Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 1 with: 1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya 2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version integrates a multitude of files into a single structure in order to facilitate word search across the entire corpus of commentaries. The files have been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya #<...># = BOLD prathamÃdhyÃye prathama÷ pÃda÷ / (atra pÃde spa«ÂabrahmaliÇgayuktÃnÃæ vÃkyÃnÃæ vicÃra÷) ## ## yamiha kÃruïikaæ Óaraïaæ gato 'pyarisahodara Ãpa mahatpadam / tamahamÃÓu hariæ paramÃÓraye janakajÃÇkamanantasukhÃk­tim //1// ÓrÅgauryà sakalÃrthadaæ nijapadÃmbhojena muktipradaæ prau¬haæ vighnavanaæ harantamanaghaæ ÓrŬhuï¬hituï¬Ãsinà / vande carmakapÃlikopakapaïairvairÃgyasaukhyÃtparaæ nÃstÅti pradiÓantamantavidhuraæ ÓrÅkÃÓikeÓaæ Óivam //2 // yatk­pÃlavamÃtreïa mÆko bhavati paï¬ita÷ / vedaÓÃstraÓarÅrÃæ tÃæ vÃïÅæ vÅïÃkarÃæ bhaje // 3 // kÃmÃk«ÅdattadugdhapracurasuranutaprÃjyabhojyÃdhipÆjyaÓrÅgaurÅnÃyakÃbhitprakaÂanaÓivarÃmÃryalabdhÃtmabodhai÷ / ÓrÅmadgopÃlagÅrbhi÷ prakaÂitaparamÃdvaitabhÃsÃsmitÃsyaÓrÅmadgovindavÃïÅcaraïakamalago niv­to 'haæ yathÃli÷ //4// ÓrÅÓaÇkaraæ bhëyak­taæ praïamya vyÃsaæ hariæ sÆtrak­taæ ca vacmi / ÓrÅbhëyatÅrthe parahaæsatu«Âyai vÃgjÃlabandhacchidamabhyupÃyam //5// vist­tagranthavÅk«ÃyÃmalasaæ yasya mÃnasam / vyÃkhyà tadarthamÃrabdhà bhëyaratnaprabhÃbhidhà //6 // ÓrÅmacchÃrÅrakaæ bhëyaæ prÃpya vÃk ÓuddhimÃpnuyÃt / iti Óramo me saphalo gaÇgÃæ rathyodakaæ yathà //7 // yadaj¤ÃnasamudbhÆtamindrajÃlamidaæ jagat / satyaj¤ÃnasukhÃnantaæ tadahaæ brahma nirbhayam //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.1.1 1 jij¤ÃsÃdhikaraïam / sÆ. 1 vedÃntamÅmÃæsÃÓÃstrasya vyÃcikhyÃsitasyedamÃdimaæ sÆtram- athÃto brahmajij¤Ãsà | BBs_1,1.1 | tatrÃthÃbda ÃnantaryÃrtha÷ parig­hyate nÃdhikÃrÃrtha÷, brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ anadhikÃryatvÃt / maÇgalasya ca vÃkyÃrthe samanvayÃbhÃvÃt / arthÃntaraprayukta eva Órutyà maÇgalaprayojano bhavati / pÆrvaprak­tÃpek«ÃyÃÓca phalata ÃnantaryÃvyatirekÃt / sati cÃnantaryÃrthatve yathà dharmajij¤Ãsà pÆrvav­ttaæ vedÃdhyayanaæ niyamenÃpek«ata evaæ brahmajij¤ÃsÃpi yatpÆrvav­ttaæ niyamenÃpek«ate tadvaktavyam / svÃdhyÃyÃnantaryaæ tu samÃnam / nanviha karmÃvabodhanÃrthaæ viÓe«a÷ / na / dharmajij¤ÃsÃyÃ÷ prÃgapyadhÅtavedÃntasya brahmajij¤Ãsopapatte÷ / yathÃca h­dayÃdyavadÃnÃnÃmÃnantaryaniyama÷, kramasya vivak«itatvÃnna tatheha kramo vivak«ita÷, Óe«aÓe«itve 'dhik­tÃdhikÃre và pramÃïÃbhÃvÃt, dharmabrahmajij¤Ãsayo÷ phalajij¤ÃsasyabhedÃcca / abhyudayaphalaæ dharmaj¤Ãnaæ taccÃnu«ÂhÃnÃpek«am / ni÷Óreyasaphalaæ tu brahmavij¤Ãnaæ na cÃnu«ÂhÃnÃntarÃpek«am / bhavyaÓca dharmo jij¤Ãsyo na j¤ÃnakÃle 'sti, puru«avyÃpÃratantratvÃt / iha tu bhÆtaæ brahma jij¤Ãsyaæ nityatvÃnna puru«avyÃpÃratantram / codanÃprav­ttibhedÃcca / yà hi codanà dharmasya lak«aïaæ sà svavi«aye niyu¤jÃnaiva puru«amavabodhayati / brahmacodanà tu puru«amavabodhayatyeva kevalaæ, avabodhasya codanÃjanyatvÃnna puru«o 'vabodhe niyujyate / yathÃk«Ãrthasaænikar«eïÃrthÃvabodhe tadvat / tasmÃtkimapi vaktavyaæ yadanantaraæ brahmajij¤ÃsopadiÓyata iti / ucyate- nityÃnityavastuviveka÷, ihÃmutrÃrthabhogavirÃga÷, ÓamadamÃdisÃdhanasaæpat, mumuk«utvaæ ca / te«u hi satsu prÃgapi dharmajij¤ÃsÃyà Ærdhvaæ ca Óakyate brahmajij¤Ãsituæ j¤Ãtuæ ca na viparyaye / tasmÃdathÃbdena yathoktasÃdhanasaæpattyÃnantaryamupadiÓyate / ata÷Óabdo hetvartha÷ / yasmÃdveda evÃgnihotrÃdÅnÃæ Óreya÷sÃdhanÃnÃmanityaphalatÃæ darÓayati- 'tadyatheha karmacito loka÷ k«Åyata evamevÃmutra puïyacito loka÷ k«Åyate' (chÃndo.8.1.6) ityÃdi÷ / tathà brahmavij¤ÃnÃdapi paraæ puru«Ãrthaæ darÓayati- 'brahmavidÃpnoti param' ityÃdi÷ (taitti.2.1) tasmÃdyathoktasÃdhanasaæpattyanantaraæ brahmajij¤Ãsà kartavyà / brahmaïo jij¤Ãsà brahmajij¤Ãsà / brahma ca vak«yamÃïalak«aïaæ 'janmÃdyasya yata÷' iti / ata eva na brahmaÓabdasya jÃtyÃdyarthÃntaramÃÓaÇkitavyam / brahmaïa iti karmaïi«a«ÂhÅ na Óe«e, jij¤ÃsÃpek«yatvÃjjij¤ÃsÃyÃ÷, jij¤ÃsyÃntarÃnirdeÓÃcca / nanu Óe«a«a«ÂhÅparigrahe 'pi brahmaïo jij¤ÃsÃkarmatvaæ na virudhyate, saæbandhasÃmÃnyasya viÓe«ani«ÂhatvÃt / evamapi pratyak«aæ brahmaïa÷ karmatvamuts­jya sÃmÃnyadvÃreïa parok«aæ karmatvaæ kalpayato vyartha prayÃsa÷ syÃt / na vyartha÷, brahmÃÓritÃÓe«avicÃrapratij¤ÃnÃrthatvÃditi cenna, pradhÃnaparigrahe tadapek«itÃnÃmarthÃk«iptatvÃt / brahma hi j¤ÃnenÃptumi«ÂatamatvÃtpradhÃnam / tasminpradhÃne jij¤ÃsÃkarmaïi parig­hÅte yairjij¤Ãsitairvinà brahma jij¤Ãsitaæ na bhavati tÃnyarthÃk«iptÃnyeveti na p­thaksÆtrayitavyÃni / yathà rÃjÃsau gacchatÅtyukte saparivÃrasya rÃj¤o gamanamuktaæ bhavati tadvat / ÓrutyanugamÃcca / 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' (taitti.3.1) ityÃdyÃ÷ Órutaya÷, 'tadvijij¤Ãsasva tadbrahma' iti pratyak«ameva brahmaïo jij¤ÃsÃkarmatvaæ darÓayanti / tacca karmaïi «a«ÂhÅparigrahe sÆtreïÃnugataæ bhavati / tasmÃdbrahmaïa iti karmaïi«a«ÂhÅ // j¤Ãtumicchà jij¤Ãsà / avagatiparyantaæ j¤Ãnaæ sanvÃcyÃyà icchÃyÃ÷ / karmaphalavi«ayatvÃdicchÃyÃ÷ / j¤Ãnena hi pramÃïenÃvagantumi«Âaæ brahma / brahmÃvagatirhi puru«Ãrtha÷, ni÷Óe«asaæsÃrabÅjÃvidyÃdyanarthanibarhaïÃt / tasmÃdbrahma vijij¤Ãsitavyam // tatpunarbrahma prasiddhamaprasddhaæ và syÃt / yadi prasiddhaæ na jij¤Ãsitavyam / athÃprasiddhaæ naiva Óakyaæ jij¤Ãsitumiti / ucyate- asti tÃvadbrahma nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ, sarvaj¤aæ, sarvaÓaktisamanvitam / brahmaÓabdasya hi vyutpÃdyamÃnasya nityaÓuddhatvÃdayor'thÃ÷ pratÅyante, b­haterdhÃtorarthÃnugamÃt / sarvasyÃtmatvÃcca brahmÃstitvaprasiddhi÷ / sarvo hyÃtmÃstitvaæ pratyeti, na nÃhamasmÅti / yadi hi nÃtmÃstitvaprasiddhi÷ syÃt sarvo loko nÃhamasmÅti pratÅyÃt / Ãtmà ca brahma / yadi tarhi loke brahmÃtmatvena prasiddhamasti tato j¤Ãtamevetyajij¤Ãsyatvaæ punarÃpannam / na / tadviÓe«aæ prati vipratipatte÷ / dehamÃtraæ caitanyaviÓi«ÂamÃtmeti prak­tà janà laukÃyatikÃÓca pratipannÃ÷ / indriyÃïyeva cetanÃnyÃtmetyapare / mana ityanye / vij¤ÃnamÃtraæ k«aïikamityeke / ÓÆnyamityapare / asti dehÃdivyatirikta÷ saæsÃrÅ kartÃ, bhoktetyapare / bhoktaiva kevalaæ na kartetyeke / asti tadvyatirikta ÅÓvara÷ sarvaj¤a÷ sarvÃktiriti kecit / Ãtmà sa bhokturityapare / evaæ bahavo vipratipannà yuktivÃkyatadÃbhÃsasamÃÓrayÃ÷ santa÷ / tatrÃvicÃrya yatki¤citpratipadyamÃno ni÷ÓreyasÃtpratihanyetÃnarthaæ ceyÃt / tasmÃtbrahmajij¤ÃsopanyÃsamukhena vedÃntavÃkyamÅmÃæsà tadavirodhitarkopakaraïà ni÷Óreyasaprayojanà prastÆyate // 1 // ---------------------- FN: adhikaraïamiti- vi«aya÷ saædeha÷ saægati÷ pÆrvapak«a÷ siddhÃnta ityekaikamadhikaraïaæ pa¤cÃvayavaæ j¤eyam / tataÓca j¤ÃnajanyacikÅr«ayà yatnesati yÃgÃdidharmo bhavati / brahmaïo hi niv­ttÃvaraïatvena phalarÆpatvaæ tajj¤Ãnopayogitayà caturthisamÃsa e«itavya÷ 'caturthÅ tadarthe' ityÃdineti kecit / yaccÃpnoti yadÃdatte yaccÃtti vi«ayÃniha / yaccÃsya saætato bhÃvastasmÃdÃtmeti bhaïyate / vipratipatt­parigaïanam-ÓÆnyavÃdo mÃdhyamikÃnÃæ, k«aïikij¤ÃnavÃdo yogÃcÃrÃïÃæ, j¤ÃnÃkÃrÃnumeyak«aïikabÃhyÃrthavÃda÷ sautrÃntikÃnÃæ, k«aïikabÃhyÃrthavÃdo vaibhëikÃïÃæ, dehÃrthavÃdaÓcÃrvÃkÃïÃæ, dehÃtiriktadehapariïÃmavÃdo digambarÃïÃmityÃdyÆhyam / iha khalu 'svÃdhyÃyo 'dhyetavya÷'iti nityÃdhyayanavidhinÃdhÅtasÃÇgasvÃdhyÃye 'tadvijij¤Ãsasva','so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷', 'Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavya÷'itiÓravaïavidhirupalabhyate / tasyÃrtha÷--am­tatvakÃmenÃdvaitÃtmavicÃra eva vedÃntavÃkyai÷ kartavya iti / tena kÃmyena niyamavidhinÃrthÃdbhinnÃtmaÓÃstrapravarti÷, vaidikÃnÃæ purÃïÃdiprÃdhÃnyaæ và nirasyata iti vastugati÷ / tatra kaÓcidiha janmani janmÃntare vÃnu«Âitayaj¤ÃdibhirnitÃntavimalasvÃnto 'sya Óravaïavidhe÷ ko vi«aya÷, kiæ phalaæ, ko 'dhikÃrÅ, ka÷ saæbandha iti jij¤Ãsate / taæ jij¤ÃsumupalabhamÃno bhagavÃnbÃdarÃyaïastadanubandhacatu«Âayaæ ÓravaïÃtmakaÓÃstrÃrambhaprayojakaæ nyÃyena nirïetumidaæ sÆtraæ racayäcakÃra 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ'iti // nanvanubandhajÃtaæ vidhisaænihitÃrthavÃdavÃkyaireva j¤Ãtuæ Óakyam / tathÃhi-'tadyatheha karmacito loka÷ k«Åyata evamevÃmutra puïyacito loka÷ k«Åyate'iti Órutyà 'yatk­takaæ tadanityaæ'iti nyÃyavatyà 'na jÃyate m­yate và vipaÓcit''yo vai bhÆmà tadam­tamato 'nyadÃrtam'ityÃdi Órutyà ca bhÆmÃtmà nityastato 'nyadanityamaj¤ÃnasvarÆpamiti viveko labhyate / karmaïà k­«yÃdinà cita÷ saæpÃdita÷ sasyÃdiloka÷-bhogya ityartha÷ / vipaÓcinnityaj¤ÃnasvarÆpa÷ / 'parÅk«ya lokÃnkarmacitÃnbrÃhmaïo nirvedamÃyÃnnÃstyak­ta÷ k­tena''Ãtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati'ityÃdiÓrutyÃnÃtmamÃtre dehendriyÃdisakalapadÃrthajÃte vairÃgyaæ labhyate / parÅk«yÃnityatvena niÓcitya, ak­to mok«a÷ k­tena karmaïà nÃstÅti karmatatphalebhyo vairÃgyaæ prÃpnuyÃdityartha÷ / 'ÓÃnto dÃnta uparatastitik«u÷ samÃhita÷ ÓraddhÃvitto bhÆtvÃtmanyevÃtmÃnaæ paÓyet'iti Órutyà ÓamÃdi«aÂkaæ labhyate / 'samÃhito bhÆtvà iti kÃïvapÃÂha÷ / uparati÷ saænyÃsa÷ / 'na sa punarÃvartate'iti svaya¤jyotirÃnandÃtmakamok«asya nityatvaÓrutyà mumuk«Ã labhyate / tathà ca vivekÃdiviÓe«aïavÃnadhikÃrÅti j¤Ãtuæ Óakyam / yathà 'ya età rÃtrÅrupayanti'iti rÃtrisatravidhau 'pratiti«Âhanti'ityarthavÃdasthaprati«ÂhÃkÃmastadvat / tathà 'Órotavya÷'ityatra pratyayÃrthasya niyogasya prak­tyartho vicÃro vi«aya÷ vicÃrasya vedÃntà vi«aya iti Óakyaæ j¤Ãtum, 'Ãtmà dra«Âavya÷'ityadvaitÃtmadarÓanamuddiÓya 'Órotavya÷'iti vicÃravidhÃnÃt / na hi vicÃra÷ sÃk«ÃddarÓanahetu÷, apramÃïatvÃt, api tu pramÃïavi«ayatvena / pramÃïaæ cÃdvaitÃtmani vedÃntà eva, 'taæ tvaupani«ataæ puru«aæ', 'vedÃntavij¤ÃnasuniÓcitÃrthÃ÷'iti Órute÷ / vedÃntÃnÃæ ca pratyagbrahmaikyaæ vi«aya÷, 'tattvamasi', 'ahaæ brahmÃsmi'iti Órute÷ / evaæ vicÃravidhe÷ phalamapi j¤ÃnadvÃrÃmukti÷, 'tarati ÓokamÃtmavit',brahmavidbrahmaiva bhavati'ityÃdiÓrute÷ / tathà saæbandho 'pyadhikÃriïà vicÃrasya kartavyatÃrÆpa÷, phalasya prÃpyatÃrÆpa iti yathÃyogyaæ subodha÷ / tasmÃdidaæ sÆtraæ vyarthamiti cet / na / tÃsÃmadhikÃryÃdiÓrutÅnÃæ svÃrthe tÃtparyanirïÃyakanyÃyasÆtrÃbhÃve kiæ vivekÃdiviÓe«aïavÃnadhikÃrÅ utÃnya÷, kiæ vedÃntÃ÷ pÆrvatantreïa agatÃrthà vÃ, kiæ brahma pratyagabhinnaæ na vÃ, kiæ mukti÷ svargÃdivallokÃntaraæ, ÃtmasvarÆpà veti saæÓayaniv­tte÷ / tasmÃdÃgamavÃkyairÃpÃtata÷ pratipannÃdhikÃryÃdinirïayÃrthamidaæ sÆtramÃvaÓyakam / taduktaæ prakÃÓÃtmaÓrÅcaraïai÷--'adhikÃryÃdÅnÃmÃgamikatvepi nyÃyena nirïayÃrthamidaæ sÆtraæ'iti / ye«Ãæ mate Óravaïe vidhirnÃsti te«ÃmavihitaÓravaïe 'dhikÃryÃdinirïayÃnapek«aïÃtsÆtraæ vyarthamityÃpatatÅtyalaæ prasaÇgena // tathà cÃsya sÆtrasya Óravaïavidhyapek«itÃdhikÃryÃdiÓrutibhi÷ svÃrthanirïayÃyotthÃpitatvÃddhetuhetumadbhÃva÷ Órutisaægati÷, ÓÃstrÃrambhahetvanubandhanirïÃyakatvenopoddhÃtatvÃcchÃstrÃdau saægati÷, adhikÃryÃdiÓrutÅnÃæ svÃrthe samanvayokte÷ samanvayÃdhyÃyasaægati÷, 'aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi'ityÃdiÓrutÅnÃæ sarvÃtmatvÃdispa«Âabrahmali¬gÃnÃæ vi«ayÃdau samanvayokte÷ pÃdasaægati÷, evaæ sarvasÆtrÃïÃæ ÓrutyarthanirïÃyakatvÃcchrutisaægati÷, tattadadhyÃye tattatpÃde ca samÃnaprameyatvena saægatirÆhanÅyà / prameyaæ ca k­tsnaÓÃstrasya brahma / adhyÃyÃnÃæ tu samanvayavirodhasÃdhanaphalÃni / tatra prathamapÃdasya spa«Âabrahmali¬gÃnÃæ ÓrutÅnÃæ samanvaya÷ prameya÷ / dvitÅyat­tÅyayoraspa«Âabrahmali¬gÃnÃm / caturthapÃdasya padamÃtrasamanvaya iti bheda÷ / asyÃdhikaraïasya prÃtamyÃnnÃdhikaraïasaægatirapek«ità // athÃdhikaraïamÃracyate-'Órotavya÷'iti vihitaÓravaïÃtmakaæ vedÃntamÅmÃæsÃÓÃstraæ vi«aya÷ / tatkimÃrabdhavyaæ na veti vi«ayaprayojanasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓaya÷ / tatra nÃhaæ brahmeti bhedagrÃhipratyak«eïa kart­tvÃkart­tvÃdiviruddhadharmavattvali¬gakÃnumÃnena ca virodhena brahmÃtmanoraikyasya vi«ayasyÃsaæbhavÃt, satyabandhasya j¤ÃnÃnniv­ttirÆpaphalÃsaæbhavÃnnÃrambhaïÅyamiti prÃpte siddhÃnta÷ 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ'iti / atra ÓravaïavidhisamÃnÃrthatvÃya 'kartavyÃ'iti padamadhyÃhartavyam / adhyÃh­taæ ca bhëyak­tà 'brahmajij¤Ãsà kartavyÃ'iti / tatra prak­tipratyayÃrthayorj¤Ãnecchayo÷ kartavyatvÃnanvayÃtprak­tyà phalÅbhÆtaæ j¤Ãnamajahallak«aïayocyate / pratyayenecchÃsÃdhyo vicÃro jahallak«aïayà / tathà ca brahmaj¤ÃnÃya vicÃra÷ kartavya iti sÆtrasya Órautor'tha÷ saæpadyate / tatra j¤Ãnasya svata÷ phalatvÃyogÃtpramÃt­tvakart­tvabhokt­tvÃtmakÃnarthanivartakatvenaiva phalatvaæ vaktavyam / tatrÃnarthasya satyatve j¤ÃnamÃtrÃnniv­ttyayogÃdadhyastatvaæ vaktavyamiti bandhasyÃdhyastatvamarthÃtsÆcitam / tacca ÓÃstrasya vi«ayaprayojanavattvasiddhihetu÷ / tathà hi ÓÃstramÃrabdhavyaæ, vi«ayaprayojanavattvÃt, bhojanÃdivat / ÓÃstraæ prayojanavat, bandhanivartakaj¤ÃnahetutvÃt, rajjuriyamityÃdivÃkyavat / bandhoj¤Ãnanivartyo 'dhyastatvÃt, rajjusarpavat / iti prayojanasiddhi÷ / evamarthÃbrahmaj¤ÃnÃjjÅvagatÃnarthabhramaniv­ttiæ phalaæ sÆtrayajjÅvabrahmaïoraikyaæ vi«ayamapyarthÃtsÆcayati, anyaj¤ÃnÃdanyatra bhramÃniv­tte÷ / jÅvo brahmÃbhinna÷, tajj¤ÃnanivartyÃdhyÃsÃÓrayatvÃt / yaditthaæ tattathÃ, yathà Óuktyabhinna idamaæÓa iti vi«ayasiddhiheturadhyÃsa÷ / ityevaæ vi«ayaprayojanavatvÃcchÃstramÃrambhaïÅyamiti / atra pÆrvapak«e bandhasya satyatvena j¤ÃnÃdaniv­tterupÃyÃntarasÃdhyà muktiriti phalam / siddhÃnte j¤ÃnÃdeva muktiriti viveka÷ / iti sarvaæ manasi nidhÃya brahmasÆtrÃïi vyÃkhyÃtukÃmo bhagavÃn bhëyakÃra÷ sÆtreïa vicÃrakartavyatÃrÆpaÓrautÃrthÃnyathÃnupapatyÃrthÃtsÆtritaæ vi«ayaprayojanavatvamupoddhÃtatvÃttatsiddhihetvadhyÃsÃk«epasamÃdhÃnabhëyÃbhyÃæ prathamaæ varïayati-## etena sÆtrÃrthÃsparÓitvÃdadhyÃsagrantho na bhëyamiti nirastam, ÃrthikÃrthasparÓitvÃt // yattu ma¬galÃcaraïÃbhÃvÃdavyÃkhyeyamidaæ bhëyamiti tanna / 'sutarÃmitaretarabhÃvÃnupapatti÷'ityantabhëyaracanÃrthaæ tadarthasya sarvopaplavarahitasya vij¤Ãnaghanapratyagarthasya tattvasya sm­tatvÃt / ato nirde«atvÃdidaæ bhëyaæ vyÃkhyeyam // loke ÓuktÃvidaæ rajatamiti bhrama÷, satyarajate idaæ rajatamityadhi«ÂhÃnasÃmÃnyÃropyaviÓe«ayoraikyapramÃhitasaæskÃrajanyo d­«Âa ityatrÃpyÃtmÃnyanÃtmÃhaÇkÃrÃdhyÃse pÆrvapramà vÃcyÃ, sà cÃtmanÃtmanorvÃstavaikyamapek«ate, na hi tadasti / tathà hi--ÃtmÃnÃtmanÃvaikyaÓÆnyau, parasparaikyÃyogyatvÃt, tamaprakÃÓavat / iti matvà hetubhÆtaæ virodhaæ vastuta÷ pratÅtito vyavahÃrataÓca sÃdhayati-## na ca 'pratyayottarapadayoÓca'iti sÆtreïa 'pratyayecottarapade ca parato yu«madasmadormaparyantasya tvamÃdeÓau sta÷'iti vidhÃnÃt, tvadÅyaæ madÅyaæ tvatputro matputra itivat 'tvanmatpratyayagocarayo÷'iti syÃditi vÃcyam / 'tvamÃvekavacane'ityekavacanÃdhikÃrÃt / atra ca yu«madasmadorekÃrthavÃcitvÃbhÃvÃdÃnÃtmanÃæ yu«madarthÃnÃæ bahutvÃdasmadarthacaitanyasyÃpyupÃdhito bahutvÃt // nanvevaæ sati kathamatra bhëye vigraha÷ / na ca yÆyamiti pratyayo yu«matpratyaya÷, vayamiti pratyayosmatpratyastadgocarayoriti vigraha iti vÃcyam, ÓabdasÃdhutve 'pyarthÃsÃdhutvÃt / na hyahaÇkÃrÃdyanÃtmano yÆyamiti pratyayavipayatvamastÅti cet na / gocarapadasya yogyatÃparatvÃt / cidÃtmà tÃvadasmatpratyayayogya÷, tatprayuktasaæÓayÃdiniv­ttiphalabhÃktvÃt, 'na tÃvadayamekÃntenÃvipaya÷, asmatpratyayavi«ayatvÃt'iti bhëyokteÓca / yadyapyahaÇkÃrÃdirapi tadyogyastathÃpi cidÃtmana÷ sakÃÓÃdatyantabhedasiddhyarthaæ yu«matpratyayayogya ityucyate // // ÃÓramaÓrÅcaraïÃstu ÂÅkÃyojanÃyÃmevamÃhu÷-'saæbodhyacetano yu«matpadavÃcya÷, ahaÇkÃrÃdiviÓi«Âacetano 'smatpadavÃcya÷, tathà ca yu«majasmado÷ svÃrthe prayujyamÃnayoreva tvamÃdeÓaniyamo na lÃk«aïikayo÷, 'yu«madasmado÷ «a«ÂhÅcaturthÅdvitÅyÃsthayorvÃnÃvau'iti sÆtrÃsÃægatyaprasa¬gÃt / atra Óabdalak«akayoriva cinmÃtraja¬amÃtralak«akayorapi na tvamÃdeÓo lak«akatvÃviÓe«Ãt iti / yadi tayo÷ Óabdabodhakatve satyeva tvamÃdeÓÃbhÃva ityanena sÆtreïa j¤Ãpitaæ tadÃsminbhëye yu«matpadena yu«macchabdajanyapratyayayogya÷ parÃgartho lak«yate, asmacchabdena asmacchabdajanyapratyayayogya÷ pratyagÃtmà / tathà ca lak«yatÃvacchedakatayà Óabdo 'pi bodhyata iti na tvamÃdeÓa÷ / na ca parÃktvapratyaktvayoreva lak«yatÃvacchedakatvaæ, na ÓabdayogyatvÃæÓasya, gauravÃditi vÃcyam / parÃkpratÅcorvirodhasphuraïÃrthaæ viruddhaÓabdayogyatvasyÃpi vaktavyatvÃt / ata evedamasmatpratyayagocarayoriti vaktavye 'pÅdaæÓabdo 'smadarthe loke vede ca bahuÓa÷, ime vayamÃsmahe, ime videhÃ÷, ayamahamasmÅti ca prayogadarÓanÃnnÃsmacchabdavirodhÅti matvà yu«macchabda÷ prayukta÷, idaæÓabdaprayoge virodhÃsphÆrte÷ / etena cetanavÃcitvÃdasmacchabda÷ pÆrvaæ prayoktavya÷ 'abhyarhitaæ pÆrva'iti nyÃyÃt, 'tyadÃdÅni sarvaurnityam'iti sÆtreïa vihita ekaÓe«aÓca syÃditi nirastam / 'yu«madasmado÷'iti sÆtra ivÃtrÃpi pÆrvanipÃtaikaÓe«ayoraprÃpte÷, ekaÓe«e vivak«itavirodhÃsphÆrteÓca / v­ddhÃstu 'yu«madarthÃdanÃtmano ni«k­«ya Óuddhasya ciddhÃtoropÃpavÃdanyÃyena grahaïaæ dyotayitumÃdau yu«madgrahaïaæ'ityÃhu÷ / tatra yu«madasmatpadÃbhyÃæ parÃkpratyaktvenÃtmÃnÃtmanorvastuto virodha ukta÷ / pratyayapadena pratÅtito virodha ukta÷ / pratÅyata iti pratyayo 'haÇkÃrÃdiranÃtmà d­Óyatayà bhÃti / Ãtmà tu pratÅtitvÃtpratyaya÷ svaprakÃÓatayà bhÃti / gocarapadena vyavahÃrato virodha ukta÷ / yu«madartha÷ pratyagÃtmatiraskÃreïa kartÃhamityÃdivyavahÃragocara÷, asmadarthastvanÃtmapravilÃpena, ahaæ brahmeti vyavahÃragocara iti tridhà virodha÷ sphuÂÅk­ta÷ / yu«maccÃsmacca yu«madasmadÅ, te eva pratyayau ca tau gocarau ceti yu«madasmatpratyayagocarau, tayostridhà viruddhasvabhÃvÃyoritarebhÃvo 'tyantÃbhedastÃdÃtmyaæ và tadanupapattau siddhÃyÃmityanvaya÷ / aikyÃsaæbhave 'pi Óuklo ghaÂa itivattÃdÃtmayaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## / cijja¬ayorvi«ayavi«ayitvÃddÅpaghaÂayoriva na tÃdÃtmyamiti bhÃva÷ / yu«madasmadÅ parÃpratyagvastunÅ, te eva pratyayaÓca gocaraÓceti và vigraha÷ / atra pratyayagocarapadÃbhyÃmÃtmanÃtmano÷ pratyakparÃgbhÃve cidacittvaæ heturuktastatra hetumÃha-## / anÃtmano grÃhyatvÃdacitvaæ, Ãtmanastu grÃhakatvÃccitvaæ vÃcyam / acitve svasya svena grahasya karmakart­tvavirodhenÃsaæbhavÃdapratyak«atvÃpatterityartha÷ / yathe«Âaæ và hetuhetumadbhÃva÷ / nanvevamÃtmÃnÃtmano÷ parÃkpratyaktvena, cidacittvena grÃhyagrÃhakatvena ca virodhÃttama÷prakÃÓavadaikyasya tÃdÃtmyasya vÃnupapattau satyÃæ, tatpramityabhÃvenÃdhyÃsÃbhÃve 'pi taddharmÃïÃæ caitanyasukhajìyadu÷khÃdÅnÃæ vinimayenadhyÃso 'stvityata Ãha--## tayorÃtmÃnÃtmanordharmÃstaddharmÃste«ÃmapÅtaretarabhÃvÃnupapatti÷ / itaratra dharmyantare itare«Ãæ dharmÃïÃæ bhÃva÷ saæsargastasyÃnupapattiritityartha÷ / na hi dharmiïo÷ saæsargaæ vinà dharmÃïÃæ vinimayo asti / sphaÂike lohita vastu sÃænidhyÃllauhityadharmasaæsarga÷ / asaÇgÃtmadharmiïa÷ kenÃpyasaæsargÃddharmisaæsargapÆrvako dharmasaæsarga÷ kutastya ityabhipreyoktam-## / nanvÃtmÃnÃtmanostÃdÃtmyasya taddharmasaæsargasya cÃbhÃve 'pyadhyÃsa÷ kiæ na syÃdityata Ãha--ityata iti / ityuktarÅtyà tÃdÃtmyÃdyabhÃvena tatpramÃyà abhÃvÃdata÷ pramÃjanyasaæskÃrasyÃdhyÃsahetorabhÃvÃt 'adhyÃso mithyeti bhavituæ yuktaæ'ityanvaya÷ / mithyÃÓabdo hyartha÷ apahnavavacana÷, anirvacanÅyatÃvacanaÓceti / atra cÃpahnavÃrtha÷ / nanu kutra kasyÃdhyÃso 'pahnÆyata ityÃÓaÇkya, ÃtmanyanÃtmataddharmÃïÃmanÃtmanyÃtmataddharmÃïÃmadhyÃso nirasyata ityÃha--## ahamitipratyayayogyatvaæ buddhyÃderapyastÅti matvà tata ÃtmÃnaæ vivecayati-#<-vi«ayaïÅti /># buddhyÃdisÃk«iïÅtyartha÷ / sÃk«itve hetu÷--## ahamiti bhÃsamÃne cidaæÓÃtmanÅtyartha÷ / yu«matpratyayagocarasyeti / tvaÇkÃrayogyasya / idamarthasyetiyÃvat / nanvahamiti bhÃsamÃnabuddhyÃde÷ kathamidamarthatvamityata Ãha--## sÃk«ibhÃsyasyetyartha÷ / sÃk«ibhÃsyatvarÆpalak«aïayogÃdbuddhyÃderghaÂÃdivadidamarthatvaæ na pratibhÃsata iti bhÃva÷ / athavà yadÃtmano mukhyaæ sarvÃntaratvarÆpaæ pratyaktvaæ pratÅtatvaæ brahmÃsmÅti vyavahÃragocaratvaæ coktvaæ tadasiddhaæ, ahamiti pratÅyamÃnatvÃt, ahaÇkÃravadityÃÓaÇkyÃha--## asmaccÃsau pratyayaÓcÃsau gocaraÓca tasminnityartha÷ / ahaæv­ttivyaÇyasphuraïatvaæ sphuraïavi«ayatvaæ và hetu÷ / Ãdye d­«ÂÃnte hetvasiddhi÷ / dvitÅye tu pak«e tadasiddhirityÃtmano mukhyaæ pratyaktvÃdi yuktamiti bhÃva÷ / nanu yadÃtmano vi«ayatvaæ tadasiddhaæ, anubhavÃmÅti ÓabdavatvÃt, ahaÇkÃravadityata Ãha--## vÃcyatvaæ lak«yatvaæ và hetu÷ / nÃdya÷, pak«e tadasiddhe÷ / nÃntya÷, d­«ÂÃnte tadvaikalyÃditi bhÃva÷ / dehaæ jÃnÃmÅti dehÃhaÇkÃrayorvi«ayavi«ayitve 'pi manu«yo 'hamityabhedÃdhyÃsavadÃtmÃhaÇkÃrÃyorapyabhedÃdhyÃsa÷ syÃdityata Ãha--## tayorjìyÃlpatvÃbhyÃæ sÃd­ÓyÃdadhyÃse 'pi cidÃtmanyanavacchinne ja¬ÃlpÃhaÇkÃrÃdernÃdhyÃsa iti bhÃva÷ / ahamiti bhÃsyatvÃdÃtmavadahaÇkÃrasyÃpi pratyaktvÃditaæ mukhyameva, tata÷ pÆrvoktvaparÃktvÃdyasiddhirityÃÓaÇkyÃha--## ahaæv­ttibhÃsyatvamahaÇkÃre nÃsti kart­karmatvavirodhÃt, cidbhÃsyatvaæ cidÃtmani nÃstÅti hetvasiddhi÷ / ato buddhyÃde÷ pratibhÃsata÷ pratyaktve 'pi parÃktvÃdikaæ mukhyameveti bhÃva÷ / yu«matparÃktaccÃsau pratiyata iti pratyayaÓcÃsau kart­tvÃdivyavahÃragocaraÓca tasyeti vigraha÷ / tasya heyatvÃrthamÃha--## pi¤ bandhane / visinoti badhnÃti iti vi«ayastasyetyartha÷ / ÃtmanyanÃtmataddharmÃdhyÃso mithyà bhavatu, anÃtmanyÃtmataddharmÃdhyÃsa÷ kiæ na syÃt, ahaæ sphurÃmi sukhÅtyÃdyanubhavÃdityÃÓaÇkyÃha--## tasmÃdanÃtmano viparyayo viruddhasvabhÃvaÓcaitanyam / itthaæbhÃve t­tÅyà / caitanyÃtmanà vi«ayiïastaddharmÃïÃæ ca yo 'haÇkÃrÃdau vi«aye 'dhyÃsa÷ sa mithyeti nÃstÅti bhavituæ yuktam, adhyÃsasÃmagryabhÃvÃt / na hyatra pÆrvapramÃhitasaæskÃra÷ sÃd­Óyamaj¤Ãnaæ vÃsti / niravayavanirguïasvaprakÃÓÃtmani guïÃvayavasÃd­Óyasya cÃj¤Ãnasya cÃyogÃt // nanvÃtmanonirguïatve taddharmÃïÃmiti bhëyaæ kathamiti cet, ucyate--buddhiv­ttyabhivyaktaæ caitanyaæ j¤Ãnaæ, vi«ayÃbhedenÃbhivyaktaæ sphuraïam, Óubhakarmajanyav­ttivyaktamÃnanda ityevaæ v­ttyupÃdhik­tabhedÃt j¤ÃnÃdÅnÃmÃtmadharmatvavyapadeÓa÷ / taduktaæ ÂÅkÃyÃæ-'Ãnando vi«ayÃnubhavo nityatvaæ ceti santi dharmà ap­thaktve 'pi caitanyatvÃt p­thagivÃvabhÃsante'iti / ato nirguïabrahmÃtmatvamate, ahaæ karomÅti pratÅterarthasya cÃdhyÃsatvÃyogÃtpramÃtvaæ satyatvaæ ca ahaæ nara iti sÃmÃnÃdhikaraïyasya gauïatvamiti matamÃstheyam / tathà ca bandhasya satyatayà j¤ÃnÃnniv­ttirÆpaphalÃsaæbhavÃdbaddhamuktayorjÅvabrahmaïoraikyÃyogena vi«ayÃsaæbhavÃt ÓÃstraæ nÃrambhaïÅyamiti pÆrvapak«abhëyatÃtparyam / yuktagrahaïÃt pÆrvapak«asya durbalatvaæ sÆcayati / tathÃhi--kimadhyÃsasya nÃstitvamayuktatvÃdabhÃnÃdvà kÃraïÃbhÃvÃdvÃ?Ãdya i«Âa ityÃha-#<-tathÃpÅti /># etadanurodhÃdÃdau yadyapÅti paÂhitavyam / adhyÃsasyÃsaÇgasvaprakÃÓÃtmanyayuktatvamalaÇkÃra iti bhÃva÷ / na dvitÅya ityÃha--## aj¤a÷ kartà manu«yo 'hamiti pratyak«ÃnubhavÃdadhyÃsasyÃbhÃnamasiddhamityartha÷ / na cedaæ pratyak«aæ kart­tvÃdau prameti vÃcyam / apauru«eyatayà nirde«eïa, upakramÃdiliÇgÃvadh­tatÃtparyeïa ca tatvamasyÃdivÃkyenÃkart­tvabrahmatvabodhanenÃsya bhramatvaniÓcayÃt / na ca jye«Âhapratyak«avirodhÃdÃgamaj¤Ãnasyaiva bÃdha iti vÃcyaæ, dehÃtmavÃdaprasaÇgÃt, manu«yo 'hamiti pratyak«avirodhena 'athÃyamaÓarÅra÷'ityÃdiÓrutyà dehÃdanyÃtmÃsiddhe÷ / tasmÃdidaæ rajatamitivatsÃmÃnÃdhikaraïyapratyak«asya bhramatvaÓaÇkÃkalaÇkitasya nÃgamÃtprÃbalyamityÃstheyam / ki¤ca jye«Âhatvaæ pÆrvabhÃvitvaæ và Ãgamaj¤Ãnaæ pratyupajÅvyatvaæ vÃ?Ãdye na prÃbalyam, jye«ÂhasyÃpi rajatabhramasya paÓcÃdbhÃvinà Óuktij¤Ãnena bÃdhadarÓanÃt / na dvitÅya÷ Ãgamaj¤Ãnotpattau pratyak«ÃdimÆlav­ddhavyavahÃre saægatigrahadvÃrÃ, ÓabdopalabdhidvÃrà ca pratyak«ÃdervyÃvahÃrikaprÃmÃïyasyopajÅvyatve 'pi tÃttvikaprÃmÃïyasyÃnapek«itatvÃt, anapek«itÃæÓasyÃgamena bÃdhÃsaæbhavÃditi / yattu k«aïikayÃgasya ÓrutibalÃtkÃlÃntarabhÃviphalahetutvavat 'tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷'iti ÓrutibalÃtsatyasyÃpi j¤ÃnÃnniv­ttisaæbhavÃdadhyÃsavarïanaæ vyarthamiti, tanna / j¤ÃnamÃtranivartyasya kvÃpi satyatvÃdarÓanÃt, satyasya cÃtmano niv­tyadarÓanÃcca, ayogyatÃniÓcaye sati satyabandhasya j¤ÃnÃnniv­ttiÓruterbodhakatvÃyogÃt / na ca setudarÓanÃtsatyasya pÃpasya nÃÓarÓanÃnnÃyogyatÃniÓcayà iti vÃcyaæ, tasya ÓriddhÃniyamÃdisÃpek«aj¤ÃnanÃÓyatvÃt / bandhasya ca 'nÃnya÷ panthÃ'iti Órutyà j¤ÃnamÃtrÃnniv­ttipratÅte÷, ata÷ Órutaj¤ÃnanivartyatvanirvÃhÃrthamadhyastatvaæ varïaniyam / kiæ ca j¤Ãnaikanivartyasya kiæ nÃma satyatvam, na tÃvadaj¤ÃnÃjanyatvam / 'mÃyÃæ tu prak­tim'iti Óruti virodhÃnmÃyÃvidyayoraikyÃt / nÃpi svÃdhi«ÂhÃne svÃbhÃvaÓÆnyatvaæ 'asthÆlam'ityÃdini«edhaÓrutivirodhÃt / nÃpi brahmavadbÃdhÃyogyatvaæ, j¤ÃnÃnniv­ttiÓrutivirodhÃt / atha vyavahÃrakÃle bÃdhaÓÆnyatvam, tarhi vyavahÃrikameva satyatvamityÃgatamadhyastatvam / tacca Órutyarthe yogyatà j¤ÃnÃrthaæ varïanÅyameva, yÃgasyÃpÆrvadvÃratvavat / na ca tadanyatvÃdhikaraïe tasya varïanÃtpaunaruktyam, tatroktÃdhyÃsasyaiva prav­ttyaÇgavi«ayÃdisiddhyarthamÃdau smÃryamÃïatvÃditi dik // adhyÃsaæ dvedhà darÓayati --## lokyate manu«yo 'hamityabhimanyata iti lokor'thÃdhyÃsa÷, tadvi«ayo vyavahÃro 'bhimÃna iti j¤ÃnÃdhyÃso darÓita÷ / dvividhÃdhyÃsasvarÆpalak«aïamÃha--##ityÃdinÃ## ityantena / jìyacaitanyÃdidharmÃïÃæ dharmiïÃvahaÇkÃrÃtmÃnau, tayoratyantaæ bhinnayoritaretarabhedÃgraheïÃnyonyasmin anyonyatÃdÃtmyaæ anyonyadharmÃæÓca vyatyÃsenÃdhyasya lokavyavahÃra iti yojanà / ata÷ so 'yamiti pramÃyà nÃdhyÃsatvam, tadidamarthayo÷ kÃlabhedena kalpitabhede 'pyatyantabhedÃbhÃvÃditi vaktumatyantetyuktam / na ca dharmitÃdÃtmyÃdhyÃse dharmÃdhyÃsasiddhe÷ 'dharmÃæÓca'iti vyarthamiti vÃcyam, andhatvÃdÅnÃmindriyadharmÃïÃæ dharmyadhyÃsÃsphuÂatve 'pyandho 'hamiti sphuÂo 'dhyÃsa iti j¤ÃpanÃrthatvÃt / nanvÃtmÃnÃtmano÷ parasparÃdhyastatve ÓÆnyavÃda÷ syÃdityÃÓaÇkyÃha--## satyamanidaæ caitanyaæ tasyÃnÃtmani saæsargamÃtrÃdhyÃso na svarÆpasya / an­taæyu«madartha÷ tasya svarÆpato 'pyadhyÃsÃttayormithunÅkaraïamadhyÃsa iti na ÓÆnyatetyartha÷ // nanvadhyÃsamithunÅkaraïalokavyavahÃraÓabdÃnÃmekÃrthatve 'dhyasya midhunÅk­tyeti pÆrvakÃlatvavÃciktvÃpratyayÃdeÓasya lyapa÷ kathaæ prayoga iti cenna, adhyÃsavyaktibhedÃt / tatra pÆrvapÆrvÃdhyÃsasyottarottarÃdhyÃsaæ prati saæskÃradvÃrà pÆrvakÃlatvena hetutvadyotanÃrthaæ lyapa÷ prayoga÷ / tadeva spa«Âayati--## pratyagÃtmani hetuhetumadbhÃvenÃdhyÃsapravÃho 'nÃdirityartha÷ / nanu pravÃhasyÃvastutvÃt, adhyÃsavyaktÅnÃæ sÃditvÃt, kathamanÃditvamiti cet / ucyate--adhyÃsatvÃvacchinnavyaktÅnÃæ madhye 'nyatamayà vyaktyà vinÃnÃdikÃlasyÃvartanaæ kÃryÃnÃditvamityaÇgÅkÃrÃt / etena kÃraïÃbhÃvÃditi kalpo nirasta÷, saæskÃrasya nimittasya naisargikapadenoktatvÃt / na ca pÆrvapramÃjanya eva saæskÃro heturiti vÃcyam, lÃghavena pÆrvÃnubhavajanyasaæskÃrasya hetutvÃt / ata÷ pÆrvÃdhyÃsajanya÷ saæskÃro 'stÅti siddham / adhyÃsasyopÃdÃnamÃha--## / mithyà ca tadaj¤Ãnaæ ca mithyÃj¤Ãnaæ tannimittamupÃdÃnaæ yasya sa tannimitta÷ / tadupÃdÃnaka ityartha÷ / aj¤ÃnasyopÃdÃnatve 'pi saæsphuradÃtmatatvÃvarakatayà do«atvenÃhaÇkÃrÃdhyÃsakarturÅÓvarasyopÃdhitvena saæskÃrakÃlakarmÃdinimittapariïÃmitvena ca nimittatvamiti dyotayituæ nimittapadam / svaprakÃÓÃtmanyasaÇge kathamavidyÃsaÇga÷, saæskÃrÃdisÃmagryabhÃvÃt, iti ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ mithyÃpadam / pracaï¬amÃrtaï¬amaï¬ale pecakÃnubhavasiddhÃndhakÃravat, ahamaj¤a ityanubhasiddhamaj¤Ãnaæ durapahnavama, kalpitasyÃdhi«ÂhÃnÃsparÓitvÃt, nityasvarÆpaj¤ÃnasyÃvirodhitvÃcceti / yadvà aj¤Ãnaæ j¤ÃnÃbhÃva iti ÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ mithyÃpadam / mithyÃtve sati sÃk«Ãjj¤Ãnanivartyatvamaj¤Ãnasya lak«aïaæ mithyÃj¤Ãnapadenoktam / j¤ÃnenecchÃprÃgabhÃva÷ sÃk«Ãnnivartyata iti vadantaæ prati mithyÃtve satÅtyuktam / aj¤Ãnaniv­ttidvÃrà j¤Ãnanivartyabandhe 'tivyÃptinirÃsÃya sÃk«Ãditi / anÃdyupÃdÃnatve sati mithyÃtvaæ và lak«aïam / brahmanirÃsÃrthaæ mithyÃtvamiti / m­dÃdinirÃsÃrthamanÃdÅti / avidyÃtmano÷ saæbandhanirÃsÃrthamupÃdÃnatve satÅti / saæprati adhyÃsaæ dra¬hayitumabhilapati--#<Ãhamidaæ mamedamiti /># ÃdhyÃtmikakÃryÃdhyÃse«vahamiti prathamo 'dhyÃsa÷ / na cÃdhi«ÂhÃnÃropyÃæÓadvayÃnupalambhÃt nÃyasadhyÃsa iti vÃcyam, ayo dahatÅtivadahamupalabha iti d­gd­ÓyÃæÓayorupalambhÃt / idaæ padena bhogya÷ saæghÃta ucyate / atrÃhamidamityanena manupyo 'hamiti tÃdÃtmyÃdhyÃso darÓita÷ / mamedaæ ÓarÅramiti saæsargÃdhyÃsa÷ // nanu dehÃtmanostÃdÃtmyameva saæsarga iti tayo÷ ko bheda iti cet / satyam / sattaikye sati mitho bhedastÃdÃtmyam / tatra manu«yo 'hamityaikyÃæÓabhÃnaæ mamedamiti bhedÃæÓarÆpasaæsargabhÃnamiti bheda÷ / evaæ sÃmagrÅsattvÃdanubhavasattvÃdadhyÃso 'stÅtyato brahmÃtmaikye virodhÃbhÃvena vi«ayaprayojanayo÷ sattvÃt ÓÃstramÃrambhaïÅyamiti siddhÃntabhëyatÃtparyam / eva¤ca sÆtreïÃrthÃtsÆcite vi«ayaprayojane pratipÃdya taddhetumadhyÃsaæ lak«aïasaæbhÃvanÃpramÃïai÷ sÃdhayituæ lak«aïaæ p­cchati--#<Ãheti /># kiælak«aïako 'dhyÃsa ityÃha / pÆrvavÃdÅtyartha÷ / asya ÓÃstrasya tattvanirïayapradhÃnatvena vÃdakathÃtvadyotanÃrthaæ Ãheti parokti÷ / 'Ãha'ityÃdi 'kathaæ puna÷pratyagÃtmani'ityata÷ prÃgadhyÃsalak«aïaparaæ bhëyam / tadÃrabhya saæbhÃvanÃparam / 'tametamavidyÃkhyam'ityÃrabhya 'sarvalokapratyak«a÷'ityantaæ pramÃïaparamiti vibhÃga÷ / lak«aïamÃha--## adhyÃsa ityanu«aÇga÷ / atra paratrÃvabhÃsa ityeva lak«aïam, Ói«Âaæ padadvayaæ tadupapÃdanÃrtham / tathÃhi avabhÃsyata ityavabhÃso rajatÃdyartha÷ tasyÃyogyamadhikaraïaæ paratrapadÃrtha÷ / adhikaraïasyÃyogyatvaæ ÃropyÃtyantÃbhÃvatvaæ tadvatvaæ và / tathà caikÃvacchedena svasaæs­jyamÃne svÃtyantÃbhÃvavati avabhÃsyatvamadhyastatvamityartha÷ / idaæ ca sÃdyanÃdyadhyÃsasÃdhÃraïaæ lak«aïam / saæyoge 'tivyÃptinirÃsÃyaikÃvacchedeneti / saæyogasya svasaæs­jyamÃne v­k«e svÃtyantÃbhÃvavatyavabhÃsyatve 'pi svÃtyantÃbhÃvayormÆlÃgrÃvacchedakabhedÃnnÃtivyÃpti÷ / pÆrvaæ svÃbhÃvavati bhÆtale paÓcÃdÃnÅto ghaÂo bhÃtÅti ghaÂe 'tivyÃptinirÃsÃya svasaæs­jyamÃna iti padam, tena svÃbhÃvakÃle pratiyogisaæsargasya vidyamÃnatocyate iti nÃtivyÃpti÷ / bhÆtvÃvacchedenÃvabhÃsyagandhe 'tivyÃptivÃraïÃya svÃtyantÃbhÃvavatÅti padam / ÓuktÃvidantvÃvacchedena rajatasaæsargakÃle 'tyantÃbhÃvo 'stÅti nÃvyÃpti÷ / nanvasya lak«aïasyÃsaæbhava÷, Óuktau rajatasya sÃmagryabhÃvena saæsargÃsatvÃt / na ca smaryamÃïasatyarajatasyaiva paratra ÓuktÃvavabhÃsyatvenÃdhyastatvoktiriti vÃcyam, anyathÃkhyÃtiprasaÇgÃdityata Ãha#<-sm­tirÆpa iti /># smaryate iti sm­ti÷ satyarajatÃdi÷ tasya rÆpamiva rÆpamasyeti sm­tirÆpa÷ / smaryamÃïasad­Óa ityartha÷ / sÃd­Óoktyà smaryamÃïÃdÃropyasya bhedÃt, nÃnyathÃkhyÃtirityuktaæ bhavati / sÃd­ÓamupapÃdayati-## d­«Âaæ darÓanaæ, saæskÃradvÃrà pÆrvadarÓanÃdavabhÃsyata iti pÆrvad­«aÂÃvabhÃsa÷ / tena saæskÃrajanyaj¤Ãnavi«ayatvaæ smaryamÃïÃropyayo÷ sÃd­Óyamuktaæ bhavati, sm­tyÃropayo÷ saæskÃrajanyatvÃt / na ca saæskÃrajanyatvÃdÃropasya sm­titvÃpattiriti vÃcyam, do«asaæprayogajanyatvasyÃpi vivak«itatvena saæskÃramÃtrajanyatvÃbhÃvÃt / atra saæyogaÓabdena adhi«ÂhÃnasÃmÃnyaj¤Ãnamucyate, ahaÇkÃrÃdhyÃse indriyasaæprayogÃlÃbhÃt / evaæ ca do«asaæprayogasaæskÃrabalÃcchuktyÃdau rajatamutapannamastÅti paratrÃvabhÃsyatvalak«amamupapannamiti sm­tirÆpapÆrvad­«ÂapadÃbhyÃmupapÃdim / anye tu tÃbhyÃæ do«Ãditrayajanyatvaæ kÃryÃdhyÃsalak«aïamuktamityÃhu÷ / apare tu sm­tirÆpa÷ smaryamÃïasad­Óa÷, sÃd­syaæ ca pramÃmÃjanyaj¤Ãnavi«ayatvaæ sm­tyÃropayo÷ pramÃïÃjanyatvÃt / pÆrvad­«ÂapadatajjÃtÅyaparaæ, abhinavarajatÃdehe pÆrvad­«ÂatvÃbhÃvÃt / tathà ca pramÃïÃjanyaj¤Ãnavi«ayatve sati pÆrvad­«ÂajÃtÅyatvaæ prÃtÅtikÃdhyÃsalak«aïaæ tÃbhyÃmuktam / paratrÃvabhÃsaÓabdÃbhyÃmadhyÃsamÃtralak«aïaæ vyÃkhyÃtameva / tatra smaryamÃïagaÇgÃdau abhinavaghaÂe cÃtivyÃptinirÃsÃya pramÃïetyÃdi padadvayamityÃhu÷ / tatrÃrthÃdhyÃse smaryamÃïasad­Óa÷ paratra pÆrvadarÓanÃdavabhÃsyata iti yojanà / j¤ÃnÃdhyÃse tu sm­tisad­Óa÷ paratra pÆrvadarÓanÃdavabhÃsa iti vÃkyaæ yojanÅyamiti saæk«epa÷ / nanu adhyÃse vÃdivipratipatte÷ kathamuktalak«aïasiddhirityÃÓaÇkyÃdhi«ÂhÃnÃropyasvarÆpavivÃde 'pi paratra parÃvabhÃsa iti lak«aïe saævÃdyuktibhi÷ satyÃdhi«ÂhÃne mithyÃrthÃvabhÃsasiddhe÷ sarvatantrasiddhÃnta idaæ lak«aïamiti matvà anyathÃtmakhyÃtivÃdinormatamÃha-## kecidanyathÃkhyÃtivÃdino 'nyatra ÓuktyÃdÃvanyadharmasya svÃvayavadharmasya deÓÃntarastharÆpyÃderadhyÃsa iti vadanti / ÃtmakhyÃtivÃdinastu bÃhyaÓuktyÃdau buddhirÆpÃtmano dharmasya rajatasyÃdhyÃsa÷, Ãntarasya rajatasya bahirvadavabhÃsa iti vadantÅtyartha÷ / akhyÃtimatamÃha-## yatra yasyÃdhyÃso lokasiddhastayorarthayostaddhiyoÓca bhedÃgrahe sati tanmÆlo bhrama÷, idaæ rÆpyamiti viÓi«ÂavyavahÃra iti vadantÅtyartha÷ / tairapi viÓi«ÂavyavahÃrÃnyathÃnupapattyà viÓi«ÂabhrÃnte÷ svÅkÃryatvÃt, paratra parÃvabhÃsasaæmatiriti bhÃva÷ / ÓÆnyamatamÃha-## tasyaivÃdhi«ÂhÃnasya ÓuktyÃderviparÅtadharmatvakalpanÃæ viparÅto viruddho dharmo yasya tadbhÃvastasya rajatÃderatyantÃsata÷ kalpanÃmÃcak«ata ityartha÷ / ete«u mate«u paratra parÃvabhÃsatvalak«aïasaævÃdamÃha#<-sarvathÃpi tviti /># anyathÃkhyÃtitvÃdiprakÃravivÃde 'pyadhyÃsa÷ paratra parÃvabhÃsatvalak«aïaæ na jahÃtÅtyartha÷ / ÓuktÃvaparok«asya rajatasya deÓÃntare buddhau và sattvÃyogÃt ÓÆnyatve pratyak«atvÃyogÃt, Óuktau satte bÃdhÃyogÃt mithyÃtvameveti bhÃva÷ / ÃropyamithyÃtve na yuktyapek«Ã, tasyÃnubhavasiddhatvÃdityÃha-## bÃdhÃnantarakÃlÅno 'yamanubhava÷, tatpÆrvaæ / ÓuktikÃtvaj¤ÃnÃyogÃt, rajatasya bÃdhÃpratyak«asiddhaæ mithyÃtvaæ vacchabdenocyate / Ãtmani nirÆpÃdhike 'haÇkÃrÃdhyÃse d­«ÂÃntamuktvà brahmajÅvÃvÃntarabhedasyÃvidyÃdyupÃdhikasyÃdhyÃse d­«ÂÃntamÃha-## dvitÅyacandrasahitavadeka evÃÇgulyà dvidhà bhÃtÅtyartha÷ / lak«aïaprakaraïopasaæhÃrÃrtha iti Óabda÷ / bhavatvadhyÃsa÷ ÓuktyÃdau, Ãtmani tu na saæbhavatÅtyÃk«ipati-## yatrÃparok«ÃdhyÃsÃdhi«ÂhÃnatvaæ tatrendriyasaæyuktatvaæ vi«ayatvaæ ceti vyÃpti÷ ÓuktyÃdau d­«Âà / tatra vyÃpakÃbhÃvÃdÃtmano 'dhi«ÂhÃnatvaæ na saæbhavatÅtyabhipretyÃha-## pratÅci pÆrïa indriyÃgrÃhye vi«ayasyÃhaÇkÃrÃdestaddharmÃïÃæ cÃdhyÃsa÷ kathamityartha÷ / uktavyÃptimÃha-## purovasthitatvamindriyasaæyuktatvam / nanyÃtmano 'pyadhi«ÂhÃnatvÃrthaæ vi«ayatvÃdikamastvityata Ãha-## idaæpratyayÃnarhasya pratyagÃtmano 'na cak«u«Ã g­hyate'ityÃdi Órutimanus­tya tvamavi«ayatvaæ bravÅ«i / saæpratyÃsalobhena vi«ayatvÃÇgÅkÃre ÓrutisiddhÃntayorbÃdha÷ syÃdityartha÷ / ÃtmanyadhyÃsasaæbhÃvanÃæ pratijÃnÅte-## adhi«ÂhÃnÃropyayorekasmin j¤Ãne bhÃsamÃnatvamÃtramadhyÃsavyÃpakaæ, tacca bhÃnaprayuktasaæÓayaniv­ttyÃdiphalabhÃktvaæ, tadeva bhÃnabhinnatvaghaÂitaæ vi«ayatvaæ, tanna vyÃpakaæ, gauravÃditi matvÃha-## ayamÃtmà niyamenÃvi«ayo na bhavati / tatra hetumÃha-## asmapratyayo 'hamityadhyÃsastatra bhÃsamÃnatvÃdityartha÷ / asmadarthacidÃtmà pratibimbitatyena yatra pratÅyate so 'smatpratyayo 'haÇkÃrastatra bhÃsamÃnatvÃditi vÃrtha÷ / na cÃdhyÃse sati bhÃsamÃnatvaæ tasminsati sa iti parasparÃÓraya iti vÃcyam, anÃditvÃt, pÆrvÃbhyÃse bhÃsamÃnÃtmana uttarÃdhyÃsÃdhi«ÂhÃnatvasaæbhavÃt // nanvahamityahaÇkÃravi«ayakabhÃnarÆpasyÃtmano bhÃnamÃnatvaæ kathaæ, tadvi«ayatvaæ vinà tatphalabhÃktvÃyogÃdityata Ãha-## caÓabda÷ ÓaÇkÃnirÃsÃrtha÷ / svaprakÃÓatvÃdityartha÷ / svaprakÃÓatvaæ sÃdhayati-## ÃbÃlapaï¬itamÃtmana÷ saæÓayÃdiÓÆnyatvena prasidhde÷ svaprakÃÓatvamityartha÷ / ata÷ svaprakÃÓatvena bhÃsamÃnatvÃdÃtmano 'dhyÃsÃdhi«ÂhÃnatvaæ saæbhavatÅti bhÃva÷ / yaduktamaparok«ÃdhyÃsÃdhi«ÂhÃnatvasyendriyasaæyuktatayà grÃhyatvaæ vyÃpakamiti tatrÃha-## tatra hetumÃha-## indriyagrÃhye 'pÅtyartha÷ / bÃlà avivekina÷ talamindranÅlakaÂÃhakalpaæ nabho malinaæ pitamityevamaparok«amadhyasyanti, tatrendriyagrÃhyatvaæ nÃstÅti vyabhicÃrÃnna vyÃpti÷ / etenÃtmÃnÃmÃnÃtmano÷ sÃd­ÓyÃbhÃvÃnnÃdhyÃsa ityapÃstam, nÅlanabhasostadabhÃve 'pyadhyÃsadarÓanÃt / siddhÃnte ÃlokÃkÃracÃk«u«av­ttyabhivyaktasÃk«ivedyatvaæ nabhasi iti j¤eyam / saæbhÃvanÃæ nigamayati-## nanu brahmaj¤ÃnanÃÓyatvena sÆtritÃmavidyÃæ hitvà adhyÃsa÷ kimiti varïyata ityata Ãha-## Ãk«iptaæ samÃhitamuktalak«aïalak«itamadhyÃsamavidyÃkÃryatvÃdavidyeti manyanta ityartha÷ / vidyÃnivartyatvÃccÃsyÃvidyÃtvamityÃha-## adhyastani«edhenÃdhi«ÂhÃnasvarÆpanirdhÃraïaæ vidyÃmadhyÃsanivartikÃmÃhurityartha÷ / tathÃpi kÃraïÃvidyÃæ tyaktvà kÃryÃvidyà kimiti varïyate tatrÃha-## tasminnadhyÃse uktanyÃyenÃvidyÃtmake satÅtyartha÷ / mÆlÃvidyayÃ÷ sa«uptÃvanarthatvÃdarÓanÃt kÃryÃtmanà tasyà anarthatvaj¤ÃpanÃrthaæ tadvarïanamiti bhÃva÷ / adhyastak­taguïado«ÃbhyÃmadhi«ÂhÃnaæ na lipyata ityak«arÃrtha÷ / evamadhyÃsasya lak«aïasaæbhÃvane uktvà pramÃïamÃha-## taæ varïitamevaæ sÃk«ipratyak«asidhyaæ purask­tya hetuæ k­tvà laukika÷ karmaÓÃstrÅyo mok«aÓÃstrÅyaÓceti trividho vyavahÃra÷ pravartata ityartha÷ / tatravidhini«edhaparÃïi karmaÓÃstrÃïy­gvedÃdÅni, vidhini«edhaÓÆnyapratyagbrahyaparÃïi mok«aÓÃstrÃïi vedÃntavÃkyÃnÅti vibhÃga÷ / evaæ vyavahÃrahetutvenÃdhyÃse pratyak«asiddhe 'pi pramÃïÃntaraæ p­cchati--## avidyÃvÃnahamityadhyÃsavÃnÃtmà pramÃtà sa vi«aya ÃÓrayo ye«Ãæ tÃni avidyÃvadvi«ayÃïÅti vigraha÷ / tattatprameyavyavahÃrahetubhÆtÃyÃ÷ pramÃyà adhyÃsÃtmakapramÃtrÃÓritatvÃt pramÃïÃnÃmavidyÃvadvi«ayatvaæ yadyapi pratyak«aæ tathÃpi punarapi kathaæ kenapramÃïenÃvidyÃvadvi«ayatvamiti yojanà / yadvÃvidvÃvatadvi«ayÃïi kathaæ pramÃïÃni syu÷, ÃÓrayado«ÃdaprÃmÃïyÃpatterityÃk«epa÷ / tatra pramÃïapraÓne vyavahÃrÃrthÃpattiæ, talliÇgÃnumÃnaæ cÃha-##ityÃdinÃ##ityantena / devadattakart­ko vyavahÃra÷, tadÅyadehÃdi«vahaæmamÃdhyÃsamÆla÷ tadanvayavyatirekÃnusÃritvÃt yaditthaæ tattathÃ, yathà m­nmÆlo ghaÂa iti prayoga÷ / tatra vyatirekaæ darÓayati-## devadattasya su«uptÃvadhyÃsÃbhÃve vyavahÃrÃbhÃvo d­«Âa÷, cÃgratsvapnayoradhyÃse sati vyavahÃra ityanvaya÷ sphuÂatvÃnnokta÷ / anena liÇgena kÃraïatayÃdhyÃsa÷ sidhyati vyavahÃrarÆpakÃryÃnupapatyà veti bhÃva÷ / nanu manu«yatvÃdijÃtimati dehe 'hamityÃbhimÃnamÃtrÃdvyavahÃra÷ sidhyatu kimindriyÃdi«u mamÃbhimÃnenetyÃÓaÇkyÃha-## indriyapadaæ liÇgÃderapyupalak«aïaæ, pratyak«ÃdÅtyÃdipadaprayogÃt / tathà ca pratyak«aliÇgÃdiprayukto yo vyavahÃro dra«Âà anumÃtà ÓrotÃhamityÃdirÆpa÷ sa indriyÃdÅni mamatÃspadÃnyag­hÅtvà na saæbhavatÅtyartha÷ / yadvà tÃni mamatvenÃnupÃdÃyayo vyavahÃra÷ sa neti yojanà / pÆrvatrÃnupÃdÃnÃsaæbhavakriyayoreko vyavahÃra÷ kartà iti ktvÃpratyaya÷ sÃdhu÷ / uttaratrÃnupÃdÃnavyavahÃrayorekÃtmakart­katvÃt, tatsÃdhutvamiti bheda÷ / indriyÃdi«u mametyadhyÃsabhÃve 'ndhÃderiva dra«Â­tvÃdivyavahÃro na syÃditi bhÃva÷ / indriyÃdhyÃsenaiva vyavahÃrÃdalaæ dehÃdhyÃsenetyata Ãha-## indriyÃïÃmadhi«ÂhÃnaæ ÃÓraya÷ / ÓarÅramityartha÷ / nanvastvÃtmanà saæyuktaæ ÓarÅraæ te«ÃmÃÓraya÷ kimadhyÃsenetyatrÃha-## anadhyasta ÃtmabhÃva÷ ÃtmatÃdÃtmyaæ yasmin tanetyartha÷ / 'asaÇgo hi'iti Órute÷, ÃdhyÃsika eva dehÃtmano÷ saæbandho na saæyogÃdiriti bhÃva÷ / nanvÃtmano dehÃdibhirÃdhyÃsikasaæbandho 'pi mÃstu, svataÓcetanatayà pramÃt­tvopapatte÷ / na ca su«uptau pramÃt­tvÃpatti÷ karaïoparamÃditi tatrÃha-## pramÃÓrayatvaæ hi pramÃt­tvam / pramà yadi nityacinmÃtraæ tarhyÃÓrayatvÃyoga÷ karaïavaiyarthyaæ ca / yadi v­ttimÃtraæ, jagadÃndhyaprasaÇga÷, v­tterja¬atvÃt / ato v­ttÅdvo bodha÷ pramÃ, tadÃÓrayatvamasaÇgasyÃtmano v­ttimanmanastÃdÃtmyÃdhyÃsaæ vinà na saæbhavatÅti bhÃva÷ / dehÃdhyÃse, taddharmÃdhyÃse cÃsatÅtyak«arÃrtha÷ / tarhyÃtmana÷ pramÃt­tvaæ mÃstu iti vadantaæ pratyÃha#<-na ceti /># tasmÃdÃtmana÷ pramÃt­tvÃdivyavahÃrÃrthamadhyÃso 'ÇgÅkartavya ityanumÃnÃrthÃpattyo÷ phalamupasaæharati-## pramÃïasattvÃdityartha÷ / yadvà pramÃïapraÓnaæ samÃdhÃyÃk«epaæ pariharati-## ahamityadhyÃsasya pramÃtrantargatatvenÃdo«atvÃt, avidyÃvadÃÓrayÃïyapi pramÃïÃnyeveti yojanà / sati pramÃtari paÓcÃdbhavan do«a ityucyate, yathà kÃcÃdi÷ / avidyà tu pramÃtrantargatatvÃnna do«a÷, yena pratyak«ÃdÅnÃmaprÃmÃïyaæ bhavediti bhÃva÷ / nanu yaduktamanvayavyatirekÃbhyÃæ vyavahÃro 'dhyÃsakÃrya iti, tadayuktaæ vidu«ÃmadhyÃsÃbhÃve 'pi vyavahÃrad­«Âerityata Ãha-## caÓabda÷ ÓaÇkÃnirÃsÃrtha÷, kiæ vidvattvaæ brahmÃsmÅti sÃk«ÃtkÃra÷ uta yauktikamÃtmÃnÃtmabhedaj¤Ãnam / Ãdye bÃdhitÃdhyÃsÃnuv­ttyà vyavahÃra ithi samanvayasÆtre vak«yate / dvitÅye parok«aj¤ÃnasyÃparok«abhrÃntyanivartakatvÃt, vivekinÃmapi vyavahÃrakÃle paÓvÃdibhiraviÓe«Ãt adhyÃsavattvena tulyatvÃdvyavahÃro 'dhyÃsakÃrya iti yuktamityartha÷ / atrÃyaæ prayoga÷-vivekino 'dhyÃsavanta÷ vyavahÃravattvÃt, paÓvÃdivaditi / tatra saægrahavÃkyaæ vyÃkurvan d­«ÂÃnte hetuæ sphuÂayati-## vij¤ÃnasyÃnukÆlatvaæ pratikÆlatvaæ ce«ÂÃni«ÂasÃdhanagocaratvaæ, tadevodÃharati-## ayaæ daï¬o madani«ÂasÃdhanaæ, daï¬atvÃt, anubhÆtadaï¬avat, idaæ t­ïaæ i«ÂasÃdhanaæ, anubhÆtat­ïavadityanumÃya vyavahÃrantÅtyartha÷ / adhunà heto÷ pak«adharmatÃmÃha-## vyutpannacittà apÅtyanvaya÷ / vivekino 'pÅtyartha÷ / phalitamÃha-## anubhavabalÃdityarta÷ / ## adhyÃsakÃryatvena##ityartha÷ / ##smÃkaæ prav­ttiradhyÃsÃditi na paÓvÃdayo bruvanti, nÃpi pare«Ãmetatpratyatraæ ata÷ sÃdhyavikalo d­«ÂÃnta iti netyÃha-## te«ÃmÃtmÃnÃtmanorj¤ÃnamÃtramasti na viveka÷, upadeÓÃbhÃvÃt / ata÷ sÃmagrÅsattvÃdadhyÃsaste«Ãæ prasiddha ityartha÷ / nigamayati-## tai÷ paÓcÃdibhi÷ sÃmÃnyaæ vyavahÃravattvaæ tasya darÓanÃdvivekinÃmapyayaæ vyavahÃra÷ samÃna iti niÓcÅyata iti saæbandha÷ / samÃnatvaæ vyavahÃrasyÃdhyÃsakÃryatvenetyuktaæ purastÃt / tatroktÃnvayavyatirekau smÃrayati-## tasyÃdhyÃsasya kÃla eva kÃlo yasya sa tatkÃla÷ / yadvà adhyÃsastadà vyavahÃra÷, tadabhÃve su«uptau tadabhÃva ityuktÃnvayÃdimÃniti yÃvat / ato vyavahÃraliÇgÃdvivekinÃmapi dehÃdi«vahaæmamÃbhimÃno 'stÅtyanavadyam / nanu laukikavyavahÃrasyÃdhyÃsikatve«a'pi jyoti«ÂomÃdivyavahÃrasya nÃdhyÃsajanyatvaæ, tasya dehÃtiriktÃtmaj¤ÃnapÆrvakatvÃdityÃÓaÇkya hetumaÇgÅkaroti-#<ÓÃstrÅye tviti /># tarhi kathaæ vaidikakarmaïo 'dhyÃsajanyatvasiddhirityÃÓaÇkya kiæ tatra dehÃnyÃtmadhÅmÃtramapek«itamuta, Ãtmatattvaj¤Ãnaæ, Ãdye tasyÃdhyÃsÃbÃdhakatvÃttatsiddhirityÃha-## na dvitÅya ityÃha-## k«utpipÃsÃdigrasto jÃtiviÓe«avÃnahaæ saæsÃrÅti j¤Ãnaæ karmaïyapek«itaæ na tadviparÅtÃtmatattvaj¤Ãnaæ, anupayogÃt prav­ttibÃdhÃccetyartha÷ / ÓÃstrÅyakarmaïo 'dhyÃsajanyatvaæ nigamayati-## adhyÃse Ãgamaæ pramÃïayati-## yathà pratyak«ÃnumÃnÃrthÃpattayo 'dhyÃse pramÃïaæ tathÃgamo 'pÅtyartha÷ / 'brÃhmaïo yajeta''na ha vai snÃtvà bhik«eta''a«Âavar«aæ brÃhyaïamupanayÅta' 'k­«ïakeÓo 'gnÅnÃdadhÅta'ityÃgamo brÃhmaïÃdipadairadhikÃriïaæ varïadyabhimÃninamanuvadan adhyÃsaæ gamayatÅti bhÃva÷ / evamadhyÃse pramÃïasiddhe 'pi kasya kutrÃdhyÃsa iti jij¤ÃsÃyÃæ tamudÃhartuæ lak«aïaæ smÃrayati-## udÃharati-## tallak«aïaæ yathà spa«Âaæ bhavati tathodÃhriyata ityartha÷ / svadehÃdbhedena pratyak«Ã÷ putrÃdayo bÃhyÃ÷ taddharmÃnsÃkalyÃdÅndehaviÓi«ÂÃtmanyadhyasyati, taddharmaj¤ÃnÃt svasmiæstattulyadharmÃnadhyasyatÅtyartha÷ / bhedÃparok«aj¤Ãne taddharmÃdhyÃsÃyogÃt, anyathÃkhyÃtyanaÇgÅkÃrÃcceti dra«Âavyam / dehendriyadharmÃnmanoviÓi«ÂÃtmanyadhyasyatÅtyÃha-## k­ÓatvÃdidharmavato dehÃderÃtmani tÃdÃtmyena kalpitatvÃttaddharmÃ÷ sÃk«ÃdÃtmanyadhyastà iti mantavyam / aj¤ÃtapratyagrÆpe sÃk«Åïi manodharmÃdhyÃsamÃha-## dharmÃdhyÃsamuktvà tadvadeva dharmyadhyÃsamÃha-## anta÷karaïaæ sÃk«iïyabhedenÃdhyasya taddharmÃn kÃmÃdÅn adhyasyatÅti mantavyam / svapracÃrà manov­ttaya÷ / prati-prÃtilomyenÃsajjaÇadu÷khÃtmÃkÃhaÇkÃrÃdivilak«aïatayà saccitsukhÃtmakatvenäcati prakÃÓata iti pratyak / evamÃtmanyanÃtmataddharmÃdhyÃsamudÃh­tyÃnÃtmanyÃtmano 'pi saæs­«ÂatvenÃdhyÃsamÃha-## ahamityadhyÃse cidÃtmano bhÃnaæ vÃcyaæ, anyathà jagadÃndhyÃpatte÷ / na cÃnadhyastasyÃdhyÃse bhÃnamasti / tasmÃdrajatÃdÃvidama ivÃtmana÷ saæsargÃdhyÃsa e«Âavya÷ / ## tasyÃdhyÃstasya ja¬asya viparyayodhi«ÂhÃnatvaæ, caitanyaæ ca tadÃtmanà sthitamiti yÃvat / tatrÃj¤Ãne kevalÃtmanà saæsarga÷, manasyaj¤Ãnopahitasya dehÃdau manaupahitasyeti viÓe«a÷ / evamÃtmani buddhyÃdyadhyÃsÃt kart­tvÃdilÃbha÷, buddhyÃdau cÃtmÃdhyasÃccaitanyalÃbha iti bhÃva÷ / varïitÃdhyÃsamupasaæharati-## anÃdyavidyÃtmakatayà kÃryÃdhyÃsasyÃnÃditvamadhyÃsÃt saæskÃrastato 'dhyÃsa iti / pravÃhato naisargigatvaæ / evamupÃdÃnaæ nimittaæ coktaæ bhavati / j¤Ãnaæ vinà dhvaæsÃbhÃvÃdÃnantyam / taduktaæ bhagavadgÅtÃsu-'na rÆpamasyeha tathopalabhyate nÃnto na cÃdirna ca saæprati«ÂhÃ'iti / hetumuktà svarÆpamÃha-## mithyà mÃyà tayà pratÅyata iti pratyaya÷ kÃryaprapa¤ca÷ tatpratÅtiÓcetyevaæsvarÆpa ityartha÷ / tasya kÃryamÃha-## pramÃïaæ nigamayati-## sÃk«ipratyak«amevÃdhyÃsadharmigrÃhakaæ mÃnaæ, anumÃnÃdikaæ tu saæbhÃvÃnÃrthamityabhipretya pratyak«opasaæhÃra÷ k­ta÷ / evamadhyÃsaæ varïayitvà tatsÃdhye vi«ayaprayojane darÓayati-## kart­tvÃdyanarthahetoradhyÃsasya samÆlasyÃtyantikanÃÓo mok«a÷ sa kenetyata Ãha-#<Ãtmeti /># brahmÃtmaikyasÃk«ÃtkÃrasya pratipatti÷ ÓravaïÃdibhirapratibandhena lÃbhastasyà ityartha÷ / vidyÃyÃæ kÃraïamÃha-## Ãrabhyante adhÅtya vicÃryante ityartha÷ / vicÃritavedÃntÃnÃæ brahmÃtmaikyaæ vi«aya÷, mok«a÷ phalamityuktaæ bhavati / arthÃttadvicÃrÃtmakaÓÃstrasyÃpi te eva vi«ayaprayojane iti j¤eyam / nanu vedÃnte«u prÃïÃdyupÃstÅnÃæ bhÃnÃdÃtmaikyameva te«Ãmartha iti kathamityata Ãha-## ÓarÅrameva ÓÃrÅrakaæ, kutsitatvÃt, tannivÃsÅ ÓÃrÅrako jÅvastasya brahmatvavicÃro mÅmÃæsà tasyÃmityartha÷ / upÃstÅnÃæ citaikÃgryadvÃrÃtmaikyaj¤ÃnÃrthatvÃttadvÃkyÃnÃmapi mahÃtÃtparyamaikye iti vak«yate / evamadhyÃsoktyà brahmÃtmaikye virodhÃbhÃvena vi«ayaprayojanavatvÃcchÃstramÃrambhaïÅyamiti darÓim //* // iti prathamavarïakam //*// vicÃrasya sÃk«Ãdvi«ayà vedÃntÃ÷;te«Ãæ gatÃrthatvÃgatÃrthatvÃbhyÃmÃrambhasaædehe k­tsnasya vedasya vidhiparatvÃt, vidheÓca 'adhÃto brahmajij¤ÃsÃ'ityÃdinà pÆrvatantreïa vicÃritatvÃt, avagatÃrthà eva vedÃntà ityavyavahitavi«ayÃbhÃvÃnnÃrambha iti prÃpte brÆte-## vedÃntavi«ayakapÆjitavicÃrÃtmakaÓÃstrasya vyÃkhyÃtumi«Âasya sÆtrasaædarbhasyedaæ prathamasÆtramityartha÷ / yadi vidhireva vedÃrtha÷ syÃttadà sarvaj¤o bÃdarÃyaïo brahmajij¤ÃsÃæ na brÆyÃt, brahmaïi mÃnÃbhÃvÃt / ato brahmaïo jij¤Ãsyatvoktyà kenÃpi tantreïÃnavagatabrahmaparavedÃntavicÃra ÃrambhaïÅya iti sÆtrak­ddarÓayati / tacca 'vyÃcikhyÃsitasya'iti padena bhëyakÃro babhëe //* // iti dvitÅyavarïakam //* // evaæ varïakadvayena vedÃntavicÃrasya kartavyatÃyÃæ vi«ayaprayojanavattvamagatÃrthatvaæ ceti hetudvayaæ sÆtrasyÃrthikÃrthaæ vyÃkhyÃyÃk«aravyÃkhyÃmÃrabhamÃïa÷ punarapyadhikÃribhÃvÃbhÃbhyÃæ ÓÃstrÃrambhasaædehe sati athaÓabdasyÃnantaryÃrthakatvoktyà adhikÃriïaæ sÃdhayati-## sÆtra ityartha÷ / 'maÇgalÃnantarÃrambhapraÓnakÃrtsnye«vatho atha'ityathaÓabdasya yahavorthÃ÷ santi / tatra 'atha yogÃnuÓÃsanam'ityatra, sÆtre yathà athaÓabda ÃrambhÃrthaka÷ yogaÓÃstramÃrabhyata iti tadvadatra kiæ na syÃdityata Ãha-## ayamÃÓaya÷-kiæ jij¤ÃsÃpadaæ j¤ÃnecchÃparamuta vicÃralak«akam?Ãdye 'thaÓabdasyÃrambhÃrthatve brahmaj¤ÃnecchÃrabhyata iti sÆtrÃrtha÷ syÃt sa cÃsaægata÷, tasyà anÃrabhyatvÃt / nahi pratyathikaraïaæ icchà kriyate kintu tayà vicÃra÷ / na dvitÅya÷, kartavyapadÃdhyÃhÃraæ vinà vicÃralak«akatvÃyogÃt, adhyÃh­te ca tenaivÃrambhokterathaÓabdavaiyarthyÃt / kintvadhikÃrisiddhyarthamÃnÃntaryÃrthataiva yukteti adhunà saæbhÃvitamarthÃntaraæ dÆ«ayati-## vÃkyÃrtho vicÃrakartavyatà na hi tatra maÇgalasya kart­tvÃdinÃnvayo 'stÅtyartha÷ / nanu sÆtrak­tà ÓÃstrÃdau maÇgalaæ kÃryamityathaÓabda÷ pratyukta iti cet satyaæ, na tasyÃrtho maÇgalaæ kintu ca tacchravaïamuccÃraïaæ ca maÇgalak­tyaæ karoti / tadarthastvÃnantaryamevetyaha-## arthÃntaramÃnantaryam / Órutyà Óravaïena ÓaÇkhavÅïÃdinÃdaÓravaïavadoÇkÃrÃthaÓabdayo÷ Óravaïaæ maÇgalaphalakam / 'oÇkÃÓcÃthaÓabdaÓca dvÃvetau brahmaïa÷ purà / kaïÂhaæ bhittvà viniryÃtau tasmÃnmÃÇgalikÃvimau // 'iti smaraïÃditi bhÃva÷ / nanu prapa¤co mithyeti prak­te sati, atha mataæ prapa¤ca÷ satya ityatra pÆrvaprak­tÃrthÃduttarÃrthasyÃrthÃstaratvÃrtho 'thaÓabdo d­«Âa÷, tathÃtra kiæ na syÃdityata Ãha-## phalata÷ phalasyetyartha÷ / brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ pÆrvaæ arthaviÓe«a÷ prak­to nÃsti yasmÃttasyà arthÃntaratvamathaÓabdenocyeta / yata÷ kutaÓcitadardhÃntaratvaæ sÆtrak­tà na vaktavyaæ, phalÃbhÃvÃt / yadi phalasya jij¤ÃsÃpadoktakartavyavicÃrasya hetutvena yatpÆrvaæ prak­taæ tadapek«ÃstÅtyapek«ÃbalÃtprak­tahetumÃk«ipya tator'thÃntaratvamucyate, tadÃrthÃntaratvamÃnantarye 'ntarbhavati hetuphalabhÃvaj¤ÃnÃyÃnantaryasyÃvaÓyaæ vÃcyatvÃt / tasmÃdidamarthÃntaramityukte tasya hetutvÃpratÅte÷ / tasmÃdidamanantaramityukte bhavatyeva hetutvapratÅti÷ / na cÃÓvÃdanantaro gaurityatra hetutvabhÃnÃpattiriti vÃcyaæ, tayordeÓata÷ kÃlato và vyavadhÃnenÃnantaryasyÃmukhyatvÃt / ata÷ sÃmagrÅphalayoreva mukhyamÃnantaryaæ, avyavadhÃnÃt / tasminnukte satyarthÃntaratvaæ na vÃcyaæ j¤ÃnatvÃdvaiphalyÃcceti bhÃva÷ / phalasya vicÃrasya pÆrvaprak­tahetvapek«Ãyà balÃdyadarthÃntaratvaæ tasyÃnantÃryabhedÃt na p­thagathaÓabdÃrthatvamityadhyÃh­tya bhëyaæ yojanÅyam / yadvà pÆrvaprak­ter'the 'pek«Ã yasyà arthÃntaratÃyÃstasyÃ÷ phalaæ j¤Ãnaæ taddvÃrÃnantaryÃvyatirekÃttajj¤Ãne tasyÃ÷ j¤ÃnatonatarbhÃvÃnnÃthaÓabdÃrthatetyartha÷ / nanvÃnantaryÃrthakatve 'pyÃnantaryasyÃvadhi÷ ka ityÃÓaÇkyÃha-## yanniyamena pÆrvav­ttaæ pÆrvabhÃvi asÃdhÃraïakÃraïaæ pu«kalÃkÃraïamiti yÃvat, tadevÃvadhiriti vaktavyamityartha÷ / nanvastu dharmavicÃra iva brahmavicÃre 'pi vedÃdhyayanaæ pu«kalakÃraïamityÃha-## samÃnaæ brahmavicÃre sÃdhÃraïakÃraïaæ na pu«kalakÃraïamityartha÷ / nanu saæyogap­thaktvanyÃyena 'yaj¤ena dÃnena'ityÃdiÓrutyà 'yaj¤ÃdikarmÃïi j¤ÃnÃya vidhÅyante'iti sarvÃpek«Ãdhikaraïe vak«yate / tathà ca pÆrvatantreïa tadavabodha÷ pu«kalakÃraïamiti ÓaÇkate-## iha brahmajij¤ÃsÃyÃæ viÓe«o 'sÃdhÃraïaæ kÃraïam / ['ekasya tÆbhayÃrthatve saæyogap­thaktvam'iti jaiminÅsÆtraæ, tadarthastu-ekasya karmaïa ubhayÃrthatve 'nekaphalasaæbandhe saæyoga÷ ubhayasaæbandhabodhakaæ vÃkyaæ tasya p­thaktvaæ bheda÷ sa hetu÷ / tataÓacÃtrÃpi jyoti«ÂomÃdikarmaïÃæ svargÃdiphalakÃlÃmapi 'yaj¤ena dÃnena'ityÃdi vacanÃt j¤ÃnÃrthatvaæ ceti / Âapariharati-## ayamÃÓaya÷--na tÃvat pÆrvatantrasthaæ nyÃyasahasraæ brahmaj¤Ãne tadvicÃre và pu«kalaæ kÃraïaæ, tasya dharmanirïamÃtrahetutvÃt / nÃpi karmanirïaya÷, tasyÃnu«ÂhÃnahetutvÃt / na hi dhÆmÃgnyoriva dharmabrahmaïorvyÃptirasti, yayà dharmaj¤ÃnÃt brahmaj¤Ãnaæ bhavet / yadyapi ÓuktivivekÃdidvÃrà karmÃïi hetava÷, tathÃpi te«Ãæ nÃdhikÃriviÓe«aïatvaæ, aj¤ÃtÃnÃæ te«Ãæ janmÃntarak­tÃnÃmapi phalahetutvÃt / adikÃriviÓe«aïaæ j¤ÃyamÃnaæ prav­ttipu«kalakÃraïamÃnantaryÃvadhitvena vaktavyam / ata÷ karmÃïi, tadavabodha÷, tannÃyavicÃro và nÃvadhiriti na brahmajij¤ÃsÃyÃdharmajij¤ÃsÃnantaryamiti / nanu dharmabrahmajij¤Ãsayo÷ kÃryakÃraïatvÃbhÃve 'pyÃnantaryoktidvÃrà kramaj¤ÃnÃrtho 'thaÓabda÷ / 'h­dayasyÃgre 'vadyatyatha jihvayà atha vak«asa÷'itiyavadÃnÃnÃæ kramaj¤ÃnÃrthÃthaÓabdavadityÃÓaÇkyÃha--## avadÃnÃnÃmÃnantaryaniyama÷ kramo yathÃthaÓabdÃrthastasya vivak«itatvÃt na tatheha dharmabrahmajij¤Ãsayo÷ kramo vivak«ita÷, ekakart­katvÃbhÃvena tayo÷ kramÃnapek«aïÃt / ato na kramÃrtho 'thaÓabda ityartha÷ / nanu tayorekakart­tvaæ kuto nÃstÅtyata Ãha--#<Óe«eti /># ye«ÃmekapradhÃnaÓe«atÃ, yathÃvadÃnÃnÃæ prayÃjÃdÅnÃæ ca / yayoÓca Óe«aÓe«itvaæ, yathà prayÃjadarÓayo÷ / yasya cÃdhik­tÃdhikÃratvaæ, yathà apÃæ praïayanaæ darÓapÆrïamÃsÃÇgamÃÓritya 'godohanena paÓukÃmasya'iti vihitasya godohanasya / yathà và 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajeta'iti darÓÃtyuttarakÃle vihitasya somayÃgasya darÓÃdyadhik­tÃdhikÃratvaæ te«Ãmekakart­katvaæ bhavati / tataÓcaikaprayogavacanag­hÅtÃnÃæ te«Ãæ yugapadanu«ÂhÃnasaæbhavÃt kramÃkÃÇk«ÃyÃæ ÓrutyÃdibhirhi kramo bodhyate, naivaæ jij¤Ãsayo÷ Óe«aÓe«itve ÓrutiliÇghÃdikaæ mÃnamasti / nanu 'brahmacaryaæ samÃpya gahÅ bhavet g­hÃdvanÅ bhÆtvà pravrajecca'iti ÓrutyÃ, adhÅtya vidhivadvedÃn putrÃnutpÃdya dharmata÷ / i«Âvà ca Óaktito yaj¤airmano mok«oniveÓayet' / iti sm­tyà cÃthik­tÃdhikÃratvaæ bhÃtÅti tanna / 'brahmacaryÃdeva pravrajet' / 'ÃsÃdayati ÓuddhÃtmà mok«aæ vai prathamÃÓrame / 'iti Órutism­tibhyÃæ tvayodÃh­taÓrutism­tyoraÓuddhacittavi«ayatvÃvagamÃt / etaduktaæ bhavati-yadi janmÃntarak­takarmabhi÷ Óuddhaæ cittaæ tadà brahmacaryÃdeva saænyasyabrahma jij¤Ãsitavyaæ, yadà na Óuddhamiti rÃgeïa j¤Ãyate tadà g­hÅ bhavet, tatrÃpyaÓuddhau vanÅbhavet tatrÃpyaÓuddhau tathaiva kÃlamÃkalayet, vane Óuddhaupravrajediti / tathà ca Óruti÷-'yadahareva virajettadahareva pravrajet'iti / tasmÃnnÃnayoradhik­tÃdhikÃratve ki¤cinmÃnamiti bhÃva÷ / nanu mÅmÃæsayo÷ Óe«aÓe«itvamathik­tÃdhikÃratvaæ ca mÃstu / ekamok«aphalakatvenaikakart­katvaæ syÃdeva / vadanti hi-'j¤ÃnakarmÃbhyÃæ mukti÷'iti samuccayavÃdina÷ / ekamekavedÃrthajij¤ÃsyakatvÃccaikakart­tve / tathà cÃgneyÃdi«a¬yÃgÃnÃmekasvargaphalakÃnÃæ, dvÃdaÓÃdhyÃyÃnÃæ caikadharmajij¤ÃsyakÃnÃæ kramavattayo÷ kramo vivak«ita iti kramÃrtho 'thaÓabda ityaÓaÇkyÃha-## phalabhedÃjjij¤ÃsyabhedÃcca na kramo vivak«ita ityanu«aÇga÷ / yathà sauryÃryamïaprÃjÃpatyacarÆïÃæ brahmavarcasasvargÃyu÷phalabhedÃt, yathà và kÃmacikitsÃtantrayorjij¤ÃsyabhedÃnna kramÃpek«Ã tadvanmÅmÃæsayorna kramÃpek«eti bhÃva÷ / tatraphalabhedaæ viv­ïoti-## vi«ayÃbhimukhyenodetÅtyabhyudayo vi«ayÃdhÅnaæ sukhaæ svargÃdikaæ tacca dharmaj¤ÃnahetormÅmÃæsayÃ÷ phalamityartha÷ / na kevalaæ phalasya svarÆpato bheda÷ kintu hetuto 'pÅtyÃha#<-tacceti /># brahmaj¤ÃnahetormÅmÃæsÃyÃ÷ phalaæ tu tadviruddhamityÃha#<-niÓreyaseti /># nitya nirapek«aæ Óreyo niÓreyaæ mok«astatphalamityartha÷ / brahmaj¤Ãnaæ ca svotpattivyatiriktamanu«ÂhÃnaæ nÃpek«ata ityÃha-## svarÆpato hetutaÓca phalabhedÃnna samuccaya iti bhÃva÷ / jij¤Ãsyabhedaæ viv­ïoti#<-bhavyaÓceti /># bhavatÅti bhavya÷ / sÃdhya ityartha÷ / sÃdhyatve hetumÃha÷## tarhi tucchatvaæ, netyÃha-## puru«avyÃpÃra÷ prayatnastantraæ heturyasyatattvÃdityartha÷ / k­tisÃdhyatvÃt k­tijanakaj¤ÃnakÃle dharmasyÃsatvaæ na tucchatvÃdityartha÷ / brahmaïo dharmÃdvailak«aïyamÃha-## uttaramÅmÃæsÃyÃmityartha÷ / bhÆtamasÃdhyam / tatra hetu÷-## sadà satvÃdityartha÷ / sÃdhyÃsÃdhayatvena dharmabrahmaïo÷ svarÆpabhedamuktvà hetuto 'pyÃha-## dharmavat k­tyadhÅnaæ netyartha÷ / mÃnato 'pi bhedamÃha-## aj¤Ãtaj¤Ãpakaæ vÃkyamatra codanà / tasyÃ÷ prav­ttirbodhakatvaæ tadvailak«aïyÃcca jij¤Ãsyabheda ityartha÷ / saægrahavÃkyaæ viv­ïoti-## lak«aïaæ pramÃïaæ 'svargakÃmo yajeta'ityÃdivÃkyaæ hi svavi«aye dharme yÃgÃdikaraïasvargÃdiphalakabhÃvanÃrÆpe phalahetuyÃgÃdigocaraniyoge và hitasÃdhane yÃgÃdau và puru«aæ pravartayadevÃvabodhayati / 'ayamÃtmà brahma'ityÃdi tvamarthaæ kevalamaprapa¤caæ brahma bodhayatveva na pravartayati vi«ayÃbhÃvÃdityartha÷ / nanvavabodha eva vi«ayastatrÃha-## brahmacodanayà puru«o 'vabodhe na pravartata ityatra hetuæ pÆrvavÃkyenÃha-## svajanyaj¤Ãne svayaæ pramÃïaæ na pravartakamityatra d­«ÂÃntamÃha-## mÃnÃdeva bodhasya jÃtatvÃt, jÃte ca vidhyayogÃt, na vÃkyÃrthaj¤Ãne puru«aprav­tti÷ / tathà ca pravartakamÃnameyo dharma÷, udÃsÅnamÃnameyaæ brahma, iti jij¤ÃsyabhedÃt, na tanmÅmÃæsayo÷ kramÃrtho 'thaÓabda iti bhÃva÷ / evamathaÓabdasyÃrthÃntarÃsaæbhavÃt ÃnantaryavÃcitve sati tadavadhitvena pu«kalakÃraïaæ vaktavyamityÃha-## sÆtrak­teti Óe«a÷ / tatkimityata Ãha-## vivekÃdÅnÃmÃgamikatvena prÃmÃïikatvaæ purastÃdevoktam / laukikavyÃpÃrÃt manasa uparama÷ Óama÷ bÃhyakaraïÃnÃmuparamo dama÷ / j¤ÃnÃrthaæ vihitanityÃdikarmasanyÃsa uparati÷ / ÓÅto«ïÃdidvandvasahanaæ titik«Ã / nidrÃlasyapramÃdatyÃgena mana÷sthiti÷ samÃdhÃnam / sarvatrÃstikatà Óraddhà / etat«aÂkaprÃpti÷ ÓamÃdisaæpat / atra vivekÃdÅnÃmuttarottarahetutvenÃdhikÃriviÓe«aïatvaæ mantavyam / te«ÃmanvayavyatirekÃbhyÃæ brahmajij¤ÃsÃhetutvamÃha-## yathÃkatha¤cit kutÆhalitayà brahmavijÃraprav­ttasyÃpi phalaparyantaæ tajj¤ÃnÃnudayÃdvyatirekasiddhi÷ / athaÓabdavyÃkhyÃnamupasaæharati-## nanÆktavivekÃdikaæ na saæbhavati, 'ak«ayyaæ ha vai cÃturmÃsyayÃjina÷ suk­tam'ityÃdiÓrutyà karmaphalasya nityatvena tato vairÃgyasiddhe÷ / jÅvasya brahmasvarÆpamok«aÓcÃyukta÷, bhedÃt tasya lo«ÂÃdivat puru«ÃrthatvÃyogÃcca / tato mumuk«Ãsaæbhava ityÃk«epaparihÃrÃrtho 'ta÷Óabda÷ taæ vyÃca«Âe-## athaÓabdenÃnantaryavÃcinà tadavadhitvenÃrthÃdvivekÃdicatu«Âayasya brahmajij¤ÃsÃhetutvaæ yaduktaæ tasyÃrthikahetutvÃsyÃk«epanirÃsÃyÃnuvÃdako 'ta÷Óabda ityartha÷ / uktaæ viv­ïoti-## tasmÃdityuttareïa saæbandha÷ / 'yadalpaæ tanmartyam''yatk­takaæ tadanityam'iti nyÃyavatÅ 'tadyatheha'ityÃdiÓruti÷ karmaphalÃk«ayatvaÓruterbÃdhakà / tasmÃt 'ato 'nyadÃrtam'iti Órutyà anÃtmamÃtrasyÃnityatvavivekÃt vairÃgyalÃbha iti bhÃva÷ / mumuk«Ãæ saæbhÃvayati-## yathà veda÷ karmaphalÃnityatvaæ darÓayati, tathà brahmaj¤ÃnÃt praÓÃntaÓokÃnilamapÃraæ svaya¤jyotirÃnandaæ darÓayatÅtyartha÷ / jÅvatvÃderadhyÃsoktyà brahmatvasaæbhava ukta eveti bhÃva÷ / evamathÃta÷ÓabdÃbhyÃæ pu«kalakÃraïavato 'dhikÃriïa÷ samarthanÃt ÓÃstramÃrabdhavyamityÃha-## sutravÃkyapÆraïÃrthamadhyÃh­takartavyapadÃnvayÃrthaæ brahmajij¤ÃsÃpadena vicÃraæ lak«ayituæ tasya svÃbhimatasamÃsakathanenÃvayavÃrthaæ darÓayati-## nanu dharmÃya jij¤Ãsà itivat brahmaïe jij¤Ãseti caturthÅsamÃsa÷ kiæ na syÃditi cet / ucyate-jij¤Ãsà padasya hi mukhyÃrthaæ icchÃ, tasyÃ÷ prathamaæ karmakÃrakamapek«itaæ paÓcÃt phalaæ, tataÓcÃdau karmaj¤ÃnÃrthaæ «a«ÂhisamÃso yukta÷ / karmaïyukte satyarthÃt phalamuktaæ bhavati, icchÃyÃ÷ karmaïa evaphalatvÃt / yathà svargasyecchà ityukte svargasya phalatvaæ labhate tadvat / ata eva 'dharmajij¤ÃsÃ'ityatrÃpi 'sà hi tasya j¤ÃtumicchÃ'iti icchÃæ g­hÅtvà «a«ÂhÅsamÃso darÓita÷ / vicÃralak«aïÃyÃæ tu vicÃrasya kleÓÃtmakatayà prathamaæ phalÃkÃÇk«atvÃt dharmÃya jij¤Ãse caturthasamÃsa ukta÷, tathà v­ttikÃrairbrahmaïe jij¤Ãsà ityuktaæ cedastu j¤Ãnatvena brahmaïa÷ phalatvÃditi / adhunà brahmapadÃrthamÃha-## nanu 'brahmak«atramidaæ brahma ÃyÃti brahma svayambhÆrbrahma prajÃpati÷'iti Óruti«u loke ca brÃhmaïatvajÃtau jÅve vede kamalÃsane ca brahmaÓabda÷ prayujyata ityÃÓaÇkÃha#<-ata eveti /># jagatkÃraïatvalak«aïapratipÃdakasÆtrÃsÃægatyaprasaÇgÃdevetyartha÷ / v­ttyantare Óe«e «a«ÂhÅtyuktaæ dÆ«ayati-## saæbandhasÃmÃnyaæ Óe«a÷ / jij¤Ãsetyatra sanpratyavÃcyÃyà icchÃyà j¤Ãnaæ karma, tasya j¤Ãnasya brahma karma / tatra sakarmakakriyÃyÃ÷ karmaj¤Ãnaæ vinà j¤ÃtumaÓakyatvÃt, icchÃyà vi«ayaj¤ÃnajanyatvÃcca prathamÃpek«itaæ karmaiva «a«Âhyà vÃcyaæ na Óe«a ityartha÷ / nanu pramÃïÃdikamanyadeva tatkarmÃstu brahma tu Óe«itayà saæbadhyatÃæ tatrÃha#<-jij¤ÃsyÃntareti /># Órutaæ karma tyaktvÃnyadaÓrutaæ kalpayan 'piï¬amuts­jya karaæ le¬hi'iti nyÃyamanusaratÅti bhÃva÷ / gƬhÃbhisaædhi÷ ÓaÇkyate--## '«a«ÂhÅ Óe«e'iti vidhÃnÃt, «a«Âhyà saævandhamÃtraæ pratÅtamapi viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ sakarmakakriyÃsaænidhÃnÃt karmatve paryavasyatÅtyartha÷ / abhisaædhimajÃnannivottaramÃha#<-evamapÅti /># karmalÃbhepi pratyak«aæ 'kart­karmaïo÷ k­ti'iti sÆtreïa jij¤ÃsÃpadasyÃkÃrapratyayÃntatvena k­dantasya yoge vihitaæ prathamÃpek«itaæ ca karmatvaæ tyaktvà parok«amaÓÃbdaæ kalpayata ityartha÷ / Óe«avÃdÅ svÃbhisaædhimuddhÃÂayati-na vyartha iti / Óe«a«a«ÂhyÃæ brahmasaæbandhinÅ jij¤Ãsà pratij¤Ãtà bhavati / tatra yÃni brahmÃÓritÃni lak«aïapramÃïayuktij¤ÃnasÃdhanaphalÃni te«Ãmapi vicÃra÷ pratij¤Ãto bhavati / tajjij¤ÃsÃyà api brahmaj¤ÃnÃrthatvena brahmasaæbandhitvÃt / karmaïi«a«ÂhyÃæ tu brahmakarmaka eva vicÃra÷ pratij¤Ãto bhavatÅtyabhisaædhinà Óe«a«a«ÂhÅtyucyate / ato matprayÃso na vyartha÷ / brahmatatsaæbandhinÃæ sarve«Ãæ vicÃrapratij¤Ãnamartha÷ phalaæ yasya tattvÃdityartha÷ / tvatprayÃsasyedaæ phalaæ na yuktaæ, sÆtreïa mukhata÷ pradhÃnasya brahmaïo vicÃre pratij¤Ãte sati tadupakaraïÃnÃæ vicÃrasyÃrthikapratij¤Ãyà uditatvÃdityÃha siddhÃntÅ-## saæg­hÅtamarthaæ saæd­«ÂÃntaæ vyÃkaroti--## 'tadvijij¤Ãsasva'iti mÆlaÓrutyanusÃrÃcca karmaïi «a«ÂhÅtyÃha-#<ÓrutyanugamÃcceti /># ÓrutisÆtrayorekÃrthatvalÃbhÃccetyartha÷ / jij¤ÃsÃpadasyÃvayavÃrthamÃha-## nanvanavagate vastunÅcchÃyà adarÓanÃt tasyà mÆlaæ vi«ayaj¤Ãnaæ vaktavyam / brahmaj¤Ãnaæ tu jij¤ÃsÃyÃ÷ phalaæ, tadeva mÆlaæ kathamityÃÓaÇkyÃha-## Ãvaraïaniv­ttirÆpÃbhivyaktimaccaitanyamavagati÷ paryanto 'vadhiryasyÃkhaï¬asÃk«ÃtkÃrav­ttij¤Ãnasya tadeva jij¤ÃsÃyÃ÷ karma, tadeva phalam / mÆlaæ tvÃpÃtaj¤Ãnamityadhunà vak«yata iti phalamÆlaj¤ÃnayorbhedÃnna jij¤ÃsÃnupapattirityartha÷ / nanu gamanasya grÃma÷ karma, tatprÃpti÷ phalamiti bhedÃt karma eva phalamityuktaæ tatrÃha-## kriyÃntare tayorbhede 'pi icchÃyÃ÷ phalavi«ayatvÃt karmaiva phalamityartha÷ / nanu j¤ÃnÃvagatyoraikyÃdbhedoktirayuktetyata Ãha#<-j¤Ãneneti /># j¤Ãnaæ v­tti÷ avagatistatphalaæ iti bheda iti bhÃva÷ / avagantumabhivya¤jayitum / avagate÷ phalatvaæ sphuÂayati-## hiÓabdoktaæ hetumÃha-## bÅjamavidyà ÃdiryasyÃnarthasya tannÃÓakatvÃdityartha÷ / avayavÃrthamuktvà sÆtrÃvÃkyÃrthamÃha-## atra sanpratyayasya vicÃralak«akatvaæ tavyapratyayena sÆcayati / athÃtaÓabdÃbhyÃmadhikÃriïa÷ sÃdhitattvÃttena brahmaj¤ÃnÃya vicÃra÷ kartavya ityartha÷ // iti t­tÅyaæ varïakam // prathamavarïake bandhasyÃdhyasatvoktyà vi«ayÃdiprasiddhÃvapi brahmaprasiddhyaprasiddhyorvi«ayÃdisaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ ÓÃstrÃrambhasaædehe pÆrvapak«amÃha-## puna÷Óabdo varïakÃntaradyotanÃrtha÷ / yadi vedÃntavicÃrÃtprÃgeva brahmaj¤Ãnaæ tarhyaj¤ÃtatvarÆpavi«ayatvaæ nÃsti, aj¤ÃnÃbhÃvena tanniv­ttirÆpaphalamapi nÃstÅti na vicÃrayitavyam / athaj¤Ãtaæ kenÃpi tarhi taduddeÓena vicÃra÷ kartuæ na Óakyate, aj¤ÃtasyoddeÓÃyogÃt / tathà ca buddhÃvanÃrƬhasya vicÃrÃtmakaÓÃstreïa vedÃnteÓca pratipÃdanÃyogÃt / tatpratipÃdyatvarÆpa÷ saæbandho nÃstÅti j¤ÃnÃnutpatte÷ phalamapi nÃstÅtyanÃrabhyaæ ÓÃstramityartha÷ // ÃpÃtaprasiddhyà vi«ayÃdilÃbhÃdÃrambhaïÅyamiti siddhÃntayati-##ityÃdinà / prasiddhaæ tÃvadityartha÷ / astitvasyÃprak­tatvenÃstipadasya prasiddhiparatvÃt / nanu kena mÃnena brahmaïa÷ prasiddhi÷ / na ca 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma'iti Órutyà seti vÃcyam / brahmapadasya loke saægatigrahÃbhÃvena tadghaÂitavÃkyasyÃbodhakatvÃdityÃÓaÇkyabrahmapadavyutpatyà prathamaæ tasya nirguïasya saguïasya ca prasiddhirityÃha-## asyÃrtha÷-Órutau sÆtre ca brahmapadasya prayogÃnyathÃnupapattyà kaÓcidartho 'stÅti j¤Ãyate, pramÃïavÃkye nirarthakaÓabdaprayogÃdarÓanÃt / sa cÃrtho mahatvarÆpa iti vyÃkaraïÃnniÓcÅyate, 'b­hi v­ddhau'iti smaraïÃt / sà ca v­ddhirniravadhikamahatvamiti saækocakÃbhÃvÃt, ÓrutÃvanantapadena saha prayogÃcca j¤Ãyate / niravadhikamahatvaæ cÃntavattvÃdido«avatve sarvaj¤atvÃdiguïahÅnatve ca na saæbhavati, loke guïahÅnado«avatoralpatvaprasiddhe÷ / ato b­æhaïÃdbrahmeti vyutpatyà deÓakÃlavastuta÷ paricchedÃbhÃvarÆpaæ nityatvaæ pratÅyate / avidyÃdido«aÓÆnyatvaæ Óuddhatvam / jìyarÃhityaæ buddhatvam / bandhakÃle 'pi svatobandhabhÃvo muktatvaæ ca pratÅyate / evaæ sakala do«aÓÆnyaæ nirguïaæ prasiddham / tathà sarvaj¤atvÃdigumakaæ ca tatpadavÃcyaæ prasiddham / j¤eyasya kÃryasya và pariÓe«e 'lpatvaprasaÇgena sarvaj¤atvasya sarvakÃryaÓaktimattvasya ca lÃbhÃditi / evaæ tatpadÃtprasiddherapramÃïatvenÃpÃtatvÃdaj¤ÃnÃnivartakatvÃjjij¤Ãsopapattirityuktvà tvaæpadÃrthÃtmanÃpi brÃhmaïa÷ prasiddhyà tadupapattiratyÃha-## sarvasya lokasya yo 'yamÃtmÃtadabhedÃdrahmaïa÷ prasiddhirityartha÷ / nanvÃtmana÷prasiddhi÷ ketyata Ãha#<-sarvo hÅti /># ahamasmÅti na pratyetÅti na kintu pratyetyeva / saiva saccidÃtmana÷ prasiddhirityartha÷ / Ãtmana÷ kuta÷ satteti ÓÆnyamatamÃÓaÇkyÃha-## Ãtmana÷ ÓÆnyasya pratÅtau ahaæ nÃsmÅti loko jÃnÅyÃt / lokastu ahamasmÅti jÃnÃti tasmÃdÃtmano 'stitvaprasiddhirityartha÷ / ÃtmaprasiddhÃvapi brahmaïa÷ kimÃyÃtaæ tatrÃha-#<Ãtmà ceti /># 'ayamÃtmà brahma'ityÃdiÓruteriti bhÃva÷ / prasiddhipak«oktaæ do«aæ pÆrvapak«eïa smÃrayati-## aj¤ÃtatvÃbhÃvena vi«ayÃdyabhÃvÃdavicÃryatvaæ prÃptamityartha÷ / yathà idaæ rajatamiti vastuta÷ Óuktiprasiddhistadvat ahamasmÅti sattvacaitanyarÆpatvasÃmÃnyena vastuto brahmaïa÷ prasiddhi÷ neyaæ pÆrïÃnandabrahmatvarÆpaviÓe«agocarà vÃdinÃæ vivÃdÃbhÃvaprasaÇgÃt / na hi ÓuktitvaviÓe«adarÓane sati rajataæ raÇgamanyadveti vipratipattirasti / ato vipratipattyanyathÃnupapatyà sÃmÃnyata÷ prasiddhÃvapi viÓe«asyÃj¤ÃtatvÃdvi«ayÃdisiddhiriti siddhÃntayati na ityÃdinà / sÃmÃnyaviÓe«abhÃva÷ svatmani saccitpÆrïÃdipadavÃcyabhedÃt kalpita iti mantavyam / tatra sthÆlasÆk«makrameïa vipratipattÅrupanyasyati-## ÓÃstraj¤ÃnaÓunyÃ÷ prÃk­tÃ÷ / vedabÃhyamatÃnyuktvà tÃrkikÃdimatamÃha÷-## sÃækhyamatamÃha#<-bhokteti /># kimÃtmà dehÃdirÆpa÷ uta tadbhinna iti vipratipattikoÂitvena dehendriyamanobuddhiÓÆnyÃnyuktva tadbhinno 'pi kart­tvÃdimÃnna veti vipratipattikoÂitvena tÃrkikasÃækhyapak«ÃvupanyasyÃkartÃpÅÓvarÃdbhinno na veti vivÃdakoÂitvena yogimatamÃha-## niratiÓayatvaæ g­hÅtvà ÅÓvara÷ sarvaj¤atvÃdisaæpanna iti yogino vadanti / bhedakoÂimuktvà siddhÃntakoÂimÃha-#<Ãtmà sa bhokturiti /># bhokturjÅvasyÃkartu÷ sÃk«iïa÷ sa ÅÓvara ÃtmÃsvarÆpamiti vedÃntino vadantÅtyartha÷ / vipratipattÅrupasaæharati-## vipratipattÅnÃæ prapa¤co nirÃsaÓca vivaraïopanyÃsena darÓita÷ sukhabodhÃyetÅhoparamyate / tatra yuktivÃkyÃÓraya÷ siddhÃntina÷ jÅvo brahmaiva ÃtmatvÃt, brahmavat ityÃdi yukte÷, 'tattvamasi'ityÃdiÓruteÓcÃbÃdhitÃyÃ÷ sattvÃt / anye tu dehÃdirÃtmÃ, ahaæpratyayagocaratvÃt, vyatirekeïa ghaÂÃdivadityÃdiyuktyÃbhÃsaæ, 'sa và e«a puru«onnarasamaya÷'indriyasaævÃde 'cak«urÃdayaste havÃcamÆcu÷''mana uvÃca', 'yo 'yaæ''vij¤Ãnamaya÷', 'asadevedamagra ÃsÅt','kartà boddhà anaÓnannanya÷', 'ÃtmÃnamantaro yamayati'iti vÃkyÃbhÃsaæ cÃÓrità iti vibhÃga÷ / dehÃdiranÃtmÃ, bhautikatvÃt, d­ÓyatvÃt ityÃdinyÃyai÷, 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' ityÃdisÆtraiÓcÃbhÃsatvaæ vak«yate / nanu santu vipratipattayastathÃpi yasya yanmate Óraddhà tadÃÓrayaïÃttasyasvÃrtha÷ setsyati kiæ brahmavicÃrÃrambheïetyata Ãha-## brahmÃtmaikyavij¤ÃnÃdeva muktiriti vastugati÷ / matÃntarÃÓrayaïe tadabhÃvÃnmok«asiddhi÷ / ki¤cÃtmÃnamanyathà j¤Ãtvà tatpÃpena saæsÃrÃndhakÆpe patet,'andhaæ tama÷praviÓanti''ye ke cÃtmahano janÃ÷'iti Órute÷, 'yo 'nyathà santamÃtmÃnamanyathà pratipadyate / ki tena na k­taæ pÃpaæ caureïÃtmÃpahÃriïà // 'iti vacanÃccetyartha÷ / ata÷ sarve«Ãæ mumuk«ÆïÃæ niÓreyasaphalÃya vedÃntavicÃra÷ kartavya itisÆtrÃrthamupasaæharati-## bandhasyÃdhyastatvena vi«ayÃdisadbhÃvÃdagatÃrthatvÃt, adhikÃrilÃbhÃdÃpÃdaprasiddhyà vi«ayadisaæbhavÅcca vedÃntavi«ayà mÅmÃæsÃpÆjità vicÃraïÃ, vedÃntÃvirodhino ye tarkÃstantrÃntarasthÃstÃnyupakaraïÃni yasyÃ÷ sà niÓreyasÃyÃrabhyata ityartha÷ / nanu sÆtre vicÃravÃcipadÃbhÃvÃttadÃrambha÷ kathaæ sÆtrÃrtha ityata Ãha-## brahmaj¤ÃnecchoktidvÃrà vicÃraæ lak«ayitvà tatkartavyatÃæ bravÅtÅti bhÃva÷ / evaæ prathamasÆtrasya catvÃror'thà vyÃkhyÃnacatu«Âayena darÓitÃ÷ / sÆtrasya cÃnekÃrthatvaæ bhÆ«aïam / nanvidaæ sÆtraæ ÓÃstrÃdbahi÷ sthitvà ÓÃstramÃrambhayati antarbhÆtvà và / Ãdye tasya heyatÃ, ÓÃstrÃsaæbandhÃt / dvitÅye tasyÃrambhakaæ vÃcyam / na ca svayamevÃrambhakaæ, svasmÃt svotpatterityÃtmÃtmÃÓrayÃt / na cÃrambhakÃntaraæ paÓyÃma iti / ucyate-Óravaïavidhinà Ãrabdamidaæ ÓÃstraæ ÓÃstrÃntargatameva ÓÃstrÃrambhaæ pratipÃdayati / yathÃdhyayanavidhirvedÃntargata eva k­tsnavedasyÃdhyayane prayuÇkte tadvadityanavadyam //1// END BsCom_1,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.2.2 2 janmÃdyÃdhikaraïam / sÆ. 2. brahmajij¤Ãsitavyamityuktam / kiælak«aïaæ punastadbrahmetyata Ãha bhagavÃnsÆtrakÃra÷- janmÃdyasya yata÷ | BBs_1,1.2 | janmotpattirÃdirasyeti tadguïasaævij¤Ãno bahuvrÅhi÷ / janmasthitibhaÇgaæ samÃsÃrtha÷ / janmanaÓcÃditvaæ ÓrutinirdeÓÃpek«aæ vastuv­ttÃpek«aæ ca / ÓrutinirdeÓastÃvat 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' (taitti.3.1) ityasminvÃkye janmasthitipralayÃnÃæ kramadarÓanÃt / vastuv­ttamapi, janmanà labdhasattÃkasya dharmiïa÷ sthitiprayasaæbhavÃt / asyeti pratyak«ÃdisaænidhÃpitasya dharmiïa idamà nirdeÓa÷ / «a«ÂhÅ janmÃdidharmasaæbandhÃrthà / yata iti kÃraïanirdeÓa÷ asya jagato nÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃk­tasyÃnekakart­bhokt­saæyuktasya pratiniyatadeÓakÃlanimittakriyÃphalÃÓrayasya manasÃpyacintyaracanÃrÆpasya janmasthitibhaÇgaæ yata÷ sarvaj¤ÃtsarvaÓakte÷ kÃraïÃdbhavati tadbrahmeti vÃkyaÓe«a÷ / anye«Ãmapi bhÃvavikÃrÃïÃæ tri«vevÃntarbhÃva iti janmasthitinÃÓÃnÃmiha grahaïam / yÃskaparipaÂhitÃnÃæ tu 'jÃyate 'sti' ityÃdÅnÃæ grahaïe te«Ãæ jagata÷ sthitkÃle saæbhÃvyamÃnatvÃnmÆlakÃraïÃdutpattisthitinÃÓÃæ jagato na g­hÅtÃ÷ syurityÃÓaÇkyeta, tanmà ÓaÇkÅti yotpattirbrahmastatraiva sthiti÷ pralayaÓca ta eva g­hyante // na yathoktaviÓe«aïasya jagato yathoktaviÓe«aïamÅÓvaraæ muktvÃnyata÷ pradhÃnÃdacetanÃdaïubhyo 'bhÃvÃtsaæsÃriïo và utpattyÃdi saæbhÃvayituæ Óakyam / naca svabhÃvata÷, viÓi«ÂadeÓakÃlanimittÃnÃmihopÃdÃnÃt / etadevÃnumÃnaæ saæsÃrivyatirikteÓvarÃstitvÃdisÃdhanaæ manyanta ÅÓvarakÃraïina÷ / nanvihÃpi tadevopanyastaæ janmÃdisÆtre / na / vedÃntavÃkyakusumagrathanÃrthatvÃtsÆtrÃïÃm / vedÃntavÃkyÃni hi sÆtrairudÃh­tya vicÃryante / vÃkyÃrthavicÃraïÃdhyavasÃnaniv­ttà / satsu tu vedÃntavÃkye«u jagato janmÃdikÃraïavÃdi«u tadarthagrahaïadÃr¬hÃyÃnumÃnamapi vedÃntavÃkyÃvirodhi pramÃïaæ bhavanna nivÃryate, Órutyaiva ca sahÃyatvena tarkasyÃbhyupetatvÃt / tathÃhi- 'Órotavyo mantavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti Óruti÷ 'paï¬ito medhÃvÅ gandhÃrÃnevopasaæpadyetaivamevehÃcÃryavÃnpuru«o veda' (chÃndo.6.14.2) iti ca puru«abuddhisÃhÃyyamÃtmanor dÃyati / na dharmajij¤ÃsÃyÃmiva ÓrutyÃdayo 'nubhavÃdayaÓca yathÃsaæbhavamiha pramÃïaæ anubhavÃvasÃnatvÃdbhÆtavastuvi«ayatvÃcca brahmaj¤Ãnasya / kartavye hi vi«aye nÃnubhavÃpek«ÃstÅti ÓrutyÃdÅnÃmeva prÃmÃïyaæ syÃtpuru«ÃdhÅnÃtmalÃbhatvÃcca kartavyasya / kartumakartumanyathà và kartuæ Óakyaæ laukikaæ vaidikaæ ca karma, yathÃÓvena gacchati, padbhyÃmanyathà vÃ, na và gacchatÅti / tathà 'atirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti, nÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti', 'udite juhoti, anudite juhoti' iti vidhiprati«edhÃÓcÃtrÃrthavanta÷ syu÷, vikalpotsargÃpavÃdÃÓca / natu vastvevaæ naivamasti nÃstÅti và vikalpyate / vikalpanÃstu puru«abuddhyapek«Ã÷ / na vastuyÃthÃtmyaj¤Ãnaæ puru«abuddhyapek«am / kiæ tarhi vastutantrameva tat / nahi sthÃïÃvekasmisthÃïurvà puru«o 'nyo veti tattvaj¤Ãnaæ bhavati / tatra puru«o 'nyo veti mithyÃj¤Ãnam / sthÃïureveti tattvaj¤Ãnaæ,vastutantratvÃt / evaæ bhÆtavastuvi«ayÃïÃæ prÃmÃïyaæ vastutantram / tatraivaæ sati brahmaj¤Ãnamapi vastutantrameva, bhÆtavastu vi«ayatvÃt / nanu bhÆtavastutve brahmaïa÷ pramÃïÃntaravi«ayatvameveti vedÃntavÃkyavicÃraïÃnarthikaiva prÃptà / na / indriyÃvi«ayatvena saæbandhÃgrahaïÃt / svabhÃvato vi«ayavi«ayÃïÅndriyÃïi, na brahmavi«ayÃïi / sati hÅndriyavi«ayatve brahmaïa-, idaæ brahmaïà saæbaddhaæ kÃryamiti g­hyeta / kÃryamÃtrameva tu g­hyamÃïaæ kiæ brahmaïà saæbaddhaæ kimanyena kenacidvà saæbaddhamiti na Óakyaæ niÓcetum / tasmÃjanmÃdisÆtraæ nÃnumÃnopanyÃsÃrthaæ, kiæ tarhi vedÃntavÃkyaprardÃnÃrtham / kiæ punastadvedÃntavÃkyaæ yatsÆtreïaiha lilak«ayi«itam / 'bh­gurvai vÃruïi÷ / varuïaæ pitaramupasasÃra / adhÅhi bhagavo brahmeti' / ityupakramya- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante / yena jÃtÃni jÅvanti / yatprayantyabhisaæviÓanti / tadvijij¤Ãsasva / tadbrahmeti' / (taitti. 3.1) / tasya ca nirïayavÃkyam- 'ÃnandÃddhyeva khalvimÃni bhÆtÃni jÃyante / Ãnandena jÃtÃni jÅvanti / Ãnandaæ prayantyabhisaæviÓanti' / (taitti. 3.6) anyÃnyÃpyeva¤jÃtÅyakÃni vÃkyÃni nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasarvaj¤asvarÆpakÃraïavi«ayÃïyudÃhartavyÃni // 2 // ---------------------- FN: 'idaæ sarvamas­jata yadidaæ ki¤ca' iti pratyak«am / prathamasÆtreïa ÓÃstrÃrambhamupapÃdya ÓÃstramÃrabhamÃïa÷ pÆrvottarÃdhikaraïayo÷ saægatiæ vaktuæ v­ttaæ kÅrtayati-## mumuk«uïà brahmaj¤ÃnÃya vedÃntavicÃra÷ kartavya ityuktam / brahmaïo vicÃryatvoktvà arthÃt pramÃïÃdi vicÃrÃïÃæ pratij¤Ãtatve 'pi brahmapramÃïaæ vinà kartumaÓakyatvÃt, tatsvarÆpaj¤ÃnÃyÃdau lak«aïaæ vaktavyaæ, tanna saæbhavatÅtyÃk«ipya sÆtrak­taæ pÆjayannevalak«aïasÆtramavadhÃrayati-kiæ## kimÃk«epe / nÃstyeva lak«aïamityartha÷ / Ãk«epeïÃsyotthÃnÃdÃk«epasaægati÷ / lak«aïadyotivedÃntÃnÃæ spa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ lak«ye brahmaïi samanvayokte÷ ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyapÃdasaægataya÷ / tathà hi-'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante'ityÃdi vÃkyaæ vi«aya÷ / tatkiæ brahmaïo lak«aïaæ na veti saædeha÷ / tatra pÆrvapak«e brahmasvarÆpasiddhyà muktyasiddhi÷ phalaæ siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / yadyapyÃk«epasaægatau pÆrvÃdhikaraïaphalameva phalamiti k­tvà p­thaÇna vaktavyam / taduktam-'Ãk«epe cÃpavÃde ca prÃsyÃæ lak«aïa karmaïi / prayojanaæ na vaktavyaæ yacca k­tvà pravartate'iti / tathÃpi spa«ÂÃrthamuktamiti mantavyam / yatra pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntena parvapak«a÷ tatrÃpavÃdikÅ saægati÷ prÃptistadarthà cintà / tatra neti prÃptaæ, janmÃderjagaddharmatvena brahmalak«aïatvÃyogÃt / na ca jagadupÃdÃnatve sati kart­tvaæ lak«aïamiti vÃcyaæ, karturupÃdÃnatve d­«ÂÃntÃbhÃvenÃnumÃnÃprav­tte÷ / na ca Órautasya brahmaïa÷ Órutyaiva lak«aïasiddhe÷ kimanumÃneneti vÃcyaæ, anumÃnasya ÓrutyanugrÃhakatvena tadabhÃve tadvirodhe và ÓrutyarthÃsiddhe÷ / na ca jagatkart­tvamupÃdÃnatvaæ và pratyekaæ lak«aïamastviti vÃcyaæ, kart­mÃtrasyopÃdÃnÃdbhinnasya brahmatvÃyogÃt, vastuta÷ paricchedÃditi prÃpte puru«ÃbhyÆhamÃtrasyÃnumÃnasyÃprati«ÂhitasyÃtÅndriyÃrthe svÃtantryÃyogÃt apauru«eyatayà nirde«aÓrutyuktobhayakÃraïatvasya sukhÃdid­«ÂÃntena saæbhÃvayituæ ÓakyatvÃt, tadeva vak«aïamiti siddhÃntayati-## atra adyapi jagajjanmasthitilayakÃraïatvaæ lak«aïaæ pratipÃdyate tathÃpyagre 'prak­tiÓca'-ityadhikaraïe tatkÃraïatvaæ na kart­tvamÃtraæ kintu kart­tvopÃdÃnatvobhayarÆpatvamiti vak«yamÃïaæ siddhavatk­tyobhayakÃraïatvaæ lak«aïamityucyata iti na paunaruktyam / nanu jij¤Ãsyanirguïabrahmaïa÷ kÃraïatvaæ kathaæ lak«aïamiti ucyate-yathà rajataæ Óukterlak«aïaæ yadrajataæ sà Óuktiriti tathà yajjagatkÃraïaæ tadbrahmeti kalpitaæ kÃraïatvaæ taÂasthaæ sadeva brahmaïo lak«aïamityanavadyam // sÆtraæ vyÃca«Âe--## bahuvrÅhau padÃrthÃ÷ sarve vÃkyÃrthasyÃnyapadÃrthasya viÓe«aïÃni / yathà citragordevadattasya citrà gÃva÷ tadvadatrÃpi janmÃdÅti napuæsakaikavacanadyotitasya samÃhÃrasya janmasthitibhaÇgasya janma viÓe«aïaæ, tathà ca janmana÷ samÃsÃrthaikadeÓasya guïatvena saævij¤Ãnaæ yasmin bahuvrÅhau sa tadguïasaævij¤Ãna ityartha÷ / tatra yajjanmakÃraïaæ tadbrahmatvavidhÃnamayuktaæ, sthitilayakÃraïÃdbhinnatvena j¤Ãte brahmatvasya j¤ÃtumaÓakyatvÃt / ato janmasthitibhaÇgairnirÆpitÃni trÅïi kÃraïatvÃni militÃnyeva lak«aïamiti matvà sÆtre samÃhÃro dyotita iti dhyeyam / nanvÃditvaæ janmana÷ kathaæ j¤Ãtavyaæ, saæsÃrasyÃnÃditvÃdityata Ãha-## mÆlaÓrutyà vastugatyà cÃditvaæ j¤Ãtvà tadapek«ya sÆtrak­tà janmana Ãdityamuktamityartha÷ / idama÷ pratyak«ÃrthamÃtravÃcitvamÃÓaÇkyopasthitasarvakÃryavÃcitvamÃha-## viyadÃdijagato nityatvÃt na janmÃdisaæbandha ityata Ãha÷-#<«a«ÂhÅti /># vi«ayÃdimahÃbhÆtÃnÃæ janmÃdisaæbandho vak«yata iti bhÃva÷ / nanu jagato janmÃdervà brahmasaæbandhÃbhÃvÃnna lak«aïatvamityÃÓaÇkya tatkÃraïatvaæ lak«aïamiti pa¤camyarthamÃha-## yacchabdena satyaæ j¤Ãnamanantaæ ÃnandarÆpaæ vastÆcyate 'ÃnandÃddhyeva'iti nirïÅtatvÃt / tathà ca svarÆpalak«aïasiddhiriti mantavyam / padÃrthamuktvà pÆrvasÆtrasthabrahmapadÃnu«aÇgeïa tacchabdÃdhyÃhÃreïa ca sÆtrÃvÃkyÃrthamÃha-## kÃraïasya sarvaj¤atvÃdisaæbhÃvÃnÃrthÃni jagato viÓe«ÃïÃni / yathà kumbhakÃra÷ prathamaæ kumbhaÓabdÃbhedenÃvikalpitaæ p­thubudhnodarÃkÃrasvarÆpaæ buddhÃvÃlikhya tadÃtmanà kumbhaæ vyÃkaroti-bahi÷ prakaÂayati, tathà paramakÃraïamapi svetsitanÃmarÆpÃtmanà vyÃkarotÅtyanumÅyata iti matvÃha-## itthaæbhÃve t­tÅyà / ÃdyakÃryaæ cetanajanyaæ, kÃryatvÃt, kumbhavaditi pradhÃnaÓÆnyayornirÃsa÷ / hiraïyagarbhÃdijÅvajanyatvaæ nirasyati-## ÓrÃddhavaiÓvÃnare«ÂyÃdau pitÃputrayo÷ kart­bhoktrorbhedÃtp­thagukti÷ / 'yo brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvam'sarva eta Ãtmano vyuccaranti"iti Órutyà sthÆlasÆk«madehopÃdhidvÃrà jÅvÃnÃæ kÃryatvena jaganmadhyapÃtitvÃnna jagatkÃraïatvamityartha÷ / kÃraïasya sarvaj¤atvaæ saæbhÃvayati-## pratiniyatÃni vyavasthitÃni deÓakÃlanimittÃni ye«Ãæ kriyÃphalÃnÃæ tadÃÓrayasyetyartha÷ / svargasya kriyÃphalasya merup­«Âhaæ deÓa÷ / dehapÃtÃdÆrdhvaæ kÃla uttarÃyaïamaraïÃdinimittaæ ca pratinitam / evaæ rÃjasevÃphale grÃmÃderdaiÓÃdivyasthà j¤eyà / tathà ca yathà sevÃphalaæ deÓÃdyabhij¤adÃt­kaæ tathà karmaphalaæ, phalatvÃditisarvaj¤atvasiddhiriti bhÃva÷ / sarvaÓaktitvaæ sÃbhÃvayati-#<-manasÃpÅti /># nanvanyepi v­ddhipariïÃmadayo bhÃvavikÃrÃ÷ santÅti kimiti janmÃdityÃditipadena na g­hyante tatrÃha#<-anye«Ãmiti /># v­ddhipariïÃmayorjanmani apak«ayasya nÃÓe 'ntarbhÃva÷ iti bhÃva÷ / nanu deho 'jÃyate, asti, vardhate, vipariïamate, apak«Åyate, vinaÓyati'iti yÃskamunivÃkyaæ etatsÆtramÆlaæ kiæ na syÃdata Ãha-## yÃskamuni÷ kila mahÃbhÆtÃnÃmutpannÃnÃæ sthitikÃle bhautike«u pratyak«eïa janmÃdi«aÂkamupalabhya niruktavÃkyaæ cakÃra / tanmÆlÅk­tya janmÃdi«aÂkakÃraïatvaæ lak«aïaæ sÆtrÃrtha iti grahaïe sÆtrak­tà brahmalak«aïaæ na saæg­hÅtaæ kintu mahÃbhÆtÃnÃæ lak«aïamuktamiti ÓaÇkà syÃt sà mà bhÆtiti ye Órutyuktà janmÃdayasta eva g­hyanta ityartha÷ / yadi niruktasyÃpi ÓrutirmÆlamiti mahÃbhÆtajanmÃdijanmÃdikamarthastarhi sà Órutireva sÆtrasya mÆlamastu, kimantarga¬unà nirukteneti bhÃva÷ / yadi jagato brahmÃtiriktaæ kÃraïaæ syÃt tadà brahmalak«aïasya tatrÃtivyÃptyÃdido«a÷ syÃt, atastannirÃsÃya lak«aïasÆtreïa brahma vinà jagajjanmÃdikaæ na saæbhavati, kÃraïÃntarÃsaæbhavÃditi yukti÷ sÆtrità / sà tarkapÃde vistareïa vak«yate / adhunà saæk«epeïa tÃæ daryati-## nÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃk­tatyetyÃdinÃæ ca caturïÃæ jagadviÓe«aïÃnÃæ vyÃkhyÃnÃvasare pradhÃnaÓÆnyayo÷ saæsÃriïaÓca nirÃso darÓita÷ / paramÃïÆnÃmacetanÃnÃæ svata÷ prav­ttyayogÃt, jÅvÃnyasya j¤ÃnaÓÆnyatvaniyamenÃnumÃnÃt sarvaj¤eÓvarÃsiddhau te«Ãæ prÃrakÃbhÃvÃt, jagadÃrambhakatvÃsaæbhava iti bhÃva÷ / svabhÃvÃdeva vicitraæ jagaditi lokÃyatastaæ pratyÃha-## jagata utpattyÃdi saæbhÃvayituæ na Óakyamityanvaya÷ / kiæ svayameva svasya heturiti svabhÃva uta kÃraïÃnapek«atvam / nÃdya÷, ÃtmÃÓrayÃt / na dvitÅya ityÃha-## viÓi«ÂÃnyasÃdhÃraïÃni deÓakÃlanimittÃni / te«Ãæ kÃryÃrthibhirupÃdÅyamÃnatvÃt kÃryasya kÃraïÃnapek«atvaæ na yuktamityartha÷ / anepek«atve dhÃnyÃrthinÃæ bhÆviÓe«e var«ÃdikÃle bÅjÃdinimitte ca prav­ttirna syÃditi bhÃva÷ / pÆrvoktasarvaj¤atvÃdiviÓe«aïakamÅÓvaraæ muktvà jagata utpatyÃdikaæ na saæbhavatÅti bhëyeïa kartÃraæ vinà kÃryaæ nÃstÅti vyatireka ukta÷ / tena yatkÃryaæ tatsakart­kamiti vyÃptirj¤Ãyate / etadeva vyÃptij¤Ãnaæ jagati pak«e kartÃraæ sÃdhayat sarvaj¤eÓvaraæ sÃdhayati kiæ Órutyeti tÃrkikÃïÃæ bhrÃntimupanyasyati-## etadevÃnumÃnameva sÃdhanaæ na Órutiriti manyanta iti yojanà / athavà etadvyÃptij¤Ãnameva ÓrutyanugrÃhakayuktimÃtratvenÃsmatsaæmataæ sadanumÃnaæ svatantramiti manyanta ityartha÷ / sarvaj¤atvamÃdiÓabdÃrtha÷ / yadvà vyÃptij¤Ãnasahak­tametallak«aïamevÃnumÃnaæ svatantraæ manyanta ityartha÷ / tatrÃyaæ vibhÃga÷-vyÃptij¤ÃnÃt jagata÷ kartastÅtyastitvasiddhi÷ / paÓcÃt sa kartÃ, sarvaj¤a÷, jagatkÃraïatvÃt, vyatirekeïa kulÃlÃdivaditi sarvaj¤atvasiddhirlak«aïÃditi / atra manyanta ityanumÃnasyabhÃsatvaæ sÆcitam / tathÃhi-aÇkurÃdau tÃvajjÅva÷ kartà na bhavati jÅvÃdbhinnasya ghaÂavadacetanatvaniyamÃdanya÷ kartà nÃstyeveti vyatirekaniÓcayÃt, yatkÃryaæ tatsakart­katamiti vyÃptij¤ÃnÃsiddhi÷ / lak«aïaliÇkÃnumÃne tu bÃdha÷ aÓarÅrasya janmaj¤ÃnÃyogÃt, yaj¤Ãnaæ tanmanojanyamiti vyÃptivirodhena nityaj¤ÃnÃsiddherj¤ÃnÃcabhÃvaniÓcayÃt, tasmÃdatÅndriyÃrthe Órutireva Óaraïam / ÓrutyarthasaæbhÃvanÃrthatvenumÃnaæ yuktimÃtraæ na svatantramiti bhÃva÷ / nanvidamayuktaæ ÓruteranumÃnÃntarbhÃvamabhipretya bhavadÅyasÆtrak­tÃnumÃnasyaivopanyasyatvÃditi vaiÓe«ika÷ ÓaÇkate-## ato manyante ityanumÃnasyÃbhÃsoktirayukteti bhÃva÷ / yadi ÓrutÅnÃæ svatantramÃnatvaæ na syÃttarhi 'tattu samanvayÃt'ityÃdinà tÃsÃæ tÃtparyaæ sÆtrak­nna vicÃrayet, tasmÃduttarasÆtrÃïÃæ ÓrutivicÃrÃrthatvÃt janmÃdisÆtre 'pi Órutireva svÃtantryeïa vicÃryate nÃnumÃnamiti pariharati-## kiæ ca mumuk«orbrahmÃvagatirabhÅ«aÂà yadarthamasya ÓÃstrasyÃrambha÷, sà ca nÃnumÃnÃt, 'taæ tvaupani«adam'iti Órute÷ / ato nÃnumÃnaæ vicÃryamityÃha-## vÃkyasya tadarthasyaca vicÃrÃdyadhyavasÃnaæ tÃtparyaniÓcaya÷ prameyasaæbhavaniÓcayaÓca tena jÃtà brahmÃvagatirmuktaye bhavatÅtyartha÷ / saæbhavo bÃdhÃbhÃva÷ / nanu kimanumÃnamupek«itameva nityÃha-## vimatamabhinnanimittopÃdÃnakaæ, kÃryatvÃdÆrïanÃbhyÃrabdhatantvÃdivat, vimataæ cetanaprak­tikaæ, kÃryatvÃt, sukhÃdivadityanumÃnaæ ÓrutyarthadÃr¬hyÃpek«itamityartha÷ / dÃr¬hyaæ saæÓayaviparyÃsaniv­tti÷ / 'mantavya÷'iti ÓrutÃrthastarkeïa saæbhÃvanÅya ityartha÷ / yathà kaÓcit gandhÃradeÓebhyaÓcorairanyatrÃraïye baddhanetra eva tyakta÷ kenacinmuktabandhastaduktamÃrgagrahaïasamartha÷ paï¬ita÷ svayaæ tarkakuÓalo medhÃvÅ svadeÓÃneva prÃpnuyÃt evamevehÃvidyÃkÃmÃdibhi÷svarÆpÃnandÃtprÃcyÃvyÃsminnaraïye saæsÃre k«ipta÷ kenaciddayÃparavaÓenÃcÃryeïa nÃsi tvaæ saæsÃrÅ kintu 'tatvamasi'ityupadi«ÂasvarÆpa÷ svayaæ tarkakuÓalaÓcet svarÆpaæ jÃnÅyÃnnÃnyatheti / Óruti÷ svasyÃ÷ puru«amatirÆpatarkÃpek«Ãæ darÓayatÅtyÃha-## Ãtmana÷ Óruterityartha÷ / nanu brahmaïo mananÃdyapek«Ã na yuktÃ, vedÃrthatvÃt, dharmavat / kintu ÓrutiliÇgavÃkyÃdaya evÃpek«ità ityata Ãha-## jij¤Ãsye dharma iva jij¤Ãsye brahmaïÅti vyÃkhyeyam / anubhavo brahmasÃk«ÃtkÃrÃkhyo vidvadanubhava÷ / ÃdipadÃnmanananididhyÃsanayorgraha÷ / tatra hetumÃha#<-anubhaveti /># muktyarthaæ brahmaj¤Ãnasya ÓÃbdasya sÃk«ÃtkÃrÃvasÃnatvÃpek«aïÃt pratyagbhÆtasiddhabrahmagocaratvena sÃk«ÃtkÃraphalakatvasaæbhavÃt, tadarthaæ mananÃdyapek«Ã yuktà / dharme tu nityaparok«e sÃdhye sÃk«ÃtkÃrasyÃnapek«itatvÃdasaæbhavÃcca Órutyà nirïayamÃtramanu«ÂhÃnÃyÃpek«itam / liÇgÃdayastu ÓrutyantararbhÆtà eva ÓrutirdvÃrà nirïayopayogitvenÃpek«yante na mananÃdaya÷ anupayogÃdityartha÷ / nirapek«a÷ Óabda÷ Óruti÷ / ÓabdasyÃrthaprakÃÓanÃsÃmarthyaæ liÇgam / padaæ yogyetarapadÃkÃÇk«a vÃkyam / aÇgavÃkyasÃpek«aæ pradhÃnavÃkyaæ prakaraïam / kramapaÂhitÃnÃmarthÃnÃæ kramapaÂhitairyathÃkramaæ saæbandha÷ sthÃnam / yathà aindrÃgnyÃdaya i«Âayo daÓa krameïa paÂhitÃ÷ daÓamantrÃÓca 'indrÃgnÅ rocanà divi'ityÃdyÃ÷ tatra prathame«Âhau prathamamantrasya viniyoga ityÃdyÆhanÅyam / saæj¤ÃsÃmyaæ samÃkhyà / yathÃdhvaryavasaæj¤akÃnÃæ mantrÃïÃmÃdhvaryavasaæj¤ake karmaïi viniyoga iti viveka÷ / evaæ tÃvadbrahma mananÃdyapek«aæ, vedÃrthatvÃt, dharmavat ityanumÃne sÃdhyatvena dharmasyÃnubhavÃyogyatvaæ, anapek«itÃnubhavatvaæ copÃdhirityuktam / upÃdhivyatirekÃdbrahmaïi mananÃdyapek«atvaæ coktam / tatra yadi vedÃrthatvamÃtreïa brahmaïo dharmeïa sÃmyaæ tvayocyeta tarhi k­tisÃdhyatvaæ vidhini«edhavikalpotsargÃpavÃdÃÓca brahmaïi dharmavat syuriti / vipak«e bÃdhakamÃha-## puru«ak­tyadhÅnà ÃtmalÃbha utpattiryasya tadbhÃvÃcca dharme ÓrutyÃdÅnÃmeva prÃmÃïyamityanvaya÷ / dharmasya sÃdhyatvaæ laukikakarmad­«ÂÃntena sphuÂayati#<-kartumiti /># laukikavadityartha÷ / d­«ÂÃntaæ sphuÂayati-## dÃr«ÂÃntikamÃha-## tadvaddharmasya kartumakartuæ Óakyatvamuktvà anyathÃkartuæ ÓakyatvamÃha-## dharmasya sÃdhyatvamupapÃdya tatra vidhyÃdiyogyatÃmÃha-## vidhiprati«edhÃÓca vikalpÃdayaÓca dharme sÃdhye yer'thavanta÷ sÃvakÃÓa bhavanti te brahmaïyapi syurityartha÷ / 'yajeta' 'na surÃæ pibet'ityÃdayovidhini«edhÃ÷ / vrÅhibhiryavairyà yajeteti saæbhÃvito vikalpa÷ grahaïÃgrahaïayoraicchika÷ / uditÃnuditahomayorvyavasthitavikalpa÷ / 'na hiæsyÃt'ityupasarga÷, 'agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabheta'ityapavÃda÷ / tathà 'ÃhavanÅye juhoti'ityutsarga÷, 'aÓvasya pade pade juhoti'ityapavÃda iti viveka÷ / ete brahmaïi syurityatre«ÂÃpattiæ vÃrayati-na ityÃdinà / ## ityantena / idaæ vastu, evaæ, naivaæ, ghaÂa÷paÂo veti prakÃravikalpa÷ / asti nÃsti veti sattÃsvarÆpavikalpa÷ / nanu vastunyapi ÃtmÃdau vÃdinÃmasti nÃstÅtyÃdivikalpà d­Óyante tatrÃha-## astitvÃdikoÂismaraïaæ puru«abuddhistanmÆlà mana÷spanditamÃtrÃ÷ saæÓayaviparyayavikalpà na pramÃrÆpà ityak«arÃrtha÷ / ayaæ bhÃva÷-dharmo hi yathà yathà j¤Ãyate tathà tathà kartuæ Óakyate iti yathÃÓÃstraæ puru«abuddhyapek«Ã vikalpÃ÷ sarve pramÃrÆpà eva bhavanti, tatsÃmyena brahmaïyapi sarve vikalpà yathÃrthÃ÷ syuriti / tatrÃpyevamiti vadantaæ pratyÃha-## yadi siddhavastuj¤Ãnamapi sÃdhyaj¤Ãnavatpuru«abuddhimapek«ya jÃyeta tadà siddhe vikalpà yathÃrthÃ÷ syu÷, na siddhavastuj¤Ãnaæ pauru«aæ kiæ tarhi pramÃïavastujanyaæ, tathà ca vastuna ekarÆpatvÃdekameva j¤Ãnaæ pramÃ, anye vikalpà ayathÃrthà evetyartha÷ / atra d­«ÂÃntamÃha-## sthÃïurevetyavadhÃraïe siddhe sarvevikalpà yathÃrthà na bhavantÅtyartha÷ / tatra yadvastutantraæ j¤Ãnaæ tadyathÃrthaæ, yatpuru«atantraæ tanmithyeti vibhajate-## sthÃïÃvityartha÷ / sthÃïÃvuktanyÃyaæ ghaÂÃdi«vatÅdiÓati-## prak­tamÃha-## siddher'the j¤ÃnapramÃtvasya vastvadhÅnatve sati brahmaj¤Ãnamapi vastujanyameva yathÃrthaæ na puru«atantraæ bhÆtÃrthavi«atvÃt, sthÃïuj¤Ãnavadityartha÷ / ata÷ sÃdhyer'the sarve vikalpÃ÷ puntantrà na siddher'the iti vailak«aïyÃt na dharmasÃmyaæ brÃhmaïa iti mananÃdyapek«Ã siddheti bhÃva÷ / nanu tarhi brahma pratyak«Ãdigocaraæ, dharmavilak«aïatvÃt, ghaÂÃdivat / tathà ca janmÃdisÆtre jagatkÃraïÃnumÃnaæ vicÃryaæ, siddhÃrthe tasya mÃnatvÃt, na Óruti÷, siddhÃrthe tasyà amÃnatvena tadvicÃrasya ni«phalatvÃditi ÓaÇkate-## pramÃïÃntaravi«ayatvameva prÃptamiti k­tvà pramÃïÃntarasyaiva vicÃraprÃptÃviti Óe«a÷ / atra pÆrvapak«Å pra«Âavya÷, kiæ yatkÃryaæ tadbrahmajamityanumÃnaæ brahmasÃdhakaæ kiæ và yatkÃryaæ tatsakÃraïamiti / nÃdyÃ÷, vyÃptyasiddherityÃha-## brahmaïa indriyÃgrÃhyatvÃt pratyak«eïa vyÃptigrÃhÃyogÃnna pramÃïÃntaravi«ayatvamityartha÷ / indriyÃgrÃhyatvaæ kuta ityata Ãha#<-svabhÃvata iti /># 'paräci khÃni vyat­ïat svayaæbhÆ÷'iti Órute÷, brahmaïo rÆpÃdihÅnatvÃccetyartha÷ / indriyÃgrÃhyatve 'pi vyÃptigraha÷ kiæ na syÃdata#<Ãha-sati hÅti /># tannÃstÅti Óe«a÷ / idaæ kÃryaæ brahmajamiti vyÃptipratyak«aæ brahmaïo 'tÅndriyatvÃnna saæbhavatÅtyartha÷ / dvitÅye kÃraïasiddhÃvapi kÃraïasya brahmatvaæ Órutiæ vinà j¤ÃtumaÓakyamityÃha--## saæbandhaæ k­taæ yasmÃt Órutimantareïa jagatkÃraïaæ brahmeti niÓcayÃlÃbhastasmÃt tallÃbhÃya Órutireva prÃdhÃnyena vicÃraïÅyÃ, anumÃnaæ tÆpÃdÃnatvÃdisÃmÃnyadvÃrà m­dÃdivat brÃhmaïa÷ svakÃryÃtmakatvÃdiÓrautÃrthasaæbhÃvanÃrthaæ guïatayà vicÃryamityupasaæharati-## etatsÆtrasya vi«ayavÃkyaæ p­cchati-## iha brahmaïi lak«aïÃrthatvena vicÃrayitumi«Âaæ vÃkyaæ kimityartha÷ / atra hi prathamasÆtre viÓi«ÂÃdhikÃriïo brahmavicÃraæ pratij¤Ãya brahmaj¤ÃtukÃmÃsya dvitÅyasÆtre lak«aïamucyate / tathaiva ÓrutÃvapi mumuk«orbrahmaj¤ÃtukÃmasya jagatkÃraïatvopalak«aïÃnuvÃdena brahma j¤Ãpyata iti ÓrautÃrthakramÃnusÃritvaæ sÆtrasya darÓayituæ sopakramaævÃkyaæ paÂhati-## adhÅhi smÃraya upadiÓetyartha÷ / atra yenetyekatvaæ vivak«itaæ, nÃnÃtve brahmatvavidhÃnÃyogÃt / yajjagatkÃraïaæ tadekamityavÃntaravÃkyam / yadekaæ kÃraïaæ tadbrahmeti và yatkÃraïaæ tadekaæ bahmeti và mahÃvÃkyamiti bheda÷ / kiæ tarhi svarÆpalak«aïamityÃÓaÇkya vÃkyaÓe«Ãnnirïito yata÷ÓabdÃrtha÷ satyaj¤ÃnÃnanda ityÃha--## 'ya÷ sarvaj¤a÷' 'tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ ca jÃyate' 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma'ityÃdi ÓÃkhÃntarÅyavÃkyÃnyapyasya vi«aya ityÃha#<-anyÃnyapÅti /># eva¤jatÅyakatvamevÃha-## tadevaæ sarvÃsu ÓÃkhÃsu lak«aïadvayavÃkyÃni jij¤Ãsye brahmaïi samanvitÃni, taddhiyà muktiriti siddham //2// END BsCom_1,1.2.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.3.3 3 ÓÃstrayonitvÃdhikaraïam / sÆ. 3 jagatkÃraïatvaprardÃnena sarvaj¤aæ brahmetyupak«iptaæ tadeva dra¬hayannÃha- ÓÃstrayonitvÃt | BBs_1,1.3 | mahata ­gvedÃde÷ ÓÃstrasyÃnekavidyÃsthÃnopab­æhitasya pradÅpavatsarvÃrthÃvadyotina÷ sarvaj¤akalpasya yoni÷ kÃraïaæbrahma / nahÅd­Óasya ÓÃstrasyargvedÃdik«aïasya sarvaj¤aguïÃnvitasya sarvaj¤Ãdanyata÷ saæbhavo 'sti / yadyadvistarÃrthaæ ÓÃstraæ yasmÃtpuru«aviÓe«Ãtsaæbhavati, yathà vyÃkaraïÃdi pÃïinyÃderj¤eyaikadeÓÃrthamapi sa tato 'pyadhikataravij¤Ãna iti prasiddhaæ loke / kimu vaktavyamanekaÓÃkhÃbhedabhinnasya devatiryaÇmanu«yavarïÃÓramadipravibhÃgahetor ­gvedÃdyÃkhyasya sarvaj¤ÃnÃkarasyÃprayatnenaiva lÅlÃnyayena puru«ani÷ÓvÃsavadyasmÃnmahato bhÆtÃdyone÷ saæbhava÷, 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyad­gveda÷' (b­ha. 2.4.10) ityÃdiÓrute÷ / tasya mahato bhÆtasya niratiÓayaæ sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktimattvaæ ceti / athavà yathokta ­gvedÃdiÓÃstraæ yoni÷ kÃraïaæ pramÃïamasya brahmaïo yathÃvatsvarÆpÃdhigame / ÓÃstrÃdeva praïÃïÃjjagato janmÃdikÃraïaæ brahmÃdhigamyata ityabhiprÃya÷ / ÓÃstramudÃh­taæ pÆrvasÆtre- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityÃdi / kimarthaæ tarhÅdaæ sÆtraæ, yÃvatà pÆrvasÆtra evaiva¤jÃtÅyakaæ ÓÃstramudÃharatà ÓÃstrayonitvaæ brahmaïo darÓitam / ucyate- tatra pÆrvasÆtrÃk«areïa spa«Âaæ ÓÃstrasyÃnupÃdÃnÃjjanmÃdi kevalamanumÃnamupanyastamityÃÓaÇkyeta tÃmÃÓaÇkÃæ nirvartayitumidaæ sÆtraæ pravav­te ÓÃstrayonitvÃditi // 3 // ---------------------- FN: upab­æhaïÅyÃÓcatvÃro vedÃ÷ tatra / purÃïÃni s­«ÂyÃdipratipÃdakavÃkyÃni parak­tipurÃkalparÆpÃnarthavÃdÃæÓca prÃdhÃnyenopab­æhayanti prasaÇgÃdadvaitabhÃgaæ karmabhÃgaæ ca / nyÃyaÓÃstraæ tu pramÃïaprameyalak«aïÃnirÆpaïena padÃrthÃnvivicya j¤Ãpayadupab­æhayati / pÆrvottaramÅmÃæse tu tÃtparyanirïayadvÃropayukte / dharmaÓÃstraæ Órutamanusm­tiæ và vidhibhÃgamupab­æhayati / Óik«Ã sthÃnakaraïÃdinirÆpaïadvÃrà svÃdhyÃyo 'dhyetavya iti vidhyarthamupab­æhayati / kalpÃstu prayoganirÆpaïÃrthamupayuktÃ÷ / vyÃkaraïaæ tÃvadasminnarthe idaæ padaæ sÃdhviti padÃrthÃnvyÃkaroti / niruktaæ te«u te«u pade«u yaugikamarthaæ pradarÓayati / chanda÷ÓÃstraæ vedagatÃngÃyatryÃdichandÃn lak«aïamukhena viÓadayati / jyoti«aæ paurïamÃsyÃæ jayeddetÃmÃvÃsyÃyÃmamÃvÃsyayà yajetetyÃdinopÃttaæ kÃlaviÓe«aæ vyavasthÃpayati / tathÃca tattaddeÓavyÃkhyÃnÃya bahavo mahar«aya÷ purÃïÃdinibandhapraïetÃro yatra prav­ttÃstasya mahattvaæ vyaktameva / vistararÆpor'tho dharmo yasyeti vigraha÷ / vist­tamityartha÷ / yasya niÓvasitaæ vedÃ÷ sarvÃrthaj¤ÃnaÓaktaya÷ / ÓrÅrÃmaæ sarvavettÃraæ vedavedyamahaæ bhaje //1// v­ttÃnuvÃdena saægatiæ vadannuttarasutramavatÃrayati-## cedanasya brahmaïo jagatkÃraïatvoktyà sarvaj¤atvamarthÃtpratij¤Ãtaæ sÆtrak­tÃ, cetanas­«Âerj¤ÃnapÆrvakatvÃt / tathà ca brahma sarvaj¤aæ, sarvakÃraïatvÃt, yo yatkartà sa tajj¤a÷, yathà kulÃla iti sthitam / tadevÃrthikaæ sarvaj¤atvaæ pradhÃnÃdinirÃsÃya vedakart­tvahetunà dra¬hayannÃhetyartha÷ / hetudvayasyaikÃrthasÃdhanatvÃt, ekavi«ayatvamavÃntarasaægati÷ / yadvà vedasya nityatvÃdbrahmaïa÷ sarvahetutà nÃstÅtyÃk«epasaægatyà vedahetutvamucyate 'asya mahato bhÆtasya niÓvasitametadyad­gvedo yajurveda÷ sÃmavedo 'tharvÃÇgirasa÷' iti vÃkyaæ vi«aya÷ tatkiæ vedahetutvena brahmaïa÷ sarvaj¤atvaæ sÃdhayati uta na sÃdhayati iti saædeha÷ / tatra vyÃkaraïÃdivadvedasya pauru«eyatve mÆlapramÃïasÃpek«atvenÃprÃmÃïyÃpÃtÃnna sÃdhayatÅti pÆrvapak«e jagaddhetoÓcetanatvÃtsiddhi÷ phalam / siddhÃnte tatsiddhi÷ / asya vedÃntavÃkyasya spa«ÂabrahmaliÇgasya vedakartari samanvayokte÷ ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyapÃdasaægataya÷ / evamÃpÃdaæ ÓrutyÃdisaægataya ÆhyÃ÷ / vede hi sarvÃrthaprakÃÓanaÓaktirupalabhyate, sà tadupÃdÃnabrahmagataÓaktipÆrvikà tadgatà vÃ, prakÃÓanaÓaktitvÃt / kÃryagataÓaktitvÃdvÃ, pradÅpaÓaktivaditivedopÃdÃnatvena brahmaïa÷ svasaæbaddhÃÓe«ÃrthaprakÃÓanasÃmarthyarÆpaæsarvasÃk«itvaæ sidhyati / yadvà yathà adhyetÃra÷ pÆrvakramaæ j¤Ãtvà vedaæ kurvanti, tathà vicitraguïamÃyÃsahÃyo 'nÃv­tÃnantasvaprakÃÓacinmÃtra÷ parameÓvara÷ svak­tapÆrvakalpÅyakramasajÃtÅyakramavantaæ vedarÃÓiæ tadarthÃæÓca yugapajjÃnanneva karotÅti na vedasya pauru«eyatà / yatra hyarthaj¤ÃnapÆrvakaæ vÃkyaj¤Ãnaæ vÃkyas­«Âau kÃraïaæ tatra pauru«eyatÃ, atra ca yaugapadyÃnna sÃ, ato vedakartà vedamiva tadarthamapi svasaæbaddhaæ nÃntarÅyakatayà janÃtÅti sarvaj¤a iti siddhÃntayati#<-ÓÃstreti /># ÓÃstraæ prati hetutvÃt, brahma sarvaj¤aæ sarvakÃraïaæ ca iti saægatidvayÃnusÃreïa sÆtrayojanÃmabhipretya padÃni vyÃca«Âe--## heto÷ sarvaj¤atvasiddhaye vedasya viÓe«aïÃni / tatra granthator'thataÓca mahattvaæ, hitaÓÃsanÃt ÓÃstratvam / ÓÃstraÓabda÷ ÓabdamÃtropalak«aïÃrtha iti matvÃha--## purÃïanyÃyamÅmÃæsÃdharmaÓÃstrÃïi Óik«ÃkalpavyÃkaraïaniruktacchandojyoti«Ãïi «a¬aÇgÃni iti daÓa vidyÃsthÃnÃni vedÃrthaj¤Ãnahetava÷ / tairupak­tasyetyartha÷ / anena manvÃdibhi÷ parig­hÅtatvena vedasya prÃmÃïyaæ sÆcitam / abodhakatvÃbhÃvÃdapi prÃmÃïyamityÃha--## sarvÃrthaprakÃÓanaÓaktimatve 'pyacetanatvÃt sarvaj¤akalpatvaæ yonirupÃdÃnaæ kart­ ca / nanu sarvaj¤asya yo guïa÷ sarvÃrthaj¤ÃnaÓaktimatvaæ vedasya tadanvitatve 'pi tadyone÷ sarvaj¤atvaæ kuta ityata Ãha--## upÃdÃne tacchaktiæ vinà kÃrye tadayogÃdvedopÃdÃnasya sarvaj¤atvam, anumÃnaæ tu pÆrvaæ darÓitam / na cÃvidyÃyÃstadÃpatti÷ / Óaktimatve 'pyacetanatvÃditi bhÃva÷ / veda÷ svavi«ayÃdadhikÃrthaj¤Ãnavajjanya÷ pramÃïavÃkyatvÃt, vyÃkaraïarÃmÃyaïÃdivadityanumÃnÃntaram / tatra vyÃptimÃha--yadyaditi / vistara÷ ÓabdÃdhikyam, anenÃrthato 'lpatvaæ vadan kart­rj¤ÃnasyÃrthÃdhikyaæ sÆcayati, d­Óyate cÃrthavÃdÃdhikyaæ vede / atrai«Ã yojanÃ--yadyacchÃstraæ yasmÃdÃptÃtsaæbhavati sa tata÷ ÓÃstrÃdadhikÃrthaj¤Ãna iti prasiddhaæ yathà ÓabdasÃdhutvÃdirj¤eyaikadeÓor'tho yasya tadapi vyÃkaraïÃdi pÃïinyÃderadhikÃrthaj¤Ãtsaæbhavati / yadyalpÃrthamapi ÓÃstramadhikÃrthaj¤Ãt saæbhavati tadà 'asya mahata÷'ityÃdiÓruteryasmÃnmahato 'paricchinnÃdbhÆtÃtsatyÃdyone÷ sakÃÓÃt anekaÓÃkhetyÃdiviÓi«Âasya vedasya puru«aniÓvÃsavadaprayatnenaiva saæbhava÷ tasya sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktimatvaæ ceti kimu vaktavyamiti / tatra vedasya pauru«eyatvaÓaÇkÃnirasÃrthaæ Órutisthani÷ÓvasitapadÃrthamÃha--## pramÃïÃntareïÃrthaj¤ÃnaprayÃsaæ vinà nime«ÃdinyÃyenetyartha÷ / atrÃnumÃnena 'ya÷ sarvaj¤a÷ 'iti Órutyuktasarvaj¤atvadÃr¬hyÃya pÃïinyÃdivadvedakartari adikÃrthaj¤ÃnasattÃmÃtraæ sÃdhyate na tvarthaj¤Ãnasya vedahetutvaæ ni÷ÓvasitaÓrutivirodhÃt, vedaj¤ÃnamÃtreïÃdhyet­vadvedakart­tvopapatteÓca / iyÃn viÓe«a÷--adhyetà parÃpek«a÷ ÅÓvarastu svak­tavedÃnupÆrvÅsvayameva sm­tyà tathaiva kalpÃdau brahmÃdipvÃvirbhÃvayan anÃv­taj¤ÃnatvÃttadarthamatyavarjanÅyatayà jÃnÃtÅti sarvaj¤a ityanavadyam // adhunà brahmaïo lak«aïÃnantaraæ pramÃïajij¤ÃsÃyÃæ varïakÃntaramÃha--## lak«aïapramÃïayorbrahmanirïayÃrthatvÃdekaphalakatvaæ saægati÷ / 'taæ tvaupani«adaæ puru«am'iti Órutirbrahmaïo vedaikavedyatvaæ brÆte na veti ÓaæÓaye, kÃryaliÇgenaivalÃghavÃt karturekasya sarvaj¤asya brahmaïa÷ siddherna brÆte iti prÃpte vedapramÃïakatvÃt brahmaïo na pramÃïÃntaravedyatvamiti siddhÃntayati--#<ÓÃstrayonitvÃditi /># tadvyÃca«Âe-## sarvatra pÆrvottarapak«ayuktidvayaæ saæÓayabÅjaæ dra«Âavyam / atra pÆrvapak«e anumÃnasyaiva vicÃryatÃsiddhi÷ phalaæ siddhÃnte vedÃntÃnÃmiti bheda÷ / anumÃnÃdinà brahmasiddhi÷ pÆrvasÆtre prasaÇgÃnnirastà / ki¤ca vicitraprapa¤casya prÃsÃdÃdivadekakart­katÃbÃdhÃnna lÃghavÃvatÃra÷ / na ca sarvaj¤atvÃtkarturekatvasaæbhava÷ / ekatvaj¤ÃnÃt sarvaj¤atvaj¤Ãnaæ tatastadityanyonyÃÓrayamabhipreteyÃha-#<-ÓÃstrÃdeveti /># kiæ tacchÃstramiti tadÃha-#<ÓÃstramiti /># p­thagÃrambhamÃk«ipati-## yena hetunà darÓitaæ tata÷ kimarthamityartha÷ / janmÃdiliÇgakÃnumÃnasya svÃtantryeïopanyÃsaÓaÇkÃnirÃsÃrthaæ p­thaksÆtramityÃha--## END BsCom_1,1.3.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.4.4 4 samanvayÃdhikaraïam / sÆ. 4 kathaæ punarbrahmaïa÷ sÃstrapramÃïakatvamucyate, yÃvatÃ, ' ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatadarthÃnÃm' / (jai.sÆ. 1.2.1) iti kriyÃparatvaæ ÓÃstrasya pradarÓitim / ato vedÃntÃnÃmÃnarthakyaæ, akriyÃrthatvÃt / kart­devatÃdiprakÃÓanÃrthatvena và kriyÃvidhiÓe«atvaæ, upÃsanÃdikriyÃntavidhÃnÃrthatvaæ và / nahi parini«ÂhitavastupratipÃdanaæ saæbhavati, pratyak«Ãdivi«ayatvÃtparini«Âhitavastuna÷ / tatpratipÃdane ca heyopÃdeyarahite puru«ÃrthÃbhÃvÃt / ata eva 'so 'rodÅt' ityevamÃdinÃmÃnarthakyaæ mà bhÆditi 'vidhinà tvekavÃkyatvÃtstutyarthena vidhinà syu÷' / (jai.sÆ. 1.2.7) iti stÃvakatvenÃrthavattvamuktam / mantrÃïÃæ ca 'i«e tvÃ' ityÃdÅnÃæ kriyÃtatsÃdhanÃbhidhÃyitvena karmasamavÃyitvamuktam / na Dvacidapi vedavÃkyÃnÃæ vidhisaæsparÓamantareïÃrthavattà d­«Âopapannà và / na ca parini«Âhite vastusvarÆpe vidhi÷ saæbhavati, kriyÃvi«ayatvÃdvidhe÷ / tasmÃtkarmÃpek«itakart­svarÆpadevatÃdiprakÃÓanena kriyÃvidhiÓe«atvaæ vedÃntÃnÃm / atha prakaraïÃntarabhayÃnnaitadabhyupagamyate tathÃpi svavÃkyagatopÃsanÃdikarmaparatvam / tasÃmÃnna brahmaïa÷ ÓÃstrayonitvamiti prÃpte ucyate- ---------------------- FN: ÃmnÃyasyeti pÆrvapak«am / asyÃrtha÷ - ÃmnÃyasya vedasya kriyÃpratipÃdanaparatvÃdatadarthÃnÃmakriyÃrthÃnÃæ 'so 'rodÅ' dityÃdivÃkyÃnÃmÃnarthakatvaæ / tasmÃdanityamaniyataæ vedÃnÃæ prÃmÃïyamucyate / tadbhÆtÃnÃæ kriyÃrthena samanvaya iti siddhÃnta÷ / tatte«u vedavÃkye«u bhÆtÃnÃæ siddÃrthapratipÃdakavÃkyÃnÃæ kriyÃrthena kriyÃpratipÃdakavÃkyena 'barhi«i rajataæ na deyaæ, paÓunà yajete' tyÃdinà sahÃnvaya÷ / tathÃca nindyatvÃdyarthapÆraïenÃnvaye k­te kriyÃparatvasiddhyà prÃmÃïyaæ siddham / siddhavastuj¤ÃnÃtphalabhÃvÃdevetyartha÷ / tat tu samanvayÃt | BBs_1,1.4 | tu Óabda÷ pÆrvapak«avyÃv­ttyartha÷ / tadbrahma sarvaj¤aæ sarvaÓakti jagadutpatti sthitilayakÃraïaæ vedÃntaÓÃstrÃdevÃvagamyate / katham, samanvayÃt / sarve«u hi vedÃnte«u vÃkyÃni tÃtparyeïaitasyÃrthasya pratipÃdakatvena samanugatÃni / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' / 'ekamevÃdvitÃyam' / (chÃndo. 6.2.1) 'ÃtmÃvà idameka evÃgra ÃsÅt' / (aita. 2.1.1.1) 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam' / 'ayamÃtamà brahma sarvÃnubhÆ÷' / (b­ha. 2.5.19) 'brahmaivedamam­taæ purastÃt' / (muï¬a. 2.2.11) ityÃdÅni / naca tadgatÃnÃæ padÃnÃæ brahmasvarÆpavi«aye niÓcite samanvaye 'vagamyamÃner'thÃntarakalpanà yuktÃ, ÓrutihÃnanyaÓrutakalpanÃprasaÇgÃt / naca te«Ãæ kart­svarÆpapratipÃdanaparatÃvasÅyate, 'tatkena kaæ payet' (b­ha. 2.4.13) ityÃdi kriyÃkÃrakaphalanirÅkaraïaÓrute÷ / naca parini«ÂhitavastusvarÆpatve 'pi pratyak«Ãdivi«ayatvaæ brahmaïa÷, 'tattvamasi' (chÃndo. 6.8.7) iti brahmÃtmabhÃvasya ÓÃstramantareïÃnavagamyamÃnatvÃt / yattu heyopÃdeyarahitatvÃdupadeÓÃnarthakyamiti, nai«a do«a÷, heyopÃdeyÃÓÆnyabrahmÃtmatÃvagamÃdeva sarvakleÓaprÃhÃïÃtpuru«Ãrthasiddhe÷ / devatÃdipratipÃdanÃsya tu svavÃkyagatopÃsanÃrthatve 'pi na kaÓcidvirodha÷ / natu tathà brahmaïa upÃsanÃvidhiÓe«itvaæ saæbhavati, ekatve heyopÃdeyÃÓÆnyatayà kriyÃkÃrakÃdidvaitavij¤Ãnopamardepapatte÷ / nahyekatvavij¤Ãnenonmathitasya dvaitavij¤Ãnasya puna÷ saæbhavo 'sti, yenopÃsanÃvidhiÓe«itvaæ brahmaïa÷ pratipadyeta / yadyapyanyatra vedavÃkyÃnÃæ vÅdhisaæsparÓamantareïa pramÃïatvaæ na d­«Âaæ, tathÃpyÃtmavij¤Ãnasya phalaparyantatvÃnna tadvi«ayasya ÓÃstrasya prÃmÃïyaæ Óakyaæ pratyÃkhyÃtum / na cÃnumÃnagamyaæ ÓÃstraprÃmÃïyaæ, yenÃnyatra d­«Âaæ nidarÓanamapek«eta / tasmÃtsiddhaæ brahmaïa÷ ÓÃstrapramÃïakatvam / atrÃpare pratyavatipha«Âhante- yadyapi ÓÃstrapramÃïakaæ brahma tathÃpi pratipattividhivi«ayataiva ÓÃstreïa brahma samarpyate / yathà yÆpÃhavahanÅyÃdÅnyalaukikÃnyapi vidhiÓa«atayà ÓÃstreïa samarpyante tadvat / kuta etat / prav­ttiniv­ttiprayojanatvÃcchÃstrasya / tathÃhi ÓÃstratÃtparyavida Ãhu÷- 'd­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' iti / 'codaneti kriyÃyÃ÷ pravartakaæ vacanam' / 'tasya j¤ÃnamupadeÓa÷'- (jai.sÆ. 1.1.5) 'tadbhÆtÃnÃæ kriyÃrthena samÃmnÃya÷'- (jai.sÆ. 1.1.25) 'ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatadarthÃnÃm-' (jai.sÆ. 1.2.1) itica / ata÷ puru«aæ Dvacidvi«ayaviÓe«e pravartayatkutaÓcidvi«ayaviÓe«ÃnnivartayaccÃrthavacchÃstram / tacche«atayà cÃnyadupayuktam / tatsÃmÃnyÃdvedÃntÃnÃmapi tathaivÃrthavattvaæ syÃt / sati ca vidhiparatve yathà svargÃdikÃmasyÃgnihotrÃdisÃdhanaæ vidhÅyata evamam­tatvakÃmasya brahmaj¤Ãnaæ vidhÅyata iti yuktam / nanviha jij¤Ãsyavailak«aïyamuktam- karmakÃï¬e bhavyo dharmo jij¤Ãsya iha tu bhÆtaæ nityaniv­ttaæ brahma jij¤Ãsyamiti / tatra dharmaj¤ÃnaphalÃdanu«ÂhÃnÃpek«Ãdvilak«aïaæ brahmaj¤Ãnaphalaæ bhavitumarhati / nÃrhatyevaæ bhavitum / kÃryavidhiprayukttasyaiva brahmaïa÷ pratipÃdyamÃnatvÃt / 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti / 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ-so 'nvevya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃndo. 8.7.1) 'ÃtmetyovopÃsÅta' (b­ha.1.4.7) 'ÃtmÃnameva lokamupÃsata' (b­ha. 1.4.15) / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) ityÃdividhÃne«u satsu ko 'sÃvÃtmà kiæ tadbrahma ityÃkÃÇk«ÃyÃæ tatsvarÆpasamarpaïena sarve vedÃntà upayuktÃ÷- 'nitya÷ sarvaj¤a÷ sarvagato nityat­pto nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo vij¤ÃnamÃnandaæ brahma. ityevamÃdaya÷ / tadupÃsanÃcca ÓÃstrad­«Âo 'pi mok«a÷ phalaæ bhavi«yatÅti / kartavyavidhyananupraveÓe vastumÃtrakathane hÃnopÃdÃnasaæbhavÃt, saptadvÅpà vasumatÅ, rÃjÃsau gacchatÅtyÃdivÃkyavadvedÃntavÃkyÃnÃmÃnarthakyameva syÃt / nanu vastumÃtrakathane 'pi rajuriyaæ nÃyaæ sarpa ityÃdau bhrÃntijanitabhÅtinivartanenÃrthavattvaæ d­«Âaæ tathehÃpyasaæsÃryÃtmavastukathanena saæsÃritvabhrÃntinivartanenÃrthavattvaæ syÃt / syÃdetadevaæ, yadi rajusvarÆpaÓravaïa iva sarpabhrÃnti÷, saæsÃritvabhrÃntirbrahmasvarÆpaÓravaïamÃtreïa nivarteta / natu nivartate, Órutabrahmaïo 'pi yathÃpÆrvaæ sukhadu÷khÃdisaæsÃridharmadarÓanÃt, 'Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti ca ÓravaïottarakÃlayormanananididhyÃsanayorvidhirdarÓanÃt / tasmÃtpratipattividhivi«ayatayaiva ÓÃstrapramÃïakaæ brahmÃbhyupagantavyamiti / atrÃbhidhÅyate- na / karmabrahmavidyÃphalayorvailak«aïyÃt / ÓÃrÅraæ vÃcikaæ mÃnasaæ ca karma Órutism­tisiddhaæ dharmÃkhyaæ, yadvi«ayà jij¤Ãsà 'athÃto dharmajij¤ÃsÃ' (jai.sÆ. 1.1.1) iti sÆtritÃ, adharmo 'pi hiæsÃdi÷ prati«edhacodanÃlak«aïatvÃjjij¤Ãsya÷ parihÃrÃya / tayoÓcodanÃlak«aïayorarthÃnarthayordharmÃdharmayo÷ phale pratyak«e sukhadu÷khe ÓarÅravÃÇmanobhirevopabhujyamÃne vi«ayendriyasaæyogajanye brahmÃdi«u sthÃvarÃnte«u prasiddhe / manu«yatvÃdÃrabhya brahmÃnte«u dehavatsu sukhatÃratamyamanuÓrÆyate / tataÓca taddhetordharmasya tÃratamyaæ gamyate / dharmatÃratamyÃdadhikÃritÃratamyam / prasiddhaæ cÃrthitvasÃrmathyÃdik­tamadhikÃritÃratamyam / tathÃca yÃgÃdyanu«ÂhÃyinÃmeva vidyÃsamÃdhiviÓe«Ãduttareïa pathà gamanaæ, kevalairi«ÂÃpÆrtadattasÃdhanairdhÆmÃdikrameïa dak«iïena pathà gamanaæ, tatrÃpi sukhatÃratamyaæ tatsÃdhanatÃratamyaæ ca ÓÃstrÃt 'yÃvatsaæpÃtamu«itvÃ' (chÃndo. 5.10.5) ityasmÃdgamyate / tathà manu«yÃdi«u nÃrakasthÃvarÃnte«u sukhalavaÓcodanÃlak«aïadharmasÃdhya eveti gamyate tÃratamyena vartamÃna÷ / tathordhvagate«vadhogate«u ca dehavatsu du÷khatÃratamyardÃnÃttaddhetoradharmasya prati«edhacodanÃk«aïasya tadanu«ÂhÃyinÃæ ca tÃratamye gamyate / evamavidyÃdido«avatÃæ dharmÃdharmatÃratamyanimittaæ ÓarÅropÃdÃnapÆrvakaæ sukhadu÷khatÃratamyanimittaæ saæsÃrarÆpaæ Órutism­tinyÃyaprasiddham / tathÃca sm­ti÷- 'na ha vai saÓarÅrasya sata÷ priyÃpriyayorapahatirasti' iti yathÃvarïitaæ saæsÃrarÆpamanuvadati / aÓarÅraæ vÃva santaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' (chÃndo. 8.12.1) iti priyÃpriyasparÓanaprati«edhÃccodanÃlak«aïadharmakÃryatvaæ mok«ÃkhyasyÃÓarÅratvasya prati«idhyata iti gamyate / dharmakÃryatve hi priyÃpriyasparÓanaprati«edho nopapadyate / aÓarÅratvameva dharmakÃryamiticenna, tasya svÃbhÃvikatvÃt / 'aÓarÅraæ ÓarÅreÓvanavasthe«vavasthitam / mahÃntaæ vibhumÃtmÃnaæ matvà dhÅro na Óocati' (kÃÂha. 1.2.21) 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (muï¬a. 2.1.2) 'asaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­ha. 4.3.15) ityÃdiÓrutibhya÷ / ata evÃnu«Âheyakarmaphalavilak«aïaæ mok«ÃkhyamaÓarÅratvaæ nityamiti siddham / tatra ki¤citpariïÃmi nityaæ yasminvikriyamÃïe 'pi tadevedamiti buddhirna vihanyate / yathà p­thivyÃdijagannityatvavÃdinÃm / yathà ca sÃækhyÃnÃæ guïÃ÷ / idaæ tu pÃramÃrthikaæ, kÆÂasthanityaæ, vyomavatsarvavyÃpi, sarvavikriyÃrahitaæ, nityat­ptaæ, niravayavaæ, svaya¤jyoti÷svabhÃvam / yatra dharmÃdharmÅ saha kÃryeïa kÃlatrayaæ ca nopÃvartete / tadedÃrÅratvaæ mok«Ãkhyam / 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca' (ka. 2.14) ityÃdiÓrutibhya÷ / atastadbrahma yasyeyaæ jij¤Ãsà prastutÃ, tadyadi kartavyo«atvenopadiyeta, tena ca kartavyena sÃdhyaÓcenmok«o 'bhyupagamyeta, anitya eva syÃt / tatraivaæ sati yathoktakarmaphale«veva tÃratamyÃvasthite«vanitye«u kaÓcidatiÓayo mok«a iti prasajyeta, nityaÓca mok«a÷ sarvairmok«avÃdibhirabhyupagamyate, ato na kartavyaÓe«atvena brahmopadeÓo yukta÷ / apica 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) 'k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃpare' (muï¬a. 2.2.8) / 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn / na bibheti kutaÓcayana' (taitti. 2.9) / 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­ha. 4.2.4) 'tadÃtmÃnamevÃvedehaæ brahmÃsmÅti tasmÃttatsarvamabhavat' / (vÃjasaneyabrÃhmaïopa. 1.4.10) 'tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupayata÷' (Å(?). 7) ityevamÃdyÃ÷ Órutayo brahmavidyÃnantaraæ mok«aæ darÓayantyo madhye kÃryÃntaraæ vÃrayanti / tathà 'tadvaitatpaÓayann­«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' (b­ha. 1.4.10)iti brahmadarÓanasarvÃtmabhÃvayormadhye kartavyÃntaravÃraïÃyodÃhÃryam / yathà ti«ÂhangÃyatÅti ti«ÂhatigÃyatyayormadhye tatkart­kaæ kÃryÃntaraæ nÃstÅti gamyate / 'tvaæ hi na÷ pità yo 'smÃkamavidyÃyÃ÷ paraæ pÃraæ tÃrayasi' (pra. 6.8) 'Órutaæ hyeva me bhagavadd­Óebhyastarati ÓokamÃtmaviditi so 'haæ bhagava÷ ÓocÃmi tvaæ mà bhagavacchokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃndo. 7.1.3) 'tasmai m­ditaka«ÃyÃya tamasa÷ pÃraæ darÓayati bhagavÃnsanatkumÃra÷' (chÃndo. 7.26.2) iti caivamÃdyÃ÷ Órutayo mok«apratibandhaniv­ttimÃtramevÃtmaj¤Ãnasya phalaæ darÓayanti / tathÃcÃryapraïÅtaæ nyÃyopab­æhitaæ sÆtram- 'du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃpÃyÃdapavarga÷' (nyÃ. sÆ. 1.1.2) iti / mithyÃj¤ÃnÃpÃyaÓca brahmÃtmaikatvavij¤ÃnÃdbhavati / nacedaæ brahmÃtmaikatvavij¤Ãnaæ saæpadrÆpam / yathà 'anantaæ vai mano 'nantà viÓvedevà anantameva sa tena lokaæ jayati' (b­ha. 3.1.9) iti / na cÃdhyÃsarÆpam / yathà 'mano brahmetyupÃsÅta' (chÃndo. 3.18.1) 'Ãdityo brahmetyÃde÷Óa÷' (chÃndo. 3.19.1) iti ca mana ÃdityÃdi«u brahmad­«ÂadhyÃsa÷ / nÃpi viÓi«ÂakriyÃyoganimittaæ 'vÃyurvÃva saævarga÷' 'prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃndo. 4.3.1) itivat / nëvÃjyÃvek«aïÃdikarmavatkarmÃÇgasaæskÃrarÆpam / saæpadÃdirÆpe hi brahmÃtmaikatvavij¤Ãne 'bhyupagamyamÃne 'tatvamasi' (chÃndo. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­ha. 14.10) 'ayamÃtmà brahma' (b­ha. 2.5.19) ityevamÃdÅnÃæ vÃkyÃnÃæ brahmÃtmaikatvavastupratipÃdanapara÷ padasamanvaya÷ pŬyeta / 'bhidyate h­dayagranthiÓichadyante sarvasaæÓayÃ÷' (muï¬a. 2.2.8) iti caivamÃdÅnyavidyÃniv­ttiphalaÓravaïÃnyuparudhyeran / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) iti caivamÃdÅni tadbhÃvÃpattivacanÃni saæpadÃdipak«e na sÃma¤jasyenopapadyeran / tasmÃnna saæpadÃdirÆpaæ brahmÃtmaikatvavij¤Ãnam / ato na puru«avyÃpÃratantrà brahmavidyà / kiæ tarhi pratyak«ÃdipramÃïavi«ayavastuj¤Ãnavadvastutantrà / evaæbhÆtasya brahmaïastaj j¤Ãnasya ca na kayÃcidyuktyà Óakya÷ kÃryÃnupraveÓa÷ kalpayitum / naca vidikriyÃkarmatvena kÃryÃnupraveÓo brahmaïa÷, 'anyadeva tadviditÃdatho aviditÃdadhi' (kena. 1.3) iti vidikriyÃkarmatvaprati«edhÃt, 'yenedaæ sarvaæ vijÃnÃti taæ kena vijÃnÅyÃt' (b­ha. 2.4.13) iti ca / tathopÃstikriyÃkarmatvaprati«edho 'pi bhavati- yadvÃcÃnabhyuditaæ yena vÃgabhyudyate ityavi«ayatvaæ brahmaïa upanyasya, 'tadeva brahma tvaæ viddhi nedaæ yadidamupÃsate' (kena. 1.4) iti / avi«ayatve brahmaïa÷ ÓÃstrayonitvÃnupapattiriticet / na / avidyÃkalpitabhedaniv­ttiparatvÃcchÃstrasya / nahi ÓÃstramidantayà vi«ayabhÆtaæ brahma pratipipÃdayi«ati / kiæ tarhi, pratyagÃtmatvenÃvi«ayatayà pratipÃdayavidyÃkalpitaæ vedya-vedit­-vedanÃdibhedamapanayati / tathÃca ÓÃstram- 'yasyÃmataæ tasya mataæ, mataæ yasya na veda sa÷ / avij¤Ãtaæ vijÃnatÃæ vij¤ÃtamavijÃnatÃm' (kena. 2.3) 'na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷', 'na vij¤Ãtervij¤ÃtÃraæ vijÃnÅyÃ÷' (b­ha. 3.4.2) iti caivamÃdi / ato 'vidyÃkalpitasaæsÃritvanivartanena nityamuktÃtmasvarÆpasamarpaïÃnna mok«asyÃnityatvado«a÷ / yasya tÆtpÃdyo mok«astasya mÃnasaæ, vÃcikaæ, kÃyikaæ và kÃryamapek«ata iti yuktam / tathà vikÃryatve ca tayo÷ pak«ayormok«asya dhruvamanityatvam / nahi dadhyÃdi vikÃryaæ, utpÃdyaæ và dhaÂÃdi, nityaæ d­«Âaæ loke / nacÃpyatvenÃpi kÃryÃpek«Ã, svÃtmasvarÆpatve satyanÃpyatvÃt / svarÆpavyatiriktatve 'pi brahmaïo nÃpyatvaæ, sarvagatatvena nityÃptasvarÆpatvÃtsarveïa brahmaïa÷, ÃkÃÓasyeva / nÃpi saæskÃryo mok«a÷, yena vyÃpÃramapek«eta / saæskÃro hi nÃma saæskÃryasya guïÃdhÃnena và syÃddo«Ãpanayanena và / na tÃvadguïÃdhÃnena saæbhavati, anÃdheyÃtiÓayabrahmasvarÆpatvÃnmok«asya / nÃpi do«Ãpanayanena, nityÃÓuddhabrahmasvarÆpatvÃnmok«asya / svÃtmadharma eva saæsthirobhÅto mok«a÷ kriyayÃtmani saæskriyamÃïe 'bhivyajyate, yathÃ'darÓe nighar«aïakriyayà saæskrayamÃïe bhÃsvaratvaæ dharma iticet / na / kriyÃÓrayatvÃnupapatterÃtmana÷ / yadÃÓrayà kriyà tamavikurvatÅ naivÃtmÃnaæ labhate / yadyÃtmà kriyayà vikriyetÃnityatvamÃtmana÷ prasajyeta / 'avikÃryo 'yamucyate' iti caivamÃdÅni vÃkyÃni bÃdhyeran / taccÃni«Âam / tasmÃnna svÃÓrayà kriyÃ'tmÃna÷ saæbhavati / anyÃÓrayÃyÃstu kriyÃyà avi«ayatvÃnna tayÃtmà saæskriyate / nanu dehÃÓrayayà snÃnÃcamanayaj¤opavÅtÃdikayà kriyayà dehÅ saæskriyamÃïo d­«Âa÷ / na / dehÃdisaæhatasyaivÃvidyÃg­hÅtasyÃtmÃna÷ saæskriyamÃïatvÃt / pratyak«aæ hi snÃnÃcamanÃderdehasamavÃyitvam / tayà dehÃÓrayayà tatsaæhata eva kaÓcidavidyayÃtmatvena parig­hÅta÷ saæskriyata iti yuktam / yathà dehÃÓrayacikitsÃnimittena dhÃtusÃmyena tatsaæhatasya tadabhimÃnina Ãrogyaphalaæ, ahamaroga iti yatra buddhirutpadyate / evaæ snÃnÃcamanayaj¤opavÅtÃdinà ahaæ Óuddha÷ saæsk­ta iti yatra buddhirutpadyate sa saæskriyate / sa ca dehena saæhata eva / tenaiva hyahaÇkartrÃhaæpratyayavi«ayeïa pratyayinà sarvÃ÷ kriyà nirvartyante / tatphalaæ ca sa evÃÓnÃti, 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanÃÓnannanyo abhicÃkÃÓÅti' (muï¬a. 3.1.1) iti mantravarïÃt / 'Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷' (kÃÂha. 1.3.4) iti ca / tathÃca 'eko deva÷sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmà / karmÃdhyak«a÷ sarvabhÆtÃdhivÃsa÷ sÃk«Å cetà kevalo nirguïaÓca' (ÓvetÃ. 6.11) iti / sa paryagÃcchukramakÃyamantraïamastrÃviraæÓuddhamapÃpaviddham / (Å(?). 8) iti ca / etau mantrÃvanÃdheyÃtiÓayatÃæ nityaÓuddhatÃæ ca brahmaïo darÓayata÷ / brahmabhÃvaÓca mok«a÷ / tasmÃnna saæskÃryo 'pi mok«a÷ / ato 'nyanmok«aæ prati kriyÃnupraveÓadvÃraæ na Óakyaæ kenaciddarÓayitum / tasmÃt j¤Ãnamekaæ muktvà kriyÃyà gandhamÃtrasyÃpyanupraveÓa iha nopapadyate / nanu j¤Ãnaæ nÃma mÃnasÅ kriyà / na / vailak«aïyÃt / kriyà hi nÃma sà yatra vastusvarÆpanirapek«aiva codyate, puru«acittavyÃpÃrÃdhÅnà ca / yathà yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ manasà dhyÃyedv«aÂkari«yan iti / 'saædhyÃæ manasà dyÃyet' (ai.brÃ. 3.8.1) iti caivamÃdi«u / dhyÃnaæ cintanaæ yadyapi mÃnasaæ tathÃpi puru«eïa kartumakartumanyathà và kartuæ Óakyaæ, puru«atantratvÃt / j¤Ãnaæ tu pramÃïajanyam / pramÃïaæ ca yathÃbhÆtavastuvi«ayamato j¤Ãnaæ kartumakartumanyathà và kartumaÓakyaæ, kevalaæ vastutantrameva tat / na codanÃtantram // nÃpi puru«atantram / tasmÃnmÃnasatve 'pi j¤Ãnasya mahadvailak«aïyam / yathÃca 'puru«o vÃva gautamÃgni÷', 'yo«Ã vÃva gautamÃgni÷ (chÃndo. 5.7,8.1) ityatra yo«itpuru«ayoragnibuddhirmÃnasÅ bhavati / kevacodanÃjanyatvÃtkriyaiva sà puru«atantrà ca / yà tu prasiddhe 'gnÃvagnibuddhirna sà codanÃtantrà / nÃpi puru«atantrà / kiæ tarhi pratyak«avastutantraiveti j¤Ãnamevaitanna kriyà / evaæ sarvapramÃïavi«ayavastu«u veditavyam / tatraivaæ sati yathÃbhÆtabrahmÃtmavi«ayamapi j¤Ãnaæ na codanÃtantram / tadvi«aye liÇÃgÃdaya÷ ÓrÆyamÃïà apyaniyojyavi«ayatvÃtkuïÂhÅbhavantyupalÃdi«u prayuktak«urataik«ïyÃdivat, aheyÃnupÃdeyavastuvi«ayatvÃt / kimarthÃni tarhi 'Ãtmà vÃre dra«yavya÷ Órotavya÷' ityÃdÅni vidhicchÃyÃni vacanÃni / svÃbhÃvikaprav­ttivi«ayavimukhÅkaraïÃrthÃnÅti brÆma÷ / yo hi bahirmukha÷ pravartate puru«a÷ i«Âaæ me bhÆyÃdadani«Âaæ mÃbhÆditi, naca tatrÃtyantikaæ puru«Årthaæ labhate, tamÃtyantikapuru«Ãrthavächinaæ svÃbhÃvikakÃryakaraïasaæghÃtaprav­ttigocarÃdvimukhÅk­tya pratyagÃtmasrotastayà pravartayanti 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' ityÃdÅni / tasyÃtmÃnve«aïÃya prav­ttasyÃheyamanupÃdeyaæ cÃtmatattvamupadiÓyate / 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­ha. 2.4.6) 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet kena kaæ vijÃnÅyÃt vÅj¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' (b­ha. 4.5.15) 'ayamÃtmà brahma' (b­ha. 2.5.19) ityÃdibhi÷ / yadapyakartavyapradhÃnamÃtmaj¤Ãnaæ hÃnÃyopÃdÃnÃya và na bhavatÅti, tattathaivetyabhyupagamyate / alaÇkÃro hyayamasmÃkaæ yadbrahmÃtmÃvagatau satyÃæ sarvakartavyatÃhÃni÷ k­tak­tyatà ceti / tathÃca Óruti÷- 'ÃtmÃnaæ cedvijÃnÅyÃdayamastÅti pÆru«a÷ / kimicchankasya kÃmÃya ÓarÅramanusaæjvaret' // (b­ha. 4.4.12) iti / 'etadbuddhvà buddhimÃnsyÃtk­tak­tyaÓca bhÃrata' / (bha.gÅ. 15.20) iti sm­ti÷ / tasmÃnna pratipattividhivi«ayatayà brahmaïa÷ samarpaïam / yadapi kecidÃhu÷- 'prav­ttiniv­ttividhitacche«avyatirekeïa kevalavastuvÃdÅ vedabhÃgo nÃsti' iti tanna, aupani«adasya puru«asya puru«asyÃnanyaÓe«atvÃt / yo 'sÃvupani«atsvevÃdhigata÷ puru«o 'saæsÃrÅ brahma utpÃdyÃdicaturvidhadravyavilak«aïa÷ svaprakaraïastho 'nanyoÓe«a÷, nÃsau nÃsti nÃdhigamyata iti và Óakyaæ vaditum, 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­ha. 3.9.26) ityÃmaÓabdÃt, ÃtmanaÓca pratyÃkhyÃtumaÓakyatvÃt, ya eva nirÃkartà tasyaivÃtmatvÃt / nanvÃtmÃhaæpratyayavi«ayatvÃdupani«atsveva vij¤Ãyata ityanupapannam / na / tatsÃk«itvena pratyuktatvÃt / nahyahaæpratyayavi«ayakart­vyatirekeïa tatsÃk«Å sarvabhÆtastha÷ sama eka÷ kÆÂasthanitya÷ puru«o vidhikÃï¬e tarkasamaye và kenacidadhigata÷ sarvasyÃtmÃ, ata÷ sa na kenacitpratyÃkhyÃtuæ Óakyo vidhiÓe«atvaæ và netum / asmatvÃdeva ca sarve«Ãæ na heyo nÃpyupÃdeya÷ / sarvaæ hi vinaÓyadvikÃrajÃtaæ puru«Ãntaæ vinaÓyati / puru«o vinÃÓahetvÃbhÃvÃdavinÃÓÅ, vikriyÃhetvabhÃvÃcca, kÆÂasthanitya÷, ata eva nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃva÷ / tasmÃt 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂà sà parà gati÷' (kÃÂha. 1.3.11) 'taæ tvaupani«adaæ puru«aæ p­cchÃmi' (b­ha. 3.9.23) iti caupani«adatvaviÓe«aïaæ puru«asyopani«atsu prÃdhÃnyena prakÃÓyamÃnatva upapadyate / ato bhÆtavastuparo vedabhÃgo nÃstÅti vacanaæ sÃhasamÃtram / yadapi ÓÃstratÃtparyavidÃmanukramaïam- 'd­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' ityevamÃdi, taddharmajij¤ÃsÃvi«ayatvÃdvidhiprati«edhÃÓÃstrÃbhiprÃyaæ dra«Âavyam / apica 'ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatarthÃnÃm' ityetadekÃntenÃbhyupagacchatÃæ bhÆtopadeÓÃnÃrthakyaprasaÇga÷ / prav­tti niv­ttividhitacche«avyatirekeïa bhÆtaæ cedvastÆpadiÓati bhavyÃrthatvena, kÆÂasthanityaæ bhÆtaæ nopadiÓatÅti ko hetu÷ / nahi bhÆtamupadiÓyamÃnaæ kriyà bhavati / akriyÃtve 'pi bhÆtasya kriyÃsÃdhanatvÃtkriyÃrthaæ eva bhÆtopadeÓa iti cet / nai«a do«a÷ / kriyÃrthatve 'pi kriyÃtivartanaÓaktimadvastÆpadi«Âameva / kriyÃrthatvaæ tu prayojanaæ tasya / na caitÃvatà vastvanupadi«Âaæ bhavati / yadi nÃmopadi«Âaæ kiæ tava tena syÃditi / ucyate- anavagatÃtmavastÆpadeÓaÓca tathaiva bhavitumarhati / tadavagatyà mithyÃj¤Ãnasya saæsÃrahetorniv­tti÷ prayojanaæ kriyata ityavÃÓi«Âamarthavattvaæ kriyÃsÃdhanavastÆpadeÓena / apica 'brÃhmaïo na hantavya÷' iti caivamÃdyà niv­ttirupadiÓyate / naca sà kriyà / nÃpi kriyÃsÃdhanam / akriyÃrthÃnÃmupadeÓo 'narthakaÓcet 'brÃhmaïo na hantavya÷' ityÃdiniv­ttyupadeÓÃnÃmÃnarthakyaæ prÃptam / taccÃni«Âam / naca svÃbhÃvaprÃptahantyarthÃnurÃgeïa na¤a÷ ÓakyamaprÃptakriyÃrthatvaæ kalpayituæ, hananakriyÃniv­ttyaudÃsÅnyavyatirekeïa / na¤aÓcai«a svabhÃvo yatsvasaæbandhino 'bhÃvaæ bodhayatÅti / abhÃvabuddhiÓcaudÃsÅnyakÃraïam / sà ca dagdhendhanÃgnivatsvayamevopÃÓÃmyati / tasmÃtprasaktakriyÃniv­ttyaudÃsÅnyameva 'brÃhmaïo na hantavya÷' ityÃdi«u prati«edhÃrthaæ manyÃmahe, anyatra prajÃpatitrÃtÃdibhya÷ / tasmÃtpuru«ÃrthÃnupayogyupÃkhyÃnÃdibhÆtÃrthavÃdavi«ayamÃnarthakyÃbhidhÃnaæ dra«Âavyam / yadapyuktaæ- kartavyavidhyanupraveÓamantareïa vastumÃtramucyamÃnamÃnarthakaæ syÃt 'saptadvÅpà vasumatÅ' tyÃdivaditi, tatparih­tam / rajuriyaæ nÃyaæ sarpa iti vastumÃtrakathane 'pi prayojanasya d­«ÂatvÃt / nanu Órutabrahmaïo 'pi yathÃpÆrvaæ saæsÃritvardÃnÃnna rajusvarÆpakathanavadarthavattvamityuktam / atrocyate- nÃvagatabrahmÃtmabhÃvasya yathÃpÆrvaæ saæsÃritvaæ Óakyaæ darÓayituæ va vedapramÃïajanitabrahmÃtmabhÃvavirodhÃt / nahi ÓarÅrÃdyÃtmÃbhimÃnino du÷khabhayÃdimattvaæ d­«Âamiti tasyaiva vedapramÃïajanitabrahmÃtmÃvagame tadabhimÃnaniv­ttau tadeva mithyÃj¤Ãnanimittaæ du÷khabhayÃdimattvaæ bhavatÅti Óakyaæ kalpayitum / nahi dhanino g­hasthasya dhanÃbhimÃnino dhanÃpahÃranimittaæ du÷khaæ d­«Âamiti tasyaiva pravrajitasya dhanÃbhimÃnarahitasya tadeva dhanÃpahranimittaæ du÷khaæ bhavati / naca kuï¬alina÷ kuï¬alitvÃbhimÃnanimittaæ sukhaæ d­«Âamiti tasyaiva kuï¬alaviyuktasya kuï¬alitvÃbhimÃnanimittaæ sukhaæ bhavati / taduktaæ ÓrutyÃ- 'ÃrÅraæ vÃva santaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' (chÃndo. 8.12.1) iti / ÓarÅre patite 'ÓarÅratvaæ syÃt, na jÅvata iti cenna, saÓarÅratvasya mithyÃj¤ÃnanimittattvÃt / na hyÃtmana÷ ÓarÅrÃtmÃbhimÃnalak«aïaæ mithyÃj¤Ãnaæ muktvÃnyata÷ saÓarÅratvaæ Óakyaæ kalpayitum / nityamaÓarÅratvamakarmanimittattvÃdityavocÃma / tatk­tadharmÃdharmanimittaæ saÓarÅratvamiti cenna, ÓarÅrasaæbandhasyÃsiddhatvÃddharmÃdharmayorÃtmak­tatvÃsiddhe÷ / ÓarÅrasaæbandhasya dharmÃdharmayostatk­tatvasya cetaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃdandhaparamparai«ÃnÃditvakalpanà / kriyÃsamavÃyÃbhÃvÃccÃmtana÷ kart­tvÃnupapatte÷ / saænidhÃnamÃtreïa rÃjaprabh­tÅnÃæ d­«Âaæ kartavyamiti cenna, dhanadÃnÃdyupÃrjitabh­tyasaæbandhatvÃtte«Ãæ kart­tvopapatte÷ / na tvÃtmano dhanadÃnÃdivaccharÅrÃdibhi÷ svasvÃmisaæbandhanimittaæ ki¤cicchakyaæ kalpayitum / mithyÃbhimÃnastu pratyak«a÷ saæbandhahetu÷ / etena yajamÃnatvamÃtmano vyÃkhyÃtam / atrÃhu÷- dehÃdivyatiriktasyÃtmana ÃtmÅye dehÃdÃvabhimÃno gauïo na mithyeti cenna, prasiddhavastubhedasya gauïatvamukhyatvaprasiddhe÷ / yasya hi prasiddho vastubheda÷, yathà kesarÃdimÃnÃk­tiviÓe«o 'nvayavyatirekÃbhyÃæ siæhaÓabdapratyayabhÃÇmukhyo 'nya÷ prasiddha÷ tataÓcÃnya÷ puru«a÷ prÃyikai÷ krauryaÓauryÃdibhi÷ siæhaguïai÷ saæpanna÷ siddha÷, tasya puru«e siæhaÓabdapratyayau gauïau bhavato nÃprasiddhavastubhedasya / tasya tvanyatrÃnyaÓabdapratyayau bhrÃntinimittÃveva bhavato na gauïau / yathà mandÃndhakÃre sthÃïurayamityag­hyamÃïaviÓe«e puru«aÓabdapratyayau sthÃïuvi«ayau, yathÃvà ÓuktikÃyÃmakasmÃdrajatamiti niÓcitau Óabdapratyayau, tadvaddehÃdisaæghÃte 'hamiti nirupacÃreïa ÓabdapratyayÃvÃtmÃnÃtmÃvivekenotpadyamÃnau kathaæ gauïau Óakyau vaditum / ÃtmÃnÃtmavivekinÃmapi paï¬itÃnÃmajÃvipÃlÃnÃmivÃviviktau Óabdapratyayau bhavata÷ / tasmÃddehÃdivyatiriktÃtmÃstitvavÃdinÃæ dehÃdÃvahaæpratyayo mithyaiva na gauïa÷ / tasmÃnmithyÃpratyayanimittatvÃtsaÓarÅratvasya, siddhaæ jÅvato 'pi vidu«o 'ÓarÅratvam / tathÃca brahmavidvi«ayà Óruti÷- ' tadyathÃhinirlvayanÅ valmÅke m­tà pratyastà ÓayÅtaivamevedaæ ÓarÅraæ Óete / athÃyamaÓarÅro 'm­ta÷ prÃïo brahmaiva teja eva' (b­ha. 4.4.7) iti / 'sacak«uracak«uriva sakarïo 'karïa iva savÃgavÃgiva samanà amanà iva saprÃïo 'prÃïa iva' iti ca / sm­tirapi ca- 'sthitapraj¤asyakà bhëÃ' (bha.gÅ. 2.54) ityÃdyà sthitapraj¤alak«aïÃnyÃcak«Ãïà vidu«a÷ sarvaprav­ttyasaæbandhaæ darÓayati / tasmÃnnÃvagatabrahmÃtmabhÃvasya yathÃpÆrvaæ saæsÃritvam / yasya tu yathÃpÆrvaæ saæsÃritvaæ nÃsÃvavagatabrahmÃtmabhÃva ityanavadyam / yatpunaruktaæ ÓravaïÃtparÃcÅnayormanananididhyÃsanayordarÓanÃdvadhiÓe«atvaæ brahmaïo na svarÆpaparyavasÃyitvamiti / na / avagatyarthatvÃnmanananididhyÃsanayo÷ / yadi hyavagataæ brahmÃnyatra viniyujyeta bhavettadà vidhiÓe«itvam / natu tadasti, manananididhyÃsanayorapi ÓravaïavadavagatyarthatvÃt / tasmÃnna pratapattividhivi«ayatayà ÓÃstrapramÃïakatvaæ brahmaïa÷ saæbhavatÅtyata÷ svatantrameva brahma ÓÃstrapramÃïakaæ vedÃntavÃkyasamanvayÃditi siddham / eva¤ca sati 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ' iti tadvi«aya÷ p­thakÓÃstramÃrambha upapadyate / pratipattividhiparatve hi 'athÃto dharmajij¤Ãse'tyevÃrabdhatvÃnna p­thakÓÃstramÃrabhyeta / ÃrabhyamÃïaæ caivamÃrabhyeta - 'athÃta÷ pariÓi«Âadharmajij¤Ãseti' ' athÃta÷ kratvarthapuru«Ãrthayorjij¤ÃsÃ' (jai. 4.1.1) itivat / brahmÃtmaikyÃvagatistvapratij¤Ãteti tadartho yukta÷ ÓÃstrÃrambha÷- 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ' iti / tasmÃdahaæ brahmÃsmÅtyetadavasÃnà eva sarve vi«aya÷ sarvÃïi cetarÃïi pramÃïÃni / nahyaheyÃnupÃdeyÃdvaitÃtmÃvagatau nirvi«ayÃïyapramÃt­kÃïi ca pramÃïÃni bhavitumarhantÅti / apicÃhu÷- 'gauïamithyÃtmano 'sattve putradehÃdibÃdhanÃt / sadbrahmÃtmÃhamityevaæ bodhe kÃryaæ kathaæ bhavet // anve«ÂavyÃtmavij¤ÃnÃtprÃkpramÃt­tvamÃtmana÷ / anvi«Âa÷ syÃtpramÃtaiva pÃpmado«Ãdivarjita÷ // dehÃtmapratyayo yadvatpramÃïatvena kalpita÷ / laukikaæ tadvadevedaæ pramÃïaæ tvÃ'tmaniÓcayÃt' iti // 4 // iti catu÷sÆtrÅ samÃptà / ---------------------- FN: pÆrvapak«iïà kriyÃÓe«atayà brahma pratipÃdyata ityuktaæ tadvyÃv­ttyarthamiti bhÃva÷ / pÆrïatayà juhÆdvÃrà kratuÓe«atÃvÃdÃtmano 'pi j¤ÃnadvÃrà karmaÓe«atvÃttadarthà vedÃntÃstadvidhiÓe«Ã bhavi«yantÅtyÃÓaÇkyÃha tatkeneti / pratipattikarma pradhÃnakarmaÓe«ÃÇgaæ / yatha pradhÃnacaruhomottaraæ tenaiva dravyeïa svi«Âak­dbalidÃnÃdi / yathÃvà ÓrÃddhe piï¬apradÃnapÆjottaraæ piï¬ÃnÃæ gaÇgÃdipravÃhe prak«epa÷ / anunapraveÓo 'saæbandha÷ / pratipattervidhirniyogastasya vi«ayabhÆtÃæ pratipattipratyavacchedakatvema vi«ayatayetyartha÷ / agnyÃdidevatoddeÓena puro¬ÃÓÃdidravyotsargo yÃga÷ / aÓarÅraæ videhaæ, priyÃpriye sukhadu÷khe / k­tÃk­tÃditi / k­tÃt kÃryÃt, ak­tÃt kÃraïÃt / tat brahma, avet viditavat / valkalÃdivaccittara¤jako rÃgÃdika«Ãyo m­dita÷ k«Ãlita÷ vinÃÓito yasya j¤ÃnavairÃgyÃbhyÃsak«Ãrajalena tasmai / adhyÃsa÷ ÓÃstrato 'tasmiæstaddhÅ÷ / ÃdeÓa upadeÓa÷ / pralayakÃle vÃyuragnyÃdÅnsaæv­ïoti saæharatÅti saævarga÷, svÃpakÃle prÃïo vÃgÃdÅnsaæharatÅti saæhÃrakriyÃyogÃtsaævarga÷ / tat viditÃjj¤Ãnavi«ayÃdanyadbhinnam / atho api aviditÃdaj¤Ãnavi«ayÃdapi adhi anyat / yadvÃcà ÓabdenÃnabhyuditamaprakÃÓitaæ, yena bhmaïà sà vÃgabhyadyate prakÃÓyate / 'niv­ttivi«ayatvÃt' bhÃ.pÃ. / svÃtmano dharmÃnÃÓrayatve 'pi nityo dharmo mok«Ãkhyo bhavi«yatÅtyabhiprÃyeïa dharmaÓabda÷, svarÆpaparo và / anyo jÅvÃtmà / pippalaÇkarmaphalam / abhicÃkaÓÅti prakÃÓate / karmÃdhyak«a÷ karmaphalapradÃtà / Óukramiti bÃhyÃÓuddhiviraha ukta÷ / avraïamasnÃviramityeva kÃyani«edhe siddhe punastanni«edho lÅlÃdh­tavi«aïvÃdivigrahasyÃpyan­tatÃpratipÃdanÃrtha÷ / tathÃca - 'mÃyà hye«Ã mayà s­«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada / sarvabhÆtaguïairyuktaæ maivaæ mÃæ dra«ÂumarhasÅ' ti / ÓarÅropÃdÃnabhÆtÃvidyÃrÃhityÃya Óuddhamiti / tannimittarÃhityÃyÃpÃpaviddhamiti / atrÃnupraveÓa÷ saæbandha÷ / mayedaæ kÃryamityavagatimÃn hi niyojyo bhavati / k­tisÃdhyaÓca vidhivi«ayo bhavati / j¤Ãnasya ca k­tyasÃdhyatvÃnnobhayamÃtmaj¤Ãnaæ bhavatÅti bhÃva÷ / vidhicchÃyÃni prasiddhayÃgÃdividhitulyÃni / pratyagÃtmani srotaÓcittav­ttipravÃha÷ / 'k­taæ k­tyaæ prÃpaïÅyaæ prÃptamityeva tu«yati' pa¤ca. / anusaæjvaret ÓarÅraæ paritapyamÃnamanutapyeta / pramÃpramÃrÆpadhÅmÃtravi«aya÷ pratipattiÓabda÷ / Ã. / 'yaccÃpnoti yadÃdatte yaccÃtti vi«ayÃniha / yaccÃsya saætato bhÃvastasmÃdÃtmeti bhaïyate' iti / ahaæpratyayavi«aya aupani«ada÷ puru«a÷ / ahaæpratyayavi«ayo ya÷ kartà kÃryakaraïasaæghÃtopahito jÅvÃtmà tadvyatirekeïa / 'ityevamÃdyÃ' bhÃ.pÃ. / baÂorvratamityupakrÃntaæ 'nek«etodyantamÃdityaæ' ityÃdi prajÃpativratam / vidhyanupraveÓo vidhisaæbandha÷ / kÆÂasthasya k­tyayogÃnna kart­tvamityartha÷ / Óabda÷ ÓÃbdavodhaÓcetyartha÷ / nirupacÃreïa guïaj¤Ãnaævinà / ÓravaïamananakuÓalatÃmÃtreïa paï¬itÃnÃæ anutpannasÃk«ÃtkÃrÃïÃmitiyÃvat / ahinirlvayanÅ sarpatvak valmÅkÃdau pratyastà nik«iptà m­tà sarpeïa tyaktÃbhimÃnà vartata evamityÃdyÆhyam / brahmasÃk«ÃtkÃro 'vagatistadarthatvÃt / vidhiÓe«atvena brahmÃrpaïe 'pi / athÃta iti t­tÅye ÓrutyÃdibhi÷ Óe«aÓe«itve siddhe satyanantaraæ Óe«iïaiva Óe«asya prayuktisaæbhavÃtkonÃma kratave kovà puru«ÃrtÃyeti jij¤Ãsà prav­ttà caturthÃdau / tasmÃt j¤Ãnasya prameyapramÃt­bÃdhakatvÃbhÃvÃt / gaumeti / putradÃrÃdi«vÃtmÃbhimÃno gauïa÷ tatra bhedÃnubhavÃt / dehendriyÃdi«apa tvabhedÃnubhavÃnna gauïa÷ kintu mithyà / tadubhayÃtmano 'satve putradehÃdibÃdhanÃt- gauïÃtmano 'satve putrakalatrÃdibÃdhanaæ, mithyÃtmano 'satve dehendriyÃdibÃdhanaæ ca / tathÃca lokayÃtrakÃryaæ sadbrahmÃhamiti bodhakÃryaæ- advaitasÃk«ÃtkÃraÓca kathaæ bhavet / anve«ÂavyÃtmavij¤ÃnÃt- 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ', so 'nve«Âavya÷ iti tadvij¤ÃnÃtpÆrvamÃtmano mÃt­tvaæ pramÃprameyapramÃïavibhÃgaÓca / tena tadabhÃve kÃryaæ notpadyata ityartha÷ / ÃtmaniÓcayÃt ÃbrahmasvarÆpasÃk«ÃtkÃrÃdityartha÷ / vedÃntÃ÷ siddhabrahmaparà uta kÃryaparà iti ni«phalatvasÃpek«atvayo÷ prasaÇgÃprasaÇgÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvasÆtre dvitÅyavarïakenÃk«epasaægatyà pÆrvapak«amÃha--## 'sadeva somya'ityÃdÅnÃæ sarvÃtmatvÃdispa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ brahmaïi samanvayokte÷, ÓrutyÃdisaægataya÷ / pÆrvapak«e vedÃnte«u mumuk«uprav­ttyasiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti viveka÷ / kathamityÃk«epe hetu÷-## yato jaiminisÆtreïa ÓÃstrasya vedasya kriyÃparatvaæ darÓitamato 'kriyÃrthatvÃdvedÃntanÃmÃnarthakyaæ phalavadarthaÓÆnyatvaæ prÃptamityanvaya÷ / sÆtrasyÃyamartha÷-prathamasÆtre tÃvadvedasyÃdhyayanakaraïakabhÃvanÃvidhibhÃvyasya phalavadarthaparatvamuktam / 'codanÃlak«aïor'tho dharma÷'iti dvitÅyasÆtre dharme kÃrye codanà pramÃïamiti vedaprÃmÃïyavyÃpakaæ kÃryaparatvamavasitam / tatra'vÃyurvai k«epi«ÂhÃ'ityÃdyarthavÃdÃnÃæ dharme prÃmÃïyamasti na veti saæÓaye ÃmnÃyaprÃmÃïyasya kriyÃrthatvena vyÃptatvÃt arthavÃde«u dharmasyÃpratÅte÷ akriyÃrthÃnÃæ te«ÃmÃnarthakyaæ ni«phalÃrthatvam / na cÃdhyayanavidhyupÃttÃnÃæ ni«phale siddher'the prÃmÃïyaæ yuktaæ, tasmÃdanityame«Ãæ prÃmÃïyamucyate / vyÃpakÃbhÃvÃdvyÃpyaæ prÃmÃïyaæ nÃstyeveti yÃvat / evaæ pÆrvapak«e 'pi 'vidhinà tvekavÃkyatvÃt stutyarthena vidhÅnÃæ syu÷'iti sÆtreïa siddhÃntamÃha--## anityamiti prÃpte darÓitamityartha÷ / vÃyurvai k«ipratamagÃminÅ devatà taddevatÃkaæ karma k«iprameva phalaæ dÃsyati, ityevaæ vidheyÃrthÃnÃæ stutirÆpÃrthena dvÃreïa 'vÃyavyaæ ÓvetamÃlabheta'ityÃdi vidhivÃkyenaikavÃkyatvÃdarthavÃdÃ÷ saphalÃ÷ syu÷ / stutilak«aïayà saphalakÃryaparatvÃt pramÃïamarthavÃdà iti yÃvat / nanvadhyayanavidhig­hÅtÃnÃæ vedÃntÃnÃmÃnarthakyaæ na yuktamityata Ãha-## na vayaæ vedÃntÃnÃmÃnarthakyaæ sÃdhayÃma÷ kintu loke siddhasya mÃnÃbhÃvÃntaravedyatvÃnni«phalatvÃcca siddhabrahmaparatve te«Ãæ mÃnÃntarasÃpek«atvani«phalatvayo÷ prasaÇgÃdaprÃmÃïyÃpÃtÃt, kÃryaÓe«akart­devatÃphalÃnÃæ prakÃÓanadvÃrà kÃryaparatvaæ vaktavyamiti brÆma÷ / tatra tvantatpadÃrthavÃkyÃnÃæ kart­devatÃstÃvakatvaæ, vividi«ÃdivÃkyÃnÃæ phalastÃvakatvam / nanu karmaviÓe«amanÃrabhya prakaraïÃntarÃdhÅtÃnÃæ vedÃntÃnÃæ kathaæ tacche«akatvaæ, mÃnÃbhÃvÃdityarucyà pak«ÃntaramÃha-#<-upÃsaneti /># mok«akÃmo 'sadbrahmÃbhedamÃropya ahaæ brahmÃsmÅtyupÃsÅta ityupÃsanÃvidhi÷, ÃdiÓabdÃcchravaïÃdaya÷ / tatkÃryaparatvaæ và vaktavyamityartha÷ / nanu Órutaæ brahma vihÃyÃÓrutaæ kÃryaparatvaæ kimarthaæ vaktavyamiti tatrÃha--## parita÷ samantÃnniÓcayena sthitaæ pari«Âhitaæ k­tyanapek«am / siddhamiti yÃvat / tasya pratipÃdanamaj¤Ãtasya vedena j¤Ãpanaæ, tanna saæbhavati, mÃnantarayogyer'the vÃkyasya saævÃde satyanuvÃdakatvÃt, 'agnirhimasya bhe«ajam'iti vÃkyavat / visaævÃde tu bodhakatvÃt, 'Ãdityo yÆpa÷'iti vÃkyavadityartha÷ / siddho na vedÃrtha÷, mÃnÃntarayogyatvÃdghaÂavadityuktvà ni«phalatvÃcca tathetyÃha#<-tatheti /># siddhaj¤Ãpane heyopÃdeyÃgocare phalÃbhÃvÃcca tanna saæbhavatÅtyartha÷ / phalaæ hi sukhavyÃptirdu÷khahÃnicca / tacca prav­tti niv­ttibhyÃæ sÃdhyam / te copÃdeyasya prav­ttiprayatnakÃryasya heyasyaniv­ttiprayatnakÃryasya j¤ÃnÃbhyÃæ jÃyete, na siddhaj¤ÃnÃditi bhÃva÷ / tarhi siddhabodhivedavÃdÃnÃæ sÃphalyaæ kathasityÃÓaÇya 'ÃmnÃyasya'ityÃdisaægrahavÃkyaæ viv­ïoti-## siddhavastuj¤ÃnÃtphalÃbhÃvÃdevetyartha÷ / 'devairniruddha÷ so 'gnirarodÅt'iti vÃkyasyÃÓrujatvena rajatasya nindÃdvÃrà 'barhi«i na deyaæ'iti sabhalani«edhaÓe«atvavat vedÃntÃnÃæ vidhayÃdiÓe«atvaæ vÃcyamityartha÷ / nanu te«Ãæ mantravat svÃtantryamastu nÃrthavÃdavadvidhyekavÃkyatvamityÃÓaÇkya d­«ÂÃntÃsiddhimÃha#<-mantrÃïÃæ ceti /># prathamÃdhyÃye pramÃïalak«aïer'thavÃdacintÃnantaraæ mantracintà k­tÃ-'i«e tvÃ'iti mantre 'chinadmi'ityadhyÃhÃrÃcchÃkhÃcchedanakriyÃpratÅte÷, 'agnirmÆrdhÃ'ityÃdau ca kriyÃsÃdhanadevatÃdipratÅte÷ mantrÃ÷ ÓrutyÃdibhi÷ kratau viniyuktÃ÷, te kimuccÃraïamÃtreïÃd­«Âaæ kurvanta÷ kratÃvupakurvanti uta d­«ÂenaivÃrthasmaraïeneti saædehe cintÃdinÃpyadhyayanakÃlÃvagatamantrÃrthasya sm­tisaæbhavÃdad­«ÂÃrthà mantrà iti prÃpte siddhÃnta÷-'aviÓi«Âastu vÃkyÃrtha÷'iti lokavedayorvÃkyÃrthasyÃviÓe«ÃnmantravÃkyÃnÃæ d­«Âenaiva svÃrthaprakÃÓanena kratÆpakÃrakatvasaæbhavÃt, d­«Âe saæbhavati ad­«ÂakalpanÃnupapatte÷, phalavadanu«ÂhÃnÃpek«itena kriyÃtatsÃdhanasmaraïena dvÃreïa mantrÃïÃæ karmÃÇgatvam / 'mantrairevÃrtha÷ smartavya÷'iti niyamastvad­«ÂÃrtha iti / tathà cÃrthavÃdÃnÃæ stutipadÃrthadvÃrà padaikavÃkyatvaæ vidhibhi÷, mantrÃïÃæ tu vÃkyÃrthaj¤ÃnadvÃrà tairvÃkyaikavÃkyatvamiti vibhÃga÷ / nanvastu karmaprakaraïasthavÃkyÃnÃæ vidhyekavÃkyatvaæ, vedÃntÃnÃæ tu siddhe prÃmÃïyaæ kiæ na syÃditi tatrÃha-## vedÃntà vidhyekavÃkyatvenaivÃrthavanta÷, siddhÃrthÃvedakatvÃt, mantrÃrthavÃdÃdivadityartha÷ / anyatrÃd­«ÂÃpi vedÃnte«u kalpyatÃmiti tatrÃha-## netyanu«aÇga÷ / siddhe phalÃbhÃvÃsyoktatvÃditi bhÃva÷ / tarhi brahmaïyeva svÃrthe vidhi÷ kalpyatÃæ k­taæ vedÃntÃnÃæ vidhyanataraÓe«atvenetyata Ãha--## nanu 'dadhnà juhoti'iti siddhe dadhani vidhird­«ÂastatrÃha-## dadhna÷ kriyÃsÃdhanasya prayujyamÃnatayà sÃdhyatvÃdvidheyatÃ, ni«kriyabrahmaïa÷ kathamapyasÃdhyatvÃnna vidheyatvamityartha÷ / bhÃÂÂamatamupasaæharati--## svayamevÃruciæ vadanpak«ÃntaramÃha--## siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe--## tadbrahma vedÃntapramÃïakamiti pratij¤Ãter'the hetuæ p­cchati--## hetumÃha--## anvayatÃtparyavi«ayatvaæ tasmÃdityeva hetu÷ / tÃtparyasya samyaktvaæ akhaï¬Ãrthavi«ayakatvaæ sÆcayituæ sam-padaæ pratij¤Ãntargatameva / tathà cÃkhaï¬aæ brahma vedÃntajapramÃvi«aya÷, vedÃntatÃtparyavi«ayatvÃt, yo yadvÃkyatÃtparyavi«aya÷ sa tadvÃkyaprameya÷, yathà karmavÃkyaprameyo dharma iti prayoga÷ / vÃkyÃrthasyÃkhaï¬atvaæ-asaæs­«Âatvam / vÃkyasya cÃkhaï¬Ãrthakatvaæ-svapadopasthità ye padÃrthÃste«Ãæya÷ saæsarstadgocarapramÃjanakatvam / na cedamaprasiddham / prak­«ÂaprakÃÓaÓcandra ityÃdi lak«aïavÃkyÃnÃæ loke lak«aïayà candrÃdivyaktimÃtrapramÃhetutvÃt / sarvapadalak«aïà cÃviruddhà sarvairarthavÃdapadairekasyÃ÷ stuterlak«yatvaÇgÅkÃrÃt / tathà satyaj¤ÃnÃdipadairakhaï¬aæ brahma bhÃtÅti na pak«Ãsiddhi÷ / nÃpi hetvasiddhi÷, upakramÃdiliÇgairvedÃntÃnÃmadvitÅyÃkhaï¬abrahmaïi tÃtparyanirïayÃt / chÃndogya«a«Âhe upakramaæ darÓayati--## uddÃlaka÷ putramuvÃca-he somya priyadarÓana, idaæ sarvaæ jagat, agre utpatte÷ prÃkkÃle sadabÃdhitaæ brahmaivÃsÅt / evakÃreïa jagata÷ p­thaksattà ni«idhyate / sajÃtÅyavijÃtÅyasvagatabhedanirÃsÃrthaæ 'ekamevÃdvitÅyaæ'iti padatrayam / evamadvitÅyaæ brahmopakramya 'aitadÃtmyamidaæ sarvam'ityupasaæharati / idamupakramopasaæhÃraikarÆpyaæ tÃtparyaliÇgaæ, yathà 'tattvamasi' iti navak­tvo 'bhyÃsa÷ / rÆpÃdihÅnÃdvitÅyabrahmaïo mÃnÃntarÃyogyatvadapÆrvatvamuktam-'atra vÃva kila sat somya na nibhÃlayase'iti / saæghÃte sthitaæ pratyagbrahma na jÃnÃsÅtyartha÷ / 'tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«ye atha saæpatsye'iti brahmaj¤ÃnÃtphalamuktaæ vidu«a÷ / tasya yÃvatkÃlaæ deho na vimok«yate tÃvadeva dehapÃtaparyanto vilamba÷ / atha dehapÃtÃnantaraæ vidvÃn brahma saæpatsyate / videhakaivalyamanubhachavantÅtyartha÷ / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya'ityÃdyadvitÅyaj¤ÃnÃrthor'thavÃda÷ / m­dÃdid­«ÂÃnatai÷ prak­tyatirekeïa vikÃro nÃstÅtyupapattiruktà / evaæ «aÇvidhÃni tÃtparyaliÇgÃni vyastÃni samastÃni và prativedÃntaæ d­Óyanta ityaitareyopakramavÃkyaæ paÂhati-#<Ãtmà và iti /># b­hadÃraïyake madhukÃï¬opasaæhÃravÃkyaæ satÃtmano nirviÓe«atvÃrthamÃha--## mÃyÃbhirbahurÆpaæ tadbrahma / etadaparok«am / apÆrvaæ kÃraïaÓÆnyam / anaparaæ kÃryarahitam / anantaraæ jÃtyantaramasya nÃstÅtyanantaram / ekarasamityartha÷ / abÃhyam advitÅyam / tasyÃparok«atvamupapÃdayati--## sarvamanubhavatÅti sarvÃnubhÆ÷ / cinmÃtramityartha÷ / ­gyaju÷sÃmavÃkyÃnuktvà ÃtharvaïavÃkyamÃha--## yatpurastÃtpÆrvadigvastujÃtamidamabrahmeva vidu«Ãæ bhÃti tadam­taæ brahmaiva vastu ityartha÷ / Ãdipadena 'satyaæ j¤Ãnam'ityÃdivÃkyÃni g­hyante / nanvastu brahmaïastÃtparyavi«ayatvaæ, vedÃntÃnÃæ kÃryamevÃrtha÷ kiæ na syÃditi tatrÃha--## vedÃntÃnÃæ brahmaïi tÃtparyeniÓcÅyamÃne kÃryÃrthatvaæ na yuktaæ 'yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷'iti nyÃyÃdityartha÷ / yaduktamarthavÃdanyÃyena vedÃntÃnÃæ kartrÃdistÃvakatvamiti tatrÃha--## te«Ãæ karmaÓe«astÃvakatvaæ na bhÃti kintu j¤ÃnadvÃrà karma tatsÃdhananÃÓakatvameva / tattatra vidyÃkÃle ka÷ kartà kena karaïena kaæ vi«ayaæ paÓyet iti Óruterityartha÷ / arthavÃdÃnÃæ tu svÃrthe phalÃbhÃvÃtstutilak«aïateti bhÃva÷ / yaduktaæ siddhatvena mÃnÃntaravedyaæ brahma na vedÃrtha iti tatrÃha--## 'tattvamasi'iti ÓÃstramantareïeti saæbandha÷ / dharmo na vedÃrtha÷, sÃdhyatvena pÃkavanmÃnÃntaravedyatvÃt / yadi vedaæ vinà dharmasyÃnirïayÃnna mÃnÃntaravedyatà tadà brahmaïyapi tulyam / yaccoktaæ ni«phalatvÃdbrahma na vedÃrtha iti tadanÆdya pariharati--## rahitatvÃdbhinnatvÃt / brahmaïa iti Óe«a÷ / yadapyuktam--'upÃsanÃparatvaæ vedÃntÃnÃm'iti tatra kiæ prÃïapa¤cÃgnyÃdivÃkyÃnÃmuta sarve«Ãmiti / tatrÃdyamaÇkÅkaroti--## jye«ÂhatvÃdi guïa÷ phalaæ cÃdiÓabdÃrtha÷ / na dvitÅya÷, vidhiÓÆnyÃnÃæ 'satyaæ j¤Ãnam'ityÃdÅnÃæ svÃrthe phalavatÃmupÃsanÃparatvakalpanÃyogÃt / ki¤ca tadarthasya brahmaïastacche«atvaæ j¤ÃnÃtprÃgÆrdhvaæ và / Ãdye, adhyastaguïavatastasya tacche«atve 'pi na dvitÅya ityÃha--## prÃïÃdidevatÃvadityartha÷ / 'ahaæ brahmÃsmi' ityekatve j¤Ãte sati heyopÃdeyaÓÆnyatayà brahmÃtmana÷ phalÃbhÃvÃt, upÃsyopÃsakadvaitaj¤Ãnasya kÃraïasya nÃÓÃcca nopÃsanÃÓe«atvamityÃha--## dvaitaj¤Ãnasya saæskÃrabalÃtpunarudaye vidhÃnamiti netyÃha--## d­¬hasyeti Óe«a÷ / bhrÃntitvÃniÓcayo dÃr¬hyaæ, saæskÃrotthaæ tu bhrÃntitvena niÓcite na vidhinimittam / ## upÃsanÃyÃæ kÃraïasya satvenetyartha÷ / vedaprÃmÃïyasya vyÃpakaæ krÅyÃrthakatvamanuvadati--## karmakÃï¬er'thavÃdÃdÅnÃmityartha÷ / tathà ca vyÃpakÃbhÃvÃdvedÃnte«u vyÃpyÃbhÃvÃnumÃnamiti bhÃva÷ / vedÃntà na svÃrthe mÃnaæ, akriyÃrthatvÃt 'so 'rodÅt'ityÃdivadityanumÃne ni«phalÃrthakatvamupÃdhirityÃha-## arthavÃdÃnÃæ ni«phalasvÃrthÃmÃnatve 'pÅtyartha÷ / tadvi«ayasya tatkaraïasya / svÃrthe brahmÃtmanÅti Óe«a÷ / saphalaj¤Ãnakaraïatvena vedÃntÃnÃæ svÃrthe mÃnatvasiddherna kriyÃrthakatvaæ tadvyÃpakamiti bhÃva÷ / nanu mÃbhÆdvedaprÃmÃïyasya vyÃpakaæ kriyÃrthakatvaæ, vyÃpyaæ tu bhavi«yati, tadabhavÃdvedÃntÃnÃæ prÃïyaæmyaæ durj¤Ãnamiti, netyÃha--## yena vedaprÃmÃïyaæ svasyÃnumÃnagamyatvenÃnyatra kvacidd­«Âaæ d­«ÂÃntamapek«eta tadeva nÃstÅtyartha÷ / cak«urÃdivadvedasya svata÷prÃmÃïyaj¤ÃnÃnna tadvyÃptiliÇgÃdyapek«Ã / prÃmÃïyasaæÓaye tu phalavadaj¤ÃtÃbÃdhitÃrthatÃtparyÃt prÃmÃïyaniÓcayo na kriyÃrthatvena / kÆpe patediti vÃkye vyabhicÃrÃditi bhÃva÷ / varïakÃrthamupasaæharati--## samanvayÃdityartha÷ / vidhivÃkyÃnÃmapi phalavadaj¤ÃtÃrthatvena prÃmÃïyaæ tattulyaæ vedÃntÃnÃmapÅti sthitam / evaæ padÃnÃæ siddher'the vyutpattimicchatÃæ brahmanÃstikÃnÃæ mataæ, brahmaïomÃnÃntarÃyogyatvÃt, saphalatvÃcca vedÃntaikameyatvamityuktyà nirastam / saæprati sarve«Ãæ padÃnÃæ kÃryÃnvitÃrthe ÓaktimicchatÃæ vidhiÓe«atvena pratyagbrahma vedÃntairbodhyate na svÃtantryeïeti vadatÃæ v­ttikÃrÃïÃæ matanirÃsÃya sÆtrasya varïakÃntaramÃrabhyate / tatra vedÃntÃ÷ kimupÃsanÃvidhiÓe«atvena brahma bodhayanti uta svÃtantryeïeti siddhe vyutpattyabhÃvabhÃvÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvapak«amÃha--## brahmaïo vedÃntavedyatvoktau v­ttikÃrÃ÷ pÆrvapak«ayantÅtyartha÷ / upÃsanÃto mukti÷ pÆrvapak«e, tattvaj¤ÃnÃdeveti siddhÃnte phalam / vidhirniyoga÷ tasya vi«aya÷ pratipattirupÃsanà / asyÃ÷ ko vi«aya ityÃkÃÇk«ÃyÃæ satyÃdivÃkyairvidhiparaireva brahmasamarpyata ityÃha--## vidhivi«ayapratipattivi«ayatayetyartha÷ / vidhiparÃdvÃkyÃttacche«alÃbhe d­«ÂÃntamÃha--## 'yÆpe paÓuæ badhnÃti' 'ÃhavanÅye juhoti' 'indraæ yajeta'iti vidhi«u ke yÆpÃdaya ityÃkÃÇk«ÃyÃæ 'yÆpaæ tak«ati, a«ÂÃÓrÅkaroti'iti tak«aïÃdisaæsk­taæ dÃru yÆpa÷ / 'agnÅnÃdadhÅta'ityÃdhÃnasaæsk­to 'gnirÃhavanÅya÷ / 'vajrahasta÷ purandara÷'itividhiparaireva vÃkyai÷ samarpyante tadvadbrahmetyartha÷ / vidhiparavÃkyasyÃpi anyÃrthabodhitve vÃkyabheda÷ syÃditi ÓaÇkÃnirÃsÃrthamapiÓabda÷ / mÃnÃntarÃj¤ÃtÃnyapi Óe«atayocyante na pradhÃnatveneti na vÃkyabheda÷ / pradhÃnÃrthabhedasyaiva vÃkyabhedakatvÃditi bhÃva÷ / nanÆkta«a¬vidhaliÇgaistÃtparyavi«ayasyabrahmaïa÷ kuto vidhiÓe«atvamiti ÓaÇkate--## v­ddhavyavahÃreïa hi ÓÃstratÃtparyaniÓcaya÷ / v­ddhavyavahÃre ca Órotu÷ prav­ttiniv­ttÅ uddiÓyÃpÆrvaprayogo d­Óyate / ata÷ ÓÃstrasyÃpi te eva prayojane / te ca kÃryaj¤Ãnajanye iti kÃryaparatvaæ ÓÃstrasya / tata÷ kÃryaÓe«atvaæ brahmaïa ityÃha--## ÓÃstrasya niyogaparatve v­ddhasaæmatimÃha--## kriyÃ, kÃryaæ, niyogo, vidhi÷ dharmo 'pÆrvamityanarthÃntaram / ko vedÃrtha ityÃkÃÇk«ÃyÃæ ÓÃbarabhëyak­toktam--## tasya vedasya / kÃryaæ vedÃrtha ityatra codanÃsÆtrasthaæ bhëyamÃha--## kriyÃyà niyogasya j¤ÃnadvÃrà pravartakaæ vÃkyaæ codanetyucyata ityartha÷ / ÓabarasvÃmisaæmatimuktvà jaiminisaæmatimÃha--## tasya dharmasya j¤Ãpakamapauru«eyavidhivÃkyamupadeÓa÷ / tasya dharmeïÃvyatirekÃdityartha÷ / padÃnÃæ kÃryÃnvitÃrthe Óaktirityatra sÆtraæ paÂhati--## tattatra vede bhÆtÃnÃæ siddhÃrthani«ÂhÃnÃæ padÃnÃæ kriyÃrthena kÃryavÃcinà liÇgÃdipadena samÃmnÃya÷ sahoccÃraïaæ kartavyam / padÃrthaj¤Ãnasya vÃkyÃrtharÆpakÃryadhÅnimittatvÃdityartha÷ / kÃryÃnvitÃrthe ÓaktÃni padÃni kÃryavÃcipadena saha padÃrthasm­tidvÃrà kÃryameva vÃkyÃrthaæ bodhayantÅti bhÃva÷ / phalitamÃha--## yato v­ddhà evamÃhu÷, ato vidhini«edhavÃkyameva ÓÃstram / arthavÃdÃdikaæ tu tacche«atayopak«Åïam / tena karmaÓÃstreïa sÃmÃnyaæ ÓÃstratvam / tasmÃdvedÃntÃnÃæ kÃryaparatvenaiva arthavatvaæ syÃdityartho÷ / nanu vedÃnte«u niyojyasya vidheyasya cÃdarÓanÃtkathaæ kÃryadhÅriti / tatrÃha--## nanu dharmabrahmajij¤ÃsÃsÆtrakÃrÃbhyÃmiha kÃï¬advayer'thabheda ukta÷, ekakÃryÃrthatve ÓÃstrabhedÃnupapatte÷ / tatra kÃï¬advaye jij¤Ãsyabhede sati phalavailak«yaïyaæ vÃcyam / tathà ca na muktiphalÃya j¤Ãnasya vidheyatÃ, muktervidheyakriyÃjanyatve karmaphalÃdaviÓe«aprasaÇgÃdaviÓe«e jij¤ÃsyabhedÃsiddhe÷ / ata÷ karmaphalavilak«aïatvÃnnityasiddhamuktestadvya¤jakaj¤Ãnavidhirayukta ityÃÓaÇkate--## mukte÷ karmaphalÃdvailak«aïyamasiddhamiti tadarthaæ j¤Ãnaæ vidheyam / na ca tarhi saphalaæ kÃryameva vedÃnate«vapi jij¤Ãsyamiti tadbhedÃsiddhiriti vÃcyaæ, i«ÂatvÃt / na ca brahmaïo jij¤ÃsyatvasÆtravirodha÷, j¤ÃnavidhiÓe«atvena sÆtrak­tà brahmapratipÃdanÃditi pariharati--## brahmaïo vidhiprayuktatvaæ sphuÂayati--#<Ãtmà và iti /># 'brahma veda'ityatra brahmabhÃvakÃmo brahmavedane kuryÃditi vidhi÷ pariïamyata iti dra«Âavyam / lokaæ j¤ÃnasvarÆpam / vedÃntÃnevÃrthato darÓayati--## nanu kiæ vidhiphalamiti tadÃha--## pratyagbrahmopÃsanÃt 'brahmavidÃpnoti param'iti ÓÃstrokto mok«a÷ svargavallokÃprasiddha÷ phalamityartha÷ / brahmaïa÷ kÃrtavyopÃsanÃvi«ayakavidhiÓe«atvÃnaÇgÅkÃre bÃdhakamÃha--## vidhyasaæbaddhasiddhabodhe prav­ttyÃdiphalÃbhÃvÃdvedÃntÃnÃæ vaiphalyaæ syÃdityartha÷ / nanviti ÓaÇkà spa«ÂÃrthà / d­«ÂÃntavai«amyeïa pariharati--## etadarthavatvameva¤cet syÃdityartha÷ / evaæ ÓabdÃrthamÃha--## ki¤ca yadi j¤ÃnÃdeva muktistadà Óravaïajanyaj¤ÃnÃntaraæ mananÃdividhirna syÃt, tadvidheÓca kÃryasÃdhyà muktirityÃha--#<Órotavya iti /># ÓabdÃnÃæ kÃryÃnvitaÓakte÷, prav­ttyÃdiphalasyaiva ÓÃstratvÃt, siddhe phalÃbhÃvÃt, mananÃdividheÓca kÃryaparà vedÃntà iti pÆrvapak«amupasaæharati--## vedÃntà na vidhiparÃ÷ svÃrthe phalavatve satiniyojyavidhuratvÃt, na ayaæ sarpa iti vÃkyavat / 'so 'rodÅt' 'svargakÃmo yajeta'iti vÃkyayornirÃsÃya hetau viÓe«aïadvayamiti siddhÃntayati--## yaduktaæ mok«akÃmasya niyojyasya j¤Ãnaæ vidheyamiti, tannetyÃha--## mok«o na vidhijanya÷, karmaphalavilak«aïatvÃt, Ãtmavadityartha÷ / uktahetuj¤ÃnÃya karmatatphale prapa¤cayati--#<ÓÃrÅram>#ityÃdinÃ##ityantena / atha--vedÃdhyayanÃnantaraæ, ato--vedasya phalavadarthaparatvÃte, dharmanirïayÃya karmavÃkyavicÃra÷ kartavya iti sÆtrÃrtha÷ / na kevalaæ dharmÃkhyaæ karma kintu atharmo 'pÅtyÃha--## ni«edhavÃkyapramÃïÃdityartha÷ / karmoktvà phalamÃha--## mok«astu atÅndriyoviÓoka÷ ÓarÅrÃdyabhogyo vi«ayÃdyajanyo 'nÃtmavitsvaprasiddha iti vailak«aïyaj¤ÃnÃya pratyak«ÃdÅni viÓe«aïÃni / sÃmÃnyena karmaphalamuktvà dharmaphalaæ p­thakprapa¤cayati--## 'sa eko mÃnu«a Ãnanda÷'tata÷Óataguïo gandharvÃdÅnÃmiti ÓruteranubhavÃnusÃritvamanuÓabdÃrtha÷ / ## sukhatÃratamyÃdityartha÷ / mok«astu niratiÓaya÷, tatsÃdhanaæ ca tatvaj¤ÃnamekarÆpamiti vailak«aïyam / kiæ ca sÃdhanÃcatu«Âayasaæpanna ekarÆpa eva mok«ÃvidyÃdhikÃrÅ, karmaïi tu nÃnÃvidha iti vailak«aïyamÃha--## gamyate na kevalaæ kiæ tu prasiddhaæ cetyartha÷ / arthitvaæ phalakÃmitvam / sÃmarthyaæ laukikaæ putrÃdi / ÃdipadÃdvidvattvaæ ÓÃstrÃninditatvaæ ca / kiæ ca karmaphalaæ mÃrgaprÃpyaæ, mok«astu nityÃpta iti bhedamÃha--## upÃsanÃyÃæ cittasthairyaprakar«ÃdarcirÃdimÃrgeïa brahmalokagamanaæ 'te 'rci«am'ityÃdinà ÓrÆyata ityartha÷ / 'agnihotraæ tapa÷ satyaæ vedÃnÃæ cÃnupÃlanam / Ãtithyaæ vaiÓvadevaæ ca i«ÂamityabhidhÅyate // vÃpÅkÆpata¬ÃkÃdi devatÃyatanÃni ca / annapradÃnamÃrÃma÷ pÆrtamityabhidhÅyate // ÓaraïÃgatasaætrÃïaæ bhÆtÃnÃæ cÃpyahiæsanam / bahirvedi ca yaddÃnaæ dattamityabhidhÅyate // 'tatrÃpi / candraloke 'pÅtyartha÷ / saæpatati gacchati asmÃllokÃdamuæ lokamaneneti saæpÃta÷ karma / yÃvatkarma bhoktavyaæ tÃvatsthitvà punarÃyÃntÅtyartha÷ / manu«yatvÃdÆrdhvaÇgate«u sukhasya tÃratamyamuktvà adhogate«utadÃha--## idÃnÅæ du÷khatadhetutadanu«ÂhÃyinÃæ tÃratamyaæ vadannadharmaphalaæ prapa¤cayati--## dvividhaæ karmaphalaæ mok«asya tadvaivalak«aïyaj¤ÃnÃya prapa¤citamupasaæharati--## asmitÃkÃmakrodhabhayÃnyÃdiÓabdÃrtha÷ / 'te taæ muktvà svargalokaæ viÓÃlam'ityÃdyà sm­ti÷ / këÂhopacayÃjjvÃlopacayadarÓanÃt, phalatÃratamyena sÃdhanatÃratamyÃnumÃnaæ nyÃya÷ / ÓrutimÃha-## mok«o na karmaphalaæ, karmaphalaviruddhÃtÅndriyatvaviÓokatvaÓarÅrÃdyabhogyatvÃdidharmavatvÃt, vyatirekeïa svargÃdivaditi nyÃyÃnugrÃhyÃæ ÓrutimÃha--## vÃvetyavadhÃraïe / tattvato videhaæ santamÃtmÃnaæ vai«ayike sukhadu÷khe naiva sp­Óata ityartha÷ / mok«aÓcedupÃsanÃrÆpadharmaphalaæ, tadeva priyamastÅti tanni«edhÃyoga ityÃha-## nanu priyaæ nÃma vai«ayikaæ sukhaæ tanni«idhyate, mok«astudharmaphalameva, karmaïÃæ vicitradÃnasÃmarthyÃditi ÓaÇkate--## Ãtmano dehÃsaÇgitvamaÓarÅratvaæ, tasyÃnÃditvÃnna karmasÃdhyatetyÃha--## aÓarÅraæ sthÆladehaÓÆnyaæ, dehe«vaneke«u anitye«u ekaæ nityamavasthitaæ, mahÃntaæ vyÃpinam / Ãpek«ikamahattvaæ vÃrayati--## tamÃtmÃnaæ j¤Ãtvà dhÅra÷ san Óokopalak«itaæ saæsÃraæ nÃnubhavatÅtyartha÷ / sÆk«madehÃbhÃve ÓrutimÃha--## prÃïamanaso÷ kriyÃj¤ÃnaÓaktyorni«edhÃt, tadadhÅnÃnÃæ karmaj¤ÃnendriyÃïÃæ ni«edho hi yata÷, ata÷ Óuddha ityartha÷ / dehadvayÃbhÃve Óruti÷--'asaÇgo hi'iti / nirdehÃtmasvarÆpamok«asyÃnÃdibhÃvatve siddhe phalitamÃha--## nityatve 'pi pariïÃmitayà dharmakÃryatvaæ mok«asyetyÃÓaÇkya nityaæ dvedhà vibhajate--## nityavastumadhya ityartha÷ / pariïÃmi ca tannityaæ ceti pariïÃminityam / Ãtmà tu kÆÂasthanitya iti na karmasÃdhya ityÃha--## pariïÃmino nityatvaæ pratyabhij¤Ãkalpitaæ mithyaiva / kÆÂasthasya tu nÃÓakÃbhÃvÃnnityatvaæ pÃramÃrthikam / kÆÂasthatvasidhyarthaæ parispandÃbhÃvamÃha-#<-vyomavaditi /># pariïÃmÃbhÃvamÃha--## phalÃnapek«itvÃnna phalÃrthÃpi kriyetyÃha--## t­ptiranapek«atvaæ, viÓokaæ sukhaæ và / niravayavatvÃnna kriyà / tasya bhÃnÃrthamapi na kriyÃ, svaya¤jyoti«ÂvÃt / ata÷ kÆÂasthatvÃnna karmasÃdhyo mok«a ityuktam / karmatatkÃryÃsaÇgitvÃcca tathetyÃha--## kÃlÃnavacchinnatvÃccetyÃha--## kÃlatrayaæ ca nopÃvartata iti yogyatayà saæbandhanÅyam / dharmÃdyanavacchede mÃnamÃha--## anyadityartha÷ / k­tÃtkÃryÃt, ak­tÃcca kÃraïÃt, bhÆtÃdbhavyÃcca, cakÃrÃdvartamÃnÃcca anyadyatpaÓyasi tadvadetyartha÷ / nanu uktÃ÷ Órutayo brahmaïa÷ kÆÂasthÃsaÇgitvaæ vadantu, mok«asya niyogaphalatvaæ kiæ na syÃditi, tatrÃha--## tatkaivalyaæ brahmaiva / karmaphalavilak«aïatvÃdityartha÷ / brahmÃbhedÃnmok«asya kÆÂasthÃtvaæ dharmÃdyasaÇgitvaæ ceti bhÃva÷ / yadvà tajjij¤Ãsyaæ tadbrahma ata÷ p­thagjij¤ÃsyatvÃddharmÃdyasp­«Âamityartha÷ / ata÷ ÓabdÃbhÃvapÃÂhe 'pyayamevÃrtha÷ / brahmaïo vidhisparÓo ÓÃstrap­thaktvaæ na syÃt, kÃryavilak«aïÃnadhigatavi«ayalÃbhÃt / nahi brahmÃtmaikyaæ bhedapramÃïe jÃgrati vidhiparavÃkyÃllabdhuæ Óakyam / na và tadvinà vidheranupapatti÷ / yo«idagnyaikyopÃstividhidarÓanÃditi bhÃva÷ / athavà mok«asya niyogÃsÃdhyatve phalitaæ sÆtrÃrthamÃha--## yadatra jij¤Ãsyaæ brahma tatsvatantrameva vedÃntairupadiÓyate / samanvayÃdityartha÷ / vivak«e daï¬aæ pÃtayati--## mok«e sÃdhyatvenÃnitye satÅtyartha÷ / ata iti / mukterniyogÃsÃdhyatvena niyojyÃlÃbhÃt / kartavyaniyogÃbhÃvÃdityartha÷ / pradÅpÃttamoniv­ttivajj¤ÃnÃdaj¤Ãnaniv­ttirÆpamok«asya d­«ÂaphalatvÃcca na niyogasÃdhyatvamityÃha--## yo brahmÃhamiti veda sa brahmaiva bhavati / paraæ kÃraïamavaraæ kÃryaæ tadrÆpe tadadhi«ÂhÃne tasmind­«Âe sati asya dra«ÂuranÃrabdhabhalÃni karmÃïi naÓyanti / brahmaïa÷ svarÆpamÃnandaæ vidvÃn nirbhayo bhavati, dvitÅyÃbhÃvÃt / abhayaæ brahma prÃpto 'si, aj¤ÃnahÃnÃt tajjÅvÃkhyaæ brahma gurÆpadeÓÃdÃtmÃnameva ahaæ brahmÃsmÅtyavet viditavat / tasmÃdvedanÃttadbrahma pÆrïamabhavat / paricchedabhrÃntihÃnÃdekatvam, ahaæ brahma ityanubhavatastatrÃnubhavakÃle mohaÓokau na sati ÓrutÅnÃmartha÷ / tÃsÃæ tÃtparyamÃha--## vidyÃtatphalayormadhya ityartha÷ / mok«asya vidhiphalatve svargÃdivatkÃlÃntarabhÃvitvaæ syÃt, tathà ca ÓrutibÃdha iti bhÃva÷ / itaÓcamok«o vaidho netyÃha--## tadbrahmaitatpratyagasmÅti paÓyan tasmÃjj¤ÃnÃt vÃmadevo munÅndra÷ Óuddhaæ brahma pratipede ha tatra j¤Ãne ti«Âhan d­«ÂavÃnÃtmamantrÃn svasya sarvÃtmatvaprakÃÓakÃn 'ahaæ manu÷'ityÃdÅndadarÓetyartha÷ / yadyapi sthitirgÃnakriyÃya lak«aïaæ, brahmadarÓanaæ tu brahmapratipattikriyÃyà heturiti vai«amyamasti tathÃpi 'lak«aïahetvo÷ kriyÃyÃ÷'iti sÆtreïa kriyÃæ prati lak«aïahetvorarthayorvartamÃnÃddhÃto÷ parasya laÂa÷ Óat­ÓÃnacÃvÃdeÓau bhavata iti vihitaÓat­pratyayasÃmarthyÃt ti«ÂhangÃyati ityukte tatkart­kaæ kÃryÃntaraæ madhye nabhÃtÅtyetÃvatà paÓyan pratipede ityasya d­«ÂÃntamÃha--## kiæ ca j¤ÃnÃdaj¤Ãnaniv­tti÷ ÓrÆyate / j¤Ãnasya vidheyatve karmatvÃdavidyÃnivartakatvaæ na yuktaæ, ato bodhakà eva vedÃntà na vidhÃyakà ityÃha--## bhÃradvÃjÃdaya÷ «a¬ ­«aya÷ pippalÃdaæ guruæ pÃdayo÷ praïamya Æcire--tvaæ khalvasmÃkaæ pità / yastvamavidyÃmahodadhe÷ paraæ punarÃv­ttiÓÆnyaæ pÃraæ brahma vidyÃplavenÃsmÃæstÃrayasi prÃpayasi / j¤ÃnenÃj¤Ãnaæ nÃÓayasÅti yavat / praÓnavÃkyamuktvà chÃndogyamÃha--#<Órutamiti /># atra 'tÃrayatu'ityantamupakramasthaæ, Óe«amupasaæhÃrasthamiti bheda÷ / Ãtmavicchokaæ taratÅti bhagavattulyebhyo mayà Órutameva hi na d­«Âaæ, so 'hamaj¤atvÃt he bhagava÷, ÓocÃmi, taæ Óocantaæ mÃæ bhagavÃneva j¤Ãnaplavena ÓokasÃgarasya paraæ pÃraæ prÃpayatviti nÃradenokta÷ sanatkumÃrastasmai tapasà dagdhakilbi«ÃyanÃradÃya tamasa÷ ÓokanidÃnÃj¤Ãnasya j¤Ãnena niv­ttirÆpaæ pÃraæ brahma darÓitavÃnityartha÷ / 'etadyo veda--so 'vidyÃgranthiæ vikirati'iti vÃkyamÃdiÓabdÃrtha÷ / evaæ Órutestatvapramà muktiheturna karmetyuktam / tatrÃk«apÃdagautamamunisaæmatimÃha--## gauro 'hamiti mithyÃj¤ÃnasyÃpÃye rÃgadve«amohÃdido«ÃïÃæ nÃÓa÷, do«ÃpÃyÃddharmÃdharmasvarÆpaprav­tterapÃya÷, prav­tyapÃyÃtpunardehaprÃptirÆpajanmÃpÃya÷, evaæ pÃÂhakrameïottarottarasya hetunÃÓÃnnÃÓe sati tasya prav­ttirÆpahetoranantarasya kÃryasya janmano 'pÃyÃdu÷khadhvaæsarÆpo 'ravargo bhavatÅtyartha÷ / nanu pÆrvasÆtre 'tatvaj¤ÃnÃnni÷ÓreyasÃdhigama÷'ityukte satÅtarapadÃrthabhinnÃtmatattvaj¤Ãnaæ kathaæ mok«aæ sÃdhayatÅtyÃkÃÇk«ÃyÃæ mithyÃj¤Ãnaniv­ttidvÃreïeti vaktumidaæ sÆtraæ prav­ttam / tathÃcca bhinnÃtmaj¤ÃnÃnmuktiæ vadatsÆtraæ saæmataæ cet paramatÃnuj¤Ã syÃdityata Ãha--## tattvaj¤ÃnÃnmuktirityaæÓe saæmatiruktà bhedaj¤Ãnaæ tu 'yatra hi dvaitamivabhavati'iti Órutyà bhrÃntitvÃt 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati'iti Órutyà anarthahetutvÃcca na muktiheturiti bhÃva÷ / nanu brahmÃtmaikatvavij¤Ãnamapi bhedaj¤Ãnavanna pramÃ, saæpadÃdirÆpatvena bhrÃntitvÃdityata Ãha-## / alpÃlambanatiraskÃreïotk­«ÂavastvabhedadhyÃnaæ saæpat, yathà mana÷svav­ttyÃnantyÃdanantaæ, tata utk­«Âà viÓvedevà apyanantà ityanantatvasÃmyÃt viÓvedevà eva mana iti sampattayÃnantaphalaprÃptirbhavati tathà cetanatvasÃmyÃjjÅve brahmÃbheda÷ saæpaditi na cetyartha÷ / Ãlambanasya prÃdhÃnyena dhyÃnaæ pratÅkopÃstiradhyÃsa÷ / yathà brahmad­«Âyà manasa Ãdityasya và / tathà ahaæ brahmeti j¤ÃnamadhyÃso netyÃha -## / ÃdeÓa upadeÓa÷ / kriyÃviÓe«o viÓi«Âakriyà tathà yogo nimittaæ yasya dhyÃnasya tattathà / yathà pralayakÃle vÃyuragnyÃdÅnsaæv­ïoti saæharatÅti saævarga÷, svÃpakÃle prÃïo vÃgÃdÅnsaæharatÅti saæhÃrakriyÃyogÃtsaævarga iti dhyÃnaæ chÃndogye vihitaæ, tathà v­ddhikriyÃyogÃjjÅvo brahmeti j¤Ãnamiti netyÃha-## / yathà patnyavek«itamÃjyaæ bhavati iti upÃæÓuyÃjÃdyaÇgasyÃjyasya saæskÃrakamavek«aïaæ vihitaæ tathà karmaïi kart­tvenÃÇgasyÃtmana÷ saæskÃrÃrthaæ brahmaj¤Ãnaæ netyÃha-## / pratij¤Ãcatu«Âaye hetumÃha-## upakramÃdiliÇgairbrahmÃtmaikatvavastuni pramitiheturya÷ samÃnÃdhikaraïavÃkyÃnÃæ padani«Âha÷ samanvayastÃtparyaæ niÓcitaæ tatpŬyeta / kiæ ca ekatvaj¤ÃnÃdÃj¤Ãnikah­dayasyÃnta÷karaïasya yo rÃgÃdigranthiÓcinmayastÃdÃtmyarÆpÃhaÇkÃragranthirvà naÓyatÅtyaj¤Ãnaniv­ttiphalavÃkyabÃdha÷ syÃt, sampadÃdij¤ÃnasyÃpramatvenÃj¤ÃnÃnivartakatvÃt / ki¤ca jÅvasya brahmatvasaæpadà kathaæ tadbhÃva÷ / pÆrvarÆpe sthite na«Âe vÃnyasyÃnyÃtmatÃyogÃt / tasmÃnna saæpadÃdirÆpamityartha÷ / saæpadÃdirÆpatvÃbhÃve phalitamÃha-## / pramÃtvÃnna k­tisÃdhyà kiæ tarhi nityaiva / na pramÃïasÃdhyetyartha÷ / uktarÅtyà siddhabrahmarÆpamok«asya kÃryasÃdhyatvaæ tajj¤Ãnasya niyogavi«ayatvaæ ca kalpayitumaÓakyaæ k­tyasÃdhyatvÃdityÃha-## / nanu brahma kÃryÃÇgaæ, kÃrakatvÃt patnyavek«aïakarmakÃrakÃjyavaditi cet, kiæ j¤Ãne brahmaïa÷ karmakÃrakatvaæ utopÃsanÃyÃm / nÃdya ityÃha-## / ÓÃbdaj¤Ãnaæ vidikriyÃÓabdÃrtha÷-viditaæ kÃryaæ aviditaæ kÃraïaæ tasmÃdadhi anyadityartha÷ / yenÃtmanà idaæ sarvaæ d­Óyaæ loko jÃnÃti taæ kena karaïena jÃnÅyÃt / tasmÃdavi«aya Ãtmetyartha÷ / na dvitÅya ityÃha-## / 'yanmanasà na manute'iti Órutyà loko manasà yadbrahma na jÃnÃtÅtyavi«ayatvamuktvà tadevÃvedyaæ brahma tvaæ viddhi / tattÆpÃdhiviÓi«Âaæ devatÃdikamityupÃsate janà nedaæ brahmetyartha÷ / brahmaïa÷ ÓÃbdabodhÃvi«ayatve pratij¤ÃhÃniriti ÓaÇkate-## / vedÃntajanyav­ttik­tÃvidyÃniv­ttiphalaÓÃlitayà ÓÃstrapramÃïakatvaæ v­ttivi«ayatve 'pi svaprakÃÓabrahmaïo v­ttyabhivyaktasphuraïÃvi«ayatvÃdaprameyatvamiti pariharati-## / paratvÃt phalatvÃdityartha÷ / niv­ttirÆpabrahmatÃtparyÃditi vÃrtha÷ / uktaæ viv­ïoti-## / cidvi«ayatvamidantvam / avi«ayatà anidantayà / ad­Óyatve ÓrutimÃha-## / yasya brahmÃmataæ caitanyavi«aya iti niÓcayastena samyagavagatam / yasya tvaj¤asya brahma caitanyavi«aya iti mataæ sa na veda / uktameva dÃr¬hyÃrthamanuvadati-## / avi«ayatayà brahma vijÃnatÃmavij¤Ãtamad­Óyamiti pak«a÷ / aj¤ÃnÃæ tu brahma vij¤Ãtaæ d­Óyamiti pak«a ityartha÷ / d­«Âerdra«ÂÃraæ cÃk«u«amanov­tte÷ sÃk«iïaæ, anayà d­Óyayà d­«Âyà na paÓyervij¤Ãterbuddhiv­tterniÓcayarÆpÃyÃ÷ sÃk«iïaæ tathà na vi«ayÅkuryÃdityÃha-## / nanvavidyÃdinivartakatvena ÓÃstrasya prÃmÃïye 'pi niv­tterÃgantukatvÃnmok«asyanityatvaæ syÃditi netyÃha-## / tattvaj¤ÃnÃdityartha÷ / dhvaæsasya nityatvÃdÃtmarÆpatvÃcca nÃnityatvaprasaÇga ityartha÷ / utpattivikÃrÃptisaæskÃrarÆpaæ caturvidhameva kriyÃphalaæ tadbhinnatvÃnmok«asya nopÃsanÃsÃdhyatvamityÃha-##ityÃdinÃ##ityantena / tathà utpÃdyatvavat vikÃryatve cÃpek«ata iti yuktamityanvaya÷ / dÆ«ayati-## / sthitasyÃvasthÃntaraæ vikÃra÷ / nanvanityatvanirÃsÃya kriyayà sthitasyaiva brahmaïo grÃmavadÃptirastu, netyÃha-## / brahma jÅvÃbhinnaæ na và / ubhayathÃpyÃptatvÃnna kriyÃpek«etyÃha-## / yathà vrÅhÅïÃæ saæskÃryatvena prok«aïÃpek«Ã tathà mok«asya netyÃha-## / guïÃdhÃnaæ vrÅhÅ«u prok«aïÃdinÃ, k«ÃlanÃdinà vastrÃdau malÃpanaya÷ / ÓaÇkate-## / brahmÃtmasvarÆpa eva mok«o 'nÃdyavidyÃmalÃk­ta upÃsanayà male na«Âe 'bhivyajyata ityatra d­«ÂÃnta÷-## / saæskÃro malanÃÓa÷ / kiyÃtmani mala÷ satya÷ kalpito và / dvitÅye j¤ÃnÃdeva tannÃÓo na kriyayà / Ãdye kriyà kimÃtmani«Âà anyani«Âà và / nÃdya ityÃha-## / anupapattiæ sphuÂayati-## / kriyà hi svÃÓraye saæyogÃdivikÃramakurvatÅ na jÃyata ityartha÷ / tacca vÃkyabÃdhanam / na dvitÅya ityÃha-## / avi«ayatvÃt / kriyÃÓrayadravyÃsaæyogitvÃditi yÃvat / darpaïaæ tu sÃvayavaæ kriyÃÓraye«ÂakÃcÆrïÃdidravyasaæyogitvÃtsaæskriyata iti bhÃva÷ / anyakriyayÃnyo na saæskriyata ityatra vyabhicÃraæ ÓaÇkate-## Ãtmano mÆlÃvidyÃpratibimbitatvena g­hÅtasya naro 'hamiti bhrÃntyà dehatÃdÃtmyamÃpannasya kriyÃÓrayatvabhrÃntyà saæskÃryatvabhramÃnna vyabhicÃra ityÃha-## / aniÓcitabrahmasvarÆpa ityartha÷ / yatrÃtmani vi«aye Ãrogyabuddhirutpadyate tasya dehasaæhatasyaivÃrogyaphalamityanvaya÷ / nanu dehÃbhinnasya kathaæ saæskÃra÷, tasyÃmu«mikaphalabhokt­tvÃyogÃdityata Ãha-## / dehasaæhatenaivÃnta÷karaïapratibimbÃtmanà kartÃhamiti bhÃsamÃnena pratyayÃ÷ kÃmÃdayo manastÃdÃtmyÃdasya santÅti pratyayinà kriyÃphalaæ bhujyata ityartha÷ / manoviÓi«ÂasyÃmu«mikabhoktu÷ saæskÃro yukta iti bhÃva÷ / viÓi«Âasya bhokt­tvaæ na kevalasya sÃk«iïa ityatra mÃnamÃha-## / pramÃt­sÃk«iïormadhye sattvasaæsargamÃtreïa kalpitakart­tvÃdimÃn pramÃtà pippalaæ karmaphalaæ bhuÇkte, sa eva ÓodhitatvenÃnya÷ sÃk«itayà prakÃÓata ityartha÷ / Ãtmà deha÷ / dehÃdiyuktaæ pramÃtrÃtmÃnamityartha÷ / evaæ sopÃdhikasya ciddhÃtormithyÃsaæskÃryatvamuktvà nirupÃdhikasyÃsaæskÃryatve mÃnamÃha-## / sarvabhÆte«vadvitÅya eko deva÷ svaprakÃÓa÷ / tathÃpi mÃyÃv­tatvÃnna prakÃÓata ityÃha-## / nanu jÅvenÃsaæbandhÃdbhinnatvÃdvà devasyÃbhÃnaæ na tu mÃyÃgÆhanÃditi, netyÃha-sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmeti / devasya vibhutvÃtsarvaprÃïipratyaktvÃccÃvaraïÃdevÃbhÃnamityartha÷ / pratyaktve kart­tvaæ syÃditi cenna, karmÃdhyak«a÷ / kriyÃsÃk«Åtyartha÷ / tarhi sÃk«yamastÅti dvaitÃpatti÷ / na sarvabhÆtÃnÃmadhi«ÂhÃnaæ bhÆtvà sÃk«Å bhavati / sÃk«yamadhi«ÂhÃne sÃk«iïi kalpitamiti bhÃva÷ / sÃk«iÓabdÃrthamÃha-## / boddh­tve sati akartà sÃk«Åti lokaprasiddham / cakÃro do«Ã bhÃvasamuccayÃrtha÷ / nirguïatvÃnnirde«atvÃcca guïo do«anÃÓo và saæskÃro notyartha÷ / 'sa÷'ityupakramÃcchrukrÃdiÓabdÃ÷ puæstvena vÃcyÃ÷ / sa eva Ãtmà pari sarvamagÃt vyÃpta÷, Óukro dÅptimÃn, akÃyo liÇgaÓÆnya÷, avraïo 'k«ata÷, asrÃvira÷ ÓirÃvidhura÷ anaÓvara iti và / ÃbhyÃæ padÃbhyÃæ sthÆladehaÓÆnyatvamuktam / Óuddho rÃgÃdimalaÓÆnyÃ÷ / apÃpaviddha÷ puïyapÃpÃbhyÃmasaæsp­«Âa ityartha÷ / ## / utpattyÃptivikÃrasaæskÃrebhyo 'nyatpa¤camaæ kriyÃphalaæ nÃsti, yanmok«asya kriyÃsÃdhyatve dvÃraæ bhavedityartha÷ / nanu mok«asyÃsÃdhyatve ÓÃstrÃrambho v­thà / na / j¤ÃnÃrthatvÃdityÃha-## dvÃrÃbhÃvÃdityartha÷ / vyÃghÃtaæ ÓaÇkate-## / tathà ca mok«e kriyÃnupraveÓo nÃstÅti vyÃh­tamiti bhÃva÷ / mÃnasamapi j¤Ãnaæ-na vidhiyogyà kriyÃ, vastutannatvÃt, k­tyasÃdhyatvÃccetyÃha-## / vailak«aïyaæ prapa¤cayati-## / yatra vi«aye tadanapek«ayaiva yà codyate tatra sà hi kriyeti yojanà / vi«ayavastvanapek«Ã, k­tisÃdhyà ca kriyetyatra d­«ÂÃntamÃha-## / g­hÅtamadhvaryuïeti Óe«a÷ / va«aÂkari«yanhotÃ, sandhyÃæ devatÃmiti caivamÃdhivÃkye«u yathà yÃd­ÓÅ dhyÃnakriyà vastvÃnapek«Ã, puntantrà ca codyate tÃd­ÓÅ kriyetyartha÷ / dhyÃnamapi mÃnasatvÃjj¤Ãnavanna kriyetyatra Ãha-## tathÃpi kriyaiveti Óe«a÷ / k­tyasÃdhyatvamupÃdhiriti bhÃva÷ / dhyÃnakriyamuktvà tato vailak«aïyaæ j¤Ãnasya sphuÂayati-## ata÷ pramÃtvÃnna codanÃtantraæ na vidhervi«aya÷ / puru«a÷ k­tidvÃrà tantraæ heturyasya tatpuru«atantraæ, tasmÃdvastvavyabhicÃrÃdapuntantratvÃcca dhyÃnÃjj¤Ãnasya mahÃnbheda ityartha÷ / bhedameva d­«ÂÃntÃntareïÃha-## / abhedasattve 'pi vidhito dhyÃnaæ kartuæ Óakyaæ, na j¤Ãnamityartha÷ / nanu pratyak«aj¤Ãnasya vi«ayajanyatayà tattantratve 'pi ÓÃbdabodhasya tadabhÃvÃdvidheyakriyÃtvamiti netyÃha-## / ÓabdÃnumÃnÃdyarthe«vapi j¤ÃnamavidheyakriyÃtvena j¤Ãtavyam / tatrÃpi mÃnÃdeva j¤Ãnasya prÃptervidhyayogÃdityartha÷ / ## / loke j¤ÃnasyÃvidheyatve satÅtyartha÷ / yathÃbhÆtatvamabÃdhitatvam / nanu 'ÃtmÃnaæ paÓyeta' 'brahma tvaæ viddhi' 'Ãtmà dra«Âavya÷'iti vij¤Ãne liÇloÂtavyapratyayà vidhÃyatÃ÷ ÓrÆyante, ato j¤Ãnaæ vidheyamityata Ãha-## / tasmin j¤ÃnarÆpavi«aye vidhaya÷ puru«aæ pravartayitumaÓaktà bhavanti / aniyojyaæ k­tyasÃdhyaæ niyojyaÓÆnyaæ và j¤Ãnaæ tadvi«ayakatvÃdityartha÷ / mamÃyaæ niyoga iti boddhà niyojyo vi«ayaÓca vidhernÃstÅti bhÃva÷ / tarhi j¤eyaæ brahma vidhÅyatÃæ, netyÃha-## vastusvarÆpo vi«ayastattvÃt / brahmaïo niratiÓayasyÃdhyatvÃnna vidheyatvamityartha÷ / udÃsÅnavastuvi«ayakatvÃcca j¤Ãnaæ na vidheyaæ, prav­tyÃdiphalÃbhÃvÃdityartha÷ / vidhipadÃnÃæ gatiæ p­cchati--## vidhicchÃyÃni prasiddhayÃgÃdividhitulyÃnÅtyartha÷ / vidhipratyayairÃtmaj¤Ãnaæ paramapuru«ÃrthasÃdhanamiti stÆyate / stutyà Ãtyantike«ÂahetutvabhrÃntyà yà vi«aye«u prav­ttirÃtmaÓravaïÃdipratibandhikà tanniv­ttiphalÃni vidhipadÃnÅtyÃha--## viv­ïoti--## tatravi«aye«u / saæghÃtasya yà prav­tti÷ tadgocarÃcchabdÃderityartha÷ / srotaÓcittav­ttipravÃha÷ / prav­ttayanti j¤ÃnasÃdhanaÓravaïÃdÃviti Óe«a÷ / ÓravaïasvarÆpamÃha--## anve«aïaæ j¤Ãnam / yadidaæ jagattatsarvamÃtmaivetyanÃtmabodhenÃtmà bodhyate / advitÅyÃd­ÓyÃtmabodhe vidhistapasvÅ dvaitavanopajÅvana÷ kva stÃsyatÅti bhÃva÷ / Ãtmaj¤Ãnina÷ kartavyÃbhÃve mÃnamÃha--## ayaæ svayaæ paramÃnanda÷ paramÃtmÃhamasmi iti yadi kaÓcitpuru«a ÃtmÃnaæ jÃnÅyÃttadà kiæ phalamicchan, kasya và bhoktu÷ pritaye, ÓarÅraæ tapyamÃnamanusaæjvaret tapyeta / bhakt­bhogyadvaitÃbhÃvÃtk­tak­tya ÃtmavidityabhiprÃya÷ / j¤ÃnadaurlabhyÃrthaÓcecchabda÷ / etadguhyatamaæ tattvam / v­ttikÃramatanirÃsamupasaæharati--## prÃbhÃkaroktamupanyasyat i--## kartÃtmà lokasiddhatvÃnna vedÃntÃrtha÷ / tadanyadbrahma nÃstyeva, vedasya kÃryaparatvena manÃbhavÃdityartha÷ / mÃnÃbhÃve 'siddha ityÃha--## aj¤Ãtasya phalasvarÆpasyÃtmana upani«adekavedyasyÃkÃryaÓe«atvÃt k­tsnavedasya kÃryaparatvamaprasiddham / na ca prav­ttiniv­ttiliÇgÃbhyÃæ Órotustadhetuæ kÃryabodhamanumÃya vakt­vÃkyasya kÃryaparatvaæ niÓcitya vÃkyasthapadÃnÃæ kÃryÃnvite ÓaktigrahÃnna siddhasyÃpadÃrthasya vÃkyÃrthatvamiti vÃcyam, putraste jÃta iti vÃkyaÓrotu÷ piturhar«aliÇgene«Âaæ putrajanmÃnumÃya putrÃdipadÃnÃæ siddhe saægatigrahÃt, kÃryÃnvitÃpek«ayÃnvitÃrthe ÓaktirityaÇgÅkÃre lÃghavÃt, siddhasyÃpi vÃkyÃrthatvÃdityalam / ki¤ca brahmaïo nÃstÅtvÃdeva k­tsnavedasya kÃryaparatvaæ uta vedÃnte«u tasyÃbhÃnÃt, atha và kÃryaÓe«atvÃt, kiæ và lokasiddhatvÃdÃhosvit mÃnÃntaravirodhÃt / tatrÃdyaæ pak«atrayaæ nirÃca«Âe--## ananyaÓe«atvÃrthaæ 'asaæsÃrÅ'ityÃdi viÓe«aïam / nÃstÅtvÃbhÃve hetuæ vedÃntamÃnasiddhatvamuktvà hetvantaramÃtmatvamÃha--## itiridamarthe / idaæ na idaæ na iti sarvad­Óyani«edhena ya Ãtmà upadi«Âa÷ sa e«a ityartha÷ / caturthaæ ÓaÇkate--## Ãtmano 'haÇkÃrÃdisÃk«itvenÃhandhÅvi«ayatvasya nirastatvÃnna lokasiddhatetyÃha--## yaæ tÅrthakÃrà api na jÃnanti tasyÃlaikikatvaæ kimu vÃcyamityÃha--## samastÃratamyavarjita÷ / tattanmate ÃtmÃnadhigatidyotakÃni viÓe«aïÃni / pa¤camaæ nirasyati--## kenacidvÃdinà pramÃïena yuktyà vetyartha÷ / agamyÃtvÃnna mÃnÃntaravirodha iti bhÃva÷ / sÃk«ÅkarmÃÇgaæ cotanatvÃt, kart­vaditi, tatrÃha--## aj¤ÃtasÃk«iïo 'nupayogÃjj¤Ãtasya vyÃghÃtakatvÃnna karmaÓe«atvamityartha÷ / sÃk«iïa÷ sarvaÓe«itvÃdaheyÃnudeyatvÃcca na karmaÓe«atvamityÃha--#<ÃtmatvÃditi /># anityatvenÃtmano heyatvamÃÓaÇkyÃha--## pariïÃmitvena heyatÃæ nirÃca«Âe--## upÃdeyatvaæ nirÃca«Âe---## nirvikÃritvÃdityartha÷ / upÃdeyatvaæ hi sÃdhyasya na tvÃtmana÷ / nityasiddhatvÃdityartha÷ / paraprÃptyarthaæ Ãtmà heyà ityata Ãha-## këÂhà sarvasyÃvadhi÷ / evamÃtmano 'nanyaÓe«atvÃt, abÃdhyatvÃt, apÆrvatvÃt, vedÃnte«u sphuÂabhÃnÃcca / vedÃntaikavedyatvamuktam / tatra ÓrutimÃha--## taæ sakÃraïasÆtrasyÃdhi«ÂhÃnaæ puru«aæ pÆrïaæ he ÓÃkalya, tvà tvÃæ p­cchÃmÅtyartha÷ / ## uktaliÇgai÷ Órutyà ca vedÃntÃnÃmÃtmavastuparatvaniÓcayÃdityartha÷ / pÆrvoktamanuvadati--## vedasya nairarthakye ÓaÇkite tasyÃrthavattÃparamidaæ bhëyam--## tatra 'phalavadarthÃvabodhanam'iti vaktavye dharmavicÃraprakramÃt 'karmÃvabodhanaæ'ityuktaæ naitÃvatà vedÃntÃnÃæ brahmaparatvanirÃsa÷ / ata eva 'anupalabdher'the tatpramÃïam'iti sÆtrakÃro dharmasya phalavadaj¤Ãtatvenaiva vedÃrthatÃæ darÓayati taccÃvaÓi«Âaæ brahmaïa iti na v­ddhavÃkyairvirodha ityÃha-## ni«edhaÓÃstrasyÃpi niv­ttikÃryaparatvamasti, tatsÆtrabhëyavÃkyajÃtaæ karmakÃï¬asya kÃryaparatvÃbhiprÃyamityartha÷ / vastutastu liÇarthe karmakÃï¬asya tÃtparyaæ, liÇarthaÓca, loke pravartakaj¤Ãnagocaratvena kÊptaæ yÃgÃdikriyÃgatami«ÂasÃdhanatvameva na kriyÃto 'tiriktaæ kÃryaæ tasya kÆrmalomavadaprasiddhatvÃditi tasyÃpi parÃbhimatakÃryavilak«aïe siddhe prÃmÃïyaæ kimuda j¤ÃnakÃï¬asyeti mantavyam / kiæ ca vedÃntÃ÷ siddhavastuparÃ÷,phalavadbhÆtaÓabdatvÃt, dadhyÃdi ÓabdavadityÃha--## kimakrÅyÃrthakaÓabdÃnÃmÃnarthakyamabhidheyÃbhÃva÷, phalÃbhÃvo và / Ãdya Ãha--#<ÃmnÃyasyeti /># iti nyÃyena etadabhidheyarÃhityaæ niyamenÃÇgÅkurvatÃæ 'somena yajeta' 'dadhnà juhoti'ityÃdi vÃkye«u dadhisomÃdiÓabdÃnÃmarthaÓÆnyatvaæ syÃdityartha÷ / nanu kenoktamabhidheyarÃhityamityÃÓaÇkyÃha--## kÃryÃtirekeïa bhavyÃrthatvena kÃryaÓe«atvena dadhyÃdiÓabdo bhÆtaæ vakti cet, tarhi satyÃdiÓadabda÷ kÆÂasthaæ na vaktÅtyatra ko hetu÷, kiæ kÆÂasthasyÃkriyatvÃdutÃkriyÃÓe«atvÃdveti praÓna÷ / nanu dadhyÃde÷ kÃryÃnvayitvena kÃryatvÃdupadeÓa÷, na kÆÂasthasyÃkÃryatvÃdityÃdyamÃÓaÇkya nirasyati--## dadhyÃde÷ kÃryatve kÃryaÓe«atvahÃni÷ / ato bhÆtasya kÃryÃdbhinnasya dadhyÃde÷ ÓabdÃrthatvaæ labdhamiti bhÃva÷ / dvitÅyaæÓaÇkate--## kÃryaÓe«apara÷ kÆÂasthasya tvakÃryaÓe«atvÃnnopadeÓava iti bhÃva÷ / bhÆtasya kÃryaÓe«atvaæ ÓabdÃrthatvÃya phalÃya vÃ, nÃdya ityÃha--## dadhyÃde÷ kÃryaÓe«atve satyapi Óabdena vastumÃtramevopadi«Âaæ na kÃryÃnvayÅ ÓabdÃrtha÷ / anvitÃrthamÃtre ÓabdÃnÃæ Óaktirityartha÷ / dvitÅyamaÇgÅkaroti--## tasya bhÆtaviÓe«asya dadhyÃde÷ kriyÃÓe«atvaæ phalamuddiÓyÃÇgÅkriyata ityartha÷ / natu brahmaïa iti tuÓabdÃrtha÷ / nanu bhÆtasya kÃryaÓe«atvÃÇgÅkÃre svÃtantryeïa kathaæ ÓabdÃrthateti, tatrÃha--## phalÃrthaæ Óe«atvÃÇgÅkÃramÃtreïa ÓabdÃrthatvabhaÇge nÃsti Óe«atvasya ÓabdÃrthatÃyÃmapraveÓÃdityartha÷ / Ãnarthakyaæ phalÃbhÃva iti pak«aæ ÓaÇkate--## yadyapi dadhyÃdi svato ni«phalamapi kriyÃdvÃrà saphalatvÃdupadi«Âaæ tathÃpi kÆÂasthabrahmavÃdina÷ kriyÃdvÃrÃbhÃvÃt tena d­«ÂÃntena ki phalaæ syÃdityartha÷ / bhÆtasya sÃphalye kriyaiva dvÃramiti na niyama÷, rajjvÃ÷j¤ÃnamÃtreïa sÃphalyadarÓanÃdityÃha--## tathaiva / dadhyÃdivadevetyartha÷ / dadhyÃde÷ kriyÃdvÃrà sÃphalyaæ brahmaïastu svata iti viÓe«e satyapi vedÃntÃnÃæ saphalabhÆtÃrthakatvamÃtreïa dadhyÃdyupadeÓasÃmyamityanavadyam / idÃniæ vedÃntÃnÃæ ni«edhavÃkyavatsiddhÃrthaparatvamityÃha--## na¤a÷ prak­tyarthena saæbandhÃt hananÃbhÃvo na¤artha÷, i«ÂasÃdhanatvaæ tadipratyayÃrtha÷, i«ÂaÓcÃtra narakadu÷khÃbhÃva÷, tatparipÃlako hananÃbhÃvà iti ni«edhavÃkyÃrtha÷ / hananÃbhÃvo du÷khÃbhÃvaheturityuktÃvarthÃddhananasya du÷khasÃdhanatvadhiyà puru«o nivartate / nÃtra niyoga÷ kaÓciditi, tasya kriyÃtatsÃdhanadadhyÃdivi«ayatvÃt / na ca hananÃbhÃvarÆpà na¤vÃcyà niv­tti÷ kriyÃ, abhÃvatvÃt / nÃpi kriyÃsÃdhanam / abhÃvasya bhÃvÃrthÃhetutvÃdbhÃvÃrthÃsattvÃccetyartha÷ / ato ni«edhaÓÃstrasya siddhÃrthe prÃmÃïyamiti bhÃva÷ / vipak«e daï¬amÃha--## nanu svabhÃvato rÃgata÷ prÃptena hantyarthenÃnurÃgeïa na¤saæbandhena hetunà hananavirodhinÅ saækalpakrÅyà bodhyate, sà ca na¤artharÆpà tatraprÃptatvÃdvidhÅyate, ahananaæ kuryÃditi / tathà ca kÃryÃrthakamidaæ vÃkyamityÃÓaÇkya ni«edhati-## audÃsÅnyaæ puru«asya svarÆpaæ tacca hananakriyÃniv­ttyupalak«itaæ niv­ttyaudÃsÅnyaæ hananÃbhÃva iti yÃvat / tadvyatirekeïa na¤a÷ kriyÃrthatvaæ kalpayituæ na ca Óakyamiti yojanà / mukhyÃrthasyÃbhÃvasya na¤arthatvasaæbhave tadvirodhikriyÃlak«aïÃyà anyÃyyatvÃt ni«edhavÃkyasyÃpi kÃryÃrthakatve vidhini«ekabhedaviplavÃpatteÓceti bhÃva÷ / nanu tadabhÃvavattadanyatadviruddhayorapi na¤a÷ Óakti÷ kiæ na syÃt, abrÃhmaïa÷ adharma iti prayogadarÓanÃditi cenna, anekÃrthatvasyÃnyÃyyatvÃdityÃha-## gavÃdiÓabdÃnÃæ tu agatyà nÃnÃrthakatvaæ, svarge«uvÃgvajrÃdÅnÃæ ÓakyapaÓusaæbandhÃbhÃvena lak«aïÃnavatÃrÃt / anyaviruddhayostu lak«yatvaæ yuktam, ÓakyasaæbandhÃt / brÃhmaïÃdanyasmin k«atriyÃdau, dharmaviruddhe và pÃpe brahmaïÃdyabhÃvasya na¤Óakyasya saæbandhÃt / prak­te ca ÃkhyÃtayogÃnna¤ prasajyaprati«edhaka eva na paryudÃsalak«aka÷ iti mantavyam / yadvà na¤a÷ prak­tyà na saæbandha÷ prak­te÷ pratyayÃrtho 'saparjanatvÃt, pradhÃnasaæbandhÃccÃpradhÃnÃnÃæ kintu prak­tyarthani«Âhena pratyayÃrthene«ÂasÃdhanatvena saæbandho na¤a÷, i«Âaæ ca svÃpek«ayà balavadani«ÂÃnanubandhi yattadeva na tÃtkÃlikasukhamÃtraæ, vi«asaæyuktÃnnabhogasyÃpi i«ÂatvÃpatte÷ / tathà ca na 'hantavya÷'hananaæ balavadani«ÂÃsÃdhanatve sati i«ÂasÃdhanaæ na bhavatÅtyartha÷ / atra ca 'hantavya÷'iti hanane viÓi«Âe«ÂasÃdhanatvaæ bhrÃntiprÃptamanÆdya netyabhÃvabodhane balavadani«ÂasÃdhanaæ hananamiti buddhirbhavati, hanane tÃtkÃlike«ÂasÃdhanatvarÆpaviÓe«yasatvena viÓi«ÂÃbhÃvÃbuddherviÓe«aïÃbhÃvaparyavasÃnÃt / viÓe«aïaæ balavadani«ÂÃsÃdhanatvamiti tadabhÃvo balavadani«ÂasÃdhanatvaæ na¤arthaæ iti paryavasannam / tadbuddhiraudÃsÅnyaparipÃliketyÃha-## co 'pyartha÷ pak«ÃntaradyotÅ / prak­tyarthÃbhÃvabuddhivatpratyayÃrthÃbhÃvabuddhirapÅtyartha÷ / buddhe÷ k«aïikatvÃttadabhÃve satyaudÃsÅnyÃtpracyutirÆpà hananÃdau prav­tti÷ syÃditi, atrÃha-## yathÃgnirindanaæ dagdhvà ÓyÃmyati evaæ sà na¤arthÃbhÃvabuddhi÷ hananÃdÃvi«ÂasÃdhanatvabhrÃntimÆlaæ rÃgendhanaæ dagdhvaiva ÓÃmyatÅtyak«arÃrtha÷ / rÃganÃÓe k­te pracyutiriti bhÃva÷ / yadvà rÃgata÷ prÃptà sà kriyà rÃganÃÓe svayameva ÓÃmyatÅtyartha÷ / parapak«e tu hananavirodhikriyà kÃryetyukte 'pi hananasye«ÂasÃdhanatvabhrÃntyanirÃsÃt pracyutirdurvÃrà / tasmÃttadabhÃva eva na¤artha ityupasaæharati--## bhÃvÃrthÃbhÃvena tadvi«ayakak­tyabhÃvÃt kÃryÃbhÃvastacchabdÃrtha÷ / yadvetyuktapak«e niv­ttyupalak«itamaudÃsÅnyaæ yasmÃdviÓi«ÂÃbhÃvÃyattameveti vyÃkhyeyam / svata÷siddhasyaudÃsÅnyasya na¤arthasÃdhyatvopapÃdanÃrthaæ niv­ttyupalak«itatvamiti dhyeyam / 'tasya baÂorvratam'ityanu«ÂheyakriyÃvÃcivrataÓabdena kÃryamupakramya 'nek«etodyantamÃdityam'iti prajÃpativratamuktam / ata upakramabalÃttatra na¤a Åk«aïavirodhisaækalpakriyÃlak«aïÃÇgÅk­tà / evamagaurasurà adharma ityÃdau nÃmadhÃtvarthayuktasya na¤a÷ prati«edhavÃcitvÃyogÃt anyaviruddhalak«akatvam / etebhya÷ prajÃpativratÃdibhyo 'nyatrÃbhÃvameva na¤arthaæ manyÃmaha ityartha÷ / du÷khÃbhÃvaphalake na¤arthe siddhe ni«edhaÓÃstramÃnatvavadvedÃntÃnÃæ brahmaïi mÃnatvamiti bhÃva÷ / tarhyakriyÃrthÃnÃmÃnarthakyamiti sÆtraæ kiævi«ayamiti, tatrÃha-## vedÃntÃnÃæ svÃrthe phalavatvÃdvyarthakathÃvi«ayaæ tadityartha÷ / yadapÅtyÃdi spa«ÂÃrtham / Óravaïaj¤ÃnamÃtrÃtsaæsÃrÃniv­ttÃvapi sÃk«ÃtkÃrÃjjÅvata eva muktirdurapahnayeti sad­«ÂÃntamÃha-## brahmÃhamiti sÃk«ÅtkÃravirodhÃdityartha÷ / tattvavido jÅvanmuktau mÃnamÃha-## jÅvato 'ÓarÅratvaæ viruddhamiti ÓaÇkate-#<ÓarÅra iti /># Ãtmano dehasaæbandhasya bhrÃntiprayuktatvÃttatvadhiyà tannÃÓarÆpamaÓarÅratvaæ jÅvato yuktamityÃha-## asaÇgÃtmarÆpaæ tvaÓarÅratvaæ tatvadhiyà jÅvato vyajyata ityÃha-## dehÃtmano÷ saæbandha÷ satya iti ÓaÇkate-## tannÃÓÃrthaæ kÃryÃpek«eti bhÃva÷ / Ãtmana÷ ÓarÅrasaæbandhe jÃte dharmÃdharmotpatti÷, tasyÃæ satyÃæ saæbandhajanmetyanyonyÃÓrayÃdekasyÃsiddhyà dvitÅyasyÃpyasiddhi÷ syÃditi pariharati-## nanvetaddehajanyadharmÃdharmakarmaïa etadehasaæbandhahetutve syÃdanyonyÃÓraya÷ / pÆrvadehakarmaïa etaddehasaæbandhotpatti÷, pÆrvadehaÓca tatpÆrvadehak­takarmaïa iti bÅjÃÇkuravadanÃditvÃnnÃyaæ do«a ityata Ãha-## aprÃmÃïikÅtyartha÷ / na hi bÅjÃÇkura÷ tato bÅjÃntaraæ ca yathà pratyak«eïa d­Óyate tadvadÃtmano dehasaæbandha÷ pÆrvakarmak­ta÷ pratyak«a÷ / nÃpyasti kaÓcidÃgama÷ / pratyuta 'asaÇgo hi'ityÃdiÓruti÷ sarvakart­tvaæ vÃrayatÅti bhÃva÷ / tatra yuktimÃha-## kÆÂasthasya k­tyayogÃnna kart­tvamityartha÷ / svato ni«kriyasyÃpi kÃrakasaænidhinà kart­tvamiti ÓaÇkÃæ d­«ÂÃntavai«amyeïa nirasyati-## rÃjÃdÅnÃæ svakrÅtabh­tya kart­tvaæ yuktaæ nÃtmana ityartha÷ / dehakarmaïoravidyÃbhÆmau bÅjÃÇkuravadÃvartamÃnayorÃtmanà saæbandho bhrÃntik­ta evetyÃha-## nanu 'yajeta'iti vidhyanupapasyÃtmana÷ kart­tvame«Âavyamiti, tatrÃha-## bhrÃntik­tena dehÃdisaæbandhena yÃgÃdikart­tvamÃbrahmabodhÃdvyÃkhyÃtamityartha÷ / ## prÃbhÃkarà ityartha÷ / bhrÃntyabhÃvÃddehasaæbandÃdikaæ satyamiti bhÃva÷ / bhedaj¤ÃnÃbhÃvÃnna gauïa ityÃha-## prasiddho j¤Ãto vastunorbhedo yena tasya gauïamukhyaj¤ÃnÃÓrayatva prasiddherityartha÷ / yasya tasya puæso gauïau bhavatà ityanvaya÷ / ÓauryÃdiguïavi«ayÃvityartha÷ / ## bhedaj¤ÃnaÓÆnyasya puæsa ityartha÷ / #<ÓabdapratyayÃviti /># Óabda÷ ÓÃbdabodhaÓcetyartha÷ / saæÓayamÆlau tÃvudÃharati-## yadà saæÓayamÆlayorna gauïatvaæ tadà bhrÃntimÆlayo÷ kiæ vÃcyamityÃha-## ## atarkitÃd­«ÂÃdinÃæ saæskÃrodbodhe satÅtyartha÷ / nirupacÃreïa guïaj¤Ãnaæ vinetyartha÷ / ## dehÃtmavÃdinÃæ tu prametyabhimÃna iti bhÃva÷ / jÅvanmuktau pramÃïamÃha-## tattatra jÅvanmuktasya dehe / yathà d­«ÂÃnta÷ ahinirlvayanÅ sarpatvak vÃlmÅkÃdau pratyastà nik«iptà m­tà sarpeïa tyaktÃbhimÃnà vartate, evamevedaæ vidu«Ã tyaktÃbhimÃnaæ ÓarÅraæ ti«Âhati / atha tathà tvacà nirmuktasarpavadevÃyaæ dehastho 'ÓarÅra÷ vidu«o dehe sarpasya tvacÅvÃbhimÃnÃbhÃvÃdaÓarÅratvÃdam­ta÷ prÃïitÅti prÃïo jÅvannapi brahmaiva, kiæ tadbrahma teja÷ svaya¤jyotirÃnanda evetyartha÷ / vastuto 'cak«urapi bÃdhitacak«urÃdyaniv­tyà sacak«urivetyÃdi yojyam / ## brahmÃtmaj¤ÃnÃnmuktilÃbhÃtsiddhaæ vedÃntÃnÃæ prÃmÃïyaæ, hitaÓÃsanÃcchÃstratvaæ ca nirde«atayà sthitamityartha÷ / brahmaj¤ÃnamuddiÓya ÓravaïavanmanananididhyÃsanayorapyavÃntaravÃkyabhedena vidhyaÇgÅkÃrÃnna brahmaïo vidhiÓe«atvaæ uddeÓyaj¤Ãnalabhyatayà prÃdhÃnyÃdityÃha-## Óravaïaæ j¤ÃnakaraïavedÃntagocaratvÃtpradhÃnaæ, manananididhyÃsanayo÷ prameyagocaratvÃttadaÇgatvaæ, niyamÃd­«Âasya j¤Ãna upayoga÷ sarvÃpek«ÃnyÃyÃditi mantavyam / tarhi j¤Ãne vidhi÷ kimiti tyakta÷, tatrÃha-## yadi j¤Ãne vidhimaÇgÅk­tya vedÃnatairavagataæ brahma vidheyaj¤Ãne karmakÃrakatvena viniyujyeta tadà vidhiÓe«atvaæ syÃt / na tvavagatasya viniyuktatvamasti, prÃptÃvagatyà phalalÃbhe vidhyayogÃdityartha÷ / ##--vidhyasaæbhavÃt / ##-Óe«atvÃsaæbhavÃt / satyÃdivÃkyairlabdhaj¤ÃnenÃj¤Ãnaniv­ttirÆpaphalalÃbhe satÅtyartha÷ / sÆtraæ yojayati-## ## co 'vadhÃraïe / uktarÅtyà brahmaïa÷ svÃtantrye satyeva bhagavato vyÃsasya p­thakÓÃstrak­tiryuktÃ, dharmavilak«aïaprameyalÃbhÃt / vedÃntÃnÃæ kÃryaparatve tu prameyÃbhedÃnna yuktetyartha÷ / nanu mÃnasadharmavicÃrÃrthaæ p­thagÃrambha ityÃÓaÇkyÃha-#<ÃrabhyamÃïaæ ceti /># atha bÃhyasÃdhanadharmavicÃrÃnantaram / ato bÃhyadharmasya ÓuddhidvÃrà mÃnasopÃsanÃdharmahetutvÃtpariÓi«Âo mÃnasadharmo jij¤Ãsya iti sÆtraæ syÃditi / atra d­«ÂÃntamÃha-## t­tÅyÃdhyÃye ÓrutyÃdibhi÷Óe«aÓe«itvanirïayÃnantaraæ Óe«iïÃÓe«asya prayogasaæbhavÃt ka÷ kratuÓe«a÷ ko và puru«aÓe«a÷ iti vij¤Ãsyata ityartha÷ / ## natvÃrabdhaæ, tasmÃdavÃntaradharmÃrthamÃrambha ityayuktamiti bhÃva÷ / svamate sÆtrÃnuguïyamastÅtyaha-## jaimininà brahma na vicÃritamiti tajjij¤ÃsyatvasÆtraïaæ yuktamityaratha÷ / vedÃntÃrthaÓcedadvaitaæ tarhi dvaitasÃpek«avidhyÃdÅnÃæ kà gatirityÃÓaÇkya j¤ÃnÃtprÃgeva te«Ãæ prÃmÃïyaæ na paÓcÃdityÃha-## j¤Ãnasya prameyapramÃt­bÃdhakatvÃdityartha÷ / brahma na kÃryaÓe«a÷, tadbodhÃtprÃgeva sarvavyavahÃra ityatra brahmavidÃæ gÃthÃmudÃharati-## sadabÃdhitaæ brahma pÆrvamÃtmà vi«ayÃnÃdatta iti sarvasÃk«yahamityevaæbodhe jÃte sati putradehÃde÷ sattÃbÃdhanÃt mÃyÃmÃtratvaniÓyayÃt putradÃrÃdibhirahamiti svÅyadu÷khasukhabhÃvatvaguïayogÃdgauïÃtmÃbhimÃnasya naro 'haæ kartà mƬha iti mithyÃtmÃbhimÃnasya ca sarvavyavahÃrahetorasatve kÃryaæ vidhini«edhÃdivyavahÃra÷ kathaæ bhavet hetvabhÃvÃnna katha¤cidbhavedityartha÷ / nanvahaæ brahmeti bodho bÃdhita÷, ahamarthasya pramÃtu÷ brahmatvÃyoghÃdityÃÓaÇkyà pramÃt­tvasyÃj¤ÃnavilasitÃnta÷karaïatÃdÃtmyak­tatvÃnna bÃdha ityaha-## 'ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyurviÓoka÷ so 'nve«Âavya'iti Órute÷ j¤ÃtavyaparamÃtmavij¤ÃnÃtprÃgevÃj¤ÃnÃcciddhÃtorÃtmÃna÷ pramÃt­tvaæ pramÃtaiva j¤Ãta÷ san pÃpmarÃgadve«amaraïavivarjita÷ paramÃtmà syÃdityartha÷ / pramÃt­tvasya kalpitatve tadÃÓritÃnÃæ pramÃïÃnÃæ prÃmÃïya kathamityata Ãha-## dehÃtmatvapratyaya÷ kalpito bhramo 'pi vyavahÃrÃÇgatayà mÃnatvene«yate vaidikai÷, tadvallaukikamadhyak«ÃdikamÃtmabodhÃvadhi vyavahÃrakÃle bÃdhÃbhÃvÃt vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyami«yatÃæ, vedÃntÃnÃæ tu kÃlatrayÃbÃdhyabodhitvÃt tatvÃvedakaæ prÃmÃïyamiti tu ÓabdÃrtha÷ / #<Ã'tmaniÓcayÃt /># ÃtmaniÓacayÃdityÃÇmaryÃdÃyÃm / pramÃt­tvasya kalpitatve 'pi vi«ayÃbÃdhÃt prÃmÃïyamitibhÃva÷ // rÃmanÃmnipare dhÃmni k­tsnÃmnÃyasamanvaya÷ / kÃryatÃtparyabÃdhena sÃdhita÷ Óuddhabuddhaye //4// iti catusÆtrÅ samÃptà // END BsCom_1,1.4.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.5 5 Åk«atyadhikaraïam / sÆ. 5 - 11 evaæ tÃvadvedÃntavÃkyÃnÃæ brahmÃtmÃvagatiprayojanÃnÃæ brahmÃtmani tÃtparyeïa samanvitÃnÃmantareïÃpi kÃryÃnupraveÓaæ, brahmaïi paryavasÃnamuktam / brahma ca sarvaj¤aæ sarvaÓakti jagadutpattisthitinÃÓakÃraïamityuktam / sÃækhyÃdayastu parini«Âhitaæ vastu pramÃïÃntaragamyameveti manyamÃnÃ÷ pradhÃnÃdÅni kÃraïÃntarÃïyanumimÃnÃstatparatayaiva vedÃntavÃkyÃni yojayanti / sarve«veva vedÃntavÃkye«u s­«Âivi«aye«vanumÃnenaiva kÃryeïa kÃraïaæ lilak«ayi«itam / pradhÃnapuru«asaæyogà nityÃnumeyà iti sÃækhyà manyante / kÃïÃdÃstvetebhya eva vÃkyebhya ÅÓvaraæ nimittakÃraïamanumimate aïÆæÓca samavÃyikÃraïam / evamanye 'pi tÃrkikà vÃkyÃbhÃsayuktyÃbhÃsÃva«ÂambhÃ÷ pÆrvapak«avÃdina ihotti«Âante / tatra padavÃkyapramÃïaj¤enÃcÃryeïa vedÃntavÃkyÃnÃæ brahmÃvagatiparatvadarÓanÃya vÃkyÃbhÃsayuktÃbhÃsavipratipattaya÷ pÆrvapak«Åk­tya nirÃkriyante / tatra sÃækhyÃ÷ pradhÃnaæ triguïamacetanaæ jagata÷ kÃraïamiti manyamÃnà Ãhu÷- yÃni vedÃntavÃkyÃni sarvaj¤asya sarvaÓakterbrahmaïo jagatkÃraïatvaæ darÓayantÅtyavocastÃni pradhÃnakÃraïapak«e 'pi yojayituæ Óakyante / sarvaÓaktitvaæ tÃvatpradhÃnasyÃpi svavikÃravi«ayamupapadyate / evaæ sarvaj¤atvamapyupapadyate / katham / yattu j¤Ãnaæ manyase sa sattvadharma÷ , 'sattvÃtsaæjÃyate j¤Ãnam' (gÅ. 14.17) iti sm­te÷ / tena ca sattvadharmeïa j¤Ãnena kÃryakÃraïavanta÷ puru«Ã÷ sarvaj¤Ã yogina÷ prasiddhÃ÷ / sattvasya hi niratiÓayotkar«e sarvaj¤atvaæ prasiddham / na kevalasyÃkÃryakÃraïasya puru«opalabdhimÃtrasya sarvaj¤atvaæ ki¤cijj¤atvaæ và kalpayituæ Óakyam / triguïatvÃttu pradhÃnasya sarvaj¤ÃnakÃraïabhÆtaæ sattvaæ pradhÃnÃvasthÃyÃmapi vidyata iti pradhÃnasyÃcetanasyaiva sata÷ sarvaj¤atvamupacaryate / vedÃntavÃkye«vavaÓyaæ ca tvayÃpi sarvaj¤aæ brahmÃbhyupagacchatà sarvaj¤ÃnÃktimattvenaiva sarvaj¤atvamupagantavyam / nahi sarvavi«ayaæ j¤Ãnaæ kurvadeva brahma vartate / tathÃhi- j¤Ãnasya nityatve j¤ÃnakriyÃæ prati svÃtantryaæ brahmaïo hÅyeta / athÃnityaæ taditi j¤ÃnakriyÃyà uparametÃpi brahma, tadà sarvaj¤ÃnÃktimattvenaiva sarvaj¤atvamÃpatati / apica prÃgutpatte÷ sarvakÃrakÃÓÆnyaæ brahme«yate tvayà / naca j¤ÃnasÃdhanÃnÃæ ÓarÅrendriyÃdÅnÃmabhÃve j¤Ãnotpatti÷ kasyacidupapannà / apica pradhÃnasyanekÃtmakasya pariïÃmÃsaæbhavÃtkÃraïatvopapattirm­dÃdivat, nÃsaæhatasyaikÃtmakasya brahmaïa ityevaæ prÃptaæ idaæ sÆtramÃrabhyate- ---------------------- FN: kÃryasaæbandhaævinÃpi anumeyà iti / buddhau ya÷ pratibimba÷ sa tÃd­ÓabimbapÆrvaka÷ pratibimbatvÃt / darpaïe mukhÃbhÃsÃdityanumÃnam / vyÃkaraïamÅmÃæsÃnyÃyÃ÷ padavÃkyapramÃïÃni / vÃkyÃbhÃse«u yuktyÃbhÃse«u ca vipratipattirye«Ãæ te / j¤ÃnakriyÃæprati j¤ÃdhÃtvarthaæprati, svÃtantryaæ kart­tvam / Ãdipadena j¤eyaj¤ÃtrÃdisaægraha÷ / pradhÃnÃde÷ kÃraïatvaæ tarkapÃde yuktibhirnirasyati / brahmaïa÷ kÃraïatvaæ sm­tipÃde samarthyate / Åk«ater nÃÓabdam | BBs_1,1.5 | na sÃækhyaparikalpitamacetanaæ pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïaæ Óakyaæ vedÃnte«vÃÓrayitum / aÓabdaæ hi tat / kathamaÓabdatvaæ, Åk«ate÷- Åk«it­tvaÓravaïÃtkÃraïasya / katham / evaæhi ÓrÆyate- 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' / (chÃndo. 6.2.1) ityupakramya 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.3) iti / tatredaæÓabdavÃcyaæ nÃmarÆpavyÃk­taæ jagatprÃgutpatte÷ sadÃtmanÃvadhÃrya tasyaiva prak­tasya sacchabdavÃcyasyek«aïapÆrvakaæ teja÷prabh­te÷ sra«Â­tvaæ darÓayati / tathÃnyatra- 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt / nÃnyatki¤cana mi«at / sa Åk«ata lokÃnnu s­jà iti / sa imÃælokÃnas­jata' (aita. 1.1.1) itÅk«ÃpÆrvikÃmeva s­«ÂimÃca«Âe / Dvacicca «o¬a«akalaæ puru«aæ prastutyÃha- 'sa Åk«Ã¤cakre / sa prÃïamas­jata' (praÓna. 6.3) iti / Åk«ateriti ca dhÃtvarthanirdeÓo 'bhipreta÷, yajateritivat / na dhÃtunirdeÓa÷ / tena 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavidyasya j¤Ãnamayaæ tapa÷ / tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ na jÃyate' (muï¬a. 1.1.9) ityevamÃdÅnyapi sarvaj¤eÓvarakÃraïaparÃïi vÃkyÃnudÃhartavyÃni / yattÆktaæ sattvadharmeïa j¤Ãnena sarvaj¤aæ pradhÃnaæ bhavi«yatÅti, tannopapadyate / nahi pradhÃnÃvasthÃyÃæ guïasÃmyÃtsattvadharmo j¤Ãnaæ saæbhavati / nanÆktaæ sarvaj¤ÃnaÓaktimattvena sarvaj¤aæ bhavi«yatÅti / tadapi nopapadyate / yadi guïasÃmye sati sattvavyapÃÓrayÃæ j¤ÃnÃktimÃÓritya sarvaj¤aæ pradhÃnamucyeta kÃmaæ rajastamovyapÃÓrayÃmapi j¤ÃnapratibandhakaÓaktimÃÓritya ki¤cijj¤amucyeta / apica nÃsÃk«ikà sattvav­ttirjÃnÃtinÃbhidhÅyete / na cÃcetanasya pradhÃnasya sÃk«itvamasti / tasmÃdanupapannaæ pradhÃnasya sarvaj¤atvam / yoginÃæ tu cetanatvÃtsattvotkar«animittaæ sarvaj¤atvamupapannamityanudÃharaïam / atha puna÷ sÃk«inimittamÅk«it­tvaæ kalpyeta, yathÃgninimittamaya÷piï¬Ãderdagdh­tvam / tathÃsati yannimittamÅk«it­tvaæ pradhÃnasya tadeva sarvaj¤aæ mukhyaæ brahma jagata÷ kÃraïamiti yuktam / yatpunaruktaæ brahmaïo 'pi na mukhyaæ sarvaj¤atvamupapadyate, nityaj¤Ãnakriyatve j¤ÃnakriyÃæprati svÃtantryÃsaæbhavÃditi / atrocyate- idaæ tÃvadbhavÃnpra«Âavya÷, kathaæ nityaj¤Ãnakriyatve sarvaj¤atvahÃniriti / yasya hi sarvavi«ayÃvabhÃsanak«amaæ j¤Ãnaæ nityamasti so 'sarvaj¤a iti viprati«iddham / anityatve hi j¤Ãnasya kadÃcijjÃnÃti kadÃcinnajÃnÃtÅtyasarvaj¤atvamapi syÃt / nÃsau j¤Ãnanityatve do«o 'sti j¤Ãnanityatve j¤Ãnavi«aya÷ svÃtantryavyapadeÓo nopapadyata iti cenna, pratatau«ïyaprakÃÓe 'pi savitari dahati prakÃÓayatÅti svÃtantryavyapadeÓadarÓanÃt / nanu saviturdÃhyaprakÃÓasaæyoge sati dahati prakÃÓayatÅti vyapadeÓa÷ syÃt, natu brahmaïa÷ prÃgutpatterj¤Ãnakarmasaæyogo 'stÅti vi«amo d­«ÂÃnta÷ / na / asatyapi karmaïi savità prakÃÓata iti kart­tvavyapadeÓadarÓanÃt / evamasatyapi j¤Ãnakarmaïi brahmaïa÷ 'tadaik«ata' iti kart­tvavyapadeÓopapatterna vai«amyam / karmÃpek«ÃyÃæ tu brahmaïÅk«it­tvaÓrutaya÷ sutarÃmupapannÃ÷ / kiæ punastatkarma, yatprÃgutpatterÅÓvaraj¤Ãnasya vi«ayo bhavatÅti / tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅye nÃmarÆpe avyÃk­te vyÃcikÅr«ite iti brÆma÷ / yatprasÃdÃddhi yoginÃmapyatÅtÃnÃgatavi«ayaæ pratyak«aæ j¤Ãnamicchanti yogaÓÃstravida÷, kimu vaktavyaæ tasya nityasiddhasyeÓvarasya s­«Âisthitisaæh­tivi«ayaæ nityaj¤Ãnaæ bhavatÅti / yadapyuktaæ prÃgutpatterbrahmaïa÷ ÓarÅrÃdisaæbandhamantareïek«it­tvamanupapannamiti, na taccodyamavatarati, savit­prakÃÓavadbrahmaïo j¤ÃnasvarÆpanityatve j¤ÃnasÃdhanÃpek«Ãnupapatte÷ / apicÃvidyÃdimata÷ saæsÃriïa÷ ÓarÅrÃdyapek«Ã j¤Ãnotpatti÷ syÃnna j¤ÃnapratibandhakÃraïarahitasyeÓvarasya / mantrau cemÃvÅÓvarasya ÓarÅrÃdyanapek«atÃmanÃvaraïaj¤ÃnatÃæ ca darÓayata÷- 'na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate na tatsamaÓcÃbhyadhikaÓca d­Óyate / parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca' (ÓvetÃ. 6.8) iti / 'apÃïipÃdo javano grahÅtà paÓyatyacak«u÷ sa Ó­ïotyakarïa÷ / sa vetti vedyaæ na ca tasyÃsti vettà tamÃhuragryaæ puru«aæ mahÃntam' (ÓvetÃ. 3.19) iti ca / nanu nÃsti tÃvaj j¤ÃnapratibandhakÃraïavÃnÅÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ, 'nÃnyo 'stÅ dra«Âà nÃnyo 'to 'stÅ vij¤ÃtÃ' (b­ha. 3.7.23) iti Órute÷ / tatra kimidamucyate saæsÃriïa÷ ÓarÅrÃdyapek«Ã j¤ÃnotpattirneÓvarasyeti / atrocyate - satyaæ, neÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ / tathÃpi dehÃdisaæghÃtopÃdhisaæbandha ityata eva, ghaÂakarakagiriguhÃdyupÃdhisaæbandha iva vyomna÷ / tatk­taÓca ÓabdapratyayavyavahÃro lokasya d­«Âo ghaÂacchidraæ karakÃdicchidramityÃdirÃkÃÓÃvyatireke 'pi tatk­tà cÃkÃÓe ghaÂÃkÃÓÃdibhedamithyÃbuddhird­«Âà / tathehÃpi dehÃdisaæghÃtopÃdhisaæbandhÃvivekak­teÓvarasaæsÃribhedamithyÃbuddhi÷ / d­Óyate cÃtmana eva sato dehÃdisaæghÃte 'nÃtmanyÃtmatvÃbhiniveÓo mithyÃbuddhimÃtreïa pÆrveïa / sati caivaæ saæsÃritve dehÃdyapek«amÅk«it­tvamupapannaæ saæsÃriïa÷ / yadapyuktaæ pradhÃnasyÃnekÃtmakatvÃnm­dÃdivatkÃraïatvopapattirnÃsaæhatasya brahmaïa iti, tatpradhÃnasyÃÓabdatvenaiva pratyuktam / yathà tu tarkeïÃpi brahmaïa eva kÃraïatvaæ nirvo¬huæ Óakyate na pradhÃnÃdÅnÃæ tathà prapa¤cayi«yati- 'na vilak«aïatvÃdasya'- (bra. 2.1.4) ityevamÃdinà // 5 // v­ttamanÆdyÃk«epalak«aïÃmavÃntarasaægatimÃha-## bhavatu siddhe vedÃntÃnÃæ samanvaya÷ tathÃpi mÃnÃntarÃyoge brahmaïi ÓaktigrahÃyogÃt, kÆÂasthatvenÃvikÃritvena kÃraïatvÃyogÃcca na samanvaya÷ / kintu sargÃdyaæ kÃryaæ ja¬aprak­tikaæ, kÃryatvÃt, ghaÂavat ityanumÃnagamye triguïe pradhÃne samanvaya ityÃk«ipantÅtyartha÷ / siddhaæ mÃnÃntaragamyamevetyÃgraha÷ ÓaktigrahÃrtha÷ / ata eva pradhÃnÃdavanumÃnopasthite ÓaktigrahasaæbhavÃt tatparatayà vÃkyÃni yojayantÅtyuktam / kiæ ca 'tejasà somyaÓuÇgena sanmÆlamanviccha'ityÃdyÃ÷ Órutaya÷ / ÓuÇgena liÇgena kÃraïasya svato 'nve«aïaæ darÓayanto mÃnÃntarasiddhameva jagatkÃraïaæ vadantÅtyÃha-## nanvatÅndriyatvena prathÃnÃdervyÃptigrahÃyogÃtkathamanumÃnam, tatrÃha-## yatkÃryaæ tajja¬aprak­tikaæ yathà ghaÂa÷ / yajja¬aæ taccetanasaæyuktaæ, yathà rathÃdiriti sÃmÃnyatod­«ÂÃnumÃnagamyÃ÷ pradhÃnapuru«a saæyogà ityartha÷ / advitÅyabrahmaïa÷ kÃraïatvavirodhimatÃntaramÃha-## s­«ÂivÃkyebhya eva parÃrthÃnumÃnarÆpebhyo yatkÃryaæ tadbuddhimatkart­kamitÅÓvaraæ kartÃraæ, paramÃïÆæÓca yatkÃryadravyaæ tatsvanyÆnaparimÃïadravyÃrabdamityanumimata ityartha÷ / anye 'pi bauddhÃdaya÷ / 'asadvà idamagra ÃsÅt ityÃdi vÃkyÃbhÃsa÷ / yadvastu tacchÆnyÃvasÃnaæ, yathà dÅpa iti yuktyÃbhÃsa÷ / evaæ vÃdivipratipattimuktvà tannirÃsÃyottarasÆtrasandarbhamamavatÃrayati--## vÃdivivÃde satÅtyartha÷ / vyÃkaraïamÅmÃæsÃnyÃyanidhitvÃtpadavÃkyapramÃïaj¤atvam / yajjagatkÃraïaæ taccetanamacetanaæ veti Åk«aïasyamukhyatvagauïatvÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvapak«amÃha--## apiÓabdÃvayavakÃrÃrtho / 'sadeva'ityÃdi spa«ÂabrahmaliÇgavÃkyÃnÃæ pradhÃnaparatvanirÃsena brahmaparatvokte÷ ÓrutyÃdisaægataya÷ / pÆrvapak«e jÅvasyapradhÃnaikyopÃsti÷, siddhÃntebrahmaikyaj¤Ãnamiti viveka÷ / acetanasatvasyaiva sarvaj¤atvaæ, na cetanasyetyÃha-## ## janyaj¤Ãnasya satvadharmatvÃnnityopalabdherakÃryatvÃccinmÃtrasya na sarvaj¤Ãnakart­tvamityartha÷ / nanu guïÃnÃæ sÃmyÃvasthÃyÃæ satvasyotkar«ÃbhÃvÃtkathaæ sarvaj¤atetyÃha-## trayo guïà eva pradhÃnaæ tasyasÃmyavasthà tadabhedapradhÃnamityucyate / tadavasthÃyÃmapi pralaye sarvaj¤ÃnaktimatvarÆpaæ sarvaj¤atvamak«atamityartha÷ / nanu mayà kimiti ÓaktimatvarÆpaæ gauïaæ sarvaj¤atvamaÇgÅkÃryamiti, tatrÃha-## anityaj¤Ãnasya pralaye nÃÓÃcchaktimatvaæ vÃcyaæ kÃrakÃbhÃvÃccetyÃha-## matadvayasÃmyamuktvà svamate viÓe«amÃha-## brahmaïa÷ kÃraïatvaæ sm­tipÃde samarthyate / pradhÃnÃde÷ kÃraïatvaæ tarkapÃde yuktibhirnirasyati / adhunà tu Órutyà nirasyati-#<Åk«aternÃÓabdamiti /># Åk«aïaÓravaïÃdvedÃvÃcyamaÓabdaæ pradhÃnam / aÓabdatvÃnna kÃraïamiti sÆtrayojanà / tatsacchabdavÃcyaæ kÃraïamaik«ata / Åk«aïamevÃha--## bahu prapa¤carÆpeïa sthityarthamahamevopÃdÃnatayà kÃryÃbhedÃjjani«yÃmÅtyÃha-## evaæ tatsadÅk«itvà ÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà teja÷ s­«ÂavadityÃha-## mi«accalat / satvÃkrÃntamiti yÃvat sa jÅvÃbhinna÷ paramÃtmà 'prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃæ khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅndriyaæ mano annamannÃdvÅryaæ tapo mantrÃ÷ karmalokÃloke«u nÃma ca'ityuktÃ÷ «o¬aÓakalÃ÷ / nanu 'ikÓitapo dhÃtunirdeÓe'iti kÃtyÃyanasmaraïÃdÅk«ateriti padena Ótibantena dhÃturucyate / tena dhÃtvarthaæ Åk«aïaæ kathaæ vyÃkhyÃyata ityaÓaÇkya lak«aïayetyÃha-#<Åk«iteriticeti /># 'itikartavyatÃvidheryajate÷ pÆrvavatvaæ'iti jaiminisÆtre yathà yajatipadena lak«aïayà dhÃtvartho yÃga ucyate tadvidihÃpÅtyartha÷ / sauryÃdivik­tiyÃgasyÃÇgÃnÃmavidhÃnÃt pÆrvadarÓÃdiprak­tisthÃÇgavatvamiti sÆtrÃrtha÷ / dhÃtvarthanirdeÓena lÃbhamÃha-## sÃmÃnyata÷ sarvaj¤o viÓe«ata÷ sarvaviditi bheda÷ / j¤ÃnamÅk«aïameva tapa÷ / tapasvina÷ phalamÃha-## etatkÃryaæ sÆtrÃkhyaæ brahma / kevalasattvav­tterj¤ÃnatvamaÇgÅk­tya pradhÃnasya sarvaj¤atvaæ nirastam / saæprati na kevalaja¬av­ttirj¤ÃnaÓabdÃrtha÷ kintu sÃk«ibodhaviÓi«Âà v­ttirv­ttivyaktabodho và j¤Ãnam / taccÃndhasya pradhÃnasya nÃstÅtyÃha-## sÃk«itvamasti, yenoktaj¤Ãnavatvaæ syÃditi Óe«a÷ / nanu sattvav­ttimÃtreïa yoginÃæ sarvaj¤atvamuktamityata Ãha-## seÓvarasÃækhyÃmatamÃha-## sarvaj¤atvaæ nÃma sarvaghocaraj¤Ãnatvaæ, na j¤Ãnakart­tvaæ, j¤Ãnasya k­tyasÃdhyatvÃditi h­dik­tvà p­cchati-## sarvaæ jÃnÃtÅti ÓabdÃsÃdhutvaæ ÓaÇkate-## nityasyÃpi j¤Ãnasya tattadarthopahitatvena brahmasvarÆpÃdbhedaæ kalpayitvà kÃryatvopacÃrÃdbrahmaïastatkart­tvavyapadeÓa÷ sÃdhuriti sad­«ÂÃntamÃha-## saætatetyartha÷ / asatyapi avivak«ite 'pi / nanu prakÃÓaterakarmakatvÃtsavità prakÃÓata iti prayoge 'pi jÃnÃte÷ sakarmakatvÃtkarmÃbhÃve 'tadaik«ata'ityayuktamiti, tatrÃha-## karmÃvivak«ÃyÃmapi prakÃÓarÆpe savitari prakÃÓata iti katha¤citprakÃÓakriyÃÓrayatvena kart­tvopacÃravaccidÃtmanyapi cidrÆpek«aïakart­tvopacÃrÃnna vai«amyamityuktaæ pÆrvam / adhunà tu kumbhakÃrasya svopÃdhyanta÷karaïav­ttirÆpek«aïavadÅÓvarasyÃpi svopÃdhyavidyÃyÃ÷ vividhas­«ÂisaæskÃrÃyÃ÷ pralayÃvasÃnenodbuddhasaæskÃrÃyÃ÷ sargonmukha÷ kaÓcitpariïÃma÷ saæbhavati, ata÷ tasyÃæ sÆk«marÆpeïa nilÅna sarvakÃryavi«ayakamÅk«aïaæ, tasya kÃryatvÃtkarmasadbhÃvÃcca tatkart­tvaæ mukhyamiti dyotayati-## nanu mÃyopÃdhikabimbacinmÃtrasyeÓvarasya kathamÅk«aïaæ prati mukhyaæ kart­tvaæ, k­tyabhÃvÃditi cenna, kÃryÃnukÆlaj¤Ãnavata eva kart­tvÃdÅÓvarasyÃpi Åk«aïÃnukÆlanityaj¤ÃnavattvÃt / na ca nityaj¤Ãnenaiva kart­tvanirvÃhÃtkimÅk«aïeneti vÃcyam, vÃyvÃdereva ÓabdavattvasaæbhavÃtkimÃkÃÓenetyatiprasaÇgÃt / ata÷ ÓrutatvÃdvÃyvÃdikÃraïatvenÃkÃÓavadaik«atetyÃgantukatvena ÓrutamÅk«aïamÃkÃÓÃdihetutvenÃÇgÅkÃryamityalam / avyÃk­te sÆk«mÃtmanà sthite vyÃkartuæ sthÆlÅkartumi«Âe ityartha÷ / avyÃk­takÃryoparaktacaitanyarÆpek«aïasya kÃrakÃnapek«atve 'pi v­ttirÆpek«aïasya kÃrakaæ vÃcyamityÃÓaÇkyÃha-## yathaikasya j¤Ãnaæ tathÃnyasyÃpÅti niyamÃbhÃvÃnmÃyino 'ÓarÅrasyÃpi janyek«aïakÃrakatvamiti bhÃva÷ / nanu yajjanyaj¤Ãnaæ taccharÅrasÃdhyamiti vyÃptirastÅtyÃÓaÇkya ÓrutibÃdhamÃha-## kÃryaæ ÓarÅram / kÃraïamindriyam / asyeÓvarasya ÓaktirmÃyà svakÃryÃpek«ayà parÃ, vicitrakÃryakÃritvÃddvividhà / sà tvaitihyamÃtrasiddhà na pramÃïasiddhetyÃha-#<Óruyata iti /># j¤ÃnarÆpeïa balena yà s­«Âikriyà sà svÃbhÃvikÅ / anÃdimÃyÃtmakatvÃdityartha÷ / j¤Ãnasya caitanyasya balaæ mÃyÃv­ttipratibimbitattvena sphuÂatvaæ tasya kriyÃnÃma bimbatvena brahmaïo janakatà j¤Ãt­tÃpi svÃbhÃvikÅti vÃrtha÷ / apÃïirapi grahÅtà / apÃdopi javana÷ / ÅÓvarasyasvakÃrye laukikahetvapek«Ã nÃstÅti bhÃva÷ / agryamanÃdiæ, puru«amanantaæ, mahÃntaæ vibhumityartha÷ / apasiddhÃntaæ ÓaÇkate-## j¤Ãne pratibandhakakÃraïÃnyavidyÃrÃgÃdÅni ÓrutÃvata ÅÓvarÃdanyo nÃstÅtyanvaya÷ / aupÃdikasya jÅveÓvarabhedasyamayoktatvÃnnÃpasiddhÃnta ityÃha-## tatk­ta upÃdhisaæbandhak­ta÷ ÓabdatajjanyapratyayarÆpo vyavahÃra÷ / asaækÅrïa iti Óe«a÷ / avyatireke kathamasaækarastatrÃha-## upÃdhisaæbandhak­tetyartha÷ / ## dehÃdisaæbandhatya heturaviveko 'nÃdyavidyà tayà k­ta ityartha÷ / avidyÃyÃæ hi pratibimbo jÅva÷, bimbacaitanyamÅÓvara iti bhedo 'vidyÃdhÅnasattÃka÷, anÃdibhedasya kÃryatvÃyogÃt / kÃryabuddhyÃdik­tapramÃtrÃdibhedaÓca kÃrya eveti viveka÷ / nanvakhaï¬asvaprakÃÓÃtmani kathamaviveka÷, tatrÃha-## vastuto dehÃdibhinnasvaprakÃÓasyaiva sata Ãtmano naro 'hamiti bhramod­«ÂatvÃddurapahnava÷ / sa ca mithyÃbuddhyà mÅyata iti mithyÃbuddhimÃtreïa bhrÃntisiddhÃj¤Ãnena kalpita iti cakÃrÃrtha÷ / yadvoktamithyÃbuddhau lokÃnubhavamÃha-## itthaæbhÃve t­tÅyà / bhrÃntyÃtmanà d­Óyata ityartha÷ / pÆrvapÆrvabhrÃntimÃtreïa d­Óyate na ca prameyatayeti vÃrtha÷ / kÆÂhasthasyÃpi mÃyikaæ kÃraïatvaæ yuktamityÃha-## yattvavedye ÓabdaÓaktigrahÃyoga iti, tanna / satyÃdipadÃnÃmabÃdhitÃdyarthe«u lokÃvagataÓaktikÃnÃæ vÃccaikadeÓatvenopasthitÃkhaï¬abrahmalak«akatvÃditi sthitam //5// END BsCom_1,1.5.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.6 atrÃha- yaduktaæ nÃcetanaæ pradhÃnaæ jagatkÃraïamÅk«it­tvÃditi tadanyathÃpyupapadyate, acetane 'pi cetanavadupacÃradarÓanÃt / yathà pratyÃsannapatanatÃæ nadyÃ÷ kÆlasyÃlak«ya kÆlaæ pipÃti«atÅtyacetane 'pi kÆle cetanavadupacÃro d­«Âa÷, tadvadacetano 'pi pradhÃne pratyÃsannasarge cetanavadupacÃro bhavi«yati 'tadaik«ata' iti / yathà loke kaÓciccetana÷ snÃtvà bhuktvà cÃparÃhne grÃmaæ rathena gami«yÃmÅtÅk«itvÃnantaraæ tathaiva niyamena pravartate, tathà pradhÃnamapi mahadÃdyÃkÃreïa niyamena pravartate / tasmÃccetanavadupacaryate / kasmÃtpuna÷ kÃraïÃdvihÃya mukhyamÅk«it­tvamaupacÃrikaæ kalpyate, 'tatteja aik«ata', 'tà Ãpa aik«anta' (chÃndo. 6.2.3,4) iti cÃcetanayorapyaptejasoÓcetanavadupacÃradarÓanÃt / tasmÃtkart­kamapÅk«aïamaupacÃrikamiti gamyate, 'upacÃraprÃye vacanÃt' iti / evaæ prÃpta idaæ sÆtramÃrabhyate- ---------------------- FN: sÃmÃnyata÷ sarve jÃnÃtÅti sarvaj¤a÷ / tattadviÓe«adharmaghaÂÃdipuraskÃreïa sarve vettÅti sarvavit / etadbrahma jÃyamÃnaæ hiraïyagarbhÃkhyaæ kÃryam / sÃækhyÅyaæ svamatasamÃdhÃnamupanyasya dÆ«ayati- yattÆktamiti / acetanasyÃj¤Ãt­tvaæ tacchabdÃrtha÷ / seÓvarasÃækhyamatamÃha- atheti / pratatetyasya saætatetyartha÷ / asatyapi avivak«itepi / prak­tyarthavatpratyayÃrthasyÃpi bÃdhÃbhÃvÃtsutarÃmityuktam / kÃryaæ ÓarÅram, karaïamindriyajÃtam / abhiniveÓo mithyÃbhimÃna÷ / gauïaÓcennÃtmaÓabdÃt | BBs_1,1.6 | yaduktaæ pradhÃnamacetanaæ sacchabdavÃcyaæ tasminnaupacÃrika Åk«ati÷, aptejasoriveti, tadasat / kasmÃt, ÃtmaÓabdÃt / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' ityupakramya 'tadaik«ata tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.1,3) iti ca tejo 'bannÃnÃæ s­«Âimuktvà tadeva prak­taæ sadÅk«it­, tÃni ca tejo 'bannÃni, devatÃÓabdena parÃm­ÓyÃha- 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupravaÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃndo. 6.3.2) iti / tatra yadi pradhÃnamacetanaæ guïav­ttyek«it­ kalpyeta tadeva prak­tatvÃtseyaæ devateti parÃm­Óyeta / na tadà devatà jÅvÃtmaÓabdenÃbhidadhyÃt / jÅvo hi nÃma cetana÷ ÓarÅrÃdhyak«a÷ prÃïÃnÃæ dhÃrayitÃ, tatprasiddhernirvacanÃcca / sa kathamacetanasya pradhÃnasyÃtmà bhavet / Ãtmà hi nÃma svarÆpam / nÃcetanasya pradhÃnasya cetano jÅva÷ svarÆpaæ bhavitumarhati / atha tu cetanaæ brahma mukhyamÅk«it­ parig­hyate tasya jÅvavi«aya ÃtmaÓabdaprayoga upapadyate / tathà 'sa ya e«o 'ïimaitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃndo. 6.14.3) ityatra 'sa ÃtmÃ' iti prak­taæ sadaïimÃnamÃtmÃnamÃtmaÓabdenopadiÓya 'tattvamasi Óvetaketo' iti cetanasya ÓvetaketorÃtmatvenopadiÓati, aptejasostu vi«ayatvÃdacetanatvaæ, nÃmarÆpavyÃkaraïÃdau ca prayojyatvenaiva nirdeÓÃt, nacÃtmaÓabdavatki¤cinmukhyatve kÃraïamastÅti yuktaæ kÆlavadgauïatvamÅk«it­tvasya / tayorapi ca sadadhi«ÂhitatvÃpek«amevek«it­tvam / satastvÃtmaÓabdÃnna gauïamÅk«it­tvamityuktam // 6 // saæpratyuttarasÆtranirasyÃÓaÇkÃmÃha-## anyathÃpi acetanatve 'pi / nanu pradhÃnasya cetanena kiæ sÃmyaæ yena gauïamÅk«aïamiti tatrÃha-## niyatakramavatkÃryakÃritvaæ sÃmyamityartha÷ / 'upacÃraprÃye vacanÃt'iti gauïÃrthapracure prakaraïe samÃmnÃnÃdityartha÷ / aptejasorivÃcetane sati gauïÅ Åk«atiriti cenna, ÃtmaÓabdÃtsataÓcetanatvaniÓcayÃditi sÆtrÃrthamÃha-## sà prak­tà sacchabdavÃcyà iyamÅk«itrÅ devatà parok«Ã hanta idÃnÅæ bhÆtas­«Âyanantaraæ imÃ÷ s­«ÂÃstisrastejo 'bannarÆpÃ÷ / parok«atvÃddevatà iti dvitÅyÃbahuvacanam / anena pÆrvakalpÃnubhÆtenajÅvenÃtmanà mama svarÆpeïa tà anupraviÓya tÃsÃæ bhogyatvÃya nÃma ca rÆpaæ ca sthÆlaæ kari«yÃmÅtyaik«atetyanvaya÷ / laukikaprasiddhe÷, 'jÅva prÃïadhÃraïe'iti dhÃtorjÅvatiprÃmadhÃrayatÅti nirvacanÃccetyartha÷ / ## svapak«e tu bimbapratibimbayorloke bhedasyakalpitatvadarÓanÃjjÅvo brÃhmaïa÷ sata Ãtmeti yuktamityartha÷ / jÅvasya sacchabdÃrthaæ pratyÃtmaÓabdÃt sanna pradhÃnamityuktvà satau jÅvaæ pratyÃtmaÓabdÃnna pradhÃnamiti vidhÃntareïa hetuæ vyÃca«Âe-## sa ya÷sadÃkhya e«oïimÃsÆk«ma÷, aitadÃtmakamidaæ sarvaæ jagat, tatsadeva satyaæ, vikÃrasya mithyÃtvÃt / sa÷ satpadÃrtha÷ sarvasyÃtmà / he Óvetaketo, tvaæ ca nÃsi saæsÃrÅ, kintu tadeva sadabhÃdhitaæ sarvÃtmakaæ brahmÃsÅti Órutyartha÷ / ityatropadiÓati / ataÓcetanÃtmÃkatvÃt satvÃt saccetanameveti vÃkyaÓe«a÷ / yaduktamaptejasoriva sata Åk«aïaæ gauïamiti, tatrÃha-## nÃmarÆpayorvyÃkaraïaæ s­«Âi÷ / ÃjipadÃnniyamanaæ / Ãptejasod­gvi«ayatvÃts­jyatvÃnniyamyatvÃccÃcetanatvamÅk«aïasya mukhyatve bÃdhakamasti sÃdhakaæ ca nÃstÅti hetoryuktamÅk«aïasya gauïatvamiti yojanà / cetanavatkÃryakÃritvaæ guïa÷ 'teja aik«ata'cetanavatkÃryakÃrityartha÷ / yadvà teja÷padena tadadhi«ÂhÃnaæ sallak«yate / tathÃca mukhyamÅk«aïamityÃha-## syÃdetadyadi sata Åk«aïaæ mukhyaæ syÃttadeva kuta ityata Ãha-## gauïamukhyayoratulyayo÷ saæÓayÃbhÃvena gauïaprÃyapÃÂhasyaniÓcÃyakatvÃdÃtmaÓabdÃcca sata Åk«aïaæ mukhyamityartha÷ //6// END BsCom_1,1.5.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.7 athocyetÃcetane 'pi pradhÃne bhavatyÃtmÃbda÷, Ãtmana÷ sarvÃrthakÃritvÃt, yathà rÃj¤a÷ sarvÃrthakÃriïi bh­tye bhavatyÃtmaÓabdo mamÃtmà bhadrasena iti / pradhÃnaæ hi puru«asyÃtmano bhogÃpavargo kurvadupakaroti, rÃj¤a iva bh­tya÷ saædhivigrahÃdi«u vartamÃna÷ / athavaika evÃtmaÓabdaÓcetanÃcetanavi«ayo bhavi«yati, bhÆtÃtmendriyÃtmeti ca prayogadarÓanÃt / yathaika eva jyoti÷Óabda÷ kratujvalanavi«aya÷ / tatra kuta etadÃtmaÓabdÃdÅk«ateragauïatvamityata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: anena pÆrvas­«ÂyanubhÆtena prÃïadh­tihetunÃmÃtmanà sadrÆpeïa yathoktà devatÃ÷ sargÃnantaraæ praviÓya nÃma rÆpaæ ceti vispa«ÂamÃsamantÃtkaravÃïÅti parà devatek«itavatÅtyartha÷ / kÆlasya guïav­ttyà pipati«ÃvadyuktamaptejasorgauïamÅk«it­tvamityartha÷ / tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt | BBs_1,1.7 | na pradhÃnamacetanamÃtmaÓabdÃlambanaæ bhavitumarhati, 'sa ÃtmÃ' iti prak­taæ sadaïimÃnamÃdÃya 'tattvamasi Óvetaketo' iti cetanasya Óvetaketormok«ayitavyasya tanni«ÂhamupadiÓya 'ÃcÃryavÃnpuru«o veda' 'tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye' (chÃndo. 6.14.2) iti mok«opadeÓÃt / yadi hyacetanaæ pradhÃnaæ sacchabdavÃcyaæ tadasÅti grÃhayenmumuk«uæ cetanaæ santamacetano 'sÅti tadà viparÅtavÃdÅ ÓÃstraæ puru«asyÃnarthÃyetyapramÃïaæ syÃt / natu nirde«aæ ÓÃstramapramÃïaæ kalpayituæ yuktam / yadi cÃj¤asya sato mumuk«oracetanamanÃtmÃnamÃtmetyupadiÓetpramÃïabhÆtaæ ÓÃstraæ sa ÓraddhadhÃnatayÃndhagolÃÇgÆlanyÃyena tadÃtmad­«Âiæ na parityajet, tadvyatiriktaæ cÃtmÃnaæ na pratipadyeta, tathà sati puru«ÃrthÃdvihanyetÃnarthaæ na ­cchet / tasmÃdyathà svargÃdyarthino 'gnihotrÃdisÃdhanaæ yathÃbhÆtamupadiÓati tathà mumuk«orapi 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' iti yathÃbhÆtamevÃtmÃnamupaduÓatÅti yuktam / eva¤ca sati taptaparaÓugrahaïamok«ad­«ÂÃntena satyÃbhisandhasya mok«opadeÓa upapadyate / anyathà hyamukhye sadÃtmatattvopadeÓe 'ahamukthamasmÅti vidyÃt' (ai. Ãra. 2.1.2.6) itivatsaæpanmÃtramidamanityaphalaæ syÃt / tatra mok«opadeÓo nopapadyeta / tasmÃnna sadaïimanyÃtmaÓabdasya gauïatvam / bh­tye tu svÃmibh­tyabhedasya pratyak«atvÃdupapanno gauïa ÃtmaÓabdo mamÃtmà bhadrasena iti / apica Dvacidgauïa÷ Óabdo d­«Âa iti naitÃvatà ÓabdapramÃïaker'tho gauïÅ kalpanà nyÃyyÃ, sarvatrÃnÃÓvÃsaprasaÇgÃt / yattÆktaæ cetanÃcetanayo÷ sÃdhÃraïa ÃtmÃbda÷ kratujvalanayoriva jyoti÷Óabda iti, tanna, anekÃrthatvÃsyÃnyÃyyatvÃt / tasmÃccetanavi«aya eva mukhya ÃtmaÓabdaÓcetanatvopacÃrÃdbhÆtÃdi«u prayujyate bhÆtÃtmendriyÃtmeti ca / sÃdhÃraïatve 'pyÃtmaÓabdasya na prakaraïamupapadaæ và ki¤cinniÓcÃyakamantareïÃnyatarav­ttità nirdhÃrayituæ Óakyate / nacÃtrÃcetanasya niÓcÃyakaæ ki¤citkÃraïamasti / prak­taæ tu sadÅk«it­, saænihitaÓcetana÷ Óvetaketu÷ nahi cetanasya Óvetaketoracetana Ãtmà saæbhavatÅtyavocÃma / tasmÃccetanavi«aya ihÃtmaÓabda iti niÓcÅyate / jyoti÷Óabdo 'pi laukikena prayogeïa jvalana eva rƬhor'thavÃdakalpitena tu jvalanasÃd­Óyena kratau prav­tta ityad­«ÂÃnta÷ / athavà pÆrvasÆtra evÃtmaÓabdaæ nirastasamastagauïatvasÃdhÃraïatvaÓaÇkatayà vyÃkhyÃya tata÷ svatantra eva pradhÃnakÃraïanirÃkaraïaheturvyÃkhyeya÷ 'tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt' iti / tasmÃnnÃcetanaæ pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam // 7 // ---------------------- FN: atrottamapuru«astÆbhayatra prathamapuru«e chÃndasavat / tadà cetanaæ santaæ mumuk«umacetano 'sÅtibruvacchÃstraæ viparÅtavÃdibhÆtvà puæso 'narthÃyetik­tvà syÃdapramÃïamiti yojanà / atra vihatirmuktibhÃktvÃbhÃva÷ / 'yathà satyÃbhisaædhastaptaæ paraÓuæ sa na dahyate 'tha mucyate' iti / ukthaæ prÃïa÷ / mahÃvÃkyotthaæ j¤Ãnamidamucyate / ÃtmahitakÃritvaguïayogÃdÃtmaÓabdo 'pi pradhÃne gauïa iti ÓaÇkate-## ÃtmaÓabdo pradhÃne 'pi mukhyo nÃnÃrthakatvÃdityÃha-## nÃnÃrthatve d­«ÂÃnta÷-## 'athai«a jyoti÷'Órutyà sahasradak«iïÃke kratau jyoti«Âome lokaprayogÃdagnau ca jyoti÷Óabdo yathà mukhyastadvadityartha÷ / tasminsatpadÃrthe ni«Âà abhedaj¤Ãnaæ yasya sa sanni«Âhastasya muktiÓravaïÃditi sÆtrÃrthamÃha-## Óruti÷ samanvayasÆtrevyÃkhyÃtà / anarthÃyetyuktaæ prapa¤cayati-## kaÓcitkila du«ÂÃtmà mahÃraïyamÃrge patitamandhaæ svabandhunagaramaæ jagami«uæ babhëe, kimÃtrÃyu«matà du÷khitena sthÅyata iti / sa cÃndha÷ sukhÃæ vÃïÅmÃkarïya tamÃptaæ matvovÃca, aho madbhÃgadheyaæ, yadatra bhavÃnmÃæ dÅnaæ svÃbhÅ«ÂanagaraprÃpyasamarthaæ bhëata iti / sa ca vipralipsurdu«ÂagoyuvÃnamÃnÅya tadÅyalÃÇgÆlamandhaæ grÃhayÃmÃsa / upadideÓa ca enamandhaæ, e«a goyuvà tvÃæ nagaraæ ne«yati, mà tyaja lÃÇgÆlamiti / sa cÃndha÷ ÓraddhÃlutayà tadatyajansvÃbhÅ«ÂamaprÃpyÃnarthaparaæparÃæ prÃpta÷ / tena nyÃyenetyartha÷ / ## Ãtmaj¤ÃnÃbhÃve sati vihanyeta mok«aæ na prÃpnuyÃt pratyutÃnarthaæ saæsÃraæ ca prÃpnuyÃdityartha÷ / nanu jÅvasya pradhÃnaikyasaæpadupÃsanÃrthamidaæ vÃkyÃmastviti, tatrÃha-## ahÃdhitÃtmapramÃyÃæ satyÃmityÃrtha÷ / kasyacidÃropitacoratvasya satyena taptaæ paraÓuæ g­hïato mok«o d­«Âa÷, tadd­«ÂÃntena satye brahmaïi ahamityabhisaædhimato mok«o yathà 'satyÃbhisaædhastaptaæ paraÓuæ g­hïÃti sa na dahyate 'tha mucyate'iti Órutyopadi«Âa÷ / sa upadeÓa÷ saæpatpak«e na yukta÷ ityÃha-## dehamutthÃpayatÅtyukthaæ prÃïa÷ / tasmÃnmok«opadeÓÃnmukhye saæbhavati gauïatvasyÃnyÃyyatvÃccÃtmaÓabda÷ sati mukhya ityÃha-## kvacidbh­tyÃdau / sarvatrÃhamÃtmetyatrÃpi mukhya ÃtmaÓabdo na syÃdityartha÷ / ## sarvatra caitanyatÃdÃtmyÃdityartha÷ / ÃtmaÓabdaÓcetanasyaivÃsÃdhÃraïa ityuktam / astuvÃvyÃpivastÆnÃæ sÃdhÃraïastathÃpi tasyÃtra Órutau pradhÃnaparatve 'pi niÓcÃyakÃbhÃvÃnna pradhÃnav­ttitetyÃha-## cetanavÃcitve tu prakaraïaæ Óetaketupadaæ ca niÓcÃyakamastÅtyÃha-## upapadasya niÓcÃyakatvaæ sphuÂayati-## tata÷ kiæ, tatrÃha-## ÃtmaÓabdo jyoti÷ÓabdavannÃnÃrthaka ityuktaæ d­«ÂÃntaæ nirasyati-## kathaæ tarhi 'jyoti«Ã yajeta'iti jyoti«Âome prayoga÷, tatrÃha-## 'etÃni vÃva tÃni jyotÅæ«i ya etasya stomÃ÷'ityarthavÃdena kalpitaæ jvalanena sÃd­Óyam / triv­tpa¤cadaÓastriv­tsaptadaÓastriv­dekaviæÓa iti stomÃstattadarthaprakÃÓakatvena guïena jyoti«padoktà ­ksaæghÃ÷ / tathà ca jyotÅæ«i stomà asyeti jyoti«Âoma ityatra jyoti÷Óabdo gauïa ityartha÷ / nanvÃtmaÓabdÃditi pÆrvasÆtra evÃtmaÓabdasya pradhÃne gauïatvasÃdhÃraïatvaÓaÇkÃnirÃsa÷ kartumucita÷, mukhyÃrthasya lÃghavenoktisaæbhave gauïatvanÃnÃrthakatvÃÓaÇkÃyà durbalatvena tannirÃsÃrthaæ p­thaksÆtrÃyÃsÃnapek«aïÃt / tathà ca ÓaÇkottaratvenÃsÆtrÃkhyÃnaæ nÃtÅva Óobhata ityarucerÃha-## nirastà samastà gauïatvanÃnÃrthakatvaÓaÇkà yasyÃtmaÓabdasya sa tacchaÇkastasya bhÃvastattà tayetyartha÷ / ## sata ÃtmaÓabde jÅvÃbhinnatvÃditi hetvapek«ayà mok«opadeÓa÷ svatantra eva pradhÃnakÃraïatvanirÃse heturityartha÷ //7// END BsCom_1,1.5.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.8 kutaÓca na pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam / heyatvÃvacanÃcca | BBs_1,1.8 | yadyÃnÃtmaiva pradhÃnaæ sacchabdavÃcyaæ 'sa Ãtmà tattvamasi' itÅhopadi«Âaæ syÃtsa tadupadeÓaÓravaïÃdanÃtmaj¤atayà tanni«Âho mà bhÆditi mukhyamÃtmÃnamupadidik«ustasya heyatvaæ brÆyÃt / yathÃrundhatÅæ didarÓayi«ustatsamÅpasthÃæ sthÆlÃæ tÃrÃmamukhyÃæ prathamamarundhatiti grÃhayitvà tÃæ pratyÃkhyÃya paÓcÃdarundhatÅmeva grÃhayati tadvannÃyamÃtmeti brÆyÃt / nacaivamavocat / sanmÃtrÃtmÃvagatini«Âhaiva hi «a«ÂhaprapÃÂhakaparisamÃptird­Óyate / caÓabda÷ [pratij¤ÃvirodhÃt | BBs_1,1.8a |] pratij¤ÃvirodhÃbhyuccayapradarÓanÃrtha÷ / satyapi heyatvavacane pratij¤Ãvirodha÷ prasajyeta / kÃraïavij¤ÃnÃddhi sarvaæ vij¤Ãtamiti pratij¤Ãtam / 'uta tamÃdeÓamaprÃk«yo yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtamiti kathaæ nu bhagava÷ sa ÃdeÓo bhavatÅti yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' / 'evaæ somya sa ÃdeÓo bhavati' (chÃndo. 6.1.1,3) iti vÃkyopakrame ÓravaïÃt / naca sacchabdavÃcye pradhÃne bhogyavargakÃraïe heyatvenÃheyatvena và vij¤Ãte bhokt­vargo vij¤Ãto bhavati, apradhÃnavikÃratvÃdbhokt­vargasya / tasmÃnna pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam // 8 // nanu yathà kaÓcidarundhatÅæ darÓayituæ nikaÂasthÃæ sthÆlÃæ tÃrÃmarundhatÅtvenopadiÓati, tadvadanÃtmana eva pradhÃnasya satpadÃrthasyÃtmatvopadeÓa iti ÓaÇkate-## pradhÃnaæ sacchabdavÃcyaæ neti kuta ityartha÷ / sautraÓcakÃro 'nuktasamuccayÃrtha ityÃha-## viv­ïoti-## apiÓabdÃnnÃstyeveti sÆcayati / vedÃnadhÅtyÃgataæ stabdhaæ putraæ pitovÃca-he putra uta api, ÃdiÓyata ityÃdeÓa upadeÓaikalabhya÷ sdÃtmà tamapyaprÃk«ya÷ gurunikaÂep­«ÂavÃnasi, yasya Óravaïena mananena vij¤ÃnenÃnyasya ÓravaïÃdikaæ bhavatÅtyanvaya÷ / nanvanyena j¤Ãtena kathamanyadaj¤Ãtamapi j¤Ãtaæ syÃditi putra÷ ÓaÇkate-## he bhagava÷, kathaæ nu khalu sa bhavatÅtyartha÷ / kÃryasya kÃraïÃnyatvaæ nÃstÅtyÃha-## piï¬a÷ svarÆpaæ tena / vij¤Ãteneti Óe«a÷ / tatra yuktimÃha-## vÃcà vÃgindriyeïÃrabhyata iti vikÃro vÃcÃrambhaïam / nanu vÃcà nÃmaivÃrabhyate, na ghaÂÃdirityÃÓaÇkya nÃmamÃtrameva vikÃra ityÃha-## 'nÃmadheyaæ vikÃro 'yaæ vÃcà kevalamucyate / vastuta÷ kÃraïÃdbhinno nÃsti tasmÃnm­«aiva sa÷ // 'iti bhÃva÷ / vikÃrasya mithyÃtve tadabhinnakÃraïasyÃpi mithyÃtvamiti, netyÃha-## kÃraïaæ kÃryÃdbhinnasattÃkaæ na kÃryaæ kÃraïÃdbhinnam, ata÷ kÃraïÃtiriktasya kÃryasvarÆpasyÃbhÃvÃtkÃraïaj¤Ãnena tajj¤Ãnaæ bhavatÅti sthite dÃr«ÂÃntikamÃha-## m­dvadbrahmaiva satyaæ viyadÃdivikÃro m­«eti brahmaj¤Ãne sati j¤eyaæ ki¤cinnÃvaÓi«yata ityartha÷ / yadyapi pradhÃne j¤Ãte tÃdÃtmyÃdvikÃrÃïÃæ j¤Ãnaæ bhavati tathÃpi na puru«ÃïÃæ, te«Ãæ pradhÃnavikÃratvÃbhÃvÃdityÃha-## asmÃkaæ jÅvÃnÃæ sadrÆpatvÃttajj¤Ãne j¤Ãnamiti bhÃva÷ //8// END BsCom_1,1.5.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.9 kutaÓca na pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam- he Óvetaketo, uta api Ãdisyata ityÃdeÓastaæ ÓÃstrÃcÃryoktigamyaæ vastvaprÃk«ya÷ p­«ÂavÃnasyÃcÃryam / vÃcÃrabhyamÃïamuccÃryamÃïaæ nÃmadheyameva vikÃro na tu ghaÂaÓarÃvÃdinÃmÃtirikto m­di vikÃro vastuto 'sti paramÃrthato m­ttikaiva tu satyaæ vastvastÅti / svÃpyayÃt | BBs_1,1.9 | tadeva sacchabdavÃcyaæ kÃraïaæ prak­tya ÓrÆyate- 'yatraitatpuru«a÷ svapiti nÃma satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati tasmÃdenaæ svapitÅtyÃcak«ate svaæ hyapÅto bhavati' (chÃndo. 6.8.1) iti / e«Ã Óruti÷ svapitÅtyetatpuru«asya lokaprasiddhaæ nÃma nirvakti / svaÓabdenehÃtmocyate / ya÷ prak­ta÷ sacchabdavÃcyastamapÅto bhavatyapigato bhavatÅtyartha÷ / apipÆrvasyaiterlaryÃrthatvaæ prasiddhaæ, prabhavÃpyayÃvityutpattipralayayo÷ prayogadarÓanÃt / mana÷pracÃropÃdhiviÓe«asaæbandhÃdindriyÃrthÃng­hyaæstadviÓe«Ãpanno jÅvo jÃgarti / tadvÃsanÃviÓi«Âa÷ svapnÃnpaÓyanmana÷ÓabdavÃcyo bhavati / sa upÃdhidvayoparame su«uptÃvasthÃmupÃdhik­taviÓe«ÃbhÃvÃtsvÃtmani pralÅna iveti 'svaæ hyapÅto bhavati' ityucyate / yathà h­dayaÓabdanirvacanaæ Órutvà darÓitam- 'sa và e«a Ãtmà h­di tasyaitadeva niruktaæ h­dyayamiti tasmÃdh­dayamiti' (chÃndo. 8.3.3) iti / yathÃvÃÓanÃyodanyÃÓabdaprav­ttimÆlaæ darÓayati Óruti÷- 'Ãpa eva tadaÓitaæ nayante' 'teja eva tatpÅtaæ nayante' (chÃ. 6. 8. 3,5) iti ca / evaæ svamÃtmÃnaæ sacchabdavÃcyamapÅto bhavatÅtÅmamarthaæ svapitinÃmanirvacanena darÓayati / naca cetana ÃtmÃcetanaæ pradhÃnaæ svarÆpatvena pratipadyeta / yadi puna÷ pradhÃnamevÃtmÅyÃtvÃtsvÃÓabdenaivocyeta, evamapi cetano 'cetanamapyetÅti viruddhamÃpadyeta / Órutyantaraæ ca - 'prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' / (b­ha. 4.3.21) iti su«uptÃvasthÃyÃæ cetane 'pyayaæ darÓayati / ato yasminnapyaya÷ sarve«Ãæ cetanÃnÃæ taccetanaæ sacchabdavÃcyaæ jagata÷ kÃraïaæ na pradhÃnam // 9 // ---------------------- FN: yatra suptau puæsa÷ svapitÅtyetannÃma bhavati tadà puru«a÷ satà saæpannastenaikÅbhÆta iti yojanà / ## punarapi kasmÃdhetorityartha÷ / su«uptau jÅvasya sadÃtmani svasminnapyayaÓravaïÃtsaccetanameveti sÆtrayojanà / etatsvapanaæ yathà syÃttathà yatra su«uptau svapitÅti nÃma bhavati tadà puru«a÷ satà saæpanna ekÅbhavati / sadaikye 'pi nÃmaprav­tti÷ kathaæ, tatrÃha-## tatra lokaprasiddhimÃha-## hi yasmÃtsvaæ sadÃtmÃnamapÅto bhavati tasmÃdityartha÷ / ÓrutestÃtparyamÃha-## kathametÃvatà pradhÃnanirÃsa ityata Ãha-## eterdhÃtorgatyarthasyÃpipÆrvasya layÃrthatve 'pi kathaæ nityasya jÅvasya laya ityÃÓaÇkya upÃdhilayÃditi vaktuæ jÃgratsvapnayorupÃdhimÃha-## aindriyakamanov­ttaya upÃdhaya÷, tairghaÂÃdisthÆlÃrthaviÓe«ÃïÃmÃtmanà saæbandhÃdÃtmà tÃnindriyÃrthÃnpaÓyansthÆlaviÓe«eïa dehenaikyabhrÃntimÃpanno viÓvasaæj¤o jÃgarti / jÃgradvÃsanÃÓrayamanoviÓi«Âa÷ saæstaijasasaæj¤a÷ svapne vicitravÃsanÃsahak­tamÃyÃpariïÃmÃnpaÓyan 'somya tanmana÷'iti Órutisthamana÷ÓabdavÃcyo bhavati / sa Ãtmà sthÆlasÆk«mopÃdhidvayoparame 'haæ nara÷ karteti viÓe«ÃbhimÃnÃbhavÃllÅna ityupacaryata ityartha÷ / nanu svapitÅti nÃmanirukterarthavÃdatvÃnna yathÃrthatetyata Ãha-## tasya h­dayaÓabdasyaitannirvacanam / tadaÓitamannaæ dravÅk­tya nayante jarayantÅtyÃpa evÃÓanÃyÃpadÃrtha÷ / tatpÅtamudakaæ nayate Óo«ayatÅti teja evodanyam / atra dÅrghaÓchÃndasa÷ / evamidamapi nirvacanaæ yathÃrthamityÃha-## idaæ ca pradhÃnapak«e na yuktamityÃha-## svaÓabdasyÃtmanÅvÃtmÅye 'pi ÓaktirastÅtyÃÓaÇkyÃha-## prÃj¤ena bimbacaitanyeneÓvareïa saæpari«vaÇgo bhedabhramÃbhÃvenÃbheda ityartha÷ //9// END BsCom_1,1.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.10 kutaÓca na pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïam- gatisÃmÃnyÃt | BBs_1,1.10 | yadi tÃrkikasamaya iva vedÃnte«vapi bhinnà kÃraïÃvagatirabhavi«yatkvaciccetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ Dvacidanyadeveti, tata÷ kadÃcitpradhÃnakÃraïavÃdÃnurodhenÃpÅk«atyÃdiÓravaïamakalpayi«yat / natvetadasti / samÃnaiva hi sarve«u vedÃnte«u cetanakÃraïÃvagati÷ / 'yathÃgnerjvalata÷ sarvà diÓo visphuliÇgà viprati«ÂherannevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïà yathÃyatanaæ viprati«Âhante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷' (kau. 3.3) iti / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / 'Ãtmata evedaæ sarvam' (chÃndo. 7.26.1) iti / 'Ãtmana e«a prÃïo jÃyate' (pra. 3.3) iti cÃtmana÷ kÃraïatvaæ darÓayanti sarve vedÃntÃ÷ / ÃtmaÓabdaÓca cetanavacana ityavocÃma / mahacca prÃmÃïyakÃraïametadyadvedÃntavÃkyÃnÃæ cetanakÃraïatve samÃnagatitvaæ, cak«urÃdÅnÃmiva rÆpÃdi«u / ato gatisÃmÃnyÃtsarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïam // 10 // ---------------------- FN: gatiravagati÷ / viprati«Âheran nÃnÃgatitvena diÓo daÓÃpi pras­tÃ÷ syurityartha÷ / aj¤Ãtaj¤Ãpakatvaæ prÃmÃïyam / tattadvedÃntajanyÃnÃmavagatÅnÃæ cetanakÃraïavi«ayakatvena sÃmÃnyÃnnÃcetanaæ jagata÷ kÃraïamiti sÆtrÃrthaæ vyatirekamukhenÃha-## anyatparamÃïvÃdikam / ## avagativai«amyamityartha÷ / viprati«Âharanvividhaæ nÃnÃdiÓa÷ prati gaccheyu÷ / prÃïaÓcak«urÃdayo yathÃgolakaæ prÃdurbhavanti, prÃïebhyo 'nantaraæ devÃ÷ sÆryÃdayastadanugrÃhakÃ÷, tadanantaraæ lokyanta iti lokà vi«ayà ityartha÷ / nanu vedÃntÃnÃæ svataprÃmÃïyatvena pratyakaæ svÃrthaniÓcÃyakatvasaæbhavÃtkiæ gatisÃmÃnyenetyata Ãha-## ekarÆpÃvagatihetutvaæ vedÃntÃnÃæ prÃmÃïyasaæÓayaniv­ttiheturityatra d­«ÂÃntamÃha-## yathà sarve«Ãæ cak«u«ÃmekarÆpÃvagatihetutvaæ, ÓravaïÃnÃæ ÓabdÃvagatihetutvaæ ghrÃïÃdÅnÃæ gandhÃdi«u, evaæ brahmaïi vedÃntÃnÃæ gatisÃmÃnyaæ prÃmÃïyadÃr¬hye heturityartha÷ //10// END BsCom_1,1.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.11 kutaÓca sarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïam- ÓrutatvÃc ca | BBs_1,1.11 | svaÓabdenaiva ca sarvaj¤a ÅÓvaro jagata÷ kÃraïamiti ÓrÆyate ÓvetÃÓvatarÃïÃæ mantropani«adi sarvaj¤amÅÓvaraæ prak­tya 'sa kÃraïaæ karaïÃdhipÃdhipo na cÃsya kaÓcijjanità na cÃdhipa÷' (Óve. 6.9) iti / tasmÃt sarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïaæ, nÃcetanaæ pradhÃnamanyadveti siddham // 11 // ---------------------- FN: kÃraïÃdhipà jÅvaste«Ãmadhipa÷ / vastutantraæ bhavejj¤Ãnaæ karmatantramupÃsanam / ÃvistarÃmatiÓayena prakaÂam / evamÅk«atyÃdiliÇgairacetane vedÃntÃnÃæ samanvayaæ nirasya cetanavÃcakaÓabdenÃpi nirasyati-#<ÓrutatvÃcceti /># sÆtraæ vyÃca«Âe-## svasya cetanasya vÃcaka÷ sarvavicchabda÷ / 'j¤a÷ kÃlakÃlo guïÅ sarvavidya÷'iti sarvaj¤aæ parameÓvaraæ prak­tya 'sa sarvavitkÃraïam'iti ÓrutatvÃnnÃcetanaæ kÃraïamiti sÆtrÃrtha÷ / karaïÃdhipà jÅvÃste«Ãmadhipa÷ / adhikaramÃrthamupasaæharati-## Åk«aïÃtmaÓabdÃdikaæ paramÃïvÃdÃvapyayuktamiti matvÃha-##11// END BsCom_1,1.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.12 6 ÃnandamayÃdhikaraïam / sÆ. 12-19 'janmÃdyasya yata÷' ityÃrabhya 'ÓrutatvÃcca' ityevamantai÷ sÆtrairyÃnyudÃh­tÃni vedÃntavÃkyÃni te«Ãæ sarvaj¤a÷ sarvaÓaktirÅÓvaro jagato janmasthitilayakÃraïamityetasyÃrthasya pratipÃdakatvaæ nyÃyapÆrvakaæ pratipÃditam / gatisÃmÃnyopanyÃsena ca sarve vedÃntÃÓcetanakÃraïavÃdina iti vyÃkhyÃtam / ata÷ parasya granthasya kimutthÃnamiti / ucyate- dvirÆpaæ hi brahmÃvagamyate, nÃmarÆpavikÃrabhedopÃdhiviÓi«Âaæ, tadviparÅtaæ ca sarvopÃdhivivarjitam / 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­ha. 4.5.15) 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃtha yatrÃnyatpaÓyatyanyacch­ïotyanyadvijÃnÃti tadalpaæ vo vai bhÆmà tadam­tamatha yadalpaæ tanmartyam' (chÃndo. 7.24.1) 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' (tai.Ã. 3.12.7) 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam / am­tasya paraæ setuæ dagdhendhanamivÃnalam' (Óve. 6.19) 'neti neti' (b­. 2.3.6) iti 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) 'nyÆnamanyatsthÃnaæ saæpÆrïamanyat' iti caivaæ sahasraÓo vidyÃvidyÃvi«ayabhedena brahmaïo dvirÆpatÃæ darÓayanti vÃkyÃni / tatrÃvidyÃvasthÃyÃæ brahmaïa upÃsyopÃsakÃdik«aïa÷ sarvo vyavahÃra÷ / tatra kÃnicidbrahmaïa upÃsanÃnyabhyudayÃrthÃni, kÃnicitkramamuktyarthÃni, kÃnicitkarmasam­ddhyarthÃni / te«Ãæ guïaviÓe«opÃdhibhedena bheda÷ / eka eva tu paramÃtmeÓvarastaistairguïaviÓe«airviÓi«Âa upÃsyo yadyapi bhavati tathÃpi yathÃguïopÃsanameva phalÃni bhidyante / 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati' iti Órute÷, 'yathÃkraturasmiæloke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati' (chÃ. 3.14.1) iti ca / sm­teÓca- 'yaæ yaæ vÃpi smaranbhÃvaæ tyajatyante kalevaram / taæ tamevaiti kaunteya sadà tadbhÃvabhÃvita÷ //' (gÅ. 8.6) iti / yadyapyeka Ãtmà sarvabhÆte«u sthÃvarajaÇgame«u gƬhastathÃpi cittopÃdhiviÓe«atÃratamyÃdÃtmana÷ kÆÂasthanityasyaikarÆpasyÃpyuttarottaramÃvi«k­tasya tÃratamyamaiÓvaryaÓaktiviÓe«ai÷ ÓrÆyate- 'tasya ya ÃtmÃnamÃvistarÃæ veda' (ai.Ã. 2.3.2.1) ityatra / sm­tÃvapi- 'yadyadvibhÆtimatsarvaæ ÓrÅmadÆrjitameva và / tattadevÃvagaccha tvaæ mama tejoæ'Óasaæbhavam /' (gÅ. 10.41) iti / yatra yatra vibhÆtyÃdyatiÓaya÷ sa sa ÅÓvara ityupÃsyatayà codyate / evamihÃpyÃdityamaï¬ale hiraïmaya÷ puru«a÷ sarvapÃpmodayaliÇgÃtpara eveti vak«yati / evaæ 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' (bra. 1.1.22) ityÃdi«u dra«Âavyam / evaæ sadyomuktikÃraïamapyÃtmaj¤ÃnamupÃdhiviÓe«advÃreïopadiÓyamÃnamapyavivak«itopÃdhisaæbandhaviÓe«aæ parÃparavi«ayatvena saædihyamÃnaæ vÃkyagatiparyÃlocanayà nirïetavyaæ bhavati / yathehaiva tÃvat 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' iti / evamekamapi brahmÃpek«itopÃdhisaæbandhaæ nirastopÃdhisaæbandhaæ copÃsyatvena j¤eyatvena ca vedÃnte«ÆpadiÓyata iti pradarÓayituæ paro grantha Ãrabhyate / yacca 'gatisÃmÃnyÃt' ityacetanakÃraïanirÃkaraïamuktaæ tadapi vÃkyÃntarÃïi brahmavi«ayÃïi vyÃcak«Ãïena brahmaviparÅtakÃraïani«edhena prapa¤cyate- Ãnandamayo 'bhyÃsÃt | BBs_1,1.12 | taittirÅyake 'nnamayaæ, prÃïamayaæ, manomayaæ, vij¤Ãnamayaæ,cÃnukramyÃmnÃyate- 'tasmÃdvà etasmÃdvij¤ÃnamayÃt / anyo 'ntara ÃtmÃnandamaya÷' (tai. 2.5) iti / tatra saæÓaya÷- kimihÃnandamayaÓabdena parameva brahmocyate yatprak­tam 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) iti, kiævÃnnamayÃdibrahmaïor'thÃntaramiti / kiæ tÃvatprÃptaæ brahmaïor'thÃntaramamukhya ÃtmÃnandamaya÷ syÃt / kasmÃt / annamayÃdyamukhyÃtmapravÃhapatitatvÃt / athÃpi syÃtsarvÃntaratvÃdÃnandamayo mukhya evÃtmeti / na syÃtpriyÃdyavayavayogÃccharÅratvaÓravaïÃcca / mukhyaÓcedÃtmÃnandamaya÷ syÃnna priyÃdisaæsparÓa÷ syÃt / iha tu 'tasya priyameva Óira÷' ityÃdi ÓrÆyate / ÓÃrÅratvaæ ca ÓrÆyate- 'tasyai«a eva ÓÃrÅra Ãtmà / ya÷ pÆrvasya' iti / tasya pÆrvasya vij¤Ãnamayasyai«a eva ÓÃrÅra Ãtmà ya e«a Ãnandamaya ityartha÷ / naca saÓarÅrasya sata÷ priyÃpriyasaæspÃrÓo vÃrayituæ Óakya÷ / tasmÃtsaæsÃryevÃnandamaya Ãtmetyavaæ prÃpta idamucyate- 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' / para evÃtmÃnandamayo bhavitumarhati / kuta÷ / abhyÃsÃt / parasminneva hyÃtmanyÃnandaÓabdo bahuk­tvo 'bhyasyate / Ãnandamayaæ prastutya 'raso vai sa÷' iti tasyaiva rasatvamuktvocyate- 'rasaæhyevÃyaæ labdhvÃ'nandÅ bhavati' iti, 'ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃt / yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt / e«a hyevÃnandayÃti' / (tai. 2.7) 'sai«Ãnandasya mÅmÃæsà bhavati', ' etamÃnandamayamÃtmÃnamupasaækrÃmati', 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn na bibheti kutaÓcana' (tai. 2.8,9) iti / 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' (tai. 3.6) iti ca / Órutyantare ca 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28) iti brahmaïyevÃnandaÓabdo d­«Âa÷ / evamÃnandaÓabdasya bahuk­tvo brahmaïyabhyÃsÃdÃnandamaya Ãtmà brahmeti gamyate / yattÆktamannamayÃdyamukhyÃtmapravÃhapatitatvÃdÃnandamayasyÃpyamukhyatvamiti, nÃsau do«a÷ / Ãnandamayasya sarvÃntaratvÃt / mukhyameva hyÃtmÃnamupadidik«u ÓÃstraæ lokabuddhimanusarat, annamayaæ ÓarÅramanÃtmÃnamatyantamƬhÃnÃmÃtmatvena prasiddhamanÆdya mÆ«Ãni«iktadrutatÃmrÃdipratimÃvattato 'nantaraæ tato 'ntaramityevaæ pÆrveïa pÆrveïa samÃnamuttaramuttaramanÃtmÃnamÃtmeti grÃhayat, pratipattisaukaryÃpek«ayà sarvÃntaraæ mukhyamÃnandamayamÃtmÃnamupadideÓeti Óli«Âataram / yathÃrundhatÅnidarÓane barhvÅ«vapi tÃrÃsvamukhyÃsvarundhatÅ«u darÓitÃsu yÃntyà pradarÓyate sà mukhyaivÃrundhatÅ bhavati, evamihÃpyÃnandamayasya sarvÃntaratvÃnmukhyamÃtmatvam / yattu brÆ«e, priyÃdÅnÃæ ÓirastvÃdikalpanÃnupapannà mukhyasyÃtmana iti, ÃtÅtÃnantaropÃdhijanità sà na svÃbhÃvikÅtyado«a÷ / ÓÃrÅratvamapyÃnandamayasyÃnnamayÃdiÓarÅraparamparayà pradarÓyamÃnatvÃt, na puna÷ sÃk«Ãdeva ÓÃrÅratvaæ saæsÃrivat, tasmÃdÃndamaya÷ para evÃtmà // 12 // ---------------------- FN: tasya ni«kalatvaÓrutyà niraæÓatvÃdityartha÷ / kovÃnyÃccalet, ko và viÓi«ya prÃïyÃjjÅvet / ÃnandayÃti ÃnandayatÅtyartha÷ / upasaækramaïaæ prÃpti÷ brahmaïa÷ svarÆpamiti Óe«a÷ / lokabuddhe÷ sthÆlagrÃhitÃmanusaradityartha÷ / ihÃpi amukhyapravÃhe patitasyÃpi / v­ttÃnuvÃdenottarasÆtrasaædarbhamÃk«ipati-## prathamasÆtrasya ÓÃstropodghÃtatvÃjjanmÃdisÆtramÃrabhyetyuktam / sarvavedÃntÃnÃæ kÃrye pradhÃnÃdyacetane ca samanvayanirÃsena brahmaparatvaæ vyÃkhyÃtam / ata÷ prathamÃdhyÃyÃrthasyasamÃptatvÃduttaragranthÃrambhe kiæ kÃraïamityartha÷ / vedÃnte«u saguïanirguïabrahmavÃkyÃnÃæ bahulamupalabdhe÷, tatra kasya vÃkyasya saguïopÃsanÃvidhidvÃrà niguïe samanvaya÷ kasya và guïavivak«Ãæ vinà sÃk«Ãdeva brahmaïi samanvaya ityÃkÃÇk«aiva kÃraïamityÃha-## saæk«ipya saguïanirguïavÃkyÃrthamÃha-## nÃmarÆpÃtmako vikÃra÷ sarvaæ jagat, tadbhedo hiraïyaÓmaÓrutvÃdiviÓe«a iti vÃkyÃrtha÷ / vÃkyÃnudÃharati-## yasyÃæ khalvaj¤ÃnÃvasthÃyÃæ dvaitamiva kalpitaæ bhavati tattadetara÷ sannitaraæ paÓyatÅti d­ÓyopÃdhikaæ vastu bhÃti / yatra j¤ÃnakÃle vidu«a÷ sarvaæ jagadÃtmamÃtramabhÆttattadà tu kena kaæ paÓyedityÃk«epÃnnirupÃdhikaæ tattvaæ bhÃti / yatra bhumni niÓcito vidvÃn dvitÅyaæ kimapi na vetti so 'dvitÅyo bhÆmà paramÃtmà nirguïa÷ / atha nirguïoktyanantaraæ saguïamucyate / yatra saguïe sthito dvitÅyaæ vetti tadalpaæ paricchinnaæ, yastu bhÆmà tadam­taæ nityam / ## pÆrvavadvyÃkhyeyam / dhÅra÷ paramÃtmaiva sarvÃïi rÆpÃïi vicitya s­«Âvà nÃmÃni ca k­tvà buddhyÃdau praviÓya jÅvasaæj¤o vyavaharanyo vartate sa saguïastaæ nirguïatvena vidvÃnapyam­to bhavati / nirgatÃ÷ kalà aæÓà yasmÃttanni«kalam / ato niraæÓatvÃnni«kriyam / ata÷ ÓÃntamapariïÃmi / niravadyaæ rÃgÃdido«aÓÆnyam / a¤janaæ mÆlatama÷saæbandho dharmÃdikaæ và tacchÆnyaæ nira¤janam / ki¤cÃm­tasya mok«asya svayameva vÃkyotthav­ttisthatvena paramutk­«Âaæ setuæ laukikasetuvatprÃpakam / yathà dagdhendhano 'nala÷ ÓÃmyati tamivÃvidyÃæ tajjaæ ca dagdhvà praÓÃntaæ nirguïamÃtmÃnaæ vidyÃdityartha÷ / ## vyÃkhyÃtam / sthÆlÃdidvaitaÓÆnyam / rÆpadvaye ÓrutimÃha-## / dvaitasthÃnaæ nyÆnamalpaæ saguïarÆpaæ nirguïÃdanyat, tathà saæpÆrïaæ nirguïaæ saguïÃdanyadityartha÷ / ekasya dvirÆpatvaæ viruddhamityata Ãha-## vidyÃvi«ayo j¤eyaæ nirguïatvaæ satyaæ avidyÃvi«aya upÃsyaæ saguïatvaæ kalpitamityavirodha÷ / tatrÃvidyÃvi«ayaæ viv­ïoti-## nirguïaj¤ÃnÃrthamÃropitaprapa¤camÃÓrityabÃdhÃtprÃkkÃle gu¬ajihvikÃnyÃyena tattatphalÃrthÃnyupÃsanÃni vidhÅyante, te«Ãæ cittaikÃgryadvÃrà j¤Ãnaæ mukhyaæ phalamiti tadvÃkyÃnÃmapi mahÃtÃtparyaæ brahmaïÅti mantavyam / 'nÃma brahma'ityÃdyupÃstÅnÃæ kÃmÃcÃrÃdirabhyudaya÷ phalaæ, daharÃdyupÃstÅnÃæ kÃmÃcÃrÃdirabhyudaya÷ phalaæ, daharÃdyupÃstÅnÃæ kramamukti÷, udbhÅthÃdidhyÃnasya karmasam­ddhi÷ phalamiti bheda÷ / dhyÃnÃnÃæ mÃnasatvÃt, j¤ÃnÃntaraÇgatvÃcca, j¤ÃnakÃï¬e vidhÃnamiti bhÃva÷ / nanÆpÃsyabrahmaïa ekatvÃtkathamupÃsanÃnÃæ bheda÷, tatrÃha-## guïaviÓe«Ã÷ satyakÃmatvÃdaya÷ / h­dayÃdirupÃdhi÷ / atra svayamevÃÓaÇkya pariharati-## paramÃtmasvarÆpÃbhede 'pyupÃdhibhedenopahitopÃsyarÆpabhedÃdupÃsananÃæ bhede sati phalabheda iti bhÃva÷ / taæ paramÃtmÃnaæ yadyadguïatvena lokà rÃjÃnamivopÃsate tattadguïavatvameva te«Ãæ phalaæ bhavati / kratu÷ saækalpo dhyÃnam / iha yÃd­ÓadhyÃnavÃn bhavati m­tvà tÃd­ÓopÃsyarÆpo bhavati / atraiva bhagavadvÃkyamÃha-## nanu sarvabhÆte«u niratiÓayÃtmana ekatvÃdupÃsyopÃsakayostÃratamyaÓrutaya÷ kathamityÃÓaÇkya pariharati-## uktÃnÃmupÃdhÅnÃæ ÓuddhitÃratamyÃdaiÓvaryaj¤ÃnasukharÆpaÓaktÅnÃæ tÃratamyarÆpà viÓe«Ã bhavanti tairekarÆpasyÃtmana uttarottaraæ manu«yÃdihiraïyagarbhÃntepvÃvirbhÃvÃvatÃratamyaæ ÓrÆyate / tasyÃtmana ÃtmÃnaæ svarÆpamÃvistarÃæ prakaÂataraæ yo veda upÃste so 'Ónute taditi tarappratyayÃdityartha÷ / tathÃca nik­«ÂhopÃdhirÃtmaivopÃsaka÷, utk­«ÂopÃdhirÅÓvara upÃsya ityaupÃdhikaæ tÃratamyamaviruddhamiti bhÃva÷ / atrÃrthe bhagavadgÅtÃmudÃharati-## atra sÆryÃderapi na jÅvatvenopÃsyatà kintvÅÓvaratvenetyuktaæ bhavati / tatra sÆtrakÃrasaæmatimÃha-## udaya÷ asaæbandha÷ / evaæ yasminvÃkye upÃdhirvivak«ita÷ tadvÃkyamupÃsanaparamiti vaktumuttarasÆtrasaædarbhasyÃrambha ityuktvà yatra na vivak«ita÷ tadvÃkyaæ j¤eyabrahmaparamiti nirïayÃrthamÃrambha ityÃha-## annamayÃdikoÓà upÃdhiviÓe«Ã÷ / vÃkyagatistÃtparyam / Ãrambhasamarthanamupasaæharati-## siddhavaduktagatisÃmÃnyasya sÃdhanÃrthamapyuttarÃrambha ityÃha-## annaæ prasiddhaæ, prÃïamanobuddhya÷ hiraïyagarbharÆpÃ÷ bimbacaitanyÃmÅÓvara Ãnanda÷ / te«Ãæ pa¤cÃnÃæ vikÃrà ÃdhyÃtmikà dehaprÃïamanobuddhijÅvà annamayÃdaya÷ pa¤cakoÓÃ÷ iti Órute÷ paramÃrtha÷ / pÆrvÃdhikaraïe gauïamukhyek«aïayoratulyatvena saæÓayÃbhÃvÃdgauïaprÃyapÃÂho na niÓcÃyaka ityuktaæ tarhi mayaÂo vikÃre prÃcurye ca mukhyatvÃtsaæÓaye vikÃraprÃyapÃÂhÃdÃnandÃdhikÃro jÅva Ãnandamaya iti niÓacayo 'stÅti pratyudÃharamasaægatyà pÆrvapak«amÃha kiæ tÃvadityÃkÃÇk«ÃpÆrvakam-## ÃnandamayapadasyÃmukhyÃrthagrahe hetuæ p­cchati-## vikÃraprÃyapÃÂhahetumÃha-## ÓrutyÃdisaægataya÷ sphuÂà eva / pÆrvapak«e v­ttikÃramatejÅvopÃstyà priyÃdiprÃpti÷ phalaæ, siddhÃnte tu brahmopÃstyeti bheda÷ / ÓaÇkate-## pariharati-## saæg­hÅtaæ viv­ïoti-## paramÃtmetyartha÷ / ÓÃrÅratve 'pÅÓaratvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## jÅvatvaæ durvÃramityartha÷ / nanvÃnandapadÃbhyÃse 'pyÃnandamayasya brahmatvaæ kathamityÃÓaÇkya jyoti«ÂomÃdhikÃre jyoti«padasya jyoti«ÂomaparatvavadÃnandamayaprakaraïasthÃnandamayapadasyÃnandamayaparatvÃttadabhyÃsastasya brahmatvasÃdhaka ityabhipretyÃha- #<Ãnandamayaæ prastutyeti /># rasa÷ sÃra÷ / Ãnanda ityartha÷ / ayaæ loka÷ / yadyapi e«a ÃkÃÓa÷ pÆrïa÷ Ãnanda÷ sÃk«iprerako na syÃttadà ko vÃnyÃccalet, ko và viÓi«yà prÃïyÃjjÅvet, tasmÃde«a evÃnandayÃti, ÃnandayatÅtyartha÷ / 'yuvà syÃtsÃdhuyuvÃ'ityÃdinà vak«yamÃïà manu«yayuvÃnanadamÃrabhya brahmÃnandÃvasÃnà e«Ã saænihità Ãnandasya tÃratamyamÅmÃæsà bhavati / upasaækrÃmati vidvÃnprÃpnoti ityekadeÓinÃmartha÷ / mukhyasiddhÃnte tÆpasaækramaïaæ vidu«a÷ koÓÃnÃæ pratyaÇmÃtratvena vilÃpanamiti j¤eyam / Ói«ÂamuktÃrtham / ÃnandaÓabdÃdbrahmÃvagati÷ sarvatra samÃneti gatisÃmÃnyÃrthamÃha-#<Órutyantare ceti /># liÇgÃdamukhyÃtmasaænidherbÃdha iti matvÃha-## sarvÃntaratvaæ na ÓrutamityÃÓaÇkya tato 'nyasyÃnuktestasya sarvÃntaratvamiti viv­ïoti-## ## tasyÃ÷ sthÆlagrÃhitÃmanusaradityartha÷ / tÃmrasya mÆ«ÃkÃratvavatprÃïasya dehÃkÃratvaæ dehena sÃmÃnyaæ, tathà mana÷ prÃïÃkÃraæ tena samamityÃha-## atÅto yo 'nantara upÃdhirvij¤ÃnakoÓastatk­tà sÃvayavatvakalpanÃ, ÓarÅreïa j¤eyatvÃcchÃrÅratvamiti liÇgadvayaæ durbalam / ata÷ sahÃyÃbhÃvÃdÃbhyÃsasarvÃntaratvÃbhyÃæ vikÃrasaænidherbÃdha iti bhÃva÷ //12// END BsCom_1,1.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.13 vikÃraÓabdÃn neti cen na prÃcuryÃt | BBs_1,1.13 | atrÃha- nÃnandamaya÷ para Ãtmà bhavitumarhati / kasmÃt, vikÃraÓabdÃt / prak­tivacanÃdayamanya÷ Óabdo vikÃravacana÷ samadhigata÷, Ãnandamaya iti mayaÂo vikÃrthatvÃt / tasmÃdannamayÃdiÓabdavadvikÃravi«aya evÃnandamayaÓabda iticet, na / prÃcuryÃrthe 'pi mayaÂa÷ smaraïÃt / 'tatprak­tavacane mayaÂ' (pÃ. 5.4.21) iti hi pracuratÃyÃmapi maya smaryate / yathà 'annamayo yaj¤a÷' ityannapracura ucyate, evamÃnandapracuraæ brahmÃnandamaya ucyate / Ãnandapracuratvaæ ca brahmaïo manu«yatvÃdÃrabhyottarasminnuttarasminsthÃne Óataguïa Ãnanda ityuktvà brahmÃnandasya niratiÓayatvÃvadhÃraïÃt / tasmÃtprÃcuryÃrthe maya // 13 // vikÃrÃrthakamaya ÓrutisahÃya ityÃÓaÇkya mayaÂa÷ prÃcurye 'pi vidhÃnÃnmaivamityÃha-## ## taditiprathamÃsamarthÃcchabdÃtprÃcuryaviÓi«Âasya prastutasya vacane 'bhidhÃne gamyamÃne mayaÂpratyayo bhavatÅti sÆtrÃrtha÷ / atra vacanagrahaïÃtprak­tasya prÃcuryavaiÓi«Âyasiddhi÷, tÃd­Óasya loke mayaÂo 'bhidhÃnÃt, yathà 'annamayo yaj¤a÷'iti / atra hyannaæ pracuramasminnityannaÓabda÷ prathamÃvibhaktiÓaktastasmÃnmaya yaj¤asya prak­tyarthÃnnaprÃcuryavÃcÅ d­Óyate na Óuddhaprak­tavacana iti dhyeyam //13// END BsCom_1,1.6.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.14 taddhetuvyapadeÓÃc ca | BBs_1,1.14 | itaÓca prÃcuryÃrthe maya / yasmÃdÃnandahetutvaæ brahmaïo vyapadiÓati Óruti÷- 'e«a hyevÃnandayÃti' iti / ÃnandayatÅtyartha÷ / yo hyanyÃnÃnandayati sa pracurÃnanda iti prasiddhaæ bhavati / yathà loke yo 'nye«Ãæ dhanikatvamÃpÃdayati sa pracuradhana iti gamyate, tadvat / tasmÃtprÃcuryÃrthe 'pi mayaÂa÷ saæbhavÃdÃnandamaya÷ para evÃtmà // 14 // sÆtrasthacaÓabdo 'nuktasamuccayÃrtha iti matvà vyaca«Âe-## taccÃnuktaæ brahmÃnandasya niratiÓayatvavadhÃraïaæ pÆrvamuktam //14// END BsCom_1,1.6.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.15 mÃntravarïikameva ca gÅyate | BBs_1,1.15 | itaÓcÃnandamaya÷ para evÃtmà / yasmÃt 'brahmavidÃpnoti param' ityupakramya 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) ityasminmantre yatprak­taæ brahma satyaj¤ÃnÃnantaviÓe«aïairnirdharitaæ, yasmÃdÃkÃÓÃdikrameïa sthÃvarajaÇgamÃni bhÆtÃnyajÃyanta, yacca bhÆtÃni s­«Âvà tÃnyanupraviÓya guhÃyÃmavasthitaæ, sarvÃntaraæ, yasya vij¤ÃnÃya 'anyo 'ntara ÃtmÃnyo 'ntara ÃtmÃ' iti prakrÃntaæ tanmÃntravarïikameva brahmeha gÅyate 'anyo 'ntara ÃtmÃnandamaya÷' (tai. 2.5) iti / mantrabrÃhmaïayoÓcaikÃrthatvaæ yuktaæ, avirodhÃt / anyathà hi prak­tahÃnÃprak­taprakriye syÃtÃm / na cÃnnamayÃdibhya ivÃnandamayÃdanyo 'ntara ÃtmÃbhidhÅyate / etanni«Âhaiva ca 'sai«Ã bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyÃ' (tai. 3.6) tasmÃdÃnandamaya÷ para evÃtmà //15 // ---------------------- FN: yasmÃdityasya tasmÃditi vyavahitena saæbandha÷ / yannirdhÃritaæ tadeveha gÅyata iti yojanà / ekÃrthatvesatyupÃyopeyatvayogÃdityartha÷ / Ãnandamayatasya brahmatve liÇgamuktvà prakaraïamÃha-## yasmÃdevaæ prak­taæ tasmÃttanmÃntrÃvarïikameva brahmÃnandamaya iti vÃkye gÅyata iti yojanà / nanu mantroktamevÃtra grÃhmamiti ko nirbandha÷, tatrÃha-## brÃhmaïasya mantravyÃkhyÃnatvÃdupÃyatvamasti, mantrastÆpeya÷, tadidamuktam-## tayorupÃyopeyabhÃvÃdityartha÷ / tarhyannamayÃdÅnÃmapi mÃntravarïikabrahmatvaæ syÃdityata Ãha-## ki¤ca bh­gave proktÃ, varuïenopadi«Âà bh­guvallÅ pa¤camaparyÃyasthÃnande prati«Âhità / tatra sthÃnanyÃyena tadekÃrthabrahmavallyà Ãnandamaye ni«ÂetyÃha-##15// END BsCom_1,1.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.16 netaro 'nupapatte÷ | BBs_1,1.16 | itaÓcÃnandamaya÷ para evÃtmà / netara÷ / itara ÅÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ jÅva ityartha÷ / na jÅva ÃnandamayaÓabdenÃbhidhÅyate / kasmÃt / anupapatte÷ / Ãnandamayaæ hi prak­tya ÓrÆyate- 'so 'kÃmayata / bahu syÃæ prajÃyeyeti / sa tapo 'tapyata / sa tapastaptvà / idaæsarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca' (tai. 2.6) iti / tatra prÃkÓarÅrÃdyutpatterabhidhyÃnaæ s­jyamÃnÃnÃæ ca vikÃrÃïÃæ sra«Âuravyatireka÷ sarvavikÃras­«ÂiÓca, na parasmÃdÃtmano 'nyatropapadyate // 16 // sa ÅÓvara÷ tapa÷ s­«ÂyÃlocanamatapyata k­tavÃnityartha÷ / abhidhyÃnaæ kÃmanà / 'buhu syÃm'ityavyatireka÷ //16// END BsCom_1,1.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.17 bhedavyapadeÓÃc ca | BBs_1,1.17 | itaÓca nÃnandamaya÷ saæsÃrÅ / yasmÃdÃnandamayÃdhikÃre- 'raso vai sa÷ / rasaæhyevÃyaæ labdhvÃnandÅ bhavati' (tai. 2.7) iti jÅvÃnandamayau bhedena vyapadiÓati / nahi labdhaiva labdhavyo bhavati / kathaæ tarhi 'ÃtmÃnve«Âavya÷', 'ÃtmalÃbhÃnna paraæ vidyate' iti Órutism­tÅ, yÃvatà na labdhaiva labdhavyo bhavatÅtyuktam / bìham / tathÃpyÃtmano 'pracyutÃtmabhÃsyaiva satastatvÃnavabodhanimitto dehÃdi«vanÃtmasvÃtmatvaniÓcayo laukiko d­«Âa÷ / tena dehÃdibhÆtasyÃtmano 'pyÃtmÃnanvi«Âo 'nve«Âavyo 'labdho labdhavyo 'Óruta÷ Órotavyo 'mato mantavyo 'vij¤Ãto vij¤Ãtavya ityÃdibhedavyapadeÓa upapadyate / prati«idhyata eva tu paramÃrthata÷ sarvaj¤ÃtparameÓvarÃdanyo dra«Âà Órotà và 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23) ityÃdinà / parameÓvarastvavidyÃkalpitÃccharÅrÃtkart­bhokt­vij¤ÃnÃtmÃkhyÃdanya÷ / yathà mÃyÃvinaÓcarmakha¬gadharÃtsÆtreïÃkÃÓamadhirohata÷ sa eva mÃyÃvÅ paramÃrtharÆpo bhÆmi«Âho 'nya÷ / yathÃvà dhaÂÃkÃÓÃdupÃdhiparicchinnÃdanupÃdhiraparicchinna ÃkÃÓo 'nya÷ / Åd­Óaæ ca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmabhedamÃÓritya 'netaro 'nupapatte÷', 'bhedavyapadeÓÃcca' ityuktam // 17 // ---------------------- FN: adhikÃra÷ prakaraïam / sa Ãnandamayo rasa÷ sÃra÷ / akhaï¬aikarasasya / lokÃdanapeto laukiko 'prÃmÃïika÷ / adhikÃre prakaraïe / sa Ãnanadamayo rasa÷ / nanu labdh­labdhavyabhÃve 'pyabheda÷ kiæ na syadata Ãha-## nanulabdh­labdhavyayorbhedasyÃvaÓyakatve Órutism­tyorbÃdha÷ syÃdityÃÓaÇkate-## yÃvatà yatastvayetyuktamata÷ Órutism­tÅ kathamityanvaya÷ / uktÃæ ÓaÇkÃmaÇgÅkaroti-## tarhyÃtmana evÃtmanà labhyatvoktibÃdha÷ abhedÃdityÃÓaÇkya kalpitabhedÃnna bÃdha ityÃha-## abhede 'pÅtyartha÷ / laukika÷ bhrama÷ / Ãtmana÷ svÃj¤Ãnajabhrameïa dehÃdyabhinnasya bhedabhrÃntyà paramÃtmano j¤eyatvÃdyuktirityartha÷ / anve«Âavyo dehÃdiviviktatayà j¤eya÷, vivekaj¤Ãnena labdhavya÷ sÃk«Ãtkartavya÷, tadarthaæ Órotavya÷, vij¤Ãnaæ nididhyÃnaæ sÃk«ÃtkÃro và ÓrutyantarasyÃrthÃnuvÃdÃdapaunaruktyam / nanu bheda÷ satya evÃstu, tatrÃha-## ata ÅÓvarÃddra«Âà jÅvo 'nyo nÃstÅti cejjÅvabhedÃdÅÓvarasyÃpi mithyÃtvaæ syÃdata Ãha-## avidyÃpratibimbatvena kalpitÃjjÅvÃccinmÃtra ÅÓvara÷ p­thagastÅti na mithyÃtvam / kalpitasyÃdhi«ÂhÃnÃbhede 'pyadhi«ÂhÃnasya tato bheda ityatra d­«ÂÃntamÃha-## sÆtrÃrƬha÷ svato 'pi mithyÃ, na jÅva ityarucyÃbhedamÃtramidhyÃtve d­«ÂÃntÃntaramÃha-## nanu sÆtrabalÃdbheda÷ satya ityata Ãha-#<Åd­Óaæ ceti /># kalpitamevetyartha÷ / sÆtre bheda÷ satya iti padÃbhÃvÃt, 'tadananyatva'ÃdisÆtrÃïÃcchrutyanusÃrÃcceti bhÃva÷ //17// END BsCom_1,1.6.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.18 kÃmÃc ca nÃnumÃnÃpek«Ã | BBs_1,1.18 | ÃnandamayÃdhikÃre ca 'so 'kÃmayata bahusyÃæ prajÃyeya' (tai. 2.6) iti kÃmayit­tvanirdeÓÃnnÃnumÃnikamapi sÃækhyaparikalpitamacetanaæ pradhÃnamÃnandamayatvena kÃraïatvena vÃpek«itavyam / 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) iti nirÃk­tamapi pradhÃnaæ pÆrvasÆtrodÃh­tÃæ kÃmayit­tvaÓrutimÃÓritya prasaÇgÃtpunarnirÃkriyate gatisÃmÃnyaprapa¤canÃya // 18 // nanvÃnandÃtmakasattvapracuraæ pradhÃnamÃnandamayamastu, tatrÃha-## anumÃnagamyamÃnumÃnikam / punaruktimÃÓaÇkyÃha-#<Åk«ateriti># //18// END BsCom_1,1.6.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.19 asminn asya ca tadyogaæ ÓÃsti | BBs_1,1.19 | itaÓca na pradhÃne jÅve vÃnandamayaÓabda÷ / yasmÃdasminnÃnandamaye prak­ta Ãtmani pratibuddhasyÃsya jÅvasya tadyogaæ ÓÃsti / tadÃtmanà yogastadyoga÷, tadbhÃvÃpatti÷ / muktirityartha÷ / tadyogaæ ÓÃsti ÓÃstraæ- 'yadà hyevai«a etasminnad­Óye 'nÃtmye 'nirukte 'nilayane 'bhayaæ prati«ÂhÃæ vindate / atha so 'bhayaæ gato bhavati / yadà hyevai«a etasminnudaramantaraæ kurute / atha tasya bhayaæ bhavati' (tai. 2.7) iti / etaduktaæ bhavati- yadaitasminnÃnandamaye 'lpamapyantaramatÃdÃtmyarÆpaæ paÓyati tadà saæsÃrabhayÃnna nivartate / yadà tvetasminnÃnandamaye nirantaraæ tÃdÃtmyena pratiti«Âhati tadà saæsÃrabhayÃnnivartata iti / tacca paramÃtmaparigrahe ghaÂate, na pradhÃnaparigrahe jÅvaparigrahe và / tasmÃdÃnandamaya÷ paramÃtmeti sthitam / idaæ tviha vaktavyam- 'sa và e«a puru«o 'nnarasamaya÷' / 'tasmÃdvà etasmÃdannarasamayÃt / anyo 'ntara Ãtmà prÃïamaya÷' tasmÃt 'anyo 'ntara Ãtmà manomaya÷' tasmÃt 'anyo 'ntara Ãtmà vij¤Ãnamaya÷' (tai. 2.1,2,3,4) iti ca vikÃrÃrthe mayaÂpravÃhe satyÃnandamaya evÃkasmÃdardhajaratÅyanyÃyena kathamiva mayaÂa÷ prÃcuryarthÃtvaæ brahmavi«ayatvaæ cÃÓrÅyata iti / mÃntravarïikabrahmÃdhikÃrÃditi cet, na / annamayÃdÅnÃmapi tarhi brahmatvaprasaÇga÷ / atrÃha- yuktamannamayÃdÅnÃmabrahmatvaæ, tasmÃttasmÃdÃntarasyÃntarasyÃnyasyÃnyasyÃtmana ucyamÃnatvÃt ÃnandamayÃttu na kaÓcidanya Ãntara Ãtmocyate, tenÃnandamayasya brahmatvam, anyathà prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇgÃditi / atrocyate- yadyapyannamayÃdibhya ivÃnandamayÃdanyo 'ntara Ãtmeti na ÓrÆyate tathÃpi nÃnandamayasya brahmatvaæ, yata Ãnandamayaæ prak­tya ÓrÆyate- 'tasya priyameva Óira÷ / modo dak«iïa÷ pak«a÷ / pramoda uttara÷ pak«a÷ / Ãnanda Ãtmà / brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' (tai. 2.5) iti / tatra yadbrahma mantravarïe prak­tam- 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' iti, tadiha 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityucyate / tadvijij¤Ãpayi«ayaivÃnnamayÃdaya ÃnandamayaparyantÃ÷ pa¤ca koÓÃ÷ kalpyante / tatra kuta÷ prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇga÷ / nanvÃnandamayasyÃvayavatvena 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityucyate, annamayÃdÅnÃmiva 'idaæ pucchaæ prati«ÂhÃ' ityÃdi / tatra kathaæ brahmaïa÷ svapradhÃnatvaæ Óakyaæ vij¤Ãtum / prak­tatvÃditi brÆma÷ / nanvÃnandamayÃvayavatvenÃpi brahmaïi vij¤ÃyamÃne na prak­tatvaæ hÅyate, Ãnandamayasya brahmatvÃditi / atrocyate- tathà sati tadeva brahmÃnandamaya ÃtmÃvayavÅ tadeva ca brahmapucchaæ prati«ÂhÃvayava ityasÃma¤jasyaæ syÃt / anyataraparigrahe tu yuktaæ 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatraiva brahmanirdeÓa ÃÓrayituæ, brahmaÓabdasaæyogÃt / nÃnandamayavÃkye brahmaÓabdasaæyogÃbhÃvÃditi / apica brahma pucchaæ prati«Âhà ityuktatvedamucyate- 'tadapye«a Óloko bhavati / asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaæ tato viduriti' (tai. 2.6) asmiæÓca Óloke 'nanuk­«yÃnandamayaæ, brahmaïa eva bhÃvÃbhÃvavedanayorguïado«ÃbhidhÃnÃdgamyate 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatra brahmaïa eva svapradhÃnatvamiti / na cÃnandamayasyatmano bhÃvÃbhÃvÃÓaÇkà yuktÃ, priyamodÃdiviÓe«asyÃnandamayasya sarvalokaprasiddhatvÃt / kathaæ puna÷ svapradhÃnaæ sadbrahma, Ãnandamayasya pucchatvena nirdiÓyate- 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' iti / nai«a do«a÷ / pucchavatpucchaæ , prati«Âhà parÃyaïamekanŬaæ laukikasyÃnandajÃtasya brahmÃnanda ityetadanena vivak«yate, nÃvayavatvaæ, 'etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' (b­ha. 4.3.32) iti ÓrutyantarÃt / apica Ãnandamayasya brahmatve priyÃdyavayavatvena saviÓe«aæ brahmÃbhyupagantavyam / nirviÓe«aæ tu brahma vÃkyaÓe«e ÓrÆyate, vÃÇmanasayoragocaratvÃbhidhÃnÃt- ' yato vÃco nivartante / aprÃpya manasà saha / Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn / na bibheti kutaÓcaneti' (tai. 2.9) / apica Ãnandapracura ityukte du÷khÃstitvamapi gamyate prÃcuryasya loke pratiyogyalpatvÃpek«atvÃt / tathÃca sati, 'yatra nÃnyatpaÓti nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ' (chÃ. 7.24.1) iti bhÆmni brahmaïi tadvyatiriktÃbhÃvaÓrutirÆparudhyeta / pratiÓarÅraæ ca priyÃdibhedÃdÃnandamayasyÃpi bhinnatvam / brahma tu na pratiÓarÅraæ bhidyate, 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (taitti. 2.1) ityÃnantaÓrute÷, 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve. 6.11) iti ca ÓrutyantarÃt / nacÃnandamayasyÃbhyÃsa÷ ÓrÆyate / prÃtipadikÃrthamÃtrameva hi sarvatrÃbhyasyate- 'raso vai sa÷, rasaæhyevÃyaæ labdhvÃnandÅ bhavati, ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃt, yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' / 'sai«Ãnandasya mÅmÃæsà bhavati' / 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃnna bibheti kutaÓcaneti' (tai.2.7.8.9) 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' (tai. 6.6) iti ca / yadica ÃnandamayaÓabdasya brahmavi«ayatvaæ niÓcitaæ bhavet, tata uttare«vÃnandamÃtraprayoge«vapyÃnandamayÃbhyÃsa÷ kalpyeta / na tvÃnandamayasya brahmatvamasti, priyaÓirastvÃdibhirhetubhirityavocÃma / tasmÃcchrutyantare 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28) ityÃnandaprÃtipadikasya brahmaïi prayogadarÓanÃt, 'yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' ityÃdirbrahmavi«aya÷ prayogo na tvÃnandamayÃbhyÃsa ityavagantavyam / yatsvayaæ maya¬antasyaivÃnandaÓabdasyÃbhyÃsa÷ - 'etamÃnandamayÃtmÃnamupasaækrÃmati' (tai. 2.8) iti, na tasya brahmavi«ayatvamasti, vikÃrÃtmanÃmevÃnnamayÃdÅnÃmanÃtmanÃmupasaækramitavyÃnÃæ pravÃhe paÂhitatvÃt / nanvÃnandamayasyopasaækramitavyasyÃnnamayÃdivadbrahmatve sati naiva vidu«o brahmaprÃptiphalaæ nirdi«Âaæ bhavet / nai«a do«a÷ / ÃnandamayopasaækramaïanirdeÓenaiva pucchaprati«ÂhÃbhÆtabrahmaprÃpte÷ phalasyanirdi«ÂatvÃt / 'tadapye«a Óloko bhavati / yato vÃco nivartante' ityadinà ca prapa¤cyamÃnatvÃt / yà tvÃnandamayasaænidhÃne 'so 'kÃmayata bahusyÃæ prajÃyeyeti' iyaæ ÓrutirudÃh­tà sà 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityanena saænihitatareïa brahmaïà saæbadhyamÃnà nÃnandamayasya brahmatÃæ pratibodhayati / tadapek«atvÃccottarasya granthasya 'raso vai sa÷' ityÃdernÃnandamayavi«ayatà / nanu 'so 'kÃmayata' iti brahmaïi puæliÇganirdeÓo nopapadyate / nÃyaæ do«a÷ / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' ityatra puæliÇgenÃpyÃtmaÓabdena brahmaïa÷ prak­tatvÃt / yà tu bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyà 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' iti tasyÃæ maya¬aÓravaïÃt, priyaÓirastvÃdyaÓravaïÃcca yuktamÃnandasya brahmatvam / tasmÃdaïumÃtramapi viÓe«amanÃÓritya na svata eva priyaÓirastvÃdi brahmaïa upapadyate / naceha saviÓe«aæ brahma pratipipÃdayi«itaæ, vÃÇmanasagocarÃtikramaÓrute÷ / tasmÃdannamayÃdi«vivÃnandamaye 'pi vikÃrÃrtha eva maya¬vij¤eyo na prÃcuryÃrtha÷ / sÆtrÃïi tvevaæ vyÃkhyeyÃni- 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatra kimÃnandamayÃvayavatvena brahma vivak«yata uta svapradhÃnatveneti / pucchaÓabdÃdavayavatveneti prÃpta ucyate- 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' Ãnandamaya Ãtmetyatra 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' iti svapradhÃnameva brahmopadiÓyate, abhyasÃt / 'asanneva sa bhavati' ityasminnigamanÃÓloke brahmaïa eva kevalasyÃbhyasyamÃnatvÃt / vikÃraÓabdÃnneti cenna prÃcuryÃt / vikÃraÓabdenÃvayavaÓabdo 'bhipreta÷ / pucchamityavayavaÓabdÃnna svapradhÃnatvaæ brahmaïa iti yaduktaæ, tasya parihÃro vaktavya÷ / atrocyate- nÃyaæ do«a÷, prÃcuryÃdapyavayavaÓabdopapatte÷ / prÃcuryaæ prÃyÃpatti÷, avayavaprÃye vacanamityartha÷ / annamayÃdÅnÃæ hi ÓiraÃdi«u pucchÃntevavayave÷«Ækte tvÃnandamayasyÃpi ÓiraÃdÅnyavayavÃntarÃïyuktvÃvayavaprÃyÃpattyà 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityÃha, nÃvayavavivak«ayà / yatkÃraïamabhyÃsÃditi svapradhÃnatvaæ brahmaïa÷ samarthitam / 'taddhetuvyapadeÓÃcca' / sarvasya vikÃrajÃtasya sÃnandamayasya kÃraïatvena brahma vyapadiÓyate- idaæ sarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca (tai. 2.6) iti / naca kÃraïaæ sat brahma svavikÃrasyÃnandamayasya mukhyayà v­ttyÃvayava upapadyate / aparÃïyapi sÆtrÃïi yathÃsaæbhavaæ pucchavÃkyanirdi«Âasyaiva brahmaïa upapÃdakÃni dra«ÂavyÃni // 19// ---------------------- FN: anÃtmye sasaæbandhitayÃdhyastendriyajÃtenÃpa¤cÃk­tabhÆtakÃryeïÃtmyena tÃdÃtmyÃdihÅne, anirukte nik­«yocyanta iti niruktÃni bhÆtasÆk«mÃïi taiÓcÃbhedavarjite, ni÷Óe«alayasthÃnaæ nilayanaæ mÃyà tacchÆnye / udaramiti ut api aramalpam antaraæ bhedam / ÃnandamayÃttviti brahmaïyÃntaratvamaÓrutaæ pucchatvaæ tu Órutamityartha÷ / pucchamityÃdhÃratvamÃtraæ prati«Âheti / ekanŬamadhi«ÂhÃnaæ sopÃdÃnasya jagata÷ / yato yasmÃt vÃca÷ Óaktiv­ttyà tamaprakÃÓyaiva nivartante / pratiyogÅ virodhÅ tasyÃtmatvamapek«ate / yathà vipramayo grÃma ityatra ÓÆdralpatvam / upakramaïaæ bÃdha÷ / upasaækratimitavyÃnÃæ vivekena tyÃjyÃnÃm / prÃyÃpattiravayavakramasya buddhau prÃpti÷ / ##vi«ayasaptamÅ Ãnandamayavi«ayakaprabodhavato jÅvasya tadyogaæ yasmÃcchÃsti tasmÃnna pradhÃnamiti yojanà / jÅvasya pradhÃnayogo 'pyastÅtyata Ãha-## jÅvasya jÅvÃbhedo 'stÅtyata Ãha-## ad­Óye sthÆlaprapa¤caÓÆnye, ÃtmasaæbandhamÃtmÃtmyaæ liÇgaÓarÅraæ tadrahite, niruktaæ ÓabdaÓakyaæ tadbhinne, ni÷Óe«alayasthÃnaæ nilayanaæ mÃyà tacchÆnye brahmaïi, abhayaæ yathà syattathà yadaiva prati«ÂhÃæ manasa÷ prak­«ÂÃæ v­ttime«a vidvÃællabhate atha tadaivÃbhayaæ brahma prÃpnotÅtyartha÷ / ut api aramalpamapyantaraæ bhedaæ yadaivai«a nara÷ paÓyati atha tadà tasya bhayamiti yojanà iti / v­ttikÃramataæ dÆ«ayati-## iha paravyÃkhyÃyÃæ vikÃrÃrthake mayaÂibuddhisthe satyakasmÃtkÃraïaæ vinà ekaprakaraïasthasya mayaÂa÷ pÆrvaæ vikÃrÃrthakatvaæ, ante prÃcuryÃrthakatvamityardhajaratÅyaæ kathamiva kena d­«ÂÃntenÃÓrÅyata itÅdaæ vaktavyamityanvaya÷ / praÓnaæ matvÃÓaÇkyate-## spuÂamuttaram / kimÃntara iti na ÓrÆyate, kiævà vastuto 'pyÃntaraæ brahma na ÓrÆyata iti vikalpya ÃdyamaÇgÅkaroti-## vikÃraprÃyapÃÂhÃnugrahÅtamayaÂÓrute÷ sÃvayavatvaliÇgÃccetyÃha-## i«ÂÃrthasya d­«Âyà jÃtaæ sukhaæ priyaæ, sm­tyà moda÷, sa cÃbhÃyÃsÃtprak­«Âa÷ pramoda÷, Ãnandastu kÃraïaæ, bimbacaitanyamÃtmÃ, Óira÷pucchayormadhyakÃrya÷ brahmaÓuddhamiti Órutyartha÷ / dvitÅyaæ pratyÃha-## yanmantre prak­taæ guhÃnihitatvena sarvÃntaraæ brahma, tadiha pucchavÃkye brahmaÓabdÃtpratyabhij¤Ãyate / tasyaiva vij¤Ãpanecchayà pa¤cakoÓarÆpà guhà prapa¤cità / tatra tÃtparyaæ nÃstÅti vaktuæ kalpyanta ityuktam / evaæ pucchavÃkye prak­tasvapradhÃnabrahmapare sati na prak­tahÃnyÃdido«a ityartha÷ / brahmaïa÷ pradhÃnatvaæ pucchaÓrutiviruddhamiti ÓaÇkate-## / atra brahmaÓabdÃtprak­tasvapradhÃnabrahmapratyabhij¤Ãne sati pucchaÓabdavirodhaprÃptau, ekasminvÃkye prathamacaramaÓrutaÓabdayorÃdyasyÃnupasaæjÃtavirodhino balÅyastavÃt, pucchaÓabdena prÃptaguïatvasya bÃdha iti matvÃha-## prakaramasyÃnyathÃsiddhimÃha-## ekasyaivagumatvaæ pradhÃnatvaæ ca viruddhamityÃha-## tatra virodhanirÃsÃyÃnyatarasmanvÃkye brahmasvÅkÃre pucchavÃkye brahma svÅkÃryamityÃha-## vÃkyaÓe«ÃccaivamityÃha-## tattatrabrahmaïiÓloko 'pÅtyartha÷ / pucchaÓabdasya gatiæ p­cchati-## tvayÃpi pucchaÓabdasya mukhyÃrtho vaktumaÓakya÷, brahmaïa ÃnandamayalÃÇgÆlatvÃbhÃvÃt / pucchad­«Âilak«aïÃyÃæ cÃdhÃralak«aïà yuktÃ, prati«ÂhÃpadayogÃt, brahmaÓabdasya mukhyÃrthalÃbhÃcca / tvatpak«e brahmapadasyÃpyavayavalak«akatvÃdityÃha-## pucchamityÃdhÃratvamÃtramuktam / prati«ÂhatvekanŬatvam / ekaæ mukhyaæ nŬamadhi«ÂhÃnaæ sopÃdÃnasya jagata ityartha÷ / nanu v­ttikÃrairapi taittirÅyavÃkyaæ brahmaïisamanvitami«Âaæ, tatra kimudÃharamabhedenetyÃÓaÇkyÃha-## yatra saviÓe«atvaæ tatra vÃÇmanasagocaratvamiti vyÃpteratra vyÃpakÃbhÃvoktyà nirviÓe«amucyata ityÃha-## nivartante aÓaktà ityartha÷ / saviÓe«asya m­«ÃtvÃdabhayaæ cÃyuktam / ato nirviÓe«aj¤ÃnÃrthaæ pucchavÃkyamevodÃharaïamiti bhÃva÷ / prÃcuryÃrthakamayaÂà saviÓe«oktau nirviÓe«aÓrutibÃdha ukta÷ / do«ÃntaramÃha-## pratyayÃrthatvena pradhÃnasya prÃcuryasya prak­tyartho viÓe«aïaæ, viÓe«asya ya÷ pratiyogÅ virodhÅti tasyÃlpatvamapek«ate, yathà vipramayo grÃma iti ÓÆdrÃlpatvam / astu ko do«a÷, tatrÃha-## prak­tyarthaprÃdhÃnye tvayaæ do«o nÃsti, pracuraprakÃÓa÷ savitetyatra tamaso 'lpasyÃpyÃbhÃnÃt / parantvÃnandamayapadasya pracurÃnandalak«aïÃdo«a÷ syÃditi mantavyam / ki¤ca bhinnatvÃdghaÂavanna brahmatetyÃha-## nanvabhyasyamÃnÃnandapadaæ lak«aïayÃnandamayaparamityabhyÃsasiddhirityata Ãha-## Ãnandamayasya brahmatve nirïÅte satyÃnandapadasya tatparatvaj¤ÃnÃdabhyasasiddhi÷, tatsiddhau tannirïaya iti parasparÃÓraya iti bhÃva÷ / ayamabhyÃsa÷ pucchabrahmaïa ityÃha-## upasaækramaïaæ bÃdha÷ / nanu 'sa ya evaævit'iti brahmavidaæ prakramyopasaækramaïavÃkyena phalaæ nirdiÓyate tattasyÃbrahmatve na sidhyatÅti ÓaÇkate-## upasaækramaïaæ prÃptirityaÇgÅk­tya viÓi«ÂaprÃptyuktyà viÓe«aïaprÃptiphalamuktamityÃha-## j¤Ãnena koÓÃnÃæ bÃdhastaditi siddhÃnte bÃdhÃvadhipratyagÃnandalÃbhor'thÃdukta uttaraÓlokena sphuÂÅk­ta ityÃha-## kÃmayit­pucchabrahmavi«ayatvÃdityartha÷ / yaduktaæ pa¤camasthÃnasthatvÃdÃnandamaye brahmavallÅ samÃptÃ, bh­guvallÅvaditi, tatrÃha-## yà tvityartha÷ / mayaÂÓrutyà sÃvayavatvÃdiliÇgena ca sthÃnaæ bÃdhyamiti bhÃva÷ / gocarÃti kramo gocaratvÃbhÃva÷ / vedasÆtrayorvirodhe 'guïe tvanyÃyyakalpanÃ'iti sÆtrÃïyanyathà netavyÃnÅtyÃha-## pÆrvamÅk«ate÷ saæÓayÃbhÃvÃditi yuktyà prÃyapÃÂho na niÓcÃyaka ityuktam / tarhyatra pucchapadasyÃdhÃrÃvayavayorlak«aïÃsÃmyÃtsaæÓayo 'stÅtyavayavaprÃyapÃÂho niÓcÃyaka iti pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntayuktyabhÃvena pÆrvapak«ayati-## / tathÃca pratyudÃharaïasaægati÷ / pÆrvapak«e saguïopÃsti÷, siddhÃnte nirguïapramiti÷ phalam / vedÃntavÃkyasamanvayokte÷ ÓrutyÃdisaægataya÷ sphuÂà eva / sÆtrasthÃnandamayapadena tadvÃkyasthaæ brahmapadaæ lak«yate / vikriyate 'neneti vikÃro 'vayava÷ / ## avayavakramasya buddhau prÃptirityartha÷ / atra hi prak­tasya brahmaïo j¤ÃnÃrthaæ koÓÃ÷ pak«itvena kalpyante, nÃtra tÃtparyamasti / tatrÃnandamayasyÃpi avayavÃntaroktyanantaraæ kasmiæÓcitpucche vaktavye prak­taæ brahma pucchapadenoktam / tasyÃnandamayÃdhÃratvenÃvaÓyaævaktavyatvÃdityartha÷ / ## //14// tasya brahmaïa÷ sarvakÃryahetutvavyapadeÓÃt / priyÃdiviÓi«ÂatvÃkÃreïÃnandamayasya jÅvasya kÃryatvÃttaæ prati Óe«atvaæ brahmaïo na yuktamityartha÷ / ##15// 'brahmavidÃpnoti param'iti yasya j¤ÃnÃnmuktiruktÃ, yat 'satyam j¤Ãnam'iti mantroktaæ brahma, tadatraiva pucchavÃkye gÅyate brahmapadasaæyogÃt / nÃnantamayavÃkya ityartha÷ / ##16// itarà Ãnandamayo jÅvo 'tra na pratipÃdya÷ / sarvasra«Â­tvÃdyanupapatterityartha÷ / ##17// ayamÃnandamayo brahmarasaæ labdhvÃnandÅ bhavatÅti bhedokteÓca tasyÃpratipÃdyatetyartha÷ / Ãnandamayo brahma, taittarÅyakapa¤camasthÃnasthatvÃt bh­guvallisthÃnandavadityÃÓaÇkyÃha-##18// kÃmyata iti kÃmÃnanda÷ tasya bh­guvallyÃæ pa¤camasya brahmatvad­«ÂerÃnandamayasyÃpi brahmatvÃnumÃnÃpek«Ã na kÃrya, vikÃrÃrthakamaya¬virodhÃdityartha÷ / bhedavyapadeÓÃccetsaguïaæ brahmÃtra vedyaæ syÃdityÃÓaÇkyÃha-##19// guhÃnihitatvena pratÅci 'sa eka÷'ityupasaæh­te pucchÃvÃkyokte brahmaïyahameva paraæ brahmeti prabodhavata Ãnandamayasya 'yadà hi 'iti ÓÃstraæ brahmabhÃvaæ ÓÃsti, ato nirguïabrahmaukyaj¤ÃnÃrthaæ jÅvabhedÃnuvÃda ityabhipretyÃha-##19// END BsCom_1,1.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.7.20 antaradhikaraïam / 20-21 antas taddharmopadeÓÃt | BBs_1,1.20 | idamÃmnÃyate- 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o d­Óyate hiraïyaÓmaÓrurhiraïyakeÓa ÃpraïakhÃtsarvaæ eva suvarïa÷' 'tasya yathà kapyÃsaæ puï¬arÅkamevamak«iïÅ tasyoditi nÃma sa sarvebhya÷ pÃpmabhya udita udeti ha vai sarvebhya÷ pÃpmabhyo ya evaæ veda' 'ityadhidaivatam' ( chÃ. 1.6.7.8) / 'athÃdhyÃtmam' 'atha ya e«o 'ntarapak«iïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 1.7.1.5) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kiæ vidyÃkarmÃtiÓayavaÓÃtprÃptotkar«a÷ kaÓcitsaæsÃrÅ sÆryamaï¬ale cak«u«i copÃsyÃtvena ÓrÆyate kiævà nityasiddha÷ parameÓvara iti / kiæ tÃvatprÃptaæ, saæsÃrÅti / kuta÷ rÆpavattvaÓravaïÃt / Ãdityapuru«e tÃvat 'hiraïyaÓmaÓru÷' ityÃdi rÆpamudÃh­tam / ak«ipuru«e 'pi tadevÃtideÓena prÃpyate- 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yadamu«ya rÆpam' iti / naca parameÓvarasya rÆpavattvaæ yuktam, 'aÓabdarmaspÃmarÆpamavyayam' (kÃ. 1.3.15) iti Órute÷, ÃdhÃraÓravaïÃcca- 'ya e«o 'ntarÃditye', 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti / nahyanÃdhÃrasya svamahimaprati«Âhasya sarvavyÃpina÷ parameÓvarasyÃdhÃra upadiÓyeta / 'sa bhagava÷ kasminprati«Âhita iti sve mahimni' (chÃ. 7.24.1) iti / 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' iti ca ÓrutÅ bhavata÷ / aiÓvaryamaryÃdÃÓruteÓca / ' sa e«a ye cÃmu«mÃtparäco lokÃste«Ãæ ce«Âe devakÃmÃnÃæ ca' (chÃæ 1.6.8) ityÃdityapuru«asyaiÓvaryamaryÃdà / 'sa e«a ye caitasmÃdarväco lokÃste«Ãæ ce«Âe manu«yakÃmÃnÃæ ca' ityak«ipuru«asya / naca parameÓvarasya maryÃdÃvadaiÓvaryaæ yuktam, 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' (b­. 4.4.22) ityaviÓe«aÓrute÷ / tasmÃnnÃk«yÃdityayoranta÷ parameÓvara ityevaæ prÃpte brÆma÷- 'antastaddharmopadeÓÃt' iti, 'ya e«o 'ntarÃditye' 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti ca ÓrÆyamÃïa÷ puru«a÷ parameÓvara eva, na saæsÃrÅ / kuta÷, taddharmopadeÓÃt / tasya hi parameÓvarasya dharmà ihopadi«ÂÃ÷ / tadyathÃ- 'tasyoditi nÃma' iti ÓrÃvayitvà asyÃdityapuru«asya nÃma 'sa e«a sarvebhya÷ pÃpmabhya udita÷' iti sarvapÃpmÃpagamena nirvakti / tadeva ca k­tanirvacanaæ nÃmÃk«ipuru«asyÃpyatidiÓati- 'yannÃma tannÃma' iti / sarvapÃpmÃpagamaÓca paramÃtmana eva ÓrÆyate- 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃæ. 8.7.1) ityÃdau / tathà cÃk«u«e puru«e 'saivarktatsamÃsa tadukthaæ tadyajustadbrahma' ity­ksamÃsÃdyÃtmakatÃæ nirdhÃrayati / sà ca parameÓvarasyopapadyate, sarvakÃraïatvÃtsarvÃtmakatvopapatte÷ / p­thivyagnyÃdyÃtmake cÃdhidaivataæ ­ksÃme, vÃkprÃïÃdyÃtmake cÃdhyÃtmamanukramyÃha- 'tasyarkca sÃma ca ge«ïau' ityadhidaivatam / tathÃdhyÃtmamapi- ' yÃvamu«ya ge«ïau tau ge«ïau' iti / tacca sarvÃtmana evopapadyate / tadya ime vÅïÃyÃæ gÃyantyetaæ te gÃyanti tasmÃtte dhanasanaya÷' (chÃ. 1.7.6) iti ca laukike«vapi gÃne«vasyaiva gÅyamÃnatvaæ darÓayati / tacca parameÓvaraparigrahe dhaÂate, 'yadyadvibhÆtimatsattvaæ ÓrÅmadÆrjitameva và / tattadevÃvagaccha tvaæ mama tejoæÓasaæbhavam / (10.41) iti bhagavadgÅtÃdarÓanÃt / lokakÃmeÓitit­tvamapi niraÇ kuÓaæ ÓrÆyamÃïaæ parameÓvaraæ gamayati / yattÆktaæ hiraïyaÓmaÓrutvÃdirÆpaÓravaïaæ parameÓvare nopapadyata iti, atra brÆma÷- syÃtparameÓvarasyÃpÅcchÃvaÓÃnmÃyÃmayaæ rÆpaæ sÃdhakÃnugrahÃrtham / 'mÃyà hye«Ã mayà s­«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada / sarvabhÆtaguïairyuktaæ maivaæ mÃæ j¤Ãtumarhasi' iti smaraïÃt / apica yatra tu nirastasarvaviÓe«aæ pÃrameÓvaraæ rÆpamupadiÓyate, bhavati tatra ÓÃstram- 'ÓabdarmasparÓamarÆpamavyayam' ityÃdi / sarvakÃraïattvÃttu vikÃradharmairapi kaiÓcidviÓi«Âa÷ parameÓvara upÃsyatvena nirdiÓyate- 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷' (chÃæ 3.14.2) ityÃdinà / tathà hiraïyaÓmaÓrutvÃdinirdeÓo 'pi bhavi«yati / yadapyÃdhÃraÓravaïÃnna parameÓvara iti, atrocyate- svamahimaprati«ÂhasyÃpyÃdhÃraviÓe«opadeÓa upÃsanÃrtho bhavi«yati, sarvagatatvÃdbrahmaïo vyomavatsarvÃntaratvopapatte÷ / aiÓvaryamaryÃdÃÓravaïamapyadhyÃtmÃdhidaivatavibhÃgÃpek«amupÃsanÃrthameva / tasmÃtparameÓvara evÃk«yÃdityayorantarupadiÓyate // 20 // ---------------------- FN: antarÃditye Ãdityamaï¬alamadhye / hiraïmayo jyotirmaya÷ / aprÃïakhÃnnakhÃgramabhivyÃpya / kapermarkaÂasyÃsa÷ p­«Âa(puccha) bhÃgo 'tyantatejasvÅ tattulyaæ puï¬arÅkaæ yathÃtyantadÅptimattathÃsya devasyÃk«iïÅ prak­«ÂadÅptimatÅ, tasya uditÅti udita udgata÷ sakÃryasarvapÃpÃsp­«Âa ityartha÷ / sa e«a ityÃdhidaivikapuru«okti÷ / amu«mÃdÃdityÃdÆrdhvagà ye lokÃste«ÃmÅÓità ye ca devÃnÃæ kÃmà bhogÃste«Ãæ cetyartha÷ / yau sarvÃtmaka­ksÃmÃtmakau tÃvamu«yÃdityarathasya ge«ïau pÃdaparvaïÅ / saniryäcÃyÃæ / ## chÃndogyavÃkyamudÃharati-## athetyupÃstiprÃrambhÃrtha÷ / hiraïmayo jyotirvikÃra÷, puru«a÷ pÆrïo 'pi mÆrtimÃnupÃsakaird­Óyate / mÆrtimÃha-## praïakho nÃkhÃgraæ tena sahetyabhividhÃvÃÇ«a netrayorviÓe«amÃha-## kapermarkaÂasya Ãsa÷ pucchabhÃgo 'tyantatejasvÅ tattulyaæ puï¬arÅkaæ yathà dÅptimadevaæ tasya puru«asyÃk«iïÅ, sadyovikasitaraktÃmbhojanayana ityartha÷ / upÃsanÃrthamÃdityamaï¬alaæ sthÃnaæ, rÆpaæ coktvà nÃma karoti-## tannÃma nirvakti-## udita udgata÷ / sarvapÃpmÃsp­«Âa ityartha÷ / nÃmÃj¤Ãna phalamÃha-## devatÃsthÃnamÃdityamadhik­tyopÃstyuktyanantaramÃtmÃnaæ dehamadhik­tyÃpi taduktirityÃha-## / pÆrvatra brahmapadamÃnandamayapadamÃnandapadÃbhyÃsaÓceti mukhyatritayÃdibahupramÃïavaÓÃnnirguïanirïayavat, rÆpavattvÃdibahupramÃïavaÓÃjjÅvo hiraïmaya itipÆrvad­«ÂÃntasaægatyà pÆrvamutsargata÷ siddhanirguïasamanvayasyÃpavÃdÃrthaæ pÆrvapak«ayati-## atra pÆrvottarapak«ayorjÅvabrahmaïorupÃsti÷ phalam / ak«iïÅtyÃdhÃraÓravaïÃcca saæsÃrÅti saævandha÷ / ÓrutimÃha-## / Ãdityastha÷ puru«a÷, amu«mÃdÃdityÃdÆrdhvagà ye kecana lokÃste«ÃmÅÓvaro devabhogÃnÃæ cetyartha÷ / sa e«o 'k«istha÷ puru«a etasmÃdak«ïo 'dhastanà ye lokÃ÷, ye ca manu«yakÃmà bhogÃste«ÃmÅÓvara iti maryÃdà ÓrÆyate / ata÷ ÓruteÓca saæsÃrityartha÷ / 'e«a sarveÓvara÷'ityaviÓe«aÓruteriti saæbandha÷ / bhÆtÃdhipatiryama÷ bhÆtapÃla indrÃdiÓca e«a eva / ki¤ca jalÃnÃmasaækarÃya loke vidhÃrako yathà setu÷, evame«Ãæ lokÃnÃæ varïÃÓramÃdÅnÃæ maryÃdÃhetutvÃtseture«a eva / ata÷ sarveÓavara ityartha÷ / sÆtraæ vyÃca«Âe-## yadyapyekasminvÃkye prathamaÓrutÃnusÃreïa caramaæ neyaæ, tathÃpyatra prathamaæ Órutaæ rÆpavatvaæ ni«phalaæ, dhyÃnÃrthamÅÓvare netuæ Óakyaæ ca / sarvapÃpmÃsaÇgitvaæ sarvÃtmaikatvaæ tu saphalaæ, jÅve netumaÓakya¤ceti prabalaæm / naca 'na ha vai devÃnpÃpaæ gacchati'iti ÓruterÃdityajÅvasyÃpi pÃpmÃsparÓitvamiti vÃcyam / Óruteradhunà karmÃnadhikÃriïÃæ devÃnÃæ kriyamÃïapÃpmÃsaæmbandhe tatphalÃsparÓe và tÃtaparyÃt, te«Ãæ saæcitapÃpÃbhÃve 'k«Åïe puïye martyalokaæ viÓanti 'ityayogÃtyabhipretyÃha--## sÃrvÃtmyamÃha-## atra tacchabdaiÓcÃk«u«a÷ puru«a ucyate / ­gÃdyapek«ayà liÇgavyatyaya÷ / ukthaæ ÓastraviÓe«a÷, tatsÃhacaryÃtsÃma stotram, ukthÃdanyacchastram­gucyate, yajurvedo yaju÷, brahma trayo vedà ityartha÷ / ## Ãdhidaivatam­k p­thivyantarik«adyunak«atrÃdityagataÓuklabhÃrÆpà pa¤cavidhà ÓrutyuktÃ, sÃma cÃgnivÃyvÃdityacandrÃdityagatÃtik­«ïarÆpamuktaæ pa¤cavidham / adhyÃtmaæ tu ­k, vÃkcak«u÷ÓrotrÃk«isthaÓuklabhÃrÆpà caturvidhÃ, sÃma ca prÃïacchÃyÃtmamano 'k«igatÃtinÅlarÆpaæ caturvidhamuktam / evaæ krameïa ­ksÃme anukramyÃha Óruti÷-## yau sarvÃtmakarksÃmÃtmakau ge«ïÃvamu«yÃdityasthasyai, tÃvevÃk«isthasya ge«ïau parvaïÅtyartha÷ / ## ­tksÃmage«ïatvamityartha÷ / sarvagÃnageyatvaæ liÇgÃntaramÃha-## tattatra loke, dhanasya sanirlÃbho ye«Ãæ dhanasanaya÷, vibhÆtimanta ityartha÷ / nanu loke rÃjÃno gÅyante neÓvara ityata Ãha-## paÓuvittÃdirvibhÆti÷, ÓrÅ÷ kÃnti÷, Ærjitatvaæ balaæ, tadyuktaæ satvaæ rajÃdikaæ madaæÓa eveti tadgÃnamÅÓvarasyaivetyartha÷ / niraÇguÓamananyÃdhÅnam / e«Ã vicitrarÆpà mÆrtirmÃyÃvik­titvÃnmÃyà mayà s­«Âetyartha÷ / taduktam-'aÓabdam'ityÃdivÃkyaæ ta¤j¤eyaparamityÃha-## tarhi rÆpaæ kuta÷, tatrÃha-## yatra tÆpÃsyatvenocyate tatretyadhyÃh­tya sarvakÃraïatvÃtprÃptarÆpavatvaæ 'sarvakarmÃ'ityÃdiÓrutyà nirdiÓyata iti yojanà / maryÃdÃvadaiÓvaryamÅÓvarasya netyuktaæ nirÃkaroti-## adhyÃtmÃdhidaivatadhyÃnayorvibhÃga÷ p­thakprayogastadapek«ameva, natvaiÓvaryasya paricchedÃrthamityartha÷ //20// END BsCom_1,1.7.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.7.21 bhedavyapadeÓÃc cÃnya÷ | BBs_1,1.21 | asti cÃdityÃdiÓarÅrÃbhimÃnibhyo jÅvebhyo 'nya ÅÓvaro 'ntaryÃmÅ, 'ya Ãditye ti«ÂhannÃdityÃntaro yamÃdityo na veda yasyÃditya÷ ÓarÅraæ ya Ãdityamantaro yamayatye«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­. 3.7.9) iti Órutyantare bhedavyapadeÓÃt / tatra hi 'ÃdityÃdantaro yamÃdityo na veda' iti vediturÃdityÃdvij¤ÃnÃtmano 'ntaryÃmÅ spa«Âaæ nirdiÓyate / sa evehÃpyantarÃditye puru«o bhavitumarhati, ÓrutisÃmÃnyÃt / tasmÃtparameÓvara evehopadiÓyata iti siddham / nanu upÃsyoddeÓenopÃstividhervidheyakriyÃkarmaïorvrÅhyÃdivadanyata÷ siddhirvÃcyetyÃÓaÇkyÃha-## ÃdityajÅvÃdÅÓvarasya bhedokte÷ Órutyantare jÅvÃdanya ÅÓvara÷ siddha iti sÆtrÃrthamÃha-## Ãditye sthitaraÓminirÃsÃrthamÃdityÃdantara iti jÅvaæ nirasyati-## aÓarÅrasya kathaæ niyant­tvaæ, tatrÃha-## antaryÃmipadÃrthamÃha-## tasyÃnÃtmatvanirÃsÃyÃha-## te tava svarÆpamityartha÷ / ÃdityÃntaratvaÓrute÷ samÃnatvÃdityartha÷ / tasmÃtpara evÃdityÃdisthÃnaka udgÅthe upÃsya iti siddham //21// END BsCom_1,1.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.8.22 8 ÃkÃÓÃdhikaraïam / sÆ. 22 ÃkÃÓas talliÇgÃt | BBs_1,1.22 | idamÃmananti- 'asya lokasya kà gatirityÃkÃÓa iti hovÃca sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyanta ÃkÃÓaæ pratyastaæ yantyÃkÃÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÃÓa÷ parÃyaïam' (chÃndo. 1.9.1) iti / tatra saæÓaya÷- kimÃkÃÓaÓabdena paraæ brahmÃbhidhÅyata uta bhÆtÃkÃÓamiti / kuta÷ saæÓaya÷, ubhayatra prayogadarÓanÃt / bhÆtaviÓe«e tÃvatsuprasiddho lokavedayorÃkÃÓaÓabda÷ / brahmaïyapi kvacitprayujyamÃno d­Óyate / yatra vÃkyaÓe«avaÓÃdasÃdhÃraïaÓravaïÃdvà nirdhÃritaæ brahma bhavati, yathÃ- 'yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' (tai. 2.7) iti 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) iti caivamÃdau / ata÷ saæÓaya÷ / kiæ punaratra yuktaæ, bhÆtÃkÃÓamiti / kuta÷, taddhi prasiddhatareïa prayogeïa ÓÅghraæ buddhimÃrohati / nacÃyamÃkÃÓaÓabda ubhayo÷ sÃdhÃraïa÷ Óakyo vij¤Ãtuæ, anekÃrthatvaprasaÇgÃt / tasmÃdbrahmaïi gauïa ÃkÃÓaÓabdo bhavitumarhati / vibhutvÃdibhirhi bahubhirdharmai÷ sad­ÓamÃkÃÓena brahma bhavati / naca mukhyasaæbhave gauïor'tho grahaïamarhati / saæbhavati ceha mukhyasyaivÃkÃÓasya grahaïam / nanu bhÆtÃkÃÓaparigrahe vÃkyaÓe«o nopapadyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' ityÃdi÷ / nai«a do«a÷ / bhÆtÃkÃÓasyÃpi vÃyvÃdikrameïa kÃraïatvopapatte÷ / vij¤Ãyate hi- 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷ / ÃkÃÓÃdvÃyu÷ / vÃyoragni÷' (tai. 2.1) ityÃdi / jyÃyastvaparÃyaïatve api bhÆtÃntarÃpek«ayopapadyete bhÆtÃkÃÓasyÃpi / tasmÃdÃkÃÓaÓabdena bhÆtÃkÃÓasya grahaïamityevaæ prÃpte brÆma÷- 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' ÃkÃÓaÓabdena brahmaïo grahaïaæ yuktam / kuta÷, talliÇgÃt / parasya hi brahmaïa idaæ liÇgam- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' iti / parasmÃddhi brahmaïo bhÆtÃnÃmutpattiriti vedÃnte«u maryÃdà / nanu bhÆtÃkÃÓasyÃpi vÃyvÃdikrameïa kÃraïatvaæ darÓitam / satyaæ darÓitam / tathÃpi mulakÃraïasya brahmaïo 'parigrahÃdÃkÃÓÃdevetyavadhÃraïaæ, sarvÃïÅti ca bhÆtaviÓe«aïaæ nÃnukÆlaæ syÃt / tathà 'ÃkÃÓaæ pratyastaæ yanti' iti brahmaliÇgaæ 'ÃkÃÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÃÓa÷ parÃyaïam' iti ca jyÃyastvaparÃyaïatve / jyÃyastvaæ hyÃnÃpek«ikaæ paramÃtmanyevaikasminnÃmnÃtam- 'jyÃyÃnp­thivyà jyÃyamantarik«ÃjjyÃyÃndivo jyÃyÃnebhyo lokebhya÷' (chÃæ 3.14.3) iti / tathà parÃyaïatvamapi paramakÃraïatvÃtparamÃtmanyevopapannataram / ÓrutiÓca bhavati- 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma rÃterdÃtu÷ parÃyaïam' (b­. 3.9.28) iti / api cÃntavattvado«eïa ÓÃlÃvatyasya pak«aæ ninditvÃ, anantaæ ki¤cidvaktukÃmena jaivalinà ÃkÃÓa÷ parig­hÅta÷, taæ cÃkÃÓamudgÅthe saæpÃdyopasaæharati- 'sa e«a parovarÅyÃnudgÅtha÷ sa e«o 'nanta÷' (chÃæ 1.9.2) iti / taccÃnantyaæ brahmaliÇgam / yatpunaruktaæ bhÆtÃkÃÓaæ prasiddhibalena prathamataraæ pratÅyata iti, atra brÆma÷- prathamataraæ pratÅtamapi sat vÃkyaÓe«agatÃnbrahmaguïÃnd­«Âvà na parig­hyate / darÓitaÓca brahmaïyapyÃkÃÓaÓabda÷- 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' ityÃdau / tathÃkÃÓaparyÃyavÃcinÃmapi brahmaïi prayogo d­Óyate- '­co ak«are parame vyomandevà adhi viÓve ni«edu÷' (­.saæ 1.164.39) 'sai«Ã bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyà parame vyomanprati«ÂhitÃ' (tai. 3.6) 'oæ kaæ brahma khaæbrahma' (chÃæ 4.10.5) 'khaæ purÃïam' (b­. 5.1) iti caivamÃdau / vÃkyopakrame 'pi vartamÃnasyÃkÃÓaÓabdasya vÃkyaÓe«avaÓÃdyuktà brahmavi«ayatvÃvadhÃraïà / 'agniradhÅte 'nuvÃkam' iti hi vÃkyopakramagato 'pyagniÓabdo mÃïavakavi«ayo d­Óyate / tasmÃdÃkÃÓaÓabdaæ brahmeti siddham // 22 // ---------------------- FN: veditu÷ pramÃtu÷, vij¤ÃnÃtmana÷ anta÷karaïopahitÃt / asyeti ÓÃlÃvatyo brÃhmaïo jaivarÃjaæ p­cchati / nirvahità utpattisthitihetu÷, te nÃmarÆpe yadantarà yasmÃdanye yasya và madhye sta÷ tannÃmarÆpÃsp­«Âaæ brahmeti vÃkyo«ÃdatrÃkÃÓo brahmetyartha÷ / rÃterdhanasya dÃtu÷ yajamÃnasya / deÓato 'nantatvaæ paratvaæ, guïata utk­«Âatvaæ varÅyastvaæ, kÃlato vastutaÓcÃparicchinnatvamÃnantyam / parebhya÷ svarÃdibhyo 'tiÓayena Órai«Âhyaæ và parovarÅyastvam / vyoman vyomni, parame prak­«Âe, aÓrare kÆÂasthe brahmaïi, ­co ­gupak«itÃ÷ sarve vedà j¤ÃpakÃ÷ santi / yasminnak«are viÓvedevà adhini«eduradhi«ÂhitÃ÷ / bhavatu rÆpavattvÃdidurbalaliÇgÃnÃæ pÃpÃsparÓitvÃdyavyabhicÃribrahmaliÇgairanyathÃnayanam / iha tvÃkÃÓapadaÓrutirliÇgÃdbalÅyasÅti pratyudÃhaïena prÃpte pratyÃha-#<ÃkÃÓastalliÇgÃditi /># chandogyavÃkyamudÃharati-## ÓÃlÃvatyo brÃhmaïo jaivaliæ rÃjÃnaæ p­cchati, asya p­thvilokasyÃnyasya ca ka ÃdhÃra iti / rÃjÃbrÆte, 'ÃkÃÓa iti ha'iti / 'yade«a ÃkÃÓa÷'ityÃnandatvasyÃsÃdhÃraïasya ÓravaïÃdÃkÃÓo brahmetyavadhÃritam / 'ÃkÃÓo vai nÃma'ityatra 'tadbrahma'iti vÃkyaÓe«Ãditi vibhÃga÷ / ## utpattisthitihetu÷ / te nÃmarÆpe, yadantarà yasmÃdbhinne / yatra kalpitatvena madhye sta iti vÃrtha÷ / ak«a pÆrvapak«e bhÆtÃkÃÓÃtmanodgÅthopÃsti÷, siddhÃnte brahmÃtmanà iti phalam / upÃsye spa«ÂabrahmaliÇgavÃkyasamanvayokterÃpÃdaæ ÓrutyÃdisaægataya÷ / spa«Âamatra bhëyam / teja÷prabh­ti«u vÃyvÃderapi kÃraïatvÃdevakÃraÓrutibÃdha÷, sarvaÓruteÓcÃkÃÓÃtiriktavi«ayatvena saækoca÷ syÃdityÃha-## brahmaïastu sarvÃtmakatvÃt 'tasmÃdeva sarvam'iti Órutiryukteti bhÃva÷ / tathà sarvalayÃdhÃratvaæ, niratiÓayamahattvaæ, sthitÃvapi paramÃÓrayatvamityetÃni spa«ÂÃni brahmaliÇgÃnÅtyÃha-## rÃterdhanasya dÃtu÷ / rÃtiriti pÃÂe bandhurityartha÷ / liÇgÃntaramÃha-## dÃlbhyaÓÃlÃvatyau brÃhmaïau rÃjà ceti traya udgÅthavidyÃkuÓalà vicÃrayÃmÃsu÷, kimudgÅthasya parÃyaïamiti / tatra svargÃdÃgatÃbhiradbhirjÅvitena prÃïena kriyamÃïodgÅthasya svarga eva parÃyaïamiti dÃlbhyapak«amaprati«ÂhÃdo«eïa ÓÃlÃvatyo ninditvà svargasyÃpi karmadvÃrà heturayaæ loka÷ prati«ÂhetyuvÃca / taæ ÓÃlÃvatyasya pak«aæ 'antavadvai te kila ÓÃlÃvatyasÃma'iti rÃjà ninditvÃnantamevÃkÃÓaæ vakti / bhÆtÃkÃÓoktÃvantavattvado«atÃdavasthyÃdityartha÷ / nanvÃkÃÓo 'nanta iti na ÓrutamityÃÓaÇkyÃha-## udgÅtha ÃkÃÓa eveti saæpÃdanÃdudgÅthasyÃnantatvÃdikaæ na svata iti bhÃva÷ / sa udgÅthÃvayava oÇkÃra÷, e«a ÃkÃÓÃtmaka÷, para÷ rasatamadvÃdirguïairutk­«Âa÷, ato 'k«arÃntarebhyo varÅyÃn / Óre«Âha ityartha÷ / para÷ ityavyayaæ sakÃrÃntaæ vÃ, para÷ k­tsnamiti prayogÃt / paraÓcÃsau varebhyo 'tiÓayena vara÷ / parovarÅyÃnityartha÷ / prÃdhamyÃt, ÓrutatvÃccÃkÃÓaÓabdo balÅyÃnityuktaæ smÃrayati-## evakÃrasarvaÓabdÃnug­hÅtÃnantyÃdibahuliÇgÃnÃmanugrahÃya 'tyajedekaæ kulasyÃrthe'iti nyÃyenaikasyÃ÷ ÓruterbÃdho yukta ityÃha-## ÃkÃÓapadÃdbhÆtasyaiva prathamapratÅtiriti niyamo nÃstÅtyapiÓabdena dyotitam / tatra yuktimÃha-## ÃkÃÓapadÃdgauïÃrthasya brahmaïo 'pi prathamapratÅtirasti, tasya tatparyÃyÃïÃæ ca brahmaïi prayogaprÃcuryÃditi bhÃva÷ / ak«are kÆÂasthe vyoman vyomni ­co vedÃ÷ santi / pramÃïatvena yasminnak«are viÓve devà adhi«Âhità ityartha÷ / oÇkÃra÷ kaæ sukhaæ brahma khaæ vyÃpakamityupÃsÅta / ÓrutyantaraprayogamÃha÷## vyÃpyanÃdi brahmetyartha÷ / 'kaæ brahma khaæ brahma'iti chÃndogyam, 'oæ khaæ brahma khaæ purÃïam'iti b­hadÃraïyakamiti bheda÷ / ki¤ca tatraiva prathamÃnusÃreïottaraæ neyaæ, yatra tannetuæ Óakyam / yatra tvaÓakyaæ tatrottarÃnusÃreïa prathamaæ neyamityÃha-## tasmÃdupÃsye brahmaïi vÃkyaæ samanvitamityupasaæharati-##22// END BsCom_1,1.8.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.9.23 9 prÃïÃdhikaraïam / sÆ. 23 ata eva prÃïa÷ | BBs_1,1.23 | udgÅthe- 'prastotaryà devatà prastÃvamanvÃyattÃ' ityupakramya ÓrÆyate- katamà sà devateti prÃïà iti hovÃca sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni prÃïamevÃbhisaæviÓanti prÃïamabhyujjihate sai«Ã devatà prastÃvamanvÃyattÃ' (chÃæ. 1.11.4,5) iti / tatra saæÓayanirïayau pÆrvavadeva dra«Âavyau / 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' (chÃæ. 6.8.2) 'prÃïasya prÃïam' (b­. 4.4.18) iti caivamÃdau brahmavi«aya÷ prÃïaÓabdo d­Óyate, vÃyuvikÃre tu prasiddhataro lokavedayo÷, ata iha prÃïaÓabdena katarasyopÃdÃnaæ yuktamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ punaratra yuktam / vÃyuvikÃrasya pa¤cav­tte÷ prÃïasyopÃdÃnaæ yuktam / tatra hi prasiddhatara÷ prÃïaÓabda ityavocÃma / nanu pÆrvavadihÃpi talliÇgÃdbrahmaïa eva grahaïaæ yuktam / ihÃpi vÃkyaÓe«e bhÆtÃnÃæ saæveÓanodgamanaæ pÃrameÓvaraæ karma pratÅyate / na / mukhyo 'pi prÃïe bhÆtasaæveÓanodgamanasya darÓanÃt / evaæ hyÃmnÃyate- 'yadà vai puru«a÷ svapiti prÃïaæ tarhi vÃgapyete prÃïaæ cak«u÷ prÃïaæ mana÷ sa yadà prabudhyate prÃïadevÃdhi punarjÃyante' (Óa.brÃ. 10.3.3.6) iti. pratyak«aæ caitatsvÃpakÃle prÃïav­ttÃvaparilupyamÃnÃyÃmindriyav­ttaya÷ parilupyante prabodhakÃle ca prÃdurbhavantÅti / indriyasÃratvÃcca bhÆtÃnÃmaviruddho mukhye prÃïe 'pi bhÆtasaæveÓanodgamanavÃdÅ vÃkyaÓe«a÷ / apicÃdityo 'nnaæ codgÅthapratihÃrayordevate prastÃvadevatÃyÃ÷ prÃïasyantaraæ nirdiÓyete / naca tayorbrahmatvamasti, tatsÃmÃnyÃcca prÃïasyÃpi na brahmatvamityevaæ prÃpte sÆtrakÃra Ãha- 'ata eva prÃïa÷' iti / 'talliÇgÃt' iti pÆrvasÆtre nirdi«Âam / ata eva talliÇgÃtprÃïaÓabdamapi paraæ brahma bhavitumarhati / prÃïasyÃpi hi brahmaliÇgasaæbandha÷ ÓrÆyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni prÃïamevÃbhisaæviÓanti prÃïamabhyujjihate' (chÃæ 1.115) iti / prÃïanimittau sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmutpattipralayÃvucyamÃnau prÃïasya brahmatÃæ gamayata÷ / nanÆktaæ mukhyaprÃïaparigrahe 'pi saæveÓanod gamanadarÓanamaviruddhaæ, svÃpaprabodhayordarÓanÃditi / atrocyate- svÃpaprabodhayorindriyÃïÃmeva kevalÃnÃæ prÃïÃÓrayaæ saæveÓanodgamanaæ d­Óyate, na sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm / ihatu sendriyÃïÃæ saÓarÅrÃïÃæ ca jÅvÃvi«ÂÃnÃæ bhÆtÃnÃæ, 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni' iti Órute÷ / yadÃpi bhÆtaÓrutirmahÃbhÆtavi«ayà parig­hyate tadÃpi brahmaliÇgatvamaviruddham / nanu sahÃpi vi«ayairindriyÃïÃæ svÃpaprabodhayo÷ prÃïe 'pyayaæ prÃïÃcca prabhavaæ Ó­ïuma÷- 'yadà supta÷svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati tadainaæ vÃksarvairnÃmabhi÷ sahÃpyeti' (kau. 3.3) iti / tatrÃpi talliÇgÃtprÃïaÓabdaæ brahmaiva / yatpunarannÃdityasaænidhÃnÃtprÃïasyÃbrahmatvamiti, tadayuktam / vÃkyaÓe«abalena prÃïaÓabdasya brahmavi«ayatÃæ pratÅyamÃnÃyÃæ saænidhÃnasyÃki¤citkaratvÃt / yatpuna÷ prÃïaÓabdasya pa¤cav­ttau prasiddhataratvaæ, tadÃkÃÓaÓabdasyeva pratividheyam / tasmÃtsiddhaæ prastÃvadevatÃyÃ÷ prÃïasya brahmatvam / atra kecidudÃharanti- 'prÃïasya prÃïam', 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti ca / tadayuktam / ÓabdabhedÃtprakaraïÃcca saæÓayÃnupapatte÷ / yathà pitu÷ piteti prayoge 'nya÷ pità «a«ÂÅnirdi«Âo 'nya÷ prathamÃnirdi«Âa÷ pitu÷ piteti gamyate, tadvat 'prÃïasya prÃïam' iti ÓabdabhedÃtprasiddhÃtprÃïÃdanya÷ prÃïasya prÃïa iti niÓcÅyate / nahi sa eva tasyeti bhedanirdeÓÃrhe bhavati / yasya ca prakaraïe yo nirdiÓyate nÃmÃntareïÃpi sa eva tatra prakaraïÅ nirdi«Âa iti gamyate / yathà jyoti«ÂomÃdhikÃre- 'vasante vasante jyoti«Ã yajeta' ityatra jyoti÷Óabdo jyoti«Âomavi«ayo bhavati, tathà parasya brahmaïa÷ prakaraïe 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti Óruta÷ prÃïaÓabdo vÃyuvikÃramÃtraæ kathamavagamayet / ata÷ saæÓayavi«ayatvÃnnaitadudÃharaïaæ yuktam / prastÃvadevatÃyÃæ tu prÃïe saæÓayapÆrvapak«anirïayà upapÃditÃ÷ // 23 // ---------------------- FN: cÃkrÃyaïar«irdhanÃrthÅ rÃj¤o yaj¤aæ gatvovÃca- he prastota÷, yà devatà prastÃvaæ sÃmabhaktimanvÃyattÃnugatà / saæveÓanodgamanaæ layodayau / tarhi tasyÃmavasthÃyÃæ, vÃk anuktakarmendriyopalak«aïam, cak«u÷Órotre tÃd­gbuddhÅndriyÃïÃæ, buddhirapi manasà lak«yate / bhÆte«vindriyÃïi sÆk«matvÃdbhokt­sÃmÅpyÃcca sÃrÃïi ataste«Ãæ layodayoktyetare«Ãmapi tatsiddhe÷ Óe«aghaÂanetyartha÷ / vÃkyÃtsaænidhÃnaæ durlabhamityartha÷ / prÃïa÷ paramÃtmà bandhanamÃÓraya÷ svarÆpaæ yasyeti vigraha÷ / ÃkÃÓavÃkyoktanyÃyaæ taduttaravÃkye 'tidiÓati-## udgÅthaprakaraïamiti j¤ÃpanÃrthamudgÅtha iti bhëyapadam / udgÅthaprakaraïe ÓrÆyata ityanvaya÷ / kaÓcid­«iÓcÃkrÃyaïa÷ prastotÃramuvÃca, he prastota÷, yà devatà prastÃvaæ sÃmabhaktimanugatà dhyÃnÃrthaæ, tÃæ cedaj¤Ãtvà mama vidu«o nikaÂe prasto«yasi mÆrdhà te pati«yatÅti / tato bhÅta÷ san papraccha, katamà sà devateti / uttaram, prÃïa iti / prÃïamabhilak«ya samyagviÓanti lÅyante, tamabhilak«yojjihate utpadyanta ityartha÷ / atideÓatvÃtpÆrvavatsaæÓayÃdi dra«Âavyamityuktaæ viv­ïoti-## manaupÃdhiko jÅva÷ prÃïena brahmaïà badhyate su«uptÃvekÅbhavati / prÃïasya vÃyo÷ prÃïaæprerakaæ tasya sattÃsphÆrtipradamÃtmÃnaæ ye viduste brahmavida ityartha÷ / pÆrveïa gatarthÃtvÃtp­thaksÆtraæ vyarthamiti ÓaÇkate-## adhikÃÓaÇkÃnirÃsÃrthamatideÓasÆtramiti matvà ÓaÇkÃmÃha-## tarhi tadà cak«urapyetÅtyevaæprakÃreïa sarvatra saæbandha÷ / nanvatrendriyÃïÃæ prÃïe layodayau ÓrÆyete, tÃvatà mahÃbhÆtalayÃdipratipÃdakavÃkyaÓe«opapatti÷ kathamityata Ãha-## 'tasya hye«a rasa÷'iti Órute÷ / indriyÃïi liÇgÃtmarÆpÃïi apa¤cÅk­tabhÆtÃnÃæ sÃrÃïi te«Ãæ layÃdyuktyà bhÆtÃnÃmapi prÃïe layÃdisiddhe÷ vÃkyaÓe«opapattirityartha÷ / abrahmasahapÃÂhÃcca prÃïo na brahmetyÃha-## udgÃt­pratihart­bhyÃmudgÅthe pratihÃre ca kà devateti p­«Âena cÃkrÃyaïenÃdityo 'nnaæ ca nirdiÓyate / 'Ãditya iti hovÃca' 'annamiti hovÃca'iti ÓrutÃvityartha÷ / sÃmÃnyaæ sannidhÃnam / saænidhyanugrahÅtaprathamaÓrutaprÃïaÓrutyà mukhyaprÃïanirïaye tadd­«Âyà prastÃvopÃstiriti pÆrvapak«aphalam, siddhÃnte brahmad­«ÂirÆpopÃsti÷ / tasyÃdhikaraïasyÃtideÓatvameva pÆrveïa saægatiriti vibhÃga÷ / bhavantÅti bhÆtÃnÅti vyutpatyà yatki¤cidbhavanadharmakaæ kÃryamÃtraæ tasya layodayau vÃyuvikÃre prÃïe na yuktÃvityuktvà bhÆtaÓabdasya rƬhÃrthagrahe 'pi layÃderbrahmanirïÃyakatvamityÃha-## bhaitikaprÃïasya bhÆtayonitvÃyogÃdityartha÷ / tasya tadyonitvaæ ÓrutyÃÓaÇkate-## atha yadà su«upto jÅva÷ prÃïe brahamaïyekÅbhavati tadà enaæ prÃïaæ savi«ayavÃgadayo 'piyantÅtyartha÷ / atra jÅvÃbhannatve sarvalayÃdhÃratvaliÇgÃnna mukhya÷ prÃïa ityÃha-## vÃkyÃntarasaænidhyapek«ayà svavÃkyagataæliÇgaæ balÅya ityÃha-## ekavÃkyatvaæ vÃkyaÓe«a÷ tasya balaæ tadgataæ liÇgaæ tenetyartha÷ / prÃïamevetyavadhÃraïena sarvabhÆtaprak­titvaliÇgana ca prÃïapadena tatkÃraïaæ brahma lak«yamityÃha-## v­ttik­tÃmudÃharaïaæ saæÓayÃbhÃvenÃyuktamityÃha-## Óabdabhedamuktvà prakaraïaæ prapa¤cayati-##23// END BsCom_1,1.9.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.24 jyotiÓcaraïÃdhikaraïam / sÆ. 24-27 jyotiÓ caraïÃbhidhÃnÃt | BBs_1,1.24 | idamÃmananti- 'atha yadata÷ paro jyotirdÅpyate viÓvata÷p­«Âe«u sarvata÷p­«Âe«vanuttame«Ættame«u loke«vidaæ vÃva tadyadidamasminnanta÷puru«e jyoti÷' (chÃ. 3.13.7) iti / tatra saæÓaya÷-kimiha jyoti÷ÓabdenÃdityÃdi jyotirabhidhÅyate kiævà paramÃtmeti / arthÃntaravi«ayasyÃpi Óabdasya talliÇgÃdabrahmavi«ayatvamuktam / iha tu talliÇgamevÃsti nÃstÅti vicÃryate / kiæ tÃvatprÃptam / ÃdityÃdikameva jyoti÷Óabdena parig­hyata iti / kuta÷, prasiddhe÷ / tamo jyotiriti hÅmau Óabdau parasparapratidvandvÅ vÅ«ayau prasiddhau / cak«urv­tternirodhakaæ ÓÃrvarÃdikaæ tama ucyate / tasyà evÃnugrÃhakamÃdityÃdikaæ jyoti÷ / tathà 'dÅpyate' itÅyamapi ÓrutirÃdityÃdivi«ayà prasiddhà / nahi rÆpÃdihÅnaæ brahma 'dÅpyate' iti mukhyÃæ Órutirmahati / dyumaryÃdatvaÓruteÓca / nahi carÃcarabÅjasya brahmaïa÷ sarvÃtmakasya dyaurmaryÃdà yuktà / kÃryasya tu jyoti«a÷ paricchinnasya dyaurmaryÃdà syÃt / 'paro divo jyoti÷' iti ca brÃhmaïam / nanu kÃryasyÃpi jyoti«a÷ sarvatra gamyamÃnatvÃddyumaryÃdÃvattvamasama¤jasam / astu tarhyatriv­tk­taæ teja÷ prathamajam / na / atriv­tk­tasya tejasa÷ prayojanÃbhÃvÃditi / idameva prayojanaæ yadupÃsyatvamiti cet / na / prayojanÃntaraprayuktasyaivÃdityaderupÃsyatvadarÓanÃt / 'tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃæ karavÃïi' (chÃ. 6.3.3) iti cÃviÓe«aÓrute÷ / nacÃtriv­tk­tasyÃpi tejaso dyumaryÃdatvaæ prasiddham / astu tarhi triv­tk­tamevat tejo jyoti÷Óabdam / nanÆktamarvÃgapi divo 'vagamyate 'gnyÃdikaæ jyotiriti / nai«a do«a÷ / sarvatrÃpi gamyamÃnasya jyoti«a÷ 'paro diva÷' ityupÃsanÃrtha÷ pradeÓaviÓe«aparigraho na virudhyate / natu ni«pradeÓasyÃpi brahmaïa÷ pradeÓaviÓe«akalpanà bhÃginÅ / 'sarvata÷p­«Âe«vanuttame«Ættame«u loke«u' iti cÃdhÃrabahutvaÓruti÷ kÃrye jyoti«yupapadyatetarÃm / 'idaæ vÃva tadyadidamasminnÃnta÷ puru«e jyoti÷' (chÃ. 3.13.7) iti ca kauk«eye jyotira«i paraæ jyotiradhyasyamÃnaæ d­Óyate / sÃrÆpyanimittÃÓcÃdhyasà bhavanti / yathÃ- 'tasya bhÆriti Óira ekametadak«aram' (b­. 5.5.3) iti / kauk«eyasya tu jyoti«a÷ prasiddhamabrahmatvam / 'tasyai«Ã d­«Âi÷' (chÃ. 3.13.7) 'tasyai«Ã Óruti÷' iti cau«ïyagho«aviÓi«Âatvasya ÓravaïÃt / 'tadetadd­«Âaæ ca Órutaæ cepyupÃsÅta' iti ca Órute÷ / 'cak«u«ya÷ Óruto bhavati ya evaæ veda' (chÃ. 3.13.8) iti cÃlpaphalaÓravaïÃdabrahmatvam / mahate hi phalÃya brahmopÃsanami«yate / nacÃnyadapi ki¤citsvavÃkye prÃïÃkÃÓavajjyoti«o 'sti brahmaliÇgam / naca pÆrvasminnapi vÃkye brahma nirdi«Âamasti, 'gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtam' iti chandonirdeÓÃt / athÃpi katha¤citpÆrvasminvÃkye brahma nirdi«Âaæ syÃdevamapi na tasyeha pratyabhij¤Ãnamasti / tatra hi 'tripÃdasyÃm­taæ divi' (3.12.1,6) iti dyauradhikaraïatvena ÓrÆyate / atra puna÷ 'paro divo jyoti÷' iti dyaurmaryÃdÃtvena / tasmÃtprÃk­taæ jyotiriha grÃhyamityevaæ prÃpte brÆma÷-jyotiriha brahma grÃhyam / kuta÷. caraïÃbhidhÃnÃt / pÃdÃbhidhÃnÃdityartha÷ / pÆrvasminhi vÃkye catu«pÃdbrahma nirdi«Âam- 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca pÆru«a÷ / pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) ityanena mantreïa / tatra yaccatu«pÃdo brahmaïastripÃdam­taæ dyusaæbandhirÆpaæ nirdi«Âaæ tadeveha dyusaæbandhÃnnirdi«Âamiti pratyabhij¤Ãyate / tatparityajya prÃk­taæ jyoti÷ kalpayata÷ prak­tahÃnÃprak­taprakriye prasajyeyÃtÃm / na kevalaæ pÆrvavÃkyÃjjyotirvÃkya eva brahmÃnuv­tti÷, parasyÃmapi ÓÃï¬ilyavidyayÃmanuvarti«yate brahma / tasmÃdiha jyotiriti brahma pratipattavyam / yattÆktam- 'jyotiradÅpyate' iti caitau Óabdau kÃrye jyoti«i prasiddhÃviti / nÃyaæ do«a÷ / prakaraïÃdbrahmÃvagame satyanayo÷ ÓabdayoraviÓe«akatvÃt / dÅpyamÃnakÃryajyotirupalak«ite brahmaïyapi prayogasaæbhavÃt / 'yena sÆryastapati tejaseddha÷' (tai.brÃ. 3.12.9.7) iti ca mantravarïÃt / yadvà nÃyaæ jyoti÷ÓabdaÓcak«urv­tterevÃnugrÃhake tejasi vartate, anyatrÃpi prayogadarÓanÃt / 'vÃcaivÃyaæ jyoti«Ãste' (b­. 4.3.5), 'mano jyotirju«atÃm' (tai.brÃ. 1.6.3.3) iti ca, tasmÃdyadyatkasyacidavabhÃsakaæ tattajyoti÷ÓabdenÃbhidhÅyate / tathà sati brahmaïo 'pi caitanyarÆpasya samastajagadavabhÃsahetutvÃdupapanno jyoti÷Óabda÷ / 'tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' (kau. 2.5.15) 'taddevà jyoti«Ãæ jyotirÃyurhepÃsate 'm­tam' (b­. 4.4.16) ityÃdiÓrutibhyaÓca / yadapyuktaæ dyumaryÃdatvaæ sarvagatasya brahmaïo nopapadyata iti / atrocyate- sarvagatasyÃpi brahmaïa upÃsanÃrtha÷ pradeÓaviÓe«aparigraho na virudhyate / nanuktaæ ni«pradeÓasya brahmaïa÷ pradeÓaviÓe«akalpanà nopapadyata iti / nÃyaæ do«a÷ / ni«pradeÓasyÃpi brahmaïa upÃdhiviÓe«asaæbandhÃtpradeÓaviÓe«akalpanopapatte÷ / tathÃhi- Ãdityo, cak«u«i, h­daye, iti pradeÓaviÓe«asaæbandhÃni brahmaïa upÃsanÃni ÓrÆyante / etena 'viÓvata÷p­«Âhe«u' ityÃdhÃrabahutvamupapÃditam / yadapyetaduktaæ, au«ïyagho«Ãnumite kauk«eye kÃrye jyoti«yadhyasyamÃnatvÃtparamapi diva÷ kÃryaæ jyotireveti / tadapyayuktam / parasyÃpi brahïaïo nÃmÃdipratÅkatvatkauk«eyajyoti«pratÅkatvopapatte÷ / 'd­«Âaæ ca Órutaæ cetyupÃsÅta' iti tu pratÅkadvÃrakaæ d­«Âatvaæ Órutatvaæ ca bhavi«yati / yadapyalpaphalaÓravaïÃnna brahmeti, tadapyanupapannam / nahÅyate phalÃya brahmÃÓrayaïÅyaæ, iyate neti niyamaheturasti / yatra hi nirastasarvaviÓe«asaæbandhaæ paraæ brahmÃtmatvenopadiÓyate, tatraikarÆpameva phalaæ mok«a ityavagamyate / yatra tu guïaviÓe«asaæbandhaæ pratÅkaviÓe«asaæbandhaæ và brahmopadiÓyate, tatra saæsÃragocarÃïyevoccÃvacÃni phalÃni d­Óyante- 'annÃdo vasudÃno vidante vasu ya evaæ veda' (b­. 4.4.24) ityÃdyÃsu Óruti«u / yadyapi na svavÃkye ki¤cijjyoti«o brahmaliÇgamasti tathÃpi pÆrvasminvÃkye d­ÓyamÃnaæ grahÅtavyaæ bhavati / taduktaæ sÆtrakÃreïa- 'jyotiÓcaraïÃbhidhÃnÃt' iti kathaæ punarvÃkyÃntaragatena brahmasaænidhÃnena jyoti÷Óruti÷ svavi«ayÃcchakyà pracyÃvayitum / nai«a do«a÷ / 'yadata÷ paro jyoti÷' iti prathamatarapaÂhitena yacchabdena sarvanÃmnà dyusaæbnandhÃtpratyabhij¤ÃyamÃne pÆrvavÃkyanirdi«Âe brahmaïi svasÃmÃrthyena parÃm­«Âe satyarthÃjjyoti÷ÓabdasyÃpi brahmavi«ayatvopapatte÷ / tasmÃdiha jyotiriti brahma pratipattavyam // 24 // ---------------------- FN: gÃyatryupÃdhibrahmopÃstyanantaramupÃstyantaroktyartho 'thaÓabda÷ / ato dyulokÃtpara÷parastÃdyajjyotirdÅpyate tadidamiti jÃÂhare jyoti«yadhyasyate / viÓvasmÃtprÃïivargÃt sarvasmÃdbhÆrÃdilokÃcca p­«Âe«ÆparÅtyartha÷ / nahÅti rÆpÃdimata÷ sÃvayavasyaiva dÅptiyogÃdityartha÷ / yattejobannÃbhyÃmasaæp­ktaæ tadatrivatk­tamucyate / prayojanÃntaraæ tamonÃÓÃdikam / tÃsÃæ tejobannÃnÃmekaikaæ dvidhà vibhajya punaÓcekaikaæ bhÃgaæ dvedhà k­tvà svabhÃgÃditarabhÃgayornik«ipya triv­tkaraïaæ saæpadyate / bhÃginÅ yuktà / ekatvasÃmyÃdbhÆrityasminnak«are prajÃpate÷ Óirod­«Âiruktà tathÃtrÃpi sÃrÆpyaæ vÃcyaæ anyathÃdhyÃsÃsiddhe÷ / e«Ã d­«Âiryadetadu«ïimÃnaæ sparÓena vijÃnÃti / e«Ã ÓrutiryatkarïÃvapidhÃya ninadamiva Ó­ïotÅti Óe«a÷ / cak«u«yo darÓanÅya÷ / Óruto viÓruta÷ / prÃk­taæ prak­terjÃtaæ, kÃryamiti yÃvat / brahmaïo vyavacchidya teja÷samarpakatvaæ viÓe«akatvaæ tadabhÃvo 'viÓe«akatvaæ, aviÓe«akatvÃdbrahmavyÃvartakatvÃdityartha÷ / pramityarthatvena upÃstyarthatvena và maryÃdÃvattvam / diva÷ paramapÅtyanvaya÷ / kauk«eyakaæ hi jyotirjÅvabhÃvenÃnupravi«Âasya paramÃtmano vikÃra÷ jÅvÃbhÃve dehasya ÓaithilyÃt jÅvataÓcau«ïyÃjjÃyate / tasmÃtpratÅkopÃsanamupapannam / jÅvarÆpeïÃnnamattÅtyannÃda÷, annasyÃsamantÃddÃtà và / vasu hiraïyaæ karmaphalaæ dadÃtÅti vasudÃna iti guïaviÓe«asaæbandha÷ / sarvanÃmnà svasÃmarthyena svasya sarvanÃmna÷ sÃmartyaæ saænihitavÃcitvaæ tadbalena parÃm­«Âe satÅti yojanà / ## chÃndogyamevodÃharati-## gÃyatryupÃdhikabrahmopÃstyÃnandaryÃrtho 'thaÓabda÷ / ato divo dyulokÃtpara÷ parastÃdyajjyotirdÅpyate tadyatadidamiti jÃÂharÃgnÃvadhyasyate / kutra dÅpyate, tatrÃha-## viÓvasmÃtprÃïivargÃdupari sarvasmÃdbhÆrÃdilokÃdupari ye lokÃste«Ættame«u na vidyante uttamà yebhya ityanuttame«u sarvasaæsÃramaï¬alÃtÅtaæ paraæ jyotiridameva, yaddehasthamityartha÷ / asya pÆrveïÃgatÃrthatvaæ vadanpratyudÃharaïasaætimÃha-## atra svavÃkye spa«ÂabrahmaliÇgÃbhÃve 'pi 'pÃdosya'iti pÆrvavÃkye bhÆtapÃdatvaæ liÇgamastÅti pÃdasaægati÷ / pÆrvottarapak«ayorja¬abrahmajyoti«orupÃsti÷ phalamiti bheda÷ / nanvaj¤ÃnatamovirodhitvÃdbrahmÃpi jyoti÷padaÓakyatayà prasiddhamasti, netyÃha-## ÓarvaryÃæ rÃtrau bhavaæ ÓÃrvaram / nÅlamiti yÃvat / anenÃvarakatvÃdrÆpavattvÃcca ku¬yavadbhÃvarÆpaæ tama ityarthÃduktaæ bhavati / jyoti÷ÓruteranugrÃhakaliÇgÃnyÃha-## bhÃsvararÆpÃtmikà dÅptistejasa eva liÇgamityÃha-## mÃstu maryÃdetyÃÓaÇkya ÓrutatvÃnmaivamityÃha-## maryÃdÃæ brÆta iti Óe«a÷ / brahmavat kÃryasyÃpi maryÃdÃyogÃnnirarthakaæ brÃhmaïamiti kaÓcidÃk«ipati-## ekadeÓÅ brÆte-## svargÃdau jÃtaæ ki¤cidatÅndriyaæ tejo diva÷ parastÃdasti, ÓrutiprÃmÃïyÃdityartha÷ / adhyayanavidhyupÃttaÓruterni«phalaæ vastu nÃrtha ityÃk«ipya brÆte-## dhyÃnaæ phalamityÃÓaÇkya ni«phalasya kvÃpi dhyÃnaæ nÃstÅtyÃha-## prayojanÃntaraæ tamonÃÓÃdikam / atriv­tk­taæ tejo 'ÇgÅk­tyÃphalatvamuktvà tadeva nÃstÅtyÃha-## tejo 'bannÃnÃæ devatÃnÃmekaikaæ dvidhà vibhajya punaÓcaikaikaæ bhÃgaæ dvedhà k­tvà svabhÃgÃditarabhÃgayornik«ipya tantriguïarajjuvantriv­ttaæ karavÃïÅtyaviÓe«okternÃstyatriv­tk­taæ ki¤cidityartha÷ / ki¤cÃtra 'yadata÷ para÷'iti yacchabdenÃnyata÷ prasiddhaæ dyumaryÃdatvaæ dhyÃnÃyÃnÆdyate / na cÃtriv­tk­tasya tasya tatkvacitprasiddhamityÃha-## ekadeÓimate niraste sÃk«ÃtpÆrvapak«Å brÆte-## pradeÓaviÓe«a÷ diva÷ parastÃddedÅpyamÃna÷ sÆryÃditejovayavaviÓe«a÷, tasya parigraha upasanÃrtho na viruddhata ityanvaya÷ / sa eva kauk«eye jyoti«i upÃsyate / tasyÃpi tejastvÃditi bhÃva÷ / brahmaïo 'pi dhyÃnÃrthaæ pradeÓasthatvaæ kalpyatÃæ, netyÃha-## ni«pradeÓasya niravayavasya viÓe«e 'pi diva÷ parastÃddedÅpyamÃnabrahmÃvayavakalpanà bhÃginÅ yuktà na tvityanvaya÷ / apramÃïikagauravÃpÃtÃditi bhÃva÷ / tata÷ kiæ, tatrÃha-## yathà ekatvasÃmyÃdbhÆritivyÃh­tau prajÃpate÷ Óirod­«Âi÷ Órutà tathà jÃÂharÃgnÃvabrahmatvaæ gho«ÃdiÓrutyà prasiddhamiti ja¬ajyoti«Âvaæ sÃmyaæ vÃcyamityartha÷ / yaddehasparÓanenau«ïyaj¤Ãnaæ prasiddhaæ sai«Ã tasya jÃÂharÃgnerd­«Âi÷, yatkarïapidhÃnena gho«aÓravaïaæ, sai«Ã tasya Órutirityartha÷ / jyoti«o ja¬atve liÇgÃntaramÃha-## jyotirityartha÷ / cak«u«yaÓcak«urhita÷ sundara÷, Óruto vikhyÃta÷ / ## brahmaliÇgamapi ki¤cidanyannÃstÅtyanvaya÷ / nanu 'tripÃdasyÃm­taæ divi'iti pÆrvavÃkyoktaæ brahmÃtra jyoti÷padena g­hyatÃmityÃÓaÇkyÃha-## nanu sarvÃtmakatvÃm­tatvÃbhyÃæ brahmoktamityata Ãha-## katha¤cicchandodvÃretyartha÷ / divi diva iti vibhaktibhedÃnna pratyabhij¤etyartha÷ / prak­terjÃtaæ prÃk­taæ, kÃryamityartha÷ / ÃcÃraæ nirasyati-## 'gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtam' 'vÃgvai gÃyatrÅ' 'yeyaæ p­thivÅ' 'yadidaæ ÓarÅram' 'yadasminpuru«e h­dayam' 'ime prÃïÃ÷'iti bhÆtavÃkp­thivÅÓarÅrah­dayaprÃïÃtmikà «a¬vidhà «a¬bhirak«araiÓcatu«padà gÃyatrÅti / yaduktaæ tÃvÃn tatparimÃïa÷ sarva÷ prapa¤co 'sya gÃyatryanugatasya brahmaïo mahimà vibhÆti÷, puru«astu pÆrïabrahmarÆpa÷, ata÷ prapa¤cÃjjyÃyÃnadhika÷ / ÃdhikyamevÃha-## sarvaæ jagadeka÷ pÃdo 'æÓa÷, 'vi«ÂabhyÃhamidaæ k­tsnamekÃæÓena sthito jagat'iti sm­te÷ / asya puru«asya divi svaprakÃÓasvarÆpe tripÃdam­taæ rÆpamasti, divi sÆryamaï¬ale và dhyanÃrthamasti, kalpitÃjjagato brahmasvarÆpÃmanantamastÅtyartha÷ / yathà loke pÃdÃtpÃdatrayamadhikaæ tathedamadhikamiti bodhanÃrthaæ tripÃdam­tamityuktaæ, na tripÃdatvaæ vivak«itamiti mantavyam / 'yadata÷ para÷'iti yacchabdasya prasiddhÃrthavÃcitvÃtpÆrvavÃkyaprasiddhaæ brahma grÃhmamityÃha-## nanu 'yadÃgneyo '«ÂÃkapÃla÷'ityatra yatpadasyÃprak­tÃrthakatvaæ d­«Âimityata Ãha-## tatra yÃgasyÃnyata÷ prasiddherabhÃvenÃpÆrvatvÃdagatyà yado 'prasiddhÃrthatvamÃÓritam / iha tu pÆrvavÃkyaprasiddhasya brahmaïo dyusaæbandhena pratyabhij¤Ãtasya yadarthatvaniÓacayÃdyatpadaikÃrthakajyoti÷padasyÃpi sa evÃrtha ityartha÷ / saædaæÓanyÃyÃdapyevamityÃha-## 'sarvaæ khalvidaæ brahma'ityuttaratra brahmÃnuv­ttermadhyasthaæ jyotirvÃkyaæ brahmaparamityartha÷ / ## prak­tÃpek«ayatpadaÓrutyà dyusaæbandhabhÆtapÃdatvÃdiliÇgaiÓcetyartha÷ / ata÷ prakaraïÃjjyoti÷ÓrutibÃdho na yukta iti nirastam / ## brahmavyÃvartakatvÃbhÃvÃdityartha÷ / yena cetasà caitanyeneddha÷ prakÃÓita÷ sÆryastapati prakÃÓayati taæ b­hantamavedavinna manuta ityartha÷ / jyoti÷Óabdasya kÃryajyoti«yeva ÓaktirityaÇgÅk­tya kÃraïabrahmalak«akatvamuktvà brahmaïyapi ÓaktimÃha-## gìhÃndhakÃre vÃcaiva jyoti«Ã loka ÃsanÃdivyavahÃraæ karotÅtyartha÷ / Ãjyaæ ju«atÃæ pibatÃæ mano jyoti÷ prakÃÓakaæ bhavati ityÃjyastuti÷ / yathà gacchantamanugacchata÷ svasyÃpi gatirasti tathà sarvasya svani«Âhaæ bhÃnaæ syÃdityata Ãha-## tat kÃlÃnavacchinnaæ brahma sÆryÃdijyoti«Ãæ sÃk«ibhÆtamÃyuram­tamiti ca devà upÃsata ityartha÷ / yo«ito 'gnitvavat dyumaryÃdatvÃdikaæ dhyÃnÃrthaæ kalpitaæ brahmaïo yuktamityÃha-## diva÷ paramapÅtyanvaya÷ / Ãropyasya dhyeyasyÃlambanasya ca sÃd­Óyaniyamo nÃstÅtyÃha-## bhavi«yati brahmajyoti«a iti Óe«a÷ / 'taæ yathà yathopÃsate tathà tathà phalaæ bhavati'iti ÓruterityÃha-## j¤ÃnaphalavadupÃstÅphalamekarÆpaæ kiæ na syÃdata Ãha-## j¤eyaikatvÃdityartha÷ / dhyeyaæ tu nÃnetyÃha-## ÅÓvaro jÅvarÆpeïÃnnamattÅtyannÃda÷ annasyÃsamantÃddÃtà và vasu hiraïyaæ dadÃtÅti vasudÃna iti guïaviÓe«asaæbandhaæ yo veda sa dhanaæ vindate, dÅptÃgniÓca bhavati / nÃmno vÃguttamÃ, mano và pratÅkaæ vÃco bhÆya iti pratÅkaviÓe«adhyÃnaÓrutisaægrahÃrthamÃdyapadam / saænidhe÷ ÓrutirbalÅyasÅti ÓaÇkate-## atha prathamaÓrutyanusÃreïa caramaÓrutirnÅyata ityÃha-## sarvanÃmnà svasÃmarthyena svasya sarvanÃmna÷ sÃmarthyaæ saænihitavÃcitvaæ tadbalena parÃm­«Âe satÅti yojanà / arthÃdyatpadasÃmÃnÃdhikaraïyÃdityartha÷ //24// END BsCom_1,1.10.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.25 chando 'bhidhÃnÃn neti cen na tathà ceto'rpaïanigadÃt tathà hi darÓanam | BBs_1,1.25 | atha yaduktaæ pÆrvasminnapi vÃkye na brahmabhihitamiti, 'gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtaæ yadidaæ ki¤ca' (chÃæ. 3.12.1) iti gÃyatryÃkhyasya chandaso 'bhihitatvÃditi, tatparihartavyam / kathaæ punaÓchandobhidhÃnÃnna brahmÃbhihitamiti Óakyate vaktuæ, yÃvatà 'tÃvÃnasya mahimÃ' ityetasyÃm­ci catu«pÃdbrahma darÓitam / naitadasti / 'gÃyatrÅ và idaæ sarvam' iti gÃyatrÅmupakramya tÃmeva bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayavÃkyapramÃïabhedairvyakhyÃya 'sai«Ã catu«pÃdà «a¬vidhà gÃyatrÅ tadetad­cÃbhyanuktaæ tÃvÃnasya mahimÃ' iti tasyÃmeva vyÃkhyÃtarÆpÃyÃæ gÃyatryÃmudÃh­to mantra÷ kathamakasmÃdbrahma catu«pÃdabhidadhyÃt / yo 'pi tatra 'yadvai tadbrahma' (chÃ. 3.12.5,6) iti brahmaÓabda÷ so 'pi chandasa÷ prak­tatvÃcchandovi«aya eva 'ya etÃmevaæ brahmopani«adaæ veda' (chÃæ 3.11.3) ityatra hi vedopani«adamiti vyÃcak«ate, tasmÃcchandobhidhÃnÃnna brahmaïa÷ prak­tatvamiticet / nai«a do«a÷ / 'tathà cetorpaïanigahÃt' tathà gÃyatryÃkhyacchandodvÃreïa tadanugate brahmaïi cetasor'païaæ cittasamÃdhÃnamanena brahmaïavÃkyena nigadyate- 'gÃyatrÅ và idaæ sarvam' iti / nahyak«arasaæniveÓamÃtrÃyà gÃyatryÃ÷ sarvÃtmakatvaæ saæbhavati / tasmÃdyÃdgÃyatryÃkhyavikÃre 'nugataæ jagatkÃraïaæ brahma tadiha sarvamityucyate / yathà 'sarvaæ khalvidaæ brahma' (chÃ. 3.14.1) iti / kÃryaæ ca kÃraïÃdavyatiriktamiti vak«yÃma÷- 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' (bra. 2.1.14) ityatra / tathÃnyatrÃpi vikÃradvÃreïa brahmaïa upÃsanaæ d­Óyate- 'etaæ hyeva bahv­cà mahatyukthe mÅmÃæsanta etamagnÃvadhvaryava etaæ mahÃvrate chandogÃ÷' (ai.Ã. 3.23.12) iti / tasmÃdasti chandobhidhÃne 'pi pÆrvasminvÃkye catu«pÃdbrahma nirdi«Âam / tadeva jyotirvÃkye 'pi parÃm­Óyata upÃsanÃntaravidhÃnÃya / apara Ãha- sÃk«Ãdeva gÃyatrÅÓabdena brahma pratipÃdyate, saækhyÃsÃmÃnyÃt / yathà gÃyatrÅ catu«padà «a¬ak«arai÷ pÃdaistathà brahma catu«pÃt / tathÃnyatrÃpi chandobhidhÃyÅ Óabdor'thÃntare saækhyÃsÃmÃnyÃtprayujyamÃno d­Óyate / tadyathÃ- 'te và ete pa¤cÃnye pa¤cÃnye daÓa santastatk­tam' ityupakramyÃha 'sai«Ã virìannÃdi' (chÃ. 4.3.8) iti / asminpak«e brahmaivÃbhihitamiti na chandobhidhÃnam / sarvathÃpyasti pÆrvasminvÃkye prak­taæ brahma // 25 // ---------------------- FN: ya etÃæ prak­tÃæ brahmopani«adaæ vedarahasyaæ madhuvidyÃrÆpaæ veda tasyodayÃstamayarahitabrahmaprÃptirbhavatÅtyartha÷ / etam­gvedino mahatyukthe Óastre upÃsate, adhvaryavo yajurvedina÷ kratau chandogÃ÷ sÃmavedino mahÃvrate kratau / saævargavidyÃyÃæ adhidaivamagnisÆryacandrÃmbhÃæsi vÃyau lÅyate / adhyatmaæ vÃk cak«u÷Órotramanasi prÃïamapiyanti / te và ete pa¤cÃnye ÃdhidaivikÃ÷, pa¤cÃnye ÃdhyÃtmikÃste militvà daÓa santa÷ k­tamityucyate / k­taæ dyÆtam / chandobhidhÃnÃdbrahma prak­taæ nÃstÅti ÓaÇkÃmekadeÓÅ dÆ«ayati-## ÓaÇkÃæ sÃdhayati-## catu«padatvÃdikaæ pÆrvameva vyÃkhyÃtam / ## vedarahasyabhÆtÃæ madhuvidyÃmevamuktarÅtyà ya÷ kaÓcidveda tasyodayÃstamayarahitabrahmà prÃptirbhavatÅtyartha÷ / tathÃca vedatvÃdgÃyatryÃæ brahmaÓabdo yukta iti bhÃva÷ / gÃyatrÅÓabdena tadupÃdÃnatvenÃnugatabrahmalak«aïÃyÃæ bÅjamanupapattimÃha-## brahmaïo 'pi kathaæ sarvÃtmakatvaæ, tatrÃha-## naca gÃyatryà dhyÃnÃrthaæ sarvÃtmatvÃropa iti vÃcyaæ, svata÷ sarvÃtmano dhyÃnasaæbhavenÃsadÃropÃyogÃdÅti bhÃva÷ / 'tathÃhi darÓanam'iti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## d­Óyata iti darÓanam / d­«Âamityartha÷ / etaæ paramÃtmÃnaæ bahv­cà ­gvedino mahatyukthe Óastre tadanugatamupÃsate / etamevÃgnirahasye 'tametamagnirityadhvaryava upÃsate'iti Órute÷ yajurvedino 'gnau upÃsate / etameva chantogÃ÷ sÃmavedino mahÃvrate kratau upÃsata ityaitareyake d­«Âamityartha÷ / gÃyatrÅÓabdo brahmalak«aka iti vyÃkhyÃya gauïa ityÃha-## sÃk«Ãdeva / vÃcyÃrthagrahaïaæ vinaiveti yÃvat / pÆrvaæ tÆpÃsyatayà gÃyatrÅpadenÃjahallak«aïayà gÃyatrÅbrahmaïÅ dve api lak«ite / naca gÃyatrÅ sarvamityanvayÃsaæbhava÷, ghaÂo rÆpÅti padÃrthaikadeÓe vyaktau rÆpÃnvayavat, gÃyatrÅpadÃrthaikadeÓe gÃyatryanugate brahmaïi pradhÃne sarvÃtmakatvÃnvayasaæbhavÃditi bhÃva÷ / tathÃca sÆtre siddhÃntabhÃgasyÃyamartha÷-tathà gÃyatrÅvaccatu«pÃtvaguïasÃmÃnyÃt, ceto brahmaïi samarpyate yena sa cetorpaïo gÃyatrÅÓabdastena brahmaïa eva nigadÃdabhidhÃnÃt chandobhidhÃnamasiddhamiti / adhunà 'tathÃhi darÓanam'iti Óe«aæ vyÃca«Âe-## saævargavidyÃyÃmÃdhidaivamagnisÆryacandrÃmbhÃæsi vÃyau lÅyante, adhyÃtmaæ vÃkcak«u÷ÓrotramanÃæsi prÃïamapiyantÅtyuktam / te và ete pa¤cÃnye ÃdhidaivikÃ÷, pa¤cÃnye ÃdhyÃtmikÃste militvà daÓasaækhyÃkÃ÷ santa÷ k­tamityucyante / santi hi k­tatretÃdvÃparakalisaæj¤akÃni catvÃri dyutÃni krameïa caturaÇkatryaÇkadvyaÇkaikÃÇkÃni / tatra k­taæ daÓÃtmakaæ bhavati, catur«vaÇke«u trayÃïÃæ tri«u dvayordvayorekasya cÃntarbhÃvÃt / tathÃcca daÓatvaguïena vÃyvÃde÷ k­taÓabdenocyanate / eve k­tatvaæ vÃyvÃdÅnÃmupakramyÃha-## vidheyÃpek«ayà strÅliÇganirdeÓa÷ / virÃÂpadaæ chantovÃcakaæ, 'daÓÃk«arà virÃÂ'iti Órute÷ / daÓatvasÃmyena vÃyvÃdayo virìityucyante / eva¤ca daÓatvadvÃrà vÃyvÃdi«u k­tatvaæ virÃÂtvaæ ca dhyeyam / tatra virÃÂtvadhyÃnÃtsarvamasyÃnnaæ bhavati, 'annaæ virÃÂ'iti Órute÷ / k­tatvadhyÃnÃdannÃdo bhavati, k­tatadyÆtasyÃnnÃdatvÃt / k­taæ hi svÅyacaturaÇge«u tryaÇkÃdikamantarbhÃvayadannamattÅva lak«yate / ata eva k­tajayÃditaradyÆtajaya÷ Órutyukta÷-'k­tÃyavijitÃyÃdhareyÃ÷ saæyanti'iti / ayo dyÆtaæ, k­tasaæj¤o 'ya÷ k­tÃya÷ sa vijito yena tasmai, adhareyÃstryaÇkÃdaya÷ ayÃ÷ saæyanti upanamante / tena jità bhavantÅtyartha÷ / eva¤ca sà vÃyvÃdidaÓÃtmikà e«Ã k­taÓabdità virìannaæ, k­tatvÃdannÃdinÅtyartha÷ / ## gÃyatrÅti padasya lak«akatve gauïatve 'pi cetyartha÷ / atrÃpara Ãhetyaparapadena gauïatve svamataæ neti dyotayati / ajahallak«aïÃpak«e hi 'vÃgvai gÃyatrÅ'iti vÃgÃtmatvaæ gÃyati ca trÃyate ca iti niruktanÃmakatvaæ ca gÃyatryà upÃdhitvenopÃsyatvÃdupapannataram / gauïapak«e gÃyatrÅtyÃgÃttadubhayaæ sarvÃtmakatvamÃtreïopapÃdanÅyam / evaæ gÃyatrÅpadasya svÃrthatyÃga÷, aprasiddhacatu«pÃttvaguïadvÃrà viprak­«Âalak«aïà ceti bahvasama¤jasam //25// END BsCom_1,1.10.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.26 bhÆtÃdipÃdavyapadeÓopapatteÓ caivam | BBs_1,1.26 | itaÓcaivamabhyupagantavyamiti, pÆrvasminvÃkye prak­taæ brahmeti / yato bhÆtÃdÅnpÃdÃnvyapadiÓati / bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayÃni hi nirdiÓyÃha- 'sai«Ã catu«padà «a¬vidhà gÃyatrÅ' iti / nahi brahmÃnÃÓrayaïe kevalasya chandaso bhÆtÃdaya÷ pÃdà upapadyante / apica brahmÃnÃÓrayaïe neyam­ksaæbodhyeta- 'tÃvÃnasya' iti / anayà hi ­cà svarasena brahmaivÃbhidhÅyate, 'pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.5) iti sarvÃtmatvopapatte÷ / puru«asÆkte 'pÅyam­gbrahmaparatayaiva samÃmnÃyate / sm­tiÓca brahmaïa evaærÆpatÃæ darÓayati- 'vi«ÂabhyÃhamidaæ k­tsnamekÃæÓena sthito jagat' (bhaga. 10.42) iti / 'yadvai tadbrahma' (chÃ. 3.12.7) iti ca nirdeÓa evaæ sati mukhyÃrtha upapadyate / 'pa¤ca brahmapuru«Ã÷' (chÃ. 3.13.6) iti ca h­dayasu«i«u brahmapuru«aÓrutirbrahmasaæbandhitÃyÃæ vivak«itÃyÃæ saæbhavati / tasmÃdasti pÆrvasminvÃkye brahma prak­tam / tadeva brahma jyotirvÃkye dyusaæbandhÃtpratyabhij¤ÃyamÃnaæ parÃm­Óyata iti sthitam // 26 // ---------------------- FN: bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayavÃkprÃïa iti «aÂprakÃrà gÃyatryÃkhyasya brahmaïa÷ ÓrÆyante / su«ayaÓchidrÃïi / nanu 'gÃyatrÅ và idaæ sarvam'iti prathama gÃyatrÅÓrute÷ kathaæ lak«aïetyÃÓaÇkya vÃkyaÓe«agatasarvÃtmakatvÃdyanekabalavatpramÃïasaævÃdena brahmami tÃtparyÃvagamÃdityÃha-## evaæ padÃrthamÃha-## sÆtrasthÃdipadÃrthaæ darÓayati-## atra sÆtrabhëyakÃrayorbhÆtÃdibhiÓcatu«padà gÃyatrÅti saæmatam, «a¬ak«araiÓacatu«pÃtvaæ v­ttikÃroktamaprasiddhaæ cakÃrasÆcitam / yuktyantaramÃha-## brahmaparasÆktotpannatvÃcca tasyÃstatparatvamityÃha-## brahmapadasya chandovÃcitvamuktaæ nirasyati-## pÆrvasyÃm­ci brahmoktÃvityartha÷ / h­dayasya caturdik«Ærdhvaæ ca pa¤ca su«aya÷ santi / te«u brahmasthÃnah­nnagarasya prÃgÃdidvÃre«u krameïa prÃïavyÃnÃpÃnasamÃnodÃnÃ÷ pa¤cadvÃrapÃlà iti dhyÃnÃrthaæ Órutyà kalpitam / tatra h­dayacchidrasthaprÃïe«u brahmapuru«atvaÓrutirh­di gÃyatryÃkhyabrÃhmaïa upÃsanÃsaæbandhitÃyÃæ brahmaïo dvÃrapÃlatvÃdbrahmapuru«Ã iti saæbhavatÅtyÃha-##26// END BsCom_1,1.10.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.27 upadeÓabhedÃn neti cen nobhayasminn apy avirodhÃt | BBs_1,1.27 | yadapyetaduktaæ pÆrvatra- 'tripÃdasyÃm­taæ divi' iti saptamyà dyaurÃdhÃratvenopadi«Âà iti, puna÷ 'atha yadata÷ paro diva÷' iti pa¤camyà maryÃdÃtvena, tasmÃdupadeÓabhedÃnna tasyeha pratyabhij¤Ãnamasti, tatparihartavyam / atrocyate- nÃyaæ do«a÷, ubhayasminnapyavirodhÃt / ubhayasminnapi saptamyante pa¤camyante copadeÓe na pratyabhij¤Ãnaæ virudhyate / yathà loke v­k«Ãgrasaæbaddho 'pi Óyena ubhayathopadiÓyamÃno d­Óyate, v­k«Ãgre Óyeno v­k«ÃgrÃtparata÷ Óyena iti ca / evaæ divyeva sadbrahma diva÷ paramityupadiÓyate / apara Ãha- yathà loke v­k«ÃgreïÃsaæbaddho 'pi Óyena ubhayathopadiÓyamÃno d­Óyate, v­k«Ãgre Óyeno v­k«ÃgrÃtpurata÷ Óyena iti ca / evaæ ca diva÷ paramapi sadbrahma divÅtyupadiÓyate / tasmÃdasti pÆrvanirdi«Âasya brahmaïa iha pratyabhij¤Ãnam / ata÷ parameva brahma jyoti÷Óabdamiti siddham // 27 // divi diva iti vibhaktibhedÃtprak­tapratyabhij¤Ã nÃstÅtyuktaæ nopak«aïÅyamityÃha-## parihÃraæ pratÅjÃnÅte-## sÆtre na¤arthaæ vadanparihÃramÃha-## evaæ sarvatra vyÃkhyoyam / pradhÃnaprÃtipadikÃrthadyusaæbandhena pratyabhij¤Ãyà vibhaktyarthabhedo na pratibandhaka÷, katha¤cidÃdhÃrasyÃpi maryÃdÃtvasaæbhavÃt / yathà v­k«Ãgraæ svalagnabhagÃvacchinnaÓyenasyÃdhÃra÷ sanneva svÃlagnabhÃgÃvacchinnasya tasyaiva maryÃdà bhavati, evaæ divi sÆrye hÃrdÃkÃÓe và mukhye ÃdhÃre sabrahmadivo maryadÃtvaæ tadalagnÃkÃÓÃvacchinnaæ brahma prati kalpayitvà diva÷ paramityucyata ityartha÷ / yadyÃkÃÓena anavacchinnaæ brahma g­hÅtvà pa¤camyà divo maryÃdÃtvameva mukhyaæ tadà gaÇgÃyÃæ ghe«a itivatsaptamyà sÃmÅpyalak«aïayÃdhÃratvaæ vyÃkhyeyamityÃha-## sabaddhaæ pratyÃdhÃratvaæ mukhyaæ pÆrvamuktaæ divyeva saditi / asaæbaddhaæ prati maryÃdÃtvaæ mukhyamadhunocyate diva÷ paramapÅti bheda÷ / tasmÃjjyotirvÃkyamupÃsye brahmaïi samanvitamiti siddham //27// END BsCom_1,1.10.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.28 pratardanÃdhikaraïam / sÆ. 28-31 prÃïas tathÃnugamÃt | BBs_1,1.28 | asti kau«ÅtakibrÃhmaïopani«adÅndrapratardanÃkhyÃyikÃ- 'pratardano ha vai daivodÃsirindrasya priyaæ dhÃmopajagÃma yuddhena ca pauru«eïa ca' ityÃrabhyÃmnÃtà / tasyÃæ ÓrÆyate- 'sa hovÃca praïo 'smi praj¤Ãtmà taæ mÃmÃyuram­tamityupÃ÷sva' iti / tathottaratrÃpi 'atha khalu prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' (ko. 1.1,2,3) iti / tathà 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi / ante ca 'sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' (ko. 3.8) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kimiha prÃïaÓabdena vÃyumÃtramabhidhÅyata upa devatÃtmeti, jÅvo 'thavà paraæ brahmeti / nanu 'ata eva prÃïa÷' ityatra varïitaæ prÃïaÓabdasya brahmaparatvam / ihÃpi ca brahmaliÇgamasti- 'Ãnando 'jaro 'm­ta÷' ityÃdi / kathamiha puna÷ saæÓaya÷ saæbhavati / anekaliÇgadarÓanÃditi brÆma÷ / na kevalamiha brahmaliÇgamevopalabhyate / santi hÅtaraliÇgÃnyapi / 'mÃmeva vijÃnÅhi' (kau. 3.1) itÅndrasya vacanaæ devatÃtmaliÇgam / idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayatÅti prÃïaliÇgam / 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi jÅvaliÇgam / ata upapanna÷ saæÓaya÷ / tatra prasiddhervÃyu÷ prÃïa iti prÃpta ucyate-prÃïaÓabdaæ brahma vij¤eyam / kuta÷, tathÃnugamÃt / tathÃhi- paurvÃparyeïa paryalocyamÃne vÃkye padÃrthÃnÃæ samanvayo brahmapratipÃdanapara upalabhyate / upakrame tÃvat, 'varaæ v­ïÅ«va' itÅndreïokta÷ pratardana÷ paramaæ puru«Ãrthaæ varamupacik«epa- 'tvameva me v­ïÅÓva yaæ tvaæ manu«yÃya hitatamaæ manyase' iti / tasmai hitatamatvenopadiÓyamÃna÷ prÃïa÷ kathaæ paramÃtmà na syÃt / nahyanyatra paramÃtmaj¤ÃnÃddhitatamaprÃptirasti / 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (ÓvetÃ. 3.8) ityÃdiÓrutibhya÷ / tathà 'sa yo mÃæ veda na ha vai tasya kenacana karmaïà loko mÅyate na steyena na bhrÆïahatyayÃ' (kau. 3.1) ityÃdi ca brahmaparigrahe ghaÂate / brahmavij¤Ãnena hi sarvakarmak«aya÷ prasiddha÷- 'k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃvare' (mu. 2.2.8) ityÃdyÃsu Óruti«u / praj¤Ãtmatvaæ ca brahmapak«a evopapadyate / nahyacetanasya vÃyo÷ praj¤Ãtmatvaæ saæbhavati / tathopasaæhÃre 'pi 'Ãnando 'jaro 'm­ta÷' ityÃnandatvÃdÅni na brahmaïo 'nyatra samyak saæbhavati / 'sa na sÃdhunà karmaïà bhÆyÃnbhavati no evÃsÃdhunà karmaïà kanÅyÃne«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokasya unninÅ«ate / e«a u bhavÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhyo 'dho ninÅ«ate' iti, 'e«a lokÃdhipatire«a lokeÓa÷' (kau. 3.8) iti ca / sarvametatparasmaninbrahmaïyÃÓrÅyamÃïe 'nugantuæ Óakyate na mukhye prÃïe / tasmÃtprÃïo brahma // 28 // ---------------------- FN: brahmapratipÃdanaparatvenaiva padÃnÃmanvayad­«Âerityartha÷ / sa netyÃdinà dharmÃdyasp­«Âatvaæ tatkÃrayit­tvaæ tadÅÓit­tvaæ ca sarvamuktam / ## divodÃsyÃpatyaæ daivodÃsi÷ pratardano nÃma rÃjà yuddhena puru«akÃreïa ca karaïenendrasya premÃspadaæ g­haæ jagÃma / taæ ha indra uvÃca, pratardana varaæ te dadÃnÅti / sa hovÃca pratardana÷, yaæ tvaæ martyÃya hitatamaæ manyase taæ varaæ tvamevÃlocya mahyaæ dehÅti / tata indra idamÃha-'prÃïosmi'ityÃdi / mukhyaæ prÃïaæ nirasituæ praj¤Ãtmatvamuktam / nirviÓe«acinmÃtraæ nirasyati-## idaæ prÃïasyendridevatÃtve liÇgam / mukhyaprÃïatve liÇgamÃha-## vÃgÃdÅnÃæ dehadhÃraïaÓaktyabhÃvaniÓcayÃnantaramityartha÷ / prÃïasya dehadhÃrakatvamutthÃpakatvaæ ca prasiddhamiti vaktuæ khalvityuktam / prÃïasya jÅvatve vakt­tvaæ liÇgamÃha-## ÃnantatvÃdikaæ brahmaliÇgamÃha-## aneke«u liÇge«u d­ÓyamÃne«u balÃbalanirïayÃrthamidamadhikaramamityagatÃrthamÃha-## pÆvartra prak­tabrahmavÃcakayacchabdabalÃjjyoti÷Óruti÷brahmaparetyuktaæ, na tatheha prÃïaÓrutibhaÇge ki¤cidbalamasti, mitho viruddhÃnekaliÇgÃnÃmaniÓcÃyakatvÃditi pratyudÃharaïasaægatyà pÆrvapak«ayati-## pÆrvaæ pradhÃnaprÃtipadikÃrthabalÃt vibhaktyarthabÃdhavadvÃkyÃrthaj¤Ãnaæ prati hetutvena pradhÃnÃnekapadÃrthabalÃdekavÃkyatÃbhaÇga iti d­«ÂÃntasaægatirvÃstu / pÆrvapak«e prÃïÃdyanekopÃsti÷, siddhÃnte pratyagbrahmadhÅriti viveka÷ / tathà brahmaparatvena padÃnÃmanvayÃvagamÃditi hetvarthamÃha-## hitatamatvakarmak«ayÃdipadÃrthÃnÃæ saæbandho brahmaïi tÃtparyaniÓcÃyaka upalabhyata ityuktaæ viv­ïoti-## yaæ manyase taæ varaæ tvameva prayacchetyartha÷ / sa ya÷ kaÓcinmÃæ brahmarÆpaæ vedasÃk«Ãdanubhavati, tasya vidu«o loko mok«o mahatÃpi pÃtakena na ha mÅyate naiva hiæsyate na pratibadhyate j¤ÃnÃgninà karmatÆlarÃÓerdagdhatvÃdityÃha-## sÃdhvasÃdhunÅ puïyapÃpe / tÃbhÃyÃmasp­«Âatvaæ, tatkÃrayit­tvaæ, niraÇkuÓaiÓvaryaæ ca sarvametaditityartha÷ //28// END BsCom_1,1.11.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.29 na vaktur ÃtmopadeÓÃd iti ced adhyÃtmasaæbandhabhÆmà hy asmin | BBs_1,1.29 | yaduktaæ prÃïo brahmeti, tadÃk«ipyate / na paraæ brahma prÃïaÓabdam / kasmÃt, vakturÃtmopadeÓÃt / vaktà hÅndro nÃma kaÓcidvigrahavÃndevatÃviÓe«a÷ svamÃtmÃnaæ pratardanÃyÃcacak«e- 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityupakramya 'prÃïo 'smi praj¤ÃtmÃ' ityahaÇkÃravÃdena / sa e«a vakturÃtmatvenopadiÓyamÃna÷ prÃïa÷ kathaæ brahma syÃt / nahi brahmaïo vakt­tvaæ saæbhavati 'avÃgamanÃ÷' (b­ha / 3.8.8) ityÃdiÓrutibhya÷ / tathà vigrahasaæbandhibhireva brahmaïyasaæbhavadbhirdharmairÃtmÃnaæ tu«ÂÃva- 'triÓÅr«Ãïaæ tvëÂramahanamarunmukhÃnyatŤÓÃlÃv­kebhya÷ prÃyaccham' ityevamÃdibhi÷ / prÃïatvaæ cendrasya balavatvÃdupapadyate / 'prÃïo vai balam' iti hi vij¤Ãyate / balasya cendro devatà prasiddhà / 'yà ca kÃcidbalak­tirindrakarmaiva ta' diti hi vadanti / praj¤Ãtmatvamapyapratihataj¤ÃnatvÃddevatÃtmana÷ saæbhavati / apratihataj¤Ãnà devatà iti hi vadanti / niÓcite caivaæ devatÃtmopadeÓe hitatamatvÃdivacanÃni yathÃsaæbhavaæ tadvi«ayÃïyeva yojayitavyÃni / tasmÃdukturindrasyÃtmopadeÓÃnna prÃïo brahmetyÃk«ipya pratisamÃdhÅyate- 'adhyÃtmasaæbhandhabhÆmà hyasmin' iti / adhyÃtmasaæbandha÷ pratyagÃtmasaæbandhasya bhÆmÃbÃhulyasminnadhyÃya upalabhyate / 'yÃvaddhyasmi¤sarÅre prÃïo vasati tÃvadÃyu÷' iti prÃïasyaiva praj¤Ãtmana÷ pratyagbhÆtasyÃyu«yapradhÃnopasaæhÃrayo÷ svÃtantryaæ darÓayati na devatÃviÓe«asya parÃcÅnasya / tathÃstitve ca prÃïÃnÃæ ni÷ÓreyasamityadhyÃtmamevendriyÃÓrayaæ prÃïaæ darÓayati / tathà 'prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' (kau. 3.3) iti, 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' iti cepakramya 'tadyathà rathasyÃre«u nemirarpità nÃbhÃvarà arpità evamevaità bhÆtamÃtrÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃsvarpitÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃ÷ prÃïe 'rpitÃ÷ sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' iti vi«ayondriyavyavahÃrÃnabhibhÆtaæ pratyagÃtmÃnamevopasaæharati / 'sa ma Ãtmeti vidyÃt' iti copasaæhÃra÷ pratyagÃtmaparigrahe sÃdhurna parÃcÅnaparigrahe / 'ayamÃtmà brahma sarvÃnabhÆ÷' (b­ha. 2.5.19) iti ca Órutyantaram / tasmÃdadhyÃtmasaæbandhabÃhulyÃdbrahmopadeÓa evÃyaæ na devatÃtmopadeÓa÷ // 29 // kathaæ tarhi vakturÃtmopadeÓa÷- ---------------------- FN: tva«Â­putraæ viÓvarÆpaæ brÃhmaïaæ ahanaæ, arunmukhÃn rauti yathÃrthaæ ÓabdayatÅti rut vedÃntavÃkyaæ tanmukhe ye«Ãæ te runmukhÃstebhyo 'nyÃnvedÃntabahirmukhÃnyatÅn sÃlÃv­kebhyo 'raïyaÓvabhyo dattavÃnasmi / yasyÃre«u neminÃbhyormadhyasthaÓalÃkÃsu cakropÃntarÆpà nemirarpitÃ, nÃbhau cakrapiï¬ikÃyÃmarà arpitÃ÷ evaæ bhÆtÃni p­thivyÃdÅni pa¤ca mÅyanta iti mÃtrà bhogyÃ÷ ÓabdÃdaya÷ pa¤ceti daÓa bhÆtamÃtrÃ÷ / ahaÇkÃravÃdena svÃtmavÃcakaÓabdairÃcacak«e, uktavÃnityartha÷ / vÃkyasya indropapÃsanÃparatve liÇgÃntaramÃha-## trÅïi ÓÅr«Ãïi yasyeti triÓÅr«Ã tva«Âu÷ putro viÓvarÆpo nÃma brÃhmaïa÷ taæ hatavÃnasmi / rauti yathÃrthaæ ÓabdayatÅti rut vedÃntavÃkyaæ, tanmukhe ye«Ãæ te runmukhÃstebhyo 'nyÃnvedÃntabahirmukhÃn yatÅnaraïyaÓvabhyo dattavÃnasmÅtyartha÷ / indre prÃïaÓabdopapattimÃha-## vadanti laukikà apÅtyartha÷ / balavÃcinà prÃïaÓabdena baladevatà lak«yata iti bhÃva÷ / indro hitapradÃt­tvÃdhitatama÷, karmÃnadhikÃrÃdapÃpa ityevaæ vyÃkhyeyÃnÅtyÃha-## kimindrapadena vigrahopalak«itaæ cinmÃtramucyate uta vigraha÷ / Ãdye vÃkyasya brahmaparatvaæ siddham / na dvitÅya ityÃha-## Ãtmani dehe 'dhigata ityadhyÃtmaæ pratyagÃtmà / sa saæbadhyate yai÷ ÓarÅrasthatvÃdibhirindratanÃvasaæbhÃvitairdharmaiste adhyÃtmasaæbandhÃste«Ãæ bhÆmetyartha÷ / Ãyuratra dehe prÃïavÃyusaæcÃra÷ / astitve prÃïasthitau prÃïÃnÃmindriyÃïÃæ sthitirityarthata÷ ÓrutimÃha-## 'athÃto niÓreyasÃdÃnam'ityÃdyà Óruti÷ / indriyasthÃpakatvavaddehotthÃpakatvamÃha-## vakt­tvamuktvà sarvÃdhi«ÂhÃnatvaæ darÓitamityÃha-## tattatra nÃnÃprapa¤casyÃtmani kalpanÃyÃæ yathà d­«ÂÃnta÷, loke prasiddhasya rathasyÃre«u neminÃbhyormadhyasthaÓalÃkÃsu cakropÃntarÆpà nemirarpitÃ, nÃbhaucakrapiï¬ikÃyÃmarà arpitÃ÷, evaæ bhÆtÃni pa¤ca p­thivyÃdÅni mÅyanta iti, mÃtrÃ÷ bhogyÃ÷ ÓabdÃdaya÷ pa¤ceti daÓa bhÆtamÃtrÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃsu daÓasvarpitÃ÷ / indriyajÃ÷ pa¤ca ÓabdÃdivi«ayapraj¤Ã÷ mÅyante Ãbhiriti mÃtrÃ÷ pa¤ca dhÅndriyÃïi / nemivadgrÃhyaæ grÃhake«u are«u kalpitamityuktvà nÃbhisthÃnÅye prÃïe sarvaæ kalpitamityÃha-## sa prÃïo mama svarÆpamityÃha-## tarhi pratyagÃtmani samanvayo na tu brahmaïi, tatrÃha-##29// END BsCom_1,1.11.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.30 ÓÃstrad­«Âyà tÆpadeÓo vÃmadevavat | BBs_1,1.30 | indro nÃma devatÃtmÃnaæ svamÃtmÃnaæ paramÃtmatvenÃhameva paraæ brahmetyÃr«eïa darÓanena yathÃÓÃstraæ paÓyannupadiÓati sma- 'mÃmeva vijÃnÅhi' iti / yathà 'taddhaitatpaÓyann­«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' iti tadvat / 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavat' (b­. 1.4.10) iti Órute÷ / yatpunaruktaæ 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityuktvà vigrahadharmairindra ÃtmÃnaæ tu«ÂÃva tvëÂravadhÃdibhiriti, tatparihartavyam / atrocyate- na tvëÂravadhÃdÅnÃæ vij¤eyendrastutyarthatvenopanyÃso yasmÃdevaÇkarmÃhaæ tasmÃnmÃæ vijÃnÅhÅti / kathaæ tarhi / vij¤Ãnastutyarthatvena / yatkÃraïaæ tvëÂravadhÃdÅni sÃhasÃnyupanyasya pareïa vij¤ÃnastutimanusaædadhÃti- 'tasya me tatra lobha ca na mÅyate sa yo mÃæ veda na ha vai tasya kena ca karmaïà loko mÅyate' ityÃdinà / etaduktaæ bhavati- yasmÃdÅd­ÓÃnyapi krÆrÃïi karmÃïi k­tavato mama brahmabhÆtasya lomÃpi na hiæsyate, sa yo 'nyo 'pi mÃæ veda na tasya kenacidapi karmaïà loko hiæsyata iti / vij¤eyaæ tu brahmaiva 'prÃïo 'smi praj¤ÃtmÃ' iti vak«yamÃïam / tasmÃdbrahmavÃkyametat // 30 // ahaÇkÃravÃdasya gatiæ p­cchati-## sÆtramuttaram / tadvyÃkhyÃti-## janmÃntarak­taÓravaïÃdinà asmi¤janmani svata÷siddhaæ darÓanamÃr«am / vij¤eyendrastutyartha upanyÃso na cetkathaæ tarhi sa iti p­cchati-## brahmaj¤Ãnastutyartha÷ sa ityÃha-## niyÃmakaæ brÆte-## ## 'tasya me'ityÃdinà vÃkyenetyanvaya÷ / stutimÃha-## tasmÃjj¤Ãnaæ Óre«Âhamiti Óe«a÷ / stutaj¤Ãnavi«aya indra ityata Ãha-##30// END BsCom_1,1.11.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.31 jÅvamukhyaprÃïaliÇgÃn neti cen nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃd iha tadyogÃt | BBs_1,1.31 | yadyapyadhyÃtmasaæbandhabhÆmadarÓanÃnna parÃcÅnasya devatÃtmana upadeÓa÷ tathÃpi na brahmavÃkyaæ bhavitumarhati / kuta÷, jÅvaliÇgÃnmukhyaprÃïaliÇgÃcca / jÅvasya tÃvadasminvÃkye vispa«Âaæ liÇgamupalabhyate 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi / atra hi vÃgÃdibhi÷ karaïairvyÃp­tasya kÃryakaraïÃdhyak«asya jÅvasya vij¤eyatvamabhidhÅyate / tathà mukhyaprÃïaliÇgamapi- 'atha khalu prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti / ÓarÅradhÃraïaæ ca mukhyaprÃïasya dharma÷, prÃïasaævÃde vÃgÃdÅnprÃïÃnprak­tya- 'tÃnvari«Âha÷ prÃïa uvÃca mà mohamÃpadyathÃhamevaitatpa¤cadhÃtmÃnaæ pravibhajyaitadprÃïamava«Âabhya vidhÃrayÃmi' (pra. 2.3) iti ÓravaïÃt / ye tu imaæ ÓarÅraæ parig­hya iti paÂhanti te«Ãmimaæ jÅvamindriyagrÃmaæ và parig­hya ÓarÅramutthÃpayatÅti vyÃkhyeyam / praj¤Ãtmatvamapi jÅve tÃvaccetanatvÃdupapannam / mukhye 'pi prÃïe praj¤ÃsÃdhanaprÃïÃntarÃÓrayatvÃdupapannameva / jÅvamukhyaprÃïaparigrahe ca prÃïapraj¤Ãtmano÷ sahav­ttitvenÃbhedanirdeÓa÷ svarÆpeïa ca bhedanirdeÓa ityubhayayà nirdeÓa upapadyate- 'yo vai prÃïa÷ sà praj¤Ã yà vai praj¤Ã sa prÃïa÷ saha hyetÃvasmi¤ÓarÅre vasata÷ sahotkrÃmata÷' iti / brahmaparigrahe tu kiæ kasmadbhidyeta / tasmÃdihajÅvamukhyaprÃïayorantara ubhau và pratÅyeyÃtÃæ na brahmeti cet, naitadevaæ, upÃsÃtraividyÃt / evaæ sati trividhamupÃsanaæ prasajyeta- jÅvopÃsane mukhyaprÃïopÃsanaæ brahmopÃsanaæ ceti / nacaitadekasminvÃkye 'bhyupagantuæ yuktam / upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ hi vÃkyaikatvamavagamyate / 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityupakramya 'prÃïo 'smi praj¤Ãtmà taæ mÃmÃyuram­tamityupÃ÷sva' ityuktvÃnte 'sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' ityekarÆpÃvupakramopasaæhÃrau d­Óyete / tatrÃrthaikatvaæ yuktamÃÓrayitum / naca brahmaliÇgamanyaparatvena pariïetuæ Óakyam / daÓÃnÃæ bhÆtamÃtrÃïÃæ praj¤ÃmÃtrÃïÃæ ca brahmaïo 'nyatrÃrpaïÃnupapatte÷ / ÃÓritatÃvÃccÃnyatrÃpi brahmaliÇgavaÓÃtprÃïaÓabdasya brahmaïi v­tte÷ / ihÃpi ca hitatamopanyÃsÃdibrahmaliÇgayogÃdbrahmopadeÓa evÃyamiti gamyate / yattu mukhyaprÃïaliÇgaæ darÓitam- 'idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti, tadasat / prÃïavyÃpÃrasyÃpi paramÃtmÃyattatvÃtparamÃtmanyupacarituæ ÓakyatvÃt / 'na prÃïena nÃpÃnena martyo jÅvati kaÓcana / itareïa tu jÅvanti yasminnetÃvupÃÓritau' (kÃÂha. 2.5.5) iti Órute÷ / yadapi na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt ityÃdi jÅvaliÇgaæ darÓitaæ tadapi na brahmapak«aæ nivÃrayati / nahi jÅvo nÃmÃtyantabhinno brahmaïa÷, 'tattvamasi', 'ahaæ brahmÃsmi' ityÃdiÓrutibhya÷ / buddhyÃdyupÃdhik­taæ tu viÓe«amÃÓritya brahmaiva sa¤jÅva÷ kartà bhoktà cetyucyate / tasyopÃdhik­taviÓe«aparityÃgena svarÆpaæ brahma darÓayituæ 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdinà pratyagÃtmÃbhimukhÅkaraïÃrthamupadeÓo na virudhyate / 'yadvÃcÃnabhyuditaæ yena vÃgabhyudyate / tadeva brahma tvaæ viddhi nedaæ yadidamupÃsate // ' (ke. 1.4) ityÃdi ca Órutyantaraæ vacanÃdikriyÃvyÃp­tasyaivÃtmano brahmatvaæ darÓayati / yatpunaretaduktam- 'saha hyetÃvasmi¤ÓarÅre vasata÷ sahotkrÃmata÷' iti prÃïapraj¤ÃtmanorbhedadarÓanaæ brahmavÃde nopapadyata iti / nai«a do«a÷ / j¤ÃnakriyÃÓaktidvayÃÓrayayorbuddhiprÃïayo÷ pratyagÃtmopÃdhibhÆtayorabhedanirdeÓopapatte÷ upÃdhidvayopahitasya tu pratyagÃtmana÷ svarÆpeïÃbheda ityata÷ prÃïa eva praj¤ÃtmetyekÅkaraïamaviruddham / athavà nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃdiha tadyogÃt ityasyÃyamanyor'tha÷- na brahmavÃkyo 'pi jÅvamukhyaprÃïaliÇgaæ virudhyate / katham, upÃsÃtraividhyÃt / trividhamiha brahmopÃsane vivak«itaæ prÃïadharmeïa praj¤Ãdharmeïa svadharmeïa ca / tatra 'Ãyuram­tamupÃ÷svÃyu÷ prÃïa÷' iti, 'idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti, 'tasmÃdetadevokthamupÃsÅta' iti ca prÃïadharma÷ / 'atha yathÃsyai praj¤Ãyai sarvÃïi bhÆtÃnyekÅbhavanti tadvyÃkhyÃsyÃma÷' ityupakramya 'vÃgevÃsyà ekamaÇgamadÆduhattasyai nÃma parastÃtprativihità bhÆtamÃtrà praj¤ayà vÃcaæ samÃruhya vÃcà sarvÃïi nÃmÃnyÃpnoti' ityÃdi÷ praj¤Ãdharma÷ / tà và età daÓaiva bhÆtamÃtrà adhipraj¤aæ daÓa praj¤ÃmÃtrà adhibhÆtam / yaddhi bhÆtamÃtrà na syurna praj¤ÃmÃtrÃ÷ syu÷ / yaddhi praj¤ÃmÃtrà na syurna bhÆtamÃtrÃ÷ syu÷ / nahyantarato rÆpaæ ki¤cana siddhyet / no etannÃnà / 'tadyathà rathasyÃre«u nemirarpità nÃbhÃvarà arpità evamevaità bhÆtamÃtrÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃsvarpitÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃ÷ prÃïe 'rpitÃ÷ sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃ' ityÃdirbrahmadharma÷ / tasmÃdbrahma evaitadupÃdhidvayadharmeïa svadharmeïa caikamupÃsanaæ trividhaæ vivak«itam / anyatrÃpi 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdÃvupÃdhidharmeïa brahmaïa upÃsanamÃÓritam / ihÃpi tadyujyate vÃkyasyopakramopasaæhÃrÃbhyÃmekÃrthatvÃvagamÃtprÃïapraj¤ÃbrahmaliÇgÃvagamÃcca / tasmÃdbrahmavÃkyametaditi siddham // 31 // iti ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ÓrÅÓaÇkarabhagavatpÃdak­tau prathamÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // 1 // ---------------------- FN: yathÃyogaæ ki¤cidatra jÅvavÃkyaæ ki¤cinmukhyaprÃïavÃkyaæ ki¤cidbrahmavÃkyamityartha÷ / prÃïasaævÃde- vÃgÃdaya÷ sarve pratyekamÃtmana÷ Órai«Âhyaæ manyamÃnÃstannirdidhÃrayi«ayà prajÃpatimupajagmu÷ / sa tÃnuvÃca yasminnutkrÃnte ÓarÅraæ pÃpi«Âhataramiva bhavati sa va÷ Óre«Âha iti / tata÷ krameïa vÃgÃdi«ÆtkrÃnte«vapi ÓarÅraæ svasthamasthat / mukhyaprÃïasyoccikrami«ÃyÃæ sarve«Ãæ vyÃkulatve / vari«Âha÷ prÃïo 'bravÅdahameva pa¤cadhà prÃïÃpÃnÃdibhÃvenÃtmÃnaæ vibhajya etadbhÃti gacchatÅti vÃnaæ tadeva bÃïamasthiraæ ÓarÅramava«ÂabhyÃÓrityeti / pa¤ca ÓabdÃdaya÷ pa¤ca p­thivyÃdaya iti daÓa bhÆtamÃtrÃ÷ / pa¤ca buddhÅndriyÃïi pa¤ca buddhaya iti daÓa praj¤ÃmÃtrÃ÷ / anyatra 'ata eva prÃïa' ityÃdau / yena caitanyena vÃgabhyudyate preryate vadanasÃmarthyamÃpadyate tadeva vÃgÃderagamyaæ brahma / upÃseti svatantrÃïÃæ trayÃïÃmupÃstau vÃkyabheda÷, natvekasyaiva brahmaïastaddharmeïetyartha÷ / tasyÃyu«Âvaæ jÅvanasya tadadhÅnatvÃt / utthÃpayatÅtyukthamiti prÃïadharma÷ / atheti jÅvadharma÷ / dehotthÃpanaæ jÅvaliÇgaæ kiæ na syÃt, tatrÃha-#<ÓarÅradhÃraïaæ ceti /># sarve vÃgÃdaya÷ prÃïà ahamahaæ Óre«Âha iti vivadamÃnÃ÷ prajÃpatimupajagmu÷ / sa ca tÃnuvÃca, yasminnutkrÃnte ÓarÅraæ pÃpi«Âhataraæ pati«yati sa va÷ Óre«Âha iti tathÃkrameïa vÃgÃdipÆtkrÃnte«vapi mÆkÃdibhÃvena ÓarÅraæ svasthamasthÃt / mukhyaprÃïasya tu uccikrami«ÃyÃæ sarve«Ãæ vyÃkulatvÃptau tÃnvÃgÃdÅnvari«Âha÷ prÃïa uvÃca, yÆyaæ mohaæ mÃpadyatha yato 'hamevaitatkaromi / kiæ tat, pa¤cadhà prÃïÃpÃnÃdibhÃvenÃtmÃnaæ vibhajya etadvÃti gacchatÅti vÃnaæ tadeva bÃïamasthiraæ ÓarÅramava«ÂabhyÃÓritya dhÃrayÃmÅtyartha÷ / dvivacanasahavÃsotkrÃntiÓruteÓca na brahma grÃhyamityÃha-## abhedanirdeÓamÃha-## bhedamÃha-## yadi jÅvamukhyaprÃïayorliÇgÃdupÃstatvaæ tarhi brahmaïo 'pi liÇgÃnÃmuktatvÃdupÃsanaæ syÃt / na ce«ÂÃpatti÷. upakramÃdina niÓcitaikavÃkyatÃbhaÇgaprasaÇgÃdityÃha-## naca svatantrapadÃrthabhedÃdvÃkyabheda÷ kiæ na syÃditi vÃcyaæ, jÅvamukhyaprÃïayoruktaliÇgÃnÃæ brahmaïinetaæ Óakyatayà svÃtantryÃsiddhe÷, aphalapadÃrthasya phalavadvÃkyÃrthaÓe«atvena pradhÃnavÃkyÃrthÃnusÃreïa talliÇganayasyocitatvÃcca / nahi pradhÃnavÃkyÃrthabrahmaliÇgamanyathà netuæ Óakyaæ, na và taducitamityÃha-## sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-#<ÃÓritatvÃcceti /># anyatra 'ata eva prÃïa÷'ityÃdau v­tterÃÓritvÃdihÃpi tasya brahmaliÇgasya yogÃdbrahmapara eva prÃïaÓabda ityartha÷ / prÃïÃdiliÇgÃni sarvÃtmake brahmaïyanÃyÃsena netuæ ÓakyanÅtyÃha-## yasminnetau preryatvena sthitau tenetareïa brahmaïà sarve prÃïÃdivyÃpÃraæ kurvantÅtyartha÷ / viÓe«aæ paricchedÃbhimÃnamityartha÷ / 'vatkÃraæ vidyÃt'iti na vakturj¤eyatvamucyate, tasya lokasiddhatvÃt, kintu tasya brahmatvaæ bodhyate / tadbodhÃbhimukhyÃya liÇgÃdaya ityatra ÓrutyantaramÃha-## yena caitanyena vÃgabhyudyate svakÃryÃbhimukhyena preryate tadeva vÃgÃdiragamyaæ brahmetyartha÷ / tattvaæpadavÃcyayo÷ svarÆpato bhedasthÃbhyÃmupalak«yÃtmasvarÆpÃbhedÃdekatvaæ nirdiÓyata ityÃha-## svamatena sÆtraæ vyÃkhyÃya v­ttik­nmatena vyÃca«Âe-## upÃsanÃtritvaprasaÇgÃditi pÆrvamuktam / atra triprakÃrakasyaikabrahmaviÓe«ekasyaikasyopÃsanasya vivak«itatvÃdityartha÷ / ato na vÃkyobheda iti bhÃva÷ / dehace«ÂÃtmakajÅvanahetutvaæ prÃïasyÃyu«Âvaæ dehÃpek«ayà tasya ÃmukteravasthÃnÃdam­tatvaæ, utthÃpayatÅtyukthatvamiti prÃïadharma÷ / jÅvadharmÃnÃha-## buddhiprÃïayo÷ sahasthityutkrÃntyuktyanantaramityartha÷ / atra praj¤Ãpadena sÃbhÃsà jÅvÃkhyà buddhirucyate / tasyÃ÷ saæbhandhÅni d­ÓyÃni sarvÃïi bhÆtÃni yathaikaæ bhavantyadhi«ÂhÃnacidÃtmanà tathà vyÃkhyÃsyÃma ityupakramyoktam-'vÃgeva'ityÃdi / cak«urevÃsyà ekamaÇgamadÆduhadityÃdiparyÃyÃïÃæ saæk«iptÃrthaæ ucyate / utpannÃyà asatkalpanÃyÃ÷ sÃbhÃsabuddhernÃmaprapa¤cavi«ayitvamardhaæ ÓarÅram, arthÃtmakarÆpaprapa¤cavi«ayitvamardhaæ ÓarÅramiti militvà vi«ayitvÃkhyaæ pÆrïaæ ÓarÅramindriyasÃdhyam / tatra karmendriye«u vÃgevÃsyÃ÷ praj¤Ãyà ekamaÇgaæ dehÃrdhamadÆduhat pÆrayÃmÃsa / vÃgindriyadvÃrà nÃmaprapa¤cavi«ayitvaæ buddhirlabhata ityartha÷ / caturthÅ «a«Âhyarthà / tasyÃ÷ punarnÃma kila cak«urÃdinà prativihità j¤ÃpitÃbhÆtamÃtrà rÆpÃdyartharÆpà parastÃdaparÃrdhe kÃraïaæ bhavati / j¤ÃnakÃraïadvarÃrthaprapa¤cavi«ayitvaæ buddhi÷ prÃpnotÅtyartha÷ / evaæ buddhe÷ sarvÃrthadra«Â­tvamupapÃdya tanni«ÂhacitpratibimbadvÃrà sÃk«iïi dra«Â­tvÃdhyÃsamÃha-## buddhidvÃrà cidÃtmà vÃcamindriyaæsamÃruhya tasyÃ÷ prerako bhÆtvà vÃcà karaïena sarvÃïi nÃmÃni vaktavyatvenÃpnoti, cak«u«Ã sarvÃïi rÆpÃïi paÓyatÅtyevaæ dra«Âà bhavatÅtyartha÷ / tathÃca sarvadra«Â­tvaæ cidÃtmani dra«Â­tvÃdhyÃsanimittatvaæ ca buddherdharma ityuktaæ bhavati sarvÃdhÃratvÃndatvÃdi÷ brahmadharma ityÃha-## daÓatvaæ vyÃkhyÃtam / praj¤Ã indriyajÃtyà adhik­tya grÃhyà bhÆtamÃtrà vartante, praj¤ÃmÃtrà indriyÃïi grÃhyaæ bhÆtajÃtamadhik­tya vartanta iti grÃhya grÃhakayormitha÷ sÃpek«atvamuktaæ sÃdhayati-## tadeva sphuÂayati-## grÃhyeïa grÃhyasvarÆpaæ na sidhyati kintu grÃhakeïa / evaæ grÃhakamapi grÃhyamanapek«yà na sidhyati / tasmÃtsÃpek«atvÃdetadgrÃhyagrÃhakadvayaæ vastuto na bhinnaæ kintu cidÃtmanyaropitamityÃha- ## tadyathetyÃdi k­tavyÃkhyÃnam / sÆtrÃrthamupasaæharati-## anyadharmeïÃnyasyopÃsanaæ kathamityÃÓaÇkyÃÓritatvÃdityÃha-## upÃdhirjÅva÷ / tat anyadharmeïopÃsanam / iyamasaægatà vyÃkhyà / tathÃhi-na tÃvadÃruïyÃdyanekaguïaviÓi«ÂaprÃptakrayaïavadupÃsÃtrayaviÓi«Âasya brahmaïo vidhi÷ saæbhavati, siddhasya vidhyanarhatvÃt / nÃpi brahmÃnuvÃdenopÃsÃtrayavidhi÷, vÃkyabhedÃt / naca nÃnÃdharmaviÓi«ÂamekamupÃsanaæ vidhÅyata iti vÃcyaæ, tÃd­ÓavidhivÃkyasyÃtrÃÓravaïÃt / naca 'taæ mÃmÃyuram­tamityupÃ÷sva'ityatra mÃmiti jÅvena, Ãyuriti prÃïena, am­tamiti brahmaïà svasvadharmavatà viÓi«ÂopÃsanÃvidhiriti vÃcyaæ, sarve«Ãæ dharmÃïÃmaÓravaïÃt, brahmÃÓruteÓca / 'prÃïo và am­tam'iti prÃïasyaivÃm­tatvaÓrute÷ / ata upÃsanÃvidhilubdhena 'vaktÃraæ vidyÃt' 'etadevokthamupÃsÅta' 'sa ma Ãtmeti vidyÃt'iti jÅvaprÃïabrahmopÃsanavidhaya÷, anye guïavidhaya iti svÅk­tyaikavÃkyatvaæ tyÃjyaæ, taccÃyuktaæ, upakramÃdinaikavÃkyatÃnirïayÃditi / tasmÃjj¤eyapratyagbrahmaparamidaæ vÃkyamityupasaæharati-##31// END BsCom_1,1.11.31 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye dvitÅya÷ pÃda÷ / [atrÃspa«ÂabrahmaliÇgayuktavÃkyÃnÃmupÃsyabrahmavi«ayÃïÃæ vicÃra÷] / 1 sarvatra prasiddhyadhikaraïam / sÆ. 1-8 prathame pÃde 'janmÃdyasya yata÷' ityÃkÃÓÃde÷ samastasya jagato janmÃdikÃraïaæ brahmetyuktam / tasya samastajagatkÃraïasya brahmaïo vyÃpitvaæ, nityatvaæ, sarvaj¤atvaæ, sarvaÓaktitvaæ, sarvÃtmatvamityeva¤jÃtÅyakà dharmà uktà eva bhavanti / arthÃntaraprasiddhÃnÃæ ca ke«Ã¤cicchabdÃnÃæ brahmavi«ayatvahetupratipÃdanena kÃnicidvÃkyÃni spa«ÂabrahmaliÇgÃni saædihyamÃnÃni brahmaparatayà nirïÅtÅni / punarapyanyÃni vÃkyÃnyaspa«ÂabrahmaliÇgÃni saædihyante- kiæ paraæ brahma pratipÃdayantyÃhosvidarthÃntaraæ ki¤cidasti / tannirïayÃya dvitÅyat­tÅyau pÃdÃvÃrabhyete / ## ÓrÅrÃmaæ siddhamattÃraæ guhÃÓÃyinamÃntaram / antaryÃmiïamaj¤eyaæ vaiÓvÃnaramahaæ bhaje //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.1 sarvatra prasiddhopadeÓÃt | BBs_1,2.1 | idamÃmnÃyate- 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta / atha khalu kratumaya÷ puru«o yathÃkraturasmiælloke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati sa kratuæ kurvÅta', 'manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.1,2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kimiha manomayatvÃdibhirdharmai÷ ÓÃrÅra ÃtmopÃsyatvenopadiÓyata Ãhosvitparaæ brahmeti / kiæ tÃvatprÃptam / ÓÃrÅra iti / kuta÷, tasya hi kÃryakaraïÃdhipate÷ prasiddho manaÃdibhi÷ saæbandho na parasya brahmaïa÷, 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (mu. 2.1.2) ityÃdiÓrutibhya÷ / nanu 'sarvaæ khalvidaæ brahma' iti svaÓabdenaiva brahmopÃttaæ, kathamiha ÓÃrÅra ÃtmopÃsya ÃÓaÇkyate / nai«a do«a÷ / nedaæ vÃkyaæ brahmopÃsanÃvidhiparaæ kiæ tarhi Óamavidhiparam / yatkÃraïaæ 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta' ityÃha / etaduktaæ bhavati- yasmÃtsarvamidaæ vikÃrajÃtaæ brahmaiva, tajjatvÃttallatvÃttadanatvÃcca / naca sarvasyaikÃtmatve rÃgÃdaya÷ saæbhavanti, tasmÃcchÃnta upÃsÅteti / naca Óamavidhiparatve satyanena vÃkyena brahmopÃsanaæ niyantuæ Óakyate / upÃsanaæ tu 'sa kratuæ kurvÅta' ityanena vidhÅyate / kratu÷ saækalpo dhyÃnamityartha÷ / tasya ca vi«ayatvaæna ÓrÆyate- 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti jÅvaliÇgam / ato brÆmo jÅvavi«ayametadupÃsanamiti / 'sarvakarmà sarvakÃma÷' ityÃdyapi ÓrÆyamÃïaæ paryÃyeïa jÅvavi«ayamupapadyate / 'e«a ma ÃtmÃntarh­daye 'ïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' iti ca h­dayÃyatanatvamaïÅyastvaæ cÃrÃgramÃtrasya jÅvasyÃvakalpate nÃparicchinnasya brahmaïa÷ / nanu 'jyÃyÃnp­thivyÃ' ityÃdyapi na paricchinne 'vakalpata iti / atra brÆma÷- na tÃvadaïÅyastvaæ jyÃyastvaæ cobhayamekasminsamÃÓrayituæ Óakyaæ, virodhÃt / anyatarÃÓrayaïe ca prathamaÓrutatvÃdaïÅyastvaæ yuktamÃÓrayituæ, jyÃyastvaæ tu brahmabhÃvÃpek«ayà bhavi«yatÅti / niÓcite ca jÅvavi«ayatve yadante brahmasaækÅrtanaæ 'etadbrahma' (chÃ. 3.14.4) iti, tadapi prak­taparÃmarÓÃrthatvÃjjÅvavi«ayameva / tasmÃnmanomayatvÃdibhirdharmairupÃsyam / kuta÷, sarvatra prasiddhopadeÓÃt / yatsarve«u vedÃnte«u prasiddhaæ brahmaÓabdasyÃlambanaæ jagatkÃraïaæsa iha ca 'sarvaæ khalvidaæ brahma' iti vÃkyopakrame Órute, tadeva manomayatvÃdidharmairviÓi«ÂamupadiÓyata iti yuktam / eva¤ca prak­tahÃnÃprak­taprakriye na bhavi«yata÷ / nanu vÃkyopakrame Óamavidhivivak«ayà brahma nirdi«Âaæ na svavivak«ayetyuktam / atrocyate- yadyapi Óamavidhivivak«ayà brahma nirdi«Âaæ tathÃpi manomayatvÃdi«ÆpadiÓyamÃne«u tadeva brahma saænihitaæ bhavati / jÅstu na saænihito naca svaÓabdenopÃtta iti vai«amyam // 1 // ---------------------- FN: tasmin jÃyata iti tajjaæ, tasmin iti tallaæ, tasminnaniti ce«Âata iti tadanaæ tajjaæ catallaæ ca tadanaæ ceti tajjalÃn / ÓÃkapÃrthivÃdinyÃyena madhyamasya tacchabdasya lopa÷ / tajjalÃnamiti vaktavye chÃndaso 'vayavalopa÷ / vibhaktivyatyayena manomayaæ prÃïaÓarÅraæ bhÃrÆpaæ dhyÃyedityartha÷ / yata evamÃha tasmÃcchamavidhiparamityartha÷ / totraprotÃya÷ÓalÃkÃgraparimÃïasyetyartha÷ / prÃïa÷ ÓarÅramasyeti samÃsagatasarvanÃmnà saænihitÃrthena prak­taæ brahma hitvà jÅvamaprak­tamicchata÷ prak­tahÃniraprak­taprakriyÃcetyartha÷ / vai«amyaæ jÅvabrahmaïoriti Óe«a÷ / pÆrvapÃdenottarapÃdayo÷ saægatiæ vaktuæ v­ttamanuvadati-## jagatkÃraïatvoktayà vyÃpitvÃdikamarthÃtsidvam / tadupajÅvyottaraæ pÃdadvayaæ pravartata iti hetuhetumadvÃva÷ saægati÷ / kathaæ pÃdabheda ityÃÓaÇkya pÃdÃnÃæ prameyabhedamÃha-## ÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃæ spa«ÂabrahmaliÇgairbrahmaïi samanvayo darÓita÷ / aspa«ÂabrahmaliÇgavÃkyasamanvaya÷ pÃdadvaye vak«yate / prÃyeïopÃsyaj¤eyabrahmabhedÃtpÃdayoravÃntarabheda iti bhÃva÷ / chÃndogyavÃkyamudÃharati-## tasmÃjjÃyata iti tajjaæ, tasmiællÅyata iti tallaæ, tasminnaniti ce«Âata iti tadanaæ, tajjaæ ca tallaæ ca tadanaæ ceti tajjalÃn / karmadhÃraye 'smin ÓÃkapÃrthivanyÃyena madhyamapadasya tacchabdasya lopa÷ / tajjalÃnamiti vÃcye chÃndaso 'vayavalopa÷ / itiÓabdo hetau / sarvamidaæ jagadbrahmaiva, tadvivartatvÃdityartha÷ / brahmaïi mitrÃmitrabhedÃbhÃvÃcchÃnto rÃgÃdirahito bhavediti guïavidhi÷ / sakratumupÃsanaæ kurvÅteti vihitopÃsanasya 'upÃsÅta'ityanuvÃdÃtphalamÃha-## kratumaya÷ saækalpavikÃra ityartha÷ / puru«asya dhyÃnavikÃratvaæ sphuÂayati-## iha yadhyÃyati, m­tvà dhyÃnamahimnà tadhyeyarÆpeïa jÃyata ityartha÷ / kratumaya÷ saækalpapradhÃna iti vÃrtha÷ / kratorvi«ayamÃhamana iti / brahmotyupakramÃnmanomayaæ prÃïaÓarÅraæ bhÃrÆpaæ satyasaækalpamantarhradaye dhyeyamityartha÷ / pÆrvatra brahmaliÇgairabrahmaliÇgabÃdha ukta÷, na tathehopakrame brahmaïo liÇgamasti, kintu prakaraïam / tacca ÓÃntiguïavidhÃnÃrthamanyathÃsidvam / ato jÅvaliÇgaæ balÅya iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-#<ÓÃrÅra ityÃdinà /># ÓrutimÃÓaÇkyÃnyathÃsidyà pariharati-## Óamavidhiparatve hetumÃha-## yata evamÃha tasmÃcchamavidhiparamityanvaya÷ / [atredaæÓabda÷ prak­tabrahmaparÃmarÓÃrtho natu jagatparÃmarÓÃrtha÷, jagadviÓe«aïe prayojanÃbhÃvÃt / atra prayojanÃbhÃve 'pi yatra prayojanaæ tatra bhavatyeva jagadviÓe«aïaæ, yathà 'Ãtmaivedaæ sarvam' / atra bÃdhÃyÃæ samÃnÃdhikaraïadÃr¬hyÃrthaæ viÓe«aïamÃvaÓyakaæ, tadvÃkyasya j¤eyabrahmavi«ayatvÃt / atra tÆpÃsanÃyÃæ bÃdhÃnÃvaÓyakatvadvi«ayÃbhedena brahmaïa upÃsyatvÃt / Âa## ÓamadhyÃnayorvidhau vÃkyabhedÃpatterityartha÷ / janmaparamparayà jÅvasyÃpi sarvakarmatvÃdisaæbhavamÃha-## sarvÃïi karmÃïi yasya / sarve kÃmà bhogya yasya / sarvagandha÷ sarvarasa ityÃdirÃdiÓabdÃrtha÷ / #<ÃrÃgramÃtrasyeti /># totraprotÃya÷-ÓalÃkÃgraparimÃïasyetyartha÷ / sarvatra prasidvabrahmaïa evÃtropÃsyatvopadeÓÃnna jÅva upÃsya iti sÆtrÃrthamÃha-## yatra phalaæ nocyate tatra pÆrvottarapak«asidvi÷ phalamiti mantavyam / tadyapi nirÃkÃÇk«aæ brahma tathÃpi mana÷pracuramupadhirasya, prÃïa÷ ÓarÅramasyeti samÃsÃntargatasarvanÃmna÷ saænihitaviÓe«yÃkÃÇk«atvÃdbrahma saæbadhyate / 'syonaæ te sadanaæ karomi'iti saæskÃrÃrthasadanasya nirÃkÃÇk«asyÃpi 'tasminsÅda'iti sÃkÃÇk«atacchabdena parÃmarÓadarÓanÃdityÃha-## syonaæ pÃtraæ te puro¬ÃÓasyeti Órutyartha÷ / jÅvo 'pi liÇgÃtsaænihita ityata Ãha-## idaæ hi liÇgadvayaæ lokasidvaæ jÅvaæ na saænidhÃpayati, du÷khina upÃstyayogyatvÃtphalÃbhÃvÃcca / ato viÓvajinnyÃyena sarvÃbhila«itamÃnandarÆpaæ brahmaivopÃsanÃkriyÃnubandhÅti bhÃva÷ / ki¤ca brahmapadaÓrutyà liÇgabÃdha ityÃha-## anyatarÃkÃÇk«Ãnug­hÅtaæ phalavatprakaraïaæ viphaliÇgÃdvalÅya iti samudÃyÃrtha÷ //1// END BsCom_1,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.2 vivak«itaguïopapatteÓ ca | BBs_1,2.2 | vaktumi«Âà vivak«itÃ÷ / yadyapyapauru«eye vede vakturabhÃvÃnneccÃrtha÷ saæbhavati tathÃpyupÃdÃnena phalenopacaryate / loke hi yacchabdÃbhihitamupÃdeyaæ bhavati tadvivak«itamityucyate, yadanupÃdeyaæ tadavivak«itamiti / tadamavede 'pyupÃdeyatvenÃbhihitaæ vivak«itaæ bhavati, itaradavivak«itam / upÃdÃnÃnupÃdÃne tu vedavÃkyatÃtparyÃbhyÃmavagamyate / tadiha ye vivak«ità guïà upÃsanÃyÃmupÃdeyatvenopadi«ÂÃ÷ satyasaækalpaprabh­tayaste parasminbrahmaïyupapadyante / satyasaækalpatvaæ hi s­«ÂisthitisaæhÃre«vapratibaddhaÓaktitvÃtparamÃtmana evÃvakalpate / paramÃtmaguïatvena ca 'ya ÃtmÃpah­tapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityatra 'satyakÃma÷ satyasaækalpa' iti Órutam / ÃkÃÓÃtmetyÃdinÃkÃÓavadÃtmÃsyetyartha÷ / sarvagatatvÃdibhirdharïai÷ saæbhavatyÃkÃÓena sÃmyaæ brahmaïa÷ / 'jyÃyÃnp­thivyÃ÷' ityÃdinà caitadeva darÓayati / yadÃpyÃkÃÓa Ãtmà yasyeti vyÃkhyÃyacate, tadapi saæbhavati sarvajagatkÃraïasya sarvÃtmano brahma ÃkÃÓÃtmatvam / ata eva 'sarvakarmÃ' ityÃdi / evamihopÃsyatayà vivak«ità guïà brahmaïyupapadyante / yattÆktaæ 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti jÅvaliÇgaæ na tadbrahmaïyupapadyata iti, tadapi brahmaïyupapadyata iti brÆma÷ / sarvÃtmatvÃddhi brahmaïo jÅvasaæbandhÅni manomayatvÃdÅni brahmasaæbandhÅni bhavanti / tathÃca brahmavi«aye Órutism­tÅ bhavata÷- 'tvaæ strÅ tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ / tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷' (Óve. 4.3) iti, sarvata÷pÃïipÃdaæ tatsarvatok«iÓiromukham / sarvata÷Órutimalloke sarvamÃv­tya ti«Âhati (gÅ. 13.13) iti ca / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' iti Óruti÷ Óuddhabrahmavi«ayÃ, iyaæ tu 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti saguïabrahmavi«ayeti viÓe«a÷ / ato vivak«itaguïopapatte÷ parameva brahmehopÃsyatvenopadi«Âamiti gamyate // 2 // ---------------------- FN: upÃdÃnÃnupÃdÃne parigrahaparityÃgau / tÃttaryaæ nÃma phalavadarthapratÅtyanukÆtvaæ Óabdadharma÷ / upakramÃdinà j¤ÃnÃttayoravagama ityartha÷ / jÅrïa÷ sthaviro bhÆtvà yodaï¬ena va¤cati gacchati, tathà yo jÃta÷ bÃla÷ so 'pi tvameva / vastuno vivak«ÃyÃ÷ phalamupÃdÃnaæ svÅkÃra÷, sa ca prak­te«u guïe«vastÅti vivak«opacÃra ityÃha-## nanvidaæ grÃhyamidaæ tyÃjyamiti dhÅrvivak«ÃdÅnà vede kuta÷ syÃdityata Ãha-## tÃtparyaæ nÃma phalavadarthapratityanukÆlatvaæ Óabdadharma÷ / upakramÃdinà tasya j¤ÃnÃttayoravagama ityartha÷ / ## tat tasmÃt / tÃtparyavattvÃdityartha÷ / sarvÃtmatve pramÃïamÃha-## jÅrïa÷ sthaviro yo daï¬ena va¤cati gacchati so 'pi tvameva / yo jÃto bÃla÷ sa tvameva / sarvata÷ sarvÃsu dik«u Órutaya÷ ÓrotrÃïyasyeti sarvata÷ Órutimat / sarvajantÆnÃæ prasidvÃ÷ pÃïyÃdayastasyeti sarvÃtmatvokti÷ //2// END BsCom_1,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.3 anupapattes tu na ÓÃrÅra÷ | BBs_1,2.3 | pÆrveïa sutreïa brahmaïi vivak«itÃnÃæ guïÃnÃmupapattiruktà / anena tu ÓÃrÅre te«Ãmanupapattirucyate / tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / brahmaivoktena nyÃyena manomayatvÃdiguïaæ, natu ÓÃrÅro jÅvo manomayatvÃdiguïa÷ / yatkÃraïaæ 'satyasaækalpa÷, ÃkÃÓÃtmÃ, avÃkÅ, anÃdara÷, jyÃyÃnp­thivyÃ' iti caiva¤jÃtÅyakà guïà na ÓÃrÅra äjasyenopapadyante / ÓÃrÅra iti ÓarÅre bhava ityartha÷ / nanvÅÓvaro 'pi ÓarÅre bhavati / satyam / ÓarÅre bhavati natu ÓarÅra eva bhavati, 'jyÃyÃnp­thivyà jyÃyÃnantarik«Ãt', 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' iti ca vyÃpitatvaÓravaïÃt / jÅvastu ÓarÅra eva bhavati, tasya bhogÃdhi«ÂhÃnÃccharÅrÃdanyatra v­ttyabhÃvÃt // 3 // ---------------------- FN: vÃgeva vÃka÷ so 'syÃstÅti vÃkÅ na vÃkÅ avÃkÅ vÃgÃdisarvendriyarahita÷ / ÃptakÃmatvÃnna kutracitadÃdaro 'stÅtyanÃdara÷ / nanu jÅvadharmaÓcebrahmaïi yojyante tarhi brahmadharmà eva jÅve kimiti na yojyante, tatrÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## sarvÃtmatvÃdirÆktanyÃya÷ / kalpitasya dharmà adhi«ÂhÃne saæbadhyante, nÃdhi«ÂhÃnadharmÃ÷ kalpita iti bhÃva÷ / jhradhi«ÂhÃnaj¤ÃnakÃle kalpitadharmÃbhÃvÃt / ÂavÃgeva vÃka÷ so 'syÃstÅti vÃkÅ, na vÃkÅ avÃkÅ / anindriya ityartha÷ / kutrÃpyÃdara÷ kÃmo 'sya nÃstÅtyanÃdara÷ / nityat­pta ityartha÷ / jyÃyastvÃdyanupapattau ÓÃrÅra iti paricchedo hetu÷ sÆtrokta÷ / sa tu jÅvasyaiva noÓvarasyetyÃha-##3 ## END BsCom_1,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.4 karmakart­vyapadeÓÃc ca | BBs_1,2.4 | itaÓca na ÓÃrÅro manomayatvÃdiguïa÷, yasmÃtkarmakart­vyapadeÓo bhavati 'etamita÷ pretyÃbhisaæbhavitÃsmi' (chÃ. 3.14.4) iti / etamiti prak­taæ manomayatvÃdiguïamupÃsyamÃtmÃnaæ karmatvena prÃpyatvena vyapadiÓati / abhisaæbhavitÃsmÅti ÓÃrÅramupÃsakaæ kart­tvena prÃpakatvena / abhisaæbhavitÃsmÅti / prÃptÃsmÅtyartha÷ / naca satyÃæ gatÃvekasya karmakart­vyapadeÓo yukta÷ / tathopÃsyopÃsakabhÃvo 'pi bhedÃdhi«ÂhÃna eva / tasmÃdapi na ÓÃrÅro manomayatvÃdiviÓi«Âa÷ // 4 // ---------------------- FN: etamiti prÃpakatvena vyapadiÓatÅti saæbandha÷ / prÃpakatvena vyapadiÓatÅti saæbandha÷ / karmakart­vyapadeÓapadasyÃrthÃntaramÃha-##4 ## END BsCom_1,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.5 ÓabdaviÓe«Ãt | BBs_1,2.5 | itaÓca ÓÃrÅrÃdanyo manomayatvÃdiguïa÷, yasmÃcchabdaviÓe«o bhavati samÃnaprakaraïe Órutyantari- 'yathÃvrÅhirvà yavo và Óyamako và ÓyamÃkataï¬ulo vaivamayamantarÃtmanpuru«o hiraïmaya÷' (Óata. brÃ. 10.6.3.2) iti / ÓÃrÅrasyatno ya÷ Óabdo 'bhidhÃyaka÷ saptamyanto 'ntarÃtmanniti tasmÃdviÓi«Âo 'nya÷ prathamÃnta÷ puru«aÓabdo manomayatvÃdiviÓi«ÂasyÃtmano 'bhidhÃyaka÷ / tasmÃttayorbhedo 'dhigamyate // 5 // ---------------------- FN: samÃnaprakaraïatvamekavidyÃvi«ayatvÃm / antarÃtmanniti chÃndaso vibhaktilopa÷ / antarÃtmanÅtyartha÷ / ekÃrthatvaæ prakaraïasya samÃnatvam / antarÃtmanniti vibhaktilopaÓchÃndasa÷ / ÓabdayorviÓe«o vibhaktibheda÷ / tasmÃttadarthayorbheda iti sÆtrÃrtha÷ //5// END BsCom_1,2.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.6 sm­teÓ ca | BBs_1,2.6 | sm­tiÓca ÓÃrÅraparamÃtmanorbhedaæ darÓayati- 'ÅÓvara÷ sarvabhÆtÃnÃæ h­ddeÓer'juna ti«Âati / bhrÃmayansarvabhÆtÃni yantrÃrƬhÃni mÃyayÃ' / (gÅ. 18.61) ityÃdyà / atrÃha- ka÷ punarayaæ ÓÃrÅro nÃma paramÃtmano 'nya÷, ya÷ prati«idhyate 'anupapattestu na ÓÃrÅra÷' ityÃdinà / Órutistu- 'nÃnyo 'to 'sti dra«Âà ÓrotÃ' (b­ha. 3.7.23) ityeva¤jÃtÅyakà paramÃtmano 'nyamÃtmÃnaæ vÃrayati / tathà sm­tirapi- 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi sarvak«etre«u bhÃrata' (gÅ. 13.2) ityeva¤jÃtÅyaketi / atrocyate- satyametat / para evÃtmà dehendriyamanobuddhyupÃdhibhi÷ paricchidyamÃno bÃlai÷ ÓÃrÅra ityupacaryate / yathà ghaÂakarakÃdyupÃdhivaÓÃdaparicchinnamapi nabha÷ paricchinnavadavabhÃsate, tadvat / tadapek«ayà ca karmakart­tvÃdibhedavyavahÃro na virudhyate prÃk 'tattvamasi' ityÃtmaikatvopadeÓaghaïÃt / g­hÅte tvÃtmaikatve bandhamok«ÃdisarvavyavahÃraparisamÃptireva syÃt // 6 // ---------------------- FN: tadapek«ayà aupÃdhikabhedÃpek«ayà / sm­tau h­disthasya jÅvÃdbhedokterannÃpi h­distho manomaya ÅÓvara ityÃha-## bhÆtÃni jÅvÃn / yantraæ ÓarÅram / atra sÆtrak­tà satyabheda ukta iti bhrÃntinirÃsÃyek«atyadhikaraïe nirastamapi codyamudbhÃvya nirasyati-## tvaduktarÅtyà vastuta ekatvameva, bhedastu kalpita÷ sÆtre«vanÆdyata ityÃha-## //6// END BsCom_1,2.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.7 arbhakaustvÃt tadvyapadeÓÃc ca neti cen na nicÃyyatvÃd evaæ vyomavac ca | BBs_1,2.7 | arbhakamalpamoko nŬaæ, 'e«a ma ÃtmÃntarh­daye' iti paricchinnÃyatanatvÃt, svaÓabdena ca 'aïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' ityaïÅyastvavyapadeÓÃt, ÓÃrÅra evÃrÃgramÃtro jÅva ihopadiÓyate, na karvagata÷ paramÃtmeti yaduktaæ tatparihartavyam / atrocyate- nÃyaæ do«a÷ / na tÃvatparicchinnadeÓasya sarvagatatvavyapadeÓa÷ kathamapyupapadyate / sarvagatasya tu sarvadeÓe«u vidyamÃnatvÃtparicchinnadeÓavyapadeÓo 'pi kayÃcidapek«ayà saæbhavati / yathà samastavasudhÃdhipatirapi hi sannayodhyÃdhipatiriti vyapadiÓyate kayà punarapek«ayà sarvagata÷ sannÅÓvaror'bhakaukà aïÅyÃæÓca vyapadiÓyata iti / nicÃyyatvÃdevamiti brÆma÷ / evamaïÅyastvÃdiguïagaïopeta ÅÓvarastatra h­dayapuï¬arÅke nicÃyyo dra«Âavya upadiÓyate / yathà ÓÃlagrÃme hari÷ / tatrÃsya buddhivij¤Ãnaæ grÃhakam / sarvagato 'pÅÓvarastatropÃsyamÃna÷ prasÅdati / vyomavaccaitaddra«Âavyam / yathà sarvagatamapi sadvyoma sÆcÅpÃÓÃdyapek«ÃyÃrbhakauko 'ïÅyaÓca vyapadiÓyate, evaæ brahmÃpi / tadevaæ nicÃyyatvÃpek«aæ brahmaïor'bhakaukastvamaïÅyastvaæ ca na pÃramÃrthikam / tatra yadaÓaÇkyate, h­dayÃyatanatvÃdbrahmaïo h­dayÃyatanÃnÃæ ca pratiÓarÅraæ bhinnatvÃdbhinnÃyatanÃnÃæ ca ÓukÃdÅnÃmanekatvasÃvayavatvÃnityatvÃdido«adarÓanÃdbrahmaïo 'pi tatprasaÇga iti, tadapi parih­taæ bhavati // 7 // ---------------------- FN: arbhakaÓabdasya ÓiÓuvi«ayatvani«edhÃrthamalpamiti paryÃyatvokti / kathamapi brahmabhÃvapek«e 'pi / nicÃyyatvÃddra«ÂavyatvÃt / arbhakamoko yasya sor'bhakaukÃ÷ tasya bhÃvastattvaæ tasmÃdÃrthikamalpatvam / aïÅyÃnityalpatvavÃcakaÓabdenÃpi ÓrutamityÃha-## nÃyaæ do«a ityuktaæ viv­ïoti-## kathamapi / brahmabhÃvapek«ayÃpÅtyartha÷ / paricechedatyÃgaæ vinà brahmatvÃsaæbhavÃt tattyÃge ca brahmaïa evopÃsyatvamÃyÃtÅti bhÃva÷ / vibho÷ paricchedoktau d­«ÂÃntamÃha-## sarveÓvarasyÃyodhyÃyÃæ sthityapek«ayà paricchedoktivadalpah­di dhyeyatvena tathoktirityartha÷ / nanu kimiti h­dayabheva prÃyeïocyate, tatrÃha-## h­daye paramÃtmano budviv­ttirgrahikà bhavati / ata ÅÓvarÃbhivyaktisthÃnatvÃttaduktirityartha÷ / vyomad­«ÂÃntÃsinà ÓaÇkÃlatÃpi kÃcicchinnetyÃha-## bhinnÃyatanatve 'pi vyomna÷ satyabhedÃdyabhÃvÃditi bhÃva÷ //7// END BsCom_1,2.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.8 saæbhogaprÃptir iti cen na vaiÓe«yÃt | BBs_1,2.8 | vyemavatsarvagatasya brahmaïa÷ sarvaprÃïih­dayasaæbandhÃt, cidrÆpatayà ca ÓÃrÅrÃdaviÓi«ÂatvÃt, sukhadu÷khÃdisaæbhogo 'pyaviÓi«Âa÷ prasajyeta / ekatvÃcca / nahi parasmÃdÃtmano 'nya÷ kaÓcidÃtmà saæsÃrÅ vidyate, 'nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ' (b­. 3.7.23) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtparasyeva saæsÃrasaæbhogaprÃptiriti cet, na vaiÓe«yÃt / na tÃvatsarvaprÃïih­dayasaæbandhÃccharÅravadbrahïa÷ saæbhogaprasaÇga÷, vaiÓe«yÃt / viÓe«o hi bhavati ÓÃrÅraparameÓvarayo÷ / eka÷ kartà bhoktà dharmÃdharmasÃdhana÷ sukhadu÷khÃdimÃæÓca / ekastadviparÅto 'pahatapÃpmatvÃdiguïa÷ / etasmÃdanayorviÓe«Ãdekasya bhogo netarasya / yadi ca saænidhÃnamÃtreïa vastuÓaktimanÃÓritya kÃryasaæbandho 'bhyupagamyeta, ÃkÃÓÃdÅnÃmapi dÃhÃdiprasaÇga÷ / sarvagatÃnekÃtmavÃdinÃmapi samÃvetau codyaparihÃrau / yadapyekatvÃdbrahmaïa ÃtmÃntarÃbhÃvÃccharÅrasya bhogena brahïo bhogaprasaÇga iti / atra vadÃma÷- idaæ tÃvaddevÃnÃæpriya÷ pra«Âavya÷ / kathamayaæ tvayÃtmÃntarÃbhÃvo 'dhyavasita iti / 'tattavamasi' 'ahaæ brahmÃsmi' 'nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ' ityÃdiÓÃstrebhya iti cet, yathÃÓÃstraæ tarhi ÓÃstrÅyor'tha÷ pratipattavyo na tatrÃrdhajaratÅyaæ labhyam / ÓÃstraæ ca tattvamasi ityapahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïaæ brahma ÓÃrÅrasyÃtmatvenopadiÓacchÃrÅrasyaiva tÃvadupabhokt­tvaæ vÃrayati / kutastadupabhogena brahmaïa upabhogaprasaÇga÷ / athÃg­hÅtaæ ÓÃrÅrasya brahmaïaikatvaæ tadà mithyÃj¤Ãnanimitta÷ ÓÃrÅrasyopabhoga÷, na tena paramÃrtharÆpasya brahmaïa÷ saæsparÓa÷ / nahi bÃlaistalamalinatÃdibhirvyomni vikalpyamÃne talamalitÃdiviÓi«Âameva paramÃrthato vyoma bhavati / tadÃha- na vaiÓe«yÃditi / naikatve 'pi ÓÃrÅrasyopabhogena brahmaïa upabhogaprasaÇga÷, vaiÓe«yÃt / viÓe«o hi bhavati mithyÃj¤Ãnasamyagj¤anayo÷ / mithyÃj¤Ãnakalpita upabhoga÷, samyagj¤Ãnad­«Âamekatvam / naca mithyÃj¤Ãnakalpitenopabhogena samyagj¤Ãnad­«Âaæ vastu saæsp­Óyate / tasmÃnnopabhogagandho 'pi Óakya ÅÓvarasya kalpayitum // 8 // ---------------------- FN: dharmÃdharmattvamupÃdhirityartha÷ / ayameva viÓe«o vaiÓe«yaæ / svÃrthe «ya¤ pratyaya÷ / viÓe«asyÃtiÓayÃrtho và / dharmÃde÷ svÃÓraye phalahetutvamatiÓayastasmÃditi sutrÃrtha÷ / vibhavo bahavaÓcÃtmana iti vÃdinÃm / ardheti / ardhaæmukhamÃtraæ jaratyà buddhÃyÃ÷ kÃmayate nÃÇÃgÃnÅti so 'yamardhajaratÅnyÃya÷ / manomayatvÃdiviÓi«ÂasyaiveÓvarasya dhyÃnÃrthaæ hÃrdatve 'pi nirde«atvÃttasminneva ÓÃï¬ilyavidyÃvidye sarvaæ ityÃdivÃkyaæ samanvitamityartha÷ / brahmaïo hÃrdatve 'ni«ÂasaæbhogÃpatterjÅva eva hÃrda upÃsya iti ÓaÇkÃæ vyÃca«Âe-## brahma bhokt­ syÃta, hÃrdatve sati cetanatvÃt, jÅvÃbhinnatvÃcca jÅvavadityuktaæ nirasyati-## dharmÃdharmavattvamupÃdhirityartha÷ / ayameva viÓe«o vaiÓe«yaæ / svÃrthe «ya¤pratyaya÷ / viÓe«asyÃtiÓayÃrtho và / dharmÃde÷ svÃÓraye phalahetutvamatiÓaya÷, tasmÃditi sÆtrÃrtha÷ / ki¤ca vibhavo bahava ÃtmÃna iti vÃdinÃmekasmindehe sarvÃtmanÃæ bhokt­tvaprasaÇga÷, svakarmÃrjita eva dehe bhoga iti parihÃraÓca tulya iti na vayaæ paryanuyojyà ityÃha-## vastutaste«Ãmeva bhogasÃækaryamityagre vak«yate / brahmaïo jÅvÃbhinnatvaæ Órutyà niÓcitya tena bhokt­tvÃnumÃne upajÅvyaÓrutibÃdhamÃha-## arthaæ mukhamÃtraæ jaratyà v­ddhÃyÃ÷ kÃmayate nÃÇgÃnÅti so 'yamardhajaratÅyanyÃya÷ / sa cÃtra na yukta÷ / na hyabhedamaÇgÅk­tyÃbhokt­tvaæ tyaktuæ yuktaæ, ÓrutyaivÃbheda siddhyarthaæ bhokt­tvavÃraïÃdityÃha-#<ÓÃstraæ ceti /># nanvekatvaæ mayà Órutyà na g­hÅtaæ, yonopajÅvyabÃdha÷ syÃt / kintu tvaduktyà g­hÅtamityÃÓaÇkya bimbapratibimbayo÷ kalpitabhedena bhokt­tvÃbhokt­tvavyavasthopapatteraprayojako heturityÃha-## kalpitÃsaÇgitvamadhi«ÂhÃnasya vaiÓe«yamityasminnarthe 'pi sÆtraæ pÃtayati-## brahmaïo hÃrdatve bÃdhakÃbhÃvacchÃï¬ilyavidyÃvÃkyaæ brahmaïyupÃsye samanvitamiti sidvam //8// END BsCom_1,2.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.2.9-10 2 antradhikaraïam / 9-10 attà carÃcaragrahaïÃt | BBs_1,2.9 | kaÂhavallÅ«u paÂhyate- 'yasya brahma ca k«atraæ cobhe bhavata odana÷ / m­tyÆryasyopasevanaæ ka ityà veda yatra sa÷' (1.2.24) iti / atra kaÓcidodanopasecanasÆcito 'ttà pratÅyate / tatra kimagnirattà syÃt, uta jÅva÷, athavà paramÃtmeti saæÓaya÷ / viÓe«ÃnavadhÃraïÃt / trayÃïÃæ cÃgnijÅvaparamÃtmanÃmasmingranthe praÓnopanyÃsopalabdhe÷ / kiæ tÃvatprÃptam / agniratteti / kuta÷, 'agnirannÃda÷' (b­. 1.4.6) iti ÓrutiprasiddhibhyÃm / jÅvo vÃttà syÃt, 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvatti' iti darÓanÃt / na paramÃtmÃ, 'anaÓnannanyo 'abhicÃkaÓÅti' (muï¬a. 3.1.1) iti darÓanÃdityevaæ prÃpte brÆma÷- attÃtra paramÃtmà bhavitumarhati / kuta÷, carÃcaragrahaïÃt / carÃcaraæ hi sthÃvarajaÇgamaæ m­tyupasecanamihÃdyÃtvena pratÅyate, tÃd­Óasya cÃdyasya na paramÃtmano 'nya÷ kÃrtsyenÃttà saæbhavati / paramÃtmà tu vikÃrajÃtaæ saæharansarvamattÅtyupapadyate / nanviha carÃcaragrahaïaæ nopalabhyate, kathaæ siddhavaccarÃcaragrahaïaæ hetutvenopÃdÅyate / nai«a do«a÷ / m­tyupasecanatvena sarvasya prÃïinikÃyasya pratÅyamÃnatvÃt, brahmak«atrayoÓca prÃdhÃnyÃtpradarÓanÃrthatvopapatte÷ / yattu paramÃtmano 'pi nÃtt­tvaæ saæbhavati, 'anaÓnannanyo 'abhicÃkaÓÅti' iti darÓanÃditi / atrocyate- karmaphalabhogasyaprati«edhakametaddarÓanaæ, tasya saænihitatvÃt / na vikÃrasaæhÃrasya prati«edhakaæ, sarvavedÃnte«u s­«ÂisthitisaæhÃrakÃraïatvena brahmaïa÷ prasiddhatvÃt / tasmÃtparamÃtmÃtmaivehÃttà bhavitumarhati // 9 // ---------------------- FN: yasya paramÃtmano brahma k«atraæ cobhe jÃtÅ prasiddhÃnnavadodanau bhavata÷, yasya m­tyu÷ sarvamÃraka÷ sannupasecanamodanamiÓragh­vatti«Âhati, yatra so 'ttà kÃraïÃtmà vartate, taæ nirviÓe«amÃtmÃnaæ 'nÃvirato duÓcaritÃt' iti mantroktopÃyavÃnyathà veda itthà itthamanyastadrahito na vedetyartha÷ / pradarÓanamupalak«aïam / naca brahk«atre evÃtra vivak«ite, m­tyÆpasecanena prÃïabh­nmÃtropasthÃpanÃt / prÃïi«u pradhÃnatvena ca brahmak«atropanyÃsasyopapatte÷ / ____________________________________________________________________________________________ prakaraïÃc ca | BBs_1,2.10 | itaÓca paramÃtmaivehÃttà bhavitumarhati, yatkÃraïaæ prakaraïamidaæ paramatmana÷, 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kÃÂha. 1.2.18) ityÃdi prak­tagrahaïaæ ca nyÃyyam / 'ka itthà veda yatra sa÷' iti ca durvij¤Ãnatvaæ paramÃtmaliÇgam // 10 // ## 'yasya brahmak«atrÃdijagadodana÷, m­tyu÷ sarvaprÃïimÃrako 'pi yasyopasecanamodanasaæskÃrakagh­taprÃya÷, so 'ttà yatra Óuddhe cinmÃtre 'bhedakalpanayà vartate tacchudvaæ brahma itthà itthaæ ÅÓvarasyÃpyadhi«ÂhÃnabhÆtaæ ko veda / cittaÓuddhÃdyupÃyaæ vinà ko 'pi na jÃnÃtÅtyartha÷ / saæÓayabÅjamÃha-## 'sa tvamagni prabrÆhi'ityagne÷, 'yeyaæ prete vicikitsÃ'iti jÅvasya, 'anyatra dharmÃt'iti brahmaïa÷ praÓna÷ / 'lokÃdimagniæ tamuvÃca'ityagne÷ / 'hanta ta idaæ pravak«yÃmi'itÅtarayo÷ prativacanamupalabhyata ityartha÷ / pÆrvatra brahmaïo bhokt­tvaæ nÃstÅtyuktaæ, tadupajÅvya pÆrvapak«ayati-## agniprakaraïamatÅtamityarucerÃha-## pÆrvapak«e jÅvopÃsti:,sidvÃnte nirviÓe«abrahmaj¤Ãnamiti phalabheda÷ / odanaÓabdo bhogyavÃcÅti pÆrvapak«a÷ / sidvÃntastu brahmak«atraÓabedairÆpasthÃpitakÃryamÃtre gauïa odanaÓabda÷ / guïaÓcÃtra m­tyÆpasecanapadena saænidhÃpitaæ prasidvaudanagataæ vinÃÓyatvaæ g­hyate, gauïaÓabdasya saænihitaguïagrÃhitvÃt / tathÃca sarvasya vinÃÓyatvena bhÃnÃlliÇgÃdÅÓvaro 'ttetyÃha## 'pippalaæ svÃdvatti'iti bhogasya pÆrvoktatvÃdityartha÷ //9 // //10// END BsCom_1,2.2.9-10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.3.11 3 guhÃpravi«ÂÃdhikaraïam / sÆ. 11-12 guhÃæ pravi«ÂÃv ÃtmÃnau hi taddarÓanÃt | BBs_1,2.11 | kaÂhavallÅ«veva paÂhyate- '­taæ pibantau loke guhÃæ pravi«Âau parame parÃrdhe / chÃyÃtapau brahmavido vadanti pa¤Âagnayo ye ca triïÃciketÃ÷' (kÃÂha. 1.3.1) iti / tatra saæÓaya÷, kimiha buddhijÅvau nirdi«ÂÃvuta jÅvaparamÃtmÃnÃviti / yadi buddhijÅvau, tato buddhipradhÃnÃtkÃryakaraïasaæghÃtÃdvilak«aïo jÅva÷ pratipÃdito bhavati / tadapÅha pratipÃditavyaæ, 'yeyaæ prete vicikitsà manu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike / etadvidyÃmanuÓi«ÂastvayÃhaæ varÃïÃme«a varast­tÅya÷' (kÃÂha. 1.1.20) iti p­«ÂatvÃt / atha jÅvaparamÃtmÃnau tato jÅvÃdvilak«aïa÷ paramÃtmà pratipÃdito bhavati / tadapÅha pratipÃdayitavyaæ, 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmadanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada' (kÃÂha. 1.2.14) iti p­«ÂatvÃt / atrÃhÃk«eptÃ- ubhÃpyetau pak«au na saæbhavata÷ / kasmÃt, ­tapÃnaæ karmaphalopabhoga÷, suk­tasya loke, iti ca dvivacanena dvayo÷ pÃnaæ darÓayati Óruti÷ / ato buddhik«etraj¤apak«astÃvanna saæbhavati / ata eva k«etraj¤aparamÃtmapak«o 'pi na saæbhavati, cetane 'pi paramÃtmani ­tapÃnÃsaæbhavÃt / 'anaÓ nannanyo 'abhicÃkaÓÅti' iti mantravarïÃditi / atrocyate- nai«a do«a÷ / chatriïo gacchantÅtyekenÃpi chatriïà bahÆnÃæ chatritvopacÃradarÓanÃt / evamekenÃpi pibatà dvau pibantÃvucyete / yadvà jÅvastÃvatpibati, ÅÓvarastu pÃyayati / pÃyayannapi pibatÅtyucyate / pÃcayitaryapi prakt­tvaprasiddhidarÓanÃt / buddhik«etraj¤aparigraho 'pi saæbhavati, karaïe kart­tvopacÃrÃt / edhÃæsi pacantÅti prayogadarÓanÃt / nacÃdhyatmÃdhikÃre 'nyau kaucidhÃv­taæ pibantau saæbhavata÷ / tasmÃdbuddhijÅvau syÃtÃæ, jÅvaparamÃtmÃnau veti saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptaæ. buddhik«etraj¤Ãviti / kuta÷, 'guhÃæ pravi«Âau' iti viÓe«aïÃt / yadi ÓarÅraæ guhÃ, yadi và h­dayaæ, ubhayathÃpi buddhik«etraj¤au guhÃæ pravi«ÂÃvupapadyete / naca sati saæbhavesarvagatasya brahmaïo viÓi«ÂadeÓatvaæ yuktaæ kalpayitum / 'suk­tasya loke' iti ca karmagocarÃnatikramaæ darÓayati / paramÃtmà tu na suk­tasya và du«k­tasya và gocare vartate, 'na karmaïà vardhate no kanÅyÃn' iti Órute÷ / 'chÃyÃtapau' iti ca tetanÃcetanayornirdeÓa upapadyate / chÃyÃtapavatparasparavilak«aïatvÃt / tasmÃdbuddhik«etraj¤ÃvihocyeyÃtÃmityevaæ prÃpte brÆma÷- vij¤ÃnÃtmaparamÃtmÃnÃvihocyeyÃtÃm / kasmÃt, ÃtmÃnau hi tÃvubhÃvapi cetanau samÃnasvabhÃvau / saækhyÃÓravaïe ca samÃnasvabhÃve«veva loke pratÅtird­Óyate / asya gordvitÅyo 'nve«Âavya ityukte gaureva dvitÅyo 'nvi«yate, nÃÓva÷ puru«o và / tadiha ­tapÃnena liÇgena niÓcite vij¤ÃnÃtmani dvitÅyÃnve«aïÃyÃæ samÃnasvabhÃvaÓcetana÷ paramÃtmaiva pratÅyate / nanÆktaæ guhÃhitatvadarÓanÃnna paramÃtmà pratyetavya iti / guhÃhitatvadarÓanÃdeva paramÃtmÃpratyetavya iti vadÃma÷ / guhÃhitatvaæ tu Órutism­ti«vasak­tparamÃtmana eva d­Óyate- 'guhÃhitaæ gahvare«Âhaæ purÃïam' (kÃÂha. 1.2.12) 'yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman' (tai. 2.1) 'ÃtmÃnamanviccha guhÃæ pravi«Âam' ityÃdyÃsu / sarvagatasyÃpi brahmaïa upalabdhyartho deÓaviÓe«opadeÓo na virudhyata ityedapyuktameva / suk­talokavartitvaæ tu chatritvavadekasminnapi vartamÃnamubhayoraviruddham / chÃyÃtapÃvityapyaviruddham / chÃyÃtapavatparasparavilak«aïatvÃtsaæsÃritvÃsaæsÃritvayo÷ / avidyÃk­tatvÃtsaæsÃritvasya / pÃramÃrthikatvÃccÃsaæsÃritvasya / tasmÃdvij¤ÃnÃtmaparamÃtamÃnau guhÃæ pravi«Âau g­hyete // 11// kutaÓca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmÃnau g­hyete- ---------------------- FN: ­taæ satyaæ karmaphalaæ pibantau, bhu¤jÃnau suk­tasya loke samyagarjitasyÃd­«Âasya kÃrye dehe vartamÃno parasya brahmaïor'dhaæ sthÃnamarhatÅti parÃrdhaæ h­dayaæ tasminparame Óre«Âhe yà guhà nabhok«aïà tÃæ praviÓya sathitau chÃyÃtapavanmitho viruddhau, tau ca brahmavida÷ karmiïaÓca vadanti / trirnÃciketo 'gniÓcito yaiste 'pi vadanti / manu«ye prete m­tesati yeyaæ vicikitsà saæÓaya÷ / paralokabhoktÃstÅtyeke nÃstÅti cÃnye / tvayopadi«Âo 'hametattatvaæ j¤ÃtumicchÃmÅtyartha÷ / anyatra dharmÃdharmÃbhyÃmanyatra, asmÃtk­tÃk­tÃt dharmÃdharmÃsp­«Âaæ, k­tÃk­tÃt kÃryakÃraïÃdbhinnaæ yat tadbrahma / yadveti / svÃtantryalak«aïaæ hi kart­tvaæ tacca pÃturiva pÃyayiturapyastÅti so 'pi kartà / ataevÃhurya÷ kÃrayati so 'pi karteti / guhÃhitaæ buddhau sthitaæ gahvare 'nekÃnarthasaækule dehe sthitaæ, purÃïamÃdipuru«am / parame vyoman Óre«Âhe hÃrdÃkÃÓe tatra guhÃyÃæ buddau / anviccha vicÃraya / att­vÃkyÃnantaravÃkyasyÃpi j¤eyÃtmani samanvayamÃha-## ­tamavaÓyaæbhÃvi karmaphalaæ pibantau bhu¤jÃnau, suk­tasya karmaïo loke kÃrye dehe parasya brahmaïor'dhaæ sthÃnamarhatÅti parÃrdhaæ h­dayaæ paramaæ Óre«Âhaæ tasminyà guhà nabhorÆpà vudvirÆpà và tÃæ praviÓya sthitau chÃyÃtapavat mitho virudvau tau brahmavida÷ karmiïaÓca vadanti / trirnÃciketo 'gniÓcito yaiste triïÃciketÃ÷ te 'pi vadantÅtyartha÷ / nÃciketavÃkyÃnÃmadhyayanaæ, tadarthaj¤Ãnaæ, tadanu«ÂhÃnaæ ceti tritvaæ bodhyam / buddhyavacchinnajÅvasya paramÃtmanaÓca prak­tatvÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvottarapak«ayo÷ phalaæ svayamevÃha-## tadapi jÅvasya budvivailak«aïyamapÅtyartha÷ / manu«ye prete m­te sati yeyaæ vicikitsà saæÓaya÷ paraloke bhoktÃstÅtyeke, nÃstÅtyanye / atastvayopadi«Âo 'hametadÃtmatattvaæ jÃnÅyÃmityartha÷ / tadapi paramÃtmasvarÆpamapÅtyartha÷ / ubhayorbhokt­tvÃyogena saæÓayamÃk«ipati-## chatripadena gantÃra iva pibatpadenÃjahallak«aïayà pravi«ÂÃvucyete ityÃha-## pÃnakart­vÃcipadena pÃnÃnukÆlau và lak«yÃvityÃha-## niyatapÆrvabhÃvik­timattvarÆpamanukÆlatvaæ kart­kÃrayitro÷ sÃdhÃraïam / ya÷ kÃrayati sa karotyeveti nyÃyÃditi bhÃva÷ / atra prak­tirmukhyÃrthà Óat­pratyaye lak«aïà / miÓrÃstu k­ti÷, pratyayÃrtho mukhya÷ / prak­tyà tvajahallak«aïayà pÃyanaæ lak«yamityÃhu÷ / pÆrvapak«e 'pibantau'iti kart­vÃciÓat­pratyayena buddhijÅvasÃdhÃraïaæ kÃrakatvaæ lak«yamityÃha-## edhÃæsi këÂhÃni pacantÅtyÃkhyÃtena kÃrakatvaæ lak«yaæ, prak­tistu mukhyaiveti bhÃva÷ / mukhyapÃtÃrau prasidvapak«iïau grÃhyÃvityata Ãha-## brahmak«atrapadasya saænihitam­tyupadÃdanityavastuparatvavadihÃpi pibatpadasya saænihitaguhÃpadÃhudvijÅvaparateti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## gocara÷ phalam / ekasmi¤jÃtimati kÊpte sajÃtÅyameva dvitÅyaæ grÃhyaæ, vyaktimÃtragrahe lÃghavÃt / na vijÃtÅyaæ, jÃtivyaktyubhayakalpanÃgauravÃt / na cÃstu kÃrakatvena sajÃtÅyà budvireva jÅvasya dvitÅyeti vÃcyaæ, cetanatvasya jÅvasvabhÃvasya kÃrakatvÃdantaraÇgatvÃt / tathÃca loke dvitÅyasyÃntaraÇgajÃtimattvadarÓanÃjjÅvasya dvitÅyaÓcetana eveti sÆtrÃrthamÃha-## guhÃyÃæ budvau sthitaæ, gahvare 'nekÃnarthasaækule dehe sthitaæ purÃïamanÃdipuru«aæ viditvà har«aÓokau jahÃti / parame Óre«Âhe, vyoman hÃrdÃkÃÓe yà guhà buddhi÷ tasyÃæ nihitaæ brahma yo veda so 'Ónute sarvÃnkÃmÃnityanvaya÷ / anviccha vicÃrayetyartha÷ //11// END BsCom_1,2.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.3.12 viÓe«aïÃc ca | BBs_1,2.12 | viÓe«aïaæ ca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmanoreva bhavati / 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ rathameva tu' (kÃ. 1.3.3) ityÃdinà pareïa granthena rathirathÃdirÆpakakalpanayà vij¤ÃnÃtnÃæ rathinaæ saæsÃramok«ayorgantÃraæ kalpayati / 'so 'dhvana÷ pÃramÃpnoti tadvi«ïo÷ paramaæ padam' / (kÃ. 1.3.9) iti ca paramÃtmÃnaæ gantavyam / tathà 'taæ durdarÓa gƬhamanupravi«Âhaæ purÃïam / adhyÃtmayogÃdhigamena devaæ matvà dhÅro har«aÓokau jahÃti' (kÃ. 1.2.12) iti pÆrvasminnapi granthe mant­mantavyatvenaitÃveva viÓe«itau / prakaraïaæ ceda paramÃtmana÷ / brahmavido vadanti iti ca vakt­viÓe«opÃdanaæ paramÃtmaparigrahe ghaÂate / tasmÃdiha jÅvaparamÃtmÃnÃvucyeyÃtÃm / e«a eva nyÃya÷ 'dvà suparïà sayujà sakhÃyÃ' (muï¬a. 3.1.1) ityevamÃdi«vapi / tatrÃpi hyadhyÃtmÃdhikÃrÃnna prÃk­tau suparïÃvucyete / tayoranya÷ pippalaæ svÃditti ityadanaliÇgÃdvij¤ÃnÃtmà bhavati / anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti ityanaÓanacetanÃbhyÃæ paramÃtmà / anantare ca mantre tÃveva dra«Â­dra«ÂavyabhÃvena viÓina«Âi- 'samÃne v­k«e puru«o nimagno 'nÅÓayà Óocati muhyamÃna÷ / ju«Âaæ yadà paÓyatyanyamÅÓamasya mahimÃnamiti vÅtaÓoka÷' (muï¬a. 3.1.2) iti / apara Ãha- 'dvà suparïÃ' iti neyam­gasyÃdhikaraïasya siddhÃntaæ bhajate, paiÇgirahasyabrÃhmaïenÃnyathà vyÃkhyÃtatvÃt / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdittÅti sattvamanaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅtÅtyanaÓ nannanyo 'bhipaÓyati j¤astÃvetau sattvak«etraj¤au' iti / sattvaÓabdotÅtyanaÓ nannanyo 'bhipaÓyati yaducyate, tanna, sattvak«etraj¤aÓabdayoranta÷karaïaÓarÅraparatayà prasiddhatvÃt / tatraiva ca vyÃkhyÃtatvÃt- 'tadetatsattvaæ yena svapnaæ paÓyati, atha yo 'yaæ ÓÃrÅra upadra«Âà sa k«etraj¤astÃvetau sattvak«etraj¤au' iti / nÃpyasyÃdhikaraïasya pÆrvapak«aæ bhajate / nahyatra ÓÃrÅra÷ k«etraj¤a÷ kart­tvabhokt­tvÃdinà saæsÃradharmeïopeto vivak«yate / kathaæ tarhi sarvasaæsÃradharmÃtÅto brahmabhÃvaÓcaitanyamÃtrasvarÆpa÷ 'anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti', 'anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti j¤a÷' iti vacanÃt / 'tattvamasi' 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi' (gÅ. 13.2) ityÃdiÓrutism­tibhyaÓca / tÃvatà ca vidyopasaæhÃradarÓanamelamevÃvakalpate, tÃvetau sattvak«etraj¤au na ha và evaævidi ki¤cana raca Ãdhvaæsate ityÃdi / kathaæ punarasminpak«e tayoranya÷ pippalaæ svÃdittÅti sattvam ityacetane sattve bhokt­tvÃvacanamti / ucyate- neyaæ Órutiracetanasya sattvasya bhokt­tvaæ vak«yÃmÅti prav­ttà / kiæ tarhi cetanasya k«etraj¤asyÃbhokt­tvaæ brahmasbhÃvatÃæ ca vak«yÃmÅti / tadarthaæ sukhÃdivikriyÃvati sattve bhokt­tvamadhyÃropayati / idaæ hi kart­tvaæ bhokt­tvaæ ta sattvak«etraj¤ayoritaretisvabhÃvÃvivekak­taæ kalpyate / paramÃrthatastu nÃnyatarasyÃpi saæbhavati, acetanatvÃtsattvasya, avikriyatvÃcca k«etraj¤asya / avidyÃpratyupasthÃpitasvabhÃvatvÃcca sattvasya sutarÃæ na saæbhavati / tathÃca Óruti÷- 'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet' ityÃdinà svapnad­«ÂahastyÃdivyavahÃravadavidyÃvi«aya eva kart­tvÃdivyavahÃraæ darÓayati / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà ca vivekina÷ kart­tvÃdivyavaharÃbhÃvam darÓayati // 12 // ---------------------- FN: sa iti jÅva÷ sarvanÃmÃrtha÷ / adhvana÷ saæsÃramÃrgasya / durdarÓe durj¤Ãnaæ, tata eva gƬhamanupravi«Âaæ gahanatÃæ gatamÅÓvaram adhyÃtmaprayoga÷ pratyagÃtmanyeva cittasamÃdhÃnaæ tenÃdhigamo mahÃvÃkyajà v­ttistayà viditvetyartha÷ / sahaiva yujyete niyamyaniyÃmakatveneti sayujau / anÅÓayà svasyeÓvaratvÃpratÅtyà / ju«Âaæ dhyÃnÃdinà sevitaæ yadà dhyÃnaparipÃkadaÓÃyÃmÅÓamanyaæ viÓi«ÂarÆpÃdbhinnaæ pasyati / sattvaæ buddhi÷ / tÃvatà mantravyÃkhyÃmÃtreïa / raja÷ avidyÃ, Ãdhvaæsate, saæÓli«ati / anyadivÃbhÃsabhÆtaæ nÃnÃtvaæ d­«Âaæ syÃttatra avidyakabuddhyÃdisaæbandhÃdanyo bhÆtvÃnyacak«u«Ã paÓyet / tatrÃvidyÃyÃm / yatra tu vidyÃvasthÃyÃm / viÓe«aïaæ gant­gantavyatvÃdikaæ liÇgamÃha-## sa jÅvo 'dhvana÷ saæsÃramÃrgasya paramaæ pÃraæ, kiæ tat, vi«ïorvyÃpanaÓÅlasya paramÃtmana÷ padaæ svarÆpamÃpnotÅtyartha÷ / durdarÓaæ durj¤Ãnaæ, tatra heturgƬhaæ mÃyÃv­taæ mÃyÃnupravi«Âaæ paÓcÃdguhÃhitaæ guhÃdvÃrà gahvare«Âhaæ, evaæ bahirÃgatamÃtmÃnaæ, adhyÃtmayoga÷ sthÆlasÆk«makÃraïadehalayakrameïa pratyagÃtmani cittasamÃdhÃnaæ tenÃdhigamo mahÃvÃkyajà v­ttistayà viditvetyartha÷ / ­tapÃnamatre jÅvÃnuvÃdena vÃkyÃrthaj¤ÃnÃya tatpadÃrtho brahma pratipÃdyata ityupasaæharati-## uktanyÃyamatidiÓati-## dvà dvau / chÃndaso dvivacanasyÃkÃra÷ / suparïÃviva sahaiva yujyete niyamyaniyÃmakabhÃveneti sayujau / sakhÃyau cetanatvena tulyasvabhÃvau / samÃnamekaæ v­k«aæ chedanayogyaæ ÓarÅramÃÓritya sthitÃvityartha÷ / guhÃæ pravi«ÂÃviti yÃvat / etÃvÃtmanau, talliÇgadarÓanÃdityÃha-## viÓe«aïÃccetyÃha-## anÅÓayà svasyeÓvaratvÃpratÅtyà dehe nimagna÷ puru«o jÅva÷ Óocati / nimagnapadÃrthamÃha-## naro 'hamiti bhrÃnta ityartha÷ / ju«Âaæ dhyÃnÃdinà sevitaæ yadà dhyÃnaparipÃkadaÓÃyÃmÅÓamanyaæ viÓi«ÂarÆpÃdbhinnaæ ÓodhitacinmÃtraæ pratyaktvena paÓyati tadÃsya mahimÃnaæ svarÆpameti prÃpnotÅva / tato vÅtaÓoko bhavatÅtyartha÷ / 'dvà suparïÃ'iti vÃkyaæ jÅveÓvaraparaæ k­tvà cintitam / adhunÃk­tvÃcintÃmuddhÃÂayati-## anyathà buddhivilak«aïatvaæ padalak«yaparatvenetyartha÷ / sattvaæ buddhiriti ÓaÇkate-## buddhijÅvau cetpÆrvapak«Ãrtha÷ syÃdityata Ãha## pÆrvapak«Ãrthastadà syÃt, yadyatra buddhibhinna÷ saæsÃrÅ pratipadyeta / nahyatra saæsÃrÅ vivik«yate kintu Óodhitastvamartho brahmetyartha÷ / Órutism­tibhyaÓcÃyamartho yukta iti Óe«a÷ / tÃvatà matravyÃkhyÃmÃtreïa / evameva jÅvasya brahmÃtvoktÃveva / nÃhi jÅvo buddhibhinna iti vivekamÃtreïopasaæhÃro yukta÷ / bhedaj¤Ãnasya bhrantitvÃdvaiphalyÃcceti bhÃva÷ / avidyà vidu«i kimapi svakÃryaæ nÃdhvaæsate na saæpÃdayati, j¤ÃnÃgninà svasyà eva dagdhatvÃdityartha÷ / avidyà nÃgacchatÅti vÃrtha÷ / jÅvasya brahmatvaparamidaæ vÃkyamiti pak«e ÓaÇkate-## buddhorbhaukt­tvoktÃvatÃtparyÃnnÃtra yukticintayà mana÷ khedanÅyamityÃha-## tadarthaæ brahmatvabhodhanÃrthaæ bhokt­tvamupÃdhimastake nik«ipatÅtyartha÷ / vastuto jÅvasyÃbhokt­tve bhokt­tvadhÅ÷ kathamityata Ãha-## cittÃdÃtmyena kalpità buddhi÷ sukhÃdirÆpeïa pariïamate / buddhyavivekÃcidÃtmana÷ sukhÃdirÆpav­ttivyaktacaitanyavattvaæ bhokt­tvaæ bhÃtÅtyartha÷ / bhokt­tvamÃvidyakaæ, na vastuta ityatra mÃnamÃha-## yatrÃvidyÃkÃle caitanyaæ bhinnamiva bhavati tadà / dra«Â­tvÃdikaæ na vastuni j¤Ãta ityartha÷ / tasmÃt '­taæ pibantau'iti vÃkyameva guhÃdhikaraïavi«aya iti sthitam //12// END BsCom_1,2.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.13 4 antaradhikaraïam / sÆ. 13-17 antara upapatte÷ | BBs_1,2.13 | 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a Ãtmeti hovÃcaitadam­tamabhayametadbrahmeti / etadyapyasminsarpirvodakaæ và si¤cati vartmani eva gacchati' (chÃ. 4.15.1) ityÃdi Óra8yate / tatra saæÓaya÷ kimayaæ pratibimbÃtmak«yadhikaraïo nirdiÓyate 'thavà vij¤ÃnÃtmà uta devatÃtmendriyasyÃdhi«ÂhÃtÃthaveÓvara iti / kiæ tÃvatprÃptam, chÃyÃtmà puru«apratirÆpà iti / kuta÷, tasya d­ÓyamÃnatvaprasiddhe÷ / 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyate' iti ca prasiddavadupadeÓÃt / vij¤ÃnÃtmano vÃyaæ nirdeÓa iti yuktam / sa hi cak«u«Ã rÆpaæ paÓyaæÓcak«u«i saænihito bhavati / ÃtmaÓabdaÓcÃsminpak«e 'nukÆlo bhavati / Ãdityapuru«o và cak«u«o 'nugrÃhaka÷ pratÅyate, 'raÓmibhire«o 'sminprati«Âhita÷' (b­. 5.5.2) iti Órute÷ / am­tatvÃdÅnÃæ ca devatÃtnyapi katha¤citsaæbhavÃt / neÓvara÷, sthÃnaviÓe«anirdeÓÃdityevaæ prÃpte brÆma÷ / parameÓvara evÃk«iïyabhyantara÷ puru«a ihopadi«Âa iti / kasmÃt, upapatte÷ / upapadyate hi parameÓvare guïajÃtamihopadiÓyamÃnam / Ãtmatvaæ tÃvanmukhyayà v­ttyà parameÓvara upapadyate / 'sa Ãtmà tattvamasi' iti Órute÷ / am­tatvÃbhayatve ca tasminnasak­cchrutau ÓrÆyete / tathà parameÓvarÃnurÆpametadak«isthÃnam / yathÃhi parameÓvara÷ sarvado«airalipta÷, apahatapÃpmatvÃdiÓravaïÃt / tathÃk«isthÃnaæ sarvaleparahimupadi«Âaæ, 'tadyadyapyasminsarpirvodakaæ và si¤cati vartmani eva gacchati' iti Órute÷ / saæyadvÃmatvÃdiguïopadeÓaÓca tasminnavakalpate / 'etaæ saæyaddhÃma ityÃcak«ate etaæ hi sarvÃïi vÃmÃnyabhisaæyanti' / 'e«a u eva vÃmanÅre«a hi sarvÃïi vÃmÃni nayati' / ' e«a u eva bhÃmÃnÅre«a hi sarve«u loke«u bhÃti' (chÃ. 4.15.2,3,4) iti ca / ata upapatterantara÷ parameÓvara÷ // 13 // ---------------------- FN: vartmani pak«masthÃne / prasiddhavadupadeÓaÓcak«u«atvoktireva / ihetyak«ipuru«okti÷ / saæyaddhÃmeti / vÃmÃni karmaphalÃnyetamak«ipuru«aæ hetumÃÓritya abhisaæyantyutpadyante / vÃmanÅrvÃmÃni ÓobhanÃni lokaæ prÃpayati / bhÃmanÅrbhÃmÃni bhÃnÃni sarvatra nayatÅti / ## upakosalavidyÃvÃkyamudÃharati-## tadak«isthÃnamasaÇgatvena brahmaïo 'nurÆpaæ yato 'smink«iptaæ vartmanÅ pak«maïÅ eva gacchatÅtyartha÷ / darÓanasya laukikatvaÓÃstrÅyatvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## pÆrvaæ 'pibantau'iti prathamaÓrutacetanatvÃnusÃreïa caramaÓrutà guhÃpraveÓÃdayo nÅtÃ÷, tadvadihÃpi d­Óyata iti cÃk«u«atvÃnusÃreïam­tatvÃdayo dhyÃnÃrthaæ kalpitatvena neyà iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## pÆrvapak«e pratibimbopÃsti÷, sidvÃnte brahmopÃstiriti phalam / ## cÃk«u«atvenetyartha÷ / saæbhÃvanÃmÃtreïa pak«antaramÃha-## 'mano brahma'itivat, 'etadbrahmeti'iti vÃkyasyetipadaÓiraskatvÃnna svÃrthaparatvamiti pÆrvapak«a÷ / 'mano brahmetyupÃsÅta'ityatra itipadasya pratyayaparatvÃt, iha ca brahmetyuvÃcetyanvayena itipadasyoktisaæbandhinor'thaparatvÃdvai«amyamiti sidvÃntayati-## bahupramÃïasaævÃdastÃtparyÃnugrÃhaka iti nyÃyÃnug­hÅtÃbhyÃmÃtmabrahmaÓrutibhyÃæ d­ÓyaliÇgaæ bÃdhyamityÃha-## vÃmÃni karmaphalÃnyetamak«ipuru«amabhilak«ya saæyanti utpadyante / sarvaphalodayaheturityartha÷ / lokÃnÃæ phaladÃtÃpyayamevetyÃha-## nayati phalÃni lokÃnprÃpayatÅtyartha÷ / bhÃmÃni bhÃnÃni nayatyayamityÃha-## sarvÃrthaprakÃÓaka ityartha÷ //13//  END BsCom_1,2.4.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.14 sthÃnÃdivyapadeÓÃc ca | BBs_1,2.14 | kathaæ punarÃkaÓavatsarvagatasya brahmaïo 'k«yalpasthÃnamupapadyata iti / atrocyate- bhavede«ÃnavakÊpti÷, yadyetadevaikaæ sthÃnamasya nirdi«Âaæ bhavet / santi hyanyÃnyapi p­thivyÃdÅni sthÃnÃnyasya nirdi«ÂÃni- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan' (b­. 3.7.3) ityÃdinà / te«u hi cak«urapi nirdi«Âam- 'yaÓcak«u«i ti«Âhan' iti / 'sthÃnÃdivyapadeÓÃt' ityÃdigrahaïenaitaddarÓayati- na kevalaæ sthÃnamevaikamanucitaæ brahmaïo nirdiÓyamÃnaæ d­Óyate, kiæ tarhi nÃmarÆpamityeva¤jÃtÅyakamapyanÃmarÆpasya brahmaïo 'nucitaæ nirdiÓyamÃnaæ d­Óyate- 'tasyoditi nÃma' 'hiraïyaÓmaÓru÷' (chÃ. 1.6.7,6) ityÃdi / nirguïamapi sadbrahma nÃmarÆpagatairguïai÷ saguïamupÃsanÃrthaæ tatra tatropadiÓyata ityetadapyuktameva / sarvagatasyÃpi brahmaïa upalabdhyarthaæ sthÃnaviÓe«o na virudhyate, ÓÃlagrÃma iva vi«ïorityetadapyuktameva // 14 // ---------------------- FN: sthÃnÃdanyÃdayo ye«Ãæ te sthÃnÃdayo nÃmarÆpaprakÃrÃste«Ãæ vyapadeÓÃtsarvaÇgatasyaikasthÃnaniyamo nÃvakalpate / sthÃnanÃmarÆpÃïÃæ dhyÃnÃrthaæ Órutyantare 'pyupadeÓÃdak«isthÃnatvoktiratra na do«a iti sÆtrayojanà / anavakÊpti÷ akÊptakalpanà tadà bhavet, yadyatraiva nirdi«Âaæ bhavedityanvaya÷ / nanvanucitabÃhulyoktirasamÃdhÃnamityÃÓaÇkya yuktimÃha-## //14// END BsCom_1,2.4.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.15 sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnÃd eva ca | BBs_1,2.15 | apica naivÃtra vivaditavyaæ, kiæ brahmÃsminvÃkye 'bhidhÅyate na veti / sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnameva brahmatvaæ siddham / sukhaviÓi«Âaæ hi brahma yadvÃkyopakrame prakrÃntaæ 'prÃïo brahma kaæ brahma khaæ brahma' iti tadevehÃbhihitaæ, prak­taparigrahasya nyÃyyatvÃt / 'ÃcÃryastu te gatiæ vaktÃ' (chÃ. 4 14.1) iti ca gatimÃtrÃbhidhÃnapratij¤ÃnÃt / kathaæ punarvÃkyopakrame sukhaviÓi«Âaæ brahma vij¤Ãyata iti / ucyate- 'prÃïo brahma kaæ brahma khaæ brahma' ityetadagnÅnÃæ vacanaæ Órutvopakosala uvÃca- 'vijÃnÃmyahaæ yatprÃïo brahma kaæ ca tu khaæ ca na vijÃnÃmi' iti / tatredaæ prativacanam- 'yadvÃva kaæ tadeva khaæ yadeva khaæ tadeva kaæ' (chÃ. 4.10.5) iti / tatra khaæÓabdo bhÆtÃkÃÓe nirƬho loke / yadi tasya viÓe«aïatvena kaæÓabda÷ sukhavÃcÅ nopÃdÅyeta / tathà sati kevale bhÆtÃkÃÓe brahmaÓabdo nÃmÃdi«viva pratÅkÃbhiprÃyeïa prayukta iti pratÅti÷ syÃt / tathà kaæÓabdasya vi«ayendriyasaæparkajanite sÃmaye sukhe prasiddhatvÃt, yadi tasya khaæÓabdo viÓe«aïatvena nopÃdÅyeta, laukikaæ sukhaæ brahmeti pratÅti÷ syÃt / itaretaraviÓe«atau tu kaÇkhaæÓabdau sukhÃtmakaæ brahma gamayata÷ / tatra dvitÅye brahmaÓabde 'nupÃdÅyamÃne kaæ khaæ brahmetyevocyamÃne kaæÓabdasya viÓe«aïatvenaivopayuktatvÃtasukhasya guïasyÃdhyeyatvaæ syÃt, tanmà bhÆdityubhayo÷ kaÇkhaæÓabdayorbrahmaÓabdaÓirastvaæ 'kaæ brahma khaæ brahma' iti / i«Âaæ hi sukhasyÃpi guïasya guïavaddhyeyatvam / tadevaæ vÃkyopakrame sukhaviÓi«Âaæ brahmopadi«Âam / pratyekaæ ca gÃrhapatyÃdayo 'gnaya÷ svaæ svaæ mahimÃnamupadiÓya 'e«Ã somya te 'smadvidyÃtmavidyà ca' ityupasaæharanta÷ pÆrvatra brahma nirdi«Âamiti j¤Ãpayanti / 'ÃcÃryastu te gatiæ vaktÃ' iti ca gatimÃtrÃbhidhÃnapratij¤ÃnamarthÃntaravivak«Ãæ vÃrayati / 'yathà pu«karapalÃÓà Ãpo na Óli«yanta evamevaævidi pÃpaæ karma na Óli«yate' (chÃ. 4.14.3) iti cÃk«isthÃnaæ puru«aæ vijÃnata÷ pÃpenÃnupaghÃtaæ bruvannak«isthÃnasya puru«asya brahmatvaæ darÓayati / tasmÃtprak­tasyaiva brahmaïo 'k«isthÃnatÃæ saæyadvÃmatvÃdiguïatÃæ coktvÃrcirÃdikÃæ tadvido gatiæ vak«yÃmÅtyupakramate- 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a Ãtmeti hovÃca' (chÃ. 4.15.1) iti // 15 // ---------------------- FN: pratÅko nÃmÃÓrayÃntarapratyayasyÃÓrayÃntare prak«epa÷ / k«ayità pÃratantryÃdirvà Ãmayastatsahita ityartha÷ / tadarthayorviÓe«itatvÃtchabdÃvapi viÓe«itÃvucyete / viÓe«aïatvena svasya bhÆtatvavyÃvartakatvena / brahmapadaæ Óiro yayoste brahmaÓirasÅ tayorbhÃvo brahmaÓirastvam / prakaraïÃdapi brahma grÃhyamityÃha-## dhyÃnÃrthaæ bhedakalpanayà sukhaguïaviÓi«Âasya brahmaïa÷ prak­tasya ya e«a iti sarvanÃmnÃbhidhÃnÃdantara÷ paramÃtmà syÃditi sÆtrÃrtha÷ / nanu prakaraïÃtprabalena d­ÓyatvaliÇgenopasthÃpitaÓchÃyÃtmà sarvanÃmÃrtha ityata Ãha-#<ÃcÃryastviti /># upakosalo nÃma kaÓcidbrahmacÃri jÃbÃlasyÃcÃryasyÃgnÅndvÃdaÓavatsarÃnparicacÃra / tamanupadiÓaya deÓÃntaragate jÃbÃle gÃrhapatyÃdyagnibhirdayayà 'prÃïo brahma'ityÃtmavidyÃmupadiÓyoktam-#<ÃcÃryastviti /># tavÃtmavidyÃphalÃvÃptaye mÃrgamarcirÃdikaæ vadi«yatÅtyartha÷ / paÓcÃdÃcÃryeïÃgatya 'ya e«o 'k«iïi'ityuktÃrcirÃdikà gatiruktà / tathà cÃgnibhiruktÃtmavidyÃvÃkyasya gativÃkyenaikavÃkyatà vÃcyÃ, sà ca sarvanÃmnà prak­tÃtmagrahe nirvahatÅtyekavÃkyatÃnirvÃhakaæ prakaraïaæ vÃkyabhedakÃlliÇgadbalavaditi bhÃva÷ / Órutiæ vyaca«Âe-## prÃïaÓca sÆtrÃtmà b­hattvÃdbrahmeti yattajjÃnÃmi, kaæ vi«ayasukhaæ khaæ ca bhÆtÃkÃÓaæ brahmatvena j¤Ãtuæ na ÓaknomÅtyartha÷ / khaæ kathaæbhÆtaæ, yatkaæ tadeva khamiti sukhena viÓe«itasya khasya bhÆtatvanirÃsa÷ / tathà kaæ kathaæbhÆtaæ, yatkhaæ tadeva kamiti vibhutvena viÓe«itasya kasya janyatvanirÃsa iti vyatirekamukhenÃha-## 'ÃtmavidyÃ'iti ÓrutivirodhÃtpratÅkadhyÃnamatrÃni«Âamiti bhÃva÷ / ## Ãmayo do«a÷ sÃdhanapÃratantrayÃnityatvÃdi÷, tatsahita ityartha÷ / pratyekagrahaïe do«amuktvà dvayorgrahaïe phalitamÃha-## viÓe«itÃrthakÃvityartha÷ / nanvekaæ brahmaivÃtra dhyeyaæ cedbrahmapadÃntaraæ kimarthamityata Ãha-## viÓe«aïatvena khasya bhÆtatvavyÃvartakatvenetyartha÷ / brahmaÓabda÷ Óiro yayostattvamiti vigraha÷ / adhyeyatve ko do«a÷, tatrÃha-## mÃrgoktyà suguïavidyÃtvÃvagamÃditi bhÃva÷ / ÃtmavidyÃpadenopasaæhÃrÃdapi prak­taæ brahmetyÃha-## p­thivyagnirannamÃditya iti mama catasrastanavo vibhÆtiriti gÃrhapatya upadideÓa / Ãpo diÓo nak«atrÃïi candramà ityanvÃhÃryapacana uvÃca / prÃïa ÃkÃÓo dyaurvidyuditi svamahimÃnamÃhavanÅyo jagÃdeti vibhÃga÷ / iyamasmÃkamagnÅnÃæ vidyà pratyekamuktà / Ãtmavidyà tu pÆrvamasmÃbhirmilitvà 'prÃïo brahma'ityuktetyartha÷ / ucyatÃmagnibhirbrahma, chÃyÃtmà guruïocyatÃæ vakt­bhedÃditi tatrÃha-#<ÃcÃryastviti /># ekavÃkyatÃniÓcayÃdvakt­bhede 'pi nÃrthabheda ityartha÷ //15// END BsCom_1,2.4.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.16 Órutopani«atkagatyabhidhÃnÃc ca | BBs_1,2.16 | itaÓcÃk«isthÃna÷ puru«a÷ parameÓvara÷, yasmÃcchrutopani«atkasya Órutarahasyavij¤Ãnasya brahmavido yà gatirdevayÃnÃkhyà prasiddhà Órutau- 'athottareïa tapasà brahmacaryeïa Óraddhayà vidyayÃtmÃnamanvi«yÃdityamabhijayanta etadvai prÃïÃnÃmÃyatanametadam­tamabhayametatparÃyaïametasmÃnna punarÃvartante' (praÓna. 1.10) iti / sm­tÃvapi- 'agnirjyotiraha÷ Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam / tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷' (gÅ. 8.24) iti / saivÃhÃk«ipuru«avido 'bhidhÅyamÃnà d­Óyate / 'atha yadu caivÃsmi¤chavyaæ kurvanti yadi ca nÃrci«amevÃbhisaæbhavanti' ityupakramya 'ÃdityÃccandramasaæ candramaso vidyutaæ tatpuru«o 'mÃnava÷ sa enÃnbrahma gamayatyeva devapatho brahmapatha etena pratipadyamÃnà imaæ mÃnavamÃvarte nÃvartante' (chÃ. 4.17.5) iti / tadiha brahmavidvi«ayà prasiddhayà gatyÃk«isthÃnasya brahmatvaæ niÓcÅyate // 16 // ---------------------- FN: dehapÃtÃnantaryamathaÓabdÃrtha÷ / etat vya«Âisama«ÂikÃraïÃtmakaæ hairaïyagarbhaæ padam / asminnupÃsake m­te putrÃdaya÷ Óavyaæ Óavasaæbandhi saæskÃrÃdikarma kurvanti / mÃnavaæ mano÷ sarge, Ãvarte janmamaraïÃdyÃv­ttiyuktam / Órutà anu«Âhità upani«at rahasyaæ saguïabrahmopÃsanaæ yena tasya yà gati÷ Órutau sm­tau ca prasidvà tasyà atrÃbhidhÃnÃlliÇgaditi sÆtrÃrthamÃha-## yasmÃd­Óyate tattasmÃdihetyanvaya÷ / ÓrutimÃha-## dehapÃtÃnantaramityartha÷ / svadharmastapa÷ tapobrahmacaryaÓraddhÃvidyÃbhirÃtmÃnaæ dhyÃtvà tayà dhyÃnavidyayottaraæ devayÃnamÃrgaæ prÃpyate nottareïa pathà / ÃdityadvÃrà saguïabrahmasthÃnaæ gacchanti, etadvai brahma prÃïÃnÃæ vya«Âisama«ÂirÆpÃïÃmÃyatanaæ liÇgÃtmakaæ hiraïyagarbharÆpaæ, vastutastvetadam­tÃdirÆpaæ nirguïaæ sarvÃdhi«ÂhÃnam / ata÷ kÃryaæ brahma prÃpya tatsvarÆpaæ nirguïaæ j¤Ãtvà mucyanta ityartha÷ / agnireva jyotirdevatà evamaharÃdyà devatà eva sm­tÃvuktÃ÷ / asminnupÃsake m­te sati yadi putrÃdaya÷ Óavyaæ ÓavasaæskÃrÃdikaæ kurvanti yadi ca na kurvanti ubhayathÃpyupÃstimahimnà arcirÃdidevÃnkrameïa gacchanti / Ãrci«amagniæ, tato 'ha÷, ahna÷ Óuklapak«aæ, tatra uttarÃyaïaæ, tasmÃtsaævatsaraæ, tato devalokaæ, tato vÃyuæ, vÃyorÃdityaæ, tataÓcandraæ, candrÃdvidyutaæ gatvà tatra vidyulloke sthitÃnupÃsakÃnamÃnava÷ puru«o brahmalokÃdÃgatya kÃryaæ brahmalokaæ prÃpayati / e«o 'rcirÃdibhirdevairviÓi«Âo devapatho gantavyena brahmaïà yogÃdbrahmapathaÓca / ta etatkÃryaæ brahma pratipadyamÃnà upÃsakà imaæ mÃnavaæ mano÷ sargaæ Ãvartaæ janmamaraïÃv­ttiyuktaæ nÃvartante nÃgacchantÅtyartha÷ //16// END BsCom_1,2.4.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.17 anavasthiter asaæbhavÃc ca netara÷ | BBs_1,2.17 | yatpunaruktaæ chÃyÃtmÃ, vij¤ÃnÃtmÃ, devatÃtmà và syÃdak«isthÃna iti / atrocyate- na chÃyÃtmÃdiritara iha grahaïamarhati / kasmÃt, anavasthite÷ / na tÃvacchÃyÃtmanaÓcak«u«i nityamavasthÃnaæ saæbhavati / yadaiva hi kaÓcitpuru«aÓcak«urÃsÅdati tadà cak«u«i puru«acchÃyà d­Óyate, apagate tasminna d­Óyate / 'ya e«o 'k«iïi puru«a÷' iti ca Óruti÷ saænidhÃnÃtsvacak«u«i d­ÓyamÃnaæ puru«amupÃsyatvenopadiÓati / nacopÃsanÃkÃle chÃyÃkaraæ ka¤citpuru«aæ cak«u÷samÅpe saænidhÃpyopÃsta iti yuktaæ kalpayitum / 'asyaiva ÓarÅrasya nÃÓamanve«a naÓyati' (chÃ. 8.9.1) iti ÓrutiÓchÃyÃtmano 'pyanavasthitatvaæ darÓayati / asaæbhavÃcca tasminnam­tatvÃdÅnÃæ guïÃnÃæ na chÃyÃtmani pratÅti÷ / tathà vij¤ÃnÃtmano 'pi sÃdhÃraïe k­tsnaÓarÅrendriyasaæbandhe sati cak«u«yevÃvasthitatvaæ vaktuæ na Óakyam / brahmaïastu vyÃpino 'pi d­«Âa upalabdhyartho h­dayÃdideÓaviÓe«asaæbandha÷ / samÃnaÓca vij¤ÃnÃtmanyapyam­tatvÃdÅnÃæ guïÃnÃmasaæbandha÷ / yadyapi vij¤ÃnÃtmà paramÃtmano 'nanya eva, tathÃpyavidyÃkÃmakarmak­taæ tasminmartyatvamadhyaropitaæ bhayaæ cetyam­tatvÃbhayatve nopapadyete / saæyadvÃmatvÃdayaÓcaitasminnanaiÓvaryÃdanupapannà eva / devatÃtmanastu 'raÓmibhire«o 'sminprati«Âhita÷' iti Óruteryadyapi cak«u«yavasthÃnaæ syÃttathÃpyÃtmatvaæ tÃvanna saæbhavati, parÃgrÆpatvÃt / am­tatvÃdayo 'pi na saæbhavanti, utpattipralayaÓravaïÃt / amaratvamapi devÃnÃæ cirakÃlÃvasthÃnÃpek«am / aiÓvaryamapi parameÓvarÃyattaæ na svÃbhÃvikam / bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate bhÅ«odeti sÆrya÷ / bhÅ«ÃsmÃdagniÓcendraÓca m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (tai. 2.8) iti mantravarïÃt / tasmÃtparameÓvara evÃyamak«isthÃna÷ pratyetavya÷ / asmiæÓca pak«e d­Óyata iti prasiddhavadupÃdÃnaæ ÓÃstrÃdyapek«aæ vidvadvi«ayaæ prarocanÃrthamiti vyÃkhyeyam // 17 // ---------------------- FN: asya chÃyÃkarasya bimbasya / parÃk bÃhyaæ jagat / bhÅ«Ã bhayena, asmÃt brahmaïa÷, pavate calati / uktÃpek«ayà pa¤camo m­tyu÷ samÃptÃyu«Ãæ nikaÂe dhÃvatÅtyartha÷ / ## upagacchatÅtyartha÷ / anavasthitasyopÃsyatvaæ sadà na sidyatÅti bhÃva÷ / ki¤cÃvyavadhÃnÃtsvÃk«istha upÃsya÷ / naca tasya svacak«u«Ã darÓanaæ saæbhavatÅtyÃha-## astu tarhi pareïa d­ÓyamÃnasyopÃstirityata Ãha-## kalpanÃgauravÃdityartha÷ / yuktisiddhÃnavasthitatve ÓrutimÃha-## chÃyÃkarasya bimbasya nÃÓamadarÓanamanus­tyai«a chÃyÃtmà naÓyatÅtyartha÷ / jÅvaæ nirasyati-## jÃtyandhasyÃpyahamityaviÓe«aïa jÅvasyÃbhivyakteÓcak«ureva sthÃnamityayuktamityartha÷ / d­«Âa iti / ÓrutÃviti Óe«a÷ / nanu 'cak«o÷ sÆryo ajÃyata''sÆryo 'stameti'iti vÃkyaæ amarà devà iti prasiddhibÃdhitamityÃÓaÇkyÃha-## bhÅ«Ã bhayenÃsmÃdÅÓvarÃdvÃyuÓcalati / agniÓcendraÓca svasvakÃryaæ kuruta÷ / uktÃpek«ayà pa¤camo m­tyu÷ samÃptÃyu«Ãæ nikaÂe dhÃvatÅtyartha÷ / ÅÓvarapak«e d­Óyata ityuktaæ, tatrÃha-## darÓanamanubhava÷ / tasyaÓÃstre Órutasya ÓÃstrameva karaïaæ kalpyaæ, saænidhÃnÃt / tathÃca ÓÃstrakaraïako vidvadanubhava upÃsanÃstutyartha ucyata ityartha÷ / tasmÃdupakosalavidyÃvÃkyamupÃsye brahmaïi samanvitamiti siddham //17// END BsCom_1,2.4.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.18 5 antaryÃmyadhikaraïam / sÆ. 18-20 antaryÃmyadhidaivÃdhilokÃdi«u taddharmavyapadeÓÃt | BBs_1,2.18 | 'ya imaæ ca lokaæ paraæ ca lokaæ sarvÃïi ca bhÆtÃni yo 'ntaro yamayati' ityupakramya ÓrÆyate- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhanp­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantaro yamayatye«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­ha. 3.7.1,2) ityÃdi / atrÃdhidaivatamadhilokamadhivedamadhiyaj¤amadhibhÆtamadhyÃtmaæ ca kaÓcidantaravasthito yamayitÃntaryÃmÅti ÓrÆyate / sa kimadhidaivÃdyabhimÃnÅ devatÃtmà kaÓcitkiævà prÃptÃïimÃdyaiÓvarya÷ kaÓcidyogÅ kiævà paramÃtmà kiævÃrthÃntaraæ ki¤cidityapÆrvasaæj¤ÃdarÓanÃtmasaæÓaya÷ / kiæ tÃvanna÷ pratibhÃti, saæj¤ayà aprasiddhatvÃtsaæj¤ino 'pyasiddhenÃrthÃntareïa kenacidbhavitavyamiti / athavà nÃnirÆpitarÆpamarthÃntaraæ Óakyamastyabhyupagantum / antaryÃmiÓabdaÓcÃntaryamanayogena prav­tto nÃtyantamaprasiddha÷ / tasmÃtp­thivyÃdyabhimÃnÅ kaÓciddevo 'ntaryÃmÅ syÃt / tathÃca ÓrÆyate- 'p­thivyeva yasyÃyatanamagnirloko mano jyoti÷' (b­. 3.9.10) ityÃdi / sa ca kÃryakÃraïavattvÃtp­thivyÃdÅnantasti«ÂhanyamayatÅti yuktaæ devatÃtmano yamayit­tvam / yogino và kasyacitsiddhasya sarvÃnupraveÓena yamayit­tvaæ syÃt, natu paramÃtmà pratÅyeta, akÃryakaraïatvÃdityevaæ prÃpta idamucyate- yo 'ntaryÃmyadhidaivÃdi«u ÓrÆyate sa paramÃtmaiva syÃnnÃnya iti / kuta÷, taddharmavyapadeÓÃt / tasya hi paramÃtmano dharmà iha nirdiÓyamÃnà d­Óyante / p­thivyÃdi tÃvadadhidaivatÃdibhedabhinnaæ samastaæ vikÃrajÃtamantasti«ÂanyamayatÅti paramÃtmano yamayit­tvaæ dharma upapadyate / sarvavikÃrakÃraïatve sati sarvaÓaktyupapatte÷ / e«a ta 'ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' iti cÃtmatvÃm­tatve mukhye paramÃtmana upapadyete / 'yaæ p­thivÅ na veda' iti ca p­thivÅdevatÃyà avij¤eyamantaryÃmiïaæ bruvandevatÃtmano 'nyamantaryÃmiïaæ darÓayati / 'p­thivÅ devatà hyahamasmi p­thivÅtyatmÃnaæ vijÃnÅyÃt' / tathà 'ad­«Âo 'Óruta÷' ityÃdivyapadeÓo rÆpÃdivihÅnatvÃtparamÃtmana upapadyata iti / yattvakÃryakaraïasya paramÃtmano yamayit­tvaæ nopapadyata iti / nai«a do«a÷ / yÃnniyacchati tatkÃryakaraïaireva, tasya kÃryakaraïattvopapatte÷ / tasyÃpyanyo niyantetyanavasthÃdo«aÓca na saæbhavati, bhedÃbhÃvÃt / bhede hi satyanavasthÃdo«opapatti÷ / tasmÃtparamÃtmaivÃntaryÃmÅ // 18 // ---------------------- FN: Ãyatanaæ ÓarÅraæ, lokyate 'neneti lokacak«u÷, jyotirmana÷ / ## b­hadÃraïyakavÃkyamudÃharati-## antaryÃmibrahmaïe pratÅyamÃnÃrthamÃha-## 'ya÷ p­thivyÃm'ityÃdinà devatÃ÷ p­thivyÃdyà adhik­tya yamayità ÓrÆyate / tathà 'ya÷ sarve«u loke«u'ityadhilokaæ, 'ya÷ sarve«u vede«u'ityadhivedaæ, 'ya÷ sarve«u yaj¤e«u'ityadhiyaj¤aæ, 'ya÷ sarve«u bhÆte«u'ityadhibhÆtaæ, 'ya÷ prÃïe ti«Âhan'ityÃdi 'ya ÃtmÃni'ityantamadhyÃtmaæ ceti vibhÃga÷ / aÓarÅrasya niyant­tvasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓaya÷ / pÆrvatreÓvarasyÃk«isthÃnatvasiddhaye p­thivyÃdisthÃnanirdeÓo d­«ÂÃnta ukta÷, tasya d­«ÂÃntavÃkyasyeÓvaraparatvamatrÃk«ipya samÃdhÅyata ityÃk«epasaægati÷ / ata÷ pÆrvaphalenÃsya palavattvam / avÃntaraphalaæ tu pÆrvapak«e anÅÓvaropÃsti÷, sidvÃnte pratyagbrahmaj¤Ãnamiti mantavyam / svayamevÃruciæ vadanpak«ÃntaramÃha-## aniÓcitÃrthe phalÃbhÃvenÃphalasya vedÃrthatvÃyogÃditi bhÃva÷ / tathÃca ÓrÆyate vede / p­thivÅ yasya devasyÃyatanaæ ÓarÅraæ, lokyate 'neneti lokaÓcak«u÷, jyoti÷ sarvÃrthaprakÃÓakaæ mana ityartha÷ / upakramÃdinÃntaryÃmyaikyaniÓcayÃdanekadevapak«o na yukta ityarucerÃha-## ÃgantukasiddhasyÃntaryÃmitve 'prasiddhasÃdhanakalpanÃgauravÃnnityasiddha evÃntaryÃmÅti siddhÃntayati-## devatÃnirÃse hetvantaramÃha-## ÅÓvaro na niyantÃ, aÓarÅratvÃt, ghaÂavadiyuktaæ nirasyati-## niyamyÃtiriktaÓarÅraÓÆnyatvaæ và hetu÷, ÓarÅrÃsaæbandhitvaæ và / Ãdhye, svadehaniyantari jÅve vyabhicÃra÷ / dvitÅyastvasiddha÷, ÅÓvarasya svÃvidyopÃrjitasarvasaæbandhitvÃdityÃha-## saÓarÅro niyantetilokad­«Âimanus­tyaitaduktam / vastutastu cetanasÃænidhyÃjja¬asya vyÃpÃro niyamanaæ tacchaktimattvaæ niyant­tvaæ / taccÃcintyamÃyÃÓakteÓcidÃtmana÷ ÓarÅraæ vinaivopapannaæ / nanu dehaniyanturjÅvasyÃnyo niyantà cettasyÃpyanya ityanavasthetyata Ãha-## niraÇkuÓaæ sarvaniyant­tvamÅÓvarasya Órutaæ, tasya niyantrantarÃnumÃne ÓrutibÃdha dati nÃnavasthetyartha÷ / yadvà ÅÓvarÃdbhedakalpanayà jÅvasya niyant­tvokte÷ satyabhedÃbhÃvÃnnÃnavasthetyartha÷ //18// END BsCom_1,2.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.19 na ca smÃrtam ataddharmÃbhilÃpÃt | BBs_1,2.19 | syÃdetat / ad­«ÂatvÃdayo dharmÃ÷ sÃækhyasm­tikalpitasya pradhÃnasyÃpyupapadyante, rÆpÃdihÅnatayà tasya tairabhyupagamÃt / 'apratarkyamavij¤eyaæ prasuptamiva sarvata÷' (manu. 1.5) iti hi smaranti, tasyÃpi niyant­tvaæ sarvavikÃrakÃraïatvÃdupapadyate / tasmÃtpradhÃnamantaryÃmiÓabdaæ syÃt / 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) ityatra nirÃk­tamapi satpradhÃnamihÃd­«ÂatvÃdivyapadeÓasaæbhavena punarÃÓaÇkyate / ata uttaramucyate- naca smÃrte pradhÃnamantaryÃmiÓabdaæ bhavitumarhati / kasmÃt,ataddharmÃbhilÃpÃt / yadyapyad­«ÂatvÃdivyapadeÓa÷ pradhÃnasyasaæbhavati tathÃpi na dra«Â­tvÃdivyapeÓa÷ saæbhavati, pradhÃnasyÃcetanatvena tairabhyupagamÃt / 'ad­«Âo dra«ÂÃÓruta÷ ÓrotÃmato mantÃvij¤Ãto vij¤ÃtÃ' (b­ha. 3.7.23) iti hi vÃkyaÓe«a iha bhavati / Ãtmatvamapi na pradhÃnasyopapadyate / 19 // yadi pradhÃnamÃtmatvadra«Â­tvÃdyasaæbhavÃnnÃntaryÃmyabhyupagamyate, ÓÃrÅrastarhyantaryÃmÅ bhavatu / ÓÃrÅro hi cetanatvÃddra«Âà Órotà mantà vij¤Ãtà ca bhavati, Ãtmà ca pratyaktvÃt / am­taÓca, dharmÃdharmaphalopabhogopapatte÷ / ad­«ÂatvÃdayaÓca dharmÃ÷ ÓÃrÅre parasiddhÃ÷ darÓanÃdikriyÃyÃ÷ kartari prav­ttivirodhÃt / 'na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷' (b­. 3.4.2) ityÃdiÓrutibhyaÓca / tasya ca kÃryakaraïasaæghÃtamantaryamayituæ ÓÅlaæ, bhokt­tvÃt / tasmÃcchÃrÅro 'ntaryÃmÅtyata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: am­taÓceti vinÃÓino dehÃntarabhogÃnupapatterityartha÷ / kartarÅti kriyÃyÃæ guïa÷ kartÃ, pradhÃnaæ karma, tatraikasyÃæ kriyÃyÃmekasya guïatvapradhÃnatvayorvirodhÃnna kartu÷ karmatvamityartha÷ / pradhÃnaæ mahadÃdikrameïa kathaæ pravartata iti tarkasyÃvi«aya ityÃha-## rÆpÃdihÅnatvÃdavij¤eyaæ, sarvato dik«u prasuptamiva ti«Âhati ja¬atvÃdityartha÷ / atat apradhÃnaæ cetanaæ, tasya dharmÃïÃmabhidhÃnÃditi hetvartha÷ //19// END BsCom_1,2.5.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.20 ÓarÅraÓ cobhaye 'pi hi bhedenainam adhÅyate | BBs_1,2.20 | neti pÆrvasÆtrÃdanuvartate / ÓÃrÅraÓca nÃntaryÃmÅ«yate / kasmÃt / yadyapi dra«Â­tvÃdayo dharmastasya saæbhavanti tathÃpi ghaÂÃkÃÓavadupÃdhiparicchinnatvÃnna kÃrtsyena p­thivyÃdi«vantaravasthÃtuæ niyantuæ ca Óaknoti / apicobhaye 'pi hi ÓÃkhina÷ kÃïvà mÃdhyandinÃnÃÓcÃntaryÃmiïo bhedenainaæ ÓÃrÅraæ p­thivyÃdivadadhi«ÂhÃnatvena niyamyatvena cÃdhÅyate- 'yo vij¤Ãne ti«Âhan' (b­. 3.7.22) iti kÃïvÃ÷ / 'ya Ãtmani ti«Âhan' iti mÃdhyandinÃ÷ / 'ya Ãtmani ti«Âhan' ityasminstÃvatpÃÂhe bhavatyÃtmaÓabda÷ ÓÃrÅrasya vÃcaka÷ / 'yo vij¤Ãne ti«Âhan' ityasminnapi pÃÂhe vij¤ÃnaÓabdena ÓÃrÅra ucyate / vij¤Ãnamayo hi ÓÃrÅra÷ / tasmÃcchÃrÅradanya ÅÓvaro 'ntaryÃmÅti siddham / kathaæ punarekasmindehe dvau dra«ÂÃravupapadyete, yaÓcÃyamÅÓvaro 'ntaryÃmÅ yaÓcÃyamitara÷ ÓÃrÅra÷ / kà punarihÃnupapatti÷ / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' ityÃdi Órutivacanaæ virudhyeta / atra hi prak­tÃdantaryÃmiïo 'nyaæ dra«ÂÃraæ, ÓrotÃraæ, mantÃraæ, vij¤ÃtÃraæ cÃtmÃnaæ prati«edhati / niyantrantaraprati«edhÃrthametadvacanamiticet, na, niyantrantarÃprasaÇgÃdaviÓe«aÓravaïÃcca / atrocyate- avidyÃpratyupasthÃpitakÃryakaraïopÃdhinimitto 'yaæ ÓÃrÅrÃntaryÃmiïorbhedavyapadeÓo na pÃramÃrthika÷ / eko hi pratyagÃtmà bhavati, na dvau pratyagÃtmÃnau saæbhavata÷ / ekasyaiva tu bhedavyavahÃra upÃdhik­to yathà ghaÂÃkÃÓo mahÃkÃÓa iti / tataÓca j¤Ãt­j¤eyÃdibhedaÓrutaya÷ pratyak«ÃdÅni ca pramÃïÃni saæsÃrÃnubhavo vidhiprati«edhaÓÃstraæ ceti sarvametadupapadyate / tathÃca Óruti÷ 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' itvavidyÃvi«aye sarve vyavahÃraæ darÓayati / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' iti vidyÃvi«aye sarve vyavahÃraæ vÃrayati // 20 // attarasÆtranirasyÃÓaÇkÃmÃha-## ## vinÃÓino dehÃntarabhogÃnupapatterityartha÷ / yathà devadattakart­kagamanakriyÃyà grÃma÷ karma na devadatta÷, tathÃtmakart­kadarÓanÃdikriyÃyà anÃtmà vi«aya÷ na tvÃtmÃ, kriyÃyÃ÷ kart­vi«ayatvÃyogÃdityÃha-## kriyÃyÃæ guïa÷ kartÃ, pradhÃnaæ karma, tatraikasyÃæ kriyÃyÃmekasya guïatvapradhÃnatvayorvirodhÃnna kartu÷ karmatvamityartha÷ / d­«Âerdra«ÂÃramÃtmÃnaæ tayà d­Óyayà d­«Âyà na vi«ayÅkuryà ityÃdiÓruteÓcÃd­«ÂatvÃdidharmÃ÷ ÓÃrÅrasyetyÃha-## apiÓabdasÆcitaæ hetumuktvà kaïÂhoktaæ hetumÃha-## bhedeneti sÆtrÃttÃttvikabhedabhrÃntiæ nirasituæ ÓaÇkate-## nanvatraiko bhoktà jÅva÷, ÅÓvarastvabhokteti na virodha iti ÓaÇkate-## tayorbheda÷ Órutiviruddha iti pÆrvavÃdyÃha-## sa eva ÓrutyarthamÃha-## ÓruterarthÃntaramÃÓaÇkya ni«edhati-## na kevalamaprasaktaprati«edha÷, kintvaviÓe«eïa dra«Ârantarani«edhaÓruterantaryÃmyantarani«edhÃrthatve bÃdhaÓcetyÃha-## tasmÃtsÆtre, 'ya ÃtmÃni ti«Âhan'iti Órutau ca dra«Â­bhedoktirayuktÃ, 'nÃnya÷'iti vÃkyaÓe«e bhedanirÃsÃditi prÃpte, bheda upÃdhikalpita÷ ÓrutisÆtrÃbhyÃmanÆdyata iti samÃdhatte-## bheda÷ satya÷ kiæ na syÃdata Ãha-## gauraveïa dvayorahandhÅgocaratvÃsaæbhÃvadeka eva tadgocara÷ / tadgocarasya ghaÂavadanÃtmatvÃnnÃtmabheda÷ satya ityartha÷ / ## kalpitabhedÃÇgÅkÃrÃdbhedÃpek«aæ sarvaæ yujyata ityartha÷ / tasmÃdantaryÃmibrÃhmaïaæ j¤eye brahmaïi samanvitamiti siddham //20// END BsCom_1,2.5.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.21 ad­ÓyatvÃdhikaraïam / sÆ. 21-23 ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷ | BBs_1,2.21 | 'atha parà yayà tadak«aramadhigamyate', 'yattadadreÓyamagrÃhyamagotramavarïamacak«u÷Órotraæ tadapÃïipÃdaæ nityaæ vibhuæ sarvagataæ susÆk«maæ tadavyayaæ yadbhÆtayoniæ paripaÓyanti dhÅrÃ÷' (muï¬a. 1.1.5,6) iti ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷- kimayamadreÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ pradhÃnaæ syÃduta ÓÃrÅra ÃhosvitparameÓvara iti / tatra pradhÃnamacetanaæ bhÆtayoniriti yuktaæ, acetanÃnÃmeva tadd­«ÂÃntatvenopÃdÃnÃt / 'yathorïanÃbhi÷ s­jate g­hyate ca yathà p­thivyÃmo«adha÷ saæbhavanti / yathà sata÷ puru«otkeÓalomÃni tathÃk«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' (muï¬a. 1.1.7) iti / nanÆrïanÃbhi÷ puru«aÓca cetanÃviha d­«ÂÃntatvenopÃttau / neti brÆma÷ / nahi kevalasya cetanasya tatra sÆtrayonitvaæ keÓalomayonitvaæ cÃsti / cetanÃdhi«Âhitaæ hyacetanamÆrïanÃbhiÓarÅraæ sÆtrasya yoni÷, puru«aÓarÅraæ ca keÓalomnÃmiti prasiddham / apica pÆrvatrÃd­«ÂatvÃdyabhilëasaæbhave 'pi dra«Â­tvÃdyabhilëÃsaæbhavÃnna pradhÃnamabhyupagatam / iha tvad­ÓyatvÃdayo dharmÃ÷ pradhÃne saæbhavanti / nacÃtra virudhyamÃno dharma÷ kaÓcidabhilapyate / nanu 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.1.9) ityayaæ vÃkyaÓe«o 'cetane pradhÃne na saæbhavanti, kathaæ pradhÃnaæ bhÆtayoni÷ pratij¤Ãyata iti / atrocyate- 'yayà tadak«aramadhigamyate' 'yattadadreÓyam' ityak«araÓabdenÃd­ÓyatvÃdiguïakaæ bhÆtayoniæ ÓrÃvayitvà punarante ÓrÃvayi«yati- 'ak«arÃtparata÷ para÷' (muï¬a. 2.1.2) iti / tatra ya÷ paro 'k«arÃcchruta÷ sa sarvaj¤a÷ sarvavitsaæbhavi«yati / pradhÃnameva tvak«araÓabdanirdi«Âaæ bhÆtayoni÷ / yadà tu yoniÓabdo nimittavÃcÅ tadà ÓÃrÅro 'pi bhÆtayoni÷ syÃt, dharmÃdharmÃbhyÃæ bhÆtajÃtasyopÃrjanÃditi / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- yoyamad­ÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ sa parameÓvara eva syÃnnÃnya iti / kathametadavagamyate / dharmokte÷ / parameÓvarasya hi dharma ihocyamÃno d­Óyate- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' iti / nahi pradhÃnasyÃcetanasya ÓÃrÅrasya vopÃdhiparicchinnad­«Âe÷ sarvaj¤atvaæ sarvavittvaæ và saæbhavati / nanvak«araÓabdanirdi«ÂÃdbhÆtayone÷ parasyaiva tatsarvaj¤atvaæ ca na bhÆtayonivi«ayamityuktam / atrocyate- naivaæ saæbhavati / yatkÃraïaæ 'ak«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' iti prak­taæ bhÆtayonimiha jÃyamÃnaprak­titvena nirdiÓyÃnantaramapi jÃyamÃnaprak­titvenaiva sarvaj¤aæ nirdiÓati- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavidyasya j¤Ãnamayaæ tapa÷ / tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ ca jÃyate' iti / tasmÃnnirdeÓasÃmyena pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃtprak­tasyaivÃk«arasya bhÆtayone÷ sarvaj¤atvaæ sarvavittvaæ ca dharma ucyata iti gamyate / 'ak«arÃtparata÷ para÷' ityatrÃpi na prak­tÃdbhÆtayonerak«arÃtpara÷ kaÓcidabhidhÆyate / kathametadavagamyate / 'yenÃk«araæ puru«aæ veda satyaæ provÃca tÃæ tattvato brahmavidyÃm' (muï¬a. 1.2.13) iti prak­tya tasyaivÃk«arasya bhÆtayonerad­ÓyatvÃdiguïakasya vaktavyatvena pratij¤ÃtatvÃt / kathaæ tarhi 'ak«arÃtparata÷ para÷' iti vyapadiÓyata iti, uttarasÆtre tadvak«yÃma÷ / apicÃtra dve vidye veditavye ukte- 'parà caivÃparà ca' iti / tatrÃparÃm­gvedÃdilak«aïÃæ vidyÃmuktvà bravÅti- 'atha parà yayà tadak«aramadhigamyate ityÃdi / tatra parasyà vidyÃyà vi«ayatvenÃk«araæ Órutam / yadi puna÷ parameÓvarÃdanyadad­ÓyatvÃdiguïakamak«araæ parikalpyeta neyaæ parà vidyà syÃt / parÃparavibhÃgo hyayaæ vidyayorabhyudayani÷Óreyasaphalatayà parikalpyate / naca pradhÃnavidyà ni÷Óreyasaphalà kenacidabhyupagamyate / tisraÓca vidyÃ÷ pratij¤Ãyeran, tvatpak«e 'k«arÃdbhÆtayone÷ parasya paramÃtmana÷ pratipÃdyamÃnatvÃt / dve eva tu vidye veditavye iha nirdi«Âe / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti caikavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnÃpek«aïaæ sarvÃtmake brahmaïi vivak«yamÃïe 'vakalpyate, nÃcetanamÃtraikÃyatane pradhÃne, bhogyavyatirikte và bhoktari / apica 'sa brahmavidyÃæ sarvavidyÃprati«ÂhÃmatharvÃya jye«ÂhaputrÃya prÃha' (muï¬a. 1.1.1) iti brahmavidyÃæ prÃdhÃnyenopakramya parÃparavibhÃgena parÃæ vidyÃmak«arÃdhigamanÅæ darÓayaæstayà brahmavidyÃtvaæ darÓayati / sà ca brahmavidyÃsamÃkhyà tadadhigamyasyÃk«arasyÃbrahmatve bÃdhità syÃt / aparargvedÃdilak«aïà karmavidyà brahmavidyopakrama upanyasyate brahmavidyÃpraÓaæsÃyai / 'plavà hyete ad­¬hà yaj¤arÆpà a«ÂÃdaÓoktamavaraæ ye«u karma / etacchreyo yo 'bhinandanti mƬhà jarÃm­tyuæ te punarevÃpiyanti' (muï¬a. 1.2.7) ityevamÃdinindÃvacanÃt / ninditvà cÃparÃæ vidyÃæ tato viraktasya paravidyÃdhikÃraæ darÓayati- 'parÅk«ya lokÃnkarmacitÃnbrÃhmaïo nirvedamÃyÃnnÃstyak­ta÷ k­tena / tadvij¤ÃnÃrthaæ sa gurumevÃbhigacchetsamitpÃïi÷ Óretriyaæ brahmani«Âham' (muï¬a. 1.2.12) iti / yattÆktamacetanÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ d­«ÂÃntatvenopÃdÃnÃddÃr«ÂÃntikenÃpyacetanena bhÆtayoninà bhavitavyamiti / tadayuktam / nahi d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayoratyantasÃmyena bhavitavyamiti niyamo 'sti / apica sthÆlÃ÷ p­thivyÃdayo d­«ÂÃntatvenopÃttà iti na sthÆla eva dÃr«ÂÃntiko bhÆtayonirabhyupagamyate / tasmÃdad­ÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ parameÓvara eva // 21 // ---------------------- FN: adreÓyamad­Óyaæ j¤Ãnendriyai÷, agrÃhyaæ karmendriyai÷ / ÆrïanÃbhirlÆtÃkÅÂa÷ / pÆrvatra pÆrvasminnadhikaraïe / nahÅti / 'aktÃ÷ Óarkarà upadadhÃtÅ' tyatra 'tejo vai gh­taæ' iti Óe«ÃnnirïayavadatrÃpi ad­ÓyavÃde÷ Óe«Ãnnirïaya÷ / yena j¤ÃnenÃk«araæ prak­taæ bhÆtayoniæ puru«aæ satyaæ veda / sarvavidyÃnÃæ prati«Âhà samÃptiryasyÃm / plavante gacchanti asthÃyina iti plavÃ÷ / a«ÂÃdaÓeti «o¬aÓÃrtvija÷ yajamÃna÷ patnÅ cetya«ÂÃdaÓa / ye«Æktaæ avaramanityaæ karma yaj¤a÷ / apiyanti prÃpnuvanti / pratyak«Ãdinà karmasÃdhyÃællokÃnanityatayà j¤Ãtvà nirvedaæ vairÃgyaæ gacchet / kuta÷, k­tena karmaïà ak­to mok«o nÃsti / ## muï¬akavÃkyamudÃharati-## karma vidyÃrÆpÃparavidyoktyanantaraæ yayà nirguïaæ j¤Ãyate parà socyate / tÃmaiva vi«ayoktyà nirdiÓati-## adreÓyaæ ad­Óyaæ j¤Ãnendriyai÷, agrÃhyaæ karmendriyai÷, gotraæ vaæÓa÷, varïo brÃhmaïatvÃdijÃti÷, cak«u÷ÓrotraÓÆnyamacak«u÷Órotraæ, pÃïipÃdaÓÆnyamapÃïipÃdaæ, j¤Ãnakarmendriyavikalamityartha÷ / vibhuæ prabhuæ, susÆk«maæ durj¤eyatvÃt / nityÃvyayapadÃbhyÃæ nÃÓÃpak«ayayornirÃsa÷ / bhÆtÃnÃæ yoniæ prak­tiæ yatpaÓyanti dhÅrÃ÷ paï¬itÃstadak«araæ tadvidyà paretyanvaya÷ / adreÓyatvÃdiguïÃnÃæ brahmapradhÃnasÃdhÃraïatvÃtsaæÓaya÷ / pÆrvavadra«Â­tvÃdÅnÃæ cetanadharmÃïÃmatrÃÓruterastu pradhÃnamiti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## pÆrvapak«e pradhÃnÃdyupÃsti÷, sidvÃnte nirguïadhÅriti phalam / ÆrïanÃbhirlÆtÃkÅÂa÷ tantÆnsvadehÃts­jati, upasaæharati cetyartha÷ / sato jÅvata÷ / nanu pÆrvaæ nirastaæ pradhÃnaæ kathamutthÃpyate, tatrÃha-## atra pradhÃne virudhyamÃno 'saæbhÃvito vÃkyaÓe«a÷ Óruta iti ÓaÇkate-## pa¤camyantÃk«araÓrutyà bhÆtaprak­te÷ pratyabhij¤ÃnÃtprathamÃntaparaÓabdoktasya jagannimitteÓvarasya sarvaj¤atvÃdikamityÃha-## 'saædigdhe tu vÃkyaÓe«Ãt'iti nyÃyena siddhÃntayati-## cetanÃcetanatvena saædigdhe bhÆtayonau 'ya÷ sarvaj¤a÷'iti vÃkyaÓe«ÃdÅÓvaratvanirïaya ityayuktaæ, vÃkyaÓe«e bhÆtayone÷ pratyabhij¤ÃpakÃbhÃvÃditi ÓaÇkate-## 'janikart­÷ prak­ti÷'iti sÆtreïa prak­terapÃdÃnasaæj¤ÃyÃæ pa¤camÅsmaraïÃdak«arÃtsaæbhavatÅti prak­titvenoktÃk«arasya bhÆtayonirvÃkyaÓe«e tasmÃditi prak­titvaliÇgena pratyabhij¤ÃnamastÅti samÃdhatte-## etatkÃryaæ brahma sÆk«mÃtmakaæ nÃma rÆpaæ, sthÆlaæ tato 'nnaæ vrÅhyÃdÅtyartha÷ / yaduktaæ pa¤camyantÃk«araÓrutyà bhÆtayone÷ pratyabhij¤Ãnadacetanatvamiti, tatrÃha-## nÃyamak«araÓabdo bhÆtayoniæ parÃm­Óati, paravidyÃdhigamyatvenoktasyÃk«arasya bhÆtayone÷ 'ak«araæ puru«aæ vedÃ'ityak«araÓrutyà vedyatvaliÇgavatyà pÆrvameva brahmatvena parÃmarÓÃdityÃha-## yena j¤ÃnenÃk«araæ bhÆtayoniæ sarvaj¤aæ puru«aæ veda tÃæ brahmavidyÃæ yogyÃya Ói«yÃya prabrÆyÃdityupakramya 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' 'ak«arÃtparata÷ para÷'ityucyamÃna÷ paro bhÆtayoniriti gamyata ityartha÷ / tarhi pa¤camyantÃk«araÓabdÃrtha÷ ka ityÃÓaÇkyÃj¤Ãnamiti vak«yata ityÃha-## paravidyeti samÃkhyayÃpi tadvi«ayasya brahmatvamityÃha-## nanu pradhÃnavidyÃpi kÃraïavi«ayatvÃtparetyata Ãha-## anityaphalatvenÃparavidyÃæ ninditvà muktyarthine brahmavidyÃæ provÃceti vÃkyaÓe«okterityartha÷ / astu pradhÃnavidyÃpi muktiphalatvena paretyata Ãha-## nanu 'ya÷ sarvaj¤a÷'ityagre paravidyÃvi«aya ucyate, adreÓyavÃkyena tu pradhÃnavidyocyata ityata Ãha-## itaÓca bhÆtayonerbrahmatvamityÃha-## acetanamÃtrasyaikÃyatanamupÃdÃnaæ tajj¤ÃnÃtkÃryaj¤Ãne 'pi tadakÃryÃïÃmÃtmanÃæ j¤Ãnaæ na bhavati / evaæ jÅve j¤Ãte tadakÃryasya bhogyasya j¤Ãnaæ na bhavatÅtyartha÷ / brahmavidyÃÓabdÃcca bhÆtayonirbrahmetyÃha-## sa brahmavidyÃæ sarvavidyÃnÃæ prati«ÂhÃæ samÃptibhÆmiæ brahmavidyÃmuvÃca / brahmaïi sarvavidyÃnÃæ vidyÃphalÃnÃæ cÃntarbhÃvÃdbrahmavidyà sarvavidyÃprati«Âhà / nanvaparavidyà paraprakaraïe kimarthamuktetyata Ãha-## plavante gacchantÅti plavà vinÃÓina÷, ad­¬hÃnityaphalasaæpÃdanÃÓaktÃ÷, «o¬aÓartvija÷ patnÅyajamÃnaÓcetya«ÂÃdaÓa / yaj¤ena nÃmanimittena nirÆpyanta iti yaj¤arÆpÃ÷ / tathÃhi ­tu«u yÃcayanti yaj¤aæ kÃrayantÅty­tvija÷, yajata iti yajamÃna÷, 'patyurno yaj¤asaæyoge'iti sÆtreïa patiÓabdasya nakÃro 'ntÃdeÓo yaj¤asaæbandhe vihita iti patnÅ, evam­tvigÃdinÃmaprav­ttinimittaæ yaj¤a iti yaj¤arÆpÃ÷ / ye«vavaramanityaphalakaæ karma Órutyuktaæ, etadeva karma Óreyo nÃnyadÃtmaj¤Ãnamiti ye mƬhÃstu«yanti te puna÷ punarjanmamaraïamÃpnuvantÅtyartha÷ / tadvij¤ÃnÃrthaæ brahmavij¤ÃnÃrthaæ gurumabhigacchedeveti niyama÷ / brahmani«ÂhasyÃpyanadhÅtavedasya gurutvaæ vÃrayati-#<Órotriyamiti /># kÃryamupÃdÃnÃbhinnamityaæÓe d­«ÂÃnta÷ / sarvasÃmye tathÃpyani«ÂÃpatterityÃha-apica sthÆlà iti //21// END BsCom_1,2.6.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.22 viÓe«aïabhedavyapadeÓÃbhyÃæ ca netarau | BBs_1,2.22 | itaÓca parameÓvara eva bhÆtayonirnetarau ÓÃrÅra÷ pradhÃnaæ và / kasmÃt / viÓe«aïabhedavyapadeÓÃbhyÃm / viÓina«Âi hi prak­taæ bhÆtayoniæ ÓÃrÅrÃdvilak«aïatvena- ' divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantaro hyaja÷ / aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (muï¬a. 2.1.2) iti / nahyetaddivyÃdiviÓe«aïamavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpaparicchedÃbhimÃninastaddharmÃnsvÃtmani kalpayata÷ ÓÃrÅrasyopapadyate / tasmÃtsÃk«Ãdaupani«ada÷ puru«a ihocyate / tathà pradhÃnÃdapi prak­taæ bhÆtayoniæ bhedena vyapadiÓati- 'ak«arÃtparata÷ para÷' iti / ak«aramavyÃk­taæ nÃmarÆpabÅjaÓaktirÆpaæ bhÆtasÆk«mamÅÓvarÃÓrayaæ tasyaivopÃdhibhÆtaæ sarvasmÃdvikÃrÃtparo yo 'vikÃrastasmÃtparata÷ para iti bhedena vyapadeÓÃtparamÃtmÃnamiha vivak«itaæ darÓayati / nÃtra pradhÃnaæ nÃma ki¤citsvatantraæ tattvamabhyupagamya tasmÃdbhedavyapadeÓa ucyate / kiæ tarhi yadi pradhÃnamapi kalpyamÃnaæ ÓrutyavirodhenÃvyÃk­tÃdiÓabdavÃcyaæ bhÆtasÆk«maæ parikalpyeta parikalpyatÃm / tasmÃdbhedavyapadeÓÃtparameÓvaro bhÆtayonirityetadiha pratipÃdyate // 22 // kutaÓca parameÓvaro bhÆtayoni÷- ---------------------- FN: aÓnoti vyÃpnoti svavikÃrajÃtamityak«aram / avyÃk­tamavyaktam / nÃmarÆpayorbÅjamÅÓvarastasya ÓaktirÆpam / viÓe«aïÃnna jÅvo bhedokterna pradhÃnamiti hetudvayaæ vibhajya vyÃca«Âe-## divyo dyotanÃtmaka÷ svaya¤jyoti÷, amÆrta÷ pÆrïa÷, puru«a÷ puriÓaya÷ pratyagÃtmÃ, bÃhyaæ sthÆlamÃbhyantaraæ kÃraïaæ sÆk«maæ tÃbhyÃæ sahÃdhi«ÂhÃnatvena ti«ÂhatÅti sabÃhyÃbhyantara÷, hi tathà Óruti«u prasiddha ityartha÷ / avidyÃk­taæ nÃmarÆpÃtmakaæ ÓarÅraæ tena paricchedo 'lpatvam / tasya ÓarÅrasya dharmÃjjìyamÆrtatvÃdÅnityartha÷ / nanvak«araÓabdena pradhÃnoktÃvaÓabdatvaæ pradhÃnasya pratij¤Ãtaæ bÃdhyeta, tatrÃha-## aÓnoti vyÃpnoti svavikÃrajÃtamityak«aram / avyÃk­tamavyaktam / anÃdÅti yÃvat / nÃmarÃpayorbÅjamÅÓvara÷ tasya ÓaktirÆpam / paratantratvÃdupÃdÃnamapi Óaktirityuktam / bhÆtÃnÃæ sÆk«mÃ÷ saæskÃrà yatra tadbhÆtasÆk«maæ ÅÓvaraÓcinmÃtra ÃÓrayo yasya tattathà / tasyaiva cinmÃtrasya jÅveÓvarabhedopÃdhibhÆtam / yattu ÅÓvara ÃÓrayo vi«ayo yasyeti nÃnÃjÅvavÃdinÃæ vyÃkhyÃnaæ tadbëyabahirbhÆtaæ, 'etasminkhalvak«are gÃrgi ÃkÃÓa otaÓca protaÓca'ityotaprotabhÃvenÃvyÃk­tasya cidÃÓrayatvaÓruterÃÓrayapadalak«aïÃyà nirmÆlatvÃt / nahi mÆlaprak­terbhede ki¤cinmÃnamasti / naca 'indro mÃyÃbhi÷'iti ÓrutirmÃnaæ, 'ajÃmekÃm'ityÃdyanekaÓrutibalena lÃghavatarkasahÃyena tasyÃ÷ Óruterbuddhibhedena mÃyÃbhedÃnuvÃditvÃt / taduktaæ sureÓvarÃcÃryai÷-'svatastvavidyÃbhedo 'tra manÃgapi na vidyate'iti / sÃækhyayogÃcÃryÃ÷ purÃïetihÃsakartÃraÓca mÆlaprak­tyaikyaæ vadanti / nanvavidyaikye bandhamuktivyavasthà katham / naca vyavasthà nÃstÅti vÃcyaæ, Óravaïe prav­ttyÃdibÃdhÃpatÃditi cet, ucyate-ye hyavidyÃnÃnÃtvamicchanti tairapi pariïÃmitvena sÃæÓatvamavidyÃyà aÇgÅkÃryaæ, tathà cÃnarthÃtmakasvÅyasaæghÃtÃtmanà pariïatÃvidyÃæÓopahitajÅvabhedÃdvyavasthà sidhyati / yasya j¤Ãnamanta÷karaïe jÃyate tasyÃnta÷ karaïapariïÃmyaj¤ÃnÃæÓanaÓo muktiriti / evaæ ca Órotu÷ svarÆpÃnandaprÃpti÷, ÓravaïÃdo prav­tti÷, vidvadanubhava÷, jÅvanmuktiÓÃstraæ ceti sarvamabÃdhitaæ bhavati / nacaivaæ nÃnÃjÅvapak«ÃdaviÓe«a÷, mÆlaprak­tinÃnÃtvÃbhÃvÃdityalam / paratvehetu÷-## nanu sÆtrak­tà Órutau pradhÃnÃdbhedavyapadeÓa uktastatra kathamaj¤ÃnÃdbhedoktirvyÃkhyÃyate, tatrÃha-## kÃryÃtmanà pradhÅyata iti pradhÃnamaj¤Ãnameva / tato 'nyasyÃpramÃïikatvÃdityartha÷ / ato 'trÃj¤Ãnameva bhÆtayoniriti pÆrvapak«aæ k­tvà nirasyate / tannirÃsenÃrthÃtsÃækhyÃkalpitapradhÃnanirÃsa iti mantavyam //22// END BsCom_1,2.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.23 rÆpopanyÃsÃc ca | BBs_1,2.23 | apica 'ak«arÃtparata÷ para÷' ityasyÃnantaram 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' iti prÃïaprabh­tÅnÃæ p­thivÅparyantÃnÃæ tatvÃnÃæ sargamuktvà tasyaiva bhÆtayone÷ sarvavikÃrÃtmakaæ rÆpamupanyasyamÃnaæ paÓyÃma÷- 'agnirmÆrdhà cak«u«Å candrasÆryau diÓa÷ Órotre vÃgviv­tÃÓca vedÃ÷ / vÃyu÷ prÃïo h­dayaæ viÓvamasya padbhyÃæ p­thivÅ hye«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (muï¬a. 2.1.4) iti / tacca parameÓvarasyaivocitaæ, sarvavikÃrakÃraïatvÃt / na ÓÃrÅrasya tanumahimna÷ / nÃpi pradhÃnasyÃyaæ rÆpopanyÃsa÷ saæbhavati, sarvabhÆtÃntarÃtmatvÃsaæbhavÃt / tasmÃtparameÓvara eva bhÆtayonirnetarÃviti gamyate / kathaæ punarbhÆtayonerayaæ rÆpopanyÃsa iti gamyate, prakaraïÃt, 'e«a÷' iti ca prak­tÃnukar«aïÃt / bhÆtayoniæ hi prak­tya 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷', 'e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' iti vacanaæ bhÆtayonivi«ayameva bhavati / yathopÃdhyÃyaæ prak­tyaitasmÃdadhÅ«vai«a vedavedÃÇgapÃraga iti vacanamupÃdhyÃyavi«ayaæ bhavati tadvat / kathaæ punarad­ÓyatvÃdiguïakasya bhÆtayonervigrahavadrÆpaæ saæbhavati / sarvÃtmatvavivak«ayedamucyate natu vigrahavattvavivak«ayetyado«a÷ / 'ahamannamahamannÃda÷' (tai. 3.10.6) ityÃdivat / anye punarmanyante- nÃyaæ bhÆtayone rÆpopanyÃsa÷, jÃyamÃnatvenopanyÃsÃt / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' iti hi pÆrvatra prÃïÃdip­thivyantaæ tattvajÃtaæ jÃyamÃnatvena niradik«at / uttaratrÃpi ca 'tasmÃdagni÷ samidho yaÓca sÆrya÷' ityevamÃdi, 'ataÓca sarvà o«adhayo rasÃÓca' ityevamantaæ jÃyamÃnatvenaiva nirdek«yati / ihaiva kathamakasmÃdantarÃle bhÆtayone rÆpamupanyaset / sarvÃtmatvamapi s­«Âiæ parisamÃpyopadek«yati- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma' (muï¬a. 2.1.10) ityÃdinà / Órutism­tyoÓca trailokyaÓarÅrasya prajÃpaterjanmÃdi nirdiÓyamÃnamupalabhÃmahe- 'hiraïyagarbha÷ samavartatÃgne bhÆtasya jÃta÷ patireka ÃsÅt / sa dÃdhÃra p­thivÅ dyÃmutemÃæ kasmai devÃya havi«Ã vidhema' (­.sa. 10.121.1) iti / samavartatetyajÃyatetyartha÷ / tathà 'sa vai puru«a ucyate / Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ brahmÃgre samavartata' iti ca / vikÃrapuru«asyÃpi sarvabhÆtÃntarÃtmatvaæ saæbhavati, prÃïÃtmanà sarvabhÆtÃnÃmadhyÃtmamavasthÃnÃt / asminpak«e 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma' ityÃdi sarvarÆpopanyÃsa÷ parameÓvarapratipattiheturiti vyÃkhyeyam // 23 // ---------------------- FN: agnirdyuloka÷ viv­tà veda vÃk, padbhyÃæ pÃdau / tanumahimno 'lpaÓakte÷ / yaÓca sÆryo dyulokÃgne÷ samidha iva bhÃsaka÷ / hiraïyagarbha÷ agre samavartata / jÃta÷ san bhÆtagrÃmasyaika÷ patirbabhÆveti Óe«a÷ / kasmai prajÃpataye / vidhema paricarema / v­ttik­nmatenÃdau sÆtraæ vyÃca«Âe-## 'prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ'iti Óruti÷ / agnirdhuloka÷, 'asau vÃva loko gautamÃgni÷'iti Órute÷ / viv­tà vedÃ÷ vÃgityanvaya÷ / padbhyÃæ pÃdÃvityartha÷ / yasyedaæ rÆpaæ sa e«a sarvaprÃïinÃmantarÃtmetyartha / ## alpaÓakterityartha÷ / yathà kaÓcibrahmavitsvasya sarvÃtmatvaprakaÂanÃrthamahamannamiti sÃma gÃyati na tvannatvÃdikamÃtmano vivak«ati, aphalatvÃt, tathehÃpÅtyÃha-## v­ttik­dvyÃkhyÃæ dÆ«ayati-## e«a sarvabhÆtÃntarÃtmà sÆtrÃtmà etasmÃdbhÆtayonerjÃyata iti Órutyanvayena hiraïyagarbhasyÃtra jÃyamÃnatvenopanyÃsÃdityartha÷ / niradik«adavocadityartha÷ / agnirdyuloko yasya, yasya samidrÆpa÷ sÆrya÷ so 'pidyulokÃgnistasmÃdajÃyatetyartha÷ / 'tasmÃditya eva samit'iti ÓrutyantarÃt / ato madhye 'pi s­«Âireva vÃcyà na rÆpamiti bhÃva÷ / yaduktam 'agnirmÆrdhÃ'ityatra bhÆtayone÷ sarvÃtmatvaæ vivak«itamiti, tatretyÃha-## nanu hiraïyagarbhasya janmÃnyatrÃnuktaæ kathamatra vaktavyaæ, tatrÃha-#<ÓrutÅti /># agre samavartata jÃta÷ sanbhÆtagrÃmasyaika÷ patirÅÓvaraprasÃdÃdabhavat / sa sÆtrÃtmà dyÃmimÃæ p­thivÅæ ca sthÆlaæ sarvamadhÃrayat / kaÓabdasya prajÃpatisaæj¤Ãtve sarvanÃmatvÃbhÃvena smà ityayogÃdekÃralopenaikasmai devÃya prÃïÃtmane havi«Ã vidhema paricaremeti vyÃkhyeyaæ, 'katama eko deva iti prÃïa÷'iti Órute÷ / yadvà yasmÃdayaæ jÃtastasmà ekasmai devÃyetyartha÷, 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷'iti ÓrutyantarÃt / nanu tasya bhÆtÃntarÃtmatvaæ kathaæ, tatrÃha-## pÆrvakalpe prak­«ÂopÃsanÃkarmasamuccayÃnu«ÂhÃnadasminkalpe sarvaprÃïivya«ÂiliÇgÃnÃæ vyÃpakaæ sarvaprÃïyantargataæ j¤ÃnakarmendriyaprÃïÃtmakaæ sama«ÂiliÇgaÓarÅraæ jÃyate tadrÆpasya sÆtrÃtmana÷ sarvabhÆtÃntarÃtmatvaæ yuktamityartha÷ / svapak«e sÆtrÃrthamÃha-## karma saphalaæ sarvaæ ÓrautasmÃrtÃdikaæ tapaÓca puru«a eveti sarvÃntaratvarÆpopanyÃsÃcca bhÆtayonau j¤eye vÃkyaæ samanvitamityartha÷ //23// END BsCom_1,2.6.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.24 vaiÓvÃnarÃdhikaraïam / sÆ. 24-32 vaiÓvÃnara÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt | BBs_1,2.24 | 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti, 'ÃtmÃnamevemaæ vaiÓvÃnaraæ saæpratyadhye«i tameva no brÆhi' (chÃ. 5.11.1,6) iti copakramya dyusÆryavÃyvÃkÃÓavÃrip­thivÅnÃæ sutejastvÃdiguïayogamekaikopÃsananindayà ca vaiÓvÃnaraæ pratye«Ãæ mÆrdhÃdibhÃvamupadiÓyÃmnÃyate- 'yastvetamevaæ prÃdeÓamÃtramabhivimÃnamÃtmÃnaæ vaiÓvÃnaramupÃ÷se sa sarve«u loke«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti tasya ha và etasyÃtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdhaiva sutejÃÓcak«urviÓvarÆpa÷ prÃïa÷ p­thagvartmÃtmà saædeho bahulo bastireva rayi÷ p­thivyeva pÃdÃvura eva vedirlomÃni barhirh­dayaæ gÃrhapatyo mano 'nvÃhÃryapacana ÃsyamÃvahanÅya÷' (chÃ. 5.18.2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kiæ vaiÓvÃnaraÓabdena jÃÂharo 'gnirupadiÓyata uta bhÆtÃgniratha tadabhimÃninÅ devatà athavà ÓÃrÅra ÃhosvitparameÓvara iti / kiæ punaratra saæÓayakÃraïam / vaiÓvÃnara iti jÃÂharabhÆtÃgnidevatÃnÃæ sÃdhÃraïaÓabdaprayogÃdÃtmeti ca ÓÃrÅraparameÓvarayo÷ / tatra kasyopÃdÃnaæ nyÃyyaæ kasya và hÃnamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam, jÃÂharo 'gniriti / kuta÷ / tatra hi viÓe«aïa kvacitprayogo d­Óyate- 'ayamagnirvaiÓvÃnaro yo 'yamanta÷ puru«e yenedamannaæ pacyate yadidamadyate' (b­ha. 5.9) ityÃdau / agnimÃtraæ và syÃt, sÃmÃnyenÃpi prayogadarÓanÃt 'viÓvasmà agniæ bhuvanÃya devà vaiÓvÃnaraæ ketumahnÃmak­ïvan' (­.saæ. 10.88.12) ityÃdau / agniÓarÅrà và devatà syÃt, tasyÃmapi prayogadarÓanÃt 'vaiÓvÃnarasya sumatau syÃma rÃjà hi kaæ bhuvanÃnÃmabhiÓrÅ÷' (­.saæ. 1.18.1) ityevamÃdyÃyÃ÷ ÓruterdevatÃyÃmaiÓvaryÃdyupetÃyÃæ saæbhavÃt / athÃtmaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdupakrame ca 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti kevalÃtmaÓabdaprayogÃdÃtmaÓabdavaÓena ca vaiÓvÃnaraÓabda÷ pariïeya ityucyate, tathÃpi ÓÃrÅra Ãtmà syÃt, tasya bhaukt­tvena vaiÓvÃnarasaænikar«Ãt / prÃdeÓamÃtramiti ca viÓe«aïasya tasminnupÃdhiparicchinne saæbhavÃt / tasmÃnneÓvaro vaiÓvÃnara ityevaæ prÃpte tata idamucyate- vaiÓvÃnara÷ paramÃtmà bhavitumarhatÅti / kuta÷, sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt / sÃdhÃraïaÓabdayorviÓe«a÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«a÷ / yadyapyetÃvubhÃvapyÃtmavaiÓvÃnaraÓabdau sÃdhÃraïaÓabdau, vaiÓvÃnaraÓabdastu trayasya sÃdhÃraïa÷, ÃtmaÓabdaÓca dvayasya tathÃpi viÓe«o d­Óyate, yena parameÓvaraparatvaæ tayorabhyupagamyate, 'tasya ha và etasyÃmÃtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdhaiva sutejÃ÷' ityÃdi / atra hi parameÓvara eva dyumÆrdhatvÃdiviÓi«Âo 'vasthÃntaragata÷ pratyagÃtmatvenopanyasta ÃdhyÃnÃyeti gamyate, kÃraïatvÃt / kÃraïasya hi sarvÃbhi÷ kÃryagatÃbhiravasthÃbhiravasthÃvattvÃddyulokÃdyavayavatvamupapadyate / 'sa sarve«u loke«u sarve«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti' iti ca sarvalokÃdyÃÓrayaæ phalaæ ÓrÆyamÃïaæ paramakÃraïaparigrahe saæbhavati / 'evaæ hÃsya sarve pÃpmÃna÷ pradÆyante' (chÃ. 5.24.3) iti ca tadvida÷ sarvapÃpmapradÃhaÓravaïam / 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti cÃtmabrahmaÓabdÃbhyÃmupakrama ityevametÃni liÇgÃni parameÓvaramevÃvagamayanti / tasmÃtparameÓvara eva vaiÓvÃnara÷ // 24 // ---------------------- FN: ko na iti / prÃcÅnaÓÃlasatyayaj¤endradyumnajanabu¬ilÃ÷ sametyetthaæ mÅmÃæsÃæ cakru÷ kekayarÃjaæ gatvà / adhye«i smarasi / ÃbhimukhyenÃparok«atayà viÓvaæ mimÅte jÃnÃtÅtyabhivimÃnastam / saædeho dehasya madhyabhÃga÷ / rayirdhanam / viÓvasmai bhuvanÃya vaiÓvÃnaramagnimahnÃæ ketuæ cihnaæ sÆryamak­ïvandevÃ÷ / tadudaye dinavyavahÃrÃt / vaiÓvÃnarasya devasya sumatau Óobhanabuddhau vayaæ syÃma bhavema / tasyÃsmadva«ayà sumatirbhavatvityartha÷ / avasthÃntaramadhyÃtmamadhidaivamityevaærÆpam / yathÃgnau nik«iptami«ÅkÃtÆlaæ dahyate evaæ hÃsya vidu«a÷ / ## chÃndogyamudÃharati-## prÃcÅnaÓÃlasatyayaj¤endradyumnajanabu¬ilà militvà mÅmÃæsÃæ cakru÷-'ko na Ãtmà kiæ brahma'iti / Ãtmaiva brahmeti j¤ÃpanÃrthaæ padadvayam / te pa¤cÃpi niÓcayÃrthamuddÃlakamÃjagmu÷ / so 'pi samyaÇna vedeti tenoddÃlakena saha «a¬apyaÓvapatiæ kaikeyaæ rÃjÃnamÃgatyocu÷-#<ÃtmÃnamiti /># adhye«i smarasi tameva no brÆhÅti / rÃjà tu te«Ãæ bhrÃntinirÃsÃrthaæ tÃnpratyekamap­cchat-'kaæ tvamÃtmÃnamupÃ÷se'iti / te ca prÃcÅnaÓÃlÃdaya÷ krameïa pratyekamÆcu÷-divamevÃhaæ vaiÓvÃnaraæ vedmi / ÃdityamevÃhaæ vedmi / vÃyumeva / ÃkÃÓameva / apa eva / p­thivÅmevÃhaæ vedmÅti / tato rÃjà dyusÆryÃdÅnÃæ «aïïÃæ yathÃkrameïa sutejastvaviÓvarÆpatvap­thagvartmÃtmatvabahulatvarayitvaprati«ÂhÃtvaguïÃnvidhÃya bhavanto yadi mÃmap­«Âvà dyusÆryÃdi«u bhagavato vaiÓvÃnarasyÃÇge«veva pratyekaæ vaiÓvÃnaratvad­«Âayo bhaveyustadà krameïa mÆrdhapÃtÃndhatvapramÃïotkramaïadehaviÓÅrïatvabastibhedapÃdaÓo«Ã bhavatÃæ syuriti pratyekopÃsanaæ ninditvÃ, sutejastvaguïako dyuloko 'syÃtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdhÃ, viÓvarÆpatvaguïaka÷ sÆryo 'sya cak«urityevaæ dyusÆryÃdÅnÃæ mÆrdhÃdibhÃvamupadiÓya samastavaiÓvÃnaradhyÃnavidhirÃmnÃyate-## ÃbhimukhyenÃparok«atayà viÓvaæ mimÅte jÃnÃtÅtyabhivimÃna÷ / taæ sarvaj¤aæ sa tadupÃsaka÷ sarvatra bhogaæ bhuÇkta ityartha÷ / lokà bhÆrÃdaya÷, bhÆtÃni ÓarÅrÃïi, ÃtmÃno jÅvà iti bheda÷ / su«Âhu teja÷ kÃntiryasya dyulokasya sa sutejÃ÷ / viÓvÃni rÆpÃïyasya sÆryasya, 'e«a Óukla e«a nÅla÷'iti Órute÷ / p­thak nÃnÃvidhaæ vartma gamanaæ Ãtmà svabhÃvo yasya vÃyo÷ sa nÃnÃgatitvaguïako 'sya prÃïa÷ / bahulatvaæ vyÃpitvaæ tadguïa ÃkÃÓo 'sya saædeho dehamadhyam / rayitvaæ dhanatvaæ tadguïà Ãpo yasya bastirmÆtrasthÃnam / prati«ÂhÃtvaguïà p­thivÅ tasya pÃdau / tasya homÃdhÃratvaæ saæpÃdayati-## pÆrvamupakramasthÃd­ÓyatvÃdisÃdhÃraïadharmasya vÃkyaÓe«asthasarvaj¤ÃtvÃdiliÇgena brahmani«Âhatvamuktaæ, tadvadatrÃpyupakramasthasÃdhÃraïavaiÓvÃnaraÓabdasya vÃkyaÓe«asthahomÃdhÃratvaliÇgena jÃÂharani«Âhatvamiti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-kin## pÆrvottarapak«ayorjÃÂharabrahmaïordhyÃnaæ phalam / yadadyate tadannaæ, yena pacyate so 'yaæ puru«aÓarÅre 'ntarastÅtyartha÷ / pak«ÃntaramÃha-## viÓvasmai bhuvanÃya vaiÓvÃnaramagnimahnÃæ ketuæ cihnaæ sÆryaæ devà ak­ïvan k­tavanta÷ / sÆryodaye dinavyavahÃrÃdityartha÷ / syÃdvaiÓvÃnara ityanu«aÇga÷ / hi yasmÃtkaæ sukhaprado bhuvanÃnÃæ rÃjà vaiÓvÃnaro 'bhimukhà ÓrÅrasyetyabhiÓrÅrÅÓvara÷, tasmÃttasya vaiÓvÃnarasya sumatau vayaæ syÃma tasyÃsmadvi«ayà Óubhamatirbhavatvityartha÷ / pak«atraye 'pyaruciæ vadankalpÃntaramÃha-## 'Ãtmà vaiÓvÃnara÷'iti Óruterityartha÷ / kevalatvaæ vaiÓvÃnaraÓabdaÓÆnyatvam / atra jÃÂharo vaiÓvÃnara iti mukhya÷ pÆrvapak«a÷, prÃïÃgnihotrahomÃdhÃratvaliÇgat / tasya dehavyÃpitvÃdÃtmatvaæ Órutyà dyumÆrdhatvÃdikalpanayà b­hattvÃdbrahmatvamiti dhyeyam / sidvÃntayati-## sÃdhÃraïaÓrutyorÆpakramasthayorviÓe«ÃtprathamaÓrutamukhyatrailokyaÓarÅraliÇgÃtsarvÃtmakeÓvaraparatvaæ yuktaæ, na caramaÓrutakalpitahomÃdhÃratvaliÇgena jÃÂharatvamityartha÷ / nanu nirviÓe«asya kuto viÓe«a ityata Ãha-## avasthÃntaragata÷ trailokyÃtmanà sthita ityartha÷ / jÃÂharasyÃpi dhyÃnÃrthaæ viÓe«akalpaneti cet, na, asatkalpanÃpatte÷ / ÅÓvarasya tu upÃdÃnatvÃdviÓe«a÷ sanneva dhyÃnÃrthamucyatÃmityÃha-## liÇgÃntarÃïyÃha-## yathÃgnau nik«iptami«ÅkÃtÆlaæ dahyate evaæ hÃsya vidu«a ityartha÷ //24// END BsCom_1,2.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.25 smaryamÃïam anumÃnaæ syÃd iti | BBs_1,2.25 | itaÓca parameÓvara eva vaiÓvÃnara÷, yasmÃtparameÓvarasyaivÃgnirÃsyaæ dyaurmÆrdhetÅd­Óaæ trailokyÃtmakaæ rÆpaæ smaryate- 'yasyÃgnirÃsyaæ dyaurmÆrdhà khaæ nÃbhiÓcaraïau k«iti÷ / sÆryaÓcak«urdiÓa÷ Órotraæ tasmai lokÃtmane nama÷ // ' iti / etatsmaryamÃïaæ rÆpaæ mÆlabhÆtÃæ ÓrutimanumÃpayadasya vauÓvÃnaraÓabdasya parameÓvaraparatve 'numÃnaæ liÇgaæ gamakaæ syÃdityartha÷ / itiÓdo hetvartha÷ / yasmÃdidaæ gamakaæ tasmÃdapi vaiÓvÃnara÷ paramÃtmaivetyartha÷ / yadyapi stutiriyaæ 'tasmai lokÃtmane nama÷' iti / stutitvamapi nÃsati mÆlabhÆte vedavÃkye samÃyagÅd­Óena rÆpeïa saæbhavati / 'dyÃæ mÆrdhÃnaæ yasya viprà vadanti khaæ vai nÃbhiæ candrasÆryau ca netre / diÓa÷ Órotre viddhi pÃdau k«itiæ ca so 'cintyÃtmà sarvabhÆtapraïetà // 'ityeva¤jÃtÅyakà ca sm­tirihodÃhartavyà // 25 // nanvasadÃropeïÃpi stutisaæbhavÃnna mÆlaÓrutyapek«etyÃÓaÇkyÃha-## tathÃpÅtipadamarthata÷ paÂhati-## dyumÆrdhatvÃdirÆpeïa stutirnaramÃtreïa kartumaÓakyà vinà Órutimityartha÷ / satà rÆpeïa stuti saæbhavÃnnÃsadÃropa iti bhÃva÷ //25// END BsCom_1,2.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.26 ÓabdÃdibhyo 'nta÷prati«ÂhÃnÃc ca neti cen na tathà d­«ÂyupadeÓÃd asambhavÃt puru«amapi cainam adhÅyate | BBs_1,2.26 | atrÃha- na parameÓvaro vaiÓvanaro bhavitumarhati / kuta÷, ÓabdÃdibhyo 'nta÷prati«ÂhÃnÃcca / ÓabdastÃvadvaiÓvÃnaraÓabdo na parameÓvare saæbhavati, arthÃntare rƬhatvÃt / tathÃgniÓabda÷ 'sa e«o 'gnirvaiÓvÃnara÷' iti / ÃdiÓabdÃt 'h­dayaæ gÃrhapatya÷' (chÃ. 5.18.2) ityÃdyagnitretÃprakalpanam / 'tadyadbuktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyam' (chÃ. 5.10.1) ityÃdinà ca prÃïÃhutyadhikaraïatÃsaækÅrtanam / etebhyo hetubhyo jÃÂharo vaiÓvÃnara÷ pratyetavya÷ / tathÃnta÷prati«ÂhÃnamapi ÓrÆyate- 'puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / tacca jÃÂhare saæbhavati / yadapyuktaæ- mÆrdhaiva sutejà ityÃderviÓe«ÃtkÃraïÃtparamÃtmà vaiÓvÃnara iti / atra brÆma÷- kuto hye«a nirïaya÷, yadubhayathÃpi viÓe«apratibhÃne sati parameÓvaravi«aya eva viÓe«a ÃÓrayaïÅyo na jÃÂharavi«aya iti / athavà bhÆtÃgnerantarbahiÓcÃvati«ÂhamÃnasyai«a nirdeÓo bhavi«yati / tasyÃpi hi dyulokÃdisaæbandho mantravarïÃdavagamyate- 'yo bhÃnunà p­thivÅ dyÃmutemÃmÃtatÃna rodasÅ antarik«am' (­.sa. 10.88.3) ityÃdau / athavà taccharÅrÃyà devatÃyà aiÓvaryayogÃddyulokÃdyavayavatvaæ bhavi«yati / tasmÃnna parameÓvaro vaiÓvÃnara iti / atrocyate- na tathÃd­«ÂyupadeÓÃditi / na ÓabdÃdibhya÷ kÃraïebhya÷ parameÓvarasya pratyÃkhyÃnaæ yuktam / kuta÷, tathà jÃÂharÃparityÃgena d­«ÂyupadeÓÃt / parameÓvarad­«Âirhi jÃÂhare vaiÓvÃnara ihopadiÓyate, 'mano brahmetyupÃsÅta' (chÃ. 3.18.1) ityÃdivat / athavà jÃÂharavaiÓvÃnaropÃdhibhi÷ parameÓvara iha dra«ÂavyatvenopadiÓyate, 'manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdivat / yadi ceha parameÓvaro na vivak«yeta kevala eva jÃÂharo 'gnirvivak«yeta tato mÆrdhaiva sutejà ityÃdirviÓe«asyÃsaæbhava eva syÃt / yathà tu devatÃbhÆtÃgnivyapÃÓrayeïÃpyayaæ viÓe«a upapÃdayituæ na Óakyate tathottarasÆtre vak«yÃma÷ / yadi ca kevala eva jÃÂharo vivak«yeta, puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ kevalaæ tasya syÃnna tu puru«atvam / puru«amapi cainamadhÅyate vÃjasaneyina÷- 'sa e«o 'gnirvaiÓvÃnaro yatpuru«a÷ sa yo haitamevamagniæ vaiÓvÃnaraæ puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' (Óa.brÃ. 10.6.1.11) iti / parameÓvarasya tu sarvÃtmatvÃtpuru«atvaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ cobhayamupapadyate / ye tu 'puru«avidhamapi cainamadhÅyate' iti sÆtrÃvayavaæ paÂhanti, te«Ãme«or'tha÷- kevalajÃÂharaparigrahe puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ kevalaæ syÃnna puru«avidhatvam / puru«avidhamapi cainamadhÅyate vÃjasaneyina÷- 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / puru«avidhatvaæ ca prakaraïÃdyadadhidaivataæ dyumÆrdhatvÃdi p­thivÅprati«ÂhitatvÃntaæ, yaccÃdhyÃtmaæ prasiddhaæ mÆrdhatvÃdi cubukaprati«ÂhitatvÃntaæ tatparig­hyate // 26 // ---------------------- FN: bhaktamannaæ homÅyaæ homasÃdhanaæ tena prÃïÃgnihotraæ kÃryamityartha÷ / imÃæ p­thivÅmuta dyÃmapi dyÃvÃp­thivyÃveva rodasÅ yo bhÃnurÆpeïÃtatÃna vyÃptavÃn / antarik«aæ ca tayormadhyamÃtatÃna sa devo dyulokÃdyavayavo dhyeya ityartha÷ / yat ya÷ / puru«a÷ pÆrïa÷ / yo veda sa sarvatra bhuÇkte / ÓabdÃdÅnÃæ gatiæ vaktumuktasidvÃntamÃk«ipya samÃdhatte-#<ÓabdÃdibhya iti /># 'sa e«o 'gnirvaiÓvÃnara÷'ityagnirahasye vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ Óruto 'gniÓabda ÅÓvare na saæbhavatÅtyanvaya÷ / sÆtrasthÃdiÓabdÃrthamÃha-#<ÃdiÓabdÃditi /># bhaktamannaæ, homÅyaæ homasÃdhanaæ, tena prÃïÃgnihotraæ kÃryamityartha÷ / vÃjasaneyinÃmagnirahasye saprapa¤cÃæ vaiÓvÃnaravidyÃmuktvà 'sa yo haitamagniæ vaiÓvÃnaraæ puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda sa sarvatrÃnnamatti'ityuktaæ dehÃnta÷sthatvaæ jÃÂhare saæbhavati, prasiddherityÃha-## atra sÆtre ÃdipadenaivÃnta÷prati«ÂhÃnasya grahe saæbhavati p­thagukti÷ sÃdhÃraïaliÇgatvadyotanÃrthà / ÓabdÃdibalÃdidamapi jÃÂharaæ gamayatÅtyabhyuccaya÷ / yadyapi dyumÆrdhatvÃdiviÓe«a ÅÓvarapak«apÃtÅ homÃdhÃratvÃdirjÃÂharapak«apÃtÅti pratibhÃnaæ samaæ tathÃpi pÃrameÓvaro viÓe«o jÃÂhare na saæbhavatÅti balavÃnityata Ãha-## e«a dyumÆrdhatvÃdinirdeÓa ityartha÷ / imÃæ p­thivÅæ dyÃmapi te eva dyÃvÃp­thivyau rodasÅ tathormadhyamantarik«aæ ca yo bhÆtÃgnirbhÃnurÆpeïÃtatÃna vyÃptavÃn sa dhyÃtavya ityartha÷ / ja¬amÃtrasya na dhyeyatvamityata Ãha-## siddhÃntayati-## parameÓvarad­«ÂyopÃsyajÃÂharÃgnipratÅkavÃcakÃbhyÃmagnivaiÓvÃnaraÓabdÃbhyÃæ dyumÆrdhatvÃdimÃnÅÓvaro lak«ya ityuktvà kalpÃntaramÃha-## asminpak«e prÃdhÃnyeneÓvaropÃsyatà pÆrvatra guïatayeti bheda÷ / upÃdhivÃcibhyÃæ padÃbhyÃmupahito lak«ya ityartha÷ / lak«aïÃbÅjamasaæbhavaæ vyÃca«Âe-## puru«amapÅtyÃdisÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## ÅÓvarapratÅkatvopÃdhitvaÓÆnyaityartho vivak«yeta tadeti Óe«a÷ / yat ya÷, puru«a÷, sa e«o 'gnirvaiÓvÃnaraÓabditajÃÂharopÃdhika iti Órutyartha÷ / yo veda sa sarvatra bhuÇkta ityartha÷ / puru«atvaæ pÆrïatvamacetanasya jÃÂharasya netyuktvà pÃÂhÃntare puru«avidhatvaæ dehÃkÃratvaæ tasya netyÃha-## nanu jÃÂharasyÃpi dehavyÃpitvÃttadvidhatvaæ syÃdityata Ãha-## na dehavyÃpitvaæ puru«avidhatvaæ kintu virìdehÃkÃratvaæ, adhidaivaæ puru«avidhatvamadhyÃtmaæ copÃsakamÆrdhÃdicubukÃnte«vaÇge«u saæpannatvamÅÓvarasya puru«avidhatvamityartha÷ //26// END BsCom_1,2.7.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.27 ata eva na devatà bhÆtaæ ca | BBs_1,2.27 | yatpunaruktaæ bhÆtÃgnerapi mantravarïe dyulokÃdisaæbandhadarÓanÃnmÆrdhaiva sutejà ityÃdyavayavakalpanaæ tasyaiva bhavi«yatÅti, yaccharÅrÃyà devatÃyà vaiÓvaryayogÃditi, tatparihartavyam / atrocyate- ata evoktebhyo hetubhyo na devatà vaiÓvÃnara÷ / tathÃbhÆtÃgnirapi na vaiÓvÃnara÷ / nahi bhÆtÃgnerau«ïyaprakÃÓamÃtrÃtmakasya dyumÆrdhatvÃdikalpanopapadyate, vikÃrasya vikÃrÃntarÃtmatvÃsaæbhavÃt / tathà devatÃyÃ÷ satyapyaiÓvaryayoge na dyumÆrdhatvÃdikalpanà saæbhavati / akÃraïatvÃtparameÓvarÃdhÅnaiÓvaryatvÃcca / ÃtmaÓabdÃsaæbhavaÓca sarve«ve«u pak«e«u sthita eva // 27 // ÅÓvarasyÃÇge«u saæpattirvak«yate / evaæ jÃÂharaæ nirasya pak«advayaæ nirasyati-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## dyumÆrdhatvÃdi÷, sarvalokaphalabhÃktvaæ, sarvapÃpmapradÃha÷, ÃtmabrahmaÓabdopakrama uktahetava÷ / tÃneva smÃrayati-## 'yo bhÃnunÃ'iti mantreïeÓvarad­«Âyà mahimokta iti bhÃva÷ //27// END BsCom_1,2.7.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.28 sÃk«Ãd apy avirodhaæ jaimini÷ | BBs_1,2.28 | pÆrve jÃÂharÃgnipratÅko jÃÂharÃgnyupÃdhiko và parameÓvara upÃsya ityuktamanta÷prati«ÂhitatvÃdyanurodhena / idÃnÅæ tu vinaiva pratÅkopÃdhikalpanÃbhyÃæ sÃk«Ãdapi parameÓvaropÃsanaparigrahe na kaÓcidvirodha iti jaiminirÃcÃryo manyante / nanu jÃÂharÃgnyaparigrahe 'nta÷prati«Âhitatvavacanaæ ÓabdadÅni ca kÃraïÃni virudhyeranniti / atrocyate- anta÷prati«Âhitatvavacanaæ tÃvanna virudhyate / nahÅha 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti jÃÂharÃgnyabhiprÃyeïedamucyate / tasyÃprak­tatvÃdasaæÓabditatvÃcca / kathaæ tarhi yatprak­taæ mÆrdhÃdicubukÃnte«u puru«Ãvayave«u puru«avidhitvaæ kalpitaæ tadabhiprÃyeïedamucyate- 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / yathà v­k«e ÓÃkhÃæ prati«ÂhitÃæ paÓyatÅti tadvat / athavà ya÷ prak­ta÷ paramÃtmÃdhyÃtmamadhidaivataæ ca puru«avidhitvopÃdhistasya yatkevalaæ sÃk«irÆpaæ tadabhiprÃyeïedamucyate- 'puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / niÓcite ca pÆrvÃparÃlocanavaÓena paramÃtmaparigrahe tadvi«aya eva vaiÓvÃnaraÓabda÷ kenacidyogena varti«yate / viÓvaÓcÃyaæ naraÓceti, viÓve«Ãæ vÃyaæ nara÷, viÓve và narà asyeti viÓvÃnara÷, paramÃtmÃ, sarvÃtmatvÃt / viÓvÃnara eva vaiÓvÃnara÷ / taddhito 'nanyÃrtha÷, rÃk«asavÃyasÃdivat / agniÓabdo 'pyagraïÅtvÃdiyogÃÓrayaïena paramÃtmavi«aya eva bhavi«yati / gÃrhapatyÃdikalpanaæ prÃïÃhutyadhikaraïatvaæ ca paramÃtmano 'pi sarvÃtmatvÃdupapadyate // 28 // kathaæ puna÷ parameÓvaraparigrahe prÃdeÓamÃtraÓrutirupapadyata iti tÃæ vyÃkhyÃtumÃrabhate- ---------------------- FN: anta÷prati«Âhitatvaæ mÃdhyasthyaæ sÃk«itvamityartha÷ / atra nare 'saæj¤ÃyÃ' miti pÆrvapadasya dÅrghatvam / ananyÃrthatvaæ prak­tyarthÃtiriktÃrthaÓÆnyatvam / pÆrvamagnivaiÓvÃnaraÓabdÃvÅÓvaralak«akÃvityuktam / adhunà pratÅkopÃdhiparÅtyÃgena virÃÂpuru«ÃkÃrasya bhagavato vaiÓvÃnarasyÃdhyÃtmaæ mÆrdhÃdicubukÃnte«u saæpÃdyopÃsyatvÃÇgÅkÃre 'pi na ÓabdÃdivirodha÷ ÓabdayorÅÓvare yogav­ttyà mukhyatvÃt, anta÷sthatvÃdÅnÃæ ca tatra saæbhavÃdityÃha-## sÃk«ÃtpadasyÃrthamÃha-## jÃÂharÃgnisaæbandhaæ vineÓvarasyopÃsyatve 'pi ÓabdÃdyavirodhaæ jaiminirmanyata ityartha÷ / idamantasthatvamudarasthatvarÆpaæ nocyate kintu nakhÃdiÓikhÃntÃvayavasamudÃyÃtmakapuru«aÓarÅre mÆrdhÃdicibukÃntÃÇgÃni v­k«e ÓÃkhÃvatprati«ÂhitÃni, te«u saæpanno vaiÓvÃnara÷ puru«e 'nta÷prati«Âhita ityucyate / ato yathà ÓÃkhÃsthasya pak«iïo v­k«Ãnta÷sthatvaæ tathà vaiÓvÃnarasya puru«Ãnta÷sthatvamityÃha-## agnyÃdiÓabdasyeÓvaravÃcitvÃjjÃÂharÃgnerasaæÓabditatvam / atreÓvarasya puru«Ãvayave«u saæpÃdanÃtpuru«avidhatvamanta÷sthatvaæ cetyartha÷ / pak«ÃntaramÃha-## puru«avidhatvaæ pÆrvavat / anta÷ sthatvaæ mÃdhyasthyaæ sÃk«itvamityartha÷ / evamanta÷sthatvamÅÓvare vyÃkhyÃya ÓabdÃdÅni vyÃca«Âe-## viÓvaÓcÃyaæ naro jÅvaÓca sarvÃtmatvÃt / viÓve«Ãæ vikÃrÃïÃæ và nara÷ kartà / viÓve sarve narà jÅvà asyÃtmatvena niyamyatvena và santÅti viÓvÃnara÷ / rak«a eva rÃk«asa itivatsvÃrthe taddhitapratyaya÷ / 'nare saæj¤ÃyÃæ'iti pÆrvapadasya dÅrghatà / agidhÃtorgatyarthasya nipratyayÃntasya rÆpamagniriti / aÇgayati gamayatyagraæ karmaïa÷ phalaæ prÃpayatÅti agniragraïÅrukta÷ / abhito 'ga iti và agni÷ / vaiÓvÃnaropÃsakasyÃtithibhojanÃtpÆrvaæ prÃïÃgnihotraæ vidyÃÇgatvena vihitaæ, tadarthamagnitretÃdikalpanaæ pradhÃnÃvirodhena netavyamityÃha-## //28// END BsCom_1,2.7.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.29 abhivyakter ity ÃÓmarathya÷ | BBs_1,2.29 | atimÃtrasyÃpi parameÓvarasya prÃdeÓamÃtratvamabhivyaktinimittaæ syÃt / abhivyajyate kila prÃdeÓamÃtraparimÃïa÷ parameÓvara upÃsakÃnÃæ k­te / pradeÓe«u và h­dayÃdi«ÆpalabdhisthÃne«u viÓe«aïÃbhivyajyate / ata÷ parameÓvare 'pi prÃdeÓamÃtraÓrutirabhivyakterupapadyata ityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate // 29 // ---------------------- FN: atikrÃntà mÃtrÃ÷ parimÃïaæ yasya tasyeti yÃvat / pradeÓe«u và mÅyata iti prÃdeÓamÃtra÷ / mÃtrÃæ parimÃïamatikrÃnto 'timÃtra÷ tasya vibhorityartha÷ / upÃsakÃnÃæ k­te 'nugrahÃya prÃdeÓamÃtro 'bhivyajyate, pradeÓe«u và mÅyate 'bhivyajyata iti prÃdeÓamÃtra÷ //29// END BsCom_1,2.7.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.30 anusm­ter bÃdari÷ | BBs_1,2.30 | prÃdeÓamÃtrah­dayaprati«Âhena vÃyaæ manasÃnusmaryate tena prÃdeÓamÃtra ityucyate / yathà prasthamitÃyavÃ÷ prasthà ityucyante tadvat / yadyapi ca yave«u svagatameva parimÃïaæ prasthasaæbandhÃdvyajyate / naceha parameÓvaragataæ ki¤citparimÃïamasti yaddh­dayasaæbandhÃdvyajyate / tathÃpi prayuktÃyÃ÷ pradeÓamÃtraÓrute÷ saæbhavati yathÃkatha¤cidanusmaraïamÃlambanamityucyate / prÃdeÓamÃtratvena vÃyamaprÃdeÓamÃtro 'pyanusmaraïÅya÷ prÃdeÓamÃtraÓrutyarthavattÃyai / evamanusm­tinimittà parameÓvare prÃdeÓamÃtraÓrutiriti bÃdarirÃcÃryo manyate // 30 // ---------------------- FN: prÃdeÓena manasà mÅyata iti và / prayuktÃyÃstadarthe vartamÃnÃyÃ÷ / matÃntaramÃha-## prÃdeÓena manasà mita÷ prÃdeÓamÃtra ityartha÷ / ## mana÷sthaæ prÃdeÓamÃtratvaæ sm­tidvÃrà smaryamÃïe kalpitaæ ÓruterÃlambanamityartha÷ / sÆtrasyÃrthantaramÃha-## //30// END BsCom_1,2.7.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.31 saæpatter iti jaiminis tathà hi darÓayati | BBs_1,2.31 | saæpattinimittà và syÃtprÃdeÓamÃtraÓruti÷ / kuta÷ / tathÃhi- samÃnaprakaraïaæ vÃjasaneyibrÃhmaïaæ dyuprabh­tÅnp­thivÅparyantÃæstrailokyÃtmano vaiÓvÃnarasyÃvayavÃnadhyÃtmamÆrdhaprabh­ti«u cubukaparyante«u dehÃvayave«u saæpÃdayatprÃdeÓamÃtrasaæpattiæ parameÓvarasya darÓayati- 'prÃdeÓamÃtramiva ha vai devÃ÷ suvidità abhisaæpannÃstathà nu va etÃnvak«yÃmi yathà prÃdeÓamÃtramevÃbhisaæpÃdayi«yÃmÅti / sa hovÃca mÆrdhÃnamupadiÓannuvÃcai«a và ati«Âhà vaiÓvÃnara iti / cak«u«Å upadiÓannuvÃcai«a vai sutejà vaiÓvÃnara iti / nÃsike upadiÓannuvÃcai«a vai p­thagvartmÃtmà vaiÓvÃnara iti / mukhyamÃkÃÓamupadiÓannuvÃcai«a vai bahulo vaiÓvanara iti / mukhyà apa upadiÓannuvÃcai«a vai rayirvaiÓvÃnara iti / cubukamupadiÓannuvÃcai«a vai prati«ÂhÃ' iti / cubukamityadharaæ mukhaphalakamucyate / yadyapi vÃjasaneyake dyaurati«ÂhÃtvaguïÃsamÃmnÃyata ÃdityaÓca sutejastvaguïa÷ / chÃndogye punardyai÷ sutejastvaguïà samÃmnÃyata ÃdityaÓca viÓvarÆpaguïa÷ / tathÃpi naitÃvatà viÓe«eïa ki¤ciddhÅyate, prÃdeÓamÃtraÓruteraviÓe«Ãt / sarvaÓÃkhÃpratyayatvÃcca / saæpattinimittÃæ prÃdeÓamÃtraÓrutiæ yuktatarÃæ jaimnirÃcÃryo manyate // 31 // saæprati ÓrutyuktÃæ prÃdeÓamÃtraÓrutergatimÃha-## brÃhmaïaæ paÂhati-## aparicchinnamapÅÓvaraæ prÃdeÓamÃtratvena saæpattyà kalpitaæ samyagviditavanto devÃstameveÓvaramabhi pratyaktvena saæpannÃ÷ prÃptavanta÷, ha vai pÆrvakÃle, tato vo yu«mabhyaæ, tathà dyuprabh­tÅnavayavÃnvak«yÃmi yathà prÃdeÓamÃtraæ prÃdeÓaparimÃïamanatikramya mÆrdhÃdyadhyÃtmÃÇge«u vaiÓvÃnaraæ saæpÃdayi«yÃmÅti prÃcÅnaÓÃladÅnprati rÃjà pratij¤Ãya svakÅyamÆrdhÃnamupadiÓan kareïa darÓayannuvÃca-e«a vai me mÆrdhà bhÆrÃdÅællokÃnatÅtya upari ti«ÂhatÅtyati«ÂÃsau dyuloko vaiÓvÃnara÷ / tasya mÆrdheti yÃvat / adhyÃtmamÆrdhÃbhedenÃdhidaivamÆrdhà saæpÃdya dhyeya ityartha÷ / evaæ cak«urÃdi«ÆhanÅyam / svakÅyacak«u«Å darÓayan 'e«a vai sutejÃ÷ sÆryo vaiÓvÃnarasya cak«urityuvÃca' / nÃsikÃpadena tanni«Âha÷ prÃïe lak«yate tasminnÃdhyÃtmikaprÃïe 'dhidaivaprÃïasya vÃyord­«ÂimÃha-## atra sarvatra vaiÓvÃnaraÓabdastadaÇgapara÷ / mukhasthaæ mukhyaæ tasminnadhidaivaæ bahulÃkaÓad­«Âi÷ mukhasthalÃlÃrÆpÃsvapsu raiÓabditatadÅyabastisthodakad­«Âi÷ cibuke prati«Âhà pÃdarÆpà p­thivÅ dra«Âavyà / nanu guïÃvai«amyeïa vidyayorbhedÃdagnirahasye ÓrutyanusÃreïa chÃndogyasthaprÃdeÓamÃtrak«uti÷ kathaæ vyÃkhyeyetyÃÓaÇkyÃha-## etÃvatÃlpavai«amyeïa bahutarapratyabhij¤Ãsiddhaæ vidyaikyaæ na hÅyate / ÓÃkhÃbhede 'pi sarvaÓÃkhÃsu pratÅyamÃnaæ vaiÓvÃnarÃdyupÃsanamekamiti nyÃyasya vak«yamÃïatvÃcca / ati«ÂhÃtvaguïaÓchÃndogya upasaæhartavya÷ / viÓvarÆpatvaguïaÓca vÃjibhirgrÃhya÷ / tathÃca dyusÆryayo÷ sutejastvaæ samamati«ÂhÃtvaviÓvarÆpatvayorvyavasthà / yadvà ÓÃkhÃbhedena guïavyavasthÃstu na vidyÃbheda iti bhÃva÷ //31// END BsCom_1,2.7.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.32 Ãmananti cainam asmin | BBs_1,2.32 | Ãmananti cainaæ parameÓvaramasminmÆrdhacubukÃntarÃle jÃbÃlÃ÷- 'ya e«o 'nto 'vyakta Ãtmà so 'vimukte prati«Âhita iti / so 'vimukta÷ kasminprati«Âhita iti / varaïÃyÃæ nÃsyÃæ ca madhye prati«Âhita iti / kà vai varaïà kà ca nÃsÅti' / tatra cemÃmeva nÃsikÃæ varaïà nÃsÅti nirucya yà sarvÃïÅndriyak­tÃni pÃpÃni vÃrayatÅti sà varaïÃ, sarvÃïÅndriyak­tÃni pÃpÃni nÃÓayatÅti sà nÃsÅti / punarÃmananti- 'ka tamaccÃsya sthÃnaæ bhavatÅti / bhruvordhÃraïasya ca ya÷ saædhi÷ sa e«a dyulokasya parasya ca saædhirbhavatÅti' (jÃbÃ. 1) / tasmÃdupapannà parameÓvare prÃdeÓamÃtraÓruti÷ / abhivimÃnaÓruti÷ pratyagÃtmatvÃbhiprÃyà / pratyagÃtmatayà sarvai÷ prÃïibhirabhivimÅyata ityabhimÃna÷ / abhigato vÃyaæ pratyagÃtmatvÃdvimÃnaÓca mÃnaviyogÃdityabhivimÃna÷ / abhivimimÅyate và sarve jagatkÃraïatvÃdityabhivimÃna÷ / tasmÃtparameÓvaro vaiÓvÃnara iti siddham // 32 // iti ÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // 2 // ---------------------- FN: avimukte avidyopÃdhikalpitÃvacchede jÅvÃtmi bhedakalpanayà prati«Âhita upÃsya÷ / varaïà bhrÆ÷ / vimÅyate j¤Ãyate / abhivimÅmÅte nirmimÅte / prÃdeÓatvasya saæpattiprayuktatve Órutyantaraæ saævÃdayati-#<ÃmantÅti /># ya e«o 'nanto 'paricchinna÷ ato 'vyakto durvij¤eyastaæ kathaæ jÃnÅyÃmityatre÷ praÓne yÃj¤avalkyasyottaraæ, sa ÅÓvaro 'vimukte kÃmÃdibhirbaddhe jÅve bhedakalpanayà prati«Âhita upÃsya÷ / punaratripraÓna÷ sa iti, uttaraæ varaïÃyÃmiti / evaæ praÓnottare agre 'pi j¤eye / tatra ca Órutau imÃmeva bhrÆsahitÃæ nÃsikÃæ nirucyeti bhëyayojanà / sarvÃnindrayak­tÃndo«ÃnvÃrayatÅti varaïà bhrÆ÷, sarvÃndo«ÃnnÃÓayatÅti nÃsÅ nÃsiketi nirvacanaæ Órutam / nÃsÃbhruvorjÅvadvÃreÓvarasthÃnatvadhyÃnÃtpÃpavÃrakatvamiti mantavyam / tayormadhye 'pi viÓi«ya jÅvasya sthÃnaæ p­cchati katamaditi, bhruvorityuttaram / prÃïasyeti pÃÂhe 'pi ghrÃïasyetyartha÷ / sa e«a saædhirdyulokasya svargasya parasya ca brahmalokasya saædhitvena dhyeya ityÃha-## ÃbhimukhyenÃhaæ brahmeti vimÅyate j¤Ãyate ityabhivimÃna÷ pratyagÃtmà / abhigataÓcÃsau vimÃnaÓca, sarvasvarÆpatve satyÃnantyÃt / mÃnamatra parimÃïam / abhivimimÅte nirmimÅte / tasmÃdvaiÓvÃnaravÃkyamupÃsye brahmaïi samanvitamiti siddham //32// END BsCom_1,2.7.32 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye t­tÅya÷ pÃda÷ / [atrÃspa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ prÃyo j¤eyabrahmavi«ayÃïÃæ vicÃra÷ / evaæ pÃdatrayeïÃpi vÃkyavicÃra÷] 1 dyubhvÃdyadhikaraïam / sÆ. 1-7 ## ## dyubhvotabhÆmapadamak«aramÅk«aïÅyaæ ÓrÅrÃmamalpahradi bhÃntamadhÅÓitÃram / indrÃdivedyamakhilasya ca ÓÃsitÃraæ jyotirnabha÷ padamanidramajaæ bhaje 'ham //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.1 dyubhvÃdyÃyatanaæ svaÓabdÃt | BBs_1,3.1 | idaæ ÓrÆyate- 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«amotaæ mana÷ saha prÃïaiÓca sarvai÷ / tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimucyathÃm­tasyai«a setu÷' (muï¬a. 2.2.5) iti / atra yadetaddyuprabh­tÅnÃmotatvavacanÃdÃyatanaæ ki¤cidavagamyate, tatkiæ paraæ brahma syÃdÃhosvidarthÃntaramiti saædihyate / tatrÃrthÃntaraæ kimapyÃyatanaæ syÃditi prÃptam / kasmÃt, 'am­tasyai«a setu÷' iti ÓravaïÃt / pÃravÃnhi loke setu÷ prakhyÃta÷ / naca parasya brahmaïa÷ pÃravattvaæ Óakyamabhyupagantuæ, 'anantamapÃram' (b­ha. 2.4.12) iti ÓravaïÃt / arthÃntare cÃyatane parig­hyamÃïe sm­tiprasiddhaæ pradhÃnaæ parigrahÅtavyaæ, tasya kÃraïatvÃdÃyatanatvopapatte÷ / Órutiprasiddho và vÃyu÷ syÃt, 'vÃyurvai gautama tatsÆtraæ vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni saæd­bdhÃni bhavanti' (b­ha. 3.7.2) iti vÃyorapi vidhÃraïatvaÓravaïÃt / ÓÃrÅro và syÃt / tasyÃpi bhokt­tvÃdbhogyaæ prapa¤caæ pratyÃyatanatvopapatterityevaæ prÃpta idamÃha- dyubhvÃdyÃyatanamiti / dyauÓca bhÆÓca dyubhuvau dyubhuvÃvÃdÅ yasya tadidaæ dyubhvÃdi / yadetadasminvÃkye dyau÷ p­thivyantarik«aæ mana÷ prÃïà ityevamasmÃkaæ jagadotatvena nirdi«Âaæ tasyÃyatanaæ paraæ brahma bhavitumarhati / kuta÷ / svaÓabdÃt, ÃtmaÓabdÃdityartha÷ / ÃtmaÓabdo hÅha bhavati- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti / ÃtmaÓabdaÓca paramÃtmaparigrahe samyagavakalpate nÃrthÃntaraparigrahe / kvacicca svaÓabdenaiva brahmaïa Ãyatanatvaæ ÓrÆyate-' sanmÆlÃ÷ somyemÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sadÃyatanÃ÷ satprati«ÂhÃ÷' (chÃ. 6.8.4) iti / svaÓabdenaiva ceha purastÃdupari«ÂÃcca brahma saækÅrtyate- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma tapo brahma parÃm­tam' iti / 'brahmaivedamam­taæ purastÃdbrahma paÓcÃdbrahma dak«iïaÓcottareïa' (muï¬a. 2.2.11) iti ca / tatra tvÃyatanÃyatanayadbhÃvaÓravaïÃt / sarvaæ brahmeti ca sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / yathÃnekÃtmako v­k«a÷ ÓÃkhà skandho mÆlaæ cetyevaæ nÃnÃraso vicitra ÃtmetyÃÓaÇkà saæbhavati, tÃæ nivartayituæ sÃvadhÃraïamÃha- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti / etaduktaæ bhavati- na kÃryaprapa¤caviÓi«Âo vicitra Ãtmà vij¤eya÷ / kintarhyavidyÃk­taæ kÃryaprapa¤caæ vidyayà pravilÃpayantastamevaikamÃyatanabhÆtamÃtmÃnaæ jÃnathaikarasamiti / yathà yasmÃnnÃste devadattastadÃnayetyukta ÃsanamevÃnayati na devadattam / tadvadÃyatanabhÆtasyaivaikarasasyÃtmano vij¤eyatvamupadiÓyate / vikÃrÃn­tÃbhisaædhasya cÃpavÃda÷ ÓrÆyate- 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (kÃ. 2.4.11) iti / sarvaæ brahmeti tu sÃmÃnÃdhikaraïyaæ prapa¤capravilÃpanÃrthaæ nÃnekarasatÃpratipÃdanÃrtham / 'sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bÃhya÷ k­tsno rasaghana evaivaæ và are 'yamÃtmÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b­ha. 4.5.13) ityekarasatÃÓravaïÃt / tasmÃddyubhvÃdyÃyatanaæ paraæ brahma / yattÆktaæ, setuÓrute÷ setoÓca pÃravattvopapatterbrahmaïor'thÃntareïa dyubhvÃdyÃyatanena bhavitavyamiti / atrocyate- vidhÃraïatvamÃtramatra setuÓrutyà vivak«yate na pÃravattvÃdi / nahi m­ddÃrumayo loke seturd­«Âa ityatrÃpi m­ddÃrumaya evaseturabhyupagamyate / setuÓabdÃrtho 'pi vidhÃraïatvamÃtrameva na pÃravattvÃdi «i¤o bandhanakarmaïa÷ setuÓabdavyutpatte÷ / apara Ãha- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti yadetatsaækÅrtitamÃtmaj¤Ãnaæ, yaccaitat 'anyà vÃco vimu¤catha' iti vÃgvimocanaæ, tadatrÃm­tatvasÃdhanatvÃt, 'am­tasyai«a setu÷' iti setuÓrutyà saækÅrtyate na tu dyubhvÃdyÃyatanam / tatra yaduktaæ setuÓruterbrahmaïor'thÃntareïa dyubhvÃdyÃyatanena bhÃvyamityetadayuktam // 1 // ---------------------- FN: am­tasyeti ÓravaïÃt seturiti ÓravaïÃditi yojanà / seturiti ÓravaïÃditi vyÃca«Âhe- pÃravÃnhÅti / saæd­bdhani saægrathitÃni / sÃmÃnÃdhikaraïyÃt vicitra Ãtmeti saæbandha÷ / vikÃre 'n­te kalpite abhisaædho 'bhimÃno yasya / sinoti badhnÃtÅti setu÷ / padÃrthaikadeÓo vidhÃraïamityartha÷ / evaæ rƬhipadabahulÃnÃæ prÃyeïa saviÓe«avÃkyÃnÃæ samanvayo dvitÅyapÃde darÓita÷ / adhunà yaugikapadabahulÃnÃæ nirviÓe«apradhÃnÃnÃæ vÃkyÃnÃæ samanvayaæ vaktuæ t­tÅya÷ pÃda Ãrabhyate / ato 'trÃdhikaraïÃnÃæ ÓrutyadhyÃyapÃdasaægataya÷ / tatra pÆrvamupakramasthasÃdhÃraïaÓabdasya vÃkyaÓe«asthadyumÆrdhatvÃdinà brahmaparatvamuktaæ, tadvadatrÃpyupakramasthasÃdhÃraïÃyatanatvasya vÃkyaÓe«asthasetuÓrutyà vastuta÷ paricchinne pradhÃnÃdau vyavastheti d­«ÂÃntalak«aïÃdhikaraïasaægati÷ / pÆrvapak«e pradhÃnÃdyupÃsti÷, sidvÃnte nirviÓe«abrahmadhÅriti phalam / muï¬akavÃkyamudÃharati-## yasmin lokatrayÃtmà virÃÂ, prÃïai÷ sarvai÷ saha mana÷ sÆtrÃtmakaæ, cakÃrÃdavyÃk­taæ kÃraïamotaæ kalpitaæ tadapavÃdena tamevÃdhi«ÂhÃnÃtmÃnaæ pratyagabhinnaæ jÃnatha ÓravaïÃdinà / anyà anÃtmavÃco vimu¤catha viÓe«eïa ni÷Óe«aæ tyajatha / e«a vÃgvimokapÆrvakÃtmasÃk«ÃtkÃro 'm­tasya mok«asyÃsÃrÃpÃradurvÃrasaæsÃravÃridhe÷ parapÃrasya seturiva setu÷ prÃpaka iti mÃt­vacchrutirmumuk«ÆnupadiÓati / tatrÃyatanatvasya sÃdhÃraïadharmasya darÓanÃtsaæÓayamÃha-## am­tasya brahmaïa÷ seturiti «a«Âhyà brahmaïo bhinnatvena seto÷ ÓrutatvÃde«aÓabdaparÃm­«Âaæ dyubhvÃdyÃyatanamabrahmaiva seturiva seturityÃha-## bhedaÓravaïÃt seturiti Óravaïaccetyartha÷ / tatra bhedaÓravaïaæ vyÃkhyÃtam / setuÓravaïaæ svayaæ viv­ïoti-## anantaæ kÃlata÷ / apÃraæ deÓata÷ / jalavidhÃrakamukhyasetorgrahaïÃsaæbhavÃdgauïasetugrahe kartavye mukhyasetvavinÃbhÆtapÃravattvaguïavÃneva kaÓcidgrÃhya÷ / natu mukhyasyÃniyatavidhÃraïaguïavÃnÅÓvara iti bhÃva÷ / yathà loke maïaya÷ sÆtreïa grathità evaæ he gautama, sama«ÂiliÇgÃtmakavÃyunà sthÆlÃni sarvÃïi saæd­bdhÃni grathitÃni bhavantÅti Órutyartha÷ / ÃtmaÓabdÃtpak«advayamayapyuktamityata Ãha-#<ÓÃrÅro veti /># sadvitÅyatvena setuÓabdopapatteÓcetyartha÷ / nanvÃtmaÓabdo jÅve saæbhavatÅtyata Ãha-#<ÃtmaÓabdaÓceti /># upÃdhiparicchinnasya jÅvasya sarvavastu pratyekaæ mukhyaæ nÃstÅtyartha÷ / upakramasthasÃdhÃraïÃyatanasya gauïasetutvaliÇgÃtprathamaÓrutÃtmaÓrutyà brahmaniÓcaya iti bhÃva÷ / svaÓabdÃdityasyÃrthÃntaramÃha-## prajÃnÃmÆtpattau sadeva mÆlaæ, sthitÃvÃyatanaæ, laye prati«Âheti brahmavÃcisatpadena chÃndogye brahmaïa ÃyatanatvaÓruteratrÃpi tathetyartha÷ / arthÃntaramÃha-## 'yasmin dyau÷'iti vÃkyÃtpÆrvottaravÃkyayo÷ puru«abrahmÃdiÓabdena brahmasaækÅrtanÃnmadhye 'pi brahma grÃhyamityartha÷ / puru«a iti pÆrvavÃkyaæ, brahmaivetyuttaravÃkyaæ, sarvÃsu dik«u sthitaæ sarvaæ brahmaivetyartha÷ / uttareïottarasyÃæ diÓi / udÃh­tavÃkyasya saviÓe«abrahmaparatvamÃÓaÇkya vÃkyaæ vyÃca«Âe-## sÃmÃnÃdhikaraïyÃdvicitra Ãtmeti saæbandha÷ / yasmin sarvamotaæ tamevaikamityevakÃraikaÓabdÃbhyÃæ nirviÓe«aæ j¤eyamityuktvà hetvantaramÃha-## vikÃre 'n­te kalpite abhisaædho 'bhimÃno yasya tasyÃnarthabhÃktvena nindÃÓruteÓca kÆÂasthasatyaæ j¤eyamityartha÷ / kathaæ tarhi sÃmÃnÃdhikaraïyaæ, tatrÃha-## yaÓcora÷ sa sthÃïuritivat yatsarvaæ tadbrahmeti sarvoddeÓena brahmatvavidhÃnÃdbÃdhanÃrthaæ, na tu yadbrahma tatsarvamiti nÃnÃrasatvÃrthamityartha÷ / tatra niyÃmakamÃha-## lavaïapiï¬o 'ntarbahiÓca rasÃntaraÓÆnya÷ sarvo lavaïaikaraso yathÃ, evamare maitreyi, cidekarasa Ãtmetyartha÷ / yadyapi pÃravattvasÃvayavatvÃdikaæ mukhyasetvavyabhicÃri tathÃpi setorjalÃdibandhanarÆpaæ yadvidhÃraïaæ tadeva vyabhicÃritve 'pi setupadÃrthaikadeÓatvÃduïatvena grÃhyaæ natu padÃrthabahirbhÆtaæ pÃravattvÃdikamityÃha-## d­«ÂatvÃttadgrahe 'tiprasaÇgamÃha-## atra Órutau pareïeti Óe«a÷ vidhÃraïasya ÓabdÃrthatvaæ sphuÂayati-#<«i¤ iti /># sinoti badhnÃtÅti setupadÃrthaikadeÓo vidhÃraïamityartha÷ / tathà cÃm­tapadasya bhÃvapradhÃnatvÃdam­tatvasya seturvidhÃrakaæ brahma / asyaivÃm­tatvaæ nÃnyasyetyartha÷ / yadvà dyubhvÃdyÃdhÃro brahma na setuÓabdÃrtha÷ kintvavyavahitaæ j¤ÃnamityÃha-## phalitamÃha-## j¤Ãne setau g­hÅte satÅtyartha÷ //1// END BsCom_1,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.2 muktopas­pyavyapadeÓÃc ca | BBs_1,3.2 | itaÓca parameva brahma dyubhvÃdyÃyatanam / yasmÃnmuktopas­pyatÃsya vyapadiÓyamÃnà d­Óyate / muktairupas­pyam muktopas­pyam / dehÃdi«vanÃtmasvahamasmÅtyÃtmabuddhiravidyÃ, tatastatpÆjanÃdau rÃgastatparibhavÃdau dve«astaducchedadarÓanÃdbhayaæ mohaÓcetyevamayamanantabhedo 'narthavrÃta÷ saætata÷ sarve«Ãæ na÷ pratyak«a÷ / tadviparyayeïÃvidyÃrÃgadve«Ãdido«amuktairupas­pyaæ gamyametaditi dyubhvÃdyÃyatanaæ prak­tya vyapadeÓo bhavati / katham, 'bhidyate h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃvare' (muï¬a. 2.2.8) ityuktvà bravÅti- 'tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.7) iti / brahmaïaÓca muktopas­pyatvaæ prasiddhaæ ÓÃstre- 'yadà sarve pramucyante kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷ / atha martyo 'm­to bhavatyatra brahma samaÓnute' (b­ha. 4.4.7) ityevamÃdau / pradhÃnÃdÅnÃæ tu na kvacinmuktopas­pyamasti prasiddham / apica 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimu¤cathÃm­tasyaiva setu÷' iti vÃgvimokapÆrvakaæ vij¤eyatvamiha dyubhvÃdyÃyatanasyocyate / tacca Órutyantare brahmaïo d­«Âam- 'tameva dhÅro vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvati brÃhmaïa÷ / nÃnudhyÃyÃdvahƤÓabdÃnvÃco viglÃpanaæ hi tat' (b­ha. 4.4.21) iti / tasmÃdapi dyubhvÃdyÃyatanaæ paraæ brahma // 2 // ---------------------- FN: praj¤Ã vÃkyÃrthadhÅ÷ / brÃhmaïapadamanuktadvijopalak«aïam / muktairÆpas­pyaæ pratyaktvena prÃpyaæ yadbrahma tasyÃtrokteriti sÆtrÃrtha÷ / muktipratiyoginaæ bandhaæ darÓayati-## ## uktapa¤cakleÓÃtmakabandhaniv­ttyÃtmanà sthitamityartha÷ / yathà nadyo gaÇgÃdyà nÃmarÆpe vihÃya samudrÃtmanà ti«Âhanti tathà brahmÃtmavidapi saæsÃraæ vihÃya parÃtkÃraïÃdavyaktÃtparaæ pÆrïaæ svaya¤jyotirÃnandaæ pratyaktvena prÃpya ti«ÂhatÅtyÃha-## idaæ pradhÃnÃde÷ kiæ na syÃdata Ãha-## asya mumuk«o÷, h­dÅti padenÃtmadharmatvaæ kÃmÃnÃæ nirastam / yadà kÃmaniv­ttiratha tadÃm­to bhavati;maraïahetvabhÃvÃt / na kevalamanarthaniv­tti÷ kintvatra dehe ti«Âhanneva brahmÃnandamaÓnuta ityartha÷ / liÇgÃntaramÃha-## dhÅro vivekÅ tamevÃtmÃnaæ vij¤Ãya viÓuddaæ lak«yapadÃrthaæ j¤Ãtvà vÃkyÃrthaj¤Ãnaæ kuryÃt / j¤ÃnÃrthino j¤ÃnapratibandhakakarmakÃï¬ÃdervaimukhyamÃha-## bahÆnityuktyà alpÃnvedÃntaÓabdÃnaÇgÅkaroti / 'a«Âau sthÃnÃni varïÃnÃmura÷ kaïÂha÷ Óirasthatà / jihvÃmÆlaæ ca dantÃÓca nÃsiko«Âhau ca tÃlu ca // 'ityetÃni vÃgindriyasthÃnatvÃdvÃkÓabdenocyante / te«Ãæ Óo«aïamÃtramanÃtmaÓabdoccÃraïaphalaæ tadvayÃnÃnmanaso glÃnimÃtramityartha÷ //2// END BsCom_1,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.3 nÃnumÃnam atacchabdÃt | BBs_1,3.3 | yathà brahmaïa÷ pratipÃdaka÷ vaiÓe«iko heturukto naivamarthÃntarasya vaiÓe«iko hetu÷ pratipÃdako 'stÅtyÃha / nÃnumÃnikaæ sÃækhyasm­tiparikalpitaæ pradhÃnamiha dyubhvÃdyÃyatanatvena pratipattavyam / kasmÃt, atacchabdÃt / tasyÃcetanasya pradhÃnasya pratipÃdaka÷ Óabdastacchabda÷, na tacchabdo 'tacchabda÷ / na hyatrÃcetanasya pradhÃnasya pratipÃdaka÷ kaÓcicchabdo 'sti, yenÃcetanaæ pradhÃnaæ kÃraïatvenÃyatanatvena vÃvagamyeta / tadviparÅtasya cetanasya pratipÃdakaÓabdo 'trÃsti- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a.1.1.9) ityÃdi÷ / ata eva na vÃyurapÅha dyubhvÃdyÃtanatvenÃÓrÅyate // 3 // ## asÃdhÃraïa ÃtmaÓabdÃdirityartha÷ / atacchabdÃdityasyÃrthÃntaramÃha-## ata evÃtacchabdÃdeva //3// END BsCom_1,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.4 prÃïabh­c ca | BBs_1,3.4 | yadyapi prÃïabh­to vij¤ÃnÃtmana Ãtmatvaæ cetanatvaæ ca saæbhavati tathÃpyupÃdhiparicchinnaj¤Ãnasya sarvaj¤atvÃdyasaæbhave satyasmÃdevÃtacchabdÃtprÃïabh­dapi na dyubhvÃdyÃyatanÃÓrayitavya÷ / nacopÃdhiparicchinnasyÃvibho÷ prÃïabh­to dyubhvÃdyÃyatanatvamapi samyaksaæbhavati / p­thagyogakaraïamuttarÃrtham // 4 // prÃïÃbh­cceti / sÆtre cakÃra÷ pÆrvasÆtrasthana¤o 'nu«aÇgÃrtha÷ / sarvaj¤apadasamÃnÃdhikaraïaæ ÃtmaÓabdo na jÅvavÃcÅtyatacchabdastasmÃdityartha÷ / nanu 'nÃnumÃnaprÃïabh­tÃvatacchabdÃt'ityekameva sÆtraæ kimarthaæ na k­taæ ubhayanirÃsahetorekatvÃdityata Ãha-## yoga÷ sÆtram / uttarasÆtrasthahetÆnÃæ jÅvamÃtranirÃsenÃnvaye 'pi subodhÃrthaæ prÃïabh­cceti p­thaksÆtrakaraïamityartha÷ //4// END BsCom_1,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.5-6 kutaÓca na prÃïabh­ddyabhvÃdyÃyatanatvenÃÓritavya÷- bhedavyapadeÓÃt | BBs_1,3.5 | bhedavyapadeÓaÓceha bhavati- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti j¤eyaj¤Ãt­bhÃvena / tatra prÃïabh­ttÃvanmumuk«utvÃj j¤ÃtÃ, pariÓe«ÃdÃtmaÓabdavÃcyaæ brahma dyubhvÃdyÃyatanamiti gamyate, na prÃïabh­t // 5 // kutaÓca na prÃïabh­ddyubhvÃdyÃyatanatvenÃÓrayitavya÷- ____________________________________________________________________________________________ prakaraïÃt | BBs_1,3.6 | prakaraïaæ cedaæ paramÃtmana÷ / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (mu. 1.1.3) ityekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnÃpek«aïÃt / paramÃtmani hi sarvÃtmake vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ syÃnna kevale prÃïabh­ti // 6 // tÃneva hetÆnÃkÃÇk«ÃdvÃrà vyÃca«Âe--## yadyapi viÓuddha÷ pratyagÃtmaivÃtra j¤eya÷ tathÃpi jÅvatvÃkÃreïa j¤Ãturj¤eyÃdbhedÃnna j¤eyarÆpatvamityartha÷ / evaæ ca jÅvatvaliÇgaviÓi«Âatvena jÅvasya dyubhvÃdivÃkyarthatvaæ nirasyate na ÓuddharÆpeïeti mantavyam //5 // //6// END BsCom_1,3.1.5-6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.7 kutaÓca na prÃïabh­¬yubhvÃdyÃyatanatvenÃÓrayitavya÷- sthityadanÃbhyÃæ ca | BBs_1,3.7 | dyubhvÃdyÃyatanaæ ca prak­tya 'dvà supraïà sayujà sakhÃyÃ' (mu. 3.1.1) ityatra sthityadane nirdiÓyete / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvatti' itikarmaphalÃÓanaæ, 'anaÓnannanyo 'bhicÃkaÓÅti' ityaudÃsÅnyenÃvasthÃnaæ ca / tÃbhyÃæ ca sthityadanÃbhyÃmÅÓvarak«etraj¤au tatra g­hyete / yadi ceÓvaro dyubhvÃdyÃyatanatvena vivak«itastatastasya prak­tasyeÓvarasya k«etraj¤Ãtp­thagvacanamavakalpate / anyathà hyaprak­tavacanamÃkasmikamasaæbaddhaæ syÃt / nanu tavÃpi k«etraj¤asyeÓvarÃtp­thagvacanamÃkasmikameva prasajyeta / na / tasyÃvivak«itatvÃt / k«etraj¤au hi kart­tvena bhokt­tvena ca pratiÓarÅraæ buddhyÃdyupÃdhisaæbaddho lokata eva prasijaddho nÃsau Órutyà tÃtparyeïa vivak«yate / ÅÓvarastu lokato 'prasiddhatvÃcchrutyà tÃtparyeïa vivak«yata iti na tasyÃkasmikaæ vacanaæ yuktam / 'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau hi' ityatrÃpyetaddarÓitaæ 'dvà suparïÃ' ityasyÃm­cÅÓvarak«etraj¤Ãvucyete iti / yadÃpi paiÇgyupani«atk­tena vyÃkhyÃnenÃsyÃm­ci sattvak«etraj¤Ãvucyete tadÃpi na virodha÷ kaÓcit / katham / prÃïabh­ddhÅha ghaÂÃdicchidravatsattvÃdyupÃdhyabhimÃnitvena pratiÓarÅraæ g­hyamÃïo dyubhvÃdyÃyatanaæ na bhavatÅti ni«idhyate / yastu sarvaÓarÅre«ÆpÃdhibhirvinopalak«yate na bhavatÅti ni«idhyate / yastu sarvaÓarÅre«ÆpÃdhibhirvinopalak«yate paramÃtmaiva sa bhavati / yathà ghaÂÃdicchidrÃïi ghaÂÃdibhirupÃdhibhirvinopalak«yamÃïÃni mahÃkÃÓa eva bhavanti, tadvatprÃïabh­ta÷ parasmÃdanyatvÃnupapatte÷ prati«edho nopapadyate / tasmÃtsattvÃdyupÃdhyabhimÃnina eva dyubhvÃdyÃyatanatvaprati«edha÷ / tasmÃtparameva brahma dyubhvÃdyÃyatanam / tadetat 'ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷' ityanenaiva siddham / tasyaiva hi bhÆtayonivÃkyasya madhya idaæ paÂhitam 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«am' iti / prapa¤cÃrthaæ tu punarupanyastam // 7 // nanu sthityeÓvarasyÃdanÃjÅvasya 'dvà suparïÃ'ityatroktÃvapi ÅÓvara ÃyatanavÃkyena kimarthaæ grÃhya ityata Ãha-## atra ceÓvara÷ ÓuddhacinmÃtro grÃhya÷, na sarvaj¤atvÃdiviÓi«Âa÷, tasyÃtrÃpratipÃdyatvÃt / tathà cÃpratipÃdyÃrthasyÃkasmÃnmadhye vacanÃsaæbhavÃdÃdyavÃkyena grahaïaæ kÃryamityabhisaædhi÷ / tamaj¤Ãtvà ÓaÇkate-## brahmasvarÆpapratipÃdanÃrthamakasmÃdaprak­tasyÃpi lokaprasiddhasya jÅvasyÃnuvÃdasaæbhava iti pariharati-## nanu 'dvà suparïÃ'ityatra buddhijÅvayorukte÷ kathamidaæ sÆtramityata iti-## sthityadanÃbhyÃmÅÓvarak«etraj¤ayoranuvÃdenaikyaæ darÓitamityartha÷ / nanvatra jÅveÓau nÃnuvÃdyau, paiÇgivyÃkhyÃvirodhÃdata÷ sÆtrÃsaægatirityata Ãha-## tadÃpi sÆtrasyÃsaægatirnÃstÅtyartha÷ / adanavÃkyena buddhimanÆdya sthitivÃkyena buddhyÃdivilak«aïaÓuddhapratyagbrahmaïo j¤eyasyokterdyubhvÃdivÃkye tadeva grÃhyaæ, na buddhyupahito jÅva iti sÆtrasaægatimÃha-## nanvatrÃnupahito jÅva ukto na paraæ brahmetyata Ãha-## paunaruktyaæ ÓaÇkate-## dyubhvÃdivÃkyasya brahmaparatvamityartha÷ / samÃdhatte-## setuÓabdavyÃkhyÃnena bhÆtayone÷ pratyagÃtmatvasphuÂÅkaraïÃrthamityartha÷ / tasmÃnmuï¬akopani«ad brahmaïi samanviteti siddham //7// END BsCom_1,3.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.2.8 2 bhÆmÃdhikaraïam / sÆ. 8-9 bhÆmà saæprasÃdÃd adhyupadeÓÃt | BBs_1,3.8 | idaæ samÃmananti- 'bhÆmà tveva vidij¤Ãsitavya iti bhÆmÃnaæ bhagavo vijij¤Ãsa iti / yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃtha yatrÃnyatpaÓyatyanyacch­ïotyanyadvijÃnÃti tadalpam' (chÃ. 7.23,24) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ / bhÆmeti tÃvadbahutvamabhidhÅyate, 'bahorlopo bhÆ ca baho÷' (pÃ. 6.4.158) iti bhÆmaÓabdasya bhÃvapratyayÃntatÃsmÃraïÃt / kimÃtmakaæ punastadbahutvamiti viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ 'prÃïo và ÃÓÃbhÆyÃn' (chÃ. 7.15.1) iti saænidhÃnÃtprÃïo bhÆmeti pratibhÃti / tathà 'Órutaæ hyeva me bhagavadd­Óebhyastarati ÓokamÃtmaviditi so 'haæ bhagava÷ ÓocÃmi taæ mà bhagaväÓokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃæ. 7.1.3) iti prakaraïotthÃnÃtparamÃtmà bhÆmetyapi pratibhÃti / tatra kasyopÃdanaæ nyÃyyaæ kasya và hÃnamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / prÃïo bhÆmeti / kasmÃt / bhÆya÷ praÓnaprativacanaparaæparÃdarÓanÃt / yathà hi 'asti bhagavo nÃmno bhÆya÷' iti, 'vÃgvÃva nÃmno bhÆyasÅ' iti / tathà 'asti bhagavo nÃmno bhÆya÷' iti, mano vÃva vÃco bhÆya÷' iti ca nÃmÃdibhyo hyà prÃïÃdbhÆya÷praÓnaprativacanapravÃha÷ prav­tta÷ / naivaæ prÃïÃtparaæ bhÆya÷praÓnaprativacanaæ d­Óyate 'sti bhagava÷ prÃïÃdbhÆya ityÃdo vÃva prÃïÃdbhÆya iti / prÃïameva tu nÃmÃdibhya ÃÓÃntebhyo bhÆyÃsaæ 'prÃïo và ÃÓÃyà bhÆyÃn' ityÃdinà saprapa¤camuktvà prÃïadarÓinaÓcÃtivÃditvam- 'ativÃdyasÅtyativÃdyasmÅti brÆyÃnnÃpahnuvÅta' ityabhyanuj¤Ãya 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti prÃïavratamativÃditvamanuk­«yÃparityajyaiva prÃïaæ satyÃdiparamparayà bhÆmÃnamavatÃrayanprÃïameva bhÆmÃnaæ manyanta iti gamyate / kathaæ puna÷ prÃïe bhÆmani vyÃkhyÃyamÃne 'yatra nÃnyatpaÓyati' ityetadbhÆmno lak«aïaparaæ vacanaæ vyÃkhyÃyeteti / ucyate- su«uptyavasthÃyÃæ prÃïagraste«u karaïe«u darÓanÃdivyavahÃraniv­ttidarÓanÃtsaæbhavati prÃïasyÃpi 'yatra nÃnyatpaÓyati' ityetallak«aïam / tathÃca Óruti÷ 'na Ó­ïoti na paÓyati' ityÃdinà sarvakaraïavyÃpÃrapratyastamayarÆpÃæ su«uptyavasthÃmuktvà 'prÃïÃgnaya evaitasminpure jÃgrati' (pra. 4.2.3) iti tasyÃmevÃvasthÃyÃæ pa¤cav­tte÷ prÃïasya jÃgaraïaæ bruvatÅ prÃïapradhÃnÃæ su«uptyavasthÃæ darÓayati / yaccaitadbhÆmna÷ sukhatvaæ Órutam- 'yo vai bhÆmà tatsukham' (chÃ. 7.23) iti, tadapyaviruddham / 'atrai«a deva÷ svapnÃnna paÓyatyatha yadetasmi¤ÓarÅre sukhaæ bhavati' (pra. 4.6) iti su«uptyavasthÃyÃmeva sukhaÓravaïÃt / yacca 'yo vai bhÆmà tadam­tam' (chÃ. 7.24.1) iti tadapi prÃïasyÃviruddhaæ, 'prÃïo và am­tam' (kau. 3.2) iti Órute÷ / kathaæ puna÷ prÃïaæ bhÆmÃnaæ manyamÃnasya tarati ÓokamÃtmavit ityÃtmavividi«ayà prakaraïasyotthÃnamupapadyate / prÃïa evehÃtmà vivak«ita iti brÆma÷ / tathÃhi-' prÃïo ha pità prÃïo mÃtà prÃïo bhrÃtà prÃïa÷ svasà prÃïa ÃcÃrya÷ prÃïo brÃhmaïa÷' (chÃ. 7.15.1) iti prÃïameva sarvÃtmÃnaæ karoti / 'yathà và arà nÃbhau samarpità evamasminprÃïe sarvaæ samarpitam' iti ca sarvÃtmatvÃranÃbhinidarÓanÃbhyÃæ ca saæbhavati vaipulyÃtmikà bhÆmarÆpatà prÃïasya / tasmÃtprÃïo bhÆmetyevaæ prÃptam / tata idamucyate- paramÃtmaiveha bhÆmà bhavitumarhati na prÃïa÷ / kasmÃt / saæprasÃdÃdadhyupadeÓÃt / saæprasÃda iti su«uptaæ sthÃnamucyate, samyakprasÅdatyasminniti nirvacanÃt / b­hadÃraïyake ca svapnajÃgaritasthÃnÃbhyÃæ saha pÃÂhÃt tasyÃæ ca saæprasÃdÃvasthÃyÃæ prÃïo jÃgartÅti prÃïo 'tra saæprasÃdo 'bhipreyate / prÃïÃdÆrdhvaæ bhÆmna upadiÓyamÃnatvÃdityartha÷ / prÃïa eva cedbhÆmÃsyÃtsa eva tasmÃdÆrdhvamupadiÓyetetyaÓli«ÂamevaitatsyÃt / nahi nÃmaiva nÃmno bhÆya iti nÃmna Ærdhvamupadi«Âam / kiæ tarhi nÃmno 'nyadarthÃntaramupadi«Âaæ vÃgÃkhyam- 'vÃgvÃva nÃmno bhÆyasÅ' iti / tathà vÃgÃdibhyo 'pyà prÃïÃdarthÃntarameva tatra tatrordhvamupadi«Âam / tadvatprÃïÃdÆrdhvamupadiÓyamÃno bhÆmà prÃïÃdarthÃntarabhÆto bhavitumarhati / nanviha nÃsti praÓno 'sti bhagava÷ prÃïÃdbhÆya iti, nÃpi prativacanamasti prÃïÃdvÃva bhÆyo 'stÅti, kathaæ prÃïÃdadhi bhÆmopadiÓyate / prÃïavi«ayameva cÃtivÃditvÃmuttaratrÃnuk­«yamÃïaæ paÓyÃma÷- 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti / tasmÃnnÃsti prÃdadhyupadeÓa iti / atrocyate- na tÃvatprÃïavi«ayasyaivÃtivÃditvasyaitadanukar«aïamiti Óakyaæ vaktuæ, viÓe«avÃdÃt 'ya÷ satyenÃtivadati' iti / nanu viÓe«avÃdo 'pyayaæ prÃïavi«aya eva bhavi«yati / katham / yathai«o 'gnihotrÅ ya÷ satyaæ vadatÅtyukte na satyavadanenÃgnihotritvaæ, kena tarhi, agnihotreïaiva / satyavadanaæ tvagnihotriïo viÓe«a ucyate / tathà 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' ityukte na satyavadanenÃtivÃditvam, kena tarhi, prak­tena prÃïavij¤Ãnenaiva / satyavadanaæ tu prÃïavido viÓe«o vivak«yata iti / neti brÆma÷ / ÓrutyarthaparityÃgaprasaÇgÃt / Órutyà hyatra satyavadanenÃtivÃditvaæ pratÅyate- 'ya÷satyenÃtivadati so 'tivadati' iti / nÃtra prÃïavij¤Ãnasya saækÅrtanamasti / prakaraïÃttu prÃïavij¤Ãnaæ saæbadhyeta / tatra prakaraïÃnurodhena Óruti÷ parityaktà syÃt / prak­tavyÃv­ttyarthaÓca tuÓabdo na saægacchate 'e«a tu và ativadati' iti / 'satyaæ tveva vijij¤Ãsitavyam' (chÃ. 7.16) iti ca prayatnÃntarakaraïamarthÃntaravivak«Ãæ sÆcayati / tasmÃdyathaikavedapraÓaæsÃyÃæ prak­tÃyÃme«a tu mahÃbrÃhmaïo yaÓcaturo vedÃnadhÅta ityekavedebhyor'thÃntarabhÆtaÓcaturveda÷ praÓasyate tÃd­getaddra«Âavyam / naca praÓnaprativacanarÆpayaivÃrthÃntaravivak«ayà bhavitavyamiti niyamo 'sti / prak­tasaæbandhÃsaæbhavakÃritatvÃdarthÃntaravivak«ÃyÃ÷ / tatra prÃïÃntamanuÓÃsanaæ Órutvà tÆ«ïÅbhÆtaæ nÃradaæ svayameva sanatkumÃro vyutpÃdayati / yatprÃïavij¤Ãnena vikÃrÃn­tavi«ayeïÃtivÃditvamanativÃditvameva tat 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti / tatra satyamiti paraæ brahmocyate, paramÃrtharÆpatvÃt / 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) iti ca ÓrutyantarÃt / tathà vyutpÃditÃya nÃradÃya 'so 'haæ bhagava÷ satyenÃtivadÃni' ityevaæ prav­ttÃya vij¤ÃnÃdisÃdhanaparamparayà bhÆmÃnamupadiÓati / tatra yatprÃïÃdadhi satyaæ vaktavyaæ pratij¤Ãtaæ tadeveha bhÆmetyucyata iti gamyate / tasmÃdasti prÃïÃdadhi bhÆmna upadeÓa ityata÷ prÃïÃdanya÷ paramÃtmà bhÆmà bhavitumarhati / eva¤cehÃtmavividi«ayà prakaraïasyotthÃnamupapannaæ bhavi«yati / prÃïa evehÃtmà vivak«ita ityetadapi nopapadyate / nahi prÃïasya mukhyayà v­ttyÃtmatvamasti / nacÃnyatra paramÃtmaj¤ÃnÃcchokaviniv­ttirasti, 'nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 6.15) iti ÓrutyantarÃt / 'taæ mà bhagaväÓokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃ. 7.1.3) iti copakramyopasaæharati- 'tasmai m­ditaka«ÃyÃya tamasa÷ pÃraæ darÓayati bhagavÃnsanatkumÃra÷' (chÃ. 7.26.2) iti / tama iti ÓokÃdikÃraïamavidyocyate / prÃïÃnte cÃnuÓÃsane na prÃïasyÃnyÃyattatocyeta / 'Ãtmata÷ prÃïa÷' (chÃ. 7.26.2) iti ca brÃhmaïam / prakaraïÃnte paramÃtmavivak«Ã bhavi«yati, 'bhÆmà tu prÃïa eveti cet' na / 'sa bhagava÷ kasminprati«Âhita iti sve mahimni' (chÃ. 7.24.1) ityÃdinà bhÆmna evà prakaraïasamÃpteranukar«aïÃt / vaipulyÃtmikà ca bhÆmarÆpatà sarvakÃraïatvÃtparamÃtmana÷ sutarÃmupapadyate // 8// ---------------------- FN: vyavahÃrÃtitaæ pÆrïaæ vastu bhÆmà / bhagavadd­Óebhyo yu«matsad­Óebhya÷ / deva÷ buddhyÃdyupÃdhiko jÅva÷ / prakaraïÃttu saæbadhyeta ativÃditve hetutveneti Óe«a÷ / prayatnÃntaraæ vicÃra÷ / vij¤Ãnamatra nididhyÃsanÃdi / ## chÃndogyamudÃharati#<-idamiti /># nÃlpe sukhamasti bhÆmaiva sukham, tasmÃnniratiÓayasukhÃrthinà bhÆmaiva vicÃrya iti nÃradaæ prati sanatkumÃreïokte sati nÃrado brÆte-## bhÆmno lak«aïamadvitÅyatvamÃha-## bhÆmalak«aïaæ paricchinnalak«aïoktyà sphuÂayati-## atra saæÓayabÅjaæ praÓnapÆrvakamÃha-## bahorbhÃva iti vigrahe 'p­thvÃdibhyà imanic'itÅmanpratyaye k­te 'bahorlopo bhÆ ca baho÷'iti sÆtreïa baho÷ parasyemanicpratyayasyÃderikÃrasya lepa÷ syÃt, baho÷ sthÃne bhÆrityÃdeÓaÓca syÃdityukterbhÆmanniti Óabdo ni«panna÷ / tasya bhÃvÃrthakemanpratyayÃntatvÃdbahutvaæ vÃcyam / tatkindharmikamityÃkÃÇk«ÃyÃæ saænihitaprakaraïastha÷ prÃïo dharmo bhÃti / vÃkyopakramastha ÃtmÃpi svapratipÃdanÃpek«o dharmitvena bhÃtÅti saænihitavyavahitaprakaraïÃbhyÃæ saæÓaya ityartha÷ / pÆrvamÃtmaÓabdÃt dyubhvÃdyÃyatanaæ brahmetyuktaæ, tadayuktaæ, 'tarati ÓokamÃtmavit'ityabrahmaïyapyÃtmaÓabdaprayogÃdityÃk«epasaægatyà pÆrvapak«yati-## dharmadharmiïorabhedÃtsÃmÃnÃdhikaraïyaæ d­«Âavyam / pÆrvottarapak«ayo÷ prÃïopÃsti÷ brahmaj¤Ãnaæ ca phalaæ krameïa mantavyam / atrÃdhyÃye bhÆya÷ praÓnottarabhedÃdarthabhedo d­Óyate / bhÆmà tu prÃïÃtparaæ bhÆya÷prak«aæ vinaivoktaliÇgena prÃïÃdabhinna ityÃha-## prÃïÃdbhÆya iti na d­Óyata iti pÆrveïa saæbandha÷ / nanu 'e«a tu và ativadati'iti tuÓabdena prÃïaprakaraïavicchedÃnna prÃïo bhÆmetyata Ãha-## nÃmÃdyaÓÃntÃnupÃsyÃnatÅtya prÃïaæ Óre«Âhaæ vadatÅtyativÃdi prÃïavid taæ prati ativÃdyasÅti kenacitpraÓne k­te asmÅti brÆyÃt, nÃhamativÃdÅtyapahnavaæ na kuryÃdityuktam / prÃïavidame«a iti parÃm­Óya satyavacanadhyÃnamananaÓraddhÃdidharmaparamparÃæ vidhÃya bhÆmopadeÓÃnna prakaraïaviccheda÷ / tuÓabdo nÃmÃdyupÃsakasyÃtivÃditvanirÃsÃrtha ityartha÷ / bhÆmno lak«aïavacanaæ sukhatvamam­tatvaæ ca prÃïe praÓnapÆrvakaæ yojayati## prÃïagraste«u prÃïe lÅne«u na Ó­ïoti su«uptapuru«a iti Óe«a÷ / 'gÃrhapatyo ha và e«o 'pÃno vyÃno 'nvÃhÃryapacana ÃhavanÅya÷ prÃïa÷'iti Órute÷ prÃïà agnaya iha pure ÓarÅre jÃgrati savyÃpÃrà eva ti«ÂhantÅtyartha÷ / devo jÅva÷ / atha tadà svapnÃdarÓanakÃle sukhaÓravaïÃtprÃïasya sukhatvamaviruddhamityanvaya÷ / Ãtmapadenopakramavirodhaæ pariharati-## prÃïasyÃtmatvaæ kathamityÃÓaÇkya ÓrutatvÃdityÃha-## sarvaæ samarpitamiti ca sarvÃdhi«ÂhÃnaæ prÃïaæ svÅkaroti Órutirityanvaya÷ ata Ãtmatvaæ mukhyÃrthaæ darÓayati-## sa và e«a etasminsaæprasÃde sthitvà punarÃdravatÅti prayogÃcca / tatpadaæ su«uptivÃcakamityÃha-## vÃcyÃrthasaæbandhÃtprÃïo lak«ya ityÃha-## atra sÆtra ityartha÷ / bhÆmà prÃïÃdbhinno 'trÃdhyÃye, tasmÃdÆrdhvamupadi«ÂatvÃt, nÃmÃderÆrdhvamupadi«ÂavÃgÃdivadityartha÷ / vipak«ahetÆcchedaæ bÃdhakamÃha-## svasyaiva svasmÃdÆrdhvamupadi«Âatvamayuktaæ, nÃmÃdi«vad­«Âaæ cetyartha÷ / hetvasiddhiæ ÓaÇkate-## prak­taprÃïavitparÃmarÓaka e«aÓabdo na bhavati, tasya yacchabdaparatantratvena satyavÃdajivÃcitvÃt / ata÷ prÃïaprakaraïaæ vicchinnamiti hetusidvirityÃha-## satyenÃtivÃditvaæ viÓe«a÷, tadvato ya e«a ityukterna pÆrvÃnukar«a ityartha÷ / ya e«a prÃïavidativadatÅtyanÆdya sa satyaæ vadediti vidhÃnÃnna prÃïaprakaraïaviccheda iti d­«ÂÃntena ÓaÇkate-## satyaÓabdo hyabÃdhite rƬho brahmavÃcaka÷, tadanyasya mithyÃtvÃt / satyavacane tvabÃdhitÃrthasaæbandhÃllÃk«aïika iti nÃtra lak«yavacanavidhirityÃha-## ki¤ca satyena brahmaïÃtivadatÅti t­tÅyÃÓrutyà brahmakaraïakamativÃditvaæ Órutaæ, tasya prakaraïÃdbÃdho na yukta ityÃha-#<Órutyà hÅtyÃdinà / atreti /># satyavÃkya ityartha÷ / evaæ satyeneti Órutyà prakaraïaæ bÃdhyamityuktvà tuÓabdenÃpi bÃdhyamÃha-## vijij¤ÃsyatvaliÇgÃcca pÆrvoktÃdbhinnamityÃha-## prakaraïavicchede d­«ÂÃntamÃha-## ÓrutiliÇgabalÃdetatsatyaæ prak­tÃtprÃïÃtprÃdhÃnyena bhinnaæ d­«Âavyamityartha÷ / evamativÃditvasya brahmasaæbandhoktyà prÃïaliÇgatvaæ nirastam / yattu praÓnaæ vinoktatvaliÇgÃdbhÆmà prÃïa iti, tanna, tasyÃprayojakatvÃdityÃha-## praÓnabhedÃdarthabheda iti na niyama÷, ekasyÃtmano maitreyyà bahuÓa÷ p­«ÂatvÃt / praÓnaæ vinoktacÃturvedasya prak­taikavedÃdbhinnatvadarÓanÃccetyartha÷ / tatra yathà caturvedatvasya prak­tÃsaæbandhÃdarthabheda÷, evamihÃpÅti sphuÂayati-## satyapadena prÃïoktirityata Ãha-## vij¤Ãnaæ nididhyÃsanam / ÃdipadÃnmananaÓraddhÃÓravaïamana÷Óuddhini«ÂÃtaddhetukarmÃïi g­hyante / imÃnyati ÓravaïÃdÅni j¤eyasya satyasya brahmatve liÇgÃni / evaæ ÓrutiliÇgai÷ prÃïasyÃvÃntaraprakaraïaæ bÃdhitvà prastutaæ satyaæ brahma bhÆmapadoktabahutvadharmÅtyÃha-## ki¤ca 'saænihitÃdapi vyavahitaæ sÃkÃÇk«aæ balÅya÷'iti nyÃyena saænihitaæ nirÃkÃÇk«aæ prÃïaæ d­«Âvà vÃkyopakramastha Ãtmà svapratipÃdanÃya bhÆmavÃkyÃpek«a iha bhÆmà grÃhya ityÃha-## ki¤ca Óokasya pÃramityupakramya tamasa÷ pÃramityupasaæhÃrÃt, Óokasya mÆlocchedaæ vinà taraïÃyogÃcca, Óokapadena mÆlatamo g­hyate / tannivartakaj¤ÃnagamyatvaliÇgÃdÃtmà brahmetyÃha-## brÃhmaïamÃtmÃyattatvaæ prÃïasya vadatÅti saæbandha÷ / nanvidaæ caramaæ brÃhmaïaæ brahmaparamastu, tata÷ prÃgukto bhÆmà prÃïa iti ÓaÇkate-## tacchabdena bhÆmÃnukar«ÃnmaivamityÃha-## //8// END BsCom_1,3.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.2.9 dharmopapatteÓ ca | BBs_1,3.9 | apica ye bhÆmni ÓrÆyante dharmÃste paramÃtmanyupapadyante / 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvajÃnÃti sa bhÆmÃ' iti darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃvaæ bhÆmÃnyavagamayati / paramÃtmani cÃyaæ darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃvo 'vagata÷ / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdiÓrutyantarÃt / yo 'pyasau su«uptÃvasthÃyÃæ darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃva ukta÷ so 'pyÃtmana evÃsaÇgatvavivak«ayokto na prÃïasvabhÃvavivak«ayÃ, paramÃtmaprakaraïÃt / yadapi tasyÃmavasthÃyÃæ sukhamuktaæ, tadapyÃtmana eva sukharÆpatvavivak«ayoktam / yata Ãha- 'e«o 'sya parama Ãnanda etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' (b­. 4.3.32) iti / ihÃpi 'yo vai bhÆmà tatsukhaæ nÃlpe sukhamasti bhÆmaiva sukham' iti sÃmayasukhanirÃkaraïena brahmaiva sukhaæ bhÆmÃnaæ darÓayati / 'yo vai bhÆmà tadam­tam' ityam­tatvamapÅha ÓrÆyamÃïaæ paramakÃraïaæ gamayati / vikÃrÃïÃm­tatvasyÃpek«ikatvÃt, 'ato 'nyadÃrtam' (b­. 3.4.2) iti ca ÓrutyantarÃt / tathÃca satyatvaæ svamahimaprati«Âhitatvaæ sarvagatatvaæ sarvÃttmatvamiti caite dharmÃ÷ ÓrÆyamÃïÃ÷ paramÃtmanyevopapadyante nÃnyatra / tasmÃdbhÆmeti siddham // 9 // ---------------------- FN: ukto na Ó­ïotÅtyÃdinà / Ãmayena du÷khena sahitaæ sÃmayam / Ãrte naÓvaram / bhÆmno brahmatve liÇgÃntaramÃha-## sÆtram / yaduktaæ bhÆmno lak«aïaæ sukhatvamam­tatvaæ ca prÃïe«u yojyamiti tadanÆdya vighaÂayati-## sati buddhyÃdyupÃdhÃvÃtmano dra«Â­tvÃdi÷, tadabhÃve su«uptau tadabhÃva ityasaÇgatvaj¤ÃnÃrthaæ praÓnopani«adi 'na Ó­ïoti na paÓyati'iti paramÃtmÃnaæ prak­tyoktam / tathà tatraivÃtmana÷ sukhatvamuktaæ na prÃïasya / yata÷ ÓrutyantaramÃtmana eva sukhatvamÃha tasmÃdityartha÷ / Ãmayo nÃÓÃdido«a÷ tatsahitaæ sÃmayam / Ãrtaæ naÓvaram / 'sa evÃdhastÃt sa upari«ÂÃt'iti sarvagatatvaæ, 'sa evedaæ sarvam'iti sarvÃtmatvaæ ca Órutaæ, tasmÃdbhÆmÃdhyÃyo nirguïe samanvita iti siddham //9// END BsCom_1,3.2.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.10 3 ak«arÃdhikaraïam / sÆ. 10-12 ak«aram ambarÃntadh­te÷ | BBs_1,3.10 | 'kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti / sa hovÃcaitadvai tadak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadantyasthÆlamanaïu' (b­. 3.8.7,8)ityÃdi ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷- kimak«araÓabdena varïa ucyate kiævà parameÓvara iti / tatrÃk«arasamÃmnÃya ityÃdÃvak«araÓabdasya varïe prasiddhatvÃt prasiddhyatikramasya cÃyuktatvÃt 'oÇkÃra evedaæ sarvam' (chÃ. 2.23.3) ityÃdau ca Órutyantare varïasyÃpyupÃsyatvena sarvÃtmakatvÃvadhÃraïÃt, varïa evÃk«araÓabda iti, evaæ prÃpta ucyate- para evÃtmÃk«araÓabdavÃcya÷ / kasmÃt / ambarÃntadh­te÷- p­thivyÃderÃkÃÓÃntasya vikÃrajÃtasya dhÃraïÃt / tatra hi p­thivyÃde÷ samastavikÃrajÃtasya kÃlatrayavibhaktasya 'ÃkÃÓa eva tadotaæ ca protaæ ca' ityÃkÃÓe prati«Âhitatvamuktvà 'kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓca' ityanena praÓnenedamak«aramavatÃritam / tathÃcopasaæh­tam- 'etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓca' iti / naceyamambarÃntadh­tirbrahmaïo 'nyatra saæbhavati / yadapi 'oÇkÃra evedaæ sarvam' iti tadapi brahmapratipattisÃdhanatvÃtstutyarthaæ dra«Âavyam / tasmÃnna k«aratyaÓnute ceti nityatvÃvyÃpitatvÃbhyÃmak«araæ parameva brahma // 10 // ---------------------- FN: 'rƬhiryogamapaharati' iti nyÃyenÃha- prasiddhÅti / ## b­hadÃraïyakaæ paÂhati-## yadbhÆtaæ bhavacca bhavi«yacca tatsarvaæ kasminnotamiti gÃrgyà p­«Âhena muninà yÃj¤avalkyenÃvyÃk­tÃkÃÓa÷ kÃryamÃtrÃÓraya ukta÷ / ÃkÃÓa÷ kasminnota iti dvitÅyapraÓne sa muniruvÃca, tadavyÃk­tasyÃdhikaraïametadak«aramasthÆlÃdirÆpamityartha÷ / ubhayatrÃk«araÓabdaprayogÃtsaæÓaya÷ / yathà satyaÓabdo brahmaïi rƬha iti brahma bhÆmetyuktaæ tathÃk«araÓabdo varïe rƬha iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ / tatra oÇkÃropÃsti÷ phalaæ, siddhÃnte nirguïabrahmadhÅriti viveka÷ / nanu na k«aratÅtyacalatvÃnÃÓitvayogÃdbrahmaïyapyak«araÓabdo mukhya ityata Ãha-## 'rƬharyogamapaharati'iti nyÃyÃdityartha÷ / varïasya oÇkÃrasya sarvÃÓrayatvaæ kathamityÃÓaÇkya dhyÃnÃrthamidaæ yathà Órutyantare sarvÃtmatvamityÃha-## praÓnaprativacanÃbhyÃmÃkÃÓÃntajagadÃdhÃratve tÃtparyaniÓcayÃnna dhyÃnÃrthatÃ, atastalliÇgabalÃdrƬhiæ bÃdhitvà yogav­ttirgrÃhyeti sidvÃntayati-## //10// END BsCom_1,3.3.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.11 'syÃdetat kÃryasya cetkÃraïÃdhÅnatvamambarÃntadh­tirabhyupagamyate, pradhÃnakÃraïavÃdino 'pÅyamupapadyate / kathamambarÃntadh­terbrahmatvapratipatti÷' / ata uttaraæ paÂhati- sà ca praÓÃsanÃt | BBs_1,3.11 | sà cÃmbarÃntadh­ti÷ parameÓvarasyaiva karma / kasmÃt / praÓÃsanÃt / praÓÃsanaæ hÅha ÓrÆyate- 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' (b­. 3.8.9) ityÃdi / praÓÃsanaæ ca pÃrameÓvaraæ karma / nÃcetanasya pradhÃnasya praÓÃsanaæ bhavati / na hyacetanÃnÃæ ghaÂÃdikÃraïÃnÃæ m­dÃdÅnÃæ ghaÂÃdivi«ayaæ praÓÃsanamasti // 11 // ÃkÃÓaæ bhÆtaæ k­tvà ÓaÇkate #<-syÃdetaditi /># cetanakart­kaÓik«Ãyà atra ÓrutermaivamityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## cakÃra ÃkÃÓasya bhÆtatvanirÃsÃrtha÷ / bhÆtÃkÃÓasya kÃryanta÷pÃtina÷ ÓrutasarvakÃryÃÓrayatvÃyogÃdavyÃk­tamaj¤ÃnamevÃkÃÓa÷ pradhÃnaÓabdita iti tadÃÓrayatvÃccÃk«araæ na pradhÃnamityartha÷ / vidh­tau vi«ayatvena dh­tau //11// END BsCom_1,3.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.12 anyabhÃvavyÃv­tteÓca | BBs_1,3.12 | anyabhÃvavyÃv­tteÓca kÃraïÃdbrahmaivÃk«araÓabdavÃcyam / tasyaivÃmbarÃntadh­ti÷ karma nÃnyasya kasya cit / kimidamanyabhÃvavyÃv­tteriti / anyasya bhÃvo 'nyabhÃvasyasmÃdvyÃv­ttiranyabhÃvavyÃv­ttiriti / etaduktaæ bhavati- yadanyadbrahmaïo 'k«araÓabdavÃcyamihÃÓaÇkyate tadbhÃvÃdidamambarÃntavidhÃraïamak«araæ vyÃvartayati Óruti÷- 'tadvà etadak«araæ gÃrgyad­«Âaæ da«ÂraÓrutaæ Órotramataæ mantravij¤Ãtaæ vij¤Ãt­' (b­. 3.8.11) iti / tatrÃd­«ÂatvÃdivyapadeÓa÷ pradhÃnasyÃpi saæbhavati / dra«Â­tvÃdivyapadeÓastu na saæbhavatyacenatvÃt / tathà 'nÃnyadato 'sti dra«Â­ nÃnyadatosti Órot­ nÃnyadato 'sti mant­ nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­' ityÃtmabhedaprati«edhÃt na ÓÃrÅrasyÃpyupÃdhimato 'k«araÓabdavÃcyatvam / 'acak«u«kamaÓrotramavÃgamana÷' (b­. 3.8.8) iti copÃdhimattÃprati«edhÃt / nahi nirupÃdhika÷ ÓÃrÅro nÃma bhavati / tasmÃtparameva brahmÃk«aramiti niÓcaya÷ // 12 // praÓnapÆrvakaæ sÆtraæ vyÃkaroti-## ghaÂatvÃdvayÃv­ttiriti bhrÃntiæ nirasyati-## ambarÃntasyÃdhÃramak«araæ ÓrutiracetanatvÃdvyÃvartayatÅtyarta÷ / jÅvanirÃsaparatvenÃpi sÆtraæ yojayati-## anyabhÃvo bhedastanni«edhÃditi sÆtrÃrtha÷ / tarhi Óodhito jÅva evÃk«araæ na para ityata Ãha-## Óodhite jÅvatvaæ nÃstÅtyartha÷ / tasmÃdgÃrgibrÃhmaïaæ nirguïÃk«are samanvitamiti siddham //12// END BsCom_1,3.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.4.13 4 Åk«atikarmavyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 13 Åk«atikarmavyapadeÓÃt sa÷ | BBs_1,3.13 | 'etadvai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃrastasmÃdvidvÃnetenaivÃyatanenaikataramanveti iti prak­tya ÓrÆyate- 'ya÷ punaretaæ trimÃtreïomithyetenaivÃk«areïa paraæ puru«amabhidhyÃyÅta' (pra. 5.2,5) iti / kimasminvÃkye paraæ brahmÃbhidhyÃtavyamudiÓyata Ãhosvidaparamiti / etenaivÃyatanena paramaparaæ caikataramanvetÅti prak­tatvÃtsaæÓaya÷ / tatrÃparamidaæ brahmeti prÃptam / kasmÃt / 'sa tejasi sÆrye saæpanna÷'' 'sa sÃmabhirunnÅyate brahmalokam' iti ca tadvido deÓaparicchinnasya phalasyocyamÃnatvÃt / nahi parabrahmaviddeÓaparicchinnaæ phalamaÓnuvÅteti yuktam, sarvagatatvÃtparasya brahmaïa÷ / nanvÃparabrahmaparigrahe paraæ puru«amiti viÓe«aïaæ nopapadyate / nai«a do«a÷ / piï¬Ãpek«ayà prÃïasya paratvopapatte÷ / ityevaæ prÃpte 'bhidhÅyate- parameva brahmehÃbhidhyÃtavyamupadiÓyate / kasmÃt / Åk«atikarmavyapadeÓÃt / Åk«atirdarÓanam / darÓanavyÃpyamÅk«atikarmà / Åk«atikarmatvenÃsyÃbhidhyÃtavyasya puru«asya vÃkyaÓe«e vyapadeÓo bhavati- 'sa etasmÃjjÅvaghanÃtparÃtparaæ puriÓayaæ pura«amÅk«ate' iti / tatrÃbhidhyÃyateratathÃbhÆtamapi vastu karma bhavati / manorathakalpitasyÃpyabhidhyÃyatikarmatvÃt / Åk«atestu tathÃbhÆtameva vastu loke karma d­«Âamityata÷ paramÃtmaivÃyaæ samyagdarÓanavi«ayabhÆta Åk«atikarmatvena vyadi«Âa iti gamyate / sa eva ceha parapuru«aÓabdÃbhyÃmabhidhyÃtavya÷ pratyabhij¤Ãyate / nanvabhidhyÃne para÷ puru«a ukta÷, Åk«aïe tu parÃtpara÷, kathamitara itaratra pratyabhij¤Ãyata iti / atrocyate- parapuru«aÓabdau tÃvadubhayatra sÃdhÃraïau / nacÃtra jÅvanaghanaÓabdena prak­to 'bhidhyÃtavya÷ para÷ puru«a÷ parÃm­Óyate, yena tasmÃtparÃtparo 'yamÅk«itavya÷ puru«o 'nya÷ syÃt / kastarhi jÅvaghana iti / ucyate- ghano mÆrti÷ / jÅvalak«aïo ghano jÅvaghana÷ / saindhavakhilyavadya÷ paramÃtmano jÅvarÆpa÷ khilyabhÃva upÃdhik­ta÷ paraÓca vi«ayendriyebhya÷ so 'tra jÅvaghana iti / apara Ãha- 'sa sÃmabhirunnÅyate brahmalokam' ityatÅtÃnantaravÃkyanirdi«Âo yo brahmaloka÷ paraÓca lokÃntarebhya÷ so 'trajÅvaghana ityucyate / jÅvÃnÃæ hi sarve«Ãæ karaïapariv­tÃnÃæ sarvakaraïÃtmani hiraïyagarbhe brahmalokanivÃsini saæghÃtopapatterbhavati brahmaloko jÅvaghana÷ / tasmÃtparo ya÷ paramÃtmek«aïakarmabhÆta÷ sa evÃbhidhyÃne 'pi karmabhÆta iti gamyate / paraæ puru«amiti ca viÓe«aïaæ paramÃtmaparigraha evÃvakalpate / paro hi puru«a÷ paramÃtmaiva bhavati yasmÃtparaæ ki¤cidanyannÃsti, 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' iti ca ÓrutyantarÃt / 'paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃra÷' iti ca vibhajyÃnantaramoÇkÃreïa paraæ puru«amabhidhyÃtavyaæ bruvanparameva brahmaparaæ puru«aæ gamayati / 'yathà pÃdodarastvacà vinirmucyata evaæ ha vai sa pÃpmanà vinirmucyate' iti pÃpmavinirmokaphalavacanaæ paramÃtmÃnamihÃbhidhyÃtavyaæ sÆcayati / atha yaduktaæ paramÃtmÃbhidhyÃyino na deÓaparicchinnaphalaæ yujyata iti / atrocyate- trimÃtreïoÇkÃreïÃlambanena paramÃtmÃnamabhidhyÃyata÷ phalaæ brahmalokaprÃpti÷ krameïa ca samyagdarÓanotpattiriti kramamuktyabhiprÃyametadbhavi«yatÅtyado«a÷ // 13 // ---------------------- FN: paraæ nirviÓe«am, aparaæ kÃryaæ, Ãyatanena prÃptisÃdhanena, anveti prÃpnoti / aparaæ brahma hiraïyagarbha÷ / piï¬a÷ sthÆlo viràtadapek«ayà sÆtrasya paratvamti samÃdhyartha÷ / vyÃpyaæ vi«aya÷ / saindhavÃkhilyo lavaïapiï¬a÷, khilyabhÃvo 'lpatvam / pÃdodara÷ sarpa÷ / #<Åk«atikarmavyapadeÓÃtsa÷ /># praÓnopani«adamÆdÃharati-## pippalÃdo guru÷ satyakÃmena p­«Âo brÆte, he satyakÃma, paraæ nirguïamaparaæ saguïaæ brahmaitadeva yo 'yaæ oÇkÃra÷ / sa hi pratimeva vi«ïostasya pratÅka÷ / tasmÃtpraïavaæ brahmÃtmanà vidvÃnetenaiva oÇkÃradhyÃnenÃyatanena prÃptisÃdhanena yathÃdhyÃnaæ paramaparaæ vÃnveti prÃpnotÅti prak­tya madhye ekamÃtradvimÃtroÇkÃrayordhyÃnamuktvà bravÅti-## itthaæbhÃve t­tÅyÃ, brahmoÇkÃrayorabhedopakramÃt / yo hyakÃrÃdimÃtrÃtraye ekasyà mÃtrÃyà akÃrasya ­«yÃdikaæ jÃgradÃdivibhÆtiæ ca jÃnÃti tena samyagj¤Ãtà ekà mÃtrà yasyoÇkÃrasya sa ekamÃtra÷ / evaæ mÃtrÃdvayasya samyagvibhÆtij¤Ãne dvimÃtrastathà trimÃtra÷ / tamoÇkÃraæ puru«aæ yo 'bhidhyÃyÅta sa oÇkÃravibhÆtitvena dhyÃtai÷ sÃmabhi÷ sÆryadvÃrà brahmalokaæ gatvà paramÃtmÃnaæ puru«amÅk«ata ityartha÷ / saæÓayaæ tadbÅjaæ cÃha-## asmin trimÃtravÃkya ityartha÷ / pÆrvatra pÆrvapak«atvenokte oÇkÃre buddhisthaæ dhyÃtavyaæ niÓcÅyata iti prasaÇgasaægati÷ / yadvà pÆrvatra varïe rƬhasyÃk«araÓabdasya liÇgÃdbrahmaïi v­ttiruktÃ, tadvadatrÃpi brahmalokaprÃptiliÇgatparaÓabdasya hiraïyagarbhe v­ttiriti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## kÃryaparabrahmaïorÆpÃstirÆbhayatra phalam / sa upÃsaka÷ / sÆrye saæpanna÷ pravi«Âa÷ nanu vasudÃna ÅÓvara iti dhyÃnÃdvindate vasvityalpamapi phalaæ brahmopÃsakasya Órutamityata Ãha-## anyatra tathÃtve 'pi atra paravitparamaparavidaparamanvetÅtyupakramÃtparavido 'paraprÃptirayuktÃ, upakramavirodhÃt / na cÃtra paraprÃptirevokteti vÃcyaæ, parasya sarvagatatvÃdatraiva prÃptisaæbhavena sÆryadvÃrà gativaiyarthyÃt / tasmÃdupakramÃnug­hÅtÃdaparaprÃptirÆpÃlliÇgÃtparaæ puru«amiti paraÓrutirbÃdhyetyartha÷ / paraÓrutergatiæ p­cchati-## piï¬a÷ sthÆlo viràtadapek«ayà sÆtrasya paratvamiti samÃdhyartha÷ / sÆtre saÓabda ÅÓvarapara iti pratij¤atatvena taæ vyÃca«Âe-## sa upÃsaka etasmÃdviraïyagarbhÃtparaæ puru«aæ brahmÃhamitÅk«ata ityartha÷ / nanvÅk«aïavi«ayo 'pyaparostu, tatrÃha-## nanvÅk«aïaæ pramÃtvÃdvi«ayasatyatÃmapek«ata iti bhavatu satya÷ para Åk«aïÅya÷ / dhyÃtavyastvasatyo 'para÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## ÓrutibhyÃæ pratyabhij¤ÃnÃtsa evÃyamiti sautra÷ saÓabdo vyÃkhyÃta÷ atraivaæ sÆtrayojanÃ-oÇkÃre yo dhyeya÷ sa para evÃtmÃ, vÃkyaÓe«e Åk«aïÅyatvokte÷ / atra ca Órutipratyabhij¤ÃnÃtsa evÃyamiti / nanu ÓabdabhedÃnna pratyabhij¤eti ÓaÇkate-## parÃtpara iti ÓabdabhedamaÇgÅk­tya ÓrutibhyÃmuktapratyabhij¤Ãyà avirodhamÃha-## nanu 'etasmÃjjÅvadhanÃtparÃt'ityetatpadenopakrÃntadhyÃtavyaparÃmarÓÃdÅk«aïÅya÷ / parÃtmà dhyeyÃdanya ityata Ãha-## dhyÃnasya tatphalek«aïasya ca loke samÃnavi«ayatvÃddhyeya evek«aïÅya÷ / evaæ copakramopasaæhÃrayorekavÃkyatà bhavatÅti bhÃva÷ / 'sa sÃmabhirÆnnÅyate brahmalokam''sa etasmÃjjÅvaghanÃt'ityetatpadena saænihitataro brahmalokasvÃmÅ parÃm­Óyata iti praÓnapÆrvakaæ vyÃca«Âe-## 'mÆrtau ghana÷'iti sÆtrÃditi bhÃva÷ / saindhavakhilyo lavaïapiï¬a÷ / khilyavadalpo bhÃva÷ paricchedo yasya sa khilyabhÃva÷ / etatpadena brahmaloko và parÃm­Óyata ityÃha-## jÅvaghanaÓabdasya brahmaloke lak«aïÃæ darÓayati-## vya«ÂikaraïÃbhimÃninÃæ jÅvÃnÃæ ghana÷ saæghÃto yasminsarvakaraïÃbhimÃnini sa jÅvaghana÷ tatsvÃmikatvÃtparaæparÃsaæbandhena loko lak«ya ityartha÷ / tasmÃtpara÷ sarvalokÃtÅta÷ Óuddha ityartha÷ / parapuru«aÓabdasya paramÃtmani mukhyatvÃcca sa eva dhyeya ityÃha-## yasmÃtparaæ nÃparamasti ki¤cit sa evaæ mukhya÷ para÷ na tu piï¬Ãtpara÷ sÆtrÃtmetyartha÷ / ki¤ca paraÓabdenopakrame niÓcitaæ paraæ brahmaivÃtra vÃkyaÓe«e dhyÃtavyamityÃha-## pÃpaniv­ttiliÇgÃcetyÃha-## pÃdodara÷ sarpa÷ / oÇkÃre parabrahmopÃsanayà sÆryadvÃrà brahmalokaæ gatvà parabrahmek«itvà tadeva ÓÃntamabhayaæ paraæ prÃpnotÅtyavirodhamÃha-## evamekavÃkyatÃsamarthanaprakaraïÃnug­hÅtaparapuru«aÓrutibhyÃæ parabrahmapratyabhij¤ayà brahmalokaprÃptiliÇgaæ bÃdhitvà vÃkyaæ praïavadhyeye brahmaïi samanvitamiti siddham //13// END BsCom_1,3.4.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.14 5 daharÃdhikaraïam / sÆ. 14-21 dahara uttarebhya÷ | BBs_1,3.14 | 'atha yadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓastasminyadantastadanve«Âavyaæ tadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' / (chÃ. 8.1.1) ityÃdivÃkyaæ samÃmnÃyate / tatra yo 'yaæ dahare h­dayapuïrÅke dahara ÃkÃÓa÷ Óruta÷ sa kiæ bhÆtÃkÃÓo 'thavà vij¤ÃnÃtmÃ'thavà paramÃtmeti saæÓayyate / kuta÷ saæÓaya÷ / ÃkÃÓabrahmapuraÓabdÃbhyÃm / ÃkÃÓaÓabdo hyayaæ bhÆtÃkÃÓe parasmiæÓca prayujyamÃno d­Óyate / tatra kiæ bhÆtÃkÃÓa eva dahara÷ syÃtkiævà para iti saæÓaya÷ / tathà brahmapuramiti kiæ jÅvo 'tra brahmanÃmà tasyedaæ puraæ ÓarÅraæ brahmapuramathavà parasyaiva brahmaïa÷ puraæ brahmapuramiti / tatra jÅvasya parasya vÃnyatarasya purasvÃmino daharÃkÃÓatve saæÓaya÷ / tatrÃkÃÓaÓabdasya bhÆtÃkÃÓe rƬhatvÃdbhÆtÃkÃÓa eva daharaÓabda iti prÃptam / tasya ca daharÃyatanÃpek«ayà daharatvam / 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhadaya ÃkÃÓa÷' iti ca bÃhyÃyantarabhÃvak­tabhedasyopamÃnopameyabhÃva÷ dyÃvÃp­thivyÃdi ca tasminnanta÷ samÃhitaæ, avakÃÓÃtmanÃkÃÓasyaikatvÃt / athavà jÅvo dahara iti prÃptam, brahmapuraÓabdÃt / jÅvasya hÅdaæ puraæ saccharÅraæ brahmapuramityucyate / tasya svakarmaïopÃrjitatvÃt / bhaktyà ca tasya brahmaÓabdavÃcyatvam / nahi parasya brahmaïa÷ ÓarÅreïa svasvÃmibhÃva÷ saæbandho 'sti / tatra purasvÃmina÷ puraikadeÓe 'vasthÃnaæ d­«Âaæ yathà rÃj¤a÷ / manaupÃdhikaÓca jÅva÷, manaÓca prÃyeïa h­daye prati«Âhitamityato jÅvasyaivedaæ h­daye 'ntaravasthÃnaæ syÃt / daharatvamapi tasyaiva ÃrÃgropamitatvÃdavakalpate / ÃkÃÓopamitatvÃdi ca brahmÃbhedavivak«ayà bhavi«yati / nacÃtra daharasyÃkÃÓasyÃnve«yatvaæ vijij¤Ãsitavyatvaæ ca ÓrÆyate / 'tasminyadanta÷' iti paraviÓe«aïatvenopÃdÃnÃditi / ata uttaraæ brÆma÷- parameÓvara evÃtra daharÃkÃÓo bhavitumarhati na bhÆtÃkÃÓo jÅvo và / kasmÃt / uttarebhyo vÃkyaÓe«agatebhyo hetubhya÷ / tathÃhi- anve«Âavyatayà vihitasya daharasyÃkÃÓasya 'taæ cedbrÆyu÷' ityupakramya 'kiæ tadatra vidyate yadanve«Âavyaæ yadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' ityevamÃk«epapÆrvakaæ pratisamÃdhÃnavacanaæ bhavati / 'sa brÆyÃdyavÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa ubhe asmindyÃvÃp­thivÅ antareva samÃhite' (chÃ. 8.1.3) ityÃdi / tatra puï¬arÅkadaharatvena prÃptadaharatvasyÃkÃÓasya prasiddhÃkÃÓaupamyena daharatvaæ nivartayanbhÆtÃkÃÓatvaæ daharasyÃkÃÓasya nivartayatÅti gamyate / yadyapyÃkÃÓaÓabdo bhÆtÃkÃÓe rƬhastathÃpi tenaiva tasyopamà nopapadyata iti bhÆtÃkÃÓaÓaÇkà nivartità bhavati / nanvekasyÃpyÃkÃÓasya bÃhyÃbhyantaratvakalpitena bhedenopamÃnopameyabhÃva÷ saæbhavatÅtyuktam / naivaæ saæbhavati / agatikà hÅyaæ gati÷, yatkÃlpanikabhedÃÓrayaïam / apica kalpayitvÃpi bhedamupamÃnopameyabhÃvaæ varïayata÷ paricchinnatvÃdabhyantarÃkÃÓasya na bÃhyÃkÃÓaparimÃïatvamupapadyeta / nanu parameÓvarasyÃpi 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' (Óata. brÃ. 10.6.6.2) iti ÓrutyantarÃnnaivÃkÃÓaparimÃïatvamupapadyate / nai«a do«a÷ / puï¬arÅkave«ÂanaprÃptadaharatvaniv­ttiparatvÃdvÃkyasya na tÃvattvapratipÃdanaparatvam / ubhayapratipÃdane hi vÃkyaæ bhidyeta / naca kalpitabhede piï¬arÅkave«Âita ÃkÃÓaikadeÓe dyÃvÃp­thivyÃdÅnÃmanta÷samÃdhÃnamupapadyate / 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyurvÅÓoko vijighatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' iti cÃtmatvÃpahatapÃpmatvÃdayaÓca guïà na bhÆtÃkÃÓe saæbhavanti / yadyapyÃtmaÓabdo jÅve saæbhavati tathÃpÅtarebhya÷ kÃraïebhyo jÅvÃÓaÇkÃpi nivartità bhavati / nahyupÃdhiparicchinnasyÃrÃgropamitasya jÅvasya puï¬arÅkave«Âhanak­taæ daharatvaæ Óakyaæ nivartayitum / brahmÃbhedavivak«ayà jÅvasya sarvagatatvÃdi vivak«yeteti cet / yadÃtmatayà jÅvasya sarvagatatvÃdi vivak«yeta tasyaiva brahmaïa÷ sÃk«ÃtsarvagatatvÃdivivak«yatÃmiti yuktam / yadapyuktaæ brahmapuramiti jÅvena parasyopalak«itatvÃdrÃj¤a iva jÅvasyaivedaæ purasvÃmina÷ puraikadeÓavartitvamastviti / atra brÆma÷- parasyaivedaæ brahmaïa÷ puraæ saccharÅraæ brahmapuramityucyate, brahmaÓabdasya tasminmukhyatvÃt / tasyÃpyasti pureïÃnena saæbandha÷, upalabdhyadhi«ÂhÃnatvÃt / 'sa etasmÃjjÅvaghanÃtparÃtparaæ puriÓayaæ puru«amÅk«ate' (praæ 5.5) 'sa và ayaæ puru«a÷ sarvÃsu pÆr«u puriÓaya÷' (b­. 2.5.18) ityÃdiÓrutibhya÷ / athavà jÅvapura evÃsminbrahma saænihitamupalak«yate / yathà ÓÃlagrÃme vi«ïa÷ saænihita iti tadvat / 'tadyatheha karmacito loka÷ k«Åyata evamevÃmutra puïyacito loka÷ k«Åyate' (chÃ. 8.1.6) iti ca karmaïÃmantavatphalamuktvà 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajatyetÃæÓca satyÃnkÃmÃnste«Ãæ sarve«u loke«u kÃmacÃro bhavati' iti prak­tadaharÃkÃÓavij¤ÃnasyÃnantaphalatvaæ vadanparamÃtmatvamasya sÆcayati / yadapyetaduktaæ, na daharasyÃkÃÓasyÃnve«Âavyatvaæ vijij¤Ãsitavyaæ ca Órutaæ, paraviÓe«aïatvenopÃdÃnÃditi atra brÆma÷- yadyÃkÃÓo nÃnve«Âavyatvenokta÷ syÃt 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhadaya ÃkÃÓa÷' ityÃdyÃkÃÓasvarÆpapradarÓanaæ nopayujyate / nanvetadapyantarvartivastusadbhÃvapradarÓanÃyaiva pradarÓyate / 'taæ cedbrÆyuryadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷ kiæ tadatra vidyate yadanve«Âavyaæ yadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' ityÃk«ipya parihÃrÃvasara ÃkÃÓaupamyopakrameïa dyÃvÃp­thivyÃdÅnÃmanta÷samÃhitatvadarÓanÃt / naitadevam / evaæ hi sati yadanta÷samÃhitaæ dyÃvÃp­thivyÃdi tadanve«Âavyaæ vijij¤Ãsitavyaæ cokta syÃt / tatra vÃkyaÓe«o nopapadyeta / 'asminkÃmÃ÷ samÃhitÃ÷' 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmÃ' iti hi prak­taæ dyÃvÃp­thivyÃdisamÃdhÃnÃdhÃramÃkÃÓamÃk­«ya 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajantyetÃæÓca satyÃnkÃmÃn' iti samuccayÃrthena caÓabdenÃtmÃnaæ kÃmÃdhÃrÃÓritÃæÓca kÃmÃnvij¤eyÃnvÃkyaÓe«o darÓayati / tasmÃdvÃkyopakrame 'pi dahara evÃkÃÓo h­dayapuï¬arÅkÃdhi«ÂhÃna÷ sahÃnta÷sthai÷ samÃhitai÷ p­thivyÃdibhi÷ satyaiÓca kÃmairvij¤eya ukta iti gamyate / sa coktebhyo hetubhya÷ parameÓvara iti // 14 // ---------------------- FN: brahmapuraæ ÓarÅraæ, daharaæ sÆk«maæ, puï¬arÅkaæ tadÃkÃratvÃtprak­taæ h­dayameva / tatra parasya saænidherveÓmaÓabda÷ / bhaktyà caitanyaguïayogena / vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya / babhuk«ÃÓÆnya ityartha÷ / daharatvaæ alpatvam / Ãdipadaæ sarvÃdhÃratvÃdisaægrahÃrtham / pÆr«u ÓarÅre«u, puri h­daye và Óete iti puru«a÷ / anuvidya dhyÃyenÃnubhÆya / samÃhitÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ / ## chandogyamudÃharati-## bhÆmavidyÃnantaraæ daharavidyÃprÃrambhÃrtho 'thaÓabda÷ / brahmaïo 'bhivyaktisthÃnatvÃdbrahmapuraæ ÓarÅram / asmin yatprasiddhaæ daharamalpaæ h­tpadmaæ tasminh­daye yadantarÃkÃÓaÓabditaæ brahma tadanve«Âavyaæ vicÃrya j¤eyamityartha÷ / atrÃkÃÓo jij¤Ãsya÷, tadanta÷sthaæ veti prathamaæ saæÓaya÷ kalpya÷ / tatra yadyÃkÃÓastadà saæÓayadvayam / tatrÃkÃÓaÓabdÃdekaæ saæÓayamuktvà brahmapuraÓabdÃtsaæÓayÃntaramÃha-## atra Óabde / jÅvasya brahmaïo và puramiti saæÓaya÷ / tatra tasminsaæÓaye satÅti yojanà / parapuru«aÓabdasya brahmaïi mukhyatvÃdbrahma dhyeyamityuktam / tathehÃpyÃkÃÓapadasya bhÆtÃkÃÓe rƬhatvÃdbhÆtÃkÃÓo dhyeya iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## daharavÃkyasyÃnantaraprajÃpativÃkyasya ca saguïe nirguïe ca samanvayokte÷ ÓrutyÃdisaægataya÷ / pÆrvapak«e bhÆtÃkÃÓÃdyupÃsti÷, siddhÃnte saguïabrahmopÃstyà nirguïadhÅriti phalabheda÷ / naca 'ÃkÃÓastalliÇgÃt'ityanenÃsya punaruktatà ÓaÇkanÅyà / atra tasmin 'yadantastadanve«Âavyam'ityÃkÃÓÃnta÷ sthasyÃnve«ÂavyatvÃdiliÇganvayena daharÃkÃÓasya brahmatve spa«ÂaliÇgÃbhÃvÃt / nanu bhÆtÃkÃÓasyÃlpatvaæ kathaæ, ekasyopamÃnatvamupameyatvaæ ca kathaæ, 'ubhe asmin dyÃvÃp­thivÅ antareva samÃhite / ubhÃvagniÓca vÃyuÓca'ityÃdinà ÓrutasarvÃÓrayatvaæ ca kathamityÃÓaÇkya krameïa pariharati-## h­dayÃpek«ayà alpatvaæ, dhyÃnÃrthaæ kalpitabhedÃtsÃd­Óyaæ, svata ekatvÃtsarvÃÓrayatvamityartha÷ / nanu 'e«a ÃtmÃ'ityÃtmaÓabdo bhÆte na yukta ityarÆcerÃha-## caitanyaguïayogenetyartha÷ / mukhyaæ brahma g­hyatÃmityata Ãha-## astu purasvÃmÅjÅva÷, h­dayasthÃkÃÓastu brahmetyata Ãha-## purasvÃmina eva tadanta÷sthatvasaæbhavÃnnÃnyÃpek«etyartha÷ / vyÃpino 'nta÷sthatvaæ kathamityata Ãha-## ÃkÃÓapadena daharamanuk­«yoktopamÃdikaæ brahmÃbhedavivak«ayà bhavi«yatÅtyÃha-#<ÃkÃÓeti /># nanu jÅvasyÃkÃÓapadÃrthatvamayuktamityÃÓaÇkya tarhi bhÆtÃkÃÓa eva daharo 'stu tasminnanta÷sthaæ ki¤ciddhyeyamiti pak«ÃntaramÃha-## paramÃnta÷sthaæ vastu, tadviÓe«aïatvenÃdhÃratvena daharÃkÃÓasya tacchabdenopÃdÃnÃdityartha÷ / yadvà anve«yatvÃdiliÇgÃddaharasya brahmatvaniÓcayÃt 'ÃkÃÓastalliÇgÃt'ityanena gatÃrthatvamiti ÓaÇkÃtra nirasanÅyà / anve«yatvÃde÷ paraviÓeïatvena grahaïÃddarahasya brahmatve liÇgaæ nÃstÅtyartha÷ / apahatapÃpmatvÃdiliÇgopetÃtmakaÓrutyà kevalÃkÃÓaÓrutirbÃdhyeti siddhÃntayati-## ÃkÃÓasyÃk«epapÆrvakamiti saæbandha÷ / tamÃcÃryaæ prati yadi brÆyu÷, h­dayameva tÃvadalpaæ tatratyÃkÃÓo 'lpatara÷ kiæ tadatrÃlpe vidyate yadvicÃryà j¤eyamiti, tadà sa ÃcÃryo brÆyÃdÃkÃÓasyÃlpatÃniv­ttimityartha÷ / vÃkyasya tÃtparyamÃha-## nivartayati / ÃcÃrya iti Óe«a÷ / nanvÃkÃÓaÓabdena rƬhyà bhÆtÃkÃÓasya bhÃnÃtkathaæ tanniv­ttirityÃÓaÇkyÃha-## nanu 'rÃmarÃvaïayoryuddhaæ rÃmarÃvaïayoriva'ityabhede 'pyupamà d­«Âeticet, na abhede sÃd­ÓyasyÃnanvayena yuddhasya nirÆpamatve tÃtparyÃdayamananvayÃlaÇkÃra iti kÃvyavida÷ / pÆrvoktamanÆdya nirasyati-## 'sÅtÃÓli«Âa ivÃbhÃti kodaï¬aprabhayà yuta÷'ityÃdau prabhÃyogasÅtÃÓle«arÆpaviÓe«aïabhedÃdbhedÃÓrayaïamekasyaiva ÓrÅrÃmasyopamÃnopameyabhÃvasiddhyarthamagatya k­tamityanudÃharaïaæ dra«Âavyam / naivamatrÃÓrayaïaæ yuktam / vÃkyasyÃlpatvaniv­ttiparatvena gatisadbhÃvÃt / ki¤ca hÃrdÃkÃÓasyÃntaratvÃtyÃge alpatvena vyÃpakabÃhyÃkÃÓasÃd­Óyaæ na yuktamityÃha-## ÃntaratvatyÃge tu atyantÃbhedÃnna sÃd­Óyamiti bhÃva÷ / nanu hÃrdÃkÃÓasyÃlpatvaniv­ttau tÃvattve ca tÃtparyaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## ato 'lpÃvaniv­ttÃveva tÃtparyamiti bhÃva÷ / evamÃkÃÓopamitatvÃddaharÃkÃÓo na bhÆtamityuktam / sarvÃÓrayatvÃdiliÇgebhyaÓca tathetyÃha-## vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya so 'yaæ vijighatsa÷ / bubhuk«ÃÓÆnya ityartha÷ / prathamaÓrutabrahmaÓabdena tatsÃpek«acaramaÓruta«a«ÂhÅvibhaktyartha÷ saæbandho neya÷, na tu brahmaïa÷ puramiti «a«Âhyartha÷ svasvÃmibhÃvo grÃhya÷ 'nirapek«eïa tatsÃpek«aæ bÃdhyam'iti nyÃyÃdityÃha-## ÓarÅrasya brahmaïa tadupalabdhisthÃnatvarÆpe saæbandhe mÃnamÃha-## pÆr«u ÓarÅre«u, puri h­daye Óaya iti puru«a ityanvaya÷ / nanu brahmaÓabdasya jÅve 'pyannÃdinà ÓarÅrav­ddhihetau mukhyatvÃnna «a«Âhyartha÷ katha¤cinneya ityata Ãha-## b­æhayati dehamiti brahma jÅva÷ tatsvÃmike pure h­dayaæ brahmaveÓma bhavatu, rÃjapure maitrasadbhavadityartha÷ / anantaphalaliÇgÃdapi dahara÷ paramÃtmetyÃha-## atha karmaphalÃdvaurÃgyÃnantaramiha jÅvadaÓÃyÃmÃtmÃnaæ daharaæ tadÃÓritÃæÓca satyakÃmÃdiguïÃn ÃcÃryopadeÓamanuvidya dhyÃnenÃnubhÆya ye paralokaæ gacchanti te«Ãæ sarvaloke«vanantamaiÓvaryaæ svecchayà saæcalanÃdikaæ bhavatÅtyartha÷ / dahare uktaliÇgÃnyanyathÃsiddhÃni te«Ãæ tadanta÷sthaguïatvÃdiyuktaæ smÃrayitvà dÆ«ayati-## uttaratrÃkÃÓasvarÆpapratipÃdanÃnyathÃnupapattyà pÆrvaæ tasyÃnve«yatvÃdikamityatrÃnyathopapattiæ ÓaÇkate ## etat ÃkÃÓasvarÆpam / Ãk«epabÅjamÃkÃÓasyÃlpatvamupamayà nirasyÃnta÷sthavastÆktestadanta÷sthameva dhyeyamityartha÷ / tarhi jagadeva dhyeyaæ syÃdityÃha-## astu ko do«a÷, tatrÃha-## sarvanÃmabhyÃæ daharÃkÃÓamÃk­«yÃtmatvÃdiguïÃnuktvà guïai÷ saha tasyaiva dhyeyatvaæ vÃkyaÓe«o brÆte tadvirodha ityartha÷ / 'tasmin yadanta÷'iti tatpadena vyavahitamapi h­dayaæ yogyatayà grÃhyamityÃha-## yadvà ÃkÃÓastasmin yadantastadubhayamanve«Âavyamiti yojanÃæ sÆcayati-## //14// END BsCom_1,3.5.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.15 gatiÓabdÃbhyÃæ tathà hi d­«Âaæ liÇgaæ ca | BBs_1,3.15 | dahara÷ parameÓvara uttarebhyo hetubhya ityuktam / ta evottare hetava idÃnÅæ prapa¤cyante / itaÓca parameÓvara eva dahara÷, yasmÃddaharavÃkyaÓe«e parameÓvarasyaiva pratipÃdakau gatiÓabdau bhavata÷- 'imÃ÷ sarvÃ÷ prajà aharahargacchantya etaæ brahmalokaæ na vindanti' (chÃ. 8.3.2) iti / tatra prak­taæ daharaæ brahmalokaÓabdenÃbhidhÃya tadvi«ayà gati÷ prajÃÓabdavÃcyÃnÃæ jÅvÃnÃmabhidhÅyamÃnà daharasya brahmatÃæ gamayati / tathà hyaharaharjÅvÃnÃæ su«uptavasthÃyÃæ brahmavi«ayaæ gamanaæ d­«Âaæ Órutyantare- 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) ityevamÃdau / loke 'pi kila gìhaæ su«uptamÃcak«ate brahmÅbhÆto brahmatÃæ gata iti / tathà brahmalokaÓabdo 'pi prak­te dahare prayujyamÃno jÅvabhÆtÃkÃÓaÓaÇkÃæ nivartayanbrahmatÃmasya gamayati / nanu kamalÃsanalokamapi brahmalokaÓabdo gamayet / gamayedyadi brahmaïo loka iti «a«ÂhÅsamÃsav­ttyà vyutpÃdyeta / sÃmÃnÃdhikaraïav­ttyà tu vyutpÃdyamÃno brahmaiva loko brahmaloka iti parameva brahma gamayi«yati / etadeva cÃhararbrahmalokagamanaæ d­«Âaæ brahmaÓabdasya sÃmÃnÃdhikaraïyav­ttiparigrahe liÇgam / nahyaharaharimÃ÷ prajÃ÷ kÃryabrahmalokaæ satyalokÃkhyaæ gacchantÅti Óakyaæ kalpayitum // 15 // daharÃkÃÓasya brahmatve hetvÃntaramÃha-## prajà jÅvà etaæ h­dayasthaæ daharaæ brahmasvarÆpaæ lokamaharaha÷ pratyahaæ svÃpe gacchantyastadÃtmanà sthità apyan­tÃj¤ÃnenÃv­tÃstaæ na jÃnanti ata÷ punarutti«ÂhantÅtyartha÷ / nanvetatpadaparÃm­«Âadaharasya svÃpe jÅvagamyatve 'pi brahmatve kimÃyÃtamityaÓaÇkya 'tathà hi d­«Âam'iti vyÃca«Âe-## loke 'pi d­«ÂamityarthÃntaramÃha-## gatiliÇgaæ vyÃkhyÃya Óabdaæ vyÃca«Âe-## jÅvabhÆtÃkÃÓayorbrahmalokaÓabdasyÃprasiddheriti bhÃva÷ / brahmaïyapi tasyÃprasiddhiæ ÓaÇkate-## ni«ÃdasthapatinyÃyena samÃdhatte-## «a«Âhe cintitam-svapatirni«Ãda÷, ÓabdasÃmarthyÃt / raudrÅmi«Âiæ vidhÃya 'etayà ni«Ãdasthapatiæ yÃjayet'ityÃmnÃyate / tatra ni«ÃdÃnÃæ sthapati÷ svÃmÅti «a«ÂhÅsamÃsena traivarïiko grÃhya÷, agnividyÃdisÃmarthyÃt / na tu ni«ÃdaÓcÃsau sthapatiriti karmadhÃrayeïa ni«Ãdo grÃhya÷, asÃmarthyÃditi prÃpte siddhÃnta÷ / ni«Ãda eva sthapati÷ syÃt, ni«ÃdaÓabdasya ni«Ãde ÓaktatvÃt, tasyÃÓruta«a«Âhyarthasaæbandhalak«akatvalpanÃyogÃt ÓrutadvitÅyÃvibhakte÷ pÆrvapadasaæbandhakalpanÃyÃæ lÃghavÃt, ato ni«Ãdasye«ÂisÃmarthyamÃtraæ kalpyamiti / tadbrahmalokaÓabde karmadhÃraya ityartha÷ / karmadhÃraye liÇgaæ cÃstÅti vyÃca«Âe-## sÆtre cakÃra uktanyÃyasamuccayÃrtha÷ //15// END BsCom_1,3.5.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.16 dh­teÓ ca mahimno 'syÃsminn upalabdhe÷ | BBs_1,3.16 | dh­teÓca heto÷ parameÓvara evÃyaæ dahara÷ / katham / 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' iti hi prak­tyÃkÃÓaupamyapÆrvakaæ tasminsarvasamÃdhÃnamuktvà tÃæ sminneva cÃtmaÓabdaæ prayujyÃpahatapÃpmatvÃdiguïayogaæ copaduÓya tamevÃnativ­ttaprakaraïaæ nirdiÓati- 'atha ya Ãtmà sa seturvidh­tire«alokÃnÃmasaæbhedÃya' (chÃ. 8.4.1) iti / tatra vidh­tirityÃtmaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdvidhÃrayitocyate, ktica÷ kartari smaraïÃt / yathodakasaætÃnasya vidhÃrayità loke setu÷ k«etrasaæpadÃmasaæbhedÃya, evamayamÃtmÃtmai«ÃmadhyÃtmÃdibhedabhinnÃnÃæ lokÃnÃæ varïÃÓramÃdÅnÃæ ca vidhÃrità seturasaæbhedÃyÃsaækarÃyeti / evamiha prak­te dahare vidhÃraïalak«aïaæ mahimÃnaæ darÓayati / ayaæ ca mahimà parameÓvara eva ÓrutyantarÃdupalabhyate 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' ityÃde÷ / tathÃnyatrÃpi niÓcite parameÓvaravÃkye ÓrÆyate- 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' iti / evaæ dh­teÓca heto÷ parameÓvara evÃyaæ dahara÷ // 16 // ---------------------- FN: seturasaækarahetu÷ / sarvajagaddhÃraïaliÇgÃcca dahara÷ para ityÃha-## nanvathaÓabdÃddaharaprakaraïaæ vicchidya Órutà dh­tirna daharaliÇgamiti ÓaÇkate-## 'ya ÃtmÃ'iti prak­tÃkar«ÃdathaÓabdo daharasya dh­tiguïavidhiprÃrambhÃrtha ityÃha-## Órutau vidh­tiÓabda÷ kart­vÃcitvÃt ktijanta÷ / sÆtre tu mahimaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃddh­tiÓabda÷ ktinnanto vidhÃraïaæ brÆte, 'striyÃæ ktin'iti bhÃve ktino vidhÃnÃditi vibhÃga÷ / seturasaækarahetu÷, vidh­tistu sthitiheturityapaunaruktyamÃha-## sÆtraæ yojayati-## dh­teÓca dahara÷ para÷ asya dh­tirÆpasya niyamanasya ca mahimno 'sminparamÃtmanyeva Órutyantara upalabdheriti sÆtrÃrtha÷ / dh­teÓceti cakÃrÃtsetupadoktaniyÃmakatvaliÇgaæ grÃhyam / tatra niyamane ÓrutyantaropalabdhimÃha-## dh­tau tamÃha-## //16// END BsCom_1,3.5.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.17 prasiddheÓ ca | BBs_1,3.17 | itaÓca parameÓvara eva 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' ityucyate / yatkÃraïamÃkÃÓaÓabda÷ parameÓvare prasiddha÷ / 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' (chÃ. 8.1.4), 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' (chÃ. 1.9.1) ityÃdiprayogadarÓanÃt / jÅve tu na kvacidÃkÃÓaÓabda÷ prayujyamÃno d­Óyate / bhÆtÃkÃÓastu satyÃmapyÃkÃÓaÓabdaprasiddhÃvupamÃnopameyabhÃvÃdyasaæbhavÃnna grahÅtavya ityuktam // 17 // ---------------------- FN: à samÃntÃtkÃÓate dÅpyata ityÃkÃÓa÷ svaya¤jyotirÅÓvara÷ / à samantÃtkÃÓate dÅpyata iti svaya¤jyoti«i brahmaïyÃkÃÓaÓabdasya vibhutvaguïato và prasiddhi÷ prayogaprÃcuryam //17// END BsCom_1,3.5.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.18 itaraparÃmarÓÃt sa iti cen nÃsaæbhavÃt | BBs_1,3.18 | yadi vÃkyaÓe«abalena dahara iti parameÓvara÷ parig­hyetÃstÅtarasyÃpi jÅvasya vÃkyaÓe«e parÃmarÓa÷ - 'atha ya e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirÆpasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyata e«a Ãtmeti hovÃca' (chÃ. 8.3.4) iti / atra hi saæprasÃdaÓabda÷ Órutyantare su«uptÃvasthÃyÃæ d­«ÂatvÃttadavasthÃvantaæ jÅvaæ ÓaknotyupasthÃpayituæ nÃrthÃntaram / tathà ÓarÅravyapÃÓrayasyeva jÅvasya ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ saæbhavati / yathÃkÃÓavyapÃÓrayÃïÃæ vÃyvÃdÅnÃmÃkÃÓÃtsamutthÃnaæ tadvat / yathà cÃd­«Âo 'pi loke parameÓvaravi«aya ÃkÃÓaÓabda÷ parameÓvaradharmasamabhivyÃhÃrÃt 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' ityevamÃdau parameÓvaravi«ayo 'bhyupagata evaæ jÅvavi«ayo 'pi bhavi«yati / tasmÃditaraparÃmarÓÃt 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa' ityatra sa eva jÅva ucyate iti cet / naitadevaæ syÃt / kasmÃt. asaæbhavÃt / nahi jÅvo buddhyÃdyupÃdhiparicchedÃbhimÃnÅ sannÃkÃÓenopamÅyeta / nacopÃdhidharmÃnabhimanyamÃnasyÃpahatapÃpmatvÃdayo dharmÃ÷ saæbhavanti / prapa¤citaæ caitatprathamasÆtre / atirekÃÓaÇkÃparihÃrÃyÃtra tu punarupanyastam / paÂhi«yati copari«ÂÃt 'anyÃrthaÓca parÃmarÓa÷' (bra. 1.3.20) iti // 18 // ---------------------- FN: samyakprasÅdatyasmi¤jÅvo vi«ayendriyasaæyogajanitaæ kÃlu«yaæ jahÃtÅti su«upti÷ saæprasÃdo jÅvasyÃvasthÃbheda÷ / 'saæprasÃde ratvà caritvÃ' iti b­hadÃraïyakasthaæ Órutyantaram / upÃdhidharmÃ÷ pÃpmÃdaya÷ / yadi 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmÃ'ityÃdivÃkyaÓe«abalena dahara÷ parastarhi jÅvo 'pÅtyÃÓaÇkya ni«edhati-## jÅvasyÃpi vÃkyaÓe«amÃha-## daharoktyanantaraæ muktopas­pyaæ Óuddhaæ brahmocyate / ya e«a saæprasÃdo jÅvo 'smÃtkÃryakaraïasaæghÃtÃtsamyagutthÃya ÃtmÃnaæ tasmÃdvivicya viviktamÃtmÃnaæ svena brahmarÆpeïÃbhini«padya sÃk«Ãtk­tya tadeva pratyakparaæ jyotirÆpasaæpadyate prÃpnotÅti vyÃkhyeyam / yathà mukhaæ vyÃdÃya svapitÅti vÃkyaæ suptvà mukhaæ vyÃdatte iti vyÃkhyÃyate tadvat / jyoti«o 'nÃtmatvaæ nirasyati-## 'saæprasÃde ratvÃcaritvÃ'iti Órutyantaram / avasthÃvadutthÃnamapi jÅvasya liÇgamityÃha-## tadÃÓritasya tasmÃtsamutthÃne d­«ÂÃnta÷-## nanu kvÃpyÃkÃÓaÓabdo jÅve na d­«Âa ityÃÓaÇkyoktÃvasthotthÃnaliÇgabalÃtkalpya ityÃha-## niyÃmakÃbhÃvÃjjÅvo dahara÷ kiæ na syÃditi prÃpte niyÃmakamÃha-## dahare ÓrutadharmÃïÃmasaæbhavÃnna jÅvo dahara ityartha÷ / tarhi punarukti÷, tatrÃha-## uttarÃccetyÃdhikÃÓaÇkÃnirÃsÃrthamityartha÷ / kà tarhi jÅvaparÃmarÓasya gati÷, tatrÃha-## jÅvasya svÃpasthÃnabhÆtabrahmaj¤ÃnÃrtho 'yaæ parÃmarÓa iti vak«yate //18// END BsCom_1,3.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.19 uttarÃc ced ÃvirbhÆtasvarÆpas tu | BBs_1,3.19 | itaraparÃmarÓÃdyà jÅvÃÓaÇkà jÃtà sÃsaæbhavÃnnirÃk­tà / athedÃnÅæ m­tasyevÃm­tasekÃtpuna÷ samutthÃnaæ jÅvÃÓaÇkÃyÃ÷ kriyate uttarasmÃtprajÃpatyÃdvÃkyÃt / tatrahi 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' ityapahatapÃpmatvÃdiguïakamÃtmÃnamanve«Âavyaæ vijij¤Ãsitavyaæ ca pratij¤Ãya 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a ÃtmÃ' (chÃ. 8.7.4) iti bruvannak«isthaæ dra«ÂÃraæ jÅvamÃtmÃnaæ nirdiÓati / 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti ca tameva puna÷ puna÷ parÃm­Óya 'ya e«a svapne mahÅyamÃnaÓcaratye«a ÃtmÃ' (chÃ. 8.10.1) iti 'tadyatraitatsupta÷ samasta÷ saæprasanna÷ svapnaæ na vijÃnÃtye«a ÃtmÃ' iti ca jÅvamevÃvasthÃntaragataæ vyÃca«Âe / tasyaiva cÃpahatapÃpmatvÃdi darÓayati- 'etadam­tamabhayametadbrahma' iti / nÃhaæ khalvayamevaæ saæpratyÃtmÃnaæ jÃnÃtyayamahamasmÅti no evemÃni bhÆtÃni' (chÃ. 8.11.1,2) iti ca su«uptÃvasthÃyÃæ do«amupalabhya 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi no evÃnyatraitasmÃt iti copakramya ÓarÅrasaæbandhanindÃpÆrvakaæ 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate sa uttama÷ puru«a÷' iti jÅvameva ÓarÅrÃtsamutthitamuttamapuru«aæ darÓayati / tasmÃdasti saæbhavo jÅve pÃrameÓvarÃïÃæ dharmÃïÃm / ata÷ 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' iti jÅva evokta iti cetkaÓcidbrÆyÃt, taæ prati brÆyÃt- 'ÃvirbhÆtasvarÆpastu' iti / tuÓabda÷ pÆrvapak«avyÃv­ttyartha÷ / nottarasmÃdapi vÃkyÃdiha jÅvasyÃÓaÇkà saæbhavatÅtyartha÷ / kasmÃt / yatastatrÃpyÃvirbhÆtasvarÆpo jÅvo vivak«yate / ÃvirbhÆtaæ svarÆpamasyetyÃvirbhÆtasvarÆpa÷ / bhÆtapÆrvagatyà jÅvavacanam / etaduktaæ bhavati- 'ya e«o 'k«iïi ityak«ilak«itaæ dra«ÂÃraæ nirdiÓyodaÓarÃvabrÃhmaïenainaæ ÓarÅrÃtmatÃyà vyutthÃpya 'etaæ tveva te' iti puna÷punastameva vyÃkhyÃyeyatvenÃk­«ya svapnasu«uptopanyÃsakrameïa 'paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' iti yadasya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ paraæ brahma tadrÆpatayainaæ jÅvaæ vyÃca«Âe na jaivena rÆpeïa / yatparaæ jyotirÆpasaæpattavyaæ Órutaæ tatparaæ brahma / taccÃpahatapÃpmatvÃdidharmakaæ, tadeva ca jÅvasya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ 'tattvamasi' ityÃdiÓÃstrebhya÷, netaradupÃdhikalpitam / yÃvadeva hi sthÃïÃviva puru«abuddhiæ dvaitalak«aïÃmavidyÃæ nivartayankÆÂasthanityad­ksvarÆpamÃtmÃnamahaæ brahmÃsmÅti na pratipadyate tÃvajjÅvasya jÅvatvam / yadà tu dehendriyamanobuddhisaæghÃtÃdvyutthÃpya Órutyà pratibodhyate, nÃsi tvaæ dehendriyamanobuddhisaæghÃta÷, nÃsi saæsÃrÅ, kiæ tarhi tadyatsatyaæ sa Ãtmà caitanyamÃtrasvarÆpastattvamasÅti, tadà kÆcasthanityad­ksvarÆpamÃtmÃnaæ pratibudadhyÃsmÃccharÅrÃdyabhimÃnÃtsamutti«Âhansa eva kÆÂasthanityad­ksvarÆpa Ãtmà bhavati / 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.1) ityÃdiÓrutibhya÷ / tadeva cÃsya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ yena ÓarÅrÃtsamutthÃya svena rÆpeïÃbhini«padyate / kathaæ puna÷ svaæ ca rÆpaæ svenaiva ni«padyata iti saæbhavati kÆÂasthanityasya suvarïÃdÅnÃæ tu dravyÃntarasaæparkÃdabhibhÆtasvarÆpÃïÃmanabhivyaktÃsÃdhÃraïaviÓe«ÃïÃæ k«Ãraprak«epÃdibhi÷ ÓodhyamÃnÃnÃæ svarÆpeïÃbhini«patti÷ syÃt / tathà nak«atrÃdÅnÃmahanyabhibhÆtaprakÃÓÃnÃmabhibhÃvakaviyoge rÃtrau svarÆpeïÃbhini«patti÷ syÃt / natu tathÃtmacaitanyajyoti«o nityasya kenacidabhibhava÷ saæbhavatyasaæsargitvÃdvyomna iva, d­«ÂavirodhÃcca / d­«ÂiÓrutimativij¤Ãtayo hi jÅvasya svarÆpam / tacca ÓarÅrÃdasamutthitasyÃpi jÅvasya sadà ni«pannameva d­Óyate / sarvo hi jÅva÷ paÓyanÓ­ïvanmanvÃno vijÃnanvyavaharatyanyathà vyavahÃrÃnupapatte÷ / tacceccharÅrÃtsamutthitasya ni«padyeta prÃksamutthÃnÃdd­«Âo vyavahÃro virudhyeta / ata÷ kimÃtmakamidaæ ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ, kimÃtmikà và svarÆpeïÃbhini«pattiriti / atrocyate- prÃgvivekavij¤Ãnotpatte÷ ÓarÅrendriyamanobuddhivi«ayavedanopÃdhibhiraviviktamiva jÅvasya d­«ÂyÃdijyoti÷svarÆpaæ bhavati / yathà Óuddhasya sphaÂikasya svÃcchyaæ Óauklyaæ ca svarÆpaæ prÃgvivekagrahaïÃdraktanÅlÃdyupÃdhibhiraviviktamiva bhavati / pramÃïajanitavivekagrahaïÃttu parÃcÅna÷ sphaÂika÷ svÃcchyena Óauklyena ca svenarÆpeïÃbhini«padyata ityucyate prÃgapi tathaiva san / tathà dehÃdyupÃdhyaviviktasyaiva sato jÅvasya Órutik­taæ vivekavij¤Ãnaæ ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ vivekavij¤Ãnaphalaæ svarÆpeïÃbhini«patti÷ kevalÃtmasvarÆpÃvagati÷ / tathà vivekÃvivekamÃtreïaivÃtmano 'ÓarÅratvaæ saÓarÅratvaæ ca, mantravarïÃt 'aÓarÅraæ ÓarÅre«u' (kÃ. 1.2.22) iti, 'ÓarÅrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate' (gÅ.13.31) iti ca saÓarÅratvÃÓarÅratvaviÓe«ÃbhÃvasmaraïÃt / tasmÃdvivekavij¤ÃnÃbhÃvÃdanÃvirbhÆtasvarÆpa÷ sanvivekavij¤ÃnÃdÃvirbhÆtasvarÆpa ityucyate / natvÃnyÃd­ÓÃvÃvirbhÃvÃnÃvirbhÃvau svarÆpasya saæbhavata÷ svarÆpatvÃdeva / evaæ mithyÃj¤Ãnak­ta eva jÅvaparameÓvarayorbhedo na vastuk­ta÷, vyomavadasaÇgatvÃviÓe«Ãt / kutaÓcidevaæ pratipattavyam / yato 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyate' ityupadiÓya 'etadam­tamabhayametadbrahma' ityupadiÓati / yo 'k«iïi prasiddho dra«Âà dra«Â­tvena vibhÃvyate so 'm­tÃbhayalak«aïÃdbrahmaïo 'nyaÓcetsyÃttato 'm­tÃbhayabrahmasÃmÃnÃdh ikaraïyaæ na syÃt / nÃpi praticchÃyÃtmÃyamak«ilak«ito nirdiÓyate, prajÃpaterm­«ÃvÃditvaprasaÇgÃt / tathà dvitÅye 'pi paryÃye 'ya e«a÷ svapne mahÅyamÃnaÓcarati' iti na prathamaparyÃyanirdi«ÂÃdak«ipuru«Ãddra«Âuranyo nirdi«Âa÷, 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' ityupakramÃt / ki¤cÃhamadya svapne hastinamadrÃk«aæ nedÃnÅæ taæ paÓyÃmÅti d­«Âameva pratibuddha÷ pratyÃca«Âe / dra«ÂÃraæ tu tameva pratyabhijÃnÃti ya evÃhaæ svapnamadrÃk«aæ sa evÃhaæ jÃgaritaæ paÓyamÅti / tathà t­tÅye 'pi paryÃye 'nahi khalvayamevaæ saæpratyÃtmÃnaæ jÃnÃtyayamahamasmÅti no evemÃni bhÆtÃni iti su«uptÃvasthÃyÃæ viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvameva darÓayati na vij¤ÃtÃraæ prati«edhati / yattu tatra 'vinÃÓamevÃpÅto bhavati' iti tadapi viÓe«avij¤ÃnavinÃÓÃbhiprÃyameva na vij¤Ãt­vinÃÓÃbhiprÃyam / 'nahi vij¤Ãturvij¤Ãterviparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt' (b­. 4.3.30) iti ÓrutyantarÃt / tathà caturthe 'pi paryÃye 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi no evÃnyatraitasmÃt' ityupakramya 'maghavanmartyaæ và idaæ ÓarÅram' ityÃdinà prapa¤cena ÓarÅrÃdupÃdhisaæbandhapratyÃkhyÃnena saæprasÃdaÓabdoditaæ jÅvaæ 'svena rÆpeïÃbhini«padyate' iti brahmasvarÆpÃpannaæ darÓayanna parasmÃdbrahmaïo 'm­tÃbhayasvarÆpÃdanyaæ jÅvaæ darÓayati / kecittu paramÃtmavivak«ÃyÃæ 'etaæ tveva te' iti jÅvÃkar«aïamanyÃyyaæ manyamÃnà etameva vÃkyopakramasÆcitamapahatapÃpmatvÃdiguïakamÃtmÃnaæ te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmÅti kalpayanti / te«Ãmetamiti saænihitÃvalambinÅ sarvanÃmaÓrutirviprak­«yeta / bhÆya÷ÓrutiÓcoparudhyeta, paryÃyÃntarÃbhihitasya paryÃyÃntare 'nabhidhÅyamÃnatvÃt / 'etaæ tveva te' iti ca pratij¤Ãya prÃkcaturthÃtparyÃyÃdanyamanyaæ vyÃcak«Ãïasya prajÃpate÷ pratÃrakatvaæ prasajyeta / tasmÃdyadavidyÃpratyupasthÃpitapÃramÃrthikaæ jaivaæ rÆpaæ kart­bhokt­rÃgadve«Ãdido«akalu«itamanekÃnarthayogi tadvilayanena tadviparÅtamapahatapÃpmatvÃdiguïakaæ pÃrameÓvaraæ svarÆpaæ vidyayà pratipÃdyate, sarpÃdivilayaneneva rajjvÃdÅn / apare tu vÃdina÷ pÃramÃrthikameva jaivaæ rÆpamiti manyante 'smadÅyÃÓca kecit / te«Ãæ sarve«ÃmÃtmaikatvasamyagdarÓanapratipak«abhÆtÃnÃæ pratibodhÃyedaæ ÓÃrÅrakamÃrabdham / eka eva parameÓvara÷ kÆÂasthanityo vij¤ÃnadhÃturavidyayà mÃyayà mÃyÃvivadanekadhà vibhÃvyate nÃnyo vij¤ÃnadhÃturastÅti / yattvidaæ parameÓvaravÃkye jÅvamÃÓaÇkhya prati«edhati sÆtrakÃra÷ - 'nÃsaæbhavÃt' (bra.1.3.18) ityÃdinà / tatrÃyamabhiprÃya÷ - nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃve kÆÂasthanitye ekasminnasaÇge paramÃtmani tadviparÅtaæ jaivaæ rÆpaæ vyomnÅva talamalÃdiparikalpitam / tadÃtmaikatvapratipÃdanaparairvÃkyairnyÃyopetairdvaitavÃdaprati«edhaiÓcÃpane«yÃmÅti paramÃtmano jÅvÃdanyatvaæ dra¬hayati / jÅvasya tu na parasmÃdanyatvaæ pratipipÃdayi«ati kiæ tvanuvadatyevÃvidyÃkalpitaæ lokaprasiddhaæ jÅvabhedam / evaæ hi svÃbhÃvikakart­tvabhokt­tvÃnuvÃdena prav­ttÃ÷ karmavidhayo na virudhyanta iti manyate / pratipÃdyaæ tu ÓÃstrÃrthamÃtmaikatvameva darÓayati- 'ÓÃstrad­«Âyà tÆpadeÓo vÃmadevavat' (bra. 1.1.30) ityÃdinÃvarïiÓcÃsmÃbhirvidvadbhedena karmavidhivirodhaparihÃra÷ // 19 // ---------------------- FN: mahÅyamÃno vÃsanÃmayairvi«ayai÷ pÆjyamÃna iti svapnaparyÃye, tadyatreti su«uptiparyÃye ca jÅvameva prajÃpatirvyÃca«Âa ityanvaya÷ / aheti nipÃta÷ khede / etasmÃtprak­tÃdÃtmano 'nyatra anyam / udaÓarÃveti udakapÆrïe ÓarÃve pratibimbÃtmÃnaæ dehaæ svasyÃj¤Ãtaæ yattanmahyaæ vÃcyamityukta÷ Órutyartha÷ / vyutthÃpya vicÃrya / abhini«padyata ityatra etaduktaæ bhavatÅti saæbandha÷ / abhibhÃvaka÷ saurÃlokÃstadviyoge / vedanà har«aÓokÃdaya÷ / vivekavij¤Ãnaæ tvaæpadÃrthaÓodhanam / anyÃd­Óau satyau / aæÓÃdiÓÆnyatvamasaÇgatvam / ayaæ su«upta÷, saæprati su«uptau, ahaæ ÃtmÃnaæ ahaÇkÃrÃspadamÃtmÃnaæ na jÃnÃti / nahÅti ÃtmÃna÷ svabhÃvabhÆtavij¤ÃpternÃnyathÃbhÃvo yogyatvÃdityartha÷ / vilayanena Óodhanena / vidyayà mahÃvÃkyena / vÃkyÃni tattvamasyÃdÅni jÅvabrahmaïoÓcaitanyÃviÓe«ÃttadÃkÃreïÃkÃrÃntareïa và bhedÃyogo nyÃya÷ / nehanÃnenetyÃdayo dvaitavÃdani«edhÃ÷ / asaæbhÃvÃditi hetorasiddhimÃÓaÇkya pariharati-## sÆtranirÃk­tÃyà jÅvÃÓaÇkÃyÃ÷ prajÃpativÃkyabalÃtpuna÷ samutthÃnaæ kriyate / tatra jÅvasyaivÃpahatapÃpmatvÃdigrahaïenÃsaæbhavÃsiddherityartha÷ / kathaæ tatra jÅvokti÷, tatrÃha-## yadyapyupakrame jÅvaÓabdo nÃsti tathÃpyapahatapÃpmatvÃdiguïakamÃtmÃnamupakramya tasya jÃgradÃdyavasthÃtrayopanyÃsÃdavasthÃliÇgena jÅvaniÓcayÃttasyaiva te guïÃ÷ saæbhavantÅti samudÃyÃrtha÷ / indraæ prajÃpatirbÆte-## prÃdhÃnyÃdak«igrahaïaæ sarvairindriyairvi«ayadarÓanarÆpajÃgradavasthÃpannamityÃha-## mahÅyamÃna÷ vÃsanÃmayairvi«ayai÷ pÆjyamÃna iti svapnaparyÃye, yadyatreti su«uptiparyÃye ca jÅvameva prajÃpatirvyÃca«Âa ityanvaya÷ / tatra kÃle tadetatsvapanaæ yathà syÃttathà supta÷, samyak asto nirasta÷ karaïagrÃmo yasya sa samasta÷, ata evopah­takaraïatvÃttatk­takÃlu«yahÅna÷ saæprasanna÷, svapnaæ prapa¤camaj¤ÃnamÃtratvena vilÃpayati ato 'j¤ÃnasattvÃt muktÃdvilak«aïa÷ prÃj¤a e«a svacaitanyena kÃraïaÓarÅrasÃk«Å tasya sÃk«yasya sattÃsphÆrtipradatvÃdÃtmetyartha÷ / caturthaparyÃye brahmoktestasyaivÃpahatapÃpmatvÃdiguïà ityÃÓaÇkya tasyÃpi paryÃyasya jÅvatvamÃha-## aheti nipÃta÷ khedÃrthe / khidyamÃno hÅndra uvÃca, na khalu supta÷ pumÃnayaæ saæprati su«uptyavasthÃyÃmayaæ devadatto 'hamityevamÃtmÃnaæ jÃnÃti / no eva naivemÃni bhÆtÃni jÃnÃti kintu vinÃÓameva prÃpto bhavati, nÃhamatra bhogyaæ paÓyÃmÅti do«amupalabhya puna÷ prajÃpatimupasasÃra / taæ do«aæ Órutvà prajÃpatirÃha-## etasmÃtprak­tÃdÃtmano 'nyatrÃnyaæ na vyÃkhyÃsyÃmÅtyupakramya 'maghavanmartyaæ và idaæ ÓarÅram'iti nindÃpÆrvakaæ jÅvameva darÓayatÅtyartha÷ / tasmÃt prajÃpativÃkyÃt / ata÷ saæbhavÃsiddhe÷ / siddhÃntayati-## avasthÃtrayaÓodhanenÃvirbhÆtatvaæ Óodhitatvamarthasya vÃkyotthav­ttyÃbhivyaktatvamityartha÷ / tarhi sÆtre puæliÇgena jÅvokti÷ kathaæ, j¤Ãnena jÅvatvasya niv­ttatvÃdityata Ãha-## j¤ÃnÃtpÆrvamavidyÃtatkÃryapratibimbitatvarÆpaæ jÅvatvamabhÆditi k­tvà j¤ÃnÃnantaraæ brahmarÆpo 'pi jÅvanÃmnocyata ityartha÷ / viÓvataijasaprÃj¤aturÅyaparyÃyacatu«ÂayÃtmakaprajÃpativÃkyasya tÃtparyamÃha-## janmÃnÃÓavattvÃt / pratibimbavadbimbadeho nÃtmeti j¤ÃpanÃrthaæ prajÃpatirinindravirocanau pratyuvÃca, udaÓarÃva ÃtmÃnamavek«ya yadÃtmano rÆpaæ na vijÃnÅthastanme brÆtamityÃdi brÃhmaïenetyÃha-## udakapÆrïe ÓarÃve pratibimbÃtmÃnaæ dehaæ d­«Âvà svasyÃj¤Ãtaæ yattanmahyaæ vÃcyamityuktaÓrutyartha÷ / vyutthÃpya vicÃrya / abhini«padyata ityatraitaduktaæ bhavatÅti saæbandha÷ / kimuktamityata Ãha-## jÅvatvarÆpeïa jÅvaæ na vyÃca«Âe lokasiddhatvÃt kintu tamanÆdya parasparavyabhicÃriïÅbhyo 'vasthÃbhyo vivicya brahmasvarÆpaæ bodhayati, ato yadbrahma tadevÃpahatapÃpmatvÃdidharmakaæ na jÅva ityuktaæ bhavati, Óodhitasya brahmabhedena taddharmokterityartha÷ / evamavasthopanyÃsasya vivekÃrthatvÃnna jÅvaliÇgatvaæ, 'etadam­tamabhayametabrahma'iti liÇgopetaÓrutivirodhÃditi## nanu jÅvatvabrahmatvaviruddhadharmavato÷ kathamabheda÷, tatrÃha-## anvayavyatirekÃbhyÃæ jÅvatvasyÃvidyÃkalpitatvÃdavirodha iti matvà d­«ÂÃntenÃnvayamÃha-## vyatirekamÃha-## avidyÃyÃæ satyÃæ jÅvatvaæ, vÃkyotthaprabhodhÃttanniv­ttau tanniv­ttirityÃvidyakaæ tadityartha÷ / saæsÃritvasya kalpitatve siddhaæ nigamayati-## 'samutthÃya svena rÆpeïÃbhini«padyate'iti Órutiæ vyÃkhyÃtumÃk«ipati-## kÆÂasthanityasya svarÆpamityanvaya÷ / mana÷saÇgino hi kriyayà malanÃÓÃdabhivyaktirna tu kÆÂasthasyÃsaÇgina ityÃha-## dravyÃntaraæ pÃrthivo mala÷ / abhibhÆtetyasya vyÃkhyÃnamanabhivyakteti / asÃdhÃraïo bhÃsvaratvÃdi÷ / abhibhÃvaka÷ saurÃloka÷ / jÅvasvarÆpasyÃbhibhave bÃdhakamÃha-## 'vij¤Ãnaghana eva'iti Órutyà cinmÃtrastÃvadÃtmà / taccaitanyaæ cak«urÃdijanyav­ttivyaktaæ d­«ÂyÃdipadavÃcyaæ sat vyavahÃrÃÇgaæ jÅvasya svarÆpaæ bhavatÅti tasyÃbhibhÆtatve d­«Âo vyavahÃro virudhyeta / hetvabhÃvÃdvyavahÃro na syÃdityartha / aj¤asyÃpi svarÆpaæ v­tti«u vyaktamityaÇgÅkÃryaæ, vyavahÃradarÓanÃdityÃha-## anyathetyuktaæ sphuÂayati-## svarÆpaæ cejj¤Ãnina eva vya¤jyeta j¤ÃnÃtpÆrvaæ vyavahÃrocchittirityartha÷ / ata÷ sadaiva vyaktasvarÆpatvÃdityartha÷ / sadà v­tti«u vyaktasya vastuto 'saÇgasyÃtmana ÃvidyakadehÃdyavivekarÆpasya malasaÇgasya sattvÃttadvivekÃpek«ayà samutthÃnÃdiÓrutirityuttaramÃha-## vedanà har«aÓokÃdi÷ / aviviktamiveti tÃdÃtmyasya saÇgasya kalpitatvamuktam / tatra kalpitasaÇge d­«ÂÃnta÷-## #<Órutik­tamiti /># tvaæpadÃrthaÓrutyà 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u'ityÃdyayà siddhamityartha÷ / prÃïÃdibhinnaÓuddhatvaæpadÃrthaj¤Ãnasya vÃkyÃrthasÃk«ÃtkÃra÷ phalamityÃha-## saÓarÅratvasya satyatvÃtsamutthÃnamutkrÃntiriti vyÃkhyeyaæ na viveka ityÃÓaÇkyÃha-## uktaÓrutyanusÃreïetyartha÷ / ÓarÅre«vaÓarÅramavasthitamiti ÓruteravivekamÃtrakalpitaæ saÓarÅratvam / ato viveka eva samutthÃnamityartha÷ / nanu svakarmÃrjite ÓarÅre bhogasyÃparihÃryatvÃtkathaæ jÅvata eva svarÆpÃvirbhÃva ityata Ãha-#<ÓarÅrastho 'pÅti /># aÓarÅratvavaccharÅrasthasyÃpi bandhÃbhÃvasm­terjÅvato muktiryuktetyartha÷ / aviruddhe Órutyarthe sÆtraÓe«o yukta ityÃha-## anyÃd­Óau satyÃvityartha÷ / j¤ÃnÃj¤Ãnak­tÃvÃvirbhÃvatirobhÃvÃviti sthite bhedo 'pyaæÓÃæÓitvak­to nirasta ityÃha-## aæÓÃdiÓÆnyatvamasaÇgatvam / Ãtmà dravyatvavyÃpyajÃtiÓÆnya÷ vibhutvÃt, vyomavadityÃtmaikyasiddherbhedo mithyetyartha÷ / prajÃpativÃkyÃcca bhedo mithyetyÃkÃÇk«ÃpÆrvakamÃha--## etadbhedasya satyatvameva nÃstÅti kuta ityanvaya÷ chÃyÃyÃæ brahmad­«Âiparamidaæ vÃkyaæ nÃbhedaparamityata Ãha-## yasya j¤ÃnÃtk­tak­tyatà sarvakÃmaprÃptistamÃtmÃnamanvicchÃva iti prav­ttayorindravirocanayoryadyanÃtmacchÃyÃæ prajÃpatirbrÆyÃttadà m­«ÃvÃdi syÃdityartha÷ / prathamavat dvitÅyÃdiparyÃye vyÃv­ttÃsvavasthÃsu unusyÆtÃtmà brahmatvenokta ityÃha-## avasthÃbhede 'payanusyÆtau yuktimÃha-## su«uptau j¤ÃturvyÃv­ttimÃÓaÇkyÃha-## sa«uptau nirvikalpaj¤ÃnarÆpa ÃtmÃstÅyatra b­hadÃraïyakaÓrutimÃha-## buddhe÷ sÃk«iïo nÃÓo nÃsti, nÃÓakÃbhÃvÃdityartha÷ / etamavasthÃbhirasaÇgatvenokta Ãtmaiva turÅye 'pi brahmatvenokta ityÃha-## ÓruterekadeÓivyÃkhyÃæ dÆ«ayati-## jÅvaparayorbhadÃditi bhÃva÷ / ÓrutibÃdhÃnmaivamityÃha-## saænihito jÅva eva sarvanÃmÃrtha ityartha÷ / uktasya punaruktau bhÆya iti yujyate / tava tu upakrÃntaparamÃtmanaÓcaturtha evoktestadbÃda ityÃha-## lokasiddhajÅvÃnuvÃdena brahmatvaæ bodhyata iti svamatamupasaæharati-## vyÃkhyÃnÃntarasaæbhavÃdityartha÷ / vilayanaæ Óodhanam / vidyayà mahÃvÃkyeneti yÃvat / ye tu saæsÃraæ satyamicchanti te«Ãmidaæ ÓÃrÅrakamevottaramityÃha-## ÓÃrÅrakasyÃrthaæ saæk«epaïopadiÓati-## avidyÃmÃyayorbhedaæ nirasituæ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ, Ãvaraïavik«epaÓaktirÆpaÓabdaprav­ttinimittabhedÃt sahaprayoga÷ / brahmaivÃvidyayà saæsarati na tato 'nyo jÅva iti ÓÃrÅrakÃrtha ityartha÷ / tarhi sÆtrakÃra÷ kimiti bhedaæ brÆte, tatrÃha-## paramÃtmano 'saæsÃritvasidyarthaæ jÅvÃdbhedaæ dra¬hayati / tasyÃsaæsÃritvaniÓcayÃbhÃve tadabhedoktÃvapi jÅvasya saæsÃritvÃnapÃyÃdityartha÷ / adhi«ÂhÃnasya kalpitÃdbhede 'pi kalpitasyÃdhi«ÂhÃnÃnna p­thaksattvamityÃha-## kalpitabhedÃnuvÃdasya phalamÃha-## sÆtre«vabhedo nokta iti bhrÃntiæ nirasyati-## Ãtmeti tÆpagacchantÅtyÃdisÆtrÃïyÃdipadÃrtha÷ / nanvadvaitasya ÓÃstrÃrthatve dvaitÃpek«avidhivirodha÷ tatrÃha-## advaitamajÃnata÷ kalpitadvaitÃÓrayà vidhayo na vidu«a iti sarvamupapannamityartha÷ //19// END BsCom_1,3.5.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.20 anyÃrthaÓ ca parÃmarÓa÷ | BBs_1,3.20 | atha yo daharavÃkyaÓe«e jÅvaparÃmarÓo darÓita÷ - 'atha ya e«a saæprasÃda÷' (chÃ. 8.3.4) ityÃdi, sa dahare parameÓvare vyÃkhyÃyamÃne na jÅvopÃsanopadeÓo na prak­taviÓe«opadeÓa ityarthakatvaæ prÃpnotÅti / ata Ãha- anyÃrtho 'yaæ jÅvaparÃmarÓau na jÅvasvarÆpaparyavasÃyÅ kiæ tarhi parameÓvarasvarÆpaparyavasÃyÅ / katham / saæprasÃdaÓabdodito jÅvo jÃgaritavyavahÃre dehendriyapa¤jarÃdhyak«o bhÆtvà tadvÃsanÃnirmitÃæÓca svapnÃnnìÅcaro 'nubhÆya ÓrÃnta÷ Óaraïaæ prepsurubhayarÆpÃdapi ÓarÅrÃbhimÃnÃtsamutthÃya su«uptÃvasthÃyÃæ paraæ jyotirÃkÃÓaÓabditaæ paraæ brahmopasaæpadya viÓe«avij¤Ãnavattvaæ ca parityajya svena rÆpeïÃbhini«padyate / yadasyopasaæpattavyaæ paraæ jyotiryena svena rÆpeïÃyamabhini«padyate sa e«a ÃtmÃpahatapÃpmatvÃdiguïa upÃsya ityevamartho 'yaæ jÅvaparÃmarÓa÷ parameÓvaravÃdino 'pyupapadyate // 20 // evaæ prajÃpativÃkye jÅvÃnuvÃdena brahmaïa evÃpahatapÃpmatvÃdyukterjÅve tadasaæbhavÃnna jÅvo dahara ityuktam / tarhi jÅvaparÃmarÓasya kà gatirityata Ãha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## prak­te dahare viÓe«o guïastadupadeÓo 'pi netyartha÷ / tatra daharavÃkyaÓe«arÆpaæ saæprasÃdavÃkyamÃÓaÇkÃpÆrvakaæ daharabrahmaparatvena vyÃca«Âe-## //20// END BsCom_1,3.5.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.21 alpaÓruter iti cet tad uktam | BBs_1,3.21 | yadapyuktam, 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' ityÃkÃÓasyÃlpatvaæ ÓrÆyamÃïaæ parameÓvare nopapadyate, jÅvasya tvÃrÃgropanimitasyÃlpatvamavakalpata iti tasya parihÃro vaktavya÷ / ukto hyasya parihÃra÷ parameÓvarasyÃpek«ikamalpatvamavakalpata iti 'arbhakaukastvÃttadvyapadeÓÃcca neti cenna nicÃyyatvÃdevaæ vyomavacca' (bra. 1.2.7) ityatra / sa eveha parihÃro 'nusaædhÃtavya iti sÆcayati / Órutyaiva cedamalpatvaæ pratyuktaæ prasiddhenÃkÃÓenopamimÃnayà 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa÷' iti // 21 // upÃsyatvÃdalpatvamuktamiti vyÃkhyÃya Órutyà nirastamityarthÃntaramÃha-#<Órutyaiva cedamiti /># evaæ daharavÃkyaæ prajÃpativÃkyaæ ca saguïe nirguïe ca samanvitamiti siddham //21// END BsCom_1,3.5.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.6.22 6 anuk­tyadhikaraïam. sÆ. 22-23 anuk­tes tasya ca | BBs_1,3.22 | 'na tatra sÆryo bhÃti na candratÃrakaæ nemà vidyuto bhÃnti kuto 'yamÃgni÷ / tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' (mu. 2.210) iti samÃmananti / yatra yaæ bhÃntamanubhÃti sarvaæ yasya ca bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti sa kiæ tejodhÃtu÷ kaÓciduta prÃj¤a Ãtmeti vicikitsÃyÃæ tejodhÃturiti tÃvatprÃptam / kuta÷, tejodhÃtÆnÃmeva suryÃdÅnÃæ bhÃnaprati«edhÃt / teja÷svabhÃvakaæ hi candratÃrakÃdi teja÷svabhÃvaka eva suryo bhÃsamÃne 'hani na bhÃsata iti prasiddham / tathà saha sÆryeïa sarvamidaæ candratÃrakÃdi yasminna bhÃsate so 'pi teja÷svabhÃva eva kaÓcidityavagamyate / anubhÃnamapi teja÷svabhÃvaka evo 'papadyate, samÃnasvabhÃvake«vanukÃradarÓanÃt / gacchantamanugacchatÅtivat / tasmÃttejodhÃtu÷ kaÓcidityevaæ prÃpte brÆma÷ - prÃj¤a evÃtmà bhavitumarhati / kasmÃt / anuk­te÷ / anukaraïamanuk­ti÷ / yadetat 'tameva bhÃntamanubhÃti sarvam' ityanubhÃnaæ, tatprÃj¤aparigrahe 'vakalpate / 'bhÃrÆpa÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 3.14.2) iti hi prÃj¤amÃtmÃnamÃmananti / na tu tejodhÃtuæ ka¤citsÆryÃdayo 'nubhÃntÅti prasiddham / samatvÃcca tejodhÃtÆnÃæ sÆryÃdÅnÃæ na tejodhÃtumanyaæ pratyapek«Ãsti yaæ bhÃntamanubhÃyu÷ / nahi pradÅpa÷ pradÅpÃntaramanubhÃti / yadapyuktaæ samÃnasvabhÃvake«vanukÃro d­Óyata iti / nÃyamekÃnto niyama÷ / bhinnasvabhÃvake«vapi hyanukÃro d­Óyate / yathà sutapto 'ya÷piï¬o 'gnyanuk­tiragniæ dahantamanudahati, bhaumaæ và rajo vÃyuæ vahantamanuvahantÅti / anuk­terityanubhÃnamasÆsucat / tasya ceti caturthaæ pÃdamasya Ólokasya sÆcayati / 'tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' iti tadhetukaæ bhÃnaæ sÆryÃderucyamÃnaæ prÃj¤amÃtmÃnaæ gamayati / 'taddevà jyoti«Ãæ jyotirÃyurhepÃsate 'm­tam' (b­. 4.4.16) iti hi prÃj¤amÃtmÃnamÃmananti / tejontareïa suryÃditejo vibhÃtÅtyaprasiddhaæ viruddhaæ ca, tejontareïa tejontarasya pratidhÃtÃt / athavà na sÆryÃdÅnameva ÓlokaparipaÂhitÃnÃmidaæ taddhetukaæ vibhÃnamucyate / kiæ tarhi 'sarvamidam' ityaviÓe«aÓrute÷ sarvasyaivÃsya nÃmarÆpakriyÃkÃrakaphalajÃtasya yÃbhivyakti÷ sà brahmajyoti÷sattÃnimittà / yathà sÆryÃdijyoti÷sattÃnimittà sarvasya rÆpajÃtasyÃbhivyaktistadvat / 'na tatra sÆryo bhÃti' iti ca tatraÓabdamÃharanprak­tagrahaïaæ darÓayati / prak­taæ ca brahma 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«amotam' (mu. 2.2.5) ityÃdinà / anantaraæ ca 'hiraïmaye pare koÓe virajaæ brahma ni«phalam / tacchubhraæ jyoti«Ãæ jyotistadyadÃtmavido vidu÷' iti / kathaæ tajjyoti«Ãæ jyotirityata idamutthitam-'na tatra sÆryo bhÃti' iti / yadapyuktaæ sÆryÃdÅnÃæ tejasÃæ bhÃnaprati«edhastejodhÃtÃvevanyasminnavakalpate sÆrya ivetare«Ãmiti / tatra tu sa eva tejodhÃturanyo na saæbhavatÅtyupapÃditam / brahmaïyapi cai«Ãæ bhÃnaprati«edho 'vakalpate / yato yadupalabhante tatsarvaæ brahmaïaiva jyoti«opalabhyate, brahma tu nÃnyena jyoti«opalabhyate svayaæ jyoti÷svarÆpatvÃt, yena sÆryÃdayastasminbhÃyu÷ / brahma hyÃnyadvyanakti natu brahmÃnyena vyajyate / 'ÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ãste' (b­. 4.3.6), 'Ãg­hyo nahi g­hyate' (b­. 4.2.4) ityÃdiÓrutibhya÷ // 22 // ---------------------- FN: tatra tÃrakÃntarÃïi candrÃdi ca na bhÃti taæ na bhÃsayatÅti yÃvat / prÃj¤atvaæ svaprakÃÓakatvaæ bhÃsakatvÃrthamuktam / anukÃra÷ anubhÃnam / virajaæ ÃgantukamalaÓÆnyam / Óubhraæ naisargikamalaÓÆnyam / ## / muï¬akavÃkyamudÃharati-## / tasmin brahmaïi vi«aye na bhÃti, taæ na bhÃsayatÅti yÃvat / yadà candrabhÃskarÃdirna bhÃsayati tadà alpadÅpteragne÷ kà kathetyÃha-## ki¤ca sarvasya sÆryÃdestadbhÃsyatvÃnna tadbhÃsakatvamityÃha-## anugamanavadanumÃnaæ svagatamiti ÓaÇkÃæ nirasyati-## tatreti saptamyÃ÷ sati vi«aye ca sÃdhÃraïyÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvatrÃtmaÓrutyÃdibalÃdÃkÃÓaÓabdasya rƬhityÃgÃdÅÓvare v­ttirÃÓrità / tathehÃpi satisaptamÅbalÃdvartamÃnÃrthatyÃgena yasminsati sÆryÃdayo na bhÃsyanti sa tejoviÓe«a upÃsya iti bhavi«yadarthe v­ttirÃÓrayaïÅyà / adhunà bhÃsamÃne sÆryÃdau na bhÃtÅti virodhÃditi d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## tejodhÃnaæ, nirguïasvaya¤jyotirÃtmaj¤Ãnamityubhayatra phalam / tejodhÃtutve liÇgamÃha-## yattejaso 'bhibhÃvakaæ tatteja iti vyÃptimÃha-## yasminsati yanna bhÃti tadanu tadbhÃtÅti viruddhamityata Ãha-## tato nik­«ÂabhÃnaæ vivak«itamiti bhÃva÷ / mukhyasaæbhave vivak«Ãnupapatte÷ mukhyÃnubhÃnaliÇgÃtsarvabhÃsaka÷ paramÃtmà svaprakÃÓako 'tra grÃhya iti siddhÃntamÃha-## prÃj¤atvaæ svaprakÃÓakatvaæ bhÃsakatvÃrthamuktam / tatra ÓrutimÃha-## mÃnÃbhÃvÃcca tejodhÃturnà grÃhya ityÃha-## ki¤ca sÆryÃdayastejontarabhÃnamanu na bhÃnti, tejastvÃt, pradÅpavadityÃha-## yo 'yamanukaroti sa tajjÃtÅya iti niyamo nÃstÅtyÃha-## paunaruktyamÃÓaÇkyoktÃnuvÃdapÆrvakaæ sÆtroktaæ hetvantaraæ vyÃca«Âe-## 'tameva bhÃntam'ityevakÃroktaæ tadbhÃnaæ vinà sarvasya p­thagbhÃnÃbhÃvarÆpamanubhÃnamanuk­terityanenoktam-## sarvabhÃsakatvamuktamityapaunaruktyamityartha÷ / Ãtmana÷ sÆryÃdibhÃsakatvaæ Órutyantaraprasiddhamaviruddhaæ cetyÃha-## sarvaÓabda÷ prak­tasÆryÃdivÃcakatvena vyÃkhyÃta÷ / saæprati tasyÃsaækucadv­ttitÃæ matvÃrthÃntaramÃha-## tatreti sarvanÃmaÓrutyà prak­taæ brahma grÃhyamityÃha-## ki¤ca spa«ÂabrahmaparapÆrvamantrÃkÃÇk«ÃpÆrakatvÃdayaæ mantro brahmapara ityÃha-## hiraïmaye jyotirmaye annamayÃdyapek«ayà pare koÓe ÃnandamayÃkhye pucchaÓabditaæ brahma virajaæ ÃgantukamalaÓÆnyaæ, ni«kalaæ niravayavaæ, Óubhraæ naisargikamalaÓÆnyaæ, sÆryÃdisÃk«ibhÆtaæ brahmavitprasiddhamityartha÷ / satisaptamÅpak«amanuvadati-## sÆryÃdyabhibhÃvakatejodhÃtau prÃmÃïike tasyeha grahaïaÓaÇkà syÃt, na tatra pramÃïamastÅtyÃha-## siddhÃnte tatreti vÃkyÃrtha÷ kathamityÃÓaÇkyÃha-## satisaptamÅpak«e na bhÃtÅti Órutaæ vartamÃnatvaæ tyaktvà tasminsati na bhÃsyantÅtyaÓrutabhavi«yattvaæ kalpanÅyaæ pratyak«avirodhanirÃsÃya / vi«ayasaptamÅpak«e tu na bhÃsayatÅtyaÓrutaïijadhyÃhÃramÃtraæ kalpyaæ na ÓrutatyÃga iti lÃghavaæ, ato brahmaïi vi«aye sÆryÃderbhÃsakatvani«edhena brahmabhÃsyatvamucyata ityartha÷ / yenÃnyÃbhÃsyatvena hetunà sÆryÃdayastasminbrahmaïi vi«aye bhÃsakÃ÷ syustathà tu brahmÃnyena nopalabhyate svaprakÃÓatvÃditi yojanà / uktameva Órutyantareïa dra¬hayati-## svaprakÃÓatve 'nyÃbhÃsyatve ca Órutidvayam / grahaïÃyogyatvÃdagrÃhya ityartha÷ //22// END BsCom_1,3.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.6.23 api ca smaryate | BBs_1,3.23 | apiced­grÆpatvaæ prÃj¤asyaivaitmana÷ smaryate bhagavadgÅtÃsu- 'na tadbhÃsayate sÆryo na ÓaÓÃÇ ko na pÃvaka÷ / yadgatvà na nivartante taddhÃma paramaæ mama' (15.6) iti, 'yadÃdityagataæ tejo jagadbhÃsayate 'khilam / yaccandramasi yaccÃgnau tattejo viddhi mÃmakam' (15.12) iti ca // 23 // ïijadhyÃhÃrapak«e sm­tibalamapyastÅtyÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## abhÃsyatve sarvabhÃsakatve ca Ólokadvayaæ dra«Âavyam / tasmÃdanubhÃnamantro brahmaïi samanvita iti siddham //23// END BsCom_1,3.6.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.7.24 7 pramitÃdhikaraïam / sÆ. 24-25 ÓabdÃd eva pramita÷ | BBs_1,3.24 | 'aÇgu«ÂamÃtra÷ puru«a÷ madhya Ãtmani ti«Âhati' iti ÓrÆyate / tathà aÇgu«ÂamÃtra÷ puru«o jyotirivÃdhÆmaka÷ / ÅÓÃno bhÆtabhavyasya sa evÃdya sa u Óva etadvai tat' (kÃ. 2.4.13) iti ca / tatra yo 'yamaÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«a÷ ÓrÆyate sa kiæ vij¤ÃnÃtmà kiævà paramÃtmeti saæÓaya÷ / tatra parimÃïopadeÓÃttÃvadvij¤ÃnÃtmeti prÃptam / nahyanantÃyÃmavistÃrasya paramÃtmano 'Çgu«ÂhaparimÃïamupapadyate / vij¤ÃnÃtmananastÆpÃdhimattvÃtsaæbhavati kayÃcitkalpanayÃÇgu«ÂhamÃtratvam / sm­teÓca- 'atha satyavata÷ kÃyÃtpÃÓabaddhaæ vaÓaæ gatam / aÇgu«ÂhamÃtraæ puru«aæ niÓcakar«aæ yamo balÃt' // (ma.bhÃ. 3.297.17) iti / nahi parameÓvaro balÃdyamena ni«kra«Âuæ Óakyastena tatra saæsÃryaÇgu«ÂhamÃtro niÓcita÷ sa evehÃpÅtyevaæ prÃpte brÆma÷ - paramÃtmaivÃyamaÇgu«ÂhamÃtraparimita÷ puru«o bhavitumarhati / kasmÃt, ÓabdÃt, 'ÅÓÃno bhÆtabhavyasya' iti / nahyanya÷ parameÓvarÃdbhÆtabhavyasya niraÇ kuÓamÅÓità / 'etadvai tat' iti ca prak­taæ p­«ÂamihÃnusaædadhÃti / etadvai tadyatp­«Âaæ brahmetyartha÷ / p­«Âaæ ceha brahma 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada' (kÃ. 1.2.14) iti ÓabdÃdevetyabhidhÃnaÓrutereveÓÃna iti parameÓvaro 'yaæ gamyata ityartha÷ // 24 // kathaæ puna÷ sarvagatasya paramÃtmana÷ parimÃïopadeÓa ityatra brÆma÷ - ---------------------- FN: Ãtmani dehe madhye h­dayasapranÅtyartha÷ / bhÆtabhavyagrahaïaæ bhavato 'pi pradarÓanÃrtham kÃlatrayaniyantetyartha÷ / kayÃciditi h­dayakamalakoÓasya jÅvopalabdhisthÃnasyÃÇgu«ÂhamÃtratayetyartha÷ / #<ÓabdÃdeva pramita÷ /># kÃÂhakavÃkyaæ paÂhati-## puru«a÷ pÆrïo 'pyÃtmani dehamadhye aÇgu«ÂhamÃtre h­daye ti«ÂhatÅtyaÇgu«ÂhamÃtra ityucyate, tasyaiva paramÃtmatvavÃdivÃkyÃntaramÃha-## adhÆmakamiti paÂhanÅyam / yo 'Çgu«ÂhamÃtro jÅva÷ sa vastuto nirdhÆmajyotirvannirmalaprakÃÓarÆpa iti tamarthaæ saæÓodhya tasya brahmatvamÃha-#<ÅÓÃna iti /># tasyÃdvitÅyatvamÃha#<-sa eveti /># kÃlatraye 'pi sa evÃsti nÃnyatki¤cit / yannaciketasà p­«Âaæ brahma tadetadevetyartha÷ / parimÃïeÓÃnaÓabdÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## yathÃnubhÃnÃdiliÇgÃt ïijadhyÃhareïa sÆryÃdyagocaro brahmetyuktaæ tathà prathamaÓrutaparimÃïaliÇgÃjjÅvapratÅtÃvÅÓÃno 'smÅti dhyÃyediti vidhyadhyÃhareïa dhyÃnaparaæ vÃkyamiti pÆrvapak«ayati-## pÆrvapak«e brahmad­«Âyà jÅvopÃsti÷, siddhÃnte tu pratyagbrahmaikyaj¤Ãnaæ phalamiti mantavyam / ÃyÃmo daidhyaæ, vistÃro mahattvamiti bheda÷ / ## aÇgu«ÂhamÃtrah­dayasya vij¤ÃnaÓabditabudyabhedÃdhyÃsakalpanayetyartha÷ / sm­tisaævÃdÃdapyaÇgu«ÂhamÃtro jÅvaityÃha-## atha maraïÃnantaraæ yamapÃÓaurbaddhaæ karmavaÓaæ prÃptamityartha÷ / tatrÃpÅÓvara÷ kiæ na syÃdityata Ãha--## 'prabhavati saæyamane mamÃpi vi«ïu÷'iti yamasyeÓvaraniyamyatvasmaraïÃditi bhÃva÷ / bhÆtabhavyasvetyupapadÃdbÃdhakÃbhÃvÃcca ÅÓÃna itÅÓatvaÓabdÃnniraÇkuÓamÅÓità bhÃtÅti Órutyà liÇgaæ bÃdhyÃmiti siddhÃntayati-## prakaraïÃcca brahmaparamidaæ vÃkyamityÃha-## Óabdo vÃkyaæ liÇgÃddurbalamityÃÓaÇkyÃha-#<ÓabdÃditi># //24// END BsCom_1,3.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.7.25 h­dyapek«ayà tu manu«yÃdhikÃratvÃt | BBs_1,3.25 | sarvagatasyÃpi paramÃtmano h­daye 'vasthÃnamapek«yÃÇgu«ÂhamÃtratvamidamucyate / ÃkÃÓasyeva vaæÓaparvÃpek«amaratrimÃtratvam / nahya¤jasÃtimÃtrasya paramÃtmano 'Çgu«ÂhamÃtratvamupapadyate / na cÃnya÷ paramÃtmana iha grahaïamarhatÅÓÃnaÓabdÃdibhya ityuktam / nanu pratiprÃïibhedaæ h­dayÃnÃmanavasthitatvÃdapek«amapyaÇgu«ÂhamÃtratvaæ nopapadyata ityata uttaramucyate- manu«yÃdhikÃratvÃditi / ÓÃstraæ hyaviÓe«aprav­ttamapi manu«yÃnevÃdhikaroti, ÓaktatvÃdarthitvÃdaparyudastatvÃdupanayanÃdiÓÃstrÃcceti varïitametadadhikÃralak«aïe (jai. 6.1) / manu«yÃïÃæ ca niyataparimÃïa÷ kÃya÷ / aucityena niyataparimÃïameva cai«ÃmaÇgu«ÂhamÃtraæ h­dayam / ato manu«yÃdhikÃratvÃcchÃstrasya manu«yah­dayÃvasthÃnÃpek«amaÇgu«ÂhamÃtratvamupapannaæ paramÃtmana÷ / yadapyuktaæ parimÃïopadeÓÃtsm­teÓca saæsÃryevÃyamaÇgu«ÂamÃtra÷ pratyetavya iti, tatpratyucyate- 'sa Ãtmà tattvamasi' ityÃdivatsaæsÃriïa eva sato 'Çgu«ÂhamÃtrasya brahmatvamidamupadiÓyata iti / dvirÆpà hi vedÃntavÃkyÃnÃæ prav­tti÷, kvacitparamÃtmasvarÆpanirÆpaïaparà kvacidvij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmaikatvopadeÓaparà / tadatra vij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmanaikatvamupadiÓyate nÃÇgu«ÂhamÃtratvaæ kasyacit / etamevÃrthaæ pareïa sphuÂÅkari«yati- 'aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o 'ntarÃtmà sadà janÃnÃæ h­daye saænivi«Âa÷ / taæ svÃccharÅrÃtprav­henmu¤jÃdive«ikÃæ dhairyeïa / taæ vidyÃcchukramam­tam' (kÃ. 2.6.17) iti //25 // ---------------------- FN: sakani«Âha÷ karo 'ratni÷ / atra manu«yaÓabdastraivarïikapara÷ / 'ÓÆdro yaj¤e 'navakÊpta÷' iti paryudÃsÃt, upanÅyata, tamadhyÃpayÅta, iti ÓÆdrÃdhikÃravÃraïam / ÓarÅrÃtsthÆlÃtsÆk«mÃcca taæ jÅvaæ prav­hetp­thakkaryÃt / dhairyeïa ÓamÃdineti yÃvat / kara÷ sakani«Âho 'ratri÷ / mukhyÃÇgu«ÂhamÃtro jÅvo g­hyatÃæ kiæ gauïagrahaïenetyata Ãha-## sati saæbhave mukhyagraho nyÃyya÷ / atra tu ÓrutivirodhÃdasaæbhava iti gauïagraha ityartha / ## traivarïikÃnevetyartha÷ / ÓaktatvÃdityanena paÓcÃdÅnÃæ devÃnÃm­«ÅïÃæ cÃdhikÃro vÃrita÷ / tatra paÓvÃdÅnÃæ ÓÃstrÃrthaj¤ÃnÃdisÃmagryabhÃvÃtkarmaïyaÓakti÷ / indrÃde÷ svadevatÃke karmaïi svoddeÓena dravyatyÃgÃyogÃdaÓakti÷ / ­«ÅïÃmÃr«eyavaraïe ­«yantarÃbhÃvÃdaÓakti÷ / arthitvÃdityanena ni«kÃmÃnÃæ mumuk«ÆïÃæ sthÃvarÃïÃæ cÃdhikÃro vÃrita÷ / tatra mumuk«ÆïÃæ Óudyarthitve nityÃdi«vadhikÃro na kÃmye«u / ÓuddhacittÃnÃæ mok«Ãrthitve ÓravaïÃdi«u vya¤jake«vadhikÃro na karmasviti mantavyam / ÓÆdrasyÃdhikÃraæ nirasyati-## ÓÆdro 'yaj¤e 'vanakÊpta÷'iti paryudÃsÃt, upanayÅta tamadhyÃpayÅta iti ÓÃstrÃcca na ÓÆdrasya vaidike karmaïyadhikÃra÷ / tasyaikajÃtitvasm­terÆpanayanaprayuktadvijÃtitvÃbhÃvena vedÃdhyayanÃbhÃvÃt / atrÃpek«ito nyÃya÷ «a«ÂhÃdhyÃye varïita ityÃha-## 'svargakÃmo yajeta'ityÃdiÓÃstrasyÃviÓe«aïa sarvÃnphalÃrthina÷ prati prav­ttatvÃt, prÃïimÃtrasya sukhÃrthitvÃcca phalÃrthe karmaïi paÓvÃdÅnÃmapyadhikÃra ityÃÓaÇkyoktarityÃte«Ãæ ÓaktatvÃdyabhÃvÃtsvargakÃmapadaæ manu«yaparatayà saækocya manu«yÃdhikÃratve sthÃpite caturvarïyÃdhikÃritvamÃÓaÇkya 'vasante brÃhmaïo 'gnÅnÃdadhÅta grÅ«me rÃjanya÷ Óaradi vaiÓya÷'iti trayÃïÃmevÃgnisaæbandhaÓcavaïÃtte«ÃmevÃdhikÃra iti varïitamityartha÷ / astu, prastute kimÃyÃtaæ, tatrÃha-## prÃyeïa saptavitastiparimito manu«yadehaityartha÷ / evamaÇgu«ÂhaÓabdo h­tparimÃïavÃcakastatrasthaæ brahma lak«ayatÅtyuktam / saæprati tacchabdenÃÇgu«ÂhamÃtraæ jÅvamanÆdyÃyamÅÓÃna iti brahmÃbhedo bodhya iti vaktumanuvadati-## pratipÃdyÃbhedavirodhÃdanuvÃdyÃÇgu«ÂhamÃtratvaæ bÃdhyaæ, tÃtparyÃrthasya balavattvÃdityÃha-##'asthÆlam'ityÃdau / ##'tattvamasi'ityÃdau / [nanu paramÃtmano 'Çgu«ÂhaparimÃïatvaæ na saæbhavatÅti sÆtrakÃreïa h­dayÃpek«amaÇgu«ÂhamÃtratvamuktaæ, dvividhetyÃdibhëyÃttu jÅvamuddiÓya brahmatvabodhanamiti pratÅyata iti sÆtrÃrthÃsparÓitvÃdbhëyamanupapannamiti cet, na, bhëyatÃtparyÃnabhij¤ÃnÃt / kaÂhavallÅvÃkyasyÃvÃntaratÃtparyamekaæ mahÃtÃtparyaæ caikam / tatrÃvÃntaratÃtparyamupÃsye brahmaïi, mahÃtÃtparyaæ ca j¤eye brahmaïi / ata eva bhëyakÃrairvÃkyadvayopanyÃsa÷k­ta÷ / ata evopÃsanÃphalaæ kaÂhavallyÃmeva-'Óataæ caikà ca h­dayasya nìya÷'ityÃdinà bodhitam / ata eva caturthÃdhyÃye dvitÅyacaraïe 'tadoka÷'iti sÆtre hÃrdavidyÃæ prak­tya samÃmananti iti bhëyakÃrai÷ prathamavÃkyasya upÃsye brahmaïi tÃtparyamiti prakaÂÅk­tam / itthaæ cÃtratyabhëyaæ mahÃtÃtparyÃbhiprÃyakamiti dra«Âavyam / rÃmÃnujabhëyak­tà tu pÆrvapak«o 'smadbhëyatÃtparyÃj¤Ãnenaiva k­ta ityavadheyam / ekatvÃrthe vÃkyaÓe«amanukÆlayati-## Órutiryamo và dra«Âavya÷ / taæ jÅvaæ prav­hetp­thakkuryÃt, dhairyeïa balavadindriyanigrahÃdinÃ, taæ viviktamÃtmÃnaæ Óuklaæ svaprakÃÓamam­taæ kÆÂasthaæ brahma jÃnÅyÃdityartha÷ / tasmÃtkaÂhavÃkyaæ pratyagbrahmaïi j¤eye samanvitamiti siddham //25// END BsCom_1,3.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.26 8 devatÃdhikaraïam / sÆ. 26-33 tadupary api bÃdarÃyaïa÷ saæbhavÃt | BBs_1,3.26 | aÇgu«ÂhamÃtraÓrutirmanu«yah­dayÃpek«ayà manu«yÃdhikÃratvÃcchÃstrasyetyuktaæ, tatprasaÇgenedamucyate / bìhaæ manu«yÃdhikÃreti ÓÃstram / natu manu«yÃnevetÅha brahmaj¤Ãne niyamo 'sti / te«Ãæ manu«yÃïÃmupari«ÂÃdye devÃdayastÃnapyadhikaroti ÓÃstramiti bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyante / kasmÃt / saæbhavÃt / saæbhavati hi te«ÃmapyarthitvÃdyadhikÃrakÃraïam / tatrÃrthitvaæ tÃvanmok«avi«ayaæ devÃdÅnÃmapi saæbhavati vikÃravi«ayavibhÆtyanityatvÃlocanÃdinimittam / tathà sÃmarthyamapi te«Ãæ saæbhavati, mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïalokebhyo vigrahavattvÃdyavagamÃt / naca te«Ãæ kaÓcitprati«edho 'sti / nacopanayanaÓÃstreïai«ÃmadhikÃro nivartyeta, upanayanasya vedÃdhyayanÃrthatvÃt / te«Ãæ ca svayaæpratibhÃtavedatvÃt / apicai«Ãæ vidyÃgrahaïÃrthaæ brahmacaryÃdi darÓayati- 'ekaÓataæ ha vai var«Ãïi maghavÃnprajÃpatau brahmacaryamuvÃsa' (chÃ. 8.11.3), 'bh­gurvai vÃruïi÷ / varuïaæ pitaramupasasÃra / adhÅhi bhagavo brahma' (tai. 3.1) ityÃdi / yadapi karmasvanadhikÃrakÃraïamuktam- 'na devÃnÃæ devatÃntarÃbhÃvÃt' iti, 'na ­«ÅïÃmÃr«eyÃntarÃbhÃvÃt' (jai.6.1.6,7) iti / na tadvidyÃsvasti / nahÅndrÃdÅnÃæ vidyÃsvadhakriyamÃïÃnÃmindrÃdyuddeÓena ki¤citk­tyamasti / naca bh­gvÃdÅnÃæ bh­gvÃdisagotratayà / tasmÃddevÃdÅnÃmapi vidyÃsvadhikÃra÷ kena vÃryate / devÃdyadhikÃre 'pyaÇgu«ÂamÃtraÓruti÷ svÃÇgu«ÂhÃpek«ayà na virudhyate // 26 // ---------------------- FN: devÃnÃæ karmasu nÃdhikÃra÷, devatÃntarÃïÃmuddeÓyÃnÃmabhÃvÃditi prathamasÆtrÃrtha÷ / ­«ÅïÃmapi na, ­«yÃntarÃbhÃvÃd­«iyukte karmaïyaÓakteriti dvitÅyasÆtrÃrtha÷ / tat asÃmarthyarÆpaæ kÃraïam / ÓÃstrasya manu«yÃdhikÃratve devÃdÅnÃæ brahmavidyÃyamÃpyanadhikÃra÷ syÃdityÃÓaÇkyÃha-## nanu samanvayÃdhyÃye 'dhikÃracintà na saægatetyata Ãha-## sm­tasyopek«Ãnarhatvaæ prasaÇga÷ / atra manu«yÃdhikÃratvoktyà sm­tÃnÃæ devÃdinÃæ vedÃntaÓravaïÃdÃvadhikÃro 'sti na veti saædehe bhogÃsaktÃnÃæ vairÃgyÃdyasaæbhavÃnneti prÃpte siddhÃntamÃha-## evamadhikÃravicÃrÃtmakÃdhikaraïadvayasya prasaÇgikÅ saægati÷ / atra pÆrvapak«e devÃdinÃæ j¤ÃnÃnadhikÃrÃddevatvaprÃptidvÃrà kramamuktiphalÃsu daharÃdyupÃsanÃsu kramamuktyarthinÃæ manu«yÃïÃmaprav­tti÷ phalaæ, siddhÃnte tu prav­tti÷ / upÃsanÃbhirdevatvaæ prÃptÃnÃæ ÓravaïÃdinà j¤ÃnÃnmuktisaæbhavÃditi saphalo 'yaæ vicÃra÷ nanu bhogÃsaktÃnÃæ te«Ãæ mok«ÃrthitvÃbhÃvÃnnÃdhikÃra ityata Ãha-## vikÃratvenÃn­tavi«ayasukhasya k«ayÃsÆyÃdido«adda«Âyà niratiÓayasukhamok«Ãrthitvaæ sattvaprak­tÅnÃæ devÃnÃæ saæbhavatÅtyartha÷ / nanvindrÃya svÃhetyÃdau caturthyantaÓabdÃtiriktà vigrahavatÅ devatà nÃsti, Óabdasya cÃsÃmarthyÃnnÃdhikÃra ityata Ãha--## arthitvavadityartha÷ / aparyudastatvamÃha-## 'ÓÆdro yaj¤e 'navalk­pta÷'itivaddevÃdÅnÃæ vidyÃdhikÃrani«edho nÃstÅtyartha÷ / nanu vigrahavattvena d­«ÂasÃmarthye satyapyupanayanÃbhÃvÃcchÃstrÅyaæ sÃmarthyaæ nÃstÅtyata Ãha#<-na ceti /># janmÃntarÃdhyayanabalÃtsvayameva pratibhÃtÃ÷ sm­tà vedà ye«Ãæ te tathà tadbhÃvÃdityartha÷ / bÃlÃdi«u pravi«ÂapiÓÃcÃdÅnÃæ vedodgho«adarÓanÃddevayonÅnÃæ janmÃntarasmaraïamastÅti sm­tavedÃntÃnÃmarthavicÃro yukta ityartha÷ / devÃnÃm­«ÅïÃæ ca vidyÃdhikÃre kÃraïamarthitvÃdikamuktvà Órautaæ gurukulavÃsÃdiliÇgamÃha-## nanu brahmavidyà devÃdÅnnÃdhikaroti, vedÃrthatvÃt, agnihotravadityata Ãha-## devÃnÃæ karmasu nÃdhikÃra÷, devatÃntarÃïÃmuddeÓyÃnÃmabhÃvÃditi prathamasÆtrÃrtha÷ / ­«ÅïÃmanadhikÃra÷, ­«yantarÃbhÃvÃd­«iyukte karmaïyaÓakteriti dvitÅyasÆtrÃrtha÷ / asÃmarthyamupÃdhiriti pariharati-## asÃmarthyarÆpaæ kÃraïamityartha÷ / na hyasti yenÃsÃmarthyaæ syÃditi Óe«a÷ / 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavattathar«ÅïÃm'itivÃkyabÃdho 'pyanumÃnasya dra«Âavya÷ / nanu devÃdÅnpratyaÇku«ÂhamÃtraÓruti÷ kathaæ, te«Ãæ mahÃdehatvena h­dayasyÃsmadaÇgu«ÂhamÃtratvÃbhÃvÃt / ata÷ Óruti«u te«Ãæ nÃdhikÃra ityata Ãha-## //26// END BsCom_1,3.8.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.27 virodha÷ karmaïÅti cen nÃnekapratipatter darÓanÃt | BBs_1,3.27 | syÃdetat, yadi vigrahavattvÃdyabhyupagamena devÃdÅnÃæ vidyÃsvadhikÃro varïyeta vigrahavattvÃd­tvigÃdindrÃdÅnÃmapi svarÆpasaænidhÃnena karmÃÇgabhÃvo 'bhyupagamyeta / tadà ca virodha÷ karmaïi syÃt / nahÅndrÃdÅnÃæ svarÆpasaænidhÃnena yÃge 'ÇgabhÃvo d­Óyate / naca saæbhavati / bahu«u yÃge«u yugapadekasyendrasya svarÆpasaænidhÃnatÃnupapatteriti cet / nÃyamasti virodha÷ / kasmÃt / anekapratipatte÷ / ekasyÃpi devatÃtmano yugapadanekasvarÆpapratipatti÷ saæbhavati / kathametadavagamyate / darÓanÃt / tathÃhi-'kati devÃ÷' ityupakramya 'trayaÓca trÅ ca Óatà trayaÓca trÅ ca sahasrÃ' iti nirucya 'katama te' ityasyÃæ p­cchÃyÃm 'mahimÃna evai«Ãmete trayastriæÓattveva devÃ÷' (b­. 3.9.1,2) iti nirbruvatÅ Órutirekaikasya devatÃtmano yugapadanekarÆpatÃæ darÓayati / tathà trayastriæÓato 'pi «a¬ÃdyantarbhÃvakrameïa 'katama eko deva iti prÃïa÷' iti prÃïaikarÆpatÃæ devÃnÃæ darÓayantÅ tasyaikasya prÃïasya yugapadanekarÆpatÃæ darÓayati / tathà sm­tirapi- 'Ãtmano vai ÓarÅrÃïi bahÆni bharatar«abha // yogÅ kuryÃdbalaæ prÃpya taiÓca sarvairmahÅæ caret // prÃpnuyÃdvi«ayÃnkaiÓcidugraæ tapaÓcaret // saæk«ipecca punastÃni sÆryo raÓmigaïÃniva' // ityeva¤jÃtÅyakà prÃptÃïimÃdyaiÓvaryÃïÃæ yoginÃmapi yugapadanekaÓarÅrayogaæ darÓayati / kimu vaktavyamÃjÃnasiddhÃnÃæ devÃnÃm / anekarÆpapratipattisaæbhavÃccaikaikà devatà bahubhÅ rÆpairÃtmÃnaæ pravibhajya bahu«u yÃge«u yugapadaÇgabhÃvaæ gacchatÅti / paraiÓca na d­Óyate 'ntardhÃnÃdikriyÃyogÃdityupapadyate // anekapratipatterdarÓanÃdityasyÃparà vyÃkhyÃ- vigrahavatÃmapi karmÃÇgabhÃvacodanÃsvanekà pratipattird­Óyate / kvacideko 'pi vigrahavÃnanekatra yugapadaÇgabhÃvaæ na gacchati, yathà bahubhirbhojayadbhirnaiko brÃhmaïo yugapadbhojyate / kvaciccaiko 'pi vigrahavÃnanekatra yugapadaÇgabhÃvaæ gacchati, yathà bahubhirnamaskurvÃïaireko brÃhmaïo yugapannamaskriyate / tadvadihoddeÓaparityÃgÃtmakatvÃdyÃgasya vigrahavatÅmapyekÃæ devatÃmuddiÓya bahava÷ svaæ svaæ dravyaæ yugapatparityak«yantÅti vigrahavattve 'pi devatÃnÃæ na ki¤citkarmaïi virudhyate // 27// ---------------------- FN: darÓanÃt ÓrutiprÃmÃïyÃt / vaiÓvadevaÓÃstrasya hi nividi kati devà ityupakramya ÓÃkalyÃya yÃj¤avalkyena trayaÓcettyuttaram / nivinnÃma ÓasyamÃnadevatÃsaækhyÃvÃcakÃni mantrapadÃni / balaæ yogasiddhim / 'aïimà mahimà caiva garimà prÃptirÅÓità / prÃkamyaæ ca vaÓitvaæ ca tatra kÃmÃvasÃyitÃ' ityaïimÃdyÃ÷ / ÃjÃnasiddhÃnÃæ janmanaiva prÃptiÓayÃnÃm / nanu mantrÃdÅnÃæ pratÅyamÃnavigrahavattve tÃtparyaæ kalpayitvà devÃdÅnÃmadhikÃra ukta÷, sa cÃyukta÷, anyaparÃïÃæ te«Ãæ pratyak«Ãdivirodhena svÃrthe tÃtparyakalpanÃnupapatterityÃk«ipya sÆtracatu«Âayena pariharati-## varïyeta, tarhÅti Óe«a÷ / svarÆpaæ vigraha÷ / abhyupagame pratyak«eïa devatà d­Óyeta, naca d­Óyate, ato yogyÃnupalabdhyà devatÃyà vigrahavatyà abhÃvÃtsaæpradÃnakÃrakÃbhÃvena karmani«pattirna syÃdityÃha-## vigrahasyÃÇgatvamupalabdhibÃdhitaæ yuktyà ca na saæbhavatÅtyÃha#<-na ceti /># tasmÃdarthopahitaÓabda eva devatÃ, tasyà acetanatvÃnna vidyÃdhikÃra iti ÓaÇkÃrtha÷ / pariharati-## ekasyÃpi devasya yogabalÃdanekadehaprÃpti÷ Órutism­tidarÓanÃtsaæbhavati / ato na karmaïi virodha iti vyÃca«Âe-## vaiÓvadevaÓastre ÓasyamÃnadevÃ÷ katÅti ÓÃkalyena p­«Âo yÃj¤avalkyo nividà 'trayaÓca'ityÃdirÆpayottaraæ dadau / nivinnÃma ÓasyamÃnadevasaækhyÃvÃcaka÷ Óabda÷ / «a¬adhikÃni trÅïi ÓatÃni trÅïi sahasrÃïÅti saækhyoktau saækhyeyasvarÆpapraÓne, mahimÃno vibhÆtaya÷ sarve devà e«Ãæ trayastriæÓaddevÃnÃmato '«Âau vasava ekÃdaÓa rudrà dvÃdaÓÃdityà indra÷ prajÃpatiÓceti trayastriæÓadevÃste 'pi «aïïÃmagnip­thivÅvÃyvantarik«ÃdityadivÃæ mahimÃnaste 'pi «aÂsu deve«vantarbhavanti / «a devÃstri«u loke«u trayaÓca dvayorannaprÃïayordvai ca ekasminprÃïe hiraïyagarbhe 'ntarbhavata iti darÓitamityartha÷ / trayastriæÓato 'pi devÃnÃmiti saæbandha÷ / darÓanaæ Órautaæ vyÃkhyÃya smÃrtaæ vyÃca«Âe-## balaæ yogasiddhim / 'aïimà mahimà caiva laghimà prÃptirÅÓità / prÃkÃmyaæ ca vaÓitvaæ ca yatrakÃmÃvasÃyità // 'itya«ÂaiÓvaryÃïi / k«aïena aïurmahÃn laghurguruÓca bhavati yogÅ / aÇgulyà candrasparÓa÷ prÃpti÷ / ÅÓità s­«ÂiÓakti÷ / prÃkÃmyaæ icchÃnÃbhighÃta÷ / vaÓitvaæ niyamanaÓakti÷ / saækalpamÃtrÃdi«ÂalÃbho yatrakÃmÃvasÃyiteti bheda÷ / ajÃnasiddhÃnÃæ janmanà siddhÃnÃmityartha÷ / phalitamÃha-## aneke«u karmasvekasya pratipattiraÇgabhÃva÷ / tasya loke darÓanÃditi vaktuæ vyatirekamÃha-## prak­topayuktamanvayad­«ÂÃntamÃha-## //27// END BsCom_1,3.8.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.28 Óabda iti cen nÃta÷ prabhavÃt pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_1,3.28 | mà nÃma vigrahavattve devÃdÅnÃmabhyupagamyamÃne karmaïi kaÓcidvirodha÷ prasa¤ji / Óabde tu virodha÷ prasajyeta / katham / autpattikaæ hi ÓabdasyÃrthena saæbandhamÃÓritya 'anapek«atvÃt' iti vedasya prÃmÃïyaæ sthÃpitam / idÃnÅæ tu vigrahavatÅ devatÃbhyupagamyamÃnà yadyapyaiÓvaryayogÃdyugapadanekakarmasaæbandhÅni havÅæ«i bhu¤jÅta tathÃpi vigrahayogÃdasmadÃdivajjananamaraïavatÅ seti nityasya Óabdasya nityenÃrthena nitye saæbandhepratÅyamÃne yadvaidike Óabde prÃmÃïyaæ sthitaæ tasya virodha÷ syÃditi cet / nÃyamapyasti virodha÷ / kasmÃt / ata÷ prabhavÃt / ata eva hi vaidikÃcchabdÃdevÃdikaæ jagatprabhavati / nanu janmÃdyasya yata÷ (bra. 1.1.2) ityatra brahmaprabhavatvaæ jagato 'vadhÃritaæ, kathamiha Óabdaprabhavatvamucyate / apica yadi nÃma vaidikÃcchabdÃdasya prabhavo 'bhyupagata÷, kathametÃvatà virodha÷ Óabde parih­ta÷ yÃvatà vasavo rudrà Ãdityà viÓvedevà maruta ityeter'thà anityà evotpattimattvÃt / tadanityatve ca tadvÃcinÃæ vaidikÃnÃæ vasvÃdiÓabdÃnÃmanityatvaæ kena nivÃryate / prasiddhaæ hi loke devadattasya putra utpanne yaj¤adatta iti tasya nÃma kriyata iti / tasmÃdvirodha eva Óabda iti cet / na / gavÃdiÓabdÃrthasaæbandhanityatvadarÓanÃt / nahi gavÃdivyaktÅnÃmutpattimattve tadÃk­tÅnÅmapyutpattimattvaæ syÃt / dravyaguïakarmaïÃæ hi vyaktaya evotpadyante nÃk­taya÷ / Ãk­tibhiÓca ÓabdÃnÃæ saæbandho na vyaktibhi÷ / vyaktÅnÃmÃnantyÃtsaæbandhagrahaïÃnupapatte÷ / vyakti«ÆtpadyamÃnÃsvapyÃk­tÅnÃæ nityatvÃcca gavÃdiÓabde«u kaÓcidvirodho d­Óyate / tathà devÃdivyaktiprabhavÃbhyupagame 'pyÃk­tinityatvÃnna kaÓcidvasvÃdiÓabde«u virodha iti dra«Âavyam / Ãk­tiviÓe«astu devÃdÅnÃæ mantrÃrthavÃdÃdibhyo vigrahavattvÃdyavagamÃdavagantavya÷ / sthÃnaviÓe«asaæbandhanimittÃÓcendrÃdiÓabdÃ÷ senÃpatyÃdiÓabdavat / tataÓca yo yastattatsthÃnamadhirohati sa sa indrÃdiÓabdairabhidhÅyata iti na do«o bhavati / nacedaæ Óabdaprabhavatvaæ brahmaprabhavatvavadupÃdÃnakÃraïÃbhiprÃyeïocyate / kathaæ tarhi sthite vÃcakÃtmanà nitye Óabde nityÃrthasaæbandhini ÓabdavyavahÃrayogyÃrthavyaktini«pattirata÷ prabhava ityucyate kathaæ punaravagamyate ÓabdÃtprabhavati jagaditi / pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm / pratyak«aæ Óruti÷, prÃmÃïyaæ pratyanapek«atvÃt / anumÃnaæ sm­ti÷, prÃmÃïyaæ prati sÃpek«atvÃt / te hi ÓabdapÆrvo s­«Âiæ darÓayata÷ / 'ete iti vai prajÃpatirdevÃnas­jatÃs­gramiti manu«yÃnindava iti pit­æstira÷ pavitramiti grahÃnÃÓava iti stotraæ viÓvÃnÅti ÓastramabhisaubhagetyanyÃ÷ prajÃ÷' iti Óruti÷ / tathÃnyatrÃpi 'sa manasà vÃcaæ mithunaæ samabhavat' (b­. 1.2.4) ityÃdinà tatratatra ÓabdapÆrvikà s­«Âi÷ ÓrÃvyate / sm­tirapi- 'anÃdinidhanà nityà vÃguts­«Âà svayaæbhuvà / Ãdau vedamayÅ divyà yata÷ sarvà prav­ttaya÷' // iti / utsargo 'pyayaæ vÃca÷ saæpradÃyapravartanÃtmako dra«Âavya÷, anÃdinidhanÃyà anyÃd­ÓasyotsargasyÃsaæbhavÃt / tathà 'nÃma rÆpaæ ca bhÆtÃnÃæ karmaïÃæ ca pravartanam / vedaÓabdebhya evÃdau nirmame sa maheÓvara÷' // (manu. 1.21) iti / ' sarve«Ãæ tu sa nÃmÃni karmÃïi ca p­thakp­thak / vedaÓabdebhya evÃdau p­thaksaæsthÃÓca nirmame' // iti ca / apica cikÅr«itamarthamanuti«Âhaæstasya vÃcakaæ Óabdaæ pÆrvaæ sm­tvà paÓcÃttamarthamanu«ÂhatÅti sarve«Ãæ na÷ pratyak«ametat / tathà prajÃpaterapi sra«Âu÷ s­«Âe÷ pÆrvaæ vaidikÃ÷ Óabdà manasi prÃdurbabhÆvu÷, paÓcÃttadanugatÃnarthÃnsasarjeti gamyate / tathÃca Óruti÷ - 'sa bhÆriti vyÃhÃratsa bhÆmimas­jata' (tai.brÃ. 2.2.4.2) ityevamÃdikà bhÆrÃdiÓabdebhya eva manasi prÃdurbhÆtebhyo bhÆrÃdilokÃns­«ÂÃndarÓayati / kimÃtmakaæ puna÷ Óabdamabhipretyedaæ Óabdaprabhavatvamucyate / sphoÂamityÃha / varïapak«e hi te«ÃmutpannapradhvaæsitvÃnnityebhya÷ Óabdebhyo devÃdivyaktÅnÃæ prabhava ityanupapannaæ syÃt / utpannadhvaæsinaÓca varïÃ÷, pratyuccÃraïamanyathà cÃnyathà ca pratÅyamÃnatvÃt / tathÃhi- ad­ÓyamÃno 'pi puru«aviÓe«o 'dhyayanadhvaniÓravaïÃdeva viÓe«ato nirdhÃryate devadatto 'yamadhÅte yaj¤adatto 'yamadhÅte iti / nacÃyaæ varïavi«ayo 'nyathÃtvapratyayo mithyÃj¤Ãnaæ, bÃdhakapratyayÃbhÃvÃt / naca varïebhyor'thÃvagatiryuktà / na hyekaiko varïor'thaæ pratyÃyayet, vyabhicÃrÃt / naca varïasamudÃyapratyayo 'sti, kramavattvÃdvarïÃnÃm / pÆrvapÆrvavarïÃnubhavajanitasaæskÃrasahito 'ntyo varïor'thaæ pratyÃyayi«yatÅti yadyucyeta / tanna / saæbandhagrahaïÃpek«o hi Óabda÷ svayaæ pratÅyamÃnor'thaæ pratyÃyayeddhÆmÃdivat / naca pÆrvapÆrvavarïÃnubhavajanitasaæskÃrasahitasyÃntyavarïasya pratÅtirasti, apratyak«atvÃtsaæskÃrÃïÃm / kÃryapratyÃyitai÷ saæskÃrai÷ sahito 'ntyo varïorthaæ pratyÃyayi«yatÅti cet / na / saæskÃrakÃryasyÃpi smaraïasya kramavartitvÃt / tasmÃtsphoÂa eva Óabda÷ / sa caicaikavarïapratyayÃhitasaæskÃrabÅje 'ntyavarïapratyayajanitapari pÃke pratyayinyekapratyayavi«ayatayà jhaÂiti pratyavabhÃsate / nacÃyamekapratyayo varïavi«ayà sm­ti÷ / varïÃnÃmanekatvÃdekapratyayavi«ayatvÃnupapatte÷ / tasya ca pratyuccÃraïaæ pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃnnityatvam / bhedapratyayasya varïavi«ayatvÃt / tasmÃnnityÃcchabdasphoÂarÆpÃdabhidhÃyakÃtkriyÃkÃrakaphalalak«aïaæ jagadabhidheyabhÆtaæ prabhavatÅti / varïà eva tu na Óabda÷ iti bhagavÃnupavar«a÷. nanÆtpannapradhvaæsitvaæ varïÃnmuktaæ, tanna / ta eveti pratyabhij¤ÃnÃt / sÃd­ÓyÃtpratbhij¤Ãnaæ keÓÃdi«viveti cet / na / pratyabhij¤Ãnasya pramÃïÃntareïa bÃdhÃnupapatte÷ / pratyabhij¤ÃnamÃk­tinimittamiti cet / na / vyaktipratyabhij¤ÃnÃt / yadi hi pratyuccÃraïaæ gavÃdivyaktivadanyà anyà varïavyaktaya÷ pratÅyeraæstata Ãk­tinimittaæ pratyabhij¤Ãnaæ syÃt / natvetadasti / varïavyaktaya eva hi pratyuccÃraïaæ pratyabhij¤Ãyante / dvirgoÓabda uccÃrita iti hi pratipattirna tu dvau goÓabdÃviti / nanu varïà apyuccÃraïabhedena bhinna÷ pratÅyante devadattayaj¤adattayoradhyayanadhvaniÓravaïÃdeva bhedapratÅterityuktam / atrÃbhidhÅyate- sati varïavi«aye niÓcite pratyabhij¤Ãne saæyogavibhÃgÃbhivyaÇgyatvÃdvarïÃnÃmabhivya¤jakavaicitryanimitto 'yaæ varïavi«ayo vicitra÷ pratyayo na svarÆpanimitta÷ / apica varïavyaktibhedavÃdinÃpi pratyabhij¤Ãnasiddhaye varïÃk­taya÷ kalpayitavyÃ÷ / tÃsu ca paropÃdhiko bhedapratyaya ityabhyupagantavyam / tadvaraæ varïavyakti«veva paropÃdhiko bhedapratyaya÷ svarÆpanimittaæ ca pratyabhij¤Ãnamiti kalpanÃlÃghavam / e«a eva ca varïavi«ayasya bhedapratyayasya bÃdhaka÷ pratyayo yatpratyabhij¤Ãnam / kathaæ hyekasminkÃlaæ bahÆnÃmuccÃrayatÃmeka eva sangakÃro yugapadanekarÆpa÷ syÃt / udÃttaÓcÃnudÃttaÓca svaritaÓca sÃnunÃsikaÓca niranunÃsikaÓceti / athavà dhvanik­to 'yaæ pratyayabhedo na varïak­ta ityado«a÷ / ka÷ punarayaæ dhvanirnÃma / yo dÆrÃdÃkarïayato varïavivekamapratipadyamÃnasya karïapathamavatarati / pratyÃsÅdataÓca paÂumaÂutvÃdibhedaæ varïe«vÃsa¤jayati / tannibandhanÃÓcodÃttÃdayo viÓe«Ã na varïasvarÆpanibandhanÃ÷, varïÃnÃæ pratyuccÃrÃïaæ pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃt / eva¤ca sati sÃlambanà udÃttÃdipratyayà bhavi«yanti / itaradhà hi varïÃnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ nirbhedatvÃtsaæyogavibhÃgak­tà udÃttÃdiviÓe«Ã÷ kalperan / saæyogavibhÃgÃnÃæ cÃpratyak«atvÃcca tadÃÓrayà viÓe«Ã varïe«vadhyavasituæ Óakyanta ityato nirÃlambanà evaita udÃttÃdipratyayÃ÷ syu÷ / apica naivaitadabhinive«ÂavyamudÃttÃdibhedena varïÃnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ bhedo bhavediti / nahyanyasya bhedenÃnyasyÃbhidyamÃnasya bhedo bhavitumarhati / nahi vyaktibhedena jÃtiæ bhinnÃæ manyante / varïebhyaÓcÃrthapratÅte÷ saæbhavÃtsphoÂakalpanÃnarthikà / na kalpayÃmyahaæ sphoÂaæ pratyak«ameva tvenamavagacchÃmi, ekaikavarïagrahaïÃhitasaæskÃrÃyÃæ buddhau jhaÂiti pratyava ÆbhÃsanÃditi cet / na / asyà api buddhervarïavi«ayatvÃt / ekaikavarïagrahaïottarakÃlà hÅyamekà buddhirgauriti samastavarïavi«ayà nÃrthÃntaravi«ayà / kathametadavagamyate / yato 'syÃmapi buddhau gakÃrÃdayo varïà anuvartante natu dakÃrÃdaya÷ / yadi hyasyà buddhergakÃrÃdibhyor'thÃntaraæ sphoÂo vi«aya÷ syÃttato dakÃrÃdaya iva gakÃrÃdayo 'pyasyà buddhervyÃvarteran / natu tathÃsti / tasmÃdiyamekabuddhirvarïavi«ayaiva sm­ti÷ / nanvanekatvÃdvarïÃnÃæ naikabuddhivi«ayatopapadyata ityuktaæ, tatpratibrÆma÷ - saæbhavatyanekasyÃpyekabuddhivi«ayatvaæ, paÇ ktirvanaæ senà daÓa Óataæ sahasramityÃdidarÓanÃt / yà tu gaurityeko 'yaæ Óabda iti buddhi÷, sà bahu«veva varïe«vekÃrthÃvacchedanibandhanaupacÃrikÅ vanasenÃdibuddhivadeva / atrÃha- yadi varïà eva sÃmastyenaikabuddhivi«ayatÃmÃpadyamÃnÃ÷ padaæ syustato jÃrà rÃjà kapi÷ pika÷ ityÃdi«u padaviÓe«apratipattirna syÃt / ta eva hi varïà itaratra cetaratra ca pratyavabhÃsanta iti / atra vadÃma÷ - satyapi samastavarïapratyavamarÓe yathà kramÃnurodhinya eva pipÅlikÃ÷ paÇ ktibuddhimÃrohanti, evaæ kramÃnurodhana eva varïÃ÷ padabuddhimÃrok«yanti / tatra varïÃnÃmaviÓe«e 'pi kramaviÓe«ak­tà padaviÓe«apratipattirna virudhyate / v­ddhavyavahÃre ceme varïÃ÷ kramÃdyanug­hÅtà g­hÅtÃrthaviÓe«asaæbandhÃ÷ santa÷ svavyavahÃro 'pyekaikavarïagrahaïÃnantaraæ samastapratyavamarÓinyÃæ buddhau tÃd­Óà eva pratyavabhÃsamÃnÃstaæ tamarthamavyabhicÃreïa pratyÃyayi«yantÅti varïavÃdino laghÅyasÅ kalpanà / sphoÂavÃdinastu d­«ÂahÃnirad­«Âakalpanà ca / varïÃÓceme krameïa g­hyamÃïÃ÷ sphoÂaæ vya¤jayanti sa sphoÂor'thaæ vyanaktÅti garÅyasÅ kalpanà syÃt, athÃpi nÃma pratyuccÃraïamanye 'nye varïÃ÷ syu÷, tathÃpi pratyabhij¤ÃlambanabhÃvena varïasÃmÃnyÃnÃmavaÓyÃbhyupagantavyatvÃdyà varïe«varthapratipÃdanaprakriyà racità sà sÃmÃnye«u saæcÃrayitavyà / tataÓca nityebhya÷ Óabdebhyo devÃdivyaktÅnÃæ prabhava ityaviruddham // 28 // ---------------------- FN: autpattikaæ svÃbhÃvikaæ / vasutvÃdijÃtivÃcakÃcchabdÃttajjÃtÅyÃæ cikÅr«itÃæ vyakti buddhÃvÃlikhya tasyÃ÷ prabhavanaæ, tadidaæ tatprabhavatvam / Ãk­tÅnÃæ jÃtÅnÃm / 'ete as­gramindavastira÷ pavitramÃÓava÷ / viÓvÃnyabhisaubhagÃ' iti / etanmantrasthai÷ padai÷ sm­tvà brahmà devÃdÅnas­jata / tatra saænihitavÃcakaitacchabdo devÃnÃæ karaïe«vanugrÃhakatvena saænihitÃnÃæ smÃraka÷ / as­k rudhiraæ tatpradhÃnadeharamaïÃnmanu«yÃïÃmagraÓabdasmÃraka÷ / candrasthÃnÃæ pit­ïÃminduÓabda÷ smÃraka÷ / pavitraæ somaæ svÃntavistaraskurvatÃæ grahÃïÃæ tira÷pavitraÓabda÷ smÃraka÷ / ­.(?).ucoÓnuvatÃæ stotrÃïÃmÃÓuÓabda÷ stotrÃnantaraæ prayogaæ viÓatÃæ ÓastrÃïÃæ viÓvaÓabda÷ / saæpradÃyo guruÓi«yaparaæparÃdhyayanam / saæsthà avasthÃ÷ / varïarÆpaæ tadatiriktasphoÂarÆpaæ veti kiæÓabdÃrtha÷ / sphuÂate varïairvyajyata iti sphoÂo varïÃbhivyaÇgyor'thastasya vya¤jako gavÃdiÓabdo nityastamabhipretyedamucyata iti pÆrveïÃnvaya÷ / vyabhicÃrÃdekasmÃdvarïÃdarthapratÅtyadarÓanÃt varïÃntaravaiyarthyapratÅtyadarÓanÃccetyartha÷ / ekaiketi yathà ratnatattvaæ bahubhiÓcÃk«u«apratyayai÷ sphuÂaæ bhÃsate tathà gavÃdipadasphoÂo gakÃrÃdyekaikavarïak­tapratyayai÷ sphoÂavi«ayairÃhitÃ÷ saæskÃrà bÅjaæ yasmin citte tasmin antyavarïak­tapratyayena janita÷ paripÃko 'ntya÷ saæskÃro yasminpratyayini citte ekaæ gauriti padamiti pratyaya÷ pratyak«astadvi«ayatayà spa«ÂamavabhÃsata ityartha÷ / vapanÃnantaraæ ta eveme keÓà iti dhÅrbhrÃntiriti yuktam, bhedadhÅvirodhÃt / tÃlvÃdideÓai÷ko«ÂhasthavÃyusaæyogavibhÃgÃbhyÃæ vicitrÃbhyÃæ vyaÇgyatvÃdvarïe«u vaicitryadhÅrityartha÷ / yo 'vatarati sa dhvaniriti Óe«a÷ / varïÃtirikta÷ Óabda÷ dhvanirityartha÷ / pratyuccÃraïaæ varïà anuvartante dhvanirvyÃvartata iti bheda÷ / apratyak«atvaæ aÓrÃvaïatvam / yathà khaï¬amuï¬ÃdiviruddhÃnekavyakti«vabhinnaæ gotvaæ tathà dhvani«u varïà abhinnà evetyartha÷ / udÃttÃdirdhvanistadbhedena hetunà varïÃnÃmapÅti yojanà / arthÃvacchedor'thaæ niÓcaya÷ / pratyavamarÓa÷ sm­ti÷ / vyutpattidaÓà v­ddhavyavahÃra÷ / kramÃdityÃdiÓabdena saækhyà g­hyate / svasvavyavahÃro madhyamav­ddhasya prav­ttyavasthà / tÃd­Óatvaæ vyutpattidaÓÃd­«ÂakramÃdyanug­hÅtatvam / d­«Âaæ varïÃnÃmarthabodhakatvaæ, ad­«Âa÷ sphoÂa÷ / karmaïyavirodhamaÇgÅk­tya ÓabdaprÃmÃïyavirodhamÃÓaÇkya pariharati / #<Óabda iti cediti /># mà prasa¤ji prasakto mà bhÆnnÃmetyartha÷ / autpattikasÆtre ÓabdÃrthayoranÃdyo÷ saæbandhasyÃnÃditvÃdvedasya svÃrthe mÃnÃntarÃnapek«atvena prÃmÃïyamuktam / idÃnÅmanityavigrahavyaktyabhyupagame tatsaæbandhasyÃpyanityatvÃnmÃnÃntareïa vyaktiæ j¤Ãtvà Óabdasya saæketa÷ puæsà kartavya iti mÃnÃntarÃpek«atvÃtprÃmÃïyasya virodha÷ syÃdityÃha-## kiæ ÓabdÃnÃmanityatayà saæbandhasya kÃryatvamÃpadyate, utÃrthÃnÃmanityatayà / nÃdya ityÃha-## karmaïyavirodhavadityaperartha÷ / devÃdivyaktihetutvena prÃgeva ÓabdÃnÃæ sattvÃnnÃnityatvamiti bhÃva÷ / atra pÆrvÃparavirodhaæ ÓaÇkate-## Óabdasya nimittatvena brahmasahakÃritvÃdavirodha ityÃÓaÇkya dvitÅyaæ kalpamutthÃpayati-## anityatvaæ sÃditvam / vyaktirÆpÃrthÃnÃmanityatayà ÓabdÃnÃæ saæbandhasyÃnityatvaæ durvÃraæ, tasmÃtpauru«eyasaæbandhasÃpek«atvÃtprÃmÃïyavirodha ityartha÷ / naca vyaktinÃmanityatve 'pi ghaÂatvÃdijÃtisamavÃyavacchabdasaæbandho 'pi nitya÷ syÃditi vÃcyaæ, ubhayÃÓritasaæbandhasyÃnyatarÃbhÃve sthityayogena d­«ÂÃntÃsidveriti bhÃva÷ / yathà gotvÃdayo gavÃdiÓabdavÃcyÃstathà vasutvÃdyÃk­tayo vasvÃdiÓabdÃrthà na vyaktya iti pariharati-## ÓabdÃnÃæ tadarthÃnÃæ jÃtÅnÃæ ca nityatvÃttatsaæbandho 'pi nitya iti pratipÃdayati-## naca gotvÃvacchedena vyakti«u Óakti÷ sugraheti vÃcyaæ, sÃmÃnyasyÃpratyÃsattitvena sarvavyaktyupasthityabhÃvÃt, gotvaæ ÓakyatÃvacchedakamiti grahÃpek«ayà gotvaæ Óakyamiti lÃghavÃt, nirƬhÃjahallak«aïayà vyakterlÃbhenÃnyalabhyatvÃbhÃvÃcceti bhÃva÷ / yadvà kevala vyakti«u Óaktiratra nirasyate, anupapattij¤Ãnaæ, vinaiva vyakte÷ ÓabdaÓaktyÃyattajÃtij¤Ãnavi«ayatvenobhayaÓakterÃvaÓyakatvÃt / tathÃca nityajÃtitÃdÃtmyena vyakteranÃditvÃttatsaæbandho 'pyanÃdi÷, satkÃryavÃdÃt / ata eva vÃkyav­ttau tattvamasyÃdivÃkye bhÃgalak«aïoktà yujyate, kevalasÃmÃnyasya vÃcyatve 'khaï¬Ãrthasya vÃcyaikadeÓatvÃbhÃvÃt / 'ata÷prabhavÃt'iti sÆtrasvÃrasyÃcca kevalavyaktiÓaktinirÃsa iti gamyate / kevalavyaktivacanÃ÷ khalu ¬itthÃdiÓabdà arthÃnantarabhÃvina÷ sÃæketikÃ÷ gavÃdiÓabdÃstu vyaktiprabhavahetutvena prÃgevasandhÅti na vyaktimÃtravacanÃ÷ sÃæketikÃ÷ kintu sthÆlasÆk«mabhÃvenÃnusyÆtavyaktyavinÃbhÆtasÃmÃnyavacanà iti mantavyam / na cendrÃdivyakterekatvena jÃtyabhÃvÃdÃkÃÓaÓabdavadindracandrÃdiÓabda÷ kevalavyaktivacanà iti sÃæpratam / atÅtÃnÃgatavyaktibhedena jÃtyupapatterityalaæ prapa¤cena / d­«ÂÃntamupasaæh­tya dÃr«ÂÃntikamÃha-##Ãk­tirjÃti÷ / nanu kà sà vyakti÷, yadanugatendratvÃdijÃti÷ ÓabdÃrtha÷ syÃdityata Ãha-#<Ãk­tiviÓe«astviti /># 'vajrahasta÷purandara÷'ityÃdibhya ityartha÷ / indrÃdiÓabdÃnÃæ jÃtirindrÃdi«u prav­ttinimittamityuktvà upÃdhinimittamÃha-## vyaktipralaye 'pi sthÃnasya sthÃyitvÃcchabdÃrthasaæbandhanityatetyata Ãha-## uktaæ pÆrvÃparavirodhaæ pariharati-## Óabdo nimittamityavirodhaæ matvà sÆtraÓe«amavatÃrayati-## sm­tyà svaprÃmÃïyÃrthaæ mÆlaÓrutiranumÅyata ityanumÃnaæ sm­ti÷ / 'ete as­gramindavastira÷ pavitramÃÓava÷ / viÓvÃnyasyÃbhisaubhagà / 'ityetanmantrasthai÷ padai÷ sm­tvà brahmà devÃdÅnas­jat / tatraita iti padaæ sarvanÃmatvÃddevÃnÃæ smÃrakam / as­grudhiraæ tatpradhÃne dehe ramanta iti as­grà manu«yÃ÷ / candrasthÃnÃæ pit­ïÃæ induÓabda÷ smÃraka÷ / pavitraæ somaæ svÃntastiraskurvatÃæ grahÃïÃæ tira÷ pavitraÓabda÷ / ­co 'ÓruvatÃæ stotrÃïÃæ gÅtirÆpÃïÃmÃÓuÓabda÷ / '­cyadhyƬhaæ sÃma'iti Órute÷ / stotrÃnantaraæ prayogaæ viÓatÃæ ÓÃstrÃïÃæ viÓvaÓabda÷ / sarvatra saubhÃgyayuktÃnÃmabhisaubhagaÓabda÷smÃraka iti chandogabrÃhmaïavÃkyÃrtha÷ / sa prajÃpatirmanasà vÃcaæ trayÅæ mithunaæ samabhavat manovÃgrÆpaæ mithunaæ saæbhÃvitavÃn / manasà trayÅprakÃÓitÃæ s­«ÂimÃlocitavÃnityartha÷ / 'raÓmirityevÃdityamas­jata'ityÃdiÓrutirÃdiÓabdÃrtha÷ / saæpradÃyo guruÓi«yaparamparÃdhyayanam / saæsthà avasthÃ÷ / yà prajÃpatis­«Âi÷ sà ÓabdapÆrvikÃ, s­«ÂitvÃt, pratyak«aghaÂÃdivaditi pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmityasyÃrtÃntaramÃha-## ata÷ prabhavatvaprasaÇgÃcchabdasvarÆpaæ vaktumuktamÃk«ipati-## varïarÆpaæ tadatiriktasphoÂarÆpaæ veti kiæÓabdÃrtha÷ / tatra varïÃnÃmanityatvÃtsphoÂasya cÃsattvÃnna jagaddhetutvamityÃk«epe dvitÅyapak«aæ vaiyÃkaraïo g­hïÃti-## sphuÂyate varïairvyajyata iti sphoÂovarïÃbhivyaÇgyor'thastasya vya¤jako gavÃdiÓabdo nityastamabhipretyedamucyata iti pÆrveïÃnvaya÷ / sa evÃdyapak«aæ dÆ«ayati-## so 'yaæ gakÃra iti pratyabhij¤ayà varïanityatvasiddhernÃnupapattirityata Ãha-## tÃratvamandratvÃdiviruddhadharmavattvena tÃro gakÃro mandro gakÃra iti pratÅyamÃnagakÃrasya bhedÃnumÃnÃtpratyabhij¤ÃgatvajÃtivi«ayetyartha÷ / nanu viruddhadharmaj¤Ãnaæ dhvanyupÃdhikaæ bhrama ityata Ãha-## tathÃca varïÃnÃmanityatvÃnna jagaddhetutvamiti bhÃva÷ ki¤ca te«ÃmarthabodhakatvÃyogÃtsphoÂo 'ÇgÅkÃrya ityÃha-## vyabhicÃrÃdekasmÃdvarïÃdarthapratÅtyadarÓanÃt, varïÃntaravaiyarthyaprasaÇgÃccetyartha÷ / tarhi varïÃnÃæ samudÃyo bodhaka ityÃÓaÇkya k«aïikÃnÃæ sa nÃstÅtyÃha-## varïÃnÃæ svata÷ sÃhityÃbhÃve 'pi saæskÃralak«aïÃpÆrvadvÃrà sÃhityamÃgneyÃdiyÃgÃnÃmiveti ÓaÇkate-## kimayaæ saæskÃro varïairjanito 'pÆrvÃkhya÷ kaÓcit, uta varïÃnubhavajanito bhÃvanÃkhya÷ / nÃdya÷, mÃnÃbhÃvÃt / ki¤cÃyamaj¤Ãto j¤Ãto vÃrthadhÅhetu÷ / nÃdya ityÃha-## saæskÃrasahita÷ Óabdo j¤Ãta evÃrthadhÅhetu÷, saæbandhagrahaïamapek«ya bodhakatvÃt, dhÆmÃdivadityartha÷ / dvitÅye kiæ pratyak«eïa j¤Ãta uta kÃryaliÇgena / nÃdya ityÃha-## dvitÅyaæ ÓaÇkate-## kÃryamarthadhÅstasyÃæ jÃtÃyÃæ saæskÃrapratyaya÷ tasmi¤jÃte seti parasparÃÓrayeïa dÆ«ayati-## padÃrthasmaraïasyÃpi padaj¤ÃnÃntarabhÃvitvÃttena saæskÃrasahitÃntyavarïÃtmakapadasya j¤Ãnaæ na yuktamityak«arÃrtha÷ / apiÓabda÷ parasparÃÓrayadyotanÃrtha÷ / etena bhÃvÃnÃsaæskÃrapak«o 'pi nirasta÷ / tasya varïasm­timÃtrahetutvenÃrthadhÅhetutvÃyogÃt / na cÃntyavarïasÃhityÃdarthadhÅhetutvaæ, kevalasaæskÃrasya tu varïasm­tihetutvamiti vÃcyaæ, arthadhÅpÆrvakÃle bhÃvanÃyà j¤ÃnÃbhÃvenÃrthadhÅhetutvÃyogÃt / naca varïasmaraïenÃnumità sà antyavarïasahitÃrthadhÅheturiti vÃcyaæ, tatkÃryasya kramikasya varïasmaraïasyÃpyantyavarïÃnubhavÃnantarabhÃvitvena tenÃnumitabhÃvanÃnÃmantyavarïasÃhityÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / varïÃnÃmarthabodhakatvasaæbhave phalamÃha-## sphoÂe 'pi kiæ mÃnamityÃÓaÇkyaikaæ padamiti pratyak«apramÃïamityÃha-## yathà ratnatattvaæ bahubhiÓcÃk«u«apratyayai÷ sphuÂaæ bhÃsate tathà gavÃdipadasphoÂo gakÃradyekaikavarïak­tapratyayai÷ sphoÂavi«ayairÃhitÃ÷ saæskÃrà bÅjaæ yasmin citte tasmin antyavarïak­tapratyayena janita÷ paripÃko 'ntya÷ saæskÃroyasmiæstasminpratyayini citte ekaæ gauritipadamiti pratyaya÷ pratyak«astadvi«ayatayà spa«ÂamavabhÃsata ityartha÷ / anena varïÃnvayavyatirekayo÷ sphoÂaj¤Ãne 'nyathÃsiddhi÷ / nacaikasmÃdvarïÃtsamyak sphoÂÃbhivyakti÷, yena varïÃntaravaiyarthyaæ kintu ratnavadbahupratyayasaæsk­te citte samyaksphoÂÃbhivyaktirityuktaæ bhavati / nanvekapadamekaæ vÃkyamiti pratyaya÷ padavÃkyasphoÂayorna pramÃïaæ, tasya varïasamÆhÃlambanasm­titvÃdityÃÓaÇkya ni«edhati-## sphoÂasya jagaddhetutvÃrthaæ nityatvamÃha-## nanu tadevedaæ padamiti pratyabhij¤Ã bhrama÷, udÃttÃdibhedapratyayÃdityata Ãha-## ÃcÃryasaæpradÃyoktipÆrvakaæ siddhÃntayati-## varïÃtiriktasphoÂÃtmakaÓabdasyÃnubhavÃnÃrohÃdityartha÷ / sÃd­Óyado«Ãdiyaæ bhrÃntiriti ÓaÇkate-## vapanÃnantaraæ ta eveme keÓà iti dhÅrbhrÃntiriti yuktaæ, bhedadhÅvirodhÃt / sa evÃyaæ varïa iti dhÅstu pramaiva, bÃdhakÃbhÃvÃdityÃha-## gotvÃdipratyabhij¤Ãvadvarïe«u pratyabhij¤Ã gavÃdivi«ayeti ÓaÇkate-## vyaktibhede siddhe pratyabhij¤Ãyà jÃtivi«ayatvaæ syÃt, yattvayà pÅtaæ jalaæ tadeva mayà pÅtamityÃdau / na tatheha vyaktibheda÷ siddha iti pariharati-## vyaktyanyatvaj¤Ãnamityartha÷ / udÃttatvÃdiviruddhadharmatvÃdvyaktibhedo 'numÃnasiddha ityanuvadati-## bhedapratyayasya kumbhakÆpÃkÃÓabhedapratyayavadaupÃdhikabhedavi«ayatvÃdanyathÃsiddherananyathÃsiddhavyaktyaikyapratyabhij¤ayà nirapek«asvarÆpÃlambanayà bÃdha ityuttaramÃha-## tÃlvÃdideÓai÷ ko«ÂhasthavÃyusaæyogavibhÃgÃbhyÃæ vicitrÃbhyÃæ vyaÇgyatvÃdvarïe«u vaicitryadhÅrityartha÷ / kalpanÃgauravÃcca varïe«u svato bhedo nÃstÅtyÃha-## anantà gakÃrÃdivyaktayastÃsu pratyabhij¤ÃnÃrthaæ gatvÃdijÃtayastÃsu codÃttatvÃdibhedasyaupÃdhikatvamiti kalpanÃdvaraæ varïavyaktibhedamÃtrasyaupÃdhikatvakalpanamiti vyaktyÃnantyasya jÃtÅnÃæ ca kalpanamayuktamityartha÷ / nanu bhedasya bÃdhakÃbhÃvÃnnaupÃdhikatvamityata Ãha-## astu tarhi pratyayadvayaprÃmÃïyÃya bhedÃbhedayo÷ satyatvaæ, tatrÃha-## ubhayorekatvavirodhÃdbheda aupÃdhika evetyartha÷ / nanu vÃyusaæyogÃderatÅndriyatvÃnna tadgatavaicitryasyodÃttatvÃdervarïe«u pratyak«Ãropa÷ saæbhavatÅtyaruciæ vadi«yansvamatamÃha-## dhvanidharmà udÃttatvÃdayo dhvanyabhedÃdhyÃsÃdvarïe«u bhÃntÅtyartha÷ / praÓnapÆrvakaæ dhvanisvarÆpamÃha-## avatarati sa dhvaniriti Óe«a÷ / varïÃtirikta÷ Óabdo dhvanirityartha÷ / samÅpaæ gatasya puæsastÃratvamandatvÃdidharmÃnsvagatÃnvarïe«u sa evÃropayatÅtyÃha-## Ãdipadaæ viv­ïoti-## nanvavyaktavarïa eva dhvanirnÃtirikta ityata Ãha-## pratyuccÃraïaæ varïà anuvartante dhvanirvyÃvartata iti bheda ityartha÷ / anyathà vÃcike jape varïe«vavyakte«u dhvanibuddhi÷ syÃt, dundubhyÃdidhvanau ÓabdatvamÃtreïa g­hyamÃïe ayamavyakto varïa iti dhÅ÷ syÃditi mantavyam / evaæ dhvanyupÃdhikatve svamate guïaæ vadanvÃyÆpÃdhikatve pÆrvoktÃmaruciæ darÓayati-eva¤## astu ko do«a÷, tatrÃha-## vÃyusaæyogÃderaÓrÃvaïatvÃdityartha÷ / tasmÃt ÓrÃvaïadhvanirevodÃttatvÃdyÃropopÃdhiriti bhÃva÷ / evaæ viruddhadharmakadhvanÅnÃæ bhede 'pi na te«vanugatà varïà bhidyanta ityuktam / tadeva d­«ÂÃntena dra¬hayati-## yathà khaï¬amuï¬ÃdiviruddhÃnekavyakti«vabhinnaæ gotvaæ tathà dhvani«u varïà abhinnà evetyartha÷ / udÃttÃdirdhvanistadbhedena hetunà varïÃnÃmapÅti yojanà / pratyabhij¤ÃvirodhÃdityak«arÃrtha÷ / yadvà udÃttatvÃdibhedaviÓi«Âatayà pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃdvarïÃnÃæ bheda ityÃÓaÇkÃæ d­«ÂÃntena nirasyati-## varïÃnÃæ sthÃyitvaæ prasÃdhya te«Ãmeva vÃcakatvaæ vaktuæ sphoÂaæ vighaÂayati-## kalpanÃmasahamÃna ÃÓaÇkate-## cak«u«Ã darpaïayuktÃyÃæ buddhau mukhavacchrotreïa varïayuktÃyÃæ buddhau vinaiva hetvantaraæ sphoÂa÷ pratyak«a ityÃha-## yasyÃæ saævidi yor'tho bhÃsate sà tatra pramÃïam / ekapadamiti buddhau varïà eva sphuranti nÃtiriktasphoÂa iti na sà sphoÂe pramÃïamityÃha--## ## nanu gopadabuddhe÷ sphoÂo vi«ayo gakÃrÃdÅnÃæ tu vya¤jakatvÃdanuv­ttirityata Ãha--## vyaÇgyavahnibuddhau vya¤jakadhÆmÃnuv­tteradarÓanÃdityartha÷ / varïasamÆhÃlambanatvopapattairna sphoÂa÷ kalpanÅya÷, padÃrthÃntarakalpanÃgauravÃdityÃha-## anekasyÃpyaupÃdhikamekatvaæ yuktamityÃha-## nanu tatraikadeÓÃdirÆpÃdhirasti, prak­te ka upÃdhirityata Ãha--## ekÃrthe Óaktamekaæ padaæ, pradhÃnÃrtha ekasmin tÃtparyavadekaæ vÃkyamityekÃrthasaæbandhÃdekatvopacÃra ityartha÷ / na caikapadatve j¤Ãte ekÃrthaj¤Ãnaæ, asmi¤j¤Ãte tadityanyonyÃÓraya iti vÃcyam, uttamav­ddhoktÃnÃm varïÃnÃæ krameïÃntyavarïaÓravaïÃnantaraæ bÃlasyaikasm­tyÃrƬhÃnÃæ madhyamav­ddhasya prav­ttyÃdiliÇgÃnumitaikÃrthadhÅhetutvaniÓcaye satyekapadavÃkyatvaniÓcayÃt / varïasÃmye 'pi padabhedad­«ÂervarïÃtiriktaæ padaæ sphoÂÃkhyamaÇgÅkÃryamiti ÓaÇkate-## karmabhedÃdvarïe«veva padabhedad­«Âiriti pariharati-## nanu nityavibhÆnÃæ varïÃnÃæ kathaæ krama÷ kathaæ và padatvaj¤ÃnenÃrthadhÅhetutvaæ, tatrÃha-## vyutpattidaÓÃyÃmuccÃraïakrameïopalabdhikramamupalabhyamÃnavarïe«vÃropyaite varïà etatkramaitatsaækhyÃvanta etadarthaÓaktà iti g­hÅtÃ÷ santa÷ Órotu÷ prav­ttikÃle tathaiva sm­tyÃrƬhÃ÷ svasvÃrthaæ bodhayantÅtyartha÷ / sthÃyivarïavÃdamupasaæharati-## d­«Âaæ varïÃnÃmarthabodhakatvam, ad­«Âa÷ sphoÂa÷ / saæprati varïÃnÃmasthiratvamaÇgÅk­tya prau¬hivÃdena sphoÂaæ vighaÂayati-## sthirÃïi gatyÃdisÃmÃnyÃni kramaviÓe«avanti g­hÅtasaægatikÃnyarthabodhakÃnÅti kÊpte«u sÃmÃnye«u prakriyà saæcÃrayitavyà na tvakÊpta÷ sphoÂa÷ kalpanÅya ityartha÷ / varïÃnÃæ sthÃyitvavÃcakatvayo÷ siddhau phalitamÃha-## //28// END BsCom_1,3.8.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.29 ata eva ca nityatvam | BBs_1,3.29 | svatantrasya karturasmaraïÃdibhi÷ sthite vedasya nityatve devÃdivyaktiprabhavÃbhyupagamena tasya virodhamÃÓaÇkya 'ata÷ prabhavÃt' iti parih­tyedÃnÅæ tadeva vedanityatvaæ sthitaæ dra¬hayati- ata eva ca nityatvamiti / ata eva niyatÃk­terdevÃderjagato vedaÓabdaprabhavatvÃdvedaÓabde nityatvamapi pratyetavyam / tathÃca mantravarïa÷ - 'yaj¤ena vÃca÷ padavÅyamÃyÃntÃmanvavindann­«i«u pravi«ÂÃm (­.sa. 10.71.3) iti sthitÃmeva vÃcamanuvinnÃæ darÓayati / vedavyÃsaÓcaivameva smarati- 'yugÃnte 'ntarhitÃnvedÃnsetihÃsÃnmahar«aya÷ / lebhire tapasà pÆrvamanuj¤ÃtÃ÷ svayaæbhuvÃ' iti // 29 // ---------------------- FN: yaj¤ena pÆrvasuk­tena karmaïà vÃco vedasya padavÅyaæ mÃrgayogyatÃæ grahaïayogyatÃæ ÃyannÃptavanta÷, tata÷stÃæ vÃcam­«i«u pravi«ÂÃæ vidyamÃnÃæ anvavindannanulabdhavanto yÃj¤ikà itiyÃvat / anuvinÃnnÃmupalabdhÃm / pÆrvamavÃntarakalpÃdau / pÆrvatantrav­ttÃnuvÃdapÆrvakaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## pÆrvatantrasiddhameva vedasya nityatvaæ devÃdivyaktis­«Âau tadvÃcakaÓabdasyÃpi s­«ÂerasiddhamityÃÓaÇkya nityÃk­tivÃcakÃcchabdÃdvyaktijanmoktyà sÃæketikatvaæ nirasya vedo 'vÃntarapralayÃvasthÃyÅ jÃgaddhetutvÃdÅÓvaravÃdityanumÃnena dra¬hayatÅtyartha÷ / yaj¤ena pÆrvasuk­tena vÃco vedasya lÃbhayogyatÃæ prÃptÃ÷ santo yÃj¤ikÃstÃm­«i«u sthitÃæ labdhavanta iti mantrÃrtha÷ / anuvinnÃmupalabdhÃm / pÆrvamavÃntarakalpÃdau //29// END BsCom_1,3.8.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.30 samÃnanÃmarÆpatvÃccÃv­ttÃvapyavirodho darÓanÃt sm­teÓ ca | BBs_1,3.30 | athÃpi syÃt / yadi paÓvÃdivyaktivaddevÃdivyaktayo 'pi saætatyaivotpadyerannirudhyeraæÓca tato 'bhidhÃnÃbhidheyÃbhidhÃt­vyavahÃrÃvicchedÃtsaæbandhanityatvena virodha÷ Óabde parihriyeta / yadà tu khalu sakalaæ trailokyaæ parityaktanÃmarÆpaæ nirlepaæ pralÅyate prabhavati cÃbhinavamiti Órutism­tivÃdà vadanti tadà kathamavirodha iti / tatredamabhidhÅyate- samÃnanÃmarÆpatvÃditi tadÃpi saæsÃrasyÃnÃditvaæ tÃvadabhyupagantavyam / pratipÃdayi«yati cÃcÃrya÷ saæsÃrasyÃnÃditvaæ - 'upapadyate cÃpyupalabhyate' ca (bra. 2.1.36) iti / anÃdau ca saæsÃre yathà svÃpaprabodhayo÷ pralayaprabhavaÓravaïe 'pi pÆrvaprabodhavaduktaprabodhe 'pi vyavahÃrÃnna kaÓcidvirodha÷, evaæ kalpÃntaraprabhavapralayayoriti dra«Âavyam / svÃpaprabodhayoÓca pralayaprabhavau ÓrÆyete- 'yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati tadenaæ vÃksarvairnÃbhi÷ sahÃpyeti cak«u÷ sarvai rÆpai÷ sahÃpyeti Órotraæ sarvai÷ Óabdai÷ sahÃpyeti mana÷ sarvairdhyÃnai÷ sahÃphayeti sa yadà pratibudhyate yathÃgnerjjvalata÷ sarvà diÓo visphuliÇgà viprati«ÂherannevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïà yathÃtanaæ viprati«Âante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷ (kau. 3.3) iti / syÃdetat / svÃpe puru«ÃntaravyavahÃrÃvicchedÃtsvayaæ ca suptaprabuddhasya pÆrvaprabodhavyavahÃrÃnusaædhÃnasaæbhavÃdaviruddham / mahÃpralaye tu sarvavyavahÃrocchedÃjjanmÃntaravyavahÃravacca kalpÃntaravyavahÃrasyÃnusaædhÃtumaÓakyatvÃdvai«amyamiti / nai«a do«a÷ / satyapi sarvavyavahÃrocchedini mahÃpralaye parameÓvarÃnugrahÃdÅÓvarÃïÃæ hiraïyagarbhÃdÅnÃæ kalpÃntaravyavahÃrÃnusaædhÃnopapatte÷ / yadyapi prÃk­tÃ÷ prÃïino na janmÃntaravyavahÃramanusamadadhÃnà d­Óyanta iti, tathÃpi na prÃk­tavadÅÓvarÃïÃæ bhavitavyam / tathÃhi prÃïitvÃviÓe«e 'pi manu«yÃdistambaparyante«u j¤ÃnaiÓvaryÃdipratibandha÷ pareïa pareïa bhÆyÃnbhavand­Óyate, tathà manu«yÃdistambaparyante«u hiraïyagarbhaparyante«u j¤ÃnaiÓvaryÃdyabhivyaktirapi pareïa pareïa bhÆyasÅ bhavatÅtyetacchrutism­tivÃde«vasak­danuÓrÆyamÃïaæ na Óakyaæ vaditum / tataÓcÃtÅtakalpÃnu«Âhitaprak­«Âaj¤ÃnakarmaïÃmÅÓvarÃïÃæ hiraïyagarbhÃdÅnÃæ vartamÃnakalpÃdau prÃdurbhavatÃæ parameÓrÃnug­hÅtÃnÃæ suptapratibuddhatvakalpÃntaravyavahÃrÃnusaædhÃnopapatti÷ / tathÃca Óruti÷ - 'yo brahmaïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓca prahiïoti tasmai / taæ ha devamÃtmabuddhiprakÃÓaæ mumuk«urvai Óaraïamahaæ prapadye' (Óve, 6.18) iti / smaranti ca ÓaunakÃdaya÷ 'madhucchanda÷prabh­tibhir­«ibhirdarÓitayyo d­«ÂÃ÷' iti / prativedaæ caivameva kÃï¬ar«yÃdaya÷ smaryante / Órutirapy­«ij¤ÃnapÆrvakameva mantreïÃnu«ÂhÃnaæ darÓayati- 'yo havà aviditÃr«eyacchandodaivatabrÃhmaïena mantreïa yajayati vÃdhyÃpayati và sthÃïuæ vacrchati gartaæ và pratipadyate'' (sarvÃnu. pari.) ityupakramya tasmÃdetÃni mantre mantre vidyÃt' iti / prÃïinÃæ ca sukhaprÃptaye dharmo vidhÅyate / du÷khaparihÃrÃya cÃdharma÷ prati«idhyate / d­«ÂÃnuÓravikasukhadu÷khavi«ayau ca rÃgadve«au bhavato na vilak«aïavi«ayÃvityato dharmÃdharmaphalabhÆtottarà s­«Âirni«padyamÃnà pÆrvas­«Âisad­Óyeva ni«padyate / sm­tiÓca bhavati- 'te«Ãæ ye yÃni karmÃïi prÃks­«ÂyÃæ pratipedire / tÃnyeva te prapadyante s­jyamÃnÃ÷ puna÷ puna÷ // hiæsrÃhiæsre m­dukrÆre dharmÃdharmÃv­tÃn­te / tadbhÃvitÃ÷ prapadyante tasmÃttattasya rocate' // iti / pralÅyamÃnamapi cedaæ jagacchaktyaÓe«ameva pralÅyate / ÓaktimÆlameva ca prabhavati / itarathÃkasmikatvaprasaæÇÃt / nacÃnekÃkÃrÃ÷ Óaktaya÷ ÓakyÃ÷ kalpayitum / tataÓca vicchidya vicchidyÃpyudbhavatÃæ bhÆrÃdilokapravÃhÃïÃæ, devatiryaÇmanu«yalak«aïÃnÃæ ca prÃïinikÃyapravÃhÃïÃæ, varïÃÓramadharmaphalavyavasthÃnÃæ cÃnÃdau saæsÃre niyatatvamindriyavi«ayasaæbandhaniyatatvavatpratyetavyam / nahÅndriyavi«ayasaæbandhÃdervyavahÃrasya pratisargamanyathÃtvaæ «a«Âhendriyavi«ayakalpaæ Óakyamutprek«itum / ataÓca sarvakalpÃnÃæ tulyavyavahÃratvÃtkalpÃntavyavahÃrÃnusaædhÃnak«amatvÃcceÓvarÃïÃæ samÃnanÃmarÆpà eva pratisargaæ viÓe«Ã÷ prÃdurbhavanti / samÃnanÃmarÆpatvÃccÃv­ttÃvapi mahÃsargamahÃpralayak«aïÃyÃæ jagato 'bhyupagamyamÃnÃyÃæ na kaÓcicchabdaprÃmÃïyÃdivirodha÷ / samÃnanÃmarÆpatÃæ ca Órutism­tÅ darÓayata÷ - 'sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvamakalpayat / divaæ ca p­thivÅ cÃntarik«amatho sva÷' (­.saæ. 10. 190.3) iti / yathà pÆrvasminkalpe sÆryÃcandrama÷prabh­ti jagatkÊptaæ tathÃsminnapi kalpe parameÓvaro 'kalpayadityartha÷ / tathà 'agnirvà akÃmayata annÃdo devÃnÃæsyÃmiti / sa etamagnaye k­ttikÃbhya÷ puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ niravapat' (tai.brÃ. 3.1.4.1) iti nak«atre«Âividhau yo 'gnirniravapadyasmai vÃgnaye niravapattayo÷ samÃnanÃmarÆpatÃæ darÓayatÅtyeva¤jÃtÅyakà ÓrutirihodÃhartavyà / sm­tirapi- '­«ÅïÃæ nÃmadheyÃni yÃÓca vede«u d­«Âaya÷ / Óarvaryante prasÆtÃnÃæ tÃnyevaibhyo dadÃtyaja÷ // yathartu«v­tuliÇgÃni nÃnÃrÆpÃïi paryaye / d­Óyante tÃni tÃnyeva tathà bhÃvà yugÃdi«u // yathÃbhimÃnino 'tÅtÃstulyaste sÃæpratairiha / devà devairatÃtairhi rÆpairnÃmabhireva ca // ' ityevajÃtÅyakà dra«Âavyà // 30 // ---------------------- FN: abhidhÃt­ÓabdenÃdhyÃpakÃdhyetÃrÃvuktau / tadÃpi mahÃpralayamahÃsargÃÇgÅkÃre 'pÅti yÃvat / yadepyupakramÃdathaÓabda÷ tadetyartha÷ / prÃïa÷ paramÃtmà tatra jÅva ekÅbhavati enaæ prÃïaæ sa jÅva÷ tadaitÅti Óe«a÷ / tasmÃt prÃïÃtmana÷, Ãyatanaæ golakam / itiÓabdo yadyapÅtyanena saæbadhyate / 'hiraïyagarbha÷ samavartate'tyÃdaya÷ ÓrutivÃdÃ÷, 'j¤Ãnamapratimaæ yasye'tyÃdaya÷ sm­tivÃdÃ÷ / prahiïoti gamayati tasya buddhau vedanÃvirbhÃvayati / ­gvedo daÓamaï¬alÃtmaka÷ maï¬alÃnÃæ daÓatayamÃtrÃstÅti tatra bhavà ­co dÃÓatayya÷ / ar«eya ­«iyoga÷, chando gÃyatryÃdi, daivatagnyÃdi, brÃhmaïaæ viniyoga÷ etÃnyaviditÃni yasminmantre, sthÃïuæ sthÃvaraæ, gartaæ narakam / te«Ãæ prÃïinÃæ madhye / tÃnyeva tajjÃtÅyÃnyeva / «a«Âhendriyaæ mana÷ 'mana÷«a«ÂhÃnÅndriyÃïÅ'ti sm­te÷ / nak«atrabahutvÃdbahuvacanam k­ttikÃdevÃyÃgnaye, a«Âasu kapÃle«u pacanÅyaæ havirniruptavÃn / deve«viti vi«ayasaptamÅ / Óarvaryante pralayÃnte / ­turliÇgÃni navapallavÃdÅni / paryaye ghaÂÅyantravadÃv­ttau / bhÃvÃ÷ padÃrthÃ÷ / nanu mahÃpralaye jÃterapyasattvÃcchabdÃrthasaæbandhÃnityatvamityÃÓaÇkyÃha-## sÆtranirasyÃæ ÓaÇkÃmÃha-## vyaktisaætatyà jÃtÅnÃmavÃntarapralaye sattvÃtsaæbandhasti«Âhati, vyavahÃrÃvicchedÃjj¤Ãyate ceti vedasyÃnapek«atvena prÃmÃïye na kaÓcidvirodha÷ syÃt / nirlepalaye tu saæbandhanÃÓÃt puna÷ s­«Âau kenacitpuæsà saæketa÷ kartavya iti puru«abuddhisÃpek«atvena vedasyÃprÃmÃïyaæ, adhyÃpakasyÃÓrayasya nÃÓÃdÃÓritasya tasyÃnityatvaæ ca prÃptamityartha÷ / mahÃpralaye 'pi nirlepalayo 'siddha÷, satkÃryavÃdÃt / tathÃca saæskÃrÃtmanà ÓabdÃrthatatsaæbandhÃnÃæ satÃmeva puna÷ s­«ÂÃvabhivyakternÃnityatvam / abhivyaktÃnÃæ pÆrvakalpÅyanÃmarÆpasamÃnatvÃnna saæketa÷ kenacitkÃrya÷ / vi«amas­«Âau hi saæketÃpek«Ã na tulyas­«ÂÃviti pariharati-## nanvÃdyas­«Âau saæketa÷ kenacitkÃrya ityata Ãha-## mahÃsargapralayaprav­ttÃvapÅtyartha÷ / nanvastvanÃdisaæsÃre saæbandhasyÃnÃditvaæ tathÃpi mahÃpralayavyavadhÃnÃdasmaraïe kathaæ vedÃrthavyavahÃra÷, tatrÃha-## na kaÓcidvirodha÷, ÓabdÃrthasaæbandhasmaraïÃderiti Óe«a÷ / svÃpaprabodhayorlayasargÃsiddhimÃÓaÇkya ÓrutimÃha-## atha tadà su«uptau prÃïe paramÃtmani jÅva ekÅbhavati enaæ prÃïaæ sa jÅva÷ tadaitÅti Óe«a÷ / etasmÃtprÃtmana÷ / Ãyatanaæ golakam / Ãnantarye pa¤camÅ ityÃdyà dra«Âavyà / svapnavatkalpitasyÃj¤ÃtasattvÃbhÃvÃt darÓanaæ s­«Âi÷ adarÓanaæ laya iti d­«Âis­«Âipak«a÷ Órutyabhipreta iti bhÃva÷ / d­«ÂÃntavai«amyamÃÓaÇkya pariharati-## aviruddhamanusandhÃnÃdikamiti Óe«a÷ / hiraïyagarbhÃdaya÷ pÆrvakalpÃnusaædhÃnaÓÆnya÷ / saæsÃritvÃt, asmÃdÃdivÃdityÃÓaÇkyÃha-## iti yadyapi tathÃpi na prÃk­tavaditi yojanà / j¤ÃnÃdernikar«avadutkar«o 'pyaÇgÅkÃrya÷, bÃdhÃbhÃvÃditi nyÃyÃnug­hÅtaÓrutyÃdibhi÷ sÃmÃnyato d­«ÂÃnumÃnaæ bÃdhyamityÃha-## nanu tathÃpi pÆrvakalpeÓvarÃïÃæ muktatvÃdasminkalpe ko 'nusaædhÃtetyata Ãha-## j¤ÃnÃdyutkar«Ãdityartha÷ / muktebhyo 'nye 'nusaædhÃtÃra iti bhÃva÷ / parameÓvarÃnug­hÅtÃnÃæ j¤ÃnÃtiÓaye pÆrvoktaÓrutism­tivÃdÃnÃha-## pÆrvaæ kalpÃdau s­jati tasmai brahmaïe prahiïoti gamayati tasya buddhau vedÃnÃvirbhÃvayati yastaæ devaæ svÃtmÃkÃraæ mahÃvÃkyotthabuddhau prakÃÓamÃnaæ Óaraïaæ paramamabhayasthÃnaæ ni÷ÓreyasarÆpamahaæ prapadya ityartha÷ / na kevalamekasyaiva j¤ÃnÃtiÓaya÷ kintu bahÆnÃæ ÓÃkhÃdra«Â­ïÃmiti viÓvÃsÃrthamÃha-## ­gvedo daÓamaï¬alÃvayavÃstatra bhavà ­co dÃÓatamya÷ / vedÃntare 'pi kÃï¬asÆktamantrÃïÃæ dra«ÂÃro baudhÃyanÃdibhi÷ sm­tà ityÃha-## ki¤ca mantrÃïÃm­«yÃdij¤ÃnÃvaÓyakatvaj¤Ãpikà Órutirmantrad­g­«ÅïÃæ j¤ÃnÃtiÓayaæ darÓayatÅtyÃha-#<ÓrutirapÅti /># Ãr«eya ­«iyoga÷, chando gÃyatryÃdi, daivatamagnyÃdi, brÃhmaïaæ viniyoga÷, etÃnyaviditÃni yasminmantre tenetyartha÷ / sthÃïuæ sthÃvaraæ, gartaæ narakam / tathÃca j¤ÃnÃdhikai÷ kalpÃntaritaæ vedaæ sm­tvà vyavahÃrasya pravartitatvÃdvedasyÃnÃditvamanapek«atvaæ cÃvirÆddhamiti bhÃva÷ / adhunà samÃnanÃmarÆpatvaæ prapa¤cayati-## tata÷ kiæ, tatrÃha-d­«Âeti / aihikÃmu«mikavi«ayasukharÃgak­tarmasya phalaæ paÓvÃdikaæ d­«ÂapaÓvÃdisad­Óyamiti yuktaæ, visad­Óe kÃmÃbhÃvena hetvabhÃvÃt / tathà d­«Âadu÷khadve«ak­tÃdharmaphalaæ d­«Âasad­Óadu÷khameva na sukhaæ, k­tahÃnyÃdido«Ãpatterityartha÷ / tarkiter'the mÃnamÃha-## uttaras­«Âi÷ pÆrvas­«ÂisajÃtÅyÃ, karmaphalatvÃt, pÆrvas­«ÂivadityanumÃnaæ caÓabdÃrtha÷ / te«Ãæ prÃïinÃæ madhye tÃnyeva tajjÃtÅyÃnyeva / tÃni darÓayan tatprÃptau hetumÃha-## karmaïi vihitani«iddhatvÃkÃreïÃpÆrvaæ, kriyÃtvena saæskÃraæ ca janayanti / tatrÃpÆrvÃtphalaæ bhuÇkte, saæskÃrabhÃvitatvÃtpunastajjÃtÅyÃni karotÅtyartha÷ / saæskÃre liÇgamÃha-## saæskÃravaÓÃdeva puïyaæ pÃpaæ và rocate / ato 'bhiruciliÇgÃtpuïyÃpuïyasaæskÃro 'numeya÷ / sa eva svabhÃva÷ prak­tirvÃsaneti ca gÅyate / evaæ karmaïÃæ s­«ÂisÃd­Óyamuktvà svopÃdÃne lÅnakÃryasaæskÃrarÆpaÓaktibalÃdapi sÃd­ÓyamÃha-## itarathà ni÷saæskÃrapralaye jagadvaicitryasyÃkasmikatvaæ syÃdityartha÷ / nanu jagadvaicitryakÃriïyo 'nyÃ÷ Óaktaya÷ kalpyantÃæ, tatrÃha-## avidyÃyÃæ lÅnakÃryÃtmakasaæskÃrÃdanyÃ÷ Óaktayo na kalpyÃ÷ manÃbhÃvÃdrauravÃcca / svopÃdÃne lÅnakÃryarÆpà Óaktistu 'mahÃn nyagrodhasti«Âhati' 'Óraddhatsva somya'itiÓrutisiddhÃ, ato 'vidyÃtatkÃryÃdanyÃ÷ Óaktayo na santi ÃtmÃvidyaiva tacchaktiriti siddhÃnta ityartha÷ / nimitte«vapyupÃdanasthaæ kÃryamevÃvidyÃghaÂanayà Óaktiranyà vetyanÃgraha÷ / upÃdÃne kÃryasaæskÃrasiddhe÷ phalamÃha tataÓceti / yathà suptotthitasya pÆrvacak«urjÃtÅyameva cak«urjÃyate tacca pÆrvarÆpajÃtÅyameva rÆpaæ g­hïÃti na rasÃdikaæ, evaæ bhogya lokà bhogÃÓrayÃ÷ prÃïinikÃyà bhogahetukarmÃïi saæskÃrabalÃtpÆrvalokÃditulyÃnyeveti niyama ityartha÷ / nikÃyÃ÷ samÆhÃ÷ / d­«ÂÃntÃsiddhimÃÓaÇkyamÃha-## yathà «a«Âhendriyasya manaso 'sÃdhÃraïavi«ayo nÃsti, sukÃde÷ sÃk«ivedyatvÃt, tathà vyavahÃrÃnyathÃtvamasadityartha÷ / «a«Âhamindriyaæ tadvi«ayaÓcÃsanniti vÃrtha÷ / uktÃrthaæ saæk«ipati-## vyavahÃrasÃmyÃtsaæbhavÃcca vyavahriyamÃïà vyaktaya÷ samÃnà evetyartha÷ / sÆtre yojayati-## bhÃvid­«Âyà yajamÃno 'gni÷ annÃdo 'ragnirahaæ syÃmiti kÃmayitvà k­ttikÃnak«atrÃbhimÃnidevÃyÃgnaye a«Âasu kapÃle«u pacanÅyaæ havirniruptavÃnityartha÷ / nak«atravyaktivahutvÃdbahuvacanam / jhrnanu yajamÃno 'gnirbhÃvÅ uddeÓyÃgninà samÃnanÃmarÆpa÷ kalpÃntare bhavati / evaæ 'rudro và akÃmayata''vi«ïurvà akÃmayata'ityatrÃpi tathà vaktavyaæ, tadayuktam / na hyagneriva vi«ïurudrayoradhikÃripuru«atvaæ, tayorjagatkÃraïatvaÓravaïÃt / 'eka eva rudro na'iti / 'eko vi«ïu÷'ityÃdi Órutism­tivirodhÃditiÂasm­tau vede«viti vi«ayasaptamÅ / Óarvaryante pralayÃnte / ­tÆnÃæ vasantÃdÅnÃæ liÇgÃni navapallavÃdini / paryaye ghaÂÅyantravadÃv­ttau / bhÃvÃ÷ padÃrthÃ÷ tulyà iti Óe«a÷ / tasmÃjjanmanÃÓavadvigrahÃÇgÅkÃre 'pi karmaïi Óabde ca virodhÃbhÃvÃddevÃnÃmasti vidyÃdhikÃra iti sthitam //30// END BsCom_1,3.8.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.31 madhvÃdi«v asaæbhavÃd anadhikÃraæ jaimini÷ | BBs_1,3.31 | iha devÃdÅnÃmapi brahmavidyÃyÃmastyadhikÃra iti yatpratij¤Ãtaæ tatparyÃvartyate / devÃdÅnÃmanadhikÃraæ jaiminirÃcÃryo manyante / kasmÃt / madhvÃdi«vasaæbhavÃt / brahmavidyÃyÃmadhikÃrÃbhyupagame hi vidyÃtvÃviÓe«ÃnmadhvÃdividyÃsvapyadhikÃro 'bhyupagamyeta / nacaivaæ saæbhavati / katham / 'asau và Ãdityo devamadhu' (chÃ. 3.1.1) ityatra manu«yà Ãdityaæ madhvadhyÃsenopasÅran / devÃdi«u hyupÃsake«yabhyupagamyamÃne«vÃditya÷ kamanyamÃdityamupÃsÅta / punaÓcÃdityavyapÃÓrayÃïi pa¤ca rohitÃdÅnyam­tÃnyupakramya vasavo rudrà Ãdityà maruta÷ sÃdhyÃÓca pa¤ca devagaïÃ÷ krameïa tattatam­tamupajÅvantÅtyupadiÓya 'sa ya etadevamam­taæ veda vasÆnÃmevaiko bhÆtvÃgninaiva mukhenaitadevÃm­taæ d­«Âvà t­pyati' ityÃdinà vasvÃdyupajÅvyÃnyam­tÃni vijÃnatÃæ vasvÃdimahimaprÃptiæ darÓayati / vasvÃdayastu kÃnanyÃnvasvÃdÅnam­topajÅvino vijÃnÅyu÷ / kaæ vÃnyaæ vasvÃdimahimÃnaæ prepseyu÷ / 'tathà agni÷ pÃdo vÃyu÷ pÃda Ãditya÷ pÃdo diÓa÷ pÃda÷' (chÃ. 3.18.2), 'vÃyurvÃva saævarga÷'' (chÃ. 4.3.1) 'Ãdityo brahmetyÃdeÓa÷' (chÃ. 3.11.1) ityÃdi«u devatÃtmopÃsane«u na te«Ãmeva devatÃtmÃnamadhikÃra÷ saæbhavati / tathà 'imÃveva gotamabharadvÃjà vayameva gotamo 'yaæ bharadvÃja÷' (b­. 2.2.4) ityÃdi«vipy­«isaæbandhe«ÆpÃsane«u na te«Ãmevar«ÅïÃmadhikÃra÷ saæbhavati // 31 // ---------------------- FN: pa¤ceti caturvedokarmÃïi praïavaÓcati pa¤ca kusumÃni tebhya÷ somÃjyÃdidravyÃïi hutÃni rohitÃdÅni lohitaæ, Óuklaæ, k­«ïaæ, paraæ k­«ïaæ, madhye k«obhata iva, ityuktÃni pa¤ca rohitÃdÅnyam­tÃni tattanmantrabhÃgai÷ prÃgÃdyÆrdhvÃntapa¤cadigavasthitÃbhirÃdityaraÓminìÅbhirmadhva«ÆpasthitacchidrarÆpÃbhirÃdityamaï¬alamÃnÅtÃni yaÓastejaindriyavÅryÃnnÃtmanà pariïatÃni pa¤cadik«u sthitairvasvÃdibhirupajÅvyÃnÅti dhyÃyanto vasvÃdiprÃptiruktetyartha÷ / Ãk«ipati-## brahmavidyà devÃdÅnnÃdhikaroti, vidyÃtvÃt, madhvÃdividyÃvadityartha÷ // d­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## dyulokÃkhyavaæÓadaï¬e antarik«arÆpe madhvapÆpe sthita Ãdityo devÃnÃæ modanÃnmadhviva madhvityÃropya dhyÃnaæ kÃryam / tatrÃdityasyÃdhikÃro na yukta÷, dhyÃt­dhyeyabhedÃbhÃvÃdityÃha-## astu vasvÃdÅnÃæ tatrÃdhikÃra ityÃÓaÇkya te«Ãmapi tatra dhyeyatvÃtprÃpyatvÃcca na dhyÃt­tvamityÃha-## caturvedoktakarmÃïi praïavaÓceti pa¤ca kusumÃni, tebhya÷ somÃjyÃdidravyÃïi hutÃni lohitaÓuklak­«ïapara÷ k­«ïagopyÃkhyÃni pa¤cÃm­tÃni tattanmantrabhÃgai÷ prÃgÃdyÆrdhvÃntarapa¤cÃdigavasthitÃbhirÃdityaraÓminìÅbhirmadhvapÆpasthitacchidrarÆpÃbhirÃdityamaï¬alamÃnÅtÃni yaÓastejaindriyavÅryÃnnÃtmanà pariïatÃni pa¤cadik«u sthitairvasvÃdibhirÆpajÅvyÃnÅti dhyÃyato vasvÃdiprÃptiruktetyartha÷ / sÆtrasthÃdipadÃrthamÃha-## ÃkÃÓabrahmaïaÓcatvÃra÷ pÃdÃ÷, dvau karïau, dve netre, dve nÃsike, ekà vÃgiti saptasvindriye«u ÓiraÓcamasatÅrasthe«u saptar«idhyÃnaæ kÃryamityÃha-## atha dak«iïa÷ karïa÷ gautama÷, vÃmo bhÃradvÃja÷, evaæ dak«iïanetranÃsike viÓvÃmitravasi«Âhau, vÃme jamadagnikaÓyapau, vÃgatrirityartha÷ / atra ­«ÅïÃæ dhyeyatvÃnnÃdhikÃra÷ //31// END BsCom_1,3.8.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.32 kutaÓca devÃdÅnÃmadhikÃra÷ - jyoti«i bhÃvÃc ca | BBs_1,3.32 | yadidaæ jyotirmaï¬alaæ dyusthÃnamahorÃtrÃbhyÃæ bambhramajjagadavabhÃsayati tasminnÃdityÃdayo devatÃvacanÃ÷ ÓabdÃ÷ prayujyante / lokaprasiddharvÃkyaÓe«aprasiddheÓca / naca jyotirmaï¬alasya h­dayÃdinà vigrahe«u cetanayÃrthitvÃdinà và yogo 'vagantuæ Óakyate m­tÃdivadacetanatvÃvagamÃt / etenÃgnyÃdayo vyÃkhyÃtÃ÷ / syÃdetat / mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïalokebhyo devÃdÃnÃæ vigrahavattvÃdyavagamÃdayamado«a iti / netyucyate / nahi tÃvalloko nÃma ki¤citsvatantraæ pramÃïamasti / pratyak«Ãdibhya eva hyavicÃritaviÓe«ebhya÷ pramÃïebhya÷ prasiddhyanartho lokÃtprasidhyatÅtyucyate / nacÃtra pratyak«ÃdÅnÃmanyatamaæ pramÃïamasti / itihÃsapurÃïamapi pauru«eyatvÃtpramÃïÃntaramÆlamÃkÃÇk«ati / arthavÃdà api vidhinaikavÃkyatvÃtstutyarthÃ÷ santo na pÃrthagarthyena devÃdÅnÃæ vigrahÃdisadbhÃve kÃraïabhÃvaæ pratipadyante / mantrà api ÓrutyÃdiviniyuktÃ÷ prayogasamavÃyino 'bhidhÃnÃrthà na kasyacidarthasya pramÃïamityÃcak«ate / tasmÃdabhÃvo devÃdÅnÃmadhikÃrasya // 32 // ---------------------- FN: 'vajrahasta÷ purandara÷' ityÃdayo mantrÃ÷ 'so 'rodÅt' ityÃdayor'thavÃdÃ÷, 'i«ÂÃnbhogÃnhi vo devÃ' ityÃdÅtihÃsapurÃïÃni, loke 'pi yamaæ daï¬ahastaæ, indraæ vajrahastaæ, likhantÅti vigrahÃdipa¤cakasadbhÃvÃdanadhikÃrado«o nÃstÅtyartha÷ / 'vigraho havi«Ãæ bhoga aiÓvaryaæ ca prasannatà / phalapradÃnamityetatpa¤cakam vigrahÃdikam' iti / ki¤ca vigrahÃbhÃvÃddevÃdÅnÃæ na kvÃpyadhikÃra ityÃha-## Ãditya÷ sÆryaÓcandra÷ Óukro 'ÇgÃraka ityÃdiÓabdÃnÃæ jyoti÷piï¬e«u prayogasya bhÃvÃtsattvÃnna vigrahavÃndeva÷ kaÓcidastÅtyartha÷ / 'Ãditya÷ purastÃdudetà paÓcÃdastametÃ'iti madhuvidyÃvÃkyaÓe«e jyoti«yevÃdityaÓabda÷ prasiddha÷ / tarhi jyoti÷piï¬ÃnÃmevÃdhikÃro 'stu, tatrÃha-## agnyÃdÅnÃmadhikÃramÃÓaÇkyÃha-## agnirvÃyurbhÆmirityÃdiÓabdÃnÃmacetanavÃcitvenetyartha÷ / siddhÃntÅ ÓaÇkate-## 'vajrahasta÷ purandara÷'ityÃdayo mantrÃ÷ / 'so 'rodÅt'ityÃdayor'thavÃdÃ÷ / 'i«ÂÃnbhogÃnhi vo devà dÃsyante yaj¤abhÃvitÃ÷ / ' 'te t­ptÃstarpayantyenaæ sarvakÃmaphalai÷ Óubhai÷ / 'ityÃdÅtihÃsapurÃïÃni / loke 'pi yamaæ daï¬ahastaæ likhanti, indraæ vajrahastamiti vigrahÃdipa¤cakasadbhÃvÃdhanadhikÃrado«o nÃstÅtyartha÷ / vigraho havi«Ãæ bhoga aiÓvaryaæ ca prasannatà / phalapradÃnamityetatpa¤cakaæ vigrahÃdikam // 'mÃnÃbhÃvÃdetannÃstÅti dÆ«ayati-## vigrahÃdÃvityartha÷ / ÃrthavÃdà mantrà và mÆlamityÃÓaÇkyÃha-## vrÅhyÃdivadprayogavidhig­hÅtà mantrÃ÷ prayogasaæbanddhÃbhidhÃnÃrthà nÃj¤ÃtavigrahÃdiparà iti mÅmÃæsakà Ãcak«ata ityartha÷ / tasmÃt vigrahÃbhÃvÃdityartha÷ //32// END BsCom_1,3.8.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.33 bhÃvaæ tu bÃdarÃyaïo 'sti hi | BBs_1,3.33 | tuÓabda÷ pÆrvapak«aæ vyavartayati / bÃdarÃyaïastvÃcÃryo bhÃvamadhikÃrasya devÃdÅnÃmapi manyante / yadyapi madhvÃdividyÃsu devatÃdivyÃmiÓrÃsvÃsaæbhavo 'dhikÃrasya tathÃpyasti hi ÓuddhÃyÃæ brahmavidyÃyÃæ saæbhava÷ / arthitvasÃmarthyaprati«edhÃdyapek«atvÃdadhikÃrasya / naca kvacidasaæbhava ityetÃvatà yatra saæbhavastatrÃpyadhikÃro 'podyeta / manu«yÃïÃmapi na sarve«Ãæ brÃhmaïÃdÅnÃæ sarve«u rÃjasÆyÃdi«vadhikÃra÷ saæbhavati / tatra yo nyÃya÷ so 'trÃpi bhavi«yati / brahmavidyÃæ ca prak­tya bhavati darÓanaæ Órautaæ devÃdyadhikÃrasya sÆcakam- 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavattathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm' (b­. 1.4.10) iti / 'te hocurhanta tamÃtmÃnamanvicchÃmo yamÃtmÃnamanvi«ya sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃn' iti / 'indro ha vai devÃnÃmabhipravrÃja virocana'surÃïÃm' (chÃ. 8.7.2) ityÃdi ca / samÃrtamapi gandharvayÃj¤avalkyasaævÃdÃdi / yadapyuktaæ jyoti«i bhÃvÃcceti / atra brÆma÷ jyotirÃdivi«ayà api ÃdityÃdayo devatÃvacanÃ÷ ÓabdÃÓcetanÃvantamaiÓvaryÃdyupetaæ taæ taæ devatÃtmÃnaæ samarpayanti, mantrÃrthavÃdÃdi«u tathà vyavahÃrÃt / asti hyaiÓvaryayogÃddevatÃnÃæ jyotirÃdyÃtmabhiÓcÃvasthÃtuæ yathe«Âaæ ca taæ taæ vigrahaæ grahÅtuæ sÃmarthyam / tathÃhi ÓrÆyate subrahmaïyÃrthavÃde- medhÃtitherme«eti / 'medhÃtithiæ ha kÃïvÃyanamindro me«o bhÆtvà jahÃra' («a¬viæÓa. brÃ. 1.1) iti / smaryate ca- 'Ãditya÷ puru«o bhÆtvà kuntÅmupajagÃma ha' iti / m­dÃdi«vapi cetanà adhi«ÂhitÃro 'bhyupagamyante- m­dabravÅdÃpobruvannityÃdidarÓanÃt / jyotirÃdestu bhÆtadhÃtorÃdityÃdi«vacetanatvamabhyupagamyate / cetanÃstvadhi«ÂhitÃro devatÃtmano mantrÃrthavÃdÃdivyavahÃrÃdityuktam / yadapyuktaæ mantrÃrthavÃdayoranyÃyÃrthatvÃnna devatÃvigrahÃdiprakÃÓanasÃmarthyamiti / atra brÆma÷ - pratyayÃpratyayau hi sadbhÃvÃsadbhÃvayo÷ kÃraïaæ, nÃnyarthatvamananyÃrthatvaæ và / tathÃhyanyÃrthamapi prasthita÷ pathi patitaæ t­ïaparïÃdyastÅtyeva pratipadyate / atrÃha- vi«ama upanyÃsa÷ / tatra hi t­ïaparïÃdivi«ayaæ pratyak«aæ prav­ttamasti yena tadastitvaæ pratipadyate / atra punarvidhyuddeÓaikavÃkyabhÃvena stutyarther'thavÃdena pÃrthagarthyena v­ttÃntavi«ayà prav­tti÷ ÓakyÃdhyavasÃtum / nahi 'na surÃæ pibet' iti na¤vati vÃkye padatrayasaæbandhÃtsurÃpÃnaprati«edha evaikor'tho 'vagamyate / na puna÷ surÃæ pibediti padadvayasaæbandhÃtsurÃpÃnavidhirapÅti / atrocyate- vi«ama upanyÃsa÷ / yuktaæ yatsurÃpÃnaprati«edhe padÃnvayasyaikatvÃdavÃntaravÃkyÃrthasyÃgrahaïam / vidhyuddeÓÃrthavÃdayostvarthavÃdasthÃni padÃni p­thaganvayav­ttÃntavi«ayaæ pratipadyÃnantaraæ kaimarthyavaÓena kÃmaæ vidhe÷ stÃvakatvaæ pratipadyante / yathÃhi- 'vÃyavyaæ ÓvetamÃlabheta bhÆtikÃma÷' ityatra vidhyuddeÓavartinÃæ vÃyavyÃdipadÃnÃæ vidhinà saæbandha÷, naivaæ 'vÃyurvai k«epi«Âhà devatà vÃyumeva svena bhÃgadheyenopadhÃvati sa evainaæ bhÆtiæ gamayati' itye«ÃmarthavÃdagatÃnÃæ padÃnÃm / nahi bhavati vÃyurvà Ãlabheteti k«epi«Âhà devatà và ÃlabhetetyÃdi / vÃyusvabhÃvasaækÅrtanena tvavÃntaramanvayaæ pratipadyaivaæ viÓi«Âadaivatyamidaæ karmeti vidhiæ stuvanti / tadyatra so 'vÃntaravÃkyÃrtha÷ pramÃïÃntaragocaro bhavati tatra tadanuvÃdenarthavÃda÷ pravartate / yatra pramÃïÃntaraviruddhastatra guïavÃdena / yatra tu tadubhayaæ nÃsti tatra kiæ pramÃïÃntarÃbhÃvÃdguïavÃda÷ syÃdÃhosvitpramÃïÃntarÃvirodhÃdvidyamÃnavÃda iti pratÅtiÓaraïairvidyamÃnavÃda ÃÓrayaïÅyo na guïavÃda÷ / etena mantro vyÃkhyÃta÷ / apica vidhibhirevendrÃdidaivatyÃni havÅæ«i codayadbhirapek«itamindrÃdÅnÃæ svarÆpam / nahi svarÆparahità indrÃdayaÓcetasyÃropayituæ Óakyante / naca cetasyanÃrƬhÃyai tasyai tasyai devatÃyai havi÷ pradÃtuæ Óakyate / ÓrÃvayati ca- 'yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ dhyÃyedva«aÂkari«yan' (ai.brÃ. 3.8.1) iti / naca ÓabdamÃtramarthasvarÆpaæ saæbhavati, ÓabdÃrthayorbhedÃt / tatra yÃd­Óaæ mantrÃrthavÃdayorindrÃdÅnÃæ svarÆpamavagataæ na tattÃd­Óaæ ÓabdapramÃïakena pratyÃkhyatuæ yuktam / itihÃsapurÃïamapi vyÃkhyÃtena mÃrgeïa saæbhavanmantrÃrthavÃdamÆlatvÃtprabhavati devatÃvigrahÃdi sÃdhayitim / pratyak«ÃdimÆlamapi saæbhavati / bhavati hyasmÃkamapratyak«amapi cirantanÃnÃæ pratyak«am / tathÃca vyÃsÃdayo devÃdibhi÷ pratyak«aæ vyavaharantÅti smaryate / yastu brÆyÃdidÃnÅntanÃnÃmiva pÆrve«Ãmapi nÃsti devÃdibhirvyavahartuæ sÃmarthyamiti sa jagadvaicitryaæ prati«edhet / idÃnÅmiva ca nÃnyadapi sÃrvabhauma÷ k«atriyo 'stÅti brÆyÃt / tataÓca rÃjasÆyÃdicodanoparundhyÃt / idÃnÅmiva ca kÃlÃntare 'pyavyavasthitaprÃyÃnvarïÃÓramadharmÃnpratijÃnÅta / tataÓca vyavasthÃvidhÃyi ÓÃstramanarthakaæ syÃt / tasmÃddharmotkar«avaÓÃccirantanà devÃdibhi÷ pratyak«aæ vyavajahnuriti Óli«yate / apica smaranti- 'svÃdhyÃyÃdi«ÂadevatÃsaæprayoga÷' (yo.sÆ. 2.44) ityÃdi / yogo 'pyaïimÃdyaiÓvaryarprÃptiphala÷ smaryamÃïo na Óakyate sÃhasamÃtreïa pratyÃkhyÃtum / ÓrutiÓca yogamÃhÃtmyaæ prakhyÃpayati- 'p­thivyaptejo 'nilakhe samutthite pa¤cÃtmake yogaguïe prav­tte / na tasya rogo na jarà na m­tyu÷ prÃptasya yogÃgnimayaæ ÓarÅram'' (Óvaæ. 2.12) iti / ­«ÅïÃmapi mantrabrÃhmaïadarÓinÃæ sÃmarthyaæ nÃsmadÅyena sÃmarthyenopamÃtuæ yuktam / tasmÃtsamÆlamitihÃsapurÃïam / lokaprasiddhirapi na sati saæbhave nirÃlambanÃdhyavasÃtuæ yuktà / tasmÃdupapanno mantrÃdibhyo devÃdÅnÃæ vigrahavattvÃdyavagama÷ / tataÓcÃrthitvÃdisaæbhavÃdupapanno devÃdÅnÃmapi brahmavidyÃyÃmadhikÃra÷ / kramamuktidarÓanÃnyapyevamevopapadyante // 33 // ---------------------- FN: yata÷ sarve«Ãæ sarvatrÃdhikÃro na saæbhavati tato na cÃpodyetetyanvaya÷ / tadbrahma yo devÃnÃæ madhye pratyaktvenÃbudhyata / ÃdigrahaïenetihÃsapurÃïadharmaÓÃstrÃïi g­hyante / vidhyuddeÓo vidhivÃkyaæ tadekavÃkyatayà / v­ttÃnto bhÆtÃrtha÷ / Óli«yate yujyate / mantrajapÃddevatÃsÃænidhyaæ tatsaæbhëaïaæ ceti sÆtrÃrtha÷ / sÆtrÃbhyÃæ prÃptaæ pÆrvapak«aæ nirasyati-## / brahmavidyà devÃdÅnnÃdhikaroti, vidyÃtvÃt, madhvÃdividyÃvaditi uktaheturaprayojaka ityÃha-## darÓÃdikaæ, na brÃhmaïamadhikaroti, karmatvÃt, rÃjasÆyÃdivaditi ÃbhÃsasÃmyaæ vidyÃtvahetorÃha-## yatra yasyÃdhikÃra÷ saæbhavati sa tatrÃdhikÃrÅti nyÃyastulya ityartha÷ / yata÷ sarve«Ãæ sarvatrÃdhikÃro na saæbhavati tato na cÃpodyetatyanvaya÷ / tadbrahma yo yo devÃdÅnÃæ madhye pratyaktvenÃbudhyata sa tadbrahmÃbhavadityartha÷ / te ha devà Æcuranyonyaæ, tata indravirocanau surÃsurarÃjau prajÃpatiæ brahmavidyÃpradaæ jagmaturiti ca liÇgamastÅtyartha÷ / kimatra brahmÃm­tamiti gandharvapraÓne yÃj¤avalkya uvÃca tamiti mok«adharme«u Órutaæ devÃdÅnÃmadhikÃraliÇgamityÃha-## yathà bÃlÃnÃæ golake«u cak«urÃdipadaprayoge 'pi ÓÃstraj¤airgolakÃtiriktendriyÃïi svÅkriyante, yathà jyotirÃdau sÆryÃdiÓabdaprayoge 'pi vigrahavaddevatà svÅkÃryà ityÃha-## tathà cetanatvena vyavahÃrÃdityartha÷ / ekasya ja¬acetanobhayarÆpatvaæ kathaæ, tatrÃha-## tathÃhi vigrahavattayà devavyavahÃra÷ÓrÆyate / subrahmaïya udgÃt­gaïastha ­tvik tatsaæbandhÅ yor'thavÃda÷ 'indra, agaccha'ityÃdi÷ / tatra medhÃtitherme«a, itÅndrasaæbodhanaæ Órutaæ, tadvyÃca«Âe-## muniæ me«o bhÆtvà jahÃreti j¤ÃpanÃrthaæ me«a, itÅndrasaæbodhanamityartha÷ / yaduktamÃdityÃdayo m­dÃdivadacetanà eveti, tanna, sarvatra ja¬aja¬ÃæÓadvayasattvÃdityÃha-## ÃdityÃdau ko ja¬abhÃga÷ kaÓcetanÃæÓa iti, tatrÃha-## mantrÃdikaæ padaÓaktyà bhÃsamÃnavigrahÃdau svÃrthe na pramÃïaæ, anyaparatvÃt, vi«aæ bhuÇk«veti vÃkyavadityÃha-## anyaparÃdapi vÃkyÃdbÃdhÃbhÃve svÃrtho grÃhya ityÃha-## tÃtparyaÓÆnye 'pyarthe pratyayamÃtreïÃstitvamudÃharati-## t­ïÃdau pratyayo 'sti vigrahÃdau sa nÃstÅti vai«amyaæ ÓaÇkate-## vidhyuddeÓo vidhivÃkyaæ, tadekavÃkyatayà praÓasto vidhirityevÃrthavÃde«u pratyaya÷ / v­ttÃnto bhÆtÃrtha÷ / vigrahÃdi÷ tadvi«aya÷ pratyayo nÃstÅtyartha÷ / nanvavÃntaravÃkyena vigrahÃdipratyayo 'stvityata Ãha-## surÃpÃnapratyayo 'pi syÃditi bhÃva÷ / padaikavÃkyatvavÃkyaikavÃkyatvavai«amyÃnmaivamityÃha-## na¤padamekaæ yadà surÃæ pibediti padÃbhyÃmanveti tadà padaikavÃkyamekamevÃrthÃnubhavaæ karoti natu padadvayaæ p­thaksurÃpÃnaæ bodhayati, tasya vidhau ni«edhÃnupapattervÃkyÃrthÃnubhavaæ pratyadvÃratvÃt / arthavÃdastu bhÆtÃrthasaæsargaæ stutidvÃraæ bodhayanvidhinà vÃkyaikavÃkyatÃæ bhajata ityasti vigrahÃdyanubhava ityartha÷ / nanvarthavÃdasthapadÃnÃmavÃntarasaæsargabodhakatvaæ vinà sÃk«Ãdeva vidhyanvayo 'stu tatrÃha-## sÃk«ÃdanvayÃyogaæ darÓayati-## arthavÃdÃtsarvatra svÃrthagrahaïamÃÓaÇkyÃrthavÃdÃnvibhajate-## tattatrÃrthavÃde«u yatra 'agnirhimasya bhe«ajam'ityÃdÃvityartha÷ / 'Ãdityo yÆpa÷'ityabhedo bÃdhita iti tejasvitvÃdiguïavÃda÷ / yatra 'vajrahasta÷ purandara÷'ityÃdau mÃnÃntarasaævÃdavisaævÃdau na stastatra bhÆtÃrthavÃda ityartha÷ / iti vim­ÓyetyadhyÃhÃra÷ / vigrahÃrtavÃda÷ svÃrthe 'pi tÃtparyavÃn'anyaparatve satyaj¤ÃtÃbÃdhitÃrthakaÓabdatvÃt, prayÃjÃdivÃkyavaditi nyÃyaæ mantre«vatidiÓati-## vedÃntÃnuvÃdaguïavÃdÃnÃæ nirÃsÃya hetau padÃni / na cobhyaparatve vÃkyabheda÷, avÃntarÃrthasya mahÃvÃkyÃrthatvÃditi bhÃva÷ / vidhyanupapattyÃpi svargavaddevatÃvigraho 'ÇgÅkÃrya ityÃha-## nanu kleÓÃtmake karmaïi vidhi÷ phalaæ vinÃnupapanna iti bhavatu 'yanna du÷khena saæbhinnam'ityarthavÃdasiddha÷ svargo vidhipramÃïaka÷ / vigrahaæ vinà vidhe÷ kÃnupapatti÷, tÃmÃha-## uddiÓya tyÃgÃnupapattyà cetasyÃroho 'ÇgÅkÃrya ityatra ÓrutimapyÃha-## ataÓcetasyÃrohÃrthaæ vigraha e«Âavya÷ / ki¤ca karmaprakaraïapÃÂhÃdvigrahapramiti÷ prayÃjavatkarmÃÇgatvenÃÇgÅkÃryÃ, tÃæ vinà karmÃpÆrvÃsiddhe÷ / ki¤ca suprasannavigrahavaddevatÃæ tyaktvà ÓabdamÃtraæ devateti bhaktirayuktetyÃha-## na cÃk­timÃtraæ ÓabdaÓakyamastu kiæ vigraheïeti vÃcyaæ, nirvyaktyÃk­tyayogÃt / ata÷ ÓabdasyÃrthÃkÃÇk«ÃyÃæ mantrÃdipramitavigraho 'ÇgÅkÃrya ityÃha-## evaæ mantrÃrthavÃdamÆlakamitihÃsÃdikamapi vigrahe mÃnamityÃha-## pramÃïatvena saæbhavadityartha÷ / vyÃsÃdÅnÃæ yoginÃæ devatÃdipratyak«amapÅtihÃsÃdermÆlamityÃha-## vyÃsÃdayo devÃdipratyak«aÓÆnyÃ÷, prÃïitvÃt, asmadvadityanumÃnamatiprasaÇgena dÆ«ayati-## sarvaæ ghaÂÃbhinnaæ, vastutvÃt, ghaÂavaditi jagadvaicitryaæ nÃstÅtyapi sa brÆyÃt / tathà k«atriyÃbhÃvaæ varïÃÓramÃbhÃvaæ varïÃÓramÃdyavyavasthÃæ ca brÆyÃt, niraÇkuÓabuddhitvÃt / tathÃca rÃjasÆyÃdiÓÃstrasya k­tÃdiyugadharmavyavasthÃÓÃstrasya bÃdha ityartha÷ / yogasÆtrÃrthÃdapi devÃdipratyak«asiddhirityÃha-## mantrajapÃddevatÃsÃænidhyaæ tatsaæbhëaïaæ ceti sÆtrÃrtha÷ / yogamahÃtmyasya Órutism­tisiddhatvÃdyoginÃmasti devÃdipratyak«amityÃha-## pÃdatalÃdÃjÃnorjÃnorÃnÃbhernÃbherÃgrÅvaæ grÅvÃyÃÓcÃkeÓaprarohaæ tataÓcabrahmarandhraæ p­thivyÃdipa¤cake samutthite dhÃraïayà jite yogaguïe cÃïimÃdike prav­tte yogÃbhivyaktaæ tejomayaæ ÓarÅraæ prÃptasya yogino na rogÃdisparÓa ityartha÷ / citrakÃrÃdiprasiddhirapi vigrahe mÃnamityÃha-## adhikaraïÃrthamupasaæharati-## cintÃyÃ÷ phalamÃha-## ekameva devÃdÅnÃæ brahmavidyÃdhikÃre satyeva devatyaprÃptidvÃrà kramamuktiphalÃnyupÃsanÃni yujyante / devÃnÃmanadhikÃre j¤ÃnÃbhÃvÃtkramamuktyarthinÃmupÃsane«u prav­ttirna syÃt, ato 'dhikÃranirïayÃtprav­ttisiddhiriti bhÃva÷ //33// END BsCom_1,3.8.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.34 apaÓÆdrÃdhikaraïam / sÆ. 34-38 Óugasya tadanÃdaraÓravaïÃt tadÃdravaïÃt sÆcyate hi | BBs_1,3.34 | yathà manu«yÃdhikÃraniyamamapodya devÃdÅnÃmapi vidyÃsvadhikÃra uktastathaiva dvijÃtyadhikÃraniyamÃpavÃdena ÓÆdrasyÃpyadhikÃra÷ syÃdityetÃmÃÓaÇkÃæ nivartayitumidamadhikaraïamÃrabhyate / tatra ÓÆdrasyÃpyadhikÃra÷ syÃdasti tÃvatprÃptam / arthitvasÃmarthyayo÷ saæbhavÃt / 'tasmÃcchÆdroyaj¤e 'navakÊpta÷' (tai.saæ. 8.1.1.6) itivat 'ÓÆdro vidyÃyÃmanavakÊpta÷' iti ca ni«edhÃÓravaïÃt / yacca karmasvanadhikÃrakÃraïaæ ÓÆdrasyÃnagnitvaæ na tadvidyÃsvavikÃrasyÃpavÃdakaæ liÇgam / nahyÃhavanÅyÃdirahitena vidyà vedituæ na Óakyate / bhavati ca liÇgaæ ÓÆdrÃdhikÃrasyopoddhalakam / saævargavidyÃyÃæ hi jÃnaÓrutiæ pautrÃyaïaæ ÓuÓrÆ«uæ ÓÆdraÓabdena parÃm­Óati- 'aha hÃretvà ÓÆdra tavaiva saha gobhirastu' (chÃæ 4.2.3) iti / viduraprabh­tayaÓca ÓÆdrayoniprabhavà api viÓi«Âavij¤ÃnasaæpannÃ÷ smaryante / tasmÃdadhikriyate ÓÆdro vidyÃsviti / evaæ prÃpte brÆma÷ - na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷, vedÃdhyayanÃbhÃvÃt / adhÅtavedo hi viditavedÃrtho vedÃrthe«vadhikriyate / naca ÓÆdrasya vedÃdhyayanamasti, upanayanapÆrvakatvÃdvedÃdhyayanasya / upanayanasya ca varïatrayavi«ayatvÃt / yattvarthitvaæ na tadasati sÃmarthye 'dhikÃrakÃraïaæ bhavati / sÃmarthyamapi na lokikaæ kevalamadhikÃrakÃraïaæ bhavati / ÓÃstrÅyer'the ÓÃstrÅyasya sÃmarthyasyÃpek«itatvÃt / ÓÃstrÅyasya ca sÃmarthyasyÃdhyayananirÃkaraïena nirÃk­tatvÃt / yaccedaæ 'ÓÆdro yaj¤e 'navakÊpta÷' iti tannyÃyapÆrvakatvÃdvidyÃyÃmapyanavakÊptatvaæ dyotayati, nyÃyasya sÃdhÃraïatvÃt / yatpuna÷ saævargavidyÃyÃæ ÓÆdraÓabdaÓravaïaæ liÇgaæ manyase, na talliÇgaæ nyÃyÃbhÃvÃt / nyÃyokte hi liÇgadarÓanaæ dyotakaæ bhavati / nacÃtra nyÃyo 'sti / kÃmaæ cÃyaæ ÓÆdraÓabda÷ saævargavidyÃyÃmevaikasyÃæ ÓÆdramadhikuryÃt, tadvi«ayatvÃt, na sarvÃsu vidyÃsu / arthavÃdasthÃttu na kvacidapyayaæ ÓÆdramadhikartumutsahate / Óakyate cÃyaæ ÓÆdraÓabdo 'dhik­tava«ayo yojayitum / kathamityucyate- 'kambara enametatsantaæ sayugvÃnamiva raikvamÃttha'' (chÃ. 4.1.3) ityasmÃddhaæsavÃkyÃdÃtmano 'nÃdaraæ Órutavato jÃnaÓrute÷ pautrÃyaïasya Óugutpede, tÃm­«Åraikva÷ ÓÆdraÓabdenÃnena sÆcayaæbabhÆvÃtmana÷ parok«aj¤atÃkhyÃpanÃyeti gamyate / jÃtiÓÆdrasyÃnadhikÃrÃt / kathaæ puna÷ ÓÆdraÓabdena Óugutpannà sÆcyata iti / ucyate- tadÃdravaïÃt / ÓucamabhidudrÃva, Óucà vÃbhidudruve, Óucà và raikvamabhidudrÃveti ÓÆdra÷ / avayavÃrthasaæbhavÃdrƬhÃrthasya cÃsaæbhavÃt / d­Óyate cÃyamartho 'syÃmÃkhyÃyikÃyÃm // 34 // ---------------------- FN: anavakÊpto 'samartha÷ tasmÃdanagnitvÃt / aheti nipÃta÷ khedÃrtha÷ / hÃreïa ni«keïa itvÃgantà ratho hÃretvà saca gobhi÷ saha he ÓÆdra, tavaivÃstu kimalpenÃnena mama gÃrhyasthyÃnupayogineti bhÃva÷ / yaj¤etyupalak«aïaæ vidyÃyÃmanavakÊpta ityasya / 'ni«Ãdasthapatiæ yÃjayet' iti ni«ÃdasthapatiÓcodyate, ÓÆdra÷ saævargavidyÃyÃm / kaæ u are iti padaccheda÷ / u Óabdopyartha÷ / yugvà gantrÅ ÓakaÂÅ tathà saha sthitaæ raikvamivaitadvacanamÃttha / #<Óugasya-sÆcyate hi /># pÆrveïÃsya d­«ÂÃntasaægatimÃha-## pÆrvatra devÃdÅnÃmadhikÃrasidhyaryaæ mantrÃdÅnÃæ bhÆtÃrthe vigrahÃdau samanvayoktyà vedÃntÃnÃmapi bhÆtÃrthe brahmaïi samanvayo d­¬hÅk­ta÷ / atrÃpi ÓÆdraÓabdasya Órautasya k«atriye samanvayoktyà sa d­¬hÅkriyata ityadhikaraïadvayasya prÃsaÇgikasyÃsminsamanvayÃdhyÃye 'ntarbhÃva iti mantavyam / pÆrvapak«e ÓÆdrasyÃpi dvijavadvedÃntaÓravaïe prav­tti÷, siddhÃnte tadabhÃva iti phalam // atra vedÃntavicÃro vi«aya÷, sa kiæ ÓÆdramadhikÅroti na veti saæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saædehe pÆrvapak«amÃha-## tasmÃdanagnitvÃdanavalk­pto 'samartha÷ / vidyÃrthini ÓÆdraÓabdaprayogÃlliÇgÃdapi ÓÆdrasyÃdhikÃra ityÃha-bhavati## jÃnaÓruti÷ kila «a ÓatÃni gavÃæ rathaæ ca raikÃya gurave nivedya mÃæ Óik«ayetyuvÃca / tato raiko vidhura÷ kanyÃrthÅ sannidamuvÃca / aheti nipÃta÷ khedÃrtha÷ / hÃreïa ni«keïa yukta itvà gantà ratho hÃretvà sa ca gobhi÷ saha he ÓÆdra, tavaivÃstu kimalpenÃnena mama gÃrhasthyÃnupayogineti bhÃva÷ / arthitvÃdisaæbhave Óreya÷sÃdhane prav­ttirucità svÃbhÃvikatvÃditi nyÃyopetÃlliÇgÃdityÃha-## sÆtrÃdbahireva siddhÃntayati-## ÃpÃtato vidito vedÃrtho yena tasyetyartha÷ / adhyayanavidhinà saæsk­to vedastadutthamÃpÃtaj¤Ãnaæ ca vedÃrthavicÃre«u ÓÃstrÅyaæ sÃmarthyaæ tadabhÃvÃcchÆdrasyÃrthitvÃdisaæbhavanyÃyÃsiddhernÃsti vedÃntavicÃrÃdhikÃra ityartha÷ / yadvÃdhyayanasaæsk­tena vedena vidito niÓcito vedÃrtho yena tasya vedÃrthe«u vidhi«vadhikÃro nÃnyasya, anadhÅtavedasyÃpi vedÃrthÃnu«ÂhÃnÃdhikÃre 'dhyayanavidhivaiyarthyÃpÃtÃt / ata÷ phalaparyantabrahmavidyÃsÃdhane«u ÓravaïÃdividhi«u ÓÆdrasyÃnadhikÃra ityartha÷ / adhÅtavedÃrthaj¤ÃnavattvarÆpasyÃdhyayanavidhilabhyasya sÃmarthyasyÃbhÃvÃditi nyÃyasya tulyatvÃt, yaj¤apadaæ vedÃrthÃpalak«aïÃrthamityÃha-## tasmÃcchÆdra iti tacchabdaparÃm­«ÂanyÃyasya yaj¤abrahmavidyayostulyatvÃdityartha÷ / pÆrvoktaæ liÇgaæ dÆ«ayati-## asÃmarthyanyÃyenÃrthitvÃdisaæbhavanyÃyasya nirastatvÃdityartha÷ / nanu 'ni«Ãdasthapatiæ yÃjayet'ityatrÃdhyayanÃbhÃvo 'pi ni«ÃdaÓabdÃnni«Ãdasye«ÂÃviva ÓÆdraÓabdÃcchÆdrasya vidyÃyÃmadhikÃro 'stvityÃÓaÇkya saævargavidyÃyÃmadhikÃramaÇgÅkaroti-## tadvi«ayatvÃttatra ÓrutatvÃdityartha÷ / vastutastu vidhivÃkyasthatvÃnni«ÃdaÓabdo 'pyadhikÃrisamarpaka÷, ÓÆdraÓabdastu vidyÃvidhiparÃrthavÃdastho nÃdhikÃriïaæ bodhayati, asÃmarthyanyÃyavirodhenÃnyaparaÓabdasya svÃrthabodhitvÃsaæbhavÃditi matvÃÇgÅkÃraæ tyajati-## tarhi ÓÆdraÓabdasyÃtra Órutasya kor'tha ityÃÓaÇkya sÆtreïÃrthamÃha-#<Óakyate cetyÃdinà /># jÃnaÓrutirnÃma rÃjà nidÃghasamaye rÃtrau prÃsÃdatale su«vÃpa, tadà tadÅyÃnnadÃnÃdiguïagaïato«ità ­«ayo 'sya hitÃrthaæ haæsà bhÆtvà mÃlÃrÆpeïa tasyoparyÃjagmu÷, te«u pÃÓcÃtyo haæso 'gresaraæ haæsamuvÃca, bho bho bhadrÃk«a, kiæ na paÓyasi jÃnaÓruterasya teja÷ svargaæ vyÃpya sthitaæ, tattvÃæ dhak«yati na gaccheti / tamagresara uvÃca, kamapyenaæ varÃkaæ vidyÃhÅnaæ santam, are, sayugvÃnaæ yugva gantrÅ ÓakaÂÅ tayà saha sthitaæ raikvamivaitadvacanamÃttha / raikvasya hi brahmi«Âhasya tejo duratikramaæ nÃsyÃnÃtmaj¤asyetyartha÷ / asmadvacanakhinno rÃjà ÓakaÂaliÇgena raikaæ j¤Ãtvà vidyÃvÃnbhavi«yatÅti haæsÃnÃmabhiprÃya÷ / kaæ u are iti padaccheda÷ / uÓabdo 'pyartha÷ / te«Ãæ haæsÃnÃmanÃdaravÃkyaÓravaïÃdasya rÃj¤a÷ ÓugutpannÃ, sà ÓÆdraÓabdena raikveïa sÆcyate hÅti sÆtrÃnvaya÷ / ÓrutayaugikÃrthalÃbhe sati ananvitarƬhyarthastyÃjya iti nyÃyadyotanÃrtho hiÓabda÷ / tadÃdravaïÃt tayà Óucà ÃdravaïÃt / ÓÆdra÷ Óokaæ prÃptavÃn / Óucà và kartryà rÃjÃbhidudruve prÃpta÷ / Óucà và karaïena raikvaæ gatavÃnityartha÷ //34// END BsCom_1,3.9.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.35 k«atriyatvagateÓ cottaratra caitrarathena liÇgÃt | BBs_1,3.35 | itaÓca na jÃtiÓÆdro jÃnaÓruti÷ / yatkÃraïaæ prakaraïanirÆpaïena k«atriyatvamasyottaratra caitrarathenÃbhipratÃriïà k«atriyeïa samabhivyÃhÃrÃdgamyate / uttaratra hi saævargavidyÃvÃkyaÓe«e caitrarathirabhipratÃrÅ k«atriya÷ saækÅrtyate- ' atha ha Óaunakaæ ca kapoyamabhipratÃraïaæ ca kÃk«aseniæ parivi«yamÃïau brahmacÃrÅ vibhik«e' (chÃ. 4.3.5) iti / caitrarathitvaæ cÃbhipratÃriïa÷ kÃpeyayogÃdavagantavyam / kÃpeyayogo hi citrarathasyÃvagata÷ 'etena vai citrarathaæ kÃpeyà ayÃjayan' (tÃï¬a.brÃ. 20.12.5) iti / samÃnÃnvayÃnÃæ ca prÃyeïa samÃnÃnvayà yÃjakà bhavanti / 'tasmÃccaitrarathirnÃmaka÷ k«atrapatirajÃyata' iti ca k«atrapatitvÃvagamÃtk«atriyatvamasyÃvagantavyam / tena k«atriyeïÃbhipratÃriïà saha samÃnÃyÃæ vidyayÃyÃæ saækÅrtanaæ jÃnaÓruterapi k«atriyatvaæ sÆcayati / samÃnÃnÃmeva hi prÃyeïa samabhivyÃhÃrà bhavanti / k«att­pre«aïÃdyaiÓvaryayogÃcca jÃnaÓrute÷ k«atriyatvÃvagati÷ / ato na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ // 35 // ---------------------- FN: saævargavidyÃvidhyanantaramarthavÃdÃrambhÃrtho 'thÃbda÷ / ha Óabdo v­ttÃntÃvadyotÅ / Óunakaputraæ kapigotraæ purohitamabhipratÃrinÃmakam / k«attà sÆtastasya raikvÃnve«aïÃya pre«aïam / ÓÆdraÓabdasya yaugikatve liÇgamÃha-## saævargavidyÃvidhyanantaramarthavÃda Ãrabhyate / ÓunakasyÃpatyaæ kapigotraæ purohitamabhipratÃrinÃmakaæ rÃjÃnaæ ca kak«asenasyÃpatyaæ sÆdena parivi«yamÃïau tau bhoktumupavi«Âau baÂurbhik«itavÃnityartha÷ / nanvasya caitrarathitvaæ na Órutamityata Ãha-## etena dvirÃtreïeti chÃndogyaÓrutyaiva pÆrvaæ citrarathasya kÃpeyayoga ukta÷ / abhipratÃriïo 'pi tadyogÃccitrarathavaæÓyatvaæ niÓcÅyate / rÃjavaæÓyÃnÃæ hi prÃyeïa purohitavaæÓyà yÃjakà bhavantÅtyartha÷ / nanvastvabhipratÃriïaÓcaitrarathitvaæ, tÃvatà kathaæ k«atriyatvaæ, tatrÃha-## citrarathÃdityartha÷ / k«attà sÆtastasya raikvÃnve«aïÃya pre«aïaæ annagodÃnÃdikaæ ca jÃnaÓrute÷ k«atriyatve liÇgam //35// END BsCom_1,3.9.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.36 saæskÃraparÃmarÓÃt tadabhÃvÃbhilÃpÃc ca | BBs_1,3.36 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷, yadvidyÃpradeÓe«ÆpanayanÃdaya÷ saæskÃrÃ÷ parÃm­Óyante- 'taæ hopaninye' (Óa.brÃ. 11.5.3.13) / ' adhÅhi bhagava iti hopasasÃda' (chÃ. 7.1.1) ' brahmaparà brahmani«ÂhÃ÷ paraæ brahmÃnve«amÃïà e«a ha vai tatsarvaæ vak«yatÅti te ha samitpÃïayo bhagavantaæ pippalÃdamupasannÃ÷' (pra. 1.1) iti ca / ' tÃnhÃnupanÅyaiva' (chÃ. 5.11.7) ityapi pradarÓitaivopanayanaprÃptirbhavati / ÓÆdrasya saæskÃrÃbhÃvo 'bhilapyate, 'ÓÆdraÓcaturtho varïa ekajÃti÷' (manu. 10.4) ityekajÃtitvasmaraïÃt / 'na ÓÆdro pÃtakaæ ki¤cinna ca saæskÃramarhati' (manu. 10.12.6) ityÃdibhiÓca // 36 // ---------------------- FN: adhÅhi upadiÓeti yÃvat / brahmaparà vedapÃragÃ÷ / paraæ nirguïaæ brahma / upÃsannà upÃgatÃ÷ / anupanÅyaiveti hÅnavarïenottamavarïà anupanÅyaivopade«Âavyà ityÃcÃraj¤ÃpanÃrthamityartha÷ / ekajÃtiranupanÅta÷ / atra ÓÆdraÓabdo yaugika eveti na ÓÆdrasyÃdhikÃra iti sthitam / tatra liÇgÃntaramÃha-## upanayanaæ vedagrahaïÃÇgaæ ÓÆdrasya nÃstÅti pÆrvamuktam / iha vidyÃgrahaïÃÇgasyopanayanasaæskÃrasya sarvatra parÃmarÓÃcchÆdrasya tadabhÃvÃnna vidyÃdhikÃra÷ ityucyate / bhëye ÃdipadenÃdhyayanaguruÓuÓrÆ«Ãdayo g­hyante / taæ Ói«yamÃcÃrya upanÅtavÃnityartha÷ / nÃrado 'pi vidyÃrthÅ mantramuccÃrayansanatkumÃramupagata ityÃha-## upadiÓeti yÃvat / brahmaparà vedapÃragÃ÷ saguïabrahmani«ÂhÃ÷ paraæ nirguïaæ brahmÃnve«amÃïà e«a pippalÃdastajjij¤Ãsitaæ sarvaæ vak«yatÅti niÓcitya te bharadvÃjÃdaya÷ «a¬ ­«ayastamupagatà ityartha÷ / nanu vaiÓvÃnaravidyÃyÃm­«ÅnrÃjÃnupanÅyaiva vidyÃmuvÃceti ÓruteranupanÅtasyÃpyasti vidyÃdhikÃra ityata Ãha-## te ha samitpÃïaya÷ pÆrvÃhne praticakramira iti pÆrvavÃkye brÃhmaïà upanayanÃrthamÃgatà iti upanayanaprÃptiæ darÓayitvà ni«idhyate / hÅnavarïenottamavarïÃnupanÅyaivopade«Âavyà ityÃcÃraj¤ÃpanÃrthamityartha÷ / ekajÃtiranupanÅta÷ / pÃtakamabhak«yabhak«aïak­tam //36// END BsCom_1,3.9.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.37 tadabhÃvanirdhÃraïe ca prav­tte÷ | BBs_1,3.37 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ / yatsatyavacanena ÓÆdratvÃbhÃve nirdhÃrite jÃbÃlaæ gautama upanetumanuÓÃsituæ ca pravav­te 'naitadbrÃhmaïo vivaktumarhati samidhaæ somyÃharopa tvà ne«ye na satyÃdagÃ÷' (chÃ. 4.4.5) iti ÓrutiliÇgÃt // 37 // ---------------------- FN: nÃhaæ gotraæ vedmi na mÃtà vetti parantu tathoktam upanayanÃrthamÃcÃryaæ gatvà satyakÃmo jÃbÃlo 'smÅti brÆhÅtyanena satyavacanena / satyakÃma÷ kilam­tapit­ko jabÃlÃæ mÃtaramap­cchat, kiÇgotro 'hamiti / taæ mÃtovÃca bhart­sevÃvyagratayÃhamapi tava piturgotraæ na jÃnÃmi, jabÃlà tu nÃmÃhamasmi satyakÃmo nÃma tvamasÅti etÃvajjÃnÃmÅti / tata÷ sa jÃbÃlo gautamamÃgatya tena kiÇgotro 'sÅti p­«Âa uvÃca, nÃhaæ gotraæ vedmi na mÃtà vetti parantu me mÃtrà kathitaæ, upanayanÃrthamÃcÃryaæ gatvà satyakÃmo jÃbÃlo 'smÅti brÆhÅti / anena satyavacanena tasya ÓÆdratvÃbhÃvo nirdhÃrita÷ / abrÃhmaïa etatsatyaæ vivicya vaktuæ, nÃrhatÅti nirdhÃrya, he somya, satyÃttvaæ nÃgÃ÷ satyaæ na tyaktavÃnasi, atastvÃmupane«ye, tadarthaæ samidhamÃhareti gautamasya prav­tteÓca liÇgÃnna ÓÆdrasyÃdhikÃra ityÃha-## //37// END BsCom_1,3.9.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.38 ÓravaïÃdhyayanÃrthaprati«edhÃt sm­teÓ ca | BBs_1,3.38 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ / yadasya sm­te÷ ÓravaïÃdhyayanÃrthaprati«edho bhavati / vedaÓravaïaprati«edho vedÃdhyayanaprati«edhastadarthaj¤ÃnÃnu«ÂhÃnayoÓca prati«edha÷ ÓÆdrasya smaryate / Óravaïaprati«edhastÃvat 'athÃsya vedamupaÓ­ïvatastrapujatubhyÃæ ÓrotrapratipÆraïam' iti / 'padyu ha và etacchmaÓÃnaæ yacchÆdrastasmÃcchÆdrasamÅpe nÃdhyetavyam' iti ca / ata evÃdhyayanaprati«edha÷ / yasya hi samÅpe 'pi nÃdhyetavyaæ bhavati sa kathamaÓrutamadhÅyÅta / bhavati ca vedoccÃraïe jihvÃcchedo dhÃraïe ÓarÅrabheda iti / ata eva cÃrthÃdarthaj¤ÃnÃnu«ÂhÃnayo÷ prati«edho bhavati 'na ÓÆdrasya matiæ dadyÃt' iti, 'dvijÃtÅnÃmadhyayanamijyà dÃnam' iti ca / ye«Ãæ puna÷ pÆrvak­tasaæskÃravaÓÃdviduradharmavyÃdhaprabh­tÅnÃæ j¤Ãnotpattiste«Ãæ na Óakyate phalaprÃpti÷ prati«eddhuæ, j¤ÃnasyaikÃntikaphalatvÃt / 'ÓrÃvayeccaturo varïÃn' iti cetihÃsapurÃïÃdhigame cÃturvarïyasyÃdhikÃrasmaraïÃt / vedapÆrvakastu nÃstyadhikÃra÷ ÓÆdrÃïÃmiti sthitam // 38// ---------------------- FN: trapujatubhyÃæ saætÃpadrutÃbhyÃæ sÅsalÃk«ÃbhyÃm / padyu pÃdayuktaæ / saæcÃrasamarthamiti yÃvat / matirvedÃrthaj¤Ãnam / sm­tyà ÓravaïÃdini«edhÃcca nÃdhikÃra ityÃha-#<Óravaïeti /># asya ÓÆdrasya dvijai÷ paÂhyamÃnaæ vedaæ pramÃdÃcch­ïvata÷ sÅsalÃk«ÃbhyÃæ taptÃbhyÃæ ÓrotradvayapÆraïaæ prÃyaÓcittaæ kÃryamityartha÷ / padyu pÃdayuktaæ saæcari«ïurÆpamiti yÃvat / bhavati ca / sm­tiriti Óe«a÷ / matirvedÃrthaj¤Ãnam / dÃnaæ nityaæ ni«idhyate ÓÆdrasya / naimittikaæ tu dÃnamastyeva / yaduktaæ vidurÃdÅnÃæ j¤Ãnitvaæ d­«Âamiti, tatrÃha-## siddhÃnÃæ siddherdurapahnavatve 'pi sÃdhakai÷ ÓÆdrai÷ kathaæ j¤Ãnaæ labdhavyamityata Ãha-#<ÓrÃvayediti># //38// END BsCom_1,3.9.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.10.39 10 kampanÃdhikaraïam / sÆ. 39 kampanÃt | BBs_1,3.39 | avasita÷ prÃsaÇgiko 'dhikÃravicÃra÷ / prak­tÃmevedÃnÅæ vÃkyÃrthavicÃraïÃæ pravartayi«yÃma÷ / 'yadidaæ ki¤ca jagatsarvaæ prÃïa ejati ni÷s­tam / mahadbhayaæ vajramudyataæ ya etadviduram­tÃste bhavanti' (kÃ. 2.6.2) iti / etadvÃkyaæ 'ej­ kampane' iti dhÃtvarthÃnugamÃllak«itam / asminvÃkye sarvamidaæ jagatprÃïÃÓrayaæ spandate, mahacca ki¤cidbhayakÃraïaæ vajraÓabditamudyataæ, tadvij¤ÃnÃccÃm­tatvaprÃptiriti ÓrÆyate / tatra ko 'sau prÃïa÷ kiæ tadbhayÃnakaæ vajramityapratipattervicÃre kriyamÃïe prÃptaæ tÃvatprasiddhe÷ pa¤cav­ttirvÃyu÷ prÃïa iti / prasiddhereva cÃÓanirvajraæ syÃt / vÃyoÓcedaæ mÃhÃtmyaæ saækÅrtyate / katham / sarvamidaæ jagatpa¤cav­ttau vÃyau prÃïaÓabdite prati«ÂhÃyaijati / vÃyunimittameva ca mahadbhayÃnakaæ vajramudyamyate / vÃyau hi parjanyabhÃvena vivartamÃne vidyutstanayitruv­«ÂyaÓanayo vivartanta ityÃcak«ate / vÃyuvij¤ÃnÃdeva cedamam­tatvam / tathÃhi Órutyantaram- 'vÃyureva vya«ÂirvÃyu÷ sama«Âirapa punarm­tyuæ jayati ya evaæ veda' iti / tasmÃdvÃyurayamiha pratipattavya iti / evaæ prÃpte brÆma÷- brahmaivedamiha pratipattavyam / kuta÷ / pÆrvottarÃlocanÃt / pÆrvottarayorhi granthabhÃgayorbrahmaivanirdiÓyamÃnamupalabhÃmahe / ihaiva kathamakasmÃdantarÃle vÃyuæ nirdiÓyamÃnaæ pratipadyemahi / pÆrvatra tÃvat 'tadeva Óukraæ tadbrahma tadevÃm­tamucyate / tasmiællokÃ÷ ÓritÃ÷ sarve tadu nÃtyeti kaÓcana' (kÃ. 2.6.1) iti brahma nirdi«Âaæ, tadevehÃpi saænidhÃnÃt jagatsarvaæ prÃïa ejatÅti ca lokÃÓrayavattvapratyabhij¤ÃnÃnnirdi«Âamiti gamyate / prÃïaÓabdo 'pyayaæ prayukta÷, 'prÃïasya prÃïam' (b­. 4.4.18) iti darÓanÃt / ejayit­tvamapÅdaæ paramÃtmana evopapadyate na vÃyumÃtrasya / tathÃcoktam- 'na prÃïena nÃpÃnena martyo jÅvati kaÓcana / itareïa tu jÅvanti yasminnetÃvupÃÓritau' (kÃ. 2.5.5) iti / uttaratrÃpi 'bhayÃdasyÃgnistapati bhayÃttapati sÆrya÷ / bhayÃdindraÓca vÃyuÓca m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (kÃ. 2.6.3) iti brahmaiva nirdek«yate na vÃyu÷ / savÃyukasya jagato bhayahetutvÃbhidhÃnÃt / tadevehÃpi saænidhÃnÃnmahadbhayaæ, vajramudyatamiti ca bhayahetutvapratyabhij¤ÃnÃnnirdi«Âamiti gamyate / vajraÓabdo 'pyayaæ bhayahetutvasÃmÃnyÃtprayukta÷ / yathÃhi vajramudyataæ mamaiva Óirasi nipatedyadyahamasya ÓÃsanaæ na kuryÃmityanena bhayena jano niyamena rÃjÃdiÓÃsane pravartata evamidamagnivÃyusÆryÃdikaæ jagadasmÃdeva brahmaïo bibhyanniyamena svavyÃpÃre pravartata iti bhayÃnakaæ vajropamitaæ brahma / tathÃca brahmavi«ayaæ Órutyantaram- 'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate / bhÅ«odeti sÆrya÷ / bhÅ«ÃsmÃdagniÓcendraÓca / m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (tai. 8.1) iti / am­tatvaphalaÓravaïÃdapi brahmaivedamiti gamyate / brahmaj¤ÃnÃddhyam­tatvaprÃpti÷ / 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 6.15) iti mantravarïÃt / yattu vÃyuvij¤ÃnÃtkvacidam­tatvamabhihitaæ tadÃpek«ikam / tatraiva prakaïÃntarakaraïena paramÃtmÃnamabhidhÃya 'anto 'nyadÃrtam' (b­. 3.4) iti vÃyvÃderÃrtatvÃbhidhÃnÃt / prakaraïÃdapyatra paramÃtmaniÓcaya÷ / anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmatk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada (kÃ. 1.2.14) iti paramÃtmana÷ p­«ÂatvÃt // 39 // ---------------------- FN: bhÅ«Ã bhÅtyà / asmÃdbrahmaïo nimittÃditi yÃvat / pa¤cÃnÃæ grahaïaæ brahmÃdistambÃntacarÃcaropalak«aïÃrtham / 'apapunarm­tyuæ jayati' iti Órutyà hyapam­tyorvijaya ukto na tu paramam­tyuvijaya ityÃpek«ikatvam / ## asyÃpi prÃsaÇgikatvamÃÓaÇkyamÃha-## samÃpta ityartha÷ / kÃÂhakaæ paÂhati-## sarvaæ jagatprÃïÃnni÷s­taæ utpannaæ prÃïe cidÃtmani prerake sati ejati ce«Âate, tacca prÃïÃkhyaæ kÃraïaæ mahadbrahma vibhetyasmÃditi bhayam / tasmin bhayahetutve d­«ÂÃntamÃha-## yathodyataæ vajraæ bhayaæ tathetyartha÷ / ya etatprÃïÃkhyaæ brahma nirviÓe«aæ viduste muktà bhavantÅtyÃha-## nanvasminsÆtre kathamidaæ vÃkyamudÃh­tamityata Ãha-## ejatyarthasya kampanasya sÆtritatvÃdejatipadayuktaæ vÃkyamudÃh­tamityartha÷ / prÃsaÇgikÃdhikÃracintayÃsya saægatirnÃpek«iteti 'ÓabdÃdeva pramita÷'ityanenocyate / tatrÃÇgu«ÂhavÃkye jÅvÃnuvÃdo brahmaikyaj¤ÃnÃrtha ityuktaæ, na tatheha prÃïÃnuvÃda aikyaj¤ÃnÃrtha÷ saæbhavati, prÃïasya svarÆpeïa kalpitasyaikyÃyogÃt / ata÷ prÃïopÃstiparaæ vÃkyamiti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## nanu 'ata eva prÃïa÷'ityÃdau brahmaïi liÇgÃtprÃïaÓrutirnÅtÃ, atrÃpi sarvace«ÂÃbhayahetutvaæ brahmaliÇgamastÅti nÃsti pÆrvapak«Ãvasaro gatÃrthatvÃditi, ata Ãha-## prati«ÂhÃya sthitiæ labdhvà prÃïe vÃyau nimitte jagaccalatÅti prasiddham / ata÷ spa«Âaæ brahmaliÇgaæ nÃstÅti bhÃva÷ / vajraliÇgacca vÃyurityÃha-## vya«ÂirviÓe«a÷ / sama«Âi÷ sÃmÃnyam / sÆdbadvahireva siddhÃntaæ pratijÃnÅte-## pÆrvottaravÃkyaikavÃkyatÃnug­hÅtaæ sarvÃÓrayatvaæ liÇgaæ vÃkyabhedakaprÃïaÓruterbÃdhakamityÃha-## Óukraæ svaprakÃÓam / tadu nÃtyeti brahmÃnÃÓrita÷ ko 'pi loko nÃstyevetyukÃrÃrtha÷ / sautraæ liÇgaæ vyÃca«Âe-## savÃyukasya sarvasya kampanaÓravaïÃdapi prÃïa÷ paramÃtmaivetyartha÷ / brahmaïi vajraÓabda÷ kathamityÃÓaÇkya gauïa ityÃha-## b­hadÃraïyake 'vÃyureva vya«Âi÷'ityatra 'apapunarm­tyum'ityapam­tyujayarÆpamÃpek«ikamam­tatvamucyate na mukhyÃm­tatvam, tatraiva vÃyÆpÃstiprakaraïaæ samÃpya 'atha hainamu«asta÷ papraccha'iti j¤eyÃtmÃnamuktvà vÃyvÃdernÃÓitvokterityÃha-## tasmÃtkÃÂhakavÃkyaæ j¤eye samanvitaviti siddham //39// END BsCom_1,3.10.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.11.40 11 jyotiradhikaraïam / sÆ. 40 jyotir darÓanÃt | BBs_1,3.40 | 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' (chÃ. 8.12.3) iti ÓrÆyate / tatra saæÓayyate, kiæ jyoti÷Óabdaæ cak«urvi«ayatamopahaæ teja÷ kiævà paraæ brahmeti / kiæ tÃvatprÃptam / prasiddhameva tejo jyoti÷Óabdamiti / kuta÷ / tatra jyoti÷Óabdasya rƬhatvÃt / 'jyoti÷ÓcaraïÃbhidhÃnÃt' (bra.sÆ / 1.1.24) ityatra hi prakaraïÃjyoti÷Óabda÷ svÃrthaæ parityajya brahmaïi vartate / naceha tadvatki¤citsvÃrthaparityÃge kÃraïaæ d­Óyate / tathÃca nìÅkhaï¬e- 'atha yatraitadasmÃccharÅrÃdutkrÃmatyathaitaireva raÓmibhirÆrdhvamÃkramate' (chÃ. 8.6.5) iti mumuk«orÃdityaprÃptirabhihità / tasmÃtprasiddhameva tejo jyoti÷Óabdamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameva brahma jyoti÷Óabdam / kasmÃt / darÓanÃt / tasya hÅha prakaraïe vaktavyatvenÃnuv­ttird­Óyate, ' ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityapahatapÃpmatvÃdiguïakasyÃtmana÷ prakaraïÃdÃvanve«Âavyatvena vijij¤Ãsitavyatvena ca pratij¤ÃnÃt / 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti cÃnusaædhÃnÃt / 'aÓarÅraæ vÃvasantaæ na priyÃpriye sp­Óata÷'(chÃ. 8.12.1) iti cÃÓarÅratÃyai jyoti÷saæpatterasyÃbhidhÃnÃt / brahmabhÃvÃccÃnyatrÃÓarÅratÃnupapatte÷ 'paraæ jyoti÷' 'sa uttama÷ puru«a÷' (chÃ. 8.12.3) iti ca viÓe«aïÃt / yattÆktaæ mumuk«orÃdityaprÃptirabhihiteti / nÃsÃvÃtyantiko mok«o gatyutkrÃntisaæbandhÃt / nahyÃtyantike mok«e gatyutkrÃntÅ sta iti vak«yÃma÷ // 40 // ---------------------- FN: 'atha yà età h­dayasya nìya÷' ityÃdi nìÅkhaï¬a÷ / tatrÃdityagrahÃnurodhena mumuk«ostatprÃptirabhihiteti saæbandha÷ / ## chÃndogye prajÃpatividyÃvÃkyamÃha-## para¤jyoti÷ ÓrutibhyÃæ saæÓayamÃha-## ghaÂÃdivi«ayÃvarakatamonÃÓakaæ sauramityartha÷ pÆrvatra brahmaprakaraïasyÃnugrÃhaka÷ sarvaÓabdasaækocÃdyayogo 'stÅti prÃïaÓrutirbrahmaïi nÅtà / na tathÃtra 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ'iti prakaraïasyÃnugrÃhakaæ paÓyÃma iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«amÃha-## pÆrvapak«e sÆryopÃsti÷, siddhÃnte brahmaj¤ÃnÃnmuktiriti phalam / nanu jyotiradhikaraïe jyoti÷Óabdasya brahmaïi v­tteruktatvÃtkathaæ pÆrvapak«a ityata Ãha-## tatra gÃyatrÅvÃkye prak­tabrahmaparÃmarÓakayacchabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃjjyoti÷Óabdasya svÃrthatyÃga÷ k­ta÷, tathÃtra svÃrthatyÃge hetvadarÓanÃtpÆrvapak«a ityartha÷ / jyoti÷ÓruteranugrÃhakatvenÃrcirÃdimÃrgasthatvaæ liÇgamÃha-## 'tà và età h­dayasya nìya÷'iti kaï¬ikayà nìÅnÃæ raÓmÅnÃæ ca mitha÷ saæÓle«amuktvà atha saæj¤ÃlopÃnantaraæ yatra kÃle etanmaraïaæ yathà syÃttathotkrÃmati atha tadà etairnìÅsaæÓli«ÂaraÓmibhirÆrdhva÷ sannupari gacchati, gatvÃdityaæ brahmalokadvÃrabhÆtaæ gacachatÅtyabhihitaæ, tathaivÃtrÃpi ÓarÅrÃtsamutthÃya m­tvà paraæ jyotirÃdityÃkhyamupasaæpadya taddvÃrà brahmalokaæ gatvà svasvarÆpeïÃbhini«padyata iti vaktavyam / samutthÃyopasaæpadyeti ktvÃÓrutibhyÃæ jyoti«o 'rcirÃdimÃrgasthatvabhÃnÃdityartha÷ / ato mÃrgasthasÆryopÃstyà kramamuktiparaæ vÃkyamiti prÃpte siddhÃntayati-## vyÃkhyeyatvenopakrÃnta ÃtmaivÃtra jyoti÷Óabdena vyÃkhyena iti jyotirvÃkyenaikavÃkyatÃprayojakaprakaraïÃnug­hÅtottamarapuru«aÓrutyà vÃkyabhedakajyoti÷ÓrutirbÃdhyeti bhÃva÷ / aÓarÅratvaphalaliÇgÃcca brahmaiva jyotirna sÆrya ityÃha-## naca sÆryaprÃptyà krameïÃÓarÅratvaæ syÃditi vÃcyaæ, paratvena viÓe«itasya jyoti«a eva sa uttama iti parÃmarÓenÃÓarÅratvaniÓcayÃdityÃha-## pÆrvoktaliÇgaæ dÆ«ayati-## nìÅkhaï¬e daharopÃsakasya yà sÆryaprÃptiruktà sa na mok«a iti yuktà sÆryokti÷, atra tu prajÃpativÃkye nirguïavidyÃyÃmarcirÃdigatisthasÆryasyÃnanvayÃdanarthakatvÃt ÓrutivyatyÃsena svarÆpaæ sÃk«Ãtk­tya paraæ jyotistadevopasaæpadyata iti vyÃkhyeyamiti bhÃva÷ //40// END BsCom_1,3.11.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.12.41 12 arthÃntaratvavyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 41 ÃkÃÓo 'rthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt | BBs_1,3.41 | 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma tadam­taæ sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.14.1) iti ÓrÆyate / tatkimÃkÃÓasabdaæ paraæ brahma kiævà prasiddhameva bhÆtÃkÃÓamiti vicÃre bhÆtaparigraho yukta÷ / ÃkÃÓaÓabdasya tasminrƬhatvÃt, nÃmarÆpanirvahaïasya cÃvakÃÓÃdÃnadvÃreïa tasminyojayituæ ÓakyatvÃt, sra«Â­tvÃdeÓca spa«Âasya brahmaliÇgasyÃÓravaïÃditi / evaæ prÃpta idamucyate- parameva brahmehÃkÃÓaÓabdaæ bhavitumarhati / kasmÃt / arthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt / 'te yadantarà tadbrahma' iti hi nÃmarÆpÃbhyÃmarthÃntarabhÆtamÃkÃÓaæ vyapadiÓati / naca brahmaïo 'nyannÃmarÆpÃbhyÃmarthÃntaraæ saæbhavati' sarvasya vikÃrajÃtasya nÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃk­tatvÃt / nÃmarÆpayorapi nirvahaïaæ niraÇ kuÓaæ na brahmaïo 'nyatra saæbhavati / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓyanÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) ityÃdibrahmakart­tvaÓravaïÃt / nanu jÅvasyÃpi pratyak«aæ nÃmarÆpavi«ayaæ nirvo¬hutvamasti / bìhamasti / abhedastviha vivak«ita÷ / nÃmarÆpanirvahaïÃbhidhÃnÃdeva ca sra«Â­tvÃdi brahmaliÇgamabhihitaæ bhavati / 'tadbrahma tadam­taæ sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.14) iti ca brahmavÃdasya liÇgÃni / 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' (bra. 1.1.22) ityasyaivÃyaæ prapa¤ca÷ // 41 // ---------------------- FN: nÃmarÆpe ÓabdÃthà tadanta÷pÃtinastadbhinnatvaæ tatkart­tvaæ cÃyuktamityartha÷ / #<ÃkÃÓo vyapadeÓÃt /># chÃndogyamudÃharati#<ÃkÃÓa iti /># yathopakramabalÃjjyoti÷ÓrutibÃdhastathÃkÃÓopakramÃdbrahmÃdiÓabdabÃdha iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## ÓrutairguïairÃkÃÓopÃstirnirguïabrahmaj¤Ãnaæ cetyubhayatra phalam / 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' ityanena paunaruktyamÃÓaÇkya tadvadatra spa«ÂaliÇgÃÓravaïÃditi pariharati-## vai nÃmeti prasiddhiliÇgasyÃkÃÓaÓruteÓca vÃkyaÓe«agatÃbhyÃæ brahmÃtmaÓrutibhyÃmanekaliÇgopetÃbhyÃæ bÃdho yukta÷ / yatra bahupramÃïasaævÃdastatra vÃkyasya tÃtparyamiti nirïayÃditi siddhÃntayati-## nÃmarÆpe Óabdarthau tadanta÷pÃtinastadbhinnatve tatkart­tvaæ cÃyuktamityartha÷ / nÃmÃdikart­tvaæ na brahmaliÇgaæ, jÅvasthatvÃditi ÓaÇkate-## 'anena jÅvena'ityatra jÅvasya brahmabhedena tatkart­tvamucyate sÃk«ÃdayogÃditi pariharati-## yaccoktaæ spa«Âaæ liÇgaæ nÃstÅti, tatrÃha-## tarhi punarukti÷, tatrÃha-#<ÃkÃÓeti /># tasyaiva sÃdhako 'yaæ vicÃra÷ / atrÃkÃÓaÓabdasya brahmaïi v­ttiæ siddhavatk­tya tatra saæÓayÃdiprav­tteruktatvÃditi na paunaruktyamiti bhÃva÷ //41// END BsCom_1,3.12.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.13.42 13 su«uptyutkrÃntyadhikaraïam / sÆ. 42-43 su«uptyutkrÃntyor bhedena | BBs_1,3.42 | vyapadeÓÃdityanuvartate / b­hadÃraïyake «a«Âe prapÃÂhake 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷' (b­. 4.3.7) ityupakramya bhÆyÃnÃtmavi«aya÷ prapa¤ca÷ k­ta÷ / tatkiæ saæsÃrisvarÆpamÃtrÃnvÃkhyÃnaparaæ vÃkyamutÃsaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamiti saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / saæsÃrisvarÆpamÃtravi«ayameveti / kuta÷ / upakramopasaæhÃrÃbhyÃm / upakrame 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' iti ÓÃrÅraliÇgÃt / upasaæhÃre ca sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) iti tadaparityÃgÃt, madhye 'pi buddhÃntÃdyavasthopanyÃsena tasyaiva prapa¤canÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameÓvaropadeÓaparamevedaæ vÃkyaæ na ÓÃrÅramÃtrÃnvÃkhyÃnaparam / kasmÃt / su«uptÃvutkrÃntau ca ÓarÅrÃdbhedena parameÓvarasya vyapadeÓÃt / su«uptau tÃvat 'ayaæ puru«a÷ prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' (b­. 4.3.21) iti ÓÃrÅrÃdbhedena parameÓvaraæ vyapadiÓati / tatra puru«a÷ ÓÃrÅra÷ syÃttasya vedit­tvÃt / bÃhyÃbhyantaravedanaprasaÇge sati tatprati«edhasaæbhavÃt / prÃj¤a÷ parameÓvara÷, sarvaj¤atvalak«aïayà praj¤ayà nityamaviyogÃt / tathotkrÃntÃvapi 'ayaæ ÓÃrÅra Ãtmà prÃj¤enÃtmanÃnvÃrƬha utsarjanyÃti' (b­. 4.3.35) iti jÅvÃdbhedena parameÓvaraæ vyapadiÓati / tatrÃpi ÓÃrÅro jÅva÷ syÃccharÅrasvÃmitvÃt / prÃj¤astu sa eva parameÓvara÷ / tasmÃtsu«uptyutkrÃntyorbhedena vyapadeÓÃtparameÓvara evÃtra vivak«ata iti gamyate / yaduktamÃdyantamadhye«u ÓÃrÅraliÇgÃttatparatvamasya vÃkyasyeti / atra brÆma÷ - upakrametÃvat 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u iti na saæsÃrisvarÆpaæ vivak«itaæ kiæ tarhyanÆdya saæsÃrisvarÆpaæ pareïa brahmaïÃsyaikatÃæ vivak«ati / yato 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' ityevamÃdyuttaragranthaprav­tti÷ saæsÃridharmanirÃkaraïaparà lak«yate / tathopasaæhÃre 'pi yathopakramamevopasaæharati- 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' iti / yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u saæsÃrÅ lak«yate sa và e«a mahÃnaja Ãtmà parameÓvara evÃsmÃbhi÷ pratipÃdita ityartha÷ / yastu madhye buddhÃntÃdyavasthopanyÃsÃtsaæsÃrisvarÆpavivak«Ãæ manyante, na prÃcÅmapi diÓaæ prasthÃpita÷ pratÅcÅmapi diÓaæ prati«Âheta / yato na buddhÃntÃdyavasthopanyÃsenÃvasthÃvattvaæ saæsÃritvaæ và vivak«ati, kiæ tarhyavasthÃrahitatvasaæsÃritvaæ ca / kathametadavagamyate / yat 'ata Ærdhve vimok«Ãyaiva brÆhi' iti pade pade p­cchati / yacca 'ananvÃgatastena bhavatyasaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­. 4.3.14,15) iti pade pade prativakti / 'ananvÃgataæ puïyenÃnanvÃgataæ pÃpena tÅrïo hi tadà sarväÓokÃnh­dayasya bhavati' (b­. 43.22) iti ca / tasmÃdasaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamevaitadvÃkyamityavagantavyam // 42 // ---------------------- FN: vij¤Ãnaæ buddhistanmayastatprÃya÷ / prÃïe«viti saptamÅ vyatirekÃrthà / prÃïabuddhibhyÃæ bhinna ityartha÷ / buddhÃnto jÃgradavasthà / anvÃrƬho 'dhi«Âhita÷ / utsarjanghoräÓabdanmu¤can / buddhau dhyÃyantyÃmÃtmà dhyÃyatÅva, calantyÃæ calatÅva / bhavatÅti yasmÃtprativakti tasmÃdavagamyata iti yojanà / tenÃvasthÃdharmeïÃnanvÃgato 'sp­«Âo bhavati asattvÃt / ata urdhvaæ kÃmÃdivivekÃnantaram / ## ahandhÅgamye«u katama Ãtmeti janakapraÓne yÃj¤avalkya Ãha-## vij¤Ãnaæ buddhistanmayastatprÃya÷ / saptamÅ vyatirekÃrthà / prÃïabuddhibhyÃæ bhinna ityartha÷ / v­tteraj¤ÃnÃcca bhedamÃha-## puru«a÷ pÆrïa ityartha÷ / ubhayaliÇgÃnÃæ darÓanÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvatra nÃmarÆpÃbhyÃæ bhedokterÃkÃÓo brahmetyuktaæ, tadayuktaæ, 'prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakta÷'ityabhinne 'pi jÅvÃtmani bhedoktivadaupacÃrikabhedoktisaæbhavÃdityÃk«epasaægati÷ / pÆrvapak«e karmakart­jÅvastuti÷, siddhÃnte jÅvÃnuvÃdena tata÷ kalpitabhedabhinnasya prÃj¤asya paramÃtmana÷ svarÆpaikyapramitiriti phalam / buddhÃnto jÃgradavasthà / ÃdimadhyÃvasÃne«u jÅvokterjÅvastÃvakamidaæ vÃkyamiti prÃpte siddhÃntayati-## vÃkyasya jÅvastÃvakatve jÅvÃdbhedena prÃj¤asyÃj¤Ãtasyottaroktirasaægatà syÃt, ato j¤ÃtÃj¤ÃtasaænipÃte j¤ÃtÃnuvÃdenÃj¤Ãtaæ pratipÃdanÅyaæ, 'apÆrve vÃkyatÃtparyam'iti nyÃyÃditi siddhÃntatÃtparyam / puru«a÷ ÓarÅraæ prÃj¤o jÅva iti bhrÃntiæ vÃrayati-## dehasya vedanÃprasakterni«edhÃyogÃtpuru«o jÅva eva, prÃj¤astu rƬhyà para evetyartha÷ / anvÃrƬho 'dhi«Âhita÷ / utsarjan ghoräÓabdÃnmu¤can / buddhau dhyÃyantyÃmÃtmÃdhyÃyatÅva calantyÃæ calatÅva / vastuta÷ sarvavikriyÃÓÆnya ityukterna saæsÃriïi tÃtparyamityÃha-## upakramavadupasaæhÃravÃkye 'pyaikyaæ vivik«itamityÃha-## vyÃca«Âe-## avasthopanyÃsasya tvamarthaÓuddhidvÃraikyaparatvÃnna jÅvaliÇgatvamityÃha-## praÓnottarÃbhyÃmasaæsÃritvaæ gamyata ityÃha-## kÃmÃdivivekÃnantaramityartha÷ / ## yadyasmÃdvakti tasmÃdavagamyata iti yojanà / tenÃvasthÃdharmeïÃnanvÃgato 'sp­«Âo bhavati, asaÇgatvÃt / su«uptÃvapyÃtmatattvaæ puïyapÃpÃbhyÃmasp­«Âaæ bhavati / hi yasmÃdÃtmà su«uptau sarvaÓokÃtÅta÷ tasmÃdh­dayasyaiva sarve Óokà iti Órutyartha÷ //42// END BsCom_1,3.13.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.13.43 patyÃdiÓabdebhya÷ | BBs_1,3.43 | itaÓcÃsaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamevaitadvÃkyamityavagantavyam / yadasminvÃkye patyÃdaya÷ Óabdà asaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparÃ÷ saæsÃrisvabhÃvaprati«edhanÃÓca bhavanti / 'sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷ sarvasyÃdhipati÷' ityeva¤jÃtÅyakà asaæsÃrisvabhÃvapratipÃdanaparÃ÷ / 'sa na sÃdhunà karmaïà bhÆyÃnno evÃsÃdhunà kanÅyÃn' ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ saæsÃrisvabhÃvaprati«edhanÃ÷ / tasmÃdasaæsÃrÅ parameÓvara ihokta ityavagamyate // 43 // iti ÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // 3 // ---------------------- FN: vaÓÅ svatantra÷ / ÅÓÃno niyamanaÓaktimÃn / vÃkyasya brahmÃtmaikyaparatve hetvantaramÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## vaÓÅ svatantra÷ / aparÃdhÅna iti yÃvat / ÅÓÃno niyamanaÓaktimÃn / Óakte÷ kÃryamÃdhipatyamiti bheda÷ / tasmÃcchodhitatvamarthaikye «a«ÂhÃdhyÃyasamanvaya iti siddham //43// END BsCom_1,3.13.43 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## avyakteÓamajaæ pa¤cajanÃdhÃraæ ca kÃraïam / veditanyaæ priyaæ vande prak­tiæ puru«aæ param //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.1 prathamÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ / [atra pradhÃnavi«ayatvena saæduhyamÃnÃnÃmavyaktÃjÃdipadÃnÃæ cintanam] 1 ÃnumÃnikÃdhikaraïam / sÆ. 1-7 ÃnumÃnikam apy eke«Ãm iti cen na ÓarÅra-rÆpaka-vinyasta-g­hÅter darÓayati ca | BBs_1,4.1 | brahmajij¤ÃsÃæ pratij¤Ãya brahmaïo lak«aïamuktam- 'janmÃdyasya yata÷' (bra. 1.1.2) iti / tallak«aïaæ pradhÃnasyÃpi samÃnamityÃÓaÇkya tadaÓabdatvena nirÃk­tam- 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) iti / gatismÃnyaæ ca vedÃntavÃkyÃnÃæ brahmakÃraïavÃdaæ prati vidyate na pradhÃnakÃraïavÃdaæ pratÅti prapa¤citaæ gatena granthena / idaæ tvidÃnÅmavaÓi«ÂamÃÓaÇk«yate- yaduktaæ pradhÃnasyÃÓabdatvaæ tadasiddhaæ, kÃsucicchÃsvÃsu pradhÃnasamarpaïÃbhÃsÃnÃæ ÓabdanÃæ ÓrÆyamÃïatvÃt / ata÷ pradhÃnasya kÃraïatvaæ vedasiddhameva mahadbhi÷ paramar«ibhi÷ kapilaprabh­tibhi÷ parig­hÅtamiti prasajyate / tadyÃvatte«Ãæ ÓabdÃnÃmanyaparatvaæ na pratipÃdyate tÃvatsarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïamiti pratipÃditamapyÃkulÅbhavet / ataste«Ãmanyaparatvaæ darÓayituæ para÷ saædarbha÷ pravartate / ÃnumÃnikamapyanumÃnanirÆpitamapi pradhÃnameke«Ãæ ÓÃkhinÃæ Óabdavadupalabhyate / kÃÂhake hi paÂhyate- 'mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷' (1.3.11) iti / tatra ya eva yannÃmÃno yatkramÃcca mahadavyaktapuru«Ã÷ sm­tiprasiddhÃsta eveha pratyabhij¤Ãyante / tatrÃvyaktamiti sm­tiprasiddhe÷, ÓabdÃdihÅnatvÃcca na vyaktamavyaktamiti vyutpattisaæbhavÃt, sm­tiprasiddhaæ pradhÃnamabhidhÅyate / tasya ÓabdavattvÃdaÓabdatvamanupapannam / tadeva ca jagata÷ kÃraïaæ Órutism­tinyÃyaprasiddhibhya iti cet / naitadevam / nahyetatkÃÂakaæ vÃkyaæ sm­tinyÃyaprasiddhayormahadavyaktayorastitvaparam / nahyatra yÃd­Óaæ sm­tiprasiddhaæ svatantraæ kÃraïaæ triguïaæ pradhÃnaæ tÃd­Óaæ pratyabhij¤Ãyate / ÓabdamÃtraæ hyatrÃvyaktamitipratyabhij¤Ãyate / sa ca Óabdo na vyaktamavyaktamiti yaugikatvÃdanyasminnapi sÆk«me sudurlak«ye ca prayujyate / nacÃyaæ kasmiæÓcidrƬha÷ / yà tu pradhÃnavÃdinÃæ rƬhi÷ sà te«Ãmeva pÃribhëikÅ satÅ na vedÃrthanirÆpaïe kÃraïabhÃvaæ pratipadyate / naca kramamÃtrasÃmÃnyÃtsamÃnÃrthapratipattirbhavatyasati tadrÆpapratyabhij¤Ãne / nahyaÓvasthÃne gÃæ paÓyannaÓvo 'yamityamƬho 'dhyavasyati / prakaraïanirÆpaïÃyÃæ cÃtra na paraparikalpitaæ pradhÃnaæ pratÅyate / ÓarÅrarÆpakavinyasg­hÅte÷ / ÓarÅraæ hyatra ratharÆpakavinyastamavyaktaÓabdena parig­hyate / kuta÷ / prakaraïÃtpariÓe«Ãcca / tathÃhyanantarÃtÅto grantha ÃtmaÓarÅravÃdinÃæ rathirathÃdirÆpakakÊptiæ darÓayati- 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ rathameva tu / buddhiæ tu sÃrathiæ viddhi mana÷ pragrahameva ca // indriyÃïi hayÃnÃhurvi«ayÃæste«u gocarÃn / Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷ // ' (kÃ. 1.3.3,4) iti / taiÓcendriyÃdibhirasaæyatai÷ saæsÃramadhigacchati / saæyataistvadhvana÷ pÃraæ tadvi«ïo÷ paramaæ padamÃpnoti darÓayitvÃ, kiæ tadadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padamityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ, tebhya eva prak­tebhya indriyÃdibhya÷ paratvena paramÃtmÃnamadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padaæ darÓayati- 'indriyebhya÷ parà hyarthà arthebhyaÓca paraæ mana÷ / manasastu parà buddhirbuddherÃtmà mahÃnpara÷ / mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷ / puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' (kÃ. 1.3.10,11) iti / tatra ya evendriyÃdaya÷ pÆrvasyÃæ ratharÆpakakalpanÃyÃmaÓvÃdibhÃvena prak­tÃsta eveha parig­hyante prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃparihÃrÃya / tatrendriyamanobuddhayastÃvatpÆrvatreha ca samÃnaÓabdà eva / arthà ye ÓabdÃdayo vi«ayà indriyahayagocaratvena nirdi«ÂÃste«Ãæ cendriyebhya÷ paratvam / 'indriyÃïÃæ grahatvaæ vi«ayÃïÃmatigrahatvam' (b­. 3.2) iti Órutiprasiddhe÷ / vi«ayebhyaÓca manasa÷ paratvaæ, manomÆlatvÃdvi«ayendriyavyavahÃrasya / manasastu parà buddhi÷ / buddhiæ hyÃruhya bhogyajÃtaæ bhoktÃramupasarpati / buddherÃtmà mahÃnpara÷, ya÷ sa 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi' iti rathitvenopak«ipta÷ / kuta÷ / ÃtmaÓabdÃt / bhoktuÓca bhogopakaraïÃtparatvopapatte÷ / mahattvaæ cÃsya svÃmitvÃdupapannam / athavà 'mano mahÃntamatirbrahmà pÆrbuddhi÷ khyatirÅÓvara÷ / praj¤Ã saæviccitiÓcaiva sm­tiÓca paripaÂhyate // ' iti sm­te÷, 'yo brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓca prahiïoti tasmai' (Óve. / 6.18) iti ca Óruteryà prathamajasya hiraïyagarbhasya buddhi÷ sà sarvÃsÃæ buddhÅnÃæ parà prati«Âhà / seha mahÃnÃtmetyucyate / sà ca pÆrvatra buddhigrahaïenaiva g­hÅtà satÅ hirugÅhopadiÓyate / tasyà apyasmÃdÅyÃbhyo buddhibhya÷ paratvopapatte÷ / etasmiæstu pak«e paramÃtmavi«ayeïaiva pareïa puru«agrahaïena rathina Ãtmano grahaïaæ dra«Âavyam / paramÃrthata÷ paramÃtmavij¤ÃnÃtmanorbhedÃbhÃvÃt / tadevaæ ÓarÅramevaikaæ pariÓi«yate / itarÃïÅndriyÃdÅni prak­tÃnyeva paramapadadidarÓayi«ayà samanukrÃmanpariÓi«yamÃïenehÃntyenÃvyaktaÓabdena pariÓi«yamÃïaæ prak­taæ ÓarÅraæ darÓayatÅti gamyate / ÓarÅrendriyamanobuddhivi«ayavedanÃsaæyuktasya hyavidyÃvato bhoktu÷ ÓarÅrÃdÅnÃæ rathÃdirÆpakakalpanayà saæsÃramok«agatinirÆpaïena pratyagÃtmabrahmÃvagatiriha vivak«ità / tathÃca 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhÃtmà na prakÃÓate / d­Óyate tvagryayà buddhyà sÆk«mayà sÆk«madarÓibhi÷' // (kÃ. 1.3.12) iti vai«ïavasya paramapadasya duravagamatvamuktvà tadavagamÃrthaæ yogaæ darÓayati- 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤astadyacchejj¤Ãna Ãtmani / j¤ÃnamÃtmani mahati niyacchettadyacchecchÃnta Ãtmani' // (kÃ. 1.3.13) iti / etaduktaæ bhavati- vÃcaæ manasi saæyacchet vÃgÃdibÃhyendriyavyÃpÃramuts­jya manomÃtreïÃvati«Âheta / mano 'pi vi«ayavikalpÃbhimikhaæ vikalpado«adarÓanena j¤ÃnaÓabdoditÃyÃæ buddhÃvadhyavasÃyasvabhÃvÃyÃæ dhÃrayet / tÃmapi buddhiæ mahatyÃtmani bhoktaryagryÃyÃæ và buddhau sÆk«matÃpÃdanena niyacchet / mahÃntaæ tvÃtmÃnaæ ÓÃnta Ãtmani prakaraïavati parasminpuru«e parasyÃæ këÂhÃyÃæ prati«ÂhÃpayediti ca / tadevaæ pÆrvÃparÃlocanÃyÃæ nÃstyatra paraparikalpitasya pradhÃnasyÃvakÃÓa÷ // 1 // ---------------------- FN: pradhÃnasya vaidikaÓabdaÓÆnyatvena / avaÓi«ÂamanÃÓaÇkitamanirÃk­taæ ca / pratÅtyà pradhÃnÃrpakatve 'pi vastuto neti vaktumÃbhÃsapadam / apiÓabdÃdekaÓabdÃcca brahmÃÇgÅkÃreïa pÆrvapak«o vicÃraÓcÃyaæ kvÃcitka iti sÆcitam / smÃrtakramarƬhibhyÃmavyaktaÓabda÷ pradhÃnapara÷ / ajÃmekÃæ ityÃdyà Óruti÷ / 'hetu÷ prak­tirucyate' ityÃdyà sm­ti÷ / 'yadalpaæ tajja¬aprak­tikaæ' iti nyÃya÷ / tato brahmaiva jagatkÃraïamiti matak«atiriti bhÃva÷ / rÆpakakÊpti÷ sÃd­Óyakalpanà / pragraho 'ÓvaraÓanà / te«u haye«u / gocarÃn mÃrgÃn / Ãtmà deha÷ / g­hïanti puru«apaÓuæ badhnÃtÅti grahà indriyÃïi / tebhya÷ Óre«Âhà atigrahà vi«ayÃ÷ / paratvaæ Órai«ÂhyÃbhiprÃyaæ natvÃntaratveneti bhÃva÷ / buddhe÷ para÷ pratyabhij¤Ãyata iti Óe«a÷ / hiruk p­thak / vedanà sukhÃdyanubhava÷ / vÃgityatra dvitÅyÃlopaÓchÃndasa÷ manasÅ iti dÅrghaÓca / agryà samÃdhiparipÃkajà / asminpÃde 'dhikaraïatrayasyek«atyadhikaraïena saægatiæ vaktuæ v­ttamanuvadati-## pradhÃnasya vaidikaÓabdaÓÆnyatvenetyartha÷ / Åk«atyadhikaraïe gatisÃmÃnyamaÓabdatvaæ ca pratij¤Ãtam, tatra brahmaïi vedÃntÃnÃæ gatisÃmÃnyaæ prapa¤citaæ, adhunà pradhÃnasyÃÓabdatvamasiddhamityÃÓaÇkya nirÆpyata ityÃk«epasaægati÷ / tenÃÓabdatvanirÆpaïena brahmaïi vedÃntÃnÃæ samanvayo d­¬hÅk­to bhavatÅtyadhyÃyasaægatirapyadhikaraïatrayasya j¤eyà / atrÃvyaktapadaæ vi«aya÷ / tatkiæ pradhÃnaparaæ pÆrvoktaÓarÅraparaæ veti sm­tiprakaraïÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvamaprasiddhabrahmaparatvaæ yathà «a«ÂhÃdhyÃyasya darÓitaæ tadvadavyaktapadamapriddhapradhÃnaparamiti pÆrvapak«ayati-#<ÃnumÃnikamiti /># apiÓabdÃdbrahmÃÇgÅkÃreïÃyamaÓabdatvÃk«epa iti sÆcayati / tathà ca brahmapradhÃnayorvikalpena kÃraïatvÃt brahmaïyeva vedÃntÃnÃæ samanvaya iti niyamÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte niyamasiddhiriti viveka÷ / padavicÃratvÃdadhikaraïÃnÃmetatpÃdasaægatirbodhyà / smÃrtakramarƬhibhyÃmavyaktaÓabda÷ pradhÃnapara÷ ÓabdasparÓÃdiÓÆnyatvena yogasaæbhavÃccetyÃha-#<ÓabdÃdÅti /># pradhÃnasya vaidikaÓabdavÃcyatve kà k«atirityata Ãha-## 'ajÃmekÃm'ityÃdyà Óruti÷ / 'hetu÷ prak­tirucyate'ityÃdyà sm­ti÷ / 'yadalpaæ tajja¬aprak­tikam'iti nyÃya÷ / tato brahmaiva kÃraïamiti matak«atiriti bhÃva÷ / sÆtre na¤arthaæ vadansiddhÃntayati-## pradhÃnaæ vaidikaæ netyatra tÃtparyÃbhÃvaæ hetumÃha-## nanu pradhÃnasyÃtra pratyabhij¤ÃnÃdvaidikatvamityata Ãha-## nanu Óabdapratyabhij¤ÃyÃmartho 'pi pratyabhij¤Ãyata ityÃÓaÇkya yaugikÃcchabdÃsati niyÃmake nÃrthaviÓe«adhÅrityÃha-## rƬhyà taddhÅrityÃÓaÇkya rƬhi÷ kiæ laukikÅ smÃrtà và / nÃdya ityÃha-## dvitÅyaæpratyÃha-## puru«asaæketo nÃnÃdivedÃrthanirïayahetu÷, puæmatervicitratvÃdityartha÷ / yattu smÃrtakramapratyabhij¤ayà kramikÃrtha÷ smÃrta eveti, tatrÃha-## sthÃnÃttadrÆpapratyabhij¤ÃnÃÓaÇkyÃmasatÅtyanvayÃnna¤o vyatyÃsenÃtadrÆpasya tadrÆpaviruddhasya pratyabhij¤Ãne satÅtyartha÷ / pÆrvaj¤ÃtarÆpÃrthasya sthÃne tadviruddhÃrthaj¤Ãne sati tasya dhÅrnÃstÅtyatra d­«ÂÃntamÃha-## prak­te nÃsti viruddhaj¤ÃnamityÃÓaÇkya prakaraïÃccharÅraj¤ÃnamastÅtyÃha-## ÓarÅrameva rÆpakeïa rathasÃd­Óyena vinyastaæ ÓarÅrarÆpakavinyastaæ, tasya pÆrvavÃkye ÃtmabuddhyormadhyasthÃnapaÂhitasyÃtrÃpi madhyasthenÃvyaktaÓabdena grahaïÃnna pradhÃnasya vaidikatvamiti sÆtrÃrtha÷ / smÃrtakrama÷ kimiti tyaktavya ityÃÓaÇkya Órautakramasya prakaraïÃdyanugraheïa balavattvÃdityÃha-## tadubhayaæ viv­ïoti-## rÆpakakÊpti÷ sÃd­Óyakalpanà / pragraho 'ÓvaraÓanà / yadà buddhisÃrathirvivekÅ tadà manasendriyahayÃnvi«amavi«ayamÃrgÃdÃkar«ati / yadyavivekÅ tadà manoraÓanÃbaddhÃæstÃn pravartayatÅti manasa÷ pragrahatvaæ yuktam / te«u haye«u / gocarÃn mÃrgÃn / nanu svataÓcidÃtmano bhogasaæbhavÃt kiæ rathÃdinetyata Ãha-#<Ãtmeti /># Ãtmà deha÷, dehÃdisaÇkakalpanayà bhokt­tvaæ na svato 'saÇgatvÃdityartha÷ / adhunà rathÃdibhirgantavyaæ vadannÃkÃÇk«ÃpÆrvakamuttaravÃkyamÃha-## ÓarÅrasya prak­tatve 'pyavyaktapadena pradhÃnaæ g­hyatÃmityata Ãha-## evaæ prakaraïaæ Óodhayitvà ÓarÅrasya pariÓe«atÃmÃnayati-## arthÃnÃæ pÆrvamanuktiÓaÇkÃæ vÃrayan paratvamupapÃdayati-## g­hïanti puru«apaÓuæ badhnantÅti grahà indriyÃïi / te«Ãæ grahatvaæ vi«ayÃdhÅnam / asati vi«aye te«Ãmaki¤citkaratvÃt / tato grahebhya÷ Óre«Âhà atigrahà vi«ayà iti b­hadÃraïyake ÓravaïÃt / paratvaæ Órai«ÂhyÃbhiprÃyaæ, na tvÃntaratveneti bhÃva÷ / savikalpakaæ j¤Ãnaæ mana÷, nirvikalpakaæ niÓcayÃtmikà buddhi÷, ÃtmaÓabdÃt sa eva buddhe÷ para÷, pratyabhij¤Ãyata iti Óe«a÷ / hiraïyagarbhÃbhedena brahmÃdipadavedyà sama«ÂibuddhirmahÃnityÃha-## mananaÓakti÷, vyÃpinÅ, bhÃviniÓcaya÷, brahmà ÃtmÃ, bhogyavargÃÓraya÷, tÃtkÃlikaniÓcaya÷, kÅrtiÓakti÷, niyamanaÓakti÷, traikÃlaniÓcaya÷, saævidabhivya¤jikà cidadhyastÃtÅtasarvÃrthagrahiïÅ sama«Âibuddhirityartha÷ / hiraïyagarbhasyeyaæ buddhirastÅtyatra ÓrutimÃha-## nanvaprak­tà sà kathamucyate, taduktau ca pradhÃnena kimaparÃddhamityata Ãha-## hirukp­thak / pÆrvaæ vya«ÂibuddhyabhedenoktÃtra tato bhedena paratvamucyata ityartha÷ / tarhi ratharathinau dvau pariÓi«Âau syÃtÃæ, netyÃha-## ato ratha eva pariÓi«Âa ityÃha-## te«u pÆrvokte«u «aÂpadÃrthe«vityartha÷ / pariÓe«asya phalamÃha-## vedo yamo veti Óe«a÷ / darÓayati ceti sÆtrabhÃgo vyÃkhyÃta÷ / ki¤ca brahmÃtmaikatvaparatve granthe bhedavÃdinÃæ pradhÃnasyÃvakÃÓo nÃstÅtyÃha-#<ÓarÅretyÃdinà /># bhogo vedanà / kÃÂhakagranthasyaikyatÃtparye gƬhatvaj¤eyatvaj¤Ãnahetuyogavidhaye liÇgÃni santÅtyÃha-## agryà samÃdhiparipÃkajà / vÃgityatra dvitÅyÃlopaÓchÃndasa÷, manasÅti daighyaæ ca //1// END BsCom_1,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.2 sÆk«maæ tu tadarhatvÃt | BBs_1,4.2 | uktametatprakaraïaparÅÓe«ÃbhyÃæ ÓarÅramavyaktaÓabda÷ na pradhÃnamiti / idamidÃnÅmÃÓaÇkyate- kathamavyaktaÓabdÃrhatvaæ ÓarÅrasya, yÃvatà sthÆlatvÃtsp­«Âataramidaæ ÓarÅraæ vyaktaÓabdÃrhamaspa«ÂavacanastvavyaktaÓabda iti / ata uttaramucyate- sÆk«maæ tviha kÃraïÃtmanà ÓarÅraæ vivak«yate sÆk«masyÃvyaktaÓabdÃrhatvÃt / yadyapi sthÆlamidaæ ÓarÅraæ na svayamavyaktaÓabdamarhati, tathÃpi tasya tvÃrambhakaæ bhÆtasÆk«mamavyaktaÓabdamarhati / prak­tiÓabdaÓca vikÃre d­«Âa÷ / yathà 'gobhi÷ ÓrÅïÅta matsaram' (­.sa. 9.46.4) iti ÓrutiÓca- 'tadbhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅt' (b­. 1.4.7) itÅdameva vyÃk­tanÃmarÆpavibhinnaæ jagatprÃgavasthÃyÃæ parityaktavyÃk­tanÃmarÆpaæ bÅjaÓaktyavasthamavyaktaÓabdayogaæ darÓayati // 2 // ---------------------- FN: prak­tervikÃrÃïÃmananyatvÃtprak­teravyaktatvaæ vikÃre upacaryate / gobhirgovikÃrai÷ payobhi÷ matsaraæ somaæ ÓrÅïÅta miÓritaæ kuryÃt / tat ha kila tarhi prÃgavasthÃyÃmidaæ jagadavyÃk­taæ avyaktamÃsÅt / ÓaÇkottaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## kÃryakÃraïayorabhedÃnmÆlaprak­tivÃcakÃvyaktaÓabdena vikÃro lak«yata ityartha÷ / gobhirgovikÃrai÷ payobhirmatsaraæ somaæ ÓrÅïÅta / miÓritaæ kuryÃditi yÃvat / 'ÓrŤ pÃke'iti dhÃtorloÂi madhyamapuru«abahuvacanametat / avyaktÃtmanà kÃryasyÃvyaktaÓabdayogyatve mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti /># tarhi prÃgavasthÃyÃmidaæ jagadavyÃk­tamÃsÅt ha kiletyartha÷ / bÅjarÆpà Óakti÷ saæskÃrastadavastham //2// END BsCom_1,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.3 tadadhÅnatvÃd arthavat | BBs_1,4.3 | atrÃha- yadi jagadidamanabhivyaktanÃmarÆpaæ bÅjÃtmakaæ prÃgavasthamavyaktaÓabdÃrhamabhyupagamyeta, tadÃtmanà ca ÓarÅrasyÃpyavyaktaÓabdÃrhatvaæ pratij¤Ãyeta, sa eva tarhi pradhÃnakÃraïavÃda evaæ satyÃpadyeta / asyaiva jagata÷ prÃgavasthÃyÃ÷ pradhÃnatvenÃbhyupagamÃditi / atrocyate- yadi vayaæ svatantrÃæ käcitprÃgavasthÃæ jagata÷ kÃraïatvenÃbhyupagacchema, prasa¤jyema tadà pradhÃnakÃraïavÃdam / parameÓvarÃdhÅnà tviyamasmÃbhi÷ prÃgavasthà jagato 'bhyupagamyate na svatantrà / sà cÃvaÓyÃbhyupagantavyà / arathavatÅ hi sà / nahi tayà vinà parameÓvarasya sra«Â­tvaæ siddhayati / Óaktirahitasya tasya prav­ttyanupapatte÷ / muktÃnÃæ ca punaranutpatti÷ / kuta÷ / vidyayà tasyà bÅjaÓakterdÃhÃt / avidyÃtmikà hi bÅjaÓaktiravyaktaÓabdanirdeÓyà parameÓvarÃÓrayà mÃyÃmayÅ mahÃsupti÷, yasyÃæ svarÆpapratibodharahitÃ÷ Óerate saæsÃriïo jÅvÃ÷ / tadetadavyaktaæ kvacidÃkÃÓaÓabdanirdi«Âam- 'etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓca' (b­. 3.8.11) iti Órute÷ / kvacidak«araÓabdoditam- 'ak«arÃtparata÷ para÷' (mu. 2.1.2) iti Órute÷ / kvacinmÃyeti sÆcitam- 'mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃnmÃyinaæ tu maheÓvaram' (Óve. 4.10) iti mantravarïÃt / avyaktà hi sà mÃyÃ, tattvÃnyatvanirÆpaïasyÃÓakyatvÃt / tadidaæ 'mahata÷ paramavyaktam' ityuktamavyaktaprabhavatvÃnmahata÷, yadà hairaïyagarbhÅ buddhirmahÃn / yadà tu jÅvo mahÃæstadÃpyavyaktÃdhÅnatvÃjjÅvabhÃvasya mahata÷ paramavyaktamityuktam / avidyà hyavyaktam / avidyÃvattvenaiva jÅvasya sarva÷ saævyavahÃra÷ saætato vartate / mahata÷ paratvamabhedopacÃrÃttadvikÃre ÓarÅre parikalpyate / satyapi ÓarÅravadindriyÃdÅnÃæ tadvikÃratvÃviÓe«e ÓarÅrasyaivÃbhedopacÃrÃdavyaktaÓabdena grahaïaæ, indriyÃdÅnÃæ svaÓabdaireva g­hÅtatvÃtpariÓi«ÂatvÃcca ÓarÅrasya / anye tu varïayanti- dvividhaæ hi ÓarÅraæ sthÆlaæ sÆk«maæ ca / sthÆlaæ yadidamupalabhyate / sÆk«maæ yaduttaratra vak«yate- 'tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta÷ praÓnanirÆpaïÃbhyÃm' (b­. 3.1.1) iti / taccobhayamapi ÓarÅramaviÓe«ÃtpÆrvatra rathatvena saækÅrtitam / iha tu sÆk«mamavyaktaÓabdena parig­hyate / sÆk«masyÃvyaktaÓabdÃrhatvÃt / tadadhÅnatvÃcca bandhamok«avyavahÃrasya jÅvÃttasya paratvam / yathÃrthÃdhÅnatvÃdindriyavyÃpÃrasyendriyebhya÷ paratvamarthÃnÃmiti / taistvetadvaktavyaæ, aviÓe«eïa ÓarÅradvayasya pÆrvatra rathatvena saækÅrtitatvÃtsamÃnayo÷ prak­tapariÓi«Âatvayo÷ kathaæ sÆk«mameva ÓarÅramiha g­hyate na puna÷ sthÆlamapÅti / ÃmnÃtasyÃrthaæ pratipattuæ prabhavÃmo nÃmnÃtaæ paryanuyoktum / ÃmnÃtaæ cÃvyaktapadaæ sÆk«mameva pratipÃdayituæ Óaknoti netaradvyaktatvÃttasyeti cet / na / ekavÃkyatÃdhÅnatvÃdarthapratipatte÷ / nahÅme pÆrvottare ÃmnÃte ekavÃkyatÃmanÃpadya ka¤cidarthaæ pratipÃdayata÷, parak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇgÃt / nacÃkÃÇk«ÃmantareïaikavÃkyatÃpratipattirasti / tatrÃvaÓi«ÂÃyÃæ ÓarÅradvayasya grÃhyatvÃkÃÇk«ÃyÃæ yathÃkÃÇk«aæ saæbandhe 'nabhyupagamyamÃna ekavÃkyataiva bÃdhità bhavati kuta ÃmnÃtasyÃrthapratipatti÷ / nacaivaæ mantavyaæ du÷ÓodhatvÃtsÆk«masyaiva ÓarÅrasyeha grahaïaæ, sthÆlasya tu d­«ÂabÅbhatsatayà suÓodhatvÃdagrahaïamiti / yato naiveha Óodhanaæ kasyacidvivak«yate / nahyatra ÓodhanavidhÃyi ki¤cidÃkhyÃtamasti / anantaranirdi«ÂatvÃttu kiæ tadvi«ïo÷ paramaæ padamitÅdamiha vivak«yate / tathÃhÅdamasmÃtparamidamasmÃtparamityuktvà 'puru«Ãnna paraæ ki¤cit' ityÃha / sarvathÃpi tvÃnumÃnikanirakaraïopapattestathà nÃmÃstu, na na÷ ki¤cicchidyate // 3 // ---------------------- FN: tarhi tadà / mÃyÃmayÅ prasiddhamÃyopamità / buddhyÃdyupÃdhibhedÃjjÅvà iti bahÆkti÷ / anavacchinnatvÃdÃkÃÓatvaæ, tattvaj¤Ãnaæ vinÃniv­tterak«aratvaæ, vicitrakÃryatvÃnmÃyÃtvamiti bheda÷ / tat avyaktam / gobalÅvardapadavadetaddra«Âavyam / ekÃrthabodhakÃnÃæ ÓabdÃnÃæ mitha ÃkÃÇk«yaikasyÃæ buddhÃvarƬhatvamekavÃkyatà / grÃhyatvÃkÃÇk«Ã ekavÃkyatà / d­«Âà bÅbhatsà gh­ïà yasmin tasya bhÃvastattà tayetyartha÷ / sarvathà sthÆlasÆk«mayoranyataragrahe 'pÅti yÃvat / apasiddhÃntaÓaÇkottaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## tarhi tadà / evaæ sati sÆk«maÓabditaprÃgavasthÃbhyupagame sati / ÅÓvare kalpità tanniyamyetyaÇgÅkÃrÃnnÃpasiddhÃnta ityÃha-## kÆÂasthabrahmaïa÷ sra«Â­tvasiddhyarthamavidyà svÅkÃryetyuktam / bandhamuktivyavasthÃrthamapi sà svÅkÃryetyÃha-## yannÃÓÃnmukti÷ sà svÅkÃryÃ, tÃæ vinaiva s­«Âau muktÃnÃæ punarbandhÃpatterityartha÷ / tasyÃ÷ paraparikalpitasatyasvatatantrapradhÃnÃdvailak«aïyamÃha-## mÃyÃmayÅ prasiddhamÃyopamità / loke mÃyÃvino mÃyÃvatparatantretyartha÷ / jÅvabhedopÃdhitvenÃpi sà svÅkÃryetyÃha-## buddhyÃdyupÃdhibhedÃjjÅvà iti bahÆkti÷ / avidyÃyÃæ ÓrutimapyÃha-## ÃkÃÓahetutvÃdÃkÃÓa÷ / j¤Ãnaæ vinÃntÃbhÃvÃdak«aram / vicitrakÃritvÃnmÃyeti bheda÷ / idÃnÅmavidyÃyà brahmabhedÃnyatvÃbhyÃmanirvÃcyatvenÃvyaktaÓabdÃrhatvamÃha-## tasya mahata÷ paratvaæ kathamityata Ãha-## yadà buddhirmahÃæstadà taddhetutvÃtparatvamityuktamityanvaya÷ / pratibimbasyopÃdhiparatantratvÃdupÃdhe÷ pratibimbÃtparatvamÃha-## hetuæ sphuÂayati-## avyaktasya paratve 'pi ÓarÅrasya kiæ jÃtaæ, tadÃha-## nanvindriyÃdÅnÃmapyavyaktÃbhedÃdavyaktatvaæ paratvaæ ca kimiti nocyate, tatrÃha-## sÆtradvayasya v­ttik­ddhyÃkhyÃnamutthÃpayati-## pa¤cÅk­tabhÆtÃnÃæ sÆk«mà avayavÃ÷ sthÆladehÃrambhakÃ÷ / sÆk«maÓarÅraæ pratijÅvaæ liÇgasyÃÓrayatvena niyatamastÅti vak«yate / dehÃntaraprÃptau tena yukto gacchati paralokamityartha÷ / kathaæ tasya mahato jÅvÃtparatvamityÃÓaÇkya dvitÅyasÆtraæ vyÃca«Âe-## ## sÆtrasthad­«ÂÃntamÃha-## taddhyÃkhyÃnaæ dÆ«ayati-## avyaktapadabalÃt prak­tamapi sthÆlaæ tyajyata iti ÓaÇkate-#<ÃmnÃtasyeti /># ekÃrthabodhakÃnÃæ ÓabdÃnÃæ mitha ÃkÃÇk«ayaikasyÃæ buddhÃvÃrƬhatvamekavÃkyatà / tava mate tasyà abhÃvÃtkutor'thabodha iti samÃdhatte-## tÃæ vinÃpyarthathÅ÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## ÓarÅraÓabdena rƬhyà sthÆlaæ prak­taæ tasya hÃniraprak­tasya bhÆtasÆk«masyÃvyaktapadena grahaïamanyÃyyaæ syÃdityartha÷ / astvekavÃkyatetyata Ãha-## tata÷ kiæ tatrÃha-## ÃkÃÇk«ayà vÃkyaikavÃkyatve sati prak­taæ ÓarÅradvayamavyaktapadena grÃhyam / ÃkÃÇk«ÃyÃstulyatvÃditi bhÃva÷ / anÃtmaniÓcaya÷ Óuddhi÷, tadarthaæ sÆk«mamevÃkÃÇk«itaæ grÃhyam;tasya sÆk«matvenÃtmÃbhedena g­hÅtasya du÷ÓodhatvÃt / sthÆlasya d­«ÂadaurgandhyÃdinà laÓunÃdivadanÃtmatvadhÅvairÃgyayo÷ sulabhatvÃditi ÓaÇkate-## d­«Âà bÅbhatsà gh­ïà yasmin tasya bhÃvastattà tayetyartha÷ / dÆ«ayati-## vairÃgyÃyaÓuddhiratra na vivak«itÃ, vidhyabhÃvÃt, kintu vai«ïavaæ paramaæ padaæ vivak«itamiti taddarÓanÃrthaæ prak­taæ sthÆlamevÃvyaktapadena grÃhyamiti bhÃva÷ / ki¤ca sÆk«masya liÇgÃnta÷pÃtina indriyÃdigrahaïenaiva grahaïÃnna p­thagavyaktaÓarÅrapadÃbhyÃæ graha÷ / abhyupetyÃha-## sthÆlasya sÆk«masya và grahe 'pÅtyartha÷ / ## sÆk«mamevÃvyaktamastvityartha÷ //3// END BsCom_1,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.4 j¤eyatvÃvacanÃc ca | BBs_1,4.4 | j¤eyatvena ca sÃækhyai÷ pradhÃnaæ smaryate guïapuru«Ãntaraj¤ÃnÃtkaivalyamitivadbhi÷ / nahi guïasvarÆpamaj¤Ãtvà guïebhya÷ puru«asyÃntaraæ Óakyaæ j¤Ãtumiti / kvacicca vibhÆtiviÓe«aprÃptaye pradhÃnaæ j¤eyamiti smaranti / nacedagihÃvyaktaæ j¤eyatvenocyate / padamÃtraæ hyavyaktaÓabda÷ / nehÃvyaktaæ j¤ÃtavyamupÃsitavyaæ ceti vÃkyamasti / nacÃnupadi«ÂapadÃrthaj¤Ãnaæ puru«Ãrthamiti Óakyaæ pratipattum / tasmÃdapi nÃvyaktaÓabdena pradhÃnamabhidhÅyate / asmÃkaæ tu ratharÆpakakÊptaÓarÅrÃdyanusaraïena vi«ïoreva paramaæ padaæ darÓayitumayamupanyÃsa ityanavadyam // 4 // atrÃvyaktaæ pradhÃnaæ netyatra hetvantarÃrthaæ sÆtram-## sattvÃdiguïarÆpÃtpradhÃnÃt puru«asyÃntaraæ bhedastajj¤ÃnÃdityartha÷ / nahi Óakyamiti ca vadadbhi÷ pradhÃnaæ j¤eyatvena smaryata iti saæbandha÷ / na kevalaæ bhedapratiyogitvena pradhÃnasya j¤eyatvaæ tairi«Âaæ kintu tasyopÃsanayÃïimÃdiprÃptaye 'pÅtyÃha-## j¤ÃnavidhyabhÃve 'pyavyaktapadajanyaj¤ÃnagamyatvamÃrthikaæ j¤eyatvamastÅtyata Ãha-## upadi«Âaæ hi j¤Ãnaæ phalavaditi j¤Ãtuæ Óakyaæ ni«phalasyopadeÓÃyogÃdavyaktasya ca j¤ÃnÃnupadeÓÃtphalavajj¤ÃnagamyatvÃsiddhirityartha÷ / phalitamÃha-## sÃækhye«Âasaphalaj¤ÃnagamyatvÃvacanÃccetyartha÷ / nanu ÓarÅrasyÃpi j¤eyatvÃnukte÷ kathamiha grahaïaæ, tatrÃha-## asmanmate vi«ïavÃkhyapadasyaikasyaiva j¤eyatvÃttaddarÓanÃrthamavyaktapadena ÓarÅropanyÃso yukta ityartha÷ / sÃdhÃraïaÓabdamÃtrÃnna pradhÃnasya pratyabhij¤Ã smÃrtaliÇgasyÃnuktyà niyÃmakÃbhÃvÃditi tÃtparyam //4// END BsCom_1,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.5 vadatÅti cen na prÃj¤o hi prakaraïÃt | BBs_1,4.5 | atrÃha sÃækhya÷ - j¤eyatvÃvacanÃt ityasiddham / katham / ÓrÆyate hyuttaratrÃvyaktaÓabdoditasya pradhÃnasya j¤eyatvavacanam- 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayaæ tathÃrasaæ nityamagandhavacca yat / anÃdyanantaæ mahata÷ paraæ dhruvaæ nicÃyya taæ m­tyumukhÃtpramucyate' // (kÃ. 2.3.15) iti / atra hi yÃd­Óaæ ÓabdÃdihÅnaæ pradhÃnaæ mahata÷ paraæ sm­tau nirÆpitaæ tÃd­Óameva nicÃyyatvena nirdi«Âaæ, tasmÃtpradhÃnamevedaæ, tadeva cÃvyaktaÓabdanirdi«Âamiti / atra brÆma÷ - neha pradhÃnaæ nicÃyyatvena nirdi«Âam / prÃj¤o hÅha paramÃtmà nicÃyyatveta nirdi«Âaæ iti gamyate / kuta÷ / prakaraïÃt / prÃj¤asya hi prakaraïaæ vitataæ vartate / 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' ityÃdinirdeÓÃt, 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhotmà na prakÃÓate' iti ca durj¤Ãtatvavacanena tasyaiva j¤eyatvÃkÃÇk«aïÃt / 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤a÷' iti ca tajj¤ÃnÃyaiva vÃgÃdisaæyamasya vihitatvÃt / m­tyumukhapramok«aïaphalatvÃcca / nahi pradhÃnamÃtraæ nicÃyya m­tyumukhÃtpramucyata iti sÃækhyairi«yate / cetanÃtmavij¤ÃnÃddhi m­tyumukhÃtpramucyate iti te«Ãmabhyupagama÷ / sarve«u vedÃnte«u prÃj¤asyaivÃtmano 'ÓabdÃdidharmatvamabhilapyate / tasmÃnna pradhÃnasyÃtra j¤eyatvamavyaktaÓabdanirdi«Âatvaæ và // 5 // ---------------------- FN: aÓabdamityÃdi«u pratyekaæ nityaÓabda÷ saæbadhyate / liÇgoktimÃÓaÇkya ni«edhati-## atra hi tÃd­Óameva nirdi«Âamityanvaya÷ / spa«Âamanyat //5// END BsCom_1,4.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.6 trayÃïÃm eva caivam upanyÃsa÷ praÓnaÓ ca | BBs_1,4.6 | itaÓca na pradhÃnasyÃvyaktaÓabdavÃcyatvaæ j¤eyatvaæ và / yasmÃntrayÃïÃmeva padÃrthÃnmagnijÅvaparamÃtmanÃmasmingranthe kaÂhavallÅ«u varapradhÃnasÃmarthyÃdvaktavyatopanyÃso d­Óyate / tadvi«aya eva ca praÓna÷ / nÃto 'nyasya praÓna upanyÃso vÃsti / tatra tÃvat 'sa tvamagniæ svargyamadhye«i m­tyo prabrÆhi taæ ÓraddadhÃnÃya mahyam' (kÃ. 1.1.13) ityagnivi«aya÷ praÓna÷ / 'yeyaæ prete' vicikitsà manu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike / etadvidyÃmanuÓi«ÂastvayÃhaæ varÃïÃme«a varast­tÅya÷ // ' (kÃ. 1.1.20) iti jÅvavi«aya÷ praÓna÷ / 'anyatra dharmÃdantrÃdharmÃnyatrÃsmatk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada // ' (kÃ. 1.2.14) iti paramÃtmavi«aya÷ / prativacanamapi 'lokÃdimamagniæ tamuvÃca tasmai yà i«ÂakÃyÃvatÅrvà yathà vÃ' (kÃ. 1.1.15) ityagnivi«ayam / 'hanta ta idaæ pravak«yÃmi guhyaæ brahma sanÃtanam / yathà ca maraïaæ prÃpya Ãtmà bhavati gautama / yonimanye prapadyante ÓarÅratvÃya dehina÷ / sthÃïumanye 'nusaæyanti yathÃkarma yathÃÓrutam' (kÃ. 2.5.6,7) iti / vyavahitaæ jÅvavi«ayam / 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kÃ. 1.2.18) ityÃdibahuprapa¤caæ paramÃtmavi«ayam / naivaæ pradhÃnavi«aya÷ praÓno 'sti / ap­«ÂatvÃccÃnupanyasanÅyatvaæ tasyeti / atrÃha- yo 'yamÃtmavi«aya÷ praÓno yeyaæ prete vicikitsà manu«ye 'stÅti, kiæ sa evÃyam 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' iti punaranuk­«yate, kiævà tato 'nyo 'yamapÆrva÷ praÓna utthÃpyata iti / kicÃta÷ / sa evÃyaæ praÓna÷ punaranuk­«yata iti yadyucyeta, dvayorÃtmavi«ayayo÷ praÓnayorekatÃpatteragnivi«aya Ãtmavi«ayaÓca dvÃveva praÓnÃvityato na vaktavyaæ trayÃïÃæ praÓnopanyÃsÃviti / athÃnyo 'yamapÆrva÷ praÓna÷ utthÃpyata ityucyeta tato yathaiva varapradÃnavyatirekeïa praÓnakalpanÃyÃmado«a evaæ praÓna vyatirekeïÃpi pradhÃnopanyÃsakalpanÃyÃmado«a÷ syÃditi / atrocyate- naivaæ vayamiha varapradÃnavyatirekeïa praÓnaæ ka¤citkalpayÃmo vÃkyopakramasÃmarthyÃt / varapradÃnopakramà hi m­tyunaciketa÷saævÃdarÆpà vÃkyaprav­ttirÃsamÃpte÷ kaÂhavallÅnÃæ lak«yate / m­tyu÷ kila nÃciketase pitrà prahitÃya trÅnvarÃnpradadau / naciketÃ÷ kila te«Ãæ prathamena vareïa saumanasyaæ vavre / dvitÅyenÃgnividyÃm, t­tÅyenÃtmavidyÃm, 'yeyaæ prete' iti 'varÃïÃmeva varast­tÅya÷' (kÃ. 1.1.20) iti liÇgÃt / tatra yadyanyatra dharmÃdityanyo 'yamapÆrva÷ praÓna utthÃpyeta tato varapradÃnavyatirekeïÃpi praÓnakalpanÃdvÃkyaæ bÃdhyetha / nanu pra«ÂhavyabhedÃdapÆrvo 'yaæ praÓno bhavitumarhati / pÆrvo hi praÓno jÅvavi«aya÷ / yoyaæ prete vicikitsà manu«ye 'sti nÃstÅti vicikitsÃbhidhÃnÃt / jÅvaÓca dharmÃdigocaratvÃnnÃnyatra dharmÃditi praÓnamarhati / prÃj¤astu dharmÃdyatÅtatvÃdanyatra anyatra dharmÃditi praÓnamarhati / praÓnacchÃyà ca na samÃnà lak«yate / pÆrvasyÃstitvanÃstitvavi«ayatvÃduttarasya dharmÃdyatÅtavastuvi«ayatvÃt / tasmÃtpratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃtpraÓnabheda÷ / na pÆrvasyaivottaratrÃnukar«aïamiti cet / na / jÅvaprÃj¤ayorekatvÃbhyupagamÃt / bhavetpra«ÂavyabhedÃtpraÓnabhedo yadyanyo jÅva÷ prÃj¤ÃtsyÃt / na tvanyatvamasti / tattvamasÅtyÃdiÓrutyantarebhya÷ / iha cÃnyatra dharmÃdityasya praÓnasya prativacanaæ 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' iti janmamaraïaprati«edhena pratipÃdyamÃnaæ ÓÃrÅraparameÓvarayorabhedaæ darÓayati / sati hi prasaÇge prati«edho bhÃgÅ bhavati / prasaÇgaÓca janmamaraïayo÷ ÓarÅrasaæsparÓÃcchÃrÅrasya bhavati na parameÓvarasya / tathÃ- 'svapnÃntaæ jÃgaritÃntaæ cobhau yenÃnupaÓyati / mahÃntaæ vibhumÃtmÃnaæ matvà dhÅro na Óocati // (kÃ. 2.4.4) iti svapnajÃgaritad­Óo jÅvasyaiva mahattvavibhutvaviÓe«aïasya mananena Óokavicchedaæ darÓayanna prÃj¤Ãdanyo jÅva iti darÓayati / prÃj¤avij¤ÃnÃddhi Óokaviccheda iti vedÃntasiddhÃnta÷ / tathÃgre- 'yadeveha tadamutra yadamutra tadanviha / m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati / ' (kÃ.2.4.10) iti jÅvaprÃj¤abhedad­«Âimapavadati / tathà jÅvavÅ«ayasyÃstitvanÃstitvapraÓnasyÃnantaram 'anyaæ varaæ naciketo v­ïÅ«va' ityÃrabhya m­tyunà taistai÷ kÃmai÷ pralobhyamÃno 'pi naciketà yadà na cacÃla, tadainaæ m­tyurabhyudayanÅ÷ÓreyasavibhÃgapradarÓanena vidyÃvidyÃvibhÃgapradarÓanena ca 'vidyÃbhÅpsinaæ naciketasaæ manye na tvà kÃmà bahavo 'lolupanta' (kÃ.1.2.4) iti praÓasya praÓnamapi tadÅyaæ praÓaæsanyaduvÃca- 'taæ durdarÓaæ gƬhamanupravi«Âhaæ guhÃhitaæ gahvare«Âhaæ purÃïam / adhyÃtmayogÃdhigamena devaæ matvà dhÅro har«aÓokau jahÃti // ' (kÃ.1.2.12) iti, tenÃpi jÅvaprÃj¤ayorabheda eveha vivak«ata iti gamyate / yatpraÓnanimittÃæ ca praÓaæsÃæ mahatÅæ m­tyo÷ pratyapadyata naciketà yadi taæ vihÃya praÓaæsÃnantaramanyameva praÓnamupak«ipedasthÃna eva sà sarvà praÓaæsà prasÃrità syÃt / tasmÃt 'yeyaæ prete' ityasyaiva praÓnasyaitadanukar«aïam 'anyatra dharmÃt' iti / yattu praÓnacchÃyÃvailak«aïyamuktaæ tadadÆ«aïam / tadÅyasyaiva viÓe«asya puna÷ p­cchyamÃnatvÃt / pÆrvatra hi dehÃdivyatiriktasyÃtmano 'stitvaæ p­«Âamuttaratra tu tasyaivÃsaæsÃritvaæ p­cchyata iti yÃvaddhyavidyà na nivartate tÃvaddharmÃdigocaratvaæ jÅvasya jÅvatvaæ ca na nivartate / tanniv­ttau tu prÃj¤a eva tattvamasÅti Órutyà pratyÃyyate / nacÃvidyÃvattve tadapagame ca vastuna÷ kaÓcidviÓe«o 'sti / yathà kaÓcitsaætamase patitÃæ käcidrajjumahiæ manyamÃno bhÅto vepamÃna÷ palÃyate, taæ cÃparo brÆyÃnmà bha«ÅrnÃyamahÅ rajjureveti / sa ca tadupaÓrutyÃhik­taæ bhayamuts­jedvepathuæ palÃyanaæ ca / natvahibuddhikÃle tadapagamakÃle ca vastuna÷ kaÓcidviÓe«a÷ syÃt / tathaivaitadapi dra«Âavyam / tataÓca 'na jÃyate mriyate vÃ' ityevamÃdyapi bhavatyastitvapraÓnasya prativacanam / sÆtraæ tvavidyÃkalpitajÅvaprÃj¤abhedÃpek«ayà yojayitavyam / ekatve 'pi hyÃtmavi«ayasya praÓnasya prÃyaïÃvasthÃyÃæ dehavyatiriktÃstitvamÃtravicikitsÃnÃtkart­tvÃdisaæsÃrasvabhÃvÃnapohanÃcca pÆrvasya paryÃyasya jÅvavi«ayatvamutprek«yate / uttarasya tu dharmÃdyatyayasaækÅrtanÃtprÃj¤avi«ayatvamiti / tataÓca yuktÃgnijÅvaparamÃtmakalpanà / pradhÃnakalpanÃyÃæ tu na varapradÃnaæ na praÓno na prativacanamiti vai«amyam // 6 // ---------------------- FN: m­tyunà naciketasaæprati trÅnvarÃnav­ïÅ«vetyuktestrayÃïÃmeva praÓno naciketasà k­ta÷ / upanyÃsaÓca m­tyunà k­ta÷ / he m­tyo, sa mahyaæ dattavarastvaæ svargahetumagnimadhye«i smarasi / prete m­te / dehÃdanyo 'sti naveti saæÓayo.'sti ata etadÃtmatattvamasaædigdhaæ jÃnÅyÃmityartha÷ / ÓrutamupanyÃsam / varapradhÃnamupakramo yasyÃ÷ sà / prahitÃya yamalokaæ prati pre«itÃya / gocaratvÃdaÓrayatvÃt / bhÃgÅ yukta÷ / anto 'vasthà / yena sÃk«iïà pramÃtà paÓyati tamÃtmÃnamiti saæbandha÷ / iha dehe yaccaitanyaæ tadevÃmutra sÆryÃdau / yasmin praÓno yatpraÓnastaæ vihÃyetyartha÷ / viÓe«oktisamÃptÃvitiÓabda÷ / ki¤cÃtra kaÂhavallyÃæ pradhÃnasya praÓnottarayorasattvÃnna grahaïamityÃha-## m­tyunà naciketasaæ prati trÅnvarÃnv­ïÅ«vetyukte÷ trayÃïÃmeva praÓno naciketasà k­ta÷ / upanyÃsaÓca m­tyunà k­ta÷ / nÃnyasyetyartha÷ / praÓnatrayaæ krameïa paÂhati-## he m­tyo, sa mahyaæ dattavarastvaæ svargahetumagni smarasi / prete m­te / dehÃdanyo 'sti na veti saæÓayo 'sti / ata etadÃtmatattvamasaædigdhaæ jÃnÅyÃmityartha÷ / krameïottaratrayamÃha-## lokahetuvirìÃtmanopÃsyatvÃllokÃdiÓcityo 'gnistaæ m­tyuruvÃca naciketase / yÃ÷ svarÆpato yÃvatÅ÷ saækhyÃto yathà và krameïÃgniÓcÅyate tatsarvamuvÃcetyartha÷ / hantedÃnÅæ brahma vak«yÃmÅti brahmavÃkyena jÅvapraÓnÃdvyavahitanamapi 'yathà ca maraïaæ prÃpya'ityÃdi vÃkyaæ jÅvavi«ayamuttaraæ, yogyatvÃdityartha÷ / vÃkyÃrthastu Ãtmà maraïaæ prÃpya yathà bhavati tathà vak«yÃmÅti / pratij¤ÃtamÃha-## carÃcaradehaprÃptau nimittamÃha-## ÓrutamupÃsanam / sÆtre ÃdyaÓcakÃro yata ityartha÷ / evaæ ca trayÃïÃmevopanyÃsa÷ praÓnaÓca yata÷ ato na pradhÃnamavyaktamiti yojanà / uktÃrthe sÆtramÃk«ipati-## eka÷ praÓna÷ dvau praÓnau veti pak«advaye phalitaæ p­cchati-## saptamyarthe tasi÷ / atra ca pak«advaye 'pi kimityartha÷ / praÓnaikye sÆtrÃsaægati÷ bhede pradhÃnasya Órautatvasiddhiriti pÆrvavÃdyÃha-## praÓnaikyapak«amÃdÃya siddhÃntyÃha-## yena pradhÃnasiddhi÷ syÃditi Óe«a÷ / caturthapraÓnakalpane varatritvopakramavirodha÷ syÃditi viv­ïoti-## varapradÃnamupakramo yasyÃ÷ sà / prahitÃya yamalokaæ prati pre«itÃya / ita÷ puna÷ martyalokaæ prÃptasya mama pità yathÃpÆrvaæ sumanÃ÷ syÃditi prathamaæ vavre / nanu dvitÅyavaro jÅvavidyà t­tÅyo brahmavidyeti praÓnabheda÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## prete ityupakramya t­tÅyatvoktiliÇgÃjjÅvÃtmavidyaiva t­tÅyo vara ityartha÷ / evaæ vÃkyopakrame sati praÓnÃntaraæ na yuktamityÃha-## maraïadharmÃdyasparÓaliÇgÃbhyÃæ pra«ÂavyayorjÅveÓvarayorbhedÃt praÓnabhedasiddhervÃkyabÃdho yukta iti ÓaÇkate-## gocaratvÃdÃÓrayatvÃt / na kevalaæ pra«ÂavyabhedÃt praÓnabheda÷ kintu praÓnavÃkyayo÷ sÃd­ÓyÃbhÃvÃdapÅtyÃha-## pra«Âavyabhedo 'siddha iti pariharati-## ki¤ca brahmÃpraÓne janmÃdini«edhena jÅvasvarÆpaæ vadan yamastayoraikyaæ sÆcayatÅtyÃha-## tanni«edhavÃkye Óivoktirasiddhetyata Ãha-## bhÃgÅ yukta÷ / tasmÃdavidyayà jÅvasya prÃptajanmÃdini«edhena svarÆpamuktamityartha÷ / ki¤ca jÅvo brahmÃbhinna÷, mok«ahetuj¤Ãnavi«ayatvÃt, brahmavadityÃha-## anto 'vasthà / yena sÃk«iïà pramÃtà paÓyati tÃmÃtmÃnamiti saæbandha÷ / hetoraprayojakatvamÃÓaÇkaya 'tameva viditvÃ'iti ÓrutivirodhamÃha-## ki¤cÃbhedamuktvà bhedasya ninditatvÃdabheda eva satya ityÃha-## iha dehe yaccaitanyaæ tadevÃmutra sÆryÃdau / evamihÃkhaï¬aikarase brahmaïi yo nÃneva mithyÃbhedaæ paÓyati sa bhedadarÓÅ maraïÃnmaraïaæ prÃpnoti saæsÃrabhayÃnna mucyata ityartha÷ / ki¤ca jÅvapraÓnÃnantaraæ 'taæ durdarÓam'iti yaduttaramuvÃca tenÃpyuttareïÃbhedo gamyata iti saæbandha÷ / pra«Â­praÓnayo÷ praÓaæsayÃpi liÇgena p­«Âasya daurlabhyadyotanÃdbrahmatvasiddhirityÃha-## putrÃdikaæ v­ïÅ«vetyukte 'pi vi«ayÃæstucchÅk­tyÃtmaj¤ÃnÃnna cacÃla 'nÃnyaæ tasmÃnnaciketà v­ïÅte'iti ÓravaïÃt / tadà saætu«Âo yama÷ 'anyacchreyo 'nyadutaiva preya÷'iti bhogÃpavargamÃrgayorvailak«aïyaæ pratij¤Ãya 'dÆramete viparÅte vi«ÆcÅ avidyà yà ca vidyÃ'iti darÓitavÃnityartha÷ / preya÷ priyatamaæ svargÃdikaæ, vi«ÆcÅ viruddhaphale, avidyà karma, vidyà tattvadhÅ÷ / vidyÃbhÅpsinaæ vidyÃrthinaæ tvÃmahaæ manye, yata÷ tvà tvÃæ bahavo 'pi kÃmÃ÷ putrÃdayo mayà dÅyamÃnà durlabhà api nÃlolupanta lobhavantaæ na k­tavanta iti pra«ÂÃraæ stutvà praÓnamapi 'tvÃd­Çgo bhÆyÃnnaciketa÷ pra«ÂÃ'iti stuvannityak«arÃrtha÷ / iyaæ praÓaæsà praÓnabhedapak«e na ghaÂata ityÃha-## yatpraÓnena stutiæ labdhavÃæstaæ praÓnaæ vihÃya yadyanyamevotthÃpayet tarhyanavasare stutÅ÷ k­tà syÃdityartha÷ / ## pra«ÂavyabhedÃbhÃvÃdityartha÷ / praÓnavÃkyavyaktyo÷ sÃd­ÓyÃbhÃvÃt praÓnabheda ityuktaæ nirasyati-## dharmÃdyÃÓrayasya jÅvasya brahmatvaæ kathamityata Ãha-## avidyÃnÃÓÃnantaraæ brahmatvaæ cedÃgantukamanityaæ ca syÃdityata Ãha-## jÅvasya brahmatve svÃbhÃvike sati brahmapraÓnasya yaduttaraæ tajjÅvapraÓnasyÃpi bhavatÅti lÃbhaæ darÓayati-## jÅvabrahmaikye 'trayÃïÃm-'iti sÆtraæ kathamityata Ãha-## kalpitabhedÃtpraÓnabhedakalpanetyÃha-## paramÃtmana÷ sakÃÓÃtpradhÃnasya vai«amyamanÃtmatvena t­tÅyavarÃntarbhÃvÃyogÃditi bhÃva÷ //6// END BsCom_1,4.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.7 mahadvac ca | BBs_1,4.7 | yathà mahacchabda÷ sÃækhyai÷ sattÃmÃtre 'pi prathamaje prayukte na tameva vaidike 'pi prayoge 'bhidhatte / 'buddherÃtmà mahÃnpara÷' (kÃ. 1.3.10), 'mahÃntaæ vibhumÃtmÃnam' (kÃ. 1.2.22) 'vedÃhametaæ puru«aæ mahÃntam' (Óve. 3.8) ityevamÃdÃvÃtmaÓabdaprayogÃdibhyo hetubhya÷ / tathÃvyaktaÓabdo 'pi na vaidike prayoge pradhÃnamabhidhÃtumarhati / ataÓca nÃsyÃnumÃnikasya Óabdavattvam // 7 // Órauto 'vyaktaÓabdo na sÃækhyÃsÃdhÃraïatattvagocara÷, vaidikaÓabdatvÃt, mahacchabdavadityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## na cÃkÃÓÃdiÓabde vyabhicÃra÷, ÃkÃÓÃdermatÃntarasÃdhÃraïatvena sÃækhyÃsÃdhÃraïatvÃsiddhe÷ sÃdhyasyÃpi sattvÃditi mantavyam / ## sattvapradhÃnaprak­terÃdyapariïÃme / nirvikalpakabuddhÃvityartha÷ / Ãtmà mahÃnityÃtmaÓabdaprayogÃt, taæ matvà na Óocati, 'tamasa÷ parastÃdi'tyÃdinà ÓokÃtyayatama÷ paratvÃdibhyaÓca mahacchabda÷ sÃækhyatattvaæ nÃbhidhatta iti saæbandha÷ / adhikaraïÃrthamupasaæharati-## //7// END BsCom_1,4.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.8 2 camasÃdhikaraïam / sÆ. 8-10 camasavadaviÓe«Ãt | BBs_1,4.8 | punarapi pradhÃnavÃdyaÓabdatvaæ pradhÃnasyÃsiddhamityÃha / kasmÃt / mantravarïÃt- 'ajÃmekÃæ lohitaÓuklak­«ïÃæ bahvÅ÷ prajÃ÷ s­jamÃnÃæ sarÆpÃ÷ / ajo hyeko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃtyenÃæ bhuktabhogÃmajo 'nya÷' (Óve. 4.5) iti / atra hi mantre lohitaÓuklak­«ïaÓabdai raja÷sattvatamÃæsyabhidhÅyante / lohitaæ rajo ra¤janÃtmakatvÃt / Óuklaæ sattvaæ prakÃÓÃtmakatvÃt / k­«ïaæ tama ÃvaraïÃtkatvÃt / te«Ãæ sÃmyÃvasthÃvayavadharmairvyapadiÓyate lohitaÓuklak­«ïamiti / na jÃyata iti cÃjà syÃt, 'mÆlaprak­tiravik­ti÷' ityabhyupagamÃt / nanvajÃÓabdaÓchÃgÃyÃæ rƬha÷ / bìham / sà tu rƬhiriha nÃÓrayituæ ÓakyÃ, vidyÃprakaraïÃt / sà ca vahnÅ÷ prajÃstraiguïyÃnvità janayati / tÃæ prak­timaja eka÷ puru«o ju«amÃïa÷ prÅyamÃïa÷ sevamÃno vÃnuÓete / tÃmevÃvidyÃyÃtmatvenopagamya sukhÅ du÷khÅ mƬho 'hamityavivekatayà saæsarati / anya÷ punaraja÷ puru«e utpannavivekaj¤Ãno virakto jahÃtyenÃæ prak­tiæ bhuktabhogÃæ k­tabhogÃpavargÃæ parityajati / mucyata ityartha÷ / tasmÃcchrutimÆlaiva pradhÃnÃdikalpanÃmiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃnena mantreïa Órutimattva sÃækhyavÃdasya ÓakyamÃÓrayitum / nahyayaæ mantra÷ svÃtantryeïa ka¤cidapi vÃdaæ samarthayitumutsahate / sarvatrÃpi yayà kayÃcitkalpanayÃjÃtvÃdisaæpÃdanopapatte÷ / sÃækhyavÃda evehÃbhipreta iti viÓe«ÃvadhÃraïakÃraïÃbhÃvÃt / camasavat / yathÃhi arvÃgbalaÓcamasa Ærdhvabudhna÷ (b­. 2.2.3) ityasminamantre svÃtantryeïÃyaæ nÃmÃsau camaso 'bhipreta iti na Óakyate nirÆpayitum / sarvatrÃpi yathÃkatha¤cidarvÃgbilatvÃdikalpanopapatte÷ / evamihÃpyaviÓe«o 'jÃmekÃmityasya mantrasya / nÃsminmantre pradhÃnamevÃjÃbhipreteti Óakyate niyantum // 8 // tatra tu 'idaæ tacchira e«a hyarvÃgbilaÓcamasa Ærdhvabudhna÷' iti vÃkyaÓe«ÃccamasaviÓe«apratipattirbhavati / iha puna÷ keyamajà pratipattavyeti / atra brÆma÷ - ---------------------- FN: ajÃmekÃæ- na jÃyata ityajà tÃæ mulaprak­tiæ lohitaÓuklak­«ïÃæ raja÷satvamoguïÃæ sarÆpÃstriguïÃtmikÃ÷ prajà janayantÅæ eko 'jo jÅvastÃæ ÓabdÃdivi«ayarÆpatÃpannÃæ ju«amÃïa÷ sannanuÓete nirantaraæ muhyati / jÅvena bhukto bhogo yasyÃæ yasyà và tÃæ jÅvena bhujyamÃnÃmanya÷ paramÃtmà jahÃti nÃsyÃmÃsaktiæ karoti / avayavÃ÷ pradhÃnasya raja Ãdayaste«Ãæ dharmà ra¤jakatvÃdayastai÷ / prajÃyanta iti prajà mahadÃdaya÷ / traiguïyaæ sukhadu÷khamohÃ÷ / atrÃtmatvaæ tÃdÃtmyam / ÓabdÃdyupalabdhirbhoga÷ / guïapuru«ÃnyatÃdhÅrapav­jyate 'nenetyapavarga÷ / ## atrÃjÃpadaæ vi«aya÷, tatkiæ pradhÃnaparaæ mÃyÃparaæ veti rƬhyarthÃsaæbhavÃtsaæÓaye pÆrvatrÃvyaktaÓabdamÃtreïa pradhÃnasyÃpratyabhij¤ÃyÃmapyatra triguïatvÃdiliÇgopetÃdajÃpadÃtpratyabhij¤ÃstÅti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## phalaæ pÆrvapak«e brahmaïi samanvayÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti pÆrvavaddra«Âavyam / rÃgahetutvÃdiguïayogÃt lohitÃdiÓabdai rajÃdiguïalÃbhe 'pi kathaæ pradhÃnalÃbha÷, tatrÃha-## avayavÃ÷ pradhÃnasya rajÃdayaste«Ãæ dharmà ra¤jakatvÃdaya÷ tairnimittairlohitÃdiÓabdai÷ pradhÃnamucyata ityartha÷ / guïÃbhedÃtpradhÃnalÃbha iti bhÃva÷ / tatrÃjÃÓabdaæ yojayati-## 'rƬhiryogamapaharati'iti nyÃyena ÓaÇkate-## rƬhyasaæbhavÃdyoga ÃÓrayaïÅya ityÃha-## ajÃÓabditaprak­titvapuru«abhedaliÇgÃbhyÃmapi pradhÃnapratyabhij¤etyÃha-## prajÃyanta iti prajà mahadÃdaya÷ / traiguïyaæ sukhadu÷khamohÃ÷ / anuÓayanaæ viv­ïoti-## avivekenetyartha÷ / vi«ayadhÅrbhoga÷ / guïabhinnÃtmakhyÃtirapavarga÷ / siddhÃntayati-## mÃyÃdÃvapi sÃdhÃraïÃnmantrÃdviÓe«Ãrthagraho na yukta÷, viÓe«agrahaheto÷ prakaraïÃderabhÃvÃditi hetuæ vyÃkhyÃya d­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## sarvatra giriguhÃdÃvapi //8// END BsCom_1,4.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.9 jyotirupakramà tu tathà hy adhÅyata eke | BBs_1,4.9 | parameÓvarÃdutpannà jyoti÷pramukhà tejobannalak«aïà caturvidhasya bhÆtagrÃmasya prak­tibhÆteyamajà pratipattavyà / tuÓabdo 'vadhÃïÃrtha÷ / bhÆtatrayalak«aïaiveyamajà vij¤eyà na guïatrayalak«aïà / kasmÃt / tathÃhyeke ÓÃkhinastejobannÃnÃæ parameÓvarÃdutpattimÃmnÃya te«Ãmeva rohitÃdirÆpatÃmÃmananti- 'yadagre rohitaæ rÆpaæ tejastadrÆpaæ yacchukraæ tadapÃæ yatk­«ïaæ tadannasya' iti / tÃnyeveha tejobannÃni pratyabhij¤Ãyante rohitÃdiÓabdasÃmÃnyÃt / rohitÃdÅnÃæ ca ÓabdÃnÃæ rÆpaviÓe«e«u mukhyatvÃdbhÃktatvÃcca guïavi«ayatvasya / asaædigdhena ca saædigdhasya nigamanaæ nyÃyyaæ manyante / tathehÃpi 'brahmavÃdino vadanti / kiÇkÃraïaæ brahma' (Óve. 1.1) ityupakramya 'te dyÃnayogÃnugatà apaÓyandevÃtmaÓaktiæ svaguïairnigƬhÃm' (Óve. 1.3) iti pÃrameÓvaryÃ÷ Óakte÷ samastajagadvidhÃyinyà vÃkyopakrame 'vagamÃt / vÃkyaÓe«e 'pi 'mÃyÃæ tu prak­ti vidyÃnmÃyinaæ tu maheÓvaram' iti 'yo yoniæ yonimadhiti«Âhatyeka÷' (Óve. 4.10,11) iti ca tasyà evÃvagamÃnna svatantrà kÃcitprak­ti÷ pradhÃnaæ nÃmajÃmantreïÃmnÃyata iti Óakyate vaktum / prakaraïÃttu saiva daivÅ ÓaktiravyÃk­tanÃmarÆpà nÃmarÆpayo÷ prÃgavasthÃnenÃpi mantreïÃmnÃyata ityucyate / tasyÃÓca svavikÃravi«ayeïa trairÆpyeïa trairÆpyamuktam // 9 // ---------------------- FN: ÓÃkhinaÓchandogÃ÷ / te brahmavÃdino 'nayà rÅtyà vim­Óya dyÃnayogenÃnugatÃ÷ paramÃtmÃnamanu pravi«ÂÃ÷ / avidyÃÓaktiryoni÷ sà ca pratijÅvaæ nÃnetyuktamato vÅpsopapannà / uttarasÆtravyÃvartyÃæ ÓaÇkÃmÃha-## caturvidhasyeti / jarÃyujÃï¬ajasvedajodbhijjarÆpasyetyartha / sm­tyuktà kuto na grÃhyeti ÓaÇkate-## Órute÷ ÓrutyantarÃdarthagraho yukta÷, sÃjÃtyÃnmÆlÃnapek«atvÃccetyÃha-## ÓÃkhinaÓcandogÃ÷ / ki¤ca lohitÃdiÓabdairapi dravyalak«aïà nyÃyyà avyavadhÃnÃt na tu ra¤janÅyatvÃdiguïavyavahità sattvÃdiguïalak«aïetyÃha-## nanu ÓÃkhÃntareïa ÓÃkhÃntarasthamantrasya nirïaya÷ kathamityata Ãha-## sarvaÓÃkhÃpratyayanyÃditi bhÃva÷ / yathà ÓÃkhÃntaravÃkyÃnna pradhÃnagrahastathehÃpi ÓvetÃÓvataropani«adi mÃyÃprakaraïÃnna tadbrahma ityÃha-## s­«ÂyÃdau kiæsahÃyaæ brahmeti vim­Óyate / brahmavÃdino dhyÃnÃkhyayogena paramÃtmÃnamanupravi«ÂÃ÷ santa÷ tatraiva devasyÃtmabhÆtÃmaikyenÃdhyastÃæ Óaktiæ paratantrÃæ mÃyÃæ sattvÃdiguïavatÅæ brahmaïa÷ sahÃyamapaÓyannityanvaya÷ / mÃyÃyà ekatve 'pi tadaæÓÃnÃæ jÅvopÃdhÅnÃæ tattasaæghÃtayonÅnÃmavidyÃkhyÃnÃæ bhedÃdvÅpsà / avyÃk­te anabhivyakte nÃmarÆpe yasyÃæ sà / anena 'taddhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅt'iti Órutyantaraprasiddhiruktà / tasyÃæ Óaktau vyaktÃvyaktakÃryaliÇgakÃnumÃnaæ sÆyayati-## mÃyÃyà rohitÃdirÆpavattvaæ kathamityata Ãha-## vi«aya ÃÓraya÷ //9// END BsCom_1,4.2.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.10 kathaæ punastejobannÃtmanà trairÆpyeïa trirÆpÃjà pratipattuæ Óakyate / yÃvatà na tÃvattejobanne«vajÃk­tirasti / naca tejobannÃnÃæ jÃtiÓravaïÃdajÃtinimitto 'pyajÃÓabda÷ saæbhavatÅti / ata uttaraæ paÂhati- kalpanopadeÓÃc ca madhvÃdivadavirodha÷ | BBs_1,4.10 | nÃyamajÃk­tinimitto 'jÃÓabda÷ / nÃpi yaugika÷ / kiæ tarhi kalpanopadeÓo 'yam / ajÃrÆpakakÊptistejobannalak«aïÃyÃÓcarÃcarayonerupadiÓyate / yathÃhi loke yad­cchayà kÃcidajà rohitaÓuklak­«ïaïavarïà syÃdbahubarkarà sarÆpabarkarà ca tÃæ ca kaÓcidajo ju«amÃïo 'nuÓayÅta, kaÓciccainÃæ bhuktabhogÃæ juhyÃt, evamiyamapi tejobannalak«aïà bhÆtaprak­tistrivarïà bahu sarÆpaæ carÃcaralak«aïaæ vikÃrajÃtaæ janayati avidu«Ã ca k«etraj¤enopabhujyate vidu«Ã ta parityajata iti / nacedamÃÓaÇkitavyameka÷ k«etraj¤o 'nuÓete 'nyo jahÃtÅtyata÷ k«etraj¤abheda÷ pÃramÃrthika÷ pare«Ãmi«Âa÷ prÃpnotÅti / nahÅyaæ k«etraj¤abhedapratipipÃdayi«Ã kintu bandhamok«avyavasthÃpratipipÃdayi«Ã tve«Ã / prasiddhaæ tu bhedamanudya bandhamok«avyavasthà pratipÃdyate / bhedastÆpÃdhinimitto mithyÃj¤Ãnakalpito na pÃramÃrthika÷ / 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' ityÃdiÓrutibhya÷ / madhvÃdivat / yathà 'ÃdityasyÃmadhuno madhutvam' (chÃ. 3.1), 'vÃcÃÓcÃdhenordhenutvam (b­. 5.8), 'dyulokÃdÅnÃæ cÃnagnÅnÃmagnitvam' (b­. 8.2.9) ityeva¤jÃtÅyakaæ kalpyate, evamidamanajÃyà ajÃtvaæ kalpyata ityartha÷ / tasmÃdavirodhastejobanne«vajÃÓabdaprayogasya // 10 // ---------------------- FN: bahubarkarà bahuÓÃvà / barkaro bÃlapaÓu÷ / evaæ prakaraïabalÃnmÃyaivÃjeti bhëyak­nmatam / chÃndogyaÓrutyà tejo 'bannalak«aïÃvÃntaraprak­tirajeti sÆtrak­nmatenottarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## kiæ tejobannetvajÃÓabdo rƬho, na jÃyata iti yaugiko và / nÃdya÷, te«vajÃtvajÃterasattvÃdityÃha-## yata ityartha÷ / ato na rƬha iti Óe«a÷ / na dvitÅya ityÃha-## jÃtirjanma / ajÃtirajanma / laukikÃjÃÓabdasÃd­Óyakalpanayà tejo 'bannÃnÃmajÃtvopadeÓÃdgauïo 'yaæ Óabda iti pariharati-## aniyamo yad­cchà / barkaro bÃlapaÓu÷ / yaduktaæ jÅvabhedena pradhÃnavÃdapratyabhij¤eti, tannetyÃha-## vyavasthÃrtho bhedo 'pyarthÃtpratipÃdyata ityÃha-## satya eva prasiddha ityata Ãha-## kalpanopadeÓe d­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## naca yogasya mukhyav­ttitvÃttena pradhÃnagraho nyÃyya iti vÃcyaæ, rƬhÃrthÃnapek«ÃdyogÃttadÃÓritaguïalak«aïÃyà balÅyastvÃt / guïav­ttau hi rƬhirÃÓrità bhavati / tathÃca rohitÃdiÓabdasamabhivyÃhÃrÃnug­hÅtayà rƬhyÃÓritayà guïav­ttyà pradhÃne yogaæ bÃdhitvÃvÃntaraprak­tirajÃÓabdena grÃhya, yathà madhvÃdiÓabdai÷ prasiddhamadhvÃdyÃÓritaguïalak«aïaya ÃdityÃdayo g­hyante tadvat / tasmÃdaÓabdaæ pradhÃnamiti siddham //10// END BsCom_1,4.2.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.11 3 sÃækhyopasaægrahÃdikaraïam / sÆ. 11-13 na saækhyopasaægrahÃdapi nÃnÃbhÃvÃd atirekÃc ca | BBs_1,4.11 | evaæ parig­hÅte 'pyajÃmantre punaranyasmÃnmantrÃtsÃækhya÷ pratyavati«Âhate / 'yasminpa¤ca pa¤cajanà ÃkÃÓaÓca prati«Âhita÷ / tameva manya ÃtmÃnaæ vidvÃnbrahmÃm­to 'm­tam' (b­. 4.4.17) iti / asminmantre pa¤ca pa¤cajanà iti pa¤casaækhyÃvi«ayÃparà pa¤casaækhyà ÓrÆyate pa¤cadvayaÓabdadarÓanÃt / ta ete pa¤capa¤cakÃ÷ pa¤caviæÓati÷ saæpadyante / tathà pa¤caviæÓatisaækhyayà yÃvanta÷ saækhyeyà ÃkÃÇk«yantelatÃvantyeva ca tattvÃni sÃækhyai÷ saækhyÃyante- 'mÆlaprak­tiravik­tirmahadÃdyÃ÷ prak­tivik­taya÷ sapta / «o¬aÓakaÓca vikÃro na prak­tirna vik­ti÷ puru«a÷' (sÃækhyakÃ. 3) iti / tayà Órutiprasiddhayà pa¤caviæÓatisaækhyayà te«Ãæ sm­tiprasiddhÃnÃæ pa¤caviæÓatitattvÃnÃmupasaægrahÃtprÃptaæ puna÷ Órutimattvameva pradhÃnÃdÅnÃm / tato brÆma÷ - na saækhyopasaægrahÃdapi pradhÃnÃdÅnÃæ Órutimattvaæ pratyÃÓà kartavyà / kasmÃt / nÃnÃbhÃvÃt / nÃnà hyetÃni pa¤caviæÓatistattvÃni / nai«Ãæ pa¤caÓa÷ pa¤caÓa÷ sÃdhÃraïo dharmo 'sti, yena pa¤caviæÓaterantarÃle parÃ÷ pa¤ca pa¤casaækhyà niveÓeran / nahyekanibandhanamantareïa nÃnÃbhÆte«u dvitvÃdikÃ÷ saækhyà niviÓante / athocyeta pa¤caviæÓatisaækhyaiveyamavayavadvÃreïa lak«yate, yathà 'pa¤ca sapta ca var«Ãïi na vavar«a Óatakratu÷' iti dvÃdaÓavÃr«ikÅmanÃv­«Âiæ kathayanti tadvaditi / tadapi nopapadyate / ayamevÃsminpak«e do«o yallak«aïÃÓrayaïÅyà syÃt / paraÓcÃtra pa¤caÓabdo janaÓabdena samasta÷ pa¤cajanà iti, pÃribhëikeïa svareïaikapadatvaniÓcayÃt / prayogÃntare ca 'pa¤cÃnÃæ tvà pa¤cajanÃnÃm' (tai. 1.6.2.2) ityaikapadyaikasvaryaikavibhaktikatvÃvagamÃt / samastasya na vÅpsà pa¤ca pa¤ceti / naca pacakadvayagrahaïaæ pa¤ca pa¤ceti / naca pa¤casaækhyÃyà ekasyÃ÷ pa¤casaækhyayà parayà viÓe«aïaæ pa¤ca pa¤cakà iti / upasarjanasya viÓe«aïenÃsaæyogÃt / nanvÃpannapa¤casaækhyakà janà eva puna÷ pa¤casaækhyayà viÓe«yamÃïÃ÷ pa¤caviæÓati÷ pratye«yante / yathà pa¤ca pa¤capÆlya iti pa¤cavaæÓatipÆlÃ÷ pratÅyante tadvat / neti brÆma÷ / yuktaæ yatpa¤capÆlÅÓabdasya samÃhÃrÃbhiprÃyatvÃtkatÅti satyÃæ bhedÃkÃÇk«ÃyÃæ pa¤ca pa¤capÆlya iti viÓe«aïam / iha tu pa¤ca pa¤ca janà ityÃdita eva bhedopÃdÃnÃtkatÅtyasatyÃæ bhedÃkÃÇk«ÃyÃæ na pa¤ca pa¤cajanà iti viÓe«aïaæ bhavet / bhavadapÅdaæ viÓe«aïaæ pa¤casaækhyÃyà eva bhavet, tatra cokto do«a÷ / tasmÃtpa¤ca pa¤cajanà iti na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atirekÃcca na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atirekÃcca na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atireko hi bhavatyÃtmÃkÃÓÃbhyÃæ pa¤caviæÓatisaækhyÃyÃ÷ / Ãtmà tÃvadiha prati«ÂhÃæ pratyÃdhÃratvena nirdi«Âa÷ / yasminniti saptamisÆcitasya ''tameva manya ÃtmÃnam' ityÃtmatvenÃnukar«aïÃt / Ãtmà ca cetana÷ puru«a÷ / sa ca pa¤caviæÓatÃvantargata eveti na tasyaivÃdhÃratvamÃdheyatvaæ ca yujyate / arthÃntaraparigrahe ca tattvasaækhyÃtireka÷ siddhÃntaviruddha÷ prasajyeta / tathà 'ÃkÃÓaÓca prati«Âhita÷' ityÃkÃÓasyÃpi pa¤caviæÓatavantargatasya na p­thagupÃdÃnaæ nyÃyyam / arthÃntaraparigrahe coktaæ dÆ«aïam / kathaæ ca saækhyÃmÃtraÓravaïe satyaÓrutÃnÃæ pa¤caviæÓatitattvÃnÃmupasaægraha÷ pratÅyate / janaÓabdasya tatve«varƬhatvÃt / arthÃntaropasaægrahe 'pi saækhyopapatte÷ / kathaæ tarhi pa¤ca pa¤cajanà iti / ucyate- 'diksaækhye saæj¤ÃyÃm' (pÃ. sÆ. 2.1.50) iti viÓe«aïasmaraïÃtsaæj¤ÃyÃmeva pa¤caÓabdasya janaÓabdena samÃsa÷ tataÓca rƬhatvÃbhiprÃyeïaiva kecitpa¤cajanà nÃma vivak«yante na sÃækhyatattvÃbhiprÃyeïa / te katÅtyasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ puna÷ pa¤ceti prayujyate / pa¤cajanà nÃma ye kecitte ca pa¤caivetyartha÷ / saptar«aya÷ sapteti yathà // 11 // ---------------------- FN: mÆlaprak­tiravik­ti÷ anyasya kasyacidvikÃro na / mahadahaÇkÃrapa¤catanmÃtrÃïi sapta prak­tivik­taya÷ / mahÃnahaÇkÃrasya prak­tirmÆlaprak­tervik­ti÷ / ahaÇkÃro 'pi tÃmasastanmÃtrÃïÃæ prak­ti÷ / sÃttvikastvekÃdaÓendriyÃïÃæ tanmÃtrÃïyÃkÃÓÃdÅnÃæ sthÆlÃnÃæ prak­taya÷ / pa¤cabhÆtÃnyekÃdaÓendriyÃïi «o¬aÓako gaïo vikÃra eva / p­thivyÃdÅnÃæ ghaÂÃdiprak­titve 'pi tattvÃntarÃprak­titvÃdvik­taya eva / puru«astu kauÂasthyÃtprak­tivik­titvavirahÅtyartha÷ / bhedo viÓe«aïam / atireka Ãdhikyam / uktado«a÷ saækhyÃdhikyam / ## pa¤cajanaÓabda÷ sÃækhyatattvaparo 'nyaparo veti yogarƬhyoraniÓcayÃt saæÓaye yathà tattvavidyÃdhikÃre chÃgÃyÃæ tÃtparyÃbhÃvÃdajÃpade rƬhityÃgastathà pa¤camanu«ye«u tÃtparyÃbhÃvÃtpa¤cajanaÓabdena rƬhiæ tyaktvà tattvÃni grÃhyÃïÅtid­«ÂÃntasaægatiæ sÆcayan mantramudÃh­tya pÆrvapak«ayati-## phalaæ pÆrvavat / prÃïacak«u÷ÓrotrÃnnamanÃæsi vÃkyaÓe«asthÃ÷ pa¤cajanÃ÷ pa¤ca / tatra catvÃra÷ sÆtraæ annaæ viràtayo÷ kÃraïamavyÃk­tamÃkÃÓaÓca yasminnadhyastÃstamevÃtmÃnamam­taæ brahma manye / tasmÃnmananÃt vidvÃnahamam­to 'smÅti mantrad­Óo vacanam / nanvastu pa¤catvaÓi«Âe«u pa¤cajane«u puna÷ pa¤catvÃnvayÃt pa¤caviæÓatisaækhyÃpratÅti÷, tÃvatà kathaæ sÃækhyatattvagraha ityÃÓaÇkya saækhyÃyà dharmyÃkÃÇk«ÃyÃæ tattvÃni grÃhyÃïÅtyÃha-## jagato mÆlabhÆtà prak­tistriguïÃtmakaæ pradhÃnamanÃditvÃdavik­ti÷ / kasyacitkÃryaæ na bhavatÅtyartha÷ / mahadahaÇkÃrapa¤catanmatraïÅti sapta prak­tayo vik­tayaÓca / tatra mahÃnpradhÃnasya vik­tirahaÇkÃrasya prak­ti÷ / ahaÇkÃrastÃmasa÷ pa¤catanmÃtrÃïÃæ ÓabdÃdÅnÃæ prak­ti÷, sÃttvika ekÃdaÓendriyÃïÃm / pa¤ca tanmÃtrÃÓca pa¤cÃnÃæ sthÆlabhÆtÃnÃmÃkÃÓÃdÅnÃæ prak­taya÷ pa¤ca sthÆlabhÆtÃnyekÃdaÓendriyÃïi ceti «o¬aÓasaækhyÃko gaïo vikÃra eva na prak­ti÷, tattvÃntaropÃdÃnatvÃbhÃvÃt / puru«astÆdÃsÅna iti sÃækhyakÃrikÃrtha÷ / saækhyayà tattvÃnÃmupasaæhagrahÃt Óabdavattvamiti prÃpte siddhÃntayati-## nÃnÃtvami«Âamityata Ãha-## pa¤csu pa¤casu sÃdhÃraïasyetarapa¤cakÃddhyÃv­ttasya dharmasyÃbhÃvo 'tra nÃnÃtvaæ vivak«itamityartha÷ / yadyapi j¤Ãnakarmendriye«u daÓasu j¤Ãnakaraïatvaæ karmakaraïatvaæ ca pa¤cakadvaye 'sti, pa¤catanmÃtrÃsu pa¤casu sthÆlaprak­titvaæ ca, tathÃpi yasminnityÃtmana ÃkÃÓasya ca p­thagukte÷ sattvarajastamomahadahaÇkÃrÃ÷ pa¤ca kartavyÃ÷, manaÓcatvÃri bhÆtÃni ca pa¤ca / asmin pa¤cakadvaye mitho 'nuv­ttetarapa¤cakavyÃv­ttadharmo nÃstÅtyabhiprÃya÷ / mÃstvityata Ãha-## dharmeïetyartha÷ / tadeta sphuÂayati-## mahÃsÃækhyÃyÃmavÃntarasaækhyÃ÷ praviÓanti, yathà dvÃvaÓvinau saptar«ayo '«Âau vasavaÓceti saptadaÓetyatrÃÓvitvÃdikamÃdÃya dvitvÃdaya÷ praviÓanti÷ / nÃnyathetyartha÷ / pa¤caÓabdadvayena svavÃcyanyÆnasaækhyÃdvÃreïa tadvyÃpyà mahÃsaækhyaiva lak«yata iti sad­«ÂÃntaæ ÓaÇkate-## mukhyÃrthasya vak«yamÃïatvÃllak«aïà na yukteti pariharati-## pa¤cajanaÓabdayorasamÃsamaÇgÅk­tya pa¤caviæÓatisaækhyÃpratÅnirnirastà / saæprati samÃsaniÓcayÃnna tatpratÅrityÃha-## samÃse hetumÃha-## ayamartha÷-asminmantre prathama÷pa¤caÓabda ÃdyudÃtta÷ / dvitÅya÷ sarvÃnudÃtta÷ / janaÓabdaÓcÃntodÃtta÷ / tathÃca na dvitÅyapa¤caÓabdajanaÓabdayo÷ samÃsaæ vinÃntyasyÃkÃrasyodÃttatvaæ pÆrve«ÃmanudÃttatatvaæ ca ghaÂate 'samÃsasya'iti sÆtreïa samÃsasyÃntodÃttavidhÃnÃt / 'anudÃttaæ padamekavarjam'iti ca sÆtreïa yasminpade udÃtta÷ svarito và yasya varïasya vidhÅyate tamekaæ varjayitvÃvaÓi«Âaæ tatpadamanudÃttaæ bhavatÅti vidhÃnÃdeva mÃntrikÃntodÃttasvareïaikapadatvaniÓcaya÷ bhëikÃkhye tu ÓatapathabrahmaïasvaravidhÃyakagranthe 'svarito 'nudÃtto vÃ'iti sÆtreïa yo mantradaÓÃyÃmanudÃtta÷ svarito và sa brÃhmaïadaÓÃyÃmudÃtto bhavatÅtyapavÃda ÃÓrita÷ / tathà cÃntyÃdÃkÃrÃtpÆrve«ÃmanudÃttÃnÃmudÃttatvaæ brahmaïÃvasthÃyÃæ prÃptaæ, 'udÃttamanudÃttamantyam'iti sÆtreïa mantra daÓÃyÃmudÃttasyÃnantyasya paralagnatayoccÃryamÃïasyÃnudÃttatvaæ vihitaæ, tathà cÃntyanakÃrÃduparitana ÃkÃra ÃkÃÓaÓcetyanena Óli«Âatayà paÂhyamÃno 'nudÃtto bhavati, ayamantÃnudÃttasvara÷ pÃribhëikastena brÃhmaïasvareïaikapadatvaæ niÓcÅyata iti / prakaÂÃrthakÃraistu pÃÂhakaprasiddho 'ntodÃttasvara÷ pÃribhëika iti vyÃkhyÃtam / tadvyÃkhyÃnaæ kalpatarÆkÃrairdÆ«itam / antÃnudÃttaæ hi samÃmnÃtÃra÷ pa¤cajanaÓabdamadhÅyata iti pÃÂhakaprasiddhirasiddheti / tathà ca pa¤ca pa¤cajanà iti mÃntrikÃntodÃtta÷ svara÷, yasmin pa¤ca pa¤cajanà ityantÃnudÃtto brÃhnasvara iti vibhÃga÷ / ubhayathÃpyaikapadyÃt samÃsasiddhiriti / taittirÅyakaprayogÃdapyekapadatvamityÃha-## Ãjya, tvà tvÃæ pa¤cÃnÃæ pa¤cajanÃnÃæ devaviÓe«ÃïÃæ yantrÃya dhartrÃya g­hïÃmi ityÃjyagrahaïamantraÓe«a÷ / devatÃnÃæ karmaïi yantradavasthitaæ ÓarÅraæ tadeva dhartraæ ihÃmitrabhogÃdhÃraæ, tasmai tasyÃvaikalyÃrthamiti yajamÃnokti÷ / astu samÃsastata÷ kimityata Ãha-## Ãv­tirvÅpsà tadabhÃve pa¤cakadvayÃgrahaïÃtpa¤caviæÓatisaækhyÃpratÅtirasiddheti bhÃva÷ / janapa¤cakamekaæ pa¤cakÃnÃæ pa¤cakaæ dvitÅyamiti pa¤cakadvayaæ tasya pa¤capa¤ceti grahaïaæ netyak«arÃrtha÷ / ki¤cÃsamÃsapak«e 'pi kiæ pa¤caÓabdadvayoktayo÷ pa¤catvayo÷ parasparÃnvaya÷, kiæ và tayo÷ Óuddhajanairanvaya÷, athavà pa¤catvaviÓi«Âairjanairaparapa¤catvasyÃnvaya÷ / nÃdya ityÃha-## viÓe«aïamanvaya÷ / ananvaye hetumÃha-## apradhÃnÃnÃæ sarve«Ãæ pradhÃnenaiva viÓe«yeïaivÃnvayo vÃcya÷ / guïÃnÃæ parasparÃnvayo vÃkyabhedÃpÃtÃdityartha÷ / dvitÅye daÓasaækhyÃpratÅti÷ syÃnna pa¤caviæÓatisaækhyÃpratÅti÷ / t­tÅyamutthÃpayati-## pa¤catvaviÓi«Âe«u pa¤catvÃntarÃnvaye viÓe«aïÅbhÆtapa¤catve 'pi pa¤catvÃnvayÃt pa¤caviæÓatitvapratÅtirityartha÷ / d­«ÂÃntavai«amyeïa pariharati-## pa¤cÃnÃæ pÆlÃnÃæ samÃhÃrà ityatra 'saækhyÃpÆrvo dvigu÷'iti samÃso vihita÷ / tato 'dvigo÷'iti sÆtreïa ÇÅpo vidhÃnÃt samÃhÃrapratÅtau samÃhÃrÃ÷ katÅtyÃkÃÇk«ÃyÃæ satyÃæ pa¤cetipadÃntarÃnvayo yukta÷ / pa¤cajanà ityatra tu ÇÅbantatvÃbhÃvena samÃhÃrasyÃpratÅte÷ janÃnÃæ cÃdita eva pa¤catvopÃdÃnÃtsaækhyÃkÃÇk«Ãyà asattvÃtpa¤ceti padÃntaraæ nÃnveti / ÃkÃÇk«ÃdhÅnatvÃdanvayasyetyartha÷ / bhedo viÓe«aïam / nanu janÃnÃæ nirÃkÃÇk«atve 'pi tadviÓe«aïÅbhÆtapa¤catvÃni katÅtyÃkÃÇk«ÃyÃæ pa¤catvÃntaraæ viÓe«aïaæ bhavatvityÃÓaÇkate-## nopasarjanasyopasarjanÃntareïÃnvaya÷ kintu pradhÃnenaiveti nopasarjanyÃyavirodha ukta iti pariharati-## evaæ nÃnÃbhÃvÃditi vyÃkhyÃyÃtirekÃcceti vyÃca«Âe-## atireka Ãdhikyam / janaÓabditapa¤caviæÓatitattve«u ÃtmÃntarbhÆto na và / nÃdya ityuktvà dvitÅye do«amÃha-## tathÃkÃÓaæ vikalpya dÆ«ayati-## ukto do«a÷ saækhyÃdhikyam / pa¤caviæÓatijanà ÃtmÃkÃÓau ceti saptaviæÓatisaækhyà syÃdityartha÷ / naca sattvarajastamasÃæ p­thaggaïanayà se«Âeti vÃcyam, ÃkÃÓasya p­thaguktivaiyarthyÃt, yasminnityÃtmani tattvÃnÃæ prati«ÂhoktivirodhÃttava mate svatantrapradhÃnasyaivÃnÃdhÃratvÃt, 'neha nÃnÃsti'iti vÃkyaÓe«avirodhÃcca tava satyadvaitavÃditvÃt / kiæ ca pa¤caviæÓatisaækhyÃpratÅtÃvapi na sÃækhyatattvÃnÃæ grahaïamityÃha-## kiæ janaÓabdÃttattvagraha÷ uta saækhyayeti kathaæÓabdÃrtha÷ / nÃdya ityÃha-## na dvitÅya ityÃha-## kiæ tadarthÃntaraæ yadarthakamidaæ vÃkyamiti p­cchati-## pa¤ca ca te janÃÓceti karmadhÃrayÃdisamÃsÃntarÃtsaæj¤ÃsamÃsasyÃptoktyà balavattvaæ tÃvadÃha-## vigvÃcina÷ saækhyÃvÃcinaÓca ÓabdÃ÷ saæj¤ÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ subantetottarapadena samasyante / yathà dak«iïÃgni÷ saptar«aya ityÃdi / ayaæ ca samÃsastatpuru«abheda÷ //11// END BsCom_1,4.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.12 ke punaste pa¤cajanà nÃmeti, taducyate- prÃïÃdayo vÃkyaÓe«Ãt | BBs_1,4.12 | 'yasminapa¤ca pa¤cajanÃ÷' ityata uttarasminmantre brahmasvarÆpanirÆpaïÃya prÃïÃdaya÷ pa¤ca nirdi«ÂÃ÷ - 'prÃïasya prÃïamuta cak«u«aÓcak«uruta Órotrasya ÓrotramannasyÃnnaæ manaso ye mano vidu÷' iti / te 'tra vÃkyaÓe«agatÃ÷ saænidhÃnÃtpa¤cajanà vivak«yante / kathaæ puna÷ prÃïÃdi«u janaÓabdaprayoga÷ / tattve«u và kathaæ janaÓabdaprayoga÷ / samÃne tu prasiddhyatikrame vÃkyaÓe«avaÓÃtprÃïÃdaya eva gpahÅtavyà bhavanti / janasaæbandhÃcca prÃïÃdayo janaÓabdabhÃjo bhavanti / janavacanaÓca puru«aÓabda÷ prÃïe«u prayukta÷ 'te và ete pa¤ca brahmapuru«Ã÷' (chÃ. 3.13.6) ityatra / 'prÃïo ha pità prÃïo ha mÃtÃ' (chÃ.7.15.1) ityÃdi ca brÃhmaïam / samÃsabalÃcca masudÃyasya rƬhatvamaviruddham / kathaæ punarasati prathamprayoge rƬhi÷ ÓakyÃÓrayitum / ÓakyodbhidÃdivadityÃha / prasiddhÃrthasaænidhÃne hyaprasiddhÃrtha÷ Óabda÷ prayujyamÃna÷ samabhivyÃhÃrÃttadvi«ayo niyamyate, yathà 'udbhidà yajeta' 'yÆpaæ chinatti' 'vediæ karoti' iti / tathÃyamapi pa¤cajanaÓabda÷ samÃsÃnvÃkhyÃnÃdavagatasaæj¤ÃbhÃva÷ saæj¤yÃkÃÇk«Å vÃkyaÓe«asamabhivyÃh­te«u prÃïÃdi«u varti«yate / kaiÓcittu devÃ÷ pitaro gandharvà asurà rak«Ãæsi ca pa¤ca pa¤cajanà vyÃkhyÃtÃ÷ / anyaiÓca catvÃro varïà ni«Ãdapa¤camÃ÷ parig­hÅtÃ÷ / kvacicca 'yatpäcajanyayà viÓÃ' (­.saæ. 8.53.7) iti prajÃpara÷ prayoga÷ pa¤cajanaÓabdasya d­Óyate / tatparigpahe 'pÅha na kaÓcidvarodha÷ / ÃcÃryastu na pa¤caviÓatestattvÃnamiha pratÅtirastÅtyevaæparatayà 'prÃïÃdayo vÃkyaÓe«Ãt' iti jagÃda // 12 // ---------------------- FN: utaÓabdo«apyartha÷ / ye prÃïÃdiprerakaæ tatsÃk«iïamÃtmÃnaæ viduste brahmavida ityartha÷ / janavÃcaka÷ Óabdo janaÓabda÷ pa¤cajanaÓabda iti yÃvat / ÓÆdrÃyÃæ brÃhmaïÃjjÃto ni«Ãda÷ / pa¤cajanaÓabdasya saæj¤Ãtvamuktvà saæj¤ikathanÃrthaæ sÆtraæ g­hïÃti-## Órutau utaÓabdo 'pyartha÷ / ye prÃïÃdiprerakaæ tatsÃk«iïamÃtmÃnaæ viduste brahmavida ityartha÷ / pa¤cajanaÓabdasya prÃïÃdi«u kayà v­ttyà prayoga iti ÓaÇkate-## yathà tava tattve«u janaÓabdasya lak«aïaya prayogastathà mama prÃïÃdi«u pa¤cajanaÓabdasya lak«aïayetyÃha-## tarhi rƬhyatikramasÃmyÃttattvÃnyeva grÃhyÃïÅtyata Ãha-## saænihitasajÃtÅyÃnapek«aÓrutisthà eva grÃhyÃ÷ / na tu vyavahitavijÃtÅyasÃpek«asm­tisthà ityartha÷ / lak«aïÃbÅjaæ saæbandhamÃha-## jana÷ pa¤cajana iti paryÃya÷ / puru«amitrÃdiÓabdavacca pa¤cajanaÓabdasya prÃïÃdilak«akatvaæ yuktamityÃha-## nanu jÃyanta iti janà mahadÃdaya÷, janakatvÃjjana÷ pradhÃnamiti yogasaæbhave kimiti rƬhimÃÓritya lak«aïÃprayÃsa ityata Ãha-## yathà aÓvakarïaÓabdasya varïasamudÃyasya v­k«e rƬhirevaæ pa¤cajanaÓabdasya rƬhireva nÃvayavaÓaktyÃtmako yoga ityartha÷ / pÆrvakÃlikaprayogÃbhÃvÃnna rƬhirityÃk«ipati-## 'syu÷ pumÃæsa÷ pa¤cajanÃ÷'ityamarakoÓÃdau prayogo 'styeva, tadabhÃvamaÇgÅk­tyÃpyÃha-#<Óakyeti /># janasaæbandhÃcceti pÆrvabhëye nare«u pa¤cajanaÓabdasya rƬhimÃÓritya prÃïÃdi«u lak«aïoktà / iha tu prau¬hivÃdena prÃïÃdi«u rƬhirucyata iti mantavyam / saæg­hÅtaæ viv­ïoti-## 'udbhidà yajeta paÓukÃma÷'ityatrodbhitpadaæ vidheyaguïÃrthakaæ karmanÃmadheyaæ veti saæÓaye khanitrÃdÃvudbhitpadasya prasiddheryÃganÃmatve prasiddhivirodhÃjjyoti«Âome guïavidhiriti prÃpte rÃddhÃnta÷-yajeta yÃgene«Âaæ bhÃvayedityartha÷ / tataÓÂodbhidetyaprasiddhasya t­tÅyÃntasya yÃgenetyanena prasiddhÃrthakena sÃmÃnÃdhikaraïyena tannÃmatvaæ niÓcÅyate, udbhinatti paÓÆnsÃdhayatÅti prasiddheravirodhÃdaperak­tajyoti«Âome guïavidhyayogÃt, tadvidhau codbhidÃkhyaguïavatà yÃgeneti matvarthasaæbandhalak«aïÃprasaÇgÃcceti karmanÃmaivodbhitpadam / tathà chinattÅti prasiddhÃrthacchedanayogyÃrthakaÓabdasamabhivyÃhÃrÃddÃruviÓe«o yÆpaÓabdÃrtha÷ karotÅti samabhivyÃhÃrÃdvediÓabdÃrtha÷ saæskÃrayogyasthaï¬ilaviÓe«a iti gamyate / tathà prasiddhÃrtakaprÃïÃdiÓabdasamabhivyÃhÃrÃt pa¤cajanaÓabda÷ prÃïÃdyarthaka iti niÓcÅyata ityartha÷ / ekadeÓinÃæ matadvayamÃha-## ÓÆdrÃyÃæ brÃhmaïÃjjÃto ni«Ãda÷ / Órutyà pa¤cajanaÓabdasyÃrthÃntaramÃha-## päcajanyayà prajayà viÓatÅti vi tayà viÓÃpuru«arÆpayendrasyÃhvÃnÃrthaæ gho«Ã÷ s­«Âà iti yattadyuktaæ, gho«ÃtirekeïendrÃhvÃnÃyogÃditi ÓrutyanusÃreïa prajÃmÃtragrahe 'pi na virodha ityartha÷ / sÆtravirodhamÃÓaÇkyÃha-#<ÃcÃryastviti /># ata÷ sÃækhyatattvÃtiriktayatki¤citparatayà pa¤cajanaÓabdavyÃkhyÃyÃmavirodha iti bhÃva÷ //12// END BsCom_1,4.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.13 bhaveyustÃvatprÃïÃdaya÷ pa¤cajanà mÃdhyandinÃnÃæ ye 'nnaæ prÃïÃdi«vÃmananti / kÃïvÃnÃæ tu kathaæ prÃïÃdaya÷ pa¤cajanà bhaveyurye 'nnaæ prÃïÃdi«u nÃmanantÅti / ata uttaraæ paÂhati- jyoti«aike«Ãm asatyanne | BBs_1,4.13 | asatyapi kÃïvÃnÃmanne jyoti«Ã te«Ãæ pa¤casaækhyà pÆryeta / te 'pi hi 'yasminpa¤ca pa¤cajanÃ÷ ityata÷ pÆrvasminmantre brahmasvarÆpanirÆpaïÃyaiva jyotiradhÅyate- 'taddevà jyoti«Ãæ jyoti÷' iti / kathaæ punarubhaye«Ãmapi tulyavadidaæ jyoti÷ paÂhyamÃnaæ samÃnamantragatayà pa¤casaækhyayà ke«Ã¤cidgr­hyate ke«Ã¤cinneti / apek«ÃbhedÃdityÃha / mÃdhyandinÃnÃæ hi samÃnamantrapaÂhitaprÃïÃdipa¤cajanalÃbhÃnnÃsminmantrÃntarapaÂhite jyoti«vapek«Ã bhavati / tadalÃbhÃttu kÃïvÃnÃæ bhavatyapek«Ã / apek«ÃbhedÃcca samÃne 'pi mantre jyoti«o grahaïÃgrahaïe / yathà samÃne 'pyatirÃtre vacanabhedÃt«o¬a«ino grahaïÃgrahaïe tadvat / tadevaæ na tÃvacchrutiprasiddhi÷ kÃcitpradhÃnavi«ayÃsti / sm­tinyÃyaprasiddhÅ tu parihari«yete // 13 // ---------------------- FN: atra «o¬aÓigrahaïÃgrahaïavadvÃkyabhedÃjjyoti«o vikalpa÷ / ÓaÇkottaratvena sÆtraæ g­hïÃti-## jyoti«Ãæ sÆryÃdÅnÃæ jyotistadbrahma devà upÃsata ityartha÷ / nanvidaæ «a«Âhyantajyoti÷padoktaæ sÆryÃdikaæ jyoti÷ ÓÃkhÃdvaye 'pyasti, tatkÃïvÃnÃæ pa¤acatvapÆraïÃya g­hyate nÃnye«Ãmiti vikalpo na yukta iti ÓaÇkate-## ÃkÃÇk«ÃviÓe«Ãdvikalpo yukta ityÃha siddhÃntÅ-## yathà atirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti na g­hïÃti iti vÃkyabhedÃdvikalpastadvacchÃkhÃbhedenÃnnapÃÂhÃpÃÂhÃbhyÃæ jyoti«o vikalpa ityartha÷ / nanu kriyÃyÃæ vikalpo yukto na vastunÅti cet / satyam / atrÃpi ÓÃkhÃmedena sÃnnà jyoti÷sahità và pa¤ca prÃïÃdayo yatra prati«ÂhitÃstanmanasÃnudra«Âavyamiti dhyÃnakriyÃyÃæ vikalpopapattirityanavadyam / uktaæ pradhÃnasyÃÓabdatvamupasaæharati-## tathÃpi sm­tiyuktibhyÃæ pradhÃnameva jagatkÃraïamityata Ãha-## //13// END BsCom_1,4.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.4.14 4 kÃraïatvÃdhikaraïam. sÆ. 14-15 kÃraïatvena cÃkÃÓÃdi«u yathÃvyapadi«Âokte÷ | BBs_1,4.14 | pratipÃditaæ brahmaïo lak«aïam / pratipÃditaæ ca brahmavi«ayaæ gatisÃmÃnyaæ vedÃntavÃkyÃnÃm / pratipÃditaæ ca pradhÃnasyÃÓabdatvam / tatredamaparamÃÓaÇkate- na janmÃdikaraïatvaæ brahmaïo brahmavi«ayaæ và gatisÃmÃnyaæ vedÃntavÃkyÃnÃæ pratipattuæ Óakyam / kasmÃt / vigÃnadarÓanÃt / prativedÃntaæ hyanyÃnyà s­«Âirupalabhyate kramÃdivaicitryÃt / tathÃhi- kvacit 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃkÃÓÃdikÃs­«ÂarÃmnÃyate / kvacittejÃdikÃ- 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti / kvacitprÃïÃdikÃ- 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃm' (pra. 6.4) iti kvacidakrameïaiva lokÃnÃmutpattirÃmnÃyate- sa imÃællokÃnas­jata / ambho marÅcÅrmaramÃpa÷ (ai. u. 4.2.1) iti / tathà kvacidasatpÆrvikà s­«Âi÷ paÂhyate- 'asadvà idamagra ÃsÅttato vai sadÃjayata' (tai. 2.7) iti / asadevedamagra ÃsÅttatsadÃsÅttatsamabhavat (chÃ. 3.19.1) iti ca / kvacidasadvÃdanirÃkaraïena satpÆrvikà prakriyà pratij¤Ãyate- 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' ityupakramya 'kutastu khalu somyaivaæ syÃditi hovÃca kathamasata÷ sajjÃyeteti sattveva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1,2) iti / kvacitsvayaÇkart­kaiva vyÃkriyà jagato nigadyate- 'taddhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅttannÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃkriyata' (b­. 1.4.7) iti / evamanekadhà vipratipattirvastuni ca vikalpasyÃnupapatterna vedÃntavÃkyÃnÃæ jagatkÃraïÃvadhÃraïaparatà nyÃyyà / sm­tinyÃyaprasiddhÃyÃæ tu kÃraïÃntaraparigraho nyÃyya iti / evaæ prÃpte brÆma÷ - satyapi prativedÃntaæ s­jyamÃne«vÃkÃÓÃdi«u kramÃdidvÃrake vigÃne na sra«Âari ki¤cidvigÃnamasti / kuta÷ / yathà vyapadi«Âokte÷ / yathÃbhÆto hyekasminvedÃnte sarvaj¤a÷ sarveÓvara÷ sarvÃtmaiko 'dvitÅya÷ kÃraïatvena vyapadi«ÂastathÃbhÆta eva vedÃntÃntare«vapi vyapadiÓyate / tadyathÃ- 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai.2.1) iti / atra tÃvajj¤ÃnaÓabdena pareïa ca tadvi«ayeïa kÃmayit­tvavacanena cetanaæ brahma nyarÆpayadaparaprayojyatveneÓvaraæ kÃraïamabravÅt / tadvi«ayeïaiva pareïÃtmaÓabdena ÓarÅrÃdikoÓaparaæparayà cÃntaranupraveÓanena sarve«Ãmanta÷ pratyagÃtmÃnaæ niradhÃrayat / 'bahu syà prajÃyeya'(tai. 2.6) iti cÃtmavi«ayeïa bahubhavanÃnuÓaæsanena s­jyamÃnÃnÃæ vikÃrÃïÃæ sra«Âurabhedamabhëata / tathà 'idaæ sarvamas­jata yadidaæ ki¤ca' (tai.2.6) iti samastajagats­«ÂinirdeÓena prÃkhs­«ÂeradvitÅyaæ sra«ÂÃramÃca«Âe / tadatra yallak«aïaæ brahma kÃraïatvena vij¤Ãtaæ tallak«aïamevÃnyatrÃpi vij¤Ãyate- 'sadeva semyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti / tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.1,3) iti / tathà 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅnnÃnyaki¤cana mi«at / sa Åk«ata lokÃnnu s­jai' (ai.u. 4.1.1,2) iti ca / eva¤jÃtÅyakasya kÃraïasvarÆpanirÆpaïaparasya vÃkyajÃtasya prativedÃntamavigÅtÃrthatvÃt / kÃryavi«ayaæ tu vigÃnaæ d­Óyate kvacidÃkÃÓÃdikà s­«Âi÷ kvacittejÃdiketyeva¤jÃtÅyakam / naca kÃryavi«ayeïa vigÃnena kÃraïamapi brahma sarvavedÃnte«vavigÅtamadhigamyamÃnamavivak«itaæ bhavitumarhatÅti Óakyate vaktum / atiprasaÇgÃt / samÃdhasyati cÃcÃrya÷ kÃryavi«ayamapi vigÃnaæ 'na viyadaÓrute÷' (bra.sÆ. 2.3.1) ityÃrabhya bhavedapi kÃryasya vigÅtatvamapratipÃdyatvÃt / nahyayaæ s­«ÂyÃdiprapa¤ca÷ pratipÃdayi«ita÷ / nahi tatpratibaddha÷ kvacitpuru«Ãrtho d­Óyate ÓrÆyate và / naca kalpayituæ Óakyate, upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ tatra tatra brahmavi«ayairvÃkyai÷ sÃkamekavÃkyatÃyà gamyamÃnatvÃt / darÓayati ca s­«ÂyÃdiprapa¤casya brahmapratipattyarthatÃm- 'annena somya ÓuÇgenÃpo mÆlamanvicchadbhi÷ somya ÓuÇgena tejo mulamanviccha tejasà somya ÓuÇgena sanmÆlamanviccha' (chÃ.6.8.4) iti / m­dÃdid­«ÂÃntaiÓca kÃryasya kÃraïenÃbhedaæ vadituæ s­«ÂyÃdiprapa¤ca÷ ÓrÃvyata iti gamyate / tathÃca saæpradÃyavido vadanti- 'm­llohavisphuliÇgÃdyai÷ s­«Âiryà coditÃnyathà / upÃya÷ so 'vatÃrÃya nÃsti bheda÷ katha¤cana // ' (mÃï¬Æ. 3.15) iti / brahmapratipattipratibaddhaæ tu phalaæ ÓrÆyate- 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1) 'tarati ÓokamÃtmavit' (chÃ. 7.1.3) 'tameva viditvÃtim­tyumeti'' (Óvaæ. 3.8) iti / pratyak«Ãvagamaæ cedaæ phalam / 'tattvamasi' ityasaæsÃryÃtmatvapratipattau satyÃæ saæsÃryÃtmatvavyÃv­tte÷ // 14 // ---------------------- FN: ÃdigrahaïÃdakramo 'pi g­hyate / aæmayaÓarÅrapracurasvargaloko 'mbha÷ÓabdÃrtha÷ / sÆryaraÓmivyÃpto 'ntarik«aloko marÅcaya÷ / maro maraïadharmà martya÷ / abbahulÃ÷ pÃtÃlaloka Ãpa iti Órutyartha÷ / prakriyà s­«Âi÷ / tat tatra kÃraïe / eke bÃhyÃ÷ / tadvi«ayeïa brahmavi«ayeïa / mi«at savyÃpÃram / aviruddhÃrthakatvÃt / ÓuÇgena kÃryeïa / anyathÃnyatheti vÅpsà dra«Âavyà / avatÃrÃya brahmadhÅjanmane / atastadanyathÃtve 'pi brahmaïi na bheda÷ / j¤eye vigÃnaæ na / ## pÆrvagranthenÃsya saægatiæ vaktuæ v­ttamanuvadati-## adhikaraïatrayeïa pradhÃnasyÃÓrautatvoktyà jagatkÃraïatvalak«aïena brahmaïa eva buddhisthatÃ, tasminneva buddhisthe nirviÓe«e brahmaïi vedÃntÃnÃæ samanvaya iti sÃdhitaæ pÆrvasÆtrasaædarbheïa / tatra lak«aïasamanvayayorasiddhireva, ÓrutÅnÃæ virodhadarÓanÃdityÃk«eparÆpÃæ tenÃsya saægatimÃha-## na cÃvirodhacintÃyà dvitÅyÃdhyÃye saægatirnÃsminnadhyÃya iti vÃcyaæ, siddhe samanvaye sm­tyÃdimÃnÃntaravirodhanirÃsasya dvitÅyÃdhyÃyÃrthatvÃt, tatpadavÃcyajagatkÃraïavÃdiÓrutÅnÃæ mitho virodhÃdvÃcyÃrthÃnirïayena lak«ye samanvayÃsiddhau prÃptÃyÃæ tatsÃdhakÃvirodhacintÃyà atraiva saægatatvÃt / na caivaæ s­«ÂiÓrutÅnÃmapyavirodho 'traiva cintanÅya iti vÃcyam, svapnavatkalpitas­«Âau virodhasyaivÃbhÃvÃt / kimarthaæ tarhi dvitÅye taccintanaæ, sthÆlabuddhisamÃdhÃnÃrthamiti brÆma÷ / iha tu sÆk«mad­ÓÃæ vÃkyÃrthe samanvayaj¤ÃnÃya tatpadÃrthaÓrutivirodha÷ parihriyate / tadyapi tvaæpadÃrthaÓrutivirodho 'tra parihartavya÷ tathÃpi prathamasÆtreïa bandhamithyÃtvasÆcanÃdavirodha÷ siddha÷ / prapa¤castu sthÆlabuddhisamÃdhanaprasaÇgena bhavi«yatÅti manyate sÆtrakÃra÷ / atra jagatkÃraïaÓrutayo vi«aya÷ / tÃ÷ kiæ brahmaïi mÃnaæ na veti saæÓaye 'nnajyoti«o÷ saækhyÃd­«ÂikriyÃyÃæ vikalpe 'pi kÃraïe vastunyasadvà sadvà kÃraïamityÃdivikalpÃsaæbhavÃdaprÃmÃïyamiti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayannuktÃk«epaæ viv­ïoti-## vedÃntÃnÃæ samanvayasÃdhanÃcchrutyadhyÃyasaægati÷ / asadÃdipadÃnÃæ satkÃraïe samanvayokte÷ pÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e samanvayÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti viveka÷ / kramÃkramÃbhyÃæ s­«Âivirodhaæ tÃvaddarÓayati-## sa paramÃtmà lokÃnas­jata / aæmayaÓarÅrapracurasvargaloko 'mbha÷ ÓabdÃrtha÷ / sÆryaraÓmimavyÃpto 'ntarik«aloko marÅcaya÷ / maro martyaloka÷ / abbahulÃ÷ pÃtÃlalokà Ãpa iti Órutyartha÷ / s­«Âivirodhamuktvà kÃraïavirodhamÃha-## asadanabhivyaktanÃmarÆpÃtmakaæ kÃraïaæ, tata÷ kÃraïÃtsadabhivyaktam / etattulyÃrthaæ chÃndogyavÃkyamÃha-## kiæ ÓÆnyameva, netyÃha-## abÃdhitaæ brahmaivÃsÅdityartha÷ / tadbrahmÃtmanà sthitaæ jagats­«ÂikÃle samyagabhivyaktamabhavat / prakriyà s­«Âi÷ / tattatra kÃraïe / eke bÃhyÃ÷ / te«Ãæ mataæ Órutireva dÆ«ayati-## kuta evaæpadayorarthamÃha-## svatamÃha-## tadidaæ jagaddha kila tarhi prÃkkÃle 'vyÃk­taæ kÃraïÃtmakÃmÃsÅt / ÓrutÅnÃæ virodhamupasaæharati-## kimatra nyÃyyamityÃÓaÇkya mÃnÃntarasiddhapradhÃnalak«akatvaæ vedÃntÃnÃæ nyÃyyamityÃha-## tatra s­«Âau virodhamaÇgÅk­tya sra«Âari virodhaæ pariharati-## ÃkÃÓÃdi«u brahmaïa÷ kÃraïatve virodho naivÃstÅti pratij¤ÃyÃæ hetumÃha-## yathÃbhÆtatvamevÃha-## kÃraïasya sarvaj¤atvÃdikaæ prativedÃntaæ d­Óyata ityÃha-## tadvi«ayeïa brahmavi«ayeïa / cetanaæ sarvaj¤am / 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta'iti Óruteraparaprayojyatvam / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana÷'iti pratyagÃtmatvam / svasya bahurÆpatvakÃmanayà sthitikÃle 'pyadvitÅyatvam / yathà taittirÅyake sarvaj¤atvÃdikaæ kÃraïasya tathà chÃndogyÃdÃvapi d­Óyata ityÃha-## mi«atsavyÃpÃram / avigÅtÃrthatvÃdaviruddhÃrthakatvÃt kÃraïe nÃsti vipratipattiriti Óe«a÷ / tathÃpi kÃrye virodhÃtkÃraïe 'pi virodha÷ syÃdityÃÓaÇkya ni«edhati-## svapnas­«ÂÅnÃæ pratyahamanyathÃtvena so 'hamiti pratyabhij¤ÃyamÃne dra«Âaryapi nÃnÃtvaæ prasajyetetyÃha-## s­«ÂivirodhamaÇgÅk­tya sra«Âari na virodha ityuktam / adhunÃÇgÅkÃraæ jyajati-## kimarthaæ tarhi Órutaya÷ s­«ÂimanyathÃnyathà vadantÅtyÃÓaÇkya s­«ÂÃvatÃtparyaj¤ÃpanÃyetyÃha-## atÃtparyÃrthavirodho na do«ÃyetyatÃtparyaæ sÃdhayati-## phalavadbrahmavÃkyaÓe«atvena s­«ÂivÃkyÃnÃmarthavattvasaæbhavÃnna svÃrthe p­thakphalaæ kalpyaæ, vÃkyabhedÃpatterityÃha-## nyÃyÃdekavÃkyatvaæ siddhaæ Órutirapi darÓayatÅtyÃha-## ÓuÇgena kÃryeïa liÇgena kÃraïabrahmaj¤ÃnÃrthatvaæ s­«ÂiÓrutÅnÃmuktvà kÃraïasyÃdvayatvaj¤Ãnaæ phalÃntamÃha-## evaæ ni«phalÃyÃmanyÃrthÃyÃæ s­«Âau tÃtparyÃbhÃvÃdvirodho na do«a ityatra v­ddhasaæmatimÃha-## anyathÃnyatheti vÅpsà dra«Âavyà / avatÃrÃya brahmÃdhijanmane / atastadanyathÃtve 'pi brahmaïi na bheda÷ / j¤eye na vigÃnamityartha÷ / brahmaj¤Ãnasya s­«ÂiÓe«itvamuktaæ, tannirvÃhÃya tasya phalamÃha-## m­tyumatyetÅtyanvaya÷ //14// END BsCom_1,4.4.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.4.15 yatpuna÷ kÃraïavi«ayaæ vigÃnaæ darÓitam- 'asadvà idamagra ÃsÅt' ityÃdi tatparihartavyam / atrocyate- samÃkar«Ãt | BBs_1,4.15 | 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7) iti nÃtrÃsannirÃtmakaæ kÃraïatvena ÓrÃvyate / yata÷ 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaæ tato vidu÷' ityasadvÃdÃpavÃdenÃstitvalak«aïaæ brahmÃnnamayÃdikoÓaparamparayà pratyagÃtmÃnaæ nirdhÃrya 'so 'kÃmayata' iti tameva prak­taæ samÃk­«ya saprapa¤cÃæ s­«Âiæ tasmÃcchrÃvayitvà 'tatsatyamityÃcak«ate' iti copasaæh­tya 'tadapye«a Óloko bhavati' iti tasminneva prak­ter'the ÓlokamimamudÃharati- 'asadvà idamagra ÃsÅt' iti / yadi tvasannirÃtmakamasmi¤chloke 'bhipreyeta tato 'nyasamÃkar«aïe 'nyasyodÃharaïÃdasaæbaddhaæ vÃkyamÃpadyeta / tasmÃnnÃmarÆpavyÃk­tavastuvi«aya÷ prÃyeïa sacchabda÷ prasiddha iti tadvyÃkaraïÃbhÃvÃpek«ayà prÃgutpatte÷ sadeva brahmÃsadivÃsÅdityupacaryate / e«aiva 'asadevedamagra ÃsÅt' (chÃ. 3.19.1) ityatrÃpi yojanà / 'tatsadÃsÅt' iti samÃkar«aïÃt / atyantÃbhÃvÃbhyupagame hi tatsadÃsÅditi kiæ samÃk­«yeta / 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityatrÃpi na ÓrutyantarÃbhiprÃyeïÃyamekÅyamatopanyÃsa÷ / kriyÃyÃmiva vastuni vikalpasyÃsaæbhavÃt / tasmÃcchrutiparig­hÅtasatpak«adÃr¬hyÃyaivÃyaæ mandamatiparikalpitasyÃsatpak«asyopanyasya nirÃsa iti dra«Âavyam / 'taddhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅt' (b­. 1.4.7) ityatrÃpi na niradhyak«asya jagato vyÃkaraïaæ kathyate, 'sa e«a iha pravi«Âa ÃnakhÃgrebhya÷' ityadhyak«asya vyÃk­takÃryÃnupraveÓitvena samÃkar«Ãt / niradhyak«e vyÃkaraïÃbhyupagame hyanantareïa prak­tÃvalambanà sa ityanena sarvanÃmnà ka÷ kÃryÃnupraveÓitvena samÃk­«yeta / cetanasya cÃyÃmÃtmana÷ ÓarÅre 'nupraveÓa÷ ÓrÆyate / pravi«Âasya cetanatvaÓravaïÃt 'paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤Órotraæ manvÃno mana÷' iti / apica yÃd­Óamidamadyatve nÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃkriyamÃïaæ jagatsÃdhyak«aæ vyÃkriyata evamÃdisarge 'pÅti gamyate / d­«ÂaviparÅtakalpanÃnupapatte÷ / Órutyantaramapi 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6. 3.2) iti sÃdhyak«Ãmeva jagato vyÃkriyÃæ darÓayati / vyÃkriyata ityapi karmakartari lakÃra÷ satyeva parameÓvare vyÃkartari saukaryamapek«ya dra«Âavya÷ / yathà lÆyate kedÃra÷ svayameveti satyeva pÆrïake lavitari / yadvà karmaïyevai«a lakÃror'thÃk«iptaæ kartÃramapek«ya dra«Âavya÷ / yathà gamyate grÃma iti // 15 // ---------------------- FN: tat tatra brahmaïi / Óloko mantra÷ / adhyak«a÷ kartà / cak«urdra«ÂÃ, Órotraæ ÓrotÃ, mano mantetyucyate / adyatve idÃnÅm / evaæ s­«ÂidvÃrakaæ virodhamutsÆtraæ samÃdhÃya kÃraïasya sadasattvÃdinà sÃk«ÃcchrutivirodhanirÃsÃrthaæ sÆtramÃdatte-## yato 'stitvalak«aïaæ brahma nirdhÃrya tasminneva ÓlokamudÃharati, ato 'tra Óloke nirÃtmakamasanna ÓrÃvyata iti yojanà / tat tatra sadÃtmani Óloko mantro bhavati / sadÃtmasamÃkar«ÃdatÅndriyÃrthakÃsatpadena brahma lak«yata ityÃha-## naca pradhÃnameva lak«yatÃmiti vÃcyam / cetanÃrthakabrahmÃdiÓabdÃnÃmaneke«Ãæ lak«aïÃgauravÃditi bhÃva÷ / taittirÅyakaÓrutau sÆtraæ yojayitvà chÃndogyÃdau yojayati-## sadekÃrthakatatpadena pÆrvoktÃsata÷ samÃkar«Ãnna ÓÆnyatvamityartha÷ / nanvasatpadalak«aïà na yuktÃ, Órutibhireva svamatabhedenoditÃnuditahomavadvikalpasya darÓitatvÃdityata Ãha-## eke ÓÃkhina ityartho na bhavati, kintu anÃdisaæsÃracakrasthà vedabÃhyà ityartha÷ / ÓÆnyanirÃsena Órutibhi÷ sadvÃdasyaive«ÂatvÃttÃsÃæ virodhasphÆrtinirÃsÃya lak«aïà yukteti bhÃva÷ / yaduktaæ kvacidakart­kà s­«Âi÷ kathiteti, tannetyÃha-## adhyak«a÷ kartà / nanu kartrabhÃva eva parÃm­Óyata ityata Ãha-## cak«urdra«ÂÃ, Órotraæ ÓrotÃ, mano mantetyucyata ityartha÷ / ÃdyakÃryaæ sakart­kaæ, kÃryatvÃt, ghaÂavadityÃha-## adyatve idÃnÅm / nanu karmakÃrakÃdanyasya kartu÷ sattve karmaïa eva kart­vÃcilakÃro viruddha ityata Ãha-## anÃyÃsena siddhimapek«ya karmaïa÷ / kart­tvamupacaryata ityartha÷ / vyÃkriyate jagatsvayameva ni«pannamiti vyÃkhyÃya kenacidvyÃk­tamiti vyÃca«Âe-## ata÷ ÓrutÅnÃmavirodhÃtkÃraïadvÃrà samanvaya iti siddham //15// END BsCom_1,4.4.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.16 5 bÃlakyÃdhikaraïam / sÆ. 16-18 jagadvÃcitvÃt | BBs_1,4.16 | kau«ÅtakibrÃhmaïe bÃlÃkyajÃtaÓatrusaævÃde ÓrÆyate- 'yo vai bÃlÃka ete«Ãæ kartà yasya vai tatkarma sa veditavya÷' (kau. brÃ. 4.19) iti / tatra kiæ jÅvo veditavyatvenopadiÓyata uta mukhya÷ prÃïa uta paramÃtmeti viÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / prÃïa iti / kuta÷ / 'yasya vaitatkarma' iti ÓravaïÃt / parispandalak«aïasya ca karmaïa÷ prÃïÃÓrayatvÃt / vÃkyaÓe«e ca 'athÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' iti prÃïaÓabdadarÓanÃt / prÃïaÓabdasya ca mukhye prÃïe prasiddhatvÃt / ye caite purastÃddhÃlÃkinà 'Ãditye puru«aÓcandramasi puru«a÷' ityevamÃdaya÷ puru«Ã nirdi«ÂÃste«Ãmapi bhavati prÃïa÷ kartà prÃïÃvasthÃviÓe«atvÃdityÃdidevatÃtmanÃm / 'katama eko deva iti prÃïa iti sa brahma tyadityÃcak«ate (b­. 3.9.9) iti Órutyantaraprasiddhe÷ / jÅvo vÃyamiha veditavyatayopadiÓyate / tasyÃpi dharmÃdharmalak«aïaæ karma Óakyate ÓrÃvayitum 'yasya vaitatkarma' iti / so 'pi bhokt­tvÃdbhogopakaraïabhÆtÃnÃmete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartopapadyate / vÃkyaÓe«e ca jÅvaliÇgamavagamyate / yatkÃraïaæ veditavyatayopanyastasya puru«ÃïÃæ karturvedanÃyopetaæ bÃlÃkiæ prati bubodhayi«urajÃtaÓatru÷ suptaæ puru«amÃmantryÃmantraïaÓabdÃÓravaïÃtprÃïÃdÅnÃmabhokt­tvaæ pratibodhya ya«ÂighÃtotthÃnÃtprÃïÃdivyatiriktaæ jÅvaæ bhoktÃraæ pratibodhayati / tathà parastÃdapi jÅvaliÇgamavagamyate- 'tadyathà Óre«ÂhÅ svairbhuÇkte yathà và svÃ÷ Óre«Âhina bhu¤jantyevamevai«a praj¤ÃtmaitairÃtmabhirbhuÇkte evamevaita ÃtmÃna etamÃtmÃnaæ bhu¤janti' (kau. brÃ. 4.20) iti / prÃïabh­ttvÃcca jÅvasyopapannaæ prÃïaÓabdatvam / tasmÃjjÅvamukhyaprÃïayoranyatara iha grahaïÅyo na parameÓvara÷, talliÇgÃnavagamÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameÓvara evÃyamete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartà syÃt / kasmÃt / upakramasÃmarthyÃt / iha hi bÃlÃkirajÃtaÓatruïà saha 'brahma te bravÃïi' iti saævaditumupacakrame / sa ca katicidÃdityÃdyadhikaraïÃnpuru«Ãnamukhyabrahmad­«ÂibhÃja uktvà tÆ«ïÅæ babhÆva / tamajÃtaÓatru÷ 'm­«Ã vai khalu mà saævadi«Âà brahma te bravÃïi' ityamukhya brahmavÃditayÃpodya tatkartÃramanyaæ veditavyatayopacik«epa / yadi so 'pyamukhyabrahmad­«ÂibhÃk syÃdupakramo bÃdhyeta / tasmÃtparameÓvara evÃyaæ bhavitumarhati / kart­tvaæ caite«Ãæ puru«ÃïÃæ na parameÓvarÃdanyasya svÃtantryeïÃvakalpate / 'yasya vaitatkarma' ityapi nÃyaæ parispandalak«aïasya dharmÃdharmalak«aïasya và karmaïo nirdeÓa÷ / tayoranyatarasyÃpyaprak­tatvÃt / asaæÓabditatvÃcca / nÃpi puru«ÃïÃmayaæ nirdeÓa÷ / ete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartetyeva te«Ãæ nirdi«ÂatvÃt / liÇgavacanavigÃnÃcca nÃpi puru«avi«ayasya karotyarthasya kriyÃphalasya vÃyaæ nirdeÓa÷, kart­Óabdenaiva tayorapapÃttatvÃt / pÃriÓe«yÃtpratyak«asaænihitaæ jagatsarvanÃmnaitacchabdena nirdiÓyate / kriyata iti ca tadaiva jagatkarma / nanu jagadapyaprak­tamasaæÓabditaæ ca / satyametat / tathÃpyasati viÓe«opÃdÃne sÃdhÃraïenÃrthena saænidhÃnena saænihitavastumÃtrasyÃyaæ nirdeÓa iti gamyate na viÓi«Âasya kasyacit / viÓe«asaænidhÃnÃbhÃvÃt / pÆrvatra ca jagadekadeÓabhÆtÃnÃæ puru«ÃïÃæ viÓe«opÃdÃnadaviÓe«itaæ jagadevehopÃdÅyata iti gamyate / etaduktaæ bhavati- ya ete«Ãæ puru«ÃïÃæ jagadekadeÓabhÆtÃnÃæ kartÃ, kimanena viÓe«eïa, yasya k­tsnameva jagadaviÓe«itaæ karmeti / vÃÓabda ekadeÓÃvacchinnakart­tvavyÃv­ttyartha÷ / ye bÃlÃkinà brahmatvÃbhimatÃ÷ puru«Ã÷ kÅrtitÃste«ÃmabrahmatvakhyÃpanÃya viÓe«opÃdÃnam / evaæ brÃhmaïaparivrÃjakanyÃyena sÃmÃnyaviÓe«ÃbhyÃæ jagata÷ kartà veditavyatayopadiÓyate / parameÓvaraÓca sarvajagata÷ kartà sarvavedÃnte«vavadhÃrita÷ // 16 // ---------------------- FN: etajjagadyasya karma / kriyata iti vyutpattyà kÃryamityartha÷ / sa prÃïa÷ / tyat parok«am / yatkÃraïaæ yasmÃjjÅvaæ bodhayati tasmÃdasti suptotthÃpanaæ jÅvaliÇgamiti yojanà / brÃhmaïa bhojayitavyÃ÷ parivrÃjakaÓcetyukte sÃmÃnyaviÓe«ÃbhyÃæ saænihitasarvabrÃhmaïavat / ## vi«ayamÃha-## balÃkÃyà apatyaæ bÃlÃkirbrÃhmaïastaæ prati rÃjovÃca-## na kevalamÃdityÃdÅnÃæ kartà kintu sarvasya jagata ityÃha-## etajjagadyasya karma / kriyate iti vyutpattyà kÃryamityartha÷ / karmetiÓabdasya yogarƬhibhyÃæ saæÓayamÃha-## pÆrvatraikavÃkyasthasadÃdiÓabdabalÃdasacchabdo nÅta÷ / iha tu vÃkyabhedÃt 'brahma te bravÃïi'iti bÃlÃkivÃkyasthabrahmaÓabdena prÃïÃdiÓabdo brahmaparatvena netumÃÓakya iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«amÃha--## pÆrvapak«e vÃkyasya prÃïÃdyupÃstiparatvÃdbrahmaïi samanvayÃsiddhi÷ siddhÃnte j¤eye samanvayasiddhiriti phalam / atha su«uptau / dra«Âeti Óe«a÷ / Órutaæ puru«akart­tvaæ prÃïasya kathamityata Ãha-## sÆtrÃtmakaprÃïasya vikÃra÷ sÆryÃdaya ityatra mÃnamÃha-## yasya mahimÃna÷ sarve devà iti pÆrvavÃkye darÓitaæ, ata÷ sarvadevÃtmakatvÃt, sa prÃïo brahma / tyat parok«am / ÓÃstraikavedyatvÃdityartha÷ / pÆrvapak«ÃntaramÃha-## yatkÃraïaæ yasmÃjjÅvaæ bodhayati tasmÃdasti suptotthÃpanaæ jÅvaliÇgamiti yojanà / tau ha puru«aæ suptamÃjagmatu÷ / taæ rÃjà he b­hatpÃï¬aravÃsa÷ somarÃjannityÃmantrya saæbodhya saæbodhanÃnabhij¤atvÃt prÃïÃderanÃtmatvamuktvà ya«ÂhyÃghÃtenotthÃpya jÅvaæ bodhitavÃnityartha÷ / Óro«ÂhÅ pradhÃna÷ svairbh­tyairj¤Ãtibhirupah­taæ bhuÇkte svÃ÷ j¤ÃtayaÓca tamupajÅvanti, evaæ jÅvo 'pi ÃdityÃdibhi÷ prakÃÓÃdinà bhogopakaraïairbhuÇkte te ca havirgrahaïÃdinà jÅvamupajÅvantÅtyuktaæ bhokt­tvaæ jÅvaliÇgam / nanu 'prÃïa evaikadhà bhavati'iti Óruta÷ prÃïaÓabdo jÅve kathamityata Ãha-## sÆtrÃdbahireva siddhÃntayati-## sa ca bÃlÃkirbrahmatvabhrÃntyà vya«ÂiliÇgarÆpÃnpuru«Ãnuktvà rÃj¤Ã nirastastÆ«ïÅæ sthita÷ / tvaduktaæ brahma m­«etyuktvà rÃj¤ocyamÃnaæ brahmaiveti vaktavyamanyathÃrÃj¤o 'pi m­«ÃvÃditvaprasaÇgÃdityÃha-## veditavyo 'pÅtyartha÷ / mukhyaæ puru«akart­tvaæ brahmaïa eva liÇgaæ, prÃïajÅvayostanniyamyatvenÃsvÃtantryÃdityÃha-## yaduktaæ calanÃd­«ÂayorvÃcaka÷ karmaÓabda÷ prÃïajÅvayorupasthÃpaka iti, tannetyÃha-## anekÃrthakÃcchabdÃdanyatarÃrthasya prakaraïÃdupapadÃdvà grahaïaæ nyÃyyam / atra prakaraïopapadayorasattvÃtkasya grahaïamiti saæÓaye puru«akart­padasÃænidhyÃt kriyata iti yogÃjjagadgrahaïamityartha÷ / etakarmetiprak­taparÃmarÓÃtpuru«Ã÷ pÆrvokta÷ karmaÓabdena nirdiÓyantÃmityata Ãha-## paunaruktyÃtÃtpuru«ÃïÃæ napuæsakaikavacanena parÃmarÓÃyogÃcetyartha÷ / nanu puru«otpÃdakasya karturvyÃpÃra÷ karotyarthaæ utpÃdanaæ tasyaphalaæ puru«ajanma tadanyataravÃcÅ karmaÓabdo 'stvityata Ãha-## ## kriyÃphalÃbhyÃæ vinà kart­tvÃyogÃtkart­Óabdenaiva tayorgrahaïamityartha÷ / jagato 'pi prakaraïopapade na sta ityuktamaÇgÅkaroti-## prakaraïÃdikaæ hi sarvanÃmna÷ saækocakaæ, tasminnasati sÃmÃnyena buddhisthaæ sarvameva g­hyate / atra ca saækocakÃsattvÃtsarvÃrthakena sarvanÃmnà buddhisthasya kÃryamÃtrasya karmaÓabdo vÃcaka ityÃha-## ki¤ca jagadekadeÓoktyà jagatprak­tamityÃha-## jagadgrahe puru«ÃïÃmapi grahÃtp­thaguktirvyarthetyata Ãha-## sa veditavya iti saæbandha÷ / puru«amÃtranirÆpitaæ kart­tvamiti bhrÃntinirÃsÃrtho vÃÓabda÷ / brÃhmaïà bhojayitavyÃ÷ parivrÃjakÃÓcetyatra yathà brahmaïaÓabda÷ parivrÃjakÃnyavi«aya÷ tathÃtra karmaÓabda÷ puru«ÃnyajagadvÃcÅtyÃha-## astu jagatkartà veditavya÷, parameÓvarasya kimÃyÃtamityata Ãha-## //16// END BsCom_1,4.5.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.17 jÅvamukhyaprÃïaliÇgÃn neti cet tadvyÃkhyÃtam | BBs_1,4.17 | ata yaduktaæ vÃkyaÓe«agatÃjjÅvaliÇgÃnmukhyaprÃïaliÇgÃcca tayorevÃnyatarasyeha grahaïaæ nyÃyyaæ na parameÓvarasyeti / tatparihartavyam / yatrocyate- parih­taæ caitat 'nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃdiha tadyogÃt' (bra. sÆ. 1.1.31) ityatra / trividhaæ hyatropÃsanamevaæ sati prasajjyeta jÅvopÃsanaæ mukhyaprÃïopÃsanaæ brahmopÃsanaæ ceti / na caitannyÃyyam / upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ hi brahvi«ayatvamasya vÃkyasyÃvagamyate / tatropakramasya tÃvadbrahmavi«ayatvaæ darÓitam / upasaæhÃrasyÃpi niratiÓayaphalaÓravaïÃdbrahmavi«ayatvaæ d­Óyate- 'sarvÃnpÃpmano 'pah­tya sarve«Ãæ ca bhÆtÃnÃæ Órai«Âhyaæ svÃrÃjyamÃdhipatyaæ paryeti ya evaæ veda' iti / nanvevaæ sati pratardanavÃkyanirïayenaivedamapi vÃkyaæ nirïÅyeta / na nirïÅyate / 'yasya caitatkarma' ityasya brahmavi«ayatvena tatrÃnirdhÃritatvÃt / tasmÃdatra jÅvamukhyaprÃïaÓaÇkà punarutpadyamÃnà nirvartyate / prÃïaÓabdo 'pi brahmavi«ayo d­«Âa÷ 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' (chÃ. 6.8.2) ityatra / jÅliÇgamapyupakramopasaæhÃrayorbrahmavi«ayatvÃdabhedÃbhiprÃyeïa yojayitavyam // 17 // ---------------------- FN: Órai«Âhyaæ guïÃdhikyam, Ãdhipatyaæ niyanit­tvam, svÃrÃjyamaniyamyatvamiti bheda÷ / siddhÃntamuktvà pÆrvapak«abÅjamanÆdya dÆ«ayati-## uktameva smÃrayati-## Órai«Âhyaæ guïÃdhikyam, Ãdipatyaæ niyant­tvam / svÃrÃjyamaniyamyatvamiti bheda÷ / 'saæbhavatyekavÃkyatve vÃkyabhedo hi ne«yate'ityuktaæ cet punarukti÷ syÃditi ÓaÇkate-## karmapadasya rƬhyà pÆrvapak«aprÃptau tannirÃsÃrthamasyÃrambho yukta ityÃha-## prÃïaÓabdajÅvaliÇgayorgatimÃha-## mano jÅva÷ //17// END BsCom_1,4.5.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.18 anyÃrthaæ tu jaimini÷ praÓnavyÃkhyÃnÃbhyÃm api caivam eke | BBs_1,4.18 | apica naivÃtra vivaditavyaæ jÅvapradhÃnaæ vedaæ vÃkyaæ syÃdbrahmapradhÃnaæ veti / yato 'nyÃrthaæ jÅvaparÃmarÓaæ brahmapratipattyarthamasminvÃkye jaiminirÃcÃryo manyante / kasmÃt / praÓnavyÃkhyÃnÃbhyÃm / praÓnastÃvatsu«uptapuru«apratibodhanena prÃïÃdivyatirikte jÅve pratibodhite punarjÅvavyatiriktavi«ayo d­Óyate- 'kvai«a etadbÃlÃke puru«o 'Óayi«Âa kva và etadabhÆtkuta etadÃgÃt' (kau.brÃ. 4.19) iti / prativacanamapi 'yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' ityÃdi 'etasmÃdÃtmana÷ prÃïà yathÃyatanaæ viprati«Âhante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷' (kau.brÃ. 4.20) iti ca / su«uptikÃle ca pareïa brahmaïà jÅva ekatÃæ gacchati / parasmÃcca brahmaïa÷ prÃïÃdikaæ jagajjÃyata iti vedÃntamaryÃdà / tasmÃdyatrÃsya jÅvasya ni÷saæbodhatÃsvacchatÃrÆpa÷ svÃpa upÃdhijanitaviÓe«avij¤Ãnarahitaæ svarÆpaæ, yatastaddhaæÓarÆpamÃgamanaæ, so 'tra paramÃtmà veditavyatayà ÓrÃvita iti gamyate / apicaivameke ÓÃkhino vÃjasaneyino 'sminneva bÃlÃkyajÃtaÓatrusaævÃde spa«Âaæ vij¤ÃnamayaÓabdena jÅvamÃmnÃya tadvyatiriktaæ paramÃtmÃnamÃmananti- 'ya e«a vij¤Ãnamayapuru«a÷ kvai«a tadÃbhÆtkuta etadÃgÃt' (b­. 2.1.16) iti praÓne / prativacane 'pi 'ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤Óete' iti / ÃkÃÓaÓabdaÓca paramÃtmani prayukta÷ 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.1) ityatra / 'sarva eta Ãtmano vyuccaranti' iti copÃdhimatÃmÃtmanÃmanyato vyuccaraïamÃmananta÷ paramÃtmÃnameva kÃraïatvenÃmanantÅti gamyate / prÃïanarÃkaraïasyÃpi su«uptapuru«otthÃpanena prÃïÃdivyatiriktopadeÓo 'bhyuccaya÷ // 18 // ---------------------- FN: ni÷saæbodhatà viÓe«adhÅÓÆnyatà / svacchatà vik«epamalaÓÆnyatvam / jÅvaliÇgena brahmaiva lak«yata ityuktam / idÃnÅæ talliÇgena jÅvoktidvÃrà brahma grÃhyamityÃha-## jÅvaparÃmarÓasya jÅvÃdhikaraïabrahmaj¤ÃnÃrthatve praÓnamÃha-## he bÃlÃke, etacchayanaæ viÓe«aj¤ÃnÃbhÃvarÆpaæ yathà syÃttathai«a puru«a÷ kvÃÓayi«Âa / kasminnadhikaraïe Óayanaæ k­tavÃnityartha÷ / ekÅbhÃvÃÓrayaj¤ÃnÃrthaæ p­cchati-## etadbhavanamekÅbhÃvarÆpaæ yathà syÃttathà e«a puru«a÷ kvÃbhÆtsupta÷ / kenaikyaæ prÃpnotÅti yÃvat / utthÃnÃpÃdÃnaæ p­cchati-## etadÃgamanamaikyabhraæÓarÆpaæ yathà syÃttathà puru«a÷ kuta Ãgata ityartha÷ / praÓnamuktvà vyÃkhyÃnamÃha-## ÓayanabhavanayorÃdhÃra utthÃnÃpÃdanaæ ca prÃïÃÓabditaæ brahmaivetyartha÷ / uttare prÃïokte÷ praÓno 'pi prÃïaviÓaya ityata Ãha-## jagaddhetutva jÅvaikyÃbhyÃæ prÃïo 'tra brahmetyartha÷ / jÅvokteranyÃrthatvamupasaæharati-## ni÷saæbodhatà viÓe«adhÅÓÆnyatà / svacchatà vik«epamalaÓÆnyatà / bhedabhrÃntiÓÆnyatà svarÆpaikyamÃha-## praÓnavyÃkhyÃnayorbrahmavi«ayatve ÓÃkhÃntarasaævÃdamÃha-## nanu tatrÃkÃÓa÷ su«uptisthÃnamuktaæ na brahmetyata Ãha-#<ÃkÃÓeti /># upÃdhidvÃrà pramÃtrÃtmajanmahetutvÃccÃkÃÓo brahmetyÃha-## evaæ jÅvanirÃsÃrthakatvena sÆtraæ vyÃkhyÃya prÃïanirÃsaparatvenÃpi vyÃca«Âe-## asminvÃkye prÃïopadeÓaæ brahmaj¤ÃnÃrthaæ manyate jaimini÷, uktapraÓnavyÃkhyÃnÃbhyÃæ vÃkyasya brahmaparatvÃgamÃt / api caike ÓÃkhina evameva prÃïÃtiriktaæ jÅvÃtmÃnamÃmananta÷ prÃïasya vÃkyÃrthatvaæ vÃrayantÅti sÆtrayojanà / atiriktajÅvopadeÓa÷ prÃïanirÃkaraïasyÃpyabhyuccayo hetvantaramiti bhëyÃrtha÷ / tasmÃdidaæ vÃkyaæ brahmaïi samanvitamiti siddham //18// END BsCom_1,4.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.19 6 vÃkyÃnvayÃdhikaraïam / sÆ. 19-22 vÃkyÃnvayÃt | BBs_1,4.19 | b­hadÃraïyake maitreyÅbrÃhmaïe 'dhÅyate- 'na và are patyu÷ kÃmÃya' ityupakramya 'na và are sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavyo maitreyyÃtmano và are darÓanena Óravaïena matyà vij¤Ãnenedaæ sarvaæ viditam' / (b­. 4.5.6) iti, tatraitadvicikitsyate- kiæ vij¤ÃnÃtmaivÃyaæ dra«ÂavyaÓrotavyatvÃdirÆpeïopadiÓyata ÃhosvitparamÃtmeti / kuta÷ punare«Ã vicikitsà / priyasaæsÆcitenÃtmanà bhokatropakramÃdvij¤ÃnatmopadeÓa iti / kiæ tÃvatprÃptam / vij¤ÃnÃtmopadeÓa iti / kasmÃt / upakramasÃmarthyÃt / patijÃyÃputravittÃdikaæ hi bhogyabhÆtaæ sarvaæ jagadÃtmÃrthatayà priyaæ bhavatÅti priyasaæsÆcitaæ bhoktÃramÃtmÃnamukramyÃnantaramidamÃtmano darÓanÃdyupadiÓyamÃnaæ kasyÃnyasyÃtmana÷ syÃt / madhye 'pi 'idaæ mahadbhÆtamanantamapÃraæ vij¤Ãnaghana evaitebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' iti prak­tasyaiva mahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena bruvanvij¤ÃnÃtmanaæ evedaæ dra«Âavyatvaæ darÓayati / tathà 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' iti kart­vacanena Óabdenopasaæharanvij¤ÃnÃtmÃnamevehopadi«Âaæ darÓayati / tasmÃdÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ bhoktrarthatvÃdbhogyajÃtasyaupacÃrikaæ dra«Âavyamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ paramÃtmopadeÓa evÃyam / kasmÃt / vÃkyÃnvayÃt / vÃkyaæ hÅdaæ paurvÃparyeïÃvek«yamÃïaæ paramÃtmÃnaæprati anvitÃvayavaæ lak«yate / kathamiti, tadupapÃdyate- 'am­tatvasya tu nÃÓÃsti vittena' iti yÃj¤avalkyÃdupaÓrutya 'yenÃhaæ nÃm­tà syÃæ kimahaæ tena kuryÃæ yadeva bhagavÃnveda tadeva me brÆhi' ityam­tatvamÃÓÃsÃnÃya maitreyyà yÃj¤avalkya Ãtmavij¤ÃnamidamupadiÓati / nacÃnyatra paramÃtmavij¤ÃnÃdam­tvamastÅti Órutism­tivÃdà vadanti / tathà cÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnamucyamÃnaæ nÃnyatra paramakÃraïavij¤ÃnÃnmukhyamavakalpate / nacaitadaupacÃrikamÃÓrayituæ Óakyaæ, yatkÃraïamÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤ÃyÃnantareïa granthena tadevopapÃdayati- 'brahma taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmano brahma veda' ityÃdinà / yo hi brahmak«atrÃdikaæ jagadÃtmanonyatra svÃtantryeïa labdhasadbhÃvaæ paÓyati taæ mithyÃdarÓinaæ tadeva mithyÃd­«Âaæ brahmak«atrÃdikaæ jagatparÃkarotÅti bhedad­«Âimapodya 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' iti sarvasya vastujÃtasyÃtmÃvyatirekamavatÃrayati / dundubhyÃdid­«ÂÃntaiÓca (b­. 4.5.8) tamevÃvyatirekaæ dra¬hayati / 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyad­gveda÷' ( b­. 4.5.11) ityÃdinà ca prak­tasyÃtmano nÃmarÆpakarmaprapa¤cakÃraïatÃæ vyÃcak«Ãïa÷ paramÃtmÃnamenaæ gamayati / tathaivaikÃyanaprakriyÃyÃmapi (b­. 4.5.12) savi«ayasya sendriyasya sÃnta÷karaïasya prapa¤casyaikÃyanamanantaramabÃhyaæ k­tsnaæ praj¤Ãnaghanaæ vyÃcak«Ãïa÷ paramÃtmÃnamenaæ gamayati / tasmÃtparamÃtmana evÃyaæ darÓanÃdyupadeÓa iti gamyate // 19 // ---------------------- FN: idaæ pratyak / mahadaparicchinnam / bhÆtaæ satyam / anantaæ nityam / apÃraæ sarvagataæ cedekarasam / vij¤ÃtÃraæ vij¤ÃnakartÃram / na vittena tatsÃdhyena karmaïetyartha÷ / 'nÃnya÷ panthÃ', 'na karmaïÃ' ityÃdaya÷ ÓrutivÃdÃ÷ / 'j¤ÃnÃdeva tu kaivalyaæ' ityÃdaya÷ sm­tivÃdÃ÷ / parÃkaroti ÓreyomÃrgÃndbhraæÓayati / ­gvedÃdikaæ nÃma, i«Âaæ hutamiti karma, ayaæ ca loka iti rÆpam / prakriyà prakaraïam / ## vi«ayavÃkyamÃha-## pratyÃderÃtmaÓe«atvena priyatvÃdÃtmaiva sarviÓe«Å priyatama÷, ato 'nyatparityajyÃtmaiva dra«Âavya÷ / darÓanÃrthaæ ÓravaïÃdikaæ kÃryamityartha÷ / ## pÃtijÃyÃdibhi÷ / priyairbhogyairjÅvatayÃnumitenetyartha÷ / yathà 'brahma te bravÃïi'ityupakramabalÃdvÃkyasya brahmaparatvaæ tathÃtra jÅvopakramÃdasya vÃkyasya jÅvaparatvamiti d­«ÂÃntena pÆrvapak«ayati-## pÆrvapak«e vÃkyasya jÅvopÃstiparatvaæ, siddhÃnte j¤eye pratyagbrahmaïi samanvaya iti phalam / idaæ pratyak / mahadaparicchinnam / bhÆtaæ satyam / anantaæ nityam / apÃraæ sarvagataæ cidekarasam / ##kÃryakÃraïÃtmanà jÃyamÃnebhyo bhÆtebhaya÷ sÃmyenotthÃya bhÆtopÃdhikaæ janmÃnubhÆya tÃnyeva bhÆtÃni nÅyamÃnÃnyanus­tya vinaÓyati / aupÃdhikamaraïÃnantaraæ viÓe«adhÅrnÃstÅti Órutyartha÷ / ##vij¤ÃnakartÃram / bhoktari j¤Ãte bhogyaæ j¤ÃtamityupacÃra÷ / mok«asÃdhanaj¤ÃnagamyatvÃdiliÇgairvÃkyasyÃnvayÃdbrahmaïyeva tÃtparyÃvagamÃdbrahmapramÃpakatvamiti siddhÃntayati-## na vittena / tatsÃdhyena karmaïetyartha÷ / bhedanindÃpÆrvakamabhedasÃdhanenaikavij¤ÃnÃtsarvavij¤Ãnasya samarthanÃdaupacÃrikatvaæ na yuktamityÃha-## ## ÓreyomÃrgÃdbhraæÓayati / yathà dundubhiÓaÇkhavÅïÃÓabdasÃmÃnyagrahaïenaiva g­hyamÃïÃstadavÃntaraviÓe«Ã÷ ÓuktigrahaïagrÃhyarajatavat sÃmÃnye kalpitÃstato na bhidyante, evamÃtmabhÃnabhÃsyaæ sarvamÃtmamÃtramiti niÓcitamityÃha-## evamekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnapratij¤Ãyà mukhyatvÃdbrahmaniÓcaya÷ / sarvasra«Â­tvaliÇgÃdapÅtyÃha-## ­gvedÃdikaæ nÃma / i«Âaæ hutamiti karma / ayaæ ca loka÷ paraÓca loka iti rÆpam / ki¤ca 'sa yathà sarvÃsÃmapÃæ samudra ekÃyanam'iti kaï¬ikayà sarvaprapa¤casya mukhyalayÃdhÃratvamÃtmano brahmatve liÇgamityÃha-## //19// END BsCom_1,4.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.20 yatpunaruktaæ priyasaæsÆcitopakramÃdvij¤ÃnÃtmana evÃyaæ darÓanÃdyupadeÓa iti, atra brÆma÷ - pratij¤Ãsiddher liÇgam ÃÓmarathya÷ | BBs_1,4.20 | astyatra pratij¤Ã 'Ãtmani vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' iti ca / tasyÃ÷ pratij¤ÃyÃ÷ siddhiæ sÆcayatyetalliÇgaæ yatpriyasaæsÆcitasyÃtmano dra«ÂavyatvÃdisaækÅrtanam / yadi hi vij¤ÃnÃtmà paramÃtmano 'nya÷ syÃttata÷ paramÃtmavij¤Ãne 'pi vij¤ÃnÃtmà na vij¤Ãta ityekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ yatpratij¤Ãtaæ taddhÅyeta / tasmÃtpratij¤Ãsiddhyarthaæ vij¤ÃnÃtmaparamÃtmanorabhedÃæÓenopakramaïamityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate // 20 // jÅvabrahmaïorbhedÃbhedasattvÃdabhedÃÓenedaæ jÅvopakramaïaæ pratij¤ÃsÃdhakamityÃÓmarathyamatam //20// END BsCom_1,4.6.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.21 utkrami«yata evaæ bhÃvÃd ity au¬ulomi÷ | BBs_1,4.21 | vij¤ÃnÃtmana eva dehendriyamanobuddhisaæghÃtopÃdhisaæparkÃtkalu«ÅbhÆtasya j¤ÃnadhyÃnÃdisÃdhanÃnu«ÂhÃnÃsaæprasannasya dehÃdisaæghÃtÃdutkrami«yata÷ paramÃtmaikyopapatteridamabhedenopakramaïamityau¬ulomirÃcÃryo manyate / ÓrutiÓcaivaæ bhavati- 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' (chÃ. 8.12.3) iti / kvacicca jÅvÃÓrayamapi nÃmarÆpaæ nadÅnidarÓanena j¤Ãpayati- 'yathà nadya÷ syandamÃnÃ÷ samudre 'staæ gacchanti nÃmarÆpe vihÃya / tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.8) iti / yathà loke nadya÷ svÃÓrayameva nÃmarÆpaæ vihÃya samudramupayantyevaæ jÅvo 'pi svÃÓrayameva nÃmarÆpaæ vihÃya paraæ puru«amupaitÅti hi tatrÃrtha÷ pratÅyate d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayostulyatÃyai // 21 // ---------------------- FN: samutthÃnamutkrÃnti÷ / satyasaæsÃradaÓÃyÃæ bheda eva, muktÃvevÃbheda ityau¬ulomimatam / tatra mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti /># samutthÃnamutkrÃnti÷ / nanu saæsÃrasyaupÃdhikatvÃt sarvadaivÃbheda ityÃÓaÇkya d­«ÂÃntabalena saæsÃrasya svÃbhÃvikatvamityÃha-## 'yathà nadya÷ syandamÃnÃ÷ samudrestaæ gacchanti nÃmarÆpe vihÃya'iti nadinidarÓanaæ vyÃca«Âe-yathà loke iti //21// END BsCom_1,4.6.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.22 avasthiter iti kÃÓak­tsna÷ | BBs_1,4.22 | asyaiva paramÃtmano 'nenÃpi vij¤ÃnÃtmabhÃvenÃvasthÃnÃdupapannamidamabhedenopakramaïamiti kÃÓak­tsna ÃcÃryo manyate / tathÃca brÃhmaïam- 'anena jÅvenÃtmanÃmupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) ityeva¤jÃtÅyakaæ parasyaivÃtmano jÅvabhÃvenÃvasthÃnaæ darÓayati / mantravarïaÓca- 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste (tai.Ã. 3.12.7) ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ / naca teja÷ prabh­tÅnÃæ s­«Âau jÅvasya p­thaks­«Âi÷, ÓrutÃ, yena parasmÃdÃtmano 'nyastadvikÃro jÅva÷ syÃt / kÃÓak­tsnasyÃcÃryasyÃvik­ta÷ parameÓvaro jÅvo nÃnya iti matam / ÃÓmarathyasya tu yadyapi jÅvasya parasmÃdananyatvamabhipretaæ, tathÃpi pratij¤Ãsiddheriti sÃpek«atvÃbhidhÃnÃtkÃryakÃraïabhÃva÷ kiyÃnapyabhipreta iti gamyate / au¬ulomipak«e puna÷ spa«ÂamevÃvasthÃntarÃpek«au bhedÃbhedau gamyete tatra kÃÓak­tsnÅyaæ mataæ ÓrutyanusÃrÅti gamyate, pratipÃdayi«itÃrthÃnusÃrÃt 'tattvamasi' ityÃdiÓrutibhya÷ / eva¤ca sati tajj¤ÃnÃdam­tatvamavakalpate / vikÃrÃtmakatve hi jÅvasyÃbhyupagamyamÃne vikÃrasya prak­tisaæbandhe pralayaprasaÇgÃnna tajj¤ÃnÃdam­tamavakalpeta / ataÓca svÃÓrayasya nÃmarÆpasyÃsaæbhavÃdupÃdhyÃÓrayaæ nÃmarÆpaæ jÅva upacaryate / ata evotpattirapi jÅvasya kvacidagnivisphuliÇgodÃharaïena ÓrÃvyamÃïopÃdhyÃÓrayaiva veditavyà / yadapyuktaæ prak­tasyaiva mahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena darÓayanvij¤ÃnÃtmana evedaæ dra«Âavyatvaæ darÓayatÅti, tatrÃpiyameva trisÆtrÅ yojayitavyà / 'pratij¤ÃsiddherliÇgamÃÓmarathya÷' / idamatra pratij¤Ãtam- 'Ãtmani vidite sarvaæ viditaæ bhavati' 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6) iti ca / upapÃditaæ ca, sarvasya nÃmarÆpakarmaprapa¤casyaikaprasavatvÃdekapralayatvÃcca dundubhyÃdid­«ÂÃntaiÓca kÃryakÃraïayoravyatirekapratipÃdanÃt / tasyà eva pratij¤ÃyÃ÷ siddhiæ sÆcatyetalliÇgaæ yanmahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena kathitamityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate / abhede hi satyekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãtamavakalpayata iti / 'utkrami«yata evaæbhÃvÃdityau¬ulomi÷' / utkrami«yato vij¤ÃnÃtmano j¤ÃnadhyÃnÃdisÃmarthyÃtsaæprasannasya pareïÃtmanaikyasaæbhavÃdidamabhedÃbhidhÃnamityau¬ulomirÃcÃryo manyate / 'avasthiteriti kÃÓak­tsna÷' / asyaiva paramÃtmano 'nenÃpi vij¤ÃnÃtmabhÃvenÃvasthÃnÃdupapannamidamabhedÃbhidhÃnamiti kÃÓak­tsna ÃcÃryo manyate / nanÆcchedÃbhidhÃnametat 'etebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' (b­. 2.4.12) iti, kathamedabhedÃbhidhÃnam / nai«a do«a÷ / viÓe«avij¤ÃnavinÃÓÃbhiprÃyametadvinÃÓÃbhidhÃnaæ nÃtmocchedÃbhiprÃyam / 'atraiva mà bhagavÃnamÆmuhanna pretya saæj¤Ãsti' iti paryanuyujya svayameva ÓrutyÃrthÃntarasya darÓitatvÃt- 'na và are 'haæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃnucchittidharmà mÃtrÃsaæsargastvasya bhavati' iti / etaduktaæ bhavati- kÆÂasthanitya evÃyaæ vij¤Ãnaghana Ãtmà nÃsyocchedaprasaÇgo 'sti / mÃtrÃbhistvasya bhÆtendriyalak«aïÃbhiravidyÃk­tÃbhirasaæsargo vidyayà bhavati / saæsargÃbhÃve ca prak­tasya viÓe«avij¤ÃnasyÃbhÃvÃnna pretya saæj¤ÃstÅtyuktamiti / yadapyuktam- 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' iti kart­vacanena ÓabdenopasaæhÃrÃdvij¤ÃnÃtmana evedaæ dra«Âavyamiti, tadapi kÃÓak­tsnÅyenaiva darÓanena parihapaïÅyam / apica 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' (b­. 2.4.13) ityÃrabhyÃvidyÃvi«aye tasyaiva darÓanÃdilak«aïaæ viÓe«aj¤Ãnaæ prapa¤cya 'yatra tvasya sarvÃmÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' ityÃdinà vidyÃvi«aye tasyaiva darÓanÃdilak«aïasya viÓe«avij¤ÃnasyÃbhÃvamabhidadhÃti / punaÓca vi«ayÃbhÃve 'pi ÃtmÃnaæ vijÃnÅyÃt ityÃÓaÇkya 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' ityÃha / tataÓca viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvopapÃdÃnaparatvÃdvÃkyasya vij¤ÃnadhÃtureva kevala÷ saænbhÆtapÆrvagatyà kart­vacanena t­cà nirdi«Âa iti gamyate / darÓitaæ tu purastÃtkÃÓak­tsnÅyasya pak«asya Órutimattvam / ataÓca vij¤ÃnÃtparamÃtmanoravidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆparacitadehÃdyupÃdhinim itto bhedo na pÃramÃrthika itye«or'tha÷ sarvairvedÃntavÃdibhirabhyupagantavya÷ / 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2),' brahmaivedaæ sarvam' (muï¬a. 2.2.11), 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23), 'nÃnyadato 'sti dra«Â­' (b­. 3.8.11) ityevaærÆpÃbhya÷ Órutibhya÷ / sm­tibhyaÓca 'vÃsudeva÷ sarvamiti' (gÅ. 7.19), 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi sarvak«etre«u bhÃrata' (gÅ. 13.2), 'samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantaæ parameÓvaram' (gÅ. 13.27) ityevaærÆpÃbhya÷ / bhedadarÓanÃpavÃdÃcca 'anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda yathà paÓu÷' (b­. 1.4.10), 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ca iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19) ityeva¤jÃtÅyakÃt / 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.425) iti cÃtmani sarvavikriyÃprati«edhÃt / anyathà ca mumuk«ÆïÃæ nirapavÃdavij¤ÃnÃnupapatte÷, suniÓcitÃrthatvÃnupapatteÓca / nirapavÃdaæ hi vij¤Ãnaæ sarvÃkÃÇk«ÃnivartakamÃtmavi«ayami«yate, 'vedÃntavij¤ÃnasunuÓcitÃrthÃ÷' (muï¬a. 3.2.6) iti ca Órute÷ / 'tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷' (ÅÓÃ. 7) iti ca / Óthitapraj¤alak«aïasm­teÓca (gÅ. 2.54) / sthite ca k«etraj¤aparamÃtmaikatvavi«aya samyagdarÓane k«etraj¤a÷ paramÃtmeti nÃmamÃtrabhaidÃt, k«etraj¤o 'yaæ paramÃtmano bhinna÷ paramÃtmÃyaæ k«etraj¤Ãdbhinna ityeva¤jÃtÅyaka Ãtmabhaidavi«ayo nirbandho nirarthaka÷ / eko hyayamÃtmà nÃmamÃtrabhedena bahudhÃbhidhÅyata iti / nahi 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma / yo veda nihitaæ guhÃyÃm' (tai. 2.1) iti käcidevaikÃæ guhÃmadhik­tyaitaduktam / naca brahmaïo 'nyo guhÃyÃæ nihito 'sti, 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«Âureva praveÓaÓravaïÃt / ye tu nirbandhaæ kurvanti te vedÃntÃrthaæ bÃdhamÃnÃ÷ ÓreyodvÃraæ samyagdarÓanameva bÃdhante / k­takamanityaæ ca mok«aæ kalpayanti / nyÃyena ca na saægacchanta iti // 22 // ---------------------- FN: dhÅro sarvaj¤a÷ / rÆpÃïi carÃcarÃïi ÓarÅrÃïi / vicitya nirmÃya te«Ãæ nÃmÃni k­tvà tatrÃnupraviÓyÃbhivadannabhivadanÃdi kurvan / mohaæ mohakaraæ vÃkyam / ucchittirnÃÓastadvÃnna bhavitÅtyanucchittidharmà / käcit jÅvasthÃnÃdanyÃm / ye tu ÃÓmarathyaprabh­taya÷ / siddhÃntamÃha-## atyantÃbhedaj¤ÃpanÃrthaæ jÅvamupakramya dra«ÂavyatvÃdayo brahmadharmà uktà ityartha÷ / etena jÅvaliÇgÃnÃæ brahmaparatvakathanÃrthamidamadhikaraïaæ na bhavati, pratardanÃdhikaraïe kathitatvÃt / nÃpi jÅvÃnuvÃdena brahmapratipÃdanÃrthaæ, 'su«uptyutkrÃntyo÷'ityatra gatatvÃt / ato vyarthamidamadhikaraïamiti nirastam / jÅvoddeÓena brahmatvapratipÃdane bhedo 'pyÃvaÓyaka iti bhedÃbhedaÓaÇkÃprÃptau kalpitabhedenoddeÓyatvÃdikaæ svato 'tyantÃbheda iti j¤ÃpanÃrthamasyÃrambhÃt / j¤Ãpane cÃtra liÇgamÃtmaÓabdenopakrÃntasya jÅvasya dharmiïo brahmaïo dharmyantarasya grahaïaæ vinaiva brahmadharmakathanaæ bhedÃbhede dharmidvayagraha÷ syÃditi mantavyam / dhÅra÷ sarvaj¤a÷ / sarvÃïi rÆpÃïi kÃryÃïi vicitya s­«Âvà te«aæ nÃmÃni ca k­tvà te«u buddhyÃdi«u praviÓyÃbhivadanÃdikaæ kurvan yo vartate tadvidvÃnihaivÃm­to bhavatÅti mantro 'pi jÅvaparayoraikyaæ darÓayatÅtyÃha-## jÅvasya brahmavikÃratvÃnnaikyamityata Ãha-## matatrayaæ vibhajya darÓayati-## abhedavadbhedo 'pÅtyartha÷ / tatrÃntyasya matasyopÃdeyatvamÃha-## so 'yaæ devadatta itivattattvamasyÃdivÃkyebhya÷ parÃparayoratyantÃbheda÷ pratipÃdayitumi«Âor'tha÷, tadanusÃritvÃdityartha÷, j¤ÃnÃnmuktiÓrutyanyathÃnupapattyÃpyayameva pak«a Ãdeya ityÃha-## atyantÃbhede satÅtyartha÷ / kalpitasya bhedasya j¤ÃnÃnniv­tti÷ saæbhavati na satyasyetyapi dra«Âavyam / yaduktaæ nadÅd­«ÂÃntÃtsaæsÃra÷ svÃbhÃvika iti, tannetyÃha-## anÃmarÆpabrahmatvÃjjÅvasyetyartha÷ / utpattiÓrutyà jÅvasya brahmaïà bhedÃbhedÃvityata Ãha-## utpatte÷ svÃbhÃvikatve muktyayogÃdevetyartha÷ / atra pÆrvapak«e bÅjatrayamuktaæ jÅvenopakrama÷ parasyaiva samutthÃnaÓrutyà jÅvÃbhedÃbhidhÃnaæ vij¤Ãt­ÓabdaÓceti / tatrÃdyaæ bÅjaæ trisÆtryà nirastam / saæprati dvitÅyamanÆdya tathaiva nirÃca«Âe-## Ãtmaj¤ÃnÃtsarvavij¤Ãnaæ yatpratij¤Ãtaæ tatra hetu÷ 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ'ityavyatireka uktastasya pratipÃdanÃttadeva pratij¤ÃtamupapÃditamiti yojanà / ekasmÃtprasavo yasya, ekasminpralayo yasya tadbhÃvÃdityartha÷ / samutthÃnamabhedÃbhidhÃnamiti yÃvat / janmÃnÃÓÃvuktau nÃbheda ityÃk«ipya pariharati-## m­tasya saæj¤Ã nÃstÅti vÃkye 'traiva mÃæ mohitavÃnasi j¤ÃnarÆpasyÃtmano j¤ÃnÃbhÃve nÃÓaprasaÇgÃditi maitreyyokto munirÃha-## mohaæ mohakaraæ vÃkyam, avinÃÓÅ nÃÓahetuÓÆnya÷, ata ucchittidharmà nÃÓavÃnna bhavatÅtyanucchittidharmetyartha÷ / t­tÅyaæ bÅjaæ t­tÅyena matenaiva nirasanÅyamityÃha-## Ãdyamayadvaye 'pi satyabhedÃÇgÅkÃrÃt kenetyÃk«epo na yukta÷ / kÃÓak­tsnasya mate tvatyantÃbhedÃdvij¤Ãnasya kÃrakÃbhÃvÃtsa yukta iti ÓrutyanusÃritvÃttanmate mana÷kalpitaæ vij¤Ãt­tvaæ mukte brahmÃtmani bhÆtapÆrvagatyoktamiti pariharaïÅyamityartha÷ / ki¤ca pÆrvÃparaparyÃlocanayà vÃkyasya muktÃtmaparatvÃvagamÃdvij¤Ãt­tvaæ kalpitamevÃnÆdyata iti na talliÇgena jÅvaparatvamityÃha-## Ãr«e«u pak«e«u kÃÓak­tsnapak«asyaivÃdeyatve kiæ bÅjaæ, tadÃha-##ÓrutimattvÃcca / punarapi Órutism­timattvamÃha-## hetÆnÃæ bhedo na paramÃrthika iti pratij¤ayà saæbandha÷ / bhedÃbhedapak«e jÅvasya janmÃdivikÃravattvÃttanni«edho na syÃdityÃha-## bhedasya satyatve tatpramayà bÃdhÃdahaæ brahmeti nirvÃdhaæ j¤Ãnaæ na syÃdityÃha-## abhedasyÃpi sattvÃtprametyÃÓaÇkya bhedÃbhedayorvirodhÃtsaæÓaya÷ syÃdityÃha-## mÃstu nirbÃdhaj¤Ãnamityata Ãha-## ahaæ brahmetyabÃdhitaniÓcayasyaiva ÓokÃdinivartakatvamityatra sm­timapyÃha-## Ãtyantikaikatve hi praj¤Ã prati«Âhità bhavati na bhedÃbhedayoriti bhÃva÷ / nanu jÅvaparamÃtmÃnau svato bhinnau, aparyÃyanÃmavattvÃt, stambhakumbhavadityata Ãha-## kathaæ tarhyaparyÃyanÃmabheda ityÃÓaÇkya jÅvatveÓvaratvÃdinimittabhedÃdityÃha-## ki¤cÃvidyÃtajjabuddhirÆpÃyÃæ guhÃyÃæ sthito jÅvo bhavati, tasyÃmeva brahma nihitamiti Órute÷ / sthÃnaikyÃjjÅva eva brahmetyÃha-## käcidevaikÃmiti / jÅvasthÃnÃdanyÃmityartha÷ / nanvekasyÃæ guhÃyÃæ dvau kiæ na syÃtÃmityata Ãha-## sra«Âureva praveÓena jÅvatvÃnna bheda÷ / nanvatyantÃbhede jÅvasya spa«ÂabhÃnÃdbrahmÃpi spa«Âaæ syÃdata÷ spa«ÂatvÃspa«ÂatvÃbhyÃæ tayorbheda iti cet / na / darpaïe pratibimbasya sphuÂatve 'pi bimbasyÃsphuÂatvavat kalpitabhedena viruddhadharmavyavasthopapatte÷ / satyabhede ye«ÃmÃgrahaste«Ãæ do«amÃha-## so 'yamitivattattvamasÅtyakÃryakÃraïadravyasÃmÃnÃdhikaraïyÃdatyantÃbhedo vedÃntÃrthastadbodha eva ni÷ÓreyasasÃdhanaæ tasya bÃdho na yukta ityartha÷ / ki¤ca bhedÃbhadavÃdino j¤ÃnakarmabhyÃæ k­takaæ mok«aæ kalpayanti, tatrÃnityatvaæ do«a÷ / yattu k­takamapi nityamiti, tacca 'yat kriyÃsÃdhyaæ tadanityam'iti nyÃyabÃdhitam / asmÃkaæ tvanarthadhvaæsasya j¤ÃnasÃdhyatvÃnnityamuktÃtmamÃtratvÃcca nÃnityatvado«a iti bhÃva÷ / tasmÃnmaitreyÅbrÃhmaïaæ pratyagbrahmaïi samanvitamiti siddham //22// END BsCom_1,4.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.23 prak­tyadhikaraïam / sÆ. 23-27 prak­tiÓ ca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt | BBs_1,4.23 | yathÃbhyudayahetutvÃddharmo jij¤Ãsya evaæ ni÷ÓreyasahetutvÃdbrahma jij¤Ãsyamityuktam / brahma ca 'janmÃdyasya yata÷' (bra. 1.1.2) iti lak«itam / tacca lak«aïaæ ghaÂarucakÃdÅnÃæ m­tsuvarïÃdivatprak­titve kulÃlasuvarïakÃrÃdivannimittatve ca samÃnamityato bhavati vimarÓa÷, kimÃtmakaæ punarbrahmaïa÷ kÃraïatvaæ syÃditi / tatra nimittakÃraïameva tÃvatkevalaæ syÃditi pratibhÃti / kasmÃt / Åk«ÃpÆrvakakart­tvaÓravaïÃt / Åk«ÃpÆrvakaæ hi brahmaïa÷ kart­tvamavagamyate- 'sa Åk«Ã¤cakre' (pra. 6.3) 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) ityadiÓrutibhya÷ / Åk«ÃpÆrvakaæ ca kart­tvaæ nimittakÃraïe«veva kulÃlÃdi«u d­«Âam / anekakÃrakapÆrvikà ca kriyÃphalasiddhirloke d­«Âà / sa ca nyÃya Ãdikartaryapi yukta÷ saækramayitum / ÅÓvaratvaprasiddheÓca / ÅÓvarÃïÃæ hi rÃjavaivasvatÃdÅnÃæ nimittakÃraïatvameva kevalaæ pratÅyate tadvatparameÓvarasyÃpi nimittakÃraïatvameva yuktaæ pratipattum / kÃryaæ cedaæ jagatsÃvayavamacetanamaÓuddhaæ ca d­Óyate, kÃraïenÃpi tasya tÃd­Óenaiva bhavitavyaæ, kÃryakÃraïayo÷ sÃrÆpyadarÓanÃt / brahma ca naivaælak«aïamavagamyate 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam' (Óve. 6.19) ityÃdiÓrutibhya÷ / pÃriÓe«yÃdbrahmaïo 'nyadupÃdÃnakÃraïamaÓuddhyÃdiguïakaæ sm­tiprasiddhamabhyupagantavyam / brahmakÃraïatvaÓruternimittatvamÃtre paryavasÃnÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ prak­tiÓcopÃdÃnakÃraïaæ ca brahmÃbhyupagantavyaæ nimittakÃraïaæ ca / na kevalaæ nimittakÃraïameva / kasmÃt / pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt / evaæ pratij¤Ãd­«ÂÃntau Órautau noparudhyete / pratij¤Ã tÃvat- 'uta tamÃdeÓamaprÃk«yo yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.2) iti / tatra caikena vij¤Ãtena sarvamandavij¤Ãtamapi vij¤Ãtaæ bhavatÅti pratÅyate / taccopÃdÃnakÃraïavij¤Ãne sarvavij¤Ãnaæ saæbhavatyupÃdÃnakÃraïavyatirekÃtkÃryasya / nimittakÃraïÃvyatirekÃstu kÃryasya nÃsti, loke tak«ïa÷ prÃsÃdavyatirekadarÓanÃt / d­«ÂÃnto 'pi yathà 'somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' ityupÃdÃnakÃraïagocara evamÃmnÃyate / tathà 'ekena lohamaïinà sarvaæ lohamayaæ vij¤Ãtaæ syÃt' 'ekena nakhanik­ntanena sarvaæ kÃr«ïÃyasaæ vij¤Ãtaæ syÃt' (chÃ. 6.1.4,5,6) iti ca / tathÃnyatrÃpi 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati (muï¬a. 1.1.2) iti pratij¤Ã / 'yathà p­thivyÃmo«adhaya÷ saæbhavanti' ( muï¬a. 1.1.7) iti d­«ÂÃnta÷ / tathà 'Ãtmani kalvare d­«Âe Órute mate vij¤Ãta idaæ sarvaæ viditam' iti pratij¤Ã / 'sa yathà dundubherhanyamÃnasya na bÃhyäÓabdäÓaknuyÃdgrahaïÃya dundubhestu grahaïena dundubhyÃghÃtasya và Óabdo g­hÅta÷' (b­. 4.5.6,7) iti d­«ÂÃnta÷ / evaæ yathÃsaæbhavaæ prativedÃntaæ pratij¤Ãd­«ÂÃntau prak­titvasÃdhanau pratyetavyau / yata itÅyaæ pa¤camÅ 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityatra 'janikartu÷ prak­ti÷' (pÃ.sÆ. 1.4.30) iti viÓe«asmaraïÃtprak­tilak«aïa evÃpÃdÃne dra«Âavyà / nimittatvaæ tvadhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvÃdadhigantavyam / yathà hi loke m­tsuvarïÃdikamupÃdÃnakÃraïaæ kulÃlasuvarïakÃrÃdÅnadhi«ÂhÃt­napek«ya pravartate naivaæ brahmaïa upÃdÃnakÃraïasya sato 'nyo 'dhi«ÂhÃtÃpek«yo 'sti, prÃgutpatterekamevÃdvitÅyamityavadhÃraïÃt / adhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvo 'pi pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃdevodito veditavya÷ / adhi«ÂhÃtari hyupÃdÃnÃdanyasminnabhyupagamyamÃne punarapyekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnasyÃsaæbhavÃtpratij¤Ãd­«ÂÃntoparodha eva syÃt / tasmÃdadhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvÃdÃtmana÷ kart­tvamupÃdÃnÃntarÃbhÃvÃcca prak­titvam // 23 // ---------------------- FN: vimarÓa÷ saæÓaya÷ / ni«kalaæ niravayavam, ni«kriyamacalam, ÓÃntamapariïÃmi, niravadyaæ nirastasamastado«am / lohaæ suvarïam / nakhanik­ntanaæ kÃr«ïÃyasak­tanakhalavanaÓastraæ lohapiï¬o và / dundubhyÃghÃtasya janakasya janyatayà saæbandhÅ và Óabdo viÓe«aÓabda ityartha÷ / ## lak«aïasÆtreïÃsya saægatiæ vaktuæ v­ttaæ smÃrayati-## tatra hi brahmaïo buddhisthatvÃrthaæ sÃmÃnyato jagatkÃraïatvaæ lak«aïamuktaæ, tena buddhisthe brahmaïi k­tasnavedÃntasamanvayaæ pratipÃdya tatkÃraïatvaæ kiæ kart­tvamÃtramuta prak­titvakart­tvobhayarÆpamiti / viÓe«ajij¤ÃsÃyamidamÃrabhyate / tathÃca sÃmÃnyaj¤Ãnasya viÓe«acintÃhetutvÃttenÃsya saægati÷ / yadyapi tadÃnantaryamasya yuktaæ tathÃpi niÓcitatÃtparyairvedÃntai÷ kart­mÃtreÓvaramatanirÃsa÷ sukara iti samanvayÃnte idaæ likhitam / lak«aïasÆtrasyÃdhyÃyÃdisaægatatvÃdasyÃpyadhyÃdisaægati÷ / pÆrvatra sarvavij¤Ãnapratij¤Ãyà mukhyatvÃdvÃkyasya jÅvaparatvaæ nirastaæ, tadayuktaæ, kartrupÃdanayorbhedena pratij¤Ãyà gauïatvÃdityÃk«ipati-## pÆrvottarapak«ayordvaitÃdvaitasiddhi÷ phalam-#<Åk«ÃpÆrvaketi /># Åk«aïaÓrutyà kart­tvaæ niÓcitaæ, tathà ca brahma na prak­ti÷, kart­tvÃt, yo yatkartà sa tatprak­tirna, yathà ghaÂakartà kulÃla ityartha÷ / jagat bhinnakartrupÃdÃnakaæ, kÃryatvÃt ghaÂavadityÃha-## brahma nopÃdÃnaæ, ÅÓvaratvÃt, rÃjÃdivadityÃha-#<ÅÓvaratveti /># jaganna brahmaprak­tikaæ, tadvilak«aïatvÃt, yaditthaæ tattathà kulÃlavilak«aïaghaÂavadityÃha-## ni«kalaæ niravayavaæ, ni«kriyamacalaæ, ÓÃntamapariïÃmi, niravadyaæ nirastasamastado«am / tatra hetu÷-## a¤janatulyatama÷ÓÆnyamityartha÷ / tarhi jagata÷ sad­ÓopÃdÃnaæ kimityata Ãha-## brahmani«edhe pradhÃnaæ pariÓi«yata ityabhimanyamÃna÷ siddhÃntayati-## cakÃrÃnnimittatvagraha÷ / evamubhayarÆpe kÃraïatve tayorabÃdho bhavatÅtyÃha-## kart­j¤ÃnÃdapi sarvakÃryaj¤Ãnaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## m­dÃdÅnÃmupÃdÃnÃnÃæ d­«ÂÃntatvÃddÃr«ÂÃntikasya brahmaïa upÃdÃnatvaæ vÃcyamityÃha-## vÃgÃrabhyaæ nÃmamÃtraæ vikÃro na vastuto 'stÅti satyakÃraïaj¤ÃnÃdvikÃraj¤Ãnaæ yuktamityartha÷ / gatisÃmÃnyÃrthaæ muï¬ake 'pi pratij¤Ãd­«ÂÃntÃvÃha-## b­hadÃraïyake 'pi tÃvÃha-## ghaÂa÷ sphuratÅtyanugatasphuraïaæ prak­tistadatirikeïa vikÃrà na santÅti so 'yamartho yathà sphuÂa÷ tathà d­«ÂÃnta÷ sa ucyate / hanyamÃnadundubhijanyÃcchabdasÃmÃnyÃdbÃhyÃn viÓe«aÓabdÃn sÃmÃnyagrahaïÃtirikeïa p­thaggrahÅtuæ Órotà na ÓaknuyÃt / sÃmÃnyasya tu grahaïena dundubhyÃghÃtajaÓabdaviÓe«o g­hÅto bhavati, tasya và grahaïena tadavÃntaraviÓe«aÓabdo g­hÅto bhavati / ata÷ ÓabdasÃmÃnyagrahaïagrahyà viÓe«Ã÷ sÃmÃnye kalpitÃ÷ tadvadÃtmabhÃnabhÃsyà ghaÂÃdaya Ãtmani kalpità ityartha÷ / pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃlliÇgÃdbrahmaïa÷ prak­titvamuktvà pa¤camÅÓrutyÃpyÃha-## 'yato vÃ'ityatra Órutau yata iti pa¤camÅ prak­tau dra«Âavyetyanvaya÷ / janikarturjÃyamÃnasya kÃryasya prak­tirapÃdÃnasaæj¤ikà bhavatÅti sÆtrÃrtha÷ / saæj¤ÃyÃ÷ phalaæ 'apÃdÃne pa¤camÅ'iti sÆtrÃtprak­tau pa¤camÅlÃbha÷ / evaæ brahmaïa÷ prak­titvaæ prasÃdhya kart­tvaæ sÃdhayati-## brahma svÃtiriktakartradhi«Âheyaæ, prak­titvÃt, m­dÃdivadityÃdyanumÃnÃnÃmÃgamabÃdhakamÃha-## jagatkart­ brahmaivetyatrÃpi sÆtraæ yojayati-## END BsCom_1,4.7.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.24 kutaÓcÃtmana÷ kart­tvaprak­titve- abhidhyopadeÓÃc ca | BBs_1,4.24 | abhidhyopadeÓaÓcÃtmana÷ kart­tvaprak­titve gamayati 'so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeyeti' 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeya' iti ca / tatrÃbhidhyÃnapÆrvikÃyÃ÷ svÃtantryaprav­tte÷ karteti gamyate / bahu syÃmiti pratyagÃtmavi«ayatvÃdbahubhavanÃbhidhyÃnasyaprak­tirityapi gamyate // 24 // ---------------------- FN: abhidhyà s­«Âisaækalpa÷ / ekasyobhayarÆpaæ kÃraïatvamaviruddhamiti sÆtracatu«Âayena sÃdhayati-## abhidhyà s­«Âisaækalpa÷ //24// END BsCom_1,4.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.25 sÃk«Ãc cobhayÃmnÃnÃt | BBs_1,4.25 | prak­titvasyÃyamabhyuccaya÷ / itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ sÃk«Ãdbrahmaiva kÃraïamupÃdÃyobhau prabhavapralayÃvÃmnÃyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante / ÃkÃÓaæ pratyastaæ yanti' (chÃ. 1.9.1) iti / yaddhi yasmÃtprabhavati yasmiæÓca pralÅyate tattasyopÃdÃnaæ prasiddham / yathà vrÅhiyavÃdÅnÃæ p­thivÅ / sÃk«Ãdite sÃk«Ãditi copÃdÃnÃntarÃnupÃdÃnaæ darÓayatyÃkÃÓÃdeveti / pratyastamayaÓca nopÃdÃnÃdanyatra kÃryasya d­«Âa÷ // 25 // ---------------------- FN: abhyuccayo hetvantaram / ## ÃkÃÓÃdevetyevakÃrasÆcitamupÃdÃnÃntarÃnupÃdÃnamagrahaïaæ sÃk«Ãditipadena sÆtrakÃro darÓayatÅti yojanà //25// END BsCom_1,4.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.26 Ãtmak­te÷ pariïÃmÃt | BBs_1,4.26 | itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ brahmaprakriyÃyÃm 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.7) ityÃtmana÷ karmatvaæ kart­tvaæ ta darÓayati / ÃtmÃnamiti karmatvaæ, svayamakuruteti kart­tvam / kathaæ puna÷ pÆrvasiddhasya sata÷ kart­tvena vyavasthitasya kriyamÃïatvaæ Óakyaæ saæpÃdayitum / pariïÃmÃditi brÆma÷ / pÆrvasiddho 'pi hi sannÃtmà viÓe«eïa vikÃrÃtmanà pariïamayÃmÃsÃtmÃnamiti / vikÃrÃtmanà ca pariïÃmo m­dÃdyÃsu prak­ti«Æpalabdha÷ / svayamiti ca viÓe«aïÃnnimittÃntarÃnapek«atvamapi pratÅyate / pariïÃmÃditi và p­thaksÆtram / tasyai«or'tha÷ - itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ brahmaïa eva vikÃrÃtmanà pariïÃma÷ sÃmÃnÃdhikaraïyenÃmnÃyate 'sacca tyaccÃbhavat / niruktaæ cÃniruktaæ ca' (tai. 2.6) ityÃdineti // 26 // ---------------------- FN: sat pratyak«aæ bhÆtatrayam, tyat parok«aæ bhÆtadvayam, niruktaæ vaktuæ Óakyaæ ghaÂÃdi, aniruktaæ vaktumaÓakyaæ kapotarÆpÃdikam / ÃtmasaæbandhinÅ k­tirÃtmak­ti÷ / saæbandhaÓcÃtmana÷ k­tiæ prati vi«ayatvamÃÓrayatvaæ ca / nanu k­terÃÓraya÷##bhavati vi«ayastu sÃdhya ityekasyobhayaæ viruddhamityÃÓaÇkate-## yathà m­da÷ sÃdhyapariïÃmÃbhedena k­tivi«ayatvaæ tadvadÃtmana ityÃha-## ÃtmÃnamiti / avirodha iti Óe«a÷ / siddhasyÃpi sÃdhyatve d­«ÂÃntamÃha-## nanu brahmaïa ÃtmÃnamiti dvitÅyayà kÃryÃtmanà sÃdhyatvaÓrutyÃstu prak­titvaæ kartà tvanyo 'stvityata Ãha-## brahmaïa÷ k­tikarmatvopapÃdanÃrthaæ pariïÃmÃditi padaæ vyÃkhyÃyÃnyathÃpi vyÃca«Âe-## m­dghaÂa itivadbrahma sacca tyacceti pariïÃmasÃmÃnÃdhikaraïyaÓruterbrahmaïa÷ prak­titvamityartha÷ / satpratyak«aæ bhÆtatrayaæ, tyaparok«aæ bhÆtadvayaæ, niruktaæ vaktuæ Óakyaæ ghaÂÃdi, aniruktaæ vaktumaÓakyaæ kapotarÆpÃdikaæ ca brahmaivÃbhavadityartha÷ / atra sÆtre pariïÃmaÓabda÷ kÃryamÃtrapara÷, natu satyakÃryÃtmakapariïÃmapara÷, 'tadananyatvam-'iti vivartavÃdasya vak«yamÃïatvÃt //26// END BsCom_1,4.7.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.27 yoniÓ ca hi gÅyate | BBs_1,4.27 | itaÓca prak­tirbrahma yonirityapi paÂhyate vedÃnte«u 'kartÃramÅÓaæ puru«aæ brahmayonim' (muï¬a. 3.1.3) iti, 'yadbhÆtayoni paripaÓyanti dhÅrÃ÷' (muï¬a. 1.16) iti ca / yoniÓabdaÓca prak­tivacana÷ samadhigato loke 'p­thivÅ yoniro«adhivanaspatÅnÃm' iti / strÅyonerapyastyevÃyavadvÃreïa garbhaæ pratyupÃdÃnakÃraïatvam / kacitsthÃnavacano 'pi yoniÓabdo d­«Âa÷ - 'yoni«Âa indra ni«ade akÃri' (­.saæ. 1.104.1) iti / vÃkyaÓe«Ãttvatra prak­tivacanatà parig­hyate 'yathorïanÃbhi÷ s­jate g­hyate ca' (muï¬a. 1.1.7) ityeva¤jÃtÅyakÃt / evaæ prak­titvaæ brahmaïa÷ prasiddham / yatpunaridamuktamÅk«ÃpÆrvakaæ kart­tvaæ nimittakÃraïe«veva kulÃlÃdi«u loke d­«Âaæ nopÃdÃne«vityÃdi, tatpratyucyate- na lokavadiha bhavitavyam / nahyayamanumÃnagamyor'tha÷ / ÓabdagamyatvÃttvasyÃrthasya yathÃÓabdamiha bhavitavyam / ÓabdaÓcek«iturÅÓvarasya prak­titvaæ pratidayatÃtyavocÃma / punaÓcaitatsarvaæ vistareïa prativak«yÃma÷ // 27 // ---------------------- FN: kartÃraæ kriyÃÓaktimantam, ÅÓaæ niyantÃram, puru«aæ pratya¤cam, brahma pÆrïam, yoniæ prak­tim / he indra, te tava ni«ade upaveÓanÃya yoni÷ sthÃnaæ mayà akÃri k­tam / yoniÓabdÃcca prak­titvamityÃha-## kartÃraæ kriyÃÓaktimantaæ, ÅÓaæ niyantÃraæ, puru«aæ pratya¤caæ, brahma pÆrïaæ, yoniæ prak­tiæ, dhÅrà dhyÃnena paÓyantÅtyartha÷ / nanvanupÃdÃne 'pi strÅyonau yoniÓabdo d­«Âa ityata Ãha-## ÓoïitamavayavaÓabdÃrtha÷ / yoniÓabdasya sthÃnamapyartho bhavati so 'tra bhÆtayonyÃdiÓabdairna grÃhya÷, urïanÃbhyÃdiprak­tad­«ÂÃntavÃkyaÓe«avirodhÃdityÃha-## he indra, te tava ni«ade upaveÓanÃya yoni÷, sthÃnaæ mayà akÃri k­tamityartha÷ / pÆrvapak«oktÃnumÃnÃni anÆdyÃgamabÃdhamÃha-## nanvanumÃnasya Órutyanapek«atvÃnna tayà bÃdha ityata Ãha-## jagatkartà pak«a÷ Órutyaiva siddhyati, yà k­ti÷ sà ÓarÅrajanyeti vyÃptivirodhena nityak­timato 'numÃnÃsaæbhavÃt / ata÷ ÓrautamÅÓvaraæ pak«Åk­tyÃnupÃdÃnatvasÃdhane bhavatyevopajÅvyayà prak­titvabodhakaÓrutyà bÃdha ityartha÷ / yaduktaæ vilak«aïatvÃdbrahmaïo na jagadupÃdÃnatvamiti, tatrÃha-## 'na vilak«aïatvÃt-'ityÃrabhyetyartha÷ / ata ubhayarÆpaæ kÃraïatvaæ brahmaïo lak«aïamiti siddhÃm //27// END BsCom_1,4.7.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.28 8 sarvavyÃkhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 28 etena sarve vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtÃ÷ | BBs_1,4.28 | 'Åk«aternÃÓabdam' (bra.sÆ. 1.1.5) ityÃrabhya pradhÃnakÃraïavÃda÷ sÆtraireva puna÷ punarÃÓaÇkya nirÃk­ta÷, tasya hi pak«asyopodbalakÃni kÃnicilliÇgÃbhÃsÃni vedÃnte«vÃpÃtena mandamatÅnpratibhÃntÅti / sa ca kÃryakÃraïananyatvÃbhyupagamÃtpratyÃsanno vedÃntavÃdasya / devalaprabh­tibhiÓca kaiÓciddharmasÆtrakÃrai÷ svagranthe«vÃÓrita÷, tena tatprati«edhe yatno 'tÅva k­to nÃïvÃdikÃraïavÃdaprati«edhe / te 'pi tu brahmakÃraïavÃdapak«asya pratipak«atvÃtprati«eddhavyÃ÷ / te«Ãmapyupodvalakaæ vaidikaæ ki¤cilliÇgamÃpÃtena mandamatÅnprati bhÃyÃditi / ata÷ pradhÃnamallanibarhaïanyÃyenÃtidiÓati- etena pradhÃnakÃraïavÃdaprati«edhanyÃyakalÃpena sarve 'ïvÃdikÃraïavÃdà api prati«iddhatayà vyÃkhyÃtà veditavyÃ÷ / te«Ãmapi pradhÃnavadaÓabdatvÃcchabdavirodhitvÃcceti / vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtà iti padÃbhyÃso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 28 // ## asyÃtideÓÃdhikaraïasya tÃtparyaæ vaktuæ v­ttamanuvadati-#<Åk«ateriti /># pradhÃnavÃdasya prÃdhÃnyena nirÃkaraïe hetÆnÃha-## tarhyaïvÃdivÃdà upek«aïÅyÃ÷, durbalatvÃdityata Ãha-## nirmÆlÃste kathaæ pratipak«Ã ityata Ãha-## tathà hi chÃndogye jagatkÃraïatvaj¤ÃpanÃrthaæ pità putramuvÃca, ÃsÃæ vaÂadhÃnÃnÃæ madhye ekÃæ bhindhÅti / bhinnà bhagava ityuvÃca putra÷ / puna÷ pitrà kimatra paÓyasÅtyukte na ki¤cana bhagava ityÃha / tatra pitrÃïimÃnaæ na paÓyasÅtyuktaæ, tathà ca na ki¤canaÓabdÃcchÆnyasvabhÃvavÃdau pratÅyete, aïuÓabdÃtparamÃïuvÃda iti / evaæ 'asadevedamagra ÃsÅt' 'aïoraïÅyÃn'ityÃdiliÇgaæ dra«Âavyam / atrÃïvÃdivÃdÃ÷ Órautà na veti saæÓaye satyasadaïvÃdiÓabdabalÃcchrautà iti prÃpte 'tidiÓati-## asyÃtideÓatvÃnna p­thak saægatyÃdyapek«Ã / na ki¤canÃsacchabdayo÷ pratyak«ÃyogyavastuparatvÃdÃïuÓabdasya sÆk«mÃbhiprÃyatvÃdaÓabdatvaæ, te«Ãæ vÃdÃnÃæ pradhÃnavÃdavadaÓrautatvaæ, brahmakÃraïaÓrutibÃdhitatvaæ ca, tasmÃdbrahmaiva paramakÃraïaæ, tasminnaiva sarve«Ãæ vedÃntÃnÃæ samanvaya iti siddham //28// END BsCom_1,4.7.28 ____________________________________________________________________________________________ iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 4 // iti ÓrÅmadbrahmasÆtraÓÃÇkarabhëye samanvayÃkhya÷ prathamo 'dhyÃya÷ // 1 // ## ##// ##//