Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 1 with: 1. Samkara's Sarirakamimamsabhasya 2. Govindananda's Ratnaprabhavyakhya (subcommentary) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version integrates a multitude of files into a single structure in order to facilitate word search across the entire corpus of commentaries. The files have been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsCom_n,n.n.n = Brahmasutra-Commentaries_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra INDENTED text = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ prathamàdhyàye prathamaþ pàdaþ / (atra pàde spaùñabrahmaliïgayuktànàü vàkyànàü vicàraþ) ## ## yamiha kàruõikaü ÷araõaü gato 'pyarisahodara àpa mahatpadam / tamahamà÷u hariü paramà÷raye janakajàïkamanantasukhàkçtim //1// ÷rãgauryà sakalàrthadaü nijapadàmbhojena muktipradaü prauóhaü vighnavanaü harantamanaghaü ÷rãóhuõóhituõóàsinà / vande carmakapàlikopakapaõairvairàgyasaukhyàtparaü nàstãti pradi÷antamantavidhuraü ÷rãkà÷ike÷aü ÷ivam //2 // yatkçpàlavamàtreõa måko bhavati paõóitaþ / veda÷àstra÷arãràü tàü vàõãü vãõàkaràü bhaje // 3 // kàmàkùãdattadugdhapracurasuranutapràjyabhojyàdhipåjya÷rãgaurãnàyakàbhitprakañana÷ivaràmàryalabdhàtmabodhaiþ / ÷rãmadgopàlagãrbhiþ prakañitaparamàdvaitabhàsàsmitàsya÷rãmadgovindavàõãcaraõakamalago nivçto 'haü yathàliþ //4// ÷rã÷aïkaraü bhàùyakçtaü praõamya vyàsaü hariü såtrakçtaü ca vacmi / ÷rãbhàùyatãrthe parahaüsatuùñyai vàgjàlabandhacchidamabhyupàyam //5// vistçtagranthavãkùàyàmalasaü yasya mànasam / vyàkhyà tadarthamàrabdhà bhàùyaratnaprabhàbhidhà //6 // ÷rãmacchàrãrakaü bhàùyaü pràpya vàk ÷uddhimàpnuyàt / iti ÷ramo me saphalo gaïgàü rathyodakaü yathà //7 // yadaj¤ànasamudbhåtamindrajàlamidaü jagat / satyaj¤ànasukhànantaü tadahaü brahma nirbhayam //8// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.1.1 1 jij¤àsàdhikaraõam / så. 1 vedàntamãmàüsà÷àstrasya vyàcikhyàsitasyedamàdimaü såtram- athàto brahmajij¤àsà | BBs_1,1.1 | tatràthàbda ànantaryàrthaþ parigçhyate nàdhikàràrthaþ, brahmajij¤àsàyàþ anadhikàryatvàt / maïgalasya ca vàkyàrthe samanvayàbhàvàt / arthàntaraprayukta eva ÷rutyà maïgalaprayojano bhavati / pårvaprakçtàpekùàyà÷ca phalata ànantaryàvyatirekàt / sati cànantaryàrthatve yathà dharmajij¤àsà pårvavçttaü vedàdhyayanaü niyamenàpekùata evaü brahmajij¤àsàpi yatpårvavçttaü niyamenàpekùate tadvaktavyam / svàdhyàyànantaryaü tu samànam / nanviha karmàvabodhanàrthaü vi÷eùaþ / na / dharmajij¤àsàyàþ pràgapyadhãtavedàntasya brahmajij¤àsopapatteþ / yathàca hçdayàdyavadànànàmànantaryaniyamaþ, kramasya vivakùitatvànna tatheha kramo vivakùitaþ, ÷eùa÷eùitve 'dhikçtàdhikàre và pramàõàbhàvàt, dharmabrahmajij¤àsayoþ phalajij¤àsasyabhedàcca / abhyudayaphalaü dharmaj¤ànaü taccànuùñhànàpekùam / niþ÷reyasaphalaü tu brahmavij¤ànaü na cànuùñhànàntaràpekùam / bhavya÷ca dharmo jij¤àsyo na j¤ànakàle 'sti, puruùavyàpàratantratvàt / iha tu bhåtaü brahma jij¤àsyaü nityatvànna puruùavyàpàratantram / codanàpravçttibhedàcca / yà hi codanà dharmasya lakùaõaü sà svaviùaye niyu¤jànaiva puruùamavabodhayati / brahmacodanà tu puruùamavabodhayatyeva kevalaü, avabodhasya codanàjanyatvànna puruùo 'vabodhe niyujyate / yathàkùàrthasaünikarùeõàrthàvabodhe tadvat / tasmàtkimapi vaktavyaü yadanantaraü brahmajij¤àsopadi÷yata iti / ucyate- nityànityavastuvivekaþ, ihàmutràrthabhogaviràgaþ, ÷amadamàdisàdhanasaüpat, mumukùutvaü ca / teùu hi satsu pràgapi dharmajij¤àsàyà årdhvaü ca ÷akyate brahmajij¤àsituü j¤àtuü ca na viparyaye / tasmàdathàbdena yathoktasàdhanasaüpattyànantaryamupadi÷yate / ataþ÷abdo hetvarthaþ / yasmàdveda evàgnihotràdãnàü ÷reyaþsàdhanànàmanityaphalatàü dar÷ayati- 'tadyatheha karmacito lokaþ kùãyata evamevàmutra puõyacito lokaþ kùãyate' (chàndo.8.1.6) ityàdiþ / tathà brahmavij¤ànàdapi paraü puruùàrthaü dar÷ayati- 'brahmavidàpnoti param' ityàdiþ (taitti.2.1) tasmàdyathoktasàdhanasaüpattyanantaraü brahmajij¤àsà kartavyà / brahmaõo jij¤àsà brahmajij¤àsà / brahma ca vakùyamàõalakùaõaü 'janmàdyasya yataþ' iti / ata eva na brahma÷abdasya jàtyàdyarthàntaramà÷aïkitavyam / brahmaõa iti karmaõiùaùñhã na ÷eùe, jij¤àsàpekùyatvàjjij¤àsàyàþ, jij¤àsyàntarànirde÷àcca / nanu ÷eùaùaùñhãparigrahe 'pi brahmaõo jij¤àsàkarmatvaü na virudhyate, saübandhasàmànyasya vi÷eùaniùñhatvàt / evamapi pratyakùaü brahmaõaþ karmatvamutsçjya sàmànyadvàreõa parokùaü karmatvaü kalpayato vyartha prayàsaþ syàt / na vyarthaþ, brahmà÷rità÷eùavicàrapratij¤ànàrthatvàditi cenna, pradhànaparigrahe tadapekùitànàmarthàkùiptatvàt / brahma hi j¤ànenàptumiùñatamatvàtpradhànam / tasminpradhàne jij¤àsàkarmaõi parigçhãte yairjij¤àsitairvinà brahma jij¤àsitaü na bhavati tànyarthàkùiptànyeveti na pçthaksåtrayitavyàni / yathà ràjàsau gacchatãtyukte saparivàrasya ràj¤o gamanamuktaü bhavati tadvat / ÷rutyanugamàcca / 'yato và imàni bhåtàni jàyante' (taitti.3.1) ityàdyàþ ÷rutayaþ, 'tadvijij¤àsasva tadbrahma' iti pratyakùameva brahmaõo jij¤àsàkarmatvaü dar÷ayanti / tacca karmaõi ùaùñhãparigrahe såtreõànugataü bhavati / tasmàdbrahmaõa iti karmaõiùaùñhã // j¤àtumicchà jij¤àsà / avagatiparyantaü j¤ànaü sanvàcyàyà icchàyàþ / karmaphalaviùayatvàdicchàyàþ / j¤ànena hi pramàõenàvagantumiùñaü brahma / brahmàvagatirhi puruùàrthaþ, niþ÷eùasaüsàrabãjàvidyàdyanarthanibarhaõàt / tasmàdbrahma vijij¤àsitavyam // tatpunarbrahma prasiddhamaprasddhaü và syàt / yadi prasiddhaü na jij¤àsitavyam / athàprasiddhaü naiva ÷akyaü jij¤àsitumiti / ucyate- asti tàvadbrahma nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü, sarvaj¤aü, sarva÷aktisamanvitam / brahma÷abdasya hi vyutpàdyamànasya nitya÷uddhatvàdayor'thàþ pratãyante, bçhaterdhàtorarthànugamàt / sarvasyàtmatvàcca brahmàstitvaprasiddhiþ / sarvo hyàtmàstitvaü pratyeti, na nàhamasmãti / yadi hi nàtmàstitvaprasiddhiþ syàt sarvo loko nàhamasmãti pratãyàt / àtmà ca brahma / yadi tarhi loke brahmàtmatvena prasiddhamasti tato j¤àtamevetyajij¤àsyatvaü punaràpannam / na / tadvi÷eùaü prati vipratipatteþ / dehamàtraü caitanyavi÷iùñamàtmeti prakçtà janà laukàyatikà÷ca pratipannàþ / indriyàõyeva cetanànyàtmetyapare / mana ityanye / vij¤ànamàtraü kùaõikamityeke / ÷ånyamityapare / asti dehàdivyatiriktaþ saüsàrã kartà, bhoktetyapare / bhoktaiva kevalaü na kartetyeke / asti tadvyatirikta ã÷varaþ sarvaj¤aþ sarvàktiriti kecit / àtmà sa bhokturityapare / evaü bahavo vipratipannà yuktivàkyatadàbhàsasamà÷rayàþ santaþ / tatràvicàrya yatki¤citpratipadyamàno niþ÷reyasàtpratihanyetànarthaü ceyàt / tasmàtbrahmajij¤àsopanyàsamukhena vedàntavàkyamãmàüsà tadavirodhitarkopakaraõà niþ÷reyasaprayojanà praståyate // 1 // ---------------------- FN: adhikaraõamiti- viùayaþ saüdehaþ saügatiþ pårvapakùaþ siddhànta ityekaikamadhikaraõaü pa¤càvayavaü j¤eyam / tata÷ca j¤ànajanyacikãrùayà yatnesati yàgàdidharmo bhavati / brahmaõo hi nivçttàvaraõatvena phalaråpatvaü tajj¤ànopayogitayà caturthisamàsa eùitavyaþ 'caturthã tadarthe' ityàdineti kecit / yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha / yaccàsya saütato bhàvastasmàdàtmeti bhaõyate / vipratipattçparigaõanam-÷ånyavàdo màdhyamikànàü, kùaõikij¤ànavàdo yogàcàràõàü, j¤ànàkàrànumeyakùaõikabàhyàrthavàdaþ sautràntikànàü, kùaõikabàhyàrthavàdo vaibhàùikàõàü, dehàrthavàda÷càrvàkàõàü, dehàtiriktadehapariõàmavàdo digambaràõàmityàdyåhyam / iha khalu 'svàdhyàyo 'dhyetavyaþ'iti nityàdhyayanavidhinàdhãtasàïgasvàdhyàye 'tadvijij¤àsasva','so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ', 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyaþ'iti÷ravaõavidhirupalabhyate / tasyàrthaþ--amçtatvakàmenàdvaitàtmavicàra eva vedàntavàkyaiþ kartavya iti / tena kàmyena niyamavidhinàrthàdbhinnàtma÷àstrapravartiþ, vaidikànàü puràõàdipràdhànyaü và nirasyata iti vastugatiþ / tatra ka÷cidiha janmani janmàntare vànuùñitayaj¤àdibhirnitàntavimalasvànto 'sya ÷ravaõavidheþ ko viùayaþ, kiü phalaü, ko 'dhikàrã, kaþ saübandha iti jij¤àsate / taü jij¤àsumupalabhamàno bhagavànbàdaràyaõastadanubandhacatuùñayaü ÷ravaõàtmaka÷àstràrambhaprayojakaü nyàyena nirõetumidaü såtraü racayà¤cakàra 'athàto brahmajij¤àsà'iti // nanvanubandhajàtaü vidhisaünihitàrthavàdavàkyaireva j¤àtuü ÷akyam / tathàhi-'tadyatheha karmacito lokaþ kùãyata evamevàmutra puõyacito lokaþ kùãyate'iti ÷rutyà 'yatkçtakaü tadanityaü'iti nyàyavatyà 'na jàyate mçyate và vipa÷cit''yo vai bhåmà tadamçtamato 'nyadàrtam'ityàdi ÷rutyà ca bhåmàtmà nityastato 'nyadanityamaj¤ànasvaråpamiti viveko labhyate / karmaõà kçùyàdinà citaþ saüpàditaþ sasyàdilokaþ-bhogya ityarthaþ / vipa÷cinnityaj¤ànasvaråpaþ / 'parãkùya lokànkarmacitànbràhmaõo nirvedamàyànnàstyakçtaþ kçtena''àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati'ityàdi÷rutyànàtmamàtre dehendriyàdisakalapadàrthajàte vairàgyaü labhyate / parãkùyànityatvena ni÷citya, akçto mokùaþ kçtena karmaõà nàstãti karmatatphalebhyo vairàgyaü pràpnuyàdityarthaþ / '÷ànto dànta uparatastitikùuþ samàhitaþ ÷raddhàvitto bhåtvàtmanyevàtmànaü pa÷yet'iti ÷rutyà ÷amàdiùañkaü labhyate / 'samàhito bhåtvà iti kàõvapàñhaþ / uparatiþ saünyàsaþ / 'na sa punaràvartate'iti svaya¤jyotirànandàtmakamokùasya nityatva÷rutyà mumukùà labhyate / tathà ca vivekàdivi÷eùaõavànadhikàrãti j¤àtuü ÷akyam / yathà 'ya età ràtrãrupayanti'iti ràtrisatravidhau 'pratitiùñhanti'ityarthavàdasthapratiùñhàkàmastadvat / tathà '÷rotavyaþ'ityatra pratyayàrthasya niyogasya prakçtyartho vicàro viùayaþ vicàrasya vedàntà viùaya iti ÷akyaü j¤àtum, 'àtmà draùñavyaþ'ityadvaitàtmadar÷anamuddi÷ya '÷rotavyaþ'iti vicàravidhànàt / na hi vicàraþ sàkùàddar÷anahetuþ, apramàõatvàt, api tu pramàõaviùayatvena / pramàõaü càdvaitàtmani vedàntà eva, 'taü tvaupaniùataü puruùaü', 'vedàntavij¤ànasuni÷citàrthàþ'iti ÷ruteþ / vedàntànàü ca pratyagbrahmaikyaü viùayaþ, 'tattvamasi', 'ahaü brahmàsmi'iti ÷ruteþ / evaü vicàravidheþ phalamapi j¤ànadvàràmuktiþ, 'tarati ÷okamàtmavit',brahmavidbrahmaiva bhavati'ityàdi÷ruteþ / tathà saübandho 'pyadhikàriõà vicàrasya kartavyatàråpaþ, phalasya pràpyatàråpa iti yathàyogyaü subodhaþ / tasmàdidaü såtraü vyarthamiti cet / na / tàsàmadhikàryàdi÷rutãnàü svàrthe tàtparyanirõàyakanyàyasåtràbhàve kiü vivekàdivi÷eùaõavànadhikàrã utànyaþ, kiü vedàntàþ pårvatantreõa agatàrthà và, kiü brahma pratyagabhinnaü na và, kiü muktiþ svargàdivallokàntaraü, àtmasvaråpà veti saü÷ayanivçtteþ / tasmàdàgamavàkyairàpàtataþ pratipannàdhikàryàdinirõayàrthamidaü såtramàva÷yakam / taduktaü prakà÷àtma÷rãcaraõaiþ--'adhikàryàdãnàmàgamikatvepi nyàyena nirõayàrthamidaü såtraü'iti / yeùàü mate ÷ravaõe vidhirnàsti teùàmavihita÷ravaõe 'dhikàryàdinirõayànapekùaõàtsåtraü vyarthamityàpatatãtyalaü prasaïgena // tathà càsya såtrasya ÷ravaõavidhyapekùitàdhikàryàdi÷rutibhiþ svàrthanirõayàyotthàpitatvàddhetuhetumadbhàvaþ ÷rutisaügatiþ, ÷àstràrambhahetvanubandhanirõàyakatvenopoddhàtatvàcchàstràdau saügatiþ, adhikàryàdi÷rutãnàü svàrthe samanvayokteþ samanvayàdhyàyasaügatiþ, 'aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi'ityàdi÷rutãnàü sarvàtmatvàdispaùñabrahmaliógànàü viùayàdau samanvayokteþ pàdasaügatiþ, evaü sarvasåtràõàü ÷rutyarthanirõàyakatvàcchrutisaügatiþ, tattadadhyàye tattatpàde ca samànaprameyatvena saügatiråhanãyà / prameyaü ca kçtsna÷àstrasya brahma / adhyàyànàü tu samanvayavirodhasàdhanaphalàni / tatra prathamapàdasya spaùñabrahmaliógànàü ÷rutãnàü samanvayaþ prameyaþ / dvitãyatçtãyayoraspaùñabrahmaliógànàm / caturthapàdasya padamàtrasamanvaya iti bhedaþ / asyàdhikaraõasya pràtamyànnàdhikaraõasaügatirapekùità // athàdhikaraõamàracyate-'÷rotavyaþ'iti vihita÷ravaõàtmakaü vedàntamãmàüsà÷àstraü viùayaþ / tatkimàrabdhavyaü na veti viùayaprayojanasaübhavàsaübhavàbhyàü saü÷ayaþ / tatra nàhaü brahmeti bhedagràhipratyakùeõa kartçtvàkartçtvàdiviruddhadharmavattvaliógakànumànena ca virodhena brahmàtmanoraikyasya viùayasyàsaübhavàt, satyabandhasya j¤ànànnivçttiråpaphalàsaübhavànnàrambhaõãyamiti pràpte siddhàntaþ 'athàto brahmajij¤àsà'iti / atra ÷ravaõavidhisamànàrthatvàya 'kartavyà'iti padamadhyàhartavyam / adhyàhçtaü ca bhàùyakçtà 'brahmajij¤àsà kartavyà'iti / tatra prakçtipratyayàrthayorj¤ànecchayoþ kartavyatvànanvayàtprakçtyà phalãbhåtaü j¤ànamajahallakùaõayocyate / pratyayenecchàsàdhyo vicàro jahallakùaõayà / tathà ca brahmaj¤ànàya vicàraþ kartavya iti såtrasya ÷rautor'thaþ saüpadyate / tatra j¤ànasya svataþ phalatvàyogàtpramàtçtvakartçtvabhoktçtvàtmakànarthanivartakatvenaiva phalatvaü vaktavyam / tatrànarthasya satyatve j¤ànamàtrànnivçttyayogàdadhyastatvaü vaktavyamiti bandhasyàdhyastatvamarthàtsåcitam / tacca ÷àstrasya viùayaprayojanavattvasiddhihetuþ / tathà hi ÷àstramàrabdhavyaü, viùayaprayojanavattvàt, bhojanàdivat / ÷àstraü prayojanavat, bandhanivartakaj¤ànahetutvàt, rajjuriyamityàdivàkyavat / bandhoj¤ànanivartyo 'dhyastatvàt, rajjusarpavat / iti prayojanasiddhiþ / evamarthàbrahmaj¤ànàjjãvagatànarthabhramanivçttiü phalaü såtrayajjãvabrahmaõoraikyaü viùayamapyarthàtsåcayati, anyaj¤ànàdanyatra bhramànivçtteþ / jãvo brahmàbhinnaþ, tajj¤ànanivartyàdhyàsà÷rayatvàt / yaditthaü tattathà, yathà ÷uktyabhinna idamaü÷a iti viùayasiddhiheturadhyàsaþ / ityevaü viùayaprayojanavatvàcchàstramàrambhaõãyamiti / atra pårvapakùe bandhasya satyatvena j¤ànàdanivçtterupàyàntarasàdhyà muktiriti phalam / siddhànte j¤ànàdeva muktiriti vivekaþ / iti sarvaü manasi nidhàya brahmasåtràõi vyàkhyàtukàmo bhagavàn bhàùyakàraþ såtreõa vicàrakartavyatàråpa÷rautàrthànyathànupapatyàrthàtsåtritaü viùayaprayojanavatvamupoddhàtatvàttatsiddhihetvadhyàsàkùepasamàdhànabhàùyàbhyàü prathamaü varõayati-## etena såtràrthàspar÷itvàdadhyàsagrantho na bhàùyamiti nirastam, àrthikàrthaspar÷itvàt // yattu maógalàcaraõàbhàvàdavyàkhyeyamidaü bhàùyamiti tanna / 'sutaràmitaretarabhàvànupapattiþ'ityantabhàùyaracanàrthaü tadarthasya sarvopaplavarahitasya vij¤ànaghanapratyagarthasya tattvasya smçtatvàt / ato nirdeùatvàdidaü bhàùyaü vyàkhyeyam // loke ÷uktàvidaü rajatamiti bhramaþ, satyarajate idaü rajatamityadhiùñhànasàmànyàropyavi÷eùayoraikyapramàhitasaüskàrajanyo dçùña ityatràpyàtmànyanàtmàhaïkàràdhyàse pårvapramà vàcyà, sà càtmanàtmanorvàstavaikyamapekùate, na hi tadasti / tathà hi--àtmànàtmanàvaikya÷ånyau, parasparaikyàyogyatvàt, tamaprakà÷avat / iti matvà hetubhåtaü virodhaü vastutaþ pratãtito vyavahàrata÷ca sàdhayati-## na ca 'pratyayottarapadayo÷ca'iti såtreõa 'pratyayecottarapade ca parato yuùmadasmadormaparyantasya tvamàde÷au staþ'iti vidhànàt, tvadãyaü madãyaü tvatputro matputra itivat 'tvanmatpratyayagocarayoþ'iti syàditi vàcyam / 'tvamàvekavacane'ityekavacanàdhikàràt / atra ca yuùmadasmadorekàrthavàcitvàbhàvàdànàtmanàü yuùmadarthànàü bahutvàdasmadarthacaitanyasyàpyupàdhito bahutvàt // nanvevaü sati kathamatra bhàùye vigrahaþ / na ca yåyamiti pratyayo yuùmatpratyayaþ, vayamiti pratyayosmatpratyastadgocarayoriti vigraha iti vàcyam, ÷abdasàdhutve 'pyarthàsàdhutvàt / na hyahaïkàràdyanàtmano yåyamiti pratyayavipayatvamastãti cet na / gocarapadasya yogyatàparatvàt / cidàtmà tàvadasmatpratyayayogyaþ, tatprayuktasaü÷ayàdinivçttiphalabhàktvàt, 'na tàvadayamekàntenàvipayaþ, asmatpratyayaviùayatvàt'iti bhàùyokte÷ca / yadyapyahaïkàràdirapi tadyogyastathàpi cidàtmanaþ sakà÷àdatyantabhedasiddhyarthaü yuùmatpratyayayogya ityucyate // // à÷rama÷rãcaraõàstu ñãkàyojanàyàmevamàhuþ-'saübodhyacetano yuùmatpadavàcyaþ, ahaïkàràdivi÷iùñacetano 'smatpadavàcyaþ, tathà ca yuùmajasmadoþ svàrthe prayujyamànayoreva tvamàde÷aniyamo na làkùaõikayoþ, 'yuùmadasmadoþ ùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayorvànàvau'iti såtràsàügatyaprasaógàt / atra ÷abdalakùakayoriva cinmàtrajaóamàtralakùakayorapi na tvamàde÷o lakùakatvàvi÷eùàt iti / yadi tayoþ ÷abdabodhakatve satyeva tvamàde÷àbhàva ityanena såtreõa j¤àpitaü tadàsminbhàùye yuùmatpadena yuùmacchabdajanyapratyayayogyaþ paràgartho lakùyate, asmacchabdena asmacchabdajanyapratyayayogyaþ pratyagàtmà / tathà ca lakùyatàvacchedakatayà ÷abdo 'pi bodhyata iti na tvamàde÷aþ / na ca paràktvapratyaktvayoreva lakùyatàvacchedakatvaü, na ÷abdayogyatvàü÷asya, gauravàditi vàcyam / paràkpratãcorvirodhasphuraõàrthaü viruddha÷abdayogyatvasyàpi vaktavyatvàt / ata evedamasmatpratyayagocarayoriti vaktavye 'pãdaü÷abdo 'smadarthe loke vede ca bahu÷aþ, ime vayamàsmahe, ime videhàþ, ayamahamasmãti ca prayogadar÷anànnàsmacchabdavirodhãti matvà yuùmacchabdaþ prayuktaþ, idaü÷abdaprayoge virodhàsphårteþ / etena cetanavàcitvàdasmacchabdaþ pårvaü prayoktavyaþ 'abhyarhitaü pårva'iti nyàyàt, 'tyadàdãni sarvaurnityam'iti såtreõa vihita eka÷eùa÷ca syàditi nirastam / 'yuùmadasmadoþ'iti såtra ivàtràpi pårvanipàtaika÷eùayorapràpteþ, eka÷eùe vivakùitavirodhàsphårte÷ca / vçddhàstu 'yuùmadarthàdanàtmano niùkçùya ÷uddhasya ciddhàtoropàpavàdanyàyena grahaõaü dyotayitumàdau yuùmadgrahaõaü'ityàhuþ / tatra yuùmadasmatpadàbhyàü paràkpratyaktvenàtmànàtmanorvastuto virodha uktaþ / pratyayapadena pratãtito virodha uktaþ / pratãyata iti pratyayo 'haïkàràdiranàtmà dç÷yatayà bhàti / àtmà tu pratãtitvàtpratyayaþ svaprakà÷atayà bhàti / gocarapadena vyavahàrato virodha uktaþ / yuùmadarthaþ pratyagàtmatiraskàreõa kartàhamityàdivyavahàragocaraþ, asmadarthastvanàtmapravilàpena, ahaü brahmeti vyavahàragocara iti tridhà virodhaþ sphuñãkçtaþ / yuùmaccàsmacca yuùmadasmadã, te eva pratyayau ca tau gocarau ceti yuùmadasmatpratyayagocarau, tayostridhà viruddhasvabhàvàyoritarebhàvo 'tyantàbhedastàdàtmyaü và tadanupapattau siddhàyàmityanvayaþ / aikyàsaübhave 'pi ÷uklo ghaña itivattàdàtmayaü kiü na syàdityata àha-## / cijjaóayorviùayaviùayitvàddãpaghañayoriva na tàdàtmyamiti bhàvaþ / yuùmadasmadã paràpratyagvastunã, te eva pratyaya÷ca gocara÷ceti và vigrahaþ / atra pratyayagocarapadàbhyàmàtmanàtmanoþ pratyakparàgbhàve cidacittvaü heturuktastatra hetumàha-## / anàtmano gràhyatvàdacitvaü, àtmanastu gràhakatvàccitvaü vàcyam / acitve svasya svena grahasya karmakartçtvavirodhenàsaübhavàdapratyakùatvàpatterityarthaþ / yatheùñaü và hetuhetumadbhàvaþ / nanvevamàtmànàtmanoþ paràkpratyaktvena, cidacittvena gràhyagràhakatvena ca virodhàttamaþprakà÷avadaikyasya tàdàtmyasya vànupapattau satyàü, tatpramityabhàvenàdhyàsàbhàve 'pi taddharmàõàü caitanyasukhajàóyaduþkhàdãnàü vinimayenadhyàso 'stvityata àha--## tayoràtmànàtmanordharmàstaddharmàsteùàmapãtaretarabhàvànupapattiþ / itaratra dharmyantare itareùàü dharmàõàü bhàvaþ saüsargastasyànupapattiritityarthaþ / na hi dharmiõoþ saüsargaü vinà dharmàõàü vinimayo asti / sphañike lohita vastu sàünidhyàllauhityadharmasaüsargaþ / asaïgàtmadharmiõaþ kenàpyasaüsargàddharmisaüsargapårvako dharmasaüsargaþ kutastya ityabhipreyoktam-## / nanvàtmànàtmanostàdàtmyasya taddharmasaüsargasya càbhàve 'pyadhyàsaþ kiü na syàdityata àha--ityata iti / ityuktarãtyà tàdàtmyàdyabhàvena tatpramàyà abhàvàdataþ pramàjanyasaüskàrasyàdhyàsahetorabhàvàt 'adhyàso mithyeti bhavituü yuktaü'ityanvayaþ / mithyà÷abdo hyarthaþ apahnavavacanaþ, anirvacanãyatàvacana÷ceti / atra càpahnavàrthaþ / nanu kutra kasyàdhyàso 'pahnåyata ityà÷aïkya, àtmanyanàtmataddharmàõàmanàtmanyàtmataddharmàõàmadhyàso nirasyata ityàha--## ahamitipratyayayogyatvaü buddhyàderapyastãti matvà tata àtmànaü vivecayati-#<-viùayaõãti /># buddhyàdisàkùiõãtyarthaþ / sàkùitve hetuþ--## ahamiti bhàsamàne cidaü÷àtmanãtyarthaþ / yuùmatpratyayagocarasyeti / tvaïkàrayogyasya / idamarthasyetiyàvat / nanvahamiti bhàsamànabuddhyàdeþ kathamidamarthatvamityata àha--## sàkùibhàsyasyetyarthaþ / sàkùibhàsyatvaråpalakùaõayogàdbuddhyàderghañàdivadidamarthatvaü na pratibhàsata iti bhàvaþ / athavà yadàtmano mukhyaü sarvàntaratvaråpaü pratyaktvaü pratãtatvaü brahmàsmãti vyavahàragocaratvaü coktvaü tadasiddhaü, ahamiti pratãyamànatvàt, ahaïkàravadityà÷aïkyàha--## asmaccàsau pratyaya÷càsau gocara÷ca tasminnityarthaþ / ahaüvçttivyaïyasphuraõatvaü sphuraõaviùayatvaü và hetuþ / àdye dçùñànte hetvasiddhiþ / dvitãye tu pakùe tadasiddhirityàtmano mukhyaü pratyaktvàdi yuktamiti bhàvaþ / nanu yadàtmano viùayatvaü tadasiddhaü, anubhavàmãti ÷abdavatvàt, ahaïkàravadityata àha--## vàcyatvaü lakùyatvaü và hetuþ / nàdyaþ, pakùe tadasiddheþ / nàntyaþ, dçùñànte tadvaikalyàditi bhàvaþ / dehaü jànàmãti dehàhaïkàrayorviùayaviùayitve 'pi manuùyo 'hamityabhedàdhyàsavadàtmàhaïkàràyorapyabhedàdhyàsaþ syàdityata àha--## tayorjàóyàlpatvàbhyàü sàdç÷yàdadhyàse 'pi cidàtmanyanavacchinne jaóàlpàhaïkàràdernàdhyàsa iti bhàvaþ / ahamiti bhàsyatvàdàtmavadahaïkàrasyàpi pratyaktvàditaü mukhyameva, tataþ pårvoktvaparàktvàdyasiddhirityà÷aïkyàha--## ahaüvçttibhàsyatvamahaïkàre nàsti kartçkarmatvavirodhàt, cidbhàsyatvaü cidàtmani nàstãti hetvasiddhiþ / ato buddhyàdeþ pratibhàsataþ pratyaktve 'pi paràktvàdikaü mukhyameveti bhàvaþ / yuùmatparàktaccàsau pratiyata iti pratyaya÷càsau kartçtvàdivyavahàragocara÷ca tasyeti vigrahaþ / tasya heyatvàrthamàha--## pi¤ bandhane / visinoti badhnàti iti viùayastasyetyarthaþ / àtmanyanàtmataddharmàdhyàso mithyà bhavatu, anàtmanyàtmataddharmàdhyàsaþ kiü na syàt, ahaü sphuràmi sukhãtyàdyanubhavàdityà÷aïkyàha--## tasmàdanàtmano viparyayo viruddhasvabhàva÷caitanyam / itthaübhàve tçtãyà / caitanyàtmanà viùayiõastaddharmàõàü ca yo 'haïkàràdau viùaye 'dhyàsaþ sa mithyeti nàstãti bhavituü yuktam, adhyàsasàmagryabhàvàt / na hyatra pårvapramàhitasaüskàraþ sàdç÷yamaj¤ànaü vàsti / niravayavanirguõasvaprakà÷àtmani guõàvayavasàdç÷yasya càj¤ànasya càyogàt // nanvàtmanonirguõatve taddharmàõàmiti bhàùyaü kathamiti cet, ucyate--buddhivçttyabhivyaktaü caitanyaü j¤ànaü, viùayàbhedenàbhivyaktaü sphuraõam, ÷ubhakarmajanyavçttivyaktamànanda ityevaü vçttyupàdhikçtabhedàt j¤ànàdãnàmàtmadharmatvavyapade÷aþ / taduktaü ñãkàyàü-'ànando viùayànubhavo nityatvaü ceti santi dharmà apçthaktve 'pi caitanyatvàt pçthagivàvabhàsante'iti / ato nirguõabrahmàtmatvamate, ahaü karomãti pratãterarthasya càdhyàsatvàyogàtpramàtvaü satyatvaü ca ahaü nara iti sàmànàdhikaraõyasya gauõatvamiti matamàstheyam / tathà ca bandhasya satyatayà j¤ànànnivçttiråpaphalàsaübhavàdbaddhamuktayorjãvabrahmaõoraikyàyogena viùayàsaübhavàt ÷àstraü nàrambhaõãyamiti pårvapakùabhàùyatàtparyam / yuktagrahaõàt pårvapakùasya durbalatvaü såcayati / tathàhi--kimadhyàsasya nàstitvamayuktatvàdabhànàdvà kàraõàbhàvàdvà?àdya iùña ityàha-#<-tathàpãti /># etadanurodhàdàdau yadyapãti pañhitavyam / adhyàsasyàsaïgasvaprakà÷àtmanyayuktatvamalaïkàra iti bhàvaþ / na dvitãya ityàha--## aj¤aþ kartà manuùyo 'hamiti pratyakùànubhavàdadhyàsasyàbhànamasiddhamityarthaþ / na cedaü pratyakùaü kartçtvàdau prameti vàcyam / apauruùeyatayà nirdeùeõa, upakramàdiliïgàvadhçtatàtparyeõa ca tatvamasyàdivàkyenàkartçtvabrahmatvabodhanenàsya bhramatvani÷cayàt / na ca jyeùñhapratyakùavirodhàdàgamaj¤ànasyaiva bàdha iti vàcyaü, dehàtmavàdaprasaïgàt, manuùyo 'hamiti pratyakùavirodhena 'athàyama÷arãraþ'ityàdi÷rutyà dehàdanyàtmàsiddheþ / tasmàdidaü rajatamitivatsàmànàdhikaraõyapratyakùasya bhramatva÷aïkàkalaïkitasya nàgamàtpràbalyamityàstheyam / ki¤ca jyeùñhatvaü pårvabhàvitvaü và àgamaj¤ànaü pratyupajãvyatvaü và?àdye na pràbalyam, jyeùñhasyàpi rajatabhramasya pa÷càdbhàvinà ÷uktij¤ànena bàdhadar÷anàt / na dvitãyaþ àgamaj¤ànotpattau pratyakùàdimålavçddhavyavahàre saügatigrahadvàrà, ÷abdopalabdhidvàrà ca pratyakùàdervyàvahàrikapràmàõyasyopajãvyatve 'pi tàttvikapràmàõyasyànapekùitatvàt, anapekùitàü÷asyàgamena bàdhàsaübhavàditi / yattu kùaõikayàgasya ÷rutibalàtkàlàntarabhàviphalahetutvavat 'tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ'iti ÷rutibalàtsatyasyàpi j¤ànànnivçttisaübhavàdadhyàsavarõanaü vyarthamiti, tanna / j¤ànamàtranivartyasya kvàpi satyatvàdar÷anàt, satyasya càtmano nivçtyadar÷anàcca, ayogyatàni÷caye sati satyabandhasya j¤ànànnivçtti÷ruterbodhakatvàyogàt / na ca setudar÷anàtsatyasya pàpasya nà÷ar÷anànnàyogyatàni÷cayà iti vàcyaü, tasya ÷riddhàniyamàdisàpekùaj¤ànanà÷yatvàt / bandhasya ca 'nànyaþ panthà'iti ÷rutyà j¤ànamàtrànnivçttipratãteþ, ataþ ÷rutaj¤ànanivartyatvanirvàhàrthamadhyastatvaü varõaniyam / kiü ca j¤ànaikanivartyasya kiü nàma satyatvam, na tàvadaj¤ànàjanyatvam / 'màyàü tu prakçtim'iti ÷ruti virodhànmàyàvidyayoraikyàt / nàpi svàdhiùñhàne svàbhàva÷ånyatvaü 'asthålam'ityàdiniùedha÷rutivirodhàt / nàpi brahmavadbàdhàyogyatvaü, j¤ànànnivçtti÷rutivirodhàt / atha vyavahàrakàle bàdha÷ånyatvam, tarhi vyavahàrikameva satyatvamityàgatamadhyastatvam / tacca ÷rutyarthe yogyatà j¤ànàrthaü varõanãyameva, yàgasyàpårvadvàratvavat / na ca tadanyatvàdhikaraõe tasya varõanàtpaunaruktyam, tatroktàdhyàsasyaiva pravçttyaïgaviùayàdisiddhyarthamàdau smàryamàõatvàditi dik // adhyàsaü dvedhà dar÷ayati --## lokyate manuùyo 'hamityabhimanyata iti lokor'thàdhyàsaþ, tadviùayo vyavahàro 'bhimàna iti j¤ànàdhyàso dar÷itaþ / dvividhàdhyàsasvaråpalakùaõamàha--##ityàdinà## ityantena / jàóyacaitanyàdidharmàõàü dharmiõàvahaïkàràtmànau, tayoratyantaü bhinnayoritaretarabhedàgraheõànyonyasmin anyonyatàdàtmyaü anyonyadharmàü÷ca vyatyàsenàdhyasya lokavyavahàra iti yojanà / ataþ so 'yamiti pramàyà nàdhyàsatvam, tadidamarthayoþ kàlabhedena kalpitabhede 'pyatyantabhedàbhàvàditi vaktumatyantetyuktam / na ca dharmitàdàtmyàdhyàse dharmàdhyàsasiddheþ 'dharmàü÷ca'iti vyarthamiti vàcyam, andhatvàdãnàmindriyadharmàõàü dharmyadhyàsàsphuñatve 'pyandho 'hamiti sphuño 'dhyàsa iti j¤àpanàrthatvàt / nanvàtmànàtmanoþ parasparàdhyastatve ÷ånyavàdaþ syàdityà÷aïkyàha--## satyamanidaü caitanyaü tasyànàtmani saüsargamàtràdhyàso na svaråpasya / ançtaüyuùmadarthaþ tasya svaråpato 'pyadhyàsàttayormithunãkaraõamadhyàsa iti na ÷ånyatetyarthaþ // nanvadhyàsamithunãkaraõalokavyavahàra÷abdànàmekàrthatve 'dhyasya midhunãkçtyeti pårvakàlatvavàciktvàpratyayàde÷asya lyapaþ kathaü prayoga iti cenna, adhyàsavyaktibhedàt / tatra pårvapårvàdhyàsasyottarottaràdhyàsaü prati saüskàradvàrà pårvakàlatvena hetutvadyotanàrthaü lyapaþ prayogaþ / tadeva spaùñayati--## pratyagàtmani hetuhetumadbhàvenàdhyàsapravàho 'nàdirityarthaþ / nanu pravàhasyàvastutvàt, adhyàsavyaktãnàü sàditvàt, kathamanàditvamiti cet / ucyate--adhyàsatvàvacchinnavyaktãnàü madhye 'nyatamayà vyaktyà vinànàdikàlasyàvartanaü kàryànàditvamityaïgãkàràt / etena kàraõàbhàvàditi kalpo nirastaþ, saüskàrasya nimittasya naisargikapadenoktatvàt / na ca pårvapramàjanya eva saüskàro heturiti vàcyam, làghavena pårvànubhavajanyasaüskàrasya hetutvàt / ataþ pårvàdhyàsajanyaþ saüskàro 'stãti siddham / adhyàsasyopàdànamàha--## / mithyà ca tadaj¤ànaü ca mithyàj¤ànaü tannimittamupàdànaü yasya sa tannimittaþ / tadupàdànaka ityarthaþ / aj¤ànasyopàdànatve 'pi saüsphuradàtmatatvàvarakatayà doùatvenàhaïkàràdhyàsakarturã÷varasyopàdhitvena saüskàrakàlakarmàdinimittapariõàmitvena ca nimittatvamiti dyotayituü nimittapadam / svaprakà÷àtmanyasaïge kathamavidyàsaïgaþ, saüskàràdisàmagryabhàvàt, iti ÷aïkàniràsàrthaü mithyàpadam / pracaõóamàrtaõóamaõóale pecakànubhavasiddhàndhakàravat, ahamaj¤a ityanubhasiddhamaj¤ànaü durapahnavama, kalpitasyàdhiùñhànàspar÷itvàt, nityasvaråpaj¤ànasyàvirodhitvàcceti / yadvà aj¤ànaü j¤ànàbhàva iti ÷aïkàniràsàrthaü mithyàpadam / mithyàtve sati sàkùàjj¤ànanivartyatvamaj¤ànasya lakùaõaü mithyàj¤ànapadenoktam / j¤ànenecchàpràgabhàvaþ sàkùànnivartyata iti vadantaü prati mithyàtve satãtyuktam / aj¤ànanivçttidvàrà j¤ànanivartyabandhe 'tivyàptiniràsàya sàkùàditi / anàdyupàdànatve sati mithyàtvaü và lakùaõam / brahmaniràsàrthaü mithyàtvamiti / mçdàdiniràsàrthamanàdãti / avidyàtmanoþ saübandhaniràsàrthamupàdànatve satãti / saüprati adhyàsaü draóhayitumabhilapati--#<àhamidaü mamedamiti /># àdhyàtmikakàryàdhyàseùvahamiti prathamo 'dhyàsaþ / na càdhiùñhànàropyàü÷advayànupalambhàt nàyasadhyàsa iti vàcyam, ayo dahatãtivadahamupalabha iti dçgdç÷yàü÷ayorupalambhàt / idaü padena bhogyaþ saüghàta ucyate / atràhamidamityanena manupyo 'hamiti tàdàtmyàdhyàso dar÷itaþ / mamedaü ÷arãramiti saüsargàdhyàsaþ // nanu dehàtmanostàdàtmyameva saüsarga iti tayoþ ko bheda iti cet / satyam / sattaikye sati mitho bhedastàdàtmyam / tatra manuùyo 'hamityaikyàü÷abhànaü mamedamiti bhedàü÷aråpasaüsargabhànamiti bhedaþ / evaü sàmagrãsattvàdanubhavasattvàdadhyàso 'stãtyato brahmàtmaikye virodhàbhàvena viùayaprayojanayoþ sattvàt ÷àstramàrambhaõãyamiti siddhàntabhàùyatàtparyam / eva¤ca såtreõàrthàtsåcite viùayaprayojane pratipàdya taddhetumadhyàsaü lakùaõasaübhàvanàpramàõaiþ sàdhayituü lakùaõaü pçcchati--#<àheti /># kiülakùaõako 'dhyàsa ityàha / pårvavàdãtyarthaþ / asya ÷àstrasya tattvanirõayapradhànatvena vàdakathàtvadyotanàrthaü àheti paroktiþ / 'àha'ityàdi 'kathaü punaþpratyagàtmani'ityataþ pràgadhyàsalakùaõaparaü bhàùyam / tadàrabhya saübhàvanàparam / 'tametamavidyàkhyam'ityàrabhya 'sarvalokapratyakùaþ'ityantaü pramàõaparamiti vibhàgaþ / lakùaõamàha--## adhyàsa ityanuùaïgaþ / atra paratràvabhàsa ityeva lakùaõam, ÷iùñaü padadvayaü tadupapàdanàrtham / tathàhi avabhàsyata ityavabhàso rajatàdyarthaþ tasyàyogyamadhikaraõaü paratrapadàrthaþ / adhikaraõasyàyogyatvaü àropyàtyantàbhàvatvaü tadvatvaü và / tathà caikàvacchedena svasaüsçjyamàne svàtyantàbhàvavati avabhàsyatvamadhyastatvamityarthaþ / idaü ca sàdyanàdyadhyàsasàdhàraõaü lakùaõam / saüyoge 'tivyàptiniràsàyaikàvacchedeneti / saüyogasya svasaüsçjyamàne vçkùe svàtyantàbhàvavatyavabhàsyatve 'pi svàtyantàbhàvayormålàgràvacchedakabhedànnàtivyàptiþ / pårvaü svàbhàvavati bhåtale pa÷càdànãto ghaño bhàtãti ghañe 'tivyàptiniràsàya svasaüsçjyamàna iti padam, tena svàbhàvakàle pratiyogisaüsargasya vidyamànatocyate iti nàtivyàptiþ / bhåtvàvacchedenàvabhàsyagandhe 'tivyàptivàraõàya svàtyantàbhàvavatãti padam / ÷uktàvidantvàvacchedena rajatasaüsargakàle 'tyantàbhàvo 'stãti nàvyàptiþ / nanvasya lakùaõasyàsaübhavaþ, ÷uktau rajatasya sàmagryabhàvena saüsargàsatvàt / na ca smaryamàõasatyarajatasyaiva paratra ÷uktàvavabhàsyatvenàdhyastatvoktiriti vàcyam, anyathàkhyàtiprasaïgàdityata àha#<-smçtiråpa iti /># smaryate iti smçtiþ satyarajatàdiþ tasya råpamiva råpamasyeti smçtiråpaþ / smaryamàõasadç÷a ityarthaþ / sàdç÷oktyà smaryamàõàdàropyasya bhedàt, nànyathàkhyàtirityuktaü bhavati / sàdç÷amupapàdayati-## dçùñaü dar÷anaü, saüskàradvàrà pårvadar÷anàdavabhàsyata iti pårvadçùañàvabhàsaþ / tena saüskàrajanyaj¤ànaviùayatvaü smaryamàõàropyayoþ sàdç÷yamuktaü bhavati, smçtyàropayoþ saüskàrajanyatvàt / na ca saüskàrajanyatvàdàropasya smçtitvàpattiriti vàcyam, doùasaüprayogajanyatvasyàpi vivakùitatvena saüskàramàtrajanyatvàbhàvàt / atra saüyoga÷abdena adhiùñhànasàmànyaj¤ànamucyate, ahaïkàràdhyàse indriyasaüprayogàlàbhàt / evaü ca doùasaüprayogasaüskàrabalàcchuktyàdau rajatamutapannamastãti paratràvabhàsyatvalakùamamupapannamiti smçtiråpapårvadçùñapadàbhyàmupapàdim / anye tu tàbhyàü doùàditrayajanyatvaü kàryàdhyàsalakùaõamuktamityàhuþ / apare tu smçtiråpaþ smaryamàõasadç÷aþ, sàdçsyaü ca pramàmàjanyaj¤ànaviùayatvaü smçtyàropayoþ pramàõàjanyatvàt / pårvadçùñapadatajjàtãyaparaü, abhinavarajatàdehe pårvadçùñatvàbhàvàt / tathà ca pramàõàjanyaj¤ànaviùayatve sati pårvadçùñajàtãyatvaü pràtãtikàdhyàsalakùaõaü tàbhyàmuktam / paratràvabhàsa÷abdàbhyàmadhyàsamàtralakùaõaü vyàkhyàtameva / tatra smaryamàõagaïgàdau abhinavaghañe càtivyàptiniràsàya pramàõetyàdi padadvayamityàhuþ / tatràrthàdhyàse smaryamàõasadç÷aþ paratra pårvadar÷anàdavabhàsyata iti yojanà / j¤ànàdhyàse tu smçtisadç÷aþ paratra pårvadar÷anàdavabhàsa iti vàkyaü yojanãyamiti saükùepaþ / nanu adhyàse vàdivipratipatteþ kathamuktalakùaõasiddhirityà÷aïkyàdhiùñhànàropyasvaråpavivàde 'pi paratra paràvabhàsa iti lakùaõe saüvàdyuktibhiþ satyàdhiùñhàne mithyàrthàvabhàsasiddheþ sarvatantrasiddhànta idaü lakùaõamiti matvà anyathàtmakhyàtivàdinormatamàha-## kecidanyathàkhyàtivàdino 'nyatra ÷uktyàdàvanyadharmasya svàvayavadharmasya de÷àntarastharåpyàderadhyàsa iti vadanti / àtmakhyàtivàdinastu bàhya÷uktyàdau buddhiråpàtmano dharmasya rajatasyàdhyàsaþ, àntarasya rajatasya bahirvadavabhàsa iti vadantãtyarthaþ / akhyàtimatamàha-## yatra yasyàdhyàso lokasiddhastayorarthayostaddhiyo÷ca bhedàgrahe sati tanmålo bhramaþ, idaü råpyamiti vi÷iùñavyavahàra iti vadantãtyarthaþ / tairapi vi÷iùñavyavahàrànyathànupapattyà vi÷iùñabhrànteþ svãkàryatvàt, paratra paràvabhàsasaümatiriti bhàvaþ / ÷ånyamatamàha-## tasyaivàdhiùñhànasya ÷uktyàderviparãtadharmatvakalpanàü viparãto viruddho dharmo yasya tadbhàvastasya rajatàderatyantàsataþ kalpanàmàcakùata ityarthaþ / eteùu mateùu paratra paràvabhàsatvalakùaõasaüvàdamàha#<-sarvathàpi tviti /># anyathàkhyàtitvàdiprakàravivàde 'pyadhyàsaþ paratra paràvabhàsatvalakùaõaü na jahàtãtyarthaþ / ÷uktàvaparokùasya rajatasya de÷àntare buddhau và sattvàyogàt ÷ånyatve pratyakùatvàyogàt, ÷uktau satte bàdhàyogàt mithyàtvameveti bhàvaþ / àropyamithyàtve na yuktyapekùà, tasyànubhavasiddhatvàdityàha-## bàdhànantarakàlãno 'yamanubhavaþ, tatpårvaü / ÷uktikàtvaj¤ànàyogàt, rajatasya bàdhàpratyakùasiddhaü mithyàtvaü vacchabdenocyate / àtmani niråpàdhike 'haïkàràdhyàse dçùñàntamuktvà brahmajãvàvàntarabhedasyàvidyàdyupàdhikasyàdhyàse dçùñàntamàha-## dvitãyacandrasahitavadeka evàïgulyà dvidhà bhàtãtyarthaþ / lakùaõaprakaraõopasaühàràrtha iti ÷abdaþ / bhavatvadhyàsaþ ÷uktyàdau, àtmani tu na saübhavatãtyàkùipati-## yatràparokùàdhyàsàdhiùñhànatvaü tatrendriyasaüyuktatvaü viùayatvaü ceti vyàptiþ ÷uktyàdau dçùñà / tatra vyàpakàbhàvàdàtmano 'dhiùñhànatvaü na saübhavatãtyabhipretyàha-## pratãci pårõa indriyàgràhye viùayasyàhaïkàràdestaddharmàõàü càdhyàsaþ kathamityarthaþ / uktavyàptimàha-## purovasthitatvamindriyasaüyuktatvam / nanyàtmano 'pyadhiùñhànatvàrthaü viùayatvàdikamastvityata àha-## idaüpratyayànarhasya pratyagàtmano 'na cakùuùà gçhyate'ityàdi ÷rutimanusçtya tvamaviùayatvaü bravãùi / saüpratyàsalobhena viùayatvàïgãkàre ÷rutisiddhàntayorbàdhaþ syàdityarthaþ / àtmanyadhyàsasaübhàvanàü pratijànãte-## adhiùñhànàropyayorekasmin j¤àne bhàsamànatvamàtramadhyàsavyàpakaü, tacca bhànaprayuktasaü÷ayanivçttyàdiphalabhàktvaü, tadeva bhànabhinnatvaghañitaü viùayatvaü, tanna vyàpakaü, gauravàditi matvàha-## ayamàtmà niyamenàviùayo na bhavati / tatra hetumàha-## asmapratyayo 'hamityadhyàsastatra bhàsamànatvàdityarthaþ / asmadarthacidàtmà pratibimbitatyena yatra pratãyate so 'smatpratyayo 'haïkàrastatra bhàsamànatvàditi vàrthaþ / na càdhyàse sati bhàsamànatvaü tasminsati sa iti parasparà÷raya iti vàcyam, anàditvàt, pårvàbhyàse bhàsamànàtmana uttaràdhyàsàdhiùñhànatvasaübhavàt // nanvahamityahaïkàraviùayakabhànaråpasyàtmano bhànamànatvaü kathaü, tadviùayatvaü vinà tatphalabhàktvàyogàdityata àha-## ca÷abdaþ ÷aïkàniràsàrthaþ / svaprakà÷atvàdityarthaþ / svaprakà÷atvaü sàdhayati-## àbàlapaõóitamàtmanaþ saü÷ayàdi÷ånyatvena prasidhdeþ svaprakà÷atvamityarthaþ / ataþ svaprakà÷atvena bhàsamànatvàdàtmano 'dhyàsàdhiùñhànatvaü saübhavatãti bhàvaþ / yaduktamaparokùàdhyàsàdhiùñhànatvasyendriyasaüyuktatayà gràhyatvaü vyàpakamiti tatràha-## tatra hetumàha-## indriyagràhye 'pãtyarthaþ / bàlà avivekinaþ talamindranãlakañàhakalpaü nabho malinaü pitamityevamaparokùamadhyasyanti, tatrendriyagràhyatvaü nàstãti vyabhicàrànna vyàptiþ / etenàtmànàmànàtmanoþ sàdç÷yàbhàvànnàdhyàsa ityapàstam, nãlanabhasostadabhàve 'pyadhyàsadar÷anàt / siddhànte àlokàkàracàkùuùavçttyabhivyaktasàkùivedyatvaü nabhasi iti j¤eyam / saübhàvanàü nigamayati-## nanu brahmaj¤ànanà÷yatvena såtritàmavidyàü hitvà adhyàsaþ kimiti varõyata ityata àha-## àkùiptaü samàhitamuktalakùaõalakùitamadhyàsamavidyàkàryatvàdavidyeti manyanta ityarthaþ / vidyànivartyatvàccàsyàvidyàtvamityàha-## adhyastaniùedhenàdhiùñhànasvaråpanirdhàraõaü vidyàmadhyàsanivartikàmàhurityarthaþ / tathàpi kàraõàvidyàü tyaktvà kàryàvidyà kimiti varõyate tatràha-## tasminnadhyàse uktanyàyenàvidyàtmake satãtyarthaþ / målàvidyayàþ saùuptàvanarthatvàdar÷anàt kàryàtmanà tasyà anarthatvaj¤àpanàrthaü tadvarõanamiti bhàvaþ / adhyastakçtaguõadoùàbhyàmadhiùñhànaü na lipyata ityakùaràrthaþ / evamadhyàsasya lakùaõasaübhàvane uktvà pramàõamàha-## taü varõitamevaü sàkùipratyakùasidhyaü puraskçtya hetuü kçtvà laukikaþ karma÷àstrãyo mokùa÷àstrãya÷ceti trividho vyavahàraþ pravartata ityarthaþ / tatravidhiniùedhaparàõi karma÷àstràõyçgvedàdãni, vidhiniùedha÷ånyapratyagbrahyaparàõi mokùa÷àstràõi vedàntavàkyànãti vibhàgaþ / evaü vyavahàrahetutvenàdhyàse pratyakùasiddhe 'pi pramàõàntaraü pçcchati--## avidyàvànahamityadhyàsavànàtmà pramàtà sa viùaya à÷rayo yeùàü tàni avidyàvadviùayàõãti vigrahaþ / tattatprameyavyavahàrahetubhåtàyàþ pramàyà adhyàsàtmakapramàtrà÷ritatvàt pramàõànàmavidyàvadviùayatvaü yadyapi pratyakùaü tathàpi punarapi kathaü kenapramàõenàvidyàvadviùayatvamiti yojanà / yadvàvidvàvatadviùayàõi kathaü pramàõàni syuþ, à÷rayadoùàdapràmàõyàpatterityàkùepaþ / tatra pramàõapra÷ne vyavahàràrthàpattiü, talliïgànumànaü càha-##ityàdinà##ityantena / devadattakartçko vyavahàraþ, tadãyadehàdiùvahaümamàdhyàsamålaþ tadanvayavyatirekànusàritvàt yaditthaü tattathà, yathà mçnmålo ghaña iti prayogaþ / tatra vyatirekaü dar÷ayati-## devadattasya suùuptàvadhyàsàbhàve vyavahàràbhàvo dçùñaþ, càgratsvapnayoradhyàse sati vyavahàra ityanvayaþ sphuñatvànnoktaþ / anena liïgena kàraõatayàdhyàsaþ sidhyati vyavahàraråpakàryànupapatyà veti bhàvaþ / nanu manuùyatvàdijàtimati dehe 'hamityàbhimànamàtràdvyavahàraþ sidhyatu kimindriyàdiùu mamàbhimànenetyà÷aïkyàha-## indriyapadaü liïgàderapyupalakùaõaü, pratyakùàdãtyàdipadaprayogàt / tathà ca pratyakùaliïgàdiprayukto yo vyavahàro draùñà anumàtà ÷rotàhamityàdiråpaþ sa indriyàdãni mamatàspadànyagçhãtvà na saübhavatãtyarthaþ / yadvà tàni mamatvenànupàdàyayo vyavahàraþ sa neti yojanà / pårvatrànupàdànàsaübhavakriyayoreko vyavahàraþ kartà iti ktvàpratyayaþ sàdhuþ / uttaratrànupàdànavyavahàrayorekàtmakartçkatvàt, tatsàdhutvamiti bhedaþ / indriyàdiùu mametyadhyàsabhàve 'ndhàderiva draùñçtvàdivyavahàro na syàditi bhàvaþ / indriyàdhyàsenaiva vyavahàràdalaü dehàdhyàsenetyata àha-## indriyàõàmadhiùñhànaü à÷rayaþ / ÷arãramityarthaþ / nanvastvàtmanà saüyuktaü ÷arãraü teùàmà÷rayaþ kimadhyàsenetyatràha-## anadhyasta àtmabhàvaþ àtmatàdàtmyaü yasmin tanetyarthaþ / 'asaïgo hi'iti ÷ruteþ, àdhyàsika eva dehàtmanoþ saübandho na saüyogàdiriti bhàvaþ / nanvàtmano dehàdibhiràdhyàsikasaübandho 'pi màstu, svata÷cetanatayà pramàtçtvopapatteþ / na ca suùuptau pramàtçtvàpattiþ karaõoparamàditi tatràha-## pramà÷rayatvaü hi pramàtçtvam / pramà yadi nityacinmàtraü tarhyà÷rayatvàyogaþ karaõavaiyarthyaü ca / yadi vçttimàtraü, jagadàndhyaprasaïgaþ, vçtterjaóatvàt / ato vçttãdvo bodhaþ pramà, tadà÷rayatvamasaïgasyàtmano vçttimanmanastàdàtmyàdhyàsaü vinà na saübhavatãti bhàvaþ / dehàdhyàse, taddharmàdhyàse càsatãtyakùaràrthaþ / tarhyàtmanaþ pramàtçtvaü màstu iti vadantaü pratyàha#<-na ceti /># tasmàdàtmanaþ pramàtçtvàdivyavahàràrthamadhyàso 'ïgãkartavya ityanumànàrthàpattyoþ phalamupasaüharati-## pramàõasattvàdityarthaþ / yadvà pramàõapra÷naü samàdhàyàkùepaü pariharati-## ahamityadhyàsasya pramàtrantargatatvenàdoùatvàt, avidyàvadà÷rayàõyapi pramàõànyeveti yojanà / sati pramàtari pa÷càdbhavan doùa ityucyate, yathà kàcàdiþ / avidyà tu pramàtrantargatatvànna doùaþ, yena pratyakùàdãnàmapràmàõyaü bhavediti bhàvaþ / nanu yaduktamanvayavyatirekàbhyàü vyavahàro 'dhyàsakàrya iti, tadayuktaü viduùàmadhyàsàbhàve 'pi vyavahàradçùñerityata àha-## ca÷abdaþ ÷aïkàniràsàrthaþ, kiü vidvattvaü brahmàsmãti sàkùàtkàraþ uta yauktikamàtmànàtmabhedaj¤ànam / àdye bàdhitàdhyàsànuvçttyà vyavahàra ithi samanvayasåtre vakùyate / dvitãye parokùaj¤ànasyàparokùabhràntyanivartakatvàt, vivekinàmapi vyavahàrakàle pa÷vàdibhiravi÷eùàt adhyàsavattvena tulyatvàdvyavahàro 'dhyàsakàrya iti yuktamityarthaþ / atràyaü prayogaþ-vivekino 'dhyàsavantaþ vyavahàravattvàt, pa÷vàdivaditi / tatra saügrahavàkyaü vyàkurvan dçùñànte hetuü sphuñayati-## vij¤ànasyànukålatvaü pratikålatvaü ceùñàniùñasàdhanagocaratvaü, tadevodàharati-## ayaü daõóo madaniùñasàdhanaü, daõóatvàt, anubhåtadaõóavat, idaü tçõaü iùñasàdhanaü, anubhåtatçõavadityanumàya vyavahàrantãtyarthaþ / adhunà hetoþ pakùadharmatàmàha-## vyutpannacittà apãtyanvayaþ / vivekino 'pãtyarthaþ / phalitamàha-## anubhavabalàdityartaþ / ## adhyàsakàryatvena##ityarthaþ / ##smàkaü pravçttiradhyàsàditi na pa÷vàdayo bruvanti, nàpi pareùàmetatpratyatraü ataþ sàdhyavikalo dçùñànta iti netyàha-## teùàmàtmànàtmanorj¤ànamàtramasti na vivekaþ, upade÷àbhàvàt / ataþ sàmagrãsattvàdadhyàsasteùàü prasiddha ityarthaþ / nigamayati-## taiþ pa÷càdibhiþ sàmànyaü vyavahàravattvaü tasya dar÷anàdvivekinàmapyayaü vyavahàraþ samàna iti ni÷cãyata iti saübandhaþ / samànatvaü vyavahàrasyàdhyàsakàryatvenetyuktaü purastàt / tatroktànvayavyatirekau smàrayati-## tasyàdhyàsasya kàla eva kàlo yasya sa tatkàlaþ / yadvà adhyàsastadà vyavahàraþ, tadabhàve suùuptau tadabhàva ityuktànvayàdimàniti yàvat / ato vyavahàraliïgàdvivekinàmapi dehàdiùvahaümamàbhimàno 'stãtyanavadyam / nanu laukikavyavahàrasyàdhyàsikatveùa'pi jyotiùñomàdivyavahàrasya nàdhyàsajanyatvaü, tasya dehàtiriktàtmaj¤ànapårvakatvàdityà÷aïkya hetumaïgãkaroti-#<÷àstrãye tviti /># tarhi kathaü vaidikakarmaõo 'dhyàsajanyatvasiddhirityà÷aïkya kiü tatra dehànyàtmadhãmàtramapekùitamuta, àtmatattvaj¤ànaü, àdye tasyàdhyàsàbàdhakatvàttatsiddhirityàha-## na dvitãya ityàha-## kùutpipàsàdigrasto jàtivi÷eùavànahaü saüsàrãti j¤ànaü karmaõyapekùitaü na tadviparãtàtmatattvaj¤ànaü, anupayogàt pravçttibàdhàccetyarthaþ / ÷àstrãyakarmaõo 'dhyàsajanyatvaü nigamayati-## adhyàse àgamaü pramàõayati-## yathà pratyakùànumànàrthàpattayo 'dhyàse pramàõaü tathàgamo 'pãtyarthaþ / 'bràhmaõo yajeta''na ha vai snàtvà bhikùeta''aùñavarùaü bràhyaõamupanayãta' 'kçùõake÷o 'gnãnàdadhãta'ityàgamo bràhmaõàdipadairadhikàriõaü varõadyabhimàninamanuvadan adhyàsaü gamayatãti bhàvaþ / evamadhyàse pramàõasiddhe 'pi kasya kutràdhyàsa iti jij¤àsàyàü tamudàhartuü lakùaõaü smàrayati-## udàharati-## tallakùaõaü yathà spaùñaü bhavati tathodàhriyata ityarthaþ / svadehàdbhedena pratyakùàþ putràdayo bàhyàþ taddharmànsàkalyàdãndehavi÷iùñàtmanyadhyasyati, taddharmaj¤ànàt svasmiüstattulyadharmànadhyasyatãtyarthaþ / bhedàparokùaj¤àne taddharmàdhyàsàyogàt, anyathàkhyàtyanaïgãkàràcceti draùñavyam / dehendriyadharmànmanovi÷iùñàtmanyadhyasyatãtyàha-## kç÷atvàdidharmavato dehàderàtmani tàdàtmyena kalpitatvàttaddharmàþ sàkùàdàtmanyadhyastà iti mantavyam / aj¤àtapratyagråpe sàkùãõi manodharmàdhyàsamàha-## dharmàdhyàsamuktvà tadvadeva dharmyadhyàsamàha-## antaþkaraõaü sàkùiõyabhedenàdhyasya taddharmàn kàmàdãn adhyasyatãti mantavyam / svapracàrà manovçttayaþ / prati-pràtilomyenàsajjaïaduþkhàtmàkàhaïkàràdivilakùaõatayà saccitsukhàtmakatvenà¤cati prakà÷ata iti pratyak / evamàtmanyanàtmataddharmàdhyàsamudàhçtyànàtmanyàtmano 'pi saüsçùñatvenàdhyàsamàha-## ahamityadhyàse cidàtmano bhànaü vàcyaü, anyathà jagadàndhyàpatteþ / na cànadhyastasyàdhyàse bhànamasti / tasmàdrajatàdàvidama ivàtmanaþ saüsargàdhyàsa eùñavyaþ / ## tasyàdhyàstasya jaóasya viparyayodhiùñhànatvaü, caitanyaü ca tadàtmanà sthitamiti yàvat / tatràj¤àne kevalàtmanà saüsargaþ, manasyaj¤ànopahitasya dehàdau manaupahitasyeti vi÷eùaþ / evamàtmani buddhyàdyadhyàsàt kartçtvàdilàbhaþ, buddhyàdau càtmàdhyasàccaitanyalàbha iti bhàvaþ / varõitàdhyàsamupasaüharati-## anàdyavidyàtmakatayà kàryàdhyàsasyànàditvamadhyàsàt saüskàrastato 'dhyàsa iti / pravàhato naisargigatvaü / evamupàdànaü nimittaü coktaü bhavati / j¤ànaü vinà dhvaüsàbhàvàdànantyam / taduktaü bhagavadgãtàsu-'na råpamasyeha tathopalabhyate nànto na càdirna ca saüpratiùñhà'iti / hetumuktà svaråpamàha-## mithyà màyà tayà pratãyata iti pratyayaþ kàryaprapa¤caþ tatpratãti÷cetyevaüsvaråpa ityarthaþ / tasya kàryamàha-## pramàõaü nigamayati-## sàkùipratyakùamevàdhyàsadharmigràhakaü mànaü, anumànàdikaü tu saübhàvànàrthamityabhipretya pratyakùopasaühàraþ kçtaþ / evamadhyàsaü varõayitvà tatsàdhye viùayaprayojane dar÷ayati-## kartçtvàdyanarthahetoradhyàsasya samålasyàtyantikanà÷o mokùaþ sa kenetyata àha-#<àtmeti /># brahmàtmaikyasàkùàtkàrasya pratipattiþ ÷ravaõàdibhirapratibandhena làbhastasyà ityarthaþ / vidyàyàü kàraõamàha-## àrabhyante adhãtya vicàryante ityarthaþ / vicàritavedàntànàü brahmàtmaikyaü viùayaþ, mokùaþ phalamityuktaü bhavati / arthàttadvicàràtmaka÷àstrasyàpi te eva viùayaprayojane iti j¤eyam / nanu vedànteùu pràõàdyupàstãnàü bhànàdàtmaikyameva teùàmartha iti kathamityata àha-## ÷arãrameva ÷àrãrakaü, kutsitatvàt, tannivàsã ÷àrãrako jãvastasya brahmatvavicàro mãmàüsà tasyàmityarthaþ / upàstãnàü citaikàgryadvàràtmaikyaj¤ànàrthatvàttadvàkyànàmapi mahàtàtparyamaikye iti vakùyate / evamadhyàsoktyà brahmàtmaikye virodhàbhàvena viùayaprayojanavatvàcchàstramàrambhaõãyamiti dar÷im //* // iti prathamavarõakam //*// vicàrasya sàkùàdviùayà vedàntàþ;teùàü gatàrthatvàgatàrthatvàbhyàmàrambhasaüdehe kçtsnasya vedasya vidhiparatvàt, vidhe÷ca 'adhàto brahmajij¤àsà'ityàdinà pårvatantreõa vicàritatvàt, avagatàrthà eva vedàntà ityavyavahitaviùayàbhàvànnàrambha iti pràpte bråte-## vedàntaviùayakapåjitavicàràtmaka÷àstrasya vyàkhyàtumiùñasya såtrasaüdarbhasyedaü prathamasåtramityarthaþ / yadi vidhireva vedàrthaþ syàttadà sarvaj¤o bàdaràyaõo brahmajij¤àsàü na bråyàt, brahmaõi mànàbhàvàt / ato brahmaõo jij¤àsyatvoktyà kenàpi tantreõànavagatabrahmaparavedàntavicàra àrambhaõãya iti såtrakçddar÷ayati / tacca 'vyàcikhyàsitasya'iti padena bhàùyakàro babhàùe //* // iti dvitãyavarõakam //* // evaü varõakadvayena vedàntavicàrasya kartavyatàyàü viùayaprayojanavattvamagatàrthatvaü ceti hetudvayaü såtrasyàrthikàrthaü vyàkhyàyàkùaravyàkhyàmàrabhamàõaþ punarapyadhikàribhàvàbhàbhyàü ÷àstràrambhasaüdehe sati atha÷abdasyànantaryàrthakatvoktyà adhikàriõaü sàdhayati-## såtra ityarthaþ / 'maïgalànantaràrambhapra÷nakàrtsnyeùvatho atha'ityatha÷abdasya yahavorthàþ santi / tatra 'atha yogànu÷àsanam'ityatra, såtre yathà atha÷abda àrambhàrthakaþ yoga÷àstramàrabhyata iti tadvadatra kiü na syàdityata àha-## ayamà÷ayaþ-kiü jij¤àsàpadaü j¤ànecchàparamuta vicàralakùakam?àdye 'tha÷abdasyàrambhàrthatve brahmaj¤ànecchàrabhyata iti såtràrthaþ syàt sa càsaügataþ, tasyà anàrabhyatvàt / nahi pratyathikaraõaü icchà kriyate kintu tayà vicàraþ / na dvitãyaþ, kartavyapadàdhyàhàraü vinà vicàralakùakatvàyogàt, adhyàhçte ca tenaivàrambhokteratha÷abdavaiyarthyàt / kintvadhikàrisiddhyarthamànàntaryàrthataiva yukteti adhunà saübhàvitamarthàntaraü dåùayati-## vàkyàrtho vicàrakartavyatà na hi tatra maïgalasya kartçtvàdinànvayo 'stãtyarthaþ / nanu såtrakçtà ÷àstràdau maïgalaü kàryamityatha÷abdaþ pratyukta iti cet satyaü, na tasyàrtho maïgalaü kintu ca tacchravaõamuccàraõaü ca maïgalakçtyaü karoti / tadarthastvànantaryamevetyaha-## arthàntaramànantaryam / ÷rutyà ÷ravaõena ÷aïkhavãõàdinàda÷ravaõavadoïkàràtha÷abdayoþ ÷ravaõaü maïgalaphalakam / 'oïkà÷càtha÷abda÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà / kaõñhaü bhittvà viniryàtau tasmànmàïgalikàvimau // 'iti smaraõàditi bhàvaþ / nanu prapa¤co mithyeti prakçte sati, atha mataü prapa¤caþ satya ityatra pårvaprakçtàrthàduttaràrthasyàrthàstaratvàrtho 'tha÷abdo dçùñaþ, tathàtra kiü na syàdityata àha-## phalataþ phalasyetyarthaþ / brahmajij¤àsàyàþ pårvaü arthavi÷eùaþ prakçto nàsti yasmàttasyà arthàntaratvamatha÷abdenocyeta / yataþ kuta÷citadardhàntaratvaü såtrakçtà na vaktavyaü, phalàbhàvàt / yadi phalasya jij¤àsàpadoktakartavyavicàrasya hetutvena yatpårvaü prakçtaü tadapekùàstãtyapekùàbalàtprakçtahetumàkùipya tator'thàntaratvamucyate, tadàrthàntaratvamànantarye 'ntarbhavati hetuphalabhàvaj¤ànàyànantaryasyàva÷yaü vàcyatvàt / tasmàdidamarthàntaramityukte tasya hetutvàpratãteþ / tasmàdidamanantaramityukte bhavatyeva hetutvapratãtiþ / na cà÷vàdanantaro gaurityatra hetutvabhànàpattiriti vàcyaü, tayorde÷ataþ kàlato và vyavadhànenànantaryasyàmukhyatvàt / ataþ sàmagrãphalayoreva mukhyamànantaryaü, avyavadhànàt / tasminnukte satyarthàntaratvaü na vàcyaü j¤ànatvàdvaiphalyàcceti bhàvaþ / phalasya vicàrasya pårvaprakçtahetvapekùàyà balàdyadarthàntaratvaü tasyànantàryabhedàt na pçthagatha÷abdàrthatvamityadhyàhçtya bhàùyaü yojanãyam / yadvà pårvaprakçter'the 'pekùà yasyà arthàntaratàyàstasyàþ phalaü j¤ànaü taddvàrànantaryàvyatirekàttajj¤àne tasyàþ j¤ànatonatarbhàvànnàtha÷abdàrthatetyarthaþ / nanvànantaryàrthakatve 'pyànantaryasyàvadhiþ ka ityà÷aïkyàha-## yanniyamena pårvavçttaü pårvabhàvi asàdhàraõakàraõaü puùkalàkàraõamiti yàvat, tadevàvadhiriti vaktavyamityarthaþ / nanvastu dharmavicàra iva brahmavicàre 'pi vedàdhyayanaü puùkalakàraõamityàha-## samànaü brahmavicàre sàdhàraõakàraõaü na puùkalakàraõamityarthaþ / nanu saüyogapçthaktvanyàyena 'yaj¤ena dànena'ityàdi÷rutyà 'yaj¤àdikarmàõi j¤ànàya vidhãyante'iti sarvàpekùàdhikaraõe vakùyate / tathà ca pårvatantreõa tadavabodhaþ puùkalakàraõamiti ÷aïkate-## iha brahmajij¤àsàyàü vi÷eùo 'sàdhàraõaü kàraõam / ['ekasya tåbhayàrthatve saüyogapçthaktvam'iti jaiminãsåtraü, tadarthastu-ekasya karmaõa ubhayàrthatve 'nekaphalasaübandhe saüyogaþ ubhayasaübandhabodhakaü vàkyaü tasya pçthaktvaü bhedaþ sa hetuþ / tata÷acàtràpi jyotiùñomàdikarmaõàü svargàdiphalakàlàmapi 'yaj¤ena dànena'ityàdi vacanàt j¤ànàrthatvaü ceti / ñapariharati-## ayamà÷ayaþ--na tàvat pårvatantrasthaü nyàyasahasraü brahmaj¤àne tadvicàre và puùkalaü kàraõaü, tasya dharmanirõamàtrahetutvàt / nàpi karmanirõayaþ, tasyànuùñhànahetutvàt / na hi dhåmàgnyoriva dharmabrahmaõorvyàptirasti, yayà dharmaj¤ànàt brahmaj¤ànaü bhavet / yadyapi ÷uktivivekàdidvàrà karmàõi hetavaþ, tathàpi teùàü nàdhikàrivi÷eùaõatvaü, aj¤àtànàü teùàü janmàntarakçtànàmapi phalahetutvàt / adikàrivi÷eùaõaü j¤àyamànaü pravçttipuùkalakàraõamànantaryàvadhitvena vaktavyam / ataþ karmàõi, tadavabodhaþ, tannàyavicàro và nàvadhiriti na brahmajij¤àsàyàdharmajij¤àsànantaryamiti / nanu dharmabrahmajij¤àsayoþ kàryakàraõatvàbhàve 'pyànantaryoktidvàrà kramaj¤ànàrtho 'tha÷abdaþ / 'hçdayasyàgre 'vadyatyatha jihvayà atha vakùasaþ'itiyavadànànàü kramaj¤ànàrthàtha÷abdavadityà÷aïkyàha--## avadànànàmànantaryaniyamaþ kramo yathàtha÷abdàrthastasya vivakùitatvàt na tatheha dharmabrahmajij¤àsayoþ kramo vivakùitaþ, ekakartçkatvàbhàvena tayoþ kramànapekùaõàt / ato na kramàrtho 'tha÷abda ityarthaþ / nanu tayorekakartçtvaü kuto nàstãtyata àha--#<÷eùeti /># yeùàmekapradhàna÷eùatà, yathàvadànànàü prayàjàdãnàü ca / yayo÷ca ÷eùa÷eùitvaü, yathà prayàjadar÷ayoþ / yasya càdhikçtàdhikàratvaü, yathà apàü praõayanaü dar÷apårõamàsàïgamà÷ritya 'godohanena pa÷ukàmasya'iti vihitasya godohanasya / yathà và 'dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà somena yajeta'iti dar÷àtyuttarakàle vihitasya somayàgasya dar÷àdyadhikçtàdhikàratvaü teùàmekakartçkatvaü bhavati / tata÷caikaprayogavacanagçhãtànàü teùàü yugapadanuùñhànasaübhavàt kramàkàïkùàyàü ÷rutyàdibhirhi kramo bodhyate, naivaü jij¤àsayoþ ÷eùa÷eùitve ÷rutiliïghàdikaü mànamasti / nanu 'brahmacaryaü samàpya gahã bhavet gçhàdvanã bhåtvà pravrajecca'iti ÷rutyà, adhãtya vidhivadvedàn putrànutpàdya dharmataþ / iùñvà ca ÷aktito yaj¤airmano mokùonive÷ayet' / iti smçtyà càthikçtàdhikàratvaü bhàtãti tanna / 'brahmacaryàdeva pravrajet' / 'àsàdayati ÷uddhàtmà mokùaü vai prathamà÷rame / 'iti ÷rutismçtibhyàü tvayodàhçta÷rutismçtyora÷uddhacittaviùayatvàvagamàt / etaduktaü bhavati-yadi janmàntarakçtakarmabhiþ ÷uddhaü cittaü tadà brahmacaryàdeva saünyasyabrahma jij¤àsitavyaü, yadà na ÷uddhamiti ràgeõa j¤àyate tadà gçhã bhavet, tatràpya÷uddhau vanãbhavet tatràpya÷uddhau tathaiva kàlamàkalayet, vane ÷uddhaupravrajediti / tathà ca ÷rutiþ-'yadahareva virajettadahareva pravrajet'iti / tasmànnànayoradhikçtàdhikàratve ki¤cinmànamiti bhàvaþ / nanu mãmàüsayoþ ÷eùa÷eùitvamathikçtàdhikàratvaü ca màstu / ekamokùaphalakatvenaikakartçkatvaü syàdeva / vadanti hi-'j¤ànakarmàbhyàü muktiþ'iti samuccayavàdinaþ / ekamekavedàrthajij¤àsyakatvàccaikakartçtve / tathà càgneyàdiùaóyàgànàmekasvargaphalakànàü, dvàda÷àdhyàyànàü caikadharmajij¤àsyakànàü kramavattayoþ kramo vivakùita iti kramàrtho 'tha÷abda itya÷aïkyàha-## phalabhedàjjij¤àsyabhedàcca na kramo vivakùita ityanuùaïgaþ / yathà sauryàryamõapràjàpatyacaråõàü brahmavarcasasvargàyuþphalabhedàt, yathà và kàmacikitsàtantrayorjij¤àsyabhedànna kramàpekùà tadvanmãmàüsayorna kramàpekùeti bhàvaþ / tatraphalabhedaü vivçõoti-## viùayàbhimukhyenodetãtyabhyudayo viùayàdhãnaü sukhaü svargàdikaü tacca dharmaj¤ànahetormãmàüsayàþ phalamityarthaþ / na kevalaü phalasya svaråpato bhedaþ kintu hetuto 'pãtyàha#<-tacceti /># brahmaj¤ànahetormãmàüsàyàþ phalaü tu tadviruddhamityàha#<-ni÷reyaseti /># nitya nirapekùaü ÷reyo ni÷reyaü mokùastatphalamityarthaþ / brahmaj¤ànaü ca svotpattivyatiriktamanuùñhànaü nàpekùata ityàha-## svaråpato hetuta÷ca phalabhedànna samuccaya iti bhàvaþ / jij¤àsyabhedaü vivçõoti#<-bhavya÷ceti /># bhavatãti bhavyaþ / sàdhya ityarthaþ / sàdhyatve hetumàhaþ## tarhi tucchatvaü, netyàha-## puruùavyàpàraþ prayatnastantraü heturyasyatattvàdityarthaþ / kçtisàdhyatvàt kçtijanakaj¤ànakàle dharmasyàsatvaü na tucchatvàdityarthaþ / brahmaõo dharmàdvailakùaõyamàha-## uttaramãmàüsàyàmityarthaþ / bhåtamasàdhyam / tatra hetuþ-## sadà satvàdityarthaþ / sàdhyàsàdhayatvena dharmabrahmaõoþ svaråpabhedamuktvà hetuto 'pyàha-## dharmavat kçtyadhãnaü netyarthaþ / mànato 'pi bhedamàha-## aj¤àtaj¤àpakaü vàkyamatra codanà / tasyàþ pravçttirbodhakatvaü tadvailakùaõyàcca jij¤àsyabheda ityarthaþ / saügrahavàkyaü vivçõoti-## lakùaõaü pramàõaü 'svargakàmo yajeta'ityàdivàkyaü hi svaviùaye dharme yàgàdikaraõasvargàdiphalakabhàvanàråpe phalahetuyàgàdigocaraniyoge và hitasàdhane yàgàdau và puruùaü pravartayadevàvabodhayati / 'ayamàtmà brahma'ityàdi tvamarthaü kevalamaprapa¤caü brahma bodhayatveva na pravartayati viùayàbhàvàdityarthaþ / nanvavabodha eva viùayastatràha-## brahmacodanayà puruùo 'vabodhe na pravartata ityatra hetuü pårvavàkyenàha-## svajanyaj¤àne svayaü pramàõaü na pravartakamityatra dçùñàntamàha-## mànàdeva bodhasya jàtatvàt, jàte ca vidhyayogàt, na vàkyàrthaj¤àne puruùapravçttiþ / tathà ca pravartakamànameyo dharmaþ, udàsãnamànameyaü brahma, iti jij¤àsyabhedàt, na tanmãmàüsayoþ kramàrtho 'tha÷abda iti bhàvaþ / evamatha÷abdasyàrthàntaràsaübhavàt ànantaryavàcitve sati tadavadhitvena puùkalakàraõaü vaktavyamityàha-## såtrakçteti ÷eùaþ / tatkimityata àha-## vivekàdãnàmàgamikatvena pràmàõikatvaü purastàdevoktam / laukikavyàpàràt manasa uparamaþ ÷amaþ bàhyakaraõànàmuparamo damaþ / j¤ànàrthaü vihitanityàdikarmasanyàsa uparatiþ / ÷ãtoùõàdidvandvasahanaü titikùà / nidràlasyapramàdatyàgena manaþsthitiþ samàdhànam / sarvatràstikatà ÷raddhà / etatùañkapràptiþ ÷amàdisaüpat / atra vivekàdãnàmuttarottarahetutvenàdhikàrivi÷eùaõatvaü mantavyam / teùàmanvayavyatirekàbhyàü brahmajij¤àsàhetutvamàha-## yathàkatha¤cit kutåhalitayà brahmavijàrapravçttasyàpi phalaparyantaü tajj¤ànànudayàdvyatirekasiddhiþ / atha÷abdavyàkhyànamupasaüharati-## nanåktavivekàdikaü na saübhavati, 'akùayyaü ha vai càturmàsyayàjinaþ sukçtam'ityàdi÷rutyà karmaphalasya nityatvena tato vairàgyasiddheþ / jãvasya brahmasvaråpamokùa÷càyuktaþ, bhedàt tasya loùñàdivat puruùàrthatvàyogàcca / tato mumukùàsaübhava ityàkùepaparihàràrtho 'taþ÷abdaþ taü vyàcaùñe-## atha÷abdenànantaryavàcinà tadavadhitvenàrthàdvivekàdicatuùñayasya brahmajij¤àsàhetutvaü yaduktaü tasyàrthikahetutvàsyàkùepaniràsàyànuvàdako 'taþ÷abda ityarthaþ / uktaü vivçõoti-## tasmàdityuttareõa saübandhaþ / 'yadalpaü tanmartyam''yatkçtakaü tadanityam'iti nyàyavatã 'tadyatheha'ityàdi÷rutiþ karmaphalàkùayatva÷ruterbàdhakà / tasmàt 'ato 'nyadàrtam'iti ÷rutyà anàtmamàtrasyànityatvavivekàt vairàgyalàbha iti bhàvaþ / mumukùàü saübhàvayati-## yathà vedaþ karmaphalànityatvaü dar÷ayati, tathà brahmaj¤ànàt pra÷ànta÷okànilamapàraü svaya¤jyotirànandaü dar÷ayatãtyarthaþ / jãvatvàderadhyàsoktyà brahmatvasaübhava ukta eveti bhàvaþ / evamathàtaþ÷abdàbhyàü puùkalakàraõavato 'dhikàriõaþ samarthanàt ÷àstramàrabdhavyamityàha-## sutravàkyapåraõàrthamadhyàhçtakartavyapadànvayàrthaü brahmajij¤àsàpadena vicàraü lakùayituü tasya svàbhimatasamàsakathanenàvayavàrthaü dar÷ayati-## nanu dharmàya jij¤àsà itivat brahmaõe jij¤àseti caturthãsamàsaþ kiü na syàditi cet / ucyate-jij¤àsà padasya hi mukhyàrthaü icchà, tasyàþ prathamaü karmakàrakamapekùitaü pa÷càt phalaü, tata÷càdau karmaj¤ànàrthaü ùaùñhisamàso yuktaþ / karmaõyukte satyarthàt phalamuktaü bhavati, icchàyàþ karmaõa evaphalatvàt / yathà svargasyecchà ityukte svargasya phalatvaü labhate tadvat / ata eva 'dharmajij¤àsà'ityatràpi 'sà hi tasya j¤àtumicchà'iti icchàü gçhãtvà ùaùñhãsamàso dar÷itaþ / vicàralakùaõàyàü tu vicàrasya kle÷àtmakatayà prathamaü phalàkàïkùatvàt dharmàya jij¤àse caturthasamàsa uktaþ, tathà vçttikàrairbrahmaõe jij¤àsà ityuktaü cedastu j¤ànatvena brahmaõaþ phalatvàditi / adhunà brahmapadàrthamàha-## nanu 'brahmakùatramidaü brahma àyàti brahma svayambhårbrahma prajàpatiþ'iti ÷rutiùu loke ca bràhmaõatvajàtau jãve vede kamalàsane ca brahma÷abdaþ prayujyata ityà÷aïkàha#<-ata eveti /># jagatkàraõatvalakùaõapratipàdakasåtràsàügatyaprasaïgàdevetyarthaþ / vçttyantare ÷eùe ùaùñhãtyuktaü dåùayati-## saübandhasàmànyaü ÷eùaþ / jij¤àsetyatra sanpratyavàcyàyà icchàyà j¤ànaü karma, tasya j¤ànasya brahma karma / tatra sakarmakakriyàyàþ karmaj¤ànaü vinà j¤àtuma÷akyatvàt, icchàyà viùayaj¤ànajanyatvàcca prathamàpekùitaü karmaiva ùaùñhyà vàcyaü na ÷eùa ityarthaþ / nanu pramàõàdikamanyadeva tatkarmàstu brahma tu ÷eùitayà saübadhyatàü tatràha#<-jij¤àsyàntareti /># ÷rutaü karma tyaktvànyada÷rutaü kalpayan 'piõóamutsçjya karaü leóhi'iti nyàyamanusaratãti bhàvaþ / gåóhàbhisaüdhiþ ÷aïkyate--## 'ùaùñhã ÷eùe'iti vidhànàt, ùaùñhyà saüvandhamàtraü pratãtamapi vi÷eùàkàïkùàyàü sakarmakakriyàsaünidhànàt karmatve paryavasyatãtyarthaþ / abhisaüdhimajànannivottaramàha#<-evamapãti /># karmalàbhepi pratyakùaü 'kartçkarmaõoþ kçti'iti såtreõa jij¤àsàpadasyàkàrapratyayàntatvena kçdantasya yoge vihitaü prathamàpekùitaü ca karmatvaü tyaktvà parokùama÷àbdaü kalpayata ityarthaþ / ÷eùavàdã svàbhisaüdhimuddhàñayati-na vyartha iti / ÷eùaùaùñhyàü brahmasaübandhinã jij¤àsà pratij¤àtà bhavati / tatra yàni brahmà÷ritàni lakùaõapramàõayuktij¤ànasàdhanaphalàni teùàmapi vicàraþ pratij¤àto bhavati / tajjij¤àsàyà api brahmaj¤ànàrthatvena brahmasaübandhitvàt / karmaõiùaùñhyàü tu brahmakarmaka eva vicàraþ pratij¤àto bhavatãtyabhisaüdhinà ÷eùaùaùñhãtyucyate / ato matprayàso na vyarthaþ / brahmatatsaübandhinàü sarveùàü vicàrapratij¤ànamarthaþ phalaü yasya tattvàdityarthaþ / tvatprayàsasyedaü phalaü na yuktaü, såtreõa mukhataþ pradhànasya brahmaõo vicàre pratij¤àte sati tadupakaraõànàü vicàrasyàrthikapratij¤àyà uditatvàdityàha siddhàntã-## saügçhãtamarthaü saüdçùñàntaü vyàkaroti--## 'tadvijij¤àsasva'iti måla÷rutyanusàràcca karmaõi ùaùñhãtyàha-#<÷rutyanugamàcceti /># ÷rutisåtrayorekàrthatvalàbhàccetyarthaþ / jij¤àsàpadasyàvayavàrthamàha-## nanvanavagate vastunãcchàyà adar÷anàt tasyà målaü viùayaj¤ànaü vaktavyam / brahmaj¤ànaü tu jij¤àsàyàþ phalaü, tadeva målaü kathamityà÷aïkyàha-## àvaraõanivçttiråpàbhivyaktimaccaitanyamavagatiþ paryanto 'vadhiryasyàkhaõóasàkùàtkàravçttij¤ànasya tadeva jij¤àsàyàþ karma, tadeva phalam / målaü tvàpàtaj¤ànamityadhunà vakùyata iti phalamålaj¤ànayorbhedànna jij¤àsànupapattirityarthaþ / nanu gamanasya gràmaþ karma, tatpràptiþ phalamiti bhedàt karma eva phalamityuktaü tatràha-## kriyàntare tayorbhede 'pi icchàyàþ phalaviùayatvàt karmaiva phalamityarthaþ / nanu j¤ànàvagatyoraikyàdbhedoktirayuktetyata àha#<-j¤àneneti /># j¤ànaü vçttiþ avagatistatphalaü iti bheda iti bhàvaþ / avagantumabhivya¤jayitum / avagateþ phalatvaü sphuñayati-## hi÷abdoktaü hetumàha-## bãjamavidyà àdiryasyànarthasya tannà÷akatvàdityarthaþ / avayavàrthamuktvà såtràvàkyàrthamàha-## atra sanpratyayasya vicàralakùakatvaü tavyapratyayena såcayati / athàta÷abdàbhyàmadhikàriõaþ sàdhitattvàttena brahmaj¤ànàya vicàraþ kartavya ityarthaþ // iti tçtãyaü varõakam // prathamavarõake bandhasyàdhyasatvoktyà viùayàdiprasiddhàvapi brahmaprasiddhyaprasiddhyorviùayàdisaübhavàsaübhavàbhyàü ÷àstràrambhasaüdehe pårvapakùamàha-## punaþ÷abdo varõakàntaradyotanàrthaþ / yadi vedàntavicàràtpràgeva brahmaj¤ànaü tarhyaj¤àtatvaråpaviùayatvaü nàsti, aj¤ànàbhàvena tannivçttiråpaphalamapi nàstãti na vicàrayitavyam / athaj¤àtaü kenàpi tarhi tadudde÷ena vicàraþ kartuü na ÷akyate, aj¤àtasyodde÷àyogàt / tathà ca buddhàvanàråóhasya vicàràtmaka÷àstreõa vedànte÷ca pratipàdanàyogàt / tatpratipàdyatvaråpaþ saübandho nàstãti j¤ànànutpatteþ phalamapi nàstãtyanàrabhyaü ÷àstramityarthaþ // àpàtaprasiddhyà viùayàdilàbhàdàrambhaõãyamiti siddhàntayati-##ityàdinà / prasiddhaü tàvadityarthaþ / astitvasyàprakçtatvenàstipadasya prasiddhiparatvàt / nanu kena mànena brahmaõaþ prasiddhiþ / na ca 'satyaü j¤ànamanantaü brahma'iti ÷rutyà seti vàcyam / brahmapadasya loke saügatigrahàbhàvena tadghañitavàkyasyàbodhakatvàdityà÷aïkyabrahmapadavyutpatyà prathamaü tasya nirguõasya saguõasya ca prasiddhirityàha-## asyàrthaþ-÷rutau såtre ca brahmapadasya prayogànyathànupapattyà ka÷cidartho 'stãti j¤àyate, pramàõavàkye nirarthaka÷abdaprayogàdar÷anàt / sa càrtho mahatvaråpa iti vyàkaraõànni÷cãyate, 'bçhi vçddhau'iti smaraõàt / sà ca vçddhirniravadhikamahatvamiti saükocakàbhàvàt, ÷rutàvanantapadena saha prayogàcca j¤àyate / niravadhikamahatvaü càntavattvàdidoùavatve sarvaj¤atvàdiguõahãnatve ca na saübhavati, loke guõahãnadoùavatoralpatvaprasiddheþ / ato bçühaõàdbrahmeti vyutpatyà de÷akàlavastutaþ paricchedàbhàvaråpaü nityatvaü pratãyate / avidyàdidoùa÷ånyatvaü ÷uddhatvam / jàóyaràhityaü buddhatvam / bandhakàle 'pi svatobandhabhàvo muktatvaü ca pratãyate / evaü sakala doùa÷ånyaü nirguõaü prasiddham / tathà sarvaj¤atvàdigumakaü ca tatpadavàcyaü prasiddham / j¤eyasya kàryasya và pari÷eùe 'lpatvaprasaïgena sarvaj¤atvasya sarvakàrya÷aktimattvasya ca làbhàditi / evaü tatpadàtprasiddherapramàõatvenàpàtatvàdaj¤ànànivartakatvàjjij¤àsopapattirityuktvà tvaüpadàrthàtmanàpi bràhmaõaþ prasiddhyà tadupapattiratyàha-## sarvasya lokasya yo 'yamàtmàtadabhedàdrahmaõaþ prasiddhirityarthaþ / nanvàtmanaþprasiddhiþ ketyata àha#<-sarvo hãti /># ahamasmãti na pratyetãti na kintu pratyetyeva / saiva saccidàtmanaþ prasiddhirityarthaþ / àtmanaþ kutaþ satteti ÷ånyamatamà÷aïkyàha-## àtmanaþ ÷ånyasya pratãtau ahaü nàsmãti loko jànãyàt / lokastu ahamasmãti jànàti tasmàdàtmano 'stitvaprasiddhirityarthaþ / àtmaprasiddhàvapi brahmaõaþ kimàyàtaü tatràha-#<àtmà ceti /># 'ayamàtmà brahma'ityàdi÷ruteriti bhàvaþ / prasiddhipakùoktaü doùaü pårvapakùeõa smàrayati-## aj¤àtatvàbhàvena viùayàdyabhàvàdavicàryatvaü pràptamityarthaþ / yathà idaü rajatamiti vastutaþ ÷uktiprasiddhistadvat ahamasmãti sattvacaitanyaråpatvasàmànyena vastuto brahmaõaþ prasiddhiþ neyaü pårõànandabrahmatvaråpavi÷eùagocarà vàdinàü vivàdàbhàvaprasaïgàt / na hi ÷uktitvavi÷eùadar÷ane sati rajataü raïgamanyadveti vipratipattirasti / ato vipratipattyanyathànupapatyà sàmànyataþ prasiddhàvapi vi÷eùasyàj¤àtatvàdviùayàdisiddhiriti siddhàntayati na ityàdinà / sàmànyavi÷eùabhàvaþ svatmani saccitpårõàdipadavàcyabhedàt kalpita iti mantavyam / tatra sthålasåkùmakrameõa vipratipattãrupanyasyati-## ÷àstraj¤àna÷unyàþ pràkçtàþ / vedabàhyamatànyuktvà tàrkikàdimatamàhaþ-## sàükhyamatamàha#<-bhokteti /># kimàtmà dehàdiråpaþ uta tadbhinna iti vipratipattikoñitvena dehendriyamanobuddhi÷ånyànyuktva tadbhinno 'pi kartçtvàdimànna veti vipratipattikoñitvena tàrkikasàükhyapakùàvupanyasyàkartàpã÷varàdbhinno na veti vivàdakoñitvena yogimatamàha-## nirati÷ayatvaü gçhãtvà ã÷varaþ sarvaj¤atvàdisaüpanna iti yogino vadanti / bhedakoñimuktvà siddhàntakoñimàha-#<àtmà sa bhokturiti /># bhokturjãvasyàkartuþ sàkùiõaþ sa ã÷vara àtmàsvaråpamiti vedàntino vadantãtyarthaþ / vipratipattãrupasaüharati-## vipratipattãnàü prapa¤co niràsa÷ca vivaraõopanyàsena dar÷itaþ sukhabodhàyetãhoparamyate / tatra yuktivàkyà÷rayaþ siddhàntinaþ jãvo brahmaiva àtmatvàt, brahmavat ityàdi yukteþ, 'tattvamasi'ityàdi÷rute÷càbàdhitàyàþ sattvàt / anye tu dehàdiràtmà, ahaüpratyayagocaratvàt, vyatirekeõa ghañàdivadityàdiyuktyàbhàsaü, 'sa và eùa puruùonnarasamayaþ'indriyasaüvàde 'cakùuràdayaste havàcamåcuþ''mana uvàca', 'yo 'yaü''vij¤ànamayaþ', 'asadevedamagra àsãt','kartà boddhà ana÷nannanyaþ', 'àtmànamantaro yamayati'iti vàkyàbhàsaü cà÷rità iti vibhàgaþ / dehàdiranàtmà, bhautikatvàt, dç÷yatvàt ityàdinyàyaiþ, 'ànandamayo 'bhyàsàt' ityàdisåtrai÷càbhàsatvaü vakùyate / nanu santu vipratipattayastathàpi yasya yanmate ÷raddhà tadà÷rayaõàttasyasvàrthaþ setsyati kiü brahmavicàràrambheõetyata àha-## brahmàtmaikyavij¤ànàdeva muktiriti vastugatiþ / matàntarà÷rayaõe tadabhàvànmokùasiddhiþ / ki¤càtmànamanyathà j¤àtvà tatpàpena saüsàràndhakåpe patet,'andhaü tamaþpravi÷anti''ye ke càtmahano janàþ'iti ÷ruteþ, 'yo 'nyathà santamàtmànamanyathà pratipadyate / ki tena na kçtaü pàpaü caureõàtmàpahàriõà // 'iti vacanàccetyarthaþ / ataþ sarveùàü mumukùåõàü ni÷reyasaphalàya vedàntavicàraþ kartavya itisåtràrthamupasaüharati-## bandhasyàdhyastatvena viùayàdisadbhàvàdagatàrthatvàt, adhikàrilàbhàdàpàdaprasiddhyà viùayadisaübhavãcca vedàntaviùayà mãmàüsàpåjità vicàraõà, vedàntàvirodhino ye tarkàstantràntarasthàstànyupakaraõàni yasyàþ sà ni÷reyasàyàrabhyata ityarthaþ / nanu såtre vicàravàcipadàbhàvàttadàrambhaþ kathaü såtràrtha ityata àha-## brahmaj¤ànecchoktidvàrà vicàraü lakùayitvà tatkartavyatàü bravãtãti bhàvaþ / evaü prathamasåtrasya catvàror'thà vyàkhyànacatuùñayena dar÷itàþ / såtrasya cànekàrthatvaü bhåùaõam / nanvidaü såtraü ÷àstràdbahiþ sthitvà ÷àstramàrambhayati antarbhåtvà và / àdye tasya heyatà, ÷àstràsaübandhàt / dvitãye tasyàrambhakaü vàcyam / na ca svayamevàrambhakaü, svasmàt svotpatterityàtmàtmà÷rayàt / na càrambhakàntaraü pa÷yàma iti / ucyate-÷ravaõavidhinà àrabdamidaü ÷àstraü ÷àstràntargatameva ÷àstràrambhaü pratipàdayati / yathàdhyayanavidhirvedàntargata eva kçtsnavedasyàdhyayane prayuïkte tadvadityanavadyam //1// END BsCom_1,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.2.2 2 janmàdyàdhikaraõam / så. 2. brahmajij¤àsitavyamityuktam / kiülakùaõaü punastadbrahmetyata àha bhagavànsåtrakàraþ- janmàdyasya yataþ | BBs_1,1.2 | janmotpattiràdirasyeti tadguõasaüvij¤àno bahuvrãhiþ / janmasthitibhaïgaü samàsàrthaþ / janmana÷càditvaü ÷rutinirde÷àpekùaü vastuvçttàpekùaü ca / ÷rutinirde÷astàvat 'yato và imàni bhåtàni jàyante' (taitti.3.1) ityasminvàkye janmasthitipralayànàü kramadar÷anàt / vastuvçttamapi, janmanà labdhasattàkasya dharmiõaþ sthitiprayasaübhavàt / asyeti pratyakùàdisaünidhàpitasya dharmiõa idamà nirde÷aþ / ùaùñhã janmàdidharmasaübandhàrthà / yata iti kàraõanirde÷aþ asya jagato nàmaråpàbhyàü vyàkçtasyànekakartçbhoktçsaüyuktasya pratiniyatade÷akàlanimittakriyàphalà÷rayasya manasàpyacintyaracanàråpasya janmasthitibhaïgaü yataþ sarvaj¤àtsarva÷akteþ kàraõàdbhavati tadbrahmeti vàkya÷eùaþ / anyeùàmapi bhàvavikàràõàü triùvevàntarbhàva iti janmasthitinà÷ànàmiha grahaõam / yàskaparipañhitànàü tu 'jàyate 'sti' ityàdãnàü grahaõe teùàü jagataþ sthitkàle saübhàvyamànatvànmålakàraõàdutpattisthitinà÷àü jagato na gçhãtàþ syurityà÷aïkyeta, tanmà ÷aïkãti yotpattirbrahmastatraiva sthitiþ pralaya÷ca ta eva gçhyante // na yathoktavi÷eùaõasya jagato yathoktavi÷eùaõamã÷varaü muktvànyataþ pradhànàdacetanàdaõubhyo 'bhàvàtsaüsàriõo và utpattyàdi saübhàvayituü ÷akyam / naca svabhàvataþ, vi÷iùñade÷akàlanimittànàmihopàdànàt / etadevànumànaü saüsàrivyatirikte÷varàstitvàdisàdhanaü manyanta ã÷varakàraõinaþ / nanvihàpi tadevopanyastaü janmàdisåtre / na / vedàntavàkyakusumagrathanàrthatvàtsåtràõàm / vedàntavàkyàni hi såtrairudàhçtya vicàryante / vàkyàrthavicàraõàdhyavasànanivçttà / satsu tu vedàntavàkyeùu jagato janmàdikàraõavàdiùu tadarthagrahaõadàróhàyànumànamapi vedàntavàkyàvirodhi pramàõaü bhavanna nivàryate, ÷rutyaiva ca sahàyatvena tarkasyàbhyupetatvàt / tathàhi- '÷rotavyo mantavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti ÷rutiþ 'paõóito medhàvã gandhàrànevopasaüpadyetaivamevehàcàryavànpuruùo veda' (chàndo.6.14.2) iti ca puruùabuddhisàhàyyamàtmanor dàyati / na dharmajij¤àsàyàmiva ÷rutyàdayo 'nubhavàdaya÷ca yathàsaübhavamiha pramàõaü anubhavàvasànatvàdbhåtavastuviùayatvàcca brahmaj¤ànasya / kartavye hi viùaye nànubhavàpekùàstãti ÷rutyàdãnàmeva pràmàõyaü syàtpuruùàdhãnàtmalàbhatvàcca kartavyasya / kartumakartumanyathà và kartuü ÷akyaü laukikaü vaidikaü ca karma, yathà÷vena gacchati, padbhyàmanyathà và, na và gacchatãti / tathà 'atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti, nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti', 'udite juhoti, anudite juhoti' iti vidhipratiùedhà÷càtràrthavantaþ syuþ, vikalpotsargàpavàdà÷ca / natu vastvevaü naivamasti nàstãti và vikalpyate / vikalpanàstu puruùabuddhyapekùàþ / na vastuyàthàtmyaj¤ànaü puruùabuddhyapekùam / kiü tarhi vastutantrameva tat / nahi sthàõàvekasmisthàõurvà puruùo 'nyo veti tattvaj¤ànaü bhavati / tatra puruùo 'nyo veti mithyàj¤ànam / sthàõureveti tattvaj¤ànaü,vastutantratvàt / evaü bhåtavastuviùayàõàü pràmàõyaü vastutantram / tatraivaü sati brahmaj¤ànamapi vastutantrameva, bhåtavastu viùayatvàt / nanu bhåtavastutve brahmaõaþ pramàõàntaraviùayatvameveti vedàntavàkyavicàraõànarthikaiva pràptà / na / indriyàviùayatvena saübandhàgrahaõàt / svabhàvato viùayaviùayàõãndriyàõi, na brahmaviùayàõi / sati hãndriyaviùayatve brahmaõa-, idaü brahmaõà saübaddhaü kàryamiti gçhyeta / kàryamàtrameva tu gçhyamàõaü kiü brahmaõà saübaddhaü kimanyena kenacidvà saübaddhamiti na ÷akyaü ni÷cetum / tasmàjanmàdisåtraü nànumànopanyàsàrthaü, kiü tarhi vedàntavàkyaprardànàrtham / kiü punastadvedàntavàkyaü yatsåtreõaiha lilakùayiùitam / 'bhçgurvai vàruõiþ / varuõaü pitaramupasasàra / adhãhi bhagavo brahmeti' / ityupakramya- 'yato và imàni bhåtàni jàyante / yena jàtàni jãvanti / yatprayantyabhisaüvi÷anti / tadvijij¤àsasva / tadbrahmeti' / (taitti. 3.1) / tasya ca nirõayavàkyam- 'ànandàddhyeva khalvimàni bhåtàni jàyante / ànandena jàtàni jãvanti / ànandaü prayantyabhisaüvi÷anti' / (taitti. 3.6) anyànyàpyeva¤jàtãyakàni vàkyàni nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvasarvaj¤asvaråpakàraõaviùayàõyudàhartavyàni // 2 // ---------------------- FN: 'idaü sarvamasçjata yadidaü ki¤ca' iti pratyakùam / prathamasåtreõa ÷àstràrambhamupapàdya ÷àstramàrabhamàõaþ pårvottaràdhikaraõayoþ saügatiü vaktuü vçttaü kãrtayati-## mumukùuõà brahmaj¤ànàya vedàntavicàraþ kartavya ityuktam / brahmaõo vicàryatvoktvà arthàt pramàõàdi vicàràõàü pratij¤àtatve 'pi brahmapramàõaü vinà kartuma÷akyatvàt, tatsvaråpaj¤ànàyàdau lakùaõaü vaktavyaü, tanna saübhavatãtyàkùipya såtrakçtaü påjayannevalakùaõasåtramavadhàrayati-kiü## kimàkùepe / nàstyeva lakùaõamityarthaþ / àkùepeõàsyotthànàdàkùepasaügatiþ / lakùaõadyotivedàntànàü spaùñabrahmaliïgànàü lakùye brahmaõi samanvayokteþ ÷ruti÷àstràdhyàyapàdasaügatayaþ / tathà hi-'yato và imàni bhåtàni jàyante'ityàdi vàkyaü viùayaþ / tatkiü brahmaõo lakùaõaü na veti saüdehaþ / tatra pårvapakùe brahmasvaråpasiddhyà muktyasiddhiþ phalaü siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ / yadyapyàkùepasaügatau pårvàdhikaraõaphalameva phalamiti kçtvà pçthaïna vaktavyam / taduktam-'àkùepe càpavàde ca pràsyàü lakùaõa karmaõi / prayojanaü na vaktavyaü yacca kçtvà pravartate'iti / tathàpi spaùñàrthamuktamiti mantavyam / yatra pårvàdhikaraõasiddhàntena parvapakùaþ tatràpavàdikã saügatiþ pràptistadarthà cintà / tatra neti pràptaü, janmàderjagaddharmatvena brahmalakùaõatvàyogàt / na ca jagadupàdànatve sati kartçtvaü lakùaõamiti vàcyaü, karturupàdànatve dçùñàntàbhàvenànumànàpravçtteþ / na ca ÷rautasya brahmaõaþ ÷rutyaiva lakùaõasiddheþ kimanumàneneti vàcyaü, anumànasya ÷rutyanugràhakatvena tadabhàve tadvirodhe và ÷rutyarthàsiddheþ / na ca jagatkartçtvamupàdànatvaü và pratyekaü lakùaõamastviti vàcyaü, kartçmàtrasyopàdànàdbhinnasya brahmatvàyogàt, vastutaþ paricchedàditi pràpte puruùàbhyåhamàtrasyànumànasyàpratiùñhitasyàtãndriyàrthe svàtantryàyogàt apauruùeyatayà nirdeùa÷rutyuktobhayakàraõatvasya sukhàdidçùñàntena saübhàvayituü ÷akyatvàt, tadeva vakùaõamiti siddhàntayati-## atra adyapi jagajjanmasthitilayakàraõatvaü lakùaõaü pratipàdyate tathàpyagre 'prakçti÷ca'-ityadhikaraõe tatkàraõatvaü na kartçtvamàtraü kintu kartçtvopàdànatvobhayaråpatvamiti vakùyamàõaü siddhavatkçtyobhayakàraõatvaü lakùaõamityucyata iti na paunaruktyam / nanu jij¤àsyanirguõabrahmaõaþ kàraõatvaü kathaü lakùaõamiti ucyate-yathà rajataü ÷ukterlakùaõaü yadrajataü sà ÷uktiriti tathà yajjagatkàraõaü tadbrahmeti kalpitaü kàraõatvaü tañasthaü sadeva brahmaõo lakùaõamityanavadyam // såtraü vyàcaùñe--## bahuvrãhau padàrthàþ sarve vàkyàrthasyànyapadàrthasya vi÷eùaõàni / yathà citragordevadattasya citrà gàvaþ tadvadatràpi janmàdãti napuüsakaikavacanadyotitasya samàhàrasya janmasthitibhaïgasya janma vi÷eùaõaü, tathà ca janmanaþ samàsàrthaikade÷asya guõatvena saüvij¤ànaü yasmin bahuvrãhau sa tadguõasaüvij¤àna ityarthaþ / tatra yajjanmakàraõaü tadbrahmatvavidhànamayuktaü, sthitilayakàraõàdbhinnatvena j¤àte brahmatvasya j¤àtuma÷akyatvàt / ato janmasthitibhaïgairniråpitàni trãõi kàraõatvàni militànyeva lakùaõamiti matvà såtre samàhàro dyotita iti dhyeyam / nanvàditvaü janmanaþ kathaü j¤àtavyaü, saüsàrasyànàditvàdityata àha-## måla÷rutyà vastugatyà càditvaü j¤àtvà tadapekùya såtrakçtà janmana àdityamuktamityarthaþ / idamaþ pratyakùàrthamàtravàcitvamà÷aïkyopasthitasarvakàryavàcitvamàha-## viyadàdijagato nityatvàt na janmàdisaübandha ityata àhaþ-#<ùaùñhãti /># viùayàdimahàbhåtànàü janmàdisaübandho vakùyata iti bhàvaþ / nanu jagato janmàdervà brahmasaübandhàbhàvànna lakùaõatvamityà÷aïkya tatkàraõatvaü lakùaõamiti pa¤camyarthamàha-## yacchabdena satyaü j¤ànamanantaü ànandaråpaü vaståcyate 'ànandàddhyeva'iti nirõãtatvàt / tathà ca svaråpalakùaõasiddhiriti mantavyam / padàrthamuktvà pårvasåtrasthabrahmapadànuùaïgeõa tacchabdàdhyàhàreõa ca såtràvàkyàrthamàha-## kàraõasya sarvaj¤atvàdisaübhàvànàrthàni jagato vi÷eùàõàni / yathà kumbhakàraþ prathamaü kumbha÷abdàbhedenàvikalpitaü pçthubudhnodaràkàrasvaråpaü buddhàvàlikhya tadàtmanà kumbhaü vyàkaroti-bahiþ prakañayati, tathà paramakàraõamapi svetsitanàmaråpàtmanà vyàkarotãtyanumãyata iti matvàha-## itthaübhàve tçtãyà / àdyakàryaü cetanajanyaü, kàryatvàt, kumbhavaditi pradhàna÷ånyayorniràsaþ / hiraõyagarbhàdijãvajanyatvaü nirasyati-## ÷ràddhavai÷vànareùñyàdau pitàputrayoþ kartçbhoktrorbhedàtpçthaguktiþ / 'yo brahmàõaü vidadhàti pårvam'sarva eta àtmano vyuccaranti"iti ÷rutyà sthålasåkùmadehopàdhidvàrà jãvànàü kàryatvena jaganmadhyapàtitvànna jagatkàraõatvamityarthaþ / kàraõasya sarvaj¤atvaü saübhàvayati-## pratiniyatàni vyavasthitàni de÷akàlanimittàni yeùàü kriyàphalànàü tadà÷rayasyetyarthaþ / svargasya kriyàphalasya merupçùñhaü de÷aþ / dehapàtàdårdhvaü kàla uttaràyaõamaraõàdinimittaü ca pratinitam / evaü ràjasevàphale gràmàderdai÷àdivyasthà j¤eyà / tathà ca yathà sevàphalaü de÷àdyabhij¤adàtçkaü tathà karmaphalaü, phalatvàditisarvaj¤atvasiddhiriti bhàvaþ / sarva÷aktitvaü sàbhàvayati-#<-manasàpãti /># nanvanyepi vçddhipariõàmadayo bhàvavikàràþ santãti kimiti janmàdityàditipadena na gçhyante tatràha#<-anyeùàmiti /># vçddhipariõàmayorjanmani apakùayasya nà÷e 'ntarbhàvaþ iti bhàvaþ / nanu deho 'jàyate, asti, vardhate, vipariõamate, apakùãyate, vina÷yati'iti yàskamunivàkyaü etatsåtramålaü kiü na syàdata àha-## yàskamuniþ kila mahàbhåtànàmutpannànàü sthitikàle bhautikeùu pratyakùeõa janmàdiùañkamupalabhya niruktavàkyaü cakàra / tanmålãkçtya janmàdiùañkakàraõatvaü lakùaõaü såtràrtha iti grahaõe såtrakçtà brahmalakùaõaü na saügçhãtaü kintu mahàbhåtànàü lakùaõamuktamiti ÷aïkà syàt sà mà bhåtiti ye ÷rutyuktà janmàdayasta eva gçhyanta ityarthaþ / yadi niruktasyàpi ÷rutirmålamiti mahàbhåtajanmàdijanmàdikamarthastarhi sà ÷rutireva såtrasya målamastu, kimantargaóunà nirukteneti bhàvaþ / yadi jagato brahmàtiriktaü kàraõaü syàt tadà brahmalakùaõasya tatràtivyàptyàdidoùaþ syàt, atastanniràsàya lakùaõasåtreõa brahma vinà jagajjanmàdikaü na saübhavati, kàraõàntaràsaübhavàditi yuktiþ såtrità / sà tarkapàde vistareõa vakùyate / adhunà saükùepeõa tàü daryati-## nàmaråpàbhyàü vyàkçtatyetyàdinàü ca caturõàü jagadvi÷eùaõànàü vyàkhyànàvasare pradhàna÷ånyayoþ saüsàriõa÷ca niràso dar÷itaþ / paramàõånàmacetanànàü svataþ pravçttyayogàt, jãvànyasya j¤àna÷ånyatvaniyamenànumànàt sarvaj¤e÷varàsiddhau teùàü pràrakàbhàvàt, jagadàrambhakatvàsaübhava iti bhàvaþ / svabhàvàdeva vicitraü jagaditi lokàyatastaü pratyàha-## jagata utpattyàdi saübhàvayituü na ÷akyamityanvayaþ / kiü svayameva svasya heturiti svabhàva uta kàraõànapekùatvam / nàdyaþ, àtmà÷rayàt / na dvitãya ityàha-## vi÷iùñànyasàdhàraõàni de÷akàlanimittàni / teùàü kàryàrthibhirupàdãyamànatvàt kàryasya kàraõànapekùatvaü na yuktamityarthaþ / anepekùatve dhànyàrthinàü bhåvi÷eùe varùàdikàle bãjàdinimitte ca pravçttirna syàditi bhàvaþ / pårvoktasarvaj¤atvàdivi÷eùaõakamã÷varaü muktvà jagata utpatyàdikaü na saübhavatãti bhàùyeõa kartàraü vinà kàryaü nàstãti vyatireka uktaþ / tena yatkàryaü tatsakartçkamiti vyàptirj¤àyate / etadeva vyàptij¤ànaü jagati pakùe kartàraü sàdhayat sarvaj¤e÷varaü sàdhayati kiü ÷rutyeti tàrkikàõàü bhràntimupanyasyati-## etadevànumànameva sàdhanaü na ÷rutiriti manyanta iti yojanà / athavà etadvyàptij¤ànameva ÷rutyanugràhakayuktimàtratvenàsmatsaümataü sadanumànaü svatantramiti manyanta ityarthaþ / sarvaj¤atvamàdi÷abdàrthaþ / yadvà vyàptij¤ànasahakçtametallakùaõamevànumànaü svatantraü manyanta ityarthaþ / tatràyaü vibhàgaþ-vyàptij¤ànàt jagataþ kartastãtyastitvasiddhiþ / pa÷càt sa kartà, sarvaj¤aþ, jagatkàraõatvàt, vyatirekeõa kulàlàdivaditi sarvaj¤atvasiddhirlakùaõàditi / atra manyanta ityanumànasyabhàsatvaü såcitam / tathàhi-aïkuràdau tàvajjãvaþ kartà na bhavati jãvàdbhinnasya ghañavadacetanatvaniyamàdanyaþ kartà nàstyeveti vyatirekani÷cayàt, yatkàryaü tatsakartçkatamiti vyàptij¤ànàsiddhiþ / lakùaõaliïkànumàne tu bàdhaþ a÷arãrasya janmaj¤ànàyogàt, yaj¤ànaü tanmanojanyamiti vyàptivirodhena nityaj¤ànàsiddherj¤ànàcabhàvani÷cayàt, tasmàdatãndriyàrthe ÷rutireva ÷araõam / ÷rutyarthasaübhàvanàrthatvenumànaü yuktimàtraü na svatantramiti bhàvaþ / nanvidamayuktaü ÷ruteranumànàntarbhàvamabhipretya bhavadãyasåtrakçtànumànasyaivopanyasyatvàditi vai÷eùikaþ ÷aïkate-## ato manyante ityanumànasyàbhàsoktirayukteti bhàvaþ / yadi ÷rutãnàü svatantramànatvaü na syàttarhi 'tattu samanvayàt'ityàdinà tàsàü tàtparyaü såtrakçnna vicàrayet, tasmàduttarasåtràõàü ÷rutivicàràrthatvàt janmàdisåtre 'pi ÷rutireva svàtantryeõa vicàryate nànumànamiti pariharati-## kiü ca mumukùorbrahmàvagatirabhãùañà yadarthamasya ÷àstrasyàrambhaþ, sà ca nànumànàt, 'taü tvaupaniùadam'iti ÷ruteþ / ato nànumànaü vicàryamityàha-## vàkyasya tadarthasyaca vicàràdyadhyavasànaü tàtparyani÷cayaþ prameyasaübhavani÷caya÷ca tena jàtà brahmàvagatirmuktaye bhavatãtyarthaþ / saübhavo bàdhàbhàvaþ / nanu kimanumànamupekùitameva nityàha-## vimatamabhinnanimittopàdànakaü, kàryatvàdårõanàbhyàrabdhatantvàdivat, vimataü cetanaprakçtikaü, kàryatvàt, sukhàdivadityanumànaü ÷rutyarthadàróhyàpekùitamityarthaþ / dàróhyaü saü÷ayaviparyàsanivçttiþ / 'mantavyaþ'iti ÷rutàrthastarkeõa saübhàvanãya ityarthaþ / yathà ka÷cit gandhàrade÷ebhya÷corairanyatràraõye baddhanetra eva tyaktaþ kenacinmuktabandhastaduktamàrgagrahaõasamarthaþ paõóitaþ svayaü tarkaku÷alo medhàvã svade÷àneva pràpnuyàt evamevehàvidyàkàmàdibhiþsvaråpànandàtpràcyàvyàsminnaraõye saüsàre kùiptaþ kenaciddayàparava÷enàcàryeõa nàsi tvaü saüsàrã kintu 'tatvamasi'ityupadiùñasvaråpaþ svayaü tarkaku÷ala÷cet svaråpaü jànãyànnànyatheti / ÷rutiþ svasyàþ puruùamatiråpatarkàpekùàü dar÷ayatãtyàha-## àtmanaþ ÷ruterityarthaþ / nanu brahmaõo mananàdyapekùà na yuktà, vedàrthatvàt, dharmavat / kintu ÷rutiliïgavàkyàdaya evàpekùità ityata àha-## jij¤àsye dharma iva jij¤àsye brahmaõãti vyàkhyeyam / anubhavo brahmasàkùàtkàràkhyo vidvadanubhavaþ / àdipadànmanananididhyàsanayorgrahaþ / tatra hetumàha#<-anubhaveti /># muktyarthaü brahmaj¤ànasya ÷àbdasya sàkùàtkàràvasànatvàpekùaõàt pratyagbhåtasiddhabrahmagocaratvena sàkùàtkàraphalakatvasaübhavàt, tadarthaü mananàdyapekùà yuktà / dharme tu nityaparokùe sàdhye sàkùàtkàrasyànapekùitatvàdasaübhavàcca ÷rutyà nirõayamàtramanuùñhànàyàpekùitam / liïgàdayastu ÷rutyantararbhåtà eva ÷rutirdvàrà nirõayopayogitvenàpekùyante na mananàdayaþ anupayogàdityarthaþ / nirapekùaþ ÷abdaþ ÷rutiþ / ÷abdasyàrthaprakà÷anàsàmarthyaü liïgam / padaü yogyetarapadàkàïkùa vàkyam / aïgavàkyasàpekùaü pradhànavàkyaü prakaraõam / kramapañhitànàmarthànàü kramapañhitairyathàkramaü saübandhaþ sthànam / yathà aindràgnyàdaya iùñayo da÷a krameõa pañhitàþ da÷amantrà÷ca 'indràgnã rocanà divi'ityàdyàþ tatra prathameùñhau prathamamantrasya viniyoga ityàdyåhanãyam / saüj¤àsàmyaü samàkhyà / yathàdhvaryavasaüj¤akànàü mantràõàmàdhvaryavasaüj¤ake karmaõi viniyoga iti vivekaþ / evaü tàvadbrahma mananàdyapekùaü, vedàrthatvàt, dharmavat ityanumàne sàdhyatvena dharmasyànubhavàyogyatvaü, anapekùitànubhavatvaü copàdhirityuktam / upàdhivyatirekàdbrahmaõi mananàdyapekùatvaü coktam / tatra yadi vedàrthatvamàtreõa brahmaõo dharmeõa sàmyaü tvayocyeta tarhi kçtisàdhyatvaü vidhiniùedhavikalpotsargàpavàdà÷ca brahmaõi dharmavat syuriti / vipakùe bàdhakamàha-## puruùakçtyadhãnà àtmalàbha utpattiryasya tadbhàvàcca dharme ÷rutyàdãnàmeva pràmàõyamityanvayaþ / dharmasya sàdhyatvaü laukikakarmadçùñàntena sphuñayati#<-kartumiti /># laukikavadityarthaþ / dçùñàntaü sphuñayati-## dàrùñàntikamàha-## tadvaddharmasya kartumakartuü ÷akyatvamuktvà anyathàkartuü ÷akyatvamàha-## dharmasya sàdhyatvamupapàdya tatra vidhyàdiyogyatàmàha-## vidhipratiùedhà÷ca vikalpàdaya÷ca dharme sàdhye yer'thavantaþ sàvakà÷a bhavanti te brahmaõyapi syurityarthaþ / 'yajeta' 'na suràü pibet'ityàdayovidhiniùedhàþ / vrãhibhiryavairyà yajeteti saübhàvito vikalpaþ grahaõàgrahaõayoraicchikaþ / uditànuditahomayorvyavasthitavikalpaþ / 'na hiüsyàt'ityupasargaþ, 'agnãùomãyaü pa÷umàlabheta'ityapavàdaþ / tathà 'àhavanãye juhoti'ityutsargaþ, 'a÷vasya pade pade juhoti'ityapavàda iti vivekaþ / ete brahmaõi syurityatreùñàpattiü vàrayati-na ityàdinà / ## ityantena / idaü vastu, evaü, naivaü, ghañaþpaño veti prakàravikalpaþ / asti nàsti veti sattàsvaråpavikalpaþ / nanu vastunyapi àtmàdau vàdinàmasti nàstãtyàdivikalpà dç÷yante tatràha-## astitvàdikoñismaraõaü puruùabuddhistanmålà manaþspanditamàtràþ saü÷ayaviparyayavikalpà na pramàråpà ityakùaràrthaþ / ayaü bhàvaþ-dharmo hi yathà yathà j¤àyate tathà tathà kartuü ÷akyate iti yathà÷àstraü puruùabuddhyapekùà vikalpàþ sarve pramàråpà eva bhavanti, tatsàmyena brahmaõyapi sarve vikalpà yathàrthàþ syuriti / tatràpyevamiti vadantaü pratyàha-## yadi siddhavastuj¤ànamapi sàdhyaj¤ànavatpuruùabuddhimapekùya jàyeta tadà siddhe vikalpà yathàrthàþ syuþ, na siddhavastuj¤ànaü pauruùaü kiü tarhi pramàõavastujanyaü, tathà ca vastuna ekaråpatvàdekameva j¤ànaü pramà, anye vikalpà ayathàrthà evetyarthaþ / atra dçùñàntamàha-## sthàõurevetyavadhàraõe siddhe sarvevikalpà yathàrthà na bhavantãtyarthaþ / tatra yadvastutantraü j¤ànaü tadyathàrthaü, yatpuruùatantraü tanmithyeti vibhajate-## sthàõàvityarthaþ / sthàõàvuktanyàyaü ghañàdiùvatãdi÷ati-## prakçtamàha-## siddher'the j¤ànapramàtvasya vastvadhãnatve sati brahmaj¤ànamapi vastujanyameva yathàrthaü na puruùatantraü bhåtàrthaviùatvàt, sthàõuj¤ànavadityarthaþ / ataþ sàdhyer'the sarve vikalpàþ puntantrà na siddher'the iti vailakùaõyàt na dharmasàmyaü bràhmaõa iti mananàdyapekùà siddheti bhàvaþ / nanu tarhi brahma pratyakùàdigocaraü, dharmavilakùaõatvàt, ghañàdivat / tathà ca janmàdisåtre jagatkàraõànumànaü vicàryaü, siddhàrthe tasya mànatvàt, na ÷rutiþ, siddhàrthe tasyà amànatvena tadvicàrasya niùphalatvàditi ÷aïkate-## pramàõàntaraviùayatvameva pràptamiti kçtvà pramàõàntarasyaiva vicàrapràptàviti ÷eùaþ / atra pårvapakùã praùñavyaþ, kiü yatkàryaü tadbrahmajamityanumànaü brahmasàdhakaü kiü và yatkàryaü tatsakàraõamiti / nàdyàþ, vyàptyasiddherityàha-## brahmaõa indriyàgràhyatvàt pratyakùeõa vyàptigràhàyogànna pramàõàntaraviùayatvamityarthaþ / indriyàgràhyatvaü kuta ityata àha#<-svabhàvata iti /># 'parà¤ci khàni vyatçõat svayaübhåþ'iti ÷ruteþ, brahmaõo råpàdihãnatvàccetyarthaþ / indriyàgràhyatve 'pi vyàptigrahaþ kiü na syàdata#<àha-sati hãti /># tannàstãti ÷eùaþ / idaü kàryaü brahmajamiti vyàptipratyakùaü brahmaõo 'tãndriyatvànna saübhavatãtyarthaþ / dvitãye kàraõasiddhàvapi kàraõasya brahmatvaü ÷rutiü vinà j¤àtuma÷akyamityàha--## saübandhaü kçtaü yasmàt ÷rutimantareõa jagatkàraõaü brahmeti ni÷cayàlàbhastasmàt tallàbhàya ÷rutireva pràdhànyena vicàraõãyà, anumànaü tåpàdànatvàdisàmànyadvàrà mçdàdivat bràhmaõaþ svakàryàtmakatvàdi÷rautàrthasaübhàvanàrthaü guõatayà vicàryamityupasaüharati-## etatsåtrasya viùayavàkyaü pçcchati-## iha brahmaõi lakùaõàrthatvena vicàrayitumiùñaü vàkyaü kimityarthaþ / atra hi prathamasåtre vi÷iùñàdhikàriõo brahmavicàraü pratij¤àya brahmaj¤àtukàmàsya dvitãyasåtre lakùaõamucyate / tathaiva ÷rutàvapi mumukùorbrahmaj¤àtukàmasya jagatkàraõatvopalakùaõànuvàdena brahma j¤àpyata iti ÷rautàrthakramànusàritvaü såtrasya dar÷ayituü sopakramaüvàkyaü pañhati-## adhãhi smàraya upadi÷etyarthaþ / atra yenetyekatvaü vivakùitaü, nànàtve brahmatvavidhànàyogàt / yajjagatkàraõaü tadekamityavàntaravàkyam / yadekaü kàraõaü tadbrahmeti và yatkàraõaü tadekaü bahmeti và mahàvàkyamiti bhedaþ / kiü tarhi svaråpalakùaõamityà÷aïkya vàkya÷eùànnirõito yataþ÷abdàrthaþ satyaj¤ànànanda ityàha--## 'yaþ sarvaj¤aþ' 'tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü ca jàyate' 'vij¤ànamànandaü brahma'ityàdi ÷àkhàntarãyavàkyànyapyasya viùaya ityàha#<-anyànyapãti /># eva¤jatãyakatvamevàha-## tadevaü sarvàsu ÷àkhàsu lakùaõadvayavàkyàni jij¤àsye brahmaõi samanvitàni, taddhiyà muktiriti siddham //2// END BsCom_1,1.2.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.3.3 3 ÷àstrayonitvàdhikaraõam / så. 3 jagatkàraõatvaprardànena sarvaj¤aü brahmetyupakùiptaü tadeva draóhayannàha- ÷àstrayonitvàt | BBs_1,1.3 | mahata çgvedàdeþ ÷àstrasyànekavidyàsthànopabçühitasya pradãpavatsarvàrthàvadyotinaþ sarvaj¤akalpasya yoniþ kàraõaübrahma / nahãdç÷asya ÷àstrasyargvedàdikùaõasya sarvaj¤aguõànvitasya sarvaj¤àdanyataþ saübhavo 'sti / yadyadvistaràrthaü ÷àstraü yasmàtpuruùavi÷eùàtsaübhavati, yathà vyàkaraõàdi pàõinyàderj¤eyaikade÷àrthamapi sa tato 'pyadhikataravij¤àna iti prasiddhaü loke / kimu vaktavyamaneka÷àkhàbhedabhinnasya devatiryaïmanuùyavarõà÷ramadipravibhàgahetor çgvedàdyàkhyasya sarvaj¤ànàkarasyàprayatnenaiva lãlànyayena puruùaniþ÷vàsavadyasmànmahato bhåtàdyoneþ saübhavaþ, 'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' (bçha. 2.4.10) ityàdi÷ruteþ / tasya mahato bhåtasya nirati÷ayaü sarvaj¤atvaü sarva÷aktimattvaü ceti / athavà yathokta çgvedàdi÷àstraü yoniþ kàraõaü pramàõamasya brahmaõo yathàvatsvaråpàdhigame / ÷àstràdeva praõàõàjjagato janmàdikàraõaü brahmàdhigamyata ityabhipràyaþ / ÷àstramudàhçtaü pårvasåtre- 'yato và imàni bhåtàni jàyante' ityàdi / kimarthaü tarhãdaü såtraü, yàvatà pårvasåtra evaiva¤jàtãyakaü ÷àstramudàharatà ÷àstrayonitvaü brahmaõo dar÷itam / ucyate- tatra pårvasåtràkùareõa spaùñaü ÷àstrasyànupàdànàjjanmàdi kevalamanumànamupanyastamityà÷aïkyeta tàmà÷aïkàü nirvartayitumidaü såtraü pravavçte ÷àstrayonitvàditi // 3 // ---------------------- FN: upabçühaõãyà÷catvàro vedàþ tatra / puràõàni sçùñyàdipratipàdakavàkyàni parakçtipuràkalparåpànarthavàdàü÷ca pràdhànyenopabçühayanti prasaïgàdadvaitabhàgaü karmabhàgaü ca / nyàya÷àstraü tu pramàõaprameyalakùaõàniråpaõena padàrthànvivicya j¤àpayadupabçühayati / pårvottaramãmàüse tu tàtparyanirõayadvàropayukte / dharma÷àstraü ÷rutamanusmçtiü và vidhibhàgamupabçühayati / ÷ikùà sthànakaraõàdiniråpaõadvàrà svàdhyàyo 'dhyetavya iti vidhyarthamupabçühayati / kalpàstu prayoganiråpaõàrthamupayuktàþ / vyàkaraõaü tàvadasminnarthe idaü padaü sàdhviti padàrthànvyàkaroti / niruktaü teùu teùu padeùu yaugikamarthaü pradar÷ayati / chandaþ÷àstraü vedagatàngàyatryàdichandàn lakùaõamukhena vi÷adayati / jyotiùaü paurõamàsyàü jayeddetàmàvàsyàyàmamàvàsyayà yajetetyàdinopàttaü kàlavi÷eùaü vyavasthàpayati / tathàca tattadde÷avyàkhyànàya bahavo maharùayaþ puràõàdinibandhapraõetàro yatra pravçttàstasya mahattvaü vyaktameva / vistararåpor'tho dharmo yasyeti vigrahaþ / vistçtamityarthaþ / yasya ni÷vasitaü vedàþ sarvàrthaj¤àna÷aktayaþ / ÷rãràmaü sarvavettàraü vedavedyamahaü bhaje //1// vçttànuvàdena saügatiü vadannuttarasutramavatàrayati-## cedanasya brahmaõo jagatkàraõatvoktyà sarvaj¤atvamarthàtpratij¤àtaü såtrakçtà, cetanasçùñerj¤ànapårvakatvàt / tathà ca brahma sarvaj¤aü, sarvakàraõatvàt, yo yatkartà sa tajj¤aþ, yathà kulàla iti sthitam / tadevàrthikaü sarvaj¤atvaü pradhànàdiniràsàya vedakartçtvahetunà draóhayannàhetyarthaþ / hetudvayasyaikàrthasàdhanatvàt, ekaviùayatvamavàntarasaügatiþ / yadvà vedasya nityatvàdbrahmaõaþ sarvahetutà nàstãtyàkùepasaügatyà vedahetutvamucyate 'asya mahato bhåtasya ni÷vasitametadyadçgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasaþ' iti vàkyaü viùayaþ tatkiü vedahetutvena brahmaõaþ sarvaj¤atvaü sàdhayati uta na sàdhayati iti saüdehaþ / tatra vyàkaraõàdivadvedasya pauruùeyatve målapramàõasàpekùatvenàpràmàõyàpàtànna sàdhayatãti pårvapakùe jagaddheto÷cetanatvàtsiddhiþ phalam / siddhànte tatsiddhiþ / asya vedàntavàkyasya spaùñabrahmaliïgasya vedakartari samanvayokteþ ÷ruti÷àstràdhyàyapàdasaügatayaþ / evamàpàdaü ÷rutyàdisaügataya åhyàþ / vede hi sarvàrthaprakà÷ana÷aktirupalabhyate, sà tadupàdànabrahmagata÷aktipårvikà tadgatà và, prakà÷ana÷aktitvàt / kàryagata÷aktitvàdvà, pradãpa÷aktivaditivedopàdànatvena brahmaõaþ svasaübaddhà÷eùàrthaprakà÷anasàmarthyaråpaüsarvasàkùitvaü sidhyati / yadvà yathà adhyetàraþ pårvakramaü j¤àtvà vedaü kurvanti, tathà vicitraguõamàyàsahàyo 'nàvçtànantasvaprakà÷acinmàtraþ parame÷varaþ svakçtapårvakalpãyakramasajàtãyakramavantaü vedarà÷iü tadarthàü÷ca yugapajjànanneva karotãti na vedasya pauruùeyatà / yatra hyarthaj¤ànapårvakaü vàkyaj¤ànaü vàkyasçùñau kàraõaü tatra pauruùeyatà, atra ca yaugapadyànna sà, ato vedakartà vedamiva tadarthamapi svasaübaddhaü nàntarãyakatayà janàtãti sarvaj¤a iti siddhàntayati#<-÷àstreti /># ÷àstraü prati hetutvàt, brahma sarvaj¤aü sarvakàraõaü ca iti saügatidvayànusàreõa såtrayojanàmabhipretya padàni vyàcaùñe--## hetoþ sarvaj¤atvasiddhaye vedasya vi÷eùaõàni / tatra granthator'thata÷ca mahattvaü, hita÷àsanàt ÷àstratvam / ÷àstra÷abdaþ ÷abdamàtropalakùaõàrtha iti matvàha--## puràõanyàyamãmàüsàdharma÷àstràõi ÷ikùàkalpavyàkaraõaniruktacchandojyotiùàõi ùaóaïgàni iti da÷a vidyàsthànàni vedàrthaj¤ànahetavaþ / tairupakçtasyetyarthaþ / anena manvàdibhiþ parigçhãtatvena vedasya pràmàõyaü såcitam / abodhakatvàbhàvàdapi pràmàõyamityàha--## sarvàrthaprakà÷ana÷aktimatve 'pyacetanatvàt sarvaj¤akalpatvaü yonirupàdànaü kartç ca / nanu sarvaj¤asya yo guõaþ sarvàrthaj¤àna÷aktimatvaü vedasya tadanvitatve 'pi tadyoneþ sarvaj¤atvaü kuta ityata àha--## upàdàne tacchaktiü vinà kàrye tadayogàdvedopàdànasya sarvaj¤atvam, anumànaü tu pårvaü dar÷itam / na càvidyàyàstadàpattiþ / ÷aktimatve 'pyacetanatvàditi bhàvaþ / vedaþ svaviùayàdadhikàrthaj¤ànavajjanyaþ pramàõavàkyatvàt, vyàkaraõaràmàyaõàdivadityanumànàntaram / tatra vyàptimàha--yadyaditi / vistaraþ ÷abdàdhikyam, anenàrthato 'lpatvaü vadan kartçrj¤ànasyàrthàdhikyaü såcayati, dç÷yate càrthavàdàdhikyaü vede / atraiùà yojanà--yadyacchàstraü yasmàdàptàtsaübhavati sa tataþ ÷àstràdadhikàrthaj¤àna iti prasiddhaü yathà ÷abdasàdhutvàdirj¤eyaikade÷or'tho yasya tadapi vyàkaraõàdi pàõinyàderadhikàrthaj¤àtsaübhavati / yadyalpàrthamapi ÷àstramadhikàrthaj¤àt saübhavati tadà 'asya mahataþ'ityàdi÷ruteryasmànmahato 'paricchinnàdbhåtàtsatyàdyoneþ sakà÷àt aneka÷àkhetyàdivi÷iùñasya vedasya puruùani÷vàsavadaprayatnenaiva saübhavaþ tasya sarvaj¤atvaü sarva÷aktimatvaü ceti kimu vaktavyamiti / tatra vedasya pauruùeyatva÷aïkànirasàrthaü ÷rutisthaniþ÷vasitapadàrthamàha--## pramàõàntareõàrthaj¤ànaprayàsaü vinà nimeùàdinyàyenetyarthaþ / atrànumànena 'yaþ sarvaj¤aþ 'iti ÷rutyuktasarvaj¤atvadàróhyàya pàõinyàdivadvedakartari adikàrthaj¤ànasattàmàtraü sàdhyate na tvarthaj¤ànasya vedahetutvaü niþ÷vasita÷rutivirodhàt, vedaj¤ànamàtreõàdhyetçvadvedakartçtvopapatte÷ca / iyàn vi÷eùaþ--adhyetà paràpekùaþ ã÷varastu svakçtavedànupårvãsvayameva smçtyà tathaiva kalpàdau brahmàdipvàvirbhàvayan anàvçtaj¤ànatvàttadarthamatyavarjanãyatayà jànàtãti sarvaj¤a ityanavadyam // adhunà brahmaõo lakùaõànantaraü pramàõajij¤àsàyàü varõakàntaramàha--## lakùaõapramàõayorbrahmanirõayàrthatvàdekaphalakatvaü saügatiþ / 'taü tvaupaniùadaü puruùam'iti ÷rutirbrahmaõo vedaikavedyatvaü bråte na veti ÷aü÷aye, kàryaliïgenaivalàghavàt karturekasya sarvaj¤asya brahmaõaþ siddherna bråte iti pràpte vedapramàõakatvàt brahmaõo na pramàõàntaravedyatvamiti siddhàntayati--#<÷àstrayonitvàditi /># tadvyàcaùñe-## sarvatra pårvottarapakùayuktidvayaü saü÷ayabãjaü draùñavyam / atra pårvapakùe anumànasyaiva vicàryatàsiddhiþ phalaü siddhànte vedàntànàmiti bhedaþ / anumànàdinà brahmasiddhiþ pårvasåtre prasaïgànnirastà / ki¤ca vicitraprapa¤casya pràsàdàdivadekakartçkatàbàdhànna làghavàvatàraþ / na ca sarvaj¤atvàtkarturekatvasaübhavaþ / ekatvaj¤ànàt sarvaj¤atvaj¤ànaü tatastadityanyonyà÷rayamabhipreteyàha-#<-÷àstràdeveti /># kiü tacchàstramiti tadàha-#<÷àstramiti /># pçthagàrambhamàkùipati-## yena hetunà dar÷itaü tataþ kimarthamityarthaþ / janmàdiliïgakànumànasya svàtantryeõopanyàsa÷aïkàniràsàrthaü pçthaksåtramityàha--## END BsCom_1,1.3.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.4.4 4 samanvayàdhikaraõam / så. 4 kathaü punarbrahmaõaþ sàstrapramàõakatvamucyate, yàvatà, ' àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm' / (jai.så. 1.2.1) iti kriyàparatvaü ÷àstrasya pradar÷itim / ato vedàntànàmànarthakyaü, akriyàrthatvàt / kartçdevatàdiprakà÷anàrthatvena và kriyàvidhi÷eùatvaü, upàsanàdikriyàntavidhànàrthatvaü và / nahi pariniùñhitavastupratipàdanaü saübhavati, pratyakùàdiviùayatvàtpariniùñhitavastunaþ / tatpratipàdane ca heyopàdeyarahite puruùàrthàbhàvàt / ata eva 'so 'rodãt' ityevamàdinàmànarthakyaü mà bhåditi 'vidhinà tvekavàkyatvàtstutyarthena vidhinà syuþ' / (jai.så. 1.2.7) iti stàvakatvenàrthavattvamuktam / mantràõàü ca 'iùe tvà' ityàdãnàü kriyàtatsàdhanàbhidhàyitvena karmasamavàyitvamuktam / na Dvacidapi vedavàkyànàü vidhisaüspar÷amantareõàrthavattà dçùñopapannà và / na ca pariniùñhite vastusvaråpe vidhiþ saübhavati, kriyàviùayatvàdvidheþ / tasmàtkarmàpekùitakartçsvaråpadevatàdiprakà÷anena kriyàvidhi÷eùatvaü vedàntànàm / atha prakaraõàntarabhayànnaitadabhyupagamyate tathàpi svavàkyagatopàsanàdikarmaparatvam / tasàmànna brahmaõaþ ÷àstrayonitvamiti pràpte ucyate- ---------------------- FN: àmnàyasyeti pårvapakùam / asyàrthaþ - àmnàyasya vedasya kriyàpratipàdanaparatvàdatadarthànàmakriyàrthànàü 'so 'rodã' dityàdivàkyànàmànarthakatvaü / tasmàdanityamaniyataü vedànàü pràmàõyamucyate / tadbhåtànàü kriyàrthena samanvaya iti siddhàntaþ / tatteùu vedavàkyeùu bhåtànàü siddàrthapratipàdakavàkyànàü kriyàrthena kriyàpratipàdakavàkyena 'barhiùi rajataü na deyaü, pa÷unà yajete' tyàdinà sahànvayaþ / tathàca nindyatvàdyarthapåraõenànvaye kçte kriyàparatvasiddhyà pràmàõyaü siddham / siddhavastuj¤ànàtphalabhàvàdevetyarthaþ / tat tu samanvayàt | BBs_1,1.4 | tu ÷abdaþ pårvapakùavyàvçttyarthaþ / tadbrahma sarvaj¤aü sarva÷akti jagadutpatti sthitilayakàraõaü vedànta÷àstràdevàvagamyate / katham, samanvayàt / sarveùu hi vedànteùu vàkyàni tàtparyeõaitasyàrthasya pratipàdakatvena samanugatàni / 'sadeva somyedamagra àsãt' / 'ekamevàdvitàyam' / (chàndo. 6.2.1) 'àtmàvà idameka evàgra àsãt' / (aita. 2.1.1.1) 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam' / 'ayamàtamà brahma sarvànubhåþ' / (bçha. 2.5.19) 'brahmaivedamamçtaü purastàt' / (muõóa. 2.2.11) ityàdãni / naca tadgatànàü padànàü brahmasvaråpaviùaye ni÷cite samanvaye 'vagamyamàner'thàntarakalpanà yuktà, ÷rutihànanya÷rutakalpanàprasaïgàt / naca teùàü kartçsvaråpapratipàdanaparatàvasãyate, 'tatkena kaü payet' (bçha. 2.4.13) ityàdi kriyàkàrakaphalanirãkaraõa÷ruteþ / naca pariniùñhitavastusvaråpatve 'pi pratyakùàdiviùayatvaü brahmaõaþ, 'tattvamasi' (chàndo. 6.8.7) iti brahmàtmabhàvasya ÷àstramantareõànavagamyamànatvàt / yattu heyopàdeyarahitatvàdupade÷ànarthakyamiti, naiùa doùaþ, heyopàdeyà÷ånyabrahmàtmatàvagamàdeva sarvakle÷apràhàõàtpuruùàrthasiddheþ / devatàdipratipàdanàsya tu svavàkyagatopàsanàrthatve 'pi na ka÷cidvirodhaþ / natu tathà brahmaõa upàsanàvidhi÷eùitvaü saübhavati, ekatve heyopàdeyà÷ånyatayà kriyàkàrakàdidvaitavij¤ànopamardepapatteþ / nahyekatvavij¤ànenonmathitasya dvaitavij¤ànasya punaþ saübhavo 'sti, yenopàsanàvidhi÷eùitvaü brahmaõaþ pratipadyeta / yadyapyanyatra vedavàkyànàü vãdhisaüspar÷amantareõa pramàõatvaü na dçùñaü, tathàpyàtmavij¤ànasya phalaparyantatvànna tadviùayasya ÷àstrasya pràmàõyaü ÷akyaü pratyàkhyàtum / na cànumànagamyaü ÷àstrapràmàõyaü, yenànyatra dçùñaü nidar÷anamapekùeta / tasmàtsiddhaü brahmaõaþ ÷àstrapramàõakatvam / atràpare pratyavatiphaùñhante- yadyapi ÷àstrapramàõakaü brahma tathàpi pratipattividhiviùayataiva ÷àstreõa brahma samarpyate / yathà yåpàhavahanãyàdãnyalaukikànyapi vidhi÷aùatayà ÷àstreõa samarpyante tadvat / kuta etat / pravçttinivçttiprayojanatvàcchàstrasya / tathàhi ÷àstratàtparyavida àhuþ- 'dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' iti / 'codaneti kriyàyàþ pravartakaü vacanam' / 'tasya j¤ànamupade÷aþ'- (jai.så. 1.1.5) 'tadbhåtànàü kriyàrthena samàmnàyaþ'- (jai.så. 1.1.25) 'àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm-' (jai.så. 1.2.1) itica / ataþ puruùaü Dvacidviùayavi÷eùe pravartayatkuta÷cidviùayavi÷eùànnivartayaccàrthavacchàstram / taccheùatayà cànyadupayuktam / tatsàmànyàdvedàntànàmapi tathaivàrthavattvaü syàt / sati ca vidhiparatve yathà svargàdikàmasyàgnihotràdisàdhanaü vidhãyata evamamçtatvakàmasya brahmaj¤ànaü vidhãyata iti yuktam / nanviha jij¤àsyavailakùaõyamuktam- karmakàõóe bhavyo dharmo jij¤àsya iha tu bhåtaü nityanivçttaü brahma jij¤àsyamiti / tatra dharmaj¤ànaphalàdanuùñhànàpekùàdvilakùaõaü brahmaj¤ànaphalaü bhavitumarhati / nàrhatyevaü bhavitum / kàryavidhiprayukttasyaiva brahmaõaþ pratipàdyamànatvàt / 'àtmà và are draùñavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti / 'ya àtmàpahatapàpmà-so 'nvevyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chàndo. 8.7.1) 'àtmetyovopàsãta' (bçha.1.4.7) 'àtmànameva lokamupàsata' (bçha. 1.4.15) / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) ityàdividhàneùu satsu ko 'sàvàtmà kiü tadbrahma ityàkàïkùàyàü tatsvaråpasamarpaõena sarve vedàntà upayuktàþ- 'nityaþ sarvaj¤aþ sarvagato nityatçpto nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvo vij¤ànamànandaü brahma. ityevamàdayaþ / tadupàsanàcca ÷àstradçùño 'pi mokùaþ phalaü bhaviùyatãti / kartavyavidhyananuprave÷e vastumàtrakathane hànopàdànasaübhavàt, saptadvãpà vasumatã, ràjàsau gacchatãtyàdivàkyavadvedàntavàkyànàmànarthakyameva syàt / nanu vastumàtrakathane 'pi rajuriyaü nàyaü sarpa ityàdau bhràntijanitabhãtinivartanenàrthavattvaü dçùñaü tathehàpyasaüsàryàtmavastukathanena saüsàritvabhràntinivartanenàrthavattvaü syàt / syàdetadevaü, yadi rajusvaråpa÷ravaõa iva sarpabhràntiþ, saüsàritvabhràntirbrahmasvaråpa÷ravaõamàtreõa nivarteta / natu nivartate, ÷rutabrahmaõo 'pi yathàpårvaü sukhaduþkhàdisaüsàridharmadar÷anàt, '÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti ca ÷ravaõottarakàlayormanananididhyàsanayorvidhirdar÷anàt / tasmàtpratipattividhiviùayatayaiva ÷àstrapramàõakaü brahmàbhyupagantavyamiti / atràbhidhãyate- na / karmabrahmavidyàphalayorvailakùaõyàt / ÷àrãraü vàcikaü mànasaü ca karma ÷rutismçtisiddhaü dharmàkhyaü, yadviùayà jij¤àsà 'athàto dharmajij¤àsà' (jai.så. 1.1.1) iti såtrità, adharmo 'pi hiüsàdiþ pratiùedhacodanàlakùaõatvàjjij¤àsyaþ parihàràya / tayo÷codanàlakùaõayorarthànarthayordharmàdharmayoþ phale pratyakùe sukhaduþkhe ÷arãravàïmanobhirevopabhujyamàne viùayendriyasaüyogajanye brahmàdiùu sthàvarànteùu prasiddhe / manuùyatvàdàrabhya brahmànteùu dehavatsu sukhatàratamyamanu÷råyate / tata÷ca taddhetordharmasya tàratamyaü gamyate / dharmatàratamyàdadhikàritàratamyam / prasiddhaü càrthitvasàrmathyàdikçtamadhikàritàratamyam / tathàca yàgàdyanuùñhàyinàmeva vidyàsamàdhivi÷eùàduttareõa pathà gamanaü, kevalairiùñàpårtadattasàdhanairdhåmàdikrameõa dakùiõena pathà gamanaü, tatràpi sukhatàratamyaü tatsàdhanatàratamyaü ca ÷àstràt 'yàvatsaüpàtamuùitvà' (chàndo. 5.10.5) ityasmàdgamyate / tathà manuùyàdiùu nàrakasthàvarànteùu sukhalava÷codanàlakùaõadharmasàdhya eveti gamyate tàratamyena vartamànaþ / tathordhvagateùvadhogateùu ca dehavatsu duþkhatàratamyardànàttaddhetoradharmasya pratiùedhacodanàkùaõasya tadanuùñhàyinàü ca tàratamye gamyate / evamavidyàdidoùavatàü dharmàdharmatàratamyanimittaü ÷arãropàdànapårvakaü sukhaduþkhatàratamyanimittaü saüsàraråpaü ÷rutismçtinyàyaprasiddham / tathàca smçtiþ- 'na ha vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti' iti yathàvarõitaü saüsàraråpamanuvadati / a÷arãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ' (chàndo. 8.12.1) iti priyàpriyaspar÷anapratiùedhàccodanàlakùaõadharmakàryatvaü mokùàkhyasyà÷arãratvasya pratiùidhyata iti gamyate / dharmakàryatve hi priyàpriyaspar÷anapratiùedho nopapadyate / a÷arãratvameva dharmakàryamiticenna, tasya svàbhàvikatvàt / 'a÷arãraü ÷arãre÷vanavastheùvavasthitam / mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati' (kàñha. 1.2.21) 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (muõóa. 2.1.2) 'asaïgo hyayaü puruùaþ' (bçha. 4.3.15) ityàdi÷rutibhyaþ / ata evànuùñheyakarmaphalavilakùaõaü mokùàkhyama÷arãratvaü nityamiti siddham / tatra ki¤citpariõàmi nityaü yasminvikriyamàõe 'pi tadevedamiti buddhirna vihanyate / yathà pçthivyàdijagannityatvavàdinàm / yathà ca sàükhyànàü guõàþ / idaü tu pàramàrthikaü, kåñasthanityaü, vyomavatsarvavyàpi, sarvavikriyàrahitaü, nityatçptaü, niravayavaü, svaya¤jyotiþsvabhàvam / yatra dharmàdharmã saha kàryeõa kàlatrayaü ca nopàvartete / tadedàrãratvaü mokùàkhyam / 'anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca' (ka. 2.14) ityàdi÷rutibhyaþ / atastadbrahma yasyeyaü jij¤àsà prastutà, tadyadi kartavyoùatvenopadiyeta, tena ca kartavyena sàdhya÷cenmokùo 'bhyupagamyeta, anitya eva syàt / tatraivaü sati yathoktakarmaphaleùveva tàratamyàvasthiteùvanityeùu ka÷cidati÷ayo mokùa iti prasajyeta, nitya÷ca mokùaþ sarvairmokùavàdibhirabhyupagamyate, ato na kartavya÷eùatvena brahmopade÷o yuktaþ / apica 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) 'kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràpare' (muõóa. 2.2.8) / 'ànandaü brahmaõo vidvàn / na bibheti kuta÷cayana' (taitti. 2.9) / 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bçha. 4.2.4) 'tadàtmànamevàvedehaü brahmàsmãti tasmàttatsarvamabhavat' / (vàjasaneyabràhmaõopa. 1.4.10) 'tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupayataþ' (ã(?). 7) ityevamàdyàþ ÷rutayo brahmavidyànantaraü mokùaü dar÷ayantyo madhye kàryàntaraü vàrayanti / tathà 'tadvaitatpa÷ayannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' (bçha. 1.4.10)iti brahmadar÷anasarvàtmabhàvayormadhye kartavyàntaravàraõàyodàhàryam / yathà tiùñhangàyatãti tiùñhatigàyatyayormadhye tatkartçkaü kàryàntaraü nàstãti gamyate / 'tvaü hi naþ pità yo 'smàkamavidyàyàþ paraü pàraü tàrayasi' (pra. 6.8) '÷rutaü hyeva me bhagavaddç÷ebhyastarati ÷okamàtmaviditi so 'haü bhagavaþ ÷ocàmi tvaü mà bhagavacchokasya pàraü tàrayatu' (chàndo. 7.1.3) 'tasmai mçditakaùàyàya tamasaþ pàraü dar÷ayati bhagavànsanatkumàraþ' (chàndo. 7.26.2) iti caivamàdyàþ ÷rutayo mokùapratibandhanivçttimàtramevàtmaj¤ànasya phalaü dar÷ayanti / tathàcàryapraõãtaü nyàyopabçühitaü såtram- 'duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ' (nyà. så. 1.1.2) iti / mithyàj¤ànàpàya÷ca brahmàtmaikatvavij¤ànàdbhavati / nacedaü brahmàtmaikatvavij¤ànaü saüpadråpam / yathà 'anantaü vai mano 'nantà vi÷vedevà anantameva sa tena lokaü jayati' (bçha. 3.1.9) iti / na càdhyàsaråpam / yathà 'mano brahmetyupàsãta' (chàndo. 3.18.1) 'àdityo brahmetyàdeþ÷aþ' (chàndo. 3.19.1) iti ca mana àdityàdiùu brahmadçùñadhyàsaþ / nàpi vi÷iùñakriyàyoganimittaü 'vàyurvàva saüvargaþ' 'pràõo vàva saüvargaþ' (chàndo. 4.3.1) itivat / nàùvàjyàvekùaõàdikarmavatkarmàïgasaüskàraråpam / saüpadàdiråpe hi brahmàtmaikatvavij¤àne 'bhyupagamyamàne 'tatvamasi' (chàndo. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bçha. 14.10) 'ayamàtmà brahma' (bçha. 2.5.19) ityevamàdãnàü vàkyànàü brahmàtmaikatvavastupratipàdanaparaþ padasamanvayaþ pãóyeta / 'bhidyate hçdayagranthi÷ichadyante sarvasaü÷ayàþ' (muõóa. 2.2.8) iti caivamàdãnyavidyànivçttiphala÷ravaõànyuparudhyeran / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) iti caivamàdãni tadbhàvàpattivacanàni saüpadàdipakùe na sàma¤jasyenopapadyeran / tasmànna saüpadàdiråpaü brahmàtmaikatvavij¤ànam / ato na puruùavyàpàratantrà brahmavidyà / kiü tarhi pratyakùàdipramàõaviùayavastuj¤ànavadvastutantrà / evaübhåtasya brahmaõastaj j¤ànasya ca na kayàcidyuktyà ÷akyaþ kàryànuprave÷aþ kalpayitum / naca vidikriyàkarmatvena kàryànuprave÷o brahmaõaþ, 'anyadeva tadviditàdatho aviditàdadhi' (kena. 1.3) iti vidikriyàkarmatvapratiùedhàt, 'yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàt' (bçha. 2.4.13) iti ca / tathopàstikriyàkarmatvapratiùedho 'pi bhavati- yadvàcànabhyuditaü yena vàgabhyudyate ityaviùayatvaü brahmaõa upanyasya, 'tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate' (kena. 1.4) iti / aviùayatve brahmaõaþ ÷àstrayonitvànupapattiriticet / na / avidyàkalpitabhedanivçttiparatvàcchàstrasya / nahi ÷àstramidantayà viùayabhåtaü brahma pratipipàdayiùati / kiü tarhi, pratyagàtmatvenàviùayatayà pratipàdayavidyàkalpitaü vedya-veditç-vedanàdibhedamapanayati / tathàca ÷àstram- 'yasyàmataü tasya mataü, mataü yasya na veda saþ / avij¤àtaü vijànatàü vij¤àtamavijànatàm' (kena. 2.3) 'na dçùñerdraùñàraü pa÷yeþ', 'na vij¤àtervij¤àtàraü vijànãyàþ' (bçha. 3.4.2) iti caivamàdi / ato 'vidyàkalpitasaüsàritvanivartanena nityamuktàtmasvaråpasamarpaõànna mokùasyànityatvadoùaþ / yasya tåtpàdyo mokùastasya mànasaü, vàcikaü, kàyikaü và kàryamapekùata iti yuktam / tathà vikàryatve ca tayoþ pakùayormokùasya dhruvamanityatvam / nahi dadhyàdi vikàryaü, utpàdyaü và dhañàdi, nityaü dçùñaü loke / nacàpyatvenàpi kàryàpekùà, svàtmasvaråpatve satyanàpyatvàt / svaråpavyatiriktatve 'pi brahmaõo nàpyatvaü, sarvagatatvena nityàptasvaråpatvàtsarveõa brahmaõaþ, àkà÷asyeva / nàpi saüskàryo mokùaþ, yena vyàpàramapekùeta / saüskàro hi nàma saüskàryasya guõàdhànena và syàddoùàpanayanena và / na tàvadguõàdhànena saübhavati, anàdheyàti÷ayabrahmasvaråpatvànmokùasya / nàpi doùàpanayanena, nityà÷uddhabrahmasvaråpatvànmokùasya / svàtmadharma eva saüsthirobhãto mokùaþ kriyayàtmani saüskriyamàõe 'bhivyajyate, yathà'dar÷e nigharùaõakriyayà saüskrayamàõe bhàsvaratvaü dharma iticet / na / kriyà÷rayatvànupapatteràtmanaþ / yadà÷rayà kriyà tamavikurvatã naivàtmànaü labhate / yadyàtmà kriyayà vikriyetànityatvamàtmanaþ prasajyeta / 'avikàryo 'yamucyate' iti caivamàdãni vàkyàni bàdhyeran / taccàniùñam / tasmànna svà÷rayà kriyà'tmànaþ saübhavati / anyà÷rayàyàstu kriyàyà aviùayatvànna tayàtmà saüskriyate / nanu dehà÷rayayà snànàcamanayaj¤opavãtàdikayà kriyayà dehã saüskriyamàõo dçùñaþ / na / dehàdisaühatasyaivàvidyàgçhãtasyàtmànaþ saüskriyamàõatvàt / pratyakùaü hi snànàcamanàderdehasamavàyitvam / tayà dehà÷rayayà tatsaühata eva ka÷cidavidyayàtmatvena parigçhãtaþ saüskriyata iti yuktam / yathà dehà÷rayacikitsànimittena dhàtusàmyena tatsaühatasya tadabhimànina àrogyaphalaü, ahamaroga iti yatra buddhirutpadyate / evaü snànàcamanayaj¤opavãtàdinà ahaü ÷uddhaþ saüskçta iti yatra buddhirutpadyate sa saüskriyate / sa ca dehena saühata eva / tenaiva hyahaïkartràhaüpratyayaviùayeõa pratyayinà sarvàþ kriyà nirvartyante / tatphalaü ca sa evà÷nàti, 'tayoranyaþ pippalaü svàdvattyanà÷nannanyo abhicàkà÷ãti' (muõóa. 3.1.1) iti mantravarõàt / 'àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ' (kàñha. 1.3.4) iti ca / tathàca 'eko devaþsarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà / karmàdhyakùaþ sarvabhåtàdhivàsaþ sàkùã cetà kevalo nirguõa÷ca' (÷vetà. 6.11) iti / sa paryagàcchukramakàyamantraõamastràviraü÷uddhamapàpaviddham / (ã(?). 8) iti ca / etau mantràvanàdheyàti÷ayatàü nitya÷uddhatàü ca brahmaõo dar÷ayataþ / brahmabhàva÷ca mokùaþ / tasmànna saüskàryo 'pi mokùaþ / ato 'nyanmokùaü prati kriyànuprave÷advàraü na ÷akyaü kenaciddar÷ayitum / tasmàt j¤ànamekaü muktvà kriyàyà gandhamàtrasyàpyanuprave÷a iha nopapadyate / nanu j¤ànaü nàma mànasã kriyà / na / vailakùaõyàt / kriyà hi nàma sà yatra vastusvaråpanirapekùaiva codyate, puruùacittavyàpàràdhãnà ca / yathà yasyai devatàyai havirgçhãtaü syàttàü manasà dhyàyedvùañkariùyan iti / 'saüdhyàü manasà dyàyet' (ai.brà. 3.8.1) iti caivamàdiùu / dhyànaü cintanaü yadyapi mànasaü tathàpi puruùeõa kartumakartumanyathà và kartuü ÷akyaü, puruùatantratvàt / j¤ànaü tu pramàõajanyam / pramàõaü ca yathàbhåtavastuviùayamato j¤ànaü kartumakartumanyathà và kartuma÷akyaü, kevalaü vastutantrameva tat / na codanàtantram // nàpi puruùatantram / tasmànmànasatve 'pi j¤ànasya mahadvailakùaõyam / yathàca 'puruùo vàva gautamàgniþ', 'yoùà vàva gautamàgniþ (chàndo. 5.7,8.1) ityatra yoùitpuruùayoragnibuddhirmànasã bhavati / kevacodanàjanyatvàtkriyaiva sà puruùatantrà ca / yà tu prasiddhe 'gnàvagnibuddhirna sà codanàtantrà / nàpi puruùatantrà / kiü tarhi pratyakùavastutantraiveti j¤ànamevaitanna kriyà / evaü sarvapramàõaviùayavastuùu veditavyam / tatraivaü sati yathàbhåtabrahmàtmaviùayamapi j¤ànaü na codanàtantram / tadviùaye liïàgàdayaþ ÷råyamàõà apyaniyojyaviùayatvàtkuõñhãbhavantyupalàdiùu prayuktakùurataikùõyàdivat, aheyànupàdeyavastuviùayatvàt / kimarthàni tarhi 'àtmà vàre draùyavyaþ ÷rotavyaþ' ityàdãni vidhicchàyàni vacanàni / svàbhàvikapravçttiviùayavimukhãkaraõàrthànãti bråmaþ / yo hi bahirmukhaþ pravartate puruùaþ iùñaü me bhåyàdadaniùñaü màbhåditi, naca tatràtyantikaü puruùãrthaü labhate, tamàtyantikapuruùàrthavà¤chinaü svàbhàvikakàryakaraõasaüghàtapravçttigocaràdvimukhãkçtya pratyagàtmasrotastayà pravartayanti 'àtmà và are draùñavyaþ' ityàdãni / tasyàtmànveùaõàya pravçttasyàheyamanupàdeyaü càtmatattvamupadi÷yate / 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bçha. 2.4.6) 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet kena kaü vijànãyàt vãj¤àtàramare kena vijànãyàt' (bçha. 4.5.15) 'ayamàtmà brahma' (bçha. 2.5.19) ityàdibhiþ / yadapyakartavyapradhànamàtmaj¤ànaü hànàyopàdànàya và na bhavatãti, tattathaivetyabhyupagamyate / alaïkàro hyayamasmàkaü yadbrahmàtmàvagatau satyàü sarvakartavyatàhàniþ kçtakçtyatà ceti / tathàca ÷rutiþ- 'àtmànaü cedvijànãyàdayamastãti påruùaþ / kimicchankasya kàmàya ÷arãramanusaüjvaret' // (bçha. 4.4.12) iti / 'etadbuddhvà buddhimànsyàtkçtakçtya÷ca bhàrata' / (bha.gã. 15.20) iti smçtiþ / tasmànna pratipattividhiviùayatayà brahmaõaþ samarpaõam / yadapi kecidàhuþ- 'pravçttinivçttividhitaccheùavyatirekeõa kevalavastuvàdã vedabhàgo nàsti' iti tanna, aupaniùadasya puruùasya puruùasyànanya÷eùatvàt / yo 'sàvupaniùatsvevàdhigataþ puruùo 'saüsàrã brahma utpàdyàdicaturvidhadravyavilakùaõaþ svaprakaraõastho 'nanyo÷eùaþ, nàsau nàsti nàdhigamyata iti và ÷akyaü vaditum, 'sa eùa neti netyàtmà' (bçha. 3.9.26) ityàma÷abdàt, àtmana÷ca pratyàkhyàtuma÷akyatvàt, ya eva niràkartà tasyaivàtmatvàt / nanvàtmàhaüpratyayaviùayatvàdupaniùatsveva vij¤àyata ityanupapannam / na / tatsàkùitvena pratyuktatvàt / nahyahaüpratyayaviùayakartçvyatirekeõa tatsàkùã sarvabhåtasthaþ sama ekaþ kåñasthanityaþ puruùo vidhikàõóe tarkasamaye và kenacidadhigataþ sarvasyàtmà, ataþ sa na kenacitpratyàkhyàtuü ÷akyo vidhi÷eùatvaü và netum / asmatvàdeva ca sarveùàü na heyo nàpyupàdeyaþ / sarvaü hi vina÷yadvikàrajàtaü puruùàntaü vina÷yati / puruùo vinà÷ahetvàbhàvàdavinà÷ã, vikriyàhetvabhàvàcca, kåñasthanityaþ, ata eva nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvaþ / tasmàt 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñà sà parà gatiþ' (kàñha. 1.3.11) 'taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi' (bçha. 3.9.23) iti caupaniùadatvavi÷eùaõaü puruùasyopaniùatsu pràdhànyena prakà÷yamànatva upapadyate / ato bhåtavastuparo vedabhàgo nàstãti vacanaü sàhasamàtram / yadapi ÷àstratàtparyavidàmanukramaõam- 'dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' ityevamàdi, taddharmajij¤àsàviùayatvàdvidhipratiùedhà÷àstràbhipràyaü draùñavyam / apica 'àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatarthànàm' ityetadekàntenàbhyupagacchatàü bhåtopade÷ànàrthakyaprasaïgaþ / pravçtti nivçttividhitaccheùavyatirekeõa bhåtaü cedvaståpadi÷ati bhavyàrthatvena, kåñasthanityaü bhåtaü nopadi÷atãti ko hetuþ / nahi bhåtamupadi÷yamànaü kriyà bhavati / akriyàtve 'pi bhåtasya kriyàsàdhanatvàtkriyàrthaü eva bhåtopade÷a iti cet / naiùa doùaþ / kriyàrthatve 'pi kriyàtivartana÷aktimadvaståpadiùñameva / kriyàrthatvaü tu prayojanaü tasya / na caitàvatà vastvanupadiùñaü bhavati / yadi nàmopadiùñaü kiü tava tena syàditi / ucyate- anavagatàtmavaståpade÷a÷ca tathaiva bhavitumarhati / tadavagatyà mithyàj¤ànasya saüsàrahetornivçttiþ prayojanaü kriyata ityavà÷iùñamarthavattvaü kriyàsàdhanavaståpade÷ena / apica 'bràhmaõo na hantavyaþ' iti caivamàdyà nivçttirupadi÷yate / naca sà kriyà / nàpi kriyàsàdhanam / akriyàrthànàmupade÷o 'narthaka÷cet 'bràhmaõo na hantavyaþ' ityàdinivçttyupade÷ànàmànarthakyaü pràptam / taccàniùñam / naca svàbhàvapràptahantyarthànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthatvaü kalpayituü, hananakriyànivçttyaudàsãnyavyatirekeõa / na¤a÷caiùa svabhàvo yatsvasaübandhino 'bhàvaü bodhayatãti / abhàvabuddhi÷caudàsãnyakàraõam / sà ca dagdhendhanàgnivatsvayamevopà÷àmyati / tasmàtprasaktakriyànivçttyaudàsãnyameva 'bràhmaõo na hantavyaþ' ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe, anyatra prajàpatitràtàdibhyaþ / tasmàtpuruùàrthànupayogyupàkhyànàdibhåtàrthavàdaviùayamànarthakyàbhidhànaü draùñavyam / yadapyuktaü- kartavyavidhyanuprave÷amantareõa vastumàtramucyamànamànarthakaü syàt 'saptadvãpà vasumatã' tyàdivaditi, tatparihçtam / rajuriyaü nàyaü sarpa iti vastumàtrakathane 'pi prayojanasya dçùñatvàt / nanu ÷rutabrahmaõo 'pi yathàpårvaü saüsàritvardànànna rajusvaråpakathanavadarthavattvamityuktam / atrocyate- nàvagatabrahmàtmabhàvasya yathàpårvaü saüsàritvaü ÷akyaü dar÷ayituü va vedapramàõajanitabrahmàtmabhàvavirodhàt / nahi ÷arãràdyàtmàbhimànino duþkhabhayàdimattvaü dçùñamiti tasyaiva vedapramàõajanitabrahmàtmàvagame tadabhimànanivçttau tadeva mithyàj¤ànanimittaü duþkhabhayàdimattvaü bhavatãti ÷akyaü kalpayitum / nahi dhanino gçhasthasya dhanàbhimànino dhanàpahàranimittaü duþkhaü dçùñamiti tasyaiva pravrajitasya dhanàbhimànarahitasya tadeva dhanàpahranimittaü duþkhaü bhavati / naca kuõóalinaþ kuõóalitvàbhimànanimittaü sukhaü dçùñamiti tasyaiva kuõóalaviyuktasya kuõóalitvàbhimànanimittaü sukhaü bhavati / taduktaü ÷rutyà- 'àrãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ' (chàndo. 8.12.1) iti / ÷arãre patite '÷arãratvaü syàt, na jãvata iti cenna, sa÷arãratvasya mithyàj¤ànanimittattvàt / na hyàtmanaþ ÷arãràtmàbhimànalakùaõaü mithyàj¤ànaü muktvànyataþ sa÷arãratvaü ÷akyaü kalpayitum / nityama÷arãratvamakarmanimittattvàdityavocàma / tatkçtadharmàdharmanimittaü sa÷arãratvamiti cenna, ÷arãrasaübandhasyàsiddhatvàddharmàdharmayoràtmakçtatvàsiddheþ / ÷arãrasaübandhasya dharmàdharmayostatkçtatvasya cetaretarà÷rayatvaprasaïgàdandhaparamparaiùànàditvakalpanà / kriyàsamavàyàbhàvàccàmtanaþ kartçtvànupapatteþ / saünidhànamàtreõa ràjaprabhçtãnàü dçùñaü kartavyamiti cenna, dhanadànàdyupàrjitabhçtyasaübandhatvàtteùàü kartçtvopapatteþ / na tvàtmano dhanadànàdivaccharãràdibhiþ svasvàmisaübandhanimittaü ki¤cicchakyaü kalpayitum / mithyàbhimànastu pratyakùaþ saübandhahetuþ / etena yajamànatvamàtmano vyàkhyàtam / atràhuþ- dehàdivyatiriktasyàtmana àtmãye dehàdàvabhimàno gauõo na mithyeti cenna, prasiddhavastubhedasya gauõatvamukhyatvaprasiddheþ / yasya hi prasiddho vastubhedaþ, yathà kesaràdimànàkçtivi÷eùo 'nvayavyatirekàbhyàü siüha÷abdapratyayabhàïmukhyo 'nyaþ prasiddhaþ tata÷cànyaþ puruùaþ pràyikaiþ kraurya÷auryàdibhiþ siühaguõaiþ saüpannaþ siddhaþ, tasya puruùe siüha÷abdapratyayau gauõau bhavato nàprasiddhavastubhedasya / tasya tvanyatrànya÷abdapratyayau bhràntinimittàveva bhavato na gauõau / yathà mandàndhakàre sthàõurayamityagçhyamàõavi÷eùe puruùa÷abdapratyayau sthàõuviùayau, yathàvà ÷uktikàyàmakasmàdrajatamiti ni÷citau ÷abdapratyayau, tadvaddehàdisaüghàte 'hamiti nirupacàreõa ÷abdapratyayàvàtmànàtmàvivekenotpadyamànau kathaü gauõau ÷akyau vaditum / àtmànàtmavivekinàmapi paõóitànàmajàvipàlànàmivàviviktau ÷abdapratyayau bhavataþ / tasmàddehàdivyatiriktàtmàstitvavàdinàü dehàdàvahaüpratyayo mithyaiva na gauõaþ / tasmànmithyàpratyayanimittatvàtsa÷arãratvasya, siddhaü jãvato 'pi viduùo '÷arãratvam / tathàca brahmavidviùayà ÷rutiþ- ' tadyathàhinirlvayanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãtaivamevedaü ÷arãraü ÷ete / athàyama÷arãro 'mçtaþ pràõo brahmaiva teja eva' (bçha. 4.4.7) iti / 'sacakùuracakùuriva sakarõo 'karõa iva savàgavàgiva samanà amanà iva sapràõo 'pràõa iva' iti ca / smçtirapi ca- 'sthitapraj¤asyakà bhàùà' (bha.gã. 2.54) ityàdyà sthitapraj¤alakùaõànyàcakùàõà viduùaþ sarvapravçttyasaübandhaü dar÷ayati / tasmànnàvagatabrahmàtmabhàvasya yathàpårvaü saüsàritvam / yasya tu yathàpårvaü saüsàritvaü nàsàvavagatabrahmàtmabhàva ityanavadyam / yatpunaruktaü ÷ravaõàtparàcãnayormanananididhyàsanayordar÷anàdvadhi÷eùatvaü brahmaõo na svaråpaparyavasàyitvamiti / na / avagatyarthatvànmanananididhyàsanayoþ / yadi hyavagataü brahmànyatra viniyujyeta bhavettadà vidhi÷eùitvam / natu tadasti, manananididhyàsanayorapi ÷ravaõavadavagatyarthatvàt / tasmànna pratapattividhiviùayatayà ÷àstrapramàõakatvaü brahmaõaþ saübhavatãtyataþ svatantrameva brahma ÷àstrapramàõakaü vedàntavàkyasamanvayàditi siddham / eva¤ca sati 'athàto brahmajij¤àsà' iti tadviùayaþ pçthak÷àstramàrambha upapadyate / pratipattividhiparatve hi 'athàto dharmajij¤àse'tyevàrabdhatvànna pçthak÷àstramàrabhyeta / àrabhyamàõaü caivamàrabhyeta - 'athàtaþ pari÷iùñadharmajij¤àseti' ' athàtaþ kratvarthapuruùàrthayorjij¤àsà' (jai. 4.1.1) itivat / brahmàtmaikyàvagatistvapratij¤àteti tadartho yuktaþ ÷àstràrambhaþ- 'athàto brahmajij¤àsà' iti / tasmàdahaü brahmàsmãtyetadavasànà eva sarve viùayaþ sarvàõi cetaràõi pramàõàni / nahyaheyànupàdeyàdvaitàtmàvagatau nirviùayàõyapramàtçkàõi ca pramàõàni bhavitumarhantãti / apicàhuþ- 'gauõamithyàtmano 'sattve putradehàdibàdhanàt / sadbrahmàtmàhamityevaü bodhe kàryaü kathaü bhavet // anveùñavyàtmavij¤ànàtpràkpramàtçtvamàtmanaþ / anviùñaþ syàtpramàtaiva pàpmadoùàdivarjitaþ // dehàtmapratyayo yadvatpramàõatvena kalpitaþ / laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvà'tmani÷cayàt' iti // 4 // iti catuþsåtrã samàptà / ---------------------- FN: pårvapakùiõà kriyà÷eùatayà brahma pratipàdyata ityuktaü tadvyàvçttyarthamiti bhàvaþ / pårõatayà juhådvàrà kratu÷eùatàvàdàtmano 'pi j¤ànadvàrà karma÷eùatvàttadarthà vedàntàstadvidhi÷eùà bhaviùyantãtyà÷aïkyàha tatkeneti / pratipattikarma pradhànakarma÷eùàïgaü / yatha pradhànacaruhomottaraü tenaiva dravyeõa sviùñakçdbalidànàdi / yathàvà ÷ràddhe piõóapradànapåjottaraü piõóànàü gaïgàdipravàhe prakùepaþ / anunaprave÷o 'saübandhaþ / pratipattervidhirniyogastasya viùayabhåtàü pratipattipratyavacchedakatvema viùayatayetyarthaþ / agnyàdidevatodde÷ena puroóà÷àdidravyotsargo yàgaþ / a÷arãraü videhaü, priyàpriye sukhaduþkhe / kçtàkçtàditi / kçtàt kàryàt, akçtàt kàraõàt / tat brahma, avet viditavat / valkalàdivaccittara¤jako ràgàdikaùàyo mçditaþ kùàlitaþ vinà÷ito yasya j¤ànavairàgyàbhyàsakùàrajalena tasmai / adhyàsaþ ÷àstrato 'tasmiüstaddhãþ / àde÷a upade÷aþ / pralayakàle vàyuragnyàdãnsaüvçõoti saüharatãti saüvargaþ, svàpakàle pràõo vàgàdãnsaüharatãti saühàrakriyàyogàtsaüvargaþ / tat viditàjj¤ànaviùayàdanyadbhinnam / atho api aviditàdaj¤ànaviùayàdapi adhi anyat / yadvàcà ÷abdenànabhyuditamaprakà÷itaü, yena bhmaõà sà vàgabhyadyate prakà÷yate / 'nivçttiviùayatvàt' bhà.pà. / svàtmano dharmànà÷rayatve 'pi nityo dharmo mokùàkhyo bhaviùyatãtyabhipràyeõa dharma÷abdaþ, svaråpaparo và / anyo jãvàtmà / pippalaïkarmaphalam / abhicàka÷ãti prakà÷ate / karmàdhyakùaþ karmaphalapradàtà / ÷ukramiti bàhyà÷uddhiviraha uktaþ / avraõamasnàviramityeva kàyaniùedhe siddhe punastanniùedho lãlàdhçtaviùaõvàdivigrahasyàpyançtatàpratipàdanàrthaþ / tathàca - 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada / sarvabhåtaguõairyuktaü maivaü màü draùñumarhasã' ti / ÷arãropàdànabhåtàvidyàràhityàya ÷uddhamiti / tannimittaràhityàyàpàpaviddhamiti / atrànuprave÷aþ saübandhaþ / mayedaü kàryamityavagatimàn hi niyojyo bhavati / kçtisàdhya÷ca vidhiviùayo bhavati / j¤ànasya ca kçtyasàdhyatvànnobhayamàtmaj¤ànaü bhavatãti bhàvaþ / vidhicchàyàni prasiddhayàgàdividhitulyàni / pratyagàtmani srota÷cittavçttipravàhaþ / 'kçtaü kçtyaü pràpaõãyaü pràptamityeva tuùyati' pa¤ca. / anusaüjvaret ÷arãraü paritapyamànamanutapyeta / pramàpramàråpadhãmàtraviùayaþ pratipatti÷abdaþ / à. / 'yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha / yaccàsya saütato bhàvastasmàdàtmeti bhaõyate' iti / ahaüpratyayaviùaya aupaniùadaþ puruùaþ / ahaüpratyayaviùayo yaþ kartà kàryakaraõasaüghàtopahito jãvàtmà tadvyatirekeõa / 'ityevamàdyà' bhà.pà. / bañorvratamityupakràntaü 'nekùetodyantamàdityaü' ityàdi prajàpativratam / vidhyanuprave÷o vidhisaübandhaþ / kåñasthasya kçtyayogànna kartçtvamityarthaþ / ÷abdaþ ÷àbdavodha÷cetyarthaþ / nirupacàreõa guõaj¤ànaüvinà / ÷ravaõamananaku÷alatàmàtreõa paõóitànàü anutpannasàkùàtkàràõàmitiyàvat / ahinirlvayanã sarpatvak valmãkàdau pratyastà nikùiptà mçtà sarpeõa tyaktàbhimànà vartata evamityàdyåhyam / brahmasàkùàtkàro 'vagatistadarthatvàt / vidhi÷eùatvena brahmàrpaõe 'pi / athàta iti tçtãye ÷rutyàdibhiþ ÷eùa÷eùitve siddhe satyanantaraü ÷eùiõaiva ÷eùasya prayuktisaübhavàtkonàma kratave kovà puruùàrtàyeti jij¤àsà pravçttà caturthàdau / tasmàt j¤ànasya prameyapramàtçbàdhakatvàbhàvàt / gaumeti / putradàràdiùvàtmàbhimàno gauõaþ tatra bhedànubhavàt / dehendriyàdiùapa tvabhedànubhavànna gauõaþ kintu mithyà / tadubhayàtmano 'satve putradehàdibàdhanàt- gauõàtmano 'satve putrakalatràdibàdhanaü, mithyàtmano 'satve dehendriyàdibàdhanaü ca / tathàca lokayàtrakàryaü sadbrahmàhamiti bodhakàryaü- advaitasàkùàtkàra÷ca kathaü bhavet / anveùñavyàtmavij¤ànàt- 'ya àtmàpahatapàpmà', so 'nveùñavyaþ iti tadvij¤ànàtpårvamàtmano màtçtvaü pramàprameyapramàõavibhàga÷ca / tena tadabhàve kàryaü notpadyata ityarthaþ / àtmani÷cayàt àbrahmasvaråpasàkùàtkàràdityarthaþ / vedàntàþ siddhabrahmaparà uta kàryaparà iti niùphalatvasàpekùatvayoþ prasaïgàprasaïgàbhyàü saü÷aye pårvasåtre dvitãyavarõakenàkùepasaügatyà pårvapakùamàha--## 'sadeva somya'ityàdãnàü sarvàtmatvàdispaùñabrahmaliïgànàü brahmaõi samanvayokteþ, ÷rutyàdisaügatayaþ / pårvapakùe vedànteùu mumukùupravçttyasiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti vivekaþ / kathamityàkùepe hetuþ-## yato jaiminisåtreõa ÷àstrasya vedasya kriyàparatvaü dar÷itamato 'kriyàrthatvàdvedàntanàmànarthakyaü phalavadartha÷ånyatvaü pràptamityanvayaþ / såtrasyàyamarthaþ-prathamasåtre tàvadvedasyàdhyayanakaraõakabhàvanàvidhibhàvyasya phalavadarthaparatvamuktam / 'codanàlakùaõor'tho dharmaþ'iti dvitãyasåtre dharme kàrye codanà pramàõamiti vedapràmàõyavyàpakaü kàryaparatvamavasitam / tatra'vàyurvai kùepiùñhà'ityàdyarthavàdànàü dharme pràmàõyamasti na veti saü÷aye àmnàyapràmàõyasya kriyàrthatvena vyàptatvàt arthavàdeùu dharmasyàpratãteþ akriyàrthànàü teùàmànarthakyaü niùphalàrthatvam / na càdhyayanavidhyupàttànàü niùphale siddher'the pràmàõyaü yuktaü, tasmàdanityameùàü pràmàõyamucyate / vyàpakàbhàvàdvyàpyaü pràmàõyaü nàstyeveti yàvat / evaü pårvapakùe 'pi 'vidhinà tvekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syuþ'iti såtreõa siddhàntamàha--## anityamiti pràpte dar÷itamityarthaþ / vàyurvai kùipratamagàminã devatà taddevatàkaü karma kùiprameva phalaü dàsyati, ityevaü vidheyàrthànàü stutiråpàrthena dvàreõa 'vàyavyaü ÷vetamàlabheta'ityàdi vidhivàkyenaikavàkyatvàdarthavàdàþ saphalàþ syuþ / stutilakùaõayà saphalakàryaparatvàt pramàõamarthavàdà iti yàvat / nanvadhyayanavidhigçhãtànàü vedàntànàmànarthakyaü na yuktamityata àha-## na vayaü vedàntànàmànarthakyaü sàdhayàmaþ kintu loke siddhasya mànàbhàvàntaravedyatvànniùphalatvàcca siddhabrahmaparatve teùàü mànàntarasàpekùatvaniùphalatvayoþ prasaïgàdapràmàõyàpàtàt, kàrya÷eùakartçdevatàphalànàü prakà÷anadvàrà kàryaparatvaü vaktavyamiti bråmaþ / tatra tvantatpadàrthavàkyànàü kartçdevatàstàvakatvaü, vividiùàdivàkyànàü phalastàvakatvam / nanu karmavi÷eùamanàrabhya prakaraõàntaràdhãtànàü vedàntànàü kathaü taccheùakatvaü, mànàbhàvàdityarucyà pakùàntaramàha-#<-upàsaneti /># mokùakàmo 'sadbrahmàbhedamàropya ahaü brahmàsmãtyupàsãta ityupàsanàvidhiþ, àdi÷abdàcchravaõàdayaþ / tatkàryaparatvaü và vaktavyamityarthaþ / nanu ÷rutaü brahma vihàyà÷rutaü kàryaparatvaü kimarthaü vaktavyamiti tatràha--## paritaþ samantànni÷cayena sthitaü pariùñhitaü kçtyanapekùam / siddhamiti yàvat / tasya pratipàdanamaj¤àtasya vedena j¤àpanaü, tanna saübhavati, mànantarayogyer'the vàkyasya saüvàde satyanuvàdakatvàt, 'agnirhimasya bheùajam'iti vàkyavat / visaüvàde tu bodhakatvàt, 'àdityo yåpaþ'iti vàkyavadityarthaþ / siddho na vedàrthaþ, mànàntarayogyatvàdghañavadityuktvà niùphalatvàcca tathetyàha#<-tatheti /># siddhaj¤àpane heyopàdeyàgocare phalàbhàvàcca tanna saübhavatãtyarthaþ / phalaü hi sukhavyàptirduþkhahànicca / tacca pravçtti nivçttibhyàü sàdhyam / te copàdeyasya pravçttiprayatnakàryasya heyasyanivçttiprayatnakàryasya j¤ànàbhyàü jàyete, na siddhaj¤ànàditi bhàvaþ / tarhi siddhabodhivedavàdànàü sàphalyaü kathasityà÷aïya 'àmnàyasya'ityàdisaügrahavàkyaü vivçõoti-## siddhavastuj¤ànàtphalàbhàvàdevetyarthaþ / 'devairniruddhaþ so 'gnirarodãt'iti vàkyasyà÷rujatvena rajatasya nindàdvàrà 'barhiùi na deyaü'iti sabhalaniùedha÷eùatvavat vedàntànàü vidhayàdi÷eùatvaü vàcyamityarthaþ / nanu teùàü mantravat svàtantryamastu nàrthavàdavadvidhyekavàkyatvamityà÷aïkya dçùñàntàsiddhimàha#<-mantràõàü ceti /># prathamàdhyàye pramàõalakùaõer'thavàdacintànantaraü mantracintà kçtà-'iùe tvà'iti mantre 'chinadmi'ityadhyàhàràcchàkhàcchedanakriyàpratãteþ, 'agnirmårdhà'ityàdau ca kriyàsàdhanadevatàdipratãteþ mantràþ ÷rutyàdibhiþ kratau viniyuktàþ, te kimuccàraõamàtreõàdçùñaü kurvantaþ kratàvupakurvanti uta dçùñenaivàrthasmaraõeneti saüdehe cintàdinàpyadhyayanakàlàvagatamantràrthasya smçtisaübhavàdadçùñàrthà mantrà iti pràpte siddhàntaþ-'avi÷iùñastu vàkyàrthaþ'iti lokavedayorvàkyàrthasyàvi÷eùànmantravàkyànàü dçùñenaiva svàrthaprakà÷anena kratåpakàrakatvasaübhavàt, dçùñe saübhavati adçùñakalpanànupapatteþ, phalavadanuùñhànàpekùitena kriyàtatsàdhanasmaraõena dvàreõa mantràõàü karmàïgatvam / 'mantrairevàrthaþ smartavyaþ'iti niyamastvadçùñàrtha iti / tathà càrthavàdànàü stutipadàrthadvàrà padaikavàkyatvaü vidhibhiþ, mantràõàü tu vàkyàrthaj¤ànadvàrà tairvàkyaikavàkyatvamiti vibhàgaþ / nanvastu karmaprakaraõasthavàkyànàü vidhyekavàkyatvaü, vedàntànàü tu siddhe pràmàõyaü kiü na syàditi tatràha-## vedàntà vidhyekavàkyatvenaivàrthavantaþ, siddhàrthàvedakatvàt, mantràrthavàdàdivadityarthaþ / anyatràdçùñàpi vedànteùu kalpyatàmiti tatràha-## netyanuùaïgaþ / siddhe phalàbhàvàsyoktatvàditi bhàvaþ / tarhi brahmaõyeva svàrthe vidhiþ kalpyatàü kçtaü vedàntànàü vidhyanatara÷eùatvenetyata àha--## nanu 'dadhnà juhoti'iti siddhe dadhani vidhirdçùñastatràha-## dadhnaþ kriyàsàdhanasya prayujyamànatayà sàdhyatvàdvidheyatà, niùkriyabrahmaõaþ kathamapyasàdhyatvànna vidheyatvamityarthaþ / bhàññamatamupasaüharati--## svayamevàruciü vadanpakùàntaramàha--## siddhàntasåtraü vyàcaùñe--## tadbrahma vedàntapramàõakamiti pratij¤àter'the hetuü pçcchati--## hetumàha--## anvayatàtparyaviùayatvaü tasmàdityeva hetuþ / tàtparyasya samyaktvaü akhaõóàrthaviùayakatvaü såcayituü sam-padaü pratij¤àntargatameva / tathà càkhaõóaü brahma vedàntajapramàviùayaþ, vedàntatàtparyaviùayatvàt, yo yadvàkyatàtparyaviùayaþ sa tadvàkyaprameyaþ, yathà karmavàkyaprameyo dharma iti prayogaþ / vàkyàrthasyàkhaõóatvaü-asaüsçùñatvam / vàkyasya càkhaõóàrthakatvaü-svapadopasthità ye padàrthàsteùàüyaþ saüsarstadgocarapramàjanakatvam / na cedamaprasiddham / prakçùñaprakà÷a÷candra ityàdi lakùaõavàkyànàü loke lakùaõayà candràdivyaktimàtrapramàhetutvàt / sarvapadalakùaõà càviruddhà sarvairarthavàdapadairekasyàþ stuterlakùyatvaïgãkàràt / tathà satyaj¤ànàdipadairakhaõóaü brahma bhàtãti na pakùàsiddhiþ / nàpi hetvasiddhiþ, upakramàdiliïgairvedàntànàmadvitãyàkhaõóabrahmaõi tàtparyanirõayàt / chàndogyaùaùñhe upakramaü dar÷ayati--## uddàlakaþ putramuvàca-he somya priyadar÷ana, idaü sarvaü jagat, agre utpatteþ pràkkàle sadabàdhitaü brahmaivàsãt / evakàreõa jagataþ pçthaksattà niùidhyate / sajàtãyavijàtãyasvagatabhedaniràsàrthaü 'ekamevàdvitãyaü'iti padatrayam / evamadvitãyaü brahmopakramya 'aitadàtmyamidaü sarvam'ityupasaüharati / idamupakramopasaühàraikaråpyaü tàtparyaliïgaü, yathà 'tattvamasi' iti navakçtvo 'bhyàsaþ / råpàdihãnàdvitãyabrahmaõo mànàntaràyogyatvadapårvatvamuktam-'atra vàva kila sat somya na nibhàlayase'iti / saüghàte sthitaü pratyagbrahma na jànàsãtyarthaþ / 'tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye atha saüpatsye'iti brahmaj¤ànàtphalamuktaü viduùaþ / tasya yàvatkàlaü deho na vimokùyate tàvadeva dehapàtaparyanto vilambaþ / atha dehapàtànantaraü vidvàn brahma saüpatsyate / videhakaivalyamanubhachavantãtyarthaþ / 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya'ityàdyadvitãyaj¤ànàrthor'thavàdaþ / mçdàdidçùñànataiþ prakçtyatirekeõa vikàro nàstãtyupapattiruktà / evaü ùaïvidhàni tàtparyaliïgàni vyastàni samastàni và prativedàntaü dç÷yanta ityaitareyopakramavàkyaü pañhati-#<àtmà và iti /># bçhadàraõyake madhukàõóopasaühàravàkyaü satàtmano nirvi÷eùatvàrthamàha--## màyàbhirbahuråpaü tadbrahma / etadaparokùam / apårvaü kàraõa÷ånyam / anaparaü kàryarahitam / anantaraü jàtyantaramasya nàstãtyanantaram / ekarasamityarthaþ / abàhyam advitãyam / tasyàparokùatvamupapàdayati--## sarvamanubhavatãti sarvànubhåþ / cinmàtramityarthaþ / çgyajuþsàmavàkyànuktvà àtharvaõavàkyamàha--## yatpurastàtpårvadigvastujàtamidamabrahmeva viduùàü bhàti tadamçtaü brahmaiva vastu ityarthaþ / àdipadena 'satyaü j¤ànam'ityàdivàkyàni gçhyante / nanvastu brahmaõastàtparyaviùayatvaü, vedàntànàü kàryamevàrthaþ kiü na syàditi tatràha--## vedàntànàü brahmaõi tàtparyeni÷cãyamàne kàryàrthatvaü na yuktaü 'yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ'iti nyàyàdityarthaþ / yaduktamarthavàdanyàyena vedàntànàü kartràdistàvakatvamiti tatràha--## teùàü karma÷eùastàvakatvaü na bhàti kintu j¤ànadvàrà karma tatsàdhananà÷akatvameva / tattatra vidyàkàle kaþ kartà kena karaõena kaü viùayaü pa÷yet iti ÷ruterityarthaþ / arthavàdànàü tu svàrthe phalàbhàvàtstutilakùaõateti bhàvaþ / yaduktaü siddhatvena mànàntaravedyaü brahma na vedàrtha iti tatràha--## 'tattvamasi'iti ÷àstramantareõeti saübandhaþ / dharmo na vedàrthaþ, sàdhyatvena pàkavanmànàntaravedyatvàt / yadi vedaü vinà dharmasyànirõayànna mànàntaravedyatà tadà brahmaõyapi tulyam / yaccoktaü niùphalatvàdbrahma na vedàrtha iti tadanådya pariharati--## rahitatvàdbhinnatvàt / brahmaõa iti ÷eùaþ / yadapyuktam--'upàsanàparatvaü vedàntànàm'iti tatra kiü pràõapa¤càgnyàdivàkyànàmuta sarveùàmiti / tatràdyamaïkãkaroti--## jyeùñhatvàdi guõaþ phalaü càdi÷abdàrthaþ / na dvitãyaþ, vidhi÷ånyànàü 'satyaü j¤ànam'ityàdãnàü svàrthe phalavatàmupàsanàparatvakalpanàyogàt / ki¤ca tadarthasya brahmaõastaccheùatvaü j¤ànàtpràgårdhvaü và / àdye, adhyastaguõavatastasya taccheùatve 'pi na dvitãya ityàha--## pràõàdidevatàvadityarthaþ / 'ahaü brahmàsmi' ityekatve j¤àte sati heyopàdeya÷ånyatayà brahmàtmanaþ phalàbhàvàt, upàsyopàsakadvaitaj¤ànasya kàraõasya nà÷àcca nopàsanà÷eùatvamityàha--## dvaitaj¤ànasya saüskàrabalàtpunarudaye vidhànamiti netyàha--## dçóhasyeti ÷eùaþ / bhràntitvàni÷cayo dàróhyaü, saüskàrotthaü tu bhràntitvena ni÷cite na vidhinimittam / ## upàsanàyàü kàraõasya satvenetyarthaþ / vedapràmàõyasya vyàpakaü krãyàrthakatvamanuvadati--## karmakàõóer'thavàdàdãnàmityarthaþ / tathà ca vyàpakàbhàvàdvedànteùu vyàpyàbhàvànumànamiti bhàvaþ / vedàntà na svàrthe mànaü, akriyàrthatvàt 'so 'rodãt'ityàdivadityanumàne niùphalàrthakatvamupàdhirityàha-## arthavàdànàü niùphalasvàrthàmànatve 'pãtyarthaþ / tadviùayasya tatkaraõasya / svàrthe brahmàtmanãti ÷eùaþ / saphalaj¤ànakaraõatvena vedàntànàü svàrthe mànatvasiddherna kriyàrthakatvaü tadvyàpakamiti bhàvaþ / nanu màbhådvedapràmàõyasya vyàpakaü kriyàrthakatvaü, vyàpyaü tu bhaviùyati, tadabhavàdvedàntànàü pràõyaümyaü durj¤ànamiti, netyàha--## yena vedapràmàõyaü svasyànumànagamyatvenànyatra kvaciddçùñaü dçùñàntamapekùeta tadeva nàstãtyarthaþ / cakùuràdivadvedasya svataþpràmàõyaj¤ànànna tadvyàptiliïgàdyapekùà / pràmàõyasaü÷aye tu phalavadaj¤àtàbàdhitàrthatàtparyàt pràmàõyani÷cayo na kriyàrthatvena / kåpe patediti vàkye vyabhicàràditi bhàvaþ / varõakàrthamupasaüharati--## samanvayàdityarthaþ / vidhivàkyànàmapi phalavadaj¤àtàrthatvena pràmàõyaü tattulyaü vedàntànàmapãti sthitam / evaü padànàü siddher'the vyutpattimicchatàü brahmanàstikànàü mataü, brahmaõomànàntaràyogyatvàt, saphalatvàcca vedàntaikameyatvamityuktyà nirastam / saüprati sarveùàü padànàü kàryànvitàrthe ÷aktimicchatàü vidhi÷eùatvena pratyagbrahma vedàntairbodhyate na svàtantryeõeti vadatàü vçttikàràõàü mataniràsàya såtrasya varõakàntaramàrabhyate / tatra vedàntàþ kimupàsanàvidhi÷eùatvena brahma bodhayanti uta svàtantryeõeti siddhe vyutpattyabhàvabhàvàbhyàü saü÷aye pårvapakùamàha--## brahmaõo vedàntavedyatvoktau vçttikàràþ pårvapakùayantãtyarthaþ / upàsanàto muktiþ pårvapakùe, tattvaj¤ànàdeveti siddhànte phalam / vidhirniyogaþ tasya viùayaþ pratipattirupàsanà / asyàþ ko viùaya ityàkàïkùàyàü satyàdivàkyairvidhiparaireva brahmasamarpyata ityàha--## vidhiviùayapratipattiviùayatayetyarthaþ / vidhiparàdvàkyàttaccheùalàbhe dçùñàntamàha--## 'yåpe pa÷uü badhnàti' 'àhavanãye juhoti' 'indraü yajeta'iti vidhiùu ke yåpàdaya ityàkàïkùàyàü 'yåpaü takùati, aùñà÷rãkaroti'iti takùaõàdisaüskçtaü dàru yåpaþ / 'agnãnàdadhãta'ityàdhànasaüskçto 'gniràhavanãyaþ / 'vajrahastaþ purandaraþ'itividhiparaireva vàkyaiþ samarpyante tadvadbrahmetyarthaþ / vidhiparavàkyasyàpi anyàrthabodhitve vàkyabhedaþ syàditi ÷aïkàniràsàrthamapi÷abdaþ / mànàntaràj¤àtànyapi ÷eùatayocyante na pradhànatveneti na vàkyabhedaþ / pradhànàrthabhedasyaiva vàkyabhedakatvàditi bhàvaþ / nanåktaùaóvidhaliïgaistàtparyaviùayasyabrahmaõaþ kuto vidhi÷eùatvamiti ÷aïkate--## vçddhavyavahàreõa hi ÷àstratàtparyani÷cayaþ / vçddhavyavahàre ca ÷rotuþ pravçttinivçttã uddi÷yàpårvaprayogo dç÷yate / ataþ ÷àstrasyàpi te eva prayojane / te ca kàryaj¤ànajanye iti kàryaparatvaü ÷àstrasya / tataþ kàrya÷eùatvaü brahmaõa ityàha--## ÷àstrasya niyogaparatve vçddhasaümatimàha--## kriyà, kàryaü, niyogo, vidhiþ dharmo 'pårvamityanarthàntaram / ko vedàrtha ityàkàïkùàyàü ÷àbarabhàùyakçtoktam--## tasya vedasya / kàryaü vedàrtha ityatra codanàsåtrasthaü bhàùyamàha--## kriyàyà niyogasya j¤ànadvàrà pravartakaü vàkyaü codanetyucyata ityarthaþ / ÷abarasvàmisaümatimuktvà jaiminisaümatimàha--## tasya dharmasya j¤àpakamapauruùeyavidhivàkyamupade÷aþ / tasya dharmeõàvyatirekàdityarthaþ / padànàü kàryànvitàrthe ÷aktirityatra såtraü pañhati--## tattatra vede bhåtànàü siddhàrthaniùñhànàü padànàü kriyàrthena kàryavàcinà liïgàdipadena samàmnàyaþ sahoccàraõaü kartavyam / padàrthaj¤ànasya vàkyàrtharåpakàryadhãnimittatvàdityarthaþ / kàryànvitàrthe ÷aktàni padàni kàryavàcipadena saha padàrthasmçtidvàrà kàryameva vàkyàrthaü bodhayantãti bhàvaþ / phalitamàha--## yato vçddhà evamàhuþ, ato vidhiniùedhavàkyameva ÷àstram / arthavàdàdikaü tu taccheùatayopakùãõam / tena karma÷àstreõa sàmànyaü ÷àstratvam / tasmàdvedàntànàü kàryaparatvenaiva arthavatvaü syàdityarthoþ / nanu vedànteùu niyojyasya vidheyasya càdar÷anàtkathaü kàryadhãriti / tatràha--## nanu dharmabrahmajij¤àsàsåtrakàràbhyàmiha kàõóadvayer'thabheda uktaþ, ekakàryàrthatve ÷àstrabhedànupapatteþ / tatra kàõóadvaye jij¤àsyabhede sati phalavailakùyaõyaü vàcyam / tathà ca na muktiphalàya j¤ànasya vidheyatà, muktervidheyakriyàjanyatve karmaphalàdavi÷eùaprasaïgàdavi÷eùe jij¤àsyabhedàsiddheþ / ataþ karmaphalavilakùaõatvànnityasiddhamuktestadvya¤jakaj¤ànavidhirayukta ityà÷aïkate--## mukteþ karmaphalàdvailakùaõyamasiddhamiti tadarthaü j¤ànaü vidheyam / na ca tarhi saphalaü kàryameva vedànateùvapi jij¤àsyamiti tadbhedàsiddhiriti vàcyaü, iùñatvàt / na ca brahmaõo jij¤àsyatvasåtravirodhaþ, j¤ànavidhi÷eùatvena såtrakçtà brahmapratipàdanàditi pariharati--## brahmaõo vidhiprayuktatvaü sphuñayati--#<àtmà và iti /># 'brahma veda'ityatra brahmabhàvakàmo brahmavedane kuryàditi vidhiþ pariõamyata iti draùñavyam / lokaü j¤ànasvaråpam / vedàntànevàrthato dar÷ayati--## nanu kiü vidhiphalamiti tadàha--## pratyagbrahmopàsanàt 'brahmavidàpnoti param'iti ÷àstrokto mokùaþ svargavallokàprasiddhaþ phalamityarthaþ / brahmaõaþ kàrtavyopàsanàviùayakavidhi÷eùatvànaïgãkàre bàdhakamàha--## vidhyasaübaddhasiddhabodhe pravçttyàdiphalàbhàvàdvedàntànàü vaiphalyaü syàdityarthaþ / nanviti ÷aïkà spaùñàrthà / dçùñàntavaiùamyeõa pariharati--## etadarthavatvameva¤cet syàdityarthaþ / evaü ÷abdàrthamàha--## ki¤ca yadi j¤ànàdeva muktistadà ÷ravaõajanyaj¤ànàntaraü mananàdividhirna syàt, tadvidhe÷ca kàryasàdhyà muktirityàha--#<÷rotavya iti /># ÷abdànàü kàryànvita÷akteþ, pravçttyàdiphalasyaiva ÷àstratvàt, siddhe phalàbhàvàt, mananàdividhe÷ca kàryaparà vedàntà iti pårvapakùamupasaüharati--## vedàntà na vidhiparàþ svàrthe phalavatve satiniyojyavidhuratvàt, na ayaü sarpa iti vàkyavat / 'so 'rodãt' 'svargakàmo yajeta'iti vàkyayorniràsàya hetau vi÷eùaõadvayamiti siddhàntayati--## yaduktaü mokùakàmasya niyojyasya j¤ànaü vidheyamiti, tannetyàha--## mokùo na vidhijanyaþ, karmaphalavilakùaõatvàt, àtmavadityarthaþ / uktahetuj¤ànàya karmatatphale prapa¤cayati--#<÷àrãram>#ityàdinà##ityantena / atha--vedàdhyayanànantaraü, ato--vedasya phalavadarthaparatvàte, dharmanirõayàya karmavàkyavicàraþ kartavya iti såtràrthaþ / na kevalaü dharmàkhyaü karma kintu atharmo 'pãtyàha--## niùedhavàkyapramàõàdityarthaþ / karmoktvà phalamàha--## mokùastu atãndriyovi÷okaþ ÷arãràdyabhogyo viùayàdyajanyo 'nàtmavitsvaprasiddha iti vailakùaõyaj¤ànàya pratyakùàdãni vi÷eùaõàni / sàmànyena karmaphalamuktvà dharmaphalaü pçthakprapa¤cayati--## 'sa eko mànuùa ànandaþ'tataþ÷ataguõo gandharvàdãnàmiti ÷ruteranubhavànusàritvamanu÷abdàrthaþ / ## sukhatàratamyàdityarthaþ / mokùastu nirati÷ayaþ, tatsàdhanaü ca tatvaj¤ànamekaråpamiti vailakùaõyam / kiü ca sàdhanàcatuùñayasaüpanna ekaråpa eva mokùàvidyàdhikàrã, karmaõi tu nànàvidha iti vailakùaõyamàha--## gamyate na kevalaü kiü tu prasiddhaü cetyarthaþ / arthitvaü phalakàmitvam / sàmarthyaü laukikaü putràdi / àdipadàdvidvattvaü ÷àstràninditatvaü ca / kiü ca karmaphalaü màrgapràpyaü, mokùastu nityàpta iti bhedamàha--## upàsanàyàü cittasthairyaprakarùàdarciràdimàrgeõa brahmalokagamanaü 'te 'rciùam'ityàdinà ÷råyata ityarthaþ / 'agnihotraü tapaþ satyaü vedànàü cànupàlanam / àtithyaü vai÷vadevaü ca iùñamityabhidhãyate // vàpãkåpataóàkàdi devatàyatanàni ca / annapradànamàràmaþ pårtamityabhidhãyate // ÷araõàgatasaütràõaü bhåtànàü càpyahiüsanam / bahirvedi ca yaddànaü dattamityabhidhãyate // 'tatràpi / candraloke 'pãtyarthaþ / saüpatati gacchati asmàllokàdamuü lokamaneneti saüpàtaþ karma / yàvatkarma bhoktavyaü tàvatsthitvà punaràyàntãtyarthaþ / manuùyatvàdårdhvaïgateùu sukhasya tàratamyamuktvà adhogateùutadàha--## idànãü duþkhatadhetutadanuùñhàyinàü tàratamyaü vadannadharmaphalaü prapa¤cayati--## dvividhaü karmaphalaü mokùasya tadvaivalakùaõyaj¤ànàya prapa¤citamupasaüharati--## asmitàkàmakrodhabhayànyàdi÷abdàrthaþ / 'te taü muktvà svargalokaü vi÷àlam'ityàdyà smçtiþ / kàùñhopacayàjjvàlopacayadar÷anàt, phalatàratamyena sàdhanatàratamyànumànaü nyàyaþ / ÷rutimàha-## mokùo na karmaphalaü, karmaphalaviruddhàtãndriyatvavi÷okatva÷arãràdyabhogyatvàdidharmavatvàt, vyatirekeõa svargàdivaditi nyàyànugràhyàü ÷rutimàha--## vàvetyavadhàraõe / tattvato videhaü santamàtmànaü vaiùayike sukhaduþkhe naiva spç÷ata ityarthaþ / mokùa÷cedupàsanàråpadharmaphalaü, tadeva priyamastãti tanniùedhàyoga ityàha-## nanu priyaü nàma vaiùayikaü sukhaü tanniùidhyate, mokùastudharmaphalameva, karmaõàü vicitradànasàmarthyàditi ÷aïkate--## àtmano dehàsaïgitvama÷arãratvaü, tasyànàditvànna karmasàdhyatetyàha--## a÷arãraü sthåladeha÷ånyaü, deheùvanekeùu anityeùu ekaü nityamavasthitaü, mahàntaü vyàpinam / àpekùikamahattvaü vàrayati--## tamàtmànaü j¤àtvà dhãraþ san ÷okopalakùitaü saüsàraü nànubhavatãtyarthaþ / såkùmadehàbhàve ÷rutimàha--## pràõamanasoþ kriyàj¤àna÷aktyorniùedhàt, tadadhãnànàü karmaj¤ànendriyàõàü niùedho hi yataþ, ataþ ÷uddha ityarthaþ / dehadvayàbhàve ÷rutiþ--'asaïgo hi'iti / nirdehàtmasvaråpamokùasyànàdibhàvatve siddhe phalitamàha--## nityatve 'pi pariõàmitayà dharmakàryatvaü mokùasyetyà÷aïkya nityaü dvedhà vibhajate--## nityavastumadhya ityarthaþ / pariõàmi ca tannityaü ceti pariõàminityam / àtmà tu kåñasthanitya iti na karmasàdhya ityàha--## pariõàmino nityatvaü pratyabhij¤àkalpitaü mithyaiva / kåñasthasya tu nà÷akàbhàvànnityatvaü pàramàrthikam / kåñasthatvasidhyarthaü parispandàbhàvamàha-#<-vyomavaditi /># pariõàmàbhàvamàha--## phalànapekùitvànna phalàrthàpi kriyetyàha--## tçptiranapekùatvaü, vi÷okaü sukhaü và / niravayavatvànna kriyà / tasya bhànàrthamapi na kriyà, svaya¤jyotiùñvàt / ataþ kåñasthatvànna karmasàdhyo mokùa ityuktam / karmatatkàryàsaïgitvàcca tathetyàha--## kàlànavacchinnatvàccetyàha--## kàlatrayaü ca nopàvartata iti yogyatayà saübandhanãyam / dharmàdyanavacchede mànamàha--## anyadityarthaþ / kçtàtkàryàt, akçtàcca kàraõàt, bhåtàdbhavyàcca, cakàràdvartamànàcca anyadyatpa÷yasi tadvadetyarthaþ / nanu uktàþ ÷rutayo brahmaõaþ kåñasthàsaïgitvaü vadantu, mokùasya niyogaphalatvaü kiü na syàditi, tatràha--## tatkaivalyaü brahmaiva / karmaphalavilakùaõatvàdityarthaþ / brahmàbhedànmokùasya kåñasthàtvaü dharmàdyasaïgitvaü ceti bhàvaþ / yadvà tajjij¤àsyaü tadbrahma ataþ pçthagjij¤àsyatvàddharmàdyaspçùñamityarthaþ / ataþ ÷abdàbhàvapàñhe 'pyayamevàrthaþ / brahmaõo vidhispar÷o ÷àstrapçthaktvaü na syàt, kàryavilakùaõànadhigataviùayalàbhàt / nahi brahmàtmaikyaü bhedapramàõe jàgrati vidhiparavàkyàllabdhuü ÷akyam / na và tadvinà vidheranupapattiþ / yoùidagnyaikyopàstividhidar÷anàditi bhàvaþ / athavà mokùasya niyogàsàdhyatve phalitaü såtràrthamàha--## yadatra jij¤àsyaü brahma tatsvatantrameva vedàntairupadi÷yate / samanvayàdityarthaþ / vivakùe daõóaü pàtayati--## mokùe sàdhyatvenànitye satãtyarthaþ / ata iti / mukterniyogàsàdhyatvena niyojyàlàbhàt / kartavyaniyogàbhàvàdityarthaþ / pradãpàttamonivçttivajj¤ànàdaj¤ànanivçttiråpamokùasya dçùñaphalatvàcca na niyogasàdhyatvamityàha--## yo brahmàhamiti veda sa brahmaiva bhavati / paraü kàraõamavaraü kàryaü tadråpe tadadhiùñhàne tasmindçùñe sati asya draùñuranàrabdhabhalàni karmàõi na÷yanti / brahmaõaþ svaråpamànandaü vidvàn nirbhayo bhavati, dvitãyàbhàvàt / abhayaü brahma pràpto 'si, aj¤ànahànàt tajjãvàkhyaü brahma guråpade÷àdàtmànameva ahaü brahmàsmãtyavet viditavat / tasmàdvedanàttadbrahma pårõamabhavat / paricchedabhràntihànàdekatvam, ahaü brahma ityanubhavatastatrànubhavakàle moha÷okau na sati ÷rutãnàmarthaþ / tàsàü tàtparyamàha--## vidyàtatphalayormadhya ityarthaþ / mokùasya vidhiphalatve svargàdivatkàlàntarabhàvitvaü syàt, tathà ca ÷rutibàdha iti bhàvaþ / ita÷camokùo vaidho netyàha--## tadbrahmaitatpratyagasmãti pa÷yan tasmàjj¤ànàt vàmadevo munãndraþ ÷uddhaü brahma pratipede ha tatra j¤àne tiùñhan dçùñavànàtmamantràn svasya sarvàtmatvaprakà÷akàn 'ahaü manuþ'ityàdãndadar÷etyarthaþ / yadyapi sthitirgànakriyàya lakùaõaü, brahmadar÷anaü tu brahmapratipattikriyàyà heturiti vaiùamyamasti tathàpi 'lakùaõahetvoþ kriyàyàþ'iti såtreõa kriyàü prati lakùaõahetvorarthayorvartamànàddhàtoþ parasya lañaþ ÷atç÷ànacàvàde÷au bhavata iti vihita÷atçpratyayasàmarthyàt tiùñhangàyati ityukte tatkartçkaü kàryàntaraü madhye nabhàtãtyetàvatà pa÷yan pratipede ityasya dçùñàntamàha--## kiü ca j¤ànàdaj¤ànanivçttiþ ÷råyate / j¤ànasya vidheyatve karmatvàdavidyànivartakatvaü na yuktaü, ato bodhakà eva vedàntà na vidhàyakà ityàha--## bhàradvàjàdayaþ ùaó çùayaþ pippalàdaü guruü pàdayoþ praõamya åcire--tvaü khalvasmàkaü pità / yastvamavidyàmahodadheþ paraü punaràvçtti÷ånyaü pàraü brahma vidyàplavenàsmàüstàrayasi pràpayasi / j¤ànenàj¤ànaü nà÷ayasãti yavat / pra÷navàkyamuktvà chàndogyamàha--#<÷rutamiti /># atra 'tàrayatu'ityantamupakramasthaü, ÷eùamupasaühàrasthamiti bhedaþ / àtmavicchokaü taratãti bhagavattulyebhyo mayà ÷rutameva hi na dçùñaü, so 'hamaj¤atvàt he bhagavaþ, ÷ocàmi, taü ÷ocantaü màü bhagavàneva j¤ànaplavena ÷okasàgarasya paraü pàraü pràpayatviti nàradenoktaþ sanatkumàrastasmai tapasà dagdhakilbiùàyanàradàya tamasaþ ÷okanidànàj¤ànasya j¤ànena nivçttiråpaü pàraü brahma dar÷itavànityarthaþ / 'etadyo veda--so 'vidyàgranthiü vikirati'iti vàkyamàdi÷abdàrthaþ / evaü ÷rutestatvapramà muktiheturna karmetyuktam / tatràkùapàdagautamamunisaümatimàha--## gauro 'hamiti mithyàj¤ànasyàpàye ràgadveùamohàdidoùàõàü nà÷aþ, doùàpàyàddharmàdharmasvaråpapravçtterapàyaþ, pravçtyapàyàtpunardehapràptiråpajanmàpàyaþ, evaü pàñhakrameõottarottarasya hetunà÷ànnà÷e sati tasya pravçttiråpahetoranantarasya kàryasya janmano 'pàyàduþkhadhvaüsaråpo 'ravargo bhavatãtyarthaþ / nanu pårvasåtre 'tatvaj¤ànànniþ÷reyasàdhigamaþ'ityukte satãtarapadàrthabhinnàtmatattvaj¤ànaü kathaü mokùaü sàdhayatãtyàkàïkùàyàü mithyàj¤ànanivçttidvàreõeti vaktumidaü såtraü pravçttam / tathàcca bhinnàtmaj¤ànànmuktiü vadatsåtraü saümataü cet paramatànuj¤à syàdityata àha--## tattvaj¤ànànmuktirityaü÷e saümatiruktà bhedaj¤ànaü tu 'yatra hi dvaitamivabhavati'iti ÷rutyà bhràntitvàt 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati'iti ÷rutyà anarthahetutvàcca na muktiheturiti bhàvaþ / nanu brahmàtmaikatvavij¤ànamapi bhedaj¤ànavanna pramà, saüpadàdiråpatvena bhràntitvàdityata àha-## / alpàlambanatiraskàreõotkçùñavastvabhedadhyànaü saüpat, yathà manaþsvavçttyànantyàdanantaü, tata utkçùñà vi÷vedevà apyanantà ityanantatvasàmyàt vi÷vedevà eva mana iti sampattayànantaphalapràptirbhavati tathà cetanatvasàmyàjjãve brahmàbhedaþ saüpaditi na cetyarthaþ / àlambanasya pràdhànyena dhyànaü pratãkopàstiradhyàsaþ / yathà brahmadçùñyà manasa àdityasya và / tathà ahaü brahmeti j¤ànamadhyàso netyàha -## / àde÷a upade÷aþ / kriyàvi÷eùo vi÷iùñakriyà tathà yogo nimittaü yasya dhyànasya tattathà / yathà pralayakàle vàyuragnyàdãnsaüvçõoti saüharatãti saüvargaþ, svàpakàle pràõo vàgàdãnsaüharatãti saühàrakriyàyogàtsaüvarga iti dhyànaü chàndogye vihitaü, tathà vçddhikriyàyogàjjãvo brahmeti j¤ànamiti netyàha-## / yathà patnyavekùitamàjyaü bhavati iti upàü÷uyàjàdyaïgasyàjyasya saüskàrakamavekùaõaü vihitaü tathà karmaõi kartçtvenàïgasyàtmanaþ saüskàràrthaü brahmaj¤ànaü netyàha-## / pratij¤àcatuùñaye hetumàha-## upakramàdiliïgairbrahmàtmaikatvavastuni pramitiheturyaþ samànàdhikaraõavàkyànàü padaniùñhaþ samanvayastàtparyaü ni÷citaü tatpãóyeta / kiü ca ekatvaj¤ànàdàj¤ànikahçdayasyàntaþkaraõasya yo ràgàdigranthi÷cinmayastàdàtmyaråpàhaïkàragranthirvà na÷yatãtyaj¤ànanivçttiphalavàkyabàdhaþ syàt, sampadàdij¤ànasyàpramatvenàj¤ànànivartakatvàt / ki¤ca jãvasya brahmatvasaüpadà kathaü tadbhàvaþ / pårvaråpe sthite naùñe vànyasyànyàtmatàyogàt / tasmànna saüpadàdiråpamityarthaþ / saüpadàdiråpatvàbhàve phalitamàha-## / pramàtvànna kçtisàdhyà kiü tarhi nityaiva / na pramàõasàdhyetyarthaþ / uktarãtyà siddhabrahmaråpamokùasya kàryasàdhyatvaü tajj¤ànasya niyogaviùayatvaü ca kalpayituma÷akyaü kçtyasàdhyatvàdityàha-## / nanu brahma kàryàïgaü, kàrakatvàt patnyavekùaõakarmakàrakàjyavaditi cet, kiü j¤àne brahmaõaþ karmakàrakatvaü utopàsanàyàm / nàdya ityàha-## / ÷àbdaj¤ànaü vidikriyà÷abdàrthaþ-viditaü kàryaü aviditaü kàraõaü tasmàdadhi anyadityarthaþ / yenàtmanà idaü sarvaü dç÷yaü loko jànàti taü kena karaõena jànãyàt / tasmàdaviùaya àtmetyarthaþ / na dvitãya ityàha-## / 'yanmanasà na manute'iti ÷rutyà loko manasà yadbrahma na jànàtãtyaviùayatvamuktvà tadevàvedyaü brahma tvaü viddhi / tattåpàdhivi÷iùñaü devatàdikamityupàsate janà nedaü brahmetyarthaþ / brahmaõaþ ÷àbdabodhàviùayatve pratij¤àhàniriti ÷aïkate-## / vedàntajanyavçttikçtàvidyànivçttiphala÷àlitayà ÷àstrapramàõakatvaü vçttiviùayatve 'pi svaprakà÷abrahmaõo vçttyabhivyaktasphuraõàviùayatvàdaprameyatvamiti pariharati-## / paratvàt phalatvàdityarthaþ / nivçttiråpabrahmatàtparyàditi vàrthaþ / uktaü vivçõoti-## / cidviùayatvamidantvam / aviùayatà anidantayà / adç÷yatve ÷rutimàha-## / yasya brahmàmataü caitanyaviùaya iti ni÷cayastena samyagavagatam / yasya tvaj¤asya brahma caitanyaviùaya iti mataü sa na veda / uktameva dàróhyàrthamanuvadati-## / aviùayatayà brahma vijànatàmavij¤àtamadç÷yamiti pakùaþ / aj¤ànàü tu brahma vij¤àtaü dç÷yamiti pakùa ityarthaþ / dçùñerdraùñàraü càkùuùamanovçtteþ sàkùiõaü, anayà dç÷yayà dçùñyà na pa÷yervij¤àterbuddhivçtterni÷cayaråpàyàþ sàkùiõaü tathà na viùayãkuryàdityàha-## / nanvavidyàdinivartakatvena ÷àstrasya pràmàõye 'pi nivçtteràgantukatvànmokùasyanityatvaü syàditi netyàha-## / tattvaj¤ànàdityarthaþ / dhvaüsasya nityatvàdàtmaråpatvàcca nànityatvaprasaïga ityarthaþ / utpattivikàràptisaüskàraråpaü caturvidhameva kriyàphalaü tadbhinnatvànmokùasya nopàsanàsàdhyatvamityàha-##ityàdinà##ityantena / tathà utpàdyatvavat vikàryatve càpekùata iti yuktamityanvayaþ / dåùayati-## / sthitasyàvasthàntaraü vikàraþ / nanvanityatvaniràsàya kriyayà sthitasyaiva brahmaõo gràmavadàptirastu, netyàha-## / brahma jãvàbhinnaü na và / ubhayathàpyàptatvànna kriyàpekùetyàha-## / yathà vrãhãõàü saüskàryatvena prokùaõàpekùà tathà mokùasya netyàha-## / guõàdhànaü vrãhãùu prokùaõàdinà, kùàlanàdinà vastràdau malàpanayaþ / ÷aïkate-## / brahmàtmasvaråpa eva mokùo 'nàdyavidyàmalàkçta upàsanayà male naùñe 'bhivyajyata ityatra dçùñàntaþ-## / saüskàro malanà÷aþ / kiyàtmani malaþ satyaþ kalpito và / dvitãye j¤ànàdeva tannà÷o na kriyayà / àdye kriyà kimàtmaniùñà anyaniùñà và / nàdya ityàha-## / anupapattiü sphuñayati-## / kriyà hi svà÷raye saüyogàdivikàramakurvatã na jàyata ityarthaþ / tacca vàkyabàdhanam / na dvitãya ityàha-## / aviùayatvàt / kriyà÷rayadravyàsaüyogitvàditi yàvat / darpaõaü tu sàvayavaü kriyà÷rayeùñakàcårõàdidravyasaüyogitvàtsaüskriyata iti bhàvaþ / anyakriyayànyo na saüskriyata ityatra vyabhicàraü ÷aïkate-## àtmano målàvidyàpratibimbitatvena gçhãtasya naro 'hamiti bhràntyà dehatàdàtmyamàpannasya kriyà÷rayatvabhràntyà saüskàryatvabhramànna vyabhicàra ityàha-## / ani÷citabrahmasvaråpa ityarthaþ / yatràtmani viùaye àrogyabuddhirutpadyate tasya dehasaühatasyaivàrogyaphalamityanvayaþ / nanu dehàbhinnasya kathaü saüskàraþ, tasyàmuùmikaphalabhoktçtvàyogàdityata àha-## / dehasaühatenaivàntaþkaraõapratibimbàtmanà kartàhamiti bhàsamànena pratyayàþ kàmàdayo manastàdàtmyàdasya santãti pratyayinà kriyàphalaü bhujyata ityarthaþ / manovi÷iùñasyàmuùmikabhoktuþ saüskàro yukta iti bhàvaþ / vi÷iùñasya bhoktçtvaü na kevalasya sàkùiõa ityatra mànamàha-## / pramàtçsàkùiõormadhye sattvasaüsargamàtreõa kalpitakartçtvàdimàn pramàtà pippalaü karmaphalaü bhuïkte, sa eva ÷odhitatvenànyaþ sàkùitayà prakà÷ata ityarthaþ / àtmà dehaþ / dehàdiyuktaü pramàtràtmànamityarthaþ / evaü sopàdhikasya ciddhàtormithyàsaüskàryatvamuktvà nirupàdhikasyàsaüskàryatve mànamàha-## / sarvabhåteùvadvitãya eko devaþ svaprakà÷aþ / tathàpi màyàvçtatvànna prakà÷ata ityàha-## / nanu jãvenàsaübandhàdbhinnatvàdvà devasyàbhànaü na tu màyàgåhanàditi, netyàha-sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmeti / devasya vibhutvàtsarvapràõipratyaktvàccàvaraõàdevàbhànamityarthaþ / pratyaktve kartçtvaü syàditi cenna, karmàdhyakùaþ / kriyàsàkùãtyarthaþ / tarhi sàkùyamastãti dvaitàpattiþ / na sarvabhåtànàmadhiùñhànaü bhåtvà sàkùã bhavati / sàkùyamadhiùñhàne sàkùiõi kalpitamiti bhàvaþ / sàkùi÷abdàrthamàha-## / boddhçtve sati akartà sàkùãti lokaprasiddham / cakàro doùà bhàvasamuccayàrthaþ / nirguõatvànnirdeùatvàcca guõo doùanà÷o và saüskàro notyarthaþ / 'saþ'ityupakramàcchrukràdi÷abdàþ puüstvena vàcyàþ / sa eva àtmà pari sarvamagàt vyàptaþ, ÷ukro dãptimàn, akàyo liïga÷ånyaþ, avraõo 'kùataþ, asràviraþ ÷iràvidhuraþ ana÷vara iti và / àbhyàü padàbhyàü sthåladeha÷ånyatvamuktam / ÷uddho ràgàdimala÷ånyàþ / apàpaviddhaþ puõyapàpàbhyàmasaüspçùña ityarthaþ / ## / utpattyàptivikàrasaüskàrebhyo 'nyatpa¤camaü kriyàphalaü nàsti, yanmokùasya kriyàsàdhyatve dvàraü bhavedityarthaþ / nanu mokùasyàsàdhyatve ÷àstràrambho vçthà / na / j¤ànàrthatvàdityàha-## dvàràbhàvàdityarthaþ / vyàghàtaü ÷aïkate-## / tathà ca mokùe kriyànuprave÷o nàstãti vyàhçtamiti bhàvaþ / mànasamapi j¤ànaü-na vidhiyogyà kriyà, vastutannatvàt, kçtyasàdhyatvàccetyàha-## / vailakùaõyaü prapa¤cayati-## / yatra viùaye tadanapekùayaiva yà codyate tatra sà hi kriyeti yojanà / viùayavastvanapekùà, kçtisàdhyà ca kriyetyatra dçùñàntamàha-## / gçhãtamadhvaryuõeti ÷eùaþ / vaùañkariùyanhotà, sandhyàü devatàmiti caivamàdhivàkyeùu yathà yàdç÷ã dhyànakriyà vastvànapekùà, puntantrà ca codyate tàdç÷ã kriyetyarthaþ / dhyànamapi mànasatvàjj¤ànavanna kriyetyatra àha-## tathàpi kriyaiveti ÷eùaþ / kçtyasàdhyatvamupàdhiriti bhàvaþ / dhyànakriyamuktvà tato vailakùaõyaü j¤ànasya sphuñayati-## ataþ pramàtvànna codanàtantraü na vidherviùayaþ / puruùaþ kçtidvàrà tantraü heturyasya tatpuruùatantraü, tasmàdvastvavyabhicàràdapuntantratvàcca dhyànàjj¤ànasya mahànbheda ityarthaþ / bhedameva dçùñàntàntareõàha-## / abhedasattve 'pi vidhito dhyànaü kartuü ÷akyaü, na j¤ànamityarthaþ / nanu pratyakùaj¤ànasya viùayajanyatayà tattantratve 'pi ÷àbdabodhasya tadabhàvàdvidheyakriyàtvamiti netyàha-## / ÷abdànumànàdyartheùvapi j¤ànamavidheyakriyàtvena j¤àtavyam / tatràpi mànàdeva j¤ànasya pràptervidhyayogàdityarthaþ / ## / loke j¤ànasyàvidheyatve satãtyarthaþ / yathàbhåtatvamabàdhitatvam / nanu 'àtmànaü pa÷yeta' 'brahma tvaü viddhi' 'àtmà draùñavyaþ'iti vij¤àne liïloñtavyapratyayà vidhàyatàþ ÷råyante, ato j¤ànaü vidheyamityata àha-## / tasmin j¤ànaråpaviùaye vidhayaþ puruùaü pravartayituma÷aktà bhavanti / aniyojyaü kçtyasàdhyaü niyojya÷ånyaü và j¤ànaü tadviùayakatvàdityarthaþ / mamàyaü niyoga iti boddhà niyojyo viùaya÷ca vidhernàstãti bhàvaþ / tarhi j¤eyaü brahma vidhãyatàü, netyàha-## vastusvaråpo viùayastattvàt / brahmaõo nirati÷ayasyàdhyatvànna vidheyatvamityarthaþ / udàsãnavastuviùayakatvàcca j¤ànaü na vidheyaü, pravçtyàdiphalàbhàvàdityarthaþ / vidhipadànàü gatiü pçcchati--## vidhicchàyàni prasiddhayàgàdividhitulyànãtyarthaþ / vidhipratyayairàtmaj¤ànaü paramapuruùàrthasàdhanamiti ståyate / stutyà àtyantikeùñahetutvabhràntyà yà viùayeùu pravçttiràtma÷ravaõàdipratibandhikà tannivçttiphalàni vidhipadànãtyàha--## vivçõoti--## tatraviùayeùu / saüghàtasya yà pravçttiþ tadgocaràcchabdàderityarthaþ / srota÷cittavçttipravàhaþ / pravçttayanti j¤ànasàdhana÷ravaõàdàviti ÷eùaþ / ÷ravaõasvaråpamàha--## anveùaõaü j¤ànam / yadidaü jagattatsarvamàtmaivetyanàtmabodhenàtmà bodhyate / advitãyàdç÷yàtmabodhe vidhistapasvã dvaitavanopajãvanaþ kva stàsyatãti bhàvaþ / àtmaj¤àninaþ kartavyàbhàve mànamàha--## ayaü svayaü paramànandaþ paramàtmàhamasmi iti yadi ka÷citpuruùa àtmànaü jànãyàttadà kiü phalamicchan, kasya và bhoktuþ pritaye, ÷arãraü tapyamànamanusaüjvaret tapyeta / bhaktçbhogyadvaitàbhàvàtkçtakçtya àtmavidityabhipràyaþ / j¤ànadaurlabhyàrtha÷cecchabdaþ / etadguhyatamaü tattvam / vçttikàramataniràsamupasaüharati--## pràbhàkaroktamupanyasyat i--## kartàtmà lokasiddhatvànna vedàntàrthaþ / tadanyadbrahma nàstyeva, vedasya kàryaparatvena manàbhavàdityarthaþ / mànàbhàve 'siddha ityàha--## aj¤àtasya phalasvaråpasyàtmana upaniùadekavedyasyàkàrya÷eùatvàt kçtsnavedasya kàryaparatvamaprasiddham / na ca pravçttinivçttiliïgàbhyàü ÷rotustadhetuü kàryabodhamanumàya vaktçvàkyasya kàryaparatvaü ni÷citya vàkyasthapadànàü kàryànvite ÷aktigrahànna siddhasyàpadàrthasya vàkyàrthatvamiti vàcyam, putraste jàta iti vàkya÷rotuþ piturharùaliïgeneùñaü putrajanmànumàya putràdipadànàü siddhe saügatigrahàt, kàryànvitàpekùayànvitàrthe ÷aktirityaïgãkàre làghavàt, siddhasyàpi vàkyàrthatvàdityalam / ki¤ca brahmaõo nàstãtvàdeva kçtsnavedasya kàryaparatvaü uta vedànteùu tasyàbhànàt, atha và kàrya÷eùatvàt, kiü và lokasiddhatvàdàhosvit mànàntaravirodhàt / tatràdyaü pakùatrayaü niràcaùñe--## ananya÷eùatvàrthaü 'asaüsàrã'ityàdi vi÷eùaõam / nàstãtvàbhàve hetuü vedàntamànasiddhatvamuktvà hetvantaramàtmatvamàha--## itiridamarthe / idaü na idaü na iti sarvadç÷yaniùedhena ya àtmà upadiùñaþ sa eùa ityarthaþ / caturthaü ÷aïkate--## àtmano 'haïkàràdisàkùitvenàhandhãviùayatvasya nirastatvànna lokasiddhatetyàha--## yaü tãrthakàrà api na jànanti tasyàlaikikatvaü kimu vàcyamityàha--## samastàratamyavarjitaþ / tattanmate àtmànadhigatidyotakàni vi÷eùaõàni / pa¤camaü nirasyati--## kenacidvàdinà pramàõena yuktyà vetyarthaþ / agamyàtvànna mànàntaravirodha iti bhàvaþ / sàkùãkarmàïgaü cotanatvàt, kartçvaditi, tatràha--## aj¤àtasàkùiõo 'nupayogàjj¤àtasya vyàghàtakatvànna karma÷eùatvamityarthaþ / sàkùiõaþ sarva÷eùitvàdaheyànudeyatvàcca na karma÷eùatvamityàha--#<àtmatvàditi /># anityatvenàtmano heyatvamà÷aïkyàha--## pariõàmitvena heyatàü niràcaùñe--## upàdeyatvaü niràcaùñe---## nirvikàritvàdityarthaþ / upàdeyatvaü hi sàdhyasya na tvàtmanaþ / nityasiddhatvàdityarthaþ / parapràptyarthaü àtmà heyà ityata àha-## kàùñhà sarvasyàvadhiþ / evamàtmano 'nanya÷eùatvàt, abàdhyatvàt, apårvatvàt, vedànteùu sphuñabhànàcca / vedàntaikavedyatvamuktam / tatra ÷rutimàha--## taü sakàraõasåtrasyàdhiùñhànaü puruùaü pårõaü he ÷àkalya, tvà tvàü pçcchàmãtyarthaþ / ## uktaliïgaiþ ÷rutyà ca vedàntànàmàtmavastuparatvani÷cayàdityarthaþ / pårvoktamanuvadati--## vedasya nairarthakye ÷aïkite tasyàrthavattàparamidaü bhàùyam--## tatra 'phalavadarthàvabodhanam'iti vaktavye dharmavicàraprakramàt 'karmàvabodhanaü'ityuktaü naitàvatà vedàntànàü brahmaparatvaniràsaþ / ata eva 'anupalabdher'the tatpramàõam'iti såtrakàro dharmasya phalavadaj¤àtatvenaiva vedàrthatàü dar÷ayati taccàva÷iùñaü brahmaõa iti na vçddhavàkyairvirodha ityàha-## niùedha÷àstrasyàpi nivçttikàryaparatvamasti, tatsåtrabhàùyavàkyajàtaü karmakàõóasya kàryaparatvàbhipràyamityarthaþ / vastutastu liïarthe karmakàõóasya tàtparyaü, liïartha÷ca, loke pravartakaj¤ànagocaratvena këptaü yàgàdikriyàgatamiùñasàdhanatvameva na kriyàto 'tiriktaü kàryaü tasya kårmalomavadaprasiddhatvàditi tasyàpi paràbhimatakàryavilakùaõe siddhe pràmàõyaü kimuda j¤ànakàõóasyeti mantavyam / kiü ca vedàntàþ siddhavastuparàþ,phalavadbhåta÷abdatvàt, dadhyàdi ÷abdavadityàha--## kimakrãyàrthaka÷abdànàmànarthakyamabhidheyàbhàvaþ, phalàbhàvo và / àdya àha--#<àmnàyasyeti /># iti nyàyena etadabhidheyaràhityaü niyamenàïgãkurvatàü 'somena yajeta' 'dadhnà juhoti'ityàdi vàkyeùu dadhisomàdi÷abdànàmartha÷ånyatvaü syàdityarthaþ / nanu kenoktamabhidheyaràhityamityà÷aïkyàha--## kàryàtirekeõa bhavyàrthatvena kàrya÷eùatvena dadhyàdi÷abdo bhåtaü vakti cet, tarhi satyàdi÷adabdaþ kåñasthaü na vaktãtyatra ko hetuþ, kiü kåñasthasyàkriyatvàdutàkriyà÷eùatvàdveti pra÷naþ / nanu dadhyàdeþ kàryànvayitvena kàryatvàdupade÷aþ, na kåñasthasyàkàryatvàdityàdyamà÷aïkya nirasyati--## dadhyàdeþ kàryatve kàrya÷eùatvahàniþ / ato bhåtasya kàryàdbhinnasya dadhyàdeþ ÷abdàrthatvaü labdhamiti bhàvaþ / dvitãyaü÷aïkate--## kàrya÷eùaparaþ kåñasthasya tvakàrya÷eùatvànnopade÷ava iti bhàvaþ / bhåtasya kàrya÷eùatvaü ÷abdàrthatvàya phalàya và, nàdya ityàha--## dadhyàdeþ kàrya÷eùatve satyapi ÷abdena vastumàtramevopadiùñaü na kàryànvayã ÷abdàrthaþ / anvitàrthamàtre ÷abdànàü ÷aktirityarthaþ / dvitãyamaïgãkaroti--## tasya bhåtavi÷eùasya dadhyàdeþ kriyà÷eùatvaü phalamuddi÷yàïgãkriyata ityarthaþ / natu brahmaõa iti tu÷abdàrthaþ / nanu bhåtasya kàrya÷eùatvàïgãkàre svàtantryeõa kathaü ÷abdàrthateti, tatràha--## phalàrthaü ÷eùatvàïgãkàramàtreõa ÷abdàrthatvabhaïge nàsti ÷eùatvasya ÷abdàrthatàyàmaprave÷àdityarthaþ / ànarthakyaü phalàbhàva iti pakùaü ÷aïkate--## yadyapi dadhyàdi svato niùphalamapi kriyàdvàrà saphalatvàdupadiùñaü tathàpi kåñasthabrahmavàdinaþ kriyàdvàràbhàvàt tena dçùñàntena ki phalaü syàdityarthaþ / bhåtasya sàphalye kriyaiva dvàramiti na niyamaþ, rajjvàþj¤ànamàtreõa sàphalyadar÷anàdityàha--## tathaiva / dadhyàdivadevetyarthaþ / dadhyàdeþ kriyàdvàrà sàphalyaü brahmaõastu svata iti vi÷eùe satyapi vedàntànàü saphalabhåtàrthakatvamàtreõa dadhyàdyupade÷asàmyamityanavadyam / idàniü vedàntànàü niùedhavàkyavatsiddhàrthaparatvamityàha--## na¤aþ prakçtyarthena saübandhàt hananàbhàvo na¤arthaþ, iùñasàdhanatvaü tadipratyayàrthaþ, iùña÷càtra narakaduþkhàbhàvaþ, tatparipàlako hananàbhàvà iti niùedhavàkyàrthaþ / hananàbhàvo duþkhàbhàvaheturityuktàvarthàddhananasya duþkhasàdhanatvadhiyà puruùo nivartate / nàtra niyogaþ ka÷ciditi, tasya kriyàtatsàdhanadadhyàdiviùayatvàt / na ca hananàbhàvaråpà na¤vàcyà nivçttiþ kriyà, abhàvatvàt / nàpi kriyàsàdhanam / abhàvasya bhàvàrthàhetutvàdbhàvàrthàsattvàccetyarthaþ / ato niùedha÷àstrasya siddhàrthe pràmàõyamiti bhàvaþ / vipakùe daõóamàha--## nanu svabhàvato ràgataþ pràptena hantyarthenànuràgeõa na¤saübandhena hetunà hananavirodhinã saükalpakrãyà bodhyate, sà ca na¤artharåpà tatrapràptatvàdvidhãyate, ahananaü kuryàditi / tathà ca kàryàrthakamidaü vàkyamityà÷aïkya niùedhati-## audàsãnyaü puruùasya svaråpaü tacca hananakriyànivçttyupalakùitaü nivçttyaudàsãnyaü hananàbhàva iti yàvat / tadvyatirekeõa na¤aþ kriyàrthatvaü kalpayituü na ca ÷akyamiti yojanà / mukhyàrthasyàbhàvasya na¤arthatvasaübhave tadvirodhikriyàlakùaõàyà anyàyyatvàt niùedhavàkyasyàpi kàryàrthakatve vidhiniùekabhedaviplavàpatte÷ceti bhàvaþ / nanu tadabhàvavattadanyatadviruddhayorapi na¤aþ ÷aktiþ kiü na syàt, abràhmaõaþ adharma iti prayogadar÷anàditi cenna, anekàrthatvasyànyàyyatvàdityàha-## gavàdi÷abdànàü tu agatyà nànàrthakatvaü, svargeùuvàgvajràdãnàü ÷akyapa÷usaübandhàbhàvena lakùaõànavatàràt / anyaviruddhayostu lakùyatvaü yuktam, ÷akyasaübandhàt / bràhmaõàdanyasmin kùatriyàdau, dharmaviruddhe và pàpe brahmaõàdyabhàvasya na¤÷akyasya saübandhàt / prakçte ca àkhyàtayogànna¤ prasajyapratiùedhaka eva na paryudàsalakùakaþ iti mantavyam / yadvà na¤aþ prakçtyà na saübandhaþ prakçteþ pratyayàrtho 'saparjanatvàt, pradhànasaübandhàccàpradhànànàü kintu prakçtyarthaniùñhena pratyayàrtheneùñasàdhanatvena saübandho na¤aþ, iùñaü ca svàpekùayà balavadaniùñànanubandhi yattadeva na tàtkàlikasukhamàtraü, viùasaüyuktànnabhogasyàpi iùñatvàpatteþ / tathà ca na 'hantavyaþ'hananaü balavadaniùñàsàdhanatve sati iùñasàdhanaü na bhavatãtyarthaþ / atra ca 'hantavyaþ'iti hanane vi÷iùñeùñasàdhanatvaü bhràntipràptamanådya netyabhàvabodhane balavadaniùñasàdhanaü hananamiti buddhirbhavati, hanane tàtkàlikeùñasàdhanatvaråpavi÷eùyasatvena vi÷iùñàbhàvàbuddhervi÷eùaõàbhàvaparyavasànàt / vi÷eùaõaü balavadaniùñàsàdhanatvamiti tadabhàvo balavadaniùñasàdhanatvaü na¤arthaü iti paryavasannam / tadbuddhiraudàsãnyaparipàliketyàha-## co 'pyarthaþ pakùàntaradyotã / prakçtyarthàbhàvabuddhivatpratyayàrthàbhàvabuddhirapãtyarthaþ / buddheþ kùaõikatvàttadabhàve satyaudàsãnyàtpracyutiråpà hananàdau pravçttiþ syàditi, atràha-## yathàgnirindanaü dagdhvà ÷yàmyati evaü sà na¤arthàbhàvabuddhiþ hananàdàviùñasàdhanatvabhràntimålaü ràgendhanaü dagdhvaiva ÷àmyatãtyakùaràrthaþ / ràganà÷e kçte pracyutiriti bhàvaþ / yadvà ràgataþ pràptà sà kriyà ràganà÷e svayameva ÷àmyatãtyarthaþ / parapakùe tu hananavirodhikriyà kàryetyukte 'pi hananasyeùñasàdhanatvabhràntyaniràsàt pracyutirdurvàrà / tasmàttadabhàva eva na¤artha ityupasaüharati--## bhàvàrthàbhàvena tadviùayakakçtyabhàvàt kàryàbhàvastacchabdàrthaþ / yadvetyuktapakùe nivçttyupalakùitamaudàsãnyaü yasmàdvi÷iùñàbhàvàyattameveti vyàkhyeyam / svataþsiddhasyaudàsãnyasya na¤arthasàdhyatvopapàdanàrthaü nivçttyupalakùitatvamiti dhyeyam / 'tasya bañorvratam'ityanuùñheyakriyàvàcivrata÷abdena kàryamupakramya 'nekùetodyantamàdityam'iti prajàpativratamuktam / ata upakramabalàttatra na¤a ãkùaõavirodhisaükalpakriyàlakùaõàïgãkçtà / evamagaurasurà adharma ityàdau nàmadhàtvarthayuktasya na¤aþ pratiùedhavàcitvàyogàt anyaviruddhalakùakatvam / etebhyaþ prajàpativratàdibhyo 'nyatràbhàvameva na¤arthaü manyàmaha ityarthaþ / duþkhàbhàvaphalake na¤arthe siddhe niùedha÷àstramànatvavadvedàntànàü brahmaõi mànatvamiti bhàvaþ / tarhyakriyàrthànàmànarthakyamiti såtraü kiüviùayamiti, tatràha-## vedàntànàü svàrthe phalavatvàdvyarthakathàviùayaü tadityarthaþ / yadapãtyàdi spaùñàrtham / ÷ravaõaj¤ànamàtràtsaüsàrànivçttàvapi sàkùàtkàràjjãvata eva muktirdurapahnayeti sadçùñàntamàha-## brahmàhamiti sàkùãtkàravirodhàdityarthaþ / tattvavido jãvanmuktau mànamàha-## jãvato '÷arãratvaü viruddhamiti ÷aïkate-#<÷arãra iti /># àtmano dehasaübandhasya bhràntiprayuktatvàttatvadhiyà tannà÷aråpama÷arãratvaü jãvato yuktamityàha-## asaïgàtmaråpaü tva÷arãratvaü tatvadhiyà jãvato vyajyata ityàha-## dehàtmanoþ saübandhaþ satya iti ÷aïkate-## tannà÷àrthaü kàryàpekùeti bhàvaþ / àtmanaþ ÷arãrasaübandhe jàte dharmàdharmotpattiþ, tasyàü satyàü saübandhajanmetyanyonyà÷rayàdekasyàsiddhyà dvitãyasyàpyasiddhiþ syàditi pariharati-## nanvetaddehajanyadharmàdharmakarmaõa etadehasaübandhahetutve syàdanyonyà÷rayaþ / pårvadehakarmaõa etaddehasaübandhotpattiþ, pårvadeha÷ca tatpårvadehakçtakarmaõa iti bãjàïkuravadanàditvànnàyaü doùa ityata àha-## apràmàõikãtyarthaþ / na hi bãjàïkuraþ tato bãjàntaraü ca yathà pratyakùeõa dç÷yate tadvadàtmano dehasaübandhaþ pårvakarmakçtaþ pratyakùaþ / nàpyasti ka÷cidàgamaþ / pratyuta 'asaïgo hi'ityàdi÷rutiþ sarvakartçtvaü vàrayatãti bhàvaþ / tatra yuktimàha-## kåñasthasya kçtyayogànna kartçtvamityarthaþ / svato niùkriyasyàpi kàrakasaünidhinà kartçtvamiti ÷aïkàü dçùñàntavaiùamyeõa nirasyati-## ràjàdãnàü svakrãtabhçtya kartçtvaü yuktaü nàtmana ityarthaþ / dehakarmaõoravidyàbhåmau bãjàïkuravadàvartamànayoràtmanà saübandho bhràntikçta evetyàha-## nanu 'yajeta'iti vidhyanupapasyàtmanaþ kartçtvameùñavyamiti, tatràha-## bhràntikçtena dehàdisaübandhena yàgàdikartçtvamàbrahmabodhàdvyàkhyàtamityarthaþ / ## pràbhàkarà ityarthaþ / bhràntyabhàvàddehasaübandàdikaü satyamiti bhàvaþ / bhedaj¤ànàbhàvànna gauõa ityàha-## prasiddho j¤àto vastunorbhedo yena tasya gauõamukhyaj¤ànà÷rayatva prasiddherityarthaþ / yasya tasya puüso gauõau bhavatà ityanvayaþ / ÷auryàdiguõaviùayàvityarthaþ / ## bhedaj¤àna÷ånyasya puüsa ityarthaþ / #<÷abdapratyayàviti /># ÷abdaþ ÷àbdabodha÷cetyarthaþ / saü÷ayamålau tàvudàharati-## yadà saü÷ayamålayorna gauõatvaü tadà bhràntimålayoþ kiü vàcyamityàha-## ## atarkitàdçùñàdinàü saüskàrodbodhe satãtyarthaþ / nirupacàreõa guõaj¤ànaü vinetyarthaþ / ## dehàtmavàdinàü tu prametyabhimàna iti bhàvaþ / jãvanmuktau pramàõamàha-## tattatra jãvanmuktasya dehe / yathà dçùñàntaþ ahinirlvayanã sarpatvak vàlmãkàdau pratyastà nikùiptà mçtà sarpeõa tyaktàbhimànà vartate, evamevedaü viduùà tyaktàbhimànaü ÷arãraü tiùñhati / atha tathà tvacà nirmuktasarpavadevàyaü dehastho '÷arãraþ viduùo dehe sarpasya tvacãvàbhimànàbhàvàda÷arãratvàdamçtaþ pràõitãti pràõo jãvannapi brahmaiva, kiü tadbrahma tejaþ svaya¤jyotirànanda evetyarthaþ / vastuto 'cakùurapi bàdhitacakùuràdyanivçtyà sacakùurivetyàdi yojyam / ## brahmàtmaj¤ànànmuktilàbhàtsiddhaü vedàntànàü pràmàõyaü, hita÷àsanàcchàstratvaü ca nirdeùatayà sthitamityarthaþ / brahmaj¤ànamuddi÷ya ÷ravaõavanmanananididhyàsanayorapyavàntaravàkyabhedena vidhyaïgãkàrànna brahmaõo vidhi÷eùatvaü udde÷yaj¤ànalabhyatayà pràdhànyàdityàha-## ÷ravaõaü j¤ànakaraõavedàntagocaratvàtpradhànaü, manananididhyàsanayoþ prameyagocaratvàttadaïgatvaü, niyamàdçùñasya j¤àna upayogaþ sarvàpekùànyàyàditi mantavyam / tarhi j¤àne vidhiþ kimiti tyaktaþ, tatràha-## yadi j¤àne vidhimaïgãkçtya vedànatairavagataü brahma vidheyaj¤àne karmakàrakatvena viniyujyeta tadà vidhi÷eùatvaü syàt / na tvavagatasya viniyuktatvamasti, pràptàvagatyà phalalàbhe vidhyayogàdityarthaþ / ##--vidhyasaübhavàt / ##-÷eùatvàsaübhavàt / satyàdivàkyairlabdhaj¤ànenàj¤ànanivçttiråpaphalalàbhe satãtyarthaþ / såtraü yojayati-## ## co 'vadhàraõe / uktarãtyà brahmaõaþ svàtantrye satyeva bhagavato vyàsasya pçthak÷àstrakçtiryuktà, dharmavilakùaõaprameyalàbhàt / vedàntànàü kàryaparatve tu prameyàbhedànna yuktetyarthaþ / nanu mànasadharmavicàràrthaü pçthagàrambha ityà÷aïkyàha-#<àrabhyamàõaü ceti /># atha bàhyasàdhanadharmavicàrànantaram / ato bàhyadharmasya ÷uddhidvàrà mànasopàsanàdharmahetutvàtpari÷iùño mànasadharmo jij¤àsya iti såtraü syàditi / atra dçùñàntamàha-## tçtãyàdhyàye ÷rutyàdibhiþ÷eùa÷eùitvanirõayànantaraü ÷eùiõà÷eùasya prayogasaübhavàt kaþ kratu÷eùaþ ko và puruùa÷eùaþ iti vij¤àsyata ityarthaþ / ## natvàrabdhaü, tasmàdavàntaradharmàrthamàrambha ityayuktamiti bhàvaþ / svamate såtrànuguõyamastãtyaha-## jaimininà brahma na vicàritamiti tajjij¤àsyatvasåtraõaü yuktamityarathaþ / vedàntàrtha÷cedadvaitaü tarhi dvaitasàpekùavidhyàdãnàü kà gatirityà÷aïkya j¤ànàtpràgeva teùàü pràmàõyaü na pa÷càdityàha-## j¤ànasya prameyapramàtçbàdhakatvàdityarthaþ / brahma na kàrya÷eùaþ, tadbodhàtpràgeva sarvavyavahàra ityatra brahmavidàü gàthàmudàharati-## sadabàdhitaü brahma pårvamàtmà viùayànàdatta iti sarvasàkùyahamityevaübodhe jàte sati putradehàdeþ sattàbàdhanàt màyàmàtratvani÷yayàt putradàràdibhirahamiti svãyaduþkhasukhabhàvatvaguõayogàdgauõàtmàbhimànasya naro 'haü kartà måóha iti mithyàtmàbhimànasya ca sarvavyavahàrahetorasatve kàryaü vidhiniùedhàdivyavahàraþ kathaü bhavet hetvabhàvànna katha¤cidbhavedityarthaþ / nanvahaü brahmeti bodho bàdhitaþ, ahamarthasya pramàtuþ brahmatvàyoghàdityà÷aïkyà pramàtçtvasyàj¤ànavilasitàntaþkaraõatàdàtmyakçtatvànna bàdha ityaha-## 'ya àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyurvi÷okaþ so 'nveùñavya'iti ÷ruteþ j¤àtavyaparamàtmavij¤ànàtpràgevàj¤ànàcciddhàtoràtmànaþ pramàtçtvaü pramàtaiva j¤àtaþ san pàpmaràgadveùamaraõavivarjitaþ paramàtmà syàdityarthaþ / pramàtçtvasya kalpitatve tadà÷ritànàü pramàõànàü pràmàõya kathamityata àha-## dehàtmatvapratyayaþ kalpito bhramo 'pi vyavahàràïgatayà mànatveneùyate vaidikaiþ, tadvallaukikamadhyakùàdikamàtmabodhàvadhi vyavahàrakàle bàdhàbhàvàt vyàvahàrikaü pràmàõyamiùyatàü, vedàntànàü tu kàlatrayàbàdhyabodhitvàt tatvàvedakaü pràmàõyamiti tu ÷abdàrthaþ / #<à'tmani÷cayàt /># àtmani÷acayàdityàïmaryàdàyàm / pramàtçtvasya kalpitatve 'pi viùayàbàdhàt pràmàõyamitibhàvaþ // ràmanàmnipare dhàmni kçtsnàmnàyasamanvayaþ / kàryatàtparyabàdhena sàdhitaþ ÷uddhabuddhaye //4// iti catusåtrã samàptà // END BsCom_1,1.4.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.5 5 ãkùatyadhikaraõam / så. 5 - 11 evaü tàvadvedàntavàkyànàü brahmàtmàvagatiprayojanànàü brahmàtmani tàtparyeõa samanvitànàmantareõàpi kàryànuprave÷aü, brahmaõi paryavasànamuktam / brahma ca sarvaj¤aü sarva÷akti jagadutpattisthitinà÷akàraõamityuktam / sàükhyàdayastu pariniùñhitaü vastu pramàõàntaragamyameveti manyamànàþ pradhànàdãni kàraõàntaràõyanumimànàstatparatayaiva vedàntavàkyàni yojayanti / sarveùveva vedàntavàkyeùu sçùñiviùayeùvanumànenaiva kàryeõa kàraõaü lilakùayiùitam / pradhànapuruùasaüyogà nityànumeyà iti sàükhyà manyante / kàõàdàstvetebhya eva vàkyebhya ã÷varaü nimittakàraõamanumimate aõåü÷ca samavàyikàraõam / evamanye 'pi tàrkikà vàkyàbhàsayuktyàbhàsàvaùñambhàþ pårvapakùavàdina ihottiùñante / tatra padavàkyapramàõaj¤enàcàryeõa vedàntavàkyànàü brahmàvagatiparatvadar÷anàya vàkyàbhàsayuktàbhàsavipratipattayaþ pårvapakùãkçtya niràkriyante / tatra sàükhyàþ pradhànaü triguõamacetanaü jagataþ kàraõamiti manyamànà àhuþ- yàni vedàntavàkyàni sarvaj¤asya sarva÷akterbrahmaõo jagatkàraõatvaü dar÷ayantãtyavocastàni pradhànakàraõapakùe 'pi yojayituü ÷akyante / sarva÷aktitvaü tàvatpradhànasyàpi svavikàraviùayamupapadyate / evaü sarvaj¤atvamapyupapadyate / katham / yattu j¤ànaü manyase sa sattvadharmaþ , 'sattvàtsaüjàyate j¤ànam' (gã. 14.17) iti smçteþ / tena ca sattvadharmeõa j¤ànena kàryakàraõavantaþ puruùàþ sarvaj¤à yoginaþ prasiddhàþ / sattvasya hi nirati÷ayotkarùe sarvaj¤atvaü prasiddham / na kevalasyàkàryakàraõasya puruùopalabdhimàtrasya sarvaj¤atvaü ki¤cijj¤atvaü và kalpayituü ÷akyam / triguõatvàttu pradhànasya sarvaj¤ànakàraõabhåtaü sattvaü pradhànàvasthàyàmapi vidyata iti pradhànasyàcetanasyaiva sataþ sarvaj¤atvamupacaryate / vedàntavàkyeùvava÷yaü ca tvayàpi sarvaj¤aü brahmàbhyupagacchatà sarvaj¤ànàktimattvenaiva sarvaj¤atvamupagantavyam / nahi sarvaviùayaü j¤ànaü kurvadeva brahma vartate / tathàhi- j¤ànasya nityatve j¤ànakriyàü prati svàtantryaü brahmaõo hãyeta / athànityaü taditi j¤ànakriyàyà uparametàpi brahma, tadà sarvaj¤ànàktimattvenaiva sarvaj¤atvamàpatati / apica pràgutpatteþ sarvakàrakà÷ånyaü brahmeùyate tvayà / naca j¤ànasàdhanànàü ÷arãrendriyàdãnàmabhàve j¤ànotpattiþ kasyacidupapannà / apica pradhànasyanekàtmakasya pariõàmàsaübhavàtkàraõatvopapattirmçdàdivat, nàsaühatasyaikàtmakasya brahmaõa ityevaü pràptaü idaü såtramàrabhyate- ---------------------- FN: kàryasaübandhaüvinàpi anumeyà iti / buddhau yaþ pratibimbaþ sa tàdç÷abimbapårvakaþ pratibimbatvàt / darpaõe mukhàbhàsàdityanumànam / vyàkaraõamãmàüsànyàyàþ padavàkyapramàõàni / vàkyàbhàseùu yuktyàbhàseùu ca vipratipattiryeùàü te / j¤ànakriyàüprati j¤àdhàtvarthaüprati, svàtantryaü kartçtvam / àdipadena j¤eyaj¤àtràdisaügrahaþ / pradhànàdeþ kàraõatvaü tarkapàde yuktibhirnirasyati / brahmaõaþ kàraõatvaü smçtipàde samarthyate / ãkùater nà÷abdam | BBs_1,1.5 | na sàükhyaparikalpitamacetanaü pradhànaü jagataþ kàraõaü ÷akyaü vedànteùvà÷rayitum / a÷abdaü hi tat / kathama÷abdatvaü, ãkùateþ- ãkùitçtva÷ravaõàtkàraõasya / katham / evaühi ÷råyate- 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' / (chàndo. 6.2.1) ityupakramya 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.3) iti / tatredaü÷abdavàcyaü nàmaråpavyàkçtaü jagatpràgutpatteþ sadàtmanàvadhàrya tasyaiva prakçtasya sacchabdavàcyasyekùaõapårvakaü tejaþprabhçteþ sraùñçtvaü dar÷ayati / tathànyatra- 'àtmà và idameka evàgra àsãt / nànyatki¤cana miùat / sa ãkùata lokànnu sçjà iti / sa imàülokànasçjata' (aita. 1.1.1) itãkùàpårvikàmeva sçùñimàcaùñe / Dvacicca ùoóaùakalaü puruùaü prastutyàha- 'sa ãkùà¤cakre / sa pràõamasçjata' (pra÷na. 6.3) iti / ãkùateriti ca dhàtvarthanirde÷o 'bhipretaþ, yajateritivat / na dhàtunirde÷aþ / tena 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasya j¤ànamayaü tapaþ / tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü na jàyate' (muõóa. 1.1.9) ityevamàdãnyapi sarvaj¤e÷varakàraõaparàõi vàkyànudàhartavyàni / yattåktaü sattvadharmeõa j¤ànena sarvaj¤aü pradhànaü bhaviùyatãti, tannopapadyate / nahi pradhànàvasthàyàü guõasàmyàtsattvadharmo j¤ànaü saübhavati / nanåktaü sarvaj¤àna÷aktimattvena sarvaj¤aü bhaviùyatãti / tadapi nopapadyate / yadi guõasàmye sati sattvavyapà÷rayàü j¤ànàktimà÷ritya sarvaj¤aü pradhànamucyeta kàmaü rajastamovyapà÷rayàmapi j¤ànapratibandhaka÷aktimà÷ritya ki¤cijj¤amucyeta / apica nàsàkùikà sattvavçttirjànàtinàbhidhãyete / na càcetanasya pradhànasya sàkùitvamasti / tasmàdanupapannaü pradhànasya sarvaj¤atvam / yoginàü tu cetanatvàtsattvotkarùanimittaü sarvaj¤atvamupapannamityanudàharaõam / atha punaþ sàkùinimittamãkùitçtvaü kalpyeta, yathàgninimittamayaþpiõóàderdagdhçtvam / tathàsati yannimittamãkùitçtvaü pradhànasya tadeva sarvaj¤aü mukhyaü brahma jagataþ kàraõamiti yuktam / yatpunaruktaü brahmaõo 'pi na mukhyaü sarvaj¤atvamupapadyate, nityaj¤ànakriyatve j¤ànakriyàüprati svàtantryàsaübhavàditi / atrocyate- idaü tàvadbhavànpraùñavyaþ, kathaü nityaj¤ànakriyatve sarvaj¤atvahàniriti / yasya hi sarvaviùayàvabhàsanakùamaü j¤ànaü nityamasti so 'sarvaj¤a iti vipratiùiddham / anityatve hi j¤ànasya kadàcijjànàti kadàcinnajànàtãtyasarvaj¤atvamapi syàt / nàsau j¤ànanityatve doùo 'sti j¤ànanityatve j¤ànaviùayaþ svàtantryavyapade÷o nopapadyata iti cenna, pratatauùõyaprakà÷e 'pi savitari dahati prakà÷ayatãti svàtantryavyapade÷adar÷anàt / nanu saviturdàhyaprakà÷asaüyoge sati dahati prakà÷ayatãti vyapade÷aþ syàt, natu brahmaõaþ pràgutpatterj¤ànakarmasaüyogo 'stãti viùamo dçùñàntaþ / na / asatyapi karmaõi savità prakà÷ata iti kartçtvavyapade÷adar÷anàt / evamasatyapi j¤ànakarmaõi brahmaõaþ 'tadaikùata' iti kartçtvavyapade÷opapatterna vaiùamyam / karmàpekùàyàü tu brahmaõãkùitçtva÷rutayaþ sutaràmupapannàþ / kiü punastatkarma, yatpràgutpatterã÷varaj¤ànasya viùayo bhavatãti / tattvànyatvàbhyàmanirvacanãye nàmaråpe avyàkçte vyàcikãrùite iti bråmaþ / yatprasàdàddhi yoginàmapyatãtànàgataviùayaü pratyakùaü j¤ànamicchanti yoga÷àstravidaþ, kimu vaktavyaü tasya nityasiddhasye÷varasya sçùñisthitisaühçtiviùayaü nityaj¤ànaü bhavatãti / yadapyuktaü pràgutpatterbrahmaõaþ ÷arãràdisaübandhamantareõekùitçtvamanupapannamiti, na taccodyamavatarati, savitçprakà÷avadbrahmaõo j¤ànasvaråpanityatve j¤ànasàdhanàpekùànupapatteþ / apicàvidyàdimataþ saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattiþ syànna j¤ànapratibandhakàraõarahitasye÷varasya / mantrau cemàvã÷varasya ÷arãràdyanapekùatàmanàvaraõaj¤ànatàü ca dar÷ayataþ- 'na tasya kàryaü karaõaü ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate / paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca' (÷vetà. 6.8) iti / 'apàõipàdo javano grahãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ / sa vetti vedyaü na ca tasyàsti vettà tamàhuragryaü puruùaü mahàntam' (÷vetà. 3.19) iti ca / nanu nàsti tàvaj j¤ànapratibandhakàraõavànã÷varàdanyaþ saüsàrã, 'nànyo 'stã draùñà nànyo 'to 'stã vij¤àtà' (bçha. 3.7.23) iti ÷ruteþ / tatra kimidamucyate saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattirne÷varasyeti / atrocyate - satyaü, ne÷varàdanyaþ saüsàrã / tathàpi dehàdisaüghàtopàdhisaübandha ityata eva, ghañakarakagiriguhàdyupàdhisaübandha iva vyomnaþ / tatkçta÷ca ÷abdapratyayavyavahàro lokasya dçùño ghañacchidraü karakàdicchidramityàdiràkà÷àvyatireke 'pi tatkçtà càkà÷e ghañàkà÷àdibhedamithyàbuddhirdçùñà / tathehàpi dehàdisaüghàtopàdhisaübandhàvivekakçte÷varasaüsàribhedamithyàbuddhiþ / dç÷yate càtmana eva sato dehàdisaüghàte 'nàtmanyàtmatvàbhinive÷o mithyàbuddhimàtreõa pårveõa / sati caivaü saüsàritve dehàdyapekùamãkùitçtvamupapannaü saüsàriõaþ / yadapyuktaü pradhànasyànekàtmakatvànmçdàdivatkàraõatvopapattirnàsaühatasya brahmaõa iti, tatpradhànasyà÷abdatvenaiva pratyuktam / yathà tu tarkeõàpi brahmaõa eva kàraõatvaü nirvoóhuü ÷akyate na pradhànàdãnàü tathà prapa¤cayiùyati- 'na vilakùaõatvàdasya'- (bra. 2.1.4) ityevamàdinà // 5 // vçttamanådyàkùepalakùaõàmavàntarasaügatimàha-## bhavatu siddhe vedàntànàü samanvayaþ tathàpi mànàntaràyoge brahmaõi ÷aktigrahàyogàt, kåñasthatvenàvikàritvena kàraõatvàyogàcca na samanvayaþ / kintu sargàdyaü kàryaü jaóaprakçtikaü, kàryatvàt, ghañavat ityanumànagamye triguõe pradhàne samanvaya ityàkùipantãtyarthaþ / siddhaü mànàntaragamyamevetyàgrahaþ ÷aktigrahàrthaþ / ata eva pradhànàdavanumànopasthite ÷aktigrahasaübhavàt tatparatayà vàkyàni yojayantãtyuktam / kiü ca 'tejasà somya÷uïgena sanmålamanviccha'ityàdyàþ ÷rutayaþ / ÷uïgena liïgena kàraõasya svato 'nveùaõaü dar÷ayanto mànàntarasiddhameva jagatkàraõaü vadantãtyàha-## nanvatãndriyatvena prathànàdervyàptigrahàyogàtkathamanumànam, tatràha-## yatkàryaü tajjaóaprakçtikaü yathà ghañaþ / yajjaóaü taccetanasaüyuktaü, yathà rathàdiriti sàmànyatodçùñànumànagamyàþ pradhànapuruùa saüyogà ityarthaþ / advitãyabrahmaõaþ kàraõatvavirodhimatàntaramàha-## sçùñivàkyebhya eva paràrthànumànaråpebhyo yatkàryaü tadbuddhimatkartçkamitã÷varaü kartàraü, paramàõåü÷ca yatkàryadravyaü tatsvanyånaparimàõadravyàrabdamityanumimata ityarthaþ / anye 'pi bauddhàdayaþ / 'asadvà idamagra àsãt ityàdi vàkyàbhàsaþ / yadvastu tacchånyàvasànaü, yathà dãpa iti yuktyàbhàsaþ / evaü vàdivipratipattimuktvà tanniràsàyottarasåtrasandarbhamamavatàrayati--## vàdivivàde satãtyarthaþ / vyàkaraõamãmàüsànyàyanidhitvàtpadavàkyapramàõaj¤atvam / yajjagatkàraõaü taccetanamacetanaü veti ãkùaõasyamukhyatvagauõatvàbhyàü saü÷aye pårvapakùamàha--## api÷abdàvayavakàràrtho / 'sadeva'ityàdi spaùñabrahmaliïgavàkyànàü pradhànaparatvaniràsena brahmaparatvokteþ ÷rutyàdisaügatayaþ / pårvapakùe jãvasyapradhànaikyopàstiþ, siddhàntebrahmaikyaj¤ànamiti vivekaþ / acetanasatvasyaiva sarvaj¤atvaü, na cetanasyetyàha-## ## janyaj¤ànasya satvadharmatvànnityopalabdherakàryatvàccinmàtrasya na sarvaj¤ànakartçtvamityarthaþ / nanu guõànàü sàmyàvasthàyàü satvasyotkarùàbhàvàtkathaü sarvaj¤atetyàha-## trayo guõà eva pradhànaü tasyasàmyavasthà tadabhedapradhànamityucyate / tadavasthàyàmapi pralaye sarvaj¤ànaktimatvaråpaü sarvaj¤atvamakùatamityarthaþ / nanu mayà kimiti ÷aktimatvaråpaü gauõaü sarvaj¤atvamaïgãkàryamiti, tatràha-## anityaj¤ànasya pralaye nà÷àcchaktimatvaü vàcyaü kàrakàbhàvàccetyàha-## matadvayasàmyamuktvà svamate vi÷eùamàha-## brahmaõaþ kàraõatvaü smçtipàde samarthyate / pradhànàdeþ kàraõatvaü tarkapàde yuktibhirnirasyati / adhunà tu ÷rutyà nirasyati-#<ãkùaternà÷abdamiti /># ãkùaõa÷ravaõàdvedàvàcyama÷abdaü pradhànam / a÷abdatvànna kàraõamiti såtrayojanà / tatsacchabdavàcyaü kàraõamaikùata / ãkùaõamevàha--## bahu prapa¤caråpeõa sthityarthamahamevopàdànatayà kàryàbhedàjjaniùyàmãtyàha-## evaü tatsadãkùitvà àkà÷aü vàyuü ca sçùñvà tejaþ sçùñavadityàha-## miùaccalat / satvàkràntamiti yàvat sa jãvàbhinnaþ paramàtmà 'pràõamasçjata pràõàcchraddhàü khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivãndriyaü mano annamannàdvãryaü tapo mantràþ karmalokàlokeùu nàma ca'ityuktàþ ùoóa÷akalàþ / nanu 'ik÷itapo dhàtunirde÷e'iti kàtyàyanasmaraõàdãkùateriti padena ÷tibantena dhàturucyate / tena dhàtvarthaü ãkùaõaü kathaü vyàkhyàyata itya÷aïkya lakùaõayetyàha-#<ãkùiteriticeti /># 'itikartavyatàvidheryajateþ pårvavatvaü'iti jaiminisåtre yathà yajatipadena lakùaõayà dhàtvartho yàga ucyate tadvidihàpãtyarthaþ / sauryàdivikçtiyàgasyàïgànàmavidhànàt pårvadar÷àdiprakçtisthàïgavatvamiti såtràrthaþ / dhàtvarthanirde÷ena làbhamàha-## sàmànyataþ sarvaj¤o vi÷eùataþ sarvaviditi bhedaþ / j¤ànamãkùaõameva tapaþ / tapasvinaþ phalamàha-## etatkàryaü såtràkhyaü brahma / kevalasattvavçtterj¤ànatvamaïgãkçtya pradhànasya sarvaj¤atvaü nirastam / saüprati na kevalajaóavçttirj¤àna÷abdàrthaþ kintu sàkùibodhavi÷iùñà vçttirvçttivyaktabodho và j¤ànam / taccàndhasya pradhànasya nàstãtyàha-## sàkùitvamasti, yenoktaj¤ànavatvaü syàditi ÷eùaþ / nanu sattvavçttimàtreõa yoginàü sarvaj¤atvamuktamityata àha-## se÷varasàükhyàmatamàha-## sarvaj¤atvaü nàma sarvaghocaraj¤ànatvaü, na j¤ànakartçtvaü, j¤ànasya kçtyasàdhyatvàditi hçdikçtvà pçcchati-## sarvaü jànàtãti ÷abdàsàdhutvaü ÷aïkate-## nityasyàpi j¤ànasya tattadarthopahitatvena brahmasvaråpàdbhedaü kalpayitvà kàryatvopacàràdbrahmaõastatkartçtvavyapade÷aþ sàdhuriti sadçùñàntamàha-## saütatetyarthaþ / asatyapi avivakùite 'pi / nanu prakà÷aterakarmakatvàtsavità prakà÷ata iti prayoge 'pi jànàteþ sakarmakatvàtkarmàbhàve 'tadaikùata'ityayuktamiti, tatràha-## karmàvivakùàyàmapi prakà÷aråpe savitari prakà÷ata iti katha¤citprakà÷akriyà÷rayatvena kartçtvopacàravaccidàtmanyapi cidråpekùaõakartçtvopacàrànna vaiùamyamityuktaü pårvam / adhunà tu kumbhakàrasya svopàdhyantaþkaraõavçttiråpekùaõavadã÷varasyàpi svopàdhyavidyàyàþ vividhasçùñisaüskàràyàþ pralayàvasànenodbuddhasaüskàràyàþ sargonmukhaþ ka÷citpariõàmaþ saübhavati, ataþ tasyàü såkùmaråpeõa nilãna sarvakàryaviùayakamãkùaõaü, tasya kàryatvàtkarmasadbhàvàcca tatkartçtvaü mukhyamiti dyotayati-## nanu màyopàdhikabimbacinmàtrasye÷varasya kathamãkùaõaü prati mukhyaü kartçtvaü, kçtyabhàvàditi cenna, kàryànukålaj¤ànavata eva kartçtvàdã÷varasyàpi ãkùaõànukålanityaj¤ànavattvàt / na ca nityaj¤ànenaiva kartçtvanirvàhàtkimãkùaõeneti vàcyam, vàyvàdereva ÷abdavattvasaübhavàtkimàkà÷enetyatiprasaïgàt / ataþ ÷rutatvàdvàyvàdikàraõatvenàkà÷avadaikùatetyàgantukatvena ÷rutamãkùaõamàkà÷àdihetutvenàïgãkàryamityalam / avyàkçte såkùmàtmanà sthite vyàkartuü sthålãkartumiùñe ityarthaþ / avyàkçtakàryoparaktacaitanyaråpekùaõasya kàrakànapekùatve 'pi vçttiråpekùaõasya kàrakaü vàcyamityà÷aïkyàha-## yathaikasya j¤ànaü tathànyasyàpãti niyamàbhàvànmàyino '÷arãrasyàpi janyekùaõakàrakatvamiti bhàvaþ / nanu yajjanyaj¤ànaü taccharãrasàdhyamiti vyàptirastãtyà÷aïkya ÷rutibàdhamàha-## kàryaü ÷arãram / kàraõamindriyam / asye÷varasya ÷aktirmàyà svakàryàpekùayà parà, vicitrakàryakàritvàddvividhà / sà tvaitihyamàtrasiddhà na pramàõasiddhetyàha-#<÷ruyata iti /># j¤ànaråpeõa balena yà sçùñikriyà sà svàbhàvikã / anàdimàyàtmakatvàdityarthaþ / j¤ànasya caitanyasya balaü màyàvçttipratibimbitattvena sphuñatvaü tasya kriyànàma bimbatvena brahmaõo janakatà j¤àtçtàpi svàbhàvikãti vàrthaþ / apàõirapi grahãtà / apàdopi javanaþ / ã÷varasyasvakàrye laukikahetvapekùà nàstãti bhàvaþ / agryamanàdiü, puruùamanantaü, mahàntaü vibhumityarthaþ / apasiddhàntaü ÷aïkate-## j¤àne pratibandhakakàraõànyavidyàràgàdãni ÷rutàvata ã÷varàdanyo nàstãtyanvayaþ / aupàdikasya jãve÷varabhedasyamayoktatvànnàpasiddhànta ityàha-## tatkçta upàdhisaübandhakçtaþ ÷abdatajjanyapratyayaråpo vyavahàraþ / asaükãrõa iti ÷eùaþ / avyatireke kathamasaükarastatràha-## upàdhisaübandhakçtetyarthaþ / ## dehàdisaübandhatya heturaviveko 'nàdyavidyà tayà kçta ityarthaþ / avidyàyàü hi pratibimbo jãvaþ, bimbacaitanyamã÷vara iti bhedo 'vidyàdhãnasattàkaþ, anàdibhedasya kàryatvàyogàt / kàryabuddhyàdikçtapramàtràdibheda÷ca kàrya eveti vivekaþ / nanvakhaõóasvaprakà÷àtmani kathamavivekaþ, tatràha-## vastuto dehàdibhinnasvaprakà÷asyaiva sata àtmano naro 'hamiti bhramodçùñatvàddurapahnavaþ / sa ca mithyàbuddhyà mãyata iti mithyàbuddhimàtreõa bhràntisiddhàj¤ànena kalpita iti cakàràrthaþ / yadvoktamithyàbuddhau lokànubhavamàha-## itthaübhàve tçtãyà / bhràntyàtmanà dç÷yata ityarthaþ / pårvapårvabhràntimàtreõa dç÷yate na ca prameyatayeti vàrthaþ / kåñhasthasyàpi màyikaü kàraõatvaü yuktamityàha-## yattvavedye ÷abda÷aktigrahàyoga iti, tanna / satyàdipadànàmabàdhitàdyartheùu lokàvagata÷aktikànàü vàccaikade÷atvenopasthitàkhaõóabrahmalakùakatvàditi sthitam //5// END BsCom_1,1.5.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.6 atràha- yaduktaü nàcetanaü pradhànaü jagatkàraõamãkùitçtvàditi tadanyathàpyupapadyate, acetane 'pi cetanavadupacàradar÷anàt / yathà pratyàsannapatanatàü nadyàþ kålasyàlakùya kålaü pipàtiùatãtyacetane 'pi kåle cetanavadupacàro dçùñaþ, tadvadacetano 'pi pradhàne pratyàsannasarge cetanavadupacàro bhaviùyati 'tadaikùata' iti / yathà loke ka÷ciccetanaþ snàtvà bhuktvà càparàhne gràmaü rathena gamiùyàmãtãkùitvànantaraü tathaiva niyamena pravartate, tathà pradhànamapi mahadàdyàkàreõa niyamena pravartate / tasmàccetanavadupacaryate / kasmàtpunaþ kàraõàdvihàya mukhyamãkùitçtvamaupacàrikaü kalpyate, 'tatteja aikùata', 'tà àpa aikùanta' (chàndo. 6.2.3,4) iti càcetanayorapyaptejaso÷cetanavadupacàradar÷anàt / tasmàtkartçkamapãkùaõamaupacàrikamiti gamyate, 'upacàrapràye vacanàt' iti / evaü pràpta idaü såtramàrabhyate- ---------------------- FN: sàmànyataþ sarve jànàtãti sarvaj¤aþ / tattadvi÷eùadharmaghañàdipuraskàreõa sarve vettãti sarvavit / etadbrahma jàyamànaü hiraõyagarbhàkhyaü kàryam / sàükhyãyaü svamatasamàdhànamupanyasya dåùayati- yattåktamiti / acetanasyàj¤àtçtvaü tacchabdàrthaþ / se÷varasàükhyamatamàha- atheti / pratatetyasya saütatetyarthaþ / asatyapi avivakùitepi / prakçtyarthavatpratyayàrthasyàpi bàdhàbhàvàtsutaràmityuktam / kàryaü ÷arãram, karaõamindriyajàtam / abhinive÷o mithyàbhimànaþ / gauõa÷cennàtma÷abdàt | BBs_1,1.6 | yaduktaü pradhànamacetanaü sacchabdavàcyaü tasminnaupacàrika ãkùatiþ, aptejasoriveti, tadasat / kasmàt, àtma÷abdàt / 'sadeva somyedamagra àsãt' ityupakramya 'tadaikùata tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.1,3) iti ca tejo 'bannànàü sçùñimuktvà tadeva prakçtaü sadãkùitç, tàni ca tejo 'bannàni, devatà÷abdena paràmç÷yàha- 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànuprava÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chàndo. 6.3.2) iti / tatra yadi pradhànamacetanaü guõavçttyekùitç kalpyeta tadeva prakçtatvàtseyaü devateti paràmç÷yeta / na tadà devatà jãvàtma÷abdenàbhidadhyàt / jãvo hi nàma cetanaþ ÷arãràdhyakùaþ pràõànàü dhàrayità, tatprasiddhernirvacanàcca / sa kathamacetanasya pradhànasyàtmà bhavet / àtmà hi nàma svaråpam / nàcetanasya pradhànasya cetano jãvaþ svaråpaü bhavitumarhati / atha tu cetanaü brahma mukhyamãkùitç parigçhyate tasya jãvaviùaya àtma÷abdaprayoga upapadyate / tathà 'sa ya eùo 'õimaitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chàndo. 6.14.3) ityatra 'sa àtmà' iti prakçtaü sadaõimànamàtmànamàtma÷abdenopadi÷ya 'tattvamasi ÷vetaketo' iti cetanasya ÷vetaketoràtmatvenopadi÷ati, aptejasostu viùayatvàdacetanatvaü, nàmaråpavyàkaraõàdau ca prayojyatvenaiva nirde÷àt, nacàtma÷abdavatki¤cinmukhyatve kàraõamastãti yuktaü kålavadgauõatvamãkùitçtvasya / tayorapi ca sadadhiùñhitatvàpekùamevekùitçtvam / satastvàtma÷abdànna gauõamãkùitçtvamityuktam // 6 // saüpratyuttarasåtranirasyà÷aïkàmàha-## anyathàpi acetanatve 'pi / nanu pradhànasya cetanena kiü sàmyaü yena gauõamãkùaõamiti tatràha-## niyatakramavatkàryakàritvaü sàmyamityarthaþ / 'upacàrapràye vacanàt'iti gauõàrthapracure prakaraõe samàmnànàdityarthaþ / aptejasorivàcetane sati gauõã ãkùatiriti cenna, àtma÷abdàtsata÷cetanatvani÷cayàditi såtràrthamàha-## sà prakçtà sacchabdavàcyà iyamãkùitrã devatà parokùà hanta idànãü bhåtasçùñyanantaraü imàþ sçùñàstisrastejo 'bannaråpàþ / parokùatvàddevatà iti dvitãyàbahuvacanam / anena pårvakalpànubhåtenajãvenàtmanà mama svaråpeõa tà anupravi÷ya tàsàü bhogyatvàya nàma ca råpaü ca sthålaü kariùyàmãtyaikùatetyanvayaþ / laukikaprasiddheþ, 'jãva pràõadhàraõe'iti dhàtorjãvatipràmadhàrayatãti nirvacanàccetyarthaþ / ## svapakùe tu bimbapratibimbayorloke bhedasyakalpitatvadar÷anàjjãvo bràhmaõaþ sata àtmeti yuktamityarthaþ / jãvasya sacchabdàrthaü pratyàtma÷abdàt sanna pradhànamityuktvà satau jãvaü pratyàtma÷abdànna pradhànamiti vidhàntareõa hetuü vyàcaùñe-## sa yaþsadàkhya eùoõimàsåkùmaþ, aitadàtmakamidaü sarvaü jagat, tatsadeva satyaü, vikàrasya mithyàtvàt / saþ satpadàrthaþ sarvasyàtmà / he ÷vetaketo, tvaü ca nàsi saüsàrã, kintu tadeva sadabhàdhitaü sarvàtmakaü brahmàsãti ÷rutyarthaþ / ityatropadi÷ati / ata÷cetanàtmàkatvàt satvàt saccetanameveti vàkya÷eùaþ / yaduktamaptejasoriva sata ãkùaõaü gauõamiti, tatràha-## nàmaråpayorvyàkaraõaü sçùñiþ / àjipadànniyamanaü / àptejasodçgviùayatvàtsçjyatvànniyamyatvàccàcetanatvamãkùaõasya mukhyatve bàdhakamasti sàdhakaü ca nàstãti hetoryuktamãkùaõasya gauõatvamiti yojanà / cetanavatkàryakàritvaü guõaþ 'teja aikùata'cetanavatkàryakàrityarthaþ / yadvà tejaþpadena tadadhiùñhànaü sallakùyate / tathàca mukhyamãkùaõamityàha-## syàdetadyadi sata ãkùaõaü mukhyaü syàttadeva kuta ityata àha-## gauõamukhyayoratulyayoþ saü÷ayàbhàvena gauõapràyapàñhasyani÷càyakatvàdàtma÷abdàcca sata ãkùaõaü mukhyamityarthaþ //6// END BsCom_1,1.5.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.7 athocyetàcetane 'pi pradhàne bhavatyàtmàbdaþ, àtmanaþ sarvàrthakàritvàt, yathà ràj¤aþ sarvàrthakàriõi bhçtye bhavatyàtma÷abdo mamàtmà bhadrasena iti / pradhànaü hi puruùasyàtmano bhogàpavargo kurvadupakaroti, ràj¤a iva bhçtyaþ saüdhivigrahàdiùu vartamànaþ / athavaika evàtma÷abda÷cetanàcetanaviùayo bhaviùyati, bhåtàtmendriyàtmeti ca prayogadar÷anàt / yathaika eva jyotiþ÷abdaþ kratujvalanaviùayaþ / tatra kuta etadàtma÷abdàdãkùateragauõatvamityata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: anena pårvasçùñyanubhåtena pràõadhçtihetunàmàtmanà sadråpeõa yathoktà devatàþ sargànantaraü pravi÷ya nàma råpaü ceti vispaùñamàsamantàtkaravàõãti parà devatekùitavatãtyarthaþ / kålasya guõavçttyà pipatiùàvadyuktamaptejasorgauõamãkùitçtvamityarthaþ / tanniùñhasya mokùopade÷àt | BBs_1,1.7 | na pradhànamacetanamàtma÷abdàlambanaü bhavitumarhati, 'sa àtmà' iti prakçtaü sadaõimànamàdàya 'tattvamasi ÷vetaketo' iti cetanasya ÷vetaketormokùayitavyasya tanniùñhamupadi÷ya 'àcàryavànpuruùo veda' 'tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye 'tha saüpatsye' (chàndo. 6.14.2) iti mokùopade÷àt / yadi hyacetanaü pradhànaü sacchabdavàcyaü tadasãti gràhayenmumukùuü cetanaü santamacetano 'sãti tadà viparãtavàdã ÷àstraü puruùasyànarthàyetyapramàõaü syàt / natu nirdeùaü ÷àstramapramàõaü kalpayituü yuktam / yadi càj¤asya sato mumukùoracetanamanàtmànamàtmetyupadi÷etpramàõabhåtaü ÷àstraü sa ÷raddhadhànatayàndhagolàïgålanyàyena tadàtmadçùñiü na parityajet, tadvyatiriktaü càtmànaü na pratipadyeta, tathà sati puruùàrthàdvihanyetànarthaü na çcchet / tasmàdyathà svargàdyarthino 'gnihotràdisàdhanaü yathàbhåtamupadi÷ati tathà mumukùorapi 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' iti yathàbhåtamevàtmànamupadu÷atãti yuktam / eva¤ca sati taptapara÷ugrahaõamokùadçùñàntena satyàbhisandhasya mokùopade÷a upapadyate / anyathà hyamukhye sadàtmatattvopade÷e 'ahamukthamasmãti vidyàt' (ai. àra. 2.1.2.6) itivatsaüpanmàtramidamanityaphalaü syàt / tatra mokùopade÷o nopapadyeta / tasmànna sadaõimanyàtma÷abdasya gauõatvam / bhçtye tu svàmibhçtyabhedasya pratyakùatvàdupapanno gauõa àtma÷abdo mamàtmà bhadrasena iti / apica Dvacidgauõaþ ÷abdo dçùña iti naitàvatà ÷abdapramàõaker'tho gauõã kalpanà nyàyyà, sarvatrànà÷vàsaprasaïgàt / yattåktaü cetanàcetanayoþ sàdhàraõa àtmàbdaþ kratujvalanayoriva jyotiþ÷abda iti, tanna, anekàrthatvàsyànyàyyatvàt / tasmàccetanaviùaya eva mukhya àtma÷abda÷cetanatvopacàràdbhåtàdiùu prayujyate bhåtàtmendriyàtmeti ca / sàdhàraõatve 'pyàtma÷abdasya na prakaraõamupapadaü và ki¤cinni÷càyakamantareõànyataravçttità nirdhàrayituü ÷akyate / nacàtràcetanasya ni÷càyakaü ki¤citkàraõamasti / prakçtaü tu sadãkùitç, saünihita÷cetanaþ ÷vetaketuþ nahi cetanasya ÷vetaketoracetana àtmà saübhavatãtyavocàma / tasmàccetanaviùaya ihàtma÷abda iti ni÷cãyate / jyotiþ÷abdo 'pi laukikena prayogeõa jvalana eva råóhor'thavàdakalpitena tu jvalanasàdç÷yena kratau pravçtta ityadçùñàntaþ / athavà pårvasåtra evàtma÷abdaü nirastasamastagauõatvasàdhàraõatva÷aïkatayà vyàkhyàya tataþ svatantra eva pradhànakàraõaniràkaraõaheturvyàkhyeyaþ 'tanniùñhasya mokùopade÷àt' iti / tasmànnàcetanaü pradhànaü sacchabdavàcyam // 7 // ---------------------- FN: atrottamapuruùaståbhayatra prathamapuruùe chàndasavat / tadà cetanaü santaü mumukùumacetano 'sãtibruvacchàstraü viparãtavàdibhåtvà puüso 'narthàyetikçtvà syàdapramàõamiti yojanà / atra vihatirmuktibhàktvàbhàvaþ / 'yathà satyàbhisaüdhastaptaü para÷uü sa na dahyate 'tha mucyate' iti / ukthaü pràõaþ / mahàvàkyotthaü j¤ànamidamucyate / àtmahitakàritvaguõayogàdàtma÷abdo 'pi pradhàne gauõa iti ÷aïkate-## àtma÷abdo pradhàne 'pi mukhyo nànàrthakatvàdityàha-## nànàrthatve dçùñàntaþ-## 'athaiùa jyotiþ'÷rutyà sahasradakùiõàke kratau jyotiùñome lokaprayogàdagnau ca jyotiþ÷abdo yathà mukhyastadvadityarthaþ / tasminsatpadàrthe niùñà abhedaj¤ànaü yasya sa sanniùñhastasya mukti÷ravaõàditi såtràrthamàha-## ÷rutiþ samanvayasåtrevyàkhyàtà / anarthàyetyuktaü prapa¤cayati-## ka÷citkila duùñàtmà mahàraõyamàrge patitamandhaü svabandhunagaramaü jagamiùuü babhàùe, kimàtràyuùmatà duþkhitena sthãyata iti / sa càndhaþ sukhàü vàõãmàkarõya tamàptaü matvovàca, aho madbhàgadheyaü, yadatra bhavànmàü dãnaü svàbhãùñanagarapràpyasamarthaü bhàùata iti / sa ca vipralipsurduùñagoyuvànamànãya tadãyalàïgålamandhaü gràhayàmàsa / upadide÷a ca enamandhaü, eùa goyuvà tvàü nagaraü neùyati, mà tyaja làïgålamiti / sa càndhaþ ÷raddhàlutayà tadatyajansvàbhãùñamapràpyànarthaparaüparàü pràptaþ / tena nyàyenetyarthaþ / ## àtmaj¤ànàbhàve sati vihanyeta mokùaü na pràpnuyàt pratyutànarthaü saüsàraü ca pràpnuyàdityarthaþ / nanu jãvasya pradhànaikyasaüpadupàsanàrthamidaü vàkyàmastviti, tatràha-## ahàdhitàtmapramàyàü satyàmityàrthaþ / kasyacidàropitacoratvasya satyena taptaü para÷uü gçhõato mokùo dçùñaþ, taddçùñàntena satye brahmaõi ahamityabhisaüdhimato mokùo yathà 'satyàbhisaüdhastaptaü para÷uü gçhõàti sa na dahyate 'tha mucyate'iti ÷rutyopadiùñaþ / sa upade÷aþ saüpatpakùe na yuktaþ ityàha-## dehamutthàpayatãtyukthaü pràõaþ / tasmànmokùopade÷ànmukhye saübhavati gauõatvasyànyàyyatvàccàtma÷abdaþ sati mukhya ityàha-## kvacidbhçtyàdau / sarvatràhamàtmetyatràpi mukhya àtma÷abdo na syàdityarthaþ / ## sarvatra caitanyatàdàtmyàdityarthaþ / àtma÷abda÷cetanasyaivàsàdhàraõa ityuktam / astuvàvyàpivastånàü sàdhàraõastathàpi tasyàtra ÷rutau pradhànaparatve 'pi ni÷càyakàbhàvànna pradhànavçttitetyàha-## cetanavàcitve tu prakaraõaü ÷etaketupadaü ca ni÷càyakamastãtyàha-## upapadasya ni÷càyakatvaü sphuñayati-## tataþ kiü, tatràha-## àtma÷abdo jyotiþ÷abdavannànàrthaka ityuktaü dçùñàntaü nirasyati-## kathaü tarhi 'jyotiùà yajeta'iti jyotiùñome prayogaþ, tatràha-## 'etàni vàva tàni jyotãüùi ya etasya stomàþ'ityarthavàdena kalpitaü jvalanena sàdç÷yam / trivçtpa¤cada÷astrivçtsaptada÷astrivçdekaviü÷a iti stomàstattadarthaprakà÷akatvena guõena jyotiùpadoktà çksaüghàþ / tathà ca jyotãüùi stomà asyeti jyotiùñoma ityatra jyotiþ÷abdo gauõa ityarthaþ / nanvàtma÷abdàditi pårvasåtra evàtma÷abdasya pradhàne gauõatvasàdhàraõatva÷aïkàniràsaþ kartumucitaþ, mukhyàrthasya làghavenoktisaübhave gauõatvanànàrthakatvà÷aïkàyà durbalatvena tanniràsàrthaü pçthaksåtràyàsànapekùaõàt / tathà ca ÷aïkottaratvenàsåtràkhyànaü nàtãva ÷obhata ityaruceràha-## nirastà samastà gauõatvanànàrthakatva÷aïkà yasyàtma÷abdasya sa tacchaïkastasya bhàvastattà tayetyarthaþ / ## sata àtma÷abde jãvàbhinnatvàditi hetvapekùayà mokùopade÷aþ svatantra eva pradhànakàraõatvaniràse heturityarthaþ //7// END BsCom_1,1.5.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.8 kuta÷ca na pradhànaü sacchabdavàcyam / heyatvàvacanàcca | BBs_1,1.8 | yadyànàtmaiva pradhànaü sacchabdavàcyaü 'sa àtmà tattvamasi' itãhopadiùñaü syàtsa tadupade÷a÷ravaõàdanàtmaj¤atayà tanniùñho mà bhåditi mukhyamàtmànamupadidikùustasya heyatvaü bråyàt / yathàrundhatãü didar÷ayiùustatsamãpasthàü sthålàü tàràmamukhyàü prathamamarundhatiti gràhayitvà tàü pratyàkhyàya pa÷càdarundhatãmeva gràhayati tadvannàyamàtmeti bråyàt / nacaivamavocat / sanmàtràtmàvagatiniùñhaiva hi ùaùñhaprapàñhakaparisamàptirdç÷yate / ca÷abdaþ [pratij¤àvirodhàt | BBs_1,1.8a |] pratij¤àvirodhàbhyuccayapradar÷anàrthaþ / satyapi heyatvavacane pratij¤àvirodhaþ prasajyeta / kàraõavij¤ànàddhi sarvaü vij¤àtamiti pratij¤àtam / 'uta tamàde÷amapràkùyo yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtamiti kathaü nu bhagavaþ sa àde÷o bhavatãti yathà somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' / 'evaü somya sa àde÷o bhavati' (chàndo. 6.1.1,3) iti vàkyopakrame ÷ravaõàt / naca sacchabdavàcye pradhàne bhogyavargakàraõe heyatvenàheyatvena và vij¤àte bhoktçvargo vij¤àto bhavati, apradhànavikàratvàdbhoktçvargasya / tasmànna pradhànaü sacchabdavàcyam // 8 // nanu yathà ka÷cidarundhatãü dar÷ayituü nikañasthàü sthålàü tàràmarundhatãtvenopadi÷ati, tadvadanàtmana eva pradhànasya satpadàrthasyàtmatvopade÷a iti ÷aïkate-## pradhànaü sacchabdavàcyaü neti kuta ityarthaþ / sautra÷cakàro 'nuktasamuccayàrtha ityàha-## vivçõoti-## api÷abdànnàstyeveti såcayati / vedànadhãtyàgataü stabdhaü putraü pitovàca-he putra uta api, àdi÷yata ityàde÷a upade÷aikalabhyaþ sdàtmà tamapyapràkùyaþ gurunikañepçùñavànasi, yasya ÷ravaõena mananena vij¤ànenànyasya ÷ravaõàdikaü bhavatãtyanvayaþ / nanvanyena j¤àtena kathamanyadaj¤àtamapi j¤àtaü syàditi putraþ ÷aïkate-## he bhagavaþ, kathaü nu khalu sa bhavatãtyarthaþ / kàryasya kàraõànyatvaü nàstãtyàha-## piõóaþ svaråpaü tena / vij¤àteneti ÷eùaþ / tatra yuktimàha-## vàcà vàgindriyeõàrabhyata iti vikàro vàcàrambhaõam / nanu vàcà nàmaivàrabhyate, na ghañàdirityà÷aïkya nàmamàtrameva vikàra ityàha-## 'nàmadheyaü vikàro 'yaü vàcà kevalamucyate / vastutaþ kàraõàdbhinno nàsti tasmànmçùaiva saþ // 'iti bhàvaþ / vikàrasya mithyàtve tadabhinnakàraõasyàpi mithyàtvamiti, netyàha-## kàraõaü kàryàdbhinnasattàkaü na kàryaü kàraõàdbhinnam, ataþ kàraõàtiriktasya kàryasvaråpasyàbhàvàtkàraõaj¤ànena tajj¤ànaü bhavatãti sthite dàrùñàntikamàha-## mçdvadbrahmaiva satyaü viyadàdivikàro mçùeti brahmaj¤àne sati j¤eyaü ki¤cinnàva÷iùyata ityarthaþ / yadyapi pradhàne j¤àte tàdàtmyàdvikàràõàü j¤ànaü bhavati tathàpi na puruùàõàü, teùàü pradhànavikàratvàbhàvàdityàha-## asmàkaü jãvànàü sadråpatvàttajj¤àne j¤ànamiti bhàvaþ //8// END BsCom_1,1.5.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.9 kuta÷ca na pradhànaü sacchabdavàcyam- he ÷vetaketo, uta api àdisyata ityàde÷astaü ÷àstràcàryoktigamyaü vastvapràkùyaþ pçùñavànasyàcàryam / vàcàrabhyamàõamuccàryamàõaü nàmadheyameva vikàro na tu ghaña÷aràvàdinàmàtirikto mçdi vikàro vastuto 'sti paramàrthato mçttikaiva tu satyaü vastvastãti / svàpyayàt | BBs_1,1.9 | tadeva sacchabdavàcyaü kàraõaü prakçtya ÷råyate- 'yatraitatpuruùaþ svapiti nàma satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati tasmàdenaü svapitãtyàcakùate svaü hyapãto bhavati' (chàndo. 6.8.1) iti / eùà ÷rutiþ svapitãtyetatpuruùasya lokaprasiddhaü nàma nirvakti / sva÷abdenehàtmocyate / yaþ prakçtaþ sacchabdavàcyastamapãto bhavatyapigato bhavatãtyarthaþ / apipårvasyaiterlaryàrthatvaü prasiddhaü, prabhavàpyayàvityutpattipralayayoþ prayogadar÷anàt / manaþpracàropàdhivi÷eùasaübandhàdindriyàrthàngçhyaüstadvi÷eùàpanno jãvo jàgarti / tadvàsanàvi÷iùñaþ svapnànpa÷yanmanaþ÷abdavàcyo bhavati / sa upàdhidvayoparame suùuptàvasthàmupàdhikçtavi÷eùàbhàvàtsvàtmani pralãna iveti 'svaü hyapãto bhavati' ityucyate / yathà hçdaya÷abdanirvacanaü ÷rutvà dar÷itam- 'sa và eùa àtmà hçdi tasyaitadeva niruktaü hçdyayamiti tasmàdhçdayamiti' (chàndo. 8.3.3) iti / yathàvà÷anàyodanyà÷abdapravçttimålaü dar÷ayati ÷rutiþ- 'àpa eva tada÷itaü nayante' 'teja eva tatpãtaü nayante' (chà. 6. 8. 3,5) iti ca / evaü svamàtmànaü sacchabdavàcyamapãto bhavatãtãmamarthaü svapitinàmanirvacanena dar÷ayati / naca cetana àtmàcetanaü pradhànaü svaråpatvena pratipadyeta / yadi punaþ pradhànamevàtmãyàtvàtsvà÷abdenaivocyeta, evamapi cetano 'cetanamapyetãti viruddhamàpadyeta / ÷rutyantaraü ca - 'pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' / (bçha. 4.3.21) iti suùuptàvasthàyàü cetane 'pyayaü dar÷ayati / ato yasminnapyayaþ sarveùàü cetanànàü taccetanaü sacchabdavàcyaü jagataþ kàraõaü na pradhànam // 9 // ---------------------- FN: yatra suptau puüsaþ svapitãtyetannàma bhavati tadà puruùaþ satà saüpannastenaikãbhåta iti yojanà / ## punarapi kasmàdhetorityarthaþ / suùuptau jãvasya sadàtmani svasminnapyaya÷ravaõàtsaccetanameveti såtrayojanà / etatsvapanaü yathà syàttathà yatra suùuptau svapitãti nàma bhavati tadà puruùaþ satà saüpanna ekãbhavati / sadaikye 'pi nàmapravçttiþ kathaü, tatràha-## tatra lokaprasiddhimàha-## hi yasmàtsvaü sadàtmànamapãto bhavati tasmàdityarthaþ / ÷rutestàtparyamàha-## kathametàvatà pradhànaniràsa ityata àha-## eterdhàtorgatyarthasyàpipårvasya layàrthatve 'pi kathaü nityasya jãvasya laya ityà÷aïkya upàdhilayàditi vaktuü jàgratsvapnayorupàdhimàha-## aindriyakamanovçttaya upàdhayaþ, tairghañàdisthålàrthavi÷eùàõàmàtmanà saübandhàdàtmà tànindriyàrthànpa÷yansthålavi÷eùeõa dehenaikyabhràntimàpanno vi÷vasaüj¤o jàgarti / jàgradvàsanà÷rayamanovi÷iùñaþ saüstaijasasaüj¤aþ svapne vicitravàsanàsahakçtamàyàpariõàmànpa÷yan 'somya tanmanaþ'iti ÷rutisthamanaþ÷abdavàcyo bhavati / sa àtmà sthålasåkùmopàdhidvayoparame 'haü naraþ karteti vi÷eùàbhimànàbhavàllãna ityupacaryata ityarthaþ / nanu svapitãti nàmanirukterarthavàdatvànna yathàrthatetyata àha-## tasya hçdaya÷abdasyaitannirvacanam / tada÷itamannaü dravãkçtya nayante jarayantãtyàpa evà÷anàyàpadàrthaþ / tatpãtamudakaü nayate ÷oùayatãti teja evodanyam / atra dãrgha÷chàndasaþ / evamidamapi nirvacanaü yathàrthamityàha-## idaü ca pradhànapakùe na yuktamityàha-## sva÷abdasyàtmanãvàtmãye 'pi ÷aktirastãtyà÷aïkyàha-## pràj¤ena bimbacaitanyene÷vareõa saüpariùvaïgo bhedabhramàbhàvenàbheda ityarthaþ //9// END BsCom_1,1.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.10 kuta÷ca na pradhànaü jagataþ kàraõam- gatisàmànyàt | BBs_1,1.10 | yadi tàrkikasamaya iva vedànteùvapi bhinnà kàraõàvagatirabhaviùyatkvaciccetanaü brahma jagataþ kàraõaü Dvacidanyadeveti, tataþ kadàcitpradhànakàraõavàdànurodhenàpãkùatyàdi÷ravaõamakalpayiùyat / natvetadasti / samànaiva hi sarveùu vedànteùu cetanakàraõàvagatiþ / 'yathàgnerjvalataþ sarvà di÷o visphuliïgà vipratiùñherannevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõà yathàyatanaü vipratiùñhante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ' (kau. 3.3) iti / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / 'àtmata evedaü sarvam' (chàndo. 7.26.1) iti / 'àtmana eùa pràõo jàyate' (pra. 3.3) iti càtmanaþ kàraõatvaü dar÷ayanti sarve vedàntàþ / àtma÷abda÷ca cetanavacana ityavocàma / mahacca pràmàõyakàraõametadyadvedàntavàkyànàü cetanakàraõatve samànagatitvaü, cakùuràdãnàmiva råpàdiùu / ato gatisàmànyàtsarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõam // 10 // ---------------------- FN: gatiravagatiþ / vipratiùñheran nànàgatitvena di÷o da÷àpi prasçtàþ syurityarthaþ / aj¤àtaj¤àpakatvaü pràmàõyam / tattadvedàntajanyànàmavagatãnàü cetanakàraõaviùayakatvena sàmànyànnàcetanaü jagataþ kàraõamiti såtràrthaü vyatirekamukhenàha-## anyatparamàõvàdikam / ## avagativaiùamyamityarthaþ / vipratiùñharanvividhaü nànàdi÷aþ prati gaccheyuþ / pràõa÷cakùuràdayo yathàgolakaü pràdurbhavanti, pràõebhyo 'nantaraü devàþ såryàdayastadanugràhakàþ, tadanantaraü lokyanta iti lokà viùayà ityarthaþ / nanu vedàntànàü svatapràmàõyatvena pratyakaü svàrthani÷càyakatvasaübhavàtkiü gatisàmànyenetyata àha-## ekaråpàvagatihetutvaü vedàntànàü pràmàõyasaü÷ayanivçttiheturityatra dçùñàntamàha-## yathà sarveùàü cakùuùàmekaråpàvagatihetutvaü, ÷ravaõànàü ÷abdàvagatihetutvaü ghràõàdãnàü gandhàdiùu, evaü brahmaõi vedàntànàü gatisàmànyaü pràmàõyadàróhye heturityarthaþ //10// END BsCom_1,1.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.5.11 kuta÷ca sarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõam- ÷rutatvàc ca | BBs_1,1.11 | sva÷abdenaiva ca sarvaj¤a ã÷varo jagataþ kàraõamiti ÷råyate ÷vetà÷vataràõàü mantropaniùadi sarvaj¤amã÷varaü prakçtya 'sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷cijjanità na càdhipaþ' (÷ve. 6.9) iti / tasmàt sarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõaü, nàcetanaü pradhànamanyadveti siddham // 11 // ---------------------- FN: kàraõàdhipà jãvasteùàmadhipaþ / vastutantraü bhavejj¤ànaü karmatantramupàsanam / àvistaràmati÷ayena prakañam / evamãkùatyàdiliïgairacetane vedàntànàü samanvayaü nirasya cetanavàcaka÷abdenàpi nirasyati-#<÷rutatvàcceti /># såtraü vyàcaùñe-## svasya cetanasya vàcakaþ sarvavicchabdaþ / 'j¤aþ kàlakàlo guõã sarvavidyaþ'iti sarvaj¤aü parame÷varaü prakçtya 'sa sarvavitkàraõam'iti ÷rutatvànnàcetanaü kàraõamiti såtràrthaþ / karaõàdhipà jãvàsteùàmadhipaþ / adhikaramàrthamupasaüharati-## ãkùaõàtma÷abdàdikaü paramàõvàdàvapyayuktamiti matvàha-##11// END BsCom_1,1.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.12 6 ànandamayàdhikaraõam / så. 12-19 'janmàdyasya yataþ' ityàrabhya '÷rutatvàcca' ityevamantaiþ såtrairyànyudàhçtàni vedàntavàkyàni teùàü sarvaj¤aþ sarva÷aktirã÷varo jagato janmasthitilayakàraõamityetasyàrthasya pratipàdakatvaü nyàyapårvakaü pratipàditam / gatisàmànyopanyàsena ca sarve vedàntà÷cetanakàraõavàdina iti vyàkhyàtam / ataþ parasya granthasya kimutthànamiti / ucyate- dviråpaü hi brahmàvagamyate, nàmaråpavikàrabhedopàdhivi÷iùñaü, tadviparãtaü ca sarvopàdhivivarjitam / 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bçha. 4.5.15) 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmàtha yatrànyatpa÷yatyanyacchçõotyanyadvijànàti tadalpaü vo vai bhåmà tadamçtamatha yadalpaü tanmartyam' (chàndo. 7.24.1) 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' (tai.à. 3.12.7) 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam / amçtasya paraü setuü dagdhendhanamivànalam' (÷ve. 6.19) 'neti neti' (bç. 2.3.6) iti 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) 'nyånamanyatsthànaü saüpårõamanyat' iti caivaü sahasra÷o vidyàvidyàviùayabhedena brahmaõo dviråpatàü dar÷ayanti vàkyàni / tatràvidyàvasthàyàü brahmaõa upàsyopàsakàdikùaõaþ sarvo vyavahàraþ / tatra kànicidbrahmaõa upàsanànyabhyudayàrthàni, kànicitkramamuktyarthàni, kànicitkarmasamçddhyarthàni / teùàü guõavi÷eùopàdhibhedena bhedaþ / eka eva tu paramàtme÷varastaistairguõavi÷eùairvi÷iùña upàsyo yadyapi bhavati tathàpi yathàguõopàsanameva phalàni bhidyante / 'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati' iti ÷ruteþ, 'yathàkraturasmiüloke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati' (chà. 3.14.1) iti ca / smçte÷ca- 'yaü yaü vàpi smaranbhàvaü tyajatyante kalevaram / taü tamevaiti kaunteya sadà tadbhàvabhàvitaþ //' (gã. 8.6) iti / yadyapyeka àtmà sarvabhåteùu sthàvarajaïgameùu gåóhastathàpi cittopàdhivi÷eùatàratamyàdàtmanaþ kåñasthanityasyaikaråpasyàpyuttarottaramàviùkçtasya tàratamyamai÷varya÷aktivi÷eùaiþ ÷råyate- 'tasya ya àtmànamàvistaràü veda' (ai.à. 2.3.2.1) ityatra / smçtàvapi- 'yadyadvibhåtimatsarvaü ÷rãmadårjitameva và / tattadevàvagaccha tvaü mama tejoü'÷asaübhavam /' (gã. 10.41) iti / yatra yatra vibhåtyàdyati÷ayaþ sa sa ã÷vara ityupàsyatayà codyate / evamihàpyàdityamaõóale hiraõmayaþ puruùaþ sarvapàpmodayaliïgàtpara eveti vakùyati / evaü 'àkà÷astalliïgàt' (bra. 1.1.22) ityàdiùu draùñavyam / evaü sadyomuktikàraõamapyàtmaj¤ànamupàdhivi÷eùadvàreõopadi÷yamànamapyavivakùitopàdhisaübandhavi÷eùaü paràparaviùayatvena saüdihyamànaü vàkyagatiparyàlocanayà nirõetavyaü bhavati / yathehaiva tàvat 'ànandamayo 'bhyàsàt' iti / evamekamapi brahmàpekùitopàdhisaübandhaü nirastopàdhisaübandhaü copàsyatvena j¤eyatvena ca vedànteùåpadi÷yata iti pradar÷ayituü paro grantha àrabhyate / yacca 'gatisàmànyàt' ityacetanakàraõaniràkaraõamuktaü tadapi vàkyàntaràõi brahmaviùayàõi vyàcakùàõena brahmaviparãtakàraõaniùedhena prapa¤cyate- ànandamayo 'bhyàsàt | BBs_1,1.12 | taittirãyake 'nnamayaü, pràõamayaü, manomayaü, vij¤ànamayaü,cànukramyàmnàyate- 'tasmàdvà etasmàdvij¤ànamayàt / anyo 'ntara àtmànandamayaþ' (tai. 2.5) iti / tatra saü÷ayaþ- kimihànandamaya÷abdena parameva brahmocyate yatprakçtam 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) iti, kiüvànnamayàdibrahmaõor'thàntaramiti / kiü tàvatpràptaü brahmaõor'thàntaramamukhya àtmànandamayaþ syàt / kasmàt / annamayàdyamukhyàtmapravàhapatitatvàt / athàpi syàtsarvàntaratvàdànandamayo mukhya evàtmeti / na syàtpriyàdyavayavayogàccharãratva÷ravaõàcca / mukhya÷cedàtmànandamayaþ syànna priyàdisaüspar÷aþ syàt / iha tu 'tasya priyameva ÷iraþ' ityàdi ÷råyate / ÷àrãratvaü ca ÷råyate- 'tasyaiùa eva ÷àrãra àtmà / yaþ pårvasya' iti / tasya pårvasya vij¤ànamayasyaiùa eva ÷àrãra àtmà ya eùa ànandamaya ityarthaþ / naca sa÷arãrasya sataþ priyàpriyasaüspàr÷o vàrayituü ÷akyaþ / tasmàtsaüsàryevànandamaya àtmetyavaü pràpta idamucyate- 'ànandamayo 'bhyàsàt' / para evàtmànandamayo bhavitumarhati / kutaþ / abhyàsàt / parasminneva hyàtmanyànanda÷abdo bahukçtvo 'bhyasyate / ànandamayaü prastutya 'raso vai saþ' iti tasyaiva rasatvamuktvocyate- 'rasaühyevàyaü labdhvà'nandã bhavati' iti, 'ko hyevànyàtkaþ pràõyàt / yadeùa àkà÷a ànando na syàt / eùa hyevànandayàti' / (tai. 2.7) 'saiùànandasya mãmàüsà bhavati', ' etamànandamayamàtmànamupasaükràmati', 'ànandaü brahmaõo vidvàn na bibheti kuta÷cana' (tai. 2.8,9) iti / 'ànando brahmeti vyajànàt' (tai. 3.6) iti ca / ÷rutyantare ca 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28) iti brahmaõyevànanda÷abdo dçùñaþ / evamànanda÷abdasya bahukçtvo brahmaõyabhyàsàdànandamaya àtmà brahmeti gamyate / yattåktamannamayàdyamukhyàtmapravàhapatitatvàdànandamayasyàpyamukhyatvamiti, nàsau doùaþ / ànandamayasya sarvàntaratvàt / mukhyameva hyàtmànamupadidikùu ÷àstraü lokabuddhimanusarat, annamayaü ÷arãramanàtmànamatyantamåóhànàmàtmatvena prasiddhamanådya måùàniùiktadrutatàmràdipratimàvattato 'nantaraü tato 'ntaramityevaü pårveõa pårveõa samànamuttaramuttaramanàtmànamàtmeti gràhayat, pratipattisaukaryàpekùayà sarvàntaraü mukhyamànandamayamàtmànamupadide÷eti ÷liùñataram / yathàrundhatãnidar÷ane barhvãùvapi tàràsvamukhyàsvarundhatãùu dar÷itàsu yàntyà pradar÷yate sà mukhyaivàrundhatã bhavati, evamihàpyànandamayasya sarvàntaratvànmukhyamàtmatvam / yattu bråùe, priyàdãnàü ÷irastvàdikalpanànupapannà mukhyasyàtmana iti, àtãtànantaropàdhijanità sà na svàbhàvikãtyadoùaþ / ÷àrãratvamapyànandamayasyànnamayàdi÷arãraparamparayà pradar÷yamànatvàt, na punaþ sàkùàdeva ÷àrãratvaü saüsàrivat, tasmàdàndamayaþ para evàtmà // 12 // ---------------------- FN: tasya niùkalatva÷rutyà niraü÷atvàdityarthaþ / kovànyàccalet, ko và vi÷iùya pràõyàjjãvet / ànandayàti ànandayatãtyarthaþ / upasaükramaõaü pràptiþ brahmaõaþ svaråpamiti ÷eùaþ / lokabuddheþ sthålagràhitàmanusaradityarthaþ / ihàpi amukhyapravàhe patitasyàpi / vçttànuvàdenottarasåtrasaüdarbhamàkùipati-## prathamasåtrasya ÷àstropodghàtatvàjjanmàdisåtramàrabhyetyuktam / sarvavedàntànàü kàrye pradhànàdyacetane ca samanvayaniràsena brahmaparatvaü vyàkhyàtam / ataþ prathamàdhyàyàrthasyasamàptatvàduttaragranthàrambhe kiü kàraõamityarthaþ / vedànteùu saguõanirguõabrahmavàkyànàü bahulamupalabdheþ, tatra kasya vàkyasya saguõopàsanàvidhidvàrà niguõe samanvayaþ kasya và guõavivakùàü vinà sàkùàdeva brahmaõi samanvaya ityàkàïkùaiva kàraõamityàha-## saükùipya saguõanirguõavàkyàrthamàha-## nàmaråpàtmako vikàraþ sarvaü jagat, tadbhedo hiraõya÷ma÷rutvàdivi÷eùa iti vàkyàrthaþ / vàkyànudàharati-## yasyàü khalvaj¤ànàvasthàyàü dvaitamiva kalpitaü bhavati tattadetaraþ sannitaraü pa÷yatãti dç÷yopàdhikaü vastu bhàti / yatra j¤ànakàle viduùaþ sarvaü jagadàtmamàtramabhåttattadà tu kena kaü pa÷yedityàkùepànnirupàdhikaü tattvaü bhàti / yatra bhumni ni÷cito vidvàn dvitãyaü kimapi na vetti so 'dvitãyo bhåmà paramàtmà nirguõaþ / atha nirguõoktyanantaraü saguõamucyate / yatra saguõe sthito dvitãyaü vetti tadalpaü paricchinnaü, yastu bhåmà tadamçtaü nityam / ## pårvavadvyàkhyeyam / dhãraþ paramàtmaiva sarvàõi råpàõi vicitya sçùñvà nàmàni ca kçtvà buddhyàdau pravi÷ya jãvasaüj¤o vyavaharanyo vartate sa saguõastaü nirguõatvena vidvànapyamçto bhavati / nirgatàþ kalà aü÷à yasmàttanniùkalam / ato niraü÷atvànniùkriyam / ataþ ÷àntamapariõàmi / niravadyaü ràgàdidoùa÷ånyam / a¤janaü målatamaþsaübandho dharmàdikaü và tacchånyaü nira¤janam / ki¤càmçtasya mokùasya svayameva vàkyotthavçttisthatvena paramutkçùñaü setuü laukikasetuvatpràpakam / yathà dagdhendhano 'nalaþ ÷àmyati tamivàvidyàü tajjaü ca dagdhvà pra÷àntaü nirguõamàtmànaü vidyàdityarthaþ / ## vyàkhyàtam / sthålàdidvaita÷ånyam / råpadvaye ÷rutimàha-## / dvaitasthànaü nyånamalpaü saguõaråpaü nirguõàdanyat, tathà saüpårõaü nirguõaü saguõàdanyadityarthaþ / ekasya dviråpatvaü viruddhamityata àha-## vidyàviùayo j¤eyaü nirguõatvaü satyaü avidyàviùaya upàsyaü saguõatvaü kalpitamityavirodhaþ / tatràvidyàviùayaü vivçõoti-## nirguõaj¤ànàrthamàropitaprapa¤camà÷rityabàdhàtpràkkàle guóajihvikànyàyena tattatphalàrthànyupàsanàni vidhãyante, teùàü cittaikàgryadvàrà j¤ànaü mukhyaü phalamiti tadvàkyànàmapi mahàtàtparyaü brahmaõãti mantavyam / 'nàma brahma'ityàdyupàstãnàü kàmàcàràdirabhyudayaþ phalaü, daharàdyupàstãnàü kàmàcàràdirabhyudayaþ phalaü, daharàdyupàstãnàü kramamuktiþ, udbhãthàdidhyànasya karmasamçddhiþ phalamiti bhedaþ / dhyànànàü mànasatvàt, j¤ànàntaraïgatvàcca, j¤ànakàõóe vidhànamiti bhàvaþ / nanåpàsyabrahmaõa ekatvàtkathamupàsanànàü bhedaþ, tatràha-## guõavi÷eùàþ satyakàmatvàdayaþ / hçdayàdirupàdhiþ / atra svayamevà÷aïkya pariharati-## paramàtmasvaråpàbhede 'pyupàdhibhedenopahitopàsyaråpabhedàdupàsananàü bhede sati phalabheda iti bhàvaþ / taü paramàtmànaü yadyadguõatvena lokà ràjànamivopàsate tattadguõavatvameva teùàü phalaü bhavati / kratuþ saükalpo dhyànam / iha yàdç÷adhyànavàn bhavati mçtvà tàdç÷opàsyaråpo bhavati / atraiva bhagavadvàkyamàha-## nanu sarvabhåteùu nirati÷ayàtmana ekatvàdupàsyopàsakayostàratamya÷rutayaþ kathamityà÷aïkya pariharati-## uktànàmupàdhãnàü ÷uddhitàratamyàdai÷varyaj¤ànasukharåpa÷aktãnàü tàratamyaråpà vi÷eùà bhavanti tairekaråpasyàtmana uttarottaraü manuùyàdihiraõyagarbhàntepvàvirbhàvàvatàratamyaü ÷råyate / tasyàtmana àtmànaü svaråpamàvistaràü prakañataraü yo veda upàste so '÷nute taditi tarappratyayàdityarthaþ / tathàca nikçùñhopàdhiràtmaivopàsakaþ, utkçùñopàdhirã÷vara upàsya ityaupàdhikaü tàratamyamaviruddhamiti bhàvaþ / atràrthe bhagavadgãtàmudàharati-## atra såryàderapi na jãvatvenopàsyatà kintvã÷varatvenetyuktaü bhavati / tatra såtrakàrasaümatimàha-## udayaþ asaübandhaþ / evaü yasminvàkye upàdhirvivakùitaþ tadvàkyamupàsanaparamiti vaktumuttarasåtrasaüdarbhasyàrambha ityuktvà yatra na vivakùitaþ tadvàkyaü j¤eyabrahmaparamiti nirõayàrthamàrambha ityàha-## annamayàdiko÷à upàdhivi÷eùàþ / vàkyagatistàtparyam / àrambhasamarthanamupasaüharati-## siddhavaduktagatisàmànyasya sàdhanàrthamapyuttaràrambha ityàha-## annaü prasiddhaü, pràõamanobuddhyaþ hiraõyagarbharåpàþ bimbacaitanyàmã÷vara ànandaþ / teùàü pa¤cànàü vikàrà àdhyàtmikà dehapràõamanobuddhijãvà annamayàdayaþ pa¤cako÷àþ iti ÷ruteþ paramàrthaþ / pårvàdhikaraõe gauõamukhyekùaõayoratulyatvena saü÷ayàbhàvàdgauõapràyapàñho na ni÷càyaka ityuktaü tarhi mayaño vikàre pràcurye ca mukhyatvàtsaü÷aye vikàrapràyapàñhàdànandàdhikàro jãva ànandamaya iti ni÷acayo 'stãti pratyudàharamasaügatyà pårvapakùamàha kiü tàvadityàkàïkùàpårvakam-## ànandamayapadasyàmukhyàrthagrahe hetuü pçcchati-## vikàrapràyapàñhahetumàha-## ÷rutyàdisaügatayaþ sphuñà eva / pårvapakùe vçttikàramatejãvopàstyà priyàdipràptiþ phalaü, siddhànte tu brahmopàstyeti bhedaþ / ÷aïkate-## pariharati-## saügçhãtaü vivçõoti-## paramàtmetyarthaþ / ÷àrãratve 'pã÷aratvaü kiü na syàdityata àha-## jãvatvaü durvàramityarthaþ / nanvànandapadàbhyàse 'pyànandamayasya brahmatvaü kathamityà÷aïkya jyotiùñomàdhikàre jyotiùpadasya jyotiùñomaparatvavadànandamayaprakaraõasthànandamayapadasyànandamayaparatvàttadabhyàsastasya brahmatvasàdhaka ityabhipretyàha- #<ànandamayaü prastutyeti /># rasaþ sàraþ / ànanda ityarthaþ / ayaü lokaþ / yadyapi eùa àkà÷aþ pårõaþ ànandaþ sàkùiprerako na syàttadà ko vànyàccalet, ko và vi÷iùyà pràõyàjjãvet, tasmàdeùa evànandayàti, ànandayatãtyarthaþ / 'yuvà syàtsàdhuyuvà'ityàdinà vakùyamàõà manuùyayuvànanadamàrabhya brahmànandàvasànà eùà saünihità ànandasya tàratamyamãmàüsà bhavati / upasaükràmati vidvànpràpnoti ityekade÷inàmarthaþ / mukhyasiddhànte tåpasaükramaõaü viduùaþ ko÷ànàü pratyaïmàtratvena vilàpanamiti j¤eyam / ÷iùñamuktàrtham / ànanda÷abdàdbrahmàvagatiþ sarvatra samàneti gatisàmànyàrthamàha-#<÷rutyantare ceti /># liïgàdamukhyàtmasaünidherbàdha iti matvàha-## sarvàntaratvaü na ÷rutamityà÷aïkya tato 'nyasyànuktestasya sarvàntaratvamiti vivçõoti-## ## tasyàþ sthålagràhitàmanusaradityarthaþ / tàmrasya måùàkàratvavatpràõasya dehàkàratvaü dehena sàmànyaü, tathà manaþ pràõàkàraü tena samamityàha-## atãto yo 'nantara upàdhirvij¤ànako÷astatkçtà sàvayavatvakalpanà, ÷arãreõa j¤eyatvàcchàrãratvamiti liïgadvayaü durbalam / ataþ sahàyàbhàvàdàbhyàsasarvàntaratvàbhyàü vikàrasaünidherbàdha iti bhàvaþ //12// END BsCom_1,1.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.13 vikàra÷abdàn neti cen na pràcuryàt | BBs_1,1.13 | atràha- nànandamayaþ para àtmà bhavitumarhati / kasmàt, vikàra÷abdàt / prakçtivacanàdayamanyaþ ÷abdo vikàravacanaþ samadhigataþ, ànandamaya iti mayaño vikàrthatvàt / tasmàdannamayàdi÷abdavadvikàraviùaya evànandamaya÷abda iticet, na / pràcuryàrthe 'pi mayañaþ smaraõàt / 'tatprakçtavacane mayañ' (pà. 5.4.21) iti hi pracuratàyàmapi mayañ smaryate / yathà 'annamayo yaj¤aþ' ityannapracura ucyate, evamànandapracuraü brahmànandamaya ucyate / ànandapracuratvaü ca brahmaõo manuùyatvàdàrabhyottarasminnuttarasminsthàne ÷ataguõa ànanda ityuktvà brahmànandasya nirati÷ayatvàvadhàraõàt / tasmàtpràcuryàrthe mayañ // 13 // vikàràrthakamayañ ÷rutisahàya ityà÷aïkya mayañaþ pràcurye 'pi vidhànànmaivamityàha-## ## taditiprathamàsamarthàcchabdàtpràcuryavi÷iùñasya prastutasya vacane 'bhidhàne gamyamàne mayañpratyayo bhavatãti såtràrthaþ / atra vacanagrahaõàtprakçtasya pràcuryavai÷iùñyasiddhiþ, tàdç÷asya loke mayaño 'bhidhànàt, yathà 'annamayo yaj¤aþ'iti / atra hyannaü pracuramasminnityanna÷abdaþ prathamàvibhakti÷aktastasmànmayañ yaj¤asya prakçtyarthànnapràcuryavàcã dç÷yate na ÷uddhaprakçtavacana iti dhyeyam //13// END BsCom_1,1.6.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.14 taddhetuvyapade÷àc ca | BBs_1,1.14 | ita÷ca pràcuryàrthe mayañ / yasmàdànandahetutvaü brahmaõo vyapadi÷ati ÷rutiþ- 'eùa hyevànandayàti' iti / ànandayatãtyarthaþ / yo hyanyànànandayati sa pracurànanda iti prasiddhaü bhavati / yathà loke yo 'nyeùàü dhanikatvamàpàdayati sa pracuradhana iti gamyate, tadvat / tasmàtpràcuryàrthe 'pi mayañaþ saübhavàdànandamayaþ para evàtmà // 14 // såtrasthaca÷abdo 'nuktasamuccayàrtha iti matvà vyacaùñe-## taccànuktaü brahmànandasya nirati÷ayatvavadhàraõaü pårvamuktam //14// END BsCom_1,1.6.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.15 màntravarõikameva ca gãyate | BBs_1,1.15 | ita÷cànandamayaþ para evàtmà / yasmàt 'brahmavidàpnoti param' ityupakramya 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) ityasminmantre yatprakçtaü brahma satyaj¤ànànantavi÷eùaõairnirdharitaü, yasmàdàkà÷àdikrameõa sthàvarajaïgamàni bhåtànyajàyanta, yacca bhåtàni sçùñvà tànyanupravi÷ya guhàyàmavasthitaü, sarvàntaraü, yasya vij¤ànàya 'anyo 'ntara àtmànyo 'ntara àtmà' iti prakràntaü tanmàntravarõikameva brahmeha gãyate 'anyo 'ntara àtmànandamayaþ' (tai. 2.5) iti / mantrabràhmaõayo÷caikàrthatvaü yuktaü, avirodhàt / anyathà hi prakçtahànàprakçtaprakriye syàtàm / na cànnamayàdibhya ivànandamayàdanyo 'ntara àtmàbhidhãyate / etanniùñhaiva ca 'saiùà bhàrgavã vàruõã vidyà' (tai. 3.6) tasmàdànandamayaþ para evàtmà //15 // ---------------------- FN: yasmàdityasya tasmàditi vyavahitena saübandhaþ / yannirdhàritaü tadeveha gãyata iti yojanà / ekàrthatvesatyupàyopeyatvayogàdityarthaþ / ànandamayatasya brahmatve liïgamuktvà prakaraõamàha-## yasmàdevaü prakçtaü tasmàttanmàntràvarõikameva brahmànandamaya iti vàkye gãyata iti yojanà / nanu mantroktamevàtra gràhmamiti ko nirbandhaþ, tatràha-## bràhmaõasya mantravyàkhyànatvàdupàyatvamasti, mantraståpeyaþ, tadidamuktam-## tayorupàyopeyabhàvàdityarthaþ / tarhyannamayàdãnàmapi màntravarõikabrahmatvaü syàdityata àha-## ki¤ca bhçgave proktà, varuõenopadiùñà bhçguvallã pa¤camaparyàyasthànande pratiùñhità / tatra sthànanyàyena tadekàrthabrahmavallyà ànandamaye niùñetyàha-##15// END BsCom_1,1.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.16 netaro 'nupapatteþ | BBs_1,1.16 | ita÷cànandamayaþ para evàtmà / netaraþ / itara ã÷varàdanyaþ saüsàrã jãva ityarthaþ / na jãva ànandamaya÷abdenàbhidhãyate / kasmàt / anupapatteþ / ànandamayaü hi prakçtya ÷råyate- 'so 'kàmayata / bahu syàü prajàyeyeti / sa tapo 'tapyata / sa tapastaptvà / idaüsarvamasçjata / yadidaü ki¤ca' (tai. 2.6) iti / tatra pràk÷arãràdyutpatterabhidhyànaü sçjyamànànàü ca vikàràõàü sraùñuravyatirekaþ sarvavikàrasçùñi÷ca, na parasmàdàtmano 'nyatropapadyate // 16 // sa ã÷varaþ tapaþ sçùñyàlocanamatapyata kçtavànityarthaþ / abhidhyànaü kàmanà / 'buhu syàm'ityavyatirekaþ //16// END BsCom_1,1.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.17 bhedavyapade÷àc ca | BBs_1,1.17 | ita÷ca nànandamayaþ saüsàrã / yasmàdànandamayàdhikàre- 'raso vai saþ / rasaühyevàyaü labdhvànandã bhavati' (tai. 2.7) iti jãvànandamayau bhedena vyapadi÷ati / nahi labdhaiva labdhavyo bhavati / kathaü tarhi 'àtmànveùñavyaþ', 'àtmalàbhànna paraü vidyate' iti ÷rutismçtã, yàvatà na labdhaiva labdhavyo bhavatãtyuktam / bàóham / tathàpyàtmano 'pracyutàtmabhàsyaiva satastatvànavabodhanimitto dehàdiùvanàtmasvàtmatvani÷cayo laukiko dçùñaþ / tena dehàdibhåtasyàtmano 'pyàtmànanviùño 'nveùñavyo 'labdho labdhavyo '÷rutaþ ÷rotavyo 'mato mantavyo 'vij¤àto vij¤àtavya ityàdibhedavyapade÷a upapadyate / pratiùidhyata eva tu paramàrthataþ sarvaj¤àtparame÷varàdanyo draùñà ÷rotà và 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) ityàdinà / parame÷varastvavidyàkalpitàccharãràtkartçbhoktçvij¤ànàtmàkhyàdanyaþ / yathà màyàvina÷carmakhaógadharàtsåtreõàkà÷amadhirohataþ sa eva màyàvã paramàrtharåpo bhåmiùñho 'nyaþ / yathàvà dhañàkà÷àdupàdhiparicchinnàdanupàdhiraparicchinna àkà÷o 'nyaþ / ãdç÷aü ca vij¤ànàtmaparamàtmabhedamà÷ritya 'netaro 'nupapatteþ', 'bhedavyapade÷àcca' ityuktam // 17 // ---------------------- FN: adhikàraþ prakaraõam / sa ànandamayo rasaþ sàraþ / akhaõóaikarasasya / lokàdanapeto laukiko 'pràmàõikaþ / adhikàre prakaraõe / sa ànanadamayo rasaþ / nanu labdhçlabdhavyabhàve 'pyabhedaþ kiü na syadata àha-## nanulabdhçlabdhavyayorbhedasyàva÷yakatve ÷rutismçtyorbàdhaþ syàdityà÷aïkate-## yàvatà yatastvayetyuktamataþ ÷rutismçtã kathamityanvayaþ / uktàü ÷aïkàmaïgãkaroti-## tarhyàtmana evàtmanà labhyatvoktibàdhaþ abhedàdityà÷aïkya kalpitabhedànna bàdha ityàha-## abhede 'pãtyarthaþ / laukikaþ bhramaþ / àtmanaþ svàj¤ànajabhrameõa dehàdyabhinnasya bhedabhràntyà paramàtmano j¤eyatvàdyuktirityarthaþ / anveùñavyo dehàdiviviktatayà j¤eyaþ, vivekaj¤ànena labdhavyaþ sàkùàtkartavyaþ, tadarthaü ÷rotavyaþ, vij¤ànaü nididhyànaü sàkùàtkàro và ÷rutyantarasyàrthànuvàdàdapaunaruktyam / nanu bhedaþ satya evàstu, tatràha-## ata ã÷varàddraùñà jãvo 'nyo nàstãti cejjãvabhedàdã÷varasyàpi mithyàtvaü syàdata àha-## avidyàpratibimbatvena kalpitàjjãvàccinmàtra ã÷varaþ pçthagastãti na mithyàtvam / kalpitasyàdhiùñhànàbhede 'pyadhiùñhànasya tato bheda ityatra dçùñàntamàha-## såtràråóhaþ svato 'pi mithyà, na jãva ityarucyàbhedamàtramidhyàtve dçùñàntàntaramàha-## nanu såtrabalàdbhedaþ satya ityata àha-#<ãdç÷aü ceti /># kalpitamevetyarthaþ / såtre bhedaþ satya iti padàbhàvàt, 'tadananyatva'àdisåtràõàcchrutyanusàràcceti bhàvaþ //17// END BsCom_1,1.6.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.18 kàmàc ca nànumànàpekùà | BBs_1,1.18 | ànandamayàdhikàre ca 'so 'kàmayata bahusyàü prajàyeya' (tai. 2.6) iti kàmayitçtvanirde÷ànnànumànikamapi sàükhyaparikalpitamacetanaü pradhànamànandamayatvena kàraõatvena vàpekùitavyam / 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) iti niràkçtamapi pradhànaü pårvasåtrodàhçtàü kàmayitçtva÷rutimà÷ritya prasaïgàtpunarniràkriyate gatisàmànyaprapa¤canàya // 18 // nanvànandàtmakasattvapracuraü pradhànamànandamayamastu, tatràha-## anumànagamyamànumànikam / punaruktimà÷aïkyàha-#<ãkùateriti># //18// END BsCom_1,1.6.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.6.19 asminn asya ca tadyogaü ÷àsti | BBs_1,1.19 | ita÷ca na pradhàne jãve vànandamaya÷abdaþ / yasmàdasminnànandamaye prakçta àtmani pratibuddhasyàsya jãvasya tadyogaü ÷àsti / tadàtmanà yogastadyogaþ, tadbhàvàpattiþ / muktirityarthaþ / tadyogaü ÷àsti ÷àstraü- 'yadà hyevaiùa etasminnadç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane 'bhayaü pratiùñhàü vindate / atha so 'bhayaü gato bhavati / yadà hyevaiùa etasminnudaramantaraü kurute / atha tasya bhayaü bhavati' (tai. 2.7) iti / etaduktaü bhavati- yadaitasminnànandamaye 'lpamapyantaramatàdàtmyaråpaü pa÷yati tadà saüsàrabhayànna nivartate / yadà tvetasminnànandamaye nirantaraü tàdàtmyena pratitiùñhati tadà saüsàrabhayànnivartata iti / tacca paramàtmaparigrahe ghañate, na pradhànaparigrahe jãvaparigrahe và / tasmàdànandamayaþ paramàtmeti sthitam / idaü tviha vaktavyam- 'sa và eùa puruùo 'nnarasamayaþ' / 'tasmàdvà etasmàdannarasamayàt / anyo 'ntara àtmà pràõamayaþ' tasmàt 'anyo 'ntara àtmà manomayaþ' tasmàt 'anyo 'ntara àtmà vij¤ànamayaþ' (tai. 2.1,2,3,4) iti ca vikàràrthe mayañpravàhe satyànandamaya evàkasmàdardhajaratãyanyàyena kathamiva mayañaþ pràcuryarthàtvaü brahmaviùayatvaü cà÷rãyata iti / màntravarõikabrahmàdhikàràditi cet, na / annamayàdãnàmapi tarhi brahmatvaprasaïgaþ / atràha- yuktamannamayàdãnàmabrahmatvaü, tasmàttasmàdàntarasyàntarasyànyasyànyasyàtmana ucyamànatvàt ànandamayàttu na ka÷cidanya àntara àtmocyate, tenànandamayasya brahmatvam, anyathà prakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgàditi / atrocyate- yadyapyannamayàdibhya ivànandamayàdanyo 'ntara àtmeti na ÷råyate tathàpi nànandamayasya brahmatvaü, yata ànandamayaü prakçtya ÷råyate- 'tasya priyameva ÷iraþ / modo dakùiõaþ pakùaþ / pramoda uttaraþ pakùaþ / ànanda àtmà / brahma pucchaü pratiùñhà' (tai. 2.5) iti / tatra yadbrahma mantravarõe prakçtam- 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' iti, tadiha 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityucyate / tadvijij¤àpayiùayaivànnamayàdaya ànandamayaparyantàþ pa¤ca ko÷àþ kalpyante / tatra kutaþ prakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgaþ / nanvànandamayasyàvayavatvena 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityucyate, annamayàdãnàmiva 'idaü pucchaü pratiùñhà' ityàdi / tatra kathaü brahmaõaþ svapradhànatvaü ÷akyaü vij¤àtum / prakçtatvàditi bråmaþ / nanvànandamayàvayavatvenàpi brahmaõi vij¤àyamàne na prakçtatvaü hãyate, ànandamayasya brahmatvàditi / atrocyate- tathà sati tadeva brahmànandamaya àtmàvayavã tadeva ca brahmapucchaü pratiùñhàvayava ityasàma¤jasyaü syàt / anyataraparigrahe tu yuktaü 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatraiva brahmanirde÷a à÷rayituü, brahma÷abdasaüyogàt / nànandamayavàkye brahma÷abdasaüyogàbhàvàditi / apica brahma pucchaü pratiùñhà ityuktatvedamucyate- 'tadapyeùa ÷loko bhavati / asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaü tato viduriti' (tai. 2.6) asmiü÷ca ÷loke 'nanukçùyànandamayaü, brahmaõa eva bhàvàbhàvavedanayorguõadoùàbhidhànàdgamyate 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatra brahmaõa eva svapradhànatvamiti / na cànandamayasyatmano bhàvàbhàvà÷aïkà yuktà, priyamodàdivi÷eùasyànandamayasya sarvalokaprasiddhatvàt / kathaü punaþ svapradhànaü sadbrahma, ànandamayasya pucchatvena nirdi÷yate- 'brahma pucchaü pratiùñhà' iti / naiùa doùaþ / pucchavatpucchaü , pratiùñhà paràyaõamekanãóaü laukikasyànandajàtasya brahmànanda ityetadanena vivakùyate, nàvayavatvaü, 'etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' (bçha. 4.3.32) iti ÷rutyantaràt / apica ànandamayasya brahmatve priyàdyavayavatvena savi÷eùaü brahmàbhyupagantavyam / nirvi÷eùaü tu brahma vàkya÷eùe ÷råyate, vàïmanasayoragocaratvàbhidhànàt- ' yato vàco nivartante / apràpya manasà saha / ànandaü brahmaõo vidvàn / na bibheti kuta÷caneti' (tai. 2.9) / apica ànandapracura ityukte duþkhàstitvamapi gamyate pràcuryasya loke pratiyogyalpatvàpekùatvàt / tathàca sati, 'yatra nànyatpa÷ti nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà' (chà. 7.24.1) iti bhåmni brahmaõi tadvyatiriktàbhàva÷rutiråparudhyeta / prati÷arãraü ca priyàdibhedàdànandamayasyàpi bhinnatvam / brahma tu na prati÷arãraü bhidyate, 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (taitti. 2.1) ityànanta÷ruteþ, 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve. 6.11) iti ca ÷rutyantaràt / nacànandamayasyàbhyàsaþ ÷råyate / pràtipadikàrthamàtrameva hi sarvatràbhyasyate- 'raso vai saþ, rasaühyevàyaü labdhvànandã bhavati, ko hyevànyàtkaþ pràõyàt, yadeùa àkà÷a ànando na syàt' / 'saiùànandasya mãmàüsà bhavati' / 'ànandaü brahmaõo vidvànna bibheti kuta÷caneti' (tai.2.7.8.9) 'ànando brahmeti vyajànàt' (tai. 6.6) iti ca / yadica ànandamaya÷abdasya brahmaviùayatvaü ni÷citaü bhavet, tata uttareùvànandamàtraprayogeùvapyànandamayàbhyàsaþ kalpyeta / na tvànandamayasya brahmatvamasti, priya÷irastvàdibhirhetubhirityavocàma / tasmàcchrutyantare 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28) ityànandapràtipadikasya brahmaõi prayogadar÷anàt, 'yadeùa àkà÷a ànando na syàt' ityàdirbrahmaviùayaþ prayogo na tvànandamayàbhyàsa ityavagantavyam / yatsvayaü mayaóantasyaivànanda÷abdasyàbhyàsaþ - 'etamànandamayàtmànamupasaükràmati' (tai. 2.8) iti, na tasya brahmaviùayatvamasti, vikàràtmanàmevànnamayàdãnàmanàtmanàmupasaükramitavyànàü pravàhe pañhitatvàt / nanvànandamayasyopasaükramitavyasyànnamayàdivadbrahmatve sati naiva viduùo brahmapràptiphalaü nirdiùñaü bhavet / naiùa doùaþ / ànandamayopasaükramaõanirde÷enaiva pucchapratiùñhàbhåtabrahmapràpteþ phalasyanirdiùñatvàt / 'tadapyeùa ÷loko bhavati / yato vàco nivartante' ityadinà ca prapa¤cyamànatvàt / yà tvànandamayasaünidhàne 'so 'kàmayata bahusyàü prajàyeyeti' iyaü ÷rutirudàhçtà sà 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityanena saünihitatareõa brahmaõà saübadhyamànà nànandamayasya brahmatàü pratibodhayati / tadapekùatvàccottarasya granthasya 'raso vai saþ' ityàdernànandamayaviùayatà / nanu 'so 'kàmayata' iti brahmaõi puüliïganirde÷o nopapadyate / nàyaü doùaþ / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' ityatra puüliïgenàpyàtma÷abdena brahmaõaþ prakçtatvàt / yà tu bhàrgavã vàruõã vidyà 'ànando brahmeti vyajànàt' iti tasyàü mayaóa÷ravaõàt, priya÷irastvàdya÷ravaõàcca yuktamànandasya brahmatvam / tasmàdaõumàtramapi vi÷eùamanà÷ritya na svata eva priya÷irastvàdi brahmaõa upapadyate / naceha savi÷eùaü brahma pratipipàdayiùitaü, vàïmanasagocaràtikrama÷ruteþ / tasmàdannamayàdiùvivànandamaye 'pi vikàràrtha eva mayaóvij¤eyo na pràcuryàrthaþ / såtràõi tvevaü vyàkhyeyàni- 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatra kimànandamayàvayavatvena brahma vivakùyata uta svapradhànatveneti / puccha÷abdàdavayavatveneti pràpta ucyate- 'ànandamayo 'bhyàsàt' ànandamaya àtmetyatra 'brahma pucchaü pratiùñhà' iti svapradhànameva brahmopadi÷yate, abhyasàt / 'asanneva sa bhavati' ityasminnigamanà÷loke brahmaõa eva kevalasyàbhyasyamànatvàt / vikàra÷abdànneti cenna pràcuryàt / vikàra÷abdenàvayava÷abdo 'bhipretaþ / pucchamityavayava÷abdànna svapradhànatvaü brahmaõa iti yaduktaü, tasya parihàro vaktavyaþ / atrocyate- nàyaü doùaþ, pràcuryàdapyavayava÷abdopapatteþ / pràcuryaü pràyàpattiþ, avayavapràye vacanamityarthaþ / annamayàdãnàü hi ÷iraàdiùu pucchàntevavayaveþùåkte tvànandamayasyàpi ÷iraàdãnyavayavàntaràõyuktvàvayavapràyàpattyà 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityàha, nàvayavavivakùayà / yatkàraõamabhyàsàditi svapradhànatvaü brahmaõaþ samarthitam / 'taddhetuvyapade÷àcca' / sarvasya vikàrajàtasya sànandamayasya kàraõatvena brahma vyapadi÷yate- idaü sarvamasçjata / yadidaü ki¤ca (tai. 2.6) iti / naca kàraõaü sat brahma svavikàrasyànandamayasya mukhyayà vçttyàvayava upapadyate / aparàõyapi såtràõi yathàsaübhavaü pucchavàkyanirdiùñasyaiva brahmaõa upapàdakàni draùñavyàni // 19// ---------------------- FN: anàtmye sasaübandhitayàdhyastendriyajàtenàpa¤càkçtabhåtakàryeõàtmyena tàdàtmyàdihãne, anirukte nikçùyocyanta iti niruktàni bhåtasåkùmàõi tai÷càbhedavarjite, niþ÷eùalayasthànaü nilayanaü màyà tacchånye / udaramiti ut api aramalpam antaraü bhedam / ànandamayàttviti brahmaõyàntaratvama÷rutaü pucchatvaü tu ÷rutamityarthaþ / pucchamityàdhàratvamàtraü pratiùñheti / ekanãóamadhiùñhànaü sopàdànasya jagataþ / yato yasmàt vàcaþ ÷aktivçttyà tamaprakà÷yaiva nivartante / pratiyogã virodhã tasyàtmatvamapekùate / yathà vipramayo gràma ityatra ÷ådralpatvam / upakramaõaü bàdhaþ / upasaükratimitavyànàü vivekena tyàjyànàm / pràyàpattiravayavakramasya buddhau pràptiþ / ##viùayasaptamã ànandamayaviùayakaprabodhavato jãvasya tadyogaü yasmàcchàsti tasmànna pradhànamiti yojanà / jãvasya pradhànayogo 'pyastãtyata àha-## jãvasya jãvàbhedo 'stãtyata àha-## adç÷ye sthålaprapa¤ca÷ånye, àtmasaübandhamàtmàtmyaü liïga÷arãraü tadrahite, niruktaü ÷abda÷akyaü tadbhinne, niþ÷eùalayasthànaü nilayanaü màyà tacchånye brahmaõi, abhayaü yathà syattathà yadaiva pratiùñhàü manasaþ prakçùñàü vçttimeùa vidvàüllabhate atha tadaivàbhayaü brahma pràpnotãtyarthaþ / ut api aramalpamapyantaraü bhedaü yadaivaiùa naraþ pa÷yati atha tadà tasya bhayamiti yojanà iti / vçttikàramataü dåùayati-## iha paravyàkhyàyàü vikàràrthake mayañibuddhisthe satyakasmàtkàraõaü vinà ekaprakaraõasthasya mayañaþ pårvaü vikàràrthakatvaü, ante pràcuryàrthakatvamityardhajaratãyaü kathamiva kena dçùñàntenà÷rãyata itãdaü vaktavyamityanvayaþ / pra÷naü matvà÷aïkyate-## spuñamuttaram / kimàntara iti na ÷råyate, kiüvà vastuto 'pyàntaraü brahma na ÷råyata iti vikalpya àdyamaïgãkaroti-## vikàrapràyapàñhànugrahãtamayañ÷ruteþ sàvayavatvaliïgàccetyàha-## iùñàrthasya dçùñyà jàtaü sukhaü priyaü, smçtyà modaþ, sa càbhàyàsàtprakçùñaþ pramodaþ, ànandastu kàraõaü, bimbacaitanyamàtmà, ÷iraþpucchayormadhyakàryaþ brahma÷uddhamiti ÷rutyarthaþ / dvitãyaü pratyàha-## yanmantre prakçtaü guhànihitatvena sarvàntaraü brahma, tadiha pucchavàkye brahma÷abdàtpratyabhij¤àyate / tasyaiva vij¤àpanecchayà pa¤cako÷aråpà guhà prapa¤cità / tatra tàtparyaü nàstãti vaktuü kalpyanta ityuktam / evaü pucchavàkye prakçtasvapradhànabrahmapare sati na prakçtahànyàdidoùa ityarthaþ / brahmaõaþ pradhànatvaü puccha÷rutiviruddhamiti ÷aïkate-## / atra brahma÷abdàtprakçtasvapradhànabrahmapratyabhij¤àne sati puccha÷abdavirodhapràptau, ekasminvàkye prathamacarama÷ruta÷abdayoràdyasyànupasaüjàtavirodhino balãyastavàt, puccha÷abdena pràptaguõatvasya bàdha iti matvàha-## prakaramasyànyathàsiddhimàha-## ekasyaivagumatvaü pradhànatvaü ca viruddhamityàha-## tatra virodhaniràsàyànyatarasmanvàkye brahmasvãkàre pucchavàkye brahma svãkàryamityàha-## vàkya÷eùàccaivamityàha-## tattatrabrahmaõi÷loko 'pãtyarthaþ / puccha÷abdasya gatiü pçcchati-## tvayàpi puccha÷abdasya mukhyàrtho vaktuma÷akyaþ, brahmaõa ànandamayalàïgålatvàbhàvàt / pucchadçùñilakùaõàyàü càdhàralakùaõà yuktà, pratiùñhàpadayogàt, brahma÷abdasya mukhyàrthalàbhàcca / tvatpakùe brahmapadasyàpyavayavalakùakatvàdityàha-## pucchamityàdhàratvamàtramuktam / pratiùñhatvekanãóatvam / ekaü mukhyaü nãóamadhiùñhànaü sopàdànasya jagata ityarthaþ / nanu vçttikàrairapi taittirãyavàkyaü brahmaõisamanvitamiùñaü, tatra kimudàharamabhedenetyà÷aïkyàha-## yatra savi÷eùatvaü tatra vàïmanasagocaratvamiti vyàpteratra vyàpakàbhàvoktyà nirvi÷eùamucyata ityàha-## nivartante a÷aktà ityarthaþ / savi÷eùasya mçùàtvàdabhayaü càyuktam / ato nirvi÷eùaj¤ànàrthaü pucchavàkyamevodàharaõamiti bhàvaþ / pràcuryàrthakamayañà savi÷eùoktau nirvi÷eùa÷rutibàdha uktaþ / doùàntaramàha-## pratyayàrthatvena pradhànasya pràcuryasya prakçtyartho vi÷eùaõaü, vi÷eùasya yaþ pratiyogã virodhãti tasyàlpatvamapekùate, yathà vipramayo gràma iti ÷ådràlpatvam / astu ko doùaþ, tatràha-## prakçtyarthapràdhànye tvayaü doùo nàsti, pracuraprakà÷aþ savitetyatra tamaso 'lpasyàpyàbhànàt / parantvànandamayapadasya pracurànandalakùaõàdoùaþ syàditi mantavyam / ki¤ca bhinnatvàdghañavanna brahmatetyàha-## nanvabhyasyamànànandapadaü lakùaõayànandamayaparamityabhyàsasiddhirityata àha-## ànandamayasya brahmatve nirõãte satyànandapadasya tatparatvaj¤ànàdabhyasasiddhiþ, tatsiddhau tannirõaya iti parasparà÷raya iti bhàvaþ / ayamabhyàsaþ pucchabrahmaõa ityàha-## upasaükramaõaü bàdhaþ / nanu 'sa ya evaüvit'iti brahmavidaü prakramyopasaükramaõavàkyena phalaü nirdi÷yate tattasyàbrahmatve na sidhyatãti ÷aïkate-## upasaükramaõaü pràptirityaïgãkçtya vi÷iùñapràptyuktyà vi÷eùaõapràptiphalamuktamityàha-## j¤ànena ko÷ànàü bàdhastaditi siddhànte bàdhàvadhipratyagànandalàbhor'thàdukta uttara÷lokena sphuñãkçta ityàha-## kàmayitçpucchabrahmaviùayatvàdityarthaþ / yaduktaü pa¤camasthànasthatvàdànandamaye brahmavallã samàptà, bhçguvallãvaditi, tatràha-## yà tvityarthaþ / mayañ÷rutyà sàvayavatvàdiliïgena ca sthànaü bàdhyamiti bhàvaþ / gocaràti kramo gocaratvàbhàvaþ / vedasåtrayorvirodhe 'guõe tvanyàyyakalpanà'iti såtràõyanyathà netavyànãtyàha-## pårvamãkùateþ saü÷ayàbhàvàditi yuktyà pràyapàñho na ni÷càyaka ityuktam / tarhyatra pucchapadasyàdhàràvayavayorlakùaõàsàmyàtsaü÷ayo 'stãtyavayavapràyapàñho ni÷càyaka iti pårvàdhikaraõasiddhàntayuktyabhàvena pårvapakùayati-## / tathàca pratyudàharaõasaügatiþ / pårvapakùe saguõopàstiþ, siddhànte nirguõapramitiþ phalam / vedàntavàkyasamanvayokteþ ÷rutyàdisaügatayaþ sphuñà eva / såtrasthànandamayapadena tadvàkyasthaü brahmapadaü lakùyate / vikriyate 'neneti vikàro 'vayavaþ / ## avayavakramasya buddhau pràptirityarthaþ / atra hi prakçtasya brahmaõo j¤ànàrthaü ko÷àþ pakùitvena kalpyante, nàtra tàtparyamasti / tatrànandamayasyàpi avayavàntaroktyanantaraü kasmiü÷citpucche vaktavye prakçtaü brahma pucchapadenoktam / tasyànandamayàdhàratvenàva÷yaüvaktavyatvàdityarthaþ / ## //14// tasya brahmaõaþ sarvakàryahetutvavyapade÷àt / priyàdivi÷iùñatvàkàreõànandamayasya jãvasya kàryatvàttaü prati ÷eùatvaü brahmaõo na yuktamityarthaþ / ##15// 'brahmavidàpnoti param'iti yasya j¤ànànmuktiruktà, yat 'satyam j¤ànam'iti mantroktaü brahma, tadatraiva pucchavàkye gãyate brahmapadasaüyogàt / nànantamayavàkya ityarthaþ / ##16// itarà ànandamayo jãvo 'tra na pratipàdyaþ / sarvasraùñçtvàdyanupapatterityarthaþ / ##17// ayamànandamayo brahmarasaü labdhvànandã bhavatãti bhedokte÷ca tasyàpratipàdyatetyarthaþ / ànandamayo brahma, taittarãyakapa¤camasthànasthatvàt bhçguvallisthànandavadityà÷aïkyàha-##18// kàmyata iti kàmànandaþ tasya bhçguvallyàü pa¤camasya brahmatvadçùñerànandamayasyàpi brahmatvànumànàpekùà na kàrya, vikàràrthakamayaóvirodhàdityarthaþ / bhedavyapade÷àccetsaguõaü brahmàtra vedyaü syàdityà÷aïkyàha-##19// guhànihitatvena pratãci 'sa ekaþ'ityupasaühçte pucchàvàkyokte brahmaõyahameva paraü brahmeti prabodhavata ànandamayasya 'yadà hi 'iti ÷àstraü brahmabhàvaü ÷àsti, ato nirguõabrahmaukyaj¤ànàrthaü jãvabhedànuvàda ityabhipretyàha-##19// END BsCom_1,1.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.7.20 antaradhikaraõam / 20-21 antas taddharmopade÷àt | BBs_1,1.20 | idamàmnàyate- 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate hiraõya÷ma÷rurhiraõyake÷a àpraõakhàtsarvaü eva suvarõaþ' 'tasya yathà kapyàsaü puõóarãkamevamakùiõã tasyoditi nàma sa sarvebhyaþ pàpmabhya udita udeti ha vai sarvebhyaþ pàpmabhyo ya evaü veda' 'ityadhidaivatam' ( chà. 1.6.7.8) / 'athàdhyàtmam' 'atha ya eùo 'ntarapakùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 1.7.1.5) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kiü vidyàkarmàti÷ayava÷àtpràptotkarùaþ ka÷citsaüsàrã såryamaõóale cakùuùi copàsyàtvena ÷råyate kiüvà nityasiddhaþ parame÷vara iti / kiü tàvatpràptaü, saüsàrãti / kutaþ råpavattva÷ravaõàt / àdityapuruùe tàvat 'hiraõya÷ma÷ruþ' ityàdi råpamudàhçtam / akùipuruùe 'pi tadevàtide÷ena pràpyate- 'tasyaitasya tadeva råpaü yadamuùya råpam' iti / naca parame÷varasya råpavattvaü yuktam, 'a÷abdarmaspàmaråpamavyayam' (kà. 1.3.15) iti ÷ruteþ, àdhàra÷ravaõàcca- 'ya eùo 'ntaràditye', 'ya eùo 'ntarakùiõi' iti / nahyanàdhàrasya svamahimapratiùñhasya sarvavyàpinaþ parame÷varasyàdhàra upadi÷yeta / 'sa bhagavaþ kasminpratiùñhita iti sve mahimni' (chà. 7.24.1) iti / 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' iti ca ÷rutã bhavataþ / ai÷varyamaryàdà÷rute÷ca / ' sa eùa ye càmuùmàtparà¤co lokàsteùàü ceùñe devakàmànàü ca' (chàü 1.6.8) ityàdityapuruùasyai÷varyamaryàdà / 'sa eùa ye caitasmàdarvà¤co lokàsteùàü ceùñe manuùyakàmànàü ca' ityakùipuruùasya / naca parame÷varasya maryàdàvadai÷varyaü yuktam, 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' (bç. 4.4.22) ityavi÷eùa÷ruteþ / tasmànnàkùyàdityayorantaþ parame÷vara ityevaü pràpte bråmaþ- 'antastaddharmopade÷àt' iti, 'ya eùo 'ntaràditye' 'ya eùo 'ntarakùiõi' iti ca ÷råyamàõaþ puruùaþ parame÷vara eva, na saüsàrã / kutaþ, taddharmopade÷àt / tasya hi parame÷varasya dharmà ihopadiùñàþ / tadyathà- 'tasyoditi nàma' iti ÷ràvayitvà asyàdityapuruùasya nàma 'sa eùa sarvebhyaþ pàpmabhya uditaþ' iti sarvapàpmàpagamena nirvakti / tadeva ca kçtanirvacanaü nàmàkùipuruùasyàpyatidi÷ati- 'yannàma tannàma' iti / sarvapàpmàpagama÷ca paramàtmana eva ÷råyate- 'ya àtmàpahatapàpmà' (chàü. 8.7.1) ityàdau / tathà càkùuùe puruùe 'saivarktatsamàsa tadukthaü tadyajustadbrahma' ityçksamàsàdyàtmakatàü nirdhàrayati / sà ca parame÷varasyopapadyate, sarvakàraõatvàtsarvàtmakatvopapatteþ / pçthivyagnyàdyàtmake càdhidaivataü çksàme, vàkpràõàdyàtmake càdhyàtmamanukramyàha- 'tasyarkca sàma ca geùõau' ityadhidaivatam / tathàdhyàtmamapi- ' yàvamuùya geùõau tau geùõau' iti / tacca sarvàtmana evopapadyate / tadya ime vãõàyàü gàyantyetaü te gàyanti tasmàtte dhanasanayaþ' (chà. 1.7.6) iti ca laukikeùvapi gàneùvasyaiva gãyamànatvaü dar÷ayati / tacca parame÷varaparigrahe dhañate, 'yadyadvibhåtimatsattvaü ÷rãmadårjitameva và / tattadevàvagaccha tvaü mama tejoü÷asaübhavam / (10.41) iti bhagavadgãtàdar÷anàt / lokakàme÷ititçtvamapi niraï ku÷aü ÷råyamàõaü parame÷varaü gamayati / yattåktaü hiraõya÷ma÷rutvàdiråpa÷ravaõaü parame÷vare nopapadyata iti, atra bråmaþ- syàtparame÷varasyàpãcchàva÷ànmàyàmayaü råpaü sàdhakànugrahàrtham / 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada / sarvabhåtaguõairyuktaü maivaü màü j¤àtumarhasi' iti smaraõàt / apica yatra tu nirastasarvavi÷eùaü pàrame÷varaü råpamupadi÷yate, bhavati tatra ÷àstram- '÷abdarmaspar÷amaråpamavyayam' ityàdi / sarvakàraõattvàttu vikàradharmairapi kai÷cidvi÷iùñaþ parame÷vara upàsyatvena nirdi÷yate- 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ' (chàü 3.14.2) ityàdinà / tathà hiraõya÷ma÷rutvàdinirde÷o 'pi bhaviùyati / yadapyàdhàra÷ravaõànna parame÷vara iti, atrocyate- svamahimapratiùñhasyàpyàdhàravi÷eùopade÷a upàsanàrtho bhaviùyati, sarvagatatvàdbrahmaõo vyomavatsarvàntaratvopapatteþ / ai÷varyamaryàdà÷ravaõamapyadhyàtmàdhidaivatavibhàgàpekùamupàsanàrthameva / tasmàtparame÷vara evàkùyàdityayorantarupadi÷yate // 20 // ---------------------- FN: antaràditye àdityamaõóalamadhye / hiraõmayo jyotirmayaþ / apràõakhànnakhàgramabhivyàpya / kapermarkañasyàsaþ pçùña(puccha) bhàgo 'tyantatejasvã tattulyaü puõóarãkaü yathàtyantadãptimattathàsya devasyàkùiõã prakçùñadãptimatã, tasya uditãti udita udgataþ sakàryasarvapàpàspçùña ityarthaþ / sa eùa ityàdhidaivikapuruùoktiþ / amuùmàdàdityàdårdhvagà ye lokàsteùàmã÷ità ye ca devànàü kàmà bhogàsteùàü cetyarthaþ / yau sarvàtmakaçksàmàtmakau tàvamuùyàdityarathasya geùõau pàdaparvaõã / saniryà¤càyàü / ## chàndogyavàkyamudàharati-## athetyupàstipràrambhàrthaþ / hiraõmayo jyotirvikàraþ, puruùaþ pårõo 'pi mårtimànupàsakairdç÷yate / mårtimàha-## praõakho nàkhàgraü tena sahetyabhividhàvàïùa netrayorvi÷eùamàha-## kapermarkañasya àsaþ pucchabhàgo 'tyantatejasvã tattulyaü puõóarãkaü yathà dãptimadevaü tasya puruùasyàkùiõã, sadyovikasitaraktàmbhojanayana ityarthaþ / upàsanàrthamàdityamaõóalaü sthànaü, råpaü coktvà nàma karoti-## tannàma nirvakti-## udita udgataþ / sarvapàpmàspçùña ityarthaþ / nàmàj¤àna phalamàha-## devatàsthànamàdityamadhikçtyopàstyuktyanantaramàtmànaü dehamadhikçtyàpi taduktirityàha-## / pårvatra brahmapadamànandamayapadamànandapadàbhyàsa÷ceti mukhyatritayàdibahupramàõava÷ànnirguõanirõayavat, råpavattvàdibahupramàõava÷àjjãvo hiraõmaya itipårvadçùñàntasaügatyà pårvamutsargataþ siddhanirguõasamanvayasyàpavàdàrthaü pårvapakùayati-## atra pårvottarapakùayorjãvabrahmaõorupàstiþ phalam / akùiõãtyàdhàra÷ravaõàcca saüsàrãti saüvandhaþ / ÷rutimàha-## / àdityasthaþ puruùaþ, amuùmàdàdityàdårdhvagà ye kecana lokàsteùàmã÷varo devabhogànàü cetyarthaþ / sa eùo 'kùisthaþ puruùa etasmàdakùõo 'dhastanà ye lokàþ, ye ca manuùyakàmà bhogàsteùàmã÷vara iti maryàdà ÷råyate / ataþ ÷rute÷ca saüsàrityarthaþ / 'eùa sarve÷varaþ'ityavi÷eùa÷ruteriti saübandhaþ / bhåtàdhipatiryamaþ bhåtapàla indràdi÷ca eùa eva / ki¤ca jalànàmasaükaràya loke vidhàrako yathà setuþ, evameùàü lokànàü varõà÷ramàdãnàü maryàdàhetutvàtsetureùa eva / ataþ sarve÷avara ityarthaþ / såtraü vyàcaùñe-## yadyapyekasminvàkye prathama÷rutànusàreõa caramaü neyaü, tathàpyatra prathamaü ÷rutaü råpavatvaü niùphalaü, dhyànàrthamã÷vare netuü ÷akyaü ca / sarvapàpmàsaïgitvaü sarvàtmaikatvaü tu saphalaü, jãve netuma÷akya¤ceti prabalaüm / naca 'na ha vai devànpàpaü gacchati'iti ÷ruteràdityajãvasyàpi pàpmàspar÷itvamiti vàcyam / ÷ruteradhunà karmànadhikàriõàü devànàü kriyamàõapàpmàsaümbandhe tatphalàspar÷e và tàtaparyàt, teùàü saücitapàpàbhàve 'kùãõe puõye martyalokaü vi÷anti 'ityayogàtyabhipretyàha--## sàrvàtmyamàha-## atra tacchabdai÷càkùuùaþ puruùa ucyate / çgàdyapekùayà liïgavyatyayaþ / ukthaü ÷astravi÷eùaþ, tatsàhacaryàtsàma stotram, ukthàdanyacchastramçgucyate, yajurvedo yajuþ, brahma trayo vedà ityarthaþ / ## àdhidaivatamçk pçthivyantarikùadyunakùatràdityagata÷uklabhàråpà pa¤cavidhà ÷rutyuktà, sàma càgnivàyvàdityacandràdityagatàtikçùõaråpamuktaü pa¤cavidham / adhyàtmaü tu çk, vàkcakùuþ÷rotràkùistha÷uklabhàråpà caturvidhà, sàma ca pràõacchàyàtmamano 'kùigatàtinãlaråpaü caturvidhamuktam / evaü krameõa çksàme anukramyàha ÷rutiþ-## yau sarvàtmakarksàmàtmakau geùõàvamuùyàdityasthasyai, tàvevàkùisthasya geùõau parvaõãtyarthaþ / ## çtksàmageùõatvamityarthaþ / sarvagànageyatvaü liïgàntaramàha-## tattatra loke, dhanasya sanirlàbho yeùàü dhanasanayaþ, vibhåtimanta ityarthaþ / nanu loke ràjàno gãyante ne÷vara ityata àha-## pa÷uvittàdirvibhåtiþ, ÷rãþ kàntiþ, årjitatvaü balaü, tadyuktaü satvaü rajàdikaü madaü÷a eveti tadgànamã÷varasyaivetyarthaþ / niraïgu÷amananyàdhãnam / eùà vicitraråpà mårtirmàyàvikçtitvànmàyà mayà sçùñetyarthaþ / taduktam-'a÷abdam'ityàdivàkyaü ta¤j¤eyaparamityàha-## tarhi råpaü kutaþ, tatràha-## yatra tåpàsyatvenocyate tatretyadhyàhçtya sarvakàraõatvàtpràptaråpavatvaü 'sarvakarmà'ityàdi÷rutyà nirdi÷yata iti yojanà / maryàdàvadai÷varyamã÷varasya netyuktaü niràkaroti-## adhyàtmàdhidaivatadhyànayorvibhàgaþ pçthakprayogastadapekùameva, natvai÷varyasya paricchedàrthamityarthaþ //20// END BsCom_1,1.7.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.7.21 bhedavyapade÷àc cànyaþ | BBs_1,1.21 | asti càdityàdi÷arãràbhimànibhyo jãvebhyo 'nya ã÷varo 'ntaryàmã, 'ya àditye tiùñhannàdityàntaro yamàdityo na veda yasyàdityaþ ÷arãraü ya àdityamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bç. 3.7.9) iti ÷rutyantare bhedavyapade÷àt / tatra hi 'àdityàdantaro yamàdityo na veda' iti vedituràdityàdvij¤ànàtmano 'ntaryàmã spaùñaü nirdi÷yate / sa evehàpyantaràditye puruùo bhavitumarhati, ÷rutisàmànyàt / tasmàtparame÷vara evehopadi÷yata iti siddham / nanu upàsyodde÷enopàstividhervidheyakriyàkarmaõorvrãhyàdivadanyataþ siddhirvàcyetyà÷aïkyàha-## àdityajãvàdã÷varasya bhedokteþ ÷rutyantare jãvàdanya ã÷varaþ siddha iti såtràrthamàha-## àditye sthitara÷miniràsàrthamàdityàdantara iti jãvaü nirasyati-## a÷arãrasya kathaü niyantçtvaü, tatràha-## antaryàmipadàrthamàha-## tasyànàtmatvaniràsàyàha-## te tava svaråpamityarthaþ / àdityàntaratva÷ruteþ samànatvàdityarthaþ / tasmàtpara evàdityàdisthànaka udgãthe upàsya iti siddham //21// END BsCom_1,1.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.8.22 8 àkà÷àdhikaraõam / så. 22 àkà÷as talliïgàt | BBs_1,1.22 | idamàmananti- 'asya lokasya kà gatirityàkà÷a iti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyanta àkà÷aü pratyastaü yantyàkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõam' (chàndo. 1.9.1) iti / tatra saü÷ayaþ- kimàkà÷a÷abdena paraü brahmàbhidhãyata uta bhåtàkà÷amiti / kutaþ saü÷ayaþ, ubhayatra prayogadar÷anàt / bhåtavi÷eùe tàvatsuprasiddho lokavedayoràkà÷a÷abdaþ / brahmaõyapi kvacitprayujyamàno dç÷yate / yatra vàkya÷eùava÷àdasàdhàraõa÷ravaõàdvà nirdhàritaü brahma bhavati, yathà- 'yadeùa àkà÷a ànando na syàt' (tai. 2.7) iti 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) iti caivamàdau / ataþ saü÷ayaþ / kiü punaratra yuktaü, bhåtàkà÷amiti / kutaþ, taddhi prasiddhatareõa prayogeõa ÷ãghraü buddhimàrohati / nacàyamàkà÷a÷abda ubhayoþ sàdhàraõaþ ÷akyo vij¤àtuü, anekàrthatvaprasaïgàt / tasmàdbrahmaõi gauõa àkà÷a÷abdo bhavitumarhati / vibhutvàdibhirhi bahubhirdharmaiþ sadç÷amàkà÷ena brahma bhavati / naca mukhyasaübhave gauõor'tho grahaõamarhati / saübhavati ceha mukhyasyaivàkà÷asya grahaõam / nanu bhåtàkà÷aparigrahe vàkya÷eùo nopapadyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' ityàdiþ / naiùa doùaþ / bhåtàkà÷asyàpi vàyvàdikrameõa kàraõatvopapatteþ / vij¤àyate hi- 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ / àkà÷àdvàyuþ / vàyoragniþ' (tai. 2.1) ityàdi / jyàyastvaparàyaõatve api bhåtàntaràpekùayopapadyete bhåtàkà÷asyàpi / tasmàdàkà÷a÷abdena bhåtàkà÷asya grahaõamityevaü pràpte bråmaþ- 'àkà÷astalliïgàt' àkà÷a÷abdena brahmaõo grahaõaü yuktam / kutaþ, talliïgàt / parasya hi brahmaõa idaü liïgam- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' iti / parasmàddhi brahmaõo bhåtànàmutpattiriti vedànteùu maryàdà / nanu bhåtàkà÷asyàpi vàyvàdikrameõa kàraõatvaü dar÷itam / satyaü dar÷itam / tathàpi mulakàraõasya brahmaõo 'parigrahàdàkà÷àdevetyavadhàraõaü, sarvàõãti ca bhåtavi÷eùaõaü nànukålaü syàt / tathà 'àkà÷aü pratyastaü yanti' iti brahmaliïgaü 'àkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõam' iti ca jyàyastvaparàyaõatve / jyàyastvaü hyànàpekùikaü paramàtmanyevaikasminnàmnàtam- 'jyàyànpçthivyà jyàyamantarikùàjjyàyàndivo jyàyànebhyo lokebhyaþ' (chàü 3.14.3) iti / tathà paràyaõatvamapi paramakàraõatvàtparamàtmanyevopapannataram / ÷ruti÷ca bhavati- 'vij¤ànamànandaü brahma ràterdàtuþ paràyaõam' (bç. 3.9.28) iti / api càntavattvadoùeõa ÷àlàvatyasya pakùaü ninditvà, anantaü ki¤cidvaktukàmena jaivalinà àkà÷aþ parigçhãtaþ, taü càkà÷amudgãthe saüpàdyopasaüharati- 'sa eùa parovarãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' (chàü 1.9.2) iti / taccànantyaü brahmaliïgam / yatpunaruktaü bhåtàkà÷aü prasiddhibalena prathamataraü pratãyata iti, atra bråmaþ- prathamataraü pratãtamapi sat vàkya÷eùagatànbrahmaguõàndçùñvà na parigçhyate / dar÷ita÷ca brahmaõyapyàkà÷a÷abdaþ- 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' ityàdau / tathàkà÷aparyàyavàcinàmapi brahmaõi prayogo dç÷yate- 'çco akùare parame vyomandevà adhi vi÷ve niùeduþ' (ç.saü 1.164.39) 'saiùà bhàrgavã vàruõã vidyà parame vyomanpratiùñhità' (tai. 3.6) 'oü kaü brahma khaübrahma' (chàü 4.10.5) 'khaü puràõam' (bç. 5.1) iti caivamàdau / vàkyopakrame 'pi vartamànasyàkà÷a÷abdasya vàkya÷eùava÷àdyuktà brahmaviùayatvàvadhàraõà / 'agniradhãte 'nuvàkam' iti hi vàkyopakramagato 'pyagni÷abdo màõavakaviùayo dç÷yate / tasmàdàkà÷a÷abdaü brahmeti siddham // 22 // ---------------------- FN: vedituþ pramàtuþ, vij¤ànàtmanaþ antaþkaraõopahitàt / asyeti ÷àlàvatyo bràhmaõo jaivaràjaü pçcchati / nirvahità utpattisthitihetuþ, te nàmaråpe yadantarà yasmàdanye yasya và madhye staþ tannàmaråpàspçùñaü brahmeti vàkyoùàdatràkà÷o brahmetyarthaþ / ràterdhanasya dàtuþ yajamànasya / de÷ato 'nantatvaü paratvaü, guõata utkçùñatvaü varãyastvaü, kàlato vastuta÷càparicchinnatvamànantyam / parebhyaþ svaràdibhyo 'ti÷ayena ÷raiùñhyaü và parovarãyastvam / vyoman vyomni, parame prakçùñe, a÷rare kåñasthe brahmaõi, çco çgupakùitàþ sarve vedà j¤àpakàþ santi / yasminnakùare vi÷vedevà adhiniùeduradhiùñhitàþ / bhavatu råpavattvàdidurbalaliïgànàü pàpàspar÷itvàdyavyabhicàribrahmaliïgairanyathànayanam / iha tvàkà÷apada÷rutirliïgàdbalãyasãti pratyudàhaõena pràpte pratyàha-#<àkà÷astalliïgàditi /># chandogyavàkyamudàharati-## ÷àlàvatyo bràhmaõo jaivaliü ràjànaü pçcchati, asya pçthvilokasyànyasya ca ka àdhàra iti / ràjàbråte, 'àkà÷a iti ha'iti / 'yadeùa àkà÷aþ'ityànandatvasyàsàdhàraõasya ÷ravaõàdàkà÷o brahmetyavadhàritam / 'àkà÷o vai nàma'ityatra 'tadbrahma'iti vàkya÷eùàditi vibhàgaþ / ## utpattisthitihetuþ / te nàmaråpe, yadantarà yasmàdbhinne / yatra kalpitatvena madhye sta iti vàrthaþ / akùa pårvapakùe bhåtàkà÷àtmanodgãthopàstiþ, siddhànte brahmàtmanà iti phalam / upàsye spaùñabrahmaliïgavàkyasamanvayokteràpàdaü ÷rutyàdisaügatayaþ / spaùñamatra bhàùyam / tejaþprabhçtiùu vàyvàderapi kàraõatvàdevakàra÷rutibàdhaþ, sarva÷rute÷càkà÷àtiriktaviùayatvena saükocaþ syàdityàha-## brahmaõastu sarvàtmakatvàt 'tasmàdeva sarvam'iti ÷rutiryukteti bhàvaþ / tathà sarvalayàdhàratvaü, nirati÷ayamahattvaü, sthitàvapi paramà÷rayatvamityetàni spaùñàni brahmaliïgànãtyàha-## ràterdhanasya dàtuþ / ràtiriti pàñe bandhurityarthaþ / liïgàntaramàha-## dàlbhya÷àlàvatyau bràhmaõau ràjà ceti traya udgãthavidyàku÷alà vicàrayàmàsuþ, kimudgãthasya paràyaõamiti / tatra svargàdàgatàbhiradbhirjãvitena pràõena kriyamàõodgãthasya svarga eva paràyaõamiti dàlbhyapakùamapratiùñhàdoùeõa ÷àlàvatyo ninditvà svargasyàpi karmadvàrà heturayaü lokaþ pratiùñhetyuvàca / taü ÷àlàvatyasya pakùaü 'antavadvai te kila ÷àlàvatyasàma'iti ràjà ninditvànantamevàkà÷aü vakti / bhåtàkà÷oktàvantavattvadoùatàdavasthyàdityarthaþ / nanvàkà÷o 'nanta iti na ÷rutamityà÷aïkyàha-## udgãtha àkà÷a eveti saüpàdanàdudgãthasyànantatvàdikaü na svata iti bhàvaþ / sa udgãthàvayava oïkàraþ, eùa àkà÷àtmakaþ, paraþ rasatamadvàdirguõairutkçùñaþ, ato 'kùaràntarebhyo varãyàn / ÷reùñha ityarthaþ / paraþ ityavyayaü sakàràntaü và, paraþ kçtsnamiti prayogàt / para÷càsau varebhyo 'ti÷ayena varaþ / parovarãyànityarthaþ / pràdhamyàt, ÷rutatvàccàkà÷a÷abdo balãyànityuktaü smàrayati-## evakàrasarva÷abdànugçhãtànantyàdibahuliïgànàmanugrahàya 'tyajedekaü kulasyàrthe'iti nyàyenaikasyàþ ÷ruterbàdho yukta ityàha-## àkà÷apadàdbhåtasyaiva prathamapratãtiriti niyamo nàstãtyapi÷abdena dyotitam / tatra yuktimàha-## àkà÷apadàdgauõàrthasya brahmaõo 'pi prathamapratãtirasti, tasya tatparyàyàõàü ca brahmaõi prayogapràcuryàditi bhàvaþ / akùare kåñasthe vyoman vyomni çco vedàþ santi / pramàõatvena yasminnakùare vi÷ve devà adhiùñhità ityarthaþ / oïkàraþ kaü sukhaü brahma khaü vyàpakamityupàsãta / ÷rutyantaraprayogamàhaþ## vyàpyanàdi brahmetyarthaþ / 'kaü brahma khaü brahma'iti chàndogyam, 'oü khaü brahma khaü puràõam'iti bçhadàraõyakamiti bhedaþ / ki¤ca tatraiva prathamànusàreõottaraü neyaü, yatra tannetuü ÷akyam / yatra tva÷akyaü tatrottarànusàreõa prathamaü neyamityàha-## tasmàdupàsye brahmaõi vàkyaü samanvitamityupasaüharati-##22// END BsCom_1,1.8.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.9.23 9 pràõàdhikaraõam / så. 23 ata eva pràõaþ | BBs_1,1.23 | udgãthe- 'prastotaryà devatà prastàvamanvàyattà' ityupakramya ÷råyate- katamà sà devateti pràõà iti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtàni pràõamevàbhisaüvi÷anti pràõamabhyujjihate saiùà devatà prastàvamanvàyattà' (chàü. 1.11.4,5) iti / tatra saü÷ayanirõayau pårvavadeva draùñavyau / 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' (chàü. 6.8.2) 'pràõasya pràõam' (bç. 4.4.18) iti caivamàdau brahmaviùayaþ pràõa÷abdo dç÷yate, vàyuvikàre tu prasiddhataro lokavedayoþ, ata iha pràõa÷abdena katarasyopàdànaü yuktamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü punaratra yuktam / vàyuvikàrasya pa¤cavçtteþ pràõasyopàdànaü yuktam / tatra hi prasiddhataraþ pràõa÷abda ityavocàma / nanu pårvavadihàpi talliïgàdbrahmaõa eva grahaõaü yuktam / ihàpi vàkya÷eùe bhåtànàü saüve÷anodgamanaü pàrame÷varaü karma pratãyate / na / mukhyo 'pi pràõe bhåtasaüve÷anodgamanasya dar÷anàt / evaü hyàmnàyate- 'yadà vai puruùaþ svapiti pràõaü tarhi vàgapyete pràõaü cakùuþ pràõaü manaþ sa yadà prabudhyate pràõadevàdhi punarjàyante' (÷a.brà. 10.3.3.6) iti. pratyakùaü caitatsvàpakàle pràõavçttàvaparilupyamànàyàmindriyavçttayaþ parilupyante prabodhakàle ca pràdurbhavantãti / indriyasàratvàcca bhåtànàmaviruddho mukhye pràõe 'pi bhåtasaüve÷anodgamanavàdã vàkya÷eùaþ / apicàdityo 'nnaü codgãthapratihàrayordevate prastàvadevatàyàþ pràõasyantaraü nirdi÷yete / naca tayorbrahmatvamasti, tatsàmànyàcca pràõasyàpi na brahmatvamityevaü pràpte såtrakàra àha- 'ata eva pràõaþ' iti / 'talliïgàt' iti pårvasåtre nirdiùñam / ata eva talliïgàtpràõa÷abdamapi paraü brahma bhavitumarhati / pràõasyàpi hi brahmaliïgasaübandhaþ ÷råyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtàni pràõamevàbhisaüvi÷anti pràõamabhyujjihate' (chàü 1.115) iti / pràõanimittau sarveùàü bhåtànàmutpattipralayàvucyamànau pràõasya brahmatàü gamayataþ / nanåktaü mukhyapràõaparigrahe 'pi saüve÷anod gamanadar÷anamaviruddhaü, svàpaprabodhayordar÷anàditi / atrocyate- svàpaprabodhayorindriyàõàmeva kevalànàü pràõà÷rayaü saüve÷anodgamanaü dç÷yate, na sarveùàü bhåtànàm / ihatu sendriyàõàü sa÷arãràõàü ca jãvàviùñànàü bhåtànàü, 'sarvàõi ha và imàni bhåtàni' iti ÷ruteþ / yadàpi bhåta÷rutirmahàbhåtaviùayà parigçhyate tadàpi brahmaliïgatvamaviruddham / nanu sahàpi viùayairindriyàõàü svàpaprabodhayoþ pràõe 'pyayaü pràõàcca prabhavaü ÷çõumaþ- 'yadà suptaþsvapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati tadainaü vàksarvairnàmabhiþ sahàpyeti' (kau. 3.3) iti / tatràpi talliïgàtpràõa÷abdaü brahmaiva / yatpunarannàdityasaünidhànàtpràõasyàbrahmatvamiti, tadayuktam / vàkya÷eùabalena pràõa÷abdasya brahmaviùayatàü pratãyamànàyàü saünidhànasyàki¤citkaratvàt / yatpunaþ pràõa÷abdasya pa¤cavçttau prasiddhataratvaü, tadàkà÷a÷abdasyeva pratividheyam / tasmàtsiddhaü prastàvadevatàyàþ pràõasya brahmatvam / atra kecidudàharanti- 'pràõasya pràõam', 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' iti ca / tadayuktam / ÷abdabhedàtprakaraõàcca saü÷ayànupapatteþ / yathà pituþ piteti prayoge 'nyaþ pità ùaùñãnirdiùño 'nyaþ prathamànirdiùñaþ pituþ piteti gamyate, tadvat 'pràõasya pràõam' iti ÷abdabhedàtprasiddhàtpràõàdanyaþ pràõasya pràõa iti ni÷cãyate / nahi sa eva tasyeti bhedanirde÷àrhe bhavati / yasya ca prakaraõe yo nirdi÷yate nàmàntareõàpi sa eva tatra prakaraõã nirdiùña iti gamyate / yathà jyotiùñomàdhikàre- 'vasante vasante jyotiùà yajeta' ityatra jyotiþ÷abdo jyotiùñomaviùayo bhavati, tathà parasya brahmaõaþ prakaraõe 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' iti ÷rutaþ pràõa÷abdo vàyuvikàramàtraü kathamavagamayet / ataþ saü÷ayaviùayatvànnaitadudàharaõaü yuktam / prastàvadevatàyàü tu pràõe saü÷ayapårvapakùanirõayà upapàditàþ // 23 // ---------------------- FN: càkràyaõarùirdhanàrthã ràj¤o yaj¤aü gatvovàca- he prastotaþ, yà devatà prastàvaü sàmabhaktimanvàyattànugatà / saüve÷anodgamanaü layodayau / tarhi tasyàmavasthàyàü, vàk anuktakarmendriyopalakùaõam, cakùuþ÷rotre tàdçgbuddhãndriyàõàü, buddhirapi manasà lakùyate / bhåteùvindriyàõi såkùmatvàdbhoktçsàmãpyàcca sàràõi atasteùàü layodayoktyetareùàmapi tatsiddheþ ÷eùaghañanetyarthaþ / vàkyàtsaünidhànaü durlabhamityarthaþ / pràõaþ paramàtmà bandhanamà÷rayaþ svaråpaü yasyeti vigrahaþ / àkà÷avàkyoktanyàyaü taduttaravàkye 'tidi÷ati-## udgãthaprakaraõamiti j¤àpanàrthamudgãtha iti bhàùyapadam / udgãthaprakaraõe ÷råyata ityanvayaþ / ka÷cidçùi÷càkràyaõaþ prastotàramuvàca, he prastotaþ, yà devatà prastàvaü sàmabhaktimanugatà dhyànàrthaü, tàü cedaj¤àtvà mama viduùo nikañe prastoùyasi mårdhà te patiùyatãti / tato bhãtaþ san papraccha, katamà sà devateti / uttaram, pràõa iti / pràõamabhilakùya samyagvi÷anti lãyante, tamabhilakùyojjihate utpadyanta ityarthaþ / atide÷atvàtpårvavatsaü÷ayàdi draùñavyamityuktaü vivçõoti-## manaupàdhiko jãvaþ pràõena brahmaõà badhyate suùuptàvekãbhavati / pràõasya vàyoþ pràõaüprerakaü tasya sattàsphårtipradamàtmànaü ye viduste brahmavida ityarthaþ / pårveõa gatarthàtvàtpçthaksåtraü vyarthamiti ÷aïkate-## adhikà÷aïkàniràsàrthamatide÷asåtramiti matvà ÷aïkàmàha-## tarhi tadà cakùurapyetãtyevaüprakàreõa sarvatra saübandhaþ / nanvatrendriyàõàü pràõe layodayau ÷råyete, tàvatà mahàbhåtalayàdipratipàdakavàkya÷eùopapattiþ kathamityata àha-## 'tasya hyeùa rasaþ'iti ÷ruteþ / indriyàõi liïgàtmaråpàõi apa¤cãkçtabhåtànàü sàràõi teùàü layàdyuktyà bhåtànàmapi pràõe layàdisiddheþ vàkya÷eùopapattirityarthaþ / abrahmasahapàñhàcca pràõo na brahmetyàha-## udgàtçpratihartçbhyàmudgãthe pratihàre ca kà devateti pçùñena càkràyaõenàdityo 'nnaü ca nirdi÷yate / 'àditya iti hovàca' 'annamiti hovàca'iti ÷rutàvityarthaþ / sàmànyaü sannidhànam / saünidhyanugrahãtaprathama÷rutapràõa÷rutyà mukhyapràõanirõaye taddçùñyà prastàvopàstiriti pårvapakùaphalam, siddhànte brahmadçùñiråpopàstiþ / tasyàdhikaraõasyàtide÷atvameva pårveõa saügatiriti vibhàgaþ / bhavantãti bhåtànãti vyutpatyà yatki¤cidbhavanadharmakaü kàryamàtraü tasya layodayau vàyuvikàre pràõe na yuktàvityuktvà bhåta÷abdasya råóhàrthagrahe 'pi layàderbrahmanirõàyakatvamityàha-## bhaitikapràõasya bhåtayonitvàyogàdityarthaþ / tasya tadyonitvaü ÷rutyà÷aïkate-## atha yadà suùupto jãvaþ pràõe brahamaõyekãbhavati tadà enaü pràõaü saviùayavàgadayo 'piyantãtyarthaþ / atra jãvàbhannatve sarvalayàdhàratvaliïgànna mukhyaþ pràõa ityàha-## vàkyàntarasaünidhyapekùayà svavàkyagataüliïgaü balãya ityàha-## ekavàkyatvaü vàkya÷eùaþ tasya balaü tadgataü liïgaü tenetyarthaþ / pràõamevetyavadhàraõena sarvabhåtaprakçtitvaliïgana ca pràõapadena tatkàraõaü brahma lakùyamityàha-## vçttikçtàmudàharaõaü saü÷ayàbhàvenàyuktamityàha-## ÷abdabhedamuktvà prakaraõaü prapa¤cayati-##23// END BsCom_1,1.9.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.24 jyoti÷caraõàdhikaraõam / så. 24-27 jyoti÷ caraõàbhidhànàt | BBs_1,1.24 | idamàmananti- 'atha yadataþ paro jyotirdãpyate vi÷vataþpçùñeùu sarvataþpçùñeùvanuttameùåttameùu lokeùvidaü vàva tadyadidamasminnantaþpuruùe jyotiþ' (chà. 3.13.7) iti / tatra saü÷ayaþ-kimiha jyotiþ÷abdenàdityàdi jyotirabhidhãyate kiüvà paramàtmeti / arthàntaraviùayasyàpi ÷abdasya talliïgàdabrahmaviùayatvamuktam / iha tu talliïgamevàsti nàstãti vicàryate / kiü tàvatpràptam / àdityàdikameva jyotiþ÷abdena parigçhyata iti / kutaþ, prasiddheþ / tamo jyotiriti hãmau ÷abdau parasparapratidvandvã vãùayau prasiddhau / cakùurvçtternirodhakaü ÷àrvaràdikaü tama ucyate / tasyà evànugràhakamàdityàdikaü jyotiþ / tathà 'dãpyate' itãyamapi ÷rutiràdityàdiviùayà prasiddhà / nahi råpàdihãnaü brahma 'dãpyate' iti mukhyàü ÷rutirmahati / dyumaryàdatva÷rute÷ca / nahi caràcarabãjasya brahmaõaþ sarvàtmakasya dyaurmaryàdà yuktà / kàryasya tu jyotiùaþ paricchinnasya dyaurmaryàdà syàt / 'paro divo jyotiþ' iti ca bràhmaõam / nanu kàryasyàpi jyotiùaþ sarvatra gamyamànatvàddyumaryàdàvattvamasama¤jasam / astu tarhyatrivçtkçtaü tejaþ prathamajam / na / atrivçtkçtasya tejasaþ prayojanàbhàvàditi / idameva prayojanaü yadupàsyatvamiti cet / na / prayojanàntaraprayuktasyaivàdityaderupàsyatvadar÷anàt / 'tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõi' (chà. 6.3.3) iti càvi÷eùa÷ruteþ / nacàtrivçtkçtasyàpi tejaso dyumaryàdatvaü prasiddham / astu tarhi trivçtkçtamevat tejo jyotiþ÷abdam / nanåktamarvàgapi divo 'vagamyate 'gnyàdikaü jyotiriti / naiùa doùaþ / sarvatràpi gamyamànasya jyotiùaþ 'paro divaþ' ityupàsanàrthaþ prade÷avi÷eùaparigraho na virudhyate / natu niùprade÷asyàpi brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanà bhàginã / 'sarvataþpçùñeùvanuttameùåttameùu lokeùu' iti càdhàrabahutva÷rutiþ kàrye jyotiùyupapadyatetaràm / 'idaü vàva tadyadidamasminnàntaþ puruùe jyotiþ' (chà. 3.13.7) iti ca kaukùeye jyotiraùi paraü jyotiradhyasyamànaü dç÷yate / sàråpyanimittà÷càdhyasà bhavanti / yathà- 'tasya bhåriti ÷ira ekametadakùaram' (bç. 5.5.3) iti / kaukùeyasya tu jyotiùaþ prasiddhamabrahmatvam / 'tasyaiùà dçùñiþ' (chà. 3.13.7) 'tasyaiùà ÷rutiþ' iti cauùõyaghoùavi÷iùñatvasya ÷ravaõàt / 'tadetaddçùñaü ca ÷rutaü cepyupàsãta' iti ca ÷ruteþ / 'cakùuùyaþ ÷ruto bhavati ya evaü veda' (chà. 3.13.8) iti càlpaphala÷ravaõàdabrahmatvam / mahate hi phalàya brahmopàsanamiùyate / nacànyadapi ki¤citsvavàkye pràõàkà÷avajjyotiùo 'sti brahmaliïgam / naca pårvasminnapi vàkye brahma nirdiùñamasti, 'gàyatrã và idaü sarvaü bhåtam' iti chandonirde÷àt / athàpi katha¤citpårvasminvàkye brahma nirdiùñaü syàdevamapi na tasyeha pratyabhij¤ànamasti / tatra hi 'tripàdasyàmçtaü divi' (3.12.1,6) iti dyauradhikaraõatvena ÷råyate / atra punaþ 'paro divo jyotiþ' iti dyaurmaryàdàtvena / tasmàtpràkçtaü jyotiriha gràhyamityevaü pràpte bråmaþ-jyotiriha brahma gràhyam / kutaþ. caraõàbhidhànàt / pàdàbhidhànàdityarthaþ / pårvasminhi vàkye catuùpàdbrahma nirdiùñam- 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca påruùaþ / pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) ityanena mantreõa / tatra yaccatuùpàdo brahmaõastripàdamçtaü dyusaübandhiråpaü nirdiùñaü tadeveha dyusaübandhànnirdiùñamiti pratyabhij¤àyate / tatparityajya pràkçtaü jyotiþ kalpayataþ prakçtahànàprakçtaprakriye prasajyeyàtàm / na kevalaü pårvavàkyàjjyotirvàkya eva brahmànuvçttiþ, parasyàmapi ÷àõóilyavidyayàmanuvartiùyate brahma / tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam / yattåktam- 'jyotiradãpyate' iti caitau ÷abdau kàrye jyotiùi prasiddhàviti / nàyaü doùaþ / prakaraõàdbrahmàvagame satyanayoþ ÷abdayoravi÷eùakatvàt / dãpyamànakàryajyotirupalakùite brahmaõyapi prayogasaübhavàt / 'yena såryastapati tejaseddhaþ' (tai.brà. 3.12.9.7) iti ca mantravarõàt / yadvà nàyaü jyotiþ÷abda÷cakùurvçtterevànugràhake tejasi vartate, anyatràpi prayogadar÷anàt / 'vàcaivàyaü jyotiùàste' (bç. 4.3.5), 'mano jyotirjuùatàm' (tai.brà. 1.6.3.3) iti ca, tasmàdyadyatkasyacidavabhàsakaü tattajyotiþ÷abdenàbhidhãyate / tathà sati brahmaõo 'pi caitanyaråpasya samastajagadavabhàsahetutvàdupapanno jyotiþ÷abdaþ / 'tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' (kau. 2.5.15) 'taddevà jyotiùàü jyotiràyurhepàsate 'mçtam' (bç. 4.4.16) ityàdi÷rutibhya÷ca / yadapyuktaü dyumaryàdatvaü sarvagatasya brahmaõo nopapadyata iti / atrocyate- sarvagatasyàpi brahmaõa upàsanàrthaþ prade÷avi÷eùaparigraho na virudhyate / nanuktaü niùprade÷asya brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanà nopapadyata iti / nàyaü doùaþ / niùprade÷asyàpi brahmaõa upàdhivi÷eùasaübandhàtprade÷avi÷eùakalpanopapatteþ / tathàhi- àdityo, cakùuùi, hçdaye, iti prade÷avi÷eùasaübandhàni brahmaõa upàsanàni ÷råyante / etena 'vi÷vataþpçùñheùu' ityàdhàrabahutvamupapàditam / yadapyetaduktaü, auùõyaghoùànumite kaukùeye kàrye jyotiùyadhyasyamànatvàtparamapi divaþ kàryaü jyotireveti / tadapyayuktam / parasyàpi brahõaõo nàmàdipratãkatvatkaukùeyajyotiùpratãkatvopapatteþ / 'dçùñaü ca ÷rutaü cetyupàsãta' iti tu pratãkadvàrakaü dçùñatvaü ÷rutatvaü ca bhaviùyati / yadapyalpaphala÷ravaõànna brahmeti, tadapyanupapannam / nahãyate phalàya brahmà÷rayaõãyaü, iyate neti niyamaheturasti / yatra hi nirastasarvavi÷eùasaübandhaü paraü brahmàtmatvenopadi÷yate, tatraikaråpameva phalaü mokùa ityavagamyate / yatra tu guõavi÷eùasaübandhaü pratãkavi÷eùasaübandhaü và brahmopadi÷yate, tatra saüsàragocaràõyevoccàvacàni phalàni dç÷yante- 'annàdo vasudàno vidante vasu ya evaü veda' (bç. 4.4.24) ityàdyàsu ÷rutiùu / yadyapi na svavàkye ki¤cijjyotiùo brahmaliïgamasti tathàpi pårvasminvàkye dç÷yamànaü grahãtavyaü bhavati / taduktaü såtrakàreõa- 'jyoti÷caraõàbhidhànàt' iti kathaü punarvàkyàntaragatena brahmasaünidhànena jyotiþ÷rutiþ svaviùayàcchakyà pracyàvayitum / naiùa doùaþ / 'yadataþ paro jyotiþ' iti prathamatarapañhitena yacchabdena sarvanàmnà dyusaübnandhàtpratyabhij¤àyamàne pårvavàkyanirdiùñe brahmaõi svasàmàrthyena paràmçùñe satyarthàjjyotiþ÷abdasyàpi brahmaviùayatvopapatteþ / tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam // 24 // ---------------------- FN: gàyatryupàdhibrahmopàstyanantaramupàstyantaroktyartho 'tha÷abdaþ / ato dyulokàtparaþparastàdyajjyotirdãpyate tadidamiti jàñhare jyotiùyadhyasyate / vi÷vasmàtpràõivargàt sarvasmàdbhåràdilokàcca pçùñeùåparãtyarthaþ / nahãti råpàdimataþ sàvayavasyaiva dãptiyogàdityarthaþ / yattejobannàbhyàmasaüpçktaü tadatrivatkçtamucyate / prayojanàntaraü tamonà÷àdikam / tàsàü tejobannànàmekaikaü dvidhà vibhajya puna÷cekaikaü bhàgaü dvedhà kçtvà svabhàgàditarabhàgayornikùipya trivçtkaraõaü saüpadyate / bhàginã yuktà / ekatvasàmyàdbhårityasminnakùare prajàpateþ ÷irodçùñiruktà tathàtràpi sàråpyaü vàcyaü anyathàdhyàsàsiddheþ / eùà dçùñiryadetaduùõimànaü spar÷ena vijànàti / eùà ÷rutiryatkarõàvapidhàya ninadamiva ÷çõotãti ÷eùaþ / cakùuùyo dar÷anãyaþ / ÷ruto vi÷rutaþ / pràkçtaü prakçterjàtaü, kàryamiti yàvat / brahmaõo vyavacchidya tejaþsamarpakatvaü vi÷eùakatvaü tadabhàvo 'vi÷eùakatvaü, avi÷eùakatvàdbrahmavyàvartakatvàdityarthaþ / pramityarthatvena upàstyarthatvena và maryàdàvattvam / divaþ paramapãtyanvayaþ / kaukùeyakaü hi jyotirjãvabhàvenànupraviùñasya paramàtmano vikàraþ jãvàbhàve dehasya ÷aithilyàt jãvata÷cauùõyàjjàyate / tasmàtpratãkopàsanamupapannam / jãvaråpeõànnamattãtyannàdaþ, annasyàsamantàddàtà và / vasu hiraõyaü karmaphalaü dadàtãti vasudàna iti guõavi÷eùasaübandhaþ / sarvanàmnà svasàmarthyena svasya sarvanàmnaþ sàmartyaü saünihitavàcitvaü tadbalena paràmçùñe satãti yojanà / ## chàndogyamevodàharati-## gàyatryupàdhikabrahmopàstyànandaryàrtho 'tha÷abdaþ / ato divo dyulokàtparaþ parastàdyajjyotirdãpyate tadyatadidamiti jàñharàgnàvadhyasyate / kutra dãpyate, tatràha-## vi÷vasmàtpràõivargàdupari sarvasmàdbhåràdilokàdupari ye lokàsteùåttameùu na vidyante uttamà yebhya ityanuttameùu sarvasaüsàramaõóalàtãtaü paraü jyotiridameva, yaddehasthamityarthaþ / asya pårveõàgatàrthatvaü vadanpratyudàharaõasaütimàha-## atra svavàkye spaùñabrahmaliïgàbhàve 'pi 'pàdosya'iti pårvavàkye bhåtapàdatvaü liïgamastãti pàdasaügatiþ / pårvottarapakùayorjaóabrahmajyotiùorupàstiþ phalamiti bhedaþ / nanvaj¤ànatamovirodhitvàdbrahmàpi jyotiþpada÷akyatayà prasiddhamasti, netyàha-## ÷arvaryàü ràtrau bhavaü ÷àrvaram / nãlamiti yàvat / anenàvarakatvàdråpavattvàcca kuóyavadbhàvaråpaü tama ityarthàduktaü bhavati / jyotiþ÷ruteranugràhakaliïgànyàha-## bhàsvararåpàtmikà dãptistejasa eva liïgamityàha-## màstu maryàdetyà÷aïkya ÷rutatvànmaivamityàha-## maryàdàü bråta iti ÷eùaþ / brahmavat kàryasyàpi maryàdàyogànnirarthakaü bràhmaõamiti ka÷cidàkùipati-## ekade÷ã bråte-## svargàdau jàtaü ki¤cidatãndriyaü tejo divaþ parastàdasti, ÷rutipràmàõyàdityarthaþ / adhyayanavidhyupàtta÷ruterniùphalaü vastu nàrtha ityàkùipya bråte-## dhyànaü phalamityà÷aïkya niùphalasya kvàpi dhyànaü nàstãtyàha-## prayojanàntaraü tamonà÷àdikam / atrivçtkçtaü tejo 'ïgãkçtyàphalatvamuktvà tadeva nàstãtyàha-## tejo 'bannànàü devatànàmekaikaü dvidhà vibhajya puna÷caikaikaü bhàgaü dvedhà kçtvà svabhàgàditarabhàgayornikùipya tantriguõarajjuvantrivçttaü karavàõãtyavi÷eùokternàstyatrivçtkçtaü ki¤cidityarthaþ / ki¤càtra 'yadataþ paraþ'iti yacchabdenànyataþ prasiddhaü dyumaryàdatvaü dhyànàyànådyate / na càtrivçtkçtasya tasya tatkvacitprasiddhamityàha-## ekade÷imate niraste sàkùàtpårvapakùã bråte-## prade÷avi÷eùaþ divaþ parastàddedãpyamànaþ såryàditejovayavavi÷eùaþ, tasya parigraha upasanàrtho na viruddhata ityanvayaþ / sa eva kaukùeye jyotiùi upàsyate / tasyàpi tejastvàditi bhàvaþ / brahmaõo 'pi dhyànàrthaü prade÷asthatvaü kalpyatàü, netyàha-## niùprade÷asya niravayavasya vi÷eùe 'pi divaþ parastàddedãpyamànabrahmàvayavakalpanà bhàginã yuktà na tvityanvayaþ / apramàõikagauravàpàtàditi bhàvaþ / tataþ kiü, tatràha-## yathà ekatvasàmyàdbhåritivyàhçtau prajàpateþ ÷irodçùñiþ ÷rutà tathà jàñharàgnàvabrahmatvaü ghoùàdi÷rutyà prasiddhamiti jaóajyotiùñvaü sàmyaü vàcyamityarthaþ / yaddehaspar÷anenauùõyaj¤ànaü prasiddhaü saiùà tasya jàñharàgnerdçùñiþ, yatkarõapidhànena ghoùa÷ravaõaü, saiùà tasya ÷rutirityarthaþ / jyotiùo jaóatve liïgàntaramàha-## jyotirityarthaþ / cakùuùya÷cakùurhitaþ sundaraþ, ÷ruto vikhyàtaþ / ## brahmaliïgamapi ki¤cidanyannàstãtyanvayaþ / nanu 'tripàdasyàmçtaü divi'iti pårvavàkyoktaü brahmàtra jyotiþpadena gçhyatàmityà÷aïkyàha-## nanu sarvàtmakatvàmçtatvàbhyàü brahmoktamityata àha-## katha¤cicchandodvàretyarthaþ / divi diva iti vibhaktibhedànna pratyabhij¤etyarthaþ / prakçterjàtaü pràkçtaü, kàryamityarthaþ / àcàraü nirasyati-## 'gàyatrã và idaü sarvaü bhåtam' 'vàgvai gàyatrã' 'yeyaü pçthivã' 'yadidaü ÷arãram' 'yadasminpuruùe hçdayam' 'ime pràõàþ'iti bhåtavàkpçthivã÷arãrahçdayapràõàtmikà ùaóvidhà ùaóbhirakùarai÷catuùpadà gàyatrãti / yaduktaü tàvàn tatparimàõaþ sarvaþ prapa¤co 'sya gàyatryanugatasya brahmaõo mahimà vibhåtiþ, puruùastu pårõabrahmaråpaþ, ataþ prapa¤càjjyàyànadhikaþ / àdhikyamevàha-## sarvaü jagadekaþ pàdo 'ü÷aþ, 'viùñabhyàhamidaü kçtsnamekàü÷ena sthito jagat'iti smçteþ / asya puruùasya divi svaprakà÷asvaråpe tripàdamçtaü råpamasti, divi såryamaõóale và dhyanàrthamasti, kalpitàjjagato brahmasvaråpàmanantamastãtyarthaþ / yathà loke pàdàtpàdatrayamadhikaü tathedamadhikamiti bodhanàrthaü tripàdamçtamityuktaü, na tripàdatvaü vivakùitamiti mantavyam / 'yadataþ paraþ'iti yacchabdasya prasiddhàrthavàcitvàtpårvavàkyaprasiddhaü brahma gràhmamityàha-## nanu 'yadàgneyo 'ùñàkapàlaþ'ityatra yatpadasyàprakçtàrthakatvaü dçùñimityata àha-## tatra yàgasyànyataþ prasiddherabhàvenàpårvatvàdagatyà yado 'prasiddhàrthatvamà÷ritam / iha tu pårvavàkyaprasiddhasya brahmaõo dyusaübandhena pratyabhij¤àtasya yadarthatvani÷acayàdyatpadaikàrthakajyotiþpadasyàpi sa evàrtha ityarthaþ / saüdaü÷anyàyàdapyevamityàha-## 'sarvaü khalvidaü brahma'ityuttaratra brahmànuvçttermadhyasthaü jyotirvàkyaü brahmaparamityarthaþ / ## prakçtàpekùayatpada÷rutyà dyusaübandhabhåtapàdatvàdiliïgai÷cetyarthaþ / ataþ prakaraõàjjyotiþ÷rutibàdho na yukta iti nirastam / ## brahmavyàvartakatvàbhàvàdityarthaþ / yena cetasà caitanyeneddhaþ prakà÷itaþ såryastapati prakà÷ayati taü bçhantamavedavinna manuta ityarthaþ / jyotiþ÷abdasya kàryajyotiùyeva ÷aktirityaïgãkçtya kàraõabrahmalakùakatvamuktvà brahmaõyapi ÷aktimàha-## gàóhàndhakàre vàcaiva jyotiùà loka àsanàdivyavahàraü karotãtyarthaþ / àjyaü juùatàü pibatàü mano jyotiþ prakà÷akaü bhavati ityàjyastutiþ / yathà gacchantamanugacchataþ svasyàpi gatirasti tathà sarvasya svaniùñhaü bhànaü syàdityata àha-## tat kàlànavacchinnaü brahma såryàdijyotiùàü sàkùibhåtamàyuramçtamiti ca devà upàsata ityarthaþ / yoùito 'gnitvavat dyumaryàdatvàdikaü dhyànàrthaü kalpitaü brahmaõo yuktamityàha-## divaþ paramapãtyanvayaþ / àropyasya dhyeyasyàlambanasya ca sàdç÷yaniyamo nàstãtyàha-## bhaviùyati brahmajyotiùa iti ÷eùaþ / 'taü yathà yathopàsate tathà tathà phalaü bhavati'iti ÷ruterityàha-## j¤ànaphalavadupàstãphalamekaråpaü kiü na syàdata àha-## j¤eyaikatvàdityarthaþ / dhyeyaü tu nànetyàha-## ã÷varo jãvaråpeõànnamattãtyannàdaþ annasyàsamantàddàtà và vasu hiraõyaü dadàtãti vasudàna iti guõavi÷eùasaübandhaü yo veda sa dhanaü vindate, dãptàgni÷ca bhavati / nàmno vàguttamà, mano và pratãkaü vàco bhåya iti pratãkavi÷eùadhyàna÷rutisaügrahàrthamàdyapadam / saünidheþ ÷rutirbalãyasãti ÷aïkate-## atha prathama÷rutyanusàreõa carama÷rutirnãyata ityàha-## sarvanàmnà svasàmarthyena svasya sarvanàmnaþ sàmarthyaü saünihitavàcitvaü tadbalena paràmçùñe satãti yojanà / arthàdyatpadasàmànàdhikaraõyàdityarthaþ //24// END BsCom_1,1.10.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.25 chando 'bhidhànàn neti cen na tathà ceto'rpaõanigadàt tathà hi dar÷anam | BBs_1,1.25 | atha yaduktaü pårvasminnapi vàkye na brahmabhihitamiti, 'gàyatrã và idaü sarvaü bhåtaü yadidaü ki¤ca' (chàü. 3.12.1) iti gàyatryàkhyasya chandaso 'bhihitatvàditi, tatparihartavyam / kathaü puna÷chandobhidhànànna brahmàbhihitamiti ÷akyate vaktuü, yàvatà 'tàvànasya mahimà' ityetasyàmçci catuùpàdbrahma dar÷itam / naitadasti / 'gàyatrã và idaü sarvam' iti gàyatrãmupakramya tàmeva bhåtapçthivã÷arãrahçdayavàkyapramàõabhedairvyakhyàya 'saiùà catuùpàdà ùaóvidhà gàyatrã tadetadçcàbhyanuktaü tàvànasya mahimà' iti tasyàmeva vyàkhyàtaråpàyàü gàyatryàmudàhçto mantraþ kathamakasmàdbrahma catuùpàdabhidadhyàt / yo 'pi tatra 'yadvai tadbrahma' (chà. 3.12.5,6) iti brahma÷abdaþ so 'pi chandasaþ prakçtatvàcchandoviùaya eva 'ya etàmevaü brahmopaniùadaü veda' (chàü 3.11.3) ityatra hi vedopaniùadamiti vyàcakùate, tasmàcchandobhidhànànna brahmaõaþ prakçtatvamiticet / naiùa doùaþ / 'tathà cetorpaõanigahàt' tathà gàyatryàkhyacchandodvàreõa tadanugate brahmaõi cetasor'paõaü cittasamàdhànamanena brahmaõavàkyena nigadyate- 'gàyatrã và idaü sarvam' iti / nahyakùarasaünive÷amàtràyà gàyatryàþ sarvàtmakatvaü saübhavati / tasmàdyàdgàyatryàkhyavikàre 'nugataü jagatkàraõaü brahma tadiha sarvamityucyate / yathà 'sarvaü khalvidaü brahma' (chà. 3.14.1) iti / kàryaü ca kàraõàdavyatiriktamiti vakùyàmaþ- 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ' (bra. 2.1.14) ityatra / tathànyatràpi vikàradvàreõa brahmaõa upàsanaü dç÷yate- 'etaü hyeva bahvçcà mahatyukthe mãmàüsanta etamagnàvadhvaryava etaü mahàvrate chandogàþ' (ai.à. 3.23.12) iti / tasmàdasti chandobhidhàne 'pi pårvasminvàkye catuùpàdbrahma nirdiùñam / tadeva jyotirvàkye 'pi paràmç÷yata upàsanàntaravidhànàya / apara àha- sàkùàdeva gàyatrã÷abdena brahma pratipàdyate, saükhyàsàmànyàt / yathà gàyatrã catuùpadà ùaóakùaraiþ pàdaistathà brahma catuùpàt / tathànyatràpi chandobhidhàyã ÷abdor'thàntare saükhyàsàmànyàtprayujyamàno dç÷yate / tadyathà- 'te và ete pa¤cànye pa¤cànye da÷a santastatkçtam' ityupakramyàha 'saiùà viràóannàdi' (chà. 4.3.8) iti / asminpakùe brahmaivàbhihitamiti na chandobhidhànam / sarvathàpyasti pårvasminvàkye prakçtaü brahma // 25 // ---------------------- FN: ya etàü prakçtàü brahmopaniùadaü vedarahasyaü madhuvidyàråpaü veda tasyodayàstamayarahitabrahmapràptirbhavatãtyarthaþ / etamçgvedino mahatyukthe ÷astre upàsate, adhvaryavo yajurvedinaþ kratau chandogàþ sàmavedino mahàvrate kratau / saüvargavidyàyàü adhidaivamagnisåryacandràmbhàüsi vàyau lãyate / adhyatmaü vàk cakùuþ÷rotramanasi pràõamapiyanti / te và ete pa¤cànye àdhidaivikàþ, pa¤cànye àdhyàtmikàste militvà da÷a santaþ kçtamityucyate / kçtaü dyåtam / chandobhidhànàdbrahma prakçtaü nàstãti ÷aïkàmekade÷ã dåùayati-## ÷aïkàü sàdhayati-## catuùpadatvàdikaü pårvameva vyàkhyàtam / ## vedarahasyabhåtàü madhuvidyàmevamuktarãtyà yaþ ka÷cidveda tasyodayàstamayarahitabrahmà pràptirbhavatãtyarthaþ / tathàca vedatvàdgàyatryàü brahma÷abdo yukta iti bhàvaþ / gàyatrã÷abdena tadupàdànatvenànugatabrahmalakùaõàyàü bãjamanupapattimàha-## brahmaõo 'pi kathaü sarvàtmakatvaü, tatràha-## naca gàyatryà dhyànàrthaü sarvàtmatvàropa iti vàcyaü, svataþ sarvàtmano dhyànasaübhavenàsadàropàyogàdãti bhàvaþ / 'tathàhi dar÷anam'iti såtra÷eùaü vyàcaùñe-## dç÷yata iti dar÷anam / dçùñamityarthaþ / etaü paramàtmànaü bahvçcà çgvedino mahatyukthe ÷astre tadanugatamupàsate / etamevàgnirahasye 'tametamagnirityadhvaryava upàsate'iti ÷ruteþ yajurvedino 'gnau upàsate / etameva chantogàþ sàmavedino mahàvrate kratau upàsata ityaitareyake dçùñamityarthaþ / gàyatrã÷abdo brahmalakùaka iti vyàkhyàya gauõa ityàha-## sàkùàdeva / vàcyàrthagrahaõaü vinaiveti yàvat / pårvaü tåpàsyatayà gàyatrãpadenàjahallakùaõayà gàyatrãbrahmaõã dve api lakùite / naca gàyatrã sarvamityanvayàsaübhavaþ, ghaño råpãti padàrthaikade÷e vyaktau råpànvayavat, gàyatrãpadàrthaikade÷e gàyatryanugate brahmaõi pradhàne sarvàtmakatvànvayasaübhavàditi bhàvaþ / tathàca såtre siddhàntabhàgasyàyamarthaþ-tathà gàyatrãvaccatuùpàtvaguõasàmànyàt, ceto brahmaõi samarpyate yena sa cetorpaõo gàyatrã÷abdastena brahmaõa eva nigadàdabhidhànàt chandobhidhànamasiddhamiti / adhunà 'tathàhi dar÷anam'iti ÷eùaü vyàcaùñe-## saüvargavidyàyàmàdhidaivamagnisåryacandràmbhàüsi vàyau lãyante, adhyàtmaü vàkcakùuþ÷rotramanàüsi pràõamapiyantãtyuktam / te và ete pa¤cànye àdhidaivikàþ, pa¤cànye àdhyàtmikàste militvà da÷asaükhyàkàþ santaþ kçtamityucyante / santi hi kçtatretàdvàparakalisaüj¤akàni catvàri dyutàni krameõa caturaïkatryaïkadvyaïkaikàïkàni / tatra kçtaü da÷àtmakaü bhavati, caturùvaïkeùu trayàõàü triùu dvayordvayorekasya càntarbhàvàt / tathàcca da÷atvaguõena vàyvàdeþ kçta÷abdenocyanate / eve kçtatvaü vàyvàdãnàmupakramyàha-## vidheyàpekùayà strãliïganirde÷aþ / viràñpadaü chantovàcakaü, 'da÷àkùarà viràñ'iti ÷ruteþ / da÷atvasàmyena vàyvàdayo viràóityucyante / eva¤ca da÷atvadvàrà vàyvàdiùu kçtatvaü viràñtvaü ca dhyeyam / tatra viràñtvadhyànàtsarvamasyànnaü bhavati, 'annaü viràñ'iti ÷ruteþ / kçtatvadhyànàdannàdo bhavati, kçtatadyåtasyànnàdatvàt / kçtaü hi svãyacaturaïgeùu tryaïkàdikamantarbhàvayadannamattãva lakùyate / ata eva kçtajayàditaradyåtajayaþ ÷rutyuktaþ-'kçtàyavijitàyàdhareyàþ saüyanti'iti / ayo dyåtaü, kçtasaüj¤o 'yaþ kçtàyaþ sa vijito yena tasmai, adhareyàstryaïkàdayaþ ayàþ saüyanti upanamante / tena jità bhavantãtyarthaþ / eva¤ca sà vàyvàdida÷àtmikà eùà kçta÷abdità viràóannaü, kçtatvàdannàdinãtyarthaþ / ## gàyatrãti padasya lakùakatve gauõatve 'pi cetyarthaþ / atràpara àhetyaparapadena gauõatve svamataü neti dyotayati / ajahallakùaõàpakùe hi 'vàgvai gàyatrã'iti vàgàtmatvaü gàyati ca tràyate ca iti niruktanàmakatvaü ca gàyatryà upàdhitvenopàsyatvàdupapannataram / gauõapakùe gàyatrãtyàgàttadubhayaü sarvàtmakatvamàtreõopapàdanãyam / evaü gàyatrãpadasya svàrthatyàgaþ, aprasiddhacatuùpàttvaguõadvàrà viprakçùñalakùaõà ceti bahvasama¤jasam //25// END BsCom_1,1.10.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.26 bhåtàdipàdavyapade÷opapatte÷ caivam | BBs_1,1.26 | ita÷caivamabhyupagantavyamiti, pårvasminvàkye prakçtaü brahmeti / yato bhåtàdãnpàdànvyapadi÷ati / bhåtapçthivã÷arãrahçdayàni hi nirdi÷yàha- 'saiùà catuùpadà ùaóvidhà gàyatrã' iti / nahi brahmànà÷rayaõe kevalasya chandaso bhåtàdayaþ pàdà upapadyante / apica brahmànà÷rayaõe neyamçksaübodhyeta- 'tàvànasya' iti / anayà hi çcà svarasena brahmaivàbhidhãyate, 'pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.5) iti sarvàtmatvopapatteþ / puruùasåkte 'pãyamçgbrahmaparatayaiva samàmnàyate / smçti÷ca brahmaõa evaüråpatàü dar÷ayati- 'viùñabhyàhamidaü kçtsnamekàü÷ena sthito jagat' (bhaga. 10.42) iti / 'yadvai tadbrahma' (chà. 3.12.7) iti ca nirde÷a evaü sati mukhyàrtha upapadyate / 'pa¤ca brahmapuruùàþ' (chà. 3.13.6) iti ca hçdayasuùiùu brahmapuruùa÷rutirbrahmasaübandhitàyàü vivakùitàyàü saübhavati / tasmàdasti pårvasminvàkye brahma prakçtam / tadeva brahma jyotirvàkye dyusaübandhàtpratyabhij¤àyamànaü paràmç÷yata iti sthitam // 26 // ---------------------- FN: bhåtapçthivã÷arãrahçdayavàkpràõa iti ùañprakàrà gàyatryàkhyasya brahmaõaþ ÷råyante / suùaya÷chidràõi / nanu 'gàyatrã và idaü sarvam'iti prathama gàyatrã÷ruteþ kathaü lakùaõetyà÷aïkya vàkya÷eùagatasarvàtmakatvàdyanekabalavatpramàõasaüvàdena brahmami tàtparyàvagamàdityàha-## evaü padàrthamàha-## såtrasthàdipadàrthaü dar÷ayati-## atra såtrabhàùyakàrayorbhåtàdibhi÷catuùpadà gàyatrãti saümatam, ùaóakùarai÷acatuùpàtvaü vçttikàroktamaprasiddhaü cakàrasåcitam / yuktyantaramàha-## brahmaparasåktotpannatvàcca tasyàstatparatvamityàha-## brahmapadasya chandovàcitvamuktaü nirasyati-## pårvasyàmçci brahmoktàvityarthaþ / hçdayasya caturdikùårdhvaü ca pa¤ca suùayaþ santi / teùu brahmasthànahçnnagarasya pràgàdidvàreùu krameõa pràõavyànàpànasamànodànàþ pa¤cadvàrapàlà iti dhyànàrthaü ÷rutyà kalpitam / tatra hçdayacchidrasthapràõeùu brahmapuruùatva÷rutirhçdi gàyatryàkhyabràhmaõa upàsanàsaübandhitàyàü brahmaõo dvàrapàlatvàdbrahmapuruùà iti saübhavatãtyàha-##26// END BsCom_1,1.10.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.10.27 upade÷abhedàn neti cen nobhayasminn apy avirodhàt | BBs_1,1.27 | yadapyetaduktaü pårvatra- 'tripàdasyàmçtaü divi' iti saptamyà dyauràdhàratvenopadiùñà iti, punaþ 'atha yadataþ paro divaþ' iti pa¤camyà maryàdàtvena, tasmàdupade÷abhedànna tasyeha pratyabhij¤ànamasti, tatparihartavyam / atrocyate- nàyaü doùaþ, ubhayasminnapyavirodhàt / ubhayasminnapi saptamyante pa¤camyante copade÷e na pratyabhij¤ànaü virudhyate / yathà loke vçkùàgrasaübaddho 'pi ÷yena ubhayathopadi÷yamàno dç÷yate, vçkùàgre ÷yeno vçkùàgràtparataþ ÷yena iti ca / evaü divyeva sadbrahma divaþ paramityupadi÷yate / apara àha- yathà loke vçkùàgreõàsaübaddho 'pi ÷yena ubhayathopadi÷yamàno dç÷yate, vçkùàgre ÷yeno vçkùàgràtpurataþ ÷yena iti ca / evaü ca divaþ paramapi sadbrahma divãtyupadi÷yate / tasmàdasti pårvanirdiùñasya brahmaõa iha pratyabhij¤ànam / ataþ parameva brahma jyotiþ÷abdamiti siddham // 27 // divi diva iti vibhaktibhedàtprakçtapratyabhij¤à nàstãtyuktaü nopakùaõãyamityàha-## parihàraü pratãjànãte-## såtre na¤arthaü vadanparihàramàha-## evaü sarvatra vyàkhyoyam / pradhànapràtipadikàrthadyusaübandhena pratyabhij¤àyà vibhaktyarthabhedo na pratibandhakaþ, katha¤cidàdhàrasyàpi maryàdàtvasaübhavàt / yathà vçkùàgraü svalagnabhagàvacchinna÷yenasyàdhàraþ sanneva svàlagnabhàgàvacchinnasya tasyaiva maryàdà bhavati, evaü divi sårye hàrdàkà÷e và mukhye àdhàre sabrahmadivo maryadàtvaü tadalagnàkà÷àvacchinnaü brahma prati kalpayitvà divaþ paramityucyata ityarthaþ / yadyàkà÷ena anavacchinnaü brahma gçhãtvà pa¤camyà divo maryàdàtvameva mukhyaü tadà gaïgàyàü gheùa itivatsaptamyà sàmãpyalakùaõayàdhàratvaü vyàkhyeyamityàha-## sabaddhaü pratyàdhàratvaü mukhyaü pårvamuktaü divyeva saditi / asaübaddhaü prati maryàdàtvaü mukhyamadhunocyate divaþ paramapãti bhedaþ / tasmàjjyotirvàkyamupàsye brahmaõi samanvitamiti siddham //27// END BsCom_1,1.10.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.28 pratardanàdhikaraõam / så. 28-31 pràõas tathànugamàt | BBs_1,1.28 | asti kauùãtakibràhmaõopaniùadãndrapratardanàkhyàyikà- 'pratardano ha vai daivodàsirindrasya priyaü dhàmopajagàma yuddhena ca pauruùeõa ca' ityàrabhyàmnàtà / tasyàü ÷råyate- 'sa hovàca praõo 'smi praj¤àtmà taü màmàyuramçtamityupàþsva' iti / tathottaratràpi 'atha khalu pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' (ko. 1.1,2,3) iti / tathà 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi / ante ca 'sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' (ko. 3.8) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kimiha pràõa÷abdena vàyumàtramabhidhãyata upa devatàtmeti, jãvo 'thavà paraü brahmeti / nanu 'ata eva pràõaþ' ityatra varõitaü pràõa÷abdasya brahmaparatvam / ihàpi ca brahmaliïgamasti- 'ànando 'jaro 'mçtaþ' ityàdi / kathamiha punaþ saü÷ayaþ saübhavati / anekaliïgadar÷anàditi bråmaþ / na kevalamiha brahmaliïgamevopalabhyate / santi hãtaraliïgànyapi / 'màmeva vijànãhi' (kau. 3.1) itãndrasya vacanaü devatàtmaliïgam / idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayatãti pràõaliïgam / 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi jãvaliïgam / ata upapannaþ saü÷ayaþ / tatra prasiddhervàyuþ pràõa iti pràpta ucyate-pràõa÷abdaü brahma vij¤eyam / kutaþ, tathànugamàt / tathàhi- paurvàparyeõa paryalocyamàne vàkye padàrthànàü samanvayo brahmapratipàdanapara upalabhyate / upakrame tàvat, 'varaü vçõãùva' itãndreõoktaþ pratardanaþ paramaü puruùàrthaü varamupacikùepa- 'tvameva me vçõã÷va yaü tvaü manuùyàya hitatamaü manyase' iti / tasmai hitatamatvenopadi÷yamànaþ pràõaþ kathaü paramàtmà na syàt / nahyanyatra paramàtmaj¤ànàddhitatamapràptirasti / 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷vetà. 3.8) ityàdi÷rutibhyaþ / tathà 'sa yo màü veda na ha vai tasya kenacana karmaõà loko mãyate na steyena na bhråõahatyayà' (kau. 3.1) ityàdi ca brahmaparigrahe ghañate / brahmavij¤ànena hi sarvakarmakùayaþ prasiddhaþ- 'kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (mu. 2.2.8) ityàdyàsu ÷rutiùu / praj¤àtmatvaü ca brahmapakùa evopapadyate / nahyacetanasya vàyoþ praj¤àtmatvaü saübhavati / tathopasaühàre 'pi 'ànando 'jaro 'mçtaþ' ityànandatvàdãni na brahmaõo 'nyatra samyak saübhavati / 'sa na sàdhunà karmaõà bhåyànbhavati no evàsàdhunà karmaõà kanãyàneùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokasya unninãùate / eùa u bhavàsàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhyo 'dho ninãùate' iti, 'eùa lokàdhipatireùa loke÷aþ' (kau. 3.8) iti ca / sarvametatparasmaninbrahmaõyà÷rãyamàõe 'nugantuü ÷akyate na mukhye pràõe / tasmàtpràõo brahma // 28 // ---------------------- FN: brahmapratipàdanaparatvenaiva padànàmanvayadçùñerityarthaþ / sa netyàdinà dharmàdyaspçùñatvaü tatkàrayitçtvaü tadã÷itçtvaü ca sarvamuktam / ## divodàsyàpatyaü daivodàsiþ pratardano nàma ràjà yuddhena puruùakàreõa ca karaõenendrasya premàspadaü gçhaü jagàma / taü ha indra uvàca, pratardana varaü te dadànãti / sa hovàca pratardanaþ, yaü tvaü martyàya hitatamaü manyase taü varaü tvamevàlocya mahyaü dehãti / tata indra idamàha-'pràõosmi'ityàdi / mukhyaü pràõaü nirasituü praj¤àtmatvamuktam / nirvi÷eùacinmàtraü nirasyati-## idaü pràõasyendridevatàtve liïgam / mukhyapràõatve liïgamàha-## vàgàdãnàü dehadhàraõa÷aktyabhàvani÷cayànantaramityarthaþ / pràõasya dehadhàrakatvamutthàpakatvaü ca prasiddhamiti vaktuü khalvityuktam / pràõasya jãvatve vaktçtvaü liïgamàha-## ànantatvàdikaü brahmaliïgamàha-## anekeùu liïgeùu dç÷yamàneùu balàbalanirõayàrthamidamadhikaramamityagatàrthamàha-## påvartra prakçtabrahmavàcakayacchabdabalàjjyotiþ÷rutiþbrahmaparetyuktaü, na tatheha pràõa÷rutibhaïge ki¤cidbalamasti, mitho viruddhànekaliïgànàmani÷càyakatvàditi pratyudàharaõasaügatyà pårvapakùayati-## pårvaü pradhànapràtipadikàrthabalàt vibhaktyarthabàdhavadvàkyàrthaj¤ànaü prati hetutvena pradhànànekapadàrthabalàdekavàkyatàbhaïga iti dçùñàntasaügatirvàstu / pårvapakùe pràõàdyanekopàstiþ, siddhànte pratyagbrahmadhãriti vivekaþ / tathà brahmaparatvena padànàmanvayàvagamàditi hetvarthamàha-## hitatamatvakarmakùayàdipadàrthànàü saübandho brahmaõi tàtparyani÷càyaka upalabhyata ityuktaü vivçõoti-## yaü manyase taü varaü tvameva prayacchetyarthaþ / sa yaþ ka÷cinmàü brahmaråpaü vedasàkùàdanubhavati, tasya viduùo loko mokùo mahatàpi pàtakena na ha mãyate naiva hiüsyate na pratibadhyate j¤ànàgninà karmatålarà÷erdagdhatvàdityàha-## sàdhvasàdhunã puõyapàpe / tàbhàyàmaspçùñatvaü, tatkàrayitçtvaü, niraïku÷ai÷varyaü ca sarvametaditityarthaþ //28// END BsCom_1,1.11.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.29 na vaktur àtmopade÷àd iti ced adhyàtmasaübandhabhåmà hy asmin | BBs_1,1.29 | yaduktaü pràõo brahmeti, tadàkùipyate / na paraü brahma pràõa÷abdam / kasmàt, vakturàtmopade÷àt / vaktà hãndro nàma ka÷cidvigrahavàndevatàvi÷eùaþ svamàtmànaü pratardanàyàcacakùe- 'màmeva vijànãhi' ityupakramya 'pràõo 'smi praj¤àtmà' ityahaïkàravàdena / sa eùa vakturàtmatvenopadi÷yamànaþ pràõaþ kathaü brahma syàt / nahi brahmaõo vaktçtvaü saübhavati 'avàgamanàþ' (bçha / 3.8.8) ityàdi÷rutibhyaþ / tathà vigrahasaübandhibhireva brahmaõyasaübhavadbhirdharmairàtmànaü tuùñàva- 'tri÷ãrùàõaü tvàùñramahanamarunmukhànyatã¤÷àlàvçkebhyaþ pràyaccham' ityevamàdibhiþ / pràõatvaü cendrasya balavatvàdupapadyate / 'pràõo vai balam' iti hi vij¤àyate / balasya cendro devatà prasiddhà / 'yà ca kàcidbalakçtirindrakarmaiva ta' diti hi vadanti / praj¤àtmatvamapyapratihataj¤ànatvàddevatàtmanaþ saübhavati / apratihataj¤ànà devatà iti hi vadanti / ni÷cite caivaü devatàtmopade÷e hitatamatvàdivacanàni yathàsaübhavaü tadviùayàõyeva yojayitavyàni / tasmàdukturindrasyàtmopade÷ànna pràõo brahmetyàkùipya pratisamàdhãyate- 'adhyàtmasaübhandhabhåmà hyasmin' iti / adhyàtmasaübandhaþ pratyagàtmasaübandhasya bhåmàbàhulyasminnadhyàya upalabhyate / 'yàvaddhyasmi¤sarãre pràõo vasati tàvadàyuþ' iti pràõasyaiva praj¤àtmanaþ pratyagbhåtasyàyuùyapradhànopasaühàrayoþ svàtantryaü dar÷ayati na devatàvi÷eùasya paràcãnasya / tathàstitve ca pràõànàü niþ÷reyasamityadhyàtmamevendriyà÷rayaü pràõaü dar÷ayati / tathà 'pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' (kau. 3.3) iti, 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' iti cepakramya 'tadyathà rathasyàreùu nemirarpità nàbhàvarà arpità evamevaità bhåtamàtràþ praj¤àmàtràsvarpitàþ praj¤àmàtràþ pràõe 'rpitàþ sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' iti viùayondriyavyavahàrànabhibhåtaü pratyagàtmànamevopasaüharati / 'sa ma àtmeti vidyàt' iti copasaühàraþ pratyagàtmaparigrahe sàdhurna paràcãnaparigrahe / 'ayamàtmà brahma sarvànabhåþ' (bçha. 2.5.19) iti ca ÷rutyantaram / tasmàdadhyàtmasaübandhabàhulyàdbrahmopade÷a evàyaü na devatàtmopade÷aþ // 29 // kathaü tarhi vakturàtmopade÷aþ- ---------------------- FN: tvaùñçputraü vi÷varåpaü bràhmaõaü ahanaü, arunmukhàn rauti yathàrthaü ÷abdayatãti rut vedàntavàkyaü tanmukhe yeùàü te runmukhàstebhyo 'nyànvedàntabahirmukhànyatãn sàlàvçkebhyo 'raõya÷vabhyo dattavànasmi / yasyàreùu neminàbhyormadhyastha÷alàkàsu cakropàntaråpà nemirarpità, nàbhau cakrapiõóikàyàmarà arpitàþ evaü bhåtàni pçthivyàdãni pa¤ca mãyanta iti màtrà bhogyàþ ÷abdàdayaþ pa¤ceti da÷a bhåtamàtràþ / ahaïkàravàdena svàtmavàcaka÷abdairàcacakùe, uktavànityarthaþ / vàkyasya indropapàsanàparatve liïgàntaramàha-## trãõi ÷ãrùàõi yasyeti tri÷ãrùà tvaùñuþ putro vi÷varåpo nàma bràhmaõaþ taü hatavànasmi / rauti yathàrthaü ÷abdayatãti rut vedàntavàkyaü, tanmukhe yeùàü te runmukhàstebhyo 'nyànvedàntabahirmukhàn yatãnaraõya÷vabhyo dattavànasmãtyarthaþ / indre pràõa÷abdopapattimàha-## vadanti laukikà apãtyarthaþ / balavàcinà pràõa÷abdena baladevatà lakùyata iti bhàvaþ / indro hitapradàtçtvàdhitatamaþ, karmànadhikàràdapàpa ityevaü vyàkhyeyànãtyàha-## kimindrapadena vigrahopalakùitaü cinmàtramucyate uta vigrahaþ / àdye vàkyasya brahmaparatvaü siddham / na dvitãya ityàha-## àtmani dehe 'dhigata ityadhyàtmaü pratyagàtmà / sa saübadhyate yaiþ ÷arãrasthatvàdibhirindratanàvasaübhàvitairdharmaiste adhyàtmasaübandhàsteùàü bhåmetyarthaþ / àyuratra dehe pràõavàyusaücàraþ / astitve pràõasthitau pràõànàmindriyàõàü sthitirityarthataþ ÷rutimàha-## 'athàto ni÷reyasàdànam'ityàdyà ÷rutiþ / indriyasthàpakatvavaddehotthàpakatvamàha-## vaktçtvamuktvà sarvàdhiùñhànatvaü dar÷itamityàha-## tattatra nànàprapa¤casyàtmani kalpanàyàü yathà dçùñàntaþ, loke prasiddhasya rathasyàreùu neminàbhyormadhyastha÷alàkàsu cakropàntaråpà nemirarpità, nàbhaucakrapiõóikàyàmarà arpitàþ, evaü bhåtàni pa¤ca pçthivyàdãni mãyanta iti, màtràþ bhogyàþ ÷abdàdayaþ pa¤ceti da÷a bhåtamàtràþ praj¤àmàtràsu da÷asvarpitàþ / indriyajàþ pa¤ca ÷abdàdiviùayapraj¤àþ mãyante àbhiriti màtràþ pa¤ca dhãndriyàõi / nemivadgràhyaü gràhakeùu areùu kalpitamityuktvà nàbhisthànãye pràõe sarvaü kalpitamityàha-## sa pràõo mama svaråpamityàha-## tarhi pratyagàtmani samanvayo na tu brahmaõi, tatràha-##29// END BsCom_1,1.11.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.30 ÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavat | BBs_1,1.30 | indro nàma devatàtmànaü svamàtmànaü paramàtmatvenàhameva paraü brahmetyàrùeõa dar÷anena yathà÷àstraü pa÷yannupadi÷ati sma- 'màmeva vijànãhi' iti / yathà 'taddhaitatpa÷yannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' iti tadvat / 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavat' (bç. 1.4.10) iti ÷ruteþ / yatpunaruktaü 'màmeva vijànãhi' ityuktvà vigrahadharmairindra àtmànaü tuùñàva tvàùñravadhàdibhiriti, tatparihartavyam / atrocyate- na tvàùñravadhàdãnàü vij¤eyendrastutyarthatvenopanyàso yasmàdevaïkarmàhaü tasmànmàü vijànãhãti / kathaü tarhi / vij¤ànastutyarthatvena / yatkàraõaü tvàùñravadhàdãni sàhasànyupanyasya pareõa vij¤ànastutimanusaüdadhàti- 'tasya me tatra lobha ca na mãyate sa yo màü veda na ha vai tasya kena ca karmaõà loko mãyate' ityàdinà / etaduktaü bhavati- yasmàdãdç÷ànyapi kråràõi karmàõi kçtavato mama brahmabhåtasya lomàpi na hiüsyate, sa yo 'nyo 'pi màü veda na tasya kenacidapi karmaõà loko hiüsyata iti / vij¤eyaü tu brahmaiva 'pràõo 'smi praj¤àtmà' iti vakùyamàõam / tasmàdbrahmavàkyametat // 30 // ahaïkàravàdasya gatiü pçcchati-## såtramuttaram / tadvyàkhyàti-## janmàntarakçta÷ravaõàdinà asmi¤janmani svataþsiddhaü dar÷anamàrùam / vij¤eyendrastutyartha upanyàso na cetkathaü tarhi sa iti pçcchati-## brahmaj¤ànastutyarthaþ sa ityàha-## niyàmakaü bråte-## ## 'tasya me'ityàdinà vàkyenetyanvayaþ / stutimàha-## tasmàjj¤ànaü ÷reùñhamiti ÷eùaþ / stutaj¤ànaviùaya indra ityata àha-##30// END BsCom_1,1.11.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,1.11.31 jãvamukhyapràõaliïgàn neti cen nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàd iha tadyogàt | BBs_1,1.31 | yadyapyadhyàtmasaübandhabhåmadar÷anànna paràcãnasya devatàtmana upade÷aþ tathàpi na brahmavàkyaü bhavitumarhati / kutaþ, jãvaliïgànmukhyapràõaliïgàcca / jãvasya tàvadasminvàkye vispaùñaü liïgamupalabhyate 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi / atra hi vàgàdibhiþ karaõairvyàpçtasya kàryakaraõàdhyakùasya jãvasya vij¤eyatvamabhidhãyate / tathà mukhyapràõaliïgamapi- 'atha khalu pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti / ÷arãradhàraõaü ca mukhyapràõasya dharmaþ, pràõasaüvàde vàgàdãnpràõànprakçtya- 'tànvariùñhaþ pràõa uvàca mà mohamàpadyathàhamevaitatpa¤cadhàtmànaü pravibhajyaitadpràõamavaùñabhya vidhàrayàmi' (pra. 2.3) iti ÷ravaõàt / ye tu imaü ÷arãraü parigçhya iti pañhanti teùàmimaü jãvamindriyagràmaü và parigçhya ÷arãramutthàpayatãti vyàkhyeyam / praj¤àtmatvamapi jãve tàvaccetanatvàdupapannam / mukhye 'pi pràõe praj¤àsàdhanapràõàntarà÷rayatvàdupapannameva / jãvamukhyapràõaparigrahe ca pràõapraj¤àtmanoþ sahavçttitvenàbhedanirde÷aþ svaråpeõa ca bhedanirde÷a ityubhayayà nirde÷a upapadyate- 'yo vai pràõaþ sà praj¤à yà vai praj¤à sa pràõaþ saha hyetàvasmi¤÷arãre vasataþ sahotkràmataþ' iti / brahmaparigrahe tu kiü kasmadbhidyeta / tasmàdihajãvamukhyapràõayorantara ubhau và pratãyeyàtàü na brahmeti cet, naitadevaü, upàsàtraividyàt / evaü sati trividhamupàsanaü prasajyeta- jãvopàsane mukhyapràõopàsanaü brahmopàsanaü ceti / nacaitadekasminvàkye 'bhyupagantuü yuktam / upakramopasaühàràbhyàü hi vàkyaikatvamavagamyate / 'màmeva vijànãhi' ityupakramya 'pràõo 'smi praj¤àtmà taü màmàyuramçtamityupàþsva' ityuktvànte 'sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' ityekaråpàvupakramopasaühàrau dç÷yete / tatràrthaikatvaü yuktamà÷rayitum / naca brahmaliïgamanyaparatvena pariõetuü ÷akyam / da÷ànàü bhåtamàtràõàü praj¤àmàtràõàü ca brahmaõo 'nyatràrpaõànupapatteþ / à÷ritatàvàccànyatràpi brahmaliïgava÷àtpràõa÷abdasya brahmaõi vçtteþ / ihàpi ca hitatamopanyàsàdibrahmaliïgayogàdbrahmopade÷a evàyamiti gamyate / yattu mukhyapràõaliïgaü dar÷itam- 'idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti, tadasat / pràõavyàpàrasyàpi paramàtmàyattatvàtparamàtmanyupacarituü ÷akyatvàt / 'na pràõena nàpànena martyo jãvati ka÷cana / itareõa tu jãvanti yasminnetàvupà÷ritau' (kàñha. 2.5.5) iti ÷ruteþ / yadapi na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt ityàdi jãvaliïgaü dar÷itaü tadapi na brahmapakùaü nivàrayati / nahi jãvo nàmàtyantabhinno brahmaõaþ, 'tattvamasi', 'ahaü brahmàsmi' ityàdi÷rutibhyaþ / buddhyàdyupàdhikçtaü tu vi÷eùamà÷ritya brahmaiva sa¤jãvaþ kartà bhoktà cetyucyate / tasyopàdhikçtavi÷eùaparityàgena svaråpaü brahma dar÷ayituü 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdinà pratyagàtmàbhimukhãkaraõàrthamupade÷o na virudhyate / 'yadvàcànabhyuditaü yena vàgabhyudyate / tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate // ' (ke. 1.4) ityàdi ca ÷rutyantaraü vacanàdikriyàvyàpçtasyaivàtmano brahmatvaü dar÷ayati / yatpunaretaduktam- 'saha hyetàvasmi¤÷arãre vasataþ sahotkràmataþ' iti pràõapraj¤àtmanorbhedadar÷anaü brahmavàde nopapadyata iti / naiùa doùaþ / j¤ànakriyà÷aktidvayà÷rayayorbuddhipràõayoþ pratyagàtmopàdhibhåtayorabhedanirde÷opapatteþ upàdhidvayopahitasya tu pratyagàtmanaþ svaråpeõàbheda ityataþ pràõa eva praj¤àtmetyekãkaraõamaviruddham / athavà nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàdiha tadyogàt ityasyàyamanyor'thaþ- na brahmavàkyo 'pi jãvamukhyapràõaliïgaü virudhyate / katham, upàsàtraividhyàt / trividhamiha brahmopàsane vivakùitaü pràõadharmeõa praj¤àdharmeõa svadharmeõa ca / tatra 'àyuramçtamupàþsvàyuþ pràõaþ' iti, 'idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti, 'tasmàdetadevokthamupàsãta' iti ca pràõadharmaþ / 'atha yathàsyai praj¤àyai sarvàõi bhåtànyekãbhavanti tadvyàkhyàsyàmaþ' ityupakramya 'vàgevàsyà ekamaïgamadåduhattasyai nàma parastàtprativihità bhåtamàtrà praj¤ayà vàcaü samàruhya vàcà sarvàõi nàmànyàpnoti' ityàdiþ praj¤àdharmaþ / tà và età da÷aiva bhåtamàtrà adhipraj¤aü da÷a praj¤àmàtrà adhibhåtam / yaddhi bhåtamàtrà na syurna praj¤àmàtràþ syuþ / yaddhi praj¤àmàtrà na syurna bhåtamàtràþ syuþ / nahyantarato råpaü ki¤cana siddhyet / no etannànà / 'tadyathà rathasyàreùu nemirarpità nàbhàvarà arpità evamevaità bhåtamàtràþ praj¤àmàtràsvarpitàþ praj¤àmàtràþ pràõe 'rpitàþ sa eùa pràõa eva praj¤àtmà' ityàdirbrahmadharmaþ / tasmàdbrahma evaitadupàdhidvayadharmeõa svadharmeõa caikamupàsanaü trividhaü vivakùitam / anyatràpi 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà. 3.14.2) ityàdàvupàdhidharmeõa brahmaõa upàsanamà÷ritam / ihàpi tadyujyate vàkyasyopakramopasaühàràbhyàmekàrthatvàvagamàtpràõapraj¤àbrahmaliïgàvagamàcca / tasmàdbrahmavàkyametaditi siddham // 31 // iti ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye ÷rã÷aïkarabhagavatpàdakçtau prathamàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // 1 // ---------------------- FN: yathàyogaü ki¤cidatra jãvavàkyaü ki¤cinmukhyapràõavàkyaü ki¤cidbrahmavàkyamityarthaþ / pràõasaüvàde- vàgàdayaþ sarve pratyekamàtmanaþ ÷raiùñhyaü manyamànàstannirdidhàrayiùayà prajàpatimupajagmuþ / sa tànuvàca yasminnutkrànte ÷arãraü pàpiùñhataramiva bhavati sa vaþ ÷reùñha iti / tataþ krameõa vàgàdiùåtkrànteùvapi ÷arãraü svasthamasthat / mukhyapràõasyoccikramiùàyàü sarveùàü vyàkulatve / variùñhaþ pràõo 'bravãdahameva pa¤cadhà pràõàpànàdibhàvenàtmànaü vibhajya etadbhàti gacchatãti vànaü tadeva bàõamasthiraü ÷arãramavaùñabhyà÷rityeti / pa¤ca ÷abdàdayaþ pa¤ca pçthivyàdaya iti da÷a bhåtamàtràþ / pa¤ca buddhãndriyàõi pa¤ca buddhaya iti da÷a praj¤àmàtràþ / anyatra 'ata eva pràõa' ityàdau / yena caitanyena vàgabhyudyate preryate vadanasàmarthyamàpadyate tadeva vàgàderagamyaü brahma / upàseti svatantràõàü trayàõàmupàstau vàkyabhedaþ, natvekasyaiva brahmaõastaddharmeõetyarthaþ / tasyàyuùñvaü jãvanasya tadadhãnatvàt / utthàpayatãtyukthamiti pràõadharmaþ / atheti jãvadharmaþ / dehotthàpanaü jãvaliïgaü kiü na syàt, tatràha-#<÷arãradhàraõaü ceti /># sarve vàgàdayaþ pràõà ahamahaü ÷reùñha iti vivadamànàþ prajàpatimupajagmuþ / sa ca tànuvàca, yasminnutkrànte ÷arãraü pàpiùñhataraü patiùyati sa vaþ ÷reùñha iti tathàkrameõa vàgàdipåtkrànteùvapi måkàdibhàvena ÷arãraü svasthamasthàt / mukhyapràõasya tu uccikramiùàyàü sarveùàü vyàkulatvàptau tànvàgàdãnvariùñhaþ pràõa uvàca, yåyaü mohaü màpadyatha yato 'hamevaitatkaromi / kiü tat, pa¤cadhà pràõàpànàdibhàvenàtmànaü vibhajya etadvàti gacchatãti vànaü tadeva bàõamasthiraü ÷arãramavaùñabhyà÷ritya dhàrayàmãtyarthaþ / dvivacanasahavàsotkrànti÷rute÷ca na brahma gràhyamityàha-## abhedanirde÷amàha-## bhedamàha-## yadi jãvamukhyapràõayorliïgàdupàstatvaü tarhi brahmaõo 'pi liïgànàmuktatvàdupàsanaü syàt / na ceùñàpattiþ. upakramàdina ni÷citaikavàkyatàbhaïgaprasaïgàdityàha-## naca svatantrapadàrthabhedàdvàkyabhedaþ kiü na syàditi vàcyaü, jãvamukhyapràõayoruktaliïgànàü brahmaõinetaü ÷akyatayà svàtantryàsiddheþ, aphalapadàrthasya phalavadvàkyàrtha÷eùatvena pradhànavàkyàrthànusàreõa talliïganayasyocitatvàcca / nahi pradhànavàkyàrthabrahmaliïgamanyathà netuü ÷akyaü, na và taducitamityàha-## såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<à÷ritatvàcceti /># anyatra 'ata eva pràõaþ'ityàdau vçtterà÷ritvàdihàpi tasya brahmaliïgasya yogàdbrahmapara eva pràõa÷abda ityarthaþ / pràõàdiliïgàni sarvàtmake brahmaõyanàyàsena netuü ÷akyanãtyàha-## yasminnetau preryatvena sthitau tenetareõa brahmaõà sarve pràõàdivyàpàraü kurvantãtyarthaþ / vi÷eùaü paricchedàbhimànamityarthaþ / 'vatkàraü vidyàt'iti na vakturj¤eyatvamucyate, tasya lokasiddhatvàt, kintu tasya brahmatvaü bodhyate / tadbodhàbhimukhyàya liïgàdaya ityatra ÷rutyantaramàha-## yena caitanyena vàgabhyudyate svakàryàbhimukhyena preryate tadeva vàgàdiragamyaü brahmetyarthaþ / tattvaüpadavàcyayoþ svaråpato bhedasthàbhyàmupalakùyàtmasvaråpàbhedàdekatvaü nirdi÷yata ityàha-## svamatena såtraü vyàkhyàya vçttikçnmatena vyàcaùñe-## upàsanàtritvaprasaïgàditi pårvamuktam / atra triprakàrakasyaikabrahmavi÷eùekasyaikasyopàsanasya vivakùitatvàdityarthaþ / ato na vàkyobheda iti bhàvaþ / dehaceùñàtmakajãvanahetutvaü pràõasyàyuùñvaü dehàpekùayà tasya àmukteravasthànàdamçtatvaü, utthàpayatãtyukthatvamiti pràõadharmaþ / jãvadharmànàha-## buddhipràõayoþ sahasthityutkràntyuktyanantaramityarthaþ / atra praj¤àpadena sàbhàsà jãvàkhyà buddhirucyate / tasyàþ saübhandhãni dç÷yàni sarvàõi bhåtàni yathaikaü bhavantyadhiùñhànacidàtmanà tathà vyàkhyàsyàma ityupakramyoktam-'vàgeva'ityàdi / cakùurevàsyà ekamaïgamadåduhadityàdiparyàyàõàü saükùiptàrthaü ucyate / utpannàyà asatkalpanàyàþ sàbhàsabuddhernàmaprapa¤caviùayitvamardhaü ÷arãram, arthàtmakaråpaprapa¤caviùayitvamardhaü ÷arãramiti militvà viùayitvàkhyaü pårõaü ÷arãramindriyasàdhyam / tatra karmendriyeùu vàgevàsyàþ praj¤àyà ekamaïgaü dehàrdhamadåduhat pårayàmàsa / vàgindriyadvàrà nàmaprapa¤caviùayitvaü buddhirlabhata ityarthaþ / caturthã ùaùñhyarthà / tasyàþ punarnàma kila cakùuràdinà prativihità j¤àpitàbhåtamàtrà råpàdyartharåpà parastàdaparàrdhe kàraõaü bhavati / j¤ànakàraõadvaràrthaprapa¤caviùayitvaü buddhiþ pràpnotãtyarthaþ / evaü buddheþ sarvàrthadraùñçtvamupapàdya tanniùñhacitpratibimbadvàrà sàkùiõi draùñçtvàdhyàsamàha-## buddhidvàrà cidàtmà vàcamindriyaüsamàruhya tasyàþ prerako bhåtvà vàcà karaõena sarvàõi nàmàni vaktavyatvenàpnoti, cakùuùà sarvàõi råpàõi pa÷yatãtyevaü draùñà bhavatãtyarthaþ / tathàca sarvadraùñçtvaü cidàtmani draùñçtvàdhyàsanimittatvaü ca buddherdharma ityuktaü bhavati sarvàdhàratvàndatvàdiþ brahmadharma ityàha-## da÷atvaü vyàkhyàtam / praj¤à indriyajàtyà adhikçtya gràhyà bhåtamàtrà vartante, praj¤àmàtrà indriyàõi gràhyaü bhåtajàtamadhikçtya vartanta iti gràhya gràhakayormithaþ sàpekùatvamuktaü sàdhayati-## tadeva sphuñayati-## gràhyeõa gràhyasvaråpaü na sidhyati kintu gràhakeõa / evaü gràhakamapi gràhyamanapekùyà na sidhyati / tasmàtsàpekùatvàdetadgràhyagràhakadvayaü vastuto na bhinnaü kintu cidàtmanyaropitamityàha- ## tadyathetyàdi kçtavyàkhyànam / såtràrthamupasaüharati-## anyadharmeõànyasyopàsanaü kathamityà÷aïkyà÷ritatvàdityàha-## upàdhirjãvaþ / tat anyadharmeõopàsanam / iyamasaügatà vyàkhyà / tathàhi-na tàvadàruõyàdyanekaguõavi÷iùñapràptakrayaõavadupàsàtrayavi÷iùñasya brahmaõo vidhiþ saübhavati, siddhasya vidhyanarhatvàt / nàpi brahmànuvàdenopàsàtrayavidhiþ, vàkyabhedàt / naca nànàdharmavi÷iùñamekamupàsanaü vidhãyata iti vàcyaü, tàdç÷avidhivàkyasyàtrà÷ravaõàt / naca 'taü màmàyuramçtamityupàþsva'ityatra màmiti jãvena, àyuriti pràõena, amçtamiti brahmaõà svasvadharmavatà vi÷iùñopàsanàvidhiriti vàcyaü, sarveùàü dharmàõàma÷ravaõàt, brahmà÷rute÷ca / 'pràõo và amçtam'iti pràõasyaivàmçtatva÷ruteþ / ata upàsanàvidhilubdhena 'vaktàraü vidyàt' 'etadevokthamupàsãta' 'sa ma àtmeti vidyàt'iti jãvapràõabrahmopàsanavidhayaþ, anye guõavidhaya iti svãkçtyaikavàkyatvaü tyàjyaü, taccàyuktaü, upakramàdinaikavàkyatànirõayàditi / tasmàjj¤eyapratyagbrahmaparamidaü vàkyamityupasaüharati-##31// END BsCom_1,1.11.31 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ / [atràspaùñabrahmaliïgayuktavàkyànàmupàsyabrahmaviùayàõàü vicàraþ] / 1 sarvatra prasiddhyadhikaraõam / så. 1-8 prathame pàde 'janmàdyasya yataþ' ityàkà÷àdeþ samastasya jagato janmàdikàraõaü brahmetyuktam / tasya samastajagatkàraõasya brahmaõo vyàpitvaü, nityatvaü, sarvaj¤atvaü, sarva÷aktitvaü, sarvàtmatvamityeva¤jàtãyakà dharmà uktà eva bhavanti / arthàntaraprasiddhànàü ca keùà¤cicchabdànàü brahmaviùayatvahetupratipàdanena kànicidvàkyàni spaùñabrahmaliïgàni saüdihyamànàni brahmaparatayà nirõãtãni / punarapyanyàni vàkyànyaspaùñabrahmaliïgàni saüdihyante- kiü paraü brahma pratipàdayantyàhosvidarthàntaraü ki¤cidasti / tannirõayàya dvitãyatçtãyau pàdàvàrabhyete / ## ÷rãràmaü siddhamattàraü guhà÷àyinamàntaram / antaryàmiõamaj¤eyaü vai÷vànaramahaü bhaje //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.1 sarvatra prasiddhopade÷àt | BBs_1,2.1 | idamàmnàyate- 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta / atha khalu kratumayaþ puruùo yathàkraturasmiülloke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati sa kratuü kurvãta', 'manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.1,2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kimiha manomayatvàdibhirdharmaiþ ÷àrãra àtmopàsyatvenopadi÷yata àhosvitparaü brahmeti / kiü tàvatpràptam / ÷àrãra iti / kutaþ, tasya hi kàryakaraõàdhipateþ prasiddho manaàdibhiþ saübandho na parasya brahmaõaþ, 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (mu. 2.1.2) ityàdi÷rutibhyaþ / nanu 'sarvaü khalvidaü brahma' iti sva÷abdenaiva brahmopàttaü, kathamiha ÷àrãra àtmopàsya à÷aïkyate / naiùa doùaþ / nedaü vàkyaü brahmopàsanàvidhiparaü kiü tarhi ÷amavidhiparam / yatkàraõaü 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta' ityàha / etaduktaü bhavati- yasmàtsarvamidaü vikàrajàtaü brahmaiva, tajjatvàttallatvàttadanatvàcca / naca sarvasyaikàtmatve ràgàdayaþ saübhavanti, tasmàcchànta upàsãteti / naca ÷amavidhiparatve satyanena vàkyena brahmopàsanaü niyantuü ÷akyate / upàsanaü tu 'sa kratuü kurvãta' ityanena vidhãyate / kratuþ saükalpo dhyànamityarthaþ / tasya ca viùayatvaüna ÷råyate- 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti jãvaliïgam / ato bråmo jãvaviùayametadupàsanamiti / 'sarvakarmà sarvakàmaþ' ityàdyapi ÷råyamàõaü paryàyeõa jãvaviùayamupapadyate / 'eùa ma àtmàntarhçdaye 'õãyànvrãhervà yavàdvà' iti ca hçdayàyatanatvamaõãyastvaü càràgramàtrasya jãvasyàvakalpate nàparicchinnasya brahmaõaþ / nanu 'jyàyànpçthivyà' ityàdyapi na paricchinne 'vakalpata iti / atra bråmaþ- na tàvadaõãyastvaü jyàyastvaü cobhayamekasminsamà÷rayituü ÷akyaü, virodhàt / anyatarà÷rayaõe ca prathama÷rutatvàdaõãyastvaü yuktamà÷rayituü, jyàyastvaü tu brahmabhàvàpekùayà bhaviùyatãti / ni÷cite ca jãvaviùayatve yadante brahmasaükãrtanaü 'etadbrahma' (chà. 3.14.4) iti, tadapi prakçtaparàmar÷àrthatvàjjãvaviùayameva / tasmànmanomayatvàdibhirdharmairupàsyam / kutaþ, sarvatra prasiddhopade÷àt / yatsarveùu vedànteùu prasiddhaü brahma÷abdasyàlambanaü jagatkàraõaüsa iha ca 'sarvaü khalvidaü brahma' iti vàkyopakrame ÷rute, tadeva manomayatvàdidharmairvi÷iùñamupadi÷yata iti yuktam / eva¤ca prakçtahànàprakçtaprakriye na bhaviùyataþ / nanu vàkyopakrame ÷amavidhivivakùayà brahma nirdiùñaü na svavivakùayetyuktam / atrocyate- yadyapi ÷amavidhivivakùayà brahma nirdiùñaü tathàpi manomayatvàdiùåpadi÷yamàneùu tadeva brahma saünihitaü bhavati / jãstu na saünihito naca sva÷abdenopàtta iti vaiùamyam // 1 // ---------------------- FN: tasmin jàyata iti tajjaü, tasmin iti tallaü, tasminnaniti ceùñata iti tadanaü tajjaü catallaü ca tadanaü ceti tajjalàn / ÷àkapàrthivàdinyàyena madhyamasya tacchabdasya lopaþ / tajjalànamiti vaktavye chàndaso 'vayavalopaþ / vibhaktivyatyayena manomayaü pràõa÷arãraü bhàråpaü dhyàyedityarthaþ / yata evamàha tasmàcchamavidhiparamityarthaþ / totraprotàyaþ÷alàkàgraparimàõasyetyarthaþ / pràõaþ ÷arãramasyeti samàsagatasarvanàmnà saünihitàrthena prakçtaü brahma hitvà jãvamaprakçtamicchataþ prakçtahàniraprakçtaprakriyàcetyarthaþ / vaiùamyaü jãvabrahmaõoriti ÷eùaþ / pårvapàdenottarapàdayoþ saügatiü vaktuü vçttamanuvadati-## jagatkàraõatvoktayà vyàpitvàdikamarthàtsidvam / tadupajãvyottaraü pàdadvayaü pravartata iti hetuhetumadvàvaþ saügatiþ / kathaü pàdabheda ityà÷aïkya pàdànàü prameyabhedamàha-## àkà÷àdi÷abdànàü spaùñabrahmaliïgairbrahmaõi samanvayo dar÷itaþ / aspaùñabrahmaliïgavàkyasamanvayaþ pàdadvaye vakùyate / pràyeõopàsyaj¤eyabrahmabhedàtpàdayoravàntarabheda iti bhàvaþ / chàndogyavàkyamudàharati-## tasmàjjàyata iti tajjaü, tasmiüllãyata iti tallaü, tasminnaniti ceùñata iti tadanaü, tajjaü ca tallaü ca tadanaü ceti tajjalàn / karmadhàraye 'smin ÷àkapàrthivanyàyena madhyamapadasya tacchabdasya lopaþ / tajjalànamiti vàcye chàndaso 'vayavalopaþ / iti÷abdo hetau / sarvamidaü jagadbrahmaiva, tadvivartatvàdityarthaþ / brahmaõi mitràmitrabhedàbhàvàcchànto ràgàdirahito bhavediti guõavidhiþ / sakratumupàsanaü kurvãteti vihitopàsanasya 'upàsãta'ityanuvàdàtphalamàha-## kratumayaþ saükalpavikàra ityarthaþ / puruùasya dhyànavikàratvaü sphuñayati-## iha yadhyàyati, mçtvà dhyànamahimnà tadhyeyaråpeõa jàyata ityarthaþ / kratumayaþ saükalpapradhàna iti vàrthaþ / kratorviùayamàhamana iti / brahmotyupakramànmanomayaü pràõa÷arãraü bhàråpaü satyasaükalpamantarhradaye dhyeyamityarthaþ / pårvatra brahmaliïgairabrahmaliïgabàdha uktaþ, na tathehopakrame brahmaõo liïgamasti, kintu prakaraõam / tacca ÷àntiguõavidhànàrthamanyathàsidvam / ato jãvaliïgaü balãya iti pratyudàharaõena pårvapakùayati-#<÷àrãra ityàdinà /># ÷rutimà÷aïkyànyathàsidyà pariharati-## ÷amavidhiparatve hetumàha-## yata evamàha tasmàcchamavidhiparamityanvayaþ / [atredaü÷abdaþ prakçtabrahmaparàmar÷àrtho natu jagatparàmar÷àrthaþ, jagadvi÷eùaõe prayojanàbhàvàt / atra prayojanàbhàve 'pi yatra prayojanaü tatra bhavatyeva jagadvi÷eùaõaü, yathà 'àtmaivedaü sarvam' / atra bàdhàyàü samànàdhikaraõadàróhyàrthaü vi÷eùaõamàva÷yakaü, tadvàkyasya j¤eyabrahmaviùayatvàt / atra tåpàsanàyàü bàdhànàva÷yakatvadviùayàbhedena brahmaõa upàsyatvàt / ña## ÷amadhyànayorvidhau vàkyabhedàpatterityarthaþ / janmaparamparayà jãvasyàpi sarvakarmatvàdisaübhavamàha-## sarvàõi karmàõi yasya / sarve kàmà bhogya yasya / sarvagandhaþ sarvarasa ityàdiràdi÷abdàrthaþ / #<àràgramàtrasyeti /># totraprotàyaþ-÷alàkàgraparimàõasyetyarthaþ / sarvatra prasidvabrahmaõa evàtropàsyatvopade÷ànna jãva upàsya iti såtràrthamàha-## yatra phalaü nocyate tatra pårvottarapakùasidviþ phalamiti mantavyam / tadyapi niràkàïkùaü brahma tathàpi manaþpracuramupadhirasya, pràõaþ ÷arãramasyeti samàsàntargatasarvanàmnaþ saünihitavi÷eùyàkàïkùatvàdbrahma saübadhyate / 'syonaü te sadanaü karomi'iti saüskàràrthasadanasya niràkàïkùasyàpi 'tasminsãda'iti sàkàïkùatacchabdena paràmar÷adar÷anàdityàha-## syonaü pàtraü te puroóà÷asyeti ÷rutyarthaþ / jãvo 'pi liïgàtsaünihita ityata àha-## idaü hi liïgadvayaü lokasidvaü jãvaü na saünidhàpayati, duþkhina upàstyayogyatvàtphalàbhàvàcca / ato vi÷vajinnyàyena sarvàbhilaùitamànandaråpaü brahmaivopàsanàkriyànubandhãti bhàvaþ / ki¤ca brahmapada÷rutyà liïgabàdha ityàha-## anyataràkàïkùànugçhãtaü phalavatprakaraõaü viphaliïgàdvalãya iti samudàyàrthaþ //1// END BsCom_1,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.2 vivakùitaguõopapatte÷ ca | BBs_1,2.2 | vaktumiùñà vivakùitàþ / yadyapyapauruùeye vede vakturabhàvànneccàrthaþ saübhavati tathàpyupàdànena phalenopacaryate / loke hi yacchabdàbhihitamupàdeyaü bhavati tadvivakùitamityucyate, yadanupàdeyaü tadavivakùitamiti / tadamavede 'pyupàdeyatvenàbhihitaü vivakùitaü bhavati, itaradavivakùitam / upàdànànupàdàne tu vedavàkyatàtparyàbhyàmavagamyate / tadiha ye vivakùità guõà upàsanàyàmupàdeyatvenopadiùñàþ satyasaükalpaprabhçtayaste parasminbrahmaõyupapadyante / satyasaükalpatvaü hi sçùñisthitisaühàreùvapratibaddha÷aktitvàtparamàtmana evàvakalpate / paramàtmaguõatvena ca 'ya àtmàpahçtapàpmà' (chà. 8.7.1) ityatra 'satyakàmaþ satyasaükalpa' iti ÷rutam / àkà÷àtmetyàdinàkà÷avadàtmàsyetyarthaþ / sarvagatatvàdibhirdharõaiþ saübhavatyàkà÷ena sàmyaü brahmaõaþ / 'jyàyànpçthivyàþ' ityàdinà caitadeva dar÷ayati / yadàpyàkà÷a àtmà yasyeti vyàkhyàyacate, tadapi saübhavati sarvajagatkàraõasya sarvàtmano brahma àkà÷àtmatvam / ata eva 'sarvakarmà' ityàdi / evamihopàsyatayà vivakùità guõà brahmaõyupapadyante / yattåktaü 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti jãvaliïgaü na tadbrahmaõyupapadyata iti, tadapi brahmaõyupapadyata iti bråmaþ / sarvàtmatvàddhi brahmaõo jãvasaübandhãni manomayatvàdãni brahmasaübandhãni bhavanti / tathàca brahmaviùaye ÷rutismçtã bhavataþ- 'tvaü strã tvaü kumàra uta và kumàrã / tvaü jãrõo daõóena va¤casi tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ' (÷ve. 4.3) iti, sarvataþpàõipàdaü tatsarvatokùi÷iromukham / sarvataþ÷rutimalloke sarvamàvçtya tiùñhati (gã. 13.13) iti ca / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' iti ÷rutiþ ÷uddhabrahmaviùayà, iyaü tu 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti saguõabrahmaviùayeti vi÷eùaþ / ato vivakùitaguõopapatteþ parameva brahmehopàsyatvenopadiùñamiti gamyate // 2 // ---------------------- FN: upàdànànupàdàne parigrahaparityàgau / tàttaryaü nàma phalavadarthapratãtyanukåtvaü ÷abdadharmaþ / upakramàdinà j¤ànàttayoravagama ityarthaþ / jãrõaþ sthaviro bhåtvà yodaõóena va¤cati gacchati, tathà yo jàtaþ bàlaþ so 'pi tvameva / vastuno vivakùàyàþ phalamupàdànaü svãkàraþ, sa ca prakçteùu guõeùvastãti vivakùopacàra ityàha-## nanvidaü gràhyamidaü tyàjyamiti dhãrvivakùàdãnà vede kutaþ syàdityata àha-## tàtparyaü nàma phalavadarthapratityanukålatvaü ÷abdadharmaþ / upakramàdinà tasya j¤ànàttayoravagama ityarthaþ / ## tat tasmàt / tàtparyavattvàdityarthaþ / sarvàtmatve pramàõamàha-## jãrõaþ sthaviro yo daõóena va¤cati gacchati so 'pi tvameva / yo jàto bàlaþ sa tvameva / sarvataþ sarvàsu dikùu ÷rutayaþ ÷rotràõyasyeti sarvataþ ÷rutimat / sarvajantånàü prasidvàþ pàõyàdayastasyeti sarvàtmatvoktiþ //2// END BsCom_1,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.3 anupapattes tu na ÷àrãraþ | BBs_1,2.3 | pårveõa sutreõa brahmaõi vivakùitànàü guõànàmupapattiruktà / anena tu ÷àrãre teùàmanupapattirucyate / tu÷abdo 'vadhàraõàrthaþ / brahmaivoktena nyàyena manomayatvàdiguõaü, natu ÷àrãro jãvo manomayatvàdiguõaþ / yatkàraõaü 'satyasaükalpaþ, àkà÷àtmà, avàkã, anàdaraþ, jyàyànpçthivyà' iti caiva¤jàtãyakà guõà na ÷àrãra à¤jasyenopapadyante / ÷àrãra iti ÷arãre bhava ityarthaþ / nanvã÷varo 'pi ÷arãre bhavati / satyam / ÷arãre bhavati natu ÷arãra eva bhavati, 'jyàyànpçthivyà jyàyànantarikùàt', 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' iti ca vyàpitatva÷ravaõàt / jãvastu ÷arãra eva bhavati, tasya bhogàdhiùñhànàccharãràdanyatra vçttyabhàvàt // 3 // ---------------------- FN: vàgeva vàkaþ so 'syàstãti vàkã na vàkã avàkã vàgàdisarvendriyarahitaþ / àptakàmatvànna kutracitadàdaro 'stãtyanàdaraþ / nanu jãvadharma÷cebrahmaõi yojyante tarhi brahmadharmà eva jãve kimiti na yojyante, tatràha-## såtraü vyàcaùñe-## sarvàtmatvàdiråktanyàyaþ / kalpitasya dharmà adhiùñhàne saübadhyante, nàdhiùñhànadharmàþ kalpita iti bhàvaþ / jhradhiùñhànaj¤ànakàle kalpitadharmàbhàvàt / ñavàgeva vàkaþ so 'syàstãti vàkã, na vàkã avàkã / anindriya ityarthaþ / kutràpyàdaraþ kàmo 'sya nàstãtyanàdaraþ / nityatçpta ityarthaþ / jyàyastvàdyanupapattau ÷àrãra iti paricchedo hetuþ såtroktaþ / sa tu jãvasyaiva no÷varasyetyàha-##3 ## END BsCom_1,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.4 karmakartçvyapade÷àc ca | BBs_1,2.4 | ita÷ca na ÷àrãro manomayatvàdiguõaþ, yasmàtkarmakartçvyapade÷o bhavati 'etamitaþ pretyàbhisaübhavitàsmi' (chà. 3.14.4) iti / etamiti prakçtaü manomayatvàdiguõamupàsyamàtmànaü karmatvena pràpyatvena vyapadi÷ati / abhisaübhavitàsmãti ÷àrãramupàsakaü kartçtvena pràpakatvena / abhisaübhavitàsmãti / pràptàsmãtyarthaþ / naca satyàü gatàvekasya karmakartçvyapade÷o yuktaþ / tathopàsyopàsakabhàvo 'pi bhedàdhiùñhàna eva / tasmàdapi na ÷àrãro manomayatvàdivi÷iùñaþ // 4 // ---------------------- FN: etamiti pràpakatvena vyapadi÷atãti saübandhaþ / pràpakatvena vyapadi÷atãti saübandhaþ / karmakartçvyapade÷apadasyàrthàntaramàha-##4 ## END BsCom_1,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.5 ÷abdavi÷eùàt | BBs_1,2.5 | ita÷ca ÷àrãràdanyo manomayatvàdiguõaþ, yasmàcchabdavi÷eùo bhavati samànaprakaraõe ÷rutyantari- 'yathàvrãhirvà yavo và ÷yamako và ÷yamàkataõóulo vaivamayamantaràtmanpuruùo hiraõmayaþ' (÷ata. brà. 10.6.3.2) iti / ÷àrãrasyatno yaþ ÷abdo 'bhidhàyakaþ saptamyanto 'ntaràtmanniti tasmàdvi÷iùño 'nyaþ prathamàntaþ puruùa÷abdo manomayatvàdivi÷iùñasyàtmano 'bhidhàyakaþ / tasmàttayorbhedo 'dhigamyate // 5 // ---------------------- FN: samànaprakaraõatvamekavidyàviùayatvàm / antaràtmanniti chàndaso vibhaktilopaþ / antaràtmanãtyarthaþ / ekàrthatvaü prakaraõasya samànatvam / antaràtmanniti vibhaktilopa÷chàndasaþ / ÷abdayorvi÷eùo vibhaktibhedaþ / tasmàttadarthayorbheda iti såtràrthaþ //5// END BsCom_1,2.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.6 smçte÷ ca | BBs_1,2.6 | smçti÷ca ÷àrãraparamàtmanorbhedaü dar÷ayati- 'ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷er'juna tiùñati / bhràmayansarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà' / (gã. 18.61) ityàdyà / atràha- kaþ punarayaü ÷àrãro nàma paramàtmano 'nyaþ, yaþ pratiùidhyate 'anupapattestu na ÷àrãraþ' ityàdinà / ÷rutistu- 'nànyo 'to 'sti draùñà ÷rotà' (bçha. 3.7.23) ityeva¤jàtãyakà paramàtmano 'nyamàtmànaü vàrayati / tathà smçtirapi- 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata' (gã. 13.2) ityeva¤jàtãyaketi / atrocyate- satyametat / para evàtmà dehendriyamanobuddhyupàdhibhiþ paricchidyamàno bàlaiþ ÷àrãra ityupacaryate / yathà ghañakarakàdyupàdhiva÷àdaparicchinnamapi nabhaþ paricchinnavadavabhàsate, tadvat / tadapekùayà ca karmakartçtvàdibhedavyavahàro na virudhyate pràk 'tattvamasi' ityàtmaikatvopade÷aghaõàt / gçhãte tvàtmaikatve bandhamokùàdisarvavyavahàraparisamàptireva syàt // 6 // ---------------------- FN: tadapekùayà aupàdhikabhedàpekùayà / smçtau hçdisthasya jãvàdbhedokterannàpi hçdistho manomaya ã÷vara ityàha-## bhåtàni jãvàn / yantraü ÷arãram / atra såtrakçtà satyabheda ukta iti bhràntiniràsàyekùatyadhikaraõe nirastamapi codyamudbhàvya nirasyati-## tvaduktarãtyà vastuta ekatvameva, bhedastu kalpitaþ såtreùvanådyata ityàha-## //6// END BsCom_1,2.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.7 arbhakaustvàt tadvyapade÷àc ca neti cen na nicàyyatvàd evaü vyomavac ca | BBs_1,2.7 | arbhakamalpamoko nãóaü, 'eùa ma àtmàntarhçdaye' iti paricchinnàyatanatvàt, sva÷abdena ca 'aõãyànvrãhervà yavàdvà' ityaõãyastvavyapade÷àt, ÷àrãra evàràgramàtro jãva ihopadi÷yate, na karvagataþ paramàtmeti yaduktaü tatparihartavyam / atrocyate- nàyaü doùaþ / na tàvatparicchinnade÷asya sarvagatatvavyapade÷aþ kathamapyupapadyate / sarvagatasya tu sarvade÷eùu vidyamànatvàtparicchinnade÷avyapade÷o 'pi kayàcidapekùayà saübhavati / yathà samastavasudhàdhipatirapi hi sannayodhyàdhipatiriti vyapadi÷yate kayà punarapekùayà sarvagataþ sannã÷varor'bhakaukà aõãyàü÷ca vyapadi÷yata iti / nicàyyatvàdevamiti bråmaþ / evamaõãyastvàdiguõagaõopeta ã÷varastatra hçdayapuõóarãke nicàyyo draùñavya upadi÷yate / yathà ÷àlagràme hariþ / tatràsya buddhivij¤ànaü gràhakam / sarvagato 'pã÷varastatropàsyamànaþ prasãdati / vyomavaccaitaddraùñavyam / yathà sarvagatamapi sadvyoma såcãpà÷àdyapekùàyàrbhakauko 'õãya÷ca vyapadi÷yate, evaü brahmàpi / tadevaü nicàyyatvàpekùaü brahmaõor'bhakaukastvamaõãyastvaü ca na pàramàrthikam / tatra yada÷aïkyate, hçdayàyatanatvàdbrahmaõo hçdayàyatanànàü ca prati÷arãraü bhinnatvàdbhinnàyatanànàü ca ÷ukàdãnàmanekatvasàvayavatvànityatvàdidoùadar÷anàdbrahmaõo 'pi tatprasaïga iti, tadapi parihçtaü bhavati // 7 // ---------------------- FN: arbhaka÷abdasya ÷i÷uviùayatvaniùedhàrthamalpamiti paryàyatvokti / kathamapi brahmabhàvapekùe 'pi / nicàyyatvàddraùñavyatvàt / arbhakamoko yasya sor'bhakaukàþ tasya bhàvastattvaü tasmàdàrthikamalpatvam / aõãyànityalpatvavàcaka÷abdenàpi ÷rutamityàha-## nàyaü doùa ityuktaü vivçõoti-## kathamapi / brahmabhàvapekùayàpãtyarthaþ / paricechedatyàgaü vinà brahmatvàsaübhavàt tattyàge ca brahmaõa evopàsyatvamàyàtãti bhàvaþ / vibhoþ paricchedoktau dçùñàntamàha-## sarve÷varasyàyodhyàyàü sthityapekùayà paricchedoktivadalpahçdi dhyeyatvena tathoktirityarthaþ / nanu kimiti hçdayabheva pràyeõocyate, tatràha-## hçdaye paramàtmano budvivçttirgrahikà bhavati / ata ã÷varàbhivyaktisthànatvàttaduktirityarthaþ / vyomadçùñàntàsinà ÷aïkàlatàpi kàcicchinnetyàha-## bhinnàyatanatve 'pi vyomnaþ satyabhedàdyabhàvàditi bhàvaþ //7// END BsCom_1,2.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.1.8 saübhogapràptir iti cen na vai÷eùyàt | BBs_1,2.8 | vyemavatsarvagatasya brahmaõaþ sarvapràõihçdayasaübandhàt, cidråpatayà ca ÷àrãràdavi÷iùñatvàt, sukhaduþkhàdisaübhogo 'pyavi÷iùñaþ prasajyeta / ekatvàcca / nahi parasmàdàtmano 'nyaþ ka÷cidàtmà saüsàrã vidyate, 'nànyo 'to 'sti vij¤àtà' (bç. 3.7.23) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtparasyeva saüsàrasaübhogapràptiriti cet, na vai÷eùyàt / na tàvatsarvapràõihçdayasaübandhàccharãravadbrahõaþ saübhogaprasaïgaþ, vai÷eùyàt / vi÷eùo hi bhavati ÷àrãraparame÷varayoþ / ekaþ kartà bhoktà dharmàdharmasàdhanaþ sukhaduþkhàdimàü÷ca / ekastadviparãto 'pahatapàpmatvàdiguõaþ / etasmàdanayorvi÷eùàdekasya bhogo netarasya / yadi ca saünidhànamàtreõa vastu÷aktimanà÷ritya kàryasaübandho 'bhyupagamyeta, àkà÷àdãnàmapi dàhàdiprasaïgaþ / sarvagatànekàtmavàdinàmapi samàvetau codyaparihàrau / yadapyekatvàdbrahmaõa àtmàntaràbhàvàccharãrasya bhogena brahõo bhogaprasaïga iti / atra vadàmaþ- idaü tàvaddevànàüpriyaþ praùñavyaþ / kathamayaü tvayàtmàntaràbhàvo 'dhyavasita iti / 'tattavamasi' 'ahaü brahmàsmi' 'nànyo 'to 'sti vij¤àtà' ityàdi÷àstrebhya iti cet, yathà÷àstraü tarhi ÷àstrãyor'thaþ pratipattavyo na tatràrdhajaratãyaü labhyam / ÷àstraü ca tattvamasi ityapahatapàpmatvàdivi÷eùaõaü brahma ÷àrãrasyàtmatvenopadi÷acchàrãrasyaiva tàvadupabhoktçtvaü vàrayati / kutastadupabhogena brahmaõa upabhogaprasaïgaþ / athàgçhãtaü ÷àrãrasya brahmaõaikatvaü tadà mithyàj¤ànanimittaþ ÷àrãrasyopabhogaþ, na tena paramàrtharåpasya brahmaõaþ saüspar÷aþ / nahi bàlaistalamalinatàdibhirvyomni vikalpyamàne talamalitàdivi÷iùñameva paramàrthato vyoma bhavati / tadàha- na vai÷eùyàditi / naikatve 'pi ÷àrãrasyopabhogena brahmaõa upabhogaprasaïgaþ, vai÷eùyàt / vi÷eùo hi bhavati mithyàj¤ànasamyagj¤anayoþ / mithyàj¤ànakalpita upabhogaþ, samyagj¤ànadçùñamekatvam / naca mithyàj¤ànakalpitenopabhogena samyagj¤ànadçùñaü vastu saüspç÷yate / tasmànnopabhogagandho 'pi ÷akya ã÷varasya kalpayitum // 8 // ---------------------- FN: dharmàdharmattvamupàdhirityarthaþ / ayameva vi÷eùo vai÷eùyaü / svàrthe ùya¤ pratyayaþ / vi÷eùasyàti÷ayàrtho và / dharmàdeþ svà÷raye phalahetutvamati÷ayastasmàditi sutràrthaþ / vibhavo bahava÷càtmana iti vàdinàm / ardheti / ardhaümukhamàtraü jaratyà buddhàyàþ kàmayate nàïàgànãti so 'yamardhajaratãnyàyaþ / manomayatvàdivi÷iùñasyaive÷varasya dhyànàrthaü hàrdatve 'pi nirdeùatvàttasminneva ÷àõóilyavidyàvidye sarvaü ityàdivàkyaü samanvitamityarthaþ / brahmaõo hàrdatve 'niùñasaübhogàpatterjãva eva hàrda upàsya iti ÷aïkàü vyàcaùñe-## brahma bhoktç syàta, hàrdatve sati cetanatvàt, jãvàbhinnatvàcca jãvavadityuktaü nirasyati-## dharmàdharmavattvamupàdhirityarthaþ / ayameva vi÷eùo vai÷eùyaü / svàrthe ùya¤pratyayaþ / vi÷eùasyàti÷ayàrtho và / dharmàdeþ svà÷raye phalahetutvamati÷ayaþ, tasmàditi såtràrthaþ / ki¤ca vibhavo bahava àtmàna iti vàdinàmekasmindehe sarvàtmanàü bhoktçtvaprasaïgaþ, svakarmàrjita eva dehe bhoga iti parihàra÷ca tulya iti na vayaü paryanuyojyà ityàha-## vastutasteùàmeva bhogasàükaryamityagre vakùyate / brahmaõo jãvàbhinnatvaü ÷rutyà ni÷citya tena bhoktçtvànumàne upajãvya÷rutibàdhamàha-## arthaü mukhamàtraü jaratyà vçddhàyàþ kàmayate nàïgànãti so 'yamardhajaratãyanyàyaþ / sa càtra na yuktaþ / na hyabhedamaïgãkçtyàbhoktçtvaü tyaktuü yuktaü, ÷rutyaivàbheda siddhyarthaü bhoktçtvavàraõàdityàha-#<÷àstraü ceti /># nanvekatvaü mayà ÷rutyà na gçhãtaü, yonopajãvyabàdhaþ syàt / kintu tvaduktyà gçhãtamityà÷aïkya bimbapratibimbayoþ kalpitabhedena bhoktçtvàbhoktçtvavyavasthopapatteraprayojako heturityàha-## kalpitàsaïgitvamadhiùñhànasya vai÷eùyamityasminnarthe 'pi såtraü pàtayati-## brahmaõo hàrdatve bàdhakàbhàvacchàõóilyavidyàvàkyaü brahmaõyupàsye samanvitamiti sidvam //8// END BsCom_1,2.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.2.9-10 2 antradhikaraõam / 9-10 attà caràcaragrahaõàt | BBs_1,2.9 | kañhavallãùu pañhyate- 'yasya brahma ca kùatraü cobhe bhavata odanaþ / mçtyåryasyopasevanaü ka ityà veda yatra saþ' (1.2.24) iti / atra ka÷cidodanopasecanasåcito 'ttà pratãyate / tatra kimagnirattà syàt, uta jãvaþ, athavà paramàtmeti saü÷ayaþ / vi÷eùànavadhàraõàt / trayàõàü càgnijãvaparamàtmanàmasmingranthe pra÷nopanyàsopalabdheþ / kiü tàvatpràptam / agniratteti / kutaþ, 'agnirannàdaþ' (bç. 1.4.6) iti ÷rutiprasiddhibhyàm / jãvo vàttà syàt, 'tayoranyaþ pippalaü svàdvatti' iti dar÷anàt / na paramàtmà, 'ana÷nannanyo 'abhicàka÷ãti' (muõóa. 3.1.1) iti dar÷anàdityevaü pràpte bråmaþ- attàtra paramàtmà bhavitumarhati / kutaþ, caràcaragrahaõàt / caràcaraü hi sthàvarajaïgamaü mçtyupasecanamihàdyàtvena pratãyate, tàdç÷asya càdyasya na paramàtmano 'nyaþ kàrtsyenàttà saübhavati / paramàtmà tu vikàrajàtaü saüharansarvamattãtyupapadyate / nanviha caràcaragrahaõaü nopalabhyate, kathaü siddhavaccaràcaragrahaõaü hetutvenopàdãyate / naiùa doùaþ / mçtyupasecanatvena sarvasya pràõinikàyasya pratãyamànatvàt, brahmakùatrayo÷ca pràdhànyàtpradar÷anàrthatvopapatteþ / yattu paramàtmano 'pi nàttçtvaü saübhavati, 'ana÷nannanyo 'abhicàka÷ãti' iti dar÷anàditi / atrocyate- karmaphalabhogasyapratiùedhakametaddar÷anaü, tasya saünihitatvàt / na vikàrasaühàrasya pratiùedhakaü, sarvavedànteùu sçùñisthitisaühàrakàraõatvena brahmaõaþ prasiddhatvàt / tasmàtparamàtmàtmaivehàttà bhavitumarhati // 9 // ---------------------- FN: yasya paramàtmano brahma kùatraü cobhe jàtã prasiddhànnavadodanau bhavataþ, yasya mçtyuþ sarvamàrakaþ sannupasecanamodanami÷raghçvattiùñhati, yatra so 'ttà kàraõàtmà vartate, taü nirvi÷eùamàtmànaü 'nàvirato du÷caritàt' iti mantroktopàyavànyathà veda itthà itthamanyastadrahito na vedetyarthaþ / pradar÷anamupalakùaõam / naca brahkùatre evàtra vivakùite, mçtyåpasecanena pràõabhçnmàtropasthàpanàt / pràõiùu pradhànatvena ca brahmakùatropanyàsasyopapatteþ / ____________________________________________________________________________________________ prakaraõàc ca | BBs_1,2.10 | ita÷ca paramàtmaivehàttà bhavitumarhati, yatkàraõaü prakaraõamidaü paramatmanaþ, 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kàñha. 1.2.18) ityàdi prakçtagrahaõaü ca nyàyyam / 'ka itthà veda yatra saþ' iti ca durvij¤ànatvaü paramàtmaliïgam // 10 // ## 'yasya brahmakùatràdijagadodanaþ, mçtyuþ sarvapràõimàrako 'pi yasyopasecanamodanasaüskàrakaghçtapràyaþ, so 'ttà yatra ÷uddhe cinmàtre 'bhedakalpanayà vartate tacchudvaü brahma itthà itthaü ã÷varasyàpyadhiùñhànabhåtaü ko veda / citta÷uddhàdyupàyaü vinà ko 'pi na jànàtãtyarthaþ / saü÷ayabãjamàha-## 'sa tvamagni prabråhi'ityagneþ, 'yeyaü prete vicikitsà'iti jãvasya, 'anyatra dharmàt'iti brahmaõaþ pra÷naþ / 'lokàdimagniü tamuvàca'ityagneþ / 'hanta ta idaü pravakùyàmi'itãtarayoþ prativacanamupalabhyata ityarthaþ / pårvatra brahmaõo bhoktçtvaü nàstãtyuktaü, tadupajãvya pårvapakùayati-## agniprakaraõamatãtamityaruceràha-## pårvapakùe jãvopàsti:,sidvànte nirvi÷eùabrahmaj¤ànamiti phalabhedaþ / odana÷abdo bhogyavàcãti pårvapakùaþ / sidvàntastu brahmakùatra÷abedairåpasthàpitakàryamàtre gauõa odana÷abdaþ / guõa÷càtra mçtyåpasecanapadena saünidhàpitaü prasidvaudanagataü vinà÷yatvaü gçhyate, gauõa÷abdasya saünihitaguõagràhitvàt / tathàca sarvasya vinà÷yatvena bhànàlliïgàdã÷varo 'ttetyàha## 'pippalaü svàdvatti'iti bhogasya pårvoktatvàdityarthaþ //9 // //10// END BsCom_1,2.2.9-10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.3.11 3 guhàpraviùñàdhikaraõam / så. 11-12 guhàü praviùñàv àtmànau hi taddar÷anàt | BBs_1,2.11 | kañhavallãùveva pañhyate- 'çtaü pibantau loke guhàü praviùñau parame paràrdhe / chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤ñagnayo ye ca triõàciketàþ' (kàñha. 1.3.1) iti / tatra saü÷ayaþ, kimiha buddhijãvau nirdiùñàvuta jãvaparamàtmànàviti / yadi buddhijãvau, tato buddhipradhànàtkàryakaraõasaüghàtàdvilakùaõo jãvaþ pratipàdito bhavati / tadapãha pratipàditavyaü, 'yeyaü prete vicikitsà manuùye 'stãtyeke nàyamastãti caike / etadvidyàmanu÷iùñastvayàhaü varàõàmeùa varastçtãyaþ' (kàñha. 1.1.20) iti pçùñatvàt / atha jãvaparamàtmànau tato jãvàdvilakùaõaþ paramàtmà pratipàdito bhavati / tadapãha pratipàdayitavyaü, 'anyatra dharmàdanyatràdharmadanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada' (kàñha. 1.2.14) iti pçùñatvàt / atràhàkùeptà- ubhàpyetau pakùau na saübhavataþ / kasmàt, çtapànaü karmaphalopabhogaþ, sukçtasya loke, iti ca dvivacanena dvayoþ pànaü dar÷ayati ÷rutiþ / ato buddhikùetraj¤apakùastàvanna saübhavati / ata eva kùetraj¤aparamàtmapakùo 'pi na saübhavati, cetane 'pi paramàtmani çtapànàsaübhavàt / 'ana÷ nannanyo 'abhicàka÷ãti' iti mantravarõàditi / atrocyate- naiùa doùaþ / chatriõo gacchantãtyekenàpi chatriõà bahånàü chatritvopacàradar÷anàt / evamekenàpi pibatà dvau pibantàvucyete / yadvà jãvastàvatpibati, ã÷varastu pàyayati / pàyayannapi pibatãtyucyate / pàcayitaryapi praktçtvaprasiddhidar÷anàt / buddhikùetraj¤aparigraho 'pi saübhavati, karaõe kartçtvopacàràt / edhàüsi pacantãti prayogadar÷anàt / nacàdhyatmàdhikàre 'nyau kaucidhàvçtaü pibantau saübhavataþ / tasmàdbuddhijãvau syàtàü, jãvaparamàtmànau veti saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptaü. buddhikùetraj¤àviti / kutaþ, 'guhàü praviùñau' iti vi÷eùaõàt / yadi ÷arãraü guhà, yadi và hçdayaü, ubhayathàpi buddhikùetraj¤au guhàü praviùñàvupapadyete / naca sati saübhavesarvagatasya brahmaõo vi÷iùñade÷atvaü yuktaü kalpayitum / 'sukçtasya loke' iti ca karmagocarànatikramaü dar÷ayati / paramàtmà tu na sukçtasya và duùkçtasya và gocare vartate, 'na karmaõà vardhate no kanãyàn' iti ÷ruteþ / 'chàyàtapau' iti ca tetanàcetanayornirde÷a upapadyate / chàyàtapavatparasparavilakùaõatvàt / tasmàdbuddhikùetraj¤àvihocyeyàtàmityevaü pràpte bråmaþ- vij¤ànàtmaparamàtmànàvihocyeyàtàm / kasmàt, àtmànau hi tàvubhàvapi cetanau samànasvabhàvau / saükhyà÷ravaõe ca samànasvabhàveùveva loke pratãtirdç÷yate / asya gordvitãyo 'nveùñavya ityukte gaureva dvitãyo 'nviùyate, nà÷vaþ puruùo và / tadiha çtapànena liïgena ni÷cite vij¤ànàtmani dvitãyànveùaõàyàü samànasvabhàva÷cetanaþ paramàtmaiva pratãyate / nanåktaü guhàhitatvadar÷anànna paramàtmà pratyetavya iti / guhàhitatvadar÷anàdeva paramàtmàpratyetavya iti vadàmaþ / guhàhitatvaü tu ÷rutismçtiùvasakçtparamàtmana eva dç÷yate- 'guhàhitaü gahvareùñhaü puràõam' (kàñha. 1.2.12) 'yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman' (tai. 2.1) 'àtmànamanviccha guhàü praviùñam' ityàdyàsu / sarvagatasyàpi brahmaõa upalabdhyartho de÷avi÷eùopade÷o na virudhyata ityedapyuktameva / sukçtalokavartitvaü tu chatritvavadekasminnapi vartamànamubhayoraviruddham / chàyàtapàvityapyaviruddham / chàyàtapavatparasparavilakùaõatvàtsaüsàritvàsaüsàritvayoþ / avidyàkçtatvàtsaüsàritvasya / pàramàrthikatvàccàsaüsàritvasya / tasmàdvij¤ànàtmaparamàtamànau guhàü praviùñau gçhyete // 11// kuta÷ca vij¤ànàtmaparamàtmànau gçhyete- ---------------------- FN: çtaü satyaü karmaphalaü pibantau, bhu¤jànau sukçtasya loke samyagarjitasyàdçùñasya kàrye dehe vartamàno parasya brahmaõor'dhaü sthànamarhatãti paràrdhaü hçdayaü tasminparame ÷reùñhe yà guhà nabhokùaõà tàü pravi÷ya sathitau chàyàtapavanmitho viruddhau, tau ca brahmavidaþ karmiõa÷ca vadanti / trirnàciketo 'gni÷cito yaiste 'pi vadanti / manuùye prete mçtesati yeyaü vicikitsà saü÷ayaþ / paralokabhoktàstãtyeke nàstãti cànye / tvayopadiùño 'hametattatvaü j¤àtumicchàmãtyarthaþ / anyatra dharmàdharmàbhyàmanyatra, asmàtkçtàkçtàt dharmàdharmàspçùñaü, kçtàkçtàt kàryakàraõàdbhinnaü yat tadbrahma / yadveti / svàtantryalakùaõaü hi kartçtvaü tacca pàturiva pàyayiturapyastãti so 'pi kartà / ataevàhuryaþ kàrayati so 'pi karteti / guhàhitaü buddhau sthitaü gahvare 'nekànarthasaükule dehe sthitaü, puràõamàdipuruùam / parame vyoman ÷reùñhe hàrdàkà÷e tatra guhàyàü buddau / anviccha vicàraya / attçvàkyànantaravàkyasyàpi j¤eyàtmani samanvayamàha-## çtamava÷yaübhàvi karmaphalaü pibantau bhu¤jànau, sukçtasya karmaõo loke kàrye dehe parasya brahmaõor'dhaü sthànamarhatãti paràrdhaü hçdayaü paramaü ÷reùñhaü tasminyà guhà nabhoråpà vudviråpà và tàü pravi÷ya sthitau chàyàtapavat mitho virudvau tau brahmavidaþ karmiõa÷ca vadanti / trirnàciketo 'gni÷cito yaiste triõàciketàþ te 'pi vadantãtyarthaþ / nàciketavàkyànàmadhyayanaü, tadarthaj¤ànaü, tadanuùñhànaü ceti tritvaü bodhyam / buddhyavacchinnajãvasya paramàtmana÷ca prakçtatvàtsaü÷ayamàha-## pårvottarapakùayoþ phalaü svayamevàha-## tadapi jãvasya budvivailakùaõyamapãtyarthaþ / manuùye prete mçte sati yeyaü vicikitsà saü÷ayaþ paraloke bhoktàstãtyeke, nàstãtyanye / atastvayopadiùño 'hametadàtmatattvaü jànãyàmityarthaþ / tadapi paramàtmasvaråpamapãtyarthaþ / ubhayorbhoktçtvàyogena saü÷ayamàkùipati-## chatripadena gantàra iva pibatpadenàjahallakùaõayà praviùñàvucyete ityàha-## pànakartçvàcipadena pànànukålau và lakùyàvityàha-## niyatapårvabhàvikçtimattvaråpamanukålatvaü kartçkàrayitroþ sàdhàraõam / yaþ kàrayati sa karotyeveti nyàyàditi bhàvaþ / atra prakçtirmukhyàrthà ÷atçpratyaye lakùaõà / mi÷ràstu kçtiþ, pratyayàrtho mukhyaþ / prakçtyà tvajahallakùaõayà pàyanaü lakùyamityàhuþ / pårvapakùe 'pibantau'iti kartçvàci÷atçpratyayena buddhijãvasàdhàraõaü kàrakatvaü lakùyamityàha-## edhàüsi kàùñhàni pacantãtyàkhyàtena kàrakatvaü lakùyaü, prakçtistu mukhyaiveti bhàvaþ / mukhyapàtàrau prasidvapakùiõau gràhyàvityata àha-## brahmakùatrapadasya saünihitamçtyupadàdanityavastuparatvavadihàpi pibatpadasya saünihitaguhàpadàhudvijãvaparateti dçùñàntena pårvapakùayati-## gocaraþ phalam / ekasmi¤jàtimati këpte sajàtãyameva dvitãyaü gràhyaü, vyaktimàtragrahe làghavàt / na vijàtãyaü, jàtivyaktyubhayakalpanàgauravàt / na càstu kàrakatvena sajàtãyà budvireva jãvasya dvitãyeti vàcyaü, cetanatvasya jãvasvabhàvasya kàrakatvàdantaraïgatvàt / tathàca loke dvitãyasyàntaraïgajàtimattvadar÷anàjjãvasya dvitãya÷cetana eveti såtràrthamàha-## guhàyàü budvau sthitaü, gahvare 'nekànarthasaükule dehe sthitaü puràõamanàdipuruùaü viditvà harùa÷okau jahàti / parame ÷reùñhe, vyoman hàrdàkà÷e yà guhà buddhiþ tasyàü nihitaü brahma yo veda so '÷nute sarvànkàmànityanvayaþ / anviccha vicàrayetyarthaþ //11// END BsCom_1,2.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.3.12 vi÷eùaõàc ca | BBs_1,2.12 | vi÷eùaõaü ca vij¤ànàtmaparamàtmanoreva bhavati / 'àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu' (kà. 1.3.3) ityàdinà pareõa granthena rathirathàdiråpakakalpanayà vij¤ànàtnàü rathinaü saüsàramokùayorgantàraü kalpayati / 'so 'dhvanaþ pàramàpnoti tadviùõoþ paramaü padam' / (kà. 1.3.9) iti ca paramàtmànaü gantavyam / tathà 'taü durdar÷a gåóhamanupraviùñhaü puràõam / adhyàtmayogàdhigamena devaü matvà dhãro harùa÷okau jahàti' (kà. 1.2.12) iti pårvasminnapi granthe mantçmantavyatvenaitàveva vi÷eùitau / prakaraõaü ceda paramàtmanaþ / brahmavido vadanti iti ca vaktçvi÷eùopàdanaü paramàtmaparigrahe ghañate / tasmàdiha jãvaparamàtmànàvucyeyàtàm / eùa eva nyàyaþ 'dvà suparõà sayujà sakhàyà' (muõóa. 3.1.1) ityevamàdiùvapi / tatràpi hyadhyàtmàdhikàrànna pràkçtau suparõàvucyete / tayoranyaþ pippalaü svàditti ityadanaliïgàdvij¤ànàtmà bhavati / ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti ityana÷anacetanàbhyàü paramàtmà / anantare ca mantre tàveva draùñçdraùñavyabhàvena vi÷inaùñi- 'samàne vçkùe puruùo nimagno 'nã÷ayà ÷ocati muhyamànaþ / juùñaü yadà pa÷yatyanyamã÷amasya mahimànamiti vãta÷okaþ' (muõóa. 3.1.2) iti / apara àha- 'dvà suparõà' iti neyamçgasyàdhikaraõasya siddhàntaü bhajate, paiïgirahasyabràhmaõenànyathà vyàkhyàtatvàt / 'tayoranyaþ pippalaü svàdittãti sattvamana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãtãtyana÷ nannanyo 'bhipa÷yati j¤astàvetau sattvakùetraj¤au' iti / sattva÷abdotãtyana÷ nannanyo 'bhipa÷yati yaducyate, tanna, sattvakùetraj¤a÷abdayorantaþkaraõa÷arãraparatayà prasiddhatvàt / tatraiva ca vyàkhyàtatvàt- 'tadetatsattvaü yena svapnaü pa÷yati, atha yo 'yaü ÷àrãra upadraùñà sa kùetraj¤astàvetau sattvakùetraj¤au' iti / nàpyasyàdhikaraõasya pårvapakùaü bhajate / nahyatra ÷àrãraþ kùetraj¤aþ kartçtvabhoktçtvàdinà saüsàradharmeõopeto vivakùyate / kathaü tarhi sarvasaüsàradharmàtãto brahmabhàva÷caitanyamàtrasvaråpaþ 'ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti', 'ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti j¤aþ' iti vacanàt / 'tattvamasi' 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi' (gã. 13.2) ityàdi÷rutismçtibhya÷ca / tàvatà ca vidyopasaühàradar÷anamelamevàvakalpate, tàvetau sattvakùetraj¤au na ha và evaüvidi ki¤cana raca àdhvaüsate ityàdi / kathaü punarasminpakùe tayoranyaþ pippalaü svàdittãti sattvam ityacetane sattve bhoktçtvàvacanamti / ucyate- neyaü ÷rutiracetanasya sattvasya bhoktçtvaü vakùyàmãti pravçttà / kiü tarhi cetanasya kùetraj¤asyàbhoktçtvaü brahmasbhàvatàü ca vakùyàmãti / tadarthaü sukhàdivikriyàvati sattve bhoktçtvamadhyàropayati / idaü hi kartçtvaü bhoktçtvaü ta sattvakùetraj¤ayoritaretisvabhàvàvivekakçtaü kalpyate / paramàrthatastu nànyatarasyàpi saübhavati, acetanatvàtsattvasya, avikriyatvàcca kùetraj¤asya / avidyàpratyupasthàpitasvabhàvatvàcca sattvasya sutaràü na saübhavati / tathàca ÷rutiþ- 'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet' ityàdinà svapnadçùñahastyàdivyavahàravadavidyàviùaya eva kartçtvàdivyavahàraü dar÷ayati / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà ca vivekinaþ kartçtvàdivyavaharàbhàvam dar÷ayati // 12 // ---------------------- FN: sa iti jãvaþ sarvanàmàrthaþ / adhvanaþ saüsàramàrgasya / durdar÷e durj¤ànaü, tata eva gåóhamanupraviùñaü gahanatàü gatamã÷varam adhyàtmaprayogaþ pratyagàtmanyeva cittasamàdhànaü tenàdhigamo mahàvàkyajà vçttistayà viditvetyarthaþ / sahaiva yujyete niyamyaniyàmakatveneti sayujau / anã÷ayà svasye÷varatvàpratãtyà / juùñaü dhyànàdinà sevitaü yadà dhyànaparipàkada÷àyàmã÷amanyaü vi÷iùñaråpàdbhinnaü pasyati / sattvaü buddhiþ / tàvatà mantravyàkhyàmàtreõa / rajaþ avidyà, àdhvaüsate, saü÷liùati / anyadivàbhàsabhåtaü nànàtvaü dçùñaü syàttatra avidyakabuddhyàdisaübandhàdanyo bhåtvànyacakùuùà pa÷yet / tatràvidyàyàm / yatra tu vidyàvasthàyàm / vi÷eùaõaü gantçgantavyatvàdikaü liïgamàha-## sa jãvo 'dhvanaþ saüsàramàrgasya paramaü pàraü, kiü tat, viùõorvyàpana÷ãlasya paramàtmanaþ padaü svaråpamàpnotãtyarthaþ / durdar÷aü durj¤ànaü, tatra heturgåóhaü màyàvçtaü màyànupraviùñaü pa÷càdguhàhitaü guhàdvàrà gahvareùñhaü, evaü bahiràgatamàtmànaü, adhyàtmayogaþ sthålasåkùmakàraõadehalayakrameõa pratyagàtmani cittasamàdhànaü tenàdhigamo mahàvàkyajà vçttistayà viditvetyarthaþ / çtapànamatre jãvànuvàdena vàkyàrthaj¤ànàya tatpadàrtho brahma pratipàdyata ityupasaüharati-## uktanyàyamatidi÷ati-## dvà dvau / chàndaso dvivacanasyàkàraþ / suparõàviva sahaiva yujyete niyamyaniyàmakabhàveneti sayujau / sakhàyau cetanatvena tulyasvabhàvau / samànamekaü vçkùaü chedanayogyaü ÷arãramà÷ritya sthitàvityarthaþ / guhàü praviùñàviti yàvat / etàvàtmanau, talliïgadar÷anàdityàha-## vi÷eùaõàccetyàha-## anã÷ayà svasye÷varatvàpratãtyà dehe nimagnaþ puruùo jãvaþ ÷ocati / nimagnapadàrthamàha-## naro 'hamiti bhrànta ityarthaþ / juùñaü dhyànàdinà sevitaü yadà dhyànaparipàkada÷àyàmã÷amanyaü vi÷iùñaråpàdbhinnaü ÷odhitacinmàtraü pratyaktvena pa÷yati tadàsya mahimànaü svaråpameti pràpnotãva / tato vãta÷oko bhavatãtyarthaþ / 'dvà suparõà'iti vàkyaü jãve÷varaparaü kçtvà cintitam / adhunàkçtvàcintàmuddhàñayati-## anyathà buddhivilakùaõatvaü padalakùyaparatvenetyarthaþ / sattvaü buddhiriti ÷aïkate-## buddhijãvau cetpårvapakùàrthaþ syàdityata àha## pårvapakùàrthastadà syàt, yadyatra buddhibhinnaþ saüsàrã pratipadyeta / nahyatra saüsàrã vivikùyate kintu ÷odhitastvamartho brahmetyarthaþ / ÷rutismçtibhya÷càyamartho yukta iti ÷eùaþ / tàvatà matravyàkhyàmàtreõa / evameva jãvasya brahmàtvoktàveva / nàhi jãvo buddhibhinna iti vivekamàtreõopasaühàro yuktaþ / bhedaj¤ànasya bhrantitvàdvaiphalyàcceti bhàvaþ / avidyà viduùi kimapi svakàryaü nàdhvaüsate na saüpàdayati, j¤ànàgninà svasyà eva dagdhatvàdityarthaþ / avidyà nàgacchatãti vàrthaþ / jãvasya brahmatvaparamidaü vàkyamiti pakùe ÷aïkate-## buddhorbhauktçtvoktàvatàtparyànnàtra yukticintayà manaþ khedanãyamityàha-## tadarthaü brahmatvabhodhanàrthaü bhoktçtvamupàdhimastake nikùipatãtyarthaþ / vastuto jãvasyàbhoktçtve bhoktçtvadhãþ kathamityata àha-## cittàdàtmyena kalpità buddhiþ sukhàdiråpeõa pariõamate / buddhyavivekàcidàtmanaþ sukhàdiråpavçttivyaktacaitanyavattvaü bhoktçtvaü bhàtãtyarthaþ / bhoktçtvamàvidyakaü, na vastuta ityatra mànamàha-## yatràvidyàkàle caitanyaü bhinnamiva bhavati tadà / draùñçtvàdikaü na vastuni j¤àta ityarthaþ / tasmàt 'çtaü pibantau'iti vàkyameva guhàdhikaraõaviùaya iti sthitam //12// END BsCom_1,2.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.13 4 antaradhikaraõam / så. 13-17 antara upapatteþ | BBs_1,2.13 | 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmeti hovàcaitadamçtamabhayametadbrahmeti / etadyapyasminsarpirvodakaü và si¤cati vartmani eva gacchati' (chà. 4.15.1) ityàdi ÷ra8yate / tatra saü÷ayaþ kimayaü pratibimbàtmakùyadhikaraõo nirdi÷yate 'thavà vij¤ànàtmà uta devatàtmendriyasyàdhiùñhàtàthave÷vara iti / kiü tàvatpràptam, chàyàtmà puruùapratiråpà iti / kutaþ, tasya dç÷yamànatvaprasiddheþ / 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' iti ca prasiddavadupade÷àt / vij¤ànàtmano vàyaü nirde÷a iti yuktam / sa hi cakùuùà råpaü pa÷yaü÷cakùuùi saünihito bhavati / àtma÷abda÷càsminpakùe 'nukålo bhavati / àdityapuruùo và cakùuùo 'nugràhakaþ pratãyate, 'ra÷mibhireùo 'sminpratiùñhitaþ' (bç. 5.5.2) iti ÷ruteþ / amçtatvàdãnàü ca devatàtnyapi katha¤citsaübhavàt / ne÷varaþ, sthànavi÷eùanirde÷àdityevaü pràpte bråmaþ / parame÷vara evàkùiõyabhyantaraþ puruùa ihopadiùña iti / kasmàt, upapatteþ / upapadyate hi parame÷vare guõajàtamihopadi÷yamànam / àtmatvaü tàvanmukhyayà vçttyà parame÷vara upapadyate / 'sa àtmà tattvamasi' iti ÷ruteþ / amçtatvàbhayatve ca tasminnasakçcchrutau ÷råyete / tathà parame÷varànuråpametadakùisthànam / yathàhi parame÷varaþ sarvadoùairaliptaþ, apahatapàpmatvàdi÷ravaõàt / tathàkùisthànaü sarvaleparahimupadiùñaü, 'tadyadyapyasminsarpirvodakaü và si¤cati vartmani eva gacchati' iti ÷ruteþ / saüyadvàmatvàdiguõopade÷a÷ca tasminnavakalpate / 'etaü saüyaddhàma ityàcakùate etaü hi sarvàõi vàmànyabhisaüyanti' / 'eùa u eva vàmanãreùa hi sarvàõi vàmàni nayati' / ' eùa u eva bhàmànãreùa hi sarveùu lokeùu bhàti' (chà. 4.15.2,3,4) iti ca / ata upapatterantaraþ parame÷varaþ // 13 // ---------------------- FN: vartmani pakùmasthàne / prasiddhavadupade÷a÷cakùuùatvoktireva / ihetyakùipuruùoktiþ / saüyaddhàmeti / vàmàni karmaphalànyetamakùipuruùaü hetumà÷ritya abhisaüyantyutpadyante / vàmanãrvàmàni ÷obhanàni lokaü pràpayati / bhàmanãrbhàmàni bhànàni sarvatra nayatãti / ## upakosalavidyàvàkyamudàharati-## tadakùisthànamasaïgatvena brahmaõo 'nuråpaü yato 'sminkùiptaü vartmanã pakùmaõã eva gacchatãtyarthaþ / dar÷anasya laukikatva÷àstrãyatvàbhyàü saü÷ayamàha-## pårvaü 'pibantau'iti prathama÷rutacetanatvànusàreõa carama÷rutà guhàprave÷àdayo nãtàþ, tadvadihàpi dç÷yata iti càkùuùatvànusàreõamçtatvàdayo dhyànàrthaü kalpitatvena neyà iti dçùñàntena pårvapakùayati-## pårvapakùe pratibimbopàstiþ, sidvànte brahmopàstiriti phalam / ## càkùuùatvenetyarthaþ / saübhàvanàmàtreõa pakùantaramàha-## 'mano brahma'itivat, 'etadbrahmeti'iti vàkyasyetipada÷iraskatvànna svàrthaparatvamiti pårvapakùaþ / 'mano brahmetyupàsãta'ityatra itipadasya pratyayaparatvàt, iha ca brahmetyuvàcetyanvayena itipadasyoktisaübandhinor'thaparatvàdvaiùamyamiti sidvàntayati-## bahupramàõasaüvàdastàtparyànugràhaka iti nyàyànugçhãtàbhyàmàtmabrahma÷rutibhyàü dç÷yaliïgaü bàdhyamityàha-## vàmàni karmaphalànyetamakùipuruùamabhilakùya saüyanti utpadyante / sarvaphalodayaheturityarthaþ / lokànàü phaladàtàpyayamevetyàha-## nayati phalàni lokànpràpayatãtyarthaþ / bhàmàni bhànàni nayatyayamityàha-## sarvàrthaprakà÷aka ityarthaþ //13// END BsCom_1,2.4.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.14 sthànàdivyapade÷àc ca | BBs_1,2.14 | kathaü punaràka÷avatsarvagatasya brahmaõo 'kùyalpasthànamupapadyata iti / atrocyate- bhavedeùànavakëptiþ, yadyetadevaikaü sthànamasya nirdiùñaü bhavet / santi hyanyànyapi pçthivyàdãni sthànànyasya nirdiùñàni- 'yaþ pçthivyàü tiùñhan' (bç. 3.7.3) ityàdinà / teùu hi cakùurapi nirdiùñam- 'ya÷cakùuùi tiùñhan' iti / 'sthànàdivyapade÷àt' ityàdigrahaõenaitaddar÷ayati- na kevalaü sthànamevaikamanucitaü brahmaõo nirdi÷yamànaü dç÷yate, kiü tarhi nàmaråpamityeva¤jàtãyakamapyanàmaråpasya brahmaõo 'nucitaü nirdi÷yamànaü dç÷yate- 'tasyoditi nàma' 'hiraõya÷ma÷ruþ' (chà. 1.6.7,6) ityàdi / nirguõamapi sadbrahma nàmaråpagatairguõaiþ saguõamupàsanàrthaü tatra tatropadi÷yata ityetadapyuktameva / sarvagatasyàpi brahmaõa upalabdhyarthaü sthànavi÷eùo na virudhyate, ÷àlagràma iva viùõorityetadapyuktameva // 14 // ---------------------- FN: sthànàdanyàdayo yeùàü te sthànàdayo nàmaråpaprakàràsteùàü vyapade÷àtsarvaïgatasyaikasthànaniyamo nàvakalpate / sthànanàmaråpàõàü dhyànàrthaü ÷rutyantare 'pyupade÷àdakùisthànatvoktiratra na doùa iti såtrayojanà / anavakëptiþ akëptakalpanà tadà bhavet, yadyatraiva nirdiùñaü bhavedityanvayaþ / nanvanucitabàhulyoktirasamàdhànamityà÷aïkya yuktimàha-## //14// END BsCom_1,2.4.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.15 sukhavi÷iùñàbhidhànàd eva ca | BBs_1,2.15 | apica naivàtra vivaditavyaü, kiü brahmàsminvàkye 'bhidhãyate na veti / sukhavi÷iùñàbhidhànameva brahmatvaü siddham / sukhavi÷iùñaü hi brahma yadvàkyopakrame prakràntaü 'pràõo brahma kaü brahma khaü brahma' iti tadevehàbhihitaü, prakçtaparigrahasya nyàyyatvàt / 'àcàryastu te gatiü vaktà' (chà. 4 14.1) iti ca gatimàtràbhidhànapratij¤ànàt / kathaü punarvàkyopakrame sukhavi÷iùñaü brahma vij¤àyata iti / ucyate- 'pràõo brahma kaü brahma khaü brahma' ityetadagnãnàü vacanaü ÷rutvopakosala uvàca- 'vijànàmyahaü yatpràõo brahma kaü ca tu khaü ca na vijànàmi' iti / tatredaü prativacanam- 'yadvàva kaü tadeva khaü yadeva khaü tadeva kaü' (chà. 4.10.5) iti / tatra khaü÷abdo bhåtàkà÷e niråóho loke / yadi tasya vi÷eùaõatvena kaü÷abdaþ sukhavàcã nopàdãyeta / tathà sati kevale bhåtàkà÷e brahma÷abdo nàmàdiùviva pratãkàbhipràyeõa prayukta iti pratãtiþ syàt / tathà kaü÷abdasya viùayendriyasaüparkajanite sàmaye sukhe prasiddhatvàt, yadi tasya khaü÷abdo vi÷eùaõatvena nopàdãyeta, laukikaü sukhaü brahmeti pratãtiþ syàt / itaretaravi÷eùatau tu kaïkhaü÷abdau sukhàtmakaü brahma gamayataþ / tatra dvitãye brahma÷abde 'nupàdãyamàne kaü khaü brahmetyevocyamàne kaü÷abdasya vi÷eùaõatvenaivopayuktatvàtasukhasya guõasyàdhyeyatvaü syàt, tanmà bhådityubhayoþ kaïkhaü÷abdayorbrahma÷abda÷irastvaü 'kaü brahma khaü brahma' iti / iùñaü hi sukhasyàpi guõasya guõavaddhyeyatvam / tadevaü vàkyopakrame sukhavi÷iùñaü brahmopadiùñam / pratyekaü ca gàrhapatyàdayo 'gnayaþ svaü svaü mahimànamupadi÷ya 'eùà somya te 'smadvidyàtmavidyà ca' ityupasaüharantaþ pårvatra brahma nirdiùñamiti j¤àpayanti / 'àcàryastu te gatiü vaktà' iti ca gatimàtràbhidhànapratij¤ànamarthàntaravivakùàü vàrayati / 'yathà puùkarapalà÷à àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi pàpaü karma na ÷liùyate' (chà. 4.14.3) iti càkùisthànaü puruùaü vijànataþ pàpenànupaghàtaü bruvannakùisthànasya puruùasya brahmatvaü dar÷ayati / tasmàtprakçtasyaiva brahmaõo 'kùisthànatàü saüyadvàmatvàdiguõatàü coktvàrciràdikàü tadvido gatiü vakùyàmãtyupakramate- 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmeti hovàca' (chà. 4.15.1) iti // 15 // ---------------------- FN: pratãko nàmà÷rayàntarapratyayasyà÷rayàntare prakùepaþ / kùayità pàratantryàdirvà àmayastatsahita ityarthaþ / tadarthayorvi÷eùitatvàtchabdàvapi vi÷eùitàvucyete / vi÷eùaõatvena svasya bhåtatvavyàvartakatvena / brahmapadaü ÷iro yayoste brahma÷irasã tayorbhàvo brahma÷irastvam / prakaraõàdapi brahma gràhyamityàha-## dhyànàrthaü bhedakalpanayà sukhaguõavi÷iùñasya brahmaõaþ prakçtasya ya eùa iti sarvanàmnàbhidhànàdantaraþ paramàtmà syàditi såtràrthaþ / nanu prakaraõàtprabalena dç÷yatvaliïgenopasthàpita÷chàyàtmà sarvanàmàrtha ityata àha-#<àcàryastviti /># upakosalo nàma ka÷cidbrahmacàri jàbàlasyàcàryasyàgnãndvàda÷avatsarànparicacàra / tamanupadi÷aya de÷àntaragate jàbàle gàrhapatyàdyagnibhirdayayà 'pràõo brahma'ityàtmavidyàmupadi÷yoktam-#<àcàryastviti /># tavàtmavidyàphalàvàptaye màrgamarciràdikaü vadiùyatãtyarthaþ / pa÷càdàcàryeõàgatya 'ya eùo 'kùiõi'ityuktàrciràdikà gatiruktà / tathà càgnibhiruktàtmavidyàvàkyasya gativàkyenaikavàkyatà vàcyà, sà ca sarvanàmnà prakçtàtmagrahe nirvahatãtyekavàkyatànirvàhakaü prakaraõaü vàkyabhedakàlliïgadbalavaditi bhàvaþ / ÷rutiü vyacaùñe-## pràõa÷ca såtràtmà bçhattvàdbrahmeti yattajjànàmi, kaü viùayasukhaü khaü ca bhåtàkà÷aü brahmatvena j¤àtuü na ÷aknomãtyarthaþ / khaü kathaübhåtaü, yatkaü tadeva khamiti sukhena vi÷eùitasya khasya bhåtatvaniràsaþ / tathà kaü kathaübhåtaü, yatkhaü tadeva kamiti vibhutvena vi÷eùitasya kasya janyatvaniràsa iti vyatirekamukhenàha-## 'àtmavidyà'iti ÷rutivirodhàtpratãkadhyànamatràniùñamiti bhàvaþ / ## àmayo doùaþ sàdhanapàratantrayànityatvàdiþ, tatsahita ityarthaþ / pratyekagrahaõe doùamuktvà dvayorgrahaõe phalitamàha-## vi÷eùitàrthakàvityarthaþ / nanvekaü brahmaivàtra dhyeyaü cedbrahmapadàntaraü kimarthamityata àha-## vi÷eùaõatvena khasya bhåtatvavyàvartakatvenetyarthaþ / brahma÷abdaþ ÷iro yayostattvamiti vigrahaþ / adhyeyatve ko doùaþ, tatràha-## màrgoktyà suguõavidyàtvàvagamàditi bhàvaþ / àtmavidyàpadenopasaühàràdapi prakçtaü brahmetyàha-## pçthivyagnirannamàditya iti mama catasrastanavo vibhåtiriti gàrhapatya upadide÷a / àpo di÷o nakùatràõi candramà ityanvàhàryapacana uvàca / pràõa àkà÷o dyaurvidyuditi svamahimànamàhavanãyo jagàdeti vibhàgaþ / iyamasmàkamagnãnàü vidyà pratyekamuktà / àtmavidyà tu pårvamasmàbhirmilitvà 'pràõo brahma'ityuktetyarthaþ / ucyatàmagnibhirbrahma, chàyàtmà guruõocyatàü vaktçbhedàditi tatràha-#<àcàryastviti /># ekavàkyatàni÷cayàdvaktçbhede 'pi nàrthabheda ityarthaþ //15// END BsCom_1,2.4.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.16 ÷rutopaniùatkagatyabhidhànàc ca | BBs_1,2.16 | ita÷càkùisthànaþ puruùaþ parame÷varaþ, yasmàcchrutopaniùatkasya ÷rutarahasyavij¤ànasya brahmavido yà gatirdevayànàkhyà prasiddhà ÷rutau- 'athottareõa tapasà brahmacaryeõa ÷raddhayà vidyayàtmànamanviùyàdityamabhijayanta etadvai pràõànàmàyatanametadamçtamabhayametatparàyaõametasmànna punaràvartante' (pra÷na. 1.10) iti / smçtàvapi- 'agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam / tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavido janàþ' (gã. 8.24) iti / saivàhàkùipuruùavido 'bhidhãyamànà dç÷yate / 'atha yadu caivàsmi¤chavyaü kurvanti yadi ca nàrciùamevàbhisaübhavanti' ityupakramya 'àdityàccandramasaü candramaso vidyutaü tatpuruùo 'mànavaþ sa enànbrahma gamayatyeva devapatho brahmapatha etena pratipadyamànà imaü mànavamàvarte nàvartante' (chà. 4.17.5) iti / tadiha brahmavidviùayà prasiddhayà gatyàkùisthànasya brahmatvaü ni÷cãyate // 16 // ---------------------- FN: dehapàtànantaryamatha÷abdàrthaþ / etat vyaùñisamaùñikàraõàtmakaü hairaõyagarbhaü padam / asminnupàsake mçte putràdayaþ ÷avyaü ÷avasaübandhi saüskàràdikarma kurvanti / mànavaü manoþ sarge, àvarte janmamaraõàdyàvçttiyuktam / ÷rutà anuùñhità upaniùat rahasyaü saguõabrahmopàsanaü yena tasya yà gatiþ ÷rutau smçtau ca prasidvà tasyà atràbhidhànàlliïgaditi såtràrthamàha-## yasmàdç÷yate tattasmàdihetyanvayaþ / ÷rutimàha-## dehapàtànantaramityarthaþ / svadharmastapaþ tapobrahmacarya÷raddhàvidyàbhiràtmànaü dhyàtvà tayà dhyànavidyayottaraü devayànamàrgaü pràpyate nottareõa pathà / àdityadvàrà saguõabrahmasthànaü gacchanti, etadvai brahma pràõànàü vyaùñisamaùñiråpàõàmàyatanaü liïgàtmakaü hiraõyagarbharåpaü, vastutastvetadamçtàdiråpaü nirguõaü sarvàdhiùñhànam / ataþ kàryaü brahma pràpya tatsvaråpaü nirguõaü j¤àtvà mucyanta ityarthaþ / agnireva jyotirdevatà evamaharàdyà devatà eva smçtàvuktàþ / asminnupàsake mçte sati yadi putràdayaþ ÷avyaü ÷avasaüskàràdikaü kurvanti yadi ca na kurvanti ubhayathàpyupàstimahimnà arciràdidevànkrameõa gacchanti / àrciùamagniü, tato 'haþ, ahnaþ ÷uklapakùaü, tatra uttaràyaõaü, tasmàtsaüvatsaraü, tato devalokaü, tato vàyuü, vàyoràdityaü, tata÷candraü, candràdvidyutaü gatvà tatra vidyulloke sthitànupàsakànamànavaþ puruùo brahmalokàdàgatya kàryaü brahmalokaü pràpayati / eùo 'rciràdibhirdevairvi÷iùño devapatho gantavyena brahmaõà yogàdbrahmapatha÷ca / ta etatkàryaü brahma pratipadyamànà upàsakà imaü mànavaü manoþ sargaü àvartaü janmamaraõàvçttiyuktaü nàvartante nàgacchantãtyarthaþ //16// END BsCom_1,2.4.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.4.17 anavasthiter asaübhavàc ca netaraþ | BBs_1,2.17 | yatpunaruktaü chàyàtmà, vij¤ànàtmà, devatàtmà và syàdakùisthàna iti / atrocyate- na chàyàtmàdiritara iha grahaõamarhati / kasmàt, anavasthiteþ / na tàvacchàyàtmana÷cakùuùi nityamavasthànaü saübhavati / yadaiva hi ka÷citpuruùa÷cakùuràsãdati tadà cakùuùi puruùacchàyà dç÷yate, apagate tasminna dç÷yate / 'ya eùo 'kùiõi puruùaþ' iti ca ÷rutiþ saünidhànàtsvacakùuùi dç÷yamànaü puruùamupàsyatvenopadi÷ati / nacopàsanàkàle chàyàkaraü ka¤citpuruùaü cakùuþsamãpe saünidhàpyopàsta iti yuktaü kalpayitum / 'asyaiva ÷arãrasya nà÷amanveùa na÷yati' (chà. 8.9.1) iti ÷ruti÷chàyàtmano 'pyanavasthitatvaü dar÷ayati / asaübhavàcca tasminnamçtatvàdãnàü guõànàü na chàyàtmani pratãtiþ / tathà vij¤ànàtmano 'pi sàdhàraõe kçtsna÷arãrendriyasaübandhe sati cakùuùyevàvasthitatvaü vaktuü na ÷akyam / brahmaõastu vyàpino 'pi dçùña upalabdhyartho hçdayàdide÷avi÷eùasaübandhaþ / samàna÷ca vij¤ànàtmanyapyamçtatvàdãnàü guõànàmasaübandhaþ / yadyapi vij¤ànàtmà paramàtmano 'nanya eva, tathàpyavidyàkàmakarmakçtaü tasminmartyatvamadhyaropitaü bhayaü cetyamçtatvàbhayatve nopapadyete / saüyadvàmatvàdaya÷caitasminnanai÷varyàdanupapannà eva / devatàtmanastu 'ra÷mibhireùo 'sminpratiùñhitaþ' iti ÷ruteryadyapi cakùuùyavasthànaü syàttathàpyàtmatvaü tàvanna saübhavati, paràgråpatvàt / amçtatvàdayo 'pi na saübhavanti, utpattipralaya÷ravaõàt / amaratvamapi devànàü cirakàlàvasthànàpekùam / ai÷varyamapi parame÷varàyattaü na svàbhàvikam / bhãùàsmàdvàtaþ pavate bhãùodeti såryaþ / bhãùàsmàdagni÷cendra÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (tai. 2.8) iti mantravarõàt / tasmàtparame÷vara evàyamakùisthànaþ pratyetavyaþ / asmiü÷ca pakùe dç÷yata iti prasiddhavadupàdànaü ÷àstràdyapekùaü vidvadviùayaü prarocanàrthamiti vyàkhyeyam // 17 // ---------------------- FN: asya chàyàkarasya bimbasya / paràk bàhyaü jagat / bhãùà bhayena, asmàt brahmaõaþ, pavate calati / uktàpekùayà pa¤camo mçtyuþ samàptàyuùàü nikañe dhàvatãtyarthaþ / ## upagacchatãtyarthaþ / anavasthitasyopàsyatvaü sadà na sidyatãti bhàvaþ / ki¤càvyavadhànàtsvàkùistha upàsyaþ / naca tasya svacakùuùà dar÷anaü saübhavatãtyàha-## astu tarhi pareõa dç÷yamànasyopàstirityata àha-## kalpanàgauravàdityarthaþ / yuktisiddhànavasthitatve ÷rutimàha-## chàyàkarasya bimbasya nà÷amadar÷anamanusçtyaiùa chàyàtmà na÷yatãtyarthaþ / jãvaü nirasyati-## jàtyandhasyàpyahamityavi÷eùaõa jãvasyàbhivyakte÷cakùureva sthànamityayuktamityarthaþ / dçùña iti / ÷rutàviti ÷eùaþ / nanu 'cakùoþ såryo ajàyata''såryo 'stameti'iti vàkyaü amarà devà iti prasiddhibàdhitamityà÷aïkyàha-## bhãùà bhayenàsmàdã÷varàdvàyu÷calati / agni÷cendra÷ca svasvakàryaü kurutaþ / uktàpekùayà pa¤camo mçtyuþ samàptàyuùàü nikañe dhàvatãtyarthaþ / ã÷varapakùe dç÷yata ityuktaü, tatràha-## dar÷anamanubhavaþ / tasya÷àstre ÷rutasya ÷àstrameva karaõaü kalpyaü, saünidhànàt / tathàca ÷àstrakaraõako vidvadanubhava upàsanàstutyartha ucyata ityarthaþ / tasmàdupakosalavidyàvàkyamupàsye brahmaõi samanvitamiti siddham //17// END BsCom_1,2.4.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.18 5 antaryàmyadhikaraõam / så. 18-20 antaryàmyadhidaivàdhilokàdiùu taddharmavyapade÷àt | BBs_1,2.18 | 'ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàni yo 'ntaro yamayati' ityupakramya ÷råyate- 'yaþ pçthivyàü tiùñhanpçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãmantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bçha. 3.7.1,2) ityàdi / atràdhidaivatamadhilokamadhivedamadhiyaj¤amadhibhåtamadhyàtmaü ca ka÷cidantaravasthito yamayitàntaryàmãti ÷råyate / sa kimadhidaivàdyabhimànã devatàtmà ka÷citkiüvà pràptàõimàdyai÷varyaþ ka÷cidyogã kiüvà paramàtmà kiüvàrthàntaraü ki¤cidityapårvasaüj¤àdar÷anàtmasaü÷ayaþ / kiü tàvannaþ pratibhàti, saüj¤ayà aprasiddhatvàtsaüj¤ino 'pyasiddhenàrthàntareõa kenacidbhavitavyamiti / athavà nàniråpitaråpamarthàntaraü ÷akyamastyabhyupagantum / antaryàmi÷abda÷càntaryamanayogena pravçtto nàtyantamaprasiddhaþ / tasmàtpçthivyàdyabhimànã ka÷ciddevo 'ntaryàmã syàt / tathàca ÷råyate- 'pçthivyeva yasyàyatanamagnirloko mano jyotiþ' (bç. 3.9.10) ityàdi / sa ca kàryakàraõavattvàtpçthivyàdãnantastiùñhanyamayatãti yuktaü devatàtmano yamayitçtvam / yogino và kasyacitsiddhasya sarvànuprave÷ena yamayitçtvaü syàt, natu paramàtmà pratãyeta, akàryakaraõatvàdityevaü pràpta idamucyate- yo 'ntaryàmyadhidaivàdiùu ÷råyate sa paramàtmaiva syànnànya iti / kutaþ, taddharmavyapade÷àt / tasya hi paramàtmano dharmà iha nirdi÷yamànà dç÷yante / pçthivyàdi tàvadadhidaivatàdibhedabhinnaü samastaü vikàrajàtamantastiùñanyamayatãti paramàtmano yamayitçtvaü dharma upapadyate / sarvavikàrakàraõatve sati sarva÷aktyupapatteþ / eùa ta 'àtmàntaryàmyamçtaþ' iti càtmatvàmçtatve mukhye paramàtmana upapadyete / 'yaü pçthivã na veda' iti ca pçthivãdevatàyà avij¤eyamantaryàmiõaü bruvandevatàtmano 'nyamantaryàmiõaü dar÷ayati / 'pçthivã devatà hyahamasmi pçthivãtyatmànaü vijànãyàt' / tathà 'adçùño '÷rutaþ' ityàdivyapade÷o råpàdivihãnatvàtparamàtmana upapadyata iti / yattvakàryakaraõasya paramàtmano yamayitçtvaü nopapadyata iti / naiùa doùaþ / yànniyacchati tatkàryakaraõaireva, tasya kàryakaraõattvopapatteþ / tasyàpyanyo niyantetyanavasthàdoùa÷ca na saübhavati, bhedàbhàvàt / bhede hi satyanavasthàdoùopapattiþ / tasmàtparamàtmaivàntaryàmã // 18 // ---------------------- FN: àyatanaü ÷arãraü, lokyate 'neneti lokacakùuþ, jyotirmanaþ / ## bçhadàraõyakavàkyamudàharati-## antaryàmibrahmaõe pratãyamànàrthamàha-## 'yaþ pçthivyàm'ityàdinà devatàþ pçthivyàdyà adhikçtya yamayità ÷råyate / tathà 'yaþ sarveùu lokeùu'ityadhilokaü, 'yaþ sarveùu vedeùu'ityadhivedaü, 'yaþ sarveùu yaj¤eùu'ityadhiyaj¤aü, 'yaþ sarveùu bhåteùu'ityadhibhåtaü, 'yaþ pràõe tiùñhan'ityàdi 'ya àtmàni'ityantamadhyàtmaü ceti vibhàgaþ / a÷arãrasya niyantçtvasaübhavàsaübhavàbhyàü saü÷ayaþ / pårvatre÷varasyàkùisthànatvasiddhaye pçthivyàdisthànanirde÷o dçùñànta uktaþ, tasya dçùñàntavàkyasye÷varaparatvamatràkùipya samàdhãyata ityàkùepasaügatiþ / ataþ pårvaphalenàsya palavattvam / avàntaraphalaü tu pårvapakùe anã÷varopàstiþ, sidvànte pratyagbrahmaj¤ànamiti mantavyam / svayamevàruciü vadanpakùàntaramàha-## ani÷citàrthe phalàbhàvenàphalasya vedàrthatvàyogàditi bhàvaþ / tathàca ÷råyate vede / pçthivã yasya devasyàyatanaü ÷arãraü, lokyate 'neneti loka÷cakùuþ, jyotiþ sarvàrthaprakà÷akaü mana ityarthaþ / upakramàdinàntaryàmyaikyani÷cayàdanekadevapakùo na yukta ityaruceràha-## àgantukasiddhasyàntaryàmitve 'prasiddhasàdhanakalpanàgauravànnityasiddha evàntaryàmãti siddhàntayati-## devatàniràse hetvantaramàha-## ã÷varo na niyantà, a÷arãratvàt, ghañavadiyuktaü nirasyati-## niyamyàtirikta÷arãra÷ånyatvaü và hetuþ, ÷arãràsaübandhitvaü và / àdhye, svadehaniyantari jãve vyabhicàraþ / dvitãyastvasiddhaþ, ã÷varasya svàvidyopàrjitasarvasaübandhitvàdityàha-## sa÷arãro niyantetilokadçùñimanusçtyaitaduktam / vastutastu cetanasàünidhyàjjaóasya vyàpàro niyamanaü tacchaktimattvaü niyantçtvaü / taccàcintyamàyà÷akte÷cidàtmanaþ ÷arãraü vinaivopapannaü / nanu dehaniyanturjãvasyànyo niyantà cettasyàpyanya ityanavasthetyata àha-## niraïku÷aü sarvaniyantçtvamã÷varasya ÷rutaü, tasya niyantrantarànumàne ÷rutibàdha dati nànavasthetyarthaþ / yadvà ã÷varàdbhedakalpanayà jãvasya niyantçtvokteþ satyabhedàbhàvànnànavasthetyarthaþ //18// END BsCom_1,2.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.19 na ca smàrtam ataddharmàbhilàpàt | BBs_1,2.19 | syàdetat / adçùñatvàdayo dharmàþ sàükhyasmçtikalpitasya pradhànasyàpyupapadyante, råpàdihãnatayà tasya tairabhyupagamàt / 'apratarkyamavij¤eyaü prasuptamiva sarvataþ' (manu. 1.5) iti hi smaranti, tasyàpi niyantçtvaü sarvavikàrakàraõatvàdupapadyate / tasmàtpradhànamantaryàmi÷abdaü syàt / 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) ityatra niràkçtamapi satpradhànamihàdçùñatvàdivyapade÷asaübhavena punarà÷aïkyate / ata uttaramucyate- naca smàrte pradhànamantaryàmi÷abdaü bhavitumarhati / kasmàt,ataddharmàbhilàpàt / yadyapyadçùñatvàdivyapade÷aþ pradhànasyasaübhavati tathàpi na draùñçtvàdivyape÷aþ saübhavati, pradhànasyàcetanatvena tairabhyupagamàt / 'adçùño draùñà÷rutaþ ÷rotàmato mantàvij¤àto vij¤àtà' (bçha. 3.7.23) iti hi vàkya÷eùa iha bhavati / àtmatvamapi na pradhànasyopapadyate / 19 // yadi pradhànamàtmatvadraùñçtvàdyasaübhavànnàntaryàmyabhyupagamyate, ÷àrãrastarhyantaryàmã bhavatu / ÷àrãro hi cetanatvàddraùñà ÷rotà mantà vij¤àtà ca bhavati, àtmà ca pratyaktvàt / amçta÷ca, dharmàdharmaphalopabhogopapatteþ / adçùñatvàdaya÷ca dharmàþ ÷àrãre parasiddhàþ dar÷anàdikriyàyàþ kartari pravçttivirodhàt / 'na dçùñerdraùñàraü pa÷yeþ' (bç. 3.4.2) ityàdi÷rutibhya÷ca / tasya ca kàryakaraõasaüghàtamantaryamayituü ÷ãlaü, bhoktçtvàt / tasmàcchàrãro 'ntaryàmãtyata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: amçta÷ceti vinà÷ino dehàntarabhogànupapatterityarthaþ / kartarãti kriyàyàü guõaþ kartà, pradhànaü karma, tatraikasyàü kriyàyàmekasya guõatvapradhànatvayorvirodhànna kartuþ karmatvamityarthaþ / pradhànaü mahadàdikrameõa kathaü pravartata iti tarkasyàviùaya ityàha-## råpàdihãnatvàdavij¤eyaü, sarvato dikùu prasuptamiva tiùñhati jaóatvàdityarthaþ / atat apradhànaü cetanaü, tasya dharmàõàmabhidhànàditi hetvarthaþ //19// END BsCom_1,2.5.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.5.20 ÷arãra÷ cobhaye 'pi hi bhedenainam adhãyate | BBs_1,2.20 | neti pårvasåtràdanuvartate / ÷àrãra÷ca nàntaryàmãùyate / kasmàt / yadyapi draùñçtvàdayo dharmastasya saübhavanti tathàpi ghañàkà÷avadupàdhiparicchinnatvànna kàrtsyena pçthivyàdiùvantaravasthàtuü niyantuü ca ÷aknoti / apicobhaye 'pi hi ÷àkhinaþ kàõvà màdhyandinànà÷càntaryàmiõo bhedenainaü ÷àrãraü pçthivyàdivadadhiùñhànatvena niyamyatvena càdhãyate- 'yo vij¤àne tiùñhan' (bç. 3.7.22) iti kàõvàþ / 'ya àtmani tiùñhan' iti màdhyandinàþ / 'ya àtmani tiùñhan' ityasminstàvatpàñhe bhavatyàtma÷abdaþ ÷àrãrasya vàcakaþ / 'yo vij¤àne tiùñhan' ityasminnapi pàñhe vij¤àna÷abdena ÷àrãra ucyate / vij¤ànamayo hi ÷àrãraþ / tasmàcchàrãradanya ã÷varo 'ntaryàmãti siddham / kathaü punarekasmindehe dvau draùñàravupapadyete, ya÷càyamã÷varo 'ntaryàmã ya÷càyamitaraþ ÷àrãraþ / kà punarihànupapattiþ / 'nànyo 'to 'sti draùñà' ityàdi ÷rutivacanaü virudhyeta / atra hi prakçtàdantaryàmiõo 'nyaü draùñàraü, ÷rotàraü, mantàraü, vij¤àtàraü càtmànaü pratiùedhati / niyantrantarapratiùedhàrthametadvacanamiticet, na, niyantrantaràprasaïgàdavi÷eùa÷ravaõàcca / atrocyate- avidyàpratyupasthàpitakàryakaraõopàdhinimitto 'yaü ÷àrãràntaryàmiõorbhedavyapade÷o na pàramàrthikaþ / eko hi pratyagàtmà bhavati, na dvau pratyagàtmànau saübhavataþ / ekasyaiva tu bhedavyavahàra upàdhikçto yathà ghañàkà÷o mahàkà÷a iti / tata÷ca j¤àtçj¤eyàdibheda÷rutayaþ pratyakùàdãni ca pramàõàni saüsàrànubhavo vidhipratiùedha÷àstraü ceti sarvametadupapadyate / tathàca ÷rutiþ 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' itvavidyàviùaye sarve vyavahàraü dar÷ayati / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' iti vidyàviùaye sarve vyavahàraü vàrayati // 20 // attarasåtranirasyà÷aïkàmàha-## ## vinà÷ino dehàntarabhogànupapatterityarthaþ / yathà devadattakartçkagamanakriyàyà gràmaþ karma na devadattaþ, tathàtmakartçkadar÷anàdikriyàyà anàtmà viùayaþ na tvàtmà, kriyàyàþ kartçviùayatvàyogàdityàha-## kriyàyàü guõaþ kartà, pradhànaü karma, tatraikasyàü kriyàyàmekasya guõatvapradhànatvayorvirodhànna kartuþ karmatvamityarthaþ / dçùñerdraùñàramàtmànaü tayà dç÷yayà dçùñyà na viùayãkuryà ityàdi÷rute÷càdçùñatvàdidharmàþ ÷àrãrasyetyàha-## api÷abdasåcitaü hetumuktvà kaõñhoktaü hetumàha-## bhedeneti såtràttàttvikabhedabhràntiü nirasituü ÷aïkate-## nanvatraiko bhoktà jãvaþ, ã÷varastvabhokteti na virodha iti ÷aïkate-## tayorbhedaþ ÷rutiviruddha iti pårvavàdyàha-## sa eva ÷rutyarthamàha-## ÷ruterarthàntaramà÷aïkya niùedhati-## na kevalamaprasaktapratiùedhaþ, kintvavi÷eùeõa draùñrantaraniùedha÷ruterantaryàmyantaraniùedhàrthatve bàdha÷cetyàha-## tasmàtsåtre, 'ya àtmàni tiùñhan'iti ÷rutau ca draùñçbhedoktirayuktà, 'nànyaþ'iti vàkya÷eùe bhedaniràsàditi pràpte, bheda upàdhikalpitaþ ÷rutisåtràbhyàmanådyata iti samàdhatte-## bhedaþ satyaþ kiü na syàdata àha-## gauraveõa dvayorahandhãgocaratvàsaübhàvadeka eva tadgocaraþ / tadgocarasya ghañavadanàtmatvànnàtmabhedaþ satya ityarthaþ / ## kalpitabhedàïgãkàràdbhedàpekùaü sarvaü yujyata ityarthaþ / tasmàdantaryàmibràhmaõaü j¤eye brahmaõi samanvitamiti siddham //20// END BsCom_1,2.5.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.21 adç÷yatvàdhikaraõam / så. 21-23 adç÷yatvàdiguõako dharmokteþ | BBs_1,2.21 | 'atha parà yayà tadakùaramadhigamyate', 'yattadadre÷yamagràhyamagotramavarõamacakùuþ÷rotraü tadapàõipàdaü nityaü vibhuü sarvagataü susåkùmaü tadavyayaü yadbhåtayoniü paripa÷yanti dhãràþ' (muõóa. 1.1.5,6) iti ÷råyate / tatra saü÷ayaþ- kimayamadre÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ pradhànaü syàduta ÷àrãra àhosvitparame÷vara iti / tatra pradhànamacetanaü bhåtayoniriti yuktaü, acetanànàmeva taddçùñàntatvenopàdànàt / 'yathorõanàbhiþ sçjate gçhyate ca yathà pçthivyàmoùadhaþ saübhavanti / yathà sataþ puruùotke÷alomàni tathàkùaràtsaübhavatãha vi÷vam' (muõóa. 1.1.7) iti / nanårõanàbhiþ puruùa÷ca cetanàviha dçùñàntatvenopàttau / neti bråmaþ / nahi kevalasya cetanasya tatra såtrayonitvaü ke÷alomayonitvaü càsti / cetanàdhiùñhitaü hyacetanamårõanàbhi÷arãraü såtrasya yoniþ, puruùa÷arãraü ca ke÷alomnàmiti prasiddham / apica pårvatràdçùñatvàdyabhilàùasaübhave 'pi draùñçtvàdyabhilàùàsaübhavànna pradhànamabhyupagatam / iha tvadç÷yatvàdayo dharmàþ pradhàne saübhavanti / nacàtra virudhyamàno dharmaþ ka÷cidabhilapyate / nanu 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.1.9) ityayaü vàkya÷eùo 'cetane pradhàne na saübhavanti, kathaü pradhànaü bhåtayoniþ pratij¤àyata iti / atrocyate- 'yayà tadakùaramadhigamyate' 'yattadadre÷yam' ityakùara÷abdenàdç÷yatvàdiguõakaü bhåtayoniü ÷ràvayitvà punarante ÷ràvayiùyati- 'akùaràtparataþ paraþ' (muõóa. 2.1.2) iti / tatra yaþ paro 'kùaràcchrutaþ sa sarvaj¤aþ sarvavitsaübhaviùyati / pradhànameva tvakùara÷abdanirdiùñaü bhåtayoniþ / yadà tu yoni÷abdo nimittavàcã tadà ÷àrãro 'pi bhåtayoniþ syàt, dharmàdharmàbhyàü bhåtajàtasyopàrjanàditi / evaü pràpte 'bhidhãyate- yoyamadç÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ sa parame÷vara eva syànnànya iti / kathametadavagamyate / dharmokteþ / parame÷varasya hi dharma ihocyamàno dç÷yate- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' iti / nahi pradhànasyàcetanasya ÷àrãrasya vopàdhiparicchinnadçùñeþ sarvaj¤atvaü sarvavittvaü và saübhavati / nanvakùara÷abdanirdiùñàdbhåtayoneþ parasyaiva tatsarvaj¤atvaü ca na bhåtayoniviùayamityuktam / atrocyate- naivaü saübhavati / yatkàraõaü 'akùaràtsaübhavatãha vi÷vam' iti prakçtaü bhåtayonimiha jàyamànaprakçtitvena nirdi÷yànantaramapi jàyamànaprakçtitvenaiva sarvaj¤aü nirdi÷ati- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasya j¤ànamayaü tapaþ / tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü ca jàyate' iti / tasmànnirde÷asàmyena pratyabhij¤àyamànatvàtprakçtasyaivàkùarasya bhåtayoneþ sarvaj¤atvaü sarvavittvaü ca dharma ucyata iti gamyate / 'akùaràtparataþ paraþ' ityatràpi na prakçtàdbhåtayonerakùaràtparaþ ka÷cidabhidhåyate / kathametadavagamyate / 'yenàkùaraü puruùaü veda satyaü provàca tàü tattvato brahmavidyàm' (muõóa. 1.2.13) iti prakçtya tasyaivàkùarasya bhåtayoneradç÷yatvàdiguõakasya vaktavyatvena pratij¤àtatvàt / kathaü tarhi 'akùaràtparataþ paraþ' iti vyapadi÷yata iti, uttarasåtre tadvakùyàmaþ / apicàtra dve vidye veditavye ukte- 'parà caivàparà ca' iti / tatràparàmçgvedàdilakùaõàü vidyàmuktvà bravãti- 'atha parà yayà tadakùaramadhigamyate ityàdi / tatra parasyà vidyàyà viùayatvenàkùaraü ÷rutam / yadi punaþ parame÷varàdanyadadç÷yatvàdiguõakamakùaraü parikalpyeta neyaü parà vidyà syàt / paràparavibhàgo hyayaü vidyayorabhyudayaniþ÷reyasaphalatayà parikalpyate / naca pradhànavidyà niþ÷reyasaphalà kenacidabhyupagamyate / tisra÷ca vidyàþ pratij¤àyeran, tvatpakùe 'kùaràdbhåtayoneþ parasya paramàtmanaþ pratipàdyamànatvàt / dve eva tu vidye veditavye iha nirdiùñe / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti caikavij¤ànena sarvavij¤ànàpekùaõaü sarvàtmake brahmaõi vivakùyamàõe 'vakalpyate, nàcetanamàtraikàyatane pradhàne, bhogyavyatirikte và bhoktari / apica 'sa brahmavidyàü sarvavidyàpratiùñhàmatharvàya jyeùñhaputràya pràha' (muõóa. 1.1.1) iti brahmavidyàü pràdhànyenopakramya paràparavibhàgena paràü vidyàmakùaràdhigamanãü dar÷ayaüstayà brahmavidyàtvaü dar÷ayati / sà ca brahmavidyàsamàkhyà tadadhigamyasyàkùarasyàbrahmatve bàdhità syàt / aparargvedàdilakùaõà karmavidyà brahmavidyopakrama upanyasyate brahmavidyàpra÷aüsàyai / 'plavà hyete adçóhà yaj¤aråpà aùñàda÷oktamavaraü yeùu karma / etacchreyo yo 'bhinandanti måóhà jaràmçtyuü te punarevàpiyanti' (muõóa. 1.2.7) ityevamàdinindàvacanàt / ninditvà càparàü vidyàü tato viraktasya paravidyàdhikàraü dar÷ayati- 'parãkùya lokànkarmacitànbràhmaõo nirvedamàyànnàstyakçtaþ kçtena / tadvij¤ànàrthaü sa gurumevàbhigacchetsamitpàõiþ ÷retriyaü brahmaniùñham' (muõóa. 1.2.12) iti / yattåktamacetanànàü pçthivyàdãnàü dçùñàntatvenopàdànàddàrùñàntikenàpyacetanena bhåtayoninà bhavitavyamiti / tadayuktam / nahi dçùñàntadàrùñàntikayoratyantasàmyena bhavitavyamiti niyamo 'sti / apica sthålàþ pçthivyàdayo dçùñàntatvenopàttà iti na sthåla eva dàrùñàntiko bhåtayonirabhyupagamyate / tasmàdadç÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ parame÷vara eva // 21 // ---------------------- FN: adre÷yamadç÷yaü j¤ànendriyaiþ, agràhyaü karmendriyaiþ / årõanàbhirlåtàkãñaþ / pårvatra pårvasminnadhikaraõe / nahãti / 'aktàþ ÷arkarà upadadhàtã' tyatra 'tejo vai ghçtaü' iti ÷eùànnirõayavadatràpi adç÷yavàdeþ ÷eùànnirõayaþ / yena j¤ànenàkùaraü prakçtaü bhåtayoniü puruùaü satyaü veda / sarvavidyànàü pratiùñhà samàptiryasyàm / plavante gacchanti asthàyina iti plavàþ / aùñàda÷eti ùoóa÷àrtvijaþ yajamànaþ patnã cetyaùñàda÷a / yeùåktaü avaramanityaü karma yaj¤aþ / apiyanti pràpnuvanti / pratyakùàdinà karmasàdhyàüllokànanityatayà j¤àtvà nirvedaü vairàgyaü gacchet / kutaþ, kçtena karmaõà akçto mokùo nàsti / ## muõóakavàkyamudàharati-## karma vidyàråpàparavidyoktyanantaraü yayà nirguõaü j¤àyate parà socyate / tàmaiva viùayoktyà nirdi÷ati-## adre÷yaü adç÷yaü j¤ànendriyaiþ, agràhyaü karmendriyaiþ, gotraü vaü÷aþ, varõo bràhmaõatvàdijàtiþ, cakùuþ÷rotra÷ånyamacakùuþ÷rotraü, pàõipàda÷ånyamapàõipàdaü, j¤ànakarmendriyavikalamityarthaþ / vibhuü prabhuü, susåkùmaü durj¤eyatvàt / nityàvyayapadàbhyàü nà÷àpakùayayorniràsaþ / bhåtànàü yoniü prakçtiü yatpa÷yanti dhãràþ paõóitàstadakùaraü tadvidyà paretyanvayaþ / adre÷yatvàdiguõànàü brahmapradhànasàdhàraõatvàtsaü÷ayaþ / pårvavadraùñçtvàdãnàü cetanadharmàõàmatrà÷ruterastu pradhànamiti pratyudàharaõena pårvapakùayati-## pårvapakùe pradhànàdyupàstiþ, sidvànte nirguõadhãriti phalam / årõanàbhirlåtàkãñaþ tantånsvadehàtsçjati, upasaüharati cetyarthaþ / sato jãvataþ / nanu pårvaü nirastaü pradhànaü kathamutthàpyate, tatràha-## atra pradhàne virudhyamàno 'saübhàvito vàkya÷eùaþ ÷ruta iti ÷aïkate-## pa¤camyantàkùara÷rutyà bhåtaprakçteþ pratyabhij¤ànàtprathamàntapara÷abdoktasya jagannimitte÷varasya sarvaj¤atvàdikamityàha-## 'saüdigdhe tu vàkya÷eùàt'iti nyàyena siddhàntayati-## cetanàcetanatvena saüdigdhe bhåtayonau 'yaþ sarvaj¤aþ'iti vàkya÷eùàdã÷varatvanirõaya ityayuktaü, vàkya÷eùe bhåtayoneþ pratyabhij¤àpakàbhàvàditi ÷aïkate-## 'janikartçþ prakçtiþ'iti såtreõa prakçterapàdànasaüj¤àyàü pa¤camãsmaraõàdakùaràtsaübhavatãti prakçtitvenoktàkùarasya bhåtayonirvàkya÷eùe tasmàditi prakçtitvaliïgena pratyabhij¤ànamastãti samàdhatte-## etatkàryaü brahma såkùmàtmakaü nàma råpaü, sthålaü tato 'nnaü vrãhyàdãtyarthaþ / yaduktaü pa¤camyantàkùara÷rutyà bhåtayoneþ pratyabhij¤ànadacetanatvamiti, tatràha-## nàyamakùara÷abdo bhåtayoniü paràmç÷ati, paravidyàdhigamyatvenoktasyàkùarasya bhåtayoneþ 'akùaraü puruùaü vedà'ityakùara÷rutyà vedyatvaliïgavatyà pårvameva brahmatvena paràmar÷àdityàha-## yena j¤ànenàkùaraü bhåtayoniü sarvaj¤aü puruùaü veda tàü brahmavidyàü yogyàya ÷iùyàya prabråyàdityupakramya 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' 'akùaràtparataþ paraþ'ityucyamànaþ paro bhåtayoniriti gamyata ityarthaþ / tarhi pa¤camyantàkùara÷abdàrthaþ ka ityà÷aïkyàj¤ànamiti vakùyata ityàha-## paravidyeti samàkhyayàpi tadviùayasya brahmatvamityàha-## nanu pradhànavidyàpi kàraõaviùayatvàtparetyata àha-## anityaphalatvenàparavidyàü ninditvà muktyarthine brahmavidyàü provàceti vàkya÷eùokterityarthaþ / astu pradhànavidyàpi muktiphalatvena paretyata àha-## nanu 'yaþ sarvaj¤aþ'ityagre paravidyàviùaya ucyate, adre÷yavàkyena tu pradhànavidyocyata ityata àha-## ita÷ca bhåtayonerbrahmatvamityàha-## acetanamàtrasyaikàyatanamupàdànaü tajj¤ànàtkàryaj¤àne 'pi tadakàryàõàmàtmanàü j¤ànaü na bhavati / evaü jãve j¤àte tadakàryasya bhogyasya j¤ànaü na bhavatãtyarthaþ / brahmavidyà÷abdàcca bhåtayonirbrahmetyàha-## sa brahmavidyàü sarvavidyànàü pratiùñhàü samàptibhåmiü brahmavidyàmuvàca / brahmaõi sarvavidyànàü vidyàphalànàü càntarbhàvàdbrahmavidyà sarvavidyàpratiùñhà / nanvaparavidyà paraprakaraõe kimarthamuktetyata àha-## plavante gacchantãti plavà vinà÷inaþ, adçóhànityaphalasaüpàdanà÷aktàþ, ùoóa÷artvijaþ patnãyajamàna÷cetyaùñàda÷a / yaj¤ena nàmanimittena niråpyanta iti yaj¤aråpàþ / tathàhi çtuùu yàcayanti yaj¤aü kàrayantãtyçtvijaþ, yajata iti yajamànaþ, 'patyurno yaj¤asaüyoge'iti såtreõa pati÷abdasya nakàro 'ntàde÷o yaj¤asaübandhe vihita iti patnã, evamçtvigàdinàmapravçttinimittaü yaj¤a iti yaj¤aråpàþ / yeùvavaramanityaphalakaü karma ÷rutyuktaü, etadeva karma ÷reyo nànyadàtmaj¤ànamiti ye måóhàstuùyanti te punaþ punarjanmamaraõamàpnuvantãtyarthaþ / tadvij¤ànàrthaü brahmavij¤ànàrthaü gurumabhigacchedeveti niyamaþ / brahmaniùñhasyàpyanadhãtavedasya gurutvaü vàrayati-#<÷rotriyamiti /># kàryamupàdànàbhinnamityaü÷e dçùñàntaþ / sarvasàmye tathàpyaniùñàpatterityàha-apica sthålà iti //21// END BsCom_1,2.6.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.22 vi÷eùaõabhedavyapade÷àbhyàü ca netarau | BBs_1,2.22 | ita÷ca parame÷vara eva bhåtayonirnetarau ÷àrãraþ pradhànaü và / kasmàt / vi÷eùaõabhedavyapade÷àbhyàm / vi÷inaùñi hi prakçtaü bhåtayoniü ÷àrãràdvilakùaõatvena- ' divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantaro hyajaþ / apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (muõóa. 2.1.2) iti / nahyetaddivyàdivi÷eùaõamavidyàpratyupasthàpitanàmaråpaparicchedàbhimàninastaddharmànsvàtmani kalpayataþ ÷àrãrasyopapadyate / tasmàtsàkùàdaupaniùadaþ puruùa ihocyate / tathà pradhànàdapi prakçtaü bhåtayoniü bhedena vyapadi÷ati- 'akùaràtparataþ paraþ' iti / akùaramavyàkçtaü nàmaråpabãja÷aktiråpaü bhåtasåkùmamã÷varà÷rayaü tasyaivopàdhibhåtaü sarvasmàdvikàràtparo yo 'vikàrastasmàtparataþ para iti bhedena vyapade÷àtparamàtmànamiha vivakùitaü dar÷ayati / nàtra pradhànaü nàma ki¤citsvatantraü tattvamabhyupagamya tasmàdbhedavyapade÷a ucyate / kiü tarhi yadi pradhànamapi kalpyamànaü ÷rutyavirodhenàvyàkçtàdi÷abdavàcyaü bhåtasåkùmaü parikalpyeta parikalpyatàm / tasmàdbhedavyapade÷àtparame÷varo bhåtayonirityetadiha pratipàdyate // 22 // kuta÷ca parame÷varo bhåtayoniþ- ---------------------- FN: a÷noti vyàpnoti svavikàrajàtamityakùaram / avyàkçtamavyaktam / nàmaråpayorbãjamã÷varastasya ÷aktiråpam / vi÷eùaõànna jãvo bhedokterna pradhànamiti hetudvayaü vibhajya vyàcaùñe-## divyo dyotanàtmakaþ svaya¤jyotiþ, amårtaþ pårõaþ, puruùaþ puri÷ayaþ pratyagàtmà, bàhyaü sthålamàbhyantaraü kàraõaü såkùmaü tàbhyàü sahàdhiùñhànatvena tiùñhatãti sabàhyàbhyantaraþ, hi tathà ÷rutiùu prasiddha ityarthaþ / avidyàkçtaü nàmaråpàtmakaü ÷arãraü tena paricchedo 'lpatvam / tasya ÷arãrasya dharmàjjàóyamårtatvàdãnityarthaþ / nanvakùara÷abdena pradhànoktàva÷abdatvaü pradhànasya pratij¤àtaü bàdhyeta, tatràha-## a÷noti vyàpnoti svavikàrajàtamityakùaram / avyàkçtamavyaktam / anàdãti yàvat / nàmaràpayorbãjamã÷varaþ tasya ÷aktiråpam / paratantratvàdupàdànamapi ÷aktirityuktam / bhåtànàü såkùmàþ saüskàrà yatra tadbhåtasåkùmaü ã÷vara÷cinmàtra à÷rayo yasya tattathà / tasyaiva cinmàtrasya jãve÷varabhedopàdhibhåtam / yattu ã÷vara à÷rayo viùayo yasyeti nànàjãvavàdinàü vyàkhyànaü tadbàùyabahirbhåtaü, 'etasminkhalvakùare gàrgi àkà÷a ota÷ca prota÷ca'ityotaprotabhàvenàvyàkçtasya cidà÷rayatva÷ruterà÷rayapadalakùaõàyà nirmålatvàt / nahi målaprakçterbhede ki¤cinmànamasti / naca 'indro màyàbhiþ'iti ÷rutirmànaü, 'ajàmekàm'ityàdyaneka÷rutibalena làghavatarkasahàyena tasyàþ ÷ruterbuddhibhedena màyàbhedànuvàditvàt / taduktaü sure÷varàcàryaiþ-'svatastvavidyàbhedo 'tra manàgapi na vidyate'iti / sàükhyayogàcàryàþ puràõetihàsakartàra÷ca målaprakçtyaikyaü vadanti / nanvavidyaikye bandhamuktivyavasthà katham / naca vyavasthà nàstãti vàcyaü, ÷ravaõe pravçttyàdibàdhàpatàditi cet, ucyate-ye hyavidyànànàtvamicchanti tairapi pariõàmitvena sàü÷atvamavidyàyà aïgãkàryaü, tathà cànarthàtmakasvãyasaüghàtàtmanà pariõatàvidyàü÷opahitajãvabhedàdvyavasthà sidhyati / yasya j¤ànamantaþkaraõe jàyate tasyàntaþ karaõapariõàmyaj¤ànàü÷ana÷o muktiriti / evaü ca ÷rotuþ svaråpànandapràptiþ, ÷ravaõàdo pravçttiþ, vidvadanubhavaþ, jãvanmukti÷àstraü ceti sarvamabàdhitaü bhavati / nacaivaü nànàjãvapakùàdavi÷eùaþ, målaprakçtinànàtvàbhàvàdityalam / paratvehetuþ-## nanu såtrakçtà ÷rutau pradhànàdbhedavyapade÷a uktastatra kathamaj¤ànàdbhedoktirvyàkhyàyate, tatràha-## kàryàtmanà pradhãyata iti pradhànamaj¤ànameva / tato 'nyasyàpramàõikatvàdityarthaþ / ato 'tràj¤ànameva bhåtayoniriti pårvapakùaü kçtvà nirasyate / tanniràsenàrthàtsàükhyàkalpitapradhànaniràsa iti mantavyam //22// END BsCom_1,2.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.6.23 råpopanyàsàc ca | BBs_1,2.23 | apica 'akùaràtparataþ paraþ' ityasyànantaram 'etasmàjjàyate pràõaþ' iti pràõaprabhçtãnàü pçthivãparyantànàü tatvànàü sargamuktvà tasyaiva bhåtayoneþ sarvavikàràtmakaü råpamupanyasyamànaü pa÷yàmaþ- 'agnirmårdhà cakùuùã candrasåryau di÷aþ ÷rotre vàgvivçtà÷ca vedàþ / vàyuþ pràõo hçdayaü vi÷vamasya padbhyàü pçthivã hyeùa sarvabhåtàntaràtmà' (muõóa. 2.1.4) iti / tacca parame÷varasyaivocitaü, sarvavikàrakàraõatvàt / na ÷àrãrasya tanumahimnaþ / nàpi pradhànasyàyaü råpopanyàsaþ saübhavati, sarvabhåtàntaràtmatvàsaübhavàt / tasmàtparame÷vara eva bhåtayonirnetaràviti gamyate / kathaü punarbhåtayonerayaü råpopanyàsa iti gamyate, prakaraõàt, 'eùaþ' iti ca prakçtànukarùaõàt / bhåtayoniü hi prakçtya 'etasmàjjàyate pràõaþ', 'eùa sarvabhåtàntaràtmà' iti vacanaü bhåtayoniviùayameva bhavati / yathopàdhyàyaü prakçtyaitasmàdadhãùvaiùa vedavedàïgapàraga iti vacanamupàdhyàyaviùayaü bhavati tadvat / kathaü punaradç÷yatvàdiguõakasya bhåtayonervigrahavadråpaü saübhavati / sarvàtmatvavivakùayedamucyate natu vigrahavattvavivakùayetyadoùaþ / 'ahamannamahamannàdaþ' (tai. 3.10.6) ityàdivat / anye punarmanyante- nàyaü bhåtayone råpopanyàsaþ, jàyamànatvenopanyàsàt / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' iti hi pårvatra pràõàdipçthivyantaü tattvajàtaü jàyamànatvena niradikùat / uttaratràpi ca 'tasmàdagniþ samidho ya÷ca såryaþ' ityevamàdi, 'ata÷ca sarvà oùadhayo rasà÷ca' ityevamantaü jàyamànatvenaiva nirdekùyati / ihaiva kathamakasmàdantaràle bhåtayone råpamupanyaset / sarvàtmatvamapi sçùñiü parisamàpyopadekùyati- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma' (muõóa. 2.1.10) ityàdinà / ÷rutismçtyo÷ca trailokya÷arãrasya prajàpaterjanmàdi nirdi÷yamànamupalabhàmahe- 'hiraõyagarbhaþ samavartatàgne bhåtasya jàtaþ patireka àsãt / sa dàdhàra pçthivã dyàmutemàü kasmai devàya haviùà vidhema' (ç.sa. 10.121.1) iti / samavartatetyajàyatetyarthaþ / tathà 'sa vai puruùa ucyate / àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata' iti ca / vikàrapuruùasyàpi sarvabhåtàntaràtmatvaü saübhavati, pràõàtmanà sarvabhåtànàmadhyàtmamavasthànàt / asminpakùe 'puruùa evedaü vi÷vaü karma' ityàdi sarvaråpopanyàsaþ parame÷varapratipattiheturiti vyàkhyeyam // 23 // ---------------------- FN: agnirdyulokaþ vivçtà veda vàk, padbhyàü pàdau / tanumahimno 'lpa÷akteþ / ya÷ca såryo dyulokàgneþ samidha iva bhàsakaþ / hiraõyagarbhaþ agre samavartata / jàtaþ san bhåtagràmasyaikaþ patirbabhåveti ÷eùaþ / kasmai prajàpataye / vidhema paricarema / vçttikçnmatenàdau såtraü vyàcaùñe-## 'pràõo manaþ sarvendriyàõi ca khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã'iti ÷rutiþ / agnirdhulokaþ, 'asau vàva loko gautamàgniþ'iti ÷ruteþ / vivçtà vedàþ vàgityanvayaþ / padbhyàü pàdàvityarthaþ / yasyedaü råpaü sa eùa sarvapràõinàmantaràtmetyartha / ## alpa÷akterityarthaþ / yathà ka÷cibrahmavitsvasya sarvàtmatvaprakañanàrthamahamannamiti sàma gàyati na tvannatvàdikamàtmano vivakùati, aphalatvàt, tathehàpãtyàha-## vçttikçdvyàkhyàü dåùayati-## eùa sarvabhåtàntaràtmà såtràtmà etasmàdbhåtayonerjàyata iti ÷rutyanvayena hiraõyagarbhasyàtra jàyamànatvenopanyàsàdityarthaþ / niradikùadavocadityarthaþ / agnirdyuloko yasya, yasya samidråpaþ såryaþ so 'pidyulokàgnistasmàdajàyatetyarthaþ / 'tasmàditya eva samit'iti ÷rutyantaràt / ato madhye 'pi sçùñireva vàcyà na råpamiti bhàvaþ / yaduktam 'agnirmårdhà'ityatra bhåtayoneþ sarvàtmatvaü vivakùitamiti, tatretyàha-## nanu hiraõyagarbhasya janmànyatrànuktaü kathamatra vaktavyaü, tatràha-#<÷rutãti /># agre samavartata jàtaþ sanbhåtagràmasyaikaþ patirã÷varaprasàdàdabhavat / sa såtràtmà dyàmimàü pçthivãü ca sthålaü sarvamadhàrayat / ka÷abdasya prajàpatisaüj¤àtve sarvanàmatvàbhàvena smà ityayogàdekàralopenaikasmai devàya pràõàtmane haviùà vidhema paricaremeti vyàkhyeyaü, 'katama eko deva iti pràõaþ'iti ÷ruteþ / yadvà yasmàdayaü jàtastasmà ekasmai devàyetyarthaþ, 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ'iti ÷rutyantaràt / nanu tasya bhåtàntaràtmatvaü kathaü, tatràha-## pårvakalpe prakçùñopàsanàkarmasamuccayànuùñhànadasminkalpe sarvapràõivyaùñiliïgànàü vyàpakaü sarvapràõyantargataü j¤ànakarmendriyapràõàtmakaü samaùñiliïga÷arãraü jàyate tadråpasya såtràtmanaþ sarvabhåtàntaràtmatvaü yuktamityarthaþ / svapakùe såtràrthamàha-## karma saphalaü sarvaü ÷rautasmàrtàdikaü tapa÷ca puruùa eveti sarvàntaratvaråpopanyàsàcca bhåtayonau j¤eye vàkyaü samanvitamityarthaþ //23// END BsCom_1,2.6.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.24 vai÷vànaràdhikaraõam / så. 24-32 vai÷vànaraþ sàdhàraõa÷abdavi÷eùàt | BBs_1,2.24 | 'ko na àtmà kiü brahma' iti, 'àtmànamevemaü vai÷vànaraü saüpratyadhyeùi tameva no bråhi' (chà. 5.11.1,6) iti copakramya dyusåryavàyvàkà÷avàripçthivãnàü sutejastvàdiguõayogamekaikopàsananindayà ca vai÷vànaraü pratyeùàü mårdhàdibhàvamupadi÷yàmnàyate- 'yastvetamevaü pràde÷amàtramabhivimànamàtmànaü vai÷vànaramupàþse sa sarveùu lokeùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti tasya ha và etasyàtmano vai÷vànarasya mårdhaiva sutejà÷cakùurvi÷varåpaþ pràõaþ pçthagvartmàtmà saüdeho bahulo bastireva rayiþ pçthivyeva pàdàvura eva vedirlomàni barhirhçdayaü gàrhapatyo mano 'nvàhàryapacana àsyamàvahanãyaþ' (chà. 5.18.2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kiü vai÷vànara÷abdena jàñharo 'gnirupadi÷yata uta bhåtàgniratha tadabhimàninã devatà athavà ÷àrãra àhosvitparame÷vara iti / kiü punaratra saü÷ayakàraõam / vai÷vànara iti jàñharabhåtàgnidevatànàü sàdhàraõa÷abdaprayogàdàtmeti ca ÷àrãraparame÷varayoþ / tatra kasyopàdànaü nyàyyaü kasya và hànamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam, jàñharo 'gniriti / kutaþ / tatra hi vi÷eùaõa kvacitprayogo dç÷yate- 'ayamagnirvai÷vànaro yo 'yamantaþ puruùe yenedamannaü pacyate yadidamadyate' (bçha. 5.9) ityàdau / agnimàtraü và syàt, sàmànyenàpi prayogadar÷anàt 'vi÷vasmà agniü bhuvanàya devà vai÷vànaraü ketumahnàmakçõvan' (ç.saü. 10.88.12) ityàdau / agni÷arãrà và devatà syàt, tasyàmapi prayogadar÷anàt 'vai÷vànarasya sumatau syàma ràjà hi kaü bhuvanànàmabhi÷rãþ' (ç.saü. 1.18.1) ityevamàdyàyàþ ÷ruterdevatàyàmai÷varyàdyupetàyàü saübhavàt / athàtma÷abdasàmànàdhikaraõyàdupakrame ca 'ko na àtmà kiü brahma' iti kevalàtma÷abdaprayogàdàtma÷abdava÷ena ca vai÷vànara÷abdaþ pariõeya ityucyate, tathàpi ÷àrãra àtmà syàt, tasya bhauktçtvena vai÷vànarasaünikarùàt / pràde÷amàtramiti ca vi÷eùaõasya tasminnupàdhiparicchinne saübhavàt / tasmànne÷varo vai÷vànara ityevaü pràpte tata idamucyate- vai÷vànaraþ paramàtmà bhavitumarhatãti / kutaþ, sàdhàraõa÷abdavi÷eùàt / sàdhàraõa÷abdayorvi÷eùaþ sàdhàraõa÷abdavi÷eùaþ / yadyapyetàvubhàvapyàtmavai÷vànara÷abdau sàdhàraõa÷abdau, vai÷vànara÷abdastu trayasya sàdhàraõaþ, àtma÷abda÷ca dvayasya tathàpi vi÷eùo dç÷yate, yena parame÷varaparatvaü tayorabhyupagamyate, 'tasya ha và etasyàmàtmano vai÷vànarasya mårdhaiva sutejàþ' ityàdi / atra hi parame÷vara eva dyumårdhatvàdivi÷iùño 'vasthàntaragataþ pratyagàtmatvenopanyasta àdhyànàyeti gamyate, kàraõatvàt / kàraõasya hi sarvàbhiþ kàryagatàbhiravasthàbhiravasthàvattvàddyulokàdyavayavatvamupapadyate / 'sa sarveùu lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti' iti ca sarvalokàdyà÷rayaü phalaü ÷råyamàõaü paramakàraõaparigrahe saübhavati / 'evaü hàsya sarve pàpmànaþ pradåyante' (chà. 5.24.3) iti ca tadvidaþ sarvapàpmapradàha÷ravaõam / 'ko na àtmà kiü brahma' iti càtmabrahma÷abdàbhyàmupakrama ityevametàni liïgàni parame÷varamevàvagamayanti / tasmàtparame÷vara eva vai÷vànaraþ // 24 // ---------------------- FN: ko na iti / pràcãna÷àlasatyayaj¤endradyumnajanabuóilàþ sametyetthaü mãmàüsàü cakruþ kekayaràjaü gatvà / adhyeùi smarasi / àbhimukhyenàparokùatayà vi÷vaü mimãte jànàtãtyabhivimànastam / saüdeho dehasya madhyabhàgaþ / rayirdhanam / vi÷vasmai bhuvanàya vai÷vànaramagnimahnàü ketuü cihnaü såryamakçõvandevàþ / tadudaye dinavyavahàràt / vai÷vànarasya devasya sumatau ÷obhanabuddhau vayaü syàma bhavema / tasyàsmadvaùayà sumatirbhavatvityarthaþ / avasthàntaramadhyàtmamadhidaivamityevaüråpam / yathàgnau nikùiptamiùãkàtålaü dahyate evaü hàsya viduùaþ / ## chàndogyamudàharati-## pràcãna÷àlasatyayaj¤endradyumnajanabuóilà militvà mãmàüsàü cakruþ-'ko na àtmà kiü brahma'iti / àtmaiva brahmeti j¤àpanàrthaü padadvayam / te pa¤càpi ni÷cayàrthamuddàlakamàjagmuþ / so 'pi samyaïna vedeti tenoddàlakena saha ùaóapya÷vapatiü kaikeyaü ràjànamàgatyocuþ-#<àtmànamiti /># adhyeùi smarasi tameva no bråhãti / ràjà tu teùàü bhràntiniràsàrthaü tànpratyekamapçcchat-'kaü tvamàtmànamupàþse'iti / te ca pràcãna÷àlàdayaþ krameõa pratyekamåcuþ-divamevàhaü vai÷vànaraü vedmi / àdityamevàhaü vedmi / vàyumeva / àkà÷ameva / apa eva / pçthivãmevàhaü vedmãti / tato ràjà dyusåryàdãnàü ùaõõàü yathàkrameõa sutejastvavi÷varåpatvapçthagvartmàtmatvabahulatvarayitvapratiùñhàtvaguõànvidhàya bhavanto yadi màmapçùñvà dyusåryàdiùu bhagavato vai÷vànarasyàïgeùveva pratyekaü vai÷vànaratvadçùñayo bhaveyustadà krameõa mårdhapàtàndhatvapramàõotkramaõadehavi÷ãrõatvabastibhedapàda÷oùà bhavatàü syuriti pratyekopàsanaü ninditvà, sutejastvaguõako dyuloko 'syàtmano vai÷vànarasya mårdhà, vi÷varåpatvaguõakaþ såryo 'sya cakùurityevaü dyusåryàdãnàü mårdhàdibhàvamupadi÷ya samastavai÷vànaradhyànavidhiràmnàyate-## àbhimukhyenàparokùatayà vi÷vaü mimãte jànàtãtyabhivimànaþ / taü sarvaj¤aü sa tadupàsakaþ sarvatra bhogaü bhuïkta ityarthaþ / lokà bhåràdayaþ, bhåtàni ÷arãràõi, àtmàno jãvà iti bhedaþ / suùñhu tejaþ kàntiryasya dyulokasya sa sutejàþ / vi÷vàni råpàõyasya såryasya, 'eùa ÷ukla eùa nãlaþ'iti ÷ruteþ / pçthak nànàvidhaü vartma gamanaü àtmà svabhàvo yasya vàyoþ sa nànàgatitvaguõako 'sya pràõaþ / bahulatvaü vyàpitvaü tadguõa àkà÷o 'sya saüdeho dehamadhyam / rayitvaü dhanatvaü tadguõà àpo yasya bastirmåtrasthànam / pratiùñhàtvaguõà pçthivã tasya pàdau / tasya homàdhàratvaü saüpàdayati-## pårvamupakramasthàdç÷yatvàdisàdhàraõadharmasya vàkya÷eùasthasarvaj¤àtvàdiliïgena brahmaniùñhatvamuktaü, tadvadatràpyupakramasthasàdhàraõavai÷vànara÷abdasya vàkya÷eùasthahomàdhàratvaliïgena jàñharaniùñhatvamiti dçùñàntena pårvapakùayati-kin## pårvottarapakùayorjàñharabrahmaõordhyànaü phalam / yadadyate tadannaü, yena pacyate so 'yaü puruùa÷arãre 'ntarastãtyarthaþ / pakùàntaramàha-## vi÷vasmai bhuvanàya vai÷vànaramagnimahnàü ketuü cihnaü såryaü devà akçõvan kçtavantaþ / såryodaye dinavyavahàràdityarthaþ / syàdvai÷vànara ityanuùaïgaþ / hi yasmàtkaü sukhaprado bhuvanànàü ràjà vai÷vànaro 'bhimukhà ÷rãrasyetyabhi÷rãrã÷varaþ, tasmàttasya vai÷vànarasya sumatau vayaü syàma tasyàsmadviùayà ÷ubhamatirbhavatvityarthaþ / pakùatraye 'pyaruciü vadankalpàntaramàha-## 'àtmà vai÷vànaraþ'iti ÷ruterityarthaþ / kevalatvaü vai÷vànara÷abda÷ånyatvam / atra jàñharo vai÷vànara iti mukhyaþ pårvapakùaþ, pràõàgnihotrahomàdhàratvaliïgat / tasya dehavyàpitvàdàtmatvaü ÷rutyà dyumårdhatvàdikalpanayà bçhattvàdbrahmatvamiti dhyeyam / sidvàntayati-## sàdhàraõa÷rutyoråpakramasthayorvi÷eùàtprathama÷rutamukhyatrailokya÷arãraliïgàtsarvàtmake÷varaparatvaü yuktaü, na carama÷rutakalpitahomàdhàratvaliïgena jàñharatvamityarthaþ / nanu nirvi÷eùasya kuto vi÷eùa ityata àha-## avasthàntaragataþ trailokyàtmanà sthita ityarthaþ / jàñharasyàpi dhyànàrthaü vi÷eùakalpaneti cet, na, asatkalpanàpatteþ / ã÷varasya tu upàdànatvàdvi÷eùaþ sanneva dhyànàrthamucyatàmityàha-## liïgàntaràõyàha-## yathàgnau nikùiptamiùãkàtålaü dahyate evaü hàsya viduùa ityarthaþ //24// END BsCom_1,2.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.25 smaryamàõam anumànaü syàd iti | BBs_1,2.25 | ita÷ca parame÷vara eva vai÷vànaraþ, yasmàtparame÷varasyaivàgniràsyaü dyaurmårdhetãdç÷aü trailokyàtmakaü råpaü smaryate- 'yasyàgniràsyaü dyaurmårdhà khaü nàbhi÷caraõau kùitiþ / sårya÷cakùurdi÷aþ ÷rotraü tasmai lokàtmane namaþ // ' iti / etatsmaryamàõaü råpaü målabhåtàü ÷rutimanumàpayadasya vau÷vànara÷abdasya parame÷varaparatve 'numànaü liïgaü gamakaü syàdityarthaþ / iti÷do hetvarthaþ / yasmàdidaü gamakaü tasmàdapi vai÷vànaraþ paramàtmaivetyarthaþ / yadyapi stutiriyaü 'tasmai lokàtmane namaþ' iti / stutitvamapi nàsati målabhåte vedavàkye samàyagãdç÷ena råpeõa saübhavati / 'dyàü mårdhànaü yasya viprà vadanti khaü vai nàbhiü candrasåryau ca netre / di÷aþ ÷rotre viddhi pàdau kùitiü ca so 'cintyàtmà sarvabhåtapraõetà // 'ityeva¤jàtãyakà ca smçtirihodàhartavyà // 25 // nanvasadàropeõàpi stutisaübhavànna måla÷rutyapekùetyà÷aïkyàha-## tathàpãtipadamarthataþ pañhati-## dyumårdhatvàdiråpeõa stutirnaramàtreõa kartuma÷akyà vinà ÷rutimityarthaþ / satà råpeõa stuti saübhavànnàsadàropa iti bhàvaþ //25// END BsCom_1,2.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.26 ÷abdàdibhyo 'ntaþpratiùñhànàc ca neti cen na tathà dçùñyupade÷àd asambhavàt puruùamapi cainam adhãyate | BBs_1,2.26 | atràha- na parame÷varo vai÷vanaro bhavitumarhati / kutaþ, ÷abdàdibhyo 'ntaþpratiùñhànàcca / ÷abdastàvadvai÷vànara÷abdo na parame÷vare saübhavati, arthàntare råóhatvàt / tathàgni÷abdaþ 'sa eùo 'gnirvai÷vànaraþ' iti / àdi÷abdàt 'hçdayaü gàrhapatyaþ' (chà. 5.18.2) ityàdyagnitretàprakalpanam / 'tadyadbuktaü prathamamàgacchettaddhomãyam' (chà. 5.10.1) ityàdinà ca pràõàhutyadhikaraõatàsaükãrtanam / etebhyo hetubhyo jàñharo vai÷vànaraþ pratyetavyaþ / tathàntaþpratiùñhànamapi ÷råyate- 'puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / tacca jàñhare saübhavati / yadapyuktaü- mårdhaiva sutejà ityàdervi÷eùàtkàraõàtparamàtmà vai÷vànara iti / atra bråmaþ- kuto hyeùa nirõayaþ, yadubhayathàpi vi÷eùapratibhàne sati parame÷varaviùaya eva vi÷eùa à÷rayaõãyo na jàñharaviùaya iti / athavà bhåtàgnerantarbahi÷càvatiùñhamànasyaiùa nirde÷o bhaviùyati / tasyàpi hi dyulokàdisaübandho mantravarõàdavagamyate- 'yo bhànunà pçthivã dyàmutemàmàtatàna rodasã antarikùam' (ç.sa. 10.88.3) ityàdau / athavà taccharãràyà devatàyà ai÷varyayogàddyulokàdyavayavatvaü bhaviùyati / tasmànna parame÷varo vai÷vànara iti / atrocyate- na tathàdçùñyupade÷àditi / na ÷abdàdibhyaþ kàraõebhyaþ parame÷varasya pratyàkhyànaü yuktam / kutaþ, tathà jàñharàparityàgena dçùñyupade÷àt / parame÷varadçùñirhi jàñhare vai÷vànara ihopadi÷yate, 'mano brahmetyupàsãta' (chà. 3.18.1) ityàdivat / athavà jàñharavai÷vànaropàdhibhiþ parame÷vara iha draùñavyatvenopadi÷yate, 'manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.2) ityàdivat / yadi ceha parame÷varo na vivakùyeta kevala eva jàñharo 'gnirvivakùyeta tato mårdhaiva sutejà ityàdirvi÷eùasyàsaübhava eva syàt / yathà tu devatàbhåtàgnivyapà÷rayeõàpyayaü vi÷eùa upapàdayituü na ÷akyate tathottarasåtre vakùyàmaþ / yadi ca kevala eva jàñharo vivakùyeta, puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü kevalaü tasya syànna tu puruùatvam / puruùamapi cainamadhãyate vàjasaneyinaþ- 'sa eùo 'gnirvai÷vànaro yatpuruùaþ sa yo haitamevamagniü vai÷vànaraü puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' (÷a.brà. 10.6.1.11) iti / parame÷varasya tu sarvàtmatvàtpuruùatvaü puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü cobhayamupapadyate / ye tu 'puruùavidhamapi cainamadhãyate' iti såtràvayavaü pañhanti, teùàmeùor'thaþ- kevalajàñharaparigrahe puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü kevalaü syànna puruùavidhatvam / puruùavidhamapi cainamadhãyate vàjasaneyinaþ- 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / puruùavidhatvaü ca prakaraõàdyadadhidaivataü dyumårdhatvàdi pçthivãpratiùñhitatvàntaü, yaccàdhyàtmaü prasiddhaü mårdhatvàdi cubukapratiùñhitatvàntaü tatparigçhyate // 26 // ---------------------- FN: bhaktamannaü homãyaü homasàdhanaü tena pràõàgnihotraü kàryamityarthaþ / imàü pçthivãmuta dyàmapi dyàvàpçthivyàveva rodasã yo bhànuråpeõàtatàna vyàptavàn / antarikùaü ca tayormadhyamàtatàna sa devo dyulokàdyavayavo dhyeya ityarthaþ / yat yaþ / puruùaþ pårõaþ / yo veda sa sarvatra bhuïkte / ÷abdàdãnàü gatiü vaktumuktasidvàntamàkùipya samàdhatte-#<÷abdàdibhya iti /># 'sa eùo 'gnirvai÷vànaraþ'ityagnirahasye vai÷vànaravidyàyàü ÷ruto 'gni÷abda ã÷vare na saübhavatãtyanvayaþ / såtrasthàdi÷abdàrthamàha-#<àdi÷abdàditi /># bhaktamannaü, homãyaü homasàdhanaü, tena pràõàgnihotraü kàryamityarthaþ / vàjasaneyinàmagnirahasye saprapa¤càü vai÷vànaravidyàmuktvà 'sa yo haitamagniü vai÷vànaraü puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda sa sarvatrànnamatti'ityuktaü dehàntaþsthatvaü jàñhare saübhavati, prasiddherityàha-## atra såtre àdipadenaivàntaþpratiùñhànasya grahe saübhavati pçthaguktiþ sàdhàraõaliïgatvadyotanàrthà / ÷abdàdibalàdidamapi jàñharaü gamayatãtyabhyuccayaþ / yadyapi dyumårdhatvàdivi÷eùa ã÷varapakùapàtã homàdhàratvàdirjàñharapakùapàtãti pratibhànaü samaü tathàpi pàrame÷varo vi÷eùo jàñhare na saübhavatãti balavànityata àha-## eùa dyumårdhatvàdinirde÷a ityarthaþ / imàü pçthivãü dyàmapi te eva dyàvàpçthivyau rodasã tathormadhyamantarikùaü ca yo bhåtàgnirbhànuråpeõàtatàna vyàptavàn sa dhyàtavya ityarthaþ / jaóamàtrasya na dhyeyatvamityata àha-## siddhàntayati-## parame÷varadçùñyopàsyajàñharàgnipratãkavàcakàbhyàmagnivai÷vànara÷abdàbhyàü dyumårdhatvàdimànã÷varo lakùya ityuktvà kalpàntaramàha-## asminpakùe pràdhànyene÷varopàsyatà pårvatra guõatayeti bhedaþ / upàdhivàcibhyàü padàbhyàmupahito lakùya ityarthaþ / lakùaõàbãjamasaübhavaü vyàcaùñe-## puruùamapãtyàdisåtra÷eùaü vyàcaùñe-## ã÷varapratãkatvopàdhitva÷ånyaityartho vivakùyeta tadeti ÷eùaþ / yat yaþ, puruùaþ, sa eùo 'gnirvai÷vànara÷abditajàñharopàdhika iti ÷rutyarthaþ / yo veda sa sarvatra bhuïkta ityarthaþ / puruùatvaü pårõatvamacetanasya jàñharasya netyuktvà pàñhàntare puruùavidhatvaü dehàkàratvaü tasya netyàha-## nanu jàñharasyàpi dehavyàpitvàttadvidhatvaü syàdityata àha-## na dehavyàpitvaü puruùavidhatvaü kintu viràódehàkàratvaü, adhidaivaü puruùavidhatvamadhyàtmaü copàsakamårdhàdicubukànteùvaïgeùu saüpannatvamã÷varasya puruùavidhatvamityarthaþ //26// END BsCom_1,2.7.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.27 ata eva na devatà bhåtaü ca | BBs_1,2.27 | yatpunaruktaü bhåtàgnerapi mantravarõe dyulokàdisaübandhadar÷anànmårdhaiva sutejà ityàdyavayavakalpanaü tasyaiva bhaviùyatãti, yaccharãràyà devatàyà vai÷varyayogàditi, tatparihartavyam / atrocyate- ata evoktebhyo hetubhyo na devatà vai÷vànaraþ / tathàbhåtàgnirapi na vai÷vànaraþ / nahi bhåtàgnerauùõyaprakà÷amàtràtmakasya dyumårdhatvàdikalpanopapadyate, vikàrasya vikàràntaràtmatvàsaübhavàt / tathà devatàyàþ satyapyai÷varyayoge na dyumårdhatvàdikalpanà saübhavati / akàraõatvàtparame÷varàdhãnai÷varyatvàcca / àtma÷abdàsaübhava÷ca sarveùveùu pakùeùu sthita eva // 27 // ã÷varasyàïgeùu saüpattirvakùyate / evaü jàñharaü nirasya pakùadvayaü nirasyati-## såtraü vyàcaùñe-## dyumårdhatvàdiþ, sarvalokaphalabhàktvaü, sarvapàpmapradàhaþ, àtmabrahma÷abdopakrama uktahetavaþ / tàneva smàrayati-## 'yo bhànunà'iti mantreõe÷varadçùñyà mahimokta iti bhàvaþ //27// END BsCom_1,2.7.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.28 sàkùàd apy avirodhaü jaiminiþ | BBs_1,2.28 | pårve jàñharàgnipratãko jàñharàgnyupàdhiko và parame÷vara upàsya ityuktamantaþpratiùñhitatvàdyanurodhena / idànãü tu vinaiva pratãkopàdhikalpanàbhyàü sàkùàdapi parame÷varopàsanaparigrahe na ka÷cidvirodha iti jaiminiràcàryo manyante / nanu jàñharàgnyaparigrahe 'ntaþpratiùñhitatvavacanaü ÷abdadãni ca kàraõàni virudhyeranniti / atrocyate- antaþpratiùñhitatvavacanaü tàvanna virudhyate / nahãha 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti jàñharàgnyabhipràyeõedamucyate / tasyàprakçtatvàdasaü÷abditatvàcca / kathaü tarhi yatprakçtaü mårdhàdicubukànteùu puruùàvayaveùu puruùavidhitvaü kalpitaü tadabhipràyeõedamucyate- 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / yathà vçkùe ÷àkhàü pratiùñhitàü pa÷yatãti tadvat / athavà yaþ prakçtaþ paramàtmàdhyàtmamadhidaivataü ca puruùavidhitvopàdhistasya yatkevalaü sàkùiråpaü tadabhipràyeõedamucyate- 'puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / ni÷cite ca pårvàparàlocanava÷ena paramàtmaparigrahe tadviùaya eva vai÷vànara÷abdaþ kenacidyogena vartiùyate / vi÷va÷càyaü nara÷ceti, vi÷veùàü vàyaü naraþ, vi÷ve và narà asyeti vi÷vànaraþ, paramàtmà, sarvàtmatvàt / vi÷vànara eva vai÷vànaraþ / taddhito 'nanyàrthaþ, ràkùasavàyasàdivat / agni÷abdo 'pyagraõãtvàdiyogà÷rayaõena paramàtmaviùaya eva bhaviùyati / gàrhapatyàdikalpanaü pràõàhutyadhikaraõatvaü ca paramàtmano 'pi sarvàtmatvàdupapadyate // 28 // kathaü punaþ parame÷varaparigrahe pràde÷amàtra÷rutirupapadyata iti tàü vyàkhyàtumàrabhate- ---------------------- FN: antaþpratiùñhitatvaü màdhyasthyaü sàkùitvamityarthaþ / atra nare 'saüj¤àyà' miti pårvapadasya dãrghatvam / ananyàrthatvaü prakçtyarthàtiriktàrtha÷ånyatvam / pårvamagnivai÷vànara÷abdàvã÷varalakùakàvityuktam / adhunà pratãkopàdhiparãtyàgena viràñpuruùàkàrasya bhagavato vai÷vànarasyàdhyàtmaü mårdhàdicubukànteùu saüpàdyopàsyatvàïgãkàre 'pi na ÷abdàdivirodhaþ ÷abdayorã÷vare yogavçttyà mukhyatvàt, antaþsthatvàdãnàü ca tatra saübhavàdityàha-## sàkùàtpadasyàrthamàha-## jàñharàgnisaübandhaü vine÷varasyopàsyatve 'pi ÷abdàdyavirodhaü jaiminirmanyata ityarthaþ / idamantasthatvamudarasthatvaråpaü nocyate kintu nakhàdi÷ikhàntàvayavasamudàyàtmakapuruùa÷arãre mårdhàdicibukàntàïgàni vçkùe ÷àkhàvatpratiùñhitàni, teùu saüpanno vai÷vànaraþ puruùe 'ntaþpratiùñhita ityucyate / ato yathà ÷àkhàsthasya pakùiõo vçkùàntaþsthatvaü tathà vai÷vànarasya puruùàntaþsthatvamityàha-## agnyàdi÷abdasye÷varavàcitvàjjàñharàgnerasaü÷abditatvam / atre÷varasya puruùàvayaveùu saüpàdanàtpuruùavidhatvamantaþsthatvaü cetyarthaþ / pakùàntaramàha-## puruùavidhatvaü pårvavat / antaþ sthatvaü màdhyasthyaü sàkùitvamityarthaþ / evamantaþsthatvamã÷vare vyàkhyàya ÷abdàdãni vyàcaùñe-## vi÷va÷càyaü naro jãva÷ca sarvàtmatvàt / vi÷veùàü vikàràõàü và naraþ kartà / vi÷ve sarve narà jãvà asyàtmatvena niyamyatvena và santãti vi÷vànaraþ / rakùa eva ràkùasa itivatsvàrthe taddhitapratyayaþ / 'nare saüj¤àyàü'iti pårvapadasya dãrghatà / agidhàtorgatyarthasya nipratyayàntasya råpamagniriti / aïgayati gamayatyagraü karmaõaþ phalaü pràpayatãti agniragraõãruktaþ / abhito 'ga iti và agniþ / vai÷vànaropàsakasyàtithibhojanàtpårvaü pràõàgnihotraü vidyàïgatvena vihitaü, tadarthamagnitretàdikalpanaü pradhànàvirodhena netavyamityàha-## //28// END BsCom_1,2.7.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.29 abhivyakter ity à÷marathyaþ | BBs_1,2.29 | atimàtrasyàpi parame÷varasya pràde÷amàtratvamabhivyaktinimittaü syàt / abhivyajyate kila pràde÷amàtraparimàõaþ parame÷vara upàsakànàü kçte / prade÷eùu và hçdayàdiùåpalabdhisthàneùu vi÷eùaõàbhivyajyate / ataþ parame÷vare 'pi pràde÷amàtra÷rutirabhivyakterupapadyata ityà÷marathya àcàryo manyate // 29 // ---------------------- FN: atikràntà màtràþ parimàõaü yasya tasyeti yàvat / prade÷eùu và mãyata iti pràde÷amàtraþ / màtràü parimàõamatikrànto 'timàtraþ tasya vibhorityarthaþ / upàsakànàü kçte 'nugrahàya pràde÷amàtro 'bhivyajyate, prade÷eùu và mãyate 'bhivyajyata iti pràde÷amàtraþ //29// END BsCom_1,2.7.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.30 anusmçter bàdariþ | BBs_1,2.30 | pràde÷amàtrahçdayapratiùñhena vàyaü manasànusmaryate tena pràde÷amàtra ityucyate / yathà prasthamitàyavàþ prasthà ityucyante tadvat / yadyapi ca yaveùu svagatameva parimàõaü prasthasaübandhàdvyajyate / naceha parame÷varagataü ki¤citparimàõamasti yaddhçdayasaübandhàdvyajyate / tathàpi prayuktàyàþ prade÷amàtra÷ruteþ saübhavati yathàkatha¤cidanusmaraõamàlambanamityucyate / pràde÷amàtratvena vàyamapràde÷amàtro 'pyanusmaraõãyaþ pràde÷amàtra÷rutyarthavattàyai / evamanusmçtinimittà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiriti bàdariràcàryo manyate // 30 // ---------------------- FN: pràde÷ena manasà mãyata iti và / prayuktàyàstadarthe vartamànàyàþ / matàntaramàha-## pràde÷ena manasà mitaþ pràde÷amàtra ityarthaþ / ## manaþsthaü pràde÷amàtratvaü smçtidvàrà smaryamàõe kalpitaü ÷ruteràlambanamityarthaþ / såtrasyàrthantaramàha-## //30// END BsCom_1,2.7.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.31 saüpatter iti jaiminis tathà hi dar÷ayati | BBs_1,2.31 | saüpattinimittà và syàtpràde÷amàtra÷rutiþ / kutaþ / tathàhi- samànaprakaraõaü vàjasaneyibràhmaõaü dyuprabhçtãnpçthivãparyantàüstrailokyàtmano vai÷vànarasyàvayavànadhyàtmamårdhaprabhçtiùu cubukaparyanteùu dehàvayaveùu saüpàdayatpràde÷amàtrasaüpattiü parame÷varasya dar÷ayati- 'pràde÷amàtramiva ha vai devàþ suvidità abhisaüpannàstathà nu va etànvakùyàmi yathà pràde÷amàtramevàbhisaüpàdayiùyàmãti / sa hovàca mårdhànamupadi÷annuvàcaiùa và atiùñhà vai÷vànara iti / cakùuùã upadi÷annuvàcaiùa vai sutejà vai÷vànara iti / nàsike upadi÷annuvàcaiùa vai pçthagvartmàtmà vai÷vànara iti / mukhyamàkà÷amupadi÷annuvàcaiùa vai bahulo vai÷vanara iti / mukhyà apa upadi÷annuvàcaiùa vai rayirvai÷vànara iti / cubukamupadi÷annuvàcaiùa vai pratiùñhà' iti / cubukamityadharaü mukhaphalakamucyate / yadyapi vàjasaneyake dyauratiùñhàtvaguõàsamàmnàyata àditya÷ca sutejastvaguõaþ / chàndogye punardyaiþ sutejastvaguõà samàmnàyata àditya÷ca vi÷varåpaguõaþ / tathàpi naitàvatà vi÷eùeõa ki¤ciddhãyate, pràde÷amàtra÷ruteravi÷eùàt / sarva÷àkhàpratyayatvàcca / saüpattinimittàü pràde÷amàtra÷rutiü yuktataràü jaimniràcàryo manyate // 31 // saüprati ÷rutyuktàü pràde÷amàtra÷rutergatimàha-## bràhmaõaü pañhati-## aparicchinnamapã÷varaü pràde÷amàtratvena saüpattyà kalpitaü samyagviditavanto devàstameve÷varamabhi pratyaktvena saüpannàþ pràptavantaþ, ha vai pårvakàle, tato vo yuùmabhyaü, tathà dyuprabhçtãnavayavànvakùyàmi yathà pràde÷amàtraü pràde÷aparimàõamanatikramya mårdhàdyadhyàtmàïgeùu vai÷vànaraü saüpàdayiùyàmãti pràcãna÷àladãnprati ràjà pratij¤àya svakãyamårdhànamupadi÷an kareõa dar÷ayannuvàca-eùa vai me mårdhà bhåràdãüllokànatãtya upari tiùñhatãtyatiùñàsau dyuloko vai÷vànaraþ / tasya mårdheti yàvat / adhyàtmamårdhàbhedenàdhidaivamårdhà saüpàdya dhyeya ityarthaþ / evaü cakùuràdiùåhanãyam / svakãyacakùuùã dar÷ayan 'eùa vai sutejàþ såryo vai÷vànarasya cakùurityuvàca' / nàsikàpadena tanniùñhaþ pràõe lakùyate tasminnàdhyàtmikapràõe 'dhidaivapràõasya vàyordçùñimàha-## atra sarvatra vai÷vànara÷abdastadaïgaparaþ / mukhasthaü mukhyaü tasminnadhidaivaü bahulàka÷adçùñiþ mukhasthalàlàråpàsvapsu rai÷abditatadãyabastisthodakadçùñiþ cibuke pratiùñhà pàdaråpà pçthivã draùñavyà / nanu guõàvaiùamyeõa vidyayorbhedàdagnirahasye ÷rutyanusàreõa chàndogyasthapràde÷amàtrakùutiþ kathaü vyàkhyeyetyà÷aïkyàha-## etàvatàlpavaiùamyeõa bahutarapratyabhij¤àsiddhaü vidyaikyaü na hãyate / ÷àkhàbhede 'pi sarva÷àkhàsu pratãyamànaü vai÷vànaràdyupàsanamekamiti nyàyasya vakùyamàõatvàcca / atiùñhàtvaguõa÷chàndogya upasaühartavyaþ / vi÷varåpatvaguõa÷ca vàjibhirgràhyaþ / tathàca dyusåryayoþ sutejastvaü samamatiùñhàtvavi÷varåpatvayorvyavasthà / yadvà ÷àkhàbhedena guõavyavasthàstu na vidyàbheda iti bhàvaþ //31// END BsCom_1,2.7.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,2.7.32 àmananti cainam asmin | BBs_1,2.32 | àmananti cainaü parame÷varamasminmårdhacubukàntaràle jàbàlàþ- 'ya eùo 'nto 'vyakta àtmà so 'vimukte pratiùñhita iti / so 'vimuktaþ kasminpratiùñhita iti / varaõàyàü nàsyàü ca madhye pratiùñhita iti / kà vai varaõà kà ca nàsãti' / tatra cemàmeva nàsikàü varaõà nàsãti nirucya yà sarvàõãndriyakçtàni pàpàni vàrayatãti sà varaõà, sarvàõãndriyakçtàni pàpàni nà÷ayatãti sà nàsãti / punaràmananti- 'ka tamaccàsya sthànaü bhavatãti / bhruvordhàraõasya ca yaþ saüdhiþ sa eùa dyulokasya parasya ca saüdhirbhavatãti' (jàbà. 1) / tasmàdupapannà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiþ / abhivimàna÷rutiþ pratyagàtmatvàbhipràyà / pratyagàtmatayà sarvaiþ pràõibhirabhivimãyata ityabhimànaþ / abhigato vàyaü pratyagàtmatvàdvimàna÷ca mànaviyogàdityabhivimànaþ / abhivimimãyate và sarve jagatkàraõatvàdityabhivimànaþ / tasmàtparame÷varo vai÷vànara iti siddham // 32 // iti ÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ // 2 // ---------------------- FN: avimukte avidyopàdhikalpitàvacchede jãvàtmi bhedakalpanayà pratiùñhita upàsyaþ / varaõà bhråþ / vimãyate j¤àyate / abhivimãmãte nirmimãte / pràde÷atvasya saüpattiprayuktatve ÷rutyantaraü saüvàdayati-#<àmantãti /># ya eùo 'nanto 'paricchinnaþ ato 'vyakto durvij¤eyastaü kathaü jànãyàmityatreþ pra÷ne yàj¤avalkyasyottaraü, sa ã÷varo 'vimukte kàmàdibhirbaddhe jãve bhedakalpanayà pratiùñhita upàsyaþ / punaratripra÷naþ sa iti, uttaraü varaõàyàmiti / evaü pra÷nottare agre 'pi j¤eye / tatra ca ÷rutau imàmeva bhråsahitàü nàsikàü nirucyeti bhàùyayojanà / sarvànindrayakçtàndoùànvàrayatãti varaõà bhråþ, sarvàndoùànnà÷ayatãti nàsã nàsiketi nirvacanaü ÷rutam / nàsàbhruvorjãvadvàre÷varasthànatvadhyànàtpàpavàrakatvamiti mantavyam / tayormadhye 'pi vi÷iùya jãvasya sthànaü pçcchati katamaditi, bhruvorityuttaram / pràõasyeti pàñhe 'pi ghràõasyetyarthaþ / sa eùa saüdhirdyulokasya svargasya parasya ca brahmalokasya saüdhitvena dhyeya ityàha-## àbhimukhyenàhaü brahmeti vimãyate j¤àyate ityabhivimànaþ pratyagàtmà / abhigata÷càsau vimàna÷ca, sarvasvaråpatve satyànantyàt / mànamatra parimàõam / abhivimimãte nirmimãte / tasmàdvai÷vànaravàkyamupàsye brahmaõi samanvitamiti siddham //32// END BsCom_1,2.7.32 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ / [atràspaùñabrahmaliïgànàü pràyo j¤eyabrahmaviùayàõàü vicàraþ / evaü pàdatrayeõàpi vàkyavicàraþ] 1 dyubhvàdyadhikaraõam / så. 1-7 ## ## dyubhvotabhåmapadamakùaramãkùaõãyaü ÷rãràmamalpahradi bhàntamadhã÷itàram / indràdivedyamakhilasya ca ÷àsitàraü jyotirnabhaþ padamanidramajaü bhaje 'ham //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.1 dyubhvàdyàyatanaü sva÷abdàt | BBs_1,3.1 | idaü ÷råyate- 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùamotaü manaþ saha pràõai÷ca sarvaiþ / tamevaikaü jànatha àtmànamanyà vàco vimucyathàmçtasyaiùa setuþ' (muõóa. 2.2.5) iti / atra yadetaddyuprabhçtãnàmotatvavacanàdàyatanaü ki¤cidavagamyate, tatkiü paraü brahma syàdàhosvidarthàntaramiti saüdihyate / tatràrthàntaraü kimapyàyatanaü syàditi pràptam / kasmàt, 'amçtasyaiùa setuþ' iti ÷ravaõàt / pàravànhi loke setuþ prakhyàtaþ / naca parasya brahmaõaþ pàravattvaü ÷akyamabhyupagantuü, 'anantamapàram' (bçha. 2.4.12) iti ÷ravaõàt / arthàntare càyatane parigçhyamàõe smçtiprasiddhaü pradhànaü parigrahãtavyaü, tasya kàraõatvàdàyatanatvopapatteþ / ÷rutiprasiddho và vàyuþ syàt, 'vàyurvai gautama tatsåtraü vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavanti' (bçha. 3.7.2) iti vàyorapi vidhàraõatva÷ravaõàt / ÷àrãro và syàt / tasyàpi bhoktçtvàdbhogyaü prapa¤caü pratyàyatanatvopapatterityevaü pràpta idamàha- dyubhvàdyàyatanamiti / dyau÷ca bhå÷ca dyubhuvau dyubhuvàvàdã yasya tadidaü dyubhvàdi / yadetadasminvàkye dyauþ pçthivyantarikùaü manaþ pràõà ityevamasmàkaü jagadotatvena nirdiùñaü tasyàyatanaü paraü brahma bhavitumarhati / kutaþ / sva÷abdàt, àtma÷abdàdityarthaþ / àtma÷abdo hãha bhavati- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti / àtma÷abda÷ca paramàtmaparigrahe samyagavakalpate nàrthàntaraparigrahe / kvacicca sva÷abdenaiva brahmaõa àyatanatvaü ÷råyate-' sanmålàþ somyemàþ sarvàþ prajàþ sadàyatanàþ satpratiùñhàþ' (chà. 6.8.4) iti / sva÷abdenaiva ceha purastàdupariùñàcca brahma saükãrtyate- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma tapo brahma paràmçtam' iti / 'brahmaivedamamçtaü purastàdbrahma pa÷càdbrahma dakùiõa÷cottareõa' (muõóa. 2.2.11) iti ca / tatra tvàyatanàyatanayadbhàva÷ravaõàt / sarvaü brahmeti ca sàmànàdhikaraõyàt / yathànekàtmako vçkùaþ ÷àkhà skandho målaü cetyevaü nànàraso vicitra àtmetyà÷aïkà saübhavati, tàü nivartayituü sàvadhàraõamàha- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti / etaduktaü bhavati- na kàryaprapa¤cavi÷iùño vicitra àtmà vij¤eyaþ / kintarhyavidyàkçtaü kàryaprapa¤caü vidyayà pravilàpayantastamevaikamàyatanabhåtamàtmànaü jànathaikarasamiti / yathà yasmànnàste devadattastadànayetyukta àsanamevànayati na devadattam / tadvadàyatanabhåtasyaivaikarasasyàtmano vij¤eyatvamupadi÷yate / vikàrànçtàbhisaüdhasya càpavàdaþ ÷råyate- 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (kà. 2.4.11) iti / sarvaü brahmeti tu sàmànàdhikaraõyaü prapa¤capravilàpanàrthaü nànekarasatàpratipàdanàrtham / 'sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana evaivaü và are 'yamàtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bçha. 4.5.13) ityekarasatà÷ravaõàt / tasmàddyubhvàdyàyatanaü paraü brahma / yattåktaü, setu÷ruteþ seto÷ca pàravattvopapatterbrahmaõor'thàntareõa dyubhvàdyàyatanena bhavitavyamiti / atrocyate- vidhàraõatvamàtramatra setu÷rutyà vivakùyate na pàravattvàdi / nahi mçddàrumayo loke seturdçùña ityatràpi mçddàrumaya evaseturabhyupagamyate / setu÷abdàrtho 'pi vidhàraõatvamàtrameva na pàravattvàdi ùi¤o bandhanakarmaõaþ setu÷abdavyutpatteþ / apara àha- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti yadetatsaükãrtitamàtmaj¤ànaü, yaccaitat 'anyà vàco vimu¤catha' iti vàgvimocanaü, tadatràmçtatvasàdhanatvàt, 'amçtasyaiùa setuþ' iti setu÷rutyà saükãrtyate na tu dyubhvàdyàyatanam / tatra yaduktaü setu÷ruterbrahmaõor'thàntareõa dyubhvàdyàyatanena bhàvyamityetadayuktam // 1 // ---------------------- FN: amçtasyeti ÷ravaõàt seturiti ÷ravaõàditi yojanà / seturiti ÷ravaõàditi vyàcaùñhe- pàravànhãti / saüdçbdhani saügrathitàni / sàmànàdhikaraõyàt vicitra àtmeti saübandhaþ / vikàre 'nçte kalpite abhisaüdho 'bhimàno yasya / sinoti badhnàtãti setuþ / padàrthaikade÷o vidhàraõamityarthaþ / evaü råóhipadabahulànàü pràyeõa savi÷eùavàkyànàü samanvayo dvitãyapàde dar÷itaþ / adhunà yaugikapadabahulànàü nirvi÷eùapradhànànàü vàkyànàü samanvayaü vaktuü tçtãyaþ pàda àrabhyate / ato 'tràdhikaraõànàü ÷rutyadhyàyapàdasaügatayaþ / tatra pårvamupakramasthasàdhàraõa÷abdasya vàkya÷eùasthadyumårdhatvàdinà brahmaparatvamuktaü, tadvadatràpyupakramasthasàdhàraõàyatanatvasya vàkya÷eùasthasetu÷rutyà vastutaþ paricchinne pradhànàdau vyavastheti dçùñàntalakùaõàdhikaraõasaügatiþ / pårvapakùe pradhànàdyupàstiþ, sidvànte nirvi÷eùabrahmadhãriti phalam / muõóakavàkyamudàharati-## yasmin lokatrayàtmà viràñ, pràõaiþ sarvaiþ saha manaþ såtràtmakaü, cakàràdavyàkçtaü kàraõamotaü kalpitaü tadapavàdena tamevàdhiùñhànàtmànaü pratyagabhinnaü jànatha ÷ravaõàdinà / anyà anàtmavàco vimu¤catha vi÷eùeõa niþ÷eùaü tyajatha / eùa vàgvimokapårvakàtmasàkùàtkàro 'mçtasya mokùasyàsàràpàradurvàrasaüsàravàridheþ parapàrasya seturiva setuþ pràpaka iti màtçvacchrutirmumukùånupadi÷ati / tatràyatanatvasya sàdhàraõadharmasya dar÷anàtsaü÷ayamàha-## amçtasya brahmaõaþ seturiti ùaùñhyà brahmaõo bhinnatvena setoþ ÷rutatvàdeùa÷abdaparàmçùñaü dyubhvàdyàyatanamabrahmaiva seturiva seturityàha-## bheda÷ravaõàt seturiti ÷ravaõaccetyarthaþ / tatra bheda÷ravaõaü vyàkhyàtam / setu÷ravaõaü svayaü vivçõoti-## anantaü kàlataþ / apàraü de÷ataþ / jalavidhàrakamukhyasetorgrahaõàsaübhavàdgauõasetugrahe kartavye mukhyasetvavinàbhåtapàravattvaguõavàneva ka÷cidgràhyaþ / natu mukhyasyàniyatavidhàraõaguõavànã÷vara iti bhàvaþ / yathà loke maõayaþ såtreõa grathità evaü he gautama, samaùñiliïgàtmakavàyunà sthålàni sarvàõi saüdçbdhàni grathitàni bhavantãti ÷rutyarthaþ / àtma÷abdàtpakùadvayamayapyuktamityata àha-#<÷àrãro veti /># sadvitãyatvena setu÷abdopapatte÷cetyarthaþ / nanvàtma÷abdo jãve saübhavatãtyata àha-#<àtma÷abda÷ceti /># upàdhiparicchinnasya jãvasya sarvavastu pratyekaü mukhyaü nàstãtyarthaþ / upakramasthasàdhàraõàyatanasya gauõasetutvaliïgàtprathama÷rutàtma÷rutyà brahmani÷caya iti bhàvaþ / sva÷abdàdityasyàrthàntaramàha-## prajànàmåtpattau sadeva målaü, sthitàvàyatanaü, laye pratiùñheti brahmavàcisatpadena chàndogye brahmaõa àyatanatva÷ruteratràpi tathetyarthaþ / arthàntaramàha-## 'yasmin dyauþ'iti vàkyàtpårvottaravàkyayoþ puruùabrahmàdi÷abdena brahmasaükãrtanànmadhye 'pi brahma gràhyamityarthaþ / puruùa iti pårvavàkyaü, brahmaivetyuttaravàkyaü, sarvàsu dikùu sthitaü sarvaü brahmaivetyarthaþ / uttareõottarasyàü di÷i / udàhçtavàkyasya savi÷eùabrahmaparatvamà÷aïkya vàkyaü vyàcaùñe-## sàmànàdhikaraõyàdvicitra àtmeti saübandhaþ / yasmin sarvamotaü tamevaikamityevakàraika÷abdàbhyàü nirvi÷eùaü j¤eyamityuktvà hetvantaramàha-## vikàre 'nçte kalpite abhisaüdho 'bhimàno yasya tasyànarthabhàktvena nindà÷rute÷ca kåñasthasatyaü j¤eyamityarthaþ / kathaü tarhi sàmànàdhikaraõyaü, tatràha-## ya÷coraþ sa sthàõuritivat yatsarvaü tadbrahmeti sarvodde÷ena brahmatvavidhànàdbàdhanàrthaü, na tu yadbrahma tatsarvamiti nànàrasatvàrthamityarthaþ / tatra niyàmakamàha-## lavaõapiõóo 'ntarbahi÷ca rasàntara÷ånyaþ sarvo lavaõaikaraso yathà, evamare maitreyi, cidekarasa àtmetyarthaþ / yadyapi pàravattvasàvayavatvàdikaü mukhyasetvavyabhicàri tathàpi setorjalàdibandhanaråpaü yadvidhàraõaü tadeva vyabhicàritve 'pi setupadàrthaikade÷atvàduõatvena gràhyaü natu padàrthabahirbhåtaü pàravattvàdikamityàha-## dçùñatvàttadgrahe 'tiprasaïgamàha-## atra ÷rutau pareõeti ÷eùaþ vidhàraõasya ÷abdàrthatvaü sphuñayati-#<ùi¤ iti /># sinoti badhnàtãti setupadàrthaikade÷o vidhàraõamityarthaþ / tathà càmçtapadasya bhàvapradhànatvàdamçtatvasya seturvidhàrakaü brahma / asyaivàmçtatvaü nànyasyetyarthaþ / yadvà dyubhvàdyàdhàro brahma na setu÷abdàrthaþ kintvavyavahitaü j¤ànamityàha-## phalitamàha-## j¤àne setau gçhãte satãtyarthaþ //1// END BsCom_1,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.2 muktopasçpyavyapade÷àc ca | BBs_1,3.2 | ita÷ca parameva brahma dyubhvàdyàyatanam / yasmànmuktopasçpyatàsya vyapadi÷yamànà dç÷yate / muktairupasçpyam muktopasçpyam / dehàdiùvanàtmasvahamasmãtyàtmabuddhiravidyà, tatastatpåjanàdau ràgastatparibhavàdau dveùastaducchedadar÷anàdbhayaü moha÷cetyevamayamanantabhedo 'narthavràtaþ saütataþ sarveùàü naþ pratyakùaþ / tadviparyayeõàvidyàràgadveùàdidoùamuktairupasçpyaü gamyametaditi dyubhvàdyàyatanaü prakçtya vyapade÷o bhavati / katham, 'bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (muõóa. 2.2.8) ityuktvà bravãti- 'tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.7) iti / brahmaõa÷ca muktopasçpyatvaü prasiddhaü ÷àstre- 'yadà sarve pramucyante kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ / atha martyo 'mçto bhavatyatra brahma sama÷nute' (bçha. 4.4.7) ityevamàdau / pradhànàdãnàü tu na kvacinmuktopasçpyamasti prasiddham / apica 'tamevaikaü jànatha àtmànamanyà vàco vimu¤cathàmçtasyaiva setuþ' iti vàgvimokapårvakaü vij¤eyatvamiha dyubhvàdyàyatanasyocyate / tacca ÷rutyantare brahmaõo dçùñam- 'tameva dhãro vij¤àya praj¤àü kurvati bràhmaõaþ / nànudhyàyàdvahå¤÷abdànvàco viglàpanaü hi tat' (bçha. 4.4.21) iti / tasmàdapi dyubhvàdyàyatanaü paraü brahma // 2 // ---------------------- FN: praj¤à vàkyàrthadhãþ / bràhmaõapadamanuktadvijopalakùaõam / muktairåpasçpyaü pratyaktvena pràpyaü yadbrahma tasyàtrokteriti såtràrthaþ / muktipratiyoginaü bandhaü dar÷ayati-## ## uktapa¤cakle÷àtmakabandhanivçttyàtmanà sthitamityarthaþ / yathà nadyo gaïgàdyà nàmaråpe vihàya samudràtmanà tiùñhanti tathà brahmàtmavidapi saüsàraü vihàya paràtkàraõàdavyaktàtparaü pårõaü svaya¤jyotirànandaü pratyaktvena pràpya tiùñhatãtyàha-## idaü pradhànàdeþ kiü na syàdata àha-## asya mumukùoþ, hçdãti padenàtmadharmatvaü kàmànàü nirastam / yadà kàmanivçttiratha tadàmçto bhavati;maraõahetvabhàvàt / na kevalamanarthanivçttiþ kintvatra dehe tiùñhanneva brahmànandama÷nuta ityarthaþ / liïgàntaramàha-## dhãro vivekã tamevàtmànaü vij¤àya vi÷uddaü lakùyapadàrthaü j¤àtvà vàkyàrthaj¤ànaü kuryàt / j¤ànàrthino j¤ànapratibandhakakarmakàõóàdervaimukhyamàha-## bahånityuktyà alpànvedànta÷abdànaïgãkaroti / 'aùñau sthànàni varõànàmuraþ kaõñhaþ ÷irasthatà / jihvàmålaü ca dantà÷ca nàsikoùñhau ca tàlu ca // 'ityetàni vàgindriyasthànatvàdvàk÷abdenocyante / teùàü ÷oùaõamàtramanàtma÷abdoccàraõaphalaü tadvayànànmanaso glànimàtramityarthaþ //2// END BsCom_1,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.3 nànumànam atacchabdàt | BBs_1,3.3 | yathà brahmaõaþ pratipàdakaþ vai÷eùiko heturukto naivamarthàntarasya vai÷eùiko hetuþ pratipàdako 'stãtyàha / nànumànikaü sàükhyasmçtiparikalpitaü pradhànamiha dyubhvàdyàyatanatvena pratipattavyam / kasmàt, atacchabdàt / tasyàcetanasya pradhànasya pratipàdakaþ ÷abdastacchabdaþ, na tacchabdo 'tacchabdaþ / na hyatràcetanasya pradhànasya pratipàdakaþ ka÷cicchabdo 'sti, yenàcetanaü pradhànaü kàraõatvenàyatanatvena vàvagamyeta / tadviparãtasya cetanasya pratipàdaka÷abdo 'tràsti- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa.1.1.9) ityàdiþ / ata eva na vàyurapãha dyubhvàdyàtanatvenà÷rãyate // 3 // ## asàdhàraõa àtma÷abdàdirityarthaþ / atacchabdàdityasyàrthàntaramàha-## ata evàtacchabdàdeva //3// END BsCom_1,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.4 pràõabhçc ca | BBs_1,3.4 | yadyapi pràõabhçto vij¤ànàtmana àtmatvaü cetanatvaü ca saübhavati tathàpyupàdhiparicchinnaj¤ànasya sarvaj¤atvàdyasaübhave satyasmàdevàtacchabdàtpràõabhçdapi na dyubhvàdyàyatanà÷rayitavyaþ / nacopàdhiparicchinnasyàvibhoþ pràõabhçto dyubhvàdyàyatanatvamapi samyaksaübhavati / pçthagyogakaraõamuttaràrtham // 4 // pràõàbhçcceti / såtre cakàraþ pårvasåtrasthana¤o 'nuùaïgàrthaþ / sarvaj¤apadasamànàdhikaraõaü àtma÷abdo na jãvavàcãtyatacchabdastasmàdityarthaþ / nanu 'nànumànapràõabhçtàvatacchabdàt'ityekameva såtraü kimarthaü na kçtaü ubhayaniràsahetorekatvàdityata àha-## yogaþ såtram / uttarasåtrasthahetånàü jãvamàtraniràsenànvaye 'pi subodhàrthaü pràõabhçcceti pçthaksåtrakaraõamityarthaþ //4// END BsCom_1,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.5-6 kuta÷ca na pràõabhçddyabhvàdyàyatanatvenà÷ritavyaþ- bhedavyapade÷àt | BBs_1,3.5 | bhedavyapade÷a÷ceha bhavati- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti j¤eyaj¤àtçbhàvena / tatra pràõabhçttàvanmumukùutvàj j¤àtà, pari÷eùàdàtma÷abdavàcyaü brahma dyubhvàdyàyatanamiti gamyate, na pràõabhçt // 5 // kuta÷ca na pràõabhçddyubhvàdyàyatanatvenà÷rayitavyaþ- ____________________________________________________________________________________________ prakaraõàt | BBs_1,3.6 | prakaraõaü cedaü paramàtmanaþ / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (mu. 1.1.3) ityekavij¤ànena sarvavij¤ànàpekùaõàt / paramàtmani hi sarvàtmake vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü syànna kevale pràõabhçti // 6 // tàneva hetånàkàïkùàdvàrà vyàcaùñe--## yadyapi vi÷uddhaþ pratyagàtmaivàtra j¤eyaþ tathàpi jãvatvàkàreõa j¤àturj¤eyàdbhedànna j¤eyaråpatvamityarthaþ / evaü ca jãvatvaliïgavi÷iùñatvena jãvasya dyubhvàdivàkyarthatvaü nirasyate na ÷uddharåpeõeti mantavyam //5 // //6// END BsCom_1,3.1.5-6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.1.7 kuta÷ca na pràõabhçóyubhvàdyàyatanatvenà÷rayitavyaþ- sthityadanàbhyàü ca | BBs_1,3.7 | dyubhvàdyàyatanaü ca prakçtya 'dvà supraõà sayujà sakhàyà' (mu. 3.1.1) ityatra sthityadane nirdi÷yete / 'tayoranyaþ pippalaü svàdvatti' itikarmaphalà÷anaü, 'ana÷nannanyo 'bhicàka÷ãti' ityaudàsãnyenàvasthànaü ca / tàbhyàü ca sthityadanàbhyàmã÷varakùetraj¤au tatra gçhyete / yadi ce÷varo dyubhvàdyàyatanatvena vivakùitastatastasya prakçtasye÷varasya kùetraj¤àtpçthagvacanamavakalpate / anyathà hyaprakçtavacanamàkasmikamasaübaddhaü syàt / nanu tavàpi kùetraj¤asye÷varàtpçthagvacanamàkasmikameva prasajyeta / na / tasyàvivakùitatvàt / kùetraj¤au hi kartçtvena bhoktçtvena ca prati÷arãraü buddhyàdyupàdhisaübaddho lokata eva prasijaddho nàsau ÷rutyà tàtparyeõa vivakùyate / ã÷varastu lokato 'prasiddhatvàcchrutyà tàtparyeõa vivakùyata iti na tasyàkasmikaü vacanaü yuktam / 'guhàü praviùñàvàtmànau hi' ityatràpyetaddar÷itaü 'dvà suparõà' ityasyàmçcã÷varakùetraj¤àvucyete iti / yadàpi paiïgyupaniùatkçtena vyàkhyànenàsyàmçci sattvakùetraj¤àvucyete tadàpi na virodhaþ ka÷cit / katham / pràõabhçddhãha ghañàdicchidravatsattvàdyupàdhyabhimànitvena prati÷arãraü gçhyamàõo dyubhvàdyàyatanaü na bhavatãti niùidhyate / yastu sarva÷arãreùåpàdhibhirvinopalakùyate na bhavatãti niùidhyate / yastu sarva÷arãreùåpàdhibhirvinopalakùyate paramàtmaiva sa bhavati / yathà ghañàdicchidràõi ghañàdibhirupàdhibhirvinopalakùyamàõàni mahàkà÷a eva bhavanti, tadvatpràõabhçtaþ parasmàdanyatvànupapatteþ pratiùedho nopapadyate / tasmàtsattvàdyupàdhyabhimànina eva dyubhvàdyàyatanatvapratiùedhaþ / tasmàtparameva brahma dyubhvàdyàyatanam / tadetat 'adç÷yatvàdiguõako dharmokteþ' ityanenaiva siddham / tasyaiva hi bhåtayonivàkyasya madhya idaü pañhitam 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùam' iti / prapa¤càrthaü tu punarupanyastam // 7 // nanu sthitye÷varasyàdanàjãvasya 'dvà suparõà'ityatroktàvapi ã÷vara àyatanavàkyena kimarthaü gràhya ityata àha-## atra ce÷varaþ ÷uddhacinmàtro gràhyaþ, na sarvaj¤atvàdivi÷iùñaþ, tasyàtràpratipàdyatvàt / tathà càpratipàdyàrthasyàkasmànmadhye vacanàsaübhavàdàdyavàkyena grahaõaü kàryamityabhisaüdhiþ / tamaj¤àtvà ÷aïkate-## brahmasvaråpapratipàdanàrthamakasmàdaprakçtasyàpi lokaprasiddhasya jãvasyànuvàdasaübhava iti pariharati-## nanu 'dvà suparõà'ityatra buddhijãvayorukteþ kathamidaü såtramityata iti-## sthityadanàbhyàmã÷varakùetraj¤ayoranuvàdenaikyaü dar÷itamityarthaþ / nanvatra jãve÷au nànuvàdyau, paiïgivyàkhyàvirodhàdataþ såtràsaügatirityata àha-## tadàpi såtrasyàsaügatirnàstãtyarthaþ / adanavàkyena buddhimanådya sthitivàkyena buddhyàdivilakùaõa÷uddhapratyagbrahmaõo j¤eyasyokterdyubhvàdivàkye tadeva gràhyaü, na buddhyupahito jãva iti såtrasaügatimàha-## nanvatrànupahito jãva ukto na paraü brahmetyata àha-## paunaruktyaü ÷aïkate-## dyubhvàdivàkyasya brahmaparatvamityarthaþ / samàdhatte-## setu÷abdavyàkhyànena bhåtayoneþ pratyagàtmatvasphuñãkaraõàrthamityarthaþ / tasmànmuõóakopaniùad brahmaõi samanviteti siddham //7// END BsCom_1,3.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.2.8 2 bhåmàdhikaraõam / så. 8-9 bhåmà saüprasàdàd adhyupade÷àt | BBs_1,3.8 | idaü samàmananti- 'bhåmà tveva vidij¤àsitavya iti bhåmànaü bhagavo vijij¤àsa iti / yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmàtha yatrànyatpa÷yatyanyacchçõotyanyadvijànàti tadalpam' (chà. 7.23,24) ityàdi / tatra saü÷ayaþ / bhåmeti tàvadbahutvamabhidhãyate, 'bahorlopo bhå ca bahoþ' (pà. 6.4.158) iti bhåma÷abdasya bhàvapratyayàntatàsmàraõàt / kimàtmakaü punastadbahutvamiti vi÷eùàkàïkùàyàü 'pràõo và à÷àbhåyàn' (chà. 7.15.1) iti saünidhànàtpràõo bhåmeti pratibhàti / tathà '÷rutaü hyeva me bhagavaddç÷ebhyastarati ÷okamàtmaviditi so 'haü bhagavaþ ÷ocàmi taü mà bhagavà¤÷okasya pàraü tàrayatu' (chàü. 7.1.3) iti prakaraõotthànàtparamàtmà bhåmetyapi pratibhàti / tatra kasyopàdanaü nyàyyaü kasya và hànamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / pràõo bhåmeti / kasmàt / bhåyaþ pra÷naprativacanaparaüparàdar÷anàt / yathà hi 'asti bhagavo nàmno bhåyaþ' iti, 'vàgvàva nàmno bhåyasã' iti / tathà 'asti bhagavo nàmno bhåyaþ' iti, mano vàva vàco bhåyaþ' iti ca nàmàdibhyo hyà pràõàdbhåyaþpra÷naprativacanapravàhaþ pravçttaþ / naivaü pràõàtparaü bhåyaþpra÷naprativacanaü dç÷yate 'sti bhagavaþ pràõàdbhåya ityàdo vàva pràõàdbhåya iti / pràõameva tu nàmàdibhya à÷àntebhyo bhåyàsaü 'pràõo và à÷àyà bhåyàn' ityàdinà saprapa¤camuktvà pràõadar÷ina÷càtivàditvam- 'ativàdyasãtyativàdyasmãti bråyànnàpahnuvãta' ityabhyanuj¤àya 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti pràõavratamativàditvamanukçùyàparityajyaiva pràõaü satyàdiparamparayà bhåmànamavatàrayanpràõameva bhåmànaü manyanta iti gamyate / kathaü punaþ pràõe bhåmani vyàkhyàyamàne 'yatra nànyatpa÷yati' ityetadbhåmno lakùaõaparaü vacanaü vyàkhyàyeteti / ucyate- suùuptyavasthàyàü pràõagrasteùu karaõeùu dar÷anàdivyavahàranivçttidar÷anàtsaübhavati pràõasyàpi 'yatra nànyatpa÷yati' ityetallakùaõam / tathàca ÷rutiþ 'na ÷çõoti na pa÷yati' ityàdinà sarvakaraõavyàpàrapratyastamayaråpàü suùuptyavasthàmuktvà 'pràõàgnaya evaitasminpure jàgrati' (pra. 4.2.3) iti tasyàmevàvasthàyàü pa¤cavçtteþ pràõasya jàgaraõaü bruvatã pràõapradhànàü suùuptyavasthàü dar÷ayati / yaccaitadbhåmnaþ sukhatvaü ÷rutam- 'yo vai bhåmà tatsukham' (chà. 7.23) iti, tadapyaviruddham / 'atraiùa devaþ svapnànna pa÷yatyatha yadetasmi¤÷arãre sukhaü bhavati' (pra. 4.6) iti suùuptyavasthàyàmeva sukha÷ravaõàt / yacca 'yo vai bhåmà tadamçtam' (chà. 7.24.1) iti tadapi pràõasyàviruddhaü, 'pràõo và amçtam' (kau. 3.2) iti ÷ruteþ / kathaü punaþ pràõaü bhåmànaü manyamànasya tarati ÷okamàtmavit ityàtmavividiùayà prakaraõasyotthànamupapadyate / pràõa evehàtmà vivakùita iti bråmaþ / tathàhi-' pràõo ha pità pràõo màtà pràõo bhràtà pràõaþ svasà pràõa àcàryaþ pràõo bràhmaõaþ' (chà. 7.15.1) iti pràõameva sarvàtmànaü karoti / 'yathà và arà nàbhau samarpità evamasminpràõe sarvaü samarpitam' iti ca sarvàtmatvàranàbhinidar÷anàbhyàü ca saübhavati vaipulyàtmikà bhåmaråpatà pràõasya / tasmàtpràõo bhåmetyevaü pràptam / tata idamucyate- paramàtmaiveha bhåmà bhavitumarhati na pràõaþ / kasmàt / saüprasàdàdadhyupade÷àt / saüprasàda iti suùuptaü sthànamucyate, samyakprasãdatyasminniti nirvacanàt / bçhadàraõyake ca svapnajàgaritasthànàbhyàü saha pàñhàt tasyàü ca saüprasàdàvasthàyàü pràõo jàgartãti pràõo 'tra saüprasàdo 'bhipreyate / pràõàdårdhvaü bhåmna upadi÷yamànatvàdityarthaþ / pràõa eva cedbhåmàsyàtsa eva tasmàdårdhvamupadi÷yetetya÷liùñamevaitatsyàt / nahi nàmaiva nàmno bhåya iti nàmna årdhvamupadiùñam / kiü tarhi nàmno 'nyadarthàntaramupadiùñaü vàgàkhyam- 'vàgvàva nàmno bhåyasã' iti / tathà vàgàdibhyo 'pyà pràõàdarthàntarameva tatra tatrordhvamupadiùñam / tadvatpràõàdårdhvamupadi÷yamàno bhåmà pràõàdarthàntarabhåto bhavitumarhati / nanviha nàsti pra÷no 'sti bhagavaþ pràõàdbhåya iti, nàpi prativacanamasti pràõàdvàva bhåyo 'stãti, kathaü pràõàdadhi bhåmopadi÷yate / pràõaviùayameva càtivàditvàmuttaratrànukçùyamàõaü pa÷yàmaþ- 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti / tasmànnàsti pràdadhyupade÷a iti / atrocyate- na tàvatpràõaviùayasyaivàtivàditvasyaitadanukarùaõamiti ÷akyaü vaktuü, vi÷eùavàdàt 'yaþ satyenàtivadati' iti / nanu vi÷eùavàdo 'pyayaü pràõaviùaya eva bhaviùyati / katham / yathaiùo 'gnihotrã yaþ satyaü vadatãtyukte na satyavadanenàgnihotritvaü, kena tarhi, agnihotreõaiva / satyavadanaü tvagnihotriõo vi÷eùa ucyate / tathà 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' ityukte na satyavadanenàtivàditvam, kena tarhi, prakçtena pràõavij¤ànenaiva / satyavadanaü tu pràõavido vi÷eùo vivakùyata iti / neti bråmaþ / ÷rutyarthaparityàgaprasaïgàt / ÷rutyà hyatra satyavadanenàtivàditvaü pratãyate- 'yaþsatyenàtivadati so 'tivadati' iti / nàtra pràõavij¤ànasya saükãrtanamasti / prakaraõàttu pràõavij¤ànaü saübadhyeta / tatra prakaraõànurodhena ÷rutiþ parityaktà syàt / prakçtavyàvçttyartha÷ca tu÷abdo na saügacchate 'eùa tu và ativadati' iti / 'satyaü tveva vijij¤àsitavyam' (chà. 7.16) iti ca prayatnàntarakaraõamarthàntaravivakùàü såcayati / tasmàdyathaikavedapra÷aüsàyàü prakçtàyàmeùa tu mahàbràhmaõo ya÷caturo vedànadhãta ityekavedebhyor'thàntarabhåta÷caturvedaþ pra÷asyate tàdçgetaddraùñavyam / naca pra÷naprativacanaråpayaivàrthàntaravivakùayà bhavitavyamiti niyamo 'sti / prakçtasaübandhàsaübhavakàritatvàdarthàntaravivakùàyàþ / tatra pràõàntamanu÷àsanaü ÷rutvà tåùõãbhåtaü nàradaü svayameva sanatkumàro vyutpàdayati / yatpràõavij¤ànena vikàrànçtaviùayeõàtivàditvamanativàditvameva tat 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti / tatra satyamiti paraü brahmocyate, paramàrtharåpatvàt / 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) iti ca ÷rutyantaràt / tathà vyutpàditàya nàradàya 'so 'haü bhagavaþ satyenàtivadàni' ityevaü pravçttàya vij¤ànàdisàdhanaparamparayà bhåmànamupadi÷ati / tatra yatpràõàdadhi satyaü vaktavyaü pratij¤àtaü tadeveha bhåmetyucyata iti gamyate / tasmàdasti pràõàdadhi bhåmna upade÷a ityataþ pràõàdanyaþ paramàtmà bhåmà bhavitumarhati / eva¤cehàtmavividiùayà prakaraõasyotthànamupapannaü bhaviùyati / pràõa evehàtmà vivakùita ityetadapi nopapadyate / nahi pràõasya mukhyayà vçttyàtmatvamasti / nacànyatra paramàtmaj¤ànàcchokavinivçttirasti, 'nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 6.15) iti ÷rutyantaràt / 'taü mà bhagavà¤÷okasya pàraü tàrayatu' (chà. 7.1.3) iti copakramyopasaüharati- 'tasmai mçditakaùàyàya tamasaþ pàraü dar÷ayati bhagavànsanatkumàraþ' (chà. 7.26.2) iti / tama iti ÷okàdikàraõamavidyocyate / pràõànte cànu÷àsane na pràõasyànyàyattatocyeta / 'àtmataþ pràõaþ' (chà. 7.26.2) iti ca bràhmaõam / prakaraõànte paramàtmavivakùà bhaviùyati, 'bhåmà tu pràõa eveti cet' na / 'sa bhagavaþ kasminpratiùñhita iti sve mahimni' (chà. 7.24.1) ityàdinà bhåmna evà prakaraõasamàpteranukarùaõàt / vaipulyàtmikà ca bhåmaråpatà sarvakàraõatvàtparamàtmanaþ sutaràmupapadyate // 8// ---------------------- FN: vyavahàràtitaü pårõaü vastu bhåmà / bhagavaddç÷ebhyo yuùmatsadç÷ebhyaþ / devaþ buddhyàdyupàdhiko jãvaþ / prakaraõàttu saübadhyeta ativàditve hetutveneti ÷eùaþ / prayatnàntaraü vicàraþ / vij¤ànamatra nididhyàsanàdi / ## chàndogyamudàharati#<-idamiti /># nàlpe sukhamasti bhåmaiva sukham, tasmànnirati÷ayasukhàrthinà bhåmaiva vicàrya iti nàradaü prati sanatkumàreõokte sati nàrado bråte-## bhåmno lakùaõamadvitãyatvamàha-## bhåmalakùaõaü paricchinnalakùaõoktyà sphuñayati-## atra saü÷ayabãjaü pra÷napårvakamàha-## bahorbhàva iti vigrahe 'pçthvàdibhyà imanic'itãmanpratyaye kçte 'bahorlopo bhå ca bahoþ'iti såtreõa bahoþ parasyemanicpratyayasyàderikàrasya lepaþ syàt, bahoþ sthàne bhårityàde÷a÷ca syàdityukterbhåmanniti ÷abdo niùpannaþ / tasya bhàvàrthakemanpratyayàntatvàdbahutvaü vàcyam / tatkindharmikamityàkàïkùàyàü saünihitaprakaraõasthaþ pràõo dharmo bhàti / vàkyopakramastha àtmàpi svapratipàdanàpekùo dharmitvena bhàtãti saünihitavyavahitaprakaraõàbhyàü saü÷aya ityarthaþ / pårvamàtma÷abdàt dyubhvàdyàyatanaü brahmetyuktaü, tadayuktaü, 'tarati ÷okamàtmavit'ityabrahmaõyapyàtma÷abdaprayogàdityàkùepasaügatyà pårvapakùyati-## dharmadharmiõorabhedàtsàmànàdhikaraõyaü dçùñavyam / pårvottarapakùayoþ pràõopàstiþ brahmaj¤ànaü ca phalaü krameõa mantavyam / atràdhyàye bhåyaþ pra÷nottarabhedàdarthabhedo dç÷yate / bhåmà tu pràõàtparaü bhåyaþprakùaü vinaivoktaliïgena pràõàdabhinna ityàha-## pràõàdbhåya iti na dç÷yata iti pårveõa saübandhaþ / nanu 'eùa tu và ativadati'iti tu÷abdena pràõaprakaraõavicchedànna pràõo bhåmetyata àha-## nàmàdya÷àntànupàsyànatãtya pràõaü ÷reùñhaü vadatãtyativàdi pràõavid taü prati ativàdyasãti kenacitpra÷ne kçte asmãti bråyàt, nàhamativàdãtyapahnavaü na kuryàdityuktam / pràõavidameùa iti paràmç÷ya satyavacanadhyànamanana÷raddhàdidharmaparamparàü vidhàya bhåmopade÷ànna prakaraõavicchedaþ / tu÷abdo nàmàdyupàsakasyàtivàditvaniràsàrtha ityarthaþ / bhåmno lakùaõavacanaü sukhatvamamçtatvaü ca pràõe pra÷napårvakaü yojayati## pràõagrasteùu pràõe lãneùu na ÷çõoti suùuptapuruùa iti ÷eùaþ / 'gàrhapatyo ha và eùo 'pàno vyàno 'nvàhàryapacana àhavanãyaþ pràõaþ'iti ÷ruteþ pràõà agnaya iha pure ÷arãre jàgrati savyàpàrà eva tiùñhantãtyarthaþ / devo jãvaþ / atha tadà svapnàdar÷anakàle sukha÷ravaõàtpràõasya sukhatvamaviruddhamityanvayaþ / àtmapadenopakramavirodhaü pariharati-## pràõasyàtmatvaü kathamityà÷aïkya ÷rutatvàdityàha-## sarvaü samarpitamiti ca sarvàdhiùñhànaü pràõaü svãkaroti ÷rutirityanvayaþ ata àtmatvaü mukhyàrthaü dar÷ayati-## sa và eùa etasminsaüprasàde sthitvà punaràdravatãti prayogàcca / tatpadaü suùuptivàcakamityàha-## vàcyàrthasaübandhàtpràõo lakùya ityàha-## atra såtra ityarthaþ / bhåmà pràõàdbhinno 'tràdhyàye, tasmàdårdhvamupadiùñatvàt, nàmàderårdhvamupadiùñavàgàdivadityarthaþ / vipakùahetåcchedaü bàdhakamàha-## svasyaiva svasmàdårdhvamupadiùñatvamayuktaü, nàmàdiùvadçùñaü cetyarthaþ / hetvasiddhiü ÷aïkate-## prakçtapràõavitparàmar÷aka eùa÷abdo na bhavati, tasya yacchabdaparatantratvena satyavàdajivàcitvàt / ataþ pràõaprakaraõaü vicchinnamiti hetusidvirityàha-## satyenàtivàditvaü vi÷eùaþ, tadvato ya eùa ityukterna pårvànukarùa ityarthaþ / ya eùa pràõavidativadatãtyanådya sa satyaü vadediti vidhànànna pràõaprakaraõaviccheda iti dçùñàntena ÷aïkate-## satya÷abdo hyabàdhite råóho brahmavàcakaþ, tadanyasya mithyàtvàt / satyavacane tvabàdhitàrthasaübandhàllàkùaõika iti nàtra lakùyavacanavidhirityàha-## ki¤ca satyena brahmaõàtivadatãti tçtãyà÷rutyà brahmakaraõakamativàditvaü ÷rutaü, tasya prakaraõàdbàdho na yukta ityàha-#<÷rutyà hãtyàdinà / atreti /># satyavàkya ityarthaþ / evaü satyeneti ÷rutyà prakaraõaü bàdhyamityuktvà tu÷abdenàpi bàdhyamàha-## vijij¤àsyatvaliïgàcca pårvoktàdbhinnamityàha-## prakaraõavicchede dçùñàntamàha-## ÷rutiliïgabalàdetatsatyaü prakçtàtpràõàtpràdhànyena bhinnaü dçùñavyamityarthaþ / evamativàditvasya brahmasaübandhoktyà pràõaliïgatvaü nirastam / yattu pra÷naü vinoktatvaliïgàdbhåmà pràõa iti, tanna, tasyàprayojakatvàdityàha-## pra÷nabhedàdarthabheda iti na niyamaþ, ekasyàtmano maitreyyà bahu÷aþ pçùñatvàt / pra÷naü vinoktacàturvedasya prakçtaikavedàdbhinnatvadar÷anàccetyarthaþ / tatra yathà caturvedatvasya prakçtàsaübandhàdarthabhedaþ, evamihàpãti sphuñayati-## satyapadena pràõoktirityata àha-## vij¤ànaü nididhyàsanam / àdipadànmanana÷raddhà÷ravaõamanaþ÷uddhiniùñàtaddhetukarmàõi gçhyante / imànyati ÷ravaõàdãni j¤eyasya satyasya brahmatve liïgàni / evaü ÷rutiliïgaiþ pràõasyàvàntaraprakaraõaü bàdhitvà prastutaü satyaü brahma bhåmapadoktabahutvadharmãtyàha-## ki¤ca 'saünihitàdapi vyavahitaü sàkàïkùaü balãyaþ'iti nyàyena saünihitaü niràkàïkùaü pràõaü dçùñvà vàkyopakramastha àtmà svapratipàdanàya bhåmavàkyàpekùa iha bhåmà gràhya ityàha-## ki¤ca ÷okasya pàramityupakramya tamasaþ pàramityupasaühàràt, ÷okasya målocchedaü vinà taraõàyogàcca, ÷okapadena målatamo gçhyate / tannivartakaj¤ànagamyatvaliïgàdàtmà brahmetyàha-## bràhmaõamàtmàyattatvaü pràõasya vadatãti saübandhaþ / nanvidaü caramaü bràhmaõaü brahmaparamastu, tataþ pràgukto bhåmà pràõa iti ÷aïkate-## tacchabdena bhåmànukarùànmaivamityàha-## //8// END BsCom_1,3.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.2.9 dharmopapatte÷ ca | BBs_1,3.9 | apica ye bhåmni ÷råyante dharmàste paramàtmanyupapadyante / 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvajànàti sa bhåmà' iti dar÷anàdivyavahàràbhàvaü bhåmànyavagamayati / paramàtmani càyaü dar÷anàdivyavahàràbhàvo 'vagataþ / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutyantaràt / yo 'pyasau suùuptàvasthàyàü dar÷anàdivyavahàràbhàva uktaþ so 'pyàtmana evàsaïgatvavivakùayokto na pràõasvabhàvavivakùayà, paramàtmaprakaraõàt / yadapi tasyàmavasthàyàü sukhamuktaü, tadapyàtmana eva sukharåpatvavivakùayoktam / yata àha- 'eùo 'sya parama ànanda etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' (bç. 4.3.32) iti / ihàpi 'yo vai bhåmà tatsukhaü nàlpe sukhamasti bhåmaiva sukham' iti sàmayasukhaniràkaraõena brahmaiva sukhaü bhåmànaü dar÷ayati / 'yo vai bhåmà tadamçtam' ityamçtatvamapãha ÷råyamàõaü paramakàraõaü gamayati / vikàràõàmçtatvasyàpekùikatvàt, 'ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2) iti ca ÷rutyantaràt / tathàca satyatvaü svamahimapratiùñhitatvaü sarvagatatvaü sarvàttmatvamiti caite dharmàþ ÷råyamàõàþ paramàtmanyevopapadyante nànyatra / tasmàdbhåmeti siddham // 9 // ---------------------- FN: ukto na ÷çõotãtyàdinà / àmayena duþkhena sahitaü sàmayam / àrte na÷varam / bhåmno brahmatve liïgàntaramàha-## såtram / yaduktaü bhåmno lakùaõaü sukhatvamamçtatvaü ca pràõeùu yojyamiti tadanådya vighañayati-## sati buddhyàdyupàdhàvàtmano draùñçtvàdiþ, tadabhàve suùuptau tadabhàva ityasaïgatvaj¤ànàrthaü pra÷nopaniùadi 'na ÷çõoti na pa÷yati'iti paramàtmànaü prakçtyoktam / tathà tatraivàtmanaþ sukhatvamuktaü na pràõasya / yataþ ÷rutyantaramàtmana eva sukhatvamàha tasmàdityarthaþ / àmayo nà÷àdidoùaþ tatsahitaü sàmayam / àrtaü na÷varam / 'sa evàdhastàt sa upariùñàt'iti sarvagatatvaü, 'sa evedaü sarvam'iti sarvàtmatvaü ca ÷rutaü, tasmàdbhåmàdhyàyo nirguõe samanvita iti siddham //9// END BsCom_1,3.2.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.10 3 akùaràdhikaraõam / så. 10-12 akùaram ambaràntadhçteþ | BBs_1,3.10 | 'kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti / sa hovàcaitadvai tadakùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadantyasthålamanaõu' (bç. 3.8.7,8)ityàdi ÷råyate / tatra saü÷ayaþ- kimakùara÷abdena varõa ucyate kiüvà parame÷vara iti / tatràkùarasamàmnàya ityàdàvakùara÷abdasya varõe prasiddhatvàt prasiddhyatikramasya càyuktatvàt 'oïkàra evedaü sarvam' (chà. 2.23.3) ityàdau ca ÷rutyantare varõasyàpyupàsyatvena sarvàtmakatvàvadhàraõàt, varõa evàkùara÷abda iti, evaü pràpta ucyate- para evàtmàkùara÷abdavàcyaþ / kasmàt / ambaràntadhçteþ- pçthivyàderàkà÷àntasya vikàrajàtasya dhàraõàt / tatra hi pçthivyàdeþ samastavikàrajàtasya kàlatrayavibhaktasya 'àkà÷a eva tadotaü ca protaü ca' ityàkà÷e pratiùñhitatvamuktvà 'kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ca' ityanena pra÷nenedamakùaramavatàritam / tathàcopasaühçtam- 'etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ca' iti / naceyamambaràntadhçtirbrahmaõo 'nyatra saübhavati / yadapi 'oïkàra evedaü sarvam' iti tadapi brahmapratipattisàdhanatvàtstutyarthaü draùñavyam / tasmànna kùaratya÷nute ceti nityatvàvyàpitatvàbhyàmakùaraü parameva brahma // 10 // ---------------------- FN: 'råóhiryogamapaharati' iti nyàyenàha- prasiddhãti / ## bçhadàraõyakaü pañhati-## yadbhåtaü bhavacca bhaviùyacca tatsarvaü kasminnotamiti gàrgyà pçùñhena muninà yàj¤avalkyenàvyàkçtàkà÷aþ kàryamàtrà÷raya uktaþ / àkà÷aþ kasminnota iti dvitãyapra÷ne sa muniruvàca, tadavyàkçtasyàdhikaraõametadakùaramasthålàdiråpamityarthaþ / ubhayatràkùara÷abdaprayogàtsaü÷ayaþ / yathà satya÷abdo brahmaõi råóha iti brahma bhåmetyuktaü tathàkùara÷abdo varõe råóha iti dçùñàntena pårvapakùaþ / tatra oïkàropàstiþ phalaü, siddhànte nirguõabrahmadhãriti vivekaþ / nanu na kùaratãtyacalatvànà÷itvayogàdbrahmaõyapyakùara÷abdo mukhya ityata àha-## 'råóharyogamapaharati'iti nyàyàdityarthaþ / varõasya oïkàrasya sarvà÷rayatvaü kathamityà÷aïkya dhyànàrthamidaü yathà ÷rutyantare sarvàtmatvamityàha-## pra÷naprativacanàbhyàmàkà÷àntajagadàdhàratve tàtparyani÷cayànna dhyànàrthatà, atastalliïgabalàdråóhiü bàdhitvà yogavçttirgràhyeti sidvàntayati-## //10// END BsCom_1,3.3.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.11 'syàdetat kàryasya cetkàraõàdhãnatvamambaràntadhçtirabhyupagamyate, pradhànakàraõavàdino 'pãyamupapadyate / kathamambaràntadhçterbrahmatvapratipattiþ' / ata uttaraü pañhati- sà ca pra÷àsanàt | BBs_1,3.11 | sà càmbaràntadhçtiþ parame÷varasyaiva karma / kasmàt / pra÷àsanàt / pra÷àsanaü hãha ÷råyate- 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' (bç. 3.8.9) ityàdi / pra÷àsanaü ca pàrame÷varaü karma / nàcetanasya pradhànasya pra÷àsanaü bhavati / na hyacetanànàü ghañàdikàraõànàü mçdàdãnàü ghañàdiviùayaü pra÷àsanamasti // 11 // àkà÷aü bhåtaü kçtvà ÷aïkate #<-syàdetaditi /># cetanakartçka÷ikùàyà atra ÷rutermaivamityàha-## såtraü vyàcaùñe-## cakàra àkà÷asya bhåtatvaniràsàrthaþ / bhåtàkà÷asya kàryantaþpàtinaþ ÷rutasarvakàryà÷rayatvàyogàdavyàkçtamaj¤ànamevàkà÷aþ pradhàna÷abdita iti tadà÷rayatvàccàkùaraü na pradhànamityarthaþ / vidhçtau viùayatvena dhçtau //11// END BsCom_1,3.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.3.12 anyabhàvavyàvçtte÷ca | BBs_1,3.12 | anyabhàvavyàvçtte÷ca kàraõàdbrahmaivàkùara÷abdavàcyam / tasyaivàmbaràntadhçtiþ karma nànyasya kasya cit / kimidamanyabhàvavyàvçtteriti / anyasya bhàvo 'nyabhàvasyasmàdvyàvçttiranyabhàvavyàvçttiriti / etaduktaü bhavati- yadanyadbrahmaõo 'kùara÷abdavàcyamihà÷aïkyate tadbhàvàdidamambaràntavidhàraõamakùaraü vyàvartayati ÷rutiþ- 'tadvà etadakùaraü gàrgyadçùñaü daùñra÷rutaü ÷rotramataü mantravij¤àtaü vij¤àtç' (bç. 3.8.11) iti / tatràdçùñatvàdivyapade÷aþ pradhànasyàpi saübhavati / draùñçtvàdivyapade÷astu na saübhavatyacenatvàt / tathà 'nànyadato 'sti draùñç nànyadatosti ÷rotç nànyadato 'sti mantç nànyadato 'sti vij¤àtç' ityàtmabhedapratiùedhàt na ÷àrãrasyàpyupàdhimato 'kùara÷abdavàcyatvam / 'acakùuùkama÷rotramavàgamanaþ' (bç. 3.8.8) iti copàdhimattàpratiùedhàt / nahi nirupàdhikaþ ÷àrãro nàma bhavati / tasmàtparameva brahmàkùaramiti ni÷cayaþ // 12 // pra÷napårvakaü såtraü vyàkaroti-## ghañatvàdvayàvçttiriti bhràntiü nirasyati-## ambaràntasyàdhàramakùaraü ÷rutiracetanatvàdvyàvartayatãtyartaþ / jãvaniràsaparatvenàpi såtraü yojayati-## anyabhàvo bhedastanniùedhàditi såtràrthaþ / tarhi ÷odhito jãva evàkùaraü na para ityata àha-## ÷odhite jãvatvaü nàstãtyarthaþ / tasmàdgàrgibràhmaõaü nirguõàkùare samanvitamiti siddham //12// END BsCom_1,3.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.4.13 4 ãkùatikarmavyapade÷àdhikaraõam / så. 13 ãkùatikarmavyapade÷àt saþ | BBs_1,3.13 | 'etadvai satyakàma paraü càparaü ca brahma yadoïkàrastasmàdvidvànetenaivàyatanenaikataramanveti iti prakçtya ÷råyate- 'yaþ punaretaü trimàtreõomithyetenaivàkùareõa paraü puruùamabhidhyàyãta' (pra. 5.2,5) iti / kimasminvàkye paraü brahmàbhidhyàtavyamudi÷yata àhosvidaparamiti / etenaivàyatanena paramaparaü caikataramanvetãti prakçtatvàtsaü÷ayaþ / tatràparamidaü brahmeti pràptam / kasmàt / 'sa tejasi sårye saüpannaþ'' 'sa sàmabhirunnãyate brahmalokam' iti ca tadvido de÷aparicchinnasya phalasyocyamànatvàt / nahi parabrahmavidde÷aparicchinnaü phalama÷nuvãteti yuktam, sarvagatatvàtparasya brahmaõaþ / nanvàparabrahmaparigrahe paraü puruùamiti vi÷eùaõaü nopapadyate / naiùa doùaþ / piõóàpekùayà pràõasya paratvopapatteþ / ityevaü pràpte 'bhidhãyate- parameva brahmehàbhidhyàtavyamupadi÷yate / kasmàt / ãkùatikarmavyapade÷àt / ãkùatirdar÷anam / dar÷anavyàpyamãkùatikarmà / ãkùatikarmatvenàsyàbhidhyàtavyasya puruùasya vàkya÷eùe vyapade÷o bhavati- 'sa etasmàjjãvaghanàtparàtparaü puri÷ayaü puraùamãkùate' iti / tatràbhidhyàyateratathàbhåtamapi vastu karma bhavati / manorathakalpitasyàpyabhidhyàyatikarmatvàt / ãkùatestu tathàbhåtameva vastu loke karma dçùñamityataþ paramàtmaivàyaü samyagdar÷anaviùayabhåta ãkùatikarmatvena vyadiùña iti gamyate / sa eva ceha parapuruùa÷abdàbhyàmabhidhyàtavyaþ pratyabhij¤àyate / nanvabhidhyàne paraþ puruùa uktaþ, ãkùaõe tu paràtparaþ, kathamitara itaratra pratyabhij¤àyata iti / atrocyate- parapuruùa÷abdau tàvadubhayatra sàdhàraõau / nacàtra jãvanaghana÷abdena prakçto 'bhidhyàtavyaþ paraþ puruùaþ paràmç÷yate, yena tasmàtparàtparo 'yamãkùitavyaþ puruùo 'nyaþ syàt / kastarhi jãvaghana iti / ucyate- ghano mårtiþ / jãvalakùaõo ghano jãvaghanaþ / saindhavakhilyavadyaþ paramàtmano jãvaråpaþ khilyabhàva upàdhikçtaþ para÷ca viùayendriyebhyaþ so 'tra jãvaghana iti / apara àha- 'sa sàmabhirunnãyate brahmalokam' ityatãtànantaravàkyanirdiùño yo brahmalokaþ para÷ca lokàntarebhyaþ so 'trajãvaghana ityucyate / jãvànàü hi sarveùàü karaõaparivçtànàü sarvakaraõàtmani hiraõyagarbhe brahmalokanivàsini saüghàtopapatterbhavati brahmaloko jãvaghanaþ / tasmàtparo yaþ paramàtmekùaõakarmabhåtaþ sa evàbhidhyàne 'pi karmabhåta iti gamyate / paraü puruùamiti ca vi÷eùaõaü paramàtmaparigraha evàvakalpate / paro hi puruùaþ paramàtmaiva bhavati yasmàtparaü ki¤cidanyannàsti, 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' iti ca ÷rutyantaràt / 'paraü càparaü ca brahma yadoïkàraþ' iti ca vibhajyànantaramoïkàreõa paraü puruùamabhidhyàtavyaü bruvanparameva brahmaparaü puruùaü gamayati / 'yathà pàdodarastvacà vinirmucyata evaü ha vai sa pàpmanà vinirmucyate' iti pàpmavinirmokaphalavacanaü paramàtmànamihàbhidhyàtavyaü såcayati / atha yaduktaü paramàtmàbhidhyàyino na de÷aparicchinnaphalaü yujyata iti / atrocyate- trimàtreõoïkàreõàlambanena paramàtmànamabhidhyàyataþ phalaü brahmalokapràptiþ krameõa ca samyagdar÷anotpattiriti kramamuktyabhipràyametadbhaviùyatãtyadoùaþ // 13 // ---------------------- FN: paraü nirvi÷eùam, aparaü kàryaü, àyatanena pràptisàdhanena, anveti pràpnoti / aparaü brahma hiraõyagarbhaþ / piõóaþ sthålo viràñ tadapekùayà såtrasya paratvamti samàdhyarthaþ / vyàpyaü viùayaþ / saindhavàkhilyo lavaõapiõóaþ, khilyabhàvo 'lpatvam / pàdodaraþ sarpaþ / #<ãkùatikarmavyapade÷àtsaþ /># pra÷nopaniùadamådàharati-## pippalàdo guruþ satyakàmena pçùño bråte, he satyakàma, paraü nirguõamaparaü saguõaü brahmaitadeva yo 'yaü oïkàraþ / sa hi pratimeva viùõostasya pratãkaþ / tasmàtpraõavaü brahmàtmanà vidvànetenaiva oïkàradhyànenàyatanena pràptisàdhanena yathàdhyànaü paramaparaü vànveti pràpnotãti prakçtya madhye ekamàtradvimàtroïkàrayordhyànamuktvà bravãti-## itthaübhàve tçtãyà, brahmoïkàrayorabhedopakramàt / yo hyakàràdimàtràtraye ekasyà màtràyà akàrasya çùyàdikaü jàgradàdivibhåtiü ca jànàti tena samyagj¤àtà ekà màtrà yasyoïkàrasya sa ekamàtraþ / evaü màtràdvayasya samyagvibhåtij¤àne dvimàtrastathà trimàtraþ / tamoïkàraü puruùaü yo 'bhidhyàyãta sa oïkàravibhåtitvena dhyàtaiþ sàmabhiþ såryadvàrà brahmalokaü gatvà paramàtmànaü puruùamãkùata ityarthaþ / saü÷ayaü tadbãjaü càha-## asmin trimàtravàkya ityarthaþ / pårvatra pårvapakùatvenokte oïkàre buddhisthaü dhyàtavyaü ni÷cãyata iti prasaïgasaügatiþ / yadvà pårvatra varõe råóhasyàkùara÷abdasya liïgàdbrahmaõi vçttiruktà, tadvadatràpi brahmalokapràptiliïgatpara÷abdasya hiraõyagarbhe vçttiriti dçùñàntena pårvapakùayati-## kàryaparabrahmaõoråpàstiråbhayatra phalam / sa upàsakaþ / sårye saüpannaþ praviùñaþ nanu vasudàna ã÷vara iti dhyànàdvindate vasvityalpamapi phalaü brahmopàsakasya ÷rutamityata àha-## anyatra tathàtve 'pi atra paravitparamaparavidaparamanvetãtyupakramàtparavido 'parapràptirayuktà, upakramavirodhàt / na càtra parapràptirevokteti vàcyaü, parasya sarvagatatvàdatraiva pràptisaübhavena såryadvàrà gativaiyarthyàt / tasmàdupakramànugçhãtàdaparapràptiråpàlliïgàtparaü puruùamiti para÷rutirbàdhyetyarthaþ / para÷rutergatiü pçcchati-## piõóaþ sthålo viràñ tadapekùayà såtrasya paratvamiti samàdhyarthaþ / såtre sa÷abda ã÷varapara iti pratij¤atatvena taü vyàcaùñe-## sa upàsaka etasmàdviraõyagarbhàtparaü puruùaü brahmàhamitãkùata ityarthaþ / nanvãkùaõaviùayo 'pyaparostu, tatràha-## nanvãkùaõaü pramàtvàdviùayasatyatàmapekùata iti bhavatu satyaþ para ãkùaõãyaþ / dhyàtavyastvasatyo 'paraþ kiü na syàdityata àha-## ÷rutibhyàü pratyabhij¤ànàtsa evàyamiti sautraþ sa÷abdo vyàkhyàtaþ atraivaü såtrayojanà-oïkàre yo dhyeyaþ sa para evàtmà, vàkya÷eùe ãkùaõãyatvokteþ / atra ca ÷rutipratyabhij¤ànàtsa evàyamiti / nanu ÷abdabhedànna pratyabhij¤eti ÷aïkate-## paràtpara iti ÷abdabhedamaïgãkçtya ÷rutibhyàmuktapratyabhij¤àyà avirodhamàha-## nanu 'etasmàjjãvadhanàtparàt'ityetatpadenopakràntadhyàtavyaparàmar÷àdãkùaõãyaþ / paràtmà dhyeyàdanya ityata àha-## dhyànasya tatphalekùaõasya ca loke samànaviùayatvàddhyeya evekùaõãyaþ / evaü copakramopasaühàrayorekavàkyatà bhavatãti bhàvaþ / 'sa sàmabhirånnãyate brahmalokam''sa etasmàjjãvaghanàt'ityetatpadena saünihitataro brahmalokasvàmã paràmç÷yata iti pra÷napårvakaü vyàcaùñe-## 'mårtau ghanaþ'iti såtràditi bhàvaþ / saindhavakhilyo lavaõapiõóaþ / khilyavadalpo bhàvaþ paricchedo yasya sa khilyabhàvaþ / etatpadena brahmaloko và paràmç÷yata ityàha-## jãvaghana÷abdasya brahmaloke lakùaõàü dar÷ayati-## vyaùñikaraõàbhimàninàü jãvànàü ghanaþ saüghàto yasminsarvakaraõàbhimànini sa jãvaghanaþ tatsvàmikatvàtparaüparàsaübandhena loko lakùya ityarthaþ / tasmàtparaþ sarvalokàtãtaþ ÷uddha ityarthaþ / parapuruùa÷abdasya paramàtmani mukhyatvàcca sa eva dhyeya ityàha-## yasmàtparaü nàparamasti ki¤cit sa evaü mukhyaþ paraþ na tu piõóàtparaþ såtràtmetyarthaþ / ki¤ca para÷abdenopakrame ni÷citaü paraü brahmaivàtra vàkya÷eùe dhyàtavyamityàha-## pàpanivçttiliïgàcetyàha-## pàdodaraþ sarpaþ / oïkàre parabrahmopàsanayà såryadvàrà brahmalokaü gatvà parabrahmekùitvà tadeva ÷àntamabhayaü paraü pràpnotãtyavirodhamàha-## evamekavàkyatàsamarthanaprakaraõànugçhãtaparapuruùa÷rutibhyàü parabrahmapratyabhij¤ayà brahmalokapràptiliïgaü bàdhitvà vàkyaü praõavadhyeye brahmaõi samanvitamiti siddham //13// END BsCom_1,3.4.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.14 5 daharàdhikaraõam / så. 14-21 dahara uttarebhyaþ | BBs_1,3.14 | 'atha yadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷astasminyadantastadanveùñavyaü tadbhàva vijij¤àsitavyam' / (chà. 8.1.1) ityàdivàkyaü samàmnàyate / tatra yo 'yaü dahare hçdayapuõrãke dahara àkà÷aþ ÷rutaþ sa kiü bhåtàkà÷o 'thavà vij¤ànàtmà'thavà paramàtmeti saü÷ayyate / kutaþ saü÷ayaþ / àkà÷abrahmapura÷abdàbhyàm / àkà÷a÷abdo hyayaü bhåtàkà÷e parasmiü÷ca prayujyamàno dç÷yate / tatra kiü bhåtàkà÷a eva daharaþ syàtkiüvà para iti saü÷ayaþ / tathà brahmapuramiti kiü jãvo 'tra brahmanàmà tasyedaü puraü ÷arãraü brahmapuramathavà parasyaiva brahmaõaþ puraü brahmapuramiti / tatra jãvasya parasya vànyatarasya purasvàmino daharàkà÷atve saü÷ayaþ / tatràkà÷a÷abdasya bhåtàkà÷e råóhatvàdbhåtàkà÷a eva dahara÷abda iti pràptam / tasya ca daharàyatanàpekùayà daharatvam / 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhadaya àkà÷aþ' iti ca bàhyàyantarabhàvakçtabhedasyopamànopameyabhàvaþ dyàvàpçthivyàdi ca tasminnantaþ samàhitaü, avakà÷àtmanàkà÷asyaikatvàt / athavà jãvo dahara iti pràptam, brahmapura÷abdàt / jãvasya hãdaü puraü saccharãraü brahmapuramityucyate / tasya svakarmaõopàrjitatvàt / bhaktyà ca tasya brahma÷abdavàcyatvam / nahi parasya brahmaõaþ ÷arãreõa svasvàmibhàvaþ saübandho 'sti / tatra purasvàminaþ puraikade÷e 'vasthànaü dçùñaü yathà ràj¤aþ / manaupàdhika÷ca jãvaþ, mana÷ca pràyeõa hçdaye pratiùñhitamityato jãvasyaivedaü hçdaye 'ntaravasthànaü syàt / daharatvamapi tasyaiva àràgropamitatvàdavakalpate / àkà÷opamitatvàdi ca brahmàbhedavivakùayà bhaviùyati / nacàtra daharasyàkà÷asyànveùyatvaü vijij¤àsitavyatvaü ca ÷råyate / 'tasminyadantaþ' iti paravi÷eùaõatvenopàdànàditi / ata uttaraü bråmaþ- parame÷vara evàtra daharàkà÷o bhavitumarhati na bhåtàkà÷o jãvo và / kasmàt / uttarebhyo vàkya÷eùagatebhyo hetubhyaþ / tathàhi- anveùñavyatayà vihitasya daharasyàkà÷asya 'taü cedbråyuþ' ityupakramya 'kiü tadatra vidyate yadanveùñavyaü yadbhàva vijij¤àsitavyam' ityevamàkùepapårvakaü pratisamàdhànavacanaü bhavati / 'sa bråyàdyavànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷a ubhe asmindyàvàpçthivã antareva samàhite' (chà. 8.1.3) ityàdi / tatra puõóarãkadaharatvena pràptadaharatvasyàkà÷asya prasiddhàkà÷aupamyena daharatvaü nivartayanbhåtàkà÷atvaü daharasyàkà÷asya nivartayatãti gamyate / yadyapyàkà÷a÷abdo bhåtàkà÷e råóhastathàpi tenaiva tasyopamà nopapadyata iti bhåtàkà÷a÷aïkà nivartità bhavati / nanvekasyàpyàkà÷asya bàhyàbhyantaratvakalpitena bhedenopamànopameyabhàvaþ saübhavatãtyuktam / naivaü saübhavati / agatikà hãyaü gatiþ, yatkàlpanikabhedà÷rayaõam / apica kalpayitvàpi bhedamupamànopameyabhàvaü varõayataþ paricchinnatvàdabhyantaràkà÷asya na bàhyàkà÷aparimàõatvamupapadyeta / nanu parame÷varasyàpi 'jyàyànàkà÷àt' (÷ata. brà. 10.6.6.2) iti ÷rutyantarànnaivàkà÷aparimàõatvamupapadyate / naiùa doùaþ / puõóarãkaveùñanapràptadaharatvanivçttiparatvàdvàkyasya na tàvattvapratipàdanaparatvam / ubhayapratipàdane hi vàkyaü bhidyeta / naca kalpitabhede piõóarãkaveùñita àkà÷aikade÷e dyàvàpçthivyàdãnàmantaþsamàdhànamupapadyate / 'eùa àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyurvã÷oko vijighatso 'pipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' iti càtmatvàpahatapàpmatvàdaya÷ca guõà na bhåtàkà÷e saübhavanti / yadyapyàtma÷abdo jãve saübhavati tathàpãtarebhyaþ kàraõebhyo jãvà÷aïkàpi nivartità bhavati / nahyupàdhiparicchinnasyàràgropamitasya jãvasya puõóarãkaveùñhanakçtaü daharatvaü ÷akyaü nivartayitum / brahmàbhedavivakùayà jãvasya sarvagatatvàdi vivakùyeteti cet / yadàtmatayà jãvasya sarvagatatvàdi vivakùyeta tasyaiva brahmaõaþ sàkùàtsarvagatatvàdivivakùyatàmiti yuktam / yadapyuktaü brahmapuramiti jãvena parasyopalakùitatvàdràj¤a iva jãvasyaivedaü purasvàminaþ puraikade÷avartitvamastviti / atra bråmaþ- parasyaivedaü brahmaõaþ puraü saccharãraü brahmapuramityucyate, brahma÷abdasya tasminmukhyatvàt / tasyàpyasti pureõànena saübandhaþ, upalabdhyadhiùñhànatvàt / 'sa etasmàjjãvaghanàtparàtparaü puri÷ayaü puruùamãkùate' (praü 5.5) 'sa và ayaü puruùaþ sarvàsu pårùu puri÷ayaþ' (bç. 2.5.18) ityàdi÷rutibhyaþ / athavà jãvapura evàsminbrahma saünihitamupalakùyate / yathà ÷àlagràme viùõaþ saünihita iti tadvat / 'tadyatheha karmacito lokaþ kùãyata evamevàmutra puõyacito lokaþ kùãyate' (chà. 8.1.6) iti ca karmaõàmantavatphalamuktvà 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajatyetàü÷ca satyànkàmànsteùàü sarveùu lokeùu kàmacàro bhavati' iti prakçtadaharàkà÷avij¤ànasyànantaphalatvaü vadanparamàtmatvamasya såcayati / yadapyetaduktaü, na daharasyàkà÷asyànveùñavyatvaü vijij¤àsitavyaü ca ÷rutaü, paravi÷eùaõatvenopàdànàditi atra bråmaþ- yadyàkà÷o nànveùñavyatvenoktaþ syàt 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhadaya àkà÷aþ' ityàdyàkà÷asvaråpapradar÷anaü nopayujyate / nanvetadapyantarvartivastusadbhàvapradar÷anàyaiva pradar÷yate / 'taü cedbråyuryadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ kiü tadatra vidyate yadanveùñavyaü yadbhàva vijij¤àsitavyam' ityàkùipya parihàràvasara àkà÷aupamyopakrameõa dyàvàpçthivyàdãnàmantaþsamàhitatvadar÷anàt / naitadevam / evaü hi sati yadantaþsamàhitaü dyàvàpçthivyàdi tadanveùñavyaü vijij¤àsitavyaü cokta syàt / tatra vàkya÷eùo nopapadyeta / 'asminkàmàþ samàhitàþ' 'eùa àtmàpahatapàpmà' iti hi prakçtaü dyàvàpçthivyàdisamàdhànàdhàramàkà÷amàkçùya 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajantyetàü÷ca satyànkàmàn' iti samuccayàrthena ca÷abdenàtmànaü kàmàdhàrà÷ritàü÷ca kàmànvij¤eyànvàkya÷eùo dar÷ayati / tasmàdvàkyopakrame 'pi dahara evàkà÷o hçdayapuõóarãkàdhiùñhànaþ sahàntaþsthaiþ samàhitaiþ pçthivyàdibhiþ satyai÷ca kàmairvij¤eya ukta iti gamyate / sa coktebhyo hetubhyaþ parame÷vara iti // 14 // ---------------------- FN: brahmapuraü ÷arãraü, daharaü såkùmaü, puõóarãkaü tadàkàratvàtprakçtaü hçdayameva / tatra parasya saünidherve÷ma÷abdaþ / bhaktyà caitanyaguõayogena / vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya / babhukùà÷ånya ityarthaþ / daharatvaü alpatvam / àdipadaü sarvàdhàratvàdisaügrahàrtham / pårùu ÷arãreùu, puri hçdaye và ÷ete iti puruùaþ / anuvidya dhyàyenànubhåya / samàhitàþ pratiùñhitàþ / ## chandogyamudàharati-## bhåmavidyànantaraü daharavidyàpràrambhàrtho 'tha÷abdaþ / brahmaõo 'bhivyaktisthànatvàdbrahmapuraü ÷arãram / asmin yatprasiddhaü daharamalpaü hçtpadmaü tasminhçdaye yadantaràkà÷a÷abditaü brahma tadanveùñavyaü vicàrya j¤eyamityarthaþ / atràkà÷o jij¤àsyaþ, tadantaþsthaü veti prathamaü saü÷ayaþ kalpyaþ / tatra yadyàkà÷astadà saü÷ayadvayam / tatràkà÷a÷abdàdekaü saü÷ayamuktvà brahmapura÷abdàtsaü÷ayàntaramàha-## atra ÷abde / jãvasya brahmaõo và puramiti saü÷ayaþ / tatra tasminsaü÷aye satãti yojanà / parapuruùa÷abdasya brahmaõi mukhyatvàdbrahma dhyeyamityuktam / tathehàpyàkà÷apadasya bhåtàkà÷e råóhatvàdbhåtàkà÷o dhyeya iti dçùñàntena pårvapakùayati-## daharavàkyasyànantaraprajàpativàkyasya ca saguõe nirguõe ca samanvayokteþ ÷rutyàdisaügatayaþ / pårvapakùe bhåtàkà÷àdyupàstiþ, siddhànte saguõabrahmopàstyà nirguõadhãriti phalabhedaþ / naca 'àkà÷astalliïgàt'ityanenàsya punaruktatà ÷aïkanãyà / atra tasmin 'yadantastadanveùñavyam'ityàkà÷àntaþ sthasyànveùñavyatvàdiliïganvayena daharàkà÷asya brahmatve spaùñaliïgàbhàvàt / nanu bhåtàkà÷asyàlpatvaü kathaü, ekasyopamànatvamupameyatvaü ca kathaü, 'ubhe asmin dyàvàpçthivã antareva samàhite / ubhàvagni÷ca vàyu÷ca'ityàdinà ÷rutasarvà÷rayatvaü ca kathamityà÷aïkya krameõa pariharati-## hçdayàpekùayà alpatvaü, dhyànàrthaü kalpitabhedàtsàdç÷yaü, svata ekatvàtsarvà÷rayatvamityarthaþ / nanu 'eùa àtmà'ityàtma÷abdo bhåte na yukta ityaråceràha-## caitanyaguõayogenetyarthaþ / mukhyaü brahma gçhyatàmityata àha-## astu purasvàmãjãvaþ, hçdayasthàkà÷astu brahmetyata àha-## purasvàmina eva tadantaþsthatvasaübhavànnànyàpekùetyarthaþ / vyàpino 'ntaþsthatvaü kathamityata àha-## àkà÷apadena daharamanukçùyoktopamàdikaü brahmàbhedavivakùayà bhaviùyatãtyàha-#<àkà÷eti /># nanu jãvasyàkà÷apadàrthatvamayuktamityà÷aïkya tarhi bhåtàkà÷a eva daharo 'stu tasminnantaþsthaü ki¤ciddhyeyamiti pakùàntaramàha-## paramàntaþsthaü vastu, tadvi÷eùaõatvenàdhàratvena daharàkà÷asya tacchabdenopàdànàdityarthaþ / yadvà anveùyatvàdiliïgàddaharasya brahmatvani÷cayàt 'àkà÷astalliïgàt'ityanena gatàrthatvamiti ÷aïkàtra nirasanãyà / anveùyatvàdeþ paravi÷eõatvena grahaõàddarahasya brahmatve liïgaü nàstãtyarthaþ / apahatapàpmatvàdiliïgopetàtmaka÷rutyà kevalàkà÷a÷rutirbàdhyeti siddhàntayati-## àkà÷asyàkùepapårvakamiti saübandhaþ / tamàcàryaü prati yadi bråyuþ, hçdayameva tàvadalpaü tatratyàkà÷o 'lpataraþ kiü tadatràlpe vidyate yadvicàryà j¤eyamiti, tadà sa àcàryo bråyàdàkà÷asyàlpatànivçttimityarthaþ / vàkyasya tàtparyamàha-## nivartayati / àcàrya iti ÷eùaþ / nanvàkà÷a÷abdena råóhyà bhåtàkà÷asya bhànàtkathaü tannivçttirityà÷aïkyàha-## nanu 'ràmaràvaõayoryuddhaü ràmaràvaõayoriva'ityabhede 'pyupamà dçùñeticet, na abhede sàdç÷yasyànanvayena yuddhasya niråpamatve tàtparyàdayamananvayàlaïkàra iti kàvyavidaþ / pårvoktamanådya nirasyati-## 'sãtà÷liùña ivàbhàti kodaõóaprabhayà yutaþ'ityàdau prabhàyogasãtà÷leùaråpavi÷eùaõabhedàdbhedà÷rayaõamekasyaiva ÷rãràmasyopamànopameyabhàvasiddhyarthamagatya kçtamityanudàharaõaü draùñavyam / naivamatrà÷rayaõaü yuktam / vàkyasyàlpatvanivçttiparatvena gatisadbhàvàt / ki¤ca hàrdàkà÷asyàntaratvàtyàge alpatvena vyàpakabàhyàkà÷asàdç÷yaü na yuktamityàha-## àntaratvatyàge tu atyantàbhedànna sàdç÷yamiti bhàvaþ / nanu hàrdàkà÷asyàlpatvanivçttau tàvattve ca tàtparyaü kiü na syàdityata àha-## ato 'lpàvanivçttàveva tàtparyamiti bhàvaþ / evamàkà÷opamitatvàddaharàkà÷o na bhåtamityuktam / sarvà÷rayatvàdiliïgebhya÷ca tathetyàha-## vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya so 'yaü vijighatsaþ / bubhukùà÷ånya ityarthaþ / prathama÷rutabrahma÷abdena tatsàpekùacarama÷rutaùaùñhãvibhaktyarthaþ saübandho neyaþ, na tu brahmaõaþ puramiti ùaùñhyarthaþ svasvàmibhàvo gràhyaþ 'nirapekùeõa tatsàpekùaü bàdhyam'iti nyàyàdityàha-## ÷arãrasya brahmaõa tadupalabdhisthànatvaråpe saübandhe mànamàha-## pårùu ÷arãreùu, puri hçdaye ÷aya iti puruùa ityanvayaþ / nanu brahma÷abdasya jãve 'pyannàdinà ÷arãravçddhihetau mukhyatvànna ùaùñhyarthaþ katha¤cinneya ityata àha-## bçühayati dehamiti brahma jãvaþ tatsvàmike pure hçdayaü brahmave÷ma bhavatu, ràjapure maitrasadbhavadityarthaþ / anantaphalaliïgàdapi daharaþ paramàtmetyàha-## atha karmaphalàdvauràgyànantaramiha jãvada÷àyàmàtmànaü daharaü tadà÷ritàü÷ca satyakàmàdiguõàn àcàryopade÷amanuvidya dhyànenànubhåya ye paralokaü gacchanti teùàü sarvalokeùvanantamai÷varyaü svecchayà saücalanàdikaü bhavatãtyarthaþ / dahare uktaliïgànyanyathàsiddhàni teùàü tadantaþsthaguõatvàdiyuktaü smàrayitvà dåùayati-## uttaratràkà÷asvaråpapratipàdanànyathànupapattyà pårvaü tasyànveùyatvàdikamityatrànyathopapattiü ÷aïkate ## etat àkà÷asvaråpam / àkùepabãjamàkà÷asyàlpatvamupamayà nirasyàntaþsthavaståktestadantaþsthameva dhyeyamityarthaþ / tarhi jagadeva dhyeyaü syàdityàha-## astu ko doùaþ, tatràha-## sarvanàmabhyàü daharàkà÷amàkçùyàtmatvàdiguõànuktvà guõaiþ saha tasyaiva dhyeyatvaü vàkya÷eùo bråte tadvirodha ityarthaþ / 'tasmin yadantaþ'iti tatpadena vyavahitamapi hçdayaü yogyatayà gràhyamityàha-## yadvà àkà÷astasmin yadantastadubhayamanveùñavyamiti yojanàü såcayati-## //14// END BsCom_1,3.5.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.15 gati÷abdàbhyàü tathà hi dçùñaü liïgaü ca | BBs_1,3.15 | daharaþ parame÷vara uttarebhyo hetubhya ityuktam / ta evottare hetava idànãü prapa¤cyante / ita÷ca parame÷vara eva daharaþ, yasmàddaharavàkya÷eùe parame÷varasyaiva pratipàdakau gati÷abdau bhavataþ- 'imàþ sarvàþ prajà aharahargacchantya etaü brahmalokaü na vindanti' (chà. 8.3.2) iti / tatra prakçtaü daharaü brahmaloka÷abdenàbhidhàya tadviùayà gatiþ prajà÷abdavàcyànàü jãvànàmabhidhãyamànà daharasya brahmatàü gamayati / tathà hyaharaharjãvànàü suùuptavasthàyàü brahmaviùayaü gamanaü dçùñaü ÷rutyantare- 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) ityevamàdau / loke 'pi kila gàóhaü suùuptamàcakùate brahmãbhåto brahmatàü gata iti / tathà brahmaloka÷abdo 'pi prakçte dahare prayujyamàno jãvabhåtàkà÷a÷aïkàü nivartayanbrahmatàmasya gamayati / nanu kamalàsanalokamapi brahmaloka÷abdo gamayet / gamayedyadi brahmaõo loka iti ùaùñhãsamàsavçttyà vyutpàdyeta / sàmànàdhikaraõavçttyà tu vyutpàdyamàno brahmaiva loko brahmaloka iti parameva brahma gamayiùyati / etadeva càhararbrahmalokagamanaü dçùñaü brahma÷abdasya sàmànàdhikaraõyavçttiparigrahe liïgam / nahyaharaharimàþ prajàþ kàryabrahmalokaü satyalokàkhyaü gacchantãti ÷akyaü kalpayitum // 15 // daharàkà÷asya brahmatve hetvàntaramàha-## prajà jãvà etaü hçdayasthaü daharaü brahmasvaråpaü lokamaharahaþ pratyahaü svàpe gacchantyastadàtmanà sthità apyançtàj¤ànenàvçtàstaü na jànanti ataþ punaruttiùñhantãtyarthaþ / nanvetatpadaparàmçùñadaharasya svàpe jãvagamyatve 'pi brahmatve kimàyàtamitya÷aïkya 'tathà hi dçùñam'iti vyàcaùñe-## loke 'pi dçùñamityarthàntaramàha-## gatiliïgaü vyàkhyàya ÷abdaü vyàcaùñe-## jãvabhåtàkà÷ayorbrahmaloka÷abdasyàprasiddheriti bhàvaþ / brahmaõyapi tasyàprasiddhiü ÷aïkate-## niùàdasthapatinyàyena samàdhatte-## ùaùñhe cintitam-svapatirniùàdaþ, ÷abdasàmarthyàt / raudrãmiùñiü vidhàya 'etayà niùàdasthapatiü yàjayet'ityàmnàyate / tatra niùàdànàü sthapatiþ svàmãti ùaùñhãsamàsena traivarõiko gràhyaþ, agnividyàdisàmarthyàt / na tu niùàda÷càsau sthapatiriti karmadhàrayeõa niùàdo gràhyaþ, asàmarthyàditi pràpte siddhàntaþ / niùàda eva sthapatiþ syàt, niùàda÷abdasya niùàde ÷aktatvàt, tasyà÷rutaùaùñhyarthasaübandhalakùakatvalpanàyogàt ÷rutadvitãyàvibhakteþ pårvapadasaübandhakalpanàyàü làghavàt, ato niùàdasyeùñisàmarthyamàtraü kalpyamiti / tadbrahmaloka÷abde karmadhàraya ityarthaþ / karmadhàraye liïgaü càstãti vyàcaùñe-## såtre cakàra uktanyàyasamuccayàrthaþ //15// END BsCom_1,3.5.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.16 dhçte÷ ca mahimno 'syàsminn upalabdheþ | BBs_1,3.16 | dhçte÷ca hetoþ parame÷vara evàyaü daharaþ / katham / 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' iti hi prakçtyàkà÷aupamyapårvakaü tasminsarvasamàdhànamuktvà tàü sminneva càtma÷abdaü prayujyàpahatapàpmatvàdiguõayogaü copadu÷ya tamevànativçttaprakaraõaü nirdi÷ati- 'atha ya àtmà sa seturvidhçtireùalokànàmasaübhedàya' (chà. 8.4.1) iti / tatra vidhçtirityàtma÷abdasàmànàdhikaraõyàdvidhàrayitocyate, kticaþ kartari smaraõàt / yathodakasaütànasya vidhàrayità loke setuþ kùetrasaüpadàmasaübhedàya, evamayamàtmàtmaiùàmadhyàtmàdibhedabhinnànàü lokànàü varõà÷ramàdãnàü ca vidhàrità seturasaübhedàyàsaükaràyeti / evamiha prakçte dahare vidhàraõalakùaõaü mahimànaü dar÷ayati / ayaü ca mahimà parame÷vara eva ÷rutyantaràdupalabhyate 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' ityàdeþ / tathànyatràpi ni÷cite parame÷varavàkye ÷råyate- 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' iti / evaü dhçte÷ca hetoþ parame÷vara evàyaü daharaþ // 16 // ---------------------- FN: seturasaükarahetuþ / sarvajagaddhàraõaliïgàcca daharaþ para ityàha-## nanvatha÷abdàddaharaprakaraõaü vicchidya ÷rutà dhçtirna daharaliïgamiti ÷aïkate-## 'ya àtmà'iti prakçtàkarùàdatha÷abdo daharasya dhçtiguõavidhipràrambhàrtha ityàha-## ÷rutau vidhçti÷abdaþ kartçvàcitvàt ktijantaþ / såtre tu mahima÷abdasàmànàdhikaraõyàddhçti÷abdaþ ktinnanto vidhàraõaü bråte, 'striyàü ktin'iti bhàve ktino vidhànàditi vibhàgaþ / seturasaükarahetuþ, vidhçtistu sthitiheturityapaunaruktyamàha-## såtraü yojayati-## dhçte÷ca daharaþ paraþ asya dhçtiråpasya niyamanasya ca mahimno 'sminparamàtmanyeva ÷rutyantara upalabdheriti såtràrthaþ / dhçte÷ceti cakàràtsetupadoktaniyàmakatvaliïgaü gràhyam / tatra niyamane ÷rutyantaropalabdhimàha-## dhçtau tamàha-## //16// END BsCom_1,3.5.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.17 prasiddhe÷ ca | BBs_1,3.17 | ita÷ca parame÷vara eva 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' ityucyate / yatkàraõamàkà÷a÷abdaþ parame÷vare prasiddhaþ / 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' (chà. 8.1.4), 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' (chà. 1.9.1) ityàdiprayogadar÷anàt / jãve tu na kvacidàkà÷a÷abdaþ prayujyamàno dç÷yate / bhåtàkà÷astu satyàmapyàkà÷a÷abdaprasiddhàvupamànopameyabhàvàdyasaübhavànna grahãtavya ityuktam // 17 // ---------------------- FN: à samàntàtkà÷ate dãpyata ityàkà÷aþ svaya¤jyotirã÷varaþ / à samantàtkà÷ate dãpyata iti svaya¤jyotiùi brahmaõyàkà÷a÷abdasya vibhutvaguõato và prasiddhiþ prayogapràcuryam //17// END BsCom_1,3.5.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.18 itaraparàmar÷àt sa iti cen nàsaübhavàt | BBs_1,3.18 | yadi vàkya÷eùabalena dahara iti parame÷varaþ parigçhyetàstãtarasyàpi jãvasya vàkya÷eùe paràmar÷aþ - 'atha ya eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotiråpasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyata eùa àtmeti hovàca' (chà. 8.3.4) iti / atra hi saüprasàda÷abdaþ ÷rutyantare suùuptàvasthàyàü dçùñatvàttadavasthàvantaü jãvaü ÷aknotyupasthàpayituü nàrthàntaram / tathà ÷arãravyapà÷rayasyeva jãvasya ÷arãràtsamutthànaü saübhavati / yathàkà÷avyapà÷rayàõàü vàyvàdãnàmàkà÷àtsamutthànaü tadvat / yathà càdçùño 'pi loke parame÷varaviùaya àkà÷a÷abdaþ parame÷varadharmasamabhivyàhàràt 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' ityevamàdau parame÷varaviùayo 'bhyupagata evaü jãvaviùayo 'pi bhaviùyati / tasmàditaraparàmar÷àt 'daharo 'sminnantaràkà÷a' ityatra sa eva jãva ucyate iti cet / naitadevaü syàt / kasmàt. asaübhavàt / nahi jãvo buddhyàdyupàdhiparicchedàbhimànã sannàkà÷enopamãyeta / nacopàdhidharmànabhimanyamànasyàpahatapàpmatvàdayo dharmàþ saübhavanti / prapa¤citaü caitatprathamasåtre / atirekà÷aïkàparihàràyàtra tu punarupanyastam / pañhiùyati copariùñàt 'anyàrtha÷ca paràmar÷aþ' (bra. 1.3.20) iti // 18 // ---------------------- FN: samyakprasãdatyasmi¤jãvo viùayendriyasaüyogajanitaü kàluùyaü jahàtãti suùuptiþ saüprasàdo jãvasyàvasthàbhedaþ / 'saüprasàde ratvà caritvà' iti bçhadàraõyakasthaü ÷rutyantaram / upàdhidharmàþ pàpmàdayaþ / yadi 'eùa àtmàpahatapàpmà'ityàdivàkya÷eùabalena daharaþ parastarhi jãvo 'pãtyà÷aïkya niùedhati-## jãvasyàpi vàkya÷eùamàha-## daharoktyanantaraü muktopasçpyaü ÷uddhaü brahmocyate / ya eùa saüprasàdo jãvo 'smàtkàryakaraõasaüghàtàtsamyagutthàya àtmànaü tasmàdvivicya viviktamàtmànaü svena brahmaråpeõàbhiniùpadya sàkùàtkçtya tadeva pratyakparaü jyotiråpasaüpadyate pràpnotãti vyàkhyeyam / yathà mukhaü vyàdàya svapitãti vàkyaü suptvà mukhaü vyàdatte iti vyàkhyàyate tadvat / jyotiùo 'nàtmatvaü nirasyati-## 'saüprasàde ratvàcaritvà'iti ÷rutyantaram / avasthàvadutthànamapi jãvasya liïgamityàha-## tadà÷ritasya tasmàtsamutthàne dçùñàntaþ-## nanu kvàpyàkà÷a÷abdo jãve na dçùña ityà÷aïkyoktàvasthotthànaliïgabalàtkalpya ityàha-## niyàmakàbhàvàjjãvo daharaþ kiü na syàditi pràpte niyàmakamàha-## dahare ÷rutadharmàõàmasaübhavànna jãvo dahara ityarthaþ / tarhi punaruktiþ, tatràha-## uttaràccetyàdhikà÷aïkàniràsàrthamityarthaþ / kà tarhi jãvaparàmar÷asya gatiþ, tatràha-## jãvasya svàpasthànabhåtabrahmaj¤ànàrtho 'yaü paràmar÷a iti vakùyate //18// END BsCom_1,3.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.19 uttaràc ced àvirbhåtasvaråpas tu | BBs_1,3.19 | itaraparàmar÷àdyà jãvà÷aïkà jàtà sàsaübhavànniràkçtà / athedànãü mçtasyevàmçtasekàtpunaþ samutthànaü jãvà÷aïkàyàþ kriyate uttarasmàtprajàpatyàdvàkyàt / tatrahi 'ya àtmàpahatapàpmà' ityapahatapàpmatvàdiguõakamàtmànamanveùñavyaü vijij¤àsitavyaü ca pratij¤àya 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmà' (chà. 8.7.4) iti bruvannakùisthaü draùñàraü jãvamàtmànaü nirdi÷ati / 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' (chà. 8.9.3) iti ca tameva punaþ punaþ paràmç÷ya 'ya eùa svapne mahãyamàna÷caratyeùa àtmà' (chà. 8.10.1) iti 'tadyatraitatsuptaþ samastaþ saüprasannaþ svapnaü na vijànàtyeùa àtmà' iti ca jãvamevàvasthàntaragataü vyàcaùñe / tasyaiva càpahatapàpmatvàdi dar÷ayati- 'etadamçtamabhayametadbrahma' iti / nàhaü khalvayamevaü saüpratyàtmànaü jànàtyayamahamasmãti no evemàni bhåtàni' (chà. 8.11.1,2) iti ca suùuptàvasthàyàü doùamupalabhya 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi no evànyatraitasmàt iti copakramya ÷arãrasaübandhanindàpårvakaü 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate sa uttamaþ puruùaþ' iti jãvameva ÷arãràtsamutthitamuttamapuruùaü dar÷ayati / tasmàdasti saübhavo jãve pàrame÷varàõàü dharmàõàm / ataþ 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' iti jãva evokta iti cetka÷cidbråyàt, taü prati bråyàt- 'àvirbhåtasvaråpastu' iti / tu÷abdaþ pårvapakùavyàvçttyarthaþ / nottarasmàdapi vàkyàdiha jãvasyà÷aïkà saübhavatãtyarthaþ / kasmàt / yatastatràpyàvirbhåtasvaråpo jãvo vivakùyate / àvirbhåtaü svaråpamasyetyàvirbhåtasvaråpaþ / bhåtapårvagatyà jãvavacanam / etaduktaü bhavati- 'ya eùo 'kùiõi ityakùilakùitaü draùñàraü nirdi÷yoda÷aràvabràhmaõenainaü ÷arãràtmatàyà vyutthàpya 'etaü tveva te' iti punaþpunastameva vyàkhyàyeyatvenàkçùya svapnasuùuptopanyàsakrameõa 'paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' iti yadasya pàramàrthikaü svaråpaü paraü brahma tadråpatayainaü jãvaü vyàcaùñe na jaivena råpeõa / yatparaü jyotiråpasaüpattavyaü ÷rutaü tatparaü brahma / taccàpahatapàpmatvàdidharmakaü, tadeva ca jãvasya pàramàrthikaü svaråpaü 'tattvamasi' ityàdi÷àstrebhyaþ, netaradupàdhikalpitam / yàvadeva hi sthàõàviva puruùabuddhiü dvaitalakùaõàmavidyàü nivartayankåñasthanityadçksvaråpamàtmànamahaü brahmàsmãti na pratipadyate tàvajjãvasya jãvatvam / yadà tu dehendriyamanobuddhisaüghàtàdvyutthàpya ÷rutyà pratibodhyate, nàsi tvaü dehendriyamanobuddhisaüghàtaþ, nàsi saüsàrã, kiü tarhi tadyatsatyaü sa àtmà caitanyamàtrasvaråpastattvamasãti, tadà kåcasthanityadçksvaråpamàtmànaü pratibudadhyàsmàccharãràdyabhimànàtsamuttiùñhansa eva kåñasthanityadçksvaråpa àtmà bhavati / 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.1) ityàdi÷rutibhyaþ / tadeva càsya pàramàrthikaü svaråpaü yena ÷arãràtsamutthàya svena råpeõàbhiniùpadyate / kathaü punaþ svaü ca råpaü svenaiva niùpadyata iti saübhavati kåñasthanityasya suvarõàdãnàü tu dravyàntarasaüparkàdabhibhåtasvaråpàõàmanabhivyaktàsàdhàraõavi÷eùàõàü kùàraprakùepàdibhiþ ÷odhyamànànàü svaråpeõàbhiniùpattiþ syàt / tathà nakùatràdãnàmahanyabhibhåtaprakà÷ànàmabhibhàvakaviyoge ràtrau svaråpeõàbhiniùpattiþ syàt / natu tathàtmacaitanyajyotiùo nityasya kenacidabhibhavaþ saübhavatyasaüsargitvàdvyomna iva, dçùñavirodhàcca / dçùñi÷rutimativij¤àtayo hi jãvasya svaråpam / tacca ÷arãràdasamutthitasyàpi jãvasya sadà niùpannameva dç÷yate / sarvo hi jãvaþ pa÷yan÷çõvanmanvàno vijànanvyavaharatyanyathà vyavahàrànupapatteþ / tacceccharãràtsamutthitasya niùpadyeta pràksamutthànàddçùño vyavahàro virudhyeta / ataþ kimàtmakamidaü ÷arãràtsamutthànaü, kimàtmikà và svaråpeõàbhiniùpattiriti / atrocyate- pràgvivekavij¤ànotpatteþ ÷arãrendriyamanobuddhiviùayavedanopàdhibhiraviviktamiva jãvasya dçùñyàdijyotiþsvaråpaü bhavati / yathà ÷uddhasya sphañikasya svàcchyaü ÷auklyaü ca svaråpaü pràgvivekagrahaõàdraktanãlàdyupàdhibhiraviviktamiva bhavati / pramàõajanitavivekagrahaõàttu paràcãnaþ sphañikaþ svàcchyena ÷auklyena ca svenaråpeõàbhiniùpadyata ityucyate pràgapi tathaiva san / tathà dehàdyupàdhyaviviktasyaiva sato jãvasya ÷rutikçtaü vivekavij¤ànaü ÷arãràtsamutthànaü vivekavij¤ànaphalaü svaråpeõàbhiniùpattiþ kevalàtmasvaråpàvagatiþ / tathà vivekàvivekamàtreõaivàtmano '÷arãratvaü sa÷arãratvaü ca, mantravarõàt 'a÷arãraü ÷arãreùu' (kà. 1.2.22) iti, '÷arãrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate' (gã.13.31) iti ca sa÷arãratvà÷arãratvavi÷eùàbhàvasmaraõàt / tasmàdvivekavij¤ànàbhàvàdanàvirbhåtasvaråpaþ sanvivekavij¤ànàdàvirbhåtasvaråpa ityucyate / natvànyàdç÷àvàvirbhàvànàvirbhàvau svaråpasya saübhavataþ svaråpatvàdeva / evaü mithyàj¤ànakçta eva jãvaparame÷varayorbhedo na vastukçtaþ, vyomavadasaïgatvàvi÷eùàt / kuta÷cidevaü pratipattavyam / yato 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' ityupadi÷ya 'etadamçtamabhayametadbrahma' ityupadi÷ati / yo 'kùiõi prasiddho draùñà draùñçtvena vibhàvyate so 'mçtàbhayalakùaõàdbrahmaõo 'nya÷cetsyàttato 'mçtàbhayabrahmasàmànàdh ikaraõyaü na syàt / nàpi praticchàyàtmàyamakùilakùito nirdi÷yate, prajàpatermçùàvàditvaprasaïgàt / tathà dvitãye 'pi paryàye 'ya eùaþ svapne mahãyamàna÷carati' iti na prathamaparyàyanirdiùñàdakùipuruùàddraùñuranyo nirdiùñaþ, 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' ityupakramàt / ki¤càhamadya svapne hastinamadràkùaü nedànãü taü pa÷yàmãti dçùñameva pratibuddhaþ pratyàcaùñe / draùñàraü tu tameva pratyabhijànàti ya evàhaü svapnamadràkùaü sa evàhaü jàgaritaü pa÷yamãti / tathà tçtãye 'pi paryàye 'nahi khalvayamevaü saüpratyàtmànaü jànàtyayamahamasmãti no evemàni bhåtàni iti suùuptàvasthàyàü vi÷eùavij¤ànàbhàvameva dar÷ayati na vij¤àtàraü pratiùedhati / yattu tatra 'vinà÷amevàpãto bhavati' iti tadapi vi÷eùavij¤ànavinà÷àbhipràyameva na vij¤àtçvinà÷àbhipràyam / 'nahi vij¤àturvij¤àterviparilopo vidyate 'vinà÷itvàt' (bç. 4.3.30) iti ÷rutyantaràt / tathà caturthe 'pi paryàye 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi no evànyatraitasmàt' ityupakramya 'maghavanmartyaü và idaü ÷arãram' ityàdinà prapa¤cena ÷arãràdupàdhisaübandhapratyàkhyànena saüprasàda÷abdoditaü jãvaü 'svena råpeõàbhiniùpadyate' iti brahmasvaråpàpannaü dar÷ayanna parasmàdbrahmaõo 'mçtàbhayasvaråpàdanyaü jãvaü dar÷ayati / kecittu paramàtmavivakùàyàü 'etaü tveva te' iti jãvàkarùaõamanyàyyaü manyamànà etameva vàkyopakramasåcitamapahatapàpmatvàdiguõakamàtmànaü te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmãti kalpayanti / teùàmetamiti saünihitàvalambinã sarvanàma÷rutirviprakçùyeta / bhåyaþ÷ruti÷coparudhyeta, paryàyàntaràbhihitasya paryàyàntare 'nabhidhãyamànatvàt / 'etaü tveva te' iti ca pratij¤àya pràkcaturthàtparyàyàdanyamanyaü vyàcakùàõasya prajàpateþ pratàrakatvaü prasajyeta / tasmàdyadavidyàpratyupasthàpitapàramàrthikaü jaivaü råpaü kartçbhoktçràgadveùàdidoùakaluùitamanekànarthayogi tadvilayanena tadviparãtamapahatapàpmatvàdiguõakaü pàrame÷varaü svaråpaü vidyayà pratipàdyate, sarpàdivilayaneneva rajjvàdãn / apare tu vàdinaþ pàramàrthikameva jaivaü råpamiti manyante 'smadãyà÷ca kecit / teùàü sarveùàmàtmaikatvasamyagdar÷anapratipakùabhåtànàü pratibodhàyedaü ÷àrãrakamàrabdham / eka eva parame÷varaþ kåñasthanityo vij¤ànadhàturavidyayà màyayà màyàvivadanekadhà vibhàvyate nànyo vij¤ànadhàturastãti / yattvidaü parame÷varavàkye jãvamà÷aïkhya pratiùedhati såtrakàraþ - 'nàsaübhavàt' (bra.1.3.18) ityàdinà / tatràyamabhipràyaþ - nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàve kåñasthanitye ekasminnasaïge paramàtmani tadviparãtaü jaivaü råpaü vyomnãva talamalàdiparikalpitam / tadàtmaikatvapratipàdanaparairvàkyairnyàyopetairdvaitavàdapratiùedhai÷càpaneùyàmãti paramàtmano jãvàdanyatvaü draóhayati / jãvasya tu na parasmàdanyatvaü pratipipàdayiùati kiü tvanuvadatyevàvidyàkalpitaü lokaprasiddhaü jãvabhedam / evaü hi svàbhàvikakartçtvabhoktçtvànuvàdena pravçttàþ karmavidhayo na virudhyanta iti manyate / pratipàdyaü tu ÷àstràrthamàtmaikatvameva dar÷ayati- '÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavat' (bra. 1.1.30) ityàdinàvarõi÷càsmàbhirvidvadbhedena karmavidhivirodhaparihàraþ // 19 // ---------------------- FN: mahãyamàno vàsanàmayairviùayaiþ påjyamàna iti svapnaparyàye, tadyatreti suùuptiparyàye ca jãvameva prajàpatirvyàcaùña ityanvayaþ / aheti nipàtaþ khede / etasmàtprakçtàdàtmano 'nyatra anyam / uda÷aràveti udakapårõe ÷aràve pratibimbàtmànaü dehaü svasyàj¤àtaü yattanmahyaü vàcyamityuktaþ ÷rutyarthaþ / vyutthàpya vicàrya / abhiniùpadyata ityatra etaduktaü bhavatãti saübandhaþ / abhibhàvakaþ sauràlokàstadviyoge / vedanà harùa÷okàdayaþ / vivekavij¤ànaü tvaüpadàrtha÷odhanam / anyàdç÷au satyau / aü÷àdi÷ånyatvamasaïgatvam / ayaü suùuptaþ, saüprati suùuptau, ahaü àtmànaü ahaïkàràspadamàtmànaü na jànàti / nahãti àtmànaþ svabhàvabhåtavij¤àpternànyathàbhàvo yogyatvàdityarthaþ / vilayanena ÷odhanena / vidyayà mahàvàkyena / vàkyàni tattvamasyàdãni jãvabrahmaõo÷caitanyàvi÷eùàttadàkàreõàkàràntareõa và bhedàyogo nyàyaþ / nehanànenetyàdayo dvaitavàdaniùedhàþ / asaübhàvàditi hetorasiddhimà÷aïkya pariharati-## såtraniràkçtàyà jãvà÷aïkàyàþ prajàpativàkyabalàtpunaþ samutthànaü kriyate / tatra jãvasyaivàpahatapàpmatvàdigrahaõenàsaübhavàsiddherityarthaþ / kathaü tatra jãvoktiþ, tatràha-## yadyapyupakrame jãva÷abdo nàsti tathàpyapahatapàpmatvàdiguõakamàtmànamupakramya tasya jàgradàdyavasthàtrayopanyàsàdavasthàliïgena jãvani÷cayàttasyaiva te guõàþ saübhavantãti samudàyàrthaþ / indraü prajàpatirbåte-## pràdhànyàdakùigrahaõaü sarvairindriyairviùayadar÷anaråpajàgradavasthàpannamityàha-## mahãyamànaþ vàsanàmayairviùayaiþ påjyamàna iti svapnaparyàye, yadyatreti suùuptiparyàye ca jãvameva prajàpatirvyàcaùña ityanvayaþ / tatra kàle tadetatsvapanaü yathà syàttathà suptaþ, samyak asto nirastaþ karaõagràmo yasya sa samastaþ, ata evopahçtakaraõatvàttatkçtakàluùyahãnaþ saüprasannaþ, svapnaü prapa¤camaj¤ànamàtratvena vilàpayati ato 'j¤ànasattvàt muktàdvilakùaõaþ pràj¤a eùa svacaitanyena kàraõa÷arãrasàkùã tasya sàkùyasya sattàsphårtipradatvàdàtmetyarthaþ / caturthaparyàye brahmoktestasyaivàpahatapàpmatvàdiguõà ityà÷aïkya tasyàpi paryàyasya jãvatvamàha-## aheti nipàtaþ khedàrthe / khidyamàno hãndra uvàca, na khalu suptaþ pumànayaü saüprati suùuptyavasthàyàmayaü devadatto 'hamityevamàtmànaü jànàti / no eva naivemàni bhåtàni jànàti kintu vinà÷ameva pràpto bhavati, nàhamatra bhogyaü pa÷yàmãti doùamupalabhya punaþ prajàpatimupasasàra / taü doùaü ÷rutvà prajàpatiràha-## etasmàtprakçtàdàtmano 'nyatrànyaü na vyàkhyàsyàmãtyupakramya 'maghavanmartyaü và idaü ÷arãram'iti nindàpårvakaü jãvameva dar÷ayatãtyarthaþ / tasmàt prajàpativàkyàt / ataþ saübhavàsiddheþ / siddhàntayati-## avasthàtraya÷odhanenàvirbhåtatvaü ÷odhitatvamarthasya vàkyotthavçttyàbhivyaktatvamityarthaþ / tarhi såtre puüliïgena jãvoktiþ kathaü, j¤ànena jãvatvasya nivçttatvàdityata àha-## j¤ànàtpårvamavidyàtatkàryapratibimbitatvaråpaü jãvatvamabhåditi kçtvà j¤ànànantaraü brahmaråpo 'pi jãvanàmnocyata ityarthaþ / vi÷vataijasapràj¤aturãyaparyàyacatuùñayàtmakaprajàpativàkyasya tàtparyamàha-## janmànà÷avattvàt / pratibimbavadbimbadeho nàtmeti j¤àpanàrthaü prajàpatirinindravirocanau pratyuvàca, uda÷aràva àtmànamavekùya yadàtmano råpaü na vijànãthastanme bråtamityàdi bràhmaõenetyàha-## udakapårõe ÷aràve pratibimbàtmànaü dehaü dçùñvà svasyàj¤àtaü yattanmahyaü vàcyamityukta÷rutyarthaþ / vyutthàpya vicàrya / abhiniùpadyata ityatraitaduktaü bhavatãti saübandhaþ / kimuktamityata àha-## jãvatvaråpeõa jãvaü na vyàcaùñe lokasiddhatvàt kintu tamanådya parasparavyabhicàriõãbhyo 'vasthàbhyo vivicya brahmasvaråpaü bodhayati, ato yadbrahma tadevàpahatapàpmatvàdidharmakaü na jãva ityuktaü bhavati, ÷odhitasya brahmabhedena taddharmokterityarthaþ / evamavasthopanyàsasya vivekàrthatvànna jãvaliïgatvaü, 'etadamçtamabhayametabrahma'iti liïgopeta÷rutivirodhàditi## nanu jãvatvabrahmatvaviruddhadharmavatoþ kathamabhedaþ, tatràha-## anvayavyatirekàbhyàü jãvatvasyàvidyàkalpitatvàdavirodha iti matvà dçùñàntenànvayamàha-## vyatirekamàha-## avidyàyàü satyàü jãvatvaü, vàkyotthaprabhodhàttannivçttau tannivçttirityàvidyakaü tadityarthaþ / saüsàritvasya kalpitatve siddhaü nigamayati-## 'samutthàya svena råpeõàbhiniùpadyate'iti ÷rutiü vyàkhyàtumàkùipati-## kåñasthanityasya svaråpamityanvayaþ / manaþsaïgino hi kriyayà malanà÷àdabhivyaktirna tu kåñasthasyàsaïgina ityàha-## dravyàntaraü pàrthivo malaþ / abhibhåtetyasya vyàkhyànamanabhivyakteti / asàdhàraõo bhàsvaratvàdiþ / abhibhàvakaþ sauràlokaþ / jãvasvaråpasyàbhibhave bàdhakamàha-## 'vij¤ànaghana eva'iti ÷rutyà cinmàtrastàvadàtmà / taccaitanyaü cakùuràdijanyavçttivyaktaü dçùñyàdipadavàcyaü sat vyavahàràïgaü jãvasya svaråpaü bhavatãti tasyàbhibhåtatve dçùño vyavahàro virudhyeta / hetvabhàvàdvyavahàro na syàdityartha / aj¤asyàpi svaråpaü vçttiùu vyaktamityaïgãkàryaü, vyavahàradar÷anàdityàha-## anyathetyuktaü sphuñayati-## svaråpaü cejj¤ànina eva vya¤jyeta j¤ànàtpårvaü vyavahàrocchittirityarthaþ / ataþ sadaiva vyaktasvaråpatvàdityarthaþ / sadà vçttiùu vyaktasya vastuto 'saïgasyàtmana àvidyakadehàdyavivekaråpasya malasaïgasya sattvàttadvivekàpekùayà samutthànàdi÷rutirityuttaramàha-## vedanà harùa÷okàdiþ / aviviktamiveti tàdàtmyasya saïgasya kalpitatvamuktam / tatra kalpitasaïge dçùñàntaþ-## #<÷rutikçtamiti /># tvaüpadàrtha÷rutyà 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu'ityàdyayà siddhamityarthaþ / pràõàdibhinna÷uddhatvaüpadàrthaj¤ànasya vàkyàrthasàkùàtkàraþ phalamityàha-## sa÷arãratvasya satyatvàtsamutthànamutkràntiriti vyàkhyeyaü na viveka ityà÷aïkyàha-## ukta÷rutyanusàreõetyarthaþ / ÷arãreùva÷arãramavasthitamiti ÷ruteravivekamàtrakalpitaü sa÷arãratvam / ato viveka eva samutthànamityarthaþ / nanu svakarmàrjite ÷arãre bhogasyàparihàryatvàtkathaü jãvata eva svaråpàvirbhàva ityata àha-#<÷arãrastho 'pãti /># a÷arãratvavaccharãrasthasyàpi bandhàbhàvasmçterjãvato muktiryuktetyarthaþ / aviruddhe ÷rutyarthe såtra÷eùo yukta ityàha-## anyàdç÷au satyàvityarthaþ / j¤ànàj¤ànakçtàvàvirbhàvatirobhàvàviti sthite bhedo 'pyaü÷àü÷itvakçto nirasta ityàha-## aü÷àdi÷ånyatvamasaïgatvam / àtmà dravyatvavyàpyajàti÷ånyaþ vibhutvàt, vyomavadityàtmaikyasiddherbhedo mithyetyarthaþ / prajàpativàkyàcca bhedo mithyetyàkàïkùàpårvakamàha--## etadbhedasya satyatvameva nàstãti kuta ityanvayaþ chàyàyàü brahmadçùñiparamidaü vàkyaü nàbhedaparamityata àha-## yasya j¤ànàtkçtakçtyatà sarvakàmapràptistamàtmànamanvicchàva iti pravçttayorindravirocanayoryadyanàtmacchàyàü prajàpatirbråyàttadà mçùàvàdi syàdityarthaþ / prathamavat dvitãyàdiparyàye vyàvçttàsvavasthàsu unusyåtàtmà brahmatvenokta ityàha-## avasthàbhede 'payanusyåtau yuktimàha-## suùuptau j¤àturvyàvçttimà÷aïkyàha-## saùuptau nirvikalpaj¤ànaråpa àtmàstãyatra bçhadàraõyaka÷rutimàha-## buddheþ sàkùiõo nà÷o nàsti, nà÷akàbhàvàdityarthaþ / etamavasthàbhirasaïgatvenokta àtmaiva turãye 'pi brahmatvenokta ityàha-## ÷ruterekade÷ivyàkhyàü dåùayati-## jãvaparayorbhadàditi bhàvaþ / ÷rutibàdhànmaivamityàha-## saünihito jãva eva sarvanàmàrtha ityarthaþ / uktasya punaruktau bhåya iti yujyate / tava tu upakràntaparamàtmana÷caturtha evoktestadbàda ityàha-## lokasiddhajãvànuvàdena brahmatvaü bodhyata iti svamatamupasaüharati-## vyàkhyànàntarasaübhavàdityarthaþ / vilayanaü ÷odhanam / vidyayà mahàvàkyeneti yàvat / ye tu saüsàraü satyamicchanti teùàmidaü ÷àrãrakamevottaramityàha-## ÷àrãrakasyàrthaü saükùepaõopadi÷ati-## avidyàmàyayorbhedaü nirasituü sàmànàdhikaraõyaü, àvaraõavikùepa÷aktiråpa÷abdapravçttinimittabhedàt sahaprayogaþ / brahmaivàvidyayà saüsarati na tato 'nyo jãva iti ÷àrãrakàrtha ityarthaþ / tarhi såtrakàraþ kimiti bhedaü bråte, tatràha-## paramàtmano 'saüsàritvasidyarthaü jãvàdbhedaü draóhayati / tasyàsaüsàritvani÷cayàbhàve tadabhedoktàvapi jãvasya saüsàritvànapàyàdityarthaþ / adhiùñhànasya kalpitàdbhede 'pi kalpitasyàdhiùñhànànna pçthaksattvamityàha-## kalpitabhedànuvàdasya phalamàha-## såtreùvabhedo nokta iti bhràntiü nirasyati-## àtmeti tåpagacchantãtyàdisåtràõyàdipadàrthaþ / nanvadvaitasya ÷àstràrthatve dvaitàpekùavidhivirodhaþ tatràha-## advaitamajànataþ kalpitadvaità÷rayà vidhayo na viduùa iti sarvamupapannamityarthaþ //19// END BsCom_1,3.5.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.20 anyàrtha÷ ca paràmar÷aþ | BBs_1,3.20 | atha yo daharavàkya÷eùe jãvaparàmar÷o dar÷itaþ - 'atha ya eùa saüprasàdaþ' (chà. 8.3.4) ityàdi, sa dahare parame÷vare vyàkhyàyamàne na jãvopàsanopade÷o na prakçtavi÷eùopade÷a ityarthakatvaü pràpnotãti / ata àha- anyàrtho 'yaü jãvaparàmar÷au na jãvasvaråpaparyavasàyã kiü tarhi parame÷varasvaråpaparyavasàyã / katham / saüprasàda÷abdodito jãvo jàgaritavyavahàre dehendriyapa¤jaràdhyakùo bhåtvà tadvàsanànirmitàü÷ca svapnànnàóãcaro 'nubhåya ÷ràntaþ ÷araõaü prepsurubhayaråpàdapi ÷arãràbhimànàtsamutthàya suùuptàvasthàyàü paraü jyotiràkà÷a÷abditaü paraü brahmopasaüpadya vi÷eùavij¤ànavattvaü ca parityajya svena råpeõàbhiniùpadyate / yadasyopasaüpattavyaü paraü jyotiryena svena råpeõàyamabhiniùpadyate sa eùa àtmàpahatapàpmatvàdiguõa upàsya ityevamartho 'yaü jãvaparàmar÷aþ parame÷varavàdino 'pyupapadyate // 20 // evaü prajàpativàkye jãvànuvàdena brahmaõa evàpahatapàpmatvàdyukterjãve tadasaübhavànna jãvo dahara ityuktam / tarhi jãvaparàmar÷asya kà gatirityata àha-## såtraü vyàcaùñe-## prakçte dahare vi÷eùo guõastadupade÷o 'pi netyarthaþ / tatra daharavàkya÷eùaråpaü saüprasàdavàkyamà÷aïkàpårvakaü daharabrahmaparatvena vyàcaùñe-## //20// END BsCom_1,3.5.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.5.21 alpa÷ruter iti cet tad uktam | BBs_1,3.21 | yadapyuktam, 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' ityàkà÷asyàlpatvaü ÷råyamàõaü parame÷vare nopapadyate, jãvasya tvàràgropanimitasyàlpatvamavakalpata iti tasya parihàro vaktavyaþ / ukto hyasya parihàraþ parame÷varasyàpekùikamalpatvamavakalpata iti 'arbhakaukastvàttadvyapade÷àcca neti cenna nicàyyatvàdevaü vyomavacca' (bra. 1.2.7) ityatra / sa eveha parihàro 'nusaüdhàtavya iti såcayati / ÷rutyaiva cedamalpatvaü pratyuktaü prasiddhenàkà÷enopamimànayà 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷aþ' iti // 21 // upàsyatvàdalpatvamuktamiti vyàkhyàya ÷rutyà nirastamityarthàntaramàha-#<÷rutyaiva cedamiti /># evaü daharavàkyaü prajàpativàkyaü ca saguõe nirguõe ca samanvitamiti siddham //21// END BsCom_1,3.5.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.6.22 6 anukçtyadhikaraõam. så. 22-23 anukçtes tasya ca | BBs_1,3.22 | 'na tatra såryo bhàti na candratàrakaü nemà vidyuto bhànti kuto 'yamàgniþ / tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' (mu. 2.210) iti samàmananti / yatra yaü bhàntamanubhàti sarvaü yasya ca bhàsà sarvamidaü vibhàti sa kiü tejodhàtuþ ka÷ciduta pràj¤a àtmeti vicikitsàyàü tejodhàturiti tàvatpràptam / kutaþ, tejodhàtånàmeva suryàdãnàü bhànapratiùedhàt / tejaþsvabhàvakaü hi candratàrakàdi tejaþsvabhàvaka eva suryo bhàsamàne 'hani na bhàsata iti prasiddham / tathà saha såryeõa sarvamidaü candratàrakàdi yasminna bhàsate so 'pi tejaþsvabhàva eva ka÷cidityavagamyate / anubhànamapi tejaþsvabhàvaka evo 'papadyate, samànasvabhàvakeùvanukàradar÷anàt / gacchantamanugacchatãtivat / tasmàttejodhàtuþ ka÷cidityevaü pràpte bråmaþ - pràj¤a evàtmà bhavitumarhati / kasmàt / anukçteþ / anukaraõamanukçtiþ / yadetat 'tameva bhàntamanubhàti sarvam' ityanubhànaü, tatpràj¤aparigrahe 'vakalpate / 'bhàråpaþ satyasaükalpaþ' (chà. 3.14.2) iti hi pràj¤amàtmànamàmananti / na tu tejodhàtuü ka¤citsåryàdayo 'nubhàntãti prasiddham / samatvàcca tejodhàtånàü såryàdãnàü na tejodhàtumanyaü pratyapekùàsti yaü bhàntamanubhàyuþ / nahi pradãpaþ pradãpàntaramanubhàti / yadapyuktaü samànasvabhàvakeùvanukàro dç÷yata iti / nàyamekànto niyamaþ / bhinnasvabhàvakeùvapi hyanukàro dç÷yate / yathà sutapto 'yaþpiõóo 'gnyanukçtiragniü dahantamanudahati, bhaumaü và rajo vàyuü vahantamanuvahantãti / anukçterityanubhànamasåsucat / tasya ceti caturthaü pàdamasya ÷lokasya såcayati / 'tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' iti tadhetukaü bhànaü såryàderucyamànaü pràj¤amàtmànaü gamayati / 'taddevà jyotiùàü jyotiràyurhepàsate 'mçtam' (bç. 4.4.16) iti hi pràj¤amàtmànamàmananti / tejontareõa suryàditejo vibhàtãtyaprasiddhaü viruddhaü ca, tejontareõa tejontarasya pratidhàtàt / athavà na såryàdãnameva ÷lokaparipañhitànàmidaü taddhetukaü vibhànamucyate / kiü tarhi 'sarvamidam' ityavi÷eùa÷ruteþ sarvasyaivàsya nàmaråpakriyàkàrakaphalajàtasya yàbhivyaktiþ sà brahmajyotiþsattànimittà / yathà såryàdijyotiþsattànimittà sarvasya råpajàtasyàbhivyaktistadvat / 'na tatra såryo bhàti' iti ca tatra÷abdamàharanprakçtagrahaõaü dar÷ayati / prakçtaü ca brahma 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùamotam' (mu. 2.2.5) ityàdinà / anantaraü ca 'hiraõmaye pare ko÷e virajaü brahma niùphalam / tacchubhraü jyotiùàü jyotistadyadàtmavido viduþ' iti / kathaü tajjyotiùàü jyotirityata idamutthitam-'na tatra såryo bhàti' iti / yadapyuktaü såryàdãnàü tejasàü bhànapratiùedhastejodhàtàvevanyasminnavakalpate sårya ivetareùàmiti / tatra tu sa eva tejodhàturanyo na saübhavatãtyupapàditam / brahmaõyapi caiùàü bhànapratiùedho 'vakalpate / yato yadupalabhante tatsarvaü brahmaõaiva jyotiùopalabhyate, brahma tu nànyena jyotiùopalabhyate svayaü jyotiþsvaråpatvàt, yena såryàdayastasminbhàyuþ / brahma hyànyadvyanakti natu brahmànyena vyajyate / 'àtmanaivàyaü jyotiùàste' (bç. 4.3.6), 'àgçhyo nahi gçhyate' (bç. 4.2.4) ityàdi÷rutibhyaþ // 22 // ---------------------- FN: tatra tàrakàntaràõi candràdi ca na bhàti taü na bhàsayatãti yàvat / pràj¤atvaü svaprakà÷akatvaü bhàsakatvàrthamuktam / anukàraþ anubhànam / virajaü àgantukamala÷ånyam / ÷ubhraü naisargikamala÷ånyam / ## / muõóakavàkyamudàharati-## / tasmin brahmaõi viùaye na bhàti, taü na bhàsayatãti yàvat / yadà candrabhàskaràdirna bhàsayati tadà alpadãpteragneþ kà kathetyàha-## ki¤ca sarvasya såryàdestadbhàsyatvànna tadbhàsakatvamityàha-## anugamanavadanumànaü svagatamiti ÷aïkàü nirasyati-## tatreti saptamyàþ sati viùaye ca sàdhàraõyàtsaü÷ayamàha-## pårvatràtma÷rutyàdibalàdàkà÷a÷abdasya råóhityàgàdã÷vare vçttirà÷rità / tathehàpi satisaptamãbalàdvartamànàrthatyàgena yasminsati såryàdayo na bhàsyanti sa tejovi÷eùa upàsya iti bhaviùyadarthe vçttirà÷rayaõãyà / adhunà bhàsamàne såryàdau na bhàtãti virodhàditi dçùñàntena pårvapakùayati-## tejodhànaü, nirguõasvaya¤jyotiràtmaj¤ànamityubhayatra phalam / tejodhàtutve liïgamàha-## yattejaso 'bhibhàvakaü tatteja iti vyàptimàha-## yasminsati yanna bhàti tadanu tadbhàtãti viruddhamityata àha-## tato nikçùñabhànaü vivakùitamiti bhàvaþ / mukhyasaübhave vivakùànupapatteþ mukhyànubhànaliïgàtsarvabhàsakaþ paramàtmà svaprakà÷ako 'tra gràhya iti siddhàntamàha-## pràj¤atvaü svaprakà÷akatvaü bhàsakatvàrthamuktam / tatra ÷rutimàha-## mànàbhàvàcca tejodhàturnà gràhya ityàha-## ki¤ca såryàdayastejontarabhànamanu na bhànti, tejastvàt, pradãpavadityàha-## yo 'yamanukaroti sa tajjàtãya iti niyamo nàstãtyàha-## paunaruktyamà÷aïkyoktànuvàdapårvakaü såtroktaü hetvantaraü vyàcaùñe-## 'tameva bhàntam'ityevakàroktaü tadbhànaü vinà sarvasya pçthagbhànàbhàvaråpamanubhànamanukçterityanenoktam-## sarvabhàsakatvamuktamityapaunaruktyamityarthaþ / àtmanaþ såryàdibhàsakatvaü ÷rutyantaraprasiddhamaviruddhaü cetyàha-## sarva÷abdaþ prakçtasåryàdivàcakatvena vyàkhyàtaþ / saüprati tasyàsaükucadvçttitàü matvàrthàntaramàha-## tatreti sarvanàma÷rutyà prakçtaü brahma gràhyamityàha-## ki¤ca spaùñabrahmaparapårvamantràkàïkùàpårakatvàdayaü mantro brahmapara ityàha-## hiraõmaye jyotirmaye annamayàdyapekùayà pare ko÷e ànandamayàkhye puccha÷abditaü brahma virajaü àgantukamala÷ånyaü, niùkalaü niravayavaü, ÷ubhraü naisargikamala÷ånyaü, såryàdisàkùibhåtaü brahmavitprasiddhamityarthaþ / satisaptamãpakùamanuvadati-## såryàdyabhibhàvakatejodhàtau pràmàõike tasyeha grahaõa÷aïkà syàt, na tatra pramàõamastãtyàha-## siddhànte tatreti vàkyàrthaþ kathamityà÷aïkyàha-## satisaptamãpakùe na bhàtãti ÷rutaü vartamànatvaü tyaktvà tasminsati na bhàsyantãtya÷rutabhaviùyattvaü kalpanãyaü pratyakùavirodhaniràsàya / viùayasaptamãpakùe tu na bhàsayatãtya÷rutaõijadhyàhàramàtraü kalpyaü na ÷rutatyàga iti làghavaü, ato brahmaõi viùaye såryàderbhàsakatvaniùedhena brahmabhàsyatvamucyata ityarthaþ / yenànyàbhàsyatvena hetunà såryàdayastasminbrahmaõi viùaye bhàsakàþ syustathà tu brahmànyena nopalabhyate svaprakà÷atvàditi yojanà / uktameva ÷rutyantareõa draóhayati-## svaprakà÷atve 'nyàbhàsyatve ca ÷rutidvayam / grahaõàyogyatvàdagràhya ityarthaþ //22// END BsCom_1,3.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.6.23 api ca smaryate | BBs_1,3.23 | apicedçgråpatvaü pràj¤asyaivaitmanaþ smaryate bhagavadgãtàsu- 'na tadbhàsayate såryo na ÷a÷àï ko na pàvakaþ / yadgatvà na nivartante taddhàma paramaü mama' (15.6) iti, 'yadàdityagataü tejo jagadbhàsayate 'khilam / yaccandramasi yaccàgnau tattejo viddhi màmakam' (15.12) iti ca // 23 // õijadhyàhàrapakùe smçtibalamapyastãtyàha-## såtraü vyàcaùñe-## abhàsyatve sarvabhàsakatve ca ÷lokadvayaü draùñavyam / tasmàdanubhànamantro brahmaõi samanvita iti siddham //23// END BsCom_1,3.6.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.7.24 7 pramitàdhikaraõam / så. 24-25 ÷abdàd eva pramitaþ | BBs_1,3.24 | 'aïguùñamàtraþ puruùaþ madhya àtmani tiùñhati' iti ÷råyate / tathà aïguùñamàtraþ puruùo jyotirivàdhåmakaþ / ã÷àno bhåtabhavyasya sa evàdya sa u ÷va etadvai tat' (kà. 2.4.13) iti ca / tatra yo 'yamaïguùñhamàtraþ puruùaþ ÷råyate sa kiü vij¤ànàtmà kiüvà paramàtmeti saü÷ayaþ / tatra parimàõopade÷àttàvadvij¤ànàtmeti pràptam / nahyanantàyàmavistàrasya paramàtmano 'ïguùñhaparimàõamupapadyate / vij¤ànàtmananaståpàdhimattvàtsaübhavati kayàcitkalpanayàïguùñhamàtratvam / smçte÷ca- 'atha satyavataþ kàyàtpà÷abaddhaü va÷aü gatam / aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùaü yamo balàt' // (ma.bhà. 3.297.17) iti / nahi parame÷varo balàdyamena niùkraùñuü ÷akyastena tatra saüsàryaïguùñhamàtro ni÷citaþ sa evehàpãtyevaü pràpte bråmaþ - paramàtmaivàyamaïguùñhamàtraparimitaþ puruùo bhavitumarhati / kasmàt, ÷abdàt, 'ã÷àno bhåtabhavyasya' iti / nahyanyaþ parame÷varàdbhåtabhavyasya niraï ku÷amã÷ità / 'etadvai tat' iti ca prakçtaü pçùñamihànusaüdadhàti / etadvai tadyatpçùñaü brahmetyarthaþ / pçùñaü ceha brahma 'anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada' (kà. 1.2.14) iti ÷abdàdevetyabhidhàna÷rutereve÷àna iti parame÷varo 'yaü gamyata ityarthaþ // 24 // kathaü punaþ sarvagatasya paramàtmanaþ parimàõopade÷a ityatra bråmaþ - ---------------------- FN: àtmani dehe madhye hçdayasapranãtyarthaþ / bhåtabhavyagrahaõaü bhavato 'pi pradar÷anàrtham kàlatrayaniyantetyarthaþ / kayàciditi hçdayakamalako÷asya jãvopalabdhisthànasyàïguùñhamàtratayetyarthaþ / #<÷abdàdeva pramitaþ /># kàñhakavàkyaü pañhati-## puruùaþ pårõo 'pyàtmani dehamadhye aïguùñhamàtre hçdaye tiùñhatãtyaïguùñhamàtra ityucyate, tasyaiva paramàtmatvavàdivàkyàntaramàha-## adhåmakamiti pañhanãyam / yo 'ïguùñhamàtro jãvaþ sa vastuto nirdhåmajyotirvannirmalaprakà÷aråpa iti tamarthaü saü÷odhya tasya brahmatvamàha-#<ã÷àna iti /># tasyàdvitãyatvamàha#<-sa eveti /># kàlatraye 'pi sa evàsti nànyatki¤cit / yannaciketasà pçùñaü brahma tadetadevetyarthaþ / parimàõe÷àna÷abdàbhyàü saü÷ayamàha-## yathànubhànàdiliïgàt õijadhyàhareõa såryàdyagocaro brahmetyuktaü tathà prathama÷rutaparimàõaliïgàjjãvapratãtàvã÷àno 'smãti dhyàyediti vidhyadhyàhareõa dhyànaparaü vàkyamiti pårvapakùayati-## pårvapakùe brahmadçùñyà jãvopàstiþ, siddhànte tu pratyagbrahmaikyaj¤ànaü phalamiti mantavyam / àyàmo daidhyaü, vistàro mahattvamiti bhedaþ / ## aïguùñhamàtrahçdayasya vij¤àna÷abditabudyabhedàdhyàsakalpanayetyarthaþ / smçtisaüvàdàdapyaïguùñhamàtro jãvaityàha-## atha maraõànantaraü yamapà÷aurbaddhaü karmava÷aü pràptamityarthaþ / tatràpã÷varaþ kiü na syàdityata àha--## 'prabhavati saüyamane mamàpi viùõuþ'iti yamasye÷varaniyamyatvasmaraõàditi bhàvaþ / bhåtabhavyasvetyupapadàdbàdhakàbhàvàcca ã÷àna itã÷atva÷abdànniraïku÷amã÷ità bhàtãti ÷rutyà liïgaü bàdhyàmiti siddhàntayati-## prakaraõàcca brahmaparamidaü vàkyamityàha-## ÷abdo vàkyaü liïgàddurbalamityà÷aïkyàha-#<÷abdàditi># //24// END BsCom_1,3.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.7.25 hçdyapekùayà tu manuùyàdhikàratvàt | BBs_1,3.25 | sarvagatasyàpi paramàtmano hçdaye 'vasthànamapekùyàïguùñhamàtratvamidamucyate / àkà÷asyeva vaü÷aparvàpekùamaratrimàtratvam / nahya¤jasàtimàtrasya paramàtmano 'ïguùñhamàtratvamupapadyate / na cànyaþ paramàtmana iha grahaõamarhatã÷àna÷abdàdibhya ityuktam / nanu pratipràõibhedaü hçdayànàmanavasthitatvàdapekùamapyaïguùñhamàtratvaü nopapadyata ityata uttaramucyate- manuùyàdhikàratvàditi / ÷àstraü hyavi÷eùapravçttamapi manuùyànevàdhikaroti, ÷aktatvàdarthitvàdaparyudastatvàdupanayanàdi÷àstràcceti varõitametadadhikàralakùaõe (jai. 6.1) / manuùyàõàü ca niyataparimàõaþ kàyaþ / aucityena niyataparimàõameva caiùàmaïguùñhamàtraü hçdayam / ato manuùyàdhikàratvàcchàstrasya manuùyahçdayàvasthànàpekùamaïguùñhamàtratvamupapannaü paramàtmanaþ / yadapyuktaü parimàõopade÷àtsmçte÷ca saüsàryevàyamaïguùñamàtraþ pratyetavya iti, tatpratyucyate- 'sa àtmà tattvamasi' ityàdivatsaüsàriõa eva sato 'ïguùñhamàtrasya brahmatvamidamupadi÷yata iti / dviråpà hi vedàntavàkyànàü pravçttiþ, kvacitparamàtmasvaråpaniråpaõaparà kvacidvij¤ànàtmanaþ paramàtmaikatvopade÷aparà / tadatra vij¤ànàtmanaþ paramàtmanaikatvamupadi÷yate nàïguùñhamàtratvaü kasyacit / etamevàrthaü pareõa sphuñãkariùyati- 'aïguùñhamàtraþ puruùo 'ntaràtmà sadà janànàü hçdaye saüniviùñaþ / taü svàccharãràtpravçhenmu¤jàdiveùikàü dhairyeõa / taü vidyàcchukramamçtam' (kà. 2.6.17) iti //25 // ---------------------- FN: sakaniùñhaþ karo 'ratniþ / atra manuùya÷abdastraivarõikaparaþ / '÷ådro yaj¤e 'navakëptaþ' iti paryudàsàt, upanãyata, tamadhyàpayãta, iti ÷ådràdhikàravàraõam / ÷arãràtsthålàtsåkùmàcca taü jãvaü pravçhetpçthakkaryàt / dhairyeõa ÷amàdineti yàvat / karaþ sakaniùñho 'ratriþ / mukhyàïguùñhamàtro jãvo gçhyatàü kiü gauõagrahaõenetyata àha-## sati saübhave mukhyagraho nyàyyaþ / atra tu ÷rutivirodhàdasaübhava iti gauõagraha ityartha / ## traivarõikànevetyarthaþ / ÷aktatvàdityanena pa÷càdãnàü devànàmçùãõàü càdhikàro vàritaþ / tatra pa÷vàdãnàü ÷àstràrthaj¤ànàdisàmagryabhàvàtkarmaõya÷aktiþ / indràdeþ svadevatàke karmaõi svodde÷ena dravyatyàgàyogàda÷aktiþ / çùãõàmàrùeyavaraõe çùyantaràbhàvàda÷aktiþ / arthitvàdityanena niùkàmànàü mumukùåõàü sthàvaràõàü càdhikàro vàritaþ / tatra mumukùåõàü ÷udyarthitve nityàdiùvadhikàro na kàmyeùu / ÷uddhacittànàü mokùàrthitve ÷ravaõàdiùu vya¤jakeùvadhikàro na karmasviti mantavyam / ÷ådrasyàdhikàraü nirasyati-## ÷ådro 'yaj¤e 'vanakëptaþ'iti paryudàsàt, upanayãta tamadhyàpayãta iti ÷àstràcca na ÷ådrasya vaidike karmaõyadhikàraþ / tasyaikajàtitvasmçteråpanayanaprayuktadvijàtitvàbhàvena vedàdhyayanàbhàvàt / atràpekùito nyàyaþ ùaùñhàdhyàye varõita ityàha-## 'svargakàmo yajeta'ityàdi÷àstrasyàvi÷eùaõa sarvànphalàrthinaþ prati pravçttatvàt, pràõimàtrasya sukhàrthitvàcca phalàrthe karmaõi pa÷vàdãnàmapyadhikàra ityà÷aïkyoktarityàteùàü ÷aktatvàdyabhàvàtsvargakàmapadaü manuùyaparatayà saükocya manuùyàdhikàratve sthàpite caturvarõyàdhikàritvamà÷aïkya 'vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta grãùme ràjanyaþ ÷aradi vai÷yaþ'iti trayàõàmevàgnisaübandha÷cavaõàtteùàmevàdhikàra iti varõitamityarthaþ / astu, prastute kimàyàtaü, tatràha-## pràyeõa saptavitastiparimito manuùyadehaityarthaþ / evamaïguùñha÷abdo hçtparimàõavàcakastatrasthaü brahma lakùayatãtyuktam / saüprati tacchabdenàïguùñhamàtraü jãvamanådyàyamã÷àna iti brahmàbhedo bodhya iti vaktumanuvadati-## pratipàdyàbhedavirodhàdanuvàdyàïguùñhamàtratvaü bàdhyaü, tàtparyàrthasya balavattvàdityàha-##'asthålam'ityàdau / ##'tattvamasi'ityàdau / [nanu paramàtmano 'ïguùñhaparimàõatvaü na saübhavatãti såtrakàreõa hçdayàpekùamaïguùñhamàtratvamuktaü, dvividhetyàdibhàùyàttu jãvamuddi÷ya brahmatvabodhanamiti pratãyata iti såtràrthàspar÷itvàdbhàùyamanupapannamiti cet, na, bhàùyatàtparyànabhij¤ànàt / kañhavallãvàkyasyàvàntaratàtparyamekaü mahàtàtparyaü caikam / tatràvàntaratàtparyamupàsye brahmaõi, mahàtàtparyaü ca j¤eye brahmaõi / ata eva bhàùyakàrairvàkyadvayopanyàsaþkçtaþ / ata evopàsanàphalaü kañhavallyàmeva-'÷ataü caikà ca hçdayasya nàóyaþ'ityàdinà bodhitam / ata eva caturthàdhyàye dvitãyacaraõe 'tadokaþ'iti såtre hàrdavidyàü prakçtya samàmananti iti bhàùyakàraiþ prathamavàkyasya upàsye brahmaõi tàtparyamiti prakañãkçtam / itthaü càtratyabhàùyaü mahàtàtparyàbhipràyakamiti draùñavyam / ràmànujabhàùyakçtà tu pårvapakùo 'smadbhàùyatàtparyàj¤ànenaiva kçta ityavadheyam / ekatvàrthe vàkya÷eùamanukålayati-## ÷rutiryamo và draùñavyaþ / taü jãvaü pravçhetpçthakkuryàt, dhairyeõa balavadindriyanigrahàdinà, taü viviktamàtmànaü ÷uklaü svaprakà÷amamçtaü kåñasthaü brahma jànãyàdityarthaþ / tasmàtkañhavàkyaü pratyagbrahmaõi j¤eye samanvitamiti siddham //25// END BsCom_1,3.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.26 8 devatàdhikaraõam / så. 26-33 tadupary api bàdaràyaõaþ saübhavàt | BBs_1,3.26 | aïguùñhamàtra÷rutirmanuùyahçdayàpekùayà manuùyàdhikàratvàcchàstrasyetyuktaü, tatprasaïgenedamucyate / bàóhaü manuùyàdhikàreti ÷àstram / natu manuùyànevetãha brahmaj¤àne niyamo 'sti / teùàü manuùyàõàmupariùñàdye devàdayastànapyadhikaroti ÷àstramiti bàdaràyaõa àcàryo manyante / kasmàt / saübhavàt / saübhavati hi teùàmapyarthitvàdyadhikàrakàraõam / tatràrthitvaü tàvanmokùaviùayaü devàdãnàmapi saübhavati vikàraviùayavibhåtyanityatvàlocanàdinimittam / tathà sàmarthyamapi teùàü saübhavati, mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo vigrahavattvàdyavagamàt / naca teùàü ka÷citpratiùedho 'sti / nacopanayana÷àstreõaiùàmadhikàro nivartyeta, upanayanasya vedàdhyayanàrthatvàt / teùàü ca svayaüpratibhàtavedatvàt / apicaiùàü vidyàgrahaõàrthaü brahmacaryàdi dar÷ayati- 'eka÷ataü ha vai varùàõi maghavànprajàpatau brahmacaryamuvàsa' (chà. 8.11.3), 'bhçgurvai vàruõiþ / varuõaü pitaramupasasàra / adhãhi bhagavo brahma' (tai. 3.1) ityàdi / yadapi karmasvanadhikàrakàraõamuktam- 'na devànàü devatàntaràbhàvàt' iti, 'na çùãõàmàrùeyàntaràbhàvàt' (jai.6.1.6,7) iti / na tadvidyàsvasti / nahãndràdãnàü vidyàsvadhakriyamàõànàmindràdyudde÷ena ki¤citkçtyamasti / naca bhçgvàdãnàü bhçgvàdisagotratayà / tasmàddevàdãnàmapi vidyàsvadhikàraþ kena vàryate / devàdyadhikàre 'pyaïguùñamàtra÷rutiþ svàïguùñhàpekùayà na virudhyate // 26 // ---------------------- FN: devànàü karmasu nàdhikàraþ, devatàntaràõàmudde÷yànàmabhàvàditi prathamasåtràrthaþ / çùãõàmapi na, çùyàntaràbhàvàdçùiyukte karmaõya÷akteriti dvitãyasåtràrthaþ / tat asàmarthyaråpaü kàraõam / ÷àstrasya manuùyàdhikàratve devàdãnàü brahmavidyàyamàpyanadhikàraþ syàdityà÷aïkyàha-## nanu samanvayàdhyàye 'dhikàracintà na saügatetyata àha-## smçtasyopekùànarhatvaü prasaïgaþ / atra manuùyàdhikàratvoktyà smçtànàü devàdinàü vedànta÷ravaõàdàvadhikàro 'sti na veti saüdehe bhogàsaktànàü vairàgyàdyasaübhavànneti pràpte siddhàntamàha-## evamadhikàravicàràtmakàdhikaraõadvayasya prasaïgikã saügatiþ / atra pårvapakùe devàdinàü j¤ànànadhikàràddevatvapràptidvàrà kramamuktiphalàsu daharàdyupàsanàsu kramamuktyarthinàü manuùyàõàmapravçttiþ phalaü, siddhànte tu pravçttiþ / upàsanàbhirdevatvaü pràptànàü ÷ravaõàdinà j¤ànànmuktisaübhavàditi saphalo 'yaü vicàraþ nanu bhogàsaktànàü teùàü mokùàrthitvàbhàvànnàdhikàra ityata àha-## vikàratvenànçtaviùayasukhasya kùayàsåyàdidoùaddaùñyà nirati÷ayasukhamokùàrthitvaü sattvaprakçtãnàü devànàü saübhavatãtyarthaþ / nanvindràya svàhetyàdau caturthyanta÷abdàtiriktà vigrahavatã devatà nàsti, ÷abdasya càsàmarthyànnàdhikàra ityata àha--## arthitvavadityarthaþ / aparyudastatvamàha-## '÷ådro yaj¤e 'navalkçptaþ'itivaddevàdãnàü vidyàdhikàraniùedho nàstãtyarthaþ / nanu vigrahavattvena dçùñasàmarthye satyapyupanayanàbhàvàcchàstrãyaü sàmarthyaü nàstãtyata àha#<-na ceti /># janmàntaràdhyayanabalàtsvayameva pratibhàtàþ smçtà vedà yeùàü te tathà tadbhàvàdityarthaþ / bàlàdiùu praviùñapi÷àcàdãnàü vedodghoùadar÷anàddevayonãnàü janmàntarasmaraõamastãti smçtavedàntànàmarthavicàro yukta ityarthaþ / devànàmçùãõàü ca vidyàdhikàre kàraõamarthitvàdikamuktvà ÷rautaü gurukulavàsàdiliïgamàha-## nanu brahmavidyà devàdãnnàdhikaroti, vedàrthatvàt, agnihotravadityata àha-## devànàü karmasu nàdhikàraþ, devatàntaràõàmudde÷yànàmabhàvàditi prathamasåtràrthaþ / çùãõàmanadhikàraþ, çùyantaràbhàvàdçùiyukte karmaõya÷akteriti dvitãyasåtràrthaþ / asàmarthyamupàdhiriti pariharati-## asàmarthyaråpaü kàraõamityarthaþ / na hyasti yenàsàmarthyaü syàditi ÷eùaþ / 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharùãõàm'itivàkyabàdho 'pyanumànasya draùñavyaþ / nanu devàdãnpratyaïkuùñhamàtra÷rutiþ kathaü, teùàü mahàdehatvena hçdayasyàsmadaïguùñhamàtratvàbhàvàt / ataþ ÷rutiùu teùàü nàdhikàra ityata àha-## //26// END BsCom_1,3.8.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.27 virodhaþ karmaõãti cen nànekapratipatter dar÷anàt | BBs_1,3.27 | syàdetat, yadi vigrahavattvàdyabhyupagamena devàdãnàü vidyàsvadhikàro varõyeta vigrahavattvàdçtvigàdindràdãnàmapi svaråpasaünidhànena karmàïgabhàvo 'bhyupagamyeta / tadà ca virodhaþ karmaõi syàt / nahãndràdãnàü svaråpasaünidhànena yàge 'ïgabhàvo dç÷yate / naca saübhavati / bahuùu yàgeùu yugapadekasyendrasya svaråpasaünidhànatànupapatteriti cet / nàyamasti virodhaþ / kasmàt / anekapratipatteþ / ekasyàpi devatàtmano yugapadanekasvaråpapratipattiþ saübhavati / kathametadavagamyate / dar÷anàt / tathàhi-'kati devàþ' ityupakramya 'traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca trã ca sahasrà' iti nirucya 'katama te' ityasyàü pçcchàyàm 'mahimàna evaiùàmete trayastriü÷attveva devàþ' (bç. 3.9.1,2) iti nirbruvatã ÷rutirekaikasya devatàtmano yugapadanekaråpatàü dar÷ayati / tathà trayastriü÷ato 'pi ùaóàdyantarbhàvakrameõa 'katama eko deva iti pràõaþ' iti pràõaikaråpatàü devànàü dar÷ayantã tasyaikasya pràõasya yugapadanekaråpatàü dar÷ayati / tathà smçtirapi- 'àtmano vai ÷arãràõi bahåni bharatarùabha // yogã kuryàdbalaü pràpya tai÷ca sarvairmahãü caret // pràpnuyàdviùayànkai÷cidugraü tapa÷caret // saükùipecca punastàni såryo ra÷migaõàniva' // ityeva¤jàtãyakà pràptàõimàdyai÷varyàõàü yoginàmapi yugapadaneka÷arãrayogaü dar÷ayati / kimu vaktavyamàjànasiddhànàü devànàm / anekaråpapratipattisaübhavàccaikaikà devatà bahubhã råpairàtmànaü pravibhajya bahuùu yàgeùu yugapadaïgabhàvaü gacchatãti / parai÷ca na dç÷yate 'ntardhànàdikriyàyogàdityupapadyate // anekapratipatterdar÷anàdityasyàparà vyàkhyà- vigrahavatàmapi karmàïgabhàvacodanàsvanekà pratipattirdç÷yate / kvacideko 'pi vigrahavànanekatra yugapadaïgabhàvaü na gacchati, yathà bahubhirbhojayadbhirnaiko bràhmaõo yugapadbhojyate / kvaciccaiko 'pi vigrahavànanekatra yugapadaïgabhàvaü gacchati, yathà bahubhirnamaskurvàõaireko bràhmaõo yugapannamaskriyate / tadvadihodde÷aparityàgàtmakatvàdyàgasya vigrahavatãmapyekàü devatàmuddi÷ya bahavaþ svaü svaü dravyaü yugapatparityakùyantãti vigrahavattve 'pi devatànàü na ki¤citkarmaõi virudhyate // 27// ---------------------- FN: dar÷anàt ÷rutipràmàõyàt / vai÷vadeva÷àstrasya hi nividi kati devà ityupakramya ÷àkalyàya yàj¤avalkyena traya÷cettyuttaram / nivinnàma ÷asyamànadevatàsaükhyàvàcakàni mantrapadàni / balaü yogasiddhim / 'aõimà mahimà caiva garimà pràptirã÷ità / pràkamyaü ca va÷itvaü ca tatra kàmàvasàyità' ityaõimàdyàþ / àjànasiddhànàü janmanaiva pràpti÷ayànàm / nanu mantràdãnàü pratãyamànavigrahavattve tàtparyaü kalpayitvà devàdãnàmadhikàra uktaþ, sa càyuktaþ, anyaparàõàü teùàü pratyakùàdivirodhena svàrthe tàtparyakalpanànupapatterityàkùipya såtracatuùñayena pariharati-## varõyeta, tarhãti ÷eùaþ / svaråpaü vigrahaþ / abhyupagame pratyakùeõa devatà dç÷yeta, naca dç÷yate, ato yogyànupalabdhyà devatàyà vigrahavatyà abhàvàtsaüpradànakàrakàbhàvena karmaniùpattirna syàdityàha-## vigrahasyàïgatvamupalabdhibàdhitaü yuktyà ca na saübhavatãtyàha#<-na ceti /># tasmàdarthopahita÷abda eva devatà, tasyà acetanatvànna vidyàdhikàra iti ÷aïkàrthaþ / pariharati-## ekasyàpi devasya yogabalàdanekadehapràptiþ ÷rutismçtidar÷anàtsaübhavati / ato na karmaõi virodha iti vyàcaùñe-## vai÷vadeva÷astre ÷asyamànadevàþ katãti ÷àkalyena pçùño yàj¤avalkyo nividà 'traya÷ca'ityàdiråpayottaraü dadau / nivinnàma ÷asyamànadevasaükhyàvàcakaþ ÷abdaþ / ùaóadhikàni trãõi ÷atàni trãõi sahasràõãti saükhyoktau saükhyeyasvaråpapra÷ne, mahimàno vibhåtayaþ sarve devà eùàü trayastriü÷addevànàmato 'ùñau vasava ekàda÷a rudrà dvàda÷àdityà indraþ prajàpati÷ceti trayastriü÷adevàste 'pi ùaõõàmagnipçthivãvàyvantarikùàdityadivàü mahimànaste 'pi ùañsu deveùvantarbhavanti / ùañ devàstriùu lokeùu traya÷ca dvayorannapràõayordvai ca ekasminpràõe hiraõyagarbhe 'ntarbhavata iti dar÷itamityarthaþ / trayastriü÷ato 'pi devànàmiti saübandhaþ / dar÷anaü ÷rautaü vyàkhyàya smàrtaü vyàcaùñe-## balaü yogasiddhim / 'aõimà mahimà caiva laghimà pràptirã÷ità / pràkàmyaü ca va÷itvaü ca yatrakàmàvasàyità // 'ityaùñai÷varyàõi / kùaõena aõurmahàn laghurguru÷ca bhavati yogã / aïgulyà candraspar÷aþ pràptiþ / ã÷ità sçùñi÷aktiþ / pràkàmyaü icchànàbhighàtaþ / va÷itvaü niyamana÷aktiþ / saükalpamàtràdiùñalàbho yatrakàmàvasàyiteti bhedaþ / ajànasiddhànàü janmanà siddhànàmityarthaþ / phalitamàha-## anekeùu karmasvekasya pratipattiraïgabhàvaþ / tasya loke dar÷anàditi vaktuü vyatirekamàha-## prakçtopayuktamanvayadçùñàntamàha-## //27// END BsCom_1,3.8.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.28 ÷abda iti cen nàtaþ prabhavàt pratyakùànumànàbhyàm | BBs_1,3.28 | mà nàma vigrahavattve devàdãnàmabhyupagamyamàne karmaõi ka÷cidvirodhaþ prasa¤ji / ÷abde tu virodhaþ prasajyeta / katham / autpattikaü hi ÷abdasyàrthena saübandhamà÷ritya 'anapekùatvàt' iti vedasya pràmàõyaü sthàpitam / idànãü tu vigrahavatã devatàbhyupagamyamànà yadyapyai÷varyayogàdyugapadanekakarmasaübandhãni havãüùi bhu¤jãta tathàpi vigrahayogàdasmadàdivajjananamaraõavatã seti nityasya ÷abdasya nityenàrthena nitye saübandhepratãyamàne yadvaidike ÷abde pràmàõyaü sthitaü tasya virodhaþ syàditi cet / nàyamapyasti virodhaþ / kasmàt / ataþ prabhavàt / ata eva hi vaidikàcchabdàdevàdikaü jagatprabhavati / nanu janmàdyasya yataþ (bra. 1.1.2) ityatra brahmaprabhavatvaü jagato 'vadhàritaü, kathamiha ÷abdaprabhavatvamucyate / apica yadi nàma vaidikàcchabdàdasya prabhavo 'bhyupagataþ, kathametàvatà virodhaþ ÷abde parihçtaþ yàvatà vasavo rudrà àdityà vi÷vedevà maruta ityeter'thà anityà evotpattimattvàt / tadanityatve ca tadvàcinàü vaidikànàü vasvàdi÷abdànàmanityatvaü kena nivàryate / prasiddhaü hi loke devadattasya putra utpanne yaj¤adatta iti tasya nàma kriyata iti / tasmàdvirodha eva ÷abda iti cet / na / gavàdi÷abdàrthasaübandhanityatvadar÷anàt / nahi gavàdivyaktãnàmutpattimattve tadàkçtãnãmapyutpattimattvaü syàt / dravyaguõakarmaõàü hi vyaktaya evotpadyante nàkçtayaþ / àkçtibhi÷ca ÷abdànàü saübandho na vyaktibhiþ / vyaktãnàmànantyàtsaübandhagrahaõànupapatteþ / vyaktiùåtpadyamànàsvapyàkçtãnàü nityatvàcca gavàdi÷abdeùu ka÷cidvirodho dç÷yate / tathà devàdivyaktiprabhavàbhyupagame 'pyàkçtinityatvànna ka÷cidvasvàdi÷abdeùu virodha iti draùñavyam / àkçtivi÷eùastu devàdãnàü mantràrthavàdàdibhyo vigrahavattvàdyavagamàdavagantavyaþ / sthànavi÷eùasaübandhanimittà÷cendràdi÷abdàþ senàpatyàdi÷abdavat / tata÷ca yo yastattatsthànamadhirohati sa sa indràdi÷abdairabhidhãyata iti na doùo bhavati / nacedaü ÷abdaprabhavatvaü brahmaprabhavatvavadupàdànakàraõàbhipràyeõocyate / kathaü tarhi sthite vàcakàtmanà nitye ÷abde nityàrthasaübandhini ÷abdavyavahàrayogyàrthavyaktiniùpattirataþ prabhava ityucyate kathaü punaravagamyate ÷abdàtprabhavati jagaditi / pratyakùànumànàbhyàm / pratyakùaü ÷rutiþ, pràmàõyaü pratyanapekùatvàt / anumànaü smçtiþ, pràmàõyaü prati sàpekùatvàt / te hi ÷abdapårvo sçùñiü dar÷ayataþ / 'ete iti vai prajàpatirdevànasçjatàsçgramiti manuùyànindava iti pitçüstiraþ pavitramiti grahànà÷ava iti stotraü vi÷vànãti ÷astramabhisaubhagetyanyàþ prajàþ' iti ÷rutiþ / tathànyatràpi 'sa manasà vàcaü mithunaü samabhavat' (bç. 1.2.4) ityàdinà tatratatra ÷abdapårvikà sçùñiþ ÷ràvyate / smçtirapi- 'anàdinidhanà nityà vàgutsçùñà svayaübhuvà / àdau vedamayã divyà yataþ sarvà pravçttayaþ' // iti / utsargo 'pyayaü vàcaþ saüpradàyapravartanàtmako draùñavyaþ, anàdinidhanàyà anyàdç÷asyotsargasyàsaübhavàt / tathà 'nàma råpaü ca bhåtànàü karmaõàü ca pravartanam / veda÷abdebhya evàdau nirmame sa mahe÷varaþ' // (manu. 1.21) iti / ' sarveùàü tu sa nàmàni karmàõi ca pçthakpçthak / veda÷abdebhya evàdau pçthaksaüsthà÷ca nirmame' // iti ca / apica cikãrùitamarthamanutiùñhaüstasya vàcakaü ÷abdaü pårvaü smçtvà pa÷càttamarthamanuùñhatãti sarveùàü naþ pratyakùametat / tathà prajàpaterapi sraùñuþ sçùñeþ pårvaü vaidikàþ ÷abdà manasi pràdurbabhåvuþ, pa÷càttadanugatànarthànsasarjeti gamyate / tathàca ÷rutiþ - 'sa bhåriti vyàhàratsa bhåmimasçjata' (tai.brà. 2.2.4.2) ityevamàdikà bhåràdi÷abdebhya eva manasi pràdurbhåtebhyo bhåràdilokànsçùñàndar÷ayati / kimàtmakaü punaþ ÷abdamabhipretyedaü ÷abdaprabhavatvamucyate / sphoñamityàha / varõapakùe hi teùàmutpannapradhvaüsitvànnityebhyaþ ÷abdebhyo devàdivyaktãnàü prabhava ityanupapannaü syàt / utpannadhvaüsina÷ca varõàþ, pratyuccàraõamanyathà cànyathà ca pratãyamànatvàt / tathàhi- adç÷yamàno 'pi puruùavi÷eùo 'dhyayanadhvani÷ravaõàdeva vi÷eùato nirdhàryate devadatto 'yamadhãte yaj¤adatto 'yamadhãte iti / nacàyaü varõaviùayo 'nyathàtvapratyayo mithyàj¤ànaü, bàdhakapratyayàbhàvàt / naca varõebhyor'thàvagatiryuktà / na hyekaiko varõor'thaü pratyàyayet, vyabhicàràt / naca varõasamudàyapratyayo 'sti, kramavattvàdvarõànàm / pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahito 'ntyo varõor'thaü pratyàyayiùyatãti yadyucyeta / tanna / saübandhagrahaõàpekùo hi ÷abdaþ svayaü pratãyamànor'thaü pratyàyayeddhåmàdivat / naca pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahitasyàntyavarõasya pratãtirasti, apratyakùatvàtsaüskàràõàm / kàryapratyàyitaiþ saüskàraiþ sahito 'ntyo varõorthaü pratyàyayiùyatãti cet / na / saüskàrakàryasyàpi smaraõasya kramavartitvàt / tasmàtsphoña eva ÷abdaþ / sa caicaikavarõapratyayàhitasaüskàrabãje 'ntyavarõapratyayajanitapari pàke pratyayinyekapratyayaviùayatayà jhañiti pratyavabhàsate / nacàyamekapratyayo varõaviùayà smçtiþ / varõànàmanekatvàdekapratyayaviùayatvànupapatteþ / tasya ca pratyuccàraõaü pratyabhij¤àyamànatvànnityatvam / bhedapratyayasya varõaviùayatvàt / tasmànnityàcchabdasphoñaråpàdabhidhàyakàtkriyàkàrakaphalalakùaõaü jagadabhidheyabhåtaü prabhavatãti / varõà eva tu na ÷abdaþ iti bhagavànupavarùaþ. nanåtpannapradhvaüsitvaü varõànmuktaü, tanna / ta eveti pratyabhij¤ànàt / sàdç÷yàtpratbhij¤ànaü ke÷àdiùviveti cet / na / pratyabhij¤ànasya pramàõàntareõa bàdhànupapatteþ / pratyabhij¤ànamàkçtinimittamiti cet / na / vyaktipratyabhij¤ànàt / yadi hi pratyuccàraõaü gavàdivyaktivadanyà anyà varõavyaktayaþ pratãyeraüstata àkçtinimittaü pratyabhij¤ànaü syàt / natvetadasti / varõavyaktaya eva hi pratyuccàraõaü pratyabhij¤àyante / dvirgo÷abda uccàrita iti hi pratipattirna tu dvau go÷abdàviti / nanu varõà apyuccàraõabhedena bhinnaþ pratãyante devadattayaj¤adattayoradhyayanadhvani÷ravaõàdeva bhedapratãterityuktam / atràbhidhãyate- sati varõaviùaye ni÷cite pratyabhij¤àne saüyogavibhàgàbhivyaïgyatvàdvarõànàmabhivya¤jakavaicitryanimitto 'yaü varõaviùayo vicitraþ pratyayo na svaråpanimittaþ / apica varõavyaktibhedavàdinàpi pratyabhij¤ànasiddhaye varõàkçtayaþ kalpayitavyàþ / tàsu ca paropàdhiko bhedapratyaya ityabhyupagantavyam / tadvaraü varõavyaktiùveva paropàdhiko bhedapratyayaþ svaråpanimittaü ca pratyabhij¤ànamiti kalpanàlàghavam / eùa eva ca varõaviùayasya bhedapratyayasya bàdhakaþ pratyayo yatpratyabhij¤ànam / kathaü hyekasminkàlaü bahånàmuccàrayatàmeka eva sangakàro yugapadanekaråpaþ syàt / udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca sànunàsika÷ca niranunàsika÷ceti / athavà dhvanikçto 'yaü pratyayabhedo na varõakçta ityadoùaþ / kaþ punarayaü dhvanirnàma / yo dåràdàkarõayato varõavivekamapratipadyamànasya karõapathamavatarati / pratyàsãdata÷ca pañumañutvàdibhedaü varõeùvàsa¤jayati / tannibandhanà÷codàttàdayo vi÷eùà na varõasvaråpanibandhanàþ, varõànàü pratyuccàràõaü pratyabhij¤àyamànatvàt / eva¤ca sati sàlambanà udàttàdipratyayà bhaviùyanti / itaradhà hi varõànàü pratyabhij¤àyamànànàü nirbhedatvàtsaüyogavibhàgakçtà udàttàdivi÷eùàþ kalperan / saüyogavibhàgànàü càpratyakùatvàcca tadà÷rayà vi÷eùà varõeùvadhyavasituü ÷akyanta ityato niràlambanà evaita udàttàdipratyayàþ syuþ / apica naivaitadabhiniveùñavyamudàttàdibhedena varõànàü pratyabhij¤àyamànànàü bhedo bhavediti / nahyanyasya bhedenànyasyàbhidyamànasya bhedo bhavitumarhati / nahi vyaktibhedena jàtiü bhinnàü manyante / varõebhya÷càrthapratãteþ saübhavàtsphoñakalpanànarthikà / na kalpayàmyahaü sphoñaü pratyakùameva tvenamavagacchàmi, ekaikavarõagrahaõàhitasaüskàràyàü buddhau jhañiti pratyava åbhàsanàditi cet / na / asyà api buddhervarõaviùayatvàt / ekaikavarõagrahaõottarakàlà hãyamekà buddhirgauriti samastavarõaviùayà nàrthàntaraviùayà / kathametadavagamyate / yato 'syàmapi buddhau gakàràdayo varõà anuvartante natu dakàràdayaþ / yadi hyasyà buddhergakàràdibhyor'thàntaraü sphoño viùayaþ syàttato dakàràdaya iva gakàràdayo 'pyasyà buddhervyàvarteran / natu tathàsti / tasmàdiyamekabuddhirvarõaviùayaiva smçtiþ / nanvanekatvàdvarõànàü naikabuddhiviùayatopapadyata ityuktaü, tatpratibråmaþ - saübhavatyanekasyàpyekabuddhiviùayatvaü, paï ktirvanaü senà da÷a ÷ataü sahasramityàdidar÷anàt / yà tu gaurityeko 'yaü ÷abda iti buddhiþ, sà bahuùveva varõeùvekàrthàvacchedanibandhanaupacàrikã vanasenàdibuddhivadeva / atràha- yadi varõà eva sàmastyenaikabuddhiviùayatàmàpadyamànàþ padaü syustato jàrà ràjà kapiþ pikaþ ityàdiùu padavi÷eùapratipattirna syàt / ta eva hi varõà itaratra cetaratra ca pratyavabhàsanta iti / atra vadàmaþ - satyapi samastavarõapratyavamar÷e yathà kramànurodhinya eva pipãlikàþ paï ktibuddhimàrohanti, evaü kramànurodhana eva varõàþ padabuddhimàrokùyanti / tatra varõànàmavi÷eùe 'pi kramavi÷eùakçtà padavi÷eùapratipattirna virudhyate / vçddhavyavahàre ceme varõàþ kramàdyanugçhãtà gçhãtàrthavi÷eùasaübandhàþ santaþ svavyavahàro 'pyekaikavarõagrahaõànantaraü samastapratyavamar÷inyàü buddhau tàdç÷à eva pratyavabhàsamànàstaü tamarthamavyabhicàreõa pratyàyayiùyantãti varõavàdino laghãyasã kalpanà / sphoñavàdinastu dçùñahàniradçùñakalpanà ca / varõà÷ceme krameõa gçhyamàõàþ sphoñaü vya¤jayanti sa sphoñor'thaü vyanaktãti garãyasã kalpanà syàt, athàpi nàma pratyuccàraõamanye 'nye varõàþ syuþ, tathàpi pratyabhij¤àlambanabhàvena varõasàmànyànàmava÷yàbhyupagantavyatvàdyà varõeùvarthapratipàdanaprakriyà racità sà sàmànyeùu saücàrayitavyà / tata÷ca nityebhyaþ ÷abdebhyo devàdivyaktãnàü prabhava ityaviruddham // 28 // ---------------------- FN: autpattikaü svàbhàvikaü / vasutvàdijàtivàcakàcchabdàttajjàtãyàü cikãrùitàü vyakti buddhàvàlikhya tasyàþ prabhavanaü, tadidaü tatprabhavatvam / àkçtãnàü jàtãnàm / 'ete asçgramindavastiraþ pavitramà÷avaþ / vi÷vànyabhisaubhagà' iti / etanmantrasthaiþ padaiþ smçtvà brahmà devàdãnasçjata / tatra saünihitavàcakaitacchabdo devànàü karaõeùvanugràhakatvena saünihitànàü smàrakaþ / asçk rudhiraü tatpradhànadeharamaõànmanuùyàõàmagra÷abdasmàrakaþ / candrasthànàü pitçõàmindu÷abdaþ smàrakaþ / pavitraü somaü svàntavistaraskurvatàü grahàõàü tiraþpavitra÷abdaþ smàrakaþ / ç.(?).uco÷nuvatàü stotràõàmà÷u÷abdaþ stotrànantaraü prayogaü vi÷atàü ÷astràõàü vi÷va÷abdaþ / saüpradàyo guru÷iùyaparaüparàdhyayanam / saüsthà avasthàþ / varõaråpaü tadatiriktasphoñaråpaü veti kiü÷abdàrthaþ / sphuñate varõairvyajyata iti sphoño varõàbhivyaïgyor'thastasya vya¤jako gavàdi÷abdo nityastamabhipretyedamucyata iti pårveõànvayaþ / vyabhicàràdekasmàdvarõàdarthapratãtyadar÷anàt varõàntaravaiyarthyapratãtyadar÷anàccetyarthaþ / ekaiketi yathà ratnatattvaü bahubhi÷càkùuùapratyayaiþ sphuñaü bhàsate tathà gavàdipadasphoño gakàràdyekaikavarõakçtapratyayaiþ sphoñaviùayairàhitàþ saüskàrà bãjaü yasmin citte tasmin antyavarõakçtapratyayena janitaþ paripàko 'ntyaþ saüskàro yasminpratyayini citte ekaü gauriti padamiti pratyayaþ pratyakùastadviùayatayà spaùñamavabhàsata ityarthaþ / vapanànantaraü ta eveme ke÷à iti dhãrbhràntiriti yuktam, bhedadhãvirodhàt / tàlvàdide÷aiþkoùñhasthavàyusaüyogavibhàgàbhyàü vicitràbhyàü vyaïgyatvàdvarõeùu vaicitryadhãrityarthaþ / yo 'vatarati sa dhvaniriti ÷eùaþ / varõàtiriktaþ ÷abdaþ dhvanirityarthaþ / pratyuccàraõaü varõà anuvartante dhvanirvyàvartata iti bhedaþ / apratyakùatvaü a÷ràvaõatvam / yathà khaõóamuõóàdiviruddhànekavyaktiùvabhinnaü gotvaü tathà dhvaniùu varõà abhinnà evetyarthaþ / udàttàdirdhvanistadbhedena hetunà varõànàmapãti yojanà / arthàvacchedor'thaü ni÷cayaþ / pratyavamar÷aþ smçtiþ / vyutpattida÷à vçddhavyavahàraþ / kramàdityàdi÷abdena saükhyà gçhyate / svasvavyavahàro madhyamavçddhasya pravçttyavasthà / tàdç÷atvaü vyutpattida÷àdçùñakramàdyanugçhãtatvam / dçùñaü varõànàmarthabodhakatvaü, adçùñaþ sphoñaþ / karmaõyavirodhamaïgãkçtya ÷abdapràmàõyavirodhamà÷aïkya pariharati / #<÷abda iti cediti /># mà prasa¤ji prasakto mà bhånnàmetyarthaþ / autpattikasåtre ÷abdàrthayoranàdyoþ saübandhasyànàditvàdvedasya svàrthe mànàntarànapekùatvena pràmàõyamuktam / idànãmanityavigrahavyaktyabhyupagame tatsaübandhasyàpyanityatvànmànàntareõa vyaktiü j¤àtvà ÷abdasya saüketaþ puüsà kartavya iti mànàntaràpekùatvàtpràmàõyasya virodhaþ syàdityàha-## kiü ÷abdànàmanityatayà saübandhasya kàryatvamàpadyate, utàrthànàmanityatayà / nàdya ityàha-## karmaõyavirodhavadityaperarthaþ / devàdivyaktihetutvena pràgeva ÷abdànàü sattvànnànityatvamiti bhàvaþ / atra pårvàparavirodhaü ÷aïkate-## ÷abdasya nimittatvena brahmasahakàritvàdavirodha ityà÷aïkya dvitãyaü kalpamutthàpayati-## anityatvaü sàditvam / vyaktiråpàrthànàmanityatayà ÷abdànàü saübandhasyànityatvaü durvàraü, tasmàtpauruùeyasaübandhasàpekùatvàtpràmàõyavirodha ityarthaþ / naca vyaktinàmanityatve 'pi ghañatvàdijàtisamavàyavacchabdasaübandho 'pi nityaþ syàditi vàcyaü, ubhayà÷ritasaübandhasyànyataràbhàve sthityayogena dçùñàntàsidveriti bhàvaþ / yathà gotvàdayo gavàdi÷abdavàcyàstathà vasutvàdyàkçtayo vasvàdi÷abdàrthà na vyaktya iti pariharati-## ÷abdànàü tadarthànàü jàtãnàü ca nityatvàttatsaübandho 'pi nitya iti pratipàdayati-## naca gotvàvacchedena vyaktiùu ÷aktiþ sugraheti vàcyaü, sàmànyasyàpratyàsattitvena sarvavyaktyupasthityabhàvàt, gotvaü ÷akyatàvacchedakamiti grahàpekùayà gotvaü ÷akyamiti làghavàt, niråóhàjahallakùaõayà vyakterlàbhenànyalabhyatvàbhàvàcceti bhàvaþ / yadvà kevala vyaktiùu ÷aktiratra nirasyate, anupapattij¤ànaü, vinaiva vyakteþ ÷abda÷aktyàyattajàtij¤ànaviùayatvenobhaya÷akteràva÷yakatvàt / tathàca nityajàtitàdàtmyena vyakteranàditvàttatsaübandho 'pyanàdiþ, satkàryavàdàt / ata eva vàkyavçttau tattvamasyàdivàkye bhàgalakùaõoktà yujyate, kevalasàmànyasya vàcyatve 'khaõóàrthasya vàcyaikade÷atvàbhàvàt / 'ataþprabhavàt'iti såtrasvàrasyàcca kevalavyakti÷aktiniràsa iti gamyate / kevalavyaktivacanàþ khalu óitthàdi÷abdà arthànantarabhàvinaþ sàüketikàþ gavàdi÷abdàstu vyaktiprabhavahetutvena pràgevasandhãti na vyaktimàtravacanàþ sàüketikàþ kintu sthålasåkùmabhàvenànusyåtavyaktyavinàbhåtasàmànyavacanà iti mantavyam / na cendràdivyakterekatvena jàtyabhàvàdàkà÷a÷abdavadindracandràdi÷abdaþ kevalavyaktivacanà iti sàüpratam / atãtànàgatavyaktibhedena jàtyupapatterityalaü prapa¤cena / dçùñàntamupasaühçtya dàrùñàntikamàha-##àkçtirjàtiþ / nanu kà sà vyaktiþ, yadanugatendratvàdijàtiþ ÷abdàrthaþ syàdityata àha-#<àkçtivi÷eùastviti /># 'vajrahastaþpurandaraþ'ityàdibhya ityarthaþ / indràdi÷abdànàü jàtirindràdiùu pravçttinimittamityuktvà upàdhinimittamàha-## vyaktipralaye 'pi sthànasya sthàyitvàcchabdàrthasaübandhanityatetyata àha-## uktaü pårvàparavirodhaü pariharati-## ÷abdo nimittamityavirodhaü matvà såtra÷eùamavatàrayati-## smçtyà svapràmàõyàrthaü måla÷rutiranumãyata ityanumànaü smçtiþ / 'ete asçgramindavastiraþ pavitramà÷avaþ / vi÷vànyasyàbhisaubhagà / 'ityetanmantrasthaiþ padaiþ smçtvà brahmà devàdãnasçjat / tatraita iti padaü sarvanàmatvàddevànàü smàrakam / asçgrudhiraü tatpradhàne dehe ramanta iti asçgrà manuùyàþ / candrasthànàü pitçõàü indu÷abdaþ smàrakaþ / pavitraü somaü svàntastiraskurvatàü grahàõàü tiraþ pavitra÷abdaþ / çco '÷ruvatàü stotràõàü gãtiråpàõàmà÷u÷abdaþ / 'çcyadhyåóhaü sàma'iti ÷ruteþ / stotrànantaraü prayogaü vi÷atàü ÷àstràõàü vi÷va÷abdaþ / sarvatra saubhàgyayuktànàmabhisaubhaga÷abdaþsmàraka iti chandogabràhmaõavàkyàrthaþ / sa prajàpatirmanasà vàcaü trayãü mithunaü samabhavat manovàgråpaü mithunaü saübhàvitavàn / manasà trayãprakà÷itàü sçùñimàlocitavànityarthaþ / 'ra÷mirityevàdityamasçjata'ityàdi÷rutiràdi÷abdàrthaþ / saüpradàyo guru÷iùyaparamparàdhyayanam / saüsthà avasthàþ / yà prajàpatisçùñiþ sà ÷abdapårvikà, sçùñitvàt, pratyakùaghañàdivaditi pratyakùànumànàbhyàmityasyàrtàntaramàha-## ataþ prabhavatvaprasaïgàcchabdasvaråpaü vaktumuktamàkùipati-## varõaråpaü tadatiriktasphoñaråpaü veti kiü÷abdàrthaþ / tatra varõànàmanityatvàtsphoñasya càsattvànna jagaddhetutvamityàkùepe dvitãyapakùaü vaiyàkaraõo gçhõàti-## sphuñyate varõairvyajyata iti sphoñovarõàbhivyaïgyor'thastasya vya¤jako gavàdi÷abdo nityastamabhipretyedamucyata iti pårveõànvayaþ / sa evàdyapakùaü dåùayati-## so 'yaü gakàra iti pratyabhij¤ayà varõanityatvasiddhernànupapattirityata àha-## tàratvamandratvàdiviruddhadharmavattvena tàro gakàro mandro gakàra iti pratãyamànagakàrasya bhedànumànàtpratyabhij¤àgatvajàtiviùayetyarthaþ / nanu viruddhadharmaj¤ànaü dhvanyupàdhikaü bhrama ityata àha-## tathàca varõànàmanityatvànna jagaddhetutvamiti bhàvaþ ki¤ca teùàmarthabodhakatvàyogàtsphoño 'ïgãkàrya ityàha-## vyabhicàràdekasmàdvarõàdarthapratãtyadar÷anàt, varõàntaravaiyarthyaprasaïgàccetyarthaþ / tarhi varõànàü samudàyo bodhaka ityà÷aïkya kùaõikànàü sa nàstãtyàha-## varõànàü svataþ sàhityàbhàve 'pi saüskàralakùaõàpårvadvàrà sàhityamàgneyàdiyàgànàmiveti ÷aïkate-## kimayaü saüskàro varõairjanito 'pårvàkhyaþ ka÷cit, uta varõànubhavajanito bhàvanàkhyaþ / nàdyaþ, mànàbhàvàt / ki¤càyamaj¤àto j¤àto vàrthadhãhetuþ / nàdya ityàha-## saüskàrasahitaþ ÷abdo j¤àta evàrthadhãhetuþ, saübandhagrahaõamapekùya bodhakatvàt, dhåmàdivadityarthaþ / dvitãye kiü pratyakùeõa j¤àta uta kàryaliïgena / nàdya ityàha-## dvitãyaü ÷aïkate-## kàryamarthadhãstasyàü jàtàyàü saüskàrapratyayaþ tasmi¤jàte seti parasparà÷rayeõa dåùayati-## padàrthasmaraõasyàpi padaj¤ànàntarabhàvitvàttena saüskàrasahitàntyavarõàtmakapadasya j¤ànaü na yuktamityakùaràrthaþ / api÷abdaþ parasparà÷rayadyotanàrthaþ / etena bhàvànàsaüskàrapakùo 'pi nirastaþ / tasya varõasmçtimàtrahetutvenàrthadhãhetutvàyogàt / na càntyavarõasàhityàdarthadhãhetutvaü, kevalasaüskàrasya tu varõasmçtihetutvamiti vàcyaü, arthadhãpårvakàle bhàvanàyà j¤ànàbhàvenàrthadhãhetutvàyogàt / naca varõasmaraõenànumità sà antyavarõasahitàrthadhãheturiti vàcyaü, tatkàryasya kramikasya varõasmaraõasyàpyantyavarõànubhavànantarabhàvitvena tenànumitabhàvanànàmantyavarõasàhityàbhàvàditi bhàvaþ / varõànàmarthabodhakatvasaübhave phalamàha-## sphoñe 'pi kiü mànamityà÷aïkyaikaü padamiti pratyakùapramàõamityàha-## yathà ratnatattvaü bahubhi÷càkùuùapratyayaiþ sphuñaü bhàsate tathà gavàdipadasphoño gakàradyekaikavarõakçtapratyayaiþ sphoñaviùayairàhitàþ saüskàrà bãjaü yasmin citte tasmin antyavarõakçtapratyayena janitaþ paripàko 'ntyaþ saüskàroyasmiüstasminpratyayini citte ekaü gauritipadamiti pratyayaþ pratyakùastadviùayatayà spaùñamavabhàsata ityarthaþ / anena varõànvayavyatirekayoþ sphoñaj¤àne 'nyathàsiddhiþ / nacaikasmàdvarõàtsamyak sphoñàbhivyaktiþ, yena varõàntaravaiyarthyaü kintu ratnavadbahupratyayasaüskçte citte samyaksphoñàbhivyaktirityuktaü bhavati / nanvekapadamekaü vàkyamiti pratyayaþ padavàkyasphoñayorna pramàõaü, tasya varõasamåhàlambanasmçtitvàdityà÷aïkya niùedhati-## sphoñasya jagaddhetutvàrthaü nityatvamàha-## nanu tadevedaü padamiti pratyabhij¤à bhramaþ, udàttàdibhedapratyayàdityata àha-## àcàryasaüpradàyoktipårvakaü siddhàntayati-## varõàtiriktasphoñàtmaka÷abdasyànubhavànàrohàdityarthaþ / sàdç÷yadoùàdiyaü bhràntiriti ÷aïkate-## vapanànantaraü ta eveme ke÷à iti dhãrbhràntiriti yuktaü, bhedadhãvirodhàt / sa evàyaü varõa iti dhãstu pramaiva, bàdhakàbhàvàdityàha-## gotvàdipratyabhij¤àvadvarõeùu pratyabhij¤à gavàdiviùayeti ÷aïkate-## vyaktibhede siddhe pratyabhij¤àyà jàtiviùayatvaü syàt, yattvayà pãtaü jalaü tadeva mayà pãtamityàdau / na tatheha vyaktibhedaþ siddha iti pariharati-## vyaktyanyatvaj¤ànamityarthaþ / udàttatvàdiviruddhadharmatvàdvyaktibhedo 'numànasiddha ityanuvadati-## bhedapratyayasya kumbhakåpàkà÷abhedapratyayavadaupàdhikabhedaviùayatvàdanyathàsiddherananyathàsiddhavyaktyaikyapratyabhij¤ayà nirapekùasvaråpàlambanayà bàdha ityuttaramàha-## tàlvàdide÷aiþ koùñhasthavàyusaüyogavibhàgàbhyàü vicitràbhyàü vyaïgyatvàdvarõeùu vaicitryadhãrityarthaþ / kalpanàgauravàcca varõeùu svato bhedo nàstãtyàha-## anantà gakàràdivyaktayastàsu pratyabhij¤ànàrthaü gatvàdijàtayastàsu codàttatvàdibhedasyaupàdhikatvamiti kalpanàdvaraü varõavyaktibhedamàtrasyaupàdhikatvakalpanamiti vyaktyànantyasya jàtãnàü ca kalpanamayuktamityarthaþ / nanu bhedasya bàdhakàbhàvànnaupàdhikatvamityata àha-## astu tarhi pratyayadvayapràmàõyàya bhedàbhedayoþ satyatvaü, tatràha-## ubhayorekatvavirodhàdbheda aupàdhika evetyarthaþ / nanu vàyusaüyogàderatãndriyatvànna tadgatavaicitryasyodàttatvàdervarõeùu pratyakùàropaþ saübhavatãtyaruciü vadiùyansvamatamàha-## dhvanidharmà udàttatvàdayo dhvanyabhedàdhyàsàdvarõeùu bhàntãtyarthaþ / pra÷napårvakaü dhvanisvaråpamàha-## avatarati sa dhvaniriti ÷eùaþ / varõàtiriktaþ ÷abdo dhvanirityarthaþ / samãpaü gatasya puüsastàratvamandatvàdidharmànsvagatànvarõeùu sa evàropayatãtyàha-## àdipadaü vivçõoti-## nanvavyaktavarõa eva dhvanirnàtirikta ityata àha-## pratyuccàraõaü varõà anuvartante dhvanirvyàvartata iti bheda ityarthaþ / anyathà vàcike jape varõeùvavyakteùu dhvanibuddhiþ syàt, dundubhyàdidhvanau ÷abdatvamàtreõa gçhyamàõe ayamavyakto varõa iti dhãþ syàditi mantavyam / evaü dhvanyupàdhikatve svamate guõaü vadanvàyåpàdhikatve pårvoktàmaruciü dar÷ayati-eva¤## astu ko doùaþ, tatràha-## vàyusaüyogàdera÷ràvaõatvàdityarthaþ / tasmàt ÷ràvaõadhvanirevodàttatvàdyàropopàdhiriti bhàvaþ / evaü viruddhadharmakadhvanãnàü bhede 'pi na teùvanugatà varõà bhidyanta ityuktam / tadeva dçùñàntena draóhayati-## yathà khaõóamuõóàdiviruddhànekavyaktiùvabhinnaü gotvaü tathà dhvaniùu varõà abhinnà evetyarthaþ / udàttàdirdhvanistadbhedena hetunà varõànàmapãti yojanà / pratyabhij¤àvirodhàdityakùaràrthaþ / yadvà udàttatvàdibhedavi÷iùñatayà pratyabhij¤àyamànatvàdvarõànàü bheda ityà÷aïkàü dçùñàntena nirasyati-## varõànàü sthàyitvaü prasàdhya teùàmeva vàcakatvaü vaktuü sphoñaü vighañayati-## kalpanàmasahamàna à÷aïkate-## cakùuùà darpaõayuktàyàü buddhau mukhavacchrotreõa varõayuktàyàü buddhau vinaiva hetvantaraü sphoñaþ pratyakùa ityàha-## yasyàü saüvidi yor'tho bhàsate sà tatra pramàõam / ekapadamiti buddhau varõà eva sphuranti nàtiriktasphoña iti na sà sphoñe pramàõamityàha--## ## nanu gopadabuddheþ sphoño viùayo gakàràdãnàü tu vya¤jakatvàdanuvçttirityata àha--## vyaïgyavahnibuddhau vya¤jakadhåmànuvçtteradar÷anàdityarthaþ / varõasamåhàlambanatvopapattairna sphoñaþ kalpanãyaþ, padàrthàntarakalpanàgauravàdityàha-## anekasyàpyaupàdhikamekatvaü yuktamityàha-## nanu tatraikade÷àdiråpàdhirasti, prakçte ka upàdhirityata àha--## ekàrthe ÷aktamekaü padaü, pradhànàrtha ekasmin tàtparyavadekaü vàkyamityekàrthasaübandhàdekatvopacàra ityarthaþ / na caikapadatve j¤àte ekàrthaj¤ànaü, asmi¤j¤àte tadityanyonyà÷raya iti vàcyam, uttamavçddhoktànàm varõànàü krameõàntyavarõa÷ravaõànantaraü bàlasyaikasmçtyàråóhànàü madhyamavçddhasya pravçttyàdiliïgànumitaikàrthadhãhetutvani÷caye satyekapadavàkyatvani÷cayàt / varõasàmye 'pi padabhedadçùñervarõàtiriktaü padaü sphoñàkhyamaïgãkàryamiti ÷aïkate-## karmabhedàdvarõeùveva padabhedadçùñiriti pariharati-## nanu nityavibhånàü varõànàü kathaü kramaþ kathaü và padatvaj¤ànenàrthadhãhetutvaü, tatràha-## vyutpattida÷àyàmuccàraõakrameõopalabdhikramamupalabhyamànavarõeùvàropyaite varõà etatkramaitatsaükhyàvanta etadartha÷aktà iti gçhãtàþ santaþ ÷rotuþ pravçttikàle tathaiva smçtyàråóhàþ svasvàrthaü bodhayantãtyarthaþ / sthàyivarõavàdamupasaüharati-## dçùñaü varõànàmarthabodhakatvam, adçùñaþ sphoñaþ / saüprati varõànàmasthiratvamaïgãkçtya prauóhivàdena sphoñaü vighañayati-## sthiràõi gatyàdisàmànyàni kramavi÷eùavanti gçhãtasaügatikànyarthabodhakànãti këpteùu sàmànyeùu prakriyà saücàrayitavyà na tvakëptaþ sphoñaþ kalpanãya ityarthaþ / varõànàü sthàyitvavàcakatvayoþ siddhau phalitamàha-## //28// END BsCom_1,3.8.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.29 ata eva ca nityatvam | BBs_1,3.29 | svatantrasya karturasmaraõàdibhiþ sthite vedasya nityatve devàdivyaktiprabhavàbhyupagamena tasya virodhamà÷aïkya 'ataþ prabhavàt' iti parihçtyedànãü tadeva vedanityatvaü sthitaü draóhayati- ata eva ca nityatvamiti / ata eva niyatàkçterdevàderjagato veda÷abdaprabhavatvàdveda÷abde nityatvamapi pratyetavyam / tathàca mantravarõaþ - 'yaj¤ena vàcaþ padavãyamàyàntàmanvavindannçùiùu praviùñàm (ç.sa. 10.71.3) iti sthitàmeva vàcamanuvinnàü dar÷ayati / vedavyàsa÷caivameva smarati- 'yugànte 'ntarhitànvedànsetihàsànmaharùayaþ / lebhire tapasà pårvamanuj¤àtàþ svayaübhuvà' iti // 29 // ---------------------- FN: yaj¤ena pårvasukçtena karmaõà vàco vedasya padavãyaü màrgayogyatàü grahaõayogyatàü àyannàptavantaþ, tataþstàü vàcamçùiùu praviùñàü vidyamànàü anvavindannanulabdhavanto yàj¤ikà itiyàvat / anuvinànnàmupalabdhàm / pårvamavàntarakalpàdau / pårvatantravçttànuvàdapårvakaü såtraü vyàcaùñe-## pårvatantrasiddhameva vedasya nityatvaü devàdivyaktisçùñau tadvàcaka÷abdasyàpi sçùñerasiddhamityà÷aïkya nityàkçtivàcakàcchabdàdvyaktijanmoktyà sàüketikatvaü nirasya vedo 'vàntarapralayàvasthàyã jàgaddhetutvàdã÷varavàdityanumànena draóhayatãtyarthaþ / yaj¤ena pårvasukçtena vàco vedasya làbhayogyatàü pràptàþ santo yàj¤ikàstàmçùiùu sthitàü labdhavanta iti mantràrthaþ / anuvinnàmupalabdhàm / pårvamavàntarakalpàdau //29// END BsCom_1,3.8.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.30 samànanàmaråpatvàccàvçttàvapyavirodho dar÷anàt smçte÷ ca | BBs_1,3.30 | athàpi syàt / yadi pa÷vàdivyaktivaddevàdivyaktayo 'pi saütatyaivotpadyerannirudhyeraü÷ca tato 'bhidhànàbhidheyàbhidhàtçvyavahàràvicchedàtsaübandhanityatvena virodhaþ ÷abde parihriyeta / yadà tu khalu sakalaü trailokyaü parityaktanàmaråpaü nirlepaü pralãyate prabhavati càbhinavamiti ÷rutismçtivàdà vadanti tadà kathamavirodha iti / tatredamabhidhãyate- samànanàmaråpatvàditi tadàpi saüsàrasyànàditvaü tàvadabhyupagantavyam / pratipàdayiùyati càcàryaþ saüsàrasyànàditvaü - 'upapadyate càpyupalabhyate' ca (bra. 2.1.36) iti / anàdau ca saüsàre yathà svàpaprabodhayoþ pralayaprabhava÷ravaõe 'pi pårvaprabodhavaduktaprabodhe 'pi vyavahàrànna ka÷cidvirodhaþ, evaü kalpàntaraprabhavapralayayoriti draùñavyam / svàpaprabodhayo÷ca pralayaprabhavau ÷råyete- 'yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati tadenaü vàksarvairnàbhiþ sahàpyeti cakùuþ sarvai råpaiþ sahàpyeti ÷rotraü sarvaiþ ÷abdaiþ sahàpyeti manaþ sarvairdhyànaiþ sahàphayeti sa yadà pratibudhyate yathàgnerjjvalataþ sarvà di÷o visphuliïgà vipratiùñherannevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõà yathàtanaü vipratiùñante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ (kau. 3.3) iti / syàdetat / svàpe puruùàntaravyavahàràvicchedàtsvayaü ca suptaprabuddhasya pårvaprabodhavyavahàrànusaüdhànasaübhavàdaviruddham / mahàpralaye tu sarvavyavahàrocchedàjjanmàntaravyavahàravacca kalpàntaravyavahàrasyànusaüdhàtuma÷akyatvàdvaiùamyamiti / naiùa doùaþ / satyapi sarvavyavahàrocchedini mahàpralaye parame÷varànugrahàdã÷varàõàü hiraõyagarbhàdãnàü kalpàntaravyavahàrànusaüdhànopapatteþ / yadyapi pràkçtàþ pràõino na janmàntaravyavahàramanusamadadhànà dç÷yanta iti, tathàpi na pràkçtavadã÷varàõàü bhavitavyam / tathàhi pràõitvàvi÷eùe 'pi manuùyàdistambaparyanteùu j¤ànai÷varyàdipratibandhaþ pareõa pareõa bhåyànbhavandç÷yate, tathà manuùyàdistambaparyanteùu hiraõyagarbhaparyanteùu j¤ànai÷varyàdyabhivyaktirapi pareõa pareõa bhåyasã bhavatãtyetacchrutismçtivàdeùvasakçdanu÷råyamàõaü na ÷akyaü vaditum / tata÷càtãtakalpànuùñhitaprakçùñaj¤ànakarmaõàmã÷varàõàü hiraõyagarbhàdãnàü vartamànakalpàdau pràdurbhavatàü parame÷rànugçhãtànàü suptapratibuddhatvakalpàntaravyavahàrànusaüdhànopapattiþ / tathàca ÷rutiþ - 'yo brahmaõaü vidadhàti pårvaü yo vai vedàü÷ca prahiõoti tasmai / taü ha devamàtmabuddhiprakà÷aü mumukùurvai ÷araõamahaü prapadye' (÷ve, 6.18) iti / smaranti ca ÷aunakàdayaþ 'madhucchandaþprabhçtibhirçùibhirdar÷itayyo dçùñàþ' iti / prativedaü caivameva kàõóarùyàdayaþ smaryante / ÷rutirapyçùij¤ànapårvakameva mantreõànuùñhànaü dar÷ayati- 'yo havà aviditàrùeyacchandodaivatabràhmaõena mantreõa yajayati vàdhyàpayati và sthàõuü vacrchati gartaü và pratipadyate'' (sarvànu. pari.) ityupakramya tasmàdetàni mantre mantre vidyàt' iti / pràõinàü ca sukhapràptaye dharmo vidhãyate / duþkhaparihàràya càdharmaþ pratiùidhyate / dçùñànu÷ravikasukhaduþkhaviùayau ca ràgadveùau bhavato na vilakùaõaviùayàvityato dharmàdharmaphalabhåtottarà sçùñirniùpadyamànà pårvasçùñisadç÷yeva niùpadyate / smçti÷ca bhavati- 'teùàü ye yàni karmàõi pràksçùñyàü pratipedire / tànyeva te prapadyante sçjyamànàþ punaþ punaþ // hiüsràhiüsre mçdukråre dharmàdharmàvçtànçte / tadbhàvitàþ prapadyante tasmàttattasya rocate' // iti / pralãyamànamapi cedaü jagacchaktya÷eùameva pralãyate / ÷aktimålameva ca prabhavati / itarathàkasmikatvaprasaüïàt / nacànekàkàràþ ÷aktayaþ ÷akyàþ kalpayitum / tata÷ca vicchidya vicchidyàpyudbhavatàü bhåràdilokapravàhàõàü, devatiryaïmanuùyalakùaõànàü ca pràõinikàyapravàhàõàü, varõà÷ramadharmaphalavyavasthànàü cànàdau saüsàre niyatatvamindriyaviùayasaübandhaniyatatvavatpratyetavyam / nahãndriyaviùayasaübandhàdervyavahàrasya pratisargamanyathàtvaü ùaùñhendriyaviùayakalpaü ÷akyamutprekùitum / ata÷ca sarvakalpànàü tulyavyavahàratvàtkalpàntavyavahàrànusaüdhànakùamatvàcce÷varàõàü samànanàmaråpà eva pratisargaü vi÷eùàþ pràdurbhavanti / samànanàmaråpatvàccàvçttàvapi mahàsargamahàpralayakùaõàyàü jagato 'bhyupagamyamànàyàü na ka÷cicchabdapràmàõyàdivirodhaþ / samànanàmaråpatàü ca ÷rutismçtã dar÷ayataþ - 'såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalpayat / divaü ca pçthivã càntarikùamatho svaþ' (ç.saü. 10. 190.3) iti / yathà pårvasminkalpe såryàcandramaþprabhçti jagatkëptaü tathàsminnapi kalpe parame÷varo 'kalpayadityarthaþ / tathà 'agnirvà akàmayata annàdo devànàüsyàmiti / sa etamagnaye kçttikàbhyaþ puroóà÷amaùñàkapàlaü niravapat' (tai.brà. 3.1.4.1) iti nakùatreùñividhau yo 'gnirniravapadyasmai vàgnaye niravapattayoþ samànanàmaråpatàü dar÷ayatãtyeva¤jàtãyakà ÷rutirihodàhartavyà / smçtirapi- 'çùãõàü nàmadheyàni yà÷ca vedeùu dçùñayaþ / ÷arvaryante prasåtànàü tànyevaibhyo dadàtyajaþ // yathartuùvçtuliïgàni nànàråpàõi paryaye / dç÷yante tàni tànyeva tathà bhàvà yugàdiùu // yathàbhimànino 'tãtàstulyaste sàüpratairiha / devà devairatàtairhi råpairnàmabhireva ca // ' ityevajàtãyakà draùñavyà // 30 // ---------------------- FN: abhidhàtç÷abdenàdhyàpakàdhyetàràvuktau / tadàpi mahàpralayamahàsargàïgãkàre 'pãti yàvat / yadepyupakramàdatha÷abdaþ tadetyarthaþ / pràõaþ paramàtmà tatra jãva ekãbhavati enaü pràõaü sa jãvaþ tadaitãti ÷eùaþ / tasmàt pràõàtmanaþ, àyatanaü golakam / iti÷abdo yadyapãtyanena saübadhyate / 'hiraõyagarbhaþ samavartate'tyàdayaþ ÷rutivàdàþ, 'j¤ànamapratimaü yasye'tyàdayaþ smçtivàdàþ / prahiõoti gamayati tasya buddhau vedanàvirbhàvayati / çgvedo da÷amaõóalàtmakaþ maõóalànàü da÷atayamàtràstãti tatra bhavà çco dà÷atayyaþ / arùeya çùiyogaþ, chando gàyatryàdi, daivatagnyàdi, bràhmaõaü viniyogaþ etànyaviditàni yasminmantre, sthàõuü sthàvaraü, gartaü narakam / teùàü pràõinàü madhye / tànyeva tajjàtãyànyeva / ùaùñhendriyaü manaþ 'manaþùaùñhànãndriyàõã'ti smçteþ / nakùatrabahutvàdbahuvacanam kçttikàdevàyàgnaye, aùñasu kapàleùu pacanãyaü havirniruptavàn / deveùviti viùayasaptamã / ÷arvaryante pralayànte / çturliïgàni navapallavàdãni / paryaye ghañãyantravadàvçttau / bhàvàþ padàrthàþ / nanu mahàpralaye jàterapyasattvàcchabdàrthasaübandhànityatvamityà÷aïkyàha-## såtranirasyàü ÷aïkàmàha-## vyaktisaütatyà jàtãnàmavàntarapralaye sattvàtsaübandhastiùñhati, vyavahàràvicchedàjj¤àyate ceti vedasyànapekùatvena pràmàõye na ka÷cidvirodhaþ syàt / nirlepalaye tu saübandhanà÷àt punaþ sçùñau kenacitpuüsà saüketaþ kartavya iti puruùabuddhisàpekùatvena vedasyàpràmàõyaü, adhyàpakasyà÷rayasya nà÷àdà÷ritasya tasyànityatvaü ca pràptamityarthaþ / mahàpralaye 'pi nirlepalayo 'siddhaþ, satkàryavàdàt / tathàca saüskàràtmanà ÷abdàrthatatsaübandhànàü satàmeva punaþ sçùñàvabhivyakternànityatvam / abhivyaktànàü pårvakalpãyanàmaråpasamànatvànna saüketaþ kenacitkàryaþ / viùamasçùñau hi saüketàpekùà na tulyasçùñàviti pariharati-## nanvàdyasçùñau saüketaþ kenacitkàrya ityata àha-## mahàsargapralayapravçttàvapãtyarthaþ / nanvastvanàdisaüsàre saübandhasyànàditvaü tathàpi mahàpralayavyavadhànàdasmaraõe kathaü vedàrthavyavahàraþ, tatràha-## na ka÷cidvirodhaþ, ÷abdàrthasaübandhasmaraõàderiti ÷eùaþ / svàpaprabodhayorlayasargàsiddhimà÷aïkya ÷rutimàha-## atha tadà suùuptau pràõe paramàtmani jãva ekãbhavati enaü pràõaü sa jãvaþ tadaitãti ÷eùaþ / etasmàtpràtmanaþ / àyatanaü golakam / ànantarye pa¤camã ityàdyà draùñavyà / svapnavatkalpitasyàj¤àtasattvàbhàvàt dar÷anaü sçùñiþ adar÷anaü laya iti dçùñisçùñipakùaþ ÷rutyabhipreta iti bhàvaþ / dçùñàntavaiùamyamà÷aïkya pariharati-## aviruddhamanusandhànàdikamiti ÷eùaþ / hiraõyagarbhàdayaþ pårvakalpànusaüdhàna÷ånyaþ / saüsàritvàt, asmàdàdivàdityà÷aïkyàha-## iti yadyapi tathàpi na pràkçtavaditi yojanà / j¤ànàdernikarùavadutkarùo 'pyaïgãkàryaþ, bàdhàbhàvàditi nyàyànugçhãta÷rutyàdibhiþ sàmànyato dçùñànumànaü bàdhyamityàha-## nanu tathàpi pårvakalpe÷varàõàü muktatvàdasminkalpe ko 'nusaüdhàtetyata àha-## j¤ànàdyutkarùàdityarthaþ / muktebhyo 'nye 'nusaüdhàtàra iti bhàvaþ / parame÷varànugçhãtànàü j¤ànàti÷aye pårvokta÷rutismçtivàdànàha-## pårvaü kalpàdau sçjati tasmai brahmaõe prahiõoti gamayati tasya buddhau vedànàvirbhàvayati yastaü devaü svàtmàkàraü mahàvàkyotthabuddhau prakà÷amànaü ÷araõaü paramamabhayasthànaü niþ÷reyasaråpamahaü prapadya ityarthaþ / na kevalamekasyaiva j¤ànàti÷ayaþ kintu bahånàü ÷àkhàdraùñçõàmiti vi÷vàsàrthamàha-## çgvedo da÷amaõóalàvayavàstatra bhavà çco dà÷atamyaþ / vedàntare 'pi kàõóasåktamantràõàü draùñàro baudhàyanàdibhiþ smçtà ityàha-## ki¤ca mantràõàmçùyàdij¤ànàva÷yakatvaj¤àpikà ÷rutirmantradçgçùãõàü j¤ànàti÷ayaü dar÷ayatãtyàha-#<÷rutirapãti /># àrùeya çùiyogaþ, chando gàyatryàdi, daivatamagnyàdi, bràhmaõaü viniyogaþ, etànyaviditàni yasminmantre tenetyarthaþ / sthàõuü sthàvaraü, gartaü narakam / tathàca j¤ànàdhikaiþ kalpàntaritaü vedaü smçtvà vyavahàrasya pravartitatvàdvedasyànàditvamanapekùatvaü càviråddhamiti bhàvaþ / adhunà samànanàmaråpatvaü prapa¤cayati-## tataþ kiü, tatràha-dçùñeti / aihikàmuùmikaviùayasukharàgakçtarmasya phalaü pa÷vàdikaü dçùñapa÷vàdisadç÷yamiti yuktaü, visadç÷e kàmàbhàvena hetvabhàvàt / tathà dçùñaduþkhadveùakçtàdharmaphalaü dçùñasadç÷aduþkhameva na sukhaü, kçtahànyàdidoùàpatterityarthaþ / tarkiter'the mànamàha-## uttarasçùñiþ pårvasçùñisajàtãyà, karmaphalatvàt, pårvasçùñivadityanumànaü ca÷abdàrthaþ / teùàü pràõinàü madhye tànyeva tajjàtãyànyeva / tàni dar÷ayan tatpràptau hetumàha-## karmaõi vihitaniùiddhatvàkàreõàpårvaü, kriyàtvena saüskàraü ca janayanti / tatràpårvàtphalaü bhuïkte, saüskàrabhàvitatvàtpunastajjàtãyàni karotãtyarthaþ / saüskàre liïgamàha-## saüskàrava÷àdeva puõyaü pàpaü và rocate / ato 'bhiruciliïgàtpuõyàpuõyasaüskàro 'numeyaþ / sa eva svabhàvaþ prakçtirvàsaneti ca gãyate / evaü karmaõàü sçùñisàdç÷yamuktvà svopàdàne lãnakàryasaüskàraråpa÷aktibalàdapi sàdç÷yamàha-## itarathà niþsaüskàrapralaye jagadvaicitryasyàkasmikatvaü syàdityarthaþ / nanu jagadvaicitryakàriõyo 'nyàþ ÷aktayaþ kalpyantàü, tatràha-## avidyàyàü lãnakàryàtmakasaüskàràdanyàþ ÷aktayo na kalpyàþ manàbhàvàdrauravàcca / svopàdàne lãnakàryaråpà ÷aktistu 'mahàn nyagrodhastiùñhati' '÷raddhatsva somya'iti÷rutisiddhà, ato 'vidyàtatkàryàdanyàþ ÷aktayo na santi àtmàvidyaiva tacchaktiriti siddhànta ityarthaþ / nimitteùvapyupàdanasthaü kàryamevàvidyàghañanayà ÷aktiranyà vetyanàgrahaþ / upàdàne kàryasaüskàrasiddheþ phalamàha tata÷ceti / yathà suptotthitasya pårvacakùurjàtãyameva cakùurjàyate tacca pårvaråpajàtãyameva råpaü gçhõàti na rasàdikaü, evaü bhogya lokà bhogà÷rayàþ pràõinikàyà bhogahetukarmàõi saüskàrabalàtpårvalokàditulyànyeveti niyama ityarthaþ / nikàyàþ samåhàþ / dçùñàntàsiddhimà÷aïkyamàha-## yathà ùaùñhendriyasya manaso 'sàdhàraõaviùayo nàsti, sukàdeþ sàkùivedyatvàt, tathà vyavahàrànyathàtvamasadityarthaþ / ùaùñhamindriyaü tadviùaya÷càsanniti vàrthaþ / uktàrthaü saükùipati-## vyavahàrasàmyàtsaübhavàcca vyavahriyamàõà vyaktayaþ samànà evetyarthaþ / såtre yojayati-## bhàvidçùñyà yajamàno 'gniþ annàdo 'ragnirahaü syàmiti kàmayitvà kçttikànakùatràbhimànidevàyàgnaye aùñasu kapàleùu pacanãyaü havirniruptavànityarthaþ / nakùatravyaktivahutvàdbahuvacanam / jhrnanu yajamàno 'gnirbhàvã udde÷yàgninà samànanàmaråpaþ kalpàntare bhavati / evaü 'rudro và akàmayata''viùõurvà akàmayata'ityatràpi tathà vaktavyaü, tadayuktam / na hyagneriva viùõurudrayoradhikàripuruùatvaü, tayorjagatkàraõatva÷ravaõàt / 'eka eva rudro na'iti / 'eko viùõuþ'ityàdi ÷rutismçtivirodhàditiñasmçtau vedeùviti viùayasaptamã / ÷arvaryante pralayànte / çtånàü vasantàdãnàü liïgàni navapallavàdini / paryaye ghañãyantravadàvçttau / bhàvàþ padàrthàþ tulyà iti ÷eùaþ / tasmàjjanmanà÷avadvigrahàïgãkàre 'pi karmaõi ÷abde ca virodhàbhàvàddevànàmasti vidyàdhikàra iti sthitam //30// END BsCom_1,3.8.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.31 madhvàdiùv asaübhavàd anadhikàraü jaiminiþ | BBs_1,3.31 | iha devàdãnàmapi brahmavidyàyàmastyadhikàra iti yatpratij¤àtaü tatparyàvartyate / devàdãnàmanadhikàraü jaiminiràcàryo manyante / kasmàt / madhvàdiùvasaübhavàt / brahmavidyàyàmadhikàràbhyupagame hi vidyàtvàvi÷eùànmadhvàdividyàsvapyadhikàro 'bhyupagamyeta / nacaivaü saübhavati / katham / 'asau và àdityo devamadhu' (chà. 3.1.1) ityatra manuùyà àdityaü madhvadhyàsenopasãran / devàdiùu hyupàsakeùyabhyupagamyamàneùvàdityaþ kamanyamàdityamupàsãta / puna÷càdityavyapà÷rayàõi pa¤ca rohitàdãnyamçtànyupakramya vasavo rudrà àdityà marutaþ sàdhyà÷ca pa¤ca devagaõàþ krameõa tattatamçtamupajãvantãtyupadi÷ya 'sa ya etadevamamçtaü veda vasånàmevaiko bhåtvàgninaiva mukhenaitadevàmçtaü dçùñvà tçpyati' ityàdinà vasvàdyupajãvyànyamçtàni vijànatàü vasvàdimahimapràptiü dar÷ayati / vasvàdayastu kànanyànvasvàdãnamçtopajãvino vijànãyuþ / kaü vànyaü vasvàdimahimànaü prepseyuþ / 'tathà agniþ pàdo vàyuþ pàda àdityaþ pàdo di÷aþ pàdaþ' (chà. 3.18.2), 'vàyurvàva saüvargaþ'' (chà. 4.3.1) 'àdityo brahmetyàde÷aþ' (chà. 3.11.1) ityàdiùu devatàtmopàsaneùu na teùàmeva devatàtmànamadhikàraþ saübhavati / tathà 'imàveva gotamabharadvàjà vayameva gotamo 'yaü bharadvàjaþ' (bç. 2.2.4) ityàdiùvipyçùisaübandheùåpàsaneùu na teùàmevarùãõàmadhikàraþ saübhavati // 31 // ---------------------- FN: pa¤ceti caturvedokarmàõi praõava÷cati pa¤ca kusumàni tebhyaþ somàjyàdidravyàõi hutàni rohitàdãni lohitaü, ÷uklaü, kçùõaü, paraü kçùõaü, madhye kùobhata iva, ityuktàni pa¤ca rohitàdãnyamçtàni tattanmantrabhàgaiþ pràgàdyårdhvàntapa¤cadigavasthitàbhiràdityara÷minàóãbhirmadhvaùåpasthitacchidraråpàbhiràdityamaõóalamànãtàni ya÷astejaindriyavãryànnàtmanà pariõatàni pa¤cadikùu sthitairvasvàdibhirupajãvyànãti dhyàyanto vasvàdipràptiruktetyarthaþ / àkùipati-## brahmavidyà devàdãnnàdhikaroti, vidyàtvàt, madhvàdividyàvadityarthaþ // dçùñàntaü vivçõoti-## dyulokàkhyavaü÷adaõóe antarikùaråpe madhvapåpe sthita àdityo devànàü modanànmadhviva madhvityàropya dhyànaü kàryam / tatràdityasyàdhikàro na yuktaþ, dhyàtçdhyeyabhedàbhàvàdityàha-## astu vasvàdãnàü tatràdhikàra ityà÷aïkya teùàmapi tatra dhyeyatvàtpràpyatvàcca na dhyàtçtvamityàha-## caturvedoktakarmàõi praõava÷ceti pa¤ca kusumàni, tebhyaþ somàjyàdidravyàõi hutàni lohita÷uklakçùõaparaþ kçùõagopyàkhyàni pa¤càmçtàni tattanmantrabhàgaiþ pràgàdyårdhvàntarapa¤càdigavasthitàbhiràdityara÷minàóãbhirmadhvapåpasthitacchidraråpàbhiràdityamaõóalamànãtàni ya÷astejaindriyavãryànnàtmanà pariõatàni pa¤cadikùu sthitairvasvàdibhiråpajãvyànãti dhyàyato vasvàdipràptiruktetyarthaþ / såtrasthàdipadàrthamàha-## àkà÷abrahmaõa÷catvàraþ pàdàþ, dvau karõau, dve netre, dve nàsike, ekà vàgiti saptasvindriyeùu ÷ira÷camasatãrastheùu saptarùidhyànaü kàryamityàha-## atha dakùiõaþ karõaþ gautamaþ, vàmo bhàradvàjaþ, evaü dakùiõanetranàsike vi÷vàmitravasiùñhau, vàme jamadagnika÷yapau, vàgatrirityarthaþ / atra çùãõàü dhyeyatvànnàdhikàraþ //31// END BsCom_1,3.8.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.32 kuta÷ca devàdãnàmadhikàraþ - jyotiùi bhàvàc ca | BBs_1,3.32 | yadidaü jyotirmaõóalaü dyusthànamahoràtràbhyàü bambhramajjagadavabhàsayati tasminnàdityàdayo devatàvacanàþ ÷abdàþ prayujyante / lokaprasiddharvàkya÷eùaprasiddhe÷ca / naca jyotirmaõóalasya hçdayàdinà vigraheùu cetanayàrthitvàdinà và yogo 'vagantuü ÷akyate mçtàdivadacetanatvàvagamàt / etenàgnyàdayo vyàkhyàtàþ / syàdetat / mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo devàdànàü vigrahavattvàdyavagamàdayamadoùa iti / netyucyate / nahi tàvalloko nàma ki¤citsvatantraü pramàõamasti / pratyakùàdibhya eva hyavicàritavi÷eùebhyaþ pramàõebhyaþ prasiddhyanartho lokàtprasidhyatãtyucyate / nacàtra pratyakùàdãnàmanyatamaü pramàõamasti / itihàsapuràõamapi pauruùeyatvàtpramàõàntaramålamàkàïkùati / arthavàdà api vidhinaikavàkyatvàtstutyarthàþ santo na pàrthagarthyena devàdãnàü vigrahàdisadbhàve kàraõabhàvaü pratipadyante / mantrà api ÷rutyàdiviniyuktàþ prayogasamavàyino 'bhidhànàrthà na kasyacidarthasya pramàõamityàcakùate / tasmàdabhàvo devàdãnàmadhikàrasya // 32 // ---------------------- FN: 'vajrahastaþ purandaraþ' ityàdayo mantràþ 'so 'rodãt' ityàdayor'thavàdàþ, 'iùñànbhogànhi vo devà' ityàdãtihàsapuràõàni, loke 'pi yamaü daõóahastaü, indraü vajrahastaü, likhantãti vigrahàdipa¤cakasadbhàvàdanadhikàradoùo nàstãtyarthaþ / 'vigraho haviùàü bhoga ai÷varyaü ca prasannatà / phalapradànamityetatpa¤cakam vigrahàdikam' iti / ki¤ca vigrahàbhàvàddevàdãnàü na kvàpyadhikàra ityàha-## àdityaþ sårya÷candraþ ÷ukro 'ïgàraka ityàdi÷abdànàü jyotiþpiõóeùu prayogasya bhàvàtsattvànna vigrahavàndevaþ ka÷cidastãtyarthaþ / 'àdityaþ purastàdudetà pa÷càdastametà'iti madhuvidyàvàkya÷eùe jyotiùyevàditya÷abdaþ prasiddhaþ / tarhi jyotiþpiõóànàmevàdhikàro 'stu, tatràha-## agnyàdãnàmadhikàramà÷aïkyàha-## agnirvàyurbhåmirityàdi÷abdànàmacetanavàcitvenetyarthaþ / siddhàntã ÷aïkate-## 'vajrahastaþ purandaraþ'ityàdayo mantràþ / 'so 'rodãt'ityàdayor'thavàdàþ / 'iùñànbhogànhi vo devà dàsyante yaj¤abhàvitàþ / ' 'te tçptàstarpayantyenaü sarvakàmaphalaiþ ÷ubhaiþ / 'ityàdãtihàsapuràõàni / loke 'pi yamaü daõóahastaü likhanti, indraü vajrahastamiti vigrahàdipa¤cakasadbhàvàdhanadhikàradoùo nàstãtyarthaþ / vigraho haviùàü bhoga ai÷varyaü ca prasannatà / phalapradànamityetatpa¤cakaü vigrahàdikam // 'mànàbhàvàdetannàstãti dåùayati-## vigrahàdàvityarthaþ / àrthavàdà mantrà và målamityà÷aïkyàha-## vrãhyàdivadprayogavidhigçhãtà mantràþ prayogasaübanddhàbhidhànàrthà nàj¤àtavigrahàdiparà iti mãmàüsakà àcakùata ityarthaþ / tasmàt vigrahàbhàvàdityarthaþ //32// END BsCom_1,3.8.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.8.33 bhàvaü tu bàdaràyaõo 'sti hi | BBs_1,3.33 | tu÷abdaþ pårvapakùaü vyavartayati / bàdaràyaõastvàcàryo bhàvamadhikàrasya devàdãnàmapi manyante / yadyapi madhvàdividyàsu devatàdivyàmi÷ràsvàsaübhavo 'dhikàrasya tathàpyasti hi ÷uddhàyàü brahmavidyàyàü saübhavaþ / arthitvasàmarthyapratiùedhàdyapekùatvàdadhikàrasya / naca kvacidasaübhava ityetàvatà yatra saübhavastatràpyadhikàro 'podyeta / manuùyàõàmapi na sarveùàü bràhmaõàdãnàü sarveùu ràjasåyàdiùvadhikàraþ saübhavati / tatra yo nyàyaþ so 'tràpi bhaviùyati / brahmavidyàü ca prakçtya bhavati dar÷anaü ÷rautaü devàdyadhikàrasya såcakam- 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharùãõàü tathà manuùyàõàm' (bç. 1.4.10) iti / 'te hocurhanta tamàtmànamanvicchàmo yamàtmànamanviùya sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmàn' iti / 'indro ha vai devànàmabhipravràja virocana'suràõàm' (chà. 8.7.2) ityàdi ca / samàrtamapi gandharvayàj¤avalkyasaüvàdàdi / yadapyuktaü jyotiùi bhàvàcceti / atra bråmaþ jyotiràdiviùayà api àdityàdayo devatàvacanàþ ÷abdà÷cetanàvantamai÷varyàdyupetaü taü taü devatàtmànaü samarpayanti, mantràrthavàdàdiùu tathà vyavahàràt / asti hyai÷varyayogàddevatànàü jyotiràdyàtmabhi÷càvasthàtuü yatheùñaü ca taü taü vigrahaü grahãtuü sàmarthyam / tathàhi ÷råyate subrahmaõyàrthavàde- medhàtithermeùeti / 'medhàtithiü ha kàõvàyanamindro meùo bhåtvà jahàra' (ùaóviü÷a. brà. 1.1) iti / smaryate ca- 'àdityaþ puruùo bhåtvà kuntãmupajagàma ha' iti / mçdàdiùvapi cetanà adhiùñhitàro 'bhyupagamyante- mçdabravãdàpobruvannityàdidar÷anàt / jyotiràdestu bhåtadhàtoràdityàdiùvacetanatvamabhyupagamyate / cetanàstvadhiùñhitàro devatàtmano mantràrthavàdàdivyavahàràdityuktam / yadapyuktaü mantràrthavàdayoranyàyàrthatvànna devatàvigrahàdiprakà÷anasàmarthyamiti / atra bråmaþ - pratyayàpratyayau hi sadbhàvàsadbhàvayoþ kàraõaü, nànyarthatvamananyàrthatvaü và / tathàhyanyàrthamapi prasthitaþ pathi patitaü tçõaparõàdyastãtyeva pratipadyate / atràha- viùama upanyàsaþ / tatra hi tçõaparõàdiviùayaü pratyakùaü pravçttamasti yena tadastitvaü pratipadyate / atra punarvidhyudde÷aikavàkyabhàvena stutyarther'thavàdena pàrthagarthyena vçttàntaviùayà pravçttiþ ÷akyàdhyavasàtum / nahi 'na suràü pibet' iti na¤vati vàkye padatrayasaübandhàtsuràpànapratiùedha evaikor'tho 'vagamyate / na punaþ suràü pibediti padadvayasaübandhàtsuràpànavidhirapãti / atrocyate- viùama upanyàsaþ / yuktaü yatsuràpànapratiùedhe padànvayasyaikatvàdavàntaravàkyàrthasyàgrahaõam / vidhyudde÷àrthavàdayostvarthavàdasthàni padàni pçthaganvayavçttàntaviùayaü pratipadyànantaraü kaimarthyava÷ena kàmaü vidheþ stàvakatvaü pratipadyante / yathàhi- 'vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàmaþ' ityatra vidhyudde÷avartinàü vàyavyàdipadànàü vidhinà saübandhaþ, naivaü 'vàyurvai kùepiùñhà devatà vàyumeva svena bhàgadheyenopadhàvati sa evainaü bhåtiü gamayati' ityeùàmarthavàdagatànàü padànàm / nahi bhavati vàyurvà àlabheteti kùepiùñhà devatà và àlabhetetyàdi / vàyusvabhàvasaükãrtanena tvavàntaramanvayaü pratipadyaivaü vi÷iùñadaivatyamidaü karmeti vidhiü stuvanti / tadyatra so 'vàntaravàkyàrthaþ pramàõàntaragocaro bhavati tatra tadanuvàdenarthavàdaþ pravartate / yatra pramàõàntaraviruddhastatra guõavàdena / yatra tu tadubhayaü nàsti tatra kiü pramàõàntaràbhàvàdguõavàdaþ syàdàhosvitpramàõàntaràvirodhàdvidyamànavàda iti pratãti÷araõairvidyamànavàda à÷rayaõãyo na guõavàdaþ / etena mantro vyàkhyàtaþ / apica vidhibhirevendràdidaivatyàni havãüùi codayadbhirapekùitamindràdãnàü svaråpam / nahi svaråparahità indràdaya÷cetasyàropayituü ÷akyante / naca cetasyanàråóhàyai tasyai tasyai devatàyai haviþ pradàtuü ÷akyate / ÷ràvayati ca- 'yasyai devatàyai havirgçhãtaü syàttàü dhyàyedvaùañkariùyan' (ai.brà. 3.8.1) iti / naca ÷abdamàtramarthasvaråpaü saübhavati, ÷abdàrthayorbhedàt / tatra yàdç÷aü mantràrthavàdayorindràdãnàü svaråpamavagataü na tattàdç÷aü ÷abdapramàõakena pratyàkhyatuü yuktam / itihàsapuràõamapi vyàkhyàtena màrgeõa saübhavanmantràrthavàdamålatvàtprabhavati devatàvigrahàdi sàdhayitim / pratyakùàdimålamapi saübhavati / bhavati hyasmàkamapratyakùamapi cirantanànàü pratyakùam / tathàca vyàsàdayo devàdibhiþ pratyakùaü vyavaharantãti smaryate / yastu bråyàdidànãntanànàmiva pårveùàmapi nàsti devàdibhirvyavahartuü sàmarthyamiti sa jagadvaicitryaü pratiùedhet / idànãmiva ca nànyadapi sàrvabhaumaþ kùatriyo 'stãti bråyàt / tata÷ca ràjasåyàdicodanoparundhyàt / idànãmiva ca kàlàntare 'pyavyavasthitapràyànvarõà÷ramadharmànpratijànãta / tata÷ca vyavasthàvidhàyi ÷àstramanarthakaü syàt / tasmàddharmotkarùava÷àccirantanà devàdibhiþ pratyakùaü vyavajahnuriti ÷liùyate / apica smaranti- 'svàdhyàyàdiùñadevatàsaüprayogaþ' (yo.så. 2.44) ityàdi / yogo 'pyaõimàdyai÷varyarpràptiphalaþ smaryamàõo na ÷akyate sàhasamàtreõa pratyàkhyàtum / ÷ruti÷ca yogamàhàtmyaü prakhyàpayati- 'pçthivyaptejo 'nilakhe samutthite pa¤càtmake yogaguõe pravçtte / na tasya rogo na jarà na mçtyuþ pràptasya yogàgnimayaü ÷arãram'' (÷vaü. 2.12) iti / çùãõàmapi mantrabràhmaõadar÷inàü sàmarthyaü nàsmadãyena sàmarthyenopamàtuü yuktam / tasmàtsamålamitihàsapuràõam / lokaprasiddhirapi na sati saübhave niràlambanàdhyavasàtuü yuktà / tasmàdupapanno mantràdibhyo devàdãnàü vigrahavattvàdyavagamaþ / tata÷càrthitvàdisaübhavàdupapanno devàdãnàmapi brahmavidyàyàmadhikàraþ / kramamuktidar÷anànyapyevamevopapadyante // 33 // ---------------------- FN: yataþ sarveùàü sarvatràdhikàro na saübhavati tato na càpodyetetyanvayaþ / tadbrahma yo devànàü madhye pratyaktvenàbudhyata / àdigrahaõenetihàsapuràõadharma÷àstràõi gçhyante / vidhyudde÷o vidhivàkyaü tadekavàkyatayà / vçttànto bhåtàrthaþ / ÷liùyate yujyate / mantrajapàddevatàsàünidhyaü tatsaübhàùaõaü ceti såtràrthaþ / såtràbhyàü pràptaü pårvapakùaü nirasyati-## / brahmavidyà devàdãnnàdhikaroti, vidyàtvàt, madhvàdividyàvaditi uktaheturaprayojaka ityàha-## dar÷àdikaü, na bràhmaõamadhikaroti, karmatvàt, ràjasåyàdivaditi àbhàsasàmyaü vidyàtvahetoràha-## yatra yasyàdhikàraþ saübhavati sa tatràdhikàrãti nyàyastulya ityarthaþ / yataþ sarveùàü sarvatràdhikàro na saübhavati tato na càpodyetatyanvayaþ / tadbrahma yo yo devàdãnàü madhye pratyaktvenàbudhyata sa tadbrahmàbhavadityarthaþ / te ha devà åcuranyonyaü, tata indravirocanau suràsuraràjau prajàpatiü brahmavidyàpradaü jagmaturiti ca liïgamastãtyarthaþ / kimatra brahmàmçtamiti gandharvapra÷ne yàj¤avalkya uvàca tamiti mokùadharmeùu ÷rutaü devàdãnàmadhikàraliïgamityàha-## yathà bàlànàü golakeùu cakùuràdipadaprayoge 'pi ÷àstraj¤airgolakàtiriktendriyàõi svãkriyante, yathà jyotiràdau såryàdi÷abdaprayoge 'pi vigrahavaddevatà svãkàryà ityàha-## tathà cetanatvena vyavahàràdityarthaþ / ekasya jaóacetanobhayaråpatvaü kathaü, tatràha-## tathàhi vigrahavattayà devavyavahàraþ÷råyate / subrahmaõya udgàtçgaõastha çtvik tatsaübandhã yor'thavàdaþ 'indra, agaccha'ityàdiþ / tatra medhàtithermeùa, itãndrasaübodhanaü ÷rutaü, tadvyàcaùñe-## muniü meùo bhåtvà jahàreti j¤àpanàrthaü meùa, itãndrasaübodhanamityarthaþ / yaduktamàdityàdayo mçdàdivadacetanà eveti, tanna, sarvatra jaóajaóàü÷advayasattvàdityàha-## àdityàdau ko jaóabhàgaþ ka÷cetanàü÷a iti, tatràha-## mantràdikaü pada÷aktyà bhàsamànavigrahàdau svàrthe na pramàõaü, anyaparatvàt, viùaü bhuïkùveti vàkyavadityàha-## anyaparàdapi vàkyàdbàdhàbhàve svàrtho gràhya ityàha-## tàtparya÷ånye 'pyarthe pratyayamàtreõàstitvamudàharati-## tçõàdau pratyayo 'sti vigrahàdau sa nàstãti vaiùamyaü ÷aïkate-## vidhyudde÷o vidhivàkyaü, tadekavàkyatayà pra÷asto vidhirityevàrthavàdeùu pratyayaþ / vçttànto bhåtàrthaþ / vigrahàdiþ tadviùayaþ pratyayo nàstãtyarthaþ / nanvavàntaravàkyena vigrahàdipratyayo 'stvityata àha-## suràpànapratyayo 'pi syàditi bhàvaþ / padaikavàkyatvavàkyaikavàkyatvavaiùamyànmaivamityàha-## na¤padamekaü yadà suràü pibediti padàbhyàmanveti tadà padaikavàkyamekamevàrthànubhavaü karoti natu padadvayaü pçthaksuràpànaü bodhayati, tasya vidhau niùedhànupapattervàkyàrthànubhavaü pratyadvàratvàt / arthavàdastu bhåtàrthasaüsargaü stutidvàraü bodhayanvidhinà vàkyaikavàkyatàü bhajata ityasti vigrahàdyanubhava ityarthaþ / nanvarthavàdasthapadànàmavàntarasaüsargabodhakatvaü vinà sàkùàdeva vidhyanvayo 'stu tatràha-## sàkùàdanvayàyogaü dar÷ayati-## arthavàdàtsarvatra svàrthagrahaõamà÷aïkyàrthavàdànvibhajate-## tattatràrthavàdeùu yatra 'agnirhimasya bheùajam'ityàdàvityarthaþ / 'àdityo yåpaþ'ityabhedo bàdhita iti tejasvitvàdiguõavàdaþ / yatra 'vajrahastaþ purandaraþ'ityàdau mànàntarasaüvàdavisaüvàdau na stastatra bhåtàrthavàda ityarthaþ / iti vimç÷yetyadhyàhàraþ / vigrahàrtavàdaþ svàrthe 'pi tàtparyavàn'anyaparatve satyaj¤àtàbàdhitàrthaka÷abdatvàt, prayàjàdivàkyavaditi nyàyaü mantreùvatidi÷ati-## vedàntànuvàdaguõavàdànàü niràsàya hetau padàni / na cobhyaparatve vàkyabhedaþ, avàntaràrthasya mahàvàkyàrthatvàditi bhàvaþ / vidhyanupapattyàpi svargavaddevatàvigraho 'ïgãkàrya ityàha-## nanu kle÷àtmake karmaõi vidhiþ phalaü vinànupapanna iti bhavatu 'yanna duþkhena saübhinnam'ityarthavàdasiddhaþ svargo vidhipramàõakaþ / vigrahaü vinà vidheþ kànupapattiþ, tàmàha-## uddi÷ya tyàgànupapattyà cetasyàroho 'ïgãkàrya ityatra ÷rutimapyàha-## ata÷cetasyàrohàrthaü vigraha eùñavyaþ / ki¤ca karmaprakaraõapàñhàdvigrahapramitiþ prayàjavatkarmàïgatvenàïgãkàryà, tàü vinà karmàpårvàsiddheþ / ki¤ca suprasannavigrahavaddevatàü tyaktvà ÷abdamàtraü devateti bhaktirayuktetyàha-## na càkçtimàtraü ÷abda÷akyamastu kiü vigraheõeti vàcyaü, nirvyaktyàkçtyayogàt / ataþ ÷abdasyàrthàkàïkùàyàü mantràdipramitavigraho 'ïgãkàrya ityàha-## evaü mantràrthavàdamålakamitihàsàdikamapi vigrahe mànamityàha-## pramàõatvena saübhavadityarthaþ / vyàsàdãnàü yoginàü devatàdipratyakùamapãtihàsàdermålamityàha-## vyàsàdayo devàdipratyakùa÷ånyàþ, pràõitvàt, asmadvadityanumànamatiprasaïgena dåùayati-## sarvaü ghañàbhinnaü, vastutvàt, ghañavaditi jagadvaicitryaü nàstãtyapi sa bråyàt / tathà kùatriyàbhàvaü varõà÷ramàbhàvaü varõà÷ramàdyavyavasthàü ca bråyàt, niraïku÷abuddhitvàt / tathàca ràjasåyàdi÷àstrasya kçtàdiyugadharmavyavasthà÷àstrasya bàdha ityarthaþ / yogasåtràrthàdapi devàdipratyakùasiddhirityàha-## mantrajapàddevatàsàünidhyaü tatsaübhàùaõaü ceti såtràrthaþ / yogamahàtmyasya ÷rutismçtisiddhatvàdyoginàmasti devàdipratyakùamityàha-## pàdatalàdàjànorjànorànàbhernàbheràgrãvaü grãvàyà÷càke÷aprarohaü tata÷cabrahmarandhraü pçthivyàdipa¤cake samutthite dhàraõayà jite yogaguõe càõimàdike pravçtte yogàbhivyaktaü tejomayaü ÷arãraü pràptasya yogino na rogàdispar÷a ityarthaþ / citrakàràdiprasiddhirapi vigrahe mànamityàha-## adhikaraõàrthamupasaüharati-## cintàyàþ phalamàha-## ekameva devàdãnàü brahmavidyàdhikàre satyeva devatyapràptidvàrà kramamuktiphalànyupàsanàni yujyante / devànàmanadhikàre j¤ànàbhàvàtkramamuktyarthinàmupàsaneùu pravçttirna syàt, ato 'dhikàranirõayàtpravçttisiddhiriti bhàvaþ //33// END BsCom_1,3.8.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.34 apa÷ådràdhikaraõam / så. 34-38 ÷ugasya tadanàdara÷ravaõàt tadàdravaõàt såcyate hi | BBs_1,3.34 | yathà manuùyàdhikàraniyamamapodya devàdãnàmapi vidyàsvadhikàra uktastathaiva dvijàtyadhikàraniyamàpavàdena ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàdityetàmà÷aïkàü nivartayitumidamadhikaraõamàrabhyate / tatra ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàdasti tàvatpràptam / arthitvasàmarthyayoþ saübhavàt / 'tasmàcchådroyaj¤e 'navakëptaþ' (tai.saü. 8.1.1.6) itivat '÷ådro vidyàyàmanavakëptaþ' iti ca niùedhà÷ravaõàt / yacca karmasvanadhikàrakàraõaü ÷ådrasyànagnitvaü na tadvidyàsvavikàrasyàpavàdakaü liïgam / nahyàhavanãyàdirahitena vidyà vedituü na ÷akyate / bhavati ca liïgaü ÷ådràdhikàrasyopoddhalakam / saüvargavidyàyàü hi jàna÷rutiü pautràyaõaü ÷u÷råùuü ÷ådra÷abdena paràmç÷ati- 'aha hàretvà ÷ådra tavaiva saha gobhirastu' (chàü 4.2.3) iti / viduraprabhçtaya÷ca ÷ådrayoniprabhavà api vi÷iùñavij¤ànasaüpannàþ smaryante / tasmàdadhikriyate ÷ådro vidyàsviti / evaü pràpte bråmaþ - na ÷ådrasyàdhikàraþ, vedàdhyayanàbhàvàt / adhãtavedo hi viditavedàrtho vedàrtheùvadhikriyate / naca ÷ådrasya vedàdhyayanamasti, upanayanapårvakatvàdvedàdhyayanasya / upanayanasya ca varõatrayaviùayatvàt / yattvarthitvaü na tadasati sàmarthye 'dhikàrakàraõaü bhavati / sàmarthyamapi na lokikaü kevalamadhikàrakàraõaü bhavati / ÷àstrãyer'the ÷àstrãyasya sàmarthyasyàpekùitatvàt / ÷àstrãyasya ca sàmarthyasyàdhyayananiràkaraõena niràkçtatvàt / yaccedaü '÷ådro yaj¤e 'navakëptaþ' iti tannyàyapårvakatvàdvidyàyàmapyanavakëptatvaü dyotayati, nyàyasya sàdhàraõatvàt / yatpunaþ saüvargavidyàyàü ÷ådra÷abda÷ravaõaü liïgaü manyase, na talliïgaü nyàyàbhàvàt / nyàyokte hi liïgadar÷anaü dyotakaü bhavati / nacàtra nyàyo 'sti / kàmaü càyaü ÷ådra÷abdaþ saüvargavidyàyàmevaikasyàü ÷ådramadhikuryàt, tadviùayatvàt, na sarvàsu vidyàsu / arthavàdasthàttu na kvacidapyayaü ÷ådramadhikartumutsahate / ÷akyate càyaü ÷ådra÷abdo 'dhikçtavaùayo yojayitum / kathamityucyate- 'kambara enametatsantaü sayugvànamiva raikvamàttha'' (chà. 4.1.3) ityasmàddhaüsavàkyàdàtmano 'nàdaraü ÷rutavato jàna÷ruteþ pautràyaõasya ÷ugutpede, tàmçùãraikvaþ ÷ådra÷abdenànena såcayaübabhåvàtmanaþ parokùaj¤atàkhyàpanàyeti gamyate / jàti÷ådrasyànadhikàràt / kathaü punaþ ÷ådra÷abdena ÷ugutpannà såcyata iti / ucyate- tadàdravaõàt / ÷ucamabhidudràva, ÷ucà vàbhidudruve, ÷ucà và raikvamabhidudràveti ÷ådraþ / avayavàrthasaübhavàdråóhàrthasya càsaübhavàt / dç÷yate càyamartho 'syàmàkhyàyikàyàm // 34 // ---------------------- FN: anavakëpto 'samarthaþ tasmàdanagnitvàt / aheti nipàtaþ khedàrthaþ / hàreõa niùkeõa itvàgantà ratho hàretvà saca gobhiþ saha he ÷ådra, tavaivàstu kimalpenànena mama gàrhyasthyànupayogineti bhàvaþ / yaj¤etyupalakùaõaü vidyàyàmanavakëpta ityasya / 'niùàdasthapatiü yàjayet' iti niùàdasthapati÷codyate, ÷ådraþ saüvargavidyàyàm / kaü u are iti padacchedaþ / u ÷abdopyarthaþ / yugvà gantrã ÷akañã tathà saha sthitaü raikvamivaitadvacanamàttha / #<÷ugasya-såcyate hi /># pårveõàsya dçùñàntasaügatimàha-## pårvatra devàdãnàmadhikàrasidhyaryaü mantràdãnàü bhåtàrthe vigrahàdau samanvayoktyà vedàntànàmapi bhåtàrthe brahmaõi samanvayo dçóhãkçtaþ / atràpi ÷ådra÷abdasya ÷rautasya kùatriye samanvayoktyà sa dçóhãkriyata ityadhikaraõadvayasya pràsaïgikasyàsminsamanvayàdhyàye 'ntarbhàva iti mantavyam / pårvapakùe ÷ådrasyàpi dvijavadvedànta÷ravaõe pravçttiþ, siddhànte tadabhàva iti phalam // atra vedàntavicàro viùayaþ, sa kiü ÷ådramadhikãroti na veti saübhavàsaübhavàbhyàü saüdehe pårvapakùamàha-## tasmàdanagnitvàdanavalkçpto 'samarthaþ / vidyàrthini ÷ådra÷abdaprayogàlliïgàdapi ÷ådrasyàdhikàra ityàha-bhavati## jàna÷rutiþ kila ùañ ÷atàni gavàü rathaü ca raikàya gurave nivedya màü ÷ikùayetyuvàca / tato raiko vidhuraþ kanyàrthã sannidamuvàca / aheti nipàtaþ khedàrthaþ / hàreõa niùkeõa yukta itvà gantà ratho hàretvà sa ca gobhiþ saha he ÷ådra, tavaivàstu kimalpenànena mama gàrhasthyànupayogineti bhàvaþ / arthitvàdisaübhave ÷reyaþsàdhane pravçttirucità svàbhàvikatvàditi nyàyopetàlliïgàdityàha-## såtràdbahireva siddhàntayati-## àpàtato vidito vedàrtho yena tasyetyarthaþ / adhyayanavidhinà saüskçto vedastadutthamàpàtaj¤ànaü ca vedàrthavicàreùu ÷àstrãyaü sàmarthyaü tadabhàvàcchådrasyàrthitvàdisaübhavanyàyàsiddhernàsti vedàntavicàràdhikàra ityarthaþ / yadvàdhyayanasaüskçtena vedena vidito ni÷cito vedàrtho yena tasya vedàrtheùu vidhiùvadhikàro nànyasya, anadhãtavedasyàpi vedàrthànuùñhànàdhikàre 'dhyayanavidhivaiyarthyàpàtàt / ataþ phalaparyantabrahmavidyàsàdhaneùu ÷ravaõàdividhiùu ÷ådrasyànadhikàra ityarthaþ / adhãtavedàrthaj¤ànavattvaråpasyàdhyayanavidhilabhyasya sàmarthyasyàbhàvàditi nyàyasya tulyatvàt, yaj¤apadaü vedàrthàpalakùaõàrthamityàha-## tasmàcchådra iti tacchabdaparàmçùñanyàyasya yaj¤abrahmavidyayostulyatvàdityarthaþ / pårvoktaü liïgaü dåùayati-## asàmarthyanyàyenàrthitvàdisaübhavanyàyasya nirastatvàdityarthaþ / nanu 'niùàdasthapatiü yàjayet'ityatràdhyayanàbhàvo 'pi niùàda÷abdànniùàdasyeùñàviva ÷ådra÷abdàcchådrasya vidyàyàmadhikàro 'stvityà÷aïkya saüvargavidyàyàmadhikàramaïgãkaroti-## tadviùayatvàttatra ÷rutatvàdityarthaþ / vastutastu vidhivàkyasthatvànniùàda÷abdo 'pyadhikàrisamarpakaþ, ÷ådra÷abdastu vidyàvidhiparàrthavàdastho nàdhikàriõaü bodhayati, asàmarthyanyàyavirodhenànyapara÷abdasya svàrthabodhitvàsaübhavàditi matvàïgãkàraü tyajati-## tarhi ÷ådra÷abdasyàtra ÷rutasya kor'tha ityà÷aïkya såtreõàrthamàha-#<÷akyate cetyàdinà /># jàna÷rutirnàma ràjà nidàghasamaye ràtrau pràsàdatale suùvàpa, tadà tadãyànnadànàdiguõagaõatoùità çùayo 'sya hitàrthaü haüsà bhåtvà màlàråpeõa tasyoparyàjagmuþ, teùu pà÷càtyo haüso 'gresaraü haüsamuvàca, bho bho bhadràkùa, kiü na pa÷yasi jàna÷ruterasya tejaþ svargaü vyàpya sthitaü, tattvàü dhakùyati na gaccheti / tamagresara uvàca, kamapyenaü varàkaü vidyàhãnaü santam, are, sayugvànaü yugva gantrã ÷akañã tayà saha sthitaü raikvamivaitadvacanamàttha / raikvasya hi brahmiùñhasya tejo duratikramaü nàsyànàtmaj¤asyetyarthaþ / asmadvacanakhinno ràjà ÷akañaliïgena raikaü j¤àtvà vidyàvànbhaviùyatãti haüsànàmabhipràyaþ / kaü u are iti padacchedaþ / u÷abdo 'pyarthaþ / teùàü haüsànàmanàdaravàkya÷ravaõàdasya ràj¤aþ ÷ugutpannà, sà ÷ådra÷abdena raikveõa såcyate hãti såtrànvayaþ / ÷rutayaugikàrthalàbhe sati ananvitaråóhyarthastyàjya iti nyàyadyotanàrtho hi÷abdaþ / tadàdravaõàt tayà ÷ucà àdravaõàt / ÷ådraþ ÷okaü pràptavàn / ÷ucà và kartryà ràjàbhidudruve pràptaþ / ÷ucà và karaõena raikvaü gatavànityarthaþ //34// END BsCom_1,3.9.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.35 kùatriyatvagate÷ cottaratra caitrarathena liïgàt | BBs_1,3.35 | ita÷ca na jàti÷ådro jàna÷rutiþ / yatkàraõaü prakaraõaniråpaõena kùatriyatvamasyottaratra caitrarathenàbhipratàriõà kùatriyeõa samabhivyàhàràdgamyate / uttaratra hi saüvargavidyàvàkya÷eùe caitrarathirabhipratàrã kùatriyaþ saükãrtyate- ' atha ha ÷aunakaü ca kapoyamabhipratàraõaü ca kàkùaseniü pariviùyamàõau brahmacàrã vibhikùe' (chà. 4.3.5) iti / caitrarathitvaü càbhipratàriõaþ kàpeyayogàdavagantavyam / kàpeyayogo hi citrarathasyàvagataþ 'etena vai citrarathaü kàpeyà ayàjayan' (tàõóa.brà. 20.12.5) iti / samànànvayànàü ca pràyeõa samànànvayà yàjakà bhavanti / 'tasmàccaitrarathirnàmakaþ kùatrapatirajàyata' iti ca kùatrapatitvàvagamàtkùatriyatvamasyàvagantavyam / tena kùatriyeõàbhipratàriõà saha samànàyàü vidyayàyàü saükãrtanaü jàna÷ruterapi kùatriyatvaü såcayati / samànànàmeva hi pràyeõa samabhivyàhàrà bhavanti / kùattçpreùaõàdyai÷varyayogàcca jàna÷ruteþ kùatriyatvàvagatiþ / ato na ÷ådrasyàdhikàraþ // 35 // ---------------------- FN: saüvargavidyàvidhyanantaramarthavàdàrambhàrtho 'thàbdaþ / ha ÷abdo vçttàntàvadyotã / ÷unakaputraü kapigotraü purohitamabhipratàrinàmakam / kùattà såtastasya raikvànveùaõàya preùaõam / ÷ådra÷abdasya yaugikatve liïgamàha-## saüvargavidyàvidhyanantaramarthavàda àrabhyate / ÷unakasyàpatyaü kapigotraü purohitamabhipratàrinàmakaü ràjànaü ca kakùasenasyàpatyaü sådena pariviùyamàõau tau bhoktumupaviùñau bañurbhikùitavànityarthaþ / nanvasya caitrarathitvaü na ÷rutamityata àha-## etena dviràtreõeti chàndogya÷rutyaiva pårvaü citrarathasya kàpeyayoga uktaþ / abhipratàriõo 'pi tadyogàccitrarathavaü÷yatvaü ni÷cãyate / ràjavaü÷yànàü hi pràyeõa purohitavaü÷yà yàjakà bhavantãtyarthaþ / nanvastvabhipratàriõa÷caitrarathitvaü, tàvatà kathaü kùatriyatvaü, tatràha-## citrarathàdityarthaþ / kùattà såtastasya raikvànveùaõàya preùaõaü annagodànàdikaü ca jàna÷ruteþ kùatriyatve liïgam //35// END BsCom_1,3.9.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.36 saüskàraparàmar÷àt tadabhàvàbhilàpàc ca | BBs_1,3.36 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ, yadvidyàprade÷eùåpanayanàdayaþ saüskàràþ paràmç÷yante- 'taü hopaninye' (÷a.brà. 11.5.3.13) / ' adhãhi bhagava iti hopasasàda' (chà. 7.1.1) ' brahmaparà brahmaniùñhàþ paraü brahmànveùamàõà eùa ha vai tatsarvaü vakùyatãti te ha samitpàõayo bhagavantaü pippalàdamupasannàþ' (pra. 1.1) iti ca / ' tànhànupanãyaiva' (chà. 5.11.7) ityapi pradar÷itaivopanayanapràptirbhavati / ÷ådrasya saüskàràbhàvo 'bhilapyate, '÷ådra÷caturtho varõa ekajàtiþ' (manu. 10.4) ityekajàtitvasmaraõàt / 'na ÷ådro pàtakaü ki¤cinna ca saüskàramarhati' (manu. 10.12.6) ityàdibhi÷ca // 36 // ---------------------- FN: adhãhi upadi÷eti yàvat / brahmaparà vedapàragàþ / paraü nirguõaü brahma / upàsannà upàgatàþ / anupanãyaiveti hãnavarõenottamavarõà anupanãyaivopadeùñavyà ityàcàraj¤àpanàrthamityarthaþ / ekajàtiranupanãtaþ / atra ÷ådra÷abdo yaugika eveti na ÷ådrasyàdhikàra iti sthitam / tatra liïgàntaramàha-## upanayanaü vedagrahaõàïgaü ÷ådrasya nàstãti pårvamuktam / iha vidyàgrahaõàïgasyopanayanasaüskàrasya sarvatra paràmar÷àcchådrasya tadabhàvànna vidyàdhikàraþ ityucyate / bhàùye àdipadenàdhyayanaguru÷u÷råùàdayo gçhyante / taü ÷iùyamàcàrya upanãtavànityarthaþ / nàrado 'pi vidyàrthã mantramuccàrayansanatkumàramupagata ityàha-## upadi÷eti yàvat / brahmaparà vedapàragàþ saguõabrahmaniùñhàþ paraü nirguõaü brahmànveùamàõà eùa pippalàdastajjij¤àsitaü sarvaü vakùyatãti ni÷citya te bharadvàjàdayaþ ùaó çùayastamupagatà ityarthaþ / nanu vai÷vànaravidyàyàmçùãnràjànupanãyaiva vidyàmuvàceti ÷ruteranupanãtasyàpyasti vidyàdhikàra ityata àha-## te ha samitpàõayaþ pårvàhne praticakramira iti pårvavàkye bràhmaõà upanayanàrthamàgatà iti upanayanapràptiü dar÷ayitvà niùidhyate / hãnavarõenottamavarõànupanãyaivopadeùñavyà ityàcàraj¤àpanàrthamityarthaþ / ekajàtiranupanãtaþ / pàtakamabhakùyabhakùaõakçtam //36// END BsCom_1,3.9.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.37 tadabhàvanirdhàraõe ca pravçtteþ | BBs_1,3.37 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ / yatsatyavacanena ÷ådratvàbhàve nirdhàrite jàbàlaü gautama upanetumanu÷àsituü ca pravavçte 'naitadbràhmaõo vivaktumarhati samidhaü somyàharopa tvà neùye na satyàdagàþ' (chà. 4.4.5) iti ÷rutiliïgàt // 37 // ---------------------- FN: nàhaü gotraü vedmi na màtà vetti parantu tathoktam upanayanàrthamàcàryaü gatvà satyakàmo jàbàlo 'smãti bråhãtyanena satyavacanena / satyakàmaþ kilamçtapitçko jabàlàü màtaramapçcchat, kiïgotro 'hamiti / taü màtovàca bhartçsevàvyagratayàhamapi tava piturgotraü na jànàmi, jabàlà tu nàmàhamasmi satyakàmo nàma tvamasãti etàvajjànàmãti / tataþ sa jàbàlo gautamamàgatya tena kiïgotro 'sãti pçùña uvàca, nàhaü gotraü vedmi na màtà vetti parantu me màtrà kathitaü, upanayanàrthamàcàryaü gatvà satyakàmo jàbàlo 'smãti bråhãti / anena satyavacanena tasya ÷ådratvàbhàvo nirdhàritaþ / abràhmaõa etatsatyaü vivicya vaktuü, nàrhatãti nirdhàrya, he somya, satyàttvaü nàgàþ satyaü na tyaktavànasi, atastvàmupaneùye, tadarthaü samidhamàhareti gautamasya pravçtte÷ca liïgànna ÷ådrasyàdhikàra ityàha-## //37// END BsCom_1,3.9.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.9.38 ÷ravaõàdhyayanàrthapratiùedhàt smçte÷ ca | BBs_1,3.38 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ / yadasya smçteþ ÷ravaõàdhyayanàrthapratiùedho bhavati / veda÷ravaõapratiùedho vedàdhyayanapratiùedhastadarthaj¤ànànuùñhànayo÷ca pratiùedhaþ ÷ådrasya smaryate / ÷ravaõapratiùedhastàvat 'athàsya vedamupa÷çõvatastrapujatubhyàü ÷rotrapratipåraõam' iti / 'padyu ha và etacchma÷ànaü yacchådrastasmàcchådrasamãpe nàdhyetavyam' iti ca / ata evàdhyayanapratiùedhaþ / yasya hi samãpe 'pi nàdhyetavyaü bhavati sa kathama÷rutamadhãyãta / bhavati ca vedoccàraõe jihvàcchedo dhàraõe ÷arãrabheda iti / ata eva càrthàdarthaj¤ànànuùñhànayoþ pratiùedho bhavati 'na ÷ådrasya matiü dadyàt' iti, 'dvijàtãnàmadhyayanamijyà dànam' iti ca / yeùàü punaþ pårvakçtasaüskàrava÷àdviduradharmavyàdhaprabhçtãnàü j¤ànotpattisteùàü na ÷akyate phalapràptiþ pratiùeddhuü, j¤ànasyaikàntikaphalatvàt / '÷ràvayeccaturo varõàn' iti cetihàsapuràõàdhigame càturvarõyasyàdhikàrasmaraõàt / vedapårvakastu nàstyadhikàraþ ÷ådràõàmiti sthitam // 38// ---------------------- FN: trapujatubhyàü saütàpadrutàbhyàü sãsalàkùàbhyàm / padyu pàdayuktaü / saücàrasamarthamiti yàvat / matirvedàrthaj¤ànam / smçtyà ÷ravaõàdiniùedhàcca nàdhikàra ityàha-#<÷ravaõeti /># asya ÷ådrasya dvijaiþ pañhyamànaü vedaü pramàdàcchçõvataþ sãsalàkùàbhyàü taptàbhyàü ÷rotradvayapåraõaü pràya÷cittaü kàryamityarthaþ / padyu pàdayuktaü saücariùõuråpamiti yàvat / bhavati ca / smçtiriti ÷eùaþ / matirvedàrthaj¤ànam / dànaü nityaü niùidhyate ÷ådrasya / naimittikaü tu dànamastyeva / yaduktaü viduràdãnàü j¤ànitvaü dçùñamiti, tatràha-## siddhànàü siddherdurapahnavatve 'pi sàdhakaiþ ÷ådraiþ kathaü j¤ànaü labdhavyamityata àha-#<÷ràvayediti># //38// END BsCom_1,3.9.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.10.39 10 kampanàdhikaraõam / så. 39 kampanàt | BBs_1,3.39 | avasitaþ pràsaïgiko 'dhikàravicàraþ / prakçtàmevedànãü vàkyàrthavicàraõàü pravartayiùyàmaþ / 'yadidaü ki¤ca jagatsarvaü pràõa ejati niþsçtam / mahadbhayaü vajramudyataü ya etadviduramçtàste bhavanti' (kà. 2.6.2) iti / etadvàkyaü 'ejç kampane' iti dhàtvarthànugamàllakùitam / asminvàkye sarvamidaü jagatpràõà÷rayaü spandate, mahacca ki¤cidbhayakàraõaü vajra÷abditamudyataü, tadvij¤ànàccàmçtatvapràptiriti ÷råyate / tatra ko 'sau pràõaþ kiü tadbhayànakaü vajramityapratipattervicàre kriyamàõe pràptaü tàvatprasiddheþ pa¤cavçttirvàyuþ pràõa iti / prasiddhereva cà÷anirvajraü syàt / vàyo÷cedaü màhàtmyaü saükãrtyate / katham / sarvamidaü jagatpa¤cavçttau vàyau pràõa÷abdite pratiùñhàyaijati / vàyunimittameva ca mahadbhayànakaü vajramudyamyate / vàyau hi parjanyabhàvena vivartamàne vidyutstanayitruvçùñya÷anayo vivartanta ityàcakùate / vàyuvij¤ànàdeva cedamamçtatvam / tathàhi ÷rutyantaram- 'vàyureva vyaùñirvàyuþ samaùñirapa punarmçtyuü jayati ya evaü veda' iti / tasmàdvàyurayamiha pratipattavya iti / evaü pràpte bråmaþ- brahmaivedamiha pratipattavyam / kutaþ / pårvottaràlocanàt / pårvottarayorhi granthabhàgayorbrahmaivanirdi÷yamànamupalabhàmahe / ihaiva kathamakasmàdantaràle vàyuü nirdi÷yamànaü pratipadyemahi / pårvatra tàvat 'tadeva ÷ukraü tadbrahma tadevàmçtamucyate / tasmiüllokàþ ÷ritàþ sarve tadu nàtyeti ka÷cana' (kà. 2.6.1) iti brahma nirdiùñaü, tadevehàpi saünidhànàt jagatsarvaü pràõa ejatãti ca lokà÷rayavattvapratyabhij¤ànànnirdiùñamiti gamyate / pràõa÷abdo 'pyayaü prayuktaþ, 'pràõasya pràõam' (bç. 4.4.18) iti dar÷anàt / ejayitçtvamapãdaü paramàtmana evopapadyate na vàyumàtrasya / tathàcoktam- 'na pràõena nàpànena martyo jãvati ka÷cana / itareõa tu jãvanti yasminnetàvupà÷ritau' (kà. 2.5.5) iti / uttaratràpi 'bhayàdasyàgnistapati bhayàttapati såryaþ / bhayàdindra÷ca vàyu÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (kà. 2.6.3) iti brahmaiva nirdekùyate na vàyuþ / savàyukasya jagato bhayahetutvàbhidhànàt / tadevehàpi saünidhànànmahadbhayaü, vajramudyatamiti ca bhayahetutvapratyabhij¤ànànnirdiùñamiti gamyate / vajra÷abdo 'pyayaü bhayahetutvasàmànyàtprayuktaþ / yathàhi vajramudyataü mamaiva ÷irasi nipatedyadyahamasya ÷àsanaü na kuryàmityanena bhayena jano niyamena ràjàdi÷àsane pravartata evamidamagnivàyusåryàdikaü jagadasmàdeva brahmaõo bibhyanniyamena svavyàpàre pravartata iti bhayànakaü vajropamitaü brahma / tathàca brahmaviùayaü ÷rutyantaram- 'bhãùàsmàdvàtaþ pavate / bhãùodeti såryaþ / bhãùàsmàdagni÷cendra÷ca / mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (tai. 8.1) iti / amçtatvaphala÷ravaõàdapi brahmaivedamiti gamyate / brahmaj¤ànàddhyamçtatvapràptiþ / 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 6.15) iti mantravarõàt / yattu vàyuvij¤ànàtkvacidamçtatvamabhihitaü tadàpekùikam / tatraiva prakaõàntarakaraõena paramàtmànamabhidhàya 'anto 'nyadàrtam' (bç. 3.4) iti vàyvàderàrtatvàbhidhànàt / prakaraõàdapyatra paramàtmani÷cayaþ / anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmatkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada (kà. 1.2.14) iti paramàtmanaþ pçùñatvàt // 39 // ---------------------- FN: bhãùà bhãtyà / asmàdbrahmaõo nimittàditi yàvat / pa¤cànàü grahaõaü brahmàdistambàntacaràcaropalakùaõàrtham / 'apapunarmçtyuü jayati' iti ÷rutyà hyapamçtyorvijaya ukto na tu paramamçtyuvijaya ityàpekùikatvam / ## asyàpi pràsaïgikatvamà÷aïkyamàha-## samàpta ityarthaþ / kàñhakaü pañhati-## sarvaü jagatpràõànniþsçtaü utpannaü pràõe cidàtmani prerake sati ejati ceùñate, tacca pràõàkhyaü kàraõaü mahadbrahma vibhetyasmàditi bhayam / tasmin bhayahetutve dçùñàntamàha-## yathodyataü vajraü bhayaü tathetyarthaþ / ya etatpràõàkhyaü brahma nirvi÷eùaü viduste muktà bhavantãtyàha-## nanvasminsåtre kathamidaü vàkyamudàhçtamityata àha-## ejatyarthasya kampanasya såtritatvàdejatipadayuktaü vàkyamudàhçtamityarthaþ / pràsaïgikàdhikàracintayàsya saügatirnàpekùiteti '÷abdàdeva pramitaþ'ityanenocyate / tatràïguùñhavàkye jãvànuvàdo brahmaikyaj¤ànàrtha ityuktaü, na tatheha pràõànuvàda aikyaj¤ànàrthaþ saübhavati, pràõasya svaråpeõa kalpitasyaikyàyogàt / ataþ pràõopàstiparaü vàkyamiti pratyudàharaõena pårvapakùayati-## nanu 'ata eva pràõaþ'ityàdau brahmaõi liïgàtpràõa÷rutirnãtà, atràpi sarvaceùñàbhayahetutvaü brahmaliïgamastãti nàsti pårvapakùàvasaro gatàrthatvàditi, ata àha-## pratiùñhàya sthitiü labdhvà pràõe vàyau nimitte jagaccalatãti prasiddham / ataþ spaùñaü brahmaliïgaü nàstãti bhàvaþ / vajraliïgacca vàyurityàha-## vyaùñirvi÷eùaþ / samaùñiþ sàmànyam / sådbadvahireva siddhàntaü pratijànãte-## pårvottaravàkyaikavàkyatànugçhãtaü sarvà÷rayatvaü liïgaü vàkyabhedakapràõa÷ruterbàdhakamityàha-## ÷ukraü svaprakà÷am / tadu nàtyeti brahmànà÷ritaþ ko 'pi loko nàstyevetyukàràrthaþ / sautraü liïgaü vyàcaùñe-## savàyukasya sarvasya kampana÷ravaõàdapi pràõaþ paramàtmaivetyarthaþ / brahmaõi vajra÷abdaþ kathamityà÷aïkya gauõa ityàha-## bçhadàraõyake 'vàyureva vyaùñiþ'ityatra 'apapunarmçtyum'ityapamçtyujayaråpamàpekùikamamçtatvamucyate na mukhyàmçtatvam, tatraiva vàyåpàstiprakaraõaü samàpya 'atha hainamuùastaþ papraccha'iti j¤eyàtmànamuktvà vàyvàdernà÷itvokterityàha-## tasmàtkàñhakavàkyaü j¤eye samanvitaviti siddham //39// END BsCom_1,3.10.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.11.40 11 jyotiradhikaraõam / så. 40 jyotir dar÷anàt | BBs_1,3.40 | 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' (chà. 8.12.3) iti ÷råyate / tatra saü÷ayyate, kiü jyotiþ÷abdaü cakùurviùayatamopahaü tejaþ kiüvà paraü brahmeti / kiü tàvatpràptam / prasiddhameva tejo jyotiþ÷abdamiti / kutaþ / tatra jyotiþ÷abdasya råóhatvàt / 'jyotiþ÷caraõàbhidhànàt' (bra.så / 1.1.24) ityatra hi prakaraõàjyotiþ÷abdaþ svàrthaü parityajya brahmaõi vartate / naceha tadvatki¤citsvàrthaparityàge kàraõaü dç÷yate / tathàca nàóãkhaõóe- 'atha yatraitadasmàccharãràdutkràmatyathaitaireva ra÷mibhirårdhvamàkramate' (chà. 8.6.5) iti mumukùoràdityapràptirabhihità / tasmàtprasiddhameva tejo jyotiþ÷abdamiti / evaü pràpte bråmaþ - parameva brahma jyotiþ÷abdam / kasmàt / dar÷anàt / tasya hãha prakaraõe vaktavyatvenànuvçttirdç÷yate, ' ya àtmàpahatapàpmà' (chà. 8.7.1) ityapahatapàpmatvàdiguõakasyàtmanaþ prakaraõàdàvanveùñavyatvena vijij¤àsitavyatvena ca pratij¤ànàt / 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' (chà. 8.9.3) iti cànusaüdhànàt / 'a÷arãraü vàvasantaü na priyàpriye spç÷ataþ'(chà. 8.12.1) iti cà÷arãratàyai jyotiþsaüpatterasyàbhidhànàt / brahmabhàvàccànyatrà÷arãratànupapatteþ 'paraü jyotiþ' 'sa uttamaþ puruùaþ' (chà. 8.12.3) iti ca vi÷eùaõàt / yattåktaü mumukùoràdityapràptirabhihiteti / nàsàvàtyantiko mokùo gatyutkràntisaübandhàt / nahyàtyantike mokùe gatyutkràntã sta iti vakùyàmaþ // 40 // ---------------------- FN: 'atha yà età hçdayasya nàóyaþ' ityàdi nàóãkhaõóaþ / tatràdityagrahànurodhena mumukùostatpràptirabhihiteti saübandhaþ / ## chàndogye prajàpatividyàvàkyamàha-## para¤jyotiþ ÷rutibhyàü saü÷ayamàha-## ghañàdiviùayàvarakatamonà÷akaü sauramityarthaþ pårvatra brahmaprakaraõasyànugràhakaþ sarva÷abdasaükocàdyayogo 'stãti pràõa÷rutirbrahmaõi nãtà / na tathàtra 'ya àtmàpahatapàpmà'iti prakaraõasyànugràhakaü pa÷yàma iti pratyudàharaõena pårvapakùamàha-## pårvapakùe såryopàstiþ, siddhànte brahmaj¤ànànmuktiriti phalam / nanu jyotiradhikaraõe jyotiþ÷abdasya brahmaõi vçtteruktatvàtkathaü pårvapakùa ityata àha-## tatra gàyatrãvàkye prakçtabrahmaparàmar÷akayacchabdasàmànàdhikaraõyàjjyotiþ÷abdasya svàrthatyàgaþ kçtaþ, tathàtra svàrthatyàge hetvadar÷anàtpårvapakùa ityarthaþ / jyotiþ÷ruteranugràhakatvenàrciràdimàrgasthatvaü liïgamàha-## 'tà và età hçdayasya nàóyaþ'iti kaõóikayà nàóãnàü ra÷mãnàü ca mithaþ saü÷leùamuktvà atha saüj¤àlopànantaraü yatra kàle etanmaraõaü yathà syàttathotkràmati atha tadà etairnàóãsaü÷liùñara÷mibhirårdhvaþ sannupari gacchati, gatvàdityaü brahmalokadvàrabhåtaü gacachatãtyabhihitaü, tathaivàtràpi ÷arãràtsamutthàya mçtvà paraü jyotiràdityàkhyamupasaüpadya taddvàrà brahmalokaü gatvà svasvaråpeõàbhiniùpadyata iti vaktavyam / samutthàyopasaüpadyeti ktvà÷rutibhyàü jyotiùo 'rciràdimàrgasthatvabhànàdityarthaþ / ato màrgasthasåryopàstyà kramamuktiparaü vàkyamiti pràpte siddhàntayati-## vyàkhyeyatvenopakrànta àtmaivàtra jyotiþ÷abdena vyàkhyena iti jyotirvàkyenaikavàkyatàprayojakaprakaraõànugçhãtottamarapuruùa÷rutyà vàkyabhedakajyotiþ÷rutirbàdhyeti bhàvaþ / a÷arãratvaphalaliïgàcca brahmaiva jyotirna sårya ityàha-## naca såryapràptyà krameõà÷arãratvaü syàditi vàcyaü, paratvena vi÷eùitasya jyotiùa eva sa uttama iti paràmar÷enà÷arãratvani÷cayàdityàha-## pårvoktaliïgaü dåùayati-## nàóãkhaõóe daharopàsakasya yà såryapràptiruktà sa na mokùa iti yuktà såryoktiþ, atra tu prajàpativàkye nirguõavidyàyàmarciràdigatisthasåryasyànanvayàdanarthakatvàt ÷rutivyatyàsena svaråpaü sàkùàtkçtya paraü jyotistadevopasaüpadyata iti vyàkhyeyamiti bhàvaþ //40// END BsCom_1,3.11.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.12.41 12 arthàntaratvavyapade÷àdhikaraõam / så. 41 àkà÷o 'rthàntaratvàdivyapade÷àt | BBs_1,3.41 | 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma tadamçtaü sa àtmà' (chà. 8.14.1) iti ÷råyate / tatkimàkà÷asabdaü paraü brahma kiüvà prasiddhameva bhåtàkà÷amiti vicàre bhåtaparigraho yuktaþ / àkà÷a÷abdasya tasminråóhatvàt, nàmaråpanirvahaõasya càvakà÷àdànadvàreõa tasminyojayituü ÷akyatvàt, sraùñçtvàde÷ca spaùñasya brahmaliïgasyà÷ravaõàditi / evaü pràpta idamucyate- parameva brahmehàkà÷a÷abdaü bhavitumarhati / kasmàt / arthàntaratvàdivyapade÷àt / 'te yadantarà tadbrahma' iti hi nàmaråpàbhyàmarthàntarabhåtamàkà÷aü vyapadi÷ati / naca brahmaõo 'nyannàmaråpàbhyàmarthàntaraü saübhavati' sarvasya vikàrajàtasya nàmaråpàbhyàmeva vyàkçtatvàt / nàmaråpayorapi nirvahaõaü niraï ku÷aü na brahmaõo 'nyatra saübhavati / 'anena jãvenàtmanànupravi÷yanàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) ityàdibrahmakartçtva÷ravaõàt / nanu jãvasyàpi pratyakùaü nàmaråpaviùayaü nirvoóhutvamasti / bàóhamasti / abhedastviha vivakùitaþ / nàmaråpanirvahaõàbhidhànàdeva ca sraùñçtvàdi brahmaliïgamabhihitaü bhavati / 'tadbrahma tadamçtaü sa àtmà' (chà. 8.14) iti ca brahmavàdasya liïgàni / 'àkà÷astalliïgàt' (bra. 1.1.22) ityasyaivàyaü prapa¤caþ // 41 // ---------------------- FN: nàmaråpe ÷abdàthà tadantaþpàtinastadbhinnatvaü tatkartçtvaü càyuktamityarthaþ / #<àkà÷o vyapade÷àt /># chàndogyamudàharati#<àkà÷a iti /># yathopakramabalàjjyotiþ÷rutibàdhastathàkà÷opakramàdbrahmàdi÷abdabàdha iti dçùñàntena pårvapakùayati-## ÷rutairguõairàkà÷opàstirnirguõabrahmaj¤ànaü cetyubhayatra phalam / 'àkà÷astalliïgàt' ityanena paunaruktyamà÷aïkya tadvadatra spaùñaliïgà÷ravaõàditi pariharati-## vai nàmeti prasiddhiliïgasyàkà÷a÷rute÷ca vàkya÷eùagatàbhyàü brahmàtma÷rutibhyàmanekaliïgopetàbhyàü bàdho yuktaþ / yatra bahupramàõasaüvàdastatra vàkyasya tàtparyamiti nirõayàditi siddhàntayati-## nàmaråpe ÷abdarthau tadantaþpàtinastadbhinnatve tatkartçtvaü càyuktamityarthaþ / nàmàdikartçtvaü na brahmaliïgaü, jãvasthatvàditi ÷aïkate-## 'anena jãvena'ityatra jãvasya brahmabhedena tatkartçtvamucyate sàkùàdayogàditi pariharati-## yaccoktaü spaùñaü liïgaü nàstãti, tatràha-## tarhi punaruktiþ, tatràha-#<àkà÷eti /># tasyaiva sàdhako 'yaü vicàraþ / atràkà÷a÷abdasya brahmaõi vçttiü siddhavatkçtya tatra saü÷ayàdipravçtteruktatvàditi na paunaruktyamiti bhàvaþ //41// END BsCom_1,3.12.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.13.42 13 suùuptyutkràntyadhikaraõam / så. 42-43 suùuptyutkràntyor bhedena | BBs_1,3.42 | vyapade÷àdityanuvartate / bçhadàraõyake ùaùñe prapàñhake 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityupakramya bhåyànàtmaviùayaþ prapa¤caþ kçtaþ / tatkiü saüsàrisvaråpamàtrànvàkhyànaparaü vàkyamutàsaüsàrisvaråpapratipàdanaparamiti saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / saüsàrisvaråpamàtraviùayameveti / kutaþ / upakramopasaühàràbhyàm / upakrame 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' iti ÷àrãraliïgàt / upasaühàre ca sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) iti tadaparityàgàt, madhye 'pi buddhàntàdyavasthopanyàsena tasyaiva prapa¤canàditi / evaü pràpte bråmaþ - parame÷varopade÷aparamevedaü vàkyaü na ÷àrãramàtrànvàkhyànaparam / kasmàt / suùuptàvutkràntau ca ÷arãràdbhedena parame÷varasya vyapade÷àt / suùuptau tàvat 'ayaü puruùaþ pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' (bç. 4.3.21) iti ÷àrãràdbhedena parame÷varaü vyapadi÷ati / tatra puruùaþ ÷àrãraþ syàttasya veditçtvàt / bàhyàbhyantaravedanaprasaïge sati tatpratiùedhasaübhavàt / pràj¤aþ parame÷varaþ, sarvaj¤atvalakùaõayà praj¤ayà nityamaviyogàt / tathotkràntàvapi 'ayaü ÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóha utsarjanyàti' (bç. 4.3.35) iti jãvàdbhedena parame÷varaü vyapadi÷ati / tatràpi ÷àrãro jãvaþ syàccharãrasvàmitvàt / pràj¤astu sa eva parame÷varaþ / tasmàtsuùuptyutkràntyorbhedena vyapade÷àtparame÷vara evàtra vivakùata iti gamyate / yaduktamàdyantamadhyeùu ÷àrãraliïgàttatparatvamasya vàkyasyeti / atra bråmaþ - upakrametàvat 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu iti na saüsàrisvaråpaü vivakùitaü kiü tarhyanådya saüsàrisvaråpaü pareõa brahmaõàsyaikatàü vivakùati / yato 'dhyàyatãva lelàyatãva' ityevamàdyuttaragranthapravçttiþ saüsàridharmaniràkaraõaparà lakùyate / tathopasaühàre 'pi yathopakramamevopasaüharati- 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' iti / yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu saüsàrã lakùyate sa và eùa mahànaja àtmà parame÷vara evàsmàbhiþ pratipàdita ityarthaþ / yastu madhye buddhàntàdyavasthopanyàsàtsaüsàrisvaråpavivakùàü manyante, na pràcãmapi di÷aü prasthàpitaþ pratãcãmapi di÷aü pratiùñheta / yato na buddhàntàdyavasthopanyàsenàvasthàvattvaü saüsàritvaü và vivakùati, kiü tarhyavasthàrahitatvasaüsàritvaü ca / kathametadavagamyate / yat 'ata årdhve vimokùàyaiva bråhi' iti pade pade pçcchati / yacca 'ananvàgatastena bhavatyasaïgo hyayaü puruùaþ' (bç. 4.3.14,15) iti pade pade prativakti / 'ananvàgataü puõyenànanvàgataü pàpena tãrõo hi tadà sarvà¤÷okànhçdayasya bhavati' (bç. 43.22) iti ca / tasmàdasaüsàrisvaråpapratipàdanaparamevaitadvàkyamityavagantavyam // 42 // ---------------------- FN: vij¤ànaü buddhistanmayastatpràyaþ / pràõeùviti saptamã vyatirekàrthà / pràõabuddhibhyàü bhinna ityarthaþ / buddhànto jàgradavasthà / anvàråóho 'dhiùñhitaþ / utsarjanghorà¤÷abdanmu¤can / buddhau dhyàyantyàmàtmà dhyàyatãva, calantyàü calatãva / bhavatãti yasmàtprativakti tasmàdavagamyata iti yojanà / tenàvasthàdharmeõànanvàgato 'spçùño bhavati asattvàt / ata urdhvaü kàmàdivivekànantaram / ## ahandhãgamyeùu katama àtmeti janakapra÷ne yàj¤avalkya àha-## vij¤ànaü buddhistanmayastatpràyaþ / saptamã vyatirekàrthà / pràõabuddhibhyàü bhinna ityarthaþ / vçtteraj¤ànàcca bhedamàha-## puruùaþ pårõa ityarthaþ / ubhayaliïgànàü dar÷anàtsaü÷ayamàha-## pårvatra nàmaråpàbhyàü bhedokteràkà÷o brahmetyuktaü, tadayuktaü, 'pràj¤enàtmanà saüpariùvaktaþ'ityabhinne 'pi jãvàtmani bhedoktivadaupacàrikabhedoktisaübhavàdityàkùepasaügatiþ / pårvapakùe karmakartçjãvastutiþ, siddhànte jãvànuvàdena tataþ kalpitabhedabhinnasya pràj¤asya paramàtmanaþ svaråpaikyapramitiriti phalam / buddhànto jàgradavasthà / àdimadhyàvasàneùu jãvokterjãvastàvakamidaü vàkyamiti pràpte siddhàntayati-## vàkyasya jãvastàvakatve jãvàdbhedena pràj¤asyàj¤àtasyottaroktirasaügatà syàt, ato j¤àtàj¤àtasaünipàte j¤àtànuvàdenàj¤àtaü pratipàdanãyaü, 'apårve vàkyatàtparyam'iti nyàyàditi siddhàntatàtparyam / puruùaþ ÷arãraü pràj¤o jãva iti bhràntiü vàrayati-## dehasya vedanàprasakterniùedhàyogàtpuruùo jãva eva, pràj¤astu råóhyà para evetyarthaþ / anvàråóho 'dhiùñhitaþ / utsarjan ghorà¤÷abdànmu¤can / buddhau dhyàyantyàmàtmàdhyàyatãva calantyàü calatãva / vastutaþ sarvavikriyà÷ånya ityukterna saüsàriõi tàtparyamityàha-## upakramavadupasaühàravàkye 'pyaikyaü vivikùitamityàha-## vyàcaùñe-## avasthopanyàsasya tvamartha÷uddhidvàraikyaparatvànna jãvaliïgatvamityàha-## pra÷nottaràbhyàmasaüsàritvaü gamyata ityàha-## kàmàdivivekànantaramityarthaþ / ## yadyasmàdvakti tasmàdavagamyata iti yojanà / tenàvasthàdharmeõànanvàgato 'spçùño bhavati, asaïgatvàt / suùuptàvapyàtmatattvaü puõyapàpàbhyàmaspçùñaü bhavati / hi yasmàdàtmà suùuptau sarva÷okàtãtaþ tasmàdhçdayasyaiva sarve ÷okà iti ÷rutyarthaþ //42// END BsCom_1,3.13.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,3.13.43 patyàdi÷abdebhyaþ | BBs_1,3.43 | ita÷càsaüsàrisvaråpapratipàdanaparamevaitadvàkyamityavagantavyam / yadasminvàkye patyàdayaþ ÷abdà asaüsàrisvaråpapratipàdanaparàþ saüsàrisvabhàvapratiùedhanà÷ca bhavanti / 'sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ sarvasyàdhipatiþ' ityeva¤jàtãyakà asaüsàrisvabhàvapratipàdanaparàþ / 'sa na sàdhunà karmaõà bhåyànno evàsàdhunà kanãyàn' ityeva¤jàtãyakàþ saüsàrisvabhàvapratiùedhanàþ / tasmàdasaüsàrã parame÷vara ihokta ityavagamyate // 43 // iti ÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // 3 // ---------------------- FN: va÷ã svatantraþ / ã÷àno niyamana÷aktimàn / vàkyasya brahmàtmaikyaparatve hetvantaramàha-## såtraü vyàcaùñe-## va÷ã svatantraþ / aparàdhãna iti yàvat / ã÷àno niyamana÷aktimàn / ÷akteþ kàryamàdhipatyamiti bhedaþ / tasmàcchodhitatvamarthaikye ùaùñhàdhyàyasamanvaya iti siddham //43// END BsCom_1,3.13.43 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## avyakte÷amajaü pa¤cajanàdhàraü ca kàraõam / veditanyaü priyaü vande prakçtiü puruùaü param //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.1 prathamàdhyàye caturthaþ pàdaþ / [atra pradhànaviùayatvena saüduhyamànànàmavyaktàjàdipadànàü cintanam] 1 ànumànikàdhikaraõam / så. 1-7 ànumànikam apy ekeùàm iti cen na ÷arãra-råpaka-vinyasta-gçhãter dar÷ayati ca | BBs_1,4.1 | brahmajij¤àsàü pratij¤àya brahmaõo lakùaõamuktam- 'janmàdyasya yataþ' (bra. 1.1.2) iti / tallakùaõaü pradhànasyàpi samànamityà÷aïkya tada÷abdatvena niràkçtam- 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) iti / gatismànyaü ca vedàntavàkyànàü brahmakàraõavàdaü prati vidyate na pradhànakàraõavàdaü pratãti prapa¤citaü gatena granthena / idaü tvidànãmava÷iùñamà÷aïkùyate- yaduktaü pradhànasyà÷abdatvaü tadasiddhaü, kàsucicchàsvàsu pradhànasamarpaõàbhàsànàü ÷abdanàü ÷råyamàõatvàt / ataþ pradhànasya kàraõatvaü vedasiddhameva mahadbhiþ paramarùibhiþ kapilaprabhçtibhiþ parigçhãtamiti prasajyate / tadyàvatteùàü ÷abdànàmanyaparatvaü na pratipàdyate tàvatsarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõamiti pratipàditamapyàkulãbhavet / atasteùàmanyaparatvaü dar÷ayituü paraþ saüdarbhaþ pravartate / ànumànikamapyanumànaniråpitamapi pradhànamekeùàü ÷àkhinàü ÷abdavadupalabhyate / kàñhake hi pañhyate- 'mahataþ paramavyaktamavyaktàtpuruùaþ paraþ' (1.3.11) iti / tatra ya eva yannàmàno yatkramàcca mahadavyaktapuruùàþ smçtiprasiddhàsta eveha pratyabhij¤àyante / tatràvyaktamiti smçtiprasiddheþ, ÷abdàdihãnatvàcca na vyaktamavyaktamiti vyutpattisaübhavàt, smçtiprasiddhaü pradhànamabhidhãyate / tasya ÷abdavattvàda÷abdatvamanupapannam / tadeva ca jagataþ kàraõaü ÷rutismçtinyàyaprasiddhibhya iti cet / naitadevam / nahyetatkàñakaü vàkyaü smçtinyàyaprasiddhayormahadavyaktayorastitvaparam / nahyatra yàdç÷aü smçtiprasiddhaü svatantraü kàraõaü triguõaü pradhànaü tàdç÷aü pratyabhij¤àyate / ÷abdamàtraü hyatràvyaktamitipratyabhij¤àyate / sa ca ÷abdo na vyaktamavyaktamiti yaugikatvàdanyasminnapi såkùme sudurlakùye ca prayujyate / nacàyaü kasmiü÷cidråóhaþ / yà tu pradhànavàdinàü råóhiþ sà teùàmeva pàribhàùikã satã na vedàrthaniråpaõe kàraõabhàvaü pratipadyate / naca kramamàtrasàmànyàtsamànàrthapratipattirbhavatyasati tadråpapratyabhij¤àne / nahya÷vasthàne gàü pa÷yanna÷vo 'yamityamåóho 'dhyavasyati / prakaraõaniråpaõàyàü càtra na paraparikalpitaü pradhànaü pratãyate / ÷arãraråpakavinyasgçhãteþ / ÷arãraü hyatra ratharåpakavinyastamavyakta÷abdena parigçhyate / kutaþ / prakaraõàtpari÷eùàcca / tathàhyanantaràtãto grantha àtma÷arãravàdinàü rathirathàdiråpakakëptiü dar÷ayati- 'àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu / buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca // indriyàõi hayànàhurviùayàüsteùu gocaràn / àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ // ' (kà. 1.3.3,4) iti / tai÷cendriyàdibhirasaüyataiþ saüsàramadhigacchati / saüyataistvadhvanaþ pàraü tadviùõoþ paramaü padamàpnoti dar÷ayitvà, kiü tadadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padamityasyàmàkàïkùàyàü, tebhya eva prakçtebhya indriyàdibhyaþ paratvena paramàtmànamadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padaü dar÷ayati- 'indriyebhyaþ parà hyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ / manasastu parà buddhirbuddheràtmà mahànparaþ / mahataþ paramavyaktamavyaktàtpuruùaþ paraþ / puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' (kà. 1.3.10,11) iti / tatra ya evendriyàdayaþ pårvasyàü ratharåpakakalpanàyàma÷vàdibhàvena prakçtàsta eveha parigçhyante prakçtahànàprakçtaprakriyàparihàràya / tatrendriyamanobuddhayastàvatpårvatreha ca samàna÷abdà eva / arthà ye ÷abdàdayo viùayà indriyahayagocaratvena nirdiùñàsteùàü cendriyebhyaþ paratvam / 'indriyàõàü grahatvaü viùayàõàmatigrahatvam' (bç. 3.2) iti ÷rutiprasiddheþ / viùayebhya÷ca manasaþ paratvaü, manomålatvàdviùayendriyavyavahàrasya / manasastu parà buddhiþ / buddhiü hyàruhya bhogyajàtaü bhoktàramupasarpati / buddheràtmà mahànparaþ, yaþ sa 'àtmànaü rathinaü viddhi' iti rathitvenopakùiptaþ / kutaþ / àtma÷abdàt / bhoktu÷ca bhogopakaraõàtparatvopapatteþ / mahattvaü càsya svàmitvàdupapannam / athavà 'mano mahàntamatirbrahmà pårbuddhiþ khyatirã÷varaþ / praj¤à saüvicciti÷caiva smçti÷ca paripañhyate // ' iti smçteþ, 'yo brahmàõaü vidadhàti pårvaü yo vai vedàü÷ca prahiõoti tasmai' (÷ve. / 6.18) iti ca ÷ruteryà prathamajasya hiraõyagarbhasya buddhiþ sà sarvàsàü buddhãnàü parà pratiùñhà / seha mahànàtmetyucyate / sà ca pårvatra buddhigrahaõenaiva gçhãtà satã hirugãhopadi÷yate / tasyà apyasmàdãyàbhyo buddhibhyaþ paratvopapatteþ / etasmiüstu pakùe paramàtmaviùayeõaiva pareõa puruùagrahaõena rathina àtmano grahaõaü draùñavyam / paramàrthataþ paramàtmavij¤ànàtmanorbhedàbhàvàt / tadevaü ÷arãramevaikaü pari÷iùyate / itaràõãndriyàdãni prakçtànyeva paramapadadidar÷ayiùayà samanukràmanpari÷iùyamàõenehàntyenàvyakta÷abdena pari÷iùyamàõaü prakçtaü ÷arãraü dar÷ayatãti gamyate / ÷arãrendriyamanobuddhiviùayavedanàsaüyuktasya hyavidyàvato bhoktuþ ÷arãràdãnàü rathàdiråpakakalpanayà saüsàramokùagatiniråpaõena pratyagàtmabrahmàvagatiriha vivakùità / tathàca 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhàtmà na prakà÷ate / dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ' // (kà. 1.3.12) iti vaiùõavasya paramapadasya duravagamatvamuktvà tadavagamàrthaü yogaü dar÷ayati- 'yacchedvàïmanasã pràj¤astadyacchejj¤àna àtmani / j¤ànamàtmani mahati niyacchettadyacchecchànta àtmani' // (kà. 1.3.13) iti / etaduktaü bhavati- vàcaü manasi saüyacchet vàgàdibàhyendriyavyàpàramutsçjya manomàtreõàvatiùñheta / mano 'pi viùayavikalpàbhimikhaü vikalpadoùadar÷anena j¤àna÷abdoditàyàü buddhàvadhyavasàyasvabhàvàyàü dhàrayet / tàmapi buddhiü mahatyàtmani bhoktaryagryàyàü và buddhau såkùmatàpàdanena niyacchet / mahàntaü tvàtmànaü ÷ànta àtmani prakaraõavati parasminpuruùe parasyàü kàùñhàyàü pratiùñhàpayediti ca / tadevaü pårvàparàlocanàyàü nàstyatra paraparikalpitasya pradhànasyàvakà÷aþ // 1 // ---------------------- FN: pradhànasya vaidika÷abda÷ånyatvena / ava÷iùñamanà÷aïkitamaniràkçtaü ca / pratãtyà pradhànàrpakatve 'pi vastuto neti vaktumàbhàsapadam / api÷abdàdeka÷abdàcca brahmàïgãkàreõa pårvapakùo vicàra÷càyaü kvàcitka iti såcitam / smàrtakramaråóhibhyàmavyakta÷abdaþ pradhànaparaþ / ajàmekàü ityàdyà ÷rutiþ / 'hetuþ prakçtirucyate' ityàdyà smçtiþ / 'yadalpaü tajjaóaprakçtikaü' iti nyàyaþ / tato brahmaiva jagatkàraõamiti matakùatiriti bhàvaþ / råpakakëptiþ sàdç÷yakalpanà / pragraho '÷vara÷anà / teùu hayeùu / gocaràn màrgàn / àtmà dehaþ / gçhõanti puruùapa÷uü badhnàtãti grahà indriyàõi / tebhyaþ ÷reùñhà atigrahà viùayàþ / paratvaü ÷raiùñhyàbhipràyaü natvàntaratveneti bhàvaþ / buddheþ paraþ pratyabhij¤àyata iti ÷eùaþ / hiruk pçthak / vedanà sukhàdyanubhavaþ / vàgityatra dvitãyàlopa÷chàndasaþ manasã iti dãrgha÷ca / agryà samàdhiparipàkajà / asminpàde 'dhikaraõatrayasyekùatyadhikaraõena saügatiü vaktuü vçttamanuvadati-## pradhànasya vaidika÷abda÷ånyatvenetyarthaþ / ãkùatyadhikaraõe gatisàmànyama÷abdatvaü ca pratij¤àtam, tatra brahmaõi vedàntànàü gatisàmànyaü prapa¤citaü, adhunà pradhànasyà÷abdatvamasiddhamityà÷aïkya niråpyata ityàkùepasaügatiþ / tenà÷abdatvaniråpaõena brahmaõi vedàntànàü samanvayo dçóhãkçto bhavatãtyadhyàyasaügatirapyadhikaraõatrayasya j¤eyà / atràvyaktapadaü viùayaþ / tatkiü pradhànaparaü pårvokta÷arãraparaü veti smçtiprakaraõàbhyàü saü÷aye pårvamaprasiddhabrahmaparatvaü yathà ùaùñhàdhyàyasya dar÷itaü tadvadavyaktapadamapriddhapradhànaparamiti pårvapakùayati-#<ànumànikamiti /># api÷abdàdbrahmàïgãkàreõàyama÷abdatvàkùepa iti såcayati / tathà ca brahmapradhànayorvikalpena kàraõatvàt brahmaõyeva vedàntànàü samanvaya iti niyamàsiddhiþ phalaü, siddhànte niyamasiddhiriti vivekaþ / padavicàratvàdadhikaraõànàmetatpàdasaügatirbodhyà / smàrtakramaråóhibhyàmavyakta÷abdaþ pradhànaparaþ ÷abdaspar÷àdi÷ånyatvena yogasaübhavàccetyàha-#<÷abdàdãti /># pradhànasya vaidika÷abdavàcyatve kà kùatirityata àha-## 'ajàmekàm'ityàdyà ÷rutiþ / 'hetuþ prakçtirucyate'ityàdyà smçtiþ / 'yadalpaü tajjaóaprakçtikam'iti nyàyaþ / tato brahmaiva kàraõamiti matakùatiriti bhàvaþ / såtre na¤arthaü vadansiddhàntayati-## pradhànaü vaidikaü netyatra tàtparyàbhàvaü hetumàha-## nanu pradhànasyàtra pratyabhij¤ànàdvaidikatvamityata àha-## nanu ÷abdapratyabhij¤àyàmartho 'pi pratyabhij¤àyata ityà÷aïkya yaugikàcchabdàsati niyàmake nàrthavi÷eùadhãrityàha-## råóhyà taddhãrityà÷aïkya råóhiþ kiü laukikã smàrtà và / nàdya ityàha-## dvitãyaüpratyàha-## puruùasaüketo nànàdivedàrthanirõayahetuþ, puümatervicitratvàdityarthaþ / yattu smàrtakramapratyabhij¤ayà kramikàrthaþ smàrta eveti, tatràha-## sthànàttadråpapratyabhij¤ànà÷aïkyàmasatãtyanvayànna¤o vyatyàsenàtadråpasya tadråpaviruddhasya pratyabhij¤àne satãtyarthaþ / pårvaj¤àtaråpàrthasya sthàne tadviruddhàrthaj¤àne sati tasya dhãrnàstãtyatra dçùñàntamàha-## prakçte nàsti viruddhaj¤ànamityà÷aïkya prakaraõàccharãraj¤ànamastãtyàha-## ÷arãrameva råpakeõa rathasàdç÷yena vinyastaü ÷arãraråpakavinyastaü, tasya pårvavàkye àtmabuddhyormadhyasthànapañhitasyàtràpi madhyasthenàvyakta÷abdena grahaõànna pradhànasya vaidikatvamiti såtràrthaþ / smàrtakramaþ kimiti tyaktavya ityà÷aïkya ÷rautakramasya prakaraõàdyanugraheõa balavattvàdityàha-## tadubhayaü vivçõoti-## råpakakëptiþ sàdç÷yakalpanà / pragraho '÷vara÷anà / yadà buddhisàrathirvivekã tadà manasendriyahayànviùamaviùayamàrgàdàkarùati / yadyavivekã tadà manora÷anàbaddhàüstàn pravartayatãti manasaþ pragrahatvaü yuktam / teùu hayeùu / gocaràn màrgàn / nanu svata÷cidàtmano bhogasaübhavàt kiü rathàdinetyata àha-#<àtmeti /># àtmà dehaþ, dehàdisaïkakalpanayà bhoktçtvaü na svato 'saïgatvàdityarthaþ / adhunà rathàdibhirgantavyaü vadannàkàïkùàpårvakamuttaravàkyamàha-## ÷arãrasya prakçtatve 'pyavyaktapadena pradhànaü gçhyatàmityata àha-## evaü prakaraõaü ÷odhayitvà ÷arãrasya pari÷eùatàmànayati-## arthànàü pårvamanukti÷aïkàü vàrayan paratvamupapàdayati-## gçhõanti puruùapa÷uü badhnantãti grahà indriyàõi / teùàü grahatvaü viùayàdhãnam / asati viùaye teùàmaki¤citkaratvàt / tato grahebhyaþ ÷reùñhà atigrahà viùayà iti bçhadàraõyake ÷ravaõàt / paratvaü ÷raiùñhyàbhipràyaü, na tvàntaratveneti bhàvaþ / savikalpakaü j¤ànaü manaþ, nirvikalpakaü ni÷cayàtmikà buddhiþ, àtma÷abdàt sa eva buddheþ paraþ, pratyabhij¤àyata iti ÷eùaþ / hiraõyagarbhàbhedena brahmàdipadavedyà samaùñibuddhirmahànityàha-## manana÷aktiþ, vyàpinã, bhàvini÷cayaþ, brahmà àtmà, bhogyavargà÷rayaþ, tàtkàlikani÷cayaþ, kãrti÷aktiþ, niyamana÷aktiþ, traikàlani÷cayaþ, saüvidabhivya¤jikà cidadhyastàtãtasarvàrthagrahiõã samaùñibuddhirityarthaþ / hiraõyagarbhasyeyaü buddhirastãtyatra ÷rutimàha-## nanvaprakçtà sà kathamucyate, taduktau ca pradhànena kimaparàddhamityata àha-## hirukpçthak / pårvaü vyaùñibuddhyabhedenoktàtra tato bhedena paratvamucyata ityarthaþ / tarhi ratharathinau dvau pari÷iùñau syàtàü, netyàha-## ato ratha eva pari÷iùña ityàha-## teùu pårvokteùu ùañpadàrtheùvityarthaþ / pari÷eùasya phalamàha-## vedo yamo veti ÷eùaþ / dar÷ayati ceti såtrabhàgo vyàkhyàtaþ / ki¤ca brahmàtmaikatvaparatve granthe bhedavàdinàü pradhànasyàvakà÷o nàstãtyàha-#<÷arãretyàdinà /># bhogo vedanà / kàñhakagranthasyaikyatàtparye gåóhatvaj¤eyatvaj¤ànahetuyogavidhaye liïgàni santãtyàha-## agryà samàdhiparipàkajà / vàgityatra dvitãyàlopa÷chàndasaþ, manasãti daighyaü ca //1// END BsCom_1,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.2 såkùmaü tu tadarhatvàt | BBs_1,4.2 | uktametatprakaraõaparã÷eùàbhyàü ÷arãramavyakta÷abdaþ na pradhànamiti / idamidànãmà÷aïkyate- kathamavyakta÷abdàrhatvaü ÷arãrasya, yàvatà sthålatvàtspçùñataramidaü ÷arãraü vyakta÷abdàrhamaspaùñavacanastvavyakta÷abda iti / ata uttaramucyate- såkùmaü tviha kàraõàtmanà ÷arãraü vivakùyate såkùmasyàvyakta÷abdàrhatvàt / yadyapi sthålamidaü ÷arãraü na svayamavyakta÷abdamarhati, tathàpi tasya tvàrambhakaü bhåtasåkùmamavyakta÷abdamarhati / prakçti÷abda÷ca vikàre dçùñaþ / yathà 'gobhiþ ÷rãõãta matsaram' (ç.sa. 9.46.4) iti ÷ruti÷ca- 'tadbhedaü tarhyavyàkçtamàsãt' (bç. 1.4.7) itãdameva vyàkçtanàmaråpavibhinnaü jagatpràgavasthàyàü parityaktavyàkçtanàmaråpaü bãja÷aktyavasthamavyakta÷abdayogaü dar÷ayati // 2 // ---------------------- FN: prakçtervikàràõàmananyatvàtprakçteravyaktatvaü vikàre upacaryate / gobhirgovikàraiþ payobhiþ matsaraü somaü ÷rãõãta mi÷ritaü kuryàt / tat ha kila tarhi pràgavasthàyàmidaü jagadavyàkçtaü avyaktamàsãt / ÷aïkottaratvena såtraü vyàcaùñe-## kàryakàraõayorabhedànmålaprakçtivàcakàvyakta÷abdena vikàro lakùyata ityarthaþ / gobhirgovikàraiþ payobhirmatsaraü somaü ÷rãõãta / mi÷ritaü kuryàditi yàvat / '÷r㤠pàke'iti dhàtorloñi madhyamapuruùabahuvacanametat / avyaktàtmanà kàryasyàvyakta÷abdayogyatve mànamàha-#<÷ruti÷ceti /># tarhi pràgavasthàyàmidaü jagadavyàkçtamàsãt ha kiletyarthaþ / bãjaråpà ÷aktiþ saüskàrastadavastham //2// END BsCom_1,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.3 tadadhãnatvàd arthavat | BBs_1,4.3 | atràha- yadi jagadidamanabhivyaktanàmaråpaü bãjàtmakaü pràgavasthamavyakta÷abdàrhamabhyupagamyeta, tadàtmanà ca ÷arãrasyàpyavyakta÷abdàrhatvaü pratij¤àyeta, sa eva tarhi pradhànakàraõavàda evaü satyàpadyeta / asyaiva jagataþ pràgavasthàyàþ pradhànatvenàbhyupagamàditi / atrocyate- yadi vayaü svatantràü kà¤citpràgavasthàü jagataþ kàraõatvenàbhyupagacchema, prasa¤jyema tadà pradhànakàraõavàdam / parame÷varàdhãnà tviyamasmàbhiþ pràgavasthà jagato 'bhyupagamyate na svatantrà / sà càva÷yàbhyupagantavyà / arathavatã hi sà / nahi tayà vinà parame÷varasya sraùñçtvaü siddhayati / ÷aktirahitasya tasya pravçttyanupapatteþ / muktànàü ca punaranutpattiþ / kutaþ / vidyayà tasyà bãja÷akterdàhàt / avidyàtmikà hi bãja÷aktiravyakta÷abdanirde÷yà parame÷varà÷rayà màyàmayã mahàsuptiþ, yasyàü svaråpapratibodharahitàþ ÷erate saüsàriõo jãvàþ / tadetadavyaktaü kvacidàkà÷a÷abdanirdiùñam- 'etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ca' (bç. 3.8.11) iti ÷ruteþ / kvacidakùara÷abdoditam- 'akùaràtparataþ paraþ' (mu. 2.1.2) iti ÷ruteþ / kvacinmàyeti såcitam- 'màyàü tu prakçtiü vidyànmàyinaü tu mahe÷varam' (÷ve. 4.10) iti mantravarõàt / avyaktà hi sà màyà, tattvànyatvaniråpaõasyà÷akyatvàt / tadidaü 'mahataþ paramavyaktam' ityuktamavyaktaprabhavatvànmahataþ, yadà hairaõyagarbhã buddhirmahàn / yadà tu jãvo mahàüstadàpyavyaktàdhãnatvàjjãvabhàvasya mahataþ paramavyaktamityuktam / avidyà hyavyaktam / avidyàvattvenaiva jãvasya sarvaþ saüvyavahàraþ saütato vartate / mahataþ paratvamabhedopacàràttadvikàre ÷arãre parikalpyate / satyapi ÷arãravadindriyàdãnàü tadvikàratvàvi÷eùe ÷arãrasyaivàbhedopacàràdavyakta÷abdena grahaõaü, indriyàdãnàü sva÷abdaireva gçhãtatvàtpari÷iùñatvàcca ÷arãrasya / anye tu varõayanti- dvividhaü hi ÷arãraü sthålaü såkùmaü ca / sthålaü yadidamupalabhyate / såkùmaü yaduttaratra vakùyate- 'tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm' (bç. 3.1.1) iti / taccobhayamapi ÷arãramavi÷eùàtpårvatra rathatvena saükãrtitam / iha tu såkùmamavyakta÷abdena parigçhyate / såkùmasyàvyakta÷abdàrhatvàt / tadadhãnatvàcca bandhamokùavyavahàrasya jãvàttasya paratvam / yathàrthàdhãnatvàdindriyavyàpàrasyendriyebhyaþ paratvamarthànàmiti / taistvetadvaktavyaü, avi÷eùeõa ÷arãradvayasya pårvatra rathatvena saükãrtitatvàtsamànayoþ prakçtapari÷iùñatvayoþ kathaü såkùmameva ÷arãramiha gçhyate na punaþ sthålamapãti / àmnàtasyàrthaü pratipattuü prabhavàmo nàmnàtaü paryanuyoktum / àmnàtaü càvyaktapadaü såkùmameva pratipàdayituü ÷aknoti netaradvyaktatvàttasyeti cet / na / ekavàkyatàdhãnatvàdarthapratipatteþ / nahãme pårvottare àmnàte ekavàkyatàmanàpadya ka¤cidarthaü pratipàdayataþ, parakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgàt / nacàkàïkùàmantareõaikavàkyatàpratipattirasti / tatràva÷iùñàyàü ÷arãradvayasya gràhyatvàkàïkùàyàü yathàkàïkùaü saübandhe 'nabhyupagamyamàna ekavàkyataiva bàdhità bhavati kuta àmnàtasyàrthapratipattiþ / nacaivaü mantavyaü duþ÷odhatvàtsåkùmasyaiva ÷arãrasyeha grahaõaü, sthålasya tu dçùñabãbhatsatayà su÷odhatvàdagrahaõamiti / yato naiveha ÷odhanaü kasyacidvivakùyate / nahyatra ÷odhanavidhàyi ki¤cidàkhyàtamasti / anantaranirdiùñatvàttu kiü tadviùõoþ paramaü padamitãdamiha vivakùyate / tathàhãdamasmàtparamidamasmàtparamityuktvà 'puruùànna paraü ki¤cit' ityàha / sarvathàpi tvànumànikanirakaraõopapattestathà nàmàstu, na naþ ki¤cicchidyate // 3 // ---------------------- FN: tarhi tadà / màyàmayã prasiddhamàyopamità / buddhyàdyupàdhibhedàjjãvà iti bahåktiþ / anavacchinnatvàdàkà÷atvaü, tattvaj¤ànaü vinànivçtterakùaratvaü, vicitrakàryatvànmàyàtvamiti bhedaþ / tat avyaktam / gobalãvardapadavadetaddraùñavyam / ekàrthabodhakànàü ÷abdànàü mitha àkàïkùyaikasyàü buddhàvaråóhatvamekavàkyatà / gràhyatvàkàïkùà ekavàkyatà / dçùñà bãbhatsà ghçõà yasmin tasya bhàvastattà tayetyarthaþ / sarvathà sthålasåkùmayoranyataragrahe 'pãti yàvat / apasiddhànta÷aïkottaratvena såtraü vyàcaùñe-## tarhi tadà / evaü sati såkùma÷abditapràgavasthàbhyupagame sati / ã÷vare kalpità tanniyamyetyaïgãkàrànnàpasiddhànta ityàha-## kåñasthabrahmaõaþ sraùñçtvasiddhyarthamavidyà svãkàryetyuktam / bandhamuktivyavasthàrthamapi sà svãkàryetyàha-## yannà÷ànmuktiþ sà svãkàryà, tàü vinaiva sçùñau muktànàü punarbandhàpatterityarthaþ / tasyàþ paraparikalpitasatyasvatatantrapradhànàdvailakùaõyamàha-## màyàmayã prasiddhamàyopamità / loke màyàvino màyàvatparatantretyarthaþ / jãvabhedopàdhitvenàpi sà svãkàryetyàha-## buddhyàdyupàdhibhedàjjãvà iti bahåktiþ / avidyàyàü ÷rutimapyàha-## àkà÷ahetutvàdàkà÷aþ / j¤ànaü vinàntàbhàvàdakùaram / vicitrakàritvànmàyeti bhedaþ / idànãmavidyàyà brahmabhedànyatvàbhyàmanirvàcyatvenàvyakta÷abdàrhatvamàha-## tasya mahataþ paratvaü kathamityata àha-## yadà buddhirmahàüstadà taddhetutvàtparatvamityuktamityanvayaþ / pratibimbasyopàdhiparatantratvàdupàdheþ pratibimbàtparatvamàha-## hetuü sphuñayati-## avyaktasya paratve 'pi ÷arãrasya kiü jàtaü, tadàha-## nanvindriyàdãnàmapyavyaktàbhedàdavyaktatvaü paratvaü ca kimiti nocyate, tatràha-## såtradvayasya vçttikçddhyàkhyànamutthàpayati-## pa¤cãkçtabhåtànàü såkùmà avayavàþ sthåladehàrambhakàþ / såkùma÷arãraü pratijãvaü liïgasyà÷rayatvena niyatamastãti vakùyate / dehàntarapràptau tena yukto gacchati paralokamityarthaþ / kathaü tasya mahato jãvàtparatvamityà÷aïkya dvitãyasåtraü vyàcaùñe-## ## såtrasthadçùñàntamàha-## taddhyàkhyànaü dåùayati-## avyaktapadabalàt prakçtamapi sthålaü tyajyata iti ÷aïkate-#<àmnàtasyeti /># ekàrthabodhakànàü ÷abdànàü mitha àkàïkùayaikasyàü buddhàvàråóhatvamekavàkyatà / tava mate tasyà abhàvàtkutor'thabodha iti samàdhatte-## tàü vinàpyarthathãþ kiü na syàdityata àha-## ÷arãra÷abdena råóhyà sthålaü prakçtaü tasya hàniraprakçtasya bhåtasåkùmasyàvyaktapadena grahaõamanyàyyaü syàdityarthaþ / astvekavàkyatetyata àha-## tataþ kiü tatràha-## àkàïkùayà vàkyaikavàkyatve sati prakçtaü ÷arãradvayamavyaktapadena gràhyam / àkàïkùàyàstulyatvàditi bhàvaþ / anàtmani÷cayaþ ÷uddhiþ, tadarthaü såkùmamevàkàïkùitaü gràhyam;tasya såkùmatvenàtmàbhedena gçhãtasya duþ÷odhatvàt / sthålasya dçùñadaurgandhyàdinà la÷unàdivadanàtmatvadhãvairàgyayoþ sulabhatvàditi ÷aïkate-## dçùñà bãbhatsà ghçõà yasmin tasya bhàvastattà tayetyarthaþ / dåùayati-## vairàgyàya÷uddhiratra na vivakùità, vidhyabhàvàt, kintu vaiùõavaü paramaü padaü vivakùitamiti taddar÷anàrthaü prakçtaü sthålamevàvyaktapadena gràhyamiti bhàvaþ / ki¤ca såkùmasya liïgàntaþpàtina indriyàdigrahaõenaiva grahaõànna pçthagavyakta÷arãrapadàbhyàü grahaþ / abhyupetyàha-## sthålasya såkùmasya và grahe 'pãtyarthaþ / ## såkùmamevàvyaktamastvityarthaþ //3// END BsCom_1,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.4 j¤eyatvàvacanàc ca | BBs_1,4.4 | j¤eyatvena ca sàükhyaiþ pradhànaü smaryate guõapuruùàntaraj¤ànàtkaivalyamitivadbhiþ / nahi guõasvaråpamaj¤àtvà guõebhyaþ puruùasyàntaraü ÷akyaü j¤àtumiti / kvacicca vibhåtivi÷eùapràptaye pradhànaü j¤eyamiti smaranti / nacedagihàvyaktaü j¤eyatvenocyate / padamàtraü hyavyakta÷abdaþ / nehàvyaktaü j¤àtavyamupàsitavyaü ceti vàkyamasti / nacànupadiùñapadàrthaj¤ànaü puruùàrthamiti ÷akyaü pratipattum / tasmàdapi nàvyakta÷abdena pradhànamabhidhãyate / asmàkaü tu ratharåpakakëpta÷arãràdyanusaraõena viùõoreva paramaü padaü dar÷ayitumayamupanyàsa ityanavadyam // 4 // atràvyaktaü pradhànaü netyatra hetvantaràrthaü såtram-## sattvàdiguõaråpàtpradhànàt puruùasyàntaraü bhedastajj¤ànàdityarthaþ / nahi ÷akyamiti ca vadadbhiþ pradhànaü j¤eyatvena smaryata iti saübandhaþ / na kevalaü bhedapratiyogitvena pradhànasya j¤eyatvaü tairiùñaü kintu tasyopàsanayàõimàdipràptaye 'pãtyàha-## j¤ànavidhyabhàve 'pyavyaktapadajanyaj¤ànagamyatvamàrthikaü j¤eyatvamastãtyata àha-## upadiùñaü hi j¤ànaü phalavaditi j¤àtuü ÷akyaü niùphalasyopade÷àyogàdavyaktasya ca j¤ànànupade÷àtphalavajj¤ànagamyatvàsiddhirityarthaþ / phalitamàha-## sàükhyeùñasaphalaj¤ànagamyatvàvacanàccetyarthaþ / nanu ÷arãrasyàpi j¤eyatvànukteþ kathamiha grahaõaü, tatràha-## asmanmate viùõavàkhyapadasyaikasyaiva j¤eyatvàttaddar÷anàrthamavyaktapadena ÷arãropanyàso yukta ityarthaþ / sàdhàraõa÷abdamàtrànna pradhànasya pratyabhij¤à smàrtaliïgasyànuktyà niyàmakàbhàvàditi tàtparyam //4// END BsCom_1,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.5 vadatãti cen na pràj¤o hi prakaraõàt | BBs_1,4.5 | atràha sàükhyaþ - j¤eyatvàvacanàt ityasiddham / katham / ÷råyate hyuttaratràvyakta÷abdoditasya pradhànasya j¤eyatvavacanam- 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathàrasaü nityamagandhavacca yat / anàdyanantaü mahataþ paraü dhruvaü nicàyya taü mçtyumukhàtpramucyate' // (kà. 2.3.15) iti / atra hi yàdç÷aü ÷abdàdihãnaü pradhànaü mahataþ paraü smçtau niråpitaü tàdç÷ameva nicàyyatvena nirdiùñaü, tasmàtpradhànamevedaü, tadeva càvyakta÷abdanirdiùñamiti / atra bråmaþ - neha pradhànaü nicàyyatvena nirdiùñam / pràj¤o hãha paramàtmà nicàyyatveta nirdiùñaü iti gamyate / kutaþ / prakaraõàt / pràj¤asya hi prakaraõaü vitataü vartate / 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' ityàdinirde÷àt, 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate' iti ca durj¤àtatvavacanena tasyaiva j¤eyatvàkàïkùaõàt / 'yacchedvàïmanasã pràj¤aþ' iti ca tajj¤ànàyaiva vàgàdisaüyamasya vihitatvàt / mçtyumukhapramokùaõaphalatvàcca / nahi pradhànamàtraü nicàyya mçtyumukhàtpramucyata iti sàükhyairiùyate / cetanàtmavij¤ànàddhi mçtyumukhàtpramucyate iti teùàmabhyupagamaþ / sarveùu vedànteùu pràj¤asyaivàtmano '÷abdàdidharmatvamabhilapyate / tasmànna pradhànasyàtra j¤eyatvamavyakta÷abdanirdiùñatvaü và // 5 // ---------------------- FN: a÷abdamityàdiùu pratyekaü nitya÷abdaþ saübadhyate / liïgoktimà÷aïkya niùedhati-## atra hi tàdç÷ameva nirdiùñamityanvayaþ / spaùñamanyat //5// END BsCom_1,4.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.6 trayàõàm eva caivam upanyàsaþ pra÷na÷ ca | BBs_1,4.6 | ita÷ca na pradhànasyàvyakta÷abdavàcyatvaü j¤eyatvaü và / yasmàntrayàõàmeva padàrthànmagnijãvaparamàtmanàmasmingranthe kañhavallãùu varapradhànasàmarthyàdvaktavyatopanyàso dç÷yate / tadviùaya eva ca pra÷naþ / nàto 'nyasya pra÷na upanyàso vàsti / tatra tàvat 'sa tvamagniü svargyamadhyeùi mçtyo prabråhi taü ÷raddadhànàya mahyam' (kà. 1.1.13) ityagniviùayaþ pra÷naþ / 'yeyaü prete' vicikitsà manuùye 'stãtyeke nàyamastãti caike / etadvidyàmanu÷iùñastvayàhaü varàõàmeùa varastçtãyaþ // ' (kà. 1.1.20) iti jãvaviùayaþ pra÷naþ / 'anyatra dharmàdantràdharmànyatràsmatkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada // ' (kà. 1.2.14) iti paramàtmaviùayaþ / prativacanamapi 'lokàdimamagniü tamuvàca tasmai yà iùñakàyàvatãrvà yathà và' (kà. 1.1.15) ityagniviùayam / 'hanta ta idaü pravakùyàmi guhyaü brahma sanàtanam / yathà ca maraõaü pràpya àtmà bhavati gautama / yonimanye prapadyante ÷arãratvàya dehinaþ / sthàõumanye 'nusaüyanti yathàkarma yathà÷rutam' (kà. 2.5.6,7) iti / vyavahitaü jãvaviùayam / 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kà. 1.2.18) ityàdibahuprapa¤caü paramàtmaviùayam / naivaü pradhànaviùayaþ pra÷no 'sti / apçùñatvàccànupanyasanãyatvaü tasyeti / atràha- yo 'yamàtmaviùayaþ pra÷no yeyaü prete vicikitsà manuùye 'stãti, kiü sa evàyam 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' iti punaranukçùyate, kiüvà tato 'nyo 'yamapårvaþ pra÷na utthàpyata iti / kicàtaþ / sa evàyaü pra÷naþ punaranukçùyata iti yadyucyeta, dvayoràtmaviùayayoþ pra÷nayorekatàpatteragniviùaya àtmaviùaya÷ca dvàveva pra÷nàvityato na vaktavyaü trayàõàü pra÷nopanyàsàviti / athànyo 'yamapårvaþ pra÷naþ utthàpyata ityucyeta tato yathaiva varapradànavyatirekeõa pra÷nakalpanàyàmadoùa evaü pra÷na vyatirekeõàpi pradhànopanyàsakalpanàyàmadoùaþ syàditi / atrocyate- naivaü vayamiha varapradànavyatirekeõa pra÷naü ka¤citkalpayàmo vàkyopakramasàmarthyàt / varapradànopakramà hi mçtyunaciketaþsaüvàdaråpà vàkyapravçttiràsamàpteþ kañhavallãnàü lakùyate / mçtyuþ kila nàciketase pitrà prahitàya trãnvarànpradadau / naciketàþ kila teùàü prathamena vareõa saumanasyaü vavre / dvitãyenàgnividyàm, tçtãyenàtmavidyàm, 'yeyaü prete' iti 'varàõàmeva varastçtãyaþ' (kà. 1.1.20) iti liïgàt / tatra yadyanyatra dharmàdityanyo 'yamapårvaþ pra÷na utthàpyeta tato varapradànavyatirekeõàpi pra÷nakalpanàdvàkyaü bàdhyetha / nanu praùñhavyabhedàdapårvo 'yaü pra÷no bhavitumarhati / pårvo hi pra÷no jãvaviùayaþ / yoyaü prete vicikitsà manuùye 'sti nàstãti vicikitsàbhidhànàt / jãva÷ca dharmàdigocaratvànnànyatra dharmàditi pra÷namarhati / pràj¤astu dharmàdyatãtatvàdanyatra anyatra dharmàditi pra÷namarhati / pra÷nacchàyà ca na samànà lakùyate / pårvasyàstitvanàstitvaviùayatvàduttarasya dharmàdyatãtavastuviùayatvàt / tasmàtpratyabhij¤ànàbhàvàtpra÷nabhedaþ / na pårvasyaivottaratrànukarùaõamiti cet / na / jãvapràj¤ayorekatvàbhyupagamàt / bhavetpraùñavyabhedàtpra÷nabhedo yadyanyo jãvaþ pràj¤àtsyàt / na tvanyatvamasti / tattvamasãtyàdi÷rutyantarebhyaþ / iha cànyatra dharmàdityasya pra÷nasya prativacanaü 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' iti janmamaraõapratiùedhena pratipàdyamànaü ÷àrãraparame÷varayorabhedaü dar÷ayati / sati hi prasaïge pratiùedho bhàgã bhavati / prasaïga÷ca janmamaraõayoþ ÷arãrasaüspar÷àcchàrãrasya bhavati na parame÷varasya / tathà- 'svapnàntaü jàgaritàntaü cobhau yenànupa÷yati / mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati // (kà. 2.4.4) iti svapnajàgaritadç÷o jãvasyaiva mahattvavibhutvavi÷eùaõasya mananena ÷okavicchedaü dar÷ayanna pràj¤àdanyo jãva iti dar÷ayati / pràj¤avij¤ànàddhi ÷okaviccheda iti vedàntasiddhàntaþ / tathàgre- 'yadeveha tadamutra yadamutra tadanviha / mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati / ' (kà.2.4.10) iti jãvapràj¤abhedadçùñimapavadati / tathà jãvavãùayasyàstitvanàstitvapra÷nasyànantaram 'anyaü varaü naciketo vçõãùva' ityàrabhya mçtyunà taistaiþ kàmaiþ pralobhyamàno 'pi naciketà yadà na cacàla, tadainaü mçtyurabhyudayanãþ÷reyasavibhàgapradar÷anena vidyàvidyàvibhàgapradar÷anena ca 'vidyàbhãpsinaü naciketasaü manye na tvà kàmà bahavo 'lolupanta' (kà.1.2.4) iti pra÷asya pra÷namapi tadãyaü pra÷aüsanyaduvàca- 'taü durdar÷aü gåóhamanupraviùñhaü guhàhitaü gahvareùñhaü puràõam / adhyàtmayogàdhigamena devaü matvà dhãro harùa÷okau jahàti // ' (kà.1.2.12) iti, tenàpi jãvapràj¤ayorabheda eveha vivakùata iti gamyate / yatpra÷nanimittàü ca pra÷aüsàü mahatãü mçtyoþ pratyapadyata naciketà yadi taü vihàya pra÷aüsànantaramanyameva pra÷namupakùipedasthàna eva sà sarvà pra÷aüsà prasàrità syàt / tasmàt 'yeyaü prete' ityasyaiva pra÷nasyaitadanukarùaõam 'anyatra dharmàt' iti / yattu pra÷nacchàyàvailakùaõyamuktaü tadadåùaõam / tadãyasyaiva vi÷eùasya punaþ pçcchyamànatvàt / pårvatra hi dehàdivyatiriktasyàtmano 'stitvaü pçùñamuttaratra tu tasyaivàsaüsàritvaü pçcchyata iti yàvaddhyavidyà na nivartate tàvaddharmàdigocaratvaü jãvasya jãvatvaü ca na nivartate / tannivçttau tu pràj¤a eva tattvamasãti ÷rutyà pratyàyyate / nacàvidyàvattve tadapagame ca vastunaþ ka÷cidvi÷eùo 'sti / yathà ka÷citsaütamase patitàü kà¤cidrajjumahiü manyamàno bhãto vepamànaþ palàyate, taü càparo bråyànmà bhaùãrnàyamahã rajjureveti / sa ca tadupa÷rutyàhikçtaü bhayamutsçjedvepathuü palàyanaü ca / natvahibuddhikàle tadapagamakàle ca vastunaþ ka÷cidvi÷eùaþ syàt / tathaivaitadapi draùñavyam / tata÷ca 'na jàyate mriyate và' ityevamàdyapi bhavatyastitvapra÷nasya prativacanam / såtraü tvavidyàkalpitajãvapràj¤abhedàpekùayà yojayitavyam / ekatve 'pi hyàtmaviùayasya pra÷nasya pràyaõàvasthàyàü dehavyatiriktàstitvamàtravicikitsànàtkartçtvàdisaüsàrasvabhàvànapohanàcca pårvasya paryàyasya jãvaviùayatvamutprekùyate / uttarasya tu dharmàdyatyayasaükãrtanàtpràj¤aviùayatvamiti / tata÷ca yuktàgnijãvaparamàtmakalpanà / pradhànakalpanàyàü tu na varapradànaü na pra÷no na prativacanamiti vaiùamyam // 6 // ---------------------- FN: mçtyunà naciketasaüprati trãnvarànavçõãùvetyuktestrayàõàmeva pra÷no naciketasà kçtaþ / upanyàsa÷ca mçtyunà kçtaþ / he mçtyo, sa mahyaü dattavarastvaü svargahetumagnimadhyeùi smarasi / prete mçte / dehàdanyo 'sti naveti saü÷ayo.'sti ata etadàtmatattvamasaüdigdhaü jànãyàmityarthaþ / ÷rutamupanyàsam / varapradhànamupakramo yasyàþ sà / prahitàya yamalokaü prati preùitàya / gocaratvàda÷rayatvàt / bhàgã yuktaþ / anto 'vasthà / yena sàkùiõà pramàtà pa÷yati tamàtmànamiti saübandhaþ / iha dehe yaccaitanyaü tadevàmutra såryàdau / yasmin pra÷no yatpra÷nastaü vihàyetyarthaþ / vi÷eùoktisamàptàviti÷abdaþ / ki¤càtra kañhavallyàü pradhànasya pra÷nottarayorasattvànna grahaõamityàha-## mçtyunà naciketasaü prati trãnvarànvçõãùvetyukteþ trayàõàmeva pra÷no naciketasà kçtaþ / upanyàsa÷ca mçtyunà kçtaþ / nànyasyetyarthaþ / pra÷natrayaü krameõa pañhati-## he mçtyo, sa mahyaü dattavarastvaü svargahetumagni smarasi / prete mçte / dehàdanyo 'sti na veti saü÷ayo 'sti / ata etadàtmatattvamasaüdigdhaü jànãyàmityarthaþ / krameõottaratrayamàha-## lokahetuviràóàtmanopàsyatvàllokàdi÷cityo 'gnistaü mçtyuruvàca naciketase / yàþ svaråpato yàvatãþ saükhyàto yathà và krameõàgni÷cãyate tatsarvamuvàcetyarthaþ / hantedànãü brahma vakùyàmãti brahmavàkyena jãvapra÷nàdvyavahitanamapi 'yathà ca maraõaü pràpya'ityàdi vàkyaü jãvaviùayamuttaraü, yogyatvàdityarthaþ / vàkyàrthastu àtmà maraõaü pràpya yathà bhavati tathà vakùyàmãti / pratij¤àtamàha-## caràcaradehapràptau nimittamàha-## ÷rutamupàsanam / såtre àdya÷cakàro yata ityarthaþ / evaü ca trayàõàmevopanyàsaþ pra÷na÷ca yataþ ato na pradhànamavyaktamiti yojanà / uktàrthe såtramàkùipati-## ekaþ pra÷naþ dvau pra÷nau veti pakùadvaye phalitaü pçcchati-## saptamyarthe tasiþ / atra ca pakùadvaye 'pi kimityarthaþ / pra÷naikye såtràsaügatiþ bhede pradhànasya ÷rautatvasiddhiriti pårvavàdyàha-## pra÷naikyapakùamàdàya siddhàntyàha-## yena pradhànasiddhiþ syàditi ÷eùaþ / caturthapra÷nakalpane varatritvopakramavirodhaþ syàditi vivçõoti-## varapradànamupakramo yasyàþ sà / prahitàya yamalokaü prati preùitàya / itaþ punaþ martyalokaü pràptasya mama pità yathàpårvaü sumanàþ syàditi prathamaü vavre / nanu dvitãyavaro jãvavidyà tçtãyo brahmavidyeti pra÷nabhedaþ kiü na syàdityata àha-## prete ityupakramya tçtãyatvoktiliïgàjjãvàtmavidyaiva tçtãyo vara ityarthaþ / evaü vàkyopakrame sati pra÷nàntaraü na yuktamityàha-## maraõadharmàdyaspar÷aliïgàbhyàü praùñavyayorjãve÷varayorbhedàt pra÷nabhedasiddhervàkyabàdho yukta iti ÷aïkate-## gocaratvàdà÷rayatvàt / na kevalaü praùñavyabhedàt pra÷nabhedaþ kintu pra÷navàkyayoþ sàdç÷yàbhàvàdapãtyàha-## praùñavyabhedo 'siddha iti pariharati-## ki¤ca brahmàpra÷ne janmàdiniùedhena jãvasvaråpaü vadan yamastayoraikyaü såcayatãtyàha-## tanniùedhavàkye ÷ivoktirasiddhetyata àha-## bhàgã yuktaþ / tasmàdavidyayà jãvasya pràptajanmàdiniùedhena svaråpamuktamityarthaþ / ki¤ca jãvo brahmàbhinnaþ, mokùahetuj¤ànaviùayatvàt, brahmavadityàha-## anto 'vasthà / yena sàkùiõà pramàtà pa÷yati tàmàtmànamiti saübandhaþ / hetoraprayojakatvamà÷aïkaya 'tameva viditvà'iti ÷rutivirodhamàha-## ki¤càbhedamuktvà bhedasya ninditatvàdabheda eva satya ityàha-## iha dehe yaccaitanyaü tadevàmutra såryàdau / evamihàkhaõóaikarase brahmaõi yo nàneva mithyàbhedaü pa÷yati sa bhedadar÷ã maraõànmaraõaü pràpnoti saüsàrabhayànna mucyata ityarthaþ / ki¤ca jãvapra÷nànantaraü 'taü durdar÷am'iti yaduttaramuvàca tenàpyuttareõàbhedo gamyata iti saübandhaþ / praùñçpra÷nayoþ pra÷aüsayàpi liïgena pçùñasya daurlabhyadyotanàdbrahmatvasiddhirityàha-## putràdikaü vçõãùvetyukte 'pi viùayàüstucchãkçtyàtmaj¤ànànna cacàla 'nànyaü tasmànnaciketà vçõãte'iti ÷ravaõàt / tadà saütuùño yamaþ 'anyacchreyo 'nyadutaiva preyaþ'iti bhogàpavargamàrgayorvailakùaõyaü pratij¤àya 'dåramete viparãte viùåcã avidyà yà ca vidyà'iti dar÷itavànityarthaþ / preyaþ priyatamaü svargàdikaü, viùåcã viruddhaphale, avidyà karma, vidyà tattvadhãþ / vidyàbhãpsinaü vidyàrthinaü tvàmahaü manye, yataþ tvà tvàü bahavo 'pi kàmàþ putràdayo mayà dãyamànà durlabhà api nàlolupanta lobhavantaü na kçtavanta iti praùñàraü stutvà pra÷namapi 'tvàdçïgo bhåyànnaciketaþ praùñà'iti stuvannityakùaràrthaþ / iyaü pra÷aüsà pra÷nabhedapakùe na ghañata ityàha-## yatpra÷nena stutiü labdhavàüstaü pra÷naü vihàya yadyanyamevotthàpayet tarhyanavasare stutãþ kçtà syàdityarthaþ / ## praùñavyabhedàbhàvàdityarthaþ / pra÷navàkyavyaktyoþ sàdç÷yàbhàvàt pra÷nabheda ityuktaü nirasyati-## dharmàdyà÷rayasya jãvasya brahmatvaü kathamityata àha-## avidyànà÷ànantaraü brahmatvaü cedàgantukamanityaü ca syàdityata àha-## jãvasya brahmatve svàbhàvike sati brahmapra÷nasya yaduttaraü tajjãvapra÷nasyàpi bhavatãti làbhaü dar÷ayati-## jãvabrahmaikye 'trayàõàm-'iti såtraü kathamityata àha-## kalpitabhedàtpra÷nabhedakalpanetyàha-## paramàtmanaþ sakà÷àtpradhànasya vaiùamyamanàtmatvena tçtãyavaràntarbhàvàyogàditi bhàvaþ //6// END BsCom_1,4.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.1.7 mahadvac ca | BBs_1,4.7 | yathà mahacchabdaþ sàükhyaiþ sattàmàtre 'pi prathamaje prayukte na tameva vaidike 'pi prayoge 'bhidhatte / 'buddheràtmà mahànparaþ' (kà. 1.3.10), 'mahàntaü vibhumàtmànam' (kà. 1.2.22) 'vedàhametaü puruùaü mahàntam' (÷ve. 3.8) ityevamàdàvàtma÷abdaprayogàdibhyo hetubhyaþ / tathàvyakta÷abdo 'pi na vaidike prayoge pradhànamabhidhàtumarhati / ata÷ca nàsyànumànikasya ÷abdavattvam // 7 // ÷rauto 'vyakta÷abdo na sàükhyàsàdhàraõatattvagocaraþ, vaidika÷abdatvàt, mahacchabdavadityàha-## såtraü vyàcaùñe-## na càkà÷àdi÷abde vyabhicàraþ, àkà÷àdermatàntarasàdhàraõatvena sàükhyàsàdhàraõatvàsiddheþ sàdhyasyàpi sattvàditi mantavyam / ## sattvapradhànaprakçteràdyapariõàme / nirvikalpakabuddhàvityarthaþ / àtmà mahànityàtma÷abdaprayogàt, taü matvà na ÷ocati, 'tamasaþ parastàdi'tyàdinà ÷okàtyayatamaþ paratvàdibhya÷ca mahacchabdaþ sàükhyatattvaü nàbhidhatta iti saübandhaþ / adhikaraõàrthamupasaüharati-## //7// END BsCom_1,4.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.8 2 camasàdhikaraõam / så. 8-10 camasavadavi÷eùàt | BBs_1,4.8 | punarapi pradhànavàdya÷abdatvaü pradhànasyàsiddhamityàha / kasmàt / mantravarõàt- 'ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü saråpàþ / ajo hyeko juùamàõo 'nu÷ete jahàtyenàü bhuktabhogàmajo 'nyaþ' (÷ve. 4.5) iti / atra hi mantre lohita÷uklakçùõa÷abdai rajaþsattvatamàüsyabhidhãyante / lohitaü rajo ra¤janàtmakatvàt / ÷uklaü sattvaü prakà÷àtmakatvàt / kçùõaü tama àvaraõàtkatvàt / teùàü sàmyàvasthàvayavadharmairvyapadi÷yate lohita÷uklakçùõamiti / na jàyata iti càjà syàt, 'målaprakçtiravikçtiþ' ityabhyupagamàt / nanvajà÷abda÷chàgàyàü råóhaþ / bàóham / sà tu råóhiriha nà÷rayituü ÷akyà, vidyàprakaraõàt / sà ca vahnãþ prajàstraiguõyànvità janayati / tàü prakçtimaja ekaþ puruùo juùamàõaþ prãyamàõaþ sevamàno vànu÷ete / tàmevàvidyàyàtmatvenopagamya sukhã duþkhã måóho 'hamityavivekatayà saüsarati / anyaþ punarajaþ puruùe utpannavivekaj¤àno virakto jahàtyenàü prakçtiü bhuktabhogàü kçtabhogàpavargàü parityajati / mucyata ityarthaþ / tasmàcchrutimålaiva pradhànàdikalpanàmiti / evaü pràpte bråmaþ - nànena mantreõa ÷rutimattva sàükhyavàdasya ÷akyamà÷rayitum / nahyayaü mantraþ svàtantryeõa ka¤cidapi vàdaü samarthayitumutsahate / sarvatràpi yayà kayàcitkalpanayàjàtvàdisaüpàdanopapatteþ / sàükhyavàda evehàbhipreta iti vi÷eùàvadhàraõakàraõàbhàvàt / camasavat / yathàhi arvàgbala÷camasa årdhvabudhnaþ (bç. 2.2.3) ityasminamantre svàtantryeõàyaü nàmàsau camaso 'bhipreta iti na ÷akyate niråpayitum / sarvatràpi yathàkatha¤cidarvàgbilatvàdikalpanopapatteþ / evamihàpyavi÷eùo 'jàmekàmityasya mantrasya / nàsminmantre pradhànamevàjàbhipreteti ÷akyate niyantum // 8 // tatra tu 'idaü tacchira eùa hyarvàgbila÷camasa årdhvabudhnaþ' iti vàkya÷eùàccamasavi÷eùapratipattirbhavati / iha punaþ keyamajà pratipattavyeti / atra bråmaþ - ---------------------- FN: ajàmekàü- na jàyata ityajà tàü mulaprakçtiü lohita÷uklakçùõàü rajaþsatvamoguõàü saråpàstriguõàtmikàþ prajà janayantãü eko 'jo jãvastàü ÷abdàdiviùayaråpatàpannàü juùamàõaþ sannanu÷ete nirantaraü muhyati / jãvena bhukto bhogo yasyàü yasyà và tàü jãvena bhujyamànàmanyaþ paramàtmà jahàti nàsyàmàsaktiü karoti / avayavàþ pradhànasya raja àdayasteùàü dharmà ra¤jakatvàdayastaiþ / prajàyanta iti prajà mahadàdayaþ / traiguõyaü sukhaduþkhamohàþ / atràtmatvaü tàdàtmyam / ÷abdàdyupalabdhirbhogaþ / guõapuruùànyatàdhãrapavçjyate 'nenetyapavargaþ / ## atràjàpadaü viùayaþ, tatkiü pradhànaparaü màyàparaü veti råóhyarthàsaübhavàtsaü÷aye pårvatràvyakta÷abdamàtreõa pradhànasyàpratyabhij¤àyàmapyatra triguõatvàdiliïgopetàdajàpadàtpratyabhij¤àstãti pratyudàharaõena pårvapakùayati-## phalaü pårvapakùe brahmaõi samanvayàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti pårvavaddraùñavyam / ràgahetutvàdiguõayogàt lohitàdi÷abdai rajàdiguõalàbhe 'pi kathaü pradhànalàbhaþ, tatràha-## avayavàþ pradhànasya rajàdayasteùàü dharmà ra¤jakatvàdayaþ tairnimittairlohitàdi÷abdaiþ pradhànamucyata ityarthaþ / guõàbhedàtpradhànalàbha iti bhàvaþ / tatràjà÷abdaü yojayati-## 'råóhiryogamapaharati'iti nyàyena ÷aïkate-## råóhyasaübhavàdyoga à÷rayaõãya ityàha-## ajà÷abditaprakçtitvapuruùabhedaliïgàbhyàmapi pradhànapratyabhij¤etyàha-## prajàyanta iti prajà mahadàdayaþ / traiguõyaü sukhaduþkhamohàþ / anu÷ayanaü vivçõoti-## avivekenetyarthaþ / viùayadhãrbhogaþ / guõabhinnàtmakhyàtirapavargaþ / siddhàntayati-## màyàdàvapi sàdhàraõànmantràdvi÷eùàrthagraho na yuktaþ, vi÷eùagrahahetoþ prakaraõàderabhàvàditi hetuü vyàkhyàya dçùñàntaü vyàcaùñe-## sarvatra giriguhàdàvapi //8// END BsCom_1,4.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.9 jyotirupakramà tu tathà hy adhãyata eke | BBs_1,4.9 | parame÷varàdutpannà jyotiþpramukhà tejobannalakùaõà caturvidhasya bhåtagràmasya prakçtibhåteyamajà pratipattavyà / tu÷abdo 'vadhàõàrthaþ / bhåtatrayalakùaõaiveyamajà vij¤eyà na guõatrayalakùaõà / kasmàt / tathàhyeke ÷àkhinastejobannànàü parame÷varàdutpattimàmnàya teùàmeva rohitàdiråpatàmàmananti- 'yadagre rohitaü råpaü tejastadråpaü yacchukraü tadapàü yatkçùõaü tadannasya' iti / tànyeveha tejobannàni pratyabhij¤àyante rohitàdi÷abdasàmànyàt / rohitàdãnàü ca ÷abdànàü råpavi÷eùeùu mukhyatvàdbhàktatvàcca guõaviùayatvasya / asaüdigdhena ca saüdigdhasya nigamanaü nyàyyaü manyante / tathehàpi 'brahmavàdino vadanti / kiïkàraõaü brahma' (÷ve. 1.1) ityupakramya 'te dyànayogànugatà apa÷yandevàtma÷aktiü svaguõairnigåóhàm' (÷ve. 1.3) iti pàrame÷varyàþ ÷akteþ samastajagadvidhàyinyà vàkyopakrame 'vagamàt / vàkya÷eùe 'pi 'màyàü tu prakçti vidyànmàyinaü tu mahe÷varam' iti 'yo yoniü yonimadhitiùñhatyekaþ' (÷ve. 4.10,11) iti ca tasyà evàvagamànna svatantrà kàcitprakçtiþ pradhànaü nàmajàmantreõàmnàyata iti ÷akyate vaktum / prakaraõàttu saiva daivã ÷aktiravyàkçtanàmaråpà nàmaråpayoþ pràgavasthànenàpi mantreõàmnàyata ityucyate / tasyà÷ca svavikàraviùayeõa trairåpyeõa trairåpyamuktam // 9 // ---------------------- FN: ÷àkhina÷chandogàþ / te brahmavàdino 'nayà rãtyà vimç÷ya dyànayogenànugatàþ paramàtmànamanu praviùñàþ / avidyà÷aktiryoniþ sà ca pratijãvaü nànetyuktamato vãpsopapannà / uttarasåtravyàvartyàü ÷aïkàmàha-## caturvidhasyeti / jaràyujàõóajasvedajodbhijjaråpasyetyartha / smçtyuktà kuto na gràhyeti ÷aïkate-## ÷ruteþ ÷rutyantaràdarthagraho yuktaþ, sàjàtyànmålànapekùatvàccetyàha-## ÷àkhina÷candogàþ / ki¤ca lohitàdi÷abdairapi dravyalakùaõà nyàyyà avyavadhànàt na tu ra¤janãyatvàdiguõavyavahità sattvàdiguõalakùaõetyàha-## nanu ÷àkhàntareõa ÷àkhàntarasthamantrasya nirõayaþ kathamityata àha-## sarva÷àkhàpratyayanyàditi bhàvaþ / yathà ÷àkhàntaravàkyànna pradhànagrahastathehàpi ÷vetà÷vataropaniùadi màyàprakaraõànna tadbrahma ityàha-## sçùñyàdau kiüsahàyaü brahmeti vimç÷yate / brahmavàdino dhyànàkhyayogena paramàtmànamanupraviùñàþ santaþ tatraiva devasyàtmabhåtàmaikyenàdhyastàü ÷aktiü paratantràü màyàü sattvàdiguõavatãü brahmaõaþ sahàyamapa÷yannityanvayaþ / màyàyà ekatve 'pi tadaü÷ànàü jãvopàdhãnàü tattasaüghàtayonãnàmavidyàkhyànàü bhedàdvãpsà / avyàkçte anabhivyakte nàmaråpe yasyàü sà / anena 'taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãt'iti ÷rutyantaraprasiddhiruktà / tasyàü ÷aktau vyaktàvyaktakàryaliïgakànumànaü såyayati-## màyàyà rohitàdiråpavattvaü kathamityata àha-## viùaya à÷rayaþ //9// END BsCom_1,4.2.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.2.10 kathaü punastejobannàtmanà trairåpyeõa triråpàjà pratipattuü ÷akyate / yàvatà na tàvattejobanneùvajàkçtirasti / naca tejobannànàü jàti÷ravaõàdajàtinimitto 'pyajà÷abdaþ saübhavatãti / ata uttaraü pañhati- kalpanopade÷àc ca madhvàdivadavirodhaþ | BBs_1,4.10 | nàyamajàkçtinimitto 'jà÷abdaþ / nàpi yaugikaþ / kiü tarhi kalpanopade÷o 'yam / ajàråpakakëptistejobannalakùaõàyà÷caràcarayonerupadi÷yate / yathàhi loke yadçcchayà kàcidajà rohita÷uklakçùõaõavarõà syàdbahubarkarà saråpabarkarà ca tàü ca ka÷cidajo juùamàõo 'nu÷ayãta, ka÷ciccainàü bhuktabhogàü juhyàt, evamiyamapi tejobannalakùaõà bhåtaprakçtistrivarõà bahu saråpaü caràcaralakùaõaü vikàrajàtaü janayati aviduùà ca kùetraj¤enopabhujyate viduùà ta parityajata iti / nacedamà÷aïkitavyamekaþ kùetraj¤o 'nu÷ete 'nyo jahàtãtyataþ kùetraj¤abhedaþ pàramàrthikaþ pareùàmiùñaþ pràpnotãti / nahãyaü kùetraj¤abhedapratipipàdayiùà kintu bandhamokùavyavasthàpratipipàdayiùà tveùà / prasiddhaü tu bhedamanudya bandhamokùavyavasthà pratipàdyate / bhedaståpàdhinimitto mithyàj¤ànakalpito na pàramàrthikaþ / 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' ityàdi÷rutibhyaþ / madhvàdivat / yathà 'àdityasyàmadhuno madhutvam' (chà. 3.1), 'vàcà÷càdhenordhenutvam (bç. 5.8), 'dyulokàdãnàü cànagnãnàmagnitvam' (bç. 8.2.9) ityeva¤jàtãyakaü kalpyate, evamidamanajàyà ajàtvaü kalpyata ityarthaþ / tasmàdavirodhastejobanneùvajà÷abdaprayogasya // 10 // ---------------------- FN: bahubarkarà bahu÷àvà / barkaro bàlapa÷uþ / evaü prakaraõabalànmàyaivàjeti bhàùyakçnmatam / chàndogya÷rutyà tejo 'bannalakùaõàvàntaraprakçtirajeti såtrakçnmatenottarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-## kiü tejobannetvajà÷abdo råóho, na jàyata iti yaugiko và / nàdyaþ, teùvajàtvajàterasattvàdityàha-## yata ityarthaþ / ato na råóha iti ÷eùaþ / na dvitãya ityàha-## jàtirjanma / ajàtirajanma / laukikàjà÷abdasàdç÷yakalpanayà tejo 'bannànàmajàtvopade÷àdgauõo 'yaü ÷abda iti pariharati-## aniyamo yadçcchà / barkaro bàlapa÷uþ / yaduktaü jãvabhedena pradhànavàdapratyabhij¤eti, tannetyàha-## vyavasthàrtho bhedo 'pyarthàtpratipàdyata ityàha-## satya eva prasiddha ityata àha-## kalpanopade÷e dçùñàntaü vyàcaùñe-## naca yogasya mukhyavçttitvàttena pradhànagraho nyàyya iti vàcyaü, råóhàrthànapekùàdyogàttadà÷ritaguõalakùaõàyà balãyastvàt / guõavçttau hi råóhirà÷rità bhavati / tathàca rohitàdi÷abdasamabhivyàhàrànugçhãtayà råóhyà÷ritayà guõavçttyà pradhàne yogaü bàdhitvàvàntaraprakçtirajà÷abdena gràhya, yathà madhvàdi÷abdaiþ prasiddhamadhvàdyà÷ritaguõalakùaõaya àdityàdayo gçhyante tadvat / tasmàda÷abdaü pradhànamiti siddham //10// END BsCom_1,4.2.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.11 3 sàükhyopasaügrahàdikaraõam / så. 11-13 na saükhyopasaügrahàdapi nànàbhàvàd atirekàc ca | BBs_1,4.11 | evaü parigçhãte 'pyajàmantre punaranyasmànmantràtsàükhyaþ pratyavatiùñhate / 'yasminpa¤ca pa¤cajanà àkà÷a÷ca pratiùñhitaþ / tameva manya àtmànaü vidvànbrahmàmçto 'mçtam' (bç. 4.4.17) iti / asminmantre pa¤ca pa¤cajanà iti pa¤casaükhyàviùayàparà pa¤casaükhyà ÷råyate pa¤cadvaya÷abdadar÷anàt / ta ete pa¤capa¤cakàþ pa¤caviü÷atiþ saüpadyante / tathà pa¤caviü÷atisaükhyayà yàvantaþ saükhyeyà àkàïkùyantelatàvantyeva ca tattvàni sàükhyaiþ saükhyàyante- 'målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta / ùoóa÷aka÷ca vikàro na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ' (sàükhyakà. 3) iti / tayà ÷rutiprasiddhayà pa¤caviü÷atisaükhyayà teùàü smçtiprasiddhànàü pa¤caviü÷atitattvànàmupasaügrahàtpràptaü punaþ ÷rutimattvameva pradhànàdãnàm / tato bråmaþ - na saükhyopasaügrahàdapi pradhànàdãnàü ÷rutimattvaü pratyà÷à kartavyà / kasmàt / nànàbhàvàt / nànà hyetàni pa¤caviü÷atistattvàni / naiùàü pa¤ca÷aþ pa¤ca÷aþ sàdhàraõo dharmo 'sti, yena pa¤caviü÷aterantaràle paràþ pa¤ca pa¤casaükhyà nive÷eran / nahyekanibandhanamantareõa nànàbhåteùu dvitvàdikàþ saükhyà nivi÷ante / athocyeta pa¤caviü÷atisaükhyaiveyamavayavadvàreõa lakùyate, yathà 'pa¤ca sapta ca varùàõi na vavarùa ÷atakratuþ' iti dvàda÷avàrùikãmanàvçùñiü kathayanti tadvaditi / tadapi nopapadyate / ayamevàsminpakùe doùo yallakùaõà÷rayaõãyà syàt / para÷càtra pa¤ca÷abdo jana÷abdena samastaþ pa¤cajanà iti, pàribhàùikeõa svareõaikapadatvani÷cayàt / prayogàntare ca 'pa¤cànàü tvà pa¤cajanànàm' (tai. 1.6.2.2) ityaikapadyaikasvaryaikavibhaktikatvàvagamàt / samastasya na vãpsà pa¤ca pa¤ceti / naca pacakadvayagrahaõaü pa¤ca pa¤ceti / naca pa¤casaükhyàyà ekasyàþ pa¤casaükhyayà parayà vi÷eùaõaü pa¤ca pa¤cakà iti / upasarjanasya vi÷eùaõenàsaüyogàt / nanvàpannapa¤casaükhyakà janà eva punaþ pa¤casaükhyayà vi÷eùyamàõàþ pa¤caviü÷atiþ pratyeùyante / yathà pa¤ca pa¤capålya iti pa¤cavaü÷atipålàþ pratãyante tadvat / neti bråmaþ / yuktaü yatpa¤capålã÷abdasya samàhàràbhipràyatvàtkatãti satyàü bhedàkàïkùàyàü pa¤ca pa¤capålya iti vi÷eùaõam / iha tu pa¤ca pa¤ca janà ityàdita eva bhedopàdànàtkatãtyasatyàü bhedàkàïkùàyàü na pa¤ca pa¤cajanà iti vi÷eùaõaü bhavet / bhavadapãdaü vi÷eùaõaü pa¤casaükhyàyà eva bhavet, tatra cokto doùaþ / tasmàtpa¤ca pa¤cajanà iti na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atirekàcca na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atirekàcca na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atireko hi bhavatyàtmàkà÷àbhyàü pa¤caviü÷atisaükhyàyàþ / àtmà tàvadiha pratiùñhàü pratyàdhàratvena nirdiùñaþ / yasminniti saptamisåcitasya ''tameva manya àtmànam' ityàtmatvenànukarùaõàt / àtmà ca cetanaþ puruùaþ / sa ca pa¤caviü÷atàvantargata eveti na tasyaivàdhàratvamàdheyatvaü ca yujyate / arthàntaraparigrahe ca tattvasaükhyàtirekaþ siddhàntaviruddhaþ prasajyeta / tathà 'àkà÷a÷ca pratiùñhitaþ' ityàkà÷asyàpi pa¤caviü÷atavantargatasya na pçthagupàdànaü nyàyyam / arthàntaraparigrahe coktaü dåùaõam / kathaü ca saükhyàmàtra÷ravaõe satya÷rutànàü pa¤caviü÷atitattvànàmupasaügrahaþ pratãyate / jana÷abdasya tatveùvaråóhatvàt / arthàntaropasaügrahe 'pi saükhyopapatteþ / kathaü tarhi pa¤ca pa¤cajanà iti / ucyate- 'diksaükhye saüj¤àyàm' (pà. så. 2.1.50) iti vi÷eùaõasmaraõàtsaüj¤àyàmeva pa¤ca÷abdasya jana÷abdena samàsaþ tata÷ca råóhatvàbhipràyeõaiva kecitpa¤cajanà nàma vivakùyante na sàükhyatattvàbhipràyeõa / te katãtyasyàmàkàïkùàyàü punaþ pa¤ceti prayujyate / pa¤cajanà nàma ye kecitte ca pa¤caivetyarthaþ / saptarùayaþ sapteti yathà // 11 // ---------------------- FN: målaprakçtiravikçtiþ anyasya kasyacidvikàro na / mahadahaïkàrapa¤catanmàtràõi sapta prakçtivikçtayaþ / mahànahaïkàrasya prakçtirmålaprakçtervikçtiþ / ahaïkàro 'pi tàmasastanmàtràõàü prakçtiþ / sàttvikastvekàda÷endriyàõàü tanmàtràõyàkà÷àdãnàü sthålànàü prakçtayaþ / pa¤cabhåtànyekàda÷endriyàõi ùoóa÷ako gaõo vikàra eva / pçthivyàdãnàü ghañàdiprakçtitve 'pi tattvàntaràprakçtitvàdvikçtaya eva / puruùastu kauñasthyàtprakçtivikçtitvavirahãtyarthaþ / bhedo vi÷eùaõam / atireka àdhikyam / uktadoùaþ saükhyàdhikyam / ## pa¤cajana÷abdaþ sàükhyatattvaparo 'nyaparo veti yogaråóhyorani÷cayàt saü÷aye yathà tattvavidyàdhikàre chàgàyàü tàtparyàbhàvàdajàpade råóhityàgastathà pa¤camanuùyeùu tàtparyàbhàvàtpa¤cajana÷abdena råóhiü tyaktvà tattvàni gràhyàõãtidçùñàntasaügatiü såcayan mantramudàhçtya pårvapakùayati-## phalaü pårvavat / pràõacakùuþ÷rotrànnamanàüsi vàkya÷eùasthàþ pa¤cajanàþ pa¤ca / tatra catvàraþ såtraü annaü viràñ tayoþ kàraõamavyàkçtamàkà÷a÷ca yasminnadhyastàstamevàtmànamamçtaü brahma manye / tasmànmananàt vidvànahamamçto 'smãti mantradç÷o vacanam / nanvastu pa¤catva÷iùñeùu pa¤cajaneùu punaþ pa¤catvànvayàt pa¤caviü÷atisaükhyàpratãtiþ, tàvatà kathaü sàükhyatattvagraha ityà÷aïkya saükhyàyà dharmyàkàïkùàyàü tattvàni gràhyàõãtyàha-## jagato målabhåtà prakçtistriguõàtmakaü pradhànamanàditvàdavikçtiþ / kasyacitkàryaü na bhavatãtyarthaþ / mahadahaïkàrapa¤catanmatraõãti sapta prakçtayo vikçtaya÷ca / tatra mahànpradhànasya vikçtirahaïkàrasya prakçtiþ / ahaïkàrastàmasaþ pa¤catanmàtràõàü ÷abdàdãnàü prakçtiþ, sàttvika ekàda÷endriyàõàm / pa¤ca tanmàtrà÷ca pa¤cànàü sthålabhåtànàmàkà÷àdãnàü prakçtayaþ pa¤ca sthålabhåtànyekàda÷endriyàõi ceti ùoóa÷asaükhyàko gaõo vikàra eva na prakçtiþ, tattvàntaropàdànatvàbhàvàt / puruùastådàsãna iti sàükhyakàrikàrthaþ / saükhyayà tattvànàmupasaühagrahàt ÷abdavattvamiti pràpte siddhàntayati-## nànàtvamiùñamityata àha-## pa¤csu pa¤casu sàdhàraõasyetarapa¤cakàddhyàvçttasya dharmasyàbhàvo 'tra nànàtvaü vivakùitamityarthaþ / yadyapi j¤ànakarmendriyeùu da÷asu j¤ànakaraõatvaü karmakaraõatvaü ca pa¤cakadvaye 'sti, pa¤catanmàtràsu pa¤casu sthålaprakçtitvaü ca, tathàpi yasminnityàtmana àkà÷asya ca pçthagukteþ sattvarajastamomahadahaïkàràþ pa¤ca kartavyàþ, mana÷catvàri bhåtàni ca pa¤ca / asmin pa¤cakadvaye mitho 'nuvçttetarapa¤cakavyàvçttadharmo nàstãtyabhipràyaþ / màstvityata àha-## dharmeõetyarthaþ / tadeta sphuñayati-## mahàsàükhyàyàmavàntarasaükhyàþ pravi÷anti, yathà dvàva÷vinau saptarùayo 'ùñau vasava÷ceti saptada÷etyatrà÷vitvàdikamàdàya dvitvàdayaþ pravi÷antiþ / nànyathetyarthaþ / pa¤ca÷abdadvayena svavàcyanyånasaükhyàdvàreõa tadvyàpyà mahàsaükhyaiva lakùyata iti sadçùñàntaü ÷aïkate-## mukhyàrthasya vakùyamàõatvàllakùaõà na yukteti pariharati-## pa¤cajana÷abdayorasamàsamaïgãkçtya pa¤caviü÷atisaükhyàpratãnirnirastà / saüprati samàsani÷cayànna tatpratãrityàha-## samàse hetumàha-## ayamarthaþ-asminmantre prathamaþpa¤ca÷abda àdyudàttaþ / dvitãyaþ sarvànudàttaþ / jana÷abda÷càntodàttaþ / tathàca na dvitãyapa¤ca÷abdajana÷abdayoþ samàsaü vinàntyasyàkàrasyodàttatvaü pårveùàmanudàttatatvaü ca ghañate 'samàsasya'iti såtreõa samàsasyàntodàttavidhànàt / 'anudàttaü padamekavarjam'iti ca såtreõa yasminpade udàttaþ svarito và yasya varõasya vidhãyate tamekaü varjayitvàva÷iùñaü tatpadamanudàttaü bhavatãti vidhànàdeva màntrikàntodàttasvareõaikapadatvani÷cayaþ bhàùikàkhye tu ÷atapathabrahmaõasvaravidhàyakagranthe 'svarito 'nudàtto và'iti såtreõa yo mantrada÷àyàmanudàttaþ svarito và sa bràhmaõada÷àyàmudàtto bhavatãtyapavàda à÷ritaþ / tathà càntyàdàkàràtpårveùàmanudàttànàmudàttatvaü brahmaõàvasthàyàü pràptaü, 'udàttamanudàttamantyam'iti såtreõa mantra da÷àyàmudàttasyànantyasya paralagnatayoccàryamàõasyànudàttatvaü vihitaü, tathà càntyanakàràduparitana àkàra àkà÷a÷cetyanena ÷liùñatayà pañhyamàno 'nudàtto bhavati, ayamantànudàttasvaraþ pàribhàùikastena bràhmaõasvareõaikapadatvaü ni÷cãyata iti / prakañàrthakàraistu pàñhakaprasiddho 'ntodàttasvaraþ pàribhàùika iti vyàkhyàtam / tadvyàkhyànaü kalpataråkàrairdåùitam / antànudàttaü hi samàmnàtàraþ pa¤cajana÷abdamadhãyata iti pàñhakaprasiddhirasiddheti / tathà ca pa¤ca pa¤cajanà iti màntrikàntodàttaþ svaraþ, yasmin pa¤ca pa¤cajanà ityantànudàtto bràhnasvara iti vibhàgaþ / ubhayathàpyaikapadyàt samàsasiddhiriti / taittirãyakaprayogàdapyekapadatvamityàha-## àjya, tvà tvàü pa¤cànàü pa¤cajanànàü devavi÷eùàõàü yantràya dhartràya gçhõàmi ityàjyagrahaõamantra÷eùaþ / devatànàü karmaõi yantradavasthitaü ÷arãraü tadeva dhartraü ihàmitrabhogàdhàraü, tasmai tasyàvaikalyàrthamiti yajamànoktiþ / astu samàsastataþ kimityata àha-## àvçtirvãpsà tadabhàve pa¤cakadvayàgrahaõàtpa¤caviü÷atisaükhyàpratãtirasiddheti bhàvaþ / janapa¤cakamekaü pa¤cakànàü pa¤cakaü dvitãyamiti pa¤cakadvayaü tasya pa¤capa¤ceti grahaõaü netyakùaràrthaþ / ki¤càsamàsapakùe 'pi kiü pa¤ca÷abdadvayoktayoþ pa¤catvayoþ parasparànvayaþ, kiü và tayoþ ÷uddhajanairanvayaþ, athavà pa¤catvavi÷iùñairjanairaparapa¤catvasyànvayaþ / nàdya ityàha-## vi÷eùaõamanvayaþ / ananvaye hetumàha-## apradhànànàü sarveùàü pradhànenaiva vi÷eùyeõaivànvayo vàcyaþ / guõànàü parasparànvayo vàkyabhedàpàtàdityarthaþ / dvitãye da÷asaükhyàpratãtiþ syànna pa¤caviü÷atisaükhyàpratãtiþ / tçtãyamutthàpayati-## pa¤catvavi÷iùñeùu pa¤catvàntarànvaye vi÷eùaõãbhåtapa¤catve 'pi pa¤catvànvayàt pa¤caviü÷atitvapratãtirityarthaþ / dçùñàntavaiùamyeõa pariharati-## pa¤cànàü pålànàü samàhàrà ityatra 'saükhyàpårvo dviguþ'iti samàso vihitaþ / tato 'dvigoþ'iti såtreõa ïãpo vidhànàt samàhàrapratãtau samàhàràþ katãtyàkàïkùàyàü satyàü pa¤cetipadàntarànvayo yuktaþ / pa¤cajanà ityatra tu ïãbantatvàbhàvena samàhàrasyàpratãteþ janànàü càdita eva pa¤catvopàdànàtsaükhyàkàïkùàyà asattvàtpa¤ceti padàntaraü nànveti / àkàïkùàdhãnatvàdanvayasyetyarthaþ / bhedo vi÷eùaõam / nanu janànàü niràkàïkùatve 'pi tadvi÷eùaõãbhåtapa¤catvàni katãtyàkàïkùàyàü pa¤catvàntaraü vi÷eùaõaü bhavatvityà÷aïkate-## nopasarjanasyopasarjanàntareõànvayaþ kintu pradhànenaiveti nopasarjanyàyavirodha ukta iti pariharati-## evaü nànàbhàvàditi vyàkhyàyàtirekàcceti vyàcaùñe-## atireka àdhikyam / jana÷abditapa¤caviü÷atitattveùu àtmàntarbhåto na và / nàdya ityuktvà dvitãye doùamàha-## tathàkà÷aü vikalpya dåùayati-## ukto doùaþ saükhyàdhikyam / pa¤caviü÷atijanà àtmàkà÷au ceti saptaviü÷atisaükhyà syàdityarthaþ / naca sattvarajastamasàü pçthaggaõanayà seùñeti vàcyam, àkà÷asya pçthaguktivaiyarthyàt, yasminnityàtmani tattvànàü pratiùñhoktivirodhàttava mate svatantrapradhànasyaivànàdhàratvàt, 'neha nànàsti'iti vàkya÷eùavirodhàcca tava satyadvaitavàditvàt / kiü ca pa¤caviü÷atisaükhyàpratãtàvapi na sàükhyatattvànàü grahaõamityàha-## kiü jana÷abdàttattvagrahaþ uta saükhyayeti kathaü÷abdàrthaþ / nàdya ityàha-## na dvitãya ityàha-## kiü tadarthàntaraü yadarthakamidaü vàkyamiti pçcchati-## pa¤ca ca te janà÷ceti karmadhàrayàdisamàsàntaràtsaüj¤àsamàsasyàptoktyà balavattvaü tàvadàha-## vigvàcinaþ saükhyàvàcina÷ca ÷abdàþ saüj¤àyàü gamyamànàyàü subantetottarapadena samasyante / yathà dakùiõàgniþ saptarùaya ityàdi / ayaü ca samàsastatpuruùabhedaþ //11// END BsCom_1,4.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.12 ke punaste pa¤cajanà nàmeti, taducyate- pràõàdayo vàkya÷eùàt | BBs_1,4.12 | 'yasminapa¤ca pa¤cajanàþ' ityata uttarasminmantre brahmasvaråpaniråpaõàya pràõàdayaþ pa¤ca nirdiùñàþ - 'pràõasya pràõamuta cakùuùa÷cakùuruta ÷rotrasya ÷rotramannasyànnaü manaso ye mano viduþ' iti / te 'tra vàkya÷eùagatàþ saünidhànàtpa¤cajanà vivakùyante / kathaü punaþ pràõàdiùu jana÷abdaprayogaþ / tattveùu và kathaü jana÷abdaprayogaþ / samàne tu prasiddhyatikrame vàkya÷eùava÷àtpràõàdaya eva gpahãtavyà bhavanti / janasaübandhàcca pràõàdayo jana÷abdabhàjo bhavanti / janavacana÷ca puruùa÷abdaþ pràõeùu prayuktaþ 'te và ete pa¤ca brahmapuruùàþ' (chà. 3.13.6) ityatra / 'pràõo ha pità pràõo ha màtà' (chà.7.15.1) ityàdi ca bràhmaõam / samàsabalàcca masudàyasya råóhatvamaviruddham / kathaü punarasati prathamprayoge råóhiþ ÷akyà÷rayitum / ÷akyodbhidàdivadityàha / prasiddhàrthasaünidhàne hyaprasiddhàrthaþ ÷abdaþ prayujyamànaþ samabhivyàhàràttadviùayo niyamyate, yathà 'udbhidà yajeta' 'yåpaü chinatti' 'vediü karoti' iti / tathàyamapi pa¤cajana÷abdaþ samàsànvàkhyànàdavagatasaüj¤àbhàvaþ saüj¤yàkàïkùã vàkya÷eùasamabhivyàhçteùu pràõàdiùu vartiùyate / kai÷cittu devàþ pitaro gandharvà asurà rakùàüsi ca pa¤ca pa¤cajanà vyàkhyàtàþ / anyai÷ca catvàro varõà niùàdapa¤camàþ parigçhãtàþ / kvacicca 'yatpà¤cajanyayà vi÷à' (ç.saü. 8.53.7) iti prajàparaþ prayogaþ pa¤cajana÷abdasya dç÷yate / tatparigpahe 'pãha na ka÷cidvarodhaþ / àcàryastu na pa¤cavi÷atestattvànamiha pratãtirastãtyevaüparatayà 'pràõàdayo vàkya÷eùàt' iti jagàda // 12 // ---------------------- FN: uta÷abdoùapyarthaþ / ye pràõàdiprerakaü tatsàkùiõamàtmànaü viduste brahmavida ityarthaþ / janavàcakaþ ÷abdo jana÷abdaþ pa¤cajana÷abda iti yàvat / ÷ådràyàü bràhmaõàjjàto niùàdaþ / pa¤cajana÷abdasya saüj¤àtvamuktvà saüj¤ikathanàrthaü såtraü gçhõàti-## ÷rutau uta÷abdo 'pyarthaþ / ye pràõàdiprerakaü tatsàkùiõamàtmànaü viduste brahmavida ityarthaþ / pa¤cajana÷abdasya pràõàdiùu kayà vçttyà prayoga iti ÷aïkate-## yathà tava tattveùu jana÷abdasya lakùaõaya prayogastathà mama pràõàdiùu pa¤cajana÷abdasya lakùaõayetyàha-## tarhi råóhyatikramasàmyàttattvànyeva gràhyàõãtyata àha-## saünihitasajàtãyànapekùa÷rutisthà eva gràhyàþ / na tu vyavahitavijàtãyasàpekùasmçtisthà ityarthaþ / lakùaõàbãjaü saübandhamàha-## janaþ pa¤cajana iti paryàyaþ / puruùamitràdi÷abdavacca pa¤cajana÷abdasya pràõàdilakùakatvaü yuktamityàha-## nanu jàyanta iti janà mahadàdayaþ, janakatvàjjanaþ pradhànamiti yogasaübhave kimiti råóhimà÷ritya lakùaõàprayàsa ityata àha-## yathà a÷vakarõa÷abdasya varõasamudàyasya vçkùe råóhirevaü pa¤cajana÷abdasya råóhireva nàvayava÷aktyàtmako yoga ityarthaþ / pårvakàlikaprayogàbhàvànna råóhirityàkùipati-## 'syuþ pumàüsaþ pa¤cajanàþ'ityamarako÷àdau prayogo 'styeva, tadabhàvamaïgãkçtyàpyàha-#<÷akyeti /># janasaübandhàcceti pårvabhàùye nareùu pa¤cajana÷abdasya råóhimà÷ritya pràõàdiùu lakùaõoktà / iha tu prauóhivàdena pràõàdiùu råóhirucyata iti mantavyam / saügçhãtaü vivçõoti-## 'udbhidà yajeta pa÷ukàmaþ'ityatrodbhitpadaü vidheyaguõàrthakaü karmanàmadheyaü veti saü÷aye khanitràdàvudbhitpadasya prasiddheryàganàmatve prasiddhivirodhàjjyotiùñome guõavidhiriti pràpte ràddhàntaþ-yajeta yàgeneùñaü bhàvayedityarthaþ / tata÷ñodbhidetyaprasiddhasya tçtãyàntasya yàgenetyanena prasiddhàrthakena sàmànàdhikaraõyena tannàmatvaü ni÷cãyate, udbhinatti pa÷ånsàdhayatãti prasiddheravirodhàdaperakçtajyotiùñome guõavidhyayogàt, tadvidhau codbhidàkhyaguõavatà yàgeneti matvarthasaübandhalakùaõàprasaïgàcceti karmanàmaivodbhitpadam / tathà chinattãti prasiddhàrthacchedanayogyàrthaka÷abdasamabhivyàhàràddàruvi÷eùo yåpa÷abdàrthaþ karotãti samabhivyàhàràdvedi÷abdàrthaþ saüskàrayogyasthaõóilavi÷eùa iti gamyate / tathà prasiddhàrtakapràõàdi÷abdasamabhivyàhàràt pa¤cajana÷abdaþ pràõàdyarthaka iti ni÷cãyata ityarthaþ / ekade÷inàü matadvayamàha-## ÷ådràyàü bràhmaõàjjàto niùàdaþ / ÷rutyà pa¤cajana÷abdasyàrthàntaramàha-## pà¤cajanyayà prajayà vi÷atãti viñ tayà vi÷àpuruùaråpayendrasyàhvànàrthaü ghoùàþ sçùñà iti yattadyuktaü, ghoùàtirekeõendràhvànàyogàditi ÷rutyanusàreõa prajàmàtragrahe 'pi na virodha ityarthaþ / såtravirodhamà÷aïkyàha-#<àcàryastviti /># ataþ sàükhyatattvàtiriktayatki¤citparatayà pa¤cajana÷abdavyàkhyàyàmavirodha iti bhàvaþ //12// END BsCom_1,4.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.3.13 bhaveyustàvatpràõàdayaþ pa¤cajanà màdhyandinànàü ye 'nnaü pràõàdiùvàmananti / kàõvànàü tu kathaü pràõàdayaþ pa¤cajanà bhaveyurye 'nnaü pràõàdiùu nàmanantãti / ata uttaraü pañhati- jyotiùaikeùàm asatyanne | BBs_1,4.13 | asatyapi kàõvànàmanne jyotiùà teùàü pa¤casaükhyà påryeta / te 'pi hi 'yasminpa¤ca pa¤cajanàþ ityataþ pårvasminmantre brahmasvaråpaniråpaõàyaiva jyotiradhãyate- 'taddevà jyotiùàü jyotiþ' iti / kathaü punarubhayeùàmapi tulyavadidaü jyotiþ pañhyamànaü samànamantragatayà pa¤casaükhyayà keùà¤cidgrçhyate keùà¤cinneti / apekùàbhedàdityàha / màdhyandinànàü hi samànamantrapañhitapràõàdipa¤cajanalàbhànnàsminmantràntarapañhite jyotiùvapekùà bhavati / tadalàbhàttu kàõvànàü bhavatyapekùà / apekùàbhedàcca samàne 'pi mantre jyotiùo grahaõàgrahaõe / yathà samàne 'pyatiràtre vacanabhedàtùoóaùino grahaõàgrahaõe tadvat / tadevaü na tàvacchrutiprasiddhiþ kàcitpradhànaviùayàsti / smçtinyàyaprasiddhã tu parihariùyete // 13 // ---------------------- FN: atra ùoóa÷igrahaõàgrahaõavadvàkyabhedàjjyotiùo vikalpaþ / ÷aïkottaratvena såtraü gçhõàti-## jyotiùàü såryàdãnàü jyotistadbrahma devà upàsata ityarthaþ / nanvidaü ùaùñhyantajyotiþpadoktaü såryàdikaü jyotiþ ÷àkhàdvaye 'pyasti, tatkàõvànàü pa¤acatvapåraõàya gçhyate nànyeùàmiti vikalpo na yukta iti ÷aïkate-## àkàïkùàvi÷eùàdvikalpo yukta ityàha siddhàntã-## yathà atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti na gçhõàti iti vàkyabhedàdvikalpastadvacchàkhàbhedenànnapàñhàpàñhàbhyàü jyotiùo vikalpa ityarthaþ / nanu kriyàyàü vikalpo yukto na vastunãti cet / satyam / atràpi ÷àkhàmedena sànnà jyotiþsahità và pa¤ca pràõàdayo yatra pratiùñhitàstanmanasànudraùñavyamiti dhyànakriyàyàü vikalpopapattirityanavadyam / uktaü pradhànasyà÷abdatvamupasaüharati-## tathàpi smçtiyuktibhyàü pradhànameva jagatkàraõamityata àha-## //13// END BsCom_1,4.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.4.14 4 kàraõatvàdhikaraõam. så. 14-15 kàraõatvena càkà÷àdiùu yathàvyapadiùñokteþ | BBs_1,4.14 | pratipàditaü brahmaõo lakùaõam / pratipàditaü ca brahmaviùayaü gatisàmànyaü vedàntavàkyànàm / pratipàditaü ca pradhànasyà÷abdatvam / tatredamaparamà÷aïkate- na janmàdikaraõatvaü brahmaõo brahmaviùayaü và gatisàmànyaü vedàntavàkyànàü pratipattuü ÷akyam / kasmàt / vigànadar÷anàt / prativedàntaü hyanyànyà sçùñirupalabhyate kramàdivaicitryàt / tathàhi- kvacit 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàkà÷àdikàsçùñaràmnàyate / kvacittejàdikà- 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti / kvacitpràõàdikà- 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàm' (pra. 6.4) iti kvacidakrameõaiva lokànàmutpattiràmnàyate- sa imàüllokànasçjata / ambho marãcãrmaramàpaþ (ai. u. 4.2.1) iti / tathà kvacidasatpårvikà sçùñiþ pañhyate- 'asadvà idamagra àsãttato vai sadàjayata' (tai. 2.7) iti / asadevedamagra àsãttatsadàsãttatsamabhavat (chà. 3.19.1) iti ca / kvacidasadvàdaniràkaraõena satpårvikà prakriyà pratij¤àyate- 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' ityupakramya 'kutastu khalu somyaivaü syàditi hovàca kathamasataþ sajjàyeteti sattveva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1,2) iti / kvacitsvayaïkartçkaiva vyàkriyà jagato nigadyate- 'taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãttannàmaråpàbhyàmeva vyàkriyata' (bç. 1.4.7) iti / evamanekadhà vipratipattirvastuni ca vikalpasyànupapatterna vedàntavàkyànàü jagatkàraõàvadhàraõaparatà nyàyyà / smçtinyàyaprasiddhàyàü tu kàraõàntaraparigraho nyàyya iti / evaü pràpte bråmaþ - satyapi prativedàntaü sçjyamàneùvàkà÷àdiùu kramàdidvàrake vigàne na sraùñari ki¤cidvigànamasti / kutaþ / yathà vyapadiùñokteþ / yathàbhåto hyekasminvedànte sarvaj¤aþ sarve÷varaþ sarvàtmaiko 'dvitãyaþ kàraõatvena vyapadiùñastathàbhåta eva vedàntàntareùvapi vyapadi÷yate / tadyathà- 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai.2.1) iti / atra tàvajj¤àna÷abdena pareõa ca tadviùayeõa kàmayitçtvavacanena cetanaü brahma nyaråpayadaparaprayojyatvene÷varaü kàraõamabravãt / tadviùayeõaiva pareõàtma÷abdena ÷arãràdiko÷aparaüparayà càntaranuprave÷anena sarveùàmantaþ pratyagàtmànaü niradhàrayat / 'bahu syà prajàyeya'(tai. 2.6) iti càtmaviùayeõa bahubhavanànu÷aüsanena sçjyamànànàü vikàràõàü sraùñurabhedamabhàùata / tathà 'idaü sarvamasçjata yadidaü ki¤ca' (tai.2.6) iti samastajagatsçùñinirde÷ena pràkhsçùñeradvitãyaü sraùñàramàcaùñe / tadatra yallakùaõaü brahma kàraõatvena vij¤àtaü tallakùaõamevànyatràpi vij¤àyate- 'sadeva semyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti / tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.1,3) iti / tathà 'àtmà và idameka evàgra àsãnnànyaki¤cana miùat / sa ãkùata lokànnu sçjai' (ai.u. 4.1.1,2) iti ca / eva¤jàtãyakasya kàraõasvaråpaniråpaõaparasya vàkyajàtasya prativedàntamavigãtàrthatvàt / kàryaviùayaü tu vigànaü dç÷yate kvacidàkà÷àdikà sçùñiþ kvacittejàdiketyeva¤jàtãyakam / naca kàryaviùayeõa vigànena kàraõamapi brahma sarvavedànteùvavigãtamadhigamyamànamavivakùitaü bhavitumarhatãti ÷akyate vaktum / atiprasaïgàt / samàdhasyati càcàryaþ kàryaviùayamapi vigànaü 'na viyada÷ruteþ' (bra.så. 2.3.1) ityàrabhya bhavedapi kàryasya vigãtatvamapratipàdyatvàt / nahyayaü sçùñyàdiprapa¤caþ pratipàdayiùitaþ / nahi tatpratibaddhaþ kvacitpuruùàrtho dç÷yate ÷råyate và / naca kalpayituü ÷akyate, upakramopasaühàràbhyàü tatra tatra brahmaviùayairvàkyaiþ sàkamekavàkyatàyà gamyamànatvàt / dar÷ayati ca sçùñyàdiprapa¤casya brahmapratipattyarthatàm- 'annena somya ÷uïgenàpo målamanvicchadbhiþ somya ÷uïgena tejo mulamanviccha tejasà somya ÷uïgena sanmålamanviccha' (chà.6.8.4) iti / mçdàdidçùñàntai÷ca kàryasya kàraõenàbhedaü vadituü sçùñyàdiprapa¤caþ ÷ràvyata iti gamyate / tathàca saüpradàyavido vadanti- 'mçllohavisphuliïgàdyaiþ sçùñiryà coditànyathà / upàyaþ so 'vatàràya nàsti bhedaþ katha¤cana // ' (màõóå. 3.15) iti / brahmapratipattipratibaddhaü tu phalaü ÷råyate- 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1) 'tarati ÷okamàtmavit' (chà. 7.1.3) 'tameva viditvàtimçtyumeti'' (÷vaü. 3.8) iti / pratyakùàvagamaü cedaü phalam / 'tattvamasi' ityasaüsàryàtmatvapratipattau satyàü saüsàryàtmatvavyàvçtteþ // 14 // ---------------------- FN: àdigrahaõàdakramo 'pi gçhyate / aümaya÷arãrapracurasvargaloko 'mbhaþ÷abdàrthaþ / såryara÷mivyàpto 'ntarikùaloko marãcayaþ / maro maraõadharmà martyaþ / abbahulàþ pàtàlaloka àpa iti ÷rutyarthaþ / prakriyà sçùñiþ / tat tatra kàraõe / eke bàhyàþ / tadviùayeõa brahmaviùayeõa / miùat savyàpàram / aviruddhàrthakatvàt / ÷uïgena kàryeõa / anyathànyatheti vãpsà draùñavyà / avatàràya brahmadhãjanmane / atastadanyathàtve 'pi brahmaõi na bhedaþ / j¤eye vigànaü na / ## pårvagranthenàsya saügatiü vaktuü vçttamanuvadati-## adhikaraõatrayeõa pradhànasyà÷rautatvoktyà jagatkàraõatvalakùaõena brahmaõa eva buddhisthatà, tasminneva buddhisthe nirvi÷eùe brahmaõi vedàntànàü samanvaya iti sàdhitaü pårvasåtrasaüdarbheõa / tatra lakùaõasamanvayayorasiddhireva, ÷rutãnàü virodhadar÷anàdityàkùeparåpàü tenàsya saügatimàha-## na càvirodhacintàyà dvitãyàdhyàye saügatirnàsminnadhyàya iti vàcyaü, siddhe samanvaye smçtyàdimànàntaravirodhaniràsasya dvitãyàdhyàyàrthatvàt, tatpadavàcyajagatkàraõavàdi÷rutãnàü mitho virodhàdvàcyàrthànirõayena lakùye samanvayàsiddhau pràptàyàü tatsàdhakàvirodhacintàyà atraiva saügatatvàt / na caivaü sçùñi÷rutãnàmapyavirodho 'traiva cintanãya iti vàcyam, svapnavatkalpitasçùñau virodhasyaivàbhàvàt / kimarthaü tarhi dvitãye taccintanaü, sthålabuddhisamàdhànàrthamiti bråmaþ / iha tu såkùmadç÷àü vàkyàrthe samanvayaj¤ànàya tatpadàrtha÷rutivirodhaþ parihriyate / tadyapi tvaüpadàrtha÷rutivirodho 'tra parihartavyaþ tathàpi prathamasåtreõa bandhamithyàtvasåcanàdavirodhaþ siddhaþ / prapa¤castu sthålabuddhisamàdhanaprasaïgena bhaviùyatãti manyate såtrakàraþ / atra jagatkàraõa÷rutayo viùayaþ / tàþ kiü brahmaõi mànaü na veti saü÷aye 'nnajyotiùoþ saükhyàdçùñikriyàyàü vikalpe 'pi kàraõe vastunyasadvà sadvà kàraõamityàdivikalpàsaübhavàdapràmàõyamiti pratyudàharaõena pårvapakùayannuktàkùepaü vivçõoti-## vedàntànàü samanvayasàdhanàcchrutyadhyàyasaügatiþ / asadàdipadànàü satkàraõe samanvayokteþ pàdasaügatiþ / pårvapakùe samanvayàsiddhiþ phalaü, siddhànte tatsiddhiriti vivekaþ / kramàkramàbhyàü sçùñivirodhaü tàvaddar÷ayati-## sa paramàtmà lokànasçjata / aümaya÷arãrapracurasvargaloko 'mbhaþ ÷abdàrthaþ / såryara÷mimavyàpto 'ntarikùaloko marãcayaþ / maro martyalokaþ / abbahulàþ pàtàlalokà àpa iti ÷rutyarthaþ / sçùñivirodhamuktvà kàraõavirodhamàha-## asadanabhivyaktanàmaråpàtmakaü kàraõaü, tataþ kàraõàtsadabhivyaktam / etattulyàrthaü chàndogyavàkyamàha-## kiü ÷ånyameva, netyàha-## abàdhitaü brahmaivàsãdityarthaþ / tadbrahmàtmanà sthitaü jagatsçùñikàle samyagabhivyaktamabhavat / prakriyà sçùñiþ / tattatra kàraõe / eke bàhyàþ / teùàü mataü ÷rutireva dåùayati-## kuta evaüpadayorarthamàha-## svatamàha-## tadidaü jagaddha kila tarhi pràkkàle 'vyàkçtaü kàraõàtmakàmàsãt / ÷rutãnàü virodhamupasaüharati-## kimatra nyàyyamityà÷aïkya mànàntarasiddhapradhànalakùakatvaü vedàntànàü nyàyyamityàha-## tatra sçùñau virodhamaïgãkçtya sraùñari virodhaü pariharati-## àkà÷àdiùu brahmaõaþ kàraõatve virodho naivàstãti pratij¤àyàü hetumàha-## yathàbhåtatvamevàha-## kàraõasya sarvaj¤atvàdikaü prativedàntaü dç÷yata ityàha-## tadviùayeõa brahmaviùayeõa / cetanaü sarvaj¤am / 'tadàtmànaü svayamakuruta'iti ÷ruteraparaprayojyatvam / 'tasmàdvà etasmàdàtmanaþ'iti pratyagàtmatvam / svasya bahuråpatvakàmanayà sthitikàle 'pyadvitãyatvam / yathà taittirãyake sarvaj¤atvàdikaü kàraõasya tathà chàndogyàdàvapi dç÷yata ityàha-## miùatsavyàpàram / avigãtàrthatvàdaviruddhàrthakatvàt kàraõe nàsti vipratipattiriti ÷eùaþ / tathàpi kàrye virodhàtkàraõe 'pi virodhaþ syàdityà÷aïkya niùedhati-## svapnasçùñãnàü pratyahamanyathàtvena so 'hamiti pratyabhij¤àyamàne draùñaryapi nànàtvaü prasajyetetyàha-## sçùñivirodhamaïgãkçtya sraùñari na virodha ityuktam / adhunàïgãkàraü jyajati-## kimarthaü tarhi ÷rutayaþ sçùñimanyathànyathà vadantãtyà÷aïkya sçùñàvatàtparyaj¤àpanàyetyàha-## atàtparyàrthavirodho na doùàyetyatàtparyaü sàdhayati-## phalavadbrahmavàkya÷eùatvena sçùñivàkyànàmarthavattvasaübhavànna svàrthe pçthakphalaü kalpyaü, vàkyabhedàpatterityàha-## nyàyàdekavàkyatvaü siddhaü ÷rutirapi dar÷ayatãtyàha-## ÷uïgena kàryeõa liïgena kàraõabrahmaj¤ànàrthatvaü sçùñi÷rutãnàmuktvà kàraõasyàdvayatvaj¤ànaü phalàntamàha-## evaü niùphalàyàmanyàrthàyàü sçùñau tàtparyàbhàvàdvirodho na doùa ityatra vçddhasaümatimàha-## anyathànyatheti vãpsà draùñavyà / avatàràya brahmàdhijanmane / atastadanyathàtve 'pi brahmaõi na bhedaþ / j¤eye na vigànamityarthaþ / brahmaj¤ànasya sçùñi÷eùitvamuktaü, tannirvàhàya tasya phalamàha-## mçtyumatyetãtyanvayaþ //14// END BsCom_1,4.4.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.4.15 yatpunaþ kàraõaviùayaü vigànaü dar÷itam- 'asadvà idamagra àsãt' ityàdi tatparihartavyam / atrocyate- samàkarùàt | BBs_1,4.15 | 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7) iti nàtràsanniràtmakaü kàraõatvena ÷ràvyate / yataþ 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaü tato viduþ' ityasadvàdàpavàdenàstitvalakùaõaü brahmànnamayàdiko÷aparamparayà pratyagàtmànaü nirdhàrya 'so 'kàmayata' iti tameva prakçtaü samàkçùya saprapa¤càü sçùñiü tasmàcchràvayitvà 'tatsatyamityàcakùate' iti copasaühçtya 'tadapyeùa ÷loko bhavati' iti tasminneva prakçter'the ÷lokamimamudàharati- 'asadvà idamagra àsãt' iti / yadi tvasanniràtmakamasmi¤chloke 'bhipreyeta tato 'nyasamàkarùaõe 'nyasyodàharaõàdasaübaddhaü vàkyamàpadyeta / tasmànnàmaråpavyàkçtavastuviùayaþ pràyeõa sacchabdaþ prasiddha iti tadvyàkaraõàbhàvàpekùayà pràgutpatteþ sadeva brahmàsadivàsãdityupacaryate / eùaiva 'asadevedamagra àsãt' (chà. 3.19.1) ityatràpi yojanà / 'tatsadàsãt' iti samàkarùaõàt / atyantàbhàvàbhyupagame hi tatsadàsãditi kiü samàkçùyeta / 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' (chà. 6.2.1) ityatràpi na ÷rutyantaràbhipràyeõàyamekãyamatopanyàsaþ / kriyàyàmiva vastuni vikalpasyàsaübhavàt / tasmàcchrutiparigçhãtasatpakùadàróhyàyaivàyaü mandamatiparikalpitasyàsatpakùasyopanyasya niràsa iti draùñavyam / 'taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãt' (bç. 1.4.7) ityatràpi na niradhyakùasya jagato vyàkaraõaü kathyate, 'sa eùa iha praviùña ànakhàgrebhyaþ' ityadhyakùasya vyàkçtakàryànuprave÷itvena samàkarùàt / niradhyakùe vyàkaraõàbhyupagame hyanantareõa prakçtàvalambanà sa ityanena sarvanàmnà kaþ kàryànuprave÷itvena samàkçùyeta / cetanasya càyàmàtmanaþ ÷arãre 'nuprave÷aþ ÷råyate / praviùñasya cetanatva÷ravaõàt 'pa÷yaü÷cakùuþ ÷çõva¤÷rotraü manvàno manaþ' iti / apica yàdç÷amidamadyatve nàmaråpàbhyàü vyàkriyamàõaü jagatsàdhyakùaü vyàkriyata evamàdisarge 'pãti gamyate / dçùñaviparãtakalpanànupapatteþ / ÷rutyantaramapi 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6. 3.2) iti sàdhyakùàmeva jagato vyàkriyàü dar÷ayati / vyàkriyata ityapi karmakartari lakàraþ satyeva parame÷vare vyàkartari saukaryamapekùya draùñavyaþ / yathà låyate kedàraþ svayameveti satyeva pårõake lavitari / yadvà karmaõyevaiùa lakàror'thàkùiptaü kartàramapekùya draùñavyaþ / yathà gamyate gràma iti // 15 // ---------------------- FN: tat tatra brahmaõi / ÷loko mantraþ / adhyakùaþ kartà / cakùurdraùñà, ÷rotraü ÷rotà, mano mantetyucyate / adyatve idànãm / evaü sçùñidvàrakaü virodhamutsåtraü samàdhàya kàraõasya sadasattvàdinà sàkùàcchrutivirodhaniràsàrthaü såtramàdatte-## yato 'stitvalakùaõaü brahma nirdhàrya tasminneva ÷lokamudàharati, ato 'tra ÷loke niràtmakamasanna ÷ràvyata iti yojanà / tat tatra sadàtmani ÷loko mantro bhavati / sadàtmasamàkarùàdatãndriyàrthakàsatpadena brahma lakùyata ityàha-## naca pradhànameva lakùyatàmiti vàcyam / cetanàrthakabrahmàdi÷abdànàmanekeùàü lakùaõàgauravàditi bhàvaþ / taittirãyaka÷rutau såtraü yojayitvà chàndogyàdau yojayati-## sadekàrthakatatpadena pårvoktàsataþ samàkarùànna ÷ånyatvamityarthaþ / nanvasatpadalakùaõà na yuktà, ÷rutibhireva svamatabhedenoditànuditahomavadvikalpasya dar÷itatvàdityata àha-## eke ÷àkhina ityartho na bhavati, kintu anàdisaüsàracakrasthà vedabàhyà ityarthaþ / ÷ånyaniràsena ÷rutibhiþ sadvàdasyaiveùñatvàttàsàü virodhasphårtiniràsàya lakùaõà yukteti bhàvaþ / yaduktaü kvacidakartçkà sçùñiþ kathiteti, tannetyàha-## adhyakùaþ kartà / nanu kartrabhàva eva paràmç÷yata ityata àha-## cakùurdraùñà, ÷rotraü ÷rotà, mano mantetyucyata ityarthaþ / àdyakàryaü sakartçkaü, kàryatvàt, ghañavadityàha-## adyatve idànãm / nanu karmakàrakàdanyasya kartuþ sattve karmaõa eva kartçvàcilakàro viruddha ityata àha-## anàyàsena siddhimapekùya karmaõaþ / kartçtvamupacaryata ityarthaþ / vyàkriyate jagatsvayameva niùpannamiti vyàkhyàya kenacidvyàkçtamiti vyàcaùñe-## ataþ ÷rutãnàmavirodhàtkàraõadvàrà samanvaya iti siddham //15// END BsCom_1,4.4.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.16 5 bàlakyàdhikaraõam / så. 16-18 jagadvàcitvàt | BBs_1,4.16 | kauùãtakibràhmaõe bàlàkyajàta÷atrusaüvàde ÷råyate- 'yo vai bàlàka eteùàü kartà yasya vai tatkarma sa veditavyaþ' (kau. brà. 4.19) iti / tatra kiü jãvo veditavyatvenopadi÷yata uta mukhyaþ pràõa uta paramàtmeti vi÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / pràõa iti / kutaþ / 'yasya vaitatkarma' iti ÷ravaõàt / parispandalakùaõasya ca karmaõaþ pràõà÷rayatvàt / vàkya÷eùe ca 'athàsminpràõa evaikadhà bhavati' iti pràõa÷abdadar÷anàt / pràõa÷abdasya ca mukhye pràõe prasiddhatvàt / ye caite purastàddhàlàkinà 'àditye puruùa÷candramasi puruùaþ' ityevamàdayaþ puruùà nirdiùñàsteùàmapi bhavati pràõaþ kartà pràõàvasthàvi÷eùatvàdityàdidevatàtmanàm / 'katama eko deva iti pràõa iti sa brahma tyadityàcakùate (bç. 3.9.9) iti ÷rutyantaraprasiddheþ / jãvo vàyamiha veditavyatayopadi÷yate / tasyàpi dharmàdharmalakùaõaü karma ÷akyate ÷ràvayitum 'yasya vaitatkarma' iti / so 'pi bhoktçtvàdbhogopakaraõabhåtànàmeteùàü puruùàõàü kartopapadyate / vàkya÷eùe ca jãvaliïgamavagamyate / yatkàraõaü veditavyatayopanyastasya puruùàõàü karturvedanàyopetaü bàlàkiü prati bubodhayiùurajàta÷atruþ suptaü puruùamàmantryàmantraõa÷abdà÷ravaõàtpràõàdãnàmabhoktçtvaü pratibodhya yaùñighàtotthànàtpràõàdivyatiriktaü jãvaü bhoktàraü pratibodhayati / tathà parastàdapi jãvaliïgamavagamyate- 'tadyathà ÷reùñhã svairbhuïkte yathà và svàþ ÷reùñhina bhu¤jantyevamevaiùa praj¤àtmaitairàtmabhirbhuïkte evamevaita àtmàna etamàtmànaü bhu¤janti' (kau. brà. 4.20) iti / pràõabhçttvàcca jãvasyopapannaü pràõa÷abdatvam / tasmàjjãvamukhyapràõayoranyatara iha grahaõãyo na parame÷varaþ, talliïgànavagamàditi / evaü pràpte bråmaþ - parame÷vara evàyameteùàü puruùàõàü kartà syàt / kasmàt / upakramasàmarthyàt / iha hi bàlàkirajàta÷atruõà saha 'brahma te bravàõi' iti saüvaditumupacakrame / sa ca katicidàdityàdyadhikaraõànpuruùànamukhyabrahmadçùñibhàja uktvà tåùõãü babhåva / tamajàta÷atruþ 'mçùà vai khalu mà saüvadiùñà brahma te bravàõi' ityamukhya brahmavàditayàpodya tatkartàramanyaü veditavyatayopacikùepa / yadi so 'pyamukhyabrahmadçùñibhàk syàdupakramo bàdhyeta / tasmàtparame÷vara evàyaü bhavitumarhati / kartçtvaü caiteùàü puruùàõàü na parame÷varàdanyasya svàtantryeõàvakalpate / 'yasya vaitatkarma' ityapi nàyaü parispandalakùaõasya dharmàdharmalakùaõasya và karmaõo nirde÷aþ / tayoranyatarasyàpyaprakçtatvàt / asaü÷abditatvàcca / nàpi puruùàõàmayaü nirde÷aþ / eteùàü puruùàõàü kartetyeva teùàü nirdiùñatvàt / liïgavacanavigànàcca nàpi puruùaviùayasya karotyarthasya kriyàphalasya vàyaü nirde÷aþ, kartç÷abdenaiva tayorapapàttatvàt / pàri÷eùyàtpratyakùasaünihitaü jagatsarvanàmnaitacchabdena nirdi÷yate / kriyata iti ca tadaiva jagatkarma / nanu jagadapyaprakçtamasaü÷abditaü ca / satyametat / tathàpyasati vi÷eùopàdàne sàdhàraõenàrthena saünidhànena saünihitavastumàtrasyàyaü nirde÷a iti gamyate na vi÷iùñasya kasyacit / vi÷eùasaünidhànàbhàvàt / pårvatra ca jagadekade÷abhåtànàü puruùàõàü vi÷eùopàdànadavi÷eùitaü jagadevehopàdãyata iti gamyate / etaduktaü bhavati- ya eteùàü puruùàõàü jagadekade÷abhåtànàü kartà, kimanena vi÷eùeõa, yasya kçtsnameva jagadavi÷eùitaü karmeti / và÷abda ekade÷àvacchinnakartçtvavyàvçttyarthaþ / ye bàlàkinà brahmatvàbhimatàþ puruùàþ kãrtitàsteùàmabrahmatvakhyàpanàya vi÷eùopàdànam / evaü bràhmaõaparivràjakanyàyena sàmànyavi÷eùàbhyàü jagataþ kartà veditavyatayopadi÷yate / parame÷vara÷ca sarvajagataþ kartà sarvavedànteùvavadhàritaþ // 16 // ---------------------- FN: etajjagadyasya karma / kriyata iti vyutpattyà kàryamityarthaþ / sa pràõaþ / tyat parokùam / yatkàraõaü yasmàjjãvaü bodhayati tasmàdasti suptotthàpanaü jãvaliïgamiti yojanà / bràhmaõa bhojayitavyàþ parivràjaka÷cetyukte sàmànyavi÷eùàbhyàü saünihitasarvabràhmaõavat / ## viùayamàha-## balàkàyà apatyaü bàlàkirbràhmaõastaü prati ràjovàca-## na kevalamàdityàdãnàü kartà kintu sarvasya jagata ityàha-## etajjagadyasya karma / kriyate iti vyutpattyà kàryamityarthaþ / karmeti÷abdasya yogaråóhibhyàü saü÷ayamàha-## pårvatraikavàkyasthasadàdi÷abdabalàdasacchabdo nãtaþ / iha tu vàkyabhedàt 'brahma te bravàõi'iti bàlàkivàkyasthabrahma÷abdena pràõàdi÷abdo brahmaparatvena netumà÷akya iti pratyudàharaõena pårvapakùamàha--## pårvapakùe vàkyasya pràõàdyupàstiparatvàdbrahmaõi samanvayàsiddhiþ siddhànte j¤eye samanvayasiddhiriti phalam / atha suùuptau / draùñeti ÷eùaþ / ÷rutaü puruùakartçtvaü pràõasya kathamityata àha-## såtràtmakapràõasya vikàraþ såryàdaya ityatra mànamàha-## yasya mahimànaþ sarve devà iti pårvavàkye dar÷itaü, ataþ sarvadevàtmakatvàt, sa pràõo brahma / tyat parokùam / ÷àstraikavedyatvàdityarthaþ / pårvapakùàntaramàha-## yatkàraõaü yasmàjjãvaü bodhayati tasmàdasti suptotthàpanaü jãvaliïgamiti yojanà / tau ha puruùaü suptamàjagmatuþ / taü ràjà he bçhatpàõóaravàsaþ somaràjannityàmantrya saübodhya saübodhanànabhij¤atvàt pràõàderanàtmatvamuktvà yaùñhyàghàtenotthàpya jãvaü bodhitavànityarthaþ / ÷roùñhã pradhànaþ svairbhçtyairj¤àtibhirupahçtaü bhuïkte svàþ j¤àtaya÷ca tamupajãvanti, evaü jãvo 'pi àdityàdibhiþ prakà÷àdinà bhogopakaraõairbhuïkte te ca havirgrahaõàdinà jãvamupajãvantãtyuktaü bhoktçtvaü jãvaliïgam / nanu 'pràõa evaikadhà bhavati'iti ÷rutaþ pràõa÷abdo jãve kathamityata àha-## såtràdbahireva siddhàntayati-## sa ca bàlàkirbrahmatvabhràntyà vyaùñiliïgaråpànpuruùànuktvà ràj¤à nirastaståùõãü sthitaþ / tvaduktaü brahma mçùetyuktvà ràj¤ocyamànaü brahmaiveti vaktavyamanyathàràj¤o 'pi mçùàvàditvaprasaïgàdityàha-## veditavyo 'pãtyarthaþ / mukhyaü puruùakartçtvaü brahmaõa eva liïgaü, pràõajãvayostanniyamyatvenàsvàtantryàdityàha-## yaduktaü calanàdçùñayorvàcakaþ karma÷abdaþ pràõajãvayorupasthàpaka iti, tannetyàha-## anekàrthakàcchabdàdanyataràrthasya prakaraõàdupapadàdvà grahaõaü nyàyyam / atra prakaraõopapadayorasattvàtkasya grahaõamiti saü÷aye puruùakartçpadasàünidhyàt kriyata iti yogàjjagadgrahaõamityarthaþ / etakarmetiprakçtaparàmar÷àtpuruùàþ pårvoktaþ karma÷abdena nirdi÷yantàmityata àha-## paunaruktyàtàtpuruùàõàü napuüsakaikavacanena paràmar÷àyogàcetyarthaþ / nanu puruùotpàdakasya karturvyàpàraþ karotyarthaü utpàdanaü tasyaphalaü puruùajanma tadanyataravàcã karma÷abdo 'stvityata àha-## ## kriyàphalàbhyàü vinà kartçtvàyogàtkartç÷abdenaiva tayorgrahaõamityarthaþ / jagato 'pi prakaraõopapade na sta ityuktamaïgãkaroti-## prakaraõàdikaü hi sarvanàmnaþ saükocakaü, tasminnasati sàmànyena buddhisthaü sarvameva gçhyate / atra ca saükocakàsattvàtsarvàrthakena sarvanàmnà buddhisthasya kàryamàtrasya karma÷abdo vàcaka ityàha-## ki¤ca jagadekade÷oktyà jagatprakçtamityàha-## jagadgrahe puruùàõàmapi grahàtpçthaguktirvyarthetyata àha-## sa veditavya iti saübandhaþ / puruùamàtraniråpitaü kartçtvamiti bhràntiniràsàrtho và÷abdaþ / bràhmaõà bhojayitavyàþ parivràjakà÷cetyatra yathà brahmaõa÷abdaþ parivràjakànyaviùayaþ tathàtra karma÷abdaþ puruùànyajagadvàcãtyàha-## astu jagatkartà veditavyaþ, parame÷varasya kimàyàtamityata àha-## //16// END BsCom_1,4.5.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.17 jãvamukhyapràõaliïgàn neti cet tadvyàkhyàtam | BBs_1,4.17 | ata yaduktaü vàkya÷eùagatàjjãvaliïgànmukhyapràõaliïgàcca tayorevànyatarasyeha grahaõaü nyàyyaü na parame÷varasyeti / tatparihartavyam / yatrocyate- parihçtaü caitat 'nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàdiha tadyogàt' (bra. så. 1.1.31) ityatra / trividhaü hyatropàsanamevaü sati prasajjyeta jãvopàsanaü mukhyapràõopàsanaü brahmopàsanaü ceti / na caitannyàyyam / upakramopasaühàràbhyàü hi brahviùayatvamasya vàkyasyàvagamyate / tatropakramasya tàvadbrahmaviùayatvaü dar÷itam / upasaühàrasyàpi nirati÷ayaphala÷ravaõàdbrahmaviùayatvaü dç÷yate- 'sarvànpàpmano 'pahçtya sarveùàü ca bhåtànàü ÷raiùñhyaü svàràjyamàdhipatyaü paryeti ya evaü veda' iti / nanvevaü sati pratardanavàkyanirõayenaivedamapi vàkyaü nirõãyeta / na nirõãyate / 'yasya caitatkarma' ityasya brahmaviùayatvena tatrànirdhàritatvàt / tasmàdatra jãvamukhyapràõa÷aïkà punarutpadyamànà nirvartyate / pràõa÷abdo 'pi brahmaviùayo dçùñaþ 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' (chà. 6.8.2) ityatra / jãliïgamapyupakramopasaühàrayorbrahmaviùayatvàdabhedàbhipràyeõa yojayitavyam // 17 // ---------------------- FN: ÷raiùñhyaü guõàdhikyam, àdhipatyaü niyanitçtvam, svàràjyamaniyamyatvamiti bhedaþ / siddhàntamuktvà pårvapakùabãjamanådya dåùayati-## uktameva smàrayati-## ÷raiùñhyaü guõàdhikyam, àdipatyaü niyantçtvam / svàràjyamaniyamyatvamiti bhedaþ / 'saübhavatyekavàkyatve vàkyabhedo hi neùyate'ityuktaü cet punaruktiþ syàditi ÷aïkate-## karmapadasya råóhyà pårvapakùapràptau tanniràsàrthamasyàrambho yukta ityàha-## pràõa÷abdajãvaliïgayorgatimàha-## mano jãvaþ //17// END BsCom_1,4.5.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.5.18 anyàrthaü tu jaiminiþ pra÷navyàkhyànàbhyàm api caivam eke | BBs_1,4.18 | apica naivàtra vivaditavyaü jãvapradhànaü vedaü vàkyaü syàdbrahmapradhànaü veti / yato 'nyàrthaü jãvaparàmar÷aü brahmapratipattyarthamasminvàkye jaiminiràcàryo manyante / kasmàt / pra÷navyàkhyànàbhyàm / pra÷nastàvatsuùuptapuruùapratibodhanena pràõàdivyatirikte jãve pratibodhite punarjãvavyatiriktaviùayo dç÷yate- 'kvaiùa etadbàlàke puruùo '÷ayiùña kva và etadabhåtkuta etadàgàt' (kau.brà. 4.19) iti / prativacanamapi 'yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' ityàdi 'etasmàdàtmanaþ pràõà yathàyatanaü vipratiùñhante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ' (kau.brà. 4.20) iti ca / suùuptikàle ca pareõa brahmaõà jãva ekatàü gacchati / parasmàcca brahmaõaþ pràõàdikaü jagajjàyata iti vedàntamaryàdà / tasmàdyatràsya jãvasya niþsaübodhatàsvacchatàråpaþ svàpa upàdhijanitavi÷eùavij¤ànarahitaü svaråpaü, yatastaddhaü÷aråpamàgamanaü, so 'tra paramàtmà veditavyatayà ÷ràvita iti gamyate / apicaivameke ÷àkhino vàjasaneyino 'sminneva bàlàkyajàta÷atrusaüvàde spaùñaü vij¤ànamaya÷abdena jãvamàmnàya tadvyatiriktaü paramàtmànamàmananti- 'ya eùa vij¤ànamayapuruùaþ kvaiùa tadàbhåtkuta etadàgàt' (bç. 2.1.16) iti pra÷ne / prativacane 'pi 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤÷ete' iti / àkà÷a÷abda÷ca paramàtmani prayuktaþ 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' (chà. 8.1.1) ityatra / 'sarva eta àtmano vyuccaranti' iti copàdhimatàmàtmanàmanyato vyuccaraõamàmanantaþ paramàtmànameva kàraõatvenàmanantãti gamyate / pràõanaràkaraõasyàpi suùuptapuruùotthàpanena pràõàdivyatiriktopade÷o 'bhyuccayaþ // 18 // ---------------------- FN: niþsaübodhatà vi÷eùadhã÷ånyatà / svacchatà vikùepamala÷ånyatvam / jãvaliïgena brahmaiva lakùyata ityuktam / idànãü talliïgena jãvoktidvàrà brahma gràhyamityàha-## jãvaparàmar÷asya jãvàdhikaraõabrahmaj¤ànàrthatve pra÷namàha-## he bàlàke, etacchayanaü vi÷eùaj¤ànàbhàvaråpaü yathà syàttathaiùa puruùaþ kvà÷ayiùña / kasminnadhikaraõe ÷ayanaü kçtavànityarthaþ / ekãbhàvà÷rayaj¤ànàrthaü pçcchati-## etadbhavanamekãbhàvaråpaü yathà syàttathà eùa puruùaþ kvàbhåtsuptaþ / kenaikyaü pràpnotãti yàvat / utthànàpàdànaü pçcchati-## etadàgamanamaikyabhraü÷aråpaü yathà syàttathà puruùaþ kuta àgata ityarthaþ / pra÷namuktvà vyàkhyànamàha-## ÷ayanabhavanayoràdhàra utthànàpàdanaü ca pràõà÷abditaü brahmaivetyarthaþ / uttare pràõokteþ pra÷no 'pi pràõavi÷aya ityata àha-## jagaddhetutva jãvaikyàbhyàü pràõo 'tra brahmetyarthaþ / jãvokteranyàrthatvamupasaüharati-## niþsaübodhatà vi÷eùadhã÷ånyatà / svacchatà vikùepamala÷ånyatà / bhedabhrànti÷ånyatà svaråpaikyamàha-## pra÷navyàkhyànayorbrahmaviùayatve ÷àkhàntarasaüvàdamàha-## nanu tatràkà÷aþ suùuptisthànamuktaü na brahmetyata àha-#<àkà÷eti /># upàdhidvàrà pramàtràtmajanmahetutvàccàkà÷o brahmetyàha-## evaü jãvaniràsàrthakatvena såtraü vyàkhyàya pràõaniràsaparatvenàpi vyàcaùñe-## asminvàkye pràõopade÷aü brahmaj¤ànàrthaü manyate jaiminiþ, uktapra÷navyàkhyànàbhyàü vàkyasya brahmaparatvàgamàt / api caike ÷àkhina evameva pràõàtiriktaü jãvàtmànamàmanantaþ pràõasya vàkyàrthatvaü vàrayantãti såtrayojanà / atiriktajãvopade÷aþ pràõaniràkaraõasyàpyabhyuccayo hetvantaramiti bhàùyàrthaþ / tasmàdidaü vàkyaü brahmaõi samanvitamiti siddham //18// END BsCom_1,4.5.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.19 6 vàkyànvayàdhikaraõam / så. 19-22 vàkyànvayàt | BBs_1,4.19 | bçhadàraõyake maitreyãbràhmaõe 'dhãyate- 'na và are patyuþ kàmàya' ityupakramya 'na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyo maitreyyàtmano và are dar÷anena ÷ravaõena matyà vij¤ànenedaü sarvaü viditam' / (bç. 4.5.6) iti, tatraitadvicikitsyate- kiü vij¤ànàtmaivàyaü draùñavya÷rotavyatvàdiråpeõopadi÷yata àhosvitparamàtmeti / kutaþ punareùà vicikitsà / priyasaüsåcitenàtmanà bhokatropakramàdvij¤ànatmopade÷a iti / kiü tàvatpràptam / vij¤ànàtmopade÷a iti / kasmàt / upakramasàmarthyàt / patijàyàputravittàdikaü hi bhogyabhåtaü sarvaü jagadàtmàrthatayà priyaü bhavatãti priyasaüsåcitaü bhoktàramàtmànamukramyànantaramidamàtmano dar÷anàdyupadi÷yamànaü kasyànyasyàtmanaþ syàt / madhye 'pi 'idaü mahadbhåtamanantamapàraü vij¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àsti' iti prakçtasyaiva mahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena bruvanvij¤ànàtmanaü evedaü draùñavyatvaü dar÷ayati / tathà 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' iti kartçvacanena ÷abdenopasaüharanvij¤ànàtmànamevehopadiùñaü dar÷ayati / tasmàdàtmavij¤ànena sarvavij¤ànaü bhoktrarthatvàdbhogyajàtasyaupacàrikaü draùñavyamiti / evaü pràpte bråmaþ paramàtmopade÷a evàyam / kasmàt / vàkyànvayàt / vàkyaü hãdaü paurvàparyeõàvekùyamàõaü paramàtmànaüprati anvitàvayavaü lakùyate / kathamiti, tadupapàdyate- 'amçtatvasya tu nà÷àsti vittena' iti yàj¤avalkyàdupa÷rutya 'yenàhaü nàmçtà syàü kimahaü tena kuryàü yadeva bhagavànveda tadeva me bråhi' ityamçtatvamà÷àsànàya maitreyyà yàj¤avalkya àtmavij¤ànamidamupadi÷ati / nacànyatra paramàtmavij¤ànàdamçtvamastãti ÷rutismçtivàdà vadanti / tathà càtmavij¤ànena sarvavij¤ànamucyamànaü nànyatra paramakàraõavij¤ànànmukhyamavakalpate / nacaitadaupacàrikamà÷rayituü ÷akyaü, yatkàraõamàtmavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àyànantareõa granthena tadevopapàdayati- 'brahma taü paràdàdyo 'nyatràtmano brahma veda' ityàdinà / yo hi brahmakùatràdikaü jagadàtmanonyatra svàtantryeõa labdhasadbhàvaü pa÷yati taü mithyàdar÷inaü tadeva mithyàdçùñaü brahmakùatràdikaü jagatparàkarotãti bhedadçùñimapodya 'idaü sarvaü yadayamàtmà' iti sarvasya vastujàtasyàtmàvyatirekamavatàrayati / dundubhyàdidçùñàntai÷ca (bç. 4.5.8) tamevàvyatirekaü draóhayati / 'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' ( bç. 4.5.11) ityàdinà ca prakçtasyàtmano nàmaråpakarmaprapa¤cakàraõatàü vyàcakùàõaþ paramàtmànamenaü gamayati / tathaivaikàyanaprakriyàyàmapi (bç. 4.5.12) saviùayasya sendriyasya sàntaþkaraõasya prapa¤casyaikàyanamanantaramabàhyaü kçtsnaü praj¤ànaghanaü vyàcakùàõaþ paramàtmànamenaü gamayati / tasmàtparamàtmana evàyaü dar÷anàdyupade÷a iti gamyate // 19 // ---------------------- FN: idaü pratyak / mahadaparicchinnam / bhåtaü satyam / anantaü nityam / apàraü sarvagataü cedekarasam / vij¤àtàraü vij¤ànakartàram / na vittena tatsàdhyena karmaõetyarthaþ / 'nànyaþ panthà', 'na karmaõà' ityàdayaþ ÷rutivàdàþ / 'j¤ànàdeva tu kaivalyaü' ityàdayaþ smçtivàdàþ / paràkaroti ÷reyomàrgàndbhraü÷ayati / çgvedàdikaü nàma, iùñaü hutamiti karma, ayaü ca loka iti råpam / prakriyà prakaraõam / ## viùayavàkyamàha-## pratyàderàtma÷eùatvena priyatvàdàtmaiva sarvi÷eùã priyatamaþ, ato 'nyatparityajyàtmaiva draùñavyaþ / dar÷anàrthaü ÷ravaõàdikaü kàryamityarthaþ / ## pàtijàyàdibhiþ / priyairbhogyairjãvatayànumitenetyarthaþ / yathà 'brahma te bravàõi'ityupakramabalàdvàkyasya brahmaparatvaü tathàtra jãvopakramàdasya vàkyasya jãvaparatvamiti dçùñàntena pårvapakùayati-## pårvapakùe vàkyasya jãvopàstiparatvaü, siddhànte j¤eye pratyagbrahmaõi samanvaya iti phalam / idaü pratyak / mahadaparicchinnam / bhåtaü satyam / anantaü nityam / apàraü sarvagataü cidekarasam / ##kàryakàraõàtmanà jàyamànebhyo bhåtebhayaþ sàmyenotthàya bhåtopàdhikaü janmànubhåya tànyeva bhåtàni nãyamànànyanusçtya vina÷yati / aupàdhikamaraõànantaraü vi÷eùadhãrnàstãti ÷rutyarthaþ / ##vij¤ànakartàram / bhoktari j¤àte bhogyaü j¤àtamityupacàraþ / mokùasàdhanaj¤ànagamyatvàdiliïgairvàkyasyànvayàdbrahmaõyeva tàtparyàvagamàdbrahmapramàpakatvamiti siddhàntayati-## na vittena / tatsàdhyena karmaõetyarthaþ / bhedanindàpårvakamabhedasàdhanenaikavij¤ànàtsarvavij¤ànasya samarthanàdaupacàrikatvaü na yuktamityàha-## ## ÷reyomàrgàdbhraü÷ayati / yathà dundubhi÷aïkhavãõà÷abdasàmànyagrahaõenaiva gçhyamàõàstadavàntaravi÷eùàþ ÷uktigrahaõagràhyarajatavat sàmànye kalpitàstato na bhidyante, evamàtmabhànabhàsyaü sarvamàtmamàtramiti ni÷citamityàha-## evamekavij¤ànena sarvavij¤ànapratij¤àyà mukhyatvàdbrahmani÷cayaþ / sarvasraùñçtvaliïgàdapãtyàha-## çgvedàdikaü nàma / iùñaü hutamiti karma / ayaü ca lokaþ para÷ca loka iti råpam / ki¤ca 'sa yathà sarvàsàmapàü samudra ekàyanam'iti kaõóikayà sarvaprapa¤casya mukhyalayàdhàratvamàtmano brahmatve liïgamityàha-## //19// END BsCom_1,4.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.20 yatpunaruktaü priyasaüsåcitopakramàdvij¤ànàtmana evàyaü dar÷anàdyupade÷a iti, atra bråmaþ - pratij¤àsiddher liïgam à÷marathyaþ | BBs_1,4.20 | astyatra pratij¤à 'àtmani vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' 'idaü sarvaü yadayamàtmà' iti ca / tasyàþ pratij¤àyàþ siddhiü såcayatyetalliïgaü yatpriyasaüsåcitasyàtmano draùñavyatvàdisaükãrtanam / yadi hi vij¤ànàtmà paramàtmano 'nyaþ syàttataþ paramàtmavij¤àne 'pi vij¤ànàtmà na vij¤àta ityekavij¤ànena sarvavij¤ànaü yatpratij¤àtaü taddhãyeta / tasmàtpratij¤àsiddhyarthaü vij¤ànàtmaparamàtmanorabhedàü÷enopakramaõamityà÷marathya àcàryo manyate // 20 // jãvabrahmaõorbhedàbhedasattvàdabhedà÷enedaü jãvopakramaõaü pratij¤àsàdhakamityà÷marathyamatam //20// END BsCom_1,4.6.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.21 utkramiùyata evaü bhàvàd ity auóulomiþ | BBs_1,4.21 | vij¤ànàtmana eva dehendriyamanobuddhisaüghàtopàdhisaüparkàtkaluùãbhåtasya j¤ànadhyànàdisàdhanànuùñhànàsaüprasannasya dehàdisaüghàtàdutkramiùyataþ paramàtmaikyopapatteridamabhedenopakramaõamityauóulomiràcàryo manyate / ÷ruti÷caivaü bhavati- 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' (chà. 8.12.3) iti / kvacicca jãvà÷rayamapi nàmaråpaü nadãnidar÷anena j¤àpayati- 'yathà nadyaþ syandamànàþ samudre 'staü gacchanti nàmaråpe vihàya / tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.8) iti / yathà loke nadyaþ svà÷rayameva nàmaråpaü vihàya samudramupayantyevaü jãvo 'pi svà÷rayameva nàmaråpaü vihàya paraü puruùamupaitãti hi tatràrthaþ pratãyate dçùñàntadàrùñàntikayostulyatàyai // 21 // ---------------------- FN: samutthànamutkràntiþ / satyasaüsàrada÷àyàü bheda eva, muktàvevàbheda ityauóulomimatam / tatra mànamàha-#<÷ruti÷ceti /># samutthànamutkràntiþ / nanu saüsàrasyaupàdhikatvàt sarvadaivàbheda ityà÷aïkya dçùñàntabalena saüsàrasya svàbhàvikatvamityàha-## 'yathà nadyaþ syandamànàþ samudrestaü gacchanti nàmaråpe vihàya'iti nadinidar÷anaü vyàcaùñe-yathà loke iti //21// END BsCom_1,4.6.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.6.22 avasthiter iti kà÷akçtsnaþ | BBs_1,4.22 | asyaiva paramàtmano 'nenàpi vij¤ànàtmabhàvenàvasthànàdupapannamidamabhedenopakramaõamiti kà÷akçtsna àcàryo manyate / tathàca bràhmaõam- 'anena jãvenàtmanàmupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) ityeva¤jàtãyakaü parasyaivàtmano jãvabhàvenàvasthànaü dar÷ayati / mantravarõa÷ca- 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste (tai.à. 3.12.7) ityeva¤jàtãyakàþ / naca tejaþ prabhçtãnàü sçùñau jãvasya pçthaksçùñiþ, ÷rutà, yena parasmàdàtmano 'nyastadvikàro jãvaþ syàt / kà÷akçtsnasyàcàryasyàvikçtaþ parame÷varo jãvo nànya iti matam / à÷marathyasya tu yadyapi jãvasya parasmàdananyatvamabhipretaü, tathàpi pratij¤àsiddheriti sàpekùatvàbhidhànàtkàryakàraõabhàvaþ kiyànapyabhipreta iti gamyate / auóulomipakùe punaþ spaùñamevàvasthàntaràpekùau bhedàbhedau gamyete tatra kà÷akçtsnãyaü mataü ÷rutyanusàrãti gamyate, pratipàdayiùitàrthànusàràt 'tattvamasi' ityàdi÷rutibhyaþ / eva¤ca sati tajj¤ànàdamçtatvamavakalpate / vikàràtmakatve hi jãvasyàbhyupagamyamàne vikàrasya prakçtisaübandhe pralayaprasaïgànna tajj¤ànàdamçtamavakalpeta / ata÷ca svà÷rayasya nàmaråpasyàsaübhavàdupàdhyà÷rayaü nàmaråpaü jãva upacaryate / ata evotpattirapi jãvasya kvacidagnivisphuliïgodàharaõena ÷ràvyamàõopàdhyà÷rayaiva veditavyà / yadapyuktaü prakçtasyaiva mahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena dar÷ayanvij¤ànàtmana evedaü draùñavyatvaü dar÷ayatãti, tatràpiyameva trisåtrã yojayitavyà / 'pratij¤àsiddherliïgamà÷marathyaþ' / idamatra pratij¤àtam- 'àtmani vidite sarvaü viditaü bhavati' 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6) iti ca / upapàditaü ca, sarvasya nàmaråpakarmaprapa¤casyaikaprasavatvàdekapralayatvàcca dundubhyàdidçùñàntai÷ca kàryakàraõayoravyatirekapratipàdanàt / tasyà eva pratij¤àyàþ siddhiü såcatyetalliïgaü yanmahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena kathitamityà÷marathya àcàryo manyate / abhede hi satyekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àtamavakalpayata iti / 'utkramiùyata evaübhàvàdityauóulomiþ' / utkramiùyato vij¤ànàtmano j¤ànadhyànàdisàmarthyàtsaüprasannasya pareõàtmanaikyasaübhavàdidamabhedàbhidhànamityauóulomiràcàryo manyate / 'avasthiteriti kà÷akçtsnaþ' / asyaiva paramàtmano 'nenàpi vij¤ànàtmabhàvenàvasthànàdupapannamidamabhedàbhidhànamiti kà÷akçtsna àcàryo manyate / nanåcchedàbhidhànametat 'etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àsti' (bç. 2.4.12) iti, kathamedabhedàbhidhànam / naiùa doùaþ / vi÷eùavij¤ànavinà÷àbhipràyametadvinà÷àbhidhànaü nàtmocchedàbhipràyam / 'atraiva mà bhagavànamåmuhanna pretya saüj¤àsti' iti paryanuyujya svayameva ÷rutyàrthàntarasya dar÷itatvàt- 'na và are 'haü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmànucchittidharmà màtràsaüsargastvasya bhavati' iti / etaduktaü bhavati- kåñasthanitya evàyaü vij¤ànaghana àtmà nàsyocchedaprasaïgo 'sti / màtràbhistvasya bhåtendriyalakùaõàbhiravidyàkçtàbhirasaüsargo vidyayà bhavati / saüsargàbhàve ca prakçtasya vi÷eùavij¤ànasyàbhàvànna pretya saüj¤àstãtyuktamiti / yadapyuktam- 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' iti kartçvacanena ÷abdenopasaühàràdvij¤ànàtmana evedaü draùñavyamiti, tadapi kà÷akçtsnãyenaiva dar÷anena parihapaõãyam / apica 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' (bç. 2.4.13) ityàrabhyàvidyàviùaye tasyaiva dar÷anàdilakùaõaü vi÷eùaj¤ànaü prapa¤cya 'yatra tvasya sarvàmàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' ityàdinà vidyàviùaye tasyaiva dar÷anàdilakùaõasya vi÷eùavij¤ànasyàbhàvamabhidadhàti / puna÷ca viùayàbhàve 'pi àtmànaü vijànãyàt ityà÷aïkya 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' ityàha / tata÷ca vi÷eùavij¤ànàbhàvopapàdànaparatvàdvàkyasya vij¤ànadhàtureva kevalaþ saünbhåtapårvagatyà kartçvacanena tçcà nirdiùña iti gamyate / dar÷itaü tu purastàtkà÷akçtsnãyasya pakùasya ÷rutimattvam / ata÷ca vij¤ànàtparamàtmanoravidyàpratyupasthàpitanàmaråparacitadehàdyupàdhinim itto bhedo na pàramàrthika ityeùor'thaþ sarvairvedàntavàdibhirabhyupagantavyaþ / 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2),' brahmaivedaü sarvam' (muõóa. 2.2.11), 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23), 'nànyadato 'sti draùñç' (bç. 3.8.11) ityevaüråpàbhyaþ ÷rutibhyaþ / smçtibhya÷ca 'vàsudevaþ sarvamiti' (gã. 7.19), 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata' (gã. 13.2), 'samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame÷varam' (gã. 13.27) ityevaüråpàbhyaþ / bhedadar÷anàpavàdàcca 'anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda yathà pa÷uþ' (bç. 1.4.10), 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ca iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19) ityeva¤jàtãyakàt / 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.425) iti càtmani sarvavikriyàpratiùedhàt / anyathà ca mumukùåõàü nirapavàdavij¤ànànupapatteþ, suni÷citàrthatvànupapatte÷ca / nirapavàdaü hi vij¤ànaü sarvàkàïkùànivartakamàtmaviùayamiùyate, 'vedàntavij¤ànasunu÷citàrthàþ' (muõóa. 3.2.6) iti ca ÷ruteþ / 'tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ' (ã÷à. 7) iti ca / ÷thitapraj¤alakùaõasmçte÷ca (gã. 2.54) / sthite ca kùetraj¤aparamàtmaikatvaviùaya samyagdar÷ane kùetraj¤aþ paramàtmeti nàmamàtrabhaidàt, kùetraj¤o 'yaü paramàtmano bhinnaþ paramàtmàyaü kùetraj¤àdbhinna ityeva¤jàtãyaka àtmabhaidaviùayo nirbandho nirarthakaþ / eko hyayamàtmà nàmamàtrabhedena bahudhàbhidhãyata iti / nahi 'satyaü j¤ànamantaü brahma / yo veda nihitaü guhàyàm' (tai. 2.1) iti kà¤cidevaikàü guhàmadhikçtyaitaduktam / naca brahmaõo 'nyo guhàyàü nihito 'sti, 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñureva prave÷a÷ravaõàt / ye tu nirbandhaü kurvanti te vedàntàrthaü bàdhamànàþ ÷reyodvàraü samyagdar÷anameva bàdhante / kçtakamanityaü ca mokùaü kalpayanti / nyàyena ca na saügacchanta iti // 22 // ---------------------- FN: dhãro sarvaj¤aþ / råpàõi caràcaràõi ÷arãràõi / vicitya nirmàya teùàü nàmàni kçtvà tatrànupravi÷yàbhivadannabhivadanàdi kurvan / mohaü mohakaraü vàkyam / ucchittirnà÷astadvànna bhavitãtyanucchittidharmà / kà¤cit jãvasthànàdanyàm / ye tu à÷marathyaprabhçtayaþ / siddhàntamàha-## atyantàbhedaj¤àpanàrthaü jãvamupakramya draùñavyatvàdayo brahmadharmà uktà ityarthaþ / etena jãvaliïgànàü brahmaparatvakathanàrthamidamadhikaraõaü na bhavati, pratardanàdhikaraõe kathitatvàt / nàpi jãvànuvàdena brahmapratipàdanàrthaü, 'suùuptyutkràntyoþ'ityatra gatatvàt / ato vyarthamidamadhikaraõamiti nirastam / jãvodde÷ena brahmatvapratipàdane bhedo 'pyàva÷yaka iti bhedàbheda÷aïkàpràptau kalpitabhedenodde÷yatvàdikaü svato 'tyantàbheda iti j¤àpanàrthamasyàrambhàt / j¤àpane càtra liïgamàtma÷abdenopakràntasya jãvasya dharmiõo brahmaõo dharmyantarasya grahaõaü vinaiva brahmadharmakathanaü bhedàbhede dharmidvayagrahaþ syàditi mantavyam / dhãraþ sarvaj¤aþ / sarvàõi råpàõi kàryàõi vicitya sçùñvà teùaü nàmàni ca kçtvà teùu buddhyàdiùu pravi÷yàbhivadanàdikaü kurvan yo vartate tadvidvànihaivàmçto bhavatãti mantro 'pi jãvaparayoraikyaü dar÷ayatãtyàha-## jãvasya brahmavikàratvànnaikyamityata àha-## matatrayaü vibhajya dar÷ayati-## abhedavadbhedo 'pãtyarthaþ / tatràntyasya matasyopàdeyatvamàha-## so 'yaü devadatta itivattattvamasyàdivàkyebhyaþ paràparayoratyantàbhedaþ pratipàdayitumiùñor'thaþ, tadanusàritvàdityarthaþ, j¤ànànmukti÷rutyanyathànupapattyàpyayameva pakùa àdeya ityàha-## atyantàbhede satãtyarthaþ / kalpitasya bhedasya j¤ànànnivçttiþ saübhavati na satyasyetyapi draùñavyam / yaduktaü nadãdçùñàntàtsaüsàraþ svàbhàvika iti, tannetyàha-## anàmaråpabrahmatvàjjãvasyetyarthaþ / utpatti÷rutyà jãvasya brahmaõà bhedàbhedàvityata àha-## utpatteþ svàbhàvikatve muktyayogàdevetyarthaþ / atra pårvapakùe bãjatrayamuktaü jãvenopakramaþ parasyaiva samutthàna÷rutyà jãvàbhedàbhidhànaü vij¤àtç÷abda÷ceti / tatràdyaü bãjaü trisåtryà nirastam / saüprati dvitãyamanådya tathaiva niràcaùñe-## àtmaj¤ànàtsarvavij¤ànaü yatpratij¤àtaü tatra hetuþ 'idaü sarvaü yadayamàtmà'ityavyatireka uktastasya pratipàdanàttadeva pratij¤àtamupapàditamiti yojanà / ekasmàtprasavo yasya, ekasminpralayo yasya tadbhàvàdityarthaþ / samutthànamabhedàbhidhànamiti yàvat / janmànà÷àvuktau nàbheda ityàkùipya pariharati-## mçtasya saüj¤à nàstãti vàkye 'traiva màü mohitavànasi j¤ànaråpasyàtmano j¤ànàbhàve nà÷aprasaïgàditi maitreyyokto muniràha-## mohaü mohakaraü vàkyam, avinà÷ã nà÷ahetu÷ånyaþ, ata ucchittidharmà nà÷avànna bhavatãtyanucchittidharmetyarthaþ / tçtãyaü bãjaü tçtãyena matenaiva nirasanãyamityàha-## àdyamayadvaye 'pi satyabhedàïgãkàràt kenetyàkùepo na yuktaþ / kà÷akçtsnasya mate tvatyantàbhedàdvij¤ànasya kàrakàbhàvàtsa yukta iti ÷rutyanusàritvàttanmate manaþkalpitaü vij¤àtçtvaü mukte brahmàtmani bhåtapårvagatyoktamiti pariharaõãyamityarthaþ / ki¤ca pårvàparaparyàlocanayà vàkyasya muktàtmaparatvàvagamàdvij¤àtçtvaü kalpitamevànådyata iti na talliïgena jãvaparatvamityàha-## àrùeùu pakùeùu kà÷akçtsnapakùasyaivàdeyatve kiü bãjaü, tadàha-##÷rutimattvàcca / punarapi ÷rutismçtimattvamàha-## hetånàü bhedo na paramàrthika iti pratij¤ayà saübandhaþ / bhedàbhedapakùe jãvasya janmàdivikàravattvàttanniùedho na syàdityàha-## bhedasya satyatve tatpramayà bàdhàdahaü brahmeti nirvàdhaü j¤ànaü na syàdityàha-## abhedasyàpi sattvàtprametyà÷aïkya bhedàbhedayorvirodhàtsaü÷ayaþ syàdityàha-## màstu nirbàdhaj¤ànamityata àha-## ahaü brahmetyabàdhitani÷cayasyaiva ÷okàdinivartakatvamityatra smçtimapyàha-## àtyantikaikatve hi praj¤à pratiùñhità bhavati na bhedàbhedayoriti bhàvaþ / nanu jãvaparamàtmànau svato bhinnau, aparyàyanàmavattvàt, stambhakumbhavadityata àha-## kathaü tarhyaparyàyanàmabheda ityà÷aïkya jãvatve÷varatvàdinimittabhedàdityàha-## ki¤càvidyàtajjabuddhiråpàyàü guhàyàü sthito jãvo bhavati, tasyàmeva brahma nihitamiti ÷ruteþ / sthànaikyàjjãva eva brahmetyàha-## kà¤cidevaikàmiti / jãvasthànàdanyàmityarthaþ / nanvekasyàü guhàyàü dvau kiü na syàtàmityata àha-## sraùñureva prave÷ena jãvatvànna bhedaþ / nanvatyantàbhede jãvasya spaùñabhànàdbrahmàpi spaùñaü syàdataþ spaùñatvàspaùñatvàbhyàü tayorbheda iti cet / na / darpaõe pratibimbasya sphuñatve 'pi bimbasyàsphuñatvavat kalpitabhedena viruddhadharmavyavasthopapatteþ / satyabhede yeùàmàgrahasteùàü doùamàha-## so 'yamitivattattvamasãtyakàryakàraõadravyasàmànàdhikaraõyàdatyantàbhedo vedàntàrthastadbodha eva niþ÷reyasasàdhanaü tasya bàdho na yukta ityarthaþ / ki¤ca bhedàbhadavàdino j¤ànakarmabhyàü kçtakaü mokùaü kalpayanti, tatrànityatvaü doùaþ / yattu kçtakamapi nityamiti, tacca 'yat kriyàsàdhyaü tadanityam'iti nyàyabàdhitam / asmàkaü tvanarthadhvaüsasya j¤ànasàdhyatvànnityamuktàtmamàtratvàcca nànityatvadoùa iti bhàvaþ / tasmànmaitreyãbràhmaõaü pratyagbrahmaõi samanvitamiti siddham //22// END BsCom_1,4.6.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.23 prakçtyadhikaraõam / så. 23-27 prakçti÷ ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt | BBs_1,4.23 | yathàbhyudayahetutvàddharmo jij¤àsya evaü niþ÷reyasahetutvàdbrahma jij¤àsyamityuktam / brahma ca 'janmàdyasya yataþ' (bra. 1.1.2) iti lakùitam / tacca lakùaõaü ghañarucakàdãnàü mçtsuvarõàdivatprakçtitve kulàlasuvarõakàràdivannimittatve ca samànamityato bhavati vimar÷aþ, kimàtmakaü punarbrahmaõaþ kàraõatvaü syàditi / tatra nimittakàraõameva tàvatkevalaü syàditi pratibhàti / kasmàt / ãkùàpårvakakartçtva÷ravaõàt / ãkùàpårvakaü hi brahmaõaþ kartçtvamavagamyate- 'sa ãkùà¤cakre' (pra. 6.3) 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) ityadi÷rutibhyaþ / ãkùàpårvakaü ca kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu dçùñam / anekakàrakapårvikà ca kriyàphalasiddhirloke dçùñà / sa ca nyàya àdikartaryapi yuktaþ saükramayitum / ã÷varatvaprasiddhe÷ca / ã÷varàõàü hi ràjavaivasvatàdãnàü nimittakàraõatvameva kevalaü pratãyate tadvatparame÷varasyàpi nimittakàraõatvameva yuktaü pratipattum / kàryaü cedaü jagatsàvayavamacetanama÷uddhaü ca dç÷yate, kàraõenàpi tasya tàdç÷enaiva bhavitavyaü, kàryakàraõayoþ sàråpyadar÷anàt / brahma ca naivaülakùaõamavagamyate 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam' (÷ve. 6.19) ityàdi÷rutibhyaþ / pàri÷eùyàdbrahmaõo 'nyadupàdànakàraõama÷uddhyàdiguõakaü smçtiprasiddhamabhyupagantavyam / brahmakàraõatva÷ruternimittatvamàtre paryavasànàditi / evaü pràpte bråmaþ prakçti÷copàdànakàraõaü ca brahmàbhyupagantavyaü nimittakàraõaü ca / na kevalaü nimittakàraõameva / kasmàt / pratij¤àdçùñàntànuparodhàt / evaü pratij¤àdçùñàntau ÷rautau noparudhyete / pratij¤à tàvat- 'uta tamàde÷amapràkùyo yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.2) iti / tatra caikena vij¤àtena sarvamandavij¤àtamapi vij¤àtaü bhavatãti pratãyate / taccopàdànakàraõavij¤àne sarvavij¤ànaü saübhavatyupàdànakàraõavyatirekàtkàryasya / nimittakàraõàvyatirekàstu kàryasya nàsti, loke takùõaþ pràsàdavyatirekadar÷anàt / dçùñànto 'pi yathà 'somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' ityupàdànakàraõagocara evamàmnàyate / tathà 'ekena lohamaõinà sarvaü lohamayaü vij¤àtaü syàt' 'ekena nakhanikçntanena sarvaü kàrùõàyasaü vij¤àtaü syàt' (chà. 6.1.4,5,6) iti ca / tathànyatràpi 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati (muõóa. 1.1.2) iti pratij¤à / 'yathà pçthivyàmoùadhayaþ saübhavanti' ( muõóa. 1.1.7) iti dçùñàntaþ / tathà 'àtmani kalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam' iti pratij¤à / 'sa yathà dundubherhanyamànasya na bàhyà¤÷abdà¤÷aknuyàdgrahaõàya dundubhestu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãtaþ' (bç. 4.5.6,7) iti dçùñàntaþ / evaü yathàsaübhavaü prativedàntaü pratij¤àdçùñàntau prakçtitvasàdhanau pratyetavyau / yata itãyaü pa¤camã 'yato và imàni bhåtàni jàyante' ityatra 'janikartuþ prakçtiþ' (pà.så. 1.4.30) iti vi÷eùasmaraõàtprakçtilakùaõa evàpàdàne draùñavyà / nimittatvaü tvadhiùñhàtrantaràbhàvàdadhigantavyam / yathà hi loke mçtsuvarõàdikamupàdànakàraõaü kulàlasuvarõakàràdãnadhiùñhàtçnapekùya pravartate naivaü brahmaõa upàdànakàraõasya sato 'nyo 'dhiùñhàtàpekùyo 'sti, pràgutpatterekamevàdvitãyamityavadhàraõàt / adhiùñhàtrantaràbhàvo 'pi pratij¤àdçùñàntànuparodhàdevodito veditavyaþ / adhiùñhàtari hyupàdànàdanyasminnabhyupagamyamàne punarapyekavij¤ànena sarvavij¤ànasyàsaübhavàtpratij¤àdçùñàntoparodha eva syàt / tasmàdadhiùñhàtrantaràbhàvàdàtmanaþ kartçtvamupàdànàntaràbhàvàcca prakçtitvam // 23 // ---------------------- FN: vimar÷aþ saü÷ayaþ / niùkalaü niravayavam, niùkriyamacalam, ÷àntamapariõàmi, niravadyaü nirastasamastadoùam / lohaü suvarõam / nakhanikçntanaü kàrùõàyasakçtanakhalavana÷astraü lohapiõóo và / dundubhyàghàtasya janakasya janyatayà saübandhã và ÷abdo vi÷eùa÷abda ityarthaþ / ## lakùaõasåtreõàsya saügatiü vaktuü vçttaü smàrayati-## tatra hi brahmaõo buddhisthatvàrthaü sàmànyato jagatkàraõatvaü lakùaõamuktaü, tena buddhisthe brahmaõi kçtasnavedàntasamanvayaü pratipàdya tatkàraõatvaü kiü kartçtvamàtramuta prakçtitvakartçtvobhayaråpamiti / vi÷eùajij¤àsàyamidamàrabhyate / tathàca sàmànyaj¤ànasya vi÷eùacintàhetutvàttenàsya saügatiþ / yadyapi tadànantaryamasya yuktaü tathàpi ni÷citatàtparyairvedàntaiþ kartçmàtre÷varamataniràsaþ sukara iti samanvayànte idaü likhitam / lakùaõasåtrasyàdhyàyàdisaügatatvàdasyàpyadhyàdisaügatiþ / pårvatra sarvavij¤ànapratij¤àyà mukhyatvàdvàkyasya jãvaparatvaü nirastaü, tadayuktaü, kartrupàdanayorbhedena pratij¤àyà gauõatvàdityàkùipati-## pårvottarapakùayordvaitàdvaitasiddhiþ phalam-#<ãkùàpårvaketi /># ãkùaõa÷rutyà kartçtvaü ni÷citaü, tathà ca brahma na prakçtiþ, kartçtvàt, yo yatkartà sa tatprakçtirna, yathà ghañakartà kulàla ityarthaþ / jagat bhinnakartrupàdànakaü, kàryatvàt ghañavadityàha-## brahma nopàdànaü, ã÷varatvàt, ràjàdivadityàha-#<ã÷varatveti /># jaganna brahmaprakçtikaü, tadvilakùaõatvàt, yaditthaü tattathà kulàlavilakùaõaghañavadityàha-## niùkalaü niravayavaü, niùkriyamacalaü, ÷àntamapariõàmi, niravadyaü nirastasamastadoùam / tatra hetuþ-## a¤janatulyatamaþ÷ånyamityarthaþ / tarhi jagataþ sadç÷opàdànaü kimityata àha-## brahmaniùedhe pradhànaü pari÷iùyata ityabhimanyamànaþ siddhàntayati-## cakàrànnimittatvagrahaþ / evamubhayaråpe kàraõatve tayorabàdho bhavatãtyàha-## kartçj¤ànàdapi sarvakàryaj¤ànaü kiü na syàdityata àha-## mçdàdãnàmupàdànànàü dçùñàntatvàddàrùñàntikasya brahmaõa upàdànatvaü vàcyamityàha-## vàgàrabhyaü nàmamàtraü vikàro na vastuto 'stãti satyakàraõaj¤ànàdvikàraj¤ànaü yuktamityarthaþ / gatisàmànyàrthaü muõóake 'pi pratij¤àdçùñàntàvàha-## bçhadàraõyake 'pi tàvàha-## ghañaþ sphuratãtyanugatasphuraõaü prakçtistadatirikeõa vikàrà na santãti so 'yamartho yathà sphuñaþ tathà dçùñàntaþ sa ucyate / hanyamànadundubhijanyàcchabdasàmànyàdbàhyàn vi÷eùa÷abdàn sàmànyagrahaõàtirikeõa pçthaggrahãtuü ÷rotà na ÷aknuyàt / sàmànyasya tu grahaõena dundubhyàghàtaja÷abdavi÷eùo gçhãto bhavati, tasya và grahaõena tadavàntaravi÷eùa÷abdo gçhãto bhavati / ataþ ÷abdasàmànyagrahaõagrahyà vi÷eùàþ sàmànye kalpitàþ tadvadàtmabhànabhàsyà ghañàdaya àtmani kalpità ityarthaþ / pratij¤àdçùñàntànuparodhàlliïgàdbrahmaõaþ prakçtitvamuktvà pa¤camã÷rutyàpyàha-## 'yato và'ityatra ÷rutau yata iti pa¤camã prakçtau draùñavyetyanvayaþ / janikarturjàyamànasya kàryasya prakçtirapàdànasaüj¤ikà bhavatãti såtràrthaþ / saüj¤àyàþ phalaü 'apàdàne pa¤camã'iti såtràtprakçtau pa¤camãlàbhaþ / evaü brahmaõaþ prakçtitvaü prasàdhya kartçtvaü sàdhayati-## brahma svàtiriktakartradhiùñheyaü, prakçtitvàt, mçdàdivadityàdyanumànànàmàgamabàdhakamàha-## jagatkartç brahmaivetyatràpi såtraü yojayati-## END BsCom_1,4.7.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.24 kuta÷càtmanaþ kartçtvaprakçtitve- abhidhyopade÷àc ca | BBs_1,4.24 | abhidhyopade÷a÷càtmanaþ kartçtvaprakçtitve gamayati 'so 'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti' 'tadaikùata bahu syàü prajàyeya' iti ca / tatràbhidhyànapårvikàyàþ svàtantryapravçtteþ karteti gamyate / bahu syàmiti pratyagàtmaviùayatvàdbahubhavanàbhidhyànasyaprakçtirityapi gamyate // 24 // ---------------------- FN: abhidhyà sçùñisaükalpaþ / ekasyobhayaråpaü kàraõatvamaviruddhamiti såtracatuùñayena sàdhayati-## abhidhyà sçùñisaükalpaþ //24// END BsCom_1,4.7.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.25 sàkùàc cobhayàmnànàt | BBs_1,4.25 | prakçtitvasyàyamabhyuccayaþ / ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü sàkùàdbrahmaiva kàraõamupàdàyobhau prabhavapralayàvàmnàyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante / àkà÷aü pratyastaü yanti' (chà. 1.9.1) iti / yaddhi yasmàtprabhavati yasmiü÷ca pralãyate tattasyopàdànaü prasiddham / yathà vrãhiyavàdãnàü pçthivã / sàkùàdite sàkùàditi copàdànàntarànupàdànaü dar÷ayatyàkà÷àdeveti / pratyastamaya÷ca nopàdànàdanyatra kàryasya dçùñaþ // 25 // ---------------------- FN: abhyuccayo hetvantaram / ## àkà÷àdevetyevakàrasåcitamupàdànàntarànupàdànamagrahaõaü sàkùàditipadena såtrakàro dar÷ayatãti yojanà //25// END BsCom_1,4.7.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.26 àtmakçteþ pariõàmàt | BBs_1,4.26 | ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü brahmaprakriyàyàm 'tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.7) ityàtmanaþ karmatvaü kartçtvaü ta dar÷ayati / àtmànamiti karmatvaü, svayamakuruteti kartçtvam / kathaü punaþ pårvasiddhasya sataþ kartçtvena vyavasthitasya kriyamàõatvaü ÷akyaü saüpàdayitum / pariõàmàditi bråmaþ / pårvasiddho 'pi hi sannàtmà vi÷eùeõa vikàràtmanà pariõamayàmàsàtmànamiti / vikàràtmanà ca pariõàmo mçdàdyàsu prakçtiùåpalabdhaþ / svayamiti ca vi÷eùaõànnimittàntarànapekùatvamapi pratãyate / pariõàmàditi và pçthaksåtram / tasyaiùor'thaþ - ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü brahmaõa eva vikàràtmanà pariõàmaþ sàmànàdhikaraõyenàmnàyate 'sacca tyaccàbhavat / niruktaü càniruktaü ca' (tai. 2.6) ityàdineti // 26 // ---------------------- FN: sat pratyakùaü bhåtatrayam, tyat parokùaü bhåtadvayam, niruktaü vaktuü ÷akyaü ghañàdi, aniruktaü vaktuma÷akyaü kapotaråpàdikam / àtmasaübandhinã kçtiràtmakçtiþ / saübandha÷càtmanaþ kçtiü prati viùayatvamà÷rayatvaü ca / nanu kçterà÷rayaþ##bhavati viùayastu sàdhya ityekasyobhayaü viruddhamityà÷aïkate-## yathà mçdaþ sàdhyapariõàmàbhedena kçtiviùayatvaü tadvadàtmana ityàha-## àtmànamiti / avirodha iti ÷eùaþ / siddhasyàpi sàdhyatve dçùñàntamàha-## nanu brahmaõa àtmànamiti dvitãyayà kàryàtmanà sàdhyatva÷rutyàstu prakçtitvaü kartà tvanyo 'stvityata àha-## brahmaõaþ kçtikarmatvopapàdanàrthaü pariõàmàditi padaü vyàkhyàyànyathàpi vyàcaùñe-## mçdghaña itivadbrahma sacca tyacceti pariõàmasàmànàdhikaraõya÷ruterbrahmaõaþ prakçtitvamityarthaþ / satpratyakùaü bhåtatrayaü, tyaparokùaü bhåtadvayaü, niruktaü vaktuü ÷akyaü ghañàdi, aniruktaü vaktuma÷akyaü kapotaråpàdikaü ca brahmaivàbhavadityarthaþ / atra såtre pariõàma÷abdaþ kàryamàtraparaþ, natu satyakàryàtmakapariõàmaparaþ, 'tadananyatvam-'iti vivartavàdasya vakùyamàõatvàt //26// END BsCom_1,4.7.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.27 yoni÷ ca hi gãyate | BBs_1,4.27 | ita÷ca prakçtirbrahma yonirityapi pañhyate vedànteùu 'kartàramã÷aü puruùaü brahmayonim' (muõóa. 3.1.3) iti, 'yadbhåtayoni paripa÷yanti dhãràþ' (muõóa. 1.16) iti ca / yoni÷abda÷ca prakçtivacanaþ samadhigato loke 'pçthivã yoniroùadhivanaspatãnàm' iti / strãyonerapyastyevàyavadvàreõa garbhaü pratyupàdànakàraõatvam / kacitsthànavacano 'pi yoni÷abdo dçùñaþ - 'yoniùña indra niùade akàri' (ç.saü. 1.104.1) iti / vàkya÷eùàttvatra prakçtivacanatà parigçhyate 'yathorõanàbhiþ sçjate gçhyate ca' (muõóa. 1.1.7) ityeva¤jàtãyakàt / evaü prakçtitvaü brahmaõaþ prasiddham / yatpunaridamuktamãkùàpårvakaü kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu loke dçùñaü nopàdàneùvityàdi, tatpratyucyate- na lokavadiha bhavitavyam / nahyayamanumànagamyor'thaþ / ÷abdagamyatvàttvasyàrthasya yathà÷abdamiha bhavitavyam / ÷abda÷cekùiturã÷varasya prakçtitvaü pratidayatàtyavocàma / puna÷caitatsarvaü vistareõa prativakùyàmaþ // 27 // ---------------------- FN: kartàraü kriyà÷aktimantam, ã÷aü niyantàram, puruùaü pratya¤cam, brahma pårõam, yoniü prakçtim / he indra, te tava niùade upave÷anàya yoniþ sthànaü mayà akàri kçtam / yoni÷abdàcca prakçtitvamityàha-## kartàraü kriyà÷aktimantaü, ã÷aü niyantàraü, puruùaü pratya¤caü, brahma pårõaü, yoniü prakçtiü, dhãrà dhyànena pa÷yantãtyarthaþ / nanvanupàdàne 'pi strãyonau yoni÷abdo dçùña ityata àha-## ÷oõitamavayava÷abdàrthaþ / yoni÷abdasya sthànamapyartho bhavati so 'tra bhåtayonyàdi÷abdairna gràhyaþ, urõanàbhyàdiprakçtadçùñàntavàkya÷eùavirodhàdityàha-## he indra, te tava niùade upave÷anàya yoniþ, sthànaü mayà akàri kçtamityarthaþ / pårvapakùoktànumànàni anådyàgamabàdhamàha-## nanvanumànasya ÷rutyanapekùatvànna tayà bàdha ityata àha-## jagatkartà pakùaþ ÷rutyaiva siddhyati, yà kçtiþ sà ÷arãrajanyeti vyàptivirodhena nityakçtimato 'numànàsaübhavàt / ataþ ÷rautamã÷varaü pakùãkçtyànupàdànatvasàdhane bhavatyevopajãvyayà prakçtitvabodhaka÷rutyà bàdha ityarthaþ / yaduktaü vilakùaõatvàdbrahmaõo na jagadupàdànatvamiti, tatràha-## 'na vilakùaõatvàt-'ityàrabhyetyarthaþ / ata ubhayaråpaü kàraõatvaü brahmaõo lakùaõamiti siddhàm //27// END BsCom_1,4.7.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsCom_1,4.7.28 8 sarvavyàkhyànàdhikaraõam / så. 28 etena sarve vyàkhyàtà vyàkhyàtàþ | BBs_1,4.28 | 'ãkùaternà÷abdam' (bra.så. 1.1.5) ityàrabhya pradhànakàraõavàdaþ såtraireva punaþ punarà÷aïkya niràkçtaþ, tasya hi pakùasyopodbalakàni kànicilliïgàbhàsàni vedànteùvàpàtena mandamatãnpratibhàntãti / sa ca kàryakàraõananyatvàbhyupagamàtpratyàsanno vedàntavàdasya / devalaprabhçtibhi÷ca kai÷ciddharmasåtrakàraiþ svagrantheùvà÷ritaþ, tena tatpratiùedhe yatno 'tãva kçto nàõvàdikàraõavàdapratiùedhe / te 'pi tu brahmakàraõavàdapakùasya pratipakùatvàtpratiùeddhavyàþ / teùàmapyupodvalakaü vaidikaü ki¤cilliïgamàpàtena mandamatãnprati bhàyàditi / ataþ pradhànamallanibarhaõanyàyenàtidi÷ati- etena pradhànakàraõavàdapratiùedhanyàyakalàpena sarve 'õvàdikàraõavàdà api pratiùiddhatayà vyàkhyàtà veditavyàþ / teùàmapi pradhànavada÷abdatvàcchabdavirodhitvàcceti / vyàkhyàtà vyàkhyàtà iti padàbhyàso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati // 28 // ## asyàtide÷àdhikaraõasya tàtparyaü vaktuü vçttamanuvadati-#<ãkùateriti /># pradhànavàdasya pràdhànyena niràkaraõe hetånàha-## tarhyaõvàdivàdà upekùaõãyàþ, durbalatvàdityata àha-## nirmålàste kathaü pratipakùà ityata àha-## tathà hi chàndogye jagatkàraõatvaj¤àpanàrthaü pità putramuvàca, àsàü vañadhànànàü madhye ekàü bhindhãti / bhinnà bhagava ityuvàca putraþ / punaþ pitrà kimatra pa÷yasãtyukte na ki¤cana bhagava ityàha / tatra pitràõimànaü na pa÷yasãtyuktaü, tathà ca na ki¤cana÷abdàcchånyasvabhàvavàdau pratãyete, aõu÷abdàtparamàõuvàda iti / evaü 'asadevedamagra àsãt' 'aõoraõãyàn'ityàdiliïgaü draùñavyam / atràõvàdivàdàþ ÷rautà na veti saü÷aye satyasadaõvàdi÷abdabalàcchrautà iti pràpte 'tidi÷ati-## asyàtide÷atvànna pçthak saügatyàdyapekùà / na ki¤canàsacchabdayoþ pratyakùàyogyavastuparatvàdàõu÷abdasya såkùmàbhipràyatvàda÷abdatvaü, teùàü vàdànàü pradhànavàdavada÷rautatvaü, brahmakàraõa÷rutibàdhitatvaü ca, tasmàdbrahmaiva paramakàraõaü, tasminnaiva sarveùàü vedàntànàü samanvaya iti siddham //28// END BsCom_1,4.7.28 ____________________________________________________________________________________________ iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ samàptaþ // 4 // iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye samanvayàkhyaþ prathamo 'dhyàyaþ // 1 // ## ##// ##//