmàdeùà ÷rutirvàyuyonitvaü tejaso 'vagamayati / nanvitaràpi ÷rutirbrahmayonitvaü tejaso 'vagamayati 'tattejo 'sçjata' iti / na / tasyàþ pàramparyajatve 'pyavirodàt / yadàpi hyàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà vàyubhàvàpannaü brahma tejo 'sçjateti kalpyate, tadàpi brahmajatvaü tejaso na virudhyate / yathà tasyàþ ÷rutaü tasyà dadhi tasyà àmikùetyàdi / dar÷ayati ca brahmaõo vikàràtmanàvastànaü 'tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.7.1) iti / tathàce÷varasmaraõaü bhavati- 'buddirj¤ànamasaümohaþ' (bha.gã. 10.4) ityàdyanukramya 'bhavati bhàvà bhåtànàü matta eva pçthagvidhàþ' (bha.gã. 10.5) iti / yadyapi buddhyàdayaþ svakàraõebhyaþ pratyakùaü bhavanto dç÷yante tathàpi sarvasya bhàvajàtasya sàkùàtpraõàóyà ve÷varavaü÷yatvàt / etenàkramavatsçùñivàdinyaþ ÷rutayo vyàkhyàtàþ / tàsàü sarvathopapatteþ / kramavatsçùñivàdinãnàü tvanyathànupapatteþ / pratij¤àpi sadvaü÷yatvamàtramapekùate nàvyavahitajanyatvamityavirodhaþ // 10 // ---------------------- FN: kadarthità pãóità bàdhiteti yàvat / tadadhikàre saübhåtyadhikàre / tasyà dhenoþ ÷rutaü taptaü kùãraü sàkùàtkàryaü, dadhyàdikaü tu pàramparyajamityarthaþ / dadhisaüsçùñaü kañhinakùãramàmikùà / praõàóyà paramparayà / # tejo 'tastathàhyàha /# 'tattejo 'sçjata'iti 'vàyoragniþ'iti ca ÷rutyorvirodho 'sti na veti saüdehe sàmànyàtsàmànyotpattyasaübhave 'pi brahmavàyvoþ sàmànyostejoråpavi÷eùopàdànatvasaübhavàttulyabalatayàsti virodha iti pratyudàharaõena pårvapakùaþ / sarvatràdhyàyasamàpterekavàkyatvàsaübhavàsaübhavau saü÷ayabãjam / pårvapakùe ÷rutãnàü virodhàdapràmàõyaü phalaü, siddhànte pràmàõyamityuktaü na vismartavyam / evaü pårvapakùe kàryamàtrasya vivartatvàtkalpitasya vàyostejaþkalpanàdhiùñhànatvàyogàdbrahmaiva tejasa upàdànaü sarvakàryàõàü brahmaivopàdànamityarthe ÷rutãnàü bhåyastvàcca tadanurodhàdvàyoriti kramàrthà pa¤camãtyavirodha ityekade÷isiddhàntaü pràpayati-# pràptaü tàvadbrahmayonikaü teja ityàdinà /# ÷rutãnàü virodhamàtropanyàsena pårvapakùaþ, apasiddhàntevirodhàttàvadekade÷ipakùa iti j¤eyam / tadubhayamapi mukhyasiddhàntàpekùayà pårvapakùatvena vyavahriyate / siddhàntayati-# evaü pràpta iti / kadarthità /# bàdhitàrtheti yàvat / vàyostejaþprakçtitvaü pa¤camã÷rutyà nirdhàritaü, naca kalpitasyopàdànatvàsaübhavaþ, adhiùñhànatvàsaübhave 'pi mçdàdivatpariõàmitvasaübhavàt, svatastu brahmaõa÷chàndogye sraùñçtvamàtraü ÷rutaü nopàdànatvam / naca 'bahu syàm'iti kàryàbhede kùaõiliïgàdupàdànatvasiddhiþ liïgàcchruterbalãyastvena ÷rutyavirodhena liïgasya neyatvàt / nayanaü cetthaü vàyorbrahmànanyatvàdvàyujasyàpi tejaso brahmaprakçtikatvamaviruddhamiti siddhàntagranthà÷ayaþ / # ihàdhikàràditi /# vàyoragniþ saübhåta iti vàkye saübandhàdityarthaþ / tadadhikàre saübhåtyadhikàre / nirapekùakàrakavibhakteråpapadasàpekùavibhaktyapekùayà prabalatvàcca na kramàrthà pa¤camãtyàha-# apiceti /# årdhvamanantaramiti vopapadaü vinà pa¤camãmàtràtkramo na bhàtãti kalpya upapadàrthayogaþ / prakçtyàkhyàpàdànakàrakaü tu nirapekùapa¤camyà bhàti / vi÷eùato 'tra prakaraõàdapàdànàrthatvaü pa¤camyàþ këptaü këptena ca kalpyaü sati virodhe bàdhyamiti sthitirityarthaþ / pàramparyajatvamevàha-# yadàpãti /# tasyà dhenoþ ÷çtaü taptaü kùãraü sàkùàtkàryaü, dadhyàdikaü tu pàramparyajamityarthaþ / dadhisaüsçùñaü kañhinakùãramàmikùà / brahmaõe vàyubhàve mànamàha-# dar÷ayati ceti /# pàramparyajasyàpi tajjatvavyapade÷e smçtimàha-# tathàceti /# antaþkaraõàdibhyo jàyamànabuddhyàdãnàü matta evetyavadhàraõaü kathamityà÷aïkyàha-# yadyapãtyàdinà /# pranàóyà paraüparaye÷varavaü÷yatvàttajjatvàtparamakàraõàntaraniràsàrthamavadhàraõaü yuktamiti ÷eùaþ / etatpadàrthamàha-# tàsàmiti /# 'tajjalàn'ityàdyukta÷rutãnàü sàkùàtpranàóyà và brahmajatvamàtreõopapatterityarthaþ / akrama÷rutãnàü balavatkrama÷rutyanusàreõekavàkyatvàdviyadvàyudvàrà tejaþ-kàraõe brahmaõi iti siddham //10//  END BsCom_2,3.4.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.5.11 5 abadhikaraõam / så. 11 àpaþ | BBs_2,3.11 | 'atastathàhyàha' ityanuvartate / àpo 'tastejaso jàyante / kasmàt / tathàhyàha- 'tadapo 'sçjata' iti 'agneràpaþ' iti ca vacane nàsti saü÷ayaþ / tejasastu sçùñiü vyàkhyàya pçthivyà vyàkhyàsyannapo 'ntariyàmityàpa iti såtrayàübabhåva // 11 // # àpaþ /# atide÷o 'yam / tathà hyàtharvaõe muõóakagranthe 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõica / khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã'iti mantre 'pàü brahmajatvaü ÷rutam / 'agneràpaþ'iti ÷rutyà tasya virodho 'sti na veti saüdehe tulyatvàdasti virodha iti pårvapakùe apàmagnidàhyatvena virodhàdagnijatvàsaübhavàtkramàrthà pa¤camãtyavirodha ityadhikà÷aïkyàmuktejonyàyamatidi÷ya vyàcaùñe-# ata iti /# pratyakùavirodhe kathamapàmagnijatvanirõayaþ, tatràha-# sati vacana iti /# trivçtkçtayoraptejasorvirodhe 'pyagneràpa iti vacanàdatãndriyayostayornàsti virodha iti nirõãyata ityarthaþ / na kevalaü ÷rutyavirodhaj¤ànàyàyamatide÷aþ kintu pa¤cabhåcatotpattikramanirõayàrthaü cetyàha-# tejasastviti /# tasmàttejobhàvàpanne brahmaõi ÷rutisamanvaya iti siddham //11//  END BsCom_2,3.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.6.12 6 pçthivyadhikàràdhikaraõam / så. 12 pçthivy adhikàraråpa÷abdàntarebhyaþ | BBs_2,3.12 | 'tà àpa aikùanta bahvayaþ syàma prajàyemahãti tà annamasçjanta' (chà. 6.2.4) iti ÷råyate / tatra saü÷ayaþ - kimanenànna÷abdena vrãhiyavàdyabhyavahàryai caudanàdyucyate kiü và pçthivãti / tatra pràptaü tàvadvrãhiyavàdyodanàdi và parigrahãtavyamiti / tatra hyanna÷abdaþ prasiddho loke vàkya÷eùo 'pyetamarthamupodvalayati / 'tasmàdyatra kvaca varùati tadeva bhåyiùñamannaü bhavatãti' / vrãhiyavàdyeva hi sati varùaõe bahu bhavati na pçthivãti / evaü pràpte bråmaþ pçthivyeveyamanna÷abdenàdbhyo jàyamànà vivakùyata iti / kasmàt / adhikàràdråpàcchabdàntaràcca / adhikàrastàvat- 'tattejo 'sçjata' 'tadapo 'sçjata' iti mahàbhåtaviùayo vartate / tatra kramapràptàü pçthivãü mahàbhåtaü vilaïghya nàkasmàdvrãhyàdiparigraho nyàyyaþ / tathà råpamapi vàkya÷eùe pçthivyanuguõaü dç÷yate 'yatkçùõaü tadannasya' iti / nahyodanàderabhyavahàryasya kçùõatvaniyamo 'sti / nàpi vrãhyàdãnàm / nanu pçthivyà api naiva kçùõatvaniyamo 'sti payaþpàõóurasyàïgàrarohitasya ca kùetrasya dar÷anàt / nàyaü doùaþ / bàhulyàpekùatvàt / bhåyiùñhaü hi pçthivyàþ kçùõaü råpaü na tathà ÷vetarohite / pauràõikà api pçthivãcchàyàü ÷arvarãmupadi÷anti / sà ca kçùõàbhàsetyataþ kçùõaü råpaü pçthivyà iti ÷liùyate / ÷rutyantaramapi samànàdhikàramadbhyaþ pçthivãti bhavati / 'tadyadapàü ÷ara àsãttatsamahanyata sà pçthivyabhavat' (bç. 1.2.2) iti ca / pçthivyàstu vrãhyàderutpattiü dar÷ayati- 'pçthivyà oùadhaya oùadhãbhyo 'nnam' iti ca / evamadhikàràdiùu pçthivyàþ pratipàdakeùu satsu kuto vrãhyàdipratipattiþ / prasiddhirapyadhikàràdibhireva bàdhyate / vàkya÷eùo 'pi pàrthivatvàdannàdyasya taddvàreõa pçthivyà evàdbhyaþ prabhavatvaü såcayatãti draùñavyam / tasmàtpçthivãyamanna÷abdeti // 12 // ---------------------- FN: tattatra sçùñikàle yadapàü ÷araþmaõóavadghanãbhàva àsãtsa eva samahanyata kañhinaþ saüghàto 'bhåt / # pçthivyadhikàraråpa÷abdàntarebhyaþ /# viùayamuktvànna÷abdamahàbhåtaprakaraõàbhyàü saü÷ayamàha-# tà iti /# abhyavahàryaü bhakùyam / atra ÷rutau yadyannamodanàdikaü tadà 'adbhyaþ pçthivã'iti ÷rutyà virodhaþ, yadi pçthivã tadà na virodha iti phalaü bodhyam / atpçthivyoþ kàryakàraõabhàvàdadhikaraõasaügatiþ / anna÷rutivçùñibhavanatvaliïgàbhyàü pårvapakùaþ / tadeva tatraiveti ÷rutyarthaþ / tathàca kvacidannaü kvacidadbhayaþ pçthivã tato 'nnamiti virodhànnaikavàkyateti pràpte siddhàntayati-# evaü pràpta iti /# adhikàraþ prakaraõam / råpaü liïgam / payaþ kùãraü tadvatpàõóuraü ÷vetam, aïgàravadrohitaü raktam / ÷abdàntara÷abditaü sthànaü vyàcaùñe-# ÷rutyantaramapãti /# abànantaryaü pçthivyàþ sthànaü ÷rutyantarasiddhaü tenàpyannasya pçthivãtvamityarthaþ / tattatra sçùñikàle yadapàü ÷araþ yo maõóavaddhanãbhàva àsãtsa eva samahanyata kañhinaþ saüghàto 'bhåt sàpàü kañhinà pariõatiþ pçthivyabhavaditi ÷rutyarthaþ / vrãhyàdyannasargaþ kasminsthàna iti vivakùàyàmàha-# pçthivyàstviti /# pa¤camãyam / vçùñibhavatvaliïgasahitànna÷ruteþ kathaü prakaraõaliïgasthànairbàdha ityà÷aïkyàha-# vàkya÷eùo 'pãti /# prabaladurbalapramàõasaünipàte bahånàü durbalànàmatyantabàdhàdvaraü prabalapramàõasyàlpabàdhena katha¤cinnayanamiti nyàyena ÷rutiliïgayorannamàtraniùñhatvaü bàdhitvànnànannàtmakapçthivãniùñhatvaü nãyate / tàbhyàmannamàtragrahe prakaraõàdãnàü pçthivãmàtraviùayàõàmatyantabàdhàpatteriti bhàvaþ / annasya vçùñijatvoktidvàrà pçthivyà abjanyatvaü såcyate / pçthivyabjà, pçthivãtvàt, annavadityanumànàdityakùaràrthaþ / evaü tittiri÷rutyanusàreõa chandoga÷ruternayanàdaviruddho bhåtasçùñi÷rutãnàü brahmaõi samanvaya iti siddham //12//  END BsCom_2,3.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.7.13 7 tadabhidhyànàdhikaraõam / så. 13 tadabhidhyànàd eva tu talliïgàt saþ | BBs_2,3.13 | kimimàni viyadàdãni bhåtàni svayameva svavikàrànsçjantyàhosvatparame÷vara eva tena tenàtmanàvatiùñhamàno 'bhidhyàyaüstaü taü vikàraü sçjatãti saüdehe sati pràptaü tàvatsvayameva sçjantãti / kutaþ / 'àkà÷àdvàyurvàyoragniþ' ityàdisvàtantrya÷ravaõàt / nanvacetanànàü svatantràõàü pravçttiþ pratiùiddhà / naiùa doùaþ / 'tatteja aikùata tà àpa aikùanta' (chà. 6.2.4) iti ca bhåtànàmapi cetanatva÷ravaõàditi / evaü pràpte 'bhidhãyate- sa eva parame÷varastena tenàtmanàvatiùñhamàno 'bhidhyàyaüstaü taü vikàraü sçjatãti / kutaþ / talliïgàt / tathàhi ÷àstram- 'yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãmantaro yamayati' (bç. 3.7.3) ityeva¤jàtãyakaü sàdhyakùàõameva bhåtànàü pravçttiü dar÷ayati / tathà so 'kàmayata bahu syàü prajàyeya iti prastutya 'sacca tyaccàbhavat / tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.6.1) iti ca tasyaiva ca sarvàtmabhàvaü dar÷ayati / yattvãkùaõa÷ravaõamaptejasostatparame÷varàve÷ava÷àdeva draùñavyam 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) itãkùitrantarapratiùedhàt, prakçtatvàcca sata ãkùituþ 'tadaikùata bahu syàü prajàyeya' ityatra // 13 // ---------------------- FN: parame÷varasyàntaryàmibhàvenàve÷aþ saübandhastadva÷àdbhåteùvãkùaõaü ÷ravaõaü naitàvatà teùàü cetanatvaü svàtantryaü vetyarthaþ / saüprati tàni bhåtànyà÷rityà÷rayà÷rayibhàvasaügatyà teùàü svàtantryamà÷aïkya niùedhati-# tadabhidhyànàdeva tu talliïgàtsaþ /# uktabhåtànyà÷ritya saü÷ayapårvapakùau dar÷ayati-# kimimànãtyàdinà /# saü÷ayabãjànuktau pårvottarapakùayuktayo bãjamiti j¤eyam / nanvatra bhåtànàü kiü svàtantryeõopàdànatvamà÷aïkyate kartçtvaü và / nàdyaþ, 'racanànupapatteþ'ityàdinyàyavirodhàditi ÷aïkate-# nanviti /# na dvitãyaþ, acetanatvàditi bhàvaþ / yathà manuùyàdi÷abdaistattaddehàbhimànino jãvà ucyante tathà 'àkà÷àdvàyuþ'ityàdi÷rutàvàkà÷àdi÷abdaistattadbhåtàbhimànidevatà ucyante, tàsàü svakàrye vàyvàdau kartçtvasaübhavànnirapekùanimittatvaü pa¤camyarthaþ / evaü 'tadàtmànaü svayamakuruta'iti ÷rutau svayamiti vi÷eùaõàdbrahmaõo 'nyànapekùasarvakartçtvasaübhavànnirapekùanimittatvaü ÷rutam / tathàca mithonirapekùe÷varabhåtakartç÷rutyorvirodhànna brahmaõi samanvaya iti saphalaü pårvapakùamàha-# naiùa doùa iti /# bhåtànàü tadabhimànidevatànàmityarthaþ / yathà àkà÷àdibhàvàpannabrahmaõaþ sarvopàdànatvaü tathà tadabhimànidevatàjãvabhàvamàpannabrahmaõaþ kartçtvamiti paramparayà ã÷varakartçtva÷rutyavirodhaþ / svayamiti vi÷eùaõamã÷varàntaraniràsàrthaü na jãvabhàvàpekùàniràsàrthamityekade÷isiddhànta åhanãyaþ / mukhyasiddhàntamàha-# evaü pràpta iti /# àkà÷àdi÷abdairna devatàlakùaõà mukhyàrthe bàdhakàbhàvàt pa¤camya÷ca prakçtitvàrthàstatra råóhataratvàt, tathà càcetanànàü bhåtànàü kartçtvameva nàsti, kuta ã÷varànapekùakartçtvam / yadyapi devatànàü kartçtvaü saübhavati tathàpã÷varaniyamyatva÷ravaõàccetanànàmapi na svàtantryaü, kimu vàcyamacetanànàü bhåtànàü na svàtantryamiti matvoktam-# talliïgàditi /# tattadacetanàtmanàvasthitasya brahmaõa upàdànatve 'pi jãvavyàvçtte÷varatvàkàreõaiva sàkùàtsarvakartçtvaü na jãvatvadvàrà tasya sarvaniyantçtvàlliïgàdityarthaþ / prakaraõàcca sàkùàtsarvakartçtvamityàha-# tatheti /# pårvoktamanådya nirasyati-# yattviti /# parame÷varasyàntaryàmibhàvenàve÷aþ saübandhastadva÷àdbhåteùvãkùaõa÷ravaõaü naitàvatà teùàü cetanatvaü svàtantryaü vetyarthaþ / anena 'tadabhidhyànàt'iti padaü vyàkhyàtam / itthaü såtrayojanà-sa ã÷varastattadàtmanà sthito 'pi sàkùàdeva sarvakartà tasyàntaryàmitvaliïgàt / jãvatvadvàrà kartçtvaü nàma jãvasyaiva kartçtvamityantaryàmiõaþ kartçtvàsiddherantaryàmitvàyogàttadabhidhyànàdã÷varekùaõàdeva bhåteùu ÷rutekùaõopapatte÷ceti / tatteja aikùateti ÷ruta ãkùità paramàtmaivetyatra ÷rutyantaraü prakaraõaü càha-# nànya iti /# tasmàdã÷varapadàrthalopaprasaïgene÷varàdanyasya svàtantryàbhàvànne÷varakartçtva÷ruterbhåta÷rutyà virodha iti siddham //13//  END BsCom_2,3.7.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.8.14 8 viparyayàdhikaraõam / så. 14 viparyayeõa tu kramo 'ta upapadyate ca | BBs_2,3.14 | bhåtànàmutpattikrama÷cintitaþ / athedànãmapyayakrama÷cintyate / kimaniyatena krameõàpyaya utpattikrameõàthavà tadviparãteneti / trayo 'pi cotpattisthitipralayà bhåtànàü brahmàyattàþ ÷råyante- 'yato và imàni bhåtàni jàyante / yena jàtàni jãvanti yatprayantyabhisaüvi÷anti' (tai. 3.1.1) iti / tatràniyamo 'vi÷eùàditi pràptam / athavotpatteþ kramasya ÷rutatvàpralayasyàpi kramàkàïkùiõaþ sa eva kramaþ syàditi / evaü pràptaü tato bråmaþ viparyayeõa tu pralayakramo 'ta utpattikramàdbhavitumarhati / tathàhi loke dç÷yate yena krameõa sopànamàråóhastato viparãtena krameõàvarohatãti / apica dç÷yate mçdo jàtaü ghaña÷aràvàdyapyayakàle mçdbhàvamapyetyadbhya÷ca jàtaü himakarakàdyabbhàvamapyetãti / ata÷copapadyata etat / yadpçthivyadbhyo jàtà satã sthitikàlavyatikràntàvapo 'pãyàdàpa÷ca tejaso jàtàþ satyastejo 'pãyuþ / evaü krameõa såkùmaü såkùmataraü cànantaramanantaraü kàraõamapãtya sarvaü kàryajàtaü paramakàraõaü paramasåkùmaü ca brahmàpyetãti veditavyam / nahi svakàraõavyatikrameõa kàraõakàraõe kàryàpyayo nyàyyaþ / smçtàvapyutpattikramaviparyayeõaivàpyayakramastatra tatra dar÷itaþ - 'jagatpratiùñhà devarùe pçthivyapsu pralãyate / jyotiùyàpaþ pralãyante jyotirvàyau pralãyate' ityevamàdau / utpattikramaståtpattàveva ÷rutatvànnàpyaye bhavitumarhati / nacàsàvayogyatvàdapyayenàkàïkùyate / nahi kàrye dhriyamàõe kàraõasyàpyayo yuktaþ kàraõàpyaye kàryasyàvasthànànupapatteþ / kàryàpyaye tu kàraõasyàvasthànaü yuktaü mçdàdiùvevaü dçùñatvàt // 14 // ---------------------- FN: krameõa paramparayà / # viparyayeõa tu /# yadyapyatra ÷rutivirodho na parihriyata ityasaügatistathàpyutpattikrame niråpite layakramo buddhistho vicàryata iti pràsaïgikyàveva pàdàvàntarasaügatã iti matvàha-# bhåtànàmiti /# atrotpattikramàdviparãtakramanirõayàtsiddhànte bhåtànàü pràtilemyena layadhyànapårvakaü pratyagbrahmaõi manaþsamàdhànaü phalaü, pårvapakùe tu kàraõanà÷e sati kàryanà÷a iti sarvalayàdhàrabrahmàsiddheruktasamàdhyasiddhiriti bhedaþ / sati mahàbhåtànàü laye kramacintà sa eva nàstãti kecittànpratyàha-# trayo 'pãti /# aniyama ityanàsthayoktaü ÷rautasya pralayasya kramàkàïkùàyàü ÷rauta utpattikrama eva gràhyaþ, ÷rautatvenàntaraïgatvàdityevaü pårvapakùaþ / sati kàraõe kàryaü na÷yatãti loke dç÷yate / tathàca ÷rauto 'pyutpattikramo laye na gçhyate kintu laukikakrama eva gçhyate ÷ruterlokadçùñapadàrthabodhàdhãnatvena ÷rautàdapi laukikasyàntaraïgatvàdyogyatvàcca / kàraõameva hi kàryasya svaråpamiti tadananyatvanyàyena sthàpitam / na hi svaråpanà÷e kàryasya kùaõamapi sthitiryuktà tasmàdayogya utpattikramo layasya na gràhyaþ laukikakramàvarodhena niràkàïkùàtvàditi siddhàntayati-# tato bråma ityàdinà /# krameõa paramparayà sarvakàryalayàdhàratvaü brahmaõaþ kimityà÷rãyate, sàkùàdeva tatkiü na syàdityata àha-# nahi svakàraõavyatikrameõeti /# ghañanà÷e mçdanupalabdhiprasaïgàdityarthaþ / 'vàyu÷ca lãyate vyomni taccàvyakte pralãyate'iti smçti÷eùa àdipadàrthaþ / 'yogyatàdhãnaþ saübandhaþ'iti nyàyàdayogyakrabàdha iti siddham //14//  END BsCom_2,3.8.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.9.15 9 antaràvij¤ànàdhikaraõam / så. 15 antarà vij¤ànamanasã krameõa talliïgàd iti cen nàvi÷eùàt | BBs_2,3.15 | bhåtànàmutpattipralayàvanulomapratilomakramàbhyàü bhavata ityuktam / àtmàdirutpattiþ pralaya÷càtmànta ityapyuktam / sendriyasya tu manaso buddhe÷ca sadbhàvaþ prasiddhaþ ÷rutismçtyoþ / 'buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca / indriyàõi hayànàhuþ' (kañha. 3.3) ityàdiliïgebhyaþ / tayorapi kasmi÷cidantaràle krameõotpattipralayàvupasaügràhyau, sarvasya vastujàtasya brahmajatvàbhyupagamàt / apicàtharvaõa utpattiprakaraõe bhåtànàmàtmana÷càntaràle karaõànyanukramyante / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' (muõaóa. 2.1.3) iti / tasmàtpårvoktotpattipralayakramabhaïgaprasaïgo bhåtànàmiti cet / na / avi÷eùàt / yadi tàvadbhautikàni karaõàni tato bhåtotpattipralayàbhyàmevaiùàmutpattipralayau bhavata iti naitayoþ kramàntaraü mçgyam / bhavati ca bhautikatve liïgaü karaõànàm / 'annamayaü hi somya mana oùadhayaþ pràõastejomayã vàk' (chà. 6.5.4) ityevajàtãyakam / vyapade÷o 'pi kvacidbhåtànàü karaõànàü ca bràhmaõaparivràjakanyàyena netavyaþ / atha tvabhautikàni karaõàni tathàpi bhåtotpattikramo na karaõairvi÷eùyate prathamaü karaõànyutpadyante caramaü bhåtàni prathamaü và bhåtànyutpadyante caramaü và karaõànãti / àtharvaõe tu samàmnàyakramamàtraü karaõànàü bhåtànàü ca / na tatrotpattikrama ucyate / tathànyatràpi pçthageva bhåtakramàtkaraõakrama àmnàyate- 'prajàpatirvà idamagra àsãtsa àtmànamaikùata sa mano 'sçjata tanmana evàsãttadàtmànamaikùata tadvàcamasçjata' ityàdinà / tasmànnàsti bhåtotpattikramasya bhaïgaþ // 15 // ---------------------- FN: anyaparàþ ÷abdà liïgànãtyucyante / idaü sthålamutpatteþ pràk prajàpatiþ såtràtmà àsãt / # antaràvi÷eùàt /# uktabhåtotpattilayakramamupajãvya sa kiü karaõotpattikrameõa virudhyate na veti karaõànàmabhautikatvabhautikatvàbhyàü saüdehe vçttànuvàdapårvakaü pårvapakùamàha-# bhåtànàmityàdinà /# karaõànyeva na santãti vadantaü pratyàha-# sendriyasyeti /# 'manasastu parà buddhiryo buddheþ paratastu saþ', '÷rotràdãnãndriyàõyanye'iti smçtirdraùñavyà / anyaparàþ ÷abdàþ liïgànãtyucyante / karaõànàü kramàkàïkùàmàha-# tayoriti /# àkàïkùàyàü÷rutisiddhaþ kramo gràhya ityàha-# apiceti /# vij¤àyate 'neneti vij¤ànaü sendriyà buddhiþ / àtmano bhåtànàü càntarà madhye talliïgàtsçùñivàkyàt 'etasmàjjàyate pràõo manaþ'ityàdiråpàdvij¤ànamanasã anukramyete / tathàca karaõakrameõa pårvoktakramabhaïga iti ÷aïkàsåtràü÷àrthaþ / naca karaõànàü bhautikatvàdbhåtànantaryamiti vàcyaü, teùàü bhautikatve mànàbhàvàt / tathà càtmanaþ prathamamàkà÷asya janma pa÷càdvàyorityuktakramasyàtmanaþ karaõàni tato bhåtànãti krameõa virodha iti tittiryatharvaõa÷rutyorvirodhànna brahmaõi samanvaya iti pårvapakùaphalam / siddhàntayati-# neti /# 'àtmana àkà÷aþ'ityàdi tittiri÷rutau pa¤camyàþ kàryakàraõabhàvenàrthataþ kramo bhàti / na tasyàtharvaõapàñhena bàdhaþ arthakramavirodhikramavi÷eùasyà÷ruteþ pàñhakramasyàrthakramadhã÷eùasya ÷eùibàdhakatvàyogàditaþ ÷rutyarthakramàvirodhena pàñhasya neyatvàdbhåtànantaryaü karaõànàmityarthaþ / ki¤ca bhautikatvàtteùàü tadànantaryamityàha-# yadãti /# naca pràõasyàbvikàratvàyogàdannamayamityàdimayaño na vikàràrthateti vàcyaü, karaõànàü vibhaktatvena kàryatayà kàraõàkàïkùàyàmannamayamityàdi÷ruteràkàïkùitoktyarthamasati bàdhake mayaño vikàràrthatàyà yuktatvàt / pràcuryàrthatve tvanàkàïkùitoktiprasaïgàcchrutyaiva tejobannaprà÷ena vàkpràõamanasàü vçddhistadabhàve tannà÷a iti vikàratvasya dar÷itatvànna vivàdàvasaraþ / yadvà sthålabhåtàdhãnà teùàü vçddhirvikàro mayaóarthaþ ÷råyamàõo bhautikatve liïgaü pràõendriyamanàüsi bhautikàni bhåtàdhãnavçddhimattvàddehavaditi bhàvaþ / nanu teùàü bhautikatve kathamàtharvaõe pçthak tajjanmakathanaü bhåtajanmoktyaiva tajjanmasiddherityata àha-# vyapade÷o 'pãti /# prauóhavàdena teùàmabhautikatvamupetyàpi ÷rutyavirodhamàha-# atha tviti /# karaõànàü bhåtànàü ca pårvàparatve mànàbhàvànnoktabhåtakramabhaïgaþ / na càtharvaõavàkyaü mànaü pàñhamàtratvàdityarthaþ / tarhi kathaü kramanirõayaþ, tatràha-# tatheti /# idaü sthålamutpatteþ pràk prajàpatiþ såtràtmàsãt atra såkùmabhåtàtmakaprajàpattisargaþ prathamastato manaàdisarga iti kramo bhàtãti bhàvaþ / eva¤ca bhåtakaraõotpatti÷rutyoravirodhàdbrahmaõi samanvayasiddhiriti siddhàntaphalaü nigamayati-# tasmàditi# //15//  END BsCom_2,3.9.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.10.16 10 caràcaravyapà÷rayàdhikaraõam / så. 16 caràcaravyapà÷rayas tu syàt tadvyapade÷o bhàktas tadbhàvabhàvitvàt | BBs_2,3.16 | sto jãvasyàpyutpattipralayau, jàto devadatto mçto devadatta ityevajàtãyakàllaukikavyapade÷àt jàtakarmàdisaüskàravidhànàcceti syàtkasyacdbhràntistàmapanudàmaþ / na jãvasyotpattipralayau staþ, ÷àstraphalasaübandhopapatteþ / ÷arãrànuvinà÷ini hi jãve ÷arãràntakagateùñàniùñapràptiparihàràrthau vidhipratiùedhàvanartakau syàtàm / ÷råyate ca- 'jãvàpetaü vàva kiledaü mriyate na jãvo mriyate' (chà. 6.11.3) iti / nanu laukiko janmamaraõavyapade÷o jãvasya dar÷itaþ / satyaü dar÷itaþ / bhàktastveùa jãvasya janmamaraõavyapade÷aþ / kimà÷rayaþ punarayaü mukhyo yadapekùayà bhàkta iti / ucyate- caràcaravyapà÷rayaþ / sthàvarajaïgama÷arãraviùayau janmamaraõa÷abdau / sthàvarajaïgamàni hi bhåtàni jàyante ca mriyante càtastadviùayau janmamaraõa÷abdau mukhyau santau tatsthe jãvàtmanyupacaryate, tadbhàvabhàvitvàt / ÷arãrapràdurbhàvatirobhàvayorhi satorjanmamaraõa÷abdau bhavato nàsatoþ / nahi ÷arãrasaübandhàdanyatra jãvo jàto mçto và kenacillakùyate / 'sa và ayaü puruùo jàyamànaþ ÷arãramabhisaüpadyamànaþ sa utkràman mriyamàõaþ (bç. 4.3.8) iti ca ÷arãrasaüyogaviyoganimittàveva janmamaraõa÷abdau dar÷ayati / jàtakarmàdividhànamapi dehapràdurbhàvàpekùameva draùñavyam / abhàvàjjãvapràdurbhàvasya / jãvasya parasmàdàtmana utpattirviyadàdãnàmivàsti nàsti vetyetaduttareõa såtreõa vakùyati / dehà÷rayau tàvajjãvasya sthålàvutpattipralayau na sta ityetadanena såtreõàvocat // 16 // ---------------------- FN: jãvàpetaü jãvena tyaktamidaü ÷arãram / # caràcarabhàvitvàt /# evaü tàvattatpadavàcyakàraõanirõayàya bhåta÷rutãnàü virodho nirastaþ idànãmà pàdamàptestvaüpadàrtha÷uddhyai jãva÷rutãnàü virodho nirasyate / iha jãvo 'na jàyate mriyate'ityàdi÷ruterjàteùñi÷ràddha÷àstreõa virodho 'sti na veti saüdehe virodho 'stãti pràpte laukikajanmàdivyapade÷asahàyàjjàteùñyàdi÷àstreõa jãvàjatvàdi÷rutirbàdhyata iti pårvapakùayati-# sta iti /# tathàca karaõotpattikrameõa bhåtakramasya bàdhàbhàve 'pi jãvotpattikrameõa bàdhaþ syàditi pratyudàharaõasaügatiþ / pårvapakùe jãvabrahmaikyàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ / cetanajanmàdyudde÷ena cetanasya tasya janmàntarãyaphalasàdhanaü jàtakarmàdisaüskàro vidhãyate / tathà codde÷yavidheyayormithovirodhe sati 'vidheyàvirodhenodde÷yaü neyam'iti nyàyàjjanmàdikaü dehopàdhikaü na svata iti siddhàntayati-# tàmityàdinà /# jãvàpetaü jãvena tyaktamidaü ÷arãram / janmàdivyapade÷a÷caràcaradehaviùayo mukhyaþ / jãve tu bhàkto gauõa aupàdhikajanmàdiviùayaþ syàdupàdhijanmabhàve bhàvàdasatyabhàvàditi såtràrthaþ / jãvasyaupàdhikajanmamçtyau ÷rutimapyàha-# sa và iti /# jàyamànapadàrthamàha-# ÷arãramiti /# mriyamàõatvaü vyàcaùñe-# utkràmanniti /# nanåttaratra jãvasya janmàdi nirasyate, atràpi tanniràse punaruktirityà÷aïkyàha-# jãvasyeti /# tadevaü jàteùñyàdi÷àstrasyaupàdhikajanmàdiviùayatvànna jãvàdyajanyatva÷rutivirodha iti siddham //16//  END BsCom_2,3.10.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.11.17 11 àtmàdhiraõam / så. 17 nàtmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhyaþ | BBs_2,3.17 | astyàtmà jãvàkhyaþ ÷arãrendriyapa¤jaràdhyakùaþ karmaphalasaübandhã / sa kiü vyomàdivadutpadyate brahmaõa àhosvidbrahmavadeva notpadyata iti ÷rutivipratipattervi÷ayaþ / kàsucicchrutiùvagnivisphuliïgàdinidar÷anairjãvàtmanaþ parasmàdbrahmaõa utpattiràmnàyate, kàsucittvavikçtasya parasya brahmaõaþ kàryaprave÷ena jãvabhàvo vij¤àyate nacotpattiràmnàyata iti / tatra pràptaü tàvadutpadyate jãva iti / kutaþ / pratij¤ànuparodhàdeva / ekasminvidite sarvamidaü viditam itãyaü pratij¤à sarvasya vastujàtasya brahmaprabhavatve sati noparudhyeta / tattvàntaratve tu jãvasya pratij¤eyamuparudhyeta / nacàvikçtaþ paramàtmaiva jãva iti ÷akyate vij¤àtuü, lakùaõabhedàt / apahçtapàpmatvàdidharmako hi paramàtmà, tadviparãto hi jãvaþ / vibhàgàccàsya vikàratvasiddhiþ / yàvànhyàkà÷àdiþ pravibhaktaþ sa sarvo vikàrastasya càkà÷àderutpattiþ samadhigatà / jãvàtmàpi puõyàpuõyakarmà sukhaduþkhayukprati÷arãraü pravibhakta iti tasyàpi prapa¤cotpattyavasara utpattirbhavitumarhati / apica 'yathàgneþ kùudrà visphuliïgà vyuccàrantyevamevàsmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' (bç. 2.1.20) iti pràõàderbhogyajàtasya sçùñiü ÷iùñvà 'sarva eva àtmano vyuccaranti' iti bhoktçõãmàtmanàü pçthaksçùñiü ÷àsti / 'yathà sudãptàtpàvakàdvisphuliïgàþ sahasra÷aþ prabhavante saråpàþ / tathàkùaràdvividhàþ somya bhàvàþ prajàyante tatra caivàpiyanti' (muõóa. 2.1.1) iti ca jãvàtmanàmutpattipralayàvucyete / saråpavacanàt, jãvàtmàno hi paramàtmanà saråpà bhavanti caitanyayogàt / naca kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü vàrayitumarhati / ÷rutyantaragatasyàpyaviruddhasyàdhikasyàrthasya sarvatropasaühartavyatvàt / prave÷a÷rutirapyevaü sati vikàrabhàvàpattyaiva vyàkhyàtavyà, 'tadàtmànaü svayamakuruta' ityàdivat / tasmàdutpadyate jãva iti / evaü pràpte bråmaþ - nàtmà jãva utpadyata iti / kasmàt / a÷ruteþ / nahyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti bhåyaþsu prade÷eùu / nanu kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü na vàrayitãtyuktam / satyamuktam / utpattireva tvasya na saübhavatãti vadàmaþ / kasmàt / nityatvàcca tàbhyaþ / ca÷abdàdajatvàdibhya÷ca / nityatvaü hyasya ÷rutibhyo 'vagamyate tathàjatvamavikàritvamavikçtasyaiva brahmaõo jãvàtmanàvasthànaü brahmàtmanà ceti / nacaivaüråpasyotpattirupapadyate / tàþ kàþ ÷rutayaþ / 'na jãvo mriyate' (chà. 6.11.3), 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.22), 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kañhaü 2.18), 'ajo nityaþ ÷à÷vato 'yaü puràõaþ' (kañha. 2.18). 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6.1), 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2), 'sa eùa iha praviùña à nakhàgrebhyaþ' (bç. 1.4.7), 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.19), 'ayamàtmà brahma sarvànubhåþ' (bç. 2.5.19) ityevamàdyà nityatvavàdinyaþ satyo jãvasyotpattiü pratibadhnanti / nanu pravibhaktatvàdvikàro vikàratvàccotpadyata ityuktam / atrocyate- nàsya pravibhàgaþ svato 'sti / 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve. 6.11) iti ÷ruteþ / buddhyàdyapàdhinimittaü tvasya pravibhàgapratibhànamàkà÷asyeva ghañàdisaübandhanimittam / tathàca ÷àstram- 'sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ' (bç. 4.4.5) ityevamàdi brahmaõa evàvikçtasya sato 'pyekasyànekabuddhyàdimayatvaü dar÷ayati / tanmayatvaü càsya viviktasvaråpànabhivyaktyà taduparaktasvaråpatvaü strãmayo jàlma ityàdivaddraùñavyam / yadapi kvacidasyotpattipralaya÷ravaõaü tadapyata evopàdhisaübandhànnetavyam / upàdhyutpattyàsyotpattistatpralayena ca pralaya iti / tathàca dar÷ayati- 'praj¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànu vina÷yati na pretya saüj¤àsti' (bç. 4.5.13) iti / tathopàdhipralaya evàyaü nàtmavilaya ityetadapyatraiva 'mà bhagavànmohàntamàpãpadanna và ahamimaü vijànàmi na pretya saüj¤àsti' iti pra÷napårvakaü pratipàdayati- 'na và are 'haü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmànucchittidharmà màtràsaüsargastvasya bhavati' (bç. 4.5.14) iti / pratij¤ànuparodho 'pyavikçtasyaiva brahmaõo jãvabhàvàbhyupagamàt / lakùaõabhedo 'pyanayorupàdhinimitta eva / 'ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhi' (bç. 4.3.15) iti ca prakçtasyaiva vij¤ànamayasyàtmanaþ sarvasaüsàradharmapratyàkhyànena paramàtmabhàvapratipàdanàt / tasmànaivàtmotpadyate pravilãyate ceti // 17 // ---------------------- FN: uparodho bàdhaþ / saråpa÷abdo jãvavàcãti ÷eùaþ / jàlmaþ kàmajaóaþ / sa yathà strãparatantraþ strãmayo vpadi÷yate / etebhyo dehàtmanà pariõatebhyo bhåtebhyaþ sàmyenotthàya janitvà tànyeva lãyamànànyanu pa÷càdvina÷yati / mohaü mohakaraü vàkyam / # nàtmà÷ruternityatvàcca tàbhyaþ /# agnervisphuliïgavadetasmàparamàtmanaþ sarve jãvàtmàno vyuccaranti ityàdijãvotpatti÷rutãnàü 'sa eùa iha praviùña ànakhàgrebhyaþ' 'aja àtmà'ityàdyanutpatti÷rutãnàü ca mithovirodhàtsaü÷aye mà bhåtàü dehajanmanà÷ayorjãvajanmanà÷au, dehàntarabhogyasvargàdihetuvidhyàdyasaübhavàt, kalpàdyantayornabhasa iva jãvasya tau kiü na syàtàü tatsaübhavàditi pratyudàharaõena pårvapakùamàha-# tatra pràptaü tàvaditi /# phalaü pårvavat / uparodho bàdhaþ / nanvavikçtaü brahmaivàtra praviùñaü jãvo na tattvàntaramiti pratij¤àsiddhiþ, tatràha-# naceti /# jãvaþ parasmàdbhinnaþ, viruddhadharmavattvàdbhinnasyàvikàratve pratij¤àbàdha iti tarkopetavibhaktatvaliïgànugçhãtotpatti÷ruterbalãyastvàtprave÷a÷rutirjãvaråpavikàràtmanà praviùña ã÷vara iti vyàkhyeyeti samudàyàrthaþ / # saråpeti /# dçùñànta÷ruterbhàvà jãvà iti ni÷cãyate / nanu 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ'ityàdau jãvasyotpattya÷ravaõàdanupattiþ, tatràha-# na ceti /# evaü vikàratve sati vikàraprapa¤càtmanà svàtmànamakurutetivadvikàrajãvàtmanà prave÷a ityarthaþ / ajatvàdi÷rutiþ kalpamadhye jãvasyànutpattyàdiviùayà, tattvamasãti ÷ruti÷ca mçda, ghaña ityabhedavàkyavadvyàkhyeyeti pràpte siddhàntayati-# evamiti /# dharmivatsatyo vibhàgo heturaupàdhiko và / nàdyaþ, asiddherityàha-# atrocyate nàsyeti /# dvitãye jãvasya na svato vikàratvasiddhiþ, aprayojakatvàdityàha-# buddhyàdãti /# aupàdhikabhede mànamàha-# tathàceti /# mayaño vikàràrthatvamà÷aïkyàha-# tanmayatvaü ceti /# jàlmaþ kàmajaóaþ strãparatantraþ / strãmaya itivajjãvasya svaråpàj¤ànàdbuddhyàdiparatantratvena bhedakartçtvàdibhàktvàtpràcuryàrthe mayañprayoga ityarthaþ / liïgaü nirasya tadanugràhya÷rutergatimàha-# yadapãti /# jãvasyaupàdhikajanmanà÷ayoþ ÷rutimàha-# tatheti /# etebhyo dehàtmana pariõatebhyo bhåtebhyaþ sàmyenotthàya janitvà tànyeva lãyamànànyanu pa÷càdvina÷yati / pretyaupàdhikamaraõànantaraü saüj¤à nàstãtyarthaþ / nanu praj¤ànaghanaþ, saüj¤à nàstãti ca viruddhamityata àha-# tatheti /# upàdhilayàdvi÷eùaj¤ànàbhàva eva saüj¤àbhàvo nàtmasvaråpavij¤ànàbhàva ityuttaraü pratipàdayati ÷rutirityanvayaþ / atraivàtmani vij¤ànaghane pretyasaüj¤à nàstãtyuktyà mà mohàntaü mohamadhyaü bhràntimàpãpadadàpàditavànimamarthaü na jànàmi bråhi tvadukterarthamiti maitreyãpra÷nàrthaþ / muniràha-# na và iti /# mohaü mohakaraü vàkyamucchittiþ pårvàvasthànà÷o dharmo 'syetyucchittidharmà pariõàmã sa netyanucchittidharmàpariõàmã, tasmàdavinà÷ãtyarthaþ / tarhi na pretya saüj¤eti kathamuktaü, tatràha-# màtreti /# màtràbhirviùayairasaüsargàttathoktamityarthaþ / bimbapratibimbayoriva viruddhàdharmabhedo 'dhyasta ityatra hetumàha-# ata årdhvamiti /# jãvasya vikàritve muktyayogàttattvamasãti vàkyamakhaõóanàrthamiti ca vaktavyaü, tathàca phalavatpradhànavàkyàpekùitajãvanityatva÷rutãnàü balavattvàdutpattyàdhikamadhyastamanuvadantyutpattyàdi÷rutaya ityavirodha iti siddham //17//  END BsCom_2,3.11.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.12.18 12 j¤àdhikaraõam / så. 18 j¤o 'ta eva | BBs_2,3.18 | sa kiü kaõabhujànàmivàgantukacaitanyaþ svato 'cetana àhosvitsàükhyànàmiva nityacaitanyasvaråpa eveti vàdivipratipatteþ saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / àgantukamàtmana÷caitanyamàtmamanaþsaüyogajamagnighañasaüyogajaroh itàdiguõavaditi pràptam / nityacaitanyatve hi suptamårcchitagrahàviùñànàmapi càtanyaü syàt / te pçùñàþ santo na ki¤cidvayamacetayàmahãti jalpanti svasthà÷ca cetayamànà dç÷yante / ataþ kàdàcitkacaitanyatvàdàgantukacaitanya àtmeti / evaü pràpte 'bhidhãyate- j¤o nityacaitanyo 'yamàtmàta eva, yasmàdeva notpadyate parameva brahmàvikçtamupàdhisaüparkàjjãvabhàvenàvatiùñhate / parasya hi brahmaõa÷caitanyasvaråpatvamàmnàtam- 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28), 'satyaü j¤ànamantaü brahma' (tai. 2.1.1), 'anantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bç. 4.5.13), ityàdiùu ÷rutiùu / tadeva cetparaü brahma jãvastasmàjjãvasyàpi nityacaitanyasvaråpatvamagnyauùõyaprakà÷avaditi gamyate / vij¤ànamayaprakriyàyàü ca ÷rutayo bhavanti- asuptaþ 'suptànabhicàka÷ãti' (bç. 4.3.11) 'atràyaü puruùaþ svaya¤jyotirbhavati' (bç. 4.3.9) iti, 'nahi vij¤àturnirvij¤àterviparilàpo vidyate' (bç. 4.3.30) ityevaüråpàþ / 'atha yo vededaü jighràõãti sa àtmà' (chà. 8.12.4) iti ca sarvaiþ karaõadvàrairidaü vededaü vedeti vij¤ànenànusaüdhànàttadråpatvasiddhiþ / nityasvaråpacaitanyatve ghràõàdyànarthakyamiti cet / na / gandhàdiviùayavi÷eùaparicchedàrthatvàt / tathàhi dar÷ayati- 'gandhàya ghràõam' ityàdi / yattu suptàdayo na cetayanta iti tasya ÷rutyaiva parihàro 'bhihitaþ / suùuptaü prakçtya 'yadvai tanna pa÷yati pa÷yanvai tanna pa÷yati- nahi draùñurddaùñerviparilopo vidyate 'vinà÷itvànna tu taddvitãyamasti tato 'nyadvibhaktaü yatpa÷yet' (bç. 4.3.23) ityàdinà / etaduktaü bhavati- viùayàbhàvàdiyamacetayamànatà na caitanyàbhàvàditi / yathà viyadà÷rayasya prakà÷asya prakà÷yabhàvàdanabhivyaktirna svaråpàbhàvàttadvat / vai÷eùikàditarka÷ca ÷rutivirodha àbhàsãbhavati / tasmànnityacaitanyasvaråpa evàtmeti ni÷cinumaþ // 18 // ---------------------- FN: svayamasupto bhàsamàna evàtmà suptànvàgàdãnuparavyàpàrànabhicàka÷ãti abhipa÷yati / paricchedo vçttiþ / gandhàya tadgocaràntaþkaraõavçttaye / # j¤o 'ta eva /# 'àtmaivàsya jyotiþ'ityàdyàtmasvaprakà÷atva÷rutãnàü 'pa÷yaü÷cakùuþ ÷çõva¤cchrotram'ityanityaj¤ànavattva÷rutibhirvirodho 'tra nirasyate / asya lokasya cakùurdraùñà ÷rotraü ÷rotetyarthaþ / pràguktajãvànutpattihetumàdàya svaprakà÷atvasàdhanàddhetusàdhyabhàvaþ saügatiþ / anutpattau hi svaprakà÷aü brahmaivopahitaü jãva iti jãvasya svaprakà÷atà sidhyati / na caivaü gatàrthatà, anutpannasyàpi jãvasya svaprakà÷atve j¤ànasàdhanavaiyarthyamiti tarkasahitànityaj¤àna÷rutibalena svaprakà÷atva÷ruterbàdhyatayà brahmànyatva÷aïkàyàü tadaikyayogyatàyai svaprakà÷atvasyàtra sàdhanàt / tathàca pårvapakùe jãvasya brahmaikyàyogyatà siddhànte tadyogyatetyàpàdasamàpteþ phalamavagantavyam / iùñàpattiü niràcaùñe-# te pçùñà iti /# sàdhanàdhãnaj¤ànatvànna svaprakà÷o jãvo vyatirekeõe÷varavadityàha-# ataþ kàdàcitketi /# yathà÷rute bhàùye hetoþ sàdhyàvi÷eùa iti mantavyam / ato jãvasya svaprakà÷atva÷rutirbàdhyeti pràpte siddhàntayati-# evamiti /# cecchabdo ni÷cayàrthaþ / na kevala svaprakà÷abrahmàbhedàjjãvasya svaprakà÷atà kintu ÷rutito 'pãtyàha-# vij¤ànamayeti /# yo 'yaü vij¤ànamaya iti prakaraõa ityarthaþ / asuptaþ svayaü bhàsamàna evàtmà saptàülluptavyàpàrànvàgàdãnabhilakùya càka÷ãti / suptàrthànpa÷yatãti yàvat / atra svapne vij¤àturbuddhisattvasya sàkùiõo vij¤àtervinà÷o nàstãtyarthaþ / ghràõàdijanyagandhàdij¤ànànusaüdhànasiddhaye àtmano j¤ànaråpatvaü vàcyamiti ÷rutyantareõàha-# atheti /# àtmano nityacidråpatve 'pi svato 'saïgatayà gandhàdyasaübandhàttatsaübandhaghañanàtmakavçttyarthàni j¤ànasàdhanànãti na teùàü vaiyarthyamityàha-# na gandheti /# paricchedo vçttiþ / gandhàya tadgocaràntaþ-karaõavçttaye ityarthaþ / suptàdyavasthàtmasattve 'pi caitanyàbhàvànnàtmà cidråpa ityuktaü dåùayati-# yatviti /# tattadàsuùuptau na pa÷yatãti yattatpa÷yannevàluptaj¤àna eva sanna pa÷yatãtyatra hetuþ-# nahãti /# nà÷àyogyatvàdityarthaþ / kimiti na pa÷yatãtyata àha-# na tviti /# vçtteþ sàdhanàdhãnatvoktyà svaråpaj¤ànasyàsàdhanàdhãnatvaü heturasiddha ityuktam / sàdhanavaiyarthyatarko 'pi nirastaþ / ÷çõvannityàdyanityaj¤àna÷rutãnàü vçttiviùayatvaü vyàkhyàtam / àtmà na j¤ànaü, dravyatvàt, ityàditarkà÷càgamabàdhitàþ / phalavatpradhànavàkyàpekùitasvaprakà÷atvàgamasya balavattvàt / ki¤ca niravayavàtmano manaþ-saüyogànnànityaj¤ànaguõatà samavàyàbhàvàcca na svasamavetaj¤ànavedyatà karmakartçtvavirodhàcca / ki¤ca j¤ànatvasyaikavçttitve làghavàdàtmaiva j¤ànaü vçtte÷ca manaþpariõàmatva÷rutyà 'kàmaþ saükalpaþ'ityàdyayà jaóatvànnàsmàkaü j¤ànadvaividhyagauravamityanavadyamàtmanaþ svaprakà÷atvamiti siddham //18//  END BsCom_2,3.12.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.19 13 utkràntigatyadhikaraõam / så. 19-32 utkràntigatyàgatãnàm | BBs_2,3.19 | idànãü tu kiüparimàõo jãva iti cintyate / kimaõuparimàõa uta madhyamaparimàõa àhosvinmahàparimàõa iti / nanu ca nàtmotpadyate nityacaitanya÷yàyamityuktam / ata÷ca para evàtmà jãva ityàpatati / parasyà càtmano 'nantaratvamàmnàtaü, tatra kuto jãvasya parimàõacintàvatàra iti / ucyate- satyametat / utkràntigatyàhagati÷ravaõàni tu jãvasya paricchedaü pràpayanti / sva÷abdena càsya kvacidaõuparimàõatvamàmnàyate / tasya sarvasyànàkulatvopapàdànàyàyamàrambhaþ / tatra pràptaü tàvadutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàtparicchinno 'õuparimàõo jãva iti / utkràntistàvat- 'sa yadàsmàccharãràdutkràmati sahaivaitaiþ sarvairutkràmati' (kauùãta. 3.3) iti / gatirapi 'ye vai ke càsmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kauùãta. 1.2) iti / àgatirapi 'tasmàllokàtpunaraityasmai lokàya karmaõe' (bç. 4.4.6) iti / àsàmutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàtparicchinnastàvajjãva iti pràpnoti / nahi vibho÷calanamavakalpata iti / sati ca paricchede ÷arãraparimàõatvasyàrhataparãkùàyàü nirastatvàdaõuràtmeti gamyate // 19 // svaprakà÷atvàdàtmasvaråpàdãùadbahiùñhaü parimàõamevà÷rità÷rayatvenàntarbahirbhàvena và saügatyà vicàrayati-# utkràntigatyàgatãnàm /# viùayasaü÷ayau dar÷ayati-# idànãmiti /# nàtmà÷ruterityàdinà gatàrthatvamasyà÷aïkyàtmàõutva÷rutãnàü mahattva÷rutãnàü càvirodhakathanàrthamasyàdhikaraõasyàrambha ityàha-# nanvityàdinà /# na kevalaü ÷rutotkràntyàdyanupapattyàtmano 'õutvaü kintveùo 'õuràtmeti ÷rutyàpãtyàha-# sva÷abdeneti /# pårvapakùe jãvasyàõutvàdbrahmaikyàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti matvà såtraü vyàkurvanpårvapakùamàha-# tatra pràptamityàdinà /# ÷ruteraõuriti uttarasåtràdàkçùya såtraü påritam / utkràntiþ ÷råyata iti ÷eùaþ / sa mumårùuþ jãva etairbuddhyàdibhistasmàccandralokàdimaü lokaü prati karma kartumàyàtãtyarthaþ //19//  END BsCom_2,3.13.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.20 svàtmanà cottarayoþ | BBs_2,3.20 | utkràntiþ kadàcidacalato 'pi gràmasvàmyanivçttivaddehasvàmyanivçttyà karmakùayeõàvakalpeta / uttare tu gatyàgatã nàcalataþ saübhavataþ / svàtmanà hi tayoþ saübandho bhavati, gameþ kartçsthakriyàtvàt / amadhyamaparimàõasya ca gatyàgatã aõutva eva saübhavataþ / satyo÷ca gatyàgatyorutkràntirapyapasçptireva dehàditi pratãyate / nahyanapasçtya dehàdgatyàgatã syàtàm / dehaprade÷ànàü cotkràntàvapàdànatvavacanàt / 'cakùuùo và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ' (bç. 4.4.2) iti / 'sa etàstejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayamevànvavakràmati' (bç. 4.4.1), '÷ukramàdàya punaraiti sthànam' (bç. 4.3.11) iti cottare 'pi ÷arãre ÷arãrasya gatyàgatã bhavataþ / tasmàdapyasyàõutvasiddhiþ // 20 // ---------------------- FN: apàdànatvamavadhitvam / utkràntiràtmano dehànnirgamo na bhavati yenàõutvaü syàt kintu svàmitvanivçttiriti kecit / tadaïgãkçtyàpyaõutvamàva÷yakamityàha-# svàtmaneti /# utkrànteruttarayorgatyàgatyayoþ svàtmanà kartrà saübandhàdaõutvamiti såtrayojanà / pàkànà÷rayasya paktçtvavadratyanà÷rayasyàpi gantçtvoktiþ kiü na syàdityata àha-# gameriti /# gamanasya kartari saüyogavibhàgaråpàti÷ayahetutvàtkrartrà÷ritatvaü lokasiddhamityarthaþ / jãvo 'õuramadhyamaparimàõatve sati gatimattvàtparamàõuvadityàha-# amadhyameti /# aïgãkàraü tyajati-# satyo÷ceti /# na svàmyanivçttimàtramutkràntirityarthaþ / dehànnirgama evotkràntirityatra liïgàntaramàha-# dehaprade÷ànàmiti /# apàdànatvamavadhitvam / anyebhyo và mukhàdibhya eùa àtmà niùkràmatãti ÷eùaþ / ki¤ca dehamadhye 'pi jãvasya gatyàgati÷ruteraõutvamityàha-# sa iti /# indriyàõi gçhõansvàpàdau hçdayaü sa jãvo gacchati ÷ukraü prakà÷akamindriyagràmamàdàya punarjàgaritasthànamàgacchatãtyarthaþ //20//  END BsCom_2,3.13.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.21 nàõuratacchruter iti cen netaràdhikàràt | BBs_2,3.21 | athàpi syànnàõurayamàtmà / kasmàt / atacchruteþ / aõutvaviparãtaparimàõa÷ravaõàdityarthaþ / 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu (bç. 4.4.12), 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ', 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1.1) ityeva¤jàtãyakà hi ÷rutiràtmano 'õutve vipratiùidhyeteti cet / naiùa doùaþ / kasmàt / itaràdhikàràt / parasya hyàtmanaþ prakriyàyàmeùà parimàõàntara÷rutiþ / parasyaivàtmanaþ pràdhànyena vedànteùu veditavyatvena prakçtatvàt / virajaþ para àkà÷àdityevaüvidhàcca parasyaivàtmanastatra tatra vi÷eùàdhikàràt / nanu 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) iti ÷àrãra eva mahattvasaübandhitvena pratinirdi÷yate / ÷àstradçùñyà tveùa nirde÷o vàmadevavaddraùñavyaþ / tasmàtpràj¤aviùayatvàtparimàõàntara÷ravaõasya ca jãvasyàõutvaü virudhyate // 21 // ---------------------- FN: itaràdhikàràt brahmaprakaraõàt / # itaràdhikàràt /# brahmaprakaraõàt / nanu mahattva÷ruteþ kathaü paraprakaraõasthatvamityata àha-# parasyeti /# yà vedànta÷rutiþ sà paraprakaraõasthetyutsargàttasyàstatsthatvaü brahmàrabhyàdhãtatvàccetyàha-# viraja iti /# nirdeùa ityarthaþ / vij¤ànamaya÷rutyà prakaraõaü bàdhyamiti ÷aïkate-# nanviti /# aõorjãvasya brahmaõà bhedabhedàïgãkàràcchàstrãyàbhedadçùñyà mahattvoktiþ, yathà vàmadevasyàhaü manuriti sarvàtmatvoktirityavirodhamàha-# ÷àstreti# //21//  END BsCom_2,3.13.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.22 sva÷abdonmànàbhyàü ca | BBs_2,3.22 | ita÷càõuràtmà yataþ sàkùàdevàsyàõutvavàcã ÷abdaþ ÷råyate- 'eùo 'õuràtmà cetasà veditavyo yasminpràõaþ pa¤cadhà saüvive÷a' (muõóa. 3.1.9) iti / pràõasaübandhàcca jãva evàyamaõurabhihita iti gamyate / tathonmànamapi jãvasyàõimànaü gamayati- 'bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca / bhàgo jãvaþ sa vij¤eyaþ' (÷ve. 5.8) iti / 'àràgramàtro hyavaroùapi dçùñaþ' (÷ve. 5.8) iti conmànàntaram // 22 // nanvaõutve satyekade÷asthasya sakaladehagatopalabdhirvirudhyate / dç÷yate ca jàhnavãhradanimagnànàü sarvàïga÷aityopalabdhirnidàghasamaye ca sakala÷arãraparitàpopalabdhiriti / ---------------------- FN: uddhçtyamànamunmànam / bàlaþ ke÷aþ / totraprotàyaþ÷alàkàgramaràgraü tasmàduddhçtà màtrà mànaü yasya sa jãvastathà / evamutkràntyàdi÷rutyàõutvamanumitaü, tatra ÷rutimapyàha-# sva÷abdeti /# bàlàgràduddhçtaþ ÷atatamo bhàgastasmàdapyuddhçtaþ ÷atatamo bhàgo jãva iti, uddhçtya mànamunmànamatyantàlpatvamityarthaþ / bàlaþ ke÷aþ, totraprotàyaþ÷alàkàgramàràgram / tasmàduddhçtà màtrà mànaü yasya sa jãvastathà //22//  END BsCom_2,3.13.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.23 ata uttaraü pañhati- avirodha÷ candanavat | BBs_2,3.23 | yathà hi haricandanabinduþ ÷arãraikade÷asaübaddho 'pi sansakaladehavyapinamàhlàdaü karotyevamàtmàpi dehaikade÷ebhyaþ sakaladehavyàpinãmupalabdhiü kariùyati / tvaksaübandhanàccàsya sakala÷arãragatà vedanà na virudhyate / tvagàtmanorhi saübandhaþ kçtsnàyàü tvaci vartate tvakca kçtsna÷arãravyàpinãti // 23 // àtmasaüyuktàyàstvaco dehavyàpispar÷opalabdhikaraõasya mahimnàtmanovyàpikàryakàritvamaviruddham / # tvagàtmanoriti /# saübandhasya tvagavayaviniùñhatvàdavayavina÷caikatvàdàtmasaüyogasya kçtsnatvaïniùñhatetyarthaþ //23//  END BsCom_2,3.13.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.24 avasthitivai÷eùyàd iti cen nàbhyupagamàd dhçdi hi | BBs_2,3.24 | atràha yaduktamavirodha÷candanavaditi, tadayuktaü dçùñàntadàrùñràntikayoratulyatvàt / siddhe hyàtmano dehaikade÷asthatve candanadçùñànto bhavati / pratyakùaü tu candanasyàvasthitivai÷eùyamekade÷asthatvaü sakaladehàhlàdanaü ca / àtmanaþ punaþ sakaladehopalabdhimàtraü pratyakùaü naikade÷avartitvam / anumeyaü tu taditi yadapyucyeta / nacàtrànumànaü saübhavati / kimàtmanaþ sakala÷arãragatà vedanà tvagindriyasyeva sakaladehavyàpinaþ sataþ kiüvà vibhornabhasa ivàhosviccandanabindorivàõorekade÷asthasyeti saü÷ayànativçtteriti / atrocyate- nàyaü doùaþ / kasmàt / abhyupagamàt / abhyupagamyate hyàtmano 'pi candanasyeva dehaikade÷avçttitvamavasthitivai÷eùyam / kathamityucyate / hçdi hyeùa àtmà pañhyate vedàntaùu / 'hçdi hyeùa àtmà' (pra÷na. 3.6), 'sa và eùa àtmà hçdi' (chà. 8.3.3), 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityàdyupade÷ebhyaþ / tasmàddçùñàntadàrùñràntikayoravaiùamyàdyuktamevaitadavirodha÷candanavaditi // 24 // # siddhe hãti /# natu siddhamityatulyatetyarthaþ / vi÷eùa eva vai÷eùyam / candanabindoralpatvasya pratyakùatvàttvagvyàptyà vyàpikàryakàritvakalpanà yuktà, jãvasya tvaõutve saüdehàddhyàpikàryadçùñyà vyàpitvakalpanameva yuktam / vyàpikàryà÷rayo vyàpãtyutsargàditi såtra÷aïkàbhàgàrthaþ / àtmàlpaþ, vyàpikàryakàritvàt, candanabinduvadityanumànamayuktaü, tvagàdau vyabhicàràdityàha-# na càtrànumànamiti /# pårvokta÷rutibhirjãvasyàõutvani÷cayàddhçdisthatva÷rutibhirekade÷asthatvani÷cayàcca na dçùñàntavaiùamyamiti parihàrabhàgàrthamàha-# atrocyata iti# //24//  END BsCom_2,3.13.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.25 guõàdvà lokavat | BBs_2,3.25 | caitanyaguõavyàptervàõorapi sato jãvasya sakaladehavyàpi kàryaü na virudhyate / yathà loke maõipradãpaprabhçtãnàmapavarakaikade÷avartinàmapi prabhàpavarakavyàpinã satã kçtsne 'pavarake kàryaü karoti tadvat / syàtkadàciccandanasya sàvayavatvàtsåkùmàvayavavisarpaõenàpi sakaladeha àhlàdayitçtvaü va tvaõorjãvasyàvayavàþ santi yairayaü sakaladehaü viprasarpedityà÷aïkya guõàdvà lokavadityuktam // 25 // kathaü punarguõo guõivyatirekeõànyatra varteta / nahi pañasya ÷uklo guõaþ pañavyatirekeõànyatra vartamàno dç÷yate / pradãpabhàvadbhavediti cet / na / tasyà api dravyatvàbhyupagamàt / nibióàvayavaü hi tejodravyaü pradãpaþ / praviralàvayavaü tu tejodravyameva prabheti / àtmavattaddharmaj¤ànasyàpyaõutvaü svataþ, kàdàcitkaü tu dehaparimàõatvamityuktvà svata eva vyàpitvamiti matàntaramàha-# guõàdveti /# và÷abdena candanadçùñàntàpariteùaþ såcitastamàha-# syàditi# //25//  END BsCom_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.26 ata uttaraü pañhati- vyatireko gandhavat | BBs_2,3.26 | yathà guõasyàpi sato gandhasya gandhavaddravyavyatirekeõa vçttirbhavati / apràpteùvapi kusumàdiùu gandhavatsu kusumagandhopalabdheþ / evamaõorapi sato jãvasya caitanyaguõavyatireko bhaviùyati / ata÷cànaikàntikametadguõatvàdråpàdivadà÷rayavi÷leùànupapattiriti / guõasyaiva sato gandhasyà÷rayavi÷leùadar÷anàt / gandhasyàpi sahaivà÷rayeõa vi÷leùa iti cet / na / yasmànmåladravyàdvi÷leùitasya kùayaprasaïgàt / akùãyamàõamapi tatpårvàvasthàto gamyate / anyathà tatpårvàvasthairgurutvàdibhirhãyeta / syàdetat / gandhà÷rayàõàü vi÷liùñànàmavayavànàmalpatvàtsannapi vi÷eùo nopalakùyate / såkùmà hi gandhaparamàõavaþ sarvato viprasçptà gandhabuddhimutpàdayanti nàsikàpuñamanupravi÷anta iti cet / na / atãndriyatvàtparamàõånàü sphuñagandhopalabdhe÷ca nàgakesaràdiùu / naca loke pratãtirgandhavaddravyamàghràtamiti / gandha evàghràta iti tu laukikàþ pratãyanti / råpàdiùvà÷rayavyatirekànupalabdhergandhasyàpyayukta à÷rayavyatireka iti cet / na / pratyakùatvàdanumànàpravçtteþ / tasmàdyadyathà loke dçùñaü tattathaivànumantavyaü niråpakairnànyathà / nahi raso guõo jihvayopalabhyata ityato råpàdayo 'pi guõà jihvàyaivopalabhyeragniriti niyantuü ÷akyate // 26 // ---------------------- FN: guõasya dravyavyatireka à÷rayavi÷leùaþ / uttarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-# kathamiti /# j¤ànaü na guõivyatiriktade÷avyàpi, guõatvàt, råpavat, naca prabhàyàü vyabhicàrastasyà api dravyatvàditi pràpte gandhe vyabhicàramàha-# ata uttaramiti /# guõasya dravyavyatireka à÷rayavi÷leùaþ / nanu vi÷liùñàvayavànàmalpatvàdravyakùayo na bhàtãtyata àha-# akùãyàmàõamapãti /# apiravadhàraõe pårvàvasthàliïgenàkùãyamàõameva tadravyamanumãyata ityarthaþ / vimatamavi÷liùñàvayavaü, pårvàvasthàto gurutvàdyapacayahãnatvàt, saümatavaditi bhàvaþ / ÷aïkate-# syàdetaditi /# vi÷liùñànàmalpatvàdityupalakùaõaü, avayavàntaràõàü prave÷àdityapi draùñavyam / vi÷eùo 'vayavànàü vi÷leùaprave÷aråpaþ sannapi na j¤àyate, tathàca gurutvàpacayo na bhavatãti hetoranyathàsiddhiriti ÷aïkàrthaþ / àgacchanto 'vayavàþ paramàõavastrasareõavo và, nàdyaþ, tadgataråpavadgandhasyàpyanupalabdhiprasaïgàditi pariharati-# neti /# dvitãyaü pratyàha-# sphuñeti /# trasareõugandha÷cetsphuño na syàdityarthaþ / ato gandhasya puùpàdisthasyaiva guõavyatireko vàcya iti bhàvaþ / gandho na guõivi÷liùñaþ guõatvàt, råpavaditi ÷aïkate-# råpeti /# vi÷leùasya pratyakùatvàdbàdha ityàha-# neti# //26//  END BsCom_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.27 tathà ca dar÷ayati | BBs_2,3.27 | hçdayàyatanatvamaõuparimàõatvaü càtmano 'bhidhàya tasyaiva 'à lomasya à nakhàgrebhyaþ' (chà. 8.8.1) iti caitanyena guõena samasta÷arãravyàpitvaü dar÷ayati // 27 // àtmana÷caitanyaguõenaiva dehavyàptirityatra ÷rutimàha såtrakàraþ-# tathàca dar÷ayatãti /# tadvyàcaùñe-# hçdayeti# //27//  END BsCom_2,3.13.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.28 pçthagupade÷àt | BBs_2,3.28 | 'praj¤ayà ÷arãraü samàruhya' (kauùã. 3.6) iti càtmapraj¤ayoþ kartçkaraõabhàvena pçthagupade÷àccaitanyaguõenaivàsya ÷arãravyàpità gamyate / 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 2.1.17) iti ca kartuþ ÷àrãratpçthagvij¤ànasyopade÷a etamevàbhipràyamupodbalayati / tasmàdaõuràtmeti // 28 // ---------------------- FN: vij¤ànamindriyàõàü j¤àna÷aktiü vij¤ànena caitanyaguõenàdàya ÷eta ityarthaþ / tatraiva ÷rutyantaràrthaü såtram-# pçthagiti /# vij¤ànamindriyàõàü j¤àna÷aktiü vij¤ànena caitanyaguõenàdàya ÷eta ityarthaþ / etaü caitanyaguõavyàptigocaramabhipràyam //28//  END BsCom_2,3.13.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.29 evaü pràpte bråmaþ - tadguõasàratvàt tu tadvyapade÷aþ pràj¤avat | BBs_2,3.29 | tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati / naitadastyaõuràtmeti / utpattya÷ravaõàddhi parasyaiva tu brahmaõaþ prave÷a÷ravaõàttàdàtmyopade÷àcca parameva brahma jãva ityuktam / parameva cedbrahma jãvastasmàdyàvatparaü brahma tàvàneva jãvo bhavitumarhati / parasya ca brahmaõo vibhutvamàmnàtam / tasmàdvibhurjãvaþ / tathàca 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) ityeva¤jàtãyakà jãvaviùayà vibhutvavàdàþ ÷rautàþ smàrtà÷ca samarthità bhavanti / nacàõorjãvasya sakala÷arãragatà vedanopapadyate / tvaksaübandhàtsyàditi cet / na / kaõñakatodane 'pi sakala÷arãragataiva vedanà prasajyeta / tvakkaõñakayorhi saüyogaþ kçtsnàyàü tvaci vartate tvakca kçtsna÷arãravyàpinãti / pàdatala eva tu kaõñakanunno vedanàü prati labhate / nacàõorguõavyàptirupapadyate, guõasya guõide÷atvàt / guõatvameva hi guõinamanà÷ritya guõasya hãyeta / pradãpaprabhàyà÷ca dravyàntaratvaü vyàkhyàtam / gandho 'pi guõatvàbhyupagamàtsà÷raya eva saücaritumarhati / anyathà guõatvahàniprasaïgàt / tathàcoktaü dvaipàyanena- 'upalabhyàpsu cedgandaü kecidbråyuranaipuõàþ / pçthivyàmeva taü vidyàdapo vàyuü ca saü÷ritam' iti / yadi ca caitanyaü jãvasya samastaü ÷arãraü vyàpnuyànnàõurjãvaþ syàt / caitanyameva hyasya svaråpamagnerivauùõyaprakà÷au / nàtra guõaguõivibhàgo vidyata iti ÷arãraparimàõatvaü ca pratyàkhyàtam / pari÷eùàdvibhurjãvaþ / kathaü tarhyaõutvàdivyapade÷a ityata àha- tad guõasàratvàttu tadvyapade÷aþ iti / tasyà buddherguõàstadguõà icchà dveùaþ sukhaü duþkhamityevamàdayastadguõàþ sàraþ pradhànaü yasyàtmanaþ saüsàritve saübhavati sa tadguõasàrastasya bhàvastadguõasàratvam / nahi buddherguõairvinà kevalasyàtmanaþ saüsàritvamasti / buddhyupàdhirdharmàdhyàsanimittaü hi kartçtvabhoktçtvàdilakùaõaü saüsàritvamakartçrabhoktu÷càsaüsàriõo nityamuktasya sata àtmanaþ / tasmàttadguõasàratvàdbuddhiparimàõenàsya parimàõavyapade÷aþ / tadutkràntyàdibhi÷càsyotkràntyadivyapade÷o na svataþ / tathàca- 'bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca / bhàgo jãvaþ sa vij¤eyaþ sa cànantyàya kalpate' (÷ve. 5.9) ityaõutvaü jãvasyoktvà tasyaiva punarànantyamàha / taccaivameva sama¤jasaü syàdyadyaupacàrikamaõutvaü jãvasya bhavetpàramàrthikaü cànantyam / nahyubhayaü mukhyamavakalpeta / nacànantyamaupacàrikamiti ÷akyaü vij¤àtuü, sarvopaniùatsu brahmàtmabhàvasya pratipàdayiùitatvàt / tathetarasminnapyunmàne 'buddherguõenàtmaguõena caiva àràgramàtro hyavaro 'pi dçùñaþ' (÷ve. 6.8) iti ca buddhiguõasaübandhenaivàràgramàtratàü ÷àsti na svenaivàtmanà / 'eùo 'õuràtmà cetasà veditavyaþ' (muõóa. 3.1.9) ityatràpi na jãvasyàõuparimàõatvaü ÷iùyate, parasyaivàtmana÷cakùuràdyanavagràhyatvena j¤ànaprasàdagamyatvena ca prakçtatvàt / jãvasyàpi ca mukhyàõuparimàõatvànupapatteþ / tasmàddurj¤ànatvàbhipràyamidamaõutvavacanamupàdhyabhipràyaü và draùñavyam / tathà 'praj¤ayà ÷arãraü samàruhya' (kauùã. 3.6) ityeva¤jàtãyakeùvapi bhedopade÷eùu buddhyauvopàdhibhåtayà jãvaþ ÷arãraü samàruhyetyevaü yojayitavyam / vyapade÷amàtraü và, ÷ilàputrakasya ÷arãramityavadat / nahyatra guõaguõivibhàgo 'pi vidyata ityuktam / hçdayàyatanatvavacanamapi buddhereva tadàyatanatvàt / tathotkràntyàdãnàmapyupàdhyàyattatàü dar÷ayati- 'kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhite pratiùñhàsyàmãti' (pra÷na. 6.3) 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) iti / utkràntyabhàve hi gatyàgatyorapyabhàvo vij¤àyate / nahyanapasçpasya dehàdgatyàgatã syàtàm / evamupàdhiguõasàratvàjjãvasyàõutvàdivyapade÷aþ pràj¤avat / yathà pràj¤asya paramàtmanaþ saguõeùåpàsaneùåpàdhiguõasàratvàdaõãyastvàdivyapade÷aþ- 'aõãyànvrãhervà yavàdvà' (chà. 3.1.14.2) 'manomayaþ pràõa÷arãraþ sarvagandhaþ sarvarasaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 3.14.2) ityevaüprakàrastadvat / syàdetadyadi buddhiguõasàratvàdàtmanaþ saüsàritvaü kalpyeta, tato buddhyàtmanorbhinnayoþ saüyogàvasànamava÷yaübhàvãtyato buddhiviyoge satyàtmano vibhaktasyànàlakùyatvàdasattvamasaüsàritvaü và prasajyeteti // 29 // tatràtmàõutvavibhutva÷rutãnàü virodhàdapràmàõyapràptàvaõutvaü jãvasya vibhutvamã÷varasyetyavirodha ityekade÷ipakùo dar÷itaþ / taü dåùayansiddhàntasåtraü vyàcaùñe-# tu÷abda ityàdinà /# tasmàdbrahmàbhinnatvàdvibhurjãvaþ brahmavadityanumànànugçhite ÷rutismçti àha-# tathàca sa và eùa iti /# nityaþ sarvagataþ sthàõurityàdyàþ smàrtavàdàþ / etena jãvasya brahmabedaj¤àne 'õutvàbhàvadhãstasyàü tadityanyonyà÷raya iti nirastam / pradhànamahàvàkyànuguõa÷rutismçtibhiraõutvàbhàvani÷cayànantaramabhedaj¤ànàtpradhànavàkyavirodhe guõabhåtàõutva÷rutãnàmaupàdhikàõutvaviùayatvakalpanàt / 'guõe tvanyàyyakalpanà'iti nyàyàditi bhàvaþ / ki¤ca sarvadehavyàpi÷aityànubhavànyathànupapattyàõutva÷rutayo 'dhyastàõutvavi ùayatvena katha¤cidarthavàdà neyàþ / laukikanyàyàdapi teùàü durbalatvàditi matvàha-# na càõoriti /# ÷aïkate-# tvagiti /# yadyaõvàtmasaübandhasya tvagvyàptyà dehavyàpinã vedanà syàttarhyatiprasaïga iti dåùayati-# neti /# prasaïgasyeùñhatvaü nirasyati-# pàdatala eveti /# tasmàdalpamahatoþ saüyogo na mahadvyàpã, kaõñakasaüyogasya dehavyàptyadar÷anàt, tathàcàõvàtmasaüyogastvagekade÷astha eveti dehavyàpivedanànupapattiþ / naca siddhànte tvagàtmasaübandhasya vyàpitvàtkaõñakasaübandhe dehavyàpivedanàprasaïga iti vàcyam / yàvatã viùayasaübaddhà tvak tàvadvyàpyàtmasaübandhastàvadvyàpivedanàheturiti niyamàt / na caivaü viùayatvaksaübandha eva taddheturastu kimàtmavyàptyeti vàcyam / vedanà hi sukhaü duþkhaü tadanubhava÷ca, na caiùàü vyàpakànàü kàryàõàmalpamupàdànaü saübhavati kàryasyopàdànàdvi÷leùànupapatteþ / na caiùàü vyàpakatvamasiddhaü, såryataptasya gaïgànimagnasya sarvàïgavyàpiduþkhasukhànubhavasya durapahnavatvàt / yaduktaü guõasyàpi guõivi÷leùo gandhavaditi, tannetyàha-# na càõoriti /# gandho nà÷rayàdvi÷liùñaþ, guõatvàt, råpavadityatràgamamàha-# tathà coktamiti /# naca pratyakùabàdhaþ, gandhasya pratyakùatve 'pi nirà÷rayatvasyàpratyakùatvànmahatàü trasareõånàmanudbhåtaspar÷ànàmudbhåtagandhànàmàgamanàtsphuñagandhopalambhasaübhavaþ, avayavàntaraprave÷ànna sahasà måladravyakùaya iti bhàvaþ / pårvaü caitanyasya guõatvamupetya tadvyàptyà guõyàtmàõutvaü nirastaü, saüprati tasya guõatvamasiddhamityàha-# yadi ca caitanyamiti /# utsåtraü vibhutvaü prasàdhyàõutvàdyuktergatipradar÷anàrthaü såtraü vyàcaùñe-# kathamityàdinà /# 'antarà vij¤ànamanasã hçdi hi'iti ca prakçtà buddhiryogyatvàttacchabdena paràmç÷yate / buddhiguõànàmàtmanyadhyàsàdaõutvàdyuktirna svataþ, ànantya÷rutivirodhàdityàha-# tathàceti /# akàryakàraõadravyasamànàdhikaraõatayà tattvamasãti vàkyasya so 'yamiti vàkyavadakhaõóàbhedàrthatvàdànantyaü satyamaõutvamadhyastamityarthaþ / uktaü caitadaïguùñhàdhikaraõe 'pratipàdyaviruddhamudde÷yagatavi÷eùaõamavivakùitam'iti / bàlàgravàkyamàràgravàkyaü cetyunmànadvayamuktam / tatràdyaü nirasya dvitãyaü nirasyati-# tathetarasminnapãti /# buddherguõena nimittenàtmanyadhyasto guõo bhavati tenàtmaguõenàdhyastenaivàràgraparimàõo 'pakçùña÷ca jãvo dçùñaþ svatastvananta evetyarthaþ / 'na cakùuùà gçhyate nàpi vàcà nànyairdevaistapasà karmaõà và / j¤ànaprasàdena vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yati niùkalaü dhyàyamànaþ'ityuktvà 'eùo 'õuràtmà'ityuktaþ para eva, yadi jãvastathàpyadhyastàõutvamaõu÷abdàrtha ityàha-# jãvasyàpãti /# yaduktaü pçthagupade÷àccaitanyaguõenaivàtmano dehavyàptiriti, tatràha-# tathà praj¤ayeti /# buddhiþ praj¤etyarthaþ / yadi caitanyaü praj¤à tadà bhedopacàra ityàha-# vyapade÷amàtraü veti /# nanu caitanyaü guõa iti bhedo mukhyo 'stu, netyàha-# na hyatreti /# nirguõatva÷ruterityarthaþ / anyadapi pårvoktaü buddhyàdyupàdhikamityàha-# hçdayetyàdinà /# sautraü dçùñàntaü vivçõoti-# yatheti /# asattvamityàpàtataþ / asaüsàritvamàpàdyam / ÷eùaü subodham //29//  END BsCom_2,3.13.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.30 ata uttaraü pañhati- yàvadàtmabhàvitvàc ca na doùas taddar÷anàt | BBs_2,3.30 | neyamanantaranirdiùñadoùapràptirà÷aïkanãyà / kasmàt / yàvadàtmabhàvitvàdbuddhisaüyogasya / yàvadayamàtmà saüsàrã bhavati, yàvadasya samyagdar÷anena saüsàritvaü na nivartate, tàvadasya buddhyà saüyogo na ÷àmyati / yàvadeva càyaü buddhyupàdhisaübandhastàvajjãvasya jãvatvaü saüsàritvaü ca / paramàrthatastu na jãvo nàma buddhyupàdhisaübandhaparikalpitasvaråpavyatirekeõàsti / nahi nityamuktasvaråpàtsarvaj¤àdã÷varàdanya÷cetano dhàturdvitãyo vedàntàrthaniråpaõàyàmupalabhyate / 'nànyo 'to 'sti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà' (bç. 3.7.23), 'nànyadato 'sti draùñç ÷rotç mantç vij¤àtç' (chà. 6.8.7), 'tattvamasi' (chà. 6.1.6), 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.7) ityàdi÷rutebhyaþ / kathaü punaravagamyate yàvadàtmabhàvã buddhisaüyoga iti / taddar÷anàdityàha / tathàhi ÷àstraü dar÷ayati- 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.4) ityàdi / tatra vij¤ànamaya iti buddhimaya ityetaduktaü bhavati / prade÷àntare 'vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ' iti vij¤ànamayasya manaàdibhiþ saha pàñhàt / buddhimayatvaü ca tadguõasàratvamevàbhipreyate / yathà loke strãmayo devadatta iti strãràgàdipradhàno 'bhidhãyate tadvat / 'sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati' iti ca lokàntaragamane 'pyaviyogaü buddhyà dar÷ayati / kena samànastasyaivabuddhyeti gamyate saünidhànàt / tacca dar÷ayati - 'dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.7) iti / etaduktaü bhavati- nàyaü svato dhyàyati, nàpi calati, dhyàyantyàü buddhau dhyàyatãva calantyàü buddhau calatãveti / apica mithyàj¤ànapuraþsaro 'yamàtmano buddhyupàdhisaübandhaþ / naca mithyàj¤ànasya samyagj¤ànàdanyatra nivçttirastãtyato yàvadbrahmàtmatànavabodhasyàvadayaü buddhyupàdhisaübandho na ÷àmyati / dar÷ayati ca- 'vedàhametaü puruùaü mahàntamàdityavarõaü tamasaþ purastàt / tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 3.8) iti // 30 // ---------------------- FN: vij¤ànamayo buddhipracuraþ / àdityavarõaü svaprakà÷am / tamasaþ parastàdaj¤ànàspçùñam / satà paramàtmanà / nanu svataþ saüsàritvamastu kiü buddhyupàdhinetyata àha-# yàvadeva càyamiti /# samàno buddhitàdàtmyàpannaþ san vij¤ànaü brahma tanmayo vikàro 'õurityarthaþ / kiü na syàdityata àha-# prade÷àntara iti /# vij¤ànamayo buddhipracura ityarthaþ / kena samàna ityàkàïkùàyàmiti ÷eùaþ / ÷rutibalàdbuddheryàvatsaüsàryàtmabhàvitvamuktaü, sati måle kàryasya viyogàsaübhavàcceti yuktyàpyàha-# apica mithyeti /# samyagj¤ànàdeva buddhyàdibandhadhvaüsa ityatra ÷rutimàha-# dar÷ayatãti /# mçtyumatyetãtyanvayaþ / àdityavarõaü svaprakà÷am / tamasaþ parastàdaj¤ànàspçùñamityarthaþ //30//  END BsCom_2,3.13.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.31 nanu suùuptapralayayorna ÷akyate buddhisaübandhaü àtmano 'bhyupagantum / 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti vacanàt / kçtsnavikàrapralayàbhyupagamàcca / tatkathaü yàvadàtmabhàvitvaü buddhisaübandhasyetyatrocyate- puüstvàdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogàt | BBs_2,3.31 | yathà loke puüstvàdãni bãjàtmanà vidyamànànyeva bàlyàdiùvanupalabhyamànànyavidyamànavadabhipreyamàõàni yauvanàdiùvàvirbhavanti, nàvidyamànànyutpadyante ùaõóàdãnàmapi tadutpattiprasaïgàt, evamayamapi buddhisaübandhaþ ÷aktyàtmanà vidyamàna eva suùuptapralayayoþ punaþ prabodhaprasavayoràvirbhavati / evaü hyetadyujyate / nahyàkasmikã kasyacidutpattiþ saübhavati / atiprasaïgàt / dar÷ayati ca suùuptàdutthànamavidyàtmakabãjasadbhàvakàritam- 'sati saüpadya na viduþ sati saüpadyamàha' iti ta iha vyàghro và saüho và' (chà. 6.9.3) ityàdinà / tasmàtsiddhametadyàvadàtmabhàvã buddhyàdyupàdhisaübandha iti // 31 // yàvadàtmabhàvitvasyàsiddhiü ÷aïkate-# nanviti /# suùuptau buddhisattve brahmasaüpattirna syàt / pralaye tatsattve pralayavyàhatirityarthaþ / sthålasåkùmàtmanà buddheryàvadàtmabhàvitvamastãtyàha-# puüstveti /# puüstvaü retaþ / àdipadena ÷ma÷vàdigrahaþ / asya buddhisaübandhasyetyarthaþ / svàpe bãjàtmanà sato buddhayàdeþ prabodhe 'bhivyaktirityatra ÷rutimàha-# dar÷ayatãti /# na vidurityavidyàtmakabãjasadbhàvoktaþ / te vyàghràdayaþ punaràvirbhavanti ityabhivyaktinirde÷aþ //31//  END BsCom_2,3.13.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.13.32 nityopalabdhyanupalabdhiprasaïgo 'nyataraniyamo vànyathà | BBs_2,3.32 | taccàtmana upàdhibhåtamantaþkaraõaü mano buddhirvij¤ànaü ctitamiti cànekadhà tatra tatràbhilapyate / kvacicca vçttivibhàgena saü÷ayàdivçttikaü mana ityucyate, ni÷cayàdivçttikaü buddhiriti / taccaivaübhåtamantaþkaraõamava÷yamastãtyabhyupagantavyam / anyathà hyanabhyupagamyamàne tasminnityopalabdhyanupalabdhiprasaïgaþ syàt / àtmendriyaviùayàõàmupalabdhisàdhanànàü saünidhàne sati nityamevopalabdhiþ prasajyeta / atha satyapi hetusamavadhàne phalàbhàvastato nityamevànupalabdhiþ prasajyeta / nacaivaü dç÷yate / athavànyatarasyàtmana indriyasya và ÷aktipratibandho 'bhyupagantavyaþ / nacàtmanaþ ÷aktipratibandhaþ saübhavati / avikriyatvàt / nàpãndriyasya / nahi tasya pårvottarayoþ kùaõayorapratibaddha÷aktikasya sato 'kasmàcchaktiþ pratibadhyeta / tasmàdyasyàvadhànànavadhànàbhyàmupalabdhyanupalabdhã bhavatastanmanaþ / tathàca ÷rutiþ - 'anyatràtmanà abhåvaü nàdar÷amanyatramanà abhåvaü nà÷rauùam' (bç. 1.5.3) iti, 'manasà hyeva pa÷yati manasà ÷çõoti' (bç. 1.5.3) iti / kàmàdaya÷càsya vçttaya iti dar÷ayati 'kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà÷raddhà dhçtiradhçtirhãrbhãrityetatsarvaü mana eva' (bç. 1.5.3) iti / tasmàdyuktametat / 'tadguõasàratvàttadvyapade÷aþ' iti // 32 // buddhisadbhàve mànamàha såtrakàraþ-# nityeti /# 'manasà hyeva pa÷yati, 'buddhi÷ca na viceùñati,' 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute,' 'cetasà veditavyaþ,' 'cittaü ca cetayitavyam'iti tatra tatra ÷rutiùu manaàdipadavàcyaü tàvadbuddhidravyaü prasiddhamityarthaþ / kathamekasyànekadhoktiþ, tatràha-# kvacicceti /# garvavçttiko 'haïkàro vij¤ànaü citpradhànaü smçtipradhànaü và cittamityapi draùñavyam / yadyapi sàkùipratyakùasiddhamantaþkaraõaü ÷rutyanåditaü ca tathàpi pratyakùa÷rutyorvivadamànaü prati vyàsaïgànupapattyà tatsàdhayati-# taccetyàdinà /# såtraü yojayati-# anyatheti /# pa¤cendriyàõàü pa¤caviùayasaübandhe sati nityaü yugapatpa¤copalabdhayaþ syuþ, mano 'tiriktasàmagryàþ sattvàt / yadi satyàmapi sàmagryàmupalabdhyabhàvastarhi sadaivànupalabdhiprasaïga ityarthaþ / ataþ kàdàcitkopalabdhiniyàmakaü mana eùñavyamiti bhàvaþ / nanu satyapi kàragrisaüyoge dàhakàdàcitkatvavadupalabdhikàdàcitkatvamastu kiü manasetyà÷aïkyànyataraniyamo vetyetadvyàcaùñe-# athaveti /# satyàü sàmagryàü nityopalabdhirvàïgãkàryà anyatarasya kàraõasya kenapicchaktipratibandhaniyamo vàïgãkàryaþ, yathà maõinàgni÷aktipratibandha iti vàkàràrthaþ / astu pratibandha ityata àha-# naceti /# na cendriyasyaivàstu ÷aktipratibandha iti vàcyam / pratibandhakàbhàvàt / naca dçùñasàmagryàü satyàmadçùñaü pratibandhakamiti yuktamatiprasaïgàt / naca vyàsaïgaþ, pratibandhakamano 'sattve tasyàsaübhavàt / tathàhi-rasàdãnàü sahopalabdhipràptau rasabubhutsàråpo vyàsaïgo råpàdyupalabdhipratibandhako vàcyaþ, sa ca guõatvàdråpavadguõyà÷rayaþ, tatràtmano 'saïganirguõakåñasthasya guõitvàyogànmana eva guõitvenaiùñavyamiti vyàsaïgànupapattyà manaþsiddhiþ / etadabhipretyopasaüharati-# tasmàditi /# avadhànaü bubhutsà / na cànicchato 'pi durgandhàdyupalambhànna bubhutsopalabdhirniyàmiketi vàcyam, anekaviùayasaünidhau kvacideva tasyà niyàmakatvàïgãkàràt / teùàü mate punaricchàdãnàmàtmadharmatvaü teùàü mano durlabhamiti mantavyam / icchàdidharmiõevàtmanà vyàsaïgopapatteþ / saüprati vyàsaïgasya mànasatve ÷rutimàha-# tathàceti /# na kevalaü vyàsaïgànmanaþsiddhiþ, kintu kàmàdyà÷rayatvenàpãtyàha-# kàmàdaya÷ceti /# buddheþ pràmàõiktavoktiphalamàha-# tasmàditi# //32//  END BsCom_2,3.13.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.33 14 kartràdhikaraõam / så. 33-40 kartà ÷àstràrthavattvàt | BBs_2,3.33 | tadguõasàratvàdhikàreõaivàparo 'pi jãvadharmaþ prapa¤cyate / kartà càyaü jãvaþ syàt / kasmàt / ÷àstràrthatvàt / eva¤ca 'yajeta' 'juhuyàt' 'dadyàt' ityevaüvidhaü vidi÷àstramarthavadbhavati / anyathà tadanarthakaü syàt / taddhi kartuþ sataþ kartavyavi÷eùamupadi÷ati / nacàsati kartçtve tadupapadyeta / tathedamapi ÷àstramarthavadbhavati eùa hi draùñà ÷rotà mantà boddhà kartà vij¤ànàtmà puruùaþ (pra. 5.9) iti // 33 // evamàtmanyaõutvàdhyàsoktyà svàbhàvikaü mahattvaü sthàpitam / saüprati tato bahiùñhaü kartçtvaü sàdhayati-# kartà ÷àstràrthavattvàt /# sa nitya÷cidråpo mahànàtmà kartà na vetyasaïgatva÷rutãnàü vidhyàdi÷rutãnàü ca vipratipattyà saü÷aye buddhikartçtvenaiva vidhyàdi÷àstropapatterakartàtmeti sàükhyapakùapràptau siddhàntayannaiva tadguõasàratvoktyàtmani kartçtvàdhyàsasyàpi siddhatvàtpunaruktimà÷aïkya sàükhyapakùaniràsàrthamàtmanikartçtvàdhyàsaprapa¤canànna punaruktirityàha-# tadguõeti /# adhikàraþ prasaïgaþ / vastuto 'saïgatvam / avidyàtaþ kartçtvamityasaïgatvakartçtva÷rutãnàmavirodhokteþ kartçtvavicàràtmakàdhikaraõatrayasya pàdasaügatiþ / ÷rutãnàü mitho virodhàvirodhau pårvottarapakùayoþ phalam / yadvàtra pårvapakùe bandhàbhàvàcchàstravaiyarthyaü phalaü, siddhànte kartçtvàdisaübandhasattvàcchàstràrthavatteti bhedaþ / nanu buddhikartçtvena ÷àstràrthavattàstu kiü jãvakartçtvena tatràha-# taddhi kartuþ sata iti /# mayedaü kartavyamiti bodhasamarthasya cetanasyaiva kartçtvaü vàcyaü na tvacetanàyà buddheþ / kiü ca bhokturàtmana eva kartçtà vàcyà '÷àstraphalaü prayoktari'iti nyàyàditi bhàvaþ //33//  END BsCom_2,3.14.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.34 vihàropade÷àt | BBs_2,3.34 | ita÷ca jãvasya kartçtvaü, yajjãvaprakriyàyàü saüdhye sthàne vihàramupadi÷ati- 'sa ãyate 'mçto yatra kàmam' (bç. 4.3.12) iti, 'sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate' (bç. 2.1.18) iti ca // 34 // ---------------------- FN: saüdhye sthàne svapnàvasthànam / ãyate gacchati / saüdhyaü sthànaü svapnaþ / amçtaþ sa àtmà yatheùñamãyate gacchatãti vihàropade÷àt, àtmà kartà //34//  END BsCom_2,3.14.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.35 upàdànàt | BBs_2,3.35 | ita÷càsya kartçtvaü, yajjãvaprakriyàyàmeva karaõànàmupàdànaü saükãrtayati- 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 21.1.17) iti, 'pràõàngçhãtvà' (bç. 2.1.18) iti ca // 35 // ---------------------- FN: pràõànàmindryàõàü vij¤ànena buddhyà vij¤ànaü grahaõa÷aktimàdàya svàpe jãvo hçdayametãti yojanà / pràõànàü madhye vij¤ànena buddhyà vij¤ànasamarthamindriyajàtamàdàya ÷ete iti pràõàn gçhãtvà parivartata iti upàdànakartçtvamàtmanaþ akartçtve upàdànànupapatteriti bhàvaþ //35//  END BsCom_2,3.14.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.36 vyapade÷àc ca kriyàyàü na cen nirde÷aviparyayaþ | BBs_2,3.36 | ita÷ca jãvasya kartçtvaü, yadasya laukikãùu vaidikãùu ca kriyàsu kartçtvaü vyapadi÷ati ÷àstram- 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute karmàõi tanute 'pi ca' (tai. 2.5.1) iti / nanu vij¤ànacchabdo buddhau samadhigataþ / kathamanena jãvasya kartçtvaü såcyata iti / netyucyate / jãvasyaivaiùa nirde÷o na buddheþ / na cejjãvasya syànnirde÷aviparyayaþ syàt / vij¤ànenetyevaü niradekùyàt / tathà hyanyatra buddhivivakùàyàü vij¤àna÷abdasya karaõavibhaktinirde÷o dç÷yate 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 2.1.17) iti / iha tu ' vij¤ànaü yaj¤aü tanute' (tai. 2.5.1) iti kartçsamànàdhikaraõanirde÷àdbuddhivyatiriktasyaivàtmanaþ kartçtvaü såcyata ityadoùaþ // 36 // atràha- yadi buddhivyatirikto jãvaþ kartà syàtsa svatantraþ sanpriyaü hitaü caivàtmano niyamena saüpàdayenna viparãtam / viparãtamapi tu saüpàdayannupalabhyate / naca svatantrasyàtmana ãdç÷ã pravçttiraniyamenopapadyata iti / vij¤àna÷abdo jãvasya nirde÷o na cet tadà prathamànirde÷àdviparyayaþ / karaõadyotitçtãyayà nirde÷aþ syàt / tasmàdiha ÷rutau tanuta ityàkhyàtena kartçvàcinà vij¤ànapadasya sàmànàdhikaraõyanirde÷àtkriyàyàmàtmanaþ kartçtvaü såcyata iti såtrabhàùyayorarthaþ //36//  END BsCom_2,3.14.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.37 ata uttaraü pañhati- upalabdhivadaniyamaþ | BBs_2,3.37 | yathàyamàtmopalabdhiü prati svatantro 'pyaniyameneùñamaniùñaü copalabhata evamaniyamenaiveùñamaniùñaü ca saüpàdayiùyati / upalabdhàvapyasvàtantryamupalabdhihetåpàdànopalambhàditi cet / na / viùayaprakalpanàmàtraprayojanatvàdupalabdhihetånàm / upalabdhau tvananyàpekùatvamàtmana÷caitanyayogàt / apicàrthakriyàyàmapi nàtyantamàtmanaþ svàtantryamasti de÷akàlanimittavi÷eùàpekùatvàt / naca sahàyàpekùasya kartuþ kartçtvaü nivartate / bhavati hyedhodakàdyapekùasyàpi paktuþ paktçtvam / sahakàrivaicitryàcceùñàniùñàrthakriyàyàmaniyamena pravçttiràtmano na virudhyate // 37 // såtràntaramavatàrayati-# atràheti /# jãvaþ svatantra÷cediùñameva kuryàdasvatantra÷cenna kartà, 'svatantraþ kartà'iti nyàyàdityarthaþ / satyapi svàtantrye kàrakavaicitryàdaniyatà pravçttiriti såtreõa pariharati-# yatheti /# dçùñàntàsaüpratipattyà ÷aïkate-# upalabdhàvapãti /# cakùuràdãnàü caitanyena viùayasaübandhàrthatvàtsvasaübandhopalabdhau càtmana÷caitanyasvabhàvatvena svàtantryàddçùñàntasiddhirityàha-# neti /# nanvàtmà viùayasaübandhàya karaõànyapekùate cetkathaü svatantra ityà÷aïkyamàha-# apiceti /# svàtantryaü nàma na svànyànapekùatvam, ã÷varasyàpi pràõikarmàpekùatvenàsvàtantryaprasaïgàt / kiü tu svetarakàrakaprayoktçtve sati kàrakàpreryatvaü svàtantryaü tena svatantro 'pi jãva iùñasàdhanatvabhràntyaniùñasàdhanamapyanutiùñhatãtyaniyatà pravçttiþ svàtantryaü cetyaviruddhamityarthaþ //37//  END BsCom_2,3.14.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.38 ÷aktiviparyayàt | BBs_2,3.38 | ita÷ca vij¤ànavyatirikto jãvaþ kartà bhavitumarhati / yadi purvij¤àna÷abdavàcyà buddhireva kartrã syàttataþ ÷aktiviparyayaþ syàt / karaõa÷aktirbuddherhãyeta kartç÷akti÷càpadyeta / satyàü ca buddheþ kartç÷aktau tasyà evàhaüpratyayaviùayatvamabhyupagantavyam / ahaïkàrapårvikàyà eva pravçtteþ sarvatra dar÷anàt / ahaü gacchàmyahamàgacchàmyahaü bhu¤jo 'haü pibàmãti ca / tasyà÷ca kartç÷aktiyuktàyàþ sarvàrthakàrã karaõamanyatkalpayitavyam / ÷akto 'pi hi sankartà karaõamupàdàya kriyàsu pravartamàno dç÷yata iti / tata÷ca saüj¤àmàtre vivàdaþ syànna vastubhedaþ ka÷cit / karaõavyatiriktasya kartçtvàbhyupagamàt // 38 // jãvasya kartçtve hetvantaràrthaü såtram-# ÷aktãti /# buddheþ karaõa÷aktiviparãtà kartç÷aktiþ syàdityarthaþ / tataþ kiü, tatràha-# satyàü ca buddheriti /# yo 'handhãgamyaþ / sa kartà sa eva jãvo yattadapekùitaü karaõaü tanmana iti jãvakartçtvasiddhiriti bhàvaþ //38//  END BsCom_2,3.14.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.14.39 samàdhyabhàvàc ca | BBs_2,3.39 | yo 'pyayamaupaniùadàtmapratipattiprayojanaþ samàdhirupadiùño vedànteùu- 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyasitavya so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (bç. 2.4.5), 'àtmetyevaü dhyàyatha àtmànam' (muõóa. 2.2.6) ityevaülakùaõaþ, so 'pyasatyàtmanaþ kartçtve nopapadyeta / tasmàdapyasya kartçtvasiddhiþ // 39 // j¤ànasàdhanavidhyanyathànupapattyàpyàtmanaþ kartçtvaü vàcyamityàha-# samàdhãti /# muktiphalabhoktureva tadupàyasamàdhikartçtvaü yuktam, anyathàtmano 'kartçtve buddherapi abhoktryàþ kartçtvàyogàtsamàdhyabhàvaprasaïga ityarthaþ //39//  END BsCom_2,3.14.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.15.40 15 takùàdhikaraõam // så. 40 yathà ca takùobhayathà | BBs_2,3.40 | evaü tàvacchàstràrthavattvàdibhirhetubhiþ kartçtvaü ÷àrãrasya pradar÷itaü, tatpunaþ svàbhàvikaü và syàdupàdhinimittaü veti cintyate / tatraitaireva ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ svàbhàvikaü kartçtvamapavàdahetvabhàvàditi / evaü pràpte bråmaþ / na svàbhàvikaü kartçtvamàtmanaþ saübhavati, anirmokùaprasaïgàt / kartçtvasvabhàve hyàtmano na kartçtvànnirmokùaþ saübhavati, agnerivauùõyàt / naca kartçtvàdanirmuktasyàsti puruùàrthasiddhiþ, kartçtvasya duþkharåpatvàt / nanu sthitàyàmapi kartçtva÷aktau kartçtvakàryaparihàràtpuruùàrthaþ setsyati / tatparihàra÷ca nimittaparihàràt / yathàgnerdahana÷aktiyuktasyàpi kàùñhaviyogàddahanakàryàbhàvàt / na / nimittànàmapi ÷aktilakùaõena saübandhena saübaddhànàmatyantaparihàràsaübhavàt / nanu mokùasàdhanavidhànànmokùaþ setsyati / na / sàdhanàyattasyànityatvàt / apica nitya÷uddhabuddhamuktàtmapratipàdanànmokùasiddhirabhimatà / tàdçgàtmapratipàdanaü ca na svàbhàvike kartçtve 'vakalpeta / tasmàdupàdhidharmàdhyàsenaivàtmanaþ kartçtvaü na svàbhàvikam / tathàca ÷rutiþ - 'dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.7) iti / 'àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ(kaõñha. 3.4) iti copàdhisaüpçktasyaivàtmano bhoktetyàdivi÷eùalàbhaü dar÷ayati / nahi vivekinàü parasmàdanyo jãvo nàma kartà bhoktà và vidyate / 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 4.3.23) ityàdi÷ravaõàt / para eva tarhi saüsàrã kartà bhoktà ca prasajyeta, parasmàdanya÷ceccitimà¤jãvaþ kartà buddhyàdisaüghàtavyatirikto na syàt / na / avidyàpratyupasthàpitatvàtkartçtvabhoktçtvayoþ / tathàca ÷àstram- 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' (bç. 2.4.14) ityavidyàvasthàyàü kartçtvabhoktçtve dar÷ayitvà vidyàvasthàyàü te eva kartçtvabhoktçtve nivàrayati- 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 2.4.14) iti / tathà svapnajàgaritayoràtmana upàdhisaüparkakçtaü ÷ramaü ÷yenasyevàkà÷e viparipatataþ ÷ràvayitvà tadabhàvaü suùuptau pràj¤enàtmanà saüpariùvaktasya ÷ràvayati- 'tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàmaü råpaü ÷okàntaram (bç. 4.3.21) ityàrabhya eùàsya paramà gatireùàsya paramà saüpadeùo 'sya paramo loka eùo 'syaparama ànandaþ (bç. 4.3.32) ityupasaühàràt / tadetadàhàcàryaþ - yathà ca takùobhayathà iti / tvarthe càyaü caþ pañhitaþ / naivaü mantavyaü svàbhàvikamevàtmanaþ kartçtvamagnerivauùõyamiti / yathà tu takùà loke vàsyàdikaraõahastaþ kartà duþkhã bhavati sa eva svagçhaü pràpto vimuktavàsyàdikaraõaþ svastho nivçtto nirvyàpàraþ sukhã bhavatyevamavidyàpratyupasthàpitadvaitasaüpçkta àtmà svapnajàgaritàvasthayoþ kartà duþkhã bhavati sa tacchramàpanuttaye svamàtmànaü paraü brahma pravi÷ya vimuktakàryakaraõasaüghàto 'kartà sukhã bhavati saüprasàdàvasthàyàm / tathà muktyavasthàyàmapyavidyàdhvàntaü vidyàpradãpena vidhåyàtmaiva kevalo nivçttaþ sukhã bhavati / takùadçùñànta÷caitàvatàü'÷ena draùñavyaþ / takùà hi vi÷iùñheùu takùaõàdivyàpàreùvapekùyaiva pratiniyatàni karaõàni vàsyàdãni kartà bhavati / sva÷arãreõa tvakartaiva / evamayamàtmà sarvavyàpàreùvapekùyaiva manaàdãni karaõàni kartà bhavati, svàtmanà tvakartaiveti / natvàtmanasthakùõa ivàvayavàþ santi yairhastàdibhiriva vàsyàdãni takùà manaàdãni karaõànyàtmopàdadãta nyasyedvà / yattåktaü ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ svàbhàvikamàtmanaþ kartçtvamiti / tanna / vidhi÷àstraü tàvadyathàpràptaü kartçtvamupàdàya kartavyavi÷eùamupadi÷ati na kartçtvamàtmanaþ pratipàdayati / naca svàbhàvikamasya kartçtvamiti brahmàtmatvopade÷àdityavocàma / tasmàdavidyàkçtaü kartçtvamupàdàya vidhi÷àstraü pravartiùyate / kartà vij¤ànàtmà puruùa ityeva¤jàtãyakamapi ÷àstramanuvàdaråpatvàdyathàpràpyamevàvidyàkçtaü kartçtvamanuvadiùyati / etena vihàropàdàne parihçte / tayorapyanuvàdaråpatvàt / nanu saüdhye sthàne prasupteùu karaõeùu sve ÷arãre yathàkàmaü parivartata iti vihàra upadi÷yamànaþ kevalasyàtmanaþ kartçtvamàvahati / tathopàdàne 'pi 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' iti karaõeùu karmakaraõavibhaktã ÷råyamàõe kevalasyàtmanaþ kartçtvaü gamayata iti / atrocyate- na tàvatsaüdhye sthàne 'tyantamàtmanaþ karaõaviramaõamasti / 'sadhãþ svapno bhåtvemaü lokamatikràmati' (bç.4.3.7) iti tatràpi dhãsaübandha÷ravaõàt / tathàca smaranti- 'indriyàõàmuparame mano 'nuparataü yadi / sevate viùayàneva tadvidyàtsvapnadar÷anam' iti / 'kàmàdaya÷ca manaso vçttayaþ' iti ÷rutiþ / tà÷ca svapne dç÷yante / tasmàtsamanà eva svapne viharati / vihàro 'pi ca tatratyo vàsanàmaya eva natu pàramàrthiko 'sti / tathàca ÷rutirivàkàrànubaddhameva svapnavyàpàraü varõayati- 'uteva strãbhiþ saha modamàno jakùadutevàpi bhayàni pa÷yan' (bç. 4.3.13) iti / laukikà api tathaiva svapnaü kathayanti- àrukùamiva giri÷çïgamadràkùamiva vanaràjimiti / tathopàdàne 'pi yadyapi karaõeùu karmakaraõavibhaktinirde÷astathàpi tatsaüpçktasyaivàtmanaþ kartçtvaü draùñavyam / kevale kartçtvàsaübhavasya dar÷itatvàt / bhavati ca loke 'nekaprakàrà vivakùà yodhà yudhyante yodhai ràjà yudhyata iti / apicàsminnupàdàne karaõavyàpàroparamamàtraü vivakùyate na svàtantryaü kasyacidabuddhipårvakasyàpi svàpe karaõavyàpàroparamasya dçùñatvàt / yastvayaü vyapade÷o dar÷itaþ 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute' iti, sa buddhereva kartçtvaü pràpayati / vij¤àna÷abdasya tatra prasiddhatvàt / manonantaraü pàñhàcca / 'tasya ÷raddhaiva ÷iraþ' (tai. 2.4) iti ca vij¤ànamayasyàtmanaþ ÷raddhàdyavayavatvasaükãrtanàt / ÷raddhàdãnàü ca buddhidharmatvaprasiddheþ / 'vij¤ànaü devàþ sarve brahma jyeùñhamupàsate' (tai. 2.5.1) iti ca vàkya÷eùàt / jyeùñhatvasya ca prathamajatvamasya buddhau prasiddhatvàt / 'sa eùa vàca÷cittasyottarottarakramo yadyaj¤aþ' iti ca ÷rutyantare yaj¤asya vàgbuddhisàdhyatvàvadhàramàt / naca buddheþ ÷aktiviparyayaþ karaõànàü kartçtvàbhyupagame bhavati / sarvakàrakàõàmeva svasvavyàpàreùu kartçtvasyàva÷yaübhàvitvàt / upalabdhyapekùaü tveùàü karaõànàü karaõatvaü, sà càtmanaþ / naca tasyàmapyasya kartçtvamasti / nityolabdhisvaråpatvàt / ahaïkàrapårvakamapi kartçtvaü nopalabdhurbhavitumarhati / ahaïkàrasyàpyupalabhyamànatvàt / nacaivaü sati karaõàntarakalpanàprasaïgaþ / buddheþ karaõatvàbhyupagamàt / samàdhyabhàvastu ÷àstràrthattvenaiva parihçtaþ / yathàpràptameva kartçtvamupàdàya samàdhividhànàt / tasmàtkartçtvamapyàtmana upàdhinimittameveti sthitam // 40 // ---------------------- FN: ÷okàntaraü duþkhàspçùñam / gatiþ pràpyaü, loko bhogyaü sukham / anyairapreryatvaü svasthatvam, mànasaprayatnaràhityaü nirvçtatvam, kàyaceùñà÷ånyatvaü nirvyàpàratvam / saüprasàdaþ suùuptiþ / jakùat bhu¤jànaiva / # yathà ca takùobhayathà /# uktamàtmanaþ kartçtvamupajãvya saü÷ayapårvapakùàvàha-# evaü tàvadityàdinà /# sàükhyaniràsenàtmanaþ kartçtve sàdhite bàdhakàbhàvàt tatsatyamiti mãmàüsakàdipakùaþ pràptaþ / na càsaïgatvàgamena bàdhaþ, ahaü kartetyanubhavasahitakartçtva÷rutibalena tasyàgamasya stàvakatvàditi pràpta utsåtrameva siddhàntayati-# na svàbhàvikamiti /# yaduktaü bàdhakàbhàvàditi tadasiddhamityàha-# anirmokùeti /# nanu kartçtvaü nàma kriyà÷aktirmuktàvapyasti tathàpi ÷aktikàryasya kriyàråpa÷akyasyàbhàvànmukteþ puruùàrthatvasiddhiriti ÷aïkate-# nanu sthitàyàmiti /# satyàü ÷aktau kathaü kàryaparihàraþ, tatràha-# tatparihàra÷ceti /# muktau ÷aktisattve kàryamapi syàt, ÷akyàbhàve ÷aktyayogàt / asti hi pralaye 'pi kàryaü punarudbhavayogyaü såkùmaü ÷akyaü, tathàca ÷aktyà dharmàdinimitteþ sahitakàryàkùepànmuktilopa iti pariharati-# na nimittànàmapãti /# sanimittasya kàryasya ÷akyatvena ÷aktyà saübandhànnamittànàmapi paramparayà ÷aktisaübandhitvamuktaü mantavyam / saübandhena saübandhinetyarthaþ / yadvà ÷aktirlakùaõamàkùepakaü yasya kàryasya tena kàryeõa yaþ saübandhasteneti vyadhikaraõe tçtãye / nanu narasya karmaõà devatvavacchàstrabalàtkarturevàkartçtàsiddhiriti ÷aïkate-# nanviti /# j¤ànàdakartçtvàkhyamokùatkartçtvamàvidyakaü svàdyato j¤ànamaj¤ànasyaiva nivartakam / yadi karmaõà mokùaþ. tatràha-# neti /# àtmanaþ svàbhàvikaü kartçtvamabhayupagamyànirmokùa uktaþ / saüpratyasaïganirvikàratvàneka÷rutivyàkopàttanna svàbhàvikamityàha-# apiceti /# nacàbhyastàneka÷rutãnàü stàvakatvakalpanaü yuktaü, na càhaü kartetyanubhavo virudhyate, tasya satyamithyodàsãnakartçtvàvagàhino 'dhyàsatvenàpyupapatterityarthaþ / kartçtvasyàdhyastatve ÷rutimàha-# tathàceti /# vidvadanubhavabàdhitaü ca kartçtvamityàha-# nahãti /# buddhyàdisaüghàtàdvyatirikto yadi parasmàdanya÷cetano na syàttadà para eva saüsàrã prasajyeta, taccàniùñaü, parasya nityamuktatvavyàghàtàditi ÷aïkate-# para eveti /# na vayaü ÷uddhasya ciddhàtoþ parasya bandhaü vadàmaþ, kintu tasyaivàvidyàbuddhyàdiprativimbitasyàvidyayà bhinnasya jãvatvaü pràptasya bandhamokùàviti bråmaþ / kalpitabhedo 'pi loke bimbapratibimbayordharmavyavasthàpako dçùña iti pariharati-# nàvidyeti /# avidyopahito bandho na ÷åddhàtmanãtyatra ÷rutimàha-# tathàceti /# kartçtvasya buddhyupàdhyanvayavyatirekànuvidhàyitvàcchrute÷ca na svàbhàvikatvamityàha-# tathà svapneti /# àtmaiva kàmyate ànandatvàdityàtmakàmaü svaråpaü svàtiriktakàmyàsattvàdakàmaü, àtmakàmatvàdakàmatvàccàptakàmaü vi÷okatvàccetyàha-# ÷oketi /# ÷okàntaraü duþkhàspçùñamityarthaþ / tasyaiva suùuptàtmaråpasya paramapuruùàrthatàmàha-# eùa iti #// gatiþ pràpyaü, saüpadai÷varyaü loko bogyaü sukhaü, caitasmàdanyatràstãtyarthaþ / àtmà svato 'kartà buddhyàdyupàdhinà tu kartetyubhayathàbhàva uktaþ / tatràrthe såtraü yojayati-# tadetadàhetyàdinà /# saüprasàdaþ suùuptiþ / yathà sphañikasya lauhityaü kusumàdyupàdhikaü tathàtmanaþ kartçtvaü buddhyàdyupàdhikamanvayavyatirekàbhyàü siddham / naca tau buddheràtmakartçtve karaõatvaviùayau nopàdànatvaviùayàviti yuktaü, karaõatvàt kàryànvayyupàdànatvasyàntaraïgatayà citsaüvalitabuddhestàbyàmupàdànatvasyaiva siddheþ, evaü cidabhedenàdhyastabuddhyàkhyàhaïkàrasya kartçtvopàdànatvena mahàvàkyasaümati÷ceti bhàvaþ / nanu takùà svahastàdinà vàsyàdipreraõa÷aktatvàtsvataþ kartà àtmà tu niravayavatvàda÷akta iti dçùñàntavaiùamyamà÷aïkyaupàdhikakartçtvàü÷ena vivakùitena sàmyamàha-# takùadçùñànta÷ceti /# ÷àstreõànådyamànaü kartçtvaü svàbhàvikameva kiü na syàdityata àha-# naca svàbhàvikamiti /# upàdhyabhàvakàle ÷rutaü kartçtvaü svàbhàvikameveti ÷aïkate-# nanu saüdhya iti /# ki¤ca karaõairvi÷iùñasya kartçtve teùàü kartrantarbhàvàtteùvapi kartçvibhaktiþ syàt / na caivamasti tataþ kevalàtmanaþ kartçtvamityàha-# tatheti /# svapnavihàre tàvadupàdhyabhàvo 'siddha ityàha-# na tàvatsaüdhya iti /# vihàrasya mithyàtvàttatkartçtvamapi mithyetyàha-# vihàro 'pãti /# jakùat bhu¤jàna iva / kaõatvavi÷iùñasya kartçtve karaõeùu kartçvibhaktiþ syàt, na karaõavibhaktirityuktaü pratyàha-# bhavati ca loka iti /# kartçùvapi karaõavibhaktirna virudhyate dçùñatvàt / asti ca kartçtvaprayogaþ, 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute'ityàdàviti bhàvaþ / upàdànasya sakartçkatvamaïgãkçtya kevalàtmanaþ kartçtvaü nirastam / idànãü tasyàkriyatvànna kartrapekùetyàha-# apiceti /# pårvaü vij¤ànaü jãva ityaïgãkçtya jãvasya kartçtve tanuta iti ÷rutiruktà, saüprati tayà ÷rutyànupahitàtmanaþ kartçtvamiti pràptau vij¤ànaü buddhireva tasyà evàtra kartçtvamucyate / tadupahitàtmanaþ kartçtvasiddhaya ityabhipretyàha-# yastviti /# 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ'ityàdi÷rutiùu vij¤ànabdasya buddhau prasiddhatvàdatra ca manomayako÷ànantaraü pañhitatvàcchraddhàdiliïgàcca buddhireva vij¤ànamityarthaþ / tatraiva liïgàntaramàha-# vij¤ànaü devà iti /# 'mahadyakùaü prathamajam'ityàdi÷rutau hiraõyagarbhabrahmàtmakabuddherjyeùñhatvokteratra devairindriyairåpàsyamànaü jyeùñhaü brahma vij¤ànaü buddhirevetyarthaþ / yakùaü påjyam / ki¤ca ÷rutyantare yaj¤asya buddhikàryatvokteratràpi yaj¤akartçvij¤ànaü buddhirityàha-# sa eùa iti /# cittena dhyàtvà vàcà mantroktyà yaj¤o jàyate tata÷cittasya vàcaþ pårvottarabhàvo yaj¤a ityarthaþ / yaccoktaü buddheþ kartçtve ÷aktivaiparãtyaprasaïga iti / tanna viklidyante taõóulàþ, jvalanti kàùñhàni, bibharti sthàlãti svasvavyàpàreùu sarvakàrakàõàü kartçtvasvãkàràdityàha-# naceti /# tarhi buddhyàdãnàü kartçtve karaõatvavàrtà teùu na syàdityata àha-# upalabdhãti /# yathà kàùñhànàü svavyàpàre kartçtve 'pi pàkàpekùayà karaõatvaü tathà buddhyàdãnàmadhyavasàyasaükalpàdikriyàkartçtve 'pyupalabdhyapekùayà karaõatvamityarthaþ / nanu tarhyupalabdhiþ kasya vyàpàra ityàha-# sà ceti /# tarhi tasyàmàtmà kevalaþ kartà syàt, yasya yo vyàpàraþ sa tasya karteti sthiterityata àha-# naceti /# upalabdhernityatve buddhyàdãnàü kathaü karaõatvamuktamiti ceducyate-akhaõóasàkùicaitanyaü buddhivçttibhirbhinnaü sadviùayàvàcchinnatvena jàyate, tathàca viùayàvacchinnacaitanyàkhyopalabdhau buddhyàdãnàü karaõatvaü buddhyàdyupahitàtmanaþ kartçtvaü na kevalasya, naca buddhereva tatkartçtvaü caitanyasya jaóavyàpàratvàyogàditi bhàvaþ / yaccoktaü buddheþ kartçtve sa evàhandhãgamyo jãva iti tasya karaõàntaraü kalpanãyaü, tathàca nàmamàtre vivàda iti tatra kevalàtmanaþ kartçtvamuktamiti bhràntiü nirasyati-# ahaïkàreti /# sàükhyaniràsàrthaü buddhyabhedenàdhyastacidàtmakàhaïkàragataü kartçtvaü yaduktaü tadahandhãgamyasya buddhivi÷iùñàtmana eva na kevalasya sàkùiõo bhavitumarhati, dç÷yadharmasya sàkùisvabhàvatvàyogàt / evaü vi÷iùñàtmanaþ kartçtve vi÷eùaõãbhåtàyà jaóabuddhereva karaõatvopapatterna karaõàntarakalpanàprasaïgaþ / adhyàsaü vinà kevalabuddhikartçtvavàdinastu karaõàntaraprasaïgo durvàra ityarthaþ / evaü ÷àstràrthavattvàdihetånàmàtmanaþ kartçtvamàtrasàdhakatve 'pi svàbhàvikakartçtvasàdhanasàmarthyàbhàvàdadhyastameva kartçtvaü vidhyàdikartçtva÷rutãnàmupajãvyam / tasmàdasaïgatvavidhyàdikartçtva÷rutãnàmavirodha iti siddham //40//  END BsCom_2,3.15.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.16.41 16 paràyattàdhikaraõam / så. 41-42 paràt tu tacchruteþ | BBs_2,3.41 | yadidamavidyàvasthàyàmupàdinibandhanaü kartçtvaü jãvasyàbhihitaü, tatkimanapekùye÷varaü bhavatyàhosvidã÷varàpekùamiti bhavati vicàraõà / tatra pràptaü tàvanne÷varamapekùate jãvaþ kartçtva iti / kasmàt / apekùàprayojanàbhàvàt / ayaü hi jãvaþ svayameva ràgadveùàdidoùaprayuktaþ kàrakàntarasàmagrãsamapannaþ kartçtvamanubhavituü ÷aknoti / tasya kimã÷varaþ kariùyati / naca loke prasiddhirasti kçùyàdikàsu kriyàsvanaóudàdivadã÷varo 'paro 'pekùitavya iti / kleùàtmakena ca kartçtvena jantånsaüsçjata ã÷varasya nairghçõyaü prasajyeta, viùamaphalaü caiùàü kartçtvaü vidadhato vaiùamyam / nanu 'vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt' (bra. 1.4.17) ityuktam / satyamuktam sati tvã÷varasya sàpekùatvasaübhave / sàpekùatvaü ce÷varasya saübhavati satorjantånàü dharmàdharmayostayo÷ca sadbhàvaþ sati jãvasya kartçtve / tadeva cetkartçtvamã÷varàpekùaü syàtkiüviùayamã÷varasya sàpekùatvamucyeta / akçtàbhyàgama÷caivaü jãvasya prasajyeta / tasmàtsvata evàsya kartçtvamiti / etàü pràptiü tu÷abdena vyàvartya pratijànãte- 'paràt' iti / avidyàvasthàyàü kàryakaraõasaüghàtàvivekadar÷ino jãvasyàvidyàtimiràndhasya sataþ parasmàdàtmanaþ karmàdhyakùàtsarvabhåtàdhivàsàtsàkùiõa÷cetayiturã÷varàttadanuj¤ayà kartçtvabhoktçtvalakùaõasya saüsàrasya siddhiþ, tadanugrahahetukenaiva ca vij¤ànena mokùasiddhirbhavitumarhati / kutaþ / tacchruteþ / yadyapi doùaprayuktaþ sàmagrãsaüpanna÷ca jãvaþ, yadyapi ca loke kçùyàdiùu karmasu ne÷varakàraõatvaü prasiddhaü, tathàpi sarvàsveva pravçttiùvã÷varo hetukarteti ÷ruteravasãyate / tathàhi ÷rutirbhavati- 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãyate / eùa hyevàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' (kauùã. 3.8) iti / 'ya àtmani tiùñhannàtmànamantaro yamayati' iti caiva¤jàtãyakà // 41 // # paràttu tacchruteþ /# yathà sphañike lauhityàdhyàse lohitadravyaü karaõaü tenàyaü sphañiko lohita ityanubhavàt, tathà kàmàdipariõàmibuddhiràtmani kartçtvàdyadhyàse karaõamityuktam / tadadhyastaü kartçtvamupajãvya jãvasya kàrakasaüpannatvàdã÷varasya kàrayitçtva÷rute÷ca saü÷ayamàha-# yadidamiti /# atra 'eùa hyeva'ityàdi÷rutãnàü kartçsvàtantryadyotakavidhyàdi÷rutibhirvirodhasamàdhànàtpàdasaügatiþ / karmamãmàüsakamatena pårvapakùayati-# tatretyàdinà /# buddhyàdikàrakasaüpattàvã÷varavyatireke kartçtvavyatirekànupalabdherne÷varaþ prayojakaþ / ki¤ca prayojakatve nairghçõyàdiprasaïga ityàha-# kle÷àtmakena ceti /# dattottaramidaü codyamiti ÷aïkate-# nanviti /# pårvaü jãvasya dharmàdharmavattvaü siddhavatkçtya tatsàpekùatvàdviùamajagatkartçtvamaviruddhamityuktaü saüprati ã÷varàdhãnatve jãvasya kartçtve siddhe dharmàdharmavattvasiddhiþ, tadvattvasiddhau tatsàpekùakàrayitçtvasiddhiþ, ã÷varasya kàrayitçtve siddhe jãvasya kartçtvasiddhiriti cakrakàpatteþ karmasàpekùatvaü na saübhavatãtyucyata ityàha-# satyamiti /# astu karmànapekùasya pravartakatvaü, tatràha-# akçteti /# anapekùasya pravartakatve dharmavato naràn duþkhenàdharmavataþ sukhena yojayet, kàruõikatve và sarve sukhena ekaråpàþ syuruti jagadvaicitryaü vidhyàdi÷àstraü ca na syàt / tasmàdvidhyàdi÷àstràrthavattvàya ràgadveùàyattaü svata eva jãvasya kartçtvaü vàcyaü, tathàca kàrayitçtva÷rutivirodhaþ / ã÷varastàvikà và sà ÷rutiriti pràpte siddhàntayati-# etàmiti /# yathà candanàdisàmagryàü satyàü dharmavyatirike sukhavyatirekagrahàbhàve 'pi 'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati'ityàdi÷àstrapràmàõyàdeva dharmasya hetutvasiddhiþ, evamã÷varasyàpi ÷àstrabalàtkàrayitçtvasiddhiriti bhàvaþ //41//  END BsCom_2,3.16.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.16.42 nanvevamã÷varasya kàrayitçtve sati vaiùamyanairghaõye syàtàmakçtàbhyàgama÷ca jãvasyeti / netyucyate- kçtaprayatnàpekùas tu vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhyaþ | BBs_2,3.42 | tu÷abda÷coditadoùavyàvartanàrthaþ / kçto yaþ prayatno jãvasya dharmàdharmalakùaõastadapekùa evainamã÷varaþ kàrayati / tata÷caite codità doùà na prasajyante / jãvakçtadharmàdharmavaiùamyàpekùa eva tattatphalàni viùamaü vibhajetparjanyavadã÷varo nimittatvamàtreõa / yathà loke nànàvidhànàü gucchagulmàdãnàü vrãhiyavàdãnàü càsàdhàraõebhyaþ svasvabãjebhyo jàyamànànàü sàdhàraõaü nimittaü bhavati parjanyaþ / nahyasati parjanye rasapaùpapalà÷àdivaiùamyaü teùàü jàyate, nàpyasatsu svasvabãjeùu, evaü jãvakçtaprayatnàpekùa ã÷varasteùàü ÷ubhà÷ubhaü vidadhyàditi ÷liùyate / nanu kçtaprayatnàpekùatvameva jãvasya paràyatte kartçtve nopapadyate / naiùa doùaþ / paràyatte 'pi hi kartçtve karotyeva jãvaþ / kurvantaü hi tamã÷varaþ kàrayati / apica pårvaprayatnamapekùyedànãü kàrayati pårvataraü ca prayatnamapekùya pårvamakàrayadityanàditvàtsaüsàrasyetyanavadyam / kathaü punaravagamyate kçtapratnàpekùa ã÷vara iti / vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhya ityàha / evaü hi 'svargakàmo yajeta' 'bràhmaõo na hantavyaþ', ityeva¤jàtãyakasya vihitasya pratiùiddhasya càvaiyarthyaü bhavati / anyathà tadanarthakaü syàt / ã÷vara eva vidhipratiùedhayorniyujyeta / atyantaparatantratvàjjãvasya / tathà vihitakàriõamapyanarthena saüsçjetpratiùiddhakàriõamapyarthena / tata÷ca pràmàõyaü vedasyàstamiyàt / ã÷varasya càtyantànapekùatve laukikasyàpi puruùakàrasya vaiyarthyaü tathà de÷akàlanimittànàü pårvoktadoùaprasaïga÷cetyeva¤jàtãyakaü doùajàtamàdigrahaõena dar÷ayati // 42 // dharmàdharmàbhyàmeva phalavaiùamyasiddheralamã÷vareõetyà÷aïkya bãjairevàïkuravaiùamyasiddheþ parjanyavaiyarthyaü syàt / yadi vi÷eùahetånàü sàdhàraõahetvapekùatvànna vaiyarthyaü tarhi ã÷varasyàpi sàdhàraõahetutvànna vaiyarthyamityàha-# parjanyavaditi /# dçùñàntaü vivçõoti-# yatheti /# atidãrghavallãgranthayo gucchàþ puùpastabakà và, gulmàstu hrasvavallya iti bhedaþ / kimã÷varasya kàrayitçtve jãvasya kartçtvaü na syàdityàpàdyate uta cakrakàpattirvà / nàdya ityàha-# naiùa doùa iti /# adhyàpakàdhãnasya bañormukhyàdhyayanakartçtvadar÷anàditi bhàvaþ / cakrakaü nirasyati-# apiceti /# anavadyaü jãvasya kartçtvamã÷varasya kàrayitçtvaü ceti ÷eùaþ / ã÷varasya sàpekùatve vidhyàdi÷àstrapràmàõyànyathànupapattiü pramàõayati-# kathamityàdinà /# evaü sàpekùatve satyavaiyarthyaü bhavati, anyathànapekùatve vaiyarthyaü prapa¤cayati-# ã÷vara iti /# tayoþ sthàne sa eva niyujyeta abhiùicyeta / tayoþ kàryaü sa eva kuryàditi yàvat / tathàca jãvasya nirapekùe÷varaparatantratvàdvidhyàdi÷àstramaki¤citkaramanarthakaü syàditi saübandhaþ / puruùakàraþ prayatnaþ / àdi÷abdàrthamàha-# tatheti /# pårvoktadeùo 'kçtàbhyàgamàdiþ / tasmàt karmasàpekùe÷varasya kàrayitçtvàt 'eùa hyeva'ityàdi÷rutervidhyàdi÷rutyavirodha iti siddham //42//  END BsCom_2,3.16.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.43 17 aü÷àdhikaraõam / så. 43-53 aü÷o nànàvyapade÷àd anyathà càpi dà÷akitavàditvam adhãyata eke | BBs_2,3.43 | jãve÷varayorupakàryopakàrabhàva uktaþ / sa ca saübaddhayoreva loke dçùño yathà svàmibhçtyayoryathà vàgnivisphuliïgayoþ / tata÷ca jãve÷varayorapyupakàryopakàrakabhàvàbhyupagamàtkiü svàmibhçtyavatsaübandha àhosvidagnivisphuliïgavadityasyàü vicikitsàyàmaniyamo và pràpnoti / athavà svàmibhçtyaprakàreùveve÷itrã÷itavyabhàvasya prasiddhatvàttadvidha eva saübandha iti pràpnoti / ato bravãtyaü÷a iti / jãva ã÷vasyàü÷o bhavitumarhati, yathàgnervisphuliïgaþ / aü÷a ivàü÷o nahi niravayavasya mukhyoü'÷aþ saübhavati / kasmàtpunarniravayavatvàtsa eva na bhavati / nànàvyapade÷àt / 'so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chà. 8.7.1) 'etameva viditvà munirbhavati' ' ya àtmani tiùñhannàtmànamantaro yamayati' iti caiva¤jàtãyako bhedanirde÷o nàsati bhede yujyate / nanu càyaü nànàvyapade÷aþ sutaràü svàmibhçtyasàråpye yujyata ityata àha- anyathà càpãti / naca nànàvyapade÷àdeva kevalàdaü÷atvapratiptiþ / kiü tarhyanyathà càpi vyapade÷o bhavatyanànàtvasya pratipàdakaþ / tathàhi- eke ÷àkhino dà÷akitavàdibhàvaü brahmaõa àmanantyàtharvaõikà brahmasåkte- 'brahma dà÷à brahma dàsà brahmaiveme kitavàþ' ityàdinà / dà÷à ya ete kaivartàþ prasiddhàþ, ye càmã dàsàþ svàmiùvàtmànamupakùapayanti, ye cànye kitavà dyåtakçtaste sarve brahmaiveti hãnajantådàharaõena sarveùàmeva nàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtapraviùñànàü jãvànàü brahmatvamàha / tathànyatràpi brahmaprakriyàyàmevàyamarthaþ prapa¤cyate- 'tvaü strã tvaü pumànasi tvaü kumàra uta và kumàrã / tvaü jãrõo daõóena va¤casi tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ' (÷ve. 4.3) iti / 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' iti ca / 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bçca 3.7.23) ityàdi÷rutibhya÷càsyàrthasya siddhiþ / caitanyaü càvi÷iùñaü jãve÷varayoryathàgnivisphuliïgayorauùõyam / ato bhedàbhedàvagamàbhyàmaü÷atvàvagamaþ // 43 // # aü÷a-eke /# nityaþ svaprakà÷o 'naõurakartà jãva'iti ÷odhitatvaüpadàrthasyàtra brahmaikyasàdhanena bhedàbheda÷rutãnàü virodhasamàdhànàtpàdasaügatiþ / pårvapakùe pratyagabhinnabrahmasiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ / pårvoktopakàryopakàrakabhàvàkùiptaü jãve÷ayoþ saübandhaü viùayãkçtya dvividhadçùñàntadar÷anàtsaü÷ayamàha-# tata÷ceti /# prasiddhasvasvàmitvasaübandhasaübhavàdyaþ ka÷cit saübandha ityaniyamo na yukta ityaruceràha-# athaveti /# anena 'ya àtmani tiùñhan'ityàdi÷rutiprasiddhabhedakoñirdar÷ità / evaü tattvamasãtyàdi÷rutisiddhà bhedakoñirdraùñavyà, tathàca bhedàbheda÷rutãnàü samabalatvàdvirodhe sati saübandhàni÷cayàtsaübandhàpekùasya pårvoktopakàryàpakàrakabhàvasyàsiddhirityàkùepàtsaügatiþ / lokasiddhànarthàtmakabhedànuvàditvena bheda÷rutãnàü durbalatvàdaj¤àtaphalavadabheda÷rutyanusàreõa prakalpitabhedanibandhanoü'÷àü÷ibhàvaþ saübandha iti siddhàntayati-# ata ityàdinà /# agneþ sàü÷atve 'pi niùkale÷varasya kathaü sàü÷atvamata àha-# aü÷a iveti /# jãva ityanuùaïgaþ / bheda eva cetsvasvàmibhàvo yukto nàü÷àü÷ibhàva iti ÷aïkate-# nanu ceti /# abhedasyàpi sattvàdaü÷àü÷ibhàva ityàha-# ata iti /# va¤casi gacchasi yadàste yo nàmaråpe nirmàya pravi÷ya vyavaharanvartate taü vidvànamçto bhavatãti ÷rutyarthaþ / ÷rutisiddhàbhede yuktimàha-# caitanyaü ceti /# jãvo brahmaiva cetanatvàt brahmavadityarthaþ //43//  END BsCom_2,3.17.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.44 kuta÷càü÷atvàvagamaþ - mantravarõàc ca | BBs_2,3.44 | mantravarõa÷caitamarthamavagamayati 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca puruùaþ / pàdo 'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) iti / atra bhåta÷abdena jãvapradhànàni sthàvarajaïgamàni nirdi÷ati / 'ahiüsansarvabhåtànyanyatra tãrthebhyaþ' iti prayogàt / aü÷aþ pàdo bhàga ityanarthàntaram / tasmàdapyaü÷atvàvagamaþ // 44 // asya sahasra÷ãrùapuruùasya tàvànprapa¤co mahimà vibhåtiþ puruùastasmàtprapa¤càt jyàyànmahattaraþ / bhåtàni dehino jãvà ityatra niyàmakamàha-# ahiüsanniti /# tãrthàni ÷àstroktakarmàõi, tebhyo 'nyatra sarvapràõihiüsàmakurvanbrahmalokamàpnotãtyarthaþ / atra bhåta÷abdasya pràõiùu prayogàtsåtroktamantre 'pi tatheti bhàvaþ / bhåtànàü pàdatve 'pyaü÷atvaü kutaþ, tatràha-# aü÷aþ pàda iti# //44//  END BsCom_2,3.17.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.45 kuta÷càü÷atvàvagamaþ - api ca smaryate | BBs_2,3.45 | ã÷varagãtàsvapi ce÷varaü÷atvaü jãvasya smaryate- 'mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtanaþ' (15.7) iti / tasmàdapyaü÷atvàvagamaþ / yattåktaü svàmibhçtyàdiùveve÷itrã÷itavyabhàvo loke prasiddha iti / yadyapyeùà loke prasiddhastathàpi ÷àstràttvatràü÷àü÷itvamã÷itrã÷itavyabhàva÷ca ni÷cãyate / nirati÷ayopàdhisaüpanna÷ce÷varo nihãnopàdhisaüpannà¤jãvànpra÷àstãti na ki¤cidvipratiùidhyate // 45 // atràha- nanu jãvasye÷varàü÷atvàbhyupagame tadãyena saüsàraduþkhopabhogenàü÷ina ã÷varasyàpi duþkhitvaü syàt / yathà loke hastapàdàdyanyatamàïgagatena duþkhenàïgino devadattasya duþkhitvaü tadvat / tata÷ca tatpràptànàü mahattaraü duþkhaü pràpnuyàt / ato varaü pårvàvasthaþ saüsàra evàstviti samyagdar÷anànarthakyaprasaïgaþ syàditi / jãvasya puruùasåktamantroktabhagavadaü÷atve bhagavadgãtàmudàharati såtrakàraþ-# apiceti /# atyantabhinne÷itrã÷itavyabhàvaprasiddheþ ã÷itavyajãvasya kathamã÷varàü÷atvamityà÷aïkya kalpitabhedenàpã÷itavyatvopapatteþ, ananyathàsiddhàbheda÷àstrabalàdaü÷atvamityàha-# yattvityàdinà /# aupàdhike ã÷varasya niyantçtve jãva eva tanniyantà kiü na syàdityata àha-# nirati÷ayeti /# nitaràü hãnaþ ÷arãràdyupàdhiþ, àj¤ànikopàdhitàratamyàdã÷e÷itavyavyavasthà, na vastutaþ / taduktaü sure÷varàcàryaiþ-'ã÷e÷itavyasaübandhaþ pratyagaj¤ànahetujaþ / samyagj¤àne tamodhvastàvã÷varàõàmapã÷varaþ // 'iti //45//  END BsCom_2,3.17.45 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.46 atrocyate- prakà÷àdivan naivaü paraþ | BBs_2,3.46 | yathà jãvaþ saüsàraduþkhamanubhavati naivaü para ã÷varo 'nubhavatãti pratijànãmahe / jãvo hyavidyàve÷ava÷àddehàdyàtmabhàvamiva gatvà tatkçtena duþkhena duþkhyahamityavidyayà kçtaü duþkhopabhogamabhimanyate / naivaü parame÷varasya dehàdyàtmabhàvo duþkhàbhimàno vàsti / jãvasyàpyavidyàkçtanàmaråpanirvçttadehendriyàdyupàdhyavivekabhramanimitta eva duþkhàbhimàno natu pàramàrthiko 'sti / yathàca svadehagatadàhacchedàdinimittaü duþkhaü tadabhimànabhràntyànubhavati tathà putramitràdigocaramapi duþkhaü tadabhimànabhràntyaivànubhavatyahameva putro 'hameva mitramityevaü snehava÷ena putramitràdiùvabhinivi÷amànaþ / tata÷ca ni÷citametadavagamyate- mithyàbhimànabhramanimitta eva duþkhànubhava iti / vyatirekadar÷anàccaivamavagamyate / tathàhi- putramitràdimatsu bahuùåpaviùñeùu tatsaübandhàbhimàniùvitareùu ca putro mçto mitraü mçtamityevamàdyudghoùite yeùàmeva putramitràdimattvàbhimànasteùàmeva tannimittaü duþkhamutpadyate nàbhimànahãnànàü parivràjakàdãnàm / ata÷ca laukikasyàpi puüsaþ samyagdar÷anàrthavattvaü dçùñaü, kimuta viùaya÷ånyàdàtmano 'nyadvastvantaramapa÷yato nityacaitanyamàtrasvaråpasyeti / tasmànnàsti samyagdar÷anànarthakyaprasaïgaþ / prakà÷àdivaditi nidar÷anopanyàsaþ / yathà prakà÷aþ saura÷càndramaso và viyadvyàpyavatiùñhamàno 'ïgulyàdyupàdhisaübandhàtteùvçjuvakràdibhàvaü pratipadyamàneùu tattadbhàvamiva pratipadyamàno 'pi na paramàrthatastadbhàvaü pratipadyate / yathà càkà÷o ghañàdiùu gacchatsu gacchanniva vibhàvyamàno 'pi na paramàrthato gacchati, yathà coda÷aràvàdikampanàttadgate såryapratibimbe kampamàne 'pi na tadvànsåryaþ kampate, evamavidyàpratyupasthàpite buddhyàdyupahite jãvàkhyeü'÷e duþkhàyamàne 'pi na tadvànã÷varo duþkhàyate / jãvasyàpi tu duþkhapràptiravidyànimittaivetyuktam / tathàcàvidyànimittajãvabhàvavyudàsena brahmabhàvameva jãvasya pratipàdayanti vedàntàþ 'tattvamasi' ityevamàdayaþ, tasmànnàsti jaivena duþkhena paramàtmano duþkhitvaprasaïgaþ // 46 // ---------------------- FN: itareùvabhimàna÷ånyeùu / uttarasåtramavatàrayati-# atràheti /# ã÷varaþ svàü÷aduþkhairduþkhã, aü÷itvàt, devadattavadityarthaþ / tataþ kiü, tatràha-# tata÷ceti /# j¤ànàtsarvàü÷aduþkhasamaùñipràptyapekùayà saüsàro varaü tatra svaduþkhamàtrànubhavàdityarthaþ / naivaüpara iti pratij¤ànaü vibhajate-# yathà jãva iti /# devadattadçùñànte bhràntikàmakarmaråpaduþkhasàmagrãmattvamupàdhiþ, tadabhàvànne÷varasya duþkhitvapràptiþ / uktaü caitadabhede 'pi bimbapratibimbayordharmavyavastheti bhàvaþ / duþkhasya bhràntikçtatvaü prapa¤cayati-# jãvasyàpãtyàdinà /# bhràntau satyàü duþkhamityanvayamuktvà bhràntyabhàve duþkhàbhàvadar÷anàcca bhràntikçtaü duþkhamiti ni÷cãyata ityàha-# vyatireketi /# itareùvabhimàna÷ånyeùvityarthaþ / jãvasyàpi samyagj¤àne duþkhàbhàvo dçùñaþ kimu vàcyaü nityasarvaj¤e÷varasyetyàha-# ata÷ceti /# evamaü÷itve hetoþ sopàdhikatvamuktvà yoü'÷ã sa vastutaþ svàü÷adharmavànitã vyàptiü sthalatraye vyabhicàrayati-# prakà÷àdivaditi /# vastutaþ svàü÷aduþkhitvasàdhyasya devadattadçùñànte vaikalyamapyàha-# jãvasyeti /# kalpitaduþkhitvasàdhyaü tu bhràntyàdyabhàvàdã÷vare nàstãtyuktam / ki¤ca jãvasye÷varasya và vastuto duþkhitvànumànaü na yuktamàgamabàdhàdityàha-# tathàceti /# duþkhitve tadbhàvopade÷o na syàdityarthaþ //46//  END BsCom_2,3.17.46 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.47 smaranti ca | BBs_2,3.47 | smaranti ca vyàsàdayo yathà jaivena duþkhena na paramàtmà duþkhàyata iti / 'tatra yaþ paramàtmà hi sa nityo nirguõaþ smçtaþ / na lipyate phalai÷càpi padmapatramivàmbhasà / karmàtmà tvaparo yo 'sau mokùabandhanaiþ sa yujyate / sa saptada÷akenàpi rà÷inà yujyate punaþ' iti / ca÷abdàtsamàmananti ceti vàkya÷eùaþ / 'tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhicàka÷ãti' (÷ve. 4.6) iti / 'ekastathà sarvabhåtàntaràtmà na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ' (kañha. 5.11) iti ca // 47 // atràha- yadi tarhyeka eva sarveùàü bhåtànàmantaràtmà syàtkathamanuj¤àparihàrau syàtàü lokikau vaidikau ceti / nanu càü÷o jãva ã÷varasyetyuktam / tadbhedàccànuj¤àparihàrau tadà÷rayàvavyatikãrõàvupapadyete kimatra codyata iti / ucyate- naitadevam / anaü÷itvamapi hi jãvasyàbhedavàdinyaþ ÷rutayaþ pratipàdayanti- 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (te. 2.6.1), 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23), 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19), 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.10) ityeva¤jàtãyakàþ / nanu bhedàbhedàvagamàbhyàmaü÷atvaü siddhyatãtyuktam / syàdetadevaü yadyubhàvapi bhedàbhedau pratipipàdayiùitau syàtàm, abheda eva tvatra pratipipàdayiùito brahmàtmatvapratipattau puruùàrthasiddheþ / svabhàvapràptastu bhedo 'nådyate / naca niravayavasya brahmaõo mukhyoü'÷o jãvaþ saübhavatãtyuktam / tasmàtparaþ evaikaþ sarveùàü bhåtànàmantaràtmà jãvabhàvenàvasthita ityato vaktavyànuj¤àparihàropapattiþ // 47 // ---------------------- FN: tatra jãvaparayormadhye / karmàtmà karmà÷rayo jãvaþ / saptada÷akena da÷endrayàõi pa¤ca pràõaþ mano buddi÷ceti saptada÷asaükhyàko rà÷irliïgam / mçtyoþ sa mçtyu - iha brahmaõi yo nàneva kalpitabheda÷àli cetanàcetanàtmakaü vi÷vaü pa÷yati sa mçtyoranantaraü mçtyuü janmamaraõàdiparamparàråpaü saüsàraü pràpnotãtyarthaþ / smçtyàpyanumànaü bàdhyamityàha-# smaranti ceti /# såtraü vyàcaùñe-# smàrantãti /# tatra jãvaparayormadhye karmàtmà karmà÷rayo jãvaþ / da÷endriyàõi pa¤ca pràõàþ mano buddhi÷ceti saptada÷asaükhyàko rà÷irliïgam / såtre ca÷abdaþ / ÷rutisamuccayàrtha ityàha-# ca÷abdàditi /# yathàdityaþ pràkà÷yadoùairna lipyate tathetyarthaþ / yato bàhyo 'saïgastasmànna lipyate evamaü÷itvakçtamã÷vare doùaü nirasyàü÷a ityuktaü jãvasyàü÷atvaü dehàdyupàdhikamiti sphuñayitumatyantasvaråpaikyamàdàyàkùipati-# atràhetyàdinà /# kathaü tarhi ityanvayaþ / tadbhedàdaü÷abhedàt / niravayavabrahmaõo mukhyàü÷o na saübhavatãti vadatà siddhàntinà bhedo nàstãtyuktaü bhavati, bhedàbhàve càü÷àü÷itvàbhàvàdanuj¤àdibhedavyavahàrànupapattirityàkùepàbhipràyaþ / na vayaü bhedasyàsattvaü nara÷çïgavadbråmaþ, kintu mithyàtvaü vadàmaþ / tathà ca dehàdyupàdhibhedenàü÷ajãvànàmàbrahmabodhàtkalpitabhedàdbhedavyavahàropapatti riti såtreõa samàdhatte-# tàmityàdinà# //47//  END BsCom_2,3.17.47 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.48 tàü bråmaþ - anuj¤àparihàrau dehasambandhàj jyotiràdivat | BBs_2,3.48 | 'çtau bhàryàmupeyàt' ityanuj¤à / ''gurvàïganàü nopagacchet' iti parihàraþ / tathà 'agnãùomãyaü pa÷uü saüj¤apayet' ityanuj¤à / 'na hiüsyàtsarvàbhåtàni' iti parihàraþ / evaü loke 'pi mitramupasevitavyamityanuj¤à / ÷atruþ parihartavya iti parihàraþ / evaüprakàràvanuj¤àparihàràvekatve 'pyàtmano dehasaübandhàtsyàtàm / dehaiþ saübandho dehasaübandhaþ / kaþ punardehasaübandhaþ / dehàdirayaü saüghàto 'hamevetyàtmani viparãtapratyayotpattiþ / dçùñà ca sà sarvapràõinàmahaü gacchàmyahamàgacchàmyahamandho 'hamanandho 'haü måóho 'hamamåóha ityevamàtmikà / nahyasyàþ samyagdar÷anàdanyannivàrakamasti / pràktu samyagdar÷anàtpratataiùà bhràntiþ sarvajantuùu / tadevamavidyànimittadehàdyupàdhisaübandhakçtàdvi÷eùàdaikàtmyàbhyupagame 'pyanuj¤àparihàràvavakalpyete / samyagdar÷inastarhyanuj¤àparihàrànarthakyaü pràptam / na / tasyakçtàrthatvànniyojyatvànupapatteþ / heyopàdeyayorhi niyojyo niyoktavyaþ syàt / àtmanastvatiriktaü heyamupàdeyaü và vastvapa÷yankathaü niyujyeta / nacàtmàtmanyeva niyojyaþ syàt / ÷arãravyatirekadar÷ina eva niyojyatvamiti cet / na / tatsaühatatvàbhimànàt / satyaü vyatirekadar÷ino niyojyatvaü tathàpi vyomàdivaddehàdyasaühatatvamapa÷yata evàtmano niyojyatvàbhimànaþ / nahi dehàdyasaühatatvadar÷inaþ kasyacidapi niyogo dçùñaþ / kimutaikàtmyadar÷inaþ / naca niyogàbhàvàtsamyagdar÷ino yatheùñaceùñàprasaïgaþ / sarvatràbhimànasyaiva pravartakatvàdibhimànàbhàvàcca samyagdar÷inaþ / tasmàddehasaübandhàdevànuj¤àparihàrau / jyotiràdivat / yathà jyotiùa ekatve 'pyagniþ kravyàtparihriyate netaraþ / yathàca prakà÷a ekasyàpi savituramedhyade÷asaübaddhaþ parihriyate netaraþ ÷ucibhåmiùñhaþ / yathà bhaumàþ prade÷à vajravaióåryàdaya upàdãyante / bhaumà api santo narakalevaràdayaþ parihriyante / yathà måtraparãùaü gavàü pavitratayà parigçhyate tadeva jàtyantare parivarjyate tadvat // 48 // ---------------------- FN: pratatà saütatà / vi÷eùo bhedaþ / kravyaü màüsamattãti kravyàt smà÷ànàgniþ / nanu bhrànteþ kuta÷cinnivçttau vyavahàravicchedaþ syàdityata àha-# na hyasyà ityàdinà /# pratatà saütatà, vi÷eùo bhedaþ / aniyojyatvàdbrahmavidaþ ÷àstrànarthakyamiùñamityàha-# na tasyeti /# niyogaviùayadvaitàbhàvàdàtmanyasàdhye niyogànupapatterna brahmavinniyojya ityarthaþ / nanvàmuùmikaphalahetuke karmaõi dehabhinnàtmavivekina evàdhikàro vàcyaþ / tathàca brahmavinniyojyaþ, vivekitvàt, karmàdhikàrivaditi ÷aïkate-# ÷arãravyatireketi /# parokùavivekasyàparokùabhramàvirodhitvàtkarmi õo dehàbhedabhramo 'sti, tathàca bhrama upàdhiriti pariharati-# netyàdinà /# yathà vyoma dehàdbhinnaü tadvadahamityapa÷yataþ bhràntasyetyarthaþ / brahmavinna niyojyaþ, abhràntatvàt, suùuptavadityàha-# nahãti /# dehàdiùvasaühatatvadar÷inaþ saühatatvadar÷ana÷ånyasya bhedabhràntirahitasya suùuptasyeti yàvat / aj¤asyàpi bhràntyabhàvakàle niyojyatvaü na dçùñaü kimu vàcyamàtmavida ityarthaþ / aniyojyatve bàdhakamà÷aïkya pariharati-# naceti /# viùayavairàgyasya j¤ànàrthamabhyastasya j¤ànànantaramanuvçttyà viùayeùu pravartakaràganivçtternàtiprasaïga ityarthaþ / taduktaü bhagavatà 'raso 'pyasya paraü dçùñvà nivartate'iti / evamanuj¤àdiprasaïgenàniyojyaü, viduùa uktvà prakçtimupasaüharati-# tasmàditi /# ekasyàpyupàdhibhedàdanuj¤àparihàrayordçùñàntamàha-# jyotiriti /# kravyaü màüsamattãti kravyàda÷uciþ ÷ma÷ànàgnirityarthaþ //48//  END BsCom_2,3.17.48 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.49 asantate÷ càvyatikaraþ | BBs_2,3.49 | syàtàü nàmànuj¤àpariharàvekasyàpyatmano dehavi÷eùayogàt / yatsvayaü karmaphalasaübandhaþ sa caikàtmyàbhyupagame vyatikãryeta svàmyekatvàditi cet / naitadevam / asaütateþ / nahi kartçbhoktç÷càtmanaþ saütataþ sarvaiþ ÷arãraiþ saübandho 'sti / upàdhitantro hi jãva ityuktam / upàdhyasaütànàcca nàsti jãvasaütànaþ / tata÷ca karmavyatikaraþ phalavyatikaro và na bhaviùyati // 49 // ÷aïkottaratvena såtraü vyàcaùñe-# syàtàmityàdinà /# yadyapi sthåladehasaübandhàdupàdànaparityàgau syàtàü tathàpyanyakçtakarmaphalamitareõàpi bhujyeteti karmaphalavyatikaraþ sàükaryaü syàddehavi÷iùñasya svargàdibhogàyogenàvi÷iùñàtmana ekasyaiva bhoktçtvàt / tasmàtsvargã narakã ceti vyavasthàsiddhaye àtmasvaråpabhedo vàcya iti ÷aïkàrthaþ / bhavettadà sàükaryaü yadyanupahitàtmana eva bhoktçtvaü syàt / na tvetadasti / 'tadguõasàratvàt'ityatra mokùasyàpi, buddhyupahitasyaiva kartçtvàdisthàpanàt, tathàca buddheþ paradehàsaübandhàttadupahitajãvasya nàsti paradehasaübandha iti buddhibhedena bhoktçbhedànna karmàdisàükaryamiti samàdhànàrthaþ //49//  END BsCom_2,3.17.49 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.50 àbhàsa eva ca | BBs_2,3.50 | àbhàsa eva caiùa jãvaþ parasyàtmano jalasåryakàdivatpratipattavyaþ / na sa eva sàkùàt / nàpi vastvantaram / ata÷ca yathà naikasmi¤jalasåryake kampamàne jalasåryakàntaraü kampate, evaü naikasmi¤jãve karmaphalasaübandhini jãvàntarasya tatsaübandhaþ / evamapyavyatikara eva karmaphalayoþ / àbhàsasya càvidyàkçtatvàttadà÷rayasya saüsàrasyàvidyàkçtatvopapattiriti / tadvyudàsena ca pàramàrthikasya brahmàtmabhàvasyopade÷opapattiþ / yeùàü tu bahava àtmànaste ca sarve sarvagatàsteùàmevaiùa vyatikaraþ pràpnoti / katham / bahavo vibhava÷càtmàna÷caitanyamàtrasvaråpà nirguõà nirati÷ayà÷ca tadarthaü sàdhàraõaü pradhànaü tannimittaiùàü bhogàpavargasiddhiriti sàükhyàþ / sati bahutve vibhutve ca ghañakuóyàdisamànà dravyamàtrasvaråpàþ svato 'cetanà àtmanastadupakaraõàni càõåni manàüsyacetanàni / tatràtmadravyàõàü manodravyàõàü ca saüyogànnavecchàdayo vai÷eùikà àtmaguõà utpadyante / te càvyatirekeõa pratyekamàtmasu samavayanti sa saüsàraþ / teùàü navànàmàtmaguõànàmatyantànutpàdo mokùa iti kàõàdàþ / tatra sàükhyànàü tàvaccaitanyasvaråpatvàtsarvàtmanàü saünidhànàdyavi÷eùàccaikasya sukhaduþkhasaübandhe sarveùàü sukhaduþkhasaübandhaþ pràpnoti / syàdetat / pradhànapravçtteþ paruùakaivalyàrthatvàdvyavasthà bhaviùyati / anyathà hi svavibhåtikhyàpanàrthà pradhànapravçttiþ syàt / tathàcànirmokùaþ prasajyeteti / naitatsàram / nahyabhilaùitasiddhinibandhanà vyavasthà ÷akyà vij¤àtum / upapattyà tu kayàcidvyavasthocyeta / asatyàü punarupapattau kàmaü mà bhådabhilaùitaü puruùakaivalyaü, pràpnoti tu vyavasthàhetvabhàvàdvyatikaraþ / kàõàdànàmapi yadaikenàtmanà manaþ saüyujyate tadàtmàntarairapi nàntarãyakaþ saüyogaþ syàtsaünidhànàdyavi÷eùàt / tata÷ca hetvavi÷eùàtphalàvi÷eùa ityekasyàtmanaþ sukhaduþkhayoge sarvàtmanàmapi samànaü sukhaduþkhitvaü prasajyeta // 50 // aü÷etyàdyasåtre jãvasyàü÷atvaü ghañàkà÷asyevopàdhyavacchetabuddhyoktaü, saüprati evakàreõàvacchedapakùàruciü såcayan 'råpaü råpaü pratiråpo babhåva'ityàdi÷rutisiddhaüpratibimbapakùamupanyasyati bhagavàn såtrakàraþ-# àbhàsa eva ceti /# paramàtmaivànupahito jãvo na bhavati, upàdhyanubhavàt / nàpi tato bhinnaþ, 'sa eùa iha praviùñaþ'ityàdyabheda÷rutismçtivirodhàt / tasmàdavidyàtatkàryabuddhyàdipratibimba eva jãva ityarthaþ / asmin pakùe buddhipratibimbabhedàtsvargã nàrakãtyàdivyavasthà jãvatvasyàvidyakatvàdvidyayà mokùa÷cetyupapadyata ityàha-# ata÷cetyàdinà /# yastvayaü bhàskarasya pralàpaþ pratibimbasya nopàdhisaüsçùñatayà kalpitatvaü kintu svaråpeõaiva, ataþ kalpitapratibimbasya muktau sthityayogànna jãvatvamiti sa siddhàntarahasyàj¤ànakçta ityupekùaõãyaþ / yadi darpaõe mukhaü ÷uktau rajatavatkalpitaü syàttadà nedaü rajatamiti svaråpabàdhavannedaü mukhamiti bàdhaþ syàt / ato nàsti darpaõe mukhamiti saüsargamàtrabàdhànmadãyaü mukhamevedamityabàdhitamukhàbhedànubhavàtsaüsçùñatvenaiva kalpitatvaü prave÷avàkyai÷càvikçtabrahmaõa eva pratibimbabhàvàkhyaprave÷okterna svaråpakalpanà, paràkràntaü càtra darpaõañãkàyàmàcàryairityuparamyate / evaü svamate svaråpaikye 'pyupahitajãvabhedàdasàükaryamuktaü, saüprati såtre cakàrasåcitaü pareùàü, sàükaryaü vaktumupakramate-# yeùamityàdinà /# buddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdhamrabhàvanà navàtmavi÷eùaguõàþ, saünidhànàdãtyàdipadàdaudàsãnyamuktam / sàükhyaþ svàbhipràyaü ÷aïkate-# syàdetaditi /# sarveùàü puüsàü prakçtisàünidhyàdyavi÷eùe 'pi prakçtireva pratipuruùaü niyamena bhogàpavargàrthaü pravartate, tathà codde÷yapuruùàrthaniyatà pradhànapravçttiriti bhogàdivyavasthà, anyathà niyatapravçttyanaïgãkàre svamàhàtmyakhyàpanàrthà pradhànasya pravçttirityudde÷yavighàtaþ syàdityarthaþ / jaóapradhànasyodde÷yavivekàbhàvàtpuruùàrthasyàpyanàgatasyàcetanasyàniyàmakatvànna vyavasthà, mànayukti÷ånyatvàdityàha-# naitaditi /# yo hi niyàmakabhàvenodde÷yavighàtamàpàdayati taü prati tasyaivàpàdanamiùñamiti bhàvaþ / tàrkikamate 'pi bhogàdisàükaryamityàha-# kàõàdànàmiti /# heturmanaþsaüyogaþ, phalaü sukhàdi, yadàtmàdçùñakçto yo manaþsaüyogaþ sa tadàtmana eva sukhàdiheturiti vyavasthàü ÷aïkate-# syàdetaditi /# såtreõa pariharati-# netyàheti# //50//  END BsCom_2,3.17.50 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.51 syàdetat / adçùñanimitto niyamo bhaviùyatãti / netyàha- adçùñàniyamàt | BBs_2,3.51 | bahuùvàtmasvàkà÷avatsarvagateùu prati÷arãraü bàhyàbhyantaràvi÷eùeõa saünihiteùu manovàkkàyairdharmalakùaõamadçùñamuparjyate / sàükhyànàü tàvattadanàtmasamavàyi pradhànavarti pradhànasàdhàraõyànna pratyàtmaü sukhaduþkhopabhogasya niyàmakamupapadyate / kàõàdànàmapi pårvavatsàdhàraõenàtmamanaþsaüyogena nirvartitasyàdçùñasyàpyasyaivàtmana idamadçùñamiti niyame hetvabhàvàdeùa eva doùaþ // 51 // syàdetat / ahamidaü phalaü pràpnavànãdaü pariharàõãtthaü prayatà itthaü karavàõãtyevaüvidhà abhisaüdhyàdayaþ pratyàtmaü pravartamànà adçùñasyàtmanàü ca svasvàmibhàvaü niyaüsyantãti / netyàha- # pårvavat#manaþsaüyogavadadçùñasyàpi sarvàtmasàdharaõatvànna vyavasthetyarthaþ / ràgàdiniyamàttajjàdçùñaniyama ityà÷aïkyottaratvena såtraü gçhõàti-# syàdetadityàdinà# //51//  END BsCom_2,3.17.51 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.52 abhisandhyàdiùv api caivam | BBs_2,3.52 | abhisaüdhyàdãnàmapi sàdhàraõenaivàtmamanaþsaüyogena sarvàtmasaünidhau kriyamàõànàü niyamahetutvànupapatteruktadoùànuùaïga eva // 52 // aniyama uktadoùaþ / àtmàntaraprade÷asya paradehe antarbhàvàdvyavastheti ÷aïkàrthaþ //52//  END BsCom_2,3.17.52 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,3.17.53 prade÷àd iti cen nàntarbhàvàt | BBs_2,3.53 | athocyeta vibhutve 'pyatmanaþ ÷arãrapratiùñhena manasà saüyogaþ ÷arãràvacchinna evàtmaprade÷e bhaviùyatãti ataþ prade÷akçtà vyavasthàbhisaüdhyàdãnàmadçùñasya sukhaduþkhayo÷ca bhaviùyatãti / tadapi nopapadyate / kasmàt / antarbhàvàt / vibhutvàvi÷eùàddhi sarva evàtmànaþ sarva÷arãreùvantarbhavanti / tatra na vai÷eùikaiþ ÷arãràvacchinno 'pyàtmànaþ prade÷aþ kalpayituü ÷akyaþ / kalpyamàno 'pyayaü niùprade÷asyàtmanaþ prade÷aþ kàlpanikatvàdeva na pàramàrthikaü kàryaü niyantuü ÷aknoti / ÷arãramapi sarvàtmasaünidhàvutpadyamànamasyaivàtmano netareùàmiti na niyantuü ÷akyam / prade÷avi÷eùàbhyupagame 'pi ca dvayoràtmanoþ samànasukhaduþkhabhàjoþ kadàcidekenaiva tàvaccharãreõopabhogasiddhiþ syàt / samànaprade÷asyàpi dvayoràtmanoradçùñasya saübhavàt / tathàhi- devadatto yasminprade÷e sukhaduþkhamanvabhåttasmàtprade÷àdapakrànte taccharãre yaj¤adatta÷arãre ca taü prade÷amanupràpte tasyàpãtareõa samànaþ sukhaduþkhànubhavo dç÷yate sa na syàdyadi devadattayaj¤adattayoþ samànaprade÷amaniùñaü na syàt / svargàdyanupabhogaprasaïga÷ca prade÷avàdinaþ syàt / bràhmaõàdi÷arãraprade÷eùvadçùñaniùpatteþ prade÷àntaravartitvàcca svàrgàdyupabhogasya / sarvagatatvànupapatti÷ca bahånàmàtmanàü, dçùñàntàbhàvàt / vada tàvattvaü ke bahavaþ samànaprade÷à÷ceti / råpàdaya iti cet / na / teùàmapi dharmyaü÷enàbhedàllakùaõabhedàcca / natu bahånàmàtmanàü lakùaõabhedo 'sti / antyavi÷eùava÷àdbhedopapattiriticet / na / bhedakalpanàya antyavi÷eùakalpanàyà÷cetaretarà÷rayatvàt / àkà÷àdãnàmapi vibhutvaü brahmavàdino 'siddhaü kàryatvàbhyupagamàt, tasmàdàtmaikatvapakùa eva sarvadoùàbhàva iti siddham // 53 // kiü manasà saüyuktàtmaivàtmanaþ prade÷aþ / uta kalpitaþ / àdye sarvàtmanàü sarvadeheùu antarbhàvàdavyavasthà / dvitãyaü dåùayati-# tatra na vai÷eùikairiti /# sarvàtmasàünidhye sati kasyacideva prade÷aþ kalpayituma÷akyaþ / niyàmakabhàvàdityarthaþ / prade÷akalpanàmaïgãkçtyàpyàha-# kalpyeti /# kàryamabhisaüdhyàdikaü yasyàtmano yaccharãraü tatra tasyaiva bhoga iti vyavasthàmà÷aïkyàha-# ÷arãramapãti /# prade÷apakùe doùàntaramàha-# prade÷eti /# yasminnàtmaprade÷e 'dçùñotpattiþ sa kiü calaþ sthito và / nàdyaþ, acaleü'÷inyaü÷asya calanavibhàgayorasaübhavàdaõvàtmavàdàpàtàcca / dvitãye tasminneva prade÷e parasyàpi bhogadar÷anàdadçùñamastãtyekenàpi ÷arãreõa dvayoràtmanorbhogaprasaïgaþ / yadyàtmabhedàtprade÷ayorbhedastadàpi tayorekadehàntarbhàvàdbhogasàükaryaü tadavasthaü sàvayavàtmavàdaprapaïga÷ca / ki¤ca yattu yatràtmanaþ prade÷e ÷arãràdisaüyogàdadçùñamutpannaü tattatraivàcalaprade÷e sthitamiti svargàdi÷arãràvacchinnàtmanyadçùñàbhàvàdbhogo na syàdataþ prade÷abhedo na vyavasthàpakaþ / yattvatrotpannamadçùñaü svà÷raye yatra kvacidbhogaheturiti svargàdibhogasiddhiriti / tanna / bhoga÷arãraddårasthàdçùñe mànàbhàvàditi bhàvaþ / yadapi kecidàhuþ-manasa ekatve 'pyàtmanàü bhedena saüyogavyaktãnàü bhedàtkayàcitsaüyogavyaktyà kasmiü÷cedevàtmanyadçùñàdikamityasàükaryamiti / tanna / saüyogavyaktãnàü vaijàtyàbhàvena sarvàsàmevaikadehàntaþsthasarvàtmasvadçùñahetutvàpatteþ / tathàca sarvàtmanàmekasmin dehe bhoktçtvaü durvàram / ki¤ca bahånàü vibhutvamaïgãkçtya sàükaryamuktaü, saüprati kartçõàü vibhutvamasiddhamahamihaivàsmi ityalpatvànubhavànmànàbhàvàccetyàha-# sarvagatatvànupapatti÷ceti /# ki¤ca bahånàü vibhutve samànade÷atvaü vàcyaü, taccàyuktamadçùñatvàdityàha-# vadeti /# nanu råparasàdãnàmekaghañasthatvaü dçùñamiti cet, nàyamasmatsaümato dçùñàntaþ / råpasya tejomàtratvàdrasasya jalamàtratvàdgandhasya pçthivãmàtratvàdityevaü tattadguõasya svasvadharmyaü÷enàbhedàttejaàdidharmyatiriktaghañàbhàvàt / ki¤càtmanàü bahutvamapyasiddhaü, àtmatvaråpalakùaõasyàbhedàt, tathàca devadattàtmà yaj¤adattàtmano na bhinnaþ àtmatvàt, yaj¤adattàtmavat / atra vai÷eùikaþ ÷aïkate-antyavi÷eùeti / nityadravyamàtravçttayo vi÷eùàste ca svayaü svà÷rayavyàvartakà eva na sveùàü vyàvartakamapekùanta ityantyà ucyante / tathàca vi÷eùaråpalakùaõabhedàdbhavatyàtmabheda ityarthaþ / na tàvadàtmanyanàtmanaþ sakà÷àdbhedaj¤ànàrthà vi÷eùakalpanà, àtmatvàdevànàtmabhedasiddheþ / nàpyàtmanàü mitho bhedaj¤ànàrthaü tatkalpanà, àtmabhedasyàdyàpyasiddheþ / naca vi÷eùabhedakalpanàdevàtmabhedakalpanà yuktà, àtmabhedaj¤aptàvàtmasu vi÷eùabhedasiddhistatsiddhau tajj¤aptirityanyonyà÷rayàditi parihàràrthaþ / yattu bahånàü vibhutve àkà÷adikkàlà dçùñànta iti so 'pyasaümata ityàha-# àkà÷àdãnàmiti /# vibhutvasyaikavçttitve làghavànna vibhubhedaþ / yathaikasminnàkà÷e bherãvãõàdibhedena tàramandràdi÷abdavyavasthà evamekasminnapyàtmani buddhyupàdhibhedena sukhàdivyavasthopapatteràtmabhede 'pi vyavasthànupapatteruktatvànmudhà bhedakalpanetyupasaüharati-# tasmàditi /# evaü bhåtabhoktç÷rutãnàü virodhàbhàvàdbrahmaõyadvaye samanvaya iti siddham //53//  END BsCom_2,3.17.53 iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷rã÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ samàptaþ // 3 // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3// # iti dvitãyàdhyàyasya pa¤camahàbhåta-jãva÷rutãnàü virodhaparihàràkhyastçtãyaþ pàdaþ #// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ / atra pàde liïga÷arãra÷rutãnàü virodhaparihàraþ # dvitãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ /#  ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.1 1 pràõotpattyadhikaraõam / så. 1-4 tathà pràõàþ | BBs_2,4.1 | viyadàdiviùayaþ ÷rutivipratiùedhastçtãyena pàdena parihçtaþ / caturthenedànãü pràõaviùayaþ parihriyate / 'tatra tàvat tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.3) iti, 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (taitti. 2.1.1) iti caivamàdiùåtpattiprakaraõeùu pràõànàmutpajirnàmnàyate kvaciccànutpattirevaiùàmàmnàyate 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7) 'tadàhuþ kiü tadasadàsãdityçùayo vàva te 'gre 'sadàsãt / tadàhuþ ke te çùaya iti / pràõà vàva çùayaþ' ityatra pràgutpatteþ pràõànàü sadbhàva÷ravaõàt / anyatra tu pràõànàmapyutpattiþ pañhyate- 'yathàgnerjvalataþ kùudrà visphuliïgà vyuccarantyevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' iti, 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (muõóa. 2.1.3) iti, 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (mu. 2.1.8) iti, 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàü khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivãndriyaü mano 'nnam' (pra. 6.4) iti caivamàdiprade÷eùu / tatra tatra ÷rutivipratiùedhàdanyataranirdhàraõakàraõàniråpaõàccàpratipattiþ pràpnoti / athavà pràgutpatteþ sadbhàva÷ravaõàdgauõã pràõànàmutpattiriti pràpnoti / ata uttaramidaü pañhati- 'tathà pràõàþ' iti / kathaü punaratra tathetyakùarànulomyaü prakçtopamànàbhàvàt / sarvagatàtmabahutvavàdidåùaõamatãtànantarapàdànte prakçtaü tattàvannopamànaü saübhavati sàdç÷yàbhàvàt / sàdç÷ye hi satyupamànaü syàt / yathà siühastathà balavarmoti / adçùñasàmyapratipàdanàrthamiti yadyucyeta, yathàdçùñasya sarvàtmasaünidhàvutpadyamànasyàniyatatvamevaü pràõànàmapi sarvàtmanaþ pratyaniyatatvamiti / tadapi dehàniyamenaivoktatvàtpunaruktaü bhavet / naca jãvena pràõà upamãyeransiddhàntavirodhàt / jãvasya hyanutpattiràkhyàtà / pràõànàü tåtpattirvyàcikhyàsità / tasmàttathetyasaübaddhamiva pratibhàti / na / udàharaõopàttenàpyupamànena saübandhopapatteþ / atra pràõotpattivàdivàkyajàtamujadàharaõam- 'etasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ sarve lokàþ sarve devàþ sarvàõi bhåtàni vyuccaranti' (bç. 2.1.20) ityeva¤jàtãyakam / tatra yathà lokàdayaþ parasmàdbrahmaõa utpadyante tathà pràõà apãtyarthaþ / tathà- 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' (muõóa. 2.1.3) ityevamàdiùvapi khàdivatpràõànàmutpattiriti draùñavyam / athavà 'pànavyàpacca tadvat' (jai.a. 3.4.15) ityevamàdiùu vyavahitopamànasaübandhasyàpyà÷ritatvàt / yathàtãtànantarapàdàdyuktà viyadàdayaþ parasya brahmaõo vikàràþ samadhigatàstathà pràõà api parasya brahmaõo vikàrà iti yojayitavyam / kaþ punaþ pràõànàü vikàratve hetuþ / ÷rutatvameva / nanu keùucitprade÷eùu na pràõànàmutpattiþ ÷råyata ityuktaü tadayuktam / prade÷àntareùu ÷ravaõàt / nahi kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü nivàrayitumutsahate / tasmàcchrutatvàvi÷eùàdàkà÷àdivatpràõà apyutpadyanta iti såktam // 1 // ---------------------- FN: pràõaviùayaþ pràõotpattisaükhyàtattvàdiviùayaþ / ànulomyamà¤jasyam / yathà tçtãyàdhyaye caturthapàdeùvapratigraheùvadhikaraõapårvapakùanyàyo bahusåtravyavahito 'pi somavamane paràmç÷yate tadvadatràpi j¤eyam / pårvàdhikaraõe kartuþ svaråpaü vicàrya tadupakaraõànàmindriyàõàmutpatti sàdhayati-# tathà pràõàþ /# bhåtabhoktçvicàrànantaraü bhautikapràõavicàra iti hetuhetumadbhàvaü pàdayoþ saügatimàha-# viyadàdãti /# tameva vipratiùedhamàha-# tatretyàdinà /# yadyapi pràõànàmanutpattau ekavij¤ànapratij¤ànupapatterviyadadhikaraõanyàyàtteùàmutpattiþ sidhyati tathàpi pralaye pràõasadbhàva÷rutergatikathanàrthametadadhikaraõamityapaunaruktyam / atra pràõà viùayàþ / te kimutpadyante na veti ÷rutãnàü vipratipattyà saü÷aye tàsàü samabalatvàdanirõaya ityapràmàõyamiti pårvapakùaphalaü, tatra gauõavàdã samàdhànamàha-# athaveti /# pràõànàü pralaye sadbhàva÷ruterniravakà÷atvena balãyastvàdutpatti÷rutirjãvotpatti÷rutivadgauõãtyavirodha ityarthaþ / apramàõapakùavadgauõapakùo 'pi mukhyasiddhàntinaþ pårvapakùa eveti j¤àpanàrthamathavetyuktam / mukhyasiddhàntyàha-# ata iti /# tathà÷abdamàkùipati-# kathamiti /# ànulomyamà¤jasyamityarthaþ / sàmyaü sphuñayati-# yathàdçùñasyeti /# dåùaõavatpràõà ityananvitam / yadyapyadçùñavatpràõà apyaniyatà iti såtramanveti tathàpi punaruktam / jãvavatpràõà notpadyanta iti såtràrtha÷cedapasiddhànta ityàkùepàrthaþ / samàdhatte-# na / udàharaõeti /# dçùñànto dàrùñàntikasaünihito vàcya ityaïgãkçtyaikavàkyasthatvena sàünidhyamuktam / saüprati nàyaü niyamaþ / jaimininà bhagavatà vyavahitadçùñàntasyà÷ritatvàdityàha-# athaveti /# asti tçtãyàdhyàye '÷vapratigraheùñyadhikaraõaü, tasyedaü viùayavàkyaü, 'yàvato '÷vànpratigçhõãyàttàvato vàruõàü÷catuùkapàlànnirvapet'ityetaduttaràdhikaraõe kimiyaü vàruõãùñirdàturuta pratigrahãturiti vi÷aye 'pratigçhõãyàt'iti ÷ruteþ pratigrahãturityà÷aïkya 'prajàpatirvaruõàyà÷vamanayat'ityupakrame dàtçkãrtanàlliïgàda÷vadàtureveti sthàsyati, ataþ pratigçhõãyàdityasya padasyà÷vàn yaþ pratigràhayedityarthaþ dadyàditi yàvat / 'yo '÷vadàtà sa vàruõãmiùñiü kuryàt'iti vàkyàrthe sthite cintà-a÷vadànanimitteyamiùñiþ kiü laukike '÷vadàne vaidike veti / tatra 'na kesariõo dadàti', iti niùiddhalaukikà÷vadàne doùasaübhavàttanniràsàrtheyamiùñiriti doùàttviùñirlaukike syàditi såtreõa pràpte siddhàntaþ-'atra hi varuõo và etaü gçhõàti yo '÷vaü pratigçhõàti'iti dàturdeùaü saükãrtyeùñirvihità / varuõa÷abdo jalodaràkhyaroge råóhaþ / naca laukike '÷vadàne 'yaü rogo bhavati iti prasiddham / nacànenaiva vàkyena prasiddhiþ / dàne doùastanniràsàrthà ceùñiritivadator'thabhede vàkyabhedàt / naca vçõotãti vyutpattyà varuõa÷abdo niùedhàtikramakçtadoùànuvàdaka iti yuktaü, råóhityàgàpàtàt / tattyàge ca vaidike 'pi dàne '÷vatyàgajanyaduþkhaü pràptamuktavyutpattyà ÷aknotyanuvadituü, tasmàtpràptànuvàdyarthavàdo 'yamiti yaj¤asaübandhinya÷vadàne iyamiùñirityevaü vicàryoktam-# pànavyàpacca tadvaditi /# somapàne kriyamàõe vyàpadvamanaü yadi syàttadà 'etaü saumendraü ÷yàmàkaü caruü nirvapet'iti ÷råyate / tatrà÷vapratigraheùñyadhikaraõapårvapakùanyàyo bahusåtravyavahitastadvaditi paràmç÷yate, tadvallaukike dhàtusàmyàrthaü pãtasomasya vamane 'yaü caruþ syàdvamananimittendriya÷oùàkhyadoùasya dçùñasya 'indriyeõa vãryeõa vyçdhyate yaþ somaü vamati'ityanuvàdàditi pårvapakùasåtràrthaþ / vaidike tu somapàne ÷eùapratipatterjàtatvàdvamane 'pina doùa iti siddhàntaþ / loke vamanakçtendriya÷oùasya dhàtusàmyakaratvena guõatvànna doùatà / vede tu 'mà me vàïnàbhimatigàþ'iti sàmyagjaraõàrthamantraliïgàdvamane karmavaiguõyàttasya doùatà / tasmàdvaidikasomavamane saumendra÷caruriti sthitamityevamàdiùu såtreùvityarthaþ //1//  END BsCom_2,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.2 gauõyasaübhavàt | BBs_2,4.2 | yatpunaruktaü pràgutpatteþ sadbhàva÷ravaõàdgauõã pràõànàmutpatti÷rutiriti / tatpratyàha- gauõyasaübhavàditi / gauõyà asaübhavo gauõyasaübhavaþ / nahi pràõànàmutpatti÷rutirgauõã saübhavati / pratij¤àhàniprasaïgàt / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti hyekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àya tatsàdhanàyedamàmnàyate- 'etasmàjjàyate pràõaþ' (muõóa. 2.1.3) ityàdi / sà ca pratij¤à pràõàdeþ samastasya jàgato brahmavikàratve sati prakçtivyatirekeõa vikàràbhàvàtsiddhyati / gauõyàü tu pràõànàmutpatti÷rutau pratij¤eyaü hãyeta / tathàca pratij¤àtàrthamupasaüharati- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma tapo brahma paràmçtam' (muõóa. 2.2.11) iti, 'brahmaivedaü vi÷vamidaü variùñam' (muõóa. 2.2.11) iti ca / tathà 'àtmano và are dar÷anena ÷ravaõena matyà vij¤ànenedaü sarvaü viditam' ityeva¤jàtãyakàsu ÷rutiùveùaiva pratij¤à yojayitavyà / kathaü punaþ pràgutpatteþ pràõànàü sadbhàva÷ravaõam / naitanmålaprakçtiviùayam / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhro hyakùaràtparataþ paraþ' (muõóa, 2.1.2) iti målaprakçteþ pràõàdisamastavi÷eùarahitatvàvadhàraõàt / avàntaraprakçtiviùayaü tvetatsvavavikàràpekùaü pragutpatteþ pràõànàü sadbhàvàvadhàraõamiti draùñavyam / vyàkçtaviùayàõàmapi bhåyasãnàmavasthànàü ÷rutismçtyoþ prakçtivikàrabhàvaprasiddheþ / viyadadhikaraõe hi 'gauõyasaübhavàt' iti pårvapakùasåtratvàdgauõã janma÷rutirasaübhavàditi vyàkhyàtam / pratij¤àhànyà ca tatra siddhànto 'bhihitaþ / iha tu siddhàntasåtratvàdgoõyà janma÷ruterasaübhavàditi vyàkyàtam / tadanurodena tvihàpi gauõã janma÷rutisaübhavàditi vyàcakùàõaiþ pratij¤àhànirupekùità syàt // 2 // nanu pratij¤àpi gauõã kaü na syàdityata àha-# tathàca pratij¤àtàrthamiti /# upakramopasaühàràbhyàü pratipipàdayiùitàdvitãyatvapratij¤ànurodhena pràõotpattirmukhyaiveti bhàvaþ / muõóakavacchrutyantare 'pi pratij¤àdar÷anàtsà mukhyetyàha-# tatheti /# eùà pratij¤à pràõotpattimukhyatve hetutvena draùñavyetyarthaþ / idànãü pralaye pràõasatva÷rutergatiü pra÷napårvakamàha-# kathamityàdinà /# nedaü vàkyaü mahàpralaye paramakàraõasya brahmaõaþ pràõavattvaparaü kintvavàntarapralaye hiraõyagarbhàkhyàvàntaraprakçtiråpapràõasadbhàvaparamityarthaþ / nanu hiraõyagarbharåpavikàrasya sattve kathaü tadà vikàràsattvakathanaü, tatràha-# svavikàreti /# svasya kàryabrahmaõo yatkàryaü sthålaü tasyotpattirityarthaþ / nanu yathà÷ruti mahàpralaye pràõasadbhàvaråpaü liïgaü pràõànutpattisàdhakaü kimityavàntarapralayaparatayà nãyata iti cet 'etasmàjjàyate pràõaþ'ityàdi prabalajanma÷rutibalàditi vadàmaþ / nanu vikàrasya brahmaõaþ kathaü prakçtitvamityata àha-# vyàkçteti /# 'hiraõyagarbheþ samavartatàgre'ityàdi÷rutau 'àdikartà sa bhåtànàü'ityàdi smçtau ca vikàràtmanàmapi målakàraõàvasthàråpàõàü brahmaviràóàdãnàü prakçtivikàrabhàvena prasiddhirasti / pårvàpekùayà / vikàrasyàpyuttaràpekùayà prakçtitvamityarthaþ / kecidviyadadhikaraõànurodhenedaü såtraü vyàcakùate tàndåùayati-# viyaditi# //2//  END BsCom_2,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.3 tatpràk÷rute÷ ca | BBs_2,4.3 | ita÷càkà÷àdãnàmiva pràõànàmapi mukhyaiva janma÷rutiþ / yajjàyata ityekaü janmavàcipadaü pràõeùu pràk÷rutaü saduttareùvapyàkà÷àdiùvanuvartate / 'etasmàjjàyate pràõaþ' (mu. 2.1.3) ityatràkà÷àdiùu mukhyaü janmeti pratiùñhàpitaü tatsàmànyàtpràõeùvapi mukhyameva janma bhavitumarhati / nahyekasminprakaraõa ekasmiü÷ca vàkya ekaþ ÷abdaþ sakçduccarito bahubhiþ saübadhyamànaþ kvacinmukhyaþ kvacidgauõa ityadhyavasàtuü ÷akyam / vairåpyaprasaïgàt / tathà 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàm' (pra÷na. 6.4) ityatràpi pràõeùu ÷rutaþ sçjatiþ pareùvapyutpattimatsu ÷raddhàdiùvanuùajyate / yatràpi pa÷cacchruta utpattivacanaþ ÷abdaþ pårvaiþ saübadhyate tatràpyeùa eva nyàyaþ / yathà 'sarvàõi bhåtàni vyuccaranti' ityayamante pañhito vyuccaranti÷abdaþ pårvairapi pràõàdibhiþ saübadhyate // 3 // tasya jàyata iti padasyàkà÷àdiùu mukhyasya pàñhàpekùayà pràcãneùu pràõeùu ÷rutermukhyaü janmeti såtrayojanà-# tatsàmànyàditi /# tenàkà÷àdijanmanà sàmànyameka÷abdoktatvaü tasmàdityarthaþ / ekasminvàkye ekasya ÷abdasya kvacinmukhyatvaü kvacidgauõatvamiti vairåpyaü na yuktamiti nyàyamanyatràpyatidi÷ati-# yatràpi pa÷càcchruta iti# //3//  END BsCom_2,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.1.4 tatpårvakatvàd vàcaþ | BBs_2,4.4 | yadyapi 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityetasminprakaraõe pràõànàmutpattirna pañhyate, tejobannànàmeva ca trayàõàü bhåtànàmutpatti÷ravaõàt / tathàpi brahmaprakçtikatejobannapãrvakatvàbhidhànàdvàkpràõamanasàü tatsàmànyàcca sarveùàmeva pràõànàü brahmaprabhavatvaü siddhaü bhavati / tathàhi- asminneva prakaraõe tejobannapårvakatvaü vàkpràõamanasàmàmnàyate- 'annamayaü hi somya mana àpomayaþ pràõastejomayã vàk' (chà. 6.5.4) iti / tatra yadi tàvanmukhyamevaiùàmannàdimayatvaü tato vartata eva brahmaprabhavatvam / atha bhàktaü tatàpi brahmakartçkàyàü nàmaråpavyàkriyàyàü ÷ravaõàt 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.3) iti copakramàt 'aitadàtmyamidaü sarvam' (chà. 6.8.7) iti copasaühàràcchrutyantaraprasiddhe÷ca brahmakàryatvaprapa¤canàrthameva manaàdãnàmannàdimayatvavacanamiti gamyate / tasmàdapi pràõànàü brahmavikàratvasiddhiþ // 4 // yaccoktaü chàndogye 'pi pràõànàmutpattirna ÷råyata iti, tatràha-# tatpårvakatvàdvàca iti /# atra såtre vàkpadaü pràõamanasorupalakùaõam / vàkpràõamanasàü tejobatrapårvakatvoktera÷ravaõamasiddhamiti yojanà / tairvàgàdibhi÷cakùuràdãnàü sàmànyaü karaõatvaü tatsàmànyàdityarthaþ / atra mayaóvikàre mukhya iti pakùe vartata eva pràõànàü brahmakàryatvaü tejobannànàü brahmavikàratvàt / yadi pràõasya vàyorjalavikàratvàyogàttadadhãnasthitikatvamàtreõa bhaktastathàpi pràõànàü vikàratve bhåtàdhãnasthitikatvaü liïgaü mayañoktamiti siddhaü brahmakàryatvaü 'sa pràõamasçjata'ityàdi÷rutyantare spaùñaü brahmakàryatvokte÷ca / tasmàtpràõànàmutpatti÷rutãnàü sadbhàva÷rutyavirodhàtkàraõe brahmaõi samanvaya iti siddham / liïga÷arãravicàràtmakàdhikaraõànàü liïgàttvaüpadàrthabhedadhãþ phalamiti draùñavyam //4//  END BsCom_2,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.2.5 2 saptagatyadhikaraõam / så. 5-6 sapta gater vi÷eùitatvàc ca | BBs_2,4.5 | utpattiviùayaþ ÷rutivipratiùedhaþ pràõànàü parihçtaþ / saükhyaviùaya idànãü parihriyate / tatra mukhyaü pràõamupariùñàdvakùyati / saüprati tu katãtare pràõà iti saüpradhàrayati / ÷rutivipratipatte÷càtra vi÷ayaþ / kvacitsapta pràõàþ saükãrtyante- 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (muõóa. 2.1.8) iti / kvaciccàùñau pràõà grahatvena guõena saükãrtyante- ' aùñau grahà aùñàvatigrahàþ'' (bç. 3.2.1) iti / kvacinnava- 'sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõà dvàvavà¤cau' (tai. saü. 5.1.7.1) iti / kvacidda÷a- 'nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷amã' iti / kvacidekàda÷a- 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ' (bç. 3.9.4) iti / kvaciddvàda÷a- 'sarveùàü spar÷ànàü tvagekàyanam' (bç. 2.4.11) ityatra / kvacittrayoda÷a 'cakùu÷ca draùñavyaü ca' (bç. 4.8) ityatra / evaü hi vipratipannàþ pràõeyattàü prati ÷rutayaþ / kiü tàvatpràptam / saptaiva pràõà iti / kutaþ gateþ / yatastàvanto 'vagamyante- 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (muõóa. 2.1.8) ityevaüvidhàsu ÷rutiùu / vi÷eùità÷caite 'sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõàþ' ityatra / nanu 'pràõà guhà÷ayà nihitàþ sapta sapta' (muõóa. 2.1.8) iti vãpsà ÷råyate, sà saptabhyo 'tiriktànpràõàngamayati / naiùa doùaþ / puruùabhedàbhipràyeyaü vãpsà pratipuruùaü sapta sapta pràõà iti, na tattvabhedàbhipràyà sapta saptànye 'nye pràõà iti / nanvaùñatvàdikàpi saükhàyà pràõeùådàhçtà kathaü saptaiva syuþ / satyamudàhçtà / virodhàttvanyatamà saükyàdhyavasàtavyà / tatra stokakalpanànurodhàtsaptasaükhyàdhyavasànam / vçttibhedàpekùaü ca saükhyàntara÷ravaõamiti manyate // 5 // ---------------------- FN: vi÷ayaþ saü÷ayaþ / grahatvaü bandhakatvam / gçhõanti badhnantãti grahà indriyàõi / atigrahàþ grahànatikràntà viùayà ityarthaþ / avà¤cau pàyåpasthau / gateþ avagateþ / evaü janmalabdhasattàkànàü pràõànàmupajãvyopajãvakatvasaügatyà sàükhyàü nirõetuü ÷rutãnàü virodhàtsaü÷aye pårvapakùayati-# saptagatervi÷eùitatvàcca /# vi÷ayaþ saü÷ayaþ / indriyàõyatra viùayaþ / pa¤ca dhãndriyàõi vàïmana÷ceti sapta pràõà eta eva hastena sahàùñau / grahatvaü bandhakatvaü / gçhõanti badhnantãti grahà indriyàõi teùàü bandhakatvaü viùayàdhãnamityatigrahàþ grahànatikràntà viùayà ityarthaþ / dve ÷rotre dve cakùuùi dve ghràõe vàkceti sapta ÷ãrùõi bhavàþ pràõà dvàvavà¤cau pàyåpasthau ceti nava, j¤ànakarmendriyàõi da÷eme puruùe dehe pràõàþ àtmà mana ekàda÷a pràõà iti siddhàntakoñiruktà / eta eva hçdayàkhyayà buddhyà sahadvàda÷a / ahaïkàreõa saha trayoda÷a / ÷rutitaþ saptatvàvagaterye ÷ãrùaõyàþ sapta te pràõà iti ÷ãrùaõyodde÷ena pràõatvavi÷eùaõàdvà ÷ãrùaõyànàü pràõatva÷abdità, indriyatvaparisaükhyayà saptaiva pràõà iti såtrayojanà / saptatvaü vãpsàviruddhamiti ÷aïkate-# nanviti /# guhàyàü hçdaye ÷erata iti guhà÷ayàþ / svasthàneùu nihità nikùiptà ityarthaþ / cittena caturda÷atvaü mantavyam / pårvapakùã pariharati-# naiùa doùa iti# //5//  END BsCom_2,4.2.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.2.6 atrocyate- hastàdayas tu sthite 'to naivam | BBs_2,4.6 | hastàdayastvapare saptabhyo 'tiriktàþ pràõàþ ÷råyante- 'hastau vai grahaþ sa karmaõàtigraheõa gçhãto hastàbhyàü hi karma karoti' (bç. 3.2.8) ityevamàdyàsu ÷rutiùu / sthite ca saptatvàtireke saptatvamantarbhàvàcchakyate saübhàvayitum / hãnàdhikasaükhyàvipratipattau hyadhikà saükhyà saügràhyà bhavati tasyàü hãnàntarbhavati natu hãnàyàmadhikà / ata÷ca naivaü mantavyaü stokakalpanànurodhàtsaptaiva pràõàþ syuriti / uttarasaükhyànurodhàttvekàda÷aiva te pràõàþ syuþ / tathà codàhçtà ÷rutiþ - 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ' (bç. 3.9.4) iti / àtma÷abdena càtràntaþkaraõaü parigçhyate, karaõàdhikàràt / nanvekàda÷atvàdapyadhike dvàda÷atrayoda÷atve udàhçte / satyamudàhçte / nanvekàda÷àbhyaþ kàryajàtebhyo 'dhikaü kàryajàtamasti yadarthamadhikaü karaõaü kalpyeta / ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ pa¤ca buddhibhedàstadarthàni pa¤ca buddhãndriyàõi / vacanàdànaviharaõotsargànandàþ pa¤ca karmabhedàstadarthàni ca pa¤ca karmendriyàõi / sarvàrthaviùayaü traikàlyavçtti manatvekamanekavçttikam / tadeva vçttibhedàt kvacidbhinnavadvyapadi÷yate- 'mano buddhiraïaükàra÷cittaü ca' iti / tathàca ÷rutiþ kàmàdyà nànàvidhà vçttiranukramyàha- 'etatsarvaü mana eva' (bç. 1.5.3) iti / apica saptaiva ÷ãrùaõyànpràõànabhimanyamànasya catvàra eva pràõà abhimatàþ syuþ / sthànabhedàddhyete catvàraþ santaþ sapta gaõyante 'dve ÷rotre dve cakùuùã dve nàsike ekà vàk' iti / naca tàvatàmeva vçttibhedà itare pràõà iti ÷akyate vaktuü, hastàdivçttãnàmatyantavijàtãyatvàt / tathà 'nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷amã' ityatràpi dehacchidrabhedàbhipràyeõaiva da÷a pràõà ucyante na pràõatattvabhedàbhipràyeõa / nàbhidda÷amiti vacanàt / nahi nàbhirnàma ka÷citpràõaþ prasiddho 'sti / mukhyasya tu pràõasya bhavati nàbhirapyekaü vi÷eùàyatanamityato nàbhirda÷amãtyucyate / kvacidupàsanàrthaü katicitpràõà gaõyante kvacitpradar÷anàrtham / tadevaü vicitre pràõeyattàmnàne sati kva kiüparamàmnànamiti vivektavyam / kàryajàtava÷àttvekàda÷àtvàmnànaü pràõaviùayaü pramàõamiti sthitam / iyamaparà såtradvayayojanà / saptaiva pràõàþ syuryataþ saptànàmeva gatiþ ÷råyate- 'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityatra / nanu sarva÷abdo 'pyatra pañhyate, tatkathaü saptanàmeva gatiþ pratij¤àyata iti / vi÷eùitatvàdityàha / saptaiva hi pràõà÷cakùuràdayastvakparyantà vi÷eùità iha prakçtàþ 'sa yatraiva càkùuùaþ puruùaþ paràïparyàvartate 'thàråpaj¤o bhavati' (bç. 4.4.1) 'ekãbhavati na pa÷yatãtyàhuþ' (bç. 4.4.2) ityevamàdinànukramaõena / prakçtagàmã ca sarva÷abdo bhavati yathà sarve bràhmaõà bhojayitavyà iti ye nimantritàþ prakçtà bràhmaõàsta eva sarva÷abdenocyante nànye / evamihàpi ye prakçtàþ sapta pràõàsta eva sarva÷abdenocyante nànya iti / nanvatra vij¤ànamaùñamamanukràntaü, kathaü saptànàmevànukramaõam / naiùa doùaþ / manovij¤ànayostattvàbhedàdvçttibhede 'pi saptatvopapatteþ / tasmàtsaptaiva pràõà iti / evaüpràpte bråmaþ - hastàdayastvapare saptabhyo 'tiriktàþ pràõàþ pratãyante-' hastau vai grahaþ' (bç. 3.2.8) ityàdi÷rutiùu / grahatvaü ca bandhanabhàvo gçhyate,badhyate kùetraj¤o 'nena grahasaüj¤akena bandhaneneti / sa ca kùetraj¤o naikasminneva ÷arãre badhyate, ÷arãràntareùvi tulyatvàdbandhanasya / tasmàccharãràntarasaücàrãdaü grahasaüj¤akaü bandanamityarthàduktaü bhavati / tathàca smçtiþ - puryaùñakena liïgena pràõàdyena sa yujyate / tena baddhasya vai bandho mokùo muktasya tena ca / iti pràïmokùàdgrahasaüj¤akenànena bandhanenàviyogaü dar÷ayati / àtharvaõe ca viùayendriyànukramaõe cakùuùa draùñavyaü ca ityatra tulyavaddhastàdãnãndriyàõi saviùayàõyanukràmati-' hastau càdàtavyaü copastha÷cànandayitavyaü ca pàyu÷ca visarjayitavyaü ca pàdau ca gantavyaü ca' ( pra. 4.8) iti / tathà 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aste yadàsmàccharãrànmartyàdutkràmantyatha rodayanti' (bç. 3.9.4) ityekàda÷ànàü pràõànàmutkràntiü dar÷ayati / sarva÷abdo 'pi ca pràõa÷abdena saübadhyamàno '÷eùànpràõànabhidadhàno dar÷ayati / sarva÷abdo 'pi ca pràõa÷abdena saübadhyamàno '÷eùànpràõànabhidadhàno na prakaraõava÷ena saptasvevàvasthàpayituü ÷akyate, prakaraõàcchabdasya balãyastvàt / sarve bràhmaõà bhojayitavyà ityatràpi sarveùàmevàvanivartinàü bràhmaõànàü grahaõaü nyàyyaü, sarva÷abdasàmarthyàt / sarvabhojanàsaübhavàttu tatra nimantritamàtraviùayà sarva÷abdasya vçttirà÷rità / iha tu na ki¤citsarva÷abdàrthasaükocane kàraõamasti / tasmàtsarva÷abdenàtrà÷eùàõàü pràõànàü parigrahaþ / pradar÷anàrthe ca saptànàmanukramaõamityanavadyam / tasmàdekàda÷aiva pràõàþ ÷abdataþ kàryata÷ceti siddham // 6 // ---------------------- FN: guhàyàü hçdaye ÷erata iti guhà÷ayàþ svastàneùu nihitàþ nikùiptàþ / karmaõà hastanirvartyàdànena gçhãtaþ saübaddhaþ / trayaþ kàlàstraikàlyaü tadviùaya vçttiryasya tantraikàlyavçtti / cakùuràdayastvakparyantà utkràntau vi÷eùitàþ / iha utkràntiprakaraõe / pràõàdipa¤cakaü bhåtasåkùmapa¤cakaü j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakaü antaþkaraõacatuùñayaü avidyà kàmaþ karma ceti paryuùñakam / siddhàntinàpyekàda÷asu manovçttibhedànni÷cayàtmikà buddhiþ, garvàtmako 'haïkàraþ, smaraõàtmakaü cittamiti dvàda÷àdisaükhyàntarbhàvanãyà / tato varaü pràthamikasaptatve 'ntarbhàvaþ làghavàditi pràpte siddhàntayati-# atreti /# àdànena karmaõà gçhãta saübaddhaþ / saübandhamevàha-# hastàbhyàmiti /# ato 'dhikasaükhyàyà nyånàyàmantarbhàvàyogàtsaptaiva pràõàþ syurlàghavànurodhàdityevaü na mantavyamityanvayaþ / tarhi katãndriyàõãtyàkàïkùayàmàha-# uttareti /# '÷rutãnàü mitho virodhe sati mànàntarànugçhãtà ÷rutirbalãyasã'iti nyàyena kàryaliïgànumànànugçhãtaikàda÷apràõa÷rutyanusàreõànyàþ ÷rutayo neyà ityabhisaüdhàyàha-# satyamiti /# ekàda÷akàryaliïgànyàha-# ÷abdeti /# trayaþ kàlàstraikàlyaü tadviùayà vçttiryasya tatraikàlyavçtti / indriyàntaràõàü vartamànamàtragràhitvàdatãtàdij¤ànàya mano 'ïgãkàryamityarthaþ / vi÷eùitatvàdityuktaü nirasyati-# apica sapteti / naca tàvatàmiti /# àdànàdãnàü ÷rotràdibhyo 'tyantavaijàtyàdityartha / teùàü tadvçttitve badhiràdãnàmàdànàdi na syàditi bhàvaþ / kathaü tarhi chidre pràõa÷abda ityà÷aïkya lakùaõayetyàha-# mukhyasya tviti /# 'sapta pràõàþ prabhavanti'ityupàsanàrtham / 'aùñau grahà'iti ÷rutiståpalakùaõàrthà / pàyåpasthapàdànàmapi bandhakatvàvi÷eùàditi vivektavyam / nanvidaü såtravyàkhyànamasaügataü pa¤cadhãndriyàvàïmanasàü saptatvàvagatiþ ÷ãrùaõyànàü caturõàü vi÷eùitatvamiti hetorvaiyadhikaraõyàduktaparisaükhyàdoùàccetyaruceràha-# iyamapareti /# indriyàõi katãti saüdehe pårvapakùasåtraü yojayati-# sapteti /# taü jãvàtmànaü ye pràõàþ saha gacchanti teùàmeva bhogahetutvàdindriyatvamityarthaþ / vipannàvasthàyàmeva càkùupa÷cakùuùi sthito 'nugràhakasåryàü÷aråpaþ puruùaþ paràï paryàvartate bahirde÷àtsvàü÷inaü surye pratigacchati / atha tadànãmayaü mumårùuraråpaj¤o bhavati / devàü÷e devaü praviùñe liïgàü÷a÷cakùurhçdaye manasaikãbhavati tadàyaü na pa÷yatãti pàr÷vasthà àhurityarthaþ / àdipadàt 'na jighrati na vadati na ramayate na ÷çõoti na manute na spç÷ati na vijànàti'iti gçhyate / saptànàmeva jãvena saha gatirityasiddhaü, grahatva÷rutyà hastàdãnàmapi gatipratãteriti siddhàntayati-# evamityàdinà /# hastàdibandhasya pràïmokùàtsahagatau smçtimàha-# puryaùñakeneti /# pràõàdipa¤cakaü bhåtasåkùmapa¤cakaü j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakamantaþkaraõacatuùñayamavidyà kàmaþ karma ceti puryaùñakamàtmano j¤àpakatvàlliïgaü sati saübhave sarva÷rutisaükoco na yukta ityàha-# sarva÷abdo 'pãti /# tasmàtsaükhyà÷rutãnàmavirodhàdekàda÷endriyakàraõe brahmaõi samanvaya iti siddham //6//  END BsCom_2,4.2.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.3.7 pràõàõutvàdhikaraõam / så. 7 aõava÷ ca | BBs_2,4.7 | adhunà pràõànàmeva svabhàvàntaramabhyuccinoti / aõava÷caite prakçtàþ pràõàþ pratipattavyàþ / aõutvaü caiùàü saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvaü, kçtsnadehavyàpikàryànupapattiprasaïgàt / såkùmà ete pràõàþ sthålà÷cetsyurmaraõakàle ÷arãrànnirgacchanto bilàdahirivopalabhyeranmriyamàõasya pàr÷vasthaiþ / paricchinnà÷caite pràõàþ sarvagatà÷cetsyurutkràntigatyàgati÷rutivyàkopaþ syàt / tadguõasàratvaü ca jãvasya na siddhyet / sarvagatànàmapi vçttilàbhaþ ÷arãrade÷e syàditi cet / na. vçttimàtrasya karaõatvopapatteþ / yadeva hyupalabdhisàdhanaü vçttiranyadvà tasyaiva naþ karaõatvaü saüj¤àmàtre vivàda iti karaõànàü vyàpitvakalpanà nirarthikà / tasmàtsåkùmàþ paricchinnà÷ca pràõà ityadhyavasyàmaþ // 7 // ---------------------- FN: anudbhåtaråpaspar÷atvaü såkùmatvam / paricchedo 'lpatvam / # aõava÷ca /# 'pràõàþ sarve 'nantàþ'iti ÷ruterindriyàõàü vibhutvàtteùàmutkràntirasiddhà kintu tattaddehe teùàmabhivyaktiråpàþ pràde÷ikyo vçttayaþ santi na tàsàmutkràntyàdiriti sàükhyànàmàkùepaþ, tatsaügatyà pràõàþ kiüparimàõà iti saüdehe siddhàntayati-# adhunetyàdinà /# utpattisaükhyànirõayànantaraü parimàõaü niråpyata ityarthaþ / anudbhåtaråpaspar÷atvaü såkùmatvam / paricchedo 'lpatvam / buddhyàdãnàü vibhutve tadupàdhikamàtmano 'õutvàdikaü na siddhyedityuktanyàyavirodhamàha-# tadguõasàratvamiti /# uktàkùepamanådya nirasyati-# sarvagatànàmiti /# ànantya÷ruterupàsanàrthatvànnotkràntyàdi÷rutãnàü tayà virodha iti siddham //7//  END BsCom_2,4.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.4.8 4 pràõa÷raiùñhyàdhikaraõam / så. 8 ÷reùñha÷ ca | BBs_2,4.8 | mukhya÷ca pràõa itarapràõavadbrahmavikàra ityatidi÷ati / taccàviseùeõaiva sarvapràõànàü brahmavikàratvamàkhyàtam / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (muõóa. 2.1.3) iti sendriyamanovyatirekeõa pràõasyotpatti÷ravaõàt / 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) ityàdi ÷ravaõebhya÷ca / kimarthaþ punaratide÷aþ, adhikà÷aïkàpàkaraõàrthaþ / nàsadàsãye hi brahmapradhàne såkte mantravarõo bhavati 'na mçtyuràsãdamçtaü na tarhi na ràtryà ahnu àsãtpraketaþ / ànãdavàtaü svadhayà tadekaü tasmàddhànyanna paraþ ki¤canàsa' (ç.saü. 8.7.17) iti / ànãditi pràõakarmopàdànàtpràgutpatteþ santamiva pràõaü såcayati / tasmàdajaþ pràõa iti jàyate kasyacinmatiþ / tàmatide÷enàpanudati / ànãcchabdo 'pi na pràgutpatteþ pràõasadbhàvaü såcayati / avàtamiti vi÷eùaõàt / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' iti ca mulaprakçteþ pràõàdisamastavi÷eùarahitatvasya dar÷itatvàt / tasmàtkàraõasadbhàvapradar÷anàrtha evàyamànãcchabda iti / ÷reùñha iti ca mukhyaü pràõamabhidadhàti- 'pràõo vàva jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca' (chà. 5.1.1) iti ÷rutinirde÷àt / jyeùñha÷ca pràõaþ ÷ukraniùekakàlàdàrabhya tasya vçttilàbhàt / na cetasya tadànãü vçttilàbhaþ syàdyonau niùiktaü ÷ukraü påyeta na saübhavedvà / ÷rotràdãnàü tu karõa÷aùkulyàdisthànavibhàganiùpattau vçttilàbhànna jyeùñhatvam / ÷reùñha÷ca pràõo guõàdhikyàt, 'na vai ÷akùyàmastvadçte jãvitum' (bç. 6.1.13) iti ÷ruteþ // 8 // ---------------------- FN: tarhi tadà pralayakàle mçtyurmàrako mçtyumatkàryaü và nàsãt, amçtaü devabhogyaü nàsãt, ràtryàþ praketa÷cihnaråpa÷candraþ ahaþ praketaþ sårya÷ca nàstàü, svadhayà pitçdeyàgnena saha, ànãt ceùñàü kçtavat / # ÷reùñha÷ca /# atide÷atvànna saügatyàdyapekùà / 'tathà pràõàþ'ityuktanyàyo 'tràtidi÷yate / nanu pràõo jàyate na veti saü÷ayàbhàvàdatide÷o na yukta ityàkùipati-# kimartha iti /# ni÷citamahàpralaye pràõasadbhàva÷rutyàdhikàü ÷aïkàmàha-# nàsadàsãye hãti /# 'nàsadàsãt'ityàrabhyàdhãta ityarthaþ / tarhi tadà pralayakàle mçtyurmàrako mçtyumatkàryaü và nàsãt, amçtaü ca devabhogyaü nàsãt, ràtryàþ praketa÷cihnaråpa÷candraþ ahnaþ praketaþ sårya÷ca nàstàü, svadhayà sahetyanvayaþ / pitçbhyo deyamannaü svadhà / yadvà svena dhçtà màyà svadhà tayà saha tadekaü brahmànãdàsãditi paramàrthaþ / atrànãditi tacceùñàü kçtavaditi pårvapakùàrthaþ / tasmàdbrahmaõaþ paraþ paramutkçùñamanyacca kimapi na babhåvetyarthaþ / parihàraþ subodhaþ nanu ÷reùñha÷abdasya pràõe prasiddhyabhàvàtkathaü såtramiti, tatràha-# ÷reùñha iti ceti /# ÷rutiü vyàcaùñe-# jyeùñha÷ca pràõa ityàdinà /# påyeta påyaü bhavet / na saübhavettadgarbho na bhavedityarthaþ / vàgàdijãvanahetutvaü pràõasya guõaþ / evamànãcchrutyavirodhàtpràõotpatti÷rutãnàü brahmaõi samanvaya iti siddham //8//  END BsCom_2,4.4.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.9 5 vàyukriyàdhikaraõam / så. 9-12 na vàyukriye pçthagupade÷àt | BBs_2,4.9 | sa punarmukhyaþ pràõaþ kiüsvaråpa itãdànãü jij¤àsyate / tatra pràptaü tàvacchrutervàyuþ pràõa iti / evaü hi ÷råyate- 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ sa eùa vàyuþ pa¤cavidhaþ pràõo 'pàno vyàna udànaþ samànaþ' iti / athavà tantràntarãyàbhipràyàtsamastakaraõavçttiþ pràõa iti pràptam / evaü hi tantràntarãyà àcakùate- 'sàmànyà karaõavçttiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ce' ti / atrocyate- na vàyuþ pràõo nàpi karaõavyàpàraþ / kutaþ - pçthagupade÷àt / vàyostàvatpràõasya pçthagupade÷o bhavati- 'pràõa eva brahmaõa÷ca÷caturthaþ pàdaþ sa vàyunà jyotiùà bhàti ca tapati ca' (chàndo. 3.18.4) iti / nahi vàyureva san vàyoþ pçthagupadi÷yeta / tathà karaõavçtterapi pçthagupade÷o bhavati, vàgàdãni karaõànyanukramya tatra tatra pçthakpràõasyànukramaõàt / vçttivçttimato÷càbhedàt / nahi karaõavyàpàra eva san karaõebhyaþ pçthagupadi÷yeta / tathà 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyuþ' (mu. 2.1.3) ityevamàdayo 'pi vàyoþ karaõebhya÷ca pràõasya pçthagupade÷à anusartavyàþ / naca samastànàü karaõànàmekà vçttiþ saübhavati, pratyekamekaikavçttitvàtsamudàyasya càkàrakatvàt / nanu pa¤jaracàlananyàyenaitadbhaviùyati / yathaitapa¤jaravartina ekàda÷apakùiõaþ pratyekaü pratiniyatavyàpàràþ santaþ saübhåyaikaü pa¤jaraü càlayanti, evameka÷arãravartina ekàda÷a pràõàþ pratyekaü pratiniyatavçttayaþ santaþ saübhåyaikàü pràõàkhyàü vçttiü pratilapsyanta iti / netyucyate / yuktaü tatra pratyekavçttibhiravàntaravyàpàraiþ pa¤jaracàlanànuråpairevopetàþ pakùiõaþ saübhåyaikaü pa¤jaraü càlayeyuriti / tathà dçùñatvàt / iha tu ÷ravaõàdyavàntaravyàpàropetàþ pràõa na saübhåya pràõyuriti yuktam, pramàõàbhàvàt / atyantavijàtãyatvàcca ÷ravaõàdibhyaþ pràõanasya / tathà pràõasya ÷reùñhatvàdyudghoùaõaü guõabhàvopagama÷ca taü prati vàgàdãnàü, na karaõavçttimàtre pràõe 'vakalpate / tasmàdanyo vàyukriyàbhyàü pràõaþ / kathaü tarhãyaü ÷rutiþ 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ' iti / ucyate- vàyurevàyamadhyàtmamàpannaþ pa¤cavyåho vi÷eùàtmanàvatiùñhamànaþ pràõo nàma bhaõyate na tattvàntaraü nàpi vàyumàtram / ata÷cobhe api bhedàbheda÷rutã na virudhyete // 9 // syàdetat / pràõo 'pi tarhi jãvavadasmi¤÷arãre svàtantryaü pràpnoti / ÷reùñhatvàdguõabhàvopagamàcca taü prati vàgàdãnàmindriyàõàm / tathàhyanekavidhà vibhåtiþ pràõasya ÷ràvyate- 'supteùu vàgàdiùu pràõa eko hi jàgarti pràõa eko mçtyunànàptaþ pràõaþ saüvargo vàgàdãnsaüvçï kte pràõa itarànpràõànrakùati màteva putràn' iti / tasmàtpràõasyàpi jãvavatsvàtantryaprasaïgaþ / indriyàõi vicàrya tadvyàpàràtpràõaü pçthakkartumutpattiratidiùñà / saüpratyutpannapràõasvaråpaü pçthakkaroti-# na vàyukriye pçthagupade÷àt /# mukhyaþ pràõaþ kiü vàyumàtramuta karaõànàü sàdhàraõavyàpàra àhosvittattvàntaramiti vàyupràõayorbhedàbheda÷rutãnàü mithovirodhàtsaü÷aye pårvapakùamàha-# tatreti /# dvitãyaü sàükhyapårvapakùamàha-# athaveti /# siddhàntatvena såtramàdatte-# atrocyata iti /# manoråpabrahmaõo vàkpràõacakùuþ÷rotrai÷catuùpàttvaü ÷rutàvuktaü, tatra pràõo vàyunàdhidaivikena bhàtyabhivya¤jyate abhivyaktaþ saüstapati / kàryakùamo bhavatãtyarthaþ / ÷rutiùu tatra tatra pràõasya vàgàdãnàü ca mithaþ saüvàdaliïgena pçthagutpattiliïgena cendriyatadabhinnavyàpàrebhyo 'pi bhinnatvamityàha-# tatheti /# pràõasyendriyavçttitvaü ÷rutyà nirasya yuktyàpi nirasyati-# naca samastànàmiti /# yà cakùuþ-sàdhyà vçttiþ saiva na ÷rotràdisàdhyà, karaõànàü pratyekamekaikaråpagrahàdivçttàvaiva hetutvàt / naca samudàyasya vçttiþ saübhavati tasyàsattvàdityarthaþ / pràõàbhàvàditi / ÷rotràdãnàmekapràõanàkhyavçttyanukålaparispandeùu mànàbhàvàt, ÷ravaõàdãnàmaparispandatvena vijàtãyànàü, parispandaråpapràõanànanukålatvàdavàntaravyàpàràbhàvànna samastakaraõavçttiþ pràõa ityarthaþ / ki¤ca pràõasya vçttitve vàgàdãnàmeva pràdhànyaü vàcyaü, naitadastãtyàha-# tathà pràõasyeti /# yathà mçdo ghaño na vastvantaraü nàpi mçõmàtraü tadvikàratvàt, tathà vàyorvikàraþ pràõa ityabheda÷rutergatimàha-# ucyata iti /# dehaü pràptaþ pa¤càvastho vikàràtmanà sthito vàyureva pràõa ityarthaþ //9//  END BsCom_2,4.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.10 taü pariharati- cakùuràdivat tu tatsaha÷iùñyàdibhyaþ | BBs_2,4.10 | tu÷abdaþ pràõasya jãvavatsvàtantryaü vyavartayati / yathà cakùuràdãni ràjaprakçtivajjãvasya kartçtvaü bhoktçtvaü ca pratyupakaraõàni na svatantràõi / tathà mukhyo 'pi pràõo ràjamantrivajjãvasya sarvàrthakaratvenopakaraõabhåto na svatantraþ / kutaþ / tatsaha÷iùñyàdibhyaþ / tai÷cakùuràdibhiþ sahaiva pràõaþ ÷iùyate pràõasaüvàdàdiùu / samànadharmàõàü ca saha ÷àsanaü yuktaü bçhadrathantaràdivat / àdi÷abdena saühatatvàcetanatvàdãnpràõasya svàtantryaniràkaraõahetåndar÷ati // 10 // pràõasya karaõavçttitvàbhàve jãvavadbhoktçtvaü syàditi ÷aïkate-# syàdetaditi /# pràõo na bhoktà, bhogopakaraõatvàt, cakùuràdivaditi såtràrthamàha-# tu÷abda ityàdinà /# yathà bçhadrathantarayoþ sarvatra sahaprayujyamànatvena sàmatvena và sàmyàtsahapàñhastathà karaõaiþ sahopakaraõatvena sàmyàtpràõasya pàñha iti na hetvasiddhirityarthaþ / ki¤ca pràõo na bhoktà, sàvayavatvàt, jaóatvàdbhautikatvàcca, dehavat //10//  END BsCom_2,4.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.11 syàdetat / yadi cakùuràdivatpràõasya jãvaü prati karaõabhàvo 'bhàyupagamyeta,viùayàntaraü råpàdivatprasajyeta / råpàdyàlocanàdibhirvçttibhiryathàsvaü cakùuràdãnàü jãvaü prati karaõabhàvo bhavati / apicaikàda÷aiva kàryajàtàni råpàlocanàdãni parigaõitàni yadarthamekàda÷a pràõàþ saügçhãtàþ natu dvàda÷amaparaü kàryajàtamadhigamyate yadarthamayaü dvàda÷aþ pràõaþ pratij¤àyeteti / ata uttaraü pañhati- akaraõatvàc ca na doùas tathà hi dar÷ayati | BBs_2,4.11 | na tàvadviùayàntaraprasaïgo doùaþ / akaraõatvàtpràõasya / nahi cakùuràdivatpràõasya viùayaparicchedena karaõatvamabhyupagamyate / nacàsyaitàvatà kàryàbhàva eva / kasmàt / tathàhi ÷rutiþ pràõàntareùvasaübhàvyamànaü mukhyapràõasya vai÷eùikaü kàryaü dar÷ayati pràõasaüvàdàdiùu- 'atha ha pràõà ahaü÷reyasi vyådire' ityupakramya 'yasminva utkrànte ÷arãraü pàpiùñhataramiva dç÷yate sa vaþ ÷reùñhaþ' (chà. 5.1.6,7) iti copanyasya pratyekaü vàgàdyutkramaõena tadvçttimàtrahãnaü yathàpårvaü jãvanaü dar÷ayitvà pràõoccikramiùàyàü vàgàdi÷aithilyàpattiü ÷arãrapàtaprasaïgaü ca dar÷ayantã ÷rutiþ pràõanimittàü ÷arãrendriyasthitiü dar÷ayati / 'tàvanvariùñhaþ pràõa uvàca mà mohamàpadyathàhamevaitatpa¤cadhàtmànaü pravibhajyaitadbàõamavaùñabhya vidhàrayàmi, iti caitamevàrthaü ÷rutiràha- 'pràõena rakùannavaraü kulàyam' (bç. 4.3.12) iti ca supteùu cakùuràdiùu pràõanimittàü ÷arãrarakùàü dar÷ayati / 'yasmàtkasmàccàïgàtpràõa utkràmati tadaiva tacchuùyati' (bç. 1.3.19) / 'tena yada÷nàti yatpibati tenetarànpràõànavati' iti ca pràõanimittàü ÷arãrendriyapuùñiü dar÷ayati / 'kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhite pratiùñhàsyàmi' iti, 'sa pràõamasçjata' iti ca pràõanimitte jãvasyotkràntapratiùñhe dar÷ayati // 11 // ---------------------- FN: ahaü÷reyasi svasya ÷reùñhatànimittaü, vyådire vivàdaü cakrire / aparaü nãcaü, kulàyaü dehàkhyaü gçham / nanu yadbhogopakaraõaü tatsaviùayaü dçùñaü yathà cakùuràdikaü, pràõasya tu nirviùayatvàdasàdhàraõakàryabhàvàcca nopakaraõatvamiti ÷aïkate-# syàdetaditi /# uktavyàpteþ ÷arãre vyabhicàràddehendriyadhàraõotkràntyàdyasàdhàraõakàryasatvàcca nirviùayasyàpi pràõasya ÷arãravadbhogopakaraõatvamakùataü na tu cakùuràdivajj¤ànakarmakaraõatvamasti yena saviùayatvaü syàditi pariharati-# na tàvadityàdinà /# ahaü÷reyasi svasya ÷reùñhatànimittam / vyådire vivàdaü cakrire-# tadvçttimàtrahãnamiti /# måkàdibhàvena sthitamityarthaþ / avaraü nãcaü, kulàyaü dehàkhyaü gçhaü, pràõena rakùa¤jãvaþ svapitãtyarthaþ-# tadaiva tadànãmeva /# tena pràõena yada÷nàti jãvastvena pràõakçtà÷aneneti yàvat / evaü÷ruteþ pràõasyàsàdhàraõaü kàryamastãtyuktam //11//  END BsCom_2,4.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.5.12 pa¤cavçttir manovat vyapadi÷yate | BBs_2,4.12 | ita÷càsti mukhyasya pràõasya vai÷eùikaü kàryaü, yatkàraõaü pa¤cavçttirayaü vyapadi÷yate ÷rutiùu 'pràõo 'pàno vyàna udànaþ samànaþ' (bç. 1.5.3) iti / vçttibheda÷càyaü kàryabhedàpekùaþ / pràõaþ pràgvçttirucchvàsàdikarmà / apànor'vàgvçttirni÷vàsàdikarmà / vyànastayoþ saüdhau vartamàno vãryavatkarmahetuþ / udàna årdhvavçttirutkràntyàdihetuþ / samànaþ samaü sarveùvaïgeùu yo 'nnarasànnayatãti / evaü pa¤cavçttiþ pràõo manovat / yathà manasaþ pa¤ca vçttaya evaü pràõasyàpãtyarthaþ / ÷rotràdinimittàþ ÷abdàdiviùayà manasaþ pa¤ca vçttayaþ prasiddhàþ, natu kàmaþ saükalpaþ ityàdyàþ paripañhitàþ parigçhyeran / pa¤casaükhyàtirekàt / nanvatràpi ÷rotràdinirapekùà bhåtabhaviùyadàdiviùayàparà manaso vçttirastãti samànaþ pa¤casaükhyàtirekaþ / evaü tarhi 'paramatamapratiùiddhamanumataü bhavati' iti nyàyàdihàpi yoga÷àstraprasiddhà manasaþ pa¤cavçttayaþ parigçhyante 'pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ' (pàta. yoga. så. 1.1.6) nàma / bahuvçttitvamàtreõa và manaþ pràõasya nidar÷anamiti draùñavyam / jãvopakaraõatvamapi pràõasya pa¤cavçttitvànmanovaditi yojayitavyam // 12 // ---------------------- FN: pramàõaü pramitiþ, viparyayo bhramaþ, ÷abdaj¤ànànupàtã vastu÷ånyo vikalpaþ, tàmasã vçttirnidrà / tatraiva hetvantaràrthe såtraü vyàcaùñe-# ita÷cetyàdinà /# vçttiravasthà / agnimanthanàdikaü vãryavatkarma / kàmàdivçttivajj¤àne 'pi pa¤catvaniyamo nàstãtyaruciü svayamevodbhàvya pakùàntaraü gçhõàti-# nanvatràpãtyàdinà /# pramàõaü pramitiþ viparyayo bhramaþ / ÷a÷aviùàõàdij¤ànaü vikalpaþ / tàmasã vçttirnidrà / smçtiþ prasiddhà / bhramandriyoravidyàvçttitvànna manovçttitvamityarucyà svamatamàha-# bahviti /# såtrasyàrthàntaramàha-# jãveti /# tadevaü pràõavàyorbhedàbheda÷rutyoravirodha iti siddham //12//  END BsCom_2,4.5.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.6.13 6 ÷reùñhàõutvàdhikaraõam / så. 13 aõu÷ ca | BBs_2,4.13 | aõu÷càyaü mukhyaþ pràõaþ pratyetavya itarapràõavat / aõutvaü cehàpi saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvam / pa¤cabhirvçttibhiþ kçtsna÷arãravyàpitvàt / såkùmaþ pràõa utkràntau pàr÷vasthenànupalabhyamànatvàt / paricchinna÷cotkràntigatyàgati÷rutibhyaþ / nanu vibhutvamapi pràõasya samàmnàyate- 'samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samo 'nena sarveõa (bç. 1.3.22) ityevamàdiprade÷eùu / taducyate- àdhidaivikena samaùñivyaùñiråpeõa hairaõyagarõeõa pràõàtmanaivaitadvibhutvamàmnàyate nàdhyàtmikena / apica samaþ pluùiõetyàdinà sàmyavacanena pratipràõivartinaþ pràõasya pariccheda eva pradar÷yate tasmàdadoùaþ // 13 // ---------------------- FN: pluùirma÷akàdapi såkùmo jantuþ, nàgo hastã / evaü mukhyapràõasyotpattiü svaråpaü coktvà parimàõasaüdehe 'õutvamupadi÷ati-# aõu÷ceti /# adhikà÷aïkàmàha-# nanu vibhutvamapãti /# pluùirma÷akàdapi såkùmo jantuþ puttiketyucyate / nàgo hastã / pràõa utkràmatãti ÷rutyàlpatvaü pràõasya bhàtã, samo 'nena sarveõeti, ÷rutyà vibhutvamiti virodhe àdhyàtmikapràõasyàlpatvamàdhidaivikasya vibhutvamiti viùayabhedàcchrutyoravirodha iti samàdhatte-# taducyata iti /# ki¤copakrame pràõasya pluùyàdisamatvenàlpatvokteþ sama ebhistribhirlokairiti viràódehasàmyam / samo 'neneti såtràtmatvamiti viùayavyavasthà susthetyàha-# apiceti /# aõava÷cetyatra sarve 'nantà iti indriyànantyamupàsanàrthamiti samàhitam, atra tu pràõavibhutvamàdhidaivikamiti samàdhànàntarokterapaunaruktyam / anye tu prasaïgàttatra sàükhyàkùepo nirastaþ, atra tu ÷rutivirodho nirasta ityapaunaruktyamàhuþ //13//  END BsCom_2,4.6.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.14 7 jyotiràdyadhikaraõam / så. 14-16 jyotiràdyadhiùñhànaü tu tadàmananàt | BBs_2,4.14 | te punaþ prakçtàþ pràõàþ kiü svamahimnaiva svasmai kàryàya prabhavantyàhosviddevatàdhiùñhitàþ prabhavantãti vicàryate- tatra pràptaü tàvadyathà svakàrya÷aktiyogàtsvamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti / apica devatàdhiùñhitànàü pràõànàü pravçttàvabhyupagamyamànàyàü tàsàmevàdhiùñhàtrãõàü devatànàü bhoktçtvaprasaïgàccharãrasya bhoktçtvaü pralãyeta / ataþ svamahimnaivaiùàü pravçttiriti / evaü pràptaü idamucyate- jyotiràdyadhiùñhànaü tu iti / tu÷abdena pårvapakùo vyàvartyate / jyotiràdibhiragnyàdyabhimàninãbhirdevatàbhiradhiùñhitaü vàgàdi karaõajàtaü svakàryeùu pravartata iti pratijànãte / hetuü vyàcaùñe- tadàmananàditi / tathàhyàmananti- 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (aita. 2.4) ityàdi / agne÷càyaü vàgbhàvo mukhaprave÷a÷ca devatàtmanàdhiùñhàtçtvamaïgãkçtyocyate / nahi devatàsaübandhaü pratyàkhyàyàgnervàci mukhe và ka÷cidvi÷eùasaübandho dç÷yate / tathà 'vàyuþ pràõo bhåtvà nàsike pràvi÷at' (aita. 2.4) ityevamàdyapi yaujayitavyam / tathànyatràpi vàgeva brahmaõa÷caturthaþ pàdaþ so 'gninà jyotiùà bhàti ca tapati ca' (chà. 3.18.3) ityevamàdinà vàgàdãnàmagnyàdijyotiùñvàdivacanenaitamevàrthaü draóhayati / 'sa vai vàcameva prathamàmatyavahatsà yadà mçtyumatyamucyata so 'gnirabhavat' (bç. 1.3.12) iti caivamàdinà vàgàdãnàmagnyàdibhàvàpattivacanenaitamevàrthaü dyotayati / sarvatra càdhyàtmàdhidaivatavibhàgena vàgàdyagnyàdyanukramaõamanayaiva pratyàsattyà bhavati / samçtàvapi- 'vàgadhyàtmamiti pràhurbràhmaõàstattvadar÷inaþ / vaktavyamadhibhåtaü tu vahnistatràdhidaivacatam / ' ityàdinà vàgàdãnàmagnyàdidevatàdhiùñhitatvaü saprapa¤caü dar÷itam / yaduktaü svakàrya÷aktiyogàtsvamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti / tadayuktam / ÷aktànàmapi ÷akañàdãnàmanaóudàdyadhiùñhitànàü pravçttidar÷anàt / ubhayathopapattau càgamàddevatàdhiùñhitatvameva ni÷cãyate // 14 // ---------------------- FN: bhàti dãpyate / tapati svakàryaü karoti / sa pràõo vàcaü prathamàmudgãthakarmàõi pradhànàü ançtàdipàpmaråpaü mçtyumatãtyàvahanmçtyunà muktàü kçtvà agnidevatàtmatvaü pràpitavàn / pårvaü pràõasyàdhyàtmikàdhidaivikavibhàgenàpyaõutvavibhutvavyavasthoktà tatprasaïgenàdhyàtmikànàü pràõànàmàdhidaivikàdhãnatvamàha-# jyotiràdyadhiùñhànaü tu tadàmananàt /# 'vàcà hi nàmànyabhivadati cakùuùà råpàõi pa÷yati'iti tçtãyà÷rutyànvayavyatirekavatyà vàgàdãnàü nirapekùasàdhanatvoktivirodhàt 'agnirvàgbhåtvà'ityàdi÷rutisteùàmacetanàgnyàdyupàdànakatvaparà na tu teùàmadhiùñhàtçdevatàparà / naca svakàrye ÷aktànàmapi vàgàdãnàmacetanatvàdadhiùñhàtrapekùà na virudhyata iti vàcyaü, jãvasyàdhiùñhàtçtvàt / ki¤ca devatànàmadhiùñhàtçtve jãvavadbhoktçtvamasmin dehe syàt, tathà caikatrànekabhoktçõàü virodhàddurbalasya jãvasya bhoktçtvaü na syàditi pårvapakùàrthaþ / siddhàntayati-# evaü pràpta ityàdinà /# agnirvàgbhåtvàditya÷cakùurbhåtveti ca tadbhàvo 'tràgryàdidevatàdhiùñheyatvaråpa eva saübandho na tadupàdànakatvaråpo dårasthàdityamaõóalàdermukhasthacakùuràdyupàdànatvàtsaübhavàdityàha-# agne÷càyamiti /# vàyuþ pràõàdhiùñhàtà bhåtvà nàsàpuñe pràvi÷aditi vyàkhyeyamityàha-# tatheti /# bhàti dãpyate, tapati svakàryaü karotãtyarthaþ / etasminnadhiùñhàtradhiùñheyatvaråpàrthe liïgàntaramàha-# sa vai vàcamiti /# sa pràõo vàcaü prathamàmudgãthakarmaõi pradhànàmançtàdipàpmaråpaü mçtyumatãtyàvahanmçtyunà muktàü kçtvà agnidevatàtmatvaü pràpitavànityarthaþ / ki¤ca mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõaþ cakùuràdityamityàdi÷rutirapyadhiùñhàtradhiùñheyatvasaübandhaü dyotayatãtyàha-# sarvatreti /# nanu ÷akañàdãnàü balãvardàdipreritànàü pravçttirdçùñà, kùãràdãnàü tvanadhiùñhitànàmapi dadhyàdipravçttirdç÷yate, tathà cobhayathàsaübhave kathaü ni÷cayaþ, tatràha-# ubhayathopapattau ceti /# uktadoùàntaraniràsàya såtramavatàrayati-# yadapãti# //14//  END BsCom_2,4.7.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.15 yadapyuktaü devatànàmevàdhiùñhàtrãõàü bhoktçtvaprasaïgo na ÷àrãrasyeti tatparihriyate- pràõavatà ÷abdàt | BBs_2,4.15 | satãùvapi pràõànàmadhiùñàtrãùu devatàsu pràõavatà kàryakaraõasaüghàtasvàminà ÷àrãreõaivaiùàü pràõànàü saübandhaþ ÷ruteravagamyate / tathàhi ÷rutiþ - 'atha yatraitadàkà÷amanuviùaõõaü cakùuþ sa càkùuùaþ puruùo dar÷anàya takùuratha yo vededaü jighràõãti sa àtmà gandhàya ghràõam' (chà. 8.124) ityeva¤jàtãyakà ÷àrãreõaiva pràõànàü saübandhaü ÷ràvayati / apicànekatvàtpratikaraõamadhiùñhàtrãõàü devatànàü na bhoktçtvamasmi¤÷arãre 'vakalpate / eko hyevamasmi¤÷arãre ÷àrãro bhoktà pratisaüdhànàdisaübhavàdavagamyate // 15 // ---------------------- FN: atha dehe pràgaprave÷ànantaraü yatra golake etacchidramanupraviùñaü cakùurindriyaü tatra cakùuùyabhimànã sa àtmà càkùuùaþ tasya råpadar÷anàya cakùuþ / # ÷àrãreõaiveti /# bhoktreti ÷eùaþ / saübandho bhoktçbhogyabhàvaþ / atha dehe pràõaprave÷ànantaraü yatra golake etacchidramanupraviùñaü cakùurindriyaü tatra cakùuùyabhimànã sa àtmà càkùuùaþ tasya råpadar÷anàya cakùuþ yadyapyàtmà karaõànyepakùate tathàpi j¤eyaj¤ànatadà÷rayàhaïkàrànyo veda sa àtmà cidråpa eva, karaõàni tu gandhàdipravçttaye 'pekùyante na caitanyàyeti ÷rutyarthaþ / ki¤ca yo 'haü råpamadràkùaü sa evàhaü ÷çõomãti pratisaüdhànàdekaþ ÷àrãra eva bhoktà na bahavo devà ityàha-# apiceti# //15//  END BsCom_2,4.7.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.7.16 tasya ca nityatvàt | BBs_2,4.16 | tasya ca ÷àrãrasyàsmi¤÷arãre bhoktçtvena nityatvena puõyapàpopalepasaübhavàtsukhaduþkhopabhogasaübhavàcca na devatànàm / tà hi parasminnai÷varye pade 'vatiùñhamànà na hine 'smi¤÷arãre bhoktçtvaü pratilabdhumarhanti / ÷ruti÷ca bhavati- 'puõyamevàmuü gacchati na ha vai devànpàpaü gacchati' (bç. 1.5.3) iti ÷àrãreõaiva ca nityaþ pràõànàü saübandha utkràntyàdiùu tadanuvçttidar÷anàt / 'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtsatãùvapi karaõànàü niyantrãùu devatàsu na ÷àrãrasya bhoktçtvamapagacchati / karaõapakùasyaiva hi devatà na bhoktçpakùasyeti // 16 // kadàciddevànàmatrabhoktçtvaü kadàcijjãvasyetyaniyamo 'stvityà÷aïkya svakarmàrjite dehe jãvasya bhoktçtvaniyamànmaivamityàha-såtrakàraþ-# tasya ceti /# utkramàõàdiùu jãvasya pràõàvyabhicàràttasyaiva pràõasvàmitvaü, devatànàü tu parasvàmikarathasàrathivadadhiùñhàtçtvamàtramiti vyàkhyàntaramàha-# ÷àrãreõaiva ca nitya iti /# yathà pradãpàdiþ karaõopakàrakatayà karaõapakùasyàntargatastathà devàþ karaõopakàriõa eva na bhoktàra ityarthaþ / jãvasyàdçùñadvàrà karaõàdhiùñhàtçtvàdrathasvàmivadbhoktçtvaü, devànàü tu karaõopakàràbhij¤àtayà sàrathivadadhiùñhàtçtvamiti na jãvenànyathàsiddhiþ / devànàmadhiùñhàtçtvenàsmindehe bhoktçtvànumànaü tu 'na ha vai devàn pàpaü gacchati'ityukta÷rutibàdhitam / tasmàt 'cakùuùà hi råpàõi pa÷yati'iti ÷ruteþ sàdhanatvamàtrabodhitvàdagnirvàgbhåtvetyàdyadhiùñhàtçdevatàpekùàbodhaka÷rutibhiravirodha iti siddham //16//  END BsCom_2,4.7.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.17 8 indriyàdhikaraõam / så. 17-19 ta indriyàõi tadvyapade÷àd anyatra ÷reùñhàt | BBs_2,4.17 | mukhya÷caika itare caikàda÷a pràõà anukràntàþ / tatredamaparaü saüdihyate / kiü mukhyasyaiva pràõasya vçttibhedà itare pràõà àhosvittattvàntaràõãti / kiü tàvatpràptaü, mukhyasyaivetare vçttibhedà iti / kutaþ - ÷ruteþ / tathàhi ÷rutirmukhyamitaràü÷ca pràõànsaünidhàpya mukhyàtmatàmitareùàü khyàpayati- 'hantàsyaiva sarve råpamasàmeti ta etasyaiva sarve råpamabhavan' (bç. 1.5.21) iti / pràõaika÷abdatvàccaikatvàdhyavasàyaþ / itarathà hyanyàyyamanekàrthatvaü pràõa÷abdasya prasajyeta / ekatra và mukhyatvamitaratra và làkùaõikatvàmàpadyeta / tasmàdyathaikasyaiva pràõasya pràõàdyàþ pa¤ca vçttaya evaü vàgàdyà apyekàda÷eti / evaü pràpte bråmaþ - tattvàntaràõyeva pràõàdvàgàdãnãti / kutaþ - vyapade÷àbhàvàt / ko 'yaü vyapade÷abhedaþ / te prakçtàþ pràõàþ ÷reùñhaü varjayitvàva÷iùñà ekàda÷enjadriyàõãtyucyante / ÷rutàvevaü vyapade÷adar÷anàt / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (mu. 2.1.3) iti hyeva¤jàtãyakeùu prade÷eùu pçthakpràõo vyapadi÷yate pçthaktcendriyàõi / nanu manaso 'pyevaü sati varjanamindriyatvena pràõavatsyàt, 'manaþ sarvendriyàõi ca' iti pçthagvyapade÷adar÷anàt / satyametat / smçtau tvekàda÷endriyàõãti mano 'pãndriyatvena ÷rotràdivatsaügçhyate / pràõasya tvindriyatvaü na ÷rutau smçtau và prasiddhamasti / vyapade÷abheda÷càyaü tattvabhedapakùa upapadyate / tattvaikatve tu sa evaikaþ sanpràõa indriyavyapade÷aü labhate na labhate ceti vipratiùiddham / tasmàttattvàntarabhåtà mukhyàditare // 17 // ---------------------- FN: asyaiva mukhyapràõasya råpaü asàma bhavemeti saükalpya, te vàgàdayaþ / satsvindriyeùu tadadhiùñhàtçdevatàcintà, tànyeva pràõavçttivyatirekeõa na santãtyàkùepaü pratyàha-# ta indriyàõi tadvyapade÷àdanyatra ÷reùñhàt /# pràõàdindriyàõàü bhedàbheda÷rutibhyàü saü÷ayaü vadan pårvapakùayati-# mukhya÷cetyàdinà /# hanta idànãmasyaiva mukhyapràõasya sarve vayaü svaråpaü bhavàmeti saükalpya te vàgàdayastathàbhavannityabheda÷rutyarthaþ / te pràõàdabhinnàþ, pràõapadavàcyatvàt, pràõavadityàha-# pràõeti /# te pràõàþ ÷reùñhàdanyatra anye iti pratij¤àrthatvena padatrayaü vyàcaùñe-# tattvàntaràõyeveti /# tadvyapade÷àdityatra taccabdaþ pratij¤àtànyatvaü paràmç÷ati / pràõà indriyàõãtyaparyàya÷abdàbhyàmanyatvokteriti hetåpapàdanàrthatvena punastàni såtrapadàni yojayati-# ka ityàdinà /# såtrasya vi÷vatomukhatvàdubhayàrthatvamalaïkàra eva na dåùaõam / etena pratij¤àdhyàhàraþ tacchabdasyàprakçtabhedaparàmar÷itvaü ceti doùadvayamapàstam / ÷abdabhedàdvastubhedasàdhane 'tiprasaïgaü ÷aïkate-# nanviti /# pràõavanmanaso 'pi indriyebhyo bhedaþ syàdityarthaþ / aparyàyasaüj¤àbhedàtsvatantrasaüj¤ivastubheda ityutsargaþ / sa ca 'manaþ ùaùñhànãndriyàõi'ityàdismçtibàdhànmanasyapodyate, pràõe tu bàdhakàbhàvàdutsargasiddhiriti samàdhatte-# satyamityàdinà /# mana indriyàõi ceti bhedoktirgobalãvardanyàyena neyà / siddhànte manasaþ pramopàdànatvàdàtmavadanindriyatvamiùñaü tato notsargabàdha iti kecit / ki¤ca 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca'iti pçthagjanmavyapade÷àtsvatantravastubheda ityàha-# vyapade÷abheda÷càyamiti /# ekasmin vàkye pràõa indriya÷abdamaikyàllabhate punaruktibhayànna labhate ceti vyàghàta ityarthaþ //17//  END BsCom_2,4.8.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.18 kuta÷ca tattavàntarabhåtàþ - bheda÷ruteþ | BBs_2,4.18 | bhedena vàgàdibhyaþ pràõaþ sarvatra ÷råyate- 'te ha vàcamåcuþ' (bç. 1.3.2) ityupakramya vàgàdãnasurapàpmavidhvastànupanyasyopasaühçtya vàgàdiprakaraõam 'atha hemamàsanyaü pràõamåcuþ' ityasuravidhvaüsino mukhyasya pràõasya pçthagupakramàt / tathà 'mano vàcaü pràõaü tànyàtmane 'kuruta' ityevamàdyà api bheda÷rutaya udàhartavyàþ / tasmàdapi tattvàntarabhåtà mukhyàditare // 18 // evaü bhedenàparyàyasaüj¤àbhyàmukteþ pçthagjanokte÷ceti tadvyapade÷àditi heturvyàkhyàtaþ / bheda÷ruteriti såtreõa prakaraõabhedo heturukta iti na paunaruktyam / te ha devàþ ÷àstrãyendriyamanovçttiråpà asuràõàü pàpavçttiråpàõàü jayàrthamudgãthakarmaõi prathamaü vyàpçtàü vàcamåcustanna udgàyàsuranà÷àrthamiti tathàstvityaïgãkçtyodgàyantãü vàcamançtàdidoùeõa vidhvaüsitavantosurà ityevaü krameõa sarveùvindriyeùu pàpagrasteùu pa÷càdatheti prakaraõaü vicchidya prasiddhamàsye bhavamàsanyaü mukhyaü pràõamåcustanna tadgàyeti tena pràõenodagàtrà nirviùayatayà saïgadoùa÷ånyenàsurà naùñà ityasuràõàü vidhvaüsino mukhyapràõasyokterbhedasiddhirityàha-# te heti /# tàni trãõyanyànyàtmane svàrthaü prajàpatiþ kçtavànityarthaþ //18//  END BsCom_2,4.8.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.8.19 kuta÷ca tattvàntarabhåtàþ - vailakùaõyàc ca | BBs_2,4.19 | vailakùaõyaü ca bhavati mukhyasyetareùàü ca / suùupteùu vàgàdiùu mukhya eko jàgarti sa eva caiko mçtyunànàpta àptàstvitare / tasyaiva ca sthityukràntibhyàü dehadhàraõapatanahetutvaü nendriyàõàm / viùayàlocanahetutvaü cendriyàõàü na pràõasyeva¤jàtãyako bhåyàllakùaõabhedaþ pràõendriyàõàm / tasmàdapyeùàü tattvàntarabhàvasiddhiþ / yaduktam- 'ta etasyaiva sarve råpamabhavan' (bç. 1.5.21) iti ÷ruteþ pràõa evendriyàõãti, tadayuktam / tatràpi paurvàparyàlocanàdbhedapratãteþ / tathàhi- vadiùyàmyevàhamiti vàgdadhre' (bç. 1.5.21) iti vàgàdãnãndriyàõyanukramya 'tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme tasmàcchràmyatyeva vàk' iti ca ÷ramaråpeõa mçtyunà grastatvaü vàgàdãnàmabhidhàya 'athemameva nàpnodyo 'yaü madhyamaþ pràõaþ' (bç. 1.5.21) iti pçthakpràõaü mçtyunànabhibhåtaü tamanukràmati / 'ayaü vai naþ ÷reùñhaþ' (bç. 1.5.21) iti ca ÷reùñhatàmasyàvadhàrayati / tasmàttadavirodhena vàgàdiùu parispandalàbhasya pràõàyattatvaü tadråpabhavanaü vàgàdãnàmiti mantavyaü na tàdàtmyam / ata eva ca pràõa÷abdasyendriyeùu làkùaõikatvasiddhiþ / tathàca ÷rutiþ - 'ta etasyaiva sarve råpamabhavan / tasmàdeta etenàkhyàyante pràõàþ' (bç. 1.5.21) iti mukhyapràõaviùayasyaiva pràõa÷abdasyendriyeùu làkùaõikãü vçttiü dar÷ayati / tasmàttattvàntaràõi pràõàdindriyàõãti // 19 // ---------------------- FN: mçtyuràsaïgadoùaþ / vàdgagdhre dhàraõàbhipràyaü cakre / viruddhadharmavattvàcca bheda ityàha-# vailakùaõyàcceti /# mçtyuràsaïgadoùaþ / vàgdadhre vrataü dhçtavatãtyarthaþ / bahubhirbhedaliïgairvirodhàdvàgàdãnàü pràõaråpabhavanaü pràõàdhãnasthitikatvaråpaü vyàkhyeyam / etadeva pràõa÷abdasyendriyeùu lakùaõàbãjaü ÷rutau 'tasmàdeta etenàkhyàyanta'iti paràmçùñam, iti na bhedàbheda÷rutyorvirodha iti siddham //19//  END BsCom_2,4.8.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.20 9 saüj¤àmårtikëptyadhikaraõam / så. 20-22 saüj¤àmårtikëptis tu trivçtkurvata upade÷àt | BBs_2,4.20 | satprakriyàyàü tejobannànàü sçùñimabhidhàyopadi÷yate- 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti / tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti' (chà. 6.3.2) / tatra saü÷ayaþ - kiü jãvakartçkamidaü nàmaråpavyàkaraõamàhosvitparame÷varakartçkamiti / tatra pràptaü tàvajjãvakartçkamevedaü nàmaråpavyàkaraõamiti / kutaþ - 'anena jãvenàtmanà' iti vi÷eùaõàt / yathà loke càreõàhaü parasainyamanupravi÷ya saükalayànãtyeva¤jàtãyake prayoge càrakartçkameva satsainyasaükalanaü hetukartçtvàdràjàtmanyadhyàropayati saükalayànãtyuttamapuruùaprayogeõa, evaü jãvakartçkameva sannàmaråpavyàkaraõaü hetukartçtvàddevatàtmanyadhyàropayati vyàkaravàõãtyuttamapuruùaprayogeõa / apica óitthaóavitthàdiùu nàmasu ghaña÷aràvàdiùu ca råpeùu jãvasyaiva vyàkartçtvaü dçùñam / tasmàjjãvakartçkamevedaü nàmaråpavyàkaraõamityevaü pràpte 'bhidhatte- 'saüj¤àmårtikëptastu' iti / tu÷abdena pakùaü vyàvartayati / saüj¤àmårtikëptiriti nàmaråpavyàkriyetyetat / trivçtkurvata iti parame÷varaü lakùayati, trivçtkaraõe tasya nirapavàdakartçtvanirde÷àt / yeyaü saüj¤àkëptimårtikëpti÷càgniràditya÷candramà vidyuditi, tathà ku÷akà÷apalà÷àdiùu pa÷umçgamanuùyàdiùu ca pratyàkçti prativyakti cànekaprakàrà / sà khalu parame÷varasyaiva tejobannànàü nirmàtuþ kçtirbhavitumarhati / kutaþ - upade÷àt / tathàhi- 'seyaü devataikùata' ityupakramya 'vyàkaravàõi' ityuttamapuruùaprayogeõa parasyaiva brahmaõo vyàkartçtvamihopadi÷yate / nanu jãveneti vi÷eùaõàjjãvakartçkatvaü vyàkaraõasyàdhyavasitam / naitadevam / jãvenetyetadanupravi÷yetyanena saübadhyata ànantaryàt, na vyàkaravàõãtyanena / tena hi saübandhe vyàkaravàõãtyayaü devatàviùaya uttamapuruùa aupacàrikaþ kalpyeta / naca girinadãsamudràdiùu nànàvidheùu nàmaråpeùvanã÷varasya jãvasya vyàkaraõasàmarthyamasti / yeùvapi càsti sàmarthyaü teùvapi parame÷varàyattameva tat / naca jãvo nàma parame÷varàdatyantabhinna÷càra iva ràj¤aþ, àtmaneti vi÷eùaõàt / upàdhimàtranibandhanatvàcca jãvabhàvasya / tena, tatkçtamapi nàmaråpavyàkaraõaü parame÷varakçtameva bhavati / parame÷vara eva ca nàmaråpayorvyàkarteti sarvopaniùatsiddhàntaþ / 'àkà÷o ha vai nàma nàmaråpayornirvahità' (chà. 8.14.1) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtparame÷varasyaiva trivçtkurvataþ karma nàmaråpayorvyàkaraõam / trivçtkaraõapårvakamevedamiha nàmaråpavyàkaraõaü vivakùyate, pratyekaü nàmaråpavyàkaraõasya tejobannotpattivacanenaivoktatvàt / tacca trivçtkaraõamagnyàdityacandravidyutsu ÷rutirdar÷ayati- 'yadagre rohitaü råpaü tejasastadråpaü yacchuklaü tadapàü yatkçùõaü tadannasya' (chà. 6.4.1) ityàdinà / tatràgniritãdaü råpaü vyàkriyate / sati ca råpavyàkaraõe viùayapratilambhàdagniritãdaü nàma vyàkriyate / evamàdityacandravidyutsvapi draùñavyam / anena càgnyàdyudàharaõena bhaumàmbhasataijaseùu triùvapi dravyeùvavi÷eùeõa trivçtkaraõamuktaü bhavati / upakramopasaühàrayoþ sàdhàraõatvàt / tathàhyavi÷eùeõaivopakramaþ - 'imàstisro devatàstrivçdekaikà bhavati' (chà. 6.3.4) iti / avi÷eùeõaiva copasaühàraþ - 'yadu rohitamivàbhåditi tejasastadråpam' ityevamàdiþ 'yadavij¤àtamivàbhådityetàsàmeva devatànàü samàsa iti' (chà. 6.4.6.7) evamantaþ // 20 // ---------------------- FN: prakriyà prakaraõam / tàsàü tisçõàmekaikàü devatàü tejobannàtmanà tryàtmikàü kariùyàmãti ÷rutiþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthà / utpattirutpàdaneti ca kàryakartrorvyàpàrau prasiddhau tatra jagadutpatti÷rutivirodhaþ atãtena pàdadvayaina nirastaþ, saüpratyutpàdana÷rutivirodho nirasyate / tatràpi såkùmabhåtotpàdanaü pàrame÷varameveti ÷rutiùvavipratipannaü, sthålabhåtotpàdane tvasti ÷rutivipratipattiriti tanniràsàrthamàha-# saüj¤àmårtikëptistu trivçtkurvata upade÷àt /# nàmaråpabhedàtkaraõabhinnaþ pràõa ityuktaü, tatprasaïgena sthålanàmaråpakëptiþ kiïkartçketi cintyata ityavàntarasaügatiþ / prakriyà prakaraõaü / ãkùaõamevàha-# hantetyàdinà /# hanta idànãü devatàþ såkùmà anupravi÷yeti saübandhaþ / tàsàü tisçõàü devatànàmekaikàü devatàü tejobannàtmanà tryàtmikàü kariùyàmãti ÷rutiþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthà / chàndogye 'pyàkà÷avàyvorupasaühàrasyoktatvàt / evaü sthålãkçteùu bhåteùu pràõinàü vyavahàraþ setsyatãti paradevatàyàstàtparyam / jãvenetipadasya vyàkaravàõãtyanena saübandhasaübhavàsaübhavàbhyàü saü÷ayamàha-# tatreti /# pårvapakùe jãvasyaiva bhautikasraùñçtvàdbrahmaõaþ sarvasraùñçtvàsiddhiþ siddhànte tatsiddhiriti phalam / jãvenetyasya vyàkaravàõãtipradhànakriyàpadena saübandha iti pårvapakùamàha-# tatra pràptamiti /# paradevatàyà akartçtve kathamuttamapuruùaprayoga ityà÷aïkya prayojakatvàtkartçtvopacàra ityàha-# yathà loka iti /# siddhàntayati-# tu÷abdenetyàdinà / pratyàkçti /# pratijàtãtyarthaþ / anena sthålasarvasarge jãvasyàsàmarthyaü dyotitam / tathàca padànvayasya padàrthayogyatàdhãnatvàjjãvaråpeõa pravi÷yàhameva vyàkaravàõãtyanvayaþ / na tu jãvena vyàkaravàõãti / nanu tarhi prave÷akriyà jãvakartçkà vyàkaraõamã÷varakartçkamiti kartçbhedàt kçtvàpratyayo na syàdityata àha-# naca jãvo nàmeti /# vastutastu såryo jale praviùña iti pratibimbabhàvàkhyaprave÷e såryasyaiva kartçtvaprayogàjjãvàtmanà prave÷e 'pã÷vara eva karteti kçtvà÷rutiryukteti bodhyam / nanvabheda÷cejjãva eva vyàkartà kiü na syàdityà÷aïkya kalpanayà bhinnasya tasyà÷aktatvàcchrutivirodhàcca maivamityàha-# parame÷vara iti /# pratyekaü mahàbhåtasargasya pràguktatvàdiha vyàkaraõavàkye yatnapårvakaü sthãlabhautikasarga ucyata iti pàñhavyatyayena såtrasåcitaü ÷rutyarthamàha-# trivçtkaraõapårvakamiti /# ã÷varakçtaü tryàtmatvamiti kva dçùñamityata àha-# tacceti /# idànãü nàmaråpavyàkaraõe kramamàha-# tatràgniriti /# yadyapi 'ataþ prabhavàt'ityatra veda÷abdapårvikàrthasçùñiruktà tathàpyavyaktàtsmçtàcchabdàdarthasçùñau satyàü sphuñanàmasaübandhàbhivyaktiratroktetyavirodhaþ / nanvagnyàdãnàü taijasànàmeva ÷rutàvudàharaõadbhåjalayosatryàtmakatvaü na vivakùitamityata àha-# anena ceti /# upakrame tàsàü madhya iti ÷eùaþ / yatkapotaråpàdikaü kçùõatvàdivi÷eùàkàreõa vij¤àtamiva bhavati taddevatànàü samudàyaråpamityarthaþ //20//  END BsCom_2,4.9.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.21 tàsàü tisçõàü devatànàü bahistrivçtkçtànàü satãnàmadhyàtmamaparaü trivçtkaraõamuktam- 'imàstisro devatàþ puruùaü pràpya trivçttrivçdekaikà bhavati' (chà. 6.4.7) iti / tadidànãmàcàryo yathà÷rutyevopadar÷ayatyà÷aïkitaü ka¤ciddoùaü parihariùyan- màüsàdi bhaumaü yathà÷abdamitarayo÷ ca | BBs_2,4.21 | bhåmestrivçtkçtàyàþ puruùeõopabhujyamànàyà màüsàdikàryaü yathà÷abdaü niùpadyate / tathàhi ÷rutiþ - 'annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustatpurãùaü bhavati yo madhyamastanmàüsaü yo 'õiùñhastanmanaþ' (chà. 6.5.1) iti / trivçtkçtà bhåmirevaiùà vrãhiyavàdyannaråpeõàdyata ityabhipràyaþ / tasyà÷ca sthaviùñhaü råpaü purãùabhàvena bahirnirgacchati / madhyamamadhyàtmaü màüsaü vardhayati / aõiùñhaü tu manaþ / evamitarayoraptejasoryathà÷abdaü kàryamavagantavyam / evaü måtraü lohitaü pràõa÷càpàü kàryam / asthi majjà vàktejasa iti // 21 // bàhyaü trivçtkaraõamuktvàdhyàtmikamaparaü pårvoktavilakùaõaü tadannuttarasåtramavatàrayati-# tàsàmityàdinà /# puruùa÷arãraü pràpyaikaikà trivçdbhavati kàryatrayàtmanà bhavatãtyarthaþ / uttarasåtreõà÷aïkitaü doùaü nirasitumàdau ÷aïkàviùayamàdhyàtmikatrivçtkaraõaü dar÷ayatãti bhàùyàrthaþ / nanvannamayaü màüsàdi kathaü bhaumamityata àha-# trivçtkçtà bhåmireveti /# pràõasya vàyorapkàryatvamaupacàrikaü draùñavyam //21//  END BsCom_2,4.9.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_2,4.9.22 atràha- yadi sarvameva trivçtkçtaü bhåtabhautikamavi÷eùa÷ruteþ 'tàsa trivçtaü trivçtamekaikàmakarot' iti / kiïkçtastarhyayaü vi÷eùavyapade÷aþ 'idaü teja imà àpa idamannam' iti / tathà 'adhyàtmamidamannasyà÷itasya kàryaü màüsàdi / idamapàü pãtànàü kàryaü lohitàdi / idaü tejaso '÷itasya kàryamasthyàdi' iti / atrocyate- vai÷eùyàt tu tadvàdas tadvàdaþ | BBs_2,4.22 | tu÷abdena coditaü doùamapanudati / vi÷eùasya bhàvo vai÷eùyam / bhåyastvamiti yàvat / satyapi trivçtkaraõe kvacitkasyacidbhåtadhàtorbhåyastvamupalabhyate 'agnestejobhåyastvamudakasyàbbhåyastvaü pçthivyà annabhåyastvam' iti / vyavahàraprasiddhyarthaü cedaü trivçtkaraõam / vyavahàra÷ca trivçtkçtarajjuvadekatvàpattau satyàü na bhedena bhåtatrayagocaro lokasya prasiddhyet / tasmàtsatyapi trivçtkaraõe vai÷eùyàdeva tejobannavi÷eùavàdo bhåtabhautikaviùaya upapadyate / tadvàdastadvàda iti padàbhyàso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati // 22 // evaü viùayamuktvà doùaü ÷aïkate-# atràheti /# taduttaratvena såtraü vyàcaùñe-# tu÷abdeneti /# svabhàvàdhikyaü vai÷eùyaü kimarthe kçtamityata àha-# vyavahàraprasiddhyarthamiti /# evaü smçtinyàyamatàntara÷rutibhiravirodho brahmaõi vedàntatàtparyasyeti siddham //22//  END BsCom_2,4.9.22 ____________________________________________________________________________________________ iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // 4 // iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye 'virodhàkhyo dvitãyo 'dhyàyaþ // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmadgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //4// # iti liïga÷arãra÷rutãnàü virodhaparihàràkhya÷caturthaþ pàdaþ #// # iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye 'virodhàkhyo dvitãyo 'dhyàyaþ #//